سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.
عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.
مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [1440].
مشخصات ظاهری: ج - نمونه.
یادداشت: عربی.
یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].
یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).
یادداشت: کتابنامه.
مندرجات: ج .24. کتاب الامامة. ج.52. تاریخ الحجة. ج67،66،65. الایمان و الکفر. ج.87. کتاب الصلاة . ج. 92،91 .الذکر و الدعا. ج. 94. کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-
موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق
رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح
رده بندی دیویی: 297/212
شماره کتابشناسی ملی: 1680946
ص: 1
**[ترجمه]
سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.
عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده
عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.
مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -
مشخصات ظاهری : ج.
شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5
مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).
موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.
شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش
شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر
رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392
رده بندی دیویی : 297/212
شماره کتابشناسی ملی : 3348985
ص: 1
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(1)، وَ جَمَالُ الْأُسْبُوعِ (2)، وَ غَیْرُهُمَا،: ثُمَّ تُصَلِّی نَوَافِلَ الْجُمُعَةِ عَلَی مَا وَرَدَتْ بِهِ الرِّوَایَةُ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ تُصَلِّی سِتَّ رَکَعَاتٍ بُکْرَةً وَ سِتَّ رَکَعَاتٍ بَعْدَهَا اثْنَتَیْ عَشْرَةَ وَ سِتَّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ ذَلِکَ ثَمَانَ عَشْرَةَ وَ رَکْعَتَیْنِ عِنْدَ الزَّوَالِ وَ یَنْبَغِی أَنْ تَدْعُوَ بَیْنَ کُلِّ رَکْعَتَیْنِ بِالدُّعَاءِ الْمَرْوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام أَنَّهُ کَانَ یَدْعُو بِهِ بَیْنَ الرَّکَعَاتِ الدُّعَاءُ بَعْدَ الرَّکْعَتَیْنِ الْأَوَّلَتَیْنِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحُرْمَةِ مَنْ عَاذَ بِکَ مِنْکَ وَ لَجَأَ إِلَی عِزِّکَ وَ اعْتَصَمَ بِحَبْلِکَ وَ لَمْ یَثِقْ إِلَّا بِکَ یَا وَاهِبَ الْعَطَایَا یَا مَنْ سَمَّی نَفْسَهُ مِنْ جُودِهِ الْوَهَّابَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً مِمَّا شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ کَمَا شِئْتَ.
زِیَادَةٌ فِی هَذَا الدُّعَاءِ مِنْ رِوَایَةٍ أُخْرَی اللَّهُمَّ قَلْبِی یَرْجُوکَ لِسَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ نَفْسِی تَخَافُکَ لِشِدَّةِ عِقَابِکَ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُؤْمِنَنِی مَکْرَکَ وَ تُعَافِیَنِی مِنْ سَخَطِکَ وَ تَجْعَلَنِی مِنْ أَوْلِیَاءِ طَاعَتِکَ وَ تَفَضَّلَ عَلَیَّ بِرَحْمَتِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ تَسُرَّنِی بِسَعَةِ فَضْلِکَ عَنِ التَّذَلُّلِ لِعِبَادِکَ وَ تَرْحَمَنِی مِنْ خَیْبَةِ الرَّدِّ وَ سَفْعِ نَارِ الْحِرْمَانِ- ثُمَّ تَقُومُ وَ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ کَمَا عَصَیْتُکَ وَ اجْتَرَأْتُ عَلَیْکَ فَإِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا تُبْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ ثُمَّ عُدْتُ فِیهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا وَأَیْتُ بِهِ عَلَی نَفْسِی وَ لَمْ أَفِ بِهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِلْمَعَاصِی الَّتِی قَوِیتُ عَلَیْهَا بِنِعْمَتِکَ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ مَا خَالَطَنِی مِنْ کُلِّ خَیْرٍ أَرَدْتُ بِهِ مَا لَیْسَ لَکَ فَإِنَّکَ أَنْتَ أَنْتَ وَ أَنَا أَنَا زِیَادَةٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَظِّمِ النُّورَ فِی قَلْبِی وَ صَغِّرِ الدُّنْیَا فِی عَیْنِی وَ احْبِسْ لِسَانِی بِذِکْرِکَ عَنِ النُّطْقِ بِمَا لَا یُرْضِیکَ وَ اخرس [احْرُسْ] نَفْسِی مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ اکْفِنِی طَلَبَ مَا قَدَّرْتَ لِی عِنْدَکَ حَتَّی أَسْتَغْنِیَ بِهِ عَمَّا فِی أَیْدِی عِبَادِکَ- ثُمَّ تَقُومُ وَ تُصَلِّی الرَّکْعَتَیْنِ الثَّالِثَةَ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ وَ أَسْأَلُکَ بِمَا دَعَاکَ بِهِ ذُو النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ تَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ فَفَرِّجْ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ وَ أَدْعُوکَ اللَّهُمَّ بِمَا دَعَاکَ بِهِ أَیُّوبُ إِذْ مَسَّهُ الضُّرُّ فَنَادَی أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فَفَرَّجْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ فَفَرِّجْ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ وَ أَدْعُوکَ بِمَا دَعَاکَ بِهِ یُوسُفُ إِذْ فَرَّقْتَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَهْلِهِ وَ إِذْ هُوَ فِی السِّجْنِ فَفَرَّجْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ فَاسْتَجِبْ لِی کَمَا اسْتَجَبْتَ لَهُ وَ فَرِّجْ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ وَ أَدْعُوکَ اللَّهُمَّ وَ أَسْأَلُکَ بِمَا دَعَاکَ بِهِ النَّبِیُّونَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُمْ فَإِنَّهُمْ دَعَوْکَ وَ هُمْ عَبِیدُکَ وَ سَأَلُوکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ أَنْ تُبَارِکَ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ أَنْ تُفَرِّجَ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ.
ص: 2
زِیَادَةٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَغْنِنِی بِالْیَقِینِ وَ أَعِنِّی بِالتَّوَکُّلِ وَ اکْفِنِی رَوْعَاتِ الْقُنُوطِ وَ افْسَحْ لِی فِی انْتِظَارِ جَمِیلِ الصُّنْعِ وَ افْتَحْ لِی بَابَ الرَّحْمَةِ إِلَیْکَ وَ الْخَشْیَةِ مِنْکَ وَ الْوَجَلِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ حَبِّبْ إِلَیَّ الدُّعَاءَ وَ صِلْهُ مِنْکَ بِالْإِجَابَةِ- ثُمَّ تَخِرُّ سَاجِداً وَ تَقُولُ فِی سُجُودِکَ سَجَدَ وَجْهِیَ الْبَالِی الْفَانِی لِوَجْهِکَ الدَّائِمِ الْبَاقِی سَجَدَ وَجْهِی مُتَعَفِّراً فِی التُّرَابِ لِخَالِقِهِ وَ حَقٌّ لَهُ أَنْ یَسْجُدَ سَجَدَ وَجْهِی لِمَنْ خَلَقَهُ وَ صَوَّرَهُ وَ شَقَّ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ تَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ سَجَدَ وَجْهِیَ الْحَقِیرُ الذَّلِیلُ لِوَجْهِکَ الْعَزِیزِ الْکَرِیمِ سَجَدَ وَجْهِیَ اللَّئِیمُ الذَّلِیلُ لِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ الْجَلِیلِ- ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَکَ وَ تَدْعُو بِهَذَا الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلِ النُّورَ فِی بَصَرِی وَ الْیَقِینَ فِی قَلْبِی وَ النَّصِیحَةَ فِی صَدْرِی وَ ذِکْرَکَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ عَلَی لِسَانِی وَ مِنْ طَیِّبِ رِزْقِکَ یَا رَبِّ غَیْرَ مَمْنُونٍ وَ لَا مَحْظُورٍ فَارْزُقْنِی وَ مِنْ ثِیَابِ الْجَنَّةِ فَاکْسُنِی وَ مِنْ حَوْضِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَاسْقِنِی وَ مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ فَأَجِرْنِی وَ لَکَ یَا رَبِّ فِی نَفْسِی فَذَلِّلْنِی وَ فِی أَعْیُنِ النَّاسِ فَعَظِّمْنِی وَ إِلَیْکَ یَا رَبِّ فَحَبِّبْنِی وَ بِذُنُوبِی فَلَا تَفْضَحْنِی وَ بِسَرِیرَتِی فَلَا تُخْزِنِی وَ بِعَمَلِی فَلَا تُبْسِلْنِی وَ غَضَبَکَ فَلَا تُنْزِلْ بِی أَشْکُو إِلَیْکَ غُرْبَتِی وَ بُعْدَ دَارِی وَ طُولَ أَمَلِی وَ اقْتِرَابَ أَجَلِی وَ قِلَّةَ مَعْرِفَتِی فَنِعْمَ الْمُشْتَکَی إِلَیْهِ أَنْتَ یَا رَبِّ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَسَلِّمْنِی إِلَی مَنْ تَکِلُنِی یَا رَبَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ إِلَی عَدُوٍّ مَلَّکْتَهُ أَمْرِی أَوْ إِلَی بَعِیدٍ فَیَتَجَهَّمَنِی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ الْمَعِیشَةِ مَعِیشَةً أَقْوَی بِهَا عَلَی جَمِیعِ حَاجَاتِی وَ أَتَوَصَّلُ بِهَا إِلَیْکَ فِی حَیَاةِ الدُّنْیَا وَ فِی آخِرَتِی مِنْ غَیْرِ أَنْ تُتْرِفَنِی فِیهَا فَأَطْغَی أَوْ تُقَتِّرَهَا عَلَیَّ فَأَشْقَی وَ أَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ حَلَالِ رِزْقِکَ وَ أَفِضْ عَلَیَّ مِنْ حَیْثُ شِئْتَ مِنْ فَضْلِکَ وَ انْشُرْ عَلَیَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أَنْزِلْ عَلَیَّ مِنْ بَرَکَاتِکَ نِعْمَةً مِنْکَ سَابِغَةً وَ عَطَاءً غَیْرَ مَمْنُونٍ وَ لَا تَشْغَلْنِی عَنْ شُکْرِ نِعْمَتِکَ عَلَیَّ بِإِکْثَارٍ مِنْهَا تُلْهِینِی عَجَائِبُ بَهْجَتِهِ وَ تَفْتِنُنِی زَهَرَاتُ نَضْرَتِهِ وَ لَا بِإِقْلَالٍ عَلَیَّ مِنْهَا فَیَقْصُرَ بِعَمَلِی کَدُّهُ وَ یَمْلَأَ صَدْرِی هَمُّهُ وَ أَعْطِنِی
ص: 3
مِنْ ذَلِکَ یَا إِلَهِی غِنًی عَنْ شِرَارِ خَلْقِکَ وَ بَلَاغاً أَنَالُ بِهِ رِضْوَانَکَ وَ أَعُوذُ بِکَ یَا إِلَهِی مِنْ شَرِّ الدُّنْیَا وَ شَرِّ أَهْلِهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْیَا لِی سِجْناً وَ لَا فِرَاقَهَا عَلَیَّ حُزْناً أَجِرْنِی مِنْ فِتْنَتِهَا مَرْضِیّاً عَنِّی مَقْبُولًا فِیهَا عَمَلِی إِلَی دَارِ الْحَیَوَانِ وَ مَسَاکِنِ الْأَخْیَارِ وَ أَبْدِلْنِی بِالدُّنْیَا الْفَانِیَةِ نَعِیمَ الدَّارِ الْبَاقِیَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَزْلِهَا وَ زِلْزَالِهَا وَ سَطَوَاتِ سُلْطَانِهَا وَ مِنْ شَرِّ شَیَاطِینِهَا وَ بَغْیِ مَنْ بَغَی عَلَیَّ فِیهَا اللَّهُمَّ مَنْ کَادَنِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ کِدْهُ وَ مَنْ أَرَادَنِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَرِدْهُ وَ فُلَّ عَنِّی حَدَّ مَنْ نَصَبَ لِی حَدَّهُ وَ أَطْفِئْ عَنِّی نَارَ مَنْ شَبَّ لِی وَقُودَهُ وَ اکْفِنِی هَمَّ مَنْ أَدْخَلَ عَلَیَّ هَمَّهُ وَ ادْفَعْ عَنِّی شَرَّ الْحَسَدَةِ وَ اعْصِمْنِی مِنْ ذَلِکَ بِالسَّکِینَةِ وَ أَلْبِسْنِی دِرْعَکَ الْحَصِینَةَ وَ اجْنُنِی فِی سِتْرِکَ الْوَاقِی وَ أَصْلِحْ لِی حَالِی لِلَمِّ عِیَالِی وَ صَدِّقْ مَقَالِی بِفَعَالِی وَ بَارِکْ لِی فِی أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ مَالِی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً وَاسِعاً مِمَّا شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ کَمَا شِئْتَ- فَإِنْ أَرَادَ أَنْ یُصَلِّیَ السِّتَّ رَکَعَاتٍ الثَّانِیَةَ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ یَقُولُ بَعْدَهُمَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ ذَکَرَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ بِخَیْرٍ وَ حَیَّاهُمْ بِالسَّلَامِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ اللَّهُمَّ ارْدُدْ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ مَظَالِمَهُمُ الَّتِی قِبَلِی صَغِیرَهَا وَ کَبِیرَهَا فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ وَ مَا لَمْ تَبْلُغْهُ قُوَّتِی وَ لَمْ تَسَعْهُ ذَاتُ یَدِی وَ لَمْ یَقْوَ عَلَیْهِ بَدَنِی فَأَدِّهِ عَنِّی مِنْ جَزِیلِ مَا عِنْدَکَ مِنْ فَضْلِکَ حَتَّی لَا تُخَلِّفَ عَلَیَّ شَیْئاً مِنْهُ تَنْقُصُهُ مِنْ حَسَنَاتِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ
ص: 4
بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً وَاسِعاً مِمَّا شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ کَمَا شِئْتَ زِیَادَةٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ وَ قَنِّعْنِی بِمَا رَزَقْتَنِی وَ بَارِکْ لِی فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ أَسْبِغْ نِعَمَکَ عَلَیَّ وَ هَبْ لِی شُکْراً تَرْضَی بِهِ عَنِّی وَ حَمْداً عَلَی مَا أَلْهَمْتَنِی وَ أَقْبِلْ بِقَلْبِی إِلَی مَا یُقَرِّبُنِی إِلَیْکَ وَ اشْغَلْنِی عَمَّا یُبَاعِدُنِی عَنْکَ وَ أَلْهِمْنِی خَوْفَ عِقَابِکَ وَ ازْجُرْنِی عَنِ الْمُنَی لِمَنَازِلِ الْمُتَّقِینَ بِمَا یُسْخِطُکَ مِنَ الْعَمَلِ وَ هَبْ لِیَ الْجِدَّ فِی طَاعَتِکَ- ثُمَّ تَقُومُ فَتُصَلِّی الرَّکْعَتَیْنِ الْخَامِسَةَ وَ تَقُولُ بَعْدَهُمَا یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ یَا مَنْ آمَنُ عُقُوبَتَهُ عِنْدَ کُلِّ عَثْرَةٍ وَ یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ وَ یَا مَنْ أَعْطَی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ وَ یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ سَأَلَهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً وَ یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ وَ مَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِهِ تَفَضُّلًا مِنْهُ وَ کَرَماً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ مِنْ جَمِیعِ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ إِنِّی إِلَیْکَ رَاغِبٌ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً وَاسِعاً مِمَّا شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ کَمَا شِئْتَ زِیَادَةٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِی قَلْباً طَاهِراً وَ لِسَاناً صَادِقاً وَ نَفْساً سَامِیَةً إِلَی نَعِیمِ الْجَنَّةِ وَ اجْعَلْنِی بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ عَزِیزاً وَ بِمَا أَتَوَقَّعُهُ مِنْکَ غَنِیّاً وَ بِمَا رَزَقْتَنِی قَانِعاً رَاضِیاً وَ عَلَی رَجَائِکَ مُعْتَمِداً وَ إِلَیْکَ فِی حَوَائِجِی قَاصِداً حَتَّی
ص: 5
لَا أَعْتَمِدَ إِلَّا عَلَیْکَ وَ لَا أَثِقَ فِیکَ إِلَّا بِکَ- ثُمَّ تَقُومُ فَتُصَلِّی الرَّکْعَتَیْنِ السَّادِسَةَ وَ تَقُولُ بَعْدَهُمَا اللَّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ سَرِیرَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْبَلْ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ مَعْذِرَتِی وَ تَعْلَمُ حَاجَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَعْطِنِی مَسْأَلَتِی وَ تَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی اللَّهُمَّ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اصْرِفْهُ عَنِّی وَ اکْفِنِی کَیْدَ عَدُوِّی فَإِنَّ عَدُوِّی عَدُوُّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَدُوَّ آلِ مُحَمَّدٍ عَدُوُّ مُحَمَّدٍ وَ عَدُوَّ مُحَمَّدٍ عَدُوُّکَ فَأَعْطِنِی سُؤْلِی یَا مَوْلَایَ فِی عَدُوِّی عَاجِلًا غَیْرَ آجِلٍ یَا مُعْطِیَ الرَّغَائِبِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی فِیمَا سَأَلْتُکَ فِی عَدُوِّکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا إِلَهِی إِلَهاً وَاحِداً لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ أَرِنِی الرَّخَاءَ وَ السُّرُورَ عَاجِلًا غَیْرَ آجِلٍ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً وَاسِعاً مِمَّا شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ کَمَا شِئْتَ: زِیَادَةٌ إِلَهِی ظَلَمْتُ نَفْسِی وَ عَظُمَ عَلَیْهَا إِسْرَافِی وَ طَالَ فِی مَعَاصِیکَ انْهِمَاکِی وَ تَکَاثَفَتْ ذُنُوبِی وَ تَظَاهَرَتْ عُیُوبِی وَ طَالَ بِکَ اغْتِرَارِی وَ دَامَ لِلشَّهَوَاتِ اتِّبَاعِی فَأَنَا الْخَائِبُ إِنْ لَمْ تَرْحَمْنِی وَ أَنَا الْهَالِکُ إِنْ لَمْ تَعْفُ عَنِّی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ أَعْطِنِی سُؤْلِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ فَتَعْجِزَ عَنِّی وَ أَنْقِذْنِی بِرَحْمَتِکَ مِنْ خَطَایَایَ وَ أَسْعِدْنِی بِسَعَةِ رَحْمَتِکَ سَیِّدِی- فَإِذَا أَرَادَ أَنْ یُصَلِّیَ السِّتَّ الرَّکَعَاتِ الْبَاقِیَةَ فَلْیَقُمْ وَ لْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ فَإِذَا سَلَّمَ بَعْدَهُمَا قَالَ اللَّهُمَّ أَنْتَ آنَسُ الْآنِسِینَ لِأَوِدَّائِکَ وَ أَحْضَرُهُمْ لِکِفَایَةِ الْمُتَوَکِّلِینَ عَلَیْکَ تُشَاهِدُهُمْ فِی ضَمَائِرِهِمْ وَ تَطَّلِعُ عَلَی سَرَائِرِهِمْ وَ تُحِیطُ بِمَبَالِغِ بَصَائِرِهِمْ وَ سِرِّی لَکَ اللَّهُمَّ مَکْشُوفٌ وَ أَنَا إِلَیْکَ مَلْهُوفٌ فَإِذَا أَوْحَشَتْنِی الْغُرْبَةُ آنَسَنِی ذِکْرُکَ وَ إِذَا
ص: 6
کَثُرَتْ عَلَیَّ الْهُمُومُ لَجَأْتُ إِلَی الِاسْتِجَارَةِ بِکَ عِلْماً بِأَنَّ أَزِمَّةَ الْأُمُورِ بِیَدِکَ وَ مَصْدَرَهَا عَنْ قَضَائِکَ خَاضِعاً لِحُکْمِکَ اللَّهُمَّ إِنْ عَمِیتُ عَنْ مَسْأَلَتِکَ أَوْ فَهِهْتُ عَنْهَا فَلَسْتُ بِبِدْعٍ مِنْ وَلَایَتِکَ وَ لَا بِوَتْرٍ مِنْ أَنَاتِکَ اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَمَرْتَ بِدُعَائِکَ وَ ضَمِنْتَ الْإِجَابَةَ لِعِبَادِکَ وَ لَنْ یَخِیبَ مَنْ فَزِعَ إِلَیْکَ بِرَغْبَتِهِ وَ قَصَدَ إِلَیْکَ بِحَاجَتِهِ وَ لَمْ تَرْجِعْ یَدٌ طَالِبَةٌ صِفْراً مِنْ عَطَائِکَ وَ لَا خَالِیَةً مِنْ نِحَلِ هِبَاتِکَ وَ أَیُّ رَاحِلٍ أَمَّکَ فَلَمْ یَجِدْکَ قَرِیباً أَوْ وَافِدٍ وَفَدَ إِلَیْکَ فَاقْتَطَعَتْهُ عَوَائِقُ الرَّدِّ دُونَکَ بَلْ أَیُّ مُسْتَجِیرٍ بِفَضْلِکَ لَمْ یَنَلْ مِنْ فَیْضِ جُودِکَ وَ أَیُّ مُسْتَنْبِطٍ لِمَزِیدِکَ أَکْدَی دُونَ اسْتِمَاحَةِ عَطِیَّتِکَ اللَّهُمَّ وَ قَدْ قَصَدْتُ إِلَیْکَ بِحَاجَتِی وَ قَرَعَتْ بَابَ فَضْلِکَ یَدُ مَسْأَلَتِی وَ نَاجَاکَ بِخُشُوعِ الِاسْتِکَانَةِ قَلْبِی وَ عَلِمْتَ مَا یَحْدُثُ مِنْ طَلِبَتِی قَبْلَ أَنْ یَخْطُرَ بِفِکْرِی أَوْ یَقَعَ فِی صَدْرِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ صِلِ اللَّهُمَّ دُعَائِی إِیَّاکَ بِإِجَابَتِی وَ اشْفَعْ مَسْأَلَتِی إِیَّاکَ بِنُجْحِ حَوَائِجِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ بَعْدَهُمَا یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ عَثْرَةٍ یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ سَأَلَهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ لَمْ یَعْرِفْهُ تَفَضُّلًا مِنْهُ وَ کَرَماً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ سُؤْلِی مِنْ جَمِیعِ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ یَا ذَا الْمَنِّ وَ لَا یُمَنُّ عَلَیْکَ یَا ذَا الْمَنِّ وَ الْجُودِ وَ الطَّوْلِ وَ النِّعَمِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی سُؤْلِی وَ اکْفِنِی جَمِیعَ الْمُهِمِّ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ بَعْدَهُمَا یَا ذَا الْمَنِّ لَا مَنَّ عَلَیْکَ یَا ذَا الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا أَمَانَ الْخَائِفِینَ وَ ظَهْرَ اللَّاجِئِینَ وَ جَارَ الْمُسْتَجِیرِینَ إِنْ کَانَ فِی أُمِّ الْکِتَابِ عِنْدَکَ أَنِّی شَقِیٌّ أَوْ مَحْرُومٌ أَوْ مُقْتَرٌ عَلَیَّ رِزْقِی فَامْحُ مِنْ أُمِّ الْکِتَابِ شَقَائِی وَ حِرْمَانِی وَ إِقْتَارَ رِزْقِی وَ اکْتُبْنِی عِنْدَکَ سَعِیداً مُوَفَّقاً لِلْخَیْرِ مُوَسَّعاً عَلَیَّ فِی رِزْقِی فَإِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَی نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صلی الله علیه و آله یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ
ص: 7
أُمُّ الْکِتابِ وَ قُلْتَ وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ أَنَا شَیْ ءٌ فَلْتَسَعْنِی رَحْمَتُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ مُنَّ عَلَیَّ بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ وَ التَّسْلِیمِ لِأَمْرِکَ وَ الرِّضَا بِقَدَرِکَ حَتَّی لَا أُحِبَّ تَعْجِیلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لَا تَأْخِیرَ مَا عَجَّلْتَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ (1).
**[ترجمه]المتهجد - مصباح الشیخ: 242.[1] - ، جمال الاسبوع - جمال الاسبوع: 370.[2] - و غیر آن ها: سپس نوافل جمعه را بر اساس آنچه که از امام رضا علیه السلام درباره آن روایت وارد شده است میخوانی که فرمود: زود هنگام شش رکعت میخوانی و بعد از آن، شش رکعت که دوازده رکعت میشود و بعد از آن شش رکعت میخوانی که هجده رکعت میشود و دو رکعت به هنگام زوال میخوانی.
و شایسته است بین هر دو رکعت، با دعای روایت شده از علی بن حسین علیه السلام دعا کنی که او بین رکعت ها این دعا را میخواند.
دعای بعد از دو رکعت اول: خدایا، به حرمت کسی که از تو به تو پناه آورد و به عزت تو پناه برد و به ریسمان تو چنگ زد و جز بر تو اطمینان نکرد، ای بخشنده عطایا، ای کسی که خود را به خاطر جودش، وهاب نامید، از تو میخواهم که بر محمد و خاندان مورد رضایت محمد، با بهترین درودهایت درود بفرستی و با برترین برکاتت بر آنها برکت ببخشی، و سلام و رحمت خدا و برکات او بر او، بر آنان، و بر روح و جسم آنان باد. خدایا بر محمد و آل محمد صلوات بفرست و برای من از کارم گشایش و راه خروجی قرار بده و از هرچه که خواستی، روزی حلال و پاکی بر من روزی کن چرا که اتفاق نمیافتد مگر آنچه که تو بخواهی، هر جا که بخواهی و چنان که بخواهی.
در روایت دیگری، اضافه ای در این دعاست: خدایا، قلب من به خاطر وسعت رحمتت به تو امید دارد و نفسم به خاطر شدت عقوبتت از تو بیم دارد، پس از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و مرا از مکرت ایمن بداری و از خشمت معاف کنی و مرا از اولیای طاعتت قرار دهی و با رحمت و مغفرتت بر من لطف کنی و مرا با وسعت فضلت، از خواری مقابل بندگانت شاد کنی و مرا از ناکامی رد شدن و بر افروختگی چهره به خاطر آتش محرومیت، مورد رحمت قرار دهی.
سپس بر میخیزی و دو رکعت میخوانی و میگویی: خدایا چنانکه از تو نافرمانی کردم و بر تو گستاخی کردم، پس من به خاطر آنچه که از آن به درگاه تو توبه کردم سپس به آن بازگشتم، از تو طلب مغفرت میکنم و به خاطر آنچه که بر خود وعده کردم و به آن وفا نکردم از تو استغفار میکنم. و به خاطر گناهانی که با نعمتت بر آنها توانایی پیدا کردم، تو را استغفار میکنم و به خاطر هر آنچه که در خیری در من آمیخت که با آن، آنچه که برای تو نیست را اراده کردم، از تو استغفار میکنم که تو تو هستی و من من.
زیادت دیگر: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و نورت را در قلبم بزرگ کن و دنیا را در چشم من کوچک کن و زبانم را با یادت از گفتن آنچه که تو را خشنود نمیکند نگهدار، و نفسم را از شهوات حراست کن و مرا با آنچه که نزد خودت برایم مقدر کردی کفایت کن تا به وسیله آن از آنچه که در دست بندگانت است بینیاز باشم.
سپس قیام میکنی و دو رکعت سوم را میخوانی و میگویی: بارالها من تو را میخوانم و از تو میخواهم با آنچه که ذو النون از تو خواست، آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که تو هرگز بر او قدرتی نخواهی داشت {تا در [دل] تاریکیها ندا درداد که معبودی جز تو نیست، منزهی تو، راستی که من از ستمکاران بودم. پس او را استجابت کردی.} او تو را ندا کرد، در حالی که او بنده تو بود و من تو را دعا میکنم در حالی که بنده تو هستم و او از تو خواست و من از تو میخواهم، پس مرا نجات بده چنانکه او را نجات دادی. بارالها، تو را با آنچه که ایوب {آنگاه که به او زیان رسید و ندا داد که به من آسیب رسیده است و تویی مهربانترین مهربانان}، دعا کرد دعا میکنم که تو او را نجات دادی، و تو را خواند در حالی که او بنده تو بود و من تو را میخوانم در حالی که من بنده تو هستم و او از تو خواست و من از تو میخواهم، پس مرا نجات بده چنانکه او را نجات دادی. تو را میخوانم با آنچه که یوسف تو را با آن خواند آنگاه که میان او و خانوادهاش جدایی افکندی، زمانی که او در زندان بود، پس او را نجات دادی، او تو را خواند در حالی که بنده تو بود و من تو را میخوانم در حالی که من بنده تو هستم، و از تو خواست و از تو میخواهم پس مرا استجابت کن چنانکه او را استجابت کردی و مرا نجات بده آنگونه که او را نجات دادی.
بارالها، تو را میخوانم و با آنچه که به وسیله آن انبیائت تو را خواندند و اجابتشان کردی از تو میخواهم، آنان تو را خواندند در حالی که بنده تو بودند و از تو خواستند و من از تو میخواهم که با برترین درودهایت بر محمد و آل محمد درود بفرستی و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخشی و مرا نجات بدهی، چنانکه انبیاء و رسولان و بندگان صالحت را نجات دادی.
زیادت: بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و مرا با یقین بینیاز و با توکل یاری کن و از وحشت ناامیدی نجات بخش و برای من جایی در انتظار برخوردی زیبا باز کن و دروازه
رحمت به سوی تو، خشیت از تو و ترس از گناهان را برایم بگشای و دعا را برایم محبوب کن و آن را به اجابت از جانب خود وصل کن.
سپس به سجده میافتی و در سجدهات میگویی: چهره نابود شونده و فانی من برای ذات دائمی جاودان تو سجده کرد، در حالی که خاکآلود برای خالقش است، بر او سزاوار است که سجده کند. چهرهام برای کسی که او را خلق کرد و صورت داد و گوش و دیدهاش را باز کرد سجده کرد، آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است. سیمای حقیر ذلیلم برای سیمای عزیز کریم تو سجده کرد، سیمای پست و حقیرم برای سیمای کریم و عالیقدر تو سجده کرد .
سپس سرت را بلند میکنی و این دعا را می خوانی: بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و در دیدهام نور، در قلبم یقین، در سینهام خیرخواهی و بر زبانم ذکر شبانه روزت را قرار بده، و پروردگارا، از روزی پاکت بدون منت و منع مرا روزی ده، و از لباس بهشت بر من بپوشان، از حوض محمد صلی الله علیه و آله سیرابم کن، و از گمراهیهای فتنهها پناهم ده. ای پروردگار من، مرا در مقابل خودت ذلیل کن و در نگاه مردم بزرگم بدار. پروردگارا مرا نزد خودت محبوب بدار، و با گناهانم رسوایم نکن، و با درونم شرمسارم نکن و مرا در گرو عملم قرار مده، غضبت را بر من فرود نیاور. از غربتم، دوری خانهام، بلندی آرزویم، نزدیکی اجلم و کمی معرفتم به سوی تو شکایت میبرم که بهترین کسی که نزد او شکایت میشود تو هستی ای پروردگار من، از شر جن و انس مرا سالم نگاه دار، ای پروردگار مستضعفان! مرا به چه کسی واگذار میکنی، به دشمنی که او را بر کارم مسلط کردی، یا به انسان دوری که با من ترشرویی کند؟
بارالها، بهترین معیشت را از تو مسألت دارم، معیشتی که با آن بر همه نیازهایم نیرومند شوم و در زندگی دنیا و آخرت به سوی تو راه بیابم، بدون اینکه مرا مرفه بگردانی که طغیان کنم یا اینکه بر من سخت بگیری - روزی اندکی بدهی - که بدبخت شوم، و از روزی حلالت بر من گشایش عطا فرما و از هر جا که خواستی از فضل خودت به بر من بپاش و از رحمتت بر من بگستران و از برکاتت بر من نازل کن، نعمتی کامل از جانب تو و بخشش بیمنت، و با فراوانی نعمتت مرا از شکر آن غافل مساز که شگفتی های جلوه آن مرا مشغول سازد و درخشندگی فریبندهاش فریبم دهد و نه با کم کردن نعمتت بر من، که دست طلب من با عملم از رسیدن به آن کوتاه شود و غم آن سینهام را پر کند.
پروردگارا، با نعمتت بینیازی از شر خلقت، و فوزی که با آن به رضوان تو دست یابم به من ببخش. بارالها از شر دنیا و شر اهل دنیا به تو پناه میبرم. دنیا را برای من زندان قرار نده و فراق آن را برایم اندوه قرار مده و مرا از فتنه آن پناه بده در حالی که از من راضی باشی و عملم در آن مقبول باشد و مرا در دار الحیوان - بهشت برین - و مسکن برگزیدگان پناه بده و نعمت سرای جاودان را برایم جایگزین دنیای فانی کن.
بارالها از تنگنا و از شدت آن و از نفوذ سلطه آن، از شر شیاطین آن، از ظلم هر کسی که در آن بر من بدی کرده به تو پناه میبرم، خدایا هر کس که در حق من بدی کرد، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست و در حق او بدی کن و هر که مرا قصد کرد، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست و او را قصد کن. برّندگی سلاح هر کسی را که آن را در برابر من قرار داد کند گردان و آتش کسی که هیزمش را برای من شعله ور کرد بر من خاموش کن، و مرا از اندوه هر کس که اندوهش را بر من وارد کرد رهایی ببخش و شر حاسدان را از من دور کن و مرا با آرامش از آن محفوظ بدار و زره محکمت را بر من بپوشان و در ستر حفاظتکنندهات مرا بپوشان و حال مرا برای جمع کردن خانوادهام بر من نیکو کن و سخنم را با عملم تایید کن و در خانوادهام، فرزندانم و اموالم بر من برکت ببخش.
بارالها بر محمد و اهل بیت مورد رضایت او با برترین درودها صلوات بفرست و با برترین برکاتت به آنها برکت ببخش و درود و رحمت و برکات تو بر او و بر آنان و روح و جسم آنان باد. بارالها بر محمد و آل او درود بفرست و در کارم بر من گشایش و راه خروجی قرار بده و روزی حلال پاک گسترده از هر آنچه خواستی و از هر جا خواستی و هر گونه خواستی بر من عطاکن که آن نیست مگر آنچه که تو خواستی، از هر جا که خواستی آنگونه که تو خواستی.
و اگر خواست که شش رکعت دوم را بخواند، باید دو رکعت بخواند و بعد از آن دو بگوید: «أشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له و أشهد انّ محمد عبده و رسوله» و گواهی میدهم که دین همانگونه است که او مقرر کرد و اسلام همانگونه است که او توصیف کرد و سخن همانگونه است که او گفت و خداوند محمد و آل محمد را با خیر یاد کند و آنان را با سلام زنده نگه دارد (بر او تحیّت بفرستد) بارالها بر محمد و آل محمد با برترین صلواتت درود بفرست.
بارالها، مظالمی که از جانب من بر همه خلایقت، کوچک و بزرگشان بوده است، در راحتی و عافیتی از جانب خودت به آنان بازگردان و آنچه که قدرتم به آن نرسید و توان دستم آن را فرا نگرفت و بدنم بر آن قدرت نداشت را از جانب من از روی فضل کثیری که نزد توست ادا کن تا چیزی از آن بر من باقی نماند که آن را از حسنات من بکاهی، ای مهربانترین مهربانان، و بر محمد و اهل بیت مورد رضایت او با برترین درودها صلوات بفرست و با برترین برکات بر آنان برکت ببخش و سلام و رحمت و برکات خداوند بر او بر آنان و بر روح و جسم آنان باد.
بارالها بر محمد و آل محمد صلوات بفرست و برای من در کارم گشایش و راه خروجی قرار بده و روزی حلال پاک گسترده بر من عطا کن، از هر چه خواستی و هر جا خواستی و هر گونه خواستی که آن نیست مگر آنچه تو خواستی و هر جا خواستی و هر گونه تو خواستی.
زیادت: بارالها بر محمد و آل او درود بفرست و مرا در طاعتت به کار بگیر و مرا به آنچه که بر من روزی دادی قانع کن و در آنچه که بر عطا کردی بر من برکت ببخش و نعمتهایت را بر من کامل کن و شکری به من ببخش بر آنچه که بر من الهام کردی و قلبم را به آنچه که مرا به تو مقرب میکند متوجّه کن و مرا از آنچه که مرا از تو دور میکند بازدار و ترس از عقوبتت را بر من الهام کن و مرا از آرزوی منازل متقیان، به وسیله عملی که تو را به خشم میآورد دور کن و جدیت و تلاش در طاعتت را بر من ببخش.
سپس بر میخیزی و دو رکعت پنجم را میخوانی و بعد از آن دو میگویی: ای کسی که برای هر خیری به او امید دارم و ای کسی که به هنگام هر لغزشی از عقبوتش ایمن هستم و ای کسی که برای اندک بسیار میبخشد و ای کسی که برای اندک بسیار بخشید و ای کسی که به کسی که از او مسألت کرد، از روی مهربانی و رحمت بخشید، ای کسی به کسی که از او مسألت نکرد و او را نشناخت و به او ایمان نیاورد، از روی تفضل و کرم بخشید. بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، و به من با مسألتم از تو، از همه خیر دنیا و آخرت عطا کن که هر آنچه عطا کردی در آن نقصی نیست و از فضلت بر من بیفزای که من به تو راغب هستم و بر محمد و اهل بیت اوصیاء و مورد رضایت او با برترین درود ها صلوات بفرست و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخش و سلام و رحمت و برکات خداوند بر او و بر آنان و بر روح و جسم آنان باد.
بارالها بر محمد و آل محمد درود بفرست و برای من در کارم گشایش و راه خروجی قرار بده و روزی حلال پاک گسترده بر من عطا کن، از هرچه خواستی و هر جا خواستی و هر گونه خواستی، که آن نیست مگر آنچه تو خواستی و هر جا خواستی و هر گونه خواستی.
زیادت: بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست و برای من قلبی طاهر، زبانی صادق، نفسی مشتاق به نعیم بهشت قرار بده و مرا با توکل بر خودت شکست ناپذیر، و با آنچه از تو توقع دارم بی نیاز و به آنچه بر من روزی دادی قانع و راضی، و بر امیدت مطمئن و در نیازهایم قصدکننده تو قرار بده تا جز بر تو تکیه نکنم و درباره تو جز به تو اعتماد نکنم.
سپس بر میخیزی و دو رکعت ششم را میخوانی و بعد از آن دو میگویی: خدایا تو از درونم آگاهی، پس بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و ای سرور و مولای من عذرم را بپذیر، و از حاجتم آگاهی، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و خواستهام را به من عطا کن. تو از آنچه در درونم است آگاهی، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست و گناهانم را ببخش. خدایا هر که با بدی مرا قصد کرد، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و آن را از من دور کن و مرا از نیرنگ دشمنم محافظت کن که دشمن من دشمن آل محمد و دشمن آل محمد دشمن محمد و دشمن محمد دشمن توست، پس خواستهام را درباره دشمنم با سرعت و بدون تأخیر به من عطا کن، ای سرور من ای عطا کننده آروزها، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و آنچه را که درباره دشمنم از تو خواستم به من عطا کن، ای صاحب جلال و اکرام.
ای خدای من ای خدای واحد که خدایی جز تو نیست، بر محمد و خاندان طیّب و طاهر محمد درود بفرست و در آینده نزدیک، بدون تأخیر، راحتی و سرور را بر من نمایان کن و بر محمد و اهل بیت پسندیده او با برترین درودها درود بفرست و با برترین برکات بر آنها برکت ببخش و سلام و رحمت و برکات خداوند بر او بر آنان و بر روح و جسم آنان باد. خدایا بر محمد و آل محمد درود بفرست و از جانب خودت گشایش و راه خروجی برای من قرار بده و روزی حلال پاک گسترده بر من عطا کن، از هر چه خواستی و از هر جا خواستی و هرگونه خواستی که آن نیست مگر آنچه تو خواستی و از هر جا تو خواستی و آنگونه که تو خواستی.
زیادت: خدایا بر خودم ظلم کردم و زیاده روی من بر آن زیاد شد و فرو رفتنم در معاصی تو به طول انجامید و گناهانم انباشته شد و عیوبم نمایان شد و اشتباهم درباره تو طولانی شد و پیروی از شهوات مداوم شد. پس اگر بر من رحم نیاوری شکست خورده هستم و اگر از من در نگذری نابود شده هستم، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و از گناهانم درگذر و خواستهام را به من ببخش و مرا از آنچه که اندوهگینم میسازد حفاظت کن و مرا لحظهای به نفسم وامگذار تا از [فریب] من عاجز شود و با رحمتت مرا از خطاهایم نجات بده و با وسعت رحمتت مرا سعادتمند کن ای سرورم.
و چون قصد کرد که شش رکعت باقی مانده را بخواند، باید قیام کند و دو رکعت بخواند و چون سلام داد، بعد از آن بگوید: خدایا تو با دوستانت انسگیرندهترین انس گیرندگان هستی و برطرفکننده نیازهای توکلکنندگانی، بر اسرار پنهانشان آگاه و به آنچه در دل دارند آشنایی و بر دیدگاههای آنان احاطه داری، و راز من ای خدای من بر تو مکشوف است و من به سوی تو مشتاق هستم و هر گاه غربت مرا به وحشت انداخت، یاد تو مونس من است، و هر گاه اندوه بر من فزونی گرفت به پناهندگی به تو پناه بردم، با علم به اینکه رشته کارها به دست توست و مصدر آنها از قضا و قدر توست، در حالیکه در مقابل حکم تو خاضع هستم. خدایا اگر مسألت تو را ندیدم یا از آن غافل شدم، چیزی خارج از ولایت تو و جدا از حوصله تو نیستم.
بارالها تو به خواندنت امر نمودی و اجابت را برای بندگانت تضمین نمودی و کسی که با رغبت به سوی تو زاری کرده و از تو بخواهد، حاجتش هرگز ناکام نمیماند و هیچ دست طالبی نه خالی از عطای تو باز میگردد و نه خالی از بخشش هدایای تو. و کدام سفرکننده است که تو را قصد کرد و تو را نزدیک نیافت؟ یا کدام واردشونده است که بر تو وارد شد و موانع بازدارنده، او را از رسیدن به تو بازداشت؟ بلکه کدام پناهنده به فضل توست که به فیض رحمت تو نائل نشد و کدام خواهنده فضل فراوان توست که برای برخورداری از بخشش تو با مانع برخورد کرد؟ بارالها حاجتم را به سوی تو آوردهام و دست حاجتم در فضل تو را کوبید و قلبم با خشوع حقارت با تو نجوا کرد و تو آنچه از خواستهام انجام می شود را قبل از اینکه به ذهنم خطور کند یا اینکه در دلم بیفتد میدانی، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست، بارالها دعایم را به اجابت وصل گردان و درخواستم از تو را با برآورده شدن حاجتهایم همراه کن، یا ارحم الراحمین و بر محمد و خاندان او درود بفرست.
سپس دو رکعت میخوانی و بعد از آن میگویی: ای کسی که برای هر خیری به او امید دارم و به هنگام هر لغزشی از خشم او ایمن هستم، ای کسی که برای اندک بسیار می بخشد، ای کسی که به هر که مسألت کرد از روی مهربانی و رحمت بخشید، ای کسی که به هر که از او مسألت نکرد و او را نشناخت از روی لطف و کرم بخشید، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با مسألتم از تو، تمام خواسته هایم را از همه خیر دنیا و آخرت به من عطا کن که آنچه عطا کردی ناتمام نیست و شر دنیا و آخرت را از من دور کن، و ای صاحب منتی که بر تو منت نهاده نمیشود، ای صاحب عطا و بخشش و لطف و نعمت، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و خواستهام را به من عطا کن و مرا در مقابل همه امور مهمّ دنیا و آخرت کفایت کن.
سپس دو رکعت میخوانی و بعد از آن دو میگویی: ای صاحب منتی که بر تو منت نهاده نمیشود، ای صاحب لطفی که هیچ خدایی جز تو نیست، ای امان دهنده بیمناکان و تکیه گاه پناهآورندگان، ای پناه پناهجویندگان، اگر در ام الکتاب نزد تو، من بدبخت محروم یا روزیام بر من محدود است، از ام الکتاب، بدبختی، محرومیت و محدودیّت روزیام را پاک کن و مرا نزد خودت سعادتمند و توفیقیابنده به خیر و صاحب روزی گسترده بنویس که در کتاب نازلشدهات بر نبی مرسلت فرمودی: «یَمْحُو اللّهُ مَا یَشَاء وَیُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْکِتَابِ»، - . رعد / 39 -
{خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند و اصل کتاب نزد اوست.} و فرمودی: «وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ» - . اعراف / 156 - ، {و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است.} من چیز هستم، پس باید رحمتت مرا در بر بگیرد ای مهربانترین مهربانان، بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با توکل برخودت، تسلیم در مقابل امرت و رضا به تقدیرت را بر من منت بگذار تا تعجیل آنچه که به تأخیر انداختی و تأخیر آنچه که تعجیل فرمودی را دوست نداشته باشم، ای رب العالمین. - مصباح المتهجد: 250، جمال الأسبوع: 384.[3] -
**[ترجمه]
قال الجوهری سفعته النار و السموم إذا أنفحته نفحا یسیرا فغیرت لون البشرة و السوافع لوافح السموم و قال الوأی الوعد لکل ما خالطنی من کل خیر لعل المعنی فی کل خیر کما سیأتی فی روایة أخری و فی بعض النسخ أردت به ما لیس لک و لعله أظهر و کذا فی المصباح الصغیر أیضا أنت أنت أی أنت الغنی المطلق المعروف بالجود و الکرم و أنا اللئیم الضعیف المحتاج إلی العفو و الرحمة و هو عبدک أی سبب الرحمة و العفو هو العبودیة و الافتقار و الاضطرار و هی مشترکة بینی و بینه بل أنا أحوج إلی ذلک منه.
و قال الجوهری یقال فرج الله غمک تفریجا و کذلک أفرج الله غمک و الروعة الفزعة و افسح لی الفسحة السعة أی لا تعاجلنی بالعقوبة و اجعل لی سعة أنتظر فیها جمیل صنعک و أتوسل إلیه بالتوبة و الإنابة وجهی البالی أی الذی هو فی معرض البلی و الاندراس و العفر بالتحریک التراب و عفره فی التراب یعفره عفرا و عفره تعفیرا أی مرغه ذکره الجوهری و قال أبسلت فلانا إذا أسلمته للهلکة.
غربتی و بعد داری إذا قرأه غیر الغریب یقصد غربته فی الدنیا و بعده عن دار القرار فإن المؤمن فی الدنیا غریب و وطنه الأصلی محال القدس فلذا یطلبها و یصرف همته إلیها إلی عدو أی أ تکلنی إلی هذا العدو و المراد الشیطان و سلاطین الجور و قال الجوهری رجل جهم الوجه أی کالح الوجه تقول منه جهمت الرجل و تجهمته إذا کلحت فی وجهه.
سجنا فی بعض النسخ شجنا بالشین المعجمة و هو بالتحریک الحزن و الأزل
ص: 8
بالفتح الضیق و زلزل الله الأرض زلزلة و زلزالا بالکسر فتزلزلت هی و الزلزال بالفتح الاسم و الزلازل الشدائد ذکره الجوهری و یقال فله فانفل أی کسره فانکسر و حد کل شی ء شباته و طرفه و حد الرجل بأسه و الوقود بالفتح الحطب و بالضم الاتقاد و اعصمنی من ذلک من شر الحسد بسکینة القلب بذکرک أو حال کونی مع السکینة غیر أشر و لا بطر و یحتمل أن یکون ذلک إشارة إلی الحسد و درع الله الحصینة حفظه و حمایته و اجننی أی استرنی و فی بعض النسخ و اخبأنی بمعناه للم عیالی أی جمعهم و إصلاح أحوالهم و الضمیر فی شرع و وصف و حدث راجع إلی الله أو إلی محمد صلی الله علیه و آله و حیاهم بالسلام أی بأن یسلم علیهم أو یسلمهم من الآفات و ازجرنی عن المنی أی من أن أتمنی الوصول إلی منازل المتقین بالأعمال المبتدعة التی توجب سخط الله أو مع الأعمال السیئة الموجبة لذلک کما هو شأن أکثر الناس من اتکالهم فی ذلک علی الأمانی.
و یا من آمن عقوبته أی مع التوبة و احتمل العفو رجاء للرحمة و یا من أعطی الکثیر بالقلیل هذا تأکید و الأول للمستقبل و الثانی للماضی و فی بعض النسخ فی الثانی بلا قلیل فیکون أبعد من التکرار و الفقرة الثانیة لیست فی منهاج الصلاح.
سامیة أی مرتفعة عالیة و الإسراف علی النفس مجاوزة الحد فی الضرر علیها بالمعصیة و الانهماک فی الأمر الجد و الإلحاح فیه و تکاثفت ذنوبی أی غلظت و اجتمع بعضها علی بعض و تظاهرت عیوبی أی عاون بعضها بعضا و طال بک اغتراری أی غفلتی
منک أو جرأتی علیک أو انخداعی من إمهالک و أحضرهم الضمیر راجع إلی الآنسین و إرجاعه إلی الناس بعید و الملهوف المظلوم یستغیث و مصدرها أی مرجعها.
خاضعا فی بعض النسخ خضعا فیکون حالا عن الأمور و کان الأنسب خاضعة أو فههت عنها بکسر الهاء أی عییت فلست ببدع البدع بالکسر البدیع کقوله
ص: 9
تعالی ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ (1) أی إن عرض لی عمی و جهالة و عی عن سؤالک و کیفیة عرض الحاجة إلیک و آدابه فلیس ولایتک و حبک و نصرتک لمثلی من العاجزین أمرا مبتدعا و لا أناتک و حلمک عن مثلی أمرا غریبا بل کثیرا ما فعلت ذلک بأمثالی.
و الصفر الخالی عوائق الرد أی الموانع الموجبة للرد دونک أی قبل الوصول إلیک و الاستنباط استخراج الماء و قال الجوهری الکدیة الأرض الصلبة و أکدی الحافر إذا بلغ الکدیة فلا یمکنه أن یحفر و قال المائح الذی ینزل البئر فیملأ الدلو و استمحته سألته العطاء و السجال جمع السجل و هو الدلو إذا کان فیه ماء و اعلم أن الشیخ أورد الست الرکعات الأخیرة بین الصلاتین و أورد الدعوات من قوله اللهم أنت آنس الآنسین إلی آخر الأدعیة نحوا مما مر بأدنی تغییر.
**[ترجمه]جوهری گوید: «سفعته النار و السموم»: زمانی است که آتش، وزیدنی آرام داشته باشد و رنگ صورت را تغییر دهد و «سوافع» یعنی زهرهای سوزاننده و گوید: «الوأی» یعنی وعده. «لکل ما خالطنی من کل خیر» شاید مقصود در هر خیری باشد چنانکه در روایت دیگری که به زودی خواهد آمد. و در بعضی نسخه ها «اردت به ما لیس لک» آمده است که شاید این ظاهرتر باشد و در المصباح الصغیر نیز چنین است. «انت انت» یعنی تو بی نیاز مطلق معروف به جود و کرم هستی و من پست ضعیف نیازمند به عفو و رحمت هستم. «و او بنده توست» یعنی سبب رحمت و عفو بندگی، نیاز و اضطرار است و این صفت بین من و او مشترک است، بلکه من از او به آن محتاجتر هستم.
جوهری گوید: گفته میشود: «فرج الله غمک تفریجاً» و همچنین «افرج الله غمّک» گفته میشود. و «الروعه» یعنی ترس و فزع. «افسح لی»: مرا وسعت ده. یعنی در عقوبت بر من تعجیل نفرما و برای من وسعتی قرار بده که در آن عمل زیبای تو را منتظر باشم و با توجه و بازگشت به تو متوسل شوم. «وجهی البالی» یعنی کسی که در معرض فنا و از بین رفتن است. «عَفَر» با حرکت حروف: خاک و «عفره فی التراب یعفره عفرا و عفره تفعیرا» یعنی او را خاکآلود کرد. جوهری این را ذکر کرده است و گوید: «ابسلت فلانا» زمانی است که او را تسلیم هلاکت کردم .
«غربتی و بعد داری»: زمانیکه فرد غیر غریب آن را بخواند، مقصودش غربتش در دنیا و دوریاش از خانه قرار و آرامش است که مومن در دنیا غریب است و وطن اصلی او ساحت قدس است، لذا آن را طلب میکند و تلاشش را صرف آن میکند. «الی عدو» یعنی آیا مرا به این دشمن واگذار میکنی؟ و مقصود شیطان و سلاطین جور است. جوهری میگوید:« رجل جهم الوجه» یعنی ترشرو. از این ریشه میگویی: «جهمت الرجل و تجهمت» زمانی که به او ترشرویی کنی.
«سجنا»: در بعضی نسخه ها شجنا آمده است که با حرکت حروف، یعنی حزن. «الازل» با فتحه یعنی تنگنا و «زلزل الله الأرض زلزلة و زلزالا» با کسره فتزلزلت هی و زلزال با فتحه و زلزال، یعنی شداید و سختیها، جوهری این را ذکر کرده است. و گفته میشود: «فلّه فانفلّ»: آن را شکست پس آن شکسته شد. و حدّ هر چیزی یعنی لبه و کناره آن و «حدّ الرجل» یعنی قدرت او. «وقود»: هیزم و با ضمه یعنی شعله ور شدن. «مرا از آن حفظ کن» یعنی از شر حسادت «با آرامش قلب» یعنی با یادت یا درحالیکه همراه آرامش هستم، بدون گستاخی و بیپروایی و محتمل است که آن اشارهای به حسادت باشد، و «زره محکم خدا» یعنی حفظ و حمایت او «و اجننی»: مرا بپوشان و در بعضی نسخه ها «و اجنانی» به همان معنا آمده است.
«للمّ عیالی»: جمع کردن آنان و اصلاح حال آنها و ضمیر در«شرع، وصف و حدث» به خدا یا به محمد صلّی الله علیه و آله بر میگردد. «و زنده گردان آنها را با سلام» یعنی با اینکه بر آنان سلام کند یا اینکه آنان را از آفات حفظ کند. «ازجرنی عن المنی» یعنیاز اینکه رسیدن به جایگاه افراد متقی به وسیله اعمال بدعتآمیزی که موجب خشم خدا میشود را تمنا کنم، یا به وسیله اعمال بدی که موجب آن میشود، چنانکه این وضع اکثر مردم است در خصوص تکیه کردنشان بر این گونه کارها در رسیدن به آرزوها. «ای کسی که از عقوبتش ایمن هستم» یعنی با توبه و امید عفو و رحمت. «ای کسی که برای اندک بسیار میبخشد»: این جمله تاکید است و جمله اول برای آینده و جمله دوم برای گذشته است و در بعضی نسخهها در جمله دوم بدون اندک آمده است که از تکرار دورتر است و فقره دوم در منهاج الصلاح موجود نیست.
«سامیة»: بالا و عالی، و زیادهروی بر نفس یعنی تجاوز از حد در ضرر رساندن به آن با معصیت، و «انهماک» در کار، یعنی جدیت و اصرار در آن. «و گناهم انباشته شد» یعنی زیاد شد و برخی از آنها بر برخی دیگر جمع شد. «تظاهرت عیوبی»: برخی از آنها بعضی دیگر را کمک کرد «و طال بک اغتراری» یعنی غفلتم از تو یا جرأتم بر تو یا فریبم از مهلت دادن تو، و ضمیر در «اَحضَرهم» به «آنسین» بر میگردد و ارجاع آن به مردم بعید است، و «ملهوف» یعنی مظلومی که طلب یاری میکند، «و مصدر آن» یعنی مرجع آن.
«خاضعا»: در بعضی نسخهها خضعا آمده است که حال برای امور است و خاضعه مناسبتر است. «فههت عنها» با کسره هاء: ناتوان شدم. «فلست ببدع» یعنی بدعتکننده نیستم، مانند این سخن خداوند متعال: «مَا کُنتُ بِدْعًا مِّنْ الرُّسُلِ»، - احقاف / 9.[1] - {من از [میان] پیامبران نودرآمدی نبودم.} یعنی اگر نابینایی، جهالت و ناتوانی در خواستن تو و چگونگی عرض حاجت به تو و آداب آن بر من عارض شد و نه ولایت و محبت و یاری تو، برای افراد عاجزی نظیر من امر جدیدی است و نه تحمل و بردباری تو نسبت به امثال من امر غریبی است، بلکه آن را در مورد امثال من بسیار انجام دادی.
«الصفر»: خالی. «عوائق الرد» یعنی موانعی که باعث برگرداندن میشود. «دونک» یعنی قبل از رسیدن به تو، و «استنباط» یعنی استخراج آب، و جوهری گوید: «الکدیه» یعنی زمین سخت و «اکدی الحافر» زمانی است که به زمین سخت برسد و حفر کردن برایش ممکن نباشد، گوید: «مایح» کسی است که در چاه پایین میرود و دلو را پر میکند، «استمحته» یعنی از او بخشش مسألت کردم. «السجال» جمع سجل است و آن دلوی است که در آن آب است .
بدان که شیخ شش رکعت آخر را بین دو نماز آورده است و دعاها را از این سخن او «اللهم انت آنس الانسین» تا پایان دعاها مانند آنچه که گذشت، با اندکی تغییر آورده است.
**[ترجمه]
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ (2)، رُوِیَ فِی دُعَاءِ صَلَاةِ نَوَافِلِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ لِمَنْ یُقَدِّمُهَا قَبْلَ الزَّوَالِ رِوَایَةٌ یُقَارِبُ هَذِهِ الرِّوَایَةَ لَکِنَّهَا أَخْصَرُ أَلْفَاظاً فِی الدُّعَاءِ وَ الِابْتِهَالِ وَ نَحْنُ نَذْکُرُهَا الْآنَ بِإِسْنَادِهَا وَ أَلْفَاظِهَا کَمَا وَقَفْنَا عَلَیْهَا بِحَیْثُ إِنْ کَانَ وَقْتُ الْإِنْسَانِ ضَیِّقاً قَبْلَ زَوَالِ نَهَارِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ عَنِ الدُّعَاءِ عَقِیبَ صَلَاةِ نَافِلَتِهِ بِالْأَدْعِیَةِ الْمُشَارِ إِلَیْهَا فَیَدْعُو بَیْنَ الرَّکَعَاتِ بِهَذِهِ الْأَدْعِیَةِ الْمُخْتَصَرَاتِ فَهَذَا کُلُّهُ أَوْرَدْنَاهُ احْتِیَاطاً لِتَحْصِیلِ الْعَمَلِ بِالْعِبَادَاتِ وَ هَذِهِ الرِّوَایَةُ حَدَّثَ أَبُو الْحُسَیْنِ زَیْدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیُّ الْمُحَمَّدِیُّ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْکَاتِبِ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ أَحْمَدَ بْنِ سَعِیدٍ الْهَمْدَانِیِّ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی بْنِ الْمُنْذِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِی یَحْیَی الصَّنْعَانِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: کَانَ أَبِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یُصَلِّی یَوْمَ الْجُمُعَةِ عِشْرِینَ رَکْعَةً یَدْعُو بَیْنَ کُلِّ رَکْعَتَیْنِ بِدُعَاءٍ مِنْ هَذِهِ الْأَدْعِیَةِ وَ یُوَاظِبُ عَلَیْهِ فَکَانَ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ فَإِذَا سَلَّمَ یَقُولُ
ص: 10
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحُرْمَةِ مَنْ عَاذَ بِکَ وَ لَجَأَ إِلَی عِزِّکَ وَ اعْتَصَمَ بِحَبْلِکَ وَ لَمْ یَثِقْ إِلَّا بِکَ یَا وَهَّابَ الْعَطَایَا یَا مُطْلِقَ الْأُسَارَی یَا مَنْ سَمَّی نَفْسَهُ مِنْ جُودِهِ الْوَهَّابَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً سَائِغاً مِمَّا شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ- ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ فَإِذَا سَلَّمَ قَالَ اللَّهُمَّ فَکَمَا عَصَیْتُکَ وَ اجْتَرَأْتُ عَلَیْکَ فَإِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا تُبْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ ثُمَّ عُدْتُ فِیهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا وَأَیْتُ بِهِ عَلَی نَفْسِی ثُمَّ لَمْ أَفِ لَکَ بِهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِلْمَعَاصِی الَّتِی قَوِیتُ عَلَیْهَا بِنِعْمَتِکَ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ مَا خَالَطَنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَرَدْتُ بِهِ وَجْهَکَ فَأَنْتَ أَنْتَ وَ أَنَا أَنَا- ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ فَإِذَا سَلَّمَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَا سَأَلَکَ ذُو النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ تَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَفَرَّجْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ فَفَرِّجْ عَنِّی یَا رَبِّ کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ وَ أَدْعُوکَ اللَّهُمَّ بِمَا دَعَاکَ بِهِ أَیُّوبُ إِذْ مَسَّهُ الضُّرُّ فَفَرَّجْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ فَفَرِّجْ عَنِّی یَا رَبِّ کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ وَ أَدْعُوکَ بِمَا دَعَاکَ بِهِ یُوسُفُ إِذْ فُرِّقَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَهْلِهِ إِذْ هُوَ فِی السِّجْنِ فَفَرَّجْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ أَنْ تُبَارِکَ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ أَنْ تُفَرِّجَ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ: ثُمَّ تَخِرُّ سَاجِداً وَ تَقُولُ فِی سُجُودِکَ سَجَدَ وَجْهِیَ الْبَالِی الْفَانِی لِوَجْهِکَ الدَّائِمِ الْبَاقِی الْکَرِیمِ سَجَدَ وَجْهِی مُتَعَفِّراً فِی التُّرَابِ لِخَالِقِهِ وَ حَقٌّ لَهُ أَنْ یَسْجُدَ سَجَدَ وَجْهِی لِمَنْ خَلَقَهُ وَ صَوَّرَهُ وَ شَقَّ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ تَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ سَجَدَ وَجْهِیَ الْحَقِیرُ الذَّلِیلُ لِوَجْهِکَ الْکَبِیرِ الْجَلِیلِ سَجَدَ وَجْهِیَ اللَّئِیمُ لِوَجْهِکَ الْعَزِیزِ
ص: 11
الْکَرِیمِ- ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَکَ وَ تَدْعُو بِهَذَا الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلِ النُّورَ فِی بَصَرِی وَ الْیَقِینَ فِی قَلْبِی وَ النَّصِیحَةَ فِی صَدْرِی وَ ذِکْرَکَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ عَلَی لِسَانِی وَ مِنْ طَیِّبِ رِزْقِکَ یَا رَبِّ غَیْرَ مَمْنُونٍ وَ لَا مَحْذُورٍ فَارْزُقْنِی وَ مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ فَأَجِرْنِی وَ لَکَ یَا رَبِّ فِی نَفْسِی فَذَلِّلْنِی وَ فِی أَعْیُنِ النَّاسِ فَعَظِّمْنِی وَ إِلَیْکَ فَحَبِّبْنِی وَ بِذُنُوبِی فَلَا تَفْضَحْنِی وَ بِسَرِیرَتِی فَلَا تُخْزِنِی وَ غَضَبَکَ فَلَا تُنْزِلْ بِی أَشْکُو إِلَیْکَ غُرْبَتِی وَ بُعْدَ دَارِی وَ طُولَ أَمَلِی وَ اقْتِرَابَ أَجَلِی وَ قِلَّةَ حِیلَتِی فَنِعْمَ الْمُشْتَکَی إِلَیْهِ أَنْتَ رَبِّی وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَسَلِّمْنِی إِلَی مَنْ تَکِلُنِی یَا رَبِّ إِلَی الْمُسْتَضْعِفِینَ لِی أَمْ إِلَی عَدُوٍّ مَلَّکْتَهُ أَمْرِی أَوْ إِلَی بَعِیدٍ فَیَتَجَهَّمَنِی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ الْمَعِیشَةِ مَعِیشَةً أَقْوَی بِهَا عَلَی طَاعَتِکَ وَ أَبْلُغُ بِهَا جَمِیعَ حَاجَاتِی وَ أَتَوَصَّلُ بِهَا إِلَیْکَ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ فِی الْآخِرَةِ مِنْ غَیْرِ أَنْ تُتْرِفَنِی فِیهَا فَأَطْغَی أَوْ تُقْتِرَهَا عَلَیَّ فَأَشْقَی وَ أَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ حَلَالِ رِزْقِکَ وَ أَفِضْ عَلَیَّ مِنْ حَیْثُ شِئْتَ مِنْ فَضْلِکَ وَ انْشُرْ عَلَیَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أَنْزِلْ عَلَیَّ مِنْ بَرَکَاتِکَ نِعْمَةً مِنْکَ سَابِغَةً وَ عَطَاءً غَیْرَ مَمْنُونٍ وَ لَا تَشْغَلْنِی عَنْ شُکْرِ نِعْمَتِکَ عَلَیَّ بِإِکْثَارٍ مِنْهَا تُلْهِینِی عَجَائِبُ بَهْجَتِهِ وَ تَفْتِنُنِی زَهَرَاتُ نَضْرَتِهِ وَ لَا بِإِقْلَالٍ عَلَیَّ مِنْهَا یَقْصُرُ بِعَمَلِی کَدُّهُ وَ یَمْلَأُ صَدْرِی هَمُّهُ أَعْطِنِی یَا إِلَهِی مِنْ ذَلِکَ غِنًی عَنْ شِرَارِ خَلْقِکَ وَ بَلَاغاً أَنَالُ بِهِ رِضْوَانَکَ وَ أَعُوذُ بِکَ یَا إِلَهِی مِنْ شَرِّ الدُّنْیَا وَ شَرِّ أَهْلِهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْیَا لِی سِجْناً وَ لَا تَجْعَلْ فِرَاقَهَا عَلَیَّ حُزْناً أَخْرِجْنِی مِنْ فِتْنَتِهَا وَ اجْعَلْ عَمَلِی مَقْبُولًا وَ أَوْرِدْنِی دَارَ الْحَیَوَانِ وَ مَسَاکِنَ الْأَخْیَارِ وَ أَبْدِلْنِی بِالدُّنْیَا الْفَانِیَةِ نَعِیمَ الدَّارِ الْبَاقِیَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَزْلِهَا وَ زِلْزَالِهَا وَ سَطَوَاتِ سُلْطَانِهَا وَ مِنْ شَرِّ شَیَاطِینِهَا وَ بَغْیِ مَنْ بَغَی فِیهَا إِلَهِی مَنْ کَادَنِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ کِدْهُ وَ مَنْ أَرَادَنِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَرِدْهُ وَ فُلَّ عَنِّی حَدَّ مَنْ نَصَبَ لِی حَدَّهُ وَ أَطْفِئْ عَنِّی نَارَ مَنْ شَبَّ لِی وَقُودَهُ وَ اکْفِنِی هَمَّ مَنْ أَدْخَلَ عَلَیَّ هَمَّهُ وَ ادْفَعْ عَنِّی شَرَّ الْحَسَدَةِ وَ اعْصِمْنِی مِنْ ذَلِکَ بِالسَّکِینَةِ وَ أَلْبِسْنِی
ص: 12
دِرْعَکَ الْحَصِینَةَ وَ أَحْیِنِی فِی سِتْرِکَ وَ أَصْلِحْ لِی حَالِی وَ صَدِّقْ مَقَالِی بِفَعَالِی وَ بَارِکْ لِی فِی أَهْلِی وَ مَالِی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ ذَکَرَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ بِخَیْرٍ وَ حَیَّاهُمْ بِالسَّلَامِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ اللَّهُمَّ وَ ارْدُدْ إِلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ مَظَالِمَهُمُ الَّتِی قِبَلِی صَغِیرَهَا وَ کَبِیرَهَا فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ وَ مَا لَمْ تَبْلُغْهُ قُوَّتِی وَ لَمْ تَسَعْهُ ذَاتُ یَدِی وَ لَمْ یَقْوَ عَلَیْهِ بَدَنِی فَأَدِّهِ عَنِّی مِنْ جَزِیلِ مَا عِنْدَکَ مِنْ فَضْلِکَ حَتَّی لَا تُخَلِّفَ عَلَیَّ شَیْئاً تَنْقُصُهُ مِنْ حَسَنَاتِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ- ثُمَّ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ سَرِیرَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْبَلْ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ مَعْذِرَتِی وَ تَعْلَمُ حَاجَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی اللَّهُمَّ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اصْرِفْهُ عَنِّی وَ اکْفِنِی کَیْدَ عَدُوِّی فَإِنَّ عَدُوِّی عَدُوُّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَدُوَّ آلِ مُحَمَّدٍ عَدُوُّ مُحَمَّدٍ وَ عَدُوَّ مُحَمَّدٍ عَدُوُّکَ فَأَعْطِنِی سُؤْلِی یَا مَوْلَایَ فِی عَدُوِّی عَاجِلًا غَیْرَ آجِلٍ یَا مُعْطِیَ الرَّغَائِبِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی رَغْبَتِی فِیمَا سَأَلْتُکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا إِلَهِی إِلَهاً وَاحِداً لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ أَرِنِی الرَّخَاءَ وَ السُّرُورَ عَاجِلًا غَیْرَ آجِلٍ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ- وَ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ قَلْبِی یَرْجُوکَ لِسَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ نَفْسِی خَائِفَةٌ لِشِدَّةِ عِقَابِکَ فَوَفِّقْنِی لِمَا یُؤْمِنُنِی مَکْرَکَ وَ عَافِنِی مِنْ سَخَطِکَ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَوْلِیَاءِ طَاعَتِکَ وَ تَفَضَّلْ عَلَیَّ بِرَحْمَتِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ اسْتُرْنِی بِسَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ فَضْلِکَ وَ أَغْنِنِی عَنِ التَّرَدُّدِ إِلَی عِبَادِکَ وَ ارْحَمْنِی مِنْ خَیْبَةِ الرَّدِّ وَ سُوءِ الْحِرْمَانِ یَا أَرْحَمَ
ص: 13
الرَّاحِمِینَ- وَ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ عَظِّمِ النُّورَ فِی قَلْبِی وَ صَغِّرِ الدُّنْیَا فِی عَیْنِی وَ أَطْلِقْ لِسَانِی بِذِکْرِکَ وَ احْرُسْ نَفْسِی مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ اکْفِنِی طَلَبَ مَا قَدَّرْتَهُ لِی عِنْدَکَ حَتَّی أَسْتَغْنِیَ عَمَّا فِی یَدِ عِبَادِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- ثُمَّ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ قُلِ اللَّهُمَّ أَغْنِنِی بِالْیَقِینِ وَ اکْفِنِی بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ وَ اکْفِنِی رَوْعَاتِ الْقُلُوبِ وَ افْتَحْ لِی فِی انْتِظَارِ جَمِیلِ الصُّنْعِ وَ افْتَحْ لِی یَا رَبِّ بَابَ الرَّغْبَةِ إِلَیْکَ وَ الْخَشْیَةِ مِنْکَ وَ الْوَجَلِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ حَبِّبْ إِلَیَّ الدُّعَاءَ وَ صِلْهُ لِی بِالْإِجَابَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ لَا تُؤْیِسْنِی مِنْ رَوْحِکَ وَ لَا تُقَنِّطْنِی مِنْ رَحْمَتِکَ وَ لَا تُؤْمِنِّی مَکْرَکَ فَإِنَّهُ لَا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِکَ إِلَّا الْقَوْمُ الظَّالِمُونَ وَ لَا یَقْنَطُ مِنْ رَحْمَتِکَ إِلَّا الْقَوْمُ الضَّالُّونَ وَ لَا یَأْمَنُ مَکْرَکَ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْنِی بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ اجْعَلْنِی مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِیمِ وَ لا تُخْزِنِی یَوْمَ یُبْعَثُونَ یَا مَنْ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ- قَالَ وَ کَانَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ إِذَا فَرَغَ مِنْ هَذِهِ الرَّکَعَاتِ الْمَشْرُوحَةِ قَامَ فَصَلَّی رَکْعَتَیِ الزَّوَالِ تَتِمَّةَ الْعِشْرِینَ رَکْعَةً ثُمَّ یَنْهَضُ مِنْهَا إِلَی الْفَرِیضَةِ(1).
**[ترجمه]جمال اسبوع - جمال الأسبوع: 384.[1] - :
درباره دعای نماز های نافله روز جمعه برای کسی که آن را به قبل از زوال جلو می اندازد، روایتی آمده است که به این روایت نزدیک است اما آن از لحاظ الفاظ در دعا و ابتهال کوتاهتر است و ما آن را با اسناد و الفاظ آن، آنگونه که بر آن دست یافتیم ذکر میکنیم، به گونهای که اگر وقت انسان قبل از زوال روز جمعه و بعد از نماز نافلهاش، برای خواندن دعاهایی که به آن اشاره شد تنگ بود، با این دعاهای کوتاه بین رکعات دعا میکند و این همه چیزی است که برای حصول عمل به عبادات احتیاطا وارد کردیم و این روایت را ابوالحسن زید بن جعفر علوی محمدی از ابوالحسن احمد بن محمد بن سعید کاتب از ابوعباس احمد بن سعید همدانی ابن عقده از احمد بن یحیی بن منذر بن عبدالله حمیری از پدرش از عمرو بن ثابت از ابو یحیی صنعانی از ابوجعفر محمد بن علی باقر علیه السلام حدیث کرد که وی فرمود: پدرم علی بن حسین روز جمعه بیست رکعت نماز میخواند که بین هر دو رکعت، یکی از این دعاها را می خواند و بر آن مراقبت داشت و چون دو رکعت میخواند و سلام میداد، می خواند:
خدایا، به حرمت کسی که از تو به تو پناه آورد و به عزت تو پناه برد و به ریسمان تو چنگ زد و جز بر تو اطمینان نکرد، ای بخشنده عطایا ای رهایی بخش اسیران، ای کسی که خود را به خاطر بخشندگی اش وهاب نامید، از تو میخواهم که بر محمد و خاندان مورد رضایت محمد با بهترین درودهایت درود بفرستی و با برترین برکاتت بر آنها برکت ببخشی، و سلام و رحمت خدا و برکات او بر او، آنان، و بر روح و جسم آنان باد. خدایا بر محمد و آل محمد صلوات بفرست و برای من از کارم گشایش و راه خروجی قرار بده و از هرچه که خواستی و هر طور که خواستی و هر جا که خواستی، روزی حلال و پاکی بر من روزی کن، چرا که اتفاق نمیافتد مگر آنچه که تو بخواهی و چنان که بخواهی.
سپس بر میخیزد و دو رکعت میخواند و چون سلام داد میگوید: خدایا، چنانکه از تو نافرمانی کردم و بر تو گستاخی کردم، پس من به خاطر آنچه که از آن به درگاه تو توبه کردم سپس به آن بازگشتم از تو طلب مغفرت میکنم، و به خاطر آنچه که بر خود عهد کردم و به آن وفا نکردم از تو طلب مغفرت میکنم، و به خاطر گناهانی که با نعمتت بر آنها قوّت یافتم از تو طلب مغفرت میکنم، و به خاطر هر آنچه که در هر خیری که با آن، تو را اراده کردم با من در آمیخته شد از تو طلب مغفرت میکنم، که تو تو هستی و من من.
سپس برمیخیزد و دو رکعت میخواند و چون سلام داد میگوید:
بارالها من تو را میخوانم و از تو میخواهم با آنچه که ذو النون آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که تو هرگز بر او قدرتی نخواهی یافت تا در [دل] تاریکیها ندا داد که معبودی جز تو نیست منزهی تو راستی که من از ستمکاران بودم پس بر او گشایش حاصل کردی که او تو را صدا کرد در حالی که او بنده تو بود و من تو را دعا میکنم در حالی که بنده تو هستم و او از تو خواست و من از تو میخواهم پس مرا نجات بده چنانکه او را نجات دادی. بارالها تو را با آنچه که ایوب آنگاه که به او ضرر رسید تو را خواند میخوانمت پس او را نجات دادی، او تو را خواند در حالی که او بنده تو بود و من تو را میخوانم در حالی که من بنده تو هستم و از تو خواست و من از تو میخواهم پس مرا نجات بده بارخدایا چنانکه او را نجات دادی، تو را میخوانم با آنچه که یوسف تو را با آن خواند آنگاه که میان او و خانوادهاش جدایی افکندی و زمانی که او در زندان بود پس او را نجات دادی که او تو را خواند در حالی که بنده تو بود و من تو را میخوانم در حالی که من بنده تو هستم و از تو خواست و از تو میخواهم که با برترین درودها بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخشی، و مرا نجات دهی آنگونه که انبیاء، رسولان و بندگان صالحت را نجات دادی .
سپس به سجده میافتی و در سجدهات میگویی: چهره نابود شونده و فانی من برای چهره دائمی جاودان تو سجده کرد، چهرهام خاکآلود برای خالقش است بر او تکلیف است که سجده کند، چهرهام برای کسی که او را خلق کرد و صورت داد و گوش و دیدهاش را باز کرد سجده کرد، آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است. سیمای حقیر ذلیلم برای سیمای عزیز کریم تو سجده کرد، سیمای پست و حقیرم برای سیمای کریم و عالیقدر تو سجده کرد.
سپس سرت را بلند میکنی و این دعا را می خوانی: بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و در دیدهام نور، در قلبم یقین، در سینهام خیرخواهی و بر زبانم ذکر شبانه روزت را قرار بده، و پروردگارا از روزی پاکت بدون منت و منع مرا روزی ده، و از لباس بهشت بر من بپوشان، از حوض محمد سیرابم کن، و از گمراهیهای فتنهها پناهم ده. ای پروردگار من، مرا در خودم برای خودت ذلیل کن و در نگاه مردم بزرگم بدار، پروردگارا مرا نزد خودت محبوب بدار، و با گناهانم رسوایم نکن، و با درونم شرمسارم نکن و به خاطر عملم ملامتم نکن، و غضبت را بر من فرود نیاور. از غربتم، دوری خانهام، بلندی آرزویم، نزدیکی اجلم و اندکی چاره ام به سوی تو شکایت میبرم که بهترین کسی که نزد او شکایت میشود تو هستی ای پروردگار من، از شر جن و انس مرا سالم نگاه دار، ای پروردگار مستضعفان! مرا به چه کسی واگذار میکنی، به دشمنی که او را بر کارم مسلط کردی، یا به انسان دوری که با من ترشرویی کند؟
بارالها بهترین معیشت را از تو مسألت دارم، معیشتی که با آن بر طاعت تو و رسیدن به همه نیازهایم توانایی پیدا کنم و در زندگی دنیا و آخرت به سوی تو راه بیابم، بدون اینکه مرا مرفه بگردانی که طغیان کنم یا اینکه بر من سخت گیری کنی که بدبخت شوم، و از روزی حلالت بر من فراخ بگردان و از هر جا که خواستی از فضل خودت بر من بپاش و از رحمتت بر من بگستران و از برکاتت بر من نازل کن، نعمتی کامل از جانب تو و بخشش بیمنت؛ و با فراوانی نعمتت مرا از شکر آن غافل مساز که شگفتی های زیبایی آن مرا مشغول سازد و درخشندگی فریبندهاش فریبم دهد و نه با کم کردن نعمتت بر من که دست طلب من با عملم از رسیدن به آن کوتاه شود و غم آن سینهام را پر کند. پروردگارا، با آن، بینیازی از افراد شرور خلقت، و بلاغی - کفایتی - که با آن به رضوان تو دست یابم به من ببخش.
بارالها از شر دنیا و شر اهل دنیا و شر آنچه در آن است به تو پناه میبرم. دنیا را برای من زندان قرار نده و فراق آن را برایم اندوه قرار مده و مرا از فتنه آن بیرون ببر و عملم را مقبول گردان و مرا به دار الحَیَوان - بهشت برین - و مسکن برگزیدگان وارد کن و نعیم سرای جاودان را برایم جایگزین دنیای فانی کن. بارالها از تنگنا و از شدت آن و از نفوذ سلطه آن، از شر شیاطین آن، از ظلم هر کسی که در آن بر من ستم کرد به تو پناه میبرم، خدایا هر کس که بر من بدی کرد، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست و بر او بدی کن و هر که مرا قصد کرد، پس بر محمد و آل محمد دورد بفرست و او را قصد کن. لبه (شمشیر) هر کسی که بُرندگی سلاحش را در برابر من قرار داد را در مقابل من ناتوان بگردان و آتش کسی که هیزمش را برای من شعله ور کرد را بر من خاموش کن، و مرا از اندوه هر کس که اندوهش را بر من وارد کرد رهایی ببخش و شر حاسدان را از من دور کن و مرا با آرامش، از آن حفظ کن و زره محکمت را بر من بپوشان و مرا در ستر حفاظتکنندهات زنده بدار و حال مرا بر من نیکو کن و سخنم را با عملم تایید کن و در خانوادهام و اموالم بر من برکت ببخش.
بارالها بر محمد و اهل بیت پسندیده او با برترین درود ها صلوات بفرست و با برترین برکات به آنها برکت ببخش، ای پروردگار جهانیان.
سپس دو رکعت میخوانی و میگویی: «أشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له و أشهد ان محمد عبده و رسوله» و گواهی میدهم که دین همانگونه است که او مقرر کرد و اسلام همانگونه است که او وصف کرد و سخن همانگونه است که او گفت و خداوند محمد و آل محمد را با خیر یاد کند و آنان را با سلام زنده گرداند. بارالها بر محمد و آل محمد با برترین صلواتت درود بفرست. بارالها همه مظالمی که از جانب من بر خلایقت، کوچک و بزرگشان بوده است، در راحتی و عافیتی از جانب خودت به آنان بازگردان و آنچه که قدرتم به آن نرسید و توان دستم آن را فرا نگرفت و بدنم
بر آن قدرت نداشت را از جانب من از روی فضل کثیری که نزد توست ادا کن تا چیزی از آن بر من باقی نماند که آن را از حسنات من بکاهی، ای مهربانترین مهربانان، و بر محمد و اهل بیت مورد رضایت او با برترین درودها صلوات بفرست و با برترین برکات بر آنان برکت ببخش و سلام و رحمت و برکات خداوند بر او و آنان باد.
سپس دو رکعت میخواند و میگوید: خدایا تو از درونم آگاهی، پس بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، و ای سرور و مولای من عذرم را بپذیر، و از حاجتم آگاهی، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و گناهان من را بر من ببخش. خدایا هر که با بدی مرا قصد کرد، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و آن را از من دور کن و مرا از نیرنگ دشمنم محافظت کن که دشمن من دشمن آل محمد و دشمن آل محمد دشمن محمد و دشمن محمد دشمن توست، پس خواستهام درباره دشمنم را با سرعت، بدون تأخیر به من عطا کن، ای عطاکننده آروزها. بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و خواستهام در خصوص آنچه از تو مسئلت می کنم را به من عطا کن، ای صاحب جلال و اکرام، ای خدای من، ای خدای واحد که هیچ خدایی جز تو نیست، بر محمد و خاندان طیب و طاهر محمد درود بفرست و در آینده نزدیک، بدون تأخیر، راحتی و سرور را بر من نمایان کن.
و دو رکعت میخواند و میگوید: خدایا قلب من به خاطر وسعت رحمتت به تو امید دارد و نفسم به خاطر شدت عقوبتت از تو بیم دارد، پس از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و مرا از مکرت ایمن بداری و از خشمت معاف کنی و مرا از اولیای طاعتت قرار دهی و با رحمت و مغفرتت بر من لطف کنی و مرا با وسعت فضل و رحمتت بپوشانی و از حاجت خواستن از بندگانت بی نیازم کنی و مرا از ناکامی رد شدن و بدی محرومیت مورد رحمت قرار دهی، ای مهربانترین مهربانان.
و دو رکعت میخواند و میگوید: بارخدایا، نورت را در قلبم بزرگ و دنیا را در چشمم کوچک کن و زبانم را بر ذکرت فصیح گردان و نفسم را از شهوات مراقبت بنما، و مرا در طلب آنچه که نزد خودت برایم مقدر کردی حفاظت کن تا از آنچه که در دست مردم است بینیاز شوم، ای مهربانترین مهربانان .
سپس دو رکعت بخوان و بگو: بارالها، مرا با یقین بینیاز و با توکل یاری کن و از نگرانی دل نجات بخش و برای من جایی در انتظار عمل زیبا باز کن و رغبت به سوی تو، خشیت از تو و ترس از گناهان را برایم بگشای و دعا را برایم محبوب کن و آن را به اجابت از جانب خودت وصل کن، ای مهربانترین مهربانان.
بارخدایا مرا از آسایشت ناامید نکن و از رحمتت مأیوس نگردان و از مکرت ایمن نساز که جز قوم ظالمان از آسایشت ناامید نمیشود و جز قوم گمراه از رحمتت ناامید نمیشود و جز قوم زیانکار از مکر تو ایمن نمیشود. بارخدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با رحمتت بر من رحمت آور ای مهربانترین مهربانان، و مرا از وارثان بهشت نعیم بگردان و در روزی که همگان برانگیخته میشوند مرا خوار نکن، ای کسی که بر هر چیزی توانا است.
[امام باقر علیه السلام] فرمود: چون امام صلوات الله علیه از این رکعات بیان شده فارغ میشد، قیام میکرد و دو رکعت زوال را در تکمیل بیست رکعت اقامه میکرد و پس از آن به نماز فریضه بر میخواست. - جمال الأسبوع: 393.[1] -
**[ترجمه]
لعله سقط من الروایات أو من النساخ الدعاء بعد الرکعتین الخامسة کما یظهر من أعداد الرکعات و من الرجوع إلی الأدعیة السابقة فینبغی للعامل بهذه الروایة أن یقرأ عقیب التسلیم الخامس ما فی الروایة السالفة.
**[ترجمه]شاید دعای بعد از دو رکعت پنجم از جانب روایان یا نسخهنویسان افتاده باشد چنانکه از تعداد رکعات و از مراجعه به دعاهای سابق روشن میگردد، پس برای عملکننده به این روایت شایسته است که بعد از تسلیم پنجم آنچه در روایت پیشین آمد را بخواند.
**[ترجمه]
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ (2)، بِإِسْنَادِی إِلَی الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام: الصَّلَاةُ النَّافِلَةُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ سِتُّ رَکَعَاتٍ بُکْرَةً وَ سِتُّ رَکَعَاتٍ صَدْرَ النَّهَارِ وَ رَکْعَتَانِ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ ثُمَ
ص: 14
صَلِّ الْفَرِیضَةَ وَ صَلِّ بَعْدَهَا سِتَّ رَکَعَاتٍ (1).
وَ بِإِسْنَادِنَا إِلَی الْکُلَیْنِیِّ عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ مُرَادِ بْنِ خَارِجَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَمَّا أَنَا فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ کَانَتِ الشَّمْسُ مِنَ الْمَشْرِقِ مِقْدَارَهَا مِنَ الْمَغْرِبِ وَقْتَ صَلَاةِ الْعَصْرِ صَلَّیْتُ سِتَّ رَکَعَاتٍ فَإِذَا انْتَفَخَ النَّهَارُ صَلَّیْتُ سِتّاً فَإِذَا زَاغَتْ أَوْ زَالَتْ صَلَّیْتُ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ صَلَّیْتُ الظُّهْرَ ثُمَّ صَلَّیْتُ بَعْدَهَا سِتّاً(2).
وَ قَدْ رَوَی هَذَیْنِ الْحَدِیثَیْنِ جَدِّی أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ فِی کِتَابِ تَهْذِیبِ الْأَحْکَامِ (3)
وَ بِإِسْنَادِنَا إِلَی جَدِّیَ السَّعِیدِ أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فِیمَا رَوَاهُ فِی کِتَابِ تَهْذِیبِ الْأَحْکَامِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَقْطِینٍ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّطَوُّعِ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَقَالَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَتَطَوَّعَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ فِی غَیْرِ سَفَرٍ صَلَّیْتَ سِتَّ رَکَعَاتٍ ارْتِفَاعَ النَّهَارِ وَ سِتَّ رَکَعَاتٍ قَبْلَ نِصْفِ النَّهَارِ وَ رَکْعَتَیْنِ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ قَبْلَ الْجُمُعَةِ وَ سِتَّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْجُمُعَةِ(4).
و قال السید ره و مما ینبه علی أن هذا الترتیب فی النافلة فی یوم الجمعة یکون لمن کان له عذر فی أول نهار الجمعة عن صلاة النافلة جمیعها إما لکثرة عباداته أو مهماته و ما یکون أرجح من نافلته فی میزان مراقباته أو لغیر ذلک من أعذار العبد و ضروراته أن الروایة التی یأتی ذکرها الآن فی ترتیب الأدعیة فیها أن الدعاء بینها یقوله مسترسلا کعادة المستعجل لضرورات الأزمان و لأن ألفاظ أدعیتها مختصرات کأنه علی قاعدة من یکون قد ضاق علیه حکم الأوقات.
فَمِنَ الرِّوَایَةِ بِذَلِکَ مَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَی جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی
ص: 15
تَرْتِیبِ نَوَافِلِ الْجُمُعَةِ أَنْ تُصَلِّیَ سِتَّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ سِتّاً قَبْلَ الزَّوَالِ تَفْصِلُ مَا بَیْنَ کُلِّ رَکْعَتَیْنِ بِالتَّسْلِیمِ وَ رَکْعَتَیْنِ بَعْدَ الزَّوَالِ وَ سِتَّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْجُمُعَةِ(1).
قَالَ جَدِّی أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: وَ الدُّعَاءُ فِی دُبُرِ الرَّکَعَاتِ رَوَی جَابِرٌ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی عَمَلِ الْجُمُعَةِ قَالَ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ مُسْتَرْسِلًا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَجِرْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ اسْتَعْمِلْنِی عَمَلًا بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ إِنَّ قَلْبِی یَرْجُوکَ لِسَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ نَفْسِی تَخَافُکَ لِشِدَّةِ عِقَابِکَ فَوَفِّقْنِی لِمَا یُؤْمِنُنِی مَکْرَکَ وَ یُعَافِینِی مِنْ سَخَطِکَ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَوْلِیَائِکَ وَ تَفَضَّلْ عَلَیَّ بِمَغْفِرَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ اسْتُرْنِی بِسَعَةِ فَضْلِکَ مِنَ التَّذَلُّلِ لِعِبَادِکَ وَ ارْحَمْنِی مِنْ خَیْبَةِ الرَّدِّ وَ سَفْعِ نَارِ الْحِرْمَانِ اللَّهُمَّ أَنْتَ خَیْرُ مَأْتِیٍّ وَ أَکْرَمُ مَزُورٍ وَ خَیْرُ مَنْ طُلِبَتْ إِلَیْهِ الْحَاجَاتُ وَ أَجْوَدُ مَنْ أَعْطَی وَ أَرْحَمُ مَنِ اسْتُرْحِمَ وَ أَرْأَفُ مَنْ عَفَا وَ أَعَزُّ مَنِ اعْتُمِدَ اللَّهُمَّ وَ لِی إِلَیْکَ فَاقَةٌ وَ لِی عِنْدَکَ حَاجَاتٌ وَ لَکَ عِنْدِی طَلِبَاتٌ مِنْ ذُنُوبٍ أَنَا بِهَا مُرْتَهِنٌ قَدْ أَوْقَرَتْ ظَهْرِی وَ أَوْبَقَتْنِی وَ إِلَّا تَرْحَمْنِی وَ تَغْفِرْهَا لِی أَکُنْ مِنَ الْخاسِرِینَ- ثُمَّ تَخِرُّ سَاجِداً وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ وَ أَتَشَفَّعُ إِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِمَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِکَ الْمُرْسَلِینَ أَنْ تُقِیلَنِی عَثْرَتِی وَ تَسْتُرَ عَلَیَّ ذُنُوبِی وَ تَغْفِرَهَا لِی وَ تَقْلِبَنِی بِقَضَاءِ حَاجَتِی وَ لَا تُعَذِّبَنِی بِقَبِیحِ مَا کَانَ مِنِّی یَا أَهْلَ التَّقْوَی وَ أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ یَا بَرُّ یَا کَرِیمُ أَنْتَ أَبَرُّ بِی مِنْ أَبِی وَ أُمِّی وَ مِنْ نَفْسِی وَ مِنَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ بِی إِلَیْکَ فَاقَةٌ وَ فَقْرٌ وَ أَنْتَ غَنِیٌّ عَنِّی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْتَجِبْ دُعَائِی وَ کُفَّ عَنِّی أَنْوَاعَ الْبَلَاءِ فَإِنَّ عَفْوَکَ وَ جُودَکَ یَسَعُنِی- ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَکَ ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ عَظِّمِ النُّورَ فِی قَلْبِی وَ صَغِّرِ
ص: 16
الدُّنْیَا فِی عَیْنِی وَ أَطْلِقْ لِسَانِی بِذِکْرِکَ وَ احْرُسْ نَفْسِی مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ اکْفِنِی طَلَبَ مَا قَدَّرْتَهُ لِی عِنْدَکَ حَتَّی أَسْتَغْنِیَ بِهِ عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَجِرْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ اسْتَعْمِلْنِی عَمَلًا بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ أَغْنِنِی بِالتَّقْوَی وَ أَعِزَّنِی بِالتَّوَکُّلِ وَ اکْفِنِی رَوْعَةَ الْقُنُوطِ وَ افْسَحْ لِی فِی انْتِظَارِ جَمِیلِ الصُّنْعِ وَ افْتَحْ لِی بَابَ الرَّحْمَةِ وَ حَبِّبْ إِلَیَّ الدُّعَاءَ وَ صِلْهُ مِنْکَ بِالْإِجَابَةِ: ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَجِرْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ اسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ اسْتَعْمِلْنِی بِمَا عَلَّمْتَنِی وَ مَتِّعْنِی بِمَا رَزَقْتَنِی وَ بَارِکْ لِی فِی نِعَمِکَ عَلَیَّ وَ هَبْ لِی شُکْراً تَرْضَی بِهِ عَنِّی وَ حَمْداً عَلَی مَا أَلْهَمْتَنِی وَ أَقْبِلْ بِقَلْبِی إِلَی مَا یُرْضِیکَ عَنِّی وَ اشْغَلْنِی عَمَّا یُبَاعِدُنِی مِنْکَ وَ أَلْهِمْنِی خَوْفَ عِقَابِکَ وَ ازْجُرْنِی عَنِ الْمُنَی لِمَنَازِلِ الْمُتَّقِینَ بِمَا یُسْخِطُکَ وَ هَبْ لِیَ الْجِدَّ فِی طَاعَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَجِرْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ اسْتَعْمِلْنِی عَمَلًا بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِی قَلْباً طَاهِراً وَ لِسَاناً صَادِقاً وَ نَفْساً سَامِیَةً إِلَی نَعِیمِ الْجَنَّةِ وَ اجْعَلْنِی بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ عَزِیزاً وَ بِمَا أَتَوَقَّعُهُ مِنْکَ غَنِیّاً وَ بِمَا رَزَقْتَنِیهِ قَانِعاً رَاضِیاً وَ عَلَی رَجَائِکَ مُعْتَمِداً وَ إِلَیْکَ فِی حَوَائِجِی قَاصِداً حَتَّی لَا أَعْتَمِدَ إِلَّا عَلَیْکَ وَ لَا أَثِقَ فِیهَا إِلَّا بِکَ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَجِرْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ اسْتَعْمِلْنِی عَمَلًا بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ ظَلَمْتُ نَفْسِی وَ عَظُمَ عَلَیْهَا إِسْرَافِی وَ طَالَ فِی مَعَاصِیکَ انْهِمَاکِی وَ تَکَاثَفَتْ ذُنُوبِی وَ تَظَاهَرَتْ عُیُوبِی وَ طَالَ بِکَ اغْتِرَارِی وَ تَظَاهَرَتْ سَیِّئَاتِی وَ دَامَ لِلشَّهَوَاتِ اتِّبَاعِی فَأَنَا الْخَائِبُ إِنْ لَمْ تَرْحَمْنِی وَ أَنَا الْهَالِکُ إِنْ لَمْ تَعْفُ عَنِّی فَاغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ أَعْطِنِی سُؤْلِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی فَتَعْجُزَ عَنِّی
ص: 17
وَ أَنْقِذْنِی بِرَحْمَتِکَ مِنْ خَطَایَایَ سَیِّدِی- وَ أَمَّا وَقْتُ رَکْعَتَیِ الزَّوَالِ فَقَدْ رُوِیَ أَنَّهُ قَبْلَ أَنْ تَزُولَ الشَّمْسُ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ رُوِیَ بَعْدَ زَوَالِهَا وَ الْأَوَّلُ أَظْهَرُ(1).
وَ أَمَّا التَّعْقِیبُ بَعْدَهُمَا فَمِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ أَبُو الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ قَالَ بَعْدَ الرَّکْعَتَیْنِ قَبْلَ الْفَرِیضَةِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ سُبْحَانَ رَبِّی وَ بِحَمْدِهِ وَ أَسْتَغْفِرُ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ مِائَةَ مَرَّةٍ بَنَی اللَّهُ تَعَالَی لَهُ مَسْکَناً فِی الْجَنَّةِ.
وَ مِنْ ذَلِکَ مَا حَدَّثَ بِهِ هَارُونُ بْنُ مُوسَی ره عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاةِ الزَّوَالِ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِمَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِکَ الْمُرْسَلِینَ اللَّهُمَّ بِکَ الْغِنَی عَنِّی وَ بِیَ الْفَاقَةُ إِلَیْکَ أَنْتَ الْغَنِیُّ وَ أَنَا الْفَقِیرُ إِلَیْکَ أَقَلْتَنِی عَثْرَتِی وَ سَتَرْتَ عَلَیَّ ذُنُوبِی فَاقْضِ الْیَوْمَ حَاجَتِی وَ لَا تُعَذِّبْنِی بِقَبِیحِ مَا تَعْلَمُ مِنِّی فَإِنَّ عَفْوَکَ وَ جُودَکَ یَسَعُنِی ثُمَّ یَخِرُّ سَاجِداً وَ یَقُولُ یَا أَهْلَ التَّقْوَی وَ أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ یَا بَرُّ یَا رَحِیمُ أَنْتَ أَبَرُّ بِی مِنْ أَبِی وَ أُمِّی وَ مِنْ جَمِیعِ الْخَلَائِقِ اقْلِبْنِی بِقَضَاءِ حَاجَتِی مُجَاباً دَعْوَتِی مَرْحُوماً صَوْتِی قَدْ کَشَفْتَ أَنْوَاعَ الْبَلَاءِ عَنِّی
**[ترجمه]جمال الاسبوع - جمال الأسبوع : 394.[2] - :
موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: نماز نافله در روز جمعه، شش رکعت در صبح زود، شش رکعت ابتدای روز و دو رکعت هنگام زوال خورشید میباشد، سپس فریضه را بخوان و بعد از آن شش رکعت بخوان. - مراجعه شود: الکافی 3: 427.[3] -
با اسناد ما به کلینی، امام صادق علیه السلام فرمود: چون روز جمعه باشد و فاصله خورشید از مشرق به میزان فاصله آن از مغرب شود، وقت نماز عصر است، من شش رکعت میخوانم و چون آفتاب بلند شود، شش رکعت میخوانم و چون خورشید زایل شود، دو رکعت میخوانم، سپس ظهر را میخوانم و بعد از آن شش رکعت میخوانم. - مراجعه شود: الکافی 3: 427.[1] -
این دو حدیث را جدم ابوجعفر طوسی در کتاب تهذیب الاحکام روایت کرده است. - التهذیب 1: 248.[2] -
یعقوب بن یقطین از امام موسی بن جعفر علیه السلام روایت کرد: از او درباره نافله در روز جمعه سؤال کردم، فرمود: چون خواستی در روز جمعه در غیر سفر نافله بخوانی، به هنگام بالا آمدن روز شش رکعت، قبل از نیم روز شش رکعت و پس از زوال خورشید قبل از جمعه دو رکعت، و شش رکعت بعد از جمعه میخوانی. - تهذیب 1: 284.[3] -
و سید - ره - گوید که این ترتیب در نافله در روز جمعه برای کسی است که در ابتدای روز جمعه از خواندن همه نمازهای نافله به جهت کثرت عباداتش یا به جهت کارهایش و آنچه که در میزان مراقباتش از نافلهاش ارجح باشد یا به خاطر عذری غیر از آن، از عذرها و کارهای ضروری بنده معذور باشد. در روایتی که ذکرش در ترتیب ادعیه میآید آمده است که دعا بین آن ها به صورت روان و آسان آمده تا برای کسی که به علت ضرورت وقت عجله دارد آن را بخواند و نیز به این دلیل که الفاظ ادعیه آن مختصر است، گویی آن بر قاعده کسی است که اوقات بر او تنگ شده است.
و روایتی در این خصوص با اسنادمان به جدم ابوجعفر طوسی - رضی الله عنه - با اسنادش از حماد بن عیسی از حریز از ابوبصیر از امام باقر علیه السلام درباره ترتیب نوافل روایت کردیم که شش رکعت بعد از طلوع آفتاب و شش رکعت قبل از زوال میخوانی که بین هر دو رکعت با تسلیم فاصله میاندازی و دو رکعت بعد از زوال و شش رکعت بعد از جمعه میخوانی. - مصباح المتهجد: 250 و آن را در السرائر: 471 ملاحظه میکنی..[4] -
جدم ابوجعفر طوسی - رضی الله عنه - گوید: و در خصوص دعا بعد از رکعات، جابر از امام باقر علیه السلام درباره اعمال جمعه روایت کرده که فرمود: دو رکعت میخوانی و با آرامش - بدون شتاب - میگویی: خدایا بر محمد و آل محمد درود بفرست و مرا از بدیها پناه بده، و مرا در عمل به طاعتت به کار بگیر و با رحمتت درجهام را بالا ببر و مرا از آتش خشمت نجات بده. بارالها قلبم به تو به خاطر وسعت رحمتت امید دارد و نفسم به خاطر شدت عقوبتت از تو میترسد، پس مرا به آنچه از مکرت در امان نگه میدارد و از خشمت معاف میدارد توفیق بده، و مرا از دوستانت قرار بده و با مغفرت و رحمتت بر من لطف کن و با وسعت فضلت از ذلت در مقابل بندگانت مرا بپوشان و مرا از نا امیدی رد شدن و سوختگی آتش محرومیت مورد رحمت قرار بده. بارالها تو بهترین کسی هستی که نزدت می آیند و گرامیترین زیارتشونده، بهترین کسی که حاجتها از او طلب میشود، بخشندهترین کسی که عطا کرد و مهربانترین کسی که از او مهربانی طلب شد و رئوفترین کسی که بخشید و قویترین کسی که به او تکیه شد هستی، بارالها مرا به سوی تو نیازی است و مرا نزد تو حاجاتی است و تو را از من طلبهایی است، به خاطر گناهانی که من در گرو آنها هستم و کمرم را خم کرده و مرا در خود فرو برده است و اگر مرا رحمت نکنی و آن را بر من نبخشی، از زیانکاران هستم.
سپس به سجده میافتی و میگویی: بارالها با جود و کرمت به تو تقرب میجویم و به واسطه بنده و رسولت محمد از تو شفاعت میجویم و با ملائکه و انبیاء مرسلت به تو توسل میجویم که از لغزش نجاتم بدهی و گناهانم را بپوشانی و آن را بر من ببخشی و با برآورده کردن حاجتم مرا بپذیری و با قبیح آنچه که از من بوده است مرا عذاب نکنی، ای اهل تقوی ای اهل مغفرت ای بر من نیکوکارتر از مادرم، پدرم، از خودم و از همه مردم! برای من نزد تو نیازی و فقری است و تو از من بی نیاز هستی، بر محمد و آل محمد درود بفرست و دعایم را استجابت کن و انواع بلاها را از من دور کن که عفو و جود تو مرا در برمیگیرد.
سپس سرت را بلند میکنی و دو رکعت میخوانی و میگویی: خدایا بر محمد و آل محمد درود بفرست و مرا برای طاعتت به کار بگیر و درجهام را بالا ببر و مرا از آتش و خشمت نجات بده و نور را در قلبم بزرگ کن و دنیا را در چشمم کوچک کن و زبانم را بر ذکرت جاری کن و نفسم را از شهوات مراقبت کن، و مرا در طلب آنچه که نزد خودت برایم مقدر کردی حفاظت کن تا به وسیله آن از آنچه که در دست مردم است بینیاز شوم.
سپس دو رکعت میخوانی و میگویی: بارالها بر محمد درود بفرست و مرا از بدیها پناه بده و مرا در عمل به طاعتت به کار بگیر و درجهام را با رحمتت ترفیع ببخش و مرا از آتش و خشمت نجات بده. بارالها با تقوا مرا بینیاز کن و با توکل مرا نیرومند کن و مرا از وحشت نا امیدی نجات بده و دروازه انتظار عمل زیبا را بر من بگشای و باب رحمت را بر من بگشای و دعا را نزد من محبوب کن و آن را به اجابت از جانب خودت متصل کن.
سپس دو رکعت میخوانی و میگویی: بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست و مرا از بدیها پناه بده و مرا در طاعتت به کار بگیر و درجهام را با رحمتت ترفیع ببخش و مرا از آتشت و خشمت نجات بده. بارالها مرا در آنچه که به من آموختی به کار بگیر و مرا با آنچه که به من روزی دادی کامیاب کن و در نعمتت بر من برکت ببخش و به من شکری ببخش که با آن از من راضی میشوی و حمدی بر آنچه که بر من الهام کردی و قلبم را به سوی آنچه که تو را از من راضی میکند بگردان و مرا از آنچه که مرا از تو دور میکند مشغول بساز و ترس از عقوبت را بر من الهام کن و مرا از آرزوی جایگاه متقیان با آنچه که تو را خشمگین میسازد دور کن و جدیت در طاعتت را بر من ببخش، ای مهربانترین مهربانان.
سپس دو رکعت میخوانی و میگویی: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و مرا در عمل به طاعتت به کار بگیر و درجهام را با رحمتت ترفیع ببخش و مرا از آتشت و از خشمت نجات بده. خدایا بر محمد و آل محمد درود بفرست و برای من قلبی طاهر، زبانی صادق، نفسی مشتاق نعیم بهشت قرار بده و مرا با توکل برخودت شکست ناپذیر، با آنچه که از تو انتظار دارم بی نیاز و به آنچه به من روزی کردی قانع سازی، و بر امیدت تکیه کننده، و در نیازهایم قصدکننده خودت قرار بده تا جز بر تو تکیه نکنم و در آن جز به تو اعتماد نکنم .
سپس دو رکعت میخوانی و میگویی: خدایا بر محمد و آل محمد صلوات بفرست و مرا از بدیها پناه بده و مرا در طاعت خودت به کار بگیر و درجهام را با رحمتت ترفیع ببخش و مرا از آتشت و از خشمت نجات بده. بارالها بر خود ظلم کردم و زیادهرویام بر آن بسیار شد و فرو رفتنم در معاصیات به درازا کشید و گناهانم انباشته شد و عیوبم بر هم اضافه شد و اشتباهم درباره تو به طول انجامید و بدیهایم روی هم انباشته شد و دنبالهرویام از شهوتها مداوم شد، پس من شکست خورده هستم اگر رحمتم نکنی، و از بین رفته هستم اگر از من درنگذری، پس گناهانم را بر من ببخش، و از بدیهایم درگذر، و خواستهام را بر من عطا کن و مرا از آنچه که اندوهگینم میکند حفاظت کن و مرا به نفسم واگذار مکن تا از [فریب] من عاجز شود و با رحمتت مرا از گناهانم نجات بده ای سرورم.
و اما در خصوص وقت دو رکعت زوال، روایت شده است که آن قبل از زوال خورشید روز جمعه است و روایت شده است که بعد از زوال آن است و مورد اول ظاهرتر است. - جمال الاسبوع: 400.[1] -
و اما تعقیب بعد از آن، از جمله آن چیزی است که ابوالفضل شیبانی از احمد بن زیاد، از حسن بن محمد بن سماعه، از ابوحمزه از امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: از او شنیدم که میفرمود: هر که بعد از دو رکعت پیش از فریضه در روز جمعه صد مرتبه بگوید: «سبحان ربی و بحمده و استغفر ربی و اتوب الیه» خداوند متعال در بهشت مسکنی برای او بنا میکند.
و از جمله آن چیزی است که هارون بن موسی - ره - از محمد بن حسن بن ولید، از محمد بن حسن صفار، از احمد بن محمد بن عیسی، از محمد بن خالد برقی، از عیسی بن عبدالله قمی از امام صادق علیه السلام حدیث کرد که فرمود: امیرمؤمنان علیه السلام چون از نماز زوال - ظهر - فارغ شده بود، فرمود: بارالها با جود و کرمت به تو تقرب میجویم، و به وسیله بنده و رسولت محمد به تو تقرب میجویم، و با ملائکه مقرّبت و انبیاء مرسلت به تو تقرب میجویم. بارالها تو از من بینیازی و من به تو احتیاج دارم، تو بی نیاز هستی و من به تو نیازمندم. از لغزش نجاتم دادی و گناهانم را بر من پوشاندی، پس امروز حاجتم را برآورده کن و مرا با قبیح آنچه از من میدانی عذاب نده که عفو و جود تو مرا در بر میگیرد.
سپس به سجده میافتی و میگویی: ای اهل تقوی و اهل مغفرت ای نیکوکار ای بخشنده، تو از پدرم، مادرم و همه خلایق بر من نیکوکارتر هستی، مرا با برآورده کردن حاجتم متحول کن، در حالی که دعایم اجابت شده و صدایم مورد رحمت قرار گرفته و انواع بلاها را از من برطرف کردهای .
**[ترجمه]
فِی کِتَابِ الِاسْتِدْرَاکِ ذَکَرَ الدُّعَاءَ بَعْدَ رَکْعَتَیِ الزَّوَالِ إِلَی قَوْلِهِ فَإِنَّ عَفْوَکَ وَ جُودَکَ یَسَعُنِی رَجَعْنَا إِلَی رِوَایَةِ السَّیِّدِ.
وَ مِنْ ذَلِکَ مَا أَرْوِیهِ بِإِسْنَادِی إِلَی جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ قَالَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: وَ رُوِیَ عَنْهُ یَعْنِی جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَقِیبَ الرَّکْعَتَیْنِ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ قَبْلَ الزَّوَالِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ وَ أَتَشَفَّعُ إِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ
ص: 18
عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْ تُقِیلَنِی عَثْرَتِی وَ تَسْتُرَ عَلَیَّ ذُنُوبِی وَ تَغْفِرَهَا لِی وَ تَقْضِیَ الْیَوْمَ حَاجَتِی وَ لَا تُعَذِّبَنِی بِقَبِیحِ عَمَلِی فَإِنَّ عَفْوَکَ وَ جُودَکَ یَسَعُنِی- ثُمَّ تَسْجُدُ وَ تَقُولُ یَا أَهْلَ التَّقْوَی وَ یَا أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ أَنْتَ خَیْرٌ لِی مِنْ أَبِی وَ أُمِّی وَ مِنَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ وَ بِی إِلَیْکَ حَاجَةٌ وَ فَقْرٌ وَ فَاقَةٌ فَأَنْتَ غَنِیٌّ عَنْ عَذَابِی أَسْأَلُکَ أَنْ تُقِیلَنِی عَثْرَتِی وَ أَنْ تُقَلِّبَنِی بِقَضَاءِ حَاجَتِی وَ تَسْتَجِیبَ لِی دُعَائِی وَ تَرْحَمَ صَوْتِی وَ تَکُفَّ أَنْوَاعَ الْبَلَاءِ عَنِّی بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- وَ قُلْ أَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ سَبْعِینَ مَرَّةً فَإِذَا رَفَعْتَ رَأْسَکَ مِنَ السُّجُودِ فَقُلْ یَا شَارِعاً لِمَلَائِکَتِهِ دِینَ الْقَیِّمَةِ دِیناً وَ یَا رَاضِیاً بِهِ مِنْهُمْ لِنَفْسِهِ وَ یَا خَالِقاً مَنْ سِوَی الْمَلَائِکَةِ مِنْ خَلْقِهِ لِلِابْتِلَاءِ بِدِینِهِ وَ یَا مُسْتَخِصّاً مِنْ خَلْقِهِ لِدِینِهِ رُسُلًا إِلَی مَنْ دُونَهُمْ وَ مُجَازِیَ أَهْلِ الدِّینِ بِمَا عَمِلُوا فِی الدِّینِ اجْعَلْنِی بِحَقِّ اسْمِکَ الَّذِی فِیهِ تَفْصِیلُ الْأُمُورِ کُلِّهَا مِنْ أَهْلِ دِینِکَ الْمُؤْثِرِینَ لَهُ بِإِلْزَامِکَهُمْ حَقَّهُ وَ تَفْرِیغِکَ قُلُوبَهُمْ لِلرَّغْبَةِ فِی أَدَاءِ حَقِّکَ إِلَیْکَ لَا تَجْعَلْ بِحَقِّ اسْمِکَ الَّذِی فِیهِ تَفْصِیلُ الْأُمُورِ وَ تَفْسِیرُهَا شَیْئاً سِوَی دِینِکَ عِنْدِی أَثِیراً وَ لَا إِلَیَّ أَشَدَّ تَحَبُّباً وَ لَا بِی لَاصِقاً وَ لَا أَنَا إِلَیْهِ أَشَدَّ انْقِطَاعاً مِنْهُ وَ اغْلِبْ بَالِی وَ هَوَایَ وَ سَرِیرَتِی وَ عَلَانِیَتِی بِأَخْذِکَ بِنَاصِیَتِی إِلَی طَاعَتِکَ وَ رِضَاکَ فِی الدِّینِ.
**[ترجمه]در کتاب الاستدراک، این دعا را بعد از دو رکعت زوال، تا این سخن او«که عفو و جودت مرا در بر میگیرد» ذکر کرده است. به روایت سید بازگشتیم.
و از جمله آن چیزی است که با اسنادم به جدم ابوجعفر طوسی روایت کردم که گوید: و از او یعنی امام صادق علیه السلام بعد از دو رکعت روایت شده است، با این تفاوت که او قبل از زوال گوید: بارالها من به جود و کرمت به تو تقرب میجویم و با واسطه بنده و رسولت محمد از تو شفاعت میجویم، و از تو میخواهم که بر بنده و رسولت محمد درود بفرستی و از تو میخواهم که بر ملائکه مقرّبت درود بفرستی و از لغزشم نجاتم بدهی و گناهانم را بر من بپوشانی و آن را بر من ببخشی و امروز حاجتم را برآورده کنی و مرا با عمل قبیحم عذابم ندهی که عفو و جود تو مرا در بر میگیرد.
سپس سجده میکنی و میگویی: ای اهل تقوا و ای اهل مغفرت، تو برای من از پدرم، مادرم و از همه مردم بهتر هستی. برای من حاجتی، فقری و نیازی به سوی توست و تو از عذاب من بینیازی، از تو میخواهم که از لغزش نجاتم بدهی و مرا با برآورده کردن حاجتم متحول کنی و دعایم را برایم استجابت کنی و صدایم را مورد رحمت قرار بدهی و انواع بلاها را از من بازداری، به رحمتت ای مهربانترین مهربانان.
و هفتاد مرتبه بگو «از آتش به خدا پناه میبرم» و چون سرت را از سجده بالا آوردی بگو: ای تشریعکننده دین قیّم - ارزشمند - برای ملائکهاش به عنوان دین، و ای راضی به آن دین برای آنها از سوی خودش، ای خالق غیر از ملائکه برای آزمودن با دینش، ای اختصاصدهنده از میان خلقش، رسولانی را برای فرستادن به سوی غیر آنان، و ای جزا دهنده اهل دین با آنچه که در دین عمل کردند؛ به حق اسمت که تفصیل همه امور در آن است، مرا از اهل دینت و تاثیرگذاران در آن قرار بده، به گونهای که حق دین را بر آنان الزام کنی و دلهای آنان را برای تمایل در ادای حق تو به خود خالی بگردانی و به حق اسمت که تفصیل امور و تفسیر آن در آن است، مرا چیزی جز این قرار نده که دینت نزد من محبوب تر باشد و چیزی را نزد من محبوبتر از آن و متصلتر از آن به من قرار نده و چیزی بیشتر از دین، باعث انقطاع من نشود و بر فکر، تمایلات، پنهان و پیدایم غلبه کن، به این صورت که مرا به سوی طاعت و رضایت خودت در دین بکشانی.
**[ترجمه]
فقد روی لنا بعدة طرق أن من قال ذلک تقبل الله جل جلاله منه النوافل و الفرائض و عصمه فیها من العجب و حبب إلیه طاعته.
ذکر تعقیب لرکعتی الزوال إلا أن الروایة فیه تضمنت أن ذلک یکون بعد الزوال.
**[ترجمه]با چند طریق برای ما روایت شده است که هر که این را بگوید، خداوند جل جلاله نوافل و فرائض را از او میپذیرد و در آن او را از خودپسندی محفوظ میدارد و طاعتش را نزد او محبوب میکند.
و تعقیب دو رکعت زوال را ذکر کرد، با این تفاوت که در این روایت آمده که آن بعد از زوال میباشد.
**[ترجمه]
و لعل الروایة فی تأخیر رکعتی الزوال إلی بعد زوال الشمس لمن کان له عذر عن تقدیمها قبل الزوال.
وَ هُوَ مَا رَوَیْتُهُ بِإِسْنَادِی إِلَی جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ صَلَّی ثُمَّ دَعَا ثُمَّ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ اللَّهُمَ
ص: 19
صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ [وَ آلِ مُحَمَّدٍ] شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلَائِکَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ أَهْلِ بَیْتِ الْوَحْیِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْفُلْکِ الْجَارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغَامِرَةِ یَأْمَنُ مَنْ رَکِبَهَا وَ یَغْرَقُ مَنْ تَرَکَهَا الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مَارِقٌ وَ الْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زَاهِقٌ وَ اللَّازِمُ لَهُمْ لَاحِقٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ [وَ آلِ مُحَمَّدٍ] الْکَهْفِ الْحَصِینِ وَ غِیَاثِ الْمُضْطَرِّینَ وَ مَلْجَإِ الْهَارِبِینَ وَ مُنْجِی الْخَائِفِینَ وَ عِصْمَةِ الْمُعْتَصِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاةً کَثِیرَةً تَکُونُ لَهُمْ رِضًا وَ لِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَدَاءً وَ قَضَاءً بِحَوْلٍ مِنْکَ وَ قُوَّةٍ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَوْجَبْتَ حَقَّهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ وَ فَرَضْتَ طَاعَتَهُمْ وَ وَلَایَتَهُمْ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اعْمُرْ قَلْبِی بِطَاعَتِکَ وَ لَا تُخْزِهِ بِمَعْصِیَتِکَ وَ ارْزُقْنِی مُوَاسَاةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ مِمَّا وَسَّعْتَ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ نَشَرْتَ عَلَیَّ مِنْ عَدْلِکَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی کُلِّ نِعْمَةٍ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ مِنْ کُلِّ هَوْلٍ.
قال السید رحمة الله علیه قد جعلنا هذه الروایة بتعقیب رکعتی الزوال فی آخر الروایات لیکون التعقیب بها فی الساعة الأولی التی تختص بإجابة الدعوات (1) بیان روی الشیخ ره فی المتهجد(2)
بروایة أبی بصیر عن حماد کما رواه السید عنه و روایة جابر مع الأدعیة إلی قوله من خطایای سیدی ثم قال ثم تصلی رکعتی الزوال و تقول بعدهما سبحان ربی و بحمده أستغفر الله ربی و أتوب إلیه مائة مرة.
ثُمَّ قَالَ وَ رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ صَلَّی وَ دَعَا ثُمَّ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ إِلَی آخِرِهِ.
و لا یظهر منه اختصاص بالنافلة و لا بیوم الجمعة و لعله کان فی الروایة ما یدل علیهما فأسقطه اختصارا و
ص: 20
کذا قوله یا شارعا لملائکته أورده بعد سجود الشکر بعد نافلة الزوال و هو من أدعیة السر و لیس فی روایته اختصاص بهذا الموضع کما عرفت فی أبواب التعقیب.
و انتفاخ النهار ارتفاع الضحی و قیام الشمس قریب من الزوال قال فی القاموس النفخ ارتفاع الضحی و التردید فی زاغت أو زالت من أحد الرواة أو هما بمعنی.
و أما استدلال السید بلفظ الاسترسال علی الاستعجال فلا دلالة فیه علیه مع أن فی أکثر النسخ التی عندنا مترسلا و الترسل التأنی و التؤدة قال فی القاموس الرسل بالکسر الرفق و التؤدة کالرسلة و الترسل و الترسیل فی القراءة الترتیل و استرسل أی قال أرسل الإبل إرسالا و إلیه انبسط و استأنس و ترسل فی قراءته اتأد.
الفلک الجاریة إشارة إلی قوله صلی الله علیه و آله: مثل أهل بیتی کمثل سفینة نوح من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق.
و لجة الماء معظمه و الغمر الماء الکثیر و قد غمره الماء یغمره أی علاه و الغمرة الزحمة من الناس و الماء و رکوبها کنایة عن اتباعهم و ولایتهم و المارق الخارج من الدین من قولهم مرق السهم من الرمیة أی خرج من الجانب الآخر و به سمیت الخوارج مارقة و الزاهق الباطل المضمحل.
**[ترجمه]و شاید روایت در خصوص تأخیر دو رکعت زوال تا بعد از زوال خورشید برای کسی باشد که از انجام آن قبل از زوال عذری دارد و این چیزی است که با اسنادم به جدم ابوجعفر طوسی - رضی الله عنه - روایت کردم که گوید:، از جعفر بن محمد علیه السلام روایت شده است که وی فرمود: علی بن حسین علیه السلام زمانی که خورشید زایل شد نماز خواند سپس دعا کرد و بر نبی صلّی الله علیه و آله درود فرستاد و فرمود: خدایا بر محمد، شجره نبوت، جایگاه رسالت، محل آمد و شد ملائکه، معدن علم و اهل بیت وحی درود بفرست، خدایا بر محمد و خاندان محمد، کشتیهای جاری بر روی دریاهای عمیق که هر که بر آن سوار شود ایمن است و هر که ترکش کند غرق میشود؛ فرد متقدم بر آنان منحرف و متأخر از آنان هلاک شونده و هر کس همراه آنان باشد میرسد، درود بفرست. خدایا بر محمد پناه محکم، فریادرس مضطربین، پناه فراریان، نجات دهنده خائفان، حافظ متوسلین درود بفرست، بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، درود بسیاری که برای آنان رضایت و برای حق محمد و خاندان محمد ادا و قضا باشد، با حول و قوهای از جانب تو یا رب العالمین.
بارالها بر محمد و خاندان محمد، کسانی که حق و دوستی آنان را واجب کردی و طاعت و ولایتشان را فرض کردی صلوات بفرست. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و دلم را با طاعتت آباد کن و آن را با معصیت آرزده نکن و کمک کردن به کسی که در روزیات بر او سخت گیری کردی را به وسیله آنچه که از فضلت بر من گستراندی و از عدلت بر من گستردی، روزی کن. حمد از آن خداست برای هر نعمتی، و برای هر گناهی از خدا طلب مغفرت میکنم و هیچ قدرتی نیست مگر به خدا از هر ترس و وحشتی.
سید - ره - گوید: این روایت را با تعقیب دو رکعت زوال در پایان روایت ها قرار دادیم تا تعقیب با آن در ساعت اولی باشد که مختص اجابت دعاست. - جمال الأسبوع: 407.[1] -
توضیح : شیخ - ره - در المجتهد - مصباح المتهجد: 250.[2] -
با روایت ابوبصیر از حماد روایت کرد - چنانکه سید آن را از او و روایت جابر را با ادعیه تا این سخن او «از خطاهای من ای سرورم» روایت کرده -، سپس گوید. دو رکعت زوال میخوانی و بعد از آن صد مرتبه میگویی: «سبحان ربی و بحمده استغفر الله ربی و اتوب الیه» سپس گوید: از جعفر بن محمد علیه السلام روایت است که فرمود: علی بن حسین علیه السلام زمانی که خورشید زائل شده بود نماز خواند و دعا کرد و بر نبی صلّی الله علیه و آله درود فرستاد و گفت: بارالها بر محمد و خاندان محمد، شجره نبوت درود بفرست... تا پایان آن، و اختصاص به نافله و روز جمعه از آن روشن نمیگردد و شاید در روایت چیزی بوده است که بر آن دو دلالت میکند و به جهت اختصار آن را حذف کرده است. چنین است این سخن او: «یا شارعا لملائکته» که آن را بعد از سجده شکر بعد از نافله زوال آورده است و آن از ادعیه سرّ است و در روایت او، اختصاص به این موضع وجود ندارد، چنانکه در ابواب تعقیب دانستی .
«انتفاخ النهار» یعنی بالاآمدن آفتاب چاشت گاه و «قیام الشمس» نزدیکی به زوال است، در القاموس گوید: «النفخ» بالا آمدن آفتاب چاشت گاه است و تردید در «زاغت» یا «زالت» از جانب یکی از راویان است، یا اینکه هر دو به یک معناست.
و اما استدلال کردن سید به لفظ «استرسال» برای استعجال در آن، هیچ دلالتی در آن نیست، علاوه بر اینکه در اغلب نسخههایی که نزد ماست، «مترسّلا» آمده است و ترسل تأنی و آرامش است. در القاموس گوید: «رِسل» با کسره یعنی آرامش، مانند الرسلة و الترسل، و «الترسیل فی القراءة» یعنی ترتیل در قرائت. استرسل یعنی گوید: «ارسل الابل ارسالا»: شتر را کاملا رها کرد. و «استرسل الیه» یعنی با او انبساط خاطر یافت و انس گرفت و «ترسّل فی قرائته» یعنی آرام قرائت کرد.
«الفلک الجاریه»: اشارهای است به این سخن او صلّی الله علیه و آله: مثل اهل بیت من مانند مثل کشتی نوح است که هر که بر آن سوار شد نجات یافت و هر که از آن باز ماند غرق شد. و «لجة الماء» یعنی آب بسیار، و «الغمر»: آب فراوان و «قد غمره الماء یغمره» یعنی بر او بالا آمد. و «الغمرة» ازدحام مردم وآب، و سوار شدن بر آن [کشتی] کنایهای است از پیروی و ولایت آنان، و «المارق»: خارج از دین و از این سخن آنان است «مرق السهم من الرمیه» یعنی از سمتی دیگر خارج شد و خوارج به همین جهت مارقه نامیده شدند، و «الزاهق» یعنی و باطل از بین رونده.
**[ترجمه]
مَجَالِسُ الشَّیْخِ، عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ حُمَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ زُرَیْقٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رُبَّمَا یُقَدِّمُ عِشْرِینَ رَکْعَةً یَوْمَ الْجُمُعَةِ فِی صَدْرِ النَّهَارِ فَإِذَا کَانَ عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ أَذَّنَ وَ جَلَسَ جَلْسَةً ثُمَّ قَامَ وَ صَلَّی
الظُّهْرَ وَ کَانَ لَا یَرَی صَلَاةً عِنْدَ الزَّوَالِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ إِلَّا الْفَرِیضَةَ وَ لَا یُقَدِّمُ صَلَاةً بَیْنَ یَدَیِ الْفَرِیضَةِ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ وَ کَانَ یَقُولُ هِیَ أَوَّلُ صَلَاةٍ فَرَضَهَا اللَّهُ عَلَی الْعِبَادِ صَلَاةُ الظُّهْرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ مَعَ الزَّوَالِ.
وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِکُلِّ صَلَاةٍ أَوَّلٌ وَ آخِرٌ لِعِلَّةٍ تَشْغَلُ سِوَی صَلَاةِ الْجُمُعَةِ
ص: 21
وَ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ وَ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ صَلَاةِ الْعِیدَیْنِ فَإِنَّهُ لَا یُقَدَّمُ بَیْنَ یَدَیْ ذَلِکَ نَافِلَةٌ.
قال و ربما کان یصلی یوم الجمعة ست رکعات إذا ارتفع النهار و بعد ذلک ست رکعات أخر و کان إذا رکدت الشمس فی السماء قبل الزوال أذن و صلی رکعتین فلا یفرغ إلا مع الزوال ثم یقیم للصلاة فیصلی الظهر و یصلی بعد الظهر أربع رکعات ثم یؤذن و یصلی رکعتین ثم یقیم و یصلی العصر(1).
وَ مِنْهُ بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ عَنْ زُرَیْقٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ فَلَا نَافِلَةَ وَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَلَا نَافِلَةَ وَ ذَلِکَ أَنَّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ یَوْمٌ ضَیِّقٌ وَ کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَتَجَهَّزُونَ لِلْجُمُعَةِ یَوْمَ الْخَمِیسِ لِضِیقِ الْوَقْتِ (2).
**[ترجمه]مجالس شیخ: زریق از امام صادق علیه السلام روایت کرد: امام صادق علیه السلام، گاه روز جمعه در آغاز روز بیست رکعت میخواند و چون هنگام زوال خورشید میشد اذان میگفت و اندکی مینشست، سپس قیام میکرد و ظهر را میخواند و به هنگام زوال در روز جمعه، جز فریضه به نمازی معتقد نبود و زمانی که خورشید زائل میشد، نمازی را بر فریضه مقدم نمیداشت و میفرمود: اولین نمازی که خداوند بر بندگانش فرض کرد، نماز ظهر روز جمعه هنگام زوال بود .
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: برای هر نمازی به دلیلی که از انجام آن مشغول میدارد، اول و آخری است غیر از نماز جمعه، نماز مغرب، نماز فجر و نماز عیدین که پیش از آن ها نافلهای خوانده نمیشود.
و گوید: چه بسا روز جمعه هنگامی که روز بالا می آمد شش رکعت میخواند و بعد از آن شش رکعت دیگر، و چون تابش خورشید در آسمان قبل از زوال شدت می یافت اذان میداد و دو رکعت میخواند و فارغ نمیشد مگر با زوال؛ سپس برای نماز اقامه می گفت و نماز ظهر میخواند و بعد از نماز ظهر چهار رکعت میخواند، سپس اذان میداد و دو رکعت میخواند، سپس اقامه می گفت و عصر را میخواند. - امالی طوسی 2: 306.[1] -
و نیز از مجالس شیخ، امام صادق علیه السلام فرمود: چون فجر سر زد، نافلهای نیست، و چون خورشید روز جمعه زوال یافت هیچ نافلهای نیست و آن به این دلیل است که روز جمعه وقت تنگ است و صحابه رسول الله صلّی الله علیه و آله به دلیل تنگی وقت، در روز پنج شنبه برای جمعه آماده میشدند. - أمالی طوسی 2: 307 .[2] -
**[ترجمه]
الأذان للعصر فی یوم الجمعة المذکور فی الروایة الأولی خلاف المشهور و قد تقدم القول فیه و کذا تقدیم الأذان علی الزوال و علی الرکعتین مخالف لسائر الأخبار و یمکن حمل الرکود علی أول الزوال و سائر ذلک علی بیان الجواز أو علی ما إذا لم یصل الجمعة.
**[ترجمه]اذان برای نماز عصر در روز جمعه که در روایت نخست آمده است، بر خلاف مشهور است و سخن در مورد آن بیان شد و همچنین تقدیم اذان بر زوال و بر دو رکعت مخالف سایر اخبار است و حمل رکود - خورشید - بر اول زوال و نکات دیگر آن بر بیان جواز یا برحالتی که نماز جمعه نخوانده است، ممکن است.
**[ترجمه]
الْمُقْنِعُ،: إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تُصَلِّیَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ إِذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ سِتَّ رَکَعَاتٍ وَ إِذَا انْبَسَطَتْ سِتَّ رَکَعَاتٍ وَ قَبْلَ الْمَکْتُوبَةِ رَکْعَتَیْنِ وَ بَعْدَ الْمَکْتُوبَةِ سِتَّ رَکَعَاتٍ فَافْعَلْ وَ إِنْ قَدَّمْتَ نَوَافِلَکَ کُلَّهَا یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَبْلَ الزَّوَالِ أَوْ أَخَّرْتَهَا بَعْدَ الْمَکْتُوبَةِ فَهِیَ سِتَّ عَشْرَةَ رَکْعَةً وَ تَأْخِیرُهَا أَفْضَلُ مِنْ تَقْدِیمِهَا فِی رِوَایَةِ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی بَصِیرٍ تَقْدِیمُهَا أَفْضَلُ مِنْ تَأْخِیرِهَا(3).
**[ترجمه]المقنع: اگر توانستی که روز جمعه چون خورشید طلوع کرد بیست رکعت بخوانی و چون گسترده شد شش رکعت، و قبل از نماز واجب دو رکعت، و بعد از نماز واجب شش رکعت بخوانی، انجام بده و اگر همه نوافلت را روز جمعه قبل از زوال بخوانی یا آن را به بعد از نماز واجب به تأخیر بیاندازی، همه آنها شانزده رکعت است و تأخیر آن بهتر از تقدیم آن است. در روایت زرارة بن اعین و در روایت ابو بصیر، تقدیم آن بهتر از تأخیر آن است. - المقنع: 45.[3] -
**[ترجمه]
حمل الشیخ أخبار التقدیم علی التقدیم علی الزوال و أخبار التأخیر علی أن بعد الزوال یبدأ بالفریضة و یؤخر النوافل و هو حسن و یشهد له بعض الأخبار.
ص: 22
**[ترجمه]شیخ اخبار تقدیم را بر تقدیم بر زوال و اخبار تأخیر را بر این حمل کرده است که بعد از زوال، فریضه را شروع میکند و نوافل را به تأخیر میاندازد و این نیکوست و برخی اخبار بر آن گواهی میدهد.
**[ترجمه]
قُرْبُ الْإِسْنَادِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الزَّوَالِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ مَا حَدُّهُ قَالَ إِذَا قَامَتِ الشَّمْسُ صَلِّ الرَّکْعَتَیْنِ فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَصَلِّ الْفَرِیضَةَ وَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ قَبْلَ أَنْ تُصَلِّیَ الرَّکْعَتَیْنِ فَلَا تُصَلِّهِمَا وَ ابْدَأْ بِالْفَرِیضَةِ وَ اقْضِ الرَّکْعَتَیْنِ بَعْدَ الْفَرِیضَةِ-(1)
قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَکْعَتَیِ الزَّوَالِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَبْلَ الْأَذَانِ أَوْ بَعْدَهُ قَالَ قَبْلَ الْأَذَانِ (2).
**[ترجمه]قرب الاسناد: عبدالله بن حسن از جدش علی بن جعفر از برادرش موسی کاظم علیه السلام روایت کرد: از او درباره زوال در روز جمعه سؤال کردم که حدّش چیست؟ فرمود: زمانی که خورشید بالا آمد دو رکعت بخوان و چون خورشید زایل شد فریضه بخوان، و اگر قبل از اینکه دو رکعت را را بخوانی خورشید زایل شد، آن دو را نخوان و فریضه را شروع کن و دو رکعت را بعد از فریضه بجای آور. - قرب الاسناد: 98 چاپ سنگی.[1] -
گوید: و از او درباره دو رکعت زوال در روز جمعه سؤال کردم که قبل از اذان است یا بعد از آن؟ فرمود: قبل از اذان. - قرب الاسناد: 98 چاپ سنگی.[2] -
**[ترجمه]
السَّرَائِرُ، نَقْلًا عَنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ صَاحِبِ الرِّضَا عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ فِی السُّؤَالَیْنِ مَعاً إِلَّا أَنَّهُ زَادَ بَعْدَ قَوْلِهِ فَصَلِّ الْفَرِیضَةَ قَوْلَهُ سَاعَةَ تَزُولُ (3).
**[ترجمه]سرائر: به نقل از جامع بزنطی صحابی امام رضا از آن حضرت علیه السلام مشابه آن در دو سؤال با هم آمده است، با این تفاوت که او بعد از این کلامش «فریضه را بخوان»، این سخنش «در ساعتی که زایل میشود» را افزوده است. - السرائر: 469.[3] -
**[ترجمه]
قُرْبُ الْإِسْنَادِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: کَانَ أَبِی یَغْتَسِلُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ عِنْدَ الزَّوَالِ وَ قَالَ فِی النَّوَافِلِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ سِتُّ رَکَعَاتٍ بُکْرَةً وَ سِتُّ رَکَعَاتٍ ضَحْوَةً وَ رکعتین [رَکْعَتَانِ] إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ وَ سِتُّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْجُمُعَةِ(4).
**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی گوید: پدرم روز جمعه به هنگام زوال غسل میکرد و درباره نوافل روز جمعه میگفت: شش رکعت صبح زود، شش رکعت چاشت گاه، دو رکعت زمانی که خورشید زایل شد و شش رکعت بعد از [نماز] جمعه. - قرب الاسناد: 79 چاپ سنگی.[4] -
**[ترجمه]
الْعِلَلُ، وَ الْعُیُونُ، عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ فِیمَا رَوَاهُ مِنَ الْعِلَلِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: فَإِنْ قَالَ فَلِمَ زِیدَ فِی صَلَاةِ السُّنَّةِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ قِیلَ تَعْظِیماً لِذَلِکَ الْیَوْمِ وَ تَفْرِقَةً بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سَائِرِ الْأَیَّامِ (5).
**[ترجمه]العلل و العیون: امام رضا علیه السلام فرمود: اگر گفته شد: چرا در نماز سنت روز جمعه چهار رکعت افزوده شد؟ گفته شده: به جهت بزرگداشت آن روز و تفاوت میان آن و سایر ایام. - علل الشرائع 1: 253، عیون الأخبار 2: 112..[5] -
**[ترجمه]
فِقْهُ الرِّضَا،: لَا تُصَلِّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ الزَّوَالِ غَیْرَ الْفَرْضَیْنِ وَ النَّوَافِلِ قَبْلَهُمَا أَوْ بَعْدَهُمَا وَ فِی نَوَافِلِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ زِیَادَةُ أَرْبَعِ رَکَعَاتٍ تُتِمُّهَا عِشْرِینَ رَکْعَةً یَجُوزُ تَقْدِیمُهَا فِی صَدْرِ النَّهَارِ وَ تَأْخِیرُهَا إِلَی بَعْدِ صَلَاةِ الْعَصْرِ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تُصَلِّیَ
ص: 23
یَوْمَ الْجُمُعَةِ إِذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ سِتَّ رَکَعَاتٍ وَ إِذَا انْبَسَطَتْ سِتَّ رَکَعَاتٍ وَ قَبْلَ الْمَکْتُوبَةِ رَکْعَتَیْنِ وَ بَعْدَ الْمَکْتُوبَةِ سِتَّ رَکَعَاتٍ فَافْعَلْ وَ إِنْ صَلَّیْتَ نَوَافِلَکَ کُلَّهَا یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَبْلَ الزَّوَالِ أَوْ أَخَّرْتَهَا بَعْدَ الْمَکْتُوبَةِ أَجْزَأَکَ وَ هِیَ سِتَّ عَشْرَةَ رَکْعَةً وَ تَأْخِیرُهَا أَفْضَلُ مِنْ تَقْدِیمِهَا وَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَلَا تُصَلِّی إِلَّا الْمَکْتُوبَةَ.
**[ترجمه]فقه الرضا علیه السلام: روز جمعه بعد از زوال، جز دو فرض، نمازی نخوان، و نوافل، قبل از آن دو یا بعد از آن دو است؛ و در نوافل روز جمعه، چهار رکعت اضافه شده است که آن ها را در بیست رکعت کامل میکند و تقدیم آن در آغاز روز و تأخیر آن تا بعد از نماز عصر جایز است و اگر توانستی که روز جمعه زمانی که خورشید طلوع کرد شش رکعت بخوانی، و چون گسترده شد شش رکعت، و قبل از نماز واجب دو رکعت، و بعد از نماز واجب شش رکعت بخوانی، انجام بده و اگر همه نوافلت را روز جمعه قبل از زوال بخوانی یا آن را تا بعد از نماز واجب به تأخیر بیاندازی مُجزی است - کفایت میکند - در حالی که آن شانزده رکعت است و تأخیر آن از تقدیمش افضل است و چون خورشید در روز جمعه زائل شد، غیر از نماز واجب را نمیخوانی.
**[ترجمه]
السَّرَائِرُ، نَقْلًا مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَیُّمَا أَفْضَلُ أُقَدِّمُ الرَّکْعَتَیْنِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَوْ أُصَلِّیهِمَا بَعْدَ الْفَرِیضَةِ قَالَ تُصَلِّیهِمَا بَعْدَ الْفَرِیضَةِ(1).
وَ ذُکِرَ أَیْضاً عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّکْعَتَیْنِ اللَّتَیْنِ قَبْلَ الزَّوَالِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَالَ أَمَّا أَنَا فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ بَدَأْتُ بِالْفَرِیضَةِ(2).
وَ مِنْهُ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ أَیْضاً عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِذَا کُنْتَ شَاکّاً فِی الزَّوَالِ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ فَإِذَا اسْتَیْقَنْتَ أَنَّهَا قَدْ زَالَتْ بَدَأْتَ بِالْفَرِیضَةِ(3).
وَ مِنْهُ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ حَرِیزٍ قَالَ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنْ قَدَرْتَ أَنْ تُصَلِّیَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ عِشْرِینَ رَکْعَةً فَافْعَلْ سِتّاً بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ سِتّاً قَبْلَ الزَّوَالِ إِذَا تَعَالَتِ الشَّمْسُ وَ افْصِلْ بَیْنَ کُلِّ رَکْعَتَیْنِ مِنْ نَوَافِلِکَ بِالتَّسْلِیمِ وَ رَکْعَتَیْنِ قَبْلَ الزَّوَالِ وَ سِتَّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْجُمُعَةِ(4).
**[ترجمه]سرائر: سلیمان بن خالد از امام صادق علیه السلام روایت کرد: به او عرض کردم: کدام بهتر است؟ اینکه روز جمعه دو رکعت را مقدم کنم یا آن دو را بعد از فریضه بخوانم؟ فرمود : آن دو را بعد از فریضه میخوانی. - السرائر: 465.[1] -
همچنین از مردی نقل کرد که گفت: از امام صادق علیه السلام درباره دو رکعتی که قبل از زوال روز جمعه است سؤال کردم، فرمود: اما من چون خورشید زایل شد، فریضه را شروع میکنم. - السرائر: 465.[2] -
و نیز از سرائر: امام باقر علیه السلام فرمود: زمانی که در مورد زوال شک داشتی دو رکعت بخوان و چون یقین یافتی که وقت زوال شده است، فریضه را شروع کن. - السرائر : 471.[3] -
و نیز از سرائر: امام باقر علیه السلام فرمود: اگر توانستی که روز جمعه بیست رکعت بخوانی انجام بده: شش رکعت بعد از طلوع آفتاب، شش رکعت قبل از زوال - زمانی که خورشید بالا آمد - و بین هر دو رکعت از نوافلت را با تسلیم جدا کن و دو رکعت قبل از زوال و شش رکعت بعد از جمعه. - السرائر: 471.[1] -
**[ترجمه]
اعلم أن الأخبار فی عدد نوافل الجمعة و أوقاتها و کیفیة تفریقها مختلفة اختلافا کثیرا فالمشهور أن عددها عشرون رکعة زیادة عن کل یوم بأربع رکعات و قد وقع الخلاف فی مواضع.
الأول ذهب الشیخ فی النهایة و المبسوط و الخلاف و جماعة من المتأخرین إلی استحباب تقدیم نوافل الجمعة کلها علی الفریضة بأن یصلی ستا عند انبساط
ص: 24
الشمس و ستا عند ارتفاعها و ستا قبل الزوال و رکعتین بعد الزوال و الظاهر من کلام السید و ابن أبی عقیل و ابن الجنید استحباب ست منها بین الظهرین و نقل عن الصدوق استحباب تأخیر الجمیع و کلامه فی المقنع غیر دال علی ذلک فإنه نقل روایتین و لم یرجح أحدهما و الظاهر أنه مخیر بین تقدیم الجمیع أو تأخیر ست منها إلی بین الصلاتین و أکثر الأصحاب علی الأول و أکثر الأخبار علی الثانی.
وَ فِی صَحِیحَةِ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ(1)
عَنِ الرِّضَا علیه السلام: سِتُّ رَکَعَاتٍ بُکْرَةً وَ سِتٌّ بَعْدَ ذَلِکَ وَ سِتُّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ ذَلِکَ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الزَّوَالِ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الْعَصْرِ فَهَذِهِ ثِنْتَانِ وَ عِشْرُونَ رَکْعَةً.
قال فی المعتبر و هذه الروایة انفردت بزیادة رکعتین و هی نادرة و یظهر من روایة سعید الأعرج (2)
أنها ست عشرة سواء فرق أو جمع فإذا جمع فبین الصلاتین و إذا فرق فست فی صدر النهار و ست نصف النهار و أربع بین الصلاتین.
قال فی الذکری تزید النافلة یوم الجمعة أربعا فی المشهور.
وَ یَجُوزُ تَقْدِیمُهَا بِأَسْرِهَا عَلَی الزَّوَالِ لِرِوَایَةِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ (3)
قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ النَّافِلَةِ الَّتِی تُصَلَّی یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَبْلَ الْجُمُعَةِ أَفْضَلُ أَوْ بَعْدَهَا قَالَ قَبْلَ الْجُمُعَةِ.
وَ رَوَی سَعْدُ بْنُ سَعْدٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: سِتُّ رَکَعَاتٍ بُکْرَةً وَ ستا [سِتٌ] بَعْدَ ذَلِکَ وَ ستا [سِتٌ] بَعْدَ ذَلِکَ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الزَّوَالِ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الْعَصْرِ فَهَذِهِ اثْنَتَانِ وَ عِشْرُونَ رَکْعَةً.
و بهذا الترتیب عمل المفید فی الأرکان و المقنعة و عبارة الأصحاب مختلفة بحسب اختلاف الروایة فقال المفید لا بأس بتأخیرها إلی بعد العصر و قال الشیخ یجوز تأخیر جمیع النوافل إلی بعد العصر و الأفضل التقدیم قال و لو زالت و لم
ص: 25
یکن صلی منها شیئا أخرها إلی بعد العصر و قال ابن أبی عقیل یصلی إذا تعالت الشمس ما بینها و بین الزوال أربع عشرة رکعة و بین الفرضین ستا کذلک فعله رسول الله صلی الله علیه و آله فإن خاف الإمام بالتنفل تأخیر العصر عن وقت الظهر فی سائر الأیام صلی العصر بعد الفراغ من الجمعة و تنفل بعدها ست رکعات کما روی عن أمیر المؤمنین علیه السلام أنه کان ربما یجمع بین صلاة الجمعة و العصر.
و ابن الجنید ست ضحوة و ست ما بینهما و بین انتصاف النهار و رکعتا الزوال و ثمان بعد الفرضین.
وَ قَدْ رَوَی سُلَیْمَانُ بْنُ خَالِدٍ(1)
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: النَّافِلَةُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ سِتُّ رَکَعَاتٍ قَبْلَ زَوَالِ الشَّمْسِ وَ رَکْعَتَانِ عِنْدَ زَوَالِهَا وَ بَعْدَ الْفَرِیضَةِ ثَمَانِی رَکَعَاتٍ.
و قال الجعفی ست عند طلوع الشمس و ست قبل الزوال إذا تعالت الشمس و رکعتان قبل الزوال و ست بعد الظهر و یجوز تأخیرها إلی بعد العصر و ابنا بابویه ست عند طلوع الشمس و ست عند انبساطها و قبل المکتوبة رکعتان و بعدها بست و إن قدمت کلها قبل الزوال أو أخرت إلی بعد المکتوبة فهی ست عشرة و تأخیرها أفضل من تقدیمها انتهی.
الثانی أن المشهور أن ابتداء الست الأولی عند انبساط الشمس و الثانیة عند ارتفاعها و یظهر من کلام ابن أبی عقیل و ابن الجنید أنه یصلی الست الأولی عند ارتفاعها و قال ابنا بابویه عند طلوع الشمس.
الثالث الرکعتان ذکر جماعة أنه یصلیهما بعد الزوال و جعلهما ابن أبی عقیل مقدمة علی الزوال و ظاهر أکثر الأخبار أنه یصلیهما فی الوقت المشتبه کما ذکره المفید فی المقنعة و هو أولی و أحوط قال فی الذکری المشهور صلاة رکعتین عند الزوال یستظهر بهما فی تحقق الزوال قاله الأصحاب.
الرابع المشهور أن عدد النوافل عشرون و قال ابن الجنید و المفید اثنتان
ص: 26
و عشرون و قال ابنا بابویه زیادة الأربع رکعات للتفریق فإن قدمتها أو أخرتها أو جمعت بینها فهی ست عشرة رکعة کسائر الأیام کما فی فقه الرضا علیه السلام و لا بأس بالعمل به و فی عدد الرکعات و کیفیتها الظاهر جواز العمل بکل من الأخبار الواردة فیها.
ص: 27
**[ترجمه]بدان که اخبار درباره تعداد نوافل جمعه، اوقات آن و ترتیب آنها بسیار مختلف است و مشهور این است که تعداد آن بیست رکعت است، یعنی از هر روزی چهار رکعت بیشتر است و اختلاف در چند موضع واقع شده است.
اول: شیخ در النهایه، المبسوط و الخلاف و نیز جمعی از متاخرین بر استحباب تقدیم همه نوافل جمعه بر فریضه معتقد هستند، به این صورت که شش رکعت به هنگام گستردگی آفتاب، شش رکعت به هنگام بالا آمدن آن، شش رکعت قبل از زوال، و دو رکعت بعد از زوال میخواند. و ظاهر از کلام سید، ابن ابو عقیل و ابن جنید، استحباب شش رکعت از آن بین ظهرین میباشد. و از صدوق، استحباب تأخیر همه آنها نقل شده است، و کلام او در المقنع بر آن دلالت ندارد، زیرا او دو روایت را نقل کرده است و یکی از آن دو را ترجیح نداده است، و ظاهر این است که او بین تقدیم همه یا تأخیر شش رکعت از آن تا بین دو نماز مخیر است و اغلب اصحاب بر نظر اول هسند و اکثر اخبار بر نظر دوم است.
و در صحیحه سعد بن سعد - التهذیب 1: 323، مصباح المتهجد: 243.[2] -
از امام رضا علیه السلام، شش رکعت صبح زود، شش رکعت بعد از آن، شش رکعت پس از آن، دو رکعت بعد از زوال، دو رکعت پس از عصر آمده است و این بیست و دو رکعت است، در المعتبر گوید: و این روایت به زیاد کردن دو رکعت منحصر است و این نادر است و از روایت سعید اعرج - التهذیب 1: 323، الاستبصار 1: 207.[3] -
روشن میگردد که آن 16 رکعت است، چه اینکه پراکنده گردد یا جمع گردد و اگر جمع شود، بین دو نماز است و اگر پراکنده شود، شش رکعت در ابتدای روز، شش رکعت در نیمه روز و چهار رکعت بین دو نماز .
در الذکری گوید: نافله در روز جمعه در رأی مشهور چهار رکعت بیشتر است و تقدیم همه آنها بر زوال جایز است مطابق روایت علی بن یقطین - التهذیب 1: 248.[1] - که گوید: از موسی بن جعفر علیه السلام درباره نافلهای که روز جمعه خوانده میشود سؤال کردم که قبل از نماز جمعه بهتر است یا بعد از آن؟ فرمود: قبل از نماز جمعه، و سعد بن سعد از امام رضا علیه السلام روایت کرد: شش رکعت در صبح زود، شش رکعت بعد از آن، شش رکعت بعد از آن، دو رکعت بعد از زوال و دو رکعت بعد از عصر که این بیست و دو رکعت است. و مفید در الارکان و المقنعه به این ترتیب عمل کرده است و بر اساس اختلاف روایت، عبارت اصحاب نیز مختلف است و مفید گوید: بر تأخیر انداختن آن تا بعد از عصر ایرادی وارد نیست. و شیخ گوید: تأخیر همه نوافل تا بعد از عصر جایز است و افضل، تقدیم است، گوید: و اگر خورشید زائل شد و چیزی از آن را نخوانده بود، تا بعد از عصر به تأخیر میاندازد، و ابن ابو عقیل گوید: زمانی که خورشید بالا آمد، در فاصله بین آن و زوال، چهارده رکعت و بین دو فریضه، شش رکعت میخواند. رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین انجام داده است، و اگر امام با نافله خواندن، از به تأخیر افتادن عصر از وقت ظهر در سایر ایام بیم داشت، بعد از فراغت از جمعه عصر میخواند و بعد از آن شش رکعت نافله میخواند، چنانکه از امیرمؤمنان علیه السلام روایت شده که ایشان گاه نماز جمعه و عصر را جمع میکرد.
و این جنید گوید: شش رکعت در چاشت، شش رکعت بین آن و نیمه روز و دو رکعت زوال و هشت رکعت بعد از دو فریضه. و سلیمان بن خالد - التهذیب 1: 248.[2] -
از امام صادق علیه السلام روایت کرد: نافله روز جمعه، شش رکعت قبل از زوال خورشید، دو رکعت به هنگام زوال آن و هشت رکعت بعد از فریضه است.
جعفی گوید: شش رکعت به هنگام طلوع آفتاب، شش رکعت قبل از زوال آنگاه که خورشید بالا آمد، دو رکعت قبل از زوال و شش رکعت بعد از ظهر است و به تأخیر انداختن تا بعد از عصر جایز است و دو ابن بابویه گویند: شش رکعت به هنگام طلوع آفتاب و شش رکعت به هنگام گستردگی آن و دو رکعت قبل از نماز واجب، شش رکعت بعد از آن و اگر همه آنها را قبل از زوال مقدم کردی یا تا بعد از نماز واجب به تأخیر انداختی، 16 رکعت است و تأخیر آن از تقدیم بهتر است، پایان.
دوم: مشهور این است که آغاز شش رکعت نخست به هنگام گستردگی آفتاب، و شش رکعت دوم به هنگام بالا آمدن آن است و از کلام ابن ابو عقیل و ابن جنید روشن میشود که شش رکعت اول به هنگام بالا آمدن آن خوانده میشود و دو ابن بابویه گویند، به هنگام طلوع آفتاب است.
سوم: گروهی گفته اند دو رکعت را بعد از زوال میخواند و ابن ابو عقیل آن دو را بر زوال مقدم کرده است، و ظاهر اغلب اخبار این است که آن دو را در وقت مشتبه میخواند، چنانکه مفید آن را در المقنعه ذکر کرده است و این اولی و احوط است. در الذکری گوید: اصحاب میگویند مشهور، نماز دو رکعتی به هنگام زوال است که در تحقیق زوال از آن استمداد جسته شود.
چهارم: مشهور این است که تعداد نوافل بیست رکعت است و ابن جنید و مفید گویند: بیست و دو رکعت است، دو ابن بابویه گویند، زیاد شدن چهار رکعت برای جدا کردن است و اگر آن را مقدم کردی یا به تأخیر انداختی، یا جمع کردی، 16 رکعت است مانند سایر روزها، چنانکه در فقه الرضا علیه السلام آمده است. و عمل کردن به آن ایرادی ندارد و در تعداد رکعت ها و چگونگی آن، ظاهر، جواز عمل به هر یک از اخبار وارده درباره آن است .
**[ترجمه]
الْبَلَدُ الْأَمِینُ، وَ الْمُتَهَجِّدُ، وَ غَیْرُهُمَا، رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیُّ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ یَعْنِی أَبَا جَعْفَرٍ الْبَاقِرَ علیه السلام: مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا أَصَابَهُ شَیْ ءٌ مِنْ غَمِّ الدُّنْیَا أَنْ یُصَلِّیَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ رَکْعَتَیْنِ وَ یَحْمَدَ اللَّهَ تَعَالَی وَ یُثْنِیَ عَلَیْهِ وَ یُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ یَمُدَّ یَدَهُ وَ یَقُولَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِأَنَّکَ مَلِکٌ وَ أَنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ مُقْتَدِرٌ وَ أَنَّکَ مَا تَشَاءُ مِنْ أَمْرٍ یَکُونُ وَ مَا شَاءَ اللَّهُ مِنْ شَیْ ءٍ یَکُونُ وَ أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِنَبِیِّکَ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی أَتَوَجَّهُ بِکَ إِلَی اللَّهِ رَبِّی وَ رَبِّکَ لِیُنْجِحَ بِکَ طَلِبَتِی وَ یَقْضِیَ بِکِ حَاجَتِی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِحْ طَلِبَتِی وَ اقْضِ حَاجَتِی بِتَوَجُّهِی إِلَیْکَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.
اللَّهُمَّ مَنْ أَرَادَنِی مِنْ خَلْقِکَ بِبَغْیٍ أَوْ عَنَتٍ أَوْ سُوءٍ أَوْ مَسَاءَةٍ أَوْ کَیْدٍ مِنْ جِنِّیٍّ أَوْ إِنْسِیٍّ مِنْ قَرِیبٍ أَوْ بَعِیدٍ صَغِیرٍ أَوْ کَبِیرٍ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْرِجْ صَدْرَهُ وَ أَفْحِمْ لِسَانَهُ وَ قَصِّرْ یَدَهُ وَ اسْدُدْ بَصَرَهُ وَ ادْفَعْ فِی نَحْرِهِ وَ أَقْمِعْ رَأْسَهُ وَ أَوْهِنْ کَیْدَهُ وَ أَمِتْهُ بِدَائِهِ وَ غَیْظِهِ وَ اجْعَلْ لَهُ شَاغِلًا مِنْ نَفْسِهِ وَ اکْفِنِیهِ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ عِزَّتِکَ وَ عَظَمَتِکَ وَ قُدْرَتِکَ وَ سُلْطَانِکَ وَ مَنْعَتِکَ عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ یَا اللَّهُ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ الْمَحْ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ مِنْکَ لَمْحَةً تُوهِنُ بِهَا کَیْدَهُ وَ تَغْلِبُ بِهَا مَکْرَهُ وَ تُضَعِّفُ بِهَا قُوَّتَهُ وَ تَکْسِرُ بِهَا حِدَّتَهُ وَ تَرُدُّ بِهَا کَیْدَهُ فِی نَحْرِهِ یَا رَبِّی وَ رَبَّ کُلِّ شَیْ ءٍ
ص: 28
وَ تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَکْفِیکَ ظُلْمَ مَنْ لَمْ تَعِظْهُ الْمَوَاعِظُ وَ لَمْ تَمْنَعْهُ مِنِّی الْمَصَائِبُ وَ لَا الْغِیَرُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اشْغَلْهُ عَنِّی بِشُغُلٍ شَاغِلٍ فِی نَفْسِهِ وَ جَمِیعِ مَا یُعَانِیهِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ إِنِّی بِکَ أَعُوذُ وَ بِکَ أَلُوذُ وَ بِکَ أَسْتَجِیرُ مِنْ شَرِّ فُلَانٍ وَ تُسَمِّیهِ فَإِنَّکَ تُکْفَاهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ بِهِ الثِّقَةُ(1).
**[ترجمه]البلد الامین، المتهجد و غیر آن: محمد بن مسلم ثقفی روایت کرد: شنیدم که امام باقر علیه السلام میفرمود: چه چیزی مانع کسی از شما می شود، زمانی که چیزی از غم دنیا به او رسید، روز جمعه دو رکعت نماز بخواند و خداوند متعال را حمد و ثنا گوید و بر محمد و خاندان او درود بفرستد و دستانش را دراز کند و بگوید: خدایا، به اینکه تو فرمانروا هستی و بر هر چیزی توانای مقتدر هستی و اینکه هر امری که بخواهی میشود و هر چه خدا بخواهد میشود، از تو مسئلت دارم و به نبیات، نبی رحمت، محمد صلّی الله علیه و آله به تو روی میکنم، یا رسول الله، من به وسیله تو به الله پروردگار من و تو روی میآورم تا به وسیله تو خواستهام را به انجام برساند و حاجتم را برآورده کند. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و خواستهام را به انجام برسان و حاجتم را با روی آوردنم به تو به [واسطه] نبیات محمد برآورده کن .
بارالها هر یک از خلقت از جن و انس، نزدیک و دور، کوچک و بزرگ که با ظلم، اذیّت، بدی، سوء و حیله مرا قصد کرد، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و سینهاش را تنگ کن، زبانش را بند کن، دستش را کوتاه کن، دیدهاش را ببند، و گلویش را بفشار و بر سرش بکوب، حیلهاش را سست کن و او را با درد و خشمش بمیران و خودش را به خودش مشغول کن، و با قدرت، نیرو، عزت، عظمت، قدرت، سلطان و شکست ناپذیریات، مرا در مقابل او حفاظت کن که مجاور تو گرامی و ثنای تو بزرگ است و هیچ خدایی جز تو نیست و هیچ قدرتی نیست مگر با تو ای خدا! که تو بر هر چیزی توانا هستی .
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و هر که با بدی مرا قصد کند، نگاهی سریع به او بیاندار که با آن نیرنگش را بی اثر کنی و بر مکرش غلبه کنی و قدرتش را ضعیف کنی، تیزیاش را بشکنی و نیرنگش را به سینه او باز گردانی، ای پروردگار من و پروردگار همه چیز.
و سه مرتبه میگویی: بارالها من در مقابل ظلم کسی که اندرزها در او اثر نکرده و مصیبتها او را از من مشغول نساخته است از تو حفاظت میخواهم نه دیگران، بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و او را با مشغولیتی از خودش و تمامی آنچه که او مراقب آن هاست از من مشغول ساز که تو بر هر چیزی توانا هستی، من از شر فلانی - و نام او را ذکر میکنی - به تو پناه میبرم و از تو پناه میخواهم. انشاء الله تو را از او حفظ خواهد کرد، و اطمینان بر اوست. - البلد الأمین: 151، مصباح المتهجد: 225.[1] -
**[ترجمه]
و أمته بدائه أی لا یشفی غیظه منی حتی یموت أو یصیر سببا لموته و قال الجوهری لمحه و ألمحه إذا أبصره بنظر خفیف و الاسم اللمحة و فی النهایة فی حدیث الاستسقاء من یکفر الله یلقی الغیر أی تغیر الحال و انتقالها عن الصلاح إلی الفساد و الغیر الاسم من قولک غیرت الشی ء فتغیر و فی النهایة معاناة الشی ء ملابسته و مباشرته و القوم یعانون ما لهم أی یقومون علیه.
**[ترجمه]«أمته بدائه» یعنی خشم او از من را آرام نکن تا بمیرد یا اینکه سببی برای مرگ او شود. و جوهری گوید: «لمحه و ألمحه» زمانی است که با نگاهی کوتاه نظر کند و اسم آن اللمحة است. و در النهایه در حدیث طلب باران آمده است «یکفر الله یلقی الغیر» یعنی تغییر حال و دگرگونی آن از صلاح به فساد، و الغیر اسمی است از این سخن تو: «غیّرت الشیء فتغیّر»، و در النهایه، «معاناة الشیء» یعنی همراهی و مباشرت با آن، و «القوم یعانون مالهم» یعنی مراقب مال خود هستند.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ غَیْرُهُ صَلَاةٌ أُخْرَی لِلْحَاجَةِ رَوَی عَاصِمُ بْنُ حُمَیْدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا حَضَرَتْ أَحَدَکُمُ الْحَاجَةُ فَلْیَصُمْ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ اغْتَسَلَ وَ لَبِسَ ثَوْباً نَظِیفاً ثُمَّ یَصْعَدُ إِلَی أَعْلَی مَوْضِعٍ فِی دَارِهِ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ یَمُدُّ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی حَلَلْتُ بِسَاحَتِکَ لِمَعْرِفَتِی بِوَحْدَانِیَّتِکَ وَ صَمَدَانِیَّتِکَ وَ أَنَّهُ لَا قَادِرَ عَلَی قَضَاءِ حَاجَتِی غَیْرُکَ وَ قَدْ عَلِمْتَ یَا رَبِّ أَنَّهُ کُلَّمَا شَاهَدْتُ نِعَمَکَ عَلَیَّ اشْتَدَّتْ فَاقَتِی إِلَیْکَ وَ قَدْ طَرَقَنِی یَا رَبِّ مِنْ مُهِمِّ أَمْرِی مَا قَدْ عَرَفْتَهُ قَبْلَ مَعْرِفَتِی لِأَنَّکَ عَالِمٌ غَیْرُ مُعَلَّمٍ فَأَسْأَلُکَ بِالاسْمِ الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَی السَّمَاوَاتِ فَانْشَقَّتْ وَ عَلَی الْأَرَضِینَ فَانْبَسَطَتْ وَ عَلَی النُّجُومِ فَانْتَثَرَتْ وَ عَلَی الْجِبَالِ فَاسْتَقَرَّتْ وَ أَسْأَلُکَ بِالاسْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ عِنْدَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ- وَ عِنْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عِنْدَ الْأَئِمَّةِ کُلِّهِمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِیَ لِی یَا رَبِّ حَاجَتِی وَ تُیَسِّرَ لِی عَسِیرَهَا وَ تَکْفِیَنِی مُهِمَّهَا وَ تُفَتِّحَ لِی قُفْلَهَا فَإِنْ فَعَلْتَ ذَلِکَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَلَکَ الْحَمْدُ غَیْرَ جَائِرٍ فِی حُکْمِکَ وَ لَا مُتَّهَمٍ فِی قَضَائِکَ وَ لَا حَائِفٍ فِی عَدْلِکَ
ص: 29
ثُمَّ تَبْسُطُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی عَبْدَکَ وَ نَبِیَّکَ دَعَاکَ فِی بَطْنِ الْحُوتِ بِدُعَائِی هَذَا فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ أَنَا أَدْعُوکَ فَاسْتَجِبْ لِی بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْکَ- ثُمَّ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ حُسْنَ الظَّنِّ بِکَ وَ الصِّدْقَ فِی التَّوَکُّلِ عَلَیْکَ وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ تَبْتَلِیَنِی بِبَلِیَّةٍ تَحْمِلُنِی ضَرُورَتُهَا عَلَی رُکُوبِ مَعَاصِیکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَنْ أَقُولَ قَوْلًا أَلْتَمِسُ بِهِ سِوَاکَ وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ تَجْعَلَنِی عِظَةً لِغَیْرِی وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَنْ یَکُونَ أَحَدٌ أَسْعَدَ بِمَا آتَیْتَنِی مِنِّی وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَتَکَلَّفَ طَلَبَ مَا لَمْ تَقْسِمْ لِی وَ مَا قَسَمْتَ لِی مِنْ قِسْمٍ أَوْ رَزَقْتَنِی مِنْ رِزْقٍ فَأْتِنِی بِهِ فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ حَلَالًا طَیِّباً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ یُزَحْزِحُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ أَوْ یُبَاعِدُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ أَوْ یَصْرِفُ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ عَنِّی وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ تَحُولَ خَطِیئَتِی وَ ظُلْمِی وَ جَوْرِی وَ اتِّبَاعُ (1)
هَوَایَ وَ اسْتِعْجَالُ (2) شَهْوَتِی دُونَ مَغْفِرَتِکَ وَ رِضْوَانِکَ وَ ثَوَابِکَ وَ نَائِلِکَ وَ بَرَکَاتِکَ وَ وَعْدِکَ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ عَلَی نَفْسِکَ یَا جَوَادُ یَا کَرِیمُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِنَبِیِّکَ وَ صَفِیِّکَ وَ حَبِیبِکَ وَ أَمِینِکَ وَ رَسُولِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ الذَّابِّ عَنْ حَرِیمِ الْمُؤْمِنِینَ الْقَائِمِ بِحُجَّتِکَ الْمُطِیعِ لِأَمْرِکَ الْمُبَلِّغِ لِرِسَالَتِکَ النَّاصِحِ لِأُمَّتِهِ حَتَّی أَتَاهُ الْیَقِینُ إِمَامِ الْخَیْرِ وَ قَائِدِ الْخَیْرِ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ إِمَامِ الْمُتَّقِینَ وَ حُجَّتِکَ عَلَی الْعَالَمِینَ الدَّاعِی إِلَی صِرَاطِکَ الْمُسْتَقِیمِ الَّذِی بَصَّرْتَهُ سَبِیلَکَ وَ أَوْضَحْتَ لَهُ حُجَّتَکَ وَ بُرْهَانَکَ وَ مَهَّدْتَ لَهُ أَرْضَکَ وَ أَلْزَمْتَهُ حَقَّ مَعْرِفَتِکَ وَ عَرَجْتَ بِهِ إِلَی سَمَاوَاتِکَ فَصَلَّی بِجَمِیعِ مَلَائِکَتِکَ وَ غَیَّبْتَهُ فِی حُجُبِکَ فَنَظَرَ إِلَی نُورِکَ وَ رَأَی آیَاتِکَ وَ کَانَ مِنْکَ کَقَابِ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَی فَأَوْحَیْتَ إِلَیْهِ بِمَا أَوْحَیْتَ وَ نَاجَیْتَهُ بِمَا نَاجَیْتَ وَ أَنْزَلْتَ عَلَیْهِ بِوَحْیِکَ-(3)
طَاوُسَ الْمَلَائِکَةِ الرُّوحَ
ص: 30
الْأَمِینِ رَسُولَکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ فَأَظْهَرَ الدِّینَ لِأَوْلِیَائِکَ الْمُتَّقِینَ فَأَدَّی حَقَّکَ وَ فَعَلَ مَا أَمَرْتَ بِهِ فِی کِتَابِکَ بِقَوْلِکَ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ فَفَعَلَ صلی الله علیه و آله وَ بَلَّغَ رِسَالاتِکَ-(1)
وَ أَوْضَحَ حُجَّتَکَ فَصَلِّ اللَّهُمَّ عَلَیْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ أَجْمَعِینَ وَ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنِّی وَ ارْزُقْنِی وَ تَوَفَّنِی عَلَی مِلَّتِهِ وَ احْشُرْنِی فِی زُمْرَتِهِ وَ اجْعَلْنِی مِنْ جِیرَانِهِ فِی جَنَّتِکَ إِنَّکَ جَوَادٌ کَرِیمٌ اللَّهُمَّ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِوَلِیِّکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ وَصِیِّ نَبِیِّکَ مَوْلَایَ وَ مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ قَسِیمِ النَّارِ وَ قَائِدِ الْأَبْرَارِ وَ قَاتِلِ الْکَفَرَةِ وَ الْفَجَرَةِ وَ وَارِثِ الْأَنْبِیَاءِ وَ سَیِّدِ الْأَوْصِیَاءِ وَ الْمُؤَدِّی عَنْ نَبِیِّهِ وَ الْمُوفِی بِعَهْدِهِ وَ الذَّائِدِ عَنْ حَوْضِهِ الْمُطِیعِ لِأَمْرِکَ عَیْنِکَ فِی بِلَادِکَ وَ حُجَّتِکَ عَلَی عِبَادِکَ زَوْجِ الْبَتُولِ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ وَالِدِ السِّبْطَیْنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ رَیْحَانَتَیْ رَسُولِکَ وَ شَنْفَیْ عَرْشِکَ وَ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مُغَسِّلِ جَسَدِ رَسُولِکَ وَ حَبِیبِکَ الطَّیِّبِ الطَّاهِرِ وَ مُلْحِدِهِ فِی قَبْرِهِ اللَّهُمَّ فَبِحَقِّهِ عَلَیْکَ وَ بِحَقِّ مُحِبِّیهِ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ قَرَابَتِی وَ خَاصَّتِی وَ عَامَّتِی وَ جَمِیعِ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ وَ سُقْ إِلَیَّ رِزْقاً وَاسِعاً مِنْ عِنْدِکَ تَسُدُّ بِهِ فَاقَتِی وَ تَلُمُّ بِهِ شَعَثِی وَ تُغْنِی بِهِ فَقْرِی یَا خَیْرَ الْمَسْئُولِینَ وَ یَا خَیْرَ الرَّازِقِینَ وَ ارْزُقْنِی خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا قَرِیبُ یَا مُجِیبُ اللَّهُمَّ وَ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْوَلِیِّ الْبَارِّ التَّقِیِّ الطَّیِّبِ الزَّکِیِّ الْإِمَامِ ابْنِ الْإِمَامِ السَّیِّدِ ابْنِ السَّیِّدِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْقَتِیلِ الْمَسْلُوبِ الْمَظْلُومِ قَتِیلِ کَرْبَلَاءَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِسَیِّدِ الْعَابِدِینَ وَ قُرَّةِ عَیْنِ الصَّالِحِینَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِبَاقِرِ الْعِلْمِ صَاحِبِ الْحِکْمَةِ وَ الْبَیَانِ وَ وَارِثِ مَنْ کَانَ
ص: 31
قَبْلَهُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالصَّادِقِ الْخَیْرِ(1)
الْفَاضِلِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْکَرِیمِ الشَّهِیدِ الْهَادِی الْمَوْلَی (2) مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالشَّهِیدِ الْغَرِیبِ الْمَدْفُونِ بِطُوسَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالزَّکِیِّ التَّقِیِّ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالطُّهْرِ الطَّاهِرِ النَّقِیِّ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِوَلِیِّکَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْبَقِیَّةِ الْبَاقِیَةِ الْمُقِیمِ بَیْنَ أَوْلِیَائِهِ الَّذِی رَضِیتَهُ لِنَفْسِکَ الطَّیِّبِ الطَّاهِرِ الْفَاضِلِ الْخَیْرِ نُورِ الْأَرْضِ وَ عِمَادِهَا وَ رَجَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ سَیِّدِهَا-(3)
الْآمِرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهِی عَنِ الْمُنْکَرِ النَّاصِحِ الْأَمِینِ الْمُؤَدِّی عَنِ النَّبِیِّینَ وَ خَاتَمِ الْأَوْصِیَاءِ النُّجَبَاءِ الطَّاهِرِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ بِهَؤُلَاءِ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ وَ بِهِمْ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ وَ بِهِمْ أُقْسِمُ عَلَیْکَ فَبِحَقِّهِمْ عَلَیْکَ إِلَّا غَفَرْتَ لِی (4)
وَ رَحِمْتَنِی وَ رَزَقْتَنِی رِزْقاً وَاسِعاً تُغْنِینِی بِهِ عَمَّنْ سِوَاکَ یَا عُدَّتِی عِنْدَ کُرْبَتِی یَا صَاحِبِی عِنْدَ شِدَّتِی یَا وَلِیِّی عِنْدَ نِعْمَتِی یَا عِصْمَةَ الْخَائِفِ الْمُسْتَجِیرِ یَا رَازِقَ الطِّفْلِ الصَّغِیرِ یَا مُغْنِیَ الْبَائِسِ الْفَقِیرِ یَا مُغِیثَ الْمَلْهُوفِ الضَّرِیرِ یَا مُطْلِقَ الْمُکَبَّلِ الْأَسِیرِ وَ یَا جَابِرَ الْعَظْمِ الْکَسِیرِ یَا مُخْلِصَ الْمَکْرُوبِ الْمَسْجُونِ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی رِزْقاً وَاسِعاً تَلُمُّ بِهِ شَعَثِی وَ تَجْبُرُ بِهِ فَاقَتِی وَ تَسْتُرُ بِهِ عَوْرَتِی وَ تُغْنِی بِهِ فَقْرِی وَ تَقْضِی بِهِ دَیْنِی وَ تُقِرُّ بِهِ عَیْنِی یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا أَوْسَعَ مَنْ جَادَ وَ أَعْطَی وَ یَا أَرْأَفَ مَنْ مَلَکَ وَ یَا أَقْرَبَ مَنْ دُعِیَ وَ یَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ أَدْعُوکَ لِهَمٍّ لَا یُفَرِّجُهُ إِلَّا أَنْتَ وَ لِکَرْبٍ لَا یَکْشِفُهُ غَیْرُکَ وَ لِهَمٍّ لَا یُنَفِّسُهُ سِوَاکَ وَ لِرَغْبَةٍ لَا تُنَالُ إِلَّا مِنْکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مَنْ حَقُّکَ عَلَیْهِمْ عَظِیمٌ وَ بِحَقِّ مَنْ حَقُّهُمْ عَلَیْکَ عَظِیمٌ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی الْعَمَلَ بِمَا عَلَّمْتَنِی مِنْ مَعْرِفَةِ حَقِّکَ وَ أَنْ تَبْسُطَ عَلَیَّ مَا حَظَرْتَ مِنْ
ص: 32
رِزْقِکَ یَا قَرِیبُ یَا مُجِیبُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).
**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 226.[2] - :
و غیر از آن، نماز حاجت دیگری است که عاصم بن حمید روایت کرده و گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: زمانی که بر یکی از شما حاجتی رسید، باید روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه روزه بگیرد و بهترین جامهاش را بر تن کند سپس بر روی بلندترین نقطه از خانهاش برود و دو رکعت بخواند و دستانش را به سوی آسمان ببرد و بگوید:
بارالها در ساحت تو آمدهام، به دلیل شناختم به وحدانیت و صمدانیت تو و اینکه جز تو هیچ کس قادر به برآورده کردن حاجتم نیست، و ای پروردگار من! دانستهام که هرگاه نعمتهایت را بر خودم مشاهده کنم، نیازم به تو شدید میشود و غمی چنین و چنان بر من وارد شده است که تو قبل از دانستن من از آن آگاهی، زیرا تو آگاهی هستی که کسی به تو آگاهی نمی بخشد، پس از تو سؤال می کنم به اسمت، اسمی که بر آسمانها قرار دادی پس شکافته شد و بر ستارگان قرار دادی پس پراکنده شد و بر زمین قرار دادی پس مسطح شد، و با اسمی که نزد محمد و خاندان محمد، و نزد فلانی و فلانی - و نام ائمه را تک به تک ذکر میکنی - است، از تو میخواهم که بر محمد و اهل بیت او درود بفرستی و حاجتم را برایم برآورده کنی و دشواری آن را برایم آسان کنی و مرا در مقابل امر اضطرابآور آن حفاظت کنی و قفل آن را برایم باز کنی، پس اگر چنین کنی، پس حمد از آن توست و اگر انجام ندهی، پس حمد از آن توست در حالیکه در حکمت ستمگر نیستی و در داوریت متهم نیستی و در عدالتت بیانصاف نیستی.
سپس گونه راستت را بر زمین میگذاری و میگویی: بارالها، بنده و نبیات یونس بن متی در دل نهنگ با این دعای من تو را خواند و تو استجابتش کردی و من تو را میخوانم، پس به حق محمد و خاندان محمد بر تو، مرا استجابت کن.
سپس میگویی: بارالها، حسن ظن به تو، راستی در توکل بر تو را از تو میخواهم و به تو پناه میبرم از اینکه مرا به بلایی مبتلا کنی که ناچاری آن مرا به ارتکاب معاصی تو وادارد؛ و به تو پناه میبرم از اینکه کلامی بگویم که با آن غیر تو را خواهش کنم، و به تو پناه میبرم از اینکه مرا عبرتی برای سایرین قرار بدهی؛ و به تو پناه میبرم از اینکه با آنچه به من عطا کردی، دیگری از من سعادتمندتر باشد؛ و به تو پناه میبرم از اینکه در طلب آنچه که قسمت من نکردهای خودم را به زحمت بیاندازم، و آنچه را که از قسمت قسمتم کردی یا از رزق روزیام کرده ای در راستی و عافیت به صورت حلال و پاک بر من ببخش، و به تو پناه میبرم از هر چیزی که بین من و تو فاصله اندازد یا بین من و تو جدایی اندازد یا سیمای بخشنده تو را از من برگرداند.
و به تو پناه میبرم از اینکه گناهم، ظلم، ستم و دنبالهروی از هوا و هوسم، و شتابزدگی شهوتم، مانع مغفرت، رضوان، ثواب، عطا، برکات تو و عهد نیکو و زیبای تو با خودت شود، ای بخشنده ای کریم .
بارالها من با نبیات، برگزیدهات، حبیب، امینت، رسولت و برگزیده تو از خلقت، دفاعکننده از حریم مؤمنان، اقامهکننده حجت تو، مطیع امر تو، ابلاغ کننده رسالت تو، خیرخواه امت تو تا پایان عمرش، به تو تقرب میجویم، امام خیر، پیشوای خیر، خاتم انبیاء، سید رسولان، امام متقیان، حجت تو بر عالمیان، دعوتکننده به صراط مستقیمت که راهت را به او نشان دادی، و حجت و برهانت را برای او آشکار ساختی و زمینت را برای او مهیا کردی و حق معرفتت را بر او لازم کردی، و او را به سوی آسمانت عروج دادی، پس بر همه ملائکهات نماز خواند؛ و او را در حجابت پنهان کردی و به نورت نظر کرد، پس آیاتت را دید و از تو بسان قاب قوسین یا نزدیکتر از آن بود، و آنچه که او را وحی کردی وحی نمودی و با آنچه که با او نجوا کردی، نجوا نمودی و وحیات را به وسیله طاووس ملائکه روح الامین رسولت بر او نازل کردی یا رب العالمین؛ و او دین را برای اولیای متقی تو آشکار کرد و حق تو را ادا نمود و آنچه را که در کتابت با این کلامت «یا ایها الرسول بلّغ ما اُنزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلّغت رسالته و الله یعصمک من الناس» به او امر کردی انجام داد، و رسالتت را ابلاغ کرد و حجتت را روشن نمود. پس بر او برترین صلواتی را که بر کسی از همه آفریدگانت فرستادی بفرست، و مرا ببخش و مورد رحمت قرار بده و از من بگذر و مرا روزی بده و بر دین او بمیران و در زمره او محشور گردان و در بهشتت مرا از همسایگان او قرار بده که تو بخشنده کریم هستی.
پروردگارا با ولّیات و برگزیدهات از میان خلقت، و وصیّ نبیات، مولای من و مولای مردان و زنان مؤمن، تقسیم کننده - بهشت - و آتش، پیشوای نیکوکاران، قاتل کافران و فاجران، وارث انبیا، سرور اوصیاء، ادا کننده - دِین - از جانب پیامبرش، وفاکننده به عهده او، دفاعکننده از حریم او، مطیع امر تو، چشم تو در بلاد تو، و حجت تو بر بندگانت، همسر بتول، سرور زنان هر دو جهان، پدر سبطین، حسن و حسین دو ریحانه رسولت، و دو گوشواره عرشت، و دو سرورجوانان اهل بهشت، غسلدهنده جسم رسول و حبیب پاک و طاهر تو، و دفن کننده او در قبرش به تو تقرب میجویم .
بارالها، پس به حق او بر تو و به حق محبان او از اهل آسمان ها و زمین، من، پدر و مادر، خانواده، فرزندان، خویشاوندان نزدیک و دور من و همه بردرانم، مردان و زنان مؤمن، مردان و زنان مسلمانان، زندگان و مردگان آنان را ببخش و روزی فراخی از جانب خودت به سوی من بفرست که با آن نیازم را بر طرف کنی و آشفتگیام را جمع کنی و فقرم را بینیاز کنی، ای بهترین کسی که از او خواسته میشود و ای بهترین روزیدهندگان، و خیر دنیا و آخرت را به من روزی کن، ای قریب ای اجابتکننده.
بارالها، و من با ولیّ نیکوکار پرهیزکار طیب پاک، امام پسر امام، سرور پسر سرور، حسن بن علی به تو تقریب میجویم و با شهید برهنه شده مظلوم قتیل کربلا حسین بن علی به تو تقرب میجویم، و با سید العابدین نور چشم صالحان علی بن حسین به تو تقرب میجویم و با شکافنده علم، صاحب حکمت و بیان و وارث پیشینیانش محمد بن علی به تو تقرب میجویم، و با صادق خیّر فاضل، جعفر بن محمد به تو تقرب میجویم، و با کریم شهید هادی مولا موسی بن جعفر به تو تقرب میجویم، و با شهید غریب مدفون در طوس علی ابن موسی به تو تقرّب می جویم و با پاک پارسا محمد بن علی به تو تقرب میجویم، و با پاک طاهر علی بن محمد به تو تقرب میجویم، و با ولیّات حسن بن علی به تو تقرب میجویم، و با مقیم بین اولیائت که برای نفس طیب طاهر فاضل خیّر برای خود پسندیدی، به عنوان نور زمین و ستون آن، امید این امت و سرور آن، امرکننده به معروف و نهیکننده از منکر، ناصح امین، ادا کننده [حقت] از جانب انبیاء، خاتم اوصیا و نجیبان طاهر، که درود خداوند بر همه آنان باد به تو تقرب میجویم.
بارالها با اینان تو توسل میجویم و با آن به تو تقرب میجویم و به آنان تو را قسم می دهم، پس و به حق آنان بر تو، میخواهم که مرا ببخشی و مورد رحمت قرار دهی و روزی وسیعی به من روزی کنی که با آن مرا از غیر خودت بینیاز کنی.
ای پناهگاه من به هنگام مصیبتم، و ای همراه من به هنگام سختی، ای ولیّ من به هنگام نعمت و ای حافظ خائف پناه آورنده، ای روزیدهنده کودک صغیر، ای بینیازکننده بینوای فقیر، ای فریادرس اندوهگین نابینا، ای رهاییبخش اسیر در بند، ای شکسته بند استخوان شکسته، ای خلاصیبخش غمگین در حبس، از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و روزی وسیعی بر من عطا کنی که با آن، پراکندگیام را جمع کنی و نیازم را جبران کنی و عورتم را بپوشانی و فقرم را برطرف کنی و دینم را پرداخت کنی و دیدهام را روشن کنی، ای بهترین کسی که از او خواسته شد و ای وسیعترین کسی که بخشید و عطا کرد. ای مهربان ترین کسی که مالک بود و ای نزدیک ترین کسی که خوانده شد و ای رحیم ترین کسی که از او طلب رحمت شد. برای غمی که جز تو آن را بر طرف نمیکند و برای اندوهی که جز تو آن را رفع نمیکند، و برای غصه ای که جز تو آن را آرامش نمیبخشد و برای رغبتی که جز از جانب تو به آن دست یافته نمیشود، تو را میخوانم. بارالها به حق کسانی که حق تو بر آنان بزرگ است و به حق کسانی که حق آنان بر تو بزرگ است از تو میخواهم که بر محمد و خاندان او درود بفرستی و عمل به آنچه که از معرفت حقت به من آموختی را به من روزی کنی و آنچه که از روزیات منع کردی را بر من بگسترانی، ای نزدیک، ای اجابت کننده، ای مهربانترین مهربانان. - مصباح شیخ: 230.[1] -
**[ترجمه]
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ، صَلَاةٌ لِلْحَاجَةِ اخْتَارَهَا شَیْخُنَا الْمُفِیدُ وَ جَدُّنَا السَّعِیدُ أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ وَ أَبُو الْفَرَجِ بْنُ أَبِی قُرَّةَ وَ غَیْرُهُمْ فَمِنْ رِوَایَةِ ابْنِ الْفَرَجِ حَدَّثَ الْعَیَّاشِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِشْکِیبَ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ الْبَجَلِیِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَشْیَاخِهِ وَ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا حَضَرَتْ لَکَ حَاجَةٌ مُهِمَّةٌ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَصُمْ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ مُتَوَالِیَةٍ أَرْبَعاً وَ خَمِیساً وَ جُمُعَةً فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَاغْتَسِلْ وَ الْبَسْ ثَوْباً جَدِیداً نَظِیفاً ثُمَّ اصْعَدْ إِلَی أَعْلَی مَوْضِعٍ فِی دَارِکَ فَصَلِّ فِیهِ رَکْعَتَیْنِ وَ ارْفَعْ یَدَیْکَ إِلَی السَّمَاءِ وَ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی حَلَلْتُ بِسَاحَتِکَ لِمَعْرِفَتِی بِوَحْدَانِیَّتِکَ وَ صَمَدَانِیَّتِکَ وَ أَنَّهُ لَا قَادِرَ عَلَی قَضَاءِ حَاجَتِی غَیْرُکَ وَ قَدْ عَلِمْتَ یَا رَبِّ أَنَّهُ کُلَّمَا تَظَاهَرَتْ نِعْمَتُکَ عَلَیَّ اشْتَدَّتْ فَاقَتِی إِلَیْکَ وَ قَدْ طَرَقَنِی هَمُّ کَذَا وَ کَذَا وَ أَنْتَ بِکَشْفِهِ عَالِمٌ غَیْرُ مُعَلَّمٍ وَاسِعٌ غَیْرُ مُتَکَلِّفٍ فَأَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَی الْجِبَالِ فَنُسِفَتْ وَ وَضَعْتَهُ عَلَی السَّمَاوَاتِ فَانْشَقَّتْ وَ عَلَی النُّجُومِ فَانْتَشَرَتْ وَ عَلَی الْأَرْضِ فَسُطِحَتْ وَ أَسْأَلُکَ بِالْحَقِّ الَّذِی جَعَلْتَهُ عِنْدَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عِنْدَ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ تَذْکُرُ الْأَئِمَّةَ وَاحِداً وَاحِداً علیهم السلام أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تَقْضِیَ لِی حَاجَتِی وَ تُیَسِّرَ لِی عَسِیرَهَا وَ تَکْفِیَنِی مُهِمَّهَا فَإِنْ فَعَلْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَلَکَ الْحَمْدُ غَیْرَ جَائِرٍ فِی حُکْمِکَ وَ لَا مُتَّهَمٍ فِی قَضَائِکَ وَ لَا حَائِفٍ فِی عَدْلِکَ ثُمَّ یُلْصِقُ خَدَّهُ بِالْأَرْضِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی عَبْدَکَ دَعَاکَ فِی بَطْنِ الْحُوتِ وَ هُوَ عَبْدُکَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ أَنَا عَبْدُکَ أَدْعُوکَ فَاسْتَجِبْ لِی قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رُبَّمَا کَانَتْ لِیَ الْحَاجَةُ فَأَدْعُو بِهَا فَارْجِعُ وَ قَدْ قُضِیَتْ.
ثم قال السید و فی روایة جدی دعاء طویل بعد هذا لم یروه المفید و لا أبو
ص: 33
الفرج ترکناه لئلا یکون صارفا لمن وقف علیه عن العمل بمقتضاه (1)
المکارم، مرسلا مثله (2) المتهجد، عن موسی بن القاسم مثله (3)
**[ترجمه]جمال الاسبوع: نمازی برای حاجت که شیخ ما مفید، و جدمان سعید ابوجعفر طوسی، ابوفرج بن ابوقرّه و سایرین آن را برگزیدهاند که امام صادق علیه السلام فرمود: زمانی که حاجت مهمی نزد خداوند عزوجل برایت عارض شد، سه روز متوالی در چهارشنبه، پنچشنبه و جمعه روزه بگیر و زمانی که انشاء الله روز جمعه شد غسل کن و لباس جدید پاکیزهای بر تن کن، سپس بر بالاترین نقطه در خانهات برو و در آن دو رکعت بخوان و دستانت را به سوی آسمان بالا ببر و بگو:
بارالها به درگاه تو آمدهام، به دلیل شناختم به وحدانیت و صمدانیت تو و اینکه جز تو هیچ قادری بر برآورده کردن حاجتم نیست، و ای پروردگار من! دانستهام که هر چه نعمتهایت بر من فزونی بگیرد، نیازم به تو شدید میشود؛ و غمی چنین و چنان بر من وارد شده است و بر رفع آن آگاهی، بدون اینکه کسی تو را آگاه کرده باشد، دارای قدرت گسترده بدون دشواری هستی، پس با اسمت که بر کوهها قرار دادی و از هم پاشید و بر آسمانها قرار دادی پس شکافته شد و بر ستارگان قرار دادی پس پراکنده شد و بر زمین قرار دادی پس گسترده شد، از تو میخواهم، و با حقی که نزد محمد و خاندان محمد، و نزد فلانی و فلانی - و نام ائمه را تک به تک ذکر میکنی - قرار دادی از تو میخواهم که بر محمد و اهل بیت او درود بفرستی و حاجتم را برایم برآورده کنی و دشوار آن را برایم آسان کنی و امور مهم آن را برایم کفایت کنی که اگر چنین کنی، پس حمد از آن توست و اگر انجام ندهی، پس حمد از آن توست در حالیکه در حکمت ستمگر نیستی و در داوریت متهم نیستی و در عدالتت بیانصاف نیستی.
سپس گونهات را به زمین میچسبانی و میگویی: بارالها، بندهات یونس بن متی در دل نهنگ تو را خواند در حالیکه او بنده تو بود، پس او را اجابت کردی و من بنده تو هستم، تو را میخوانم پس مرا اجابت کن. امام صادق علیه السلام به من فرمود: چه بسا حاجتی دارم و این دعا را می خوانم و بر میگردم درحالی که حاجتم برآورده شده است.
سپس سید گفت و در روایت جدم بعد از این، دعایی طولانی است که نه مفید آن روایت کرده است و نه ابوفرج، ما آن را ترک کردیم تا برای کسی که بر آن وقوف نمود، مانع از عمل به مقتضای آن نباشد. - جمال الاسبوع:.[1] -
المکارم: مشابه آن به صورت مرسل آمده است. - مکارم الأخلاق: 375.[2] -
المتهجد: مشابه آن از موسی بن قاسم آمده است. - مصباح المتهجد: 370.[3] -
**[ترجمه]
هذه الصلاة و الدعاء رواه فی الفقیه (4) بسنده الصحیح عن موسی بن القاسم مثل روایة أبی الفرج و الشیخ أیضا رواه فی التهذیب (5)
بهذا السند هکذا و هذه الروایة عندی صحیحة لأن مراسیل صفوان فی حکم المسانید لا سیما و قد قال فی هذه الروایة عن مشایخه و عدة من أصحابه و کذا روایة المتهجد لأن طریقه فی الفهرست إلی کتاب عاصم صحیح و کذا إلی کتاب موسی بن القاسم.
ثم اعلم أن الدعاء الطویل إنما أورده الشیخ بعد روایة عاصم (6) و أورد روایة موسی بن القاسم و لم یذکر بعده الدعاء الطویل و لذا أورد الروایة مع تشابهها مرتین.
قوله علیه السلام إلی أعلی موضع و فی التهذیب و الفقیه و المتهجد فی روایة موسی بن القاسم إلی أعلی بیت فیحتمل أن یراد سطح بیت أو سطح أعلی البیوت فی الدار و الأخیر أظهر بساحتک أی بساحة رحمتک مجازا أو بفضاء من أرضک و الأول أظهر و ساحة الدار الموضع المتسع منها و صمدانیتک أی کونک مصمودا إلیه مقصودا فی الحوائج کلما تظاهرت أی توالت و تتابعت و قد طرقنی أی نزل بی واسع أی واسع القدرة أو الکرم غیر متکلف أی لا یشق علیک فنسفت أی قلعت قال الوالد قدس سره أی تضعه عند القیامة علی الجبال أی تقرؤه علیها فتصیر کَالْعِهْنِ
ص: 34
الْمَنْفُوشِ و التعبیر بلفظ الماضی لبیان تحقق الوقوع کما قال تعالی وَ إِذَا الْجِبالُ نُسِفَتْ (1) أو فی الدنیا و صارت رملا منهالا کما ورد فی الخبر فی قصة موسی علیه السلام عند سؤال الرؤیة و کذا فی البواقی و علی الأخیر یکون المراد بانشقاق السماء انشقاقها لعروج نبینا و عیسی و إدریس علیهم السلام و غیرهم و بانتشار النجوم انقضاض الشهب و بتسطیح الأرض دحوها أو انبساطها حسا.
**[ترجمه]این نماز و دعا را در الفقیه - فقیه من لایحضره الفقیه 1: 350.[4] - با سند صحیحش از موسی بن قاسم، مشابه روایت ابوفرج روایت کرده است و شیخ نیز آن را در تهذیب - التهذیب 1: 307 از چاپ سنگی، 3: 184 از چاپ نجف.[5] -
با این سند روایت کرده است و این روایت نزد من صحیح است، زیرا روایت های مرسله صفوان در حکم مستند است به ویژه اینکه در این روایت از مشایخ و چند تن از اصحابش آورده است و همچنین روایت متهجد، زیرا طریق او در فهرست به کتاب عاصم و همچنین به کتاب موسی بن قاسم صحیح است.
بدان که دعای طولانی را فقط شیخ بعد از روایت عاصم - . المصباح: 226 - آورده است و روایت موسی بن قاسم را آورده است و بعد از آن دعای طولانی را ذکر نکرده است لذا روایت را با تشابهش دو مرتبه آورده شده است.
این سخن امام علیه السلام: «الی اعلا موضع»، در التهذیب، الفقیه و المتهجد در روایت موسی بن قاسم «الی اعلی بیت» آمده است و محتمل است که مقصود سطح خانه یا سطح بلندترین اتاق ها در خانه باشد و وجه آخر، ظاهرتر است. «در ساحت تو» یعنی مجازا میدان رحمت تو یا به محلی از زمین تو، و وجه اول، ظاهرتر است و «ساحۀ الدار» یعنی محل وسیع از خانه است. «صمدانیت تو» یعنی به هنگام حاجتها مورد قصد بودن تو، «کلّها
تظاهرت»: متوالی متتابع شد «و قد طرقنی» یعنی بر من فرود آمده است، «واسع»: دارای قدرت وسیع یا کرم وسیع، «غیر متکلف» یعنی بر تو دشوار نیست. «فنسفت»: پراکنده شد. مرحوم والد - قدّس سره - گوید: آن را به هنگام قیامت بر کوهها میدمی، یعنی بر آنها میخوانی پس مانند پشم زده شده می شوند. و تعبیر با لفظ ماضی برای بیان محقق بودن وقوع است، چنانکه خداوند متعال فرمود: «وَإِذَا الْجِبَالُ نُسِفَتْ»، - . مرسلات / 10 - {و آنگاه که کوه ها از جا کنده شوند.} «وَإِذَا الْجِبَالُ نُسِفَتْ»، یا در دنیا کنده شوند و شنی جاری شوند چنانکه در خبر قصه موسی علیه السلام به هنگام درخواست رؤیت آمده است، و در سایر موارد چنین است و بر اساس معنای اخیر، مقصود از انشقاق آسمان، انشقاق آن به هنگام عروج نبیمان و عیسی و ادریس و سایرین؛ و مقصود از پراکنده شدن ستارگان، سقوط شهابها؛ و مقصود از مسطح کردن زمین، گستردگی یا انبساطی حسی آن است .
**[ترجمه]
و یحتمل أن یکون المراد بانشقاق السماء جعلها سبعا و فصل بعضها عن بعض کما هو إحدی محتملات قوله تعالی أَ وَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما(2) و بانتشار النجوم انتشارها و تفرقها فی السماء.
و لا حائف بالمهملة أی و لا جائر و فی بعض النسخ بالمعجمة و هو تصحیف قوله علیه السلام و أنا عبدک لعل المعنی أن علة الإفاضة العبودیة و الاحتیاج و التوسل و الاضطرار و الافتقار و هو مشترک و المبدأ فیاض فلا یرد أن مقایسة الداعی نفسه و دعاءه بنبی
عظیم الشأن لا یناسب مقام التذلل و لذا تری رحماته العامة الدنیویة فائضة علی البر و الفاجر بل علی الأشرار أکثر لأن الله تعالی یرید أن یکون معظم ثواب الأخیار فی الآخرة و کذا إجابة الدعاء و الفوز إلی المطالب العاجلة مشترکة بین المؤمن و الکافر بل فی الکفار أغزر فعلی هذا یمکن أن یکون المقایسة علی الأولویة أیضا و علی ما فی المصباح من قوله بدعائی هذا یظهر وجه آخر و هو أن هذا الدعاء لما جعلته سببا للإجابة و سن ذلک نبیک یونس علیه السلام فاستجب به دعائی و الصدق فی التوکل أی لا أدعی التوکل علیک ثم أتوسل بغیرک فأکون کاذبا فی هذه الدعوی عظة لغیری أی ابتلی ببلیة بسبب خطایای فیتعظ غیری بذلک أسعد بما آتیتنی من الدین و العلم و المال و غیر ذلک أو بعینها بأن ینتفع مثلا بعلمی غیری أو بمالی و إرثی أو غیره و لا أنتفع به یزحزح أی یباعد و ما بعده مؤکد
ص: 35
له و صرف الوجه کنایة عن منع اللطف أو المراد بالوجه التوجه و النائل العطاء إلی نورک أی بقلبه أو نور عرشک.
عینک أی شاهدک و من جعلته رقیبا علی عبادک و فی النهایة فی حدیث عمر أن رجلا کان ینظر فی الطواف إلی حرم المسلمین فلطمه علی علیه السلام فاستعدی علیه فقال ضربک بحق أصابتک عین من عیون الله أراد خاصة من خواصه و ولیا من أولیائه و قال الشنف من حلی الأذن و جمعه شنوف و قیل هو ما یعلق فی أعلاها و الولی الأولی بأمر الأمة الذی یجب علیهم طاعته و الزکی الطاهر عن العیوب و المعاصی أو النامی فی العلوم و الکمالات و الحبر بالحاء المهملة المکسورة العالم أو الصالح و فی بعض النسخ الخیر بالخاء المعجمة و الیاء المشددة.
و قال الجوهری الکبل القید الضخم یقال کبلت الأسیر و کبلته إذا قیدته فهو مکبول و مکبل.
**[ترجمه]محتمل است که مقصود از انشقاق آسمان، قرار دادن آن در هفت آسمان و جدا کردن آنها از یکدیگر است، چنانکه آن یکی از احتمالات این سخن خداوند متعال است: «أَوَلَمْ ترَ أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ کَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا»، - . انبیاء / 30 -
{آیا ندانستی که آسمانها و زمین هر دو به هم پیوسته بودند و ما آن دو را از هم جدا ساختیم؟} و مقصود از پراکندگی ستارگان یعنی پراکندگی و متفرق شدن آن ها در آسمان است.
«و لاحائف» بدون نقطه: و نه ستمگر، و در بعضی نسخهها با نقطه است و آن غلط است. و این سخن امام علیه السلام «و من بنده تو هستم»، شاید معنا این است که علت پراکندگی، بندگی، احتیاج، توسل، اضطرار و ناداری است و این مشترک است و مبدأ فیّاض است، پس وارد نیست، و مقایسه کردن دعاکننده خودش و دعایش را با نبی عظیم الشأن، با مقام تذلل مناسب نیست، لذا می بینی رحمتهای عام دنیوی او را که جاری بر نیکوکار و فاجر، بلکه بر اشرار بیشتر است؛ زیرا خداوند متعال میخواهد که بیشتر ثواب برگزیدگان در آخرت باشد و همچنین اجابت دعا و دستیابی خواستههای سریع، بین مؤمن و کافر مشترک است بلکه در میان کفار شدیدتر است، پس بر این اساس ممکن است که مقایسه بر اساس اولویت نیز باشد و بر اساس آنچه که در مصباح از این سخن او «بدعائی هذا» آمده، وجه دیگری روشن میشود و آن اینکه این دعا از آنجا که آن را سببی برای اجابت قرار دادی و آن را نبیات یونس علیه السلام سنت قرار داد، پس دعایم را به وسیله آن اجابت کن.
«و صدق در توکل» یعنی ادعای توکل بر تو را نداشته باشم، سپس به غیر تو توسل کنم که [در این صورت] در ادعا کاذب میشوم. «عظة لغیری» یعنی به سبب خطاهایم به بلائی مبتلا شوم و سایرین به وسیله آن پند گیرند. «أسعد بما آتیتتنی»: از دین، علم، مال و جز آن و یا عین آن به این صورت که مثلا از علم من سایرین بهرهمند گردند یا وارثم یا غیر او از مالم، و خودم از آن بهرهمند نشوم .
«یزحزح»: دور میشود و مابعد آن تأکید آن است، و رویگردانی کنایه از منع لطف است یا مقصود از وجه، توجه کردن است و نائل یعنی عطا، «و الی نورک» یعنی با قلبش یا نور عرشت.
«چشم تو» یعنی شاهد تو و کسی که او را مراقب بر بندگانت قرار دادی، و در النهایه در حدیث عمر آمده است که مردی در طواف به ناموس مسلمانان نگاه می کرد، پس علی علیه السلام بر او سیلی زد. پس آن مرد از او شکایت کرد و ایشان فرمود: زدن تو به حق است، چشمی از چشمان خدا به تو اصابت کرد؛ و مقصودش خاصهای از خواص خدا و دوستی از دوستان خدا بود. و گوید: «الشنف» از زیورآلات گوش است و جمعش شنوف است، و گفته شده: آن چیزی است که از بالای آن آویزان میشود. و ولی، اولی به امر امت است که اطاعت او بر آنان واجب است. «الزکی» پاک از عیوب و معصیت یا رشدکننده در علوم و کمالات است، و «الحبر» با حاء مکسور : عالم یا صالح است و در بعضی نسخهها خیّر با خاء و یاء مشدد است. و جوهری گوید: «الکبل» زنجیر ضخیم است، گفته میشود: «کبلت الاسیر و کبلته»: زمانی که او را ببندی، و او مکبول و مکبّل است.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ غَیْرُهُ، صَلَاةٌ أُخْرَی رَوَی مُیَسِّرُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی فَقِیرٌ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اسْتَقْبِلْ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ فَصُمْهُ وَ اتْلُهُ بِالْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فَإِذَا کَانَ فِی ضُحَی یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَزُرْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ أَعْلَی سَطْحِکَ أَوْ فِی فَلَاةٍ مِنَ الْأَرْضِ حَیْثُ لَا یَرَاکَ أَحَدٌ ثُمَّ صَلِّ مَکَانَکَ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ اجْثُ عَلَی رُکْبَتَیْکَ وَ أَفْضِ بِهِمَا إِلَی الْأَرْضِ وَ أَنْتَ مُتَوَجِّهٌ إِلَی الْقِبْلَةِ یَدُکَ الْیُمْنَی فَوْقَ الْیُسْرَی وَ قُلِ اللَّهُمَّ أَنْتَ أَنْتَ انْقَطَعَ الرَّجَاءُ إِلَّا مِنْکَ وَ خَابَتِ الْآمَالُ إِلَّا فِیکَ یَا ثِقَةَ مَنْ لَا ثِقَةَ لَهُ لَا ثِقَةَ لِی غَیْرُکَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لَا أَحْتَسِبُ- ثُمَّ اسْجُدْ عَلَی الْأَرْضِ وَ قُلْ یَا مُغِیثُ اجْعَلْ لِی رِزْقاً مِنْ فَضْلِکَ- فَلَنْ یَطْلُعَ عَلَیْکَ نَهَارُ یَوْمِ السَّبْتِ إِلَّا بِرِزْقٍ جَدِیدٍ.
قَالَ أَحْمَدُ بْنُ مَابُنْدَادَ رَاوِی هَذَا الْحَدِیثِ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ الْعَمْرِیِّ- رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ إِذَا لَمْ یَکُنِ الدَّاعِی بِالرِّزْقِ فِی الْمَدِینَةِ کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ یَزُورُ سَیِّدَنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ عِنْدِ رَأْسِ الْإِمَامِ الَّذِی یَکُونُ فِی بَلَدِهِ قُلْتُ
ص: 36
فَإِنْ لَمْ یَکُنْ فِی بَلَدِهِ قَبْرُ إِمَامٍ قَالَ یَزُورُ عِنْدَ بَعْضِ الصَّالِحِینَ أَوْ یَبْرُزُ إِلَی الصَّحْرَاءِ وَ یَأْخُذُ فِیهَا عَلَی مَیَامِنِهِ وَ یَفْعَلُ مَا أُمِرَ بِهِ فَإِنَّ ذَلِکَ مُنْجِحٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1).
الْمَکَارِمُ، عَنْ مُیَسِّرٍ: مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ إِلَّا بِرِزْقٍ جَدِیدٍ(2).
قَالَ: وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا أَصَابَتْ أَهْلَهُ خَصَاصَةٌ نَادَی أَهْلَهُ یَا أَهْلَاهْ صَلُّوا صَلُّوا(3).
**[ترجمه]المتهجد و غیر آن: نماز دیگری است که میسر بن عبدالعزیز روایت کرده و گوید: نزد امام صادق علیه السلام بودم، پس یکی از اصحابمان وارد شد و گفت: فدایت کردم! من فقیر هستم. پس امام صادق علیه السلام به او فرمود: منتظر روز چهارشنبه باش، پس آن روز را روزه بگیر و در پنجشنبه و جمعه، به مدت سه روز ادامه بده و چون پیش از ظهر روز جمعه شد، در بالاترین پشت بامت یا بر برآمدگی از زمین، جایی که کسی تو را نبیند، زیارت رسول الله صلی الله علیه و آله را بخوان ؛ سپس در همانجا دو رکعت نماز بخوان، و دو زانو بنشین وآن دو را به زمین بگذار در حالیکه رو به قبله هستی و دست راستت بر روی چپ است، بگو:
خدایا تو تو هستی، امیدها قطع شد جز از تو، آرزوها ناکام ماند جز در تو، ای تکیه گاه کسی که تکیه گاهی برای او نیست، هیچ تکیه گاهی جز تو ندارم، برای من در کارم گشایش و راه نجاتی قرار بده و مرا از جایی که حساب میکنم و جایی که حساب نمیکنم روزی بده. سپس بر زمین سجده کن و بگو: ای فریادرس، از فضلت رزقی برای من قرار بده. پس روشنایی روز شنبه هرگز بر تو طلوع نخواهد کرد مگر با روزی جدید.
احمد بن مابنداد راوی این حدیث گوید: به ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری گفتم: اگر دعاکننده برای رزق، در مدینه نبود، چگونه عمل میکند؟ فرمود: سیدمان رسول الله را از بالای سر قبر امامی که در شهرش است زیارت میکند. عرض کردم: اگر در شهرش قبر امامی نباشد؟ فرمود: کنار قبر یکی از صالحان زیارت میکند یا به صحرا میرود و در آن بر طرف راست خود تکیه میکند و آنچه به آن امر شد را انجام میدهد که ان شاء الله نجاتبخش است. - مصباح المتهجد: 230.[1] -
المکارم: از میسر مشابه آن تا این سخن او: مگر با روزی جدید، آمده است. - مکارم الأخلاق: 283.[2] -
گوید: و نبی صلّی الله علیه و آله، زمانی که تهیدستی بر خانوادهاش دست میداد آنان را ندا میداد. ای خانواده نماز بخوانید، نماز بخوانید. - مکارم الأخلاق: 384.[3] -
**[ترجمه]
لعله لم یکن فی روایة أحمد من أعلی سطحک أو فلاة و إلا لم یکن یحتاج إلی السؤال و ما ذکره العمری لعله علی الفضل لا التعیین لدلالة صدر الروایة علی التعمیم.
**[ترجمه]شاید در روایت احمد در بالاترین پشت بامت یا بر برآمدگی از زمین، نبوده است و در غیر این صورت نیازی به سؤال نبوده است و آنچه که عمری ذکر کرده است شاید به جهت افضلیت باشد نه تعیین، چون ابتدای روایت بر تعمیم دلالت دارد.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(4)، وَ الْبَلَدُ، وَ غَیْرُهُمَا، صَلَاةٌ أُخْرَی لِلْحَاجَةِ رَوَی عَبْدُ الْمَلِکِ بْنُ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: صُمْ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ فَإِذَا کَانَتْ عَشِیَّةُ یَوْمِ الْخَمِیسِ تَصَدَّقْتَ عَلَی عَشَرَةِ مَسَاکِینَ مُدّاً مُدّاً مِنْ طَعَامٍ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ اغْتَسَلْتَ وَ بَرَزْتَ إِلَی الصَّحْرَاءِ فَصَلِّ صَلَاةَ جَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ اکْشِفْ رُکْبَتَیْکَ وَ أَلْزِمْهُمَا الْأَرْضَ وَ قُلْ یَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِیلَ وَ سَتَرَ عَلَیَّ الْقَبِیحَ وَ یَا مَنْ لَمْ یُؤَاخِذْ بِالْجَرِیرَةِ وَ لَمْ یَهْتِکِ السِّتْرَ یَا عَظِیمَ الْعَفْوِ یَا حَسَنَ التَّجَاوُزِ یَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ یَا بَاسِطَ الْیَدَیْنِ بِالرَّحْمَةِ یَا صَاحِبَ کُلِّ نَجْوَی وَ مُنْتَهَی کُلِّ شَکْوَی یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ یَا کَرِیمَ الصَّفْحِ یَا عَظِیمَ الْمَنِّ یَا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقَاقِهَا یَا رَبَّاهْ یَا رَبَّاهْ یَا رَبَّاهْ عَشْراً یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ عَشْراً یَا سَیِّدَاهْ یَا سَیِّدَاهْ عَشْراً یَا مَوْلَاهْ یَا مَوْلَاهْ عَشْراً یَا رَجَاءَاهْ عَشْراً یَا غِیَاثَاهْ عَشْراً یَا غَایَةَ رَغْبَتَاهْ عَشْراً یَا رَحْمَانُ عَشْراً یَا رَحِیمُ عَشْراً یَا مُعْطِیَ الْخَیْرَاتِ عَشْراً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَثِیراً طَیِّباً مُبَارَکاً کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ
ص: 37
عَلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ عَشْراً- وَ تَسْأَلُ حَاجَتَکَ (1).
**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 231.[4] -
و البلد و سایر کتب: نماز دیگری برای حاجت است که عبدالملک ابن عمر از امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: روز چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه را روزه بگیر و چون شامگاه روز پنجشنبه شد، بر ده نفر از مساکین یک مُدّ - پیمانه - غذا صدقه بده، و چون روز جمعه شد غسل میکنی و به سوی صحرا خارج میشوی، پس نماز جعفر بن ابوطالب علیه السلام را بخوان و دو زانویت را آشکار [برهنه] کن و به زمین بگذار و بگو: ای کسی که زیبا را آشکار کرد و زشت را بر من پوشاند، ای کسی که با گناه مؤاخذه نکرد و پردهدری نکرد، ای دارای عفو عظیم، ای دارای بخشش نیکو، ای صاحب مغفرت وسیع، ای کسی که دو دستش را با رحمت گشوده است، ای همراه هر نجوا، منتهای هر شِکوِه، ای نجاتدهنده از لغزشها، ای دارای گذشت کریمانه، ای صاحب منت بزرگ، ای شروعکننده نعمت قبل از استحقاق آن، سپس ده مرتبه یا ربّاه، ده مرتبه یا الله، ده مرتبه یا سیّداه، ده مرتبه یا مولاه، ده مرتبه یا رجاه ، ده مرتبه یا غیاثاه، ده مرتبه یا غایه رغبتاه، ده مرتبه یا رحمان، ده مرتبه یا رحیم، ده مرتبه یا معطی الخیرات، و ده مرتبه میگویی: بر محمد و خاندان محمد درود فراوان پاک مبارک بفرست، مانند برترین آنچه که بر یکی از خلقت فرستادی، و حاجتت را میخواهی. - البلد الأمین: 152.[1] -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ،: بَعْدَ أَنْ تَتَوَسَّلَ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی ثُمَّ ضَعْ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ وَ قُلْ مِائَةَ مَرَّةٍ یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِیُّ یَا عَلِیُّ یَا مُحَمَّدُ اکْفِیَانِی فَإِنَّکُمَا کَافِیَانِ انْصُرَانِی فَإِنَّکُمَا نَاصِرَانِ- ثُمَّ ضَعْ خَدَّکَ الْأَیْسَرَ وَ قُلْ مِائَةَ مَرَّةٍ أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی ثُمَّ تَقُولُ الْغَوْثَ الْغَوْثَ حَتَّی یَنْقَطِعَ النَّفَسُ.
**[ترجمه]البلد: بعد از اینکه به نبی صلّی الله علیه و آله و ائمه توسل میکنی، و در روایت دیگر: سپس گونه راستت را بر زمین بگذار و صد مرتبه بگو: ای محمد، ای علی، ای علی، ای محمد، مرا کفایت کنید که فقط شما کافی هستید، مرا یاری کنید که فقط شما یاریکننده هستید. سپس گونه چپت را بگذار و صد مرتبه بگو: أدرکنی، أدرکنی، أدرکنی. سپس میگویی الغوث الغوث تا نفس قطع گردد.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ الْبَلَدُ، وَ غَیْرُهُمَا، صَلَاةٌ أُخْرَی لِلْحَاجَةِ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: صُمْ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ اغْتَسِلْ وَ الْبَسْ ثَوْباً جَدِیداً ثُمَّ اصْعَدْ إِلَی أَعْلَی مَوْضِعٍ فِی دَارِکَ أَوِ ابْرُزْ مُصَلَّاکَ فِی زَاوِیَةٍ مِنْ دَارِکَ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ تَقْرَأُ فِی الْأُولَی الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ وَ قُلْ یَا أَیُّهَا الْکَافِرُونَ ثُمَّ ارْفَعْ یَدَیْکَ إِلَی السَّمَاءِ وَ لْیَکُنْ ذَلِکَ قَبْلَ الزَّوَالِ بِنِصْفِ سَاعَةٍ وَ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی ذَخَرْتُ (3) تَوْحِیدِی إِیَّاکَ وَ مَعْرِفَتِی بِکَ وَ إِخْلَاصِی لَکَ وَ إِقْرَارِی بِرُبُوبِیَّتِکَ وَ ذَخَرْتُ (4)
وَلَایَةَ مَنْ أَنْعَمْتَ عَلَیَّ بِمَعْرِفَتِهِمْ مِنْ بَرِیَّتِکَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صلی الله علیه و آله لِیَوْمِ فَزَعِی إِلَیْکَ عَاجِلًا وَ آجِلًا وَ قَدْ فَزِعْتُ إِلَیْکَ وَ إِلَیْهِمْ یَا مَوْلَایَ فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ فِی مَوْقِفِی هَذَا وَ سَأَلْتُکَ مَادَّتِی (5) مِنْ نِعْمَتِکَ وَ إِزَاحَةَ مَا أَخْشَاهُ مِنْ نَقِمَتِکَ وَ الْبَرَکَةَ لِی فِی جَمِیعِ مَا رَزَقْتَنِیهِ وَ تَحْصِینَ صَدْرِی مِنْ کُلِّ هَمٍّ وَ جَائِحَةٍ وَ مصیبته [مُصِیبَةٍ] فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ تَقْرَأُ فِی الْأُولَی الْحَمْدَ مَرَّةً وَ خَمْسِینَ مَرَّةً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ سِتِّینَ مَرَّةً إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ ثُمَّ تَمُدُّ یَدَیْکَ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی حَلَلْتُ بِسَاحَتِکَ لِمَعْرِفَتِی بِوَحْدَانِیَّتِکَ وَ صَمَدَانِیَّتِکَ وَ أَنَّهُ لَا یَقْدِرُ
ص: 38
عَلَی قَضَاءِ حَوَائِجِی (1)
غَیْرُکَ وَ قَدْ عَلِمْتَ یَا رَبِّ أَنَّهُ کُلَّمَا تَظَاهَرَتْ نِعْمَتُکَ (2)
عَلَیَّ اشْتَدَّتْ فَاقَتِی إِلَیْکَ وَ قَدْ طَرَقَنِی هَمُّ کَذَا وَ کَذَا وَ أَنْتَ تَکْشِفُهُ وَ أَنْتَ عَالِمٌ غَیْرُ مُعَلَّمٍ وَ وَاسِعٌ غَیْرُ مُتَکَلِّفٍ فَأَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَی الْجِبَالِ فَاسْتَقَرَّتْ وَ وَضَعْتَهُ عَلَی السَّمَاءِ فَارْتَفَعَتْ وَ أَسْأَلُکَ بِالْحَقِ (3) الَّذِی جَعَلْتَهُ عِنْدَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عِنْدَ الْأَئِمَّةِ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسَی وَ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُجَّةِ- أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تَقْضِیَ حَاجَتِی وَ تُیَسِّرَ عَسِیرَهَا وَ أَنْ تَکْفِیَنِی مُهِمَّاتِهَا فَإِنْ فَعَلْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ الْمِنَّةُ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَلَکَ الْحَمْدُ غَیْرَ جَائِرٍ فِی حُکْمِکَ وَ غَیْرَ(4)
مُتَّهَمٍ فِی قَضَائِکَ وَ لَا حَائِفٍ فِی عَدْلِکَ- وَ تُلْصِقُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ بِالْأَرْضِ وَ تُخْرِجُ رُکْبَتَیْکَ حَتَّی تُلْصِقَهُمَا بِالْمُصَلَّی الَّذِی صَلَّیْتَ عَلَیْهِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی عَبْدُکَ وَ نَبِیُّکَ دَعَاکَ فِی بَطْنِ الْحُوتِ وَ هُوَ عَبْدُکَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ أَنَا عَبْدُکَ فَاسْتَجِبْ لِی کَمَا اسْتَجَبْتَ لَهُ یَا کَرِیمُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ بِرَحْمَتِکَ أَسْتَغِیثُ فَأَعِنِّی-(5) السَّاعَةَ السَّاعَةَ السَّاعَةَ یَا کَرِیمُ- ثُمَّ تَجْعَلُ خَدَّکَ الْأَیْسَرَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَفْعَلُ مِثْلَ ذَلِکَ ثُمَّ تَرُدُّ جَبْهَتَکَ وَ تَدْعُو بِمَا شِئْتَ ثُمَّ اجْلِسْ مِنْ سُجُودِکَ وَ ادْعُ بِهَذَا الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ اسْدُدْ فَقْرِی بِفَضْلِکَ وَ تَغَمَّدْ ظُلْمِی بِعَفْوِکَ وَ فَرِّغْ قَلْبِی لِذِکْرِکَ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ رَبَّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبَّ السَّبْعِ الْمَثَانِی وَ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ وَ رَبَّ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ رَبَّ الْمَلَائِکَةِ أَجْمَعِینَ وَ رَبَّ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ رَبَّ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی بِهِ تَقُومُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ بِهِ تَرْزُقُ الْأَنْبِیَاءَ وَ بِهِ أَحْصَیْتَ عَدَدَ الْجِبَالِ وَ کَیْلَ الْبِحَارِ وَ بِهِ تُرْسِلُ
ص: 39
الرِّیَاحَ وَ بِهِ تَرْزُقُ الْعِبَادَ وَ بِهِ أَحْصَیْتَ عَدَدَ الرِّمَالِ وَ بِهِ تَفْعَلُ مَا تَشَاءُ وَ بِهِ تَقُولُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ کُنْ فَیَکُونُ أَنْ تَسْتَجِیبَ لِی دُعَائِی وَ أَنْ تُعْطِیَنِی سُؤْلِی وَ أَنْ تُعَجِّلَ لِیَ الْفَرَجَ مِنْ عِنْدِکَ بِرَحْمَتِکَ فِی عَافِیَةٍ وَ أَنْ تُؤْمِنَ خَوْفِی فِی أَتَمِّ نِعْمَةٍ وَ أَعْظَمِ عَافِیَةٍ وَ أَفْضَلِ الرِّزْقِ وَ السَّعَةِ وَ الدَّعَةِ مَا لَمْ تَزَلْ تُعَوِّدُنِیهَا یَا إِلَهِی وَ تَرْزُقَنِی الشُّکْرَ عَلَی مَا أَبْلَیْتَنِی وَ تَجْعَلَ ذَلِکَ تَامّاً أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی حَتَّی تَصِلَ (1) ذَلِکَ بِنَعِیمِ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ الْمَوْتِ وَ الْحَیَاةِ وَ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ الْخِذْلَانِ وَ النَّصْرِ وَ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ الْغِنَی وَ الْفَقْرِ وَ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ فَبَارِکْ لِی فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ وَ بَارِکْ لِی فِی جَمِیعِ أُمُورِی-(2)
اللَّهُمَّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَعْدُکَ حَقٌّ وَ لِقَاؤُکَ حَقٌّ وَ السَّاعَةُ حَقٌّ وَ الْجَنَّةُ حَقٌّ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَارِ جَهَنَّمَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ الْمَحْیَا وَ شَرِّ الْمَمَاتِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ فِتْنَةِ الدَّجَّالِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ وَ الْعَجْزِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْبُخْلِ وَ الْهَرَمِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ مَکَارِهِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ قَدْ سَبَقَ مِنِّی مَا قَدْ سَبَقَ مِنْ زَلَلٍ قَدِیمٍ وَ مَا قَدْ جَنَیْتُ عَلَی نَفْسِی وَ أَنْتَ یَا رَبِّ تَمْلِکُ مِنِّی مَا لَا أَمْلِکُ لِنَفْسِی (3)
وَ خَلَقْتَنِی یَا رَبِّ وَ تَفَرَّدْتَ بِخَلْقِی وَ لَمْ أَکُ شَیْئاً إِلَّا بِکَ وَ لَسْتُ أَرْجُو الْخَیْرَ إِلَّا مِنْ عِنْدِکَ وَ لَمْ أَصْرِفْ عَنْ نَفْسِی سُوءاً قَطُّ إِلَّا مَا صَرَفْتَهُ عَنِّی أَنْتَ عَلَّمْتَنِی یَا رَبِّ مَا لَمْ أَعْلَمْ وَ رَزَقْتَنِی یَا رَبِّ مَا لَمْ أَمْلِکْ وَ لَمْ أَحْتَسِبْ وَ بَلَغْتَ بِی یَا رَبِّ مَا لَمْ أَکُنْ أَرْجُو وَ أَعْطَیْتَنِی یَا رَبِّ مَا قَصُرَ عَنْهُ أَمَلِی فَلَکَ الْحَمْدُ کَثِیراً یَا غَافِرَ الذَّنْبِ اغْفِرْ لِی وَ أَعْطِنِی فِی قَلْبِی مِنَ الرِّضَا مَا یُهَوِّنُ عَلَیَ (4)
بَوَائِقَ الدُّنْیَا
ص: 40
اللَّهُمَّ افْتَحْ لِیَ الْیَوْمَ یَا رَبِّ الْبَابَ الَّذِی فِیهِ الْفَرَجُ وَ الْعَافِیَةُ وَ الْخَیْرُ کُلُّهُ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِی بَابَهُ وَ هَیِّئْ لِی سَبِیلَهُ وَ لَیِّنْ لِی مَخْرَجَهُ اللَّهُمَّ وَ کُلُّ مَنْ قَدَّرْتَ لَهُ عَلَیَّ مَقْدُرَةً مِنْ خَلْقِکَ فَخُذْ عَنِّی بِقُلُوبِهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِمْ وَ أَسْمَاعِهِمْ وَ أَبْصَارِهِمْ وَ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ وَ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَیْمَانِهِمْ وَ عَنْ شَمَائِلِهِمْ وَ مِنْ حَیْثُ شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ حَتَّی لَا یَصِلَ إِلَیَّ وَاحِدٌ مِنْهُمْ بِسُوءٍ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْنِی فِی حِفْظِکَ وَ سَتْرِکَ وَ جِوَارِکَ عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ وَ مِنْکَ السَّلَامُ أَسْأَلُکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ أَنْ تُسْکِنَنِی دَارَ السَّلَامِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنَ الْخَیْرِ کُلَّهُ عَاجِلَهُ وَ آجِلَهُ مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَ مَا لَمْ أَعْلَمْ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا أَرْجُو وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا أَحْذَرُ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَرْزُقَنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لَا أَحْتَسِبُ اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ ابْنُ عَبْدِکَ ابْنُ أَمَتِکَ وَ فِی قَبْضَتِکَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ مَاضٍ فِیَّ حُکْمُکَ عَدْلٌ فِیَّ قَضَاؤُکَ أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِی شَیْ ءٍ مِنْ کُتُبِکَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُبَارِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ تَرَحَّمْتَ وَ بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ: وَ أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ نُورَ صَدْرِی (1)
وَ رَبِیعَ قَلْبِی وَ جَلَاءَ حُزْنِی وَ ذَهَابَ غَمِّی وَ اشْرَحْ لِی بِهِ صَدْرِی وَ یَسِّرْ بِهِ أَمْرِی وَ اجْعَلْهُ نُوراً فِی بَصَرِی وَ نُوراً فِی مُخِّی وَ نُوراً فِی عِظَامِی وَ نُوراً فِی عَصَبِی وَ نُوراً فِی قَصَبِی وَ نُوراً فِی شَعْرِی وَ نُوراً فِی بَشَرِی وَ نُوراً مِنْ فَوْقِی وَ نُوراً مِنْ تَحْتِی وَ نُوراً عَنْ یَمِینِی وَ نُوراً عَنْ شِمَالِی وَ نُوراً فِی مَطْعَمِی وَ نُوراً فِی مَشْرَبِی وَ نُوراً فِی مَحْشَرِی وَ نُوراً فِی قَبْرِی وَ نُوراً فِی حَیَاتِی وَ نُوراً فِی مَمَاتِی وَ نُوراً فِی کُلِّ شَیْ ءٍ مِنِّی حَتَّی تُبَلِّغَنِی بِهِ إِلَی الْجَنَّةِ یَا نُورُ یَا نُورَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ أَنْتَ کَمَا وَصَفْتَ نَفْسَکَ فِی کِتَابِکَ وَ عَلَی لِسَانِ
ص: 41
نَبِیِّکَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ وَ قُلْتُ وَ قَوْلُکَ الْحَقُ اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فِیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ یَکادُ زَیْتُها یُضِی ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ اللَّهُمَّ فَاهْدِنِی لِنُورِکَ وَ اهْدِنِی بِنُورِکَ وَ اجْعَلْ لِی فِی الْقِیَامَةِ نُوراً مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی تَهْدِینِی بِهِ إِلَی دَارِ السَّلَامِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَةَ فِی نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ کُلِّ مَا أُحِبُّ أَنْ تُلْبِسَنِی فِیهِ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَةَ اللَّهُمَّ أَقِلَّ عَثْرَتِی وَ آمِنْ رَوْعَتِی وَ احْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ أُغْتَالَ مِنْ تَحْتِی اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا ارْحَمْنِی وَ اغْفِرْ لِی ذَنْبِی وَ اقْضِ لِی جَمِیعَ حَوَائِجِی وَ أَسْأَلُکَ بِأَنَّکَ مَلِکٌ وَ أَنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّکَ مَا تَشَاءُ مِنْ أَمْرٍ یَکُونُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَاناً صَادِقاً وَ یَقِیناً لَیْسَ بَعْدَهُ کُفْرٌ وَ رَحْمَةً أَنَالُ بِهَا شَرَفَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.
**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 231.[2] - ،
البد و سایر کتب : نماز دیگری برای حاجت است که از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه بگیر و چون روز جمعه شد غسل کن و لباس نو بر تن کن، سپس از بالاترین نقطه در منزلت بالا برو یا به محل نمازت در گوشهای از خانهات برو و دو رکعت نماز بخوان که در رکعت اول حمد و «قل هو الله احد» و در رکعت دوم حمد و «قل یا ایها الکافرون» میخوانی، سپس دستانت را به سوی آسمان بلند میکنی؛ و آن باید نیم ساعت قبل از زوال باشد و بگو:
بارالها، من اقرارم به توحید تو، معرفتم به تو، اخلاصم برای تو و اعترافم به ربوبیت تو را ذخیره کردهام، و ولایت کسانی از مخلوقاتت که با شناخت آنها به من نعمت دادی، محمد و خاندان او را، ذخیره کردم، برای روز زاریام به سوی تو دیر یا زود؛ و در این جایگاه به سوی تو و به سوی آنان زاری کردهام. ای مولای من، در این روز و در این جایگاهم، تداوم نعمتت و از بین بردن آنچه از انتقامت که از آن بیم دارم را از تو میخواهم، و برکت برای من در همه آنچه که به من روزی دادی و نگهداری سینهام از هر غم و بلایی و حفظ دین و دنیایم از مصیبت را از تو میخواهم، یا ارحم الرحمین.
سپس دو رکعت میخوانی که در رکعت اول یک مرتبه حمد و پنجاه مرتبه «قل هو الله احد» و در رکعت دوم یک مرتبه حمد و شصت مرتبه «انا انزلناه فی لیلۀ القدر» را قرائت میکنی، سپس دستانت را دراز میکنی و میگویی: بارالها در ساحت تو آمدهام به دلیل شناختم
به وحدانیت و صمدانیت تو و اینکه جز تو هیچ قادری بر برآورده کردن حاجتم نیست، و ای پروردگار من! دانستهام که هر چه نعمتهایت بر من فزونی بگیرد نیازم به تو شدید میشود، و غمی چنین و چنان بر من وارد شده است و بر رفع آن آگاهی بدون اینکه کسی تو را آگاه کرده باشد، دارای قدرت واسعه هستی بدون دشواری، پس با اسمت که بر کوهها قرار دادی و استقرار یافت و بر آسمانها قرار دادی پس رفعت گرفت و بر ستارگان قرار دادی پس پراکنده شد و بر زمین قرار دادی پس مسطح شد از تو میخواهم، و با حقی که نزد محمد و خاندان محمد، و نزد امامان علی، حسن، حسین، علی، محمد، جعفر، موسی، علی، محمد، علی، حسن و حجت علیهم السلام، است از تو میخواهم که بر محمد و اهل بیت او درود بفرستی و حاجتم را برایم برآورده کنی و دشوار آن را برایم آسان کنی و امور مهم آن را کفایتم کنی. اگر چنین کنی، پس حمد از آن توست و اگر انجام ندهی پس حمد از آن توست، در حالیکه در حکمت ستمگر نیستی و در تقدیرت متهم نیستی و در عدالتت بیانصاف نیستی.
و گونه راستت را بر زمین میچسبانی و سر زانوانت را برهنه میکنی تا به محل نمازی که در آن نماز خواندی بچسبانی و میگویی: بارالها، بنده و نبیات یونس بن متی در دل نهنگ تو را خواند، در حالیکه او بنده بود پس او را اجابت کردی و من بنده تو هستم پس مرا اجابت کن چنانکه او را اجابت کردی، ای کریم ای زنده ای جاودان، ای کسی که هیچ خدایی جز تو نیست، به رحمتت از تو یاری میخواهم پس یاریام کن، الساعه الساعه الساعه یا کریم.
سپس گونه چپت را برزمین میگذاری و مانند آن را انجام میدهی، سپس پیشانیات را مینهی و با هر چه خواستی دعا میکنی، سپس، پس از سجودت بنشین و با این دعا، دعا کن:
بارالها فقرم را با فضلت برطرف کن و ظلمم را با عفوت بپوشان و دلم را برای یادت خالی کن. بارالها، ای پروردگار آسمان هفتگانه و آنچه بین آن هاست و پروردگار زمین هفتگانه و هر آنچه در آنهاست و پروردگار سبع المثانی و قرآن عظیم، و پروردگار جبرئیل، میکائیل، و اسرافیل، و پروردگار همه ملائکه و پروردگار محمد خاتم الانبیاء و رسولان، پروردگار همه مخلوقات، به اسمت که با آن آسمانها و زمینها برپا شد و با آن انبیا را روزی میدهی و با آن تعداد کوهها و اندازه دریاها را شمردی و با آن بادها را میفرستی و بندگان را روزی میدهی و تعداد شنها را شمردی و با آن هرچه بخواهی انجام میدهی و با آن به هر چیزی میگویی موجود باش پس موجود میشود، از تو میخواهم که دعایم را استجابت کنی، خواستهام را عطا کنی، و بر گشایش در عافیت، با رحمت از جانب خود بر من تعجیل بفرمایی، و خوفم را در کاملترین نعمت و بزرگترین عافیت و بهترین روزی و گشایش و آرامش بر من ایمن کنی. تا زمانی که مرا به آن عادت نمیدهی، ای خدای من! و شکر بر آنچه که مرا به آن آزمودی روزی بدهی و آن را کامل و دائمی قرار بدهی، تا زمانی که مرا باقی میگذاری، تا به نعیم آخرت متصل شود.
بارالها، تقدیر دنیا و آخرت به دست توست، تقدیر مرگ و زندگی به دست توست، تقدیر شب و روز، تقدیر شکست و پیروزی، تقدیر بینیازی و فقر، تقدیر خیر و شر در دست توست، پس در دین و دنیایم بر من برکت عطا کن و در همه امورم بر من برکت ببخش.
بارالها هیچ خدایی جز تو نیست، وعده تو حق، دیدار تو حق ، قیامت حق و بهشت حق است و از آتش جهنم به تو پناه میبرم، از عذاب قبر، از شر زندگی، از شر مردن، از فتنه دجال، از سستی و ناتوانی، از بخل و پیری و از تلخی های دنیا و آخرت به تو پناه میبرم.
بارالها، گذشته من گذشته لغزش های دیرینه است و آنچه بر خودم جنایت کردم و تو ای خدای من، مالک چیزی هستی که من برای خودم مالک نیستم و ای خدای من، مرا آفریدی و در آفرینش من یگانه هستی و چیزی نبودهام مگر با تو، و امید خیر ندارم مگر از جانب تو، و هرگز بدی را از خودم دور نکردهام مگر آنچه که تو از من دور کردهای. تو ای خدای من، آنچه که نمیدانستم را به من آموختی، و ای خدای من، آنچه که نداشتم و حساب نمیکردم را به من روزی کردی و مرا ای خدای من، به آنچه که امید نداشتم رساندی و ای خدای من، آنچه که آرزویم از آن کوتاه بود را به من عطا کردی، پس حمد بسیار از آن توست ای بخشنده گناه، مرا ببخش و در قلبم رضایتی که مصیبتهای دنیا را بر من آسان کند به من عطا کن.
بارالها، امروز برای من دری که همه گشایش، عافیت و خیر در آن است را بگشا. خدایا در آن را بر من بگشا و راه آن را برای من مهیا کن و خروج آن را برای من آسان کن و خدایا، هر کسی از خلقت که برای او تسلط بر من را مقدّر کردی، با دل، زبان، گوش، چشم، از بالا، پایین، پیش رو، پشت سر، از راست و چپشان و از هر جایی که خواستی و هرگونه که خواستی و هر جا خواستی، آنان را از من بازدار تا از یکی از آنها بدی به من نرسد. بارالها مرا در حفظت، پوششت و جوار خودت قرار بده که همسایه تو عزیز است و ثنای تو بزرگ است و هیچ خدایی جز تو نیست.
خدایا تو سلام هستی و سلام از توست ای صاحب جلال و کرامت، رهایی ام را از آتش از تو میخواهم و اینکه در دارالسلام مرا ساکن کنی. بارالها، از خیر تمامی آن را، زود و دیر آن، آنچه که از آن داشتم و آنچه که نداشتم را میخواهم. بارالها بهترین آنچه که امید دارم را از تو میخواهم و از شر آنچه که از آن نگرانی دارم به تو پناه میبرم و از تو میخواهم که از آنجا که حساب کردم و از آنجا که حساب نکردم مرا روزی دهی .
خدایا من بنده تو، فرزند بنده تو، فرزند کنیز تو و در اختیار تو هستم و سرنوشتم به دست توست. حکم تو در من عملی، حکم تو درباره من عادلانه است. با هر اسمی که از آن توست و خود را با آن نامیدی، یا در بخشی از کتاب هایت آن را نازل کردی، یا به یکی از خلقت یاد دادی، یا در علم غیب نزد خودت نگه داشتی از تو میخواهم که بر محمد نبی، بنده و رسولت و برگزیده از خلقت و بر خاندان محمد درود بفرستی و بر محمد و خاندان محمد برکت ببخشی، چنانکه بر ابراهیم و خاندان ابراهیم درود فرستادی، رحمت دادی و برکت بخشیدی، که تو ستودنی سزاوار ستایش هستی.
و اینکه قرآن را نور سینهام، بهار قلبم، برطرف شدن حزنم، از بین رفتن غمم قرار بدهی و با آن سینهام را گشاده گردانی و کارم را آسان کنی و آن را نوری در دیدهام، نوری در مغزم، نوری در استخوانم، نوری در عصبم، نوری در تار و پودم، نوری در مویم، نوری در پوستم، نوری از بالا، پایین، راست و چپم، نوری در خوردنم، نوری در آشامیدنم، نوری در محشرم، نوری در قبرم، نوری در زندگیام، نوری در مرگم، نوری در هر چیزی از من قرار بدهی تا مرا با آن به بهشت برسانی.
ای نور، ای نور آسمانها و زمین، تو چنان هستی که در کتابت و بر زبان پیامبرت خود را وصف کردی و قول تو حق است. متبارک و متعالی هستی و گفتی در حالی که گفته تو حق
است:{خدا نور آسمانها و زمین است. مثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی و آن چراغ در شیشه ای است، آن شیشه گویی اختری درخشان است که از درخت خجسته زیتونی که نه شرقی است و نه غربی افروخته می شود. نزدیک است که روغنش هر چند بدان آتشی نرسیده باشد روشنی بخشد. روشنی بر روی روشنی است. خدا هر که را بخواهد با نور خویش هدایت می کند و این مثل ها را خدا برای مردم می زند و خدا به هر چیزی داناست.} بارالها، پس مرا برای نورت و با نورت هدایت کن و در قیامت از پیش رو، پشت سر، راست و چپم نوری برای من قرار بده که با آن مرا به دارالسلام هدایت کنی، ای ذو الجلال و الاکرم .
بارالها، عفو و عافیت در خودم، خانوادهام، مالم، فرزندانم و هر آنچه که دوست دارم که در آن مرا به عفو و عافیت ملبس گردانی از تو میخواهم. بارالها لغزشم را ببخش و وحشتم را ایمن کن و مرا از پیش رو، پشت سر، از راست و چپ، از بالا و پایین حفاظت کن، و به تو پناه میبرم از اینکه از سمت پایین خود فریب بخورم. بار خدایا {تویی که فرمان فرمایی، هر آن کس را که خواهی فرمانروایی بخشی و از هر که خواهی فرمانروایی را باز ستانی و هر که را خواهی عزت بخشی و هر که را خواهی خوار گردانی. همه خوبیها به دست توست و تو بر هر چیز توانایی.} رحمان دنیا و آخرت و رحیم آن دو هستی. مرا رحمت کن و گناهم را بر من ببخش و همه حاجتهایم را بر آورده کن، و به اینکه تو ملک هستی و بر هر چیزی توانا هستی و هر کاری بخواهی میشود، از تو ایمانی راستین و یقینی که بعد از آن کفری نیست و رحمتی که با آن به شرف دنیا و آخرت برسم را از تو میخواهم.
**[ترجمه]
قال الجوهری المادة الزیادة المتصلة و قال الجوح الاستیصال و منه الجائحة و هی الشدة تجتاح المال من سنة أو فتنة قوله علیه السلام ما لم أزل لعله بدل أو بیان لقوله أتم نعمة و الاغتیال أن یقتل خدعة فی موضع لا یراه أحد.
**[ترجمه]جوهری گوید: «الماده» یعنی زیاد شدن مستمر و گوید: «الجوح»: درماندگی و جائحه از آن است و آن شدتی است که مال را از روی قحطی یا فتنه از بین میبرد. این سخن امام علیه السلام «ما لم ازل» شاید بدل است یا توضیحی برای این سخن او «أتمّ نعمة و اغتیال»، یعنی از روی نیرنگ در جایی که کسی او را نمیبیند کشته شود.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(1)، وَ الْبَلَدُ(2)، وَ غَیْرُهُمَا صَلَاةٌ أُخْرَی لِلْحَاجَةِ رَوَی أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا کَانَتْ لَکَ حَاجَةٌ فَصُمِ الْأَرْبِعَاءَ وَ الْخَمِیسَ وَ الْجُمُعَةَ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ تَحْتَ السَّمَاءِ وَ قُلِ
ص: 42
اللَّهُمَّ إِنِّی حَلَلْتُ بِسَاحَتِکَ بِمَعْرِفَتِی-(1) بِوَحْدَانِیَّتِکَ وَ صَمَدَانِیَّتِکَ وَ أَنَّهُ لَا قَادِرَ عَلَی خَلْقِهِ (2)
غَیْرُکَ وَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّهُ کُلَّمَا تَظَاهَرَتْ نِعْمَتُکَ عَلَیَّ اشْتَدَّتْ فَاقَتِی إِلَیْکَ وَ قَدْ طَرَقَنِی مِنْ هَمِّ کَذَا وَ کَذَا مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی وَ أَنْتَ بِکَشْفِهِ عَالِمٌ لِأَنَّکَ عَالِمٌ غَیْرُ مُعَلَّمٍ وَاسِعٌ غَیْرُ مُتَکَلِّفٍ فَأَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَی الْجِبَالِ فَنُسِفَتْ وَ عَلَی السَّمَاءِ فَانْشَقَّتْ وَ عَلَی النُّجُومِ فَانْتَثَرَتْ وَ عَلَی الْأَرْضِ فَسُطِحَتْ وَ بِالاسْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ عِنْدَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ وَ رَحْمَتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَی آلِهِ وَ عِنْدَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسَی وَ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُجَّةِ علیهم السلام أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِیَ لِی حَاجَتِی وَ تُیَسِّرَ لِی عَسِیرَهَا وَ تُفَتِّحَ لِی قُفْلَهَا وَ تَکْفِیَنِی هَمَّهَا-(3) فَإِنْ فَعَلْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ غَیْرَ جَائِرٍ فِی حُکْمِکَ وَ لَا مُتَّهَمٍ فِی قَضَائِکَ وَ لَا حَائِفٍ فِی عَدْلِکَ- ثُمَّ تَسْجُدُ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ دَعَاکَ فِی بَطْنِ الْحُوتِ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ فَرَّجَتْ عَنْهُ فَاسْتَجِبْ کَمَا اسْتَجَبْتَ لَهُ وَ فَرِّجْ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ- ثُمَّ تَضَعُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ یَا حَسَنَ الْبَلَاءِ عِنْدِی یَا کَرِیمَ الْعَفْوِ عَنِّی یَا مَنْ لَا غِنَی لِشَیْ ءٍ عَنْهُ یَا مَنْ لَا بُدَّ لِشَیْ ءٍ مِنْهُ یَا مَنْ مَصِیرُ کُلِّ شَیْ ءٍ إِلَیْهِ یَا مَنْ رِزْقُ کُلِّ شَیْ ءٍ عَلَیْهِ تَوَلَّنِی وَ لَا تُوَلِّنِی أَحَداً مِنْ شِرَارِ خَلْقِکَ وَ کَمَا خَلَقْتَنِی فَلَا تُضَیِّعْنِی- ثُمَّ تَضَعُ خَدَّکَ الْأَیْسَرَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ اللَّهُ اللَّهُ رَبِّی وَ لَا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ تَعُودُ إِلَی السُّجُودِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ أَنْتَ لَهَا وَ لِکُلِّ عَظِیمَةٍ وَ أَنْتَ لِهَذِهِ الْأُمُورِ الَّتِی قَدْ أَحَاطَتْ بِی وَ اکْتَنَفَتْنِی فَاکْفِنِیهَا وَ خَلِّصْنِی مِنْهَا إِنَّکَ عَلی کُلِ
ص: 43
شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).
**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 235.[1] - ،
البلد - البلد الأمین: 152 - 153.[2] -
و سایر کتب: نماز دیگری برای حاجت است که ابان بن تغلب از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: زمانی که حاجتی داشتی، چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه بگیر و به هنگام زوال خورشید، زیر آسمان دو رکعت بخوان و بگو:
بارالها در ساحت تو آمدهام به دلیل شناختم به وحدانیت و صمدانیت تو و اینکه جز تو هیچ قادری بر خلقش غیر از تو نیست، و ای پروردگار من! دانستهام که هر چه نعمتهایت بر من فزونی بگیرد، نیازم به تو شدید میشود و غمی چنین و چنان بر من وارد شده است که تو به آن از من آگاه تری و بر رفع آن آگاهی، بدون اینکه کسی تو را آگاه کرده باشد. دارای قدرت واسعه هستی بدون دشواری، پس با اسمت که بر کوهها قرار دادی، پس از هم پاشید و بر آسمانها قرار دادی پس شکافته شد و بر ستارگان قرار دادی پس پراکنده شد و بر زمین قرار دادی پس گسترده شد، از تو میخواهم، و با اسمی که نزد محمد صلی الله علیه و آله و نزد علی و حسن و حسین و علی و محمد و جعفر و موسی و علی و محمد و علی و حسن و حجت علیهم السلام قرار دادی، از تو میخواهم که بر محمد و اهل بیت او درود بفرستی و حاجتم را برایم برآورده کنی و دشوار آن را برایم آسان کنی و مرا در مقابل امور مهم آن کفایت کنی و اگر چنین کنی، پس حمد از آن توست و اگر انجام ندهی، پس حمد از آن توست در حالیکه در حکمت ستمگر نیستی و در داوریت متهم نیستی و در عدالتت بیانصاف نیستی.
سپس سجده میکنی و میگویی: خدایا، یونس بن متی بنده و رسولت در دل نهنگ تو را خواند پس او را اجابت کردی و او را نجات دادی، پس مرا اجابت کن چنانکه او را اجابت کردی و مرا نجات بده چنانکه او را نجات دادی.
سپس گونه راستت را بر زمین میگذاری و میگویی: ای دارای امتحان نیکو نزد من، ای دارای عفو کریم در مورد من، ای کسی که چیزی از او بینیاز نیست، ای کسی که همه چیز از او ناگزیر است، ای کسی که پایان هر چیزی به سوی اوست، ای کسی که روزی هر چیزی بر اوست، مرا مراقبت کن و کسی از اشرار خلقت را بر من سرپرستی مده و چنانچه مرا آفریدی، مرا تباه نکن.
سپس گونه چپت را بر زمین میگذاری و ده مرتبه میگویی: الله الله پروردگار من است و چیزی را با او شریک نمیکنم و به سجده بر میگردی و میگویی: بارالها تو برای آن هستی و برای هر عظیمی، و تو برای این اموری هستی که مرا احاطه کردهاند و در برگرفتهاند، پس مرا از آنها نجات بده و از آنها رهایی بخش، که تو بر هر چیزی توانا هستی. - المصباح: 236.[1] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ(2)، وَ جَمَالُ الْأُسْبُوعِ (3)، صَلَاةٌ أُخْرَی لِلْحَاجَةِ رَوَی یُونُسُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ کَانَتْ لَهُ حَاجَةٌ مُهِمَّةٌ فَلْیَصُمِ الْأَرْبِعَاءَ وَ الْخَمِیسَ وَ الْجُمُعَةَ ثُمَّ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ قَبْلَ الرَّکْعَتَیْنِ اللَّتَیْنِ یُصَلِّیهِمَا قَبْلَ الزَّوَالِ ثُمَّ یَدْعُو بِهَذَا الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الَّذِی خَشَعَتْ لَهُ الْأَصْوَاتُ وَ عَنَتْ لَهُ الْوُجُوهُ وَ ذَلَّتْ لَهُ النُّفُوسُ وَ وَجِلَتْ لَهُ الْقُلُوبُ مِنْ خَشْیَتِکَ وَ أَسْأَلُکَ بِأَنَّکَ مَلِیکٌ وَ أَنَّکَ مُقْتَدِرٌ وَ أَنَّکَ مَا تَشَاءُ مِنْ أَمْرٍ یَکُونُ وَ أَنَّکَ اللَّهُ الْمَاجِدُ الْوَاجِدُ الَّذِی لَا یُحْفِیکَ سَائِلٌ وَ لَا یَنْقُصُکَ نَائِلٌ وَ لَا یَزِیدُکَ کَثْرَةُ الدُّعَاءِ إِلَّا کَرَماً وَ جُوداً لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْخَالِقُ الرَّازِقُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْمُحْیِی الْمُمِیتُ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْبَدِی ءُ الْبَدِیعُ لَکَ الْفَخْرُ وَ لَکَ الْکَرَمُ وَ لَکَ الْمَجْدُ وَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الْأَمْرُ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذَا- وَ هُوَ دُعَاءُ الدَّیْنِ أَیْضاً(4).
دُعَاءٌ بِغَیْرِ صَلَاةٍ رُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: مَنْ عَرَضَتْ لَهُ حَاجَةٌ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی صَامَ الْأَرْبِعَاءَ وَ الْخَمِیسَ وَ الْجُمُعَةَ وَ لَمْ یُفْطِرْ عَلَی شَیْ ءٍ فِیهِ رُوحٌ وَ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ قَضَی اللَّهُ حَاجَتَهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی بِهِ ابْتَدَعْتَ عَجَائِبَ الْخَلْقِ فِی غَامِضِ الْعِلْمِ بِجُودِ
ص: 44
جَمَالِ وَجْهِکَ فِی عَظِیمِ (1)
عَجِیبِ خَلْقِ أَصْنَافِ غَرِیبِ أَجْنَاسِ الْجَوَاهِرِ فَخَرَّتِ الْمَلَائِکَةُ سُجَّداً لِهَیْبَتِکَ مِنْ مَخَافَتِکَ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَجَلَّیْتَ بِهِ لِلْکَلِیمِ عَلَی الْجَبَلِ الْعَظِیمِ فَلَمَّا بَدَا شُعَاعُ نُورِ الْحُجُبِ الْعَظِیمَةِ-(2)
أَثْبَتَّ مَعْرِفَتَکَ فِی قُلُوبِ الْعَارِفِینَ بِمَعْرِفَةِ تَوْحِیدِکَ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَعْلَمُ بِهِ خَوَاطِرَ رَجْمِ الظُّنُونِ بِحَقَائِقِ الْإِیمَانِ وَ غَیْبَ عَزِیمَاتِ الْیَقِینِ وَ کَسْرَ الْحَوَاجِبِ وَ إِغْمَاضَ الْجُفُونِ وَ مَا اسْتَقَلَّتْ بِهِ الْأَعْطَافُ وَ إِدَارَةَ لَحْظِ الْعُیُونِ وَ الْحَرَکَاتِ وَ السُّکُونِ-(3)
فَکَوَّنْتَهُ مِمَّا شِئْتَ أَنْ یَکُونَ مِمَّا إِذَا لَمْ تُکَوِّنْهُ فَکَیْفَ یَکُونُ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی فَتَقْتَ بِهِ رَتْقَ عَقِیمِ غَوَاشِی جُفُونِ حَدَقِ عُیُونِ قُلُوبِ النَّاظِرِینَ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی خَلَقْتَ بِهِ فِی الْهَوَاءِ بَحْراً مُعَلَّقاً عَجَّاجاً مُغَطْمِطاً-(4)
فَحَبَسْتَهُ فِی الْهَوَاءِ عَلَی صَمِیمِ تَیَّارِ الْیَمِّ الزَّاخِرِ فِی مُسْتَفْحِلَاتِ (5) عَظِیمِ تَیَّارِ أَمْوَاجِهِ عَلَی ضَحْضَاحِ صَفَاءِ الْمَاءِ فَعَزْلَجَ الْمَوْجُ فَسَبَّحَ مَا فِیهِ لِعَظَمَتِکَ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَجَلَّیْتَ بِهِ لِلْجَبَلِ فَتَحَرَّکَ وَ تَزَعْزَعَ وَ اسْتَقْزَلَ-(6)
وَ دَرَجَ اللَّیْلَ الْحَلَکَ وَ دَارَ بِلُطْفِهِ الْفَلَکُ فَهَمَکَ فَتَعَالَی رَبُّنَا فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ یَا نُورَ النُّورِ یَا مَنْ بَرَأَ الْحُورَ کَدُرٍّ مَنْثُورٍ بِقَدَرٍ مَقْدُورٍ لِعَرْضِ النُّشُورِ لِنَقْرَةِ النَّاقُورِ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ یَا وَاحِدُ یَا مَوْلَی کُلِّ أَحَدٍ یَا مَنْ هُوَ عَلَی الْعَرْشِ وَاحِدٌ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ یَا مَنْ لَا یَنَامُ وَ لَا یُرَامُ وَ لَا یُضَامُ وَ یَا مَنْ بِهِ تَوَاصَلَتِ الْأَرْحَامُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ- ثُمَّ تَسْأَلُ حَاجَتَکَ فَإِنَّهَا تُقْضَی إِنْ شَاءَ اللَّهُ (7).
ص: 45
**[ترجمه]المتهجد، البلد - البلد الأمین: 153.[1] -
و جمال الاسبوع - جمال الأسبوع.[2] - :
نماز دیگری برای حاجت است که یونس بن عبدالرحمن از چند تن از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: هر که حاجت مهمی دارد، باید چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه روزه بگیرد و باید قبل از دو رکعتی که قبل از زوال می خواند، دو رکعت بخواند، سپس با این دعا، دعا کند: خدایا با نام تو، بسم الله الرحمن الرحیم که هیچ خدایی جز او نیست که نه چرتی او را میگیرد و نه خوابی، از تو میخواهم، و با نام تو، بسم الله الرحمن الرحیم که اصوات برای او خشوع کرد و وجوه برای او به فلاکت افتاد و جانها برای او ذلیل شد و دل ها از ترس تو برای آن ترسید و به اینکه تو فرمانروا هستی و مقتدر، و اینکه هر کاری بخواهی میشود و اینکه تو خدای ارجمند پایندهای هستی که نه سائلی تو را خسته میکند و نه عطائی از تو میکاهد و کثرت دعا بر تو نمیافزاید جز کرم و بخشش، از تو میخواهم، هیچ خدایی جز تو، زنده جاودان نیست، و هیچ خدایی جز تو، خالق رزاق نیست، هیچ خدای جز تو، زنده کننده میراننده نیست، هیچ خدایی جز تو، آغازگر خالق نیست، فخر از آن توست و کرم از آن توست و بزرگی از آن توست. و حمد از آن توست و امر برای توست و یگانهای و شریکی برای تو نیست، ای احد ای صمد ای کسی که نزاییده است و زاده نشده است و هیچ کس او را همتا نیست، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و در مورد من چنین و چنان کن ... و دعای دِین - بدهکاری - نیز این است. - مصباح المتهجد: 236.[3] -
دعای بدون نماز: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: هر که حاجتی به خداوند متعال برایش پیش آمد، چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه روزه بگیرد و بر چیز جاندار افطار نکند - گوشت و مانند آن - و با این دعا، دعا کند، خداوند حاجت او را برآورده میکند:
خدایا به اسمت که عجایب خلق را در علمی پیچیده، با بخشش جمال ذاتت در بزرگی و عجیب بودن، انواع عجیبِ اجناسِ جوهرها خلق کردی و ملائکه سجدهکنان برای هیبت تو از ترس به زمین افتادند؛ پس هیچ خدایی جز تو نیست. و از تو مسئلت میکنم به نام تو که با آن بر روی کوه بزرگ بر کلیم متجلی شدی و آنگاه که شعاع نور حجابهای بزرگ نمایان شد، معرفتت را در دل عارفان به معرفت توحیدت استوار کردی، پس خدایی جز تو نیست؛ و با آن اسمت از تو مسئلت میکنم که با آن اندیشههای پرتاب گمان ها به حقایق ایمان و غیب ارادههای یقین و شکستن ابروها و بستن پلکها و آنچه که توجه ها و چرخاندن گوشه چشمها و حرکتها و سکونها را میدانی؛ پس آن را تشکیل دادی از آنچه که خواستی باشد، از آنچه که اگر آن را تشکیل نمیدادی پس چگونه میبود؟ پس خدایی جز تو نیست؛ و از تو مسئلت میکنم به نام تو که با آن بستگی سخت پردههای پلکهای چشمان دلهای ناظران را باز کردی، پس خدایی جز تو نیست؛ و از تو مسئلت میکنم به نام تو که در هوا، دریایی آویخته و پر سر و صدا و متلاطم را آفریدی و آن را در هوا حبس کردی؛ در دل دریای توفنده در جریان دریای متلاطم در امواج بزرگ و عظیم و روبه فزونی آن بر زلالی آبی گوارا، پس امواج بر یکدیگر درغلتیدند و هر چه در آن است، عظمت تو را تسبیح گفتند، پس خدایی جز تو نیست؛ از تو مسئلت میکنم به نام تو که با آن بر کوه تجلی کردی پس حرکت کرد و تکان خورد و جابجا شد و تیرگی را در شب گستراند و به لطف خود فلک را به گردش درآورد و بر گردش آن ادامه داد، پس متعالی است پروردگار ما. پس خدایی جز تو نیست؛ و از تو مسئلت میکنم به نام تو ای نورِ نور، ای که حوریان را چون مرواریدهایی پراکنده به اندازه تعیین شده برای پهنه رستاخیز به هنگام دمیده شدن در صور آفریدی، پس خدایی جز تو نیست. از تو مسئلت میکنم به نام تو ای واحد، ای سرور همگان، ای کسی که بر عرش یکتا هستی، از تو مسئلت میکنم به نام تو، ای کسی که نمیخوابد و متزلزل نمیشود و کسی بر او چیره نتواند شد، ای کسی که با او رحمها به یکدیگر مرتبط گشت، از تو مسئلت میکنم که بر محمد و اهل بیتش درود بفرستی... سپس حاجتت را ذکر میکنی که ان شاء الله برآورده میشود. - . مصباح المتهجد : 237، البلد الامین : 156[1] -
**[ترجمه]
بحقائق الإیمان لعله متعلق بالظنون أی تعلم رجم ظنون ضعفاء الإیمان و ما غاب عن الخلق من عزیمات یقین الکاملین فقوله غیب و کسر و ما بعدهما معطوف علی رجم إذ فی أکثر النسخ علی النصب و فی بعضها کلها علی الجر فالباء فی بحقائق بمعنی مع و ما بعده معطوف علیه و ما استقلت به الأعطاف أی یعلم ما یستقر فی نواحی الأرض و عطفا کل شی ء جانباه أو کنایة عن الأشخاص بأن یکون جمع عطاف بمعنی الرداء أو یکون جمع العطف بالفتح بمعنی الشفقة أی أسبابه و دواعیه و مکملاته.
رتق عقیم غواشی جفون أی ترفع الغواشی و السواتر العظیمة التی غطت عیون قلوب المتفکرین عن إدراک حقائق الأمور و الوصف بالعقم علی الاستعارة و الغطمطة اضطراب موج البحر و الغطماط بالکسر الموج المتلاطم و صمیم الشی ء خالصه و من البرد و الحر أشده و التیار بالتشدید موج البحر الذی ینضح و الزاخر الممتلی و استفحل الأمر تفاقم و عظم و الضحضاح ما رق من الماء أو الکثیر و لعل المراد هنا الصافی و قال الکفعمی عزلج التطم و لم أجده فیما عندنا من کتب اللغة و فی القاموس عذلج السقاء ملأه و المعذلج الممتلئ الناعم الحسن الخلق انتهی.
و استقزل کذا فی أکثر نسخ المتهجد بالقاف و الزای و القزل محرکة أسوأ العرج أو دقة الساق و أن یمشی مشیة المقطوع الرجل و فی البلد الأمین و جمال الأسبوع بالفاء و الراء المهملة و الکاف و قال الکفعمی استفرک أی انماث و صار کالهباء و فی القاموس فرک الثوب و السنبل دلکه فانفرک و أفرک الحب أی حان أن یفرک و استفرک فی السنبلة سمن و اشتد و قال درج مشی و القوم انقرضوا و فلان لم یخلف نسلا أو مضی لسبیله و فی أکثر النسخ برفع اللیل و فی نسخة الکفعمی بالنصب و قال و درج اللیل أی فی اللیل فحذف الجار و أوصل الفعل و الحلک أی الأسود و حلک الشی ء أی اشتد سواده و احلولک مثله و قال و همک الفلک أی جد و لج فی دورانه انتهی و فی القاموس الحلک محرکة شدة السواد حلک کفرح فهو حالک و حلکوک و قال همکه فی الأمر فانهمک لججه فلج.
ص: 46
**[ترجمه]«بحقایق الایمان» شاید متعلق به ظنون باشد، یعنی آنچه در گمان افراد دارای ایمان ضعیف می آید و آنچه که در خصوص اراده های یقین انسانهای کامل از خلق پنهان است را میداند. غیب، کسر و ما بعد آنها در سخن او معطوف بر رجم است، از آنجا که در اغلب نسخهها منصوب است و در برخی از آنها، همه این کلمات مجرور است پس باء در «بحقایق» به معنای مع است و ما بعد آن معطوف علیه است. «و ما استقلّت به الأعطاف» یعنی آنچه که در نواحی زمین مستقر میشود را میداند، و «عطفا کل شیء» دو طرف آن است، یا
کنایه از اشخاص است به این صورت که جمع عطاف باشد یعنی ردا، یا جمع عطف باشد به معنی شفقت یعنی اسباب، عوامل و مکملات آن.
«رتق عقیم غواشی جفون» یعنی پوششها و پردههای بزرگی که چشم دل متفکران را از درک حقایق امور باز داشته است بر طرف میکنی و توصیف با «عقیم» از روی استعاره است. و «الغطمطه» آشفتگی موج دریاست و «الغطماط» با کسر: موج متلاطم است و «صمیم» یک چیز، یعنی خالص آن و از سرما و گرما شدیدترین آن، و «تیار»: موج دریا که سرازیر میشود. و «الزاخر» یعنی مملو. و «استفحل الامر» یعنی جدی و بزرگ شد و «الصحضاح»: آب رقیق یا بسیار و شاید مقصود در اینجا آب صاف باشد، کفعمی گوید: «عزلج» یعنی متلاطم شد و آن را در کتب لغتی که نزد ماست نیافتم و در القاموس، «عزلج السقاء» یعنی آن را پر کرد و «معزلج»: مملو، نرم، خوش اخلاق، پایان.
و «استقزل» در اکثر نسخههای متهجد با قاف و زاء است، و «القَزَل» با حرکت حروف: بدترین مفلوجی یا نازکی ساق است و اینکه بسان راه رفتن کسی که پایش قطع است راه برود. و در البلد الامین و جمال الاسبوع با فاء راء و کاف است و کفعمی گوید: «استفرک: یعنی مانند غبار شد و در القاموس: «فرک الثوب و السنبل» یعنی آن را مالش داد پس ساییده شد، و «أفرک الحبَّ» یعنی وقت آن رسید که دانه ساییده شود و «استفرک فی السنبله» یعنی بزرگ و سخت شد، و گوید: درج راه رفت و «القوم» یعنی منقرض شدند و فلانی نسلی بر جای نگذاشت و به راه خود رفت، و در اکثر نسخه ها با رفع اللیل است و در نسخه کفعمی منصوب است و گوید: «و درج اللیل» یعنی فی اللیل و حرف جر محذوف است و فعل را وصل کرده است، و «الحلک» یعنی سیاه و «حلک الشیء» یعنی سیاهیاش شدید شد و «احلولک» مانند آن است. و گوید: و «همک الفلک» یعنی جدی شد و در دوَرانش پافشاری کرد، پایان. و در القاموس، «الحلک» با حرکت: شدت سیاهی است. «حلک» بر وزن فرح است و او حالک و حلکوک است و گوید: «همکه فی الامر فانهمک یعنی لججه فلجّ».
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ غَیْرُهُ، دُعَاءٌ آخَرُ لِلْحَاجَةِ بَعْدَ صَلَاةِ الْجُمُعَةِ رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا کَانَتْ لَکَ حَاجَةٌ فَصُمْ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ الْأَرْبِعَاءَ وَ الْخَمِیسَ وَ الْجُمُعَةَ فَإِذَا صَلَّیْتَ الْجُمُعَةَ فَادْعُ بِهَذَا الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَیِّ الَّذِی
لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ مِلْ ءَ السَّمَاوَاتِ وَ مِلْ ءَ الْأَرْضِ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ الَّذِی عَنَتْ لَهُ الْوُجُوهُ وَ خَشَعَتْ لَهُ الْأَبْصَارُ وَ أَذِنَتْ لَهُ النُّفُوسُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- ثُمَّ تَدْعُو بِمَا بَدَا لَکَ تُجَابُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی (1).
**[ترجمه]المتهجد و غیر آن: دعای دیگری برای حاجت بعد از نماز جمعه که از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: زمانیکه حاجتی داشتی، سه روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه بگیر و چون نماز جمعه خواندی، این دعا را بخوان:
خدایا، با بسم الله الرحمن الرحیم، زنده پایندهای که هیچ خدایی جز او نیست، آکندگی آسمانها و زمین، و به بسم الله الرحمن الرحیم، زنده پایندهای که هیچ خدایی جز او نیست، نه چرتی او را میگیرد و نه خوابی، که اصوات برای او خشوع کرد و وجوه برای او به فلاکت افتاد و جانها برای او ذلیل شد، از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی، سپس برای آنچه که برایت رخ داده است دعا میکنی، انشاءالله استجابت خواهد شد. - مصباح المتهجد: 238.[1] -
**[ترجمه]
و أذنت له النفوس لعله بمعنی استمع یقال أذن له أی استمع أو بمعنی الحب و الشهوة یقال أذن لرائحة الطعام أی اشتهاه أو بمعنی الإباحة أی رضیت بکل ما یأتی به إلیها و الظاهر ذلت کما فی بعض النسخ و قد مر مثله فی روایة یونس و فی روایة أخری وجلت القلوب من خشیته.
**[ترجمه]«وأذنت له النفوس» شاید به معنای گوش کردن باشد؛ گفته میشود: «أذن له» یعنی گوش کرد، یا به معنی حب و خواستن است. گفته میشود: «أذن لرائحة الطعام» یعنی خواستار آن شد؛ یا به معنی اباحه است، یعنی به هر آنچه که به سوی آن میآید راضی شد و ظاهر ذلّت است، چنانکه در بعضی نسخه ها آمده است و مشابه آن در روایت یونس و در روایتی دیگر «وجلت القلوب من خشیته» آمده است.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْجَمَالُ (2)، وَ غَیْرُهُمَا، صَلَاةٌ أُخْرَی لِلْحَاجَةِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ رُوِیَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ کَانَتْ لَهُ حَاجَةٌ قَدْ ضَاقَ بِهَا ذَرْعاً فَلْیُنْزِلْهَا بِاللَّهِ تَعَالَی جَلَّ اسْمُهُ قُلْتُ کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ فَلْیَصُمْ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ ثُمَّ لْیَغْسِلْ رَأْسَهُ بِالْخِطْمِیِّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ یَلْبَسُ أَنْظَفَ ثِیَابِهِ وَ یَتَطَیَّبُ بِأَطْیَبِ طِیبِهِ ثُمَّ یُقَدِّمُ صَدَقَةً عَلَی امْرِئٍ مُسْلِمٍ بِمَا تَیَسَّرَ مِنْ مَالِهِ ثُمَّ یَبْرُزُ إِلَی أُفُقِ السَّمَاءِ وَ لَا یَحْتَجِبُ وَ یَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ وَ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الْأَوَّلَةِ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ لْیَرْکَعْ وَ یَقْرَأُهَا خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ یَرْفَعُ رَأْسَهُ فَیَقْرَأُهَا خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ یَسْجُدُ ثَانِیَةً فَیَقْرَأُهَا خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ یَنْهَضُ فَیَقُولُ مِثْلَ ذَلِکَ فِی الثَّانِیَةِ فَإِذَا جَلَسَ لِلتَّشَهُّدِ قَرَأَهَا خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ وَ یَقْرَأُهَا بَعْدَ التَّسْلِیمِ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ یَخِرُّ سَاجِداً فَیَقْرَأُهَا خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَ
ص: 47
یَضَعُ خَدَّهُ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ فَیَقْرَأُهَا خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ یَضَعُ خَدَّهُ الْأَیْسَرَ عَلَی الْأَرْضِ فَیَقْرَأُ مِثْلَ ذَلِکَ ثُمَّ یَعُودُ إِلَی السُّجُودِ فَیَقْرَأُهَا خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ یَقُولُ وَ هُوَ سَاجِدٌ یَبْکِی یَا جَوَادُ یَا مَاجِدُ یَا وَاحِدُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ یَا مَنْ هُوَ هَکَذَا لَا هَکَذَا غَیْرُهُ أَشْهَدُ أَنَّ کُلَّ مَعْبُودٍ مِنْ لَدُنْ عَرْشِکَ إِلَی قَرَارِ أَرْضِکَ بَاطِلٌ إِلَّا وَجْهَکَ جَلَّ جَلَالُکَ یَا مُعِزَّ کُلِّ ذَلِیلٍ وَ یَا مُذِلَّ کُلِّ عَزِیزٍ تَعْلَمُ کُرْبَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ فَرِّجْ عَنِّی- ثُمَّ تَقْلِبُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ وَ تَقُولُ ذَلِکَ ثَلَاثاً ثُمَّ تَقْلِبُ خَدَّکَ الْأَیْسَرَ وَ تَقُولُ مِثْلَ ذَلِکَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام فَإِذَا فَعَلَ الْعَبْدُ ذَلِکَ یَقْضِی اللَّهُ حَاجَتَهُ وَ لْیَتَوَجَّهْ فِی حَاجَتِهِ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ یُسَمِّیهِمْ عَنْ آخِرِهِمْ (1).
البیان، للشهید عن النبی صلی الله علیه و آله: مثله.
**[ترجمه]المتهجد و الجمال - جمال الأسبوع : 333.[1] -
و سایر کتب: نماز دیگری برای حاجت در روز جمعه است که از ابوالحسن رضا علیه السلام روایت شده است که وی فرمود: هر که حاجتی دارد که تاب تحمل آن را ندارد، باید آن را بر خداوند متعال که نام او بزرگتر است عرضه کند. عرض کردم: چگونه عمل کند؟ فرمود: باید روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه بگیرد، سپس سرش را با گل خطمی در روز جمعه بشوید و پاکیزهترین لباسش را بپوشد و با بهترین عطرش خود را معطر کند، پس با آنچه که از مالش برای او میسر است، بر فردی مسلمان صدقه بدهد، سپس به زیر افق آسمان برود و زیر سقف نباشد، و رو به قبله بایستد و دو رکعت میخواند که در رکعت اول فاتحه الکتاب و پانزده مرتبه «قل هو الله احد» قرائت میکند، سپس رکوع کند و آن را پانزده مرتبه بخواند، سپس سجده میکند و آن را پانزده مرتبه قرائت میکند، سپس سرش را بلند میکند و آن را پانزده مرتبه قرائت میکند، سپس بار دوم سجده میکند و آن را پانزده مرتبه قرائت میکند، سپس بر میخیزد و مانند آن را در رکعت دوم میخواند و چون برای تشهد نشست آن را پانزده مرتبه قرائت میکند، سپس تشهد میخواند و سلام میدهد و آن را بعد از تسلیم پانزده مرتبه قرائت میکند، سپس به سجده میافتد و آن را پانزده مرتبه قرائت میکند، سپس گونه راستش را بر زمین میگذارد و آن را پانزده مرتبه قرائت میکند، سپس گونه چپش را بر زمین میگذارد و مانند آن قرائت میکند سپس به سجده باز میگردد و آن را پانزده مرتبه قرائت میکند، سپس در حالیکه در سجده میگرید، میگوید:
ای بخشنده ای ارجمند ای واحد ای احد ای صمد، ای کسی که نزاییده است و نه زاده شده است و هیچ کس او را همتا نیست، ای کسی که چنین است و غیر او چنین نیست، شهادت میدهم که هر معبودی از نزد عرشت تا قرارگاه زمینت جز ذات تو جلّ جلاله باطل است، ای عزیزکننده هر ذلیل و ای ذلیلکننده هر عزیز، از مصیبت من آگاهی، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و مرا نجات بده.
سپس گونه راستت را بر میگردانی و آن را سه مرتبه میگویی، سپس گونه چپت را بر میگردانی و مانند آن را میگویی.
ابوالحسن رضا علیه السلام فرمود: چون بنده آن را انجام دهد، خداوند حاجت او را برآورده میکند و در حاجتش باید با محمد و خاندان او که بر او و آنان درود باد، به سوی خدا روی کند و آنان را از آخرینشان نام ببرد. - مصباح المتهجد: 238.[1] -
در کتاب البیان: شهید از نبی صلّی الله علیه و آله مشابه آن را روایت کرده است.
**[ترجمه]
قد ضاق بها ذرعا قال الجوهری یقال ضقت بالأمر ذرعا إذا لم تطقه و لم تقو علیه و أصل الذرع إنما هو بسط الید فکأنک ترید مددت یدی إلیه فلم تنله انتهی و لا یحتجب أی عن آفاق السماء بسقف و لا جدار و لا خباء.
**[ترجمه]«قد ضاق بها درعا»: جوهری گوید، گفته میشود: «ضقت بالامر ذرعا»: زمانی که توان آن را نداشته باشی و بر آن قادر نباشی و «اصل الذرع» فقط گشایش دست است، گویی که تو قصدت این است: دستم را به سوی آن دراز کردم و به آن نرسید، پایان. «و لا یحتجب» یعنی از افق آسمان با سقف، نه دیوار یا پوششی.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ جَمَالُ الْأُسْبُوعِ (2)، رَوَی یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ الْکَاتِبُ الْأَنْبَارِیُّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام قَالَ: إِذَا کَانَتْ لَکَ حَاجَةٌ مُهِمَّةٌ فَصُمْ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ وَ اغْتَسِلْ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ وَ تَصَدَّقْ عَلَی مِسْکِینٍ بِمَا أَمْکَنَ وَ اجْلِسْ فِی مَوْضِعٍ لَا یَکُونُ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ السَّمَاءِ سَقْفٌ وَ لَا سِتْرٌ مِنْ صَحْنِ دَارٍ أَوْ غَیْرِهَا تَجْلِسُ تَحْتَ السَّمَاءِ وَ تُصَلِّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ تَقْرَأُ فِی الْأُولَی
ص: 48
الْحَمْدَ وَ یس- وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ وَ حم الدُّخَانَ وَ فِی الثَّالِثَةِ الْحَمْدَ وَ إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ- وَ فِی الرَّابِعَةِ الْحَمْدَ وَ تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ- فَإِنْ لَمْ تُحْسِنْهَا فَاقْرَأِ الْحَمْدَ وَ نِسْبَةَ الرَّبِّ تَعَالَی قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ- فَإِذَا فَرَغْتَ بَسَطْتَ رَاحَتَیْکَ إِلَی السَّمَاءِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً یَکُونُ أَحَقَّ الْحَمْدِ بِکَ-(1)
وَ أَرْضَی الْحَمْدِ لَکَ وَ أَوْجَبَ الْحَمْدِ لَکَ وَ أَحَبَّ الْحَمْدِ إِلَیْکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ کَمَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ کَمَا رَضِیتَ لِنَفْسِکَ وَ کَمَا حَمِدَکَ مَنْ رَضِیتَ حَمْدَهُ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ کَمَا حَمِدَکَ بِهِ جَمِیعُ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ مَلَائِکَتِکَ وَ کَمَا یَنْبَغِی لِعِزِّکَ وَ کِبْرِیَائِکَ وَ عَظَمَتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً تَکِلُّ الْأَلْسُنُ عَنْ صِفَتِهِ وَ یَقِفُ الْقَوْلُ (2)
عَنْ مُنْتَهَاهُ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لَا یَقْصُرُ عَنْ رِضَاکَ وَ لَا یَفْضُلُهُ شَیْ ءٌ مِنْ مَحَامِدِکَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ وَ الْعَافِیَةِ وَ الْبَلَاءِ وَ السِّنِینَ وَ الدُّهُورِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی آلَائِکَ وَ نَعْمَائِکَ عَلَیَّ وَ عِنْدِی وَ عَلَی مَا أَوْلَیْتَنِی وَ أَبْلَیْتَنِی وَ عَافَیْتَنِی وَ رَزَقْتَنِی وَ أَعْطَیْتَنِی وَ فَضَّلْتَنِی وَ شَرَّفْتَنِی وَ کَرَّمْتَنِی وَ هَدَیْتَنِی لِدِینِکَ حَمْداً لَا یَبْلُغُهُ وَصْفُ وَاصِفٍ وَ لَا یُدْرِکُهُ قَوْلُ قَائِلٍ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً فِیمَا آتَیْتَهُ إِلَیَّ مِنْ إِحْسَانِکَ عِنْدِی وَ إِفْضَالِکَ عَلَیَّ وَ تَفْضِیلِکَ إِیَّایَ عَلَی غَیْرِی وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا سَوَّیْتَ مِنْ خَلْقِی وَ أَدَّبْتَنِی فَأَحْسَنْتَ أَدَبِی مَنّاً مِنْکَ عَلَیَّ لَا لِسَابِقَةٍ کَانَتْ مِنِّی فَأَیَّ النِّعَمِ یَا رَبِّ لَمْ تَتَّخِذْ عِنْدِی وَ أَیَّ الشُّکْرِ(3)
لَمْ تَسْتَوْجِبْ مِنِّی رَضِیتُ بِلُطْفِکَ لُطْفاً وَ بِکِفَایَتِکَ مِنْ جَمِیعِ الْخَلْقِ خَلَفاً یَا رَبِّ أَنْتَ الْمُنْعِمُ عَلَیَّ الْمُحْسِنُ الْمُتَفَضِّلُ الْمُجْمِلُ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ الْفَوَاضِلِ وَ النِّعَمِ الْعِظَامِ فَلَکَ الْحَمْدُ عَلَی ذَلِکَ یَا رَبِّ لَمْ تَخْذُلْنِی فِی شَدِیدَةٍ وَ لَمْ تُسَلِّمْنِی
ص: 49
بِجَرِیرَةٍ وَ لَمْ تَفْضَحْنِی بِسَرِیرَةٍ لَمْ تَزَلْ نَعْمَاؤُکَ عَلَیَّ عَامَّةً عِنْدَ کُلِّ عُسْرٍ وَ یُسْرٍ أَنْتَ حَسَنُ الْبَلَاءِ(1)
وَ لَکَ عِنْدِی قَدِیمُ الْعَفْوِ-(2) أَمْتِعْنِی (3)
بِسَمْعِی وَ بَصَرِی وَ جَوَارِحِی وَ مَا أَقَلَّتِ الْأَرْضُ مِنِّی اللَّهُمَّ وَ إِنَّ أَوَّلَ مَا أَسْأَلُکَ مِنْ حَاجَتِی وَ أَطْلُبُ إِلَیْکَ مِنْ رَغْبَتِی وَ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِهِ بَیْنَ یَدِی مَسْأَلَتِی وَ أَتَفَرَّجُ بِهِ إِلَیْکَ بَیْنَ یَدَیْ طَلِبَتِی الصَّلَاةُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ کَأَفْضَلِ مَا أَمَرْتَ أَنْ یُصَلَّی عَلَیْهِمْ کَأَفْضَلِ مَا سَأَلَکَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِکَ وَ کَمَا أَنْتَ مَسْئُولٌ لَهُ وَ لَهُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَیْهِمْ بِعَدَدِ مَنْ صَلَّی عَلَیْهِمْ وَ بِعَدَدِ مَنْ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِمْ وَ بِعَدَدِ مَنْ لَا یُصَلِّی عَلَیْهِمْ صَلَاةً دَائِمَةً تَصِلُهَا بِالْوَسِیلَةِ وَ الرِّفْعَةِ وَ الْفَضِیلَةِ وَ صَلِّ عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ وَ صَلِّ اللَّهُمَّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلِّمْ عَلَیْهِمْ تَسْلِیماً کَثِیراً اللَّهُمَّ وَ مِنْ جُودِکَ وَ کَرَمِکَ أَنَّکَ لَا تُخَیِّبُ مَنْ طَلَبَ (4)
إِلَیْکَ وَ سَأَلَکَ وَ رَغِبَ فِیمَا عِنْدَکَ وَ تُبْغِضُ مَنْ لَمْ یَسْأَلْکَ وَ لَیْسَ أَحَدٌ کَذَلِکَ غَیْرُکَ وَ طَمَعِی یَا رَبِّ فِی رَحْمَتِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ ثِقَتِی بِإِحْسَانِکَ وَ فَضْلِکَ حَدَانِی عَلَی دُعَائِکَ وَ الرَّغْبَةِ إِلَیْکَ وَ إِنْزَالِ حَاجَتِی بِکَ وَ قَدْ قَدَّمْتُ أَمَامَ مَسْأَلَتِی التَّوَجُّهَ بِنَبِیِّکَ الَّذِی جَاءَ بِالْحَقِّ وَ الصِّدْقِ مِنْ عِنْدِکَ وَ نُورِکَ وَ صِرَاطِکَ الْمُسْتَقِیمِ الَّذِی هَدَیْتَ بِهِ الْعِبَادَ وَ أَحْیَیْتَ بِنُورِهِ الْبِلَادَ وَ خَصَصْتَهُ بِالْکَرَامَةِ وَ أَکْرَمْتَهُ بِالشَّهَادَةِ وَ بَعَثْتَهُ عَلَی حِینِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ إِنِّی مُؤْمِنٌ بِسِرِّهِ وَ عَلَانِیَتِهِ وَ سِرِّ أَهْلِ بَیْتِهِ الَّذِینَ أَذْهَبْتَ (5) عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیراً وَ عَلَانِیَتِهِمْ
ص: 50
اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ لَا تَقْطَعْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ اجْعَلْ عَمَلِی بِهِمْ مُتَقَبَّلًا-(1) اللَّهُمَّ دَلَلْتَ عِبَادَکَ عَلَی نَفْسِکَ فَقُلْتَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ وَ قُلْتَ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ قُلْتَ وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ أَجَلْ یَا رَبِّ وَ نِعْمَ الرَّبُّ أَنْتَ وَ نِعْمَ الْمُجِیبُ وَ قُلْتَ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی وَ أَنَا أَدْعُوکَ اللَّهُمَّ بِأَسْمَائِکَ الَّتِی إِذَا دُعِیتَ بِهَا أَجَبْتَ وَ إِذَا سُئِلْتَ بِهَا أَعْطَیْتَ وَ أَدْعُوکَ مُتَضَرِّعاً إِلَیْکَ مِسْکِیناً(2) دُعَاءَ مَنْ أَسْلَمَتْهُ الْغَفْلَةُ وَ أَجْهَدَتْهُ الْحَاجَةُ أَدْعُوکَ دُعَاءَ مَنِ اسْتَکَانَ وَ اعْتَرَفَ بِذَنْبِهِ وَ رَجَاکَ لِعَظِیمِ مَغْفِرَتِکَ وَ جَزِیلِ مَثُوبَتِکَ-(3)
اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتَ خَصَصْتَ أَحَداً بِرَحْمَتِکَ طَائِعاً لَکَ فِیمَا أَمَرْتَهُ وَ عَجَّلَ (4) لَکَ فِیمَا لَهُ خَلَقْتَهُ فَإِنَّهُ لَمْ یَبْلُغْ ذَلِکَ إِلَّا بِکَ وَ بِتَوْفِیقِکَ اللَّهُمَّ مَنْ أَعَدَّ وَ اسْتَعَدَّ لِوِفَادَةِ مَخْلُوقٍ-(5)
رَجَاءَ رِفْدِهِ وَ جَوَائِزِهِ فَإِلَیْکَ یَا سَیِّدِی کَانَ اسْتِعْدَادِی رَجَاءَ رِفْدِکَ وَ جَوَائِزِکَ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تُعْطِیَنِی مَسْأَلَتِی وَ حَاجَتِی- ثُمَّ تَسْأَلُ مَا شِئْتَ مِنْ حَوَائِجِکَ ثُمَّ تَقُولُ یَا أَکْرَمَ الْمُنْعِمِینَ وَ أَفْضَلَ الْمُحْسِنِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ مِنْ خَلْقِکَ فَأَحْرِجْ صَدْرَهُ وَ أَفْحِمْ لِسَانَهُ وَ اسْدُدْ بَصَرَهُ وَ اقْمَعْ رَأْسَهُ وَ اجْعَلْ لَهُ شُغُلًا فِی نَفْسِهِ وَ اکْفِنِیهِ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ لَا تَجْعَلْ مَجْلِسِی هَذَا آخِرَ الْعَهْدِ مِنَ الْمَجَالِسِ الَّتِی أَدْعُوکَ بِهَا مُتَضَرِّعاً إِلَیْکَ فَإِنْ جَعَلْتَهُ فَاغْفِرْ لِی ذُنُوبِی کُلَّهَا مَغْفِرَةً لَا تُغَادِرُ لِی بِهَا ذَنْباً وَ اجْعَلْ
ص: 51
دُعَائِی فِی الْمُسْتَجَابِ وَ عَمَلِی فِی الْمَرْفُوعِ الْمُتَقَبَّلِ عِنْدَکَ وَ کَلَامِی فِیمَا یَصْعَدُ إِلَیْکَ مِنَ الْعَمَلِ الطَّیِّبِ وَ اجْعَلْنِی مَعَ نَبِیِّکَ وَ صَفِیِّکَ وَ الْأَئِمَّةِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ فَبِهِمُ اللَّهُمَّ إِلَیْکَ أَتَوَسَّلُ وَ إِلَیْکَ بِهِمْ أَرْغَبُ فَاسْتَجِبْ دُعَائِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ أَقِلْنِی مِنَ الْعَثَرَاتِ وَ مَصَارِعِ الْعَبَرَاتِ- ثُمَّ تَسْأَلُ حَاجَتَکَ وَ تَخِرُّ سَاجِداً وَ تَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ وَ أَعُوذُ بِرِضَاکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْکَ لَا أَبْلُغُ مِدْحَتَکَ وَ لَا الثَّنَاءَ عَلَیْکَ وَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ اجْعَلْ حَیَاتِی زِیَادَةً لِی مِنْ کُلِّ خَیْرٍ وَ اجْعَلْ وَفَاتِی رَاحَةً مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ اجْعَلْ قُرَّةَ عَیْنِی فِی طَاعَتِکَ- ثُمَّ تَقُولُ یَا ثِقَتِی وَ رَجَائِی لَا تُحْرِقْ وَجْهِی بِالنَّارِ بَعْدَ سُجُودِی لَکَ یَا سَیِّدِی مِنْ غَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ بَلْ لَکَ الْمَنُّ بِذَلِکَ عَلَیَّ فَارْحَمْ ضَعْفِی وَ رِقَّةَ جِلْدِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ ارْزُقْنِی مُرَافَقَةَ النَّبِیِّ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ- عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَی مِنَ الْجَنَّةِ- ثُمَّ تَقُولُ یَا نُورَ النُّورِ یَا مُدَبِّرَ الْأُمُورِ یَا جَوَادُ یَا مَاجِدُ یَا وَاحِدُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ یَا مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لَا یَکُونُ هَکَذَا غَیْرُهُ یَا مَنْ لَیْسَ فِی السَّمَاوَاتِ الْعُلَی وَ لَا فِی الْأَرَضِینَ السُّفْلَی إِلَهٌ سِوَاهُ یَا مُعِزَّ کُلِّ ذَلِیلٍ وَ مُذِلَّ کُلِّ عَزِیزٍ قَدْ وَ عِزَّتِکَ وَ جَلَالِکَ عِیلَ صَبْرِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ فَرِّجْ عَنِّی کَذَا وَ کَذَا- وَ تُسَمِّی الْحَاجَةَ وَ ذَلِکَ الشَّیْ ءَ بِعَیْنِهِ السَّاعَةَ السَّاعَةَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ تَقُولُ ذَلِکَ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تَضَعُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ الدُّعَاءَ الْأَخِیرَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَکَ وَ تَتَخَضَّعُ وَ تَقُولُ وَا غَوْثَاهْ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِ اللَّهِ وَ بِآلِهِ صلی الله علیه و آله عَشْرَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تَضَعُ خَدَّکَ الْأَیْسَرَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ الدُّعَاءَ
ص: 52
الْأَخِیرَ وَ تَتَضَرَّعُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فِی مَسَائِلِکَ فَإِنَّهُ أَیْسَرُ مَقَامٍ لِلْحَاجَةِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ بِهِ الثِّقَةُ(1).
**[ترجمه]المتهجد و جمال الاسبوع - جمال الأسبوع.[2] - :
امام هادی علیه السلام فرمود: زمانی که حاجت مهمی داشتی، روز چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه را روز بگیر و روز جمعه در اول روز غسل کن و با هر چه امکان داشت بر مسکین صدقه بده و در جایی از حیاط خانه یا جز آن که بین تو و آسمان نه سقفی باشد و نه پوششی بنشین. پس زیر آسمان مینشینی و چهار رکعت میخوانی که در رکعت اول حمد و یس و در رکعت دوم حمد و حم دخان و در رکعت سوم حمد و «اذا وقعت الواقعه» و در رکعت چهارم حمد و «تبارک الذی بیده الملک» را قرائت میکنی و در رکعت سوم حمد و «اذا وقعت الواقعه» و در رکعت چهارم حمد و «تبارک الذی بیده الملک» و اگر آن را نیکو قرائت نمیکنی، حمد و نسبۀ الرب (قل هو الله احد) را قرائت کن و چون فارغ شدی کف دستانت را به سوی آسمان باز میکنی و میگویی .
بارالها، حمد از آن توست، حمدی که سزاوارترین حمد به توست و پسندیدهترین حمد برای تو، واجبترین حمد برای تو، محبوبترین حمد نزد توست، و حمد از آن توست چنانکه تو شایسته آن هستی و چنانکه برای خود پسندیدی و چنانکه کسی که از میان همه مخلوقات حمد او را پسندیدی تو را حمد کرد. حمد از آن توست چنانکه همه انبیا و رسولان و ملائکهات تو را با آن حمد گفتند و چنانکه برای عزت، کبریا و عظمت تو شایسته است؛ و حمد از آن توست، حمدی که زبانها از وصف آن ناتوان است و کلام از پایان آن باز میماند؛ و حمد از آن توست، حمدی که از رضایت تو کمتر نیست و چیزی از ستایش های تو بر آن برتری ندارد. بارالها، حمد در خوشی و ناخوشی، در شدت و راحتی، عافیت و بلا، در سالها و روزگاران از آن توست، و حمد بر نعمتها و بخشندگیات بر من و نزد من و بر آنچه که به من بخشیدی و مرا آزمودی و مرا عافیت دادی و روزیام دادی و بر من عطا کردی و مرا فضیلت دادی و شرف دادی و کرامت بخشیدی و به دینت هدایتم کردی از آن توست، حمدی که وصف هیچ وصفکنندهای به آن نمیرسد و قول هیچ قائلی به آن دست نمییابد.
بارالها، حمد از آن توست، حمدی در آنچه که از احسانت نزد من و فضلت بر من و برتری دادنت مرا بر غیر من بر من عطا کردی؛ و حمد از آن توست بر آنچه که از اخلاقم اصلاح کردی و مرا تربیت کردی و تربیتم را با لطفی از جانب تو بر من نیکو کردی، نه به خاطر سابقهای که از من بود؛ پس ای پروردگار من، چه نعمتی برای من اتخاذ نکردهای و مستوجب کدام شکر از سوی من نبودهای و به لطف تو که لطف واقعی است و به کفایت تو از جمیع خلائق به عنوان پشتیبان و حامی، راضی شدم.
ای پروردگار من، ای نعمتدهنده بر من، ای احسان کننده، ای بخشنده ای مجمل، ای نیکوکار، ای صاحب جلال و اکرام و بخشش ها و نعمتهای بزرگ، حمد از آن توست به خاطر آنها. ای پروردگار، در هیچ مصیبتی مرا رها نکردهای و مرا تسلیم گناهی نکردهای و با هیچ - گناه - نهانی مرا رسوا نکردهای، و هنوز نعمتهای تو به هنگام هر دشواری و سختی بر من ریزان است. تو حسن البلاء - صاحب امتحان نیکو - هستی و تو برای من بخشنده ای دیرینه هستی و مرا از گوش، چشم، اعضا و جوارحم و آنچه که از من بر روی زمین است بهرهمند کن.
بارالها اولین حاجتی که از تو میخواهم و از رغبتم از تو طلب میکنم و در پیش از حاجت خواستنم با آن به تو توسل میجویم و با آن پیش روی خواستهام از تو گشایش میخواهم، درود بر محمد و خاندان محمد است، و از تو میخواهم که بر او و آنان درود بفرستی مانند برترین آنچه که امر کردی که بر آنان درود بفرستند، مانند برترین آنچه که کسی از خلقت از تو خواست و چنانکه از تو برای آن و آنان تا روز قیامت خواسته شده است.
بارالها به تعداد کسانی که بر آنان درود فرستاد و به تعداد کسانی که بر آنان درود نفرستاد و به تعداد کسانی که بر آنان درود نمیفرستد، درودی دائمی بر آنان بفرست که آن را با وسیله و رفعت و فضیلت پیوند میدهی و بر همه انبیاء و رسولان و بندگان صالحت درود فرست و خداوندا! بر محمد و خاندان محمد درود و سلام بفرست، سلامی بسیار.
بارالها، از جود و کرم تو این است که هر که از تو طلب کرد و از تو خواست و به آنچه نزد توست راغب شد را ناکام نمیکنی و هر که از تو نخواست را مبغوض می داری و کسی جز تو چنین نیست و ای پروردگار من، طمع من در رحمت و مغفرت تو و اعتمادم به احسان و فضل تو، مرا به خواندن تو، و رغبت به سوی تو و آوردن حاجتم به سوی تو وادار و تشویق کرد؛ و پیش از مسألتم، توجه به نبیات را مقدم داشتهام که حق و صدق را از جانب تو و نور و صراط مستقیم تو آورد، کسی که با او بندگان را هدایت کردی و با نورش سرزمینها را زنده کردی و او را به کرامت مخصوص کردی و او را با شهادت گرامی داشتی و او را در دورهای مبعوث کردی که مدتی طولانی بود که رسولی مبعوث نشده بود؛ بارالها، من به پنهان و آشکار او و پنهان اهل بیت او که آلودگی را از آنان زایل کردی و آنان را پاکیزه کردی و به آشکار آنان مؤمن هستم.
بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست و در دنیا و آخرت بین من و آنها جدایی نیانداز و عملم را به وسیله آن مقبول قرار ده. بارالها بندگانت را به سوی خودت رهنمون شدی و فرمودی: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»، {و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [بگو]، من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می کنم، پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند.} و فرمودی: «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»، {بگو ای بندگان من که بر خویشتن زیاده روی روا داشته اید، از رحمت خدا نومید مشوید؛ در حقیقت خدا همه گناهان را می آمرزد که او خود آمرزنده مهربان است.} و فرمودی: «وَلَقَدْ نَادَینَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ»، {و نوح ما را ندا داد و چه نیک اجابت کننده بودیم.} بله ای خدا و چه خدای خوب و چه پاسخ دهنده خوبی هستی تو، تو گفتی: «قل ادعوا اللهَ، أو ادعُوا الرَّحمنَ ایّاماً تدعو فَلَه الأسماءُ الحُسنی»، {بگو خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید برای او نامهای نیکوتر است.} و من بارالها، تو را با نامهایی که چون با آنها خوانده شوی اجابت میکنی و چون با آن ها مسألت شوی عطا میکنی میخوانم. با تضرع به تو و حالت فقر و مسکنت میخوانمت، خواندن کسی که غفلت او را تسلیم کرده و حاجت خستهاش کرده است. تو را با دعای کسی که خوار شد و به گناهش اعتراف کرد و به مغفرت بزرگ و ثواب فراوانت امید بست میخوانم.
بارالها، اگر کسی را به رحمتت مخصوص کردهای در حالی که در آنچه به او امر کردی مطیع توست و در آنچه که او را برای آن خلق کردهای تعجیل کرد، همانا که او به آن نرسیده است مگر با تو و توفیق تو؛ خدایا، هرکس فراهم کرد و برای ورود بر مخلوقی به امید دهش و به جستجوی جایزه و بخشش او آماده شد، پس ای پروردگار من، آمادگی من به سوی توست و آرزوی بخشش و دهش تو را دارم. از تو میخواهم بر محمد و خاندان او درود بفرستی و خواسته و حاجتم را به من عطا کنی.
سپس هر حاجتی که خواستی را میخواهی و میگویی: ای کریمترین نعمتدهندگان و برترین احسانکنندگان، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، و هر یک از خلقت که مرا با بدی قصد کرد، سینهاش را تنگ کن و زبانش را بند آور و دیدهاش را پر کن و سرش را بکوب و برای او در خودش مشغولیتی قرار بده و با حول و قوه خودت مرا از او حفاظت کن و این مجلسم را آخرین مجالسی که تضرعکنان به تو با آن تو را میخوانم قرار مده، و اگر قرار دادی، همه گناهانم را بر من ببخش و در آن برای من گناهی را باقی نگذار و دعایم را مستجاب و عملم را مرفوع و مقبول نزد خودت و کلامم را در آنچه که از عمل نیکو بالا میرود قرار بده، و مرا به همراه نبی و برگزیدهات و ائمه که درودت بر همه آنان باد قرار بده. بارالها، در میان آنان به تو توسل میکنم به وسیله آنان به تو راغب میشوم، پس دعایم را استجابت کن ای مهربانترین مهربانان و مرا از لغزشها و محل عبرتها نجات بده.
سپس حاجتت را میخواهی و به سجده میافتی و میگویی.
هیچ خدایی جز خدای کریم نیست، هیچ خدایی جز خدای برتر بزرگ نیست، پاک و منزه است خدای آسمان هفتگانه و پروردگار زمینهای هفتگانه و پروردگار عرش بزرگ. بارالها من از عقوبتت به عفوت پناه میبرم و از خشمت به رضای تو و از تو به تو پناه میبرم، نه به مدح تو میرسم و نه به ثنای تو؛ تو چنان هستی که خودت را ثنا گفتی، زندگیام را زیادتی از هر خیر برایم قرار بده و مرگم را راحتی از هر بدی و نور چشمم را در طاعتت قرار بده .
سپس میگویی: ای اطمینان و امید من، بعد از سجودم برای تو، رویم را با آتش نسوزان ای سرور من، بدون هیچ منتی از من بر تو، بلکه تو به خاطر آن بر من منت داری، پس بر ضعفم و نازکی پوستم رحم کن و مرا از هر آنچه که امور دنیا و آخرت مرا اندوهگین میسازد رهایی بخش و همراهی با نبی و اهل بیت او در درجات والای بهشت، که درود بر او و آنان باد، را به من روزی کن.
سپس میگویی: ای نور نور، ای مدبر امور، ای بخشنده ای ارجمند، ای واحد ای احد ای صمد، ای کسی که نزاییده است و زاده نشده است و {و هیچ کس او را همتا نیست}، ای کسی که او چنین است و کسی غیر او چنین نیست، ای کسی که در آسمانهای بالاتر و در زمینهای پایین تر خدایی جز او نیست، ای عزیزکننده هر ذلیل و ای ذلیل کننده هر عزیز، به عزتت و به جلالت سوگند، صبرم به سر آمده است، پس بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و مرا از چنین و چنان نجات بده - و حاجت و آن مورد را دقیقا اسم میبری -، همین الان همین الان، ای ارحم الراحمین.
آن را در حالیکه در سجده هستی سه مرتبه میگویی، سپس گونه راستت را بر زمین میگذاری و دعای آخر را سه مرتبه میگویی، سپس سرت را بلند میکنی و خضوع میکنی و ده مرتبه میگویی «واغوثاه بالله و برسول الله و بآله» سپس گونه چپت را بر زمین میگذاری و دعای آخر را میگویی و دوباره خواستههایت را به خداوند تضرّع و زاری میکنی که آن راحتترین مقام برای حاجت است انشاء الله؛ و تکیه و اطمینان بر اوست. - مصباح المتهجد: 239-243.[1] -
**[ترجمه]
فإن لم تحسنها أی جمیع السور و الرجوع إلی الأخیر فقط بعید و یقال للتوحید نسبة الرب لأنها نزلت حین قالت الیهود انسب لنا ربک و فی القاموس الفواضل الأیادی الجسیمة أو الجمیلة تصلها بالوسیلة أی تکون الصلاة مستمرة إلی أن تعطیهم تلک الأمور أو تصیر سببا و الفترة ما بین الرسولین من رسل الله تعالی فی الزمان الذی انقطعت فیه الرسالة.
فَإِنِّی قَرِیبٌ أی فقل لهم إنی قریب روی أن أعرابیا قال لرسول الله صلی الله علیه و آله أ قریب ربنا نناجیه أم بعید فننادیه فنزلت أُجِیبُ تقریر للقرب و وعد للداعی بالإجابة فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی أی إذا دعوتهم للإیمان و الطاعة کما أجبتهم إذا دعونی لمهماتهم أو فی الدعاء وَ لْیُؤْمِنُوا بِی قیل أی فلیثبتوا علی الإیمان و فی الأخبار فلیوقنوا بالإجابة أو بأنی قادر علی إعطائهم ما سألوه لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ أی لعلهم یصیبون الحق و یهتدون إلیه أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ أی أفرطوا فی الجنایة علیها بالإسراف فی المعاصی وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ أی دعانا حین أیس من قومه فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ أی فأجبناه أحسن الإجابة فو الله لنعم المجیبون نحن و الجمع للتعظیم أو بانضمام الملائکة المأمورین بذلک.
قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أی سموا الله بأی الاسمین شئتم فإنهما سیان فی حسن الإطلاق و المعنی بهما واحد أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی أی أی هذین الاسمین سمیتم و ذکرتم فهو حسن فوضع موضعه فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی للمبالغة و الدلالة علی ما هو الدلیل علیه فإنه إذا حسنت أسماؤه کلها حسن هذان الاسمان لأنهما منها.
قیل نزلت حین سمع المشرکون رسول الله صلی الله علیه و آله یقول یا الله یا رحمان فقال إنه ینهانا أن نعبد إلهین و هو یدعو إلها آخر و قیل قالت له الیهود إنک لتقل
ص: 53
ذکر الرحمن و قد أکثره الله فی التوراة فنزلت.
من أسلمته الغفلة أی وکلته إلی العذاب و الخزی و الندامة و أجهدته أی أوقعته فی الجهد و المشقة و یقال قمع رأسه أی ضربه بالمقمعة و مصارع العبرات أی المساقط و المهالک التی توجب العبرة و البکاء منی و من غیری و اجعل قرة عینی أی اجعلنی أحب طاعتک و أسر بها أو اجعلها سبب قرة عینی فی الآخرة عیل صبری أی عجز و ضعف یقال عالنی الشی ء أی غلبنی و ثقل علی.
**[ترجمه]«فإن لم تحسنها» یعنی همه سورهها را، و بازگشت ضمیر فقط به سوره آخر بعید است به سوره توحید «نسبة الرب» گفته میشود؛ زیرا زمانی نازل شد که یهودیان گفتند پروردگارت را به ما منسوب کن. و در قاموس: «الفواضل» یعنی نعمتهای بزرگ یا زیبا که به آن میرسد. «بالوسیله» یعنی درود مستمر است تا اینکه آن امور را به آنان ببخشد یا اینکه سبب شود، و «الفتره»، مابین دو رسول از رسولان خداوند متعال در زمانی که رسالت در آن منقطع شده است.
«که من نزدیک هستم»، یعنی به آنان بگو من نزدیک هستم، روایت شده است که بادیهنشینی به رسول خدا صلّی الله علیه و آله گفت: آیا پروردگار ما به ما نزدیک است تا با او نجوا کنیم یا اینکه دور است تا او را ندا کنیم؟ پس این آیه نازل شد. «اجیب» به عنوان تقریری برای قرب و وعده اجابت برای دعاکننده. {پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند.}، یعنی زمانی که آنها را به ایمان و طاعات فرا خواندم، چنانکه زمانیکه مرا برای امور مهمشان یا در دعا مرا خواندند اجابتشان کردم. در تفسیر آیه گفته شده: یعنی باید بر ایمان ثبات داشته باشند و در اخبار باید بر اجابت، یا بر اینکه من بر اعطای آنچه که آنها خواستهاند قادر هستم، یقین داشته باشند آمده است.
{باشد که راه یابند.} یعنی شاید به حق دست یابند و به آن هدایت شوند. {بر خویشتن زیاده روی روا داشته اید.} یعنی در جنایت بر خود با زیاده روی در معصیت ها افراط کردند. {و چون نوح ما را ندا داد.} یعنی زمانی که از قومش مأیوس شد، ما را خواند. {و چه نیک اجابت کننده بودیم.} یعنی به بهترین اجابت او را اجابت کردیم و سوگند به خدا ما بهترین اجابتکنندگان هستیم. و جمع بستن به جهت تعظیم یا به منضم کردن ملائکه مأمور به آن است.
{بگو خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید}، خدا را به هر یک از این دو اسم که خواستید بنامید که آن در نیکی نام بردن، برابر هستند و مقصود از هر دو، یکی است. {هر کدام را بخوانید برای او نامهای نیکوتر است.} یعنی هر یک از این دو اسم که نامیدید و یاد کردید نیکو است و در محل خویش قرار گرفته است. {برای او نامهای نیکوتر است.} برای مبالغه و دلالت بر چیزی است و دال بر آن است که زمانی که همه نامهایش نیکوست، پس این دو اسم نیز نیکوست، زیرا این دو جزئی از آن ها است.
گفته شده: آیه زمانی نازل شد که مشرکان شنیدند که رسول الله میفرمود: یا الله یا رحمن؛ پس گفتند: او ما را نهی میکند که دو اله را عبادت کنیم در حالی که او معبود دیگری را صدا میکند. و گفته شده: یهودیان به او گفتند: تو ذکر رحمن را کم میکنی در حالی که خداوند آن را در تورات بسیار گفته است، پس این آیه نازل شد.
{کسی که غفلت او را تسلیم کرده است.} یعنی او را به عذاب، خفت و پشیمانی واگذار کرده است «أجهدته»، او را در رنج و مشقت انداخته است و گفته میشود: «قمع رأسه» یعنی او را با گرز زد. «مصارع العبرات»: محل سقوط و هلاکتی که موجب اشک و گریه از من و از غیر من میشود «و نور چشم قرار بده» یعنی مرا آنگونه قرار بده که طاعتت را دوست بدارم و با آن شاد شوم یا اینکه آن را سببی برای روشنی چشمم در آخرت قرار بده. «عیل صبری» یعنی صبرم عاجز و ناتوان شد. گفته میشود «و عالنی الشیء» یعنی بر من غلبه کرد و سنگین شد.
**[ترجمه]
فِقْهُ الرِّضَا، وَ الْمُقْنِعُ،: إِذَا کَانَتْ لَکَ حَاجَةٌ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی تَصُومُ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ الْأَرْبِعَاءَ وَ الْخَمِیسَ وَ الْجُمُعَةَ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ فَابْرُزْ إِلَی اللَّهِ قَبْلَ الزَّوَالِ وَ أَنْتَ عَلَی غُسْلٍ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ مِنْهَا الْحَمْدَ وَ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِذَا رَکَعْتَ قَرَأْتَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ عَشْرَ مَرَّاتٍ فَإِذَا اسْتَوَیْتَ مِنْ رُکُوعِکَ قَرَأْتَهَا عَشْراً فَإِذَا سَجَدْتَ قَرَأْتَهَا عَشْراً ثُمَّ نَهَضْتَ إِلَی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ بِغَیْرِ تَکْبِیرٍ وَ صَلَّیْتَهَا مِثْلَ ذَلِکَ عَلَی مَا وَصَفْتُ لَکَ وَ اقْنُتْ فِیهَا فَإِذَا فَرَغْتَ مِنْهَا حَمِدْتَ اللَّهَ کَثِیراً وَ صَلَّیْتَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَأَلْتَ رَبَّکَ حَاجَتَکَ لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِذَا تَفَضَّلَ اللَّهُ عَلَیْکَ بِقَضَائِهَا فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ شُکْراً لِذَلِکَ تَقْرَأُ الْحَمْدَ وَ قُلْ
هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ فِی الثَّانِیَةِ قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ- وَ تَقُولُ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی فِی رُکُوعِکَ الْحَمْدُ لِلَّهِ شُکْراً وَ فِی سُجُودِکَ شُکْراً لِلَّهِ وَ حَمْداً وَ تَقُولُ فِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ فِی الرُّکُوعِ وَ فِی السُّجُودِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قضاء [قَضَی] حَاجَتِی وَ أَعْطَانِی سُؤْلِی (1) وَ مَسْأَلَتِی.
الْفَقِیهُ، قَالَ أَبِی فِی رِسَالَتِهِ إِلَیَّ: ثُمَّ ذَکَرَ الصَّلَاتَیْنِ وَ فِی آخِرِهِ وَ أَعْطَانِی مَسْأَلَتِی (2).
**[ترجمه]فقه الرضا و المقنع: زمانیکه حاجتی از خداوند متعال داشتی، سه روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه میگیری و چون روز جمعه شد، قبل از زوال در حالیکه غسل کردهای به سوی خداوند بیرون برو و دو رکعت بخوان که در هر یک از آن حمد و پانزده مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت میکنی و چون رکوع کردی یازده مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت میکنی و چون از رکوعت بلند شدی ده مرتبه آن را قرائت میکنی و چون سجده کردی ده مرتبه آن را قرائت میکنی. سپس بدون تکبیر برای رکعت دوم بر میخیزی و آن را مانند قبل بر اساس آنچه که برایت توصیف کردم قرائت میکنی و در آن قنوت میخوانی و چون از آن فارغ شدی بسیار حمد خدا را میگویی و بر محمد و خاندان محمد درود می فرستی و حاجتت را برای دنیا و آخرت از خدایت مسألت میکنی.
و چون خداوند با بر آورده کردن آن بر تو لطف کرد، دو رکعت به عنوان شکری برای آن به جای میآوری که حمد و «قل هو الله احد» قرائت میکنی و در رکعت دوم «قل یا ایها الکافرون» و در رکعت اول در رکوعت می گویی: «الحمدلله و شکرا» و در سجودت می گویی: «شکر لله و حمدا» و در رکعت دوم در رکوع و در سجود میگویی: حمد از آن خدایی است که حاجتم را بر آورده کرد و خواسته - المقنع: 47 و 48.[1] -
و مسألتم را به من عطا کرد.
الفقیه: پدرم در نامهای به من گفت: سپس دو نماز را ذکر کرد و در آخر آن آمده است: و مسألتم را به من عطا کرد. - الفقیه 1: 354.[2] -
**[ترجمه]
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ، رَأَیْتُ بِخَطِّ حَسَنِ بْنِ طَحَّالٍ ره وَ فِی کُتُبٍ لِأَصْحَابِنَا کَذَا ذَکَرَ جَمَاعَةٌ عَنْ وَهْبِ بْنِ مُنَبِّهٍ وَ الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: وَجَدْتُ هَذِهِ
ص: 54
الْأَسْمَاءَ فِی لَوْحٍ مِنْ نُورٍ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی وَ لَیْسَ بَیْنَ اللَّوْحِ وَ الْعَرْشِ حِجَابٌ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام لَوْ لَا أَنْ تَطْغَی أُمَّتُکَ لَأَخْبَرْتُکَ بِشَأْنِ هَذِهِ الْأَسْمَاءِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ مَنْ تَکَلَّمَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ مَرَّةً بِهَا ثُمَّ کَادَ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لَمْ یَقْدِرُوا لَهُ عَلَی مَسَاءَةٍ وَ مَنْ تَکَلَّمَ بِهَا کُلَّ یَوْمِ الْجُمُعَةِ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ لَمْ یَزَلْ فِی أَمَانِ اللَّهِ وَ جِوَارِهِ وَ لَمْ یَقْدِرْ لَهُ أَحَدٌ عَلَی مَکْرُوهٍ قَالَ الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ لَقَدْ دَخَلْتُ عَلَی أُنَاسٍ سِتَّ مَرَّاتٍ فَأَذْهَبَ اللَّهُ أَبْصَارَهُمْ فَلَمْ یَرَوْنِی وَ لَقَدْ دَخَلْتُ عَلَی الْحَجَّاجِ وَ قَدْ أَرَادَ قَتْلِی فَقَرَّبَنِی وَ أَدْنَانِی وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ لَقَدْ دَعَا بِهَا إِبْرَاهِیمُ علیه السلام فَنَجَّاهُ اللَّهُ مِنْ نَارِ نُمْرُودَ بْنِ کَنْعَانَ- وَ لَقَدْ دَعَا بِهَا مُوسَی علیه السلام لَمَّا دَخَلَ عَلَی فِرْعَوْنَ بها فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهِ قَالَ کَعْبُ الْأَحْبَارِ وَ لَقَدْ دَعَا بِهَا الْخَضِرُ علیه السلام فَوَقَعَ فِی عَیْنِ الْحَیَاةِ وَ تَکَلَّمَ بِهَا إِسْمَاعِیلُ فَنَجَّاهُ اللَّهُ وَ فَدَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام مَا دَعَا بِهَا مَکْرُوبٌ إِلَّا فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ کُرْبَتَهُ وَ لَا مَغْمُومٌ إِلَّا وَ نَفَّسَ اللَّهُ غَمَّهُ وَ لَا لِحَاجَةٍ إِلَّا قُضِیَتْ لَهُ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَالَ کَعْبُ الْأَحْبَارِ وَجَدْتُ فِی التَّوْرَاةِ مَنْ قَرَأَهَا فِی کُلِّ جُمُعَةٍ مَرَّةً وَاحِدَةً کَانَتْ لَهُ قَبُولًا وَ هَیْبَةً وَ بَهَاءً وَ عَظَمَةً وَ جَلَالًا وَ رُتْبَةً عِنْدَ الْمُلُوکِ وَ الْعُظَمَاءِ وَ الْأَشْرَافِ وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَنْ أَصَابَتْهُ مُصِیبَةٌ أَوْ نَزَلَتْ بِهِ نَازِلَةٌ مِنْ أَهْوَالِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ ثُمَّ تَکَلَّمَ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ وَ قَضَی حَوَائِجَهُ وَ أَذْهَبَ غَمَّهُ وَ نَصَرَهُ اللَّهُ عَلَی عَدُوِّهِ وَ قَالَ کَعْبُ الْأَحْبَارِ فَمَنْ أَرَادَ أَنْ یَتَکَلَّمَ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ فَلْیَکُنْ طَاهِراً وَ لْیَدْعُ بِهَا فِی کُلِّ جُمُعَةٍ وَ یَسْأَلُ اللَّهَ فِیمَا یَشَاءُ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّ اللَّهَ قَضَی وَ حَکَمَ وَ أَوْجَبَ أَنْ لَا یَرُدَّ مَنْ تَکَلَّمَ بِهَا کَائِناً مَنْ کَانَ وَ لَقَدْ دَعَا بِهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَوْمَ الْجُمُعَةِ یَوْمَ الْأَحْزَابِ فَنَصَرَهُ اللَّهُ عَلَی أَعْدَائِهِ وَ هِیَ أَسْمَاءُ اللَّهِ الْمُقَدَّسَةُ الْمُبَارَکَةُ وَ هِیَ هَذَا الدُّعَاءُ الْمُبَارَکُ
ص: 55
بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ أَخَذْتُ الْأَوَّلِینَ وَ أَخَذْتُ الْآخِرِینَ وَ أَخَذْتُ الْقَائِمِینَ وَ أَخَذْتُ الْقَاعِدِینَ تَغْشَی أَبْصَارَهُمْ ظُلْمَةٌ وَ تُرْسِلُ السَّمَاءَ عَلَیْهِمْ لَهَباً وَ الْأَرْضَ شُهُباً فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ اللَّهُ یَرْعَانِی وَ یُقَوِّینِی عَلَی الْخَلْقِ بِنُورِ اللَّهِ أَسْتَبْصِرُ وَ بِقُوَّةِ اللَّهِ الْقُدُّوسِ أَسْتَعِینُ اللَّهُ یُعْطِینِی وَ اللَّهُ الْمَلِکُ الْجَبَّارُ یَرْفَعُنِی عَلَی أَجْنِحَةِ الْکَرُوبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الصَّافِّینَ وَ الْمُسَبِّحِینَ لَکَ اللَّهَ أَدْعُو وَ أَنْتَ اللَّهَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ لَکَ اللَّهَ أَدْعُو إِلَهَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ لَکَ اللَّهَ أَدْعُو إِلَهَ الْکَوَاکِبِ لَکَ اللَّهَ أَدْعُو إِلَهَ الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ لَکَ اللَّهَ
أَدْعُو إِلَهاً مُقَدَّساً أَنْتَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ الْوَاسِعَةُ رَحِمَتُهُ الْخَالِقُ کُرْسِیَّ عَظَمَتِهِ الْعَزِیزُ الْعَظِیمُ الْجَلِیلُ تَبَارَکَ اسْمُ اللَّهِ مَلِکِ الْمُلُوکِ تَکُونُ أَسْمَاؤُکَ هَذِهِ لِی عَضُداً وَ نَصْراً وَ فَتْحاً وَ هَیْبَةً وَ نُوراً وَ عَظَمَةً أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی وَ یَکُونُ لِی حِفْظاً وَ خَلَاصاً وَ نَجَاحاً أَنَا عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ تَغْشَانِی رَحْمَتُکَ وَ یَغْشَانِی عِقَابُکَ بِعِزَّتِکَ وَ هَیْبَتِکَ نَجِّنِی مِنَ الْآفَاتِ کَمَا نَجَّیْتَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلَکَ مِنَ النَّارِ وَ کَمَا کَبَسَ مُوسَی کَلِیمُکَ فِرْعَوْنَ وَ بِأَسْمَائِکَ هَذِهِ فَنَجِّنِی بِهَا وَ کَمَا الْأَرْضُ مَکْبُوسَةٌ تَحْتَ السَّمَاءِ وَ کَمَا بَنُو آدَمَ مَکْبُوسُونَ تَحْتَ السَّمَاءِ وَ تَحْتَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ کَمَا مَلَکُ الْمَوْتِ مَکْبُوسٌ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ کَذَلِکَ یَکُونُ الْخَلَائِقُ مَکْبُوسِینَ تَحْتَ قَدَمِی أَبَداً مَا أَحْیَیْتَنِی یَا نَاصِرَ الْمُسْلِمِینَ وَ یَا صَرِیخَ الْمُسْتَصْرِخِینَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَنْتَ لِی حِرْزٌ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ مِنْ بَنِی آدَمَ وَ بَنَاتِ حَوَّاءَ وَ أَتْبَاعِهِمْ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَنْ لَا یَسْطُوَ عَلَیَّ أَحَدٌ مِنْهُمْ عَزَّ جَارُکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تَمَسَّکْتُ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی الَّتِی لَا انْفِصامَ لَها الَّتِی لَا یُجَاوِزُهَا بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ اعْتَصَمْتُ بِحَبْلِ اللَّهِ الْمَتِینِ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ مَنْ یُرِیدُ بِی سُوءاً أَوْ یُرِیدُ بِی شَرّاً تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْراً.
ص: 56
حَسْبِیَ اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ أُومِنُ وَ بِاللَّهِ أَثِقُ وَ بِهِ أَتَعَوَّذُ وَ بِاللَّهِ أَعْتَصِمُ وَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ أَسْتَجِیرُ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ أَعُوذُ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ الَّتِی لَا یُجَاوِزُهَا بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ مِمَّا ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ مَا یَطْرُقُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ إِلَّا طَارِقاً یَطْرُقُ بِخَیْرٍ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ نَاظِرَةٍ وَ أُذُنٍ سَامِعَةٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ مَارِدٍ وَ جَبَّارٍ عَنِیدٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَلْجَأْتُ ظَهْرِی إِلَیْکَ وَ تَوَکَّلْتُ فِی أُمُورِی عَلَیْکَ أَنْتَ وَلِیِّی وَ مَوْلَایَ إِلَهِی فَلَا تُسَلِّمْنِی وَ لَا تَخْذُلْنِی وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ لَا تُؤَاخِذْنِی بِذُنُوبِی وَ إِسْرَافِی عَلَی نَفْسِی وَ أَعِنِّی عَلَی شُکْرِ نِعْمَتِکَ یَا مُحْسِنُ یَا جُبَارُ اجْعَلْنِی عَبْداً شَکُوراً لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ أَنْتَ الرَّبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا فَوْقَهُنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ حَبِّبْنِی إِلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ حَتَّی لَا یَکُونَ لِی فِی قَلْبِ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ غِلْظَةٌ وَ لَا یُعَارِضُونِی وَ اجْعَلْهُمْ یَسْتَقْبِلُونِّی بِوُجُوهٍ بَسِیطَةٍ وَ یَقْضُونَ حَوَائِجِی وَ یَطْلُبُونَ مَرْضَاتِی وَ یَخْشَوْنَ سَخَطِی بِاسْمِکَ الْقُدُّوسِ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ أَدْعُوکَ یَا اللَّهُ یَا نُوراً فِی نُورٍ وَ نُوراً إِلَی نُورٍ وَ نُوراً فَوْقَ نُورٍ وَ نُوراً تَحْتَ نُورٍ یُضِی ءُ بِهِ کُلُّ نُورٍ وَ کُلُّ ظُلْمَةٍ وَ یُطْفَأُ بِهِ شِدَّةُ کُلِّ شَیْطَانٍ وَ سُلْطَانٍ بِاسْمِکَ الَّذِی تَکَلَّمَ بِهِ الْمَلَائِکَةُ فَلَا یَکُونُ لِلْمَوْجِ عَلَیْهِمْ سَبِیلٌ وَ بِهِ یَذِلُّ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ یَکُونُ تَحْتَ قَدَمَیَّ بِاسْمِکَ الَّذِی سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ وَ اسْتَقْرَرْتَ بِهِ عَلَی عَرْشِکَ وَ عَلَی کُرْسِیِّکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ یَکُونُ لِی نُوراً وَ هَیْبَةً عِنْدَ جَمِیعِ الْخَلْقِ وَ بِأَسْمَائِکَ الْمُقَدَّسَةِ الْمُبَارَکَةِ أَنْتَ الْجَوَادُ الْکَرِیمُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الْعَظِیمُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا رَبَّ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ وَارِثَهُ یَا اللَّهُ أَنْتَ الْمَحْمُودُ فِی کُلِّ فِعَالِهِ.
ص: 57
یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الرَّفِیعُ فِی جَلَالِهِ یَا اللَّهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یَا رَحْمَانَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ رَاحِمَهُ یَا مُمِیتَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ وَارِثَهُ یَا حَیُّ حِینَ لَا حَیَّ فِی دَیْمُومِیَّةِ مُلْکِهِ وَ بَقَائِهِ یَا رَافِعُ الْمُرْتَفِعُ فَوْقَ سَمَائِهِ بِقُدْرَتِهِ یَا قَیُّومُ لَا یَفُوتُهُ شَیْ ءٌ مِنْ خَلْقِهِ یَا آخِرُ یَا بَاقِی یَا أَوَّلَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ آخِرَهُ یَا دَائِمُ بِغَیْرِ فَنَاءٍ وَ لَا زَوَالٍ لِمُلْکِهِ یَا صَمَدُ مِنْ غَیْرِ شَبِیهٍ فَلَا شَیْ ءَ کَمِثْلِهِ یَا مُبْدِئَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مُعِیدَهُ یَا مَنْ لَا یَصِفُ الْوَاصِفُونَ کُنْهَ جَلَالِهِ فِی مُلْکِهِ وَ عِزِّهِ وَ جَبَرُوتِهِ یَا کَبِیرُ أَنْتَ الَّذِی لَا تَهْتَدِی الْعُقُولُ لِصِفَتِهِ فِی عَظَمَتِهِ یَا بَاعِثُ یَا
مُنْشِئُ بِلَا مِثَالٍ یَا زَاکِی الطَّاهِرُ مِنْ کُلِّ آفَةٍ یَا کَافِی الْمُتَوَسِّعُ لِمَا خَلَقَ مِنْ عَطَایَا فَضْلِهِ الَّذِی لَا یَنْفَدُ یَا نَقِیُّ مِنْ کُلِّ سُوءٍ [وَ] لَمْ یُخَالِطْهُ فِعَالُهُ یَا جُبَارُ أَنْتَ الَّذِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَتُهُ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ أَنْتَ الَّذِی قَدْ عَمَّ الْخَلَائِقَ مَنُّهُ وَ فَضْلُهُ: یَا دَیَّانَ الْعِبَادِ وَ کُلٌّ یَقُومُ خَاضِعاً لِهَیْبَتِهِ یَا خَالِقَ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ کُلٌّ إِلَیْهِ مِیعَادُهُ یَا رَحِیمَ کُلِّ صَرِیخٍ وَ مَکْرُوبٍ یَا صَادِقَ الْوَعْدِ فَلَا تَصِفُ الْأَلْسُنُ جَلَالَ مُلْکِهِ وَ عِزِّهِ یَا مُبْدِئَ الْبَدَائِعِ لَمْ یَبْتَغِ فِی إِنْشَائِهَا عَوْنَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ یَا عَالِمَ الْغُیُوبِ فَلَا یَفُوتُهُ شَیْ ءٌ مِنْ خَلْقِهِ یَا مُعِیدَ مَا أَفْنَی إِذَا بَرَزَ الْخَلَائِقُ لِدَعْوَتِهِ یَا حَلِیماً ذَا أَنَاةٍ فَلَا شَیْ ءَ یُعَادِلُهُ مِنْ خَلْقِهِ یَا حَمِیدَ الْفِعَالِ فِی خَلْقِهِ بِلُطْفِهِ یَا عَزِیزُ الْغَالِبُ عَلَی أَمْرِهِ فَلَا شَیْ ءَ یُعَادِلُهُ یَا ظَاهِرَ الْبَطْشِ الشَّدِیدِ الَّذِی لَا یُطَاقُ انْتِقَامُهُ یَا عَالِی الْقَرِیبُ فِی عُلُوِّهِ وَ ارْتِفَاعِهِ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ فَلَا شَیْ ءَ یَقْهَرُ سُلْطَانَهُ یَا نُورَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ هُدَاهُ أَنْتَ الَّذِی أَضَاءَتِ الظُّلْمَةُ بِنُورِهِ یَا قُدُّوسُ الطَّاهِرُ فَلَا شَیْ ءَ کَمِثْلِهِ یَا قَرِیبُ الْمُجِیبُ الْمُتَدَانِی دُونَ کُلِّ شَیْ ءٍ یَا عَالِی الشَّامِخُ فِی السَّمَاءِ فَوْقَ کُلِّ شَیْ ءٍ عُلُوُّهُ وَ ارْتِفَاعُهُ یَا بَدِیعَ الْبَدَائِعِ وَ مُعِیدَهَا بَعْدَ فَنَائِهَا بِقُدْرَتِهِ یَا مُتَکَبِّرُ یَا مَنِ الْعَدْلُ أَمْرُهُ وَ الصِّدْقُ وَعْدُهُ یَا مَحْمُوداً فِی أَفْعَالِهِ فَلَا تَبْلُغُ الْأَوْهَامُ کُنْهَ جَلَالِهِ فِی مُلْکِهِ وَ عِزِّهِ یَا کَرِیمَ الْعَفْوِ أَنْتَ الَّذِی مَلَأَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَدْلُهُ وَ فَضْلُهُ یَا
ص: 58
عَظِیمَ الْمَفَاخِرِ وَ الْکِبْرِیَاءِ فَلَا یُدْرَکُ عِزُّ مُلْکِهِ یَا عَجِیبُ فَلَا تَنْطِقُ الْأَلْسُنُ بِکُلِّ آلَائِهِ وَ ثَنَائِهِ أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ أَمَاناً مِنْ عُقُوبَتِکَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَسْأَلُکَ نُوراً وَ نَصْراً وَ رِفْعَةً عِنْدَ جَمِیعِ خَلْقِکَ مِنْ بَنِی آدَمَ وَ بَنَاتِ حَوَّاءَ رَبَّ الْأَرْوَاحِ الْفَانِیَةِ وَ الْأَجْسَادِ الْبَالِیَةِ وَ الْأَرْوَاحِ الْمُرْتَفِعَةِ وَ أَسْأَلُکَ بِطَاعَةِ الْعُرُوقِ الْمُلْتَئِمَةِ إِلَی أَمَاکِنِهَا وَ بِطَاعَةِ الْقُبُورِ الْمُتَشَقِّقَةِ عَنْ أَهْلِهَا وَ بِدَعْوَتِکَ الصَّادِقَةِ فِیهِمْ وَ أَخْذِکَ الْحَقَّ مِنْهُمْ إِذَا بَرَزَ الْخَلَائِقُ فَهُمْ مِنْ مَخَافَتِکَ وَ شِدَّةِ سُلْطَانِکَ یَنْتَظِرُونَ قَضَاءَکَ وَ یَخَافُونَ عَذَابَکَ وَ یَرْجُونَ رَحْمَتَکَ اجْعَلْنِی مِنَ الْمُقَرَّبِینَ الْفَائِزِینَ وَ أَلْقِ عَلَیَّ مَحَبَّةً وَ نُوراً وَ نِعْمَةً وَ هَیْبَةً وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ یُسْمَعُ قَوْلِی وَ یُرْفَعُ أَمْرِی عَلَی کُلِّ أَمْرٍ أَنَا عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ الْفَقِیرُ إِلَی رَحْمَتِکَ اجْعَلْنِیَ اللَّهُمَّ عَالِیاً مُتَعَالِیاً یَا نُورَ النُّورِ یَا مِصْبَاحَ النُّورِ أَدْرَأُ بِکَ فِی نُحُورِهِمْ وَ أَسْتَعِیذُ بِکَ مِنْ شُرُورِهِمْ وَ أَسْتَعِینُ بِکَ عَلَیْهِمْ فَاکْفِنِی أَمْرَهِمْ بِلَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ یَا اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ إِنَّا رُسُلُ رَبِّکَ لَنْ یَصِلُوا إِلَیْکَ یا مُوسی أَقْبِلْ وَ لا تَخَفْ إِنَّکَ مِنَ الْآمِنِینَ کَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَ رُسُلِی إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ اللَّهُمَّ بِعِزَّتِکَ یَا دَائِمَ الْبَقَاءِ أَسْأَلُکَ بِالاسْمِ الَّذِی أَحَطْتَهُ بِحِجَابِ النُّورِ نُورِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ تُضِی ءُ بِهِ أَبْصَارُ النَّاظِرِینَ عُذْتُ بِرُبُوبِیَّتِکَ یَا اللَّهُ وَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَقُولُ لِلشَّیْ ءِ کُنْ فَیَکُونُ إِلَّا قَضَیْتَ حَاجَتِی وَ أَنْجَحْتَ طَلِبَتِی وَ یَسَّرْتَ أَمْرِی وَ سَتَرْتَ عَوْرَتِی وَ آمَنْتَ رَوْعَتِی وَ رَزَقْتَنِی نُوراً وَ عِزّاً وَ هَیْبَةً وَ قَبُولًا وَ رِفْعَةً عِنْدَ جَمِیعِ خَلَقِکَ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ بِاسْمِکَ الَّذِی وَسِعَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ هُوَ أَوْسَعُ مِنْهُ یَا دَائِمَ الْبَقَاءِ أَدِمْ مَا أَنَا فِیهِ مِنْ نِعْمَتِکَ وَ عَافِیَتِکَ وَ اجْعَلْ أُمُورِی أَوَّلَهَا صَلَاحاً وَ آخِرَهَا فَلَاحاً بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- ثُمَّ ادْعُ بِمَا أَحْبَبْتَ فَإِنَّهُ یُسْتَجَابُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1).
ص: 59
**[ترجمه]جمال الاسبوع: با خط حسن بن طحال - ره - و در کتب اصحابمان دیدم. همچنین جمعی از وهاب بن منبّه و حسن بصری و جعفر بن محمد بن علی
بن حسین بن علی بن ابی طالب از پیامبر صلّی الله علیه و آله آوردهاند که وی فرمود: این اسماء را را در شب معراج در لوحی از نور دیدم، و بین لوح و عرش حجایی نیست، پس جبرئیل علیه السلام فرمود: اگر سرکشی امتت نبود قطعا تو را از شأن این اسماء با خبر میکردم که خداوند عزوجل میفرماید: هر که در روز جمعه یک مرتبه آن را بر زبان آورد، امید است اهالی آسمان و زمین قادر به بدی رساندن به او نشوند و هر که هر روز جمعه یک یا دو مرتبه آن را بر زبان آورد، پیوسته در امان خدا و جوار اوست و کسی قادر به رساندن آزاری به او نیست.
حسن بصری گوید: شش مرتبه بر مردمی وارد شدم، پس خداوند بینایی آنان را از بین برد و مرا ندیدند، و بر حجاج وارد شدم در حالی که قصد قتل مرا داشت، پس مرا مقرّب کرد و به خود نزدیک نمود.
علی علیه السلام فرمود: ابراهیم علیه السلام با آن دعا کرده است و خداوند او را از آتش نمرود بن کنعان نجات داد و موسی علیه السلام با آن دعا کرده و زمانی که بر فرعون وارد شد، فرعون بر او قادر نشد.
کعب بن احبار گوید: خضرعلیه السلام با آن دعا کرد، پس گذارش بر چشمه آب حیات افتاد؛ و اسماعیل آن را بر زبان آورد پس خداوند او را نجات داد و ذبحی بزرگ برای او فدیه داد.
و علی علیه السلام فرمود: هیچ انسان اندوهگینی با آن دعا نکرد مگر اینکه خداوند او را از اندوهش نجات داد و هیچ انسانی غمگین آن را نخواند مگر اینکه خداوند غم او را برطرف کرد و کسی آن را برای حاجتی نخواند مگر اینکه حاجتهای دنیا و آخرت او بر آورده شد.
و کعب الاحبار گوید: در تورات یافتم، هرکس آن در هر جمعه یک بار بخواند، برایش مقبولیّت و هیبت و زیبایی و بزرگی و شکوه و جایگاهی بالا در نزد پادشاهان و بزرگان و اشراف خواهد بود.
و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هرکسی که برایش مصیبتی یا مشکلی از مشکلات دنیا و آخرت پیش آید و این اسماء را بر زبان آورد، خداوند برای او گشایش آورد و حوائج او را برآورده کند و اندوه او را بزداید و او را بر دشمنش پیروز گرداند .
و کعب بن احبار گوید: هرکه خواست که این اسماء را بر زبان آورد باید پاک باشد و هر جمعه با آن دعا کند و آنچه که از امر دنیا و آخرت را میخواهد از خدا مسألت کند که خداوند حکم کرده و مقدّر و واجب کرده که هر که آن را بر زبان آورد، هر موجودی که باشد، او را رد نکند و نبی صلّی الله علیه و آله در روز جمعه در روز احزاب با آن دعا کرده است، پس خداوند او را در مقابل دشمنانش یاری کرد و آن اسماء مقدس و مبارک خداوند است و آن این دعای مبارک است:
با نام خدا و با خدا، اولینها و آخرینها را گرفتم، ایستادگان و نشستگان را گرفتم، دیدگان آنان را با تاریکی می پوشاند و آسمان بر آن ها شعله آتش و زمین بر آن ها شهاب می فرستد. پس آنان را پوشاندیم، پس آنها خدا را نمیبینند. مرا مراقبت میکند و بر خلائق نیرومندم میکند، به نور خدا طلب بصیرت میکنم، به قدرت خداوند پاک استعانت میجویم، خداوند به من عطا میکند، و خداوند ملک جبار مرا بر بالهای فرشتگان مقرّب صدیق و صفبستگان و تسبیحکنندگان بالا میبرد.
خداوندا تو را میخوانم و تو خداوند ارحمالراحمین هستی، تو را میخوانم که تو خدای ماه و خورشید هستی، تو را میخوانم که تو خدای ستارگان هستی، تو را میخوانم که تو خدای مشرقها و مغربها هستی، تو را میخوانم ای خدای پاک که تو خدای شکستناپذیر، جبار، بزرگ منش، رحمن رحیم، دارای رحمت وسیع و آفریننده هستی. کسی هستی که فرمانروایی عظیمش شکستناپذیر، بزرگ و ارجمند است. فرخنده است نام خدا فرمانروای فرمانروایان. این نامهای تو برای همیشه تا زمانیکه مرا باقیگذاشتهای، برای من یار، کمک، گشایش، هیبت، نور و عظمتی باشد و حفاظت، نجات و موفقیتی برای من باشد.
من بنده تو و پسر بنده تو هستم، رحمتت مرا فرا میگیرد و عقوبتت مرا در بر میگیرد. با عزّتت و هیبتت مرا از آفات نجات ده، چنانکه دوستت ابراهیم را از آتش نجات دادی، و چنانکه کلیمت موسی بر فرعون با این اسماء هجوم آورد، به این نامهایت مرا نجات بده و چنانکه زمین زیر آسمان فشرده شده است و چنانکه فرزندان آدم زیر آسمان و زیر فرشته مرگ تحت فشار، و چنانکه فرشته مرگ در حضور خداوند پروردگار جهانیان فشرده شده است، اینگونه خلائق همواره زیر پاهایم فشرده باشند تا زمانیکه مرا زنده نگهداری.
ای یاریکننده مسلمانان، ای فریادرس کمکخواهان، ای مهربانترین مهربانان، تو پناه من از تمامی خلق، از پسران آدم و دختران حوا و پیروان آنان از شر جن و انس هستی، از اینکه یکی از آنان بر من هجوم آورد.
مجاور تو عزیز است، هیچ خدایی جز تو نیست، به دستاویزی استوار که آن را گسستن نیست چنگ زدم که نه نیکوکار از آن می گذرد و نه بدکار. به ریسمان محکم خدا متمسک شدم، از شر فاسقان عرب و عجم، از شر جن و انس، از شر هر کسیکه بدیای برای من میخواهد یا شری برای من قصد میکند به خدا پناه میبرم، بر خدا توکّل کردم و هر که بر خدا توکّل کند او برای وی بس است. خداوند به انجامرساننده امر خویش است. بهراستی خدا برای هر چیزی اندازهای مقرر کردهاست.
خدا برای من بس است. به نام خدا و به خدا ایمان میآورم و به خدا اطمینان میکنم و به او پناه میبرم و به خدا تمسک میجویم، و از شر شیطان راندهشده به خدای بزرگ پناه میبرم، و از آنچه که پراکند و آفرید و از شر هرآنچه که در شب و روز وارد میشود، غیر از وارد شوندهای که با خیر وارد میشود، به کلمات تام خداوند که نه نیکوکار از آن می گذرد و نه بدکار، پناه میبرم ای مهربانترین مهربانان.
بارالها از شر نفسم، از شر هر جنبنده ای که تو بر سرنوشت او مسلط هستی و از شر هر چشم بیننده و گوش شنوندهای، و از شر هر سرکش جبار کینه توز به تو پناه میبرم.
بارخدایا به تو تکیه کردم، در امورم بر تو توکل کردم و تو ولی و مولای من هستی. بارالها مرا تسلیم نکن، رها نکن و لحظهای به خودم وامگذار، و مرا به خاطر گناهانم و زیادهرویام بر خودم مؤاخذه نکن، و مرا بر شکر نعمتت یاری کن، ای نیکوکار، ای جبار، مرا بندهای شکرگزار قرار ده، معبودی جز تو خدای بزرگ نیست، بر تو توکل کردم ای خدای عرش بزرگ.
هیچ خدایی جز تو خدای بردبار کریم نیست، منزه است خدای پروردگار جهانیان، پروردگار آسمان هفتگانه و هرآنچه در آنها، بالای آنها و مابین آنهاست، ای پروردگار عرش بزرگ، حمد ازآن خدای پروردگار جهانیان است. بارالها مرا نزد تمامی خلائقت محبوب کن تا در قلب هیچ یک از آنها خشمی نسبت به من نباشد و با من مخالفت نکنند و آنان را بهگونهای قرار بده که با رویی گشاده به من روی آورند و نیازهایم را برآورده کنند و رضایتم را طلب کنند و از خشمم بهراسند.
به نام پاک بزرگ بزرگترت تو را میخوانم ای خدا، ای نوری در نور، نوری در کنار نور، نوری بالای نور، نوری پایین نور، که هر نور و تاریکی با آن روشن میشود و سختی هر شیطان و سلطان با آن آسان میشود. با نامت که ملائکه آن را بر زبان آورند پس موج به سوی آنان راهی ندارد، و هر جبار کینه توز با آن خوار میشود و زیر پایم قرار میگیرد تو را میخوانم، و با نامت که با آن خود را نامیدی و با آن بر عرش و کرسیات استقرار یافتی، تو را میخوانم. با اسم بزرگ بزرگترت که نزد تمامی خلقت نوری و هیبتی برای من باشد و با نامهای مقدس مبارکت تو را میخوانم، تو بخشنده کریم شکستناپذیر، جبار بزرگ منش بزرگ هستی. هیچ خدایی جز تو پروردگار هر چیز و وارث هر چیز نیست، ای خدا تو در هر عملت پسندیده هستی.
ای مهربانترین مهربانان، هیچ خدایی جز تو که در جلالت والا هستی نیست. ای خدا ای مهربانترین مهربانان، ای رحمان به هر چیز و مهربان به آن، ای میراننده هر چیز و وارث آن، ای زندهای که در همیشگی بودن فرمانروایی و بقایش، زندهای جز او نیست، ای بالابرنده برافراشتهها بر فراز آسمان با قدرتش، ای پایندهای که چیزی از خلقش از اختیار او بیرون نیست. ای آخر ای باقی، ای اول هر چیز و آخر آن، ای دائمی که ملکش بدون فناء و زوال است. ای صمد بیهمتا که چیزی مانند او نیست، ای آغازگر و تکرارکننده هر چیز، ای کسی که وصفکنندگان کنه جلال او در ملکش و عزت و جبروتش را وصف نمیکنند.
ای بزرگ، تو کسی هستی که عقل برای توصیف او در عظمتش به او راه نمییابد. ای برانگیزنده، ای ایجادکننده بدون سرمشق، ای پاک مطهر از هر آفت، ای ای کفایت کننده و در اختیار دارنده آنچه که از بخششها و فضل بیپایانش آفرید، ای پاک از هر سوئی که با اعمال نیکش درآمیزد. ای جبار! تو کسی هستی که رحمتش هر چیزی را فراگرفته است، ای مهرورز، ای نعمتده، ای صاحب جلال و بزرگواری، تو کسی هستی که لطف و فضلش همه خلائق را فراگرفته است.
ای جزا دهنده بندگان، که هر چیزی خاضعانه برای هیبت او قیام میکند. ای آفریننده هر آنچه در آسمانها و زمینهاست و هر چیزی بازگشتش بهسوی اوست. ای مهربان به هر فریادبرآورنده و مضطرب، ای راستین وعده، زبانها بزرگی ملک و عزت تو را وصف نمیکند، ای ایجادکننده شگفتیها که در ایجاد آن ها یاری هیچ یک از خلائق را طلب نکرد. ای دانای نهانها، که چیزی از خلائقش از دست او بیرون نیست. ای بازآورنده هر آنچه که از بین رفت آنگاه که خلائق برای خواندن آن نمایان شدند. ای بردبار صاحب تأمل که چیزی از آفریده هایش با او برابری نمیکند. ای که با لطفش درباره آفریده هایش صاحب اعمال پسندیده است، ای شکستناپذیر غالب بر امرش که چیزی با او برابری ندارد، ای که قدرت شدیدش که انتقام آن را یارای تحمل نیست نمایان است. ای والایی که با وجود والایی و بلندیات نزدیک هستی، ای مهرورز، ای نعمت دهنده که چیزی بر سلطه او چیره نمیشود.
ای نور هر چیز و هدایت آن، تو کسی هستی که با نورش تاریکی را روشن کرد. ای پاک پاکیزه که چیزی مانند او نیست، ای نزدیک اجابتکننده که به هر چیزی نزدیک است. ای عالی والا در آسمان که برتری و بلندیاش فراتر از هر چیز است. ای آفریننده شگفتیها و بازآورنده آن بعد از فنایش با قدرتش، ای بزرگوار، ای که امرش از روی عدل و وعدهاش از روی راستی است، ای کسی که در اعمالش پسندیده است و اندیشهها در ملک و عزتش به کنه جلال او نمیرسد، ای که عفوش کریم است. تو کسی هستی که عدل و فضلش هر چیزی را پر کرده. ای که مفاخر و کبریائش بزرگ است، پس عزت ملک او درک نمیشود؛ ای شگفتانگیز که زبانها همه نعمت ها و ثنای او را بر زبان نمیآورد.
بارخدایا، ایمنی از عقوبت در دنیا و آخرت را از تو میخواهم. نور، یاری و رفعتی نزد همه خلق از پسران آدم و دختران حوا می خواهم ای پروردگار روحهای فانی، جسمهای پوسیده و روحهای بالا رفته.
به طاعت رگهای انسجام یافته در جای خود، به طاعت قبرهای شکافته شده از ساکنانش، و به دعوت راستینت در میان آنان و گرفتن حق توسط تو از آنان، آنگاه که خلائق هویدا شوند در حالیکه آنان از بیم و شدت سلطه تو منتظر داوری تو هستند، از عذابت هراس دارند و به رحمتت امیدوارند، از تو مسئلت دارم؛ مرا از مقربان رستگار قرار بده، و محبت، نور، نعمت و هیبتی بر من الهام کن. و مرا از جمله کسانی که سخنش شنیده میشود و امرش بر هر امری برتری دارد قرار بده. من بنده تو و فرزند بندهات و نیازمند به رحمت تو هستم، مرا عالی متعالی قرار بده. ای نور نور، ای چراغ روشنایی، با تو آنان را از خود دور می کنم و از شر آنان به تو پناه میبرم و علیه آنان از تو استعانت میجویم. با «لا حول و لا قوه الا بک» مرا از امر آنان حفاظت کن.
ای خدای بلندمرتبه بزرگ! اگر بخواهیم، معجزهای از آسمان بر آنان فرود میآوریم تا در برابر آن گردنهایشان خاضع گردد، ما فرستادگان پروردگار توییم آنان هرگز به تو دست نخواهند یافت، ای موسی پیش آی و نترس که تو در امانی، خدا مقرر کرده است که من و فرستادگانم چیره خواهیم گردید، آری خدا نیرومند شکستناپذیر است.
بار خدایا به عزتت، ای صاحب بقای دائم، با نامت که با حجاب نور آن را احاطه کردهای، از تو میخواهم، ای نور آسمانها و زمین که با آن چشمهای بینندگان روشن میشود، به ربوبیتت پناه میبرم، ای خدا، و با نامت که به چیزی میگویی باش پس موجود میشود، از تو میخواهم که حاجتم را برآورده کنی و خواستهام را بهانجام برسانی و کارم را آسان کنی و عیبم را بپوشانی، ترسم را ایمن کنی، و نور، عزت، هیبت، قبول و رفعتی نزد تمامی خلقت به من روزی کن، با حول و قوه تو و با نامت که هر چیزی را در بر گرفته است و از آن فراگیرتر است، ای صاحب بقای دائم، آنچه که از نعمت و تندرستی در آن هستم را بر من پایدار کن و ابتدای امورم را صلاح و آخر آن را رستگاری قرار بده، با رحمتت ای مهربانترین مهربانان....... سپس به هر چه دوست داری دعا کن که انشاءالله اجابت خواهد شد. - . جمال الاسبوع -
**[ترجمه]
قال الفیروزآبادی کبس البئر و النهر طمهما بالتراب و رأسه فی ثوبه أخفاه و أدخله و داره هجم علیه و احتاط و المکبس من یقتحم الناس فیکبسهم لم یخالطه الضمیر راجع إلی السوء أو إلیه تعالی أی لم یخلط به مصنوعاته و هو أوسع منه أی من کل شی ء أو المعنی الله أوسع من الاسم علی سبیل الالتفات.
ص: 60
**[ترجمه]فیروز آبادی گوید: «کبس البئر و النهر» آن را با خاک پوشاند و «کبس رأسه فی ثوبه» یعنی سر خود را پنهان کرد و در آن داخل کرد و «کبس داره» یعنی بر آن هجوم آورد و محاصره کرد، و «المکبس»: کسی که به مردم حمله میکند و هجوم میآورد. «لم یخالطه» ضمیر به سوء بر میگردد یا به خداوند متعال، یعنی مصنوعاتش را با او در نمیآمیزد. «و هو اوسع منه» یعنی از هر چیزی، یا اینکه خداوند متعال وسیعتر از اسم است، از باب صنعت التفات .
**[ترجمه]
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ، وَ الْمُتَهَجِّدُ،: نَرْوِی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی السَّاعَةِ الَّتِی یُسْتَجَابُ فِیهَا الدُّعَاءُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ یَقُولُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ ثُمَّ یَدْعُو بِمَا یَلِیقُ بِالتَّوْفِیقِ (1).
**[ترجمه]جمال الاسبوع و المتهجد: از نبی اکرم صلی الله علیه و آله روایت میکنیم که درباره ساعتی که در روز جمعه در آن دعا استجابت میشود میفرماید: پاک و منزه هستی که خدایی جز تو نیست. ای حنان، ای منان، ای پدید آورنده آسمانها و زمین، ای صاحب شکوه و اکرام، ... سپس آنچه که شایسته توفیق است را دعا میکند. - مصباح المتهجد: 284، جمال الأسبوع.[1] -
**[ترجمه]
الْجَمَالُ، ذَکَرَ رِوَایَةً یُدْعَی بِهِ عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ وَ قَالَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ بَیْنَ الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ حَدَّثَ أَبُو الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ الْبَاقِرِ علیهم السلام قَالَ: کَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سِتْرٌ(2) قَلَّمَا عُثِرَ عَلَیْهِ وَ ذَکَرَ تَمَامَ الْحَدِیثِ وَ فِیهِ یَا مُحَمَّدُ وَ مَنْ أَحَبَّ مِنْ أُمَّتِکَ رَحْمَتِی وَ بَرَکَاتِی وَ رِضْوَانِی وَ تَعَطُّفِی وَ قَبُولِی وَ وَلَایَتِی وَ إِجَابَتِی فَلْیَقُلْ حِینَ تَزُولُ الشَّمْسُ أَوْ یَزُولُ اللَّیْلُ اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَکَ الْحَمْدُ کُلُّهُ جُمْلَتُهُ وَ تَفْسِیرُهُ- إِلَی آخِرِ مَا مَرَّ فِی بَابِ نَوَافِلِ الزَّوَالِ وَ لَمْ نُعِدْهُ هُنَا لِعَدَمِ الِاخْتِصَاصِ بِالْیَوْمِ (3).
**[ترجمه]جمال الاسبوع: روایتی را ذکر میکند که هنگام زوال خورشید خوانده میشود و برخی اصحاب ما گویند به هنگام زوال خورشید در روز جمعه و بین اذان و اقامه است: ابوالفضل شیبانی از جعفر بن محمد، از پدرش امام باقر علیهما السلام روایت کرد که وی فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله ستری داشت که کمتر به آن دست مییافت... و تمام حدیث را ذکر کرد. و در آن آمده است: ای محمد! هر یک از امتت که رحمتم، برکاتم، رضوانم؛ مهربانیام، قبولم، ولایتم و اجابتم را دوست دارد، باید به هنگام زوال خورشید یا زوال شب بگوید: بارالها، همه حمد و تفسیر آن از آن توست... تا پایان آنچه که در باب نوافل زوال گذشت، و در اینجا به دلیل عدم اختصاص به این روز، آن را ذکر نکردیم. - جمال الأسبوع: ، و در ادعیه سر در جلد 95: 318 بیان شد..[2] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْجَمَالُ،: فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَلْیَدْعُ بِمَا رَوَاهُ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ
ص: 61
وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً- ثُمَّ یَقُولُ یَا سَابِغَ النِّعَمِ یَا دَافِعَ النِّقَمِ یَا بَارِئَ النَّسَمِ یَا عَلِیَّ الْهِمَمِ یَا مُغْشِیَ الظُّلَمِ یَا ذَا الْجُودِ وَ الْکَرَمِ یَا کَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْأَلَمِ یَا مُونِسَ الْمُسْتَوْحِشِینَ فِی الظُّلَمِ یَا عَالِماً لَا یُعَلَّمُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ یَا مَنِ اسْمُهُ دَوَاءٌ وَ ذِکْرُهُ شِفَاءٌ وَ طَاعَتُهُ غَنَاءٌ ارْحَمْ مَنْ رَأْسُ مَالِهِ الرَّجَاءُ وَ سِلَاحُهُ الدُّعَاءُ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ (1).
**[ترجمه]المتهجد و جمال الاسبوع: و چون خورشید زایل شد، باید آنچه را که محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام روایت کرد بخواند: لا اله الا الله، الله اکبر، سبحان الله از آن خدایی است که فرزندی اختیار نکرد و در ملک شریکی برای او نیست و هیچ ولیّای از روی ذلت برای او نیست، و برای او تکبیر بگوید.
سپس میگوید: ای کامل کننده نعمتها، ای دفع کننده تلخی ها، ای آفریننده انسان ها، ای صاحب همت متعالی، ای پوشاننده ظلم، ای صاحب بخشش و کرم، ای برطرف کننده بیماری و درد، ای مونس وحشتزدگان در تاریکی، ای عالمی که تعلیم داده نمیشود، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و در حق من آنچه که تو شایسته آن هستی انجام بده. ای کسی که اسم او دوا و ذکر او شفا و طاعت او بی نیازی است، بر کسی که سرمایه اش امید و سلاحش دعاست، منزه هستی و حمد از آن توست که هیچ خدایی جز تو نیست، ای مهربان ای نعمت دهنده ای خالق آسمانها و زمین، ای صاحب جلال و بزرگواری. - مصباح المتهجد: 252، جمال الأسبوع.[1] -
**[ترجمه]
یا مغشی الظلم علی بناء الفاعل من باب الإفعال أی ساتر الظلم الصوریة و المعنویة بالأنوار الظاهرة و الباطنة أو بناء المفعول من المجرد کمرمی أی الظلم مستورة بنوره فیرجع إلی الأول و نسبة الظلم إلیه لأنها من مخلوقاته سبحانه یا بدیع السماوات و الأرض أی مبدعهما و منشئهما من کتم العدم أو الوصف بحال المتعلق أی بدیع سماواته و أرضه.
**[ترجمه]«یا مغشی الظلم» بر وزن فاعل از باب افعال: ای پوشاننده تاریکیهای صوری و معنوی با انوار ظاهری و باطنی، یا بر وزن مفعول از فعل مجرد است مانند مرمیّ، یعنی تاریکیها با نور او پوشیده شده است؛ پس به اول بر میگردد و نسبت تاریکیها به او به این دلیل است که آن از مخلوقات خداوند سبحان است. «ای بدیع آسمانها و زمین»، یعنی ای ابداع کننده و به وجود آورنده آن از عدم؛ یا وصف به حال متعلق یعنی آسمانها و زمینش بدیع است.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ،: فَإِذَا تَوَجَّهَ إِلَی الْمَسْجِدِ فَالْأَفْضَلُ أَنْ یَکُونَ مَاشِیاً-(2)
ثُمَّ ذَکَرَ ره أَدْعِیَةَ دُخُولِ الْمَسْجِدِ کَمَا مَرَّ فِی بَابِهَا(3).
**[ترجمه]المتهجد: و چون به سوی مسجد روی کرد، بهتر این است که پیاده باشد، - مصباح المتهجد: 198.[2] - سپس دعاهای ورود به مسجد را چنانکه در باب آن گذشت ذکر کرده است. - مراجعه شود: ج 84 ص 19-27.[3] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ جَمَالُ الْأُسْبُوعِ، فِی رِوَایَةِ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَرَأَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ حَتَّی یُسَلِّمَ الْحَمْدَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ آخِرَ بَرَاءَةَ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ وَ آخِرَ الْحَشْرِ وَ الْخَمْسَ آیَاتٍ مِنْ آخِرِ آلِ عِمْرَانَ إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلَی قَوْلِهِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ کُفِیَ مَا بَیْنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ(4).
ص: 62
**[ترجمه]المتهجد و جمال الاسبوع: در روایت عمر بن یزید از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمود: هر که روز جمعه تا سلام دادن، هفت مرتبه حمد، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، هفت مرتبه «قل هو الله احد»، هفت مرتبه «قل یا أیّها الکافرون»، هفت مرتبه قل «أعوذ بربّ النّاس» و آیه آخر توبه «لقد جائکم رسول من انفسکم»، و آخر حشر و پنج آیه از آخر آل عمران «ان فی خلق السموات و الارض » تا این سخن او « انک لا تخلف المیعاد » را قرائت کند، برای ما بین دو جمعه کفایت میکند. - مصباح المتهجد: 257.[1] -
**[ترجمه]
الْجَمَالُ، وَ مِنْ ذَلِکَ رِوَایَةٌ أُخْرَی یَزِیدُ وَ یَنْقُصُ فِی بَعْضِ مَا ذَکَرْنَاهُ أَرْوِیهَا بِإِسْنَادِی إِلَی جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ مِمَّا ذَکَرَهُ فِی تَهْذِیبِ الْأَحْکَامِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ بَعْدَ الْجُمُعَةِ حَتَّی یَنْصَرِفَ جَالِساً مِنْ قَبْلِ أَنْ یَرْکَعَ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبْعاً وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ سَبْعاً وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ سَبْعاً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ آیَةَ السُّخْرَةِ وَ قَوْلَهُ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ إِلَی آخِرِهَا کَانَ کَفَّارَةَ مَا بَیْنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ(1).
ثَوَابُ الْأَعْمَالِ، عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ: مِثْلَهُ (2)
وَ لَیْسَ فِیهِ جَالِساً مِنْ قَبْلِ أَنْ یَرْکَعَ.
**[ترجمه]جمال الاسبوع: و از آن روایت دیگری است و در بخشی از آنچه که ما ذکر کردیم کم و زیاد میشود که با اسنادم به جدم ابو جعفر طوسی - رضی الله عنه - در آنچه که در تهذیب الاحکام از حلبی، از امام صادق علیه السلام روایت کرده آمده است که فرمود: هر که بعد از جمعه تا خروجش در حالیکه نشسته است قبل از اینکه رکوع کند، یک مرتبه حمد، هفت مرتبه «قل هو الله احد»، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ النّاس»، و آیه الکرسی و آیه السخره و این سخن او «لقد جائکم رسول من أنفسکم» تا پایان آن را قرائت کند، کفاره ما بین دو جمعه است. - جمال الأسبوع ، تهذیب الأحکام 1: 250.[2] -
ثواب الاعمال: از پدرش، از سعد بن عبدالله، از احمد بن محمد، مشابه آن آمده است - ثواب الأعمال : 35.[3] -
و در آن، «در حالت نشسته قبل از اینکه رکوع کند» موجود نیست.
**[ترجمه]
الْجَمَالُ، وَ مِنْ ذَلِکَ رِوَایَةٌ أُخْرَی أَرْوِیهَا بِإِسْنَادِی إِلَی جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی جِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الشَّیْخِ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ الْقُمِّیِّ فِیمَا رَوَاهُ فِی کِتَابِهِ کِتَابِ ثَوَابِ الْأَعْمَالِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَرَأَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ فَرَاغِهِ مِنْ صَلَاةِ الْجُمُعَةِ وَ قَبْلَ أَنْ یَثْنِیَ رِجْلَیْهِ الْحَمْدَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ سَبْعَ مَرَّاتٍ لَمْ یَنْزِلْ بِهِ بَلِیَّةٌ وَ لَمْ تُصِبْهُ فِتْنَةٌ إِلَی یَوْمِ الْجُمُعَةِ الْأُخْرَی فَإِنْ قَالَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ الَّتِی حَشْوُهَا بَرَکَةٌ وَ عُمَّارُهَا الْمَلَائِکَةُ مَعَ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَبِینَا إِبْرَاهِیمَ- جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ إِبْرَاهِیمَ فِی دَارِ السَّلَامِ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ وَ عَلَی آلِهِمَا الطَّاهِرِینَ.
وَ مِنْ ذَلِکَ رِوَایَةٌ أُخْرَی مِنْ أَصْلِ الشَّیْخِ الْمُتَّفَقِ عَلَی عِلْمِهِ وَ وَرَعِهِ وَ صَلَاحِهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَقَالَ مَا هَذَا لَفْظُهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْمُغِیرَةِ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَرَأَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ حِینَ یُسَلِّمُ وَ قَبْلَ أَنْ یَتَرَبَّعَ الْحَمْدَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِ
ص: 63
النَّاسِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ آیَةَ السُّخْرَةِ الَّتِی فِی الْأَعْرَافِ مَرَّةً وَ آخِرَ بَرَاءَةَ وَ آخِرَ الْحَشْرِ کُفِیَ مَا بَیْنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ.
**[ترجمه]جمال الاسبوع: و از آن، روایت دیگری است که با اسنادم به جدم ابو جعفر طوسی، از علی بن ابوجید، از محمد بن حسن بن ولید، از شیخ جعفر بن سلیمان قمی در آنچه که در کتابش ثواب الاعمال، با اسنادش به امام صادق علیه السلام روایت کرده، روایت میکنم که فرمود: هرکه روز جمعه بعد از فراغتش از نماز جمعه و قبل از اینکه پاهایش را تا کند، هفت مرتبه حمد، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق» و هفت مرتبه قل «أعوذ بربّ النّاس» را قرائت کند، تا جمعه دیگر مصیبتی بر او فرود نمیآید و فتنهای به او نمیرسد و اگر بگوید :«بارالها مرا از اهل بهشتی که آکندگی آن برکت و آباد کنندگان آن ملائکه است، همراه نبیمان محمد و پدرمان ابراهیم قرار بده.» خداوند او را با ابراهیم در دار السلام جمع کند، که درود خداوند بر محمد و ابراهیم و خاندان مطهر آنان باد.
و از آن جمله، روایت دیگری از اصل شیخ محمد بن عمیر - رضی الله عنه - که بر علم، پرهیزکاری و شایستگی او اتفاق نظر وجود دارد، چیزی آورده که لفظ آن این است: عبدالله بن مغیره از کسی که از امام صادق علیه السلام روایت کرد آورده است: هر که روز جمعه هنگامی که سلام میدهد و قبل از اینکه چهار زانو بنشیند، هفت مرتبه حمد، هفت مرتبه «قل هو الله احد»، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، هفت مرتبه قل «أعوذ بربّ النّاس»، یک مرتبه آیه الکرسی و یک مرتبه آیه السخره که در سوره اعراف است و آخر توبه و آخر حشر را قرائت کند، بین دو جمعه او را کفایت میکند.
**[ترجمه]
و هذا ابن أبی عمیر مراسیله یعمل بها کما یعمل بمسانید غیره من الثقات.
وَ مِنْ ذَلِکَ رِوَایَةُ الْأَبْنَاءِ عَنِ الْآبَاءِ مِنْ آلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَرَأَ فِی دُبُرِ صَلَاةِ الْجُمُعَةِ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ سَبْعَ مَرَّاتٍ لَمْ یَنْزِلْ بِهِ بَلِیَّةٌ وَ لَمْ تُصِبْهُ فِتْنَةٌ إِلَی الْجُمُعَةِ الْأُخْرَی فَإِنْ قَالَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ الَّتِی حَشْوُهَا بَرَکَةٌ وَ عُمَّارُهَا مَلَائِکَةٌ مَعَ حَبِیبِنَا مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَبِینَا إِبْرَاهِیمَ- جَمَعَ اللَّهُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فِی دَارِ السَّلَامِ.
وَ مِنْ ذَلِکَ رِوَایَةٌ أُخْرَی حَدَّثَ أَبُو الْحُسَیْنِ مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ التَّلَّعُکْبَرِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نُعَیْمٍ السَّمَرْقَنْدِیِّ عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِشْکِیبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَرَأَ فِی عَقِیبِ صَلَاةِ الْجُمُعَةِ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ سَبْعَ مَرَّاتٍ لَمْ یَنْزِلْ بِهِ بَلِیَّةٌ وَ لَمْ تُصِبْهُ فِتْنَةٌ إِلَی الْجُمُعَةِ الْأُخْرَی وَ زَادَنَا بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَنَّهُ یَقْرَأُ بَعْدَ الَّذِی ذُکِرَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ یَقُولُ إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ وَ آخِرَ التَّوْبَةِ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.
ص: 64
فَإِنْ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی تَعَمَّدْتُ إِلَیْکَ بِحَاجَتِی وَ أَنْزَلْتُ بِکَ الْیَوْمَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی وَ مَسْکَنَتِی وَ أَنَا لِرَحْمَتِکَ أَرْجَی مِنِّی لِعَمَلِی وَ لَمَغْفِرَتُکَ وَ رَحْمَتُکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِی فَتَوَلَّ یَا رَبِّ قَضَاءَ کُلِّ حَاجَةٍ هِیَ لِی بِقُدْرَتِکَ عَلَیْهَا وَ تَیَسُّرِ ذَلِکَ عَلَیْکَ فَإِنِّی لَمْ أُصِبْ خَیْراً قَطُّ إِلَّا مِنْکَ وَ لَمْ یَصْرِفْ عَنِّی أَحَدٌ سُوءاً غَیْرُکَ وَ لَیْسَ أَرْجُو لِآخِرَتِی وَ دُنْیَایَ سِوَاکَ وَ لَا لِیَوْمِ فَقْرِی وَ تَفَرُّدِی فِی حُفْرَتِی إِلَّا أَنْتَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی خَیْرَ الدُّنْیَا وَ خَیْرَ الْآخِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ الدُّنْیَا وَ شَرَّ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ الَّتِی حَشْوُهَا بَرَکَةٌ وَ عُمَّارُهَا الْمَلَائِکَةُ مَعَ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ علیهما السلام جَمَعَ اللَّهُ [بَیْنَهُ وَ] بَیْنَ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ علیهما السلام فِی دَارِ السَّلَامِ- قَالَ وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ آلِهِ فَیَقُولَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ صَلَاةَ مَلَائِکَتِکَ وَ أَنْبِیَائِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ- فَمَنْ قَالَ ذَلِکَ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ ذَنْبٌ سَنَةً.
قَالَ بِرِوَایَةٍ أُخْرَی قَالَ: یَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ- فَمَنْ قَالَ ذَلِکَ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یُدْرِکَ صَاحِبَ الْأَمْرِ علیه السلام (1).
**[ترجمه]و ابن ابو عمیر کسی است که به مرسلههای او عمل میشود، چنانکه به مسندهای ثقات غیر او عمل میشود.
و از آن جمله، روایت پسران از پدران، از خاندان رسول الله صلّی الله علیه و آله است که هرکه روز جمعه بعد از نماز جمعه یک مرتبه حمد و هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق» را قرائت کند، تا جمعه دیگر مصیبتی بر او فرود نمیآید و فتنهای به او نمیرسد و اگر بگوید :«بارالها مرا از اهل بهشتی که آکندگی آن برکت و آباد کنندگان آن ملائکه اند، همراه نبیمان محمد و پدرمان ابراهیم علیهما السلام قرار بده.» خداوند او را با محمد صلی الله علیه و آله و ابراهیم علیه السلام در دار السلام جمع کند.
و از آن جمله روایت دیگری است که رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمود: هرکه بعد از نماز جمعه هفت مرتبه فاتحه الکتاب، هفت مرتبه «قل هو الله احد»، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، و یک مرتبه فاتحه الکتاب و هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ النّاس» را قرائت کند، تا جمعه دیگر مصیبتی بر او فرود نمیآید و فتنهای به او نمیرسد.
و برخی اصحاب ما افزوده اند که بعد از آنچه که ذکر شد، آیۀ الکرسی را قرائت میکند و میخواند: {در حقیقت پروردگار شما آن خدایی است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر عرش استیلا یافت. روز را به شب که شتابان آن را می طلبد می پوشاند و [نیز] خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده اند [پدید آورد]. آگاه باش که [عالم] خلق و امر از آن اوست. فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان، پروردگار خود را به زاری و نهانی بخوانید که او از حدگذرندگان را دوست نمی دارد و در زمین پس از اصلاح آن فساد مکنید و با بیم و امید او را بخوانید که رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.} و آخر سوره توبه: {قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید. به [هدایت] شما حریص و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است، پس اگر روی برتافتند بگو: خدا مرا بس است، هیچ معبودی جز او نیست، بر او توکل کردم و او پروردگار عرش بزرگ است.}
و اگر بگوید: بارالها، من با حاجتم تو را قصد کردم و نیازم و فقرم و بیچارگی ام را به سوی تو آوردهام و من به رحمت تو امیدوارتر از عمل خود هستم، و مغفرت و رحمت تو وسیعتر از گناهان من است؛ پس بر آورده کردن هر حاجتی که دارم را با قدرت خود بر آن، و با آسان بودن آن برای تو بر عهده بگیر که من هرگز به خیری دست نیافتم مگر از جانب تو، و کسی غیر از تو هیچ بدی را از من دور نکرده است. و برای آخرتم و دنیایم جز به تو، و برای روز نیازم و تنهاییام در قبر، جز به تو امید نبستم. بر محمد و خاندان و محمد درود بفرست و خیر دنیا و آخرت را به من ببخش و شر دنیا و آخرت را از من دور کن. بارالها مرا از اهل بهشتی که آکندگی آن برکت وآباد کنندگان آن ملائکه اند، همراه نبیمان محمد و پدرمان ابراهیم قرار بده، خداوند او را با محمد صلی الله علیه و آله و ابراهیم در دار السلام جمع کند.
گوید: و مستحب است که بر نبی و خاندان او درود بفرستد و بگوید: خدایا، درود ملائکهات و انبیائت را بر محمد وخاندان او قرار بده. پس هر که این را بگوید، گناه یک سال برای او نوشته نمیشود .
گوید: به روایت دیگری، میگوید: خدایا بر محمد و خاندان درود بفرست و در فرج آنها تعجیل بفرما. پس هر که این را بگوید نمیمیرد تا اینکه صاحب امر را درک کند. - جمال الأسبوع: 445.[1] -
**[ترجمه]
أَعْلَامُ الدِّینِ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام مَنْ قَالَ: عَقِیبَ الظُّهْرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ اجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ صَلَوَاتِ مَلَائِکَتِکَ وَ رُسُلِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- کَانَتْ لَهُ أَمَاناً بَیْنَ الْجُمُعَتَیْنِ وَ مَنْ قَالَ أَیْضاً عَقِیبَ الْجُمُعَةِ سَبْعَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ- کَانَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ علیه السلام.
**[ترجمه]اعلام الدین: از جعفر بن محمد از پدرانش: هر که در تعقیب ظهر روز جمعه سه مرتبه بگوید: خدایا درودت و درود ملائکه و رسولانت را برای محمد و خاندان محمد قرار بده، ما بین دو جمعه، امانی برای او میشود؛ و نیز هر که بعد از جمعه هفت مرتبه بگوید: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و فرج خاندان محمد را تعجیل بفرما، از اصحاب امام قائم میشود.
**[ترجمه]
مَجَالِسُ الصَّدُوقِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِیدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَمْدَانَ الْقُشَیْرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی الْکِلَابِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَرَأَ فِی دُبُرِ صَلَاةِ الْجُمُعَةِ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ سَبْعَ مَرَّاتٍ لَمْ تَنْزِلْ بِهِ بَلِیَّةٌ وَ لَمْ تُصِبْهُ فِتْنَةٌ إِلَی یَوْمِ الْجُمُعَةِ الْأُخْرَی فَإِنْ قَالَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ الَّتِی حَشْوُهَا بَرَکَةٌ وَ عُمَّارُهَا
ص: 65
مَلَائِکَةٌ مَعَ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَبِینَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ فِی دَارِ السَّلَامِ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ وَ عَلَی آلِهِمَا الطَّاهِرِینَ (1).
ثواب الأعمال، عن أبیه عن علی بن إبراهیم عن أبیه عن النوفلی عن السکونی عن أبی عبد الله علیه السلام عن آبائه علیهم السلام عن النبی: مثله (2).
جنة الأمان، مرسلا: مثله (3).
المتهجد،: السور و الدعاء من غیر ذکر فضل (4).
أعلام الدین، مرسلا: مثله مع فضله.
**[ترجمه]مجالس صدوق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هرکه روز جمعه بعد از نماز جمعه یک مرتبه فاتحه الکتاب، هفت مرتبه «قل هو الله احد»؛ یک مرتبه فاتحه الکتاب، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»؛ یک مرتبه فاتحه الکتاب، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ النّاس» را قرائت کند، تا جمعه دیگر مصیبتی بر او فرود نمیآید و فتنهای به او نمیرسد و اگر بگوید :«بارالها مرا از اهل بهشتی که آکندگی آن برکت، آباد کنندگان آن ملائکه است، همراه نبیمان محمد و پدرمان ابراهیم قرار بده.» خداوند او را با محمد صلّی الله علیه و آله وابراهیم علیه السلام در دار السلام جمع کند که درود خداوند بر محمد، ابراهیم و خاندان مطهر آنان باد. - أمالی صدوق: 196.[2] -
ثواب الاعمال: از پدرش، از علی بن ابراهیم، از پدرش نوفلی، از سکونی، از امام صادق، از پدرانش علیهم السلام، از پیامبر صلی الله علیه و آله مشابه آن را آورده است. - ثواب الأعمال: 196.[3] -
جنۀ الأمان: مشابه آن را به صورت مرسل آورده است. - مصباح الکفعمی: 422.[4] -
المتهجد: سورهها و دعا را بدون ذکر فضیلت آورده است. - مصباح المتهجد: 257.[5] -
اعلام الدین: مشابه آن را به همراه فضلیت آن به صورت مرسل آورده است.
**[ترجمه]
جُنَّةُ الْأَمَانِ، فِی السَّفِینَةِ الْبَغْدَادِیَّةِ لِلسُّلَفِیِّ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّهُ مَنْ قَرَأَ التَّوْحِیدَ سَبْعاً بَعْدَ صَلَاةِ الْجُمُعَةِ حُفِظَ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَی مِثْلِهَا.
وَ فِی فَضَائِلِ الْقُرْآنِ لِابْنِ الضُّرَیْسِ: أَنَّهُ مَنْ قَرَأَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ الْفَاتِحَةَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ سَبْعاً سَبْعاً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ.
وَ فِی مُسْنَدِ أَبِی حَنِیفَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَرَأَ التَّوْحِیدَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ بَعْدَ صَلَاةِ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ فِی مَجْلِسِهِ سَبْعاً سَبْعاً حُفِظَ إِلَی مِثْلِهِ.
وَ فِی جَامِعِ ابْنِ وَهْبٍ، مَرْفُوعاً: أَنَّهُ مَنْ قَرَأَ عِنْدَ تَسْلِیمِ الْإِمَامِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَبْلَ أَنْ یَثْنِیَ رِجْلَیْهِ وَ یَتَکَلَّمَ التَّوْحِیدَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ سَبْعاً سَبْعاً حَفَظَهُ اللَّهُ فِی دِینِهِ وَ دُنْیَاهُ وَ أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ (5).
وَ فِی جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ، عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: مَنْ صَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِیمَا بَیْنَ الظُّهْرَیْنِ
ص: 66
عَدَلَ سَبْعِینَ رَکْعَةً.
وَ عَنْهُ علیه السلام: مَنْ قَرَأَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ تَسْلِیمِهِ مِنَ الظُّهْرِ الْحَمْدَ سَبْعاً وَ الْقَلَاقِلَ سَبْعاً وَ آخِرَ بَرَاءَةَ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ السُّورَةَ وَ خَمْسَ آیَاتٍ مِنْ آلِ عِمْرَانَ إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلَی قَوْلِهِ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ کُفِیَ مَا بَیْنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ-(1) وَ مِمَّا یَخْتَصُّ عَقِیبَ الْجُمُعَةِ أَنْ یُصَلِّیَ بِهَذِهِ الصَّلَوَاتِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا تَبْقَی صَلَاةٌ و بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا تَبْقَی بَرَکَةٌ اللَّهُمَّ وَ سَلِّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا یَبْقَی سَلَامٌ اللَّهُمَّ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا تَبْقَی رَحْمَةٌ- وَ رَأَیْتُ هَذِهِ الصَّلَوَاتِ بِرِوَایَةٍ أُخْرَی وَ هِیَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْ صَلَوَاتِکَ شَیْ ءٌ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْ رَحْمَتِکَ شَیْ ءٌ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْ بَرَکَاتِکَ شَیْ ءٌ وَ سَلِّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْ سَلَامِکَ شَیْ ءٌ(2).
ثُمَّ قَالَ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ فِی الرِّوَایَةِ الْأُولَی رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ مَنْ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ بِهَذِهِ الصَّلَوَاتِ مُحِیَتْ خَطَایَاهُ وَ أُعِینَ عَلَی عَدُوِّهِ وَ هُیِّئَ لَهُ أَسْبَابُ الْخَیْرِ وَ أُعْطِیَ أَمَلَهُ وَ بُسِطَ فِی رِزْقِهِ وَ کَانَ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی الْجَنَّةِ وَ ذَکَرَهَا أَبُو الْقَاسِمِ الطَّبَرَانِیُّ فِی کِتَابِ الدَّعَوَاتِ وَ مُلَخَّصُ قِصَّتِهَا أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أُتِیَ بِرَجُلٍ اتُّهِمَ بِسَرِقَةِ بَعِیرٍ فَحَنَّ الْبَعِیرُ مِنْ سَاعَتِهِ وَ رَغَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْبَعِیرُ
قَدْ شَهِدَ بِبَرَاءَتِهِ لِأَجْلِ مَا صَلَّی عَلَیَّ بِهَذِهِ الصَّلَوَاتِ وَ أَمَّا الرِّوَایَةُ الثَّانِیَةُ فَذَکَرَهَا صَاحِبُ کِتَابِ الْوَسَائِلِ إِلَی الْمَسَائِلِ وَ مُلَخَّصُ قِصَّتِهَا أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَدْ أُتِیَ بِرَجُلٍ قَدْ شَهِدَ عَلَیْهِ جَمَاعَةٌ أَنَّهُ قَدْ سَرَقَ نَاقَةً فَهَمَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِقَطْعِهِ فَقَالَ هَذِهِ الصَّلَوَاتِ فَتَکَلَّمَتِ النَّاقَةُ بِبَرَاءَتِهِ وَ قَالَتْ إِنَّهُ بَرِی ءٌ مِنْ سَرِقَتِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَمَّا قَالَ هَذِهِ الصَّلَاةَ نَظَرْتُ إِلَی الْمَلَائِکَةِ یَخْرِقُونَ سِکَکَ الْمَدِینَةِ یَحُولُونَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَتَرِدَنَّ عَلَی الصِّرَاطِ وَ وَجْهُکَ
ص: 67
أَضْوَأُ مِنَ الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ(1).
**[ترجمه]جنة الامان: در سفینه بغدادیه تالیف سلفی، از ابن عباس آمده است که هر که بعد از نماز جمعه هفت مرتبه توحید را قرائت کند، از آن جمعه تا جمعه بعد محفوظ است.
در فضایل قرآن تالیف ابن ضریس آمده است: هر که روز جمعه فاتحه و معوذتین را هر کدام هفت مرتبه قرائت کند، خداوند گناهان پیشین و پسین او را بر او میبخشد.
و در مسند ابوحنیفه از نبی صلی الله علیه و آله آمده است: هر که بعد از نماز جمعه در حالیکه در محل خویش نشسته است، توحید و معوذتین را هفت مرتبه قرائت کند، تا جمعه بعد محفوظ است.
و در جامع ابن وهب به صورت مرفوع آمده است: هر که روز جمعه به هنگام تسلیم امام، قبل از اینکه پاهایش را خم کند و سخنی بگوید: توحید و معوذتین را هفت مرتبه قرائت کند، خداوند او را در دینش و دنیایش و خانوادهاش و فرزندانش محافظت میکند. - مصباح کفعمی: 421.[1] -
و در جامع بزنطی از امام صادق علیه السلام آمده است: هر که مابین ظهرین - ظهر و عصر - بر محمد و خاندن او درود بفرستد، با هفتاد رکعت برابری میکند.
و نیز از امام علیه السلام: هر که روز جمعه بعد از تسلیمش از ظهر، هفت مرتبه حمد و هفت مرتبه قلاقل - سوره هایی که با قل شروع می شوند - و آیه آخر توبه « لقد جائکم رسول من أنفسکم» و پنج آیه از آل عمران «إن فی خلق السموات و الأرض» تا این کلام او «لا تخلف المیعاد» را قرائت کند، ما بین جمعه تا جمعه او را کفایت میکند. - مصباح الکفعمی: 422 و در حدیث آخر به آن اشاره شد..[2] -
و از آنچه که مختص تعقیبات جمعه است این است که با این صلوات، صلوات بفرستد: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست تا هیچ درودی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد برکت ببخش تا اینکه هیچ برکتی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد سلام بفرست تا اینکه هیچ سلامی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد رحمت بیاور تا اینکه هیچ رحمتی باقی نماند.
و این صلوات را به روایتی دیگر دیدم: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست تا از درودت درودی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد رحمت بیاور تا اینکه از رحمتت رحمتی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد برکت ببخش تا اینکه از برکتت برکتی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد سلام بفرست تا اینکه از سلامت سلامی باقی نماند. - مصباح کفعمی: 423.[1] -
سپس درباره روایت اول میگوید: از امام صادق علیه السلام روایت شده است که هر که با این صلوات بر نبی و خاندان او درود بفرستد، گناهان او پاک میشود، علیه دشمنش یاری میشود، اسباب خیر برای او فراهم میشود و آرزویش عطا میشود، رزقش گسترده میگردد و در بهشت از همراهان محمد صلی الله علیه و آله میشود. و ابوالقاسم طبرانی آن را در کتاب دعوات ذکر کرده است و خلاصه داستانش این است که مردی نزد پیامبر آورده شد که متهم به سرقت شتر بود و شتر در همان ساعت صدای بلندی کرد. پس پیامبر فرمود شتر به برائت او شهادت داده است، به خاطر آنچه که بر من درود فرستاده است.
اما در خصوص روایت دوم، صاحب کتاب «الوسائل الی المسایل» آن را ذکر کرده است و خلاصه داستانش اینکه: مردی نزد پیامبر آورده شد که جمعی علیه او شهادت داده بودند که او شتری دزدیده است. پس نبی به قطع دست او تصمیم گرفت. پس او این صلوات را بر زبان آورد و شتر به برائت او زبان گشود و گفت: او از سرقت من مبرّا است. پس نبی صلی الله علیه و آله فرمود: زمانی که این صلوات را بر زبان آورد به ملائکه نگاه کردم که خیابانهای مدینه را حفر میکنند و میان من و او مانع ایجاد می کنند. سپس فرمود: به راستی تو بر صراط وارد خواهی شد در حالیکه سیمایت از ماه شب چهارده روشنتر است. - مصباح کفعمی: 424 در حاشیه.[2] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، رَوَی أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَرَأَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ صَلَاةِ الْإِمَامِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ صَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ قَالَ سَبْعِینَ مَرَّةً اللَّهُمَّ اکْفِنِی بِحَلَالِکَ عَنْ حَرَامِکَ وَ أَغْنِنِی بِفَضْلِکَ عَمَّنْ سِوَاکَ- قَضَی اللَّهُ لَهُ مِائَةَ حَاجَةٍ ثَمَانِینَ مِنْ حَوَائِجِ الْآخِرَةِ وَ عِشْرِینَ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ رُوِیَ عَکْسُهُ (2).
الجنة، [جنة الأمان]: مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّ فِی الْأَوَّلِ أَیْضاً أَغْنِنِی (3).
**[ترجمه]المتهجد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز جمعه بعد از نماز امام صد مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و صد مرتبه بر محمد و خاندان او درود بفرستد و هفتاد مرتبه بگوید: خدایا مرا با حلالت از حرامت محافظت کن و با فضلت مرا از غیر خودت بینیاز کن. خداوند صد حاجت را برای او برآورده میکند، هشتاد حاجت از حاجتهای آخرت و بیست حاجت از حاجتهای دنیا. و عکس آن نیز روایت شده است. - مصباح المتهجد: 258.[1] -
الجنۀ: مشابه آن را آورده است با این تفاوت که در اول آن نیز «بینیاز کن» را آورده است. - 422 مصباح الکفعمی:.[2] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْجَمَالُ، رَوَی جَابِرٌ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهم السلام: مِنْ عَمَلِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ الدُّعَاءُ بَعْدَ الظُّهْرِ اللَّهُمَّ اشْتَرِ مِنِّی نَفْسِیَ الْمَوْقُوفَةَ عَلَیْکَ الْمَحْبُوسَةَ لِأَمْرِکَ بِالْجَنَّةِ مَعَ مَعْصُومٍ مِنْ عِتْرَةِ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله مَخْزُونٍ لِظُلَامَتِهِ مَنْسُوبٍ بِوِلَادَتِهِ تَمْلَأُ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ لَا تَجْعَلْنِی مِمَّنْ تَقَدَّمَ فَمَرَقَ أَوْ تَأَخَّرَ فَمُحِقَ وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ لَزِمَ فَلَحِقَ وَ اجْعَلْنِی شَهِیداً سَعِیداً فِی قَبْضَتِکَ یَا إِلَهِی سَهِّلْ لِی نَصِیباً جَزْلًا وَ قَضَاءً حَتْماً لَا یُغَیِّرُهُ شَقَاءٌ وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ هَدَیْتَهُ فَهُدِیَ وَ زَکَّیْتَهُ فَنَجَا وَ وَالَیْتَ فَاسْتَثْنَیْتَ (4) فَلَا سُلْطَانَ لِإِبْلِیسَ عَلَیْهِ وَ لَا سَبِیلَ لَهُ إِلَیْهِ وَ مَا اسْتَعْمَلْتَنِی فِیهِ مِنْ شَیْ ءٍ فَاجْعَلْ فِی الْحَلَالِ مَأْکَلِی وَ مَطْعَمِی وَ مَلْبَسِی وَ مَنْکَحِی وَ قَنِّعْنِی (5) یَا إِلَهِی بِمَا رَزَقْتَنِی وَ مَا رَزَقْتَنِی مِنْ رِزْقٍ فَأَرِنِی فِیهِ عَدْلًا حَتَّی أَرَی قَلِیلَهُ کَثِیراً وَ أَبْذُلَهُ فِیکَ بَذْلًا وَ لَا تَجْعَلْنِی مِمَّنْ طَوَّلْتَ لَهُ فِی الدُّنْیَا أَمَلَهُ وَ قَدِ انْقَضَی أَجَلُهُ وَ هُوَ مَغْبُونٌ عَمَلُهُ
ص: 68
أَسْتَوْدِعُکَ یَا إِلَهِی غُدُوِّی وَ رَوَاحِی وَ مَقِیلِی وَ أَهْلَ وَلَایَتِی مَنْ کَانَ مِنْهُمْ هُوَ أَوْ کَائِنٌ زَیِّنِّی وَ إِیَّاهُمْ بِالتَّقْوَی وَ الْیُسْرِ وَ اطْرُدْ عَنِّی وَ عَنْهُمُ الشَّکَّ وَ الْعُسْرَ وَ امْنَعْنِی وَ إِیَّاهُمْ مِنْ ظُلْمِ الظَّلَمَةِ وَ أَعْیُنِ الْحَسَدَةِ وَ اجْعَلْنِی وَ إِیَّاهُمْ مِمَّنْ حَفِظْتَ وَ اسْتُرْنِی وَ إِیَّاهُمْ فِیمَنْ سَتَرْتَ وَ اجْعَلْ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ أَئِمَّتِی وَ قَادَتِی وَ آمِنْ رَوْعَتَهُمْ وَ رَوْعَتِی وَ اجْعَلْ حُبِّی وَ نُصْرَتِی وَ دِینِی فِیهِمْ وَ لَهُمْ فَإِنَّکَ إِنْ وَکَلْتَنِی إِلَی نَفْسِی زَلَّتْ قَدَمِی مَا أَحْسَنَ مَا صَنَعْتَ بِی یَا رَبِّ إِنْ هَدَیْتَنِی لِلْإِسْلَامِ وَ بَصَّرْتَنِی مَا جَهِلَهُ غَیْرِی وَ عَرَّفْتَنِی مَا أَنْکَرَهُ غَیْرِی وَ أَلْهَمْتَنِی مَا ذَهَلُوا عَنْهُ وَ فَهَّمْتَنِی قَبِیحَ مَا فَعَلُوا وَ صَنَعُوا حَتَّی شَهِدْتُ مِنَ الْأَمْرِ مَا لَمْ یَشْهَدُوا وَ أَنَا غَائِبٌ فَمَا نَفَعَهُمْ قُرْبُهُمْ وَ لَا ضَرَّنِی بُعْدِی وَ أَنَا مِنْ تَحْوِیلِکَ إِیَّایَ عَنِ الْهُدَی وَجِلٌ وَ مَا تَنْجُو نَفْسِی إِنْ نَجَتْ إِلَّا بِکَ وَ لَنْ یَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ إِلَّا عَنْ بَیِّنَةٍ رَبِّ نَفْسِی غَرِیقُ خَطَایَا مُجْحِفَةٍ وَ رَهِینُ ذُنُوبٍ مُوبِقَةٍ وَ صَاحِبُ عُیُوبٍ جَمَّةٍ فَمَنْ حَمِدَ عِنْدَکَ نَفْسَهُ فَإِنِّی عَلَیْهَا زَارٍ وَ لَا أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِإِحْسَانٍ وَ لَا فِی جَنْبِکَ سُفِکَ دَمِی وَ لَمْ یُنَحِّلِ الصِّیَامُ وَ الْقِیَامُ جِسْمِی فَبِأَیِّ ذَلِکَ أُزَکِّی نَفْسِی وَ أَشْکُرُهَا عَلَیْهِ وَ أَحْمَدُهَا بِهِ بَلِ الشُّکْرُ لَکَ اللَّهُمَّ لِسَتْرِکَ عَلَی مَا فِی قَلْبِی وَ تَمَامِ النِّعْمَةِ عَلَیَّ فِی دِینِی وَ قَدْ أَمَتَّ مَنْ کَانَ مَوْلِدُهُ مَوْلِدِی وَ لَوْ شِئْتَ لَجَعَلْتَ مَعَ نَفَادِ عُمُرِهِ عُمُرِی مَا أَحْسَنَ مَا فَعَلْتَ بِی یَا رَبِّ لَمْ تَجْعَلْ سَهْمِی فِیمَنْ لَعَنْتَ وَ لَا حَظِّی فِیمَنْ أَهَنْتَ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ مِلْتُ بِهَوَایَ وَ إِرَادَتِی وَ مَحَبَّتِی فَفِی مِثْلِ سَفِینَةِ نُوحٍ فَاحْمِلْنِی وَ مَعَ الْقَلِیلِ فَنَجِّنِی وَ فِیمَنْ زَحْزَحْتَ عَنِ النَّارِ فَزَحْزِحْنِی وَ فِیمَنْ أَکْرَمْتَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ فَأَکْرِمْنِی وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ وَ رَحْمَتُکَ وَ رِضْوَانُکَ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّارِ فَأَعْتِقْنِی- ثُمَّ اسْجُدْ سَجْدَةَ الشُّکْرِ الَّتِی بَعْدَ الظُّهْرِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ قُلْ فِیهَا مَا تَقَدَّمَ ذِکْرُهُ مِنَ الدُّعَاءِ(1).
ص: 69
**[ترجمه]المتهجد و جمال الاسبوع: جابر، از ابوجعفر، از علی بن حسین علیهم السلام روایت کرد که از اعمال روز جمعه این دعا بعد از نماز ظهر است:
بارالها از من خریداری کن نفس مرا که وقف شده برای توست، تسلیم برای امر توست به بهشت به همراه معصومی از عترت نبیات صلی الله علیه و آله، اندوخته شده برای دادخواهی، منسوب به ولادتش، که زمین با او از عدل و عدالت پر میشود همچنانکه با ظلم و جور پُر شده است، و مرا از جمله کسانی که جلو رفتند و از مارقین شدند یا عقب افتادند و نابود شدند قرار نده، و مرا از کسانی که همراه شدند و رسیدند قرار بده و مرا شهیدی سعید در اختیار خودت قرار بده.
بارالها برای من نصیبی فراوان و تقدیری حتمی که شقاوتی آن را تغییر نمیدهد میسر کن و مرا از جمله کسانی که هدایتش کردی پس هدایت یافت، و مطهرش کردی و نجات یافت، و با او دوستی کردی و استثنا شد قرار بده، که نه ابلیس بر او سلطه دارد و نه راهی به سوی او دارد، و هر آنچه مرا در آن به کار گرفتهای از خوردنم، آشامیدنم، پوشیدنم و زناشویی ام را در حلال قرار بده و مرا قانع کن ای خدا، به آنچه که روزیام دادی؛ و در آنچه که از روزی به من ارزانی داشتی، اعتدال را به من نشان بده تا اندک آن را بسیار ببینم و در آن بخشندگی بسیار کن و مرا از جمله کسانی که آرزویش را در دنیا طولانی کردهای، در حالی که مهلتش به پایان رسیده و عمل او زیاندیده است، قرار نده.
خدایا صحبگاهم، شامگاهم، آرامگاهم - بسترم - و افراد تحت سرپرستی ام، کسی که از آنان بوده یا هست را به تو می سپارم، من و آنان را به تقوی و آسانی مزیّن کن و شک و دشواری را از من و آنان دور کن، و ظلم ظالمان و چشم حسودان را از من و آنان باز بدار، و من و آنان را از جمله کسانی که حفاظت کردی قرار بده، و من و آنان را در زمره کسانی که آنان را پوشاندی بپوشان، و آل محمد را که بر او و آنان درود باد، ائمه و پیشوای من قرار
بده و ترس من و آنان را ایمن بدار و علاقه، یاری و دینم را در آنان و برای آنان
قرار بده که اگر مرا به خود واگذاری، پاهایم میلغزد.
پروردگارا چه نیکوست آنچه در مورد من انجام دادی که مرا به اسلام هدایت کرد، و مرا از آنچه که غیر من به آن نادان است بصیرت دادی، و مرا از آنچه که غیر من با آن ناآشناست آشنا کردی و آنچه که آنها از آن غافل هستند را به من الهام کردی و زشت آنچه که عمل کردند و انجام دادند را به من فهمانیدی، تا امری که آنها شاهد نبودند را شاهد بودم درحالیکه من غائب هستم، پس نزدیکی آنان به آنها سودی نرساند و دوری من ضرری به من نرساند و من از اینکه مرا از هدایت منحرف کنی خائف هستم و نفسم اگر نجات یافت، جز با تو نجات نمییابد و کسی که هلاکت شد هلاکت نیافت مگر از روی دلیلی روشن.
پروردگارا، نفسم غرق گناهان ناعادلانهام و در گرو گناهان خوارکننده و صاحب عیوب فراوان است، پس هر که نزد تو خود را بستاید، ولی من او [نفسم] را نکوهش میکنم و کار نیکی ندارم که به تو توسل جویم. نه در راه تو خونم ریخته است و نه و روزه و نماز جسمم را نحیف کرده است، پس به کدام یک از آنها خودم را بستایم و به آن خودم را سپاس گویم و ستایش کنم، بلکه بارالها، شکر برای توست خاطر پوشاندن تو آنچه را که در قلب من است و اتمام نعمت بر من در دینم درحالیکه کسی که مولد او مولد من بوده است را میراندهای و اگر می خواستی، عمر مرا نیز همانند عمر او قرار میدادی .
چه نیکوست آنچه که در مورد من انجام دادهای ای خدا: نه سهم مرا در میان کسانی که لعنت کردی قرار دادهای و نه بهره مرا در میان کسانی که خوار کردی. با علاقهام، خواستم و محبتم به سوی محمد و خاندان محمد که بر او و آنان درود باد، تمایل یافتم، پس در نظیر کشتی نوح سوارم کن و با اندکی نجاتم بده و در میان کسانی که از آتش جدا کردی جدایم کن، و در میان کسانی که با محمد گرامی داشتی گرامیام بدار، و به حق محمد و خاندان محمد، که درود، رحمت و رضوانت بر آنان باد، از آتش نجاتم بده.
سپس سجده شکر که بعد از نماز ظهر در هر روز است را انجام بده و دعایی که ذکر شد را در آن بگو. - مصباح المتهجد: 263، جمال الأسبوع: 433.[1] -
**[ترجمه]
مع معصوم أی حال کونی فی الجنة معه أو اشتر نفسی کما اشتریت نفسه (1)
منسوب بولادته أی کان مذکورا بنسبه مشهورا عند ولادته لأخبار آبائه به علیهم السلام و لعله کان مستورا بولادته فمرق أی خرج من الدین فمحق علی بناء المفعول أی أبطل و محی ذکره و اسمه أو علی بناء الفاعل أی محا الدین و شرائطه ممن لزم أی أئمة الدین فلحق فی منازل السعادة بهم فی الدنیا و الآخرة.
فی قبضتک أی کائنا بحیث لم تخلنی من یدک و لم تکلنی إلی غیرک و الجزل الکبیر من کل شی ء و الشقاء نقیض السعادة و زکیته أی طهرته من الذنوب أو أثنیت علیه و قبلت عمله فاستثنیت أی ممن للشیطان علیه سبیل و فی بعض النسخ فاستثبت أی أردت ثباته علی الدین.
و قال الجوهری و أجحف به أی ذهب به و سیل جحاف بالضم إذا جرف کل شی ء و ذهب به فإنی علیها أی علی نفسی زار أی عاتب ساخط ففی مثل سفینة نوح أی ولاء أهل البیت علیهم السلام و متابعتهم کما قال النبی صلی الله علیه و آله: مثل أهل بیتی کمثل سفینة نوح.
و زحزحه عن کذا نحاه و باعده.
**[ترجمه]«به همراه معصوم» یعنی درحالیکه در بهشت با او همراه هستم، یا اینکه نفسم را بخر چنانکه نفس او را خریدی. «منسوب به ولادتش» یعنی با نسبش مذکور و به هنگام ولادتش مشهور است به جهت اخبار پدرانش در خصوص آن، و شاید او به ولادتش پنهان باشد. «مرق»: از دین خارج شد. «محق» بنا بر بنای مفعول: یعنی باطل شد و یاد و نامش محو شد؛ یا بر بنای فاعل، یعنی دین و شرایط آن را محو کرد. «از کسانی که همراه شدند» یعنی ائمه دین. «ملحق شد» یعنی در منازل سعادت به آنان در دنیا و آخرت.
«فی قبضتک» یعنی موجود، بهگونهای که مرا از دستت رها نکنی و به غیر خودت واگذار نکنی. «الجزل»: بزرگ از هر چیزی و شقاء متضاد سعادت است. «زکیّته»: او را از گناهان پاک کردی یا اینکه او را ستایش گفتی و عملش را پذیرفتی. «استثنا کردی» یعنی از کسانی که شیطان براو راه دارد، و در بعضی نسخهها «استثبتّ» آمده است، یعنی ثبات او بر دین را اراده کردهای.
جوهری گوید: و «اجحف به»: از بین برد، و سیل جحاف زمانی است که همه چیز را بشوید و ببرد. «فإنی علیها» یعنی بر نفسم، «زار»، سرزنشگر خشمگین. «مشابه سفینه نوح» یعنی ولای اهل بیت و متابعت از آنان، چنانکه نبی صلّی الله علیه و آله فرمود: مثل اهل بیت من چون کشتی نوح است است. و «زحزحه عن کذا»: آن را کنار زد و دور کرد.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ الْجَمَالُ، وَ رُوِیَ عَنْهُمْ علیهم السلام: أَنَّهُ مَنْ صَلَّی الظُّهْرَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ
ص: 70
وَ صَلَّی بَعْدَهَا رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ فِی الثَّانِیَةِ مِثْلَ ذَلِکَ وَ قَالَ بَعْدَ فَرَاغِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ الَّتِی حَشْوُهَا بَرَکَةٌ وَ عُمَّارُهَا الْمَلَائِکَةُ مَعَ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَبِینَا إِبْرَاهِیمَ- لَمْ تَضُرَّهُ بَلِیَّةٌ وَ لَمْ تُصِبْهُ فِتْنَةٌ إِلَی الْجُمُعَةِ الْأُخْرَی وَ جَمَعَ اللَّهُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ علیهما السلام (1).
**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 264.[1] -
و جمال الاسبوع: و از آنان علیهم السلام روایت کرد که هر که روز جمعه نماز ظهر را بخواند و بعد از آن دو رکعت بخواند که در رکعت اول حمد و هفت مرتبه «قل هو الله احد»، و در رکعت دوم مشابه آن را قرائت کند و بعد از فارغ شدنش از نماز بگوید: بارالها مرا از اهل بهشت که آکندگی آن برکت، آبادگران آن ملائکه است، همراه نبیمان محمد صلی الله علیه و آله و پدرمان ابراهیم قرار بده، تا جمعه بعد بلایی به او ضرر نمیرساند و فتنهای به او نمیرسد و خداوند او را با محمد و ابراهیم علیهما السلام جمع میکند. - جمال الأسبوع .[2] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ غَیْرُهُ، رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یُحْبَلَ لَهُ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ بَعْدَ الْجُمُعَةِ یُطِیلُ فِیهِمَا الرُّکُوعَ وَ السُّجُودَ وَ یَقُولُ بَعْدَهُمَا اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَا سَأَلَکَ بِهِ زَکَرِیَّا علیه السلام إِذْ نَادَاکَ رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثِینَ اللَّهُمَّ فَهَبْ لِی ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ اللَّهُمَّ بِاسْمِکَ اسْتَحْلَلْتُهَا وَ فِی أَمَانَتِکَ أَخَذْتُهَا فَإِنْ قَضَیْتَ فِی رَحِمِهَا وَلَداً فَاجْعَلْهُ غُلَاماً مُبَارَکاً زَکِیّاً وَ لَا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ نَصِیباً وَ لَا شِرْکاً(2).
الجمال، عن هارون بن موسی التلعکبری عن أبی علی بن همام عن عبد الله بن محمد بن عیسی عن علی بن الحکم عن ابن بطة عن محمد بن مسلم: مثله (3).
**[ترجمه]المتهجد و غیر آن: محمد بن مسلم روایت کرد که امام باقر علیه السلام فرمود: هرکه خواست همسرش باردار شود، باید بعد از جمعه دو رکعت بخواند و رکوع و سجده را در آن طولانی کند و بعد از آن بگوید: بارالها، آنچه را که زکریا از تو خواست از تو میخواهم، زمانی که تو را ندا کرد: بارالها مرا تنها رها نکن در حالی که تو بهترین وارثان هستی، بارالها فرزندی طیب به من ببخش که تو شنونده دعا هستی، بارالها به اسم تو او را حلال کردم و در امانت تو او را گرفتم، پس اگر در رحم او فرزندی مقدّر کردی او را کودکی مبارک و پاک قرار بده و در او برای شیطان بهره و شریکی قرار مده. - مصباح المتهجد: 264.[3] -
جمال الاسبوع: از هارون بن موسی تلعکبری، از ابو علی بن همام، از عبدالله بن محمد بن عیسی، از علی بن حکم، از ابن بطه، از محمد مسلم مشابه آن را آورده است. - جمال الأسبوع.[4] -
**[ترجمه]
الجنة، [جُنَّةُ الْأَمَانِ] وَ الْبَلَدُ الْأَمِینُ، مِنْ کِتَابِ دَفْعِ الْهُمُومِ وَ الْأَحْزَانِ رُوِیَ: أَنَّ مَنْ کَانَتْ لَهُ حَاجَةٌ فَلْیَصُمْ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ تَطَهَّرَ وَ رَاحَ وَ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ قَلَّتْ أَوْ کَثُرَتْ بِالرَّغِیفِ إِلَی مَا دُونَ ذَلِکَ فِی أَکْثَرَ وَ أَقَلَّ فَإِذَا صَلَّی الْجُمُعَةَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ الَّذِی مَلَأَتْ عَظَمَتُهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَسْأَلُکَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الَّذِی عَنَتْ لَهُ الْوُجُوهُ وَ خَشَعَتْ لَهُ الْأَبْصَارُ وَ وَجِلَتِ الْقُلُوبُ مِنْ خَشْیَتِهِ
ص: 71
أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَقْضِیَ فِیَّ کَذَا وَ کَذَا- قَالَ وَ لَا تُعَلِّمُوهَا سُفَهَاءَکُمْ فَیَدْعُوا بِهَا فَیُسْتَجَابَ لَهُمْ وَ لَا تَدْعُوا بِهَا فِی مَأْثَمٍ وَ لَا قَطِیعَةِ رَحِمٍ (1).
**[ترجمه]الجنه و البلد الامین: از کتاب «دفع الهموم و الاحزان» روایت شده است که هر که حاجتی دارد، باید روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه بگیرد و چون روز جمعه شد تطهیر کند و عازم شود و با صدقه اندک یا زیاد، با قرصی نان یا جز آن، بیشتر و کمتر صدقه بدهد و چون جمعه را خواند، بگوید:
بارالها، من به اسم تو، بسم الله الرحمن الرحیم، کسی که هیچ خدایی جز او نیست، داننده نهان و آشکار، رحمن رحیم، کسی که هیچ خدایی جز او زنده جاودان نیست که نه چرتی او را میگیرد و نه خوابی، کسی که عظمتش آسمان ها و زمین را پر کرد، از تو میخواهم، به اسم خداوند رحمان و رحیم که خدایی جز او نیست, کسی که چهرهها برای او رنجور شد و دیدهها برای او خشوع کرد و دلها از خشیت او ترسید از تو میخواهم که بر محمد و خاندان او درود بفرستی و حاجت مرا در...... برآورده کنی.
گوید: آن را به کم خردانتان یاد ندهید که با آن دعا میکنند و برایشان استحابت میشود؛ و در گناه و قطع روابط خویشاوندی با آن دعا نکنید. - مصباح الکفعمی: 397.[1] -
**[ترجمه]
قال الکفعمی لم یرد بقوله راح الرواح الذی هو آخر النهار بل المراد خف و سار إلی المکان الذی یصلی فیه الجمعة قاله الهروی.
ص: 72
**[ترجمه]کفعمی گوید: با سخنش که آن آخر روز است، اراده نشده است بلکه مقصود این است که به سوی مکانی که نماز جمعه را میخواند شتافت و حرکت کرد، هروی این را گفته است .
**[ترجمه]
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ،: ذَکَرَ دُعَاءَ الْعَشَرَاتِ وَ أَنَّهُ مِنَ الْمُهِمَّاتِ بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ سَبَبٌ لِقَضَاءِ الْحَاجَاتِ وَرَدَ فِی الرِّوَایَاتِ أَنَّهُ لَا یُدْعَی بِهِ إِلَّا عَلَی طَهَارَةٍ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ قَالَ السَّیِّدُ قُدِّسَ سِرُّهُ إِنِّی وَقَفْتُ عَلَی خَمْسِ رِوَایَاتٍ بِدُعَاءِ الْعَشَرَاتِ تَخْتَلِفُ رِوَایَتُهَا فِی النُّقْصَانِ وَ الزِّیَادَاتِ وَ هَا أَنَا أَذْکُرُ مَا لَعَلَّهُ أَصْلَحُ فِی الرِّوَایَاتِ رَوَیْنَا ذَلِکَ بِإِسْنَادِنَا إِلَی جَدِّیَ السَّعِیدِ أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَبِی الْعَبَّاسِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ ابْنِ عُقْدَةَ الْحَافِظِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ الْفَیْضِ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ أَنَّهُ قَالَ: یَا بُنَیَّ إِنَّهُ لَا بُدَّ أَنْ یُمْضِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَقَادِیرَهُ وَ أَحْکَامَهُ عَلَی مَا أَحَبَّ وَ قَضَی وَ سَیُنْفِذُ اللَّهُ قَضَاءَهُ وَ قَدَرَهُ وَ حُکْمَهُ فِیکَ فَعَاهِدْنِی یَا بُنَیَّ أَنَّهُ لَا تَلْفِظُ بِکَلِمَةٍ مِمَّا أُسِرُّ بِهِ إِلَیْکَ حَتَّی أَمُوتَ وَ بَعْدَ مَوْتِی بِاثْنَیْ عَشَرَ شَهْراً فَإِنِّی أُخْبِرُکَ بِخَبَرٍ أَصْلُهُ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی تَقُولُهُ غُدْوَةً وَ عَشِیَّةً فَیَشْتَغِلُ أَلْفُ أَلْفِ مَلَکٍ یُعْطَی کُلُّ مَلَکٍ مِنْهُمْ قُوَّةَ أَلْفِ أَلْفِ کَاتِبٍ فِی سُرْعَةِ الْکِتَابَةِ وَ یُوَکَّلُ بِالاسْتِغْفَارِ لَکَ أَلْفُ أَلْفِ مَلَکٍ یُعْطَی کُلٌّ مِنْهُمْ قُوَّةَ أَلْفِ أَلْفِ مُسْتَغْفِرٍ وَ یُبْنَی لَکَ فِی الْفِرْدَوْسِ أَلْفُ أَلْفِ قَصْرٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ أَلْفُ أَلْفِ بَیْتٍ تَکُونُ فِیهَا جَارَ جَدِّکَ علیه السلام وَ یُبْنَی لَکَ فِی دَارِ السَّلَامِ بَیْتٌ تَکُونُ فِیهِ جَارَ أَهْلِکَ وَ یُبْنَی لَکَ فِی جَنَّةِ عَدَنٍ أَلْفُ مَدِینَةٍ وَ یُحْشَرُ مَعَکَ مِنْ قَبْرِکَ کِتَابٌ نَاطِقٌ بِالْحَقِّ یَقُولُ إِنَّ هَذَا لَا سَبِیلَ
ص: 73
لِلْفَزَعِ وَ لَا لِلْخَوْفِ وَ لَا لِمَزَلَّةِ الصِّرَاطِ وَ لَا لِلْعَذَابِ عَلَیْهِ وَ لَا تَمُوتُ إِلَّا وَ أَنْتَ شَهِیدٌ وَ تَکُونُ حَیَاتُکَ مَا حَیِیتَ وَ أَنْتَ سَعِیدٌ وَ لَا تُصِیبُکَ فَقْرٌ أَبَداً وَ لَا فَزَعٌ وَ لَا جُنُونٌ وَ لَا بَلْوَی أَبَداً وَ لَا تَدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِدَعْوَةٍ فِی یَوْمِکَ ذَلِکَ فِی حَاجَةٍ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِلَّا أَتَتْکَ کَائِنَةً مَا کَانَتْ بَالِغَةً مَا بَلَغَتْ فِی أَیِّ نَحْوٍ شِئْتَ وَ لَا تَطْلُبُ إِلَیْهِ حَاجَةً لَکَ وَ لَا لِغَیْرِکَ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِلَّا سُبِّبَ لَکَ قَضَاؤُهَا وَ یُکْتَبُ لَکَ فِی کُلِّ یَوْمٍ بِعَدَدِ أَنْفَاسِ أَهْلِ الثَّقَلَیْنِ بِکُلِّ نَفَسٍ أَلْفُ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ یُمْحَی عَنْکَ أَلْفُ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ تُرْفَعُ لَکَ أَلْفُ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ یُوَکَّلُ بِالاسْتِغْفَارِ لَکَ الْعَرْشُ وَ الْکُرْسِیُّ وَ الْفِرْدَوْسُ حَتَّی تَقِفَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَعَاهِدْنِی یَا
بُنَیَّ أَنْ لَا تُعَلِّمَ هَذَا الدُّعَاءَ لِأَحَدٍ إِلَی مَحَلِّ مَنِیَّتِکَ فَعَاهَدَهُ الْحُسَیْنُ علیه السلام عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَإِذَا بَلَغَ مَحَلُّ مَنِیَّتِکَ فَلَا تُعَلِّمْهُ أَحَداً إِلَّا أَهْلَ بَیْتِکَ وَ شِیعَتَکَ وَ مَوَالِیَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ ذَلِکَ وَ عَلَّمْتَهُ کُلَّ أَحَدٍ طَلَبُوا الْحَوَائِجَ إِلَی رَبِّهِمْ تَعَالَی فِی کُلِّ نَحْوٍ فَقَضَاهَا لَهُمْ وَ إِنِّی لَأُحِبُّ أَنْ یَتِمَّ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ فَتُحْشَرُونَ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ وَ لَا تَدْعُو بِهِ إِلَّا وَ أَنْتَ طَاهِرٌ وَ وَجْهُکَ مُسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةِ فَإِنْ فَعَلْتَ ذَلِکَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ کَانَ أَفْضَلَ فَعَاهَدَهُ الْحُسَیْنُ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا بُنَیَّ إِذَا أَرَدْتَ ذَلِکَ فَقُلْ وَ ذَکَرَ الدُّعَاءَ.
قَالَ وَ قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ بْنُ سَعِیدٍ وَ حَدَّثَنِی یَعْقُوبُ بْنُ یُوسُفَ بْنِ زِیَادٍ الضَّرِیرُ قَالَ حَدَّثَنِی الْفَیْضُ بْنُ الْفَضْلِ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَبْدِ الْغَفَّارِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ وَ حَدَّثَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ الْحَکَمِ الْخَیْبَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا حَسَنُ بْنُ حُسَیْنٍ الْعُرَنِیُّ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: الدُّعَاءُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ اللَّهِ آناءَ اللَّیْلِ وَ أَطْرافَ النَّهارِ سُبْحَانَ اللَّهِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ سُبْحَانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ
ص: 74
وَ لَهُ الْحَمْدُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیًّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ کَذلِکَ تُخْرَجُونَ سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ الَّذِی لَا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ سُبْحَانَ مَنْ أَحْصَی کُلَّ یَوْمٍ عِلْمُهُ سُبْحَانَ ذِی الطَّوْلِ وَ الْفَضْلِ سُبْحَانَ ذِی الْمَنِّ وَ النِّعَمِ سُبْحَانَ ذِی الْقُدْرَةِ وَ الْکَرَمِ سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ سُبْحَانَ ذِی الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ الْجَبَرُوتِ سُبْحَانَ الْمَلِکِ الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ سُبْحَانَ الْمَلِکِ الْحَیِّ الْمُهَیْمِنِ الْقُدُّوسِ سُبْحَانَ الْقَائِمِ الدَّائِمِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْحَیِّ الْقَیُّومِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّنَا وَ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ سُبْحَانَ الدَّائِمِ غَیْرِ الْغَافِلِ سُبْحَانَ الْعَالِمِ بِغَیْرِ تَعَلُّمٍ سُبْحَانَ خَالِقِ مَا یُرَی وَ مَا لَا یُرَی سُبْحَانَ الَّذِی یُدْرِکُ الْأَبْصارَ وَ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَصْبَحْتُ وَ أَمْسَیْتُ مِنْکَ فِی نِعْمَةٍ وَ خَیْرٍ وَ بَرَکَةٍ وَ عَافِیَةٍ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ نِعْمَتَکَ وَ خَیْرَکَ وَ بَرَکَاتِکَ وَ عَافِیَتَکَ بِنَجَاةٍ مِنَ النَّارِ وَ ارْزُقْنِی شُکْرَکَ وَ عَافِیَتَکَ وَ فَضْلَکَ وَ کَرَامَتَکَ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی اللَّهُمَّ بِنُورِکَ اهْتَدَیْتُ وَ بِفَضْلِکَ اسْتَغْنَیْتُ وَ فِی نِعْمَتِکَ أَصْبَحْتُ وَ أَمْسَیْتُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَصْبَحْتُ أُشْهِدُکَ وَ کَفَی بِکَ شَهِیداً وَ أُشْهِدُ مَلَائِکَتَکَ وَ حَمَلَةَ عَرْشِکَ وَ سُکَّانَ سَمَاوَاتِکَ وَ أَرْضِکَ وَ أَنْبِیَاءَکَ وَ رُسُلَکَ وَ وَرَثَةَ أَنْبِیَائِکَ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکَ وَ جَمِیعَ خَلْقِکَ أَنِّی أَشْهَدُ أَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ وَ أَنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ تُحْیِی وَ تُمِیتُ وَ تُمِیتُ وَ تُحْیِی وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ أَنَّ النَّارَ حَقٌّ وَ أَنَّ النُّشُورَ حَقٌّ وَ أَنَّ الْقُبُورَ حَقٌّ وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّکَ تَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ- وَ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ- وَ الْخَلَفَ الصَّالِحَ الْحُجَّةَ الْقَائِمَ الْمُنْتَظَرَ- صَلَوَاتُکَ یَا رَبِّ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ
ص: 75
أَجْمَعِینَ هُمُ الْأَئِمَّةُ الْهُدَاةُ الْمُهْتَدُونَ غَیْرُ الضَّالِّینَ وَ لَا الْمُضِلِّینَ وَ أَنَّهُمْ أَوْلِیَاؤُکَ الْمُهْتَدُونَ الْمُصْطَفَوْنَ وَ حِزْبُکَ الْغَالِبُونَ وَ صَفْوَتُکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ خِیَرَتُکَ مِنْ بَرِیَّتِکَ وَ نُجَبَاؤُکَ الَّذِینَ انْتَجَبْتَهُمْ لِوَلَایَتِکَ وَ اخْتَصَصْتَهُمْ مِنْ خَلْقِکَ وَ اصْطَفَیْتَهُمْ عَلَی عِبَادِکَ وَ جَعَلْتَهُمْ حُجَّةً عَلَی الْعَالَمِینَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمْ وَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اکْتُبْ لِی هَذِهِ الشَّهَادَةَ عِنْدَکَ حَتَّی تُلَقِّنَنِیهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَنْتَ عَنِّی رَاضٍ وَ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً کَمَا أَنْتَ أَهْلُهُ حَمْداً تَضَعُ لَهُ السَّمَاءُ کَنَفَیْهَا وَ تُسَبِّحُ لَکَ الْأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْهَا اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً یَصْعَدُ أَوَّلُهُ وَ لَا یَنْفَدُ آخِرُهُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً یَزِیدُ وَ لَا یَبِیدُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً سَرْمَداً دَائِماً أَبَداً لَا انْقِطَاعَ لَهُ وَ لَا نَفَادَ وَ لَکَ یَنْبَغِی وَ إِلَیْکَ یَنْتَهِی حَمْداً یَصْعَدُ أَوَّلُهُ وَ لَا یَنْفَدُ آخِرُهُ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَیَّ وَ مَعِی وَ فِیَّ وَ قَبْلِی وَ أَمَامِی وَ فَوْقِی وَ تَحْتِی وَ لَدَیَّ وَ إِذَا مِتُّ وَ قُبِرْتُ وَ بَقِیتُ فَرْداً وَحِیداً ثُمَّ فَنِیتُ وَ لَکَ الْحَمْدُ إِذَا نُشِرْتُ وَ بُعِثْتُ یَا مَوْلَایَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِجَمِیعِ مَحَامِدِکَ کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نَعْمَائِکَ کُلِّهَا حَتَّی یَنْتَهِیَ الْحَمْدُ إِلَی مَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی کُلِّ عِرْقٍ سَاکِنٍ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی کُلِّ عِرْقٍ مُتَحَرِّکٍ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی کُلِّ نَوْمَةٍ وَ یَقَظَةٍ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی کُلِّ أَکْلَةٍ وَ شَرْبَةٍ وَ نَفَسٍ وَ بَطْشَةٍ وَ قَبْضَةٍ وَ بَسْطَةٍ وَ عَلَی کُلِّ مَوْضِعِ شَعْرَةٍ وَ عَلَی کُلِّ حَالٍ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کُلُّهُ وَ لَکَ الشُّکْرُ کُلُّهُ وَ لَکَ الْمَجْدُ کُلُّهُ وَ لَکَ الْمُلْکُ کُلُّهُ وَ لَکَ الْجُودُ کُلُّهُ وَ بِیَدِکَ الْخَیْرُ کُلُّهُ وَ إِلَیْکَ یَرْجِعُ الْأَمْرُ کُلُّهُ عَلَانِیَتُهُ وَ سِرُّهُ وَ أَنْتَ مُنْتَهَی الشَّأْنِ کُلِّهِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً خَالِداً مَعَ خُلُودِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لَا مُنْتَهَی لَهُ دُونَ عِلْمِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لَا أَمَدَ لَهُ دُونَ مَشِیَّتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لَا أَجْرَ لِقَائِلِهِ إِلَّا رِضَاکَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی حِلْمِکَ بَعْدَ عِلْمِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی عَفْوِکَ بَعْدَ قُدْرَتِکَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ بَاعِثَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ وَارِثَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ بَدِیعَ
ص: 76
الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ مُبْتَدِعَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ مُنْتَهَی الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ وَلِیَّ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ مُبْتَدِئَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ صَادِقَ الْوَعْدِ وَفِیَّ الْعَهْدِ عَزِیزَ الْجُنْدِ قَدِیمَ الْمَجْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ رَفِیعَ الدَّرَجَاتِ مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ مُنْزِلَ الْآیَاتِ مِنْ فَوْقِ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ عَظِیمَ الْبَرَکَاتِ مُخْرِجَ النُّورِ مِنَ الظُّلُمَاتِ وَ مُخْرِجَ مَنْ فِی الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ مُبَدِّلَ السَّیِّئَاتِ حَسَنَاتٍ وَ جَاعِلَ الْحَسَنَاتِ دَرَجَاتٍ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ غَافِرَ الذَّنْبِ وَ قَابِلَ التَّوْبِ شَدِیدَ الْعِقَابِ ذَا الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ فِی اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ لَکَ الْحَمْدُ فِی النَّهارِ إِذا تَجَلَّی وَ لَکَ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ نَجْمٍ فِی السَّمَاءِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ مَلَکٍ فِی السَّمَاءِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ قَطْرَةٍ نَزَلَتْ مِنَ السَّمَاءِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ قَطْرَةٍ فِی الْبِحَارِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ مَا فِی جَوْفِ الْأَرَضِینَ وَ أَوْزَانِ مِیَاهِ الْبِحَارِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی عَدَدِ مَا عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی عَدَدِ مَا أَحْصَی کِتَابُکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الْوَرَقِ وَ الشَّجَرِ وَ الْحَصَی وَ النَّوَی وَ الثَّرَی وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ وَ الْبَهَائِمِ وَ السِّبَاعِ وَ الْهَوَامِّ حَمْداً کَثِیراً مُبَارَکاً فِیهِ کَمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ کَمَا یَنْبَغِی لِکَرَمِ وَجْهِکَ وَ عِزِّ جَلَالِکَ مِنَ الْحَمْدِ مُبَارَکاً فِیهِ أَبَداً: ثُمَّ تَقُولُ عَشْرَ مَرَّاتٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ ثُمَّ تَقُولُ عَشْراً الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ ثُمَّ تَقُولُ عَشْراً یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا رَحْمَانُ یَا رَحْمَانُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا رَحِیمُ یَا رَحِیمُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا مُنِیرُ یَا مُنِیرُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا قُدُّوسُ یَا قُدُّوسٌ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا حَیُّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ تَقُولُ عَشْراً لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ تَقُولُ عَشْراً بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ تَقُولُ عَشْراً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ تَقُولُ عَشْراً اللَّهُمَّ اصْنَعْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لَا تَصْنَعْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ فَإِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ وَ أَنَا أَهْلُ
ص: 77
الذُّنُوبِ وَ الْخَطَایَا فَارْحَمْنِی یَا مَوْلَایَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ- وَ تَقُولُ عَشْراً آمِینَ آمِینَ ثُمَّ تَسْأَلُ حَاجَتَکَ فَإِنَّکَ تُجَابُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1).
**[ترجمه]جمال الاسبوع: دعای عشرات را ذکر کرده و اینکه آن از امور مهم بعد از نماز عصر روز جمعه و سببی برای برآورده شدن حاجات است و در روایات آمده است که با آن دعا نمیشود مگر با طهارت و رو به قبله.
سید - قدّس سرّه - گوید: من به پنج روایت در خصوص دعای عشرات دست یافتم که روایت آنها در کاستی و فزونی با یکدیگر اختلاف دارد و من در اینجا آنچه را که شاید درستترین روایت باشد ذکر میکنم.
امیر مؤمنان علیه السلام به امام حسین علیه السلام فرمود:
فرزندم، یقیناً خداوند عزوجل مقدرات و احکامش را برآنچه که دوست داشته و مقدر کرده است جاری می کند و خداوند، قضا، قدر و حکمش را در تو اجرا خواهد کرد. فرزندم، با من عهد کن که سخنی که برایت مانند یک راز می گویم را تا مرگم و تا دوازده ماه بعد از مرگم بیان نکنی، که من تو را از خبری آگاه می کنم که اصل آن از خداوند متعال است. آن را در صبحگاه و شامگاه می گویی، پس هزار هزار فرشته مشغول نوشتن می شوند که به هر یک از آنها در سرعت نوشتن، قدرت هزار هزار کاتب عطا می شود. و هزار هزار فرشته بر استغفار برای تو گمارده می شود که به هر یک از آنها قدرت هزار هزار استغفارکننده داده می شود. و در فردوس هزار هزار قصر برای تو بنا می شود که در هر قصر هزار هزار خانه است که در آنها مجاور جدت علیه السّلام هستی. و در دارالسلام خانه ای برای تو بنا می شود که در آن مجاور خانواده ات می شوی و در جنت عدن هزار شهر برای تو بنا می شود و همراه تو کتابی ناطق به حق از قبرت محشور می شود که می گوید: براستی بر این راهی برای فزع و خوف و لغزش از صراط و عذاب نیست. و نمی میری مگر اینکه شهید هستی.
و تا زمانی که زنده ای، زندگانیات سعادتمند است، و هرگز فقری نه به تو می رسد و نه ترسی، نه جنونی و نه محنتی، و در آن روز در مورد حاجتی از حاجت های دنیا و آخرت دعایی نمی کنی مگر اینکه حاجتت به تو عطا می شود، هر چه باشد، هر چقدر زیاد باشد و در هر زمینه که باشد، و حاجتی برای خود و نه غیر خود در مورد امور دنیا و آخرت از او طلب نمی کنی مگر اینکه برآوردن آن را برای تو سبب می شود، و در هر روز به تعداد نفس های اهل ثقلین، به ازای هر نفس هزار هزار حسنه برایت می نویسد و هزار هزار درجه تو را رفعت می بخشد.
و عرش، کرسی و فردوس را بر استغفار برای تو تا زمانی که در محضر خداوند عزوجل بایستی می گمارد. پس ای فرزندم، با من عهد کن که این دعا را تا زمان فرارسیدن مرگت به کسی نیاموزی.
پس امام حسین علیه السلام بر سر آن با او عهد بست. پس علی علیه السلام فرمود: و زمانیکه هنگام مرگت رسید، آن را فقط به اهل بیت، شیعه و دوستانت بیاموز که تو اگر این را انجام ندهی و آن را به هر کس بیاموزی، حاجتهای خود از پروردگار را در هر جهتی طلب میکنند و او آن را برایشان برآورده میکند و من دوست دارم که آنچه شما در آن هستید به کمال برسد، و محشور شوید درحالیکه نه خوفی بر شماست و نه اندوهگین هستید. و با آن دعا نکن مگر اینکه طاهر باشی و رویت به سمت قبله باشد و اگر آن را در روز جمعه بعد از نماز عصر انجام بدهی افضل است.
پس بر سر آن با او عهد بست و علی علیه السلام فرمود: ای پسرم، اگر آن را قصد کردی، بگو... و دعا را ذکر کرد.
گوید: ابو العباس بن سعید گوید: از امام باقر علیه السلام این دعا روایت شده است: بسم الله الرحمن الرحیم، با نام خدا و با خدا، منزه است خدا و ستایش خاص خدا است و معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر از توصیف است و هیچ جنبش و نیرویی نیست جز به وسیله خدای والای بزرگ، منزّه است خدا در تمام ساعات شب و اوقات روز، منزّه است خدا در بامداد و شامگاهان، منزّه است خدا در شب و صبح، منزّه است خدا چون شب کنید و چون به بامدادان درآیید، و خاص او است ستایش در آسمانها و زمین و شبانگاه و هنگام ظهر. بیرون آورد زنده را از مرده و برون آرد مرده را از زنده، و زنده گرداند زمین را پس از مردنش و شما هم این چنین (در رستاخیز) بیرون آورده شوید، منزه است پروردگار تو، پروردگار دارای عزت از آنچه وصف کنند و درود بر پیامبران و ستایش خاص خدا پروردگار جهانیان است.
حول و قوّه ای نیست جز به خدای عالی مرتبه و بزرگ که جز او شایسته تسبیح نیست، منزه است کسی که علمش هر روزی را شماره کرد، منزه است صاحب لطف و فضل، منزه است صاحب منت و نعمت، منزه است صاحب قدرت و کرم، منزه است خدای صاحَب ملک و ملکوت، منزه است خدای صاحب عزت وجبروت، منزه است خدای فرمانروای زندهای که نمیرد، منزه است خدای صاحب بزرگی و عظمت، آن پادشاه برحق و نگهبان و پاکیزه از هر عیب منزه است، منزه است خدای پاینده جاویدان، منزه است پروردگار بزرگ من، منزه است پروردگار برترم، منزه است خدای زنده پاینده، منزه است خدای والا و برتر، منزه است او و برتر است، بسیار منزه و پاک است پروردگار ما و پروردگار فرشتگان و جبرئیل، منزه است خدای جاویدانی که غافل نیست، منزه است دانای ناآموخته، منزه است آفریدگار دیدنیها و نادیدنیها، منزه است خدایی که دیده ها را درک کند ولی دیده ها درکش نکنند و او است دقیق و کاردان.
خدایا، من در لطف و نعمت و خیر و برکت و تندرستی از طرف تو صبح و شب را گذراندم پس، درود فرست بر محمد و آلش و تمام کن بر من نعمت و خیر و برکات و عافیتت را به رهایی از آتش، و روزیام کن سپاسگزاری و عافیت و فضل و بزرگواریات را همیشه تا زندهام داری. خدایا به نور تو راه یافتم و به فضل تو بینیازی جستم و در نعمت تو روز و شبم را گذراندم.
خدایا، من تو را گواه میگیرم و گواهی تو بس است و گواه گیرم فرشتگان و حاملان عرشت را و ساکنان آسمانها و زمینت را و پیامبران و رسولانت و وارثان پیامبرانت و صالحین از بندگانت و همه خلقت را، که تویی خدایی که معبودی جز تو نیست، یگانهای که شریک نداری و اینکه محمد صلی الله علیه و آله بنده و رسول تو است و به اینکه تو بر هر چیز توانایی، زنده میکنی و میمیرانی و میمیرانی و زنده میکنی و گواهی دهم که بهشت حق است و آتش دوزخ حق است و روز رستاخیز حق است و قیامت مسلما خواهد آمد و شکی در آن نیست و حتما تو کسانی را که در گورها خفتهاند بر می انگیزی.
و گواهی دهم که علی بن ابی طالب و حسن و حسین و علی ابن حسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و خلف صالح، حجت قائم که صلوات تو ای خدا، بر او و بر همه آنها، این ها امامان راهنمای راه یافتهاند که نه گمراهند و نه گمراه شده و (گواهی دهم که) آنهایند دوستان برگزیدهات و حزب پیروزت و انتخاب شدگان و بهترین خلق تو و برگزیدگانی که آنان را برای دین خود برگزیدی و از میان خلق خود مخصوصشان ساختی و بر بندگانت برگزیدی و آنها را بر جهانیان حجت قرار دادی؛ درودهای تو بر ایشان و سلام و رحمت خدا و برکاتش بر آنها باد.
خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و بنویس برایم این گواهی را نزد خود تا اینکه در روز قیامت آن را بر زبانم جاری کنی، در حالی که تو از من خشنود باشی؛ زیرا تو بر هرچه بخواهی توانایی. خدایا ستایش خاص تو است، ستایشی که آغازش بالا رود و انجامش پایان نداشته باشد. خدایا ستایش خاص تو است، ستایشی که آسمان برای تو، دو بال خویش فرو نهد و زمین و آنچه بر آن است زبان به تسبیحت گشاید .
خدایا، خاص تو است ستایش، ستایشی دائمی و همیشگی و بی پایان و زوال ناپذیر و ستایشی که سزاوار تو باشد و به سوی تو منتهی گردد و در دل من و بر تن من و در پیش من و با من و پیش از من و پس از من و پیش رو و بالای سرم و زیر پایم و چون مُردم و تنها ماندم و سپس فانی شدم و در هر حال ستایشت کنم، و خاص تو است، ستایش هنگامی که دوباره زنده و برانگیخته شوم ای مولای من.
خدایا، و از آن تو است ستایش و برای تو است سپاسگزاری به تمام انواع حمد و ستایشت همگی، بر تمام نعمتهایت همگی تا ستایش بدانجا رسد که تو دوست داری، و خشنود گردی. خدایا مخصوص تو است ستایش بر هر رگ ساکن و هر رگ متحرک، و برای توست ستایش بر هر خواب و بیداری، و ستایش مخصوص تو است بر هر لقمه و هر جرعه و هر حرکت و هر بستن و گشودنی و بر هر جای مویی و در هر حال. برای تو است ستایش، تمامی اش و سپاس تمامی اش و مخصوص تو است مجد همه اش و ملک همه اش و تو راست بخشش و تمامی خیر به دست تو است و همه امور به تو باز می گردد، آشکار آن و نهان آن و تو منتهای هر شأنی است.
خدایا، ستایش از آن تو است ستایشی جاویدان به جاویدانی ذاتت و خاص تواست ستایش، ستایشی که در نزد علم تو انتهایی برایش نباشد و ستایش از آن تو است، ستایشی که جز با مشیت تو پایانی ندارد و از آن تو است حمد، حمدی که برای گویندهاش جز رضای تو پاداش نباشد و خاص تو است ستایش، بر بردباریات از پس دانستن ات و برای تو است ستایش، بر گذشتت از پس قدرت و تواناییات.
و برای تو است حمد که باعث حمدی و برای تو است ستایش که وارث آنی و برای تو است حمد که پدیدهآورنده حمدی و برای تو است حمد که انتهای آنی و برای تو است حمد که خود سازنده حمدی و برای تو است ستایش که خریدار آنی و برای تو است حمد که سرپرست آنی و برای تو است ستایش ای دیرینه ستایش و خاص تو است حمد، ای که وعده ات راست و به پیمانت وفاداری. لشکرت پیروزمند و مجد و عظمتت استوار است و ستایش خاص تو است ای والا درجات و پاسخ دهنده دعاها و فرو فرستنده آیات از بالای هفت آسمان، و ای خدای بزرگ برکات و برونآرنده نور از ظلمات (و تاریکیها) و برونآرنده مبتلایان به تاریکیها را به روشنی و نور، و ای تبدیلکننده بدیها به خوبیها و قراردهنده خوبیها را درجه، خدایا حمد مخصوص تو است که آمرزنده گناه و توبهپذیر و سخت کیفر و صاحب بخشش و احسانی، معبودی نیست جز تو و بازگشت به سوی تو است.
خدایا از آن تو است ستایش در شب هنگامی که سیاهیاش فرا گیرد، و برای تو است ستایش در روز هنگامی که روشن گردد، و برای تو است ستایش در انجام و آغاز، و برای تو است ستایش به عدد هر ستاره و فرشتهای که در آسمان است، و برای تو است حمد به عدد خاک و سنگ ریزه و هستهها، و برای تو است ستایش به شماره آنچه در میان آسمان است، و برای تو است ستایش به عدد آنچه در دل زمین است، و برای تو است ستایش به عدد وزن آب دریاها، و برای تو است حمد به شماره برگ درختان، و برای تو است ستایش به شماره آنچه در روی زمین است، و برای تو است ستایش به شماره آنچه کتاب تو آن را برشمرده، و برای تو است حمد به عدد آنچه علم و دانشت بدان احاطه دارد، و برای تو است ستایش به عدد انس و جن و خزندگان و پرندگان و چرندگان و درندگان، ستایشی بسیار و پاکیزه و بابرکت چنانچه دلخواه تو است ای پروردگار، و آنگونه که بپسندی و آنچنانکه سزاوار ذات بزرگوار و عظمت جلال تو است.
پس میگویی ده مرتبه: معبودی نیست جز خدای یکتا که شریکی ندارد و او راست فرمانروایی و ستایش مخصوص او است که زنده کند و بمیراند، و بمیراند و زنده کند و او است زندهای که نمیرد. همه نیکیها به دست او است و او بر همه چیز توانا است.
سپس ده مرتبه می گویی: معبودی نیست جز خدای یکتا که شریکی ندارد و او راست فرمانروایی و خاص او است ستایش و او است دقیق و کاردان، و ده مرتبه: ای خدا ای خدا، و ده مرتبه: ای بخشاینده، ای بخشاینده، و ده مرتبه: ای مهربان ای مهربان، و ده مرتبه: ای مهرورز نعمت دهنده، و ده مرتبه: ای زنده و پاینده، و ده مرتبه: ای روشنگر ای روشنگر، و ده مرتبه: ای پاکیزه، ای پاکیزه، و ده مرتبه: ای پدید آورنده آسمانها و زمین، و ده مرتبه: ای صاحب جلال و بزرگواری، و ده مرتبه: ای زندهای که معبودی جز تو نیست و ده مرتبه: ای خدایی که جز تو معبودی نیست، و ده مرتبه: به نام خدای بخشاینده مهربان، و ده مرتبه: بگو اوست خدای یگانه، و ده مرتبه: خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد، پس ده مرتبه میگویی: خدایا با من کن آنچه را تو شایسته آنی و مکن با من آنچه را من شایسته آنم، زیرا که تو البته شایسته پرهیزکاری هستی و اهل آمرزشی و من اهل گناهان و خطاها هستم، پس به من رحم کن ای مولای من و تویی مهربانترین مهربانان، و ده مرتبه: آمین آمین میگویی، سپس حاجتت را میخواهی که انشاء الله استجابت خواهد شد.
**[ترجمه]
وجدت فی أصل قدیم من أصول أصحابنا هذا الدعاء بهذا السند أخبرنا محمد بن محمد بن سعید عن جعفر بن محمد بن مروان الغزال عن أبیه عن إسماعیل بن إبراهیم التمار عن محمد بن الحسین عن أبیه الحسین بن علی عن أبیه علی بن أبی طالب علیه السلام و ساق الحدیث و الدعاء مثله و قد تقدم فی أدعیة الصباح و المساء و إنما کررنا للاختلاف سندا و متنا.
**[ترجمه]در کتابی قدیمی از کتب اصحابمان این دعا را با این سند یافتم: محمد بن محمد بن سعید، از جعفر بن محمد بن مروان غزّال، از پدرش، از اسماعیل بن ابراهیم تمار، از محمد بن حسین، از پدرش حسین بن علی، از پدرش علی بن ابی طالب علیهما السلام برایمان خبر داد و حدیث و دعا را مانند او بیان کرد. و در ادعیه صبح و عصر بیان شده است و ما آن را به جهت اختلاف در سند و متن تکرار کردیم.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ جَمَالُ الْأُسْبُوعِ (3)، وَ الْبَلَدُ الْأَمِینُ، وَ غَیْرُهَا، رَوَی جَابِرٌ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهم السلام: فِی عَمَلِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ بَعْدَ الْعَصْرِ اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَنْهَجْتَ سَبِیلَ الدَّلَالَةِ عَلَیْکَ بِأَعْلَامِ الْهِدَایَةِ بِمَنِّکَ عَلَی خَلْقِکَ وَ أَقَمْتَ لَهُمْ مَنَارَ الْقَصْدِ إِلَی طَرِیقِ أَمْرِکَ بِمَعَادِنِ لُطْفِکَ وَ تَوَلَّیْتَ أَسْبَابَ الْإِنَابَةِ إِلَیْکَ بِمُسْتَوْضَحَاتٍ مِنْ حُجَجِکَ قُدْرَةً مِنْکَ عَلَی اسْتِخْلَاصِ أَفَاضِلِ عِبَادِکَ وَ حَضّاً لَهُمْ عَلَی أَدَاءِ مَضْمُونِ شُکْرِکَ وَ جَعَلْتَ تِلْکَ الْأَسْبَابَ لِخَصَائِصَ مِنْ أَهْلِ الْإِحْسَانِ عِنْدَکَ وَ ذَوِی الْحِبَاءِ لَدَیْکَ تَفْضِیلًا لِأَهْلِ الْمَنَازِلِ مِنْکَ وَ تَعْلِیماً أَنَّ مَا أَمَرْتَ بِهِ مِنْ ذَلِکَ مُبَرَّأٌ مِنَ الْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ إِلَّا بِکَ وَ شَاهِداً فِی إِمْضَاءِ الْحُجَّةِ عَلَی عَدْلِکَ وَ قَوَامِ وُجُوبِ حُکْمِکَ اللَّهُمَّ وَ قَدِ اسْتَشْفَعْتُ الْمَعْرِفَةَ بِذَلِکَ إِلَیْکَ وَ وَثِقْتُ بِفَضِیلَتِهَا عِنْدَکَ وَ قَدَّمْتُ الثِّقَةَ بِکَ وَسِیلَةً فِی اسْتِنْجَازِ مَوْعُودِکَ وَ الْأَخْذِ بِصَالِحِ مَا نَدَبْتَ إِلَیْهِ عِبَادَکَ وَ انْتِجَاعاً بِهَا مَحَلَّ تَصْدِیقِکَ وَ الْإِنْصَاتَ إِلَی فَهْمِ غَبَاوَةِ الْفَطِنِ عَنْ تَوْحِیدِکَ عِلْماً مِنِّی بِعَوَاقِبِ الْخِیَرَةِ فِی ذَلِکَ وَ اسْتِرْشَاداً لِبُرْهَانِ آیَاتِکَ وَ اعْتَمَدْتُکَ حِرْزاً وَاقِیاً مِنْ دُونِکَ وَ
ص: 78
اسْتَنْجَدْتُ الِاعْتِصَامَ بِکَ کَافِیاً مِنْ أَسْبَابِ خَلْقِکَ فَأَرِنِی مُبَشِّرَاتٍ مِنْ إِجَابَتِکَ تَفِی بِحُسْنِ الظَّنِّ بِکَ وَ تَنْفِی عَوَارِضَ التُّهَمِ لِقَضَائِکَ فَإِنَّهُ ضَمَانُکَ لِلْمُجْتَهِدِینَ (1) وَ وَفَاؤُکَ لِلرَّاغِبِینَ إِلَیْکَ اللَّهُمَّ وَ لَا أَذِلَّنَّ عَلَی التَّعَزُّزِ بِکَ وَ لَا أَسْتَقْفِیَنَّ نَهْجَ الضَّلَالَةِ عَنْکَ وَ قَدْ أَمَّتْکَ رَکَائِبُ طَلِبَتِی وَ أُنِیخَتْ (2) نَوَازِعُ الْآمَالِ مِنِّی إِلَیْکَ وَ نَاجَاکَ عَزْمُ الْبَصَائِرِ لِی فِیکَ اللَّهُمَّ وَ لَا أُسْلَبَنَّ عَوَائِدَ مِنَنِکَ غَیْرَ مُتَوَسِّمَاتٍ (3)
إِلَی غَیْرِکَ اللَّهُمَّ وَ جَدِّدْ لِی صِلَةَ الِانْقِطَاعِ إِلَیْکَ وَ اصْدُدْ قُوَی سَبَبِی عَنْ سِوَاکَ حَتَّی أَفِرَّ عَنْ مَصَارِعِ الْهَلَکَاتِ إِلَیْکَ وَ أَحُثَّ الرِّحْلَةَ إِلَی إِیثَارِکَ بِاسْتِظْهَارِ الْیَقِینِ فِیکَ فَإِنَّهُ لَا عُذْرَ لِمَنْ جَهِلَکَ بَعْدَ اسْتِعْلَاءِ الثَّنَاءِ عَلَیْکَ وَ لَا حُجَّةَ لِمَنِ اخْتَزَلَ عَنْ طَرِیقِ الْعِلْمِ
بِکَ مَعَ إِزَاحَةِ الْیَقِینِ مَوَاقِعَ (4) الشُّکُوکِ فِیکَ وَ لَا یَبْلُغُ إِلَی فَضَائِلِ الْقِسَمِ إِلَّا بِتَأْیِیدِکَ وَ تَسْدِیدِکَ فَتَوَلَّنِی بِتَأْیِیدٍ مِنْ عَوْنِکَ وَ کَافِنِی عَلَیْهِ بِجَزِیلِ عَطَائِکَ اللَّهُمَّ أُثْنِی عَلَیْکَ أَحْسَنَ الثَّنَاءِ لِأَنَّ بَلَاءَکَ عِنْدِی أَحْسَنُ الْبَلَاءِ أَوْقَرْتَنِی نِعَماً وَ أَوْقَرْتُ نَفْسِی ذُنُوباً کَمْ مِنْ نِعْمَةٍ أَسْبَغْتَهَا عَلَیَّ لَمْ أُؤَدِّ شُکْرَهَا وَ کَمْ مِنْ خَطِیئَةٍ أَحْصَیْتَهَا عَلَیَّ أَسْتَحْیِی مِنْ ذِکْرِهَا وَ أَخَافُ جَزَاءَهَا إِنْ تَعْفُ لِی عَنْهَا فَأَهْلُ ذَلِکَ أَنْتَ وَ إِنْ تُعَاقِبْنِی عَلَیْهَا فَأَهْلُ ذَلِکَ أَنَا اللَّهُمَّ فَارْحَمْ نِدَائِی إِذَا نَادَیْتُکَ وَ أَقْبِلْ عَلَیَّ إِذَا نَاجَیْتُکَ فَإِنِّی أَعْتَرِفُ لَکَ بِذُنُوبِی وَ أَذْکُرُ لَکَ حَاجَتِی وَ أَشْکُو إِلَیْکَ مَسْکَنَتِی وَ فَاقَتِی وَ قَسْوَةَ قَلْبِی وَ مَیْلَ نَفْسِی فَإِنَّکَ قُلْتُ فَمَا اسْتَکانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما یَتَضَرَّعُونَ وَ هَا أَنَا ذَا یَا إِلَهِی قَدِ اسْتَجَرْتُ بِکَ وَ قَعَدْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ مُسْتَکِیناً مُتَضَرِّعاً إِلَیْکَ رَاجِیاً لِمَا عِنْدَکَ تَرَانِی وَ تَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَ تَسْمَعُ کَلَامِی وَ تَعْرِفُ حَاجَتِی وَ مَسْکَنَتِی (5)
وَ حَالِی
ص: 79
وَ مُنْقَلَبِی وَ مَثْوَایَ وَ مَا أُرِیدُ أَنْ أَبْتَدِئَ فِیهِ مِنْ مَنْطِقِی وَ الَّذِی أَرْجُو مِنْکَ فِی عَاقِبَةِ أَمْرِی وَ أَنْتَ مُحْصٍ لِمَا أُرِیدُ التَّفَوُّهَ بِهِ مِنْ مَقَالِی جَرَتْ مَقَادِیرُکَ بِأَسْبَابِی وَ مَا یَکُونُ مِنِّی فِی سَرِیرَتِی وَ عَلَانِیَتِی وَ أَنْتَ مُتَمِّمٌ لِی مَا أَخَذْتَ عَلَیْهِ مِیثَاقِی وَ بِیَدِکَ لَا بِیَدِ غَیْرِکَ زِیَادَتِی وَ نُقْصَانِی وَ أَحَقُّ مَا أُقَدِّمُ إِلَیْکَ قَبْلَ الذِّکْرِ لِحَاجَتِی وَ التَّفَوُّهِ بِطَلَبِی شَهَادَتِی بِوَحْدَانِیَّتِکَ وَ إِقْرَارِی بِرُبُوبِیَّتِکَ الَّتِی ضَلَّتْ عَنْهَا الْآرَاءُ وَ تَاهَتْ فِیهَا الْعُقُولُ وَ قَصُرَتْ دُونَهَا الْأَوْهَامُ وَ کَلَّتْ عَنْهَا الْأَحْلَامُ فَانْقَطَعَ دُونَ کُنْهِ مَعْرِفَتِهَا مَنْطِقُ الْخَلَائِقِ وَ کَلَّتِ الْأَلْسُنُ عَنْ غَایَةِ وَصْفِهَا فَلَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَبْلُغَ شَیْئاً مِنْ وَصْفِکَ وَ یَعْرِفَ شَیْئاً مِنْ نَعْتِکَ إِلَّا مَا حَدَّدْتَهُ وَ وَصَفْتَهُ وَ وَقَّفْتَهُ عَلَیْهِ وَ بَلَّغْتَهُ إِیَّاهُ وَ أَنَا مُقِرٌّ بِأَنِّی لَا أَبْلُغُ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ مِنْ تَعْظِیمِ جَلَالِکَ وَ تَقْدِیسِ مَجْدِکَ وَ تَمْجِیدِکَ وَ کَرَمِکَ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْکَ وَ الْمَدْحِ لَکَ وَ الذِّکْرِ لِآلَائِکَ وَ الْحَمْدِ لَکَ عَلَی بَلَائِکَ وَ الشُّکْرِ لَکَ عَلَی نَعْمَائِکَ وَ ذَلِکَ مَا تَکِلُّ الْأَلْسُنُ عَنْ صِفَتِهِ وَ تَعْجِزُ الْأَبْدَانُ عَنْ أَدَاءِ شُکْرِهِ-(1) وَ إِقْرَارِی لَکَ بِمَا احْتَطَبْتُ عَلَی نَفْسِی مِنْ مُوبِقَاتِ الذُّنُوبِ الَّتِی قَدْ أَوْبَقَتْنِی وَ أَخْلَقَتْ عِنْدَکَ وَجْهِی وَ لِکَبِیرِ خَطِیئَتِی وَ عَظِیمِ جُرْمِی هَرَبْتُ إِلَیْکَ رَبِّی وَ جَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ مَوْلَایَ وَ تَضَرَّعْتُ إِلَیْکَ سَیِّدِی لَأُقِرَّ لَکَ بِوَحْدَانِیَّتِکَ وَ بِوُجُودِ رُبُوبِیَّتِکَ فَأُثْنِی عَلَیْکَ بِمَا أَثْنَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ وَ أَصِفُکَ بِمَا یَلِیقُ بِکَ مِنْ صِفَاتِکَ وَ أَذْکُرُ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ مِنْ مَعْرِفَتِکَ وَ أَعْتَرِفُ لَکَ بِذُنُوبِی وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِخَطِیئَتِی وَ أَسْأَلُکَ التَّوْبَةَ مِنْهُ إِلَیْکَ وَ الْعَوْدَ مِنْکَ عَلَیَّ بِالْمَغْفِرَةِ لَهَا فَإِنَّکَ قُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً وَ قُلْتَ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ إِلَهِی إِلَیْکَ اعْتَمَدْتُ لِقَضَاءِ حَاجَتِی وَ بِکَ أَنْزَلْتُ الْیَوْمَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی الْتِمَاساً مِنِّی لِرَحْمَتِکَ وَ رَجَاءً مِنِّی لِعَفْوِکَ فَإِنِّی لِرَحْمَتِکَ وَ عَفْوِکَ أَرْجَی مِنِّی لِعَمَلِی وَ رَحْمَتُکَ وَ عَفْوُکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِی فَتَوَلَّ الْیَوْمَ قَضَاءَ حَاجَتِی بِقُدْرَتِکَ عَلَی ذَلِکَ وَ تَیَسُّرِ ذَلِکَ
ص: 80
عَلَیْکَ فَإِنِّی لَمْ أَرَ خَیْراً قَطُّ إِلَّا مِنْکَ وَ لَمْ یَصْرِفْ عَنِّی سُوءاً قَطُّ أَحَدٌ غَیْرُکَ فَارْحَمْنِی سَیِّدِی یَوْمَ یُفْرِدُنِی النَّاسُ فِی حُفْرَتِی وَ أُفْضِی إِلَیْکَ بِعَمَلِی فَقَدْ قُلْتَ سَیِّدِی وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ أَجَلْ وَ عِزَّتِکَ سَیِّدِی لَنِعْمَ الْمُجِیبُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْمَدْعُوُّ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْمُسْتَعَانُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الرَّبُّ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْقَادِرُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْخَالِقُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْمُبْتَدِئُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْمُعِیدُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْمُسْتَغَاثُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الصَّرِیخُ أَنْتَ فَأَسْأَلُکَ یَا صَرِیخَ الْمَکْرُوبِینَ یَا غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ وَ یَا وَلِیَّ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْفَعَّالَ لِمَا یُرِیدُ یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ أَنْ تُکْرِمَنِی فِی مَقَامِی هَذَا وَ فِیمَا بَعْدَهُ کَرَامَةً لَا تُهِینُنِی بَعْدَهَا أَبَداً وَ أَنْ تَجْعَلَ أَفْضَلَ جَائِزَتِکَ الْیَوْمَ فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ أَنْ تَصْرِفَ عَنِّی شَرَّ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ شَرَّ کُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ وَ شَرَّ کُلِّ ضَعِیفٍ مِنْ خَلْقِکَ أَوْ شَدِیدٍ وَ شَرَّ کُلِّ قَرِیبٍ أَوْ بَعِیدٍ وَ شَرَّ کُلِّ مَنْ ذَرَأْتَهُ وَ بَرَأْتَهُ وَ أَنْشَأْتَهُ وَ ابْتَدَعْتَهُ وَ مِنْ شَرِّ الصَّوَاعِقِ وَ الْبَرَدِ وَ الرِّیحِ وَ الْمَطَرِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ صَغِیرَةٍ أَوْ کَبِیرَةٍ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (1).
**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد: 276 - ،
جمال الاسبوع - . جمال الأسبوع: 465 - ،
البلد الأمین و سایر کتب: جابر از ابو جعفر از علی بن حسین علیه السلام درباره اعمال روز جمعه بعد از نماز عصر روایت کرد:
بارالها، راه هدایت به سوی خودت را به وسیله نشانه های هدایت با امتنانی از جانب تو بر خلقت روشن نمودی، و منارههای قصد به سوی مسیر امرت را با معادن لطفت برای آنان برپاداشتی، و اسباب بازگشت به سوی خودت را به عنوان قدرتی از جانب تو بر گزینش برترین بندگانت و تشویق آنان بر ادای مضمون شکرت، با حجتهای روشن عهدهدار شدی. و آن اسباب را برای خاصّان از اهل احسان و اصحاب بخشش نزد خودت، قرار دادی، به عنوان تفضیلی برای اصحاب منازل از جانب تو، و آموختن اینکه آنچه در خصوص آن امر نمودی از توان و قدرت خارج است مگر با تو، به عنوان گواهی بر اجرای حجت بر عدالت تو و قوام وجوب حکم تو.
بارالها، با معرفت آن نزد تو طلب شفاعت کردم و به فضیلت آن نزد تو اطمینان کردم و اطمینان به تو را به عنوان وسیلهای در طلب تحقق وعدهات مقدم داشتم، و گرفتن آنچه که بندگانت را به آن فراخواندی و برای طلب بخشش به وسیله آن از محل تصدیق تو و پذیرش ناتوانی هوش از فهم توحید تو، به دلیل علم من به خیر بودن عاقبت در آن و به دلیل طلب هدایت از برهان آیات تو؛ و به تو به عنوان حرزی نگاهبان در مقابل غیر تو تکیه کردم و با تمسک جستن به تو طلب یاری کردم که از اسباب خلائقت بینیاز میکند. پس نشانههایی از اجابتت را به من نشان بده که بیانگر نتیجهبخش بودن حسن ظن به توست و عارض شدن اتهام ها بر قضای تو را نفی میکند، که این، ضمانت تو برای طالبان بخشش و وفای تو
برای مشتاقان توست.
بارخدایا، با عزت یافتن به تو هرگز خوار نمی شوم و هرگز راه گمراهی از تو را نمیپویم، درحالیکه مرکبهای حاجتم آهنگ تو کردهاند و گرایش آرزوهایم در درگاه تو منزل کردهاند و عزم دیدگانم در تو نجوا کردهاند. بارالها، تردیدی نیست که بهرههای منتهای تو را از خود سلب نمی کنم در حالی که امیدی به یافتن آنها نزد غیر تو نیست. بارالها، پیوند انقطاع به خود را برایم تجدید کن و قوای اسبابم را از غیر خودت قطع کن تا از عرصههای هلاکت به سوی تو فرار کنم و مرکبم را با کسب حمایت از یقین تو به سمت ترجیح تو برانگیزم، زیرا کسی که بعد از بالا گرفتن ثنا بر تو جهل بورزد هیچ عذری ندارد، و برای کسی که با وجود اینکه یقین جای تردید درباره تو را از بین برده است، از راه علم به تو کناره بگیرد، هیچ حجتی نیست و جز با تأیید و تحکیم تو به زیادتهای قسمتها نمیرسد، پس با تأییدی از یاریات، سرپرستی مرا بر عهده بگیر و با عطای فراوانت مرا بر آن کفایت کن.
بارالها با بهترین ثنا تو را ستایش میگویم، زیرا آزمایش تو نزد من بهترین آزمایش است. تو مرا با نعمتها سنگین کردی و من خود را با گناهان. چه بسیار نعمتها که بر من کامل کردی و من شکر آن را به جای نیاوردهام، و چه بسیار گناهان که بر من شمردی و من از ذکر آن شرم دارم، و اگر تو از آن در نگذری، از جزای آن بیم دارم که تو شایسته آن هستی و اگر مرا بر آن عقوبت کنی من سزاوار آنم. بارخدایا بر ندایم، آنگاه که تو را ندا دادم رحم بیاور و آنگاه که با تو نجوا کردم به من روی کن که من به گناهان خود نزد تو اعتراف میکنم و حاجتم را برای تو ذکر میکنم و از بیچارگی، نیاز، قساوت قلب و تمایلات نفسم نزد تو شکایت می آورم که تو فرمودی: «فَمَا اسْتَکَانُوا لِرَبِّهِمْ وَمَا یَتَضَرَّعُونَ»، {و[لی] نسبت به پروردگارشان فروتنی نکردند و به زاری درنیامدند.} اینک این من هستم، خدایا به تو پناه آوردهام و در حضور تو نشستهام درحالیکه فروتن، به سوی تو متضرع و به آنچه نزد توست امیدوارم. مرا میبینی و از آنچه در درونم است آگاهی، سخنم را میشنوی، حاجت، فقر، دگرگونی، بیچارگی و آنچه که قصد دارم بر زبان آورم و آنچه که در خصوص عاقبت امرم امید دارم را میدانی و تو شمارنده هرچیزی هستی که قصد بر زبان آوردن آن را دارم.
تقدیر تو بر اسباب من و بر آنچه که در پیدا و پنهان من است جاری شد و تو به اتمامرساننده چیزی هستی که بر آن از من عهد گرفتهای. زیادت و نقصانم به دست توست نه غیر تو، و سزاوارترین چیزی که قبل از ذکر حاجت و بیان خواستهام به سوی تو مقدم میدارم، شهادتم بر وحدانیت تو و اقرارم به ربوبیت توست که بینش ها از آن گمراه، خردها در آن سرگردان، اندیشهها از آن عاجز و ذهن ها از آن ناتوان شدند؛ پس سخن خلائق پیش از کنه شناخت آن قطع و زبانها از غایت وصف آن ناتوان شدند، و بر کسی نیست که غیر از آنچه که تو خود تعیین و وصفش نمودی و او را بر آن واقف کردی و رسانیدی، به چیزی از وصف تو دست یابد و بر چیزی از نعمت تو آگاه شود؛ و من معترف به این هستم که به آنچه که تو سزاوار آن هستی، از تعظیم جلال تو، تقدیس بزرگواری تو، تمجیدت، کرمت و ستایش و مدح تو و ذکر نعمتهایت نمیرسم.
حمد از آن توست برای آزمونت و شکر از آن توست بر نعمتت، و آن چیزی است که زبانها از وصف آن ناتوان و جسمها از ادای شکر آن عاجزند و اقرارم برای توست به آنچه که از گناهان ویرانگری که نابودم کرده و رویم را نزد تو تباه کردهاند بر خود انباشتم، و به خاطر گناه بزرگ و جرم سترگی که به سوی تو گریختهام ای پروردگار من، و در حضور تو نشستهام ای مولای من، و به سوی تو تضرع کردهام ای سرور من، تا به وحدانیت تو و به وجود ربوبیت تو اقرار کنم و با آنچه که تو خود را ثنا گفتی ستایشت کنم، و تو را با آنچه که از صفات شایسته توست وصف کنم، و آنچه درباره شناختت بر من عطا کردی را ذکر کنم و گناهانم را برایت اعتراف کنم و برای گناهم از تو طلب آمرزش کنم. و بازگشت از آن به سوی تو، و رجعت از آن بر خودم با آمرزش آن را از تو بخواهم که تو فرمودی«اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا»، {از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره آمرزنده است.} و فرمودی: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ»، {مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم، در حقیقت کسانی که از پرستش من کبر می ورزند به زودی خوار در دوزخ درمی آیند.}
بارالها، برای برآورده کردن حاجتم به تو تکیه کردهام و امروز فقر و حاجتم را با التماس رحمت از تو و با امیدم به عفو تو به سوی تو آوردهام، که من به رحمت و عفو تو امیدوارتر از عمل خویش هستم و رحمت و عفو تو گستردهتر از گناهان من است. پس امروز برآورده کردن حاجتم را با قدرتت بر آن بر عهده بگیر و آن را بر من میسر کن که من هرگز خیری ندیدهام جز از تو، و هرگز کسی غیر از تو بدی را از من دور نکرده است؛ پس ای سرورم، در روزی که مردم در قبر تنهایم میگذارند بر من رحمت آور، و عملم را به سوی تو می آورم که ای سرورم، فرمودی: «وَلَقَدْ نَادَانَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ»، {و نوح ما را ندا داد و چه نیک اجابت کننده بودیم.}
آری سوگند به عزتت ای سرورم، به یقین بهترین اجابتکننده تو هستی، به یقین بهترین خوانده شده تو هستی، به یقین بهترین استعانت شده تو هستی، به یقین بهترین پروردگار تو هستی، به یقین بهترین قادر تو هستی، به یقین بهترین آفریدگار تو هستی، به یقین بهترین آغازگر تو هستی، به یقین بهترین بازگرداننده تو هستی، به یقین بهترین یاری طلبیده شده تو هستی، به یقین بهترین فریادرس تو هستی؛ پس ای فریادرس اندوهگینان، ای یاری کننده کمکخواهان، ای ولیّ مؤمنان، ای انجامدهنده هر آنچه که اراده کند، ای کریم ای کریم ای کریم! از تو میخواهم مرا در این جایگاه و بعد از آن گرامی بداری؛ گرامی داشتنی که پس از آن هرگز خوارم نکنی، بهترین بخششت را امروز، رهایی گردنم از آتش و دستیابی به بهشت قرار بدهی و شرّ هر جبار کینه توز، شرّ هر شیطان سرپیچی کننده، شرّ هر ضعیف یا قدرتمندی از خلائقت، شرّ هر دور و نزدیک، شرّ هرکسی که پراکنده کردی، آفریدی، به وجود آوردی و خلق کردی، شرّ صاعقه، سرما، باد و باران، شرّ هر شرور، شرّ هر جنبنده کوچک و بزرگی که در شب و روز بر او مسلط هستی را از من دور کنی که پروردگار من بر صراط مستقیم است.
**[ترجمه]
قال الجوهری استوضحته الأمر أو الکلام إذا سألته أن یوضحه لک مضمون شکرک أی شکرک المضمون اللازم الاستنجاز الاستعانة و المجتدی طالب الجدوی و هی العطیة و الاستقفاء الاستتباع و النهج بالسکون الطریق الواضح و قد أمتک أی قصدتک و الرکائب جمع الرکاب واحدتها راحلة غیر متوسمات أی حال کون العوائد لا یتوسم و لا یتفرس حصولها من غیرک و فی بعض النسخ بالراء و معناه قریب من الواو و الفتح فیهما أظهر و الاختزال الانقطاع و یقال فاه بالکلام و تفوه به أی فتح فاه به و تکلم.
**[ترجمه]جوهری گوید: «استوضحته الامر او الکلام»، زمانی است که از او بخواهی که آن را برایت توضیح دهد. «مضمون شکرک» یعنی شکر مطمئن لازم. «الاستنجاز»: استعانت. «المجتدی»: طالب جدوی که همان عطیه و بخشش است. «الاستقفاء»: طلب دنبالهروی، و «النهج» با سکون: یعنی راه واضح. «قد أمّتک»: تو را قصد کرد. «الرکائب» جمع رکاب است و واحد آن یعنی شتر رهوار. «غیر متوسمات»: یعنی در حالی که بهره ها از غیر او مورد توقع و چشمداشت است و در بعضی نسخه ها با راء آمده است و معنای آن به این نزدیک است و فتحه در آن دو بهتر است، و «الاختزال» یعنی رها شدن. و گفته میشود: «فاه بالکلام و تفوه» یعنی برای آن زبان گشود و صحبت کرد.
**[ترجمه]
علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بَعْدَ الْعَصْرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ بِهَذِهِ الصَّلَاةِ.
الْجَمَالُ، وَ رَوَیْتُ هَذِهِ الصَّلَاةَ بِإِسْنَادِی إِلَی أَبِی الْعَبَّاسِ أَحْمَدَ بْنِ عُقْدَةَ مِنْ کِتَابِهِ الَّذِی صَنَّفَهُ فِی مَشَایِخِ الشِّیعَةِ فَقَالَ أَنْبَأَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ دَفَعَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ کِتَاباً فِیهِ دُعَاءٌ وَ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله دَفَعَهُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ [بْنِ] الْأَشْعَثِ إِلَی ابْنِهِ مِهْرَانَ وَ کَانَتِ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الَّتِی فِیهِ اللَّهُمَّ إِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله کَمَا وَصَفْتَهُ فِی کِتَابِکَ حَیْثُ تَقُولُ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ فَأَشْهَدُ أَنَّهُ کَذَلِکَ وَ أَنَّکَ لَمْ تَأْمُرْ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهِ إِلَّا بَعْدَ أَنْ صَلَّیْتَ عَلَیْهِ أَنْتَ وَ مَلَائِکَتُکَ وَ أَنْزَلْتَ فِی مُحْکَمِ قُرْآنِکَ (1) إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً لَا لِحَاجَةٍ إِلَی صَلَاةِ أَحَدٍ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ بَعْدَ صَلَوَاتِکَ عَلَیْهِ وَ لَا
إِلَی تَزْکِیَتِهِمْ إِیَّاهُ بَعْدَ تَزْکِیَتِکَ بَلِ الْخَلْقُ جَمِیعاً هُمُ الْمُحْتَاجُونَ إِلَی ذَلِکَ لِأَنَّکَ جَعَلْتَهُ بَابَکَ الَّذِی لَا تَقْبَلُ مِمَّنْ أَتَاکَ إِلَّا مِنْهُ وَ جَعَلْتَ الصَّلَاةَ عَلَیْهِ قُرْبَةً مِنْکَ وَ وَسِیلَةً إِلَیْکَ وَ زُلْفَةً عِنْدَکَ وَ دَلَلْتَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ وَ أَمَرْتَهُمْ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهِ لِیَزْدَادُوا أُثْرَةً لَدَیْکَ وَ کَرَامَةً عَلَیْکَ وَ وَکَّلْتَ بِالْمُصَلِّینَ عَلَیْهِ مَلَائِکَتَکَ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ وَ یُبَلِّغُونَهُ صَلَاتَهُمْ وَ تَسْلِیمَهُمْ اللَّهُمَّ رَبَّ مُحَمَّدٍ فَإِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَا عَظَّمْتَ بِهِ مِنْ أَمْرِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَوْجَبْتَ مِنْ حَقِّهِ أَنْ تُطْلِقَ لِسَانِی مِنَ الصَّلَاةِ عَلَیْهِ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ بِمَا لَمْ تُطْلِقْ بِهِ لِسَانَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ وَ لَمْ تُعْطِهِ إِیَّاهُ ثُمَّ تُؤْتِیَنِی عَلَی ذَلِکَ مُرَافَقَتَهُ حَیْثُ أَحْلَلْتَهُ عَلَی قُدْسِکَ وَ جَنَّاتِ فِرْدَوْسِکَ ثُمَّ لَا تُفَرِّقُ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَبْدَأُ بِالشَّهَادَةِ لَهُ ثُمَّ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهِ وَ إِنْ کُنْتُ لَا أَبْلُغُ مِنْ ذَلِکَ رِضَی نَفْسِی وَ لَا یُعَبِّرُهُ لِسَانِی عَنْ ضَمِیرِی وَ لَا أُلَامُ عَلَی التَّقْصِیرِ مِنِّی لَعَجْزِ قُدْرَتِی عَنْ بُلُوغِ
ص: 82
الْوَاجِبِ عَلَیَّ مِنْهُ: لِأَنَّهُ حَظٌّ لِی وَ حَقٌّ عَلَیَّ وَ أَدَاءٌ لِمَا أَوْجَبْتَ لَهُ فِی عُنُقِی أَنْ قَدْ بَلَّغَ رِسَالاتِکَ غَیْرَ مُفَرِّطٍ فِیمَا أَمَرْتَ وَ لَا مُجَاوِزٍ لِمَا نَهَیْتَ وَ لَا مُقَصِّرٍ فِیمَا أَرَدْتَ وَ لَا مُتَعَدٍّ لِمَا أَوْصَیْتَ وَ تَلَا آیَاتِکَ عَلَی مَا أَنْزَلْتَ إِلَیْهِ وَحْیَکَ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِکَ مُقْبِلًا غَیْرَ مُدْبِرٍ وَ وَفَی بِعَهْدِکَ وَ صَدَّقَ وَعْدَکَ وَ صَدَعَ بِأَمْرِکَ لَا یَخَافُ فِیکَ لَوْمَةَ لَائِمٍ وَ بَاعَدَ فِیکَ الْأَقْرَبِینَ وَ قَرَّبَ فِیکَ الْأَبْعَدِینَ وَ أَمَرَ بِطَاعَتِکَ وَ ائْتَمَرَ بِهَا سِرّاً وَ عَلَانِیَةً وَ نَهَی عَنْ مَعْصِیَتِکَ وَ انْتَهَی عَنْهَا سِرّاً وَ عَلَانِیَةً وَ دَلَّ عَلَی مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ أَخَذَ بِهَا وَ نَهَی عَنْ مَسَاوِی الْأَخْلَاقِ وَ رَغِبَ عَنْهَا وَ وَالَی أَوْلِیَاءَکَ بِالَّذِی تُحِبُّ أَنْ یُوَالَوْا بِهِ قَوْلًا وَ عَمَلًا وَ دَعَا إِلَی سَبِیلِکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ عَبَدَکَ مُخْلِصاً حَتَّی أَتَاهُ الْیَقِینُ فَقَبَضْتَهُ إِلَیْکَ تَقِیّاً نَقِیّاً زَکِیّاً قَدْ أَکْمَلْتَ بِهِ الدِّینَ وَ أَتْمَمْتَ بِهِ النَّعِیمَ وَ ظَاهَرْتَ بِهِ الْحُجَجَ وَ شَرَعْتَ بِهِ شَرَائِعَ الْإِسْلَامِ وَ فَصَّلْتَ بِهِ الْحَلَالَ عَنِ الْحَرَامِ وَ نَهَجْتَ بِهِ لِخَلْقِکَ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ وَ بَیَّنْتَ بِهِ الْعَلَامَاتِ وَ النُّجُومَ الَّذِی بِهِ یَهْتَدُونَ وَ لَمْ تَدَعْهُمْ بَعْدَهُ فِی عَمْیَاءَ یَهِیمُونَ وَ لَا فِی شُبْهَةٍ یَتِیهُونَ وَ لَمْ تَکِلْهُمْ إِلَی النَّظَرِ لِأَنْفُسِهِمْ فِی دِینِهِمْ بِآرَائِهِمْ وَ لَا التَّخَیُّرِ مِنْهُمْ بِأَهْوَائِهِمْ فَیَتَشَعَّبُونَ فِی مُدْلَهِمَّاتِ الْبِدَعِ وَ یَتَحَیَّرُونَ فِی مُطْبِقَاتِ الظُّلَمِ وَ تَتَفَرَّقُ بِهِمُ السُّبُلُ فِی مَا یَعْلَمُونَ وَ فِیمَا لَا یَعْلَمُونَ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ تَوَلَّی مِنَ الدُّنْیَا رَاضِیاً عَنْکَ مَرْضِیّاً عِنْدَکَ مَحْمُوداً عِنْدَ مَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِکَ الْمُرْسَلِینَ وَ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ الْمُصْطَفَیْنَ وَ أَنَّهُ غَیْرُ مَلِیمٍ وَ لَا ذَمِیمٍ وَ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ وَ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ سَاحِراً وَ لَا سُحِرَ لَهُ وَ لَا کَاهِناً وَ لَا تُکُهِّنَ (1) لَهُ وَ لَا شَاعِراً وَ لَا شُعِرَ لَهُ وَ لَا کَذَّاباً وَ أَنَّهُ کَانَ رَسُولَکَ وَ خَاتَمَ النَّبِیِّینَ جَاءَ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِکَ الْحَقِّ وَ صَدَّقَ الْمُرْسَلِینَ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوهُ ذَائِقُو الْعَذَابِ الْأَلِیمِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مَا أَتَانَا بِهِ مِنْ عِنْدِکَ وَ أَخْبَرَنَا بِهِ عَنْکَ أَنَّهُ الْحَقُّ الْیَقِینُ-(2) لَا شَکَّ فِیهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ.
ص: 83
اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ وَلِیِّکَ وَ نَجِیِّکَ وَ صَفِیِّکَ وَ صَفْوَتِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ الَّذِی انْتَجَبْتَهُ لِرِسَالاتِکَ وَ اسْتَخْلَصْتَهُ لِدِینِکَ وَ اسْتَرْعَیْتَهُ عِبَادَکَ وَ ائْتَمَنْتَهُ عَلَی وَحْیِکَ عَلَمِ الْهُدَی وَ بَابِ النُّهَی وَ الْعُرْوَةِ الْوُثْقَی فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ خَلْقِکَ الشَّاهِدِ لَهُمْ الْمُهَیْمِنِ عَلَیْهِمْ أَشْرَفَ وَ أَفْضَلَ وَ أَزْکَی وَ أَطْهَرَ وَ أَنْمَی وَ أَطْیَبَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ وَ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ أَصْفِیَائِکَ وَ الْمُخْلَصِینَ مِنْ عِبَادِکَ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ غُفْرَانَکَ وَ رِضْوَانَکَ وَ مُعَافَاتَکَ وَ کَرَامَتَکَ وَ رَحْمَتَکَ وَ مَنَّکَ وَ فَضْلَکَ وَ سَلَامَکَ وَ شَرَفَکَ وَ إِعْظَامَکَ وَ تَبْجِیلَکَ وَ صَلَوَاتِ مَلَائِکَتِکَ وَ رُسُلِکَ وَ أَنْبِیَائِکَ وَ الْأَوْصِیَاءِ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصِّدِّیقِینَ مِنْ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً وَ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ مَا بَیْنَهُمَا وَ مَا فَوْقَهُمَا وَ مَا تَحْتَهُمَا وَ مَا بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ وَ مَا بَیْنَ الْهَوَاءِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النُّجُومِ وَ الْجِبَالِ وَ الشَّجَرِ وَ الدَّوَابِّ وَ مَا سَبَّحَ لَکَ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ فِی الظُّلْمَةِ وَ الضِّیَاءِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ وَ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ أَطْرَافِ النَّهَارِ وَ سَاعَاتِهِ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ إِمَامِ الْمُتَّقِینَ وَ مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ وَلِیِّ الْمُسْلِمِینَ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الْأَعْجَمِینَ وَ الشَّاهِدِ الْبَشِیرِ وَ الْأَمِینِ النَّذِیرِ وَ الدَّاعِی إِلَیْکَ بِإِذْنِکَ السِّرَاجِ الْمُنِیرِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الْأَوَّلِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الْآخِرِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ یَوْمَ الدِّینِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا اسْتَنْقَذْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا کَرَّمْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا کَثَّرْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا ثَبَّتَّنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا أَنْعَشْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا أَحْیَیْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا شَرَّفْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا أَعْزَزْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا فَضَّلْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا رَحِمْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ اجْزِ نَبِیَّنَا مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله أَفْضَلَ مَا أَنْتَ جَازٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ نَبِیّاً عَنْ أُمَّتِهِ وَ رَسُولًا عَمَّنْ أَرْسَلْتَهُ إِلَیْهِ اللَّهُمَّ اخْصُصْهُ بِأَفْضَلِ قِسَمِ الْفَضَائِلِ وَ بَلِّغْهُ أَعْلَی شَرَفِ الْمُکَرَّمِینَ مِنَ الدَّرَجَاتِ الْعُلَی فِی أَعْلَی عِلِّیِّینَ فِی
ص: 84
جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ.
اللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله حَتَّی یَرْضَی وَ زِدْهُ بَعْدَ الرِّضَا وَ اجْعَلْهُ أَکْرَمَ خَلْقِکَ مِنْکَ مَجْلِساً وَ أَعْظَمَهُمْ عِنْدَکَ جَاهاً وَ أَوْفَرَهُمْ عِنْدَکَ حَظّاً فِی کُلِّ خَیْرٍ أَنْتَ قَاسِمُهُ بَیْنَهُمْ اللَّهُمَّ أَوْرِدْ عَلَیْهِ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ وَ أَزْوَاجِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ ذَوِی قَرَابَتِهِ وَ أُمَّتِهِ مَنْ تُقِرُّ بِهِ عَیْنَهُ وَ أَقْرِرْ عُیُونَنَا بِرُؤْیَتِهِ وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِهِ مِنَ الْوَسِیلَةِ وَ الْفَضِیلَةِ وَ الشَّرَفِ وَ الْکَرَامَةِ مَا یَغْبِطُ بِهِ الْمَلَائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ النَّبِیُّونَ وَ الْمُرْسَلُونَ وَ الْخَلْقُ أَجْمَعُونَ اللَّهُمَّ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَعْلِ کَعْبَهُ وَ أَفْلِجْ حُجَّتَهُ وَ أَجِبْ دَعْوَتَهُ وَ ابْعَثْهُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ الَّذِی وَعَدْتَهُ وَ أَکْرِمْ زُلْفَتَهُ وَ أَجْزِلْ عَطِیَّتَهُ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ أَعْطِهِ سُؤْلَهُ وَ شَرِّفْ بُنْیَانَهُ وَ عَظِّمْ بُرْهَانَهُ وَ نَوِّرْ نُورَهُ وَ أَوْرِدْنَا حَوْضَهُ وَ اسْقِنَا بِکَأْسِهِ وَ تَقَبَّلْ صَلَاةَ أُمَّتِهِ عَلَیْهِ وَ اقْصُصْ بِنَا أَثَرَهُ وَ اسْلُکْ بِنَا سَبِیلَهُ وَ تَوَفَّنَا عَلَی مِلَّتِهِ وَ اسْتَعْمِلْنَا بِسُنَّتِهِ وَ ابْعَثْنَا عَلَی مِنْهَاجِهِ وَ اجْعَلْنَا نَدِینُ بِدِینِهِ وَ نَهْتَدِی بِهُدَاهُ وَ نَقْتَدِی بِسُنَّتِهِ وَ نَکُونُ مِنْ شِیعَتِهِ وَ مَوَالِیهِ وَ أَوْلِیَائِهِ وَ أَحِبَّائِهِ وَ خِیَارِ أُمَّتِهِ وَ مُقَدَّمِ زُمْرَتِهِ وَ تَحْتَ لِوَائِهِ نُعَادِی عَدُوَّهُ وَ نُوَالِی وَلِیَّهُ حَتَّی تُورِدَنَا عَلَیْهِ بَعْدَ الْمَمَاتِ مَوْرِدَهُ غَیْرَ خَزَایَا وَ لَا نَادِمِینَ وَ لَا مُبَدِّلِینَ وَ لَا نَاکِثِینَ.
اللَّهُمَّ وَ أَعْطِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مَعَ کُلِّ زُلْفَةٍ زُلْفَةً وَ مَعَ کُلِّ قُرْبَةٍ قُرْبَةً وَ مَعَ کُلِّ وَسِیلَةٍ وَسِیلَةً وَ مَعَ کُلِّ فَضِیلَةٍ فَضِیلَةً وَ مَعَ کُلِّ شَفَاعَةٍ شَفَاعَةً وَ مَعَ کُلِّ کَرَامَةٍ کَرَامَةً وَ مَعَ کُلِّ خَیْرٍ خَیْراً وَ مَعَ کُلِّ شَرَفٍ شَرَفاً وَ شَفِّعْهُ فِی کُلِّ مَنْ یَشْفَعُ لَهُ مِنْ أُمَّتِهِ وَ غَیْرِهِمْ مِنَ الْأُمَمِ حَتَّی لَا یُعْطَی مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لَا عَبْدٌ مُصْطَفًی إِلَّا دُونَ مَا أَنْتَ مُعْطِیهِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله یَوْمَ الْقِیَامَةِ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْهُ الْمُقَدَّمَ فِی الدَّعْوَةِ وَ الْمُؤْثَرَ بِهِ فِی الْأَثَرَةِ وَ الْمُنَوَّهَ بِاسْمِهِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فِی الشَّفَاعَةِ إِذَا تَجَلَّیْتَ بِنُورِکَ وَ جِی ءَ بِالْکِتَابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ وَ قِیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ ذلِکَ یَوْمُ التَّغابُنِ ذَلِکَ یَوْمُ الْحَسْرَةِ ذَلِکَ یَوْمُ الْآزِفَةِ وَ ذَلِکَ یَوْمٌ لَا تُسْتَقَالُ فِیهِ
ص: 85
الْعَثَرَاتُ وَ لَا تُبْسَطُ فِیهِ التَّوْبَاتُ وَ لَا یَسْتَدْرَکُ فِیهِ مَا فَاتَ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ رَحِمْتَ وَ بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ وَ امْنُنْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا مَنَنْتَ عَلَی مُوسَی وَ هَارُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ سَلَّمْتَ عَلَی نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ الْأَوَّلِینَ مِنْهُمْ وَ الْآخِرِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی إِمَامِ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ وَ احْفَظْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ مِنْ فَوْقِهِ وَ مِنْ تَحْتِهِ وَ افْتَحْ لَهُ فَتْحاً یَسِیراً وَ انْصُرْهُ نَصْراً عَزِیزاً وَ اجْعَلْ لَهُ مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصِیراً اللَّهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِکْ أَعْدَاءَهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ أَزْوَاجِهِ الطَّیِّبِینَ الْأَخْیَارِ الطَّاهِرِینَ الْمُطَهَّرِینَ الْهُدَاةِ الْمُهْتَدِینَ غَیْرَ الضَّالِّینَ وَ لَا الْمُضِلِّینَ الَّذِینَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الْأَوَّلِینَ وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ فِی الْآخِرِینَ وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ فِی الْمَلَإِ الْأَعْلَی وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ أَبَدَ الْآبِدِینَ صَلَاةً لَا مُنْتَهَی لَهَا وَ لَا أَمَدَ دُونَ رِضَاکَ آمِینَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ الْعَنِ الَّذِینَ بَدَّلُوا دِینَکَ وَ کِتَابَکَ وَ غَیَّرُوا سُنَّةَ نَبِیِّکَ عَلَیْهِ سَلَامُکَ وَ أَزَالُوا الْحَقَّ عَنْ مَوْضِعِهِ أَلْفَیْ أَلْفِ لَعْنَةٍ مُخْتَلِفَةٍ غَیْرِ مُؤْتَلِفَةٍ وَ الْعَنْهُمْ أَلْفَیْ أَلْفِ لَعْنَةٍ مُؤْتَلِفَةٍ غَیْرِ مُخْتَلِفَةٍ وَ الْعَنْ أَشْیَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ وَ مَنْ رَضِیَ بِفِعَالِهِمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ اللَّهُمَّ یَا بَارِئَ الْمَسْمُوکَاتِ وَ دَاحِیَ الْمَدْحُوَّاتِ وَ قَاصِمَ الْجَبَابِرَةِ وَ رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا تُعْطِی مِنْهُمَا مَا تَشَاءُ وَ تَمْنَعُ مِنْهُمَا مَا تَشَاءُ أَسْأَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَعْطِ مُحَمَّداً حَتَّی یَرْضَی وَ بَلِّغْهُ الْوَسِیلَةَ الْعُظْمَی اللَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً فِی السَّابِقِینَ غَایَتَهُ وَ فِی الْمُنْتَجَبِینَ کَرَامَتَهُ وَ فِی الْعَالِینَ ذِکْرَهُ وَ أَسْکِنْهُ أَعْلَی غُرَفِ الْفِرْدَوْسِ فِی الْجَنَّةِ الَّتِی لَا تَفُوقُهَا دَرَجَةٌ وَ لَا یَفْضُلُهَا شَیْ ءٌ.
ص: 86
اللَّهُمَّ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَضِئْ نُورَهُ وَ کُنْ أَنْتَ الْحَافِظَ لَهُ اللَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ أَوَّلَ قَارِعٍ لِبَابِ الْجَنَّةِ وَ أَوَّلَ دَاخِلٍ وَ أَوَّلَ شَافِعٍ وَ أَوَّلَ مُشَفَّعٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْوُلَاةِ السَّادَاتِ الْکُفَاةِ الْکُهُولِ الْکِرَامِ الْقَادَةِ الْقَمَاقِمِ الضِّخَامِ اللُّیُوثِ الْأَبْطَالِ عِصْمَةً لِمَنِ اعْتَصَمَ بِهِمْ وَ إِجَارَةً لِمَنِ اسْتَجَارَ بِهِمْ وَ الْکَهْفِ الْحَصِینِ وَ الْفُلْکِ الْجَارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغَامِرَةِ وَ الرَّاغِبُ عَنْهُمْ مَارِقٌ وَ الْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زَاهِقٌ وَ اللَّازِمُ لَهُمْ لَاحِقٌ وَ رِمَاحُکَ فِی أَرْضِکَ وَ صَلِّ عَلَی عِبَادِکَ فِی أَرْضِکَ (1)
الَّذِینَ أَنْقَذْتَ بِهِمْ مِنَ الْهَلَکَةِ وَ أَنَرْتَ بِهِمْ مِنَ الظُّلْمَةِ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلَائِکَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ آمِینَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ الْمِسْکِینِ الْمُسْتَکِینِ وَ أَبْتَغِی إِلَیْکَ ابْتِغَاءَ الْبَائِسِ الْفَقِیرِ وَ أَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ تَضَرُّعَ الضَّعِیفِ الضَّرِیرِ وَ أَبْتَهِلُ إِلَیْکَ ابْتِهَالَ الْمُذْنِبِ الْخَاطِی مَسْأَلَةَ مَنْ خَضَعَتْ لَکَ نَفْسُهُ وَ رَغِمَ لَکَ أَنْفُهُ وَ سَقَطَتْ لَکَ نَاصِیَتُهُ وَ انْهَمَلَتْ لَکَ دُمُوعُهُ وَ فَاضَتْ لَکَ عَبْرَتُهُ وَ اعْتَرَفَ بِخَطِیئَتِهِ وَ قَلَّتْ عَنْهُ حِیلَتُهُ وَ أَسْلَمَتْهُ ذُنُوبُهُ أَسْأَلُکَ الصَّلَاةَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَوَّلًا وَ آخِراً وَ أَسْأَلُکَ حُسْنَ الْمَعِیشَةِ مَا أَبْقَیْتَنِی مَعِیشَةً أَقْوَی بِهَا فِی جَمِیعِ حَالاتِی وَ أَتَوَصَّلُ بِهَا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا إِلَی آخِرَتِی عَفْواً لَا تُتْرِفْنِی فَأَطْغَی وَ لَا تُقَتِّرْ عَلَیَّ فَأَشْقَی وَ أَعْطِنِی مِنْ ذَلِکَ غِنًی عَنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ بَلِّغْهُ إِلَی رِضَاکَ وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْیَا عَلَیَّ سِجْناً وَ لَا تَجْعَلْ فِرَاقَهَا عَلَیَّ حُزْناً أَخْرِجْنِی مِنْهَا وَ مِنْ فِتْنَتِهَا مَرْضِیّاً عَنِّی مَقْبُولًا فِیهَا عَمَلِی إِلَی دَارِ الْحَیَوَانِ وَ مَسَاکِنِ الْأَخْیَارِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ
أَزْلِهَا وَ زِلْزَالِهَا وَ سَطَوَاتِ سُلْطَانِهَا وَ سَلَاطِینِهَا وَ شَرِّ شَیْطَانِهَا وَ بَغْیِ مَنْ بَغَی عَلَیَّ فِیهَا: اللَّهُمَّ مَنْ أَرَادَنِی فَأَرِدْهُ وَ مَنْ کَادَنِی فَکِدْهُ وَ افْقَأْ عَنِّی عُیُونَ الْکَفَرَةِ وَ اعْصِمْنِی مِنْ ذَلِکَ بِالسَّکِینَةِ وَ أَلْبِسْنِی دِرْعَکَ الْحَصِینَةَ وَ اجْعَلْنِی فِی سِتْرِکَ الْوَاقِی وَ أَصْلِحْ حَالِی
ص: 87
وَ بَارِکْ لِی فِی أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ حُزَانَتِی وَ مَنْ أَحْبَبْتُ فِیکَ وَ أَحَبَّنِی اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی مَا قَدْ قَدَّمْتُ وَ مَا أَخَّرْتُ وَ مَا أَعْلَنْتُ وَ مَا أَسْرَرْتُ وَ مَا نَسِیتُ وَ مَا تَعَمَّدْتُ اللَّهُمَّ إِنَّکَ خَلَقْتَنِی کَمَا أَرَدْتَ فَاجْعَلْنِی کَمَا تُحِبُّ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).
**[ترجمه]جمال الاسبوع - جمال الأسبوع: 471.[1] - ،
المتهجد و غیر آن دو - البلد الأمین: 72.[2] - :
از امام صادق علیه السلام روایت است که وی فرمود: مستحب است که بعد از عصر روز جمعه با این درود بر پیامبر صلوات بفرستی.
جمال الاسبوع: این صلوات را با اسنادم به ابو العباس احمد بن عقده از کتابش که در باره مشایخ شیعه تألیف کرده است روایت کردم که گوید: محمد بن عبدالله بن مهران به ما خبر داد و گفت: پدرم از پدرش برایم حدیثی گفت که ابو عبدالله جعفر بن محمد علیه السلام به محمد بن اشعث نوشته ای داد که در آن دعا و صلوات بر نبی صلی الله علیه و آله بود و جعفر بن محمد اشعث آن را به پسرش مهران داد و آن صلوات بر پیامبر، این است:
بارالها، محمد صلی الله علیه و آله چنان است که در کتابت وصفش کردی آنجا که میفرمایی: {قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید. به [هدایت] شما حریص و نسبت به مؤمنان دلسوز مهربان است.} پس شهادت میدهم که او چنین است و تو به صلوات بر او امر نکردهای مگر بعد از اینکه تو و ملائکهات بر او درود فرستادید و در قرآن محکمت نازل کردی: {همانا خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستند. ای کسانی که ایمان آورده اید بر او درود فرستید و به فرمانش بخوبی گردن نهید.} بعد از صلوات تو بر او، نیازی به صلوات احدی از مخلوقات نیست، و بعد از تصدیق تو، او را نیازی به تزکیه آنها نیست، بلکه همه خلق محتاج آن هستند زیرا تو او را درِ خودت قرار دادهای که از هر که به سوی تو بیاید نمیپذیری مگر از آن. و صلوات بر او را تقربی به خود، و وسیلهای به سویت و نزدیکی به خودت قرار دادهای و مؤمنان را به سوی او راهنمایی کردی و آنان را به صلوات بر او امر کردی تا از نظر برتری نزد تو و کرامت بر تو فزونی بگیرند و بر صلواتفرستندگان بر او، ملائکهات را گماردی تا بر او صلوات بفرستند و صلوات و سلام آنان را به او برسانند.
بارالها ای پروردگار محمد، با آنچه که به وسیله آن امر محمد را بزرگ کردی و حق او را واجب ساختی از تو میخواهم که زبانم را بر صلوات بر او با آنچه که تو دوست داری و به آن راضی میشود و با آنچه که زبان کسی از خلقت را به آن نگشودهای و آن را به او نبخشیدهای بگشایی، سپس به خاطر آن، همراهی با او را آنجا که او را بر قدست و باغ های فردوست فرود آوردی، به من عطا کنی، و میان من و او جدایی نیافکنی.
بارالها من با شهادت به او آغاز میکنم، سپس با صلوات بر او، گرچه از آن به رضایت خود نمیرسم و زبانم قادر به تعبیر درونم نیست، و به خاطر کوتاهی از جانب خودم ملامت نمیشوم به دلیل عجز قدرتم از رسیدن به امر واجب بر من در آن؛ زیرا آن بهرهای برای من، حقی بر من و ادای آن چه که برای او بر گردنم واجب کردی است، که او رسالتهای تو را بدون کوتاهی در آن چه که امر کردی و نه گذر از آنچه که نهی فرمودی، و نه کوتاهیکننده در آنچه که اراده کردی و نه تعدی از آنچه که توصیه نمودی ابلاغ نمود، و آیاتت را بر طبق آنچه که وحیات را بر او نازل فرمودی تلاوت کرد، و در راه تو با با میل و بدون اعتراض جهاد کرد و به عهدت وفا کرد و وعدهات را تصدیق کرد و امرت را اجرا کرد و آشکارا و پنهان از آن اطاعت کرد و آشکارا و پنهان از معصیتت نهی کرد و آشکارا و پنهان از آن اجتناب کرد و به محاسن اخلاق راهنمایی کرد و به آن تمسک جست و از بدیهای اخلاق نهی کرد و از آن روی برتافت و با قول و عمل با اولیائت، با آنچه که دوست داری با او دوستی کنند دوستی کرد و با حکمت و موعظه نیک به راه تو فراخواند و تو را با اخلاص عبادت کرد تا اینکه مرگش فرا رسید.
پس او را نقی پاک به سوی خود گرفتی، در حالی که با او دین را کامل، نعمت را تمام و حجت ها را ظاهر، شرائع اسلام را وضع کردی و با او حلال را از حرام جدا کردی و صراط مستقیت را برای خلقت روشن نمودی و علائم و ستارگانی که با آن هدایت میشوند را تبیین کردی و بعد از آن، آنها را در جهالتی که سرگردان شوند و در شبهه ای که گمراه شوند رها نکردی، و آنان را به نظر شخصی در دینشان با آرای خود و انتخاب آن با هوای خویش واگذار نکردی که در آلودگی های بدعت پراکنده میشدند و در لایههای ظلم حیران میشدند و در آنچه که میدانند و آنچه که نمیدانند، راههایشان پراکنده میشد.
شهادت میدهم که او از دنیا چشم پوشید در حالیکه از تو راضی، نزد تو و نزد ملائکه مقرب و انبیاء مرسل و بندگان صالح برگزیدهات مورد رضایت بود و اینکه او نه ملامت شده است، نه نکوهش شده است و از متکلفان نبوده است، و اینکه او نه ساحر بود و سحری نداشت، و نه کاهن بود و نه پیشگوئی داشت، نه شاعر بود و نه شعر دانست، و نه کذاب بود و اینکه او رسول تو و خاتم انبیاء بود و حق را از نزد تو آورد و رسولان را تصدیق کرد .
و شهادت میدهم که کسانی که او را تکذیب کردند، چشندگان عذاب دردناک هستند و شهادت میدهم که آنچه که از نزد تو برایمان آورد و با آن از تو به ما خبر داد، حق یقین است و هیچ شکی از جانب پروردگار جهانیان در آن نیست.
پروردگارا بر محمد بنده، رسول، نبی، ولی، مناجات کننده، برگزیده و بهترینت از خلائق، کسی که او را برای رسالاتت برگزیدی و برای دینت خالص کردی و او را سرپرست بندگانت ساختی و وحیات را به او سپردی، پرچم هدایت، دروازه خرد، رشته محکم در آنچه که بین تو و خلقت است و شاهد برای آنان و ناظر بر آنان، درود بفرست؛ شریفترین، بهترین، پاکترین، مطهرترین، رشدکنندهترین و برترین صلواتی که بر یکی از مخلوقات، انبیائت، رسولانت و برگزیدگان بندگانت فرستادی.
بارالها، صلوات، غفران، رضوان، مغفرت، کرامت، رحمت، لطف، فضل، سلام، شرف، بزرگداشت، تکریم، صلوات ملائکه رسولان، انبیاء، اوصیا، شهداء و صدیقین از بندگان صالحت، که آنان رفیقان نیکی هستند و اهل آسمان ها و زمینها و آنچه که ما بین آنها، بالای آنها و زیر آنهاست و آنچه میان شرق و غرب و میان هوا، خورشید، ماه، ستارگان، کوهها، درختان، جنبندگان و هر آنچه که در خشکی و دریا، در تاریکی، روشنایی در صبحگاه و شامگاه، در دل شب و روشنایی روز و ساعات آن است را بر محمد بن عبدالله سرور رسولان، خاتم انبیاء، امام متقیان، مولای مؤمنان، ولیّ مسلمانان، پیشوای پرهیزکاران - دست و پا نورانیان از وضو -، فرستاده پروردگار جهانیان از جن و انس و اعجمیان، شاهد بشارتدهنده، امین انذاردهنده و دعوتکننده به تو به اذن تو، چراغ روشنگر قرار بده.
بارالها بر محمد و خاندان محمد در اولینها صلوات بفرست و بر محمد و خاندان محمد در آخرینها صلوات بفرست، بر محمد و خاندان محمد در روز جزا، روزی که مردم برای پروردگار جهانیان قیام میکنند درود بفرست.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست چنانکه ما را به وسیله او نجات دادی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را گرامی داشتی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را زیاد کردی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را تثبیت کردی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را جان بخشیدی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را زنده کردی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را شرافت دادی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را عزت دادی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را برتری دادی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را رحمت دادی، بارالها نبیمان محمد را با برترین آنچه که تو در روز قیامت بر نبیای از امت او و رسولی از کسانی که به سوی او فرستادی جزا میدهی جزا ده، بارالها او را به برترین نوع فضائل مخصوص بگردان، و او را به بالاترین شرف مکرمان از درجات والا در اعلی علییّن، در جنات و نهری در جایگاه صدق نزد ملیک مقتدر برسان.
بارالها برمحمد عطا کن تا راضی شود و بعد از رضایت بر او بیافزای و او را گرامیترین خلقت نسبت به تو از لحاظ جایگاه، بزرگترین آنها از نظر جاه، وافرترین آنها از نظر بهره در هر خیری که تو بین آنان تقسیم میکنی قرار بده.
بارالها از ذریه او، همسران و اهل بیت او، خویشاوندان و امت او، کسی که چشم به او روشن میشود را بر او وارد کن و چشم ما را به دیدن او روشن کن و میان ما و او جدایی نیانداز. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و از وسیله، فضیلت، شرف و کرامت آنچه که ملائکه مقرب، انیباء، مرسلین و همه خلق به آن غبطه می خورند را به او عطا کن.
بارالها او را رو سفید کن، مقام او را رفعت ببخش، حجت او را آشکار کن، دعوتش را اجابت کن، او را به مقام محمودی که وعده کردی مبعوث کن، و
قرب او را گرامی بدار، عطیه او را فراوان کن، شفاعتش را بپذیر، خواستهاش را به او عطا کن و بنیانش را شریف کن، برهانش را بزرگ کن، نورش را منور کن، ما را بر حوض او وارد کن و از جام او ما را بنوشان، درود امتش بر او را بپذیر، ما را به دنبال اثر او ببر، ما را بر دین او بمیران، در سنت او به کار بگیر، بر سبیل او محشور کن، و ما را طوری قرار بده که دیندار به دین او باشیم و به هدایت او هدایت شویم و به سنت او اقتداء کنم و از شیعیان، موالی، اولیاء، دوستداران، برگزیدگان امت او، پیشتاز گروه او، زیر پرچم او باشیم و با دشمنش دشمنی کنیم و با دوستش دوستی کنیم، تا بعد از مرگ، ما را همراه او وارد کنی در حالیکه نه سر افکنده هستیم و نه نادم، و نه تبدیلکننده و نه عهدشکن باشیم.
بارالها، با هر تقربی به محمد تقربی، با هر قرابت قرابتی و با هر وسیله وسیلهای و با هر فضیلت فضیلتی، با هر شفاعت شفاعتی، با هر کرامت کرامتی و با هر خیر خیری، با هر شرف شرفی عطا کن، و در هر کسی که از امتش و سایر امت ها برای او شفاعت کرد، شفاعتش را بپذیر تا به هیچ فرشته مقرب، نبی مرسل، بنده برگزیده چیزی عطا نشود جز اینکه آنچه به آن ها عطا کرده ای، از آنچه که تو در روز قیامت بر محمد عطا میکنی کمتر باشد.
بارالها او را پیشتاز در دعوت، ترجیح داده شده به هنگام ترجیح و کسی که نامش در دنیا و آخرت برای شفاعت اعلام شده است قرار بده، آنگاه که با نورت متجلی شدی و کتاب، انبیاء، صدیقین، شهداء و صالحان آورده شدند و به حق بین آنان داوری شد، در حالیکه به آنان ظلم نمیشود و گفته شده: حمد از آن خدا پروردگار جهانیان است. آن روز روز ضرر، روز حسرت، روز آخرت و روزی است که نجات از لغزشها پذیرفته نمیشود و راه توبه در آن گشوده نیست و آنچه که از بین رفت جبران نمیشود.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و بر محمد وخاندان محمد رحمت بیاور مانند برترین درودها، رحمت و برکتی که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم فرود آوردی که تو ستودنی قابل ستایش هستی.
بارالها بر محمد و خاندان محمد لطف کن چنانکه بر موسی و هارون لطف کردی، بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست مانند برترین آنچه که بر نوح در هر دو جهان سلام و صلوات فرستادی. بارالها بر محمد و خاندان محمد و بر امامان مسلمانان درود بفرست و او را از پیش رو، پشت سر، چپ، راست، از بالای سر و زیر حفظ کن و برای او فتحی آسان بگشای و با یاری شکستناپذیری او را یاری کن و او را از جانبت تسلطی یاریکننده قرار بده .
بارالها فرج آل محمد را تعجیل بفرما و دشمنان آنها از جن و انس را هلاک کن. بارالها بر محمد، اهل بیت او، ذریه او و همسران طیب برگزیده طاهر مطهر هدایتگر هدایتیافته و نه گمراه و گمراهکننده او، کسانی که آلودگی را از آنان زدودی و آنها را پاک و پاکیزه کردی درود بفرست.
بارالها بر محمد و خاندان محمد در اولینها صلوات بفرست و در آخرینها بر آنان صلوات بفرست و در ملأ اعلی بر آنان صلوات بفرست و تا ابد بر آنان درود بفرست، درودی که نه انتهایی دارد و نه پایانی جز رضایتت، آمین یا رب العالمین.
بارالها بر کسانی که دین و کتابت را تبدیل کردند و سنت نبیات - که سلامت بر او باد - را تغییر دادند و حق را از موضع آن زائل کردند، هزاران هزار لعنت بفرست، لعنت مختلف غیر مؤتلف، هزاران هزار لعنت مؤتلف غیر مختلف لعنت کن، و پیروان و پیروان آنان را و هر که از اولینها و آخرینها به عمل آنان راضی شد را لعنت کن.
بارالها ای آفریینده آسمانها، ای گستراننده گسترانیدهها، و ای در هم کوبنده جبّاران، رحمن دنیا و آخرت و رحیم آن دو، از آن دو هرچه میخواهی عطا میکنی و هر چه بخواهی از آن دو منع میکنی، به نور سیمایت و به حق محمد علیه السلام از تو میخواهیم که به محمد عطا کنی تا راضی شود و او را به وسیله عظمی برسان. بارالها محمد را در میان سابقان نهایتش، در میان منتجبان کرامتش، در میان جهانیان ذکرش قرار بده و او را در بالاترین غرفه های فردوس در بهشتی که نه درجهای بر او برتری مییابد و نه چیزی از آن فراتر نیست سکونت ده.
بارلها او را روسفید کن، نورش را درخشان کن، و حافظ او باش. بارالها محمد و خاندان محمد را اولین کوبنده در بهشت و اولین واردشونده، اولین شفیع، اولین کسی که شفاعتش پذیرفته شده است قرار بده. بارالها بر محمد و خاندان محمد صلوات بفرست، همان کسانی که والیان، سروران، کفایتکنندگان، کریمان، پیشوایان بزرگوار و والا، شیران قهرمان، پناهگاهی برای کسی که به آنان تمسک کند و پناهی برای کسی که به آنان پناه ببرد، غاری محکم، کشتی جاری در گردابهای عمیق، هستند؛ رویگرداننده از آنان منحرف و متأخر از آنان هلاک شونده و همراه با آنان ملحق شونده است؛ آنان نیزههای تو در زمینت هستند؛ و بر بندگانت در زمین درود بفرست، کسانی که با آنان از هلاکت نجات یافتم و از تاریکی به وسیله آنان روشنایی گرفتم، شجره نبوت، جایگاه رسالت، محل آمد و شد ملائکه و معدن علم که درود خداوند بر او و آنان باد، آمین یا رب العالمین.
بارالها، من بسان خواستن مسکین خوار از تو میخواهم، و بسان طلب نیازمند فقیر از تو طلب میکنم، و بسان تضرع ضعیف نابینا به تو تضرع میکنم، و بسان زاری گناهکار خطاکار به سوی تو زاری میکنم، خواستن کسی که جانش برای تو خضوع کرد و دماغش به خاک مالیده شد و پیشانیاش برایت به خاک افتاد و اشکهایش برای تو فرو ریخت و اشکهایش برای تو سرازیر شد و به گناهش اعتراف کرد و چارهاش از او ناتوان شد و گناهانش او را تسلیم کرد.
درود بر محمد و خاندان او در اول و آخر را از تو میخواهم و حسن معیشت را تا زمانی که مرا باقی گذاشتهای از تو میخواهم، معشیتی که در همه حالاتم با آن قوی شوم و با آن از زندگی دنیا تا آخرتم به بخشش برسم. مرا آنقدر مرفه نکن که سرکشی کنم و از من دریغ نورز که بدبخت شوم. با آن بینیازی از جمیع خلائقت را به من عطا کن و آن را به رضای خودت برسان، و دنیا را برای من زندان قرار نده و فراق آن را برایم اندوه قرار مده؛ مرا از آن و از فتنههای آن بیرون بیاور در حالی که از من راضی هستی و عملم در آن پذیرفته شده است و مرا به بهشت برین و مسکن برگزیدگان -میرساند. -.
بارالها از تنگنا و از شدت آن و از چیرگی سلطه آن و سلاطین آن، از شر شیاطین آن، از ظلم هر کسی که در آن بر من بدی کرد به تو پناه میبرم.
بارالها هرکه مرا قصد کرد، قصد او کن و هرکه به من نیرنگ زد، به او نیرنگ بزن و چشمهای کافران را از من کور کن و با آرامش مرا از آن حفظ کن و زره محکمت را بر من بپوشان و مرا در پوشش محافظت قرار بده و حالم را اصلاح کن و در خانواده، مال، فرزندان، خزانهام و هر که در راه تو دوست داشتم و مرا دوست داشت برکت ببخش. بارالها، آنچه مقدم کردم و آنچه مؤخر کردم، آنچه آشکار
کردم و آنچه پنهان کردم، آنچه فراموش کردم و تعمد کردم را بر من ببخش .
بارالها تو مرا آفریدی چنانکه اراده کردی، پس مرا چنان که دوست داری قرار بده ای مهربانترین مهربانان. - مصباح المتهجد: 271.[1] -
**[ترجمه]
مِنْ أَنْفُسِکُمْ أی من جنسکم من البشر ثم من العرب ثم من بنی إسماعیل و قرئ شاذا من أنفسکم بفتح الفاء أی أشرفکم و أفضلکم قیل هی قراءة فاطمة و النبی صلی الله علیه و آله عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ أی عنتکم و العنت المشقة أی ما یلحقکم من الضرر بترک الإیمان حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ أی یود أن لا یخرج أحد منکم عن الاستسعاد به و بدینه الذی جاء به بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ قیل أی بالمذنبین و قیل رءوف رحیم بأولیائه و قیل رءوف بمن رآه رحیم لمن لم یره.
لیزدادوا بها أثرة قال الکفعمی أی فضلا و منه قوله تعالی لَقَدْ آثَرَکَ اللَّهُ عَلَیْنا(2) أی فضلک و له علیه أثرة أی فضل و مآثر العرب مکارمها التی تؤثر عنها انتهی.
غیر ملیم بضم المیم أی غیر داخل فی الملامة أو آت بما یلام علیه أو ملیم نفسه أو بالفتح مبنیا من لئم کمشیب فی مشوب و الذمیم المذموم و المهیمن الشاهد و الرقیب و الحافظ و المؤتمن و الخافقان أفقا المشرق و المغرب.
و فی النهایة فیه أمتی الغر المحجلون الغر جمع الأغر من الغرة بیاض الوجه و المحجل من الخیل هو الذی یرتفع البیاض فی قوائمه إلی موضع القید و یجاوز الأرساغ و لا یجاوز الرکبتین أی بیض مواضع الوضوء من الأیدی و الأقدام استعار أثر الوضوء فی الوجه و الیدین و الرجلین للإنسان من البیاض الذی یکون فی وجه الفرس و یدیه و رجلیه.
و قال الکفعمی و یرید بالأعجمین الذین لا یفصحون لا العجم الذین هم خلاف العرب لأن العجم من الإنس و الأعجمی الذی لا یفصح سواء کان من العرب
ص: 88
أو العجم لآفة بلسانه لا یتبین کلامه و فی الحدیث جرح العجماء جبار و کل من لا یقدر علی الکلام فهو أعجم و مستعجم انتهی.
وَ نَهَرٍ قیل أی أنهار اکتفی باسم الجنس أو سعة أو ضیاء من النهار فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ أی مکان مرضی عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ أی مقربین عند من تعالی أمره فی الملک و الاقتدار.
و فی النهایة فیه لا یزال کعبک عالیا هو دعاء بالشرف و العلو و الفلج الظفر و الفوز و الغلبة و الزلفة القرب و قص أثره أی تتبعه و الزمرة الجماعة من الناس فی الأولین أی معهم إذا صلیت علیهم أو بسببهم فإنه سبب الرحمة علی جمیع الخلق و الأول أظهر و کذا البواقی مختلفة أی فی الأنواع مؤتلفة أی فی الشدة و الفعال بالکسر جمع و بالفتح مصدر و المسموکات المرفوعات کالسماوات و المدحوات الأرضون غایته أی منتهی أمره أو رأیته و الکفاة جمع الکفی و هو الذی یکفیک الشرور و الآفات و فی بعض النسخ الکمأة و هو جمع الکمی و هو الشجاع.
و القماقم جمع القمقام و هو السید و یقال سید قماقم بالضم لکثرة خیره ذکره الجوهری و الأبطال جمع البطل و هو الشجاع عفوا أی بقدر الکفایة أو زائدا أو طیبا قال فی النهایة فیه أمر الله نبیه أن یأخذ العفو من أخلاق الناس هو السهل المتیسر و فی القاموس العفو أحل المال و أطیبه و خیار الشی ء و أجوده و الفضل و المعروف انتهی و أترفته النعمة أطغته و التقتیر التضییق فأشقی أی أتعب أو أصیر شقیا بعدم الصبر و الشجن بالتحریک الحزن و الأزل الضیق و الشدة و زلزالها بلایاها و مصائبها و قد مر شرح سائر أجزاء الدعاء.
وَ وَجَدْتُ هَذَا الدُّعَاءَ فِی نُسْخَةٍ قَدِیمَةٍ مِنْ مُؤَلَّفَاتِ قُدَمَاءِ أَصْحَابِنَا تَارِیخُ کِتَابَتِهَا سَنَةُ إِحْدَی وَ ثَلَاثِینَ وَ خَمْسِمِائَةٍ مَرْوِیّاً عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام دَفَعَ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ [بْنِ] الْأَشْعَثِ کِتَاباً فِیهِ دُعَاءٌ وَ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله
ص: 89
فَدَفَعَهُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ [بْنِ] الْأَشْعَثِ إِلَی ابْنِهِ مِهْرَانَ ثُمَّ سَاقَ الدُّعَاءَ إِلَی قَوْلِهِ صَلَاةً لَا مُنْتَهَی لَهُ وَ لَا أَمَدَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ کَانَتْ فِیهِ اخْتِلَافَاتٌ وَ زِیَادَاتٌ أَلْحَقْنَا بَعْضَهَا مِنْهَا قَوْلُهُ وَ دَلَّ عَلَی مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ قَدْ تَوَلَّی مِنَ الدُّنْیَا رَاضِیاً عَنْکَ فَإِنَّ هَذِهِ الزِّیَادَةَ لَمْ تَکُنْ فِی سَائِرِ الْکُتُبِ وَ وُجُودُهَا أَوْلَی وَ أَوْرَدْنَاهَا بِهَذَا السِّیَاقِ وَ السَّنَدِ فِی کِتَابِ الدُّعَاءِ.
**[ترجمه]«من انفسکم» یعنی از جنستان از بشر، سپس از عرب، سپس از بنی اسماعیل و در قرائتی شاذّ «من انفَسکم» به فتحه فاء، قرائت شده است، یعنی شریفترین و برترین شما؛ گفته شده این قرائت فاطمه سلام الله علیها و پیامبر صلّی الله علیه و آله است. «عزیز علیه ما عنتم» یعنی عنتکم، و عنت مشقت است، یعنی ضرری که با ترک ایمان به شما میرسد. «حریص علیکم»، یعنی دوست دارد که کسی از شما از طلب سعادت به وسیله او و دینی که آورده است خارج نشود. «بالمؤمنین رئوف رحیم»: گفته شده یعنی با گناهکاران، و گفته شده رئوف رحیم به اولیائش است، و گفته شده رئوف به کسی که او را دیده و رحیم برای کسی که او را ندیده است.
«لیزدادوا بها أثره»: کفعمی گوید: یعنی از جهت فضل و از آن است این سخن خداوند متعال: «لَقَدْ آثَرَکَ اللّهُ عَلَیْنَا»، - . یوسف / 91 -
{واقعا خدا تو را بر ما برتری داده است.} یعنی تو را فضیلت داد و برای او، بر او أثرة است، یعنی فضیلت و مآثر عرب یعنی مکارم آنها که از آنها مانده است، پایان.
«غیر ملیم» با ضمه میم: غیر وارد شونده در ملامت، یا آورنده آنچه که با آن ملامت میشود یا خود را ملامت میکند نیست، یا با فتحه و به صورت اسم فاعل از لَئمَ، یعنی کسی که پست شد مانند مُشیب در مشوب و «ذمیم» یعنی مذمّت شده. «المهیمن»: شاهد، مراقب، حافظ و مؤتمن. «الخافقان» یعنی افق شرق و غرب.
و در النهایه در آن آمده است: «امتی الغرّ المحجّلون»: الغرّ جمع اغرّ است از ریشه «الغرّة» یعنی روشنسیما و «المحجل» در مورد اسب، همان است که سفیدی در پاهایش تا محل بستن بالا میرود و از مچها فراتر میرود ولی از زانو بالا نمیرود. یعنی دست و پایشان، یعنی جای وضو، سفید است. و اثر وضو در صورت، دست ها و پاهای انسان از سفیدیای که در پیشانی اسب و دست و پاهای آن است استعاره گرفته شده است.
کفعمی گوید: و مقصودش از اعجمین کسی است که فصیح صحبت نمیکند نه عجم که مخالف عرب است، زیرا عجم در مورد انسان است و اعجمی کسی است که فصیح صحبت نمیکند، چه از عرب باشد یا عجم؛ به دلیل مشکلی در زبانش، کلامش روشن نیست و در حدیث آمده است: «جُرح العَجماء». جُبار - زخمی که در آن قصاص نباشد - و هرکه قادر به کلام نباشد اعجم و مستعجم است، پایان.
«و نهَر»: گفته شده یعنی انهار، به اسم جنس، وسعت یا روشنایی روز اکتفا شده است. «فی مقعد صدق» یعنی مکانی مورد رضایت «عند ملیک مقتدر» یعنی مقربان نزد کسی که امرش در ملک و اقتدار تعالی یافت.
و در النهایه آمده است: «لایزال کعبک عالٍ»، این دعا برای شرف و علو است. «فلج» یعنی ظفر، پیروزی و غلبه و «الزلفه» یعنی قرابت «و قصّ أثره» یعنی او را دنبال کرد. «الزمره»: جمعی از مردم، «در اولینها» یعنی همراه آنان، زمانی که برآنان درود فرستادی یا به سبب آنها که سبب رحمت بر همه خلق است، و معنای اول ظاهرتر است و سایر موارد نیز چنین است. «مختلفه» یعنی در انواع مختلف. «موتلفه»: در شدت «الفعال» با کسره، جمع است و با فتحه مصدر است. و «مسموکات» یعنی برافراشتهها مانند آسمانها. «المدحوّات» یعنی زمینها. «غایته» یعنی انتهای امرش یا غایت آن، و «الکفاه» جمع کفیّ است، و او کسی است تو را از شر و آفت حفاظت میکند و در بعضی نسخهها «کماة» است که جمع کمیّ است یعنی شجاع.
«القماقم» جمع قمقام است و آن سرور است و به جهت کثرت خیر، سید قمقام - با ضمه - گفته میشود، جوهری آن را ذکر کرده است؛ و «ابطال» جمع بطل است و آن شجاع است. «عفواً» یعنی به اندازه کفایت یا فزونی یا نیکویی. در النهایه گوید: در آن آمده است: خداوند نبیاش را امر فرمود که از اخلاق مردم عفو را بگیرد، یعنی سهل و آسان؛ و در قاموس آمده است: عفو حلالترین مال و پاکترین آن، برگزیده یک چیز و بهترین آن و فضل و احسان است، پایان. «أترفته النعمة» یعنی نعمت او را سرکش کرد. «التقتیر»: تنگ کردن. «أشقی» یعنی خسته میشوم یا به دلیل عدم صبر بدبخت میشوم. «الشَجَن» با تحریک حروف، یعنی حزن. «الأزل» یعنی فشار و شدت. «زلزالها»: بلایا و مصائب آن و شرح سایر اجزای دعا بیان شد.
و این دعا را در نسخهای قدیمی از تألیفات قدمای اصحابمان یافتم که تاریخ کتابت آن سال 531 است که از ابن عقده، از محمد بن فضل بن ابراهیم اشعری، از محمد بن عبدالله بن مهران، از پدرش مروی است که امام صادق علیه السلام به جعفر بن محمد اشعث نامهای داد که در آن دعا و درود بر نبی صلّی الله علیه و آله است و جعفر بن محمد اشعث آن را به پسرش مهران داد؛ سپس دعا را تا این سخن او نقل کرد: درودی که نه پایانی دارد و نه غایتی، آمین یا رب العالمین. و درباره آن اختلافات و زیاداتی است، برخی از آنها را به آن ملحق کردیم از جمله آنها این سخن اوست «دلّ علی محاسن الاخلاق» تا این سخن او «و أشهد اَنه قد تولّی من الدنیا راضیا عنک» که این زیادت در سایر کتابها نبوده است و وجود آن اولی است و آن را با این سیاق و سند در کتاب دعا وارد کردیم.
**[ترجمه]
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ، قَالَ حَدَّثَ الْحُسَیْنُ بْنُ بَابَوَیْهِ عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ الصَّیْقَلِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ صَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ حِینَ یُصَلِّی الْعَصْرَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَبْلَ أَنْ یَنْفَتِلَ مِنْ صَلَاتِهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ یَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ- صَلَّتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ مِنْ تِلْکَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ الْمُقْبِلَةِ فِی تِلْکَ السَّاعَةِ(1).
وَ مِنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نُعَیْمٍ السَّمَرْقَنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا صَلَّیْتَ الْعَصْرَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقُلِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ تَقُولُ ذَلِکَ سَبْعاً(2).
وَ مِنْهُ بِأَسَانِیدِهِ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَالِحٍ السَّاوِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بَعْدَ الْعَصْرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْفَعْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیراً(3).
ص: 90
وَ مِنْهُ بِأَسَانِیدِهِ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ عِصْمَةَ بْنِ نُوحٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ بَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی الْأَیَّامَ وَ یَبْعَثُ الْجُمُعَةَ أَمَامَهَا کَالْعَرُوسِ ذَاتَ کَمَالٍ وَ جَمَالٍ تُهْدَی إِلَی ذِی دِینٍ وَ مَالٍ فَتَقِفُ عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ وَ الْأَیَّامُ خَلْفَهَا فَیَشْفَعُ لِکُلِّ مَنْ أَکْثَرَ الصَّلَاةَ فِیهَا عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.
قَالَ ابْنُ سِنَانٍ فَقُلْتُ کَمِ الْکَثِیرُ فِی هَذَا وَ فِی أَیِّ زَمَانِ أَوْقَاتِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ أَفْضَلُ قَالَ مِائَةُ مَرَّةٍ وَ لْیَکُنْ ذَلِکَ بَعْدَ الْعَصْرِ قَالَ وَ کَیْفَ أَقُولُهَا قَالَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ مِائَةَ مَرَّةٍ(1).
وَ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بَعْدَ الْعَصْرِ قَالَ قِیلَ لَهُ کَیْفَ نَقُولُ قَالَ تَقُولُونَ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ مَلَائِکَتِهِ وَ أَنْبِیَائِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جَمِیعِ خَلْقِهِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ عَلَی أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ یَقُولُهَا مِائَةَ مَرَّةٍ(2).
وَ مِنْهُ بِإِسْنَادِهِ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِی عِمْرَانَ مُوسَی بْنِ زَنْجَوَیْهِ الْأَرْمَنِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا صَلَّیْتَ الْعَصْرَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقُلِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ صَلَوَاتِ مَلَائِکَتِکَ وَ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ ذَکَرَ تَمَامَ الْحَدِیثِ (3).
وَ مِنْهُ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَطِیَّةَ وَ ذُبْیَانَ بْنِ حَکِیمٍ الْأَوْدِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ أُکَیْلٍ النُّمَیْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ تَعَالَی یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ الْعَصْرِ سَبْعِینَ مَرَّةً یَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ
ص: 91
غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ ذَنْبَهُ فِیمَا سَلَفَ وَ عَصَمَهُ فِیمَا بَقِیَ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ ذَنْبٌ غَفَرَ لَهُ ذُنُوبَ وَالِدَیْهِ (1).
وَ مِنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الْعُقَیْلِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَبْدِیِّ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عِیَاضٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ النَّخَعِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ خَمْساً وَ عِشْرِینَ مَرَّةً وَ فِی الثَّانِیَةِ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ خَمْساً وَ عِشْرِینَ مَرَّةً فَإِذَا فَرَغَ مِنْهَا قَالَ خَمْسَ مَرَّاتٍ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یُرِیَهُ اللَّهُ فِی مَنَامِهِ الْجَنَّةَ وَ یَرَی مَکَانَهُ مِنْهَا.
قال السید و هذه الصلاة ذکرها جدی أبو جعفر الطوسی رضی الله عنه فی عمل یوم الجمعة فی المصباح (2)
الکبیر و لم یذکر إسنادها علی عادته فی الاختصار أو لغیر ذلک من الأعذار إلا أنه ذکر فی الرکعة الأولی فاتحة الکتاب و آیة الکرسی و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ خمسا و عشرین مرة و لعله أقرب إلی الصواب و ذکر باقی الروایة کما ذکرناه فی الصفة و الثواب (3).
**[ترجمه]جمال الاسبوع: امام صادق علیه السلام فرمود: هر که روز جمعه بعد از نماز عصر، قبل از اینکه از نمازش خارج شود، بر محمد و خاندان او درود بفرستد و ده مرتبه بگوید: «بارالها بر محمد و خاندان برگزیده و پسندیده او با برترین درودها درود بفرست و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخش و سلام، رحمت و برکات خداوند بر روح و جسم آنان باد»، ملائکه از آن جمعه تا جمعه آینده تا همان ساعت بر او درود میفرستند. - جمال الأسبوع: 447 - 445.[1] -
و نیز از همان: امام صادق علیه السلام فرمود: چون روز جمعه نماز عصر را خواندی، هفت مرتبه بگو: «بارالها بر محمد و خاندان برگزیده و پسندیده او با برترین درودها درود بفرست و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخش و سلام، رحمت و برکات خداوند بر روح و جسم آنان باد» - جمال الأسبوع: 447 - 445.[2] -
و نیز از همان: امام صادق علیه السلام فرمود: درود بر نبی را بعد از نماز عصر روز جمعه این گونه میگویی: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و محمد و خاندان محمد را رفعت ببخش و بر محمد و خاندان محمد، کسانی که از آنان آلودگی را زدودی و پاک و پاکیزهشان کردی، رحمت بیاور. - جمال الأسبوع: 447 - 445.[1] -
و نیز از همان: امام صادق علیه السلام فرمود: زمانی که روز قیامت شود، خداوند روزها را محشور میکند و جمعه را پیش روی آنان، مانند عروس با کمال و جمال که به سوی مرد صاحب دین و مال برده میشود، محشور میکند. پس بر در بهشت میایستد درحالیکه روزها پشت سر اوست و برای هر کسی در آن که بر محمد و خاندان محمد صلوات بسیار فرستاده باشد، شفاعت میکند.
ابن سنان گوید: پس عرض کردم: بسیار در این مورد چه تعداد است و در چه زمانی از اوقات روز جمعه افضل است؟. فرمود: صد مرتبه و آن باید بعد از عصر باشد. گفت: و آن را چگونه بگویم؟ فرمود: صد مرتبه میگویی: اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجّل فرجهم. - جمال الأسبوع: 448 - 451.[2] -
جعفر بن محمد علیه السلام فرمود: برترین اعمال روز جمعه، درود بر نبی بعد از عصر است. گوید: به او گفته شد: چگونه بگوییم؟ فرمود: میگویید درود خدا، ملائکه، انبیاء، رسولان و همه مخلوقات او بر محمد و خاندان محمد باد و سلام، رحمت و برکات خدا بر او، آنان و روح و جسم آنان باد، این را صد مرتبه میگوید. - جمال الأسبوع: 448 - 451.[3] -
زید شحام گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: چون روزجمعه نماز عصر خواندی، صد مرتبه بگو: «درود خدا، ملائکه، انبیاء، رسولان و همه مخلوقات او بر محمد و خاندان محمد باد و سلام، رحمت و برکات خدا بر او، آنان و روح و جسم آنان باد» و تمام حدیث را ذکر کرد. - جمال الأسبوع: 448 - 451.[4] -
و نیز از همان: امام صادق علیه السلام فرمود: هر که روز جمعه از خداوند متعال استغفار کند و بعد از عصر هفتاد مرتبه بگوید: استغفرالله و اتوب الیه، خداوند عزوجل همه گناهان پیشین او را میآمرزد و در آنچه باقیمانده است او را حفاظت میکند، و اگر گناهی نداشته باشد گناه والدینش را میبخشد. - جمال الاسبوع.[1] -
و نیز از همان: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز جمعه بعد از نماز عصر دو رکعت بخواند که در رکعت اول فاتحه الکتاب، آیه الکرسی و «قل أعوذ بربّ النّاس» را بیست و پنج مرتبه و در رکعت دوم فاتحه الکتاب، «قل هو الله احد» و «قل أعوذ بربّ النّاس» را بیست و پنج مرتبه قرائت کند و چون از آن فارغ شد پنج مرتبه بگوید: «لاحول ولاقوه إلا بالله العلی العظیم»، از دنیا خارج نمیشود تا اینکه خداوند در خوابش بهشت را به او نشان میدهد و او جایگاه خود در آن را میبیند.
سید گوید: این نماز را جدم ابوجعفر طوسی - رضی الله عنه - در اعمال روز جمعه در مصباح - مصباح المتهجد: 222.[2] -
کبیر ذکر کرده است و اسناد آن را بر اساس عادتش در اختصار یا دلیلی غیر آن، ذکر نکرده است، با این تفاوت که او در رکعت اول، فاتحه الکتاب، آیه الکرسی و «قل اعوذ بربّ الفلق» را بیست و پنج مرتبه ذکر کرده است و شاید این به صواب نزدیکتر باشد و ادامه روایت را چنانکه در وصف و ثواب ذکر کردیم، ذکر کرده است. - جمال الاسبوع: 529.[3] -
**[ترجمه]
مَجَالِسُ الصَّدُوقِ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ نَاتَانَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْیَقْطِینِیِّ عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنِ ابْنِ نَاجِیَةَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ سَیَابَةَ عَنْ نَاجِیَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ: إِذَا صَلَّیْتَ الْعَصْرَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقُلِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ- فَإِنَّ مَنْ قَالَهَا بَعْدَ الْعَصْرِ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مِائَةَ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ مِائَةَ أَلْفِ سَیِّئَةٍ
ص: 92
وَ قَضَی لَهُ بِهَا مِائَةَ أَلْفِ حَاجَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ بِهَا مِائَةَ أَلْفِ دَرَجَةٍ(1).
ثواب الأعمال، عن أبیه عن سعد بن عبد الله عن الیقطینی: مثله (2).
مجالس ابن الشیخ، عن أبیه عن الحسین بن عبید الله الغضائری عن الصدوق: مثله (3).
الْکَافِی، عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ رَفَعَهُ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ (4).
أعلام الدین، مرسلا: مثله.
**[ترجمه]مجالس صدوق: ناجیه گوید: امام باقرعلیه السلام فرمود: چون روزجمعه نماز عصر خواندی، صد مرتبه بگو: «درود خدا، ملائکه، انبیاء، رسولان و همه مخلوقات او بر محمد و خاندان محمد باد و سلام، رحمت و برکات خدا بر او، آنان و روح و جسم آنان باد»، که هر که آن را بعد از عصر بگوید، خداوند عزوجل برای او صد هزار حسنه مینویسد و صد هزار سیئه از او پاک میکند و با آن صد هزار حاجت برای او برآورده میکند و با آن صد هزار درجه رفعت مییابد. - امالی صدوق: 240.[1] -
ثواب الاعمال: از پدرش از سعد بن عبدالله از یقطینی مشابه آن را آورده. - ثواب الاعمال: 135 و 143.[2] -
مجالس ابن شیخ: از پدرش، از حسین بن عبیدالله غضائری از صدوق مشابه آن را آورده. - امالی طوسی 2: 55.[3] -
کافی: از علی بن محمد، از سهل بن زیاد مشابه آن را به صورت مرفوع آورده و در آن است: و بر او و آنان سلام باد. - الکافی 3: 429، و آن را در محاسن: 59 ملاحظه میکنی..[4] -
اعلام الدین: مشابه آن را به صورت مرسل آورده است.
**[ترجمه]
الْمَحَاسِنُ، عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ: أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَخْبِرْنَا عَنْ أَفْضَلِ الْأَعْمَالِ فَقَالَ الصَّلَاةُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ مِائَةَ مَرَّةٍ بَعْدَ الْعَصْرِ وَ مَا زِدْتَ فَهُوَ أَفْضَلُ (5).
**[ترجمه]المحاسن: از پدرش، از ابن ابوعمیر، از حماد بن عثمان گوید: او از امام صادق علیه السلام سؤال کرد و گفت: ما را از برترین اعمال آگاه کن؟ فرمود: صد مرتبه - و هر آنچه بر آن بیافزایی بهتر است - صلوات بر محمد و خاندان محمد بعد از عصر. - محاسن: 59.[5] -
**[ترجمه]
ثَوَابُ الْأَعْمَالِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ: مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّ فِیهِ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ مَرَّةً بَعْدَ الْعَصْرِ(6).
ثُمَّ قَالَ قَالَ أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ فِی رِوَایَةِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَیَابَةَ وَ أَبِی إِسْمَاعِیلَ عَنْ نَاجِیَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: إِذَا صَلَّیْتَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقُلْ وَ ذَکَرَ مِثْلَ حَدِیثِ نَاجِیَةَ الَّذِی أَخْرَجْنَاهُ مِنَ الْمَجَالِسِ وَ فِیهِ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ فِیهِ کَتَبَ اللَّهُ لَکَ وَ کَذَا فِی الْجَمِیعِ بِصِیغَةِ الْخِطَابِ.
ص: 93
المحاسن، عن ابن سیابة و أبی إسماعیل: مثله (1).
**[ترجمه]ثواب الاعمال: از محمد بن موسی بن متوکل، از علی بن حسین سعدآبادی، از احمد بن ابوعبدالله برقی، از پدرش، از ابن ابوعمیر مشابه آن را آورده، با این تفاوت که در آن آمده است: صد مرتبه و یک مرتبه بعد از عصر. - ثواب الاعمال: 143.[6] -
سپس گوید: احمد بن ابوعبدالله گوید: و در روایت عبدالله بن سیابه و ابواسماعیل از ناجیه از یکی از دو امام علیهما السلام گوید که فرمود: چون روز جمعه نماز خواندی... و مشابه حدیث ناجیه را که از المجالس استخراج کردیم ذکر کرده و در آن آمده است «و سلام بر او و بر آنان باد» و «خدا برایت می نویسد» و همچنین در همه موارد با صیغه خطاب است
المحاسن: از ابن سیابه و ابواسماعیل مشابه آن را آورده است. - المحاسن: 59.[7] -
**[ترجمه]
السَّرَائِرُ، نَقْلًا مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: الصَّلَاةُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِیمَا بَیْنَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ تَعْدِلُ سَبْعِینَ حِجَّةً وَ مَنْ قَالَ بَعْدَ الْعَصْرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ عَلَی أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ- کَانَ لَهُ مِثْلُ ثَوَابِ عَمَلِ الثَّقَلَیْنِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ (2).
جنة الأمان، نقلا من جامع البزنطی: مثله (3).
**[ترجمه]السرائر: به نقل از جامع بزنطی از ابوبصیر گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام میفرمود: صلوات بر محمد و خاندان محمد ما بین ظهر و عصر، با هفتاد حج برابری میکند و هر که بعد از عصر روز جمعه بگوید: «بارالها بر محمد و خاندان برگزیده و پسندیده او با برترین درودها درود بفرست و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخش و سلام، رحمت و برکات خداوند بر روح و جسم آنان باد» نظیر ثواب عمل ثقلین در آن روز برای اوست. - السرائر: 470.[1] -
جنة الامان: به نقل از جامع بزنطی مشابه آن را آورده است. - مصباح الکفعمی: 422 در حاشیه.[2] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ،: فِی الْأَعْمَالِ بَعْدَ الْعَصْرِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ قَالَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَئِمَّةِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ- تَقُولُ ذَلِکَ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ تَقُولُ سَبْعِینَ مَرَّةً أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ (4).
**[ترجمه]المتهجد: در اعمال بعد از عصر از روز جمعه گوید: میگوید: «بارالها بر محمد و خاندان برگزیده و پسندیده او با برترین درودها درود بفرست و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخش و سلام، رحمت و برکات خداوند بر روح و جسم آنان باد» و آن را صد مرتبه میگویی، سپس هفتاد مرتبه میگویی: استغفرالله و اتوب الیه. - مصباح المتهجد: 276.[3] -
**[ترجمه]
ثم أورد رحمه الله روایتین مشتملتین علی الصلوات الکبیرة علی رسول الله صلی الله علیه و آله و أهل بیته صلوات الله علیهم و کذا أورد دعوات متعلقة بزمان الغیبة و لما لم یکن فی شی ء منها دلالة علی الاختصاص بیوم الجمعة أوردناها فی أبوابها من کتاب الدعاء.
**[ترجمه]سپس او - رحمه الله - دو روایت مشتمل بر صلوات بسیار بر رسول الله و اهل بیت او صلوات الله علیهم را وارد کرده است، همچنین دعاهای مربوط به زمان غیبت را آورده است و از آنجا که در چیزی از آنها دلالتی براختصاص به روز جمعه نیست، آنها را در ابوابی از کتاب دعا وارد کردیم.
**[ترجمه]
مَجَالِسُ الصَّدُوقِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ النَّخَعِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ النَّوْفَلِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَلْفَ نَفْحَةٍ مِنْ رَحْمَتِهِ یُعْطِی کُلَّ عَبْدٍ مِنْهَا مَا شَاءَ فَمَنْ قَرَأَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ بَعْدَ الْعَصْرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ مِائَةَ مَرَّةٍ وَهَبَ اللَّهُ
ص: 94
لَهُ تِلْکَ الْأَلْفَ وَ مِثْلَهَا(1).
جمال الأسبوع، بإسناده عن علی بن محمد بن السندی عن محمد بن الحسن بن الولید عن محمد بن الحسن الصفار عن إبراهیم بن هاشم عن النوفلی: مثله (2).
**[ترجمه]مجالس صدوق: موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: برای خداوند در روز جمعه هزار رایحه از رحمتش است، به هر بنده هر چه بخواهد از آن میبخشد و هرکه «انا انزلناه فی لیله القدر» را بعد از عصر روز جمعه صد مرتبه قرائت کند، خداوند آن هزار و مشابه آن را به او میبخشد. - امالی صدوق: 361.[4] -
جمال الاسبوع: با اسنادش از علی محمد بن سندی، از محمد بن حسن بن ولید، از محمد بن حسن صفار، از ابراهیم بن هاشم، از نوفلی مشابه آن را آورده است. - جمال الاسبوع.[1] -
**[ترجمه]
نفح الریح هبوبها و نفح الطیب فاح شبه رحمته سبحانه بنسیم الریح أو شمیم الطیب و أثبت له النفح و منه
الحدیث: إن لربکم فی أیام دهرکم نفحات ألا فتعرضوا لها.
**[ترجمه]«نفح الریح» یعنی وزش باد و «نفح الطیب» یعنی بوی عطر برخاست. رحمت خداوند سبحان را به نسیم باد یا رایحه عطر تشبیه کرده است و نفح را برای آن اثبات کرده است و از آن حدیث است: براستی برای پروردگارتان در ایام روزگارتان نفحاتی است، به هوش باشید که خود را در معرض آن قرار دهید.
**[ترجمه]
فِقْهُ الرِّضَا، قَالَ علیه السلام: قُلْ بَعْدَ الْعَصْرِ سَبْعَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَیْنَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ- وَ إِنْ قَرَأْتَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ بَعْدَ الْعَصْرِ عَشْرَ مَرَّاتٍ کَانَ فِی ذَلِکَ ثَوَابٌ عَظِیمٌ.
**[ترجمه]فقه الرضا: فرمود: بعد از عصر هفت مرتبه بگو: بارالها بر محمد و خاندان برگزیده محمد با برترین صلوات ها درود بفرست و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخش و بر روح و جسم آنان سلام، رحمت و برکات خداوند باد؛ و اگر بعد از عصر ده مرتبه انّا انزلنا را قرائت کند، در آن ثوابی بزرگ است.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ: یَقُولُ فِی السَّاعَةِ الَّتِی یُسْتَجَابُ فِیهَا الدُّعَاءُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ- سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ (3).
وَ مِنْهُ: یُسْتَحَبُّ أَنْ یَقْرَأَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ الْعَصْرِ مِائَةَ مَرَّةٍ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ یُصَلِّیَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَا قَدَرَ عَلَیْهِ فَإِنْ تَمَکَّنَ مِنْ أَلْفِ مَرَّةٍ فَعَلَ وَ إِلَّا فَمِائَةَ مَرَّةٍ(4).
**[ترجمه]المتهجد: از نبی علیه السلام روایت است که او در ساعتی که در روز جمعه که در آن دعا استجابت میشود، میفرمود: پاک و منزه هستی، هیچ خدایی جز تو نیست، ای حنان، ای منان، ای خالق آسمانها و زمین، ای صاحب شکوه و اکرام. - مصباح المتهجد: 269.[2] -
و نیز از همان: مستحب است که روز جمعه بعد از عصر صد مرتبه «انا انزلناه فی لیله القدر» را قرائت کند و بر نبی به هر میزانی که توانست درود بفرستد و اگر قادر به هزار مرتبه بود انجام دهد و در غیر این صورت صد مرتبه بگوید. - مصباح المتهجد: 270.[3] -
**[ترجمه]
ثم أورد أنواع الصلوات التی أوردناها بأسانیدها بروایة السید رحمة الله علیهما فلا نعیدها.
و وجدت بخط الشیخ الأجل شمس الدین محمد بن علی الجبعی جد شیخنا العلامة البهائی قدس الله روحهما ما هذا لفظه.
ص: 95
**[ترجمه]سپس انواع صلواتهایی که با اسنادش وارد کردیم را به روایت سید - رحمه الله - وارد کرده است و ما آن را تکرار نمیکنیم. و با خط شیخ اجل شمس الدین محمد بن علی جبعی جد شیخمان علامه بهائی - قدس الله روحها - چیزی یافتم که لفظش این است:
**[ترجمه]
و هو المعروف بدعاء الشبور و یستحب الدعاء به فی آخر ساعة من نهار الجمعة رواه أبو عبد الله أحمد بن محمد بن عیاش الجوهری.
قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو الْحُسَیْنِ عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَسَنِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ یَحْیَی الرَّاشِدِیُّ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ بْنِ الصَّبَّاحِ قَالَ حَضَرْتُ مَجْلِسَ الشَّیْخِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ الْعَمْرِیِّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ فَقَالَ بَعْضُنَا لَهُ: یَا سَیِّدِی مَا بَالُنَا نَرَی کَثِیراً مِنَ النَّاسِ یَصَّدَّقُونَ شَبُّورَ الْیَهُودِ عَلَی مَنْ سَرَقَ مِنْهُمْ وَ هُمْ مَلْعُونُونَ عَلَی لِسَانِ عِیسَی بْنِ مَرْیَمَ وَ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لِهَذَا عِلَّتَانِ ظَاهِرَةٌ وَ بَاطِنَةٌ فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَإِنَّهَا أَسْمَاءُ اللَّهِ وَ مَدَائِحُهُ إِلَّا أَنَّهَا عِنْدَهُمْ مَبْتُورَةٌ وَ عِنْدَنَا صَحِیحَةٌ مَوْفُورَةٌ عَنْ سَادَتِنَا أَهْلِ الذِّکْرِ نَقَلَهَا لَنَا خَلَفٌ عَنْ سَلَفٍ حَتَّی وَصَلَتْ إِلَیْنَا وَ أَمَّا الْبَاطِنَةُ فَإِنَّا رُوِّینَا عَنِ الْعَالِمِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ إِذَا دَعَا الْمُؤْمِنُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صَوْتٌ أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ اقْضُوا حَاجَتَهُ وَ اجْعَلُوهَا مُعَلَّقَةً بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ حَتَّی یُکْثِرَ دُعَاءَهُ شَوْقاً مِنِّی إِلَیْهِ وَ إِذَا دَعَا الْکَافِرُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صَوْتٌ أَکْرَهُ سَمَاعَهُ اقْضُوا حَاجَتَهُ وَ عَجِّلُوهَا لَهُ حَتَّی لَا أَسْمَعَ صَوْتَهُ وَ یَشْتَغِلَ بِمَا طَلَبَهُ عَنْ خُشُوعِهِ قَالُوا فَنَحْنُ نُحِبُّ أَنْ تُمْلِیَ عَلَیْنَا دُعَاءَ السِّمَاتِ الَّذِی هُوَ لِلشَّبُّورِ حَتَّی نَدْعُوَ بِهِ عَلَی ظَالِمِنَا وَ مُضْطَهِدِنَا وَ الْمُخَاتِلِینَ لَنَا وَ الْمُتَعَزِّزِینَ عَلَیْنَا قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو عُمَرَ عُثْمَانُ بْنُ سَعِیدٍ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ رَاشِدٍ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانٍ قَالَ حَدَّثَنِی الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ الْجُعْفِیُّ أَنَّ خَوَاصّاً مِنَ الشِّیعَةِ سَأَلُوا عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ بِعَیْنِهَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَجَابَهُمْ بِمِثْلِ هَذَا الْجَوَابِ قَالَ وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ بَاقِرُ عِلْمِ الْأَنْبِیَاءِ لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا نَعْلَمُهُ مِنْ عِلْمِ هَذِهِ الْمَسَائِلِ وَ عِظَمِ شَأْنِهَا عِنْدَ اللَّهِ وَ سُرْعَةِ إِجَابَةِ اللَّهِ لِصَاحِبِهَا مَعَ مَا ادَّخَرَ لَهُ مِنْ حُسْنِ الثَّوَابِ لَاقْتَتَلُوا عَلَیْهَا بِالسُّیُوفِ فَإِنَّ اللَّهَ یَخْتَصُ
ص: 96
بِرَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنِّی لَوْ حَلَفْتُ لَبَرَرْتُ أَنَّ الِاسْمَ الْأَعْظَمَ قَدْ ذُکِرَ فِیهَا فَإِذَا دَعَوْتُمْ فَاجْتَهِدُوا فِی الدُّعَاءِ بِالْبَاقِی وَ ارْفِضُوا الْفَانِیَ فَإِنَّ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقَی الْخَبَرَ بِتَمَامِهِ ثُمَّ قَالَ هَذَا هُوَ مِنْ مَکْنُونِ الْعِلْمِ وَ مَخْزُونِ الْمَسَائِلِ الْمُجَابَةِ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعَزِّ الْأَجَلِّ الْأَکْرَمِ الَّذِی إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَی مَغَالِقِ أَبْوَابِ السَّمَاءِ لِلْفَتْحِ بِالرَّحْمَةِ انْفَتَحَتْ وَ إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَی مَضَایِقِ أَبْوَابِ الْأَرْضِ لِلْفَرَجِ انْفَرَجَتْ وَ إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَی الْعُسْرِ لِلْیُسْرِ تَیَسَّرَتْ وَ إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَی الْأَمْوَاتِ لِلنُّشُورِ انْتَشَرَتْ وَ إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَی کَشْفِ الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ انْکَشَفَتْ وَ بِجَلَالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَکْرَمِ الْوُجُوهِ وَ أَعَزِّ الْوُجُوهِ الَّذِی عَنَتْ لَهُ الْوُجُوهُ وَ خَضَعَتْ لَهُ الرِّقَابُ وَ خَشَعَتْ لَهُ الْأَصْوَاتُ وَ وَجِلَتْ لَهُ الْقُلُوبُ مِنْ مَخَافَتِکَ وَ بِقُوَّتِکَ الَّتِی تُمْسِکُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِکَ وَ تُمْسِکُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولَا وَ بِمَشِیَّتِکَ الَّتِی دَانَ لَهَا الْعَالَمُونَ وَ بِکَلِمَتِکَ الَّتِی خَلَقْتَ بِهَا السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ بِحِکْمَتِکَ الَّتِی صَنَعْتَ بِهَا الْعَجَائِبَ وَ خَلَقْتَ بِهَا الظُّلْمَةَ وَ جَعَلْتَهَا لَیْلًا وَ جَعَلْتَ اللَّیْلَ مَسْکَناً-(1) وَ خَلَقْتَ بِهَا النُّورَ وَ جَعَلْتَهُ نَهَاراً وَ جَعَلْتَ النَّهَارَ نُشُوراً مُبْصِراً وَ خَلَقْتَ بِهَا الشَّمْسَ وَ جَعَلْتَ الشَّمْسَ ضِیَاءً وَ خَلَقْتَ بِهَا الْقَمَرَ وَ جَعَلْتَ الْقَمَرَ نُوراً وَ خَلَقْتَ بِهَا الْکَوَاکِبَ وَ جَعَلْتَهَا نُجُوماً وَ بُرُوجاً وَ مَصَابِیحَ وَ زِینَةً وَ رُجُوماً وَ جَعَلْتَ لَهَا مَشَارِقَ وَ مَغَارِبَ وَ جَعَلْتَ لَهَا مَطَالِعَ وَ مَجَارِیَ وَ جَعَلْتَ لَهَا فَلَکاً وَ مَسَابِحَ وَ قَدَّرْتَهَا فِی السَّمَاءِ مَنَازِلَ فَأَحْسَنْتَ تَقْدِیرَهَا وَ صَوَّرْتَهَا فَأَحْسَنْتَ تَصْوِیرَهَا وَ أَحْصَیْتَهَا بِأَسْمَائِکَ إِحْصَاءً وَ دَبَّرْتَهَا بِحِکْمَتِکَ تَدْبِیراً فَأَحْسَنْتَ تَدْبِیرَهَا وَ سَخَّرْتَهَا بِسُلْطَانِ اللَّیْلِ وَ سُلْطَانِ النَّهَارِ وَ السَّاعَاتِ وَ عَدَدِ السِّنِینَ وَ الْحِسَابِ وَ
ص: 97
جَعَلْتَ رُؤْیَتَهَا لِجَمِیعِ النَّاسِ مَرْأًی وَاحِداً وَ أَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ بِمَجْدِکَ الَّذِی کَلَّمْتَ بِهِ عَبْدَکَ وَ رَسُولَکَ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ فِی الْمُقَدَّسِینَ فَوْقَ إِحْسَاسِ الْکَرُوبِیِّینَ فَوْقَ غَمَائِمِ النُّورِ فَوْقَ تَابُوتِ الشَّهَادَةِ فِی عَمُودِ النُّورِ وَ فِی طُورِ سَیْنَاءَ وَ فِی جَبَلِ حُورِیثَ فِی الْوَادِی الْمُقَدَّسِ فِی الْبُقْعَةِ الْمُبَارَکَةِ مِنْ جَانِبِ الطُّورِ الْأَیْمَنِ مِنَ الشَّجَرَةِ وَ فِی أَرْضِ مِصْرَ بِتِسْعِ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ وَ یَوْمَ فَرَقْتَ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ الْبَحْرَ وَ فِی الْمُنْبَجِسَاتِ الَّتِی صَنَعْتَ بِهَا الْعَجَائِبَ فِی بَحْرِ سُوفٍ وَ عَقَدْتَ مَاءَ الْبَحْرِ فِی قَلْبِ الْغَمْرِ کَالْحِجَارَةِ وَ جَاوَزْتَ بِبَنِی إِسْرَائِیلَ الْبَحْرَ وَ تَمَّتْ کَلِمَتُکَ الْحُسْنَی عَلَیْهِمْ بِمَا صَبَرُوا وَ أَوْرَثْتَهُمْ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْتَ فِیهَا لِلْعَالَمِینَ وَ أَغْرَقْتَ فِرْعَوْنَ وَ جُنُودَهُ وَ مَرَاکِبَهُ فِی الْیَمِّ وَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعَزِّ الْأَجَلِّ الْأَکْرَمِ وَ بِمَجْدِکَ الَّذِی تَجَلَّیْتَ بِهِ لِمُوسَی کَلِیمِکَ فِی طُورِ سَیْنَاءَ وَ لِإِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ مِنْ قَبْلُ فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ وَ لِإِسْحَاقَ صَفِیِّکَ فِی بِئْرِ شِیَعٍ وَ لِیَعْقُوبَ نَبِیِّکَ فِی بَیْتِ إِیلٍ وَ أَوْفَیْتَ لِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام بِمِیثَاقِکَ وَ لِإِسْحَاقَ علیه السلام بِحَلْفِکَ وَ لِیَعْقُوبَ علیه السلام بِشَهَادَتِکَ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ بِوَعْدِکَ وَ لِلدَّاعِینَ بِأَسْمَائِکَ فَأَجَبْتَ وَ بِمَجْدِکَ الَّذِی ظَهَرَ لِمُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَلَی قُبَّةِ الرُّمَّانِ وَ بِآیَاتِکَ الَّتِی وَقَعَتْ عَلَی أَرْضِ مِصْرَ بِمَجْدِ الْعِزَّةِ وَ الْغَلَبَةِ بِآیَاتٍ عَزِیزَةٍ وَ بِسُلْطَانِ الْقُوَّةِ وَ بِعِزَّةِ الْقُدْرَةِ وَ بِشَأْنِ الْکَلِمَةِ التَّامَّةِ وَ بِکَلِمَاتِکَ الَّتِی تَفَضَّلْتَ بِهَا عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَهْلِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ بِرَحْمَتِکَ الَّتِی مَنَنْتَ بِهَا عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ بِاسْتِطَاعَتِکَ الَّتِی أَقَمْتَ بِهَا الْعَالَمِینَ وَ بِنُورِکَ الَّذِی قَدْ خَرَّ مِنْ فَزَعِهِ طُورُ سَیْنَاءَ وَ بِعِلْمِکَ وَ جَلَالِکَ وَ کِبْرِیَائِکَ وَ عِزَّتِکَ وَ جَبَرُوتِکَ الَّتِی لَمْ تَسْتَقِلَّهَا الْأَرْضُ وَ انْخَفَضَتْ لَهَا السَّمَاوَاتُ وَ انْزَجَرَ لَهَا الْعُمْقُ الْأَکْبَرُ وَ رَکَدَتْ لَهَا الْبِحَارُ وَ الْأَنْهَارُ وَ خَضَعَتْ لَهَا الْجِبَالُ وَ سَکَنَتْ لَهَا الْأَرْضُ بِمَنَاکِبِهَا وَ اسْتَسْلَمَتْ لَهَا الْخَلَائِقُ کُلُّهَا وَ خَفَقَتْ لَهَا الرِّیَاحُ فِی جَرَیَانِهَا وَ خَمَدَتْ لَهَا النِّیرَانُ فِی أَوْطَانِهَا وَ بِسُلْطَانِکَ الَّذِی عُرِفَتْ لَکَ الْغَلَبَةُ دَهْرَ الدُّهُورِ وَ حُمِدْتَ بِهِ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ بِکَلِمَتِکَ کَلِمَةِ الصِّدْقِ الَّتِی سَبَقَتْ لِأَبِینَا آدَمَ وَ ذُرِّیَّتِهِ بِالرَّحْمَةِ
ص: 98
وَ أَسْأَلُکَ بِکَلِمَتِکَ الَّتِی غَلَبَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذِی تَجَلَّیْتَ بِهِ لِلْجَبَلِ فَجَعَلْتَهُ دَکّاً وَ خَرَّ مُوسی صَعِقاً وَ بِمَجْدِکَ الَّذِی ظَهَرَ عَلَی طُورِ سَیْنَاءَ فَکَلَّمْتَ بِهِ عَبْدَکَ وَ رَسُولَکَ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ وَ بِطَلْعَتِکَ فِی سَاعِیرَ وَ ظُهُورِکَ فِی جَبَلِ فَارَانَ بِرَبَوَاتِ الْمُقَدَّسِینَ وَ جُنُودِ الْمَلَائِکَةِ الصَّافِّینَ وَ خُشُوعِ الْمَلَائِکَةِ الْمُسَبِّحِینَ وَ بِبَرَکَاتِکَ الَّتِی بَارَکْتَ فِیهَا عَلَی إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ علیه السلام فِی أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ بَارَکْتَ لِإِسْحَاقَ صَفِیِّکَ فِی أُمَّةِ عِیسَی علیه السلام وَ بَارَکْتَ لِیَعْقُوبَ علیه السلام إِسْرَائِیلِکَ- فِی أُمَّةِ مُوسَی علیه السلام وَ بَارَکْتَ لِحَبِیبِکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ عِتْرَتِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ أُمَّتِهِ وَ کَمَا غِبْنَا عَنْ ذَلِکَ وَ لَمْ نَشْهَدْهُ وَ آمَنَّا بِهِ وَ لَمْ نَرَهُ صِدْقاً وَ عَدْلًا أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُبَارِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَرَحَّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ فَعَّالٌ لِمَا تُرِیدُ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ: ثُمَّ تَذْکُرُ مَا تُرِیدُ ثُمَّ قُلْ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الدُّعَاءِ وَ بِحَقِّ هَذِهِ الْأَسْمَاءِ الَّتِی لَا یَعْلَمُ تَفْسِیرَهَا وَ لَا یَعْلَمُ بَاطِنَهَا غَیْرُکَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذَا وَ انْتَقِمْ لِی مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی مَا تَقَدَّمَ مِنْهَا وَ مَا تَأَخَّرَ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ مِنْ حَلَالِ رِزْقِکَ وَ اکْفِنِی مَئُونَةَ إِنْسَانِ سَوْءٍ وَ جَارِ سَوْءٍ وَ سُلْطَانِ سَوْءٍ إِنَّکَ عَلَی مَا تَشَاءُ قَدِیرٌ وَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ-(1) قَالَ الشَّیْخُ أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فِی الْعُدَّةِ وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَقُولَ عَقِیبَ دُعَاءِ السِّمَاتِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحُرْمَةِ هَذَا الدُّعَاءِ وَ بِمَا فَاتَ مِنْهُ مِنَ الْأَسْمَاءِ وَ بِمَا یَشْتَمِلُ عَلَیْهِ مِنَ التَّفْسِیرِ وَ التَّدْبِیرِ الَّذِی لَا یُحِیطُ بِهِ إِلَّا أَنْتَ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا.
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ الْأَمِینُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: یُسْتَحَبُّ الدُّعَاءُ بِهَذَا
ص: 99
الدُّعَاءِ آخِرَ سَاعَةٍ مِنْ نَهَارِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ دُعَاءُ السِّمَاتِ مَرْوِیٌّ عَنِ الْعَمْرِیِّ ره وَ ذَکَرُوا الدُّعَاءَ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ ثُمَّ تَذْکُرُ مَا تُرِیدُ وَ فِی بَعْضِ نُسَخِ الْمُتَهَجِّدِ(1) ثُمَّ تَقُولُ یَا اللَّهُ یَا حَنَّانُ إِلَی قَوْلِهِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لَا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ وَ انْتَقِمْ لِی مِمَّنْ یُؤْذِینِی وَ اغْفِرْ لِی مِنْ ذُنُوبِی إِلَی قَوْلِهِ- وَ اکْفِنِی مِنْ جَمِیعِ مُهِمَّاتِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ اکْفِنِی مَئُونَةَ إِنْسَانِ سَوْءٍ وَ جَارِ سَوْءٍ وَ قَوْمِ سَوْءٍ وَ سُلْطَانِ سَوْءٍ إِلَی آخِرِ الدُّعَاءِ.
و قال الکفعمی روح الله روحه (2)
قال مولانا الصدر السعید ضیاء الدین قدس الله سره قرأت فی بعض نسخ دعاء السمات فی آخره اللهم بحق هذا الدعاء إلی قوله آمین رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله و سلم.
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ (3)، بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ بْنِ مُوسَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ قَالَ نَسَخْتُ هَذَا الدُّعَاءَ مِنْ کِتَابٍ دَفَعَهُ إِلَیَّ الشَّیْخُ الْفَاضِلُ أَبُو الْحَسَنِ خَلَفُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ الْمَاوَرْدِیُّ بِسُرَّ مَنْ رَأَی بِحَضْرَةِ مَوْلَانَا أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ سَنَةَ أَرْبَعِمِائَةٍ وَجَدْتُ فِیهِ نُسَخَ هَذَا الْحَدِیثِ مِنْ أَبِی عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بِبَغْدَادَ هَکَذَا حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ یَحْیَی قَالَ حَضَرْنَا مَجْلِسَ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ الْعَمْرِیَّ ثُمَّ قَالَ بَعْدَ کَلَامٍ ذَکَرُهُ حَدَّثَنِی أَبُو عَمْرٍو مُحَمَّدُ بْنُ سَعِیدٍ الْعَمْرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ وَ رَوَی الدُّعَاءَ عَنْ مَوْلَانَا جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام وَ قَالَ فِی هَذِهِ الرِّوَایَةِ: وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُدْعَی بِهِ آخِرَ نَهَارِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ: الْإِخْتِیَارُ تَقُولُ بَعْدَ دُعَاءِ السِّمَاتِ اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الدُّعَاءِ وَ بِحَقِّ هَذِهِ الْأَسْمَاءِ الَّتِی لَا یَعْلَمُ تَفْسِیرَهَا وَ لَا تَأْوِیلَهَا وَ لَا بَاطِنَهَا وَ لَا ظَاهِرَهَا غَیْرُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذَا وَ افْعَلْ
ص: 100
بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لَا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ وَ انْتَقِمْ لِی مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ وَ اغْفِرْ لِی مِنْ ذُنُوبِی مَا تَقَدَّمَ مِنْهَا وَ مَا تَأَخَّرَ وَ لِوَالِدَیَّ وَ لِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ مِنْ حَلَالِ رِزْقِکَ وَ اکْفِنِی مَئُونَةَ إِنْسَانِ سَوْءٍ وَ جَارِ سَوْءٍ وَ سُلْطَانِ سَوْءٍ وَ قَرِینِ سَوْءٍ وَ یَوْمِ سَوْءٍ وَ سَاعَةِ سَوْءٍ وَ انْتَقِمْ لِی مِمَّنْ یَکِیدُنِی وَ مِمَّنْ یَبْغِی عَلَیَّ وَ یُرِیدُ بِی وَ بِأَهْلِی وَ أَوْلَادِی وَ إِخْوَانِی وَ جِیرَانِی وَ قَرَابَاتِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ ظُلْماً إِنَّکَ عَلَی مَا تَشَاءُ قَدِیرٌ وَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ- وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الدُّعَاءِ تَفَضَّلْ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِالْغَنَاءِ وَ الثَّرْوَةِ وَ عَلَی مَرْضَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِالشِّفَاءِ وَ الصِّحَّةِ وَ عَلَی أَحْیَاءِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِاللُّطْفِ وَ الْکَرَامَةِ وَ عَلَی أَمْوَاتِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِالْمَغْفِرَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ عَلَی مُسَافِرِی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِالرَّدِّ إِلَی أَوْطَانِهِمْ سَالِمِینَ غَانِمِینَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً.
وَ وَجَدْتُ فِی نُسْخَةٍ أُخْرَی قَرَأَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَقِیبَ دُعَاءِ السِّمَاتِ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ: یَا عُدَّتِی عِنْدَ کُرْبَتِی وَ یَا غِیَاثِی عِنْدَ شِدَّتِی وَ یَا وَلِیِّی فِی نِعْمَتِی وَ یَا مُنْجِحِی فِی حَاجَتِی وَ یَا مَفْزَعِی فِی وَرْطَتِی وَ یَا مُنْقِذِی مِنْ هَلَکَتِی وَ یَا کَالِئِی فِی وَحْدَتِی صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی خَطِیئَتِی وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی وَ اجْمَعْ لِی شَمْلِی وَ أَنْجِحْ لِی طَلِبَتِی وَ أَصْلِحْ لِی شَأْنِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْعَافِیَةِ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی وَ عِنْدَ وَفَاتِی إِذَا تَوَفَّیْتَنِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ.
**[ترجمه]و آن معروف به دعای شبّور است و دعا با آن در آخرین ساعت از روز جمعه مستحب است. ابوعبدالله احمد بن محمد بن عیاش جوهری آن را روایت کرده و گوید: ابوحسین عبدالعزیز بن احمد بن محمد حسنی برایم حدیث کرد و گوید: محمد بن علی بن حسن بن یحیی راشدی، از ولد حسین بن راشد برایمان حدیث گفت که گوید: حسین بن احمد بن عمر بن صباح برایمان حدیث کرد: در مجلس شیخ ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعد عمری حاضر شدم و یکی از ما به او گفت: ای سرورم، ما را چه میشود که بسیاری از مردم را میبینیم که شیپور یهود را بر کسی که از آنان سرقت کرده است صدقه میدهد، درحالیکه آنها در کلام عیسی بن مریم و محمد رسول الله، ملعون هستند؟ فرمود برای این دو علت ظاهری و باطنی است؛ اما علت ظاهری، آن اسماء خدا و مدائح اوست، با این تفاوت که آن نزد آنان ناقص و نزد ما صحیح و از سادات اهل ذکر ما فراوان است و خلف از سلف آن را برای ما نقل کرده است تا اینکه به ما رسیده است. اما باطن، از عالم علیه السلام برای ما روایت شده است که وی فرمود: زمانی که مؤمن دعا کند، خداوند عزوجل میفرماید: صدایی است که دوست دارم که آن را بشنوم، حاجت او را برآورده نکنید و آن را بین آسمان و زمین معلق بگذارید تا دعایش از روی شوق من به او زیاد شود. و چون کافر دعا کند، خداوند عزوجل می فرماید: صدایی است که از شنیدن آن بیزارم، حاجت او را برآورده کنید و برای او تعجیل کنید تا صدایش را نشنوم و به آنچه که از خشوعش طلب کرده است مشغول شود.
گفتند: پس ما دوست داریم که دعای سمات را که همان شبّور است بر ما املا کنی تا با آن ظالم و ستمگر و حیلهگران و زورگویان بر ما را نفرین کنیم. گوید: ابوعمر عثمان بن سعید برایم حدیث کرد: محمد بن راشد برایم حدیث کرد و گوید: محمد بن سنان برایم گفت و گوید: مفضل بن عمر جعفی برایم گفت که خواصی از شیعه دقیقاً درباره این مسأله از امام صادق علیه السلام سؤال کردند، پس با شبیه این جواب به آنان پاسخ گفت. - گوید: - و ابوجعفر شکافنده علم انبیاء فرمود: اگر مردم آنچه که ما درخصوص علم این مسائل و بزرگی شأن آن نزد خداوند و سرعت اجابت خداوند برای صاحب آن، به همراه آنچه که از ثواب نیکو برای آن ذخیره کرده است میدانیم، میدانستند، قطعا بر سر آن با شمشیر نبرد میکردند که خداوند هر که را بخواهد به رحمتش مختص میکند. سپس فرمود: اما من، اگر سوگند میخوردم مبرا بودم، که اسم اعظم در آن ذکر شده است، پس چون دعا کردید، در دعا به سوی باقی تلاش کنید و فانی را رد کنید که آنچه نزد خداست بهتر و ماندگارتر است... و ادامه خبر، سپس گوید: این (دعا) از مکنون علم و مخزون مسألتهای اجابتشده نزد خداوند متعال است.
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
خدایا به حق نام بزرگ و بسیار بزرگ و محبوب و عالی و گرامیات از تو میخواهم، که اگر خوانده شوی به آن نام برای گشایش درهای بسته آسمان، به رحمت و بخشش باز میشود، و اگر خوانده شوی به آن نام برای گشایش تنگناها و سختی های زمین، گشوده میگردد، و اگر خوانده شوی به آن نام برای آسان شدن دشواریها، آسان شود، و اگر خوانده شوی به آن نام برای زنده شدن مردگان، زنده شوند، و اگر خوانده شوی به آن نام برای برطرف شدن سختیها و ناگواریها، برطرف شود، (و از تو میخواهم) به حق ذات ارجمند و گرامیات، گرامیترین و محبوبترین ذواتی که در مقابل او فروتنی کردهاند و گردنکشان در مقابل او تسلیم و مطیع گردیدهاند، و هر صدایی در مقابلش خاموش گشته و هر دلی از ترس او بیمناک است، و (از تو میخواهم) به حق آن نیرویی که آسمان از ویران شدن بر زمین نگه داشته، مگر آنکه تو خواهی، و آسمان و زمین را از جابجا شدن حفظ کردی و (از تو می خواهم) به حق اراده و خواستت که جهانیان در مقابل آن مطیعند، و (از تو میخواهم) به حقّ آن کلمهای که به واسطه آن آسمان و زمین را آفریدی، و به حق آن دانایی و خردت که بواسطه آن شگفتیها را آفریدی و به واسطه آن تاریکی را آفریده و آن را شب و مایه آرامش قرار دادی، و به واسطه آن روشنایی را آفریده و آن را روز و زمان پراکندگی (برای کار و تلاش) و مایه بینایی قرار دادی و به واسطه آن خورشید را آفریده و آن را درخشان ساختی و به واسطه آن ماه را آفریده و آن را روشنایی قرار دادی، و بواسطه آن ستارگان را آفریده و آنها را به صورت اختران تابناک و صور فلکی و نور هدایت (در شب) و زینت و آرایش (آسمان) و سنگ های متحرک قرار دادی و برای آنها محل طلوع و غروب و محلّ جریان و حرکت و مدارهایی و جایگاهی که بر آن شناورند قرار دادی و برای آنها جایگاههایی در آسمان معیّن کرده و به خوبی اندازه گیری فرمودی و به بهترین وجه آن را شکل دادی و به نامهای مبارکت آنها را به دقّت شمارش کردی و با دانایی و خردت آنها را به خوبی اداره نمودی و به وسیله قدرت و سلطه شب و روز و ساعتها و شمارش سال ها و برقراری نظم، آنها را مطیع ساختی و دیدن آنها را برای همه مردم یکسان قرار دادی.
و خدایا از تو میخواهم به حقّ بزرگواریات که به واسطه آن با بنده و فرستادهات موسی بن عمران که بر او درود و سلام باد، در میان فرشتگان پاک سخن گفتی، فراتر از درک فرشتگان مقرّب، بر فراز ابرهای نور، بالای صندوق شهادت (که فرشتگان تورات را با آن حمل میکنند) و در میان ستونی از آتش در طور سینا و در کوه حوریث، در سرزمینی پاکیزه، و در مکانی مبارک، از طرف راست کوه طور، از درختی در سرزمین مصر با نه نشانه آشکار (با موسی سخن گفتی)، و (به مجد و بزرگواریات) در روزی که دریا را برای بنی اسرائیل شکافتی و در چشمه های جوشان از سنگ که به واسطه آن شگفتی ها را در دریای سوف آفریدی و آب را در دل آن دریا مانند سنگ محکم ساختی، و بنی اسرائیل را از آن گذراندی و به واسطه صبر آنها، کلمه نیکویت (حسن قضا) را برایشان به پایان رساندی، و آنها بر شرق ها و غرب های زمین که بر جهانیان مبارک گردانده بودی وارث قرار دادی و فرعون و لشکریانش و آنچه بر آن سوار بودند را در دریاها غرق نمودی.
و (از تو می خواهم) به حق نام بزرگ بسیار بزرگ بسیار بزرگ و محبوب و عالی و گرامیات و به بزرگواریات که به واسطه آن بر هم صحبت خود موسی که بر او درود و سلام باد، در طور سینا جلوهگر شدی و قبل از آن بر ابراهیم خلیلت که بر او درود و سلام باد در مسجد خیف، و بر برگزیده ات اسحاق که بر او درود و سلام باد در چاه شیع، و بر پیامبرت یعقوب که بر او درود و سلام باد در خانه ایل (جلوهگر شدی) و به عهد و و پیمانت با ابراهیم که بر او درود و سلام باد وفا کردی، و به سوگندت در مورد اسحاق که بر او درود و سلام باد و به گواهیات برای یعقوب که بر او درود و سلام باد و به وعدهات برای مؤمنین و برای درخواستکنندگان به نامهایت (وفا کرده و) اجابت فرمودی، و (از تو میخواهم) به حقّ بزرگواریات که که در قبّة الرمان (عبادتگاه موسی) بر موسی بن عمران که بر او درود و سلام باد آشکار شد و به نشانههایت که در سرزمین مصر با بزرگواری با شکوه و غلبه و نشانههای باشکوه و سلطه قوی و نیروی عظیم واقع شد و (از تو میخواهم) به حق مقام کلمه کامل و کلماتت که به واسطه آن بر اهل آسمان و زمین و دنیا و آخرت احسان نمودی، و به حقّ بخششت که به واسطه آن بر تمامی مخلوقاتت منّت نهادی و به حقّ نیرویت که به واسطه آن جهان را بر پا داشتی، و به حقّ نورت که از وحشت آن طور سینا فرو افتاد و به حق دانش و عظمت و اقتدار و شکوه و بزرگیات که زمین توان تحمّل آن را نداشت و آسمانها در برابرش فرود آمدند و عمیقترین قسمتهای زمین در برابرش باز ایستاد، و دریاها و رودها در برابرش راکد شد، و کوه ها در برابرش سر فرود آوردند، و زمین با پستی و بلندیهایش در برابرش از حرکت باز ایستاد، و همه خلایق در برابرش مطیع گردیدند، و بادها در جریان خود در برابرش مضطرب گردیدند، و آتش ها در برابرش در آتشکدهها خاموش شدند، و به حقّ سلطنت و فرمانرواییات که به واسطه آن تا ابد پیروز و غالب شناخته شده ای و به واسطه آن در آسمان و زمین ستایش شدهای، و به حقّ کلمه صدق و راستت که به احسانت بر پدر ما آدم که بر او درود و سلام باد و نسلش پیشی گرفت، و از تو میخواهم به حق کلمهات که بر هر چیز چیره گشت و به حقّ نور ذاتت که با آن بر کوه جلوه کردی و آن را متلاشی ساختی و موسی بیهوش افتاد، و به حق بزرگواریات که بر طور سینا آشکار شد، و به واسطه آن با بنده و فرستادهات موسی بن عمران صحبت کردی، و به آشکار شدنت در ساعیر (محل عبادت عیسی) و در کوه فاران (محل عبادت رسول خدا) در جایگاه رفیع فرشتگان پاکیزه و لشکریان صف کشیده آنها و در میان فروتنی فرشتگان تسبیح کننده، و به حق بخشش و احسانت که برکت دادی در آن بر ابراهیم خلیل که بر او درود و سلام باد، در میان امّت محمّد که درود خدا بر او و آل پاکش باد، و برکت دادی برای برگزیدهات اسحاق در میان امّت عیسی که بر هر دوی آنها درود و سلام باد، و برکت دادی برای بنده برگزیدهات یعقوب اسرائیلت در میان امّت موسی که بر هر دوی آنها درود و سلام باد و برکت دادی برای محبوبت محمّد که درود و سلام خدا بر او و آل پاکش باد، در خاندان و نسل و امّتش؛ خدایا با این که ما در آن زمان نبودیم و این امور را مشاهده نکردیم، ولی از روی راستی و درستی به آن ایمان آوردیم (و از تو میخواهیم) که درود فرستی بر محمّد و آل پاکش، و برکت دهی بر محمّد و آل پاکش و رحمت فرستی بر محمّد و آل پاکش همانند بهترین درودها و برکات و رحمتهایت که بر ابراهیم و خاندانش فرستادی که تو سزاوار ستایش و بزرگواری هستی و هر چه اراده کنی انجام دهی و تو بر هر کاری توانایی.
سپس حاجات خود را ذکر میکنی و میگویی:
ای حنان ای منان، ای آفریننده آسمانها و زمین، ای صاحب جلال و اکرام ای مهربانترین مهربانان؛ خدایا به حق این دعا و به حق این نامهایی که کسی جز تو تفسیر و باطن آن را نمیداند بر محمّد و آل پاکش درود فرست و در حق من چنین و چنان کن، از فلان بن فلان انتقام مرا بگیر و گناهان گذشته و آنچه از من سر خواهد زد، بر من ببخش، و روزی حلالت را بر من افزون کن و مرا از شرّ انسان بد و همسایه و همنشین و فرمانروای شرور حفظ کن، که تو بر آنچه خواهی توانایی و بر هر چیز دانایی، ای پروردگار جهانیان (دعایم را) اجابت کن. - مصباح المتهجد: 292 - 295.[1] -
شیخ احمد بن فهد - رضی الله عنه - در العدة گوید: و مستحب است که در تعقیب دعای سمات بگوید «بارالها، به حرمت این دعا و به نامهایی که از آن فوت شد و به تفسیر و تدبیری که مشتمل بر آن است و جز تو بر آن احاطه ندارد از تو میخواهم که در مورد من چنین و چنان کنی.
المتهجد، البلد الامین، الجنه و الاختیار: دعا کردن با این دعا در آخرین ساعت از روز جمعه مستحب است و آن دعای سمات مروی از عمری است، و دعا را تا این سخن او «و انت علی کل شیء قدیر» ذکر کردهاند. سپس حاجتهای خود را ذکر میکنی .
و در بعضی نسخههای المتهجد - در نسخه چاپشده المصباح موجود نیست..[1] -
آمده است: سپس میگویی: یا الله یا حنّان - تا این سخن او - صلّی الله علی محمد و آل محمد، و در حق من آنچه که تو شایسته آن هستی را انجام بده و آنچه که من شایسته آن هستم را در حقم انجام نده و برای من از کسی مرا آزار میدهد انتقام بگیر و گناهان مرا بر من ببخش - تا این کلام او - و مرا در مقابل تمامی امور اندوهگینکننده دنیوی و اخروی محافظت نما و مرا از شرّ انسان بد، همسایه بد، قوم بد و فرمانروای بد حفظ کن... تا پایان دعا.
کفعمی - البلد الأمین: 91.[2] -
گوید: مولایمان صدر سعید ضیاءالدین گوید: در بعضی نسخههای دعای سمات در آخر آن خواندم، بارالها به حق این دعا - تا این سخنش - آمین رب العالمین و صلّی الله علی محمد و آله و سلّم.
جمال الاسبوع - جمال الأسبوع.[3] - :
مفضل بن عمرو این دعا را از مولایمان جعفر بن محمد صادق علیه السّلام روایت کرده و گوید: در این روایت: و مستحب است که در پایان روشنایی روز جمعه این دعا خوانده شود.
الاختیار: بعد از دعای سمات میگویی: «خدایا به حق این دعا و به حق این نامهایی که کسی جز تو تفسیر، تأویل و باطن آن را نمیداند بر محمّد و آل پاکش درود فرست و خیر دنیا و آخرت را به من روزی کن و در حق من چنین و چنان کن، و در حق من آنچه که تو شایسته آن هستی را انجام بده و آنچه که من شایسته آن هستم را در حقم انجام نده. از فلان بن فلان انتقام مرا بگیر و گناهان گذشته و آنچه از من سر خواهد زد، بر من، بر پدر و مادرم و بر تمامی مردان و زنان مؤمن ببخش، و روزی حلالت را بر من افزون کن و مرا از شرّ انسان بد و همسایه و همنشین و فرمانروای شرور و روز و ساعت بد حفظ کن، و از کسی که بر من نیرنگ میزند و بر من ستم میکند و برای من، خانوادهام، فرزندانم، برادرانم، همسایگانم، و خویشاوندانم از مردان و زنان مؤمن ظلمی قصد میکند، انتقام بگیر که تو بر هر چیز دانایی، ای پروردگار جهانیان (دعایم را) اجابت کن .
و می گوید: بارالها به حق این دعا، بر فقرای مردان و زنان مؤمن با بینیازی و ثروت، بر بیماران مرد و زن مؤمن با شفا و تندرستی، بر زندگان مرد و زن مؤمن با لطف و کرامت، بر مردگان مرد و زن مؤمن با مغفرت و رحمت و بر مسافران مرد و زن مؤمن با بازگشت به وطن خویش با سلامتی و غنیمت لطف کن، با رحمتت ای مهربانترین مهربانان و بر سرورمان محمد خاتم الانبیا و عترت مطهر او درود و سلام بسیار بفرست.
و در نسخه دیگری یافتم که امیرمؤمنان علیه السلام در تعقیب دعای سمات این کلمات را قرائت کرده است: ای توشهام به هنگام مصیبت، ای فریادرسم به هنگام شدت، ای ولی نعمتم، ای توفیق دهند ام در حاجت، ای پناهم در گرفتاری، ای نجاتدهندهام از هلاکت، ای مراقبم در تنهایی، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و گناهم را بر من ببخش و کارم را بر من آسان کن و آشفتگیام را برایم جمع کن و خواستهام را برایم عملی ساز و شأنم را اصلاح کن و مرا از آنچه که اندهگینم میسازد نجات بده و در کارم برایم فرج و راه نجاتی قرار بده، و بین من و عافیت تا زمانی که مرا باقی گذاشتهای و به هنگام وفاتم آنگاه که مرا بازستاندی هرگز جدایی نیانداز، ای مهربان ترین مهربانان. و درود خدا بر سرورمان محمد و خاندان او باد ای پروردگار جهانیان.
**[ترجمه]
أقول
هذا الدعاء من الدعوات التی اشتهرت بین أصحابنا غایة الاشتهار و فی جمیع الأعصار و الأمصار و کانوا یواظبون علیها و قال الشیخ إبراهیم بن علی الکفعمی طیب الله تربته فی کتاب صفوة الصفات (1)
رُوِیَ عَنِ الْإِمَامِ الْبَاقِرِ علیه السلام
ص: 101
أَنَّهُ قَالَ: لَوْ حَلَفْتُ أَنَّ فِی هَذَا الدُّعَاءِ الِاسْمَ الْأَعْظَمَ لَبَرَرْتُ فَادْعُوا بِهِ عَلَی ظَالِمِنَا وَ مُضْطَهِدِنَا وَ الْمُتَعَزِّزِینَ عَلَیْنَا ثُمَّ قَالَ علیه السلام إِنَّ یُوشَعَ بْنَ نُونٍ وَصِیَّ مُوسَی علیه السلام لَمَّا حَارَبَ الْعَمَالِیقَ وَ کَانُوا فِی صُوَرٍ هَائِلَةٍ ضَعُفَتْ نُفُوسُ بَنِی إِسْرَائِیلَ عَنْهُمْ فَشَکَوْا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی یُوشَعَ علیه السلام أَنْ یَأْمُرَ الْخَوَاصَّ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنْ یَأْخُذَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ فِی الْقَرْنِ هَذَا الدُّعَاءَ لِأَنْ لَا یَسْتَرِقَ السَّمْعَ بَعْضُ شَیَاطِینِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَیَتَعَلَّمُوهُ ثُمَّ یُلْقُونَ الْجِرَارَ فِی عَسْکَرِ الْعَمَالِیقِ آخِرَ اللَّیْلِ وَ یَکْسِرُونَهَا فَفَعَلُوا ذَلِکَ فَأَصْبَحَ الْعَمَالِیقُ کَأَنَّهُمْ أَعْجازُ نَخْلٍ خاوِیَةٍ مُنْتَفِخِی الْأَجْوَافِ مَوْتَی فَاتَّخِذُوهُ عَلَی مَنِ اضْطَهَدَکُمْ مِنْ سَائِرِ النَّاسِ ثُمَّ قَالَ هَذَا مِنْ عَمِیقِ مَکْنُونِ الْعِلْمِ وَ مَخْزُونِهِ فَادْعُوا بِهِ وَ لَا تَبْذُلُوهُ لِلنِّسَاءِ السُّفَهَاءِ وَ الصِّبْیَانِ وَ الظَّالِمِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ.
ثم قال الکفعمی و هو مروی عن الصادق علیه السلام أیضا بعینه إلا أنه ذکر أن محاربة العمالقة کانت مع موسی علیه السلام روی ذلک عنه عثمان بن سعید العمروی قال محمد بن علی الراشدی ما دعوت به فی مهم و لا ملم إلا و رأیت سرعة الإجابة و یستحب أن یدعی بها عند غروب الشمس من یوم کل جمعة و لیلة السبت أیضا و یقال إن من اتخذ هذا الدعاء فی کل وجه یتوجه أو کل حاجة یقصدها أو یجعله أمام خروجه إلی عدو یخافه أو سلطان یخشاه قضیت حاجته و لم یقدر علیه عدوه و من لم یقدر علی تلاوته فلیکتبه فی رقعة و یجعله فی عضده أو فی جیبه فإنه یقوم مقام ذلک.
ثم قال ره دعاء السمات بکسر السین أی العلامات و السمة العلامة کأن علیه علامات الإجابة و سمی أیضا دعاء الشبور قال الجوهری فی صحاحه و هو البوق قلت و فیه المناسبة للقرون المثقوبة کما مر أو یکون مأخوذا من الشبر بإسکان الباء و تحریکها و هو العطاء یقال شبرت فلانا و أشبرته أی أعطیته فکأنه دعاء العطاء من الله تعالی و قیل بالعبرانیة دعاء یوم السبت و قال بعضهم اسمه سمة و معنی سمة الاسم الأعظم انتهی.
ص: 102
و فی النهایة فی حدیث الأذان ذکر له الشبور جاء تفسیره فی الحدیث أنه البوق و فسروه أیضا بالقنع و اللفظة عبرانیة انتهی.
إذا دعیت به علی مغالق أبواب السماء للفتح بالرحمة انفتحت و إذا دعیت به علی مضایق أبواب الأرض للفرج انفرجت لا یخفی ما فی الفقرتین من الاستعارات اللطیفة و اللطائف البدیعة اللفظیة و المعنویة قال الکفعمی الضمیر فی به راجع إلی الاسم الأعظم و المغالق جمع مغلاق و هو ما یغلق و یفتح بالمفتاح و یقال للمغلاق أیضا الغلق و فتح المغالق هنا مجاز أو المراد أن بهذا الاسم یستفتح الأغلاق و یستمنح الأعلاق و هو السبیل الموصل إلی المسئول و الدلیل الدال علی المأمول و المضایق جمع مضیق و المعنی أن هذا الاسم یفتح الفرج فی المضایق و یثبت القدم فی المزالق.
و فی الفقرتین أنواع من البدیع المناسبة اللفظیة من مغالق و مضایق و انفتحت و انفرجت و المطابقة و هو الجمع بین المتضادین بین السماء و الأرض و لام العلة فی للفتح و للفرج.
و التوشیح و هو أن یکون معنی أول الکلام دالا علی آخره إذا عرف الروی و ائتلاف اللفظ مع اللفظ للملائمة بین المغالق و الأبواب و الفتح و الانفتاح و بین المضایق و الأبواب و الفرج و الانفراج و البسط أی الإتیان باللفظ الکثیر للمعنی القلیل إذ کان یمکنه علیه السلام أن یقول لو ترک الإطناب مغالق السماء لانفتحت بالرحمة و مضایق الأرض لانفرجت بالرحمة و الفوائد فی الإطناب ظاهرة.
و التکرار و هو أن یکرر الکلمة بلفظها و معناها لتأکید الوصف أو المدح و هنا کرر ذکر الرحمة و الأبواب للتأکید بحصول الرحمة و کشف العذاب و تفریج المضایق و فتح الأبواب.
و الإشارة و هی أن یشیر المتکلم إلی معان کثیرة بکلام قلیل و فی الفقرتین أشار بذکر الرحمة السماویة و الأرضیة إلی رفع الأعمال و نزول الأرزاق و الآجال و زوال الکرب و بلوغ الآمال إلی غیر ذلک مما لا یستقصی.
و المجاز فی الأبواب و المغالق و الانسجام و هو انحدار الکلام کانحدار
ص: 103
الماء بسهولة سبکه و عذوبة لفظه لیکون له فی القلوب موقع و الإبداع و هو أن یأتی فی البیت الواحد أو الفقرة عدة ضروب من البدیع و قد عرفت اجتماع تلک الوجوه فی فقرتی الدعاء.
و إذا دعیت به علی العسر للیسر تیسرت قال ره العسر ضد الیسر و یجوز ضم السین فیهما و إسکانها قال ابن قتیبة إذا توالت الضمتان فی حرف کان لک أن تخفف و تثقل مثل رسل و رسل و قال الجوهری البأساء و الضراء الشدة و هما اسمان مؤنثان و فی جوامع الطبرسی البأساء الفقر و الشدة و الضراء المرض و الزمانة و فی الغریبین البأساء فی الأموال و هو الفقر و الضراء فی الأنفس و هو القتل و البؤس شدة الفقر.
و بجلال وجهک الکریم قال رحمه الله جلال الله عظمته قاله الجوهری أکرم الوجوه أی أجلها و أعظمها و قد یکون أکرم بمعنی أعز کقولهم فلان أکرم من فلان أی أعز منه و منه قوله إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ (1) أی عزیز و قد یکون أکرم بمعنی أجود و الکریم هو الجواد المفضال و رجل کریم أی جواد سخی.
و فی نزهة العشاق فرق بین السخی و الکریم بأن السخی الذی یأکل و یطعم و الکریم الذی لا یأکل و یطعم و قد یکون بمعنی أکثر خیرا و الکرم فی اللغة کثرة الخیر و العرب تسمی الذی یکثر خیره و یدوم نفعه و یسهل تناوله کریما و نخلة کریمة إذا طاب حملها و کثر و من کرمه أنه یبتدئ بالنعمة من غیر استحقاق و یغفر الذنب و یعفو عن المسی ء و قد یکون أکرم بمعنی أکرم من أن یوصف و الکریم الصفوح و الکریم المعبود و أعز الوجوه أی أمنعها و أغلبها و منه قوله تعالی أَ یَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ(2) أی المنعة و شدة الغلبة و قد یکون أعز بمعنی عدم المثل و النظیر و عز الشی ء إذا صار عزیزا لا یوجد و العز خلاف الذل و المراد بوجهه تعالی
ص: 104
ذاته و العرب تذکر الوجه و ترید صاحبه فیقولون أکرم الله وجهک أی أکرمک الله الذی عنت له الوجوه الضمیر فی له فیه و فیما بعده إلی الجلال المتقدم آنفا و عنت أی خضعت و ذلت و قیل المراد بالوجوه الرؤساء و الملوک أی صاروا کالعناة و هم الأساری و خشعت له الأصوات أی خفضت و خفیت إشارة إلی قوله سبحانه وَ خَشَعَتِ الْأَصْواتُ لِلرَّحْمنِ فَلا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً(1) و الوجل الخوف أن تقع المعنی أن لا تقع و أن لا تزولا إلا بإذنک أی بمشیتک و أمرک.
و بمشیتک التی دان لها العالمون قال ره مشیة الله تعالی إرادته و دان أی ذل و أطاع و فی بعض النسخ کان لها العالمون من التکون و هو الوجود و العالم اسم لأولی العلم من الملائکة و الثقلین و قیل هو اسم لما یعلم به الصانع من الجواهر و الأعراض و قیل العالمون أصناف الخلق.
و بکلمتک التی خلقت بها السماوات و الأرض قال ره أی مشیتک و أمرک و الکلمة ترد کنایة عن معان کثیرة.
و بحکمتک التی صنعت بها العجائب قال صاحب کتاب الحدود الحکمة تستعمل فی العلم فإذا استعملت فی الفعل فالمراد به کل فعل حسن وقع من العالم لحسنه و الحکیم من تکون أفعاله محکمة و الإحکام کون الفعل مطابقا للنفع المطلوب منه و العجائب جمع عجیبة و الأعاجیب جمع أعجوبة.
و قال المقداد فی لوامعه الفرق بین الصانع و الخالق و البارئ أن الصانع هو الموجد للشی ء المخرج له من العدم إلی الوجود و الخالق هو المقدر للأشیاء علی مقتضی حکمته سواء خرج إلی الوجود أم لا و البارئ هو الموجد لها من غیر تفاوت و الممیز لها بعضا عن بعض بالصور و الأشکال و قال الجعل هنا بمعنی
ص: 105
الصیرورة و منه إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیاطِینَ أَوْلِیاءَ لِلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ (1) أی صیرناهم و یکون جعل بمعنی عمل و هیأ کقوله جعلت الشی ء بعضه فوق بعض و یکون بمعنی الوصف و منه قوله تعالی وَ جَعَلُوا الْمَلائِکَةَ الَّذِینَ هُمْ عِبادُ الرَّحْمنِ إِناثاً(2) أی وصفوهم بذلک و بمعنی الخلق کقوله وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍ (3) و بمعنی الرؤیة و بمعنی الحکم و الاعتقاد و بمعنی الإنشاء و الحدوث کقوله وَ جَعَلَ الظُّلُماتِ وَ النُّورَ(4) و الضیاء هو أعظم من النور.
و فی شرح النهج للشیخ مقداد أن الضوء ما کان عن ذات الشی ء کالنار و الشمس و النور ما کان مکتسبا من غیره کاستنارة الجدار بالشمس و منه قوله جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیاءً وَ الْقَمَرَ نُوراً(5) و خلقت بها الکواکب إلی قوله و رجوما هذا فی علم البدیع یسمی التقسیم و هو استیفاء أقسام الشی ء فإنه علیه السلام قسم الکواکب إلی النجوم و البروج و المصابیح و الزینة و الرجوم فاستوفی أقسامها فإن قیل إن من الکواکب ما یهتدی بها لقوله تعالی وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِها(6) و منها ما یحفظ بها من استراق السمع لقوله تعالی وَ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابِیحَ وَ حِفْظاً(7) و لم یذکر هذان فی قسم الکواکب قلت الأولی داخلة فی لفظی النجوم و المصابیح و الثانیة فی لفظ الرجوم.
و جعلت لها مشارق و مغارب أی مختلفة بحسب الفصول و الأیام فتخص
ص: 106
السیارة أو الأعم فتعم و قال الکفعمی المراد بها هنا السیارة التی تطلع کل یوم من مشرق و تغرب فی مغرب و إنما ابتدأ بذکر المشارق اتباعا للفظ التنزیل فی قوله فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ (1) و لأن الشروق قبل الغروب و قوله رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ (2) المشرقان مشرقا الصیف و الشتاء فمشرق الشتاء مطلع الشمس فی أقصر یوم من السنة و مشرق الصیف مطلعها
فی أطول یوم من السنة و المغربان علی نحو ذلک و مشارق الأیام و مغاربها فی جمیع السنة من هذین المشرقین و المغربین انتهی و فیه ما لا یخفی و المقصود ظاهر.
و جعلت لها مطالع و مجاری و جعلت لها فلکا و مسابح المسابح هی المجاری و کرر لضرب من التأکید و اختلاف اللفظین قال الشاعر
و ألفی قولها کذبا و مینا
و مسبح الفرس جریه و قوله تعالی کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ (3) أی یجرون و الفلک مدار النجوم الذی یضمها یسمی فلکا لاستدارته و منه فلکة المغزل و الفلکة أیضا القطعة المستدیرة من أرض أو رمل انتهی.
**[ترجمه]مؤلف
این دعا از دعاهایی است که بین اصحابمان در همه اعصار و شهرها بسیار مشهور است و بر آن مراقبت میکردند و شیخ ابراهیم از کفعمی در کتاب صفوه الصفات - بخشی از آن در حاشیه بلد امین ص 889 نقل شده است..[1] -
گوید: از امام باقر علیه السّلام روایت شده است که فرمود: اگر سوگند یاد کنم که در این دعا اسم اعظم است مبرا هستم، پس با آن ظالمان و ستمکاران و زورگویان بر ما را نفرین کنید.
امام علیه السلام سپس فرمود: زمانی که یوشع بن نون وصی موسی علیه السّلام با عمالیق نبرد کرد و آنها در هیبتهای ترسناک بودند، افراد بنی اسرائیل در برابر آنان ناتوان شدند پس به خداوند عزوجل شکایت کردند. خداوند متعال به یوشع امر کرد که به خواص بنی اسرائیل دستور دهد که هر یک از آنها این دعا را در وسط پیشانیاش قرار دهد تا برخی از شیاطین جن و انس آن را استراق سمع نکند و آن را بیاموزند. سپس کوزهها را در آخر شب در لشکر عمالیق بیا ندازند و آن را بشکنند. پس آن را انجام دادند و عمالیق در حالی صبح کردند که گویی آنها تنههای خالی نخل بودند که درونشان باد کرده بود و مرده بودند. پس این شیوه را علیه دیگر مردمان که بر شما ظلم کردند اتخاذ کنید. سپس فرمود: این از مکنون و ذخیره عمیق علم است، پس با آن دعا کنید و آن را به زنان، نادانان، کودکان، ظالمان و منافقان ندهید.
سپس کفعمی گوید: و این دقیقاً از امام صادق علیه السّلام نیز مروی است، با این تفاوت که او ذکر کرده است که نبرد عمالقه با موسی علیه السّلام بوده است و آن را از عثمان بن سعید عمری روایت کرد که محمد بن علی راشدی گوید: در هیچ امر مهم و مسلمی با آن دعا نکردم مگر اینکه سرعت اجابت را دیدم و مستحب است که به هنگام غروب آفتاب هر روز جمعه و نیز شب شنبه با آن دعا شود و گفته میشود: هر که این دعا را در هر سمتی که رو میکند یا هر حاجتی که قصد میکند با خود بردارد، یا آن را به هنگام خروجش به سوی دشمنی که از آن بیم دارد یا سلطانی که از او میترسد قرار دهد، حاجتش برآورده می شود و دشمنش بر او قادر نمیشود و هر که قادر به خواندن آن نیست باید آن را در تکهای بنویسد و آن را در بازو یا گریبانش قرار دهد که این کار همان خاصیت را دارد.
سپس گوید: دعای سمات با کسر سین یعنی علائم، و «السمة» یعنی علامت، گویی علائم اجابت بر آن است و دعای شبّور نیز نامیده شده است. جوهری در صحاحش گوید: «شبّور» یعنی بوق، میگویم: بین آن و شاخهای سوراخدار تناسبی وجود دارد چنانکه گذشت؛ یا اینکه مأخوذ از «شبر» است با سکون و حرکت باء و آن یعنی عطا، گفته میشود: «شبرت فلاناً و أشبرته» یعنی به او بخشیدم، پس گویی آن دعای عطا از سوی خداوند متعال است و گفته شده، به زبان عبری دعای روز شنبه است و برخی از آنها گویند اسم آن سمّه است و معنی سمّه، اسم اعظم است. پایان .
در النهایه در حدیث اذان آمده است: شبّور را برای او ذکر کرده است و تفسیرش در حدیث آمده است که آن بوق است و آن را به «القُنع» نیز تفسیر کردهاند و این لفظ عبری است، پایان.
«اگر برای گشایش درهای بسته آسمان به آن نام خوانده شوی، به رحمت و بخشش باز میشود و اگر برای گشایش تنگناها و سختی های زمین خوانده شوی، گشوده میشود»، استعارات لطیف و لطائف بدیع لفظی و معنوی موجود در این دو بند پوشیده نیست. کفعمی گوید: ضمیر در «به» به اسم اعظم برمیگردد. «المغالق» جمع مغلاق است و آن چیزی است که با کلید باز و بسته میشود. و به مغلاق غلق نیز گفته میشود و گشودن مغلاق در اینجا مجاز است؛ یا مقصود این است که با این نام، بستهها گشوده میشود و گرفتاریها برطرف میشود و آن راهی است که به مقصود میرساند و راهنمای رهنمونکننده به هدف است. «مضایق» جمع مضیق است و معنی این است که این نام، تنگناها را میگشاید و قدم را در لغزشگاهها ثابت میکند.
در این دو بند، اقسامی از بدیع وجود دارد: تناسب لفظی: بین مغالق و مضایق، انفتحت و انفرجت، و مطابقه - جمع بستن بین دو متضاد - بین آسمان و زمین و لام علت در للفتح و للفرج. و توشیح: و آن اینکه معنای ابتدای کلام دال بر آخر آن باشد، زمانی که وزن و قافیه شناخته شده باشد و ائتلاف لفظ با لفظ برای تناسب بین مغالق و ابواب، فتح و انفتاح، مضایق و ابواب، فرج و انفراج. و بسط: یعنی آوردن لفظ بسیار برای معنای اندک، زیرا برای امام علیه السّلام در صورت ترک اطناب، ممکن بود بگوید: «بستههای آسمان با رحمت گشوده میشود و سختیهای زمین با رحمت باز میشود» و فوائد اطناب آشکار است.
و تکرار: یعنی اینکه کلمه را با لفظ و معنای آن برای تأکید وصف یا مدح تکرار کند و در اینجا ذکر رحمت و ابواب را برای تأکید با حصول رحمت و از بین بردن عذاب و گشودن تنگناها و ابواب تکرار کرده است. و اشاره: و آن اینکه متکلم با کلامی اندک به معنای بسیار اشاره کند و در این دو فقره با ذکر رحمت آسمانی و زمینی، به بالا بردن اعمال، نزول روزی و اجل، زوال اندوه و رسیدن به آمال و اموری غیر از آن که شمرده نمیشود اشاره کرده است.
و مجاز: در ابواب و مغالق، و انسجام: که عبارت است از ریزش کلام مانند ریزش آب به روانی سبک و شیرینی لفظش تا در دلها مؤثر باشد. و ابداع: و آن اینکه در یک بیت یا یک بند، چند نوع بدیع بیاید و اجتماع آن وجوه را در این دو بند از دعا دریافتی.
«و اگر خوانده شوی به آن نام برای آسان شدن دشواریها، آسان شود»، او - ره - گوید: عسر متضاد یسر است و ضم سین در آندو و سکون آن جایز است. ابن قتیبه گوید: زمانی که دو ضمه در یک حرکت متوالی شد، برای تو جایز است که تخفیف و تثقیل کنی، مانند رسل و رسل؛ و جوهری گوید: «البأساء و الضّراء» یعنی شدت و این دو اسم مونث است و در جوامع طبرسی البأساء، فقر و شدت و الضّراء، بیماری و زمینگیر بودن است و در الغریبین، بأساء در اموال است یعنی فقر و ضرّاء در جان است یعنی قتل، و بؤس شدت فقر است.
«به حق شکوه ذات گرامیات» گوید: جلال خداوند عظمت اوست، جوهری این را گوید. «أکرم الوجوه» یعنی جلیلترین و بزرگترین آنها. و گاه اکرم به معنی «اعزّ» است، مانند این سخن آنان: «فلان اکرم من فلان» یعنی عزیزتر از او، و این کلام خداوند از آن است: «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ» - واقعه / 77.[1] -
یعنی عزیز، و گاه اکرم به معنی اجود است و کریم یعنی بخشنده بسیار عطاکننده، و مرد کریم یعنی بخشنده سخی.
و در «نزهة العشاق» بین سخی و کریم تفاوت قائل شده است، به این صورت که سخی کسی است که میخورد و اطعام میکند و کریم کسی است که نمیخورد و اطعام میکند و و گاه به معنی پرخیرتر است و کرم در لغت، کثرت خیر است، و عرب کسی که خیرش زیاد و نفعش مداوم و دسترسی به او راحت باشد را کریم می نامد و نخل کریم زمانی است که بارش نیکو و بسیار باشد و از کرم او این است که بدون استحقاق، دادن نعمت را آغاز میکند و گناه را میبخشد و از بدکار میگذرد و گاه اکرم به معنی گرامی تر از اینکه وصف شود است و کریم یعنی بخشاینده و کریم معبود است.
«و أعز الوجوه» یعنی شکست ناپذیرترین و غالبترین آنها و این سخن خداوند متعال از آن است: «أَیَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ» - نساء / 139.[1] - یعنی شکست ناپذیری و شدت غلبه و گاه اعز به معنی عدم وجود مثل و نظیر است و «عز ّ الشی» زمانی است که چیزی کمیاب شد و یافت نشود. و عزّ مخالف ذلّ است و مقصود از وجه خداوند متعال، ذات اوست. و عرب وجه را ذکر میکند و قصدش صاحب وجه است، پس می گویند: «اکرم الله وجهک»: یعنی اکرمک الله.
«الذی عنت الوجوه»، ضمیر موجود در «له» در آن و در مابعد آن به جلال که اندکی قبل از آن است بازمیگردد. «عنت» یعنی خضوع کرد و خوار شد. و گفته شده، مقصود از وجوه، رؤسا و فرمانروایان است؛ مانند عناة شدند یعنی اسیران. «خشعت له الاصوات» یعنی آرام و ضعیف شد و اشارهای به این سخن خداوند سجان: «وَخَشَعَت الْأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَنِ فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسًا»، - طه / 108.[2] - {و صداها در مقابل [خدای] رحمان خاشع می گردد و جز صدایی آهسته نمی شنوی.} و «الوجل» یعنی خوف. «ان تقع» به این معنی است که واقع نشود و از بین نروند. «إلا بإذنک» یعنی با مشیت و امر تو.
«و بمشیتک التی دان لها العالمون»، او - ره - گوید: مشیت خداوند متعال اراده اوست. «دان» یعنی ذلیل شد و اطاعت کرد و در بعضی نسخهها «کان لها العالمون» آمده است، از ریشه «تکون» یعنی وجود؛ و «العالم» اسم صاحبان علم از میان ملائکه و ثقلین است و گفته است، اسمی است برای آنچه که سازنده از میان جوهر و عرض به وسیله آن شناخته میشود و گفته شده، عالمون اقسام خلایق است.
«و بکلمتک التی خلقت بها السموات و الارض»، او - ره - گوید: یعنی مشیت و امر تو و کلمه به عنوان کنایهای از معانی بسیار میآید .
«و بحکمتک التی صنعت بها العجائب»، صاحب کتاب «الحدود» گوید: حکمت در علم به کار میرود و اگر درباره عمل بهکار گرفته شود، مقصود از آن هر عمل نیکی است که از عالم واقع شود، به دلیل نیکی آن، و حکیم کسی است که اعمالش محکم باشد و احکام، مطابق بودن عمل با منفعت مقصود از آن است و «عجائب» جمع عجیبه و «اعاجیب» جمع اعجوبه است.
و مقداد در لوامع خود گوید: فرق بین صانع، خالق و بارئ این است که صانع به وجودآورنده شیء، خارجکننده آن از عدم به وجود؛ خالق، تقدیرکننده اشیاء بر اساس اقتضای حکمتش است، چه اینکه به عالم وجود آمده باشد یا خیر؛ و بارئ به وجود آورنده اشیا بدون تفاوت و جداکننده بعضی از آنها از بعضی دیگر با شکل و صورت است. و گوید: «جعل» در اینجا به معنی صیرورت و گرداندن است و این کلام خداوند: «إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء لِلَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ»، - اعراف/ 27.[1] - {ما شیاطین را دوستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند.} از آن است، یعنی آنان را گردانیدیم و جعل به معنی کارکرد و آماده کرد آمده است، مانند این سخن او: «جعلت الشی بعضه فوق بعضه»، و به معنی وصف است و این سخن خداوند متعال از آن است: «وَجَعَلُوا الْمَلَائِکَةَ الَّذِینَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَنِ إِنَاثًا»، - زخرف / 19. [2] - {و فرشتگانی را که خود بندگان رحمانند مادینه [و دختران او] پنداشتند.} یعنی آنها را به آن توصیف کردند و به معنی خلق کردن است، مانند این سخن خداوند متعال: « وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ»، - انبیاء / 30.[3] -
{و هر چیز زنده ای را از آب پدید آوردیم.} به معنی رؤیت، حکم و اعتقاد به وجود آوردن و حدوث است مانند این سخن خداوند: «وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ»، - انعام / 1.[4] -
{و تاریکیها و روشنایی را پدید آورد.} و ضیاء بزرگتر از نور است.
در شرح نهج البلاغه تألیف شیخ مقداد آمده است که «ضوء» چیزی است که از خود شیء باشد مانند آتش و آفتاب، و نور چیزی است که از غیر خود گرفته باشد، مانند روشن شدن دیوار با آفتاب و از آن است این سخن خداوند: «جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاء وَالْقَمَرَ نُورًا»، - یونس / 5.[1] -
{خورشید را روشنایی بخشید و ماه را تابان کرد.}
«و خلقت بها الکواکب - تا این سخن - و رجوما»، این عبارت در علم بدیع تقسیم نامیده میشود یعنی بررسی جامع همه اقسام یک شیء. پس امام علیه السّلام کواکب را به نجوم، بروج، مصابیح، زینت و رجوم تقسیم کرده است و اقسام آنها را بررسی کرده است. پس اگر گفته شد که به دلیل این سخن خداوند: «وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا»، - انعام / 97.[2] -
{و اوست کسی که ستارگان را برای شما قرار داده تا به وسیله آنها راه یابید.} گروهی از کواکب چیزی است که به وسیله آن هدایت میشوید و به دلیل این سخن خداوند متعال: «وَزَیَّنَّا السَّمَاء الدُّنْیَا بِمَصَابِیحَ وَحِفْظًا»، - فصلت / 12.[3] -
{و آسمان [این] دنیا را به چراغها آذین کردیم و [آن را نیک] نگاه داشتیم.} گروهی از کواکب چیزی است که به وسیله آن از استراق سمع جلوگیری میشود و چرا او این دو را در قسم کواکب ذکر نکرده است؟ میگویم: مورد اول در دو لفظ نجوم و مصابیح و مورد دوم در لفظ رجوم داخل است.
«جعلت لها مشارق و مغارب»، یعنی بر اساس فصول و ایام مختلف هستند، پس به سیاره مختص است؛ یا اینکه اعم است و فراگیر میشود. و کفعمی گوید: مقصود از آن در اینجا سیارهای است که هر روز از مشرق طلوع و در مغرب غروب میکند و فقط به جهت تبعیت از لفظ تنزیل در این سخن خداوند: «فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ» - معارج / 40.[4] -
{[هرگز] به پروردگار خاوران و باختران سوگند یاد می کنم} با ذکر مشارق شروع کرده است و نیز به دلیل که شروق قبل از غروب است. و این سخن او: «رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ»، - رحمن / 17.[5] -
{پروردگار دو خاور و پروردگار دو باختر.} مشرقین، شرق تابستان و زمستان است که در مشرق زمستان، زمان طلوع خورشید در کوتاه ترین روز سال است و مشرق تابستان، زمان طلوع آن در طولانیترین روز سال است و مغربین نیز مانند آن است و مشارق و مغارب روزها در همه سال از این دو مشرق و مغرب است، پایان. و ایرادی در آن است که پوشیده نیست و مقصود روشن است.
«و جعلت لها مطالع و مجاری، و جعلت لها فلکا و مسابح»، «المسباح» همان مجاری است و برای نوعی تأکید و اختلاف دو لفظ تکرار کرده است. شاعر گوید «و الفی قولها کذباً ومیناً»، و سخن او را دروغ و کذب یافت. و «مسبح الفرس» رفتن آن است و این سخن خداوند متعال: «کلّ فی فلک یسبحون»، - انبیاء / 33.[1] -
{ هر کدام از این دو در مداری [معین] شناورند.} یعنی جریان دارند؛ و فلک مدار ستارگان است که آنها را در بر میگیرد و به جهت دایره بودن آن فلک نامیده میشود و «فلکة المغزل»، شکاف ریز و دایره وار بالای دوک، از آن است و فلکة نیز قطعهای مدور از زمین یا شن است، پایان.
**[ترجمه]
یمکن أن یکون الجاری إشارة إلی الحرکة الیومیة و المسابح إلی الحرکات الخاصة فلا یکون تأکیدا و کذا تکریر المشارق و المطالع یحتمل أن یکون لذلک.
و قدرتها فی السماء منازل اقتباس من قوله تعالی وَ الْقَمَرَ قَدَّرْناهُ مَنازِلَ (4) أی قدرنا مسیره منازل أی سیره و منازل إشارة إلی المنازل المعروفة للقمر و هی ثمانیة و عشرون فالمعنی أنک قدرت تلک الکواکب لقربها و بعدها و الأشکال الحاصلة منها منازل للقمر و التصویر إما لکل کوکب بحسب صغره و کبره و نوره و شکله أو لمجموع الصور الحاصلة من انضمام بعضها علی بعض علی ما هو المقرر عند أصحاب
ص: 107
الهیئة و لعله أظهر.
و أحصیتها بأسمائک أی بالأسماء التی عینت لکل منها أو بأسمائک التی تدل علی علمک بالأشیاء کالعلیم و الخبیر.
و سخرتها بسلطان اللیل أی بالسلطنة التی لک علی اللیل و النهار أو بالتسلط الذی جعلته للیل و النهار أو بأن سلطتها علی اللیل و النهار فإنهما یحصلان بسبب طلوع بعضها و غروبه قال الکفعمی ره أی أجریتها و دبرتها بقوة اللیل و النهار و قهرهما و إنما أضاف السلطان الذی هو القهر و القوة هنا و هو لله تعالی إلی الملوین تفخیما لأمرهما و لکونهما العلة فی معرفة الساعات و السنین و الحساب و المعنی أنه تعالی سخر الکواکب و النیرین لمعرفة اللیل و النهار و معرفة الساعات و عدد السنین و الحساب قال تعالی فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ (1) أی فمحونا آیة اللیل التی هی القمر حیث لم نخلق له شعاعا کشعاع الشمس و جعلنا الشمس ذات شعاع یبصر فی ضوئها کل شی ء لتتوصلوا
ببیاض النهار إلی التصرف فی معایشکم و طلب أرزاقکم و لتعلموا باختلاف اللیل و النهار عدد السنین و الشهور و جنس الحساب و آجال الدیون و غیر ذلک و لولاهما لم یعلم شی ء من ذلک و لتعطلت الأمور و المراد عدد سنی الأعمال و آجال الدیون و التواریخ و نحو ذلک لا عدد سنی العالم لأن الناس لا یحصونها.
و جعلت رؤیتها لجمیع الناس مرأی واحدا أی فی کل صقع و ناحیة لأهلها أو لجنس الکواکب و لو علی سبیل البدلیة.
و قال الکفعمی ره هذا الکلام لیس علی إطلاقه علی ما هو مشهور بین العلماء فیکون المراد بالمرأی الواحد لجمیع الناس بعد ارتفاع الکواکب و النیرین فی مطالعها و مجاریها و أما قبل ذلک فلیس المرأی واحدا لأن النیرین فی بلاد الهند
ص: 108
و السند و الصین یطلعان علی أهل تلک البلاد قبل طلوعها علی أهل إفریقیة و أهل جزیرة الأندلس و بلاد النوبة و عکس ذلک فی غروبها.
و قال ابن قتیبة فی أدبه و سهیل کوکب أحمر منفرد عن الکواکب و مطلعه علی یسار مستقبل القبلة العراقیة و هو لا یری فی شی ء من بلاد إرمینیة و بنات نعش تغرب فی بلاد عدن و لا تغرب فی شی ء من إرمینیة و النسر یطلع علی أهل الکوفة قبل قلب العقرب بسبع و بین رؤیة سهیل بالحجاز و بین رؤیته بالعراق بضع عشر لیلة و المرأی الرؤیة.
فی المقدسین بفتح الدال أی فی الملائکة الذین قدستهم و طهرتهم من الذنوب و العیوب.
فوق إحساس الکروبیین المضبوط بخط الشیخ شمس الدین بفتح الهمزة جمع الحس و فی نسخ المصباح و کتابی الکفعمی بکسر الهمزة لکن یظهر من شرحه أنه بالفتح.
قال فوق نقیض تحت قال تعالی وَ الَّذِینَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ(1) أی أعلی منزلة عند الله تعالی و إحساس الکروبیین أصواتهم و الحس و الحسیس الصوت الخفی و المعنی أن کلامه سبحانه أعلی من کل شی ء و فوق کل شی ء لأنه فوق أصوات الکروبیین و الکروبیون هم القریبون منه تعالی من قولک کرب کذا أی قرب و کربت الشمس قربت للمغیب و کل دان قریب فهو کارب و المراد بقربهم منه تعالی شرف منزلتهم عنده و جلالة محلهم منه و منه حدیث أبی العالیة الکروبیون هم سادة الملائکة و الکروبیون بالتشدید و روی التخفیف سلیمان الطائی انتهی و فی القاموس الکروبیون مخففة الراء سادة الملائکة.
**[ترجمه]ممکن است که «جاری» اشارهای به حرکت روزانه و «مسابح» به حرکت خاص باشد، پس تأکید نیست و همچنین تکرار مشارق و مطالع نیز محتمل است به این جهت باشد.
«و قدّرتها فی السماء منازل»، اقتباسی از این سخن خداوند متعال: «وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ»، - یس / 39.[2] -
{و برای ماه منزلهایی معین کرده ایم.} است یعنی سیر آن را منزلهایی تعیین کردیم و منازل اشارهای است به منازل معروف برای ماه که بیست و هشت منزل است، پس معنی این است که آن کواکب را به جهت دوری و نزدیکی آنها و اشکال حاصل از آنها، به عنوان منازلی برای ماه مقدر کردی و تصویر یا برای هر ستاره است بر اساس کوچکی، بزرگی، نور و شکل آن، یا برای مجموع صورتهای حاصل از ملحق شدن برخی از آنها به برخی دیگر بر اساس آنچه که نزد اصحاب نجوم مقرر و ثابت است، و شاید این ظاهرتر باشد .
«احصیتها بأسمائک» یعنی با نامهایی که برای هر یک از آنها تعیین کردی، یا با نامهایت که بر علمت بر اشیا دلالت میکند مانند علیم و خبیر.
«و سخّرتها بسلطان اللیل» یعنی با سلطه تو بر شب و روز، یا با تسلطی که آن را برای شب و روز قراردادی، یا با اینکه آن را بر شب و روز مسلط کردی که این دو به سبب طلوع یک بخش و غروب بخشی دیگر حاصل میشود.
کفعمی گوید: یعنی آن را اجرا کردی و با قدرت شب و روز و چیرگی بر آن دو، آن را تدبیر کردی و سلطان که در اینجا همان قهر و قدرت است و برای خداوند متعال است را فقط به جهت بزرگداشت امر آن دو و علت بودن آن دو در شناخت ساعات، سالها و حساب، به شب و روز اضافه کرده است و معنی این است که خداوند متعال، ستارهها و ماه و خورشید را برای شناخت ساعات تعداد سالها و حساب مسخر کرد. خداوند متعال فرمود: «فَمَحَوْنَا آیَةَ اللَّیْلِ وَجَعَلْنَا آیَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّکُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِینَ وَالْحِسَابَ»، - أسری / 12.[1] - {نشانه شب را تیره گون و نشانه روز را روشنی بخش گردانیدیم تا [در آن] فضلی از پروردگارتان بجویید و تا شماره سالها و حساب [عمرها و رویدادها] را بدانید.} یعنی نشانه شب که همان ماه است را محو کردیم، از آنجا که شعاعی مانند شعاع خورشید برای آن خلق نکردیم و خورشید را دارای شعاع قرار دادیم که در نور آن هر چیزی دیده میشود تا برای تصرف در معیشتتان و طلب روزیتان به روشنایی خورشید متوسل شوید و با اختلاف شب و روز، عدد سالها، ماهها و جنس حساب و مهلت دیون و جز آن را بدانید و اگر آن دو نبودند، چیزی از این موارد فهمیده نمیشد و امور راکد میشد و مقصود، تعداد سالهای عمر و مهلت دیون، تاریخ و مانند آن است، نه تعداد سالهای دنیا، زیرا مردم آن را نمیشمارند.
«و جعلت رؤیتها لجمیع الناس مرئی واحداً»، یعنی در هر بخش و ناحیه برای اهالی آن یا برای جنس ستارگان، یا به سبیل بدل بودن .
کفعمی گوید: این کلام بر اساس آن چه که بین علما مشهور است، بر اطلاق آن نیست، پس مقصود از «المرئی الواحد» برای همه مردم است بعد از بالا آمدن ستارگان و ماه و خورشید در مطالع و مجاری آن؛ اما قبل از آن مرئی واحد نیست زیرا ماه و ستاره در بلاد هند، سند و چین، قبل از طلوع آن بر اهالی آفریقا و جزیره اندلس و بلاد نوبه طلوع میکند و در غروب، عکس آن است.
ابن قتیبه در ادب خود گوید: و «سهیل» ستاره قرمزی است جدا از ستارگان دیگر و مطلع آن سمت چپ رویکننده به قبله عراقی است و در هیچ یک از بلاد ارمنستان دیده نمیشود و «بنات نعش» در بلاد عدن غروب میکند و در هیچ قسمتی از ارمنستان غروب نمیکند و «نسر» هفت شب قبل از قلب عقرب بر اهالی کوفه طلوع میکند و بین رؤیت سهیل در حجاز و رؤیت آن در عراق، ده شب و چند شب فاصله است و «المرئی» یعنی رؤیت.
«فی المقدّسین» با فتحه دال، یعنی در میان ملائکهای که آن را از گناه و عیب مقدس و مطهر کردی. « فوق احساس الکروبیین»، با خط شیخ شمسالدین با فتحه همزه جمع حس ثبت شده است و در نسخههای مصباح و کتابین کفعمی با کسره همزه، اما از شرح او روشن میشود که با فتحه است.
گوید: فوق، متضاد تحت است، خداوند متعال فرمود: «وَالَّذِینَ اتَّقَواْ فَوْقَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ»، - بقره / 212.[1] - {کسانی که تقواپیشه بوده اند، در روز رستاخیز از آنان برترند.} یعنی بالاترین منزلت نزد خداوند متعال و «احساس الکروبیین» یعنی اصوات آنان و حس و حسیس یعنی صدای آرام، و معنی این است که کلام خداوند سبحان بالاتر و فراتر از هر چیز است، زیرا آن فراتر از اصوات کروبیان است و کروبیان مقربین به خداوند متعال هستند، برگرفته از این سخن تو: کرب یعنی نزدیک شد و «کرب الشمس» یعنی به غروب نزدیک شد و هر «دانی» قریب است، پس او کارب است و مقصود از نزدیکی آنان به خداوند متعال، شرف منزلت آنان نزد او و شکوه مقام آنان نسبت به اوست. و این حدیث ابوعالیه از آن است و کروبیون، سادة الملائکهاند. و کروبیون با تشدید است و بدون تشدید را سلیمان طائی روایت کرده است و در قاموس، کروبیون بدون تشدید راء، سرورانی از ملائکه است.
**[ترجمه]
و یمکن أن یکون المراد بفوق إحساس الکروبیین أن المکان الذی حدث فیه ذلک الصوت کان فوق أمکنتهم أو کان ذلک الصوت أخفی من أصواتهم فالمراد فوقها فی الخفاء کما قیل فی قوله تعالی سبحانه بَعُوضَةً فَما
ص: 109
فَوْقَها(1) فوق غمائم النور قال الکفعمی قدس سره الغمائم جمع غمامة و هی السحائب البیض سمیت غمامة لسترها لأنها تغم الماء فی أجوافها أی تستره فوق تابوت الشهادة قد مر ذکر تابوت بنی إسرائیل و أحواله مفصلا فی المجلد الخامس و کذا تفسیر أکثر ما سیأتی فی هذا الدعاء.
و قال الکفعمی التابوت هو صندوق التوراة
وَ فِی کِتَابِ الزُّبْدَةِ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام: هَذَا التَّابُوتُ هُوَ الَّذِی أَنْزَلَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی أُمِّ مُوسَی فَوَضَعَتْهُ فِیهِ فَأَلْقَتْهُ فِی الْبَحْرِ فَلَمَّا حَضَرَتْ مُوسَی الْوَفَاةُ وَضَعَ فِیهِ الْأَلْوَاحَ وَ دِرْعَهُ وَ مَا کَانَ عِنْدَهُ مِنَ آثَارِ النُّبُوَّةِ وَ أَوْدَعَهُ وَصِیَّهُ یُوشَعَ بْنَ نُونٍ فَلَمْ یَزَلْ بَنُو إِسْرَائِیلَ یَتَبَرَّکُ بِهِ وَ هُمْ فِی عِزٍّ وَ شَرَفٍ حَتَّی اسْتَخَفُّوا بِهِ فَکَانَتِ الصِّبْیَانُ تَلْعَبُ بِهِ فَرَفَعَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُمْ.
قیل کان فی أیدی العمالقة حتی غلبوهم فرده الله علیهم و قیل إن هذا التابوت أنزل علی آدم علیه السلام و فیه صور الأنبیاء علیهم السلام فتوارثته أولاده إلی أن وصل إلی بنی إسرائیل فکانوا یستفتحون به علی عدوهم.
وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: کَانَتْ فِیهِ رِیحٌ هَفَّافَةٌ مِنَ الْجَنَّةِ لَهَا وَجْهٌ کَوَجْهِ الْإِنْسَانِ وَ عِنْدَ أَهْلِ الْکِتَابِ أَنَّ التَّابُوتَ حُمِلَ إِلَی نَاحِیَةِ کِرْزِیمِ مِنْ نَاحِیَةِ طُورِ سَیْنَاءَ فَکَانَتْ تُظِلُّهُ بِالنَّهَارِ غَمَامَةٌ وَ یُشْرِقُ عَلَیْهِ بِاللَّیْلِ عَمُودٌ مِنْ نَارٍ وَ کَانَ یَدُلُّهُمْ عَلَی الطَّرِیقِ لَیْلًا.
و قال الطبرسی کان الغمام یظل بنی إسرائیل من حر الشمس و یطلع باللیل عمودا من نور یضی ء لهم و فی طور سیناء و فی جبل حوریث قال الجوهری طور سیناء جبل بالشام و هو طور أضیف إلی سیناء و هی شجرة و کذلک طور سینین قال و قرئ سیناء بکسر السین قیل و فتح السین أجود.
و قال الکفعمی قال ابن خالویه فی کتاب لیس فی کلام العرب صفة علی فعلاء إلا طور سیناء قال الطور الجبل و السیناء و السینین الحشیش و جبل حوریث
ص: 110
هو جبل بأرض مدین خوطب علیه موسی علیه السلام أول خطابه و مدین قال صاحب کتاب تلخیص الآثار هی مدینة قوم شعیب و هی تجاه تبوک بین المدینة و الشام بها البئر التی استقی منها موسی لابنة شعیب.
و فی جوامع الطبرسی أن مدین مسیرة ثمانیة أیام عن مصر و قال السید بن طاوس ره رأیت فی بعض تفسیر کلمات هذا الدعاء أن جبل حوریث و قیل حوریثا هو الجبل الذی خاطب الله جل جلاله موسی علیه السلام علیه فی أول خطابه و تابوت یوسف علیه السلام حمل إلی ناحیة حوریثا من ناحیة طور سیناء.
فی الوادی المقدس فی البقعة المبارکة من جانب الطور الأیمن من الشجرة.
أما الوادی فقال صاحب تلخیص الآثار هو بقرب بیت المقدس و هو واد طیب کثیر الزیتون قیل إن موسی علیه السلام قبض فیه.
و أما الشجرة فقال بعضهم هی عصاة هارون و ذلک أنه وقع بین بعض الأسباط مشاجرة فقالوا استخلفت أخاک حبا له و إیثارا فقال موسی علیه السلام إنما فعلته عن أمر الله تعالی ثم أخذ موسی عصی الأسباط جمیعها و کتب علی کل واحدة اسم صاحبها فلما کان من الغد أورقت عصاة هارون و کانت من لوز و انعقد علیها اللوز.
قلت هذا لیس بصحیح بل الشجرة هی المشار إلیها فی التنزیل بقوله تعالی فَلَمَّا أَتاها نُودِیَ مِنْ شاطِئِ الْوادِ الْأَیْمَنِ فِی الْبُقْعَةِ الْمُبارَکَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ أَنْ یا مُوسی إِنِّی أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ (1) قال ابن عباس وجد النار فی شجرة عناب و قیل من العوسج و قیل من العلیق تتوقد بضیاء مع شدة خضرة الشجرة من أسفلها إلی أعلاها لم تکن الخضرة تطفئ النار و لا النار تطفئ الخضرة و رأی نورا عظیما و سمع تسبیح الملائکة فعلم أنه لأمر عظیم.
و فی أرض مصر بتسع آیات هذا عطف علی ما تقدم أی و بمجدک الذی کلمت به موسی بن عمران بأرض مصر بتسع آیات و مصر هی المملکة المشهورة قال عبد الرشید
ص: 111
بن صالح الباکوتی فی کتاب تلخیص الآثار مصر ناحیة مشهورة أرضها أربعون لیلة فی مثلها طولها من العریش إلی أسوان و عرضها من برقة إلی أیلة سمیت بمصر بن مصرائیم بن حام بن نوح علیه السلام و هی أطیب الأرض ترابا و أبعدها خرابا و لا تزال البرکة بها ما دام علی وجه الأرض إنسان و لا یصیبها المطر.
و یوم فرقت لبنی إسرائیل البحر فرقت أی فلقت قال المطرزی یقال فرق بین الشیئین و فرق بین الأشیاء و قال الأزهری یقال فرقت بین الکلام أفرق بالضم و التخفیف و فرقت بین الأقسام أفرق بالکسر و التشدید.
و فی المنبجسات التی صنعت بها العجائب فی بحر سوف هذا عطف علی ما تقدم من القسم علیه سبحانه بمجده فکأنه قال و بمجدک یوم فرقت لبنی إسرائیل البحر و بمجدک فی یوم المنبجسات و هی العیون الجاریة من الحجر و إلیه الإشارة فی التنزیل بقوله فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً(1) و فی آیة أخری فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً(2) و الانبجاس و الانفجار واحد و بجست الماء فجرته قال الطبری الانبجاس هو الانفتاح بسعة و کثرة و بحر سوف قیل هو بالعبرانیة یمسوف کأنه یم سوف قیل و معناه بحر بعید القعر قلت کأنه أخذ من المسافة قال الجوهری و هو البعد و سماه الهروی فی الغریبین إساف قال و هو الذی غرق فیه فرعون قلت و هذا البحر هو بحر القلزم قال السید بن طاوس و بحر سوف بلسان العبرانیة یم سوف أی بحر بعید.
و عقدت ماء البحر فی قلب الغمر کالحجارة قلب الشی ء باطنه و الغمرة الماء الکثیر الذی یغمر صاحبه سمیت الشدة غمرة لأنها تغمر القلب أی تغطیه مأخوذ من غمرة الماء و منه رجل غمر العطاء أی یفضل عطاؤه فیغمر ما سواه و فی حدیث عمر أنه جعل علی کل جریب عامرا و غامرا درهما و قفیزا و الغامر ما لم یزرع مما یحتمل الزراعة و إنما فعل ذلک لئلا یقصر الناس فی المزارعة و یسمی
ص: 112
غامرا لأن الماء یغمره و المعنی أنه سبحانه عقد ماء البحر فی باطنه کما یعقد الحجارة و جعله قناطیر و کأنه إشارة إلی الکوی التی تراءی قوم موسی فی البحر منها.
و تمت کلمتک الحسنی علیهم بما صبروا و أورثتهم مشارق الأرض و مغاربها التی بارکت فیها للعالمین الحسنی تأنیث الأحسن صفة للکلمة یعنی تمت علی بنی إسرائیل أی مضت علیهم من قولک تم علی الأمر إذا مضی علیه و استمر و قوله تعالی بِما صَبَرُوا أی بسبب صبرهم و أورثهم أرض مصر و الشام بعد العمالقة فانصرفوا فی نواحیها الشرقیة و الغربیة کیف شاءوا و بارک لهم فیها بأنواع الخضر من الزرع و الثمار و العیون و الأنهار.
و مواکبه فی الیم مواکبه جمع موکب قال الجوهری الموکب رکوب القوم للزینة و المراد هنا جیوشه و عساکره و فی بعض النسخ و مراکبه جمع مرکب و هی الأفراس و غیرها مما یرکب و أرکب المهر حان أن یرکب و لیس المراد المراکب التی هی السفن و الیم البحر و قد یم الرجل إذا ألقی فی الیم.
و مسجد الخیف بمنی معروف و قال ره فی کتاب لمع البرق فی معرفة الفرق للکفعمی عفا الله عنه أن الفرق بین الخلیل و الصدیق أن الخلیل لا یقتضی أن یکون من جنس من هو خلیله و لهذا قالت العرب سیفی خلیلی و الصدیق لا یکون إلا من جنس من یصادقه و یکون رتبته قریبة منه فلا یقال لرجل ذمی إنه صدیق الأمیر و قوله صفیک أی اخترته و الصفی الصافی و صفو الشی ء خالصه مثلثة الصاد و أما بئر شیع فرقمه الشهید ره بخطه بالشین المعجمة و الیاء المثناة من تحت و قد ذکر أنها بئر طمها عمال ملک اسمه أبو مالک فسأله إسحاق علیه السلام أن تعاد و تکنس ففعل أبو مالک ذلک و رمی بقمامتها فیکون معناه مأخوذا من قولک شاعت الناقة إذا رمت ببولها و یجوز أن یکون المعنی مأخوذا من الشیع و هی الأصحاب الأعوان لتشایعهم علی حفرها و کنسها و منه قوله تعالی فِی شِیَعِ الْأَوَّلِینَ (1) أی أصحابهم و رقمه بعضهم بالسین المهملة و الباء المفردة
ص: 113
و معناه أن إسحاق بن إبراهیم کاتب علیها ملکا یقال له أبو مالک و تعاهد علی البئر بسبعة من الکباش فسمیت لذلک بئر سبع.
**[ترجمه]ممکن است که مقصود از فوق احساس الکروبین این باشد که مکانی که آن صدا در آن حادث شد، فراتر از مکان آنان بود؛ یا اینکه آن صدا آرامتر از صدای آنان بود و مقصود از فوق، بالاتر بودن در خفا است چنانکه درباره این سخن خداوند سبحان: «بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا»، - بقره / 26.[1] -
{پشه ای یا فروتر [یا فراتر] از آن} گفته شده است.
«فوق غمائم النور»، کفعمی گوید: «غمائم» جمع غمامة است و آن ابر سفیدی است که به دلیل پوشاندنش غمامه نامیده شده است، زیرا آن آب را درونش میپوشاند یعنی پنهان میکند. «فوق تابوت الشهادة»، ذکر تابوت بنی اسرائیل و احوال آن به تفصیل در جلد پنجم و همچنین تفسیر اغلب آنچه که در این دعا خواهد آمد گذشت.
کفعمی گوید: تابوت، صندوق تورات است و در کتاب الزبده از امام باقر علیه السّلام آمده است که این تابوت همان است که خداوند متعال بر مادر موسی نازل کرد و او موسی را در آن قرار داد و در دریا انداخت و زمانیکه وفات موسی فرارسید، الواح، زره و هر آنچه که از آثار نبوت همراه او بود را در آن قرار داد و آن را به وصیاش یوشع بن نون سپرد و بنیاسرائیل پیوسته به آن تبرک میجستند، در حالیکه آنان در عزت و شرافت بودند؛ تا اینکه آن را بیارزش شمردند و کودکان با آن بازی میکردند، تا اینکه خداوند متعال آن را از نزد آنان بالا برد.
گفته شده: در دست عمالقه بود تا اینکه آنها بر آنان غلبه یافتند، پس خداوند آن را به آنان [بنی اسرائیل] بازگردانید. و گفته شده: این تابوت بر آدم نازل شد و در آن صورتهای انبیا علیهم السّلام بود و اولادش آن را به ارث بردند تا اینکه به بنی اسرائیل رسید، پس با آن علیه دشمنانشان طلب یاری میکردند .
و از علی علیه السّلام روایت است که در آن نسیمی در حال وزش از جنت است که سیمایی چون سیمای انسان دارد. و نزد اهل کتاب، تابوت به ناحیه کرزیم از ناحیه طور سینا حمل شد و در طول روز ابری بر آن سایه میگسترانید و در شب ستونی از آتش بر آن میتابید و آنان را به راه رهنمون میشد.
طبرسی گوید: ابر بنیاسرائیل را از حرارت آفتاب سایه می بخشید و در شب ستونی از نور برای آنان روشنایی میبخشید.
«و فی طور سینا و فی جبل حوریث»، جوهری گوید: طور سینا کوهی در شام است و طور به سینا اضافه شده است و آن درختی است، و طور سینین نیز چنین است. گوید: و سینا با کسره سین قرائت شده است و گفته شده با فتحه سین، درست تر است.
و کفعمی گوید: ابن خالویه در کتاب لیس گوید: در کلام عرب صفتی بر وزن فعلاء نیست جز در طور سیناء. گوید: طور کوه است و سینا و سینین علف است و جبل حوریث کوهی در سرزمین مدین است که موسی علیه السّلام در اولین خطابش، در آنجا خطاب شد و صاحب کتاب «تلخیص الآثار» گوید: مدین شهر قوم شعیب است که مقابل تبوک، بین مدینه و شام است و در آن چاهی است که موسی برای دختر شعیب آب کشید.
و در جوامع طبرسی آمده است که مدین مسیری هشت روزه از مصر است. و سید بن طاووس گوید: در برخی تفسیرات کلمات این دعا دیدیم که جبل حوریث و گفته شده حوریثا، همان کوهی است که خداوند جل جلاله در اول خطابش، موسی را در آن خطاب کرد، و تابوت یوسف به ناحیه حوریثا از طور سینا حمل شد.
«فی الوادی المقدس فی البقعة المبارکة من جانب الطور الأیمن من الشجرة»، اما وادی، صاحب تلخیص الآثار گوید: در نزدیکی بیت المقدس است و وادی نیکوی پر زیتونی است. گفته شده که موسی در آن وفات یافت.
و اما «شجرة»، برخی از آنان گویند که آن عصای هارون است و آن اینکه بین برخی نوادگان مشاجره صورت گرفت، پس گفتند: برادرت را از روی علاقه و ترجیح جانشین کردی و موسی علیه السّلام فرمود: فقط به جهت امر خداوند آن را انجام دادم.
سپس موسی عصای همه اسباط را گرفت و بر روی هر یک از آنها اسم صاحبش را نوشت و زمانی که فردا شد، عصای هارون برگ داد و از بادام بود و بر آن بادام جوانه زد.
میگویم: این صحیح نیست بلکه شجره همان امر اشاره شده در تنزیل با این سخن خداوند متعال است: «فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِی مِن شَاطِئِ الْوَادِی الْأَیْمَنِ فِی الْبُقْعَةِ الْمُبَارَکَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ أَن یَا مُوسَی إِنِّی أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ»، - قصص / 30.[1] -
{پس چون به آن [آتش] رسید، از جانب راست وادی در آن جایگاه مبارک از آن درخت ندا آمد که ای موسی، منم من، خداوند پروردگار جهانیان.}
ابن عباس گوید: آتش را در درخت عناب دید و گفته شده از خولان، و گفته شده از علیق بوده و با وجود شدت سرسبزی درخت، از پایین تا بالای آن با نور میسوخته است و نه سبزی آتش را خاموش میکرد و نه آتش سبزی را و نور بزرگی دید و تسبیح ملائکه را شنید و دانست آن امری بزرگی است.
«و فی ارض مصر بتسع آیات»، این جمله عطف بر جمله متقدم یعنی «و بمجدک الذی کلمت به موسی بن عمران بارض مصر بتسع آیات» است و مصر همان سرزمین مشهور است، عبدالرشید ابن صالح باکوتی در کتاب تلخیص الآثار گوید: مصر منطقه مشهوری است، سرزمین آن چهل شب در چهل شب است و طولش از عریش تا اسوان است و عرض آن از برقه تا ایله است و به مصر بن مصرائیم بن حام بن نوح نامیده شده است و آن بهترین زمین از نظر خاک و دورترین آن از نظر ویرانی است و مادامی که بر روی زمین انسانی است، پیوسته در آن برکت است و باران به آن آسیب نمیرساند.
«و یوم فرّقت لبنی اسرائیل البحر» فرّقت یعنی شکافتی. مطرزی گوید گفته میشود: «فرّق بین شیئین و فرّق بین الاشیاء» و ازهری گوید: گفته میشود: «فرقت بین الکلام». «افرق» با ضمه و بدون تشدید، «فرقت بین الاقسام» افرق با کسره و بدون تشدید است.
«و فی المنبجسات التی صنعت بها العجائب فی بحر سوف» این عطف است بر آنچه که در خصوص قسم بر خداوند سبحان به مجد او گذشت. گویی گفته است: «و بمجدک یوم فرقت بنی اسرائیل البحر و بمجدک فی یوم المنبجسات» و آن چشمههای جاری از سنگ است و در قرآن اشاره به آن است، با این سخن خداوند متعال: «فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاکَ الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْناً»، - بقره / 60.[1] - {گفتیم: با عصایت بر آن تخته سنگ بزن، پس دوازده چشمه از آن جوشیدن گرفت.} است و در آیه ای دیگر: «فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْنًا»، - اعراف / 160.[2] - {پس از آن دوازده چشمه جوشید.}و «الانبجاس» و «الانفجار» یکی است و «بجست الماء» یعنی آن را شکافتم. طبری گوید: الانبجاس، گشوده شدن با وسعت و فراوانی است. و «بحر سوف»، گفته شده در زبان عبری یمسوف است، گویی او یم سوف بوده است. و گفته شده، معنای آن دریای بسیار عمیق است. گویم: گویی از مسافت گرفته شده است. جوهری گوید: آن بعد است و هروی در الغریبین آن را إساف نامیده است، گوید: و آن همان است که فرعون در آن غرق شد. گویم: و این دریا همان دریای احمر است، سید بن طاووس گوید: و بحر سوف در زبان عبری یمّسوف یعنی دریای دور است.
«و عقدت ماء البحر فی قلب الغمر کالحجارة»، قلب یک چیزی یعنی باطن آن، الغمرة یعنی آب فراوانی که انسان را می پوشاند، و مصیبت به این دلیل که قلب را میپوشاند غمرة نامیده شده است و از «غمرة الماء» گرفته شده است و «رجل غمر العطاء» از آن است، یعنی عطای او فزونی میگیرد پس غیر او را فرا میگیرد. و در حدیث عمر آمده است، «انه جعل علی کل جریب عامراً و غامراً درهماً و قفیزاً»، و غامر زمینی است که قابل کشت است ولی زراعت نشده است و فقط به این دلیل آن را انجام داد که مردم در زراعت کوتاهی نکنند و به این دلیل غامر نامیده شده است که آب آن را میپوشاند و معنی این است که خداوند سبحان آب دریا را در داخل آن نگه داشت، چنانکه سنگ نگه می دارد و آن را پل قرار داد و گویی آن اشارهایی است به پنجرههایی که قوم موسی در دریا از طریق آنها یکدیگر را میدیدند.
«و تمت کلمتک الحسنی علیهم بما صبروا و أورثتهم مشارق الأرض و مغاربها التی بارکت فیها»، «الحسنی» مونث احسن و صفتی برای «کلمة» است، یعنی «تمت علی بنی اسرائیل»، یعنی بر آنان انجام شد، از این سخن توست، «تمّ علی الامر»، زمانی که بر او اجرا شد و استقرار یافت و این سخن خداوند متعال: «بما صبروا» یعنی به سبب صبرشان و زمین مصر و شام را بعد از عظیم الجثهها برای آنان به ارث گذاشت؛ پس در نواحی شرقی و غربی آن هرگونه که خواستند رفتند و خداوند در آن با انواع سبزیجات از زراعت، میوه، چشمه و رودها برکت بخشید.
«و مواکبه فی الیّم»، «مواکب» جمع موکب است. جوهری گوید: موکب سواری قوم برای زینت است و مقصود در این جا سپاه و لشکر آنان است و در بعضی نسخهها «و مراکبه» آمده است، جمع مرکب یعنی اسب و مانند آن که بر آن سوار شوند، و «أرکب المهر»: یعنی وقت آن شده که بر آن سوار شوند، و مقصود از آن، مراکبی که همان کشتیها هستند نیست؛ و «یم» یعنی دریا و «قد یّم الرجل» زمانی است که در دریا انداخته شود.
«و مسجد الخیف» به معنی معروف است و او - ره - در کتاب «لمع البرق فی معرفة الفرق» (تألیف کفعمی) گوید که فرق بین خلیل و صدیق این است که خلیل مقتضی این نیست که از جنسی که دوستش از آن است باشد و به این جهت عرب میگوید، شمشیرم خلیل من است؛ و صدیق فقط از جنس کسی است که با او دوستی میکند و مرتبه او نزدیک به اوست، پس به مردی ذمی گفته نمیشود که او صدیق امیر است. و این سخن او «صفیّک» یعنی او را انتخاب کردی و صفیّ یعنی خالص و «صفو الشی» خالص هر چیز است و صاد با سه حرکت خوانده میشود. و اما در خصوص «بئر شیع»، شهید با خط خود آن را شین و یاء ثبت کرده است و ذکر کرده است که آن چاهی است که کارگران پادشاهی که اسمش ابو مالک بود پوشاندند و اسحاق علیه السّلام از او خواست که بازسازی و تمیز شود، پس ابومالک چنین کرد و آشغال آن را بیرون ریخت. پس معنایش از این سخن تو مأخوذ است، «شاعت الناقه» زمانی که بول خود را پاشید، و جایز است که این معنی مأخوذ از «الشیع» باشد و آن اصحاب یاریگر است، به جهت همراهیشان در حفر و تمیز کردن آن، و از آن این سخن خداوند متعال: «فِی شِیَعِ الأَوَّلِینَ»، - حجر / 10.[1] - یعنی
اصحاب آنان. و برخی از آنان آن را با سین و باء ثبت کردهاند و معنایش این است که اسحاق بن ابراهیم بر سر آن با پادشاهی به نام ابومالک، مکاتبه - قرارداد کتبی - کرد و با هفت قوچ بر سر چاه قرارداد بست، و به این جهت بئر سبع نامیده شد.
**[ترجمه]
یظهر من التوراة أنه بئر سبع بالسین المهملة و الباء الموحدة و ذکر قصتها فی موضعین أحدهما عند ذکر قصة إسماعیل و هاجر حیث قال فلما رأت سارة أن ابن هاجر المصریة یلعب مع إسحاق ابنها قالت لإبراهیم أخرج هذه الأمة و ابنها لأن ابن هذه الأمة لا یرب مع ابنی إسحاق.
فصعب علی إبراهیم لموضع ابنه و قال الله له فلا یصعبن علیک من أجل الصبی و من أجل أمتک مهما قالت لک سارة اسمع منها لأنه فی إسحاق یدعی لک الزرع و ابن الأمة أیضا فإنه سأجعله لشعب عظیم لأنه زرعک فقام إبراهیم بالغداة و أخذ خبزا و سقاء من ماء و وضع ذلک علی عاتقها و أعطاها الصبی و أطلقها.
فلما مضت کانت تائهة فی بریة بئر سبع و فرغ الماء من السقاء فطرحت الصبی تحت شجرة هناک و مضت فجلست بإزائه من بعید نحو رمیة سهم لأنها قالت لا أری الصبی یموت و جلست قبالته و رفعت صوتها بالبکاء فسمع الله صوت الصبی و نادی ملاک الله هاجر من السماء ما لک یا هاجر لا تخشی إنه قد سمع الله صوت الصبی من حیث هو قومی فخذی الصبی و أمسکی بیده فإنی أجعله لشعب عظیم و فتح الله عینها فنظرت بئرا من ماء و انطلقت فملأت السقاء و سقت الصبی و کان الله معه و نمی و سکن فی البریة و صار شابا یرمی بالسهام و سکن بریة فاران و أخذت له أمه امرأة من أرض مصر فی ذلک الزمان.
قال أبو مالک و فیکال رئیس جیشه لإبراهیم الله معک فی کل ما تعمل فالآن أحلف بالله أنک لا تؤذینی و لا لخلفائی و ذریتی بل کحسب رحمة فعلت معک تفعل معی و مع الأرض التی سکنتها فقال إبراهیم أنا أحلف لک و کلم إبراهیم أبا مالک من أجل بئر الماء التی غالب علیها عبیده فقال أبو مالک لا علم لی بمن فعل هذا و أنت فلم تخبرنی بشی ء و أنا لم أسمع سوی الیوم.
و أخذ إبراهیم غنما و بقرا و أعطی أبا مالک و جعل بینهما میثاقا و أقام إبراهیم
ص: 114
علیه السلام سبع نعاج من الضأن ناحیة فقال إبراهیم لتأخذ منی هذه السبع نعاج لکی تکون لی شهادة أنی أنا احتفرت هذا البئر فمن أجل ذلک دعی الموضع بئر سبع و نهض أبو مالک و فیکال و رجعا إلی أرض فلسطین و غرس إبراهیم حقلا عند بئر سبع و دعا هناک باسم الرب الإله الأزلی و سکن بأرض فلسطین أیاما کثیرة.
ثم ذکر عند ذکر قصة إسحاق علیه السلام أنه وقع مجاعة فی الأرض فذهب إسحاق إلی أبی مالک ملک فلسطین فتراءی له الرب و قال له لا تنحدر إلی مصر لکن اسکن الأرض التی أقول لک و انتج علیها فأکون معک و أبارکک فإنی لک أعطی جمیع هذه الأرض و لنسلک و أتم القسم الذی وعدته لإبراهیم و أکثر نسلک کنجوم السماء و أعطی خلفاءک جمیع هذه البلدان و یتبارک بنسلک جمیع شعوب الأرض و ساق الکلام إلی أنه علیه السلام ذهب إلی وادی جرارة و حفر هناک آبارا کثیرة إلی أن انتهی إلی بئر سبع فخاصمه أصحاب أبی مالک فصالحهم و وقع الحلف بینهم و سمی القریة بئر سبع إلی یومنا هذا انتهی فظهر أن شیع بالمعجمة تصحیف.
ثم قال الکفعمی ره و أما بیت إیل فقال العماد الأصبهانی هو بیت المقدس و یجوز أن یکون معناه بیت الله لأن إیل بالعبرانیة الله قال الطبرسی و معنی جبرئیل عبد الله و میکائیل عبید الله لأن جبر عبد و میک عبید و إیل هو الله.
**[ترجمه]از تورات روشن میشود که آن «بئر سبع» است و قصه آن را در دو محل ذکر کرده است. یکی از آن دو به هنگام ذکر قصه اسماعیل و هاجر است، آنجا که گوید: زمانی که ساره دید که هاجر مصری با پسرش اسحاق بازی میکند به ابراهیم گفت، این کنیز و پسرش را بیرون ببر زیرا پسر این کنیز با پسرم اسحاق تربیت نمیشود.
به خاطر جایگاهی که پسرش داشت، - این سخن - بر ابراهیم دشوار آمد و خداوند به او فرمود: به خاطر کودک و کنیز بر تو دشوار نشود، هر چه را که ساره به تو گفت از او بشنو، زیرا در اسحاق برای تو زرع خوانده میشود و پسر کنیز را نیز برای ملتی عظیم قرار خواهم داد، زیرا او زرع توست. پس ابراهیم صبح زود برخاست و نانی و مشکی آب گرفت و آن را بر گردن هاجر گذاشت و کودک را به او داد و او را آزاد کرد.
و زمانی که سرگردان در صحرای بئر سبع رفت و آب مشک خالی شد، کودک را در آنجا زیر درختی رها کرد و رفت و دور از او در مقابل او نشست و به اندازه پرتاب یک تیر با او فاصله داشت. زیرا او گفت نبینم که کودک می میرد، و مقابل او نشست و با صدای بلند گریست. پس خداوند صدای کودک را شنید و فرشته خداوند، هاجر را از آسمان ندا داد: تو را چه شده ای هاجر؟ خداوند صدای کودک را از جائی که اوست شنید، پس برخیز و کودک را بگیر و دستش را بگیر، من او را برای ملتی بزرگ قرار میدهم. و خداوند چشم هاجر را باز کرد، پس چاه آبی را دید و رفت و مشک را پر کرد و کودک را سیراب کرد، درحالی که خدا همراه او بود و بزرگ شد و در صحرا ساکن شد و جوانی شد که تیر میانداخت و در صحرای فاران ساکن شد و مادرش برای او زنی گرفت از سرزمین مصر درآن زمان.
ابومالک و فیکال رئیس لشکرش به ابراهیم گفتند: در آنچه انجام میدهی خدا همراه توست، پس الآن به خدا سوگند یاد کن که نه مرا اذیت میکنی و نه جانشینان و فرزندان مرا، بلکه بر اساس رحمتی که با تو انجام دادم، با من و با زمینی که در آن ساکن شدی انجام بدهی. ابراهیم گفت: من با تو پیمان می بندم و ابراهیم با ابومالک درباره چاه آبی که بردههایش بر آن غلبه یافته بودند صحبت کرد. پس ابومالک گفت: من از کسی که این را انجام داد اطلاعی ندارم و تو مرا از چیزی آگاه نکردهای و من جز امروز چیزی نشنیدهام.
و ابراهیم گوسفند و گاوی گرفت و به ابومالک داد و بین خود میثاقی قرار دادند و ابراهیم هفت میش از گوسفندان را در ناحیهای گذاشت. پس ابراهیم فرمود: این هفت میش را از من بگیر تا شهادتی بر این باشد که من این چاه را حفر کردم. پس به این خاطر آن محل بئر سبع خوانده شد و ابومالک و فیکال برخاستند و به سرزمین فلسطین بازگشتند و ابراهیم در کنار بئر سبع کشتزاری کاشت و آنجا به نام پروردگار خدای ازلی دعا کرد و روزهای بسیاری در سرزمین فلسطین ساکن شد.
سپس به هنگام ذکر قصه اسحاق علیه السّلام آورده که در زمین قحطی رخ داد. پس اسحاق به سوی ابومالک فرمانروای فلسطین رفت و پروردگار در خیالش ظاهر شد و به او فرمود: به سوی مصر نرو بلکه در زمینی که به تو می گویم ساکن شو و بر روی آن زاد و ولد کن که من همراه تو هستم و بر تو برکت میبخشم و من همه این زمین را به تو و ذریه تو میبخشم و پیمانی را که به ابراهیم وعده کردم را انجام میدهم و ذریه تو را مانند ستارگان آسمان زیاد می کنم و همه این سرزمینها را به تو و جانشینان تو میبخشم و همه ملتهای زمین با ذریه تو مبارک میشوند و کلام را تا اینجا ادامه داد که که او علیه السّلام به وادی جرّاره رفت و در آنجا چاههای بسیاری حفر کرد تا اینکه به بئرسبع رسید و یاران ابومالک با او نزاع کردند و او با آنان صلح کرد و بینشان پیمان برقرار شد و آن روستا را تا به امروز بئرسبع نامید، پس روشن شد که شیع اشتباه است.
سپس کفعمی گوید: و اما در خصوص «بیت ایل»، عماد اصفهانی گوید: آن بیت المقدس است و جایز است که معنای آن بیت الله باشد، زیرا ایل در زبان عبرانی یعنی الله. طبرسی گوید: و معنای جبرئیل عبدالله و میکائیل عبیدالله است زیرا جبر عبد و میک عبید و ایل الله است.
**[ترجمه]
فی التوراة أن إسحاق أمر یعقوب علیه السلام أن ینطلق إلی بئر بین نهری سوریة و یتزوج من بنات خاله لابان فخرج یعقوب علیه السلام من بئر سبع ماضیا إلی حران و أتی إلی موضع و بات هناک فأخذ حجرا من حجارة ذلک الموضع و وضعه تحت رأسه و نام هناک فنظر فی الحلم سلما قائما علی الأرض و رأسه یصل إلی السماء و ملائکة الله یصعدون و یهبطون فیه و الرب کان ثابتا علی رأس السلم و قال أنا الرب إله إبراهیم و إله إسحاق فالأرض التی أنت علیها راقد أعطیها لک و لنسلک و یکون نسلک مثل رمل الأرض و تتسع إلی المشرق و المغرب و تتبارک بک و بزرعک جمیع قبائل الأرض و أحفظک حیث ما انطلقت و أعیدک إلی أهل هذه
ص: 115
الأرض و لا أخلیک حتی أعمل جمیع ما قلته لک فاستیقظ یعقوب من نومه و قال حقا أن الرب فی هذا المکان و أنا لم أکن أعلم و قال ما أخوف هذا الموضع ما هذا إلا بیت الله و باب السماء و قام یعقوب بالغداة و أخذ الحجر الذی کان توسد به و أقامه و سکب علیه دهنا و دعا اسم المدینة بیت إیل التی أولا کانت تدعی نوراء إلی آخر ما ذکر فیه.
و المعنی أنه علیه السلام أقسم علی الله سبحانه بمجده الذی تجلی به لهذه الأنبیاء الأربعة فی هذه الأماکن الأربعة و التجلی سیأتی تفسیره إن شاء الله.
و أوفیت لإبراهیم بمیثاقک و لإسحاق بحلفک و لیعقوب بشهادتک و للمؤمنین بوعدک و للداعین بأسمائک فأجبت قال ره أما میثاق إبراهیم فالظاهر أنه ما واثقه به من البشارة بإسحاق وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ و الوراء ولد الولد و عن
الباقر علیه السلام: أن هذه البشارة کانت بإسماعیل علیه السلام من هاجر.
و یحتمل أن یراد بالمیثاق الإمامة و إلیها الإشارة بقوله تعالی وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ (1).
و عن السدی هم آل محمد علیهم السلام و المیثاق قال الجوهری هو العهد و الجمع مواثق و میاثق و میاثیق و قوله تعالی وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ (2) أی أخذ العهد بأن یؤمنوا بمحمد ص قال الهروی و أخذ المیثاق هنا بمعنی الاستحلاف و منه قوله حَتَّی تُؤْتُونِ مَوْثِقاً مِنَ اللَّهِ (3) و أما الحلف المضاف إلی إسحاق فمعناه قریب من معنی المیثاق المتقدم آنفا و قال بعضهم معناه أن الله عاهد إسحاق أن لا تنجلی الغمامة عن نسله و قال بعضهم معناه أن الله آلی أن لا یسلم ولد إسحاق إلی هلکة لمکان صبره علی الذبح.
قلت و هذا لیس بصحیح لتظافر روایات أئمتنا علیهم السلام بأن الذبیح إسماعیل علیه السلام.
و روی أن عمر بن عبد العزیز بعث إلی عالم مسلم بالشام کان یهودیا فسأله عن
ص: 116
الذبیح فقال إسماعیل ثم قال إن الیهود تعلم و لکنهم یحسدونکم لأنه أبوکم و یزعمونه إسحاق لأنه أبوهم قال الأصمعی سألت أبا عمرو بن العلاء عنه فقال أین ذهب عقلک متی کان إسحاق بمکة و إنما کان إسماعیل و المنحر بمکة لا شک.
و أما الشهادة المنسوبة إلی یعقوب لما احتضر جمع ولده و أراد أن یخبرهم بما یأتی من الحوادث و بما یصیبهم من الشر فقال الله تعالی لا تعلمهم ذلک فإن ذلک للنبی صلی الله علیه و آله القائم فی آخر الزمان و أنا أعطیک درجة الشهادة و یحتمل أن یکون معنی و أوفیت لیعقوب بشهادتک أی بإخبارک إیاه أن ولده یوسف علیه السلام حی فأمل الاجتماع به قال الجوهری الشهادة خبر قاطع و أشهد بکذا أی أحلف و روی أن یعقوب علیه السلام رأی ملک الموت فسأله هل قبضت روح یوسف فقال لا فعلم أنه حی و أما إیفاؤه بوعد المؤمنین فهو ما أوصله إلیهم من الآجال و الأرزاق و الأولاد و غیر ذلک من النعم التی لا تحصی فی الدنیا و فی الآخرة بالجنة و قوله وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ (1) الرزق المراد به المطر لأنه سبب الأقوات وَ ما تُوعَدُونَ الجنة و قوله الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ أی یخوفکم به فیحملکم علی منع الزکاة و یحتمل أن یراد بالوعد هنا العهد و منه قوله تعالی ما أَخْلَفْنا مَوْعِدَکَ بِمَلْکِنا(2) أی عهدک و مثله فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدِی (3) أی عهدی قال الهروی یقال وعدته خیرا و وعدته شرا و إذا لم تذکر الخیر و الشر قلت فی مکان الخیر وعدته و فی الشر أوعدته قال:
و إنی إذا واعدته أو وعدته***لمخلف إیعادی و منجز موعدی
فإن أدخلوا الباء فی الشر أتوا بالألف فقالوا أوعد بالشر.
ص: 117
و روی أن عمرو بن عبید جاء إلی أبی عمرو بن العلاء فقال یا أبا عمر أ یخلف الله ما وعد قال لا قال أین أنت عمن أوعده الله علی عمله عقابا أ یخلف الله ما أوعده فیه فقال أبو عمرو من العجمة أتیت یا أبا عثمان إن الوعد غیر الوعید إن العرب لا تعد عارا و لا خلفا أن تعد شرا ثم لا تفعله تری ذلک کرما و فضلا و إنما الخلف أن تعد خیرا ثم لا تفعله قال فأوجدنی هذا فی کلام العرب فأنشده البیت المتقدم.
و عن الصادق علیه السلام: یا من إذا وعد وفی و إذا توعد عفا.
و أما استجابته للداعین بأسمائه فهو عطف علی ما تقدم و أنه تعالی وفی لهم بالإجابة لما دعوه فقال ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ (1) و قال سبحانه وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ (2) إن قلت إنا نری کثیرا لا یجاب دعاؤهم قلت ذکر الطبرسی فی مجمعه أن الدعاء وقع لا علی وجه الحکمة إذ شرطه عدم المفسدة إن قیل ما فیه حکمة إن الله یفعله فلا حاجة إلی الدعاء قلنا الدعاء فی نفسه عبادة یتعبد الله بها لما فیها من إظهار الخضوع و الافتقار إلیه تعالی و یجوز کون المطلوب مصلحة عند الدعاء لا قبله.
و فی کتاب الدرر و الغرر أن المراد بقوله أجیب دعوة الداعی أی أسمعها و لذا یقال للرجل دعوت من لا یجیب أی من لا یسمع و قد یکون أیضا یسمع بمعنی یجیب کما کان یجیب بمعنی یسمع یقال سمع الله لمن حمده أی أجاب الله من حمده.
**[ترجمه]در تورات آمده است که اسحاق به یعقوب علیه السّلام امر کرد که به سوی چاهی بین دو نهر سوریه برود و با دختران دایی اش لابان ازدواج کند. پس یعقوب به قصد حران از بئرسبع خارج شد و به محلی رسید و در آنجا شب را سپری کرد و سنگی از سنگهای آن محل برگرفت و آن را زیر سرش قرار داد و در آنجا خوابید. پس در خواب نردبانی قائم بر زمین دید که سرش به آسمان میرسد و ملائکه خدا در آن بالا و پایین میروند و خدا بر سر نردبان ثابت بود و فرمود: من پروردگار خدای ابراهیم و اسحاق هستم و زمینی که تو بر آن خوابیده ای را به تو و به ذریه تو میبخشم و ذریه تو بسان شن زمین میشوند و به سوی شرق و غرب گسترده میشوند و به تو و به کشت تو، همه قبایل زمین مبارک میشوند و هر کجا رفتی تو را محافظت میکنم و تو را به اهالی این زمین بازمیگردانم و تو را رها نمیکنم تا همه آنچه که به تو گفتم را انجام بدهم. پس یعقوب از خواب برخاست و فرمود: براستی خدا در این مکان است و من نمیدانستم و گفت، چه ترسناک است این محل! این جزو بیت الله و دروازه آسمان نیست. و یعقوب صبح برخاست و سنگی که بر آن سر نهاده بود را گرفت و و آن را بلند کرد و بر روی آن روغن ریخت و اسم شهر را بیت ایل نامید که در ابتدا نورا خوانده میشد،... تا پایان آنچه ذکر شد.
و معنی این است که او علیه السّلام خداوند سبحان را به مجدش که با آن برای این چهار نبی در این اماکن چهارگانه متجلی شد سوگند داده است و تفسیر تجلی به زودی خواهد آمد، انشاءالله .
«و اوفیت لابراهیم بمیثاقک و لاسحاق بحلفک و لیعقوب بشهادتک و للمؤمنین بوعدک و للداعین بإسمائک فأجبت»، گوید: در خصوص میثاق ابراهیم، ظاهر این است که آن چیزی است که در خصوص بشارت به اسحاق با او پیمان بست، و از ورای اسحاق یعقوب است و ورای فرزند فرزند است و از امام باقر علیه السّلام روایت است که این بشارت، بشارت اسماعیل از هاجر است و محتمل است که مقصود از میثاق، امامت باشد و این سخن خداوند متعالی اشارهای به آن است: «وَجَعَلَهَا کَلِمَةً بَاقِیَةً فِی عَقِبِهِ»، - زخرف / 28.[1] -
{و او آن را در پی خود سخنی جاویدان کرد.}
و از سدی: آنها آل محمد هستند. جوهری گوید: میثاق همان عهد است و جمع آن مواثق، میثاق و میاثیق است و این سخن خداوند متعال: «وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّیْنَ»، - آل عمران / 81.[2] -
{و [یاد کن] هنگامی را که خداوند از پیامبران پیمان گرفت.} یعنی گرفتن عهد بر اینکه به محمد ایمان بیاورند. هروی گوید: و گرفتن میثاق در اینجا به معنی سوگند خواستن است و این سخن خداوند از آن است: «حَتَّی تُؤْتُونِ مَوْثِقًا مِّنَ اللّهِ»، - یوسف / 66.[3] -
{تا با من با نام خدا پیمان استواری ببندید.}
و اما در خصوص حلف مربوط به اسحاق، معنایش به معنی بیان شده برای میثاق نزدیک است و بعضی از آنها گویند: معنایش این است که خداوند با اسحاق عهد بست که توده ابر از ذریه تو دور نمیشود؛ و بعضی از آنها گویند، معنایش این است که خداوند پیمان بست که فرزند اسحاق به جهت صبرش بر ذبح شدن، تسلیم هلاکت نشود.
گویم: این صحیح نیست، به دلیل روایات زیاد از امامان ما علیهم السلام که ذبیح، اسماعیل علیه السلام است.
روایت است که عمر بن عبدالعزیز به سوی عالم مسلمانی در شام که قبلاً یهودی بود، فرستادهای فرستاد و از او درباره ذبیح سؤال کرد. پس گفت: اسماعیل است. سپس گفت: یهود میداند، اما آنها بر شما حسودی میکنند؛ زیرا او پدر شماست، و میپندارند که او اسحاق است، زیرا او پدر آنان است. اصمعی گوید: از ابو عمرو بن علا درباره آن سؤال کردم، گفت: عقلت کجا رفته است؟ اسحاق کی در مکه بود، فقط اسماعیل بود، و محل قربانی بدون شک مکه است.
و اما شهادت منسوب به یعقوب: زمانی که همه فرزندانش حاضر شدند و خواست از حوادثی که خواهدآمد و شرّی که به آنان میرسد به آنان خبر دهد، خداوند متعال فرمود: آنها را از آن آگاه نکن که آن برای نبیّ قیام کننده در آخر الزمان است و من درجه شهادت را به تو عطا میکنم و محتمل است که معنی این باشد که «أوفیت لیعقوب بشهادتک» یعنی با خبر دادن به او مبنی بر اینکه پسرش یوسف علیه السّلام زنده است، پس به رسیدن به او امیدوار باش. جوهری گوید: شهادت خبر قطعی است و «أشهد بکذا» یعنی سوگند میخورم. و روایت شده که یعقوب فرشته مرگ را دید، پس از او پرسید آیا روح یوسف را گرفتهای؟ پاسخ گفت: خیر، پس دریافت که او زنده است. اما «ایفاؤه بوعد المؤمنین»، آنچه که از اجل، روزی، فرزند و نعمتهای غیر آن که قابل شمارش نیست در دنیا و در آخرت (بهشت) که به آنان رسانده است. و این سخن خداوند متعال: «وَفِی السَّمَاء رِزْقُکُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»، - ذاریات / 22.[1] - { و روزی شما و آنچه وعده داده شده اید در آسمان است.} مقصود از روزی، باران است زیرا آن سبب روزیهاست و آنچه که وعده داده شدهاید بهشت است و این سخن او: «الشیطان یعدکم الفقر» یعنی با آن شما را میترساند و شما را بر منع از زکات وامیدارد و محتمل است که مقصود از وعد در اینجا عهد باشد و از آن است این کلام خداوند متعال: «مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَکَ بِمَلْکِنَا»، - طه / 87.[2] - {ما به اختیار خود با تو خلاف وعده نکردیم.} یعنی عهد تو و نیز: «فَأَخْلَفْتُم مَّوْعِدِی»، - طه / 86.[3] -
{که با وعده من مخالفت کردید.} یعنی عهد من. هروی گوید: گفته میشود: «وعدته خیراً و وعدته شرّاً» و زمانی که خیر و شر را ذکر نکنی، در محل خیر وعدته و در محل شرّ اوعدته میگویی. گوید: و من زمانیکه با او وعده گذاشتم یا به او وعده دادم، قطعاً خلفکننده از تهدیدم، و انجامدهنده وعدهام هستم. پس اگر باء را با شرّ ذکر کنند، شر را با الف میآورند؛ پس گویند: «أوعد بالشّر».
و روایت کرد که عمرو بن عبید نزد ابوعمرو بن علا آمد و گفت: یا ابو عمرو، آیا خداوند از آنچه که وعده کرد تخلف می کند؟ گفت: خیر. گفت نظرت درباره کسی که خداوند بر عملش عقوبت را تهدید کرد چیست؟ آیا از آنچه که با او درباره آن تهدید کرده است خلف میکند؟ ابوعمرو گوید: یا ابوعثمان از عجم آمدی!؟ وعد غیر از وعید است، زیرا عرب، اینکه شرّی وعده کند سپس انجام ندهد را عار و خلف وعده به حساب نمیآورد، بلکه آن را کرم و فضل میداند و خلف فقط زمانی است که خیری وعده دهد، سپس آن را انجام ندهد. گوید: این را در کلام عرب برایم پیدا کن! پس بیت سابق را برای او خواند.
و از امام صادق علیه السّلام: ای کسی که چون وعده کند وفا میکند و چون تهدید میکند درمیگذرد.
و اما استجابت او دعا کننده با نامهای او، عطف بر چیزی است که بیان شد و خداوند متعال با اجابت کردن آنچه که دعا کردند، به آنان وفا نمود: پس فرمود: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»، - غافر / 60.[1] -
{مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.}و فرمود: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ»، - بقره / 186.[2] -
{و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [بگو] من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می کنم.}
اگر بگویی: ما بسیاری را میبینیم که دعایشان استجابت نمی شود؟ میگویم: طبرسی در مجمعش گوید: دعا بر وجه حکمت واقع نشده است؛ زیرا شرط آن عدم فساد است. اگر گفته شود: آنچه که در آن حکمت است را خداوند متعال انجام میدهد و نیازی به دعا ندارد، میگوییم: دعا خودش عبادتی است که با آن خدا را عبادت میکند، به سبب اظهار خضوع و نیاز به خداوند متعال که در آن موجود است، و ممکن است که امر طلب شده، مصلحت به هنگام دعا باشد نه قبل از آن .
و در کتاب «الدرر و الغرر» آمده است که مقصود از این سخن: «اجیب دعوة الداعی» یعنی آن را میشنوم، لذا به مرد گفته میشود: «دعوت من لایجیب» یعنی کسی که نمیشنود، و گاه «یسمع» نیز به معنی «یجیب» است، چنانکه یجیب به معنی یسمع است. گفته می شود: «سمع الله لمن حمده» یعنی خداوند کسی که او را حمد کند اجابت میکند.
**[ترجمه]
و ذکر فی ذلک فصلا طویلا(3)
نورده إن شاء الله تعالی فی کتاب الدعاء.
ص: 118
و بمجدک الذی ظهر لموسی بن عمران علیه السلام علی قبة الزمان.
**[ترجمه]و درباره آن فضیلت بسیاری ذکر کرده است که انشاءالله تعالی در کتاب دعا آن را ذکر میکنیم.
«و بمجدک الذی ظهر لموسی بن عمران علیه السلام علی قبة الزّمان»:
**[ترجمه]
قبة الزمان بالزای المعجمة قد تکرر ذکرها فی التوراة و هی القبة التی بناها موسی و هارون فی التیه بأمره تعالی فکان معبدا لهم کما مر ذکره فی المجلد الخامس قال الکفعمی و أما قبة الزمان فهو بیت المقدس و قال المطرزی القبة کل بناء مدور و الجمع قباب.
و قال بعضهم قبة الزمان هو الفلک و إنما سمیت قبة بیت المقدس بذلک لشرفها و عظم محلها کما أن الشمس إذا کانت فی قبة الفلک تکون فی أوج السعادة و کذلک بیت المقدس من کان فیه کان فی أوج السعادة و قیل المراد بها بیوت الأنبیاء و قیل المساجد.
و قال بعضهم قبة الرمان فی هذا الدعاء بالراء المهملة قال و معناه أنها قبة یتعبد فیها موسی و هارون فدخلها ابنا هارون و هما سکرانان فجاءت نار فأحرقتهما فخاف بنو إسرائیل من ذلک فعملوا جبة و فرجیة و علقوا فی ذیلها جلاجل من ذهب و رمانا من ذهب و ربطوا فیها بسلسلة من داخل المکان إلی خارج فمن دخل ذلک المکان لبس تلک الجبة و الفرجیة فإن أصابه شی ء تحرکت تلک الجلاجل و الرمان فجروه بالسلسلة انتهی.
و أقول قصة الرمان و الجلاجل مذکورة فی توراتهم الآن لکن لا علی هذا الوجه بل فیه فی وصف قبة الرمان و دخول هارون علیه السلام و أولاده فیها أن الله تعالی أوحی إلی موسی علیه السلام أن یصنع قمیصا لهارون و یصنع فی أسافله باستدارته مثل الرمان و الجلاجل فیکون رمانة من ذهب و بعدها جلجل من ذهب و لیلبسه هارون عند خدمة بیت المقدس فیسمع صوته إذا دخل و إذا خرج و أن یتخذ لبنی هارون أقمصة من کتان و مناطق للکرامة و المجد و أن یلبس هذه کلها و هارون و بنیه معه لیکونوا لله أحبارا و أن یصنع تبانین من کتان لیغطوا بها عورة أجسادهم فتکون علی هارون و بنیه إذا ما دخلوا قبة الرمان و إذا هم اقتربوا إلی المذبح لیخدموا القدس لکیلا یقبلوا خطیئة فیموتوا سنة دائمة إلی الأبد لهارون و لنسله من بعده انتهی.
ص: 119
و اعلم أنه لما کان سدانة بیت المقدس و تعمیر بیوت الله فی بنی إسرائیل لهارون و أولاده علیه السلام فکذا کانت الإمامة و الخلافة و سدانة بیوت الله لأمیر المؤمنین و أولاده علیهم السلام لأنه کان من رسول الله صلی الله علیه و آله بمنزلة هارون من موسی علیه السلام باتفاق الخاص و العام فتفطن.
و أما الآیات التی وقعت علی أرض مصر فهی معروفة و قد مر ذکرها فی محلها.
و برحمتک التی مننت بها أی أنعمت بها و من علیه بکذا أی أنعم و الفرق بین الخلق و الخلیقة أن الخلق الناس و الخلیقة البهائم و الدواب و فی حدیث ذی الثدیة هو شر الخلق و الخلیقة.
و باستطاعتک التی أقمت بها العالمین الاستطاعة هنا القدرة و المشیة و أقمت بها العالمین أی صورتهم و أحسنت نظامهم لم تستقلها الأرض أی لم تطق حملها و المراد عظم شأن الخمسة المتقدمة و جلالة قدرها أی لو کانت أجساما لکانت الأرض عاجزة عن حملها إذ لو ظهر شی ء من آثارها و أنوارها علی الأرض لتقطعت.
و انخفضت لها السماوات و انزجر لها العمق الأکبر قال الکفعمی ره الانخفاض الانحطاط و هنا کنایة عن الذلة و الإذعان و الانقیاد و الزجر المنع و العمق الأکبر بإسکان المیم و ضمها إشارة إلی تخوم الأرض قال الجوهری العمق و العمق قعر البئر و الفج و الوادی و هو أیضا ما بعد من أطراف المفاوز و عمق النظر فی الأمور أی أبعد.
و یجوز أن یکون المعنی و انخفض لتلک الأمور ما فی السماوات و انزجر لها ما فی الأرض و تخومها کقولک إن السهل و الجبل للسلطان أی ما فی السهل و ما فی الجبل و تکون المطابقة بین السماء و الأرض حاصلة معنا إن لم تکن لفظا لأن الجمع بینهما أنبأ عن القدرة و أدل علی الإلهیة کما جمع فی الأسماء الحسنی بین الرافع و الخافض و المعز و المذل و المحیی و الممیت و الأول و الآخر و نحو ذلک لأنک مثلا إذا ذکرت القابض مفردا عن الباسط کنت کأنک قد قصرت
ص: 120
علی المنع و الحرمان و إذا وصلت أحدهما بالآخر فقد جمعت بین الصفتین.
و یمکن أن یراد بالمزجور فی العمق الأکبر الریح فَعَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام: أَنَّ لِلَّهِ تَعَالَی بَیْتَ رِیحٍ مُقَفَّلٌ لَوْ فُتِحَ لَأَذْرَتْ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا أَرْسَلَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی قَوْمِ عَادٍ إِلَّا قَدْرَ الْخَاتَمِ فَکَانَتْ تَدْخُلُ عَلَی أَفْوَاهِهِمْ وَ تَخْرُجُ مِنْ أَدْبَارِهِمْ فَتُقَطِّعُهُمْ عُضْواً عُضْواً.
و نقول فی الماء المزجور فی العمق الأکبر کماء الطوفان ما قلناه فی الریح فإنه لو لا زجر الله سبحانه إیاه لأغرق الخلق.
و قال بعضهم العمق الأکبر الملک الأکبر و هذا التفسیر فیه ما فیه لأنه لم یرد العمق بمعنی الملک لغة و لا عرفا.
و رکدت لها البحار و الأنهار أی ذلت البحار و الأنهار و استقرت فی مجاریها و انقادت و أذعنت لعلمه و جلاله و کبریائه و عزته و جبروته و لم یرد بالرکود السکون ضد الحرکة لأنها غیر ساکنة اللهم إلا أن یراد رکودها لیلة القدر لأنه قیل إن فی ساعتها تسکن أمواج البحار و تسجد الأشجار و تقف میاه الأنهار.
و خضعت لها الریاح بخط جد الشیخ البهائی رحمهما الله و أکثر نسخ المصباح خفقت أی اضطربت و تحرکت و تصوتت فی جریانها بفتح الراء و إسکانها وهم.
و خمدت لها النیران أی سکن لهبها فی أوطانها أی فی أماکنها و قال الکفعمی یحتمل أن یکون نار الخلیل التی أوقدها نمرود و کذا القول فی نار فارس التی أخمدها الله سبحانه لیلة مولد النبی صلی الله علیه و آله و کان لها ألف عام من قبل ذلک لم تخمد و یحتمل أن یکون المراد بالنیران المخمدة نیران الیهود و إلیها الإشارة فی القرآن بقوله تعالی کُلَّما أَوْقَدُوا ناراً لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ (1) أی کلما أرادوا محاربة النبی صلی الله علیه و آله غلبوا و لم یکن لهم ظفر قط ثم قال أقول فی ذکر انزجار
ص: 121
العمق الأکبر الذی تحت التخوم الأرضیة و ذکر رکود البحار و الأنهار و خضوع الریاح و خمود النیران له تعالی دلیل علی کمال جماله و جمال کماله.
و فی اللوامع أن هذه المذکورة هی البسائط الأربع النار و الهواء و الماء و الأرض و کل منها محیط بالآخر و المرکبات تخلق عن امتزاجها.
و اعلم أن العمق الأکبر إشارة إلی العنصر الترابی و البحار و الأنهار إلی المائی و الریاح إلی الهوائی و النیران إلی الناری و هذا یسمی فی علم البدیع بالترتیب و هو أن یعمد الشاعر أو الناثر إلی أوصاف شتی و موصوف واحد فیوردها علی ترتیبها فی الخلقة الطبیعیة. و بسلطانک الذی عرفت لک به الغلبة دهر الدهور قال السلطان مأخوذ من السلاطة و هی القهر و هو فعلان یذکر و یؤنث و یجمع و السلطان أیضا الحجة و البرهان و هو المعنی المراد هنا و لم یجمع لإجرائه مجری المصدر و کل سلطان فی القرآن فمعناه الحجة النیرة و اشتقاقه قیل من السلیط و هو دهن الزیت لإضاءته و المراد بدهر الدهور هنا هو الأبد الذی لا ابتداء له و لا نهایة و المعنی أنه علیه السلام أقسم علیه سبحانه بحجته و برهانه الغالبة أبد الدهر.
تجلیت به للجبل قال التجلی هنا عبارة عن ظهور اقتداره تعالی للجبل و تصدی أمره و إرادته فجعلته دکا أی مدکوکا و هو مصدر بمعنی مفعول و قال العزیزی دکا أی مدکوکا أی مستویا مع وجه الأرض و منه یقال ناقة دکاء إذا کانت مستویة السنام و أرض
دکاء أی ملساء و قرئ دکاء بالمد و الهمزة من غیر تنوین و الدکاء الربوة الناشزة من الأرض لا تبلغ أن تکون جبلا و أصل الدک الکسر.
وَ خَرَّ مُوسی صَعِقاً أی خر مغشیا علیه غشیة کالموت من هول ما رأی و فی الدرر و الغرر أنه لما ظهر نوره تعالی للجبل جعله دکا أی مستویا من الأرض و قیل ترابا و قیل ساخ فی الأرض و قیل بقی أربع قطع واحدة بالمشرق و أخری بالمغرب و واحدة بالبحر و أخری صارت رملا و قیل صارت ستة أجبل بالمدینة ثلاثة أحد و ورقان و رضوی و بمکة ثلاثة ثور و ثبیر و حری روی ذلک عن النبی صلی الله علیه و آله
ص: 122
و بمجدک الذی ظهر إلی قوله فی جبل فاران قال أما طور سیناء فقد مر شرحه عند ذکر جبل حوریث و فی التکرار دلالة علی تعظیم شأنه و ساعیر جبل بالحجاز یدعی جبل الشرات کان عیسی علیه السلام یناجی الله علیه و عنده إجابة الدعاء و قیل ساعیر قبة کانت مع موسی کما یقال تخت الملک کرسیه و عندها إجابة الدعاء.
و أما فاران فهو جبل کان نبینا محمد صلی الله علیه و آله یناجی الله تعالی علیه و هو قریب من مکة و قال الطبرسی فی الإحتجاج بین فاران و بین مکة یومان و طلعة الله تعالی فی ساعیر و ظهوره فی جبل فاران عبارة عن ظهور وحیه و أمره و بروز إرادته و اقتداره.
قال الشهرستانی صاحب الملل و النحل قد ورد فی التوراة أنه تعالی جاء من طور سیناء و ظهر علی ساعیر و علن بفاران و لما کانت الأسرار الإلهیة و الأنوار الربانیة فی الوحی و التنزیل و المناجاة و التأویل علی مراتب ثلاثة مبدأ و وسط و کمال و المجی ء أشبه بالمبدإ و الظهور بالوسط و الإعلان بالکمال عبر عن طلوع شریعة التوراة بالمجی ء من طور سیناء و عن طلوع شریعة عیسی بالظهور علی ساعیر و عن البلوغ إلی درجة الکمال و الاستواء و هی شریعة المصطفی صلی الله علیه و آله بالإعلان علی فاران.
بربوات المقدسین إلی قوله المسبحین قال الربوات مواضع نزول الوحی علی موسی علیه السلام و من قال إن الربوات بنو إسرائیل فلیس بشی ء و هی جمع ربوة مثلثة الراء و هی ما ارتفع من الأرض و کذا الرابیة و فی الحدیث: الفردوس ربوة الجنة.
أی أرفعها و کل شی ء زاد و ارتفع فقد ربا یربو فهو راب و الجنود هی الأعوان و الملائکة مشتقة من الألوکة و هی الرسالة و الصافین أی تصف صفوفا فی السماء أو تصف أقدامها فی السماء کما تصف المؤمنون أو أجنحتها فی الهواء منتظرین أمر الله أو أجنحتها حول العرش قیل و لما نزل قوله تعالی وَ إِنَّا لَنَحْنُ
ص: 123
الصَّافُّونَ (1) اصطفت المسلمون فی صلاتهم و لیس یصطف أحد من أهل الملل فی صلاتهم غیر المسلمین و الخشوع کالخضوع و المسبحون المصلون و سبح یعنی صلی و السبحة النافلة و قیل المسبحین أی المنزهین الله و یحتمل أن یراد به الذاکرین الله قال الطبرسی فی قوله تعالی فَلَوْ لا أَنَّهُ کانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ (2) أی الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً بالتسبیح و التقدیس و قال فی قوله سبحانه وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ أی المصلون و المنزهون.
و ببرکاتک إلی قوله فی أمة موسی علیه السلام قال أقسم علیه سبحانه ببرکاته التی بارک فیها علی إبراهیم علیه السلام فی أمة نبینا صلی الله علیه و آله و الأمة هم أتباع الأنبیاء و البرکة لغة النماء و الزیادة و التبریک الدعاء بالبرکة و تبرکت بکذا أی تیمنت و إنما نسب برکات إبراهیم إلی محمد صلی الله علیه و آله لأن النبی صلی الله علیه و آله من ولد إسماعیل بن إبراهیم و لأن آل إبراهیم هم آل محمد صلی الله علیه و آله و إنما نسب برکات إسحاق إلی أمة عیسی لأنه من ولده و لأنه أقرب إلیه من موسی.
**[ترجمه]قبّه الزمان نامش در تورات تکرار شده است و همان گنبدی است که موسی و هارون در زمان سرگردانی به امر خداوند متعال بنا کردند و معبدی برای آنان بود، چنانکه در جلد پنجم ذکرش گذشت. کفعمی گوید: و اما قبه الزّمان همان بیت المقدس است. و المطرزی گوید: قبه هر بنای مدوّر است و جمع آن قباب است.
و بعضی از آنان گویند: قبه الزّمان همان فلک است و قبه بیت المقدس فقط به جهت شرافت و بزرگی محلش به آن نام نامیده شده است، چنانکه خورشید اگر در قبة الفلک باشد، در اوج سعادت میشود، هر کسی که در بیت المقدس باشد نیز در اوج سعادت است و گفته شده: مقصود از آن خانههای انبیا و گفته شده مساجد است.
و بعضی از آنان گویند: قبه الزمان در این دعا با راء است: قبة الرّمان. گوید: و معنایش این است که آن قبهای است که در آن موسی و هارون عبادت میکردند و دو پسر هارون در حالی که مست بودند وارد آن شدند، پس آتشی آمد و آن دو را سوزانید، پس بنی اسرائیل از آن ترسید و جبّه و فرجیه - دامن - ساختند و در زیر آن زنگولههایی از طلا و اناری از طلا آویختند و با رشته ای آن را از داخل به خارج وصل کردند و هر که داخل آن مکان میشد، آن جبه و فرجیه را بر تن میکرد و اگر چیزی به آن برخورد میکرد، آن زنگولهها و انار تکان میخورد، پس او را با آن زنجیر میکشیدند. پایان .
و میگویم: قصه انار و زنگولهها الآن نیز در تورات آنان مذکور است اما نه بر این وجه، بلکه در آن قبة الرمان، و ورود هارون و پسرانش در آن توصیف شده است که خداوند متعال به موسی وحی کرد پیراهنی برای هارون بدوزد و پایین آن را با انار و زنگوله مدور کند به گونهای که در آن اناری از طلا و بعد از آن زنگولهای از طلا باشد و هارون به هنگام خدمت به بیت المقدس آن را بر تن کند و زمانی که وارد و خارج میشود صدایش را بشنود، و اینکه برای پسران هارون پیراهن هایی از کتان و مناطق - کمربندهایی - برای کرامت و مجد بدوزد و اینکه او همه اینها را بر تن کند در حالی که هارون و پسرانش همراه او هستند تا اسقفانی برای خدا باشند و اینکه شلوارهایی از کتان بسازد تا با آن عورتهایشان را بپوشانند و بر تن هارون و پسرانش، آنگاه که وارد قبة الرمان میشوند، باشد؛ و زمانیکه به مذبح نزدیک میشوند باید به قدس خدمت کنند تا گناهی را نپذیرند که میمیرند، سنتی ابدی برای هارون و ذریه بعد از او، پایان.
و بدان، از آنجا که پردهداری بیت المقدس و تعمیر بیوت الله در بنی اسرائیل برای هارون و فرزندان او بود، پس امامت، خلافت و پردهداری بیوت الله نیز برای امیرمؤمنان و فرزندان اوست، زیرا او نسبت به رسول الله به منزله هارون برای موسی بود، به اتفاق خاص و عام، پس دریاب.
و اما آیاتی که در سرزمین مصر واقع شد، معروف هستند و ذکر آنها در جای آن بیان شد.
«و برحمتک التی مننت بها» یعنی با آن انعام کردی و «منّ علیه بکذا» یعنی انعام کرد، و تفاوت بین خلق و خلیقة این است که خلق برای مردم و خلیقه در مورد چهارپایان و جنبندگان است و در حدیث ذی الثدیة آمده است: «او بدترین مردم و جنبندگان است.»
«و باستطاعتک التی أقمت بها العالمین»، استطاعت در این جا قدرت و مشیّت است و «أقمت بها العالمین» یعنی آنان را صورت دادی و نظام آنها را نیکو انجام دادی. «لم تستقلّها الارض» یعنی زمین حمل آن را نتوانست، و مقصود عظمت شأن پنج مورد بیان شده و بزرگی اندازه آنهاست. یعنی اگر جسم بودند، زمین از حمل آن عاجز بو،د از آنجا که اگر چیزی از آثار و انوار آنها بر زمین ظاهر شود، قطعاً تکه تکه میشود.
«و انخفضت لها السماوات و انزجر لها العمق الأکبر» کفعمی گوید: «انخفاص» یعنی فرود آمدن و در اینجا کنایه از ذلّت، اذعان داشتن و پیروی است. و «زجر» یعنی منع. «العمق الاکبر» باسکون و ضمه میم، اشاره به مرزهای زمین است، جوهری گوید: «العُمق والعَمق»، قعر چاه، گردنه، و وادی است و آن نیز آنچه که بعد از اطراف صحراست. «عمّق النظر فی الامور» یعنی موشکافی کرد.
و ممکن است که معنی این باشد: و آنچه که در آسمان بود، برای آن امور تنزل یافت و آنچه که در زمین و مرزهای آن بود، برای آن تسلیم شد، مانند این سخن تو که دشت و کوه از آن سلطان است، یعنی آنچه که در دشت و کوه است. و مطابقت بین آسمان و زمین از نظر معنا حاصل شده است، گرچه از نظر لفظ نباشد؛ زیرا جمع کردن آن دو از قدرت خبر میدهد و بر الوهیت دلالت دارد، چنانکه در اسماء حسنی بین رافع و خافض، معزّ و مذلّ، محیی و ممیت، اول و آخر و مانند آن جمع بسته است، زیرا تو زمانی که مثلاً قابض را به عنوان واژهای دربرابر باسط ذکر میکنی، گویی که بر منع و محرومیت اکتفا کردهای و زمانی که یکی از آن دو را به دیگری وصل کنی، بین دو صفت را جمع بستهای.
و ممکن است که مقصود از منع شده در عمق اکبر، باد باشد. از امام باقر علیه السّلام روایت است که برای خداوند متعال خانه باد قفلشدهای است که اگر گشوده شود، آنچه مابین آسمان و زمین است را پراکنده میکند، و خداوند متعال جز به اندازه انگشتری بر قوم عاد نفرستاد که از دهانهایشان وارد شده و از پشتشان خارج می شد و اعضای آنها را تکه تکه می کرد. و درباره آب مزجور در عمق اکبر مانند آب طوفان، آنچه که درباره باد گفتیم را میگویم که اگر خداوند سبحان او را منع نمیکرد، قطعاً خلق را غرق میکرد.
و بعضی از آنها گویند: العمق الاکبر: ملک اکبر و در این تفسیر نکتهای است، زیرا عمق نه در لغت و نه در عرف به معنای ملک نیامده است .
«و رکدت لها البحار و الأنهار» یعنی دریاها و رودها برای آن راکد شد و در مجاری آن ثابت شد و مطیع او شد و به علم، جلال، کبریاء، عزت و جبروت او اذعان کرد و مقصود از رکون، سکون مخالف حرکت نیست، زیرا آنها غیر ساکن هستند، مگر اینکه مقصود، سکونش در شب قدر باشد؛ زیرا گفته شده که در آن ساعت امواج دریاها ساکن میشود و درختان سجده میکنند و آبهای رودها توقف میکنند.
«و خضعت لها الریاح» با خط جد شیخ بهایی و در اکثر نسخه های مصباح، «خفقت» یعنی آشفته شد، حرکت کرد و صدا کرد آمده است. «فی جریانها» با فتحه راء و سکون آن.
«و خمدت لها النیران» یعنی شعله های آن ساکن شدند، «فی أوطانها» یعنی در اماکن خود. و کفعمی گوید: محتمل است که آتش خلیل باشد که نمرود روشن کرد، و سخن درباره آتش فارس که خداوند سبحان در شب میلاد نبی علیه السّلام خاموش کرد، در حالی که از هزار سال قبل از آن خاموش نشده بود نیز چنین است. و محتمل است که مقصود از «النیران المخمده» آتش یهود باشد، و در قرآن کریم با این سخن خداوند: «کُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللّهُ»، - مائده / 64.[1] -
{هر بار که آتشی برای پیکار برافروختند خدا آن را خاموش ساخت.} اشارهای به آن است؛ یعنی هرگاه جنگ با نبیّ صلّی الله علیه و آله را قصد کردند مغلوب شدند و هرگز پیروزیای برای آنان نبوده است. سپس گوید: میگویم در ذکر «انزجار العمق الاکبر»، زیر مرزهای زمینی و ذکر سکون دریاها و رودها و خضوع بادها و خاموشی آتشها، دلیلی بر کمال جمال و جمال کمال خداوند متعال است.
و در اللوامع آمده است که آنچه ذکر شده، بسیطهای چهارگانه است: آتش، هوا، آب و زمین و هر یک از آنها احاطهکننده دیگری است و مرکبات از امتزاج آنها خلق میشود .
و بدان که عمق اکبر اشاره به عنصر خاک، و دریاها و رودها اشاره به عنصر آب، و بادها اشاره به عنصر هوا، و آتشها اشاره به عنصر آتش است و این در علم بدیع ترتیب نامیده میشود؛ یعنی اینکه شاعر یا نویسنده اوصاف متعدد برای یک موصوف را قصد میکند و آن را بر اساس ترتیبش در خلقت طبیعی وارد میکند.
«و بسلطانک الذی عرفت لک به الغلبه دهر الدهور»، گوید: سلطان از «السلاطة» گرفته شده است، یعنی قهر و اجبار، و آن بر وزن فعلان است که مذکر و مونث میشود و جمع بسته میشود. و سلطان به معنی حجت و برهان نیز میباشد و این همان معنای مورد نظر در اینجاست و به جهت قرارگرفتن در موقعیت مصدر، جمع بسته نشده است و هر سلطانی در قرآن کریم، معنایش حجت روشن است و گفته شده، اشتقاق آن از سلیط یعنی چربی روغن است به جهت روشنایی دادنش، و مقصود از «دهر الدهور» در اینجا ابدیتی است که نه ابتدا دارد و نه انتها، و معنا این است که امام علیه السلام به حجت و برهان غالب خداوند سبحان تا ابدالدهر بر او سوگند داده است.
«تجلّیت به للجبل» گوید: تجلی در اینجا عبارت است از ظهور اقتدار خداوند متعال برای کوه، و تصدی امر و اراده او. «فجعله دکّاً» یعنی مدکوکاً و آن مصدر به معنی مفعول است و عزیزی گوید: دکا یعنی مدکوکا، یعنی با خاک یکسان شدن، و از آن گفته میشود «ناقة دکّا»، زمانی که کوهانشان مسطح باشد، و ارض دکّا یعنی زمین صاف و دکّا با مد و همزه بدون تنوین قرائت شده است و الدکّا تپههای برآمده از زمین که به حدی نمیرسد که کوه باشد و اصل دکّ، شکستن است.
«و خرّ موسی صعقاً» یعنی از ترس آنچه که دید غش کرد، غش کردنی که مانند مرگ بود، و بر زمین افتاد. و در الدرر و الغرر آمده است که زمانیکه نور خداوند متعال برای کوه نمایان شد، آن را با زمین یکسان کرد و گفته شده: آن را به خاک تبدیل کرد و گفته شده: در زمین فرو رفت. و گفته شده: چهار تکه باقی ماند یکی در شرق، دیگری در مغرب، یکی در دریا و دیگری تبدیل به شن شد. و گفته شده: به شش کوه تبدیل شد، سه کوه در مدینه: احد، ورقان، رضوی، و سه کوه در مکه: ثور، ثبیر و حری، این از نبی صلّی الله علیه و آله روایت شده است .
«و بمجدک الذی ظهر- تا این سخنش - فی جبل فاران» گوید: شرح طور سینا به هنگام ذکر کوه حوریث بیان شد، و در تکرار دلالتی است بر تعظیم شأن آن، و ساعیر کوهی در حجاز است که «جبل الشرّات» خوانده میشود. عیسی علیه السّلام بر روی آن با خدا مناجات می کرد و آنجا محل اجابت دعا است و گفته شده، ساعیر قبهای است که همراه موسی بود، چنانکه گفته میشود تخت فرمانروا کرسی اوست و در آنجا اجابت دعاست.
و اما فاران، کوهی است که نبیمان محمد صلّی الله علیه و آله بر روی آن با خداوند متعال مناجات میکرد و آن به مکه نزدیک است و طبرسی در احتجاج گوید: بین فاران و مکه دو روز فاصله است و طلعت خداوند در ساعیر و ظهور او در فاران، عبارت است از ظهور وحی و امر او، و بروز اراده و اقتدار او.
شهرستانی صاحب الملل و النحل گوید: در تورات آمده است که خداوند متعال از طور سینا آمد و بر روی ساعیر ظهور یافت و در فاران آشکار شد و از آنجا که اسرار الهی و انوار ربانی در وحی، تنزیل، مناجات و تأویل بر مراتب سهگانه مبدأ، وسط و کمال، است و آمدن به مبدأ و ظهور به وسط و اعلان به کمال شبیه تر است از طلوع شریعت تورات با آمدن از طور سینا، و از طلوع شریعت عیسی با ظهور بر ساعیر، و از رسیدن به درجه کمال و استواری یعنی شریعت مصطفی با اعلان بر روی فاران تعبیر کرده است.
«بربوات المقدّسین - تا این سخنش - المسبّحین» گوید: «الربوات» محلهای نزول وحی بر موسی علیه السّلام است و کسی که میگوید ربوات بنی اسرائیل است معتبر نیست، آن جمع ربوة با حرکت سهگانه راء است، یعنی چیزی است که از زمین مرتفع باشد و رابیه نیز چنین است و در حدیث آمده است: «الفردوس ربوة الجنة» یعنی فردوس رفیعترین بخش بهشت است، و هر چیزی که فزونی گیرد و مرتفع شود، «ربا یربو» گفته می شود و به آن «شیء راب» گفته میشود، و «الجنود» همان یاریگران هستند. و ملائکه مشتق از «الألوکة» یعنی رسالت میباشد، و «الصافّین» یعنی در آسمان در صفوفی صاف میشوند یا قدم هایشان در آسمان صاف می شود، همانطور که مؤمنین صف می بندند یا بالهایشان را در هوا در حالی که منتظر امر خدا هستند، یا اینکه بالهایشان را اطراف عرش صاف میکنند. گفته شده: و زمانیکه خداوند متعال نازل فرمود: «وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ»، - صافات / 165.[1] -
{و در حقیقت ماییم که [برای انجام فرمان خدا] صف بسته ایم.} مسلمانان در نمازشان صف بستند. هیچ یک از اهل ادیان غیر از مسلمانان در نمازشان صف نمیبندند. و خشوع مانند خضوع است و «المسبحون» یعنی نمازگزاران و «سبّح» یعنی نماز خواند و «السبحة» یعنی نافله، و گفته شده «المسبحین» یعنی تنزیه کنندگان خداوند، و محتمل است که مقصود از آن، یادکنندگان خدا باشد. طبرسی درباره این سخن خداوند متعال گوید:«فلولا أنّه کان من المسبّحین»، - صافات / 163.[2] -
یعنی بسیار ذکرکنندگان خدا با تسبیح و تقدیس، و درباره این سخن خداوند سبحان: «وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ * وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ» گوید: یعنی نمازگزاران و تنزیهکنندگان.
«و ببرکاتک - تا این سخنش - فی أمة موسی علیه السّلام» گوید: برای آن خداوند سبحان را به برکاتش که در آن بر ابراهیم در امت نبی مان صلّی الله علیه و آله برکت بخشید قسم میدهد، و امت یعنی پیروان انبیاء و برکت در لغت، رشد و زیادت است و تبریک یعنی دعا برای برکت، و «تبرکت بکذا» یعنی خوش یمن پنداشتم و برکات ابراهیم فقط به این جهت به محمد صلّی الله علیه و آله منسوب شده است که نبی صلّی الله علیه و آله از فرزندان اسماعیل بن ابراهیم است و نیز آل ابراهیم همان آل محمد صلّی الله علیه و آله است و برکات اسحاق فقط به این دلیل به عیسی علیه السّلام منسوب شده است که او از فرزندان اوست و از موسی به او نزدیکتر است.
**[ترجمه]
کذا فی النسخ و لا أعرف له معنی و لعل تخصیص إبراهیم بأمة محمد صلی الله علیه و آله لکثرة ثناء الله علیه فی القرآن و أن النبی صلی الله علیه و آله مع کونه أشرف منه کان ینتمی إلیه و یقول أنا علی ملة إبراهیم و لإتمام ما فعله من کسر الأصنام و لذکره مع النبی صلی الله علیه و آله فی الصلاة علیه کما یقال کما صلیت علی إبراهیم و آل إبراهیم و لکونه أشبه الناس به خلقا و خلقا و لغیر ذلک من الروابط المعنویة و تخصیص إسحاق بعیسی و یعقوب بموسی لبعض المشابهات و المناسبات الصوریة و المعنویة التی خفیت علینا و لأنه أخذ من إبراهیم نزولا و من محمد صلی الله علیه و آله صعودا فکان الأنسب بالترتیب ما ذکر فتفطن و یمکن أن یکون ذکر عیسی مع إسحاق لکون أحدهما أول الأنبیاء من تلک الشعبة و الآخر آخرهم.
و بارکت لحبیبک فی عترته أی فی فضلهم و قربهم و کمالاتهم و درجاتهم
ص: 124
و ذریته لأنهم صاروا أکثر من ذریة جمیع من کان فی عصره و أمته لأنهم ضعف جمیع الأمم کما ورد فی الأخبار.
و کما غبنا عن ذلک الظاهر أن اسم الإشارة و الضمائر راجعة إلی النبی صلی الله علیه و آله و بعثته و رسالته و قال الکفعمی الضمیر فی ذلک و فی به راجع إلی الأقسام و العزائم و الأنبیاء المذکورین و هذا الدعاء أی مثل ما غبنا عن ذلک و لم نحضره و هو فی معنی الشرط و جوابه أن تصلی إلخ.
و قال و ینبغی الوقوف علی لم نره ثم یبتدئ و یقول صِدْقاً وَ عَدْلًا لئلا یشتبه المعنی بغیره لأن المقصود و آمنا به صدقا و عدلا و لم نره کما أمرت العلماء بالوقوف فی مواضع کثیرة من القرآن کقوله فَبُهِتَ الَّذِی کَفَرَ(1) فیقف القاری هنا ثم یبتدئ و یقول وَ
اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ و قوله وَ طَعامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ (2) فیقف ثم یقول وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ و أمثلة ذلک کثیرة و قوله صِدْقاً وَ عَدْلًا منصوبان علی الحال و قال رحمه الله آخذا من کتاب ابن خالویه و غیره الصلاة تقال علی تسعة معان.
الأول الصلاة المعروفة بالرکوع و السجود.
الثانی الدعاء کقوله تعالی وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ (3) و منه
الحدیث: إذا دعی أحدکم إلی طعام فلیجب فإن کان مفطرا فلیأکل و إن کان صائما فلیصل.
أی فلیدع لأرباب الطعام بالمغفرة و البرکة.
الثالث الرحمة التی هی صلاة الله قال السید بهاء الدین بن عبد الحمید و الشیخ مقداد إنها الرضوان تفصیا من التکرار فی قوله تعالی أُولئِکَ عَلَیْهِمْ
ص: 125
صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ(1) و قال ابن خالویه العطف لاختلاف اللفظین.
الرابع التبریک کقوله تعالی إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِ صلی الله علیه و آله (2) أی یبارکون علیه.
الخامس الغفران کقوله تعالی أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ و قال ابن عباس المؤمن إذا سلم الأمر لله و رجع و استرجع عند المصیبة کتب له ثلاث خصال من الخیر الصلاة من الله و هی المغفرة و الرحمة و تحقیق سبیل الهدی.
السادس الدین و المذهب قال تعالی حکایة عن قول شعیب قالُوا یا شُعَیْبُ أَ صَلاتُکَ تَأْمُرُکَ أَنْ نَتْرُکَ ما یَعْبُدُ آباؤُنا(3) أی دینک.
السابع الإصلاح و التسویة قال الجوهری صلیت العصا بالنار إذا لینتها و قومتها و صلیت الرجل نارا أدخلته إلیها و جعلته یصلاها.
الثامن بیت النصاری و منه قوله تعالی لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ (4) و یقال لهذا البیت أصلاة قاله ابن خالویه.
التاسع إحدی صلوی الدابة و هما ما اکتنف الذنب من یمین و شمال.
و قال الحمید هو المحمود الذی استحق الحمد بفعاله فی جمیع الأحوال سرائها و ضرائها و المجید هو الواسع الکرم و قال الشهید هو الشریف ذاته الجمیل فعاله.
**[ترجمه]در نسخهها چنین است و معنایی برای آن نمیشناسم و شاید تخصیص ابراهیم به امت محمد صلّی الله علیه و آله، به دلیل کثرت ستایش خداوند بر او در قرآن باشد و اینکه نبی اکرم صلی الله علیه و آله با وجود شریفتر بودنش از او، از تبار اوست و میفرماید: من بر آیین ابراهیم هستم، و به جهت به اتمام رساندن آنچه که در خصوص شکستن بتها آمده، و به جهت ذکر او همراه نبی صلّی الله علیه و آله در درود بر او، چنانکه گفته میشود «کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم»، و به جهت اینکه او شبیهترین مردم به او از نظر خلقت و خلق و خو، و روابطی معنوی غیر از این موارد باشد، و تخصیص اسحاق به عیسی و یعقوب به موسی به جهت برخی تشابهات و تناسبات صوری و معنوی است که بر ما پوشیده است و نیز به این دلیل است که او از ابراهیم نزول را و از محمد صعود را گرفت، پس آنچه که ذکر کرده است با ترتیب مناسبتر است، پس دریاب؛ و ممکن است که ذکر عیسی همراه اسحاق به این جهت باشد که یکی از آن دو، اولین انبیاء از آن شاخه و دیگری آخرین آنهاست.
«و بارکت لحبیبک فی عترتک»، یعنی در برتری دادن، قرب، کمالات و درجات آنان، «و ذریته»، زیرا آنها بیشتر از ذریه کسانی شدند که در عصرش بودند «و اُمّته»، زیرا آنها چنانکه در اخبار آمده است، چند برابر همه اُمّت ها بودند.
«و کما غبنا عن ذلک»، ظاهر این است که اسم اشاره و ضمائر به نبی اکرم صلّی الله علیه و آله، بعثت و رسالت او بازمیگردد. کفعمی گوید: ضمیر در آن و در «به» به اقسام، عزائم و انبیاء مذکور، و این دعا برمیگردد؛ یعنی مانند آنچه که از آن غائب بودیم و در آن حاضر نبودیم و این در معنای شرط است و جوابش این است: «أن تصلّی» تا پایان.
و گوید: وقف بر «لم نره» شایسته است، سپس شروع می کند و میگوید: «صدقاً و عدلاً» تا معنا با غیر آن مشتبه نشود، زیرا مقصود این است از روی صدق و عدل به او ایمان آوردیم و او را ندیدهایم. چنانکه علماء در مواضع بسیاری از قرآن به وقف امر کردهاند، مانند این سخن خداوند: «فَبُهِتَ الَّذِی کَفَرَ»، - بقره / 258.[1] -
{پس آن کس که کفر ورزیده بود مبهوت ماند.} و قاری در اینجا وقف میکند، سپس شروع میکند و میگوید: «وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»، {و خداوند قوم ستمکار را هدایت نمی کند.} و این سخن او: «وَطَعَامُکُمْ حِلُّ لَّهُمْ» را وقف میکند، سپس می گوید: «وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ». مثالهای آن بسیار است و این سخن او: «صدقاً و عدلاً» منصوب بر حال است.
و او - رحمه الله - برگرفته از کتاب ابن خالویه و غیر آن میگوید: صلاۀ بر نه معنی آمده است: اول: نماز معروف با رکوع و سجود.
دوم: دعا، مانند این کلام خداوند متعال: «وَصَلِّ عَلَیْهِمْ»، - توبه / 103.[1] - {برایشان دعا کن.}، و از آن، حدیث است: زمانیکه یکی از شما برای طعامی فرا خوانده شد باید اجابت کند، و اگر روزهدار نباشد باید بخورد، و اگر روزهدار باشد باید دعا کند، یعنی باید برای صاحبان طعام به مغفرت و برکت دعا کند.
سوم: رحمت که همان صلاۀ خداست. سید بهاءالدین بن عبدالحمید و شیخ مقداد گویند که آن به جهت رهایی از تکرار در این سخن خداوند متعال است: «أُولَ-ئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ»، - بقره / 157.[2] -
{بر ایشان درودها و رحمتی از پروردگارشان [باد].}و ابنخالویه گوید: عطف به جهت اختلاف در لفظ است.
چهارم: برکت، مانند این سخن خداوند متعال: «یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ»، - احزاب / 56.[3] - {بر پیامبر درود می فرستند} یعنی برای او برکت میطلبند.
پنجم: غفران، مانند این سخن خداوند متعال: «أُولَ-ئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ»، ابن عباس گوید: مؤمن زمانی که امر را به خدا واگذار کند و بازگردد و به هنگام مصیبت مطالبه کند، برای او سه نوع خیر نوشته میشود: صلاۀ از خدا یعنی مغفرت، رحمت، و محقق شدن سبیل هدایت.
ششم: دین و مذهب، خداوند متعال در حکایت از قول شعیب فرموده است: «قَالُواْ یَا شُعَیْبُ أَصَلاَتُکَ تَأْمُرُکَ أَن نَّتْرُکَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا»، - هود / 87.[4] -
{گفتند: ای شعیب، آیا نماز تو به تو دستور می دهد که آنچه را پدران ما می پرستیده اند رها کنیم؟} یعنی دین تو .
هفتم: اصلاح و تسویه، جوهری گوید: «صلّیت العصا بالنار»، زمانی که آن را نرم کنی و محکم کنی و «صلیت الرجل ناراً» یعنی او را در آن وارد کردی و آن را طوری قرار دادی که در آن جای بگیرد.
هشتم: خانه نصاری، و از آن است این سخن خداوند متعال: «َهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَصَلَوَاتٌ»، - حج / 40.[1] -
{ صومعهها و کلیساها و کنیسهها سخت ویران میشد.}و به این خانه اصلاۀ گفته میشود این را ابن خالویه گوید.
نهم: یکی از دو صلوی، چهارپایان و آن دو چیزی هستند که دم را از چپ و راست احاطه میکند.
و گوید: «حمید» آن ستودنیای است که به جهت عملش در همه احوال خوشی و ناخوشی سزاوار ستایش است «و مجید» دارای کرم وسیع، و گوید «شهید»، ذاتش شریف و عملش زیباست.
**[ترجمه]
إنما بسطنا الکلام فی شرح هذا الدعاء زائدا علی غیره لتصدی الکفعمی قدس سره لشرحه فأخذنا منه بعض فوائده و لکونه من الأدعیة المشهورة و قد اشتمل علی ألفاظ غریبة تحتاج إلی الشرح و البیان و الله المستعان.
ص: 126
**[ترجمه]کلام در خصوص شرح این دعا را بیش از دعاهای دیگر بسط دادیم، به جهت پرداختن کفعمی به شرح آن، و برخی فوائد را از شرح او گرفتیم و نیز به این جهت که از ادعیه مشهور است و مشتمل بر الفاظ غریبی است که نیاز به شرح و بیان دارد، والله المستعان .
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ الْأَمِینُ (1)، وَ الْإِخْتِیَارُ،: دُعَاءُ لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ رَبَّنَا کُنْتَ وَ لَمْ یَکُنْ قَبْلَکَ شَیْ ءٌ وَ أَنْتَ تَکُونُ حِینَ لَا یَکُونُ غَیْرَکَ شَیْ ءٌ لَا یَعْلَمُ أَحَدٌ کُنْهَ عِزَّتِکَ وَ لَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَنْعَتَ عَظَمَتَکَ وَ لَا یَعْلَمُ أَحَدٌ أَیْنَ مُسْتَقَرُّکَ أَنْتَ فَوْقَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ أَنْتَ وَرَاءَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مَعَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ أَمَامَ کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْتَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ الْعِزَّةَ لِوَجْهِکَ وَ اخْتَصَصْتَ (2) الْکِبْرِیَاءَ وَ الْعَظَمَةَ لِنَفْسِکَ وَ خَلَقْتَ الْقُوَّةَ وَ الْقُدْرَةَ بِسُلْطَانِکَ فَسُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی عَظَمَةِ مُلْکِکَ وَ جَلَالِ وَجْهِکَ الَّذِی مَلَأَ نُورُهُ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ هُوَ حَیْثُ لَا یَرَاهُ شَیْ ءٌ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ فَسُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ بِحَمْدِکَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ تَسَلَّطْتَ فَلَا أَحَدٌ مِنَ الْعِبَادِ وَصَفَکَ-(3)
تَسَلَّطْتَ بِعِزَّتِکَ وَ
ص: 127
تَعَزَّزْتَ بِجَبَرُوتِکَ وَ تَجَبَّرْتَ بِکِبْرِیَائِکَ وَ تَکَبَّرْتَ بِمُلْکِکَ وَ تَمَلَّکْتَ بِقُدْرَتِکَ وَ قَدَرْتَ بِقُوَّتِکَ فَلَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ مِنَ الْعِبَادِ وَصْفَکَ وَ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ قَدْرَکَ وَ لَا یَسْبِقُ أَحَدٌ مِنْ قَضَائِکَ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی جَلَالِ وَجْهِکَ وَ عَظَمَةِ مُلْکِکَ الَّذِی بِهِ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا(1)
وَ لَکَ الْحَمْدُ مَلَأْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَظَمَةً وَ خَلَقْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ بِقُدْرَةٍ وَ أَحَطْتَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ أَحْصَیْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً-(2) وَ حَفِظْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ کِتَاباً وَ وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً(3) وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فَسُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی عِزَّةِ سُلْطَانِکَ الَّذِی خَشَعَ لَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ مِنْ خَلْقِکَ وَ أَشْفَقَ مِنْهُ کُلُّ عِبَادِکَ وَ خَضَعَتْ لَهُ کُلُّ خَلِیقَتِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی
مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْزِهِ أَفْضَلَ الْجَزَاءِ وَ أَفْضَلَ مَا أَنْتَ جَازٍ أَحَداً مِنْ أَنْبِیَائِکَ عَلَی حِفْظِهِ دِینَکَ وَ إِبْلَاغِهِ کِتَابَکَ وَ اتِّبَاعِهِ وَصِیَّتَکَ وَ أَمْرِکَ حَتَّی تُشَرِّفَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِتَفْضِیلِکَ إِیَّاهُ عَلَی جَمِیعِ رُسُلِکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ کَمَا اسْتَنْقَذْتَنَا بِمَا انْتَجَبْتَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ هَدَیْتَنَا بِمَا بَعَثْتَهُ وَ بَصَّرْتَنَا بِمَا أَوْصَیْتَهُ مِنَ الْعَمَلِ فَصَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی آلِهِ وَ اجْزِهِ عَنَّا أَفْضَلَ الْجَزَاءِ وَ أَفْضَلَ مَا جَزَیْتَ (4) نَبِیّاً مِنَ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ اجْمَعْ (5) لِی بِهِ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ ذُو فَضْلٍ کَرِیمٍ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ (6).
ص: 128
دُعَاءُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ:(1) بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَحْمَدُکَ وَ أَنْتَ لِلْحَمْدِ أَهْلٌ بِمَحَامِدِکَ الْکَثِیرَةِ الطَّیِّبَةِ الَّتِی اسْتَوْجَبْتَهَا عَلَیَّ بِحُسْنِ صَنِیعِکَ إِلَیَّ فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا فَإِنَّکَ قَدِ اصْطَنَعْتَ عِنْدِی بِأَنْ أَحْمَدَکَ کَثِیراً وَ أُسَبِّحَکَ کَثِیراً إِنَّکَ کُنْتَ بِنا بَصِیراً وَ فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا وَاقِیاً وَ عَنِّی مُدَافِعاً تُوَاتِرُنِی بِالنِّعَمِ وَ الْإِحْسَانِ أَنْ (2) عَزَمْتَ خَلْقِی إِنْسَاناً مِنْ نَسْلِ آدَمَ الَّذِی کَرَّمْتَ وَ فَضَّلْتَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ تَعَالَی ذِکْرُکَ وَ إِذِ اسْتَنْقَذْتَنِی مِنَ الْأُمَمِ الَّتِی أَهْلَکْتَ حَتَّی أَخْرَجْتَنِی مِنَ الدُّنْیَا أَسْمَعُ وَ أَعْقِلُ وَ أَبْصُرُ وَ إِذْ جَعَلْتَنِی (3) مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله الْمَرْحُومَةِ(4) الْمُثَابِ عَلَیْهَا وَ رَبَّیْتَنِی عَلَی ذَلِکَ صَغِیراً وَ لَمْ تُغَادِرْ مِنْ إِحْسَانِکَ إِلَیَّ شَیْئاً فَتَحْمَدُکَ نَفْسِی بِحُسْنِ الْفِعَالِ فِی الْمَنَازِلِ کُلِّهَا عَلَی خَلْقِی وَ صُورَتِی وَ هِدَایَتِی وَ رَفْعِکَ إِیَّایَ مُنْزَلَةً حَتَّی بَلَغْتَ بِی هَذَا الْیَوْمَ مِنَ الْعُمُرِ مَا بَلَغْتَ مَعَ جَمِیعِ نِعَمِکَ وَ الْأَرْزَاقِ الَّتِی أَنْتَ عِنْدِی بِهَا مَحْمُودٌ مَشْکُورٌ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ عَلَی مَا جَعَلْتَهُ لِی بِمَنِّکَ قُوَّةً فِی بَقِیَّةِ الْمُدَّةِ وَ عَلَی مَا رَفَعْتَ عَنِّی مِنَ الِاضْطِرَارِ وَ اسْتَجَبْتَ لِی مِنَ الدُّعَاءِ فِی الرَّغَبَاتِ وَ أَحْمَدُکَ عَلَی حَالِی هَذِهِ کُلِّهَا وَ مَا سِوَاهَا مِمَّا أُحْصِی وَ مِمَّا لَا أُحْصِی هَذَا ثَنَائِی عَلَیْکَ مُهَلِّلًا مَادِحاً تَائِباً مُسْتَغْفِراً مُتَعَوِّذاً ذَاکِراً لِتَذْکُرَنِی بِالرِّضْوَانِ-(5) جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ کَمَا تَوَلَّیْتَ الْحَمْدَ بِقُدْرَتِکَ وَ اسْتَخْلَصْتَ الْحَمْدَ لِنَفْسِکَ وَ
ص: 129
جَعَلْتَ الْحَمْدَ مِنْ خَاصَّتِکَ وَ رَضِیتَ بِالْحَمْدِ مِنْ عِبَادِکَ وَ فَتَحْتَ (1)
بِالْحَمْدِ کِتَابَکَ وَ خَتَمْتَ بِالْحَمْدِ قَضَاءَکَ وَ لَمْ یَعْدِلْ إِلَی غَیْرِکَ وَ لَمْ یَقْصُرِ الْحَمْدُ دُونَکَ فَلَا مَدْفَعَ لِلْحَمْدِ عَنْکَ وَ لَا مُسْتَقَرَّ لِلْحَمْدِ إِلَّا عِنْدَکَ وَ لَا یَنْبَغِی الْحَمْدُ إِلَّا لَکَ حَمْداً عَدَدَ مَا أَنْشَأْتَ وَ مِلْ ءَ مَا ذَرَأْتَ وَ عَدَدَ مَا حَمِدَکَ بِهِ جَمِیعُ خَلْقِکَ وَ کَمَا رَضِیتَ بِهِ لِنَفْسِکَ وَ رَضِیتَ بِهِ عَمَّنْ حَمِدَکَ وَ کَمَا حَمِدْتَ نَفْسَکَ وَ
اسْتَحْمَدْتَ إِلَی خَلْقِکَ وَ کَمَا رَضِیتَ لِنَفْسِکَ وَ حَمِدَکَ جَمِیعُ مَلَائِکَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ حَمْداً یَکُونُ أَرْضَی الْحَمْدِ لَکَ وَ أَکْثَرَ الْحَمْدِ عِنْدَکَ وَ أَطْیَبَهُ لَدَیْکَ حَمْداً یَکُونُ أَحَبَّ الْحَمْدِ إِلَیْکَ وَ أَشْرَفَ الْحَمْدِ عِنْدَکَ وَ أَسْرَعَ الْحَمْدِ إِلَیْکَ حَمْداً عَدَدَ کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْتَهُ وَ مِلْ ءَ کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْتَهُ وَ وَزْنَ کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْتَهُ وَ لَکَ الْحَمْدُ مِثْلَهُ وَ مَعَهُ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً کُلُّ ضِعْفٍ مِنْهُ عَدَدَ کُلِّ شَیْ ءٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ وَ مِلْ ءَ کُلِّ شَیْ ءٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ وَ زِنَةَ کُلِّ شَیْ ءٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ یَا ذَا الْعِلْمِ الْعَلِیمِ وَ الْمُلْکِ الْقَدِیمِ وَ الشَّرَفِ الْعَظِیمِ وَ الْوَجْهِ الْکَرِیمِ حَمْداً دَائِماً یَدُومُ مَا دَامَ سُلْطَانُکَ وَ یَدُومُ مَا دَامَ وَجْهُکَ وَ یَدُومُ مَا دَامَتْ جَنَّتُکَ وَ یَدُومُ مَا دَامَتْ نِعْمَتُکَ وَ یَدُومُ مَا دَامَتْ رَحْمَتُکَ حَمْداً مِدَادَ الْحَمْدِ وَ غَایَتَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مُنْتَهَاهُ وَ قَرَارَهُ وَ مَأْوَاهُ حَمْداً مِدَادَ کَلِمَاتِکَ وَ زِنَةَ عَرْشِکَ وَ سَعَةَ رَحْمَتِکَ وَ زِنَةَ کُرْسِیِّکَ وَ رِضَی نَفْسِکَ وَ مِلْ ءَ بَرِّکَ وَ بَحْرِکَ وَ حَمْداً سَعَةَ عِلْمِکَ وَ مُنْتَهَاهُ وَ عَدَدَ خَلْقِکَ وَ مِقْدَارَ عَظَمَتِکَ وَ کُنْهَ قُدْرَتِکَ وَ مَبْلَغَ مِدْحَتِکَ حَمْداً یَفْضُلُ الْمَحَامِدَ کَفَضْلِکَ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ حَمْداً عَدَدَ خَفَقَانِ أَجْنِحَةِ الطَّیْرِ فِی الْهَوَاءِ وَ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ وَ الدُّنْیَا مُنْذُ کَانَتْ وَ إِذْ عَرْشُکَ عَلَی الْمَاءِ حِینَ لَا أَرْضَ وَ لَا سَمَاءَ وَ حَمْداً یَصْعَدُ وَ لَا یَنْفَدُ یَبْلُغُکَ أَوَّلُهُ وَ لَا یَنْقَطِعُ آخِرُهُ حَمْداً سَرْمَداً لَا یُحْصَی عَدَداً وَ لَا یَنْقَطِعُ أَبَداً حَمْداً کَمَا تَقُولُ وَ فَوْقَ مَا نَقُولُ حَمْداً کَثِیراً نَافِعاً طَیِّباً وَاسِعاً مُبَارَکاً فِیهِ حَمْداً یَزْدَادُ کَثْرَةً وَ طِیباً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَرَحَّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ
ص: 130
وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَعْطِهِ الْیَوْمَ أَفْضَلَ الْوَسَائِلِ وَ أَشْرَفَ الْأَعَاطِی وَ أَعْظَمَ الْحِبَاءِ وَ أَکْرَمَ الْمَنَازِلِ وَ أَسْرَعَ الْجُدُودِ وَ أَقَرَّ الْأَعْیُنِ اللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله الْوَسِیلَةَ وَ الْفَضِیلَةَ وَ الزِّکَایَةَ وَ السَّعَادَةَ وَ الرِّفْعَةَ وَ الْغِبْطَةَ وَ شَرَفَ الْمُنْتَهَی وَ النَّصِیبَ الْأَوْفَی وَ الْغَایَةَ الْقُصْوَی وَ الرَّفِیقَ الْأَعْلَی وَ أَعْطِهِ حَتَّی یَرْضَی وَ زِدْهُ بَعْدَ الرِّضَا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ الْأُمِّیِّ الَّذِی خَلَقْتَهُ لِنُبُوَّتِکَ وَ أَکْرَمْتَهُ بِرِسَالَتِکَ وَ بَعَثْتَهُ رَحْمَةً لِخَلْقِکَ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ أَقْبِلْ عَلَیْهِ رَاضِیاً بِوَجْهِکَ وَ أَظِلَّهُ فِی ظِلِّ عَرْشِکَ وَ اجْعَلْهُ فِی الْمَحَلِّ الرَّفِیعِ مِنْ جَنَّتِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ وَ قَائِدِ الْخَیْرِ وَ إِمَامِ الْهُدَی وَ الدَّاعِی إِلَی سَبِیلِ الْإِسْلَامِ وَ رَسُولِکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ إِمَامِ الْمُتَّقِینَ وَ نَجِیِّ الرُّوحِ الْأَمِینِ وَ رَضِیِّ الْمُؤْمِنِینَ وَ صَفِیِّ الْمُصْطَفَیْنَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا تَلَا آیَاتِکَ وَ بَلَّغَ رِسَالاتِکَ وَ عَمِلَ بِطَاعَتِکَ وَ صَدَعَ بِأَمْرِکَ وَ نَصَحَ لِعِبَادِکَ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِکَ وَ ذَبَّ عَنْ حُرُمَاتِکَ وَ أَقَامَ حُدُودَکَ وَ أَظْهَرَ دِینَکَ وَ وَفَی بِعَهْدِکَ وَ أُوذِیَ فِی جَنْبِکَ وَ دَعَا إِلَی کِتَابِکَ وَ عَبَدَکَ مُخْلِصاً حَتَّی أَتَاهُ الْیَقِینُ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفاً رَحِیماً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَکْرِمْهُ کَرَامَةً تَبْدُو فَضِیلَتُهَا عَلَی جَمِیعِ الْخَلَائِقِ وَ ابْعَثْهُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ الَّذِی وَعَدْتَهُ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله أَحَبَّ خَلْقِکَ حُبّاً وَ أَفْضَلَهُمْ عِنْدَکَ شَرَفاً وَ أَوْفَرَهُمْ لَدَیْکَ نَصِیباً وَ أَعْظَمَهُمْ عِنْدَکَ زُلْفَی وَ أَقَرَّهُمْ بِرُؤْیَتِکَ عَیْناً وَ أَطْلَقَهُمْ لِسَاناً وَ أَکْرَمَهُمْ مَقَاماً وَ أَدْنَاهُمْ مِنْکَ مَجْلِساً وَ أَقْرَبَهُمْ إِلَیْکَ وَسِیلَةً وَ أَکْثَرَهُمْ تَبَعاً وَ أَشْرَقَهُمْ وَجْهاً وَ أَتَمَّهُمْ نُوراً وَ أَنْجَحَهُمْ طَلِبَةً وَ أَعْلَاهُمْ کَعْباً وَ أَوْسَعَهُمْ فِی الْجَنَّةِ مَنْزِلًا إِلَهَ الْحَقِّ الْمُبِینِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِی الْمُنْتَجَبِینَ کَرَامَتَهُ وَ فِی الْأَکْرَمِینَ مَحَبَّتَهُ وَ فِی الْأَعْلَیْنَ
ص: 131
ذِکْرَهُ وَ فِی الْأَفْضَلِینَ مَنْزِلَتَهُ وَ فِی الْمُصْطَفَیْنَ مَحَبَّتَهُ وَ فِی الْمُقَرَّبِینَ مَوَدَّتَهُ وَ فِی عِلِّیِّینَ دَارَهُ وَ أَعْطِهِ أُمْنِیَّتَهُ وَ غَایَتَهُ وَ رِضَا نَفْسِهِ وَ مُنْتَهَاهَا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ شَرِّفْ بُنْیَانَهُ وَ عَظِّمْ بُرْهَانَهُ وَ ثَقِّلْ مِیزَانَهُ وَ کَرِّمْ نُزُلَهُ وَ أَحْسِنْ مَآبَهُ وَ أَجْزِلْ ثَوَابَهُ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ قَرِّبْ وَسِیلَتَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَتِمَّ نُورَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ وَ أَحْیِنَا عَلَی سُنَّتِهِ وَ تَوَفَّنَا عَلَی مِلَّتِهِ وَ تَجُرُّ بِنَا مِنْهَاجَهُ-(1)
وَ لَا تُخَالِفْ بِنَا عَنْ سَبِیلِهِ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ یَلِیهِ وَ احْشُرْنَا فِی زُمْرَتِهِ وَ عَرِّفْنَا وَجْهَهُ کَمَا عَرَّفْتَنَا اسْمَهُ وَ أَقْرِرْ عُیُونَنَا بِرُؤْیَتِهِ کَمَا أَقْرَرْتَهَا بِذِکْرِهِ وَ أَوْرِدْنَا حَوْضَهُ کَمَا آمَنَّا بِهِ وَ اسْقِنَا بِکَأْسِهِ وَ اجْعَلْنَا مَعَهُ وَ فِی حِزْبِهِ وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ تَنَالُهُ شَفَاعَتُهُ صلی الله علیه و آله کُلَّمَا ذُکِرَ السَّلَامُ فَعَلَی نَبِیِّنَا وَ آلِهِ مِنَّا رَحْمَةٌ وَ سَلَامٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ وَ کَلِمَاتِکَ الَّتِی لَا یُجَاوِزُهُنَّ بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ وَ بِسُلْطَانِکَ الْعَظِیمِ وَ قُرْآنِکَ الْحَکِیمِ وَ فَضْلِکَ الْکَبِیرِ وَ مَنِّکَ الْکَرِیمِ وَ مُلْکِکَ الْقَدِیمِ وَ خَلْقِکَ الْعَظِیمِ وَ بِمَغْفِرَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ الْوَاسِعَةِ وَ بِإِحْسَانِکَ وَ رَأْفَتِکَ الْبَالِغَةِ وَ بِعَظَمَتِکَ وَ کِبْرِیَائِکَ وَ جَبَرُوتِکَ وَ بِفَخْرِکَ وَ جَلَالِکَ وَ مَجْدِکَ وَ کَرَمِکَ وَ بَرَکَاتِکَ وَ بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بِحُرْمَةِ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ فَإِنَّکَ أَمَرْتَ بِالدُّعَاءِ وَ ضَمِنْتَ الْإِجَابَةَ وَ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ وَ أَدْعُوکَ لِذَلِکَ إِلَهِی وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ لِذَلِکَ إِلَهِی إِنِّی لَا أَبْرَحُ مِنْ مَقَامِی هَذَا وَ لَا تَنْقَضِی مَسْأَلَتِی حَتَّی تَغْفِرَ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ تَرَکْتُهُ مِمَّا أَمَرْتَنِی بِهِ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَتَیْتُهُ مِمَّا نَهَیْتَنِی عَنْهُ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ کَرِهْتَ مِنْ أَمْرِی وَ عَمَلِی وَ کُلَّ شَیْ ءٍ تَعَدَّیْتُهُ مِنْ أَمْرِکَ وَ حُدُودِکَ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَعَدْتُ فَأَخْلَفْتُ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَهِدْتُ فَنَقَضْتُ وَ کُلَّ ذَنْبٍ فَعَلْتُهُ وَ کُلَّ ظُلْمٍ ظَلَمْتُهُ وَ کُلَّ جَوْرٍ جُرْتُهُ وَ کُلَّ زَیْغٍ زِغْتُهُ وَ کُلَّ سَفَهٍ سَفِهْتُهُ وَ کُلَّ سُوءٍ أَتَیْتُهُ قَدِیماً أَوْ حَدِیثاً صَغِیراً أَوْ کَبِیراً دَقِیقاً أَوْ جَلِیلًا مِمَّا أَعْلَمُ وَ مِمَّا لَا أَعْلَمُ
ص: 132
وَ مَا نَظَرَ إِلَیْهِ بَصَرِی وَ أَصْغَی إِلَیْهِ سَمْعِی أَوْ نَطَقَ بِهِ لِسَانِی أَوْ سَاغَ فِی حَلْقِی أَوْ وَلَجَ فِی بَطْنِی أَوْ وُسْوِسَ فِی صَدْرِی أَوْ رَکَنَ إِلَیْهِ قَلْبِی أَوْ بَسَطْتُ إِلَیْهِ یَدِی أَوْ مَشَتْ إِلَیْهِ رِجْلَایَ أَوْ بَاشَرَهُ جِلْدِی أَوْ أَفْضَی إِلَیْهِ فَرْجِی أَوْ لَانَ لَهُ طَوْرِی أَوْ قَلَبْتُ لَهُ شَیْئاً مِنْ أَرْکَانِی مَغْفِرَةً عَزْماً جَزْماً لَا تُغَادِرُ بَعْدَهَا ذَنْباً وَ لَا أَکْتَسِبُ بَعْدَهَا خَطِیئَةً وَ لَا إِثْماً مَغْفِرَةً تُطَهِّرُ بِهَا قَلْبِی وَ تُخَفِّفُ بِهَا ظَهْرِی وَ تَجَاوَزُ بِهَا عَنْ إِصْرِی وَ تَضَعُ بِهَا عَنِّی وِزْرِی وَ تُزَکِّی بِهَا عَمَلِی وَ تَجَاوَزُ بِهَا عَنْ سَیِّئَاتِی وَ تُلَقِّنُنِی بِهَا عِنْدَ فِرَاقِ الدُّنْیَا حُجَّتِی وَ أَنْظُرُ بِهَا إِلَی وَجْهِکَ الْکَرِیمِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ عَلَیَّ مِنْکَ نُورٌ وَ کَرَامَةٌ یَا فَعَّالَ الْخَیْرِ وَ النَّعْمَاءِ یَا مُجَلِّیَ عَظَائِمِ الْأُمُورِ وَ یَا کَاشِفَ الضُّرِّ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ یَا رَاحِمَ الْمَسَاکِینِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِلَیْکَ جَأَرَتْ نَفْسِی وَ أَنْتَ مُنْتَهَی حِیلَتِی وَ مُنْتَهَی رَجَائِی وَ ذُخْرِی وَ إِلَیْکَ مُنْتَهَی رَغْبَتِی أَنْتَ الْغَنِیُّ وَ أَنَا الْفَقِیرُ وَ أَنْتَ السَّیِّدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ وَ إِنَّمَا یَسْأَلُ الْعَبْدُ سَیِّدَهُ إِلَهِی فَلَا تَرُدَّ دُعَائِی وَ لَا تَقْطَعْ رَجَائِی وَ لَا تَجْبَهْنِی بِرَدِّ مَسْأَلَتِی وَ اقْبَلْ مَعْذِرَتِی وَ تَضَرُّعِی وَ لَا تُهِنْ عَلَیْکَ شَکْوَایَ فَبِکَ الْیَوْمَ أَنْزَلْتُ حَاجَتِی وَ رَغْبَتِی وَ إِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهِی لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ أَنْتَ خَیْرُ مَنْ سُئِلَ وَ أَوْسَعُ مَنْ أَعْطَی وَ أَرْحَمُ مَنْ قَدَرَ وَ أَحَقُّ مَنْ رَحِمَ وَ غَفَرَ وَ عَفَا وَ تَجَاوَزَ أَنْتَ أَحَقُّ مَنْ تَابَ عَلَیَّ وَ قَبِلَ الْعُذْرَ وَ الْمَلَقَ وَ أَنْتَ أَحَقُّ مَنْ أَعَاذَ وَ خَلَّصَ وَ نَجَّی وَ أَنْتَ أَحَقُّ مَنْ أَغَاثَ وَ سَمِعَ وَ اسْتَجَابَ لِأَنَّهُ لَا یَرْحَمُ رَحْمَتَکَ أَحَدٌ وَ لَا یُنَجِّی نَجَاتَکَ أَحَدٌ اللَّهُمَّ فَأَرْشِدْنِی وَ سَدِّدْنِی وَ وَفِّقْنِی لِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی مِنَ الْأَعْمَالِ
بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ أَسْتَلْطِفُ اللَّهَ الْعَلِیَّ الْعَظِیمَ اللَّطِیفَ لِمَا یَشَاءُ فِی تَیْسِیرِ مَا أَخَافُ عُسْرَهُ فَإِنَّ تَیْسِیرَ الْعَسِیرِ عَلَی اللَّهِ سَهْلٌ یَسِیرٌ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).
**[ترجمه]المتهجد، البلد الامین، و الاختیار، دعای شب جمعه:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. بارالها تو بودی و قبل از تو چیزی نبوده و تو هستی زمانیکه غیر از تو چیزی نیست، کسی به کنه عزت تو آگاه نیست و کسی نمیتواند عظمت تو را وصف کند، و کسی نمیداند قرارگاه تو کجاست. تو فراتر از هر چیز و ورای هر چیز، با هر چیز و مقابل هر چیز هستی.
ای صاحب جلال و بزرگواری، عزت از آن ذات تو است و کبریاء و عظمت را به خود اختصاص دادی، و با سلطهات، قوت و قدرت را آفریدی، پس پاک و منزّهی پروردگار ما، از آن توست حمد بر عظمت ملکت، جلال و ذاتت که نورش هر چیزی را پر کرد، در حالیکه او جایی است که کسی آن را نمیبیند. با حمدش تسبیح میگوید و پاک و منزّهی تو ای پروردگارمان و حمد از آن توست.
بارالها! پروردگارا! برای توست حمد، تسلط یافتی و کسی از بندگانت تو را وصف نکرد و به عزّتت تسلط یافتی و با جبروتت سربلند شدی و به کبریائت قدرتنمایی کردی، و به ملکت بزرگ شدی، و به قدرتت تملک کردی، و به قوتت قادر شدی، پس کسی از بندگان قادر به وصف تو نیست و کسی قادر به تقدیر تو نیست و کسی از قضای تو پیشی نمیگیرد.
پاک و منزه هستی ای پروردگار ما و حمد از آن توست بر جلال ذاتت و عظمت ملکت که آسمانها و زمین با آن برپا شد، منزه هستی ای پروردگار ما و حمد از آن توست. از روی عظمت، همه چیز را با قدرت خلق کردی و با علم هر چیزی را احاطه کردی و تعداد هر چیزی را شماره کردی و هر چیزی را به صورت مکتوب حفظ کردی و با رحمت هر چیزی را فرا گرفتی و تو مهربانترین مهربانان هستی.
و منزّهی پروردگار ما و حمد از آن توست، بر عزت سلطانت که هر یک از مخلوقاتت برای آن خشوع کرد و هریک از بندگانت از آن ترسید و همه مخلوقاتت برای آن فروتنی کردند.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با بهترین پاداش و با برترین آنچه که یکی از بندگانت را به خاطر حفاظت بر دینت، ابلاغ کتابت، پیروی از وصیت و امرت جزا دادی جزا بده، تا روز قیامت به برتری دادن او بر همه رسولانت مفتخر سازی، ای صاحب جلال و بزرگواری.
بارالها، چنانکه ما را با آنچه که محمد را برگزیدی نجات دادی و با آنچه که او را مبعوث کردی هدایتمان کردی و با آنچه که درباره عمل به او توصیه نمودی بصیرت دادی، بر او و بر خاندان او درود بفرست و او را از طرف ما برترین جزا و برترین آنچه که به یکی از انبیاء و رسولانت جزا دادی جزا بده و به وسیله او خیر دنیا و آخرت را برای من جمع کن که تو صاحب فضیلت بخشنده هستی، ای صاحب جلال و بزرگواری.
دعای روز جمعه
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. بارالها من تو را حمد میکنم و تو با ستودنی های فراوان پاکت شایسته حمد هستی، ستودنی هایی که با حسن عملت به من در همه امور بر من واجب کردی، که تو به من چنان کردی که تو را بسیار حمد کنم و بسیار تسبیحت کنم که تو نسبت به ما آگاه و در همه امور حافظ و مدافع من هستی و نعمت و احسان پی در پی بر من دادی که آفرینشم را به عنوان انسانی از نسل آدم که او را کرامت و فضیلت دادی مقرر کردی، ثنای تو والا و یاد تو متعالی است.
و آنگاه که از امتهایی که هلاک کردی نجاتم دادی تا اینکه از دنیا بیرونم بردی در حالیکه میشنوم، میاندیشم و میبینم، و آنگاه که از امت رحمتشده و ثواب بخشیده شده قرارم دادی و در کوچکی مرا بر آن تربیت کردی و چیزی از احسانت از من دریغ نکردی، پس نفسم تو را حمد میکند با حسن عمل در همه منازل از آفرینش، صورت بخشی و هدایتم، و بالا بردنت مرا به جایگاهی که تا این روز عمرم مرا به آن رسانیدی. با همه نعمت هایت و روزی هایت، که تو در نزد من مورد ستایش و سپاس هستی و هیچ خدایی جز تو نیست.
و بر اساس آنچه که با لطفت بر من قراردادی، قوتی در بقیه زمان، و به خاطر اضطرابی که از من مرتفع کردی، و دعا در خواسته ها را برای من استجابت کردی و تو را بر همه این احوالاتم و جز آن، آنچه که میشمارم و آنچه که شمرده نمیشود، حمد میگویم.
این ستایش من است بر تو، تهلیلگویان، مدحکنان، توبهکنان، استغفارگویان، پناه جویان و ذکرکننده، تا با رضوان یادم کنی، ثنای تو والا است و حمد برای توست چنانکه حمد با قدرتت را بر عهده گرفتی و حمد را برای خودت خالص کردی و حمد را از مخصوصان خودت قرار دادی و به حمد از بندگانت راضی شدی و کتابت را با حمد شروع کردی و قضایت را با حمد خاتمه دادی، به غیر تو عدول نکرد و حمد در غیر تو محصور نشد و هیچ دفعکنندهای برای مدح از تو نیست و هیچ محل استقراری برای حمد نیست جز نزد تو و کسی شایسته حمد نیست جز تو.
تو را حمد میگویم، حمدی به تعداد آنچه که ایجاد کردی و به اندازه آنچه که پراکنده کردی و تعداد آنچه که همه خلائقت تو را با آن حمد کردند، چنانکه به آن برای خودت راضی شدی و با آن از کسی که تو را حمد کرد راضی شدی و چنانکه خودت را حمد کردی و از خلقت خواستی تا تو را [همان گونه] ستایش کنند و چنانکه برای خودت پسندیدی و همه ملائکهات تو را حمد کردند، یا ارحم الراحمین.
حمدی که راضیکنندهترین حمد برای تو، بیشترین حمد نزد تو، پاکترین حمد نزد تو، محبوبترین حمد نزد تو، شریفترین حمد نزد تو و سریعترین حمد به سوی توست.
حمدی به تعداد هر چیزی که آفریدی، به اندازه هر چیزی که آفریدی، به وزن هر چیزی که آفریدی و حمد برای توست در حالی که چند برابر با آن است، هر برابر از آن به تعداد هر چیزی که علمت آن را احاطه کردی و انباشتگی هر چیزی که علمت آن را در برگرفته و وزن هر چیزی که علمت آن را احاطه کرده، ای صاحب علم علیم و ملک قدیم، شرف عظیم و ذات کریم.
حمدی دائمی که مادامی که سلطنتت مستمر است و تا زمانی که ذاتت مستمر است و تا زمانیکه جنت تو، نعمت تو، رحمتت مستمر است دوام دارد. حمدی که جوهر حمد، نهایت آن، معدن آن، منتها، قرار و پناهگاه آن است، حمدی که جوهر کلمات تو، وزن عرشت، وسعت رحمتت، وزن کرسیات، انباشتگی خشکی و دریایت، و حمدی به وسعت علمت، منتهای آن، تعداد مخلوقاتت، اندازه عظمتت، کنه قدرتت و منتهای مدح توست.
حمدی که بر انواع حمدها برتری دارد، مانند برتریات بر همه مخلوقاتت؛ حمدی به تعداد حرکت بالهای پرندگان در هوا، تعداد ستارگان آسمان و دنیا از زمانیکه بود و از زمان عرش تو بر آب، زمانی که نه زمین بود و نه آسمان؛ حمدی که بالا میرود و به پایان نمیرسد، ابتدای آن به تو میرسد و آخرش منقطع نمیگردد. حمدی که همیشگی است، عددش شمرده نمیشود و هرگز قطع نمیگردد. حمدی، چنانکه میگویی، حمدی فراوان نافع نیکو وسیع مبارک، حمدی که از نظر کثرت و نیکویی فزونی میگیرد.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و بر محمد و خاندان محمد برکت ببخش و بر محمد و بر خاندان محمد رحمت ببخش، چنانکه بر ابراهیم و خاندان ابراهیم درود فرستادی و برکت و رحمت بخشیدی که تو ستودنی قابل ستایش هستی.
بارالها بر بنده و رسولت محمد درود بفرست و امروز بهترین وسائل، شریفترین بخششها و بزرگترین هدیهها، گرامیترین منازل، سریعترین بهره ها، روشن ترین دیدهها را به او عطا کن، بارالها بر محمد وسیله، فضیلت، پاکی، سعادت، رفعت، غبطه، شرافت عاقبت، نصیب کامل، والاترین هدف و رفیق اعلی، عطا کن و به او عطا کن تا راضی شود و بعد از رضایت نیز بر او بیافزا .
بارالها بر محمد، بنده، رسول و نبی امیات که او را برای نبوتت آفریدی و با رسالتت گرامی داشتی و به عنوان رحمتی برای خلقت مبعوثش کردی و بر خاندان محمد درود بفرست، بارالها در حالی که راضی هستی با سیمایت به او روی کن و او را در سایه عرشت قرار بده و او را در محلی والا از بهشتت ساکن کن.
بارالها بر محمد و خاندان محمد، نبیّ رحمت، پیشوای خیر، امام هدایت، دعوتکننده به راه اسلام و رسولت درود بفرست یا رب العالمین، بر خاتم انبیاء، سرور رسولان، امام متقیان، نجواکننده با روح الامین و مورد رضایت مؤمنان و برگزیده برگزیدگان.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست چنانکه او آیات تو را تلاوت کرد، رسالتهای تو را ابلاغ کرد و به طاعتت عمل نمود و امرت را اجرا کرد و به بندگانت خیرخواهی کرد و در راهت جهاد کرد و از مقدساتت دفاع کرد و حدودت را بر پا داشت و دینت را آشکار کرد و به عهدت وفا کرد و در راه تو اذیت شد و به سوی کتابت دعوت کرد و تو را مخلصانه عبادت کرد تا اینکه مرگش فرارسید و نسبت به مؤمنان، مهربان و بخشنده بود.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و به او کرامت بورز، کرامتی که فضیلت آن بر همه مخلوقات نمایان شود و او را در مقام ستوده ای که وعده دادی مبعوث کن که تو خلف وعده نمیکنی. بارالها محمد را محبوبترین خلقت از نظر محبت، برترین آنها نزد خودت از نظر شرف، فراوانترین از نظر بهره نزد خودت، بزرگترین آنها نزدت از نظر تقرب، شادمانترین آنها با رؤیت تو، فصیح ترین آنها از نظر زبان، گرامیترین آنها از نظر جایگاه، نزدیکترین آنها به تو از لحاظ مکان، نزدیکترین آنها به تو از نظر وسیله، بیشترین آنها از نظر پیروی، روشنترین آنها از نظر سیما، کامل ترین آنها از نظر نور و کامرواترین آنها از نظر درخواست، والاترین آنها از نظر مقام، وسیعترین آنها در بهشت از نظر منزل قرار بده، ای اله حق مبین.
بارالها، کرامت او را در میان برگزیدگان، محبتش را در میان شریفترینها، ذکرش را در میان والایان و جایگاهش را در میان برترینها، محبتش را در میان برگزیدگان، مودّتش را در میان مقرّبان، و خانهاش را در علیین قرار بده و آرزو، هدف، رضایت نفس و منتهای آن را به او عطا کن.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، بنیان او را شریف، برهانش را بزرگ، میزانش را سنگین، نزولش را گرامی، بازگشتش را نیکو و ثوابش را فراوان کن. شفاعتش را بپذیر و وسیلهاش را مقرب گردان. رویش را سفید، نورش را کامل کن. درجهاش را رفعت ببخش و ما را بر سنت او زنده بدار و بر دین او بمیران و ما را به طریقت او ببر و ما از راه او منحرف نگردان. ما را از کسانی قرار بده که به دنبال او میآید و ما را در زمره او محشور کن و سیمای او را به ما بشناسان چنانکه اسم او را به ما شناساندی، و چشم ما را با رؤیت او روشن کن چنانکه با ذکرش روشن کردی، و ما را بر حوض او وارد کن چنانکه به او ایمان آوردیم، و ما را با جام او سیراب کن و ما را همراه او و در حزب او قرار بده و میان ما و او جدایی نیانداز، ما را از جمله کسانی که شفاعتش به آنها میرسد قرار بده، هر گاه که سلامی ذکر شد، بر نبیمان و خاندان او از ما رحمت و سلام باد.
بارالها من به ذات کریم نیک زیبایی که چیزی شبیه آن نیست، نور آسمانها و زمین، صاحب جلال و بزرگواری، و کلماتت که نه انسان راستینی از آن فراتر رفته و نه فاسقی، و به سلطان عظیمت، قرآن حکیمت، فضیلت بزرگت، لطف کریمت، ملک قدیمت، و خلق بزرگت و به مغفرتت و رحمت وسیعت، به احسان و رأفت فراوانت، به عظمت، کبریاء و جبروتت، به فخر، شکوه، مجد، کرم، و برکاتت و به حرمت محمد و خاندان محمد و به حرمت بندگان صالحت از تو میخواهم که تو به دعا امر فرمودی و اجابت را تضمین کردی و تو خلف وعده نمیکنی.
بارالها تو را برای آن میخوانم، و برای آن به سوی تو می گرایم، که من از این مکانم جدا نمیشوم و مسألتم به پایان نمیرسد تا اینکه هر گناهی که مرتکب شدم و هر چیزی از آنچه که مرا به آن امر کردی را ترک کردم و هر چه از میان آنچه که مرا از آن نهی کردی را انجام دادم و هر آنچه که از کارم و عملم ناپسند دانستی، و هر چیزی که از امر و حدود تو تعدی کردم، و هر چیزی که وعده کردم و خلف وعده کردم، و هر چیزی که عهد کردم و نقض کردم، و هر گناهی که انجام دادم، هر ستمی که کردم، هر جوری که کردم، هر انحرافی که منحرف شدم، هر نادانی که کردم، هر بدی که انجام دادم، قدیم یا جدید، کوچک یا بزرگ، جزئی یا مهم، از آنچه که میدانم و از آنچه که نمیدانم را بر من ببخشی.
و هر آنچه که چشمم بر آن نظر کرد و گوشم به آن گوش سپرد یا زبانم به آن نطق کرد یا در حلقم گوارا بود یا در درونم وارد شد یا در سینهام وسوسه کرد یا قلبم به آن اطمینان یافت یا دستم به سویش باز شد یا پاهایم به سوی آن گام برداشت یا پوستم آن را لمس کرد یا دامنم با آن تماس پیدا کرد یا حالتم برای آن نرم شد یا یکی از ارکانم را برای آن دگرگون شد بر من ببخش؛ بخششی با عزم و قطعیت که بعد از آن گناهی را ترک نکند و بعد از آن نه گناهی مرتکب شوم و نه جرمی، بخششی که با آن قلبم را مطهر کنی و بارم را سبک کنی و با آن از گناهم درگذری و با آن بار گرانم را از دوش من بر داری و با آن عملم را تهذیب کنی و از بدیهایم بگذری و به هنگام فراق دنیا حجتم را بر من تلقین کنی و با آن در روز قیامت به ذات کریمت نگاه کنم در حالی که از تو نور و کرامتی بر من است.
ای انجامدهنده خیر و نعمت، ای عرضهکننده امور بزرگ، ای از بین برنده آسیب، ای اجابتکننده دعای درماندگان، ای رحمکننده بر مساکین! بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، نفسم به سوی تو استغاثه کرده است و تو منتهای چاره، امید و اندوخته من هستی. منتهای رغبتم به سوی توست، تو بینیاز هستی و من نیازمند، تو سرور و من بنده هستم و بنده فقط از سرورش مسألت میکند، بارالها دعایم را رد نکن، امیدم را قطع نکن و مرا با رد مسألتم مواجه نکن، پوزش و تضرع مرا بپذیر و شکوهام را بیاهمیت ندان، که امروز حاجت و رغبتم را نزد تو آوردهام و رویم را به سوی تو گردانیدهام. هیچ خدایی نیست جز تو پروردگار عرش عظیم، تو بهترین کسی هستی که مسألت شده، سخیترین کسی که عطا کرده، مهربانترین کسی که قادر است، محقترین کسی که رحم و مغفرت کرده، بخشیده و در گذشته است. تو محقترین کسی هستی که توبهام را پذیرفت و عذر و التماسم را قبول کرد. تو محقترین کسی هستی که پناه داد، رهایی بخشید و نجات داد. تو محقترین کسی هستی که کمک کرد، شنید و اجابت کرد؛ زیرا کسی بسان رحمت تو رحمت نمیکند و بسان نجات تو نجات نمی بخشد.
بارالها مرا ارشاد کن، استوار کن و بر آنچه که از اعمال دوست میداری و میپسندی توفیق بده، با رحمتت ای مهربانترین مهربانان، و بر محمد و همه خاندان محمد درود بفرست. از خداوند برتر بزرگ که به هرچه بخواهد لطف می کند، طلب لطف می کنم، برای آسان کردن آنچه که از دشواریاش میترسم، که آسان کردن دشوار بر خداوند راحت و آسان است و او بر هر چیزی تواناست. - البلد الأمین: 87، مصباح المتهجد: 348.[1] -
**[ترجمه]
الْکَامِلَةِ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلسَّجَّادِ علیه السلام وَ هُوَ مِنْ أَدْعِیَةِ الْأُسْبُوعِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ قَبْلَ الْأَشْیَاءِ وَ الْأَحْیَاءِ وَ الْآخِرِ بَعْدَ فَنَاءِ الْأَشْیَاءِ الْعَلِیمِ الَّذِی لَا یَنْسَی مَنْ ذَکَرَهُ وَ لَا یَنْقُصُ مَنْ شَکَرَهُ وَ لَا یُخَیِّبُ مَنْ دَعَاهُ وَ لَا یَقْطَعُ رَجَاءَ مَنْ رَجَاهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ وَ کَفَی بِکَ شَهِیداً وَ أُشْهِدُ جَمِیعَ مَلَائِکَتِکَ وَ رُسُلِکَ وَ سُکَّانِ سَمَاوَاتِکَ وَ حَمَلَةِ عَرْشِکَ وَ مَنْ بَعَثْتَ مِنْ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ أَنْشَأْتَ مِنْ أَصْنَافِ خَلْقِکَ أَنِّی أَشْهَدُ أَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ لَا عَدِیلَ وَ لَا خَلْفَ لِقَوْلِکَ وَ لَا تَبْدِیلَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ أَدَّی مَا حَمَّلْتَهُ إِلَی الْعِبَادِ وَ جَاهَدَ فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَقَّ الْجِهَادِ وَ أَنَّهُ بَشَّرَ بِمَا هُوَ حَقٌّ مِنَ الثَّوَابِ وَ أَنْذَرَ بِمَا هُوَ صِدْقٌ مِنَ الْعِقَابِ اللَّهُمَّ ثَبِّتْنِی عَلَی دِینِکَ مَا أَحْیَیْتَنِی وَ لَا تُزِغْ قَلْبِی بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنِی وَ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَتْبَاعِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ احْشُرْنِی فِی زُمْرَتِهِ وَ وَفِّقْنِی لِأَدَاءِ فَرْضِ الْجُمُعَاتِ وَ مَا أَوْجَبْتَ عَلَیَّ فِیهَا مِنَ الطَّاعَاتِ وَ قَسَمْتَ لِأَهْلِهَا مِنَ الْعَطَاءِ فِی یَوْمِ الْجَزَاءِ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (1).
**[ترجمه]المتهجد، جنة الأمان - مصباح المتهجد: 348، جنة الأمان: 96.[2] -
و آنچه که شهید به صحیفه کامله ملحق کرده است: دعایی دیگر از امام سجاد علیه السّلام و آن از ادعیه هفته است.
بنام خداوند بخشایشگر مهربان. ستایش خاص خدایی است که آغاز هستی پیش از پیدایش و زندگی است و پایان پس از فناء موجودات، دانایی که هر که یادش کندوی را از یاد نبرد و نعمتش را از آنکه سپاس می دارد نکاهد و نومید نسازد آنکه او را بخواند و امید امیدوارش را قطع نکند.
خدایا من تو را گواه میگیرم و گواه بودن تو کافی است و گواه میگیرم تمام فرشتگان و ساکنین آسمانها و حاملین عرشت را و پیمبران و رسولانت را که برانگیختی و انواع موجودات را که آفریدی (همه را گواه گیرم) که من گواهی دهم: تویی خدایی که معبودی جز تو نیست و یگانه ای که شریک و همتا نداری و خلاف و تغییر و تبدیلی در گفتار تو نیست و گواهی دهم که محمد صلی الله علیه و آله بنده و رسول تو است که آنچه مأمورش کرده بودی را به بندگانت رسانید و درباره خدای عزوجل، آنطور که باید کوشش کرد و بدان پاداش نیکی که حق و درست بود مژده داد و بدان عقابی که راست بود بیم داد.
خدایا، تا مرا زنده نگاه میداری، بر دین خویش ثابتم گردان و دلم را پس از آنکه راهنماییام کرده ای منحرف مساز و به من از نزد خود رحمتی ببخشای که همانا تویی بخشایشگر. درود فرست بر محمد و بر آلش و مرا از پیروان و شیعیانش قرار ده و در گروه وی محشورم کن و موفقم دار برای ادای فرض جمعه ها و طاعاتی که در آنها بر من واجب کردی و عطاهایی که در روز جزا به اهل آن (طاعات و جمعه ها) قسمت کرده ای، که همانا تویی مقتدر فرزانه. - مصباح الکفعمی: 96 - 97.[1] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ(2)، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ، وَ مِنْهَاجُ الصَّلَاحِ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلْکَاظِمِ علیه السلام وَ هُوَ مِنْ أَدْعِیَةِ الْأُسْبُوعِ مَرْحَباً بِخَلْقِ اللَّهِ الْجَدِیدِ وَ بِکُمَا مِنْ کَاتِبَیْنِ وَ شَاهِدَیْنِ اکْتُبَا بِسْمِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ أَنَّ الْکِتَابَ کَمَا أَنْزَلَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ حَیَّا اللَّهُ مُحَمَّداً بِالسَّلَامِ وَ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ شَرَائِفُ تَحِیَّاتِهِ وَ سَلَامُهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ
ص: 134
أَصْبَحْتُ فِی أَمَانِ اللَّهِ الَّذِی لَا یُسْتَبَاحُ وَ فِی ذِمَّةِ اللَّهِ الَّتِی لَا تُخْفَرُ وَ فِی جِوَارِ اللَّهِ الَّذِی لَا یُضَامُ وَ کفنه [کَنَفِهِ] الَّذِی لَا یُرَامُ وَ جَارُ اللَّهِ آمِنٌ مَحْفُوظٌ مَا شَاءَ اللَّهُ کُلُّ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا یَأْتِی بِالْخَیْرِ إِلَّا اللَّهُ مَا شَاءَ اللَّهُ نِعْمَ الْقَادِرُ اللَّهُ مَا شَاءَ اللَّهُ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ یَحْبِسَ رِزْقِی وَ یَحْجُبُ مَسْأَلَتِی أَوْ یَقْصُرُ بِی عَنْ بُلُوغِ مَسْأَلَتِی أَوْ یَصُدُّ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ عَنِّی اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ ارْزُقْنِی وَ ارْحَمْنِی وَ اجْبُرْنِی وَ عَافِنِی وَ اعْفُ عَنِّی وَ ارْفَعْنِی وَ اهْدِنِی وَ انْصُرْنِی وَ أَلْقِ فِی قَلْبِیَ الصَّبْرَ وَ النَّصْرَ یَا مَالِکَ الْمُلْکِ فَإِنَّهُ لَا یَمْلِکُ ذَلِکَ غَیْرُکَ اللَّهُمَّ وَ مَا کَتَبْتَ عَلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَوَفِّقْنِی فِیهِ وَ اهْدِنِی لَهُ وَ مُنَّ عَلَیَّ بِهِ کُلِّهِ وَ أَعِنِّی وَ ثَبِّتْنِی عَلَیْهِ وَ اجْعَلْهُ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْ غَیْرِهِ وَ آثَرَ عِنْدِی مِمَّا سِوَاهُ وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ رِضْوَانَکَ وَ الْجَنَّةَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ النَّارِ وَ أَسْأَلُکَ النَّصِیبَ الْأَوْفَرَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ اللَّهُمَّ طَهِّرْ لِسَانِی مِنَ الْکَذِبِ وَ قَلْبِی مِنَ النِّفَاقِ وَ عَمَلِی مِنَ الرِّیَاءِ وَ بَصَرِی مِنَ الْخِیَانَةِ فَإِنَّکَ تَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتُ عِنْدَکَ مَحْرُوماً مُقَتَّراً عَلَیَّ رِزْقِی فَامْحُ حِرْمَانِی وَ تَقْتِیرَ رِزْقِی وَ اکْتُبْنِی عِنْدَکَ مَرْزُوقاً مُوَفَّقاً لِلْخَیْرَاتِ فَإِنَّکَ قُلْتَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).
**[ترجمه]المتهجد، البلد، الجنة - مصباح الکفعمی: 96 - 97.[2] - ،
الاختیار و منهاج الصلاح: دعایی دیگر از کاظم علیه السّلام و آن از ادعیه هفته است:
مرحبا بر آفرینش جدید خدا، و بر شما ای دو کاتب و شاهد. بنویسید: به نام خدا. شهادت میدهم که هیچ خدایی خدای یگانه نیست. شریکی برای او نیست، و شهادت میدهم که محمد بنده و رسول است و اسلام چنان است که او وصف کرد و دین چنان است که او وضع کرد و کتاب چنان است که او نازل فرمود و قول چنان است که او حدیث کرد و خدا همان حق آشکار است.
خداوند با سلام، صلوات، برکات، شریفترین تحیتهایش بر محمد درود بگوید و سلام او بر محمد و خاندان او باد.
در امان خدا قرار گرفتهام که از بین نمی رود، و در عهد خدا که نقض نمیشود و در جوار خدا که بر آن ستم نمیشود و در کنف او که قصد نمیشود و همسایه خدا ایمن و محفوظ است تا زمانی که خدا بخواهد، هر نعمتی از خداست ماشاءالله؛ کسی خیر نمی آورد جز خدا ماشاءالله؛ خدا بهترین قادر است ماشاءالله؛ بر خدا توکل کردم، شهادت میدهم که هیچ خدایی جز الله نیست، یگانه است و شریک ندارد و ملک از آن اوست و حمد از آن اوست، زنده می کند و میمیراند و او زندهای است که نمیمیرد، خیر در دست اوست و او بر هر چیزی تواناست.
بارالها، هر گناهی که روزیام را حبس میکند و از مسألتم ممانعت میکند یا مرا از رسیدن به مسألتم باز میدارد یا ذات کریم تو را از من بازمیدارد، بر من ببخش. بارالها مرا ببخش، به من روزی عطا کن و مرا رحمت کن و اصلاحم کن و سلامتی ببخش و از من درگذر و مرا رفعت بخش و هدایت و یاری کن، و در دلم صبر و یاری قرار بده، ای مالک الملک که جز تو آن را مالک نیست .
بارالها، هر خیری که برایم نوشتی، مرا در آن توفیق بده و به آن هدایت کن و با همه آن بر من لطف کن و یاریام کن و مرا بر آن ثابت کن، و آن را از غیر آن نزد من محبوبتر و برتر قرار بده و از فضلت بر من بیافزای. بارالها من رضوان و بهشتت را از تو میخواهم و از خشم و آتشت به تو پناه میبرم و بهره فراوانتر در جنات نعیم را از تو میخواهم. بارالها زبانم را از دروغ، قلبم را از نفاق، عملم را از ریا، چشمم را از خیانت پاک کن که تو از چشمهای خیانتکار و هر آنچه در سینهها پنهان است آگاهی. بارالها،
اگر نزد تو محروم و در روزی اندک بودم، حرمان و اندکی روزیام را پاک کن و مرا نزد خودت روزی دادهشده و توفیقیابنده به خیرات بنویس که تو خدای متبارک و متعالی فرمودی: {خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند و اصل کتاب نزد اوست.} بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست که تو ستودنی قابل ستایش هستی. - مصباح المتحجد: 350، البلد الأمین: 87.[1] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: تَسْبِیحُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ الْوَقَارَ وَ تَأَزَّرَ بِهِ سُبْحَانَ مَنْ تَعَطَّفَ بِالْمَجْدِ وَ تَکَرَّمَ بِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ سُبْحَانَ مَنْ أَحْصَی کُلَّ شَیْ ءٍ بِعِلْمِهِ سُبْحَانَ ذِی الطَّوْلِ وَ الْفَضْلِ سُبْحَانَ ذِی الْمَنِّ وَ النِّعَمِ سُبْحَانَ ذِی الْقُدْرَةِ وَ الْکَرَمِ
ص: 135
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ مُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِنْ کِتَابِکَ وَ بِاسْمِکَ الْأَعْظَمِ وَ ذِکْرِکَ الْأَعْلَی وَ بِکَلِمَاتِکَ التَّامَّةِ وَ تَمَّتْ کَلِمَاتُکَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِکَ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْکَرِیمُ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ أَسْأَلُکَ بِمَا لَا یَعْدِلُهُ شَیْ ءٌ مِنْ مَسَائِلِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ أَنْ تُوَسِّعَ عَلَیَّ رِزْقِی فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ سُبْحَانَ الْحَیِّ الْحَلِیمِ سُبْحَانَ الْحَلِیمِ الْکَرِیمِ سُبْحَانَ الْبَاعِثِ الْوَارِثِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).
عُوذَةُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ
**[ترجمه]المتهجد، البلد، الجنة و الاختیار: تسبیح روز جمعه: به نام خداوند بخشایشگر مهربان. منزه است کسیکه جامه عزت و وقار بر تن کرد و آن را به خود پوشاند، منزه است کسیکه با مجد مهربانی کرد و کرامت ورزید، منزه است کسیکه تسبیح جز برای او شایسته نیست، منزه است کسیکه هر چیزی را با علمش شمرد، منزه است صاحب لطف و فضل، منزه است صاحب منت و نعمت، منزه است صاحب قدرت و کرم.
بارالها، من به جایگاههای عزت از عرشت، منتهای رحمت از کتابت، و با اسم اعظمت و ذکر والایت، و با کلمات کاملت از تو میخواهم، در حالیکه کلماتت از نظر صدق و عدل کامل شد، هیچ تبدیلکنندهای برای کلمات تو نیست که تو شکستناپذیر بخشنده هستی.
ای صاحب جود و اکرام، با درخواستی که چیزی جای آن را نمی گیرد از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و در کارم گشایش و راه نجاتی برایم قرار بده و روزیام را از راحتی و عافیتی از جانب خودت بر من گسترش دهی، منزه است زنده بردبار، منزه است بردبار بخشنده، منزه است برانگیزنده وارث، منزه است خداوند والای بزرگ، منزه است او و به حمد او مشغول هستم.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست چنانکه بر ابراهیم و خاندان ابراهیم درود فرستادی و برکت ببخش که تو ستودنی و قابل ستایش هستی. - البلد الأمین: 88، جنة الأمان: 97، مصباح المتهجد: 348.[1] -
تعویذ روز جمعه
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْعَلَوِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام کَتَبَ هَذِهِ الْعُوذَةَ لِابْنِهِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام وَ هُوَ صَبِیٌّ فِی الْمَهْدِ وَ کَانَ یُعَوِّذُهُ بِهَا یَوْماً فَیَوْماً.
الْبَلَدُ(3)، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ اللَّهُمَّ رَبَّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ وَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ قَاهِرَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ خَالِقَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مَالِکَهُ کُفَّ عَنِّی بَأْسَ أَعْدَائِنَا وَ مَنْ أَرَادَ بِنَا سُوءاً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ أَعْمِ أَبْصَارَهُمْ وَ قُلُوبَهُمْ وَ اجْعَلْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ حِجَاباً وَ حَرَساً وَ مَدْفَعاً إِنَّکَ رَبُّنَا وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ لَنَا إِلَّا بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْنَا وَ إِلَیْهِ أَنَبْنَا وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ رَبَّنَا وَ عَافِنَا مِنْ شَرِّ کُلِّ سُوءٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها وَ مِنْ شَرِّ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ سُوءٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ
ص: 136
رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ إِلَهَ الْمُرْسَلِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ وَ خُصَّ مُحَمَّداً وَ آلَهُ بِأَتَمِّ ذَلِکَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ أُومِنُ وَ بِاللَّهِ أَعُوذُ وَ بِاللَّهِ أَعْتَصِمُ وَ بِاللَّهِ أَسْتَجِیرُ وَ بِعِزَّةِ اللَّهِ وَ مَنَعَتِهِ أَمْتَنِعُ مِنْ شَیَاطِینِ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ وَ مِنْ رَجِلِهِمْ وَ خَیْلِهِمْ وَ رَکْضِهِمْ وَ عَطْفِهِمْ وَ رَجْعَتِهِمْ وَ کَیْدِهِمْ وَ شَرِّهِمْ وَ شَرِّ مَا یَأْتُونَ بِهِ تَحْتَ اللَّیْلِ وَ تَحْتَ النَّهَارِ مِنَ الْبُعْدِ وَ الْقُرْبِ وَ مِنْ شَرِّ الْغَائِبِ وَ الْحَاضِرِ وَ الشَّاهِدِ وَ الزَّائِرِ أَحْیَاءً وَ أَمْوَاتاً أَعْمَی وَ بَصِیراً وَ مِنْ شَرِّ الْعَامَّةِ وَ الْخَاصَّةِ وَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ وَسْوَسَتِهَا وَ مِنْ شَرِّ الدَّنَاهِشِ وَ الْحِسِّ وَ اللَّمْسِ وَ اللُّبْسِ وَ مِنْ عَیْنِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ بِالاسْمِ الَّذِی اهْتَزَّ لَهُ عَرْشُ بِلْقِیسَ وَ أُعِیذُ دِینِی وَ جَمِیعَ مَا تَحُوطُهُ عِنَایَتِی مِنْ شَرِّ کُلِّ صُورَةٍ وَ خَیَالٍ أَوْ بَیَاضٍ أَوْ سَوَادٍ أَوْ تِمْثَالٍ أَوْ مُعَاهَدٍ أَوْ غَیْرِ مُعَاهَدٍ مِمَّنْ سَکَنَ الْهَوَاءَ وَ السَّحَابَ وَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورَ وَ الظِّلَّ وَ الْحَرُورَ وَ الْبَرَّ وَ الْبُحُورَ وَ السَّهْلَ وَ الْوُعُورَ وَ الْخَرَابَ وَ الْعُمْرَانَ وَ الْآکَامَ وَ الْآجَامَ وَ الْمَغَایِضَ وَ الْکَنَائِسَ وَ النَّوَاوِیسَ وَ الْفَلَوَاتِ وَ الْجَبَّانَاتِ مِنَ الصَّادِرِینَ وَ الْوَارِدِینَ مِمَّنْ یَبْدُو بِاللَّیْلِ وَ یَنْتَشِرُ بِالنَّهَارِ وَ بِالْعَشِیِّ وَ الْإِبْکَارِ وَ الْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ وَ الْمُرِیبِینَ وَ الْأَسَامِرَةِ وَ الْأَفَاتِرَةِ وَ الْفَرَاعِنَةِ وَ الْأَبَالِسَةِ وَ مِنْ جُنُودِهِمْ وَ أَزْوَاجِهِمْ وَ عَشَائِرِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ وَ مِنْ هَمْزِهِمْ وَ لَمْزِهِمْ وَ نَفْثِهِمْ وَ وِقَاعِهِمْ وَ أَخْذِهِمْ وَ سِحْرِهِمْ وَ ضَرْبِهِمْ وَ عَبَثِهِمْ وَ لَمْحِهِمْ وَ احْتِیَالِهِمْ وَ أَخْلَاقِهِمْ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ مِنَ السَّحَرَةِ وَ الْغِیلَانِ وَ أُمِّ الصِّبْیَانِ وَ مَا وَلَدُوا وَ مَا وَرَدُوا وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ دَاخِلٍ وَ خَارِجٍ وَ عَارِضٍ وَ مُتَعَرِّضٍ وَ سَاکِنٍ وَ مُتَحَرِّکٍ وَ ضَرَبَانِ عِرْقٍ وَ صُدَاعٍ وَ شَقِیقَةٍ وَ أُمِّ مِلْدَمٍ وَ الْحُمَّی وَ الْمُثَلَّثَةِ وَ الرِّبْعِ وَ الْغِبِّ وَ النَّافِضَةِ وَ الصَّالِبَةِ وَ الدَّاخِلَةِ وَ الْخَارِجَةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا إِنَّکَ عَلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً(1).
**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 348.[2] - :
جمعی از ابومفضل به ما خبر دادهاند که ابوجعفر محمد بن علی علیه السّلام این تعویذ را برای پسرش ابوالحسن علیه السلام نوشت، در حالی که او کودکی در گهواره بود؛ و با آن، او را یک روز در میان تعویذ می کرد.
البلد - البلد الأمین: 88.[3] - ،
الجنة، و الاختیار: به نام خداوند بخشایشگر مهربان. هیچ قدرت و توانی نیست جز با خدای والای بزرگ، بارالها ای پروردگار ملائکه، روح، انبیاء و مرسلین، ای غالب بر هر کسی که در آسمانها و زمینهاست، ای خالق و مالک همه چیز، قدرت دشمنانمان و هر کسی که از جنیان و آدمیان به من قصد سوء کرد را از من باز بدار، و دیده و دلهای آنان را کور کن، و میان ما و آنها حجاب، مراقبت و بازدارنده ای قرار بده که تو پروردگار ما هستی و هیچ قدرت و توانی برای ما نیست جز با خدا. بر او توکل کردیم و به سوی او توبه کردیم و او شکستناپذیر و داناست. بارالها مرا از شر هر بدی و از شر هر جنبنده ای که تو بر او مسلط هستی و از شر هر آنچه که در شب و روز ساکن است و از شر هر بدی و از شر هر صاحب شری سلامت بدار.
ای پروردگار جهانیان و خدای رسولان، بر محمد و همه خاندان محمد درود بفرست و محمد و خاندان او را به کاملترین آن مخصوص بگردان و هیچ قدرت و توانی نیست جز با خدای بلند مرتبه بزرگ .
به نام خدا و به خدا ایمان میآورم، و به خدا پناه میبرم و به خدا تمسک میجویم، و به خدا پناه میآورم، و به عزت خدا و شکست ناپذیری او پناه میبرم، از شیاطین جن و انس، و از پیاده، سواره، دونده، انعطاف، رجعت، نیرنگ، شر آنان و شر هر آنچه که در شب و در روز و از دور و از نزدیک میآورند. از شر غائب و حاضر، شاهد و زائر، زنده باشند یا مرده، نابینا و بینا، و از شر عامه و خاصه و از شر نفسم و وسوسههای آن، از شر دناهش - نوعی پری - ، حس، لمس و التباس، از چشم جنیان و آدمیان خودداری میکنم و به اسمی که تخت بلقیس با آن به لرزه درآمد؛ و دینم و همه آنچه که توجهام آن را احاطه میکند را از شر هر صورت و خیالی یا سفیدی و سیاهی یا تمثالی یا شناختهها و ناشناختهها، از هر که در هوا و ابر ساکن شد، تاریکی و نور، سایه و گرما، خشکی و دریا، دشت و ناهمواری، خرابی و آبادانی، صخرهها و بیشهها، جنگلها و کلیساها، قبرستان های نصاری و دشتها و قبرستانها، از واردشوندگان و خارجشوندگان، از کسانی که در شب ظاهر میشوند و در روز، شامگاه، بامداد، صبحگاه و عصرهنگام پراکنده می شوند، شکبرانگیزها، سامریها - قصهگویان شب -، افاتره - که باعث ضعف بدن میشوند -، فراعنه، ابلیس ها؛ از لشکرها، همسران، عشیرهها و قبایل آنان، از گوشه و کنایه و زخم زبانهای آنان، دمیدن، پیکار، گرفتن، سحر، ضرب، به بازی گرفتن، اشاره، حیله و اخلاق آنان، و از شر هر صاحب شری از ساحران و غولان، ام صبیان، آنچه زاییدند و آنچه وارد شدند و از شر هر صاحب شر داخل، خارج، عارض، متعرّض، ساکن و متحرک، ضربان رگ، سردرد، صراع، ام ملدم - نوعی سردرد -، تب، تب وارد در روز سوم، روز چهارم، نوبه، بیماری رعشهآور، بیماریهای داخلی و خارجی، و از شر هر جنبنده ای که تو بر او مسلط هستی؛ که تو بر صراط مستقیم هستی. و درود و سلام فراوان خدا بر محمد و خاندان محمد باد. - 1.جنة الأمان (مصباح الکفعمی): 99، و در حاشیه آن شرح برخی واژههای دشوار آمده است، و این دعا با شرح و توضیح آن در ج 94: 204 و 362 بیان شد. -
**[ترجمه]
طِبُّ الْأَئِمَّةِ، بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: عُوذَةُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ
ص: 137
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ اللَّهُ رَبَّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ وَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ قَاهِرَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ خَالِقَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مَالِکَهُ کُفَّ بَأْسَهُمْ وَ أَعْمِ أَبْصَارَهُمْ وَ قُلُوبَهُمْ وَ اجْعَلْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ حَرَساً وَ حِجَاباً وَ مَدْفَعاً إِنَّکَ رَبُّنَا لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْنا وَ إِلَیْکَ أَنَبْنا وَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ عَافِ فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا وَ مِنْ شَرِّ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ سُوءٍ آمِینَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ (1).
**[ترجمه]طب الائمه: با اسنادش از صادق علیه السّلام: تعویذ روز جمعه: به نام خداوند بخشایشگر مهربان. هیچ قدرت و توانی نیست جز با خدای والای بزرگ. بارالها ای پروردگار ملائکه، روح، انبیاء و مرسلین، ای غالب بر کسی که در آسمانها و زمینهاست، ای خالق و مالک همه چیز، تیرهای آنان را از من باز بدار، و دیده و دلهای آنان را کور کن، و میان ما و آنها حجاب، مراقب و بازدارنده قرار بده که تو پروردگار ما هستی و هیچ قدرت و توانی برای ما نیست جز با خدا، بر او توکل کردیم و به سوی او توبه کردیم و تو شکستناپذیر و دانا هستی. فلان بن فلانة را از شر هر جنبنده ای که تو بر او مسلط هستی و از شر هر آنچه که در شب و روز ساکن است و از شر هر سوء سلامت بدار، آمین یا رب العالمین و درود خدا بر محمد نبی رحمت و خاندان مطهر او باد. - طب الأئمة: 44 – 45 چاپ نجف.[1] -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ(2)،: دُعَاءٌ عَظِیمٌ یُدْعَی بِهِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ مِنْ أَدْعِیَةِ الْأُسْبُوعِ لِعَلِیٍّ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا مِنْ شَیْ ءٍ کَانَ وَ لَا مِنْ شَیْ ءٍ کَوَّنَ مَا قَدْ کَانَ مُسْتَشْهِدٌ بِحُدُوثِ الْأَشْیَاءِ عَلَی أَزَلِیَّتِهِ وَ بِمَا وَسَمَهَا بِهِ مِنَ الْعَجْزِ عَلَی قُدْرَتِهِ وَ بِمَا اضْطَرَّهَا إِلَیْهِ مِنَ الْفَنَاءِ عَلَی دَوَامِهِ لَمْ یَخْلُ مِنْهُ مَکَانٌ فَیُدْرَکَ بِأَیْنِیَّتِهِ وَ لَا لَهُ شَبَحُ مِثَالٍ فَیُوصَفَ بِکَیْفِیَّةٍ وَ لَمْ یَغِبْ عَنْ شَیْ ءٍ فَیُعْلَمَ بِحَیْثِیَّتِهِ مُبَایِنٌ لِجَمِیعِ مَا أَحْدَثَ فِی الصِّفَاتِ وَ مُمْتَنِعٌ عَنِ الْإِدْرَاکِ بِمَا ابْتَدَعَ مِنْ تَصَرُّفِ الذَّوَاتِ وَ خَارِجٌ بِالْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ مِنْ جَمِیعِ تَصَرُّفِ الْحَالاتِ مُحَرَّمٌ عَلَی بَوَارِعِ نَاقِبَاتِ الْفِطَنِ تَحْدِیدُهُ وَ عَلَی عَوَامِقِ ثَاقِبَاتِ الْفِکَرِ تَکْیِیفُهُ وَ عَلَی غَوَائِصِ سَابِحَاتِ النَّظَرِ تَصْوِیرُهُ وَ لَا تَحْوِیهِ الْأَمَاکِنُ لِعَظَمَتِهِ وَ لَا تَذْرَعُهُ الْمَقَادِیرُ لِجَلَالِهِ وَ لَا تَقْطَعُهُ الْمَقَایِیسُ لِکِبْرِیَائِهِ مُمْتَنِعٌ عَنِ الْأَوْهَامِ أَنْ تَکْتَنِهَهُ وَ عَنِ الْأَفْهَامِ أَنْ تَسْتَغْرِقَهُ وَ عَنِ الْأَذْهَانِ أَنَّ تُمَثِّلَهُ قَدْ یَئِسَتْ عَنِ اسْتِنْبَاطِ الْإِحَاطَةِ بِهِ طَوَامِحُ الْعُقُولِ وَ نَضَبَتْ عَنِ الْإِشَارَةِ إِلَیْهِ بِالاکْتِنَاهِ بِحَارُ الْعُلُومِ وَ رَجَعَتْ بِالصُّغْرِ مِنَ السُّمُوِّ إِلَی وَصْفِ قُدْرَتِهِ لَطَائِفُ الْخُصُومِ
ص: 138
وَاحِدٌ لَا مِنْ عَدَدٍ وَ دَائِمٌ لَا بِأَمَدٍ وَ قَائِمٌ لَا بِعَمَدٍ لَیْسَ بِجِنْسٍ فَتُعَادِلَهُ الْأَجْنَاسُ وَ لَا بِشَبَحٍ فَتُضَارِعَهُ الْأَشْبَاحُ وَ لَا کَالْأَشْیَاءِ فَتَقَعَ عَلَیْهِ الصِّفَاتُ قَدْ ضَلَّتِ الْعُقُولُ فِی أَمْوَاجِ تَیَّارِ إِدْرَاکِهِ وَ تَحَیَّرَتِ الْأَوْهَامُ عَنْ إِحَاطَةِ ذِکْرِ أَزَلِیَّتِهِ وَ حَصِرَتِ الْأَفْهَامُ عَنِ اسْتِشْعَارِ وَصْفِ قُدْرَتِهِ وَ غَرِقَتِ الْأَذْهَانُ فِی لُجَجِ أَفْلَاکِ مَلَکُوتِهِ مُقْتَدِرٌ بِالْآلَاءِ مُمْتَنِعٌ بِالْکِبْرِیَاءِ وَ مُتَمَلِّکٌ عَلَی الْأَشْیَاءِ فَلَا دَهْرٌ یُخْلِقُهُ وَ لَا وَصْفٌ یُحِیطُ بِهِ قَدْ خَضَعَتْ لَهُ رِقَابُ الصِّعَابِ فِی مَحَلِّ تُخُومِ قَرَارِهَا وَ أَذْعَنَتْ لَهُ رَوَاصِنُ الْأَسْبَابِ فِی مُنْتَهَی شَوَاهِقِ أَقْطَارِهَا مُسْتَشْهَدٌ بِکُلِّیَّةِ الْأَجْنَاسِ عَلَی رُبُوبِیَّتِهِ وَ بِعَجْزِهَا عَلَی قُدْرَتِهِ وَ بِفُطُورِهَا عَلَی قِدْمَتِهِ وَ بِزَوَالِهَا عَلَی بَقَائِهِ فَلَا لَهَا مَحِیصٌ عَنْ إِدْرَاکِهِ إِیَّاهَا وَ لَا خُرُوجٌ عَنْ إِحَاطَتِهِ بِهَا وَ لَا احْتِجَابٌ عَنْ إِحْصَائِهِ لَهَا وَ لَا امْتِنَاعٌ مِنْ قُدْرَتِهِ عَلَیْهَا کَفَی بِإِتْقَانِ الصُّنْعِ لَهُ آیَةً وَ بِتَرْکِیبِ الطَّبْعِ عَلَیْهِ دَلَالَةً وَ بِحُدُوثِ الْفَطْرِ عَلَیْهِ قِدْمَةً وَ بِإِحْکَامِ الصَّنْعَةِ عَلَیْهِ عِبْرَةً فَلَا إِلَیْهِ حَدٌّ مَنْسُوبٌ وَ لَا لَهُ مَثَلٌ مَضْرُوبٌ وَ لَا شَیْ ءٌ عَنْهُ بِمَحْجُوبٍ تَعَالَی عَنْ ضَرْبِ الْأَمْثَالِ لَهُ وَ الصِّفَاتِ الْمَخْلُوقَةِ عُلُوّاً کَبِیراً وَ سُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی خَلَقَ الدُّنْیَا لِلْفَنَاءِ وَ الْبُیُودِ وَ الْآخِرَةَ لِلْبَقَاءِ وَ الْخُلُودِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی لَا یَنْقُصُهُ مَا أَعْطَی فَأَسْنَی وَ إِنْ جَازَ الْمُدَی فِی الْمُنَی وَ بَلَغَ الْغَایَةَ الْقُصْوَی وَ لَا یَجُورُ فِی حُکْمِهِ إِذَا قَضَی وَ سُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی لَا یُرَدُّ مَا قَضَی وَ لَا یُصْرَفُ مَا أَمْضَی وَ لَا یَمْنَعُ مَا أَعْطَی وَ لَا یَهْفُو وَ لَا یَنْسَی وَ لَا یُعَجِّلُ بَلْ یُمْهِلُ وَ یَعْفُو وَ یَغْفِرُ وَ یَرْحَمُ وَ یَصْبِرُ وَ لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الشَّاکِرُ لِلْمُطِیعِ لَهُ الْمُمْلِی لِلْمُشْرِکِ بِهِ الْقَرِیبُ مِمَّنْ دَعَاهُ عَلَی حَالٍ بَعْدَهُ وَ الْبَرِّ الرَّحِیمِ لِمَنْ لَجَأَ إِلَی ظِلِّهِ وَ اعْتَصَمَ بِحَبْلِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْمُجِیبُ لِمَنْ نَادَاهُ بِأَخْفَضِ صَوْتِهِ السَّمِیعُ لِمَنْ نَاجَاهُ لِأَغْمَضِ سِرِّهِ الرَّءُوفُ بِمَنْ رَجَاهُ لِتَفْرِیجِ هَمِّهِ الْقَرِیبُ مِمَّنْ دَعَاهُ لِتَنْفِیسِ کَرْبِهِ وَ غَمِّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ عَمَّنْ أَلْحَدَ فِی آیَاتِهِ وَ انْحَرَفَ عَنْ بَیِّنَاتِهِ وَ دَانَ بِالْجُحُودِ فِی کُلِّ حَالاتِهِ وَ اللَّهُ
ص: 139
أَکْبَرُ الْقَاهِرُ لِلْأَضْدَادِ الْمُتَعَالِی عَنِ الْأَنْدَادِ وَ الْمُتَفَرِّدُ بِالْمِنَّةِ عَلَی جَمِیعِ الْعِبَادِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ الْمُحْتَجِبُ بِالْمَلَکُوتِ وَ الْعِزَّةِ الْمُتَوَحِّدُ بِالْجَبَرُوتِ وَ الْقُدْرَةِ الْمُتَرَدِّی بِالْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ الْمُتَقَدِّسُ بِدَوَامِ السُّلْطَانِ وَ الْغَالِبُ بِالْحُجَّةِ وَ الْبُرْهَانِ وَ نَفَاذِ الْمَشِیَّةِ فِی کُلِّ حِینٍ وَ أَوَانٍ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَعْطِهِ الْیَوْمَ أَفْضَلَ الْوَسَائِلِ وَ أَشْرَفَ الْعَطَاءِ وَ أَعْظَمَ الْحِبَاءِ وَ الْمَنَازِلِ وَ أَسْعَدَ الْجُدُودِ وَ أَقَرَّ الْأَعْیُنِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِهِ الْوَسِیلَةَ وَ الْفَضِیلَةَ وَ الْمَکَانَ الرَّفِیعَ وَ الْغِبْطَةَ وَ شَرَفَ الْمُنْتَهَی وَ النَّصِیبَ الْأَوْفَی وَ الْغَایَةَ الْقُصْوَی وَ الرَّفِیعَ الْأَعْلَی حَتَّی یَرْضَی وَ زِدْهُ بَعْدَ الرِّضَی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَمَرْتَ بِطَاعَتِهِمْ وَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَلْهَمْتَهُمْ عِلْمَکَ وَ اسْتَحْفَظْتَهُمْ کِتَابَکَ وَ اسْتَرْعَیْتَهُمْ عِبَادَکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ حَبِیبِکَ وَ خَلِیلِکَ وَ سَیِّدِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ وَ عَلَی آلِهِ الطَّیِّبِینَ الَّذِینَ أَمَرْتَ بِطَاعَتِهِمْ وَ أَوْجَبْتَ عَلَیْنَا حَقَّهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ اللَّهُمَّ إِنِّی أُقَدِّمُهُمْ بَیْنَ یَدَیْ مَسْأَلَتِی وَ حَاجَتِی وَ أَسْتَشْفِعُ بِهِمْ عِنْدَکَ أَمَامَ طَلِبَتِی وَ أَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ سُؤَالَ وَجِلٍ مِنِ انْتِقَامِکَ حَاذِرٍ مِنْ نَقِمَتِکَ فَزِعٍ إِلَیْکَ مِنْکَ لَمْ یَجِدْ لِفَاقَتِهِ مُجِیراً غَیْرَکَ وَ لَا لِخَوْفِهِ أَمْناً غَیْرَ فِنَائِکَ وَ تَطَوُّلِکَ یَا سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ عَلَیَّ مَعَ طُولِ مَعْصِیَتِی لَکَ أَقْصِدُ إِلَیْکَ وَ إِنْ کَانَتْ سَبَقَتْنِی الذُّنُوبُ وَ حَالَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ لِأَنَّکَ عِمَادُ الْمُعْتَمِدِ وَ رَصَدُ الْمُرْتَصِدِ لَا تَنْقُصُکَ الْمَوَاهِبُ وَ لَا تَغِیضُکَ الْمَطَالِبُ فَلَکَ الْمِنَنُ الْعِظَامُ وَ النِّعَمُ الْجِسَامُ یَا کَثِیرَ الْخَیْرِ یَا دَائِمَ الْمَعْرُوفِ یَا مَنْ لَا تَنْقُصُ خَزَائِنُهُ وَ لَا یَبِیدُ مُلْکُهُ وَ لَا تَرَاهُ الْعُیُونُ وَ لَا تَعْزُبُ مِنْهُ حَرَکَةٌ وَ لَا سُکُونٌ لَمْ تَزَلْ وَ لَا تَزَالُ وَ لَا یَتَوَارَی عَنْکَ مُتَوَارٍ فِی کَنِینِ أَرْضٍ وَ لَا سَمَاءٍ وَ لَا تُخُومٍ وَ لَا قَرَارٍ تَکَفَّلْتَ بِالْأَرْزَاقِ یَا رَزَّاقُ وَ تَقَدَّسْتَ عَنْ أَنْ تَتَنَاوَلَکَ الصِّفَاتُ وَ تَعَزَّزْتَ عَنْ أَنْ یُحِیطَ بِکَ تَصَارِیفُ اللُّغَاتِ وَ لَمْ تَکُنْ مُسْتَحْدَثاً فَتُوجَدَ مُتَنَقِّلًا عَنْ حَالَةٍ إِلَی حَالَةٍ بَلْ أَنْتَ الْفَرْدُ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ
ص: 140
وَ الْبَاطِنُ وَ الظَّاهِرُ ذُو الْعِزِّ الْقَاهِرِ جَزِیلُ الْعَطَاءِ جَلِیلُ الثَّنَاءِ سَابِغُ النَّعْمَاءِ دَائِمُ الْبَقَاءِ أَحَقُّ مَنْ تَجَاوَزَ وَ عَفَا عَمَّنْ ظَلَمَ وَ أَسَاءَ بِکُلِّ لِسَانٍ إِلَهِی تُمَجَّدُ وَ فِی کُلِّ الشَّدَائِدِ عَلَیْکَ یُعْتَمَدُ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ الْمَجْدُ لِأَنَّکَ الْمَالِکُ الْأَبَدُ وَ الرَّبُّ السَّرْمَدُ أَتْقَنْتَ إِنْشَاءَ الْبَرَایَا فَأَحْکَمْتَهَا بِلُطْفِ التَّقْدِیرِ وَ تَعَالَیْتَ فِی ارْتِفَاعِ شَأْنِکَ عَنْ أَنْ یُنْفَذَ فِیکَ حُکْمُ التَّغْیِیرِ أَوْ یُحْتَالَ مِنْکَ بِحَالٍ یَصِفُکَ بِهَا الْمُلْحِدُ إِلَی تَبْدِیلٍ أَوْ یُوجَدَ فِی الزِّیَادَةِ وَ النُّقْصَانِ مَسَاغٌ فِی اخْتِلَافِ التَّحْوِیلِ أَوْ تَلْتَثِقَ سَحَائِبُ الْإِحَاطَةِ بِکَ فِی بُحُورِ هِمَمِ الْأَحْلَامِ أَوْ تَمَثَّلَ لَکَ مِنْهَا جِبِلَّةٌ تَصِلُ إِلَیْکَ فِیهَا رَوِیَّاتُ الْأَوْهَامِ فَلَکَ مَوْلَایَ انْقَادَ الْخَلْقُ مُسْتَخْذِئِینَ بِإِقْرَارِ الرُّبُوبِیَّةِ وَ مُعْتَرِفِینَ خَاضِعِینَ بِالْعُبُودِیَّةِ سُبْحَانَکَ مَا أَعْظَمَ شَأْنَکَ وَ أَعْلَی مَکَانَکَ وَ أَنْطَقَ بِالصِّدْقِ بُرْهَانَکَ وَ أَنْفَذَ أَمْرَکَ وَ أَحْسَنَ تَقْدِیرَکَ سَمَکْتَ السَّمَاءَ فَرَفَعْتَهَا وَ مَهَّدْتَ الْأَرْضَ فَفَرَشْتَهَا وَ أَخْرَجْتَ مِنْهَا مَاءً ثَجَّاجاً وَ نَبَاتاً رَجْرَاجاً فَسَبَّحَکَ نَبَاتُهَا وَ جَرَتْ بِأَمْرِکَ مِیَاهُهَا وَ قَامَا عَلَی مُسْتَقَرِّ الْمَشِیَّةِ کَمَا أَمَرْتَهُمَا فَیَا مَنْ تَعَزَّزَ بِالْبَقَاءِ وَ قَهَرَ عِبَادَهُ بِالْفَنَاءِ أَکْرِمْ مَثْوَایَ فَإِنَّکَ خَیْرُ مُنَتَجِعٍ لِکَشْفِ الضُّرِّ یَا مَنْ هُوَ مَأْمُولٌ فِی کُلِّ عُسْرٍ وَ مُرْتَجًی لِکُلِّ یُسْرٍ بِکَ أَنْزَلْتُ الْیَوْمَ حَاجَتِی وَ إِلَیْکَ أَبْتَهِلُ فَلَا تَرُدَّنِی خَائِباً مِمَّا رَجَوْتُ وَ لَا تَحْجُبْ دُعَائِی عَنْکَ إِذْ فَتَحْتَهُ لِی فَدَعَوْتُ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَکِّنْ رَوْعَتِی وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً وَاسِعاً سَائِغاً حَلَالًا طِیباً هَنِیئاً مَرِیئاً لَذِیذاً فِی عَافِیَةٍ اللَّهُمَّ اجْعَلْ خَیْرَ أَیَّامِی یَوْمَ أَلْقَاکَ وَ اغْفِرْ لِی خَطَایَایَ فَقَدْ أَوْحَشَتْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ ذُنُوبِی فَقَدْ أَوْبَقَتْنِی فَإِنَّکَ مُجِیبٌ مُثِیبٌ رَقِیبٌ قَرِیبٌ قَادِرٌ غَافِرٌ قَاهِرٌ رَحِیمٌ کَرِیمٌ قَیُّومٌ وَ ذَلِکَ عَلَیْکَ یَسِیرٌ وَ أَنْتَ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ اللَّهُمَّ إِنَّکَ افْتَرَضْتَ عَلَیَّ لِلْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ حُقُوقاً فَعَظَّمْتَهُنَّ وَ أَنْتَ أَوْلَی مَنْ حَطَّ الْأَوْزَارَ وَ خَفَّفَهَا وَ أَدَّی الْحُقُوقَ عَنْ عَبِیدِهِ فَاحْتَمِلْهُنَّ عَنِّی إِلَیْهِمَا وَ اغْفِرْ
ص: 141
لَهُمَا کَمَا رَجَاکَ کُلُّ مُوَحِّدٍ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ أَلْحِقْنَا وَ إِیَّاهُمْ بِالْأَبْرَارِ وَ أَبِحْ لَنَا وَ لَهُمْ جَنَّاتِکَ مَعَ النُّجَبَاءِ الْأَخْیَارِ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطَّیِّبِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).
**[ترجمه]البلد - البلد الأمین: 92.[2] - :
دعای بزرگی که در روز جمعه با آن دعا می شود و از ادعیه هفته علی علیه السّلام است:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد ازآن خدایی است که نه از چیزی بوده است و نه آنچه را که بوده است، از چیزی تکوین داده است. حادث بودن اشیاء گواه بر ازلیت او، ناتوانی پدیدهها دلیل قدرت بیمانند او و نابودی پدیدهها نشانه دائمی بودن اوست. هیچ مکانی از او خالی نیست که با تعلقش به مکان درک شود و هیچ شبیهی برای او نیست که با چگونگی آن وصف شود و از چیزی غایب نشده است تا با مکان شناخته شود.
مغایر است با جمیع آنچه که از صفات ایجاد کرد، ممتنع از درک به وسیله آنچه که در خصوص دگرگونی ذاتها خلق کرد، و با کبریاء و بزرگی از جمیع دگرگونی حالات خارج است. تعیین کردن حدود او بر اندیشههای پویای ماهر، پیدا کردن کیفیت او بر افکار ژرف و درخشان، و به تصویر کشیدن او بر نگاههای شناور ژرفنگر حرام گردیده - غیر ممکن - است، بهدلیل عظمتش، نه مکانها او را در بر میگیرد؛ به دلیل جلالتش، نه مقادیر او را اندازه میگیرد، و بهجهت کبریائش، نه میزان ها او را تقدیر میکند .
بر اندیشهها ناممکن است که به کنه او پی ببرند، و بر فهمها که او را دریابند و بر ذهنها که او را نمایان کنند. عقلهای بلندپرواز از به دست آوردن احاطه به او ناامید شدند و دریاهای دانش از اشاره به او با پی بردن به کنه او بازماندند، و جانهای دشمنان در توصیف قدرتش، از ارتفاع به خردی و کوچکی رسیدند.
یکی است نه به عدد، جاودان است نه به مدت، برپاست نه به تکیهگاه. نه جنس است که اجناس با او برابری کنند، نه شبح است که اشباح با او مشابهت کنند، و نه مانند اشیاء است که صفات بر او واقع شود. خردها در امواج دریای درک او گمراه، اندیشهها در احاطه به ذکر ازلی بودن او حیران، فهمها از بیان وصف قدرت او ناتوان و ذهنها در قعر افلاک ملکوت او غرق شدند.
مقتدر با نعمت، شکست ناپذیر با کبریاء، متملک بر اشیاء است؛ پس نه روزگاری او را فرسوده می کند و نه وصفی او را احاطه میکند، گردن سرسختان در محل مرزهای استقرار آن برای او خضوع کرد، و اسباب محکم در انتهای بلندیهای نواحی او به او اقرار کرد. کلیت اجناس بر ربوبیت او، عجز آن ها بر قدرت او، آفرینش آن بر قدمت او، زوال آن ها بر بقای او گواهی میدهد. و برای آن نه گریزی از ادراکش توسط او، و نه خروجی از احاطه او بر آن، و نه پوششی از شمردن آن توسط اوست، و نه بازدارنده ای از قدرت او برای آن است. نیکو کردن آفرینش بهعنوان نشانهای برای او، ترکیب سرشت بهعنوان دلالتی بر او، حادث بودن سرشت به عنوان قدمت، محکم سازی آفرینش به عنوان عبرت بر او، بس است. پس نه حدی به او منسوب است و نه مثالی برای او زده میشود، و نه چیزی از او پنهان است. خداوند از آوردن مثال و صفات خلقشده بسیار برتر است.
و منزه است خدایی که دنیا را برای فنا و ویرانی و آخرت را برای بقاء و جاودانگی آفرید، و منزه است خدایی که آنچه عطا کرد از او نمیکاهد بلکه والا میشود، گرچه در آرزو از امتداد فراتر برود و به حد نهایی برسد. و آنگاه که داوری کند، در حکمش ظلم نمیکند. و منزه است خدایی که آنچه تقدیر کرد رد نمیشود و آنچه که اجرا کرد منحرف نمیشود، و آنچه عطا کرد منع نمیشود و دچار لغزش نمیشود و فراموش نمیکند. تعجیل نمیکند بلکه مهلت میدهد، میبخشد و میآمرزد، رحم میکند و صبر میکند و در خصوص آنچه انجام میدهد از او سؤال نمیشود، بلکه از آنها سؤال میشود.
و هیچ خدایی نیست جز خدای شکرگزار بر اطاعتکننده از او، و نعمت دهنده بر شرک آورنده به او. با وجود دوریاش، به کسی که او را بخواند نزدیک است و نیکوکار بخشنده است بر کسی که به سایه او پناه برد و به ریسمان او چنگ زند. و هیچ خدایی نیست جز خدای اجابتکننده برای کسی که با آرامترین صدا او را ندا داد، شنوا برای کسی که پنهانترین رازش را با او نجوا کرد، رئوف بر کسی که برای گشایش در اندوهش به او امید بست، نزدیک به کسی که برای تسلی غم و اندوهش او را خواند. و هیچ خدایی نیست جز خدای بردبار بر کسی که در آیات او کفر ورزید و از بینات او منحرف شد و در تمامی حالاتش انکار پیشه کرد و خدا بزرگتر، غالب بر اضداد، برتر از داشتن مانندها، بر لطف بر تمامی بندگان یگانه است. و الله اکبر، با ملکوت و عزت در حجاب، با جبروت و قدرت یگانه، ردای کبریاء و عظمت بر تن کرده، و الله اکبر، منزه به دوام سلطان، غالب با حجت و برهان و اجرای مشیت او در هر لحظه و زمان.
بارخدایا، بر محمد، بنده و رسولت درود بفرست و برترین وسائل، شریفترین عطا، بزرگترین ارمغان و منزل، سعادتمندترین اقبال و روشنترین دیده را به او عطا کن. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و وسیله، فضیلت، جایگاه والا، غبطه، اوج شرافت، بهره کامل، هدف نهایی و رفعت بلند مرتبه را به او عطا کن تا راضی شود و بعد از رضا نیز بر او بیافزای.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، کسانیکه به طاعت آنان امر کردی و آلودگی را از آنان زدودی و پاکیزهشان نمودی. بارالها بر محمد و خاندان محمد، کسانیکه علمت را به آنان الهام کردی و کتابت را به آنان سپردی و بر بندگانت مراقبشان نهادی درود بفرست. بارالها بر محمد، بنده، رسول، حبیب و خلیلت، سرور اولینها و آخرینها از انبیاء، مرسلین، جمیع خلق، و بر خاندان پاک او که به طاعت آنان امر نمودی و حق و دوستی آنان را بر ما واجب کردی درود بفرست.
بارالها، من آنان را بر خواسته و حاجتم واسطه قرار می دهم و در مقابل درخواستم، در حضور تو آنان را شفیع میکنم. بارالها، بسان درخواست هراسان از انتقامت، بر حذر از عذابت، کسی که از تو به تو پناه برد، برای نیازش پناه دهنده ای جز تو نیافت و برای ترسش امانی جز درگاه تو نیافت، از تو میخواهم ای سرور و مولای من، با وجود طول معصیتم بر تو، لطف تو شامل حال من شد، تو را قصد میکنم گرچه گناهان بر من پیش گرفته و میان من و تو حائل شده است، که تو تکیهگاه تکیهکننده و انتظار چشم انتظار هستی، نه بخششها از تو می کاهد و نه خواستها تو را به خشم میآورد. و لطفهای بزرگ و نعمتهای سترگ از آن توست؛ ای که خیرش فراوان و احسانش دائمی است، ای کسی که اندوختههایش کاسته نمیشود و فرمانرواییاش نابود نمیشود، و چشمها او را نمیبیند و هیچ حرکت و سکونی از یاد او نمیرود، پیوسته بوده و هست، هیچ پنهانشدهای نه در عمق زمین، و نه در آسمان، مرزها و قعر از تو پنهان نمیشود. روزی را بر عهده گرفتی ای روزیرسان، و منزه شدی از اینکه صفات تو را در بر بگیرد، توانمند شدی از اینکه تغییرات زبانها بر تو احاطه بیابد و حادث نبودهای که دگرگون شونده از حالی به حال دیگر باشی، بلکه تو یگانه، اول و آخر، باطن و ظاهر، صاحب عزت غالب، عطای فراوان، ثنای والا، نعمتهای کامل و بقای دائمی هستی. تو برازندهترین کسی هستی که از کسی که ظلم کرد و به هر زبانی بدی کرد گذشتی و او را بخشیدی.
بارالها به هر زبانی ستایش میشوی و در همه دشواریها بر تو تکیه میشود و حمد و بزرگی از آن توست، زیرا تو مالک ابدی و پروردگار ازلی هستی. آفرینش مخلوقات را نیکو به انجام رساندی و با لطف تقدیرت آن را محکم کردی، و در بلندی شأنت متعالی و منزه هستی از اینکه حکم تغییر در مورد تو اجرا شود یا اینکه ملحد حالتی در تو بیابد که تو را به تبدیل و تغییر متصف کند؛ یا اینکه در زیادت و نقصان، راه و امکانی برای تغییر از حالی به حال دیگر به وجود آید؛ یا اینکه ابرهای احاطه بر تو در دریاهای تلاش رؤیاها خیس شود؛ یا اینکه از آن سرشتی برای تو نمایان شود که در آن تأملات اندیشهها به تو برسد.
ای مولای من، خلق در حالی که به اقرار ربوبیت تو سرسپرده، مطیع تواند و به عبودیت تو معترف و فروتن هستند. منزه هستی تو، و چه بزرگ است شأن تو، چه بلند مرتبه است مکان تو، چه سخنگوینده راستی است برهان تو، چه نافذ است فرمان تو و چه نیکو است تقدیر تو. آسمان را برافراشتی و بلندش کردی، زمین را گسترانیدی و فرشش کردی، و از آن، آبی سیلآسا و گیاهانی لرزان بیرون آوردی، پس گیاه آن تو را تسبیح گفت و آبهای آن به فرمان تو جاری شد، و بر مستقر مشیت تو قرار گرفتند، چنانکه به آنان فرمان دادی.
پس ای کسی که به بقا نیرومند شد و با فنا بر بندگانش غالب شد، جایگاهم را گرامی بدار، که تو بهترین پناه برای از بین رفتن آسیب هستی. ای کسی که آرزو شده در هر دشواری، و امیدی برای هر آسانی است، امروز نیازم را نزد تو آوردهام و به سوی تو تضرع میکنم، پس مرا ناکام از آنچه که امید بسته ام بازنگردان و دعایم را از دید خودت خارج نکن، آنگاه که آن را برای من گشودی و من خواندمت. و بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و وحشتم را آرام کن، عورتم را بپوشان و از فضل وسیعت روزی وسیع، روا، حلال، نیکو، گوارا، سالم و لذیذ در تندرستی به من عطا کن.
بارالها بهترین روزهای مرا روز دیدار خود قرار بده، و گناهانم را ببخش که مرا تنها کرده است، از گناهانم درگذر که نابودم کرده است که تو اجابتکننده، ثوابدهنده، مراقب نزدیک، توانای آمرزنده غالب، رحیم بخشنده پاینده هستی و آن بر تو سهل است و تو بهترین آفریدگاران هستی.
بارالها تو برای پدران و مادران حقوقی را بر من تکلیف کردهای و آن حقوق را بزرگ کردهای و تو سزاوارترین کسی هستی که بارها را کم و سبک کرد و حقوق را از جانب بندگانش ادا کرد، پس این حقوق را از جانب من برای آنان به عهده بگیر و آنان را به همراه مردان و زنان مومن، برادران و خواهران بیامرز، چنانکه هر موحدی به تو امید بست، و ما و آنان را به نیکان ملحق کن، و برای ما و آنان بهشتت را به همراه نجیبان و برگزیدگان حلال کن که تو شنونده دعا هستی، و سلام و درود خدا بر محمد نبی و عترت پاک او باد. - . البلد الأمین: 94 -
**[ترجمه]
رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ التَّلَّعُکْبَرِیُّ هَذَا الدُّعَاءَ مَعَ سَائِرِ أَدْعِیَةِ الْأُسْبُوعِ الْمَرْوِیَّةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی کِتَابِ مَجْمُوعِ الدَّعَوَاتِ بِسَنَدَیْنِ أَحَدُهُمَا قَالَ: حَدَّثَ أَبُو الْفَتْحِ غَازِی بْنُ مُحَمَّدٍ الطَّرَائِفِیُّ بِدِمَشْقَ سَلْخَ شَعْبَانَ سَنَةِ تِسْعٍ وَ تِسْعِینَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْمَیْمُونِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو الْحُسَیْنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ یَقْطِینِ بْنِ مُوسَی الْأَهْوَازِیُّ قَالَ: کُنْتُ رَجُلًا أَذْهَبُ مَذَاهِبَ الْمُعْتَزِلَةِ وَ کَانَ یَبْلُغُنِی مِنْ أَمْرِ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام مَا أَسْتَهْزِئُ بِهِ وَ لَا أَقْبَلُهُ فَدَعَتْنِی الْحَالُ إِلَی دُخُولِ سُرَّمَنْ رَأَی لِلِقَاءِ السُّلْطَانِ فَدَخَلْتُهَا فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ وَعْدِ السُّلْطَانِ النَّاسَ أَنْ یَرْکَبُوا إِلَی الْمَیْدَانِ رَکِبَ النَّاسُ فِی غَلَائِلِ الْقَصَبِ (2) بِأَیْدِیهِمُ الْمَرَاوِحُ وَ رَکِبَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فِی زِیِّ الشِّتَاءِ وَ عَلَیْهِ لُبَّادَةُ(3)
بُرْنُسٍ وَ عَلَی سَرْجِهِ تِجْفَافٌ (4) طَوِیلٌ وَ قَدْ عَقَدَ ذَنَبَ دَابَّتِهِ وَ النَّاسُ یَهْزَءُونَ بِهِ
ص: 142
وَ هُوَ یَقُولُ أَلَا إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَ لَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ-(1) فَلَمَّا تَوَسَّطُوا الصَّحْرَاءَ وَ جَازُوا بَیْنَ الْحَائِطَیْنِ ارْتَفَعَتْ سَحَابَةٌ وَ أَرْخَتِ السَّمَاءُ عَزَالِیَهَا-(2) وَ خَاضَتِ الدَّوَابُّ إِلَی رَکْبِهَا فِی الطِّینِ وَ لَوَّثَتْهُمْ ذِنَابُهَا فَرَجَعُوا فِی أَقْبَحِ زِیٍّ وَ رَجَعَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فِی أَحْسَنِ
زِیٍّ وَ لَمْ یُصِبْهُ شَیْ ءٌ مِمَّا أَصَابَهُمْ فَقُلْتُ إِنْ کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَطْلَعَهُ عَلَی هَذَا السِّرِّ فَهُوَ حُجَّةٌ وَ جَعَلْتُ فِی نَفْسِی أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ عَرَقِ الْجُنُبِ فَقُلْتُ إِنْ هُوَ أَخَذَ الْبُرْنُسَ عَنْ رَأْسِهِ وَ جَعَلَهُ عَلَی قَرَبُوسِ سَرْجِهِ ثَلَاثاً فَهُوَ حُجَّةٌ ثُمَّ إِنَّهُ لَجَأَ إِلَی بَعْضِ السَّقَائِفِ فَلَمَّا قَرُبَ نَحَّی الْبُرْنُسَ وَ جَعَلَهُ عَلَی قَرَبُوسِ سَرْجِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ إِنْ کَانَ مِنْ حَلَالٍ فَالصَّلَاةُ فِی الثَّوْبِ حَلَالٌ وَ إِنْ کَانَ مِنْ حَرَامٍ فَالصَّلَاةُ فِی الثَّوْبِ حَرَامٌ فَصَدَّقْتُهُ وَ قُلْتُ بِفَضْلِهِ وَ لَزِمْتُهُ علیه السلام فَلَمَّا أَرَدْتُ الِانْصِرَافَ جِئْتُ لِوَدَاعِهِ فَقُلْتُ زَوِّدْنِی بِدَعَوَاتٍ فَدَفَعَ إِلَیَّ هَذَا الدُّعَاءَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ وَ لَیْسَ فِیهِ التَّحْمِیدُ.
وَ ثَانِیهِمَا حَدَّثَ غَازِی بْنُ مُحَمَّدٍ الطَّرَائِفِیُّ أَیْضاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ صَالِحِ بْنِ الْوَضَّاحِ النُّعْمَانِیِّ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی رَافِعٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ النُّعْمَانِیُّ مِنْ خَطِّهِ قَالا أَخْبَرَنَا أَبُو عَلِیٍّ مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مَالِکٍ الْفَزَارِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ مُدَبِّرٍ مِنْ وُلْدِ الْأَشْتَرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: بِهَذَا الدُّعَاءِ
ص: 143
الصَّغِیرِ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ ذَکَرَ فِی أَوَّلِهِ التَّحْمِیدَ وَ بَعْدَهُ اللَّهُمَّ وَ قَدْ جَمَعْتُ بَیْنَ الرِّوَایَتَیْنِ وَ رِوَایَةِ الْکَفْعَمِیِّ.
**[ترجمه]محمد بن هارون تلعکبری این دعا را به همراه سایر ادعیه هفته، مروی از امیرمومنان علیه السّلام در کتاب مجموع الدعوات با دو سند روایت کرده که یکی از آن دو این است:
ابوفتح غازی بن محمد طرایفی که در دمشق در شعبان سال 399 وفات یافت، گوید: ابوالحسن علی بن عبدالله میمونی برایمان حدیث کرد و گوید: ابوالحسن محمد بن علی بن معمر برایمان حدیث کرد، علی بن یقطین بن موسی اهوازی برایم حدیث کرد و گوید: مردی بودم که در مذهب معتزله بودم و از امر ابوالحسن علی بن محمد علیه السّلام چیزی به من رسید. من او را استهزا میکردم و نمی پذیرفتم، پس شرایط، مرا برای دیدار سلطان به سامرا فرا خواند. در آن داخل شدم و چون روزی رسید که سلطان به مردم وعده کرد که به سوی میدان حرکت کنند، مردم در جامه های ظریف تابستانی، در حالی که بادبزن در دستشان بود سوار شدند و امام هادی علیه السّلام در لباس زمستانی در حالی که عبای کلاه دار بر او بود و بر زینش خفتانی بلند بود و دم چهارپایش را گره زده بود و مردم او را به تمسخر می گرفتند، حرکت کرد، درحالیکه میفرمود: «إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ»، - هود / 81.[2] - {بی گمان وعده گاه آنان صبح است، مگر صبح نزدیک نیست؟}.
زمانی که به وسط صحرا رسیدند و از دیوارهای شهر گذر کردند، ابری بالا آمد و آسمان دلش را خالی کرد - باریدن گرفت - و چهارپایان تا زانو در گل فرورفتند و دمهای چهارپایان، ایشان را آلوده کرد، پس در زشتترین سر و وضع بازگشتند و امام هادی علیه السّلام در بهترین هیأت برگشت، در حالیکه چیزی از آنچه که به آنان رسیده بود به او نرسیده بود. پس گفتم: اگر خداوند عزوجل او را بر این سرّ مطلع کرده است، پس او حجت است و با خود گفتم که درباره عرق جنب از او سؤال کنم. پس گفتم، اگر او کلاه را از سرش بگیرد و آن را سه مرتبه بر زین کوههاش قرار دهد، او حجت است.
پس او به زیر یک سقف پناه برد و چون نزدیک شد عبا را کند و آن را سه مرتبه بر روی زین کوههاش قرار داد، سپس به من روی کرد و فرمود: اگر از حلال باشد نماز در آن لباس حلال است و اگر از حرام باشد نماز در آن لباس حرام است. پس او را تصدیق کردم و به فضیلتش معتقد شدم و با او همراه شدم.
زمانی که قصد رفتن داشتم، برای وداع نزدش آمدم و گفتم: مرا به دعا مجهز کنید، پس این دعا را به من داد: «اللهم انی اسئلک سؤال...» و در آن تحمید نیست.
و دوم اینکه، غازی بن محمد بن ابو رازع و ابوعبدالله محمد بن مالک فزاری، به ما خبر داد و گفت: احمد بن مدبر از پسر اشتر از محمد بن عثمان از ابو بصیر از امام صادق علیه السّلام از پدرانش از امیر مؤمنان علیه السّلام با این دعای کوتاه برای امیرمؤمنان علیه السّلام حدیث گفت و در اول آن تحمید و بعد از آن «اللهم» را ذکر کرده است، و من این دو روایت و روایت کفعمی را جمع کردم.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(1)، وَ الْبَلَدُ(2)، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: تَسْبِیحُ لَیْلَةِ السَّبْتِ- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ وَ أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ الْأَوَّلُ الْکَائِنُ وَ لَمْ یَکُنْ شَیْ ءٌ مِنْ خَلْقِکَ أَوْ یُعَایَنْ (3) شَیْ ءٌ مِنْ مُلْکِکَ أَوْ یُتَدَبَّرْ فِی شَیْ ءٍ مِنْ أَمْرِکَ أَوْ یُتَفَکَّرْ فِی شَیْ ءٍ مِنْ قَضَائِکَ قَائِمٌ بِقِسْطِکَ مُدَبِّرٌ لِأَمْرِکَ قَدْ جَرَی فِیمَا هُوَ کَائِنٌ قَدَرُکَ وَ مَضَی فِیمَا أَنْتَ خَالِقٌ عِلْمُکَ خَلَقْتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ بِنَاءً فَسَوَّیْتَ السَّمَاءَ مَنْزِلًا رَضِیتَهُ (4)
لِجَلَالِکَ وَ وَقَارِکَ وَ عِزِّکَ وَ سُلْطَانِکَ ثُمَّ جَعَلْتَ فِیهَا کُرْسِیَّکَ وَ عَرْشَکَ ثُمَّ سَکَنْتَهَا لَیْسَ فِیهَا شَیْ ءٌ غَیْرُکَ مُتَکَبِّراً فِی عَظَمَتِکَ مُتَعَظِّماً فِی کِبْرِیَائِکَ مُتَوَحِّداً فِی عُلُوِّکَ مُتَمَکِّناً(5) فِی مُلْکِکَ مُتَعَالِیاً فِی سُلْطَانِکَ مُحْتَجِباً فِی عِلْمِکَ مُسْتَوِیاً عَلَی عَرْشِکَ فَتَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ وَ عَلَا هُنَاکَ بَهَاؤُکَ وَ نُورُکَ وَ عِزَّتُکَ وَ سُلْطَانُکَ وَ قُدْرَتُکَ وَ حَوْلُکَ وَ قُوَّتُکَ وَ رَحْمَتُکَ وَ قُدْسُکَ وَ أَمْرُکَ وَ مَخَافَتُکَ وَ تَمْکِینُکَ الْمَکِینُ وَ کِبْرُکَ الْکَبِیرُ وَ عَظَمَتُکَ الْعَظِیمَةُ وَ أَنْتَ اللَّهُ الْحَیُّ قَبْلَ کُلِّ حَیٍّ وَ الْقَدِیمُ قَبْلَ کُلِّ قَدِیمٍ وَ الْمَلِکُ بِالْمُلْکِ الْعَظِیمِ الْمُمْتَدِحُ الْمُمَدَّحُ اسْمُکَ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ خَالِقُهُنَّ وَ نُورُهُنَّ وَ رَبُّهُنَّ وَ إِلَهُهُنَّ وَ مَا فِیهِنَّ فَسُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ اجْزِهِ بِکُلِّ خَیْرٍ أَبْلَاهُ وَ شَرٍّ
ص: 144
جَلَّاهُ وَ یُسْرٍ أَتَاهُ وَ ضَعْفٍ (1) قَوَّاهُ وَ یَتِیمٍ آوَاهُ وَ مِسْکِینٍ رَحِمَهُ وَ جَاهِلٍ عَلَّمَهُ وَ دِینٍ بَصَّرَهُ (2)
وَ حَقٍّ نَصَرَهُ-(3) الْجَزَاءَ الْأَوْفَی وَ الرَّفِیقَ الْأَعْلَی وَ الشَّفَاعَةَ الْجَائِزَةَ وَ الْمَنْزِلَ الرَّفِیعَ-(4)
فِی الْجَنَّةِ عِنْدَکَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اجْعَلْ لَهُ مَنْزِلًا مَغْبُوطاً وَ مَجْلِساً رَفِیعاً وَ ظِلًّا ظَلِیلًا وَ مُرْتَفِعاً(5)
جَسِیماً جَمِیلًا وَ نَظَراً إِلَی وَجْهِکَ یَوْمَ تَحْجُبُهُ عَنِ الْمُجْرِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْهُ لَنَا فَرَطاً وَ اجْعَلْ حَوْضَهُ لَنَا مَوْرِداً وَ لِقَاءَهُ لَنَا مَوْعِداً یَسْتَبْشِرُ بِهِ أَوَّلُنَا وَ آخِرُنَا وَ أَنْتَ عَنَّا رَاضٍ فِی دَارِکَ دَارِ السَّلَامِ مِنْ جِنَانِکَ جَنَّاتِ النَّعِیمِ آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی هُوَ نُورٌ مِنْ نُورٍ وَ نُورٌ فَوْقَ کُلِّ نُورٍ وَ نُورٌ تُضِی ءُ بِهِ کُلُّ ظُلْمَةٍ وَ تَکْسِرُ بِهِ قُوَّةُ کُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ وَ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ جِنِّیٍّ عَتِیدٍ وَ تُؤْمِنُ بِهِ خَوْفَ کُلِّ خَائِفٍ وَ تُبْطِلُ بِهِ سِحْرَ کُلِّ سَاحِرٍ وَ حَسَدَ کُلِّ حَاسِدٍ وَ یَتَضَرَّعُ لِعَظَمَتِهِ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ وَ بِاسْمِکَ الْأَکْبَرِ الَّذِی سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ وَ اسْتَوَیْتَ بِهِ عَلَی عَرْشِکَ وَ اسْتَقْرَرْتَ بِهِ عَلَی کُرْسِیِّکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْتَحَ لِیَ اللَّیْلَةَ یَا رَبِّ بَابَ کُلِّ خَیْرٍ فَتَحْتَهُ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ وَ أَوْلِیَائِکَ وَ أَهْلِ طَاعَتِکَ ثُمَّ لَا تَسُدَّهُ عَنِّی أَبَداً حَتَّی أَلْقَاکَ وَ أَنْتَ عَنِّی رَاضٍ أَسْأَلُکَ ذَلِکَ بِرَحْمَتِکَ وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فِیهِ بِقُدْرَتِکَ فَشَفِّعِ اللَّیْلَةَ یَا رَبِّ رَغْبَتِی وَ أَکْرِمْ طَلِبَتِی وَ نَفِّسْ کُرْبَتِی وَ ارْحَمْ عَبْرَتِی وَ صِلْ وَحْدَتِی وَ آنِسْ وَحْشَتِی وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ آمِنْ رَوْعَتِی وَ اجْبُرْ فَاقَتِی وَ لَقِّنِّی حُجَّتِی وَ أَقِلْنِی عَثْرَتِی وَ اسْتَجِبِ اللَّیْلَةَ دُعَائِی وَ أَعْطِنِی مَسْأَلَتِی وَ أَعْظِمْ مِنْ مَسْأَلَتِی وَ کُنْ بِدُعَائِی حَفِیّاً وَ کُنْ
ص: 145
بِی رَحِیماً وَ لَا تُقَنِّطْنِی وَ لَا تُؤْیِسْنِی مِنْ رَوْحِکَ وَ لَا تَخْذُلْنِی وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ لَا تَحْرِمْنِی وَ أَنَا أَسْأَلُکَ وَ لَا تُعَذِّبْنِی وَ أَنَا أَسْتَغْفِرُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ أَجْمَعِینَ (1).
**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 298.[1] - ،
بلد - البلد الأمین: 96.[2] - ،
الجنه، الاختیار، تسبیح شب شنبه.
پاک و منزّهی پروردگار ما و حمد از آن توست و تو زنده جاودان اول موجود هستی، درحالیکه چیزی از خلائقت نبوده است یا اینکه چیزی از فرمانرواییات به چشم دیده شود یا در چیزی از امورت تدبر شود یا در چیزی از تقدیرت تفکر کند. قائم به عدلت و تدبیر کننده امرت هستی، تقدیرت در آنچه موجود است جریان یافت و علمت در آنچه که تو خالق آن هستی جاری شد. آسمان ها و زمین را به عنوان فرش و بنا آفریدی و آسمان را به عنوان منزلی استوار کردی که برای جلال، وقار، عزت و سلطانت به آن راضی شدی؛ سپس در حالیکه در عظمتت بزرگوار، در کبریائیات با عظمت، در برتری ات یگانه، در فرمانراویی ات توانا، در سلطه ات متعالی، در علمت پوشیده، در عرشت استوار هستی، پس متبارک و متعالی هستی و در آنجا درخشش، نور، عزت، سلطان، قدرت، توان، قوت، رحمت، قداست، امر، ترس از تو، مکانت استوار تو، بزرگی بزرگ تو، و عظمت عظیم تو والا است، و تو خدای زنده قبل از هر زنده، قدیم قبل از هر قدیم، فرمانروا بر ملک بزرگ هستی که اسمت در آسمان ها و زمین مدح شده و ستوده شده است، در حالیکه تو خالق، نور، پروردگار و معبود آنها و هر آنچه که در آنهاست هستی، پس پاک و منزه هستی و حمد از آن توست، ای پروردگار ما، و ثنای تو با شکوه است.
بارالها بر بنده، رسول و نبی ات محمد درود بفرست و او را برای هر خیری که آزمود و شری که دور کرد و یسری که آورد، ضعفی که نیرومند کرد، یتیمی که پناه داد، مسکینی که بر او رحم کرد، جاهلی که به او آموخت، دینی که فهماند، حقی که یاری اش کرد جزا ببخش، جزای کامل تر، رفیقی برتر، شفاعتی جایز، منزلی رفیع در بهشت نزد خودت. آمین یا رب العالمین.
برای او منزلی مورد غبطه، جایگاهی رفیع، پناهی سایه دار، مرتفعی بزرگ و زیبا و نگاه به سیمای تو در روزی که آن را از گنه کاران می پوشانی قرار بده.
بار الها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و آن را بهره ما قرار بده و حوض او را آبشخور، و دیدار او را وعده ما قرار بده که اولین و آخرین ما را به وسیله آن شاد می کنی، در حالی که تو در خانه ات دارالسلام، از جنانت جنات نعیم از ما راضی هستی، آمین ای اله الحق رب العالمین.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با نامت که نوری از نور و نوری فراتر از هر نور است و نوری است که با آن هر تاریکی را روشن می کنی و قدرت هر شیطان گستاخ، جبار مستبد و جنّی کینه توز را در هم می شکنی و با آن هراس هر هراسان را ایمن می کنی و سحر هر ساحر و حسد هر حسود را باطل می کنی و درستکار و فاجر برای عظمتش تضرع می کند، از تو می خواهم.
و با اسم اکبرت که خود را با آن نامیدی و با آن بر عرشت استیلاء یافتی و با آن بر کرسی ات استقرار یافتی از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی. و امشب پروردگارا، در هر خیری که برای یکی از خلائق، اولیاء و اهل طاعتت گشودهای را بر من بگشایی، سپس هرگز آن را بر من نبندی تا اینکه تو را در حالیکه از من راضی هستی دیدار کنم. بارالها با رحمتت آن را ز تو می خواهم و با قدرتت به سوی تو راغب هستم. پروردگارا، امشب رغبتم را مورد شفاعت قرار بده و خواسته ام را گرامی بدار و اندوهم را تسلی بخش و بر اشکم رحم کن و تنهایی ام را پیوند بزن و با بی کسی ام مأنوس باش، عورتم را بپوشان، وحشتم را ایمن کن، نیازم را جبران کن، حجتم را به من تلقین کن و از لغزشم درگذر و امشب دعایم را استجابت کن، خواسته ام و بزرگتر از خواستهام را به من عطا کن و پذیرنده دعایم باش و بر من رحیم باش و مرا نا امید نکن و از آسایشت مأیوس نکن و مرا درحالیکه تو را می خوانم مأیوس نکن و درحالیکه از تو درخواست می کنم مرا محروم نکن، و در حالیکه از تو طلب مغفرت دارم مرا عذاب نده، یا ارحم الراحمین و درود خدا بر محمد نبی و همه اهل بیت او باد - . جنة الامان (مصباح کفعمی): 99- 100 - .
**[ترجمه]
الْبَلَدُ الْأَمِینُ، وَ مَجْمُوعُ الدَّعَوَاتِ،: دُعَاءُ یَوْمِ السَّبْتِ لِعَلِیٍّ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَرَنَ رَجَائِی بِعَفْوِهِ وَ فَسَحَ أَمَلِی بِحُسْنِ تَجَاوُزِهِ وَ صَفْحِهِ وَ قَوَّی مُنَّتِی وَ ظَهْرِی وَ سَاعِدِی وَ بَدَنِی بِمَا عَرَّفَنِی مِنْ جُودِهِ وَ کَرَمِهِ وَ لَمْ یُخْلِنِی مَعَ مَقَامِی عَلَی مَعْصِیَتِهِ وَ تَقْصِیرِی فِی طَاعَتِهِ وَ مَا یَحِقُّ عَلَیَّ مِنِ اعْتِقَادِ خَشْیَتِهِ وَ اسْتِشْعَارِ خِیفَتِهِ مِنْ تَوَاتُرِ مِنَنِهِ وَ تَظَاهُرِ نِعَمِهِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی یَتَوَکَّلُ کُلُّ مُؤْمِنٍ عَلَیْهِ وَ یَضْطَرُّ کُلُّ جَاحِدٍ إِلَیْهِ لَا یَسْتَغْنِی أَحَدٌ إِلَّا بِفَضْلِ مَا لَدَیْهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْمُقْبِلُ عَلَی مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِهِ التَّوَّابُ عَلَی مَنْ تَابَ إِلَیْهِ مِنْ عَظِیمِ ذَنْبِهِ السَّاخِطُ عَلَی مَنْ قَنَطَ مِنْ وَاسِعِ رَحْمَتِهِ وَ یَئِسَ مِنْ عَاجِلِ رَوْحِهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ خَالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مَالِکُهُ وَ مُبِیدُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مُهْلِکُهُ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ أَمِینِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ شَاهِدِکَ التَّقِیِّ النَّقِیِّ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ مُعْتَرِفٍ بِذَنْبِهِ نَادِمٍ عَلَی اقْتِرَافِ تَبِعَتِهِ وَ أَنْتَ أَوْلَی مَنِ اعْتُمِدَ وَ عَفَا وَ جَادَ بِالْمَغْفِرَةِ عَلَی مَنْ ظَلَمَ وَ أَسَاءَ فَقَدْ أَوْبَقَتْنِی الذُّنُوبُ فِی مَهَاوِی الْهَلَکَةِ وَ أَحَاطَتْ بِیَ الْآثَامُ وَ بَقِیتُ غَیْرَ مُسْتَقِلٍّ بِهَا فَأَنْتَ الْمُرْتَجَی وَ عَلَیْکَ الْمُعَوَّلُ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ وَ أَنْتَ مَلْجَأُ الْخَائِفِ الْغَرِیقِ وَ أَرْأَفُ مِنْ کُلِّ شَفِیقٍ إِلَیْکَ قَصَدْتُ سَیِّدِی وَ أَنْتَ مُنْتَهَی الْقَصْدِ لِلْقَاصِدِینَ وَ أَرْحَمُ مَنِ اسْتُرْحِمَ فِی تَجَاوُزِکَ الْمُذْنِبِینَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الَّذِی لَا یَتَعَاظَمُکَ غُفْرَانُ الذُّنُوبِ وَ کَشْفُ الْکُرُوبِ وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ وَ سَاتِرُ الْعُیُوبِ لِأَنَّکَ الْبَاقِی الرَّحِیمُ الَّذِی تَسَرْبَلْتَ بِالرُّبُوبِیَّةِ وَ تَوَحَّدَتْ
ص: 146
بِالْإِلَهِیَّةِ وَ تَنَزَّهْتَ عَنِ الْحَیْثُوثِیَّةِ فَلَمْ یَحُدَّکَ وَاصِفٌ مَحْدُوداً بِالْکَیْفُوفِیَّةِ وَ لَمْ تَقَعْ عَلَیْکَ الْأَوْهَامُ بِالْمَائِیَّةِ وَ الْحَیْنُونِیَّةِ فَلَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ نَعْمَائِکَ عَلَی الْأَنَامِ وَ لَکَ الشُّکْرُ عَلَی کُرُورِ اللَّیَالِی وَ الْأَیَّامِ إِلَهِی بِیَدِکَ الْخَیْرُ وَ أَنْتَ وَلِیُّهُ مُتِیحُ الرَّغَائِبِ وَ غَایَةُ الْمَطَالَبِ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِسَعَةِ رَحْمَتِکَ الَّتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ قَدْ تَرَی یَا رَبِّ مَکَانِی وَ تَطَّلِعُ عَلَی ضَمِیرِی وَ تَعْلَمُ سِرِّی وَ لَا یَخْفَی عَلَیْکَ أَمْرِی وَ أَنْتَ أَقْرَبُ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ فَتُبْ عَلَیَّ تَوْبَةً لَا أَعُودُ بَعْدَهَا فِیمَا یُسْخِطُکَ وَ اغْفِرْ لِی مَغْفِرَةً لَا أَرْجِعُ مَعَهَا إِلَی مَعْصِیَتِکَ یَا أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ إِلَهِی أَنْتَ الَّذِی أَصْلَحْتَ قُلُوبَ الْمُفْسِدِینَ فَصَلُحَتْ بِإِصْلَاحِکَ إِیَّاهَا فَأَصْلِحْنِی بِإِصْلَاحِکَ وَ أَنْتَ الَّذِی مَنَنْتَ عَلَی الضَّالِّینَ فَهَدَیْتَهُمْ بِرُشْدِکَ عَنِ الضَّلَالَةِ وَ عَلَی الْجَائِرِینَ عَنْ قَصْدِکَ فَسَدَدْتَهُمْ وَ قَوَّمْتَ مِنْهُمْ عَثْرَ الزَّلَلِ فَمَنَحْتَهُمْ مَحَبَّتَکَ وَ جَنَّبْتَهُمْ مَعْصِیَتَکَ وَ أَدْرَجْتَهُمْ دَرَجَ الْمَغْفُورِ لَهُمْ وَ أَحْلَلْتَهُمْ مَحَلَّ الْفَائِزِینَ فَأَسْأَلُکَ یَا مَوْلَایَ أَنْ تُلْحِقَنِی بِهِمْ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً فِی عَافِیَةٍ وَ عَمَلًا یُقَرِّبُ إِلَیْکَ یَا خَیْرَ مَسْئُولٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ ضَرَاعَةَ مُقِرٍّ عَلَی نَفْسِهِ بِالْهَفَوَاتِ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ یَا تَوَّابُ وَ لَا تَرُدَّنِی خَائِباً مِنْ جَزِیلِ عَطَائِکَ یَا وَهَّابُ فَقَدِیماً جُدْتَ عَلَی الْمُذْنِبِینَ بِالْمَغْفِرَةِ وَ سَتَرْتَ عَلَی عِبَادِکَ قَبِیحَاتِ الْفِعَالِ یَا جَلِیلُ یَا مُتَعَالِ أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِمَنْ أَوْجَبْتَ حَقَّهُ عَلَیْکَ إِذْ لَمْ یَکُنْ لِی مِنَ الْخَیْرِ مَا أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِهِ وَ حَالَتِ الذُّنُوبُ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْمُحْسِنِینَ وَ إِذْ لَمْ یُوجِبْ لِی عَمَلِی مُرَافَقَةَ الْمُتَّقِینَ فَلَا تَرُدَّ سَیِّدِی تَوَجُّهِی بِمَنْ تَوَجَّهْتُ بِهِ إِلَیْکَ أَ تَخْذُلُنِی رَبِّی وَ أَنْتَ أَمَلِی أَمْ تَرُدُّنِی صِفْراً مِنَ الْعَفْوِ وَ أَنْتَ مُنْتَهَی رَغْبَتِی یَا مَنْ هُوَ مَأْمُولٌ فِی الشَّدَائِدِ مَوْصُوفٌ مَعْرُوفٌ بِالْجُودِ وَ الْخَلْقُ لَهُ عَبِیدٌ وَ إِلَیْهِ مَرَدُّ الْأُمُورِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ(1) وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ جُدْ عَلَیَّ بِإِحْسَانِکَ الَّذِی فِیهِ الْغِنَی عَنِ
ص: 147
الْقَرِیبِ وَ الْبَعِیدِ وَ الْأَعْدَاءِ وَ الْإِخْوَانِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ أَلْحِقْنِی بِالَّذِینَ غَمَرْتَهُمْ بِسَعَةِ تَطَوُّلِکَ وَ کَرَامَتِکَ وَ جَعَلْتَهُمْ أَطَایِبَ أَبْرَاراً أَتْقِیَاءَ أَخْیَاراً وَ لِنَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله فِی دَارِکَ جِیرَاناً وَ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مَعَ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).
**[ترجمه]البلد الامین و مجموع الدعوات: دعای روز شنبه برای علی علیه السّلام:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد از آن خدایی است که امیدم با عفو او قرین شد و آرزویم با حسن گذشت و بخشش او وسعت یافت، و با آنچه که از جود و کرمش به من آموخت، ناتوانی و پشت و بازو و بدن مرا نیرومند کرد. و با وجود اصرارم بر معصیت او و کوتاهی ام از اطاعتش مرا رها نکرد، و به خاطر تواتر و ریزش الطاف و انباشتگی نعمت هایش بر من، سزاوار است که به خشیت او معتقد باشم و احساس ترس از او داشته باشم و منزه است خدایی که هر مؤمنی بر او توکل می کند و هر منکری به او نیازمند است، کسی بی نیاز نمی شود مگر به فضل آنچه که نزد اوست. و هیچ خدایی نیست جز خدای روی آورنده بر کسی که از یاد او روی گرداند، و بسیار توبهپذیر برای کسی که از گناه بزرگش به سوی او توبه کرد، خشمگین بر کسی که از رحمت وسیع او ناامید و از آسایش زودهنگام او مأیوس شد، و خدا بزرگتر است، آفریننده و مالک هر چیز، و نابودکننده و هلاک کننده هر چیز .
بارالها بر محمد، بنده، امین، برگزیده و شاهد پارسا و پاکت و بر خاندان طیب و طاهر محمد درود بفرست. بارالها، من بسان درخواست فرد معترف به گناهش، پشیمان از گرفتار شدن در پیامدهای گناهش، از تو درخواست می کنم، در حالی که تو مناسب ترین کسی هستی که بر او تکیه شد و گذشت کرد، و بر هر کسی که ستم کرد و بدی کرد، با مغفرت بخشید، که گناهان مرا در پرتگاه های هلاکت فرو برده است و خطاها احاطه ام کرده است و من متصل به آن باقی مانده ام، و تو مایه امید هستی و در شدت و سستی تکیه بر توست و تو پناهگاه هراسان غریق هستی و رئوف تر از هر شفیق هستی. تو را قصد کرده ام ای سرورم، و تو منتهای قصد قصدکنندگان هستی و بخشنده ترین کسی هستی که در گذشتت از گنه کاران، از او طلب بخشش می شود.
بارالها، تو کسی هستی که بخشش گناهان و برطرف کردن اندوه ها بر تو بزرگ نیست و تو داننده نهان ها و پوشاننده عیب ها هستی، زیرا تو باقی مهربانی هستی که جامه ربوبیت بر تن کرده و به الوهیت یگانه شده ای، و از مکان داشتن منزه شده ای و هیچ توصیف کنندهای تو را محدود به چگونگی توصیف نکرده است و اوهام و خیالات درباره چیستی تو و چه زمانی تو راست نیامده است، پس حمد به تعداد نعمت هایت بر مردم، از آن توست و شکر بر تعداد شب ها و روز ها از آن توست.
بارالها خوبی به دست توست و تو ولیّ آن، عطاکننده آرزو ها و غایت درخواست کنندگان هستی. با وسعت رحمتت که هر چیزی را فرا گرفت تقرب می جویم، درحالی که مکانم را می بینی و بر درونم آگاهی و نهانم را می دانی و امرم بر تو پوشیده نیست و تو از رگ گردن به من نزدیک تر هستی، پس توبه ام را بپذیر، توبه ای که بعد از آن، به آنچه که تو را به خشم می آورد باز نگردم و مرا بیامرز، آمرزشی که که با آن به معصیت تو باز نگردم، ای بزرگوارترین بزرگواران.
بارالها تو کسی هستی که دلهای فاسدان را اصلاح کردی، پس آن با اصلاح کردن تو اصلاح شد، پس با اصلاحت مرا اصلاح کن؛ و تو کسی هستی که بر گمراهان منت نهادی و با راهنمایی ات از گمراهی هدایت شان کردی، و بر منحرفین از قصد تو منت نهادی و آنان را مانع شدی و لغزش اشتباهات را از آنان مرتفع کردی و محبتت را به آنان ارزانی داشتی و آنان را از معصیتت دور کردی و آنان را در درجات آمرزیدگان بردی و در جایگاه رستگاران داخل کردی، پس ای مولای من، از تو می خواهم که مرا به آنان ملحق کنی، ای مهربانترین مهربانان.
بارالها، از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و روزی گسترده حلال نیکو در سلامتی، و عملی که به تو مقرب می کند را به من عطا کنی، ای بهترین درخواستشونده، بارالها من به سوی تو تضرع می کنم، تضرع معترف به لغزش ها بر خود، و به سوی تو توبه می کنم ای توبهپذیر، و مرا ناامید از عطای فراوانت بازنگردان ای بسیار بخشنده. و از قدیم گنه کاران را بخشیدی، اعمال قبیح را بر بندگانت پوشاندی، ای ارجمند ای متعال، با کسی که حقش را بر خودت واجب کردی به تو روی می آورم، زیرا برای من خیری نیست که با آن به تو روی آورم، و گناه بین من و نیکوکاران حائل شده است، و عملم همراهی پارسایان را برایم موجب نشده است. پس ای مولای من، روی آوردنم با کسی که با او به سوی تو روی آورده ام را رد نکن. پروردگارا، آیا مرا رها می کنی در حالی که تو امید من هستی، یا مرا دست خالی از عفو رد می کنی درحالی که تو منتهای آرزویم هستی؟.
ای کسی که در سختی ها اوست آرزو شونده، موصوف و معروف به بخشش، و خلق برای او بنده است، و بازگشت امور به سوی اوست. بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با احسانت که در آن بی نیازی از دور و نزدیک، دشمن و برادر و خواهر است را به من ببخش، و مرا به کسانی که با وسعت لطف و کرمت دربر گرفتی و آنان را در میان، نیکان، نیکوکاران، پارسایان و برگزیدگان و در خانه ات، همسایگان نبی ات قرار دادی ملحق کن و مردان و زنان مؤمن را به همراه پدران، مادران، برادران و خواهران بیامرز، ای مهربانترین مهربانان. - . البلد الأمین: 96 - 97 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ الْبَلَدُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِیَوْمِ السَّبْتِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ وَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ مَلَکْتَ الْمُلُوکَ بِقُدْرَتِکَ وَ اسْتَعْبَدْتَ الْأَرْبَابَ بِعِزَّتِکَ وَ عَلَوْتَ السَّادَةَ بِمَجْدِکَ وَ سُدْتَ الْعُظَمَاءَ بِجُودِکَ وَ دَوَّخْتَ الْمُتَکَبِّرِینَ بِجَبَرُوتِکَ وَ تَسَلَّطْتَ عَلَی أَهْلِ السُّلْطَانِ بِرُبُوبِیَّتِکَ وَ ذَلَّلْتَ الْجَبَابِرَةَ بِعِزَّةِ مُلْکِکَ وَ ابْتَدَأْتَ الْأُمُورَ بِقُدْرَةِ سُلْطَانِکَ کُلُّ شَیْ ءٍ سِوَاکَ قَامَ بِأَمْرِکَ وَ حَسُنَ الْعِزُّ وَ الِاسْتِکْبَارُ بِعَظَمَتِکَ وَ ضفا [صَفَا] الْفَخْرُ وَ الْوَقَارُ بِعِزَّتِکَ وَ تَکَبَّرْتَ بِجَلَالِکَ وَ تَجَلَّلْتَ بِکِبْرِیَائِکَ وَ جَلَّ الْمَجْدُ وَ الْکَرَمُ بِکَ وَ أَقَامَ الْحَمْدُ عِنْدَکَ وَ قَصَمْتَ الْجَبَابِرَةَ بِجَبَرُوتِکَ وَ اصْطَفَیْتَ الْفَخْرَ لِعِزَّتِکَ وَ الْمَجْدَ وَ الْعَلَاءَ لِنَفْسِکَ فَتَفَرَّدْتَ بِذَلِکَ کُلِّهِ وَ تَوَحَّدْتَ فِی الْمُلْکِ وَحْدَکَ وَ اسْتَبْقَیْتَ الْمُلْکَ وَ الْجَلَالَ لِوَجْهِکَ وَ خَلُصَ الْبَقَاءُ وَ الِاسْتِکْبَارُ لَکَ فَکُنْتَ کَمَا أَنْتَ أَهْلُهُ بِمَکَانِکَ وَ کَمَا تُحِبُّ وَ یَنْبَغِی لَکَ فَلَا مِثْلَ لَکَ وَ لَا عِدْلَ لَکَ وَ لَا شِبْهَ لَکَ وَ لَا خَطِیرَ لَکَ وَ لَا یَبْلُغُ شَیْ ءٌ مَبْلَغَکَ وَ لَا یَقْدِرُ شَیْ ءٌ قُدْرَتَکَ وَ لَا یُدْرِکُ شَیْ ءٌ أَثَرَکَ وَ لَا یَنْزِلُ شَیْ ءٌ مَنْزِلَتَکَ وَ لَا یَسْتَطِیعُ شَیْ ءٌ مَکَانَکَ وَ لَا یَحُولُ شَیْ ءٌ دُونَکَ وَ لَا یَمْتَنِعُ مِنْکَ شَیْ ءٌ أَرَدْتَهُ وَ لَا یَفُوتُکَ شَیْ ءٌ طَلَبْتُهُ
ص: 148
خَالِقُ الْخَلْقِ وَ مُبْتَدِعُهُ وَ بَارِئُ الْخَلْقِ وَ وَارِثُهُ أَنْتَ الْجَبَّارُ تَعَزَّزْتَ بِجَبَرُوتِکَ وَ تَجَبَّرْتَ بِعِزَّتِکَ وَ تَمَلَّکْتَ بِسُلْطَانِکَ وَ تَسَلَّطْتَ بِمُلْکِکَ وَ تَعَظَّمْتَ بِکِبْرِیَائِکَ وَ تَکَبَّرْتَ بِعَظَمَتِکَ وَ افْتَخَرْتَ بِعُلُوِّکَ وَ عَلَوْتَ بِفَخْرِکَ وَ اسْتَکْبَرْتَ بِجَلَالِکَ وَ تَجَلَّلْتَ بِکِبْرِیَائِکَ وَ تَشَرَّفْتَ بِمَجْدِکَ وَ تَکَرَّمْتَ بِجُودِکَ وَ جُدْتَ بِکَرَمِکَ وَ قَدَرْتَ بِعُلُوِّکَ وَ تَعَالَیْتَ بِقُدْرَتِکَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَی حَیْثُ لَا تُدْرِکُکَ الْأَبْصَارُ وَ لَیْسَ فَوْقَکَ مَنْظَرٌ بَدِیعُ الْخَلْقِ فَتَمَّ مُلْکُکَ وَ مَلَکَتْ قُدْرَتُکَ وَ جَرَتْ قُوَّتُکَ وَ قَدَّمْتَ عِزَّکَ وَ أَنْفَذْتَ أَمْرَکَ بِتَسْلِیطِکَ وَ تَسَلَّطْتَ بِقُدْرَتِکَ وَ قَرُبْتَ فِی نَأْیِکَ وَ نَأَیْتَ فِی قُرْبِکَ وَ لِنْتَ فِی تَجَبُّرِکَ وَ تَجَبَّرْتَ فِی لِینِکَ وَ اتَّسَعَتْ رَحْمَتُکَ فِی شِدَّةِ نَقِمَتِکَ وَ اشْتَدَّتْ نَقِمَتُکَ فِی سَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ تَهَیَّبْتَ بِجَلَالِکَ وَ تَجَالَلْتَ فِی هَیْبَتِکَ فَظَهَرَ دِینُکَ وَ تَمَّ نُورُکَ وَ فَلَجَتْ حُجَّتُکَ وَ اشْتَدَّ بَأْسُکَ وَ عَلَا کِبْرُکَ وَ غَلَبَ مَکْرُکَ وَ عَلَتْ کَلِمَتُکَ وَ لَا یُسْتَطَاعُ مُضَادَّتُکَ وَ لَا یُمْتَنَعُ مِنْ نَقِمَاتِکَ وَ لَا یُجَارُ مِنْ بَأْسِکَ وَ لَا یُنْتَصَرُ مِنْ عِقَابِکَ وَ لَا یُنْتَصَفُ إِلَّا بِکَ وَ لَا یُحْتَالُ لِکَیْدِکَ وَ لَا تُدْرَکُ حِیلَتُکَ وَ لَا یَزُولُ مُلْکُکَ وَ لَا یُعَازُّ أَمْرُکَ وَ لَا تُرَامُ قُدْرَتُکَ وَ لَا یَقْصُرُ عِزُّکَ وَ لَا یُذَلُّ اسْتِکْبَارُکَ وَ لَا تُبْلَغُ جَبَرُوتُکَ وَ لَا یُنَالُ کِبْرِیَاؤُکَ وَ لَا تُصَغَّرُ عَظَمَتُکَ وَ لَا یَضْمَحِلُّ فَخْرُکَ وَ لَا یَهُونُ جَلَالُکَ وَ لَا یَتَضَعْضَعُ رُکْنُکَ وَ لَا تَضْعُفُ یَدُکَ وَ لَا تَسْفُلُ کَلِمَتُکَ وَ لَا یَخْدَعُ خَادِعُکَ وَ لَا یَغْلِبُ مَنْ غَالَبَکَ بَلْ قُهِرَ مَنْ عَازَکَ وَ غُلِبَ مَنْ حَارَبَکَ وَ ذَلَّ مَنْ کَایَدَکَ وَ ضَعُفَ مَنْ ضَادَّکَ وَ خَابَ مَنِ اغْتَرَّ بِکَ وَ خَسِرَ مَنْ نَاوَاکَ وَ ذَلَّ مَنْ عَادَاکَ وَ هُزِمَ مَنْ قَاتَلَکَ وَ اکْتَفَیْتَ بِعِزَّةِ قُدْرَتِکَ وَ تَعَالَیْتَ بِتَأْیِیدِ أَمْرِکَ وَ تَکَبَّرْتَ بِعَدَدِ جُنُودِکَ عَمَّنْ صَدَّ وَ تَوَلَّی عَنْکَ وَ امْتَنَعْتَ بِعِزَّتِکَ وَ عَزَزْتَ بِمَنْعِکَ وَ بَلَغْتَ مَا أَرَدْتَ وَ أَدْرَکْتَ حَاجَتَکَ وَ أَنْجَحْتَ طَلِبَتَکَ وَ قَدَرْتَ عَلَی مَشِیَّتِکَ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ لَکَ وَ بِنِعْمَتِکَ وَ بِمِقْدَارٍ عِنْدَکَ.
وَ لَکَ خَزَائِنُکَ وَ مَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ وَ خَلْقُکَ وَ بَرِیَّتُکَ وَ بِدْعَتُکَ ابْتَدَعْتَهُمْ بِقُدْرَتِکَ وَ عَمَّرْتَ بِهِمْ أَرْضَکَ وَ جَعَلْتَهَا لَهُمْ مَسْکَناً عَارِیَّةً إِلَی أَجَلٍ
ص: 149
مُسَمًّی مُنْتَهَاهُ عِنْدَکَ وَ مُنْقَلَبُهُمْ فِی قَبْضَتِکَ وَ ذَوَائِبُ نَوَاصِیهِمْ بِیَدِکَ أَحَاطَ بِهِمْ عِلْمُکَ وَ أَحْصَاهُمْ حِفْظُکَ وَ وَسِعَهُمْ کِتَابُکَ فَخَلْقُکَ کُلُّهُمْ یَهَابُ جَلَالَکَ وَ یَرْعُدُ مِنْ مَخَافَتِکَ فَرَقاً مِنْکَ وَ یُسَبِّحُ بِحَمْدِ قُدْسِکَ لِهَیْبَةِ جَلَالِ عِزِّکَ تَسْبِیحاً وَ تَقْدِیساً لَقَدِیمِ عِزِّ کِبْرِیَائِکَ إِنَّکَ أَهْلُ الْکِبْرِیَاءِ وَ لَا یَنْبَغِی إِلَّا لَکَ وَ مَحَلُّ الْفَخْرِ وَ لَا یَلِیقُ إِلَّا بِکَ وَ مُدَوِّخُ الْمَرَدَةِ وَ قَاصِمُ الْجَبَابِرَةِ وَ مُبِیرُ الظَّلَمَةِ رَبُّ الْخَلْقِ وَ مُدَبِّرُ الْأَمْرِ ذُو الْعِزِّ الشَّامِخِ وَ السُّلْطَانِ الْبَاذِخِ وَ الْجَلَالِ الْقَادِرِ وَ الْکِبْرِیَاءِ الْقَاهِرِ وَ الضِّیَاءِ الْفَاخِرِ کَبِیرُ الْمُتَکَبِّرِینَ وَ صَغَارُ الْمُعْتَدِینَ وَ نَکَالُ الظَّالِمِینَ وَ غَایَةُ الْمُتَنَافِسِینَ وَ صَرِیخُ الْمُسْتَصْرِخِینَ وَ صَمَدُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَبِیلُ حَاجَةِ الطَّالِبِینَ الْمُتَعَالِی قُدْسُکَ الْمُقَدَّسُ وَجْهُکَ تَبَارَکْتَ بِعُلُوِّ اسْمِکَ وَ عَلَا عِزُّ مَکَانِکَ وَ فَخُمَتْ کِبْرِیَاءُ عَظَمَتِکَ وَ عِزَّةُ عِزَّتِکَ لِکَرَامَتِکَ وَ جَلَالِکَ فَأَشْرَقَ مِنْ نُورِ الْحُجُبِ نُورُ وَجْهِکَ وَ أَغْشَی النَّاظِرِینَ بَهَاؤُکَ وَ اسْتَنَارَ فِی الظُّلُمَاتِ نُورُکَ وَ عَلَا فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ أَمْرُکَ وَ أَحَاطَ بِالسَّرَائِرِ عِلْمُکَ وَ حَفِظَ کُلَّ شَیْ ءٍ إِحْصَاؤُکَ لَیْسَ شَیْ ءٌ یَقْصُرُ عَنْهُ عِلْمُکَ وَ لَا یَفُوتُ شَیْ ءٌ حِفْظَکَ تَعْلَمُ وَهْمَ النُّفُوسِ وَ نِیَّةَ الْقُلُوبِ وَ مَنْطِقَ الْأَلْسُنِ وَ نَقْلَ الْأَقْدَامِ وَ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ وَ السِّرَّ وَ أَخْفی وَ الِاسْتِعْلَانَ وَ النَّجْوَی وَ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری إِلَیْکَ مُنْتَهَی الْأَنْفُسِ وَ مَعَادُ الْخَلَائِقِ وَ مَصِیرُ الْأُمُورِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ أَمِینِکَ وَ شَاهِدِکَ وَ صَفِیِّکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ الرَّاشِدِ الْمَهْدِیِّ الْمُوَفَّقِ التَّقِیِّ الَّذِی آمَنَ بِکَ وَ بِمَلَائِکَتِکَ وَ بَلَّغَ رِسَالاتِکَ وَ تَلَا آیَاتِکَ وَ جَاهَدَ عَدُوَّکَ وَ عَبَدَکَ مُخْلِصاً حَتَّی أَتَاهُ الْیَقِینُ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفاً رَحِیماً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً اللَّهُمَّ شَرِّفْ بُنْیَانَهُ وَ کَرِّمْ مَقَامَهُ وَ ثَقِّلْ مِیزَانَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَفْلِجْ حُجَّتَهُ وَ أَعْطِهِ الْوَسِیلَةَ وَ الشَّرَفَ وَ الرِّفْعَةَ وَ الْفَضِیلَةَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ
ص: 150
اللَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً أَحَبَّ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ إِلَیْکَ حُبّاً وَ أَقْرَبَهُمْ مِنْکَ مَجْلِساً وَ أَعْظَمَهُمْ عِنْدَکَ بُرْهَاناً وَ أَشْرَفَهُمْ لَدَیْکَ مَکَاناً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَوْرِدْنَا حَوْضَهُ وَ احْشُرْنَا فِی زُمْرَتِهِ وَ اسْقِنَا بِکَأْسِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ رُفَقَائِهِ وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ أَبَداً اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الَّذِی اعْتَرَفَتْ لَکَ بِهَا الْمَلَائِکَةُ وَ خَضَعَتْ لَکَ بِهَا الْجَبَابِرَةُ وَ عَنَتْ لَکَ بِهَا الْوُجُوهُ وَ خَشَعَتْ لَکَ مِنْهَا الْأَبْصَارُ وَ الرَّکْبُ وَ الْأَصْلَابُ وَ الْأَحْشَاءُ وَ أَجْسَادُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ بِتَقْلِیبِکَ الْقُلُوبَ وَ عِلْمِکَ بِالْغُیُوبِ وَ بِتَدْبِیرِکَ الْأُمُورَ وَ بِعِلْمِکَ مَا قَدْ کَانَ وَ مَا هُوَ کَائِنٌ وَ بِمَعْدُودِ إِحْسَانِکَ وَ مَذْکُورِ بَلَائِکَ وَ سَوَابِغِ نَعْمَائِکَ وَ فَضَائِلِ کَرَامَاتِکَ خَیْرُ الدُّعَاءِ وَ خَیْرُ الْإِجَابَةِ وَ خَیْرُ الْأَجَلِ وَ خَیْرُ الْمَسْأَلَةِ وَ خَیْرُ الْعَطَاءِ وَ خَیْرُ الْعَمَلِ وَ خَیْرُ الْجَزَاءِ وَ خَیْرُ الدُّنْیَا وَ خَیْرُ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ نَعُوذُ بِکَ یَا رَبِّ مِنَ الضَّلَالَةِ بَعْدَ الْهُدَی وَ مِنَ الْکُفْرِ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَ مِنَ النِّفَاقِ بَعْدَ الْإِسْلَامِ وَ مِنَ الشَّکِّ بَعْدَ الْیَقِینِ وَ مِنَ الْهَوَانِ بَعْدَ الْکَرَامَةِ وَ نَعُوذُ بِکَ یَا رَبِّ مِنْ أَنْ نَرْضَی لَکَ سَخَطاً أَوْ نَسْخَطَ لَکَ رِضًی أَوْ نُوَالِیَ لَکَ عَدُوّاً أَوْ نُعَادِیَ لَکَ وَلِیّاً أَوْ نَنْتَهِکَ لَکَ مُحَرَّماً أَوْ نُبَدِّلَ نِعْمَتَکَ کُفْراً أَوْ نَتَّبِعَ هَوًی بِغَیْرِ هُدًی مِنْکَ وَ نَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ الْإِیمَانَ فِی قُلُوبِنَا مَا أَحْیَیْتَنَا وَ الزِّیَادَةَ فِی عِبَادَتِکَ مَا أَبْقَیْتَنَا وَ الْبَرَکَةَ فِیمَا آتَیْتَنَا وَ الْمُعَافَاةَ فِی مَحْیَانَا وَ مَمَاتِنَا وَ السَّعَةَ فِی أَرْزَاقِنَا وَ النَّصْرَ عَلَی عَدُوِّنَا وَ التَّوْفِیقَ لِرِضْوَانِکَ وَ الْکَرَامَةَ کُلَّهَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَحْرِمْنَا فَضْلَکَ وَ لَا تُنْسِنَا ذِکْرَکَ وَ لَا تَکْشِفْ عَنَّا سِتْرَکَ وَ لَا تَصْرِفْ عَنَّا وَجْهَکَ وَ لَا تُحْلِلْ عَلَیْنَا غَضَبَکَ وَ لَا تَنْزِعْ مِنَّا کَرَامَتَکَ وَ لَا تُبَاعِدْنَا مِنْ جِوَارِکَ وَ لَا تَحْظُرْ عَلَیْنَا رِزْقَکَ وَ رَحْمَتَکَ وَ لَا تَکِلْنَا إِلَی أَنْفُسِنَا وَ لَا تُؤَاخِذْنَا بِجَهْلِنَا وَ لَا تُهِنَّا بَعْدَ إِذْ أَکْرَمْتَنَا وَ لَا تَضَعْنَا بَعْدَ إِذْ رَفَعْتَنَا وَ لَا تُذِلَّنَا بَعْدَ إِذْ أَعْزَزْتَنَا وَ لَا تَخْذُلْنَا بَعْدَ إِذْ نَصَرْتَنَا وَ لَا تُفَرِّقْنَا بَعْدَ إِذْ جَمَعْتَنَا وَ لَا تُشْمِتْ بِنَا الْأَعْدَاءَ وَ لا تَجْعَلْنا
ص: 151
مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ.
وَ اجْعَلْنَا مِنَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیارِ وَ مِنَ الرُّفَقَاءِ الْأَبْرَارِ وَ اجْعَلْ کِتَابَنَا فِی عِلِّیِّینَ وَ اسْقِنَا مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ وَ زَوِّجْنَا مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ أَخْدِمْنَا مِنَ الْوِلْدَانِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَصْفِیَائِکَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَ وَ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً وَ اجْزِهِمَا بِأَحْسَنِ مَا عَمِلَا إِلَیَّ اللَّهُمَّ أَکْرِمْ مَثْوَاهُمَا وَ نَوِّرْ لَهُمَا فِی قُبُورِهِمَا وَ افْسَحْ لَهُمَا فِی لَحَدَیْهِمَا وَ بَرِّدْ عَلَیْهِمَا مَضَاجِعَهُمَا وَ أَدْخِلْهُمَا جَنَّتَکَ وَ حَرِّمْهُمَا عَلَی النَّارِ وَ أَعْتِقْنِی وَ إِیَّاهُمَا مِنْهَا وَ عَرِّفْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمَا فِی مُسْتَقَرِّ رَحْمَتِکَ وَ جَوَارِ نَبِیِّکَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَدْخِلْ عَلَیْهِمَا مِنْ بَرَکَةِ دُعَائِی لَهُمَا مَا تَنْفَعُهُمَا بِهِ وَ تَأْجُرُنِی عَلَیْهِ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لَنَا وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَافِیَةَ وَ دَوَامَ الْعَافِیَةِ وَ شُکْرَ الْعَافِیَةِ وَ الْمُعَافَاةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَةَ وَ الْمُعَافَاةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ (1).
**[ترجمه]المتهجد - . المتهجد: 300 - 305 - و البلد: دعای دیگر برای روز شنبه: به نام خداوند بخشایشگر مهربان. بارالها پروردگارا، حمد از آن توست. تو کسی هستی که چیزی شبیه تو نیست در حالیکه تو شنوای بینا هستی. با قدرتت بر فرمانروایان فرمانروایی کردی و با عزتت اربابان را به بندگی کشاندی و با مجدت بر سروران برتری یافتی و با جودت بر بزرگان سیادت کردی و با جبروتت متکبران را مغلوب کردی و با ربوبیتت بر اهل سلطه تسلط یافتی و با عزت فرمانروایی ات، جباران را خوار کردی و با قدرت سلطه ات، امور را آغاز کردی.
هر چیزی غیر از تو به امر تو فرمانبردار شد، و عزت و استکبار با عظمتت نیکو شد و فخر و وقار با عزتت وفور یافت و با جلالت خودنمایی کردی و با کبریائت جلال یافتی، و مجد و کرم با تو ارجمند شد، و حمد نزد تو ساکن شد و جباران را با جبروتت در هم شکستی و فخر را برای عزتت، و مجد و برتری را برای خودت برگزیدی و با همه آنها یگانه شدی و در فرمانروایی یگانه هستی و ملک و جلال را برای ذاتت باقی گذاشتی و بقاء و بزرگی برای تو مخصوص شد.
و بودی چنانکه تو با جایگاهت شایسته آن هستی و چنانکه دوست داری و برای تو سزاوار است، پس نه نظیری برای توست، نه برابری، نه شبیهی، و نه مانندی، و چیزی به درجه تو نمی رسد و چیزی قدرت تو را اندازه گیری نمیکند و چیزی به اثر تو دست نمی یابد و چیزی به جایگاه تو فرود نمی آید و چیزی قادر بر مکان تو نیست و چیزی مانع تو نیست و چیزی مانع آنچه که اراده کرده ای نمی شود و چیزی که طلب کرده ای از تو فوت نمی شود.
آفریننده خلق، خالق و ایجاد کننده خلق و وارث آن هستی، تو جباری هستی که با جبروتت عزت یافتی و با عزتت قدرتنمایی کردی و با سلطه ات تملک یافتی و با فرمانروایی ات مسلط شدی و با کبریائت عظمت یافتی و با عظمتت بزرگ شدی و با برتریات افتخار کردی و با فخرت برتری یافتی و با جلالت بزرگی یافتی و با کبریائت شکوهمند شدی و با مجدت مفتخر شدی و با جودت بزرگوار شدی و با کرمت بخشش کردی و با برتری ات قدرت یافتی و با قدرتت تعالی یافتی.
تو در منظر اعلی هستی، جایی که دیده ها تو را درنمی یابد و فراتر از تو، منظری با خلقتی شگفت وجود ندارد، پس فرمانروایی ات کمال یافت و قدرتت مالک شد و قوتت جریان یافت و عزتت را مقدم کردی و امرت را با مسلط کردنت اجرا کردی و با قدرتت مسلط شدی و در دوری ات نزدیک شدی و در نزدیکی ات دور شدی و در عین قدرتت لطیف شدی و در عین لطافتت قدرتنمایی کردی و رحمتت در شدت عذابت وسیع شد و عذابت در وسعت رحمتت شدید شد و با جلالت هیبت یافتی و در هیبتت جلال یافتی.
دینت آشکار، نورت کامل، حجتت نمایان و قدرتت شدید شد. بزرگی ات برتری یافت، مکرت غالب شد، کلمه ات والا شد و مخالفت با تو در توان کسی نیست و از عذابهایت ممانعت نمی شود و از قدرتت پناه داده نمیشود و در مقابل عقوبتت یاری نمی شود و از غیر تو تقاضای دادخواهی نمی شود. در مقابل مکر تو حیله به کار نمی رود، مکر تو درک نمی شود، فرمانروایی ات از بین نمیرود، در مقابل امرت، کسی عزت ندارد، بر قدرت تو کسی چیرگی نمییابد، عزتت عاجز نمیشود، بزرگی ات خوار نمی شود، به جبروتت دست یافته نمی شود، به کبریائت رسیده نمی شود، عظمتت کوچک نمی شود، فخرت از بین نمی رود، جلالت خوار نمی شود، استواریات سست نمی شود، قدرتت ضعیف نمی شود، کلمه ات پست نمی شود، حیلهگر به تو نیرنگ نمی زند و کسی که با تو ستیزه کند بر تو غلبه نمی یابد.
بلکه کسی که با تو پنجه افکند شکست می خورم و کسی که با تو ستیز کند مغلوب می شود و کسی که با تو نیرنگ کند خوار می شود و کسی که با تو مخالفت کند ضعیف می شود و کسی که در مورد تو اشتباه کرد ناکام ماند و کسی که با تو عداوت ورزید ضرر کرد و کسی که با تو دشمنی کرد ذلیل شد و کسی که با تو پیکار کرد شکست خورد، و به عزت قدرتت اکتفا کردی و به تأیید امرت متعالی شدی. در برابر کسی که منحرف شد و از تو رویگردان شد، به تعداد سربازانت بزرگی کردی، با عزتت امتناع کردی و با منعت عزت یافتی و به هر چه اراده کردی رسیدی و به حاجتت دست یافتی و خواسته ات را عملی کردی و بر مشیتت قادر شدی و همه چیز از آن توست و به نعمت توست و به مقداری که نزد توست و برای توست خزائنت و هر آنچه که در اختیار داری و خلائق تو، مخلوقاتت و نوآفرینیات، همه از آن توست .
با قدرتت آنها را ایجاد کردی و به وسیله آنان زمینت را آباد کردی و آن را به عنوان مسکنی برای آنان خالی قرار دادی تا زمان معینی که منتهای آن نزد توست، و دگرگونی آنان در قبضه تو، سرنوشت آنان به دست تو، و علم تو آنان را احاطه کرد و حافظه تو آنان را شمرد و کتاب تو آنان را فرا گرفت.
پس همه خلائقت از جلال تو رعب دارند و از ترس تو می لرزند، از روی هراس از تو و به ستایش قدس تو، برای هیبت جلالت تو را تسبیح می گویند و برای قدیم عزت کبریائت تو را تقدیس می کنند که تو اهل کبریاء هستی و جز برای تو شایسته نیست، و جایگاه افتخار تو جز برای تو سزاوار نیست و تویی مستولیشونده بر یاغیان و درهم شکننده جباران و نابود کننده ستمکاران.
ای پروردگار خلق، مدبر امر، صاحب عزت رفیع و سلطنت والا، و جلال قادر، و کبریاء قاهر، و نور فاخر، بزرگ بزرگواران، حقارت تعدی گران، سستی ستمکاران، غایت رقابتکنندگان، فریاد رس کمک خواهان، بینیازی مؤمنان، راه نیاز طلبکنندگان، که متعالی است قدس تو و مقدس است وجه تو.
به برتری اسمت مبارک شدی و عزت مکانت والا شد و کبریاء عظمتت و عزت عزتت به دلیل کرامتت و جلالت فخیم شد. پس از نور حجاب ها، نور سیمای تو متجلی شد و شکوه تو بینندگان را فرا گرفت و در تاریکی ها از نورت روشنایی خواست، و امرت در پنهان و آشکار برتری یافت و علمت به نهانها احاطه یافت و شمارش تو هر چیزی را حفظ کرد.
چیزی وجود ندارد که علمت به آن نرسد و هیچ چیزی از محدوده حفظ - قدرت - تو بیرون نیست. از توهم نفس ها، نیت قلب ها، نطق زبان ها، حرکت گام ها، خیانت چشمها، نهان های سینه ها، راز، نهانتر، عیان، نجوا، هر آنچه در آسمان ها و در زمین است و هر آنچه مابین آن ها و آنچه زیر خاک است آگاهی، انتهای جان ها، بازگشت خلائق و سرنوشت امور به سوی توست.
بارالها بر بنده، رسول، نبی، امین، شاهد، برگزیده، و بهترین خلقت، نبی امی راشد هدایت گر، توفیق دهنده متقی درود بفرست که به تو و به ملائکه ات ایمان آورد و رسالت های تو را ابلاغ کرد و آیات تو را تلاوت کرد و با دشمنت جهاد کرد و خالصانه تو را عبادت کرد تا اینکه مرگش فرا رسید و نسبت به مؤمنان مهربان و رحیم بود، درود و سلام خدا بر او و خاندان او باد.
بارالها بنیان او را شریف گردان، منزلت او را گرامی بدار، میزان او را سنگین، روی او را سفید و حجتش را آشکار کن، و به او در روز قیامت، وسیله، شرف، رفعت و فضیلت عطا کن.
بارالها محمد را محبوبترین اولین ها و آخرین ها نزد خودت، نزدیک ترین آنها به خودت از نظر جایگاه، و بزرگترین آنها نزدت از نظر برهان و شریفترین آنها نزدت از نظر منزلت قرار بده.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و ما را بر حوض او وارد، در زمره او محشور و با جام او سیراب کن و ما را از همراهان او قرار بده و هرگز میان ما و او جدایی نیانداز.
بارالها به «لا اله الا انت» که ملائکه آن را برای تو اعتراف کردند و با آن جباران برای تو خضوع کردند و با آن چهره ها برای تو فروتنی کردند و دیده ها، زانو ها، صلب ها، درون ها و جسم اولین ها و آخرین ها برای تو خشوع کرد و به دگرگونی قلب ها به وسیله تو و علم تو به نهان ها و به تدبیر امور به وسیله تو و به علم تو به آنچه که بود و آنچه که موجود است و به احسان شمرده شده ات، نعمت ذکر شده ات، نعمت های کاملت و فضائل کرامت هایت، بهترین دعا، بهترین اجابت، بهترین اجل، بهترین درخواست، بهترین عطاء، بهترین عمل، بهترین جزا و خیر دنیا و آخرت را از تو می خواهم.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، پروردگارا، از گمراهی بعد از هدایت، از کفر بعد از ایمان، از نفاق بعد از اسلام، از شک بعد از یقین، از خواری بعد از کرامت به تو پناه می برم. پروردگارا، از اینکه از روی خشم به تو راضی شویم یا از روی رضایت بر تو خشم آوریم یا با دشمن تو دوستی کنیم یا با ولیّ تو دشمنی کنیم یا محرمات تو را هتک کنیم یا اینکه نعمتت را به کفر تبدیل کنیم یا اینکه بدون هدایت از جانب تو از هوا پیروی کنیم، به تو پناه می بریم .
بارالها از تو می خواهیم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و تا زمانیکه ما را زنده باقی گذاشته ای، در قلب هایمان ایمان قرار بدهی و تا زمانیکه ما را باقی گذاشتهای، در عبادتت فزونی بخشی، و در آنچه که به ما عطا کردی برکت، عافیت در زندگیمان، گسترش در روزی هایمان، یاری در مقابل دشمنانمان، توفیق به رضوان تو و همه کرامت در دنیا و آخرت قرار بدهی.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و ما را از فضلت محروم نکن و یادت را از ذهن ما مبر، و پوششت را از ما رفع نکن و رویت را از ما نگردان و غضبت را بر ما وارد مکن و کرامتت را از ما جدا نکن و ما را از جوارت دور نکن و روزی و رحمتت را از ما منع نکن و ما را به خودمان وا مگذار و ما را با جهلمان مؤاخذه نکن و بعد از اینکه اکراممان کردی خوار نکن و بعد از اینکه ما را رفعت بخشیدی پست نکن و بعد از اینکه عزت بخشیدی ذلیلمان نکن و بعد از اینکه یاری کردی رهایمان نکن و بعد از اینکه جمع کردی متفرقمان نکن و دشمنانمان را به وسیله ما شاد نکن و ما را همراه قوم ظالمان قرار نده.
ما را کسانی که در خیرات می شتابند و در آن پیشتاز هستند قرار بده، ما را از اخیار برگزیده، و از همراهان نیک قرار بده و کتاب ما را در علیین قرار بده و ما را از باده ناب مهر شده سیراب کن و حورالعین را به همسری ما دربیاور و غلامان جوان را به خدمت ما دربیاور و ما را از برگزیدگانت از میان انبیاء، صدیقین، شهداء و صالحان که بر آنان نعمت دادی و بهترین همراهان هستند قرار بده، آمین یا رب العالمین.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، و مرا و پدر و مادر مرا بیامرز و آن دو را رحمت کن چنانکه در کودکی مرا تربیت کردند و با بهترین آنچه که برای من انجام دادند آنان را جزا ببخش و جایگاه آنان را گرامی بدار و قبرشان را برای آنان نورانی کن و لحدشان را بر آنان بگشای و بسترشان را برای آنان آسوده کن و آنها را در بهشتت وارد کن. آتش را بر آنان حرام کن، من و آنان را از آن رهایی ببخش، من و آنان را در قرارگاه رحمتت و جوار نبی ات که درود خدا بر او و خاندان او باد آشنا کن، از برکت دعایم برای آنان، آنچه که به آنان سود می رسانی و مرا بر آن اجر می بخشی بر آنان وارد کن، آمین یا رب العالمین.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، ما و مردان و زنان مؤمن، مردان و زنان مسلمان، زندگان و مردگان آنان را مورد مغفرت قرار بده.
بارالها، عافیت، دوام عافیت، شکر عافیت، سلامت در دنیا و آخرت از هر بدی را از تو می خواهم و از خدا عفو، عافیت، سلامت در دنیا و آخرت از هر بدی را از خدا می خواهم و حمد بسیار از آن خداست و درود و سلام خدا بر محمد و خاندان او باد. - . البلد الأمین: 97 - 100 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ، وَ مَجْمُوعُ الدَّعَوَاتِ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلسَّجَّادِ علیه السلام
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ بِسْمِ اللَّهِ کَلِمَةِ الْمُعْتَصِمِینَ وَ مَقَالَةِ الْمُتَحَرِّزِینَ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ جَوْرِ الْجَائِرِینَ
ص: 152
وَ کَیْدِ الْحَاسِدِینَ وَ بَغْیِ الطَّاغِینَ وَ أَحْمَدُهُ فَوْقَ حَمْدِ الْحَامِدِینَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْوَاحِدُ بِلَا شَرِیکٍ وَ الْمَلِکُ بِلَا تَمْلِیکٍ لَا تُضَادُّ فِی حُکْمِکَ وَ لَا تُنَازَعُ فِی مُلْکِکَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَنْ تُوزِعَنِی مِنْ شُکْرِ نَعْمَائِکَ مَا یَبْلُغُنِی فِی غَایَةِ رِضَاکَ وَ أَنْ تُعِینَنِی عَلَی طَاعَتِکَ وَ لُزُومِ عِبَادَتِکَ وَ اسْتِحْقَاقِ مَثُوبَتِکَ بِلُطْفِ عِنَایَتِکَ وَ تَرْحَمَنِی بِصَدِّی عَنْ مَعَاصِیکَ مَا أَحْیَیْتَنِی وَ تُوَفِّقَنِی لِمَا یَنْفَعُنِی مَا أَبْقَیْتَنِی وَ أَنْ تَشْرَحَ بِکِتَابِکَ صَدْرِی وَ تَحُطَّ بِتِلَاوَتِهِ وِزْرِی وَ تَمْنَحَنِی السَّلَامَةَ فِی دِینِی وَ نَفْسِی وَ لَا تُوحِشَ بِی أَهْلَ أُنْسِی وَ تَمِّمْ إِحْسَانَکَ فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِی کَمَا أَحْسَنْتَ فِیمَا مَضَی مِنْهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).
دُعَاءٌ آخَرُ لِلْکَاظِمِ علیه السلام: مَرْحَباً بِخَلْقِ اللَّهِ الْجَدِیدِ وَ بِکُمَا مِنْ کَاتِبَیْنِ وَ شَاهِدَیْنِ اکْتُبَا بِسْمِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنْ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ أَنَّ الْکِتَابَ کَمَا أَنْزَلَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ
الْمُبِینُ وَ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَصْبَحْتُ اللَّهُمَّ فِی أَمَانِکَ أَسْلَمْتُ إِلَیْکَ نَفْسِی وَ وَجَّهْتُ إِلَیْکَ وَجْهِی وَ فَوَّضْتُ إِلَیْکَ أَمْرِی وَ أَلْجَأْتُ إِلَیْکَ ظَهْرِی رَهْبَةً مِنْکَ وَ رَغْبَةً إِلَیْکَ لَا مَلْجَأَ وَ لَا مَنْجَی مِنْکَ إِلَّا إِلَیْکَ آمَنْتُ بِکِتَابِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَ وَ رَسُولِکَ الَّذِی أَرْسَلْتَ اللَّهُمَّ إِنِّی فَقِیرٌ إِلَیْکَ فَارْزُقْنِی بِغَیْرِ حِسَابٍ إِنَّکَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ وَ تَرْکَ الْمُنْکَرَاتِ وَ حُبَّ الْمَسَاکِینِ وَ أَنْ تَتُوبَ عَلَیَّ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکَرَامَتِکَ الَّتِی أَنْتَ أَهْلُهَا أَنْ تَجَاوَزَ عَنْ سُوءِ مَا عِنْدِی بِحُسْنِ مَا عِنْدَکَ وَ أَنْ تُعْطِیَنِی مِنْ جَزِیلِ عَطَائِکَ أَفْضَلَ مَا أَعْطَیْتَهُ أَحَداً مِنْ عِبَادِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ مَالٍ یَکُونُ عَلَیَّ فِتْنَةً وَ مَنْ وَلَدٍ یَکُونُ لِی عَدُوّاً
ص: 153
اللَّهُمَّ قَدْ تَرَی مَکَانِی وَ تَسْمَعُ دُعَائِی وَ کَلَامِی وَ تَعْلَمُ حَاجَتِی أَسْأَلُکَ بِجَمِیعِ أَسْمَائِکَ أَنْ تَقْضِیَ لِی کُلَّ حَاجَةٍ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ دُعَاءَ عَبْدٍ ضَعُفَتْ قُوَّتُهُ وَ اشْتَدَّتْ فَاقَتُهُ وَ عَظُمَ جُرْمُهُ وَ قَلَّ عُذْرُهُ وَ ضَعُفَ عَمَلُهُ دُعَاءَ مَنْ لَا یَجِدُ لِفَاقَتِهِ سَادّاً غَیْرَکَ وَ لَا لِضَعْفِهِ عَوْناً سِوَاکَ أَسْأَلُکَ جَوَامِعَ الْخَیْرِ وَ خَوَاتِمَهُ وَ سَوَابِقَهُ وَ فَوَائِدَهُ وَ جَمِیعَ ذَلِکَ بِدَوَامِ فَضْلِکَ وَ إِحْسَانِکَ وَ مَنِّکَ وَ رَحْمَتِکَ فَارْحَمْنِی وَ أَعْتِقْنِی مِنَ النَّارِ یَا مَنْ کَبَسَ الْأَرْضَ عَلَی الْمَاءِ وَ یَا مَنْ سَمَکَ السَّمَاءَ بِالْهَوَاءِ وَ یَا وَاحِداً قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ وَ یَا وَاحِداً بَعْدَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ یَا مَنْ لَا یَعْلَمُ وَ لَا یَدْرِی کَیْفَ هُوَ إِلَّا هُوَ وَ یَا مَنْ لَا یَقْدِرُ قُدْرَتَهُ إِلَّا هُوَ یَا مَنْ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ یَا مَنْ لَا یَشْغَلُهُ شَأْنٌ عَنْ شَأْنٍ وَ یَا غَوْثَ الْمُسْتَغِیثِینَ یَا صَرِیخَ الْمَکْرُوبِینَ وَ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ وَ یَا رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا رَبِّ ارْحَمْنِی رَحْمَةً لَا تُضِلُّنِی وَ لَا تُشْقِینِی بَعْدَهَا أَبَداً إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ-(1).
تَسْبِیحُ یَوْمِ السَّبْتِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْحَقِّ سُبْحَانَ الْقَابِضِ الْبَاسِطِ سُبْحَانَ الضَّارِّ النَّافِعِ سُبْحَانَ الْقَاضِی بِالْحَقِّ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ سُبْحَانَ الْعَلِیِّ الْأَعْلَی سُبْحَانَ مَنْ عَلَا فِی الْهَوَاءِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی سُبْحَانَ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ الْغَنِیِّ الْحَمِیدِ سُبْحَانَ الْخَالِقِ الْبَارِئِ سُبْحَانَ الرَّفِیعِ الْأَعْلَی سُبْحَانَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لَا یَکُونُ هَکَذَا غَیْرُهُ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ لِرَبِّیَ الْحَقِّ الْحَلِیمِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ دَائِمٌ لَا یَسْهُو سُبْحَانَ مَنْ هُوَ قَائِمٌ لَا یَلْهُو سُبْحَانَ مَنْ هُوَ غَنِیٌّ لَا یَفْتَقِرُ سُبْحَانَ مَنْ تَوَاضَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِعَظَمَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِعِزَّتِهِ سُبْحَانَ مَنِ اسْتَسْلَمَ کُلُ
ص: 154
شَیْ ءٍ لِقُدْرَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ خَضَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِمُلْکِهِ سُبْحَانَ مَنِ انْقَادَتْ لَهُ الْأُمُورُ بِأَزِمَّتِهَا.
عُوذَةُ یَوْمِ السَّبْتِ مِنْ عُوَذِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أُعِیذُ نَفْسِی بِاللَّهِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِما
شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ- ثُمَّ تَقْرَأُ الْحَمْدَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ التَّوْحِیدَ وَ تَقُولُ کَذَلِکَ اللَّهُ رَبُّنَا وَ سَیِّدُنَا وَ مَوْلَانَا لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ نُورُ النُّورِ وَ مُدَبِّرُ الْأُمُورِ- نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فِیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ یَکادُ زَیْتُها یُضِی ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَ یَوْمَ یَقُولُ کُنْ فَیَکُونُ قَوْلُهُ الْحَقُّ وَ لَهُ الْمُلْکُ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ أَحْصی کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ مُعْلِنٍ بِهِ أَوْ مُسْرٍ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنَّةِ وَ الْبَشَرِ وَ مِنْ شَرِّ مَنْ یَظْهَرُ بِاللَّیْلِ وَ یَکْمُنُ بِالنَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ طَوَارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَنْزِلُ الْحَمَّامَاتِ وَ الخشوش [الْحُشُوشَ] وَ الْخَرَابَاتِ وَ الْأَوْدِیَةَ وَ الصَّحَارِیَ وَ الْغِیَاضَ وَ الشَّجَرَ وَ مَا یَکُونُ فِی الْأَنْهَارِ أُعِیذُ نَفْسِی وَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ بِاللَّهِ مالِکَ الْمُلْکِ یُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ یَشَاءُ وَ یَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ یَشَاءُ وَ یُعِزُّ مَنْ یَشَاءُ وَ یُذِلُّ مَنْ یَشَاءُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ
ص: 155
قَدِیرٌ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَ یُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ یَرْزُقُ مَنْ یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ لَهُ مَقالِیدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ خَلَقَ الْأَرْضَ وَ السَّماواتِ الْعُلی الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ مُنْزِلُ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ الْعَظِیمِ مِنْ شَرِّ کُلِّ طَاغٍ وَ بَاغٍ وَ نَافِثٍ وَ شَیْطَانٍ وَ سُلْطَانٍ وَ سَاحِرٍ وَ کَاهِنٍ وَ بَاطِرٍ وَ طَارِقٍ وَ مُتَحَرِّکٍ وَ سَاکِنٍ وَ مُتَکَلِّمٍ وَ سَاکِتٍ وَ نَاطِقٍ وَ صَامِتٍ وَ مُتَخَیِّلٍ وَ مُتَمَثِّلٍ وَ مُتَلَوِّنٍ وَ مُحْتَقِرٍ وَ مُتَجَبِّرٍ وَ نَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ حِرْزِنَا وَ نَاصِرِنَا وَ مُونِسِنَا وَ هُوَ یَدْفَعُ عَنَّا لَا شَرِیکَ لَهُ وَ لَا مُعِزَّ لِمَنْ أَذَلَّ وَ لَا مُذِلَّ لِمَنْ أَعَزَّ وَ هُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً.
عُوذَةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ السَّبْتِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ اللَّهُمَّ رَبَّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ وَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ قَاهِرَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ کُفَّ عَنِّی بَأْسَ الْأَشْرَارِ وَ أَعْمِ أَبْصَارَهُمْ وَ قُلُوبَهُمْ وَ اجْعَلْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ حِجَاباً إِنَّکَ رَبُّنَا وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ تَوَکُّلَ عَائِذٍ بِهِ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ رَبِّی آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا وَ مِنْ شَرِّ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ سُوءٍ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).
ص: 156
**[ترجمه]البلد، الجنۀ، الاختیار و مجموع الدعوات: دعای دیگری از امام سجاد علیه السلام:
به نام خدا، سخن پناهندگان و گفتار پناه جویان و پناه می برم به خدای تعالی از جور ستمکاران و بداندیشی حسودان و ستم بیدادگران و او را ستایش می کنم، فوق ستایش ستایش کنندگان. خدایا تویی یگانه بی شریک و پادشاه بی نیاز (که پادشاهی را دیگری به او تملیک نکرده) در برابر فرمان تو ضدیت نشود و در پادشاهیات کشمکشی روی ندهد. از تو می خواهم که درود فرستی بر محمد بنده و رسولت و به من طریقه سپاسگزاری نعمتهایت را چنان بیاموزی که مرا به سرحد خشنودیت برساند و کمکم کنی بر طاعت خود و پیوستگی عبادت خویش و استحقاق پاداشت به وسیله لطف و عنایتت، و به من ترحم کنی به اینکه تا زنده ام از گناهان بازم داری و تا زمانی که در این جهان نگاهم داری موفقم داری به آنچه سودم رساند و به وسیله کتاب خود (قرآن) سینه ام بگشایی و با خواندن آن جرم و گناهم را بریزی و سلامت در دین و جانم عطا کنی و همدمانم را به خاطر من غمگین مکن و احسانت را در مابقی عمر درباره من به اتمام رسان، چنانچه در گذشته احسان کردی، ای مهربانترین مهربانها. - البلد الأمین: 97 – 98، الجنة: 101 - 102.[2] -
دعای دیگری از امام کاظم علیه السلام: درود بر آفرینش جدید خدا و بر شما دو کاتب و دو شاهد، بنویسید: بسم الله، شهادت می دهم که هیچ خدایی جز الله نیست و شهادت می دهم که محمد بنده و رسول اوست و اسلام چنان است که او وصف کرد و دین چنان است که او وضع کرد و کتاب چنان است که او نازل فرمود و کلام چنان است که او بیان کرد و خدا همان حق آشکار است و درود و سلام خدا بر محمد و خاندان او باد.
بارالها در امان تو وارد شدم، خودم را تسلیم تو کردم، رویم را به سوی تو گردانیدم، امرم را به تو محول کردم، پشتم را به تو تکیه دادم، از خوف تو و رغبت به تو، و جز به سوی تو پناهی از تو نیست. به کتابی که نازل کردی و رسولی که مبعوث کردی ایمان آوردم. بارالها من نیازمند تو هستم پس مرا بدون حساب روزی ببخش که تو هر که را بخواهی بدون حساب روزی می بخشی.
بارالها، روزی پاک، ترک منکرات، محبت به مساکین و پذیرش توبهام را از تو می خواهم. بارالها، من به کرامتت که تو شایسته آن هستی از تو می خواهم که با حسن آنچه که نزد توست، از سوء آنچه که نزد من است بگذری و از جزیل عطایت، برترین آنچه که به یکی از بندگانت عطا کردی را به من عطا کنی. بارالها، من از مالی که فتنهای برای است و از فرزندی که برایم دشمن است به تو پناه می برم.
بارالها، مکانم را می بینی، دعایم را و سخنم را می شنوی، حاجتم را می دانی، با همه نامهایت از تو می خواهم که هر حاجتی از حاجت های دنیوی و اخروی را برایم برآورده کنی. بارالها، من بسان دعای بنده ای که قدرتش ضعیف، نیازش شدید، گناهش سنگین، عذرش اندک و عملش ضعیف، و دعای کسی که برای نیازش برآورندهای جز تو، برای ضعفش یاریکنندهای غیر از تو نمی یابد، جوامع خیر، خواتم، سوابق و فوائد آن و تمامی آن را با دوام فضل، احسان، لطف و رحمتت از تو می خواهم، پس بر من رحمت بیاور و مرا از آتش رهایی ببخش، ای کسی که زمین را از آب انباشته کرد و آسمان را با هوا برافراشت، ای واحد قبل از هر احد، ای واحد بعد از همه چیز، ای کسی که غیر از تو نمی داند و آگاه نیست که او چگونه است، ای کسی که جز او قدرت او را اندازه نمیگیرد. ای کسی که در هر روزی در کار است و کاری او را از کاری مشغول نمی سازد، ای پناه کمکخواهان، ای فریاد رس اندوهگینان، ای اجابتکننده دعای بیچارگان، ای رحمن دنیا و آخرت و رحیم آن دو، پروردگارا بر من رحمتی آور که مرا گمراه نکند و هرگز بعد از آن مرا بدبخت نکند که تو ستودنی قابل ستایش هستی و درود و سلام خدا بر محمد و خاندان او باد. - . المتهجد: 351، مصباح کفعمی: 102، البیلد المین: 100- 101 -
تسبیح روز شنبه
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. پاک و منزه است خداوند حق، پاک و منزه است قبضکننده بسطدهنده، پاک و منزه است ضرر رسان نفعرسان، پاک و منزه است قضاوتکننده با حق، پاک و منزه است او و حمد از آن اوست. منزه است متعال برتر، منزه است کسی که در هوا برتری یافت، منزه و متعال است او، منزه است نیکوی زیبا، منزه است مهربان رحیم، منزه است توانگر ستوده، منزه است خالق ایجادکننده، منزه است رفیع برتر، منزه است عظیم اعظم، منزه است کسی که او چنین است و غیر او چنین نیست.
پاک و پاکیزه است پروردگار حق بردبار من، منزه است خداوند عظیم و حمد از آن اوست، منزه است کسی که او دائمی است و غفلت نمی کند، منزه است کسی که قائمی است که سرگرم نمی شود، منزه است کسی که توانگری است که نیازمند نمی شود، منزه است کسی که هر چیزی برای عظمت او تواضع کرد، منزه است کسی که هر چیزی برای عزت او ذلیل شد، منزه است کسی که هر چیزی برای قدرت او تسلیم شد، منزه است کسی که هر چیزی برای فرمانروایی او خضوع کرد، منزه است کسی که جمیع امور مطیع اوست.
تعویذ روز شنبه: از تعویذهای امام محمد باقر علیه السلام:
خود را به پناه خدایی می برم که معبودی جز او نیست. زنده و برپادارنده است. نه خوابی سبک او را فرو می گیرد و نه خوابی گران. آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن اوست. کیست آن کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آنچه در پیش روی آنان و آنچه در پشت سرشان است می داند و به چیزی از علم او را جز آنچه بخواهد فرا نمی گیرند. کرسی او آسمانها و زمین را در بر گرفته و نگهداری آنها بر او دشوار نیست و اوست والای بزرگ.
سپس حمد، معوذتین و توحید را قرائت می کنی و می گویی: چنین است الله پروردگار، سرور و مولای ما، هیچ خدایی جز او نورالنور، مدبر امور، نور آسمان ها و زمین نیست. {مثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی و آن چراغ در شیشه ای است؛ آن شیشه، گویی اختری درخشان است که از درخت خجسته زیتونی که نه شرقی است و نه غربی افروخته می شود. نزدیک است که روغنش هر چند بدان آتشی نرسیده باشد، روشنی بخشد. روشنی بر روی روشنی است. خدا هر که را بخواهد با نور خویش هدایت می کند و این مثلها را خدا برای مردم می زند و خدا به هر چیزی داناست.}
{کسی که آسمان ها و زمین را به حق آفرید و هرگاه بگوید: باش، بی درنگ موجود شود، سخنش راست است و روزی که در صور دمیده شود، فرمانروایی از آن اوست. داننده غیب و شهود است و اوست حکیم آگاه که هفت آسمان و همانند آنها هفت زمین را طبقه طبقه آفرید، فرمان [خدا] در میان آنها فرود می آید تا بدانید که خدا بر هر چیزی تواناست} و به راستی دانش وی هر چیزی را دربرگرفته است و هر چیزی را به عدد شماره کرده است، از شر هر صاحب شری که آشکارکننده آن یا پنهانکننده آن است، از شر جن و انس، از شر کسی که در شب نمایان می شود و در روز پنهان می شود، از شر وارد شوندگان در شب و روز و از شر هر آنچه که در گرمابهها، مستراحها، خرابه ها، دشت ها، صحراها، بیشه ها، درختان وارد می شود و آنچه که در رودهاست.
خود را و کسی که امرش به من مربوط است را در پناه خدایی می برم که فرمانفرماست. هر آن کس را که خواهد فرمانروایی می بخشد و از هر که بخواهد فرمانروایی را باز می ستاند، و هر که را بخواهد عزت می بخشد و هر که را بخواهد خوار می گرداند، همه خوبی ها به دست اوست و او بر هر چیزی تواناست. شب را به روز در می آورد و روز را به شب درمی آورد و زنده را از مرده بیرون می آورد و مرده را از زنده خارج می سازد و هر که را بخواهد بی حساب روزی می دهد .
کلیدهای آسمان ها و زمین از آن اوست، و روزی را برای هر که بخواهد گشاده و تنگ میکند. اوست که بر هر چیزی داناست. زمین و آسمان های بلند را آفرید، خدای رحمان که بر عرش استیلا یافته است، آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین و آنچه میان آن دو و آنچه زیر خاک است از آن اوست و اگر سخن به آواز گویی، او نهان و نهان تر را می داند.
خدایی که جز او معبودی نیست نامهای نیکوتر از آن اوست. آفرینش و امر از آن اوست. نازل کننده تورات، انجیل، زنبور و فرقان عظیم، از شر هر طغیانگر و ستمکار، پیمانشکن، شیطان، سلطان، ساحر، کاهن، گستاخ، واردشونده، متحرک، ساکن، سخن گوینده، ساکت، نطقکننده، خاموش، خیال کننده، در آینده به شکل ها و رنگ های مختلف، حقیر و نیرومند، و به خدایی که، یاریکننده و مونسمان است پناه می بریم، درحالی که او از ما دفع می کند. نه شریکی برای اوست، نه عزیزکننده ای است برای کسی که او ذلیل کرد و نه ذلیل کننده ای است برای کسی که او عزیز کرد و او واحد قهار است، درود و سلام خدا بر سرورمان محمد و خاندان مطهر او باد.
تعویذ دیگری برای روز شنبه:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. هیچ نیرو و توانی نیست مگر به واسطه خداوند بلند مرتبه و بزرگ. پروردگار ملائکه، روح، انبیاء و رسولان، غالب بر هر کسی که در آسمان ها و زمین هاست. قدرت اشرار را از من بازدار، دیده و دل آنان را کور کن، میان من و آنها حجابی قرار بده که تو پروردگار ما هستی و هیچ قدرتی نیست جز به خدا، بر خدا توکل کردم بسان توکل پناه آورنده به او از شر هر جنبنده. بارالها بر او مسلط شو و از شر هر آنچه که در شب و روز ساکن است و از شر هر بدی. و درود و سلام خدا بر محمد و خاندان او باد. - . المتهجد: 305، الجنة: 103، البلد الأمین: 101 - 103 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(1)، وَ الْبَلَدُ(2)، وَ الْإِخْتِیَارُ،: دُعَاءُ لَیْلَةِ الْأَحَدِ(3) بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الْمُلْکُ وَ بِیَدِکَ الْخَیْرُ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ سُبْحَانَکَ لَکَ التَّسْبِیحُ وَ التَّقْدِیسُ وَ التَّهْلِیلُ وَ التَّکْبِیرُ وَ التَّمْجِیدُ وَ التَّحْمِیدُ وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْجَبَرُوتُ وَ الْمَلَکُوتُ وَ الْعَظَمَةُ وَ الْعُلُوُّ وَ الْوَقَارُ وَ الْجَمَالُ وَ الْعِزَّةُ وَ الْجَلَالُ وَ الْغَایَةُ وَ السُّلْطَانُ وَ الْمَنَعَةُ وَ الْحَوْلُ وَ الْقُوَّةُ وَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ وَ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبَارَکْتَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ تَعَالَیْتَ سُبْحَانَکَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الْبَهْجَةُ وَ الْجَمَالُ وَ الْبَهَاءُ وَ النُّورُ وَ الْوَقَارُ وَ الْکَمَالُ وَ الْعِزَّةُ وَ الْجَلَالُ وَ الْفَضْلُ وَ الْإِحْسَانُ وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْجَبَرُوتُ بَسَطْتَ الرَّحْمَةَ وَ الْعَافِیَةَ وَ وَلِیتَ الْحَمْدَ-(4) لَا شَرِیکَ لَکَ أَنْتَ اللَّهُ لَا شَیْ ءَ مِثْلُکَ فَسُبْحَانَکَ مَا أَعْظَمَ شَأْنَکَ وَ أَعَزَّ سُلْطَانَکَ وَ أَشَدَّ جَبَرُوتَکَ وَ أَحْصَی عَدَدَکَ وَ سُبْحَانَکَ یُسَبِّحُ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ لَکَ وَ قَامَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ بِکَ وَ أَشْفَقَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ مِنْکَ وَ ضَرَعَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ إِلَیْکَ وَ سُبْحَانَکَ تَسْبِیحاً یَنْبَغِی لَکَ وَ لِوَجْهِکَ وَ یَبْلُغُ مُنْتَهَی عِلْمِکَ وَ لَا یَقْصُرُ دُونَ أَفْضَلِ رِضَاکَ وَ لَا یَفْضُلُهُ شَیْ ءٌ مِنْ مَحَامِدِ خَلْقِکَ سُبْحَانَکَ خَلَقْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ إِلَیْکَ مَعَادُهُ وَ بَدَأْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ إِلَیْکَ مُنْتَهَاهُ وَ أَنْشَأْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ إِلَیْکَ مَصِیرُهُ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ بِأَمْرِکَ ارْتَفَعَتِ السَّمَاءُ وَ وُضِعَتِ الْأَرَضُونَ وَ أُرْسِیَتِ الْجِبَالُ وَ سُجِّرَتِ الْبُحُورُ فَمَلَکُوتُکَ فَوْقَ کُلِّ مَلَکُوتٍ
ص: 157
تَبَارَکْتَ بِرَحْمَتِکَ وَ تَعَالَیْتَ بِرَأْفَتِکَ وَ تَقَدَّسْتَ فِی مَجْلِسِ وَقَارِکَ لَکَ التَّسْبِیحُ بِحِلْمِکَ وَ لَکَ التَّمْجِیدُ بِفَضْلِکَ وَ لَکَ الْحَوْلُ بِقُوَّتِکَ وَ لَکَ الْکِبْرِیَاءُ بِعَظَمَتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ وَ الْجَبَرُوتُ بِسُلْطَانِکَ وَ لَکَ الْمَلَکُوتُ بِعِزَّتِکَ وَ لَکَ الْقُدْرَةُ بِمُلْکِکَ وَ لَکَ الرِّضَا بِأَمْرِکَ وَ لَکَ الطَّاعَةُ عَلَی خَلْقِکَ أَحْصَیْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً وَ أَحَطْتَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ عَظِیمُ الْجَبَرُوتِ عَزِیزُ السُّلْطَانِ قَوِیُّ الْبَطْشِ مَلِکُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ رَبُّ الْعَالَمِینَ ذُو الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لا یَفْتُرُونَ: فَسُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی لَا یَمُوتُ أَبَدَ الْأَبَدِ وَ سُبْحَانَ رَبِّ الْعِزَّةِ أَبَدَ الْأَبَدِ وَ سُبْحَانَ الْقُدُّوسِ رَبِّ الْعِزَّةِ أَبَدَ الْأَبَدِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی سُبْحَانَ رَبِّی وَ تَعَالَی سُبْحَانَ الَّذِی فِی السَّمَاءِ عَرْشُهُ وَ فِی الْأَرْضِ قُدْرَتُهُ وَ سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْبَحْرِ سَبِیلُهُ وَ سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْقُبُورِ قَضَاؤُهُ وَ سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْجَنَّةِ رِضَاهُ وَ سُبْحَانَ الَّذِی فِی جَهَنَّمَ سُلْطَانُهُ سُبْحَانَ الَّذِی سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ سُبْحَانَ مَنْ لَهُ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْ ءٍ سُبْحَانَ اللَّهِ بِالْعَشِیِّ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بِالْإِبْکَارِ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ عَزَّ وَجْهُهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ عَلَا اسْمُهُ وَ تَبَارَکَ وَ تَقَدَّسَ فِی مَجْلِسِ وَقَارِهِ وَ کُرْسِیِّ عَرْشِهِ یَرَی کُلَّ عَیْنٍ وَ لَا تَرَاهُ عَیْنٌ وَ یُدْرِکُ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ أَمْراً اخْتَصَصْتَنَا بِهِ دُونَ مَنْ عَبَدَ غَیْرَکَ وَ تَوَلَّی سِوَاکَ وَ صَلِّ اللَّهُمَّ عَلَیْهِ بِمَا انْتَجَبْتَهُ لَهُ مِنْ رِسَالَتِکَ وَ أَکْرَمْتَهُ بِهِ مِنْ نُبُوَّتِکَ وَ لَا تَحْرِمْنَا النَّظَرَ إِلَی وَجْهِهِ وَ الْکَوْنَ مَعَهُ فِی دَارِکَ وَ مُسْتَقَرٍّ مِنْ جِوَارِکَ اللَّهُمَّ کَمَا أَرْسَلْتَهُ فَبَلَّغَ وَ حَمَّلْتَهُ فَأَدَّی حَتَّی أَظْهَرَ سُلْطَانَکَ وَ آمَنَ بِکَ لَا شَرِیکَ لَکَ فَضَاعِفِ اللَّهُمَّ ثَوَابَهُ وَ کَرَمَهُ بِقُرْبِهِ مِنْکَ کَرَامَةً یَفْضُلُ بِهَا عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ یَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ مِنْ عِبَادِکَ وَ اجْعَلْ مَثْوَانَا مَعَهُ فِیمَا لَا ظَعْنَ لَهُ مِنْهُ یَا أَرْحَمَ
ص: 158
الرَّاحِمِینَ.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ وَ قُرْبِکَ وَ طَوْلِکَ وَ مَنِّکَ وَ عَظِیمِ مُلْکِکَ وَ جَلَالِ ذِکْرِکَ وَ کِبَرِ مَجْدِکَ وَ عَظِیمِ سُلْطَانِکَ وَ لُطْفِ جَبَرُوتِکَ وَ تَجَبُّرِ عَظَمَتِکَ وَ حِلْمِ عَفْوِکَ وَ تَحَنُّنِ رَحْمَتِکَ وَ تَمَامِ کَلِمَاتِکَ وَ نَفَاذِ أَمْرِکَ وَ رُبُوبِیَّتِکَ الَّتِی دَانَ لَکَ بِهَا کُلُّ ذِی رُبُوبِیَّةٍ وَ أَطَاعَکَ بِهَا کُلُّ ذِی طَاعَةٍ وَ تَقَرَّبَ إِلَیْکَ بِهَا کُلُّ ذِی رَغْبَةٍ فِی مَرْضَاتِکَ وَ یَلُوذُ بِهَا کُلُّ ذِی رَهْبَةٍ مِنْ سَخَطِکَ أَنْ تَرْزُقَنِی فَوَاتِحَ الْخَیْرِ وَ خَوَاتِمَهُ وَ ذَخَائِرَهُ وَ جَوَائِزَهُ وَ فَوَاضِلَهُ وَ فَضَائِلَهُ وَ خَیْرَهُ وَ نَوَافِلَهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اهْدِ بِالْیَقِینِ مُعْلَنَنَا وَ أَصْلِحْ بِالْیَقِینِ سَرَائِرَنَا وَ اجْعَلْ قُلُوبَنَا مُطْمَئِنَّةً إِلَی ذِکْرِکَ وَ أَعْمَالَنَا خَالِصَةً لَکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ الرِّبْحَ مِنَ التِّجَارَةِ الَّتِی لَا تَبُورُ وَ الْغَنِیمَةَ مِنَ الْأَعْمَالِ الْخَالِصَةِ الْفَاضِلَةِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ الذِّکْرَ الْکَثِیرَ لَکَ وَ الْعَفَافَ وَ السَّلَامَةَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْخَطَایَا اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا أَعْمَالًا زَاکِیَةً مُتَقَبَّلَةً تَرْضَی بِهَا عَنَّا وَ تُسَهِّلُ لَنَا سَکْرَةَ الْمَوْتِ وَ شِدَّةَ هَوْلِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ اللَّهُمَّ إِنَّا نَسْأَلُکَ خَاصَّةَ الْخَیْرِ وَ عَامَّتَهُ لِخَاصِّنَا وَ عَامِّنَا وَ الزِّیَادَةَ مِنْ فَضْلِکَ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ وَ النَّجَاةَ مِنْ عَذَابِکَ وَ الْفَوْزَ بِرَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَیْنَا لِقَاءَکَ وَ ارْزُقْنَا النَّظَرَ إِلَی وَجْهِکَ وَ اجْعَلْ لَنَا فِی لِقَائِکَ نَضْرَةً وَ سُرُوراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْضِرْنَا ذِکْرَکَ عِنْدَ کُلِّ غَفْلَةٍ وَ شُکْرَکَ عِنْدَ کُلِّ نِعْمَةٍ وَ الصَّبْرَ عِنْدَ کُلِّ بَلَاءٍ وَ ارْزُقْنَا قُلُوباً وَجِلَةً مِنْ خَشْیَتِکَ خَاشِعَةً لِذِکْرِکَ مُنِیبَةً إِلَیْکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ یُوفِی بِعَهْدِکَ وَ یُؤْمِنُ بِوَعْدِکَ وَ یَعْمَلُ بِطَاعَتِکَ وَ یَسْعَی فِی مَرْضَاتِکَ وَ یَرْغَبُ فِیمَا عِنْدَکَ وَ یَفِرُّ إِلَیْکَ مِنْکَ وَ یَرْجُو أَیَّامَکَ وَ یَخَافُ سُوءَ حِسَابِکَ وَ یَخْشَاکَ حَقَّ خَشْیَتِکَ وَ اجْعَلْ ثَوَابَ أَعْمَالِنَا جَنَّتَکَ بِرَحْمَتِکَ وَ تَجَاوَزْ عَنْ ذُنُوبِنَا بِرَأْفَتِکَ وَ أَعِذْنَا مِنْ ظُلْمَةِ خَطَایَانَا بِنُورِ وَجْهِکَ وَ تَغَمَّدْنَا بِفَضْلِکَ وَ أَلْبِسْنَا عَافِیَتَکَ وَ هَنِّئْنَا کَرَامَتَکَ وَ أَتْمِمْ عَلَیْنَا نِعْمَتَکَ وَ أَوْزِعْنَا أَنْ نَشْکُرَ نِعْمَتَکَ آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ
ص: 159
وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ (1).
**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد: 307- 310 - ،
البلد - . البلد الامین: 103 - ،
الاختیار: دعای شب یکشنبه: - . در سایر کتب ادعیه این دعا برای روز شنبه است، هرکه آن را خواست به آنها مراجعه نماید. -
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. بارالها حمد از آن توست، فرمانروایی از آن توست، خیر به دست توست، تو بر هر چیزی توانا هستی و منزه هستی و تسبیح، تقدیس، تهلیل، تکبیر، تمجید، تحمید، کبریا، جبروت، ملکوت، عظمت، علو، وقار، جمال، عزت، جلال، نهایت، سلطان، تسخیرناپذیری، قوت، قدرت، دنیا و آخرت، آفرینش و امر از آن توست.
بلند مرتبه هستی ای پروردگار جهانیان و تعالی یافتی ای خداوند سبحان، حمد از آن توست، درخشندگی، زیبایی، شکوه، نور، وقار، کمال، عزت، جلال، فضل، احسان، کبریا و جبروت از آن توست. رحمت و عافیت را گسترانیدی و حمد را بر عهده گرفتی. هیچ شریکی برای تو نیست. تو الله هستی، چیزی شبیه تو نیست، پس منزه هستی. چه بزرگ است شأن تو، چه عزیز است سلطنت تو، چه شدید است جبروت تو و چه به شماره آمده است عدد تو، و منزه هستی، همه خلائق تو را تسبیح می گوید و همه خلق با تو استوار شد و تمامی خلق از تو ترسید، و همه خلق به سوی تو تضرع کرد، و منزه هستی تو، تنزیهی که برای تو و ذات تو شایسته است و به منتهای علم تو می رسد و کمتر از برترین رضای تو نیست و چیزی از انواع حمد خلق تو بر آن زیادت نمی کند.
منزه هستی تو، هر چیزی را آفریدی و بازگشت آنها به سوی توست و هر چیزی را آغاز کردی و انتهای آن به سوی توست، و هر چیزی را ایجاد کردی و بازگشت آن به سوی توست، و تو مهربانترین مهربانان هستی. به امر تو آسمان بلندی یافت و زمین ها پست شد و کوه ها برافراشته شد و دریاها پر شد، پس ملکوت تو بالاتر از هر ملکوتی است. با رحمتت بلند مرتبه شدی، با رأفتت تعالی یافتی، در مجلس وقارت مقدس شدی، تسبیح با بردباری ات از آن توست، با فضلت تمجید از آن توست و با قوتت قدرت از آن توست، با عظمتت کبریاء از آن توست، حمد و جبروت با سلطه ات از آن توست، با عزتت ملکوت از آن توست، با فرمانروایی ات قدرت از آن توست، با امرت رضا از آن توست، طاعت برای تو و خلق توست .
هر چیزی را به عدد شماره کردی، و با علمت به هر چیزی احاطه یافتی و هر چیزی را با رحمت فرا گرفتی. تو مهربانترین مهربانان، صاحب جبروت بزرگ، سلطهگر شکستناپذیر، نیرومند قدرتمند، فرمانروای آسمان ها و زمین، پروردگار جهانیان، صاحب عرش عظیم و ملائکه مقدسی که در شب و روز تسبیح می گویند و سستی نمی ورزند هستی.
منزه است خدایی که هرگز نمی میرد، منزه است صاحب عزت برای همیشه، منزه است قدوس صاحب عزت برای همیشه، منزه است پروردگار ملائکه و روح، منزه است پروردگار بلندمرتبه، منزه است پروردگار من و متعالی است، منزه است کسی که عرشش در آسمان و قدرتش در زمین است، منزه است کسی راهش در دریا است، منزه است کسی که حکمش در قبور است، منزه است کسی که رضایش در بهشت است، منزه است کسیکه سلطه اش در جهنم است، منزه است کسی که رحمتش بر غضبش پیش گرفت، منزه است کسی که ملکوت هر چیزی از آن اوست، منزه است خدا در شامگاه، منزه است خدا در صبحگاه و منزه است او و حمد از آن اوست.
سیمای او عزیز است، بندهاش را یاری کرد، اسمش والا شد، بلندمرتبه است و در جایگاه وقارش و کرسی عرشش تقدس یافت، هر چشمی را می بیند و چشمی او را نمی بیند و هر چیزی را درک می کند و دیده ها او را درک نمی کند و لطیف آگاه است.
بارالها بر محمد، بنده، رسول و نبی ات درود بفرست، امری که ما را به آن مخصوص گردانیدی، نه آنان را که غیر تو را عبادت کردند و به غیر تو روی آوردند. بارالها، با آنچه که از رسالتت برای او برگزیدی و از نبوتت او را با آن گرامی داشتی بر او درود بفرست و ما را از نظر به سیمای او، بودن همراه او در خانه تو و قرارگاهی از جوار خودت محروم نکن.
بارالها، چنانکه او را مبعوث کردی پس ابلاغ نمود، بر او حمل کردی پس ادا نمود، تا اینکه سلطه تو را آشکار کرد و به تو ایمان آورد و شریکی برای تو نیست، پس بارالها ثواب او را دو چندان کن و با نزدیک کردن او به خودت او را کرامتی ببخش که با آن بر همه خلائقت برتری بیابد و بندگان اولین و آخرینت با آن بر او غبطه بخورند و مسکن ما را همراه او در آنچه که برای او از آن جابجایی نیست قرار بده، ای مهربانترین مهربانان.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با جود، کرم، قرب، احسان، لطفت، ملک عظیمت، شکوه ذکرت، بزرگی مجدت، فرمانروایی بزرگت، لطف جبروتت، فراگیری عظمتت، بردباری عفوت، مهربانی رحمتت، کمال کلماتت، نفوذ امرت، و ربوبیتت که هر صاحب ربوبیتی برای تو به آن اقرار نمود و هر صاحب طاعتی با آن تو را اطاعت کرد و هر صاحب رغبتی به رضای تو با آن به تو تقرب جست، و هر صاحب بیمی از خشم به آن پناه می برد، از تو می خواهم که آغاز های خیر، پایان آن، اندوخته ها، عطایا، بخشش ها، فضائل، بهترین آن و هدایای آن را به من روزی بدهی.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و پیدای ما را با یقین هدایت کن و نهان ما را با یقین اصلاح کن و دل های ما را آرامگیرنده با یادت، اعمالمان را خالص برای خودت قرار بده. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، سود از تجارتی که از بین نمی رود، غنیمت از اعمال خالص و با فضیلت در دنیا و آخرت، یاد کردن بسیار برای تو، عفاف، سلامتی از گناه و خطا را از تو مسألت دارم.
بارالها، اعمال پاک مقبولی که با آن از ما راضی می شوی را بر ما روزی کن، و سکرات مرگ و شدت وحشت روز قیامت را بر ما آسان کن. بارالها ما خاص خیر و عام آن را برای خاص و عاممان، فزونی از فضلت در هر روز و شب، نجات از عذابت و دستیابی به رحمتت را از تو مسألت داریم.
بارالها دیدارت را برای ما محبوب کن، نظر به سیمایت را به ما روزی کن، و در دیدارت طراوت و شادمانی برای ما قرار بده. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و یادت به هنگام غفلت، شکرت به هنگام نعمت و صبر هنگام بلا را به ما حاضر کن، و دلهایی هراسان از خشیتت، خاشع برای یادت و بازگشتکننده به سویت به ما روزی کن .
بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست و ما را از جمله کسانی که به عهدت وفا می کنند، به وعده ات ایمان دارند، به طاعتت عمل می کنند، در رضای تو تلاش می کنند، به آنچه نزد توست راغب هستند و از تو به سوی تو فرار می کنند، به روزهای تو امید دارند، از سوء حسابت بیم دارند، و چنانکه باید از خشیتت می ترسند قرار بده. و ثواب اعمال ما را با رحمتت بهشت قرار بده. با رأفتت از گناهان ما درگذر، و با نور سیمایت ما را از تاریکی اشتباهاتمان نجات بده و با فضلت ما را فرا بگیر و عافیتت را بر ما بپوشان. ما را به کرامتت شادمان کن، نعمتت را بر ما تمام کن، و به ما الهام کن که نعمتت را شکر بگوئیم، آمین ای اله الحق رب العالمین. و درود خدا بر محمد خاتم انبیاء و خاندان مطهر او باد. - . البلد الأمین: 105 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ، وَ مَجْمُوعُ الدَّعَوَاتِ،: دُعَاءُ یَوْمِ الْأَحَدِ لِعَلِیٍّ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی حِلْمِهِ وَ أَنَاتِهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی عِلْمِی بِأَنَّ ذَنْبِی وَ إِنْ کَبُرَ صَغِیرٌ فِی جَنْبِ عَفْوِهِ وَ جُرْمِی وَ إِنْ عَظُمَ حَقِیرٌ عِنْدَ رَحْمَتِهِ وَ سُبْحَانَ الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ وَ أَنْشَأَ جَنَّاتِ الْمَأْوَی بِلَا أَمَدٍ وَ خَلَقَ الْخَلَائِقَ بِلَا ظَهْرٍ وَ لَا سَنَدٍ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْمُنْذِرُ مَنْ عَنَدَ عَنْ طَاعَتِهِ وَ عَتَا عَنْ أَمْرِهِ وَ الْمُحَذِّرُ مَنْ لَجَّ فِی مَعْصِیَتِهِ وَ اسْتَکْبَرَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَ الْمُعَذِّرُ إِلَی مَنْ تَمَادَی فِی غَیِّهِ وَ ضَلَالَتِهِ لِتَثْبِیتِ حُجَّتِهِ عَلَیْهِ وَ عِلْمِهِ بِسُوءِ عَاقِبَتِهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ الْجَوَادُ الْکَرِیمُ الَّذِی لَیْسَ لِقَدِیمِ إِحْسَانِهِ وَ عَظِیمِ امْتِنَانِهِ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِهِ نِهَایَةٌ وَ لَا لِقُدْرَتِهِ وَ سُلْطَانِهِ عَلَی بَرِیَّتِهِ غَایَةٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ صَلِّ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ مُذْنِبٍ أَوْبَقَتْهُ مَعَاصِیهِ فِی ضِیقِ الْمَسْلَکِ وَ لَیْسَ لَهُ مُجِیرٌ سِوَاکَ وَ لَا أَمَلٌ غَیْرَکَ وَ لَا مُغِیثٌ أَرْأَفَ بِهِ مِنْکَ وَ لَا مُعْتَمَدٌ یَعْتَمِدُ
عَلَیْهِ غَیْرُ عَفْوِکَ أَنْتَ مَوْلَایَ الَّذِی جُدْتَ بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقَاقِهَا وَ أَهَّلْتَهَا بِتَطَوُّلِکَ غَیْرَ مُؤَهَّلِیهَا وَ لَمْ یَعُزَّکَ مَنْعٌ وَ لَا أَکْدَاکَ إِعْطَاءٌ وَ لَا أَنْفَدَ سَعَتَکَ سُؤَالُ مُلِحٍّ بَلْ أَدَرْتَ أَرْزَاقَ عِبَادِکَ تَطَوُّلًا مِنْکَ عَلَیْهِمْ وَ تَفَضُّلًا مِنْکَ لَدَیْهِمْ اللَّهُمَّ کَلَّتِ الْعِبَارَةُ عَنْ بُلُوغِ مِدْحَتِکَ وَ هَفَا اللِّسَانُ عَنْ نَشْرِ مَحَامِدِکَ وَ تَفَضُّلِکَ وَ قَدْ تَعَمَّدْتُکَ بِقَصْدِی إِلَیْکَ وَ إِنْ أَحَاطَتْ بِیَ الذُّنُوبُ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ وَ أَکْرَمُ الْأَکْرَمِینَ وَ أَجْوَدُ الْأَجْوَدِینَ وَ أَنْعَمُ الرَّازِقِینَ وَ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ أَجَلُّ وَ أَعَزُّ وَ أَرْأَفُ وَ أَکْرَمُ مِنْ أَنْ تَرُدَّ مَنْ أَمَّلَکَ وَ رَجَاکَ وَ طَمِعَ فِیمَا قِبَلَکَ فَلَکَ الْحَمْدُ یَا أَهْلَ الْحَمْدِ إِلَهِی إِنِّی جُرْتُ عَلَی نَفْسِی فِی النَّظَرِ لَهَا وَ
ص: 160
سَالَمْتُ الْأَیَّامَ بِاقْتِرَافِ الْآثَامِ وَ أَنْتَ وَلِیُّ الْإِنْعَامِ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ فَمَا بَقِیَ لَهَا إِلَّا نَظَرُکَ فَاجْعَلْ مَرَدَّهَا مِنْکَ بِالنَّجَاحِ وَ أَجْمِلِ النَّظَرَ مِنْکَ لَهَا بِالْفَلَاحِ فَإِنَّکَ الْمُعْطِی النَّفَّاحُ ذُو الْآلَاءِ وَ النِّعَمِ وَ السَّمَاحِ یَا فَالِقَ الْإِصْبَاحِ امْنَحْهَا سُؤْلَهَا وَ إِنْ لَمْ تَسْتَحِقَّ یَا غَفَّارُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَمْضِی بِهِ الْمَقَادِیرُ وَ بِعِزَّتِکَ الَّتِی تَتِمُّ بِهَا التَّدَابِیرُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَرْزُقَنِی رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً مِنْ فَضْلِکَ وَ أَنْ لَا تَحُولَ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَا یُقَرِّبُنِی مِنْکَ یَا حَنَّانُ وَ أَدْرِجْنِی فِیمَنْ أَبَحْتَ لَهُ عَفْوَکَ وَ رِضْوَانَکَ وَ أَسْکَنْتَهُ جَنَابَکَ بِرَأْفَتِکَ وَ طَوْلِکَ وَ امْتِنَانِکَ إِلَهِی أَنْتَ أَکْرَمْتَ أَوْلِیَاءَکَ بِکَرَامَتِکَ فَأَوْجَبْتَ لَهُمْ حِیَاطَتَکَ وَ أَظْلَلْتَهُمْ بِرِعَایَتِکَ مِنَ التَّتَابُعِ فِی الْمَهَالِکِ وَ أَنَا عَبْدُکَ فَأَنْقِذْنِی بِرَحْمَتِکَ مِنْ ذَلِکَ وَ أَلْبِسْنِی الْعَافِیَةَ وَ إِلَی طَاعَتِکَ فَمِلْ بِی وَ عَنْ طُغْیَانِکَ وَ مَعَاصِیکَ فَرُدَّنِی فَقَدْ عَجَّتْ إِلَیْکَ الْأَصْوَاتُ بِضُرُوبِ اللُّغَاتِ یَسْأَلُونَکَ الْحَاجَاتِ تَرْتَجِی لِمَحْقِ الْعُیُوبِ وَ غُفْرَانِ الذُّنُوبِ یَا عَلَّامَ الْغُیُوبِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَهْدِیکَ فَاهْدِنِی وَ أَعْتَصِمُ بِکَ فَاعْصِمْنِی وَ أَدِّ عَنِّی حُقُوقَکَ عَلَیَّ إِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ کُلِّ ذِی شَرٍّ إِلَی خَیْرِ مَا لَا یَمْلِکُهُ أَحَدٌ سِوَاکَ وَ احْتَمِلْ عَنِّی مُفْتَرَضَاتِ حُقُوقِ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ الْقَرَابَاتِ یَا وَلِیَّ الْبَرَکَاتِ وَ عَالِمَ الْخَفِیَّاتِ (1).
**[ترجمه]البلد و مجموع الدعوات: دعای روز یکشنبه از علی علیه السلام
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. ستایش خدای را بر بردباری و تأملش، ستایش خدای را بر علمم به اینکه، گناهم گرچه بزرگ است در مقابل بخشش او کوچک است، و خطایم گرچه عظیم است در کنار رحمت او حقیر است. و منزه است خدایی که آسمان ها را بدون ستون برافراشت و جنات مأوی را بی پایان ایجاد کرد و خلائق را بدون تکیه و پشتیبان آفرید، و هیچ خدایی نیست جز خدای انذاردهنده بر کسی که از طاعت او عناد ورزید و از امر او نافرمانی کرد، و هشداردهنده بر کسی که در معصیت او پافشاری کرد و از عبادت او تکبر ورزید. پذیرنده عذر کسی که در گمراهی و ضلالتش زیاده روی کرد، برای تثبیت حجتش بر او و آگاهی اش به بدی عاقبتش.
و خدا بزرگتر است، بخشنده کریمی که نه برای احسان قدیم و لطف بزرگ او بر جمیع مخلوقاتش نهایتی است، و نه برای قدرت و سلطهاش بر مخلوقاتش پایانی است.
بارالها بر محمد و بر اهل بیت او درود بفرست مانند برترین آنچه که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم درود فرستادی و برکت بخشیدی، که تو ستودنی و سزاوار ستایش هستی. بارالها من به سؤال گناهکاری که معصیت هایش او را در تنگنای مسیر نابود کرده است و جز تو نه پناهنده ای دارد و نه امیدی، و نه فریادرسی مهربانتر از تو برای اوست، و نه تکیهگاهی غیر از عفو تو دارد که بر آن تکیه کند، از تو می خواهم، تو مولای من هستی که نعمت هایت را بخشیدی قبل از استحقاق آن، و با لطف خودت نالایقان آن را لایق آن دانستی، و نه منع بر تو غالب آمد و نه بخشش تو را منع کرد، و نه درخواست اصرار کننده، بخشندگی تو را به پایان رسانید، بلکه روزی بندگانت را جاری کردی، به عنوان لطفی از جانب تو بر ایشان و تفضلی از تو نزد آنان.
بارالها، کلمات از رسیدن به مدح و ثنای تو ناتوان شد و زبان از نشر ستودنی ها و فضل تو لغزید، با روی کردنم به سوی تو، تو را قصد کرده ام، گرچه گناهان مرا احاطه کرده اند. تو مهربانترین مهربانان، بزرگوارترین بزرگواران، بخشندهترین بخشندگان، بخشندهترین روزیدهندگان، برترین آفریدگاران، اول، آخر، ظاهر، باطن، عالی تر، محبوب تر، رئوف تر و گرامی تر از این هستی که کسی را آنچه را که در جانب توست آرزو کرد و امید بست و خواستار شد، رد کنی، حمد از آن توست ای شایسته حمد.
بارالها، در همراهی کردن با نفسم به آن ظلم کردم و با ارتکاب گناهان با روزگار سازش کردم. و تو صاحب نعمت، صاحب جلالت و بزرگواری هستی، پس برای آن جز لطف تو باقی نمی ماند، پس بازگشت آن از خودت - درگاهت - را به همراه پیروزی قرار بده، و با رستگاری نگاهت را برای آن زیبا کن، که تو عطا کننده، هدیهدهنده، صاحب فضل و بخشش و بسیار بخشنده هستی. ای شکافنده صبح، خواسته نفسم را به او ببخش گرچه مستحق آن نیست، ای آمرزنده.
بارالها، من به اسمت که با آن مقدّرات را جاری می کنی، و به اسمت که با آن تدابیر را صورت می دهی از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و از فضلت، روزی فراوان حلال پاک به من عطا کنی، و میان من و آنچه که مرا به تو نزدیک می کند مانع نشوی. ای بسیار مهربان، مرا در میان کسانی که عفوت و رضوانت را برای او مجاز کردی و با رأفت، لطف و امتنانت در جوارت ساکنش کردی جای بده.
بارالها، تو با کرامتت دوستانت را گرامی داشتی، و مراقبتت را بر آنان واجب کردی و با محافظتت از دنبالهروی در مهلکهها حمایت شان کردی. و من بنده تو هستم، پس با رحمتت مرا از آن نجات بده، جامه تندرستی بر من بپوشان و مرا به سوی طاعتت متمایل کن و از عصیان و معصیت هایت بازگردان، که صداها به اقسام زبان ها به سوی تو فریاد برآورده اند که از تو حاجت می خواهند و از بین رفتن عیوب و بخشش گناهان را امید دارند، ای داننده نهان ها.
بارالها من از تو طلب هدایت می کنم پس هدایتم کن، به تو تمسک می جویم پس مصونم بدار، و حقوقت را که بر من است از جانب من ادا کن که تو اهل تقوا و مغفرت هستی. شر هر صاحب شری را به خیری که احدی جز تو صاحب آن نیست تبدیل کن، و واجبات حقوق پدران و مادران را که بر من است از جانب من به عهده بگیر. مردان و زنان مؤمن را، برادران، خواهران و خویشاوندان را بیامرز، ای ولیّ برکات و داننده پنهان ها. - . البلد الأمین: 106 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ الْبَلَدُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِیَوْمِ الْأَحَدِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ اللَّهُ الْحَیُّ الْأَوَّلُ الْکَائِنُ قَبْلَ جَمِیعِ الْأُمُورِ وَ الْمُکَوِّنُ لَهَا بِقُدْرَتِکَ وَ الْعَالِمُ بِمَصَادِرِهَا کَیْفَ تَکُونُ أَنْتَ الَّذِی سَمَوْتَ بِعَرْشِکَ فِی الْهَوَاءِ لِعُلُوِّ مَکَانِکَ وَ سَدَدْتَ الْأَبْصَارَ عَنْهُ بِتَلَأْلُؤِ نُورِکَ وَ احْتَجَبْتَ
ص: 161
عَنْهُمْ بِعَظِیمِ مُلْکِکَ وَ تَوَحَّدْتَ فَوْقَ عَرْشِکَ بِقَهْرِکَ وَ سُلْطَانِکَ ثُمَّ دَعَوْتَ السَّمَاوَاتِ إِلَی طَاعَةِ أَمْرِکَ فَأَجَبْنَ مُذْعِنَاتٍ إِلَی دَعْوَتِکَ وَ اسْتَقَرَّتْ عَلَی غَیْرِ عَمَدٍ مِنْ خِیفَتِکَ وَ زَیَّنْتَهَا لِلنَّاظِرِینَ وَ أَسْکَنْتَهَا الْعِبَادَ الْمُسَبِّحِینَ وَ فَتَقْتَ الْأَرَضِینَ فَسَطَحْتَهَا لِمَنْ فِیهَا مِهَاداً وَ أَرْسَیْتَهَا بِالْجِبَالِ أَوْتَاداً فَرَسَخَ سِنْخُهَا فِی الثَّرَی وَ عَلَتْ ذُرَاهَا فِی الْهَوَاءِ فَاسْتَقَرَّتْ عَلَی الرَّوَاسِی الشَّامِخَاتِ وَ زَیَّنْتَهَا بِالنَّبَاتِ وَ حَفَّفْتَ مَتْنَهَا بِالْأَحْیَاءِ وَ الْأَمْوَاتِ مَعَ حَکِیمٍ مِنْ أَمْرِکَ یَقْصُرُ عَنْهُ الْمَقَالُ وَ لَطِیفٍ مِنْ صُنْعِکَ فِی الْفِعَالِ قَدْ أَبْصَرَهُ الْعِبَادُ حِینَ نَظَرُوا وَ فَکَّرَ فِیهِ النَّاظِرُونَ فَاعْتَبَرُوا فَتَبَارَکْتَ مُنْشِئَ الْخَلْقِ بِقُدْرَتِکَ وَ صَانِعَ صُوَرِ الْأَجْسَادِ بِعَظَمَتِکَ وَ نَافِخَ النَّسِیمِ فِیهَا بِعِلْمِکَ وَ مُحْکِمَ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ بِحِکْمَتِکَ وَ أَنْتَ الْحَامِدُ نَفْسَهُ بِمَا أَنْتَ أَهْلُهُ الْمُجَلِّلُ رِدَاءَ الرَّحْمَةِ خَلْقَهُ الْمُسْبِغُ عَلَیْهِمْ فَضْلَهُ الْمُوسِعُ عَلَیْهِمْ رِزْقَهُ لَمْ یَکُنْ قَبْلَکَ یَا رَبِّ رَبٌّ وَ لَا مَعَکَ یَا إِلَهِی إِلَهٌ لَطُفْتَ فِی عَظَمَتِکَ دُونَ اللُّطَفَاءِ مِنْ خَلْقِکَ وَ عَظُمْتَ عَلَی کُلِّ عَظِیمٍ بِعَظَمَتِکَ وَ عَلِمْتَ مَا تَحْتَ أَرْضِکَ کَعِلْمِکَ مَا فَوْقَ عَرْشِکَ تَبَطَّنْتَ لِلظَّاهِرِینَ مِنْ خَلْقِکَ وَ لَطُفْتَ لِلنَّاظِرِینَ فِی قَطَرَاتِ أَرْضِکَ فَکَانَتْ وَسَاوِسُ الصُّدُورِ کَالْعَلَانِیَةِ عِنْدَکَ وَ عَلَانِیَةُ الْقَوْلِ کَالسِّرِّ فِی عِلْمِکَ فَانْقَادَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِعَظَمَتِکَ وَ خَضَعَ کُلُّ سُلْطَانٍ لِسُلْطَانِکَ وَ قَهَرْتَ مُلْکَ الْمُلُوکِ بِمُلْکِکَ وَ صَارَ أَمْرُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ بِیَدِکَ یَا لَطِیفَ اللُّطَفَاءِ فِی أَجَلِّ الْجَلَالَةِ وَ یَا أَعْلَی الْأَعْلَیْنَ فِی أَقْرَبِ الْقُرْبِ أَنْتَ الْمُغْشِی بِنُورِکَ حَدَقَ النَّاظِرِینَ وَ الْمُحَیِّرُ فِی النَّظَرِ أَطْرُفَ الطَّارِفِینَ وَ الْمُطِلُّ شُعَاعُهُ أَبْصَارَ الْمُبْصِرِینَ فَحَدَقُ الْأَبْصَارِ حُسِّرَ دُونَ النَّظَرِ إِلَیْکَ وَ أَنَاسِیُّ الْعُیُونِ خَاشِعَةٌ لِرُبُوبِیَّتِکَ لَمْ تَبْلُغْ مُقَلُ حَمَلَةِ الْعَرْشِ مُنْتَهَاکَ وَ لَا الْمَقَایِیسُ قَدْرَ عُلُوِّکَ وَ لَا یُحِیطُ بِکَ الْمُتَفَکِّرُونَ فَسُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ الْبَرِّ بِالْأُمَّةِ الْوَاعِظِ بِالْحِکْمَةِ وَ الدَّلِیلِ عَلَی کُلِّ خَیْرٍ وَ حَسَنَةٍ إِمَامِ الْهُدَی وَ خَاتَمِ الْأَنْبِیَاءِ وَ فَاتِحِ مَذْخُورِ الشَّفَاعَةِ الْآمِرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهِی عَنْ الْمُنْکَرِ وَ مُحِلِّ الطَّیِّبَاتِ وَ مُحَرِّمِ الْخَبَائِثِ
ص: 162
وَ وَاضِعِ الْآصَارِ وَ فَکَّاکِ الْأَغْلَالِ الَّتِی کَانَتْ عَلَی أَهْلِ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ اللَّهُمَّ وَ کَمَا أَحْلَلْتَ وَ حَرَّمْتَ بِمَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله مِنَ الْهُدَی فَاجْزِهِ خَیْرَ الْجَزَاءِ وَ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ أَفْضَلَ الصَّلَوَاتِ وَ ابْعَثْهُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ الَّذِی وَعَدْتَهُ مَقَاماً یَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ وَ یَبْدُو فَضْلُهُ فِیهِ عَلَی جَمِیعِ الْعَالَمِینَ وَ أَعْطِهِ حَتَّی یَرْضَی وَ زِدْهُ بَعْدَ الرِّضَا وَ امْنُنْ عَلَیْهِ کَمَا مَنَنْتَ عَلَی مُوسَی وَ هَارُونَ آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَرَحَّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْمُتَرَحَّمِ بِهِ یَا مُتَمَلِّکاً بِالْمُلْکِ الْعَظِیمِ الْمُتَعَالِی الْمُقْتَدِرِ الْبُرْهَانِ الْعَظِیمِ الْعَزِیزِ الْمُتَعَزِّزِ الرَّحْمَنِ الَّذِی بِهِ تَقُومُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً وَ بِاسْمِکَ الْمَکْنُونِ الْمَخْزُونِ فِی نَفْسِکَ الَّذِی لَا یُرَامُ وَ لَا یُنَالُ وَ بِاسْمِکَ الْأَعَزِّ الْأَکْرَمِ الْأَجَلِّ الْأَعْظَمِ الْمُصْطَفَی وَ ذِکْرِکَ الْأَعْلَی وَ کَلِمَاتِکَ التَّامَّةِ وَ بِأَسْمَائِکَ الْحُسْنَی کُلِّهَا الَّتِی إِذَا دُعِیتَ بِهَا أَجَبْتَ وَ إِذَا سُئِلْتَ بِهَا أَعْطَیْتَ وَ إِذَا سُمِّیتَ بِهَا رَضِیتَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْسِمَ لِیَ الْیَوْمَ سَهْماً وَافِیاً وَ نَصِیباً جَزِیلًا مِنْ کُلِّ خَیْرٍ یَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ فِی هَذَا الشَّهْرِ وَ فِی هَذِهِ السَّنَةِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ اللَّهُمَّ وَ مَا رَزَقْتَنِی فَأْتِنِی بِهِ فِی یُسْرٍ وَ عَافِیَةٍ وَ بَارِکْ لِی فِیهِ وَ بَلِّغْنِی فِیهِ أَمَلِی وَ أَمَلِی فِیکَ الْیَوْمَ وَ أَطِلْ فِی الْخَیْرِ بَقَائِی وَ أَمْتِعْنِی بِسَمْعِی وَ بَصَرِی وَ اجْعَلْهُمَا الْوَارِثَیْنِ مِنِّی وَ اخْصُصْنِی مِنْکَ بِالنِّعْمَةِ وَ أَعْظِمْ لِیَ الْعَافِیَةَ وَ اجْمَعْ لِیَ الْیَوْمَ لُطْفَ کَرَامَةِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ احْفَظْ لِیَ الْیَوْمَ أَمْرِی کُلَّهُ الْغَائِبَ مِنْهُ وَ الشَّاهِدَ وَ السِّرَّ مِنْهُ وَ الْعَلَانِیَةَ وَ أَسْأَلُکَ یَا وَلِیَّ الْمَسْأَلَةِ وَ الرَّغْبَةِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی الرَّغْبَةَ إِلَهَ الْأَرْضِ وَ إِلَهَ السَّمَاءِ وَ أَنْ تُتِمَّ لِی مَا قَصُرَتْ عَنْهُ رَغْبَتِی مِنْ أَمْرِ دُنْیَایَ وَ
ص: 163
آخِرَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ رِضْوَانِکَ إِنَّکَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَ جَمِیعاً وَ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً وَ اجْزِهِمَا عَنِّی خَیْراً اللَّهُمَّ اجْزِهِمَا بِالْإِحْسَانِ إِحْسَاناً وَ بِالسَّیِّئَاتِ غُفْرَاناً وَ افْعَلْ ذَلِکَ بِکُلِّ مَنْ وَلَدَنِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الْعَلِیَّ الْأَعْلَی الَّذِی لَا تَضِیعُ وَدَائِعُهُ دِینِی وَ نَفْسِی وَ خَوَاتِیمَ عَمَلِی وَ وُلْدِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ أَهْلَ بَیْتِی وَ قَرَابَاتِی وَ إِخْوَانِی وَ أَهْلَ حُزَانَتِی وَ مَا مَلَکَتْهُ یَمِینِی وَ جَمِیعَ نِعَمِهِ عِنْدِی وَ أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ نَفْسِیَ الْمَرْهُوبَ الْمَخُوفَ الْمُتَضَعْضِعَ لِعَظَمَتِهِ کُلُّ شَیْ ءٍ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا فِی کَنَفِکَ وَ فِی حِفْظِکَ وَ فِی جِوَارِکَ وَ فِی حِرْزِکَ وَ فِی مَنْعِکَ عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَافِیَةَ وَ دَوَامَ الْعَافِیَةِ وَ شُکْرَ الْعَافِیَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ حُسْنَ الْعَافِیَةِ وَ الْمُعَافَاةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ مِنْ کُلِّ سُوءٍ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا(1).
**[ترجمه]المتهجد، البلد، الاختیار: دعای دیگری برای روز یکشنبه:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. منزه هستی پرودگار ما، و حمد از آن توست، تو خدای زنده، اول و موجود قبل از تمامی امور هستی، ایجادکننده آنها با قدرتت، آگاه به مصادر آنها که چگونه باشند. تو کسی هستی که به جهت برتری جایگاهت، عرشت را در هوا برافراشتی، و با درخشش نورت، دیده را از آن بازداشتی، و با ملک عظیمت از آنها پوشانیدی، بر روی عرشت با قهر و سلطانت یگانه شدی، سپس آسمان ها را به طاعت امرت فرا خواندی و آن با اذعان به دعوتت، اجابتت کرد، و از ترس تو بدون ستون مستقر شدند و آن را برای ناظران مزین کردی، و بندگان تسبیحگویت را در آن ساکن کردی و زمین ها را شکافتی و آن را برای کسی که در آن است به عنوان استراحتگاه مسطح کردی، و آن را با کو ه ها به عنوان ستون محکم کردی و به همراه امر محکمت که سخن از آن عاجز است، و به همراه عمل لطیفت، با گیاهان زینت دادی و روی آن را از زندگان و مردگان پوشاندی، بندگان آنگاه که به آن نظر کردند، آن را دیدند و ناظران در آن اندیشه کردند و عبرت گرفتند.
متبارک هستی ای ایجاد کننده خلق با قدرتت، سازنده صورت های اجسام با عظمتت، و دمنده نسیم در آنها با علمت، محکم کننده امر دنیا و آخرت با حکمتت، تو حمدکننده خود هستی با آنچه که تو شایسته آن هستی، ای پوشاننده ردای رحمت بر خلق، ای کاملکننده فضل بر آنان، ای گشایش دهنده روزی بر آنان. پروردگارا، نه پیش از تو پرودگاری بوده است و نه همراه تو. الهی ای معبود من، در عظمتت لطیف شدی بدون لطیفان از خلقت، و با عظمتت بر هر عظیمی عظمت یافتی، و از هر آنچه زیر زمینت است، آنگونه که از آنچه ورای عرشت است آگاه هستی. برای امور ظاهر خلائقت پنهان شدی، و برای نظرکنندگان در اطراف زمینت لطیف هستی، و وسوسههای سینهها نزد تو، بسان پیدای آنهاست و پیدای سخن مانند نهان در علم توست؛ پس هر چیزی برای عظمتت مطیع شد، و هر سلطانی در مقابل سلطنت تو خضوع کرد و فرمانروایان را با فرمانروایی ات زیر فرمانروایی خود بردی و امر دنیا و آخرت به دست تو افتاد.
ای لطیف لطیفان در عالیترین جلالت، ای برترین برترینان در نزدیکترین نزدیکی، تو پوشاننده چشم ناظران با نورت، و حیرانکننده نگاه چشمان ناظرانی، که شعاع آن دیدگان بینندگان را فرا گرفته، پس حدقه چشم ها در مقابل نظر به تو خسته شد، و مردمک چشمها برای ربوبیت تو خاشع است. نه نگرش چشمان ساکنان عرش به منتهای تو رسید و نه مقاییس به میزان برتری تو رسید، و متفکران تو را احاطه نمی کنند، پس منزه هستی و حمد از آن توست، ای پروردگار ما، تو بلند مرتبه هستی و ثنای تو والاست.
بارالها، بر بنده، رسول و نبی ات، نبی رحمت، نیکوکار بر امت، موعظه کننده با حکمت، راهنما بر هر خیر و حسنه، امام هدایت، خاتم انبیاء، گشاینده شفاعتِ اندوختهشده، امرکننده به معروف، نهیکننده از منکر، حلال کننده طیبات، حرامکننده خبائث، وضعکننده پیمان ها، گشاینده زنجیرهایی که بر اهالی تورات و انجیل بود درود بفرست.
بارالها، چنانکه با هدایتی که محمد صلّی الله علیه و آله آورد حلال و حرام کردی، او را با بهترین پاداش، جزا ببخش. و با بهترین صلوات بر او و اهل بیت او درود بفرست، و او را در مقام محمودی که به او وعده کردی مبعوث کن، مقامی که اولین ها و آخرین ها به آن غبطه می خورند و فضل و برتری او در آن بر همه جهانیان نمایان می شود؛ و به او عطا کن تا راضی شود و بعد از رضا نیز بر او بیافزای، و بر او لطف کن چنانکه بر موسی و هارون لطف کردی، آمین ای معبود بر حق ای پروردگار جهانیان.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود فرست و بر محمد و خاندان محمد برکت ده، و بر محمد و خاندان محمد رحمت آور، چنانکه بر ابراهیم و خاندان ابراهیم صلوات فرستادی و برکت دادی و رحمت آوردی که تو ستودنی و سزاوار ستایش هستی.
بارالها من با اسم عظیمت که با آن رحمت میآوری از تو می خواهم، ای متملک به ملک عظیم، ای متعالی، مقتدر، برهان عظیم، شکستناپذیر، نیرومند، رحمان که همه آسمان ها و زمین به وسیله او برپاست، و با اسم مکنون مخزون در خودت که نه قصد می شود و نه به آن دست یافته می شود و به اسم محبوبتر گرامیتر بزرگوارتر بزرگتر برگزیده ات، ذکر برترت، به کلمات کاملت، به تمامی نامهای نیکویت که چون با آن خوانده شوی اجابت می کنی و چون با آن درخواست شوی عطا می کنی و چون با آن نامیده شوی خشنود می شوی، از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و امروز برای من سهم ماندگار، نصیبی فراوان از هر خیری که در این روز، این ماه و این سال از آسمان بر زمین فرود می آید قسمت کنی که تو بر هر چیز توانا و بر هر چیز آگاهی.
بارالها، هر آنچه که به من روزی کردی را در راحتی و عافیت بر من عطا کن، و در آن بر من برکت ده، و در آن مرا به آرزویم برسان و آرزویم امروز در تو هست، و باقی بودنم در خیر را طولانی کن، و مرا از گوش و چشمم بهرهمند کن و آن دو را وارث من قرار بده و مرا به نعمت از جانب خودت مخصوص بگردان و عافیت را بر من بسیار کن و امروز لطف و کرامت دنیا و آخرت را برایم جمع کن، و تمامی امورم، غائب و حاضر، پیدا و پنهان را برایم محافظت کن.
ای ولیّ مسألت و رغبت، از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و ای خدای زمین و آسمان، رغبت را به من روزی کنی و هر آنچه که در خصوص امور دنیوی و اخروی ام، رغبتم از آن عاجز ماند را با رحمت و رضوانت بر من کامل کنی که تو مهربانترین مهربانان هستی.
بارالها بر محمد و خاندانش درود بفرست و مرا و والدین مرا بیامرز و آن دو را رحمت کن، چنانکه آن دو مرا در کوچکی تربیت کردند و در مورد من جزای خیر به آنان ببخش و جزای احسان آنان را احسان و جزای بدی های آنان را غفران قرار بده، و آن را در مورد هر یک از مؤمنانی که مرا به دنیا آورده اند انجام بده. دینم، خودم، پایان عملم، فرزندانم، خانواده ام، مالم، اهل بیتم، نزدیکانم، برادرانم، کسانی که غمخوار ایشانم و آنچه که در اختیار من است و همه نعمتهای او نزد خودم را به خداوند والا و برتر که ودائعش ضایع نمی شود می سپارم، و خود را به خدای مرهوب مخوف که هر چیزی برای عظمتش متواضع شده است می سپارم.
بارالها ما را در کنف حفظ، جوار پناه و جایگاه متین قرار بده، و مجاور تو عزیز و ثنای تو برجسته شد و نامهایت تقدس یافت و هیچ خدایی جز تو نیست. بارالها، من عافیت و دوام عافیت و شکر عافیت را از تو مسألت دارم. بارالها من حسن عافیت، سلامتی در دنیا و آخرت از هر بدی را از تو مسألت دارم، بر زنده ای که نمی میرد توکل کردم و حمد از آن کسی است که فرزندی نگرفته است و برای او شریکی در ملک نبوده است و برای او سرپرستی از روی ذلت نبوده است و او را بسیار تکبیر بگوی و حمد بسیار از آن اوست و منزه است خدا در صبحگاه و شامگاه. - البلد الامین: 106 - 109 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ(2)، [جُنَّةُ الْأَمَانِ] وَ الْمُلْحَقَاتُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلسَّجَّادِ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی لَا أَرْجُو إِلَّا فَضْلَهُ وَ لَا أَخْشَی إِلَّا عَدْلَهُ وَ لَا أَعْتَمِدُ إِلَّا قَوْلَهُ وَ لَا أَتَمَسَّکُ إِلَّا بِحَبْلِهِ بِکَ أَسْتَجِیرُ یَا ذَا الْعَفْوِ وَ الرِّضْوَانِ مِنَ الظُّلْمِ وَ الْعُدْوَانِ وَ مِنْ غِیَرِ الزَّمَانِ وَ تَوَاتُرِ الْأَحْزَانِ وَ طَوَارِقِ الْحَدَثَانِ وَ مِنِ انْقِضَاءِ الْمُدَّةِ قَبْلَ التَّأَهُّبِ وَ الْعُدَّةِ وَ إِیَّاکَ أَسْتَرْشِدُ لِمَا فِیهِ الصَّلَاحُ وَ الْإِصْلَاحُ وَ بِکَ أَسْتَعِینُ فِیمَا یَقْتَرِنُ بِهِ النَّجَاحُ وَ الْإِنْجَاحُ وَ إِیَّاکَ أَرْغَبُ فِی لِبَاسِ الْعَافِیَةِ وَ تَمَامِهَا وَ شُمُولِ السَّلَامَةِ وَ دَوَامِهَا وَ أَعُوذُ بِکَ یَا رَبِ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ وَ أَحْتَرِزُ بِسُلْطَانِکَ مِنْ جَوْرِ السَّلَاطِینِ فَتَقَبَّلْ مَا کَانَ مِنْ صَلَاتِی وَ صَوْمِی وَ اجْعَلْ غَدِی وَ مَا بَعْدَهُ أَفْضَلَ مِنْ سَاعَتِی وَ یَوْمِی وَ أَعِزَّنِی فِی عَشِیرَتِی وَ قَوْمِی وَ احْفَظْنِی فِی یَقَظَتِی وَ
ص: 164
نَوْمِی فَأَنْتَ اللَّهُ خَیْرٌ حَافِظاً وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَبْرَأُ إِلَیْکَ فِی یَوْمِی هَذَا وَ مَا بَعْدَهُ مِنَ الْآحَادِ مِنَ الشِّرْکِ وَ الْإِلْحَادِ وَ أُخْلِصُ لَکَ دُعَائِی تَعَرُّضاً لِلْإِجَابَةِ وَ أَقْهَرُ نَفْسِی عَلَی طَاعَتِکَ رَجَاءً لِلْإِثَابَةِ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیْرِ خَلْقِکَ الدَّاعِی إِلَی حَقِّکَ وَ أَعِزَّنِی بِعِزِّکَ الَّذِی لَا یُضَامُ وَ احْفَظْنِی بِعَیْنِکَ الَّتِی لَا تَنَامُ وَ اخْتِمْ بِالانْقِطَاعِ إِلَیْکَ أَمْرِی وَ بِالْمَغْفِرَةِ عُمُرِی إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (1).
**[ترجمه]البلد، الجنة - مصباح کفعمی: 108.[2] -
و ملحقات، دعای دیگری از امام سجاد علیه السّلام: به نام خدایی که جز فضلش امیدی ندارم و جز عدلش از چیزی ترس ندارم و جز به گفته او اعتماد ندارم و جز به رشته (بندگی و اخلاص) او چنگ نزنم. ای دارای گذشت و خشنودی، به تو پناه میبرم از ستم و دشمنی (خلق) و از دگرگونیهای روزگار و پی درپی رسیدن اندوهها و حوادث ناگوار شب و از سپری شدن عمر قبل از آمادگی و توشه گیری، و تنها از تو راهنمایی می جویم برای آنچه صلاح و اصلاح من در آن است و از تو یاری میطلبم در (رسیدن به) آنچه مقرون به کامیابی و کامروایی است و از تو امید دارم برای پوشش لباس تندرستی کامل و شمول سلامتی دائم، و پناه می برم به تو ای پروردگار از وسوسه های شیاطین، و احتراز میجویم به وسیله سلطنت تو از ستم سلاطین. پس (ای خدا)، نماز و روزه ام را بپذیر و فردای من و مابعد آن را بهتر از این ساعت و امروزم قرارده و مرا در میان فامیل و خویشانم عزیز گردان و مرا در بیداری و خوابم حفظ کن که تویی خدایی که بهترین نگهبانی و تو مهربانترین مهربانانی.
خدایا، من به سوی تو در این روز و روزهای یکشنبه دیگر از شرک و بی دینی بیزاری میجویم و دعایم را برای تو خالص می کنم تا در معرض اجابت قرار گیرد و همچنان بر اطاعتت پایداری می کنم؛ پس درود فرست بر محمد بهترین خلق خود، آنکه (مردم را) به سوی حقانیتت خواند و مرا به عزت تزلزل ناپذیرت عزیز گردان و به دیده ات که هرگز نخوابد حفظ کن و به بریدن از خلق و توجه به سوی خودت کارم را به پایان رسان و عمرم را با آمرزش به اتمام رسان که همانا تویی آمرزنده مهربان.
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ الْبَلَدُ(3)، وَ الْجُنَّةُ، [جُنَّةُ الْأَمَانِ] وَ الْإِخْتِیَارُ، وَ الْمِنْهَاجُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلْکَاظِمِ علیه السلام مَرْحَباً بِخَلْقِ اللَّهِ الْجَدِیدِ وَ بِکُمَا مِنْ کَاتِبَیْنِ وَ شَاهِدَیْنِ اکْتُبَا بِسْمِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ أَنَّ الْکِتَابَ کَمَا أَنْزَلَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ حَیَّا اللَّهُ مُحَمَّداً بِالسَّلَامِ وَ
صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ کَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ عَلَی آلِهِ أَصْبَحْتُ وَ أَصْبَحَ الْمُلْکُ وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْعَظَمَةُ وَ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ وَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ وَ مَا یَکُونُ فِیهِمَا لِلَّهِ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ اللَّهُمَّ اجْعَلْ أَوَّلَ هَذَا النَّهَارِ صَلَاحاً وَ أَوْسَطَهُ نَجَاحاً وَ آخِرَهُ فَلَاحاً وَ أَسْأَلُکَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ لَا تَدَعْ لِی ذَنْباً إِلَّا غَفَرْتَهُ وَ لَا هَمّاً إِلَّا فَرَّجْتَهُ وَ لَا دَیْناً إِلَّا قَضَیْتَهُ وَ لَا غَائِباً إِلَّا حَفِظْتَهُ وَ أَدَّیْتَهُ وَ لَا مَرِیضاً إِلَّا شَفَیْتَهُ وَ عَافَیْتَهُ وَ لَا حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ لَکَ فِیهَا رِضًا وَ لِی فِیهَا صَلَاحٌ إِلَّا قَضَیْتَهَا اللَّهُمَّ تَمَّ نُورُکَ فَهَدَیْتَ وَ عَظُمَ حِلْمُکَ فَعَفَوْتَ وَ بَسَطَتْ یَدُکَ فَأَعْطَیْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَجْهُکَ خَیْرُ الْوُجُوهِ وَ عَطِیَّتُکَ أَنْفَعُ الْعَطِیَّةِ فَلَکَ الْحَمْدُ تُطَاعُ رَبَّنَا فَتَشْکُرُ وَ تُعْصَی رَبَّنَا فَتَغْفِرُ تُجِیبُ الْمُضْطَرَّ وَ تَکْشِفُ الضُّرَّ وَ تَشْفِی السَّقِیمَ وَ تُنْجِی مِنَ الْکَرْبِ
ص: 165
الْعَظِیمِ لَا یَجْزِی بِآلَائِکَ أَحَدٌ وَ لَا یُحْصِی نَعْمَاءَکَ أَحَدٌ رَحْمَتُکَ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ أَنَا شَیْ ءٌ فَارْحَمْنِی وَ مِنَ الْخَیْرَاتِ فَارْزُقْنِی وَ تَقَبَّلْ صَلَوَاتِی وَ اسْمَعْ دُعَائِی وَ لَا تُعْرِضْ عَنِّی یَا مَوْلَایَ حِینَ أَدْعُوکَ وَ لَا تَحْرِمْنِی إِلَهِی حِینَ أَسْأَلُکَ مِنْ أَجْلِ خَطَایَایَ وَ لَا تَحْرِمْنِی لِقَاءَکَ وَ اجْعَلْ مَحَبَّتِی وَ إِرَادَتِی مَحَبَّتَکَ وَ إِرَادَتَکَ وَ اکْفِنِی هَوْلَ الْمُطَّلَعِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَاناً لَا یَرْتَدُّ وَ نَعِیماً لَا یَنْفَدُ وَ مُرَافَقَةَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی أَعْلَی جَنَّةِ الْخُلْدِ اللَّهُمَّ وَ أَسْأَلُکَ الْعَفَافَ وَ التُّقَی وَ الْعَمَلَ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ الرِّضَا بِالْقَضَاءِ وَ النَّظَرَ إِلَی وَجْهِکَ الْکَرِیمِ اللَّهُمَّ لَقِّنِّی حُجَّتِی عِنْدَ الْمَمَاتِ وَ لَا تُرِنِی عَمَلِی حَسَرَاتٍ اللَّهُمَّ اکْفِنِی طَلَبَ مَا لَمْ تُقَدِّرْ لِی مِنْ رِزْقٍ وَ مَا قَسَمْتَ لِی فَأْتِنِی بِهِ فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ تَوْبَةً نَصُوحاً تَقْبَلُهَا مِنِّی تَبْقَی عَلَیَّ بَرَکَتُهَا وَ تَغْفِرُ بِهَا مَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِی وَ تَعْصِمُنِی بِهَا فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِی یَا أَهْلَ التَّقْوَی وَ أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).
**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد 352 - و البلد - . البلد الأمین 109 - و الجنة و الاختیار و المنهاج: دعایی دیگر از امام کاظم علیه السّلام:
درود بر آفریده های جدید خدا و بر شما دو کاتب و شاهد، بنویسید به نام خداوند، گواهی میدهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، یکتاست و شریکی ندارد، و گواهی میدهم که محمد صلّی الله علیه و آله بنده و رسول اوست، و گواهی میدهم اسلام همانگونه است که وصف کرده است، و دین همانگونه است که وضع کرده است، و کتاب قرآن همانگونه است که نازل کرده است، و سخن همانگونه است که روایت کرده است، و خداوند همان حق آشکار است.
سلام خدا بر محمد صلّی الله علیه و آله باد، و سلام خدا بر او و آلش باد، آنگونه که شایسته اوست. من و ملک و کبریاء و عظمت و خلق و امر و روز و شب و آن چه در آن دو میگذرد، از آن خدایی است که یکتاست و شریکی ندارد.
خداوندا، ابتدای این روز را شایستگی و میانه آن را پیروزی و پایانش را رستگاری قرار ده. و خیر دنیا و آخرت را از تو میطلبم. خدایا تمام گناهان مرا ببخش و تمام ناراحتیهای مرا به شادی مبدل گردان، و تمام حاجتهای دنیوی و اخروی مرا که رضایت تو و صلاح من در آن است، روا بگردان.
پروردگارا، نورت کامل بود، پس هدایت کردی. بردباریات عظیم بود، پس بخشودی. دستت گشاده بود، پس به من عطا کردی. پس حمد از آن تو است، چهره تو بهترین چهرههاست، و بخششت سودمندترین بخششهاست، پس حمد از آن تو است، ای پروردگار ما. اطاعت میشوی، پس سپاس میگویی. ای پروردگار ما، از امرت عصیان میشود، پس می آمرزی. درمانده را اجابت میکنی و بیچارگی را از بین می بری و بیمار را شفا میدهی و از اندوه بزرگ نجات میدهی. هیچکس به نعمتهایت پاداش نمیدهد، و هیچ کس نمیتواند نعمتهایت را برشمرد. رحمتت همه چیز را در برگرفته است، و من بسیار کوچکم، پس با من مهربان باش و روزیام را از نیکیها قرار ده، نمازهایم را بپذیر و دعایم را بشنو و ای مولای من، آن گاه که تو را میخوانم، از من دوری مکن، و ای معبود من، آن گاه که از تو میخواهم، مرا به سبب اشتباهاتم محروم مکن، و مرا از دیدارت محروم مکن، محبت و خواستهام را محبت و خواسته خود قرار ده و مرا از ترس روز قیامت محافظت کن.
خدایا، ایمانی که دچار شک نگردد، و نعمتی که پایانی ندارد، و همراهی با محمد صلّی الله علیه و آله در أعلی مرتبه بهشت جاویدان را از تو میخواهم. خدایا از تو میخواهم، عفاف، تقوا، و عمل به آن چه را دوست میداری و خشنود می گردی، و رضایت به قضایت و نگاه به ذات بخشندهات. خدایا در هنگام مرگ، دیدار حجتم را به من عطا کن و اعمالم را موجب حسرت به من نشان مده.
خدایا مرا از طلب آنچه که رزق و روزیام قرار ندادهای حفاظت کن، و آنچه را بهره من قرار دادهای، در آسانی و عافیت به من عطا کن. خدایا از تو توبه نصوح را میطلبم که از من بپذیری و برکاتش بر من باقی بماند، و به واسطه آن گناهانم را ببخشایی و به واسطه آن در باقیمانده عمرم مرا حفظ کنی. ای اهل تقوی و آمرزش، و خداوند بر محمد و آلش درود فرستد، به یقین تو ستوده و سزاوار ستایشی. - 1. مصباح الکفعمی: 108-109 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ الْبَلَدُ(3)، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: تَسْبِیحُ یَوْمِ الْأَحَدِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ مَنْ مَلَأَ الدَّهْرَ قُدْسُهُ سُبْحَانَ مَنْ یَغْشَی الْأَبَدَ نُورُهُ سُبْحَانَ مَنْ أَشْرَقَ کُلَّ شَیْ ءٍ ضَوْؤُهُ سُبْحَانَ مَنْ یُدَانُ (4) بِدِینِهِ کُلُّ دَیِّنٍ وَ لَا یُدَانُ بِغَیْرِ دِینِهِ سُبْحَانَ مَنْ قَدَّرَ بِقُدْرَتِهِ کُلَّ قَدَرٍ وَ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ قَدْرَهُ سُبْحَانَ مَنْ لَا یُوصَفُ عِلْمُهُ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَعْتَدِی عَلَی أَهْلِ مَمْلَکَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَأْخُذُ أَهْلَ
ص: 166
الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ مُطَّلِعٌ عَلَی خَزَائِنِ الْقُلُوبِ سُبْحَانَ مَنْ یُحْصِی عَدَدَ الذُّنُوبِ سُبْحَانَ مَنْ لَا تَخْفَی عَلَیْهِ خَافِیَةٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْوَدُودِ سُبْحَانَ الْفَرْدِ الْوَتْرِ سُبْحَانَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ.
عُوذَةُ یَوْمِ الْأَحَدِ وَ هِیَ مِنْ عُوَذِ أَبِی جَعْفَرٍ الْجَوَادِ علیه السلام: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ اسْتَوَی الرَّبُّ عَلَی الْعَرْشِ وَ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ بِحِکْمَتِهِ وَ زَهَرَتِ النُّجُومُ بِأَمْرِهِ وَ رَسَتِ الْجِبَالُ بِإِذْنِهِ لَا یُجَاوِزُ اسْمَهُ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ الَّذِی دَانَتْ لَهُ الْجِبَالُ وَ هِیَ طَائِعَةٌ وَ انْبَعَثَتْ لَهُ الْأَجْسَادُ وَ هِیَ بَالِیَةٌ وَ بِهِ أَحْتَجِبُ عَنْ کُلِّ غَاوٍ وَ بَاغٍ وَ طَاغٍ وَ جَبَّارٍ وَ حَاسِدٍ وَ بِاسمِ اللَّهِ الَّذِی جَعَلَ بِهِ بَیْنَ الْبَحْرَیْنِ حاجِزاً وَ أَحْتَجِبُ بِاللَّهِ الَّذِی جَعَلَ فِی السَّماءِ بُرُوجاً وَ جَعَلَ فِیها سِراجاً وَ قَمَراً مُنِیراً وَ زَیَّنَهَا لِلنَّاظِرِینَ وَ حَفِظَهَا مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ وَ جَعَلَ فِی الْأَرْضِ رَوَاسِیَ وَ جِبِالًا أَوْتَاداً أَنْ یُوصَلَ إِلَیَّ سُوءٌ أَوْ فَاحِشَةٌ أَوْ بَلِیَّةٌ حم حم حم تَنْزِیلٌ مِنَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ حم حم حم عسق کَذلِکَ یُوحِی إِلَیْکَ وَ إِلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).
الطب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: عُوذَةُ یَوْمِ الْأَحَدِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ (2).
**[ترجمه]المتهجد - 2. المتهجد: 313 - و البلد - 3. البلد الأمین: 110 - و الجنة و الاختیار: تسبیح روز یکشنبه:
به نام خداوند بخشنده مهربان، پاک و منزه است آن که پاکیاش روزگار را پر کرد. پاک و منزه است آن که نورش ابدیت را میپوشاند. پاک و منزه است آنکه هر دینی به دین او مدیون است، و به غیر از دین او مدیون نیست. پاک و منزه است آنکه هر قدری به قدرت او تقدیر خورده میشود، و تقدیر او به دست هیچ کس نیست. پاک و منزه است کسیکه اهل زمین را به انواع عذابها عذاب نمیدهد. پاک و منزه است خدای رئوف مهربان. پاک و منزه است آن که بر گنجینههای دلها آگاه است. پاک و منزه است آنکه تعداد گناهان را برمیشمرد. پاک و منزه است آنکه هیچ چیز نه در زمین و نه در آسمان از او پنهان نمیماند. پاک و منزه است پروردگار صمیمی من. پاک و منزه است یکتای تنها. پاک و منزه است خداوند بزرگ بزرگترین.
تعویذ روز یکشنبه که از تعویذهای امام جواد علیه السّلام است:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. الله اکبر الله اکبر، پروردگار بر عرش استیلا یافت و آسمانها و زمین با حکمت او قائم شد و ستارگان به امر او درخشان شد و کوهها با اذن او برپا شد، و کسی که در آسمانها و زمین است از اسم او فراتر نمیرود. کسی که کوهها در حالیکه مطیع است برای او تسلیم شد و جسمها در حالی که پوسیده است برای او مبعوث شد و با آن از هر طغیانگر، ستمکار، تجاوزگر، ضرررسان و حسود پنهان می جویم.
و به نام خداوندی که بین دو دریا مانعی نهاد و به نام کسی که در آسمان برجهایی قرار داد و در آن چراغی و ماهی روشن قرار داد که آن را برای بینندگان زینت داد، و از هر شیطان رانده شده حفظ کرد و کوهها و بلندیها را در زمین ستون قرار داد. پناه میگیرم از اینکه بدی یا بلایی به من برسد. حم حم حم، نازل کردنی است از بخشنده مهربان. حم حم حم عسق، اینگونه خدای نیرومند حکیم به سوی تو و به سوی کسانی که پیش از تو بودند وحی میکند. و درود و سلام بسیار خدا بر محمد باد. - . مصباح الکفعمی 110 -
طب الائمه: تعویذ روز یکشنبه از امام صادق علیه السّلام: به نام خداوند بخشنده مهربان. خدا بزرگتر است، خدا بزرگتر است. و مانند آن را ذکر کرده است. - طب الأئمه علیه السلام 42.[2] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: عُوذَةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْأَحَدِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَقْرَأُ الْحَمْدَ إِلَی آخِرِهَا وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ إِلَی آخِرِهَا وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ إِلَی آخِرِهَا وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ الْوَاحِدِ الْأَحَدِ الصَّمَدِ إِلَی آخِرِهَا- ثُمَّ یَقُولُ
ص: 167
أُعِیذُ نَفْسِی بِاللَّهِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِ لَهُ الْحَمْدُ وَ لَهُ الْمُلْکُ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ أَحْصی کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنَّةِ وَ الْبَشَرِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَصْفِرُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ طَوَارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَنْزِلُ الْحَمَّامَاتِ وَ الْخَرَابَاتِ وَ الْأَوْدِیَةَ وَ الصَّحَارِیَ وَ الْأَشْجَارَ وَ الْأَنْهَارَ وَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ إِخْوَانِی وَ جَمِیعَ قَرَابَاتِی بِاللَّهِ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ-(1) وَ مُنْزِلَ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ الْعَظِیمِ مِنْ شَرِّ کُلِّ طَاغٍ وَ بَاغٍ وَ سُلْطَانٍ وَ شَیْطَانٍ وَ سَاحِرٍ وَ کَاهِنٍ وَ نَاطِقٍ وَ مُتَحَرِّکٍ وَ سَاکِنٍ نَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ حِرْزِنَا وَ نَاصِرِنَا وَ مُونِسِنَا مِنْ کُلِّ شَرٍّ وَ هُوَ یَدْفَعُ عَنَّا لَا شَرِیکَ لَهُ وَ لَا مُعِینَ وَ لَا مُعِزَّ لِمَنْ أَذَلَّ وَ لَا مُذِلَّ لِمَنْ أَعَزَّ وَ هُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ وَ صَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ-(2).
دُعَاءُ لَیْلَةِ الْإِثْنَیْنِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ اللَّهُ الْقَائِمُ عَلَی عَرْشِکَ أَبَداً أَحَاطَ بَصَرُکَ بِجَمِیعِ الْخَلْقِ وَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ عَلَی الْفَنَاءِ وَ أَنْتَ الْبَاقِی الْکَرِیمُ الْقَائِمُ الدَّائِمُ بَعْدَ فَنَاءِ کُلِ
ص: 168
شَیْ ءٍ الْحَیُّ الَّذِی لَا یَمُوتُ بِیَدِکَ مَلَکُوتُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ أَبَدَ الْآبِدِینَ وَ دَهْرَ الدَّاهِرِینَ أَنْتَ الَّذِی قَصَمْتَ بِعِزَّتِکَ الْجَبَّارِینَ وَ أَطَقْتَ فِی قَبْضَتِکَ الْأَرَضِینَ وَ أَغْشَیْتَ بِضَوْءِ نُورِکَ النَّاظِرِینَ وَ أَشْبَعْتَ بِفَضْلِ رِزْقِکَ الْآکِلِینَ وَ عَلَوْتَ بِعَرْشِکَ عَلَی الْعَالَمِینَ وَ أَعْمَرْتَ سَمَاوَاتِکَ بِالْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ وَ عَلَّمْتَ تَسْبِیحَکَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ انْقَادَتْ لَکَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ بِأَزِمَّتِهَا وَ حَفِظْتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ بِمَقَالِیدِهَا وَ أَذْعَنَتْ لَکَ بِالطَّاعَةِ وَ مَنْ فَوْقَهَا وَ أَبَتْ حَمْلَ الْأَمَانَةِ مِنْ شَفَقَتِهَا وَ قَامَتْ بِکَلِمَاتِکَ فِی قَرَارِهَا وَ اسْتَقَامَ الْبَحْرَانِ مَکَانَهُمَا وَ اخْتَلَفَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ کَمَا أَمَرْتَهُمَا وَ أَحْصَیْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْهُمَا عَدَداً وَ أَحَطْتَ بِهِمَا عِلْماً خَالِقُ الْخَلْقِ وَ مُصْطَفِیهِ وَ مُهَیْمِنُهُ وَ مُنْشِئُهُ وَ بَارِئُهُ وَ ذَارِئُهُ کُنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ إِلَهاً وَاحِداً وَ کَانَ عَرْشُکَ عَلَی الْمَاءِ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَکُونَ أَرْضٌ وَ لَا سَمَاءٌ أَوْ شَیْ ءٌ مِمَّا خَلَقْتَ فِیهِمَا بِعِزَّتِکَ کُنْتَ قَدِیماً بَدِیعاً مُبْتَدِعاً کَیْنُوناً کَائِناً مُکَوِّناً کَمَا سَمَّیْتَ نَفْسَکَ ابْتَدَعْتَ الْخَلْقَ بِعَظَمَتِکَ وَ دَبَّرْتَ أُمُورَهُمْ بِعِلْمِکَ فَکَانَ عَظِیمُ مَا ابْتَدَعْتَ مِنْ خَلْقِکَ وَ قَدَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ أَمْرِکَ عَلَیْکَ هَیِّناً یَسِیراً لَمْ یَکُنْ لَکَ ظَهِیرٌ عَلَی خَلْقِکَ وَ لَا مُعِینٌ عَلَی حِفْظِکَ وَ لَا شَرِیکٌ لَکَ فِی مُلْکِکَ وَ کُنْتَ رَبَّنَا تَبَارَکَتْ أَسْمَاؤُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ عَلَی ذَلِکَ عَلِیّاً غَنِیّاً فَإِنَّمَا أَمْرُکَ لِشَیْ ءٍ إِذَا أَرَدْتَهُ أَنْ تَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ وَ لَا یُخَالِفُ شَیْ ءٌ مِنْهُ مَحَبَّتَکَ فَسُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ وَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ تَعَالَیْتَ عَلَی ذَلِکَ عُلُوّاً کَبِیراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ کَمَا سَبَقَتْ إِلَیْنَا بِهِ رَحْمَتُکَ وَ قَرُبَ إِلَیْنَا بِهِ هُدَاکَ وَ أَوْرَثْتَنَا بِهِ کِتَابَکَ وَ دَلَلْتَنَا بِهِ عَلَی طَاعَتِکَ وَ أَصْبَحْنَا مُبْصِرِینَ بِنُورِ الْهُدَی الَّذِی جَاءَ بِهِ ظَاهِرِینَ بِعِزِّ الدِّینِ الَّذِی دَعَا إِلَیْهِ نَاجِینَ بِحُجَجِ الْکِتَابِ الَّذِی نَزَلَ عَلَیْهِ.
ص: 169
اللَّهُمَّ فَآثِرْهُ بِقُرْبِ الْمَجْلِسِ مِنْکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَکْرِمْهُ بِتَمْکِینِ الشَّفَاعَاتِ عِنْدَکَ تَفْضِیلًا مِنْکَ لَهُ عَلَی الْفَاضِلِینَ وَ تَشْرِیفاً مِنْکَ لَهُ عَلَی الْمُتَّقِینَ اللَّهُمَّ وَ امْنَحْنَا مِنْ شَفَاعَتِهِ نَصِیباً نَرِدُ بِهِ مَعَ الصَّادِقِینَ جِنَانَهُ وَ نَنْزِلُ بِهِ مَعَ الْآمِنِینَ فُسْحَةَ رِیَاضِهِ غَیْرَ مَرْفُوضِینَ عَنْ دَعْوَتِهِ وَ لَا مَرْدُودِینَ عَنْ سَبِیلِ مَا بَعَثْتَهُ بِهِ وَ لَا مَحْجُوبَةً عَنَّا مُرَافَقَتُهُ وَ لَا مَحْظُورَةً عَنَّا دَارُهُ آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الَّذِی لَا یَعْلَمُهُ أَحَدٌ غَیْرُکَ وَ الَّذِی سَخَّرْتَ بِهِ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ وَ أَجْرَیْتَ بِهِ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ وَ بِهِ أَنْشَأْتَ السَّحَابَ وَ الْمَطَرَ وَ الرِّیَاحَ وَ الَّذِی بِهِ تُنْزِلُ الْغَیْثَ وَ تَذْرَأُ الْمَرْعَی وَ تُحْیِی الْعِظَامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ وَ الَّذِی بِهِ تَرْزُقُ مَنْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ تَکْلَؤُهُمْ وَ تَحْفَظُهُمْ وَ الَّذِی هُوَ فِی التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ وَ الَّذِی فَلَقْتَ بِهِ الْبَحْرَ لِمُوسَی علیه السلام وَ أَسْرَیْتَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ مَخْزُونٌ مَکْنُونٌ وَ بِکُلِّ اسْمٍ دَعَاکَ بِهِ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ مُصْطَفًی أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ رَاحَتِی فِی لِقَائِکَ وَ خَاتِمَ عَمَلِی فِی سَبِیلِکَ وَ حَجِّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ وَ اخْتِلَافٍ إِلَی مَسَاجِدِکَ وَ مَجَالِسِ الذِّکْرِ وَ اجْعَلْ خَیْرَ أَیَّامِی یَوْمَ أَلْقَاکَ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی وَ أَسْفَلَ مِنِّی وَ احْفَظْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ مَحَارِمِکَ کُلِّهَا وَ مَکِّنْ لِی فِی دِینِیَ الَّذِی ارْتَضَیْتَ لِی وَ فَهِّمْنِی فِیهِ وَ اجْعَلْهُ لِی نُوراً وَ یَسِّرْ لِیَ الْیُسْرَ وَ الْعَافِیَةَ وَ اعْزِمْ عَلَی رُشْدِی کَمَا عَزَمْتَ عَلَی خَلْقِی وَ أَعِنِّی عَلَی نَفْسِی بِبِرٍّ وَ تَقْوَی وَ عَمَلٍ رَاجِحٍ وَ بَیْعٍ رَابِحٍ وَ تِجَارَةٍ لَنْ تَبُورَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْجَنَّةَ وَ مَا قَرَّبَ إِلَیْهَا مِنْ قَوْلٍ أَوْ عَمَلٍ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ خَوْنِ الْأَمَانَةِ وَ أَکْلِ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَ مِنَ التَّزَیُّنِ بِمَا لَیْسَ فِیَّ وَ مِنَ الْآثَامِ وَ الْبَغْیِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ أَنْ أُشْرِکَ بِکَ مَا لَمْ تُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَاناً وَ أَجِرْنِی مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ وَ مِنْ مُحِیطَاتِ الْخَطَایَا وَ نَجِّنِی مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَ اهْدِنِی سَبِیلَ الْإِسْلَامِ وَ اکْسُنِی جُلَلَ الْإِیمَانِ وَ أَلْبِسْنِی لِبَاسَ التَّقْوَی وَ اسْتُرْنِی بِسَتْرِ
ص: 170
الصَّالِحِینَ وَ زَیِّنِّی بِزِینَةِ الْمُؤْمِنِینَ وَ ثَقِّلْ عَمَلِی فِی الْمِیزَانِ وَ اکْفِنِی مِنْکَ بِرَوْحٍ وَ رَیْحَانٍ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).
**[ترجمه]المتهجد و البلد و الاختیار: تعویذ دیگر روز یکشنبه:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. سوره حمد تا پایانش، و «قل أعوذ بربّ الفلق» را تا پایانش، و «قل أعوذ بربّ النّاس» را تا پایانش، و «أعوذ بالله الواحد الأحد الصمد» را تا پایانش میخواند، سپس میگوید:
پناه می برم به کسی که معبودی جز او نیست، نور آسمانها و زمین، کسی که آسمان ها و زمین را به حق آفرید و روزی که در صور دمیده شود، حمد و فرمانروایی از آن اوست. داننده غیب و شهود است و اوست حکیم آگاه، که هفت آسمان و همانند آنها هفت زمین را طبقه طبقه آفرید. فرمان ]خدا[ در میان آنها فرود می آید تا بدانید که خدا بر هرچیزی تواناست و به راستی دانش وی هرچیزی را دربرگرفته است و هرچیزی را به عدد شماره کرده است. از شر هر صاحب شری و از شر جنیان و آدمیان، و از شر آن چه در شب و روز صدا میدهد، و از شر بدبختیهای روز و شب، و از شر آن چه در حمامها و ویرانه ها و دشت ها و صحراها و درختان و رودها فرود میآید.
خودم و خانواده و برادران و تمامی نزدیکانم را به خدایی میسپارم که مالک المک تؤتی الملک من تشاء تا آخر آیه - . و تنزع الملک ممن تشاء و تعز من تشاء و تذل من تشاء بیدک الخیر إنک علی کل شی قدیر. - ، و نازلکننده تورات و انجیل و زبور و قرآن عظیم است، از شر هر طغیانکننده و عصیانگر و پادشاه و شیطان و جادوگر و کاهن و سخنگو و متحرک و ساکنی.
به خدا، حفظکننده و یاریگر و مونسمان از هر شری پناه میبریم، و او شر را از ما دور میکند، او را شریک و یاریگری نیست، و هر که را خوار بگرداند، کسی نیست که او را عزیز و هر که را عزیز گرداند، خوارکنندهای برایش نیست. او یکتا و قادر مطلق است. و خداوند بر محمد صلّی الله علیه و آله، و آل پاکش درود فرستد. - . المتهجد 314، و در البلد نیافتیم. -
دعای شب دوشنبه
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. پروردگارا، پاک و منزه هستی، و سپاس از آن تو است، تو خداوندی هستی که تا ابد بر عرشت ایستادهای و چشمانت بر تمامی مخلوقات احاطه دارد، و تمامی مخلوقات دچار فنا میشوند، و تو تنها باقی بخشندهای هستی که پس از فنای هر چیزی جاویدان میمانی. تو زندهای هستی که نمیمیرد، و ملکوت آسمانها و زمین تا ابد الدهر به دست تو است.
تو همان کسی هستی که با قدرتت ظالمان را درهم شکستی، و ماه و زمین را در قبضه قدرت خود گرفتی و بینندگان را به تابش نورت در برگرفتی، و خورندگان را به فضل رزقت سیر گرداندی، و در عرشت در ورای عالمیان قرار گرفتی، و آسمانهایت را با فرشتگان مقربت آبادان کردی، و تسبیحت را به اولین و آخرین آموختی، و زمام امور به دست توست. دنیا و آخرت و آسمانها و زمین و ماه را با نگاه داشتن زمام امورشان حفظ کردی، و آنها و هر آن چه بر آنها بود، با اطاعت از تو فرمانبردار تو گشتند، و آسمانها و زمین از ترس، حمل امانت را نپذیرفت، و کلماتت در جایگاه خود قرار گرفتند، و دو دریا در جای خود قرار گرفتند، و شب و روز به دنبال یکدیگر آمدند، همانگونه که امر فرمودی، و هر چه مربوط به آن دو بود را برشمردی، و علمت آنها را در برگرفت.
تو آفریننده مخلوقات و برگزیننده و محافظ، و ایجاد کننده و از عدم آفریننده و فروان کننده آنهایی. تنها تو بودی، بی هیچ شریکی و معبود واحد بودی، و عرشت بر آب بود، پیش از آن که نه زمین و نه آسمان و نه آن چه بر این دو است را با قدرتت خلق کنی، موجود بود. ازلی و یگانه و خالق و وجود و موجود و به وجودآورنده بودی، همانگونه که خود را به این اسامی نامیدی.
مخلوقات را با بزرگیات خلق کردی، و در امورشان با علمت تدبیر کردی، آفریدن مخلوقات بزرگ و تقدیری که برای آن ها رقم زدی، برای تو آسان و میسر بود، و نه پشتوانهای برای آفریدنت، و نه یاریگری برای حفظ مخلوقاتت، و نه شریکی در ملکت داشتی، و پروردگار ما بودی. نام هایت مبارک باد، و ستایشت به بلند مرتبه بی نیاز بر این امور، فراوان باد. و اگر بخواهی امری حادث شود، تنها فرمان می دهی موجود باش، پس موجود میشود، و چیزی از آن با دوستی ات مخالف نیست. پس پاک و منزهی، و تو را حمد و سپاس میگویم، و پروردگار ما مبارک و فرخنده گردیدی و ستایشت فراوان شد، و در پی آن بسیار بلند مرتبه گشتی.
خدایا بر محمد صلّی الله علیه و آله، بنده و رسول و نبیات و اهل بیتش درود فرست، همانگونه که به واسطه او پیش از این رحمتت به ما رسید، و به واسطه او هدایتت به ما نزدیک شد، و به واسطه او ما را به اطاعتت هدایت نمودی، و به نور هدایتی که آن را آورد، بینا گشتیم، و به عزت دینی که به سوی آن فراخواند، پیروز شدیم، و به حجتهای کتابی که بر او نازل شد، نجات یافتیم.
خداوندا، در روز قیامت به او با نزدیکی به خود پاداش عطا کن، و او را با پذیرش شفاعتهایش گرامی بدار، تا بدین گونه او را بر برترینها برتری دهی، و بر تقواپیشگان شرافت و برتری دهی .
خدایا از شفاعتش به ما بهرهای عطا کن، تا با راستگویان در بهشتش وارد شویم، و با آنان که در امانند، در باغهایش به نزد او رویم، و از کسانی نباشیم که اگر او را بخوانیم، رد شویم، و از راهی که او را برانگیختی، بر نگردیم و از همراهی با او محروم نشویم، و ورود به خانهاش بر ما ممنوع نگردد، آمین ای معبود حق، پروردگار عالمیان.
خدایا بر محمد صلّی الله علیه و آله، و آلش درود فرست و به نام بزرگمرتبهات که احدی جز تو آن را نمیداند، و به نامی که به واسطه آن شب و روز را به تسخیر خود در آوردی، و به وسیله آن خورشید و ماه و ستارگان را امتحان نمودی، و به واسطه آن ابرها و باران و بادها را به وجود آوردی، و به وسیله آن باران را نازل فرمودی و سبزه زارها را فراوان ساختی، و استخوان ها را زنده میکنی در حالی که پوسیده است، و به نامی که به واسطه آن به هر آن که در خشکی و دریا است، روزی میرسانی و غذا عطا میکنی و آنها را حفظ میکنی، و به نامی که در تورات و انجیل و قرآن عظیم است، و به نامی که به واسطه آن دریا را برای موسی علیه السلام شکافتی و محمد صلّی الله علیه و آله را به معراج بردی، و به هر نامت که پوشیده و در خفا است، و به هر نامی که فرشته مقرب و یا پیامبر فرستاده شده و یا بنده برگزیده شده با آن تو را خواند، قسم میدهم که بر محمد و آل او درود فرستی و آرامش مرا در لقای خود، و پایان کارم را در راه خود و حج بیت الحرام خود، و رفت و آمد در مساجدت و مجالس ذکر خود قرار ده و بهترین روزهایم را روز دیدارت قرار ده.
خدایا بر محمد و آلش درود فرست و مرا از روبرو و پشت سر و راست و چپ و بالا و پایین و پایینتر از خودم محافظت کن. و مرا از تمامی محارم و بدی ها حفظ کن، و مرا در دینم که بدان خشنود شدی، پایدار بگردان، و فهم مرا از آن افزون کن، و آن را نوری برای من قرار ده، و آسانی و عافیت را برایم میسر بگردان، و همان طور که مرا خلق نمودی، هدایتم بنمای، و به من در ستیز با نفسم با نیکی و تقوی و عمل و فروش سودمند و تجارتی که هرگز خسارت نمیبیند، کمک کن .
خدایا از تو بهشت را و سخن و عملی که مرا به آن نزدیک گرداند میطلبم، و به تو پناه میبرم از خیانت در امانت، و خوردن اموال مردم به ناحق، و تظاهر به آن چه در من نیست، و از گناهان و تجاوز به ناحق، و از شریک قرار دادن در کار تو، چیزی را که بر آن برهانی نازل نکردی. و به تو پناه میبرم از گمراهی های فتنه های آشکار و پنهان، و از اینکه اشتباهات مرا احاطه کند؛ و مرا از تاریکیها نجات بده و به سوی نور و راه اسلام هدایت کن، و جامه ایمان و لباس تقوی بر من بپوشان، و مرا با پوشش صالحین بپوشان، و مرا به زینت مؤمنین زینت بخش و اعمالم را در ترازوی اعمال سنگین کن، و مرا با روح و ریحانی از جانب خودت کفایت کن، آمین ای پروردگار جهانیان، و بر محمد و خاندانش درود و رحمت فرست. - 1. مصباح المتهجد شیخ طوسی، 16-314. البلد الأمین 111. مصباح الکفعمی (جنة الأمان الواقیة): 13-110 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ(2)، وَ مَجْمُوعُ الدَّعَوَاتِ،: دُعَاءُ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ لِعَلِیٍّ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانِی لِلْإِسْلَامِ وَ أَکْرَمَنِی بِالْإِیمَانِ وَ بَصَّرَنِی فِی الدِّینِ وَ شَرَّفَنِی بِالْیَقِینِ وَ عَرَّفَنِی الْحَقَّ الَّذِی عَنْهُ یُؤْفَکُونَ وَ النَّبَإِ الْعَظِیمِ الَّذِی هُمْ فِیهِ مُخْتَلِفُونَ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی یَرْزُقُ الْقَاسِطَ الْعَادِلَ وَ الْعَاقِلَ وَ الْجَاهِلَ وَ یَرْحَمُ السَّاهِیَ وَ الْغَافِلَ فَکَیْفَ الدَّاعِی السَّائِلُ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ اللَّطِیفُ بِمَنْ شَرَدَ عَنْهُ مِنْ مُسْرِفِی عِبَادِهِ لِیَرْجِعَ عَنْ عُتُوِّهِ وَ عِنَادِهِ الرَّاضِی مِنَ الْمُنِیبِ الْمُخْلِصِ بِدُونِ الْوُسْعِ وَ الطَّاقَةِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ الْحَلِیمُ الْعَلِیمُ الَّذِی لَهُ فِی کُلِّ صِنْفٍ مِنْ غَرَائِبِ فِطْرَتِهِ وَ عَجَائِبِ صَنْعَتِهِ آیَةٌ بَیِّنَةٌ تُوجِبُ لَهُ الرُّبُوبِیَّةَ وَ عَلَی کُلِّ نَوْعٍ مِنْ غَوَامِضِ تَقْدِیرِهِ وَ حُسْنِ تَدْبِیرِهِ دَلِیلٌ وَاضِحٌ وَ شَاهِدٌ عَدْلٌ یَقْضِیَانِ لَهُ بِالْوَحْدَانِیَّةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنَا مِنْ کُلِّ خَیْرٍ خَیْرَهُ وَ مِنْ کُلِّ فَضْلٍ أَفْضَلَهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا مَنْ یَصْرِفُ الْبَلَایَا وَ یَعْلَمُ الْخَفَایَا وَ یُجْزِلُ الْعَطَایَا سُؤَالَ نَادِمٍ عَلَی اقْتِرَافِ الْآثَامِ وَ سَالِمٍ عَلَی الْمَعَاصِی مِنَ اللَّیَالِی وَ الْأَیَّامِ إِذْ لَمْ یَجِدْ مُجِیراً سِوَاکَ لِغُفْرَانِهَا وَ لَا مَوْئِلًا یَفْزَعُ إِلَیْهِ لِارْتِجَاءِ کَشْفِ فَاقَتِهِ إِلَّا إِیَّاکَ یَا جَلِیلُ أَنْتَ الَّذِی عَمَّ الْخَلَائِقَ مَنُّکَ وَ غَمَرَتْهُمْ سَعَةُ رَحْمَتِکَ وَ شَمِلَتْهُمْ سَوَابِغُ نِعَمِکَ یَا کَرِیمَ الْمَآبِ وَ الْجَوَادَ الْوَهَّابَ وَ الْمُنْتَقِمَ مِمَّنْ عَصَاهُ بِأَلِیمِ الْعَذَابِ دَعَوْتُکَ مُقِرّاً بِالْإِسَاءَةِ عَلَی نَفْسِی إِذْ لَمْ أَجِدْ مَلْجَأً أَلْجَأُ إِلَیْهِ فِی اغْتِفَارِ مَا اکْتَسَبْتُ یَا خَیْرَ مَنِ اسْتُدْعِیَ لِبَذْلِ الرَّغَائِبِ وَ أَنْجَحَ مَأْمُولٍ لِکَشْفِ اللَّوَازِبِ لَکَ عَنَتِ الْوُجُوهُ فَلَا تَرُدَّنِی مِنْکَ بِحِرْمَانٍ إِنَّکَ تَفْعَلُ مَا تَشَاءُ وَ تَحْکُمُ مَا تُرِیدُ إِلَهِی وَ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ أَیَّ رَبٍّ أَرْتَجِیهِ سِوَاکَ أَمْ أَیَّ إِلَهٍ أَقْصِدُهُ إِذَا أَلَمَّ بِیَ
ص: 171
النَّدَمُ وَ أَحَاطَتْ بِیَ الْمَعَاصِی وَ تَکَاءَبَ خَوْفُ النِّقَمِ وَ أَنْتَ وَلِیُّ الصَّفْحِ وَ مَأْوَی الْکَرَمِ إِلَهِی أَ تُقِیمُنِی مُقَامَ التَّهَتُّکِ وَ أَنْتَ جَمِیلُ السِّتْرِ وَ تَسْأَلُنِی عَنِ اقْتِرَافِی عَلَی رُءُوسِ الْأَشْهَادِ وَ قَدْ عَلِمْتَ مَخْبِیَّاتِ السِّرِّ فَإِنْ کُنْتُ إِلَهِی مُسْرِفاً عَلَی نَفْسِی مُخْطِئاً عَلَیْهَا بِانْتِهَاکِ الْحِرْمَانِ نَاسِیاً لِمَا اجْتَرَمْتُ مِنَ الْهَفَوَاتِ فَأَنْتَ لَطِیفٌ تَجُودُ عَلَی الْمُسْرِفِینَ بِرَحْمَتِکَ وَ تَتَفَضَّلُ عَلَی الْخَاطِئِینَ بِکَرَمِکَ فَارْحَمْنِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ فَإِنَّکَ تُسَکِّنُ بِتَحَنُّنِکَ رَوْعَاتِ قُلُوبِ الْوَجِلِینَ وَ مُحَقِّقٌ بِتَطَوُّلِکَ أَمَلَ الْآمِلِینَ وَ تُفِیضُ سِجَالَ عَطَایَاکَ عَلَی غَیْرِ الْمُسْتَأْهِلِینَ فَآمِنِّی بِرَجَاءٍ لَا یَشُوبُهُ قُنُوطٌ وَ أَمَلٍ لَا یُکَدِّرُهُ بَأْسٌ یَا مُحِیطاً بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ قَدْ أَصْبَحْتُ سَیِّدِی وَ أَمْسَیْتُ عَلَی بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ مِنَحِکَ سَائِلًا وَ عَنِ التَّعَرُّضِ لِسِوَاکَ بِالْمَسْأَلَةِ عَادِلًا وَ لَیْسَ مِنْ جَمِیلِ امْتِنَانِکَ رَدُّ سَائِلٍ مَأْسُورٍ مَلْهُوفٍ وَ مُضْطَرٍّ لِانْتِظَارِ خَیْرِکَ الْمَأْلُوفِ إِلَهِی أَنْتَ الَّذِی عَجَزَتِ الْأَوْهَامُ عَنِ الْإِحَاطَةِ بِکَ وَ کَلَّتِ الْأَلْسُنُ عَنْ نَعْتِ ذَاتِکَ فَبِآلَائِکَ وَ طَوْلِکَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ أَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً فِی عَافِیَةٍ وَ أَقِلْنِی الْعَثْرَةَ یَا غَایَةَ أَمَلِ الْآمِلِینَ وَ جَبَّارَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ الْبَاقِیَ بَعْدَ فَنَاءِ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ وَ دَیَّانَ یَوْمِ الدِّینِ وَ أَنْتَ مَوْلَایَ ثِقَةُ مَنْ لَمْ یَثِقْ بِنَفْسِهِ لِإِفْرَاطِ حَالِهِ وَ أَمَلُ مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ تَأْمِیلٌ لِکَثْرَةِ زَلَلِهِ وَ رَجَاءُ مَنْ لَمْ یَرْتَجِ لِنَفْسِهِ بِوَسِیلَةِ عَمَلِهِ إِلَهِی فَأَنْقِذْنِی بِرَحْمَتِکَ مِنَ الْمَهَالِکِ وَ أَحِلَّنِی دَارَ الْأَخْیَارِ وَ اجْعَلْنِی مُرَافِقَ الْأَبْرَارِ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُطَّلِعاً عَلَی الْأَسْرَارِ وَ احْتَمِلْ عَنِّی یَا مَوْلَایَ أَدَاءَ مَا افْتَرَضْتَ عَلَیَّ لِلْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْإِخْوَانِ وَ الْأَخَوَاتِ بِلُطْفِکَ وَ کَرَمِکَ یَا عَلِیَّ الْمَلَکُوتِ وَ أَشْرِکْنَا فِی دُعَاءِ مَنِ اسْتُجِیبَ لَهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِنَّکَ عَالِمٌ جَوَادٌ کَرِیمٌ وَهَّابٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرِینَ (1).
ص: 172
**[ترجمه]البلد - 2. البلد الأمین: 112 - و مجموع الدعوات: دعای روز دوشنبه از علی علیه السّلام
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد از آن خدایی است که به اسلام هدایتم کرد و با ایمان مرا گرامی داشت و در دین مرا بصیرت عطا کرد، و با یقین به من شرافت بخشید، و حقی را که راجع به آن دروغ میگویند و خبر بزرگی که در آن اختلاف نظر دارند، به من شناساند. سپاس از آن خدایی است که به ظالم و عادل و عاقل و جاهل روزی عطا میکند، و به فراموشکار و غافل مهربانی میکند، پس نسبت به دعاکننده و درخواستکننده چگونه است؟ معبودی جز خدای یگانه نیست که با بندگان اسرافکارش که از او دور شدهاند مهربان است، تا از تمرد و سرکشیاش بازگردد، خدایی که از توبهکننده مخلص که ثروت و قدرت ندارد، راضی و خشنود است. خداوند بزرگ مرتبه بردبار دانایی که در هر نوعی از شگفتی های آفرینشش و نوادر خلقتش، آیه روشنی است که پروردگاری او را ثابت میکند، و در هر نوع از پیچیدگی های تقدیرش و حسن تدبیرش، دلیل آشکار و گواه عادلی است بر یکتایی او .
خدایا بر محمد و آلش درود فرست، و از هر نوع نیکی بهترینش و از هر فضلی بهترینش را به ما عطا کن. خدایا من از تو میطلبم، ای کسی که بلاها را دفع میکنی، و از پنهانیها آگاه هستی، و پاداشهای زیاد را عطا میکنی، به درخواست انسانی که از ارتکاب گناهان پشیمان شده، انسانی که شب ها و روزها خود را سراپا به گناهان سپرده تا آنگاه که نه پناهی جز تو برای آمرزشش یافت و نه پناهگاهی جز تو یافت که برای رفع نیازمندیاش به آن متوسل شود.
ای بزرگ مرتبه، تو همان کسی هستی که منتت تمامی مخلوقات را در بر گرفت، و وسعت رحمتت آنها را پوشاند و نعمتهایت به وفور آن ها را شامل شد. ای کسی که با کسانی که بازمیگردند، با کرامت رفتار میکنی و ای بخشنده بسیار عطاکننده، و ای کسی که از عصیانکنندهاش با عذاب دردناک انتقام میگیرد، با اقرار بر بدی به خودم تو را خواندم، زیرا پناهی نیافتم که در آمرزش گناهانم پناهم باشد، ای بهترین کسی که برای عطای آرزوها فرامیخواند، و ای بهترین امید برای از بین بردن مصیبتها. چهرهها در برابر تو متواضعاند، پس مرا با محرومیت از خودت بازمگردان، به یقین تو هر چه را بخواهی انجام میدهی، و هر آن گونه بخواهی حکم میکنی.
معبود و سرور و مولای من، به کدامین پروردگار جز تو امیدوار باشم، یا کدامین معبود را بخوانم، آن گاه که پشیمانی مرا دربرگرفت، و گناهان مرا احاطه کرد و ترس از عذاب ها مرا اندوهگین کرد، و حال آن که تو صاحب گذشت و پناهگاه کرمی.
معبود من، آیا مرا در مقام رسوایی مینشانی، و حال آن که تو به زیبایی گناهان را میپوشانی؟ و در رابطه با ارتکاب گناهان، در حضور شاهدان سؤال میکنی، و حال آن که به نهفتههای اسرار آگاهی؟ پس معبود من، اگر من در خطا بر نفسم با تجاوز از حریم خود زیادهروی کردم، و لغزشهایی را که مرتکب شدم فراموش کردم، اما تو مهربانی و بر اسرافکاران با رحمتت کرامت میکنی، و با کرمت بر خطاکاران لطف میفرمایی. پس با من مهربان باش ای مهربانترین مهربانان، زیرا تو با مهربانیات، ترسهای قلوب ترسان را آرام میکنی، و آرزوی آرزومندان را بسیار تحقق میبخشی، و بخششهایت را بر غیر شایستگانش جاری میسازی. پس مرا با امیدی که ناامیدی در آن نباشد و آرزویی که سختی آن را تیره نمیکند، در امان قرار ده. ای کسی که علمت همه چیز را در احاطه گرفته است و ای سرور من، صبح و شب بر دری از درهای عطایت درخواست کمک کردم، و از درخواست از غیر تو سر باز زدم، و بازگرداندن گدای امیدوار مشتاق و بیچاره منتظری که به خیر تو عادت کرده، از زیبایی منت تو نیست.
خدایا تو همان کسی هستی که اندیشهها از علم به تو عاجز ماند، و زبانها از وصف ذاتت ناتوان ماند، پس به نعمتهایت و گستردگی آنها سوگند، بر محمد و آلش درود فرست و گناهان مرا بیامرز، و از فضل گسترده خود روزی وسیع و حلال و پاک به همراه عافیت بر من عطا کن و لغزشهایم را ببخش، ای آخرین امید امیدواران، و جبار آسمانها و زمین و ماه، و ای که پس از فنای تمامی مخلوقات باقی خواهی ماند، و ای جزا دهنده روز جزا؛ تو سرور من هستی، و اطمینان کسی که به خود به سبب سوء حالش اطمینان ندارد، و آرزوی کسی که به سبب زیادی لغزشهایش آرزویی ندارد، و امید کسی که به سبب کارهایش امیدی ندارد.
معبود من، مرا از هلاکتگاه ها نجات بده، و مرا در خانه برگزیدگان قرار ده، و مرا در همراهی نیک مردان قرار ده، و گناهان روز و شب مرا بیامرز، ای آن که بر اسرار آگاهی؛ و ای سرور من، بار وظایفی که بر من واجب کردی، در حق پدران و مادران و برادران و خواهران، به لطف و کرمت از دوش من بردار، ای آن که ملکوتش بلند مرتبه است، و مرا شریک مردان و زنان مؤمنی بگردان که دعایشان را استجابت می کنی. به یقین تو دانا و عطاکننده و کریم و بسیار بخشندهای، و بر محمد و عترت پاکش درود فرست. - 1. البلد الأمین: 114 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(1)، وَ الْبَلَدُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِیَوْمِ الْإِثْنَیْنِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ أَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ مُنْتَهَی الْجَبَرُوتِ وَ مَالِکَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَظِیمَ الْمَلَکُوتِ شَدِیدَ الْجَبَرُوتِ عَزِیزَ الْقُدْرَةِ لَطِیفاً لِمَا یَشَاءُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ مُدَبِّرَ الْأُمُورِ مُبْدِئَ الْخَفِیَّاتِ عَالِمَ السَّرَائِرِ تُحْیِی الْمَوْتَی مَلِکَ الْمُلُوکِ وَ رَبَّ الْأَرْبَابِ وَ إِلَهَ الْآلِهَةِ وَ جَبَّارَ الْجَبَابِرَةِ وَ أَوَّلَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ آخِرَهُ وَ بَدِیعَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مُنْتَهَاهُ وَ مَرَدَّ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مَصِیرَهُ وَ مُبْدِئَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مُعِیدَهُ اللَّهُمَّ خَشَعَتْ لَکَ الْأَصْوَاتُ وَ حَارَتْ دُونَکَ الْأَبْصَارُ وَ أَفْضَتْ إِلَیْکَ الْقُلُوبُ وَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ فِی قَبْضَتِکَ وَ النَّوَاصِی کُلُّهَا بِیَدِکَ وَ الْمَلَائِکَةُ مُشْفِقُونَ مِنْ خَشْیَتِکَ وَ کُلُّ مَنْ کَفَرَ بِکَ عَبْدٌ دَاخِرٌ لَکَ لَا یَقْضِی فِی الْأُمُورِ إِلَّا أَنْتَ وَ لَا یُدَبِّرُ مَصَادِرَهَا(2) غَیْرُکَ وَ لَا یَقْصُرُ مِنْهَا شَیْ ءٌ دُونَکَ وَ لَا یَصِیرُ شَیْ ءٌ إِلَّا إِلَیْکَ اللَّهُمَّ کُلُّ شَیْ ءٍ خَاضِعٌ لَکَ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ مُشْفِقٌ مِنْکَ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ ضَارِعٌ إِلَیْکَ أَنْتَ الْقَادِرُ الْحَکِیمُ وَ أَنْتَ اللَّطِیفُ الْجَلِیلُ وَ أَنْتَ الْعَلِیُّ الْقَرِیبُ لَکَ التَّسْبِیحُ وَ الْعَظَمَةُ وَ لَکَ الْمُلْکُ وَ الْقُدْرَةُ وَ لَکَ الْحَوْلُ وَ الْقُوَّةُ وَ لَکَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ أَحَاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ مُلْکُکَ وَ وَسِعَ کُلَّ شَیْ ءٍ حِفْظُکَ وَ قَهَرَ کُلَّ شَیْ ءٍ جَبَرُوتُکَ وَ خَافَ کُلُّ شَیْ ءٍ وَطْأَتَکَ-(3)
اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ تَبَارَکَتْ أَسْمَاؤُکَ وَ تَعَالَی ذِکْرُکَ وَ قَهَرَ سُلْطَانُکَ وَ تَمَّتْ کَلِمَاتُکَ أَمْرُکَ قَضَاءٌ وَ کَلَامُکَ نُورٌ وَ رِضَاکَ رَحْمَةٌ وَ سَخَطُکَ عَذَابٌ تَقْضِی بِعِلْمٍ وَ تَعْفُو بِحِلْمٍ وَ تَأْخُذُ بِقُدْرَةٍ وَ تَفْعَلُ مَا تَشَاءُ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ شَدِیدُ النَّقِمَةِ قَرِیبُ الرَّحْمَةِ شَدِیدُ الْعِقَابِ أَنْتَ قُوَّةُ کُلِّ ضَعِیفٍ وَ غِنَی کُلِّ فَقِیرٍ وَ حِرْزُ کُلِّ ذَلِیلٍ وَ مَفْزَعُ کُلِّ مَلْهُوفٍ وَ مُطَّلِعٌ
ص: 173
عَلَی کُلِّ خَفِیَّةٍ وَ شَاهِدُ کُلِّ نَجْوَی وَ مُدَبِّرُ کُلِّ أَمْرٍ عَالِمُ سَرَائِرِ الْغُیُوبِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ نُورَ النُّورِ مُدَبِّرَ الْأُمُورِ دَیَّانَ الْعِبَادِ مَلِکَ الْآخِرَةِ وَ الدُّنْیَا الْعَظِیمَ شَأْنُهُ الْعَزِیزَ سُلْطَانُهُ الْعَلِیَّ مَکَانُهُ النَّیِّرَ کِتَابُهُ الَّذِی یُجِیرُ وَ لا یُجارُ عَلَیْهِ وَ یُمْتَنَعُ بِهِ وَ لَا یُمْتَنَعُ مِنْهُ وَ یَحْکُمُ وَ لا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ وَ یَقْضِی فَلَا رَادَّ لِقَضَائِهِ الَّذِی مَنْ تَکَلَّمَ سَمِعَ کَلَامَهُ وَ مَنْ سَکَتَ عَلِمَ بِمَا فِی نَفْسِهِ وَ مَنْ عَاشَ فَعَلَیْهِ رِزْقُهُ وَ مَنْ مَاتَ فَإِلَیْهِ مَرَدُّهُ ذُو التَّمْجِیدِ وَ التَّحْمِیدِ وَ التَّهْلِیلِ وَ التَّفْضِیلِ وَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعِزَّةِ وَ السُّلْطَانِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا مَضَی وَ عَلَی مَا بَقِیَ وَ عَلَی مَا تُبْدِی وَ عَلَی مَا تُخْفِی وَ عَلَی مَا قَدْ کَانَ وَ عَلَی مَا هُوَ کَائِنٌ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی حِلْمِکَ بَعْدَ عِلْمِکَ وَ عَلَی عَفْوِکَ بَعْدَ قُدْرَتِکَ وَ عَلَی أَنَاتِکَ بَعْدَ حُجَّتِکَ وَ عَلَی صَفْحِکَ بَعْدَ إِعْذَارِکَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا تَأْخُذُ وَ تُعْطِی وَ عَلَی مَا تُبْلِی وَ تَبْتَلِی وَ عَلَی مَا تُمِیتُ وَ تُحْیِی وَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ مِنْ أَمْرِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ عَلَی الْمَوْتِ وَ الْحَیَاةِ وَ النَّوْمِ وَ الْیَقَظَةِ وَ عَلَی الذِّکْرِ وَ الْغَفْلَةِ وَ عَلَی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا تَقْضِی فِیمَا خَلَقْتَ وَ عَلَی مَا تَحْفَظُ فِیمَا قَدَّرْتَ وَ عَلَی مَا تُرَتِّبُ فِیمَا ابْتَدَعْتَ وَ عَلَی بَقَائِکَ بَعْدَ خَلْقِکَ حَمْداً یَمْلَأُ مَا خَلَقْتَ وَ یَبْلُغُ حَیْثُ أَرَدْتَ وَ تَضْعُفُ السَّمَاوَاتُ عَنْهُ وَ تَعْرُجُ الْمَلَائِکَةُ بِهِ حَمْداً یَکُونُ أَرْضَی الْحَمْدِ لَکَ وَ أَفْضَلَ الْحَمْدِ عِنْدَکَ وَ أَحَقَّ الْحَمْدِ لَدَیْکَ وَ أَحَبَّ الْحَمْدِ إِلَیْکَ حَمْداً لَا یُحْجَبُ عَنْکَ وَ لَا یَنْتَهِی دُونَکَ وَ لَا یَقْصُرُ عَنْ أَفْضَلِ رِضَاکَ وَ لَا یَفْضُلُهُ شَیْ ءٌ مِنْ مَحَامِدِکَ مِنْ خَلْقِکَ حَمْداً یَفْضُلُ حَمْدَ مَنْ مَضَی وَ یفوت [یَفُوقُ] حَمْدَ مَنْ بَقِیَ وَ یَکُونُ فِیمَا یَصْعَدُ إِلَیْکَ وَ مَا تَرْضَی بِهِ لِنَفْسِکَ حَمْداً عَدَدَ قَطْرِ الْمَطَرِ وَ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ تَسْبِیحِ الْمَلَائِکَةِ وَ مَا فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَمْداً عَدَدَ أَنْفَاسِ خَلْقِکَ وَ طَرْفِهِمْ وَ لَفْظِهِمْ وَ أَظْلَالِهِمْ وَ مَا عَنْ أَیْمَانِهِمْ وَ مَا عَنْ شَمَائِلِهِمْ وَ مَا فَوْقَهُمْ وَ مَا تَحْتَهُمْ حَمْداً عَدَدَ مَا قَهَرَ مُلْکُکَ وَ وَسِعَ حِفْظُکَ وَ مَلَأَ کُرْسِیُّکَ وَ أَحَاطَتْ بِهِ قُدْرَتُکَ وَ أَحْصَاهُ عِلْمُکَ حَمْداً عَدَدَ مَا تَجْرِی بِهِ الرِّیَاحُ وَ تَحْمِلُ السَّحَابُ وَ
ص: 174
یَخْتَلِفُ بِهِ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ وَ تَسِیرُ بِهِ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ حَمْداً یَمْلَأُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی مِمَّا فَوْقَهُنَّ وَ مَا تَحْتَهُنَّ وَ مَا یَفْضُلُ عَنْهُنَّ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْهُ أَوْجَهَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَعْلَی الْأَعْلَیْنَ وَ أَفْضَلَ الْمُفْضَلِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ کَلَامَهُ إِذَا دَعَاکَ وَ أَعْطِهِ إِذَا سَأَلَکَ وَ شَفِّعْهُ إِذَا شَفَعَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ آتِ مُحَمَّداً وَ آلَهُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ خَیْرَهُ وَ مِنْ کُلِّ فَضْلٍ أَفْضَلَهُ وَ مِنْ کُلِّ عَطَاءٍ أَجْزَلَهُ وَ مِنْ کُلِّ کَرَامَةٍ أَکْرَمَهَا وَ مِنْ کُلِّ جَنَّةٍ أَعْلَاهَا فِی الرَّفِیقِ الْأَعْلَی الْأَکْرَمِ الْمُقَرَّبِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ مُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِنْ کِتَابِکَ وَ مَا ذَکَرْتَ مِنْ عَظَمَتِکَ وَ خَیْرِ مَا عِنْدَکَ وَ عَظَمَةِ وَقَارِکَ وَ طَیِّبِ خَیْرِکَ وَ صِدْقِ حَدِیثِکَ وَ بِمَحَامِدِکَ الَّتِی اصْطَنَعْتَ لِنَفْسِکَ وَ کُتُبِکَ الَّتِی أَنْزَلْتَ عَلَی أَنْبِیَائِکَ وَ بِقُدْرَتِکَ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ جَزِیلِ عَطَائِکَ-(1) عِنْدَ عِبَادِکَ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّی حَسَنَاتِی وَ تُکَفِّرَ عَنِّی سَیِّئَاتِی وَ تَجَاوَزَ عَنِّی فِی أَصْحابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِی کانُوا یُوعَدُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً نُؤَدِّی بِهِ أَمَانَاتِنَا وَ نَسْتَعِینُ بِهِ عَلَی زَمَانِنَا وَ نُنْفِقُ مِنْهُ فِی طَاعَتِکَ وَ فِی سَبِیلِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَصْلِحْ لَنَا قُلُوبَنَا وَ أَعْمَالَنَا وَ أَمْرَ دُنْیَانَا وَ آخِرَتِنَا کُلَّهُ وَ أَصْلِحْنَا بِمَا أَصْلَحْتَ بِهِ الصَّالِحِینَ اللَّهُمَّ یَسِّرْنَا لِلْیُسْرَی وَ جَنِّبْنَا الْعُسْرَی وَ هَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً وَ مِرْفَقاً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْفَظْ لَنَا أَنْفُسَنَا وَ دِینَنَا وَ أَمَانَاتِنَا بِحِفْظِ الْإِیمَانِ وَ اسْتُرْنَا بِسِتْرِ الْإِیمَانِ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَکِلْنَا إِلَی أَنْفُسِنَا فَنَعْجِزَ عَنْهَا وَ لَا تَنْزِعْ مِنَّا صَالِحاً
أَعْطَیْتَنَاهُ وَ لَا تَرُدَّنَا فِی سُوءٍ اسْتَنْقَذْتَنَا مِنْهُ وَ اجْعَلْ غِنَانَا فِی أَنْفُسِنَا وَ انْزِعِ الْفَقْرَ مِنْ بَیْنِ أَعْیُنِنَا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا نَتْلُو کِتَابَکَ حَقَّ تِلَاوَتِهِ
ص: 175
وَ نَعْمَلُ بِمُحْکَمِهِ وَ نُؤْمِنُ بِمُتَشَابِهِهِ وَ نَرُدُّ عِلْمَهُ إِلَیْکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَصِّرْنَا فِی دِینِکَ وَ فَهِّمْنَا(1) کِتَابَکَ وَ لَا تَرُدَّنَا ضُلَّالًا وَ لَا تُعْمِ عَلَیْنَا هُدًی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ هَبْ لَنَا مِنَ الْیَقِینِ یَقِیناً تُبَلِّغُنَا بِهِ رِضْوَانَکَ وَ الْجَنَّةَ وَ تُهَوِّنُ عَلَیْنَا بِهِ هُمُومَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَحْزَانَهُمَا وَ لَا تَجْعَلْ مُصِیبَتَنَا فِی دِینِنَا وَ لَا دُنْیَانَا أَکْبَرَ هَمِّنَا وَ لَا تُسَلِّطْ عَلَیْنَا مَنْ لَا یَرْحَمُنَا وَ بَارِکْ لَنَا فِیهَا مَا صَحِبْنَاهُ وَ فِی الْآخِرَةِ إِذَا أَفْضَیْنَا إِلَیْهَا وَ إِذَا جَمَعْتَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ فَاجْعَلْنَا فِی خَیْرِهِمْ جَمَاعَةً وَ إِذَا فَرَّقْتَ بَیْنَهُمْ فَاجْعَلْنَا فِی الْأَهْدِینَ سَبِیلًا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ لَنَا فِی الْمَوْتِ وَ اجْعَلْهُ خَیْرَ غَائِبٍ نَنْتَظِرُهُ وَ بَارِکْ لَنَا بَعْدَهُ مِنَ الْقَضَاءِ وَ اجْعَلْنَا فِی جِوَارِکَ وَ ذِمَّتِکَ وَ کَنَفِکَ وَ رَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تُغَیِّرْ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَتِکَ وَ إِنْ غَیَّرْنَا وَ کُنْ بِنَا رَحِیماً وَ کُنْ بِنَا لَطِیفاً وَ أَلْطِفْ لِحَاجَتِنَا مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّکَ عَلَیْهَا قَادِرٌ وَ بِهَا عَلِیمٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اخْتِمْ أَعْمَالَنَا بِأَحْسَنِهَا وَ اجْعَلْ ثَوَابَهَا رِضْوَانَکَ وَ الْجَنَّةَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْنَا فَقَدْ دَعَوْنَاکَ کَمَا أَمَرْتَنَا فَاسْتَجِبْ لَنَا کَمَا وَعَدْتَنَا وَ اجْعَلْ دُعَاءَنَا فِی الْمُسْتَجَابِ مِنَ الدُّعَاءِ وَ أَعْمَالَنَا فِی الْمَرْفُوعِ الْمُتَقَبَّلِ إِلَهَ الْحَقِّ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(2).
**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد: 317 - و البلد و الاختیار: دعای دیگر روز دوشنبه:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. خدایا حمد از آن توست، ای اهل کبریا و عظمت، و انتهای جبروت، و مالک دنیا و آخرت. خدایا، حمد از آن توست، ای آن که ملکوتش عظیم و جبروتش بسیار و قدرتش فراوان است، ای آن که هر چه بخواهد، دقیق است. خدایا حمد از آن توست، ای تدبیرکننده امور، و آشکارکننده پنهانیها، و عالم رازها. مردگان را زنده میکنی، ای پادشاه پادشاهان و ای تربیتکننده تربیتکنندگان، و ای معبود خدایان، و ای جبار جباران، و ای آغاز و پایان هر چیزی، و ای خالق و انتهای هر چیزی، و بازگشت و سرنوشت هر چیزی، و آغازکننده و بازگرداننده هر چیزی.
خدایا صداها در برابر تو خشوع کرد، و چشمان در برابر تو متحیر گردید، و دل ها به سوی تو سوق داده میشود، و تمامی مخلوقات در قبضه قدرت تو است، و پیشانیها - جان ها - همگی در دست تو است، و فرشتگان از ترس تو نگرانند، و هر کس به تو کافر شد، برده و ذلیل تو گردید. امور فقط به دست تو انجام میشود، و تدبیر سرچشمه امور تنها از تو است، و چیزی از آن به دور از چشمان تو صورت نمیگیرد، و همه چیز فقط به سوی تو باز میگردد.
خدایا، همه چیز در برابر تو فروتن و ترسان است، و همه چیز در برابر تو خوار و کوچک است. تو تنها قادر و حکیم هستی، و تو تنها لطیف و بزرگ مرتبه هستی، و تو بلند مرتبه و نزدیک هستی. تسبیح و بزرگی از آن تو است، ملک و قدرت از آن تو است، و قدرت و قوت از آن تو است، و دنیا و آخرت از آن تو است. ملک تو هر چیزی را در بر گرفته است، و هر چیزی به واسطه تو حفظ میشود، و جبروتت هر چیزی را در بر گرفته است، و هر چیزی از قدرت تو میترسد.
خدایا حمد از آن تو است، نامهایت مبارک گشت و نامت عالی گردید، و پادشاهیات قدرتمند شد، و کلماتت کامل شد. دستور تو قضا و کلامت نور، و رضایتت رحمت، و ناخشنودیات عذاب است. با علم داوری میکنی، و با بردباری گذشت میکنی، و با قدرت میگیری و هر آن چه بخواهی را انجام میدهی. ای آن که آمرزشش گسترده و عذابش سخت و رحمتش نزدیک و مجازاتش سخت است، تو نیروی هر ضعیف و بی نیازی هر فقیر و پناه هر خوار و پناهگاه هر مضطرب هستی، و بر هر پنهانی آگاه هستی و شاهد هر نجوایی و تدبیرکننده هر امری و آگاه به اسرار غیب هستی .
خدایا، حمد از آن تو است، ای نور نور و ای تدبیرکننده امور، و ای جزا دهنده بندگان، ای مالک آخرت و دنیا و ای آن که شأنش عظیم است و پادشاهیاش قدرتمند و جایگاهش بلند مرتبه و کتابش نورانی است. آن که پناه میدهد و مورد ستم قرار نمی گیرد، از دیگران امتناع میکند، اما از او امتناع نمیشود، حکم صادر میکند و خردهای بر حکمش نیست، قضاوت میکند و هیچ ردکنندهای بر قضاوتش نیست. کسی که اگر فردی سخن بگوید کلامش را میشود، و هر کس سکوت کند، از آن چه در درونش میگذرد، آگاه است، و هر کس زنده باشد، روزیاش بر او است، و هر کس بمیرد بازگشتش به سوی او است. صاحب مدح و ستایش و تحسین و برتری و کبریا و عزت و پادشاهی است.
خدایا حمد از آن توست، به سبب آن چه گذشت و آن چه باقی مانده است، و آن چه آشکار میکنی و آن چه پنهان میسازی، و به سبب آن چه بوده است و آن چه میباشد. و حمد از آن توست به سبب بردباریات با وجود آگاهیات، و به سبب عفوت با وجود قدرتت، و به سبب گذشتت با وجود بهانه و دلیل داشتنت.
خدایا حمد از آن توست، به سبب آن چه میگیری و عطا میکنی، و آن چه آزمایش می کنی و آشکار می کنی، و آن چه میمیرانی و زنده میکنی، و به سبب هر چیزی از امر تو، ای مهربانترین مهربانان، و به سبب مرگ و حیات و خواب و بیداری، و به سبب یاد و غفلت و به سبب دنیا و آخرت. و حمد از آن توست به سبب آن چه از مخلوقاتت از بین میبری و آن چه را با تقدیر خود حفظ میکنی، و به سبب نظم در مخلوقاتت، و به سبب بقایت پس از فنای مخلوقاتت.
تو را حمدی میگویم که مخلوقاتت را پر میکند، حمدی که به آن جایی برسد که تو بخواهی، تا جایی که از آسمانها بالاتر رود، و فرشتگان آن را به اوج برند. حمدی که خوشایندترین حمد و برترین و سزاوارترین و دوست داشتنیترین حمد نزد تو است، حمدی که از تو پنهان نمیماند و تنها به تو منتهی میشود، و برترین رضایت تو را به دست میآورد، و حمدی از مخلوقاتت بر آن برتری نمییابد .
تو را حمدی میگویم که بر حمد پیشینیان برتری یابد، و حمد آیندگان در برابرش ناچیز باشد، و جزء اموری باشد که به سوی تو اوج میگیرد و آن چنان که رضایت تو را به دنبال خواهد داشت. حمدی به عدد قطرات باران و برگهای درختان و تسبیح فرشتگان و آن چه در خشکی و دریا است، حمدی به عدد نفس زدن و چشم برهم زدن ها و کلمات و سایههای مخلوقاتت و آن چه در راست و چپ و بالا و پایین آنها است.
حمدی به اندازه آنچه که ملکت بر آن غالب است و وسعت حفظت و فرمانرواییات در بردارد، و به اندازهای که قدرتت بر آن احاطه دارد، و علمت آن را برمیشمرد. حمدی به اندازه آنچه بادها به حرکت در می آورد و ابرها حمل می کنند و به [اندازه] اختلاف شب و روز و حرکت خورشید و ماه. حمدی که آسمانها و زمین و مابین آن ها را پر میکند، و آن چه تو از من به آن ها آگاهتری، آن چه در بالای آسمانها و در زیر آنها است، و بیشتر از آنها.
خدایا، بر محمد بنده و فرستاده و پیامبرت و بر آل محمد درود فرست و او را آبرومندترین مقرّبین و عالی ترین بلندمرتبگان و برترین ممتازان قرار ده. خدایا بر محمد صلّی الله علیه و آله و آل او درود فرست و آن گاه که تو را میخواند، کلامش را بشنو و آن گاه که از تو خواستهای دارد، به او عطا کن و آن گاه که شفیع میشود، شفاعتش را به هنگام شفاعت کردن بپذیر.
خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست، و به محمد صلّی الله علیه و آله و آل او از هر خیری بهترینش و از هر فضلی برترین و از هر عطایی ارزشمندترینش، و از هر کرامتی گرامیترینش و از هر بهشتی عالیترینش، در رفیق بلندمرتبه گرامی مقرّب عطا کن.
خدایا از تو میخواهم به پایههای عزت عرشت و انتهای رحمت کتابت و آن چه از عظمتت ذکر کردم، و بهترین آن چه نزد تو است و به عظمت وقارت و پاکی نیکیات و راستی سخنت و صفات نیکت و کتابهایی که بر پیامبرانت نازل فرمودی، و به قدرتت بر تمامی مخلوقاتت و ارزشمندی عطایت نزد بندگانت قسمت می دهم که نیکیهایم را بپذیری و از بدیهایم بگذری و در میان بهشتیان، وعده راستینی که به آن ها داده شده را به من عطا کنی.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و رزق بسیار و حلال و پاک به من عطا کن، که به وسیله آن امانتهایمان را ادا کنیم و به وسیله آن بر روزگار کمک بجوییم و در اطاعت تو و در راه تو از آن انفاق کنیم. خدایا بر محمد صلّی الله علیه و آله و آل او درود فرست و دل ها و اعمال ما و امر دنیا و آخرتمان، همگی را شایسته بگردان و ما را همچون صالحان شایسته بگردان.
خدایا آسانی را برای ما قرار ده و ما را از سختی دور کن و برای ما هدایت و آسایش را فراهم نمای. خدایا بر محمد و آل او درود فرست و جان و دین و امانتهای ما را با حفظ ایمانمان نگهدار باش و با جامه ایمان ما را بپوشان.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و ما را به خودمان وامگذار و شایستهای را که به ما عطا کرده ای از ما مگیر و ما را به بدی که از آن نجاتمان دادی بازمگردان و ما را بینیاز بگردان و فقر را از ما دور کن. خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و به ما این توفیق را عطا کن که کتابت را آنگونه که شایسته است، تلاوت کنیم و به آیات محکمش عمل کنیم و به آیات متشابهش ایمان بیاوریم و علم به آن را در برابر تو بازگردانیم.
خدایا بر محمد و آلش درود فرست و به ما در دینت بصیرت عطا کن و فهم کتابت را به ما عطا کن. و ما را به گمراهی باز مگردان، و چشمان ما را در دیدن هدایت نابینا مکن. خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و به ما یقینی را عطا کن که به واسطه آن ما را به رضایتت و بهشت برسانی و رنج ها و اندوههای دنیا و آخرت را بر ما آسان بگردان و مصیبتمان را در دینمان، و دنیایمان را بزرگترین غم ما قرار مده و کسی که با ما مهربان نیست را بر ما مسلط مگردان و آن چه را در دنیا صاحب شدیم، مبارک بگردان و در آخرت، آنگاه که به سوی آن روان شدیم و اولین و آخرین در آن جا جمع شدند، ما را از بهترینهایشان قرار ده و آن گاه که بینشان جدایی افکندی، ما را جزء کسانی قرار ده که راه هدایت را در پیش گرفتهاند .
خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و مرگ ما را نیک بگردان و آن را بهترین امر غائبی قرار ده که انتظارش را میکشیم و پس از مرگمان را نیز نیکو بگردان و ما را در جوار و پناه و حمایت و رحمت خود قرار ده.
خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و نعمتت بر ما را تغییر مده، حتی اگر ما آن را تغییر دادیم، و با ما مهربان باش و با ما لطیف باش و در حاجات دنیوی و اخروی با ما مهربان باش، به یقین تو بر این کار توانایی و به آن عالمی.
خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و اعمال ما را به بهترینشان پایان ببخش و پاداش آن را رضایتت و بهشت قرار ده. خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و بر ما مرحمت بفرمای، زیرا آن چنان که امر فرمودی تو را خواندیم، پس ما را اجابت کن همانگونه که به ما وعده دادهای، و دعای ما را جزء دعاهای مستجاب شده و اعمال ما را جزء اعمال عالی و پذیرفته شده قرار ده، ای معبود حق، آمین ای پروردگار جهانیان، و خداوند بر سرور ما محمد صلّی الله علیه و آله، پیامبر و آلش درود و رحمت فرستد - 1. البلد الأمین: 16-114 - .
**[ترجمه]
الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ(3)، [جنة الأمان] وَ الْمُلْحَقَاتُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلسَّجَّادِ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یُشْهِدْ أَحَداً حِینَ فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ لَا اتَّخَذَ مُعِیناً حِینَ بَرَأَ النَّسَمَاتِ لَمْ یُشَارَکْ فِی الْإِلَهِیَّةِ وَ لَمْ یُظَاهَرْ فِی الْوَحْدَانِیَّةِ کَلَّتِ
ص: 176
الْأَلْسُنُ عَنْ غَایَةِ صِفَتِهِ وَ الْعُقُولُ عَنْ کُنْهِ مَعْرِفَتِهِ وَ تَوَاضَعَتِ الْجَبَابِرَةُ لِهَیْبَتِهِ وَ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِخَشْیَتِهِ وَ انْقَادَ کُلُّ عَظِیمٍ لِعَظَمَتِهِ فَلَهُ الْحَمْدُ مُتَوَاتِراً مُتَّسِقاً وَ مُتَوَالِیاً مُسْتَوْسِقاً وَ صَلَوَاتُهُ عَلَی رَسُولِهِ أَبَداً وَ سَلَامُهُ دَائِماً سَرْمَداً اللَّهُمَّ اجْعَلْ أَوَّلَ یَوْمِی هَذَا صَلَاحاً وَ أَوْسَطَهُ نَجَاحاً وَ آخِرَهُ فَلَاحاً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ یَوْمٍ أَوَّلُهُ فَزَعٌ وَ أَوْسَطُهُ جَزَعٌ وَ آخِرُهُ وَجَعٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ نَذْرٍ نَذَرْتُهُ وَ کُلِّ وَعْدٍ وَعَدْتُهُ وَ کُلِّ عَهْدٍ عَاهَدْتُهُ ثُمَّ لَمْ أَفِ بِهِ وَ أَسْأَلُکَ فِی حَمْلِ مَظَالِمِ الْعِبَادِ عَنَّا فَأَیُّمَا عَبْدٍ مِنْ عَبِیدِکَ أَوْ أَمَةٍ مِنْ إِمَائِکَ کَانَتْ لَهُ قِبَلِی مَظْلِمَةٌ ظَلَمْتُهَا إِیَّاهُ فِی نَفْسِهِ أَوْ فِی عِرْضِهِ أَوْ فِی مَالِهِ أَوْ فِی أَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ أَوْ غِیبَةٌ اغْتَبْتُهُ بِهَا أَوْ تَحَامُلٌ عَلَیْهِ بِمَیْلٍ أَوْ هَوًی أَوْ أَنَفَةٍ أَوْ حَمِیَّةٍ أَوْ رِیَاءٍ أَوْ عَصَبِیَّةٍ غَائِباً کَانَ أَوْ شَاهِداً حَیّاً کَانَ أَوْ مَیِّتاً فَقَصُرَتْ یَدِی وَ ضَاقَ وُسْعِی عَنْ رَدِّهَا إِلَیْهِ وَ التَّحَلُّلِ مِنْهُ
فَأَسْأَلُکَ یَا مَنْ یَمْلِکُ الْحَاجَاتِ وَ هِیَ مُسْتَجِیبَةٌ بِمَشِیَّتِهِ وَ مُسْرِعَةٌ إِلَی إِرَادَتِهِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُرْضِیَهُ عَنِّی بِمَ شِئْتَ وَ تَهَبَ لِی مِنْ عِنْدِکَ رَحْمَةً إِنَّهُ لَا تَنْقُصُکَ الْمَغْفِرَةُ وَ لَا تَضُرُّکَ الْمَوْهِبَةُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ أَوْلِنِی فِی کُلِّ یَوْمِ إِثْنَیْنِ نِعْمَتَیْنِ مِنْکَ ثِنْتَیْنِ سَعَادَةً فِی أَوَّلِهِ بِطَاعَتِکَ وَ نِعْمَةً فِی آخِرِهِ بِمَغْفِرَتِکَ یَا مَنْ هُوَ الْإِلَهُ وَ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ سِوَاهُ (1).
**[ترجمه]البلد و الجنة - 2. مصباح الکفعمی: 113 - و الملحقات: دعای دیگری از امام سجاد علیه السّلام:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد از آن خدایی است که به هنگام خلق آسمانها و زمین هیچ کس را گواه نگرفت، و هنگامی که انسانها را پدید آورد، هیچ یاریگری نداشت. احدی را در معبودیت شریک خود قرار نداد و احدی را در وحدانیت آشکار نکرد، و زبانها از وصف او و عقلها از شناخت عمیق او ناتوان شدند و جبّاران در برابر هیبت او متواضع شدند، و چهره ها از ترس او تسلیم شدند و هر عظیمی در برابر عظمت او کوچک شد. پس حمد از آن او است به صورت متناوب و هماهنگ و پی در پی و همراه. و تا ابدیت درود و سلام او بر فرستادهاش باد .
خدایا، ابتدای این روزم را صلاح و میانهاش را پیروزی و نهایتش را رستگاری قرار ده. پناه میبرم به تو از روزی که ابتدایش ترس و میانهاش ناشکیبایی و انتهایش رنجوری باشد.
خدایا، من از تو طلب آمرزش میکنم برای هر نذری که کردم و هر وعده ای که دادم و هر عهدی که بستم ولی به آن وفا نکردم؛ و از تو میخواهم ظلم به بندگان را از ما دور کنی. پس هر بنده ای از بندگانت از مرد و زن که پیش از این به او یا آبرو و یا مال و خانواده و فرزندش ظلم کردم و یا غیبت او را کردم و با او بدرفتاری کردم، به خاطر میل، هوای نفس، غرور، تعصب، ریا و یا قوم گرایی، چه در غیاب او یا در حضور او، زنده بود و یا مرده، و دستم کوتاه و وسعم تنگ شد از این که بتوانم آن را به او بازگردانم و از آن خلاصی یابم، پس ای آن که حاجات به دست او است و به خواست او استجابت میشود و به اراده او انجام میشود، از تو میخواهم که بر محمد و خاندان او درود فرستی و او را از من راضی کنی، آن گونه که میخواهی، و از نزد خود به من رحمت عطا کنی، زیرا آمرزش از تو نمیکاهد و بخشش به تو ضرری وارد نمیکند، ای مهربانترین مهربانان.
خدایا در ابتدای هر روز دوشنبه به من دو نعمت را عطا کن، در ابتدای آن سعادت اطاعت از تو و در انتهای آن نعمت آمرزشت، ای آن که فقط او معبود است و آمرزش گناهان فقط به دست او است. - 1. البلد الأمین 17-116 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ الْبَلَدُ(3)، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ، وَ الْمِنْهَاجُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلْکَاظِمِ علیه السلام مَرْحَباً بِخَلْقِ اللَّهِ الْجَدِیدِ وَ بِکُمَا مِنْ کَاتِبَیْنِ وَ شَاهِدَیْنِ اکْتُبَا بِسْمِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ أَنَّ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ وَ أَنَّ الْکِتَابَ کَمَا أَنْزَلَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ
ص: 177
الْحَقُّ الْمُبِینُ حَیَّا اللَّهُ مُحَمَّداً بِالسَّلَامِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی آلِهِ اللَّهُمَّ مَا أَصْبَحْتُ فِیهِ مِنْ عَافِیَةٍ فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ فَأَنْتَ الَّذِی أَعْطَیْتَنِی وَ رَزَقْتَنِی وَ وَفَّقْتَنِی لَهُ وَ سَتَرْتَنِی فَلَا حَمْدَ لِی یَا إِلَهِی فِیمَا کَانَ مِنِّی مِنْ خَیْرٍ وَ لَا عُذْرَ لِی فِیمَا کَانَ مِنِّی مِنْ شَرٍّ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَتَّکِلَ إِلَی مَا لَا حَمْدَ لِی فِیهِ أَوْ مَا لَا عُذْرَ لِی فِیهِ اللَّهُمَّ إِنَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ لِی عَلَی جَمِیعِ ذَلِکَ إِلَّا بِکَ یَا مَنْ بَلَّغَ أَهْلَ الْخَیْرِ الْخَیْرَ وَ أَعَانَهُمْ عَلَیْهِ بَلِّغْنِی الْخَیْرَ وَ أَعِنِّی عَلَیْهِ اللَّهُمَّ أَحْسِنْ عَاقِبَتِی فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا وَ أَجِرْنِی مِنْ مَوَاقِفِ الْخِزْیِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مُوجِبَاتِ رَحْمَتِکَ وَ عَزَائِمَ مَغْفِرَتِکَ وَ أَسْأَلُکَ الْغَنِیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ وَ السَّلَامَةَ مِنْ کُلِّ إِثْمٍ وَ أَسْأَلُکَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ اللَّهُمَّ رَضِّنِی بِقَضَائِکَ حَتَّی لَا أُحِبَّ تَعْجِیلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لَا تَأْخِیرَ مَا عَجَّلْتَ عَلَیَّ اللَّهُمَّ أَعْطِنِی مَا أَحْبَبْتَ وَ اجْعَلْهُ خَیْراً لِی اللَّهُمَّ مَا أَنْسَیْتَنِی فَلَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ وَ مَا أَحْبَبْتُ فَلَا أُحِبُّ مَعْصِیَتَکَ اللَّهُمَّ امْکُرْ لِی وَ لَا تَمْکُرْ عَلَیَّ وَ أَعِنِّی وَ لَا تُعِنْ عَلَیَّ وَ انْصُرْنِی وَ لَا تَنْصُرْ عَلَیَّ وَ اهْدِنِی وَ یَسِّرِ الْهُدَی لِی وَ أَعِنِّی عَلَی مَنْ ظَلَمَنِی حَتَّی أَبْلُغَ فِیهِ مَآرِبِی اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی لَکَ شَاکِراً لَکَ ذَاکِراً لَکَ مُحِبّاً لَکَ رَاهِباً وَ اخْتِمْ لِی مِنْکَ بِخَیْرٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِعِلْمِکَ الْغَیْبِ وَ قُدْرَتِکَ عَلَی الْخَلْقِ أَنْ تُحْیِیَنِی مَا کَانَتِ الْحَیَاةُ خَیْراً لِی وَ أَنْ تَتَوَفَّانِی إِذَا کَانَتِ الْوَفَاةُ خَیْراً لِی وَ أَسْأَلُکَ خَشْیَتَکَ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ وَ الْعَدْلَ فِی الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ الْقَصْدَ فِی الْغِنَی وَ الْفَقْرِ وَ أَنْ تُحَبِّبَ إِلَیَّ لِقَاءَکَ فِی غَیْرِ ضَرَّاءَ مُضِرَّةٍ وَ لَا فِتْنَةٍ مُضِلَّةٍ وَ اخْتِمْ لِی بِمَا خَتَمْتَ بِهِ لِعِبَادِکَ الصَّالِحِینَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ (1).
ص: 178
**[ترجمه]المتهجد - مصباح الشیخ: 353.[2] - و البلد - البلد الأمین: 117.[3] - و الجنة و الاختیار و المنهاج: دعایی دیگر از امام کاظم علیه السّلام:
درود بر خلق جدید خدا و بر شما دو کاتب و شاهد. بنویسید به نام خداوند، گواهی میدهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، یکتاست و شریکی ندارد، و گواهی میدهم محمد صلّی الله علیه و آله بنده و رسول اوست، و گواهی میدهم اسلام همانگونه است که وصف کرده است، و دین همان گونه است که وضع کرده است، و کتاب همانگونه است که نازل کرده است، و سخن همانگونه است که گفته است، و خداوند همان حق آشکار است. تحیت خداوند بر محمد صلّی الله علیه و آله باد و درود خداوند بر محمد صلّی الله علیه و آله و خاندان او باد.
خدایا، عافیت در دین و دنیایم را تو به من بخشیدی و روزی کردی و مرا در آن موفق ساختی و مرا از آن پوشاندی، پس ای معبود من، در کار نیکی که انجام دادهام، ستایشی بر من نیست، و در کار بدی که انجام دادهام، بهانهای ندارم. خدایا، من به تو پناه میبرم از این که به آن چه ستایشی در آن بر من نیست، و یا به آن چه در آن بهانهای ندارم متکی باشم. خدایا، در تمامی این موارد من هیچ قدرتی ندارم مگر به واسطه تو، ای آن که به اهل نیکی نیکی عطا کرد، و در انجام نیکی به آن ها کمک کرد، مرا به خیر برسان و یاریگر من در انجامش باش.
خدایا، عاقبت مرا در تمامی امورم نیکو بگردان و مرا از جایگاههای رسوایی در دنیا و آخرت رها کن، به یقین تو بر هر چیز توانایی. خدایا، من از تو اسباب رحمت و اراده مغفرتت را میطلبم و از هر نیکی بهترین و بیزار بودن از هر گناهی را از تو میخواهم، و از تو رستگاری در بهشت و نجات از آتش جهنم را میطلبم.
خدایا مرا به قضایت راضی بگردان تا خواهان تعجیل در آن چه به تأخیر انداختهای نباشم و یا خواهان تأخیر در آن چه زود پیش آوردهای نباشم. خدایا به من آن چه را عطا کن که دوست داری و آن را برای من خیر قرار ده. خدایا برای من حیله و چارهای بیندیش نه علیه من، و به من یاری رسان نه علیه من، به من کمک کن نه علیه من، و مرا هدایت کن و هدایتم را آسان بگردان و مرا بر کسی که به من ظلم کرده است، یاری بفرما تا بتوانم به اهدافم برسم.
خدایا مرا شاکر خود و ذاکر خود و دوستدار خود و بیمناک از خود قرار ده، و سرانجام مرا نیک بفرمای.
خدایا من از تو میخواهم، با آگاهیات از غیب و قدرتت بر مخلوقات، مرا زنده نگهداری تا آن جا که زندگی برایم خیر باشد، و آنگاه که مرگ برایم خیر باشد، مرا از این دنیا ببری. و از تو میخواهم ترس از خودت را در پنهان و آشکار، و عدالت در رضایت و غضب، و میانه روی در بینیازی و فقر، و لقای خود بیآنکه سیهروزی زیانآور و فتنه گمراهکننده به همراهم باشد، در نظرم محبوب کنی و انتهای امر مرا همچون پایان کار بندگان صالح خود قرار دهی، به یقین تو ستودنی و بزرگواری، و بر محمد و خاندان او درود و رحمت فرست. - 1. مصباح الکفعمی: 114 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: تَسْبِیحُ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ اللَّهِ (1) الْمَنَّانِ الْجَوَادِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْکَرِیمِ الْأَکْرَمِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْبَصِیرِ الْعَلِیمِ سُبْحَانَ السَّمِیعِ الْوَاسِعِ سُبْحَانَ اللَّهِ عَلَی إِقْبَالِ النَّهَارِ وَ إِقْبَالِ اللَّیْلِ سُبْحَانَ اللَّهِ عَلَی إِدْبَارِ النَّهَارِ وَ إِدْبَارِ اللَّیْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ آنَاءِ النَّهَارِ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ الْمَجْدُ وَ الْعَظَمَةُ وَ الْکِبْرِیَاءُ مَعَ کُلِّ نَفَسٍ وَ کُلِّ طَرْفَةٍ وَ کُلِّ لَمْحَةٍ سَبَقَ فِی عِلْمِهِ سُبْحَانَکَ عَدَدَ ذَلِکَ سُبْحَانَکَ زِنَةَ ذَلِکَ وَ مَا أَحْصَی کِتَابُکَ سُبْحَانَکَ زِنَةَ عَرْشِکَ سُبْحَانَکَ سُبْحَانَکَ سُبْحَانَ رَبِّنَا ذِی الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ سُبْحَانَ رَبِّنَا تَسْبِیحاً کَمَا یَنْبَغِی لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلَالِهِ سُبْحَانَ رَبِّنَا تَسْبِیحاً مُقَدَّساً مُزَکًّی کَذَلِکَ فَعَلَ رَبُّنَا سُبْحَانَ الْحَیِّ الْحَلِیمِ سُبْحَانَ الَّذِی کَتَبَ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَ آدَمَ وَ أَخْرَجَنَا مِنْ صُلْبِهِ سُبْحَانَ الَّذِی یُحْیِی الْأَمْوَاتَ وَ یُمِیتُ الْأَحْیَاءَ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ رَحِیمٌ لَا یَعْجَلُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ قَرِیبٌ لَا یَغْفُلُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ جَوَادٌ لَا یَبْخَلُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ حَلِیمٌ لَا یَجْهَلُ سُبْحَانَ مَنْ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ لَهُ الْمِدْحَةُ الْبَالِغَةُ فِی جَمِیعِ مَا یُثْنَی عَلَیْهِ مِنَ الْمَجْدِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْحَلِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ (2).
عُوذَةُ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ وَ هِیَ مِنْ عُوَذِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أُعِیذُ نَفْسِی بِرَبِّیَ الْأَکْرَمِ مِمَّا یَخْفَی وَ مَا یَظْهَرُ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ أُنْثَی وَ ذَکَرٍ وَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَتِ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ قُدُّوسٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ أَدْعُوکُمْ
ص: 179
أَیُّهَا الْجِنُّ إِنْ کُنْتُمْ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ وَ أَدْعُوکُمْ أَیُّهَا الْإِنْسُ إِلَی اللَّطِیفِ الْخَبِیرِ وَ أَدْعُوکُمْ أَیُّهَا الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ إِلَی الَّذِی خَتَمْتُهُ بِخَاتَمِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ خَاتَمِ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ خَاتَمِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ علیهم السلام وَ خَاتَمِ مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ النَّبِیِّینَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ أجر [أَخِّرْ] عَنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ کُلَّ مَا یَغْدُو وَ یَرُوحُ مِنْ ذِی سَمِّ حَیَّةٍ أَوْ عَقْرَبٍ أَوْ سَاحِرٍ أَوْ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ أَوْ سُلْطَانٍ عَنِیدٍ أَخَذْتُ عَنْهُ مَا یُرَی وَ مَا لَا یُرَی وَ مَا رَأَتْ عَیْنُ نَائِمٍ أَوْ یَقْظَانَ بِإِذْنِ اللَّهِ اللَّطِیفِ الْخَبِیرِ لَا سُلْطَانَ لَکُمْ عَلَی اللَّهِ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).
الطب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: عُوذَةُ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ الْبَسْمَلَةُ أُعِیذُ فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ بِرَبِّیَ الْأَکْبَرِ(2).
**[ترجمه]المتهجد و الجنة و البلد و الاختیار: تسبیح روز دوشنبه:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. منزه است خدای منان بخشنده، تو را تسبیح میگویم خدای کریم گرامی تر، تو را تسبیح میگویم خدای بینای دانا، تو را تسبیح میگویم خدای شنونده وسیع، تو را تسبیح میگویم خداوند به سبب پیش آمدن روز و شب، تو را تسبیح میگویم خداوند به سبب رفتن روز و شب، خدایی جز خدای یگانه در اوقات شب و روز نیست. در هر نفس کشیدن و چشم به هم زدن و نگاه چشمی که از علم او پنهان نیست، حمد و مجد و عظمت و کبریاء از آن او است. تو را تسبیح میگویم به خاطر تعداد و اندازه بیشمار این امور و آن چه کتابت برشمرده است، تو را تسبیح میگویم به اندازه وزن عرشت، تو را تسبیح میگویم، تو را تسبیح میگویم، تسبیح از آن تو است ای پروردگار صاحب جلال و اکرام.
ای پروردگارمان، تو را تسبیح میگویم آن گونه که شایسته بخشندگی چهرهات و عزت جلالت است. ای پروردگارمان، تو را مقدس و پاک تسبیح میگویم، همان گونه که پروردگارمان مقدس و پاک است. تو را تسبیح میگویم ای زنده بردبار. تسبیح کسی را میگویم که مهربانی را بر خودش واجب کرده، تسبیح کسی را میگویم که آدم را خلق کرد و ما را از صلب او بیرون آورد، تسبیح کسی را میگویم که مردگان را زنده میکند و زندهها را میمیراند. تسبیح کسی را میگویم که مهربان است و شتاب نمیکند، تسبیح کسی را میگویم که نزدیک است و غافل نیست، تسبیح کسی را میگویم که جواد است و بخیل نیست، تسبیح کسی را میگویم که بردبار است و جهل ندارد، تسبیح کسی را میگویم که ستایشش عظیم گشته و ستایش فراوان در تمامی آن چه شایسته مجد است، از آن او است. تسبیح میگویم خدای بردبار را، و خداوند بر محمد و خاندان پاکش درود فرستد. - 1. مصباح المتهجد شیخ طوسی: 320. مصباح الکفعمی (جنة الأمان): 115. البلد الأمین: 118 -
تعویذ روز دوشنبه از تعویذهای امام باقر علیه السلام
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. خودم را به پروردگار گرامیام می سپارم از هر آن چه پنهان و آشکار است، و از شر هر مؤنث و مذکری، و از شر هر آن چه خورشید و ماه آن را دیده است. ای خدای پاک و مطهر، پروردگار فرشتگان و روح، شما را ای جنیان، اگر شنونده و مطیع هستند، و ای مردم، به سوی خدای دقیق و آگاه فرامیخوانم. ای جنیان و ای مردم، شما را فرامیخوانم به سوی آنچه که آن را به مهر پروردگار جهانیان، و مهر جبرئیل و میکائیل و اسرافیل، و مهر سلیمان بن داوود علیه السّلام، و مهر محمد صلّی الله علیه و آله سرور فرستادگان و پیامبران، درود خدا بر او و تمامی پیامبران باد، مهر کردم و به فلان بن فلان در هر صبح و شام پاداش بده، با صاحبان سم از مار یا عقرب یا جادوگر یا شیطان رانده شده و یا پادشاه سرکش.
از او آن چه می بیند و نمی بیند و آن چه چشم خوابیده و یا بیدار دید، به اذن خدای دقیق و آگاه گرفتم، شما هیچ قدرتی بر خداوند ندارید و او را هیچ شریکی نیست، و خداوند بر فرستادهاش، سرورمان محمد پیامبر و خاندان پاکش درود و رحمت فرستد. - . مصباح الکفعمی 16-115. البلد الأمین 19-118. مصباح شیخ طوسی:321 -
طب الائمه: از امام صادق علیه السّلام، تعویذ روز دوشنبه: بسمله. فلان بن فلانه را به پناه پروردگار بزرگم میسپارم - . طب الأئمة: 43 - .
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: عُوذَةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْإِثْنَیْنِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ أَکْبَرُ ثَلَاثاً اسْتَوَی الرَّبُّ عَلَی الْعَرْشِ وَ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ بِحِکْمَتِهِ وَ مُدَّتِ النُّجُومُ بِأَمْرِهِ وَ سُیِّرَتِ الْجِبَالُ وَ هِیَ طَائِعَةٌ وَ نُصِبَتْ لَهُ الْأَجْسَادُ وَ هِیَ بَالِیَةٌ وَ قَدِ احْتَجَبْتُ مِنْ ظُلْمِ کُلِّ بَاغٍ وَ احْتَجَبْتُ بِالَّذِی جَعَلَ فِی السَّماءِ بُرُوجاً وَ جَعَلَ فِیها سِراجاً وَ قَمَراً مُنِیراً وَ زَیَّنَهَا
لِلنَّاظِرِینَ وَ حِفْظاً مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ وَ جَعَلَ فِی الْأَرْضِ أَوْتَاداً أَنْ یُوصَلَ إِلَیَّ أَوْ إِلَی أَحَدٍ مِنْ إِخْوَانِی بِسُوءٍ أَوْ فَاحِشَةٍ أَوْ بِکَیْدٍ حم حم حم تَنْزِیلٌ مِنَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ-(3).
ص: 180
دُعَاءُ لَیْلَةِ الثَّلَاثَاءِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ أَنْتَ اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ وَ أَنْتَ اللَّهُ مَلِکٌ لَا مَلِکَ مَعَکَ وَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ لَا إِلَهَ دُونَکَ اعْتَرَفَ لَکَ الْخَلَائِقُ رَبَّنَا لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الْمُلْکُ الْعَظِیمُ الَّذِی لَا یَزُولُ وَ الْغِنَی الْکَبِیرُ الَّذِی لَا یَعُولُ-(1)
وَ السُّلْطَانُ الْعَزِیزُ الَّذِی لَا یُضَامُ وَ الْعِزُّ الْمَنِیعُ الَّذِی لَا یُرَامُ وَ الْحَوْلُ الْوَاسِعُ الَّذِی لَا یَضِیقُ وَ الْقُوَّةُ الْمَتِینَةُ الَّتِی لَا تَضْعُفُ وَ الْکِبْرِیَاءُ الْعَظِیمُ الَّذِی لَا یُوصَفُ وَ الْعَظَمَةُ الْکَبِیرَةُ فَحَوْلَ أَرْکَانِ عَرْشِکَ النُّورُ وَ الْوَقَارُ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ کَانَ عَرْشُکَ عَلَی الْمَاءِ وَ کُرْسِیُّکَ یَتَوَقَّدُ نُوراً وَ سُرَادِقُکَ سُرَادِقَ النُّورِ وَ الْعَظَمَةِ وَ الْإِکْلِیلُ الْمُحِیطُ بِهِ هَیْکَلَ السُّلْطَانِ وَ الْعِزَّةِ وَ الْمِدْحَةِ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْبَهَاءِ وَ النُّورِ وَ الْحُسْنِ وَ الْجَمَالِ وَ الْعُلَی وَ الْعَظَمَةِ وَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ السُّلْطَانِ وَ الْقُدْرَةِ وَ أَنْتَ الْکَرِیمُ الْقَدِیرُ الْعَزِیزُ عَلَی جَمِیعِ مَا خَلَقْتَ وَ لَا یَقْدِرُ شَیْ ءٌ قَدْرَکَ وَ لَا یُضَعِّفُ شَیْ ءٌ عَظَمَتَکَ خَلَقْتَ مَا أَرَدْتَ بِمَشِیَّتِکَ فَنَفَذَ فِیمَا خَلَقْتَ عِلْمُکَ وَ أَحَاطَ بِهِ خُبْرُکَ وَ أَتَی عَلَی ذَلِکَ أَمْرُکَ وَ وَسِعَهُ حَوْلُکَ وَ قُوَّتُکَ لَکَ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ وَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْآلَاءُ وَ الْکِبْرِیَاءُ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ النِّعَمِ الْعِظَامِ وَ الْعِزَّةِ الَّتِی لَا تُرَامُ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ الْمُقَفِّی (2)
عَلَی آثَارِهِمْ وَ الْمُحْتَجِّ بِهِ عَلَی أُمَمِهِمْ وَ الْمُهَیْمِنِ عَلَی تَصْدِیقِهِمْ وَ النَّاصِرِ لَهُمْ مِنْ ضَلَالِ مَنِ ادَّعَی مِنْ غَیْرِهِمْ دَعْوَتَهُمْ وَ سَارَ بِخِلَافِ سِیرَتِهِمْ صَلَاةً تُعَظِّمُ بِهَا نُورَهُ عَلَی
ص: 181
نُورِهِمْ وَ تَزِیدُهُ بِهَا شَرَفاً عَلَی شَرَفِهِمْ وَ تُبَلِّغُهُ بِهَا أَفْضَلَ مَا بَلَّغْتَ نَبِیّاً مِنْهُمْ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ اللَّهُمَّ فَزِدْ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مَعَ کُلِّ فَضِیلَةٍ فَضِیلَةً وَ مَعَ کُلِّ کَرَامَةٍ کَرَامَةً حَتَّی تُعَرِّفَ بِهَا فَضِیلَتَهُ وَ کَرَامَتَهُ أَهْلَ الْکَرَامَةِ عِنْدَکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هَبْ لَهُ صلی الله علیه وآله مِنَ الرِّفْعَةِ أَفْضَلَ الرِّفْعَةِ وَ مِنَ الرِّضَا أَفْضَلَ الرِّضَا وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ الْعُلْیَا وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ الْکُبْرَی وَ آتِهِ سُؤْلَهُ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْأَکْبَرِ الْعَظِیمِ الْمَخْزُونِ الَّذِی تُفَتِّحُ بِهِ أَبْوَابَ سَمَاوَاتِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ تَسْتَوْجِبُ رِضْوَانَکَ الَّذِی تُحِبُّ وَ تَهْوَی وَ تَرْضَی عَمَّنْ دَعَاکَ بِهِ وَ هُوَ حَقٌّ عَلَیْکَ أَلَّا تَحْرِمَ سَائِلَکَ وَ بِکُلِّ اسْمٍ دَعَاکَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ وَ الْمَلَائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ الْحَفَظَةُ الْکِرَامُ الْکَاتِبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُکَ الْمُرْسَلُونَ وَ الْأَخْیَارُ الْمُنْتَجَبُونَ وَ جَمِیعُ مَنْ فِی سَمَاوَاتِکَ وَ أَقْطَارِ أَرْضِکَ وَ الصُّفُوفُ حَوْلَ عَرْشِکَ تُقَدِّسُ لَکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَنْظُرَ فِی حَاجَتِی إِلَیْکَ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی نَعِیمَ الْآخِرَةِ وَ حُسْنَ ثَوَابِ أَهْلِهَا فِی دَارِ الْمُقَامَةِ مِنْ فَضْلِکَ وَ مَنَازِلَ الْأَخْیَارِ فِی ظِلٍّ أَمِینٍ فَإِنَّکَ أَنْتَ بَرَأْتَنِی وَ أَنْتَ تُعِیدُنِی لَکَ أَسْلَمْتُ نَفْسِی وَ إِلَیْکَ فَوَّضْتُ أَمْرِی وَ إِلَیْکَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِی وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ بِکَ وَثِقْتُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ دُعَاءَ ضَعِیفٍ مُضْطَرٍّ وَ رَحْمَتُکَ یَا رَبِّ أَوْثَقُ عِنْدِی مِنْ دُعَائِی اللَّهُمَّ فَأْذَنِ اللَّیْلَةَ لِدُعَائِی أَنْ یُعْرَجَ إِلَیْکَ وَ أْذَنْ لِکَلَامِی أَنْ یَلِجَ إِلَیْکَ وَ اصْرِفْ بَصَرَکَ عَنْ خَطِیئَتِی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَضِلَّ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فَاسِقاً-(1) أَوْ أَنْ أَغْوِیَ نَاسِکاً أَوْ أَنْ أَعْمَلَ بِمَا لَا تَهْوَی فَأَنْتَ رَبُّ السَّمَاوَاتِ الْعُلَی وَ أَنْتَ تَرَی وَ لَا تُرَی وَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَی فالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوی.
ص: 182
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ اللَّیْلَةَ أَفْضَلَ النَّصِیبِ فِی الْأَنْصِبَاءِ وَ أَتَمَّ النِّعْمَةِ فِی النَّعْمَاءِ وَ أَفْضَلَ الشُّکْرِ فِی السَّرَّاءِ وَ أَحْسَنَ الصَّبْرِ فِی الضَّرَّاءِ وَ أَفْضَلَ الرُّجُوعِ إِلَی أَفْضَلِ دَارِ الْمَأْوَی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَسْأَلُکَ الْمَحَبَّةَ لِمَحَابِّکَ وَ الْعِصْمَةَ لِمَحَارِمِکَ وَ الْوَجَلَ مِنْ خَشْیَتِکَ وَ الْخَشْیَةَ مِنْ عَذَابِکَ وَ النَّجَاةَ مِنْ عِقَابِکَ وَ الرَّغْبَةَ فِی حُسْنِ ثَوَابِکَ وَ الْفِقْهَ فِی دِینِکَ وَ الْفَهْمَ فِی کِتَابِکَ وَ الْقُنُوعَ بِرِزْقِکَ وَ الْوَرَعَ عَنْ مَحَارِمِکَ وَ الِاسْتِحْلَالَ لِحَلَالِکَ وَ التَّحْرِیمَ لِحَرَامِکَ وَ الِانْتِهَاءَ عَنْ مَعَاصِیکَ وَ الْحِفْظَ لِوَصِیَّتِکَ وَ الصِّدْقَ بِوَعْدِکَ وَ الْوَفَاءَ بِعَهْدِکَ وَ الِاعْتِصَامَ بِحَبْلِکَ وَ الْوُقُوفَ عِنْدَ مَوْعِظَتِکَ وَ الِازْدِجَارَ عِنْدَ زَوَاجِرِکَ وَ الِاصْطِبَارَ عَلَی عِبَادَتِکَ وَ الْعَمَلَ بِجَمِیعِ أَمْرِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ عَلَی عِتْرَتِهِ الْمَهْدِیِّینَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ (1).
**[ترجمه]المتهجد و البلد و الجنة و الاختیار: تعویذ دیگر روز دوشنبه:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. خداوند بزرگتر است - سه بار- ، پروردگار بر عرش استیلا یافت و آسمانها و زمین با حکمت او برقرار شد و ستارگان به امر او امتداد یافت و کوهها به اطاعت او حرکت داده شد، و جسمها در حالی که پوسیده است برای او بپا خاستند. و با آن از ظلم هر طغیانگر به او پناه میبرم، و به کسی که در آسمان برجهایی قرار داد و در آن چراغی و ماهی روشن قرار داد و آن را برای بینندگان زینت داد، و از هر شیطان رانده شده حفظ کرد و کسی که کوهها و بلندیها را در زمین ستون قرار داد پناه می برم، از اینکه بدی یا بلایی یا نیرنگی به من یا یکی از برادرانم برساند، حم حم حم وحیای است از جانب [خدای] بخشنده مهربان و خداوند بر محمد و خاندان پاکش درود فرستد - . مصباح المتهجد: 321 - .
دعای شب سهشنبه
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. تو را تسبیح میگویم خدایا، و حمد می گویم. تو خدای فرمانروای حقی، تو خدا و فرمانروایی، بی آن که با تو فرمانروایی دیگر باشد و شریکی داشته باشی، و معبودی جز تو نیست. مخلوقات به وجودت اعتراف کردند. پروردگار ما، حمد از آن تو است، و از آن تو است ملک عظیمی که زوالی ندارد، و بی نیاز بزرگی که ستم نمیکند - سربار نمیشود -، و پادشاهی قدرتمندی که به آن جفا نمیشود، و عزت دور از دسترسی که مورد هدف قرار نمیگیرد، و قدرت گستردهای که کم نمیشود، و قوت پایداری که ضعیف نمیشود، و کبریای عظیم و عظمت کبیری که وصف نمیشود.
در اطراف پایههای عرشت نور و وقار بود، پیش از آن که آسمانها و زمین را خلق کنی، و عرشت بر آب قرار گرفته بود، و جایگاهت نورانی بود، و سراپردهاش سراپرده نور و عظمت بود، و تاج احاطهکننده آن، عظمت پادشاهی و عزت و مدح بود. معبودی جز تو نیست ای پروردگار عرش عظیم و شکوه و نور و حسن و زیبایی و بلندمرتبگی و عظمت و کبریا و جبروت و پادشاهی و قدرت. و تنها تو بخشنده توانایی که بر تمامی آن چه خلق کردی تسلط داری، و چیزی به قدرت تو نمیرسد و چیزی از عظمت تو نمیکاهد، و به اراده خود، آن چه را که خواستی خلق کردی، و علمت به آن چه خلق کردی نفوذ کرد و آگاهیات بر آن احاطه داشت و فرمان تو در آن جاری شد، و قدرت و قوتت تمامی آن را دربرگرفت، و خلقت و فرمان و نام های نیکو و امثال علیا و نعمتها و کبریا از آن تو است. تو صاحب جلال و اکرام و نعمت های بزرگ و عزتی که کم نمیشود هستی. تو را تسبیح و حمد میگویم، پروردگارمان مبارک گشت و ستایشش رفیع گردید.
خدایا بر محمد بنده و فرستاده و پیامبرت درود فرست، خاتم پیامبرانی که به دنبال آثار آنان آمد و بر امتهایشان دلیل و حجت آورد، و ناظر بر تصدیق آنها بود، و از گمراهی که غیر آن ها دعوتشان را ادعا کرده بودند و به خلاف روش آن ها رفته بودند، یاریگرشان بود، درودی که به واسطه آن نورش را بر نورشان افزون فرمایی و کرامت او را بر کرامت آنان بیفزایی و او را به برترین جایگاه پیامبران برسانی و بر اهل بیتش درود فرست.
خدایا، با هر فضیلتی، فضیلت محمد صلّی الله علیه و آله را افزون کن و با هر کرامتی، کرامت او را بیفزای، تا در روز قیامت به اهل کرامت، فضیلت و کرامتش را بشناسانی، و رفعت مقام او را به بالاترین حد برسان و رضایت او را برترین رضایت قرار ده و مقام بلندش را عالی بگردان و شفاعت بزرگش را بپذیر و هر آن چه در دنیا و آخرت میخواهد به او عطا کن، آمین ای معبود حق، پروردگار جهانیان.
خدایا از تو میخواهم به نام بلند مرتبه حفظ شدهات که به واسطه آن درهای آسمانها و رحمتت را میگشایی و رضایتی که دوست می داری و به آن علاقه داری و خشنود میشوی، از کسی که با آن نام تو را بخواند، و بر تو است که درخواست کنندهات را محروم مکنی و به هر نامی که روح الأمین و فرشتگان مقرب و فرشتگان حفظکننده و نویسندگان گرامی اعمال و پیامبران فرستادهات و نیکان برگزیده تو را بدان نام میخوانند، و تمامی کسانی که در آسمان ها و أقطار زمین و صفهای اطراف عرشت تو را تسبیح میگویند، که بر محمد و آل محمد درود فرستی و به حاجتم بنگری و از فضلت، آسایش آخرت و پاداش نیک اهل بهشت در دار اقامت و جایگاه های نیکان در سایه امنیت را به من روزی دهی. به یقین تو مرا آفریدی و مرا بازمیگردانی و خودم را تسلیم تو کردم و کارم را به تو سپردم و به سوی تو پناه آوردم و بر تو توکل کردم و به تو اطمینان نمودم .
خدایا، من همچون ضعیف بیچارهای تو را میخوانم و ای پروردگار من، اطمینانم به رحمتت از دعایم بیشتر است. خدایا امشب به دعایم اذن عروج به سوی خودت و به کلامم اذن ورود به درگاهت را عطا کن و چشمت را از گناهم برگردان.
خدایا بر محمد و آلش درود فرست، به تو پناه میبرم از این که در این شب با گناه کردن گمراه شوم یا با عبادت کردن فریب بخورم یا کاری انجام دهم که تو دوست نداری، پس تو پروردگار آسمانهای بالا هستی و میبینی و دیده نمیشوی، و تو در جایگاه بلندمرتبه، شکافنده دانه و هستهای.
خدایا در این شب از تو بهترین بهرهها و کاملترین نعمتها و برترین شکرها در شادی و نیکوترین صبرها در مصیبت و برترین بازگشت به برترین پناهگاه را میطلبم.
خدایا بر محمد و آلش درود فرست و از تو میخواهم محبت آن چه دوست می داری، و پاکی از آن چه حرام میدانی، و بیم از ترست، و ترس از عذابت، و نجات از مجازاتت، و رغبت به پاداش نیکت، و دانش در دینت، و فهم کتابت، و قناعت به روزی ات، و دوری از حرام هایت، و حلال شمردن حلالت، و حرام شمردن حرامت، و خودداری از معصیتت، و عمل به توصیهات، و صادق بودن در وعدهات، و وفای به عهدت، و چنگ زدن به ریسمانت، و پذیرش موعظهات، و دوری از آن چه منع کردهای، و صبر بر عبادتت، و عمل به تمامی دستوراتت، ای مهربانترین مهربانان.
خدایا بر سرورمان محمد خاتم پیامبران و عترت هدایت شدهاش درود فرست، و سلام و رحمت و برکات تو بر آن ها باد. - . مصباح المتهجد شیخ طوسی: 324-322. مصباح الکفعمی: 118-116. البلد الأمین: 120-119 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ، وَ الْمَجْمُوعُ،: دُعَاءُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ لِعَلِیٍّ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنَّ عَلَیَّ بِاسْتِحْکَامِ الْمَعْرِفَةِ وَ الْإِخْلَاصِ بِالتَّوْحِیدِ لَهُ وَ لَمْ یَجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ الْغَوَایَةِ وَ الْغَبَاوَةِ وَ الشَّکِّ وَ الشِّرْکِ وَ لَا مِمَّنِ اسْتَحْوَذَ الشَّیْطَانُ عَلَیْهِ فَأَغْوَاهُ وَ أَضَلَّهُ وَ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ الضُّرَّ وَ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ الْجَهْرَ وَ یَمْلِکُ الْخَیْرَ وَ الشَّرَّ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الَّذِی یَحْلُمُ عَنْ عَبْدِهِ إِذَا عَصَاهُ وَ یَتَلَقَّاهُ بِالْإِسْعَافِ وَ التَّلْبِیَةِ إِذَا دَعَاهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ الْبَسِیطُ مُلْکُهُ الْمَعْدُومُ شِرْکُهُ الْمَجِیدُ عَرْشُهُ الشَّدِیدُ بَطْشُهُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ مَنْ لَمْ یَجِدْ لِسُؤَالِهِ مَسْئُولًا سِوَاکَ وَ أَعْتَمِدُ عَلَیْکَ اعْتِمَادَ
ص: 183
مَنْ لَمْ یَجِدْ لِاعْتِمَادِهِ مُعْتَمَداً غَیْرَکَ لِأَنَّکَ الْأَوَّلُ الَّذِی ابْتَدَأْتَ الِابْتِدَاءَ فَکَوَّنْتَهُ بَادِیاً بِلُطْفِکَ فَاسْتَکَانَ عَلَی مَشِیَّتِکَ مُنْشَئاً کَمَا أَمَرْتَ بِإِحْکَامِ التَّقْدِیرِ وَ حُسْنِ التَّدْبِیرِ وَ أَنْتَ أَجَلُّ وَ أَعَزُّ مِنْ أَنْ تُحِیطَ الْعُقُولُ بِمَبْلَغِ وَصْفِکَ وَ أَنْتَ الْعَالِمُ الَّذِی لَا یَعْزُبُ عَنْکَ مِثْقَالُ الذَّرَّةِ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ وَ الْجَوَادُ الَّذِی لَا یُبْخِلُکَ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ فَإِنَّمَا أَمْرُکَ لِشَیْ ءٍ إِذَا أَرَدْتَهُ أَنْ تَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ أَمْرُکَ مَاضٍ وَ وَعْدُکَ حَتْمٌ وَ حُکْمُکَ عَدْلٌ وَ قَوْلُکَ فَصْلٌ لَا یَعْزُبُ عَنْکَ شَیْ ءٌ وَ لَا یَفُوتُکَ شَیْ ءٌ وَ إِلَیْکَ مَرَدُّ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ أَنْتَ الرَّقِیبُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ احْتَجَبْتَ بِآلَائِکَ فَلَمْ تُرَ وَ شَهِدْتَ کُلَّ نَجْوَی وَ تَعَالَیْتَ عَلَی الْعُلَی وَ تَفَرَّدْتَ بِالْکِبْرِیَاءِ وَ تَعَزَّزْتَ بِالْقُدْرَةِ وَ
الْبَقَاءِ وَ ذَلَّتْ لَکَ الْجَبَابِرَةُ بِالْقَهْرِ وَ الْفَنَاءِ فَلَکَ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی وَ لَکَ الشُّکْرُ فِی الْبَدْءِ وَ الْعُقْبَی أَنْتَ إِلَهِی حَلِیمٌ قَادِرٌ رَءُوفٌ غَافِرٌ وَ مَلِکٌ قَاهِرٌ وَ رَازِقٌ بَدِیعٌ مُجِیبٌ سَمِیعٌ بِیَدِکَ نَوَاصِی الْعِبَادِ وَ نَوَاحِی الْبِلَادِ حَیٌّ قَیُّومٌ جَوَادٌ مَاجِدٌ رَحِیمٌ کَرِیمٌ أَنْتَ إِلَهِی الْمَالِکُ الَّذِی مَلَکْتَ الْمُلُوکَ فَتَوَاضَعَ لِهَیْبَتِکَ الْأَعِزَّاءُ وَ دَانَ لَکَ بِالطَّاعَةِ الْأَخِلَّاءُ وَ احْتَوَیْتَ بِإِلَهِیَّتِکَ عَلَی الْمَجْدِ وَ الثَّنَاءِ وَ لَا یَئُودُکَ حِفْظُ خَلْقِکَ وَ لَا قَلَّتْ عَطَایَاکَ بِمَنْ مَنَحْتَهُ سَعَةَ رِزْقِکَ وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ سَتَرْتَ عَلَیَّ عُیُوبِی وَ أَحْصَیْتَ عَلَیَّ ذُنُوبِی وَ أَکْرَمْتَنِی بِمَعْرِفَةِ دِینِکَ وَ لَمْ تَهْتِکْ عَنِّی جَمِیلَ سِتْرِکَ یَا حَنَّانُ وَ لَمْ تَفْضَحْنِی یَا مَنَّانُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُوَسِّعَ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً حَلَالًا طَیِّباً هَنِیئاً مَرِیئاً صَبّاً صَبّاً وَ أَسْأَلُکَ یَا إِلَهِی أَمَاناً مِنْ عُقُوبَتِکَ وَ أَسْأَلُکَ سُبُوغَ نِعْمَتِکَ وَ دَوَامَ عَافِیَتِکَ وَ مَحَبَّةَ طَاعَتِکَ وَ اجْتِنَابَ مَعْصِیَتِکَ وَ حُلُولَ جَنَّتِکَ إِنَّکَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ إِلَهِی إِنْ کُنْتُ اقْتَرَفْتُ ذُنُوباً حَالَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بِاقْتِرَافِی لَهَا فَأَنْتَ أَهْلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَیَّ بِسَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ تُنْقِذَنِی مِنْ أَلِیمِ عُقُوبَتِکَ وَ تُدْرِجَنِی دَرَجَ الْمُکَرَّمِینَ وَ تُلْحِقَنِی مَوْلَایَ بِالصَّالِحِینَ مَعَ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ بِصَفْحِکَ وَ تَغَمُّدِکَ یَا رَءُوفُ یَا رَحِیمُ.
ص: 184
یَا رَبِّ أَسْأَلُکَ الصَّلَاةَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَحْتَمِلَ عَنِّی وَاجِبَ حُقُوقِ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ أَدِّ حُقُوقَهُمْ عَنِّی وَ أَلْحِقْنِی مَعَهُمْ بِالْأَبْرَارِ وَ الْإِخْوَانِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ اغْفِرْ لِی وَ لَهُمْ جَمِیعاً إِنَّکَ قَرِیبٌ مُجِیبٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ (1).
**[ترجمه]البلد و المجموع: دعای روز سه شنبه از امام علی علیه السّلام:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد از آن خدایی است که با پایداری شناخت و اخلاص به یگانگیاش بر من منت نهاد، و مرا نه از اهل گمراهی و نادانی و شک و شرک قرار داد، و نه از کسانی که شیطان بر آن ها فائق آمده و فریبشان داد و گمراهشان کرد و هوای نفسشان را معبود خود قرار دادند. خدایی را تسبیح میگویم که بیچاره را اجابت میکند و بدی و بیچارگی را از بین میبرد و به نهفته و آشکار آگاه است و بر خیر و شر تسلط دارد. و خدایی جز خدای یگانه نیست که در عصیان بندهاش بردباری میکند و آن گاه که او را میخواند، با کمک و پاسخگویی به دیدار او میآید. خدا بزرگتر است، ملکش وسیع است و شریکی ندارد و عرشش عالی مقام و توان او بسیار است، و خدا بر محمد و آل پاکش درود و سلام فرستد.
خدایا، همچون کسی از تو میخواهم که در خواستهاش پاسخ گویی جز تو نیافت، و چنان بر تو اعتماد میکنم که کسی را برای اعتماد جز تو نیافته است، زیرا تو اولین کسی هستی که ابتدا را آغاز نمودی و آن را به لطفت ظاهر ساختی و به وجود آوردی و خلقت، تسلیم خواست تو شد، همانگونه که با ثابت نمودن تقدیرها و حسن تدبیر امر نمودی. و تو رفیع تر و قدرتمند تر از آن هستی که عقلها بتوانند به وصفت برسند، و تو تنها دانایی هستی که مثقال ذرهای نه در زمین و نه در آسمان از تو پنهان نمی ماند، و تنها بخشندهای هستی که اصرار اصرارکنندگان تو را بخیل نمیکند، و اگر چیزی را بخواهی، تنها به آن دستور میدهی باش، پس موجود میشود.
دستور تو قطعی و وعده تو حتمی و حکمت عدل و کلامت کلام فصل است، چیزی از تو پنهان نمیشود و از اختیار تو خارج نمی شود، و بازگشت هر چیزی به سوی تو است و تو حافظ هر چیزی هستی. در میان نعمتهایت پوشیده شده و دیده نمیشوی، و گواه بر هر نجوایی هستی و بر بلندی ها عالی مرتبه گشتی و در کبریا یکتا هستی و با قوت و بقا قدرتمند گشتی، و ظالمان در برابر تو با شکست و نابودی ذلیل شدند، پس حمد در آخرت و دنیا و شکر در آغاز و پایان از آن تو است.
تو معبود من، بردبار قادر رئوف آمرزندهای، و فرمانروای توانایی و روزیدهنده، خالق، اجابتکننده شنوندهای. جان بندگان و قلمرو سرزمینها به دست تو است. زنده جاودان بخشنده ستوده مهربان کریم هستی .
تو معبود من، مالکی که پادشاهان را مالک هستی، و قدرتمندان در برابر هیبتت تواضع کردند، و دوستان با اطاعت از تو در برابرت فروتن گردیدند، و با معبودیتت، مجد و ثنا را از آن خود کردی، و نگهداری مخلوقاتت بر تو دشوار نیست، و بخششهایت به کسی موجب کم شدن وسعت روزیات نمیشود، و تو به غیب دانایی، و عیوبم را بر من پوشاندی و گناهانم را بر من برشمردی و با شناخت دینت مرا گرامی داشتی؛ و ای بسیار مهربان، پوشش زیبایت را از من برنداشتی و ای منّان، مرا رسوا ننمودی. از تو میخواهم که بر محمد و خاندان او درود فرستی و از فضل گسترده خود، روزی حلال پاک گوارا و دلنشینت را بسیار بسیار به من عطا کنی. و از تو میخواهم ای خدای من، امان از مجازاتت، و از تو میخواهم فراوانی نعمتت و دوام عافیتت و دوست داشتن اطاعتت و اجتناب از معصیتت و اقامت در بهشتت را، به یقین تو هر آن چه بخواهی را محو میکنی و هر آن چه بخواهی را ثابت نگه میداری و امّ الکتاب نزد تو است.
خدایا اگر گناهانی را مرتکب شدم که در میان من و تو حائل شد، پس تو سزاوار آن هستی که با وسعت رحمتت به من عطا کنی و مرا از عقوبت دردناکت نجات دهی و مرا در میان انسانهای گرامی قرار دهی، و ای مولای من، با گذشت و رحمتت مرا به صالحین ملحق کنی، همراه با انسانهای پاکی که ملائکه جان آنها را میگیرند و میگویند: درود بر شما، به سبب اعمالتان به بهشت وارد شوید. ای رئوف و ای مهربان.
ای پروردگار من، از تو میخواهم بر محمد و خاندان او درود فرستی و حقوق پدران و مادران که بر من واجب است را از من به عهده بگیر و از طرف من حقوقشان را ادا کن. مرا به همراه آنان به نیکان و برادران و خواهران و مردان و زنان مؤمن ملحق کن، و من و تمامی آنها را بیامرز، به یقین تو نزدیک و اجابتکنندهای؛ و بر محمد و تمامی خاندان او درود فرست. - 1. البلد الأمین: 121 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِیَوْمِ الثَّلَاثَاءِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ أَهْلُ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ أَهْلُ السُّلْطَانِ وَ الْعِزَّةِ وَ الْقُدْرَةِ وَ أَهْلُ الْبَهَاءِ وَ الْمَجْدِ وَلِیُّ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ خَلَقَ الْخَلْقَ بِقُدْرَتِهِ وَ أَعْلَی الْأَعْلَیْنَ بِعِزَّتِهِ وَ أَعْظَمَ الْعُظَمَاءَ بِمَجْدِهِ وَ الَّذِی یُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَ الْمَلَائِکَةُ مِنْ خِیفَتِهِ وَ الطَّیْرُ صَافَّاتٍ بِأَمْرِهِ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ لَا شَیْ ءَ أَعْلَمُ مِنْهُ (2)
وَ لَا شَیْ ءَ أَجَلُّ مِنْهُ وَ لَا شَیْ ءَ أَعَزُّ مِنْهُ سُبْحَانَ الَّذِی بِعِزَّتِهِ رَفَعَ السَّمَاءَ وَ وَضَعَ الْأَرْضَ وَ نَصَبَ الْجِبَالَ وَ سَخَّرَ النُّجُومَ وَ الَّذِی بِعِزَّتِهِ أَظْلَمَ اللَّیْلَ وَ أَشْرَقَ النَّهَارَ وَ أَسْرَجَ الشَّمْسَ وَ أَنَارَ الْقَمَرَ سُبْحَانَ الَّذِی بِعِزَّتِهِ یُثِیرُ(3) السَّحَابَ وَ أَنْزَلَ الْمَطَرَ وَ أَخْرَجَ الثَّمَرَ وَ أَعْظَمَ الْبَرَکَةَ سُبْحَانَ الَّذِی مُلْکُهُ دَائِمٌ وَ کُرْسِیُّهُ وَاسِعٌ وَ عَرْشُهُ رَفِیعٌ وَ بَطْشُهُ شَدِیدٌ سُبْحَانَ الَّذِی عَذَابُهُ أَلِیمٌ وَ عِقَابُهُ سَرِیعٌ وَ أَمْرُهُ مَفْعُولٌ سُبْحَانَ الَّذِی کَلِمَتُهُ تَامَّةٌ وَ عَهْدُهُ وَفِیٌّ وَ عَقْدُهُ وَثِیقٌ سُبْحَانَ الَّذِی عِزُّهُ قَاهِرٌ وَ کِبْرِیَاؤُهُ مَانِعٌ وَ أَمْرُهُ غَالِبٌ سُبْحَانَ الَّذِی مَقَامُهُ مَخُوفٌ وَ سُلْطَانُهُ عَظِیمٌ وَ بُرْهَانُهُ مُبِینٌ وَ بَقَاؤُهُ حَقٌّ سُبْحَانَ الَّذِی حُجَّتُهُ بَالِغَةٌ وَ حِفْظُهُ مَحْفُوظٌ وَ کَیْدُهُ مَتِینٌ سُبْحَانَ الَّذِی قَوْلُهُ صَادِقٌ وَ مَحَالُهُ شَدِیدٌ وَ طَلَبُهُ مُدْرَکٌ وَ سَبِیلُهُ قَاصِدٌ سُبْحَانَ الَّذِی بِیَدِهِ رِزْقُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ نَاصِیَةُ کُلِّ دَابَّةٍ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها
ص: 185
کُلٌّ فِی کِتابٍ مُبِینٍ سُبْحَانَ ذِی الْعُلَی وَ الْجَبَرُوتِ سُبْحَانَ ذِی الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ وَ الْعِزَّةِ سُبْحَانَ ذِی السُّلْطَانِ وَ الْقُدْرَةِ سُبْحَانَ ذِی الْإِحْسَانِ وَ الْمَهَابَةِ سُبْحَانَ ذِی الْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ سُبْحَانَ ذِی الْفَضْلِ وَ السَّعَةِ سُبْحَانَ ذِی الطَّوْلِ وَ الْمَنَعَةِ سُبْحَانَ ذِی الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ سُبْحَانَ ذِی الْجُودِ وَ السَّمَاحَةِ سُبْحَانَ ذِی الثَّنَاءِ وَ الْمِدْحَةِ سُبْحَانَ ذِی الْأَیَادِی وَ الْبَرَکَةِ سُبْحَانَ ذِی الشَّرَفِ وَ الرِّفْعَةِ سُبْحَانَ ذِی الْعَفْوِ وَ الْمَغْفِرَةِ سُبْحَانَ ذِی الْمَنِّ وَ الرَّحْمَةِ سُبْحَانَ ذِی الْوَقَارِ وَ السَّکِینَةِ سُبْحَانَ ذِی الْکَرَمِ وَ الْکَرَامَةِ سُبْحَانَ ذِی النُّورِ وَ الْبَهْجَةِ سُبْحَانَ ذِی الرَّجَاءِ وَ الثِّقَةِ سُبْحَانَ رَبِّ الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی سُبْحَانَ الَّذِی لَا یَبْلَی مَجْدُهُ وَ لَا یَعْثُرُ جَدُّهُ وَ لَا یَزُولُ مُلْکُهُ وَ لَا یُبَدَّلُ قَوْلُهُ وَ لا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ لَهُ الْحُکْمُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ أَفْضَلَ صَلَوَاتِکَ الَّتِی یُفَضَّلُ بِهَا عَلَی أَنْبِیَائِکَ وَ ابْعَثْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَقَاماً مَحْمُوداً فِی أَفْضَلِ کَرَامَتِکَ وَ قَرِّبْهُ مِنْ مَجْلِسِکَ وَ فَضِّلْهُ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ ثُمَّ عَرِّفْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ فِی ذَلِکَ الْمَقَامِ مِنْ کَرَامَتِکَ وَ نَحْنُ آمِنُونَ رَاضُونَ بِمَنْزِلَةِ السَّابِقِینَ مِنْ عِبَادِکَ وَ اجْمَعْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ فِی أَفْضَلِ مَسَاکِنِ الْجَنَّةِ الَّتِی یُفَضَّلُ بِهَا أَنْبِیَاؤُکَ وَ أَحِبَّاؤُکَ مِنْ خَلْقِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِجَلَالِکَ وَ جَمَالِکَ وَ خَیْرِکَ الْمَبْسُوطِ وَ طَاعَتِکَ الْمَفْرُوضَةِ وَ ثَوَابِکَ الْمَحْمُودِ وَ بِسَتْرِکَ الْفَائِضِ وَ رِزْقِکَ الدَّائِمِ وَ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ وَ مَعْرُوفِکَ الْعَامِّ وَ ثَوَابِکَ الْکَرِیمِ وَ أَمْرِکَ الْغَالِبِ وَ مَنِّکَ الْقَدِیمِ وَ حِصْنِکَ الْمَنِیعِ وَ نَصْرِکَ الْکَبِیرِ وَ حَبْلِکَ الْمَتِینِ وَ عَهْدِکَ الْوَفِیِّ وَ وَعْدِکَ الصَّادِقِ عَلَی نَفْسِکَ وَ ذِمَّتِکَ الَّتِی لَا تُخْفَرُ وَ عِزَّتِکَ الَّتِی أَذْلَلْتَ بِهَا الْخَلَائِقَ وَ دَانَ لَکَ بِهَا کُلُّ شَیْ ءٍ مَعَ أَنِّی لَا أَسْأَلُکَ بِشَیْ ءٍ أَعْظَمَ مِنْکَ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ وَ أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ وَ بِکُلِّ دَعْوَةٍ دَعَوْتُکَ بِهَا أَوْ لَمْ أَدْعُکَ بِهَا أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ الْإِسْلَامَ وَ الصِّیَامَ وَ الْقِیَامَ وَ الصَّبْرَ وَ الصَّلَاةَ وَ الْهُدَی وَ التَّقْوَی وَ الْحِلْمَ وَ الْعِلْمَ وَ الْحُکْمَ وَ التَّوْفِیقَ وَ التَّصْدِیقَ وَ السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ وَ الرَّأْفَةَ وَ الرِّقَّةَ فِی قُلُوبِنَا
ص: 186
وَ أَسْمَاعِنَا وَ أَبْصَارِنَا وَ فِی لُحُومِنَا وَ دِمَائِنَا وَ اجْعَلْهُ هَمَّنَا وَ هَوَانَا فِی مَحْیَانَا وَ مَمَاتِنَا اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ قُلُوباً سَلِیمَةً وَ أَلْسِنَةً صَادِقَةً وَ أَزْوَاجاً صَالِحَةً وَ إِیمَاناً ثَابِتاً وَ عِلْماً نَافِعاً وَ بِرّاً ظَاهِراً وَ تِجَارَةً رَبِیحَةً وَ عَمَلًا نَجِیحاً وَ سَعْیاً مَشْکُوراً وَ ذَنْباً مَغْفُوراً وَ تَوْبَةً نَصُوحاً لَا یُغَیِّرُهَا سَرَّاءُ وَ لَا ضَرَّاءُ وَ ارْزُقْنَا اللَّهُمَّ دِیناً قَیِّماً وَ شُکْراً دَائِماً وَ صَبْراً جَمِیلًا وَ حَیَاةً طَیِّبَةً وَ وَفَاةً کَرِیمَةً وَ فَوْزاً عَظِیماً وَ ظِلًّا ظَلِیلًا وَ الْفِرْدَوْسَ نُزُلًا وَ نَعِیماً مُقِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً وَ شَراباً طَهُوراً وَ ثِیَابَ سُنْدُسٍ خُضْراً وَ إِسْتَبْرَقاً وَ حَرِیراً اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْ غَفْلَةَ النَّاسِ لَنَا ذُکْراً وَ ذُکْرَهُمْ لَنَا شُکْراً وَ اجْعَلْ نَبِیَّنَا صلی الله علیه و آله لَنَا فَرَطاً وَ حَوْضَهُ لَنَا مَوْرِداً وَ اجْعَلِ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ وَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ عَلَیْنَا بَرَکَةً وَ ارْزُقْنَا عِلْماً وَ إِیمَاناً وَ هُدًی وَ إِسْلَاماً وَ إِخْلَاصاً وَ تَوَکُّلًا عَلَیْکَ وَ رَغْبَةً إِلَیْکَ وَ رَهْبَةً مِنْکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ (1).
**[ترجمه]المتهجد و البلد و الاختیار: دعای دیگر روز سه شنبه: بسم الله الرحمن الرحیم الله اکبر الله اکبر أهل الکبریاء و العظمة و أهل السلطان و العزة و القدرة و ...
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. خدا بزرگتر است، خدا بزرگتر است، اهل کبریا و عظمت، و اهل پادشاهی و عزت و قدرت، و اهل درخشش و مجد، و صاحب دنیا و آخرت. مخلوقات را با قدرت خود خلق کرد و با عزتش بلند مرتبهترین ها را بالا برد، و با مجدش بزرگان را بزرگ کرد، و کسی که رعد به حمد او، و فرشتگان از ترس او تسبیح میگویند، و پرندگان به دستور او در صفهایی پرواز میکنند، هر کدام درود و تسبیحش را می داند، اسماء حسنی و امثال علیا از آن او است، و چیزی از او داناتر نیست، و چیزی با شکوه تر از او و عزیزتر از او نیست.
خدایی را ستایش میکنم که به عزتش آسمان را رفیع ساخت و زمین را پایین نهاد، و کوهها را استوار ساخت و ستارگان را به تسخیر درآورد، و کسی که با عزتش شب را تاریک و روز را نورانی، و خورشید را چراغ و ماه را نورانی کرد. کسی را تسبیح میگویم که به عزتش ابرها را برانگیخت، و باران را نازل کرد، و میوه را بیرون آورد، و برکت را گسترده ساخت. کسی را تسبیح میگویم که ملکش جاودان و جایگاهش گسترده و عرش او رفیع و قدرتش شدید است. کسی را تسبیح میگویم که عذابش دردناک و عقوبتش سریع و دستورش جاری است. کسی را تسبیح میگویم که کلامش کامل و به عهدش وفادار و پیمانش محکم است.
کسی را تسبیح میگویم که عزتش غالب و کبریائش دست نیافتنی و دستورش حاکم است. کسی را تسبیح میگویم که جایگاهش ترسناک و پادشاهیاش عظیم و برهانش روشن و بقایش حق است. کسی را تسبیح میگویم که حجتش کامل و نگهداریاش باقی و کیدش محکم است. کسی را تسبیح میگویم که سخنش راست و عذابش شدید و خواستهاش انجام شده، و راهش میانه است. کسی را تسبیح میگویم که روزی هر چیزی و جان هر جنبندهای به دست او است، آگاه است به جایگاه اکنون و آیندهاش همه در کتاب روشنی است.
صاحب بلندی و جبروت را تسبیح میگویم، و صاحب کبریا و عظمت را تسبیح میگویم، و صاحب ملک و عزت را تسبیح میگویم، و صاحب پادشاهی و قدرت را تسبیح میگویم، و صاحب احسان و هیبت را تسبیح میگویم، و صاحب حول و قوت را تسبیح می گویم، و صاحب فضل و بخشش را تسبیح می گویم، و صاحب توانمندی و قدرت را تسبیح میگویم، و صاحب جلال و اکرام را تسبیح میگویم، و صاحب بخشش و کرامت را تسبیح میگویم، و صاحب ثنا و مدح را تسبیح میگویم، و صاحب بخشش و برکت را تسبیح میگویم، و صاحب شرف و رفعت را تسبیح میگویم، و صاحب عفو و مغفرت را تسبیح میگویم، و صاحب منت و رحمت را تسبیح میگویم، و صاحب وقار و آرامش را تسبیح میگویم، و صاحب کرم و کرامت را تسبیح میگویم، و صاحب نور و درخشش را تسبیح میگویم، و صاحب امید و اطمینان را تسبیح میگویم، و صاحب آخرت و دنیا را تسبیح میگویم.
کسی را تسبیح میگویم که مجدش کهنه نمیشود و عظمتش دچار لغزش نمیشود، و ملکش زوالی ندارد، و کلامش تغییر نمیکند، و حکمش تبدیل نمیشود، و حکم از آن او است، و به سوی او باز میگردید.
خدایا بر محمد بنده و فرستادهات و بر اهل بیتش بهترین درودها را بفرست، درودهایی که آنها را بر پیامبرانت برتری دهد، و در روز قیامت او را با مقام شایستهای با بهترین کرامتت برانگیز، و او را به جایگاه خود نزدیک بگردان، و او را بر تمامی مخلوقاتت برتری بده، سپس در آن جایگاه، با کرامتت میان ما و او شناسایی قرار بده و ما به تو ایمان داریم و به جایگاه بندگان پیشتازت خشنود هستیم، و ما را با او در بهترین جایگاههای بهشت قرین نمای که پیامبران و دوستانت را با آن ها برتری میدهی.
خدایا از تو میخواهم به جلال و جمال و خیر گستردهات و اطاعت واجبت و پاداش نیکویت و به حجاب پوشانندهات و رزق دائمت و فضل گسترده ات و نیکی فراگیرت و پاداش بزرگوارانهات و فرمان جاریات و منت قدیمت و قلعه دستنیافتنیات و پیروزی بزرگت و ریسمان محکمت و عهد وفاشدهات و وعده راستینت و پناهت که دیگران از آن محافظت نمیکنند و عزتت که به واسطه آن مخلوقات را خوار نمودی و همه چیز به واسطه آن در برابر تو فرمانبردار شد. با این وجود از تو چیزی بزرگتر از خودت نمیخواهم، ای خداوند یکتا، ای بخشنده مهربان.
و از تو میخواهم به هر نامی که از آن تو است، و به هر دعایی که با آن تو را خواندم یا نخواندم، که بر محمد و خاندان او درود فرستی و اسلام و روزه و شب زندهداری و صبر و نماز و هدایت و تقوی و بردباری و علم و حکمت و توفیق و تصدیق و آرامش و وقار و مهربانی و نرمی را در قلبها و گوشها و چشمها و گوشت و خون ما قرار دهی، و آن را همّ و خواسته ما در زندگی و مرگمان قرار دهی.
خدایا از تو میخواهم که با فضلت به ما قلبهای پاک عطا کنی و زبانهای راستین و همسران صالح و ایمان پایدار و علم سودمند و نیکی آشکار و تجارت سودمند و عمل پیروز و تلاشی پذیرفته شده، و گناه آمرزیده و توبه نصوحی که ناز و نعمت و مصیبت آن را تغییر ندهد. خدایا به ما دین جاویدان و شکر همیشگی و صبر جمیل و حیات طیب و مرگ کریمانه و رستگاری عظیم و سایه بلند و ورود در بهشت و نعمت پایدار و ملک بزرگ و نوشیدنی پاک و جامه ابریشمین سبز رنگ و زربافت و حریر عطا بنمای.
خدایا، غفلت مردم را موجب یاد ما و یاد آن ها را موجب شکر ما قرار ده، و پیامبرمان صلّی الله علیه و آله را در پیشاپیش ما قرار ده و حوضش را محل ورود ما قرار بده، و شب و روز و دنیا و آخرت را بر ما برکت قرار ده و روزی ما را علم و ایمان و هدایت و اسلام و اخلاص و توکل بر تو، و شوق به سوی تو و ترس از تو قرار ده، ای مهربانترین مهربانان و خداوند بر محمد و خاندان پاکش درود فرستد. - 1. مصباح شیخ: 324-326. البلد الأمین: 122-123 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جُنَّةُ الْأَمَانِ] وَ الْمُلْحَقَاتُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلسَّجَّادِ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ الْحَمْدُ حَقُّهُ کَمَا یَسْتَحِقُّهُ حَمْداً کَثِیراً وَ أَعُوذُ بِهِ مِنْ شَرِّ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّی وَ أَعُوذُ بِهِ مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ الَّذِی یَزِیدُنِی ذَنْباً إِلَی ذَنْبِی وَ أَحْتَرِزُ بِهِ مِنْ کُلِّ جَبَّارٍ فَاجِرٍ وَ سُلْطَانٍ جَائِرٍ وَ عَدُوٍّ قَاهِرٍ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ جُنْدِکَ فَإِنَّ جُنْدَکَ هُمُ الْغَالِبُونَ وَ اجْعَلْنِی مِنْ حِزْبِکَ فَإِنَّ حِزْبَکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَوْلِیَائِکَ فَإِنَّ أَوْلِیَاءَکَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ لِی دِینِی فَإِنَّهُ عِصْمَةُ أَمْرِی وَ أَصْلِحْ لِی آخِرَتِی فَإِنَّهَا دَارُ مَقَرِّی وَ إِلَیْهَا مِنْ مُجَاوَرَةِ اللِّئَامِ مَفَرِّی وَ اجْعَلِ الْحَیَاةَ زِیَادَةً لِی فِی کُلِّ خَیْرٍ وَ الْوَفَاةَ رَاحَةً لِی مِنْ کُلِّ شَرٍّ
ص: 187
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ تَمَامِ عِدَّةِ الْمُرْسَلِینَ وَ عَلَی آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ أَصْحَابِهِ الْمُنْتَجَبِینَ وَ هَبْ لِی فِی الثَّلَاثَاءِ ثَلَاثاً لَا تَدَعْ لِی ذَنْباً إِلَّا غَفَرْتَهُ وَ لَا هَمّاً إِلَّا فَرَّجْتَهُ وَ لَا هما [غَمّاً] إِلَّا أَذْهَبْتَهُ وَ لَا عَدُوّاً إِلَّا دَفَعْتَهُ بِبِسْمِ اللَّهِ خَیْرِ الْأَسْمَاءِ بِسْمِ اللَّهِ رَبِّ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ أَسْتَدْفِعُ کُلَّ مَکْرُوهٍ أَوَّلُهُ سَخَطُهُ وَ أَسْتَجْلِبُ کُلَّ مَحْبُوبٍ أَوَّلُهُ رِضَاهُ فَاخْتِمْ لِی مِنْکَ بِالْغُفْرَانِ یَا وَلِیَّ الْإِحْسَانِ (1).
**[ترجمه]البلد و الجنة و الملحقات: دعای دیگر امام سجاد علیه السّلام:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. سپاس از آن خدا است و سپاس حق او است، همان گونه که شایسته سپاس بسیار است، و از شر نفسم به او پناه میبرم، زیرا نفس بسیار امرکننده به بدی است، مگر این که خداوند بر من رحمتی نماید و از شر شیطانی که بر گناهانم میافزاید، به او پناه میبرم، و از هر ستمگر فاسد و پادشاه ظالم و دشمن غالب به او پناه میبرم.
خدایا مرا از سپاهیانت قرار ده، زیرا سپاهیان تو هستند که پیروز می شوند، و مرا از حزب خود قرار ده، زیرا افراد حزب تو همان رستگارانند، و مرا از دوستان خود قرار ده، زیرا دوستان تو نه ترسی بر آنان است و نه اندوهگین میشوند.
خدایا دینم را شایسته گردان، زیرا که آن نگاهدار من است، و آخرتم را شایسته گردان، زیرا آن جا مقر و جایگاه من است و راه فرار من از همنشینی با انسانهای پست است، و حیاتم را موجب افزایش هر خیری بگردان و مرگم را موجب آسایش من از هر شری بگردان. خدایا بر محمد خاتم پیامبران و تمامی فرستادگان و آل پاک و مطهرش و یاران برگزیده اش درود فرست، و در روز سه شنبه سه چیز را به من عطا کن: هر گناهی را بیامرز و هر غصه ای را برطرف بفرما و هر اندوهی را از بین ببر و هر دشمنی را دور کن. به نام خدا بهترین نام، به نام خدا پروردگار زمین و آسمان، هر بدی که ابتدایش ناراحتی است را دفع می کنم و هر خوبی که ابتدایش رضایت است را جذب می کنم، ای صاحب نیکی، آن را به آمرزشت به پایان برسان - . البلد الأمین: 123. مصباح الکفعمی: 118 - .
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جُنَّةُ الْأَمَانِ] وَ الْإِخْتِیَارُ، وَ الْمِنْهَاجُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلْکَاظِمِ علیه السلام مَرْحَباً بِخَلْقِ اللَّهِ الْجَدِیدِ وَ بِکُمَا مِنْ کَاتِبَیْنِ وَ شَاهِدَیْنِ اکْتُبَا- بِسْمِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ أَنَّ الْکِتَابَ کَمَا أَنْزَلَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ حَیَّا اللَّهُ مُحَمَّداً بِالسَّلَامِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَصْبَحْتُ أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَةَ فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی اللَّهُمَّ اسْتُرْ عَوْرَاتِی وَ أَجِبْ دَعَوَاتِی وَ احْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی اللَّهُمَّ إِنْ رَفَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَضَعُنِی وَ إِنْ وَضَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَرْفَعُنِی اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْنِی لِلْبَلَاءِ غَرَضاً وَ لَا لِلْفِتْنَةِ نَصَباً وَ لَا تُتْبِعْنِی بِبَلَاءٍ عَلَی أَثَرِ بَلَاءٍ فَقَدْ تَرَی ضَعْفِی وَ قِلَّةَ حِیلَتِی وَ تَضَرُّعِی وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ فَأَعِذْنِی وَ أَسْتَجِیرُ بِکَ مِنْ جَمِیعِ عَذَابِکَ فَأَجِرْنِی وَ أَسْتَنْصِرُکَ عَلَی عَدُوِّی فَانْصُرْنِی وَ أَسْتَعِینُ بِکَ فَأَعِنِّی وَ أَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ فَاکْفِنِی وَ أَسْتَهْدِیکَ فَاهْدِنِی وَ أَسْتَعْصِمُکَ فَاعْصِمْنِی وَ أَسْتَغْفِرُکَ فَاغْفِرْ لِی وَ أَسْتَرْحِمُکَ فَارْحَمْنِی وَ أَسْتَرْزِقُکَ فَارْزُقْنِی فَسُبْحَانَکَ مَنْ ذَا یَعْلَمُ مَا أَنْتَ وَ لَا یَخَافُکَ وَ مَنْ ذَا یَعْرِفُ قُدْرَتَکَ وَ لَا یَهَابُکَ
ص: 188
سُبْحَانَکَ رَبَّنَا اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَاناً دَائِماً وَ قَلْباً خَاشِعاً وَ عِلْماً نَافِعاً وَ یَقِیناً صَادِقاً وَ أَسْأَلُکَ دِیناً قَیِّماً وَ أَسْأَلُکَ رِزْقاً وَاسِعاً اللَّهُمَّ لَا تَقْطَعْ رَجَاءَنَا وَ لَا تُخَیِّبْ دُعَاءَنَا وَ لَا تُجْهِدْ بَلَاءَنَا وَ أَسْأَلُکَ الْعَافِیَةَ وَ الشُّکْرَ عَلَی الْعَافِیَةِ وَ أَسْأَلُکَ الْغِنَی عَنِ النَّاسِ أَجْمَعِینَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ یَا مُنْتَهَی هِمَّةِ الرَّاغِبِینَ وَ الْمُفَرِّجَ عَنِ الْمَهْمُومِینَ وَ یَا مَنْ إِذَا أَرَادَ شَیْئاً فَحَسْبُهُ (1) أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ اللَّهُمَّ إِنَّ کُلَّ شَیْ ءٍ لَکَ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ بِیَدِکَ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ إِلَیْکَ یَصِیرُ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ لَا مَانِعَ لِمَا أَعْطَیْتَ وَ لَا مُعْطِیَ لِمَا مَنَعْتَ وَ لَا مُیَسِّرَ لِمَا عَسَّرْتَ وَ لَا مُعَسِّرَ لِمَا یَسَّرْتَ وَ لَا مُعَقِّبَ لِمَا حَکَمْتَ وَ لَا یَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْکَ الْجَدُّ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ مَا شِئْتَ کَانَ وَ مَا
لَمْ تَشَأْ لَمْ یَکُنْ اللَّهُمَّ فَمَا قَصُرَ عَنْهُ عَمَلِی وَ رَأْیِی وَ لَمْ تَبْلُغْهُ مَسْأَلَتِی مِنْ خَیْرٍ وَعَدْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ وَ خَیْرٍ أَنْتَ (2)
مُعْطِیهِ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ فَإِنِّی أَسْأَلُکَ وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فِیهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ (3).
**[ترجمه]المتهجد - . مصباح الشیخ: 354-355 - و البلد و الجنة و الاختیار و المنهاج: دعای دیگر از امام کاظم علیه السّلام:
درود بر آفرینش جدید خدا و بر شما دو کاتب و شاهد، بنویسید به نام خداوند، گواهی میدهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، یکتاست و شریکی ندارد، و گواهی میدهم محمد صلّی الله علیه و آله بنده و رسول اوست، و گواهی میدهم اسلام همانگونه است که وصف کرده است، و دین همانگونه است که وضع کرده است، و کتاب قرآن همانگونه است که نازل کرده است، و سخن همانگونه است که روایت کرده است، و خداوند همان حق آشکار است. تحیت خداوند بر محمد باد و درود خداوند بر او و آلش باد، از تو عفو و عافیت در دین و دنیا و آخرت و خانواده و مال و فرزندم را میطلبم.
خدایا بدیهای مرا بپوشان و دعاهای مرا اجابت کن و مرا از مقابل و پشت و راست و چپم حفظ کن.
خدایا، اگر مرا بالا بردی، چه کسی است که مرا پایین آورد، و اگر مرا پایین آوری، چه کسی است که مرا بالا برد؟ خدایا مرا هدف بلا و فتنه قرار مده، و مرا با آزمایشی پس از آزمایش دیگر دنبال مکن، زیرا شاهد ضعف و بیچارگی و درماندگی من هستی. و به تو پناه میبرم از تمامی خلقت، پس مرا پناه بده. به تو پناه میبرم از تمامی عذابت، پس مرا نجات بده و از تو بر دشمنم یاری طلب میکنم، پس مرا یاری کن، و از تو کمک میخواهم، پس یاریام ده و بر تو توکل میکنم، پس مرا کفایت کن، و از تو طلب هدایت میکنم، پس هادیام باش و از تو طلب آمرزش میکنم، پس مرا بیامرز و از تو طلب رحمت میکنم، پس بر من رحمت نمای، و از تو طلب روزی میکنم، پس روزی ام عطا کن. پس منزه هستی تو، چه کسی است که بداند تو که هستی و از تو نترسد؟ چه کسی است که قدرتت را بشناسد و از تو نترسد؟ منزه هستی تو ای پروردگار ما، از تو ایمان همیشگی و قلب خاشع و علم سودمند و یقین راستین می خواهم، و از تو دین پایدار و روزی فراوان می طلبم.
خدایا امید ما را قطع مکن و دعای ما را ناامید مگردان و با بلا و مصیبت ما را امتحان ننمای، و از تو عافیت و شکر بر عافیت را میطلبم، و از تو بی نیازی از تمامی مردم را می خواهم، ای مهربانترین مهربانان، و ای انتهای همت امیدواران و برطرف کننده حزن ها و ای کسیکه اگر چیزی را اراده کرد، برای او کافی است که بگوید باش، پس موجود میشود.
خدایا، به یقین هر چیزی از آن تو است و هر چیزی به دست تو است، و بازگشت هر چیزی به سوی تو است، و تو بر هر چیزی توانایی. هر آن چه عطا کنی، مانعی برایش نیست و هر آن چه مانعش باشی، عطاکنندهای ندارد و هر آن چه را دشوار سازی، کسی نمیتواند آن را آسان گرداند، و هر آن چه را آسان سازی، کسی نمیتواند آن را دشوار گرداند، و حکم هر آن چه را بدهی، تبدیل کننده ای بر آن حکم نیست، و در مقابل تو، اقبال صاحب اقبال سودی برای او ندارد، و هیچ قدرتی جز به وجود تو نیست، هر آن چه خواستی بود و هر آن چه نخواستی، نبود. خدایا هر آن چه که عمل و فکر من از آن کوتاه بوده است، و خیر آن را که به بندگانت وعده داده ای و خیر آنچه را به بندگانت عطا میکنی، پس آن را از تو میخواهم و در آن به تو امیدوارم، ای مهربانترین مهربانان. خدایا بر محمد و خاندان پاک و مطهرش درود فرست. - . البلد الأمین: 124. الجنة: 119. -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(4)، وَ الْبَلَدُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: تَسْبِیحُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ فِی عُلُوِّهِ دَانٍ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ فِی دُنُوِّهِ عَالٍ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ فِی إِشْرَاقِهِ مُنِیرٌ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ فِی سُلْطَانِهِ قَوِیٌّ سُبْحَانَ الْحَکِیمِ الْجَمِیلِ (5) سُبْحَانَ الْغَنِیِّ الْحَمِیدِ سُبْحَانَ الْوَاسِعِ الْعَلِیِّ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ تَعَالَی سُبْحَانَ مَنْ یَکْشِفُ الضُّرَّ وَ هُوَ الدَّائِمُ الصَّمَدُ الْفَرْدُ الْقَدِیمُ سُبْحَانَ مَنْ عَلَا فِی الْهَوَاءِ سُبْحَانَ الْحَیِّ الرَّفِیعِ سُبْحَانَ الْحَیِّ الْقَیُّومِ سُبْحَانَ الدَّائِمِ الْبَاقِی الَّذِی لَا یَزُولُ سُبْحَانَ الَّذِی لَا تَنْقُصُ
ص: 189
خَزَائِنُهُ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَنْفَدُ مَا عِنْدَهُ سُبْحَانَ مَنْ لَا تَبِیدُ مَعَالِمُهُ سُبْحَانَ مَنْ لَا یُشَاوِرُ فِی أَمْرِهِ أَحَداً سُبْحَانَ مَنْ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِهِ سُبْحَانَ ذِی الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِیفِ سُبْحَانَ ذِی الْجَلَالِ الْبَاذِخِ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ ذِی الْجَلَالِ الْفَاخِرِ الْقَدِیمِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ فِی عُلُوِّهِ دَانٍ وَ فِی دُنُوِّهِ عَالٍ وَ فِی إِشْرَاقِهِ مُنِیرٌ وَ فِی سُلْطَانِهِ قَوِیٌّ وَ فِی مُلْکِهِ دَائِمٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرِینَ (1).
عُوذَةُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ مِنْ عُوَذِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أُعِیذُ نَفْسِی بِاللَّهِ الْأَکْبَرِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ الْقَائِمَاتِ بِلَا عَمَدٍ وَ بِالَّذِی خَلَقَهَا فِی یَوْمَیْنِ وَ قَضَی فِی کُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَ خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ وَ قَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا وَ جَعَلَ فِیهَا جِبِالًا أَوْتَاداً وَ جَعَلَهَا فِجَاجاً سُبُلًا وَ أَنْشَأَ السَّحَابَ الثِّقَالَ وَ سَخَّرَهُ وَ أَجْرَی الْفُلْکَ وَ سَخَّرَ الْبَحْرَ وَ جَعَلَ فِی الْأَرْضِ رَواسِیَ وَ أَنْهاراً مِنْ شَرِّ مَا یَکُونُ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ تَعْقِدُ عَلَیْهِ الْقُلُوبُ وَ تَرَاهُ الْعُیُونُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ کَفَانَا اللَّهُ کَفَانَا اللَّهُ کَفَانَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(2).
الطب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: عُوذَةُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ وَ ذَکَرَ مِثْلَ الدُّعَاءِ(3).
**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد:326. - و البلد و الاختیار: تسبیح روز سهشنبه:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. منزه است کسی که با وجود بلندمرتبگیاش نزدیک است، منزه است کسی که با وجود نزدیکیاش بلند مرتبه است، منزه است کسی که نوربخشیاش نورانی است، منزه است کسی که در پادشاهیاش قدرتمند است، منزه است خدای حکیم زیبا، منزه است خدای بی نیاز ستوده، منزه است خدای بخشنده و بلند مرتبه، منزه است خدای یگانه و متعالی، منزه است کسی که بدی را دفع میکند و جاودان بینیاز یکتای ازلی است، منزه است کسی که در هوا عالی مرتبه شد و منزه است خدای زنده عالی مرتبه، منزه است خدای زنده جاویدان، منزه است خدای جاودان همیشگی که زوالی ندارد، منزه است کسی را میگویم که خزاینش اندک نمیگردد.
منزه است کسیکه آن چه نزد او است، تمامی ندارد، منزه است کسیکه نشانههایش از بین نمیرود، منزه است کسیکه هیچ کس در کار او مشاورش نیست، منزه است کسیکه معبودی جز او نیست.
منزه است خداوند یکتای بزرگ، منزه است خدای یکتا و به حمد او مشغول هستم، منزه است کسیکه صاحب عزت است و عالی و ممتاز است، منزه است کسیکه صاحب جلال ارجمند عظیم است، منزه است کسیکه صاحب جلال و فخر است و ازلی است، منزه است کسیکه با بلند مرتبگیاش نزدیک و با نزدیکی اش بلند مرتبه است و درخشانیاش نورانی و پادشاهیاش قوی و ملکش جاودان است. و خداوند بر فرستادهاش، سرورمان محمد پیامبرش و اهل بیت پاکش درود فرستد. - 1. البلد الأمین: 124-125. الجنة: 120 -
تعویذ روز سهشنبه از تعویذهای امام باقر علیه السلام
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. نفسم را به خدای یکتای بزرگ میسپارم، پروردگار آسمان های برپا ایستاده بدون ستون، و به کسی میسپارم که آسمان ها را در دو روز خلق کرد، و در هر آسمانی امرش را جاری ساخت و زمین را در دو روز خلق کرد، و روزی ها را در آن مقدر نمود، و در آن کوههای استواری را قرار داد، و در آن ها گردنهها و راهها قرار داد، و ابرهای سنگین را پدید آورد و آن ها را به تسخیر درآورد، و کشتی را جاری ساخت و دریا را به تسخیر خود درآورد. در زمین قلّه ها و نهرهایی قرار داد، و (خود را به او میسپارم) از شر آن چه در شب و روز است، و دلها با آن بسته میشود، و چشمان جن و انس آن ها را میبیند. خدا ما را کافی است، خدا ما را کافی است، خدا ما را کافی است، معبودی جز خدای یگانه نیست، محمد فرستاده خدا است، خداوند بر او و آل پاکش درود و رحمت فرستد. - . مصباح کفعمی: 121. البلد الأمین: 125. مصباح شیخ: 327 -
طب الائمه: از امام صادق علیه السّلام، تعویذ روز سهشنبه و مثل این دعا را ذکر کرده است. - . طب الأئمه: 43 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جُنَّةُ الْأَمَانِ] وَ الْبَلَدُ(4)، وَ الْإِخْتِیَارُ،: عُوذَةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الثَّلَاثَاءِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أُعِیذُ نَفْسِی بِرَبِّیَ الْأَکْبَرِ مِمَّا یَخْفَی وَ یَظْهَرُ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ أُنْثَی وَ ذَکَرٍ وَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَتِ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ قُدُّوسٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ أَدْعُوکُمْ أَیُّهَا
ص: 190
الْجِنُّ إِنْ کُنْتُمْ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ وَ أَدْعُوکُمْ أَیُّهَا الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ بِالَّذِی دَانَتْ لَهُ الْخَلَائِقُ أَجْمَعُونَ وَ خَتَمْتُ بِعِزَّةِ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ بِجَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ خَاتَمِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ علیه السلام وَ خَاتَمِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ (1).
دُعَاءُ لَیْلَةِ الْأَرْبِعَاءِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ اللَّهُ الْغَنِیُّ الدَّائِمُ الْمَلِکُ أَشْهَدُ أَنَّکَ إِلَهٌ لَا تَخْتَرِمُ الْأَیَّامُ مُلْکَکَ وَ لَا تُغَیِّرُ الْأَنَامُ عِزَّکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ لَا رَبَّ سِوَاکَ وَ لَا خَالِقَ غَیْرُکَ أَنْتَ خَالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ خَلْقُکَ وَ أَنْتَ رَبُّ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ عَبْدُکَ وَ أَنْتَ إِلَهُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَعْبُدُکَ وَ یُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ یَسْجُدُ لَکَ فَسُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکَتْ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَی کُلُّهَا إِلَهاً مَعْبُوداً فِی جَلَالِ عَظَمَتِکَ وَ کِبْرِیَائِکَ وَ تَعَالَیْتَ مَلِکاً جَبَّاراً فِی وَقَارِ عِزَّةِ مُلْکِکَ وَ تَقَدَّسْتَ رَبَّنَا مَنْعُوتاً فِی تَأْیِیدِ مَنْعَةِ سُلْطَانِکَ وَ ارْتَفَعْتَ إِلَهاً قَاهِراً فَوْقَ مَلَکُوتِ عَرْشِکَ وَ عَلَوْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ بِارْتِفَاعِکَ وَ أَنْفَذْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ بَصَرَکَ وَ لَطُفَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ خُبْرُکَ وَ أَحَاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْمُکَ وَ وَسِعَ کُلَّ شَیْ ءٍ حِفْظُکَ وَ حَفِظَ کُلَّ شَیْ ءٍ کِتَابُکَ وَ مَلَأَ کُلَّ شَیْ ءٍ نُورُکَ وَ قَهَرَ کُلَّ شَیْ ءٍ مُلْکُکَ وَ عَدَلَ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ حُکْمُکَ وَ خَافَ کُلُّ شَیْ ءٍ مِنْ سَخَطِکَ وَ دَخَلَتْ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ مَهَابَتُکَ إِلَهِی مِنْ مَخَافَتِکَ وَ تَأْیِیدِکَ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا فِیهِنَّ مِنْ شَیْ ءٍ طَاعَةً لَکَ وَ خَوْفاً مِنْ مَقَامِکَ وَ خَشْیَتِکَ فَتَقَارَّ کُلُّ شَیْ ءٍ فِی قَرَارِهِ وَ انْتَهَی کُلُّ شَیْ ءٍ إِلَی أَمْرِکَ وَ مِنْ شِدَّةِ جَبَرُوتِکَ وَ عِزَّتِکَ انْقَادَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِمُلْکِکَ وَ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِسُلْطَانِکَ وَ مِنْ غِنَاکَ وَ سَعَتِکَ افْتَقَرَ کُلُّ شَیْ ءٍ إِلَیْکَ فَکُلُّ شَیْ ءٍ یَعِیشُ مِنْ
ص: 191
رِزْقِکَ وَ مِنْ عُلُوِّ مَکَانِکَ وَ قُدْرَتِکَ عَلَوْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْ خَلْقِکَ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ أَسْفَلُ مِنْکَ وَ تَقْضِی فِیهِمْ بِحُکْمِکَ وَ تَجْرِی الْمَقَادِیرُ فِیهِمْ بِمَشِیَّتِکَ مَا قَدَّمْتَ مِنْهَا لَمْ یَسْبِقْکَ وَ مَا أَخَّرْتَ مِنْهَا لَمْ یُعْجِزْکَ وَ مَا أَمْضَیْتَ مِنْهَا أَمْضَیْتَهُ بِحُکْمِکَ وَ عِلْمِکَ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ آثِرْهُ بِصَفْوِ کَرَامَتِکَ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ اخْصُصْهُ بِأَفْضَلِ الْفَضَائِلِ مِنْکَ وَ بَلِّغْ بِهِ أَفْضَلَ مَحَلِّ الْمُکَرَّمِینَ وَ أَشْرَفَ رَحْمَتِکَ فِی شَرَفِ الْمُقَرَّبِینَ وَ الدَّرَجَةَ الْعُلْیَا مِنَ الْأَعْلَیْنَ اللَّهُمَّ بَلِّغْ بِهِ الْوَسِیلَةَ مِنَ الْجَنَّةِ فِی الرِّفْعَةِ مِنْکَ وَ الْفَضِیلَةِ وَ أَدِمْ بِأَفْضَلِ الْکَرَامَةِ زُلْفَتَهُ حَتَّی تَتِمَّ النِّعْمَةُ عَلَیْهِ وَ یَطُولَ ذِکْرُ الْخَلَائِقِ لَهُ وَ اجْعَلْنَا مِنْ رُفَقَائِهِ عَلَی سُرُرٍ مُتَقَابِلِینَ مَعَ أَبِینَا إِبْرَاهِیمَ آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَهُ عَلَی
مُوسَی فِی الْأَلْوَاحِ وَ بِاسْمِکَ الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَی السَّمَاوَاتِ فَاسْتَقَلَّتْ وَ عَلَی الْأَرْضِ فَاسْتَقَرَّتْ وَ عَلَی الْجِبَالِ فَأَرْسَتْ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله نَبِیِّکَ وَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ وَ مُوسَی نَجِیِّکَ وَ عِیسَی کَلِمَتِکَ وَ رُوحِکَ وَ أَسْأَلُکَ بِتَوْرَاةِ مُوسَی وَ إِنْجِیلِ عِیسَی وَ زَبُورِ دَاوُدَ وَ قُرْآنِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ بِکُلِّ وَحْیٍ أَوْحَیْتَهُ وَ قَضَاءٍ قَضَیْتَهُ وَ کِتَابٍ أَنْزَلْتَهُ یَا إِلَهَ الْحَقِّ الْمُبِینِ وَ النُّورِ الْمُنِیرِ أَنْ تُتِمَّ النِّعْمَةَ عَلَیَّ وَ تُحْسِنَ لِیَ الْعَاقِبَةَ فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ أَتَقَلَّبُ فِی قَبْضَتِکَ غَیْرَ مُعْجِزٍ وَ لَا مُمْتَنِعٍ عَجَزْتُ عَنْ نَفْسِی وَ عَجَزَ النَّاسُ عَنِّی وَ لَا عَشِیرَةَ تَکْفِینِی وَ لَا مَالَ یَفْدِینِی وَ لَا عَمَلَ یُنْجِینِی وَ لَا قُوَّةَ لِی فَأَنْتَصِرَ وَ لَا أَنَا بَرِی ءٌ مِنَ الذُّنُوبِ فَأَعْتَذِرَ وَ عَظُمَ ذَنْبِی فَلْیَسَعْ عَفْوُکَ لِمَغْفِرَتِیَ اللَّیْلَةَ بِمَا وَأَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ وَ ارْزُقْنِی الْقُوَّةَ مَا أَبْقَیْتَنِی وَ الْإِصْلَاحَ مَا أَحْیَیْتَنِی وَ الْعَوْنَ عَلَی مَا حَمَلْتَنِی وَ الصَّبْرَ عَلَی مَا أَبْلَیْتَنِی وَ الشُّکْرَ فِیمَا آتَیْتَنِی وَ الْبَرَکَةَ فِیمَا رَزَقْتَنِی اللَّهُمَّ لَقِّنِّی حُجَّتِی یَوْمَ الْمَمَاتِ وَ لَا تُرِنِی عَمَلِی حَسَرَاتٍ وَ لَا تَفْضَحْنِی بِسَرِیرَتِی
ص: 192
یَوْمَ أَلْقَاکَ وَ لَا تُخْزِنِی بِسَیِّئَاتِی وَ بِبَلَائِکَ عِنْدَ قَضَائِکَ وَ أَصْلِحْ مَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ وَ اجْعَلْ هَوَایَ فِی تَقْوَاکَ وَ اکْفِنِی هَوْلَ الْمُطَّلَعِ وَ مَا أَهَمَّنِی وَ مَا لَمْ یُهِمَّنِی مِمَّا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی مِنْ أَمْرِ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی وَ أَعِنِّی عَلَی مَا غَلَبَنِی وَ مَا لَمْ یَغْلِبْنِی فَکُلُّ ذَلِکَ بِیَدِکَ یَا رَبِّ وَ اکْفِنِی وَ اهْدِنِی وَ أَصْلِحْ بَالِی وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ وَ عَرِّفْهَا لِی وَ أَلْحِقْنِی بِالَّذِینَ هُمْ خَیْرٌ مِنِّی وَ ارْزُقْنِی مُرَافَقَةَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً أَنْتَ إِلَهُ الْحَقِّ رَبُّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).
**[ترجمه]المتهجد و الجنة و البلد - . در کتاب کفعمی نیافتیم. - و الاختیار: تعویذ دیگر روز سهشنبه:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. نفسم را به پروردگار بزرگم میسپارم از هر آن چه پنهان و آشکار است، و از شر هر مؤنث و مذکری، و از شر هر آن چه خورشید و ماه آن را دیده است. خدای پاک و مطهر، پروردگار فرشتگان و روح، شما را ای جنیان، اگر شنونده و مطیع هستید، و ای شما را ای جن و انس، به سوی کسی میخوانم که تمامی مخلوقات مطیع او گشتند. و کلامم را به مهر عزت خداوند پروردگار جهانیان، و جبرئیل و میکائیل و اسرافیل، و مهر سلیمان بن داوود علیه السّلام، و مهر محمد صلّی الله علیه و آله مزین میکنم. - . مصباح متهجد: 327 -
دعای شب چهارشنبه:
به نام خداوند بخشنده مهربان. خدایا منزه هستی تو. پروردگار ما، حمد از آن تو است، تو خدای یکتای بینیاز همیشه پایدار پادشاهی. گواهی میدهم که تو خدایی هستی که روزگار ملکت را نابود نمی کند و مردم عزتت را تغییر نمیدهند. معبودی جز تو نیست، یکتایی و شریکی نداری، و پروردگاری جز تو نیست، و آفرینندهای جز تو نیست، تو آفریننده هر چیزی هستی و همه چیز آفریده تو است، و تو پروردگار هر چیزی هستی و همه چیز بنده تو است، تو معبود هر چیزی هستی و همه چیز تو را عبادت میکنند و تسبیح تو را میگویند و در برابرت به سجده میافتند.
پس حمد و تسبیح تو را میگویم، ای خدای معبود، نامهای نیکوی تو به سبب جلال عظمتت و کبریایت همگی مبارک گشتند. ای پادشاه نیرومند، به سبب وقار عزت ملکت بلند مرتبه گشتی، ای پروردگار ما، به سبب سربلندی پادشاهیات مقدس گردیدی. ای معبود قدرتمند، در ورای ملکوت عرشت بلندمرتبه شدی، و با بلندمرتبگیات بر هر چیزی علو یافتی، و بیناییات توان دیدن هر چیزی را یافت، و آگاهیات به هر چیزی دقیق شد، و علمت هر چیزی را در برگرفت، و نگهداری از هر چیز بر عهده تو بود، و کتابت هر چیزی را در بر داشت، و نورت هر چیزی را پر کرد، و ملکت بر هر چیز تسلط داشت، و حکمت در هر چیز عادلانه بود، و هر چیزی از عذابت هراس داشت، و هیبتت در هر چیزی وارد گشت.
خدایا، آسمانها و زمین و هر آنچه در آنهاست، از ترس تو و به اطاعت از تو و خوف و ترس از مقامت به پا شد، و هر چیزی در جایگاه خود قرار گرفت، و پایان هر چیزی به فرمان تو بود، و هر چیزی از شدت جبروت و عزتت در برابر ملکت خاضع شد، و هر چیزی در برابر پادشاهیات مطیع گردید، و هر چیزی به سبب بینیازی و داراییات به تو نیازمند شد، پس هر چیزی با روزی تو و با بلندمرتبگی جایگاه و قدرتت زندگی میکند.
علو تو از همه مخلوقاتت بیشتر است، و هر چیزی از تو پایینتر است، و با حکمت بر آنها قضاوت میکنی، و حد و اندازه ها به خواست و اراده تو در میانشان جاری میشود، هر آن چه را در ابتدا آوردی از تو پیشتر نبود، و هر آن چه را در مرحلههای بعد خلق کردی تو را ناتوان نکرد، و هر آن چه را انجام دادی، با حکمت و علمت اجرا کردی. تو را حمد و تسبیح میگویم، ای پروردگار ما مبارک گشتی و ستایشت رفیع شد.
خدایا بر محمد صلّی الله علیه و آله، بنده و فرستاده و پیامبرت درود فرست، و او را با بزرگواریات بر تمامی خلقت برتری بده، و برترین فضیلتها را خاص او قرار ده، و او را به بهترین جایگاه بزرگواران و شرافتمندانهترین مهربانیات در میان نزدیکانت و مقام عالی بلندمرتبگان برسان.
خدایا با علو و فضیلت خود، شفاعت در بهشت را به او عطا کن، و با برترین بزرگواری، او را به قرب خود برسان تا نعمت بر او تمام گردد، و مخلوقات او را بسیار یاد کنند، و ما را از همراهان او قرار ده که بر پشتیهایی در مقابل پدرمان ابراهیم تکیه زدهایم، آمین ای معبود حق و ای پروردگار جهانیان.
خدایا از تو میخواهم به نامت که آن را بر موسی در لوحها نازل فرمودی، و به نامت که بر آسمانها قرار دادی، پس آسمانها در بالا قرار گرفت، و بر زمین قرار دادی، پس در جایگاه خود قرار گرفت، و بر کوهها قرار دادی، پس استوار گردید، و به حق محمد صلّی الله علیه و آله پیامبرت و ابراهیم دوستت، و موسی مناجات کننده ات، و عیسی کلام و روحت؛ و از تو میخواهم به تورات موسی و انجیل عیسی و زبور داوود و قرآن محمد صلّی الله علیه و آله، بر او و تمامی پیامبرانت درود فرست، و به هر وحی که نازل نمودی و هر قضایی که حکم کردی، و کتابی که نازل نمودی، ای معبود حق آشکار و نور نورانی، که نعمت را بر من تمام بگردانی و عاقبت مرا در تمامی امور نیک بگردانی. من تنها بنده تو و فرزند بنده توام، و جان من به دست تو است، و در قبضه قدرت تو تغییر حالت میدهم، بی آن که یارای مقابله و یا امتناع داشته باشم، و در برابر خودم ناتوانم و مردم هم یارای کاری برای مرا ندارند، و نه خانوادهای مرا کافی است و نه مالی فدیه و قربانی من میشود و نه کاری مرا نجات میدهد و نه نیرویی دارم که با آن پیروز گردم، و من پاک از گناهان نیستم که عذر و بهانهای بیاورم، و گناهان من بسیار شد، پس با عفو و بخششت در این شب مرا بیامرز، به خاطر آن چه بر نفسم انجام دادم، و تا آن گاه که مرا در این دنیا باقی نگه میداری، قوتم عطا کن و تا آن گاه که زنده نگه میداری، اصلاحم کن و بر آنچه مسئولیتم داده ای یاریام کن و در آنچه امتحانم کرده ای صبر و در آنچه به من داده ای شکر و در روزیام برکت عطا کن.
خدایا در روز مرگم، خود دلایلم را به من القا کن، و اعمالم را همچون حسرت به من نشان مده، و روز دیدارت مرا با راز درونم رسوا مکن و مرا با بدیهایم و بلایت در هنگام داوری خوار مفرما، و میان من و خود را نیکو بگردان، و رغبت و علاقه مرا به تقوایت قرار ده، و مرا کفایت کن از ترس روز قیامت، و آن چه از امر دنیا و آخرت من از همّ و غمّ من است و یا از همّ و غمّ من نیست و تو از من بدان آگاه تری، و مرا بر آن چه بر من چیره شده و نشده یاری بفرمای، زیرا همه چیز به دست تو است، مرا کافی باش و مرا هدایت کن و اندیشهام را نیکو بگردان، و مرا به بهشت وارد کن، و مرا با آنجا آشنا کن، و مرا به کسانی که بهتر از من هستند، ملحق کن، و همراهی پیامبران و راستگویان و شهدا و صالحان را روزی من کن، و چه خوب همراهانی هستند، تو معبود حق هستی ای پروردگار جهانیان، و خداوند بر سرورمان، فرستادهاش محمد، پیامبر و آل پاک و مطهرش درود و رحمت فرستد. - 1. البلد الأمین: 125-127. مصباح کفعمی: 121-123. مصباح المتهجد شیخ طوسی: 327-329 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ، وَ الْمَجْمُوعُ،: دُعَاءُ یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ لِعَلِیٍّ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَرْضَاتُهُ فِی الطَّلَبِ إِلَیْهِ وَ الْتِمَاسِ مَا لَدَیْهِ وَ سَخَطُهُ فِی تَرْکِ الْإِلْحَاحِ فِی الْمَسْأَلَةِ عَلَیْهِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ شَاهِدِ کُلِّ نَجْوَی بِعِلْمِهِ وَ مُبَایِنِ کُلِّ جِسْمٍ بِنَفْسِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الَّذِی لَا یُدْرَکُ بِالْعُیُونِ وَ الْأَبْصَارِ وَ لَا یُجْهَلُ بِالْعُقُولِ وَ الْأَلْبَابِ وَ لَا یَخْلُو مِنَ الضَّمِیرِ وَ یَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ الْمُتَجَلِّلُ عَنْ صِفَاتِ الْمَخْلُوقِینَ الْمُطَّلِعُ عَلَی مَا فِی قُلُوبِ الْخَلَائِقِ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ مَنْ لَا یَمَلُّ دُعَاءَ رَبِّهِ وَ أَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ تَضَرُّعَ غَرِیقٍ یَرْجُو کَشْفَ کَرْبِهِ وَ أَبْتَهِلُ إِلَیْکَ ابْتِهَالَ تَائِبٍ مِنْ ذُنُوبِهِ وَ أَنْتَ الرَّءُوفُ الَّذِی مَلَکْتَ الْخَلَائِقَ کُلَّهُمْ وَ فَطَرْتَهُمْ أَجْنَاساً مُخْتَلِفَاتِ الْأَلْوَانِ وَ الْأَقْدَارِ عَلَی مَشِیَّتِکَ وَ قَدَّرْتَ آجَالَهُمْ وَ أَدْرَرْتَ أَرْزَاقَهُمْ فَلَمْ یَتَعَاظَمْکَ خَلْقُ خَلْقٍ حَتَّی کَوَّنْتَهُ کَمَا شِئْتَ مُخْتَلِفاً مِمَّا شِئْتَ فَتَعَالَیْتَ وَ تَجَبَّرْتَ عَنِ اتِّخَاذِ وَزِیرٍ وَ تَعَزَّزْتَ مِنْ مُؤَامَرَةِ شَرِیکٍ وَ تَنَزَّهْتَ عَنِ اتِّخَاذِ الْأَبْنَاءِ وَ تَقَدَّسْتَ عَنْ مُلَامَسَةِ النِّسَاءِ فَلَیْسَتِ الْأَبْصَارُ بِمُدْرِکَةٍ
ص: 193
لَکَ وَ لَا الْأَوْهَامُ وَاقِعَةٍ عَلَیْکَ وَ لَیْسَ لَکَ شَرِیکٌ وَ لَا نِدٌّ وَ لَا عَدِیلٌ وَ لَا شَبِیهٌ وَ لَا نَظِیرٌ أَنْتَ الْفَرْدُ الْوَاحِدُ الدَّائِمُ الْأَوَّلُ الْآخِرُ وَ الْعَالِمُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الْقَائِمُ الَّذِی لَمْ تَلِدْ وَ لَمْ تُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَکَ کُفُواً أَحَدٌ لَمْ تُوصَفْ بِوَصْفٍ وَ لَمْ تُدْرَکْ بِوَهْمٍ وَ لَا یُغَیِّرُکَ فِی مَرِّ
الدُّهُورِ صَرْفٌ کُنْتَ أَزَلِیّاً لَمْ تَزَلْ وَ لَا تَزَالُ وَ عِلْمُکَ بِالْأَشْیَاءِ فِی الْخَفَاءِ کَعِلْمِکَ بِهَا فِی الْإِجْهَارِ وَ الْإِعْلَانِ فَیَا مَنْ ذَلَّ لِعَظَمَتِهِ الْعُظَمَاءُ وَ خَضَعَتْ لِعِزَّتِهِ الرُّؤَسَاءُ وَ مَنْ کَلَّتْ عَنْ بُلُوغِ ذَاتِهِ أَلْسُنُ الْبُلَغَاءِ وَ مَنْ أَحْکَمَ تَدْبِیرَ الْأَشْیَاءِ وَ اسْتَعْجَمَتْ عَنْ إِدْرَاکِهِ عِبَارَةُ عُلُومِ الْعُلَمَاءِ أَ تُعَذِّبُنِی بِالنَّارِ وَ أَنْتَ أَمَلِی أَوْ تُسَلِّطُهَا عَلَیَّ بَعْدَ إِقْرَارِی لَکَ بِالتَّوْحِیدِ وَ خُضُوعِی وَ خُشُوعِی لَکَ بِالسُّجُودِ أَوْ تُلَجْلِجُ لِسَانِی فِی الْمَوْقِفِ وَ قَدْ مَهَّدْتَ لِی بِمَنِّکَ سُبُلَ الْوُصُولِ إِلَی التَّحْمِیدِ وَ التَّسْبِیحِ وَ التَّمْجِیدِ فَیَا غَایَةَ الطَّالِبِینَ وَ أَمْنَ الْخَائِفِینَ وَ عِمَادَ الْمَلْهُوفِینَ وَ غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ وَ جَارَ الْمُسْتَجِیرِینَ وَ کَاشِفَ ضُرِّ الْمَکْرُوبِینَ وَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ دَیَّانَ یَوْمِ الدِّینِ وَ أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تُبْ عَلَیَّ وَ أَلْبِسْنِی الْعَافِیَةَ وَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ رِزْقاً وَاسِعاً وَ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ اللَّهُمَّ وَ إِنْ کُنْتَ کَتَبْتَنِی شَقِیّاً عِنْدَکَ فَإِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ بِالْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ الَّتِی لَا یُقَاوِمُهَا مُتَکَبِّرٌ وَ لَا عَظِیمٌ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُحَوِّلَنِی سَعِیداً فَإِنَّکَ تُجْرِی الْأُمُورَ عَلَی إِرَادَتِکَ وَ تُجِیرُ وَ لَا یُجَارُ عَلَیْکَ یَا قَدِیرُ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنْتَ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ الْخَبِیرُ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ فَالْطُفْ بِی فَقَدِیماً لَطُفْتَ بِمُسْرِفٍ عَلَی نَفْسِهِ غَرِیقٍ فِی بُحُورِ خَطِیئَتِهِ أَسْلَمَتْهُ لِلْحُتُوفِ کَثْرَةُ زَلَلِهِ وَ تَطَوَّلْ عَلَیَّ یَا مُتَطَوِّلًا عَلَی الْمُذْنِبِینَ بِالْعَفْوِ وَ الصَّفْحِ فَإِنَّکَ لَمْ تَزَلْ آخِذاً بِالْفَضْلِ وَ الصَّفْحِ عَلَی الْعَاثِرِینَ وَ مَنْ وَجَبَ لَهُ بِاجْتِرَائِهِ عَلَی الْآثَامِ حُلُولُ دَارِ الْبَوَارِ یَا عَالِمَ الْخَفِیَّاتِ وَ الْأَسْرَارِ یَا جَبَّارُ یَا قَهَّارُ وَ مَا أَلْزَمْتَنِیهِ مَوْلَایَ مِنْ فَرْضِ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ وَاجِبِ حُقُوقِهِمْ مِنَ الْإِخْوَانِ وَ الْأَخَوَاتِ فَاحْتَمِلْ ذَلِکَ
ص: 194
عَنِّی إِلَیْهِمْ وَ أَدِّهِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).
**[ترجمه]البلد و المجموع: دعای روز چهارشنبه از امام علی علیه السّلام:
به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد از آن خدایی است که رضایتش در طلب از او است و خواستن از آن چه نزد او است، و غضبش در رها کردن درخواست از او است، و سپاس از آن خدایی است که با علمش هر نجوایی را شاهد است، و با نفسش، با هر جسمی مغایر است، معبودی جز خدای یگانه نیست که با چشمها و دیده ها دیده نمیشود، و با خردها و اندیشهها وجودش انکار نمیشود، و از ضمیر آدمی بیرون نمیرود و به چشم های خائن و آن چه در سینهها پنهان میباشد آگاه است، خداوند بزرگتر است، خدایی که از صفات آفریدهها بالاتر است، و از آن چه در قلبهای تمامی خلق میگذرد آگاه است.
خدایا، از تو همچون کسی درخواست میکنم که از خواندن پروردگارش ملول نمیشود، و همچون غریقی که امید به رفع بلایش دارد، به سوی تو زاری میکنم. و همچون کسی که از گناهانش توبه میکند،از تو درخواست میکنم و تو تنها مهربانی هستی که مالک تمامی مخلوقاتی، و آن ها را با انواع و رنگها و اندازه های مختلف خلق کردی، و مرگشان را مقدّر کردی، و روزیهایشان را به سویشان نازل نمودی، و خلقت آفریدهای بر تو سنگین نیامد، و آن را همان گونه که خواستی، متفاوت با آن چه خلق نمودهای به وجود آوردی، پس بلندمرتبه گشتی و از انتخاب وزیری برای خود امتناع ورزیدی، و قوی تر از آن گشتی که شریکی داشته باشی، و از داشتن فرزندان، پاک و منزّه گشتی، و از داشتن همسر مبرّی گشتی. پس چشمها یارای دیدن، فکرها یارای تصور تو را ندارند، و برای تو شریک و همتا و مانند و شبیه و نظیری نیست.
تو تنهای یکتای جاودان اول و آخری، و دانای یکتای بی نیاز جاودان که نزاییده و زاده نشده است و همتایی برایت نیست، با صفتی وصف نشده و با اندیشه ای درک نشده است، و با گذشت روزگاران، تغییرات تو را تغییر نمیدهد، و ازلی بودهای و همچنان هستی و خواهی بود، علم تو به همه چیز در خفا و پنهان، همچون علم تو است به آن ها در پیدا و آشکار. ای کسی که بزرگان در برابر عظمت او مطیع شدند، و رؤسا در برابر عزت او متواضع شدند، و ای کسی که زبان بلیغان از بیان ذاتش عاجز گشت، و ای کسی که در تدبیر امور خردمندانه بود، و علوم دانشمندان از درک او ناتوان گشت، آیا مرا با آتش عذاب می کنی و حال آن که تو امید منی؟ و آیا پس از اقرار به وحدانیتت و خضوع و خشوعم در سجده بر تو، آتش را بر من مسلط میگردانی؟ یا زبان مرا در آن جا به ضرر من به سخن درمیآوری و حال آن که با منتت بر من، راه های وصول به حمد و سبحان و مجدت را گشادهای؟
ای نهایت درخواستکنندگان و امنیت انسانهای ترسیده و امید مشتاقان و فریادرس بیچارگان و پناه بیپناهان و رفع کننده بلای مصیبتدیدگان و پروردگار جهانیان و حاکم روز جزا و مهربانترین مهربانان، بر محمد و خاندان او درود فرست و توبه مرا بپذیر و لباس عافیت بر من بپوشان و از فضلت روزی گستردهای به من عطا کن و ما را از توبهکنندگان قرار ده.
خدایا، اگر من نزد تو بدبخت هستم، پس به پایههای عزت عرشت و به کبریا و عظمتی که هیچ بزرگ و عظیمی در برابر آن یارای ایستادگی ندارد، از تو میخواهم که بر محمد و آل او درود فرستی و مرا نزد خود خوشبخت بگردانی، زیرا همان گونه که بخواهی امور را جاری می کنی، پناه میدهی و کسی تو را پناه نمیدهد، ای توانا و تو بر هر چیزی توانایی، و تو تنها رئوف و مهربان و آگاهی، به آن چه در نفسم میگذرد علم داری، و من به آنچه در نفست میگذرد علم ندارم. به یقین تنها تو به غیب آگاهی، پس بر من لطف کن، همانگونه که پیش از این به کسی که بر نفس خود زیادهروی کرده بود و در دریاهای گناهانش غرق میشد، و با زیادی لغزشهایش او را به مرگ سپردی، لطف کردی و با عفو و گذشتت بر من رحمت فراوان بنمای، ای رحمتکننده بر گناهکاران، زیرا تو همچنان با کسانی که دچار لغزش میشوند، و کسانی که با ارتکاب گناهانشان، سرای نابودی بر آنها واجب میشود، با فضل و گذشت برخورد میکنی.
ای آن که به پنهانها و اسرار عالمی، ای جبّار و ای پیروز و ای مولای من، وظایفی که از حقوق پدران و مادران و برادران و خواهران بر من واجب نمودی، از من به عهده بگیر و به من کمک کن آن ها را به جای بیاورم ای صاحب جلال و کرامت، و مردان و زنان مؤمن را بیامرز، به یقین تو بر هر چیز توانایی. - 1. البلد الأمین: 127-128 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِیَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ قَبْلَ کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ أَنْتَ بَعْدَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ أَنْتَ وَارِثُ کُلِّ شَیْ ءٍ أَحْصَی عِلْمُکَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ أَحَاطَتْ قُدْرَتُکَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ فَلَیْسَ یُعْجِزُکَ شَیْ ءٌ وَ لَا یَتَوَارَی مِنْکَ شَیْ ءٌ خَشَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِاسْمِکَ وَ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِمُلْکِکَ وَ اعْتَرَفَ کُلُّ شَیْ ءٍ بِقُدْرَتِکَ اللَّهُمَّ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ قَدْرَکَ وَ لَا یَشْکُرُ أَحَدٌ حَقَّ شُکْرِکَ وَ لَا تَهْتَدِی الْعُقُولُ (2)
لِصِفَتِکَ لَا یَدْرِی شَیْ ءٌ کَیْفَ أَنْتَ غَیْرَ أَنَّکَ کَمَا نَعَتَّ نَفْسَکَ حَارَتِ الْأَبْصَارُ دُونَکَ وَ کَلَّتِ الْأَلْسُنُ عَنْکَ وَ انْتَهَتِ الْعُقُولُ دُونَکَ وَ ضَلَّتِ الْأَحْلَامُ فِیکَ تَعَالَیْتَ بِقُدْرَتِکَ وَ عَلَوْتَ بِسُلْطَانِکَ وَ قَدَرْتَ بِجَبَرُوتِکَ وَ قَهَرْتَ عِبَادَکَ اللَّهُمَّ وَ أَدْرَکْتَ الْأَبْصَارَ وَ أَحْصَیْتَ الْأَعْمَالَ وَ أَخَذْتَ بِالنَّوَاصِی وَ وَجِلَتْ دُونَکَ الْقُلُوبُ-(3)
اللَّهُمَّ فَأَمَّا الَّذِی نَرَی مِنْ خَلْقِکَ فَیَهُولُنَا مِنْ مُلْکِکَ وَ یُعْجِبُنَا مِنْ قُدْرَتِکَ وَ مَا نَصِفُ مِنْ سُلْطَانِکَ فَدَلِیلٌ فِیمَا یَغِیبُ عَنَّا مِنْهُ وَ قَصُرَ فَهْمُنَا عَنْهُ وَ انْتَهَتْ عُقُولُنَا دُونَهُ وَ حَالَتِ الْغُیُوبُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ اللَّهُمَّ أَشَدُّ خَلْقِکَ خَشْیَةً لَکَ أَعْلَمُهُمْ بِکَ وَ أَفْضَلُ خَلْقِکَ بِکَ عِلْماً أَخْوَفُهُمْ لَکَ وَ أَطْوَعُ خَلْقِکَ لَکَ أَقْرَبُهُمْ مِنْکَ وَ أَشَدُّ خَلْقِکَ لَکَ إِعْظَاماً أَدْنَاهُمْ إِلَیْکَ لَا عِلْمَ إِلَّا خَشْیَتُکَ وَ لَا حِلْمَ (4)
إِلَّا الْإِیمَانُ بِکَ لَیْسَ لِمَنْ لَمْ یَخْشَکَ عِلْمٌ وَ لَا لِمَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِکَ حِلْمٌ وَ کَیْفَ لَا تَعْلَمُ مَا خَلَقْتَ وَ تَحْفَظُ مَا قَدَّرْتَ وَ تَفْهَمُ مَا ذَرَأْتَ وَ تَقْهَرُ مَا ذَلَّلْتَ وَ
ص: 195
تَقْدِرُ عَلَی مَا تَشَاءُ وَ بَدْءُ کُلِّ شَیْ ءٍ مِنْکَ وَ مُنْتَهَی کُلِّ شَیْ ءٍ إِلَیْکَ وَ قِوَامُ کُلِّ شَیْ ءٍ بِکَ وَ رِزْقُ کُلِّ شَیْ ءٍ عَلَیْکَ وَ لَا یَنْقُصُ سُلْطَانَکَ مَنْ عَصَاکَ وَ لَا یَزِیدُ فِی مُلْکِکَ مَنْ أَطَاعَکَ وَ لَا یَرُدُّ أَمْرَکَ مَنْ سَخِطَ قَضَاءَکَ وَ لَا یَمْتَنِعُ مِنْکَ مَنْ تَوَلَّی غَیْرَکَ کُلُّ سِرٍّ عِنْدَکَ عَلَانِیَةٌ وَ کُلُّ غَیْبٍ عِنْدَکَ شَهَادَةٌ تَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ وَ تُحْیِی الْمَوْتَی وَ تُمِیتُ الْأَحْیَاءَ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَلِکُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ لَیْسَ یَمْنَعُکَ عِزُّ سُلْطَانِکَ وَ لَا عِظَمُ شَأْنِکِ وَ لَا ارْتِفَاعُ مَکَانِکَ وَ لَا شِدَّةُ جَبَرُوتِکَ مِنْ أَنْ تُحْصِیَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ تَشْهَدَ کُلَّ نَجْوَی وَ تَعْلَمَ مَا فِی الْأَرْحَامِ وَ تَطَّلِعَ عَلَی مَا فِی الْقُلُوبِ اللَّهُمَّ لَمْ یَکُنْ قَبْلَکَ شَیْ ءٌ وَ أَمْرُ کُلِّ شَیْ ءٍ بِیَدِکَ وَ لَا یَفْعَلْ مَا یَشَاءُ غَیْرُکَ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجْهَکَ رَحِیمٌ فِی قُدْرَتِکَ عَالٍ فِی دُنُوِّکَ قَرِیبٌ فِی ارْتِفَاعِکَ لَطِیفٌ فِی جَلَالِکَ لَیْسَ یَشْغَلُکَ شَیْ ءٌ عَنْ شَیْ ءٍ وَ لَا یَسْتَتِرُ عَنْکَ شَیْ ءٌ عِلْمُکَ فِی السِّرِّ کَعِلْمِکَ فِی الْعَلَانِیَةِ وَ قُدْرَتُکَ عَلَی مَا تَقْضِی کَقُدْرَتِکَ عَلَی مَا قَضَیْتَ وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً وَ مَلَأْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَظَمَةً وَ أَخَذْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ بِقُدْرَةٍ وَ مَا قَضَیْتَ فَهُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ لَا تُسْبَقُ إِنْ طَلَبْتَ وَ لَا تَقْصُرُ إِنْ أَرَدْتَ مُنْتَهًی دُونَ مَا تَشَاءُ وَ لَا تَقْصُرُ قُدْرَتُکَ عَمَّا تُرِیدُهُ عَلَوْتَ فِی دُونِکَ وَ دَنَوْتَ فِی عُلُوِّکَ وَ لَطُفْتَ فِی جَلَالِکَ وَ جَلَلْتَ فِی لُطْفِکَ وَ لَا نَفَادَ لِمُلْکِکَ وَ لَا مُنْتَهَی لِعَظَمَتِکَ وَ لَا مِقْیَاسَ لِجَبَرُوتِکَ وَ لَا اسْتِحْرَازَ مِنْ قُدْرَتِکَ اللَّهُمَّ فَأَنْتَ الْأَبَدُ بِلَا أَمَدٍ وَ الْمَدْعُوُّ فَلَا مَنْجَی مِنْکَ وَ الْمُنْتَهَی فَلَا مَحِیصَ عَنْکَ وَ الْوَارِثُ فَلَا مَقْصَرَ دُونَکَ (1)
أَنْتَ الْحَقُّ الْمُبِینُ وَ النُّورُ الْمُنِیرُ وَ الْقُدُّوسُ الْعَظِیمُ وَارِثُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ حَیَاةُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مَصِیرُ کُلِّ شَیْ ءٍ مَیِّتٍ وَ شَاهِدُ کُلِّ غَائِبٍ وَ وَلِیُّ تَدْبِیرِ الْأُمُورِ اللَّهُمَّ بِیَدِکَ نَاصِیَةُ کُلِّ دَابَّةٍ وَ إِلَیْکَ مَرَدُّ کُلِّ نَسَمَةٍ وَ بِإِذْنِکَ تَسْقُطُ کُلُ
ص: 196
وَرَقَةٍ وَ لَا یَعْزُبُ عَنْکَ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ اللَّهُمَّ فَتَتَّ أَبْصَارَ الْمَلَائِکَةِ وَ عِلْمَ النَّبِیِّینَ وَ عُقُولَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ وَ فَهْمَ خِیَرَتِکَ مِنْ عِبَادِکَ فِی مَعْرِفَةِ ذَاتِکَ وَ حَقِیقَةِ صِفَاتِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ الْقَائِمِ بِحُجَّتِکَ وَ الذَّابِّ عَنْ حَرَمِکَ وَ النَّاصِحِ لِعِبَادِکَ فِیکَ وَ الصَّابِرِ عَلَی الْأَذَی وَ التَّکْذِیبِ فِی جَنْبِکَ وَ الْمُبَلِّغِ رِسَالاتِکَ فَإِنَّهُ قَدْ أَدَّی الْأَمَانَةَ وَ مَنَحَ النَّصِیحَةَ وَ حَمَلَ عَلَی الْمَحَجَّةِ وَ کَابَدَ الْعُسْرَةَ وَ الشِّدَّةَ فِیمَا کَانَ یَلْقَی مِنْ جُهَّالِ قَوْمِهِ اللَّهُمَّ فَأَعْطِهِ بِکُلِّ مَنْقَبَةٍ مِنْ مَنَاقِبِهِ وَ کُلِّ ضَرِیبَةٍ مِنْ ضَرَائِبِهِ وَ حَالٍ مِنْ أَحْوَالِهِ وَ مَنْزِلَةٍ مِنْ مَنَازِلِهِ رَأَیْتَهُ لَکَ فِیهَا نَاصِراً وَ عَلَی مَکْرُوهِ بَلَائِکَ صَابِراً خَصَائِصَ مِنْ عَطَائِکَ وَ فَضَائِلَ مِنْ حِبَائِکَ تَسُرُّ بِهَا نَفْسَهُ وَ تُکْرِمُ بِهَا وَجْهَهُ وَ تَرْفَعُ بِهَا مَقَامَهُ وَ تُعْلِی بِهَا شَرَفَهُ عَلَی الْقُوَّامِ بِقِسْطِکَ وَ الذَّابِّینَ عَنْ حَرَمِکَ-(1) وَ الدُّعَاةِ إِلَیْکَ وَ الْأَدِلَّاءِ عَلَیْکَ مِنَ الْمُنْتَجَبِینَ الْکِرَامِ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ حَتَّی لَا تَبْقَی مَکْرُمَةٌ(2)
وَ لَا حِبَاءٌ مِنْ حِبَائِکَ جَعَلْتَهُمَا مِنْکَ نُزُلًا لِمَلَکٍ مُقَرَّبٍ مُفَضَّلٍ أَوْ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ إِلَّا خَصَصْتَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مَنْ ذَلِکَ بِمَکَارِمِهِ بِحَیْثُ لَا یَلْحَقُهُ لَاحِقٌ وَ لَا یَسْمُو إِلَیْهِ سَامٍ وَ لَایَطْمَعُ أَنْ یُدْرِکَهُ طَالِبٌ وَ حَتَّی لَا یَبْقَی مَلَکٌ مُقَرَّبٌ مُکَرَّمٌ مُفَضَّلٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لَا مُؤْمِنٌ صَالِحٌ وَ لَا فَاجِرٌ طَالِحٌ وَ لَا شَیْطَانٌ مَرِیدٌ وَ لَا خَلْقٌ فِیمَا بَیْنَ ذَلِکَ شَهِیدٌ إِلَّا عَرَّفْتَهُ مَنْزَلَةَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ مِنْکَ وَ کَرَامَتَهُ عَلَیْکَ وَ خَاصَّتَهُ لَدَیْکَ ثُمَّ جَعَلْتَ خَالِصَ الصَّلَوَاتِ مِنْکَ وَ مِنْ مَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ الْمُصْطَفَیْنَ مِنْ رُسُلِکَ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَرَحَّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ
ص: 197
وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ امْنُنْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا مَنَنْتَ عَلَی مُوسَی وَ هَارُونَ وَ سَلِّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا سَلَّمْتَ عَلَی نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَوْرِدْ عَلَیْهِ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ وَ أَزْوَاجِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَصْحَابِهِ وَ أُمَّتِهِ مَنْ تُقِرُّ بِهِ عَیْنَهُ وَ اجْعَلْنِی اللَّهُمَّ مِنْهُمْ وَ مِمَّنْ تَسْقِیهِ بِکَأْسِهِ وَ تُورِدُنَا حَوْضَهُ وَ تَحْشُرُنَا فِی زُمْرَتِهِ وَ تَحْتَ لِوَائِهِ وَ تُدْخِلُنَا فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ تُخْرِجُنَا مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی کُلِّ عَافِیَةٍ وَ بَلَاءٍ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی کُلِّ شِدَّةٍ وَ رَخَاءٍ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی کُلِّ مَثْوًی وَ مُنْقَلَبٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْیِنِی مَحْیَاهُمْ وَ أَمِتْنِی مَمَاتَهُمْ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی الْمَوَاطِنِ کُلِّهَا وَ الْمَوَاقِفِ کُلِّهَا وَ الْمَشَاهِدِ کُلِّهَا وَ أَفْنِنِی خَیْرَ الْفَنَاءِ إِذَا أَفْنَیْتَنِی عَلَی مُوَالاتِکَ وَ مُوَالاةِ أَوْلِیَائِکَ وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِکَ وَ الرَّغْبَةِ إِلَیْکَ وَ الرَّهْبَةِ مِنْکَ وَ الْخُشُوعِ لَکَ وَ الْوَفَاءِ بِعَهْدِکَ وَ التَّصْدِیقِ بِکِتَابِکَ وَ الِاتِّبَاعِ لِسُنَّةِ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاةً تُبَلِّغُهُمْ بِهَا رِضْوَانَکَ وَ الْجَنَّةَ وَ تُدْخِلُنَا مَعَهُمْ فِی کَرَامَتِکَ وَ تُنَجِّینَا بِهِمْ مِنْ سَخَطِکَ وَ النَّارِ یَا حَابِسَ یَدَیْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ ذَبْحِ ابْنِهِ وَ هُمَا یَتَنَاجَیَانِ أَلْطَفَ الْأَشْیَاءِ یَا بُنَیَّ وَ یَا أَبَتَاهْ یَا مُقَیِّضَ الرَّکْبِ لِیُوسُفَ فِی الْبَلَدِ الْقَفْرِ وَ غَیَابَةِ الْجُبِّ وَ جَاعِلَهُ بَعْدَ الْعُبُودِیَّةِ نَبِیّاً مَلِکاً یَا مَنْ سَمِعَ الْهَمْسَ مِنْ ذِی النُّونِ فِی بَطْنِ الْحُوتِ فِی الظُّلُمَاتِ الثَّلَاثِ ظُلْمَةِ اللَّیْلِ وَ ظُلْمَةِ قَعْرِ الْبَحْرِ وَ ظُلْمَةِ بِطْنِ الْحُوتِ یَا کَاشِفَ ضُرِّ أَیُّوبَ یَا رَاحِمَ عَبْرَةِ دَاوُدَ یَا رَادَّ حُزْنِ یَعْقُوبَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ یَا مُنَفِّسَ هَمِّ الْمَهْمُومِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْشِفْ عَنَّا کُلَّ ضُرٍّ وَ نَفِّسْ عَنَّا کُلَّ هَمٍّ وَ فَرِّجْ عَنَّا کُلَّ غَمٍّ وَ اکْفِنَا کُلَّ مَئُونَةٍ وَ أَجِبْ لَنَا کُلَّ دَعْوَةٍ وَ اقْضِ لَنَا کُلَّ حَاجَةٍ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی ذَنْبِی وَ وَسِّعْ لِی فِی رِزْقِی وَ خُلُقِی وَ طَیِّبْ لِی کَسْبِی وَ قَنِّعْنِی بِمَا رَزَقْتَنِی وَ لَا تَذْهَبْ بِنَفْسِی إِلَی شَیْ ءٍ صَرَفْتَهُ عَنِّی اللَّهُمَ
ص: 198
إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ النِّسْیَانِ وَ الْکَسَلِ (1) وَ التَّوَانِی فِی طَاعَتِکَ وَ الْفَشَلِ وَ مِنْ عَذَابِکَ الْأَدْنَی عَذَابِ الْقَبْرِ وَ عَذَابِکَ الْأَکْبَرِ وَ لَا تَجْعَلْ فُؤَادِی فَارِغاً مِمَّا أَقُولُ وَ اجْعَلْ لَیْلَکَ وَ نَهَارَکَ بَرَکَاتٍ مِنْکَ عَلَیَّ وَ اجْعَلْ سَعْیِی عِنْدَکَ مَشْکُوراً أَسْأَلُکَ مِنْ صَالِحِ مَا فِی أَیْدِی
الْعِبَادِ مِنَ الْأَمَانَةِ وَ الْإِیمَانِ وَ التَّقْوَی وَ الزَّکَاةِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ اللَّهُمَّ مُثَبِّتَ الْقُلُوبِ (2)
ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ-(3) وَ اجْعَلْ وَسِیلَتِی إِلَیْکَ وَ رَغْبَتِی فِیمَا عِنْدَکَ وَ اجْعَلْ ثَوَابَ عَمَلِی رِضَاکَ وَ أَعْطِ نَفْسِی سُؤْلَهَا وَ مُنَاهَا وَ زَکِّهَا أَنْتَ خَیْرُ(4)
مَنْ زَکَّاهَا وَ أَنْتَ وَلِیُّهَا وَ مَوْلَاهَا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ آمِنْ رَوْعَتِی وَ اقْضِ دَیْنِی وَ اغْفِرْ لِی ذَنْبِی وَ وَسِّعْ لِی فِی قَبْرِی وَ بَارِکْ لِی فِیمَا رَزَقْتَنِی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ الْهُدَی وَ التَّقْوَی وَ الْیَقِینَ وَ الْعَفَافَ وَ الْغِنَی وَ الْعَمَلَ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ أَسْأَلُکَ الشُّکْرَ وَ الْمُعَافَاةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ خَیْرِ عِبَادِکَ عَمَلًا وَ خَیْرَهُمْ أَمَلًا وَ خَیْرَهُمْ حَیَاةً وَ خَیْرَهُمْ مَوْتاً وَ مَنِ اسْتَعْمَلْتَهُمْ بِرَحْمَتِکَ-(5) وَ تَوَفَّیْتَهُمْ بِرَحْمَتِکَ وَ رِضْوَانِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَ الرَّحْمَةَ وَ الْعَافِیَةَ فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ وَ تَرْکَ الْمُنْکَرَاتِ وَ حُبَّ الْمَسَاکِینِ
ص: 199
وَ أَنْ تَغْفِرَ لِی وَ تَرْحَمَنِی وَ تَتُوبَ عَلَیَّ وَ إِذَا أَنْزَلْتَ بِالْأَرْضِ فِتْنَةً فَاقْلِبْنِی (1)
غَیْرَ مَفْتُونٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنَ الْخَیْرِ کُلَّهُ عَاجِلَهُ وَ آجِلَهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّرِّ کُلَّهُ عَاجِلَهُ وَ آجِلَهُ وَ افْتَحْ لِی بِخَیْرٍ وَ اخْتِمْ لِی بِخَیْرٍ وَ آتِنِی فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنِی عَذَابَ النَّارِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَیَّ إِنَّکَ أَنْتَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ (2).
**[ترجمه]المتهجد و البلد و الاختیار: دعای دیگر روز چهارشنبه: به نام خداوند بخشنده مهربان. خدایا حمد از آن تو است پیش از هر چیزی، هر چیزی را خلق کردی و تو پس از هر چیز باقی هستی، و وارث هر چیزی هستی و علمت هر چیزی را برشمرده است، و قدرتت به هر چیزی احاطه دارد، پس چیزی تو را ناتوان نمیکند و چیزی از تو پنهان نمیشود، هر چیزی در برابر نام تو خاشع شده است، و هر چیزی در برابر ملکت مطیع شده است، و هر چیزی به قدرتت اعتراف کرده است.
خدایا احدی قدر تو را نمیداند، و احدی حق شکرت را به جا نمیآورد. خردها به وصف تو نمیرسند، کسی نمیداند تو چگونهای، اما آنگونه که خود را وصف نمودهای، چشمها در برابر تو متحیر شدهاند، و زبانها از بیان تو عاجز شدهاند، و خردها بدان نرسیدهاند و رؤیاها در تصور تو گمراه گشت، و با قدرتت بلندمرتبه گشتی، و با پادشاهیات علو یافتی، و با جبروتت قادر شدی و بر بندگانت مسلط گشتی. خدایا تو به دیدهها آگاهی و اعمال را برشمردی و بر جان ها مسلط شدی، و قلبها در برابر تو به هراس افتاد.
خدایا آن چه از خلقت میبینیم، ما را از ملکت میترساند، و در برابر قدرتت دچار شگفتی میکند، و آنچه از پادشاهیات وصف میکنیم، ما را به آن چه از دیدگانمان غایب است و فهم ما از درکش عاجز است، و خردهای ما بدان نرسید و غیب در میان ما و آن حائل شده است، راهنمایی میکند.
خدایا، هر کس که از تو بیشتر میهراسد، به تو آگاهتر است، و هر کس به تو آگاهتر است، از تو بیشتر میترسد، و هر کس در برابر تو مطیعتر است، به تو نزدیکتر است، و هر کس تو را بزرگتر بداند، به تو نزدیکتر است. علمی جز ترس از تو و بردباری جز ایمان به تو نیست. کسی که از تو نمیترسد علمی ندارد، و کسی که به تو ایمان ندارد، بردبار نیست. و چگونه ممکن است به آن چه آفریدی علم نداشته باشی، و آن چه را تقدیر کردهای حافظش نباشی، و آن چه بسیاری را پراکنده کردی بدان درک نداشته باشی، و بر آن چه مطیع خود کردی تسلط نداشته باشی و بر آن چه بخواهی توانا نباشی؟ و حال آن که آغاز هر چیزی از تو و پایان هر چیزی به سوی تو و پایداری هر چیزی از تو و روزی هر چیزی از جانب تو است. و هر کس تو را عصیان کند از قدرتت نمیکاهد، و هر کس تو را اطاعت کند به توانمندی تو نمیافزاید، و هر کس از قضاوتت خشمگین گردد، حکمت را بازنمیگرداند، و هر کس غیر تو را به ولایت بپذیرد، مانع از ولایتت نمیشود.
هر رازی نزد تو آشکار و هر غیبی نزد تو پیدا است. به چشم های خائن و آن چه در سینهها پنهان است آگاهی. مردگان را زنده میکنی و زندهها را میمیرانی، نور آسمانها و زمین و مالک دنیا و آخرتی. عزت پادشاهیات و عظمت شأنت و علو مقامت و قدرت جبروتت مانع از این نمیشود که هر چیزی را برشمری و بر هر نجوایی آگاه باشی و به آن چه در رحمها است عالم باشی و بر آن چه در قلبها است آگاه باشی.
خدایا قبل از تو چیزی نبود و امر هر چیزی به دست تو است، و تنها تو هر آن چه بخواهی را انجام میدهی، و همه چیز جز تو نابودشدنی است. با وجود قدرتت مهربانی، و با وجود بالا بودنت نزدیکی، و با وجود بلندمرتبگیات نزدیکی و با وجود جلالت لطیفی. چیزی موجب فراموشی تو نسبت به چیز دیگر نمیشود، و چیزی از تو پنهان نمیماند، و علمت به پنهان، همچون علمت به آشکار است، و تواناییات بر آن چه انجام میدهی، همچون تواناییات بر آن چیزی است که انجام دادهای. رحمتت همه چیز را دربرگرفت، و عظمتت همه چیز را احاطه کرد، و هر چیزی را با قدرتت به دست گرفتی و قضاوتت همان حق آشکار است، ای مهربانترین مهربانان.
خدایا، اگر بخواهی، از انتهای آن چه بخواهی، بیشتر و یا کمتر از آن نمیروی، و قدرتت برای آن چه بخواهی کم نیست. با وجود نزدیکیات بلند مرتبه شدی، و با وجود علوت نزدیکی. با وجود جلالت لطیف گشتی و با وجود لطافتت جلال یافتی، و ملکت را پایانی نیست و عظمتت را انتهایی نیست، و جبروتت را اندازهای نیست، پناهگاهی بیرون از قدرتت نیست.
خدایا تو تنها جاویدان بیپایانی، و تو تنها کسی هستی که تو را میخوانند، راه نجاتی از تو نیست، و تنها پایان اموری و گریزی از تو نیست، و تو تنها وارثی، و نهایتی جز تو نیست، تو تنها حق آشکار و نور درخشان و مظهر بزرگواری و وارث اولین و آخرینی و حیات هر چیزی هستی، و محل بازگشت هر مردهای و گواه بر هر غیبی و تدبیر امور به دست تو است.
خدایا، امر هر جنبندهای به دست تو است و بازگشت هر موجود زندهای به سوی تو است، و به اذن تو هر برگی میافتد و مثقال ذرهای از تو پنهان نیست.
خدایا، چشمان فرشتگان و علم پیامبران و خردهای انسانها و جنیان و درک بهترین بندگانت، از شناخت ذات و حقیقت صفاتت قاصر است. خدایا بر محمد بنده، پیامبر و بهترین خلقت که دلیل و برهان تو را به پا داشت، و از حرمت دفاع کرد، و بندگانت را به سوی آن توصیه کرد، و بر اذیت و تکذیب دیگران صبر نمود، و کلامت را بیان نمود، درود فرست، زیرا او امانت را به خوبی نگاه داشت و دیگران را نصیحت کرد و به سوی هدف ترغیب کرد و سختی و رنج را از نادانان قومش تحمل کرد.
پس بارخدایا، به سبب هر نیکی از نیکی هایش و هر خصلتی از خصلتهایش و هر حالی از احوالش و هر جایی از جایگاههایش که او را یاری گر خود و صبور بر بلای سختت یافتی، از بخششها و فضیلتهایی از بخششت به او عطا کن، تا او را بدان شاد بگردانی و او را گرامی بداری و مقامش را رفعت ببخشی و جایگاهش را بر برگزیدگان بزرگوار خلقت از فرزندان آدم که عدل تو را برپا میکردند، و از حرمت دفاع میکردند و مردم را به سوی تو میخواندند، و به سوی تو هدایت میکردند، بالاتر بری تا بدان جا که کردار بزرگمنشانهای و ارمغانی از ارمغانهایت، از ویژگیهای فرشته مقرب و برتر و پیامبر فرستادهای باقی نماند، مگر آن که آن کرامت را به محمد صلّی الله علیه و آله اختصاص داده باشی، به گونه ای که کسی به او ملحق نشود و عالی مرتبهای به او نرسد و خواهانی طمع رسیدن به مقام او را نداشته باشد.
و به گونهای که نه فرشته مقرب بزرگوار برتری و نه پیامبر فرستادهای و نه مؤمن صالحی و نه فاسد شروری و نه شیطان یاغی ای و نه خلقی در میان آنان بماند، مگر این که جایگاه محمد که درود تو بر او و اهل بیتش باد، و بزرگواری و ویژه بودن او نزد تو را به او شناسانده باشی. سپس درود و سلام و تحیت خالص خود و فرشتگان مقربت و پیامبران برگزیدهات و بندگان صالحت را بر محمد و خاندان او فرست.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و محمد صلّی الله علیه و آله و آل او را مبارک بگردان و بر محمد و آل او رحمت فرست، برتر از آن گونه که بر ابراهیم و آل او درود فرستادی و آن ها را مبارک گرداندی و بر آنان رحمت فرستادی، به یقین تو ستودنی و ممتازی. خدایا بر محمد و آل او منت بگذار، همانگونه که بر موسی و هارون منت نهادی و بر محمد و آلش درود فرست، همانگونه که بر نوح در دو جهان درود فرستادی.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و از فرزندان و همسران و اهل بیت و یاران و امتش، کسانی را بر او وارد ساز که چشمانش به دیدن آنها روشن گردد، و خدایا مرا جزء آنان قرار ده و از کسانی که با جامش سیرابشان میکنی و بر حوضش وارد می کنی و ما را در گروه او و در زیر پرچم او قرار ده، و ما را به سوی هر نیکی هدایت کن که محمد صلّی الله علیه و آله و آلش را بدان کار هدایت نمودهای، و مانع ورود ما به هر بدی باش که محمد و آلش را از آن دور ساختهای. سلام و درود و رحمت و برکاتت بر محمد و آل او باد، و مرا همراه با آنها در هر عافیت و بلایی قرار ده و مرا همراه با آنها در هر سختی و آسایشی قرار ده و مرا همراه با آنها در هر اقامتگاه و هر محل بازگشتی قرار ده.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و زندگی و مرگ مرا چون زندگی و مرگ آنان قرار ده، و مرا همراه با آنان در تمامی جاها و تمامی موضعها و تمامی صحنه ها قرار ده. و به هنگام مرگ با بهترین مرگ مرا بمیران، مردنی که با دوستی تو و دوستی اولیائت و دشمنی دشمنانت و رغبت به تو و ترس از تو و خشوع در برابر تو و وفای به عهد تو و تصدیق کتابت و پیروی از سنت پیامبرت صلّی الله علیه و آله همراه باشد.
خدایا بر محمد و آل او درودی فرست که به واسطه آن، آنها را به رضایت و بهشتت برسانی، و ما را به همراه آنان به کرامتت برسانی، و ما را به واسطه آنان از خشمت و آتش نجات دهی، ای آن که دست ابراهیم را از ذبح فرزندش گرفتی، در حالی که آن دو لطیف ترین کلام ها را نجوا میکردند: ای پسرکم و بابای من. ای آن که برای یوسف در سرزمین خشک و خالی و در پنهانیهای چاه قافلهای را رساندی، و او را پس از بردگی، پیامبر و پادشاه قرار دادی. ای آن که نجوای یونس را در شکم ماهی در تاریکیهای سهگانه: تاریکی شب و تاریکی قعر دریا و تاریکی شکم ماهی شنیدی، و ای آن که مصیبت ایوب را رفع کردی و بر اشک داوود رحم نمودی و ای آنکه حزن یعقوب را از او گرفتی. درود خدا بر آنان باد. ای اجابتکننده دعوت بیچارگان و ای تسلادهنده غم اندوهگینان، بر محمد و آل او درود فرست، و هر مصیبتی را از ما دور بگردان، و در هر غمی آرامش بخش ما باش، و هر اندوهی از ما را گشایش عطا کن، و ما را در هر سختی کافی باش، و هر دعایی از ما را اجابت کن، و هر حاجتی از حاجات دنیا و آخرتمان را اجابت کن.
خدایا بر محمد و آلش درود فرست و گناه مرا بیامرز و روزی مرا وسعت ده، و اخلاقم را نیکو بگردان، و کسب و کار مرا پاک بگردان و به آن چه روزی ام می کنی، مرا قانع کن و نفسم را به سوی چیزی که از من دور کردهای مبر. خدایا به تو پناه میبرم از فراموشی و تنبلی و کوتاهی در اطاعتت و شکست، و از عذاب اندکت عذاب قبر، و عذاب بزرگت، و قلبم را خالی از آن چه میگویم مساز، و شب و روزت را برکت از خودت بر من قرار ده، و به تلاشم نزد خود پاداش ده و از تو میخواهم از شایستگی های بندگانت به من عطا کنی، از امانت داری و ایمان و تقوی و زکات و مال و فرزند، ای زنده جاویدان.
خدایا، ای پایدارکننده قلبها، قلبم را بر دینت پایدار نگهدار، و راه مرا به سوی خودت قرار ده، و رغبت مرا به خودت و پاداش کارم را رضایتت قرار ده، و خواسته و آرزوی روحم را به من عطا کن، و آن را پاک ساز، تو بهترین کسی هستی که آن را پاک میکنی و تو مولا و سرور آن هستی.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و زشتی مرا بپوشان و ترس مرا از بین ببر و بدهی مرا بپرداز و مرا بیامرز و در قبرم به من گشایش عطا فرما و آن چه را به من روزی میدهی مبارک بگردان .
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و از تو مسئلت می کنم که هدایت، تقوی، یقین، پاکی، بی نیازی، عمل به آنچه دوست داری و می پسندی، سپاسگزاری و سلامتی در دنیا و آخرت را به من عطا کنی.
خدیا بر محمد و آل او درود فرست و از تو میخواهم که کار و آرزو و حیات و مرگ مرا از کار و آرزو و حیات و مرگ بهترین بندگانت قرار دهی، و از کسانی که با رحمتت آن ها را به کار گرفتی و با رحمت و رضایتت مرگ آنها را رساندی.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و از تو میخواهم، گذشت و رحمت و عافیت در دین و دنیا و آخرت و خانواده و مال و فرزندانم.
خدایا از تو میطلبم رزق نیکو و ترک زشتی ها و دوستی بیچارگان و آمرزشم و مهربانی بر من و پذیرش توبهام و آن گاه که در زمین فتنه ای روی داد، پس مرا از آن فتنه سالم بیرون بیاور. خدایا از تو تمامی خیر را میخواهم، در زود زمان و دیر زمان، و به تو پناه میبرم از تمامی شر، در زود زمان و دیر زمان، و آغاز و پایان کار مرا نیک بگردان و در دنیا و آخرت، زمان عذاب آتش، نیکی به من عطا کن، ای مهربانترین مهربانان، به یقین تو بر هر چیز توانایی، و مرا و والدینم را بیامرز، به یقین تنها تو بینیاز ستوده ای، و خداوند بر محمد و آلش همگی درود فرستد. - . مصباح المتهجد: 324-329. البلد الأمین: 128-131 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ(3)، [جُنَّةُ الْأَمَانِ] وَ الْمُلْحَقَاتُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلسَّجَّادِ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ اللَّیْلَ لِبَاساً وَ النَّوْمَ سُبَاتاً وَ جَعَلَ النَّهَارَ نُشُوراً لَکَ الْحَمْدُ أَنْ بَعَثْتَنِی مِنْ مَرْقَدِی وَ لَوْ شِئْتَ جَعَلْتَهُ سَرْمَداً حَمْداً دَائِماً لَا یَنْقَطِعُ أَبَداً وَ لَا یُحْصِی لَهُ الْخَلَائِقُ عَدَداً اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ أَنْ خَلَقْتَ فَسَوَّیْتَ وَ قَدَّرْتَ وَ قَضَیْتَ وَ أَمَتَّ وَ أَحْیَیْتَ وَ أَمْرَضْتَ وَ شَفَیْتَ وَ عَافَیْتَ وَ أَبْلَیْتَ وَ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَیْتَ وَ عَلَی الْمُلْکِ احْتَوَیْتَ أَدْعُوکَ دُعَاءَ مَنْ ضَعُفَتْ وَسِیلَتُهُ وَ انْقَطَعَتْ حِیلَتُهُ وَ اقْتَرَبَ أَجَلُهُ وَ تَدَانَی فِی الدُّنْیَا أَمَلُهُ وَ اشْتَدَّتْ إِلَی رَحْمَتِکَ فَاقَتُهُ وَ عَظُمَتْ لِتَفْرِیطِهِ حَسْرَتُهُ وَ کَثُرَتْ زَلَّتُهُ وَ عَثْرَتُهُ وَ خَلُصَتْ لِوَجْهِکَ تَوْبَتُهُ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ ارْزُقْنِی شَفَاعَةَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ لَا تَحْرِمْنِی صُحْبَتَهُ إِنَّکَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ. اللَّهُمَّ اقْضِ لِی فِی الْأَرْبِعَاءِ أَرْبَعاً اجْعَلْ قُوَّتِی فِی طَاعَتِکَ وَ نَشَاطِی فِی عِبَادَتِکَ وَ رَغْبَتِی فِی ثَوَابِکَ وَ زُهْدِی فِیمَا یُوجِبُ لِی أَلِیمَ عِقَابِکَ إِنَّکَ لَطِیفٌ لِمَا تَشَاءُ(4).
ص: 200
**[ترجمه]البلد و الجنة - . مصباح کفعمی: 123 - و المحقات: دعای دیگر از امام سجاد علیه السّلام:
به نام خداوند بخشنده مهربان. حمد از آن خدایی است که شب را پوشش و خواب را همچون مرگ و روز را همچون رستاخیز قرار داد، حمد از آن تو است از این که مرا از خوابگاهم برانگیختی و اگر میخواستی آن را جاویدان میکردی، حمد و سپاس جاویدانی که هرگز تمام نمیشود و مخلوقات عدد آن را نمیتوانند برشمرند. خدایا حمد از آن تو است به سبب آن که خلق نمودی و نظم بخشیدی، و تقدیر و قضا را رقم زدی، و میراندی و زنده کردی، و بیمار کردی و شفا دادی، و در عافیت و در بلا قرار دادی، و بر عرش قرار گرفتی، و حکومت را در دست داشتی. همچون کسی تو را می خوانم که اعمالش اندک است، و چارهای ندارد، و مرگش نزدیک است، و در دنیا آرزویش ناچیز بوده است، و نیازمندیاش به رحمتت شدت یافته، و حسرتش به سبب زیادهرویاش زیاد شده، و لغزشش فراوان شده، و توبهاش در برابر تو خالص است، پس بر محمد خاتم پیامبران و اهل بیت پاک و مطهرش درود فرست و شفاعت محمد صلّی الله علیه و آله را به من روزی کن، و مرا از همراهی با او محروم مکن، به یقین تنها تو مهربانترین مهربانانی. خدایا در چهارشنبه چهار چیز به من عطا کن: نیرویم را در اطاعتت و نشاطم را در عبادتت و رغبتم به پاداشت قرار ده و دوری از آن چه عقاب دردناک تو را موجب می شود به من عطا کن، به یقین تو هر آن چه بخواهی، را با ظرافت انجام میدهی. - 1. البلد الأمین:131 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(1)، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جُنَّةُ الْأَمَانِ] وَ الْإِخْتِیَارُ، وَ الْمِنْهَاجُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلْکَاظِمِ علیه السلام مَرْحَباً بِخَلْقِ اللَّهِ الْجَدِیدِ وَ بِکُمَا مِنْ کَاتِبَیْنِ وَ شَاهِدَیْنِ اکْتُبَا بِسْمِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ أَنَّ الْکِتَابَ کَمَا أَنْزَلَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ حَیَّا اللَّهُ مُحَمَّداً بِالسَّلَامِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَفْضَلِ عِبَادِکَ نَصِیباً فِی کُلِّ خَیْرٍ تَقْسِمُهُ فِی هَذَا الْیَوْمِ مِنْ نُورٍ تَهْدِی بِهِ أَوْ رِزْقٍ تَبْسُطُهُ أَوْ ضُرٍّ تَکْشِفُهُ أَوْ بَلَاءٍ تَصْرِفُهُ أَوْ شَرٍّ تَدْفَعُهُ أَوْ رَحْمَةٍ تَنْشُرُهَا أَوْ مُصِیبَةٍ تَصْرِفُهَا اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی مَا قَدْ سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِی وَ اعْصِمْنِی فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِی وَ ارْزُقْنِی عَمَلًا تَرْضَی بِهِ عَنِّی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِی شَیْ ءٍ مِنْ کُتُبِکَ أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ رَبِیعَ قَلْبِی وَ شِفَاءَ صَدْرِی وَ نُورَ بَصَرِی وَ ذَهَابَ هَمِّی وَ حُزْنِی فَإِنَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ اللَّهُمَّ رَبَّ الْأَرْوَاحِ الْفَانِیَةِ وَ رَبَّ الْأَجْسَادِ الْبَالِیَةِ أَسْأَلُکَ بِطَاعَةِ الْأَرْوَاحِ الْبَالِغَةِ إِلَی عُرُوقِهَا وَ بِطَاعَةِ الْقُبُورِ الْمُنْشَقَّةِ عَنْ أَهْلِهَا وَ بِدَعْوَتِکَ الصَّادِقَةِ فِیهِمْ وَ أَخْذِکَ الْحَقَّ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ الْخَلَائِقِ فَلَا یَنْطِقُونَ مِنْ مَخَافَتِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَکَ وَ یَخَافُونَ عَذَابَکَ أَسْأَلُکَ النُّورَ فِی بَصَرِی وَ الْیَقِینَ فِی قَلْبِی وَ الْإِخْلَاصَ فِی عَمَلِی وَ ذِکْرَکَ عَلَی لِسَانِی أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی اللَّهُمَّ مَا فَتَحْتَ لِی مِنْ بَابِ طَاعَةٍ فَلَا تُغْلِقْهُ عَنِّی أَبَداً وَ مَا أَغْلَقْتَ عَنِّی مِنْ بَابِ مَعْصِیَةٍ فَلَا تَفْتَحْهُ عَلَیَّ أَبَداً اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حَلَاوَةَ الْإِیمَانِ وَ طَعْمَ الْمَغْفِرَةِ وَ لَذَّةَ الْإِسْلَامِ وَ بَرْدَ الْعَیْشِ بَعْدَ الْمَوْتِ إِنَّهُ لَا یَمْلِکُ ذَلِکَ غَیْرُکَ.
ص: 201
اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَضِلَّ أَوْ أُضِلَّ أَوْ أَذِلَّ أَوْ أُذِلَّ أَوْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ أَوْ أَجْهَلَ أَوْ یُجْهَلَ عَلَیَّ أَوْ أَجُورَ أَوْ یُجَارَ عَلَیَّ أَخْرِجْنِی مِنَ الدُّنْیَا مَغْفُوراً لِی ذَنْبِی وَ مَقْبُولًا عَمَلِی وَ أَعْطِنِی کِتَابِی بِیَمِینِی وَ احْشُرْنِی فِی زُمْرَةِ النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صلی الله علیه و آله وَ سَلِّمْ کَثِیراً(1).
**[ترجمه]المتهجد - 2. مصباح المتهجد: 355 - و البلد و الجنة و الاختیار و المنهاج: دعای دیگری از امام کاظم علیه السّلام:
درود بر آفرینش جدید خدا و بر شما دو کاتب و شاهد، بنویسید به نام خداوند، گواهی میدهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، یکتاست و شریکی ندارد، و گواهی میدهم محمد صلّی الله علیه و آله بنده و رسول اوست، و گواهی میدهم اسلام همان گونه است که وصف کرده است، و دین همانگونه است که وضع کرده است، و کتاب قرآن همانگونه است که نازل کرده است، و سخن همانگونه است که فرموده است، و خداوند همان حق آشکار است. تحیت خداوند بر محمد صلّی الله علیه و آله باد. خدایا مرا از بهترین بهرهمندان در هر خیری که در این روز تقسیم میکنی، از نوری که به واسطه آن هدایت میکنی یا رزقی که گسترده میسازی و یا ضرری که آن را دور میکنی و یا بلایی که آن را دور میگردانی و یا شری که آن را رفع میکنی، و یا رحمتی که آن را میپراکنی و یا مصیبتی که آن را رفع میکنی قرار ده .
خدایا، گناهانی که از من سرزده است را بیامرز، و در باقی مانده عمرم مرا حفظ کن، و عملی را روزیام قرار ده که به واسطه آن از من خشنود گردی.
خدایا به هر نامی که از آن تو است، و خود را به آن نامیدی یا آن را در کتابهایت نازل کردی و یا آن را در علم غیبت به خود اختصاص دادی، و یا آن را به فردی از خلقت آموختی، از تو میخواهم که قرآن را بهار قلبم و شفای سینهام و نور چشمانم و موجب رفع غم و اندوهم قرار دهی، به یقین نیرو و قوت تنها از آن تو است.
خدایا ای پروردگار روحهای فانی و ای پروردگار بدنهای پوسیده. خدایا، به اطاعت روحهای رسیده به اصلشان و به اطاعت قبرهای بازشده از اهلشان و به دعوت راستینت در میان آنها و اجرای حق در میان آنها و مخلوقات که از ترس تو سخنی نمیگویند، به رحمتت امیدوارند، و از عذابت میهراسند، از تو میخواهم نور در چشمانم و یقین در قلبم و اخلاص در عملم و یادت بر زبانم را تا آن گاه که مرا در این دنیا نگاه میداری.
خدایا درهای اطاعتت را که بر من گشادهای، هرگز بر من مبند و درهای معصیتت را که بر من بستهای، هرگز بر من مگشای. خدایا حلاوت ایمان و طعم مغفرت و لذت اسلام و آسایش زندگی پس از مرگ را به من بچشان، به یقین کسی جز تو قدرت این کار را ندارد.
خدایا به تو پناه میبرم از این که گمراه کنم و یا گمراه شوم و خوار کنم و یا خوار شوم و ظلم کنم و یا مورد ظلم قرار بگیرم و نادانی کنم یا مورد جهل واقع شوم، ستم کنم و یا مورد ستم قرار بگیرم. مرا از دنیا در حالتی ببر که گناهانم آمرزیده شده، و اعمالم پذیرفته شده، و کارنامه اعمالم را به دست راستم ده و مرا در گروه پیامبر محمد صلّی الله علیه و آله و آلش محشور فرما و بر آن ها درود فرست. - 1. الجنة: 124. البلد الأمین: 132 -
**[ترجمه]
تَسْبِیحُ یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ مَنْ تُسَبِّحُ لَهُ الْأَنْعَامُ بِأَصْوَاتِهَا یَقُولُونَ سُبُّوحاً قُدُّوساً سُبْحَانَ الْمَلِکِ الْحَقِّ الْمُبِینِ سُبْحَانَ مَنْ تُسَبِّحُ لَهُ الْبِحَارُ بِأَمْوَاجِهَا سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ بِحَمْدِکَ سُبْحَانَ مَنْ تُسَبِّحُ لَهُ مَلَائِکَةُ السَّمَاوَاتِ بِأَصْوَاتِهَا سُبْحَانَ اللَّهِ الْمَحْمُودِ فِی کُلِّ مَقَالَةٍ سُبْحَانَ الَّذِی یُسَبِّحُ لَهُ الْکُرْسِیُّ وَ مَا حَوْلَهُ وَ مَا تَحْتَهُ سُبْحَانَ الْمَلِکِ الْجَبَّارِ الَّذِی مَلَأَ کُرْسِیُّهُ السَّمَاوَاتِ السَّبْعَ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعَ سُبْحَانَ اللَّهِ بِعَدَدِ مَا سَبَّحَهُ الْمُسَبِّحُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بِعَدَدِ مَا حَمِدَهُ الْحَامِدُونَ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ بِعَدَدِ مَا هَلَّلَهُ الْمُهَلِّلُونَ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ بِعَدَدِ مَا کَبَّرَهُ الْمُکَبِّرُونَ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ بِعَدَدِ مَا اسْتَغْفَرَهُ الْمُسْتَغْفِرُونَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ بِعَدَدِ مَا مَجَّدَهُ الْمُمَجِّدُونَ وَ بِعَدَدِ مَا قَالَهُ الْقَائِلُونَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ مَا صَلَّی عَلَیْهِ الْمُصَلُّونَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تُسَبِّحُ لَکَ الدَّوَابُّ فِی مَرَاعِیهَا وَ الْوُحُوشُ فِی مَظَانِّهَا وَ السِّبَاعُ فِی فَلَوَاتِهَا وَ الطَّیْرُ فِی وُکُورِهَا سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تُسَبِّحُ لَکَ الْبِحَارُ بِأَمْوَاجِهَا وَ الْحِیتَانُ فِی مِیَاهِهَا وَ الْمِیَاهُ عَلَی مَجَارِیهَا وَ الْهَوَامُّ فِی أَمَاکِنِهَا سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْجَوَادُ الَّذِی لَا یَبْخَلُ الْغَنِیُّ الَّذِی لَا یَعْدَمُ الْجَدِیدُ الَّذِی لَا یَبْلَی.
ص: 202
الْحَمْدُ لِلَّهِ الْبَاقِی الَّذِی تَسَرْبَلَ بِالْبَقَاءِ الدَّائِمِ الَّذِی لَا یَفْنَی الْعَزِیزِ الَّذِی لَا یَذِلُّ الْمَلِکِ الَّذِی لَا یَزُولُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْقَائِمُ الَّذِی لَا یَعْیَا الدَّائِمُ الَّذِی لَا یَبِیدُ الْعَلِیمُ الَّذِی لَا یَرْتَابُ الْبَصِیرُ الَّذِی لَا یَضِلُّ الْحَلِیمُ الَّذِی لَا یَجْهَلُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْحَکِیمُ الَّذِی لَا یَحِیفُ الرَّقِیبُ الَّذِی لَا یَسْهُو الْمُحِیطُ الَّذِی لَا یَلْهُو الشَّاهِدُ الَّذِی لَا یَغِیبُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْقَوِیُّ الَّذِی لَا یُرَامُ الْعَزِیزُ الَّذِی لَا یُضَامُ السُّلْطَانُ الَّذِی لَا یُغْلَبُ الْمُدْرِکُ الَّذِی لَا یُدْرَکُ الطَّالِبُ الَّذِی لَا یَعْجِزُ(1).
الطِّبُّ، [طب الأئمة علیهم السلام]: الْبَسْمَلَةُ أُعِیذُکَ یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ بِالْأَحَدِ الصَّمَدِ مِنْ شَرِّ مَا نَفَثَ وَ عَقَدَ وَ مِنْ شَرِّ أَبِی مُرَّةَ وَ مَا وَلَدَ أُعِیذُکَ بِالْوَاحِدِ الْأَعْلَی مِمَّا رَأَتْ عَیْنٌ وَ مِمَّا لَمْ تَرَ وَ أُعِیذُکَ بِالْفَرْدِ الْکَبِیرِ مِنْ شَرِّ مَنْ أَرَادَکَ بِأَمْرٍ عَسِیرٍ أَنْتَ یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ فِی جِوَارِ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ الْقَهَّارِ السَّلَامِ الْمُؤْمِنِ الْمُهَیْمِنِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ عَالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ الْکَبِیرِ الْمُتَعَالِ هُوَ اللَّهُ لَا شَرِیکَ لَهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ (2).
**[ترجمه]المتهجد و البلد و الجنة و الاختیار: تسبیح روز چهارشنبه: به نام خداوند بخشنده مهربان. کسی را تسبیح میگویم که چهارپایان با صداهایشان او را تسبیح میگویند، تسبیح میگویم تو را، پاک و منزهی تو. پادشاه حق آشکار را تسبیح میگویم، کسی را تسبیح میگویم که دریاها با امواجشان او را تسبیح میگویند، تو را حمد و تسبیح میگویم ای پروردگار ما، تسبیح از آن کسی است که فرشتگان آسمان با صداهایشان او را تسبیح میگویند، خدای یکتای ستایششده در هر کلامی را تسبیح میگویم، تسبیح از آن کسی است که عرش او و اطراف و پایینش او را تسبیح میگویند، تسبیح از آن پادشاه جباری است که فرمانرواییاش آسمانهای هفت گانه و زمینهای هفتگانه را پر کرده است.
تسبیح از آن خداوند یکتاست به تعداد تسبیح تسبیحگویان، و حمد از آن خدای یکتاست به تعداد حمد حمدکنندگان، خدایی جز خدایی یگانه نیست به تعداد تهلیل لا اله الّا الله گویان، و خدا بزرگتر است به تعداد تکبیر تکبیرگویان، و از خداوند طلب آمرزش میکنم به تعداد استغفار استغفار کنندگان، حول و قوتی جز به خدای بلندمرتبه عظیم نیست، به تعداد تحسین مجدگویان و به تعداد کلام سخنوران، و خداوند بر محمد و خاندان او درود فرستد، به تعداد صلوات صلواتگویان.
منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چهارپایان در چراگاه هایشان و حیوان های وحشی در گذرگاه هایشان، و درندگان در بیابانها، و پرندگان در لانههایشان تو را تسبیح میگویند. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، دریاها با امواجشان، و ماهی ها در آبهایشان و آبها در محل جریانشان، و حشرات در جاهای خود تو را تسبیح میگویند، منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، بخشندهای که بخل نمیورزد، بینیازی که نیازمند نمیشود، جدیدی که کهنه نمی شود. حمد از آن خدای باقی است که جامه بقا بر تن کرده است، جاودانی که فنا نمیشود، قدرتمندی که خوار نمیشود، پادشاهی که پادشاهیاش زوالی ندارد، منزّهی تو، معبودی جز تو نیست. استواری که خسته نمی شود، جاودانی که از بین نمی رود، آگاهی که دچار تردید نمی شود، بینندهای که گمراه نمیشود، بردباری که نادانی نمیکند، منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست. تو خردمندی هستی که ظلم نمیکنی، مراقبی هستی که غفلت نمی کند، احاطهکنندهای که سرگرم نمیشود، شاهدی که چیزی از چشمانش غایب نمیشود، منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، قدرتمندی که کسی به قدرتش نمیرسد، قدرتمندی که به او جفا نمیشود، پادشاهی که شکست نمیخورد، فریاد رسی که کسی به او نمی رسد، طلب کننده ای که ناتوان نمی شود. - . مصباح المتهجد: 334. البلد الأمین: 133. مصباح کفعمی:125-126 -
طب الائمه: بسم الله الرحمن الرحیم ، ای فلان بن فلانه، تو را به پناه یکتای بینیازی میبرم از شر آن چه میدمد و آن چه گره میشود، و از شر ابی مرة - شیطان - و آنچه زاده است. تو را به یگانه عالیمرتبهای میسپارم از شر آن چه چشم آن را دید و از شر آن چه چشم آن را ندید. تو را به پناه یکتای کبیری میبرم از شر آن که تو را دچار امر دشواری کند. تو ای فلان بن فلانه، در پناه خداوند یکتای قدرتمند جبار پادشاه منزه توانمندی، خدای آرامشدهنده ایمنکننده نگاهبان قدرتمند جبار عالم به غیب و گواه بزرگ بلندمرتبهای. او خدای یگانه است و شریکی ندارد، محمد صلّی الله علیه و آله فرستاده او است، و درود و رحمت و برکات خدا بر محمد و آلش باد. - . طب الأئمة: 44 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: عُوذَةُ یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ مِنْ عُوَذِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أُعِیذُ نَفْسِی بِالْأَحَدِ الصَّمَدِ مِنْ شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِی الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ ابن فترة [أَبِی قِتْرَةَ] وَ مَا وَلَدَ أَسْتَعِیذُ بِاللَّهِ الْوَاحِدِ الْأَحَدِ الْأَعْلَی مِنْ شَرِّ مَا رَأَتْ عَیْنِی وَ مَا لَمْ تَرَهُ أَسْتَعِیذُ بِاللَّهِ الْوَاحِدِ الْفَرْدِ الْکَبِیرِ الْأَعْلَی مِنْ شَرِّ مَنْ أَرَادَنِی بِأَمْرٍ عَسِیرٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی فِی جِوَارِکَ وَ حِصْنِکَ الْحَصِینِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ الْقَهَّارِ السَّلَامِ الْمُؤْمِنِ الْمُهَیْمِنِ الْغَفَّارِ عَالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ الْکَبِیرِ الْمُتَعَالِ هُوَ اللَّهُ هُوَ اللَّهُ هُوَ اللَّهُ لَا شَرِیکَ لَهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ
ص: 203
تَسْلِیماً کَثِیراً دَائِماً(1).
عُوذَةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أُعِیذُ نَفْسِی بِاللَّهِ الْأَکْبَرِ الْأَکْبَرِ الْأَکْبَرِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ الْقَائِمَاتِ بِلَا عَمَدٍ وَ بِاللَّهِ خَالِقِهَا فِی یَوْمَیْنِ وَ خَالِقِ الْأَرْضِ فِی یَوْمَیْنِ وَ قَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا وَ جَعَلَ فِیهَا جِبِالًا أَوْتَاداً وَ فِجَاجاً سُبُلًا وَ أَنْشَأَ السَّحَابَ وَ أَجْرَی الْفُلْکَ وَ سَخَّرَ الْبَحْرَیْنِ وَ جَعَلَ فِی الْأَرْضِ رَواسِیَ وَ أَنْهاراً فِی أَرْبَعَةِ أَیَّامٍ سَواءً لِلسَّائِلِینَ مِنْ شَرِّ مَا یَکُونُ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ تَعْقِدُ عَلَیْهِ الْقُلُوبُ وَ شِرَارِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ کَفَانَا اللَّهُ کَفَانَا اللَّهُ کَفَانَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً-(2).
دُعَاءُ لَیْلَةِ الْخَمِیسِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ الَّذِی بِکَلِمَتِکَ خَلَقْتَ جَمِیعَ خَلْقِکَ فَکُلُّ مَشِیَّتِکَ أَتَتْکَ بِلَا لُغُوبٍ وَ أَثْبَتَ (3) مَشِیَّتَکَ وَ لَمْ تَأَنَّ فِیهَا لِمَئُونَةٍ وَ لَمْ تَنْصَبْ فِیهَا لِمَشَقَّةٍ وَ کَانَ عَرْشُکَ عَلَی الْمَاءِ وَ الظُّلْمَةُ عَلَی الْهَوَاءِ وَ الْمَلَائِکَةُ یَحْمِلُونَ عَرْشَکَ عَرْشَ النُّورِ وَ الْکَرَامَةِ وَ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِکَ وَ الْخَلْقُ مُطِیعٌ لَکَ خَاشِعٌ مِنْ خَوْفِکَ لَا یُرَی فِیهِ نُورٌ إِلَّا نُورُکَ وَ لَا یُسْمَعُ فِیهِ صَوْتٌ إِلَّا صَوْتُکَ حَقِیقٌ بِمَا لَا یَحِقُّ إِلَّا لَکَ خَالِقُ الْخَلْقِ وَ مُبْتَدِعُهُ تَوَحَّدْتَ بِأَمْرِکَ وَ تَفَرَّدْتَ بِمُلْکِکَ وَ تَعَظَّمْتَ بِکِبْرِیَائِکَ-(4) وَ تَعَزَّزْتَ بِجَبَرُوتِکَ وَ تَسَلَّطْتَ بِقُوَّتِکَ وَ تَعَالَیْتَ بِقُدْرَتِکَ فَأَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَی فَوْقَ السَّمَاوَاتِ الْعُلَی کَیْفَ لَا یَقْصُرُ دُونَکَ عِلْمُ الْعُلَمَاءِ وَ لَکَ الْعِزَّةُ أَحْصَیْتَ خَلْقَکَ وَ مَقَادِیرَکَ لِمَا جَلَّ مِنْ جَلَالِ مَا جَلَّ مِنْ ذِکْرِکَ وَ لِمَا ارْتَفَعَ مِنْ رَفِیعِ
ص: 204
مَا ارْتَفَعَ مِنْ کُرْسِیِّکَ عَلَوْتَ عَلَی عُلُوِّ مَا اسْتَعْلَی مِنْ مَکَانِکَ کُنْتَ قَبْلَ جَمِیعِ خَلْقِکَ لَا یَقْدِرُ الْقَادِرُونَ قَدْرَکَ وَ لَا یَصِفُ الْوَاصِفُونَ أَمْرَکَ رَفِیعُ الْبُنْیَانِ مُضِی ءُ الْبُرْهَانِ عَظِیمُ الْجَلَالِ قَدِیمُ الْمَجْدِ مُحِیطُ الْعِلْمِ لَطِیفُ الْخَیْرِ حَکِیمُ الْأَمْرِ أَحْکَمَ الْأَمْرَ صُنْعُکَ وَ قَهَرَ کُلَّ شَیْ ءٍ سُلْطَانُکَ وَ تَوَلَّیْتَ الْعَظَمَةَ بِعِزَّةِ مُلْکِکَ وَ الْکِبْرِیَاءَ بِعِظَمِ جَلَالِکَ ثُمَّ دَبَّرْتَ الْأَشْیَاءَ کُلَّهَا بِحُکْمِکَ-(1)
وَ أَحْصَیْتَ أَمْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ کُلِّهَا بِعِلْمِکَ وَ کَانَ الْمَوْتُ وَ الْحَیَاةُ بِیَدِکَ وَ ضَرَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ إِلَیْکَ وَ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِمُلْکِکَ وَ انْقَادَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِطَاعَتِکَ فَتَقَدَّسْتَ رَبَّنَا وَ تَقَدَّسَ اسْمُکَ وَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ تَعَالَی ذِکْرُکَ وَ بِقُدْرَتِکَ عَلَی خَلْقِکَ وَ لُطْفِکَ فِی أَمْرِکَ لَا یَعْزُبُ عَنْکَ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرُ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ فَسُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ مِنْ بُیُوتَاتِ الْمُسْلِمِینَ صَلَاةً تُبَیِّضُ بِهَا وَجْهَهُ وَ تُقِرُّ بِهَا عَیْنَهُ وَ تُزَیِّنُ بِهَا مَقَامَهُ وَ تَجْعَلُهُ خَطِیباً بِمَحَامِدِکَ مَا قَالَ صَدَّقْتَهُ وَ مَا سَأَلَ أَعْطَیْتَهُ وَ لِمَنْ شَفَعَ شَفَّعْتَهُ وَ اجْعَلْ لَهُ مِنْ عَطَائِکَ عَطَاءً تَامّاً وَ قِسْماً وَافِیاً وَ نَصِیباً جَزِیلًا وَ اسْماً عَالِیاً عَلَی النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ اهْتَزَّ لَهُ عَرْشُکَ وَ تَهَلَّلَ لَهُ نُورُکَ وَ اسْتَبْشَرَ لَهُ مَلَائِکَتُکَ وَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ تَضَعْضَعَتْ لَهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ الْجِبَالُ وَ الشَّجَرُ وَ الدَّوَابُّ وَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ تَفَتَّحَتْ لَهُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ وَ سَبَّحَتْ لَهُ الْجِبَالُ وَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ تَصَدَّعَتْ لَهُ الْأَرْضُ وَ قَدَّسَتْ لَهُ الْمَلَائِکَةُ وَ الْإِنْسُ وَ تَفَجَّرَتْ لَهُ الْأَنْهَارُ وَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ ارْتَعَدَتْ مِنْهُ النُّفُوسُ وَ وَجِلَتْ مِنْهُ الْقُلُوبُ وَ خَشَعَتْ لَهُ الْأَصْوَاتُ أَنْ تَغْفِرَ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً وَ ارْزُقْنِی ثَوَابَ طَاعَتِهِمَا وَ مَرْضَاتِهِمَا وَ عَرِّفْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمَا فِی جَنَّتِکَ أَسْأَلُکَ لِی وَ لَهُمَا الْأَجْرَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ الْعَفْوَ یَوْمَ الْقَضَاءِ وَ بَرْدَ الْعَیْشِ عِنْدَ
ص: 205
الْمَوْتِ وَ قُرَّةَ عَیْنٍ لَا تَنْقَطِعُ وَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلَی وَجْهِکَ وَ شَوْقاً إِلَی لِقَائِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی ضَعِیفٌ فَقَوِّ فِی رِضَاکَ ضَعْفِی وَ خُذْ إِلَی الْخَیْرِ بِنَاصِیَتِی وَ اجْعَلِ الْإِسْلَامَ مُنْتَهَی رِضَایَ وَ اجْعَلِ الْبِرَّ أَکْبَرَ أَخْلَاقِی وَ التَّقْوَی زَادِی وَ ارْزُقْنِی الظَّفَرَ بِالْخَیْرِ لِنَفْسِی وَ أَصْلِحْ لِی دِینِیَ الَّذِی هُوَ عِصْمَةُ أَمْرِی وَ بَارِکْ لِی فِی دُنْیَایَ الَّتِی فِیهَا بَلَاغیِ وَ أَصْلِحْ لِی آخِرَتِیَ الَّتِی فِیهَا مَعَادِی وَ اجْعَلْ دُنْیَایَ زِیَادَةً فِی کُلِّ خَیْرٍ وَ اجْعَلْ آخِرَتِی عَافِیَةً مِنْ کُلِّ شَرٍّ وَ هَیِّئْ لِیَ الْإِنَابَةَ إِلَی دَارِ الْخُلُودِ وَ التَّجَافِیَ عَنْ دَارِ الْغُرُورِ وَ الِاسْتِعْدَادَ لِلْمَوْتِ قَبْلَ أَنْ یَنْزِلَ بِی اللَّهُمَّ لَا تَأْخُذْنِی بَغْتَةً وَ لَا تَقْتُلْنِی فَجْأَةً وَ لَا تَعْجَلْنِی عَنْ حَقٍّ وَ لَا تَسْلُبْنِیهِ وَ عَافِنِی مِنْ مُمَارَسَةِ الذُّنُوبِ بِتَوْبَةٍ نَصُوحٍ وَ مِنَ الْأَسْقَامِ الدَّوِیَّةِ بِالْعَفْوِ وَ الْعَافِیَةِ وَ تَوَفَّ نَفْسِی آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً رَاضِیَةً بِمَا لَهَا مَرْضِیَّةً لَیْسَ عَلَیْهَا خَوْفٌ وَ لَا حُزْنٌ وَ لَا جَزَعٌ وَ لَا فَزَعٌ وَ لَا وَجَلٌ وَ لَا مَقْتٌ مِنْکَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنْکَ الْحُسْنَی فَهُمْ عَنِ النَّارِ مُبْعَدُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَنْ أَرَادَنِی بِحُسْنٍ فَأَعِنْهُ عَلَیْهِ وَ یَسِّرْهُ لِی فَ إِنِّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ وَ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ أَوْ حَسَدٍ أَوْ بَغْیٍ عَدَاوَةً وَ ظُلْماً فَإِنِّی أَدْرَأُ بِکَ فِی نَحْرِهِ وَ أَسْتَعِینُ بِکَ عَلَیْهِ فَاکْفِنِیهِ بِمَ شِئْتَ وَ اشْغَلْهُ عَنِّی بِمَ شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ مِنْ مَغَاوِیهِ وَ اعْتِرَاضِهِ وَ فَزَعِهِ وَ وَسْوَسَتِهِ اللَّهُمَّ فَلَا تَجْعَلْ لَهُ عَلَیَّ سُلْطَاناً وَ لَا تَجْعَلْ لَهُ فِی مَالِی وَ وُلْدِی شِرَکاً وَ لَا نَصِیباً وَ بَاعِدْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ کَمَا بَاعَدْتَ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ حَتَّی لَا یُفْسِدَ شَیْئاً مِنْ طَاعَتِکَ عَلَیْنَا وَ أَتْمِمْ نِعْمَتَکَ عِنْدَنَا بِمَرْضَاتِکَ عَنَّا یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).
ص: 206
**[ترجمه]المتهجد و البلد و الجنة و الاختیار: تعویذ روز چهارشنبه از تعویذهای امام باقر علیه السّلام:
به نام خداوند بخشنده مهربان. نفسم را به خدای یکتای بی نیاز میسپارم از شر کسانی که در گره ها میدمند، و از شر ابن قتره - شیطان - و آنچه زاده است، به خداوند یگانه واحد یکتای بلند مرتبه میسپارم، از شر آن چه چشم آن را دید و آن چه آن را ندید، به خداوند یگانه واحد یکتای بزرگ عالی مرتبه پناه میبرم از شر آن که برای من امر دشواری را خواهان است.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و مرا در جوار و پناه محکم خود قرار ده، خدای قدرتمند جبار پادشاه منزّه قدرتمند آرامشدهنده ایمنکننده نگاهبان آمرزنده عالم به غیب و شهود بزرگ بلند مرتبه. او خدای یگانه است، او خدای یگانه است، او خدای یگانه است، شریکی ندارد، محمد فرستاده او است، درود و سلام فراوان خدا بر او و آلش باد. - . مصباح کفعمی: 126. البلد الأمین: 133. مصباح المتهجد: 335 -
تعویذ دیگری برای روز چهارشنبه
به نام خداوند بخشنده مهربان. نفسم را به پناه خدای بزرگتر بزرگتر بزرگتر میبرم، پروردگار آسمانهای برافراشته بدون ستون، و به خدای یکتا که خالق آسمانها در دو روز و آفریننده زمین در دو روز است، و روزیها را در آن مقدر ساخت، و در آن کوههای استوار با دره ها و راهها قرار داد و ابرها را پدید آورد و کشتی را جاری ساخت و دو دریا را به تسخیر درآورد و در زمین رودها و نهرهایی در چهار روز قرار داد، و به طور برابر برای درخواستکنندگان از شر آن چه در شب و روز است، و آنچه در دل ها نیّت می شود، و از شر جنیان و آدمیان. خدا ما را کافی است، خدا ما را کافی است، خدا ما را کافی است، معبودی جز خدای یگانه نیست و محمد صلّی الله علیه و آله فرستاده او است، و خداوند بر او و آلش سلام و درود فرستد. - مصباح کفعمی: 126. البلد الأمین: 133. مصباح المتهجد: 335 .[2] -
دعای شب پنجشنبه
به نام خداوند بخشنده مهربان. منزه هستی تو ای پروردگار ما، و حمد از آن تو است که با کلامت تمامی مخلوقاتت را آفریدی، و هر خواستهات بی خستگی انجام شد، و مشیتت را ثابت کردی، و به خاطر سختی در آن ناله نکردی، و به خاطر دشواری در آن به زحمت نیفتادی. عرش تو بر آب بود، و تاریکی در هوا بود، و فرشتگان عرشت را عرش نور و کرامت نگه میدارند و با ستایش به تسبیح تو مشغولند، و خلق مطیع تو و از ترست در برابرت خاشعاند، و تنها نور تو در آن دیده میشود، و تنها صدای تو شنیده میشود، و شایسته ای، آنچه فقط شایسته وجود تو است.
آفریننده و از هیچ آورنده خلقی، در فرمانت یکتایی و در پادشاهیات یگانهای، و با کبریایت عظیم گشتی، و با جبروتت قدرتمند شدی و با قدرتت تسلط یافتی، و با تواناییات بلندمرتبه گشتی. پس تو در جایگاه عالی در ورای آسمانهای بلندمرتبه قرار گرفته ای. چگونه علم عالمان در برابر تو اندک نباشد، و حال آن که عزت از آن تو است و مخلوقاتت و میزانشان را برشمردی، به خاطر جلال ذکر جلیلت و بلندی جایگاه رفیعت، و به خاطر بلندی جایگاهت بلندمرتبه گشتی، پیش از تمامی مخلوقاتت موجود بودی، و توانمندان به توان تو نمیرسند و توصیفکنندگان یارای وصفت را ندارند.
بنیانت بلند است، برهانت قاطع و جلالت عظیم و مجدت ازلی و علمت احاطهکننده و نیکیات لطیف و فرمانت حکیمانه است، و آفرینشت امرت را محکم نمود و پادشاهیات بر همه چیز تسلط داشت، و با عزت پادشاهیات، عظمت را از آن خود کردی، و با عظمت جلالت، کبریا را از آن خود نمودی، سپس در تمامی چیزها با حکمت تدبیر نمودی، و امر دنیا و آخرت را همگی با علمت برشمردی، و مرگ و حیات به دست تو بود، و هر چیزی به سوی تو زاری نمود، و هر چیزی در برابر پادشاهیات مطیع شد، و هر چیزی برای اطاعتت متواضع شد. پس ای پروردگار ما، مقدس گشتی و نامت مقدس گردید، و ای پروردگار ما، مبارک گشتی و ذکرت عالی مرتبه گشت، و با قدرتت بر مخلوقاتت و دقتت در کارت، نه مثقال ذرهای و نه کوچکتر و بزرگتر از آن در آسمانها و زمین از تو پنهان نمیماند، و همه در کتاب آشکاری است، پس تو را حمد و تسبیح میگویم. پروردگار ما، مبارک گشتی و ستایشت رفیع گشت.
خدایا بر محمد بنده و فرستاده و پیامبرت، برترین درودهایی که بر احدی از مخلوقاتت در خانههای مسلمانان فرستادهای، بفرست، درودی که با آن رویش را سفید و چشمانش را روشن گردانی، و به واسطه آن مقامش را زینت بخشی و با ستایش هایت او را مخاطب قرار دهی و آن چه گفت را تصدیق کنی و آن چه خواست را به او عطا کنی و شفاعت هر کس را کرد، بپذیری و برای او عطای کامل و بهره ممتاز و بهره عالی و نام برتر بر پیامبران و راستگویان و شهدا و صالحین قرار ده، و آن ها چه خوب همراهانی هستند .
خدایا از تو میخواهم به نامت که در هنگام ذکرش عرشت به لرزه درمیآید، و نورت در برابر آن به درخشش میآید و فرشتههایت به آن بشارت میدهند و به نامی که در هنگام ذکرش، آسمانها و زمین و کوهها و درختان و جنبندگان خاضع میشوند، و نامی که به هنگام ذکرش درهای آسمانها باز میشود و زمین نورانی میشود و کوهها او را تسبیح میگویند و نامی که به هنگام ذکرش زمین متلاشی میشود و فرشتگان و انسیان او را تسبیح میگویند و رودها برایش جاری میشوند و نامی که به هنگام ذکرش، جان ها از آن به لرزه میافتند و دل ها از آن هراسناک میشوند و صداها در برابر او ساکت میشوند، که مرا و والدینم را بیامرزی و آن دو را رحمت کنی، همانگونه که در کودکی مرا مهربانانه تربیت کردند، و پاداش اطاعت از آن دو و خشنودی آن ها را روزیام قرار دهی و مرا به همراه آن دو در بهشت جای دهی.
خدایا از تو میخواهم برای خود و برای آن دو پاداش در روز قیامت و گذشت در روز جزا و آسایش در هنگام مرگ و روشنی چشمی که زوالی نداشته باشد و لذت نگاه به چهرهات و اشتیاق به دیدارت.
خدایا من ضعیفم، پس ضعف مرا در رضایتت قوی بگردان و مرا به سوی خیر هدایت کن و اسلام را انتهای خشنودیام قرار ده و نیکی را بهترین رفتارهایم و تقوی را توشه ام قرار ده و پیروزی در کار خیر را به روحم عطا کن و دینم را که عصمت کارم است شایسته بگردان و دنیایم که در آن رشد میکنم را مبارک ساز و آخرتم را که بازگشت من است شایسته بگردان و دنیایم را موجب افزایش در هر خیری بگردان و آخرتم را عافیت از هر شری بگردان و بازگشت به سوی منزل جاویدان برایم، و بیزاری از منزل فریبها و آمادگی برای مرگ پیش از آن که بر من وارد شود، مهیا بگردان.
خدایا به صورت ناگهانی روح مرا نگیر و به یک باره مرا نمیران و در گرفتن حق از من شتاب مکن و آن را از من سلب مکن و مرا از تکرار گناهان با توبه نصوح و با گذشت و عافیت، از بیماریهای ناخوش دور کن و روح مرا ایمن و آرام و راضی به آن چه برای او خشنود گشتهای از بدنم جدا کن، به گونه ای که نه ترسی و نه اندوهی و نه بیتابی و نه بیقراری و نه ترس و نه رنجیدن بر آن باشد و به همراه مؤمنانی که خیرت به آن ها رسیده است و از آتش به دور هستند.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و هر کس قصد نیک برای من داشت به او کمک کن و آن را برای من میسر بگردان، زیرا من به خیری که بر من نازل کنی نیازمندم و هر کس قصد بدی و حسادت و تجاوز و ظلم بر من داشت، با تو از او دوری میکنم و از تو کمک میخواهم. پس مرا در آن چه میخواهی کفایت کن و او را از من دور کن، به یقین قدرت و قوتی جز به واسطه تو وجود ندارد.
خدایا من به تو پناه میبرم از شیطان رانده شده و اغواها و اعتراض و بیقراری ها و وسوسهاش. خدایا پس برای او تسلطی بر من قرار مده و برای او در مال و فرزندانم شراکت و بهرهای قرار مده و میان او و ما دوری بیفکن، همان گونه که میان مغرب و مشرق دوری افکندی، تا چیزی از اطاعتت را در ما به فساد نکشد و نعمتت را بر ما با رضایتت تمام بگردان، ای مهربانترین مهربانان، و بر محمد و آل پاکش درود و سلام فرست. - . مصباح المتهجد:338. البلد الأمین: 135. الجنة:129 . -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ، وَ الْمَجْمُوعُ،: دُعَاءُ یَوْمِ الْخَمِیسِ لِعَلِیٍّ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی [لَهُ] فِی کُلِّ نَفَسٍ مِنَ الْأَنْفَاسِ وَ خَطَرَةٍ مِنَ الْخَطَرَاتِ مِنَّا مِنَنٌ لَا تُحْصَی وَ فِی کُلِّ لَحْظَةٍ مِنَ اللَّحَظَاتِ نِعَمٌ لَا تُنْسَی وَ فِی کُلِّ حَالٍ مِنَ الْحَالاتِ عَائِدَةٌ لَا تَخْفَی وَ سُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی یَقْهَرُ الْقَوِیَّ وَ یَنْصُرُ الضَّعِیفَ وَ یَجْبُرُ الْکَسِیرَ وَ یُغْنِی الْفَقِیرَ وَ یَقْبَلُ الْیَسِیرَ وَ یُعْطِی الْکَثِیرَ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ السَّابِغُ النِّعْمَةِ الْبَالِغُ الْحِکْمَةِ الدَّامِغُ الْحُجَّةِ الْوَاسِعُ الرَّحْمَةِ الْمَانِعُ الْعِصْمَةِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ ذُو السُّلْطَانِ الْمَنِیعِ وَ الْبُنْیَانِ الرَّفِیعِ وَ الإِنْشَاءِ الْبَدِیعِ وَ الْحِسَابِ السَّرِیعِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ خَیْرِ النَّبِیِّینَ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ الْخَائِفِ مِنْ وَقْفَةِ الْمَوْقِفِ الْوَجِلِ مِنَ الْعَرْضِ الْمُشْفِقِ مِنَ الْحِسَابِ الْمُسْتَعِیذِ مِنْ بَوَائِقِ الْقِیَامَةِ الْمَأْخُوذِ عَلَی الْغِرَّةِ النَّادِمِ عَلَی خَطِیئَتِهِ الْمَسْئُولِ الْمُحَاسَبِ الْمُثَابِ الْمُعَاقَبِ الَّذِی لَمْ یُکِنَّهُ عَنْکَ مَکَانٌ وَ لَا وَجَدَ مَفَرّاً إِلَیْکَ سِوَاکَ مُتَنَصِّلٍ مِنْ سَیِّئِ عَمَلِهِ مُقِرٍّ قَدْ أَحَاطَتْ بِهِ الْهُمُومُ وَ ضَاقَتْ عَلَیْهِ رَحَائِبُ التُّخُومِ مُوقِنٍ بِالْمَوْتِ مُبَادِرٍ بِالتَّوْبَةِ قَبْلَ الْفَوْتِ أَنْتَ مَنَنْتَ بِهَا عَلَیْهِ وَ عَفَوْتَ عَنْهُ فَأَنْتَ إِلَهِی رَجَائِی إِذْ ضَاقَ عَنِّی الرَّجَاءُ وَ مَلْجَئِی إِذْ لَمْ أَجِدْ فِنَاءً لِلِالْتِجَاءِ تَوَحَّدْتَ سَیِّدِی بِالْعِزِّ وَ الْعَلَاءِ وَ تَفَرَّدْتَ بِالْوَحْدَانِیَّةِ وَ الْبَقَاءِ وَ أَنْتَ الْمُتَعَزِّزُ الْفَرْدُ الْمُتَعَالِ ذُو الْمَجْدِ فَلَکَ رَبِّ الْحَمْدُ لَا یُوَارِی مِنْکَ مَکَانٌ وَ لَا یُغَیِّرُکَ زَمَانٌ تَأَلَّفْتَ بِلُطْفِکَ الْفَرَقَ وَ فَلَقْتَ بِقُدْرَتِکَ الْفَلَقَ وَ أَنَرْتَ بِکَرَمِکَ دَیَاجِیَ الْغَسَقِ وَ أَجْرَیْتَ الْأَمْوَاهَ مِنَ الصُّمِّ الصَّیَاخِیدِ عَذْباً وَ أُجَاجاً وَ أَنْهَرْتَ مِنَ الْمُعْصِراتِ ماءً ثَجَّاجاً وَ جَعَلْتَ الشَّمْسَ لِلْبَرِیَّةِ سِراجاً وَهَّاجاً وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ أَبْرَاجاً مِنْ غَیْرِ أَنْ تُمَارِسَ فِیمَا ابْتَدَأْتَ لُغُوباً وَ لَا عِلَاجاً وَ أَنْتَ إِلَهُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ خَالِقُهُ وَ جَبَّارُ کُلِّ مَخْلُوقٍ وَ رَازِقُهُ فَالْعَزِیزُ مَنْ أَعْزَزْتَ وَ الذَّلِیلُ مَنْ أَذْلَلْتَ وَ السَّعِیدُ مَنْ أَسْعَدْتَ
ص: 207
وَ الشَّقِیُّ مَنْ أَشْقَیْتَ وَ الْغَنِیُّ مَنْ أَغْنَیْتَ وَ الْفَقِیرُ مَنْ أَفْقَرْتَ أَنْتَ وَلِیِّی وَ مَوْلَایَ وَ عَلَیْکَ رِزْقِی وَ بِیَدِکَ نَاصِیَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ عُدْ بِفَضْلِکَ عَلَی عَبْدٍ غَمَرَهُ جَهْلُهُ وَ اسْتَوْلَی عَلَیْهِ التَّسْوِیفُ حَتَّی سَالَمَ الْأَیَّامَ فَاعْتَقَدَ الْمَحَارِمَ وَ الْآثَامَ فَاجْعَلْنِی سَیِّدِی عَبْداً یَفْزَعُ إِلَی التَّوْبَةِ فَإِنَّهَا مَفْزَعُ الْمُذْنِبِینَ وَ أَغْنِنِی بِجُودِکَ الْوَاسِعِ عَنِ الْمَخْلُوقِینَ وَ لَا تُحْوِجْنِی إِلَی شِرَارِ الْعَالَمِینَ وَ هَبْ لِی عَفْوَکَ فِی مَوْقِفِ یَوْمِ الدِّینِ فَإِنَّکَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ وَ أَجْوَدُ الْأَجْوَدِینَ وَ أَکْرَمُ الْأَکْرَمِینَ یَا مَنْ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ جَبَّارَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ إِلَیْکَ قَصَدْتُ رَاجِیاً فَلَا تَرُدَّنِی عَنْ سَنِیِّ مَوَاهِبِکَ صُفْراً إِنَّکَ جَوَادٌ مِفْضَالٌ یَا رَءُوفاً بِالْعِبَادِ وَ مَنْ هُوَ لَهُمْ بِالْمِرْصَادِ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُجْزِلَ ثَوَابِی وَ تُحْسِنَ مَئَابِی وَ تَسْتُرَ عُیُوبِی وَ تَغْفِرَ ذُنُوبِی وَ أَنْقِذْنِی مَوْلَایَ بِفَضْلِکَ مِنْ أَلِیمِ الْعَذَابِ إِنَّکَ کَرِیمٌ وَهَّابٌ فَقَدْ أَلْقَتْنِی السَّیِّئَاتُ وَ الْحَسَنَاتُ بَیْنَ عِقَابٍ وَ ثَوَابٍ وَ قَدْ رَجَوْتُکَ أَنْ تَکُونَ بِلُطْفِکَ تَتَغَمَّدُ عَبْدَکَ الْمُقِرَّ بِفَوَادِحِ الْعُیُوبِ الْمُعْتَرِفَ بِفَضَائِحِ الذُّنُوبِ وَ تَصْفَحُ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ یَا غَافِرَ الذُّنُوبِ عَنْ زَلَلِهِ فَلَیْسَ لِی سَیِّدِی رَبٌّ أَرْتَجِیهِ غَیْرَکَ وَ لَا إِلَهٌ أَسْأَلُهُ جَبْرَ فَاقَتِی وَ مَسْکَنَتِی سِوَاکَ فَلَا تَرُدَّنِی مِنْکَ بِالْخَیْبَةِ یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ وَ کَاشِفَ الْکُرُبَاتِ وَ اسْتُرْنِی فَإِنِّی لَسْتُ بِأَوَّلِ مَنْ سَتَرْتَهُ یَا وَلِیَّ النِّعَمِ وَ شَدِیدَ النِّقَمِ وَ دَائِمَ الْمَجْدِ وَ الْکَرَمِ وَ اخْصُصْنِی مِنْکَ بِمَغْفِرَةٍ لَا یُقَارِنُهَا شَقَاءٌ وَ سَعَادَةٍ لَا یُدَانِیهَا أَذًی وَ أَلْهِمْنِی تُقَاکَ وَ مَحَبَّتَکَ وَ جَنِّبْنِی مُوبِقَاتِ مَعْصِیَتِکَ وَ لَا تَجْعَلْ لِلنَّارِ عَلَیَّ سُلْطَاناً إِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوَی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ وَ قَدْ دَعَوْتُکَ کَمَا أَمَرْتَنِی وَ تَکَفَّلْتَ بِالْإِجَابَةِ فَلَا تُخَیِّبْ سَائِلِیکَ وَ لَا تَخْذُلْ طَالِبِیکَ وَ لَا تَرُدَّ آمِلِیکَ یَا خَیْرَ مَأْمُولٍ أَکْرِمْنِی بِرَأْفَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ فَرْدَانِیَّتِکَ وَ رُبُوبِیَّتِکَ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ مُحِیطٌ وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی مِنْ أَمْرِ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی فَ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ لَطِیفٌ لِمَا تَشَاءُ وَ أَدْرِجْنِی دَرَجَ مَنْ أَوْجَبْتَ لَهُ حُلُولَ دَارِ کَرَامَتِکَ مَعَ أَصْفِیَائِکَ وَ أَهْلِ اخْتِصَاصِکَ
ص: 208
بِجَزِیلِ مَوَاهِبِکَ فِی دَرَجَاتِ جَنَّاتِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً وَ مَا افْتَرَضْتَ عَلَیَّ یَا إِلَهِی فَاحْتَمِلْهُ عَنِّی إِلَی مَنْ أَوْجَبْتَ حُقُوقَهُ مِنَ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ اغْفِرْ لِی وَ لَهُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِنَّکَ قَرِیبٌ مُجِیبٌ وَاسِعُ الْبَرَکَاتِ وَ ذَلِکَ عَلَیْکَ یَسِیرٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).
**[ترجمه]البلد و المجموع: دعای دیگر روز پنجشنبه از امام علی علیه السّلام:
به نام خداوند بخشنده مهربان. حمد از آن خدایی است که در هر نفسی از نفس ها و هر حرکتی از حرکت های ما منتهایی از او بر ما است که به شمارش نمیآید و در هر لحظهای از لحظات، نعمتهایی است که فراموش نمیشود و در هر حالتی از حالتها بهرهای است که پنهان نمیماند. ستایش از آن خدایی است که بر قوی تسلط دارد و ضعیف را یاری میکند و هر شکستهای را می پوشاند و فقیر را بینیاز میکند و کم را میپذیرد و زیاد عطا میکند و او بر هر چیزی توانا است. معبودی جز خدای یگانه نیست، خدایی که نعمتهایش جاری و حکمتش عالی و برهانش مغلوب کننده و رحمتش واسع و عصمتش مانع است. و خداوند بزرگتر است، صاحب پادشاهی دست نیافتنی و بنیان رفیع و خلق از عدم، و حسابرسی سریع است. و خدا بر محمد بهترین پیامبرانش و آل پاکش درود و رحمت فرستد .
خدایا از تو میخواهم همچون کسی که از ایستادن در جایگاه سؤال میترسد و از عرضه اعمال میهراسد و از حسابرسی ترس دارد و از بدبختیهای قیامت به تو پناه میآورد، که [موی] پیشانیاش را گرفتهاند و بر خطایش نادم است و مورد سؤال و حساب قرار میگیرد و مورد پاداش و عقاب قرار میگیرد، کسی که جایی او را از تو مخفی نمیکند و پناهگاهی جز تو نمییابد و از کار بدش دست شسته است و اقرار میکند و اندوهها او را احاطه کردهاند و وسعت مرزها او را به تنگ آورده است و به مرگ اطمینان دارد و پیش از مرگ توبه کرده است، تو بر او منت نهادهای و از او گذشتهای.
پس تو ای معبود من، امید منی آن گاه که امیدی ندارم و پناهگاه منی آن گاه که جایی برای پناه نیابم. ای سرورم، در عزت و بلندی یکتایی و در وحدانیت و بقا یگانهای و تو تنها قدرتمند یکتای عالیمرتبه و صاحب مجدی، پس ای پروردگارم حمد از آن تو است، جایی از تو پنهان نمیماند و زمان تو را تغییر نمیدهد.
گونههای مختلف را به لطفت پدید آوردی و فلق را با قدرتت شکافتی، و با بزرگواریات تاریکی اول شب را نورانی کردی و آبها را از دل صخرههای سخت، شیرین و شور جاری کردی و از فشردهها آبی سیلآسا جاری کردی و خورشید را برای خلق همچون چراغ تابان قرار دادی و ماه و ستارگان را برج هایی قرار دادی بی آنکه در آفرینشت سستی یا شدت به کار ببری و تو معبود و آفریننده هر چیزی و قادر و رازق هر آفریدهای. پس قدرتمند کسی است که تو او را قدرت بخشی و ذلیل کسی است که تو او را خوار کنی و خوشبخت کسی است که تو او را خوشبخت کنی و بدبخت کسی است که تو او را بدبخت کنی و بینیاز کسی است که تو او را بی نیازکنی و فقیر کسی است که تو او را فقیر کنی.
تو سرپرست و مولای منی و روزی من از تو است و جانم به دست تو است، پس بر محمد و آل او درود فرست و با من چنان کن که تو شایسته آنی و فضلت را تکرار کن به بندهای که جهل او را دربرگرفته است و به تأخیر انداختن بر او چیره شده، تا آن جا که در روزگار مرتکب حرامها و گناهان شد. پس ای سرورم، مرا بندهای بساز که به تو پناه می برد؛ زیرا توبه، پناهگاه گناهکاران است و با کرم گستردهات مرا از آفریدههایت بینیاز کن و مرا به شرور های جهانیان نیازمندم نساز و در روز جزا عفوت را به من عطا کن، به یقین تو مهربانترین مهربانان و بخشندهترین بخشندگان و بزرگوارترین بزرگوارانی.
ای آن که نامهای نیکو و امثال علیا از آن او است و قدرتمند آسمان ها و زمین ها است، امیدوارانه به سوی تو آمدم، پس مرا از مرتبه عالی عطایایت دست خالی بازمگردان، به یقین تو جواد بخشندهای.
ای رئوف بر بندگان و کسانی که از قیامت میهراسند، از تو میخواهم بر محمد و آلش درود فرستی و پاداشت را بر من فراوان کنی و بازگشت مرا نیکو بگردانی و عیوبم را بپوشانی و گناهانم را بیامرزی و ای مولای من، مرا با فضلت از عذاب دردناک نجات ده. به یقین تو کریم بسیار بخشندهای، گناهان و نیکی ها مرا بین عقاب و ثواب انداخته است و به تو امیدوارم که با لطفت، بندهات را مورد لطف و مرحمت خود قرار دهی که به انواع عیب ها اقرار میکند و به رسوایی گناهان اعتراف میکند و ای آمرزنده گناهان، با جود و کرمت از لغزشهایش بگذری، پس ای سرور من، پروردگاری جز تو نیست که به او امید داشته باشم و معبودی جز تو نیست که از او رفع بیچارگی و نیازمندایام را بخواهم، پس مرا ناامید باز مگردان ای بخشنده لغزشها و رفعکننده مصیبتها، و مرا بپوشان، به یقین من اولین کسی نیستم که او را پوشاندهای، ای آن که نعمتها را صاحبی و نعمت هایت شدید است و مجد و کرمت جاویدان است.
و آمرزشی را از آن من کن که بدبختی با آن قرین نباشد و سعادتی که اذیت در کنارش نباشد و تقوا و محبتت را به من الهام کن و مرا از زیانهای معصیتت دور نمای و برای آتش تسلطی بر من مگذار، به یقین تو اهل تقوی و اهل آمرزشی و تو را آنگونه که فرمان دادی خواندم و اجابتت را ضمانت کردهای، پس درخواستکنندگانت را ناامید مکن و خواستارانت را خوار منمای و آرزومندانت را باز مگردان، ای بهترین کسی که امیدها به توست، مرا با رأفت و رحمتت و وحدانیتت و پروردگاریات گرامی بدار، به یقین تو بر هر چیز توانایی و بر هر چیز احاطه داری .
و مرا در برابر غم های دنیا و آخرتم کفایت کن، به یقین تو شنونده دعایی و آن چه بخواهی را با ظرافت انجام می دهی و مرا جزء کسانی قرار ده که اقامت در منزل بزرگواریات همراه با نیکانت و صاحبان عطایای بسیارت در مقامات بهشت را برایشان واجب نموده ای، با پیامبران و راستگویان و شهدا و صالحین همراه بنمای و آنها چه خوب همراهانیاند. و وظایفی که بر من واجب نمودهای از حقوق پدران و مادران و برادران و خواهران به جای بیاور، و مرا و مردان و زنان مؤمن از میان آن ها را بیامرز، به یقین تو نزدیک و جواب گویی و برکاتت وسیع است و آن بر تو آسان است و خداوند بر محمد و آلش همگی سلام و درود فرستد. - . البلد الأمین: 135-137 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ الْبَلَدُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِیَوْمِ الْخَمِیسِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَکَ الْحَمْدُ وَ الثَّنَاءُ الْحَسَنُ کُلُّهُ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً تَرْضَی بِهِ وَ تَقْبَلُهُ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً یَقُومُ أَجْرُهُ وَ کَرَامَتُهُ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً کَثِیراً کَمَا تَظَاهَرَتْ عَلَیْنَا نِعَمُکَ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّنَا الَّذِی نِعْمَتُهُ أَفْضَلُ مِنْ شُکْرِنَا وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّنَا الَّذِی رَحْمَتُهُ أَنْفَعُ لَنَا مِنْ أَعْمَالِنَا وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّنَا الَّذِی إِحْسَانُهُ
خَیْرٌ مِنْ إِحْسَانِنَا وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّنَا الَّذِی مَغْفِرَتُهُ أَعْظَمُ مِنْ ذُنُوبِنَا وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّنَا الَّذِی رِزْقُهُ أَوْسَعُ لَنَا مِنْ کَسْبِنَا وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّنَا الَّذِی تَعْلِیمُهُ لَنَا أَفْقَهُ مِنْ أَحْلَامِنَا وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّنَا الَّذِی مَغْفِرَتُهُ أَکْفَی لَنَا مِنْ فِعْلِنَا وَ سُبْحَانَکَ یَا إِلَهِی مَا أَعْظَمَ شَأْنَکَ وَ أَعَزَّ جَبَرُوتَکَ وَ أَکْرَمَ قُدْرَتَکَ وَ أَفْضَلَ عَفْوَکَ وَ أَسْبَغَ نِعْمَتَکَ وَ أَکْبَرَ مَنَّکَ وَ أَوْسَعَ رَحْمَتَکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ سُبْحَانَکَ لَا تَسْتَطِیعُ الْأَلْسُنُ وَصْفَکَ وَ لَا تَصِفُ الْعُقُولُ قُدْرَتَکَ وَ لَا تَخْطُرُ عَلَی الْقُلُوبِ عَظَمَتَکَ وَ لَا تَبْلُغُ الْأَعْمَالُ شُکْرَکَ وَ لَا یُطِیقُ الْعَامِلُونَ صُنْعَکَ تَحَیَّرَتِ الْأَبْصَارُ دُونَکَ سُبْحَانَکَ أَمْرُکَ قَضَاءٌ وَ کَلَامُکَ نُورٌ وَ رِضَاکَ رَحْمَةٌ وَ سَخَطُکَ عَذَابٌ وَ رَحْمَتُکَ حَیَاةٌ وَ طَاعَتُکَ نَجَاةٌ وَ عِبَادَتُکَ حِرْزٌ وَ أَخْذُکَ أَلِیمٌ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ وَ سُبْحَانَکَ صَفَّتْ لَکَ الْمَلَائِکَةُ وَ خَشَعَتْ لَکَ الْأَصْوَاتُ وَ انْتَشَرَتْ بِکَ الْأُمَمُ وَ أَذْعَنَ لَکَ الْخَلَائِقُ وَ قَامَ بِکَ الْخَلْقُ وَ صَفَا لَکَ الْمُلْکُ وَ الْأَمْرُ وَ طُلِبَتْ إِلَیْکَ
ص: 209
الْحَوَائِجُ وَ رُفِعَتْ إِلَیْکَ الْأَیْدِی وَ طَمَحَتْ نَحْوَکَ الْأَبْصَارُ وَ قَرَّتْ بِکَ الْأَعْیُنُ وَ أَشْرَقَتْ بِنُورِکَ الْأَرْضُ وَ حَیِیَتْ بِکَ الْبِلَادُ وَ انْحَلَّتْ لَکَ الْأَجْسَادُ وَ تَنَاهَتْ إِلَیْکَ الْأَرْوَاحُ وَ تَاقَتْ إِلَیْکَ الْأَنْفُسُ وَ عَنَتْ لَکَ الْوُجُوهُ وَ اطْمَأَنَّتْ بِکَ الْأَفْئِدَةُ وَ اقْشَعَرَّتْ مِنْکَ الْجُلُودُ وَ أُفْضِیَتْ إِلَیْکَ الْقُلُوبُ وَ اطَّلَعْتَ عَلَی السَّرَائِرِ وَ أَخَذْتَ بِالنَّوَاصِی وَ الْأَقْدَامِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ اللَّهُمَّ وَ أَکْرِمْهُ کَرَامَةً تَبْدُو فَضِیلَتُهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی جَمِیعِ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَیْنَا بَرَکَةً تُفَضِّلُنَا بِهَا عَلَی مَنْ بَارَکْتَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ عَرِّفْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ تَحْتَ عَرْشِکَ وَ نَحْنُ فِی عَافِیَةٍ مِمَّا فِیهِ مَنْ حَضَرَ الْحِسَابَ مِنَ الْمُجْرِمِینَ وَ اجْمَعْنَا وَ إِیَّاهُ فِی خَیْرِ مَسَاکِنِ الْجَنَّةِ الَّتِی تُفَضِّلُ بِهَا الْأَنْبِیَاءَ وَ الصَّالِحِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ وَ اخْتِمْ ذَلِکَ لَنَا بِرِضْوَانٍ مِنْکَ وَ مَحَبَّةٍ مَعَ رِضْوَانٍ تُقَرِّبُنَا بِهَا مَعَ الْمُقَرَّبِینَ اللَّهُمَّ وَ قَرِّبْنَا مِنْکَ یَوْمَئِذٍ قُرْبَی قَرِیبَةً لَا تَجْعَلُ بِهَا أَحَداً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ بِمَا أَلْبَسْتَنِی إِلَهِی مِنْ مَحَامِدِکَ وَ تَعْظِیمِکَ وَ الصَّلَاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ الْمَلَکُوتِ وَ السُّلْطَانِ وَ الْقُدْرَةِ وَ الْإِکْرَامِ وَ النِّعَمِ الْعِظَامِ وَ الْعِزَّةِ الَّتِی لَا تُرَامُ: أَسْأَلُکَ بِأَفْضَلِ مَسَائِلِکَ کُلِّهَا وَ أَنْجَحِهَا وَ أَعْظَمِهَا الَّتِی لَا یَنْبَغِی لِلْعِبَادِ أَنْ یَسْأَلُوکَ إِلَّا بِهَا وَ بِکَ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ وَ بِعِزَّتِکَ الْقَدِیمَةِ وَ بِمُلْکِکَ یَا مَلِکَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ بِنَعْمَائِکَ الَّتِی لَا تُحْصَی وَ بِأَحَبِّ أَسْمَائِکَ إِلَیْکَ وَ أَکْرَمِهَا عَلَیْکَ وَ أَشْرَفِهَا لَدَیْکَ مَنْزِلَةً وَ أَقْرَبِهَا إِلَیْکَ وَسِیلَةً وَ أَجْزَلِهَا عِنْدَکَ ثَوَاباً وَ أَسْرَعِهَا مِنْکَ إِجَابَةً وَ أَدْعُوکَ دُعَاءَ مَنِ اشْتَدَّتْ فَاقَتُهُ وَ عَظُمَ جُرْمُهُ وَ ضَعُفَ کَدْحُهُ وَ أَشْرَفَتْ عَلَی الْهَلَکَةِ نَفْسَهُ وَ لَمْ یَجِدْ لِفَاقَتِهِ مُغِیثاً وَ لَا لِکَسْرِهِ جَابِراً وَ لَا لِذَنْبِهِ غَافِراً غَیْرَکَ وَ أَدْعُوکَ دُعَاءَ فَقِیرٍ إِلَی رَحْمَتِکَ إِلَهِی غَیْرَ مُسْتَنْکِفٍ وَ لَا مُسْتَکْبِرٍ دُعَاءَ بِائِسٍ فَقِیرٍ خَائِفٍ مُسْتَجِیرٍ وَ أَدْعُوکَ بِأَنَّکَ الْحَنَّانُ الْمَنَّانُ بَدِیعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ
ص: 210
عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ أَنْ تُقَلِّبَنِی الْیَوْمَ لِرِضَاکَ عَنِّی وَ عِتْقَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ عِتْقاً لَا رِقَّ بَعْدَهُ وَ تَجْعَلَنِی مِنَ طُلَقَائِکَ وَ مُحَرِّرِیکَ وَ تُشْهِدَ عَلَی ذَلِکَ مَلَائِکَتَکَ وَ أَنْبِیَاءَکَ وَ رُسُلَکَ فِی کِتَابٍ لَا یُبَدَّلُ وَ لَا یُغَیَّرُ حَتَّی أَلْقَاکَ وَ أَنْتَ عَنِّی رَاضٍ وَ أَنَا لَدَیْکَ مَرْضِیٌّ وَ أَنْ تُعَافِیَنِی فِی کُلِّ مَوْطِنٍ وَ تَنْصُرَنِی عَلَی کُلِّ عَدُوٍّ وَ تَوَلَّانِی فِی کُلِّ مَقَامٍ وَ تُنْجِیَنِی مِنْ کُلِّ عَدُوٍّ وَ تُفَرِّجَ عَنِّی کُلَّ
کَرْبٍ وَ تُهَوِّنُ لِی کُلَّ سَبِیلٍ وَ تَرْزُقَنِی کُلَّ بَرَکَةٍ وَ أَنْ تَسْمَعَ لِی إِذَا دَعَوْتُ وَ تَغْفِرَ لِی إِذَا سَهَوْتُ وَ تَتَقَبَّلَ مِنِّی إِذَا صَلَّیْتُ وَ تَسْتَجِیبَ لِی إِذَا دَعَوْتُ وَ تَتَجَاوَزَ عَنِّی إِذَا لَهَوْتُ وَ لَا تُعَاقِبَنِی فِیمَا أَتَیْتُ وَ هَبْ لِی صَالِحَ مَا نَوَیْتُ وَ هَبْ لِی مِنَ الْخَیْرِ فَوْقَ الَّذِی سَمَّیْتُ وَ تَقَبَّلْ مِنِّی وَ تَجَاوَزْ عَنِّی وَ عَافِنِی وَ اغْفِرْ لِی وَ امْنُنْ عَلَیَّ وَ ارْحَمْنِی وَ تُبْ عَلَیَّ وَ ارْضَ عَنِّی وَ وَفِّقْنِی لَمَّا یَنْفَعُنِی وَ اصْرِفْ عَنِّی مَا یَضُرُّنِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ لَا تَمْقُتْنِی وَ لَا تُعَاقِبْنِی وَ لَا تُخْزِنِی وَ أَکْرِمْنِی وَ لَا تُهِنِّی وَ أَصْلِحْنِی وَ هَبْ لِی کُلَّ شَیْ ءٍ یُصْلِحُنِی وَ أَعْظِمْ أَجْرِی وَ أَحْسِنْ ثَوَابِی وَ بَیِّضْ وَجْهِی وَ أَکْرِمْ مَدْخَلِی وَ قَرِّبْنِی مِنْکَ وَ أَکْرِمْنِی بِرَحْمَتِکَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الْأَخْیَارِ الْأَبْرَارِ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ (1).
**[ترجمه]المتهجد - . مصباح شیخ: 338-340 - و البلد و الاختیار: دعای دیگر روز پنجشنبه:
به نام خداوند بخشنده مهربان. خدایا تو پروردگار مایی، حمد و ستایش نیکو همگی از آن تو است و حمد از آن تو است، حمدی که با آن خشنود شوی و آن را بپذیری، حمد از آن تو است، حمدی که پاداش و کرامتش برپا است، حمد از آن تو است، حمد بسیار، همانگونه که نعمتهایت را بر ما فراوان نمودی، و خدای یکتا را تسبیح میگویم، پروردگارمان که نعمتش برتر از شکر ما است و خدای یکتا را تسبیح میگویم، پروردگارمان که رحمتش سودمندتر از اعمال ما است و خدای یکتا را تسبیح میگویم، پروردگارمان که احسانش بهتر از احسان ما است، و خدای یکتا را تسبیح میگویم، پروردگارمان که آمرزشش بزرگتر از گناهان ما است، و خدای یکتا را تسبیح میگویم، پروردگارمان که روزیاش برای ما از کسب و کارمان وسیعتر است، و خدای یکتا را تسبیح میگویم، پروردگارمان که آموزشهایش فقیهتر از افکار ما است، و خدای یکتا را تسبیح میگویم، پروردگارمان که کفایت آمرزشش از اعمال ما بیشتر است.
منزه هستی تو ای معبود من، چقدر شأنت عظیم و جبروتت قدرتمند و قدرتت بزرگوارانه و عفوت برتر و نعمتت جاری و منتت بزرگتر و رحمتت وسیعتر است، ای مهربانترین مهربانان .
منزه هستی تو که زبانها از وصفت عاجزند و عقل ها یارای وصف قدرتت را ندارند و عظمتت بر قلبها خطور نمیکند و عاملان یارای عمل را ندارند و چشمها در برابرت متحیر گشته است.
منزه هستی تو که فرمانت جاری و کلامت نور و خشنودیات رحمت و ناخشنودیات عذاب و رحمتت حیات و اطاعتت نجات و عبادتت پناه و عذابت دردناک است و تو مهربانترین مهربانانی.
منزه هستی تو که فرشتگان در برابرت صف کشیدهاند و صداها در برابرت ساکت شدهاند و ملتها به واسطه تو گسترده شدند و مخلوقات در برابر تو مطیع شدند و خلقت به واسطه تو برپا شد و پادشاهی و فرمان از آن تو شد و حاجات از تو خواسته شد و دستها به سوی تو بلند شد و چشمها به سوی تو خیره ماند و چشمها به نور تو روشن گشت و زمین به نور تو نورانی گردید و سرزمینها به واسطه تو زنده شد و بدنها به سوی تو باز و پراکنده شدند و روحها به سوی تو جاری شدند و جانها به سوی تو شتافت و چهرهها در برابر تو مطیع گشت و دلها با تو آرام گرفت و پوستها از تو به لرزه افتادند و دلها به سوی تو مایل شد و از درونها آگاه شدی و از پیشانی و پاها گرفتی. ای مهربانترین مهربانان.
خدایا بر محمد بنده و فرستادهات خاتم پیامبران و اهل بیت پاک و مطهرش درود فرست، و خدایا او را چنان بزرگوار بفرمای که برتریاش در روز قیامت بر تمامی جهانیان آشکار شود. خدایا بر محمد و آل او درود فرست و محمد صلّی الله علیه و آله و خاندان او و ما را برکتی عطا کن که بدان ما را بر مسلمانانی که به آنها برکت عطا کردهای برتری دهی، و ما را در زیر عرشت به همراه او قرار بده به گونهای که از حسابرسی همچون مجرمان به دور باشیم و ما را با او در بهترین جایگاههای بهشت جای ده که به واسطه آن، او را بر انبیاء و صالحان برتری دهی، درود خدا بر تمامی آنان باد.
خدایا آن را با رضایتت پایان ده و با محبتی که ما را بدان همراه با مقربینت نزدیک گردانی و در آن روز ما را به خود نزدیک بگردان، نزدیکیای که احدی از مؤمنین از آن برخوردار نیستند. خدایا از تو میخواهم به جامه ستایش ها و گرامی داشتن ها که بر من پوشاندی، ای معبود من، و درود خدا بر محمد و بنده و فرستاده و پیامبرت باد، ای صاحب جلال و بزرگواری و جبروت و فرمانروایی و پادشاهی و قدرت و بزرگواری و نعمتها و بزرگیها و عزت دست نیافتنی.
از تو میخواهم به بهترین و اجابتشدهترین و بزرگترین تمامی درخواستهایت که تنها سزاوار این خواستههایی که بندگان از تو بخواهند و به وجود تو ای خدای یگانه، ای بخشنده مهربان، و به عزت ازلیات و به پادشاهیات ای صاحب دنیا و آخرت و به نعمتهایت که برشمرده نمیشود و به محبوبترین و گرامیترین و رفیعترین و نزدیکترین نامهایت نزد تو و نامهایی که بیشترین اجر را در پیدارد و سریعتر اجابت میشود.
همچون کسی تو را میخوانم که بیچارگیاش شدت یافته و جرمش بسیار شده و تلاشش کم شده و روحش به هلاکت نزدیک شده و برای بیچارگیاش فریادرسی نیافته و برای شکستگیاش اصلاحکنندهای نیافته و برای گناهش آمرزندهای جز تو نیافته است. همچون نیازمند به رحمتت معبود، من بیغرور و بیتکبر همچون بیچاره فقیر ترسان بی پناه تو را میخوانم.
تو را میخوانم زیرا تو مهربان منتگزار آفریننده آسمانها و زمینی و صاحب جلال و کرامتی، عالم به غیب و شهادت و بخشنده و مهربانی، که امروز مرا در جایگاه خشنودیات از من قرار دهی و مرا از آتش چنان آزاد کنی که بردگی پس از آن نباشد، و مرا از رهاشدگان و آزادگان قرار دهی و فرشتگان و پیامبران و فرستادگانت بر آن در کتابی که نه تبدیل میشود و نه تغییر میکند، گواهی دهند تا آنگاه که به دیدار تو بشتابم و تو از من راضی و خشنود باشی و در هر جایی مرا عافیت عطا کنی و بر هر دشمنی مرا یاری نمایی و در هر جایگاهی مولای من باشی و هر اندوهی را از من رفع کنی و هر راهی را بر من آسان بگردانی و هر برکتی را به من روزی دهی و آنگاه که تو را میخوانم بشنوی و آن گاه که غفلت کردم بیامرزی و آنگاه که نماز خواندم بپذیری و آن گاه که تو را خواندم اجابتم کنی و آنگاه که سرگرم شدم از من بگذری و مرا در کارهایم عقوبت نکنی و شایستهترین آنچه خواستهام را به من عطا کنی و خیری بیشتر از آن چه طلب کردهام به من عطا کنی و از من بپذیری و از من بگذری و عافیت به من عطا کنی و مرا بیامرزی و بر من منت بگذاری و بر من رحمت کنی و توبه مرا بپذیری و از من خشنود شوی و مرا به آن چه برایم سودمند است موفق بگردانی و آن چه برای من بد است را از من دور کنی و در غمهایم مرا کفایت کنی و از من بیزاری مجوی و مرا دچار عقوبت مکن و مرا خوار مکن و مرا گرامی بدار و مرا کوچک مکن و مرا اصلاح کن و هر آن چه برای من شایسته است به من عطا کن و پاداشم را فراوان گردان و ثوابم را نیکو گردان و روسفیدم کن و ورودم را گرامی بدار و مرا به خود نزدیک فرما و مرا با رحمتت بزرگ بدار، آمین ای پروردگار جهانیان.
و خداوند بر محمد خاتم پیامبران و آل پاک نیک برگزیدهاش، کسانی که نه ترسی دارند و نه اندوهگین میشوند، درود فرستد. - . البلد الأمین : 137-139 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الملحقات،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلسَّجَّادِ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ اللَّیْلَ مُظْلِماً بِقُدْرَتِهِ وَ جَاءَ بِالنَّهَارِ مُبْصِراً بِرَحْمَتِهِ وَ کَسَانِی ضِیَاءَهُ وَ أَنَا فِی نِعْمَتِهِ اللَّهُمَّ فَکَمَا أَبْقَیْتَنِی لَهُ فَأَبْقِنِی لِأَمْثَالِهِ وَ صَلِّ عَلَی النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ لَا تَفْجَعْنِی فِیهِ وَ فِی غَیْرِهِ مِنَ اللَّیَالِی وَ الْأَیَّامِ بِارْتِکَابِ الْمَحَارِمِ وَ اکْتِسَابِ الْمَآثِمِ وَ ارْزُقْنِی خَیْرَهُ وَ خَیْرَ مَا فِیهِ وَ خَیْرَ مَا بَعْدَهُ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّهُ وَ شَرَّ مَا فِیهِ وَ شَرَّ مَا بَعْدَهُ اللَّهُمَّ إِنِّی بِذِمَّةِ الْإِسْلَامِ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ وَ بِحُرْمَةِ الْقُرْآنِ أَعْتَمِدُ عَلَیْکَ وَ
ص: 211
بِمُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی صلی الله علیه و آله أَسْتَشْفِعُ لَدَیْکَ فَاعْرِفِ اللَّهُمَّ ذِمَّتِیَ الَّتِی رَجَوْتُ بِهَا قَضَاءَ حَاجَتِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ اقْضِ لِی فِی الْخَمِیسِ خَمْساً لَا یَتَّسِعُ لَهَا إِلَّا کَرَمُکَ وَ لَا یُطِیقُهَا إِلَّا نِعَمُکَ سَلَامَةً أَقْوَی بِهَا عَلَی طَاعَتِکَ وَ عِبَادَةً أَسْتَحِقُّ بِهَا جَزِیلَ مَثُوبَتِکَ وَ سَعَةً فِی الْحَالِ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلَالِ وَ أَنْ تُؤْمِنَنِی فِی مَوَاقِفِ الْخَوْفِ بِأَمْنِکَ وَ تَجْعَلَنِی مِنْ طَوَارِقِ الْهُمُومِ وَ الْغُمُومِ فِی حِصْنِکَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْهُ لِی شَافِعاً وَ اجْعَلْ تَوَسُّلِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ نَافِعاً إِنَّکَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (1).
**[ترجمه]البلد و الجنة و الملحقات: دعای دیگر از امام سجاد علیه السّلام:
به نام خداوند بخشنده مهربان. حمد از آن خدایی است که شب تاریک را با قدرتش برد و روز نورانی را با رحمتش آورد و جامه نورش را بر من پوشاند، در حالی که از نعمتش بهرهمند میشدم، خدایا همانگونه که مرا در این روز باقی گذاشتی، در مانند آن نیز باقی بگذار و بر محمد پیامبر و خاندان او درود فرست و در آن و در شبها و روزهای دیگر با ارتکاب حرامها و گناهان مرا به درد نیاور و خیر این روز و خیر آنچه در آن است و خیر آن چه پس از آن است را به من روزی ده و مرا از شر این روز و شر آن چه در آن است و شر آن چه پس از آن است دور بگردان.
خدایا به عهد اسلام به تو متوسل میشوم و به حرمت قرآن به تو اعتماد میکنم و با محمد برگزیده که درود خدا بر او و آلش باد، از تو طلب شفاعت میکنم، پس خدایا عهدم را که برای رفع حاجتم به آن امیدوارم بشناس، ای مهربانترین مهربانان .
خدایا در پنجشنبه پنج چیز را برای من مقدّر بفرما که جز با کرامتت حاصل نمیشود و تنها نعمتهای تو توان آن را دارد: سلامتی که بدان اطاعتت را بیشتر کنم، و بندگی که بدان شایسته پاداش فراوانت گردم، و گسترش فوری در روزی حلال، و در ترسهایم مرا با امنیتت در امان قرار دهی، و از غم ها و اندوه ها مرا در پناه خود قرار دهی و بر محمد و آل او درود فرست و او را شفیع من قرار ده و توسلم در روز قیامت را سودمند بنمای، به یقین تو مهربانترین مهربانانی. - . مصباح کفعمی: 129. البلد الأمین: 139 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(2)، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ، وَ الْمِنْهَاجُ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلْکَاظِمِ علیه السلام مَرْحَباً بِخَلْقِ اللَّهِ الْجَدِیدِ وَ بِکُمَا مِنْ کَاتِبَیْنِ وَ شَاهِدَیْنِ اکْتُبَا بِسْمِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ وَ الْکِتَابَ کَمَا أَنْزَلَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ حَیَّا اللَّهُ مُحَمَّداً بِالسَّلَامِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَصْبَحْتُ أَعُوذُ بِوَجْهِ اللَّهِ الْکَرِیمِ وَ اسْمِ اللَّهِ الْعَظِیمِ وَ کَلِمَاتِهِ التَّامَّةِ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ الْعَیْنِ اللَّامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ رَبِّی آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ أَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ فِی جَمِیعِ أُمُورِی فَاحْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی وَ لَا تَکِلْنِی فِی حَوَائِجِی إِلَی عَبْدٍ مِنْ عِبَادِکَ فَیَخْذُلَنِی أَنْتَ مَوْلَایَ وَ سَیِّدِی فَلَا تُخَیِّبْنِی مِنْ رَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ زَوَالِ نِعْمَتِکَ وَ تَحْوِیلِ عَافِیَتِکَ اسْتَعَنْتُ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ مِنْ حَوْلِ خَلْقِهِ وَ قُوَّتِهِمْ وَ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ حَسْبِیَ اللَّهُ
ص: 212
وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ اللَّهُمَّ أَعِزَّنِی بِطَاعَتِکَ وَ أَذِلَّ أَعْدَائِی بِمَعْصِیَتِکَ وَ اقْصِمْهُمْ یَا قَاصِمَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ یَا مَنْ لَا یُخَیِّبُ مَنْ دَعَاهُ وَ یَا مَنْ إِذَا تَوَکَّلَ الْعَبْدُ عَلَیْهِ کَفَاهُ اکْفِنِی کُلَّ مُهِمٍّ مِنَ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَمَلَ الْخَائِفِینَ وَ خَوْفَ الْعَامِلِینَ وَ خُشُوعَ الْعَابِدِینَ وَ عِبَادَةَ الْمُتَّقِینَ وَ إِخْبَاتَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِنَابَةَ الْمُخْبِتِینَ وَ تَوَکُّلَ الْمُوقِنِینَ وَ بُشْرَی الْمُتَوَکِّلِینَ وَ أَلْحِقْنَا بِالْأَحْیَاءِ الْمَرْزُوقِینَ وَ أَدْخِلْنَا الْجَنَّةَ وَ أَعْتِقْنَا مِنَ النَّارِ وَ أَصْلِحْ لَنَا شَأْنَنَا کُلَّهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَاناً صَادِقاً یَا مَنْ یَمْلِکُ حَوَائِجَ السَّائِلِینَ وَ یَعْلَمُ ضَمِیرَ الصَّامِتِینَ إِنَّکَ بِکُلِّ خَیْرٍ عَالِمٌ غَیْرُ مُعَلَّمٍ وَ أَنْ تَقْضِیَ لِی حَوَائِجِی وَ أَنْ تَغْفِرَ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ لِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).
**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد: 356 -357 - و البلد و الجنة و الاختیار و المنهاج: دعای دیگری از امام کاظم علیه السّلام:
درود بر آفرینش جدید خدا و بر شما دو کاتب و شاهد، بنویسید به نام خداوند، گواهی میدهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، یکتاست و شریکی ندارد، و گواهی میدهم محمد صلّی الله علیه و آله بنده و رسول اوست، و گواهی میدهم اسلام همانگونه است که وصف کرده است، و دین همانگونه است که وضع کرده است، و کتاب قرآن همانگونه است که نازل کرده است، و سخن همانگونه است که بیان کرده است، و خداوند همان حق آشکار است. تحیت و سلام خداوند بر محمد و آل او باد. در صبح پناه میبرم به ذات خدای یگانه کریم و نام الله عظیم و کلام کاملش، از شر کشنده و دردآور و چشم ملامتکننده و از شر آن چه آفرید و گستراند و از هیچ خلق نمود و از شر هر جنبنده ای که پروردگارم بر او تسلط دارد، به یقین پروردگارم بر صراط مستقیم است.
خدایا به تو پناه میبرم از تمامی مخلوقاتت و در تمامی امورم بر تو توکل میکنم، پس از من از روبرو و پشت سر و بالا و پایین مراقبت کن و در نیازهایم مرا به بندهای از بندگانت که خوارم مینماید مسپار، تو مولا و سرور منی، پس مرا از رحمتت ناامید مفرمای.
خدایا از زوال نعمتت و تغییر عافیتت به تو پناه میبرم و از قدرت و قوت مخلوقاتت به قدرت و قوت تو پناه میبرم و از شر آن چه خلق شده به تو پروردگار فلق پناه میبرم، خدا مرا کافی است و چه خوب وکیلی است. خدایا مرا به اطاعتت قدرتمند بگردان و دشمنانم را با معصیتت خوار نمای و آنها را بشکن، ایشکننده هر جبار سرکشی، ای کسی که هر آن که او را بخواند ناامید نمیکند و ای کسی که اگر بنده بر او توکل کند او را کفایت میکند، مرا در هر امر مهمی از دنیا و آخرت کفایت کن.
خدایا از تو میخواهم عمل بیمناکان و ترس عملکنندگان و خشوع عابدان و عبادت تقوی پیشگان و خضوع مؤمنان و بازگشت خاشعان و توکل یقین داران و بشارت توکلکنندگان، و ما را از زندگان روزی داده شده قرار ده و ما را در بهشت وارد نمای و از آتش نجات بده و تمامی کار ما را اصلاح کن.
خدایا از تو ایمانی راستین میخواهم، ای کسی که بر نیازهای درخواستکنندگان قدرت دارد و از درون بیکلامان آگاه است، به یقین تو به هر خیری عالمی بی آن که به تو تعلیم داده باشند، و این که حاجات مرا برآورده کنی و مرا و والدینم را و تمامی مردان و زنان مؤمن و مسلمان، زندگان و مردگان را بیامرزی و خداوند بر سرور ما محمد پیامبر و آلش درود فرستد، به یقین تو ستوده و سزاوار ستایشی. - . البلد الأمین:139. الجنة: 129-130 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: تَسْبِیحُ یَوْمِ الْخَمِیسِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْوَاسِعُ الَّذِی لَا یَضِیقُ الْبَصِیرُ الَّذِی لَا یَضِلُّ النُّورُ الَّذِی لَا یَخْمُدُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْحَیُّ الَّذِی لَا یَمُوتُ الْقَیُّومُ الَّذِی لَا یَهِنُ الصَّمَدُ الَّذِی لَا یُطْعَمُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَا أَعْظَمَ شَأْنَکَ وَ أَعَزَّ سُلْطَانَکَ وَ أَعْلَی مَکَانَکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَا أَبَرَّکَ وَ أَرْحَمَکَ وَ أَحْلَمَکَ وَ أَعْظَمَکَ وَ أَعْلَمَکَ وَ أَسْمَحَکَ وَ أَجَلَّکَ وَ أَکْرَمَکَ وَ أَعَزَّکَ وَ أَعْلَاکَ وَ أَقْوَاکَ وَ أَسْمَعَکَ وَ أَبْصَرَکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَا أَکْرَمَ عَفْوَکَ وَ أَعْظَمَ تَجَاوُزَکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَا أَوْسَعَ رَحْمَتَکَ وَ أَکْثَرَ فَضْلَکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَا أَنْعَمَ آلَاءَکَ وَ أَسْبَغَ نَعْمَاءَکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَا أَفْضَلَ ثَوَابَکَ وَ أَجْزَلَ عَطَاءَکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَا أَوْسَعَ حُجَّتَکَ وَ أَوْضَحَ بُرْهَانَکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَا أَشَدَّ أَخْذَکَ وَ أَوْجَعَ عِقَابَکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَا أَشَدَّ مَکْرَکَ وَ أَمْتَنَ کَیْدَکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا
ص: 213
أَنْتَ تُسَبِّحُ لَکَ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْقَرِیبُ فِی عُلُوِّکَ الْمُتَعَالِی فِی دُنُوِّکَ الْمُتَدَانِی دُونَ کُلِّ شَیْ ءٍ مِنْ خَلْقِکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْقَرِیبُ قَبْلَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الدَّائِمُ مَعَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْبَاقِی بَعْدَ فَنَاءِ کُلِّ شَیْ ءٍ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تَصَاغَرَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِجَبَرُوتِکَ وَ انْقَادَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِسُلْطَانِکَ وَ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِعِزَّتِکَ وَ خَضَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِمُلْکِکَ وَ اسْتَسْلَمَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِقُدْرَتِکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَلَکْتَ الْمُلُوکَ بِعَظَمَتِکَ وَ قَهَرْتَ الْجَبَابِرَةَ بِقُدْرَتِکَ وَ ذَلَّلْتَ الْعُظَمَاءَ بِعِزَّتِکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تَسْبِیحاً یَفْضُلُ عَلَی تَسْبِیحِ الْمُسَبِّحِینَ کُلِّهِمْ مِنْ أَوَّلِ الدَّهْرِ إِلَی آخِرِهِ وَ مِلْ ءَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ مِلْ ءَ مَا خَلَقْتَ وَ مِلْ ءَ مَا قَدَّرْتَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تُسَبِّحُ لَکَ السَّمَاوَاتُ بِأَقْطَارِهَا وَ الشَّمْسُ فِی مَجَارِیهَا وَ الْقَمَرُ فِی مَنَازِلِهِ وَ النُّجُومُ فِی سَیَرَانِهَا وَ الْفُلْکُ فِی مَعَارِجِهَا سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یُسَبِّحُ لَکَ النَّهَارُ بِضَوْئِهِ وَ اللَّیْلُ بِدُجَاهُ وَ النُّورُ بِشُعَاعِهِ وَ الظُّلْمَةُ بِغُمُوضِهَا سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تُسَبِّحُ لَکَ الرِّیَاحُ فِی مَهَبِّهَا وَ السَّحَابُ بِأَمْطَارِهَا وَ الْبَرْقُ بِأَخْطَافِهِ وَ الرَّعْدُ بِأَرَازِمِهِ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تُسَبِّحُ لَکَ
الْأَرْضُ بِأَقْوَاتِهَا وَ الْجِبَالُ بِأَطْوَادِهَا وَ الْأَشْجَارُ بِأَوْرَاقِهَا وَ الْمَرَاعِی فِی مَنَابِتِهَا سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ عَدَدَ مَا سَبَّحَکَ مِنْ شَیْ ءٍ وَ کَمَا تُحِبُّ یَا رَبِّ أَنْ تُحْمَدَ وَ کَمَا یَنْبَغِی لِعَظَمَتِکَ وَ کِبْرِیَائِکَ وَ عِزِّکَ وَ قُدْرَتِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ-(1).
عُوذَةُ یَوْمِ الْخَمِیسِ مِنْ عُوَذِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أُعِیذُ نَفْسِی بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ وَ مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ مَارِدٍ وَ قَائِمٍ وَ قَاعِدٍ وَ عَدُوٍّ وَ حَاسِدٍ وَ مُعَانِدٍ وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطانِ وَ لِیَرْبِطَ عَلی قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ ارْکُضْ بِرِجْلِکَ هذا مُغْتَسَلٌ
ص: 214
بارِدٌ وَ شَرابٌ وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُوراً لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً وَ نُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنا أَنْعاماً وَ أَناسِیَّ کَثِیراً الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْکُمْ ذلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَةٌ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلی أَمْرِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).
طِبُّ الْأَئِمَّةِ، بِإِسْنَادِ الْآخَرِینَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: مِثْلَهُ وَ فِی أَوَّلِهِ أُعِیذُ نَفْسِی أَوْ فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ(2).
**[ترجمه]المتهجد و البلد و الجنة و الاختیار: دعای روز پنجشنبه:
به نام خداوند بخشنده مهربان. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، خدای گسترش دهنده ای که به تنگ نمیآید، بینایی که گمراه نمیشود و نوری که تاریک نمیشود. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، زندهای که نمیمیرد و پایندهای که سستی ندارد و بینیازی که نیازی به اطعام ندارد. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر شأنت رفیع و پادشاهیات قدرتمند و جایگاهت عالیمرتبه است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر نیکو و مهربان و بردبار و بزرگ و دانا و بخشنده و جلیل و بزرگوار و قدرتمند و عالیمرتبه و توانا و شنوا و بینایی.
منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر عفوت کریمانه و گذشتت بزرگوارانه است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر رحمتت وسیع و فضلت بسیار است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر نعمتهایت فراوان و عطایتت جاری است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر پاداشت فراوان و بخششت بزرگتر است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر حجتت وسیع و برهانت روشن است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر عذابت شدید و عقوبتت دردناک است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر مکرت شدید و حیلهات محکم است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، آسمانها و زمینهای هفتگانه تو را تسبیح میگویند.
منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، تو تنها کسی هستی که با وجود علوّت نزدیکی و با وجود بلندمرتبگی است نزدیکی، به هر چیزی از مخلوقاتت نزدیک شدهای. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، تو تنها نزدیکی هستی که پیش از هر چیز بودهای و با هر چیزی جاویدانی و پس از فنای هر چیز باقی میمانی. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، هر چیزی در برابر جبروتت کوچکی می کند و هر چیزی در برابر پادشاهی ات مطیع است و هر چیزی در برابر عزتت خوار و کوچک است، و هر چیزی در برابر قدرت تو تسلیم شده است.
منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، تو با عظمتت بر فرمانروایان پادشاهی میکنی و با قدرتت بر جباران تسلط داری و با عزتت بزرگان را کوچک نمودهای. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، تسبیحی که بر تسبیح تمامی تسبیحگویان از ابتدای روزگار تا انتهای آن برتری داشته باشد و آسمانها و زمین و آن چه را آفریدی و آن چه بر آن توانایی را پر کند.
منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، آسمانها با تمامی طبقاتش و خورشید در حرکتهایش و ماه در منزلگاههایش و ستارگان در حرکتهایشان و فلک در بلندیهایش تو را تسبیح میگویند. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، روز با نورش و شب با تاریکیاش و نور با شعاعش و تاریکی با پیچیدگیاش تو را تسبیح میگویند. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، بادها با وزیدنشان و ابرها با بارانهایشان و برق با سرعت درخشیدنش و رعد با غرشش تو را تسبیح میگویند. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، زمین با غذاهایش و کوه ها با استواریاش و درختان با برگهایش و چراگاهها با گیاهانش تو را تسبیح میگویند. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، تویی که تنهایی و شریکی نداری، به تعداد تسبیح هر چیزی و همان گونه که دوست داری مورد حمد قرار بگیری، ای پروردگار من، و همان گونه که شایسته عظمت و کبریاء و عزت و قدرت و قوتت است، و خداوند بر فرستادهاش محمد خاتم پیامبران و آلش همگی درود فرستد. - . المتهجد: 340. البلد: 140. الجنة: 131. -
تعویذ دیگر روز پنج شنبه از تعویذهای امام باقر علیه السّلام:
نفسم را به پناه پروردگار مشرقها و مغربها میبرم، از شر هر شیطان متمرّد و ایستاده و نشسته و دشمن و حسود و متجاوزی. و {او که از آسمان بر شما آبی را نازل فرماید تا بدان شما را پاک سازد و رجز شیطان را از شما دور کند و دلهایتان را به یکدیگر پیوند دهد و شما را ثابت قدم بدارد و پایت را بر زمین بکوب، این آبی است که نفوذ کرده سرد و گوارا است، و از آسمان آب پاکی را نازل کردیم تا بدان سرزمین مرده زنده شود و از آفریدههایمان حیوانات و انسانهای بسیاری را سیراب کنیم، اکنون خداوند در این مورد به شما تخفیف و رحمتی داد، خداوند میخواهد که بر شما آسان بگیرد، پس خداوند شما را از شر آنها کفایت میکند و او شنوای دانا است. خدایی جز خدای یگانه نیست و خداوند در کارش پیروز است.} خدایی جز خدای یگانه نیست، محمد صلّی الله علیه و آله فرستاده او است و خداوند بر او و آلش درود و رحمت فرستد. - . مصباح المتهجد:341. البلد الأمین: 141. مصباح کفعمی: 132. -
طب الأئمة: به اسناد دیگران از امام صادق علیه السّلام به مانند آن آمده است و در ابتدایش، نفسم را یا فلان بن فلانه را به پناه میبرم آمده است. - . طب الأئمة: 44 -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْبَلَدُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: عُوذَةٌ أُخْرَی لَهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أُعِیذُ نَفْسِی بِقُدْرَةِ اللَّهِ وَ عِزَّةِ اللَّهِ وَ عَظَمَةِ اللَّهِ وَ سُلْطَانِ اللَّهِ وَ جَلَالِ اللَّهِ وَ کَمَالِ اللَّهِ وَ بِجَمْعِ اللَّهِ وَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ بِوُلَاةِ أَمْرِ اللَّهِ مِنْ شَرِّ مَا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ (3).
**[ترجمه]المتهجد و البلد و الجنة و الاختیار: تعویذ دیگری از او:
به نام خداوند بخشنده مهربان. نفسم را به قدرت خدا و عزت خدا و عظمت خدا و پادشاهی خدا و جلال خدا و کمال خدا و تمامی صفات خدا و به فرستاده خدا که درود خدا بر او و آل پاکش باد، و به والیان امر خدا میسپارم از شر آنچه از آن میترسم و بر حذرم و گواهی میدهم که خداوند بر هر چیزی توانا است و قوت و نیرویی جز با خدای یگانه بلندمرتبه عظیم نیست و خداوند بر سرورمان محمد و آلش سلام و درود فرستد، و خدا ما را کافی است، و چه خوب پشتیبانی است. - . المتهجد: 342. البلد الأمین: 141. مصباح کفعمی:132 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ(4)، وَ الْجَمَالُ، وَ الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَسْتَغْفِرَ اللَّهَ تَعَالَی هَذَا الِاسْتِغْفَارَ آخِرَ نَهَارِ الْخَمِیسِ- فَیَقُولَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ تَوْبَةَ عَبْدٍ خَاضِعٍ مِسْکِینٍ مُسْتَکِینٍ لَا یَسْتَطِیعُ لِنَفْسِهِ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا وَ لَا نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً وَ لَا مَوْتاً وَ لَا حَیَاةً وَ لَا نُشُوراً وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطَّیِّبِینَ الْأَخْیَارِ الطَّیِّبِینَ الْأَبْرَارِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ یَا خَالِقَ نُورِ النَّبِیِّینَ وَ مُرْزِغَ قُبُورِ الْعَالَمِینَ وَ دَیَّانَ
ص: 215
حَقَائِقِ یَوْمِ الدِّینِ وَ الْمَالِکَ لِحُکْمِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ الْمُسَبِّحِینَ وَ الْعَالِمَ بِکُلِّ تَکْوِینٍ أَشْهَدُ بِعِزَّتِکَ فِی الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ وَ حِجَابِکَ الْمَنِیعِ عَلَی أَهْلِ الطُّغْیَانِ یَا خَالِقَ رُوحِی وَ مُقَدِّرَ قُوتِی وَ الْعَالِمَ بِسِرِّی وَ جَهْرِی لَکَ سُجُودِی وَ عُبُودِی وَ لِعَدُوِّکَ عُنُودِی یَا مَعْبُودِی أَشْهَدُ أَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْکَ أُنِیبُ وَ أَنْتَ حَسْبِی وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ: وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَقْرَأَ فِیهِ سُورَةَ الْمَائِدَةِ وَ أَنْ یَقْرَأَ الْقَدْرَ أَلْفَ مَرَّةٍ وَ یُصَلِّیَ عَلَی النَّبِیِّ کَذَلِکَ وَ یَقُولَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ أَهْلِکْ عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ- وَ مَنْ کَانَتْ لَهُ حَاجَةٌ فَلْیُبَاکِرْ فِیهَا لِقَوْلِهِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ بَارِکْ لِأُمَّتِی فِی بِکُورِهَا فَإِذَا تَوَجَّهَ قَرَأَ الْحَمْدَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ الْإِخْلَاصَ وَ الْقَدْرَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ الْخَمْسَ آیَاتٍ مِنْ آخِرِ آلِ عِمْرَانَ ثُمَّ یَقُولُ مَوْلَایَ انْقَطَعَ الرَّجَاءُ إِلَّا مِنْکَ وَ خَابَتِ الْآمَالُ إِلَّا فِیکَ أَسْأَلُکَ إِلَهِی بِحَقِّ مَنْ حَقُّهُ عَلَیْکَ وَاجِبٌ مِمَّنْ جَعَلْتَ لَهُ الْحَقَّ عِنْدَکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِیَ حَاجَتِی (1).
**[ترجمه]البلد - . البلد: 141-142. الجنة: 132-133 - و الجمال و المتهجد و الاختیار:
و مستحب است که در پایان روز پنجشنبه از خداوند با این استغفار طلب مغفرت کند و بگوید: «طلب مغفرت میکنم از خدایی که معبودی جز او نیست، خدای زنده جاویدان، و همچون بنده خاضع بیچاره درماندهای که یارای تغییر و تحول و نفع و ضرر و مرگ و حیات و برانگیختن خود را ندارد. و خداوند بر محمد و عترت پاک برگزیده پاک نیکویش سلام و درود فرستد.»
سپس میگوید: «خدایا ای آفریننده نور پیامبران و گلزار قبرهای جهانیان و پاداش حقایق روز دین، و مالک حکم اولینها و آخرینها و تسبیحکنندگان، و عالم به هر تکوین، به عزتت در زمین و آسمان، و حجاب دستنیافتنیات بر طغیان گران گواهی میدهم ای آفریدگار روحم و ای مقدّر کننده مرگم، و آگاه به پیدا و پنهانم! سجده و بندگی برای تو و عنادم برای دشمن توست ای معبود من، گواهی میدهم که تو خدایی هستی که هیچ خدایی جز تو نیست، یگانهای و شریکی برای تو نیست، بر تو توکل کردم و به سوی تو بازمیگردم، و تو برای من بس هستی و بهترین پشتیبان هستی.»
و مستحب است که در آن سوره مائده و هزار مرتبه قدر را قرائت کند و اینگونه بر نبی درود بفرستد: بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و فرج آنان را تعجیل بفرما و دشمنان آنان از جن و انس از اولینها و آخرینها را نابود بگردان.
و کسی که حاجتی دارد، به جهت این کلام او صلّی الله علیه و آله، باید در آن سحرخیز باشد: «بارخدایا بر امتم در سحرخیزیاش برکت ببخش». و چون روی کرد، باید حمد، معوذتین، اخلاص، قدر، آیه الکرسی و پنج آیه آخر آل عمران را قرائت کند، سپس بگوید: ای مولای من، امید قطع شد جز از غیر تو، و آرزوها ناکام ماند جز در تو. ای خدا، به حق کسی که حق او بر تو واجب است از میان کسانی که برایشان نزد خودت حقی قرار دادی، از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و حاجتم را برآورده کنی. - مصباح شیخ طوسی: 178 و 179.[1] -
**[ترجمه]
و لنعد إلی شرح تلک الأدعیة من أولها و إیضاح ما یحتاج منها إلی توضیح (2).
یسبح بحمده (3)
صفة لشی ء من قضائک (4) أی فارا منه.
و لم تغادر(5)
أی و لم تترک و الفعال بالکسر جمع و بالفتح مصدر و یکون بمعنی الکرم فی المنازل کلها أی فی أحوالی المختلفة من مراتب الخلق و التقدیر مهللا أی موحدا قائلا لا إله إلا الله أو رافعا صوتی بالثناء أو فرقا خائفا من
ص: 216
عدم القبول قال الفیروزآبادی استهل رفع صوته بالبکاء کأهل و کذا کل متکلم رفع صوته و هلل قال لا إله إلا الله و نکص و جبن و فر و الهلل محرکة الفرق کما تولیت الحمد بقدرتک تولیة الحمد بما ذکره فی کتبه و بما ألهم به أنبیاءه و حججه و أولیاءه و بما سطر فی کتاب الوجود من العرش إلی الثری مما یدل علی وجوده و علمه و قدرته و حکمته و سائر کمالاته فهو سبحانه کما أثنی علی نفسه و قد حققنا ذلک فی الفرائد الطریفة و استخلصت الحمد لنفسک یقال استخلصه لنفسه أی استخصه و الحمد هنا یحتمل الحامدیة و المحمودیة و حمل هذا علی الحامدیة و قوله و جعلت الحمد من خاصتک علی المحمودیة لعله أولی.
و ختمت بالحمد قضاءک (1)
أی فی القیامة إشارة إلی قوله سبحانه وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ قِیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ (2) و لم یعدل أی الحمد إلی غیرک أی لا یستحقه غیرک و لم یقصر الحمد دونک أی لیس شی ء من المحامد لا تستحقه و کما استحمدت إلی خلقک أی طلبت الحمد منهم بتضمین معنی الإنهاء کما یقال أحمد إلیک الله و إلی بمعنی من و یحتمل أن یکون بمعنی الامتنان یقال فلان یتحمد إلی فلان أی یمتن علیه.
و وزن کل شی ء خلقته من قبیل تشبیه المحسوس بالمعقول یا ذا العلم العلیم الوصف للمبالغة کقولهم لیل ألیل و الوجه الکریم أی الذات المکرم أو ذی الجود و الکرم أو التوجه المشتمل علی اللطف و الرحمة أو الأنبیاء و الحجج علیهم السلام الذین بهم یتوجه إلیک.
حمدا مداد الحمد أی ما دام یمتد الحمد أو قدر ما یکال المحامد بالمد تشبیها بالمحسوس أو قدر ما یمد و یزاد الحمد من الله و الملائکة و سائر الخلق أو عدد المحامد أو کثرتها أو قدر المداد الذی یکتب به محامده.
ص: 217
قال فی القاموس المداد النفس و ما مددت به السراج من زیت و نحوه و المثال و الطریقة و المد بالضم مکیال و الجمع مداد قیل و منه سبحان الله مداد کلماته.
و سبحان الله مداد السموات أی عددها و کثرتها.
و فی النهایة فیه سبحان الله مداد کلماته أی مثل عددها و قیل قدر ما یوازیها فی الکثرة عیاره لکیل أو وزن أو عدد أو ما أشبهه من وجوه الحصر و التقدیر و هذا تمثیل یراد به التقدیر لأن الکلام لا یدخل فی الکیل و الوزن و إنما یدخل فی العدد و المداد مصدر کالمد یقال مددت الشی ء مدا و مدادا و هو ما یکثر به و یزاد و منه حدیث الحوض ینبعث فیه میزابان مدادهما أنهار الجنة أی تمدهما أنهارها انتهی و قیل مداد کلماته أی لا ینتهی کما لا ینتهی کلماته.
و کنه قدرتک أی حمدا یناسب و یوازی حقیقة قدرتک و یبلغ مبلغ مدحتک أی ما تستحقه من ذلک.
و قال الجوهری خفق الطائر أی طار و أخفق إذا ضرب بجناحیه و الدنیا أی عدد نجوم الدنیا و هم الأنبیاء و الأوصیاء و العلماء أو هو معطوف علی النجوم أی عدد الدنیا أی ما کان فیها أو أیامها و ساعاتها و دقائقها و منذ کانت متعلق بالدنیا أو بالجمیع یصعد إلی السماء أو إلی درجات القبول.
و الأعاطی (1)
کأنه جمع عطیة أو جمع أعطیة جمع عطا و لم یصرح به فی کتب اللغة و أسرع الجدود هو جمع الجد بالفتح أی الحظ و النصیب و فی بعض النسخ و أشرع بالشین المعجمة أی أفتحه و أوسعه و فی النهایة فیه و آت محمدا الوسیلة هی فی الأصل ما یتوسل به إلی الشی ء و یتقرب به و جمعها وسائل یقال وسل إلیه وسیلة و توسل و المراد فی الحدیث القرب من الله تعالی و قیل هی الشفاعة یوم القیامة و قیل هی منزل من منازل الجنة کذا جاء فی الحدیث انتهی و قد مر معنی الوسیلة فی کتاب المعاد.
و الرکانة بالفتح الوقار و جبل رکین له أرکان عالیة و فی بعض النسخ
ص: 218
الزکایة أی النمو و الطهارة أو المدح و لم یرد هذا البناء و الأول أولی و شرف المنتهی أی الشرف الذی یظهر عند انتهاء أمور الدنیا فی القیامة و فی النهایة فی حدیث الدعاء و ألحقنی بالرفیق الأعلی الرفیق جماعة الأنبیاء الذین یسکنون أعلی علیین و هو اسم جاء علی فعیل و معناه الجماعة کالصدیق و الخلیط یقع علی الواحد و الجمع.
نبی الرحمة أی المبعوث لها و المقرون بها و قائد الخیر یقوده إلی الأمة و إمام الهدی أی یتبعه الهدایة أو إمام فیها و نجی الروح الأمین أی من کان یناجیه جبرئیل و یسر إلیه و سمی روحا لأنه سبب لحیاة الخلق بما ینزل به من العلوم و أمینا لکونه أمینا علی الوحی و صفی المصطفین أی اصطفاه الله من بینهم أو اصطفوه.
و صدک بأمرک أی جهر به و أظهره و ذب عن حرماتک أی دفع و منع الناس عن أن ینتهکوا حرمات الله و هی ما جعله الله محترما کدینه و کتابه و بیته و أوامره و نواهیه فی جنبک أی قربک و طاعتک.
و المقام المحمود مقام الشفاعة حبا أی لحبه لک أو تأکید و الزلفی القرب واردة أی الطوائف الذین یردون علیه طلبا للشفاعة أو الألطاف الواردة علیه منه تعالی و أشرق وجهه أی أضاء و تلألأ حسنا و النجح و النجاح الظفر بالحوائج.
و قال فی النهایة فیه لا یزال کعبک عالیا هو دعاء له بالشرف و العلو و الأصل فیه کعب القناة و هو أنبوبها و ما بین کل عقدتین منها کعب و کل شی ء علا و ارتفع فهو کعب انتهی.
**[ترجمه]و اینک به شرح آن ادعیه از ابتدای آنها و توضیح آنچه که نیاز به بیان دارد باز میگردیم.
و «یسبّح بحمده» - دعای شب جمعه ص 127.[2] -
صفتی برای چیزی است. «من قضائک» - دعای مذکور در ص 128.[3] -
یعنی در فرار از آن. «ولم تغادر» - دعای روز جمعه ص 129 کتاب.[4] -
یعنی رها نکردهای، «الفعال» با کسره جمع و با فتحه مصدر است و به معنی کرم است. «فی المنازل کلّها» یعنی در احوال مختلفم از مراتب خلقت و تقدیر «مهلّلا» یعنی توحیدگویان در حالی که «لا اله الا الله» میگویم. یا اینکه صدایم را با ثنا بلند می کنم یا ترسان و هراسان از عدم پذیرش هستم. فیروزآبادی گوید: «استهلّ» یعنی صدایش را با گریه بلند کرد مانند «أهلّ»، و همچنین هر متکلمی که صدایش را بالا ببرد، و «هلّل» یعنی «لا اله إلّا الله» گفت، و عقب نشست، ترسید و فرار کرد، و «الهلَل» با حرکت حروف، یعنی فرق. «کما تولّیت الحمد بقدرتک» بر عهده گرفتن حمد با آنچه که در کتبش ذکر کرد و بر انبیاء، حجت ها و اولیائش الهام کرد و با آنچه که در کتاب وجود از عرش تا خاک نگاشت، از اموری است که بر وجود، علم، قدرت، حکمت و سایر کمالات او دلالت دارد، پس خداوند سبحان چنان است که خود، خویشتن را ثنا می گوید و آن را در «الفرائد الطریفه» بررسی کردیم. «استخلصت الحمد لنفسک»، «استخلصه لنفسه» گفته میشود یعنی آن را به خود مخصوص گردانید، و حمد در اینجا محتمل حامدیت و محمودیت است و این سخن او بر حامدیت حمل شده است و این جمله او «و جعلت الحمد من خاصتک» بر محمودیت، و شاید این اولی باشد .
«و ختمت بالحمد قضاءک» - دعای مذکور در ص 130، سطر دوم.[1] -
یعنی در قیامت، اشارهای است به این سخن خداوند: «وَقُضِیَ بَیْنَهُم بِالْحَقِّ وَقِیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»، - زمر/ 75.[2] - {و میانشان به حق داوری می گردد و گفته می شود: سپاس ویژه پروردگار جهانیان است.} و «عدول نکرد» یعنی حمد، «به غیر تو» یعنی غیر تو مستحق حمد نیست، «و لم یقصر الحمد دونک» یعنی هیچ حمدی نیست که تو مستحق آن نباشی. «و کما استحمدت الی خلقک» یعنی از آنان طلب حمد کردی با تضمین معنای نهی کردن، چنانکه گفته میشود: «اَحمد الیک الله» و الی به معنای «من» است و محتمل است که به معنی امتنان باشد. گفته می شود «فلان یتحمّد الی فلان» یعنی بر او منت می گذارد. «و وزن کل شی خلقته» از قبیل تشبیه محسوس به معقول است، «یا ذا العلم العلیم» صفت برای مبالغه است، مانند این سخن آنان: «لیل ألیل ». «الوجه الکریم» یعنی ذات مکرم یا صاحب جود و کرم یا توجه مشتمل بر لطف و رحمت، یا انبیاء و حجتها علیهم السّلام که با آنان به تو روی میکند.
«حمداً مداد الحمد» یعنی تا زمانی که حمد امتداد دارد، یا تا زمانی که حمدها با پیمانه وزن میشود، به عنوان تشبیه به محسوس یا به میزانی که حمد امتداد مییابد یا فزونی میگیرد از جانب خدا، ملائکه و سایر مخلوقات، یا تعداد محامد یا کثرت آن، یا به اندازه مدادی است که محامد او به وسیله آن نگاشته میشود.
در القاموس گوید: مداد یعنی نفس، و آنچه که به وسیله آن چراغ را روشن کردم از قبیل روغن و امثال آن، و مثال و طریقه، و مدّ با ضمّه یعنی وزنه و جمع آن مداد است. گفته شد: و از آن است «سبحان الله مداد کلماته» و «سبحان الله مداد السموات» یعنی تعداد آن و کثرت آن.
و در النهایه در آن آمده است: «سبحان الله مداد کلماته» یعنی مثل تعداد آن، و گفته شده: به اندازه آنچه که در کثرت، عیارش برای پیمانه، وزن، عدد یا آنچه که از وجوه حصر و تقدیر شبیه آن است با آن برابری می کند. و این مثالی است که مقصود از آن اندازه است؛ زیرا کلام در پیمانه و وزن داخل نمیشود بلکه فقط در عدد وارد است و مداد مصدری مانند مدّ است، گفته می شود: «مددت الشی مدّاً و مداداً»، و آن چیزی است که به وسیله آن بیشتر می شود و افزایش مییابد و حدیث حوض از آن است که «ینبعث فیه میزابان مدادهما أنهار الجنه»، یعنی رودهای بهشت آن دو را زیاد میکند، پایان. و گفته شده: «مداد کلماته» یعنی پایان نمیگیرد، چنانکه کلمات او پایان نمیگیرد.
«و کنه قدرتک» یعنی حمدی که با حقیقت قدرت تو برابر و مناسب باشد. «و یبلغ مبلغ مدحتک» یعنی آنچه که از آن مستحق هستی.
و جوهری گوید: «خفق الطائر» یعنی پرواز کرد و «أخفق» زمانی است که بالهایش را به هم بزند «و الدنیا » یعنی تعداد ستارگان دنیا که همان انبیاء، اوصیا و علما هستند، یا اینکه معطوف بر نجوم است یعنی تعداد دنیا، یعنی آنچه که در آن است یا ایام، ساعات و دقایق آن. «منذ کانت» متعلق به دنیا یا به جمیع است. «صعود میکند» به سوی آسمان یا به درجات قبول.
«والأعاطی» گویی آن جمع عطیة یا جمع عطا است. و در کتب لغت به آن تصریح نشده است. «اسرع الجدود» جمع جدّ است، یعنی بهره و نصیب و در بعضی نسخهها أشرع آمده است، یعنی بازتر و گسترده تر آن و در النهایه درباره آن آمده است: «و آت محمداً الوسیلة» و آن در اصل چیزی است که با آن به چیزی متوسل میشوند و متقرب میشوند، و جمع آن وسائل است. گفته میشود: «وسل إلی وسیلة و توسل» و مقصود در حدیث، نزدیکی به خداوند متعال است، و گفته شده: شفاعت در روز قیامت است و گفته شده: منزلی از منازل خداست، در حدیث چنین آمده است، پایان. و معنی وسیله در کتاب معاد بیان شد.
«والرکانة» با فتحه وقار است و «جبل رکین» دارای ارکان بلند است و در بعضی نسخهها «الزکایه» آمده است به معنی نمو و طهارت یا مدح، و این بنا وارد نشده است و معنای اول اولی است. «و شرف المنتهی» یعنی شرفی که هنگام پایان یافتن امور دنیا در قیامت نمایان میشود، و در النهایه در حدیث دعا آمده است: «و الحقنی بالرفیق الاعلی». رفیق گروه انبیاء است که در اعلی علیین ساکن هستند و آن اسمی است که بر وزن فعیل آمده است و معنای آن جماعت است مانند صدیق و خلیط که بر جمع و فرد گفته میشود.
«نبی الرحمة» یعنی مبعوث برای رحمت و مقرون با آن، «و قائد الخیر» خیر را به سوی امت رهبری میکند «و امام الهدی» یعنی هدایت از او پیروی میکند یا امامی در آن است. «و نجّی الروح الامین» یعنی کسی با او نجوا می کرد و با او راز می گفت، و روح نامیده شده است زیرا او با آنچه که از علوم نازل میکند، سببی برای زندگی خلق است، و امین به این دلیل که امین بر وحی است «و صفیّ المصطفین» یعنی خداوند او را از بین آنان برگزید یا اینکه آنها او را برگزیدند.
«و صدع بأمرک» یعنی آن را آشکار کرد و نمایان ساخت. «و ذبّ عن حرماتک» یعنی مردم را از اینکه به حرمتهای خدا بیاحترامی کنند منع کرد و بازداشت. و حرمتها چیزیهایی است که خداوند متعال آن را محترم قرار داد مانند دینش، کتابش، بیعتش، اوامر و نواهیاش. «فی جنبک» یعنی قرب و طاعت تو.
«المقام المحمود» مقام شفاعت «حبّاً» یعنی برای علاقه او به تو، یا اینکه تاکید است، و «الزلفی» یعنی قرب. «واردة» یعنی گروه هایی که برای طلب شفاعت بر او وارد میشوند یا الطاف وارده بر او از خداوند متعال، و «أشرق وجهه»: روشن شد و درخشان از نظر زیبایی، و«النّجح و النجاح» دستیابی به حاجت هاست.
در النهایه گوید: «لایزال کعبک عالیاً»، دعایی برای او به شرف و علو است و اصل در آن «کعب رمح» است یعنی بلندی آن. و فاصله مابین هر دو گره آن کعب است و هر چیزی که بالا رود و مرتفع شود کعب است، پایان.
**[ترجمه]
و یحتمل أن یکون من کعب الرجل بأن یکون أعداؤه تحت قدمیه فی المنتجبین کرامته أی یکون معروفا عندهم بالکرامة أو یکون أکرم منهم و الأول أوفق بما بعده.
و فی النهایة علیون (1)
اسم للسماء السابعة و قیل اسم لدیوان الملائکة
ص: 219
الحفظة ترفع إلیه أعمال الصالحین من العباد و قیل أراد أعلی الأمکنة و أشرف المراتب و أقربها من الله تعالی فی الدار الآخرة و تعرب بالحروف و الحرکات کقنسرین و أشباهها علی أنه جمع أو واحد و غایته أی مقصوده أو غایة أمنیته و شرف بنیانه أی
اجعل بناء دینه و شریعته مشرفا عالیا و عظم برهانه أی حجته فی الدارین و النزل بالضم و بضمتین ما یهیأ للضیف و المآب المرجع و المنقلب و بیاض الوجه کنایة عن السرور و ظهور الحجة و کذا إتمام النور کنایة عن مزید رواج دینه و شریعته فی الدنیا و رفع درجاته فی الآخرة و ظهور ذلک علی الخلق.
و تحر بنا منهاجه أی اجعلنا متحرین طالبین منهاجه و لا تخالف بنا سبیله أی لا تجعلنا مخالفین له معرضین عن سبیله ممن یلیه أی یقربه و یدنو منه فی القیامة أو یوالیه و یحبه و الأول أظهر و الزمرة الجماعة و عرفنا وجهه أی أرناه فی القیامة و عند الموت علی وجه نحبه و یحتمل أن یکون المراد معرفة ذاته و کمالاته و حزب الرجل أصحابه.
و قرآنک الحکیم أی المحکم المتقن الذی لا یتطرق إلیه بطلان و لا نقص أو المشتمل علی الحکمة الناطق بها البالغة أی الکاملة و الزیغ المیل إلی الباطل مما أعلم أی قبحه أو صدر منی عمدا أو أعلمه و أذکره فی هذا الوقت.
أو وسوس (1)
فی أکثر النسخ علی بناء المعلوم و کأنه علی المجهول أنسب أو رکن إلیه أی مال أو سکن و یقال أفضی الرجل إلی امرأته أی باشرها و جامعها أو لان له طوری أی طبعی و حالی قال فی المصباح المنیر الطور الحال و الهیئة و تعدی طوره أی حاله التی تلیق به و فی بعض النسخ طودی بالدال المهملة و هو الجبل و لعله استعیر هنا لما صلب من عزمه علی خلافه أو لأرکان بدنه و الإصر بالکسر الذنب إلی وجهک أی إلی ثوابک و کرامتک أو إلی وجوه أولیائک.
ص: 220
و قال الجوهری جأر الرجل إلی الله أی تضرع بالدعاء و ذخری أی ذخیرتی و فی بعض النسخ و ذخری بعد قوله و زعبتی و الأول أنسب و یقال جبهته أی صککت جبهته و جبهة بالمکروه إذا استقبلته به.
لأداء فرض الجمعات (1)
فیه دلالة ما علی استمرار وجوب الجمعة بما مر من التقریب.
و قال الکفعمی مرحبا(2)
أی لقیت رحبا و سعة و طریق رحب أی واسع.
لا یستباح (3)
أی لا یعد نقض ذلک الأمان مباحا کنایة عن عدم جرأة أحد علی نقضه و یقال استباحوهم أی استأصلوهم و الذمة العهد و الخفر نقضه قال الکفعمی خفر العهد وفی به و أخفره إذا نقضه و المعنی هنا أن ذمة الله تعالی لا تنقض و أخفرت فلانا إذا نقضت عهده و خفرته کنت له خفیرا انتهی.
و الجوار بالضم و الکسر الأمان و الجار من أمنته و الضیم الظلم و الکنف (4) بالتحریک الجانب و الناحیة و کلما ستر من بناء أو حظیرة فهو کنف ذکره الجزری و فی القاموس أنت فی کنف الله محرکة أی فی حرزه و ستره و هو الجانب و الظل و الناحیة لا یرام أی لا یقصد بسوء.
ما شاء الله أی کان أو کائن و صد عنه صدودا أعرض و اجبرنی أی أصلح کسر أحوالی و فی القاموس الجبر خلاف الکسر و جبر العظم و الفقیر جبرا و جبورا و أجبره فتجبر أحسن إلیه أو أغناه بعد فقر و النصر أی ما یصیر سببا لغلبتی و نصرتی علی الأعادی الظاهرة و الباطنة و الإیثار الاختیار محروما أی من الرزق و خیرات الدنیا أو الأعم منها و من خیرات الآخرة و التقتیر التضییق و قال الکفعمی تعطف بالمجد أی تردی به و العطاف الرداء سمی به لوقوعه علی
ص: 221
عطفی الرجل و هما ناحیتا عنقه و منکب الرجل عطفه.
و قال الهروی و تمت کلماتک (1)
أی القرآن أو علومه تعالی أو تقدیراته أو شرائعه و دینه أو حججه و براهینه و کلها صدق لا یشوبها کذب و عدل لا یخلطه ظلم لا یقدر علی تبدیلها أحد و القرآن و الشرائع محفوظة عند حملتها و حافظیها من الأئمة علیهم السلام.
سبحان الباعث الذی یبعث الخلق و یحییهم بعد الموت یوم القیامة الوارث الذی یرث الخلائق و یبقی بعد فنائهم و الحرس بالتحریک حراس السلطان الواحد حرسی أنت آخذ بناصیتها أی مالک قادر علیها تصرفها إلی ما ترید بها و الأخذ بالنواصی تمثیل لذلک فإن من أخذ بناصیة دابة فهی مقهورة له.
و قال الجوهری فلان فی عز و منعة بالتحریک (2)
و قد یسکن عن ابن السکیت و یقال المنعة جمع مانع مثل کافر و کفرة أی هو فی عز و من یمنعه من عشیرته و قال الراجل خلاف الفارس و الجمع رجل و رجالة و رجال و قال الرکض تحریک الرجل و رکضت الفرس برجلی إذا استحثثته لیعدو ثم کثر حتی قیل رکض الفرس إذا عدا و قال عطفت أی ملت و عطف علیه أی کر أحیاء و أمواتا أی مشرفین علی الموت أو لمیتهم أیضا أثر فی الشر أعمی و بصیرا اعتبر فی الأول الجمیع و فی هذا کل واحد فلذا أفرد و یمکن أن یقال لما کان تعمیم الأخیر بالنسبة إلی الشاهد فقط أتی بالمفرد.
و من شر الدناهش قال الکفعمی الدناهش جنس من أجناس الجن و لم أره فی اللغة و فی بعض النسخ الدیاهش بالیاء و فی القاموس دنقش بینهم أفسد و الحس فی بعض النسخ بالحاء المهملة و فی بعضها بالجیم و قال الکفعمی الحس و الحسیس الصوت الخفی و الحس برد یحرق الکلأ و الحس القتل و منه قوله
ص: 222
تعالی تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ (1) أی تقتلونهم قتلا ذریعا و حس البرد الجراد قتله انتهی و الجس المس بالید.
و قال الکفعمی اللبس الاختلاط و جمیع ما تحوطه أی تجمعه أو ترعاه و تکلؤه عنایتی أی اهتمامی و من شر کل صورة تری أو تفزع و خیال یتخیل أو یری فی المنام أو بیاض أو سواد تدهش مشاهدتهما.
و قال الکفعمی التمثال الصورة و المعاهد الذی حصل منه الأمان.
**[ترجمه]و محتمل است که از «کعب الرجل» باشد، به این معنی که دشمنانش زیر پاهایش باشند. «فی المنتجبین کرامته» یعنی در نظر آنان به کرامت معروف باشد یا اینکه کریمتر از آنان باشد؛ و معنای اول با مابعد آن موافقتر است.
و در النهایه، «علّیون» اسمی برای آسمان هفتم است و گفته شده اسمی برای دیوان ملائکه حافظ است که اعمال صالحان از جانب بندگان به سوی آن بالا میرود. گفته شده: قصدش بالاترین مکانها، شریفترین مراتب و نزدیکترین آن به خداوند در دار آخرت است و بنا بر اینکه او جمع است یا واحد، با حروف و حرکات اعراب می گیرد، مانند «قنّسرین» و نظایر آن. «و غایته» یعنی مقصود او یا نهایت آرزوی او، «و شرّف بنیانه» یعنی بنای دین و شریعت او را بلندمرتبه و عالی قرار بده. «و عظّم برهانه» یعنی حجتش در دو دنیا را، و «النزل» با ضمه و دو ضمّه، آنچه که برای مهمان آماده میشود. و «المآب»، مرجع و محل بازگشت است و رو سفیدی کنایه از شادی و روشنی حجت است، و نیز «اتمام النور» کنایه از افزایش رواج دین و شریعت او در دنیا و ترفیع درجات او در آخرت و ظهور آن بر خلق است.
«و تحرّ بنا منهاجه» یعنی ما را جوینده و طالب طریقت او قرار بده «و لا تخالف بنا سبیله» یعنی ما را مخالف او و رویگرداننده از راه او قرار نده. «ممّن یلیه»: به او مقرّب میشود و در قیامت به او نزدیک میشود یا با او دوستی می کند و او را دوست دارد، و معنای اول بهتر است. و «الزمره» یعنی جماعت «و عرّضنا وجهه» یعنی او را در قیامت و به هنگام مرگ، به گونه ای که او را دوست داریم به ما نشان بده و محتمل است که مقصود، شناخت ذات و کمالات او باشد و «حزب مرد» یعنی یاران او.
«و قرآنک الحکیم» یعنی قرآن محکم متقن که نه نقص به آن راه دارد نه بطلان، یا مشتمل بر حکمت ناطق به آن است. «البالغة» یعنی کامل، و «الزیغ»، میل به باطل است. «ممّا اعلم» یعنی قبح آن را میدانم یا به عمد از من صادر شده است، یا آن را می دانم و در این زمان ذکر میکنم.
«أو وسوس» در اکثر نسخهها مبنی بر معلوم است و گویی بنا بر مجهول مناسبتر است. «او رکن إلیه» یعنی به آن گرایش یافت یا ساکن شد. «أفضی الرجل إلی امرأته»: گفته میشود یعنی با او مباشرت و جماع کرد. «و لان له طوری» یعنی طبع و حالم نرم شد، در المصباح المنیر گوید: «طور» یعنی حال و هیأت، و «تعّدی طوره»: حالش که شایسته اوست تغییر میکند، و در بعضی نسخه ها «طودی» آمده است یعنی کوه، و شاید در اینجا برای آنچه که عزمش بر خلاف آن مصمم شد یا برای ارکان بدنش استعاره گرفته شده است. و «الإصر» یعنی گناه، «إلی وجهک» یعنی به سوی ثواب و کرامت تو یا به سوی وجوه اولیای تو. و جوهری گوید: «جأر الرّجل إلی الله» یعنی با دعا، تضرع و زاری کرد. «و ذخری» یعنی ذخیرهام و در بعضی نسخهها و ذخری بعد از این سخن او «و زعبتی» آمده است و معنای اول مناسبتر است و گفته می شود: «جبهته» یعنی با پیشانی او برخورد کردم و «صککت جبهة بالمکروه» زمانی که با پیشانی با امر ناپسندی روبرو شود.
«لأدا فرض الجمعات»، در آن دلالتی است بر آنچه که استمرار وجوب جمعه با آنچه که از تقریب بیان شد. و کفعمی گوید: «مرحباً» یعنی با وسعت و فراخی روبرو شدم، و «طریق رحب» یعنی راهی وسع.
«لا یستباح» نقض کردن آن ایمنی، مباح شمرده نمی شود؛ کنایه از عدم جرأت کسی بر نقض آن است، «استباحوهم» گفته میشود، یعنی آن را ریشهکن کردند، و «الذمه» یعنی عهد، و «الخفر» یعنی نقض کردن آن. کفعمی گوید: «خفر العهد» یعنی به آن وفا کرد و «أخفره»، آن را نقض کرد، و معنی در اینجا این است که عهد خداوند متعال نقض نمی شود، و «أخفرت فلانا» یعنی زمانی که عهدش را نقض کردم و «خفرته» یعنی محافظ او بودم.
و «الجوار» با ضمه و کسره، یعنی امان و «الجار»، کسی که او را ایمن کردی، و «الضیم» یعنی ظالم، و «الکَنَف» - درباره این کلام او: «کنفه الذی لا یرام».[1] -
با حرکت حروف، یعنی جانب و ناحیه، و هرچه که از بنا یا حیاط پوشیده میشود کنف است، جزری آن را ذکر کرده است. و در القاموس آمده است: «انت فی کنف الله» یعنی در حفاظت و ستر او و آن جانب، سایه و ناحیه است. «لایرام» یعنی با بدی قصد نمیشود.
«ماشاءالله» یعنی بود یا موجود است. «و صدّ عنه صدوداً»: اعراض کرد «و اجبرنی»: نابسامانی احوالم را اصلاح کرد، و در القاموس «الجبر» مخالف شکستگی است. و «جبر العظم و الفقیر جبراً و جبوراً و أجبره فتجبّر» یعنی به او نیکی کرد یا او را بعد از فقر غنی کرد. و «النصر» یعنی آنچه که سببی برای غلبه من و یاری من بر دشمنان ظاهری و باطنی میشود و «الایثار»: اختیار. «محروماً» یعنی محروم از روزی و خیرات دنیا یا اعم از آن و خیرات آخرت، و «التقتیر»: تنگی. و کفعمی گوید: «تعطّف بالمجد» یعنی مجد را بر تن کرد، و «العطاف» یعنی ردا، به دلیل واقع شدن آن بر شانههای مرد به این نام نامیده شده است و «عطف» دو طرف گردن است و شانه مرد عطف اوست.
و هروی گوید «تمّت کلماتک» یعنی قرآن یا علوم خداوند متعال یا تقدیرات او، یا شریعتهای و دین او، یا حجتها و براهین او. و همه این موارد صدقی است که کذبی با آن درنمیآمیزد و عدلی است که ظلمی با آن آمیخته نمیشود و کسی قادر به تغییر آن نیست، و قرآن و شرائع آن نزد حاملان و حافظان آن از میان ائمه محفوظ است.
«سبحان الباعث» کسی که خلائق را بر میانگیزد و در روز قیامت بعد از مرگ آنان را زنده میکند. «الوارث» کسی که وارث خلائق است و بعد از فنای آنها باقی میماند. «الحَرَس» با حرکت حروف، نگهبانان سلطان است و واحد آن «حرسی» است. «أنت آخذ بناصیتها» یعنی مالک توانا بر تصرف آن به هر آنچه از آن میخواهی، و «الآخذ بالنواصی» تمثیلی برای آن است، و «من أخذ بناصیة دابة» یعنی جنبنده مقهور اوست.
جوهری گوید: «فلان فی عزّ و مَنَعة» با حرکت حروف، و گاه ساکن است و ابن سکیت این را گوید؛ و گفته میشود: «المَنَعَة» جمع مانع است مانند کافر و کفرة، یعنی او در عزت است و کسی از عشیرهاش که از او حمایت میکند، و گفته میشود: «الراجل» مخالف «فارس» است و جمع آن رجل، رجالة و رجال است. و گوید: «الرکض»، حرکت دادن پا است و «رکضت الفرس برجلی»، زمانی است که او را حرکت می دهی تا بدود، سپس زیاد می شود تا اینکه وقتی که اسب میدود، گفته میشود رکض. و گوید: «عطفت» یعنی متمایل شدم. «عطف علیه»، هجوم برد. «أحیاء و أمواتاً» یعنی در آستانه مرگ یا اینکه مردگان آنها نیز در شرّ مؤثر هستند. «أعمی و بصیراً» در واژه اول همه مردم لحاظ شده است و در دومی هر واحد، و به این جهت مفرد آمده است و ممکن است که گفته شود، از آنجا که تعمیم واژه آخر فقط نسبت به شاهد است، مفرد آمده است .
«من شر الدناهش»، کفعمی گوید: «الدناهش» نوعی از جن است و در لغت آن را ندیدهام و در بعضی نسخهها «دیاهش» آمده است. و در قاموس آمده است: «دنقش بینهم» یعنی رابطه آنان را خراب کرد و حس در بعضی نسخهها با حاء و در برخی دیگر با جیم آمده است و کفعمی گوید: «الحس و الحسیس» صدای آرام است و «الحِسّ» سرمایی است که علف را میسوزاند و «الحَسّ» یعنی قتل، و این سخن خداوند متعال از آن است: «تَحُسُّونَهُم بِإِذْنِهِ»، - آل عمران / 152.[1] -
{به فرمان او آنان را می کشتید}. یعنی آنان را به سرعت میکشد و «حسّ البرد الجراد» یعنی سرما ملخ را کشت، پایان. و «الجسّ»، لمس کردن با دست است.
کفعمی گوید: «اللبس» یعنی اختلاط. «و جمیع ما تحوطه» یعنی همه آنچه که جمع میکند یا مراعات میکند یا محافظت میکند. «عنایتی» یعنی اهتمام من «و من شرّ کلّ صورة» از شر هر صورتی که میبیند یا میترسد. «و خیال» خیالی که میپندارد یا در خواب میبیند. «بیاض او سواد» سفیدی یا سیاهیای که از دیدنش وحشت میکند.
کفعمی گوید: «التمثال» یعنی صورت و شناختههایی که امنیت از آن حاصل شدهاست.
**[ترجمه]
هذا إذا قرئ علی بناء اسم الفاعل و فی بعض النسخ علی بناء اسم المفعول.
و الوعور جمع الوعر و هو ضد السهل و قال الکفعمی الآکام جمع أکمة و هی الرابیة و الآجام جمع أجمة و هی منبت القصب و الشجر الملتف و الآجام الخیس أیضا أی موضع الأسد و المغایض جمع غیضة و هی الأجمة و هی مغیض ماء یجتمع فینبت فیه الشجر.
**[ترجمه]این زمانی است که بر بنای اسم فاعل خوانده شود و در بعضی نسخهها بر بنای اسم مفعول است.
«الوعور» جمع وعر است که مخالف دشت است و کفعمی گوید: «الآکام» جمع أکمة است که تپه میباشد، و «الآجام» جمع أجمة است که رویشگاه نی و درخت انبوه است، و الآجام به معنی بیشه کوچک نیز میباشد که مکان شیر است و «الغائض» یعنی غیضه است که همان بیشه است و محل آب اندک است که جمع میشود و در آن درخت میروید.
**[ترجمه]
کأنه جمع مغیض أو مغیضة بمعنی الغیضة و فی بعض النسخ بالفاء أی محال فیض الماء أی کثرته.
و الکنائس جمع الکنیسة و هی معبد النصاری و فی المغرب الناووس علی فاعول مقبرة النصاری و قال الکفعمی النواویس مقابر النصاری انتهی و الفلوات جمع الفلاة و هی القفر أو المفازة لا ماء فیها و الجبانة المقبرة أو الصحراء.
و المریبین أی الذین یوقعون الناس فی الریب من ظاهر أحوالهم من السراق و قطاع الطریق و الخائنین فی أموال الناس أو الذین یشککون فی دینهم و قال الکفعمی المریبین الذین یأتون بالریبة و الریبة التهمة و الشک و ریب المنون حوادث الدهر.
و الأسامرة الذین یتحدثون لیلا و سمر فلان تحدث لیلا انتهی و المعروف السمیر السامرة و السامر و هما اسما جمع و السامرة أیضا قوم من الیهود و الأفاتنة
ص: 223
لعله من الفتنة و فی بعض النسخ الأفاترة و لعل المعنی ما یوجب فتور الجسد و ضعفه و فی نسخ الکفعمی الأقاترة بالقاف و قال هی الأبالسة و ابن قترة حیة خبیثة و قال الفراعنة العتاة و کل عات فرعون.
و الأبالسة هم الشیاطین و هم ذکور و إناث یتوالدون و لا یموتون بل یخلدون فی الدنیا کما خلد إبلیس و إبلیس هو أبو الجن و الجن ذکور و إناث یتوالدون و یموتون و أما الجان فهو أبو الجن و قیل هو إبلیس و قیل إنه مسخ الجن کما أن القردة و الخنازیر مسخ الإنسان و الکل خلقوا قبل آدم علیه السلام و العرب تنزل الجن مراتب فإذا ذکروا الجنس قالوا جن و إن أرادوا أنه یسکن مع الناس قالوا عامر و الجمع عمار فإن کان ممن یتعرض للصبیان قالوا أرواح فإن خبث و تعزم قالوا شیطان فإن زاد علی ذلک قالوا مارد فإن زاد علی القوة قالوا عفریت
وَ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: خَلَقَ اللَّهُ الْجِنَّ خَمْسَةَ أَصْنَافٍ صِنْفٌ حَیَّاتٌ وَ صِنْفٌ عَقَارِبُ وَ صِنْفٌ حَشَرَاتُ الْأَرْضِ وَ صِنْفٌ کَالرِّیحِ فِی الْهَوَاءِ وَ صِنْفٌ کَبَنِی آدَمَ عَلَیْهِ الْحِسَابُ وَ الْعِقَابُ.
و الهمز و اللمز واحد و همزه ضربه و دفعه و کذا لمزه و النفث شبیه بالنفخ و قوله و وقاعهم أی قتالهم و بلایاهم و أخذهم أی سحرهم و الأخذة بالضم رقیة کالسحر و عبثهم أی لعبهم بالإنسان و من قرأ عیثهم بالیاء المثناة أراد فسادهم و العیث الفساد و الغیلان سحرة الجن و أم الصبیان ریح تعرض لهم و العارض و المتعرض الذی یتعرض للبشر و أم ملدم بالکسر کنیة الحمی بالدال و الذال و المثلثة التی تأتی فی الیوم الثالث و الربع الذی تأتی فی الیوم الرابع و النافضة التی تحصل لصاحبها من أجلها رعدة و الصالبة التی تشتد حرارتها و لیس معها برد و باقی الألفاظ ظاهرة و هذه الحاشیة لخصتها من کتاب صحاح الجوهری و غریبی الهروی و سر اللغة للثعالبی و المغرب للمطرزی و حدقة الناظر للکفعمی و حیاة الحیوان للدمیری انتهی کلام الکفعمی ره.
ص: 224
و الوقاع القتال أو الغیبة و اللمح اختلاس النظر و أخلاقهم و فی بعض النسخ و أحلافهم بالحاء المهملة و الفاء جمع حلف بالکسر و هو الصدیق یحلف لصاحبه أن لا یغدر به و ضرب العرق ضربا و ضربانا بالتحریک إذا تحرک بقوة و الشقیقة کسفینة وجع یأخذ نصف الرأس و الوجه و المعروف فی کنیة الحمی أم ملدم بالدال المهملة.
و الداخلة و الخارجة أی الداخلة فی العروق و الخارجة منها أو الأمراض الظاهرة و أمراض الجوف.
لا من شی ء کان (1)
أی لیس وجوده مستندا إلی علة و لا مادة و لا من شی ء کون یدل علی عدم مسبوقیة الحوادث بالمواد مستشهد علی بناء الفاعل أی جعل حدوث الأشیاء شاهدا علی کونه أزلیا غیر محتاج إلی علة لما مر من لزوم التسلسل و غیره أو علی بناء المفعول أی یستشهد الناس علیه بذلک.
و بما وسمها به من العجز أی استشهد بما جعل فیها من سمة العجز و علامته و هی فی الأصل الکی علی قدرته لأن إمکانهم و عجزهم عن إیجاد ذواتهم و صفاتهم و تنقلهم من حال إلی حال و من شأن إلی شأن دلیل علی أن لهم خالقا و مربیا و مدبرا و کذا فناؤهم یدل علی أن لهم صانعا لا یتطرق إلیه الزوال و الفناء و إلا لکان مثلهم محتاجا إلی خالق آخر.
فیدرک بأینیته أی بأنه ذو أین أو بأنه فی أی مکان و ذلک لأن المکانی إذا حصل فی مکان یخلو منه مکان آخر و لا له شبح مثال الشبح بالتحریک و قد یسکن الشخص و المثال الشبیه أی لیس له مثال یشبهه لا فی الخارج و لا فی الذهن فیکون ذا کیفیة و صفات زائدة بحیثیته أی بمکانه لأن الغیبة من شأن ذی المکان بما ابتدع من تصرف الذوات أی بما أوجد من غیر مادة و مثال من الذوات المتصرفة المتنوعة.
بالکبریاء أی بسبب الکبریاء و العظمة من جمیع تصرف الحالات أی
ص: 225
تغیرها و الحاصل أنه لیس للحوادث و التغیرات أن یتطرق إلی ذاته المقدسة(1)
و البوارع جمع البارعة و هی الفائقة و فی القاموس برع براعة و بروعا فاق أصحابه فی العلم و غیره أو تم فی کل فضیلة و جمال فهو بارع و هی بارعة و برع صاحبه غلبه و أمر بارع جمیل.
و قال النقب الثقب و العوامق جمع العمیقة و قال الثقب الخرق النافذ و ثقب الکوکب أضاء و رأیه نفذ و هو مثقب کمنبر نافذ الرأی و أثقوب دخال فی الأمور و النجم الثاقب المرتفع علی النجوم و تحدیده أی بیان کنهه و الوصول إلی حقیقة ذاته أو إثبات الحدود الجسمانیة له و کذا تکییفه بیان کنه صفاته أو إثبات الصفات الزائدة أو الکیفیة الجسمانیة له و الغائصات جمع الغائصة من الغوص و هو معروف و یقال غاص علی الأمر علمه و السباحة معروفة و تصویره إثبات صورة له.
لعظمته أی لکونه أعظم من أن یکون جسما أو جسمانیا فیحل فی المکان و یقال ذرع الثوب کمنع أی قاسه بالذراع أی لا یقاس بالمقادیر الجسمانیة لأنه أجل من ذلک و کذا القطع کنایة عن التحدید أن تکتنهه أی تصل إلی کنهه حقیقته أن تستغرقه أی تستوعبه کنایة عن الإحاطة بمعرفته و یحتمل تستعرفه من المعرفة.
و الطوامح جمع طامحة و هی المرتفعة و نضب الماء نضوبا غار و الاکتناه بلوغ الکنه و فی القاموس الصغر کعنب خلاف العظم صغر ککرم و فرح صغارة و صغرا کعنب و صغرا محرکة فهو صغیر و الصاغر الراضی بالذل و قد صغر ککرم صغرا کعنب و صغرا بالضم الخصوم أی نفوسهم فإنه مما لطف من الإنسان یقال قدس الله لطیفه أو عقولهم اللطیفة و اللطیف العالم بخفایا الأمور و دقائقها.
لا من عدد(2) أی لیست وحدته وحدة عددیة یکون له ثان من جنسه
ص: 226
لا بأمد أی غایة فیکون بمعنی کثرة المدة أو امتداد زمان فإنه لیس بزمانی و العمد بفتحتین و ضمتین جمع العماد و هو ما یعتمد علیه و لا بشبح أی شخص مرئی فتقع علیه الصفات أی الزائدة أو توصیفات الواصفین.
و التیار مشددة موج البحر الذی ینضح و لجته و الحصر العی فی المنطق و حسر البصر حسورا کل و انقطع من طول مدی و الاستشعار هذا لعله بمعنی طلب الشعور و العلم و یقال استشعر فلان خوفا أضمره و استشعر لبس الشعار و هو الثوب الملاصق للشعر و لجة البحر معظمه و الملکوت کرهبوت العزة و السلطان و المملکة و له ملکوت العراق أی ملکها و یطلق غالبا علی السماویات و الروحانیات.
مقتدر بالآلاء أی علیها أو أظهر قدرته بما أنعم علی عباده ممتنع عن أن یصل إلیه أحد بسوء بکبریائه و عظمته الذاتیة و التملک صیرورته مالکا و عدی بعلی لتضمین معنی القهر و الاستیلاء.
رقاب الصعاب من إضافة الموصوف إلی الصفة أو رقاب الأشخاص الصعاب و الصعب خلاف الذلول و التخوم جمع التخم بالفتح و هو منتهی کل قریة أو أرض رواصن الأسباب أی الحبال الثابتة قال الجوهری الرصین المحکم الثابت و السبب الحبل و قال شهق ارتفع و الشاهق الجبل المرتفع بکلیة الأجناس أی بجمیعها فإنها مشترکة فی الإمکان و الحاجة إلی الصانع أو بکونها کلیة فإنها تستلزم الترکیب المستلزم للإمکان فدل علی أنه لیس له سبحانه مهیة کلیة و فی بعض النسخ باختلاف کلیة الأجناس أی بحقائقها المختلفة أی أنها مع اختلاف حقائقها مشترکة فی الدلالة علی صانعها أو أن اختلافها دلیل علی الحاجة إلی الموجد إما بناء علی أن زیادة الوجود دلیل الإمکان و لا یمکن أن یکون عینا لتلک الحقائق المختلفة أو أنها مع اختلافها لا یمکن استلزام جمیعها للوجود کما یشهد به الذوق السلیم و بفطورها أی مخلوقیتها فلا لها محیص أی محید و مهرب.
ص: 227
عن إدراکه إیاها أی علمه بها و قدرته علیها عن إحاطته بها أی علما و قدرة عن إحصائه لها أی علما له آیة أی دلالة علی وجوده و قدرته و حکمته و بترکیب الطبع أی الطبائع التی رکبها فی الممکنات و فی بعض النسخ بمرکب المصنوع أی المصنوعات المرکبة فإن الترکیب دلیل الإمکان.
و الفطر جمع الفطرة بمعنی الخلقة عبرة هی الاسم من الاعتبار فلا إلیه حد أی لیس له حد ینسب إلیه و لا له مثل أی لیس للخلق أن یضربوا له الأمثال و له الأمثال العلیا ضربها لنفسه تفهیما لخلقه.
و قال الجوهری باد الشی ء یبید بیدا و بیودا هلک فأسنی أی جعله سنیا رفیعا و إن جاز المدی أی الغایة فی المنی أی و إن کان ما أعطاه أکثر من غایة أمانی الخلق فإنه لا ینقص خزائنه و الهفوة الزلة و الإملاء الإمهال.
و قال الجوهری فلان یعیش فی ظل فلان أی فی کنفه و اعتصم بحبله أی بدینه أو طاعته أو القرآن فإنه حبل ممدود من السماء إلی الأرض أو ولایة أهل البیت علیهم السلام کما مر فی الأخبار عمن ألحد فی آیاته أی حاد عن الطریق فیها و لم یجعلها دلیلا علیه و یحتمل أن یراد بها الأئمة علیهم السلام کما ورد فی الأخبار أو آیات القرآن المجید و الإلحاد فیها عدم الإیمان بها أو تحریفها لفظا أو معنی و انحرف عن بیناته عن حججه الواضحات فلا یقبلها و لا تصیر سببا لإیمانه و الضمیر فی حالاته إما راجع إلی الله أو إلی الموصول.
عن الأنداد(1)
أی الأمثال و الأشباه المحتجب بالملکوت و العزة أی احتجابه عن الخلق إنما هو لسلطنته و عزته و علو شأنه و کونه أعلی من أن یصل إلیه مدارک الخلق لا بحجاب کالمخلوقین المتردی بالکبریاء و العظمة أی هما رداؤه کنایة عن الاختصاص به المتقدس بدوام السلطان أی منزه بسبب وجوب وجوده و دوام سلطنته عن أن یتطرق إلیه نقص أو زوال.
و الحباء بالکسر العطاء و الغبطة بالکسر حسن الحال و أن تتمنی مثل حال
ص: 228
المغبوط من غیر أن ترید زوالها عنه و استرعیتهم أی طلبت منهم و وکلت إلیهم رعایة عبادک من قولهم رعی الأمیر رعیته رعایة و الرصد و الترصد الترقب و الرصد بالتحریک أیضا الذی أعد للحفظ و لا تغیضک أی لا تنقصک و الغیض یکون لازما و متعدیا و من الثانی قوله تعالی وَ ما تَغِیضُ الْأَرْحامُ (1).
و لا تعزب أی و لا تغیب فی کنین أرض أی مستورها من الکن بمعنی الستر و فی بعض النسخ کفیر من الکفر بمعنی الستر أیضا و الکفر أیضا القبر و ظلمة اللیل و الکافر اللیل المظلم تصاریف اللغات أی اللغات المختلفة المتنوعة مستحدثا علی بناء اسم المفعول من قولهم استحدثت خبرا أی وجدت خبرا جدیدا أو یحتال (2) أی تعالیت عن أن یحتال الملحد أن یجد منک حالا تستلزم اتصافک بالتبدیل و التغییر.
و فی بعض النسخ أن یلاقیک بحال یصفک بها الملحد بتبدیل فالملحد فاعل لقوله یلاقیک و یصفک علی التنازع و الأول أیضا یحتمل ذلک إن قرئ یحتال علی بناء الفاعل أو یوجد أی تعالیت عن أن یوجد بسبب زیادة و نقصان یعتریانک مساغ أی طریق و محل تجویز فی أن یقال فیک باختلاف التحویل من حال إلی حال و فی مجموع الدعوات أو یوجد للزیادة و النقصان فیک مساغ باختلاف التحویل و لعله أنسب و مرجعهما إلی واحد.
أو تلتثق أی تبتل سحائب الإحاطة بکنه ذاتک و صفاتک فی بحور همم العقول أی لا تبتل منها بشی ء فضلا عن أن تأخذ ماء.
قال الجوهری اللثق بالتحریک البلل و قد لثق الشی ء بالکسر و التثق و ألثقه غیره و طائر لثق أی مبتل أو تمتثل و فی بعض النسخ تمثل لک أی بسببک منها أی من الأحلام جبلة أی خلقة و المراد بها الحقیقة تصل إلیک فیها أی بسبب تلک الجبلة و یحتمل تعلقه بالرویات و الحاصل أنه لا تقدر العقول علی
ص: 229
أن تنتزع منک حقیقة و مهیة تتفکر فیها الأوهام فتصل إلی معرفتک و فی بعض النسخ تضل فیها أی لا تقدر علی انتزاع شی ء تتفکر و تتحیر فیها فضلا عن أن تضل إلیک بها.
و یقال استخذأ له أی خضع و تذلل و سمکت السماء أی رفعتها فرفعتها أی بالرفعة المعنویة أو رفعتها کثیرا و المراد بالسمک الضخامة ماءً ثَجَّاجاً أی منصبا بکثرة یقال ثجه و ثج بنفسه و نباتا رجراجا أی متحرکا مضطربا نامیا قال الجوهری الرجرجة الاضطراب و ترجرج الشی ء أی جاء و ذهب و امرأة رجراجة یترجرج علیها لحمها و فی بعض النسخ خراجا أی کثیر الخروج من الأرض.
فسبحک نباتها أی دل علی تنزهک عن الحدوث و التغیر و مشابهة الممکنات و قاما أی السماء و الأرض علی مستقر المشیة أی علی المستقر الذی شئت لهما و فی بعض النسخ فأقامت علی مستقر المشیة کما أمرتها أی الأرض أو المیاه.
یا من تعزز أی صار عزیزا بالبقاء و استحالة الفناء أو أظهر عزته بذلک و قال الجوهری النجعة بالضم طلب الکلإ فی موضعه تقول منه انتجعت فلانا إذا أتیته تطلب معروفه و المنتجع المنزل فی طلب الکلإ.
فراشا و بناء(1)
لف و نشر علی خلاف الترتیب قال تعالی الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشاً وَ السَّماءَ بِناءً(2) و معنی جعلها فراشا أن جعل بعض جوانبها بارزا عن الماء و صیرها متوسطة بین الصلابة و اللطافة حتی صارت مهیأة لأن یقعدوا و یناموا علیها کالفراش المبسوط و السماء بناء أی قبة مضروبة علی الأنام و السماء اسم جنس یقع علی الواحد و المتعدد ثم جعلت فیها أی علیها ثم سکنتهما أی أجریت حکمک و تدبیرک فی خلقک فیهما و أظهرت آثار قدرتک منهما کأنک سکنتهما.
قال الکفعمی رحمه الله المنزل عبارة عن مقار عظمة الله و سلطانه
ص: 230
و علمه و الکرسی و العرش عبارة عن الملک و العلم و منه قوله تعالی وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ (1) و المراد بالتسویة علی العرش الاستیلاء و الإحاطة علی ملکه لعظمته و جلاله و منه قوله تعالی الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی (2) أی استولی علی عرشه و هو ملکه و الإسکان هو القرار فی الموضع و القار المشغول بالتحیز القابل للانتقال و هذا من لوازم الممکن و الجسم أما فی حقه تعالی فإنه منزه عن الجسمیة و الحلول و کلما کان فی الأدعیة من هذا الباب بلفظ المنزل و الإسکان فإنه کنایة عن مواطن العظمة و القدرة و الاستیلاء و الإحاطة و السماء مواطن العلو و مواطن برکاته تعالی من الأمطار و الشمس و القمر و النجوم و الأفلاک و مهابط الوحی و مساکن ملائکته فسبحان من استوی علی ملکه بعظمته أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ انتهی.
متکبرا فی عظمتک أی مظهرا للکبریاء بسبب عظمتک الذاتیة أو کائنا فیها محتجبا فی علمک أی فیما تعلم من الحجب المعنویة أو مع علمک لم تطلع علیه إلا من شئت و علا هناک أی فی درجتک المعنویة بهاؤک أی حسنک و کمالک و قدسک أی تنزهک و تمکینک أی إقدارک أمناءک من الملائکة فیما أمرتهم به کما قال تعالی مُطاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ (3) بذلک التمکین مکین أی ذو مکانة و منزلة أبلاه أی أنعمه.
و شر جلاه (4)
بالجیم مخففا أی أذهبه أو کشفه یقال جلوتهم عن أوطانهم أی أخرجتهم و جلوت أی أوضحت و کشفت و فی بعض النسخ بالخاء المعجمة مخففا و فی بعضها مشددا أی ترکه یقال خلیت الخلی أی جززته و قطعته و خلیت سبیله بالتشدید و خلا عنه الجائزة أی المقبولة أو المأذون فیها و المرتفق بفتح
ص: 231
الفاء محل الارتفاق و هو الاتکاء علی المرفق أو المخدة و فی بعض النسخ مرتفعا بالفتح أیضا أی محل ارتفاع إلی وجهک قال الکفعمی أی إلی رضوانک و ثوابک و ما یتقرب به إلیک قال:
أستغفر الله ذنبا لست محصیه***رب العباد إلیه الوجه و العمل
و منه قوله تعالی کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ (1) أی ما یتقرب به إلیه و قوله وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ (2) أی و یبقی ربک الظاهر بأدلته ظهور الإنسان بوجهه و الوجه یعبر به عن الجملة و الذات و قوله کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ أی إلا إیاه و العرب تذکر الوجه ترید به صاحبه فتقول أکرم الله وجهک أی أکرمک الله و اجعله لنا فرطا قال أی أجرا یتقدمنا و منه الحدیث فی الدعاء للطفل المیت اللهم اجعله لنا فرطا أی أجرا یتقدمنا و فی الحدیث أنا فرطکم علی الحوض أی أنا أتقدمکم إلیه و فرطت القوم أی تقدمتهم و سرت أولهم إلی الماء لتهیئة الدلاء و الرشا قاله الهروی فی الغریبین العتید الحاضر المهیأ.
و استویت به لعل المراد بالاسم هنا مدلوله من الصفات الکمالیة فشفع اللیلة أی اقبل شفاعتی فی رغبتی أو اقبل شفاعة رغبتی فی حاجتی أو اجعل رغبتی شفعا بالإجابة و فی بعض النسخ برغبتی أی اقبل الشفاعة فیها و صل وحدتی أی صلنی فی وحدتی ففیه مجازان استعارة فی الوصل و مجاز فی الإسناد فإن من یحسن إلی أحد فکأنه یصل ما بینه و بینه من العلائق و المجاز الثانی جار فی أکثر ما سیأتی.
و کن بدعائی حفیا قال الکفعمی أی مبالغا فی إلطافی و إجابة مسألتی و فی حدیث عمر أنه نزل به أویس القرنی فاحتفاه أی بالغ فی إلطافه و تکرمته یقال
ص: 232
أحفی بصاحبه و تحفی به و حفی به إذا بالغ فی بره و منه قوله تعالی إِنَّهُ کانَ بِی حَفِیًّا(1) أی بارا رحیما انتهی.
من روحک (2)
أی رحمته و الفسحة الوسعة(3) و المنة بالضم القوة و ما یحق أی یجب عطف علی طاعته و استشعار خیفته أی جعلها شعاری و ملازما لی أو إخفائها فإن الشعار مستور تحت الدثار من تواتر متعلق بقوله لم یخلنی إلا بفضل ما لدیه أی إلا بمزید ما عنده من النعم.
و أوبقه أهلکه و المهاوی المساقط و المهواة ما بین الجبلین أو نحو ذلک غیر مستقل بها أی ثقلت علی و لم أطق حملها من قولهم استقل الحمل أی حمله و رفعه و یقال استقل الجمل بحمله أی قام و أنت ملجأ الخائف و فی بعض النسخ لجأ بالتحریک و هما بمعنی محل الالتجاء.
و قال الجوهری لا یتعاظمه شی ء أی لا یعظم عنده شی ء و التسربل لبس السربال و هو القمیص و هنا کنایة عن الاختصاص و عدم المشارکة.
عن الحیثوثیة(4)
أی الحاجة إلی المکان أو العلة بالکیفوفیة أی بالاتصاف بالکیفیات الجسمانیة أو بالصفات الزائدة أو بالوصول إلی کنه ذاتک و صفاتک بالماهیة و فی بعض النسخ بالمائیة أی بما یجاب عن السؤال بما هو و هو کنه الحقیقة و الحینونیة أی جعل حین و زمان لک أو لأول وجودک و ظاهره نفی الزمان مطلقا.
و أنت ولیه أی أولی بالخیر و متولیه و موصله إلی العباد متیح الرغائب أی مقدر المطالب من قولهم تاح له الشی ء و أتیح له أی قدر له و الرغائب جمع الرغیبة و هی العطاء الکثیر.
ص: 233
و أدرجتهم درج المغفور لهم أی جعلتهم مثلهم و رفعتهم إلی منازلهم و سلکت بهم مسالکهم و الدرج بالتحریک جمع الدرجة و هی المرقاة و المدرجة أیضا المذهب و المسلک و درج مشی و الصفر بالکسر الخالی یقال بیت صفر من المتاع و رجل صفر الیدین ذکره الجوهری.
و قال داخ البلاد(1)
یدوخها قهرها و استولی علی أهلها و کذلک دوخ البلاد و داخ الرجل یدوخ ذل و دوخته أنا و حسن العز و الاستکبار أی منک لعظمتک و أما غیرک فلا یستحقهما و یقبحان منه و صفا الفخر أی خلص لک و اختص بک بسبب عزتک أو خلص لها و تکبرت أی أظهرت الکبریاء و تجللت أی أظهرت جلالتک أو علوت علی من سواک من قولهم تجلله أی علاه أو عممت جمیع الخلق فضلا و کرما و قدرة و علما أو صرت أجل من أن یشبهک غیرک و الأول أظهر.
و أقام الحمد عندک أی لا یتجاوزک إلی غیرک لأنه لا یستحقه إلا أنت إذ النعم کلها ترجع إلیک و القصم الکسر و اصطفیت الفخر أی اخترته و استبددت به و العلی بالضم و العلاء بالفتح الرفعة و الشرف و خلص الشی ء کنصر خلوصا أی صار خالصا.
بمکانک أی بمنزلتک الرفیعة و لا خطر لک بالتحریک و فی بعض النسخ و لا خطیر و قال الجوهری الخطر الإشراف علی الهلاک و خطر الرجل قدره و منزلته و هذا خطر لهذا و خطیر له أی مثله فی القدر مبلغک أی ما بلغت من الکمال و الشرف و لا یقدر شی ء قدرتک أی لا یصفها و لا یعرف کنهها قال الله سبحانه وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ (2).
ص: 234
أثرک أی لا یعرف آثار قدرتک و مراتب خلقک و یحتمل أن یکون کنایة عن الوصول إلی معرفته أو إلی درجة کماله فإن من یلحق أحدا یصل إلی أثر قدمه مکانک أی الوصول إلی مکانتک و منزلتک و لا یحول شی ء دونک أی لا یمنع من أن تعلم شیئا أو تقدر علیه.
و تملکت بسلطانک (1)
أی ملکت الأشیاء بسلطنتک و قدرتک الذاتیة لا بالجنود و الأعوان و تکرمت أی أظهرت الکرم الذاتی بما جدت علی خلقک.
أنت بالمنظر الأعلی المنظر المرقب و الموضع العالی المشرف و هنا إما کنایة عن اطلاعه سبحانه علی الخلق أو ارتفاعه عن أن تصل إلیه عقول الخلق و أفهامهم أو الأعم منهما و الأوسط هنا أظهر و قد مر الکلام فیه و الأبصار تشمل أبصار القلوب أیضا کما مر فی الأخبار.
و جرت قوتک و فی بعض النسخ و حزت قوتک أی جمعت القدرة علی جمیع الممکنات فلم یخرج شی ء منها قال الجوهری الحوز الجمع و کل من ضم إلی نفسه شیئا فقد حازه حوزا و قدمت عزک أی کان عزک قدیما قبل الأشیاء.
و تم نورک أی ظهورک أو کمالک و غلب مکرک قال الکفعمی أی عذابک و عقوبتک و قوله تعالی أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ (2) أی عقوبته و عذابه و قوله تعالی قُلِ اللَّهُ أَسْرَعُ مَکْراً(3) أی أقدر علی مکرکم و عقوبتکم إن شاء و قوله تعالی إِذا لَهُمْ مَکْرٌ فِی آیاتِنا(4) أی یحتالون لما رأوا من الآیات بالتکذیب و یقولون سحر و أساطیر الأولین و قوله تعالی وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ (5) المکر من الخلائق
ص: 235
خداع و منه تعالی مجازاة للماکر و یجوز أن یکون استدراجه إیاهم من حیث لا یعلمون قاله الهروی.
و لا ینتصر أی ینتقم و قال الفیروزآبادی انتصف منه استوفی حقه منه کاملا حتی صار کل علی النصف سواء و تنصف السلطان سأله أن ینصفه و تناصفوا أنصف بعضهم بعضا.
و المعازة المغالبة و اضمحل ذهب و انحل و تضعضع خضع و ذل و افتقر و ضعضعه هدمه حتی الأرض ذکره الفیروزآبادی و قال الرکن بالضم الجانب الأقوی و الأمر العظیم و ما یقوی به من ملک و جند و غیره و العز و المنعة.
و قال الید القوة و القدرة و السلطان و النعمة و الإحسان و قال الأید القوة.
و لا یخدع خادعک قال الکفعمی أی من خادعک لا یقدر علی خدعک و خدعه أی ختله و مکر به و الخدعة المرة و بالضم ما تخدع به و بفتح الدال الخداع قاله المطرزی و الحرب خدعة و خدعة أی یمکر فیها و یحتال و قوله تعالی یُخادِعُونَ اللَّهَ (1) أی أولیاءه لأن الله تعالی لا یَخْفی عَلَیْهِ شَیْ ءٌ قاله الجوهری.
و قیل یُخادِعُونَ اللَّهَ بمعنی یخدعون أی یظهرون غیر ما فی نفوسهم و الخداع یقع منهم بالاحتیال و المکر و الخداع یقع من الله تعالی بأن یظهر لهم من الإحسان و یعجل لهم من النعیم فی الدنیا خلاف ما یغیب عنهم و یستر من عذاب الآخرة لهم فجمع الفعلان لتشابههما من هذه الجهة و قیل الخدع فی کلام العرب الفساد قال.
أبیض اللون لذیذ الطعم*** طیب الریق إذا الریق خدع.
أی فسد فمعنی یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ (2) أی یفسدون ما یظهرون من
ص: 236
الإیمان بما یضمرون من الکفر کما أفسد الله علیهم نعمهم فی الدنیا بما صار إلیهم من عذاب الآخرة.
و قال الشیخ ابن بابویه ره فی کتاب الاعتقاد معنی قوله تعالی وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ و قوله تعالی یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ و قوله تعالی اللَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ (1) و قوله تعالی سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ (2) و قوله تعالی نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ (3) أی أنه تعالی یجازیهم علی المکر و المخادعة و الاستهزاء و السخریة و جزاء النسیان هو أن ینسیهم أنفسهم لا أنه فی الحقیقة یمکر و یخادع أو یستهزئ أو یسخر أو ینسی تعالی الله عن ذلک علوا کبیرا.
من اغتر بک أی انخدع بإمهالک أو بالاتکال علی أعماله الناقصة لک و المناوأة بالهمزة المعاداة و ربما لم یهمز و أصله الهمز ذکره الجوهری و تکبرت أی أظهرت أنک أکبر ممن صد و أعرض و تولی عنک بما خلقت من جنودک السماویة و الأرضیة أو تکبرت بالإعراض عنهم فی الدنیا مع عدد جنودک التی لا تتناهی و لعله کان فی الأصل تکرمت.
و بمقدار عندک إشارة إلی قوله سبحانه وَ کُلُّ شَیْ ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ(4) أی بقدر لا یجاوزه و لا ینقص منه بحسب المصالح أو بتقدیر کما فی الأخبار و بدعتک أی مبتدعک و مخلوقک الذی اخترعته من غیر مثال.
إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی (5) أی عند الموت أو القیامة منتهاه عندک أی نهایة ذلک الأجل فی علمک لا یعلمها غیرک و منقلبهم أی انقلابهم فی أحوالهم المختلفة فی قبضتک أی قدرتک و تدبیرک و الذوائب جمع الذؤابة بالهمز و هی القطعة من الشعر
ص: 237
إذا کانت مرسلة و وسعهم کتابک أی القرآن أحکامه أو اللوح تقدیراته.
و یرعد علی بناء المعلوم أو المجهول أی یخاف فی القاموس ارتعد اضطرب و الاسم الرعدة بالضم و الکسر و أرعد بالضم أخذته و الرعدید الجبان و مبیر الظلمة أی مهلکهم و الشامخ و الباذخ الرفیع و الصغار الذل و الحمل علی المبالغة و کذا النکال و هو التعذیب الذی یوجب عبرة الغیر و غایة المتنافسین التنافس و المنافسة المغالبة فی الشی ء المرغوب أی إنما ینبغی المبادرة و المغالبة فی قربک و طاعتک و ثوابک و الصمد المقصود.
تبارکت أی ثبت الخیر عندک و فی خزائنک أو تعظمت و اتسعت رحمتک أو تقدست و قد مر بعلو اسمک أی صفاتک التی دلت علیها أسماؤک.
فأشرق من نور الحجب نور وجهک أی ظهر جلال نور ذاتک من أنوار حجبک المخلوقة لک و یحتمل أن یکون المراد بالحجب الأئمة علیهم السلام أی ظهر من أنوار علومهم و کمالاتهم نور ذاتک أو وجوه المعارف التی تصل إلیها عقول الخلق فإنها تدل علی الذات و لیس بکنهها أو المعنی أشرق من بین أنوار الحجب نور ذاتک أو المراد بالوجه النبی و الأئمة علیهم السلام و الحجب جمیع الأنبیاء و الأوصیاء أو یکون الکلام مبنیا علی القلب أی أشرق من نور وجهک أنوار الحجب و یخطر بالبال هنا دقائق لا تجری علی الأقلام و تأبی عنه أکثر الأفهام و أغشی الناظرین أی جعل أبصارهم فی غشاء فلا یطیقون النظر إلیک لشدة شعاع بهائک و کمالک و استنار فی الظلمات أی ظلمات عالم الإمکان نورک فإن کل نور و ظهور منک.
حفظک أی علما أو إبقاء و تربیة و السِّرَّ ما أظهرته لغیرک بالنجوی وَ أَخْفی ما لم تظهره أو السِّرَّ ما أضمرته فی نفسک وَ أَخْفی ما خطر ببالک ثم نسیته أو السِّرَّ ما تعلم من نفسک و لا یعلم غیرک وَ أَخْفی ما لم تعلم أنت أیضا ما فِی السَّماواتِ بالجزئیة أو الظرفیة و المحلیة وَ ما فِی الْأَرْضِ کذلک وَ ما تَحْتَ الثَّری أی
ص: 238
التراب الندی و قیل هی الطبقة الطینیة و فی الأخبار عند ذلک ضل علم العلماء و قد مر تحقیق ذلک مرارا.
إلیک منتهی الأنفس أی انتهاؤها تعلم أسرارها و إلیک ترجع بعد مفارقتها أبدانها و علیک ثوابها و عقابها و حسابها و مصیر الأمور علما و تقدیرا و جزاء و حسابا.
عبدک أی الکامل فی العبودیة و ذاک منتهی الفخر و الشرف الأمی المنسوب إلی أم القری و لم یتعلم الخط و الکتابة من أحد لیکون فی الحجة أقوی و الفلج الظفر و الغلبة بالحجة.
و الخشوع الخضوع (1)
و خشع ببصره أی غضه و بتقلیبک عطف علی قوله بلا إله و قوله خیر الدعاء مفعول السؤال و تقلیب القلوب صرفها من إرادة إلی أخری من غیر علة ظاهرة
کما قال أمیر المؤمنین علیه السلام: عرفت الله بفسخ العزائم.
و خیر الدعاء التوفیق لإیقاعه بشرائطه و طلب ما هو خیر واقعا و خیر الأجل أی الموت أو الأعم.
بعد الجماعة(2)
أی بعد الدخول فی جماعة أهل الحق و انتهاک المحارم المبالغة فی إتیانها أو نبدل نعمتک تلمیح إلی قوله تعالی أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ کُفْراً(3) أی بدلوا مکان شکره کفرانا و عنهم علیهم السلام: نحن و الله نعمة الله التی أنعم بها علی عباده.
و فی خبر الصحیفة: و نعمة الله محمد و أهل بیته حبهم إیمان یدخل الجنة و بغضهم کفر و نفاق یدخل النار.
و البرکة أی الزیادة أو البقاء و الثبات أو الأعم و المعافاة أی من البلاء و
ص: 239
العذاب لرضوانک أی لما یوجبه وجهک أی رحمتک و صرف الوجه کنایة عن السخط من جوارک أی مجاورة رحمتک و قربک المعنویة فی الدنیا و الآخرة.
وَ هُمْ لَها سابِقُونَ (1) أی إلیها أو لأجلها سابقون إلی الجنة و اجعل کتابنا إشارة إلی قوله سبحانه کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ (2) أی کتابهم الذی تثبت فیه أعمالهم ترفع إلی علیین أی مراتب عالیة محفوفة بالجلالة و قیل هی السماء السابعة و قیل سدرة المنتهی و قیل الجنة و قیل لوح من زبرجدة خضراء معلق تحت العرش أعمالهم مکتوبة فیه و یظهر من بعض الأخبار أن کتابهم أرواحهم المنتقشة فیها علومهم و معارفهم.
و قال تعالی فی وصف الأبرار یُسْقَوْنَ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ (3) قیل أی خمر صافیة من کل غش مَخْتُومٍ أی له ختام و عاقبة أو مختوم فی الآنیة بالمسک و هو غیر الخمر التی تجری فی الأنهار و قیل هو مختوم أی ممنوع من أن تمسه ید حتی یفک ختمه للأبرار.
بأحسن ما عملا أی بأحسن من عملهما و اللحد بفتح اللام و قد یضم و سکون الحاء الشق فی الجانب القبر و فی بعض النسخ بفتح الحاء کما جری علی الألسن و لم نر فیما عندنا من کتب اللغة و فتحه المراد عدم الضغطة أو الفسحة و الراحة فیما یکون فیه الروح فی البرزخ مضاجعهما أی قبورهما سمیت بذلک لأنه تضجع فیها الموتی یقال ضجع الرجل أی وضع جنبه بالأرض و کذا اضطجع العرب تعبر عن الراحة بالبرد.
قال الجزری فیه سلوا الله العفو و العافیة و المعافاة فالعفو محو الذنوب و العافیة السلامة من الأسقام و البلایا و هی الصحة ضد المرض و المعافاة أن
ص: 240
یعافیک الله من الناس و یعافیهم منک أی یغنیک عنهم و یغنیهم عنک و یصرف أذاهم عنک و أذاک عنهم و قیل هو من العفو و هو أن یعفو عن الناس و یعفوا عنه.
کلمة المعتصمین المضبوط فی النسخ الرفع أی التسمیة کلمة المعتصمین بالله یفتتحون بها فی کل أمر و یحتمل أن یکون خبر بسم الله من غیر تقدیر و هو بعید و لعل الجر أظهر صفة للاسم و مقالة المتحرزین أی عن البلایا و الآفات بلا تملیک (1) أی من غیرک إیاک و أن توزعنی قال الکفعمی أی تلهمنی و استوزعت الله شکره أی استلهمته فألهمنی و النعمی جمع نعمة و هی المنفعة الواصلة إلی الغیر علی جهة الإحسان إن ضممت النون قصرت و کتبتها بالیاء و إن فتحت مددت و کتبتها بالألف انتهی و الظاهر من کلام الجوهری و غیره أن النعمی بالضم أیضا مفرد کالنعماء.
و العنایة بالکسر الاهتمام بحاجة الغیر و المنح العطاء منحه یمنحه و یمنحه.
و لا توحش بی أهل أنسی الوحشة الهم و الخلوة أی لا تجعل أهل أنسی مهتمین بسبب بلیة عرضت لی أو لا تجعلهم مستوحشین منی لفقر أو مذلة عرضت لی أو لا تفرق بینی و بینهم فیستوحشوا بذلک.
أسلمت إلیک نفسی أی انقادت فی أوامرک و نواهیک أو لما علمت أنی لا أعلم خیری من شری و لا أقدر بالاستقلال علی جلب نفع و لا دفع ضرر لنفسی وکلتها إلیک و سلمتها و رضیت بکل ما تأتی إلیها أو جعلتها فی حفظک و حراستک و أودعتها إیاک.
و ألجأت إلیک ظهری أی اعتمدت علیک فی أموری کما یعتمد الإنسان بظهره إلی ما یستند إلیه رهبة مفعول لأجله و کذا رغبة و یحتملان الحالیة و المنجی المخلص و المهرب بغیر حساب قال الکفعمی فیه أقوال الأول أن معناه
ص: 241
أنه تعالی یعطیهم الکثیر الواسع الذی لا یدخله الحساب من کثرته.
الثانی أنه لا یرزق الناس فی الدنیا علی مقابلة أعمالهم و إیمانهم و کفرهم فلا یدل بسط الرزق للکافر علی منزلته عنده تعالی و إن قلنا إن المراد به فی الآخرة فمعناه أنه تعالی لا یثیب المؤمنین فی الآخرة علی قدر أعمالهم بل یزیدهم من فضله.
الثالث أنه تعالی یعطی من یشاء عطاءه لا یأخذه به أحد و لا یسأله عنه سائل و لا یطلب علیه جزاء و لا مکافاة.
الرابع أنه یعطی العدد من شی ء لا یضبط بالحساب و لا یأتی علیه العدد لأن ما یقدر تعالی علیه غیر متناه و لا محصور فهو یعطی الشی ء لا من عدد أکبر منه فینقص منه کمن یعطی الألف من الألفین و العشرة من المائة.
الخامس أنه یعطی أهل الجنة ما لا یتناهی و لا یأتی علیه الحساب.
یکون علی فتنة أی سببا لافتتانی و وقوعی فی الإثم و العقاب بسبب حبه و جمعه و کسبه یکون لی عدوا أی ظاهرا أو واقعا أیضا بأن یکون حبه موجبا لعقابی و إن کان یحبنی.
جوامع الخیر(1)
أی الخیرات الجامعة لأنواع الخیر کحبه سبحانه و الإیمان و التقوی أو جمیعها و خواتمه أی یکون ختم أموری و عاقبتی بالخیر و سوابقه أی ما یسبق الخیر من الأسباب أو ما سبق فیه منه و جمیع ذلک أی الخیر أو ما ذکر تأکیدا بدوام فضلک أی بسببه أو مقرونا به یا من کبس الأرض علی الماء أی أدخلها فیه من قولهم کبس رأسه فی ثوبه أی أخفاه و أدخله أو جمعها فیه کما فی الحدیث: إنا نکبس السمن و الزیت نطلب فیه التجارة.
و الکبس الطم یقال کبست النهر کبسا طممته بالتراب.
کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ قال الکفعمی أی فی کل وقت و حین یحدث أمورا و یجدد أحوالا من إهلاک و إنجاء و حرمان و إعطاء و غیر ذلک و قیل نزلت
ص: 242
فی الیهود حین قالوا إنه لا یقضی یوم السبت شیئا و قیل إن الدهر کله عنده تعالی یومان أحدهما مدة أیام الدنیا و الآخر یوم القیامة فشأن یوم الدنیا الاختیار بالأمر و النهی و الإحیاء و الإماتة و نحو ذلک و شأن یوم القیامة الجزاء و الحساب و الثواب و العقاب و قیل شأنه جل ذکره أن یخرج کل یوم و لیلة ثلاثة عساکر عسکرا من أصلاب الآباء إلی الأرحام و عسکرا من الأرحام إلی الدنیا و عسکرا من الدنیا إلی القبر ثم یصیرون إلیه جمیعا.
و قال التسبیح التنزیه و السبوح المنزه عن کل سوء و سبح قال سبحان الله و سبح أیضا بمعنی صلی و معنی سبحانک اللهم و بحمدک أی سبحتک بجمیع آلائک و بحمدک سبحتک انتهی.
من علا فی الهواء أی ظهر آثار قدرته فیه أو علا عن أن یکون فی الهواء و الفضاء و شی ء من المکان بأزمتها(1)
أی بأسبابها نور النور أی منور کل نور و مظهره و قد مر تفسیر آیة النور بالحق أی قائما بالحق و الحکمة.
وَ یَوْمَ یَقُولُ کُنْ فَیَکُونُ قَوْلُهُ الْحَقُ قیل جملة اسمیة قدم فیها الخبر أی قوله الحق یوم یقول کقولک القتال یوم الجمعة و المعنی أنه الخالق للسماوات و الأرضین و قوله الحق نافذ فی الکائنات و قیل یوم منصوب بالعطف علی السماوات أو الهاء فی وَ اتَّقُوهُ فی الآیة السابقة أو بمحذوف دل علیه الحق و قوله الحق مبتدأ و خبر أو فاعل یکون علی معنی و حین یقول لقوله الحق أی لقضائه کن فیکون و المراد به حین یکون الأشیاء و یحدثها أو حین تقوم القیامة فیکون التکوین حشر الأموات و إحیاؤها.
وَ لَهُ الْمُلْکُ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ هو کقوله لِمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ(2). سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً لفظة طِباقاً لیست فی الآیة التی فی آخر سورة
ص: 243
الطلاق (1)
و إنما هی فی سورة الملک (2) فإنه علیه السلام جمع بین مضمون الآیتین أو زیدت من النساخ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَ أی فی العدد سبعا کما مر تحقیقه یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَ أی یجری أمر الله و قضاؤه بینهن و ینفذ حکمه فیهن لِتَعْلَمُوا علة لخلق أو یتنزل أو الأعم فإن کلا منهما یدل علی کمال قدرته و علمه و قوله و أحصی لیس فی تتمة تلک الآیات.
من شر متعلق بأعیذ و إن طال الفصل و الاعتراض أو مقدر هنا بقرینة ما سبق و الطارق الآتی باللیل لاحتیاجه إلی دق الباب ثم استعمل اتساعا فی جمیع النوازل باللیل و النهار و الحشوش بالضم جمع الحش مثلثة و الفتح أکثر و هو المخرج و أصله البستان و إنما سمی بذلک لأنهم کانوا یقضون حوائجهم فی البساتین و صحاری بفتح الراء و کسرها جمع الصحراء و الغیاض الآجام.
له مقالید السماوات (3)
هو جمع مقلید أو مقلاد و قیل جمع إقلید معرب اکلید علی الشذوذ و المعنی مفاتیحهما أی لا یملک أمرهما و لا یتمکن من التصرف فیهما غیره و هو کنایة عن قدرته و حفظه لهما و فیها مزید دلالة علی الاختصاص لأن الخزائن لا یدخلها و لا یتصرف فیها إلا من بیده مفاتیحها.
یبسط الرزق أی یوسع الرزق و یضیق علی وفق مشیته إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ فیفعله علی ما ینبغی و نافث أی فی العقد أو موسوس فی القلب و متلون أی متشکل بالأشکال المختلفة کما هو شأن أکثر الجن و محتفز فی بعض النسخ بالفاء و الزای أی من یجلس
علی قدمیه کالمستعجل و فی بعضها بالفاء و الراء من احتفار الأرض أی حفرها و فی بعضها بالقاف و الراء من الاحتقار و الغایة(4)
أی نهایة العز و الکمال و الغایة یکون بمعنی الرایة أیضا
ص: 244
و أحصی عددک أی ما أشد إحصاءک لعدد الأشیاء و ضرع بتثلیث الراء أی خضع و ذل و استکان.
فی مجلس وقارک (1)
أی فی المنزلة الرفیعة التی ظهر فیها وقارک و حلمک و قضاؤه أی حکمه بالثواب و العقاب من له ملکوت کل شی ء أی ملکه و له التصرف فیه علی أی وجه أراد.
لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ قال الکفعمی ره أی لا تراه العیون لأن الإدراک متی قرن بالبصر لم یفهم منه إلا الرؤیة کما أنه إذا قرن بآلة السمع فقیل أدرکته بأذنی لم یفهم منه إلا السماع و کذلک إذا أضیف إلی کل واحد من الحواس أفاد ما تلک الحاسة آلة فیه مثل أدرکته بفمی أی وجدت طعمه و أدرکته بأنفی أی وجدت رائحته و المعنی لا تدرکه ذوو الأبصار و هو یدرک ذوی الأبصار أی المبصرین أی أنه یَرَی و لا یُرَی و بهذا خالف سبحانه جمیع الموجودات لأن منها ما یَرَی و یُرَی کالأحیاء و منها ما یُرَی و لا یَرَی کالجمادات و الأعراض المدرکة(2) فالله تعالی خالف جمیعها و تفرد بأن یَرَی و لا یُرَی و تمدح سبحانه بمجموع الأمرین کما تمدح فی الآیة الأخری بقوله وَ هُوَ یُطْعِمُ وَ لا یُطْعَمُ (3).
وَ رُوِیَ: أَنَّ ذَا الرِّئَاسَتَیْنِ الْفَضْلَ بْنَ سَهْلٍ سَأَلَ الرِّضَا علیه السلام عَمَّا اخْتَلَفَ النَّاسُ فِیهِ مِنَ الرُّؤْیَةِ فَقَالَ علیه السلام مَنْ وَصَفَ اللَّهَ تَعَالَی بِخِلَافِ مَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ فَقَدْ أَعْظَمَ الْفِرْیَةَ عَلَی اللَّهِ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ أَیِ الْأَبْصَارُ الَّتِی فِی الْقُلُوبِ وَ لَیْسَتْ هِیَ الْأَعْیُنَ أَیْ لَا یَقَعُ عَلَیْهِ الْأَوْهَامُ وَ لَا یُدْرَکُ کَیْفَ هُوَ.
قاله الطبرسی فی مجمع البیان (4).
أمرا لعله حال عن محمد أو عن نبیک أو هو معمول مقدر أی کانا أمرا فیما
ص: 245
لا ظعن له منه أی فی مکان لا یسیر و لا یتحرک منه إلی غیره أی جنات الخلد.
و الکبر(1)
بالکسر العظمة و کعنب یطلق غالبا فی السن و فواضله أی رحماته الفاضلة و خیره أی من الخیرات ما هو أخیر و أفضل و نوافله أی زوائده و النافلة العطیة المستحبة و البوار الهلاک و بار المتاع کسد و بار عمله بطل و سکرة الموت شدته و النضرة الحسن و الرونق.
أیامک أی الأیام التی وعدتهم النصر فیها من أیام ظهور القائم علیه السلام و الرجعة و فی بعض النسخ أمانک و أتمم علینا نعمتک
قَالَ الْکَفْعَمِیُّ رُوِیَ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله مَرَّ بِرَجُلٍ یَدْعُو وَ یَقُولُ أَتْمِمْ عَلَیْنَا نِعْمَتَکَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله تَمَامُ النِّعْمَةِ الْعِتْقُ مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزُ بِالْجَنَّةِ.
أوبقته معاصیه فی ضیق المسلک (2)
أی أهلکته بسبب أن ضاقت علیه المسلک إلی عفوک لکثرتها و لم یعزک منع فی بعض النسخ بالعین المهملة و الزای المشددة أی لم یغلبک منع أی لیس منعک لاضطرار و فاقة بل لعدم المصلحة فی العطاء أی لم یشتد علیک منع بأن لا تقدر علیه و یؤخذ منک قهرا و فی بعضها لم یعززک بفک الإدغام.
و فی بعضها لم یعرک بضم الراء المهملة المخففة أی لم یغشک منع بأن تکون محتاجا إلی غیرک فیمنعک أو تمنع غیرک خیرا فإن ما تمنعه لا یکون خیرا و إنما تمنع ما یکون شرا للمعطی قال الکفعمی من قرأ و لم یعزک بالتشدید أراد یغلبک یقال عز علیه و من عز بز أی من غلب سلب و قوله تعالی أَ یَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ(3) أی المنعة و شدة الغلبة و قوله تعالی أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ (4) أی
ص: 246
الامتناع و الغلبة و سمی ملک یوسف عزیزا لأنه غلب أهل مملکته و قوله تعالی وَ عَزَّنِی فِی الْخِطابِ (1) أی غلبنی فی الاحتجاج و من قرأ و لم یعرک بالراء المهملة و التخفیف أراد یمسک و یغشاک و عراه کذا و اعتراه إذا مسه و غشیه و قوله تعالی إِلَّا اعْتَراکَ بَعْضُ آلِهَتِنا بِسُوءٍ(2) أی مسک بجنون و خبل انتهی.
**[ترجمه]گویی آن جمع مغیض یا مغیضه به معنی بیشه است و در بعضی نسخهها با فاء آمده است، یعنی محل فروانی آب .
«الکنایس» جمع کنیسه است که معبد نصاری است و در المغرب، «ناووس» بر وزن فاعول، مقبره نصاری است و کفعمی گوید: نواویس مقبرههای نصاری است پایان. و «الفلواة» جمع فلاة است که بیابان یا صحرایی است که در آن آب نیست و «الجّبانه» مقبره یا صحرا است.
«المریبین» یعنی کسانی که با ظاهر احوالشان از قبیل سارقان، راهزنان، خیانتکاران در اموال مردم، مردم را به شک میاندازند، یا اینکه کسانی که در دینشان تردید می کنند. و کفعمی گوید: مریبین کسانی هستند که شک و تردید برمیانگیزند و «الریبه» یعنی تهمت و شک و «ریب المنون»: حوادث روزگار.
«والأسامرة» کسانی که در شب صحبت می کنند و «سمر فلان» یعنی در شب صحبت کرد، پایان. و «السمیر السامرة» و السامر معروف است و این دو اسم جمع هستند و سامره قومی از یهود نیز میباشد. «و الأفاتنة» شاید از واژه فتنه باشد و در بعضی نسخهها «أفاترة» آمده است و شاید معنا چیزی باشد که موجب سستی و ضعف بدن میشود و در نسخههای کفعمی أفاترة آمده است و گوید: آن ابلیسان است. و «ابن قترة» ماری سمی است و گوید: «فراعنه» یعنی متکبران و هر متکبری فرعون است. «الابالسة» همان شیاطین هستند که نر و ماده هستند و زاد و ولد میکنند و نمیمیرند بلکه در دنیا جاودان هستند، چنانکه ابلیس جاودان است و ابلیس پدر جن است و نر و ماده هستند و زاد و ولد می کنند و میمیرند، و جانّ پدر جن است و گفته شده همان ابلیس است، و گفته شده که او تبدیل شده جن است. چنانکه میمون و خوک تبدیل شده انسان است، و همه آنها قبل از آدم علیه السّلام خلق شدند. و عرب جن را در چند مرتبه قرار میدهد و زمانی که جنس آن را قصد کنند، میگویند جن. و اگر قصد کنند که او همراه انسان سکونت دارد، میگویند عامر و جمع آن عمّار است؛ و اگر از کسانی باشد که به کودکان میپردازد، میگوید ارواح. و اگر خبیث باشد و جادو کند، میگویند شیطان، و اگر فراتر از آن باشد، می گویند مارد، و اگر قدرتمندتر باشد، میگویند عفریت. و روایت شده است که نبی اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند جن را در پنج گروه خلق کرد: گروهی مار، گروهی عقرب، گروهی حشرات زمین و گروهی مانند باد در هوا و گروهی مانند بنیآدم که بر او حساب و عقاب است.
و «الهمز و اللمز» یکی هستند و «همزه» یعنی او را زد و دفع کرد و «لمز» نیز چنین است. و «النفث» شبیه به نفخ یعنی دمیدن است و این سخن او «و وقاعهم» یعنی پیکار و بلایای آنها «و آخذهم» یعنی سحر آنان و «الاُخذة»، افسونی مانند سحر است. «و عبثهم» یعنی بازی آنها با انسان و کسی که «عیثهم» قرائت کند، مقصودش فساد آنان است و «العیث» یعنی فساد. و «غیلان» ساحران جن است و «امالصبیان» بادی که بر کودکان عارض می شود و عارض و معترض کسی که بر بشر عارض میشود. و «امّ مِلدم» با دال و ذال، کنیه تب است و «المثلثه» تبی است که در روز سوم میآید و «الربع» تبی است که در روز چهارم میآید و «النافضة» چیزی است که به خاطر آن لرزش برای صاحب آن حاصل میشود و «الصالبة» چیزی است که حرارت آن شدید است و سرد نمی شود، و سایر الفاظ روشن است و این حاشیه را از کتاب صحاح جوهری، غریبین هروی، سرّ اللغة ثعالبی و المغرب مطرزی، حدقة الناظر کفعمی و حیوة الحیوان دمیری خلاصه کردم، پایان کلام کفعمی - ره -.
«الوقاع»، نبرد یا غیبت و «اللمح» یعنی نگاه دزدکی، «و أخلاقهم» و در بعضی نسخهها «أحلافهم» جمع حِلف آمده است و آن دوستی است که برای دوست سوگند یاد میکند که بر او خیانت نکند، و «ضرب العرق ضرباً و ضرباناً» با حرکت حروف، زمانی است که با قدرت حرکت کند و «الشقیقه» بر وزن سفینه، دردی است که نصف سر و صورت را می گیرد و «امملدم» در کنیه، تب معروف است.
«و الداخلة و الخارجة» یعنی داخل در رگها و خارج از آن، یا بیماریهای ظاهری و بیماریهای داخلی. «لا من شیء کان» یعنی وجود او نه متکی به علتی و نه به مادهای است. «ولا من شی کوّن» بر عدم مسبوق بودن حوادث بر ماده دلالت میکند. «مستشهد» بر بنای فاعل یعنی حدوث اشیا را شاهدی بر ازلی بودن و غیر محتاج بودنش به علتی قرار داده است، به جهت آنچه که در خصوص لزوم تسلسل و غیر آن بیان شد. یا بر بنای مفعول است، یعنی مردم با آن برای او شهادت می دهند.
«و بما وسمها به من العجز» یعنی با آنچه که از نشانه و علامت عجز در آن قرار داد، بر قدرت خود شاهد گرفت و «وسمة» در اصل داغ است. «علی قدرته»: زیرا ممکن بودن آنها و عجز آنها از ایجاد ذوات و صفات آنان و انتقالشان از حالی به حال دیگر و از شأنی به شأن دیگر، دلیلی است بر اینکه برای آنها خالق، تربیتکننده و تدبیرکنندهای است. و همچنین فنای آنها بر این دلالت دارد که برای آنها خالقی است که زوال و فنا به او راه ندارد، در غیر این صورت مانند آنها نیازمند به خالقی دیگر بود.
«فیدرک بأینیّة» یعنی به اینکه او صاحب أین - کجا - است یا اینکه او در هر مکانی است و آن به این دلیل است که موجود مکانی وقتی در یک مکان حاضر شود، مکان دیگر از او خالی میشود. «ولا لَهُ شبح مثال» شَبَح با حرکت حروف است و گاه ساکن میشود، یعنی بدن شخص، و «المثال» یعنی شبیه، یعنی برای او مثلی نیست که شبیه او باشد، نه در خارج و نه در ذهن که صاحب کیفیت و صفات زائد باشد. «بحیثیته» یعنی با مکانش، زیرا غیبت از ویژگی صاحب مکان است. «بما ابتدع من تصرف الذوات»: با آنچه که بدون ماده و مثال از ذوات متغیّر متنوع ایجاد کرد.
«بالکبریاء»: به سبب کبریاء و عظمت. «من جمیع تصرّف الحالات» یعنی تغیر حالات و حاصل اینکه، حوادث و تغییرات نمی تواند بر ذات مقدس او عارض شود. و «البوارع» جمع بارعة است، یعنی فائق و برتر، و در قاموس: «برع براعة» یعنی در علم و غیر آن بر اصحاب خود برتری یافت، یا اینکه در هر فضیلت و جمالی کامل شد، پس مرد بارع و زن بارعة است، و «برع صاحبه»، بر دوستش غلبه یافت و «امر بارع» یعنی امر زیبا.
و گوید: «النقب» یعنی شکاف، «العوامق» جمع عمیقه، و گوید: «الثقب» یعنی شکاف تأثیرگذار، و «ثقب الکوکب»: درخشید و «ثقب رأیه» یعنی نظرش نفوذ کرد. و «هو مثقب» بر وزن منبر، صاحب رأی نافذ، و «أثقوب» یعنی بسیار تأثیرگذار در امور، و «النجم الثاقب»: بالاتر از ستارگان. «و تحدیده» یعنی بیان کنه آن و وصول به حقیقت ذات او یا اثبات حدود جسمی برای او، و همچنین «تکییفه» یعنی بیان کنه صفات او یا اثبات صفات زاید یا کیفیت جسمانی برای او، و «الغائصات» جمع غائصة از ریشه غوص است و آن معروف است و گفته میشود «غاص علی الأمر» یعنی آن را دانست و «السباحة» معروف است «و تصویره» یعنی اثبات صورت برای او.
«لعظمة» یعنی به جهت بزرگتر بودن او از اینکه جسم یا جسمانی باشد که در مکان داخل شود و گفته میشود: «ذرع الثوب» بر وزن منع، لباس را با ذراع اندازه کرد؛ یعنی با اندازههای جسمانی اندازه گرفته نمیشود زیرا او برتر از آن است. و چنین است «قطع»، کنایه از محدود کردن است. «أن تکتنه» یعنی به کنه حقیقت او برسد. «أن تستغرقه»، آن را درک کند و کنایه از احاطه یافتن به شناخت اوست و محتمل است که «تستعرفه» از معرفت باشد.
و «الطوامح» جمع طامحة است یعنی مرتفع. و «نضب الماء نضوباً» یعنی رخنه کردن و «الاکتناه» رسیدن به کنه آن است. و در قاموس: «صغر» بر وزن عنب، مخالف بزرگی است، صغر بر وزن کرم و «فرح صغارة و صغراً» بر وزن عنب، و صغراً با ضمه است. «لطائف الخصوم»، جانهای آنان که آن از امور لطیف در انسان است، گفته میشود: «قدّس الله لطیفه أو عقولهم اللطیفة». و «اللطیف» یعنی آگاه به خفایا و ظرائف امور.
«لا من عدد» یعنی وحدت او وحدتی عددی نیست که برای او دومی از جنس خودش باشد. «لا بأمد» یعنی غایت، پس به معنی کثرت مدت یا امتداد زمان است که او محدود به زمان نیست و «عمد» با دو فتحه و ضمه، جمع عماد است و آن چیزی است که بر آن تکیه میشود «و لا بشبح»، شخص قابل رؤیت. «فتقع علیه الصفات» یعنی صفات زائد یا توصیفات وصفکنندگان.
«التیّار» موج دریا که سرازیر میشود و قعر آن، و «الحصر» یعنی الکن در صحبت کردن و «حسر البصر حسوراً» یعنی چشم ضعیف شد و از دیدن فاصله دور ناتوان شد. «الاستشعار» شاید به معنی طلب درک و علم باشد و گفته میشود: «استشعر فلان خوفاً» یعنی خوف را پنهان کرد، و «استشعر» یعنی جامه زیر بر تن کرد. «شعار» لباس چسبیده به مو، و «لجة البحر» یعنی بخش بزرگ دریا، و «الملکوت» بر وزن رهبوت یعنی عزت، سلطان و مملکت، و «له ملکوت العراق» یعنی بر آن فرمانروایی دارد، و غالبا بر امور آسمانی و معنوی اطلاق میشود.
«مقتدر بالآلاء» یعنی مقتدر بر نعمتها، یا اینکه قدرتش را با آنچه بر بندگانش عطا کرد نمایان ساخت. «ممتنع» با کبریاء و عظمت ذاتش از اینکه کسی با بدی به او دست یابد امتناع یافت. و «التملّک» یعنی تبدیل شدن او به مالک و برای دربر داشتن معانی قهر و استیلا، با علی متعدی شده است.
«رقاب الصعاب» از نوع اضافه موصوف به صفت است، یا اینکه «رقاب الأشخاص الصعاب» است و «الصعب» مخالف رام و مطیع است. «التخوم» جمع التَخم است، پایان هر روستا یا زمین. «رواصن الأسباب» یعنی ریسمانهای ثابت، جوهری گوید: «الرصین» یعنی محکم ثابت و «السبب» یعنی ریسمان، و گوید: «شهق» یعنی مرتفع شد و «الشاهق»، کوه بلند. «بکلیّه الأجناس» یعنی به همه آنها که آنها در ممکن بودن و احتیاج به خالق یا در کل بودن که مستلزم ترکیب و مستلزم امکان است مشترک هستند، پس بر این دلالت دارد که برای خداوند سبحان ماهیّت کلی نیست.
و در بعضی نسخهها «باختلاف کلیة الاجناس» آمده است، یعنی به حقایق مختلف آنها که آنها با وجود اختلاف حقایقشان، در دلالت بر سازنده خود مشترک هستند؛ یا اینکه اختلاف آنها دلیلی بر نیاز به یک ایجادکننده است؛ یا بنا بر اینکه زیادت وجود دلیل ممکن بودن است و ممکن نیست که دقیقاً شبیهی برای آن حقایق مختلف باشد، یا اینکه آنها با وجود اختلافشان، استلزام همه آنها به وجود ممکن نیست، چنانکه ذوق سلیم بر آن گواهی میدهد. «و بفطورها» یعنی مخلوق بودن آنها. «فلا لها محیص» یعنی اجتناب و گریزی برای آن ها نیست.
«أن إدراکه إیّاها» یعنی علم او به آنها و قدرتش بر آنها «عن إحاطته بها یعنی از نظر علم و قدرت. «عن إحصائه لها»، از نظر علم «له آیة» یعنی دلالتی بر وجود، قدرت و حکمت او «و بترکیب الطبع»، طبیعتهایی که در ممکنات ترکیب کردی و در بعضی نسخهها «بمرکب المصنوع» آمده است، یعنی مصنوعات مرکب، که ترکیب دلیل ممکن بودن است.
«الفطر» جمع فطرة است به معنی خلقت. «عبرة» اسم است از اعتبار. «فلا إلیه حدّ» یعنی برای او حدی نیست که به او منسوب شود «و لا له مثل» یعنی مردم نمیتوانند برای او مثال بزنند و برای او مثال علیا است که به جهت تفهیم کردن به مردم، خودش برای خویشتن زده است.
جوهری گوید: «باد الشی یبید بیداً و بیوداً» یعنی هلاک شد. «فأسنی» یعنی او را والا و رفیع قرار داد، «و إن جاز المدی» مدی یعنی غایت «فی المنی» یعنی گرچه آنچه که عطا کرد بیشتر از نهایت آرزوهای مردم است، اما آن چیزی از خزائن او نمیکاهد. و «الهفوة»، لرزش. «الإملاء» یعنی مهلت دادن.
جوهری گوید: «فلان یعیش فی ظل فلان» یعنی در جوار او «و اعتصم بحبله»، به دین یا طاعت او یا قرآن تمسک جست که قرآن ریسمانی کشیده شده از آسمان تا زمین است؛ یا به ولایت اهل بیت تمسک جست چنانکه در اخبار بیان شد. «عمّن ألحد فی آیاته» یعنی درباره آن از راه منحرف شد و آن را دلیل و راهنمایی بر خود قرار نداد و محتمل است که مقصود از آن ائمه باشد، چنانکه در اخبار یا آیات قرآن مجید آمده است و الحاد در آن، عدم ایمان به آن یا تحریف لفظی یا معنوی آن است. «و انحرف من بیّناته» یعنی از حجتهای واضح او منحرف شد، پس آنها را نمیپذیرد و سببی برای ایمان او نمیشود و ضمیر در «حالاته»، یا به خدا باز میگردد و یا به موصول.
«عن الأنداد» - دعای ص 140.[1] -
یعنی امثال و مانندها، «المحتجب بالملکوت و العزةّ»، پنهان بودن او از خلق به جهت سلطنت، عزت و بلندی شأن او و برتر بودن او از اینکه درک خلق به او برسد میباشد، نه مانند مخلوقات با حجاب و پرده. «المتردّی بالکبریاء والعظمة»: کبریاء و عظمت ردای اوست، کنایه از اختصاص آن دو به او .
«المتقدّم بدوام السلطان» یعنی بسبب وجوب وجود او و دوام سلطنتش، منزه از این است که نقص یا زوالی به او برسد.
«الحِبا» یعنی عطا و بخشش و «غبطة»، حال نیکو و اینکه نظیر حال فرد مورد غبطه را آرزو کنی بدون اینکه زوال آن حال را از وی را بخواهی. «و استرعیتهم» یعنی مراقبت بندگانت را از آنان طلب کردی و به آنان واگذار کردی، که برگرفته از این سخن آنان است: «رعی الأمیر رعیته رعایة». و «الرصد و الترصد» یعنی مراقبت و الرصد نیز با حرکت حروف، کسیکه برای حفاظت آماده شده است. «ولاتغیضک» یعنی از تو نمیکاهد و الغیض لازم و متعدی میشود و این سخن خداوند متعال از متعدی است: «وَمَا تَغِیضُ الأَرْحَامُ»، - رعد / 8.[1] -
{آنچه را که رحمها میکاهند.}
«ولاتعزب» یعنی غایب نمیشوی «فی کنّین الأرض» در پنهان از ریشه، «الکنّ» به معنی ستر و پوشش و در بعضی نسخهها «کفیر» از ریشه کفر، باز هم به معنی ستر و پوشش آمده است و الکفر قبر و تاریکی شب نیز میباشد و الکافر یعنی شب تاریک. «تصاریف اللغات» یعنی زبانهای مختلف متنوع. «مستحدثاً» بربنای اسم مفعول، از این سخن آنان است «استحدثت خبراً» یعنی خبر جدیدی یافتم.
«أو یحتال» - دعای ص 141.[2] -
یعنی متعالی از این هستی که ملحد نیرنگ کند که از تو حالی بیابد که مستلزم متصف شدن تو به تبدیل تغییر باشد. و در بعضی نسخهها «أن یلاقیک بحال یصفک بها الملحد بتبدیل» از باب تنازع آمده است، در مورد اول نیز اگر یحتال به صورت معلوم خوانده شود، محتمل آن است. «أو یوجد» یعنی متعالی از این هستی که به هر دلیلی، زیادت و نقصانی بر تو عارض بشود «مساغ» یعنی راهی و محل تجویزی در این که درباره تو به اختلاف تبدیل از حالی به حالی دیگر نظر داده شود، و در مجموع الدعوات، «أو یوجد للزیادة والنقصان فیک مساغ باختلاف التحویل» آمده است و شاید این مناسبتر باشد و مرجع هر دو یکی است .
«أو تلتثق» یعنی ابرهای احاطه به کنه ذات و صفات تو نمدار شوند «فی بحور همم العقول»، نه تنها از آن آب نمیگیرد بلکه حتی با ذرهای از آن نیز خیس نمیشود.
جوهری میگوید: «اللَثَق» با حرکت حروف، یعنی رطوبت و «قد لِِِثق الشی والتثق وألثقه غیره» و «طائر لثق» یعنی پرنده خیس. «أو تمتثل» و در بعضی نسخهها تمتثل آمده است. «لک» به سبب تو «منها»، از رؤیاها، «جبلّة» یعنی خلقت و مقصود از آن حقیقت است. «تصل علیک فیها» یعنی به سبب آن خلقت و تعلق داشتن آن به اندیشهها محتمل است، و نتیجه اینکه عقلها نمیتوانند از جهت حقیقت و ماهیّت از تو جدا گردند، و اندیشهها در آن تفکر کند و به شناخت تو برسد و در بعضی نسخهها «تضّل فیها» آمده است، یعنی قادر به انتزاع چیزی نیست، در آن تفکر میکند و متحیّر میشود تا چه رسد به آنکه با آن به تو برسد.
و گفته میشود: «استخذأ له» یعنی برای او خضوع و فروتنی کرد «و سمکت السماء»، آن را بلند کردی. «فرفعتها» یعنی با رفعت معنوی او را بلند کردی یا اینکه آن را بسیار رفیع کردی و مقصود از سمک ضخامت است. «ثجّاجاً»، به شدت جاری، گفته میشود: «ثجّة»، آن را جاری کرد، و «ثجّ بنفسه»، خودش جاری شد. «و نباتاً رجراجاً» یعنی گیاه مرتعش لرزان رشدکننده، جوهری میگوید: «الرجرجة» یعنی حرکت و «ترجرج الشی» یعنی آمد و رفت، و «ترجرجت المراة رجراجة»، گوشتش بر بدنش می لرزد، و در بعضی نسخهها «خرّاجاً» آمده است، یعنی بسیار از زمین خارج شونده.
«فسبّحک نباتها» یعنی بر منزه بودن تو از حدوث، تغییر و مشابهت به ممکنات دلالت کرد. «و قاما»، آسمان و زمین برپا شد. «علی مستقر المشیة»، بر محل استقراری که تو برای آن دو خواستی؛ و در بعضی نسخهها «فاقامت علی مستقرّ المشیة کما امرتها» آمده است؛ یعنی به زمین یا آبها.
«یا من تعزّز»: شکستناپذیر شد «بالبقا» و محال بودن فنا، یا عزتش را با آن نمایان کرد و جوهری گوید: «النجعة» با ضمه یعنی جست و جوی چراگاه در محل آن، از این ریشه میگویی: «انتجعت فلاناً» زمانی که به قصد طلب احسان او نزد او بروی. و «المنتجع» محل نزول در طلب چراگاه.
«فراشاً و بناءً» لف و نشر نامرتب است. خداوند متعال میفرماید : «جَعَلَ لَکُمُ الأَرْضَ فِرَاشاً وَالسَّمَاء بِنَاء»، - بقره / 22.[1] -
{همان [خدایی] که زمین را برای شما فرشی [گسترده] و آسمان را بنایی [افراشته] قرار داد.}و معنای «جعلها فراشاً» این است که برخی نواحی آن را برآمده از آب قرار داد و آن را متوسط بین سختی و نرمی قرارداد تا آماده شد که بر آن بنشینید و بر آن بخوابید، مانند بستر پهن شده. «و السما بناء» یعنی گنبدی برافراشته بر مردم و السماء اسم جنس است که بر واحد و متعدد دلالت میکند. گفته میشود: «ثمّ جعلت فیها» یعنی بر آن «ثمّ سکنتهما» یعنی حکم و تدبیرت درباره خلقت را در آن دو جاری کردی و آثار قدرتت را از آن دو نمایان ساختی، گویی که تو در آن دو ساکن هستی.
کفعمی گوید: «المنزل» عبارت از محل استقرار عظمت، سلطان و علم خداوند است و کرسی و عرش عبارت از ملک و علم خدا است و این سخن خداوند از آن است: «وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ»، - بقره / 255.[2] - {کرسی او آسمانها و زمین را در بر گرفته.} و مقصود از «التسویه علی العرش»، استیلا و احاطه بر ملک او به جهت عظمت و جلال او است و این سخن خداوند متعال از آن است: «الرَّحْمَنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی»، - طه / 7.[3] - {خدای رحمان که بر عرش استیلا یافته است.} یعنی بر عرشش که همان ملک اوست استیلا یافت و «الامکان»، استقرار در جایی و «القارّ» یعنی مشغول به جهتگیری و قابل انتقال. و این از لوازم ممکن و جسم است، اما در مورد خداوند متعال، او منزه از جسم بودن و حلول است و هر چه در ادعیه این باب با لفظ منزل و اسکان باشد، کنایه از مواطن عظمت، قدرت، استیلا و احاطه است. «السماء» مواطن علو و برکات خداوند متعال از قبیل باران، آفتاب، ماه، ستاره، افلاک، محل فرود وحی و محل سکونت ملائکه اوست، پس منزه است کسیکه با عظمتش بر ملکش استیلا یافت، آگاه باش که خلق و امر از آن اوست، متبارک است پروردگار جهانیان، پایان.
«متکبراً فی عظمتک» یعنی مظهری برای کبریاء به سبب عظمت ذاتیات یا موجود در آن. «محتجباً فی علمک»، در آنچه که از حجابهای معنوی میدانی یا با علمت کسی را بر آن مطلع نکردی جز کسی را که خواستی، «و علا هناک» یعنی در درجه معنوی تو « بهاؤک»، حسن و کمال تو «و قدسک»، منزه بودن تو. «تمکینک» یعنی قادر کردنت ملائکه، امینت را در آنچه که آنها را به آن امر کردی، چنانکه خداوند متعال فرمود: «مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ»، - تکویر / 21.[1] -
{در آنجا [هم] مطاع [و هم] امین است.} با آن تمکین مکین است یعنی صاحب مکانت و منزلت است، «أبلاه» یعنی به او عطا کرد.
«و شرّ جلاه» با جیم و بدون تشدید، یعنی شرّی که از بین برد و برطرف کرد، گفته میشود: «جلوتهم عن أوطانهم» یعنی آنان را از وطنشان بیرون کردم و جلوت یعنی واضح و آشکار کردم و در بعضی نسخهها با خاء و بدون تشدید و در بعضی نسخهها با تشدید آمده است، یعنی آن را ترک کرد. گفته میشود: «خلیت الخلی» یعنی آن را بریدم و قطع کردم. و «خلیت سبیله» با تشدید و «خلا عنه». «الجایزه»: مقبول یا مورد اجازه، و «المرتفق» با فتحه فاء یعنی ارتفاق، تکیه بر آرنج یا پشتی، و در بعضی نسخهها «مرتفعا» آمده است یعنی محل ارتفاع، «إلی وجهک» کفعمی گوید: یعنی به سوی رضوان، ثواب، هر آنچه که به وسیله آن به تو تقرب جسته میشود. گوید: از خدا برای گناهی که شمارنده آن نیستم طلب استغفار میکنم، از پروردگار جهانیان که وجه و عمل به سوی اوست. و از آن است این سخن خداوند متعال: «کُلُّ شَیْءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، - قصص / 88.[2] - {جز ذات او همه چیز نابودشونده است.} یعنی آنچه که به وسیله آن به او تقرب جسته میشود و این سخن او «و یبقی وجه ربک»، - رحمن / 27.[3] - {و ذات پروردگارت باقی خواهد ماند.} یعنی و پروردگار تو که با ادلهاش بسان ظهور انسان با صورتش روشن و نمایان است باقی میماند. و «وجه»: با آن از کل و ذات تعبیر میشود و این سخن او{جز ذات او همه چیز نابودشونده است.} یعنی جزء او، و عرب وجه را ذکر میکند و با آن صاحبش را قصد میکند، پس میگوید: «اکرم الله وجهک» یعنی خداوند تو را گرامی کند.
«واجعله لنا فرطاً»، گوید: اجری که بر ما متقدم میشود، و حدیث در دعا برای کودک مرده از آن است: «اللهم اجعله لنا فرطاً» یعنی اجری که بر ما متقدم میشود و در حدیث آمده است: «أنا فرطکم علی الحوض» یعنی من به سوی آن بر شما مقدم میشوم و «فرطت القوم» یعنی بر آنان مقدم شدم و به عنوان اولین آنان برای آماده کردن سطل و ریسمان چاه، به سوی آب حرکت کردم. هروی در الغریبین گوید: «عتید» یعنی حاضر و مهیا.
«استویت به»: شاید مقصود از اسم در اینجا مدلول آن از صفات کمالی باشد «فشفعّ اللیلة» یعنی شفاعتم درباره رغبتم را بپذیر، یا شفاغت رغبتم در حاجتم را بپذیر، یا رغبت را همراه اجابت قرار بده. و در بعضی نسخهها «برغبتی» آمده است، یعنی شفاعت در رغبتم را بپذیر. «و صل وحدتی» یعنی مرا در تنهاییام وصل کن که در آن دو مجاز وجود دارد و در اصل استعاره است و مجاز در اسناد است که کسی که به کسی نیکی میکند، گویی روابطی که بین آن دو وجود دارد را وصل میکند و مجاز دوم در بیشتر آنچه که به زودی خواهدآمد جاری شده است.
«و کن بدعائی حفیاً»، کفعمی گوید: مبالغه کننده در لطف بر من و اجابت مسألتم. و در حدیث عمر آمده است که اویس قرنی نزد او آمد. «فاحتفاه» یعنی در لطف بر او و تکریم او مبالغه کرد. گفته میشود: «احفی بصاحبه و تحفّی به و حفی به« زمانی است که در نیکیاش مبالغه کرد و این سخن خداوند متعال از آن است: «کان بی حفیّا» - مریم / 47.[1] -
نسبت به من، یعنی نیکوکار و بخشنده بوده. پایان.
«من روحک»: رحمتش، و «الفسحة» یعنی وسعت، و «المنّة» با ضمه یعنی قدرت، «و ما یحقّ» یعنی واجب است و بر «طاعة» معطوف است. «استشعار خیفته»، قرار دادن آن به عنوان جامه زیر و همرا با خودم، یا پنهان کردن آن، که جامه زیر، زیر جامه رویی پنهان است. «من تواتر» متعلق به این سخن او «لم یخلنی» است. «إلا بفضل ما لدیه» یعنی مگر به افزایش آنچه که از نعمت نزد اوست.
«أوبقه» او را نابود کرد، و «المهاوی» یعنی محل های سقوط و «المهواة» آنچه که ما بین دو کوه یا مانند آن است. «غیر مستقلّ بها»، بر من سنگین شده است و قادر به تحمل آن نیستم. از این سخن آنان «استقلّ الحمل»، آن را حمل کرد و بلند کرد، است. و گفته میشود «استقلّ الجمل بحمله» یعنی برخاست. «و أنت ملجأ الخائف» و در بعضی نسخهها لجأ با حرکت حروف آمده است و این به معنی محل پناه گرفتن میباشد.
جوهری میگوید: «لایتعاظمه شی» یعنی چیزی نزد او بزرگ نیست. «التسربل» یعنی سربال پوشید که همان پیراهن است و در اینجا کنایه از عدم اختصاص و عدم مشارکت است.
«عن الحیثوثیة» یعنی نیاز به مکان یا علّت «بالکیفوفیّة»، با اتصاف به کیفیتهای جسمانی یا با صفات زائد یا با رسیدن به کنه ذات و صفات تو، «بالماهیّة» و در بعضی نسخهها «بالمائیة»، با آنچه که به سؤال به این که او چیست پاسخ داده میشود و آن کنه حقیقت است. «والحینونیّة» یعنی قرار دادن وقت و زمان برای تو یا برای اولِ وجود تو، و ظاهر آن نفی مطلق زمان است.
«و أنت ولیّه» یعنی سزاوارتر به خیر و متولی و رساننده آن به بندگان، «متیح الرغائب»، تقدیرکننده خواستهها، که برگرفته از این سخن آنان است: «تاح له الشی وأتیح له» یعنی برای او مقدر شد و «الرغائب» جمع «الرغیبة» به معنی عطای فراوان است. «أدرجتهم درج المغفور لهم»: آنها را مثل آنان قرار دادی و به سوی منازلشان رفعت دادی و آنها را در مسلک آنان راه بردی و «الدَرَج» با حرکت حروف، جمع درجة یعنی پله است و «المدرجه» نیز مذهب و مسلک است و «درج» یعنی گام برداشت، و «الصفر» با کسره یعنی خالی. گفته میشود: «بیت صفر من المتاع و رجل صفر الیدین»، جوهری این را ذکر کرده است .
و گوید: «داخ البلاد یدوخها» یعنی بر آن مسلط شد و بر اهل آن چیره شد و «دوخّ البلاد و داخ الرجل یدوخ ذلّ و دوّخته أنا» نیز به این معناست «و حسن العزّ و الاستکبار» یعنی از تو نیکو شد «لعظمتک» اما غیر تو آن دو را مستحق نیستند و از آنان قبیح است. «و صفا الفخر»، فخر برای تو خالص شد، به سبب عزتت به تو مختص شد، یا به خاطر آن خالص شد «و تبرّک» یعنی کبریاء را نمایان کردی «و تجلّلت»، جلالت و شکوهت را نمایان کردی یا بر غیر خود برتری یافتی، برگرفته از این سخن آنان: «تجلّله»، بر او برتری یافت یا اینکه همه خلق را با فضل، کرم، قدرت و علم فرا گرفتی؛ یا اینکه برتر از این شدی که غیر به تو شبیه شود، و معنای اول ظاهرتر است.
«و اُقام الحمد عندک» یعنی به غیر تو نمی رسد، زیرا جز تو مستحق آن نیست، از آنجا که همه نعمتها به تو باز میگردد. و «القصم» یعنی شکستن. «واصطفیت الفخر»: فخر را برگزیدی وآن را به خود منحصر کردی، و «العلی» با ضمه و «العلا» با فتحه، یعنی رفعت و شرف، «خلص الشیء» بر وزن «نصر خلوصاً» یعنی خالص شد.
«بمکانک» یعنی به منزلت رفیعت «و لاخطر لک» با حرکت حروف، و در بعضی نسخهها «و لاخطیر» و جوهری گوید: «الخطر» در آستانه هلاکت بودن، و «خطر الرجل» یعنی قدرت و منزلت مرد و «هذا خطر لهذا و خطیر له» یعنی در قدر و اندازه مانند اوست. «مبلغک» یعنی کمال و شرفی که به آن رسیدی.
«ولایقدر شیء قدرتک» یعنی کسی قدرت تو را وصف نمیکند و کنه آن را نمیشناسد. خداوند سبحان فرمود: «وَمَا قَدَرُواْ اللّهَ حَقَّ قَدْرِهِ»، - انعام / 91.[1] - {بزرگی خدا را چنانکه باید نشناختند}.
«أثرک» یعنی آثار قدرتت و مراتب خلقتت را نمیشناسد. و محتمل است که کنایه از رسیدن به معرفتش یا به درجه کمالش باشد، «ولایحول شیء دونک»: مانع از این نمیشود که چیزی را بدانی یا بر آن قادر باشی .
«و تملّکت بسلطانک» یعنی با تسلطت و قدرت ذاتیات بر اشیاء مالک شدی نه با لشکریان و یاران «و تکرّمت»، کرم ذاتی را با آنچه که به خلقت بخشیدی نمایان ساختی.
«أنت بالمنظر الاعلی»: «المنظر» محل مراقبت و مکان بلند عالی و در اینجا یا کنایه از اطلاع خداوند سبحان بر خلائق، یا بلندی او از اینکه عقل و فهم مردم به آن برسد، یا اعم از این دو باشد و معنای وسط در اینجا ظاهرتر است. سخن درباره آن گذشت و «الابصار» شامل دیده عقل نیز میباشد، چنانکه در اخبار بیان شد.
«و جرت قوّتک» و در بعضی نسخهها «و حزت قوّتک» آمده است، یعنی قدرت بر همه ممکنات را جمع کردی و چیزی از آن خارج نیست. جوهری گوید: «الحوز» یعنی جمع و هر کسی که چیزی را به خود اضافه کند، گفته میشود «حازه حوزا».ً «و قدمت عزّک» یعنی عزت تو قبل از همه اشیا و قدیم است.
«و تمّ نورک»: ظهورت یا کمالت «و غلب مکرک»، کفعمی گوید: یعنی عذاب و عقوبتت و این سخن خداوند متعال: «أَفَأَمِنُواْ مَکْرَ اللّهِ» - اعراف / 99.[1] - یعنی عقوبت و عذاب او و این سخنش «قُلِ اللّهُ أَسْرَعُ مَکْرًا»، - یونس / 21.[2] - {بگو نیرنگ خدا سریع تر است.} یعنی بر مکر و عقوبتان تواناتر است اگر بخواهد؛ و این سخن خداوند متعال: «إِذَا لَهُم مَّکْرٌ فِی آیَاتِنَا»، - یونس / 21.[3] -
{بناگاه آنان را در آیات ما نیرنگی است.} یعنی به سبب آنچه که از آیات دیدند، با تکذیب نیرنگ کردند و گفتند، سحر و اساطیر اولینهاست و این سخن خداوند: «مکروا و مکر الله»، - آل عمران / 54.[4] -
{مکر ورزیدند و خدا [در پاسخشان] مکر در میان آورد.} مکر از جانب خلایق نیرنگ است و از خداوند متعال مجازاتی برای مکرکننده است، و جایز است که به تدریج پیشبردن آنها توسط او، از جایی که نمیدانند باشد، این را هروی گوید .
«ولاینتصر»: انتقام میگیرد، و فیروزآبادی گوید: «انتصف منه» یعنی حقش را به طور کامل از او گرفت تا اینکه هر یک از آنها در نصف برابر شدند، و «تنصّف السلطان» یعنی از حاکم خواست که درباره او انصاف کند و «تناصفوا» یعنی برخی از آنها به برخی دیگر انصاف کرد. و «المعازّة» یعنی مغالبه و «اضمحلّ» یعنی از بین رفت و منحل شد. «تضعضع» خضوع کرد، حقیر شد و نیازمند شد و «ضعضعه» یعنی آن را تا زمین ویران کرد، این را فیروزآبادی ذکر کرده است و گوید: «الرکن» با ضمه یعنی جانب قویتر و امر بزرگ و آنچه که به وسیله آن قوی میشود از قبیل ملک، ارتش و غیره. و «العز» یعنی نفوذناپذیری. و گوید: «الید»: قوت، قدرت، سلطه، نعمت و احسان . و گوید: «الأید» یعنی قوت.
«و لایخدع خادعک»، کفعمی گوید: یعنی کسی که با تو نیرنگ کرد قادر بر نیرنگ تو نیست و «خدعه»، او را فریفت و به او مکر کرد. و الخدعة مصدر «مرّة» است و با ضمه، چیزی است که به وسیله آن خدعه کنی و با فتحه دال، نیرنگ است، این را مطرزی گوید. و «الحرب خُدعة و خدعَة» یعنی در جنگ مکر میشود و نیرنگ زده میشود. و این سخن خداوند متعال: «یُخَادِعُونَ اللّهَ»، - بقره / 9.[1] -
{با خدا نیرنگ می بازند.} یعنی با اولیای خدا، زیرا بر خداوند متعال چیزی پوشیده نیست، این را جوهری گوید.
و گفته شده: «یخادعون الله» به معنی نیرنگ میزنند است، یعنی غیر از آنچه که در درونشان است را اظهار میکنند و «الخداع» با حیله و مکر از جانب آنان واقع میگردد و الخداع از جانب خداوند متعال واقع میشود و به این است که به آن ها نیکی کند و در نعمت دنیا برای آنان تعجیل کند، برخلاف آنچه که از عذاب آخرت برای آنان پنهان و پوشیده است؛ پس این دو فعل به جهت تشابهشان از این جهت جمع شده اند و گفته شده: الخدع در کلام عرب، فساد است. گوید: دارای رنگ سفید، طعم لذیذ، آب دهان خوشبو است، آنگاه که آب دهان فاسد است. یعنی فاسد شد. پس معنی: «یُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ»، - نساء / 142.[2] - {با خدا نیرنگ می کنند و حال آنکه او با آنان نیرنگ خواهد کرد.} یعنی آنچه که از ایمان اظهار میکنند را به وسیله آنچه که از کفر پنهان میکنند، فاسد میکنند، چنانکه خداوند نعمتهایشان را در دنیا به وسیله آنچه که از عذاب آخرت در انتظار آنان است، بر آنان فاسد کرد.
شیخ ابن بابویه در کتاب الاعتقاد میگوید: معنای این کلام خداوند: «اللّهُ یَسْتَهْزِیءُ بِهِمْ»،. - بقره / 15.[1] -
{خدا [است که] ریشخندشان می کند} و این کلام او : «سَخِرَ اللّهُ مِنْهُمْ»، - توبه / 79.[2] -
{خدا آنان را به ریشخند می گیرد.} واین کلام او: «نَسُواْ اللّهَ فَنَسِیَهُمْ»، - توبه / 67.[3] -
{خدا را فراموش کردند پس [خدا هم] فراموششان کرد.} یعنی اینکه خداوند متعال آنان را به خاطر مکر، نیرنگ، استهزا و تمسخر مجازات میکند و جزای نسیان این است که او سبب می شود که آنها خودشان را فراموش کنند نه اینکه در حقیقت مکر و نیرنگ میکند؛ یا اینکه استهزا و تمسخر میکند، یا اینکه فراموش میکند. که خداوند متعال از آن بسیار برتر است.
«من اغترّ بک»: با مهلت دادن تو به او یا اتکا بر اعمال ناقصش برای تو فریب خورد و «المناوئة» با همزه یعنی دشمنی، و گاه همزه نمیگیرد و اصل آن با همزه است، جوهری این را ذکر کرده است. «و تکبرت»: آشکار کردی که تو بزرگتر از کسی هستی که از تو روی گردان شد و اعراض کرد و پشت کرد، با آنچه که از لشکریان آسمانی و زمینی خلق کردی؛ یا اینکه با اعراض از آنها در دنیا به همراه تعداد سربازانت که نامتناهی است بزرگ شدی و شاید در اصل «تکرّمت» باشد.
«و بمقدار عندک» اشارهای است به این کلام خداوند سبحان: «وَکُلُّ شَیْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ»، - رعد / 8.[4] -
{هر چیزی نزد او اندازه دارد.}، یعنی به میزانی که از آن اندازه نمی گذرد نمیکند و ازآن نمیکاهد بر حسب مصالح یا با تقدیر، چنانکه در اخبار آمده است. «و بدعتک» یعنی آفریده و مخلوق تو که او را بدون وجود هیچ مثالی آفریدی .
«إلی أجل مسمّی»: به هنگام مرگ یا قیامت «منتهاه عندک» یعنی نهایت آن مهلت در علم توست و غیر تو از آن آگاه نیست. «و منقلبهم»، دگرگونی آنها در احوالات مختلفشان «فی قبضتک» یعنی در قدرت و تدبیر تو. و «الذوائب» جمع ذؤابة است، یعنی قطعهای از مو آنگاه که رها باشد «وسعهم کتابک» یعنی قرآن و مقصود احکام آن، یا لوح تقدیرات آن است.
«و یرعد» بر بنای معلوم یا مجهول، یعنی میترسد. در قاموس، «ارتعد» یعنی لرزید و اسم آن الرعدة است با ضمه و کسره، و «أرعد» با ضمه یعنی آن را برق گرفت و ترسو است «و مبیرالظلمة»، هلاککننده دشمنان. «الشامخ و باذخ» یعنی رفیع، «الصغار» یعنی ذلّت و حمل بر مبالغه است و چنین است «نکال» و آن عذابی است که موجب عبرت سایرین میشود، «و غایت المتنافسین»: «التنافس و المنافسة» یعنی رقابت بر سر امر مطلوب، یعنی مسابقه و رقابت فقط در قرب، طاعت و ثواب تو شایسته است، و «الصمد» یعنی مقصود.
«تبارک»: خیر نزد تو در خزائن تو ثابت شد؛ یا اینکه بزرگ شدی و رحمتت وسیع شد؛ یا اینکه مقدس شدی. و بیان شد که «بعلوّ اسمک» یعنی صفاتت که اسمائت بر آن دلالت کرد. «فأشرق من نور الحجب نور وجهک» یعنی جلال نور ذاتت از انوار حجاب مخلوقت ظاهر شد و محتمل است که مقصود از حجابها، ائمه علیهم السّلام باشد، یعنی از انوار علوم و کمالات آنها، نور ذاتت نمایان شد؛ یا انواع معرفت که عقل خلایق به آن میرسد که آن بر ذات دلالت میکند و بر کنه آن دلالت ندارد؛ یا معنی این است که از بین انوار حجابها نور ذاتت درخشید. یا اینکه مقصود از وجه، نبی و ائمه علیهم السّلام و مقصود از حجابها، انبیاء و اوصیاء باشند؛ یا اینکه کلام مقلوب باشد، یعنی از نور ذات تو، نورهای حجاب درخشید و در اینجا به ذهن خطور میکند که ظرایف بر قلمها جاری نمیگردد و فهم ها از آن ناتوان است.
«و أغشی الناظرین» یعنی چشمهای آنها را در پوشش قرار داد، پس به دلیل شدت تابش جلال و کمال تو، توان نگاه به تو را ندارند. «واستنار فی الظلمات» یعنی تاریکیهای عالم امکان «نورک» که هر نور و ظهوری از توست .
«حفظک» یعنی از روی علم، ابقاء و تربیت، و سرّ چیزی است که با نجوا برای غیر خودت آشکار کردی و «أخفی» چیزی است که آن را آشکار نکردهای، یا اینکه سرّ چیزی است که نزد خودت پنهان می داری و أخفی چیزی است که به ذهنت خطور میکند سپس فراموشش میکنی، یا اینکه سرّ چیزی است که خودت میدانی و غیر تو از آن آگاه نیست و اخفی چیزی است که خودت نیز نمی دانی، «ما فی السموات» با علاقه جزئیه یا ظرفیه و محلیه است و «ما فی الارض» نیز چنین است. «و ما تحت الثری» یعنی خاک مرطوب و گفته شده لایه گلی و در اخبار آمده است: نزد آن علم عالمان گمراه شد، و تحقیق آن به دفعات بیان شد.
«إلیک منتهی النفوس» یعنی از اسرار انتهای جانها آگاهی و بعد از جدا شدن از بدنها به سوی تو باز میگردند و ثواب، عقاب و حساب آنها، سرنوشت امور از روی علم، تقدیر، جزا و حساب بر توست. «عبدک» یعنی کامل در عبودیت و این منتهای فخر و شرف است. «الأمّی» منسوب به امّ القری است و خط و کتابت را از کسی نیاموخته است تا در حجت قویتر باشد و «الفلج»، پیروزی و غلبه با حجت.
و «الخشوع» یعنی خضوع، «خشع ببصره»، دیدهاش را پایین انداخت. «و بتقلیبک» عطف بر «بلا إله» است و این سخن او «خیر الدعاء» مفعول برای سؤال است، و «تقلیب القلوب» یعنی بازگرداندن آن به سوی دیگری از روی اراده و بدون علت ظاهری، چنانکه امیرمؤمنان فرمود: «عرفت الله بفسخ العزایم» خدا را با تغییر اراده ها شناختم. و «خیر الدعا» توفیق به جایآوردن آن با شرایط آن و طلب آنچه که واقعاً خیر است می باشد، «و خیرالأجل» یعنی مرگ یا اعم از آن.
«و بعد الجماعة»: بعد از ورود در جماعت اهل حق، و «انتهاک المحارم»، مبالغه در انجام آنهاست. «أو نبدل نعمتک» اشارهای است به این کلام خداوند متعال: «أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ بَدَّلُواْ نِعْمَةَ اللّهِ کُفْرًا»، - ابراهیم / 28.[1] -
{آیا به کسانی که [شکر] نعمت خدا را به کفر تبدیل کردند ننگریستی؟} یعنی به جای شکر آن، کفران را جایگزین کردند و از ائمه علیهم السّلام روایت است که به خدا سوگند ما نعمتهایی هستیم که خداوند آن را بر بندگانش عطا کرد، و در خبر صحیفه آمده است: و نعمت خدا محمد و اهل بیت اوست، علاقه به آنان ایمان است که وارد بهشت میکند و دشمنی با آنان کفر و نفاق است که وارد آتش میکند.
و «البرکة» یعنی زیادت یا بقاء و ثبات یا اعم از آنهاست. و «المعافات» یعنی از آزمون و عذاب «لرضوانک»، برای آنچه که رضوانت را واجب میسازد. «وجهک» یعنی رحمتت و «صرف الوجه» کنایه از خشم است. «من جوارک» یعنی مجاورت با رحمت و قرب معنوی تو در دنیا و آخرت.
«هم لها سابقون» یعنی به سوی آن یا به خاطر آن در رفتن به سوی بهشت سابقون هستند، «و اجعل کتابنا» اشارهای است به این کلام خداوند متعال: «کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ»، - مطففین / 18.[1] -
{نه چنین است، در حقیقت کتاب نیکان در علیون است.} یعنی نامه آنان که اعمالشان در آن ثبت میشود به سوی علیین، یعنی مراتب عالی پوشیده با جلال بالا میرود. و گفته شده: علیین آسمان هفتم است و گفته شده: سدرة المنتهی است و گفته شده: بهشت است و گفته شده: لوح از زبرجد سبز آویزان زیر عرش است که اعمالشان در آن مکتوب است؛ و از بعضی اخبار روشن میشود که نامه آنها ارواح آنان است که علوم و معارفشان در آن نقش بسته است.
و خداوند متعال در توصیف ابرار فرمود: «یُسْقَوْنَ مِن رَّحِیقٍ مَّخْتُومٍ»، - مطففین / 25.[2] -
{از باده ای مهر شده نوشانیده شوند.} گفته شده: یعنی شراب پاک از هر آلودگی، «مختوم » یعنی برای او ختام و عاقبتی است یا مهر شده در ظرفی با مشک است و این چیزی غیر از شرابی است که در رودها جاری است و گفته شده: آن مختوم است، یعنی ممنوع است از اینکه دستی آن را لمس کند تا مهر و موم آن برای ابرار باز شود.
«بأحسن ما عملا» یعنی با بهترین عملش و «اللحد» با فتحه لام که گاه مضموم هم میشود و سکون حاء: شکاف در یک طرف از قبر است و در بعضی نسخهها با فتحه حاء آمده است، چنانکه بر زبان جاری شده است و در کتابهای لغتی که در دست ماست آن را ندیدهایم و مقصود از گشودن آن، عدم فشار یا گشایش و راحتی در آنچه که در آن روح در برزخ است میباشد. «مضاجعهما» یعنی قبر آن دو، و به این دلیل به این نام نامیده شده است که مردگان در آن می خوابند، گفته میشود «ضجعالرجل»: پهلویش را بر زمین قرار داد و «اصطجع» نیز چنین است. عرب از راحتی به سرما تعبیر می کند.
جزری درباره آن گوید: «سلوا الله العفو و العافیۀ و المعافاة»، پس عفو یعنی پاک کردن گناهان و عافیة سلامتی از بیماری و بلایاست، یعنی صحت مخالف بیماری؛ و المعافاة یعنی اینکه خداوند تو را از مردم در امان نگهدارد و آنها را از تو در امان نگهدارد، یعنی تو را از آنها و آنها را از تو بینیاز کند و آزار آنان را از تو و آزار تو را از آنان دور کند. و گفته شده: آن از عفو است، یعنی اینکه از مردم بگذری و آنها از تو بگذرند.
«کلمة المعتصمین» در بعضی نسخهها با رفع ثبت شده است، یعنی تسمیه کلمه متمسکین به خداست که هر امری را با آن آغاز می کنند و محتمل است که خبر «بسم الله» باشد بدون تقدیر، و این بعید است و شاید با جر بهتر باشد، به عنوان صفت برای اسم. «و مقالة المتحرزین» یعنی از بلایا و آفتها، «بلاتملیک» یعنی از غیر تو، تو را «و أن توزعنی»، کفعمی گوید: یعنی بر من الهام کنی و «استوزعت الله شکره» یعنی از او الهام خواستم پس بر من الهام کرد. و «النعمی» جمع نعمت است و آن منفعت رسیده به سایرین به جهت احسان است؛ اگر نون را مضموم کنی آن را مقصور میکنی و با یاء مینویسی، و اگر مفتوح کنی ممدود میکنی و با الف می نویسی، پایان. و ظاهر کلام جوهری و سایرین این است که «نعمی» با ضمه نیز مانند نعما، مفرد است.
والعنایة - با کسر - اهتمام به حاجت سایرین است و «المنح» یعنی عطا؛ «منحه یمنَحه، یمنِحه».
«ولا توحش بی اهل أنسی»: «الوحشه» یعنی اندوه و «خلوت یعنی» اهل انس مرا به سبب بلائی که بر من عارض شده است اندوهگین قرار نده، یا اینکه به جهت فقر یا ذلتی که بر من عارض شده است از من گریزان نگردان، یا بین من و آنان جدایی نیانداز که از آن احساس دلتگی کنند.
«أسلمت إلیک نفسی»: نفسم در اوامر و نواهیات از تو پیروی کرد؛ یا آنگاه که دانستم که من خیرم را از شرم تشخیص نمیدهم و به تنهایی قادر به جلب منفعت و دفع ضرر برای خود نیستم، آن را به تو واگذار کردم و به تو سپردم و به هر آنچه که به سویم میآوری راضی شدم؛ یا آن را در حفاظت و حراست تو قرار دادم و آن را به تو سپردم.
«و اَلجأت إلیک ظهری»: در امورم به تو تکیه کردم چنانکه انسان با کمرش به آنچه که به آن تکیه میشود تکیه میکند. «رهبة» مفعول لأجله است و «رغبة» نیز چنین است و حال بودن را نیز محتمل هستند. «المنجا»، محل خلاصی و پناهگاه. «بغیر حساب»، کفعمی گوید: درباره آن اقوالی است: اول اینکه معنای آن این است که خداوند متعال به آنان عطای فراوان و وسیعی میبخشد که به جهت کثرتش، حساب در آن داخل نمیشود.
دوم اینکه خداوند مردم را در دنیا در مقابل اعمال، ایمان و کفرشان روزی نمیدهد، پس فراوانی روزی کافر، بر منزلت او نزد خداوند متعال دلالت نمیکند و اگر بگویم که مقصود از آن در آخرت است، معنای آن این است که خداوند متعال مؤمنان را در آخرت بر میزان اعمالشان پاداش نمی دهد بلکه از فضلش بر آن میافزاید.
سوم اینکه خداوند متعال عطایش را به هر که بخواهد می بخشد و کسی او را مؤاخذه نمیکند و سؤالکننده، درباره آن از او سؤال نمیکند و بر آن جزا و مکافاتی نمی خواهد.
چهارم اینکه او از هر چیزی به تعدادی میبخشد که با حساب ثبت نمیکند و عدد بر آن وارد نمیشود، زیرا آنچه که خداوند بر آن قادر است نامتناهی و نامحدود است، پس او عطا میکند که هیچ عددی بزرگتر از آن نیست که از آن کم شود، مانند کسی که از دوهزار، یکهزار و از صد، ده را میبخشد .
پنجم اینکه او به اهل جنت، آنچه که نامتناهی است و بر آن حساب وارد نمیشود را عطا میکند.
«یکون علیّ فتنۀ»: سببی برای فریب من و واقع شدنم در گناه و عقاب به سبب دوست داشتن، جمع کردن و به دست آوردن آن. «یکون لی عدواً» یعنی دشمنی آشکار یا واقع، به اینکه حب او عاملی برای عقاب من باشد، گرچه او مرا دوست داشته باشد.
«جوامع الخیر» یعنی خیرات جامع، همه انواع خیر مانند دوست داشتن خداوند سبحان، ایمان، تقوا یا همه آنها «و خواتمه» یعنی پایان همه امورم و عاقبتم به خیر ختم شود «و سوابقه» یعنی آنچه که از اسباب بر خیر پیشی میگیرد یا آنچه که در آن از آن پیشی میگیرد. «و جمیع ذلک» یعنی خیر، یا آنچه به جهت تأکید ذکر شد «بدوام فضلک»، به سبب آن یا مقرون با آن، «یا من کبس الارض علی الماء»: زمین را در آب داخل کرد، برگرفته از این کلام آنان «کبس رأسه فی ثوبه»، سرش را در لباسش پنهان کرد و داخل کرد، با اینکه زمین را در آب جمع کرد چنانکه در حدیث آمده است «انّا نکبس السمن و الزیت و نطلب فیه التجارة»؛ «الکبس» یعنی پر کردن، «کبست النهر کبساً» گفته میشود: یعنی آن را با خاک پوشاندم.
«کلّ یوم هو فی شأن»: کفعمی گوید: در هر وقت و زمانی، اموری را به وجود میآورد و احوالی از هلاکت، نجات، حرمان، عطا و غیره تجدید میکند، و گفته شده: درباره یهودیان نازل شد، آنگاه که گفتند: روز شنبه کاری را انجام نمیدهد. و گفته شده: همه روزگار نزد خداوند متعال دو روز است؛ یکی از آن دو، مدت روزهای دنیا و دیگری روز قیامت است. و شأن روز دنیا، اختیار با امر و نهی، زنده کردن و میراندن و مانند آن است و شأن روز قیامت، جزا و حساب، و ثواب و عقاب است. و گفته شده: شأن خداوند جل ذکره این است که در هر شبانه روز سه لشگر را بیرون میآورد، لشگری از صلب پدران تا ارحام، لشگری از ارحام تا دنیا و لشگری از دنیا به سوی قبر، سپس همگی به سوی او حرکت میکنند .
و گوید: «تسبیح» یعنی تنزیه و السبّوح یعنی منزه از هر بدی، و «سبّح» یعنی سبحان الله گفت، و به معنی صّلی نیز میباشد و معنای «سبحانک اللهم و بحمدک» یعنی با همه نعمتهایت تو را تسبیح گفتم و با حمدت تسبیحت کردم، پایان.
«من علا فی الهوا» یعنی آثار قدرتش در هوا نمایان شد، یا برتر از این است که در هوا، فضا و چیزی از مکان باشد «بأزمتها»، با اسباب آن. «نور النور» یعنی نورانیکننده هر نور و آشکارکننده آن و تفسیر آیه نور بیان شد. «بالحق» یعنی قائم به حق و حکمت.
«و یوم یقول کن فیکون قوله الحق»: گفته شده جمله اسمیه ای است که خبر در آن مقدم شده است، یعنی «قوله الحق یوم یقول»، سخن او روزی که می گوید حق است؛ مانند این سخن تو: «القتال یوم الجمعه». و معنا این است که او خالق آسمانها و زمینها است و کلام حق او در کائنات نافذ است. و گفته شده: یوم با عطف بر سموات یا هاء در «واتّقوه» در آیه سابق، یا با محذوفی که حق بر آن دلالت دارد منصوب است و «قوله الحق» مبتدا و خبر یا فاعلی است که به معنی «و حین یقول لقوله الحق» است؛ یعنی برای انجام آن می گوید: «کن فیکون» باش پس می باشد و مقصود از آن زمانی است که اشیاء را به وجود میآورد و ایجاد میکند؛ یا زمانی است که قیامت بر پا میشود، پس تکوین، محشور کردن مردگان و زنده کردن آنها میباشد.
«و له الملک یوم ینفخ فی الصور» مانند این کلام اوست: «لِّمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ»، - غافر / 16.[1] - {امروز فرمانروایی از آن کیست؟ از آن خداوند یکتای قهار است.} «سبع سماوات طباقاً»: لفظ «طباقاً» در آیهای که در آخر سوره طلاق - طلاق / 12.[2] - است موجود نیست و فقط در سوره ملک - ملک / 3.[3] -
است، پس گویی امام علیه السّلام بین مضمون دو آیه جمع بسته است، یا اینکه از جانب نسخهپردازان افزوده شده است. «و من الارض مثلهن» یعنی در عدد هفت مانند آن است، چنانکه تحقیق آن بیان شد «یتنزّل الأمر بینهنّ» یعنی امر خدا و اجرای آن بین آن دو جاری میشود و حکمش در آنها اجرا میشود، «لتعلموا» علتی برای خلق یا یتنزّل یا اعم از آن است که هر یک از آن دو بر کمال قدرت و علم او دلالت دارد و این کلام او «احصی»، در تکمیل آن آیات نیست.
«من شر» متعلق به أعیذ است گرچه فصل و اعتراض طولانی شده است. «أو» در این جا به قرینه آنچه گذشت مقدّر است. و طارق کسی است که شبانه میآید، به جهت احتیاجش به کوبیدن در، سپس با گسترش معنای آن در همه واردشوندگان در شب و روز استعمال شده. «الحشوش» با ضمه، جمع حش با حرکت سهگانه (که فتحه بیشتر است) می باشد یعنی مخرج و اصل آن بستان است و فقط به این جهت با آن نامیده شده است که آنها در بستانها قضای حاجت میکردند. و «صحاری» با فتحه راء و کسره آن، جمع صحرا است و «غیاض» یعنی بیشه ها.
«له مقالید السموات» جمع مقلید یا مقلاد است و به ندرت گفته شده جمع اقلید، معرب اکلید است، و به معنی کلیدهای آن دو است، یعنی کسی مالک امر آن دو نیست و جز او قادر به تصرف در آن دو نیست. و این کنایه از قدرت و حفاظت او از آن دو است و در آن دلالت افزونی بر اختصاص است، زیرا فقط کسی در خزائن وارد میشود و در آن تصرف میکند که کلید آنها در دستش باشد.
«یبسط الرزق» بر اساس مشیتش روزی را فراخ و تنگ می کند «إنه بکل شی علیم» پس آن را بر اساس آنچه که لازم است انجام میدهد «و نافث» یعنی دمنده در گرهها یا وسوسهکننده قلبها، «و متلوّن» یعنی شکلگیرنده به اشکال مختلف، چنانکه این شأن اکثر اجنّه است «و محتفز» در بعضی نسخهها با فاء و زا آمده است، یعنی کسی که مانند فردی که عجله دارد بر روی دو پایش مینشیند و در بعضی نسخهها با فاء و راء آمده است، از «احتفار الارض» یعنی حفر زمین و در بعضی نسخهها با قاف و راء آمده است، از ریشه احتقار .
«و الغایه» یعنی نهایت عزت و کمال، و غایت به معنی پرچم نیز میباشد «و أحصی عددک» یعنی دشوار است شمردن تو برای عدد اشیا و «ضرع» با تثلیث راء، فروتنی کرد، ذلیل و حقیر شد.
«فی مجلس وقارک» یعنی در منزلت رفیعی که در آن وقار و بردباری تو نمایان شد. «قضائه»، حکم آن به ثواب و عقاب «من له ملکوت کلّ شیء» یعنی تملک آن، و تصرف در آن به هر وجهی که بخواهد از آن اوست.
«لاتدرکه الأبصار» کفعمی - ره - گوید: یعنی چشمها او را نمیبیند، زیرا ادراک تا زمانیکه با بینایی همراه باشد، چیزی از آن فهمیده نمیشود غیر از رؤیت، چنانکه زمانی که با آلت شنوایی همراه باشد، گفته میشود آن را با گوشم درک کردم و جز سماع چیزی از آن فهمیده نمیشود و چنین است زمانیکه به هر یک از حواس اضافه شود، آنچه که آن حس مربوط به آن است را افاده میکند مانند آنچه که با دهانم درک کردم یعنی طعمش را یافتم و یا با بینیام درک کردم یعنی رایحهاش را یافتم و معنا این است: اصحاب الابصار او را درک نمیکنند در حالیکه او ذو الابصار یعنی بینندگان را درک میکند، یعنی او میبیند و دیده نمیشود، و با این ویژگی، خداوند سبحان از همه موجودات متفاوت است؛ زیرا برخی از آنها دیده میشود و میبیند مانند زندهها و برخی از آنها دیده میشود و نمیبیند مانند جمادات و اعراض مُدرکه. پس خداوند متعال بر خلاف همه آنهاست و به اینکه می بیند و دیده نمیشود، یگانه شده است و خداوند سبحان به مجموع این دو به خود میبالد چنانکه در آیه دیگر با این سخنش به خود میبالد: «وَهُوَ یُطْعِمُ وَلاَ یُطْعَمُ»، - انعام / 14.[1] -
{اوست که خوراک می دهد و خوراک داده نمی شود.}
و روایت شده است که ذوالریاسیتن فضل بن سهل از امام رضا علیه السّلام درباره اختلاف مردم در خصوص رؤیت سؤال کرد. پس فرمود: هر که خداوند متعال را بر خلاف آنچه که خودش را به آن وصف کرده است وصف کند، بهتان بر خدا را بزرگ کرده است. «لاتدرکه الابصار» یعنی دیدگانی که در دلهاست و مقصود چشم ها نیست، یعنی اندیشهها بر او واقع نمیشود و درک نمیکند که او چگونه است؛ طبرسی در مجمع البیان این را گوید. - مجمع البیان 4: 344 ، درباره آیه 103 انعام..[1] -
«أمراً» شاید حال از محمد یا از نبیک یا معمول برای عاملی مقدر باشد یعنی «کانا أمراً». «فیما لا ظعن له منه» یعنی در مکانی سیر نمیکند و از آن به غیر آن حرکت نمیکند، یعنی جنات خلد.
«و الکبر» با کسره: عظمت و بر وزن عنب، غالباً بر سن اطلاق میشود «و فواضله» یعنی رحمتهای فراوان او «و خیره» یعنی از میان خیرات، آنچه که آن برتر و بهتر است «و نوافله» یعنی فزونیهای او و «النافله» عطای مستحب است و «البوار» یعنی هلاکت، و «بار المتاع» یعنی کساد شد و «بار عمله» یعنی عملش باطل شد، و «سکرة الموت»، شدت مرگ، و «النضرة»، زیبایی و رونق.
«و أیّامک»، ایامی که در آن یاری به آنان را وعده کردی، از ایام ظهور قائم علیه السّلام و رجعت، در بعضی نسخهها «أمانک» آمده است. «أتمم علینا نعمتک» کفعمی گوید: روایت شده است که نبی صلّی الله علیه و آله بر مردی گذر کرد که دعا میکرد و میگفت «اتمم علینا نعمتک» پس فرمود: کمال نعمت، رهایی از آتش و دستیابی به بهشت است.
«اوبقته معاصیه فی ضیق المسلک» یعنی او را هلاک کرد به سبب اینکه راه به سوی عفو تو به جهت کثرت معاصی تنگ شد. «و لم یعزّک منع» در بعضی نسخهها با عین و زاء مشدد آمده است، یعنی منع بر تو غالب نمیشود. یعنی منع تو به جهت اضطرار و نیاز نیست بلکه به جهت عدم مصلحت در عطا است، یعنی منع بر تو سخت نشد به این صورت که قادر بر آن نباشی و به اجبار از تو گرفته شود و در بعضی نسخهها «لم یعززک» بدون ادغام آمده است.
در بعضی نسخهها «لم یعرک» با ضمه راء بدون تشدید آمده است، یعنی منعی او را فرانگرفت به اینکه محتاج به غیر خود باشی که تو را منع کند یا خیر را از غیر خود منع کنی که آنچه که منع میکنی خیر نیست و فقط آنچه که شری برای عطاشونده است را منع میکنی. کفعمی گوید: هر که «لم یعزک» و بدون تشدید قرائت کند، مقصودش «یغلبک» است. گفته میشود بر او دشوار است و «من عزّ بزّ» یعنی هر که غلبه کند سلب می کند و این سخن خداوند متعال: «أَیَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ»، - نساء / 139.[1] - {آیا سربلندی را نزد آنان می جویند؟} یعنی قدرت و شدت غلبه. و این سخن خداوند متعال: «أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالإِثْمِ»، - بقره / 206.[2] -
{نخوت وی را به گناه کشاند.} یعنی امتناع و غلبه، و یوسف به این دلیل عزیز نامیده شد که او بر اهالی مملکتش غلبه یافت و این کلام خداوند متعال: «وَعَزَّنِی فِی الْخِطَابِ»، - ص / 23.[3] -
{و در سخنوری بر من غالب آمده است.} یعنی در احتجاج بر من غلبه یافت. و هر که «و لم یعرک» قرائت کند، مقصودش این است که تو را لمس میکند و فرامیگیرد، و «عراه کذا و اعتراه» زمانی است که او را لمس کند و در بربگیرد. و این کلام خداوند متعال: «إِلاَّ اعْتَرَاکَ بَعْضُ آلِهَتِنَا بِسُوَءٍ»، - هود / 54.[4] -
{ جز این که بعضی از خدایان ما به تو آسیبی رسانده اند} یعنی تو را با جنون و پریشانی لمس کرد.
**[ترجمه]
الأصوب لم یفرک بالفاء المکسورة و الراء الساکنة أی لا یصیر منعک سببا لوفور مالک کما فی المخلوقین فتصح المقابلة و یؤیده ما فی بعض خطبه علیه السلام الحمد لله الذی لا یفره المنع و لا یکدیه الإعطاء.
قوله و لا أکداک إعطاء أی منعک و ردک و أکدیت الرجل من کذا منعته و رددته و أکدی الرجل قل خیره و قوله تعالی وَ أَعْطی قَلِیلًا وَ أَکْدی (3) أی قطع عطیته و یئس من خیره مأخوذة من کدیة الرکیة و هو أن یحفر الحافر فیبلغ إلی الکدیة و هی الصلابة من حجر أو غیره فلا یعمل معوله فیه فییأس فیقطع الحفر انتهی.
فی النظر لها أی فی التفکر فیما یوجب صلاحها و النظر أیضا الإعانة و سالمت الأیام (4) أی صالحتها و وافقتها و عملت بمقتضی الزمان و موافقة أهله فی العصیان فما بقی لها أی لنفسی إلا نظرک أی لطفک و کرمک کما ورد فی خلافه لا ینظر الله إلیهم یوم القیامة.
مردها منک أی رجوعها من بابک و بالنجاح أی مقرونا بالظفر بالمطلوب و قال الکفعمی النفاح هو ذو الآلاء الظاهرة و النعماء المتکاثرة و نفحت الریح
ص: 247
هبت و نفح الطیب فاح و ناقة نفوح یخرج لبنها من غیر حلب و نفحه أعطاه و النافح المعطی و کرر هنا لاختلاف اللفظ.
قال أقوی و أقفر بعد أم الهیثم.
و قال و ألفی قولها کذبا و مینا انتهی.
و السماح بالفتح و الکسر الجود و أدرجنی فیمن أبحت و فی بعض النسخ درج من أبحت أی أمتنی فیهم و اجعلنی بعد الموت منهم أو اسلکنی مسلکهم یقال درج أی مشی أو مات و الدرج بالتحریک الطریق.
من التتابع فی بعض النسخ بالباء الموحدة و فی بعضها بالیاء المثناة التحتانیة قال الکفعمی التتایع بالیاء المثناة من تحت التهافت قال الهروی و فی الحدیث کما یتتایع فی النار أی یتهافت و قال أبو الفرج بن الجوزی فی کتابه تقویم اللسان یقال تتایعت المصائب لا بالباء المفردة لأن التتایع فی الشر و التتابع فی الخیر.
إلیک الأصوات أی ذو الأصوات إلی خیر أی کونی منتهیا إلی أفضل أمور لا یملکها غیرک و یحتمل أن تکون الإضافة للبیان و ربما یقرأ بالتنوین فیکون الإبهام للتفخیم سموت بعرشک أی رفعته.
ثم دعوت السماوات (1)
تلمیح إلی قوله سبحانه ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ وَ هِیَ دُخانٌ فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قالَتا أَتَیْنا طائِعِینَ (2) و قد مر أن الکلام مبنی علی التمثیل شبه سبحانه نفاذ قدرته و مشیته فیهما بأمر المطاع و إجابة المطیع کما قیل فی قوله تعالی کُنْ فَیَکُونُ و کذا الخیفة هنا محمولة علی الاستعارة.
و فتقت الأرضین إشارة إلی قوله سبحانه أَ وَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما(3) قیل أی کانت السماوات واحدة ففتقت فی التحریکات
ص: 248
المختلفة حتی صارت أفلاکا و کانت الأرض واحدة فجعلت باختلاف کیفیاتها و أحوالها طبقات و أقالیم و قیل کانت بحیث لا فرجة بینهما ففرج و قیل کانتا رتقا لا تمطر و لا تنبت ففتقتا بالمطر و النبات و لعل الأوسط هنا أنسب.
فرسخ أی ثبت سنخها أی أصلها ذراها أی أعالیها فاستقرت أی الأرض علی الرواسی أی بسببها و خففت عنها بالأحیاء و الأموات (1)
لعل المعنی خلقت منها الحیوانات و النباتات و الجمادات فالمراد بالأموات الأخیرتین أو الأخیرة فلما أخذت منها فکأنها خففت عنها و إن کان ثقلها علیها أیضا أو خففت عنها بسبب الأحیاء و الأموات لغذائهم و لباسهم و أکفانهم و مساکنهم أو بالأحیاء فیموتون أو بالأموات فیصیرون رفاتا و رمیما و فی بعض النسخ بالحاء المهملة من حفت المرأة وجهها من الشعر أی أذهب المیاه و الجبال عن بعض وجه الأرض لانتفاع الأحیاء و الأموات و الأول أیضا یحتمل هذا المعنی.
مع حکیم أی محکم متقن من أمرک أی تقدیرک و تدبیرک و نافخ النسیم أی الروح کما فی بعض النسخ لأنها تتحرک و تجری فی البدن کالنسیم لطفت فی عظمتک أی کنت لطیفا مع نهایة عظمتک أی مجردا و أنت ألطف من جمیع اللطفاء و تجردک أکثر من الجمیع أو لطفک بالنسبة إلی العباد مع نهایة عظمتک و استغنائک أکثر من جمیع اللطفاء و کذا لطفت للناظرین یحتمل الوجهین.
تبطنت أی علمت بواطنهم أو استخفیت منهم للظاهرین من خلقک أی لکل من دخل فی الوجود منهم و القطرات کأنه جمع قطرة بمعنی الناحیة منتهاک أی منتهی خلقک أو عرشک و أن ترزقنی الرغبة أی ما رغبت فیه إلیک و سألتک ما قصرت عنه رغبتی أی لم أسألکه لجهلی أو نسیانی أو غفلتی.
فی الملک (2)
أی فی الألوهیة ولی من الذل أی ولی یولیه من أجل
ص: 249
مذلة به لیدفعها عنه بموالاته و لا أخشی إلا عدله أی لا أخاف منه أن یظلمنی بل أخاف أن یعاملنی بالعدل و لا یعاملنی بالفضل.
و فی القاموس غیر الدهر کعنب أحداثه المغیرة و التأهب الاستعداد لما فیه الصلاح أی صلاح نفسی و الإصلاح أی إصلاح أموری أو إصلاح غیری أو إصلاح الله لی و لأموری به النجاح أی الظفر بالحوائج و الإنجاح أی قضاء حوائج الخلق و یحتمل التأکید یقال أنجح أی صار ذا نجح أو یکون أحدهما الظفر بالحوائج من الله و الآخر من الخلق و العافیة من البلایا و السلامة من الذنوب أو الأول من الأمراض و الثانی من شر الأعادی و یحتمل العکس فیهما و التأکید أیضا بتعمیمها.
و همزات الشیطان خطراته التی یخطرها بقلب الإنسان.
حافظا(1) تمیز أو حال و اختم بالانقطاع إلیک أمری أی اختم أموری بالانقطاع عن الخلق متوجها إلیک و متوسلا بک و لا ترنی عملی حسرات (2) أی لا تجعل أعمالی بحیث تکون موجبة لحسراتی فی القیامة بل وفقنی للأعمال المقبولة التی توجب مسراتی فقوله حسرات ثالث مفاعیل ترنی إن کان من رؤیة القلب و إلا فحال و الجمع باعتبار إرادة العموم من العمل.
تَوْبَةً نَصُوحاً قال الکفعمی أی صادقة و نصحته أی صدقته و قیل نصوحا أی بالغة فی النصح مأخوذ من النصح و هو الخیاطة کأن العصیان یخرق و التوبة النصوح ترقع و قیل نصوحا أی خالصة و نصح الشی ء خلص قاله الهروی انتهی.
یا أهل التقوی أی أنت أهل لأن تتقی لقدرتک و شدة عذابک و أهل لأن تغفر لسعة رحمتک قدسه آی آثار قدسه و شواهده من مصنوعاته الدالة علی تنزهه عن أن یکون شبیهها.
ص: 250
من أشرق کل شی ء أی فی کل شی ء.
لا یجاوز اسمه (1)
أی لا یخرج عن تأثیر اسمه أو عن مدلول بعض أسمائه کالرحمن و القادر و العالم و الغی و الضلال و الخیبة و البغی التعدی و الظلم و الطاغی العاتی المتکبر بروجا أی الاثنی عشر سراجا أی الشمس أن یوصل متعلق باحتجب أی من أن یوصل و الحوامیم لعلها کانت سبعا بعدد القرآن.
قصمت بعزتک (2)
و فی بعض النسخ بصوتک أی بصیت جلالک أو بالأصوات القویة التی أهلک الله بها بعض القرون السالفة و أضفت أی جمعت جمیعها فی قبضتک أی قدرتک و فی بعض النسخ أطقت أی قویت علیها و تصرفت فیها یقال أطقت الشی ء إطاقة و هو فی طوقی أی فی وسعی.
بضوء نورک أی بضوء سطع من نورک فکیف إذا کان أصل نورک و قال الکفعمی الفرق بین الضوء و النور أن الضوء ما کان من ذات الشی ء کالنار و الشمس و النور ما کان مکتسبا من غیره کاستنارة الجدار بالشمس و منه قوله تعالی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیاءً وَ الْقَمَرَ نُوراً(3) و قال ابن الأثیر قوله تعالی ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ (4) أبلغ من ذهب بضوئهم لأن الضوء أخص من النور و استعمال العام فی النفی أبلغ من استعماله فی الإثبات عکس استعمال الخاص لاستلزام نفی الحیوانیة نفی الإنسانیة و إثبات الإنسانیة إثبات الحیوانیة دون عکسهما انتهی و الأزمة و المقالید کنایتان عن الأسباب و العلل و أذعنت أی السماوات و الأرضون و أبت حمل الأمانة إشارة إلی قوله سبحانه إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ
ص: 251
إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا(1) و قیل الأمانة التکلیف و الأوامر و النواهی و قیل أمانات الناس و الوفاء بالعهود و قیل المراد بالعرض علیها العرض علی أهلها و عرضها علیهم هو تعریفه إیاهم أن فی تضییع الأمانة الإثم العظیم فبین جرأة الإنسان علی المعاصی و إشفاق الملائکة من ذلک و حمل الأمانة إما قبولها أو تضییعها و الخیانة فیها.
قال الزجاج کل من خان الأمانة فقد حملها و من لم یحمل الأمانة فقد أداها و کذلک کل من أثم فقد احتمل الإثم و قیل معنی عرضنا عارضنا و قابلنا و المعنی أن هذه الأمانة فی جلالة موقعها بحیث لو قیست السماوات و الأرض و الجبال بها لکانت أرجح و معنی فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها ضعفن عن حملها کذلک وَ أَشْفَقْنَ مِنْها أی خفن و هذه الأمانة التی من صفتها أنها أعظم من هذه الأشیاء العظیمة تقلدها الإنسان فلم یحفظها بل حملها و ضیعها لظلمه علی نفسه و لجهله بمبلغ الثواب و العقاب.
و قیل إنه علی وجه التقدیر أی لو کانت تلک الأشیاء عاقلة ثم عرضت الأمانة علیها و هی وظائف الدین أصولا و فروعا لاستثقلت ذلک و لامتنعت من حملها خوفا من القصور عن أداء حقها ثم حملها الإنسان مع ضعف جسمه و لم یخف الوعید لظلمه و جهله.
و قیل المراد بالأمانة العقل و التکلیف و بعرضها علیهن اعتبارها بالإضافة إلی استعدادهن و بإبائهن الإباء الطبیعی الذی هو عدم اللیاقة و الاستعداد و بحمل الإنسان قابلیته و استعداده لها و کونه ظلوما جهولا لما غلب علیه من القوة الغضبیة و الشهویة.
و فی کثیر من الأخبار أن الأمانة هی الخلافة الکبری و حملها ادعاؤها بغیر حقها و لم یجترئ السماوات و الأرض و الجبال علی ذلک و فعلها الإنسان و هو أبو بکر و من تبعه فی ذلک لأنه کان ظلوما لنفسه فی غایة الجهل و قد مر الکلام فی ذلک
ص: 252
فی مواضع.
و قامت بکلماتک أی بتقدیراتک و إرادتک فی قرارها أی فی المحال التی قدرت و عینت لها و الکینون أیضا الکائن مع مبالغة محبتک أی محبوبک و مرادک ظاهرین أی غالبین.
غیر مرفوضین (1)
أی متروکین و أعنی علی نفسی أی فی الغلبة علیها فإنها تدعو إلی شهواتها و الخون بالفتح الخیانة و من التزین أی ادعاء ما لم أتصف به من الخیر بغیر الحق صفة کاشفة و مثله قوله ما لم تنزل به و من محبطات الخطایا أی الخطایا المحبطة للأعمال الصالحة و فی بعض النسخ محیطات من الإحاطة تلمیحا إلی قوله تعالی وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ (2) أی استولت علیه و شملت جملة أحواله.
و قال الکفعمی رحمه الله الروح طیب (3)
نسیم الروح و الریحان الرزق و من قرأ فروح أی فحیوه الأموات فیها و قال الجوهری فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ أی رحمة و رزق.
و قال الطبرسی (4)
فروح أی فراحة و استراحة من تکالیف الدنیا و مشاقها و قیل الروح الهواء تلذه النفس و تزیل عنها الهم و ریحان یعنی الرزق فی الجنة و قیل هو الریحان المشموم من ریحان الجنة یؤتی به عند الموت فیشمه و قیل الروح النجاة من النار و الریحان الدخول فی دار القرار و قیل روح فی القبر و ریحان فی القیامة و بضم الراء فمعناه فرحمة لأن الرحمة کالحیاة للمرحوم و قیل هو البقاء أی فحیاة لا موت فیها أی فهذان له معا و هو الخلود مع الرزق.
ص: 253
و قال الهروی فی قوله تعالی وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ (1) أی برحمة و کذا قوله تعالی فی عیسی علیه السلام وَ رُوحٌ مِنْهُ (2) و قوله وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ (3) أی من رحمته و
فی الحدیث: الولد من ریحان الله.
أی من رزقه و قولهم سبحان الله و ریحانه یریدون تنزیها له و استرزاقا و نصبهما علی المصدر انتهی.
و قال الجوهری أفکه یأفکه إفکا أی قلبه و صرفه عن الشی ء و النبأ أی الخبر و المشهور أنه نبأ البعث و النشور الذی أنکرته الکفار و فی الأخبار أنه نبأ ولایة أمیر المؤمنین علیه السلام الذی اختلف فیه المؤمنون و المنافقون و یقال شرد البعیر أی نفر.
و سالم علی المعاصی أی سؤال من کان سالما من اللیالی و الأیام أی شرورهما مع کونه مصرا علی المعاصی أو سالما عن المعاصی فی اللیالی و الأیام لإنابته منها و ترکها و هو بعید أو سالم الزمان و أهله فی ارتکاب المعاصی کما مر.
لغفرانها أی بسببه أو استعیر المجیر للمفزع یا کریم المئاب أی من المئاب و المرجع إلیه کریم حسن أو رجوعه علی عباده بالإحسان بمحض الکرم و الأول أظهر و اللوازب البلایا اللازمة المزمنة و اللزوب اللصوق و الثبوت و اللزبة الشدة و القحط.
لک عنت أی خضعت و ذلت و العانی الأسیر إذا ألم أی نزل.
و النکبة(4)
بالفتح المصیبة و نکبه الدهر نکبا و نکبا بلغ منه أو أصابه بنکبته و فی بعض النسخ و کآبة و الاکتیاب الانکسار من شدة الهم
ص: 254
و الحزن و المخبیات المستورات و أصله الهمز و تفیض سجال قال الکفعمی رحمه الله هذه استعارة و السجال جمع السجل و هو الدلو ملی ء ماء و منه أنه صلی الله علیه و آله أمر بصب سجل من ماء علی بول الأعرابی و أصل السجل الصب و سجل فلان علی فلان ماء أی صبه علیه قاله الهروی.
و رأیت فی کتاب تقویم اللسان لابن الجوزی أنه یقال فلان أهل لکذا و مستأهل غلط إنما المستأهل متخذ من الإهالة و هی ما یؤتدم به من السمن و الودک و کذا قاله الجوهری فی صحاحه و الحریری فی درته.
قال الصنعانی فی تکملته.
قال الأزهری خَطَّأَ بعضهم من یقول فلان یستأهل کذا بمعنی یستحق قال و لا یکون الاستیهال إلا من الإهالة قال الأزهری أما أنا فلا أنکره و لا أُخَطِّئُ قائله لأنی سمعت أعرابیا فصیحا أسدیا یقول لرجل شکر عنده یدا أولها تستأهل بأبی حازم ما أولیت و حضر ذلک جماعة من الأعراب فما أنکروا قوله.
**[ترجمه]درستتر «لم یفرک» است با فاء مکسور و راء ساکن، یعنی ممانعت تو سببی برای زیاد شدن مال تو نیست، چنانکه در مخلوقات چنین است؛ پس مقابله صحیح میشود و آنچه که در بعضی خطبههای امام علیه السلام آمده است: «الحمد الله الذی لایفره المنع و لایکدیه الإعطاء» مؤید آن است.
و این سخن او: «لا أکداک إعطاء» یعنی تو را منع و رد کرد، و «أکدیت الرجل من کذا» یعنی او را منع و رد کردم. و «أکدی الرجل» یعنی خیرش کم شد. و این سخن خداوند متعال: «وَأَعْطَی قَلِیلًا وَ أَکْدَی»، - نجم / 34.[5] - {و اندکی بخشید و [از باقی] امتناع ورزید.} یعنی عطایش را قطع کرد و از خیرش ناامید شد، برگرفته از «کدیة الرکیّة» و آن یعنی اینکه حفرکننده حفر میکند و به کدیة میرسد؛ یعنی سختی از سنگ یا جز آن است، پس بیلش در آن عمل نمیکند، پس ناامید میشود و حفر کردن را قطع میکند.
«فی النظر لها» یعنی تفکر در آنچه که موجب صلاح آن میشود و نظر به معنی کمک نیز میباشد «و سالمت الأیّام» یعنی با آن سازش و موافقت کردم و به اقتضای زمان همراهی با اهل آن در سرکشی عمل کردم. «فما بقی لها»، برای نفسم «إلّا نظرک» یعنی لطف و کرم تو، چنانکه در خلاف آن وارد شده است «لاینظر الله إلیهم یوم القیامه»: خداوند در قیامت به آنان نظر نمی کند.
«مردّها منک» یعنی رجوع آن از در تو و «بالنجاح» یعنی مقرون به پیروزی مطلوب. و کفعمی گوید: «النّفاح» یعنی او صاحب نعمتهای ظاهری و نعمتهای فراوان است و «نفحت الریح» یعنی باد وزید. «نفخ الطیب»، رایحه خوش پراکنده شد و «ناقه نفوح»: شتری که شیرش بدون دوشیدن خارج میشود و «نفحه» یعنی آن را عطا کرد و «النافح»، عطاکننده و در اینجا برای اختلاف لفظ تکرار کرده است. گوید: أقوی و أقفر بعد امّ الهیثم، و گوید: و ألفی قولها کذباً و میناً، پایان.
و «السّماح» با فتحه و کسره یعنی جود، «و أدرجنی فیمن أبحت» و در بعضی نسخهها «درج من أبحت»، یعنی مرا در میان آنان بمیران و مرا بعد از مرگ جزء آنان قرار بده، یا مرا در راه آنان ببر. «درج»، گفته میشود راه رفت یا مرد، و «الدَرَج» با حرکت حروف، یعنی راه.
«من التتابع» در بعضی نسخهها با باء و در بعضی نسخهها با یاء است. کفعمی گوید: «تتایع» با یاء یعنی هجوم، هروی گفت و در حدیث آمده است، چنانکه «یتتایع فی النار» یعنی هجوم میبرد. و ابوفرج گوید: ابن جوزی در کتابش تقویم اللسان آورده: گفته میشود: «تتایعت المصائب» بدون باء است، زیرا تتایع در شر و تتابع در خیر است.
«إلیک الأصوات» یعنی صاحب اصوات، «إلی خیر» منتهای بودنم به برترین اموری که جز تو مالک آن نیست و محتمل است که اضافه برای بیان باشد و چه بسا با تنوین قرائت شود، پس ابهام برای تفخیم است. «سموت بعرشک» یعنی آن را بالا بردی .
«ثم دعوت السموات» اشاره است به این کلام خداوند سبحان: «ثُمَّ اسْتَوَی إِلَی السَّمَاء وَهِیَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِیَا طَوْعًا أَوْ کَرْهًا قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ»، - فصلت / 11.[1] - {سپس آهنگ [آفرینش] آسمان کرد و آن بخاری بود، پس به آن و به زمین فرمود: خواه یا ناخواه بیایید. آن دو گفتند فرمان پذیر آمدیم.} و بیان شد که کلام مبنی بر تمثیل است، خداوند سبحان نفود قدرت و مشیتش در آن دو را به دستور اطاعت شونده و اجابت مطیع تشبیه کرده است، چنانکه درباره این کلام خداوند سبحان: «کن فیکون » گفته شده است و همچنین «خیفة» در اینجا محمول بر استعاره است.
«و فتقت الأرضین» اشارهای است به این سخن خداوند سبحان:{آیا کسانی که کفر ورزیدند ندانستند که آسمانها و زمین هر دو به هم پیوسته بودند و ما آن دو را از هم جدا ساختیم؟} - انبیاء / 30.[2] - گفته شده: یعنی آسمانها یکی بود، پس در حرکات متعدد شکافته شد تا اینکه افلاک شد. و زمین یکی بود، پس با اختلاف کیفیت و احوال آن، چند طبقه و اقلیم شد. و گفته شده: به گونهای که بین آن دو هیچ شکافی نبود پس شکافته شد. و گفته شده: آن دو به هم پیوسته بودند و نه میبارید و نه میرویانید، پس با باران و گیاه از هم شکافته شدند. و شاید معنای دوم مناسبتر باشد.
«فرسخ» یعنی ثابت شد «سنخها»، اصل و ریشه آن «ذراها» یعنی اوج آن، «فاستقرّت» یعنی زمین استقرار یافت «علی الرواسی»، به سبب آن «و حفّفت عنها بالأحیاء و الأموات» شاید معنا این است که حیوانات، نباتات و جمادات از آن خلق شد، پس منظور از اموات، دو مورد آخر یا فقط مورد آخر است و از آنجا که از آن گرقته شده است، گویی برایش سبک شده است گر چه بر او سنگین نیز باشد، یا اینکه به سبب زندگان و مردگان برای غذا، لباس، کفن و مسکن آنها، یا به سبب زندگان که میمیرند، یا به سبب مردگان که جسد و پوسیده میشوند، برایش سبک شده است و در بعضی نسخهها با حاء از ریشه «حفّت المرئة وجهها من الشعر» آمده است، یعنی برای بهره بردن زندگان و مردگان، آبها و کوهها را از بعضی از سطح زمین از بین برد و مورد اول نیز محتمل این معناست .
«مع حکیم» یعنی استوارکننده استحکامبخش «من أمرک»، تقدیر و تدبیر تو «و نافخ النسیم» یعنی روح، چنانکه در بعضی نسخهها آمده است؛ زیرا آن حرکت میکند و در بدن جاری میشود مانند نسیم «لطفت فی عظمتک»، با وجود نهایت عظمتت لطیف هستی، یعنی مجرد هستی در حالی که تو از همه لطیفان لطیفتر هستی و تجردت بیشتر از همه است، یا لطفت نسبت به بندگانت با وجود نهایت عظمت و بینیازیات بیشتر از همه لطیفان است و همچنین «لطفت للناظرین» محتمل دو وجه است.
«تبطّنت» یعنی از بواطن آنها آگاهی یا اینکه از آنان برای همه موجودات ظاهر از خلقت یا برای هر کسی که از آنان در وجود داخل شد پنهان شدی. و «القطرات» جمع قطره است به معنی ناحیه، «منتهاک»، منتهای خلایقت یا عرشت. «و أن ترزقنی الرغبه»: آنچه که به سوی تو به آن رغبت دارم و از تو خواستم. «ما قصرت عنه رغبتی»، آن را به خاطر جهل، نسیان یا غفلتم از تو نخواستم.
«فی الملک» یعنی در الوهیت، «ولیّ من الذل»، سرپرستی که از روی ذلت او را ولیّ خود میکند تا به خاطر دوستیاش آن را از او دفع کند. «و لا أخشی إلا عدله» یعنی از او بیم ندارم که بر من ظلم کند بلکه میترسم با عدالت با من برخورد کند و با فضل برخورد نکند.
و در قاموس: «غیر الدّهر» بر وزن عنب، یعنی حوادث تغییردهنده روزگار، و «التأهّب»، آمادگی برای آنچه که در آن صلاح یعنی صلاح نفسم است. «الاصلاح»، اصلاح امورم یا اصلاح غیر خودم یا اصلاح کردن خدا برای من و برای امورم به وسیله او. «النجاح»، دستیابی به حاجتها «الانجاح»، برآورده کردن حاجتهای مردم و تأکید نیز محتمل است، «أنجح» گفته میشود، یعنی صاحب نجاح شد یا اینکه یکی از آن دو دستیابی به حاجتها از خدا و دیگری از مردم و عافیت از بلایا و سلامتی از گناهان است؛ یا اولی از بیماریها و دومی از شر دشمنان است و عکس آن و تأکید با تعمیم آن دو نیز محتمل است. «و همزات الشیطان»آورده کردن یعنی خواطر آن که به قلب انسان خطور میکند .
«حافظاً» تمییز یا حال است «و اختم بالانقطاع الیک أمری» یعنی امورم را به انقطاع از مردم در حالیکه متوجه به تو و متوسل به تو هستم به پایان برسان. «ولا ترنی عملی حسرات»، اعمالم را به گونهای قرار نده که موجبی برای حسرتم در قیامت شود بلکه مرا به اعمال مقبولی که مسرّتم را موجب میشود توفیق بده، و این کلام او «حسرات» مفعول سوم فعل ترنی است، اگر از رؤیت قلب باشد و در غیر این صورت حال است و جمع بستن، به اعتبار اراده عموم از عمل است.
«توبة نصوحاً»: کفعمی گوید: یعنی راستین، و «نصحته» یعنی با او صادق بودم و گفته شده: نصوحاً یعنی مبالغه در نصح، و برگرفته از «نصح» به معنی دوختن است، گویی سرکشی پاره میکند و توبه نصوح وصله میزند و گفته شده: نصوحاً یعنی خالص و «نصح الشیء» یعنی خالص شد؛ هروی این را گوید، پایان.
«یا اهل التقوی»، تو شایسته آن هستی، زیرا به جهت قدرتت و شدت عذابت از تو ترسیده میشود و شایسته آن هستی، زیرا به جهت وسعت رحمتت میبخشی، «قدسه» یعنی آثار قداست او و شواهد او از آفریدههایش، دال بر تنزه او از اینکه شبیه آنها باشد است.
«لایجاوز اسمه» یعنی از تأثیر اسمش یا مدلول برخی از اسمائش مانند رحمان، قادر و عالم خارج نمیشود. و «الغی» یعنی گمراهی و ناکامی، و «البغی» یعنی تجاوز و ظلم، و «الطاغی»، متکبر خودخواه. «بروجاً»، دوازده برج «سراجاً» یعنی خورشید «أن یوصل» متعلق به احتجب است، یعنی از اینکه برسد و «الحوامیم» شاید به عدد قرآن، هفت باشد.
«قصمت بعزّتک» و در بعضی نسخهها «بصوتک» آمده است، یعنی به آوای جلال تو یا با أصوات نیرومندی که خداوند به وسیله آن برخی از قرون پیشین را از بین برد «و أضفت»، همه آنها را در قبضه خود یعنی قدرت خود جمع کردی و در بعضی نسخهها «أطقت» آمده است یعنی بر آن توانا شدی و در آن تصرف کردی، گفته میشود: «اطقت الشیء إطاقه و هو فی طوقی» یعنی در توان من است.
«بضوء نورک»: با روشنایی که از نور تو ساطع شد، پس اگر اصل نور تو بود چگونه میبود. کفعمی گوید: فرق بین ضوء و نور این است که ضوء چیزی است که [نور] از ذات آن چیز باشد مانند آتش و خورشید، و نور چیزی است که از غیر آن بهدست آمده باشد مانند روشن شدن دیوار با خورشید. و از آن است این سخن خداوند متعال: «جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاء وَالْقَمَرَ نُورًا»، - یونس / 5.[1] - {خورشید را روشنایی بخشید و ماه را تابان کرد.} و ابن اثیر گوید: این کلام خداوند: «ذَهَبَ اللّهُ بِنُورِهِمْ»، - بقره / 17.[2] -
{خدا نورشان را برد.} بلیغتر از «ذهب بضوئهم» است زیرا ضوء از نور خالصتر است و استعمال عام در نفی، بلیغتر از استعمال آن در اثبات است، عکس استعمال خاص؛ زیرا نفی حیوان بودن مستلزم نفی انسان بودن است و اثبات انسان بودن مستلزم اثبات حیوان بودن است، بدون عکس این دو، پایان.
و «الأزمّه و مقالید» هر دو کنایه از اسباب و علل هستند «و أذعنت» یعنی آسمانها و زمینها، و «أبت حمل الأمانه» اشاره است به این کلام خداوند متعال: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا»، - احزاب / 72.[3] - {ما امانت [الهی و بار تکلیف] را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه کردیم، پس از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند و[لی] انسان آن را برداشت، براستی او ستمگری نادان بود.} و گفته شده: امانت، تکلیف، اوامر و نواهی است. و گفته شده: امانات مردم و وفای به عهد است. و گفته شده: مقصود از عرضه کردن بر آن، عرضه کردن بر اهالی آن است و عرضه کردن آن بر آنان، همان آشنا کردن آنها با این مطلب است که در ضایع کردن امانت گناهی بزرگ است، پس جرأت انسان بر معصیتها و بیم ملائکه از آن را تبیین نمود و حمل امانت، یا قبول آن است یا ضایع کردن آن و خیانت به آن.
زجاج گوید: هر که به امانت خیانت کند آن را حمل کرده است و هر که امانت را حمل نکرده است، آن را ادا کرده است و چنین است هر که گناه کند، پس گناه را حمل کرده است و گفته شده: معنای عرضنا، عارضنا و قابلنا است و معنی این است که این امانت در شکوه موقعیتش به گونهای است که اگر آسمان ها، زمین و کوهها با آن مقایسه گردد، آن ارجح است و معنای «فأبین أن یحملنها» این است که از حمل آن ناتوان شدند و «اشفقن منها» یعنی ترسیدند و این امانتی را که از ویژگی آن این است که از این اشیای بزرگ بزرگتر است، به انسان تفویض کرد، پس آن را حفظ نکرد بلکه حمل کرد و به جهت ظلمش بر خودش و ناآگاهیاش از پایان ثواب و عقاب، آن را تباه کرد.
و گفته شده: آن بر وجه تقدیر است، یعنی اگر آن اشیاء عاقل بودند و سپس امانت که همان تکالیف دینی، اصول و فروع است بر آنها عرضه میشد، قطعاً بر آنها سنگینی میکرد و از ترس کوتاهی از ادای حق آن، از حمل آن امتناع میکردند پس انسان با وجود ضعفش آن را حمل کرده و به جهت ظلم و جهلش از تهدید نترسید.
و گفته شده: مقصود از امانت، عقل و تکلیف است و مقصود از عرضه آن بر آنها، اعتبار آن با اضافه به استعداد آنهاست و مقصود از قبول نکردن آنها، ابای طبیعی که همان عدم لیاقت و استعداد است میباشد و مقصود از حمل انسان، قابلیت و استعداد او برای آن و ظالم و جاهل بودنش به جهت غلبه قدرت خشم و شهوت بر او، میباشد.
و در بسیاری از اخبار آمده است که امانت همان خلافت کبری و حمل آن، ادعای آن به ناحق است. و آسمانها و زمین و کوه جرأت آن را نداشت و انسان آن را انجام داد که همان ابوبکر و کسانی که در آن از او پیروی کردند است، زیرا او در غایت جهل نسبت به خود و ظالم بود و سخن درباره آن مواضع بیان شد.
«و قامت بکلماتک» یعنی به تقدیرات و اراده تو «فی قرارها»، در محلهایی که برای آن مقدر و معین کردی و «الکینون» نیز کائن به همراه مبالغه است «محبتک» یعنی محبوب و مراد تو، «ظاهرین»، غالب.
«غیر مرفوضین» یعنی ترک شدگان «أعنّی علی نفسی»، در غلبه کردن بر نفس که آن به شهوات نفسانی فرا میخواند. و «الخون» با فتحه یعنی خیانت، «و من التزّین»: ادّعای آنچه که از خیر متصف به آن نیستم. «بغیر الحق»، صفت بیان کننده است و این سخن او مانند آن است: «ما لم تنزل به». «من محبطات الخطایا» یعنی خطاهایی که اعمال صالح را از بین میبرد، و در بعضی نسخهها «محیطات» از ریشه احاطه آمده است و اشارهای به این کلام خداوند است: «أَحَاطَتْ بِهِ خَطِی-ئَتُهُ»، - بقره / 81.[1] - {گناهش او را در میان گیرد.} یعنی بر او استیلا یافت و همه حالات او را شامل شد.
کفعمی گوید: «الروح» یعنی طیب - بوی خوش - نسیم الروح و الریحان یعنی رزق و هر که «فروح» بخواند، یعنی پس حیات مردگان در آن است و جوهری گوید: «فروح و ریحان» یعنی رحمت و روزی.
و طبرسی گوید - مجمع البیان 9: 228.[2] - «فروح» یعنی راحتی و استراحت از تکالیف دنیا و سختیهای آن. و گفته شده: روح هوایی است که نفس از آن لذت میبرد و اندوه را از خود میزداید و ریحان یعنی روزی در بهشت. و گفته شده: همان ریحان به مشام رسیده از ریحان بهشت است که هنگام مرگ آورده میشود و آن را میبوید و گفتهشده: روح نجات از آتش است و ریحان ورود در دار قرار است و گفته شده: روح در قبر و ریحان در قیامت است و با ضمه راء یعنی رحمت است؛ زیرا رحمت مانند حیات برای انسان رحمت شده است. و گفته شده: آن بقا است یعنی حیات مردگان در آن است؛ پس این دو یعنی خلود به همراه روزی برای اوست.
هروی درباره این کلام خداوند: «وَأَیَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ»، - مجادله / 22.[3] - {و آنها را با روحی از جانب خود تایید کرده است.} گوید: یعنی با رحمتی از جانب خود، و همچنین این کلام خداوند درباره عیسی علیه السّلام: «وَ رُوحٌ مِّنْهُ»، - نساء / 171.[4] - {روحی از جانب اوست.} و نیز «وَلاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ»، - یوسف / 87.[5] -
{و از رحمت خدا نومید مباشید.} یعنی از رحمتش، و در حدیث «الولد من ریحان الله» یعنی از روزی خدا و این سخن آنان «سبحان الله و ریحانه»، مقصودشان تنزیهی برای او و طلب روزی است و منصوب بودن آن دو بر اساس مصدر است، پایان .
جوهری گوید: «أفکه یا فکه إفکاً» یعنی آن را تغییر داد و از چیزی منصرف کرد، «النبأ»، خبر و مشهور این است که آن خبر بعث و نشور است که کافران آن را انکار کردند و در اخبار آمده است که آن خبر، ولایت امیرمؤمنان علیه السّلام است که مؤمنان و منافقان درباره آن دچار اختلاف شدند، و «شرد البعیر»، گفته میشود، یعنی شتر گریخت.
«سالم علی المعاصی» یعنی سؤال و خواسته کسی است که سالم بود «من اللیالی و الأیام» از بدیهای آن دو با وجود مصر بودنش بر معصیتها، یعنی سالم از معصیتها در شبها و روز ها به جهت توبهاش از آنها، و این بعید است؛ یا همراهی کردن زمان و اهل آن در ارتکاب معصیتها، چنانکه گذشت.
«لغفرانها» یعنی به سبب آن؛ یا اینکه «مجیر» برای «مفزع» استعاره گرفته شده است. «یا کریم المآب» یعنی کسیکه بازگشت و مرجع به سوی او حسن و نیکو است؛ یا بازگشت او به سوی بندگانش با احسان به صرف کرم است، و معنای اول ظاهرتر است. و «اللوازب» یعنی بلایای لازم طولانی، و «اللزوب»، الصاق شدن و ثبوت و «اللزبة» یعنی سختی و قحطی. «لک عنت»، خضوع و فروتنی کرد و «العانی» یعنی اسیر. «إذا ألمَّ» یعنی فرود آمد.
و «النکبة» با فتحه یعنی مصیبت، و «نکبه الدهر نکباً و نکباً» یعنی به او رسید یا اینکه او را دچار مصیبت کرد و در بعضی نسخهها «و کآبه» آمده است و «اکتیاب»، شکست از شدت غم و اندوه. و «المخیّبات» یعنی امور پنهان و اصل آن همزه است. «تفیض سجال»، کفعمی - رحمه الله - گوید: این استعاره است و «السجال» جمع السجل است یعنی دلو پر آب و از آن آمده است که حضرت صلّی الله علیه و آله به ریختن دلوی آب بر بول بادیه نشین امر نمود؛ و اصل «السجل» ریختن است و «سجل فلان علی فلان ماء» یعنی بر او آب ریخت، هروی این را گوید.
و در کتاب تقویماللسان تألیف ابنجوزی دیدم که او گوید: «فلان اهل لکذا و مستأهل» اشتباه است، بلکه مستأهل از اهالة گرفته شده است و آن چیزی است که در خورش قرار داده میشود از روغن و چربی، و جوهری در صحاحش آن را گوید؛ و حریری در درهاش گوید: صنعانی در تکملهاش میگوید:
ازهری گوید: بعضی از آنان کسی که میگوید «فلان یستأهل کذا» به معنای مستحق است را خطا پنداشتهاند و میگویند: بلکه استیهال از اهاله است. ازهری گوید: اما من آن را انکار نمیکنم و گوید آن را خطا نمیپندارم، زیرا من از یک عرب بادیهنشین فصیح اسدی شنیدم که به مردی که از نعمتی نزد او تشکر میکرد گفت: «أولها تستاهل بأبا حازم ما اولیت» و جمعی از بادیهنشینان در آن حضور داشتند و سخن او را رد نکردند.
**[ترجمه]
و الصحیح ما ذکره الأزهری بدلیل قول سید الوصیین و حجة رب العالمین فی هذا الدعاء و کذا
قوله فی مناجاته: إلهی إن کنت غیر مستأهل لما أرجو من رحمتک فأنت أهل أن تجود علی المذنبین بسعة رحمتک.
فیبطل حینئذ(1)
ما قاله ابن الجوزی و الجوهری.
و قال ره فی قوله خشعت لک الأصوات (2)
أی خفیت و انخفضت و قوله تَرَی الْأَرْضَ خاشِعَةً(3) أی ساکنة مطمئنة و قوله تعالی الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ (4) أی خاضعون و قیل خائفون و الخشوع السکون و التذلل و الخشوع قریب المعنی من الخضوع إلا أن الخضوع فی البدن و الخشوع فی البدن
ص: 255
و البصر و الصوت قاله الهروی انتهی.
مصادرها أی محال صدورها و عللها ضارع إلیک أی متذلل و متوسل و الحول الحیلة و القوة وطأتک أی بطشک و عذابک قال فی النهایة الوطء فی الأصل الدوس بالقدم فسمی به الغزو و القتل لأن من یطأ علی الشی ء فقد استقصی فی هلاکه و إهانته و منه
الحدیث: اللهم اشدد وطأتک علی مضر.
أی خذهم أخذا شدیدا انتهی.
أمرک قضاء أی حکم و حتم أشار إلی قوله سبحانه إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ (1) و کلامک نور یبین الحق و ینور القلب و رضاک رحمة أی لیس رضاک و سخطک کالمخلوقین بتغیر فی ذاتک بل إنما تطلق تلک الصفات علیک باعتبار غایاتها.
و لا معقب لحکمه (2)
أی إذا حکم حکما فأمضاه لا یتعقبه أحد بتغییر و لا نقض یقال عقب الحاکم علی حکم من کان قبله إذا حکم بعد حکمه بغیره بعد إعذارک أی قطعک عذرهم بإتمام الحجة علیهم و الأظلال جمع الظل کالظلال.
اصطنعت لنفسک (3)
أی اخترته لها یسرنا للیسری أی هیئنا للخلة التی تؤدی إلی یسر و راحة کدخول الجنة من یسر الفرس إذا هیأه للرکوب بالسرج و اللجام و جنبنا العسری أی الخلة المؤدیة إلی العسر و الشدة کدخول النار و من أمرنا أی من جملة أمورنا رشدا أی ما نصیر به راشدین مهتدین أو اجعل أمرنا کله رشدا کقولهم رأیت منک رشدا قیل و أصل التهیئة إحداث هیئة الشی ء و الرشد بالتحریک و بالضم خلاف الغی.
ص: 256
و المرفق بکسر المیم و فتح الفاء ما یرفق به أی ینتفع به و کذا المرفق بفتح المیم و کسر الفاء و هو مصدر جاء شاذا کالمرجع و المحیض فإن قیاسه الفتح و فیه تلمیع إلی قوله سبحانه فی قصة أصحاب الکهف وَ هَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً(1) و قوله وَ یُهَیِّئْ لَکُمْ مِنْ أَمْرِکُمْ مِرْفَقاً(2) و قرأ نافع و ابن عامر بفتح المیم و کسر الفاء و الباقون بالعکس.
و أماناتنا أی طاعاتنا فإنها أمانة الله عندنا أو عهودنا أو ما ائتمننا الناس علیها أو بالعکس أو الأعم أو کوننا أمناء و قد مر تأویل الأمانة فی الآیة.
قال فی النهایة الأمانة تقع علی الطاعة و العبادة و الودیعة و الثقة و الأمان و قد جاء فی کل منها حدیث و منه أستودع الله دینک و أمانتک أی أهلک و من تخلفه بعدک منهم و ما تودعه و تستحفظه أمینک و وکیلک.
بحفظ الإیمان أی معه أو بما تحفظ به المؤمنین أو بحفظ یقتضیه الإیمان و کذا بستر الإیمان أی بما تستر به المؤمنین لا المنافقین فإنهم مستورون بستر الله لکن علی وجه الاستدراج و الإمهال و الغضب أو بستر یقتضیه الإیمان أی ستر کامل و قد مر بعض الوجوه للفقرة السابقة و انزع الفقر من بین أعیننا أی اجعلنا بحیث لا ننظر بالرغبة إلی ما متع به الأغنیاء و المترفون فهی مؤکدة للفقرة السابقة و نرد علمه (3) أی المتشابه إذا أفضینا إلیها أی وصلنا فی جوارک بالکسر أی أمانک أو بالضم أی قربک و مجاورتک علی المجاز و الطف لحاجتنا أی الطف لنا فی حاجتنا و أوصلها إلینا بلطف.
و الاتساق الانتظام (4)
و یقال استوسقت الإبل أی اجتمعت و الوثیق المحکم
ص: 257
و استوثق منه أخذ الوثیقة و السرمد الدائم صلاحا أی مشتملا علی ما یوجب صلاح أمور دنیای فلاحا أی مشتملا علی ما یوجب فوزی و نجاتی فی الآخرة نجاحا أی مشتملا علی ما یوجب ظفری بحوائج الدنیا و الآخرة.
و النذر و العهد مع الله و الوعد مع المخلوقین و فیه إشعار بوجوب الوفاء بالوعد و المظلمة بکسر اللام ما تطلبه عند الظالم و هو اسم ما أخذ منک أو غیبة بالرفع عطف علی مظلمة أو بالجر عطف علی نفسه و کذا تحامل یحتمل الوجهین و الأول أظهر فیهما و قال الجوهری تحامل علیه أی مال و تحاملت علی نفسی إذا تکلفت الشی ء بمشقة و قال الفیروزآبادی تحامل علیه کلفه ما لا یطیقه بمیل إلی خصمه أو هوی لنفسی فی الحکم علیه أو أنفة أی استنکاف عن رعایة الحق فیه أو حمیة أی رعایة لقبیلتی و عشیرتی أو ریاء أی أحکم علیه لمراءاة الناس و طلب مدحهم أو عصبیة أی عداوة لغیر قبیلتی و عشیرتی.
من مواقف الخزی أی مواقف تشتمل علی خزیی و مذلتی کالوقوف فی الدنیا عند ظالم علی وجه العقوبة و فی الآخرة بالفضیحة علی رءوس الأشهاد و عزائم مغفرتک (1) أی لوازمها و العدل فی الرضا و الغضب أی لا یصیر رضای عن أحد سببا للمیل إلیه و لا غضبی للمیل عنه و عدم رعایة الحق فیه و القصد التوسط بین الإسراف و التقتیر و قد مر فی التعقیبات شرح سائر الفقرات.
علی إقبال النهار(2)
أی أنزهه لذلک أو عنده و له الحمد و المجد أی یستحق التحمید و التعظیم و التکبیر مع کل نفس و الطرف إطباق الجفن و اللمحة الإبصار بنظر خفیف.
کَتَبَ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ قیل أی أوجب علی نفسه الإنعام علی خلقه أو الثواب لمن أطاعه أو إنظار عباده و إمهاله إیاهم لیتدارکوا ما فرطوا فیه و یتوبوا عن معاصیهم
ص: 258
أو الرحمة لأمة محمد صلی الله علیه و آله بأن لا یعذبهم عند التکذیب کما عذب من قبلهم بل یؤخرهم إلی یوم القیامة و التعمیم أولی أی أوجب علی نفسه الرحمة لمستحقها ما رأت الشمس استعیرت الرؤیة للإشراق لمشابهات کثیرة.
إلی الذی ختمته (1)
یعنی نفسه أو حوزها و حراستها و الختم کنایة عن الاستیثاق و قال الجوهری الحیة تکون للذکر و الأنثی و إنما دخلته الهاء لأنه واحد من جنس کبطة و زجاجة علی أنه قد روی عن العرب رأیت حیا علی حیة أی ذکرا علی أنثی انتهی أخذت عنه أی منعت.
لا یعول (2)
و فی بعض النسخ لا یعوز قال الجوهری عال فی الحکم أی جار و مال و عالنی الشی ء یعولنی أی غلبنی و ثقل علی و عال الأمر أی اشتد و تفاقم و فی القاموس عال أی کثر عیاله و قال العوز بالتحریک الحاجة عوز الشی ء کفرح لم یوجد و الرجل افتقر کأعوز و الأمر اشتد و إذا لم تجد شیئا فقل عازنی و المعوز الثوب الخلق.
و قال الإکلیل بالکسر التاج و شبه عصابة تزین بالجوهر و السحاب تراه کأن عشاء ألبسه و قال الکفعمی السرادق ما یدار حول الخیمة من شقق بلا سقف قاله المطرزی و قال الجوهری السرادق ما یمد فوق صحن الدار و کل بیت من کرسف فهو سرادق.
و الهیکل البناء المشرف و الکبریاء الملک لأنه أکبر ما یطلب من أمور الدنیا و منه قوله تعالی وَ تَکُونَ لَکُمَا الْکِبْرِیاءُ فِی الْأَرْضِ (3) أی الملک و أکثر الألفاظ فی هذا المعنی تمثیل لعظمة الله عز و جل و عجائب مخلوقاته السماویة التی لا یحاط بکنهها انتهی أهل الکرامة(4) مفعول تعرف الذی تحب
ص: 259
صفة لاسمک.
و الصدق بوعدک (1) أی التصدیق به فإن من یصدق وعد الله فهو صادق أو یصدق الناس فی الأخبار بوعده تعالی فیؤدیه إلیهم کما هو الحق و قرئ و الذی جاء بالصدق و صدق به (2) بالتخفیف أو الصدق فی وعدک أی فی ما أعدک به.
و الوقوف عند موعظتک أی التوقف و عدم ارتکاب ما وعظتنی بترکه أو التأمل و التدبر فیها و العمل و الاصطبار الصبر بکلفة.
و قال الکفعمی ره العترة ولد الرجل و ذریته من صلبه و لذلک سمیت ذریة النبی صلی الله علیه و آله من فاطمة و علی علیهما السلام عترة محمد صلی الله علیه و آله.
و العترة البلدة و البیضة فهم علیهم السلام بلدة الإسلام و بیضته و أصوله.
و العترة صخرة عظیمة یتخذ الضب جحره عندها یهتدی بها لئلا یضل عنه و هم علیهم السلام الهداة للخلق علی معنی الصخرة.
و العترة أصل الشجرة المقطوعة التی تنبت من أصولها و هم علیهم السلام أصل الشجرة المقطوعة لأنهم وتروا و قطعوا و ظلموا فنبتوا من أصولهم لم یضرهم قطع من قطعهم.
و العترة شجرة صغیرة کثیرة اللبن بتهامة و هم علیهم السلام ینابیع العلم علی معنی کثرة اللبن.
و العترة شجرة تنبت علی باب وجار الضبع و هم علیهم السلام الشجرة التی النبی صلی الله علیه و آله أصلها و علی فرعها و الأئمة علیهم السلام أغصانها و شیعتهم ورقها.
و العترة قطع المسک الکبار فی النافجة و هم علیهم السلام من بین بنی هاشم و من بین بنی طالب کقطع المسک الکبار فی النافجة.
ص: 260
و العترة العین النابعة العذبة و علومهم لا شی ء أعذب منها عند أهل الحکمة و العقل.
و العترة الذکور من الأولاد و هم علیهم السلام ذکور غیر إناث.
و العترة الریح و هم جند الله تعالی و حزبه کما أن الریح جند الله.
و العترة نبت ینبت متفرقا مثل المرزنجوش و هم علیهم السلام أصحاب المشاهد المتفرقة و برکاتهم منبثة فی المشرق و المغرب.
و العترة قلادة تعجن بالمسک و الأفاویه و هم علیهم السلام أولیاء الله المتقون و عباده المخلصون (1).
و العترة الرهط و هم علیهم السلام رهط رسول الله صلی الله علیه و آله و رهط الرجل قومه و قبیلته.
إذا عرفت ذلک فجمیع ما قلناه من الألفاظ فی معنی العترة التی اختلف العلماء فیها فهی کنایة عنهم علیهم السلام ذکر ذلک محمد بن بحر الشیبانی فی کتابه عن ثعلب عن ابن الأعرابی.
و الغوایة بالفتح الضلال و الغباوة قلة الفطانة و قال الجوهری استحوذ علیه الشیطان أی غلب و هذا جاء بالواو علی أصله کما جاء استروح و استصوب انتهی إلهه هواه أی أطاعه و بنی علیه دینه لا یسمع حجة و لا یبصر دلیلا.
و أبخلته (2)
نسبته إلی البخل أو وجدته بخیلا فصل أی فاصل بین الحق و الباطل و تعالیت علی العلا أی ارتفعت علی حقیقة العلو و الشرف و لا یؤدک أی لا یثقلک.
ص: 261
یُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ (1) قیل أی یسبح سامعوه متلبسین بحمده و یصیحون بسبحان الله و الحمد لله أو یدل الرعد بنفسه علی وحدانیة الله و کمال قدرته متلبسا بالدلالة علی فضله و نزول رحمته و روی أن الرعد ملک موکل بالسحاب معه مخاریق من نار یسوق بها السحاب و هذا الصوت تسبیحه.
وَ الْمَلائِکَةُ مِنْ خِیفَتِهِ أی من خوف الله و إجلاله و قیل الضمیر للرعد و هو بعید وَ الطَّیْرُ أی یسبح الطیر صَافَّاتٍ باسطات أجنحتها فی الهواء بأمره أی بقدرته کُلٌ منها قَدْ عَلِمَ الله صَلاتَهُ أی دعاءه وَ تَسْبِیحَهُ أی تنزیهه اختیارا أو طبعا و قیل الضمیر فی علم راجع إلی الکل و قیل الصلاة للإنسان و التسبیح لغیره و قیل تسبیحها ما یری علیها من آثار الحدوث و فی بعض الأخبار أن المراد بالطیر الملائکة المخلوقة بصورها فالصلاة و التسبیح و قوله بأمره علی حقیقة معناها.
و کبریاؤه مانع أی عن أن یوصل إلیه بسوء و المحال ککتاب الکید و روم الأمر بالحیل و التدبیر و المکر و القدرة و الحبال و العذاب و العقاب و القصد استقامة الطریق.
یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها أی مأواها علی وجه الأرض وَ مُسْتَوْدَعَها أی مدفنها أو موضع قرارها و مسکنها و مستودعها حیث کانت مودعة فیه من أصلاب الآباء و أرحام الأمهات أو مستقرها فی بطون الأمهات و مستودعها فی أصلاب الآباء أو مستقرها علی ظهر الأرض فی الدنیا و مستودعها عند الله فی الآخرة أو من استقر فیه الإیمان و من استودعه و قد مر مرارا.
و الکتاب المبین (2)
اللوح أو القرآن و لا یعثر جده أی لیس مثل عظماء الخلق فإن لهم إقبالا و إدبارا فإذا أدبرت الدنیا عنهم یقال عثر جده أی زل و أخطأ بخته بل عظمته دائمة و قدرته سرمدیة من کرامتک بیان للمقام أو علة
ص: 262
للتعریف أو من للتبعیض أی هذا المقام من جملة کرامتک له.
بمنزلة السابقین إما خبر بعد خبر أو متعلق براضون و بسترک الفائض أی السابغ الکامل و أصل الفیض کثرة الماء و الحکم أی الحکمة.
و اجعله همنا(1)
أی جمیع ما ذکر بتأویل المدعو أو کل واحد و فی بعض النسخ و اجعل أی اجعل قصدنا و هوانا مصروفة فی إصلاح أمر حیاتنا و موتنا و ما ینفعنا فیهما لا فی الشهوات الباطلة.
و قال الفیروزآبادی النجیح الصواب من الرأی و المنجح من الناس و الشدید من السیر و نجح أمره تیسر و سهل فهو ناجح.
و ظِلًّا ظَلِیلًا قال الطبرسی رحمه الله (2)
أی کنینا لیس فیه حر و لا برد بخلاف ظل الدنیا و قیل ظلا دائما لا تنسخه الشمس و قیل ظلا متمکنا قویا کما یقال یوم أیوم و لیل ألیل یصفون الشی ء بمثل لفظه إذا أرادوا المبالغة و قال فی النهایة فیه من کان عصمة أمره لا إله إلا الله أی ما یعصمه من المهالک یوم القیامة و العصمة المنعة و العاصم المانع الحامی و الاعتصام الامتساک بالشی ء.
و الثلاثاء(3)
صححه فی الصحاح بفتح الثاء و الألف بعد اللام و مد آخره و کذا فی القاموس لکن قال و یضم و فی بعض النسخ بالضم کذلک و فی بعضها بفتح اللام من غیر ألف بعدها و ضمیرا سخطه و رضاه راجعان إلی الله و العورة کل ما یستحی منه.
من بین یدی أی من جمیع جهاتی أو من بین یدی أی من البلایا التی أعلم و أقدر التحرز عنها و من خلفی من حیث لا أعلم و لا أقدر و عن یمینی و عن شمالی من حیث یمکننی أن أعلم و أتحرز و لم أفعل و الأول أظهر و إنما عدی
ص: 263
الفعل فی الأولین بحرف الابتداء لأنه منهما متوجه إلیه و إلی الآخرین بحرف المجاوزة لأن الآتی منهما کالمنحرف عنه المار علی عرضه و نظیره قوله جلست عن یمینه.
و الغرض الهدف الذی یرمی إلیه أی لا تجعلنی هدف بلاء و النصب بالتحریک و سکون الوسط العلم المنصوب و هو قریب من الأول.
قیما(1) بفتح القاف و کسر الیاء المشددة أی مستقیما و فی بعض النسخ بکسر القاف و فتح الیاء المخففة علی أنه مصدر نعت به و قرئ فی الآیة بهما و المعنی واحد و فی الصحاح الجهد المشقة یقال جهد دابته و أجهدها إذا حمل علیها فی السیر فوق طاقتها و جهد الرجل فهو مجهود من المشقة.
و لا ینفع ذا الجد قال الکفعمی الجد الحظ و الإقبال فی الدنیا و الجد و الحظ و البخت بمعنی و منه قوله علیه السلام فی الدعاء: و لا ینفع ذا الجد منک الجد.
أی من کان ذا حظ و بخت فی الدنیا لم ینفعه ذلک عندک فی الآخرة لقوله تعالی یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ (2) انتهی.
و قال فی النهایة أی لا ینفع ذا الغناء منک غناؤه و إنما ینفعه الإیمان و الطاعة انتهی و بعضهم حمل الجد علی أب الأب و الأم أی لا ینفعه النسب فی الآخرة و ربما یقرءان بالکسر أی لا ینفعه الجد فی الطاعة عندک و هما بعیدان.
و قال ابن هشام فی المغنی فی بیان معانی کلمة من الخامس البدل نحو أَ رَضِیتُمْ بِالْحَیاةِ الدُّنْیا مِنَ الْآخِرَةِ(3) و لا ینفع ذا الجد منک الجد أی ذا الحظ حظه من الدنیا بدلک أی بدل طاعتک أو بدل حظک أی بدل حظه منک و قیل ضمن ینفع معنی یمنع و متی علقت من بالجد انعکس المعنی (4)
ص: 264
من لا تبید معالمه (1)
أی لا یهلک و لا یفنی ما یصیر سببا للعلم بذاته و صفاته ما بقی مخلوق یستحق العلم فإن جمیع الموجودات من معالمه أو معالمه کتبه و دینه و شرائعه و قال الکفعمی الشامخ و الباذخ قریبان من السواء و شرف باذخ عال و البواذخ الجبال العالیة و الشوامخ الجبال الشامخة.
و قضی فی کل سماء أمرها إشارة إلی قوله سبحانه فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِی یَوْمَیْنِ وَ أَوْحی فِی کُلِّ سَماءٍ أَمْرَها(2) و قیل أی شأنها و ما یتأتی منها بأن حملها علیه طبعا و اضطرارا أو أوحی إلی أهلها بأوامره.
و خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ قیل أی فی مقدار یومین أو بنوبتین لأنه لم یکن یوم قبل خلق السماوات و قیل المراد بالأرض ما فی جهة السفل من الأجرام البسیطة و من خلقها فی یومین أن خلق لها أصلا مشترکا ثم خلق لها صورا صارت بها أنواعا.
وَ قَدَّرَ فِیها أَقْواتَها أی أقوات أهلها بأن عین لکل نوع ما یصلحه و یعیش به فی یومین آخرین إشارة إلی قوله سبحانه وَ بارَکَ فِیها وَ قَدَّرَ فِیها أَقْواتَها فِی أَرْبَعَةِ أَیَّامٍ (3) أی فی تتمة أربعة أیام سَواءً(4) قیل أی استوت سواء بمعنی استواء و الجملة صفة أَیَّامٍ أو حال من الضمیر فی أَقْواتَها أو فِیها لِلسَّائِلِینَ قیل
ص: 265
متعلق بمحذوف تقدیره هذا الحصر للسائلین عن مدة خلق الأرض و ما فیها أو بقدر أی قدر فیها الأقوات للطالبین.
و سخر البحر قال الکفعمی بالخاء المعجمة أی ذلل و التسخیر التذلیل و سفن سواخر طابت لها الریح و منه قوله تعالی وَ هُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِیًّا(1) و من قرأ و سجر بالجیم فمعناه ملأه و سجر التنور أحماه و النهر ملأه و منه قوله تعالی وَ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ(2) أی المملو انتهی.
و تعقد علیه القلوب من العقائد الباطلة و الأوهام و الأفزاع و الخیالات الموحشة.
و قال الجوهری اخترمهم الدهر و تخرمهم (3)
أی اقتطعهم و استأصلهم و کل شی ء یعبدک أی یطیعک اختیارا أو اضطرارا و الخبر بالضم العلم و حفظ کل شی ء أی علمه من مقامک أی قیامک بأمور خلقک أو منزلتک الرفیعة.
لم یسبقک (4)
أی لیس تقدمه لأنه سبق إرادتک و وقع قبلها و ما أخرت منها لیس التأخیر لأنک لم تکن قادرا علیه قبل ذلک بل کل ذلک بمشیتک لاقتضاء المصلحة ذلک و آثره أی اختره علی جمیع خلقک بصفو کرامتک أی بخالص إکرامک له و بلغ به کذا فی النسخ فی الموضعین و الظاهر و ابْلُغْ به أو بَلِّغْهُ و کأن الباء زائدة أو المعنی بَلِّغ بسببه أهل بیته و خواص أمته.
و فی القاموس رسا رسوا و رسوا ثبت کأرسی و لعل الوضع فی المواضع کنایة عن تعلق مدلوله و مقتضاه بخلق هذه الأشیاء و استقرارها و عیسی علیه السلام کلمة الله لأنه انتفع به و بکلامه أو یعبر عن الله أو خلق بکلمة کن من غیر أب و هو روح الله لأنه کان یحیی الأموات أو القلوب المیتة بالعلم و الحکمة أو هو ذو روح صدر منه
ص: 266
تعالی لا بتوسط ما یجری مجری الأصل و المادة له و الوأی الوعد.
عند قضائک (1)
أی الموت أو الأعم و عرفها لی إشارة إلی قوله تعالی وَ یُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُمْ (2) قیل أی و قد عرفها لهم فی الدنیا حتی اشتاقوا إلیها فعملوا ما استحقوها به أو بینها لهم بحیث یعلم کل واحد منزله و یهتدی إلیه کأنه کان ساکنه مذ خلق أو طیبها لهم من العرف و هو طیب الرائحة أو حددها لهم بحیث یکون لکل جنة مقررة.
و لا یخلو من الضمیر لعله علی القلب أی لا یخلو ضمیر منه أو المراد به ما یضمر فی النفس أی هو عالم بکل معلوم.
و صرف الدهر(3) حدثانه و نوائبه. و قال الکفعمی استعجمت عجزت و فی الحدیث: جرح العجماء جبار.
أی البهیمة جرحها جبار أی هدر سمیت عجماء لأنها لا تتکلم و کل من لا یقدر علی الکلام أو لا یفصح به فهو أعجم و مستعجم و صلاة النهار عجماء أی لا جهر فیها بالقراءة و الأعجم من الموج الذی لا یتنفس أی لا ینضح الماء و لا یسمع له صوت و باب معجم أی مقفل و استعجم الکلام أی استبهم و لسان أعجمی و کتاب أعجمی و لا تقل رجل أعجمی فتنسبه إلی نفسه و فی لسانه عجمة أی عدم إفصاح بالعربیة و العجم جمع العجمی و هو خلاف العربی و إن کان فصیحا و الأعجمی الذی فی لسانه عجمة و إن کان عربیا من الغریبین و الصحاح و المغرب انتهی و اللجلجة و التلجلج التردد فی الکلام.
غیر أنک (4)
أی إلا أنهم یصفونک بهذا الوجه کما قال صلی الله علیه و آله: أنت کما أثنیت علی نفسک دونک. أی قبل الوصول إلیک إلا خشیتک أی معه و
ص: 267
ما یوجبه و کذا الفقرة التالیة.
و بدء کل شی ء(1)
الواو للحال عن فاعل الجملة الأخیرة أو الجمیع و لا تفعل ما تشاء بصیغة الخطاب أی لم تشأ جبرا و اضطرارا و فی بعض النسخ بصیغة الغیبة فقوله غیرک فاعل للفعل و المشیة علی التنازع.
إلا وجهک أی ذاتک أو دینک و شریعتک أو أنبیاؤک و حججک فالهلاک بمعنی البطلان أو کل شی ء فان و فی معرض الهلاک إلا من جهة انتسابه إلیک فإن وجودهم و ظهورهم و کمالهم بتلک الجهة.
علی ما تقضی أی بعد ذلک لا تسبق علی بناء المجهول أی ما طلبته لا یسبقک فلا تدرکه و لا تقصر کتنصر قال الجوهری قصرت عن الشی ء قصورا عجزت عنه و لم أبلغه منتهی دون أی عن منتهی و دون بمعنی عند أو یقرأ منتهی بالتنوین و لعله کان دون منتهی فوقع فیه التقدیم و التأخیر و لا استحراز من قدرتک أی لا یتحرز و لا یمتنع منه.
فلا مقصر دونک قال الکفعمی أی غایة و فی الحدیث: من شهد الجمعة و لم یؤذ أحدا بقصره. أی بحسبه و غایته یقال قصرک أن تفعل کذا و قصارک و قصاراک أی غایتک.
و قوله قبل ذلک فلا تقصر إن أردت لیس معناه الغایة کما ذکرناه هنا بل ذلک یحتمل معنیین الأول الکف یعنی و لا تکف إن أردت و منه قوله تعالی ثُمَّ لا یُقْصِرُونَ (2) أی لا یکفون و قصر و أقصر إذا کف و الثانی أن یکون بمعنی العجز و الضعف فالمعنی لا تعجز إن أردت أو لا تضعف و القصور العجز و قصر عنه أی عجز قاله الهروی و کذا الکلام فی قوله و لا تقصر قدرتک انتهی.
و قال الجوهری رضی فلان بمقصر مما کان یحاول بکسر الصاد أی بدون
ص: 268
ما کان یطلب.
اللهم فتت (1)
الفت الکسر یقال فت عضدی و هد رکنی ثم إنه کان فیما عندنا من نسخ الدعاء و فیهم خیرتک من خلقک القائم بحجتک و لا یستقیم المعنی و کان سقط من الکلام شی ء فألحقت من دعاء آخر یقاربه فی المضامین ما سقط من بین ذلک لینتظم الکلام.
قال الجوهری و الضریبة الطبیعة و السجیة تقول فلان کریم الضریبة و لئیم الضریبة.
فی کل مثوی (2)
أی محل إقامة و منقلب أی محل انقلاب و حرکة محیاهم أی کحیاتهم ألطف الأشیاء أی بألطفها أو کألطفها و قوله یا بنی یا أبتاه بیان له.
و فی الصحاح قیض الله فلانا لفلان أی جاءه به و أتاحه له و قال غیابة الجب قعره و قال الهمس الصوت الخفی یا راد حزن یعقوب أی سبب حزنه و هو یوسف علیه السلام أو المراد بالرد الکشف و الدفع.
و من عذابک الأدنی (3)
تلمیح إلی قوله تعالی وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ (4) و یدل علی أن المراد بالأدنی عذاب القبر و المشهور بین المفسرین أن المراد به عذاب الدنیا کما یدل علیه قوله لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ إلا أن یحمل لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ علی الرجعة قبل القیامة کما یدل علیه بعض الأخبار.
و یحتمل أن یکون الغرض محض موافقة اللفظ و توضیحه بعذاب القبر لعدم توهم کون المقصود ما هو المقصود فی الآیة و فی إختیار ابن الباقی عذاب القبر
ص: 269
فیوافق ظاهر الآیة مشکورا أی مجزیا مقبولا و الزکاة أی الطهارة من الرذائل أو النمو فی الصالحات.
و اجعل وسیلتی أی قربی أو توسلی بالوسائل إلیک لا إلی غیرک فیما عندک أی من الدرجات و المثوبات و زکها إشارة إلی قوله تعالی قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها(1) أی أنماها بالعلم و العمل أو طهرها من الذنوب و الأخلاق الردیة ولیها أی أولی بها و مولیها أی مالکها و بارک لی أی زده و أدمه و أسألک الشکر أی توفیقه.
لباسا(2) أی غطاء یستر بظلمته من أراد الاختفاء سباتا أی قطعا عن الإحساس و الحرکة استراحة للقوی الحیوانیة و إزاحة لکلالتها أو موتا لأنه أحد التوفیین و منه المسبوت للمیت و أصله القطع.
و قال الکفعمی سؤال إذا کان السبات هو النوم فکأنه تعالی قال (3) جعلنا نومکم نوما و الجواب أن المراد بالسبات هنا الراحة و الدعة و قیل المراد أنا جعلنا نومکم سباتا لیس بموت لأن النائم قد یفقد من علومه و قصوده أشیاء کثیرة یفقدها المیت فأراد سبحانه أن یمتن علینا بأن جعل نومنا الذی یضاهی فیه بعض أحوالنا أحوال المیت لیس بموت علی الحقیقة و لا بمخرج لنا عن الحیاة و الإدراک فجعل التوکید بذکر المصدر قائما مقام ذکر الموت سادا مسد قوله تعالی وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ لیس بموت قاله السید المرتضی ره فی درره (4) انتهی.
و قال الجوهری نشر المیت ینشر نشورا أی عاش بعد الموت فسویت إشارة إلی قوله تعالی خَلَقَ فَسَوَّی قال الطبرسی أی سوی بینهم فی الإحکام و الإتقان و قیل خلق کل ذی روح فسوی یدیه و عینیه و رجلیه و قیل خلق الإنسان فعدل قامته و لم یجعله منکوسا کالبهائم و قیل خلق الأشیاء علی موجب إرادته لحکمته
ص: 270
فسوی صنعها لتشهد علی وحدانیته.
و تدانی فی الدنیا أمله أی قصرت آماله فی الدنیا و دنا انصرامها و انقضاؤها لقرب أجله و الأصح و الأشهر فی الأربعاء کسر الباء و ربما یفتح و یضم.
و أخذک الحق بینهم (1)
أی فی القیامة أو الأعم و بین الخلائق أی و بین غیرهم أو المراد غیر الإنسان و قال الجوهری عدمت الشی ء بالکسر أعدمه عدما بالتحریک علی غیر قیاس أی فقدته و أعدم الرجل افتقر فهو معدم و عدیم.
و فی النهایة فیه تعوذوا بالله من قترة و ما ولد(2)
هو بکسر القاف و سکون التاء اسم إبلیس و فی القاموس ابن قترة بالکسر حیة خبیثة إلی الصغر و أبو قترة إبلیس لعنه الله أو قترة علم للشیطان انتهی و المضبوط فی النسخ ابن فترة.
و سخر البحرین (3)
العذب و المالح کما مر و لم تأن أی لم تتأن و لم تؤخر ما شئت لمئونة و مشقة قال الجوهری تأنی فی الأمر أی ترفق و تنظر و نصب الرجل بالکسر نصبا تعب حقیق أی و أنت حقیق.
و تهلل (4)
أی تلألأ یوم القضاء أی القیامة کما قال تعالی وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِ (5) و قال الکفعمی و إنما قال علیه السلام برد العیش لأن کل محبوب عندهم بارد و منه قولهم اللهم برد مضجعه و البارد السهل و فی الحدیث أنه علیه السلام قال: لبریدة الأسلمی من أنت قال بریدة الأسلمی قال بک برد أمرنا.
أی سهل و منه الحدیث: الصوم فی الشتاء الغنیمة الباردة.
أی لا تعب فیه و لا مشقة و أما حدیثه بردوا بالظهر فالإبراد انکسار الوهج و قیل أی صلوها فی أول وقتها و برد النهار أوله.
ص: 271
و قوله علیه السلام و قرة عین (1)
کنایة عن السرور و الرضا و قولهم أقر الله عینک أی سرک الله لأن دمعة السرور باردة و دمعة الحزن حارة و القر و القرة البرد.
و قیل أقر الله عینک أی صادف فؤادک ما یرضیک فتقر عینک من النظر إلی غیره و قیل أقر الله عینک أی أنامها و قرت عینه نقیض سخنت قررت به عینا و قررت بفتح الراء و کسرها قال المطرزی
و فی الحدیث: لا تبردوا علی الظالم.
أی لا تخففوا عنه و تسهلوا علیه عقوبة ذنبه و قال الجوهری لا تبرد علی من ظلمک أی لا تشتمه تنقص من إثمه انتهی.
و خذ إلی الخیر أی خذ بناصیتی جاذبا لی إلی الخیر فیها بلاغی أی ما یبلغنی إلی الآخرة قال الراغب البلاغ الانتهاء إلی أقصی المقصد الإنابة إلی دار الخلود أی الرجوع إلیها بمعنی السعی فی تحصیلها و إصلاحها.
و التجافی التباعد و منه قوله تعالی تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ (2) و دار الغرور الدنیا لأن أهلها یغترون بها و البغتة و الفجأة بالضم و المد بمعنی و لا تعجلنی عن حق أی بأن تأخذنی بموت أو بلاء قبل الإتیان به.
و الأسقام الدویة أی الموجبة لأدواء آخر أو المزمنة العسرة العلاج قال الکفعمی أی ذوات الداء و الداء واحد الأدواء و رجل دوی فاسد الجوف من داء و دوی بالکسر أی مرض و أدواه أمرضه بالعفو لأن الأمراض أکثرها من ثمرات المعاصی بما لها أی من المثوبات مرضیة عند الله.
و قال الکفعمی ره الوجل و الخوف واحد و إنما کرر للتأکید و اختلاف اللفظ یقال وجل یوجل و ییجل و یأجل و المقت البغض و مقته أبغضه و المقت أشد البغض قوله تعالی إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً أی زنا وَ مَقْتاً(3) أی بغضا یورث
ص: 272
بغض الله.
و قال الحسنی هی الخصلة المفضلة فی الحسن و هی السعادة و قیل هی البشارة بالجنة انتهی مع المؤمنین أی حال کونها معهم ملحقة بهم و هو إشارة إلی قوله تعالی إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنی أُولئِکَ عَنْها مُبْعَدُونَ (1) و من مغاویه أی غوایاته أو محال غوایته.
و قال الجوهری شی ء سابغ (2)
أی کامل واف و سبغت النعمة تسبغ بالضم سبوغا اتسعت و أسبغ الله علیه النعمة أی أتمها و قال دمغه دمغا شجه حتی بلغت الشجة الدماغ.
**[ترجمه]و صحیح چیزی است که ازهری ذکر کرده است، به دلیل کلام سید الأوصیاء و حجت رب العالمین در این دعا و همچنین کلام او در مناجاتش «بارالها اگر من مستحق آنچه که از رحمت تو امید دارم نیستم، تو شایسته این هستی که با وسعت رحمتت بر گناهکاران جود و بخشش نمایی» که در این صورت، آنچه که ابن جوزی و جوهری گفتهاند باطل میشود.
و او درباره این کلام او «خشعت لک الأصوات» آمده که گوید: یعنی آرام شد و پایین آمد و این سخن او: «تَرَی الْأَرْضَ خَاشِعَةً»، - فصلت / 39.[1] - {تو زمین را فسرده می بینی.} یعنی ساکن و مطمئن، و این کلام او: «الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ»، - مؤمنون / 2.[2] -
{همانان که در نمازشان فروتنند.} یعنی خضوعکنندگان و گفته شده، خائفان؛ و خشوع یعنی سکون و تذلل است و خشوع از نظر معنا به خضوع نزدیک است با این تفاوت که خضوع در بدن و خشوع در بدن و دیده و صوت است، هروی این را گوید، پایان.
«مصادرها» یعنی محلهای صدور آن و علل آن «ضارع إلیک» یعنی متذلل و متوسل به تو و «الحول» یعنی حیله و قدرت. «وطأتک»، قدرت و عذاب تو، در النهایه گوید: «الوطء» در اصل لگد مال کردن با پا است و یورش و قتل با آن نامیده شده، زیرا کسی که بر چیزی پا میگذارد، قصد هلاک و اهانت آن را دارد و از آن حدیث است: «اللهم اشدد وطأتک علی مضر» یعنی آنها را به شدت عذاب کن، پایان.
«أمرک قضاء» یعنی امر حکم و حتم است و به این کلام خداوند متعال اشاره کرده است: «إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَیْئًا أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ»، - یس / 82.[1] - {چون به چیزی اراده فرماید: کارش این بس که می گوید باش، پس [بی درنگ] موجود می شود.} «و کلامک نور» کلام تو حق را تبیین میکند و قلب را نورانی میکند «و رضاک رحمة» یعنی رضا و خشم تو مانند مخلوقات با تغییر در ذاتت نیست، بلکه آن صفت فقط به اعتبار اهداف آن بر تو اطلاق میشود.
«و لا معقّب لحکمه» یعنی وقتی بر حکمی حکم دهد و آن را اجرا کند هیچکس با تغییر یا نقض آن را دنبال نمیکند. «عقّب الحاکم علی حکم من کان قبله» زمانی گفته می شود که حاکم پس از حکم حاکم قبل از خود به غیر آن حکم دهد. «بعد اعذارک» یعنی قطع کردن عذر آنان با اتمام حجت بر آنان توسط تو و «الأظلال» جمع ظلّ است مانند «الظلال».
«اصطنعت لنفسک» یعنی آن را برای خودت اختیار کردی «یسّرنا للیسری» یعنی ما را برای صفتی که منجر به سهولت و راحت میشود مانند ورود به بهشت آماده کند، برگرفته از «یسّر الفرس»، زمانیکه آن را با زین و لگام برای سوار شدن آماده کند. «وجنّبنا العسری» یعنی صفت منجر به دشواری و شدت مانند ورود به آتش را از ما دور کن «و من أمرنا»، از جمله امور ما، «رشداً»، آنچه که به وسیله آن رشدیافته و هدایت میشویم؛ یا اینکه همه امور ما را رشد قرار بده مانند این سخن آنان: «رأیت منک اسدا»ً، گفته شده: اصل «تهیئه»، ایجاد هیأت شیء است و «الرّشَد» با حرکت حروف است و با ضمه، مخالف گمراهی است.
«المرفَق» با کسره میم و فتحه فاء: آنچه که به وسیله آن، از آن بهره برده میشود و مرفق با فتحه میم و کسره فاء نیز مصدر است که به ندرت آمده است مانند «مرجع» و «محیض» و حالت قیاسی آن با فتحه است و در آن اشاره است به این کلام خداوند سبحان در قصه اصحاف کهف: «وَهَیِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا»، - کهف / 10.[1] - {و کار ما را برای ما به سامان رسان.} و این کلام او: «ویُهَیِّئْ لَکُم مِّنْ أَمْرِکُم مِّرْفَقًا»، - کهف / 16.[2] -
{و برای شما در کارتان گشایشی فراهم سازد.} و نافع و ابن عامر با فتحه میم و کسره فاء و سایرین بالعکس قرائت کردهاند.
«و أماناتنا» یعنی طاعات ما که آن امانت خداوند نزد ماست؛ یا عهدهای ما؛ یا آنچه که مردم در آن به ما اطمینان کردند یا بالعکس یا اعم از آن؛ یا امین بودن ما، و تأویل امانت در آیه بیان شد.
در النهایه گوید: امانت بر طاعت، عبادت، امانت، اعتقاد و امانتداری اطلاق میشود و در خصوص هر یک از اینها حدیثی آمده است و از آن است: «أستودع الله دینک و أمانتک» یعنی خانوادهات و کسانی که بعد از خود آنها را جانشین میکنی، و آنچه که به امین و وکیلت محول میکنی و میسپاری.
«بحفظ الایمان» یعنی همراه آن؛ یا با آنچه که به وسیله آن مؤمنان را حفظ میکنی؛ یا با حفظی که ایمان اقتضا میکند و همچنین «بستر الایمان» یعنی با آنچه که مؤمنان را میپوشانی نه منافقان را، که آنها به ستر الهی پوشیده هستند اما به وجه استدراج و امهال و غضب. یا با ستری که ایمان اقتضا میکند، یا ستری کامل و برخی از وجوه فراز هفتم بیان شد. «و انزع الفقر من بین أعیننا» یعنی ما را به گونهای قرار بده که با رغبت به آنچه که اغنیاء و مرفهان از آن بهرهمند هستند نگاه نکنیم که این تأکیدی برای فقره هفتم است «و نردّ علمه» یعنی متشابه را «إذا اَفضینا الیها» یعنی رسیدیم «فی جوارک» با کسره، در امان تو و با ضمه، نزدیکی و مجاورت تو از باب مجاز، «و الطف لحاجتنا» یعنی در حاجتهایمان بر ما لطف کن و ما را با لطف به آنها برسان.
«الاتساق»، انتظام و گفته میشود: «استوسقت الابل» یعنی جمع شد و «الوثیق» یعنی محکم و «استوثق منه»، وثیقه گرفت و «السرمد» یعنی دائمی. «صلاحاً»، مشتمل بر آنچه که صلاح امور دنیویام را موجب میشود. «فلاحاً» یعنی مشتمل بر آنچه که موجب رستگاری و نجاتم در آخرت میشود «نجاحاً»، مشتمل بر آنچه که موجب دستیابی من به حاجتهای دنیا و آخرت میشود.
نذر و عهد با خدا و وعده با مخلوقین است و در آن اشارهای است به وجوب وفای به وعده؛ و «المظلمة» با کسره لام، آن چیزی است که نزد ظالم طلب میکنی، و آن اسمی است برای چیزی که از تو گرفته است «أو غیبة» با رفع، عطف بر مظلمة است یا با جر است و عطف بر «نفسه» است و «تحامل» نیز محتمل دو وجه است و معنای اول در آن دو ظاهرتر است.
جوهری گوید: «تحامل علیه» یعنی به سوی او گرایید و «تحاملت علی نفسی»، زمانی است با مشقت چیزی را به عهده گرفتی و فیروز آبادی گوید: تحامل علیه، آنچه را که توانش را ندارد بر او تکلیف کرد «بمیل» به سوی دشمنش «أو هوی» به نفس خودم در حکم بر آن «أو أنفة»، خودداری از رعایت حق درباره آن «أو حمیّه»، مراعات قبیله و عشیرهام «او ریاء»، به جهت ریا با مردم و طلب ستایش آنان بر او حکم میکنم «او عصبیة»، دشمنی برای غیر قبیله و عشیرهام.
«من مواقف الخزی» یعنی مواقف مشتمل بر خواری و ذلتم مانند وقوف در دنیا در کنار ظالم به عنوان عقوبت و در آخرت با رسوایی در برابر همگان «و عزائم مغفرتک»، لوازم آن «و العدل فی الرضا و الغضب»، رضایتم از کسی سببی برای تمایلم به او نمیشود و نه خشمم از او سببی برای رویگردانی از او و عدم رعایت حق در مورد او. و «القصد» یعنی حد وسط بین اسراف و بخل؛ و شرح سایر فقرات در تعقیبات گذشت.
«علی اقبال النهار»: او را برای آن یا هنگام آن منزه میدارم «له الحمد و المجد» یعنی تحمید، تعظیم و تکبیر به همراه هر نفس را مستحق است و «الطرف» بستن پلک و «اللمحة» دیدن با نگاهی کوتاه است.
«کتب علی نفسه الرحمة»، گفته شده: انعام بر خلقش یا ثواب برای کسی که از او اطاعت کرد؛ یا فرصت دادن به بندگانش و مهلت دادنش به آنان، تا آنچه که در آن کوتاهی کردند را جبران کنند و از معیصتهایشان توبه کنند را بر خود واجب کرده است؛ یا رحمت برای امت محمد صلّی الله علیه و آله را بر خود واجب کرد، به این صورت که در صورت تکذیب، چنانکه کسانی که قبل از آنان بودند را عذاب کرد، عذابشان نکند بلکه آنها را تا روز قیامت به تأخیر اندازد و تعمیم اولی است، یعنی رحمت برای کسی که مستحق آن است را بر خود واجب کرد. «ما رأت الشمس» به جهت مشابهات بسیار، رؤیت برای اشراق استعاره گرفته شده است.
«إلی الذی ختمته» یعنی خودش یا مراقبت و حراست نفس و «الختم» کنایه از طلب وثوق است و جوهری گوید: «الحیة» برای نر و ماده است و هاء فقط به این جهت که آن یکی از جنس است بر آن وارد شده است، مانند «بطّة و زجاجة»»، بر این اساس که از عرب روایت شده است که «رأیت حیاّ علی حیة» یعنی نری را بر مادهای دیدم، پایان. «أخذت عنه» یعنی منع کردم.
«لا یعول» - دعای شب سهشنبه ص 181 سطر 5.[1] - و در بعضی نسخهها «لایعوز» آمده است. جوهری گوید: «عال فی الحکم»، ستم کرد و منحرف شد و «عالنی الشیء یعولنی» یعنی بر من غلبه یافت و بر من سنگین شد، و «عال الأمر»، شدید شد و شدت گرفت و در قاموس: عال یعنی «کثر عیاله» و گوید: «العوز» با حرکت حروف، یعنی حاجت و «عوز الشیء» بر وزن فرح وجود ندارد و «الرجل افتقر» مانند اعوز است و «الأمر اشتدّ» و زمانی که چیزی را نیابی بگو: «عازنی»؛ و «المعوز» لباس کهنه است.
و گوید: «الاکلیل» با کسره یعنی تاج و مانند پیشانیبندی است که با جواهر آراسته شده است، و ابرها را میبینی گویی پوششی است که بر تن کرده و کفعمی گوید: «السرادق» چیزی است که پیرامون خیمه از تکهها و بدون سقف کشیده میشود، المطرزی این را گوید و جوهری گوید: السرادق، آنچه که بالای محوطه حیاط کشیده میشود و هر خانهای که از پارچه است را سرادق گویند.
و «الهیکل»، بنای بلند، و «الکبریاء» یعنی ملک، زیرا آن بزرگترین چیزی است که از امور دنیوی خواسته میشود و این کلام خداوند متعال از آن است: «یکون لکما الکبریاء فی الأرض»، - یونس / 78.[2] -
{و بزرگی در این سرزمین برای شما دو تن باشد.} یعنی ملک، و اکثر الفاظی که در این معناست، تمثیلی برای عظمت خداوند عزوجل و عجایب مخلوقات آسمانی اوست که به کنه آنها احاطه نمی شود، پایان. «اهل الکرامة» مفعول فعل تعرّف است. «الذی تحبّ» صفتی برای «اسمک» است.
«و الصدق بوعدک» یعنی تصدیق آن، که هر که وعده خدا را تصدیق کند صادق است؛ یا اینکه مردم در اخبار؛ وعده خداوند متعال را تصدیق میکنند و او آن را برای آنان ادا میکند؛ چنانکه این حق است و آیه «وَالَّذِی جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ»؛ - زمر / 33.[1] -
{و آن کس که راستی آورد و آن را باور نمود.} بدون تشدید قرائت شده است؛ یا اینکه صدق در وعده توست؛ یعنی در آنچه که تو را به آن وعده میدهم.
«و الوقوف عند موعظتک»: توقف و عدم ارتکاب آنچه که مرا به ترک آن یا تأمل و تدبر در آن و عمل به آن پند و اندرز دادی «و الاصطبار»، صبر با سختی.
و کفعمی گوید: «العترة» فرزندان مرد و ذریه او از صلب او است و به این جهت ذریه نبی از فاطمه و علی علیهما السلام، عترت محمد صلی الله علیه و آله نامیده شده است.
و «العتره» یعنی شهر و «البیضه»، پس آنان مرکز اسلام، بیضه و ریشه آن هستند. و العتره صخره بزرگی است که سوسمار لانهاش را در آنجا می گیرد به وسیله آن هدایت میشود تا آن را گم نکند و ائمه علیهم السّلام هدایتگران مردم و به معنای صخره هستند.
و العتره ریشه درخت قطع شدهای است که از ریشه آن می روید و ائمه علیهم السّلام ریشه درخت قطع شده هستند، زیرا آنها قطع شدند و بریده شدند و ستم دیدند؛ پس آنها از ریشه خود روئیدند و قطع کردن آنان که قطعشان کردند، ضرری برای آنان نداشت. و العتره درخت کوچک پر شیره در تهامه است و ائمه علیهم السّلام چشمههای علم هستند، بر اساس معنای پر شیره.
و عترت درختی است ... و ائمه علیهم السّلام درختی هستند که نبی صلّی الله علیه و آله ریشه آن، علی علیه السلام شاخه آن و ائمه علیهم السّلام ساقههای آن و پیروان آنها برگهای آن هستند .
و عترت قطعههای بزرگ مشک در نافجه است و ائمه علیهم السّلام از میان بنی هاشم و از میان بنی طالب، بسان قطعههای بزرگ مشک در نافه آهو هستند.
عترت چشمه جوشان شیرین است و نزد اهل حکمت و عقل، چیزی شیرینتر از علوم آنان نیست.
عترت، اولاد پسر هستند و ائمه علیهم السّلام مرد هستند نه زن.
عترت یعنی باد، و آنان سپاه خداوند متعال و حزب او هستند، چنانکه باد سپاه خداست.
عترت گیاهی است که پراکنده میروید مانند مرزنگوش، و ائمه علیهم السّلام صاحبان مراقد پراکنده هستند و برکات آنها در شرق و غرب پراکنده است.
عترت گردنبندی است که با مشک و گیاهان معطر آمیخته میشود و ائمه علیهم السّلام اولیاء و بندگان مخلص او هستند.
و عترت یعنی گروه، و ائمه علیهم السّلام گروه رسول صلّی الله علیه و آله است و رهط مرد، قوم و قبیله اوست.
و زمانی که این را دانستی، جمیع آنچه که در خصوص الفاظ گفتیم، در معنای عترت است که علما درباره آن دچار اختلاف هستند؛ پس آن کنایه از ائمه علیهم السّلام است. محمد بن شیبانی در کتابش آن را از ثعلب، از ابن اعرابی ذکر کرده است.
«و الغوایه» با فتحه یعنی ضلالت و «الغباوة» یعنی کم هوشی، و جوهری گوید: «استخوذ علیه الشیطان» یعنی بر او غلبه کرد و این فعل بر اصل با واو آمده است چنانکه «استروح» و «استصوب» آمده است، پایان. «إلهاه هواه» یعنی از هوایش پیروی کرد و دینش را بر آن بنا نهاد و نه حجتی میشنود و نه راهنمایی را میبیند.
«و ابخلته»، او را به بخل نسبت دادی و یا اینکه او را بخیل یافتی. «فصل» فاصل میان حق و باطل، «و تعالیت علی العلا»، بر حقیقت علو و شرف مرتفع شدی. «و لا یؤدک»، بر تو سنگینی نمیکند .
«یسبّح الرعد بحمده»، گفته شده: یعنی شنوندگان آن، در حالیکه جامه حمد او را بر تن کردهاند او را تسبیح میگویند و «سبحان الله» و «الحمد لله» میگویند؛ یا اینکه خود رعد بر وحدانیت خدا و کمال قدرت او دلالت میکند، در حالی که با دلالت بر فضل و نزول رحمت او همراه است. و روایت شده است که رعد فرشته گمارده شده بر ابر است که همراه او تکههایی از آتش است که ابر به وسیله آن حرکت داده میشود و این صدا، تسبیح آن است.
«و الملائکه من خیفته» یعنی از خوف و جلال خدا، و گفته شده: ضمیر برای رعد است که این بعید است «و الطیر» یعنی پرندگان تسبیح میگویند. «صافّات»، پرندگانی که در هوا بالهای خود را گشودهاند. «بأمره» به قدرت او « کلََََُُُُُ» هر یک از آنها «قد علم» خدا دانست «صلواته» دعا و تسبیح او را، یعنی تنریه اختیاری و فطری او را، و گفته شده: ضمیر در علم به کلّ برمی گردد و گفته شده: صلاۀ برای انسان و تسبیح برای غیر اوست و گفته شده: تسبیح آن چیزی است که از آثار حدوث برای او دیده میشود و در بعضی اخبار آمده است که مقصود از طیر، ملائکه مخلوق به صورت پرنده است و صلات، تسبیح و این قول او «بأمره»، بر حقیقت معنای آن است.
«و کبریائه مانع» یعنی مانع از اینکه سوئی به او برسد «و المحال» مانند کتاب یعنی نیرنگ، و روم الأمر به حیلهها، تدبیر، مکر، قدرت، حبال، عذاب و عقاب «و القصد» استواری راه است.
«یعلم مستقرّها» یعنی پناهگاه آن بر روی زمین «و مستودعها» محل دفن و مکان قرار و مسکن آن، و «مستودع»، آن جایی است که از صلب پدران و رحم مادران در آن به ودیعه گذاشته شده است؛ یا اینکه محل استقرار آن بر روی زمین در دنیا و مستودع آن نزد خدا در آخرت است؛ یا اینکه کسی که ایمان در او استقرار یافت و کسی که ایمان او به صورت ودیعه است، و به دفعات بیان شد.
و «الکتاب المبین»، لوح یا قرآن است «و لایعثر جدّه» یعنی مانند بزرگان مردم نیست، زیرا برای آنان اقبال و اعراض است و چون دنیا به آنان پشت کند، گفته میشود: «یعثر جدّه» یعنی بخت و اقبالش خطا کرد و دچار لغزش شد، بلکه عظمت او دائمی و قدرتش ازلی است. «من کرامتک» بیانی برای مقام یا علتی برای تعریف است؛ یا اینکه من تبعیضیه است، یعنی این مقام از جمله کرامت تو برای اوست.
«بمنزلۀ السابقین» یا خبر بعد از خبر است یا متعلق به «راضون» است «و بسترک الفائض» یعنی سابغ کامل و اصل فیض فراوانی آب است «و الحکم» یعنی حکمت. «و اجعله همّنا»، جمیع آنچه ذکر کرد را با تأویل مدعو یا هر یک از آنها. و در بعضی نسخهها «و اجعل» آمده است، یعنی هدف و میل ما را در اصل امور زندگی و مرگمان و آنچه که در آن برای ما سودمند است به کار بگیر نه در شهرتهای باطل.
و فیروز آبادی گوید: «النجیح» یعنی رأی و نظر صحیح و در رابطه با مردم، یعنی پیروزکننده و در رابطه با حرکت یعنی شدید، و «نجح امره» یعنی راحت و آسان شد پس او ناجح است.
«و ظلاً ظلیلاً» طبرسی - ره - گوید: - مجمع البیان 3: 62 در سوره نساء / 57.[1] - یعنی پنهانی که در آن نه گرمایی است نه سرمایی بر خلاف سایه دنیا، و گفته شده: سایههای ابدی که خورشید آن را از بین نمیبرد، و گفته شده: سایه متمکن قوی، چنانکه «یوم الیوم و لیل اللیل» گفته میشود یعنی زمانی که قصد مبالغه دارند، چیزی را با شبیه لفظ آن توصیف میکنند. و در النهایه گوید: در آن آمده است، کسی که عصمت کار او «لا إله إلا الله» است، یعنی آنچه که در روز قیامت او را از مهلکهها حفظ میکند و عصمت یعنی منع و «العاصم»، مانع و حامی و «الاعتصام»، تمسک به چیزی.
و «الثلثا» را در صحاح با فتحه ثاء و الف بعد از لام و مد آخر آن صحیح دانسته است و در قاموس چنین است، اما گفته است: مضموم میشود و در بعضی نسخهها نیز با ضمه است و در بعضی از آنها با فتحه لام و بدون الف پس از آن آمده است. و ضمیر «سخطه و رضاه» به «الله» بازمیگردد. و عورت هر چیزی است که از آن شرم میشود .
«من بین یدی» یعنی از همه جهاتم؛ یا از مقابل من؛ یا از همه بلایایی که میدانم و به اجتناب از آن قادر هستم، و از پشت سرم، از جایی که نمیدانم و قادر نیستم و از سمت راست و سمت چپم از جایی که برایم ممکن است که بدانم و اجتناب کنم و انجام ندادهام، و معنای اول ظاهرتر است و فعل در دو مورد اول با حرف ابتدا متعدی است، فقط به این دلیل که او از آن دو متوجه اوست و به دیگران با حرف عن متعدی شده، زیرا آنچه از آن دو می آید مانند منحرف از آن، عبورکننده از عرض آن است و نظیر آن است این سخن او: «جلست عن یمینه».
و «الغرض» هدفی است که به سوی آن تیر انداخته میشود، یعنی مرا هدف بلا قرار نده، و نصَب با حرکت حروف، و سکون وسط، پرچم برافراشته است و این به وجه اول نزدیک است.
«قیّما» با فتحه قاف و کسره یاء مشدد، یعنی مستقیم و در بعضی نسخهها با کسره قاف و فتحه یاء بدون تشدید است، بر این اساس که مصدری است که با آن وصف شده است و در آیه به این دو صورت قرائت شده است و معنا یکی است و در صحاح، «الجهد» یعنی مشقت، «جهد دابتّه و أجهدها»، گفته میشود: زمانیکه در حرکت، فراتر از توان آن بر او حمل شود و «جهد الرجل» یعنی او از سختی به زحمت افتاده است.
«و لاینفع ذا الجّد»، کفعمی گوید: یعنی شانس و اقبال در دنیا و جدّ، حظّ و بخت به یک معنی هستند و این کلام امام در دعا از آن است: «و لاینفع ذا الجدّ منک الجدّ» یعنی کسی که در دنیا صاحب بخت و اقبال باشد، در آخرت نزد تو فایدهای برای او نیست، به جهت این کلام خداوند متعال: «یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ»، - شعراء / 88.[1] -
{روزی که هیچ مال و فرزندی سود نمی دهد.} پایان.
در النهایه گوید: یعنی صاحب غنا در برابر تو، غنایش برای او سودمند نیست و فقط ایمان و طاعت برایش نافع است؛ و بعضی از آنان جدّ را بر پدر و مادر حمل کردهاند، یعنی نسبت در آخرت برای او مفید نیست و چه بسا با کسره قرائت –شوند، یعنی جدیت در طاعت نزد تو نفعی برای او ندارد و این دو بعید است.
و ابن هشام در مغنی در بیان معانی کلمه: «مِن» گوید: معنی پنجم بدل است مانند: «أرضیتم بالحیوة الدنیا من الأخرة»، - توبه / 38.[1] -
{آیا به جای آخرت به زندگی دنیا دل خوش کردهاید؟} و بهره صاحب بهره برای او مفید نیست، یعنی اقبال صاحب اقبال دنیا، بدلک یعنی به جای طاعت تو یا به جای بهره تو، یا به جای اقبال آن از تو، و گفته شده: «ینفع» معنای منع میکند را در بردارد و هرگاه من را به جد متعلق ساختی، معنا برعکس میشود. - مغنی اللبیب 1: 320 چاپ قاهره.[2] -
«من لا تبید معالمه» یعنی آنچه که سببی برای علم به ذات و صفات او باشد. تا زمانیکه مخلوقی مستحق علم است، از بین نمیرود و هلاک نمیشود؛ زیرا همه موجودات از معالم اوست یا اینکه معالم او کتب او، دین او و شرایع اوست. و کفعمی گوید: «شامخ و باذخ» نزدیک به مساوی هستند است و شرف بلند عالی و «البواذخ» یعنی کوههای بلند و «الشوامخ»، کوههای بلند.
«و قضی فی کل سماء أمرها» اشارهای است به این کلام خداوند سبحان: «فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِی یَوْمَیْنِ وَأَوْحَی فِی کُلِّ سَمَاء أَمْرَهَا»، - فصلت / 12.[3] - {پس آنها را [به صورت] هفت آسمان در دو هنگام مقرر داشت و در هر آسمانی کار [مربوط به] آن را وحی فرمود.} و گفته شده: شأن آنها و هر آنچه که از آنها میآید، به این صورت که حمل آنها بر او فطری و اضطراری است؛ یا اینکه او امرش را بر اهالی آن وحی کرد.
«و خلق الأرض فی یومین»، گفته شده: یعنی در اندازه دو روز یا در دو نوبت؛ زیرا قبل از خلق آسمانها روزی نبوده است و گفته شده: مقصود از زمین چیزی است که در جهت پایین باشد، از اجرام بسیطه؛ و «من خلقها فی یومین»، این است که برای آن اصلی مشترک خلق کرد، سپس برای آن صورتهایی خلق کرد که به وسیله آن چند نوع شد.
«قدّر فیها أقواتها» یعنی روزی اهالی آن را، به این صورت که برای هر نوعی، آنچه که شایسته آن است و به وسیله آن زندگی میکند را در دو روز دیگر تعیین نمود، در اشاره به این کلام خداوند سبحان: «وَقَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا فِی أَرْبَعَةِ أَیَّامٍ»، - فصلت / 10.[1] -
{و مواد خوراکی آن را در چهار روز اندازه گیری کرد.} یعنی در بقیه چهار روز. «سواء» یعنی «استوت سواءاً» به معنی استواء است و جمله صفتی برای ایام، یا حال برای ضمیر موجود در «أقواتها» یا «فیها» است. «للسائلین»، گفته شده: متعّلق به محذوفی است که تقدیرش این است. این حصر برای سؤال کنندگان در خصوص مدت آفرینش زمین و آنچه در آن است؛ یا اینکه متعلق به قدّر است، یعنی قوت را برای مطالبهکنندگان مقدّر کرد.
«و سخّر البحر»، کفعمی گوید: با خاء یعنی رام کرد و تسخیر یعنی تذلیل و «سفن سواخر»، کشتیهایی که باد برای آنها مساعد شد و این کلام خداوند از آن است: «وَهُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُواْ مِنْهُ لَحْمًا طَرِیًّا»، - نحل / 14.[2] - {و اوست کسی که دریا را مسخر گردانید تا از آن گوشت تازه بخورید.} و هر که سجّر قرائت کرد، معنایش آن را پر کرده است میباشد. و «سجّر التنّو»ر یعنی آن را گرم کرد و «سجّر النهر» یعنی پر کرد و این کلام خداوند: «وَالْبَحْرِ الْمَسْجُورِ»، - طور / 6.[3] - {و آن دریای سرشار [و افروخته].} از آن است، یعنی مملو، پایان.
«و تعقد علیه القلوب» از عقاید باطل و اوهام و ترس ها و خیالات ترسناک. و جوهری گوید: «اخترمهم الدهر و تخرّمهم» یعنی آنها را قطع و ریشه کن کرد «و کلُّ شی یعبدک» یعنی از روی اختیار یا اضطرار تو را اطاعت میکند و خبر با ضمه علم است، «و حفظ کلَّ شی»، از آن آگاه شد. «من قیامک»، پرداختن تو به امور خلقت؛ یا منزلت والای تو .
«لم یسبقک» یعنی تقدم آن به این دلیل نیست که بر اراده تو پیشی گرفت و قبل از آن واقع شد؛ و آنچه که از آن به تأخیر انداختی، تأخیرش به این دلیل نیست که تو قبل از آن قادر بر آن نبودهای، بلکه همه آنها به مشیت تو و اقتضای مصلحت بوده است. «و آثره»، آن را بر همه خلائقت برگزین. «بصفو کرامتک»، با خالص گرامیداشتت برای او، «و بلّغ به» در نسخهها در دو محل اینگونه است و ظاهر، «أبلغ به» یا «بلّغه» است و گویی باء زائد است؛ یا اینکه معنی این است: به سبب او، اهل بیت و خواص امت او را برسان.
و در قاموس: «رسا رسواً و رسوّاً»، ثابت شد، آمده است، مانند «أرسی» و شاید وضع در «مواضع»، کنایه از تعلق مدلول و مقتضای او به خلق این اشیا و استقرار آن ها باشد و عیسی علیه السّلام کلمة الله است، زیرا او از او و کلام او بهرهمند شد؛ یا از خدا تعبیر میکند؛ یا اینکه با کلمه «کن»، بدون پدر خلق شد و او روح خداست،، زیرا او مردگان را زنده میکرد؛ یا اینکه دلهای مرده را با علم و حکمت زنده میکرد؛ یا اینکه او صاحب روحی است که از جانب خداوند صادر شد نه با واسطه آنچه که در جایگاه اصل قرار میگیرد و ماده برای اوست، و «الوأی» یعنی وعده.
«عند قضائک» یعنی مرگ یا اعم «و عرَّفها لی» اشارهای است به این کلام خداوند: «وَیُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَهَا لَهُمْ»، {و در بهشتی که برای آنان وصف کرده، آنان را درمی آورد.} گفته شده: یعنی آن را در دنیا برای آنان توصیف کرد تا به سوی آن اشتیاق بیابند و آنچه که به وسیله آن مستحق آن شوند را انجام دهند؛ یا اینکه آن را برای آنان تبیین نمود؛ به گونهای که هر یک از آنها جایگاه خود را میشناسد و به سوی آن هدایت میشوند گویی که او از زمان آفرینش ساکن آن بوده است؛ یا اینکه آن را برای آنان نیکو کرد؛ از ریشه «عرف» که رایحه خوش است، یا اینکه آن را برای آنان معین نمود، به گونهای که برای هر یک از آنها بهشت مقرری است.
«لایخلو من الضمیر»، آآآشاید بر اساس قلب باشد، یعنی هیچ ضمیری از او خالی نیست؛ یا اینکه مقصود از آن چیزی است که در نفس پنهان است، یعنی او از هر دانستنی آگاه است. و «صرف الدهر»، حوادث و وقایع روزگار است .
و کفعمی گوید: «استعجمت» یعنی ناتوان شدم و در حدیث آمده است: «جرح العجماء جبار»، یعنی زخم بهائم، جبار است یعنی هدر است، به این دلیل عجماء نامیده شده است که صحبت نمیکند و هر کسی که قادر به صحبت کردن نباشد یا اینکه آن را فصیح ادا نکند، اعجم و مستعجم نامیده میشود، و نماز ظهر عجماء نامیده میشود، زیرا در آن قرائت جهر نیست و اعجم در رابطه با موج، چیزی است که تنفس نمیکند، یعنی آب تراوش نمیکند و صدایی از آن شنیده نمی شود و در معجم، یعنی در قفل شده؛ و «استعجم الکلام» یعنی کلام مبهم شد و زبان اعجمی و کتاب اعجمی و مرد اعجمی نمیگویی که او را به خودش نسبت بدهی. «و فی لسانه عجمة» یعنی عدم فصاحت او در عربی، و «العجم» جمع عجمی مخالف عربی است گرچه فصیح باشد؛ و الاعجمی کسی است که در زبانش ابهام باشد هرچند عرب باشد، این از غریبین، صحاح و المغرب نقل شده است، پایان. و «اللجلجة و التلجلج» یعنی تردد در کلام.
«غیر أنّک» - دعای دیگری برای روز چهارشنبه ص 195 سطر 10.[1] - یعنی مگر اینکه آنها تو را با این وجه توصیف میکنند چنانکه نبی صلّی الله علیه و آله فرمود: چنانکه تو خودت را ثنا گفتی. «دونک» یعنی قبل از رسیدن به تو «الّا خشیتک»،با خوف تو و آنچه که آن را موجب میشود. و فقره دوم نیز چنین است.
«و بدء کل شی» واو حالیه است برای فاعل جمله آخر یا همه آن؛ «و لا تفعل ما تشاء» به صیغه خطاب است، یعنی جبر و اضطرار نخواستهای و در بعضی نسخهها با صیغه غائب آمده است. پس این کلام او «غیرک» فاعل برای فعل و مشیت است از باب تنازع.
«الّا وجهک» یعنی ذات تو، یا دین و شریعت تو، یا انبیاء و حجتهای تو، پس هلاک به معنی بطلان است؛ یا اینکه هر چیزی فانی و در معرض هلاکت است مگر از جهت انتسابش به تو، زیرا وجود، ظهور و کمال آنها با آن جهت است .
«علی ما تقضی» یعنی بعد از آن، «لاتسبق» بر بنای فعل مجهول، یعنی آنچه که طلب کردهای بر تو سبقت نمیگیرد که به آن نرسی. «فلاتقصر» بر وزن تنصر است، جوهری گوید: «قصرت عن الشی قصوراً» یعنی از آن ناتوان شدم و به آن نرسیدم. «منتهی دون» یعنی از انتهای آن «و دون» به معنی نزد است؛ یا اینکه منتهی با تنوین قرائت میشود و شاید «دون منتهی» بوده است و در آن تقدیم و تاًخیر رخ داده است «و لا استحراز من قدرتک» یعنی از آن اجتناب و امتناع نمیکند.
«فلا مقصر دونک»، کفعمی گوید: به معنی غایت است و در حدیث آمده است: هر که در جمعه شرکت کند و کسی را آزار ندهد، «بقصره» یعنی برای او بس و غایت است، گفته میشود: «قصرک أن تفعل کذا» و «قصارک و قصاراک» یعنی غایت تو.
و این کلام او قبل از آن «فلا تقصر إن أردت»، معنایش غایت نیست چنانکه در اینجا ذکر کردیم بلکه محتمل دو معناست: اول بازداشتن، یعنی اگر اراده کردی، باز نمیداری و این کلام خداوند از آن است: «ثُمَّ لاَ یُقْصِرُونَ» - اعراف: 202.[1] -
یعنی بازنمیدارند و قصّر و أقصر، زمانی است که باز بدارد، و دوم اینکه به معنی عجز و ضعف باشد، پس معنی این است: اگر اراده کردی، عاجز و ناتوان نیستی؛ و «قصور» یعنی عجز، و «قصر عنه» یعنی ناتوان شد، هروی این را گوید و کلام در این سخن او «و لا تقصر قدرتک» اینگونه است، پایان.
و جوهری گوید: «رضی فلان بمقصر مما کان یحاول» با کسره صاد، یعنی به کمتر از آنچه که طلب کرده بود راضی شد.
«اللهّم فتّت»: «فتّ» یعنی شکستن؛ گفته میشود: «فتّ عضدی و هدّ رکنی»، در نسخههایی از دعا که نزد ماست آمده است «و فیهم خیرتک من خلقک القائم بحجّتک» و معنی صحیح نمیگردد و از کلام چیزی افتاده است و آنچه که از مابین آن افتاده است، از دعای دیگری که در مضامین به آن نزدیک است، به آن اضافه شده است تا کلام استوار گردد.
جوهری گوید: «الضریبة» یعنی طبیعت و خصلت، و میگویی: «فلان کریم الضریبة و لئیم الضریبة».
«فی کلّ مثوی» یعنی محل اقامت «و منقلب»، محل دگرگونی و حرکت. «محیاهم»، مانند زندگی آنان «ألطف الأشیاء» یعنی با ظریفترین آنها یا مانند ظریفترین آنها و این کلام او «یا بنی یا أبتاه»، بیانی برای آن است.
و در الصحاح آمده است: «قیّض الله فلاناً لفلان» یعنی فلانی را نزد او آورد، فلانی را نزد او فرستاد و گوید: «غیابة الجبّ» یعنی عمق آن و گوید: «همس»، صدای آهسته. «یا رادّ حزن یعقوب»، برطرف کننده سبب اندوه او، و او یوسف علیه السّلام است و مقصود از «ردّ»، برطرف و دفع کردن است.
«و من عذابک الأدنی» اشاره است به این کلام خدا: «وَلَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَی دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ»، - سجده / 21.[1] -
{و قطعا غیر از آن، عذاب بزرگتر از عذاب این دنیا را [نیز] به آنان می چشانیم، امید که آنها [به خدا] بازگردند.} و بر این دلالت دارد که مقصود از «ادنی» عذاب قبر است و مشهور بین مفسران این است که مقصود از آن، عذاب دنیا است چنانکه این کلام او «لعلهم یرجعون» بر آن دلالت میکند، مگر اینکه «لعلّهم یرجعون» بر رجعت قبل از قیامت حمل شود، چنانکه برخی از اخبار بر آن دلالت میکند.
و محتمل است که مقصود، صرف موافقت لفظ باشد و توضیح آن با عذاب قبر برای این است که توهم نشود که مقصود چیزی است که در آیه قصد شده است و در اختیار ابن باقی، «عذاب قبر» است که با ظاهر آیه موافق است. «مشکوراً» یعنی جزا داده شده مقبول و «الزکاة» یعنی پاکی از رذایل؛ یا رشد در صالحات است.
«و اجعل وسیلتی» یعنی قربم یا توسلم به وسایل را به سوی خودت قرار بده نه به غیر خودت. «فیما عندک»، آنچه که از درجات و ثوابها نزد توست «و زکّها» اشارهای است به این کلام خداوند: «قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا»، - شمس: 8.[1] -
{که هر کس آن را پاک گردانید قطعا رستگار شد.} یعنی آن را با علم و عمل رشد داد؛ یا اینکه آن را از گناهان و اخلاق پست پاک کرد. «ولیّها» یعنی اولی به آن «و مولیها»، مالک آن «و بارک لی»، بر آن بیافزای و آن را دوام ببخش «و اسألک الشکر»، توفیق شکر.
«لباساً»، پوششی که با تاریکی آن، هر که اختفا بخواهد را بپوشاند. «سباتا»، جدا از احساس و حرکت به عنوان استراحتی برای نیروهای حیوانی و از بین بردن خستگیاش یا مرگ، زیرا آن یکی از دو توفیق است و «المسبوت للمیت» از آن است و اصل آن قطع کردن است.
و کفعمی گوید: سؤال است زمانیکه سبات خواب باشد گویی خداوند متعال فرمود: - منظورش این کلام خداوند است: «و جعلنا نومکم سباتاً».[2] - «جعلنا نومکم نوماً» یعنی خداوند خواب شما را خواب قرار داد و جواب این است که مقصود از سبات در اینجا راحتی و رفاه است و گفته شده: مقصود این است که ما خواب شما را سباتی قرار دادیم که مرگ نیست زیرا نائم، گاه از علوم و اهدافش، امور بسیاری را از دست میدهد که میت از دست میدهد. پس خداوند سبحان قصد کرد که بر ما لطف کند به این که خواب ما را که در آن بعضی احوال ما شبیه احوال مرده است، در حقیقت مرگ قرار ندهد، و ما را کاملاً از زندگی و ادراک بیرون نبرد، پس تأکید با ذکر مصدر را قائم مقام ذکر مرگ قرار داد، سادّا مسدّ این کلام خداوند: «جعلنا نومکم لیس بموت»، سید مرتضی آن را در درر خود - ج 1: 338.[3] - ذکر کرد، پایان.
و جوهری گوید: «نشر المیت ینشر نشوراً» یعنی بعد از مرگ زندگی کرد «فسوّیت» اشارهای است به این کلام خداوند: «خلق فسوّی»، {شکل داد و درست کرد.} طبرسی گوید: یعنی در احکام و اتقان، بین آنان را درست کرد و گفته شده: انسان را آفرید و قامت او را متناسب کرد و او را مانند چهارپایان سر به زیر قرار نداد و گفته شده: به جهت حکمتش، اشیا را به موجب ارادهاش آفرید و ساخت آنها را درست انجام داد تا بر وحدانیت او شهادت دهد.
«و تدانی فی الدنیا أمله»، آرزوهایش در دنیا کوتاه شد و پایان و انقضای آن به دلیل نزدیکی أجلش نزدیک شد. و صحیحتر و مشهورتر در «اربعا»، مکسور بودن باء است و گاه فتحه و ضمه نیز میگیرد.
«و أخذک الحق بینهم» یعنی در قیامت یا اعم از آن «و بین الخلائق» یعنی و بین غیر آنان، یا مقصود غیر از انسان است. و جوهری گوید: «عدِمت الشی اُعدمه عدماً» با حرکت غیرقیاسی، یعنی آن را از دست دادم و «أعدم الرجل» یعنی فقیر شد پس او معدم و عدیم خوانده میشود.
و در النهایه، در آن آمده است: از قِتْره و آنچه که زاده است به خدا پناه ببرید که آن اسم ابلیس است و در قاموس، ابن قِتْر اسم علم برای شیطان است، پایان. و آنچه که در نسخه ها ثبت شده، ابن قِتْره است.
«و سخّر البحرین» دریای شیرین و شور، چنانکه گذشت «و لم تأنّ» یعنی درنگ نکردی و به علت سختی و مشقّت، خواسته ای را به تأخیر نینداختی. جوهری گوید: «تأنی فی الأمر» یعنی به نرمی عمل کرد و مورد دقت قرار داد و «نصب الرجل نصباً» یعنی خسته شد. «حقیق»، تو سزاوار هستی. «و تهلّل»، نورانی شد. «یوم القضاء» یعنی قیامت، چنانکه خداوند متعال فرمود: {میانشان به حق داوری گردد.} - زمر / 69.[1] -
و کفعمی گوید: و امام علیه السّلام «برد العیش» را فرموده است؛ زیرا هر امر مطلوبی نزد آنان «بارد» است و این سخن آنها از آن است: «اللهم برّد مضجعه» و «البارد» یعنی سهل و در حدیث آمده است که امام علیه السّلام به بریده اسلمی فرمود: تو کیستی؟ گفت: بریده اسلمی، فرمود: «بک برد امرنا» یعنی کار ما به وسیله تو آسان شد، و این حدیث از آن است: روزه در زمستان غنیمت باردی است، یعنی نه خستگی در آن است و نه مشقتی؛ و اما در این حدیث او: «بَرّدوا بالظهر»، «إبراد»، شکستن تابش خیرهکننده آفتاب است و گفته شده: یعنی آن را در اول وقت آن بخوانید و «برد النهار» یعنی اوّل آن.
و این سخن امام علی علیه السّلام: «و قرّة عین» کنایه از شادی و رضایت است و این کلام آنان «أقّر عینک» یعنی خداوند تو را شاد کند، زیرا اشک شادی سرد و اشک اندوه گرم است و «القرّ و القرّه» یعنی سرما.
و گفته شده: «اقرّ الله عینک» یعنی قلب تو با چیزی برخورد کند که تو را راضی میکند، پس دیدهات از نگاه کردن به غیر آن آرام می گیرد، و گفته شده: «أقرّ الله عینک» یعنی خداوند تو را به خواب ببرد و «قرّت عینه» متضاد گرم شد است. «قررت به عیناً و قررت» با فتحه راء و کسره آن است، مطرزی گوید: و در حدیث آمده است: «لاتبردوا علی الظالم» یعنی برای او تخفیف ندهید و عقوبت گناهش را بر او آسان نگیرید. و جوهری گوید: «لاتبرد علی من ظلمک» یعنی به او ناسزا نگو که از گناهش بکاهی، پایان.
«و خذ إلی الخیر» یعنی سرنوشتم را به سوی خیر بکشان. «فیها بلاغی» یعنی آنچه که مرا به آخرت میرساند، راغب گوید: «البلاغ»، منتهی شدن به دورترین مقصد، «الإنابة إلی دار الخلود» یعنی بازگشت به آن، به معنای تلاش در کسب و اصلاح آن.
و «التجافی» یعنی جدا شدن و این کلام خداوند از آن است: «تَتَجَافَی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ»، - سجده / 16.[1] - { پهلوهایشان از خوابگاهها جدا می گردد.} و «دار الغرور» دنیا است، زیرا اهل دنیا فریفته آن میشوند و «البغة و الفجأة» با ضمه و مد به یک معنی هستند «و لا تعجّلنی عن حق» یعنی به اینکه قبل از آوردن آن، مرا با مرگ یا بلائی مؤاخذه نکن.
«و الأسقام الدوّیه» یعنی دردهایی که موجب دردهای دیگر میشود؛ یا دردهای مزمن صعب العلاج، کفعمی گوید: یعنی دارای درد و «الداء» مفرد «أدواء» است و «رجل دوّی فاسد الجوف» از داء و دوی با کسره، یعنی بیمار شد و «أدواه» یعنی او را بیمار کرد «بالعفو»، زیرا اغلب بیماریها از نتایج معصیتهاست «بما لها» یعنی از ثوابها، «مرضیّة» نزد خدا.
و کفعمی گوید: «الوجل» و خوف یکی است و فقط به جهت تاًکید و اختلاف لفظ تکرار کرده است «وجل یوجل» و «ییجل و یأجل» گفته میشود و «المقت» یعنی بغض و کینه و «مقته» یعنی با او دشمنی کرد، و «المقت»، پر کینهتر؛ این کلام خداوند: «إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَةً» یعنی زنا و «وَ مَقْتًا» - نساء / 22.[1] - یعنی کینهای که دشمنی خدا را به دنبال دارد.
و گوید: الحسنی همان خصلت برتر در نیکی است که همان سعادت است و گفته شده: بشارت به بهشت است، پایان. «مع المؤمنین» یعنی در حالیکه آنها همراه آنان هستند، به آنان ملحق است و این اشارهای است به این کلام خداوند متعال: «إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُم مِّنَّا الْحُسْنَی أُوْلَئِکَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ»، - انبیاء / 101.[2] - {بی گمان کسانی که قبلا از جانب ما به آنان وعده نیکو داده شده است، از آن [آتش] دور داشته خواهند شد.} «و من مغاویه» یعنی گمراهیها یا محلهای گمراهی او.
و جوهری گوید: «شیء سابغ» یعنی کامل و امن و «سبغت النعمة تسبغ» با ضمه سبوغاً یعنی گسترده شد. و «اسبغ الله علیه النعمة» یعنی نعمت را کامل کرد، و گوید: «دمغه دمغاً»، آن را شکافت تا اینکه شکستگی به مخ رسید.
**[ترجمه]
أی حجته تدمغ الباطل و تهلکه کما قال تعالی بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَی الْباطِلِ فَیَدْمَغُهُ فَإِذا هُوَ زاهِقٌ (3) المانع العصمة أی عصمته مانعة من أن یوصل إلی صاحبها سوء و من أن یرتکب معصیة و الغرة بالکسر الغفلة و قال الجوهری کننت الشی ء سترته و صنته من الشمس و أکننته فی نفسی أسررته و قال أبو زید کننته و أکننته بمعنی فی الکن و فی النفس جمیعا.
و قال تنصل فلان من ذنبه تبرأ و قال الرحب بالضم السعة و رحائب التخوم سعة أقطار الأرض و قد مر شرح بعض الفقرات فی دعاء الصباح (4) و الأبراج جمع البرج بالتحریک و هو الجمیل الحسن الوجه أو المضی ء البین المعلوم ذکره الفیروزآبادی غمره أی شمله و أحاط به.
فاعتقد المحارم (5)
أی اکتسبها و اقتناها فی القاموس اعتقد ضیعة و مالا اقتناهما و فی بعض النسخ و احتقب من الحقیبة و هی الوعاء الذی یجمع الرجل فیه
ص: 273
زاده فیعلقه خلفه علی راحلته قال الجوهری الحقیبة واحدة الحقائب و احتقبه و استحقبه بمعنی أی احتمله و منه قیل احتقب فلان الإثم.
و قال الکفعمی قوله تعالی إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ(1) أی الطریق ممرک علیه و المرصد و المرصاد الطریق عند العرب و أرصدت الشی ء أعددته و منه قوله تعالی إِنَّ جَهَنَّمَ کانَتْ مِرْصاداً(2) أی معدة و الرصد کالحرس و الرصید الأسد یرصد و لا یکون إرصاد إلا فی السر قال ابن الأعرابی رصدت له و أرصدت بمعنی و رصد الشی ء بمعنی رقبه و قال الجوهری قال الأخفش سوی إذا کان بمعنی غیر أو بمعنی العدل یکون فیه ثلاث لغات إن ضممت السین أو کسرتها قصرت فیهما جمیعا و إن فتحت مددت.
و رحمتک حیاة(3)
أی موجب لحیاة الخلق صورة و معنی و صفا أی خلص بلا شرکة شریک.
و طمحت (4)
أی ارتفعت و انجلت لک الأجساد أی خرجوا عن دیارهم إلی ما شئت من الحج و الزیارات و غیرها أو إلی قبورهم کذا فی أکثر النسخ و الظاهر و أنحلت بالحاء المهملة کما فی بعضها من النحول بمعنی الهزال و قد نحل جسمه ینحل بالفتح فیهما و قد یکسر الماضی و أنحله الهم.
و اطمأنت تلمیح إلی قوله سبحانه أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (5) و أفضیت إلیک القلوب أی أسرارها من قولهم أفضی إلیه سره و فی بعض النسخ أفضت و قد مرت فیه وجوه.
ص: 274
و أخذت إشارة إلی قوله تعالی یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیماهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصِی وَ الْأَقْدامِ (1) قیل أی مجموعا بینهما و قیل یؤخذون بالنواصی تارة و بالأقدام أخری تأخذهم الزبانیة فی القیامة و هنا یحتمل أن یکون المراد ذلک عبر عنه بالماضی لتحقق الوقوع أو هو کنایة عن کونهم تحت یده و فی قبضته و عدم امتناعهم عن حکمه کما فی قوله ما مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِناصِیَتِها(2).
بما ألبستنی أی وفقتنی للتلبس به و الإلباس مجاز و الباء للقسم أو للسببیة أسألک تأکید للسؤال الأول و کذا أدعوک فی المواضع و المسئول قوله أن تقلبنی و الکدح العمل و السعی.
مدخلی (3)
أی فی جمیع الأمور أو فی القبر أو فی الجنة مبصرا أی مضیئا یبصرون فیه قال الطبرسی رحمه الله و إنما قال وَ النَّهارَ مُبْصِراً(4) و إنما یبصر فیه تشبیها و مجازا و استعارة فی صفة الشی ء بسببه علی وجه المبالغة کما یقال سر کاتم و لیل نائم قال رؤبة قد نام لیلی و تجلی همی و قال الجوهری المبصرة المضیئة و منه قوله تعالی فَلَمَّا جاءَتْهُمْ آیاتُنا مُبْصِرَةً(5) قال الأخفش إنها تبصرهم أی تجعلهم بصراء.
بذمة الإسلام أی حرمته أو العهد الذی جعلته للمسلمین بسبب إسلامهم قال فی النهایة الذمة و الذمام بمعنی العهد و الأمان و الضمان و الحرمة و الحق و فی دعاء المسافر اقلبنا بذمة أی ارددنا إلی أهلنا آمنین و منه الحدیث: فقد برأت منه الذمة. أی إن لکل أحد من الله عهدا بالحفظ و الکلاءة فإذا فعل ما حرم علیه خذلته ذمة الله.
ص: 275
فاعرف (1)
فی بعض النسخ فاخفر و فی الصحاح خفرت الرجل أخفره بالکسر خفرا إذا أجرته و کنت له خفیرا تمنعه و أخفرته إذا نقضت عهده و غدرت استعنت بحول الله و قوته من حول خلقه أی معرضا و مستغنیا من حولهم و فی بعض نسخ منهاج الصلاح امتنعت و هو أنسب.
و الإخبات (2)
الخشوع و قال الکفعمی المخبتین أی المتواضعین لله تعالی و قیل هم الخاشعون و قیل هم الذین اطمأنوا إلی ذکر الله و قیل هم المتضرعون التائبون و الخبت ما اطمأن من الأرض و أناب إلی الله أقبل انتهی لا یهن من الوهن بمعنی الضعف.
دون کل شی ء(3)
أی عنده و قال الکفعمی المتعالی فی دنوک أی فی قربک و قوله المتدانی دون کل شی ء دون هنا بمعنی فوق و هو تقصیر عن الغایة و هذا دون ذاک أی أقرب منه و دون بمعنی غیر و قوله تعالی تَمْنَعُهُمْ مِنْ دُونِنا(4) أی من عذابنا فی سیرانها أی سیرها و فی بعض النسخ سیراتها جمع سیرة و الدجی الظلمة و الغموض الخفاء و الخطف الاستلاب و البرق الخاطف هو الذی یستلب نور الأبصار قال تعالی یَکادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصارَهُمْ (5).
بإرزامه بکسر الهمزة و فی بعض النسخ بفتحها قال الجوهری الرزمة بالتحریک صوت الناقة تخرجه من حلقها لا تفتح به فاها و ذلک علی ولدها حین ترأمه و الإرزام أیضا صوت الرعد و رزمة السباع أصواتها و الرزیم الزئیر و قال الطود الجبل العظیم و العوذة بالضم الرقیة و المارد العاتی.
ص: 276
لِیُطَهِّرَکُمْ (1) أی من الحدث و الجنابة وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطانِ أی الجنابة لأنه من تخییل الشیطان أو وسوسته و تخویفه إیاهم من العطش وَ لِیَرْبِطَ عَلی قُلُوبِکُمْ بالوثوق علی لطف الله بهم وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ أی بالمطر حتی لا یسوخ فی الرمل أو بالربط علی القلوب حتی تثبت فی المعرکة و الآیة نزلت فی وقعة بدر کما مر.
ارْکُضْ بِرِجْلِکَ (2) أی اضرب برجلک الأرض و المخاطب به أیوب علیه السلام کما مر فضرب فنبعت عین فقیل له هذا مُغْتَسَلٌ أی تغتسل به و تشرب منه.
ماءً طَهُوراً(3) أی مطهرا لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً بالنبات و تذکیر میتا لأن البلدة فی معنی البلد وَ أَناسِیَّ کَثِیراً قیل یعنی أهل البوادی الذین یعیشون بالمطر و لذلک نکر الأنعام و الأناسی و تخصیصهم لأن أهل المدن و القری یقیمون بقرب الأنهار و المنابع فبهم و بما حولهم من الأنعام غنیة عن سقیا السماء أَناسِیَ جمع إنسی أو إنسان علی أن أصله أناسین.
و بجمع الله أی جمعه للکمالات أو بحزب الله و جنوده و مرزغ قبور العالمین بتقدیم المهملة علی المعجمة و الغین المعجمة أخیرا و فی النهایة قیل أ ما جمعت فقال منعنا هذا الرزغ هو الماء و الوحل و قد أرزغت السماء فهی مرزغة و منه الحدیث: إن لم ترزغ الأمطار غیثا.
و قال الجوهری الرزغة بالتحریک الوحل و أرزغ المطر الأرض إذا بلها و بالغ و لم یسل و یقال احتفر القوم حتی أرزغوا أی بلغوا الطین الرطب انتهی.
**[ترجمه]یعنی حجت او باطل را میشکند و از بین میبرد چنانکه خداوند متعال فرمود: «بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَی الْبَاطِلِ فَیَدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ»، - انبیاء: 18.[3] - {بلکه حق را بر باطل فرو می افکنیم پس آن را در هم می شکند و بناگاه آن نابود می گردد.}
«المانع العصمة» یعنی عصمت او مانع از این است که به صاحب آن عصمت، بدی برسد و مرتکب معصیت شود، و «الغرّه» با کسره یعنی غفلت و جوهری گوید: «کننتُ الشیء» یعنی آن را پوشاندم و از آفتاب حفظ کردم و «أکننتُه فی نفسی» یعنی آن را پنهان کردم و ابو زید گوید: «کننته و أکننته» به یک معنی است، در پوشش و در نفس.
و گوید «تنصّل فلان فی ذنبه» یعنی مبرا شد و گوید: «الرّحب» با ضمه یعنی فراخی و «رحائب التخوم»، وسعت نواحی زمین و شرح بعضی از این فقرات در دعای صباح گذشت و «الابراج» جمع بَرَج است با حرکت حروف، یعنی زیبای نیکو منظر؛ یا روشن، آشکار و معلوم، فیروزآبادی آن را ذکر کرده است. «غمره» یعنی آن را شامل شد و احاطه کرد.
«فاعتقد المحارم» یعنی آنها را کسب کرد و به دست آورد. در قاموس آمده است: «اعتقد ضیعة و مالاً» یعنی ملک و مالی به دست آورد و در بعضی نسخهها «احتقب» از ریشه حقیبه است و آن ظرفی است که مرد توشه خود را در آن جمع میکند و در سفر آن را بر پشت خود آویزان میکند. جوهری گوید: «الحقیبة» مفرد «حقائب» است و احتقبه و استحقبه به معنی حمل کردن است و از آن گفته شده: «احتقب فلان الإثم».
و کفعمی گوید: این کلام خداوند: «إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَادِ»، - فجر / 14.[1] -
{زیرا پروردگار تو سخت در کمین است.} یعنی راهی که عبور تو بر آن است و المرصد و المرصاد، نزد عرب راه است و «ارصدت الشیء» یعنی آن را آماده کردم و این کلام خداوند از آن است: «إنّ جهنّم کانت مرصاداً»، - نبأ / 21.[2] - {[آری] جهنم [از دیر باز] کمینگاهی بوده.} یعنی آماده شد و «الرصد» بر وزن حرس است و «الرصید» یعنی شیری که کمین کرده است و «ارصاد» فقط به صورت پنهانی است. ابن اعرابی گوید: «رصدت له و ارصدت» به یک معناست و «رصد الشیء» به معنی مراقب آن است.
و جوهری گوید: اخفش گوید: «سوی» زمانی که به معنی غیر یا به معنی برابر باشد دارای سه لغت است: اگر سین را ضمه یا کسره دادی، در هر دو مقصور میکنی و اگر مفتوح کردی ممدود می کنی .
«و رحمتک حیاة» یعنی موجب زندگی خلق از لحاظ صورت و معنا میباشد «و صفا» یعنی بدون شرکت شریکی، خالص شد. «و طمحت» یعنی بالا آمد «و انجلت لک الاجساد»، از سرزمین خود به سوی آنچه که از حج و زیارت و غیر آن یا به سوی مقبرههای خود خارج شدند، و در اغلب نسخهها چنین است و ظاهر این است که «انحلت» چنانکه در بعضی نسخهها آمده است، از نحول به معنی نحیف بودن است و «قد نحل جسمه ینحل» با فتحه هر دو است و گاه ماضی آن مکسور میشود و «انحله الهمّ» یعنی غم او را ضعیف کرد.
«و اطمأنت» اشاره است به این کلام خداوند: «أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»، - رعد / 28.[1] -
{آگاه باش که با یاد خدا دلها آرامش مییابد.} و «افضیت الیک القلوب» یعنی اسرار قلبها برگرفته از این کلام آنان است. «أفضی إلیه سرّه» و در بعضی نسخهها «افضت» آمده است و در خصوص آن چند وجه بیان شد.
«و أخذت» اشارهای است به این کلام خداوند متعال: «یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیمَاهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِی وَالْأَقْدَامِ»، - رحمن / 41.[2] - {تبهکاران از سیمایشان شناخته می شوند و از پیشانی و پایشان بگیرند.} گفته شده: مجموعاً بین آن دو و گفته شده: گاه با پیشانی گرفته میشوند و گاه با پاها، مأموران جهنم آنان را می گیرند و در اینجا محتمل است که مقصود آن باشد و به جهت محقق الوقوع بودن، با ماضی از آن تعبیر کرده باشد، یا اینکه کنایه ای باشد از اینکه آنها زیردست و در قبضه او هستند و از حکم او امتناع ندارند، چنانکه در این کلامش فرمود: «مَّا مِن دَآبَّةٍ إِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا»، - هود / 56.[3] - {هیچ جنبنده ای نیست مگر اینکه او مهار هستی اش را در دست دارد.}
«بما ألبستنی» یعنی مرا به تلبس به آن توفیق داری و «الباس» مجاز است و باء برای قسم یا سببیه است. «أسألک» تاًکید برای سؤال اول است و چنین است «ادعوک» در چند موضع و امر مسألت شده این کلام اوست. «أن تقلبنی»، مرا بگردانی و «کدح» یعنی کار و تلاش .
«مدخلی» یعنی در همه امور یا در قبر یا در بهشت. «مبصراً»، روشنگری که در آن می بینند؛ طبرسی - ره - گوید: فرمود: «و النهار مبصراً» - یونس / 67، مراجعه شود : مجمع البیان 5: 121.[1] - و در آن دیده میشود، به عنوان تشبیه، مجاز و استعاره گرفتن در صفت چیزی به سبب آن به وجه مبالغه، چنانکه گفته میشود: «سرّ کاتم و لیل نائم». رؤوبه گوید: «قد نام لیلی و تجلّی همّی» و جوهری گوید: «المبصره» یعنی روشنکننده و این کلام خداوند متعال از آن است: «فَلَمَّا جَاءتْهُمْ آیَاتُنَا مُبْصِرَةً»، - نمل / 13.[2] -
{و هنگامی که آیات روشنگر ما به سویشان آمد.} اخفش گوید: آن، آنان را بینا میسازد، یعنی آنها را بینا قرار میدهد.
«بذمّة الاسلام» یعنی حرمت اسلام یا عهدی که به سبب اسلام مسلمانان برای آنان قرار دادی، در النهایه گوید: «الذمة، و الذمام» به معنی عهد، امان، ضمانت، حرمت و حق است و در دعای مسافر آمده است: «اقلبنا بذمّة» یعنی ما را ایمن به سوی خانوادهمان بازگردان و از آن حدیث است: «فقد برأت منه الذمّه» یعنی برای هر فردی از جانب خداوند عهدی به حفظ و مراقبت است، پس چون آن چه که خدا بر او حرام کرده است را انجام دهد، عهد خدا او را رها کرده است.
«فاعرف» در بعضی نسخهها «فأخفر» آمده است و در صحاح، «خفرت الرجل أخفِره خفراً» زمانی که او را اجاره کنی و برای او مراقبی باشد که او را منع میکنی و «أخفرته» زمانی است که عهد او را بشکنی و به او خیانت کنی. «استعنت بحول الله و قوّته من حول خلقه» یعنی در حالیکه از قدرت آنان رویگردان و بی نیاز هستم و در بعضی نسخههای منهاج الصلاح، «امتنعت» آمده است و این مناسبتر است.
«الاخبات» یعنی خشوع، کفعمی گوید: «المخبتین» یعنی تواضعکنندگان برای خداوند متعال. و گفته شده :آنها خشوعکنندگان هستند. و گفته شده: آنها کسانی هستند که به ذکر خدا آرام گرفتند. و گفته شده» آنها تضرعکنندگان و توبهکننده هستند و «الخبت»، زمین مطمئن. «أناب إلی الل»ه یعنی به خدا روی کرد. پایان. «لایهن» از وهن به معنی ضعف است .
«دون کلّ شیء» یعنی نزد او و کفعمی گوید: «المتعالی فی دنوک» یعنی در نزدیکیات و این سخن او «المتدانی دون کل شیء» دون در اینجا به معنای فراتر است و آن ناتوانی از غایت است و «هذا دون ذالک» یعنی نزدیکتر از آن و دون به معنی غیر نیز میباشد و این کلام خداوند: «أَمْ لَهُمْ آلِهَةٌ تَمْنَعُهُم مِّن دُونِنَا»، - انبیاء / 43.[1] -
{آیا برای آنان خدایانی غیر از ماست که از ایشان حمایت کنند؟} یعنی از عذاب ما «فی سیرانها» یعنی در سیرش و در بعضی نسخهها «سیراتها» جمع سیرة آمده است و «الدّجی» یعنی تاریکی و «الغموض» یعنی خفا و «الخطف» یعنی ربودن، و «البرق الخاطف»، چیزی است که نور دیدگان را میرباید، خداوند متعال فرمود: «یَکَادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ»، - بقره / 20.[2] - {نزدیک است که برق چشمانشان را برباید.}
«بإرزامه» با کسره همزه است و در بعضی نسخهها با فتحه آن است. جوهری گوید: «الرزمة» با حرکت حروف، صدای شتر است که از حلق بیرون میآورد و در آن دهانش را باز نمیکند و آن برای بچهاش است زمانی که به او محبت می کند، و «الارزام» به معنی صدای رعد نیز میباشد و «رزمة السباع» یعنی صدای درندگان، و «الرزیم» یعنی نعره شیر و گوید: «الطود» یعنی کوه بزرگ و «العوذة» با ضمه یعنی حرز و «المارد» یعنی سرکش.
«لِّیُطَهِّرَکُم»، - انفال / 11.[3] - {شما را با آن پاک گرداند.} یعنی از حدث و جنابت «وَیُذْهِبَ عَنکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَانِ»، {و وسوسه شیطان را از شما بزداید.} یعنی جنابت، زیرا آن از خیالات شیطان یا وسوسه او یا ترسانیدن آنان توسط او از عطش است «وَلِیَرْبِطَ عَلَی قُلُوبِکُمْ»، {و دلهایتان را محکم سازد.} با اطمینان بر لطف خدا به آنان، «وَیُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ»، {و گامهایتان را بدان استوار دارد.} یعنی با باران تا در شن فرو نرود؛ یا با محکم کردن قلب تا در معرکه ثابت بماند و آیه در واقعه بدر نازل شد، چنانکه بیان شد .
«ارْکُضْ بِرِجْلِکَ»، - ص / 42.[1] - {[به او گفتیم] با پای خود [به زمین] بکوب.} یعنی با پایت بر زمین بکوب و مخاطب آن ایوب علیه السّلام است، چنانکه بیان شد؛ پس او گوید: پس چشمهای جوشید، پس به او گفته شد: «هَذَا مُغْتَسَلٌ»، {اینک این چشمه ساری است.} یعنی به وسیله آن میشویی و از آن مینوشی.
« مَاء طَهُورًا»، {و آبی پاک فرود آوردیم.} یعنی پاک «لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَةً مَّیْتًا»، {تا به وسیله آن سرزمینی پژمرده را زنده گردانیم.} با گیاه و یادآوری «میتاً» به این دلیل است که بلده به معنی شهر است «وَأَنَاسِیَّ کَثِیرًا»، گفته شده: یعنی اهالی دشتهایی که با باران زندگی میکنند و به این جهت انعام و اناسی آمده است و تخصیص آنها به این دلیل است که اهالی شهرها و روستاها در مجاورت رودها و چشمهها ساکن میشود و با آنان و آنچه که از چهارپایان اطراف آنهاست، از بارش باران بینیاز هستند. «أناسی» جمع إنسی یا انسان است، بر این اساس که اصل آن أناسین است.
«و بجمع الله» یعنی جمع کردن او کمالات را، یا حزب خدا و سربازان او «مرزغ قبور العالمین» با مقدم کردن مهمله بر معجمه و غین معجمه در آخر و در النهایه گفته شده: اما جمعّت، پس گفت «منعنا هذا الرزغ» که همان آب و باتلاق است و «قد أرزغت السما فهی مرزغة» و از آن حدیث است: «ان لم ترزغ الأمطار غیثاً» و جوهری گوید: «الرزغه» با حرکت حروف، یعنی باتلاق و «أرزغ المطر الأرض» زمانی است که باران زمین را خیس کند و زیاد باشد و سیل نشود، گفته میشود: «احتفر القوم حتی أرزغوا» یعنی حفر کردند تا اینکه به گِل خیس رسیدند، پایان.
**[ترجمه]
لعل المقصود أمطار سحائب الرحمة و المغفرة کما هو الجاری علی ألسن الخاصة و العامة و قال الکفعمی ره کأنه إشارة إلی المطر الذی ذکره
ص: 277
الصادق علیه السلام عند قیام القائم علیه السلام قال إذا آن قیامه علیه السلام مطر الناس جمادی الآخرة و عشرة أیام من رجب مطرا لم یر الخلائق مثله فینبت الله تعالی لحوم المؤمنین و أبدانهم فکأنی أنظر إلیهم من قبل جهینة ینفضون شعورهم من التراب و یجوز أن یراد بالمطر هنا الأربع و عشرین مطرة المرویة فی کتب الأخبار التی تکون قبل قیام الساعة فینبت الله تعالی علیها أجساد العالمین لیقفوا فی موقف العرض و الجزاء یوم الدین انتهی.
و حجابک المنیع (1)
أی الذی سترت به عیوبهم و خطایاهم أو حجبتهم من شر أعادیهم مع طغیانهم.
**[ترجمه]شاید مقصود باران ابرهای رحمت و مغفرت باشد، چنانکه این بر زبان خاص و عام جاری است و کفعمی گوید: گویی آن اشارهای است به بارانی که امام صادق علیه السّلام به هنگام قیام قائم علیه السّلام ذکر کرده است. فرمود: زمانی که قیام او علیه السّلام فرا برسد، در جمادی الآخر و ده روز از رجب بارانی بر مردم میبارد که خلائق نظیر آن را ندیدهاند و خداوند گوشت و تن مؤمنان را میرویاند پس من گویی از طرف جهینه به آن مینگرم که موهایشان را از خاک پاک میکنند. و احتمال دارد که مقصود از باران در اینجا، بیست و چهار باران مروی در کتب اخبار باشد که قبل از قیام قیامت است، پس خداوند متعال بر آن اجساد جهانیان را میرویاند تا در یوم الدین در موقف عرض و جزا بایستند، پایان.
«و حجابک المنیع» یعنی حجابت که به وسیله آن عیوب و خطاهای آنان را میپوشانی یا اینکه آنها را با وجود طغیانشان از شرّ دشمنانشان حفظ میکنی.
**[ترجمه]
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ، قَالَ حَدَّثَ الشَّرِیفُ زَیْدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی السَّلَامِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقُرَشِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الْعَلَوِیَّ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ الْعَلَوِیَّ وَ هُوَ الَّذِی تُسَمِّیهِ الْإِمَامِیَّةُ الْمُؤَدِّیَ یَعْنِی صَاحِبَ الْعَسْکَرِ الْآخِرِ علیه السلام یَقُولُ: قَرَأْتُ مِنْ کُتُبِ
آبَائِی علیهم السلام مَنْ صَلَّی یَوْمَ السَّبْتِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ کَتَبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی دَرَجَةِ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً.
صَلَاةُ یَوْمِ الْأَحَدِ بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام قَالَ: وَ مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَحَدِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ سُورَةَ الْمُلْکِ بَوَّأَهُ اللَّهُ فِی الْجَنَّةِ حَیْثُ یَشَاءُ.
صَلَاةُ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ وَ بِالْإِسْنَادِ الْمَذْکُورِ قَالَ: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ عَشْرَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ عَشْراً جَعَلَ اللَّهُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ نُوراً یُضِی ءُ مِنْهُ
ص: 278
الْمَوْقِفُ حَتَّی یَغْبِطَهُ بِهِ جَمِیعُ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ.
صَلَاةُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ وَ بِإِسْنَادِهِ أَیْضاً قَالَ: وَ مَنْ صَلَّی یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ سِتَّ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آمَنَ الرَّسُولُ (1) إِلَی آخِرِهَا وَ إِذا زُلْزِلَتِ مَرَّةً وَاحِدَةً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ حَتَّی یَخْرُجَ مِنْهَا کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ.
صَلَاةُ یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَ بِإِسْنَادِهِ أَیْضاً قَالَ: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ وَ الْإِخْلَاصَ وَ سُورَةَ الْقَدْرِ مَرَّةً وَاحِدَةً تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ وَ زَوَّجَهُ بِزَوْجَةٍ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ.
صَلَاةُ یَوْمِ الْخَمِیسِ بِإِسْنَادِهِ الْمَذْکُورِ أَیْضاً قَالَ: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْخَمِیسِ عَشْرَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ عَشْراً قَالَتْ لَهُ الْمَلَائِکَةُ سَلْ تُعْطَ.
صَلَاةُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ بِالْإِسْنَادِ الْمَذْکُورِ عَنْ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ وَ حم السَّجْدَةَ أَدْخَلَهُ اللَّهُ تَعَالَی جَنَّتَهُ وَ شَفَّعَهُ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ وَ وَقَاهُ ضَغْطَةَ الْقَبْرِ وَ أَهْوَالَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ قَالَ فَقُلْتُ لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام فِی أَیِّ وَقْتٍ أُصَلِّی هَذِهِ الصَّلَاةَ فَقَالَ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الشَّمْسِ إِلَی زَوَالِهَا(2).
ص: 279
ذکر الروایة الثانیة بالصلوات للأسبوع باللیل و النهار التی روینا أنا وجدناها مرویة عن قدوة الأطهار صلوات الله علیه و علیهم صلاة دائمة الاستمرار.
صَلَاةُ لَیْلَةِ السَّبْتِ: وَ هِیَ رَکْعَتَانِ تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ مِنْهُمَا الْحَمْدَ وَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً مَرَّةً.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ السَّبْتِ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ السَّبْتِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی مِنْهُمَا فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ فِی الثَّانِیَةِ الْفَاتِحَةَ مَرَّةً وَ إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مَرَّةً وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ مِائَةَ مَرَّةٍ لَمْ یَقُمْ مِنْ مَکَانِهِ حَتَّی یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ السَّبْتِ رُوِیَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ السَّبْتِ ثَمَانِیَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ الْکَوْثَرَ مَرَّةً مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبْعَ مَرَّاتٍ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ سَبْعِینَ مَرَّةً کَانَ کَمَنْ حَجَّ وَ کَأَنَّمَا اشْتَرَی أَلْفَ رَجُلٍ مِنَ الْمُشْرِکِینَ فَأَعْتَقَهُمْ وَ غُفِرَ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ إِنْ کَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ وَ رَمْلِ عَالِجٍ وَ عَدَدَ قَطْرِ الْمَطَرِ وَ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ جَازَ عَلَی الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ اللَّامِعِ وَ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ السَّبْتِ رُوِیَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ السَّبْتِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبْعَ مَرَّاتٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ ثَوَابَ کُلِّ رَکْعَةٍ سَبْعَمِائَةِ حَسَنَةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَدَائِنَ فِی الْجَنَّةِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ السَّبْتِ رُوِیَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ السَّبْتِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ
ص: 280
الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ سَبَّحَ خَمْساً وَ عِشْرِینَ خَتْمَةً الْخَتْمَةُ أَرْبَعُ کَلِمَاتٍ کَلِمَةُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ کَلِمَةُ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ کَلِمَةُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ کَلِمَةُ اللَّهُ أَکْبَرُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ خَرَجَ مِنْهَا کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ السَّبْتِ وَ هِیَ رَکْعَتَانِ تَقْرَأُ فِی کُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا الْحَمْدَ وَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً مَرَّةً-(1).
دُعَاءُ لَیْلَةِ السَّبْتِ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ وَ أَنْتَ اللَّهُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ الْأَوَّلُ الْقَدِیمُ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ وَ لَا مَعْبُودَ سِوَاکَ خَلَقْتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ بِقُدْرَتِکَ وَ مَشِیَّتِکَ فَأَنْتَ اللَّهُ الْحَیُّ قَبْلَ کُلِّ حَیٍّ ذُو الْمُلْکِ الْعَظِیمِ وَ السُّلْطَانِ الْقَدِیمِ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ اجْزِهِ بِکُلِّ خَیْرٍ أَبْلَاهُ وَ شَرٍّ جَلَّاهُ وَ یُسْرٍ آتَاهُ وَ ضَعِیفٍ قَوَّاهُ وَ یَتِیمٍ آوَاهُ وَ مِسْکِینٍ رَحِمَهُ وَ جَاهِلٍ عَلَّمَهُ وَ دِینٍ نَصَرَهُ وَ حَقٍّ أَظْهَرَهُ الْجَزَاءَ الْأَوْفَی فِی الرَّفِیعِ الْأَعْلَی إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ رَسُولِکَ وَ اجْعَلْهُ لَنَا فَرَطاً وَ اجْعَلْ حَوْضَهُ لَنَا مَوْرِداً وَ لِقَاءَهُ لَنَا مَوْعِداً
یَسْتَبْشِرُ بِهِ أَوَّلُنَا وَ آخِرُنَا حَیْثُ أَنْتَ رَاضٍ عَنَّا فِی دَارِ السَّلَامِ مِنْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ وَ نَبِیِّکَ الْکَرِیمِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ أَنْ تَفْتَحَ لِیَ اللَّیْلَةَ یَا رَبِّ خَیْرَ مَا فَتَحْتَهُ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ ثُمَّ لَا تَسُدَّهُ عَنِّی أَبَداً حَتَّی أَلْقَاکَ وَ أَنْتَ عَنِّی رَاضٍ شَفِّعِ اللَّیْلَةَ یَا رَبِّ رَغْبَتِی وَ أَکْرِمْ طَلِبَتِی وَ نَفِّسْ کُرْبَتِی وَ ارْحَمْ عَبْرَتِی وَ صِلْ وَحْدَتِی وَ آنِسْ وَحْشَتِی وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ آمِنْ رَوْعَتِی وَ اجْبُرْ فَاقَتِی وَ لَقِّنِّی حُجَّتِی وَ أَقِلْنِی عَثْرَتِی وَ اسْتَجِبِ اللَّیْلَةَ دُعَائِی
ص: 281
وَ أَعْطِنِی مَسْأَلَتِی وَ کُنْ بِی رَحِیماً وَ لَا تَخْذُلْنِی وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ لَا تَحْرِمْنِی وَ أَنَا أَسْأَلُکَ وَ لَا تُعَذِّبْنِی وَ أَنَا أَسْتَغْفِرُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ-(1).
الصَّلَاةُ فِی یَوْمِ السَّبْتِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ السَّبْتِ عِنْدَ الضُّحَی عَشْرَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَکَأَنَّمَا أَعْتَقَ أَلْفَ أَلْفِ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ أَلْفِ صِدِّیقٍ.
دُعَاءُ یَوْمِ السَّبْتِ-: یَقْرَأُ الْإِخْلَاصَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ بَعْدَهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الم ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ کهیعص ذِکْرُ رَحْمَتِ رَبِّکَ عَبْدَهُ زَکَرِیَّا فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَحْمَدُکَ بِجَمِیعِ مَحَامِدِکَ کُلِّهَا وَ أَشْکُرُکَ شُکْرَ مُقِرٍّ بِأَیَادِیکَ وَ أَسْأَلُکَ سُؤَالَ مُتَذَلِّلٍ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ أَضْرَعُ إِلَیْکَ ضَرَاعَةَ خَائِفٍ مِنْ عُقُوبَتِکَ حَذِرٍ مِنْ سَطْوَتِکَ اللَّهُمَّ فَبِقُدْرَتِکَ الَّتِی سَطَحْتَ بِهَا الْأَرْضَ وَ رَفَعْتَ بِهَا السَّمَاءَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صَلَاةَ مَنِ اخْتَصَصْتَهُ بِالنُّبُوَّةِ وَ ائْتَمَنْتَهُ عَلَی الرِّسَالَةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ الَّذِی هَدَانَا مِنَ الضَّلَالَةِ إِلَی سَبِیلِ طَاعَتِکَ وَ عَلَّمَنَا سَنَنَ الْعِبَادَةِ لَکَ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ الطَّاهِرِینَ الْأَئِمَّةِ الْأَکْرَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَصْبَحْتُ مُتَقَلِّباً فِی قَبْضَتِکَ لَا أَمْلِکُ مِنْ نَفْسِی ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً إِلَّا بِمَشِیَّتِکَ فَأَسْأَلُکَ یَا مَالِکَ کُلِّ نَفْسٍ وَ یَا قَادِراً عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ أَنْ تَحْفَظَنِی فِیهِ مِنْ أَسْبَابِ الزَّلَلِ وَ تُوَفِّقَنِی لِصَالِحِ الْعَمَلِ اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ أَعْبُدُکَ وَ أُقَدِّسُکَ وَ أُصَلِّی لَکَ وَ أَسْجُدُ لَکَ وَ أُمَرِّغُ صَفْحَتَیْ فِی التُّرَابِ تَذَلُّلًا لَکَ کَیْ تَرْحَمَ مَخَافَتِی مِنْکَ وَ تَغْفِرَ السَّالِفَ مِنْ ذَنْبِی وَ عِصْیَانِی لَکَ رَبِّ وَا شِقْوَتِی إِنْ کُنْتَ لِلنَّارِ خَلَقْتَنِی رَبِّ وَا ذُلِّی إِنْ کُنْتَ
ص: 282
لِلِانْتِقَامِ أَمْهَلْتَنِی اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا یَوْمٌ قَدْ أَقْبَلَ وَ لَا أَعْلَمُ مَا تَقْضِی فِیهِ عَلَیَّ فَأَسْأَلُکَ یَا رَبَّ الْعَرْشِ أَنْ تَجْعَلَنِی فِیهِ مِمَّنْ اسْتَعْصَمَکَ فَعَصَمْتَهُ وَ سَأَلَکَ فَأَعْطَیْتَهُ وَ اسْتَهْدَاکَ فَهَدَیْتَهُ وَ اسْتَوْفَقَکَ فَوَفَّقْتَهُ وَ ضَرَعَ لَکَ فَمَا خَیَّبْتَهُ رَبِّ أَنْتَ الْمَعْبُودُ وَ أَنْتَ الْمَسْئُولُ وَ أَنْتَ الْمُطَاعُ وَ أَنْتَ الْمَرْجُوُّ وَ أَنْتَ الْمَخُوفُ إِلَهِی دَعَوْتُکَ وَ أَنَا مُقِرٌّ بِخَطَائِی مُعْتَرِفٌ بِزَلَلِی فَأَجِبْ یَا سَیِّدِی دُعَائِی وَ لَا تُؤَاخِذْنِی بِذَنْبِی إِنَّکَ أَنْتَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ مَا یُدْعَی بِهِ بَعْدَ ذَلِکَ فِی شُکْرِ النِّعْمَةِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ ما یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها وَ ما یُمْسِکْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ وَ بِکَ آمَنْتُ وَ صَدَّقْتُ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ لَا مُمْسِکَ لِمَا تَفْتَحُهُ مِنْ رَحْمَتِکَ فَأَسْأَلُکَ یَا سَیِّدِی أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تُمْسِکَ لِی وَ مَعِی وَ عَلَیَّ مَا ابْتَدَأْتَنِی بِهِ مِنْ نِعْمَتِکَ بِالْقُدْرَةِ الَّتِی تُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا فَإِنَّکَ وَلِیُّ تَوْفِیقِی وَ بِیَدِکَ أَمْرِی وَ نَاصِیَتِی یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ-(1).
عُوذَةُ یَوْمِ السَّبْتِ أُعِیذُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ جَمِیعِ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی بِالْحَمْدِ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ إِلَی آخِرِهَا وَ بِ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ إِلَی آخِرِهَا وَ بِ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ إِلَی آخِرِهَا وَ بِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ إِلَی آخِرِهَا وَ کَذَلِکَ اللَّهُ رَبُّنَا وَ سَیِّدُنَا لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ نُورُ النُّورِ وَ مُدَبِّرُ النُّورِ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فِیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ یَکادُ زَیْتُها یُضِی ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ- الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَ یَوْمَ یَقُولُ کُنْ فَیَکُونُ قَوْلُهُ الْحَقُّ وَ لَهُ الْمُلْکُ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ- إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ
ص: 283
الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ وَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ جَمِیعَ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِاللَّهِ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ أَحْصی کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ مُعْلِنٍ بِهِ أَوْ مُسِرٍّ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنَّةِ وَ الْبَشَرِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَطِیرُ بِاللَّیْلِ وَ یَسْکُنُ بِالنَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ طَوَارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَسْکُنُ الْحَمَّامَاتِ وَ الْخَرَابَاتِ وَ الْأَوْدِیَةَ وَ الصَّحَارِیَ وَ الْغِیَاضَ وَ الْأَشْجَارَ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَکُونُ فِی الْأَنْهَارِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَکُونُ فِی الْآجَامِ وَ الْبِحَارِ وَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ جَمِیعَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِاللَّهِ مَالِکِ الْمُلْکِ یُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ یَشَاءُ وَ یَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ یَشَاءُ وَ یُعِزُّ مَنْ یَشَاءُ وَ یُذِلُّ مَنْ یَشَاءُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَ یُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ یَرْزُقُ مَنْ یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ لَهُ مَقالِیدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ: أُعِیذُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ إِخْوَانِی بِاللَّهِ الَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ وَ السَّماواتِ الْعُلی الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ جَمِیعَ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِاللَّهِ الْمُنْزِلِ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ الْعَظِیمِ مِنْ شَرِّ کُلِّ بَاغٍ وَ طَاغٍ وَ نَافِثٍ وَ نَاکِسٍ
ص: 284
وَ شَیْطَانٍ وَ سُلْطَانٍ وَ سَاحِرٍ وَ کَاهِنٍ وَ ظَاهِرٍ وَ بَاطِنٍ وَ نَاطِقٍ وَ طَارِقٍ وَ مُتَحَرِّکٍ وَ سَاکِنٍ وَ مُتَخَیِّلٍ وَ مُتَکَوِّنٍ وَ مُخِیفٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ حِرْزِی وَ نَاصِرِی وَ مُونِسِی وَ هُوَ یَدْفَعُ عَنِّی لَا شَرِیکَ لَهُ وَ لَا مُعِزَّ لِمَنْ أَذَلَّ وَ لَا مُذِلَّ لِمَنْ أَعَزَّ وَ هُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ-(1).
الصَّلَاةُ فِی لَیْلَةِ الْأَحَدِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْأَحَدِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً حَفِظَهُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ غَفَرَ لَهُ ذُنُوبَهُ فَإِنْ تُوُفِّیَ وَ هُوَ مُخْلِصٌ لِلَّهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ الشَّفَاعَةَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَرْبَعَ مَدَائِنَ فِی الْجَنَّةِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْأَحَدِ وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی هَذِهِ الصَّلَاةَ أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ثَلَاثِینَ مَلَکاً یَحْفَظُونَهُ مِنَ الْمَعَاصِی فِی الدُّنْیَا وَ عَشَرَةً یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَعْدَائِهِ فَإِنْ مَاتَ فَضَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی ثَوَابِ ثَلَاثِینَ شَهِیداً فَإِذَا خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَضَرَهُ مِائَةُ مَلَکٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ مِنْ حَوْلِهِ بِالتَّسْبِیحِ وَ التَّهْلِیلِ حَتَّی یَدْخُلَ الْجَنَّةَ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْأَحَدِ رُوِیَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ قَالَ مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْأَحَدِ سِتَّ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبْعَ مَرَّاتٍ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی ثَوَابَ الشَّاکِرِینَ وَ ثَوَابَ الصَّابِرِینَ وَ أَعْمَالَ الْمُتَّقِینَ وَ کَتَبَ لَهُ عِبَادَةَ أَرْبَعِینَ سَنَةً وَ لَا یَقُومُ مِنْ مَقَامِهِ إِلَّا مَغْفُوراً لَهُ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَرَی مَکَانَهُ مِنَ الْجَنَّةِ وَ یَرَانِی فِی مَنَامِهِ وَ مَنْ یَرَانِی فِی مَنَامِهِ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْأَحَدِ وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْأَحَدِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ 9 مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خَمْسِینَ مَرَّةً حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَی النَّارِ وَ أَعْطَاهُ قَصْراً فِی الْجَنَّةِ
ص: 285
کَأَوْسَعِ مَدِینَةٍ فِی الدُّنْیَا.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْأَحَدِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْأَحَدِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ شَهِدَ اللَّهُ مَرَّةً مَرَّةً(1).
دُعَاءُ لَیْلَةِ الْأَحَدِ اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الْمُلْکُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ سُبْحَانَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ أَنْتَ اللَّهُ الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ سُبْحَانَکَ مَا أَعْظَمَ شَأْنَکَ وَ أَعَزَّ سُلْطَانَکَ وَ أَشَدَّ جَبَرُوتَکَ وَ أَنْفَذَ قُدْرَتَکَ سَبَّحَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ لَکَ وَ أَشْفَقَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ مِنْکَ وَ ضَرَعَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ إِلَیْکَ خَلَقْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ إِلَیْکَ مَعَادُهُ وَ بَدَأْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ إِلَیْکَ مُنْتَهَاهُ وَ أَنْشَأْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ إِلَیْکَ
مَصِیرُهُ وَ وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ سُبْحَانَ اللَّهِ ذِی الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ رَبِّ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ الَّذِینَ یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لا یَفْتُرُونَ سُبْحَانَ اللَّهِ بِالْعَشِیِّ وَ الْإِبْکارِ سُبْحَانَ اللَّهِ آناءَ اللَّیْلِ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ الَّذِی انْتَجَبْتَهُ لِرِسَالَتِکَ وَ أَکْرَمْتَهُ بِآیَاتِکَ اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا الْکَوْنَ مَعَهُ فِی قَرَارِ رَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ کَمَا أَرْسَلْتَهُ فَبَلَّغَ وَ حَمَّلْتَهُ فَأَدَّی فَضَاعِفِ اللَّهُمَّ ثَوَابَهُ وَ أَکْرِمْهُ بِقُرْبِهِ مِنْکَ کَرَامَةً یَفْضُلُ بِهَا عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ یَغْبِطُهُ بِهَا الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ مِنْ عِبَادِکَ وَ اجْعَلْ مَثْوَانَا مَعَهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ ذُرِّیَّتِهِ الْأَکْرَمِینَ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ بِالْیَقِینِ سَرَائِرَنَا وَ تَلَقَّ بِالْقَبُولِ أَعْمَالَنَا اللَّهُمَّ اجْعَلْ قُلُوبَنَا مُطْمَئِنَّةً إِلَی عَفْوِکَ آنِسَةً بِذِکْرِکَ وَ اجْعَلْ نِیَّاتِنَا مُخْتَصَّةً لِرَحْمَتِکَ وَ أَعْمَالَنَا خَالِصَةً لَکَ دُونَ غَیْرِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الرِّبْحَ مِنَ التِّجَارَةِ الَّتِی لَا تَبُورُ وَ الْغَنِیمَةَ مِنَ الْأَعْمَالِ الصَّالِحَةِ لِلدُّنْیَا وَ الدِّینِ اللَّهُمَّ سَهِّلْ عَلَیَّ سَکْرَةَ الْمَوْتِ وَ شِدَّةَ أَهْوَالِ
ص: 286
یَوْمِ الْبَعْثِ وَ أَسْأَلُکَ النَّجَاةَ مِنْ عَذَابِکَ وَ الْفَوْزَ بِرَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی الشُّکْرَ عِنْدَ کُلِّ نِعْمَةٍ وَ الصَّبْرَ وَ التَّسْلِیمَ عِنْدَ کُلِّ بَلَاءٍ وَ مِحْنَةٍ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِمَّنْ یُوفِی بِعَهْدِکَ وَ یُؤْمِنُ بِوَعْدِکَ وَ یَعْمَلُ بِطَاعَتِکَ وَ یَسْعَی فِی مَرْضَاتِکَ وَ یَرْغَبُ فِیمَا عِنْدَکَ وَ یَرْجُو ثَوَابَکَ وَ یَخَافُ حِسَابَکَ اللَّهُمَّ أَلْبِسْنِی عَافِیَتَکَ وَ اشْمَلْنِی بِکَرَامَتِکَ وَ أَتِمَّ عَلَیَّ نِعْمَتَکَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ رَسُولِکَ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ-(1).
الصَّلَاةُ فِی یَوْمِ الْأَحَدِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَحَدِ عِنْدَ الضُّحَی رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ أُعْفِیَ مِنَ النَّارِ وَ أُعْطِیَ بَرَاءَةً مِنَ النِّفَاقِ وَ أَمَاناً مِنَ الْعَذَابِ وَ کَأَنَّمَا تَصَدَّقَ عَلَی کُلِّ مِسْکِینٍ وَ کَأَنَّمَا حَجَّ عَشْرَ حِجَّاتٍ وَ أُعْطِیَ بِکُلِّ نَجْمٍ فِی السَّمَاءِ دَرَجَةً فِی الْجَنَّةِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْأَحَدِ وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَحَدِ عِنْدَ الضُّحَی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ أَعْطَاهُ اللَّهُ فِی الْجَنَّةِ أَرْبَعَ بُیُوتٍ کُلُّ بَیْتٍ أَرْبَعُ طَبَقَاتٍ کُلُّ طَبَقَةٍ بِهَا سَرِیرٌ عَلَی کُلِّ سَرِیرٍ حُورِیَّةٌ بَیْنَ یَدَیْ کُلِّ حُورِیَّةٍ وَصَائِفُ وَ وِلْدَانٌ وَ أَنْهَارٌ وَ أَشْجَارٌ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْأَحَدِ وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَحَدِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ مِنْهُنَّ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آخِرَ سُورَةِ الْبَقَرَةِ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ فَإِذَا فَرَغْتَ مِنَ الصَّلَاةِ فَاقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ الْعَنِ النَّصَارَی مِائَةَ مَرَّةٍ وَ سَلِ اللَّهَ حَوَائِجَکَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ یَهُودِیٍّ وَ یَهُودِیَّةٍ عِبَادَةَ سَنَةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ أَلْفِ نَبِیٍّ وَ یَکْتُبُ
ص: 287
لَهُ بِکُلِّ نَصْرَانِیٍّ وَ نَصْرَانِیَّةٍ أَلْفَ غَزْوَةٍ وَ فَتَحَ اللَّهُ لَهُ ثَمَانِیَةَ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ-(1).
دُعَاءُ یَوْمِ الْأَحَدِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ مُذْنِبٍ أَوْبَقَتْهُ ذُنُوبُهُ وَ مَعَاصِیهِ فِی ضِیقِ الْمَسَالِکِ وَ لَیْسَ لَهُ مُجِیرٌ سِوَاکَ وَ لَا أَمَلٌ غَیْرُکَ وَ لَا مُغِیثٌ أَرْأَفُ مِنْکَ وَ لَا مُعْتَمَدٌ یَعْتَمِدُ عَلَیْهِ غَیْرُ عَفْوِکَ أَنْتَ مَوْلَایَ الَّذِی جُدْتَ بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقَاقِهَا وَ أَهَّلْتَهَا بِتَطَوُّلِکَ غَیْرَ مُؤَهَّلِهَا لَمْ یُعَازَّکَ مَنْعٌ وَ لَا أَکْدَاکَ إِعْطَاءٌ وَ لَا أَنْفَدَ سَعَتَکَ سُؤَالُ مُلِحٍّ بَلْ أَدْرَرْتَ أَرْزَاقَ عِبَادِکَ مَنّاً مِنْکَ وَ تَطَوُّلًا عَلَیْهِمْ وَ تَفَضُّلًا اللَّهُمَّ کَلَّتِ الْعِبَارَةُ عَنْ بُلُوغِ صِفَتِکَ وَ هَدَأَ اللِّسَانُ عَنْ نَشْرِ مَحَامِدِکَ وَ تَفَضُّلِکَ وَ قَدْ تَعَمَّدْتُکَ بِقَصْدِی إِلَیْکَ وَ إِنْ أَحَاطَتْ بِیَ الذُّنُوبُ فَأَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَهَبَنِی لِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ تُوجِبَ لِیَ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ فَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ وَ أَکْرَمُ الْأَکْرَمِینَ وَ أَجْوَدُ الْأَجْوَدِینَ وَ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ أَنْتَ إِلَهِی أَعَزُّ وَ أَکْرَمُ وَ أَجَلُّ وَ أَرْأَفُ مِنْ أَنْ تَرُدَّ مَنْ أَمَّلَکَ وَ رَجَاکَ وَ طَمِعَ فِیمَا قِبَلَکَ فَلَکَ الْحَمْدُ إِلَهِی إِنِّی جُرْتُ عَلَی نَفْسِی فِی النَّظَرِ لَهَا وَ سَالَمْتُ الْأَیَّامَ بِاقْتِرَافِ الْآثَامِ وَ أَنْتَ وَلِیُّ الْإِنْعَامِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ مَا بَقِیَ لَهَا یَا رَبِّ إِلَّا تَطَوُّلُکَ صَلِّ یَا رَبِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَجْمِلْ لَهَا مِنْکَ النَّظَرَ وَ اجْعَلْ مَرَدَّهَا مِنْکَ بِالنَّجَاحِ یَا فَالِقَ الْإِصْبَاحِ فَإِنَّکَ الْمُعْطِی النَّفَّاحُ ذُو الْآلَاءِ وَ النِّعَمِ وَ امْنَحْهَا سُؤْلَهَا وَ إِنْ لَمْ تَسْتَحِقَّ یَا غَفَّارُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی تُمْضِی بِهِ الْأُمُورَ وَ الْمَقَادِیرَ وَ بِعِزَّتِکَ الَّتِی تُنْجِزُ بِهَا التَّدْبِیرَ أَنْ تَحُولَ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَا یُبَعِّدُنِی مِنْکَ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ وَ لَا تَحُولَ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَا یُقَرِّبُ مِنْکَ وَ أَنْ تَجْعَلَنِی مِمَّنْ أَبَحْتَهُ عَفْوَکَ وَ رِضْوَانَکَ وَ أَسْکَنْتَهُ جَنَّتَکَ بِرَأْفَتِکَ وَ طَوْلِکَ وَ امْتِنَانِکَ اللَّهُمَّ أَنْتَ أَکْرَمْتَ أَوْلِیَاءَکَ بِکَرَامَتِکَ وَ أَوْجَبْتَ لَهُمْ حِیَاطَتَکَ وَ ظَلَّلْتَهُمْ بِرِعَایَتِکَ
ص: 288
مِنَ التَّتَابُعِ فِی الْمَهَالِکِ وَ أَنَا عَبْدُکَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْقِذْنِی بِرَحْمَتِکَ مِنْ ذَلِکَ وَ إِلَی طَاعَتِکَ وَ مَا یَقْرُبُ مِنْکَ فَمِلْ بِی وَ عَنْ طُغْیَانِی وَ عِصْیَانِی لَکَ فَرُدَّنِی فَقَدْ عَجَّتْ إِلَیْکَ الْأَصْوَاتُ أَتَرَجَّی مَحْوَ الْعُیُوبِ وَ غُفْرَانَ الذُّنُوبِ یَا عَلَّامَ الْغُیُوبِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً هَنِیئاً مَرِیئاً فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَهْدِیکَ فَاهْدِنِی وَ أَسْتَعْصِمُکَ فَاعْصِمْنِی وَ أَدِّ عَنِّی حُقُوقَکَ عَلَیَّ إِلَیْکَ إِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ فَاصْرِفْ عَنِّی شَرَّ کُلِّ ذِی شَرٍّ إِلَی خَیْرِ مَا لَا یَمْلِکُهُ أَحَدٌ سِوَاکَ وَ تَحَمَّلْ عَنِّی مُفْتَرَضَاتِ حُقُوقِ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ اغْفِرْ لَنَا وَ لَهُمْ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ یَا وَلِیَّ الْبَرَکَاتِ وَ عَالِمَ الْخَفِیَّاتِ عَلَیْکَ تَوَکَّلْنَا وَ أَنْتَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ بَعْدَهُ فِی شُکْرِ النِّعْمَةِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ وَ ما بِکُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فَإِلَیْهِ تَجْئَرُونَ فَبِکَ آمَنْتُ وَ صَدَّقْتُ وَ إِلَیْکَ سَیِّدِی جَأَرْتُ وَ أَنَا مُتَقَلِّبٌ فِیمَا لَا أُحْصِیهِ مِنْ نِعَمِکَ مُسْتَجِیرٌ بِکَ مِنْ أَنْ یَمَسَّنِی ضُرٌّ فَلَکَ الْحَمْدُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ-(1).
عُوذَةُ یَوْمِ الْأَحَدِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ أَعَزُّ مِنْ خَلْقِهِ جَمِیعاً وَ أَحْکَمُ وَ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِمَّا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ وَ أَعُوذُ بِالَّذِی یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ صَغِیرَةٍ أَوْ کَبِیرَةٍ رَبِّی آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ اللَّهُ أَکْبَرُ اسْتَوَی الرَّبُّ عَلَی الْعَرْشِ وَ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ بِحِکْمَتِهِ وَ زَهَرَتِ النُّجُومُ بِأَمْرِهِ وَ رَسَتِ الْجِبَالُ بِإِذْنِهِ وَ لَا یُجَاوِزُ اسْمَهُ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ الَّذِی ذَلَّتْ لَهُ الْجِبَالُ
ص: 289
وَ هِیَ طَائِعَةٌ وَ انْبَعَثَتْ لَهُ الْأَجْسَادُ وَ هِیَ بَالِیَةٌ بِهِ أَحْتَجِبُ مِنْ کُلِّ طَاغٍ وَ بَاغٍ وَ عَادٍ وَ ضَارٍّ وَ حَاسِدٍ وَ بِبَأْسِ اللَّهِ وَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ بِمَنْ جَعَلَ بَیْنَ الْبَحْرَیْنِ حاجِزاً وَ جَعَلَ فِی السَّماءِ بُرُوجاً وَ جَعَلَ فِیها سِراجاً وَ قَمَراً مُنِیراً وَ أَعُوذُ بِمَنْ زَیَّنَهَا لِلنَّاظِرِینَ وَ حَفِظَهَا مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ وَ أَعُوذُ بِمَنْ جَعَلَ فِی الْأَرْضِ رَوَاسِیَ وَ جِبِالًا أَوْتَاداً أَنْ یُوصَلَ إِلَیَّ بِسُوءٍ أَوْ بَلِیَّةٍ أَوْ إِلَی أَحَدٍ مِنْ إِخْوَانِی أَوْ إِلَی أَحَدٍ مِنْ أَهْلِ عِنَایَتِی حم حم حم عسق کَذلِکَ یُوحِی إِلَیْکَ وَ إِلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ حم حم حم تَنْزِیلٌ مِنَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ (1).
الصَّلَاةُ فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ وَ تُعْرَفُ بِصَلَاةِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام رَوَی أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً وَاحِدَةً وَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمَا بِتَسْلِیمَةٍ فَإِذَا فَرَغَ یَقُولُ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی جَبْرَئِیلَ- وَ یَلْعَنُ الظَّالِمِینَ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ یَقْرَأُ آیَةَ الْکُرْسِیِّ ثُمَّ ضَعْ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ مَکَانَ سُجُودِکَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ رَبِّی حَقّاً حَقّاً حَتَّی یَنْقَطِعَ النَّفَسُ ثُمَّ قُلْ لَا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً وَ لَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِیّاً اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ بِمَوْضِعِ الرَّحْمَةِ مِنْ کِتَابِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا وَ تَسْأَلُ حَاجَتَکَ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ وَ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ قَالَ مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ خَمْسَ عَشْرَةَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خَمْسَ عَشْرَةَ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ یَقْرَأُ آیَةَ الْکُرْسِیِّ خَمْسَ عَشْرَةَ جَعَلَ اللَّهُ اسْمَهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ إِنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ وَ غَفَرَ لَهُ ذُنُوبَ الْعَلَانِیَةِ وَ یَکْتُبُ لَهُ بِکُلِّ آیَةٍ قَرَأَهَا حِجَّةً وَ عُمْرَةً وَ کَأَنَّمَا أَعْتَقَ رَقَبَتَیْنِ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ وَ مَاتَ شَهِیداً.
ص: 290
صَلَاةٌ أُخْرَی عَنْهُ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ آیَةِ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً مَرَّةً فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً نَادَی مُنَادٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَیْنَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ فَلْیَقُمْ وَ لْیَأْخُذْ ثَوَابَهُ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی تَمَامَ الْخَبَرِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِذَا سَلَّمَ یَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ سَبْعَ مَرَّاتٍ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الثَّوَابِ مَا شَاءَ وَ کَتَبَ لَهُ ثَوَابَ خَاتِمِ الْقُرْآنِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ مَرَّةً مَرَّةً فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ عَشْرَ مَرَّاتٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ عَشْرَ حِجَجٍ وَ عَشْرَ عُمَرٍ لِلْمُخْلِصِ لِلَّهِ-(1).
الدُّعَاءُ فِی لَیْلَةِ الْإِثْنَیْنِ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا فَلَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ اللَّهُ الْقَائِمُ الدَّائِمُ الْبَاقِی بَعْدَ فَنَاءِ کُلِّ شَیْ ءٍ الْحَیُّ الَّذِی لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ مَلَکُوتُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ قَاصِمُ الْجَبَّارِینَ وَ مُبِیدُ الْمُتَکَبِّرِینَ وَ إِلَهُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ ابْتَدَعْتَ الْخَلْقَ بِقُدْرَتِکَ وَ دَبَّرْتَ أُمُورَهُمْ بِعِلْمِکَ وَ حِکْمَتِکَ لَمْ یَکُنْ لَکَ ظَهِیرٌ وَ لَا مُشِیرٌ وَ لَا مُعِینَ لَکَ عَلَی حُکْمِکَ وَ لَا شَرِیکَ تَبَارَکَتْ أَسْمَاؤُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ وَاحِداً أَحَداً لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ کَمَا سَبَقَتْ إِلَیْنَا بِهِ رَحْمَتُکَ وَ أَنْقَذَنَا بِهِ هُدَاکَ وَ آتَیْتَنَا بِهِ کِتَابَکَ وَ دَلَلْتَنَا بِهِ عَلَی طَاعَتِکَ اللَّهُمَّ فَامْنَحْهُ قُرْبَ الْمَجْلِسِ مِنْکَ یَوْمَ السَّاعَةِ وَ أَکْرِمْهُ بِقَبُولِ الشَّفَاعَةِ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْ لَنَا مِنْ شَفَاعَتِهِ نَصِیباً نَرِدُ بِهِ
ص: 291
مَعَ الْفَائِزِینَ حِیَاضَهُ وَ نَنْزِلُ بِهِ مَعَ الْآمِنِینَ خِیَامَهُ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِینَ وَ احْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی وَ احْفَظْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ وَفِّقْنِی لِاکْتِسَابِ الْحَسَنَاتِ اللَّهُمَّ یَسِّرْ لِیَ الْعَسِیرَ وَ مُنَّ عَلَیَّ بِحُسْنِ الْعَافِیَةِ فِی جَمِیعِ الْأُمُورِ وَ اعْزِمْ لِی عَلَی رُشْدِی وَ أَعِنِّی عَلَی نَفْسِی بِبِرٍّ وَ تَقْوَی وَ عَمَلٍ رَاجِحٍ وَ هُدًی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْجَنَّةَ وَ مَا قَرَّبَ مِنْهَا مِنْ قَوْلٍ أَوْ عَمَلٍ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ النَّارِ وَ مَا قَرَّبَ إِلَیْهَا مِنْ قَوْلٍ أَوْ عَمَلٍ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْخِیَانَةِ وَ تَضْیِیعِ الْأَمَانَةِ وَ أَکْلِ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَ نُصْرَةِ الْمُحَالِ الزَّائِلِ وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ أُشْرِکَ بِکَ مَا لَمْ تُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَاناً وَ أَنْ أَدَّعِیَ فِی دِینِکَ ضَلَالًا وَ بُهْتَاناً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ اللَّهُمَّ اهْدِنِی سُبُلَ السَّلَامَةِ وَ اکْسُنِی حُلَلَ الْإِنْعَامِ وَ اسْتُرْنِی بِسِتْرِ الصَّالِحِینَ وَ زَیِّنِّی بِزِینَةِ الْمُؤْمِنِینَ وَ ثَقِّلْ عَمَلِی فِی الْمِیزَانِ وَ لَقِّنِی مِنْکَ الرَّوْحَ وَ الرَّیْحَانَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ-(1).
الصَّلَاةُ فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ فِی الثَّالِثَةِ الْحَمْدَ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ وَ فِی الرَّابِعَةِ الْحَمْدَ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ وَ إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ عَشْرَ مَرَّاتٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ کُلَّهَا وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ قَصْراً فِی جَنَّاتِ الْفِرْدَوْسِ مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ فِی جَوْفِ ذَلِکَ الْقَصْرِ سَبْعُ بُیُوتٍ طُولُ کُلِّ بَیْتٍ ثَلَاثَةُ آلَافِ ذِرَاعٍ عَرْضُهُ مِثْلُ ذَلِکَ الْبَیْتُ الْأَوَّلُ مِنْ فِضَّةٍ وَ الثَّانِی مِنْ ذَهَبٍ وَ الثَّالِثُ مِنْ لُؤْلُؤٍ وَ الرَّابِعُ مِنْ زَبَرْجَدٍ وَ الْخَامِسُ مِنْ یَاقُوتٍ وَ السَّادِسُ مِنْ دُرٍّ وَ السَّابِعُ مِنْ نُورٍ یَتَلَأْلَأُ وَ أَبْوَابُ الْبُیُوتِ مِنَ الْعَنْبَرِ عَلَی کُلِّ بَابٍ سِتْرٌ مِنَ الزَّعْفَرَانِ فِی کُلِّ بَیْتٍ أَلْفُ سَرِیرٍ عَلَی کُلِّ سَرِیرٍ أَلْفُ فِرَاشٍ فَوْقَ کُلِّ فِرَاشٍ حَوْرَاءُ جَعَلَهَا اللَّهُ مِنْ طَیِّبِ
ص: 292
الطِّیبِ مِنْ لَدُنْ أَصَابِعِ رِجْلَیْهَا إِلَی رُکْبَتَیْهَا مِنَ الزَّعْفَرَانِ وَ مِنْ لَدُنْ رُکْبَتَیْهَا إِلَی ثَدْیَیْهَا مِنَ الْمِسْکِ وَ مِنْ لَدُنْ ثَدْیَیْهَا إِلَی رَقَبَتِهَا إِلَی مَفْرِقِ رَأْسِهَا مِنَ الْکَافُورِ الْأَبْیَضِ عَلَی کُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ سَبْعُونَ أَلْفَ حُلَّةٍ مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ کَأَحْسَنِ مَنْ رَآهُنَّ إِذَا أَقْبَلَتْ إِلَی زَوْجِهَا کَأَنَّهَا الشَّمْسُ بَدَتْ لِلنَّاظِرِینَ لِکُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ ثَلَاثُونَ ذُؤَابَةً مِنْ مِسْکٍ فِی رَوْضِ الْجَنَّةِ بَیْنَ مِسْکٍ وَ زَعْفَرَانٍ بَیْنَ یَدَیْ کُلِّ حُورِیَّةٍ أَلْفُ وَصِیفَةٍ ذَلِکَ الثَّوَابُ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْإِثْنَیْنِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ-: مَنْ صَلَّی فِی هَذَا الْیَوْمِ عِنْدَ الضُّحَی اثْنَتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ فَلْیَقْرَأْ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً فَأَوَّلُ مَا یُعْطَی مِنَ الثَّوَابِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلْفُ حُلَّةٍ وَ یُتَوَّجُ أَلْفَ تَاجٍ وَ یُقَالُ لَهُ مُرَّ مَعَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ فَیَدْخُلُ الْجَنَّةَ فَیَسْتَقْبِلُهُ مِائَةُ أَلْفِ مَلَکٍ بِیَدِ کُلِّ مَلَکٍ أَکْوَابٌ وَ شَرَابٌ فَیَسْقُونَهُ مِنْ ذَلِکَ الشَّرَابِ وَ یَأْکُلُ مِنْ تِلْکَ الْهَدِیَّةِ ثُمَّ یَمُرُّونَ بِهِ عَلَی أَلْفِ قَصْرٍ مِنْ نُورٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ أَلْفُ حَدِیقَةٍ فِی کُلِّ حَدِیقَةٍ قُبَّةٌ بَیْضَاءُ فِی کُلِّ قُبَّةٍ أَلْفُ سَرِیرٍ عَلَی کُلِّ سَرِیرٍ حُورِیَّةٌ بَیْنَ یَدَیْ کُلِّ حُورِیَّةٍ أَلْفُ خَادِمٍ-(1).
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمٍ الْإِثْنَیْنِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ بَعْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ مَرَّةً مَرَّةً أَعْطَاهُ اللَّهُ أَرْبَعَ بُیُوتٍ فِی الْجَنَّةِ کُلُّ بَیْتٍ انْتِصَابُهُ أَلْفُ ذِرَاعٍ کُلُّ بَیْتٍ أَرْبَعُ طَبَقَاتٍ کُلُّ طَبَقَةٍ بِهَا سَرِیرٌ مِنْ یَاقُوتٍ وَ حُورِیَّةٌ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ وَصَائِفُ وَ وِلْدَانٌ وَ أَشْجَارٌ وَ أَثْمَارٌ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْإِثْنَیْنِ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ وَهَبَ ثَوَابَهَا
ص: 293
لِوَالِدَیْهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ قَصْراً کَأَوْسَعِ مَدِینَةٍ فِی الدُّنْیَا.
صَلَاةٌ أُخْرَی فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً مَرَّةً جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اسْمَهُ مَعَ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ قَصْراً فِی الْجَنَّةِ کَأَوْسَعِ مَدِینَةٍ فِی الدُّنْیَا.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْإِثْنَیْنِ: وَ هِیَ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً مَرَّةً وَ إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ تُسَلِّمُ وَ تَخِرُّ سَاجِداً وَ تَقُولُ فِی سُجُودِکَ یَا حَسَنَ التَّقْدِیرِ یَا لَطِیفَ التَّدْبِیرِ یَا مَنْ لَا یَحْتَاجُ إِلَی تَفْسِیرٍ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ فَإِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوَی وَ أَهْلُ الرَّحْمَةِ وَ وَلِیُّ الرِّضْوَانِ وَ الْمَغْفِرَةِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْإِثْنَیْنِ رُوِیَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً وَ اسْتَغْفَرَ لِوَالِدَیْهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ الْحَسَنَاتِ وَ بَنَی لَهُ قَصْراً فِی الْجَنَّةِ مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ فِیهَا سَبْعُ بُیُوتٍ طُولُ کُلِّ بَیْتٍ سَبْعُمِائَةِ ذِرَاعٍ الْبَیْتُ الْأَوَّلُ مِنْ فِضَّةٍ وَ الثَّانِی مِنْ ذَهَبٍ وَ الثَّالِثُ مِنْ لُؤْلُؤٍ وَ الرَّابِعُ مِنْ زَبَرْجَدٍ وَ الْخَامِسُ مِنْ یَاقُوتٍ وَ السَّادِسُ مِنْ دُرٍّ وَ السَّابِعُ مِنْ نُورٍ یَتَلَأْلَأُ تُرَابُهَا مِنْ عَنْبَرٍ أَشْهَبَ وَ أَبْوَابُهَا فِی کُلِّ بَیْتٍ سَرِیرٌ عَلَیْهِ أَلْوَانُ الْفُرُشِ فَوْقَ ذَلِکَ جَارِیَةٌ مَنْ جَاءَهَا أَفْلَحَ وَ بَیْنَ رَأْسِهَا إِلَی رِجْلَیْهَا مِنَ الزَّعْفَرَانِ الرَّطْبِ وَ یَدَاهَا مِنَ الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ وَ مِنْ ثَدْیَیْهَا إِلَی عُنُقِهَا مِنْ عَنْبَرٍ أَشْهَبَ وَ مِنْ فَوْقِ ذَلِکَ مِنَ الْکَافُورِ الْأَبْیَضِ عَلَیْهَا الْحُلِیُّ وَ الْحُلَلُ (1).
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْإِثْنَیْنِ رَوَی أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ إِنَّا
ص: 294
أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً وَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمَا بِتَسْلِیمَةٍ فَإِذَا فَرَغَ یَقُولُ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی جَبْرَئِیلَ وَ یَلْعَنُ الظَّالِمِینَ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ ثُمَّ یَضَعُ خَدَّهُ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ مَکَانَ سُجُودِهِ وَ یَقُولُ اللَّهُ رَبِّی حَقّاً حَقّاً حَتَّی یَنْقَطِعَ النَّفَسُ ثُمَّ یَقُولُ لَا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً وَ لَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِیّاً اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ مَوْضِعِ الرَّحْمَةِ مِنْ کِتَابِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا- وَ یَسْأَلُ حَاجَتَهُ ثُمَّ یُقَلِّبُ خَدَّهُ الْأَیْسَرَ عَلَی الْأَرْضِ وَ یَقُولُ یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِیُّ یَا جَبْرَئِیلُ بِکُمْ أَتَوَسَّلُ إِلَی اللَّهِ- ثُمَّ یَسْجُدُ وَ یُکَرِّرُ هَذَا الْقَوْلَ وَ یَسْأَلُ حَاجَتَهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی حُورِیَّةً مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ وَصَائِفَ وَ ولدان [وِلْدَاناً] وَ أشجار [أَشْجَاراً] وَ أثمار [أَثْمَاراً].
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْإِثْنَیْنِ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ وَهَبَ ثَوَابَهَا لِوَالِدَیْهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ قَصْراً کَأَوْسَعِ مَدِینَةٍ فِی الدُّنْیَا.
صَلَاةٌ أُخْرَی فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً مَرَّةً جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اسْمَهُ مَعَ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ قَصْراً فِی الْجَنَّةِ کَأَوْسَعِ مَدِینَةٍ فِی الدُّنْیَا.
صَلَاةٌ أُخْرَی فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ وَ هِیَ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً مَرَّةً وَ إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ تُسَلِّمُ وَ تَخِرُّ سَاجِداً وَ تَقُولُ فِی سُجُودِکَ یَا حَسَنَ التَّقْدِیرِ یَا مَنْ لَا یَحْتَاجُ إِلَی تَفْسِیرٍ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ- أَعْطَاهُ اللَّهُ سَبْعِینَ أَلْفَ قَصْرٍ فِی الْجَنَّةِ فِی کُلِّ قَصْرٍ سَبْعُونَ
ص: 295
أَلْفَ دَارٍ فِی کُلِّ دَارٍ سَبْعُونَ أَلْفَ بَیْتٍ فِی کُلِّ بَیْتٍ سَبْعُونَ أَلْفَ جَارِیَةٍ(1).
الدُّعَاءُ فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا مَنْ یَصْرِفُ الْبَلَایَا وَ یَعْلَمُ الْخَطَایَا وَ یُجْزِلُ الْعَطَایَا سُؤَالَ نَادِمٍ عَلَی اقْتِرَافِهِ الْآثَامَ إِذْ لَمْ یَجِدْ مُجِیراً سِوَاکَ لِغُفْرَانِهَا وَ لَا مُؤَمَّلًا یَفْزَعُ إِلَیْهِ لِارْتِجَاءِ کَشْفِ فَاقَتِهِ غَیْرَکَ یَا جَلِیلُ أَنْتَ الَّذِی عَمَّ الْخَلَائِقَ مَنُّکَ وَ غَمَرَتْهُمْ سَعَةُ رَحْمَتِکَ وَ شَمِلَتْهُمْ سَوَابِغُ نِعْمَتِکَ یَا کَرِیمَ الْمَتَابِ وَ الْجَوَادَ الْوَهَّابَ وَ الْمُنْتَقِمَ مِمَّنْ عَصَاهُ بِأَلِیمِ الْعَذَابِ دَعَوْتُکَ یَا إِلَهِی مُقِرّاً بِالْإِسَاءَةِ عَلَی نَفْسِی إِذْ لَمْ أَجِدْ مَلْجَأً أَلْجَأُ إِلَیْهِ فِی اغْتِفَارِ مَا اکْتَسَبْتُ مِنَ الذُّنُوبِ سِوَاکَ یَا خَیْرَ مَنِ اسْتُدْعِیَ لِبَذْلِ الرَّغَائِبِ وَ أَنْجَحَ مَأْمُولٍ لِکَشْفِ الْکُرُبَاتِ اللَّوَازِبِ لَکَ عَنَتِ الْوُجُوهُ فَلَا تَرُدَّنِی مِنْکَ بِحِرْمَانٍ إِنَّکَ تَفْعَلُ مَا تَشَاءُ وَ تَحْکُمُ مَا تُرِیدُ إِلَهِی وَ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ أَیُّ رَبٍّ أَرْتَجِیهِ أَمْ أَیُّ إِلَهٍ أَقْصِدُهُ غَیْرَکَ إِذَا أَلَمَّ بِیَ النَّدَمُ وَ أَحَاطَتْ بِیَ الْمَعَاصِی بِکَآبَةِ خَوْفِ النِّقَمِ وَ أَنْتَ وَلِیُّ الصَّفْحِ وَ مَأْوَی الْکَرَمِ إِلَهِی أَ تُقِیمُنِی مُقَامَ التَّهَتُّکِ وَ أَنْتَ جَمِیلُ السَّتْرِ وَ تَسْأَلُنِی عَنِ اقْتِرَافِی عَلَی رُءُوسِ الْأَشْهَادِ وَ قَدْ عَلِمْتَ مِنِّی مَخْبِبیَّاتِ السِّرِّ فَإِنْ کُنْتُ یَا إِلَهِی مُسْرِفاً عَلَی نَفْسِی بِانْتِهَاکِ الْحُرُمَاتِ نَاسِیاً لِمَا أَجْرَمْتُ مِنَ الْهَفَوَاتِ فَأَنْتَ لَطِیفٌ تَجُودُ بِرَحْمَتِکَ عَلَی الْمُسْرِفِینَ وَ تَتَفَضَّلُ بِکَرَمِکَ عَلَی الْخَاطِئِینَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْنِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ فَإِنَّکَ إِلَهِی تُسَکِّنُ بِتَحَنُّنِکَ رَوْعَاتِ قُلُوبِ الْوَجِلِینَ وَ تُحَقِّقُ بِتَطَوُّلِکَ أَمَلَ الْآمِلِینَ وَ تُفِیضُ بِجُودِکَ سِجَالَ عَطَایَاکَ عَلَی غَیْرِ الْمُسْتَأْهِلِینَ إِلَهِی أَمَّ بِی إِلَیْکَ رَجَاءٌ لَا یَشُوبُهُ قُنُوطٌ وَ أَمَلٌ لَا یُکَدِّرُهُ یَأْسٌ یَا مُحِیطاً بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ قَدْ أَصْبَحْتُ سَیِّدِی وَ أَمْسَیْتُ عَلَی بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ مِنَحِکَ سَائِلًا وَ عَنِ التَّعَرُّضِ لِسِوَاکَ وَ عَنْ غَیْرِکَ بِالْمَسْأَلَةِ عَادِلًا وَ لَیْسَ مِنْ جَمِیلِ امْتِنَانِکَ رَدُّ سَائِلٍ
ص: 296
مَلْهُوفٍ وَ مُضْطَرٍّ لِانْتِظَارِ خَیْرِکَ الْمَأْلُوفِ إِلَهِی أَنْتَ الَّذِی عَجَزَتِ الْأَوْهَامُ عَنِ الْإِحَاطَةِ بِکَ وَ کَلَّتِ الْأَلْسُنُ عَنْ نَعْتِ ذَاتِکَ فَبِآلَائِکَ وَ طَوْلِکَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً حَلَالًا طَیِّباً هَنِیئاً مَرِیئاً فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ یَا غَایَةَ الْآمِلِینَ وَ جَبَّارَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ الْبَاقِیَ بَعْدَ فَنَاءِ الْخَلَائِقِ أَجْمَعِینَ وَ دَیَّانَ یَوْمِ الدِّینِ وَ أَنْتَ مَوْلَایَ ثِقَةُ مَنْ لَمْ یَثِقْ بِنَفْسِهِ لِإِفْرَاطِ عَمَلِهِ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْقِذْنِی بِرَحْمَتِکَ مِنَ الْمَهَالِکِ وَ أَحْلِلْنِی دَارَ الْأَخْیَارِ وَ اجْعَلْنِی مُرَافِقاً لِلْأَبْرَارِ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُطَّلِعاً عَلَی الْأَسْرَارِ وَ تَحَمَّلْ عَنِّی یَا مَوْلَایَ أَدَاءَ مَا افْتَرَضْتَ عَلَیَّ لِلْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی بِلُطْفِکَ وَ کَرَمِکَ یَا عَالِیَ الْمَلَکُوتِ وَ أَشْرِکْنِی فِی دُعَاءِ مَنِ اسْتَجَبْتَ لَهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ اغْفِرْ لَنَا وَ لَهُمْ وَ لِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا إِنَّکَ کَرِیمٌ جَوَادٌ مَنَّانٌ وَهَّابٌ وَ بَعْدَهُ مِنَ الدُّعَاءِ فِی شُکْرِ النِّعْمَةِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ قُلْتَ فِی کتاب [کِتَابِکَ] مَنْ یُهِنِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ مُکْرِمٍ فَبِکَ آمَنْتُ وَ صَدَّقْتُ وَ لَمْ تُهِنِّی یَا سَیِّدِی إِذِ ابْتَدَأْتَنِی بِکَرَمِکَ وَ غَذَوْتَنِی بِنِعْمَتِکَ مِنْ غَیْرِ اسْتِحْقَاقٍ مِنِّی لَهَا وَ لَا مُهِینَ لِی وَ أَنْتَ تُکْرِمُنِی فَبِکَ أَعْتَزُّ فَأَعِزَّنِی وَ بِکَرَمِکَ أَلُوذُ فَلَا تُهِنِّی فَلَکَ الْحَمْدُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ-(1).
عُوذَةُ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ أُعِیذُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ جَمِیعَ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِرَبِّیَ الْأَکْبَرِ مِمَّا یَخْفَی وَ یَظْهَرُ وَ بِاللَّهِ الْأَعَزِّ الْأَکْرَمِ الْأَکْبَرِ مِنْ شَرِّ کُلِّ أُنْثَی وَ ذَکَرٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ مَا رَأَتِ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ قُدُّوسٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ أَدْعُوکُمْ أَیُّهَا الْجِنُّ إِنْ کُنْتُمْ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ وَ أَدْعُوکُمْ أَیُّهَا الْإِنْسُ إِلَی اللَّطِیفِ الْخَبِیرِ وَ أَدْعُوکُمْ أَیُّهَا الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ إِلَی الَّذِی دَانَتْ لَهُ الْخَلَائِقُ أَجْمَعُونَ.
ص: 297
خَتَمْتُ بِخَاتَمِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ خَاتَمِ جَبْرَئِیلَ وَ خَاتَمِ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ خَاتَمِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ خَاتَمِ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ وَ عَلَی جَمِیعِ النَّبِیِّینَ زَجَرْتُ عَنِّی وَ عَنْ وَالِدَیَّ وَ وُلْدِی وَ دِینِی وَ نَفْسِی وَ عَنْ جَمِیعِ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ کُلَّ تَابِعٍ وَ تَابِعَةٍ مِنْ جِنِّیٍّ وَ عِفْرِیتٍ أَوْ سَاحِرٍ مَرِیدٍ أَوْ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ أَوْ سُلْطَانٍ عَنِیدٍ زَجَرْتُ عَنِّی وَ عَنْهُمْ مَا یُرَی وَ مَا لَا یُرَی وَ مَا رَأَتْ عَیْنُ نَائِمٍ أَوْ یَقْظَانَ بِإِذْنِ اللَّهِ اللَّطِیفِ الْخَبِیرِ لَا سُلْطَانَ لَهُمْ عَلَیَّ اللَّهُ اللَّهُ اللَّهُ لَا أُشْرِکُ بِهِ وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ-(1).
الصَّلَاةُ فِی لَیْلَةِ الثَّلَاثَاءِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الثَّلَاثَاءِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی الْحَمْدَ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً مَرَّةً وَ یَقْرَأُ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ یَغْفِرُ اللَّهُ لَهُ وَ یَرْفَعُ لَهُ الدَّرَجَاتِ وَ یُؤْتَی مِنْ لَدُنِ اللَّهِ فِی الْجَنَّةِ خَیْمَةً مِنْ دُرَّةٍ کَأَوْسَعِ مَدِینَةٍ فِی الدُّنْیَا.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الثَّلَاثَاءِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الثَّلَاثَاءِ عَشْرَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَرْضَی اللَّهُ عَنْهُ وَ یُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ وَ یُعْطِیَهُ مِنَ الثَّوَابِ عَنْ کُلِّ رَکْعَةٍ مِثْلَ رَمْلِ عَالِجٍ وَ قَطْرِ الْأَمْطَارِ وَ وَرَقِ الْأَشْجَارِ وَ یَقُومُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی صَفِّ الْأَنْبِیَاءِ وَ یَرْکَبُ عَلَی نَجِیبٍ مِنْ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ لِبَاسُهَا السُّنْدُسُ وَ الْإِسْتَبْرَقُ وَ هُوَ یُنَادِی بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی یَدْخُلَ الْجَنَّةَ وَ یَسْتَقْبِلَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ یَقُولُونَ هَذِهِ هَدِیَّةٌ مِنَ الْمَلِکِ الْجَبَّارِ وَ هَذَا جَزَاءُ مَنْ صَلَّی هَذِهِ الصَّلَاةَ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الثَّلَاثَاءِ وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الثَّلَاثَاءِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ وَ یَقُولُ بَعْدَ التَّسْلِیمِ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا وَهَّابُ یَا تَوَّابُ سَبْعَ مَرَّاتٍ
ص: 298
نَادَاهُ مُنَادٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ یَا عَبْدَ اللَّهِ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ کَأَنَّمَا أَدْرَکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَأَعَانَهُ بِمَالِهِ وَ نَفْسِهِ وَ رُفِعَ مِنْ یَوْمِهِ عِبَادَةَ سَنَةٍ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الثَّلَاثَاءِ وَ رُوِیَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الثَّلَاثَاءِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ شَهِدَ اللَّهُ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً مَرَّةً أَعْطَاهُ اللَّهُ مَا سَأَلَ-(1).
الدُّعَاءُ فِی لَیْلَةِ الثَّلَاثَاءِ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ بِحَمْدِکَ أَنْتَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبِینُ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ لَا إِلَهَ مَعْبُودَ مَعَکَ ذُو السُّلْطَانَ الَّذِی لَا یُضَامُ وَ الْعِزِّ الَّذِی لَا یُرَامُ وَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ الْجُودِ وَ الرَّحْمَةِ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلَاءُ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ عَلَی آلِهِ الطَّاهِرِینَ الطَّیِّبِینَ الْأَئِمَّةِ الْمَیَامِینِ اللَّهُمَّ زِدْ مُحَمَّداً مَعَ کُلِّ فَضِیلَةٍ فَضِیلَةً وَ مَعَ کُلِّ کَرَامَةٍ کَرَامَةً حَتَّی یَرْقَی أَعْلَی الدَّرَجَاتِ عِنْدَکَ فِی دَارِ الْمُقَامَةِ اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ آتِهِ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی سُؤْلَهُ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْأَکْبَرِ الْعَظِیمِ الَّذِی تَرْضَی بِهِ عَمَّنْ دَعَاکَ وَ لَا تَحْرُمُ مَنْ سَأَلَکَ وَ رَجَاکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی عَافِیَةَ الْعَاجِلَةِ وَ السَّلَامَةَ مِنْ مِحَنِهَا وَ نَعِیمَ الْآخِرَةِ وَ حُسْنَ ثَوَابِ أَهْلِهَا اللَّهُمَّ لَکَ أَسْلَمْتُ نَفْسِی وَ إِلَیْکَ فَوَّضْتُ أَمْرِی وَ إِلَی کَرَمِکَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِی وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ فِی سِرِّی وَ جَهْرِی اللَّهُمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ دُعَاءَ ضَعِیفٍ وَ مُضْطَرٍّ وَ رَحْمَتُکَ یَا رَبِّ أَوْثَقُ عِنْدِی مِنْ دُعَائِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَقَبَّلْ مِنِّی اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَضَلَّ هَذِهِ اللَّیْلَةَ فَأَشْقَی وَ أَنْ أَغْوَی فَأَرْدَی وَ أَنْ أَعْمَلَ بِمَا لَا تَرْضَی رَبَّ السَّمَاوَاتِ الْعُلَی أَنْتَ تَرَی وَ لَا تُرَی وَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَی
ص: 299
فَالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوَی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ اللَّیْلَةَ أَفْضَلَ النَّصِیبِ فِی الْأَنْصِبَاءِ وَ أَتَمَّ النِّعْمَةِ فِی النَّعْمَاءِ وَ أَفْضَلَ الشُّکْرِ فِی السَّرَّاءِ وَ أَحْسَنَ الصَّبْرِ فِی الضَّرَّاءِ وَ أَکْرَمَ الرُّجُوعِ إِلَی نَعِیمِ دَارِ الْمَأْوَی أَسْأَلُکَ الْمَحَبَّةَ لِطَاعَتِکَ وَ الْعِصْمَةَ مِنْ مَحَارِمِکَ وَ الْوَجَلَ مِنْ خَشْیَتِکَ وَ
الْخَشْیَةَ مِنْ عَذَابِکَ وَ النَّجَاةَ مِنْ عِقَابِکَ وَ الْفَوْزَ بِحُسْنِ ثَوَابِکَ أَسْأَلُکَ الْفِقْهَ فِی دِینِکَ وَ التَّصْدِیقَ لِوَعْدِکَ وَ الْوَفَاءَ بِعَهْدِکَ وَ الِاعْتِصَامَ بِحَبْلِکَ وَ الْوُقُوفَ عِنْدَ مَوْعِظَتِکَ وَ الصَّبْرَ عَلَی عِبَادَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ-(1).
الصَّلَاةُ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ یس وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِذا زُلْزِلَتِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ حم السَّجْدَةَ وَ فِی الثَّالِثَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ حم الدُّخَانَ وَ فِی الرَّابِعَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ مَرَّةً وَ أَیَّةُ سُورَةٍ لَا یَقْرَأُهَا مِنَ الْأَرْبَعِ سُوَرٍ مِنْ یس وَ حم السَّجْدَةِ وَ حم الدُّخَانِ وَ تَبَارَکَ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خَمْسِینَ مَرَّةً رَفَعَ اللَّهُ لَهُ عَمَلَ نَبِیٍّ مِمَّنْ بَلَّغَ رِسَالَةَ رَبِّهِ وَ کَأَنَّمَا أَعْتَقَ أَلْفَ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ وَ کَأَنَّمَا أَنْفَقَ مِلْ ءَ الْأَرْضِ ذَهَباً فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لَهُ ثَوَابُ أَلْفِ عَبْدٍ وَ کَتَبَ لَهُ عِبَادَةَ سَبْعِینَ سَنَةً وَ کَأَنَّمَا حَجَّ أَلْفَ حِجَّةٍ وَ أَلْفَ عُمْرَةٍ-(2).
صَلَاةٌ أُخْرَی یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ رُوِیَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ عَشْرَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ لَمْ تُکْتَبْ عَلَیْهِ خَطِیئَةٌ إِلَی سَبْعِینَ یَوْماً وَ غُفِرَ لَهُ ذُنُوبُ
ص: 300
سَبْعِینَ سَنَةً فَإِنْ مَاتَ إِلَی تِسْعِینَ مَاتَ شَهِیداً وَ کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ قَطْرَةٍ تَقْطُرُ فِی تِلْکَ السَّنَةِ أَلْفُ حَسَنَةٍ وَ یَنَالُهُ بِکُلِّ وَرَقَةٍ مَدِینَةٌ فِی الْجَنَّةِ وَ کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ شَیْطَانٍ عِبَادَةُ سَنَةٍ وَ غُلِّقَتْ عَنْهُ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ وَ فُتِحَتْ لَهُ ثَمَانِیَةُ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّهَا شَاءَ وَ کُتِبَ لَهُ مِائَةُ أَلْفِ تَاجٍ وَ تَلَقَّاهُ أَلْفُ مَلَکٍ بِیَدِ کُلِّ مَلَکٍ شَرَابٌ وَ هَدِیَّةٌ وَ یَشْرَبُ مِنْ ذَلِکَ الشَّرَابِ وَ یَأْکُلُ مِنْ تِلْکَ الْهَدِیَّةِ وَ یَخْرُجُ مَعَ الْمَلَائِکَةِ حَتَّی یُطَوَّفُ بِهِ عَلَی مَدَائِنَ مِنْ نُورٍ فِی کُلِّ مَدِینَةٍ دَارَانِ مِنْ نُورٍ فِی کُلِّ دَارٍ أَلْفُ حُجْرَةٍ مِنْ نُورٍ فِی کُلِّ حُجْرَةٍ أَلْفُ بَیْتٍ فِی کُلِّ بَیْتٍ أَلْفُ فِرَاشٍ وَ عَلَی کُلِّ فِرَاشٍ حُورِیَّةٌ بَیْنَ یَدَیْ کُلِّ حُورِیَّةٍ وَصِیفَةٌ.
صَلَاةٌ أُخْرَی فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً مَرَّةً وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ مَرَّةً مَرَّةً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ قَطْرَةٍ مِنَ الْمَاءِ عَشْرَ حَسَنَاتٍ وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ مَدِینَةً مِنْ ذَهَبٍ وَ أَغْلَقَ اللَّهُ عَنْهُ سَبْعَةَ أَبْوَابِ جَهَنَّمَ وَ أَعْطَاهُ مِنَ الثَّوَابِ مِثْلَ مَا یُعْطِی آدَمَ وَ مُوسَی وَ هَارُونَ وَ أَیُّوبَ وَ فَتَحَ لَهُ ثَمَانِیَةَ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّهَا شَاءَ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الثَّلَاثَاءِ-: بَعْدَ انْتِصَافِ النَّهَارِ عِشْرِینَ رَکْعَةً یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَمْ تُکْتَبْ عَلَیْهِ خَطِیئَةٌ إِلَی سَبْعِینَ یَوْماً تَمَامَ الْخَبَرِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الثَّلَاثَاءِ: وَ هِیَ اثْنَتَا عَشْرَةَ رَکْعَةً تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ مَا تَیَسَّرَ لَکَ مِنْ سُوَرِ الْقُرْآنِ وَ تَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَی عَقِیبَهَا مَا أَحْبَبْتَ-(1).
دُعَاءُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ مَنْ لَا یَجِدُ لِسُؤَالِهِ مَسْئُولًا سِوَاکَ وَ أَعْتَمِدُ عَلَیْکَ اعْتِمَادَ مَنْ لَا یَجِدُ لِاعْتِمَادِهِ مُعْتَمَداً غَیْرَکَ لِأَنَّکَ الْأَوَّلُ الَّذِی ابْتَدَأْتَ الِابْتِدَاءَ وَ
ص: 301
کَوَّنْتَهُ بِأَیْدِی تَلَطُّفِکَ: وَ اسْتَکَانَ عَلَی مَشِیَّتِکَ فَشَاءَ کَمَا أَرَدْتَ بِإِحْکَامِ التَّقْدِیرِ وَ أَنْتَ أَجَلُّ وَ أَعَزُّ مِنْ أَنْ تُحِیطَ الْعُقُولُ بِمَبْلَغِ وَصْفِکَ وَ أَنْتَ الْعَالِمُ الَّذِی لَا یَعْزُبُ عَنْکَ مِثْقالِ ذَرَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی السَّماءِ وَ أَنْتَ الَّذِی لَا یُبْخِلُکَ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ وَ إِنَّمَا أَمْرُکَ لِلشَّیْ ءِ إِذَا أَرَدْتَ تَکْوِینَهُ أَنْ تَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ أَمْرُکَ مَاضٍ وَ وَعْدُکَ حَتْمٌ وَ حُکْمُکَ عَدْلٌ لَا یَعْزُبُ عَنْکَ شَیْ ءٌ وَ أَنْتَ الرَّقِیبُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ وَ احْتَجَبْتَ بِآلَائِکَ فَلَمْ تُرَ وَ شَهِدْتَ کُلَّ نَجْوَی وَ تَعَالَیْتَ عَلَی الْعُلَی وَ تَفَرَّدْتَ بِالْکِبْرِیَاءِ وَ تَعَزَّزْتَ بِالْقُدْرَةِ وَ الْبَقَاءِ وَ أَذْلَلْتَ الْجَبَابِرَةَ بِالْقَهْرِ وَ الْفَنَاءِ فَلَکَ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی أَنْتَ إِلَهِی حَلِیمٌ قَادِرٌ رَءُوفٌ غَافِرٌ مَلِکٌ قَاهِرٌ وَ رَازِقٌ بَدِیعٌ وَ مُجِیبٌ سَمِیعٌ بِیَدِکَ نَوَاصِی الْعِبَادِ وَ نَوَاصِی الْبِلَادِ حَیٌّ قَیُّومٌ وَ جَوَادٌ کَرِیمٌ مَاجِدٌ رَحِیمٌ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْمَلِکُ الَّذِی مَلَکْتَ الْمُلُوکَ بِقُدْرَتِکَ فَتَوَاضَعَ لِهَیْبَتِکَ الْأَعِزَّاءُ وَ دَانَتْ لَکَ بِالطَّاعَةِ الْأَوْلِیَاءُ وَ احْتَوَیْتَ بِإِلَهِیَّتِکَ عَلَی الْمَجْدِ وَ الثَّنَاءِ وَ لَا یَئُودُکَ حِفْظُ خَلْقِکَ وَ لَا قلة عطاء لمن [قَلَّتْ عَطَایَاکَ بِمَنْ] مَنَحْتَهُ سَعَةَ رِزْقِکَ وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ إِلَهِی سَتَرْتَ عَلَیَّ عُیُوبِی وَ أَحْصَیْتَ عَلَیَّ ذُنُوبِی وَ أَکْرَمْتَنِی بِمَعْرِفَةِ دِینِکَ وَ لَمْ تَهْتِکْ عَنِّی جَمِیلَ سِتْرِکَ یَا حَنَّانُ وَ لَمْ تَفْضَحْنِی یَا مَنَّانُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ إِلَهِی أَمَاناً مِنْ عُقُوبَتِکَ وَ سُبُوغَ نِعْمَتِکَ وَ دَوَامَ عَافِیَتِکَ وَ مَحَبَّةَ طَاعَتِکَ وَ اجْتِنَابَ مَعْصِیَتِکَ وَ حُلُولَ جَنَّتِکَ وَ مُرَافَقَةَ نَبِیِّکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّکَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتُ اقْتَرَفْتُ ذُنُوباً حَالَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بِاقْتِرَافِی لَهَا فَأَنْتَ أَهْلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَیَّ بِسَعَةِ رِزْقِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ تُنْقِذَنِی مِنْ أَلِیمِ عُقُوبَتِکَ وَ تُدْرِجَنِی دَرَجَ الْمُکَرَّمِینَ وَ تُلْحِقَنِی مَوْلَایَ بِالصَّالِحِینَ بِصَفْحِکَ وَ تَغَمُّدِکَ یَا رَءُوفُ یَا رَحِیمُ وَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً وَاسِعاً هَنِیئاً مَرِیئاً فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَسْأَلُکَ یَا رَبِّ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تَحْمِلَ عَنِّی مَا افْتَرَضْتَ
ص: 302
عَلَیَّ لِلْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ وَاجِبَهُمْ وَ أَدِّ عَنِّی حُقُوقَهُمْ قِبَلِی وَ أَلْحِقْنِی وَ إِیَّاهُمْ بِالْأَبْرَارِ وَ اغْفِرْ لَنَا وَ لَهُمْ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِنَّکَ قَرِیبٌ مُجِیبٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرِینَ وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ وَ بَعْدَهُ فِی شُکْرِ النِّعْمَةِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَی الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأی بِجانِبِهِ وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعاءٍ عَرِیضٍ وَ هَا أَنَا ذَا
خَاضِعٌ لِنِعْمَتِکَ مُسْتَجِیرٌ مُسْتَکِینٌ حِینَ نَأَی بِجَانِبِهِ الْکَافِرُ إِعْرَاضاً عَنْهَا وَ إِنِّی أَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ سَیِّدِی لِتُتِمَّهَا عَلَیَّ فَإِنَّکَ وَلِیُّهَا فَاحْفَظْهَا عَلَیَّ فَلَا حَافِظَ لَهَا إِلَّا أَنْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ-(1).
عُوذَةُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ-: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ أُعِیذُ نَفْسِی وَ وَالِدَیَّ وَ وُلْدِی وَ جَمِیعَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ وَ جَمِیعَ إِخْوَانِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِاللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ الْقَائِمَاتِ وَ الْأَرَضِینَ الْبَاسِطَاتِ وَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ الْمُسَخَّرَاتِ وَ رَبِّ النُّجُومِ الْجَارِیَاتِ وَ الْجِبَالِ الرَّاسِیَاتِ وَ الْبِحَارِ الزَّاخِرَاتِ وَ رَبِّ الْمَلَائِکَةِ الْمُسَبِّحِینَ وَ رَبِّ مَا خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ أُعِیذُ نَفْسِی بِاللَّهِ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَوْحی فِی کُلِّ سَماءٍ أَمْرَها وَ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابِیحَ وَ حِفْظاً ذلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ وَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ وَالِدَیَّ وَ وُلْدِی وَ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِاللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ الْقَائِمَاتِ بِلَا عَمَدٍ وَ بِالَّذِی خَلَقَهَا فِی یَوْمَیْنِ وَ قَضَی فِی کُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَ خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ وَ قَدَّرَ فِیها أَقْواتَها وَ جَعَلَ فِیهَا جِبِالًا أَوْتَاداً وَ فِجَاجاً سُبُلًا وَ أَنْشَأَ السَّحَابَ وَ سَخَّرَهُ وَ أَجْرَی الْفُلْکَ وَ سَخَّرَ الْبَحْرَیْنِ وَ جَعَلَ فِی الْأَرْضِ رَواسِیَ وَ أَنْهاراً مِنْ أَنْ یُوصَلَ إِلَیَّ أَوْ إِلَی أَحَدٍ مِنْهُمْ بِسُوءٍ أَوْ بَلِیَّةٍ.
ص: 303
وَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ وَالِدَیَّ وَ ذُرِّیَّتِی وَ جَمِیعَ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ مِنْ شَرِّ مَا یَکُونُ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِی الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ وَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ کَفی بِاللَّهِ وَکِیلًا وَ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً مِنْ شَرِّ مَا تَرَاهُ الْعُیُونُ وَ تَعْقِدُ عَلَیْهِ الْقُلُوبُ وَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ کَفَی بِاللَّهِ وَ کَفَی بِاللَّهِ وَ کَفَی بِاللَّهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً-(1).
الصَّلَاةُ فِی لَیْلَةِ الْأَرْبِعَاءِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْأَرْبِعَاءِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ وَ إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ وَ إِذَا بَلَغَ السَّجْدَةَ سَجَدَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ آیَةٍ مِنَ الْقُرْآنِ عِبَادَةَ سَنَةٍ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْأَرْبِعَاءِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْأَرْبِعَاءِ ثَلَاثِینَ رَکْعَةً یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ أَعْطَاهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثَوَابَ أَیُّوبَ الصَّابِرِ وَ ثَوَابَ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا وَ ثَوَابَ عِیسَی بْنِ مَرْیَمَ وَ بَنَی اللَّهُ لَهُ فِی جَنَّةِ الْفِرْدَوْسِ أَلْفَ مَدِینَةٍ مِنْ لُؤْلُؤٍ شُرَفُهَا مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ فِی کُلِّ مَدِینَةٍ أَلْفُ قَصْرٍ مِنْ نُورٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ أَلْفُ دَارٍ مِنْ نُورٍ فِی کُلِّ دَارٍ أَلْفُ سَرِیرٍ مِنْ نُورٍ عَلَی کُلِّ سَرِیرٍ حَجَلَةٌ فِی کُلِّ حَجَلَةٍ حُورِیَّةٌ مِنْ نُورٍ عَلَیْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ حُلَّةٍ مِنْ نُورٍ هَذَا جَزَاءُ مَنْ صَلَّی هَذِهِ الصَّلَاةَ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْأَرْبِعَاءِ وَ هِیَ رَکْعَتَانِ تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ مِنْهَا الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ مَرَّةً مَرَّةً وَ سُورَةَ الْإِخْلَاصِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.
صَلَاةٌ أُخْرَی فِی لَیْلَةِ الْأَرْبِعَاءِ تُرْوَی عَنْ مَوْلَاتِنَا فَاطِمَةَ علیها السلام قَالَتْ عَلَّمَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صَلَاةَ لَیْلَةِ الْأَرْبِعَاءِ فَقَالَ: مَنْ صَلَّی سِتَّ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ وَ قُلِ
ص: 304
اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ إِلَی قَوْلِهِ بِغَیْرِ حِسابٍ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ قَالَ جَزَی اللَّهُ مُحَمَّداً مَا هُوَ أَهْلُهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ کُلَّ ذَنْبٍ إِلَی سَبْعِینَ سَنَةً وَ أَعْطَاهُ مِنَ الثَّوَابِ مَا لَا یُحْصَی-(1).
دُعَاءُ لَیْلَةِ الْأَرْبِعَاءِ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ اللَّهُ الْغَنِیُّ الدَّائِمُ ذُو الْمُلْکِ الْبَاقِی لَا تُغَیِّرُ الْأَیَّامُ مُلْکَکَ وَ لَا تُضَعْضِعُ الدُّهُورُ عِزَّکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ لَا رَبَّ سِوَاکَ وَ لَا خَالِقَ غَیْرُکَ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکَتْ أَسْمَاؤُکَ وَ تَعَالَی ثَنَاؤُکَ وَ دَامَ بَقَاؤُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ صَفْوَتِکَ مِنْ بَرِیَّتِکَ وَ عَلَی آلِهِ الطَّیِّبِینَ السَّادَةِ الْأَکْرَمِینَ اللَّهُمَّ اخْصُصْ نَبِیَّنَا مُحَمَّداً بِأَفْضَلِ الْفَضَائِلِ وَ ارْفَعْهُ إِلَی أَسْنَی الْمَنَازِلِ اللَّهُمَّ أَنْزِلْهُ الْوَسِیلَةَ الشَّرِیفَةَ وَ اجْعَلْهُ مِنْ جِوَارِکَ فِی الْمَرْتَبَةِ الْمَنِیعَةِ وَ اجْعَلْنَا مِنَ النَّاجِینَ بِهِ وَ الْمُتَعَلِّقِینَ بِحُجْزَتِهِ وَ الْفَائِزِینَ بِشَفَاعَتِهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَهُ عَلَی مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ فِی الْأَلْوَاحِ وَ بِأَسْمَائِکَ الْجَلِیلَةِ الْعِظَامِ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ نَبِیِّکَ وَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ وَ مُوسَی نَجِیِّکَ وَ عِیسَی رُوحِکَ وَ أَسْأَلُکَ بِتَوْرَاةِ مُوسَی وَ إِنْجِیلِ عِیسَی- وَ زَبُورِ دَاوُدَ وَ فُرْقَانِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ کُلِّ وَحْیٍ أَوْحَیْتَهُ وَ قَضَاءٍ قَضَیْتَهُ وَ کِتَابٍ أَنْزَلْتَهُ أَنْ تُتِمَّ عَلَیَّ النِّعْمَةَ وَ تُشْمِلَنِیَ الْعَافِیَةَ وَ تُحْسِنَ لِی فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا الْعَاقِبَةَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ أَتَقَلَّبُ فِی قَبْضَتِکَ وَ أَتَصَرَّفُ فِی تَدْبِیرِکَ إِلَهِی غَمَرَتْنِی ذُنُوبِی وَ لَیْسَ لِی غَیْرُ مَغْفِرَتِکَ وَ رَأْفَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی التَّقْوَی مَا أَبْقَیْتَنِی وَ الصَّلَاحَ مَا أَحْیَیْتَنِی وَ الصَّبْرَ عَلَی مَا أَبْلَیْتَنِی وَ الشُّکْرَ عَلَی مَا آتَیْتَنِی وَ الْبَرَکَةَ فِیمَا رَزَقْتَنِی اللَّهُمَّ لَقِّنِّی حُجَّتِی یَوْمَ الْمَمَاتِ وَ لَا تَجْعَلْ عَمَلِی عَلَیَّ حَسَرَاتٍ.
ص: 305
اللَّهُمَّ أَصْلِحْ سَرِیرَتِی وَ أَطِبْ عَلَانِیَتِی وَ اجْعَلْ هَوَایَ فِی تَقْوَاکَ وَ خَیْرَ أَیَّامِی یَوْمَ أَلْقَاکَ وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ مَا لَمْ یُهِمَّنِی وَ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی فِی أَمْرِ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی وَ أَلْحِقْنِی بِالَّذِینَ هُمْ خَیْرٌ مِنِّی وَ ارْزُقْنِی مُرَافَقَةَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ-(1).
الصَّلَاةُ فِی یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ مَرَّةً مَرَّةً اسْتَغْفَرَ لَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ فِی الْجَنَّةِ قَصْراً کَأَوْسَعِ مَدِینَةٍ فِی الدُّنْیَا.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ مَرَّةً مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ رَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ ظُلْمَةَ الْقَبْرِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی بِکُلِّ آیَةٍ مَدِینَةً وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَلْفَ أَلْفِ نُورٍ وَ کَتَبَ لَهُ عِبَادَةَ سَنَةٍ وَ یُبَیِّضُ وَجْهَهُ وَ أَعْطَاهُ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ کُلَّ وَاحِدَةٍ نَادَی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ الْعَرْشِ یَا عَبْدَ اللَّهِ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ مَا تَأَخَّرَ تَمَامَ الْخَبَرِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ: وَ هِیَ عِشْرُونَ رَکْعَةً تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ سُورَةً فَإِذَا فَرَغْتَ مِنَ
ص: 306
الصَّلَاةِ فَسَبِّحِ اللَّهَ تَعَالَی وَ احْمَدْهُ وَ هَلِّلْهُ کَثِیراً-(1).
الدُّعَاءُ فِی یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ مُلِحٍّ لَا یَمَلُّ دُعَاءَ رَبِّهِ وَ أَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ تَضَرُّعَ غَرِیقٍ یَرْجُوکَ لِکَشْفِ کَرْبِهِ وَ أَبْتَهِلُ إِلَیْکَ ابْتِهَالَ تَائِبٍ مِنْ ذُنُوبِهِ وَ أَنْتَ الرَّءُوفُ الَّذِی مَلَکْتَ الْخَلَائِقَ کُلَّهُمْ وَ فَطَرْتَهُمْ أَجْنَاساً مُخْتَلِفَاتِ الْأَلْوَانِ عَلَی مَشِیَّتِکَ وَ قَدَّرْتَ آجَالَهُمْ وَ قَسَمْتَ أَرْزَاقَهُمْ فَلَمْ یَتَعَاظَمْکَ خَلْقُ خَلْقٍ حَتَّی کَوَّنْتَهُ بِمَا شِئْتَ مُخْتَلِفاً کَمَا شِئْتَ فَتَعَالَیْتَ وَ تَجَبَّرْتَ عَنِ اتِّخَاذِ وَزِیرٍ وَ تَعَزَّزْتَ عَنْ مُؤَامَرَةِ شَرِیکٍ وَ تَنَزَّهْتَ عَنِ اتِّخَاذِ الْأَبْنَاءِ وَ تَقَدَّسْتَ مِنْ مُلَامَسَةِ النِّسَاءِ فَلَیْسَتِ الْأَبْصَارُ بِمُدْرِکَةٍ لَکَ وَ لَا الْأَوْهَامُ بِوَاقِعَةٍ عَلَیْکَ وَ لَیْسَ لَکَ شَبِیهٌ وَ لَا عَدِیلٌ وَ لَا نِدٌّ وَ لَا نَظِیرٌ وَ أَنْتَ الْفَرْدُ الْوَاحِدُ الدَّائِمُ الْأَوَّلُ الْآخِرُ الْعَالِمُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الْقَائِمُ الَّذِی لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ لَا تُنَالُ بِوَصْفٍ وَ لَا تُدْرَکُ بِحِسٍّ وَ لَا تُغَیِّرُکَ مِنَ الدُّهُورِ صُرُوفُ زَمَانٍ أَزَلِیٌّ لَمْ تَزَلْ وَ لَا تَزَالُ عِلْمُکَ بِالْأَشْیَاءِ فِی الْخَفَاءِ کَعِلْمِکَ بِهَا فِی الْإِجْهَارِ وَ الْإِعْلَانِ فَیَا مَنْ ذَلَّ لِعَظَمَتِهِ الْعُظَمَاءُ وَ خَضَعَتْ لِعِزَّتِهِ الرُّؤَسَاءُ وَ مَنْ کَلَّتْ عَنْ بُلُوغِ ذَاتِهِ أَلْسُنُ الْبُلَغَاءِ وَ مَنِ استحکم بتدبیر [اسْتَحْکَمَتْ بِتَدْبِیرِهِ] الْأَشْیَاءُ وَ اسْتَعْجَمَتْ عَنْ إِدْرَاکِهِ
عِبَارَةُ عُلُومِ الْعُلَمَاءِ أَ تُعَذِّبُنِی بِالنَّارِ وَ أَنْتَ أَمَلِی وَ تُسَلِّطُهَا عَلَیَّ بَعْدَ إِقْرَارِی لَکَ بِالتَّوْحِیدِ وَ خُضُوعِی وَ خُشُوعِی لَکَ بِالسُّجُودِ وَ تَلَجْلُجِ لِسَانِی بِالتَّوْقِیفِ وَ قَدْ مَهَّدْتَ لِی مِنْکَ سَبِیلَ الْوُصُولِ إِلَی رَجَاءِ الْمُتَحَیِّرِینَ بِالتَّحْمِیدِ وَ التَّسْبِیحِ فَیَا غَایَةَ الطَّالِبِینَ وَ أَمَانَ الْخَائِفِینَ وَ عِمَادَ الْمَلْهُوفِینَ وَ غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ وَ جَارَ الْمُسْتَجِیرِینَ وَ کَاشِفَ الضُّرِّ عَنِ الْمَکْرُوبِینَ وَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ صَلِّ یَا رَبِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ الْأَوَّابِینَ الْفَائِزِینَ: إِلَهِی إِنْ کُنْتَ کَتَبْتَنِی شَقِیّاً عِنْدَکَ فَإِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ وَ الْکِبْرِیَاءِ وَ
ص: 307
الْعَظَمَةِ الَّتِی لَا یُقَاوِمُهَا عَظِیمٌ وَ لَا مُتَکَبِّرٌ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُحَوِّلَنِی سَعِیداً فَإِنَّکَ تُجْرِی الْأُمُورَ عَلَی إِرَادَتِکَ وَ تُجِیرُ وَ لَا یُجَارُ عَلَیْکَ یَا قَدِیرُ وَ أَنْتَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ خَبِیرٌ بَصِیرٌ عَلِیمٌ حَکِیمٌ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ وَ الْطُفْ لِی یَا رَبِّ فَقَدِیماً لَطُفْتَ لَمُسْرِفٍ عَلَی نَفْسِهِ غَرِیقٍ فِی بُحُورِ خَطِیئَتِهِ قَدْ أَسْلَمَتْهُ لِلْحُتُوفِ کَثْرَةُ زَلَلِهِ وَ تَطَوَّلْ عَلَیَّ یَا مُتَطَوِّلًا عَلَی الْمُذْنِبِینَ بِالْعَفْوِ وَ الصَّفْحِ فَلَمْ تَزَلْ آخِذاً بِالصَّفْحِ وَ الْفَضْلِ عَلَی الْمُسْرِفِینَ مِمَّنْ وَجَبَ لَهُ بِاجْتِرَائِهِ عَلَی الْآثَامِ حُلُولُ دَارِ الْبَوَارِ یَا عَالِمَ السِّرِّ وَ الْخَفِیَّاتِ یَا قَاهِرُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً سَائِغاً هَنِیئاً مَرِیئاً فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ مَا أَلْزَمْتَنِیهِ یَا إِلَهِی مِنْ فَرْضِ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ مِنْ وَاجِبِ حُقُوقِهِمْ فَصَلِّ یَا رَبِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَحَمَّلْ ذَلِکَ عَنِّی إِلَیْهِمْ وَ أَدِّهِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ اغْفِرْ لِی وَ لَهُمْ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ وَ بَعْدَهُ فِی شُکْرِ النِّعْمَةِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلی قَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ فَبِکَ آمَنْتُ وَ صَدَّقْتُ فَمَنْ ذَا الَّذِی یَحْفَظُ مَا بِنَفْسِهِ وَ یَمْنَعُ مِنَ التَّغْیِیرِ بِحَوْلِهِ وَ قُوَّتِهِ إِنْ أَنْتَ لَمْ تَعْصِمْهُ فَصِلْ حَبْلَ عِصْمَتِی بِکَرَمِکَ حَتَّی لَا أُغَیِّرَ مَا بِنَفْسِی مِنْ طَاعَتِکَ فَیُغَیَّرَ مَا بِی مِنْ نِعْمَتِکَ فَلَکَ الْحَمْدُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ وَ صَلِّ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ عِتْرَتِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً-(1).
عُوذَةُ یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ:- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أُعِیذُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ دُنْیَایَ وَ ذُرِّیَّتِی وَ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ جَمِیعَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی بِاللَّهِ الْوَاحِدِ الْأَحَدِ الصَّمَدِ إِلَی آخِرِهَا وَ بِرَبِ
ص: 308
الْفَلَقِ إِلَی آخِرِهَا وَ بِرَبِّ النَّاسِ إِلَی آخِرِهَا وَ بِالْوَاحِدِ الْأَعْلَی مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَ مَا رَأَتْ عَیْنِی وَ مَا لَمْ تَرَ وَ أَعُوذُ بِالْفَرْدِ الْأَکْبَرِ مِنْ شَرِّ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ أَوْ بِأَمْرٍ عَسِیرٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی فِی جِوَارِکَ الْمَنِیعِ وَ حِصْنِکَ الْحَصِینِ یَا عَزِیزُ یَاجُبَارُ اللَّهُ اللَّهُ اللَّهُ لَا شَرِیکَ لَهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَا فِی جِوَارِ اللَّهِ وَ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ هُوَ اللَّهُ الْفَرْدُ الْوَتْرُ الْجَبَّارُ بِهِ وَ بِأَسْمَائِهِ أَحْرَزْتُ نَفْسِی وَ إِخْوَانِی وَ مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیَّ رَبِّی وَ نَحْنُ فِی جِوَارِ اللَّهِ وَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ الْقَهَّارُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الْغَفَّارُ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الْکَبِیرُ الْمُتَعالِ هُوَ اللَّهُ هُوَ اللَّهُ هُوَ اللَّهُ لَا شَرِیکَ لَهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ-(1).
الصَّلَاةُ فِی لَیْلَةِ الْخَمِیسِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْخَمِیسِ سِتَّ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ مَرَّةً مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَإِذَا سَلَّمَ قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَإِنْ کَانَ مَکْتُوباً عِنْدَ اللَّهِ شَقِیّاً بَعَثَ اللَّهُ مَلَکاً لِیَمْحُوَ شَقْوَتَهُ وَ یَکْتُبَ مَکَانَهُ سَعَادَتَهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْخَمِیسِ رَوَی ابْنُ مَسْعُودٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْخَمِیسِ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ یُرْوَی مَرَّةً وَاحِدَةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ کُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ تَعَالَی خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ جَعَلَ ثَوَابَهُ لِوَالِدَیْهِ فَقَدْ أَدَّی حَقَّ وَالِدَیْهِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ اجْعَلْ ثَوَابَهَا لِوَالِدَیَّ.
ص: 309
فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ أَدَّی حَقَّهَا وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مَا أَعْطَی الشُّهَدَاءَ وَ إِذَا مَرَّ عَلَی الصِّرَاطِ کَانَ مَلَکٌ عَنْ یَمِینِهِ وَ مَلَکٌ عَنْ شِمَالِهِ وَ یُشَیِّعُونَهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ بِالتَّکْبِیرِ وَ التَّهْلِیلِ حَتَّی یَدْخُلَ الْجَنَّةَ وَ یَنْزِلَ فِی قُبَّةٍ بَیْضَاءَ فِیهَا بَیْتٌ مِنْ زُمُرُّدٍ أَخْضَرَ سَعَةُ ذَلِکَ الْبَیْتِ کَأَوْسَعِ مَدِینَةٍ فِی الدُّنْیَا سَبْعَ مَرَّاتٍ فِی کُلِّ بَیْتٍ سَرِیرٌ مِنْ نُورٍ قَوَائِمُ ذَلِکَ السَّرِیرِ مِنَ الْعَنْبَرِ الْأَشْهَبِ عَلَی ذَلِکَ السَّرِیرِ أَلْفُ فِرَاشٍ مِنَ الزَّعْفَرَانِ فَوْقَ ذَلِکَ الْفِرَاشِ حَوْرَاءُ مِنْ نُورٍ عَلَیْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ حُلَّةٍ مِنْ نُورٍ یُرَی النُّورُ مِنْ جِسْمِهَا مِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ الْحُلَلِ عَلَی رَأْسِهَا ذَوَائِبُ قَدْ جَلَّلَتْهَا بِالدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ إِذَا تَبَسَّمَتْ مَعَ زَوْجِهَا خَرَجَ مِنْ فِیهَا نُورٌ یَتَعَجَّبُ مِنْ ذَلِکَ أَهْلُ الْجَنَّةِ حَتَّی یَقُولُونَ مَا هَذَا النُّورُ لَعَلَّهُ اطَّلَعَ عَلَیْنَا الْبَارِی سُبْحَانَهُ فَیُنَادَی مِنْ فَوْقِهِمْ یَا أَهْلَ الْجَنَّةِ قَدْ تَبَسَّمَتْ جَارِیَةُ فُلَانٍ مَعَ زَوْجِهَا فِی بَیْتِهَا عَلَی رَأْسِ کُلِّ ذُؤَابَةٍ جُلْجُلٌ مِنْ ذَهَبٍ حَشْوُهَا المشک [الْمِسْکُ] وَ الْعَنْبَرُ إِذَا حَرَّکَتْ رَأْسَهَا خَرَجَ مِنْ وَسْطِ الْجُلْجُلِ أَصْوَاتٌ لَا یُشْبِهُ بَعْضُهَا بَعْضاً عَلَی رَأْسِهَا تَاجٌ مِنْ نُورٍ قَدْ زَیَّنَتْ أَصَابِعَهَا بِالْخَوَاتِیمِ یُعْطِی اللَّهُ تَعَالَی هَذَا الثَّوَابَ لِمَنْ یُصَلِّی هَذِهِ الصَّلَاةَ وَ یَجْعَلُ ثَوَابَهَا لِوَالِدَیْهِ وَ لَهُ مِثْلُ ذَلِکَ وَ لَا یَنْقُصُ مِنْ أَجْرِهِ شَیْ ءٌ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ رَکْعَةٍ عَشَرَةَ آلَافِ أَلْفِ صَلَاةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ عَلَی جَسَدِهِ نُوراً هَذَا جَزَاءُ اللَّهِ لِأَوْلِیَائِهِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لَیْلَةَ الْخَمِیسِ-: أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ أَرْبَعِینَ مَرَّةً فَکَأَنَّمَا أَعْتَقَ أَلْفَ أَلْفِ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ قَصْراً کَأَوْسَعِ مَدِینَةٍ فِی الدُّنْیَا فِی الْجَنَّةِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی رَوَی أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْخَمِیسِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً فَیَفْصِلُ بَیْنَهُمَا بِتَسْلِیمٍ فَإِذَا فَرَغَ یَقُولُ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی جَبْرَئِیلَ وَ لَعَنَ الظَّالِمِینَ مِائَةَ مَرَّةٍ أَعْطَاهُ اللَّهُ
ص: 310
تَمَامَ الْخَبَرِ-(1).
دُعَاءُ لَیْلَةِ الْخَمِیسِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ خَالِقُ الْخَلْقِ وَ مُبْتَدِعُهُ وَ مُنْشِئُهُ وَ مُخْتَرِعُهُ عَلَی غَیْرِ مِثَالٍ احْتَذَاهُ وَ لَا شَبَهٍ حَکَاهُ تَفَرَّدْتَ یَا رَبَّنَا بِمُلْکِکَ وَ تَعَزَّزْتَ بِجَبَرُوتِکَ وَ تَسَلَّطْتَ بِعِزَّتِکَ وَ تَعَالَیْتَ بِقُوَّتِکَ وَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَی حَیْثُ یَقْصُرُ دُونَکَ عِلْمُ الْعُلَمَاءِ لَا یَقْدِرُ الْقَادِرُونَ قُدْرَتَکَ وَ لَا یَصِفُ الْوَاصِفُونَ عَظَمَتَکَ رَفِیعُ الشَّأْنِ مُضِی ءُ الْبُرْهَانِ عَظِیمُ الْجَلَالِ عَظِیمٌ لَطِیفٌ عَلِیمٌ دَبَّرْتَ الْأَشْیَاءَ کُلَّهَا بِحِکْمَتِکَ وَ أَحْصَیْتَ أَمْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ بِعِلْمِکَ ضَرَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ إِلَیْکَ وَ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِمُلْکِکَ وَ انْقَادَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِطَاعَتِکَ وَ أَمْرِکَ لَا یَعْزُبُ عَنْکَ مِثْقَالُ حَبَّةٍ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرُ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ صَفِیِّکَ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِمَّنِ اصْطَفَیْتَهُ مِنْ خَلْقِکَ صَلَاةً تُبَیِّضُ بِهَا وَجْهَهُ وَ تُقِرُّ بِهَا عَیْنَهُ وَ تُزَیِّنُ بِهَا مَقَامَهُ اللَّهُمَّ أَعْطِهِ مَا سَأَلَ وَ شَفِّعْهُ فِیمَنْ شَفَعَ وَ اجْعَلْ لَهُ مِنْ عَطَائِکَ أَوْفَرَ نَصِیبٍ وَ أَجْزَلَ قِسْمٍ اللَّهُمَّ ارْفَعْهُ بِإِکْرَامِکَ لَهُ عَلَی جَمِیعِ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ سَائِرِ الْمُرْسَلِینَ وَ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ وَجِلَتْ مِنْهُ النُّفُوسُ وَ ارْتَعَدَتْ مِنْهُ الْقُلُوبُ وَ خَشَعَتْ لَهُ الْأَصْوَاتُ وَ ذَلَّتْ لَهُ الرِّقَابُ أَنْ تَغْفِرَ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً وَ عَرِّفْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمَا فِی جَنَّتِکَ وَ أَسْأَلُکَ لِی وَ لَهُمَا الْأَمْنَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ الْعَفْوَ یَوْمَ الطَّامَّةِ اللَّهُمَّ إِنِّی ضَعِیفٌ فَقَوِّ فِی مَرْضَاتِکَ ضَعْفِی وَ خُذْ إِلَی الْخَیْرِ بِنَاصِیَتِی وَ اجْعَلِ الْإِسْلَامَ مُنْتَهَی رِضَایَ وَ الْبِرَّ أَخْلَاقِی وَ التَّقْوَی زَادِی وَ أَصْلِحْ لِی دِینِیَ الَّذِی هُوَ
ص: 311
عِصْمَتِی وَ بَارِکْ لِی فِی دُنْیَایَ الَّتِی بِهَا بَلَاغِی وَ أَصْلِحْ لِی آخِرَتِیَ الَّتِی إِلَیْهَا مَعَادِی وَ اجْعَلْ دُنْیَایَ زِیَادَةً فِی کُلِّ خَیْرٍ وَ اجْعَلْ آخِرَتِی عَافِیَةً مِنْ کُلِّ شَرٍّ وَ وَفِّقْنِی لِلِاسْتِعْدَادِ لِلْمَوْتِ قَبْلَ أَنْ یَنْزِلَ بِی وَ تَمْهِیدِ حَالِی فِی دَارِ الْخُلُودِ قَبْلَ نُقْلَتِی اللَّهُمَّ لَا تَأْخُذْنِی بَغْتَةً وَ لَا تُمِتْنِی فَجْأَةً وَ عَافِنِی مِنْ مُمَارَسَةِ الذُّنُوبِ بِتَوْبَةٍ نَصُوحٍ وَ مِنَ الْأَسْقَامِ الرَّدِیَّةِ بِحُسْنِ الْعَافِیَةِ وَ السَّلَامَةِ وَ تَوَفَّ نَفْسِی آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً رَاضِیَةً بِمَا لَهَا مَرْضِیَّةً لَیْسَ عَلَیْهَا خَوْفٌ وَ لَا وَجَلٌ وَ لَا جَزَعٌ وَ لَا حَزَنٌ لِتُخْلَطَ بِالْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنْکَ الْحُسْنَی وَ هُمْ عَنِ النَّارِ مُبْعَدُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَنْ أَرَادَنِی بِخَیْرٍ فَأَعِنْهُ وَ یَسِّرْهُ لِی فَ إِنِّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ وَ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ أَوْ حَسَدٍ أَوْ بَغْیٍ فَإِنِّی أَدْرَؤُکَ فِی نَحْرِهِ وَ أَسْتَعِینُ بِکَ عَلَیْهِ فَاکْفِنِیهِ بِمَا شِئْتَ وَ اشْغَلْهُ عَنِّی بِمَا شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا
حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ وَسْوَسَتِهِ وَ لَا تَجْعَلْ لَهُ عَلَیَّ سُلْطَاناً وَ بَاعِدْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ (1).
الصَّلَاةُ فِی یَوْمِ الْخَمِیسِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْخَمِیسِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی الْحَمْدَ مَرَّةً وَ ثَلَاثَمِائَةِ مَرَّةٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ مِائَتَیْ مَرَّةٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ بَنَی اللَّهُ لَهُ أَلْفَ أَلْفِ مَدِینَةٍ فِی جَنَّةِ الْفِرْدَوْسِ مَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لَا خَطَرَ عَلَی قُلُوبِ الْمَخْلُوقِینَ وَ خَلَقَ اللَّهُ لَهُ سَبْعِینَ أَلْفَ أَلْفِ مَلَکٍ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ یَمْحُونَ عَنْهُ السَّیِّئَاتِ وَ یُثْبِتُونَ لَهُ الْحَسَنَاتِ وَ یَرْفَعُونَ لَهُ الدَّرَجَاتِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ إِلَی أَنْ یَحُولَ الْحَوْلُ (2).
**[ترجمه]جمال الاسبوع: امام عسکری علیه السّلام میفرماید: در کتب پدرانم علیهم السّلام خواندم: هر که روز شنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت فاتحه الکتاب، «قل هو الله احد» و آیه الکرسی را قرائت کند، خداوند عزوجل او را در درجه انبیاء، شهدا و صالحان مینویسد و آنها بهترین رفیق هستند.
نماز روز یکشنبه:
با اسناد بیان شده از حسن بن علی عسکری علیه السّلام فرمود: و هر که روز یکشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت فاتحه الکتاب و سوره الملک را قرائت کند، خداوند او را در بهشت در جایی که بخواهد جای می دهد.
نماز روز دوشنبه:
با اسناد مذکور گوید: هر که روز دوشنبه ده رکعت بخواند که در هر رکعت فاتحه الکتاب، و ده مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، خداوند در روز قیامت برای او نوری قرار میدهد که محل ایستادنش را روشن میکند تا اینکه همه مخلوقات خداوند در آن روز بر او غبطه میخورند.
نماز روز سهشنبه:
و با همان اسناد گوید: و هر که روز سهشنبه شش رکعت بخواند که در هر رکعت فاتحه الکتاب و «آمن الرسول» - بقره / 285.[1] - را تا پایان آن و اذا زلزلت را یک مرتبه قرائت کند خداوند همه گناهان او را میبخشد تا مانند روزی که از مادرش زاده شده است از آن نماز خارج میشود.
نماز روز چهارشنبه:
و با همان اسناد گوید: هر که روز چهارشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت حمد، اخلاص، و سوره قدر را یک مرتبه قرائت کند، خداوند توبه او بر هر گناهی را میپذیرد و از حورالعین به همسری او درمیآورد.
نماز روز پنجشنبه:
با اسناد مذکور گوید: هر که روز پنج شنبه ده رکعت بخواند که در هر رکعت فاتحه الکتاب و «قل هو الله احد» را ده مرتبه قرائت کند، ملائکه به او میگویند: بخواه تا عطا شوی.
نماز روز جمعه:
با اسناد مذکور از مولایمان ابو محمد حسن بن علی عسکری روایت است که وی فرمود: هر که روز جمعه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت فاتحه الکتاب، «تبارک الذی بیده الملک» و حم سجده را قرائت کند، خداوند متعال او را وارد بهشت میکند و او را در اهل بیتش شفیع میکند و از فشار قبر و وحشتهای روز قیامت حفظ میکند.
گوید: به حسن بن علی علیه السّلام عرض کردم: این نماز را در چه وقتی بخوانم؟ فرمود: بین طلوع خورشید تا زوال آن. - جمال الأسبوع: 41 - 42.[1] -
ذکر روایت دوم، با نمازهای هفته در شب و روز که روایت کردیم، آنها را از قدوة الاطهار که درود خدا بر او و آنان باد، روایت شده یافتیم.
نماز شب شنبه:
و آن دو رکعت است که در هر رکعت از آنها یک حمد، «سبّح اسم ربک الاعلی»، آیه الکرسی و «انا انزلناه فی لیلة القدر» را یک مرتبه قرائت میکنی.
نماز دیگری برای شب شنبه: از نبی صلّی الله علیه و آله روایت است که وی فرمود: هر که شب شنبه دو رکعت بخواند که در رکعت اول یک مرتبه فاتحه الکتاب، سه مرتبه «انا انزلناه فی لیله القدر» و در رکعت دوم، یک مرتبه فاتحه و سه مرتبه «اذا زلزلت الارض» قرائت کند و صد مرتبه بر نبی و آل او درود فرستد، از مکانش برنمیخیزد تا اینکه خداوند او را بیامرزد.
نماز دیگری برای شب شنبه:
از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت است که وی فرمود: هر که شب شنبه هشت رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحه الکتاب و کوثر و هفت مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، چون از نمازش فارغ شود، هفتاد مرتبه استغفار نماید، مانند کسی است که حج کرده است و گویی هزار مرد را از کفار خریده و آزاد کرده است و گناهانش بر او بخشیده میشود، گرچه مانند کف دریا و شن عالج و به تعداد قطرات باران و برگهای درختان باشد، و مانند برقی درخشان از صراط عبور میکند و بدون حساب وارد بهشت می شود.
نماز دیگری برای شب شنبه:
از نبی صلّی الله علیه و آله روایت است که وی فرمود: هر که شب شنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، و هفت مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، خداوند ثواب هر رکعت را هفتصد حسنه مینویسد و خداوند شهرهایی در بهشت به او عطا می کند.
نماز دیگری برای شب شنبه:
از او صلّی الله علیه و آله روایت است که فرمود: هر که شب شنبه دو رکعت نماز بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد و «قل هو الله احد» را قرائت کند و بیست و پنج ختم تسبیح بیندازد و هر ختم آن چهار کلمه است: سبحان الله، الحمد الله، لا اله الّا الله و الله اکبر، خداوند گناهان او را میبخشد و مانند روزی که از مادر متولد شده است از آن ها خارج میشود.
نماز دیگری برای شب شنبه: و آن دو رکعت است که در هر رکعت یک مرتبه حمد، «سبح اسم ربک الاعلی»، آیه الکرسی و «إنا انزلناه فی لیله القدر» را قرائت میکند. - جمال الأسبوع: 44.[1] -
دعای شب شنبه
منزه هستی تو ای پرودگار ما و حمد از آن توست و تو خدای زنده جاودان اول قدیم هستی که نه خدایی جز تو هست و نه معبودی غیر از تو، آسمان ها و زمین و هر آنچه در آنها و مابین آنهاست را با قدرت و مشیت آفریدی و تو خدای زنده قبل از هر زنده، صاحب ملک عظیم و سلطان قدیم هستی. منزه هستی و تو را حمد می کنم، بلندمرتبه و متعالی هستی، منزه هستی ای پرودگار ما و ثنای تو برجسته است. بارالها بر بنده و رسولت محمد درود بفرست و او را با هر خیری که آزمود و هر شری که دور کرد و هر آسانی که آورد، و هر ضعیفی که نیرومند کرد و هر یتیمی که پناه داد، و هر مسکینی که بر او رحم کرد، و هر جاهلی که به او آموخت، و هر دینی که یاری اش کرد، و هر حقی که نمایان کرد، جزا ببخش، جزای کامل تر در رفیع اعلی که تو شنونده دعا هستی.
بارالها بر رسولت محمد درود بفرست و آن را بهره ما قرار بده و حوض او را محل ورود ما و دیدار او را وعده ما قرار بده، که اولین و آخرین ما را به وسیله آن شاد می کنی، آنجا که تو در دارالسلام از جنات نعیم از ما راضی هستی، آمین یا رب العالمین.
بارالها به اسم عظیمت و نبیّ کریمت از تو می خواهم که بر محمد و خاندان مطهر او درود بفرستی و امشب ای پروردگار من، بهترین آنچه که برای یکی از خلائقت گشوده ای را بر من بگشای؛ سپس هرگز آن را بر من نبندی تا تو را دیدار کنم در حالی که تو از من راضی هستی. پروردگارا، امشب رغبتم را بپذیر و خواستهام را گرامی بدار و اندوهم را تسلی ببخش و بر اشکم رحم آور، و تنهایی ام را پیوند بزن و بی کسی ام را مأنوس باش و عورتم را بپوشان و وحشتم را ایمن کن و نیازم را جبران کن، و حجتم را به من تلقین کن، و از لغزشم درگذر، و امشب دعایم را استجابت کن و خواسته ام را به من عطا کن، و بر من مهربان باش و در حالی که من تو را می خوانم، مرا رها نکن، و در حالی که از تو می خواهم، مرا محروم نکن و در حالی که از تو طلب مغفرت می کنم، مرا عذاب نکن، ای مهربانترین مهربانان! و درود خدا بر محمد و خاندان مطهر او باد. - . جمال الاسبوع: 46 -
نماز در روز شنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز شنبه پیش از ظهر ده رکعت بخواند و در هر رکعت یک مرتبه حمد و سه مرتبه «قل هو الله احد» بخواند، گویی هزار برده از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است و خداوند ثواب هزار شهید و هزار صدیق را به او عطا می کند.
دعای روز شنبه
اخلاص و معوذتین را قرائت می کند و بعد از آن:
به نام خداوند بخشنده مهربان. {الف لام میم، این است کتاب که در [حقانیت] آن تردیدی نیست [و] مایه هدایت تقواپیشگان است.}، {کاف هاء یا عین صاد، [این] یادی از رحمت پروردگار تو [درباره] بنده اش زکریاست. پس اگر روی برتافتند، بگو خدا مرا بس است، هیچ معبودی جز او نیست، بر او توکل کردم و او پروردگار عرش بزرگ است.}
بارالها من تو را بر تمامی ستایش هایت حمد می گویم و با شکر اعتراف کننده به نعمت های تو شکرت می گویم و به خواستن ذلیل در حضور تو از تو می خواهم و بسان تضرع بیمناک از عقوبتت، بر حذر از سلطه تو به سوی تو تضرع می کنم. بارالها، پس به قدرتت که با آن زمین را گسترانیدی و آسمان را برافراشتی، بر محمد و خاندان او درود بفرست، درود کسی که او را به نبوت اختصاص دادی و بر رسالت بر او اطمینان کردی .
بارالها بر بنده و رسولت محمد درود بفرست، کسی که ما را از ضلالت به راه طاعت تو هدایت کرد و سنن عبادت تو را به ما آموخت و بر خاندان مطهر محمد، ائمه بزرگوار درود بفرست.
بارالها من در قبضه تو هستم و جز به مشیت تو، نه ضرری برای خود دارم و نه نفعی، پس ای مالک هر نفس و ای قادر بر هر چیز، از تو می خواهم که مرا در آن از اسباب لغزشها حفظ کنی و مرا به عمل صالح توفیق دهی. بارالها من بنده تو هستم و تو را عبادت می کنم و تقدیس می گویم و برای تو نماز می خوانم و برای تو سجده می کنم و رویم را از روی ذلت برای تو به خاک می سایم، تا بر ترسم از تو رحم کنی و گناه و عصیان پیشینم بر تو را بر من ببخشی. بارالها، وای بر شقاوت من اگر مرا برای آتش آفریده باشی. پروردگارا، وای بر ذلت من اگر برای انتقام به من مهلت داده باشی.
بارالها براستی امروز فرا رسیده است و نمی دانم در آن چه بر من خواهی گذراند، پس ای پروردگار عرش، از تو می خواهم که در آن مرا از جمله کسانی قرار بدهی که از تو طلب مصونیت کردند و آنان را مصون ساختی، از تو مسألت کردند پس به آنان عطا کردی، از تو طلب هدایت کردند و آنان را هدایت کردی، از تو طلب توفیق کردند پس آنان را توفیق دادی، و به سوی تو تضرع کردند پس آنان را ناکام نکردی. پروردگارا، تو معبود مسألتشونده، اطاعتشونده، مورد خوف و رجاء هستی. بارالها تو را خواندم در حالیکه من به خطای خود معترف و به لغزش خود اقرارکننده هستم، پس ای سرور من، دعای مرا اجابت کن و مرا با گناهم مؤاخذه نکن که تو رحیم و غفور هستی.
آنچه که بعد از آن در شکر نعمت با آن دعا می شود:
بارالها، حمد از آن توست و هیچ خدایی جز تو نیست. در کتابت فرمودی: {هر رحمتی را که خدا برای مردم گشاید، بازدارنده ای برای آن نیست و آنچه را که بازدارد، پس از [باز گرفتن] گشاینده ای ندارد و اوست همان شکستناپذیر سنجیدهکار.} و به تو ایمان آوردم و تصدیق کردم و گواهی می دهم که برای آنچه که از رحمتت می گشایی بازدارنده ای نیست. پس ای سرورم، از تو می خواهم که بر محمد و خاندان او درود بفرستی و برای من، همراه من و بر من آنچه که از نعمتت بر من شروع کرده ای را برای من بازبگیری، با قدرتی که آسمان ها و زمین را باز می گیری از اینکه زائل شوند، که تو ولیّ توفیق من هستی و امرم و سرنوشتم به دست توست، ای زنده، ای جاودان. - . جمال الاسبوع: 48 -
تعویذ روز شنبه
خودم، دینم، همه خواهران و برادران دینی ام و آنچه که پروردگارم به من روزی کرد را به پناه الحمد لله رب العالمین - تا پایان سوره - و به قل أعوذ بربّ النّاس - تا پایان آن - و به قل أعوذ بربّ الفلق - تا پایان آن - و به قل هو الله احد - تا پایان آن - می برم، و چنین است خدا، پروردگار و سرورمان که هیچ خدایی جز او نیست. نور نور، مدبر نور، نور آسمان ها و زمین است. مثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی و آن چراغ در شیشهای است. آن شیشه گویی اختری درخشان است که از درخت خجسته زیتونی که نه شرقی است و نه غربی افروخته می شود. نزدیک است که روغنش هرچند بدان آتشی نرسیده باشد روشنی بخشد، روشنی بر روی روشنی است. خدا هر که را بخواهد با نور خویش هدایت می کند و این مثل ها را خدا برای مردم می زند و خدا به هر چیزی داناست. کسی که آسمان ها و زمین را به حق آفرید و هرگاه می گوید باش، بی درنگ موجود شود. سخنش راست و روزی که در صور دمیده شود، فرمانروایی از آن اوست. داننده غیب و شهود است و اوست حکیم آگاه. در حقیقت پروردگار، تنها آن خدایی است که آسمان ها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر عرش [جهانداری] استیلا یافت. روز را به شب که شتابان آن را می طلبد می پوشاند و ]نیز[ خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده اند ]پدید آورد.[ آگاه باش که ]عالم [ خلق و امر از آن اوست. فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان.
خودم، و تمامی برادران و خواهران ایمانی ام را به پناه خدایی می برم که هفت آسمان و همانند آنها هفت زمین را طبقه طبقه آفرید.
فرمان ]خدا[ در میان آنها فرود می آید تا بدانید که خدا بر هرچیزی تواناست و به راستی دانش وی هر چیزی را دربرگرفته است و هرچیزی را به عدد شماره کرده است. از شر هر صاحب شری که آشکارکننده آن یا پنهانکننده آن است، از شر جن و انس، از شر کسی که در شب پرواز می کند و در روز ساکن می شود و از شر واردشوندگان در شب و روز، و از شر هر آنچه که در گرمابه ها، خرابه ها، دشت ها، صحراها، بیشه ها و درختان ساکن می شود، و از شر آنچه که در رودها ست و از شر آنچه که در جنگل ها و دریا هاست.
خود را و جمیع آنچه که پروردگارم به من روزی کرد و کسی که از میان مردان و زنان مؤمن امرش به من مربوط است را به پناه خدایی می برم که فرمانرواست. هر آن کس را که خواهد فرمانروایی می بخشد و از هر که بخواهد فرمانروایی را باز می ستاند و هر که را بخواهد عزت می بخشد و هر که را بخواهد خوار می گرداند. همه خوبیها به دست اوست و او بر هرچیزی تواناست. شب را به روز درمی آورد و روز را به شب درمی آورد و زنده را از مرده بیرون می آورد و مرده را از زنده خارج می سازد و هرکه را بخواهد بی حساب روزی می دهد. چیزی مانند او نیست و اوست شنوای بینا. کلیدهای آسمانها و زمین از آن اوست. برای هرکس که بخواهد روزی را گشاده یا تنگ می گرداند. اوست که برهر چیزی داناست.
خودم، دینم ، و برادرانم را به پناه خدایی می برم که زمین و آسمانهای بلند را آفرید، خدای رحمان که بر عرش استیلا یافته است، آنچه در آسمانها و آنچه در زمین، و آنچه میان آن دو و آنچه زیر خاک است از آن اوست، و اگر سخن به آواز گویی، او نهان و نهانتر را می داند. خدایی که جز او خدایی نیست، نامهای نیکوتر از آن اوست. آگاه باش که [عالم] خلق و امر از آن اوست. فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان. پروردگار خود را به زاری و نهانی بخوانید که او از حدگذرندگان را دوست نمی دارد، و در زمین پس از اصلاح آن فساد مکنید و با بیم و امید او را بخوانید که رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.
خودم و هرآنچه که پروردگارم به من روزی کرد و تمامی مردان و زنان مؤمن را به پناه خدای نازلکننده تورات، انجیل، زبور و فرقان عظیم می برم، از شر هر طغیانگر و ستمکار، افسونگر و فاسد، شیطان، سلطان، ساحر، کاهن، ظاهر، باطن، ناطق، متحرک، ساکن، تخیّل کننده، رنگ به رنگ شونده، تکوین پیدا کننده و ترسناک؛ و منزه است خدا، پناه، یاریکننده و مونس من، اوست که از من دفع می کند و شریکی برای او نیست، و نه برای کسی که او ذلیل کرد عزیزکننده ای است و نه برای کسی که او عزیز کرد ذلیلکننده ای است و اوست واحد قهار و درود خدا بر محمد و جمیع خاندان او باد. - . جمال الاسبوع: 50 -
نماز در شب یکشنبه:
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکه شب یکشنبه، چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، و یازده مرتبه آیه الکرسی قرائت کند، خداوند او را در دنیا و آخرت حفظ می کند و گناهانش را بر او می بخشد و اگر درحالیکه برای خدا مخلص است بمیرد، خداوند شفاعت او را در روز قیامت در مورد کسی که برای خدا اخلاص داشته است، میپذیرد و چهار شهر در بهشت به او عطا می کند.
نماز دیگری برای شب یکشنبه:
و از او صلّی الله علیه و آله: هرکه این نماز را بخواند، خداوند عزوجل سی فرشته به او عطا می کند که او را در دنیا از گناهان حفظ می کنند و ده فرشته عطا می کند که او را از دشمنانش حفظ می کنند و اگر بمیرد، خداوند او را از ثواب سی شهید برتر می شمارد و چون در روز قیامت از قبرش خارج شود، صد فرشته، از اطراف او با تسبیح و تهلیل نزد او حاضر می شوند تا وارد بهشت شود.
نماز دیگری برای شب یکشنبه:
و از او صلّی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: هر که شب یکشنبه شش رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحه الکتاب و هفت مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، خداوند متعال ثواب شاکران و صابران و اعمال تقواپیشگان را به او عطا می کند و عبادت چهل سال را برای او می نویسد و از مجلس خویش برنمی خیزد مگر اینکه بخشیده شود، و از دنیا خارج نمی شود مگر اینکه جایگاه خویش در دنیا را می بیند و مرا در خوابش می بیند، و هرکه مرا در خواب بیند، بهشت بر او واجب است.
نماز دیگری برای شب یکشنبه:
و از او صلّی الله علیه و آله: هرکه شب یکشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد و پنجاه مرتبه «قل هوالله احد» را قرائت کند، خداوند بدنش را بر آتش حرام می کند و قصری در بهشت به او عطا می کند که مانند وسیع ترین شهر دنیاست.
نماز دیگری برای شب یکشنبه:
و نبی صلّی الله علیه و آله فرمود: هرکه شب یکشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد و یک مرتبه آیه الکرسی را قرائت کند، و شَهِدَ الله را یکبار بخواند - . در جمال الاسبوع: 54 - .
دعای شب یکشنبه
بارالها، پروردگارا، حمد از آن توست و فرمانروایی برای توست و خوبی به دست توست که بر هر چیزی توانا هستی. منزه هستی تو که شریکی برای تو نیست. تو خدایی هستی که چیزی مانند او نیست. منزه هستی تو، چه بزرگ است شأن تو و چه شکستناپذیر است سلطه تو، و چه شدید است جبروت تو، و چه نافذ است قدرت تو. تمامی خلق تو را تسبیح کردند و تمامی خلق از تو ترسیدند و تمامی خلق برای تو تضرع کردند، همه چیز را آفریدی و بازگشت آنها به سوی توست و هر چیزی را آغاز کردی و پایان آن به سوی توست. هر چیزی را ایجاد کردی و بازگشت آن به سوی توست، هر چیزی را با رحمت فراگرفتی و تو مهربانترین مهربانان هستی.
منزه است خدای صاحب عرش عظیم، پروردگار ملائکه مقرب، کسانی که در شب و روز تو را تسبیح می گویند و افترا نمی بندند، منزه است خدا در شامگاه و صبحگاه، منزه است خدا در لحظات شب و اوقات روز، دیدهها او را درک نمی کند و او دیدهها را درک می کند.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، بندهات که او را برای رسالتت برگزیدی و به آیاتت گرامی داشتی. بارالها ما را از بودن با او در قرارگاه رحمتت محروم نکن، بارالها چنانکه او را مبعوث کردی پس ابلاغ نمود، و بر او حمل کردی پس ادا نمود، ثوابش را دو چندان کن و او را به نزدیکیاش به خودت کرامت ببخش، کرامتی که با آن بر تمامی خلائقت برتر باشد و بندگان اولین و آخرینت با آن بر او غبطه بخورند، و مسکن ما را همراه او قرار بده، ای مهربانترین مهربانان. بارالها بر محمد و خاندان مطهر او و ذریه بزرگوار او درود بفرست.
بارالها، درون ما را با یقین اصلاح کن و اعمال ما را با قبول دیدار کن. بارالها دلهای ما را مطمئن به عفوت، مأنوس به یادت قرار بده و نیتهای ما را مختص به رحمتت و اعمال ما را خالص برای خود نه غیر خودت قرار بده. بارالها من سود از تجارتی که از بین نمی رود، غنیمت از اعمال صالح دنیوی و دینی را از تو می خواهم، بارالها سکرات مرگ، شدت وحشت روز حشر را بر من آسان کن، و نجات از عذابت و کامیابی به رحمتت را از تو می خواهم.
بارالها، شکر به هنگام هر نعمت، صبر و تسلیم به هنگام آزمایش و محنت را بر من روزی کن. بارالها مرا از کسانی که به عهدت وفا می کنند و به وعده ات ایمان دارند و به طاعتت عمل می کنند و در رضای تو تلاش می کنند و به آنچه نزد توست راغب هستند و به ثوابت امید دارند و از حسابت بیم دارند قرار بده. بارالها جامه عافیتت را بر من بپوشان و مرا با کرامتت دربرگیر و نعمتت را بر من تمام کن، آمین یا رب العالمین، و درود خدا بر مولایمان محمد رسول تو، و بر خاندان مطهر او باد. - . جمال الاسبوع: 55 -
نماز در روز یکشنبه: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز یکشنبه پیش از ظهر دو رکعت بخواند که در رکعت اول یک مرتبه حمد و سه مرتبه «انا اعطیناک الکوثر»، و در رکعت دوم یک مرتبه حمد و سه مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، از آتش معاف می شود و برائت از نفاق و ایمنی از عذاب به او عطا می شود و گویی بر هر مسکینی صدقه داده است و ده مرتبه حج کرده است و به ازای هر ستاره ای که در آسمان است، درجه ای در بهشت به او عطا می شود.
نماز دیگری برای روز یکشنبه:
و از نبی صلّی الله علیه و آله: هر که روز یکشنبه قبل از ظهر چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، یک مرتبه آیه الکرسی و سه مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، خداوند در بهشت چهار خانه به او عطا میکند که در هر خانه چهار طبقه است و در هر طبقه تختی است و بر روی هر تخت یک حوری است که در حضور هر حوری، ندیمهها، جوانان، رودها و درختان هستند.
نماز دیگری برای روز یکشنبه:
و از نبی صلّی الله علیه و آله: هر که روز یکشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت از آن فاتحه الکتاب و آخر سوره بقره: «لله ما فی السموات و ما فی الارض...» را قرائت کند و چون از نماز فارغ شد آیه الکرسی را قرائت کند و بر محمد و خاندان او درود بفرستد و صد مرتبه نصاری را لعنت کند و حاجتهایش را از خدا بخواهد، خداوند به ازای هر مرد و زن یهودی، عبادت یک سال را برای او می نویسد و به ازای هر مرد و زن نصرانی، هزار غزوه برایش مینویسد و هشت در بهشت را برای او می گشاید. - . جمال الاسبوع: 58 -
دعای روز یکشنبه:
بارالها من بسان درخواست انسان گناهکاری که گناهان و معصیتهایش او را در تنگنای راهها ذلیل کرده است و غیر از تو نه پناهی برای اوست، نه امیدی و نه فریادرسی رئوف تر از تو و تکیه گاهی که بر آن تکیه کند غیر از عفو تو، از تو می خواهم، تو مولای من هستی که نعمت ها بر من بخشیدی قبل از استحقاق آنها، با لطفت، نالایقان به آن را لایق کردی، و نه منعی مانع تو میشود و نه عطایی تو را خسته میکند و نه درخواست اصرارکننده گشایشت را از بین میبرد، بلکه روزی بندگانت را به عنوان لطفی و احسان و فضلی از جانب تو بر آنان جاری کردی.
بارالها، عبارت ها ار رسیدن به صفت تو ناتوان شد و زبان از گستراندن ستایش و لطف تو آرام گرفت و با قصد کردنم تو را، به سوی تو روی آورده ام؛ و اگر گناهان مرا احاطه کرده است، تو داننده نهانها هستی. از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و مرا به خاطر نبی ات محمد ببخشی و بهشت را با رحمتت بر من واجب کنی که تو مهربانترین مهربانان، بزرگوارترین بزرگواران، بخشنده ترین بخشندگان، بهترین خالقان، اول، آخر، ظاهر و باطن هستی.
بارالها تو والاتر، گرامی تر، برتر و رئوفتر از این هستی که کسی که به تو امیدوار شد و به تو امید بست و در آنچه در اختیار توست طمع کرد را رد کنی، پس حمد از آن توست. بارالها من بر نفسم در مهلت دادن به آن ظلم کردم و با ارتکاب گناهان، با روزها سازش کردم و تو ولیّ نعمت هستی، ای صاحب جلال و بزرگواری، و برای آن چیزی نمانده است ای پروردگار من، جز لطف تو. پروردگارا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و به خاطر آن نظر به نفس را نیک کن و بازگشت آن را با پیروزی از طرف خودت قرار بده، ای شکافنده صبح، که تو عطاکننده، هدیهدهنده، صاحب نعمت و برکت هستی، و خواسته نفس را به او ببخش گرچه مستحق آن نیست، ای آمرزنده.
بارالها من به اسمت که با آن مقدرات را جاری می کنی، و به اسمت که با آن تدابیر را صورت می دهی از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و از فضلت روزی فراوان حلال پاک به من عطا کنی، و میان من و آنچه که مرا به تو نزدیک می کند مانع نشوی، ای پرنعمت، مرا در میان کسانی که عفوت و رضوانت را برای آن ها مجاز کردی و با رأفت، لطف و امتنانت در جوارت ساکنشان کردی، جای بده .
بارالها تو با کرامتت اولیائت را گرامی داشتی و مراقبت را بر آنان واجب کردی و آنان را با پوشش رعایتت از فرو افتادن در مهلکهها حمایت کردی، و من بنده تو هستم، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و با رحمتت مرا از آن نجات بده و مرا به سوی طاعتت و آنچه به تو نزدیک میکند متمایل کن، و مرا از طغیان و عصیانم بر تو بازگردان. پس صداها به سوی تو فریاد کمک برآورده است و از تو حاجت می خواهند و از بین رفتن عیوب و بخشش گناهان را امید دارند، ای داننده نهان ها.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و روزی گسترده حلال طیب گوارای سالم در راحتی و عافیتی از جانب خودت به من روزی کن که تو به هر چیزی توانا هستی. بارالها از تو طلب هدایت کردم پس هدایتم کن، از تو مصونیت خواستم پس تو مصونم بدار، حقوقت بر من را از من ادا کن که تو اهل تقوا و مغفرت هستی، و شر هر صاحب شری را به سوی خیری که کسی جز تو صاحب آن نیست از من دور کن و تکلیفهای حقوق پدران، مادران، برادران و خواهران را از من بردار و ما را، آنان را، مردان و زنان مؤمن را ببخش، ای ولیّ برکات، و آگاه از پنهانها، توکل ما بر توست و تو صاحب عرش عظیم هستی.
و بعد از آن در شکر نعمت:
بارالها حمد از آن توست، هیچ خدایی جز تو نیست. در کتاب فرمودی: {و هر نعمتی که دارید از خداست، پس چون آسیبی به شما رسد، به سوی او روی میآورید [و مینالید].} پس به تو ایمان آوردم و تصدیق کردم، و ای سرور من، به سوی تو استغاثه کردم و در آنچه که از نعمتهایت نمیشمارم، در ناز و نعمت هستم، و از اینکه آسیبی به من برسد به تو پناه میآورم، پس حمد از آن توست ای زنده ای جاودان. - . جمال الاسبوع: 59 -
تعویذ روز یکشنبه: به نام خداوند بخشنده مهربان. خدا بزرگتر است. خدا بزرگتر است و از تمامی خلائقش نیرومندتر است. حکیمتر، جلیلتر، و بزرگتر از هر چیزی است که میترسم و برحذر هستم، و به کسی پناه میبرم که آسمان را باز میدارد از اینکه بر زمین بیافتد مگر به اذن او، از شر هر صاحب شری از میان جنبندگان بزرگ یا کوچکی که پروردگارم بر او مسلط است. براستی پروردگار من بر صراطی مستقیم است، که خدا بهترین نگهبان است و اوست مهربانترین مهربانان. الله اکبر، پروردگار بر عرش استیلا یافت و آسمانها و زمین با حکمت او استوار شد و ستارگان به امر او درخشان شد و کوهها به اذن او بر افراشته شد، و کسی که در آسمانها و زمین است از اسم او فراتر نمیرود. کسی که کوهها در حالی که فرمانبردار است بر او خوار شد و جسمها در حالی که پوسیده است برای او مبعوث شد و به آن از هر طغیانگر، ستمکار، تجاوزگر، ضرررسان و حسود خود را می پوشانم و به قدرت خدا و به اذن خدا و به کسی که بین دو دریا مانعی نهاد و در آسمان برجهایی قرار داد و در آن چراغی و ماهی روشن قرار داد که آن را برای بینندگان زینت داد و از هر شیطان رانده شده حفظ کرد و به کسی پناه میبرم که کوهها و بلندیها را در زمین ستون قرار داد، از اینکه بدی یا بلایی به من یا یکی از برادرانم یا یکی از افراد مورد توجّهم برسد، حم حم حم عسق، اینگونه خدای نیرومند حکیم به سوی تو و به سوی کسانی که پیش از تو بودند وحی میکند. حم حم حم وحی [نامه]ای است از جانب [خدای] رحمتگر مهربان و هیچ قدرت و قوهای نیست مگر با خدا. - . جمال الاسبوع: 62 -
نماز در روز دوشنبه:
که به نماز جبرئیل معروف است. انس ابن مالک روایت کرد: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب دوشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت هفت مرتبه فاتحه الکتاب و یک مرتبه «انا انزلناه فی لیله القدر» را قرائت کند و میان آن دو با یک تسلیم [سلام] فاصله ایجاد کند و چون فارغ شد، صد مرتبه بگوید: اللهم صلّ علی محمد و آل محمد، و صد مرتبه اللهم صلّ علی جبرئیل و صد مرتبه ظالمان را لعنت کند و آیة الکرسی را قرائت کند، سپس گونه راستش را بر زمین در محل سجده قرار بدهد و بگوید: هو الله ربّی حقاً حقاً تا اینکه نفس قطع شود سپس بگوید: چیزی را شریک او نمیدانم و غیر از او ولیّای نمیگیرم. بارالها من به جایگاههای عزت از عرشت، و به موضع رحمتت از کتابت از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و در حق من چنین و چنان ... کنی و حاجتت را درخواست میکنی.
نماز دیگری برای شب دوشنبه:
و از نبی صلّی الله علیه و آله روایت کرده که وی فرمود: هر که روز دوشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت پانزده مرتبه فاتحةالکتاب، پانزده مرتبه «قل هو الله احد»، پانزده مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، پانزده مرتبه «قل أعوذ بربّ النّاس» را قرائت کند، وچون از نمازش فارغ شد پانزده مرتبه آیة الکرسی را قرائت کند، خداوند اسمش را از اهل بهشت قرار میدهد، گرچه از اهل آتش باشد، و گناهان پیدای او را میبخشد و به ازای هر آیهای که قرائت کرده است، حج و عمره برایش مینویسد و گویی که دو برده از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است و شهید مرده است.
نماز دیگری از نبی صلّی الله علیه و آله: هر که شب دوشنبه دوازده رکعت با یک مرتبه فاتحة الکتاب و یک مرتبه آیة الکرسی بخواند و چون از نمازش فارغ شد دوازده مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و دوازده مرتبه از خدا طلب مغفرت کند و دوازده مرتبه بر نبی صلّی الله علیه و آله درود بفرستد، در روز قیامت ندادهندهای ندا میدهد که فلان ابن فلان کجاست؟ برخیزد و ثوابش را از خداوند منان بگیرد!.
نماز دیگری در شب دوشنبه:
و از نبی صلّی الله علیه و آله: هر که شب دوشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد و هفت مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند وچون سلام داد، هفت مرتبه «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر و لاحول و لا قوّة الا بالله العلی العظیم» گوید، خداوند هر ثوابی بخواهد به او عطا میکند و ثواب ختمکننده قرآن را برای او مینویسد.
نماز دیگری در شب دوشنبه:
و فرمود: هر که شب دوشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، یک مرتبه آیة الکرسی و «قل هو الله احد» و معوذتین را قرائت کند و چون از نمازش فارغ شد ده مرتبه خدا را استغفار کند، خداوند برای او ده حج و ده عمره خالصانه برای خدا مینویسد. - . جمال الاسبوع: 63 -
دعا در شب دوشنبه:
منزه هستی ای پروردگار ما، و حمد از آن توست. تو خدای قائم دائم باقی بعد از فنای هر چیز هستی، زندهای که نمیمیرد، ملکوت آسمانها و زمین به دست اوست، در هم شکننده جباران، از بین برنده متکبران، خدای اولینها و آخرینها، خلق را با قدرتت آفریدی و امور آنان را با علم و حکمتت تدبیر کردی، برای تو نه پشتیبانی بوده است، نه مشاوری و نه در حکمت یاریگری و نه شریکی، نامهای تو فرخنده و ثنای تو ارجمند شد. منزه هستی تو و ستایش تو راست، هیچ خدایی جز تو اله واحد احد نیست که نه همسری گرفته است و نه فرزندی.
بارالها بر بنده و رسولت محمد درود بفرست، چنانکه رحمتت به وسیله او بر ما پیشی گرفت و به وسیله او، هدایتت ما را نجات داد و کتاب را به وسیله او به سوی ما آوردی و به وسیله او ما را بر طاعتت رهنمون گشتی. بارالها، نزدیکی مجلسش به تو در روز قیامت را به او عطا کن و با قبول شفاعت او را اکرام کن. بارالها، از شفاعت او بهرهای برای ما قرار ده که به وسیله آن همراه رستگاران در حوض او وارد شویم و همراه ایمنان در خیمه او داخل شویم، آمین یا رب العالمین. بارالها بر محمد و خاندان مطهر او، ائمه راشدین درود بفرست و مرا از پیش رو، پشت سر، چپ، راست، بالا و پایین حفظ کن و مرا از بدیها محافظت کن و توفیق کسب حسنات را به من عطا کن.
بارالها، دشوار را برای من آسان کن و با حسن عافیت در تمامی امور بر من لطف کن و برای هدایت من بر من عزم کن و مرا با نیکی، تقوا، عمل برتر و هدایت بر خودم یاری کن. بارالها من بهشت و هر قول و عملی که به آن نزدیک کند را از تو مسألت دارم. از آتش و هر قول و عملی که به آن نزدیک سازد، به تو پناه میبرم، و از خیانت و ضایع کردن امانت، خوردن اموال مردم به باطل، یاری امر محال زائل به تو پناه میبرم. از اینکه آنچه که دلیل و برهانی بر آن نازل نکردی را شریک تو قرار دهم، و ضلالت و بهتان را در دینت ادعا کنم و از آزمایشهای گمراهکننده، آنچه که آشکار است و آنچه که پنهان است به تو پناه میبرم. بارالها مرا به راههای سلامت هدایت کن، جامههای نعمت بر من بپوشان و با ستر صالحان مرا بپوشان و با زینت مؤمنان مرا زینت ببخش و عملم را در میزان عملم سنگین کن و روح و ریحان را از جانب خودت بر من بنمایان، آمین یا رب العالمین. - . جمال الاسبوع: 66 -
نماز در روز دوشنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز دوشنبه به هنگام بالا آمدن روز چهار رکعت بخواند که در رکعت اول یک مرتبه حمد، یک مرتبه آیه الکرسی، و در رکعت دوم حمد و «قل هو الله احد»، و در رکعت سوم حمد و «قل أعوذ بربّ الفلق» و در رکعت چهارم حمد و «قل أعوذ بربّ النّاس» را قرائت کند و چون از نمازش فارغ شد، ده مرتبه از خدا استغفار طلبد، خداوند همه گناهان او را میبخشد و قصری در جنات فردوس از درّ سفید به او عطا میکند که در داخل آن قصر هفت خانه است که که طول هر خانه سه هزار ذراع و عرض آن نیز مانند آن است. خانه اول از نقره، خانه دوم از طلا، خانه سوم از مروارید، خانه چهارم از زبرجد، خانه پنجم از یاقوت، خانه ششم از درّ و خانه هفتم از نوری درخشان است، درهای خانهها از عنبر است که بر روی هر در، پوششی از زعفران است و در هر خانه هزار تخت و بر روی هر تخت هزار بستر و بر روی هر بستر یک حوری است که خداوند او را از بهترین رایحه، از انگشت پا تا زانو از زعفران، از زانو تا سینه از مشک، از سینه تا گردنش و تا نوک سر از کافور سفید آفریده است. بر روی هر یک از آنها هفتاد هزار لباس نو بهشتی است، مانند برترین آنکه آنان را دیده است. چون به همسرش روی میکند، گویی خورشید برای نظرکنندگان نمایان شده است. برای هر یک از آنها سی طره از مشک باغهای بهشت بین مشک و زعفران است. در حضور هر حوری هزار ندیمه قرار دارد، و آن ثواب اولیای خداست به عنوان پاداشی برای آنچه که انجام میدادند.
نماز دیگری برای روز دوشنبه:
از نبی صلّی الله علیه و آله روایت است که فرمود: هر که در این روز پیش از ظهر دوازده رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد و یک مرتبه آیة الکرسی را قرائت کند و چون از نمازش فارغ شد دوازده مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و دوازده مرتبه از خدا استغفار طلبد، پس اولین ثوابی که در روز قیامت به او عطا میشود، هزار لباس نو است و در حالیکه هزار تاج مینهد، به او گفته میشود: همراه صدیقین و شهدا برو. پس وارد بهشت میشود و صدهزار فرشته از او استقبال میکنند که در دست هر فرشته جامها و شرابی است که او را از آن شراب سیراب میکنند و از آن هدیهها میخورد، سپس او را بر هزار قصر از نور عبور میدهند که در هر قصر هزار باغ و در هر باغ قبهای سفید و در هر قبه هزار تخت و بر روی هر تخت یک حوری و در مقابل هر حوری هزار خدمتکار است. - . جمال الاسبوع: 68 -
نماز دیگری برای روز دوشنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز دوشنبه بعد از بالا آمدن روز چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، «قل هو الله احد» و معوذتین را قرائت کند، خداوند چهار خانه در بهشت به او عطا میکند که بلندی هر خانه هزار ذراع است و هر خانه در چهار طبقه است، در هر طبقه تختی از یاقوت و یک حوری، ندیمها، غلامان جوان، درختان و میوههاست.
نماز دیگری برای روز دوشنبه :
نبی صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز دوشنبه به هنگام بالا آمدن روز چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد و آیة الکرسی و سه مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و ثواب آن را به والدینش هدیه کند، خداوند قصری مانند وسیعترین شهر دنیا به او عطا میکند.
نماز دیگری در روز دوشنبه:
و نبی صلّی الله علیه و آله فرمود: هرکه در روز دوشنبه به هنگام بالا آمدن روز دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، پانزده مرتبه معوذتین، یک مرتبه «قل هوالله احد» و یک مرتبه آیه الکرسی را قرائت کند، خداوند عزوجلَ اسمش را همراه اهل بهشت قرار می دهد و قصری در بهشت به او عطا می کند که مانند وسیع ترین شهر دنیاست.
نماز دیگری برای روز دوشنبه:
چهار رکعت است که در هر رکعت یک مرتبه حمد و آیه الکرسی و صد مرتبه «انا اعطیناک الکوثر» را قرائت می کنی، سپس سلام می دهی و به سجده می افتی و در سجده ات می گویی: ای که تقدیرش نیکو و تدبیرش لطیف است، ای که به تفسیر نیاز ندارد، ای مهرورز، ای نعمتده! بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و در حق من، آنچه که تو شایسته آن هستی را انجام بده که تو اهل تقوا و رحمت، و ولیّ رضوان و مغفرت هستی.
نماز دیگری برای روز دوشنبه:
از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت شده است که می فرمود: هرکه روز دوشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحه الکتاب و آیه الکرسی، یک مرتبه «انا اعطیناک الکوثر»، یک مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و ده مرتبه برای والدینش استغفار نماید، خداوند برای او حسنات می نویسد و در بهشت، قصری از درّ سفید برای او بنا می کند که در آن هفت خانه است که طول هر خانه هفتصد ذراع است. خانه اول از نقره، خانه دوم از طلا، خانه سوم از مروارید، خانه چهارم از زبرجد، خانه پنجم از یاقوت، خانه ششم از درّ و خانه هفتم از نوری درخشان، و خاک و درهای آن از عنبری خاکستری است. در هر خانه تختی است که بر روی آن انواع فرش هاست و بر روی آن دخترکی است که هر که نزد او آید رستگار می شود و از سر تا پای او از زعفران تازه، دستانش از مشک خالص است و از سینه تا گردنش از عنبر خاکستری و بالای آن از کافور سفید است و بر او زیور آلات و لباس نو است. - . جمال الاسبوع: 68 -
نماز دیگری برای روز دوشنبه:
انس بن مالک از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت کرد که هر که روز دوشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت هفت مرتبه فاتحه الکتاب، و یک مرتبه «إنّا انزلناه فی لیله القدر» را قرائت کند و آن دو را با تسلیم جدا کند و چون فارغ شد، صد مرتبه بگوید: اللهم صل علی محد و آل محمد و صد مرتبه بگوید: اللهم صل علی جبرئیل، و صد مرتبه ظالمان را لعنت کند و آیة الکرسی را قرائت کند، سپس گونه راستش را در محل سجدهاش بر روی زمین قرار دهد و تا نفس قطع شود بگوید: الله ربی حقا حقا، سپس بگوید: چیزی را شریک او نمی سازم و غیر از او ولیّای اختیار نمی کنم، بارالها من به جایگاههای عزت از عرشت و موضع رحمت از کتابت از تو می خواهم که بر محمد و خاندان او درود بفرستی و در حق من چنین و چنان کنی و حاجتت را مسألت کنی، سپس گونه چپ را بر زمین بنهی و بگویی: ای محمد، ای علی، ای جبرئیل، به سوی خدا به شما توسل می جویم، سپس سجده کنی و این سخن را تکرار کنی و حاجتت را مسألت کنی، خداوند متعال حوری، ندیمه ها غلامان جوان، درختان و میوه ها را به تو عطا می کند.
نماز دیگری برای روز دوشنبه:
نبی صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز دوشنبه به هنگام بالا آمدن روز چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد و آیه الکرسی و صد مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و ثوابش را به والدینش ببخشد، خداوند قصری مانند وسیع ترین شهر دنیا به او عطا می کند.
نماز دیگری در روز دوشنبه:
و نبی صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز دوشنبه به هنگام بالا آمدن روز دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، پانزده مرتبه معوذتین، یک مرتبه «قل هو الله احد» و آیه الکرسی را قرائت کند خداوند عزوجل اسمش را همراه اهل بهشت می نویسد و قصری مانند وسیع ترین شهر دنیا در بهشت به او عطا می کند.
نماز دیگری در روز دوشنبه:
و آن چهار رکعت است که در هر رکعت یک مرتبه حمد و آیه الکرسی و صد مرتبه «إنّا اعطیناک الکوثر» را قرائت می کنی، سپس سلام می دهی و به سجده می افتی و در سجده ات می گویی: ای که تقدیرش نیکو است، ای که به تفسیر نیاز ندارد، ای مهرورز ای نعمتده! بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و در حق من آنچه که تو اهل آن هستی انجام بده. خداوند هفتاد هزار قصر در بهشت به او عطا می کند که در هر قصر هفتاد هزار حیاط و در هر حیاط هفتاد هزار خانه و در هر خانه هفتاد هزار دخترک است. - . جمال الاسبوع: 70 -
دعا در روز دوشنبه:
بارالها، ای کسی که بلایا را دفع می کند و از خطاها آگاه است و بخشش ها را فراوان می کند، از تو مسألت دارم، مسألت فرد نادم بر ارتکاب گناه، آنگاه که از غیر از تو، نه یاریکنندهای برای بخشش آنها یافت و نه امیدی که برای انتظار برطرف شدن نیازش به سوی او فزع کند. ای ارجمند، تو کسی هستی که لطفت همه خلائق را فراگرفت و وسعت رحمتت آنان را دربرگرفت و نعمت های کاملت آنان را شامل شد. ای کریمی که به سوی او توبه میکنند، و بخشنده وهاب و انتقام گیرنده با عذاب دردناک از کسی که بر او عصیان کند .
بارالها در حالی که به بدی بر خودم معترف هستم تو را خواندم، آنگاه که غیر از تو پناهی که در بخشش گناهانی که انجام دادهام به او پناه ببرم نیافتهام، ای بهترین کسی که برای بخشش آرزوها خوانده شده است و ای پیروزترین آرزو شده برای از بین رفتن اندوه های بزرگ، چهره ها به سوی تو فروتنی کرد، پس مرا با محرومیت از خودت بازنگردان که تو هر چه بخواهی انجام می دهی و هرچه اراده کنی حکم می دهی.
بارالها، ای سرور و مولای من، جز تو به کدامین پروردگار امید ببندم یا کدام اله است که او را قصد کنم، آنگاه که شیطانی بر من سلطه یافت و معصیت ها با اندوه و بیم از محنت ها مرا دربرگرفت، درحالی که تو ولیّ بخشش و پناهگاه کرم هستی.
بارالها، آیا مرا در جایگاه رسوایی می نشانی درحالی که تو صاحب پوشش زیبا هستی، و در حضور شاهدان درباره ارتکابم از من سؤال می کنی درحالی که از رازهای نهانی درباره من آگاهی؟! پس ای خدای من، اگر با هتک محرمات بر خود زیادهروی کردم، درحالی که لغزشهایی که مرتکب شدهام را فراموش کردهام، تو لطیفی هستی که با رحمتت بر اسرافکنندگان بخشش می کنی و با کرمت بر خطاکاران لطف می کنی، پس بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و ای مهربان ترین مهربانان بر من رحمت آور که تو خدایی هستی که با مهربانی ات وحشت دلهای ترسیدگان را آرام می کنی و با لطفت آرزوی آرزومندان را محقق می کنی و با جودت بخشش هایت را بر نااهلان جاری می کنی.
بارالها، امیدی که ناامیدی با آن نمی آمیزد و آرزویی که یأس آن را مکدر نمی کند، مرا به سوی تو رهنمون شده است. ای احاطهکننده هر چیزی با علم. سرور من، صبح و شب بر دری از درهای بخشش تو هستم درحالی که از پرداختن به غیر تو و درخواست از غیر تو روی گردان هستم و رد کردن درخواست کننده، مضطرب و مضطر به انتظار خیر همیشگی تو، از احسان نیکوی تو نیست.
بارالها تو کسی هستی که وهم ها از احاطه به تو عاجز است و زبان ها از توصیف ذات تو ناتوان است، پس به نعمت هایت و لطفت بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و از فضل گسترده ات، روزی حلال طیب گوارای سالم در راحتی و عافیتی از جانب خود به من روزی کن که تو بر هر چیزی توانا هستی.
ای غایت آرزومندان، جبار آسمان ها و زمین ها، و باقی بعد از فنای جمیع خلائق و پاداش دهنده روز جزا، ای مولای من، تو اطمینان کسی هستی که به دلیل افراط عملش به خود اطمینان ندارد. بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست و با رحمتت مرا از مهلکه ها نجات بده و مرا در دار برگزیدگان داخل کن و مرا همراه نیکوکاران قرار بده و گناهان شب و روز را بر من ببخش. ای آگاه از اسرار، ای مولای من، ادای آنچه که بر من برای پدران، مادران، برادران و خواهران تکلیف کردهای را از من بپذیر، و با لطف و کرمت مرا از آنچه که مرا مهموم می سازد حفاظت کن، ای که ملکوتش عالی است؛ و مرا در دعای مردان و زنان مؤمن که برایشان استجابت کردی شریک کن و ما را، آنان را، پدران و مادران ما را ببخش که تو کریم بخشنده نعمتده و بسیار بخشنده هستی.
و پس از آن، دعا در شکر نعمت:
بارالها حمد از آن توست، هیچ خدایی جز تو نیست. در کتابت فرمودی: هر که را خدا خوار کند، او را گرامی دارندهای نیست. پس به تو ایمان آوردم و تصدیق کردم و مرا ای سرورم، خوار نکن که مرا با کرمت آغاز کرده ای و با نعمتت بدون استحقاق من بر من روزی دادی و هیچ خوارکنندهای برای من نیست اگر تو مرا گرامی بداری. به تو افتخار می کنم پس مرا عزیز گردان، و به کرم تو پناه می برم پس مرا خوار نکن که حمد از آن توست، ای زنده ای جاودان. - . جمال الاسبوع: 72 -
تعویذ روز دوشنبه:
خودم، دینم، تمامی برادران و خواهران ایمانیام را از هر پیدا و پنهان به پناه پروردگار بزرگم می برم، و از شر هر نر و ماده و از شر هر آنچه که خورشید و ماه دید، به پناه خداوند عزیزتر گرامی تر بزرگتر می برم. پاک است پاک است پروردگار ملائکه و روح. ای جنیان، اگر شنونده مطیع هستید، و ای انسان ها، شما را به سوی لطیف آگاه فرا می خوانم و ای جن و انس، شما را به سوی کسی می خوانم که جمیع مخلوقات زیر سلطه اوست.
به خاتم رب العالمین، خاتم جبرئیل، میکائیل، اسرافیل، خاتم سلیمان بن داوود، خاتم محمد خاتم انبیاء و مرسلین که درود خدا بر او و جمیع خاندان مطهر او و بر جمیع انبیاء باد، به پایان بردم. از خودم، والدینم، فرزندانم، دینم، نفسم و از جمیع برادران و خواهران ایمانیام، هر مرد و زن تابع از میان جنیان، عفریته ها، یا افسونگر سرکش یا شیطان رجیم یا سلطان عنادورز را دور کردم و از آنان، هر آنچه که دیده میشود و دیده نمیشود، هر آنچه که چشم خفته یا بیدار به اذن خداوند لطیف آگاه دید را دفع کردم، بر آنان هیچ سلطهای بر من نیست. الله الله الله، به تو شرک نمیورزم و خداوند برای ما کافی است و او بهترین پشتیبان است و درود خدا بر سرورمان محمد و خاندان او باد - . جمال الاسبوع: 76 - .
نماز در شب سه شنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود : هر که شب سه شنبه سه رکعت بخواند که در رکعت اول یک مرتبه حمد و یک مرتبه «انا انزلناه فی لیله القدر» و در رکعت دوم یک مرتبه حمد و هفت مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، خداوند او را میبخشد و درجات او را ترفیع میدهد و از جانب خود در بهشت، خیمهای از درّ که مانند وسیع ترین شهر دنیاست به او عطا میکند.
نماز دیگر در سه شنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب سهشنبه ده رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، سه مرتبه آیه الکرسی، یازده مرتبه «قل هو الله احد»، ده مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق» را قرائت کند، از دنیا خارج نمیشود مگر اینکه خداوند از او راضی باشد و او را وارد بهشت میکند و برای هر رکعت، ثوابی مانند ریگ بیابان و قطرات باران و برگهای درختان به او عطا میکند و روز قیامت در صف انبیاء میایستد و بر اسبی از درّ و یاقوت سوار میشود و لباسش از ابریشم ظریف و استبرق است و در حالی که او «أشهد أن لا اله الا الله و أن محمد رسول الله صلّی الله علیه و آله» را ندا میدهد، وارد بهشت میشود و هفتاد هزار فرشته از او استقبال میکنند و میگویند: این هدیهای از سوی ملک جبار است و این پاداش کسی است که این نماز را به جای آورد.
نماز دیگری در شب سهشنبه:
و از او صلّی الله علیه و آله روایت است که وی فرمود: هر که شب سهشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت فاتحه الکتاب و چهار مرتبه «قل یا أیّها الکافرون» را قرائت کند و بعد از تسلیم هفت مرتبه بگوید: ای زنده، ای جاودان، ای صاحب جلال و اکرام، ای بخشنده ای توبهپذیر. ندا دهندهای از زیر خاک او را ندا میدهد: ای بنده خدا عبادت را از سر بگیر که گناهان پیشین و پسین تو را بخشیده است و گویی که نبی صلّی الله علیه و آله را درک کرده است و او را با مال و جانش یاری کرده است و در آن روز عبادت یک سال برای او بالا میرود.
نماز دیگری برای شب سهشنبه:
و از نبی صلّی الله علیه و آله روایت شده است که وی فرمود: هر که شب سهشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحه الکتاب، آیه الکرسی، «قل هو الله احد»، «شهد الله»، «انا انزلناه فی لیله القدر» را قرائت کند، خداوند هر چه را مسألت کند به او عطا میکند. - . جمال الاسبوع: 77 -
دعا در شب سهشنبه:
منزه هستی تو ای پروردگار ما و حمد تو راست، تو خدای پروردگار جهانیان هستی، فرمانروای راستین آشکار، نه شریکی برای تو است و نه معبودی با توست، صاحب سلطهای هستی که ستم نمیشود، عزتی که آرزو نمیشود، و صاحب کبریاء، عظمت، جود و رحمت هستی. هیچ خدایی جز تو صاحب عرش عظیم نیست، نامهای نیکو، کبریاء و نعمتها از آن توست، منزه هستی و حمد تو راست، فرخنده هستی پروردگار ما و ثنای تو ارجمند است .
بارالها بر بنده و رسولت محمد و خاتم انبیاء و سید مرسلین و بر خاندان محمد، خاندان طیب و طاهر و بابرکت درود بفرست. بارالها به همراه هر فضیلت بر محمد فضیلتی و به همراه هر کرامت، کرامتی بر او بیافزای، تا در سرای قیامت به بالاترین درجات نزد تو بالا برود. بارالها شفاعت او را بپذیر و در آخرت و اولی، خواستهاش را به او عطا کن، آمین یا رب العالمین.
بارالها من به اسم اکبر عظیمت که با آن، کسی که تو را بخواند و هر که از تو مسألت کند و به تو امید ببندد را محروم نمیکنی، از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و عافیت سریع و سلامتی از محنتهای آن و نعمتهای آخرت و نیکویی ثواب اهل آن را به من روزی کنی.
بارالها خود را تسلیم تو کردم و امرم را به تو واگذار نمودم. پشتم را به کرم تو تکیه دادم و در پیدا و پنهانم بر تو توکل کردم. بارالها من همچون خواندن فرد ضعیف و مضطر تو را میخوانم و بار خدایا، رحمت تو نزد من از دعایم مطمئنتر است، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و از من بپذیر.
بارالها من به تو پناه میبرم از اینکه در این شب گمراه شوم، پس بدبخت گردم و فریب بخورم پس هلاک شوم و آنچه که نمیپسندی را انجام دهم. ای پروردگار آسمانهای بلند، تو میبینی و دیده نمیشوی و تو در نظرگاه بالاتر، شکافنده دانه و هسته هستی.
بارالها، امشب بهترین بهره از بهرهها، کامل ترین نعمت در رفاه، برترین شکر در خوشی، بهترین صبر در ناخوشی، گرامیترین بازگشت به نعمت های سرای اقامت را از تو میخواهم. علاقه به طاعتت، عصمت در محارم تو، ترس از خشیت تو، خشیت از عذاب تو، نجات از عقوبت تو، دستیابی به برترین ثواب تو را از تو مسألت دارم. علم در دینت، تأیید وعده تو، وفا به عهد تو، تمسک به ریسمان تو، وقوف در جای موعظه تو، صبر بر عبادت تو را از تو میخواهم، یا ارحم الراحمین، و درود خدا بر محمد و خاندان مطهر او باد. - . جمال الاسبوع: 79 -
نماز روز سهشنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز سهشنبه به هنگام بالا آمدن روز چهار رکعت بخواند که در رکعت اول یک مرتبه حمد، سه مرتبه «اذا زلزلت الأرض»، و یس و در رکعت دوم یک مرتبه حمد، سه مرتبه «اذا زلزلت الارض»، و حم سجده، و در رکعت سوم یک مرتبه حمد، سه مرتبه «اذا زلزلت الأرض» و حم دخان، و در رکعت چهارم یک مرتبه حمد، سه مرتبه «اذا زلزلت الأرض»، یک مرتبه «تبارک الذی بیده الملک» و هر سورهای که از چهار سوره یس، حم سجده ، حم دخان و تبارک که قرائت نکرده است، در هر رکعت یک مرتبه حمد، سه مرتبه «اذا زلزلت الأرض»، پنجاه مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، خداوند برای او عمل نبیّای که رسالت ربّش را ابلاغ کرده است بالا میبرد، و گویی که هزار برده از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است و به اندازه زمین، طلا در راه خدا انفاق کرده است و برای او ثواب هزار بنده است و عبادت هفتاد سال را برای او مینویسد و گویی هزار حج و هزار عمره گزارده است. - . جمال الاسبوع: 82 -
نماز دیگری در روز سهشنبه:
و از نبی صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: هر کس روز سه شنبه به هنگام بالا آمدن روز ده رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، یک مرتبه آیة الکرسی، هفت مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، تا هفتاد روز گناهی برای او نوشته نمیشود و گناهان هفتاد سال بر او بخشیده میشود و اگر تا نود [روز] بمیرد، شهید مرده است و به ازای هر قطرهای که در آن سال ببارد، هزار حسنه بر او نوشته میشود. و به ازای هر برگی، به شهری در بهشت دست مییابد و به ازای هر شیطانی، عبادت یک سال برای او نوشته میشود و درهای جهنم بر او بسته میشود، و هشت در بهشت بر او گشوده میشود که از هر یک از آنها که بخواهد وارد میشود و برای او هزار تاج نوشته میشود و هزار فرشته با او دیدار میکند که در دست هر یک از آنها شراب و هدیهای است و از آن شراب مینوشد و از آن هدیه تناول میکند و همراه ملائکه خارج میشود تا او را بر شهرهایی از نور بگردانند که در هر شهری دو حیاط از نور است و در هر حیاط هزار اتاق از نور، در هر اتاق هزار خانه، در هر خانه هزار بستر و در هر بستر یک حوری است که در حضور هر حوری ندیمهای است.
نماز دیگری در روز سهشنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز سهشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب، «و التین و الزیتون»، «قل هو الله احد» و معوذتین را قرائت کند،
خداوند به ازای هر قطره از آب، ده حسنه، و به ازای هر شیطان سرکش، شهری از طلا برایش مینویسد و هفت در جهنم را بر او میبندد و ثوابی نظیر آنچه که به آدم، موسی، هارون، ایوب میبخشد به او عطا میکند و هشت در بهشت را بر او میگشاید که از هر یک بخواهد، وارد میشود.
نماز دیگر برای روز سه شنبه:
بعد از نیمروز، بیست رکعت میخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب و آیة الکرسی و سه مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت میکند، و تا هفتاد روز گناهی برای او نوشته نمیشود.
نماز دیگری در روز سه شنبه:
و آن دوازده رکعت است که در هر رکعت فاتحه الکتاب و هر آنچه از سورههای قرآن میسر بود را قرائت میکنی و پس از آن هر چه دوست داری را از خداوند متعال درخواست میکنی. - . جمال الاسبوع: 83 -
دعای روز سهشنبه:
به نام خداوند بخشنده مهربان. بارالها، من بسان درخواست کسی که برای خواستهاش درخواست شدهای جز تو نمییابد از تو درخواست میکنم و بسان تکیهگاه کسی که برای تکیهاش تکیهگاهی جز تو نمییابد بر تو تکیه میکنم، تو اولی هستی که ابتدا را آغاز نمودی و با دستان لطفت آن را ایجاد کردی و تسلیم مشیت تو شد و خواست، چنانکه با استحکام تقدیر اراده کردی و تو ارجمندتر و قویتر از آن هستی که عقول به نهایت وصف تو احاطه بیابد. تو عالمی هستی که چیزی به اندازه ذرهای در زمین یا آسمان از یاد تو خارج نمیشود، و تو کسی هستی که اصرار اصرارکنندگان تو را بخیل نمیکند و فرمان تو به چیزی، آنگاه که به وجود آمدن آن را اراده میکنی، فقط این است که به او بگویی باش، پس موجود میشود.
فرمان تو برنده، وعده تو حقیقی و حکم تو عادلانه است. چیزی از یاد تو نمیرود و بر هر چیزی مراقب هستی و با نعمتهایت پوشیده شدی، پس دیده نشدی، و هر نجوایی را شاهد هستی و بر هر برتری تعالی یافتی. به کبریا یگانه شدی، به قدرت و بقا مفتخر شدی و جباران را با غلبه و فنا خوار کردی و حمد در دنیا و آخرت از آن توست.
بارالها تو بردبار قادر رئوف آمرزنده، فرمانروای قاهر، روزیرسان آفریننده و اجابتکننده شنونده هستی، سرنوشت بندگان و سرزمینها به دست توست، زنده جاودان، بخشنده کریم، ارجمند رحیم هستی.
بارخدایا، تو فرمانروایی هستی که با قدرتت بر فرمانروایان چیره شدی، پس قدرتمندان برای هیبت تو فروتنی کردند و اولیاء به طاعت تو مطیع شدند، و با الوهیتت مجد و ثنا را در برگرفتی و نه نگهداری خلق بر تو دشوار است و نه اندک بخشیدن به کسی که روزی گسترده را به او عطا کردهای، و تو دانای نهانها هستی. بارالها بر من عیوبم را پوشانیدی و گناهانم را بر من شماره کردی و مرا با شناخت دینت گرامی داشتی، و پوشش نیکویت را از من برنگرفتی، ای مهرورز، و ای نعمتدهنده، مرا رسوا نکردهای، از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی، و بار خدایا، ایمنی از عقوبتت، کمال نعمتت، دوام عافیتت، علاقه به طاعتت، اجتناب از معصیتت، ورود در بهشتت و همراهی نبیات که درود تو بر او و خاندانش باد را از تو میخواهم که تو هر چه بخواهی را میزدایی و ثبت می کنی و کتاب اصلی نزد توست .
بارالها، اگرچه گناهانی را مرتکب شدهام که ارتکابم آنها را مانع بین من و تو قرار داده است، اما تو شایسته این هستی که با فراخی روزی و رحمتت بر من بخشش کنی و مرا از عقوبت دردناک نجات دهی و مرا بسان تکریم شدگان ثبت کنی، و ای مولای من، مرا با گذشت و رحمتت به صالحان ملحق کنی، ای رئوف ای رحیم، و از فضل وسیعت روزی گسترده گوارای سالم در راحتی و عافیتی از جانب خودت بر من روزی کن که تو بر هر چیزی توانا هستی.
پروردگارا از تو میخواهم که بر محمد و اهل بیت او درود بفرستی و آنچه که در مورد پدران، مادران، و واجب آنان بر من تکلیف کردهای را از من برعهده بگیر و حقوق آنان را از جانب من ادا کن و مرا و آنان را به نیکوکاران ملحق کن و مرا، آنان را و مردان و زنان مؤمن را بیامرز که تو نزدیک و اجابتکننده هستی. و درود خدا بر سرورمان محمد نبی و عترت پاک او باد و خدا برای ما کافی است و او بهترین پشتیبان است.
و پس از آن در شکر نعمت:
بارالها، حمد از آن توست. هیچ خدایی جز تو نیست، در کتابت فرمودی: {چون به انسان نعمت ارزانی داریم روی میگرداند و دور می شود و چون آسیبی به وی رسد، دست به دعای فراوان بردارد.} پس این من هستم، فروتن در مقابل نعمتت، پناهآورنده، حقیر، آنگاه که کافر رویگردان از آن دور می شود و من به سوی تو ای سرورم تضرع میکنم تا آن را بر من تمام کنی که تو ولیّ آن هستی و آن را بر من حفظ کن که جز تو حفظ کنندهای برای آن نیست و حمد از آن توست، ای زنده، ای جاودان. - . جمال الاسبوع: 84 -
تعویذ روز سهشنبه:
به نام خداوند بخشنده مهربان. خدا بزرگتر است. خدا بزرگتر است. هیچ نیرو و توانی جز به خدای بلند مرتبه و بزرگ نیست. خدا برای ما بس است و او بهترین پشتیبان است. خودم و والدینم، فرزندانم و همه آنچه که پروردگارم به من روزی کرد و هر کسی که امر او به من مربوط است و همه برادران و خواهران ایمانیام را به پناه خداوند می برم. خداوند آسمانهای برافراشته و زمینهای گسترده، پروردگار آسمانهای مسخر و ستارگان رونده، کوههای بلند و دریاهای مملو، پروردگار ملائکه تسبیحگو و پروردگار آنچه که خلق کرد و پراکنده کرد و ایجاد کرد.
و خودم را به پناه خدایی میبرم که آسمانها و زمین را آفرید و در هر آسمانی کار [مربوط به] آن را وحی فرمود و آسمان [این] دنیا را با چراغهایی آذین کردیم و [آن را نیک] نگاه داشتیم. این است اندازهگیری آن نیرومند دانا، و خودم، والدینم، فرزندانم، برادران و خواهران ایمانیام را به پناه خدا، پروردگار آسمانهای برافراشته بدون ستون و به کسی که آن را در دو هنگام آفرید و در هر آسمانی کار مربوط به آن را تقدیر کرد و زمین را در دو هنگام آفرید و در آن مواد خوراکی آن را اندازهگیری کرد و در آن کوهها را ستون، گردنه گذرگاه را راه قرار داد و ابر را ایجاد کرد و آن را مسخر نمود و فلک را جاری کرد و دو دریا را مسخر کرد و در زمین کوههای بلند و نهرهایی قرار داد میبرم، از اینکه به من یا یکی از آنان بدی یا بلایی برسد.
و خودم، والدینم، فرزندانم و تمامی برادران و خواهران ایمانیام و کسی که امرش به من مربوط است را از شر آنچه که در شب و روز است و از دمندگان افسون در گرهها، و از شر هر حسود آنگاه که حسد ورزد، و از جن و انس به پناه میبرم، و کافی است که خدا پشتیبان باشد، و کافی است که خدا شاهد باشد، از شر هر آنچه که چشمها میبیند و دلها بر آن تصمیم میگیرند و از جن و انس. و کافی است خدا، کافی است خدا و کافی است خدا، هیچ خدایی جز الله نیست و محمد رسول خداست، درود و سلام خدا بر او و خاندان مطهر او باد. - . جمال الاسبوع: 87 -
نماز در روز چهارشنبه: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز چهارشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت حمد و «اذا السماء انشقت» را قرائت کند و چون به سجده رسد سجده کند، بسان روزی که از مادر زاده شده است از گناهانش خارج میشود و خداوند به ازای هر آیه از قرآن، عبادت یک سال را برای او مینویسد.
و نماز دیگری برای روز چهارشنبه:
و نبی صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز چهارشنبه سی رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، یک مرتبه آیه الکرسی و هفت مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، خداوند در روز قیامت ثوابت ایوب صابر، یحیی بن زکریا و عیسی بن مریم را به او عطا میکند و در فردوس هزار شهر از مروارید برای او بنا میکند که نمای آن از یاقوت سرخ است، در هر شهر هزار قصر از نور، در هر قصر هزار خانه از نور، در هر خانه هزار تخت از نور است و بر روی هر تخت حجلهای است که در هر حجله حوریای از نور است که بر او هفتاد هزار جامه از نور است. این پاداش کسی است که این نماز را به جای آورد.
نماز دیگری برای روز چهارشنبه:
و آن دو رکعت است که در هر رکعت از آن حمد را یک مرتبه، یک مرتبه آیه الکرسی، «إنّا انزلناه فی لیله القدر»، «اذا جاء نصرالله و الفتح» و سه مرتبه سوره اخلاص را قرائت میکند.
نماز دیگری در روز چهارشنبه:
از سرورمان فاطمه سلام الله علیها روایت شده که فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله، نماز شب چهارشنبه را به من آموخت و فرمود: هر که شش رکعت بخواند که در هر رکعت حمد، «قل اللهم مالک الملک تؤتی الملک من تشاء»... تا فرموده اش «بغیر حساب» را قرائت کند و چون از نمازش فارغ شد بگوید: خداوند به محمد آنچه که شایسته اوست جزا دهد. خداوند تا هفتاد سال، هر گناه او را میبخشد و ثوابی غیر قابل شمارش به او عطا میکند. - . جمال الاسبوع: 89 -
دعای شب چهارشنبه:
منزه هستی و حمد از آن توست، تو خدای بینیاز دائم، صاحب ملک ماندگار هستی و روزها فرمانروایی تو را دگرگون نمیسازد و روزگاران عزت تو را نابود نمیکند. هیچ خدایی جز تو نیست. یگانه هستی و شریکی برای تو نیست، و نه پروردگاری غیر از توست و نه خالقی جز تو، منزه هستی تو و حمد تو راست، نامهای تو فرخنده، ثنای تو متعالی و بقای تو مداوم است.
بارالها بر بنده، رسول و برگزیدهات از میان مخلوقاتت، و بر خاندان مطهر او، سروران گرامی درود بفرست. بارالها نبیّمان محمد را به برترین فضیلتها مخصوص بگردان و او را تا عالیترین جایگاهها بالا ببر. بارالها وسیله شریف بر او نازل کن، او را در جوارت در مرتبهای والا قرار بده و ما را از نجواکنندگان با او، آویختگان به ریسمان او و کامیابان به شفاعت او قرار بده.
بارالها من به اسمت که بر موسی بن عمران در الواح نازل فرمودی و با اسماء جلیل عظیمت، و به حق نبیات محمد، دوستت ابراهیم، نجواکنندهات موسی، روحت عیسی از تو میخواهم و به تورات موسی، انجیل عیسی، زبور داوود و فرقان محمد و هر وحیای که وحی نمودی و قضایی که تقدیر کردی و کتابی که نازل کردی، از تو میخواهم که نعمت را بر من تمام کنی و عافیت را شامل من کنی و در تمامی امور عاقبتم را نیکو کنی، و من بنده تو، فرزند بنده تو هستم و سرنوشت من به دست توست و در قبضه قدرت تو هستم و در تدبیر تو عمل میکنم.
بارالها گناهانم مرا پوشانده است و برای من چیزی جز مغفرت، رأفت و رحمت تو نیست. بارالها تا زمانیکه مرا باقی گذاشتهای تقوا، تا زمانی که مرا زنده گذاشتهای صلاح، صبر بر آنچه که مرا مبتلا کردهای، شکر بر آنچه که به من عطا کردی، برکت در آنچه که به من روزی دادی را به من ارزانی دار. بارالها در روز مرگ حجتم را به من بنمایان و عملم را حسرتی بر من قرار نده.
بارالها نهانم را اصلاح و پیدایم را نیکو کن. میل مرا در تقوای خودت و بهترین روزهایم را روز دیدار خود قرار بده، و مرا از آنچه که نگرانم ساخته و نگرانم نساخته است و آنچه که تو در امور دنیوی و اخرویام از من به آن آگاهتری حفظ کن، و مرا به کسانی که از من بهتر هستند ملحق کن و همراهی با انبیاء، صدیقین، شهدا و صالحان را به من روزی کن، و آنها بهترین همراه هستند، ای اله حق و پروردگار جهانیان، و درود خدا بر محمد و خاندان مطهر او باد. - . جمال الاسبوع: 90 -
نماز در روز چهارشنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز چهارشنبه به هنگام بالا آمدن روز دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، یک مرتبه «قل یا أیّها الکافرون»، یک مرتبه «قل هو الله احد» و معوذتین را قرائت کند، در روز قیامت هفتاد هزار فرشته برای او استغفار میکنند و خداوند در بهشت قصری مانند وسیعترین شهر دنیا به او عطا میکند.
نماز دیگری برای روز چهارشنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز چهارشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه قاتحه الکتاب و «اذا زلزلت الارض»، سه مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، خداوند تا روز قیامت تاریکی قبر را از او برطرف میکند و به ازای هر آیه یک شهر به او عطا می کند و هزار هزار نور به او عطا میکند و عبادت یکسال را برای او مینویسد و سیمایش را روشن میکند و کتاب اعمالش را به دست راستش میدهد.
نماز دیگری برای روز چهارشنبه:
نبی صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز چهارشنبه دوازده رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحه الکتاب، سه مرتبه «قل هو الله احد» و سه مرتبه معوذتین را قرائت کند، در هر مرتبه ندا دهندهای از سوی عرش ندا میدهد: ای بنده خدا، عمل را از سر بگیر که خداوند گناهان پیشین و پسین تو را بر تو میبخشد.
نماز دیگری برای روز چهارشنبه: بیست رکعت است که در هر رکعت فاتحه الکتاب و یک سوره قرائت میکنی و چون از نماز فارغ شدی، خداوند متعال را تسبیح و حمد بگو و بسیار تهلیل بگو. - . جمال الاسبوع: 92 -
دعا در روز چهارشنبه:
به نام خداوند بخشنده مهربان. بارالها من بسان سؤال اصرارکنندهای که از خواندن پروردگارش ملول نمیشود و بسان تضرع غریقی که برای برطرف کردن اندوهش به تو امید بست به سوی تو تضرع میکنم، و بسان زاری توبهکننده از گناهش به سوی تو توبه میکنم، و تو رئوفی هستی که همه مخلوقات را مالک هستی، و آنان را بر مشیتت با رنگهای مختلف آفریدی و اجل آنان را مقدر کردی و روزیشان را تقسیم نمودی، پس آفریدن خلق بر تو سنگین نبود تا اینکه آن را به صورتهای مختلف، چنان که خواستی ایجاد کردی، و از گرفتن وزیر، برتر و متعالی هستی و از همکاری شریک ارجمند شدی و از گرفتن پسران منزه شدی و از تماس با زنان تقدس یافتی، و نه دیدگان ببیننده تو است و نه وهمها بر تو واقع میشود و برای تو نه شبیهی است و نه برابری، نه شریک و نه نظیری. تو فرد واحد دائم اول آخر عالم احد صمد قائمی هستی که نه زاده است و نه زاده شده و برای او همتایی نیست. تو قابل وصف نیستی و با حس درک نمیشوی، و دگرگونیهای زمانه پس از روزگاران تو را تغییر نمیدهد. ازلیای هستی که زائل نشده است و زائل نمیشود. علم تو بر اشیاء در خفاء، مانند علم تو به آن در پیدا و آشکار است، پس ای کسی که بزرگان در مقابل بزرگی او خوار شدند، و رؤسا برای عزت او خضوع کردند و کسی که زبان بلیغان از رسیدن به ذات او ناتوان شد، و ای کسیکه به تدبیر اشیاء قوی شد و عبارات علوم علماء از ادراک او گنگ ماند، آیا مرا با آتش عذاب میکنی درحالیکه تو امید من هستی؟ و بعد از اقرار من به توحید تو و خضوع و خشوعم برای تو با سجود، آن را بر من مسلط میگردانی؟ و زبانم را با توقیف - ایستاندن من در برابرت برای سئوال و جواب - به لکنت می اندازی؟ در حالیکه راه رسیدن به امید متحیران را با تحمید و تسبیح برای من آماده کردهای.
پس ای غایت درخواستکنندگان، امان ترسیدگان، تکیهگاه مضطربان، فریادرس کمکخواهان، پناه پناهجویان، برطرفکننده گرفتاری از اندوهگینان و ای پروردگار جهان و مهربانترین مهربانان، بار خدایا بر محمد و خاندان مطهرش درود بفرست و مرا از بازگشتکنندگان پیروز قرار بده.
بارالها، اگر مرا نزد خودت بدبخت نوشته بودی، پس به جایگاههای عزت، کبریاء و عظمتی که نه عظیم در مقابل آن مقاومت میکند و نه متکبر، از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و مرا سعادتمند کنی، که امور بر اراده تو جاری است و پناه میدهی و پناه داده نمیشوی. ای قدیر، تو مهربان، بخشنده، آگاه، بصیر، علیم و حکیمی و از آنچه که در نفس من است آگاهی و من از آنچه که در نفس توست آگاه نیستم، و تو داننده نهانها هستی.
پروردگارا بر من مهربانی کن که از دیرباز بر زیادهروی کننده بر خود، غریق دریاهای گناه که کثرت لغزشهایش او را تسلیم مرگ کرده است، مهربانی کردهای و ای لطفکننده بر گناهکاران، با عفو و گذشت بر من لطف کن که پیوسته بر اسرافکاران، از میان کسانیکه با گستاخیاش بر گناه، ورودش در دار هلاکت بر او واجب است، گذشت و فضل داشتهای.
ای داننده سرّ و نهانها، ای نیرومند، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و از فضل گستردهات، روزی وسیع حلال پاک کامل گوارای سالم در راحتی و عافیتی از جانب خود، بر من روزی کن که تو بر هر چیزی توانا هستی، و بار خدا، آنچهکه در خصوص تکالیف پدران، مادران، برادران و خواهران و حقوق واجب آنان بر من الزام کردهای، پروردگارا بر محمد و خاندان او درود بفرست، و آن را از جانب من در مورد آنان بپذیر و آن را ادا کن، ای صاحب جلال و کرامت، و مرا، آنان، مردان و زنان مؤمن را بیامرز که تو بر هر چیزی توانا هستی و درود خدا بر محمد و جمیع خاندان او باد.
و بعد از آن در شکر نعمت: بارالها، حمد از آن توست که خدایی جز تو نیست که در کتابش فرمود: {این بدان سبب است که خدواند نعمتی را که بر قومی ارزانی داشته تغییر نمیدهد مگر آنکه آنان آنچه را برخود دارند تغییر دهند.} پس به تو ایمان آوردم و تصدیق کردم. کیست که آنچه که در اوست را حفظ میکند و با قدرت و توان خویش از تغییر باز میدارد، اگر تو آن را حفظ نکرده باشی؟ پس ریسمان عصمت مرا به کرمت وصل کن تا آنچه که در نفسم است را از طاعت تو تغییر ندهم، که آنچه که از نعمتت بر من است تغییر مییابد، پس حمد از آن توست ای زنده، ای جاودان، و بر سرورمان محمد نبی و عترت او درود و سلام بفرست. - . جمال الاسبوع: 93- 96 -
تعویذ روز چهارشنبه:
به نام خداوند بخشنده مهربان. خودم، دینم، دنیایم، فرزندانم، برادران و خواهران ایمانیام و تمامی آنچه که خدا بر من روزی داده است را به پناه خداوند واحد احد صمد... - تا پایان آن -، و بربّ الفلق... - تا پایان آن -، و بربّ النّاس... - تا پایان آن -، و یگانه برتر میبرم، از شر آنچه که آفرید و آنچه که چشم من دیده است و آنچه که ندیده است و از شر هر کسی که مرا با بدی یا امر دشواری قصد کرده، به یگانه بزرگتر پناه میبرم.
بارخدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و مرا در جوار امن و پناه محکمت قرار بده، ای شکستناپذیر، ای جبار، الله الله الله، شریکی برای او نیست، محمد رسول خداست، من در جوار الله هستم و الله واحد قهار است. او خدای فرد، یگانه و جبار است، و خودم، برادرانم و هر آنچه که پروردگارم به من ارزانی داشته است را به او اسماء او میسپارم. و ما در جوار خدا هستیم، خدای شکست ناپذیر، جبار ملک قدّوس قهار سلام مؤمن مهیمن، عزیز جبار، متکبر، غفار، عالم غیب و شهود، کبیر، متعال، اوست الله، اوست الله، اوست الله شریکی برای او نیست، محمد رسول خداست، درود خدا بر محمد و جمیع خاندان او باد. - . جمال الاسبوع: 97 -
نماز در شب پنجشنبه: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب پنجشنبه شش رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحةالکتاب، آیهةالکرسی و«قل یا أیّها الکافرون» و سه مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و چون سلام داد سه مرتبه آیهالکرسی را قرائت کند، اگر نزد خدا بدبخت نوشته شده باشد، خداوند فرشتهای را مبعوث میکند که شقاوت او را پاک کند و بهجای آن سعادت او را بنویسد و این کلام اوست: {خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات میکند و اصل کتاب نزد اوست.}
نماز دیگری در روز پنجشنبه:
ابن مسعود از نبی صلّی الله علیه و آله روایت کرد که وی فرمود: هر که شب پنجشنبه بین مغرب و عشا دو رکعت بخواند که در هر رکعت صد مرتبه فاتحةالکتاب - و روایت شده یک مرتبه - و پنج مرتبه آیةالکرسی و هر یک از سورههای «قل یا أیّها الکافرون»، «قل هو الله احد» و معوذتین را پانزده مرتبه قرائت کند و چون از نمازش فارغ شد پانزده مرتبه از خدا استغفار بجوید و ثواب آن را برای والدینش قرار دهد، حق آنها را ادا کرده است. بگوید: بارالها، ثواب آن را برای والدینم قرار بده.
و چون آن را انجام داد، حق آن را ادا نموده است و خداوند آنچه که به شهدا عطا کرد را به او ارزانی میدارد و چون بر صراط بگذرد، فرشتهای در جانب راست او و فرشتهای در جانب چپ اوست، و او را از پیش رویش با تکبیر و تهلیل مشایعت میکنند تا اینکه وارد بهشت میشود و در گنبدی سفید که در آن خانهای از زمرد سبز است فرود میآید که وسعت آن خانه، هفت برابر وسیعترین شهر دنیاست، در هر خانه تختی از نور است که پایههای آن تخت از عنبر خاکستری است، بر روی آن تخت، هزار بستر از زعفران است، بر روی آن تخت حوریای از نور است که بر او هفتاد جامه از نور است و نور از جسم او از ورای آن جامهها دیده میشود، بر سر او طرّههایی است که با درّ و یاقوت زینت یافته است. و چون بر همسر خود تبسم کند، از دهان او نوری خارج میشود که اهل بهشت از آن در شگفت میشوند تا اینکه میگویند: این چه نوری است؟ شاید خالق سبحان بر ما نگریسته است! پس از بالای سر آنان ندا میدهد: ای اهل بهشت، فلان حوریه با همسرش در خانه خویش خندیده است. و بر روی هر طرّه زنگی از طلا است که داخل آن مشک و عنبر است و چون سرش را حرکت دهد، از وسط آن زنگ صدایی خارج میشود که هیچ یک از آنها به دیگری شبیه نیست. بر سر او تاجی از نور است و انگشتانش را با انگشتر آراسته است. خداوند این ثواب را به کسی که این نماز را میخواند و ثواب آن را به والدینش میبخشد عطا میکند و برای او نیز نظیر آن است و چیزی از اجر او کاسته نمیشود و به ازای هر رکعت، هزاران هزار نماز نوشته میشود و خداوند به ازای هر مویی که بر بدن اوست، نوری به او عطا میکند. این پاداش خداوند برای دوستان خویش است.
نماز دیگری در شب پنجشنبه:
چهار رکعت است که در هر رکعت یک مرتبه حمد، چهل مرتبه «قل یا أیّها الکافرون» قرائت میشود، گویی هزار هزار برده مؤمن آزاد کرده است و خداوند قصری در بهشت به او عطا میکند که مانند وسیعترین شهر دنیاست.
نماز دیگری را انس ابن مالک روایت کرده است: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب پنجشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت هفت مرتبه فاتحةالکتاب و یک مرتبه «انا انزلناه فی لیله القدر» را قرائت کند و آن دو را با تسلیم جدا نماید و چون فارغ شد، صد مرتبه بگوید: اللهم صلی علی محمد و آل محمد و صد مرتبه بگوید: اللهم صلی علی جبرئیل، و صد مرتبه ظالمان را لعن کند، خداوند ... ادامه خبر. - . جمال الاسبوع: 98 - 100 -
دعای شب پنجشنبه:
به نام خداوند بخشنده مهربان. منزه هستی ای پروردگار ما، و حمد از آن توست ای آفریننده خلق، ایجاد کننده، بهوجودآورنده و خالق آن، بدون سرمشقی که از آن پیروی کند و بدون نظیری که از آن تقلید نماید. پروردگارا با فرمانرواییات یگانه شدی، با جبروتت نیرومند شدی، با عزتت سلطه یافتی، با قدرتت متعالی شدی، و تو در منظر اعلی هستی، به گونه ای که علم علماء از تو باز میماند، و قدرت قادران بر تو قادر نیست، و توصیفگران عظمت تو را توصیف نمیکنند. ای دارای شأن والا، برهان روشن، جلال بزرگ، ای عظیم لطیف علیم، همه اشیا را با حکمتتت تدبیر کردی، و امر دنیا و آخرت را با علمت شماره کردی، همه اشیا بهسوی تو تضرع کرد، و هر چیزی برای فرمانروایی تو ذلیل شد، و هر چیزی تسلیم طاعت و امر تو شد. به میزان یک دانه نیز در آسمانها و زمین از یاد تو خارج نمیشود و هیچ کوچکتر و بزرگتر از آن نیست مگر آن که در کتاب مبین است.
بارالها بر محمد و خاندان محمد بنده، رسول، نبی و برگزیدهات، برترین صلواتی که بر یکی از کسانی که میان خلائقت برگزیدی را بفرست، درودی که با آن سیمای او سفید، چشمش روشن و جایگاهش مزین شود. بارالها هر چه را مسألت کرد به او عطا کن و درباره هر که شفاعت کرد شفاعتش را بپذیر و از عطایت وافرترین نصیب، بیشترین قسمت را برای او قرار بده، بارالها با گرامیداشتت او را بر تمامی انبیاء، صدیقین و سایر رسولان و ملائکه مقرب رفعت ببخش.
بارالها با اسمت که هر گاه ذکر شد جانها از آن ترسید و دلها لرزید، و صداها برای آن خشوع کرد و گردنها برای آن خوار شد، از تو میخواهم که مرا و والدین مرا بیامرزی و آنان را رحمت کنی، چنانکه آنان مرا در کوچکی تربیت کردند، و در بهشت ما را به یکدیگر بشناسانی. ایمنی و عفو در روز قیامت برای خود و آنان را از تو میخواهم.
بارالها من ضعیف هستم، پس ضعف مرا در رضایتت قوی کن، و سرنوشت مرا بهسوی خیر ببر و اسلام را منتهای رضایت من، نیکوکاری را اخلاق من و تقوا را توشه من قرار بده، و دینم را که رشته - نجات - من است اصلاح کن، و دنیایم را که وسیله رسیدن من است برکت ببخش و آخرتم را که بازگشتم به آن است برایم اصلاح کن و دنیای مرا زیادتی در هر خیر قرار بده، و آخرتم را عافیتی از هر شر قرار بده، و مرا به آمادگی برای مرگ پیش از اینکه بر من فرود آید، و سامان بخشیدن حالم در سرای جاودانگی قبل از انتقام، توفیق ده.
بارالها مرا غافلگیر مکن و ناگهان مرا نمیران، و مرا از آلودگی به گناه، با توبهای صادق، از بیماریهای هلاککننده با حسن عافیت و سلامت معاف کن و جان مرا مؤمن، مطمئن، راضی به آنچه که از آن اوست، مورد رضایت که برای آن نه خوفی، نه ترسی نه جزعی و نه اندوهی است بازستان، تا با مؤمنانی که احسان از جانب تو برای آن پیشی گرفته است درآمیزد، درحالیکه آنان از آتش دور هستند.
بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و هر که مرا با خیر قصد کرد یاریاش کن و آن را برای من آسان کن که من به هر خیری که بر من نازل کردی نیازمند هستم، و هر که مرا با بدی یا حسد یا ستمی قصد کرد، من به مدد تو گلویش را میشکافم و علیه او از تو استعانت میجویم، پس مرا با آنچه که خواستی در مقابل او حفاظت کن و او را با آنچه خواستی از من غافل ساز که هیچ قدرتی نیست جز با تو. بارالها من از شیطان و وسوسه او به تو پناه میبرم و سلطه او را بر من قرار نده و با رحمتت بین من و او فاصله بیانداز، ای مهربانترین مهربانان و درود خدا بر محمد و خاندان مطهر او باد. - . جمال الاسبوع: 101 -
نماز در روز پنجشنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله: هر که روز پنجشنبه دو رکعت بخواند که در رکعت اول یک مرتبه حمد، سیصد مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، خداوند هزار هزار شهر در فردوس برای او بنا میکند، آنچه که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بر دل مخلوقات خطور کرده است، و خداوند هفتاد هزار هزار فرشته در آن روز برای او خلق میکند که بدیها را از او میزدایند و حسنات را برایش ثبت میکنند، و درجات او را در آن روز ترفیع میدهند، تا اینکه سالی سپری میشود. - . جمال الاسبوع: 104 -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ الْأَمِینُ، عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: مَنْ صَلَّی هَذِهِ الصَّلَاةَ یَوْمَ الْخَمِیسِ
ص: 312
کَتَبَ اللَّهُ لَهُ تَعَالَی مِثْلَ مَنْ صَامَ رَجَبَ وَ شَعْبَانَ وَ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ یُعْطَی بِعَدَدِ حُرُوفِ الْقُرْآنِ حُورَ عِینٍ (1).
**[ترجمه]البلد الامین: امام صادق علیه السّلام: هر که این نماز را در روز پنجشنبه بخواند، خداوند متعال نظیر کسی که در رجب، شعبان و ماه رمضان روزه بگیرد، برایش مینویسد و به تعداد حروف قرآن، حوری سیهچشم به او عطا میکند. - . آن را در البلد الامین نیافتیم. -
**[ترجمه]
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ،: صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْخَمِیسِ رُوِیَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْخَمِیسِ بَیْنَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ فِی الثَّانِیَةِ مِثْلَ ذَلِکَ وَ فِی الثَّالِثَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ مِائَةَ مَرَّةٍ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ فِی الرَّابِعَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِذَا سَلَّمَ یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ- أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی أَجْرَ مَنْ صَامَ رَجَبَ وَ شَعْبَانَ وَ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حِجَّةً وَ عُمْرَةً وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ خَمْسِینَ صَلَاةً وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ آیَةٍ ثَوَابَ عَابِدٍ وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ کَافِرٍ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ وَ زَوَّجَهُ اللَّهُ بِکُلِّ آیَةٍ مِنَ الْقُرْآنِ مِائَتَیْ أَلْفِ زَوْجَةٍ وَ کَأَنَّمَا اشْتَرَی أُمَّةَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَعْتَقَهُمْ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَرَی فِی مَنَامِهِ مَکَانَهُ فِی الْجَنَّةِ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْخَمِیسِ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْخَمِیسِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ یَقْرَأُ فِی یَوْمِهِ بَعْدَ الْعَصْرِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ أَرْبَعِینَ مَرَّةً وَ یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ أَرْبَعِینَ مَرَّةً أَعْطَاهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِعَدَدِ مَا فِی الْجَنَّةِ وَ النَّارِ حَسَنَاتٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ وَ رَزَقَهُ مِائَةَ زَوْجَةٍ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِعَدَدِ کُلِّ مَلَکٍ عِبَادَةَ سَنَةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ آیَةٍ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْخَمِیسِ رَوَی ابْنُ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی فِی هَذَا الْیَوْمِ مَا بَیْنَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی أَوَّلِ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ فِی الثَّانِیَةِ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مِائَةَ مَرَّةٍ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ
ص: 313
مِائَةَ مَرَّةٍ وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مِائَةَ مَرَّةٍ لَا یَقُومُ مِنْ مَقَامِهِ حَتَّی یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ الْبَتَّةَ(1).
صَلَاةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْخَمِیسِ وَ هِیَ صَلَاةُ الْحَاجَةِ رَوَی أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانِ بْنِ عِیسَی الْمُکَتِّبُ فِی کِتَابِهِ إِلَیَّ وَ إِجَازَتِهِ لِی قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ وَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ الطُّوسِیُّ ره عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ [بْنِ] عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ وَ دَاوُدُ بْنُ کَثِیرٍ الرَّقِّیُّ وَ دَاوُدُ بْنُ أَحْیَلَ وَ سَیْفٌ التَّمَّارُ وَ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ وَ حُمْرَانُ بْنُ أَعْیَنَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ إِسْمَاعِیلُ بْنُ قَیْسٍ الْمَوْصِلِیُّ- وَ نَحْنُ نَتَکَلَّمُ وَ الصَّادِقُ علیه السلام سَاجِدٌ فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ نَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ مَا هَذَا الْغَمُّ وَ النَّفَسُ فَقَالَ یَا مَوْلَایَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ وَ حَقِّکَ بَلَغَ مَجْهُودِی وَ ضَاقَ صَدْرِی قَالَ علیه السلام أَیْنَ أَنْتَ عَنْ صَلَاةِ الْحَوَائِجِ قَالَ وَ کَیْفَ أُصَلِّیهَا جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْخَمِیسِ بَعْدَ الضُّحَی فَاغْتَسِلْ وَ أْتِ مُصَلَّاکَ وَ صَلِّ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ عَشْرَ مَرَّاتٍ فَإِذَا سَلَّمْتَ فَقُلْ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- ثُمَّ ارْفَعْ یَدَیْکَ نَحْوَ السَّمَاءِ وَ قُلْ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ عَشْرَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تُحَرِّکُ سُبْحَتَکَ وَ تَقُولُ یَا رَبِّ یَا رَبِّ حَتَّی تَنْقَطِعَ النَّفَسُ ثُمَّ تَبْسُطُ کَفَّیْکَ وَ تَرْفَعُهُمَا تِلْقَاءَ وَجْهِکَ وَ تَقُولُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ یَا أَفْضَلَ مَنْ رُجِیَ وَ یَا خَیْرَ مَنْ دُعِیَ وَ یَا أَجْوَدَ مَنْ سَمَحَ وَ أَکْرَمَ مَنْ سُئِلَ یَا مَنْ لَا یَعْزُبُ عَلَیْهِ مَا یَفْعَلُهُ یَا مَنْ حَیْثُ مَا دُعِیَ أَجَابَ أَسْأَلُکَ بِمُوجِبَاتِ رَحْمَتِکَ وَ عَزَائِمِ مَغْفِرَتِکَ وَ أَسْأَلُکَ بِأَسْمَائِکَ الْعِظَامِ وَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ عَظِیمٌ وَ أَسْأَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ بِفَضْلِکَ الْعَظِیمِ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْعَظِیمِ دَیَّانِ الدِّینِ مُحْیِی الْعِظَامِ وَ هِیَ رَمِیمٌ وَ أَسْأَلُکَ بِأَنَّکَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
ص: 314
وَ أَنْ تَقْضِیَ لِی حَاجَتِی وَ تُیَسِّرَ لِی مِنْ أَمْرِی فَلَا تُعَسِّرَ عَلَیَّ وَ تُسَهِّلَ لِی مَطْلَبَ رِزْقِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ یَا قَاضِیَ الْحَاجَاتِ یَا قَدِیراً عَلَی مَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ غَیْرُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ- قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام فَقُلْهَا مَرَّاتٍ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ حَوْلٍ وَ کُنَّا فِی دَارِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْنَا دَاوُدُ ثُمَّ أَخْرَجَ مِنْ کُمِّهِ کِیساً فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذِهِ خَمْسُمِائَةِ دِینَارٍ وَجَبَتْ عَلَیَّ بِبَرَکَتِکَ وَ بِمَا عَلَّمْتَنِی مِنَ الْخَیْرِ فَتَحَ اللَّهُ عَلَیَّ وَ زَادَ الطُّوسِیُّ حَتَّی کَانَ لِی عَلَی رَجُلٍ مَالٌ وَ قَدْ حَبَسَهُ عَلَیَّ وَ حَلَفَ عَلَیْهِ عِنْدَ بَعْضِ الْحُکَّامِ فَجَاءَنِی بَعْدَ ذَلِکَ وَ مَا صَلَّیْتُ إِلَّا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ حَمَلَ إِلَیَّ مَا کَانَ لِی عَلَیْهِ وَ سَأَلَنِی أَنْ أَجْعَلَهُ فِی حِلٍّ مِمَّا دَفَعَنِی فَفَعَلْتُ ذَلِکَ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام احْمَدْ رَبَّکَ وَ لَا یَشْغَلْکَ عَنْ عِبَادَةِ رَبِّکَ أَحَدٌ وَ تَفَقَّدْ إِخْوَانَکَ-(1).
صَلَاةٌ أُخْرَی فِی یَوْمِ الْخَمِیسِ لِلْحَاجَةِ-: مَنْ کَانَتْ لَهُ حَاجَةٌ مُهِمَّةٌ فَلْیَغْتَسِلْ یَوْمَ الْخَمِیسِ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ قَبْلَ الزَّوَالِ وَ لْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی مِنْهُمَا الْحَمْدَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ وَ آخِرَ الْحَشْرِ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ فَإِذَا سَلَّمَ یَأْخُذُ الْمُصْحَفَ فَیَرْفَعُهُ فَوْقَ رَأْسِهِ ثُمَّ یَقُولُ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ إِلَی خَلْقِکَ وَ بِحَقِّ کُلِّ آیَةٍ لَکَ فِیهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْکَ وَ لَا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ یَا سَیِّدِی بِاللَّهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ عَشْرَ مَرَّاتٍ بِحَقِّ عَلِیٍّ عَشْراً وَ بِحَقِّ فَاطِمَةَ عَشْراً- ثُمَّ تَعُدُّ کُلَّ إِمَامٍ عَشْرَ مَرَّاتٍ حَتَّی تَنْتَهِیَ إِلَی إِمَامِ زَمَانِکَ- اصْنَعْ بِی کَذَا وَ کَذَا تُقْضَی حَاجَتُکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
صَلَاةٌ أُخْرَی لِلْحَاجَةِ فِی یَوْمِ الْخَمِیسِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ-: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْخَمِیسِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی مِنْهُنَّ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِحْدَی
ص: 315
وَ عِشْرِینَ مَرَّةً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِحْدَی وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ فِی الرَّابِعَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِحْدَی وَ أَرْبَعِینَ مَرَّةً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ کُلُّ رَکْعَتَیْنِ بِتَسْلِیمٍ فَإِذَا سَلَّمَ فِی الرَّابِعَةِ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ إِحْدَی وَ خَمْسِینَ مَرَّةً وَ قَالَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ إِحْدَی وَ خَمْسِینَ مَرَّةً ثُمَّ یَسْجُدُ وَ یَقُولُ فِی سُجُودِهِ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ تَدْعُو بِمَا شِئْتَ.
وَ قَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّ مَنْ صَلَّی هَذِهِ الصَّلَاةَ وَ قَالَ هَذَا الْقَوْلَ لَوْ سَأَلَ اللَّهَ فِی زَوَالِ الْجِبَالِ لَزَالَتْ أَوْ فِی نُزُولِ الْغَیْثِ لَنَزَلَ إِنَّهُ لَا یُحْجَبُ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَیَغْضَبُ عَلَی مَنْ صَلَّی هَذِهِ الصَّلَاةَ وَ لَمْ یَسْأَلْ حَاجَتَهُ-(1).
دُعَاءُ یَوْمِ الْخَمِیسِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ الْخَائِفِ مِنْ وَقْفَةِ الْمَوْقِفِ الْوَجِلِ مِنَ الْعَرْضِ الْمُشْفِقِ مِنَ الْخَشْیَةِ لِبَوَائِقِ الْقِیَامَةِ الْمَأْخُوذِ عَلَی الْغِرَّةِ النَّادِمِ عَلَی خَطِیئَتِهِ الْمَسْئُولِ الْمُحَاسَبِ الْمُثَابِ الْمُعَاقَبِ الَّذِی لَمْ یُکِنَّهُ عَنْکَ مَکَانٌ وَ لَا وَجَدَ مَفَرّاً مِنْکَ إِلَّا إِلَیْکَ مُتَنَصِّلًا مِنْ سَیِّئِ عَمَلِهِ مُقِرّاً فَقَدْ أَحَاطَتْ بِهِ الْهُمُومُ وَ ضَاقَتْ عَلَیْهِ رَحَائِبُ التُّخُومِ مُوقِناً بِالْمَوْتِ مُبَادِراً بِالتَّوْبَةِ قَبْلَ الْفَوْتِ إِنْ مَنَنْتَ عَلَیَّ بِهَا وَ عَفَوْتَ عَنِّی فَأَنْتَ رَجَائِی إِذَا ضَاقَ عَنِّی الرَّجَاءُ وَ مَلْجَئِی إِذَا لَمْ أَجِدْ فِنَاءَ الِالْتِجَاءِ تَوَحَّدْتَ بِالْعِزِّ وَ تَفَرَّدْتَ بِالْبَقَاءِ فَأَنْتَ الْمُنْفَرِدُ الْفَرْدُ الْمُتَفَرِّدُ بِالْمَجْدِ لَا یُوَارِی مِنْکَ مَکَانٌ وَ لَا یُغَیِّرُکَ زَمَانٌ فَأَلَّفْتَ بِلُطْفِکَ الْفَرَقَ وَ فَلَقْتَ بِقُدْرَتِکَ الْفَلَقَ وَ دَبَّرْتَ بِحِکْمَتِکَ دَوَاجِیَ الْغَسَقِ وَ أَخْرَجْتَ الْمِیَاهَ مِنَ الصُّمِّ الصَّیَاخِیدِ عَذْباً وَ أُجَاجاً وَ أَهْمَرْتَ مِنَ الْمُعْصِراتِ ماءً ثَجَّاجاً وَ أَخْرَجْتَ مِنَ الْأَرْضِ نَبَاتاً رَجْرَاجاً وَ جَعَلْتَ الشَّمْسَ لِلْبَرِیَّةِ سِرَاجاً وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ أَبْرَاجاً مِنْ غَیْرِ أَنْ تُمَارِسَ فِیمَا ابْتَدَأْتَ لُغُوباً وَ لَا عِلَاجاً فَأَنْتَ إِلَهُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ خَالِقُهُ وَ جَبَّارُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ رَازِقُهُ فَالْعَزِیزُ مَنْ أَعْزَزْتَ
ص: 316
وَ الشَّقِیُّ مَنْ أَذْلَلْتَ وَ الْغَنِیُّ مَنْ أَغْنَیْتَ وَ الْفَقِیرُ مَنْ أَفْقَرْتَ أَنْتَ وَلِیِّی وَ مَوْلَایَ عَلَیْکَ رِزْقِی وَ بِیَدِکَ نَاصِیَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ عُدْ بِفَضْلِکَ عَلَی عَبْدٍ غَمَرَهُ جَهْلُهُ وَ اسْتَوْلَی عَلَیْهِ التَّسْوِیفُ حَتَّی سَالَمَ الْأَیَّامَ وَ احْتَقَبَ الْمَحَارِمَ وَ الْآثَامَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی سَیِّدِی عَبْداً یَفْزَعُ إِلَی التَّوْبَةِ فَإِنَّهَا مَفْزَعُ الْمُذْنِبِینَ وَ أَعِنِّی بِجُودِکَ الْوَاسِعِ عَنْ لُؤْمِ الْمَخْلُوقِینَ وَ لَا تُحْوِجْنِی إِلَی شِرَارِ الْعَالَمِینَ وَ هَبْ لِی عَفْوَکَ فِی مَوْقِفِ یَوْمِ الدِّینِ یَا مَنْ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا جَبَّارَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ إِلَیْکَ قَصَدْتُ رَاغِباً فَلَا تَرُدَّنِی عَنْ سِنِیِّ مَوَاهِبِکَ صُفْراً إِنَّکَ جَوَادٌ کَرِیمٌ مِفْضَالٌ یَا رَءُوفاً بِالْعِبَادِ وَ مَنْ هُوَ لَهُمْ بِالْمِرْصَادِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَکْرِمْ مَئَابِی وَ أَجْزِلْ ثَوَابِی وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ أَنْقِذْنِی بِفَضْلِکَ مِنْ أَلِیمِ الْعَذَابِ إِنَّکَ کَرِیمٌ وَهَّابٌ فَقَدْ أَلْقَتْنِی السَّیِّئَاتُ وَ الْحَسَنَاتُ بَیْنَ ثَوَابٍ وَ عِقَابٍ وَ قَدْ رَجَوْتُکَ یَا إِلَهِی أَنْ تَکُونَ بِلُطْفِکَ تَتَغَمَّدُ عَبْدَکَ الْمُقِرَّ بِفَوَادِحِ الذُّنُوبِ بِالْعَفْوِ وَ الْمَغْفِرَةِ یَا غَفَّارَ الذُّنُوبِ وَ تَصْفَحُ عَنْ زَلَلِهِ یَا سَتَّارَ الْعُیُوبِ فَلَیْسَ لِی رَبٌّ أَرْتَجِیهِ غَیْرُکَ وَ لَا مَلِکٌ یَجْبُرُ فَاقَتِی سِوَاکَ فَلَا تَرُدَّنِی مِنْکَ بِالْخَیْبَةِ یَا کَاشِفَ الْکُرْبَةِ وَ مُقِیلَ الْعَثْرَةِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سُرَّنِی فَإِنِّی لَسْتُ بِأَوَّلِ مَنْ سَرَرْتَهُ یَا وَلِیَّ النِّعَمِ وَ شَدِیدَ النِّقَمِ وَ دَائِمَ الْمَجْدِ وَ الْکَرَمِ صَلِّ یَا رَبِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اخْصُصْنِی بِمَغْفِرَةٍ لَا یُقَارِبُهَا شَقَاءٌ وَ سَعَادَةٍ لَا یُدَانِیهَا أَذًی وَ أَلْهِمْنِی تُقَاکَ وَ مَحَبَّتَکَ وَ جَنِّبْنِی مُوبِقَاتِ مَعْصِیَتِکَ وَ لَا تَجْعَلْ لِلنَّارِ عَلَیَّ سُلْطَاناً إِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ فَقَدْ دَعْوَتُکَ یَا إِلَهِی وَ تَکَفَّلْتَ بِالْإِجَابَةِ وَ لَا تَرُدُّ سَائِلِیکَ وَ لَا تُخَیِّبُ آمِلِیکَ یَا خَیْرَ مَأْمُولٍ بِرَأْفَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ فَرْدَانِیَّتِکَ فِی رُبُوبِیَّتِکَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی مِنْ أَمْرِ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنْتَ سَمِیعٌ فَأَدْرِجْنِی دَرَجَ مَنْ أَوْجَبْتَ لَهُ حُلُولَ دَارِ کَرَامَتِکَ مَعَ أَصْفِیَائِکَ وَ أَهْلِ اخْتِصَاصِکَ بِجَزِیلِ مَوَاهِبِکَ فِی دَرَجَاتِ جَنَّاتِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ
ص: 317
وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً اللَّهُمَّ وَ مَا افْتَرَضْتَ لِلْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْتَمِلْهُ عَنِّی إِلَیْهِمْ وَ اغْفِرْ لَنَا وَ لَهُمْ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِنَّکَ قَرِیبٌ مُجِیبٌ وَ ذَاکَ عَلَیْکَ یَسِیرٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ- وَ بَعْدَهُ فِی شُکْرِ النِّعْمَةِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْیَةً کانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً یَأْتِیها رِزْقُها رَغَداً مِنْ کُلِّ مَکانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُونَ فَبِکَ آمَنْتُ وَ صَدَّقْتُ فَلَا تَجْعَلْ هَذَا مِثْلِی فِی نِعْمَتِکَ یَا سَیِّدِی وَ لَا تَجْعَلْنِی مُغْتَرّاً بِالطُّمَأْنِینَةِ إِلَی رَغَدِ الْعَیْشِ آمِناً مِنْ مَکْرِکَ لِأَنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ وَ أَنَا أَبْرَأُ إِلَیْکَ مِنَ الْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ مُعْتَرِفٌ بِإِحْسَانِکَ مُسْتَجِیرٌ بِکَرَمِکَ مِنْ أَنْ تُذِیقَنِی لِبَاسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بَعْدَ الْأَمْنِ وَ النِّعْمَةِ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْبُرْنِی وَ لَا تَخْذُلْنِی وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِذَنْبِی فَاغْفِرْ لِی وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ سَبَقَتْ لَهُ مِنْکَ الْحُسْنَی فَأَسْعَدْتَهُ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی وَ أَسْأَلُکَ یَا سَیِّدِی أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَسْتَجِیبَ دُعَائِی وَ تُحَقِّقَ بِفَضْلِکَ أَمَلِی وَ رَجَائِی یَا اللَّهُ فَلَکَ الْحَمْدُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ-(1).
عُوذَةُ یَوْمِ الْخَمِیسِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أُعِیذُ نَفْسِی وَ وَالِدَیَّ وَ وُلْدِی وَ جَمِیعَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیَّ وَ عَلَی جَمِیعِ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِاللَّهِ الْأَعَزِّ الْأَکْبَرِ وَ أُعِیذُهَا بِاللَّهِ الْأَعَزِّ الْأَعْظَمِ وَ أُعِیذُهَا بِاللَّهِ الْأَجَلِّ الْأَرْفَعِ وَ أُعِیذُهَا بِاللَّهِ رَبِّ الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ مِنْ شَرِّ کُلِّ شَیْطَانٍ مَارِدٍ وَ قَائِمٍ وَ قَاعِدٍ وَ حَاسِدٍ وَ مُعَانِدٍ: وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطانِ وَ
ص: 318
لِیَرْبِطَ عَلی قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ ارْکُضْ بِرِجْلِکَ هذا مُغْتَسَلٌ بارِدٌ وَ شَرابٌ وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُوراً لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً وَ نُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنا أَنْعاماً وَ أَناسِیَّ کَثِیراً الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً ذلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدی بَعْدَ ذلِکَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِیمٌ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ وَ خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِیفاً فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلی أَمْرِهِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ (1).
**[ترجمه]جمال الاسبوع: نماز دیگری در روز پنجشنبه: از او صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: هر که روز پنجشنبه بین ظهر و عصر چهار رکعت بخواند که در رکعت اول یک مرتبه حمد، صد مرتبه «قل هو الله احد»، و در رکعت دوم مانند آن، و در رکعت سوم یک مرتبه حمد و صد مرتبه آیةالکرسی، و در رکعت چهارم یک مرتبه حمد و «قل هو الله احد» را بخواند و چون سلام داد، بگوید: هیچ خدایی جز الله نیست، یگانه است و شریکی برای او نیست، فرمانروایی از آن اوست، حمد از آن اوست، زنده میکند و میمیراند، و او زندهای است که نمیمیرد. خیر به دست اوست و اوست که بر هر چیزی تواناست. خداوند اجر کسی که رجب، شعبان و ماه رمضان را روزه میگیرد، به او عطا میکند، و خداوند حج و عمره را برای او مینوییسد، و پنجاه نماز برایش مینویسد و به ازای هر آیه، ثواب عابدی را به او عطا میکند و به ازای هر کافر، شهری در بهشت برایش مینویسد و به ازای هر آیه از قرآن، دویست هزار همسر را به همسری او درمیآورد و گویی که امت محمد صلّی الله علیه و آله را خریده و آزاد کرده است و از دنیا خارج نمیشود تا اینکه جایگاهش در بهشت را در خوابش ببیند.
نماز دیگری برای روز پنجشنبه:
معاذ بن جبل گوید: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز پنجشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحةالکتاب، و پنج مرتبه «اذا جاء نصرالله و الفتح»، پنج مرتبه «انا اعطیناک الکوثر» را قرائت کند و در همان روز بعد از عصر چهل مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و چهل مرتبه از خدا استغفار جوید، خداوند در روز قیامت به او به تعداد آنچه که در بهشت و آتش است، حسنات عطا میکند و شهری در بهشت به او ارزانی میکند و صد همسر از حوریان به او روزی میکند و به عدد هر فرشته، عبادت یک سال را برای او مینویسد و خداوند متعال به ازای هر آیه، ثواب هزار شهید را به او عطا میکند.
نماز دیگری برای روز پنجشنبه:
ابن مسعود روایت کرد: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که در این روز بین ظهر و عصر دو رکعت بخواند که در اولین رکعت یک مرتبه فاتحةالکتاب و صد مرتبه آیةالکرسی و در رکعت دوم فاتحةالکتاب و صد مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و چون از نمازش فارغ شد صد مرتبه از خدا استغفار جوید و صد مرتبه بر نبی صلّی الله علیه و آله درود فرستد، از جایش برنمیخیزد مگر اینکه خدا او را می آمرزد. - . جمال الاسبوع: 105 -
نماز دیگری برای روز پنجشنبه:
و آن نماز حاجت است. مفضّل بن عمر گوید: من و اسحاق بن عمار، داوود بن کثیر الرقی، داوود بن احیل، سیف تمار، معلّی بن خنیس و حمران بن اعین نزد امام صادق علیه السّلام بودیم که مردی وارد شد که به او اسماعیل بن قیس موصلی گفته میشد، در حالیکه ما صحبت میکردیم و امام صادق علیه السّلام در سجده بود. چون سرش را بلند کرد، به او نگریست و فرمود: این چه غم و اندوهی است؟ پاسخ گفت: مولای من، فدایت گردم! سوگند به حق شما، همه تلاشم را کردهام و به ستوه آمدهام - سینهام تنگ شده -. فرمود: تو از نماز حاجت غافل هستی؟ گفت: فدایت گردم! آن را چگونه بخوانم؟ فرمود: چون روز پنجشنبه بعد از نیمروز باشد، غسل کن و به مصلایت برو، و چهار رکعت بخوان که در هر رکعت فاتحةالکتاب و «انا انزلناه فی لیله القدر» ده مرتبه، و چون سلام دادی، صد مرتبه اللهم صلّ علی محمد و آل محمد بگو و دستانت را به سمت آسمان بالا ببر و ده مرتبه یا الله یا الله بگو، سپس تسبیحات را حرکت میدهی و میگویی یارب یارب تا اینکه نفس قطع شود، سپس دستانت را میگشایی و آن را مقابل صورتت بالا میبری و ده مرتبه یا الله یا الله میگویی و بگو:
ای برترین کسی که امیدها به اوست، ای بهترین کسی که خوانده شد، ای بخشندهترین کسی که بخشید و گرامیترین کسی که درخواست شد، ای کسیکه آنچه انجام میدهد از یاد او خارج نمیشود، ای کسی که از هر جا خوانده شد اجابت کرد، به موجبات رحمت و عزائم مغفرتت از تو میخواهم و به نامهای بزرگت و به هر اسمی که برای تو عظیم است از تو میخواهم، و به سیمای کریمت، فضل بزرگت، و با اسم عظیم عظیمت از تو میخواهم، ای جزا دهنده روز جزا، زندهکننده استخوانها در حالیکه پوسیده است، و به اینکه تو خدایی هستی که جز تو خدایی نیست از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و حاجتم را برآورده کنی، و امرم را برایم میسر کنی و بر من دشوار نکنی، و طلب روزیام را به فضل وسیعت برایم آسان کنی، ای برآورنده حاجات، ای توانا بر آنچه که غیر تو بر آن قادر نیست، ای مهربانترین مهربانان، و بخشندهترین بخشندگان. و امام صادق علیه السّلام فرمود: آن را ده مرتبه بگو.
و چون یک سال گذشت و ما در منزل امام صادق علیه السّلام بودیم و داوود بر ما وارد شد و از آستینش کیسهای بیرون آورد و گفت: فدایت گردم! این پانصد دینار است. با برکتت که بر من واجب کردی و با آنچه که از خیر به من آموختی، خداوند برایم گشایش حاصل کرد. - طوسی افزود: -.... مردی بود که مالی نزد او داشتم و آن را به من نمی داد و در حضور یکی از حاکمان بر آن سوگند خورده بود.
پس از آن نزد من آمد. و من جز سه مرتبه آن [نماز] را نخواندم، که آنچه که نزد او داشتم را برایم آورد و از من خواست که به خاطر کاری که در حق من کرده است او را حلال کنم، پس من هم او را حلال کردم. امام صادق علیه السّلام فرمود: پروردگارت را حمد بگو و کسی تو را از عبادت پروردگارت مشغول نسازد و از برادرانت دلجویی کن. - . جمال الاسبوع: 108 -
نماز دیگر برای حاجت در روز پنجشنبه:
هر کسیکه حاجت مهمی دارد، باید روز پنجشنبه، هنگام بالا آمدن روز، قبل از زوال غسل کند و دو رکعت بخواند که در رکعت اول حمد و آیةالکرسی، و در رکعت دوم حمد، آخر حشر و «انا انزلناه فی لیله القدر» را قرائت کند و چون سلام داد، مصحف را میگیرد و بر روی سرش میگذارد و میگوید: به حق کسی که این را به وسیله او بهسوی خلائقت فرستادی، به حق هر آیهای که برای توست، به حق هر آیه که با آن مدحش گفتی، و به حق تو بر تو، که کسی از تو به حق تو آگاهتر نیست. ای سرورم، به الله - ده مرتبه -، به حق محمد - ده مرتبه -، به حق علی - ده مرتبه -، به حق فاطمه - ده مرتبه -،... سپس نام هر امامی را ده مرتبه ذکر میکنی تا اینکه به امام زمانت برسی، در حق من چنین و چنان کن. انشاء الله حاجتت برآورده میشود.
نماز حاجت دیگری در روز پنجشنبه:
از نبی صلّی الله علیه و آله روایت است که فرمود: هر که روز پنجشنبه چهار رکعت بخواند که در رکعت اول یک مرتبه حمد و یازده مرتبه «قل هو الله احد»، و در رکعت دوم یک مرتبه حمد و بیست و یک مرتبه «قل هو الله احد»، و در رکعت سوم یک مرتبه حمد و سی و یک مرتبه «قل هو الله احد» و در رکعت چهارم یک مرتبه حمد و چهل و یک مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و هر دو رکعت یک تسلیم دارد و چون در رکعت چهارم سلام داد، «قل هو الله احد» را پنجاه و یک مرتبه قرائت کند و پنجاه و یک مرتبه بگوید: اللهم صلّ علی محمد و آل محمد، سپس سجده کند و در سجودش صد مرتبه یا الله یا الله گوید و هر چه خواست، دعا کند.
و فرمود: هر که این نماز را بخواند و این کلام را بگوید، اگر از خدا زوال کوهها را درخواست کند قطعاً زائل میشود؛ یا نزول باران را بخواهد نازل میشود، و میان او و خدا حجابی نیست. - . جمال الاسبوع: 110 -
دعای روز پنجشنبه:
بارالها من بسان درخواست ترسان از توقف هنگام توقف، خائف از عرضه اعمال، بیمناک از خشیت فاجعههای قیامت، مؤاخذه شده بر غرور، پشیمان بر گناه، سؤالشده، محاسبه شده، ثواب داده شده، عقوبتشدهای که هیچ مکانی او را از تو پنهان نکردهاست، و هیچ راه گریزی از تو، غیر از تو نیافته است، خواستار رهایی از عمل بدش، اعترافکنندهای که اندوه او را دربرگرفته است و وسعت مرزها بر او تنگ شده است، در حالیکه مطمئن به مرگ، بهجایآورنده توبه قبل از فوت هستم از تو میخواهم. اگر بر من منت گذاردی و مرا عفو کردی، پس تو امید من هستی، آنگاه که امید بر من تنگ آمده است و تو پناهگاه من هستی، آنگاه که محل پناهی نیافتهام.
با عزتت یگانه شدی، با بقایت فرد شدی، و تو منفرد فرد متفرد با مجد هستی که نه مکانی از تو پنهان میشود و نه زمانی تو را تغییر میدهد. با لطفت پراکندهها را جمع کردی، با قدرتت فلق را شکافتی، با حکمتت تیرگیهای تاریکی شب را تدبیر نمودی، آب شیرین و شور را از صخرههای سخت شدید بیرون آوردی و از فشردگیها، آبی سیلآسا را جاری کردی و از زمین گیاه لرزان را بیرون آوردی، و خورشید را چراغی برای مخلوقات و ماه و ستارگان را برجهایی قرار دادی، بدون اینکه در آنچه که آغاز کردی بیهودگی یا علاجی را دنبال کنی، که تو اله هر چیز و خالق آن هستی، جبار هر چیز و روزیدهنده آن. پس عزیز است کسی که تو عزیزش کردی و بدبخت است کسی که تو ذلیلش کردی و توانگر است کسی که توانگرش کردی و نیازمند است کسی که تو محتاجش کردی.
تو ولیّ و مولای من هستی، روزی من بر تو و سرنوشت من بهدست توست. پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و در مورد من هرآنچه که تو سزاوار آن هستی انجام بده، و فضلت را بهسوی بندهای که جهل او را فراگرفته و تعلل بر او چیره است، تا اینکه با روزها سازش کرد و مرتکب محرمات و گناه شد بازگردان، و بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و ای سرور من، مرا بندهای قرار ده که به توبه روی آورده است که آن پناهگاه گنهکاران است، و با جود وسیعت مرا در مقابل ملامت مخلوقات یاری کن و مرا نیازمند بدترینهای جهانیان نکن و در موقف روز جزا عفوت را به من ببخش.
ای کسی که نامهای نیکوتر، امثال والا از آن اوست، ای جبار آسمانها و زمینها، مشتاقانه تو را قصد کردم، پس مرا از مواهب والایت دست خالی بازنگردان که تو جواد، کریم، و بسیار بخشنده هستی.
ای مهربان بر بندگان و ای کسی که در کمین آنها هستی، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و بازگشتم را گرامی بدار و ثوابم را فراوان کن، عیبم را بپوشان، و با فضلت مرا از عذاب دردناک نجات ببخش که کریم و بسیار بخشنده هستی. بدیها و نیکیها مرا بین ثواب و عقوبت انداخته است، بارالها، امید بستهام که با لطفت بنده معترف به گناهان بزرگ را با عفو و مغفرت بپوشانی، ای بخشاینده گناهان، و از لغزشهایش درگذری ای پوشاننده عیبها، که برای من جز تو نه پروردگاری است که به او امید ببندم، و نه فرمانروایی که کمبودم را جبران کند، پس مرا با ناکامی از خودت بازنگردان.
ای برطرفکننده اندوه، درگذرنده از لغزش، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و مرا شادمان کن که من اولین کسی نیستم که شادمانش کردی ای ولی نعمت، دارای انتقام شدید، مجد و کرم دائم، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و مرا به مغفرتی مخصوص گردان که شقاوت به آن نزدیک نمیشود و سعادتی که اذیت در نزدیکی آن راه نمییابد. و تقوا و محبتت را به من الهام کن و مرا از معصیتهای بزرگت دور کن، و آتش را بر من مسلط نگردان که تو اهل تقوا و مغفرت هستی. بارالها تو را خواندم درحالیکه تو اجابت را به عهده گرفته ای و درخواست کنندگانت را رد نمیکنی و آرزومندانت را ناکام نمیگذاری.
ای بهترین آرزوشده، با رأفت و رحمتت، و فردانیت در ربوبیتت، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و مرا از امور دنیوی و اخرویام که اندوهگینم میسازد حفاظت کن که تو بر هر چیزی توانا و شنوا هستی؛ پس بسان کسی که ورود در منزل کرامتت را به همراه برگزیدگان و کسانی که مواهب فراوانت را بر او واجب کردی، در درجات بهشت بالا ببر به همراه کسانی از انبیاء، صدیقین، شهداء و صالحان که بر آن ها نعمت ارزانی داشتی، که آنها نیکو رفیقانی هستند.
بارالها، آنچه که برای پدران، مادران، برادران و خواهران بر من تکلیف شده است را بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و این حقوق را از سوی من برای آنان متحمل شو - تحمل کن - و مرا، آنان، مردان و زنان مؤمن را بیامرز که تو نزدیک اجابت کننده هستی و آن بر تو آسان است. و درود خدا بر سرورمان محمد و جمیع خاندان او باد.
و بعد از آن در شکر نعمت:
بارالها حمد ازآن توست، هیچ خدایی جز تو نیست. در کتابت فرمودی و خدا شهری را مثل زده است که {امن و امان بود [و] روزیاش از هر سو فراوان میرسید. پس [ساکنانش] نعمتهای خدا را ناسپاسی کردند و خدا هم به سزای آنچه انجام میدادند، طعم هراس و گرسنگی را به [مردم] آن چشانید.} پس به تو ایمان آوردم و تصدیق کردم، و من را همچون آنان درباره نعمتت قرار نده، ای سرور من، و مرا فریفته اطمینان به رفاه زندگی و ایمن از مکرت قرار نده که تو در کتابت فرمودی: {و جز مردم زیانکار [کسی] خود را از مکر خدا ایمن نمیداند.} و من در مقابل تو خود را بری از حول و قوه میدانم، معترف به احسان تو، پناه جوینده به کرم تو از اینکه بعد از امنیت و نعمت طعم گرسنگی و هراس را به من بچشانی، بر محمد و خاندان او درود بفرست و مرا جبران کن و رهایم نکن، و برای گناهم از تو استغفار میجویم پس مرا مغفرت کن، و مرا از جمله کسانی که از جانب تو احسانی برای او انجام شده است و در آخرت و دنیا سعادتمندش کردی قرار بده؛ و ای سرور من، از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و دعایم را برایم استجابت کنی و با فضلت، امید و آرزویم را محقق کن ای الله، که حمد از آن توست ای زنده، ای جاودان. - . جمال الاسبوع: 111 - 115 -
تعویذ روز پنجشنبه: به نام خداوند بخشنده مهربان. خودم، والدینم، فرزندانم و تمامی آنچه که پروردگارم به من روزی کرد و با آن بر من و تمامی برادران و خواهران ایمانیام نعمت داد را به پناه خدای عزیزتر بزرگتر میبرم، و خودم را به پناه خدای عزیزتر عظیمتر میبرم و آن ها را به پناه خدای جلیلتر والاتر میبرم، و آن به پناه خدای پروردگار مشرقها و مغربها می برم، از شر هر شیطان سرکش، ایستاده و نشسته، حسود و معاند.
{و از آسمان بارانی بر شما فرو ریزانید تا شما را با آن پاک گرداند و وسوسه شیطان را از شما بزداید و دلهایتان را محکم سازد و گامهایتان را بدان استوار دارد.}
{با پای خود [به زمین] بکوب، اینک این چشمهساری است سرد و آشامیدنی، و از آسمان آبی پاک فرود آوردیم تا بهوسیله آن سرزمینی پژمرده را زنده گردانیم و آن را به آنچه خلق کردیم از دامها و انسانهای بسیار بنوشانیم. اکنون خدا بر شما تخفیف داد و معلوم داشت که در شما ضعفی است. و این تخفیف و رحمتی از پروردگار شماست پس هر کس بعد از آن اندازه درگذرد، وی را عذابی دردناک است. خدا میخواهد تا بارتان را سبک گرداند و [میداند که] انسان ناتوان آفریده شده است. و خداوند تو را در مقابل آنان حفظ خواهد کرد و اوست شنوای دانا، و خدا بر کار خویش چیره است ولی بیشتر مردم نمیدانند.} هیچ خدایی جز الله نیست، محمد رسول خداست و خدا برای ما کافی است و بهترین پشتیبان است. - . جمال الاسبوع: 116 -
**[ترجمه]
ثم ذکر السید ره بعد ذلک أعمال لیلة الجمعة و یومها و سنذکرها فی بابها(2) و لم یورد ره دعاء یوم الجمعة من أدعیة الأسبوع بهذه الروایة و ذکر أدعیة أخری و لعله علی الغفلة و النسیان.
ثم قال ذکر الروایة الثانیة فی صلاة الأسبوع التی اختارها جدی أبو جعفر الطوسی فی المصباح نذکرها بإسنادها الذی حذفه أو اختصر بعضه.
حَدَّثَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقَطَّانُ عَنْ جَدِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمَّادٍ الرَّازِیِّ عَنِ ابْنِ مُبَارَکٍ عَنِ الشِّعْبِ بْنِ رَافِعٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ أَبِی سَعِیدٍ الْمُقْرِی عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: تُصَلِّی لَیْلَةَ السَّبْتِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً فَإِذَا سَلَّمَ قَرَأَ فِی دُبُرِ هَذِهِ الصَّلَاةِ آیَةَ الْکُرْسِیِّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ غَفَرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَهُ وَ لِوَالِدَیْهِ وَ کَانَ مِمَّنْ یَشْفَعُ لَهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَنْ صَلَّی یَوْمَ السَّبْتِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ فَإِذَا فَرَغَ مِنْهَا قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ بِکُلِّ یَهُودِیٍّ وَ یَهُودِیَّةٍ عِبَادَةَ سَنَةٍ قِیَامٍ لَیْلُهَا وَ صِیَامٍ نَهَارُهَا وَ کَأَنَّمَا اشْتَرَی کُلَّ یَهُودِیٍّ وَ یَهُودِیَّةٍ وَ عَتَقَهُمْ وَ کَأَنَّمَا قَرَأَ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الْفُرْقَانَ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی
ص: 319
بِکُلِّ یَهُودِیٍّ وَ یَهُودِیَّةٍ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی فِی قَبْرِهِ أَلْفَ نُورٍ وَ أَلْبَسَهُ اللَّهُ تَعَالَی أَلْفَ حُلَّةٍ وَ کَانَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ وَ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ زَوَّجَهُ اللَّهُ تَعَالَی بِکُلِّ حَرْفٍ حَوْرَاءَ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی ثَوَابَ الصِّدِّیقِینَ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی بِکُلِّ سُورَةٍ ثَوَابَ أَلْفِ رَقَبَةٍ-(1).
لَیْلَةَ الْأَحَدِ رَکْعَتَانِ وَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْأَحَدِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ وَ مَتَّعَهُ اللَّهُ تَعَالَی بِعَقْلِهِ حَتَّی یَمُوتَ.
یَوْمَ الْأَحَدِ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ وَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَحَدِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ آمَنَ الرَّسُولُ إِلَی آخِرِ السُّورَةِ کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ بِکُلِّ نَصْرَانِیٍّ وَ نَصْرَانِیَّةٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی ثَوَابَ أَلْفِ نَبِیٍّ وَ کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَی بِکُلِّ نَصْرَانِیٍّ وَ نَصْرَانِیَّةٍ أَلْفَ غَزْوَةٍ وَ أَلْفَ حِجَّةٍ وَ أَلْفَ عُمْرَةٍ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ رَکْعَةٍ أَلْفَ صَلَاةٍ وَ کَأَنَّمَا اشْتَرَی کُلَّ نَصْرَانِیٍّ وَ نَصْرَانِیَّةٍ وَ عَتَقَهَا(2).
لَیْلَةُ الْإِثْنَیْنِ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْفَامِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْآجُرِّیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْبَلْخِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ أَبِی حَفْصٍ عَنْ حُمَیْدٍ الطَّوِیلِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً وَاحِدَةً وَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمَا بِتَسْلِیمَةٍ فَإِذَا فَرَغَ یَقُولُ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَ
ص: 320
صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی جَبْرَئِیلَ- أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی بِکُلِّ رَکْعَةٍ سَبْعِینَ أَلْفَ قَصْرٍ فِی الْجَنَّةِ فِی کُلِّ قَصْرٍ سَبْعُونَ أَلْفَ دَارٍ فِی کُلِّ دَارٍ سَبْعُونَ أَلْفَ بَیْتٍ فِی کُلِّ بَیْتٍ سَبْعُونَ أَلْفَ جَارِیَةٍ.
رَکْعَتَانِ أُخْرَاوَانِ وَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِیهِمَا بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ یَقْرَأُ بَعْدَ التَّسْلِیمِ آیَةَ الْکُرْسِیِّ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ تَعَالَی خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ یَقْرَأُ بَعْدَ التَّسْلِیمِ آیَةَ الْکُرْسِیِّ جَعَلَ اللَّهُ تَعَالَی اسْمَهُ فِی أَصْحَابِ الْجَنَّةِ وَ إِنْ کَانَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَ غَفَرَ لَهُ ذُنُوبَ الْعَلَانِیَةِ وَ کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ بِکُلِّ آیَةٍ قَرَأَهَا حِجَّةً وَ عُمْرَةً وَ کَأَنَّمَا أَعْتَقَ نَسَمَتَیْنِ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ علیه السلام وَ إِنْ مَاتَ مَا بَیْنَ ذَلِکَ مَاتَ شَهِیداً.
اثْنَتَا عَشْرَةَ رَکْعَةً فِیهَا وَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ آیَةِ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَاحِدَةً وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً نَادَی مُنَادٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَیْنَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ فَلْیَقُمْ وَ لْیَأْخُذْ ثَوَابَهُ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی قَالَ فَأَوَّلُ مَا یُعْطَی مِنَ الثَّوَابِ أَلْفُ حُلَّةٍ وَ یُتَوَّجُ بِمِائَةِ تَاجٍ وَ یُقَالُ لَهُ ادْخُلِ الْجَنَّةَ فَیَسْتَقْبِلُهُ مِائَةُ أَلْفِ مَلَکٍ مَعَ کُلِّ مَلَکٍ شَرَابٌ وَ هَدِیَّةٌ فَیَشْرَبُ مِنْ ذَلِکَ الشَّرَابِ وَ یَطُوفُونَ مَعَهُ حَتَّی یَدُورَ فِی أَلْفِ قَصْرٍ مِنْ نُورٍ یَتَلَأْلَأُ فِی کُلِّ قَصْرٍ أَلْفُ دَارٍ فِی وَسَطِ کُلِّ دَارٍ حَدِیقَةٌ فِی وَسَطِ کُلِّ حَدِیقَةٍ قُبَّةٌ خَضْرَاءُ فِی کُلِّ قُبَّةٍ أَلْفُ سَرِیرٍ عَلَی کُلِّ سَرِیرٍ أَلْفُ فِرَاشٍ فَوْقَ کُلِّ فِرَاشٍ أَلْفُ حَوْرَاءَ بَیْنَ یَدَیْ کُلِّ حَوْرَاءَ أَلْفُ خَادِمٍ وَ عَلَی رَأْسِهَا أَلْفُ ذُؤَابَةٍ وَ عَلَیْهَا أَلْفُ حُلَّةٍ طُوبَی لِمَنْ عَانَقَهَا(1).
یَوْمُ الْإِثْنَیْنِ أَبُو الْحَسَنِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ
ص: 321
الْآجُرِّیِّ إِلَی آخِرِ السَّنَدِ الْمُتَقَدِّمِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمَا بِتَسْلِیمَةٍ فَإِذَا فَرَغَ یَقُولُ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی جَبْرَئِیلَ- أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی سَبْعِینَ أَلْفَ قَصْرٍ فِی الْجَنَّةِ فِی کُلِّ قَصْرٍ سَبْعُونَ أَلْفَ دَارٍ فِی کُلِّ دَارٍ سَبْعُونَ أَلْفَ بَیْتٍ فِی کُلِّ بَیْتٍ سَبْعُونَ أَلْفَ جَارِیَةٍ.
رَکْعَتَانِ أُخْرَاوَانِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ مَرَّةً مَرَّةً فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ تَعَالَی عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ عَشْرَ مَرَّاتٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ کُلَّهَا وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ قَصْراً فِی جَنَّةِ الْفِرْدَوْسِ مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ فِی ذَلِکَ الْقَصْرِ سَبْعَةُ بُیُوتٍ طُولُ کُلِّ بَیْتٍ أَلْفُ ذِرَاعٍ وَ عَرْضُهُ مِثْلُ ذَلِکَ الْأَوَّلُ مِنْ فِضَّةٍ وَ الثَّانِی مِنْ ذَهَبٍ وَ الثَّالِثُ مِنْ لُؤْلُؤٍ وَ الرَّابِعُ مِنْ زُمُرُّدٍ وَ الْخَامِسُ مِنْ زَبَرْجَدٍ وَ السَّادِسُ مِنْ دُرٍّ وَ السَّابِعُ مِنْ نُورٍ یَتَلَأْلَأُ وَ أَبْوَابُ الْبُیُوتِ مِنْ عَنْبَرٍ فِی کُلِّ بَیْتٍ سَرِیرٌ مِنْ زَعْفَرَانٍ عَلَی کُلِّ سَرِیرٍ أَلْفُ فِرَاشٍ عَلَی کُلِّ فِرَاشٍ حَوْرَاءُ خَلَقَهَا مِنْ أَطْیَبِ الطِّیبِ-(1).
لَیْلَةُ الثَّلَاثَاءِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الثَّلَاثَاءِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ شَهِدَ اللَّهُ مَرَّةً مَرَّةً أَعْطَاهُ اللَّهُ مَا سَأَلَ.
یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ عِنْدَ انْتِصَافِ النَّهَارِ عِشْرِینَ رَکْعَةً یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ
ص: 322
مَرَّاتٍ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ خَطِیئَةٌ إِلَی سَبْعِینَ یَوْماً وَ غُفِرَ لَهُ ذُنُوبُهُ سَبْعِینَ سَنَةً فَإِنْ مَاتَ مَاتَ شَهِیداً وَ کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ قَطْرَةٍ قَطَرَتْ مِنَ السَّمَاءِ تِلْکَ السَّنَةَ أَلْفُ حَسَنَةٍ وَ بَنَی اللَّهُ تَعَالَی لَهُ بِکُلِّ وَرَقَةٍ نَبَتَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ مَدِینَةً وَ یَکْتُبُ لَهُ بِکُلِّ رَکْعَةٍ عِبَادَةَ سَنَةٍ وَ فُتِحَتْ لَهُ ثَمَانِیَةُ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّهَا شَاءَ بِغَیْرِ حِسَابٍ-(1).
لَیْلَةُ الْأَرْبِعَاءِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْأَرْبِعَاءِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً مَرَّةً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ.
یَوْمُ الْأَرْبِعَاءِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ نَادَی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ الْعَرْشِ یَا عَبْدَ اللَّهِ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ یَدْفَعُ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُ عَذَابَ الْقَبْرِ وَ ضِیقَهُ وَ ظُلْمَتَهُ وَ أَدْخَلَ فِیهِ النُّورَ وَ یَدْفَعُ عَنْهُ شَدَائِدَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ بِکُلِّ رَکْعَةٍ عِبَادَةَ أَلْفِ سَنَةٍ وَ قَضَی اللَّهُ تَعَالَی لَهُ سَبْعِینَ أَلْفَ حَاجَةٍ أَدْنَاهَا الْمَغْفِرَةُ وَ لَا یُصِیبُهُ عَطَشٌ وَ لَا جُوعٌ (2).
لَیْلَةُ الْخَمِیسِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبُرْدَآبَادِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَبْدِیِّ عَنْ فُضَیْلٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ النَّخَعِیِّ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْخَمِیسِ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَ عِشَاءِ الْآخِرَةِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ یا
ص: 323
أَیُّهَا الْکافِرُونَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهَا خَمْسَ مَرَّاتٍ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ تَعَالَی خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ جَعَلَ ثَوَابَهُ لِوَالِدَیْهِ فَقَدْ أَدَّی حَقَّ وَالِدَیْهِ.
أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ أُخَرَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْآجُرِّیِّ إِلَی آخِرِ السَّنَدِ الْمُتَقَدِّمِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْخَمِیسِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً وَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمَا بِتَسْلِیمَةٍ فَإِذَا فَرَغَ یَقُولُ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی جَبْرَئِیلَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی سَبْعِینَ أَلْفَ قَصْرٍ فِی الْجَنَّةِ فِی کُلِّ قَصْرٍ سَبْعُونَ أَلْفَ دَارٍ فِی کُلِّ دَارٍ سَبْعُونَ أَلْفَ بَیْتٍ فِی کُلِّ بَیْتٍ سَبْعُونَ أَلْفَ حَوْرَاءَ.
یَوْمُ الْخَمِیسِ وَ فِیمَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا عَنْ جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ قَالَ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ: وَ مَنْ صَلَّی هَذِهِ الصَّلَاةَ یَوْمَ الْخَمِیسِ کَانَ لَهُ هَذَا الثَّوَابُ.
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ شَاذَانَ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعَبَّاسِیِّ الرَّازِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مَالِکٍ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَبْدِیِّ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عِیَاضٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ النَّخَعِیِّ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْخَمِیسِ مَا بَیْنَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی أَوَّلِ رَکْعَةٍ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ آیَةِ الْکُرْسِیِّ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مِائَةَ مَرَّةٍ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ تَعَالَی مِائَةَ مَرَّةٍ وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مِائَةَ مَرَّةٍ لَا یَقُومُ مِنْ مَکَانِهِ حَتَّی یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ الْبَتَّةَ-(1).
**[ترجمه]سپس شهید بعد از آن اعمال شب و روز جمعه را ذکر کرده است که ما آن را در باب مربوط به آن - . بلکه در ج 89 باب 96 و 97 ص 284 – 287 بیان شد. -
ذکر خواهیم کرد و او دعای روز جمعه از ادعیه هفته را با این روایت ذکر نکرده است و ادعیه دیگری را ذکر کرده است که شاید از روی نسیان و غفلت بوده باشد.
سپس ادامه داده است: روایت دوم را در نماز هفته که جدم ابو جعفر طوسی در مصباح برگزیده است ذکر کرده است که ما آن را با اسنادش که حذف یا بخشی از آن را مختصر کرده است، ذکر میکنیم .
ابوهریره گوید: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: شب شنبه چهار رکعت میخواند که در هر رکعت یک مرتبه حمد، سه مرتبه آیةالکرسی،یک مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت میکند و چون سلام داد، در تعقیب این نماز، سه مرتبه آیةالکرسی را قرائت میکند، خداوند تبارک و تعالی او و والدین او را میآمرزد و از کسانی میشود که محمد رسول الله صلّی الله علیه و آله برای او شفاعت میکند.
و هرکه روز شنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحه الکتاب، سه مرتبه «قل یا أیّها الکافرون» را قرائت کند و چون فارغ شد یک مرتبه آیة الکرسی را قرائت کند، خداوند متعال به ازای هر مرد و زن یهودی، عبادت یک سال با قیام شبهای آن و روزه روزهای آن را برای او مینویسد، و گویی هر مرد و زن یهودی را خریده و آزاد کرده است، و گویی تورات، انجیل و فرقان را قرائت کرده است و خداوند متعال به ازای هر مرد و زن یهودی، ثواب هزار شهید را به او عطا کرده، و در قبرش هزار نور فرود آورده است و هزار لباس زینتی بر او پوشانده است و روز قیامت زیر سایه عرش است و بدون حساب وارد بهشت میشود، و خداوند به ازای هر حرف، یک حوری را به همسری او در میآورد و ثواب صدیقین را به او عطا میکند و به ازای هر سوره، ثواب (آزاد کردن) هزار برده را به او میبخشد. - جمال الأسبوع: 134.[1] -
شب یکشنبه، دو رکعت:
گوید: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب یکشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب، یک مرتبه آیة الکرسی، یک مرتبه «سبح اسم ربک الاعلی» و یک مرتبه «قل هوالله احد» بخواند، روز قیامت میآید در حالی که چهرهاش چون ماه شب چهارده است و خداوند متعال او را از عقلش بهرهمند میکند تا اینکه بمیرد.
روز یکشنبه، چهار رکعت: و گوید: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز یکشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب و آمن الرسول را تا پایان سوره قرائت کند، خداوند متعال به ازای هر مرد و زن نصرانی، برای او هزار حسنه مینویسد و ثواب هزار نبی را به او عطا میکند و به ازای هر مرد و زن نصرانی، هزار غزوه، هزار حج و هزار عمره مینویسد و به ازای هر رکعت، هزار نماز برایش مینویسد، گویی که هر مرد و زن نصرانی را خریده و آزاد کرده است. - جمال الاسبوع: 135.[1] -
شب دوشنبه، چهار رکعت:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب دوشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت هفت مرتبه فاتحهةالکتاب و یک مرتبه« انا انزلناه فی لیله القدر» را قرائت کند و بین آن دو با یک تسلیم فاصله اندازد، چون فارغ شد، صد مرتبه بگوید: اللهم صل علی محمد و آل محمد، و صد بار میگوید: اللهم صل علی جبرئیل، خداوند متعال به ازای هر یک رکعت، هفتاد هزار قصر در بهشت به او عطا میکند که در هر قصر هفتاد هزار منزل و در هر منزل هفتاد هزار خانه و در هر خانه هفتاد هزار حوریه است.
دو رکعت دیگر:
گوید: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب دوشنبه دو رکعت بخواند که در آن دو، پانزده مرتبه فاتحة الکتاب، پانزده مرتبه «قل هو الله احد»، پانزده مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، پانزده مرتبه «قل أعوذ بربّ النّاس» را قرائت کند و بعد از تسلیم، پانزده مرتبه آیة الکرسی را قرائت کند و پانزده مرتبه از خدا استغفار جوید و بعد از تسلیم آیه الکرسی را قرائت کند ،خداوند متعال اسمش را در زمره اصحاب بهشت مینویسد، گرچه از اصحاب آتش باشد، و گناهان آشکار او را میبخشد و به ازای هرآیهای که قرائت کرده است، حج و عمره برایش مینویسد و گویی دو تن از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است و اگر در اثنای آن بمیرد، شهید مرده است .
دوازده رکعت در آن:
گوید: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب دوشنبه دوازده رکعت بخواند که در هر رکعت فاتحة الکتاب و یک مرتبه آیة الکرسی را قرائت کند و دوازده مرتبه از خدا طلب استغفار کند و دوازده مرتبه بر نبی صلّی الله علیه و آله صلوات فرستد، در روز قیامت ندادهندهای ندا میدهد: فلان بن فلان کجاست؟ برخیزد و ثوابش را از خداوند متعال بگیرد،.گوید: اولین چیزی که از ثواب عطا میشود، هزار لباس زینتی و صد تاج بر سرش می گذارد و به او گفته میشود: وارد بهشت شو. پس صد هزار فرشته از او استقبال میکنند که با هر فرشته شراب و هدیهای است، پس از آن شراب مینوشد و همراه او طواف میکنند تا در هزار قصر نورانی که میدرخشد میچرخد که در هر قصر هزار حیاط است و در وسط هر حیاط باغی است و در وسط هر باغ قبهای خضراء است که در هر قبه هزار تخت است که بر روی هر تخت هزار فرش است و بر روی هر فرش هزار حوری است و در مقابل هر حوری هزار خادم است و بر سر او هزار طره مو و بر او هزار لباس زینتی است، خوشا به حال کسی که او را در آغوش بگیرد. - جمال الاسبوع: 136.[1] -
روز دوشنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز دوشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت هفت مرتبه فاتحة الکتاب و صد مرتبه« انا انزلناه فی لیله القدر» را قرائت کند و بین آن دو با یک تسلیم فاصله اندازد و چون فارغ شد، صد مرتبه بگوید: اللهم صل علی محمد و آل محمد و صد بار بگوید: اللهم صل علی جبرئیل، خداوند متعال هفتاد هزار قصر در بهشت به او عطا میکند که در هر قصر هفتاد هزار حیاط و در هر حیاط هفتاد هزار خانه و در هر خانه هفتاد هزار دخترک است.
دو رکعت دیگر: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز دوشنبه به هنگام بالا آمدن روز دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب، یک مرتبه آیة الکرسی، یک مرتبه «قل هو الله احد»، یک مرتبه معوذتین را قرائت کند و چون از نمازش فارغ شد ده مرتبه خدا را استغفار کند و ده مرتبه بر نبی صلّی الله علیه و آله درود فرستد ،خداوند همه گناهان او را میبخشد و قصری از در سفید در جنت فردوس به او عطا میکند که در آن قصر هفتاد خانه است که طول هر خانه هزار ذراع و عرض آن شبیه آن است: خانه اول از نقره، خانه دوم از طلا، سوم از مروارید، چهارم از زمرد، پنجم از زبرجد، ششم از درّ و هفتم از نوری است که میدرخشد، و درهای خانهها از عنبر است، در هر خانه تختی از زعفران است و بر روی هر تخت هزار بستر و بر روی هر بستر حوریای است که او را از بهترین رایحه آفریده است. - جمال الاسبوع: 138.[1] -
شب سهشنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب سهشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب، آیة الکرسی و« قل هو الله احد» را قرائت کند و یک مرتبه شهد الله را قرائت کند، خداوند هرچه بخواهد به او عطا میکند.
روز سه شنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز سه شنبه در نیمه روز بیست رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب و یک مرتبه آیة الکرسی و سه مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند، تا هفتاد روز گناهی برای او نوشته نمیشود و تا هفتاد سال گناهان او را میبخشد و اگر بمیرد شهید مرده است و به ازای هر قطرهای که آن سال از آسمان میریزد ،هزار حسنه برای او مینویسد، و به ازای هر برگی که از زمین میروید، خداوند متعال شهری برای او بنا میکند، و به ازای هر رکعت، عبادت یک سال برای او مینویسد و هشت در بهشت را برای او میگشاید که از هر یک از آنها که بخواهد ،بدون حساب وارد میشود. - جمال الاسبوع: 140.[2] -
شب چهارشنبه: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب چهارشنبه دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب، آیة الکرسی، «قل هوالله احد» و «انا انزلنا فی لیلۀ القدر» را قرائت کند، خداوند گناهان پیشین و پسین او را میبخشد.
روز چهارشنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز چهارشنبه دوازده رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب، سه مرتبه «قل هوالله احد»، سه مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، سه مرتبه «قل أعوذ بربّ النّاس» را قرائت کند، ندا دهندهای از عرش ندا میدهد: ای بنده خدا، عمل را از سر بگیر که خداوند گناهان پیشین و پسین تو را بخشیده است و خداوند عذاب قبر، فشار و تاریکی آن را از او دفع میکند و نور را در آن وارد میکند و شدائد روز قیامت را از او دفع میکند و خداوند متعال برای هر یک رکعت، عبادت هزار سال را مینویسد و هفتاد هزار حاجت را برای او برآورده میکند که کمترین آن مغفرت است، و نه عطشی به او میرسد و نه گرسنگی. - جمال الاسبوع: 141.[1] -
شب پنجشنبه:
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که شب پنجشنبه بین مغرب و عشا دو رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب، پنج مرتبه آیۀ الکرسی، پنج مرتبه «قل یا أیّها الکافرون»، پنج مرتبه «قل هوالله احد» و پنج مرتبه معوذتین را قرائت کند، و چون از نمازش فارغ شد، پانزده مرتبه از خدا طلب مغفرت کند و ثوابش را برای والدینش قرار دهد، حق والدینش را ادا کرده است.
چهار رکعت دیگر:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب پنجشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت هفت مرتبه فاتحۀ الکتاب و یک مرتبه ا«نا انزلناه فی لیلۀ القدر» را قرائت کند و بین آن دو با یک تسلیم فاصله اندازد و چون فارغ شد، صد مرتبه بگوید: اللهم صل علی محمد و آل محمد و صد بار بگوید: اللهم صلّ علی جبرئیل، خداوند متعال هفتاد هزار قصر در بهشت به او عطا میکند که در هر قصر هفتاد هزار حیاط و در هر حیاط هفتاد هزار خانه و در هر خانه هفتاد هزار حوری است - جمال الاسبوع: 142 - 144.[1] - .
روز پنج شنبه:
در آنچه که با اسنادمان از جدم ابوجعفر طوسی روایت کردیم، وی فرمود: هر که این نماز را روز پنجشنبه بخواند، این ثواب برای اوست.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز پنجشنبه بین ظهر و عصر دو رکعت بخواند که در اولین رکعت فاتحۀ الکتاب و صد مرتبه آیة الکرسی، و در رکعت دوم فاتحۀ الکتاب و صد مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و چون از نمازش فارغ شد صد مرتبه از خدا طلب مغفرت کند و صد مرتبه بر نبی صلّی الله علیه و آله درود فرستد، از مکانش برنمیخیزد مگر اینکه خداوند او را بخشیده است.
**[ترجمه]
هَذِهِ الصَّلَوَاتُ أَوْرَدَهَا الشَّیْخُ فِی الْمُتَهَجِّدِ-(2) لَکِنْ مَعَ اخْتِصَارٍ فِی الْأَسْنَادِ
ص: 324
وَ الْمَثُوبَاتِ وَ أَوْرَدَهَا الرَّاوَنْدِیُّ أَیْضاً فِی دَعَوَاتِهِ ثُمَّ ذَکَرَ السَّیِّدُ ره صَلَوَاتِ لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ وَ یَوْمِهَا عَلَی مَا سَبَقَ ذِکْرُهَا فِی بَابِهَا: ثُمَّ قَالَ ذُکِرَ رِوَایَةٌ رَابِعَةٌ فِی صَلَوَاتِ لَیَالِی الْأُسْبُوعِ وَ أَیَّامِهِ وَجَدْنَا فِی کُتِبِ عِبَادَاتٍ وَ صَلَوَاتٍ عَنِ النَّبِیِّ وَ الْأَئِمَّةِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَفْضَلُ الصَّلَوَاتِ.
صَلَاةُ لَیْلَةِ الْأَحَدِ عِشْرُونَ رَکْعَةً یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خَمْسِینَ مَرَّةً وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ مَرَّةً مَرَّةً ثُمَّ یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ تَعَالَی مِائَةَ مَرَّةٍ وَ یَسْتَغْفِرُ لِنَفْسِهِ وَ لِوَالِدَیْهِ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ یُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ یَتَبَرَّأُ مِنْ حَوْلِهِ وَ قُوَّتِهِ وَ یَلْتَجِئُ إِلَی حَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ وَ یَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ آدَمَ صَفْوَةُ اللَّهِ تَعَالَی وَ قُدْرَتُهُ وَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلُ اللَّهِ وَ مُوسَی کَلِیمُ اللَّهِ وَ عِیسَی رُوحُ اللَّهِ وَ محمد [مُحَمَّداً] رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.
صَلَاةُ یَوْمِ الْأَحَدِ وَ عَنْهُ علیه السلام: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْأَحَدِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ آمَنَ الرَّسُولُ مَرَّةً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِعَدَدِ کُلِّ نَصْرَانِیٍّ وَ نَصْرَانِیَّةٍ حَسَنَاتٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی ثَوَابَ أَلْفِ نَبِیٍّ وَ کَتَبَ لَهُ أَلْفَ حِجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ رَکْعَةٍ أَلْفَ صَلَاةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ فِی الْجَنَّةِ بِکُلِّ حروف [حَرْفٍ] مَدِینَةً مِنْ مِسْکٍ أَذْفَرَ(1).
صَلَاةُ لَیْلَةِ الْإِثْنَیْنِ ذکر من نقلت من خطه هذه الروایة أنه أسقط إسناد هذه الصلاة و ما ورد فیها من الثواب و الوعود المتضاعفات.
قَالَ صلی الله علیه و آله: یُصَلِّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ عِشْرِینَ مَرَّةً وَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّالِثَةِ الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثِینَ مَرَّةً وَ فِی الرَّکْعَةِ الرَّابِعَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ أَرْبَعِینَ مَرَّةً ثُمَّ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ وَ یَقْرَأُ قُلْ هُوَ
ص: 325
اللَّهُ أَحَدٌ خَمْساً وَ سَبْعِینَ مَرَّةً ثُمَّ یُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله خَمْساً وَ سَبْعِینَ مَرَّةً وَ یَسْتَغْفِرُ لِنَفْسِهِ وَ لِوَالِدَیْهِ خَمْساً وَ سَبْعِینَ مَرَّةً ثُمَّ یَسْأَلُ اللَّهَ حَاجَتَهُ.
صَلَاةُ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ-: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ- عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ مَرَّةً مَرَّةً فَإِذَا سَلَّمَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ.
صَلَاةٌ أُخْرَی یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: اثْنَتَا عَشْرَةَ رَکْعَةً یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ تَعَالَی اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً-(1).
صَلَاةُ لَیْلَةِ الثَّلَاثَاءِ-: اثْنَتَا عَشْرَةَ رَکْعَةً یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً.
صَلَاةُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ عَشْرُ رَکَعَاتٍ عِنْدَ انْتِصَافِ النَّهَارِ فِی لَفْظٍ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.
صَلَاةُ لَیْلَةِ الْأَرْبِعَاءِ-: رَکْعَتَانِ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ فِی الثَّانِیَةِ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ عَشْرَ مَرَّاتٍ.
صَلَاةُ یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: اثْنَتَا عَشْرَةَ رَکْعَةً عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ
ص: 326
الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ (1)
وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.
صَلَاةُ لَیْلَةِ الْخَمِیسِ-: مَا بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ خَمْسَ مَرَّاتٍ فَإِذَا فَرَغَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ جَعَلَ ثَوَابَهُ لِوَالِدَیْهِ فَقَدْ أَدَّی حَقَّهُمَا.
صَلَاةُ یَوْمِ الْخَمِیسِ- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْخَمِیسِ بَیْنَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ مِائَةَ مَرَّةٍ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ مِائَةَ مَرَّةٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ یُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ مِائَةَ مَرَّةٍ-(2).
**[ترجمه]این نماز را شیخ در المتهجد - مصباح الشیخ: 175 - 178.[2] -
آورده است اما با اختصار در اسناد و ثواب، و راوندی نیز آن را در دعواتش آورده است، سپس سید نمازهای شب و روز جمعه را براساس آنچه که ذکرش در باب مربوط به آن گذشت آورده است.
سپس گوید: روایت چهارم را در نماز شب و روزهای هفته ذکر کرد.
در کتب عبادات و نمازها از نبی صلّی الله علیه و آله و ائمه که برترین درود بر او و آنان باد، یافتیم:
نماز شب یکشنبه:
بیست رکعت است که در هر رکعت یک مرتبه حمد، پنجاه مرتبه «قل هوالله احد»، یک مرتبه معوذتین را قرائت میکند و صد مرتبه از خدا طلب مغفرت میکند و صد مرتبه برای خود و والدینش استغفار میکند و صد مرتبه بر نبی درود میفرستد و از قدرت و قوت خود برائت میجوید و به حول و قوه خدا پناه میبرد و میگوید: شهادت میدهم که هیچ خدایی جز خدای یگانه نیست. شریکی برای او نیست و شهادت میدهم که آدم برگزیده خداوند متعال و قدرت او، ابراهیم خلیل الله، موسی کلیم الله، عیسی روح الله و محمد صلی الله علیه و آله، رسول الله است.
نماز روز یکشنبه :
و از او صلّی الله علیه و آله: هر که روز یکشنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت فاتحة الکتاب و یک مرتبه آمن الرسول را قرائت کند، خداوند به تعداد هر مرد و زن نصرانی برایش حسنات مینویسد و ثواب هزار نبی را به او عطا میکند و هزار حج و عمره را برایش مینویسد و برای هر رکعت، هزار نماز برایش مینویسد و به ازای هر حرف، شهری از مشک اذفر - خالص - در بهشت به او عطا میکند. - جمال الاسبوع: 154.[1] -
نماز شب دوشنبه:
کسی که این روایت از خط او نقل شده است، ذکر کرد که اسناد این نماز و آنچه که در خصوص ثواب و وعدههای مضاعف در آن وارد شده است را حذف کرده است: نبی صلّی الله علیه و آله فرمود: چهار رکعت میخواند که در رکعت اول حمد و یازده مرتبه «قل هو الله احد»، و در رکعت دوم حمد و بیست مرتبه «قل هو الله احد» و در رکعت سوم حمد و سی مرتبه «قل هوالله احد» و در رکعت چهارم حمد و چهل مرتبه «قل هوالله احد» میخواند، سپس تشهد میخواند و سلام میدهد و هفتاد و پنج مرتبه «قل هوالله احد» را قرائت میکند. سپس هفتاد و پنج مرتبه بر نبی صلّی الله علیه و آله صلوات میفرستد و هفتاد و پنج مرتبه برای خود و پدر و مادرش استغفار میکند، سپس از خدا حاجتش را میخواهد.
نماز روز دوشنبه:
به هنگام بالا آمدن روز دو رکعت میخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب، یک مرتبه آیة الکرسی، یک مرتبه «قل هو الله احد»، یک مرتبه معوذتین را قرائت میکند و چون سلام داد، ده مرتبه خداوند عزوجل را استغفار میکند و ده مرتبه بر نبی و خاندان او درود میفرستد .
نماز دیگر روز دوشنبه:
از نبی صلّی الله علیه و آله: دوازده رکعت که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب و آیة الکرسی را قرائت میکند و چون از نمازش فارغ شد، دوازده مرتبه «قل هوالله احد» را قرائت میکند و ده مرتبه از خداوند متعال استغفار میکند. - جمال الأسبوع: 155.[1] -
نماز شب سه شنبه:
دوازده رکعت که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب و پانزده مرتبه «اذا جاء نصرالله و الفتح» را قرائت میکند.
نماز روز سه شنبه
از نبی صلّی الله علیه و آله: در روز سه شنبه ده رکعت در نیمه روز و به قولی به هنگام بالا آمدن روز، در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب، یک مرتبه آیة الکرسی و سه مرتبه «قل هوالله احد» را قرائت میکند.
نماز شب چهارشنبه:
دو رکعت است که در رکعت اول یک مرتبه فاتحة الکتاب، ده مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، و در رکعت دوم فاتحة الکتاب و ده مرتبه «قل أعوذ بربّ النّاس» را قرائت میکند.
نماز روز چهارشنبه:
از نبی صلّی الله علیه و آله: دوازده رکعت به هنگام بالا آمدن روز است که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب و سه مرتبه «قل هوالله احد» و سه مرتبه معوذتین را قرائت میکند. - جمال الاسبوع: 156.[2] -
نماز شب پنجشنبه:
بین مغرب و عشا دو رکعت میخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب، پنج مرتبه آیة الکرسی پنج مرتبه «قل هو الله احد» و پنج مرتبه معوذتین قرائت میکند و چون فارغ شد، پانزده مرتبه استغفار کند و ثوابش را برای والدین قرار دهد، حق آنان را ادا کرده است .
نماز روز پنجشنبه:
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که بین ظهر و عصر دو رکعت بخواند که در رکعت اول یک مرتبه فاتحة الکتاب، صد مرتبه آیة الکرسی و در رکعت دوم یک مرتبه فاتحة الکتاب و صد مرتبه «قل هو الله احد» را قرائت کند و صد مرتبه بر نبی صلوات بفرستد. - جمال الاسبوع: 157.[1] -
**[ترجمه]
ثُمَّ ذَکَرَ صَلَاةَ لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ وَ یَوْمِهَا عَلَی مَا سَنَذْکُرُهُ (3).
ثُمَّ قَالَ صَلَاةُ لَیْلَةِ السَّبْتِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ السَّبْتِ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً بُنِیَ لَهُ قَصْرٌ فِی الْجَنَّةِ وَ کَأَنَّمَا تَصَدَّقَ عَلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَغْفِرَ لَهُ.
صَلَاةُ یَوْمِ السَّبْتِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ السَّبْتِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَإِذَا فَرَغَ وَ سَلَّمَ قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِکُلِّ حَرْفٍ ثَوَابَ شَهِیدٍ وَ کَانَ تَحْتَ ظِلِّ عَرْشِهِ مَعَ النَّبِیِّینَ وَ الشُّهَدَاءِ(4).
ص: 327
**[ترجمه]سپس نماز شب و روز جمعه را براساس آنچه که ما ذکر خواهیم کرد - بلکه در اواخر جلد 89 و اوائل همین جلد بیان شد..[2] - ذکر کرده و میگوید:
نماز شب شنبه:
رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که شب شنبه بین مغرب و عشاء دوازده رکعت بخواند، برای او قصری در بهشت بنا میکند و گویی بر هر مؤمنی صدقه داده است و بر خدا سزاوار است که او را ببخشد.
نماز روز شنبه:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز شنبه چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب و سه مرتبه «قل یا أیّها الکافرون» را قرائت کند و چون فارغ شد و سلام داد آیة الکرسی را قرائت کند، خداوند عزوجل برای هر حرف ثواب شهید را برایش مینویسد و زیر سایه عرش او، همراه انبیاء و شهدا است. - جمال الاسبوع: 160.[3] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ(1)، وَ الْبَلَدُ، وَ الْجَمَالُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: قَالُوا دُعَاءُ لَیْلَةِ السَّبْتِ مَرْوِیٌّ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام تَعَلَّمَهُ مِنْ جَبْرَئِیلَ علیه السلام حَیْثُ رَآهُ یَدْعُو بِهِ لَیْلَةَ السَّبْتِ- فَلَمْ یَعْرِفْهُ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ذَاکَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام.
یَا مَنْ عَفَا عَنِ السَّیِّئَاتِ فَلَمْ یُجَازِ بِهَا ارْحَمْ عَبْدَکَ أَیَا اللَّهُ نَفْسِی نَفْسِی ارْحَمْ عَبْدَکَ أَیْ سَیِّدَاهْ عَبْدُکَ بَیْنَ یَدَیْکَ أَیَا رَبَّاهْ أَیْ إِلَهِی بِکَیْنُونِیَّتِکَ أَیْ أَمَلَاهْ أَیْ رَجَایَاهْ أَیْ غِیَاثَاهْ أَیْ مُنْتَهَا رَغْبَتَاهْ أَیْ مُجْرِیَ الدَّمِ فِی عُرُوقِی عَبْدُکَ عَبْدُکَ بَیْنَ یَدَیْکَ أَیْ سَیِّدِی أَیْ مَالِکَ عَبْدِهِ هَذَا عَبْدُکَ أَیْ سَیِّدَاهْ یَا أَمَلَاهْ یَا مَالِکَاهْ أَیَا هُوَ أَیَا هُوَ یَا رَبَّاهْ عَبْدُکَ لَا حِیلَةَ لِی وَ لَا غِنَی بِی عَنْ نَفْسِی وَ لَا أَسْتَطِیعُ لَهَا ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً وَ لَا أَجِدُ مَنْ أُصَانِعُهُ تَقَطَّعَتْ أَسْبَابُ الْخَدَائِعِ عَنِّی وَ اضْمَحَلَّ عَنِّی کُلُّ بَاطِلٍ وَ أَفْرَدَنِی الدَّهْرُ إِلَیْکَ فَقُمْتُ هَذَا الْمَقَامَ بَیْنَ یَدَیْکَ إِلَهِی تَعْلَمُ هَذَا کُلَّهُ فَکَیْفَ أَنْتَ صَانِعٌ بِی لَیْتَ شِعْرِی وَ لَا أَشْعُرُ کَیْفَ تَقُولُ لِدُعَائِی أَ تَقُولُ لِدُعَائِی نَعَمْ أَوْ تَقُولُ لَا فَإِنْ قُلْتَ لَا فَیَا وَیْلِی یَا وَیْلِی یَا وَیْلِی یَا عَوْلِی یَا عَوْلِی یَا عَوْلِی یَا شِقْوَتِی یَا شِقْوَتِی یَا شِقْوَتِی یَا ذُلِّی یَا ذُلِّی یَا ذُلِّی إِلَی مَنْ أَوْ عِنْدَ مَنْ أَوْ کَیْفَ أَوْ لِمَا ذَا أَوْ إِلَی أَیِّ شَیْ ءٍ أَلْجَأُ وَ مَنْ أَرْجُو وَ مَنْ یَعُودُ عَلَیَّ حَیْثُ تَرْفِضُنِی یَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ وَ إِنْ قُلْتَ نَعَمْ کَمَا الظَّنُّ بِکَ فَطُوبَی لِی أَنَا السَّعِیدُ طُوبَی لِی أَنَا الْغَنِیُّ طُوبَی لِی أَنَا الْمَرْحُومُ أَیْ مُتَرَاحِمُ أَیْ مُتَرَائِفُ أَیْ مُتَعَطِّفُ أَیْ مُتَمَلِّکُ أَیْ مُتَجَبِّرُ أَیْ مُتَسَلِّطُ لَا عَمَلَ لِی أَبْلُغُ بِهِ نَجَاحَ حَاجَتِی فَأَنَا أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی أَنْشَأْتَهُ مِنْ کُلِّکَ وَ اسْتَقَرَّ فِی غَیْبِکَ فَلَا یَخْرُجُ مِنْکَ إِلَی شَیْ ءٍ سِوَاکَ أَسْأَلُکَ بِهِ هُوَ ثُمَّ لَمْ یُلْفَظْ بِهِ وَ لَا یُلْفَظُ بِهِ أَبَداً أَبَداً وَ بِهِ وَ بِکَ لَا شَیْ ءَ غَیْرُ هَذَا وَ لَا أَجِدُ أَحَداً أَنْفَعَ لِی مِنْکَ أَیْ کَبِیرُ أَیْ عَلِیُّ أَیْ مَنْ عَرَّفَنِی نَفْسَهُ أَیْ مَنْ أَمَرَنِی بِطَاعَتِهِ أَیَا مَنْ نَهَانِی عَنْ مَعْصِیَتِهِ أَیَا مَنْ أَعْطَانِی مَسْئُولِی أَیْ مَدْعُوُّ أَیْ مَسْئُولُ أَیْ مَطْلُوباً إِلَیْهِ إِلَهِی رَفَضْتُ وَصِیَّتَکَ وَ لَمْ أُطِعْکَ وَ لَوْ أَطَعْتُکَ لَکَفَیْتَنِی مَا قُمْتُ إِلَیْکَ فِیهِ قَبْلَ
ص: 328
أَنْ أَقُومَ وَ أَنَا مَعَ مَعْصِیَتِی لَکَ رَاجٍ فَلَا تَحُلْ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَا رَجَوْتُ وَ ارْدُدْ یَدِی عَلَیَّ مَلْأَی مِنْ خَیْرِکَ وَ فَضْلِکَ وَ بِرِّکَ وَ عَافِیَتِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ رِضْوَانِکَ وَ بِحَقِّکَ یَا سَیِّدِی (1).
**[ترجمه]المتهجد - المتهجد: 295.[4] - ،
البلد، الجبال و الاختیار: گویند: دعای شب شنبه از علی علیه السلام مروی است که آن را از جبرئیل علیه السلام آموخته است؛ آنجا که او را دید که با آن، در شب شنبه دعا میکند، پس او را نشناخت و نبی صلی الله علیه و آله به او فرمود: او جبرئیل است: ای کسی که از بدیها گذشت و به خاطر آنها مجازات نکرد، بر بندهات رحم کن. ای خدا بر من، بر من بر بندهات رحم کن. ای سرورم، بندهات در مقابل توست. پروردگارا، بارالها، به بودنت؛ ای آرزویم ای امیدم ای فریادم ای منتهای رغبتم ای جاریکننده خون در رگهایم، بندهات پیش روی توست، ای سرورم ای مالک عبدش، این بنده توست. ای سرورم، ای آرزویم، ای مالکم، یاهو یاهو ای پروردگار، بندهات هستم، نه چارهای برای من است و نه بینیازی از خودم، و برای آن نه ضرری میتوانم نه منفعتی، و کس را نمییابم که همراهی کنم، اسباب راه چاره از من قطع شده و هر باطلی از من نابود شده است، و روزگار مرا به سوی تو تنها گذاشته است، پس در حضور تو در این مقام ایستادهام.
بارالها همه اینها را میدانی، پس تو در مورد من چگونه عمل میکنی؟ کاش میدانستم، نمیدانم به دعایم چه میگویی، آیا به دعایم آری میگویی یا نه؟ اگر نه بگویی، وای بر من وای بر من وای بر من وای بر من، نگونبختی من، نگونبختی من، نگونبختی من، ذلت من، ذلت من، ذلت من، به سوی که یا نزد که، یا برای چه؟ یا به چه پناه ببرم و که را به که امید داشته باشم و چه کسی به سوی من باز میگردد؟ آنجا که تو مرا رد میکنی ای صاحب مغفرت وسیع، و اگر چنانکه به تو گمان میرود آری بگویی، پس خوشا به سعادت من، من سعادتمند هستم، خوشا به حال من، من غنی هستم، خوشا به سعادت من، من مورد رحمت قرار گرفتهام. ای دلسوز، ای رئوف ای مهربان ای متملّک، ای متجبّر، ای مسلط، هیچ عملی ندارم که با آن به کامیابی حاجتم برسم.
پس من با نامت که از کلّّّ - همه - خودت ایجاد کردی و در غیب تو مستقر شد و از تو به چیزی غیر از تو خارج نمیشود، از تو میخواهم، با آن از تو میخواهم که تلفظ نشده است و هرگز تلفظ نمیشود، و با آن و با تو، نه چیزی جز این، و کسی را نمییابم که از تو برای من مفیدتر باشد ای بزرگ، ای والامقام، ای کسیکه مرا به من شناساند، ای کسیکه مرا به طاعتش امر کرد، ای کسیکه مرا از معصیتش نهی کرد، ای کسیکه خواستهام را به من عطا کرد، ای دعاشونده، ای مسألتشونده، ای طلبشونده .
بارالها، سفارش تو را رد کردم و از تو اطاعت نکردم و اگر اطاعتت میکردم، قطعاً آنچه که به خاطر آن به سوی تو قیام کردهام را قبل از اینکه قیام کنم نجاتم میدادی و من با وجود معصیتم بر تو، امیدوار هستم، پس بین من و آنچه امید بستهام مانع نباش و دستانم را مملو از خیر، فضل، نیکی، عافیت، مغفرت و رضوانت به سویم باز گردان، به حقت ای سرور من. - جمال الاسبوع: 162.[1] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ، وَ الْإِخْتِیَارُ،: وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یُتْبِعُ هَذَا الدُّعَاءَ بِهَذِهِ الْکَلِمَاتِ یَا عُدَّتِی عِنْدَ کُرْبَتِی وَ یَا غِیَاثِی عِنْدَ شِدَّتِی یَا وَلِیَّ نِعْمَتِی یَا مُنْجِحِی فِی حَاجَتِی یَا مَفْزَعِی فِی وَرْطَتِی یَا مُنْقِذِی مِنْ هَلَکَتِی یَا کَالِئِی فِی وَحْدَتِی صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی خَطِیئَتِی وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی وَ اجْمَعْ لِی شَمْلِی وَ أَنْجِحْ لِی طَلِبَتِی وَ أَصْلِحْ لِی شَأْنِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْعَافِیَةِ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی وَ عِنْدَ وَفَاتِی إِذَا تَوَفَّیْتَنِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (2).
**[ترجمه]المتهجد، البلد، الاختیار: امیرمؤمنان این دعا را با این کلمات ادامه میداد: ای توشهام به هنگام مصیبت، ای فریادرسم به هنگام شدت، ای ولی نعمتم، ای موفق کننده ام در حاجتم، ای پناهم در هلاکت، ای نجاتدهندهام از گرفتاری، ای مراقبم در تنهایی، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و گناهم را بر من ببخش و کارم را بر من آسان کن و آشفتگیام را برایم جمع کن و خواستهام را برایم عملی ساز و شأنم را اصلاح کن و مرا از آنچه که اندهگینم میسازد نجات بده و در کارم برایم فرج و راه خروجی قرار بده، و بین من و عافیت، تا زمانی که مرا باقی گذاشتهای و به هنگام وفاتم آنگاه که مرا بازستاندی، هرگز جدایی نیانداز، ای مهربانترین مهربانان. - المتهجد: 296.[2] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْجِمَالُ، وَ الْإِخْتِیَارُ، رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ صَامَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ وَ صَلَّی لَیْلَةَ السَّبْتِ مَا شَاءَ ثُمَّ قَالَ یَا رَبِّ یَا رَبِّ ثَلَاثَمِائَةِ مَرَّةٍ ثُمَّ قَالَ یَا رَبِّ إِنَّهُ لَیْسَ یَرُدُّ غَضَبَکَ إِلَّا حِلْمُکَ وَ لَا یُنْجِی مِنْ عِقَابِکَ إِلَّا عَفْوُکَ وَ لَا یُخَلِّصُ مِنْکَ إِلَّا رَحْمَتُکَ وَ التَّضَرُّعُ إِلَیْکَ فَهَبْ لِی یَا إِلَهِی فَرَجاً بِالْقُدْرَةِ الَّتِی تُحْیِی بِهَا أَمْوَاتَ الْعِبَادِ وَ بِهَا تَنْشُرُ مَیْتَ الْبِلَادِ وَ لَا تُهْلِکْنِی وَ عَرِّفْنِی یَا رَبِّ إِجَابَتَکَ لِی وَ أَذِقْنِی طَعْمَ الْعَافِیَةِ إِلَی مُنْتَهَی أَجَلِی یَا رَبِّ ارْفَعْنِی وَ لَا تَضَعْنِی وَ احْفَظْنِی وَ انْصُرْنِی وَ لَا تَخْذُلْنِی یَا رَبِّ إِنْ رَفَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَضَعُنِی وَ إِنْ وَضَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَرْفَعُنِی وَ قَدْ عَلِمْتُ یَا إِلَهِی أَنْ لَیْسَ فِی حُکْمِکَ ظُلْمٌ وَ لَا فِی عُقُوبَتِکَ عَجَلَةٌ وَ إِنَّمَا یَعْجَلُ مَنْ یَخَافُ الْفَوْتَ وَ إِنَّمَا یَحْتَاجُ إِلَی الظُّلْمِ الضَّعِیفُ وَ قَدْ تَعَالَیْتَ عَنْ ذَلِکَ سَیِّدِی عُلُوّاً کَبِیراً فَلَا تَجْعَلْنِی لِلْبَلَاءِ غَرَضاً وَ لَا لِنَقِمَتِکَ نَصَباً وَ مَهِّلْنِی وَ نَفْسِی وَ أَقِلْنِی عَثْرَتِی وَ لَا تُتْبِعْنِی بِبَلَاءٍ عَلَی أَثَرِ بَلَاءٍ فَقَدْ تَرَی ضَعْفِی وَ قِلَّةَ حِیلَتِی وَ تَمَرُّغِی
ص: 329
وَ تَضَرُّعِی إِلَیْکَ یَا رَبِّ أَعُوذُ بِکَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ هَذَا الْیَوْمِ مِنْ کُلِّ سُوءٍ فَأَعِذْنِی وَ أَسْتَجِیرُ بِکَ فَأَجِرْنِی وَ أَسْتَتِرُ بِکَ مِنْ شَرِّ خَلْقِکَ فَاسْتُرْنِی وَ أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ ذُنُوبِی فَاغْفِرْ لِی فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الْعَظِیمَ إِلَّا الْعَظِیمُ وَ أَنْتَ الْعَظِیمُ الْعَظِیمُ الْعَظِیمُ أَعْظَمُ مِنْ کُلِّ عَظِیمٍ-(1).
وَ مَنْ عَمِلَ لَیْلَةَ السَّبْتِ- لِمَنْ یَدْهَمُهُ خَوْفٌ مِنْ سُلْطَانٍ أَوْ مِنْ غَیْرِهِ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ-: مَنْ دَهِمَهُ أَمْرٌ مِنْ سُلْطَانٍ أَوْ مِنْ عَدُوٍّ حَاسِدٍ فَلْیَصُمْ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ وَ لِیَدْعُ عَشِیَّةَ الْجُمُعَةِ لَیْلَةَ السَّبْتِ وَ لْیَقُلْ فِی دُعَائِهِ أَیْ رَبَّاهْ أَیْ سَیِّدَاهْ أَیْ سَیِّدَاهْ أَیْ أَمَلَاهْ أَیْ رَجَایَاهْ أَیْ عِمَادَاهْ أَیْ کَهْفَاهْ أَیْ حِصْنَاهْ أَیْ حِرْزَاهْ أَیْ فَخْرَاهْ بِکَ آمَنْتُ وَ لَکَ أَسْلَمْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ بَابَکَ قَرَعْتُ وَ بِفِنَائِکَ نَزَلْتُ وَ بِحَبْلِکَ اعْتَصَمْتُ وَ بِکَ اسْتَغَثْتُ وَ بِکَ أَعُوذُ وَ بِکَ أَلُوذُ وَ عَلَیْکَ أَتَوَکَّلُ وَ إِلَیْکَ أَلْجَأُ وَ أَعْتَصِمُ وَ بِکَ أَسْتَجِیرُ فِی جَمِیعِ أُمُورِی وَ أَنْتَ غِیَاثِی وَ عِمَادِی وَ أَنْتَ عِصْمَتِی وَ رَجَائِی وَ أَنْتَ اللَّهُ رَبِّی لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی وَ خُذْ بِیَدِی وَ أَنْقِذْنِی وَ وَفِّقْنِی وَ اکْفِنِی وَ اکْلَأْنِی وَ ارْعَنِی فِی لَیْلِی وَ نَهَارِی وَ إِمْسَائِی وَ إِصْبَاحِی وَ مُقَامِی وَ سَفَرِی یَا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِینَ وَ یَا أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ وَ یَا أَعْدَلَ الْفَاضِلِینَ وَ یَا إِلَهَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ یَا مَالِکَ یَوْمِ الدِّینِ وَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا حَیّاً لَا یَمُوتُ یَا حَیُّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ بِمُحَمَّدٍ یَا اللَّهُ بِعَلِیٍّ یَا اللَّهُ بِفَاطِمَةَ یَا اللَّهُ بِالْحَسَنِ یَا اللَّهُ بِالْحُسَیْنِ یَا اللَّهُ بِعَلِیٍّ یَا اللَّهُ بِمُحَمَّدٍ یَا اللَّهُ- قَالَ الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ- فَعَرَضْتُهُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَزَادَنِی فِیهِ بِجَعْفَرٍ یَا اللَّهُ بِمُوسَی یَا اللَّهُ بِعَلِیٍّ یَا اللَّهُ بِمُحَمَّدٍ یَا اللَّهُ بِعَلِیٍّ یَا اللَّهُ
ص: 330
بِالْحَسَنِ یَا اللَّهُ بِحُجَّتِکَ وَ خَلِیفَتِکَ فِی بِلَادِکَ یَا اللَّهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ خُذْ بِنَاصِیَةِ مَنْ أَخَافُهُ وَ یُسَمِّیهِ بِاسْمِهِ وَ ذَلِّلْ لِی صَعْبَهُ وَ سَهِّلْ لِی قِیَادَهُ وَ رُدَّ عَنِّی نَافِرَةَ قَلْبِهِ وَ ارْزُقْنِی خَیْرَهُ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّهُ فَإِنِّی بِکَ اللَّهُمَّ أَعُوذُ وَ أَلُوذُ وَ بِکَ أَثِقُ وَ عَلَیْکَ أَعْتَمِدُ وَ أَتَوَکَّلُ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اصْرِفْهُ عَنِّی فَإِنَّکَ غِیَاثُ الْمُسْتَغِیثِینَ وَ جَارُ الْمُسْتَجِیرِینَ وَ لَجَأُ اللَّاجِئِینَ وَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (1).
وَ مِنْ ذَلِکَ مَا رُوِیَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْکَاظِمِ علیه السلام قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام: رَأَیْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَیْلَةَ الْأَرْبِعَاءِ فِی النَّوْمِ فَقَالَ لِی یَا مُوسَی أَنْتَ مَحْبُوسٌ مَظْلُومٌ وَ یُکَرِّرُ ذَلِکَ ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ لَعَلَّهُ فِتْنَةٌ لَکُمْ وَ مَتاعٌ إِلی حِینٍ أَصْبِحْ غَداً صَائِماً وَ أَتْبِعْهُ بِصِیَامِ الْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ فَإِذَا کَانَ وَقْتُ الْعِشَاءَیْنِ مِنْ عَشِیَّةِ الْجُمُعَةِ فَصَلِّ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً فَإِذَا صَلَّیْتَ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ فَاسْجُدْ وَ قُلْ فِی سُجُودِکَ اللَّهُمَّ یَا سَابِقَ الْفَوْتِ وَ یَا سَامِعَ الصَّوْتِ وَ یَا مُحْیِیَ الْعِظَامِ بَعْدَ
الْمَوْتِ وَ هِیَ رَمِیمٌ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ تُعَجِّلَ لِیَ الْفَرَجَ مِمَّا أَنَا فِیهِ فَفَعَلْتُ ذَلِکَ فَکَانَ مَا رَأَیْتَ (2).
**[ترجمه]المتهجد، الجمال، الاختیار: از امام صادق علیه السلام روایت شده است که او روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه گرفت و شب شنبه هر چه خواست نماز خواند، سپس سیصد مرتبه یارب یارب گفت و فرمود: پروردگارا، جز بردباریات خشم تو را رد نمیکند، و جز عفوت از عقوبتت نجات نمیدهد و جز رحمتت و تضرع به سوی تو نجات نمی دهد، پس ای خدای من، با قدرتی که با آن اموات بندگان را زنده میکنی و مرده سرزمینها را محشور میکنی، فرجی به من ببخش و مرا نابود نکن، و ای پروردگار، اجابتت بر من را به من بشناسان و طعم عافیت را تا پایان اجلم به من بچشان، پروردگارا مرا بالا ببر و مرا رها نکن، مرا حفاظت و یاری کن و رها مکن .
پروردگارا، اگر مرا رفعت دهی، پس کیست که مرا حقیر کند؟ و اگر تو مرا حقیر کنی، پس کیست که مرا رفعت ببخشد؟ بارالها، دانستهام که نه در حکمت ظلمی است و نه در عقوبتت عجلهای. و فقط کسی شتاب میکند که بیم از دست دادن دارد و فقط ضعیف به ظلم احتیاج دارد، و تو ای سرورم، بسیار از آن متعالی هستی، پس مرا نه هدف بلا قرار بده و نه مهیّا برای انتقامت. و به من مهلت بده و از لغزش نجاتم بده و بلایی در پی بلای دیگر برایم به دنبال نیاور که ضعف و اندکی چارهام و بیتابی و تضرعم به سویت را میبینی.
پروردگارا، در این شب و در این روز از هر بدی به تو پناه میبرم، پس پناهم بده، از تو پناه میخواهم پس پناهم باش و از شر مخلوقاتت، خود را با تو پنهان میکنم، پس پنهانم کن، و از گناهانم استغفار میکنم پس مغفرتم کن که جز بزرگ گناه بزرگ را نمیبخشد و تو بزرگ بزرگ بزرگ هستی، بزرگتر از هر بزرگ. - مصباح المتهجد: 296 و 297، جمال السبوع: 163.[1] -
و هر کس که خوفی از سلطانی یا غیر او، او را غافلگیر کرده است، شب شنبه آن را انجام دهد. از امام صادق علیه السلام روایت است که فرمود: هر که امری از جانب سلطانی یا دشمنی حسود او را غافلگیر کرد،، باید روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه روزه بگیرد و در شامگاه جمعه (شب شنبه) دعا کند و در دعایش بگوید:
ای خدا ای سرورم ای آرزو ای امید ای تکیه گاه ای پناهگاه ای دژ ای سنگر ای فخر من، به تو ایمان آوردم و تسلیم تو شدم و بر تو توکل کردم و در تو را کوبیدم و در ساحت تو فرود آمدم و بر ریسمان تو چنگ زدم و از تو یاری خواستم و به تو پناه آوردم و به تو پناه میجویم و بر تو توکل میکنم و به سوی تو پناه میآورم و تمسک میجویم و در همه امورم به تو پناه میبرم و تو پناه و تکیه گاه من هستی و تو حفاظ و امید من هستی.
و تو الله پروردگار من هستی، هیچ خدایی جز تو نیست. منزّهی و به ستایش تو مشغول هستم. بدی کردم و برخورد ظلم کردم، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و مرا ببخش و رحمت کن و دستم را بگیر و نجاتم بده و توفیقم ببخش و پشتیبانم باش، و در شب و روزم، صبح و عصرم، اقامت و سفرم، مراقب و محافظم باش ای بخشندهترین بخشندگان، ای کریمترین کریمان، ای عادلترین بخشندگان، ای خدای اولینها و آخرینها، ای مالک روز جزا و ای مهربانترین مهربانان.
ای زنده، ای جاودان، ای زندهای که هرگز نمیمیرد، ای زندهای که خدایی جز تو نیست، ای الله به محمد، ای الله به علی، ای الله به فاطمه، ای الله به حسن، ای الله به حسین، ای الله به علی، ای الله به محمد.
- حسن بن محبوب گوید: آن را بر موسی بن جعفر علیه السلام عرضه کردم، پس بر آن افزود: -
ای الله به جعفر، ای الله به موسی، ای الله به علی، ای الله به محمد، ای الله به علی، ای الله به حسن، ای الله به حجت و خلیفهات در بلدت، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و بر کسی که از او بیم دارم - و نام او را میآوری - مسلط شو و دشواری او را بر من هموار کن و رهبری او را بر من آسان کن و کینه دل او را از من دفع کن و خیر او را به من روزی کن و شر او را از من دور کن که من ای خدا، به تو پناه میآورم و به تو اعتماد میکنم و بر تو تکیه میکنم و توکل میکنم و بر محمد و آل محمد درود بفرست و او را از من دفع کن که تو فریادرس کمکخواهان و پناه پناهجویندگان و پناه پناهآورندگان و مهربانترین مهربانان هستی. - البلد الأمین: 154، مصباح المتهجد: 397 - 398.[1] -
از جمله آن چیزی که از ابوالحسن موسی کاظم علیه السلام روایت شده این است که فرمود: شب چهار شنبه پیامبر را در خواب دیدم که به من فرمود: ای موسی، تو محبوس مظلوم هستی - و این را سه مرتبه تکرار کرد -، سپس فرمود: شاید آن فتنهای برای شما و بهره مندی تا زمانی باشد، فردا روزهدار صبح کن و با روزه پنجشنبه و جمعه آن را دنبال کن و چون وقت عشائین از شب جمعه شد، بین عشائین 12 رکعت بخوان که در هر رکعتی یک مرتبه حمد و 12 مرتبه «قل هو الله احد» میخوانی و چون چهار رکعت خواندی سجده کن و در سجودت بگو: بارالها، ای پیشی گیرنده بر چیزی که از دست می رود، ای شنونده صدا، ای زندهکننده استخوان بعد از مرگ در حالی که آن پوسیده است، با اسم عظیم اعظمت از تو میخواهم که بر بنده و رسولت محمد و بر خاندان محمد درود بفرستی و بر اهل بیت طیّب و طاهر او، و در فرج آنچه که در آن هستم بر من تعجیل بفرما.
پس آن را انجام دادم و آنچه که دیدی شد. - مصباح المتهجد: 298، البلد الأمین: 154، جمال الاسبوع: 165.[1] -
**[ترجمه]
جَمَالُ الْأُسْبُوعِ، ذِکْرُ رِوَایَةٍ بِهَذِهِ الصَّلَاةِ وَ الدُّعَاءِ لَیْلَةَ السَّبْتِ بِشَرْحٍ وَ تَفْصِیلٍ وَ زِیَادَةٍ فِی دُعَائِهَا الْجَمِیلِ وَجَدْنَاهَا فِی کُتُبِ أَمْثَالِهَا مِنَ الْعِبَادَاتِ مَرْوِیَّةً عَنْ مَوْلَانَا مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَلَیْهِ أَفْضَلُ الصَّلَوَاتِ وَ هَذَا لَفْظُهَا حَدَّثَنَا الشَّرِیفُ أَبُو جَعْفَرٍ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْعَلَوِیُّ الْمُوسَوِیُّ النَّقِیبُ بِالْحَائِرِ عَلَی سَاکِنِهِ السَّلَامُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحُسَیْنِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْإِسْکَافُ یَرْفَعُهُ بِإِسْنَادِهِ إِلَی الرَّبِیعِ قَالَ: اسْتَدْعَانِی الرَّشِیدُ لَیْلًا فَقَالَ لِیَ اذْهَبْ إِلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ کَانَ مَحْبُوساً فِی حَبْسِهِ فَأَطْلِقْهُ وَ احْمِلْ إِلَیْهِ مِنَ الْمَالِ کَذَا وَ کَذَا وَ
ص: 331
مِنَ الْحُمْلَانِ وَ الثِّیَابِ مِثْلَ ذَلِکَ فَرَاجَعْتُهُ وَ اسْتَفْهَمْتُهُ دَفَعَاتٍ فَقَالَ یَا وَیْلَکَ تُرِیدُ أَنْ أَنْقُضَ الْعَهْدَ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَا الْعَهْدُ قَالَ بَیْنَمَا أَنَا نَائِمٌ إِذَا أَنَا بِأَسْوَدَ أَعْظَمَ مَا یَکُونُ مِنَ السُّودَانِ قَدْ سَاوَرَنِی فَرَکِبَ صَدْرِی ثُمَّ قَالَ لِی مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ فِیمَا حَبَسْتَهُ فَقُلْتُ أَنَا أُطْلِقُهُ وَ أُحْسِنُ إِلَیْهِ فَأَخَذَ عَلَیَّ الْعَهْدَ وَ الْمِیثَاقَ بِذَلِکَ ثُمَّ قَامَ مِنْ صَدْرِی وَ قَدْ کَادَتْ نَفْسِی تَذْهَبُ فَوَافَیْتُ إِلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام فَوَجَدْتُهُ قَائِماً یُصَلِّی فَجَلَسْتُ إِلَی أَنْ فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ فَقُلْتُ لَهُ ابْنُ عَمِّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ قَدْ أَمَرَنِی أَنْ أَحْمِلَ إِلَیْکَ مِنَ الْمَالِ کَذَا وَ کَذَا وَ مِنَ الْحُمْلَانِ مِثْلَ ذَلِکَ وَ هَا هُوَ عَلَی الْبَابِ فَقَالَ إِنْ کُنْتَ أُمِرْتَ بِغَیْرِ هَذَا فَافْعَلْهُ قُلْتُ لَا وَ حَقِّ اللَّهِ وَ حَقِّ جَدِّکَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أُمِرْتُ إِلَّا بِهَذَا فَقَالَ أَمَّا الْمَالُ وَ الْحُمْلَانُ فَلَا حَاجَةَ لِی فِیهَا إِذَا کَانَتْ حُقُوقُ الْأُمَّةِ فِیهَا فَقُلْتُ أَقْسَمْتُ عَلَیْکَ إِلَّا قَبِلْتَهُ فَإِنِّی أَتَخَوَّفُ عَلَیْکَ أَنْ یَغْتَاظَ فَقَالَ علیه السلام افْعَلْ مَا تَرَی فَلَمَّا أَرَادَ الِانْصِرَافَ قُلْتُ لَهُ بِحَقِّ اللَّهِ وَ بِحَقِّ جَدِّکَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا مَا أَخْبَرْتَنِی مَا کَانَ هَذَا فَقَدْ وَجَبَ حَقِّی عَلَیْکَ لِمَوْضِعِ بِشَارَتِی قَالَ علیه السلام نِمْتُ لَیْلَةَ الْأَرْبِعَاءِ بَعْدَ صَلَاةِ اللَّیْلِ وَ قَدْ هَوَّمَتْ عَیْنَایَ فَرَأَیْتُ جَدِّی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ یَقُولُ یَا مُوسَی أَنْتَ مَحْبُوسٌ مَظْلُومٌ قُلْتُ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله وَ إِنْ أَدْرِی لَعَلَّهُ فِتْنَةٌ لَکُمْ وَ مَتاعٌ إِلی حِینٍ أَصْبِحْ غَداً صَائِماً وَ أَتْبِعْهُ الْخَمِیسَ وَ الْجُمُعَةَ فَإِذَا کَانَ بَعْدَ صَلَاةِ الْعِشَاءِ مِنْ لَیْلَةِ السَّبْتِ تُصَلِّی اثْنَتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ مَرَّةً فَإِذَا فَرَغْتَ مِنَ الصَّلَاةِ فَاجْلِسْ بَعْدَ التَّسْلِیمِ وَ قُلِ اللَّهُمَّ یَا سَابِقَ الْفَوْتِ وَ یَا سَامِعَ الصَّوْتِ وَ یَا مُحْیِیَ الْعِظَامِ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ هِیَ رَمِیمٌ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ عَلَی آلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرِینَ وَ تُعَجِّلَ لِیَ الْفَرَجَ مِمَّا أَنَا مَمْنُوٌّ بِهِ وَ صَالٍ بِحَرِّهِ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ
ص: 332
فَقُلْتُ ذَلِکَ فَکَانَ مَا رَأَیْتَ-(1) وَ مِنْ وَظَائِفِ یَوْمِ الْخَمِیسِ صَلَاةٌ بَعْدَ ضَاحِی نَهَارِهِ لِدَفْعِ الْغَمِّ وَ الْهَمِّ وَ قَضَاءِ الدُّیُونِ وَ قَدْ تَقَدَّمَ ذِکْرُهَا فِی الرِّوَایَةِ الثَّانِیَةِ مِنْ عَمَلِ الْأُسْبُوعِ وَ بَیْنَ الرِّوَایَتَیْنِ تَفَاوُتٌ.
حَدَّثَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ الطُّوسِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: کُنْتُ وَ إِسْحَاقَ بْنَ عَمَّارٍ وَ دَاوُدَ بْنَ کَثِیرٍ الرَّقِّیَّ وَ جَمَاعَةً عِنْدَ سَیِّدِنَا أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ قَیْسٍ- فَشَکَا الْغَمَّ وَ الْهَمَّ وَ کَثْرَةَ الدَّیْنِ فَقَالَ لَهُ علیه السلام إِذَا کَانَ یَوْمُ الْخَمِیسِ بَعْدَ الضُّحَی فَاغْتَسِلْ وَ أْتِ مُصَلَّاکَ وَ صَلِّ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ تَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ عَشْرَ مَرَّاتٍ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ فَإِذَا سَلَّمْتَ تَقُولُ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- ثُمَّ تَرْفَعُ یَدَیْکَ نَحْوَ السَّمَاءِ وَ تَقُولُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ عَشْرَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تُحَرِّکُ سَبَّابَتَیْکَ وَ تَقُولُ یَا رَبِّ یَا رَبِّ حَتَّی تَنْقَطِعَ النَّفَسُ ثُمَّ تَبْسُطُ یَدَیْکَ تِلْقَاءَ وَجْهِکَ وَ تَقُولُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ تَقُولُ یَا أَفْضَلَ مَنْ رُجِیَ وَ یَا خَیْرَ مَنْ دُعِیَ وَ یَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَی وَ یَا أَکْرَمَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا مَنْ لَا یَعِزُّ عَلَیْهِ مَا یَفْعَلُهُ یَا مَنْ حَیْثُمَا دُعِیَ أَجَابَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمُوجِبَاتِ رَحْمَتِکَ وَ أَسْمَائِکَ الْعِظَامِ وَ بِکُلِّ اسْمٍ لَکَ عَظِیمٍ وَ أَسْأَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ بِفَضْلِکَ الْقَدِیمِ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی إِذَا دُعِیتَ بِهِ أَجَبْتَ وَ إِذَا سُئِلْتَ بِهِ أَعْطَیْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْعَظِیمِ دَیَّانِ یَوْمِ الدِّینِ مُحْیِی الْعِظَامِ وَ هِیَ رَمِیمٌ وَ أَسْأَلُکَ بِأَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُیَسِّرَ لِی أَمْرِی وَ لَا تُعَسِّرَ عَلَیَّ وَ تُسَهِّلَ لِی مَطْلَبَ رِزْقِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ یَا قَاضِیَ الْحَاجَاتِ یَا قَدِیراً عَلَی مَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ أَحَدٌ غَیْرُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ قَالَ السَّیِّدُ أَقُولُ وَ زَادَ فِیهِ أَبُو الْفَرَجِ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی قُرَّةَ رَحِمَهُمَا اللَّهُ اللَّهُمَّ إِنِّی
ص: 333
أَسْأَلُکَ بِقُوَّتِکَ وَ قُدْرَتِکَ وَ بِعِزَّتِکَ وَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ أَنْ تُیَسِّرَ لِی مِنْ فَضْلِکَ وَ حَلَالِ رِزْقِکَ أَوْسَعَهُ وَ أَعَمَّهُ فَضْلًا وَ خَیْرَهُ عَاقِبَةً یَا رَبِ (1).
**[ترجمه]جمال الاسبوع : روایت این نماز و دعا در شب شنبه را با شرح، تفصیل و زیادتی در دعای زیبای آن ذکر کرده و ما آن را در کتابهای عبادات نظیر آن به صورت روایت شده از مولایمان موسی بن جعفر علیه السلام که برترین صلوات ها بر او باد یافتیم و لفظ آن این است:
محمد بن حسین بن اسماعیل اسکاف برایمان گفت: شبی رشید مرا فراخواند و گفت: نزد موسی بن جعفر علیهما السلام برو - درحالی امام که در حبس او بود - و او را آزاد کن و چنین و چنان پول را نزد او ببر و نیز مرکب و لباس برایش ببر. پس به او مراجعه کردم و چندین مرتبه از او دلیل این کار را پرسیدم. پس گفت: وای بر تو، آیا میخواهی عهدشکنی کنم؟ گفتم یا امیر مؤمنان، چه عهدی؟ پاسخ گفت: در حالیکه خواب بودم، ناگهان با سیه چردهای که از سیاهان نبود روبرو شدم که بر من هجوم آورده و بر سینهام سوار شده بود. به من گفت: چرا موسی بن جعفر را حبس کردهای؟ گفتم من آزادش میکنم و به او نیکی میکنم. پس بر آن از من عهد و پیمان گرفت، سپس از روی سینهام برخاست. نزدیک بود نفسم قطع شود.
پس به حضور موسی بن جعفر علیه السلام رسیدم و او را قائم به نماز یافتم، پس نشستم تا از نمازش فارغ شد، به او عرض کردم: پسر عمویت سلام رساند و مرا امر کرد که چنین و چنان مال و مثل آن از مرکب نزد تو آورم و اینک بر در توست فرمود: اگر به غیر این امر شدهای انجام بده. گفتم: خیر، سوگند به خدا و حق جدت رسول الله صلّی الله علیه و آله، جز بر این امر نشدهام. پس فرمود: اما اموال و مرکب ها، من نیازی به آنها ندارم تا زمانیکه حقوق امت در آن باشد. پس عرض کردم: تو را سوگند میدهم که آن را بپذیری، چون بر تو بیم دارم که خشمگین شود. پس فرمود: هر چه نظرت هست انجام بده.
و زمانی که قصد رفتن داشت به او عرض کردم: سوگند به حق خدا و حق جدت رسول الله، اگر مرا آگاه نسازی که این چه بود، و حق من به خاطر آوردن بشارت، بر تو واجب است فرمود: شب چهارشنبه بعد از نماز شب خوابیدم و چشمانم بر روی هم رفت، پس جدم رسول الله را دیدم در حالیکه میفرمود: ای موسی، تو محبوس مظلوم هستی. عرض کردم: بله یا رسول الله. فرمود: گر چه میدانم شاید آن فتنهای برای شما و بهره مندی تا زمانی باشد، فردا روزهدار صبح کن و پنج شنبه و جمعه را به آن پیوند کن، و چون بعد از نماز عشای شب شنبه شد، دوازده رکعت میخوانی که در هر رکعت حمد و دوازده مرتبه «قل هوا الله احد» میخوانی و چون از نماز فارغ شدی، بعد از تسلیم بنشین و بگو:
بارالها ای سابق الفوت، ای شنونده صدا، ای زنده کننده استخوانها بعد از مرگ در حالیکه آن پوسیده است! به اسم عظیم اعظمت از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد، بنده و رسولت درود بفرستی و همچنین بر اهل بیت مطهرش، و در فرج آنچه که من به آن مبتلا هستم و از آتش آن میسوزم تعجیل بفرما، یا رب العالمین.
و آن را گفتم و آنچه دیدی شد. - جمال الاسبوع: 167.[1] -
از تکالیف روز جمعه، نماز بعد از چاشتگاه روز آن، برای رفع غم و اندوه و پرداخت بدهی است و ذکر آن در روایت دوم از اعمال هفته بیان شد و بین دو روایت تفاوت است.
مفضل بن عمر گوید: من و اسحاق بن عمار و داود بن کثیر الرقی و جمعی نزد مولایمان امام صادق علیه السلام بودیم و اسماعیل بن قیس داخل شد و از غم و اندوه و کثرت بدهی شکایت کرد، پس امام به او فرمود: زمانی که روز پنج شنبه بعد از ظهر شد، غسل کن و به محل نمازت بیا و چهار رکعت بخوان که در هر رکعت فاتحة الکتاب و ده مرتبه «انا انزلناه فی لیله القدر» را قرائت میکنی و چون سلام دادی صد مرتبه میگویی: اللهم صل علی محمد و آل محمد. سپس سرت را به سوی آسمان بالا میبری و ده مرتبه میگویی یا الله یا الله یا الله، سپس دو انگشت سبابهات را تکان میدهی و میگویی یا رب یا رب یا رب تا نفست قطع شود، سپس دستانت را مقابل چهرهات باز میکنی و ده مرتبه یا الله یا الله میگویی و میگویی:
ای برترین کسی که به او امید بسته شد و بهترین کسی که خوانده شد، ای بخشندهترین کسی که عطا کرد و ای کریمترین کسی که مسألت شد، ای کسی که آنچه انجام میدهد بر او دشوار نیست، ای کسی که هر جا خوانده شود اجابت میکند، بارالها، من به موجبات رحمتت و اسماء عظیمت و به هر اسمی که برای تو عظیم است از تو میخواهم و به وجه کریمت و به فضل قدیمت از تو میخواهم، و به اسمت که هرگاه با آن خوانده شوی اجابت میکنی و هر گاه با آن مسألت شوی عطا میکنی از تو میخواهم و با اسم عظیم عظیمت از تو میخواهم، ای جزا دهنده روز جزا، ای زندهکننده استخوانها در حالیکه پوسیده است و به اینکه تو خدایی هستی که هیچ خدایی جز تو نیست از تو میخواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و امرم را بر من آسان کن و بر من دشوار نکن و طلب روزیام را با فضل وسیعت بر من سهل کن، ای برآورنده حاجات، ای توانا بر آنچه که کسی غیر از تو بر آن قادر نیست، ای مهربانترین مهربانان و ای کریمترین کریمان.
سید گوید: میگویم: ابوالفرج محمد بن ابوقرّه - رحهما الله - در آن افزوده است: من به قوتت، قدرتت و به عزتت و هر آنچه که علم تو بر آن احاطه دارد از تو میخواهم که از فضلت و روزی حلالت، وسیعترین و فراگیرترین آنها از نظر فضل و بهترین آنها از نظر عاقبت را بر من میسر کنی، ای خدا. - جمال الاسبوع: 169.[1] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ کَانَ لَهُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی حَاجَةٌ فَلْیُصَلِّ یَوْمَ الْخَمِیسِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الضُّحَی بَعْدَ أَنْ یَغْتَسِلَ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ عِشْرِینَ مَرَّةً إِنَّا أَنْزَلْناهُ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ نَحْوَ مَا مَرَّ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ (2).
**[ترجمه]المتهجد: از امام صادق علیه السلام روایت است که فرمود: هر که حاجتی از خدا داشته باشد باید روز پنجشنبه بعد از ظهر، بعد از اینکه غسل کرد چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب و بیست مرتبه «انا انزلناه» را قرائت کند... و حدیث را مشابه آنچه که بیان شد، تا این سخن او «و اکرم الاکرمین» ادامه داد. - مصباح المتهجد: 179.[1] -
**[ترجمه]
الْبَلَدُ الْأَمِینُ، نُقِلَ مِنْ کِتَابِ الْأَغْسَالِ لِابْنِ عَیَّاشٍ قَالَ رَوَاهَا إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ وَ دَاوُدُ بْنُ کَثِیرٍ وَ دَاوُدُ بْنُ زُمَیْلٍ وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ وَ سَیْفٌ التَّمَّارُ وَ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ وَ حَمَّادُ بْنُ عُثْمَانَ کُلُّهُمْ اجْتَمَعُوا فِی رِوَایَتِهَا: وَ أَنَّ إِسْمَاعِیلَ بْنَ قَیْسٍ الْمَوْصِلِیَّ شَکَا الْإِضَافَةَ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَأَمَرَهُ بِهَذِهِ الصَّلَاةِ وَ أَنْ یَفْعَلَهَا مِرَاراً فَفَعَلَ ذَلِکَ وَ کَثُرَ مَالُهُ وَ دَفَعَ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام کِیساً فِیهِ خَمْسُمِائَةِ دِینَارٍ وَ أَمَرَهُ علیه السلام أَنْ یَتَفَقَّدَ أُمُورَ إِخْوَانِهِ ثُمَّ أَوْرَدَ نَحْوَ مَا فِی الْمُتَهَجِّدِ إِلَّا أَنَّ فِیهِ ثُمَّ یُحَرِّکُ سَبَّابَتَیْهِ وَ یَقُولُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ عَشْراً ثُمَّ یَقُولُ یَا رَبِّ یَا رَبِّ حَتَّی یَنْقَطِعَ النَّفَسُ وَ فِی الْمُتَهَجِّدِ وَ فِیهِ یَا مَنْ لَا یَعِزُّ عَلَیْهِ مَا فَعَلَهُ وَ فِیهِمَا مُوجِبَاتُ بِدُونِ الْبَاءِ وَ فِیهِ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ.
**[ترجمه]البلد الامین: به نقل از کتاب اغسال تالیف ابن عیاش گوید: اسحاق بن عمار، داود بن کثیر، داود بن زمیل، مفضل بن عمر، سیف تمار، معلی بن خنیس و حماد بن عثمان همگی در روایت آن اجتماع دارند و اینکه اسماعیل بن قیس موصلی از فقر نزد صادق علیه السلام شکایت کرد، پس او را به این نماز امر فرمود و اینکه چندین مرتبه آن را انجام دهد، پس آن را انجام داد و مالش فراوان شد و کیسهای که در آن پانصد دینار بود به امام صادق
علیه السلام پرداخت کرد و امام به او امر کرد که به امور برادرانش رسیدگی کند. سپس نظیر آنچه که در المتهجد آمده است را آورده است، با این تفاوت که در آن آمده است: «سپس دو انگشت سبابهاش را حرکت میدهد و ده مرتبه یا الله یا الله میگوید، سپس یا رب یا رب میگوید تا نفسش قطع شود» و در المتهجد آمده است و در آن است: «ای کسی که آنچه انجام میدهد بر او دشوار نیست» و در آن دو «موجبات» بدون باء است و در آن «با اسم عظیم اعظمت» آمده است.
**[ترجمه]
و الکتاب یحتمل اللوح أیضا و المحال (1) المتغیر من أحاله إذا غیره و المحال من الکلام بالضم أیضا ما عدل عن وجهه و جرم (2)
و أجرم و اجترم کلها اکتساب الخطإ أم بی إلیک (3)
أی جعلنی قاصدا إلیک و فی بعض النسخ بصیغة الأمر و عالج موضع بالبادیة بها رمل کثیر أعرض (4) أی عن الشکر و نأی بجانبه أی انحرف عنها أو ذهب بنفسه و تباعد عنه بکلیته أو الجانب مجاز عن النفس کالجنب فی قوله فِی جَنْبِ اللَّهِ (5) فذو دعاء عریض أی کثیر مستعار مما له عرض متسع للإشعار بکثرته و استمراره و هو أبلغ من الطویل إذ الطول أطول الامتدادین فإذا کان عرضه کذلک فما ظنک بطوله و زخر الوادی امتد جدا و ارتفع.
وَ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابِیحَ قیل لأن الکواکب کلها تری کأنها تتلألأ علیها و قد مر الکلام فیه وَ حِفْظاً أی و حفظناها من الآفات أو من المسترقة حفظا و قیل مفعول له علی المعنی کأنه قال و خصصنا السماء الدنیا بمصابیح زینة و حفظا ذلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ البالغ فی القدرة و العلم.
و فی النهایة(6)
فیه أن الرحم أخذت بحجزة الرحمن أی اعتصمت به و التجأت إلیه مستجیرة أصل الحجزة موضع شد الإزار ثم قیل للإزار حجزة للمجاورة فاستعاره للاعتصام و الالتجاء و التمسک بالشی ء و التعلق به و منه الحدیث الآخر: یا لیتینی آخذ بحجزة الله. أی بسبب منه انتهی. و یقال أشملهم خیرا أی عمهم به.
بالتوقیف (7)
أی بسبب إیقافی عندک للسؤال و الحساب أو عنده و فی الموقف
ص: 335
أظهر کما مر مُغَیِّراً نِعْمَةً(1) أی مبدلا إیاها بالنقمة حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ أی یبدلوا ما بهم من الحال إلی حال أسوإ و الجلجل (2) بالضم الجرس الصغیر.
و الطامة(3)
من أسماء القیامة لأنها تطم و تغلب علی سائر الدواهی قال الجوهری کل شی ء کثر حتی ملأ و غلب فقد طم یطم یقال فوق کل طامة طامة و منه سمیت القیامة طامة و النقلة(4)
بالضم الاسم من الانتقال من موضع إلی آخر.
و قال الفیروزآبادی (5)
تألف فلانا داراه و قاربه و وصله حتی یستمیله إلیه و الدواجی موافق للقاعدة فی جمع داجیة و المعروف فی خصوص هذا البناء الدیاجی بالیاء قال الجوهری کأنه جمع دیجاة و قد مر بروایة أخری بالیاء و أکثر النسخ هنا بالواو و أهمرت أی أجریت و علی ما فی کتب اللغة کان الأنسب همرت علی بناء المجرد فی القاموس همره و یهمره یهمره صبه فهمر هو و انهمر و انهمر الماء انسکب و سال.
ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْیَةً(6) أی جعلها مثلا لکل قوم أنعم الله علیهم فأبطرتهم النعمة 9 فکفروا فأنزل الله بهم نقمته أو لمکة کما قیل کانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً لا یزعج أهلها خوف یَأْتِیها رِزْقُها أی أقواتها رَغَداً أی واسعا مِنْ کُلِّ مَکانٍ من نواحیها فَأَذاقَهَا اللَّهُ استعار الذوق لإدراک أثر الضرر و اللباس لما غشیهم و اشتمل علیهم من الخوف و الجوع و أوقع الإذاقة علیه بالنظر إلی المستعار له بِما کانُوا یَصْنَعُونَ أی بصنیعهم.
ص: 336
و لا غنی بی عن نفسی (1)
أی لا یمکننی مفارقتها و قطع النظر عنها فلا بد لی من النظر فیما یصلحها و یخلصها من عذابک و المصانعة الرشوة قاله الجوهری و قالت شعرت بالشی ء بالفتح أشعر به شعرا أی فطنت له و منه قولهم لیت شعری أی لیتنی علمت قال سیبویه أصله شعرة و لکنهم حذفوا الهاء کما حذفوها من قولهم ذهب بعذرها و هو أبو عذرها.
إلی من هذه الفقرات من باب الاکتفاء ببعض الکلام لظهور المرام أی إلی من أذهب أو عند من أطلب أو کیف أذهب إلی غیرک أو لما ذا أذهب إلیه و هو لا یقدر علی قضاء حاجتی من کلک أی من نفس ذاتک و کنهه ما یدل علیه فلذا لم تظهره لغیرک أو من ذاتک أو جمیع صفاتک و هو الاسم الجامع الدال علی جمیعها.
لَعَلَّهُ فِتْنَةٌ لَکُمْ (2) أی هذا الملک الذی أعطی بنو العباس فتنة و امتحان لهم وَ مَتاعٌ یتمتعون به إِلی حِینٍ أی الموت أو وقت زوال دولتهم و انقراض ملکهم.
فکان ما رأیت (3)
هذا الکلام کان فی جواب الربیع کما سیأتی فلما أسقط أول الخبر اشتبه المعنی.
و الإسکاف (4)
بالکسر الخفاف فیما حبسته أی بأی سبب حبسته و التهویم و التهوم هز الرأس من النعاس و إسناده إلی العین علی المجاز ممنو به أی مبتلی به و یقال صلی فلان النار بالکسر یصلی صلیا احترق.
ثم اعلم أنا إنما أوردنا الصلوات المنقولة من طرق المخالفین عن أبی هریرة
ص: 337
و أنس و ابن مسعود و أضرابهم تبعا للشیخ و السید و غیرهم من أصحابنا و الأجود العمل بالأخبار المنقولة من أصول أصحابنا المنتمیة إلی أئمتنا علیهم السلام فإنه لا یتسع الوقت لعشر من أعشار ما روی عنهم من الصلوات و الأدعیة و الأذکار فترکها و العمل بما روی عنهم مع ضعفها(1)
بعید عن الاعتبار مجانب لطریقة الناقدین للأخبار.
**[ترجمه]«فی قرار رحمتک»: قرار یعنی مستقر از زمین، یعنی در محل استقرار رحمتت یا در محل استقرار منسوب به رحمتت مقرون به آن، «و بموضع الرحمه من کتابک» یعنی در محلی که در آن رحمتت ذکر میشود یا تلاوت آن به سبب رحمت توست، و کتاب لوح را نیز محتمل است. و «المحال»: متغیر از ریشه أحاله، زمانی که او را تغییر دهد. و محال از کلام با ضمه نیز چیزی است که از وجه خود عدول کند. «جرم، اجرم و اجترم» همگی به معنی ارتکاب خطاست. «أم بی الیک» یعنی مرا قصد کننده تو قرار داد و در بعضی نسخه ها با صیغه امر است. «عالج» محلی در بادیه است که در آن شن بسیار است، «روی گرداند» یعنی از شکر. «نآی بجانبه» یعنی از آن منحرف شد و خود را برد و با کل وجودش از آن دور شد؛ یا اینکه مجاز از نفس است مانند جنب در این سخن خداوند متعال «فی جنب الله». «فذو دعا عریض» یعنی صاحب دعای بسیار، مستعار از آنچه که برای عرض وسیعی است، برای بیان کثرت و استمرار آن و این بلیغ تر از طویل است زیرا در طول و عرض، طول طولانیتر ااست و چون عرضش چنین باشد، پس در مورد طول آن چه گمان میکنی. «زخر الوادی»: بسیار امتداد و ارتفاع یافت.
«و زیّنا السماء الدنیا بمصابیح»، گفته شده: زیرا همه ستارگان دیده میشوند گویی که بر آن میدرخشند و کلام درباره آن بیان شد. «و حفظا» یعنی آن را از آفت ها یا از استراق سمع کننده به نیکی حفظ کردیم و گفته شده: مفعولبه است از باب معنا، گویی که گوید: و آسمان دنیا را به چراغ هایی مخصوص کردیم از روی زینت و حفظ، «ذلک تقدیر العزیز العلیم»، بالغ در قدرت و علم.
و در النهایه در آن باره آمده است: «الرحم اخذت بحجزة الرحمن» یعنی به آن چنگ زد و پناهخواه به او پناه برد، اصل حجزه، محل بستن لنگ است سپس به دلیل مجاورت، به ازار حجزه گفته شده، پس برای چنگ زدن، پناه بردن، تمسک به چیزی و تعلق به آن، آن را استعاره گرفت و از آن حدیث دیگری است: ای کاش حجزه خداوند را میگرفتم، یعنی یکی از سببهای او را. پایان.
و گفته میشود: «اشملهم خیرا» یعنی آنها را با خیر فرا بگیر. «و بالتوقیف» یعنی به سبب نگه داشتن من نزد تو برای سؤال یا حساب یا نزد او و «فی الموقف» ظاهرتر است، چنانکه گذشت، «مغیّرا نعمة» یعنی تبدیل کننده نعمت به نقمت «حتی یغیروا ما با انفسهم»، یعنی آنچه که بر آنان است را از حالی به حالی بدتر تبدیل کنند، «الجلجل» با ضمه، زنگ کوچک است.
و «الطامّه» از اسماء قیامت است، زیرا آن سایر مصیبت ها را فرا میگیرد و بر آنها غلبه مییابد؛؛ جوهری گوید: هر چیزی که فراوان میشود تا پر کند و غالب شود، پس «طمّ یطمّ»، گفته میشود: «فوق کل طامّه طامّه»، و از این ریشه، قیامت طامّه نامیده شد. و «النقله» با ضمه، اسمی برای انتقال از جایی به جایی دیگر است.
و فیروز آبادی گوید: «تألف فلانا» یعنی با او مدارا کرد و به او نزدیک شد و به او متصل شد تا اینکه او را به سوی خود متمایل کرد. و «الدواجی» موافق با قاعده است و جمع داجیه است، و معروف در خصوص این بناء، دیاجی با یاء است. جوهری گوید: گویی آن جمع دیجاة است و در روایتی دیگر، با یاء بیان شده است و اکثر نسخهها در اینجا با واو است. «و اهمرت» یعنی اجریت و براساس آنچه که در کتب اللغه آمده است، «همرت» بر بنای ثلاثی مجرد مناسبتر است و در قاموس «همره و یهمره یهمره صبّه فهمر هو» آمده است و «انهمر»، و «انهمر الماء» یعنی آب ریخت و جاری شد.
«ضرب الله مثلا قریة» یعنی آن را مثلی برای قومی قرار داد که خداوند بر آنان نعمت داد، پس نعمت آنان را گستاخ کرد و کفر ورزیدند، پس خداوند نعمتش را بر آنان نازل کرد؛ یا اینکه مثلی برای مکه است، چنانکه گفته شده است، امن و مورد اطمینان بود و هیچ ترسی اهل آن را پریشان خاطر نمیکرد. «یأتیها رزقها» یعنی قوت، «رغدا»، وسیع «من کل مکان» از اطراف آن، «فاذاقها الله» ذوق را برای درک اثر ضرر و لباس را برای خوف و گرسنگی که آنان را پوشانده و فرا گرفته است استعاره گرفته است و «اذاقه» را با توجه به مستعار له بر آن واقع ساخته است. «بما کانوا یصنعون» یعنی با عملشان.
«و لا غنا بی عن نفسی» یعنی جدایی از آن و قطع نظر از آن برایم ممکن نیست، پس ناگزیر هستم در آنچه که آن را اصلاح میکند و از عذابت خلاص میکند تأمل کنم. و «المصانعه» یعنی رشوه، جوهری این را گوید و گوید: «شعرت بالشیء» با فتحه، «أشعر به شعرا»ً یعنی آن را فهمیدم، و این سخن آنان «لیت شعری» از آن است، یعنی کاش میدانستم. سیبویه گوید: اصل آن «شعرة» است اما آنها هاء را حذف کردهاند، چنانکه از این سخن حذف کردهاند: «ذهب بِعُذرها و هو ابوعذرها»، بکارت او را برداشت و او ابوعذر او است.
«إلی من» این فقرهها- بندها- به دلیل روشن بودن مقصود، از باب اکتفاء به قسمتی از کلام است، یعنی به سوی که بروم یا نزد چه کسی طلب کنم یا چگونه نزد غیر تو بروم یا چرا به سوی او بروم، در حالیکه او بر برآورده کردن حاجتم قادر نیست .
«من کلّک» یعنی از نفس ذات تو و عمق آن، آنچه که بر آن دلالت میکند، پس چرا آن را برای غیر خود یا از ذات تو یا جمیع صفات تو آشکار نکردهای و آن اسم جامع دال بر همه آنهاست.
«لعلّه فتنة لکم» یعنی این فرمانروایی که به بنی عباس داده شده، فتنه و امتحانی برای آنان است. و «متاع» یعنی از آن بهرهمند میشوند، «إلی حین» یعنی مرگ یا زمان زوال دولت آنان و انقراض دولتشان.
«فکان ما رأیت»: این کلام در جواب ربیع است، چنانکه به زودی خواهد آمد و از آنجا که اول خبر حذف شده است، معنی مشتبه شده است.
«الاسکاف» با کسره است، «الخفّاف» یعنی کفشدوز، «فیما حبسته» یعنی به چه سبب او را حبس کردهای؟ «تهویم و تهوّم» یعنی حرکت دادن سر از روی چرت، و اسناد آن به چشم از باب مجاز است. «ممنوّ به» یعنی مبتلی به آن. و گفته میشود: «صلی فلان النار» با کسره، «یصلی صلیّاً» یعنی سوخت.
بدان! ما نمازهای منقول از طریق مخالفین را به تبعیت از شیخ، سید و سایر اصحابان، فقط از ابوهریره، انس و ابن مسعود وارد کردیم و بهتر آن است که به اخبار منقول از اصول اصحابمان که متصل به ائمه علیهم السلام است عمل شود، زیرا وقت برای عشری از اعشار نمازها، ادعیه و اذکاری که از آنان روایت شده است کافی نیست و ترک آن و عمل به آنچه که از آنان روایت شده است، علاوه بر ضعفش از اعتبار، دور و با شیوه ناقدین اخبار متفاوت است.
**[ترجمه]
الْبَلَدُ الْأَمِینُ،: أَدْعِیَةُ الْأُسْبُوعِ لِفَاطِمَةَ علیها السلام دُعَاءُ یَوْمِ السَّبْتِ اللَّهُمَّ افْتَحْ لَنَا خَزَائِنَ رَحْمَتِکَ وَ هَبْ لَنَا اللَّهُمَّ رَحْمَةً لَا تُعَذِّبُنَا بَعْدَهَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ ارْزُقْنَا مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً حَلَالًا طَیِّباً وَ لَا تُحْوِجْنَا وَ لَا تُفْقِرْنَا إِلَی أَحَدٍ سِوَاکَ وَ زِدْنَا لَکَ شُکْراً وَ إِلَیْکَ فَقْراً وَ فَاقَةً وَ بِکَ عَمَّنْ سِوَاکَ غِنًی وَ تَعَفُّفاً اللَّهُمَّ وَسِّعْ عَلَیْنَا فِی الدُّنْیَا اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِکَ أَنْ تَزْوِیَ وَجْهَکَ عَنَّا فِی حَالٍ وَ نَحْنُ نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِیهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنَا مَا تُحِبُّ وَ اجْعَلْهُ لَنَا قُوَّةً فِیمَا تُحِبُّ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ-(2) دُعَاءُ یَوْمِ الْأَحَدِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ أَوَّلَ یَوْمِی هَذَا فَلَاحاً وَ آخِرَهُ نَجَاحاً وَ أَوْسَطَهُ صَلَاحاً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ أَنَابَ
إِلَیْکَ فَقَبِلْتَهُ وَ تَوَکَّلَ عَلَیْکَ فَکَفَیْتَهُ وَ تَضَرَّعَ إِلَیْکَ فَرَحِمْتَهُ-(3)
دُعَاءُ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ قُوَّةً فِی عِبَادَتِکَ وَ تَبَصُّراً فِی کِتَابِکَ وَ فَهْماً فِی حُکْمِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَجْعَلِ الْقُرْآنَ بِنَا مَاحِلًا وَ الصِّرَاطَ زَائِلًا وَ
ص: 338
مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَنَّا مُوَلِّیاً-(1) دُعَاءُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ غَفْلَةَ النَّاسِ لَنَا ذِکْراً وَ اجْعَلْ ذِکْرَهُمْ لَنَا شُکْراً وَ اجْعَلْ صَالِحَ مَا نَقُولُ بِأَلْسِنَتِنَا نِیَّةً فِی قُلُوبِنَا اللَّهُمَّ إِنَّ مَغْفِرَتَکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِنَا وَ رَحْمَتَکَ أَرْجَی عِنْدَنَا مِنْ أَعْمَالِنَا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ وَفِّقْنَا لِصَالِحِ الْأَعْمَالِ وَ الصَّوَابِ مِنَ الْفِعَالِ-(2)
دُعَاءُ یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ اللَّهُمَّ احْرُسْنَا بِعَیْنِکَ الَّتِی لَا تَنَامُ وَ رُکْنِکَ الَّذِی لَا یُرَامُ وَ بِأَسْمَائِکَ الْعِظَامِ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ احْفَظْ عَلَیْنَا مَا لَوْ حَفِظَهُ غَیْرُکَ ضَاعَ وَ اسْتُرْ عَلَیْنَا مَا لَوْ سَتَرَهُ غَیْرُکَ شَاعَ وَ اجْعَلْ کُلَّ ذَلِکَ لَنَا مِطْوَاعاً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ قَرِیبٌ مُجِیبٌ-(3)
دُعَاءُ یَوْمِ الْخَمِیسِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْهُدَی وَ التُّقَی وَ الْعَفَافَ وَ الْغِنَی وَ الْعَمَلَ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ قُوَّتِکَ لِضَعْفِنَا وَ مِنْ غِنَاکَ لِفَقْرِنَا وَ فَاقَتِنَا وَ مِنْ حِلْمِکَ وَ عِلْمِکَ لِجَهْلِنَا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعِنَّا عَلَی شُکْرِکَ وَ ذِکْرِکَ وَ طَاعَتِکَ وَ عِبَادَتِکَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- دُعَاءُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا مِنْ أَقْرَبِ مَنْ تَقَرَّبَ إِلَیْکَ وَ أَوْجَهِ مَنْ تَوَجَّهَ إِلَیْکَ وَ أَنْجَحِ مَنْ سَأَلَکَ وَ تَضَرَّعَ إِلَیْکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا مِمَّنْ کَأَنَّهُ یَرَاکَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ الَّذِی فِیهِ یَلْقَاکَ وَ لَا تُمِتْنَا إِلَّا عَلَی رِضَاکَ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ أَخْلَصَ لَکَ بِعَمَلِهِ وَ أَحَبَّکَ فِی جَمِیعِ خَلْقِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لَنَا مَغْفِرَةً جَزْماً حَتْماً لَا نَقْتَرِفُ بَعْدَهَا ذَنْباً وَ لَا نَکْتَسِبُ خَطِیئَةً وَ لَا إِثْماً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاةً نَامِیَةً دَائِمَةً زَاکِیَةً مُتَتَابِعَةً مُتَوَاصِلَةً مُتَرَادِفَةً بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (4).
ص: 339
**[ترجمه]البلد الامین: ادعیه هفته مربوط به فاطمه سلام الله علیها، دعای روز شنبه:
بارالها، خزائن رحمتت را بر من بگشای، بارالها رحمتی به ما ببخش که بعد از آن در دنیا و آخرت ما را عذاب نکنی و از فضل گستردهات روزی حلال پاک به ما عنایت بفرما و ما را به کسی غیر از خودت محتاج و نیازمند نکن و شکرگزاری از خود را بر ما بیافزای، و فقر و نیازم به سوی توست و به وسیله تو از غیر تو بینیازی و خویشتنداری است .
بارالها در دنیا بر ما وسعت ببخش، بارالها ما به تو پناه میبریم از اینکه تو رویت را از ما بپوشانی، درحالیکه ما در آن مشتاق تو هستیم. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و آنچه که دوست داری بر ما عطا کن و آن را در آنچه که دوست داری برای ما قدرت قرار بده، ای مهربانترین مهربانان. - البلد الأمین : 101 در حاشیه.[1] -
دعای روز یکشنبه:
خدایا، ابتدای این روزم را رستگاری، آخر آن را کامیابی و وسط آن را صلاح قرار بده، خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و ما را از جمله کسانی که به سوی تو بازگشتند و تو آنان را پذیرفتی، بر تو توکل کردند و ایشان را حمایت کردی، به سوی تو تضرع کردند و رحمتشان کردی قرار بده. - البلد الامین : 110 در حاشیه.[2] -
دعای روز دوشنبه:
خدایا قوّتی برای عبادتت، بصیرتی در کتابت، فهمی در حُکمت را از تو میخواهم. خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و قرآن را شکایت کننده از ما، صراط را زائل و محمد صلی الله علیه و آله را از ما رویگردان قرار مده. - آن را در حاشیههای البلد نیافتیم..[3] -
دعای روز سهشنبه:
خدایا غفلت مردم را برای ما ذکر، و ذکر آنان را برای ما شکر، و بهترین آنچه که بر زبان ما جاری میکنی را نیتی در قلبهایمان قرار بده. بارالها مغفرت تو وسیعتر از گناهان ما و رحمت تو نزد ما از اعمال ما امیدوار کنندهتر است. خدایا بر محمد و آل محمد درود بفرست و ما را برای اعمال صالح و افعال درست توفیق ده. - آن را در حاشیههای البلد نیافتیم..[4] -
دعای روز چهارشنبه:
خدایا ما را با چشمت که نمیخوابد و قدرتت که کسی بر آن چیره نمیشود و با اسمهای عظیمت مراقبت کن، بر محمد و خاندان او درود بفرست و برای ما حفظ کن، آنچه را که اگر غیر تو آن را حفظ کند تباه میشود، و بر ما بپوشان، آنچه را که اگر غیر تو بپوشاند فاش میشود، و همه آن را کاملا مطیع ما قرار بده که تو شنونده دعا، نزدیک و اجابتکننده هستی. - آن را در حاشیههای البلد نیافتیم. .[1] -
دعای روز پنجشنبه:
بارالها از تو هدایت، تقوا، عفاف، بینیازی و عمل به آنچه که دوست میداری و بدان راضی میشوی را میخواهم. بارالها از قدرتت برای ضعفمان، از بینیازیات برای فقر و نیازمان، و از بردباری و علمت برای جهلمان مسألت دارم. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و ما را بر شکر، ذکر، طاعت و عبادتت یاری کن، به رحمتت ای ارحم الراحمین.
دعای روز جمعه:
خدایا مرا از نزدیکترین کسانی که به تو تقرب جستند و آبرومندترین کسانی که به تو روی آوردند و کامیابترین کسانی که از تو مسألت کردند و به تو تضرع کردند قرار بده. بارالها ما را از جمله کسانی که گویی تو را می بینند، تا روز قیامت که در آن تو را دیدار میکنند، قرار بده و ما را جز بر رضایتت نمیران. خدایا ما را از جمله کسانی که با عملشان برای تو اخلاص داشتند و در همه مخلوقاتت فقط تو را دوست داشتند قرار بده.
بارالها بر محمد و آل محمد درود بفرست و ما را ببخش، بخششی قطعی حتمی که بعد از آن نه گناهی مرتکب شویم و نه اشتباهی بکنیم و نه معصیتی. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، درود فزاینده، دائمی، فزونیگیرنده، پاک - خالص -، پیوسته، متصل، مترادف، به رحمت تو یا ارحم الراحمین. - آن را در حاشیههای البلد نیافتیم..[2] -
**[ترجمه]
التبصر التأمل و التعرف و فی النهایة فیه القرآن شافع مشفع و ماحل مصدق أی خصم مجادل مصدق و قیل ساع مصدق من قولهم محل بفلان إذا سعی به إلی السلطان یعنی من اتبعه و عمل بما فیه فإنه شافع له مقبول الشفاعة و مصدق علیه فیما یرفع من مساویه إذا ترک العمل بما فیه انتهی و الصراط زائلا أی بنا أو عنا نیة أی ذا نیة صحیحة و المطواع بالکسر الکثیر الإطاعة.
**[ترجمه]«التبصّر» یعنی تامل و شناخت، و در النهایه، درباره آن آمده است: «القرآن شافع مشفع و ماحل مصدق» یعنی دشمن مجادلهکننده تصدیق شده، و گفته شده، «ساع» تصدیق کننده این گفته ایشان است که «محل بفلان»: زمانیکه با آن نزد سلطان سخنچینی کند؛ یعنی هر که از قرآن تبعیت کند و به آنچه در آن است عمل کند، آن شفاعتکننده اوست که شفاعتش مقبول است و تأییدکننده آن است در آنچه که از بدیهای او بالا میرود وقتی که عمل به آنچه که در آن است را ترک کند، پایان. و «الصراط زائلا» یعنی به وسیله ما یا از ما، «نیت» یعنی دارای نیت صحیح و «المطواع» با کسره: بسیار اطاعتکننده.
**[ترجمه]
الْخِصَالُ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الرَّازِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَصَّ أَظْفَارَهُ یَوْمَ السَّبْتِ وَ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ أَخَذَ مِنْ شَارِبِهِ عُوفِیَ مِنْ وَجَعِ الضِّرْسِ وَ وَجَعِ الْعَیْنِ (1).
**[ترجمه]الخصال: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز شنبه و روز پنجشنبه ناخنش را بچیند و سبیلش را کوتاه کند، از درد دندان و چشم شفا داده میشود. - الخصال 2: 31 چاپ سنگی.[1] -
**[ترجمه]
ثَوَابُ الْأَعْمَالِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ زَکَرِیَّا عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَحْیَی قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ قَصَّ أَظَافِیرَهُ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ تَرَکَ وَاحِدَةً لِیَوْمِ الْجُمُعَةِ نَفَی اللَّهُ عَنْهُ الْفَقْرَ(2).
**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: هر که روز پنج شنبه ناخنهایش را بچیند و یکی از آنها را برای روز جمعه باقی بگذارد، خداوند فقر را از او دور میکند. - ثواب الاعمال: 41 چاب مکتبة الصدوق.[2] -
**[ترجمه]
طِبُّ الْأَئِمَّةِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْحَسَنِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ أَخَذَ مِنْ أَظْفَارِهِ کُلَّ خَمِیسٍ لَمْ تَرْمَدْ عَیْنُهُ وَ مَنْ أَخَذَهَا کُلَّ جُمُعَةٍ خَرَجَ مِنْ تَحْتِ کُلِّ ظُفُرٍ دَاءٌ-(3).
وَ عَنْهُ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یُقَلِّمُ أَظْفَارَهُ فِی کُلِّ خَمِیسٍ یَبْدَأُ بِالْخِنْصِرِ الْأَیْمَنِ ثُمَّ یَبْدَأُ بِالْأَیْسَرِ وَ قَالَ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ کَانَ کَمَنْ أَخَذَ أَمَاناً مِنَ الرَّمَدِ(4).
**[ترجمه]طب الائمه: امام صادق علیه السلام فرمود: هر که هر پنجشنبه ناخنش را بچیند چشمش کمسو نمیشود و هرکه هر جمعه آن را بچیند از زیر هر ناخنی دردی خارج میشود. - طب الأئمه : 84 چاپ نجف.[3] -
و از امام صادق علیه السلام روایت است که او در هر پنجشنبه ناخنهایش را می چید و از انگشت کوچک راست شروع میکرد، سپس چپ را میچید و فرمود: هرکه چنین کند، مانند کسی است که از چشمدرد امان گرفته است. - طب الأئمه : 84 چاپ نجف.[4] -
**[ترجمه]
مِنْ کُلِّ خَمِیسٍ وَ یَوْمِ إِثْنَیْنِ بَعْدَ الْحَمْدِ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی سُورَةَ هَلْ أَتَی وَ یُسْتَحَبُّ طَلَبُ الْعِلْمِ فِیهِمَا وَ یُسْتَحَبُّ فِی یَوْمِ الْخَمِیسِ- زِیَارَةُ قُبُورِ الشُّهَدَاءِ وَ قُبُورِ الْمُؤْمِنِینَ وَ یُکْرَهُ الْبُرُوزُ فِیهِ مِنَ الْمَشَاهِدِ حَتَّی تَمْضِیَ الْجُمُعَةُ وَ یُسْتَحَبُّ التَّأَهُّبُ فِیهِ لِلْجُمُعَةِ بِقَصِّ الْأَظْفَارِ وَ تَرْکِ وَاحِدَةٍ إِلَی یَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ الْأَخْذِ مِنَ الشَّارِبِ وَ دُخُولِ الْحَمَّامِ وَ الْغُسْلِ لِلْجُمُعَةِ لِمَنْ خَافَ أَنْ لَا یَتَمَکَّنَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ مَنْ أَرَادَ الْحِجَامَةَ یُسْتَحَبُّ لَهُ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ رُوِیَ النَّهْیُ عَنْ شُرْبِ الدَّوَاءِ فِیهِ وَ یُسْتَحَبُّ الْإِکْثَارُ فِیهِ مِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعَصْرِ یَوْمَ الْخَمِیسِ إِلَی آخِرِ نَهَارِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ مِنَ الصَّلَوَاتِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ أَهْلِکْ
عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ- وَ إِنْ قَالَ ذَلِکَ مِائَةَ مَرَّةٍ کَانَ لَهُ فَضْلٌ کَثِیرٌ وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَقْرَأَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ سُورَةَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ الْکَهْفِ وَ الطَّوَاسِینَ الثَّلَاثَ وَ سَجْدَةَ [وَ] لُقْمَانَ- وَ سُورَةَ ص وَ حم السَّجْدَةَ وَ حم الدُّخَانَ وَ سُورَةَ الْوَاقِعَةِ(1).
**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 178.[6] -
و الجمال و غیر آن دو: مستحب است که انسان در نماز صبح هر پنجشنبه و روز دوشنبه، بعد از حمد در رکعت اول سوره هل أتی را قرائت کند، و طلب علم در آن دو [روز] مستحب است. و در هر پنجشنبه زیارت قبور شهداء و قبور مؤمنان مستحب است و خروج در آن روز از مراقد مکروه است تا جمعه سپری شود و آماده شدن در آن برای جمعه، با کوتاه کردن ناخنها و باقی گذاشتن یکی از آنها برای روز جمعه، کوتاه کردن سبیل، رفتن به حمام و غسل برای جمعه برای کسی که بیم داشته باشد که روز جمعه نتواند، مستحب است و کسی که قصد حجامت دارد، روز پنجشنبه برای او مستحب است و نهی از نوشیدن دارو در آن روز روایت شده است.
و در آن، صلوات بسیار بر نبی صلّی الله علیه و آله از بعد از نماز عصر روز پنجشنبه تا پایان روز جمعه مستحب است و میگوید: بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و فرج آنان را تعجیل بفرما و دشمنان آنان از جن و انس، از اولینها و آخرینها را به هلاکت برسان. و اگر این را صد مرتبه بگوید، فضیلت بسیاری برای اوست و مستحب است که در آن از قرآن سوره بنی اسرائیل، کهف، طواسین سهگانه، سجده، لقمان، سوره ص، حم سجده، حم دخان و سوره واقعه را قرائت کند. - جمال الاسبوع: 176.[1] -
**[ترجمه]
حمل السید کلام الشیخ علی استحباب قراءة تلک السور فی یوم الخمیس کما یوهمه ظاهر کلامه لکن ینبغی حمل کلامه علی استحباب تلاوتها فی لیلة الجمعة کما تشهد به الأخبار التی وصلت إلینا فی ذلک.
**[ترجمه]سید کلام شیخ را بر استحباب قرائت آن سورهها در روز پنجشنبه حمل کرده است، چنانکه ظاهر کلام او این را به گمان میآورد، اما حمل کلام او بر استحباب تلاوت آن در شب جمعه شایسته است، چنانکه اخباری که درباره آن به ما رسیده است بر آن گواهی میدهد.
**[ترجمه]
جُنَّةُ الْأَمَانِ، وَ الْبَلَدُ الْأَمِینُ، عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْقَدْرِ أَلْفَ مَرَّةٍ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ وَ أَلْفَ مَرَّةٍ یَوْمَ الْخَمِیسِ خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَی مِنْهَا مَلَکاً یُدْعَی الْقَوِیَّ رَاحَتُهُ أَکْبَرُ مِنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِینَ وَ خَلَقَ فِی جَسَدِهِ فِی مَوْضِعِ کُلِّ ذَرَّةٍ شَعْرَةً وَ خَلَقَ فِی کُلِّ شَعْرَةٍ أَلْفَ لِسَانٍ یَنْطِقُ کُلُّ لِسَانٍ بِقُوَّةِ الثَّقَلَیْنِ یَسْتَغْفِرُونَ لِقَائِلِهَا وَ یُضَاعِفُ اللَّهُ تَعَالَی مَعَ اسْتِغْفَارِهِمْ أَلْفَی أَلْفِ مَرَّةٍ(2).
**[ترجمه]جنة الامان و البلد الامین: از امام باقر علیه السلام روایت است: هر که سوره قدر را روز دوشنبه هزار مرتبه و روز پنجشنبه هزار مرتبه قرائت کند، خداوند متعال فرشتهای که قوی خوانده میشود را از آن خلق میکند که کف دست او بزرگتر از هفت آسمان و هفت زمین است و در بدن او در محل هر ذرهای مویی آفریده و در هر مویی هزار زبان آفریده است که هر زبانی با قدرت ثقلین نطق میکند و برای گوینده آن طلب استغفار میکنند و خداوند متعال استغفار آنان را دو هزار هزار بار - دو میلیون بار - دو چندان میکند. - البلد الأمین: 142، جنّة الأمان: 320 در متن و حاشیه..[2] -
**[ترجمه]
إِخْتِیَارُ ابْنِ الْبَاقِی، جَاءَ فِی الْأَخْبَارِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَسْتَجِیبَ اللَّهُ دُعَاءَهُ فَلْیَقُمْ یَوْمَ الْأَحَدِ وَ یَتَوَضَّأُ وَ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ بَعْدَ الظُّهْرِ وَ
ص: 341
یَقُولُ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ یَبْدَأُ فِی قِرَاءَةِ سُورَةِ الْأَنْعَامِ فَإِذَا بَلَغَ ذلِکَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ یَقُولُ ثَانِیَةً وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ إِذَا بَلَغَ وَ هَدَیْناهُمْ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَؤُلَاءِ الْأَنْبِیَاءِ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی صلی الله علیه و آله یَا قَاضِیَ الْحَاجَاتِ أَنْ تَقْضِیَ حَاجَتِی فِی هَذِهِ السَّاعَةِ- ثُمَّ إِذَا بَلَغَ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْری لِلْعالَمِینَ یَقُولُ إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ سِتّاً وَ أَرْبَعِینَ مَرَّةً ثُمَّ یَقُولُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ- ثُمَّ إِذَا بَلَغَ بَیْنَ الْجَلَالَیْنِ رُسُلُ اللَّهِ اللَّهُ یَقُولُ إِلَهِی مَنْ ذَا الَّذِی دَعَاکَ فَلَمْ تُجِبْهُ إِلَهِی مَنْ ذَا الَّذِی تَضَرَّعَ إِلَیْکَ فَلَمْ تَرْحَمْهُ إِلَهِی مَنْ ذَا الَّذِی انْقَطَعَ إِلَیْکَ فَلَمْ تَصِلْهُ إِلَهِی مَنْ ذَا الَّذِی اسْتَنْصَرَکَ فَلَمْ تَنْصُرْهُ إِلَهِی مَنْ ذَا الَّذِی اسْتَنْجَدَکَ فَلَمْ تُنْجِدْهُ إِلَهِی مَنْ ذَا الَّذِی اسْتَصْرَخَکَ فَلَمْ تُصْرِخْهُ إِلَهِی مَنِ الَّذِی اسْتَغْفَرَکَ فَلَمْ تَغْفِرْ لَهُ إِلَهِی مَنِ الَّذِی اسْتَعَاذَ بِکَ فَلَمْ تُعِذْهُ إِلَهِی مَنِ الَّذِی تَوَکَّلَ عَلَیْکَ فَلَمْ تَکُفَّهُ إِلَهِی مَنِ الَّذِی تَقَرَّبَ إِلَیْکَ فَلَمْ تُقَرِّبْهُ إِلَهِی مَنِ الَّذِی اسْتَغَاثَ بِکَ فَلَمْ تُغِثْهُ إِلَهِی مَنِ الَّذِی تَقَرَّبَ إِلَیْکَ فَأَبْعَدْتَهُ وَ هَرَبَ إِلَیْکَ فَأَسْلَمْتَهُ وَا غَوْثَاهْ بِکَ یَا اللَّهُ وَا غَوْثَاهْ وَا غَوْثَاهْ بِکَ یَا اللَّهُ وَا غَوْثَاهْ وَا غَوْثَاهْ بِکَ یَا اللَّهُ یَا مُغِیثُ أَغِثْنِی وَ امْحُ عَنِّی سَیِّئَاتِی یَا غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).
ص: 342
**[ترجمه]اختیار ابن باقی: در اخبار آمده است: از نبی صلّی الله علیه و آله روایت است که فرمود: هر که بخواهد خداوند دعایش را استجابت کند، باید روز یکشنبه برخیزد و وضو بگیرد و بعد از نماز ظهر دو رکعت بخواند و یازده مرتبه بگوید: کارم را به خدا تفویض میکنم که خداوند به بندگان آگاه است. سپس قرائت سوره انعام را شروع کند و چون به «ذلک الفوز المبین» رسید، بار دیگر یازده مرتبه بگوید: کارم را به خدا تفویض میکنم. سپس چون به «و هدیناهم الی صراط مستقیم» رسید، میگوید: پروردگارا در دنیا و آخرت نیکی به ما ببخش و ما را از عذاب آتش محفوظ بدار، بارالها به حق این انبیاء و به حق محمد مصطفی صلّی الله علیه و آله، از تو ای برآورنده حاجتها میخواهم که در این ساعت حاجتم را برآورده کنی. سپس چون به «إن هو إلا ذکر للعالمین» رسید، چهل و شش مرتبه بگوید «ایاک نعبد و ایاک نستعین» سپس میگوید: بر محمد و خاندان او درود بفرست. سپس چون بین الجلالین «رسل الله الله» رسید، میگوید:
خدایا کیست که تو را بخواند و جوابش ندهی؟ خدایا کیست که به سوی تو تضرع کند پس بر او رحم نیاوری؟ خدایا کیست که به سوی تو منقطع گردد و او را نرسانی؟ خدایا کیست که از تو طلب یاری کند و یاریاش نکنی؟ خدایا کیست که از تو طلب کمک کند پس کمکش نکنی؟ خدایا کیست که فریاد یاری برآورد و یاریاش نکنی؟ خدایا کیست که استغفار کند و مغفرتش نکنی؟ خدایا کیست که از تو پناه بخواهد و پناهش ندهی؟ خدایا کیست که بر تو توکل کند و پشتیبانش نباشی؟ خدایا کیست که به تو تقرب جوید و مقربش نکنی؟ خدایا کیست که طلب یاری کند و به یاریاش نروی؟ خدایا کیست که به تو تقرب بجوید و دورش کنی و به سوی تو فرار کند و تسلیمش کنی؟ واغوثاه بک یا الله واغوثاه بک یا الله واغوثاه واغوثاه بک یا الله ای یاریکننده یاریام کن، بدیهایم را از من بزدای ای یاور یاری جویندگان، به رحمتت یا ارحم الراحمین. - اختیار ابن باقی چاب نشده است..[1] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ، وَ غَیْرُهُ (1)
رَوَی عُبَیْدُ بْنُ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ صَلَّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ قَبْلَ الزَّوَالِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ خَمْساً وَ عِشْرِینَ مَرَّةً إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ لَمْ یَمْرَضْ مَرَضاً إِلَّا مَرَضَ الْمَوْتِ.
وَ رَوَی أَبُو بَرْزَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی فِی کُلِّ یَوْمٍ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً بَنَی اللَّهُ لَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ.
وَ رَوَی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیهم السلام قَالَ: مَنْ صَلَّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ عَصَمَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی أَهْلِهِ وَ مَالِهِ وَ دِینِهِ وَ دُنْیَاهُ وَ آخِرَتِهِ (2).
دعوات الراوندی،: مثل الأول و الثالث.
**[ترجمه]المتهجد و غیر آن - مصباح کفعمی: 407.[1] - :
عبید بن زراره گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که میفرمود: هر که در هر روز قبل از زوال چهار رکعت بخواند که در هر رکعت یک مرتبه فاتحة الکتاب و بیست و پنج مرتبه «انا انزلناه فی لیلة القدر» را قرائت کند، به هیچ بیماری مبتلا نمیشود مگر بیماری مرگ.
و ابو برزه روایت کرد: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که در هر روز دوازده رکعت بخواند، خداوند خانهای در بهشت برای او بنا میکند.
امیر مؤمنان علیه السلام: هر که به هنگام زوال آفتاب چهار رکعت بخواند که در هر رکعت فاتحة الکتاب و آیة الکرسی را قرائت کند، خداوند متعال او را در مورد خانواده، دین، اموال دنیا و آخرتش محفوظ میدارد. - مصباح کفعمی: 175.[2] -
دعوات راوندی: مشابه خبر اول و سوم در آن آمده است.
**[ترجمه]
مَجَالِسُ الشَّیْخِ، عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ رَجَاءِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ وَهْبِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهُنَائِیِّ عَنْ أَبِی حَرْبِ بْنِ أَبِی الْأَسْوَدِ الدُؤَلِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی ذَرٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ عِیسَی بِالرَّهْبَانِیَّةِ وَ بُعِثْتُ بِالْحَنِیفِیَّةِ السَّمْحَةِ وَ حُبِّبَ إِلَیَّ النِّسَاءُ وَ الطِّیبُ وَ جُعِلَتْ فِی الصَّلَاةِ قُرَّةُ عَیْنِی یَا أَبَا ذَرٍّ أَیُّمَا رَجُلٍ تَطَوَّعَ فِی یَوْمٍ بِاثْنَتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً سِوَی الْمَکْتُوبَةِ
ص: 343
کَانَ لَهُ حَقّاً وَاجِباً بَیْتٌ فِی الْجَنَّةِ(1).
**[ترجمه]مجالس شیخ: ابوذر - رضی الله عنه - گوید: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: ای ابوذر! خداوند عیسی را با رهبانیت مبعوث کرد و من با دین حنیف و آسانگیر اسلام مبعوث شدم و زنان و عطر برای من محبوب شد و نور چشم من در نماز قرار داده شده است. ای ابوذر، هر کسی که در روز دوازده رکعت غیر از واجب - مستحب - بخواند، خانهای در بهشت حق واجب اوست. - امالی طوسی 2: 141.[3] -
**[ترجمه]
الظاهر أن هذا یشمل النوافل المرتبة فیکون موافقا للأخبار الأربع للعصر أو الست لکل من الظهرین و یحتمل نسخه بالنوافل المرتبة و یحتمل أن یکون المراد سوی المرتبة و یؤیده لفظ التطوع.
ص: 344
**[ترجمه]ظاهر این است که این خبر شامل نوافل مرتّبه است، پس با اخبار مبنی بر چهار رکعت برای عصر یا شش رکعت برای هر یک از ظهرین - ظهر و عصر - موافق است، و برداشته شدن آن با نوافل مرتّبه، محتمل است و محتمل است که مقصود غیر از مرتّبه باشد که لفظ مستحب، مؤید آن است .
**[ترجمه]
الأعلی: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی (1)
الکوثر: فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ
**[ترجمه]قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکَّی * وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی. - الاعلی / 15 و 16.[1] -
{رستگار آن کس که خود را پاک گردانید و نام پروردگارش را یاد کرد و نماز گزارد.}
- فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ.
{پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن}
**[ترجمه]
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی قیل أی فاز من تطهر من الشرک و قیل قد ظفر بالبغیة من صار زاکیا بالأعمال الصالحة و الورع عن ابن عباس و غیره و قیل أعطی زکاة ماله عن ابن مسعود و کان یقول رحم الله امرأ تصدق ثم صلی و یقرأ هذه الآیة و قیل أراد صدقة الفطرة و صلاة العید عن ابن عمر و أبی العالیة و عکرمة و ابن سیرین و روی ذلک مرفوعا و قد ورد فی أخبارنا کما سیأتی (2).
ص: 345
وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی قیل أی وحد الله و قیل ذکر
ص: 346
فرجا ثوابه و خاف عقابه و قیل ذکر الله عند دخوله فی الصلاة بالتکبیر و قیل بقراءة البسملة.
ص: 347
و قال علی بن إبراهیم فی تفسیره: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی قال زکاة الفطر إذا أخرجها قبل صلاة العید وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی قال صلاة الفطر و الأضحی (1).
وَ فِی الْفَقِیهِ: سُئِلَ الصَّادِقُ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی قَالَ مَنْ أَخْرَجَ الْفِطْرَةَ فَقِیلَ لَهُ وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی قَالَ خَرَجَ إِلَی الْجَبَّانَةِ فَصَلَّی (2).
lt;meta info="{رستگار آن کس که خود را پاک گردانید.} گفته شده: یعنی هر که از شرک پاک شد رستگار شد، و گفته شده: هر که با اعمال صالح و پرهیزکاری پاک شد به آرزو دست یافت، این از ابن عباس و غیر اوست. و گفته شده: زکات مالش را داد، این از ابن مسعود است و میگفت: خداوند فردی که صدقه داده سپس نماز میخواند را رحمت میکند و این آیه را قرائت میکرد. و گفته شده: مقصودش صدقه فطریه و نماز عید است، این از ابوعمر، ابو عالیه، عکرمه و ابن سیرین است و آن به صورت مرفوع روایت شده است و چنانکه به زودی خواهد آمد، در اخبار ما وارد شده است .
{و نام پروردگارش را یاد کرد و نماز گزارد.} گفته شده: خدا را بیهمتا خواند. و گفته شده: خدا را با قلبش در نمازش یاد کرد و به ثواب او امید بست و از عقوبت او بیم داشت. و گفته شده: به هنگام ورودش در نماز، خدا را با تکبیر و قرائت بسم الله الرحمن الرحیم یاد کرد.
و علی بن ابراهیم در تفسیرش برای {رستگار آن کس که خود را پاک گردانید.} آورده: زکات فطر است، زمانی که قبل از نماز عید آن را پرداخت کند. {پس نام پروردگارش را یاد کرد و نماز گزارد} گوید: نماز فطر و قربان. - تفسیر قمی: 721، و در بیان اینکه قبل از نماز قربان هیچ زکاتی نیست، سهو است..[1] -
و در الفقیه آمده: از امام صادق علیه السلام درباره این سخن خداوند عزوجل: {رستگار آن کس که خود را پاک گردانید} گوید: هر که فطریهاش را پرداخت کند، پس به او گفته شد: {نام پروردگارش را یاد کرد و نماز گزارد.}؟ فرمود: به سوی صحرا خارج شد و نماز خواند. - فقیه من لایحضره الفقیه 1: 323.[2] -
**[ترجمه]
صلاة العید و بالنحر نحر الأضحیة قال أنس: کان النبی صلی الله علیه و آله ینحر قبل أن
ص: 349
یصلی فأمره أن یصلی ثم ینحر(1).
و یمکن أن یعم الذبح تغلیبا فیشمل الشاة و غیرها.
و قال المحقق ره فی المعتبر قال أکثر المفسرین المراد صلاة العید و ظاهر الأمر الوجوب و قد مضت الأقوال الأخر فی تفسیرها.
**[ترجمه]بر این اساس ممکن است که مقصود از یاد نام پروردگار، تکبیرات در شب عید و روز آن باشد، چنانکه به زودی خواهد آمد.
{پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن.} از جمعی از مفسرین نقل شده است که مقصود از نماز، نماز عید و مقصود از نحر، نحر کردن قربانی است. انس گوید. نبی اکرم صلّی الله علیه و آله قبل از اینکه نماز بخواند قربانی میکرد. پس به او امر شد که نمار بخواند سپس قربانی کند؛ و ممکن است که از باب تغلیب، ذبح را در برگیرد، پس گوسفند و غیر آن را نیز شامل میشود.
و محقق در المعتبر گوید: اکثر مفسران گویند: مقصود نماز عید است و ظاهر امر، وجوب است؛ و اقوال دیگر در تفسیر آن گذشت.
**[ترجمه]
قُرْبُ الْإِسْنَادِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ طَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُکَبِّرُ فِی الْعِیدَیْنِ وَ الِاسْتِسْقَاءِ فِی الْأُولَی سَبْعاً وَ فِی الثَّانِیَةِ خَمْساً وَ یُصَلِّی قَبْلَ الْخُطْبَةِ وَ یَجْهَرُ بِالْقِرَاءَةِ(2).
**[ترجمه]قرب الاسناد: علی علیه السلام فرمود: رسول خدا در عیدین و نماز باران، در رکعت اول هفت مرتبه و در رکعت دوم پنج مرتبه تکبیر میگفت و قبل از خطبه نماز میخواند و قرائت را به صورت آشکار ادا میکرد. - قرب الاسناد : 54 چاپ سنگی.[3] -
شکی نیست که تکبیرات اضافی در نماز عیدین، پنج تکبیر در رکعت اول و چهار تکبیر در رکعت آخر است و اخبار بر آن متفق است و اختلاف در موضع تکبیرات واقع شده است، و اکثر اصحاب بر این هستند که تکبیر در هر دو رکعت بعد از قرائت است، و ابن جنید گوید: تکبیر در رکعت اول قبل از قرائت و در رکعت دوم بعد از آن است. و به شیخ مفید منسوب است که وی زمانیکه برای رکعت دوم برمیخاست تکبیر میگفت سپس قرائت می کرد و چهار مرتبه تکبیر میگفت و با تکبیر چهارم رکوع می کرد و سه مرتبه قنوت میخواند، و این از سید، صدوق و ابو صلاح نقل شده است و مورد اول قویتر است، هر چند روایات بسیاری بر مذهب ابن جنید دلالت میکند که این روایات با مذاهب عامه موافق است و حمل آن بر تقیه شایسته است و اگر این نبود، رأی به تخییر موجّه بود و روایتی را ندیدم که بر مذهب مفید و موافقان او دلالت کند.
و مشهور، وجوب تکبیرات است و ظاهر مفید، استحبات آنهاست و همچنین مشهور وجوب قنوتهاست و شیخ در الخلاف بر استحباب آن معتقد است و احتیاط در به جای آوردن آن است.
و ظاهر، عدم وجوب قنوت مخصوص است و شاید از کلام ابوصلاح وجوب روشن میشود و امام تکبیر و قنوت را از مأموم بر عهده نمیگیرد و در الذکری، بر عهده گرفتن قنوت را محتمل دانسته است که این بعید است.
اما در خصوص بودن نماز قبل از خطبه، در اینجا بین اصحاب اختلافی نیست و عامه نیز روایت کرده اند که تأخیر آن از نماز از بدعتهای عثمان است، اما در خصوص وجوب دو خطبه، در المعتبر به استحباب رأی قطعی داده است و اجماع بر آن را ادعا کرده است. و علامه در همه کتابهایش به وجوب رأی داده است و به دلیل تأسی و اخبار وارده درباره آن، خالی از قوت نیست. بله، بر اساس قول به استحباب نماز در زمان غیبت، قول به استحباب بعید نیست و احوط، عدم ترک در صورت انجام دادن نماز به صورت جماعت است و اما در صورت انفراد، ظاهر، ساقط شدن آن دو است .
و علامه در التذکره و المنتهی، اجماع مسلمانان بر اینکه استماع دو خطبه واجب نیست بلکه مستحب است - سخن در موررد آن در ج 89 ص 130 در این کلام خداوند عزّوجلّ: «ترکوک قائما» بیان شد..[1] -
را به همراه تصریحش در آن دو به وجوب دو خطبه، نقل کرده است.
اما در خصوص جهر قرائت، خبر بر ارجحیت آن برای امام دلالت میکند. و در المنتهی گوید: بر خلاف بعضی از جمهور، جهر قرائت به گونهای که به حد بلند بودن نرسد مستحب است. و در الذکری آن را مستحب دانسته است و به چیزی مقید نکرده است و گمان میکنم قید موجود در روایت، محمول بر تقیه باشد، مگر اینکه مقصودش بلندی بیش از حد باشد که در سایر نمازها نیز ممنوع است.
**[ترجمه]
لا ریب فی أن التکبیرات الزائدة فی صلاة العیدین خمس فی الأولی و أربع فی الأخیرة و الأخبار به متظافرة و قد وقع الخلاف فی موضع التکبیرات فأکثر الأصحاب علی أن التکبیر فی الرکعتین معا بعد القراءة و قال ابن الجنید التکبیر فی الأولی قبل القراءة و فی الثانیة بعدها و نسب إلی المفید أنه یکبر
ص: 350
إذا نهض إلی الثانیة ثم یقرأ ثم یکبر أربع تکبیرات یرکع بالرابعة و یقنت ثلاث مرات و هو المحکی عن السید و الصدوق و أبی الصلاح و الأول أقوی و إن کان یدل علی مذهب ابن الجنید روایات کثیرة فإنها موافقة لمذاهب العامة فینبغی حملها علی التقیة و لو لا ذلک لکان القول بالتخییر متجها و لم أر روایة تدل علی مذهب المفید و من وافقه.
و المشهور وجوب التکبیرات و ظاهر المفید استحبابها و کذا المشهور وجوب القنوتات و ذهب الشیخ فی الخلاف إلی استحبابها و الاحتیاط فی الإتیان بهما.
و الظاهر عدم وجوب القنوت المخصوص و ربما ظهر من کلام أبی الصلاح الوجوب و لا یتحمل الإمام التکبیر و لا القنوت و احتمل فی الذکری تحمل القنوت و هو بعید.
و أما کون الصلاة قبل الخطبة هاهنا فلا خلاف فیه بین الأصحاب و قد روت العامة أیضا أن تأخیرها من بدع عثمان و أما وجوب الخطبتین ففی المعتبر جزم بالاستحباب و ادعی علیه الإجماع و قال العلامة فی جملة من کتبه بالوجوب و لا یخلو من قوة للتأسی و الأخبار الواردة فیه نعم علی القول باستحباب الصلاة فی زمان الغیبة لا یبعد القول بالاستحباب و الأحوط عدم الترک مع الإیقاع جماعة و أما مع الانفراد فالظاهر سقوطهما.
و حکی العلامة فی التذکرة و المنتهی إجماع المسلمین علی أنه لا یجب استماع الخطبتین (1)
بل یستحب مع تصریحه فیهما بوجوب الخطبتین.
و أما الجهر بالقراءة فالخبر یدل علی رجحانه للإمام و قال فی المنتهی و یستحب الجهر بالقراءة بحیث لا ینتهی إلی حد العلو خلافا لبعض الجمهور و استحبه فی الذکری و لم یقیده و القید لروایة أظنها محمولة علی التقیة إلا أن یرید العلو المفرط فإنه ممنوع فی سائر الصلوات أیضا.
ص: 351
**[ترجمه]قرب الاسناد: عبدالله بن حسن از جدش علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر علیه السلام روایت کرد از او درباره نماز در عیدین سؤال کردم که آیا قبل از امام یا بعد از او نمازی است؟ فرمود نمازی نیست مگر دو رکعت به همراه امام. - قرب الاسناد: 89 چاپ سنگی.[2] -
**[ترجمه]
قُرْبُ الْإِسْنَادِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّلَاةِ فِی الْعِیدَیْنِ هَلْ مِنْ صَلَاةٍ قَبْلَ الْإِمَامِ أَوْ بَعْدَهُ قَالَ لَا صَلَاةَ إِلَّا رَکْعَتَیْنِ مَعَ الْإِمَامِ (1).
**[ترجمه]اصحاب به مکروه بودن خواندن نافله در عیدین قبل از آن دو رکعت و بعد از آن دو تا زوال، جز در مسجد مدینه رأی قطعی دادهاند، پس او [در آنجا] دو رکعت قبل از خروج میخواند. در الذکری گوید: و ابن بابویه در المقنع، کراهت نافله خواندن را مطلق آورده است، و همچنین شیخ در الخلاف و این جنید، مسجد الحرام و هر مکان شریفی که نمازگزار بر آن گذر میکند و دوست ندارد که آن را از دو رکعت قبل و بعد از نماز خالی بگذارد ملحق ساخته است و از امام صادق علیه السلام روایت کرد که رسول خدا صلّی الله علیه و آله آن را در ابتدا و بازگشت، در مسجدش انجام میداد - تهذیب 1: 292.[3] - و این گویی قیاس است که مردود است.
و ابو صلاح گوید: مستحب و قضا قبل از نماز عید و بعد از آن دو تا زوال خورشید جایز نیست و گویی قصد وی از آن، قضای نافله است چنانکه شیخ در المبسوط گوید، زیرا معلوم است که قضای فریضه را هیچ منعی نیست و فاضلان، نماز تحیت را آنگاه که در مسجد بخوانی، به دلیل عمومیت امر به تحیت جایز دانستهاند و میگوییم، خصوص بر عموم مقدم است. و ابن حمزه و ابن زهره گویند: نافله خواندن قبل و بعد از آن جایز نیست و صحیحه زراره - تهذیب 1: 214.[1] -
بر کراهت قضای نافله دلالت میکند، پایان.
و این سخن او - رحمه الله - «خصوص مقدم بر عموم است»، محل نظر است زیرا بین آن دو، عموم و خصوص من وجه است و یکی از آنها از دیگری نسبت به تخصیص اولی نیست و احوط، ترکِ مطلقِ غیر واجب است.
**[ترجمه]
قطع الأصحاب بکراهة التنفل فی العیدین قبلهما و بعدهما إلی الزوال إلا بمسجد المدینة فإنه یصلی رکعتین قبل الخروج قال فی الذکری و أطلق ابن بابویه فی المقنع کراهیة التنفل و کذا الشیخ فی الخلاف و ألحق ابن الجنید المسجد الحرام و کل مکان شریف یجتاز به المصلی و أنه لا یحب إخلاءه من رکعتین قبل الصلاة و بعدها
وَ قَدْ رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یَفْعَلُ ذَلِکَ فِی الْبَدَاءَةِ وَ الرَّجْعَةِ فِی مَسْجِدِهِ-(2).
وَ هَذَا کَأَنَّهُ قِیَاسٌ وَ هُوَ مَرْدُودٌ و قال أبو الصلاح لا یجوز التطوع و لا القضاء قبل صلاة العید و لا بعدها حتی تزول الشمس و کأنه أراد به قضاء النافلة کما قال الشیخ فی المبسوط إذ من المعلوم أن لا منع من قضاء الفریضة و الفاضلان جوزا صلاة التحیة إذا صلیت فی مسجد لعموم الأمر بالتحیة قلنا الخصوص مقدم علی العموم و ابن حمزة و ابن زهرة قالا لا یجوز التنفل قبلها و بعدها و یدل علی کراهة قضاء النافلة صحیحة زرارة(3)
انتهی.
و قوله رحمه الله الخصوص مقدم علی العموم محل نظر لأن بینهما عموما و خصوصا من وجه و لیس أحدهما أولی بالتخصیص من الآخر و الأحوط ترک غیر الواجب مطلقا.
**[ترجمه]الذکری: امام صادق علیه السلام فرمود: ایرادی ندارد که زنان برای قرار گرفتن در معرض رزق، برای عیدین خارج شوند. - الذکری: 241.[2] -
و نیز از الذکری گوید: ابراهیم بن محمد ثقفی در کتابش با اسناد به علی علیه السلام روایت کرد که وی فرمود زنان را از خروج در عیدین باز ندارید، آن بر آنان واجب است. - الذکری: 241.[3] -
**[ترجمه]
الذِّکْرَی، رَوَی ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ فِی الصَّحِیحِ عَنْ جَمَاعَةٍ مِنْهُمْ حَمَّادُ بْنُ عُثْمَانَ وَ هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا بَأْسَ بِأَنْ تَخْرُجَ النِّسَاءُ بِالْعِیدَیْنِ
ص: 352
لِلتَّعَرُّضِ لِلرِّزْقِ (1).
وَ مِنْهُ قَالَ رَوَی إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیُّ فِی کِتَابِهِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا تَحْبِسُوا النِّسَاءَ عَنِ الْخُرُوجِ فِی الْعِیدَیْنِ فَهُوَ عَلَیْهِنَّ وَاجِبٌ (2).
**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر از برادرش علیه السلام گوید: از او درباره زنان سؤال کردم که آیا نماز عید و تکبیر بر آنان است؟ فرمود: بله. - قرب الاسناد : 100.[4] -
گوید: و از او درباره زنان سؤال کردم که در خصوص نماز عیدین و جمعه، آنچه بر مردان است بر آنان است؟ فرمود: بله. - قرب الاسناد : 100.[5] -
گوید: و از او درباره زنان سؤال کردم که آنچه که درخصوص عطر زدن و زینت در جمعه و عیدین بر مردان است بر آنان است؟ فرمود: بله. - قرب الاسناد : 100 .[6] -
**[ترجمه]
قُرْبُ الْإِسْنَادِ، بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ النِّسَاءِ هَلْ عَلَیْهِنَّ صَلَاةُ الْعِیدَیْنِ وَ التَّکْبِیرُ قَالَ نَعَمْ-(3)
قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ النِّسَاءِ هَلْ عَلَیْهِنَّ مِنْ صَلَاةِ الْعِیدَیْنِ وَ الْجُمُعَةِ مَا عَلَی الرِّجَالِ قَالَ نَعَمْ-(4)
قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ النِّسَاءِ هَلْ عَلَیْهِنَّ مِنَ التَّطَیُّبِ وَ التَّزَیُّنِ فِی الْجُمُعَةِ وَ الْعِیدَیْنِ مَا عَلَی الرِّجَالِ قَالَ نَعَمْ (5).
**[ترجمه]ظاهر اصحاب، توافق آنان بر ساقط شدن نماز عیدین از زنان و سایر کسانی که جمعه از آنان ساقط است میباشد. و اخباری بر ساقط شدن آن دو از زن دلالت میکند و این خبر و اخباری جز آن که ظاهرش وجوب است، جمیعا بر استحباب حمل میشود و بر استحباب تکبیر بر زن نیز دلالت میکند، چنانکه اصحاب ذکر کردهاند و مشهور، استحباب نماز عید برای هر کسی است که از او ساقط شده است، جز زنان جوان و زیبا که خارج شدن به سوی نماز عیدین برای آنان مکروه است.
در الذکری گوید: شیخ میگوید: خارج شدن زنان پیر و زنانی که زیبایی ندارند برای شرکت کردن در نماز عید ایرادی ندارد و آن برای صاحبان هیأت و زیبایی از آنان جایز نیست. و در این کلام دو نکته وجود دارد: اول اینکه ظاهر آن، عدم وجوب بر آنان است، و شاید این به دلیل صحیحه ابن ابو عمیر باشد؛ زیرا او در آنان، پیر را مختص نکرده
است. و عبدالله بن سنان - تهذیب 1: 334.[1] -
روایت کرد و گوید: رسول خدا فقط به دلیل قرار گرفتن در معرض روزی به «عواتق» اجازه خارج شدن به سوی عیدین را داد و عواتق کنیزان هستند، زمانی به بلوغ رسیده باشند، اما این با آنچه که ابراهیم ثقفی روایت کرد معارض است و نیز به این سبب که ادله برای زنان، عمومیت دارد.
نکته دوم اینکه: شیخ خروج زنان صاحب هیأت و زیبایی را منع کرد و این حدیث بر جواز آن برای تعرض به روزی دلالت میکند، مگر اینکه مقصودش از آن، زنان شوهردار و مملوک باشد چنانکه این ظاهر کلام ابن جنید است، آنجا که گوید: عواتق و پیرزنان به نماز عیدین میروند، و ثقفی آن را از نوح بن درّاج که از قدمای علمای ماست نقل کرده است، پایان.
اما در خصوص زنیت و استعمال بوی خوش، مشهور مکروه بودن آن دو برای آنان به هنگام خروج است و حمل آن بر زمانی که خارج نشوند ممکن است؛ زیرا زینت و آراستگی در خانه برای آنان مستحب است در الذکری گوید: خارج شدن نمازگزار بعد از غسل و دعا در حالتیکه بوی خوش استعمال کرده است و بهترین لباسش را بر تن کرده و دستار بسته باشد، چه زمستان باشد چه تابستان، مستحب است. اما زنان پیر، زمانی که خارج شدند با آب خود را تمیز کنند و خود را خوشبو نکنند. دلیل آنچه که روایتش که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: اماء الله - کنیزان خدا - را از مساجد خدا منع نکنید و باید بدون رایحه یعنی بدون معطر بودن از خانه خارج شوند. پایان سخن وی. و این خبر گرچه از طریق عامّه است، اما منع از معطر شدن وآراستگی به هنگام خروج، مطلق است.
**[ترجمه]
ظاهر الأصحاب اتفاقهم علی سقوط صلاة العیدین عن المرأة و عن سائر من یسقط عنه الجمعة و یدل علی سقوطهما عن المرأة أخبار و هذا الخبر و غیره مما ظاهره الوجوب محمول علی الاستحباب جمعا و یدل علی استحباب التکبیر علی المرأة أیضا کما ذکره الأصحاب و المشهور استحباب صلاة العید لکل من تسقط عنه إلا الشواب و ذوات الهیئة من النساء فإنه یکره لهن الخروج إلیها.
قال فی الذکری قال الشیخ لا بأس بخروج العجائز و من لا هیئة لهن من النساء فی صلاة الأعیاد لیشهدن الصلاة و لا یجوز ذلک لذوات الهیئات منهن و الجمال.
و فی هذا الکلام أمران أحدهما أن ظاهره عدم الوجوب علیهن و لعله لصحیحة ابن أبی عمیر إلا أنه لم یختص فیها العجائز وَ قَدْ رَوَی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ (6) قَالَ: إِنَّمَا رَخَّصَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِلنِّسَاءِ الْعَوَاتِقِ الْخُرُوجَ فِی الْعِیدَیْنِ لِلتَّعَرُّضِ
ص: 353
لِلرِّزْقِ.
و العواتق الجواری حین یدرکن لکنه معارض بما رواه إبراهیم الثقفی و لأن الأدلة عامة للنساء.
الأمر الثانی أن الشیخ منع خروج ذوی الهیئات و الجمال و الحدیث دال علی جوازه للتعرض للرزق اللهم إلا أن یرید به المحصنات أو المملکات کما هو ظاهر کلام ابن الجنید حیث قال و تخرج إلیها النساء العواتق و العجائز و نقله الثقفی عن نوح بن دراج من قدماء علمائنا انتهی.
و أما التزین و التطیب فالمشهور کراهتهما لهن عند الخروج و یمکن حمله علی ما إذا لم یخرجن فإن التزین و التطیب یستحب لهن فی البیوت قال فی الذکری یستحب خروج المصلی بعد غسله و الدعاء متطیبا لابسا أحسن ثیابه متعمما شتاء کان أو قیضا أما العجائز إذا خرجن فیتنظفن بالماء و لا یتطیبن
لما روی أنه صلی الله علیه و آله قال: لا تمنعوا إماء الله مساجد الله و لیخرجن تفلات.
أی غیر متطیبات و هو بالتاء المثناة فوق و الفاء المکسورة انتهی و هذا الخبر و إن کان عامیا لکن ورد المنع من تطیبهن و تزینهن عند الخروج مطلقا.
**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: در عیدین نمازی نیست مگر همراه امام و اگر به تنهایی بخوانی ایرادی ندارد. - ثواب الاعمال:103 چاپ مکتبة الصدوق تحقیق غفاری..[1] -
و نیز از ثواب الاعمال: امام باقر علیه السلام فرمود: در روز فطر و قربان هیچ نمازی نیست مگرهمراه با امام. - ثواب الأعمال: 103 چاپ مکتبة الصدوق، تحقیق غفاری.. [2] -
**[ترجمه]
ثَوَابُ الْأَعْمَالِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا صَلَاةَ فِی الْعِیدَیْنِ إِلَّا مَعَ إِمَامٍ فَإِنْ صَلَّیْتَ وَحْدَکَ فَلَا بَأْسَ (1).
وَ مِنْهُ بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مَعْمَرِ بْنِ یَحْیَی وَ زُرَارَةَ قَالا قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: لَا صَلَاةَ یَوْمَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی إِلَّا مَعَ إِمَامٍ (2).
**[ترجمه]مشهور در بین اصحاب این است که شروط جمعه و وجوب آن در وجوب نماز عیدین معتبر است که از جمله آن حاکم عادل یا کسی است که او برای نماز منصوب کرده است و ظاهر کلام فاضلان، ادعای اجماع بر شرط بودن آن در اینجاست، چنانکه در جمعه است. و حقیقت اجماع مورد ادعا در این مقام شناخته شده است، گرچه من کسی که به وجوب عینی در زمان غیبت درباره این مسأله را تصریح کند ندیدهام و نصوص دال بر وجوب با اطلاق یا عمومش، شامل زمان غیبت است مانند صحیحه جمیل از امام صادق علیه السلام که فرمود: نماز عیدین فریضه است. - تهذیب 1: 289.[3] -
و مشابه آن در اخبار آمده و نیز در صحیح حلبی از امام صادق علیه السلام که وی درباره نماز عیدین فرمود: زمانی که جمع پنج یا هفت نفر باشند، نماز را به جماعت میخوانند، همان طور که در روز جمعه انجام میدهند. - الفیه 1: 331.[4] -
و برای شرط بودن، به این دو روایت و امثال آن استدلال کرده اند که در آن نکتهای است: از آنجا که ظاهر این است که مقصود از امام در این اخبار امام جماعت است نه امام، اصل چنانکه نکره آمدن امام و لفظ جماعت در بعضی اخبار بیانگر آن است، و تقابل «اگر به تنهایی نماز خواندی»، از اموری است که این را تعیین میکند و این سخن او «نمازی نیست»، نماز کامل را محتمل است، چنانکه که درباره این عبارت شایع است و در صحیحه عبدالله بن سنان - الفقیه 1: 320.[1] - از امام صادق علیه السلام آمده است که هر که در عیدین در جماعت مردم شرکت نکرد باید غسل کند و با هر چه یافت معطر شود و آنگونه که در جماعت میخواند، به تنهایی نماز بخواند.
و مؤید وجوب است آنچه که بر وجوب تأسی به نبی صلّی الله علیه و آله در آنچه که صدور آن از او به وجه وجوب فهمیده شده است دلالت دارد و امر در اینجا قطعا اینگونه است و به طور کلی، ترک چنین فریضهای به صرف شهرت بین اصحاب، جرأت بزرگی است، علاوه بر اینکه در ارجح بودن آن شکی نیست و بر نیت وجوب دلیلی نیست و شاید چنانکه پیش از این دریافتی، قصد قربت در همه عبادات کافی باشد.
مشهور بین اصحاب، مستحب بودن این نماز به صورت فرادی در صورت دشواری جماعت است و از ظاهر صدوق در المقنع و ابن ابوعقیل، عدم مشروعیت انفراد در آن به صورت مطلق نقل شده است و این به دلیل دلالت اخبار فراوان بر جواز، ضعیف است.
مشهور بین اصحاب ما این است که به جای آوردن آن به صورت جماعت و در صورت مختل شدن بعضی شرایط به صورت فرادی مستحب است، شیخ و اکثر اصحاب آن را گویند و سید مرتضی گوید که آن در صورت نبود امام و مختل شدن بعضی شرایط به صورت فرادی اقامه میشود، و ابن ادریس گوید: معنای این سخن: اصحاب ما به صورت فرادا میخوانند، این نیست که هر یک از آنان به صورت فرادا میخواند، بلکه جماعت به هنگام خالی بودن آن از شرایط نیز سنتی مستحب است، پس مقصود، انفراد آن از شرایط است؛ و این تأویلی بعید است. و شیخ قطب الدین راوندی گوید: بعضی از اصحاب منکر این هستند که جماعت در نماز عید بدون دو خطبه سنت است اما جمهور امامیه آن را به صورت جماعت میخوانند و عمل آنان حجت است و شیخ در حائریات بر آن تصریح کرده است. و مشهور، به دلیل دلالت اخبار بسیار بر آن، قویتر است و احوط، عدم ترک جماعت در حالت تمکّن - توانایی برآن - است.
**[ترجمه]
المشهور بین الأصحاب أن شروط الجمعة و وجوبها معتبرة فی وجوب صلاة العیدین و منها السلطان العادل أو من نصبه للصلاة و ظاهر کلام الفاضلین ادعاء الإجماع علی اشتراطه هنا کما فی الجمعة و قد عرفت حقیقة الإجماع المدعی فی هذا المقام و إن لم أر مصرحا بالوجوب العینی فی زمان الغیبة فی هذه المسألة
ص: 354
و النصوص الدالة علی الوجوب شاملة بإطلاقها أو عمومها لزمان الغیبة کَصَحِیحَةِ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: صَلَاةُ الْعِیدَیْنِ فَرِیضَةٌ(1).
و قد ورد مثله فی أخبار وَ فِی صَحِیحَةِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ فِی صَلَاةِ الْعِیدَیْنِ إِذَا کَانَ الْقَوْمُ خَمْسَةً أَوْ سَبْعَةً فَإِنَّهُمْ یُجَمِّعُونَ الصَّلَاةَ کَمَا یَصْنَعُونَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ(2).
و احتجوا علی الاشتراط بهاتین الروایتین و أمثالهما و فیه نظر إذ الظاهر أن المراد بالإمام فی هذه الأخبار إمام الجماعة لا إمام الأصل کما یشعر به تنکیر الإمام و لفظة الجماعة فی بعض الأخبار و مقابلة إن صلیت وحدک مما یعین هذا و قوله لا صلاة یحتمل کاملة کما هو الشائع فی هذه العبارة و
فی صحیحة عبد الله بن سنان (3)
عن أبی عبد الله علیه السلام: من لم یشهد جماعة الناس بالعیدین فلیغتسل و لیتطیب بما وجد و لیصل وحده کما یصلی فی الجماعة.
و یؤید الوجوب ما دل علی وجوب التأسی بالنبی صلی الله علیه و آله فیما علم صدوره عنه علی وجه الوجوب و الأمر هنا کذلک قطعا و بالجملة ترک مثل هذه الفریضة بمحض الشهرة بین الأصحاب جرأة عظیمة مع أنه لا ریب فی رجحانه و نیة الوجوب لا دلیل علیها و لعل القربة کافیة فی جمیع العبادات کما عرفت سابقا.
ثم المشهور بین الأصحاب استحباب هذه الصلاة منفردا مع تعذر الجماعة و نقل عن ظاهر الصدوق فی المقنع و ابن أبی عقیل عدم مشروعیة الانفراد فیها مطلقا و هو ضعیف لدلالة الأخبار الکثیرة علی الجواز.
ثم المشهور بین أصحابنا أنه یستحب الإتیان بها جماعة و فرادی مع اختلال بعض الشرائط قاله الشیخ و أکثر الأصحاب و قال السید المرتضی إنها تصلی مع فقد الإمام و اختلال بعض الشرائط علی الانفراد و قال ابن إدریس لیس معنی قول
ص: 355
أصحابنا یصلی علی الانفراد یصلی کل واحد منهم منفردا بل الجماعة أیضا عند انفرادها من الشرائط سنة مستحبة بل المراد انفرادها من الشرائط و هو تأویل بعید و قال الشیخ قطب الدین الراوندی من أصحابنا من ینکر الجماعة فی صلاة العید سنة بلا خطبتین و لکن جمهور الإمامیة یصلونها جماعة و عملهم حجة و نص علیه الشیخ فی الحائریات و المشهور أقوی لدلالة الأخبار الکثیرة علیه و الأحوط عدم ترک الجماعة عند التمکن منها.
**[ترجمه]المحاسن: رفاعه گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام میفرمود: مردم به علی علیه السلام گفتند: آیا کسی را جانشین نمیکنی که در عیدین بر مردم ناتوان نماز گذارد؟ علی علیه السلام فرمود: با سنت مخالفت نمیکنم. - محاسن: 222.[1] -
**[ترجمه]
الْمَحَاسِنُ، عَنْ رِفَاعَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: قَالَ النَّاسُ لِعَلِیٍّ علیه السلام أَ لَا تُخَلِّفُ رَجُلًا یُصَلِّی بِضُعَفَاءِ النَّاسِ فِی الْعِیدَیْنِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَا أُخَالِفُ السُّنَّةَ(1).
**[ترجمه]ظاهر بسیاری از اصحاب، اعتبار وحدت در اینجا است، یعنی عدم جواز عیدین در یک فرسخ مانند جمعه. و تصریح به آن از ابو صلاح و ابن زهره نقل شده است و علامه در تذکره و النهایه در آن تردید کرده است. شهید و متأخرین بعد از او ذکر کردهاند که این شرط فقط در صورت وجوب این دو نماز معتبر است نه زمانیکه هر دو یا یکی از آن دو مستحب باشد. و برای اعتبار آن، این خبر را به عنوان حجت اقامه کردهاند، و شیخ - تهذیب 3: 137 چاپ نجف..[2] -
آن را در صحیحی از محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام روایت کرده است و دلالت آن بر منع، اشکال دارد. علاوه بر اینکه میتوان آن را به شهری که امام در آن حاضر است اختصاص داد و برای آنچه که شهید و غیر او در تفصیل ذکر کردهاند، از جهت نص شاهدی نیست.
و در الذکری گوید: مذهب شیخ در الخلاف و اختیار صاحب المعتبر این است که برای امام جایز نیست که کسی که در شهر بر مردم ناتوان امامت کند را جانشین کند، سپس صحیحه محمد بن مسلم را وارد کرده و گوید: و در الخلاف از عامه نقل کرده است که علی علیه السلام کسی که بر افراد ناتوان امامت کند را جانشین کرد و اهل خانه به خانه آگاهتر است.
**[ترجمه]
ظاهر کثیر من الأصحاب اعتبار الوحدة هنا أیضا أی عدم جواز عیدین فی فرسخ کالجمعة و نقل التصریح بذلک عن أبی الصلاح و ابن زهرة و توقف فیه العلامة فی التذکرة و النهایة و ذکر الشهید و من تأخر عنه أن هذا الشرط إنما یعتبر مع وجوب الصلاتین لا إذا کانتا مندوبتین أو أحدهما مندوبة و احتجوا علی اعتبارها بهذا الخبر و رواه الشیخ (2) فی الصحیح عن محمد بن مسلم عن أبی جعفر علیه السلام و فی دلالته علی المنع نظر مع أنه یمکن اختصاصه ببلد حضر فیه الإمام و ما ذکره الشهید و غیره من التفصیل لا شاهد له من جهة النص.
و قال فی الذکری مذهب الشیخ فی الخلاف و مختار صاحب المعتبر أن الإمام لا یجوز له أن یخلف من یصلی بضعفة الناس فی البلد ثم أورد صحیحة محمد بن مسلم ثم قال و نقل فی الخلاف عن العامة أن علیا علیه السلام خلف من یصلی بالضعفة و أهل البیت أعرف.
**[ترجمه]المحاسن: امام صادق علیه السلام فرمود: در سفر نه جمعه است نه قربان نه فطر .
گوید: مشابه آن را پدرم از خلف بن حماد از ربعی از امام صادق علیه السلام روایت کرده است. - محاسن: 372.[1] -
**[ترجمه]
الْمَحَاسِنُ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْیَقْطِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَیْسَ فِی السَّفَرِ جُمُعَةٌ وَ لَا أَضْحًی وَ لَا فِطْرٌ.
ص: 356
قال و رواه أبی عن خلف بن حماد عن ربعی عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله (1).
**[ترجمه]اصحاب ظاهرا بر ساقط شدن نماز عید از مسافر اتفاق نظر دارند و مشهور استحباب آن برای اوست، به دلیل صحیحه سعد بن سعد - تهذیب 1: 335 چاپ سنگی، ج 3: 288 چاپ نجف..[2] -
از امام رضا علیه السلام که فرمود: از او درباره مسافر مکه و غیر آن سؤال کردم که آیا نماز عیدین - فطر و قربان - بر اوست؟ فرمود: بله، جز در منی روز نحر، با حمل همه آنها بر استحباب.
**[ترجمه]
اتفق الأصحاب ظاهرا علی سقوط صلاة العید عن المسافر و المشهور استحبابها له لِصَحِیحَةِ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ(2)
عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُسَافِرِ إِلَی مَکَّةَ وَ غَیْرِهَا هَلْ عَلَیْهِ صَلَاةُ الْعِیدَیْنِ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی قَالَ نَعَمْ إِلَّا بِمِنًی یَوْمَ النَّحْرِ.
بِالْحَمْلِ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ جَمْعاً.
**[ترجمه]دعائم الاسلام: علی علیه السلام درباره مردمی که هلال را نمیبینند و با روزه صبح میکنند تا اینکه وقت نماز عید از آغاز روز سپری میشود و شاهدانی عادل شهادت میدهند که آن را شب قبل رؤیت کردهاند، فرمود: افطار میکنند و فردا خارج میشوند و نماز عید را در آغاز روز میخوانند. - دعائم الاسلام 1: 187.[3] -
**[ترجمه]
دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: فِی الْقَوْمِ لَا یَرَوْنَ الْهِلَالَ فَیُصْبِحُونَ صِیَاماً حَتَّی یَمْضِیَ وَقْتُ صَلَاةِ الْعِیدِ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ فَیَشْهَدُ شُهُودٌ عُدُولٌ أَنَّهُمْ رَأَوْهُ مِنْ لَیْلَتِهِمُ الْمَاضِیَةِ قَالَ یُفْطِرُونَ وَ یَخْرُجُونَ مِنْ غَدٍ فَیُصَلُّونَ صَلَاةَ الْعِیدِ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ(3).
**[ترجمه]مشهور بین اصحاب این است که اگر رؤیت در فردا اثبات شد، اگر قبل از زوال باشد عید را میخوانی و اگر بعد از آن باشد نماز از دست رفته است و قضایی بر آن نیست، و ظاهر المنتهی، اتفاق اصحاب بر آن است و در الذکری گوید: ساقط میشود مگر بر اساس قول بر قضا، و از این جنید نقل کرده است که زمانی که رؤیت بعد از زوال حاصل شد افطار کنید و صبح به سوی عید حرکت کنید، بر اساس آنچه که از نبی صلّی الله علیه و آله روایت شد که وی فرمود: فطر شما روزی است که در آن افطار میکنید و قربان شما روزی است که در آن قربانی میکنید و عرفه شما روزی است که در آن شناخت پیدا میکنید. و وجه دلالت این است که افطار در صورت مذکور در فردا واقع میشود، پس نماز در آن میباشد؛ و روایت میشود که شتر سوارانی نزد او صلّی الله علیه و آله شهادت دادند که آنها هلال را رؤیت کردهاند. پس به آنان امر فرمود که افطار کنند و چون صبح کردند به سوی مصلایشان رهسپار شوند .
در الذکری گوید: و این اخبار از طریق ما اثبات نشده است و پوشیده نیست که از طریق اصحاب، آنچه موافق این اخبار است وارد شده است و ظاهر این است که آن مذهب کلینی و صدوق باشد، آنجا که در الکافی گوید: «باب آنچه که بر مردم واجب است، هنگامی که رؤیت در روز فطر نزد ایشان صحیح باشد، بعد از این که روزهدار بودند» سپس در این باب دو خبر میآورد:
خبر اول: با سندی صحیح از محمد بن قیس از امام باقر علیه السلام که فرمود: زمانی که بعد از سی روز دو شاهد نزد امام شهادت بدهند که هلال را رؤیت کردهاند، امام به افطار در آن روز امر میکند، اگر قبل از زوال آفتاب شهادت داده باشند؛ و اگر بعد از زوال آفتاب شهادت بدهند، امام به افطار در آن امر میکند و نماز را تا فردا به تأخیر میاندازد و بر آنان پیشنماز میشود.
خبر دوم از محمد بن احمد بن یحیی که گوید: زمانیکه مردم روزهدار صبح کنند و هلال را رؤیت نکرده باشند و گروهی عادل بیایند و بر رؤیت شهادت دهند، باید افطار کنند و روز بعد، در اول روز برای نماز عیدشان بروند. - الکافی 3: 169.[1] -
صدوق در الفقیه گوید: باب آنچه که بر مردم واجب است... تا آخر آنچه که کلینی ذکر کرده است و این دو خبر را آورده است. - الفقیه 2: 109 چاپ نجف.[2] -
در المدارک گوید: و عمل کردن به اقتضای این دو روایت، به دلیل اعتبار سند راویان اول و صراحت آن در امر مورد نظر و این که آن حَسَن است و خبر دعائم نیز مؤید آن است، ایرادی ندارد.
ظاهر روایات، ادا بودن آن است و عامه درباره آن دچار اختلاف هستند و برخی از آنها بر این هستند که روز بعد به عنوان قضا به جای میآورند، و برخی از آنها میگویند ادا است، و برخی دیگر مطلقا آن را نفی کردهاند و شاید احتیاط این باشد که چون به جای آورد، نه ادا را نیت کند و نه قضا را.
**[ترجمه]
المشهور بین الأصحاب أنه لو ثبتت الرؤیة من الغد فإن کان قبل الزوال صلیت العید و إن کان بعده فاتته الصلاة و لا قضاء علیه و ظاهر المنتهی اتفاق الأصحاب علیه و قال فی الذکری سقطت إلا علی القول بالقضاء و نقل عن ابن الجنید أنه إذا تحققت الرؤیة بعد الزوال أفطروا و غدوا إلی العید لما
رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ قَالَ فِطْرُکُمْ یَوْمَ تُفْطِرُونَ وَ أَضْحَاکُمْ یَوْمَ تُضْحُونَ وَ عَرَفَتُکُمْ یَوْمَ تُعَرِّفُونَ.
وجه الدلالة أن الإفطار یقع فی الصورة المذکورة فی الغد فیکون الصلاة فیه و یروی أن رکبا شهدوا عنده صلی الله علیه و آله أنهم رأوا الهلال فأمرهم أن یفطروا و إذا أصبحوا یغدوا إلی مصلاهم.
قال فی الذکری و هذه الأخبار لم تثبت من طرقنا و لا یخفی أنه قد ورد من طریق الأصحاب ما یوافق هذه الأخبار و الظاهر کون ذلک مذهبا للکلینی و الصدوق قدس الله روحهما حیث قال فی الکافی باب ما یجب علی الناس إذا صح عندهم الرؤیة یوم
ص: 357
الفطر بعد ما أصبحوا صائمین
ثُمَّ أَوْرَدَ فِی هَذَا الْبَابِ خَبَرَیْنِ أَحَدُهُمَا بِسَنَدٍ صَحِیحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا شَهِدَ عِنْدَ الْإِمَامِ شَاهِدَانِ أَنَّهُمَا رَأَیَا الْهِلَالَ مُنْذُ ثَلَاثِینَ یَوْماً أَمَرَ الْإِمَامُ بِالْإِفْطَارِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ إِذَا کَانَا شَهِدَا قَبْلَ زَوَالِ الشَّمْسِ فَإِنْ شَهِدَا بَعْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ أَمَرَ الْإِمَامُ بِالْإِفْطَارِ ذَلِکَ الْیَوْمَ وَ أَخَّرَ الصَّلَاةَ إِلَی الْغَدِ فَصَلَّی بِهِمْ.
وَ ثَانِیهِمَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی رَفَعَهُ قَالَ: إِذَا أَصْبَحَ النَّاسُ صِیَاماً وَ لَمْ یَرَوُا الْهِلَالَ وَ جَاءَ قَوْمٌ عُدُولٌ یَشْهَدُونَ عَلَی الرُّؤْیَةِ فَلْیُفْطِرُوا وَ لْیَخْرُجُوا مِنَ الْغَدِ أَوَّلَ النَّهَارِ إِلَی عِیدِهِمْ (1).
و قال الصدوق فی الفقیه باب ما یجب علی الناس إلی آخر ما ذکره الکلینی ثم أورد الخبرین (2).
قال فی المدارک و لا بأس بالعمل بمقتضی هاتین الروایتین لاعتبار سند الأولی و صراحتها فی المطلوب و هو حسن و یؤیده خبر الدعائم أیضا.
ثم ظاهر الروایات کونها أداء و العامة اختلفوا فی ذلک فبعضهم ذهبوا إلی أنه یأتی بها فی الغد قضاء و بعضهم أداء و بعضهم نفوها مطلقا و لعل الأحوط إذا فعلها أن لا ینوی الأداء و لا القضاء.
**[ترجمه]قرب الاسناد: علی علیه السلام فرمود: سخن گفتن در روز جمعه در حالیکه امام خطبه ایراد میکند و در فطر، قربان و نماز باران مکروه است. - قرب الاسناد: 70.[3] -
و از همان: علی بن جعفر از برادرش علیه السلام گوید: از او درباره مردی سؤال کردم که عیدین یا جمعه را به تنهایی میخواند، آیا در آن دو قرائت را جهر بخواند؟ فرمود: فقط امام جهر می خواند. - قرب الاسناد: 98.[1] -
و از او درباره نشستن در عیدین و جمعه در حالیکه امام خطبه ایراد میکند سؤال کردم که چگونه عمل کنم، رو به امام بنشینم یا رو به قبله؟ فرمود: رو به امام. - قرب الاسناد: 98.[2] -
**[ترجمه]
قُرْبُ الْإِسْنَادِ، عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ علیه السلام قَالَ: یُکْرَهُ الْکَلَامُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ الْإِمَامُ یَخْطُبُ وَ فِی الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی وَ الِاسْتِسْقَاءِ(3).
وَ مِنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَلَّی الْعِیدَیْنِ وَحْدَهُ أَوِ الْجُمُعَةَ هَلْ یَجْهَرُ فِیهِمَا بِالْقِرَاءَةِ قَالَ لَا
ص: 358
یَجْهَرُ إِلَّا الْإِمَامُ-(1) وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْقُعُودِ فِی الْعِیدَیْنِ وَ الْجُمُعَةِ وَ الْإِمَامُ یَخْطُبُ کَیْفَ أَصْنَعُ أَسْتَقْبِلُ الْإِمَامَ أَوْ أَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ قَالَ اسْتَقْبِلِ الْإِمَامَ (2).
**[ترجمه]بر این دلالت میکند که بلند خواندن در جمعه و عیدین مخصوص امام است، و کلام در مورد اول بیان شد.
و اما در خصوص مورد دوم، در تذکره گوید: جهر قرائت در عیدین اجماعا مستحب است و از دلائل آن روشن میشود که مقصود، استحباب برای امام است و از اخبار، استحباب آن برای منفرد روشن نمیشود، پس عمل کردن به آن نیکو است.
این سخن امام علیه السلام «رو به امام بنشین»: اینگونه بر آن اشکال وارد میشود که استقبال امام مستلزم استقبال از قبله است و سابقه ندارد امام رو به قبله نباشد مگر اینکه قصدش از آن، انحراف کسی باشد که محاذی امام نبوده است و کسی را قائل به آن ندیدهام و محتمل است که مقصود از آن کسی باشد که بعد از نماز برای استماع خطبه نزد او میآید و ورود در صفوف برایش امکانپذیر نیست پس پشت سر امام یا یکی از دو طرف او مینشیند و این از نظر وضعی و حکمی بعید نیست، گر چه کسی را ندیدهام که به آن تصریح کند.
**[ترجمه]
یدل علی أن الجهر فی الجمعة و العیدین مخصوص بالإمام و قد مضی الکلام فی الأول.
و أما الثانی فقال فی التذکرة یستحب الجهر بالقراءة فی العیدین إجماعا و یظهر من دلائله أن مراده الاستحباب للإمام و لا یظهر من الأخبار استحبابه للمنفرد فالعمل به حسن.
قوله علیه السلام استقبل الإمام یشکل بأن استقبال الإمام یستلزم استقبال القبلة و لم یعهد کون الإمام مستدبرا إلا أن یراد به انحراف من لم یکن محاذیا للإمام إلیه و لم أر به قائلا و یحتمل أن یراد به من یجی ء إلی الإمام بعد الصلاة لاستماع الخطبة فلا یتهیأ له الدخول فی الصفوف فیجلس خلف الإمام أو إلی أحد جانبیه و هذا لیس ببعید وضعا و حکما و إن لم أر به مصرحا.
**[ترجمه]مجالس شیخ عبدالله بن سائب گوید: روز عید نزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله حاضر شدم، چون نمازش را اقامه کرد فرمود: هر که دوست دارد که خطبه را بشنود گوش کند و هر که دوست دارد که برود، برود. - امالی طوسی 2: 11.[3] -
**[ترجمه]
مَجَالِسُ ابْنِ الشَّیْخِ، عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ بُسْرَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُقْرِی عَنْ یَحْیَی بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ مُوسَی عَنِ ابْنِ جَرِیحٍ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ السَّائِبِ قَالَ: حَضَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ عِیدٍ فَلَمَّا قَضَی صَلَاتَهُ قَالَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَسْمَعَ الْخُطْبَةَ فَلْیَسْتَمِعْ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَنْصَرِفَ فَلْیَنْصَرِفْ (3).
**[ترجمه]برای استحباب استماع خطبه به آن استدلال کردهاند، اما این خبر از عامّه است .
**[ترجمه]
استدل به علی استحباب استماع الخطبة لکن الخبر عامی.
**[ترجمه]معانی الاخبار: محمد شریح گوید: از امام صادق علیه السلام درباره خروج زنان در عیدین سؤال کردم. فرمود: خیر، جز پیرزن با کفشهای کهنه. - معانی الاخبار: 155 چاپ مکتبة الصدوق.[1] -
**[ترجمه]
مَعَانِی الْأَخْبَارِ، عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُرَیْحٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ خُرُوجِ النِّسَاءِ فِی الْعِیدَیْنِ فَقَالَ لَا إِلَّا الْعَجُوزُ عَلَیْهَا مَنْقَلَاهَا
ص: 359
یَعْنِی الْخُفَّیْنِ (1).
**[ترجمه]فیروز آبادی گوید: «منقل» بر وزن مقعد، کفش پوسیده است و همچنین نعل و نقل، و در آن دو مکسور میشود.
**[ترجمه]
قال الفیروزآبادی المنقل کمقعد الخف الخلق و کذا النعل کالنقل و یکسر فیهما.
**[ترجمه]شاید آن تعلیمی برای پوشیدن کفش باشد، زیرا آن برای پوشاندن مناسبتر است یا اینکه مقصود از آن ترک زینت باشد یعنی کفش و غیره آن را تغییر ندهد و این بهتر است و آنچه بیان شد را تأیید میکند.
**[ترجمه]
لعله تأدیب بلبس الخف لأنه أنسب بالستر أو المراد به ترک الزینة أی لا تغیر نعلیها و غیرهما و هو أظهر و یؤید ما مر.
**[ترجمه]العیون: ریان بن صلت و چند راوی دیگر نقل کردند: زمانیکه مأمون امام رضا علیه السلام را فرا خواند و برای او بیعت گرفت و عید فرا رسید، به سوی امام رضا علیه السلام فرستاد و از او خواست که سوار شود و عید را حاضر شود و خطبه ایراد کند و دلهای مردم را آرام کند تا فضیلت او را بشناسند و دلهایشان بر این دولت مبارک آرام بگیرد.
پس امام رضا علیه السلام به سوی او فرستاد و فرمود: شروطی را که در خصوص داخل شدن در این کار بین من و توست را می دانی. مأمون پاسخ داد: قصدم از این،، فقط این است که این امر در دل عامه مردم و نیروهای لشکری و کشوری - چاکران - رسوخ کند تا دلهایشان آرام بگیرد و به آنچه که خداوند متعال با آن به تو فضیلت و برتری بخشیده است اقرار کنند؛ و همچنان این گفتگو ادامه داشت.
و چون مأمون بر او اصرار کرد، فرمود: ای امیر مؤمنان، اگر مرا از آن معاف کنی برای من محبوبتر است و اگر معاف نکنی، چنانکه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و چنانکه امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام خارج شدند خارج میشوم. مأمون گفت: هرگونه که دوست میداری خارج شو. و مأمون به فرماندهان و مأموران دستور داد که صبح زود جلوی در خانه ابوالحسن علیه السلام باشند .
پس مردم، زن و مرد و بچه ها در راه ها و پشت بام ها به انتظار امام رضا علیه السلام نشستند و فرماندهان بر در خانه امام علیه السلام جمع شدند. زمانیکه خورشید طلوع کرد، امام رضا علیه السلام برخاست، پس غسل کرد و عمامهای سفید از پنبه بر سر کرد و یک طرف آن را بر روی سینه و طرف دیگر آن را بین دو کتفش رها کرد و آماده شد. سپس به همه موالیاش فرمود: آنچه که من انجام دادم را انجام بدهید. سپس عصایی بر دست گرفت و خارج شد، در حالیکه ما در مقابل او بودیم، و او پا برهنه بود و شلوارش را تا نصف ساق بالا زده بود و دامن لباسش بالا بود.
و چون برخاست، و در حالیکه ما مقابل او راه میرفتیم، سرش را به سوی آسمان بلند کرد و چهار مرتبه تکبیر گفت. پس خیال کردیم که هوا و دیوارها به او پاسخ میگویند؛ و فرماندهان و مردم، آراسته و مسلح شده جلوی در خانه امام رضا علیه السلام با بهترین هیأت آماده شده بودند، و چون با این صورت پا برهنه و دامن به کمر زده بر آنها ظاهر شدیم و امام رضا علیه السلام نمایان شد، اندکی بر در ایستاد و فرمود: «الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، بر آنچه ما را هدایت کرد، الله اکبر بر آنچه که از چهارپایان بر ما روزی داد، و الحمدلله بر آنچه که ما را آزمود» و صدایش را در گفتن آن بلند کرد و صدای ما نیز بالا گرفت.
- مرو از گریه و فریاد به لرزه در آمد - و امام سه مرتبه آن[تکبیر] را تکرار کرد. و فرماندهان زمانیکه به امام رضا علیه السلام نگاه کردند، از چهارپایان پایین آمدند و کفشهایشان را دور انداختند، در حالیکه مرو نالهای یک صدا شده بود و مردم نمیتوانستند از گریه و ضجه خودداری کنند، و امام رضا علیه السلام راه میرفت و در هر ده گام توقف میکرد و چهار مرتبه تکبیر میگفت و به نظر میرسید که آسمان، زمین و دیوارها به او پاسخ میگویند.
این خبر به مأمون رسید. فضل بن سهل ذوالریاستین به او گفت: ای امیر مؤمنین، اگر رضا به این شیوه به مصلی برسد، مردم شیفته او میشوند، نظرم این است که از او بخواهی برگردد. مأمون به سوی او فرستاد و از او خواست که برگردد. پس ابوالحسن علیه السلام کفشش را طلب کرد و بازگشت. - عیون الاخبار 2: 150 – 151 ضمن حدیث، و آن را در الکافی 1: 488 ملاحظه میکنی..[1] -
ارشاد المفید: گوید: علی بن ابراهیم از یاسر خادم و ریان، مشابه آن را روایت کرد. - ارشاد المفید: 293.[2] -
**[ترجمه]
الْعُیُونُ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادٍ الْهَمَدَانِیِّ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْمُکَتِّبِ وَ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقِ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ یَاسِرٍ الْخَادِمِ قَالَ وَ حَدَّثَنِی الرَّیَّانُ بْنُ الصَّلْتِ وَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَرَفَةَ وَ صَالِحِ بْنِ سَعِیدٍ کُلُّهُمْ قَالُوا: لَمَّا اسْتَقْدَمَ الْمَأْمُونُ الرِّضَا علیه السلام وَ عَقَدَ لَهُ الْبَیْعَةَ وَ حَضَرَ الْعِیدُ بَعَثَ إِلَی الرِّضَا علیه السلام یَسْأَلُهُ أَنْ یَرْکَبَ وَ یَحْضُرَ الْعِیدَ وَ یَخْطُبَ وَ یَطْمَئِنَّ قُلُوبُ النَّاسِ وَ یَعْرِفُوا فَضْلَهُ وَ تَقِرَّ قُلُوبُهُمْ عَلَی هَذِهِ الدَّوْلَةِ الْمُبَارَکَةِ فَبَعَثَ إِلَیْهِ الرِّضَا علیه السلام وَ قَالَ قَدْ عَلِمْتَ مَا کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ مِنَ الشُّرُوطِ فِی دُخُولِی فِی هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ الْمَأْمُونُ إِنَّمَا أُرِیدُ بِهَذَا أَنْ یَرْسَخَ فِی قُلُوبِ الْعَامَّةِ وَ الْجُنْدِ وَ الشَّاکِرِیَّةِ هَذَا الْأَمْرُ فَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُهُمْ وَ یُقِرُّوا بِمَا فَضَّلَکَ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ فَلَمْ یَزَلْ یُرَادُّ الْکَلَامَ فِی ذَلِکَ فَلَمَّا أَلَحَّ إِلَیْهِ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنْ أَعْفَیْتَنِی مِنْ ذَلِکَ فَهُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ وَ إِنْ لَمْ تُعْفِنِی خَرَجْتُ کَمَا کَانَ یَخْرُجُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَمَا خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ الْمَأْمُونُ اخْرُجْ کَمَا تُحِبُّ وَ أَمَرَ الْمَأْمُونُ الْقُوَّادَ وَ النَّاسَ أَنْ یُبَکِّرُوا إِلَی بَابِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَقَعَدَ النَّاسُ لِأَبِی الْحَسَنِ فِی الطُّرُقَاتِ وَ السُّطُوحِ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ الصِّبْیَانِ وَ اجْتَمَعَ الْقُوَّادُ عَلَی بَابِ الرِّضَا علیه السلام فَلَمَّا طَلَعَتِ الشَّمْسُ قَامَ الرِّضَا علیه السلام فَاغْتَسَلَ وَ تَعَمَّمَ بِعِمَامَةٍ بَیْضَاءَ مِنْ قُطْنٍ وَ أَلْقَی طَرَفاً مِنْهَا عَلَی صَدْرِهِ وَ طَرَفاً بَیْنَ کَتِفَیْهِ وَ تَشَمَّرَ ثُمَّ قَالَ لِجَمِیعِ مَوَالِیهِ افْعَلُوا مِثْلَ مَا فَعَلْتُ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِهِ عُکَّازَةً وَ خَرَجَ وَ نَحْنُ
ص: 360
بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُوَ حَافٍ قَدْ شَمَّرَ سَرَاوِیلَهُ إِلَی نِصْفِ السَّاقِ وَ عَلَیْهِ ثِیَابُهُ مُشَمَّرَةً فَلَمَّا قَامَ وَ مَشَیْنَا بَیْنَ یَدَیْهِ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ کَبَّرَ أَرْبَعَ تَکْبِیرَاتٍ فَخُیِّلَ إِلَیْنَا أَنَّ الْهَوَاءَ وَ الْحِیطَانَ تُجَاوِبُهُ وَ الْقُوَّادُ وَ النَّاسُ عَلَی الْبَابِ قَدْ تَزَیَّنُوا وَ لَبِسُوا السِّلَاحَ وَ تَهَیَّئُوا بِأَحْسَنِ هَیْئَةٍ فَلَمَّا طَلَعْنَا عَلَیْهِمْ بِهَذِهِ الصُّوَرِ حُفَاةً قَدْ تَشَمَّرْنَا وَ طَلَعَ الرِّضَا علیه السلام وَ وَقَفَ وَقْفَةً عَلَی الْبَابِ وَ قَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا اللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا رَزَقَنَا مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَبْلَانَا- وَ رَفَعَ بِذَلِکَ صَوْتَهُ وَ رُفِعَتْ أَصْوَاتُنَا فَتَزَعْزَعَتْ مَرْوُ مِنَ الْبُکَاءِ وَ الصِّیَاحِ فَقَالَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَسَقَطَ الْقُوَّادُ عَنْ دَوَابِّهِمْ وَ رَمَوْا بِخِفَافِهِمْ لَمَّا نَظَرُوا إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام وَ صَارَتْ مَرْوُ ضَجَّةً وَاحِدَةً وَ لَمْ یَتَمَالَکِ النَّاسُ مِنَ الْبُکَاءِ وَ الصَّیْحَةِ فَکَانَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام یَمْشِی وَ یَقِفُ فِی کُلِّ عَشْرِ خُطُوَاتٍ وَقْفَةً فَیُکَبِّرُ اللَّهَ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ فَیُتَخَیَّلُ أَنَّ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ الْحِیطَانَ تُجَاوِبُهُ وَ بَلَغَ الْمَأْمُونَ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ الْفَضْلُ بْنُ سَهْلٍ ذُو الرِّئَاسَتَیْنِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنْ بَلَغَ الرِّضَا الْمُصَلَّی عَلَی هَذَا السَّبِیلِ افْتَتَنَ بِهِ النَّاسُ فَالرَّأْیُ أَنْ تَسْأَلَهُ أَنْ یَرْجِعَ فَبَعَثَ إِلَیْهِ الْمَأْمُونُ فَسَأَلَهُ أَنْ یَرْجِعَ فَدَعَا أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام بِخُفِّهِ فَلَبِسَهُ وَ رَجَعَ (1).
إرشاد المفید، قال روی علی بن إبراهیم عن یاسر الخادم و الریان: مثله (2).
**[ترجمه]«شاکری» یعنی اجیر و به خدمت گرفته شده؛ معرب چاکر است. فیروز آبادی این را ذکر کرده است. و «قواد» امیران لشکر است و «عکاز» عصای دارای نیزه فلزی در سر آن است. در الذکری گوید: خروج امام پیاده و پابرهنه با آرامش در اعضای بدن و وقار در نفس، مستحب است، و چون امام رضا علیه السلام در عهد مأمون برای نماز عید خارج شد، پابرهنه خارج شد و مستحب است که در راهش به ذکر خدا مشغول باشد، چنانکه از امام رضا علیه السلام نقل شده است.
**[ترجمه]
الشاکری الأجیر و المستخدم معرب چاکر ذکره الفیروزآبادی و القواد أمراء الجیوش و العکاز بالضم و التشدید عصا ذات زج و قال فی الذکری یستحب خروج الإمام ماشیا حافیا بالسکینة فی الأعضاء و الوقار فی النفس و لما خرج الرضا علیه السلام لصلاة العید فی عهد المأمون خرج حافیا و یستحب أن یکون مشغولا بذکر الله فی طریقه کما نقل عن الرضا علیه السلام.
ص: 361
**[ترجمه]مجالس صدوق: عبدالله بن فضل از امام صادق علیه السلام از پدرش از جدش علیهم السلام روایت کرد: امیر مؤمنان علی علیه السلام در روز فطر بر مردم خطبه ایراد کرد و فرمود: ای مردم، براستی این روز شما روزی است که نیکوکاران در آن ثواب داده میشوند و بدکاران در آن ضرر میکنند و آن شبیهترین روز به روز قیامت شماست. پس با خروجتان از منازل به سوی مصلایتان، خروجتان از قبرها به سوی پروردگارتان را به یاد آورید و با ایستادتنان در مصلی، ایستادنتان در حضور پروردگارتان را به یاد آورید و با بازگشتتان به منازل، بازگشتنان به منازلتان در بهشت یا آتش را به یاد آورید.
و ای بندگان خدا، بدانید کمترین آنچه که برای مردان و زنان روزهدار است این است که در آخرین روز از ماه رمضان فرشتهای آنان را ندا میدهد: ای بندگان خدا شاد باشید که گناهان پیشین شما را بخشید و بنگرید که در آنچه که از سر میگیرید چگونه خواهید بود. - امالی صدوق: 61 - 62.[3] -
**[ترجمه]
مَجَالِسُ الصَّدُوقِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الطَّالَقَانِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ الْحَافِظِ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ: خَطَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ علیه السلام النَّاسَ یَوْمَ الْفِطْرِ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ یَوْمَکُمْ هَذَا یَوْمٌ یُثَابُ بِهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخْسَرُ فِیهِ الْمُسِیئُونَ وَ هُوَ أَشْبَهُ یَوْمٍ بِیَوْمِ قِیَامَتِکُمْ فَاذْکُرُوا بِخُرُوجِکُمْ مِنْ مَنَازِلِکُمْ إِلَی مُصَلَّاکُمْ خُرُوجَکُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَی رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بِوُقُوفِکُمْ فِی مُصَلَّاکُمْ وُقُوفَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بِرُجُوعِکُمْ إِلَی مَنَازِلِکُمْ رُجُوعَکُمْ إِلَی مَنَازِلِکُمْ فِی الْجَنَّةِ أَوِ النَّارِ وَ اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ أَدْنَی مَا لِلصَّائِمِینَ وَ الصَّائِمَاتِ أَنْ یُنَادِیَهُمْ مَلَکٌ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَبْشِرُوا عِبَادَ اللَّهِ فَقَدْ غُفِرَ لَکُمْ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِکُمْ فَانْظُرُوا کَیْفَ تَکُونُونَ فِیمَا تَسْتَأْنِفُونَ (1).
**[ترجمه]العلل - علل الشرائع 1: 256.[1] -
و العیون: امام رضا علیه السلام فرمود: اگر گفت: چرا روز فطر عید قرار داده شده است؟ گفته شود: تا برای مسلمانان مجمعی باشد که در آن گرد هم میآیند و به سوی خداوند عزوجل پیشی میگیرند و او را به خاطر آنچه که بر آنان منت نهاد حمد میگویند. پس روز عید، روز اجتماع، روز فطر، روز زکات، روز رغبت و روز تضرع میباشد و نیز به این دلیل که آن اولین روز سال است که خوردن و نوشیدن در آن حلال است، زیرا اول ماههای سال نزد اهل حق، ماه رمضان است و خداوند عزوجل دوست داشت که در آن روز برای آنان مجمعی باشد که در آن او را حمد بگویند و تقدیس کنند.
و اگر گفت: چرا تکبیر در آن بیشتر از سایر نماز ها قرار داده شده است؟ گفته شود: زیرا تکبیر تعظیم خدا و تمجید و تحمید است بر آنچه که هدایت کرد و بخشید، چنانکه خداوند عزوجل فرمود : «َلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللّهَ عَلَی مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»، - بقره / 185.[2] - {تا شماره [مقرر] را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونتان کرده است به بزرگی بستایید و باشد که شکرگزاری کنید.}
و اگر بگوید: چرا در آن دوازده تکبیر قرار گرفته است؟ گفته شود: تا در دو رکعت دوازده تکبیر باشد، پس بدین جهت در آن دوازده تکبیر قرار گرفت. و اگر گفت: چرا در رکعت اول هفت تکبیر و در دیگری پنج تکبیر مقرر گردید و برابر نشدند؟ گفته شود: زیرا سنت در نماز فریضه این است که با هفت تکبیر شروع شود، پس به این دلیل در اینجا با هفت تکبیر شروع کرده است و در رکعت دوم به این دلیل پنج تکبیر مقرر شد که تکبیرة الاحرام در شبانه روز پنج تکبیر است و نیز به این دلیل که تکبیر در دو رکعت، مجموعا فرد فرد باشد.
و اگر گفت: چرا خطبه در روز جمعه قبل از نماز و در عیدین بعد از نماز قرار داده شد؟ گفته شود: زیرا جمعه امری دائمی است که در هر ماه چندین مرتبه است و در سال بسیار است و چون آن بر مردم بسیار شود ملول می شوند و آن را ترک میکنند و بر آن دوام نمی آورند و از آن پراکنده میشوند، پس آن قبل از نماز قرار داده شده است تا برای نماز نگه داشته شوند و پراکنده نشوند و نروند. اما در خصوص عیدین، آن در سال فقط دو مرتبه قرار گرفته است و از جمعه بزرگتر، ازدحام در آن بیشتر است و مردم به آن راغبتر هستند و اگر گروهی از مردم پراکنده شوند، اغلب آنان باقی میمانند و آن بسیار نیست تا مردم خسته شوند و آن را کوچک بشمارند. - عیون الاخبار 2: 115 -116.[1] -
**[ترجمه]
الْعِلَلُ (2)، وَ الْعُیُونُ، عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ عُبْدُوسٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ فِی عِلَلِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جُعِلَ یَوْمُ الْفِطْرِ الْعِیدَ قِیلَ لِأَنْ یَکُونَ لِلْمُسْلِمِینَ مَجْمَعاً یَجْتَمِعُونَ فِیهِ وَ یَبْرُزُونَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَحْمَدُونَهُ عَلَی مَا مَنَّ عَلَیْهِمْ فَیَکُونُ یَوْمَ عِیدٍ وَ یَوْمَ اجْتِمَاعٍ وَ یَوْمَ فِطْرٍ وَ یَوْمَ زَکَاةٍ وَ یَوْمَ رَغْبَةٍ وَ یَوْمَ تَضَرُّعٍ وَ لِأَنَّهُ أَوَّلُ یَوْمٍ مِنَ السَّنَةِ یَحِلُّ فِیهِ الْأَکْلُ وَ الشُّرْبُ لِأَنَّ أَوَّلَ شُهُورِ السَّنَةِ عِنْدَ أَهْلِ الْحَقِّ شَهْرُ رَمَضَانَ فَأَحَبَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَکُونَ لَهُمْ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ مَجْمَعٌ یُحَمِّدُونَهُ فِیهِ وَ یُقَدِّسُونَهُ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جُعِلَ التَّکْبِیرُ فِیهَا أَکْثَرَ مِنْهُ فِی غَیْرِهَا مِنَ الصَّلَوَاتِ قِیلَ لِأَنَّ التَّکْبِیرَ إِنَّمَا هُوَ تَعْظِیمٌ لِلَّهِ وَ تَمْجِیدٌ عَلَی مَا هَدَی وَ عَافَی کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلی ما هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ-(3)
ص: 362
فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جُعِلَ فِیهَا اثْنَتَا عَشْرَةَ تَکْبِیرَةً قِیلَ لِأَنَّهُ یَکُونُ فِی رَکْعَتَیْنِ اثْنَتَا عَشْرَةَ تَکْبِیرَةً فَلِذَلِکَ جُعِلَ فِیهَا اثْنَتَا عَشْرَةَ تَکْبِیرَةً فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جُعِلَ سَبْعٌ فِی الْأُولَی وَ خَمْسٌ فِی الْآخِرَةِ وَ لَمْ یُسَوَّ بَیْنَهُمَا قِیلَ لِأَنَّ السُّنَّةَ فِی صَلَاةِ الْفَرِیضَةِ أَنْ یُسْتَفْتَحَ بِسَبْعِ تَکْبِیرَاتٍ فَلِذَلِکَ بَدَأَ هَاهُنَا بِسَبْعِ تَکْبِیرَاتٍ وَ جُعِلَ فِی الثَّانِیَةِ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ لِأَنَّ التَّحْرِیمَ مِنَ التَّکْبِیرِ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ وَ لِیَکُونَ التَّکْبِیرُ فِی الرَّکْعَتَیْنِ جَمِیعاً وَتْراً وَتْراً فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جُعِلَتِ الْخُطْبَةُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَبْلَ الصَّلَاةِ وَ جُعِلَتْ فِی الْعِیدَیْنِ بَعْدَ الصَّلَاةِ قِیلَ لِأَنَّ الْجُمُعَةَ أَمْرٌ دَائِمٌ یَکُونُ فِی الشَّهْرِ مِرَاراً وَ فِی السَّنَةِ کَثِیراً فَإِذَا کَثُرَ ذَلِکَ عَلَی النَّاسِ مَلُّوا وَ تَرَکُوهُ وَ لَمْ یُقِیمُوا عَلَیْهِ وَ تَفَرَّقُوا
عَنْهُ فَجُعِلَتْ قَبْلَ الصَّلَاةِ لِیُحْتَبَسُوا عَلَی الصَّلَاةِ وَ لَا یَتَفَرَّقُوا وَ لَا یَذْهَبُوا وَ أَمَّا الْعِیدَیْنِ فَإِنَّمَا هُوَ فِی السَّنَةِ مَرَّتَیْنِ وَ هُوَ أَعْظَمُ مِنَ الْجُمُعَةِ وَ الزِّحَامُ فِیهِ أَکْثَرُ وَ النَّاسُ فِیهِ أَرْغَبُ فَإِنْ تَفَرَّقَ بَعْضُ النَّاسِ بَقِیَ عَامَّتُهُمْ وَ هُوَ لَیْسَ بِکَثِیرٍ فَیَمَلُّوا وَ یَسْتَخِفُّوا بِهِ (1).
**[ترجمه]«بر آنچه که بر ما منت نهاد» یعنی در خصوص توفیق روزه ماه رمضان و نعمتهایی غیر از آن، و «روز فطر» یعنی افطار یا زکات فطر، پس زکات تأکیدی بر آن، یا به معنای نمو و رشد یعنی فزونی در ثوابهاست. «به خاطر آنچه که هدایت کرد» یعنی به خاطر هدایتش، «دوازده تکبیر»، از آنجا که تکبیرات رکوع و سجود در هر رکعت پنج تکبیر و با تکبیرة الاحرام و قنوت، دوازده تکبیر میشود.
**[ترجمه]
علی ما من علیهم أی من توفیق صوم شهر رمضان و غیره من النعم و یوم فطر أی إفطار أو زکاة الفطر فالزکاة تأکید له أو هی بمعنی النمو أی الزیادة فی المثوبات علی ما هدی أی لأجل هدایته اثنتی عشرة تکبیرة إذ تکبیرات الرکوع و السجود خمس فی کل رکعة فمع تکبیرتی الإحرام و القنوت تصیر اثنتی عشرة تکبیرة.
**[ترجمه]ثواب الاعمال: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که رمضان را روزه بگیرد و با صدقه آن را به پایان برساند و با غسل به سوی مصلی روانه گردد، باز می گردد در حالی که بخشوده شده است. - ثواب الاعمال: 102.[2] -
و نیز از ثواب الاعمال: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که روز فطر بعد از نماز امام چهار رکعت بخواند که در اولین رکعت آن «سبح اسم ربک الاعلی» را قرائت کند، گویی همه کتابها، هر کتابی را که خداوند عزوجل نازل فرموده است را قرائت کرده است؛ و در رکعت دوم «و الشمس و ضحاها» را قرائت کند، از ثواب، آنچه که آفتاب بر آن طلوع کرده است برای اوست؛ و در رکعت سوم «و الضحی» را قرائت کند، برای او چنان ثوابی است که گویا همه بیچارگان را سیر کرده و به آنان عطر زده و آنان را پاکیزه کرده است؛ و در رکعت چهارم «قل هو الله احد» را سی مرتبه بخواند، خداوند گناه پنجاه سال آینده و پنجاه سال گذشته را بر او میبخشد.
صدوق گوید: درباره آن میگویم، در حالی که توفیق با خداست: این ثواب فقط برای کسی که است که امامش مخالف مذهب اوست، پس از روی تقیه همراه او میخواند، سپس این چهار رکعت را به عنوان رکعات عید میخواند و به آنچه که پشت سر مخالفش خوانده است اعتنا نمیکند. اما اگر امامش در روز عید، امامی باشد که از جانب خداوند عزوجل طاعتش بر بندگان واجب است و او پشت سر وی نماز عید میخواند، نباید بعد از آن تا زوال خورشید نمازی بخواند. و همچنین اگر امامش موافق مذهب او باشد، گر چه طاعتش واجب نباشد و به همراه او عید بخواند، نباید بعد از آن تا زوال خورشید نمازی بخواند. و قابل اعتماد این است که در عیدین هیچ نمازی نیست مگر همراه امام و هر که دوست داشت که به تنهایی بخواند، ایرادی ندارد.
و تأیید آن روایتی است که زراره از امام باقر علیه السلام نقل کرد که وی فرمود: هر که همراه امام در جماعت در روز عید نماز نخواند، نه نمازی برای اوست و نه قضایی بر او. - ثواب الاعمال: 103.[1] -
**[ترجمه]
ثَوَابُ الْأَعْمَالِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الطُّوسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنِ الْحَکَمِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَامَ رَمَضَانَ وَ خَتَمَهُ بِصَدَقَةٍ وَ غَدَا إِلَی الْمُصَلَّی بِغُسْلٍ رَجَعَ مَغْفُوراً لَهُ (2).
وَ مِنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَبِی یَعْقُوبَ الْقَزَّازِ مَعاً عَنْ
ص: 363
مُحَمَّدِ بْنِ یُوسُفَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شَبِیبٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ سُلَیْمَانَ التَّیْمِیِّ عَنْ أَبِی عُثْمَانَ النَّهْدِیِّ عَنْ سَلْمَانَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَوْمَ الْفِطْرِ بَعْدَ صَلَاةِ الْإِمَامِ یَقْرَأُ فِی أَوَّلِهِنَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَکَأَنَّمَا قَرَأَ جَمِیعَ الْکُتُبِ کُلَّ کِتَابٍ أَنْزَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها فَلَهُ مِنَ الثَّوَابِ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ فِی الثَّالِثَةِ وَ الضُّحی فَلَهُ مِنَ الثَّوَابِ کَأَنَّمَا أَشْبَعَ جَمِیعَ الْمَسَاکِینِ وَ دَهَّنَهُمْ وَ نَظَّفَهُمْ وَ فِی الرَّابِعَةِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثِینَ مَرَّةً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذَنْبَ خَمْسِینَ سَنَةً مُسْتَقْبِلَةً وَ خَمْسِینَ سَنَةً مُسْتَدْبِرَةً.
قال الصدوق رحمة الله علیه أقول فی ذلک و بالله التوفیق إن هذا الثواب هو لمن کان إمامه مخالفا لمذهبه فیصلی معه تقیة ثم یصلی هذه الأربع رکعات للعید و لا یعتد بما صلی خلف مخالفه فأما إن کان إمامه یوم العید إماما من الله عز و جل واجب الطاعة علی العباد فصلی خلفه صلاة العید لم یکن له أن یصلی بعد ذلک صلاة حتی تزول الشمس و کذلک من کان إمامه موافقا لمذهبه و إن لم یکن مفروض الطاعة و صلی معه العید لم یکن له أن یصلی بعد ذلک صلاة حتی تزول الشمس و المعتمد أنه لا صلاة فی العیدین إلا مع إمام فمن أحب أن یصلی وحده فلا بأس.
وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ مَا حَدَّثَنِی بِهِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ لَمْ یُصَلِّ مَعَ الْإِمَامِ فِی جَمَاعَةٍ یَوْمَ الْعِیدِ فَلَا صَلَاةَ لَهُ وَ لَا قَضَاءَ عَلَیْهِ (1).
**[ترجمه]«پنجاه سال آینده» یعنی در آنچه که از عمرش میآید، اگر بیاید. «و در گذشته» آنچه که گذشته اگر گذشته باشد. این سخن او «و قابل اعتماد این است که نه نمازی...» یعنی نماز واجب یا کامل، و امام در کلام او، محتمل است که امام اصل یا امام جماعت باشد، چنانکه در خبر آمده است و مورد اخیر چنانکه دریافتی، در این خبر ظاهرتر است.
**[ترجمه]
خمسین سنة مستقبلة أی فیما یأتی من عمره إن أتی و المستدبرة ما مضی إن مضی قوله و المعتمد أنه لا صلاة أی واجبة أو کاملة و الإمام فی کلامه یحتمل إمام الأصل و إمام الجماعة کما فی الخبر و الأخیر فی الخبر أظهر
ص: 364
کما عرفت.
**[ترجمه]ثواب الاعمال: حلبی گوید: از امام صادق علیه السلام درباره نماز عیدین سؤال کردم که آیا قبل یا بعد از آن دو نمازی است؟ فرمود: قبل و بعد از آن دو چیزی نیست. - ثواب الاعمال: 103.[2] -
و نیز ثواب الاعمال: محمد بن مسلم گوید: از امام صادق علیه السلام درباره نماز در فطر و اضحی سؤال کردم. فرمود: در آن دو نه اذانی است و نه اقامهای و نه بعد از آن دو رکعت، نمازی است و نه قبل از آن. - ثواب الاعمال: 103.[3] -
و نیز ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: نماز عیدین دو رکعت است و قبل و بعد از آن دو چیزی نیست. - ثواب الاعمال: 103 .[1] -
و نیز ثواب الاعمال: امام باقر علیه السلام فرمود: در روز فطر و اضحی نه اذانی است و نه اقامهای، و اذان آن دو، طلوع آفتاب است که چون طلوع کرد خارج میشوند؛ و قبل و بعد از آن دو، نمازی نیست و هر که همراه امام به جماعت نخواند، نه نمازی برای اوست و نه قضایی بر او. - ثواب الاعمال: 103.[2] -
**[ترجمه]
ثَوَابُ الْأَعْمَالِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ صَلَاةِ الْعِیدَیْنِ هَلْ قَبْلَهُمَا صَلَاةٌ أَوْ بَعْدَهُمَا قَالَ لَیْسَ قَبْلَهُمَا وَ لَا بَعْدَهُمَا شَیْ ءٌ(1).
وَ مِنْهُ بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الصَّلَاةِ فِی الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی قَالَ لَیْسَ فِیهِمَا أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ وَ لَیْسَ بَعْدَ الرَّکْعَتَیْنِ وَ لَا قَبْلَهُمَا صَلَاةٌ(2).
وَ مِنْهُ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: صَلَاةُ الْعِیدَیْنِ رَکْعَتَانِ لَیْسَ قَبْلَهُمَا وَ لَا بَعْدَهُمَا شَیْ ءٌ(3).
وَ مِنْهُ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: لَیْسَ یَوْمَ الْفِطْرِ وَ لَا یَوْمَ الْأَضْحَی أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ أَذَانُهُمَا طُلُوعُ الشَّمْسِ إِذَا طَلَعَتْ خَرَجُوا وَ لَیْسَ قَبْلَهُمَا وَ لَا بَعْدَهُمَا صَلَاةٌ وَ مَنْ لَمْ یُصَلِّ مَعَ إِمَامٍ فِی جَمَاعَةٍ فَلَا صَلَاةَ لَهُ وَ لَا قَضَاءَ عَلَیْهِ (4).
**[ترجمه]اختلافی در این نیست که برای نماز عیدین نه اذان است و نه اقامه. در الذکری گوید: برای نماز عیدین اذان نیست بکه مؤذن سه مرتبه «الصلاة» میگوید. و مرفوع کردن «الصلاة»، با تقدیر گرفتن خبر یا مبتدا، و منصوب کردن آن با تقدیر گرفتن «احضروا الصلاة» یا «ائتوا» جایز است. و ابن ابو عقیل گوید: نماز، به جماعت است. و روایت اسماعیل بن جابر - تهذیب 1: 335 چاپ سنگی.[3] -
بر وجه اول دلالت دارد و اینکه اذان آن دو، طلوع آفتاب است، با آن منافات ندارد، به دلیل جواز جمع کردن بین آن دو، پایان.
و مشهور بین اصحاب این است که وقت آن از طلوع آفتاب تا زوال است و علامه در النهایه، اتفاق اصحاب بر آن را ادعا کرده است و شیخ در المبسوط گوید: وقت نماز عید زمانی است که خورشید طلوع کرد و بالا آمد و آفتاب گسترده شد. و مفید گوید: قبل از طلوع آفتاب بیرون میرود و چون طلوع کرد اندکی صبر میکند سپس نماز میخواند. و در روایات، آنچه که آن را نفی میکند، به زودی خواهد آمد.
و جمعی از اصحاب، اتفاق بر تأخیر انداختن نماز عید فطر را در مقایسه با نماز عید قربان، نقل کردهاند به دلیل استحباب پرداخت فطریه در عید فطر، قبل از خروج برای نماز، بر خلاف عید قربان، و نیز به این علت که افضل، پرداخت فطریه قبل نماز در فطر، و در اضحی، به تأخیر انداختن قربانی است، پس تقدیم این و تأخیر آن مستحب است تا وقت برای آن دو وسیع گردد .
«پس نمازی برای او نیست»، یعنی نماز کاملی؛ یا در صورت امکان، حضور در جماعت. و اما عدم وجوب قضا در صورت خارج شدن وقت، رأی مشهور بین اصحاب است، چه فریضه باشد چه نافله، یا ترک آن به عمد باشد یا از روی نسیان.
و شیخ در تهذیب گوید: هر که در روز عید نمازش فوت شد، قضا بر او واجب نیست و جایز است که اگر بخواهد دو رکعت و اگر بخواهد چهار رکعت بدون اینکه قصد قضا کند بخواند. و ابن ادریس گوید: قضای آن مستحب است و ابن حمزه گوید: اگر فوت شد قضایش ضروری نیست مگر زمانیکه در حال خطبه برسد و به عنوان شنونده به خاطر آن بنشیند. و ابن جنید گوید: هر که آن را از دست داد و به دو خطبه رسید، آن را به صورت چهار رکعت جدا یعنی با دو تسلیم - سلام دادن - میخواند. و علی بن بابوبه مشابه آن را گوید، با این تفاوت که وی گوید: آن را با یک تسلیم میخواند و این روایت بر ساقط شدن قضا دلالت دارد و شاید به جهت جمع کردن، بر اختیار حمل شود. و با سندی ضعیف و عامی - تهذیب 1: 291، از ابو بختری از امام صادق علیه السلام.[1] -
روایت کرد: هر که نماز عید را از دست داد، باید چهار رکعت بخواند. روایت زراره - تهذیب 1: 291.[2] -
که در سند آن ایهامی است، بر مذهب ابن حمزه دلالت میکند و احوط و بلکه ظاهرتر، عدم قضا است.
**[ترجمه]
لا خلاف فی أنه لیس لصلاة العیدین أذان و لا إقامة قال فی الذکری لا أذان لصلاة العیدین بل یقول المؤذن الصلاة ثلاثا و یجوز رفعها بإضمار خبر أو مبتدإ و نصبها بإضمار احضروا الصلاة أو ائتوا و قال ابن أبی عقیل یقول الصلاة جامعة و دل علی الأول روایة إسماعیل بن جابر(5)و کون أذانهما طلوع الشمس لا ینافی ذلک لجواز الجمع بینهما انتهی.
و المشهور بین الأصحاب أن وقتهما من طلوع الشمس إلی الزوال و ادعی
ص: 365
العلامة فی النهایة اتفاق الأصحاب علیه و قال الشیخ فی المبسوط وقت صلاة العید إذا طلعت الشمس و ارتفعت و انبسطت و قال المفید ره إنه یخرج قبل طلوعها فإذا طلع صبر هنیئة ثم صلی و سیأتی فی الأخبار ما ینفیه.
و حکی جماعة من الأصحاب اتفاقهم علی تأخیر صلاة العید فی الفطر عن الأضحی لاستحباب الإفطار فی الفطر قبل خروجه بخلاف الأضحی و لأن الأفضل إخراج الفطرة قبل الصلاة فی الفطر و فی الأضحی تأخیر الأضحیة فیستحب تقدیم هذه و تأخیر تلک لیتسع الوقت لهما.
فلا صلاة له أی کاملة أو مع إمکان حضور الجماعة و أما عدم وجوب القضاء مع خروج الوقت فهو المشهور بین الأصحاب سواء کان فرضا أو نفلا ترکها عمدا أو نسیانا.
و قال الشیخ فی التهذیب من فاتته الصلاة یوم العید لا یجب علیه القضاء و یجوز له أن یصلی إن شاء رکعتین و إن شاء أربعا من غیر أن یقصد بها القضاء و قال ابن إدریس یستحب قضاؤها و قال ابن حمزة إذا فات لا یلزم قضاؤها إلا إذا وصل فی حال الخطبة و جلس مستمعا لها و قال ابن الجنید من فاتته و لحق الخطبتین صلاها أربعا مفصولات یعنی بتسلیمتین و نحوه قال علی بن بابویه إلا أنه قال یصلیها بتسلیمة(1) و هذه الروایة تدل علی سقوط القضاء و ربما یحمل علی المختار
ص: 366
جمعا و روی بسند ضعیف عامی (1) من فاتته العید فلیصل أربعا و یدل علی مذهب ابن حمزة روایة زرارة(2) و فی سندها جهالة و الأحوط بل الأظهر عدم القضاء.
**[ترجمه]فقه الرضا: امام رضا علیه السلام فرمود: خداوند تو را رحمت کند! بدان که نماز در عیدین واجب است. پس چون فجر در روز عید سر زد، غسل کن که آن اولین وقت غسل است و تا وقت زوال ادامه دارد و تمیزترین لباست را بپوش و معطر شو و به سوی مصلی بیرون برو و زیر آسمان همراه امام حاضر شو که نماز عیدین همراه امام واجب است و جز با امام و خطبه نیست. و درباره غسل روایت شده، زمانی که شب زوال یافت، غسل عیدین، مُجزی - کفایت کننده - است.
و نماز عیدین دو رکعت است و نه اذان دارد و نه اقامه. و خطبه در همه نمازها بعد از نماز است غیر از جمعه که در آن قبل از نماز است، و در رکعت اول «هل اتیک حدیث الغاشیه» و در دوم «و الشمس» یا «سبح اسم ربک» را قرائت میکنی و در رکعت اول هفت مرتبه و در رکعت دوم پنج مرتبه تکبیر میگویی و بین هر دو تکبیر قنوت میخوانی.
و قنوت این است که بگویی: «أشهد أن لا اله الا الله وحده لاشریک له و أنّ محمد عبده و رسوله، بارالها، تو اهل کبریا و عظمت، اهل جود و جبروت، اهل عفو و مغفرت و اهل تقوی و رحمت هستی، در این روز که آن را برای مسلمانان عید و برای محمد ذخیره و زیادت قرار دادی، از تو میخواهم که بر محمد و آل محمد درود بفرستی و با این روزی که آن را شریف کردی و کرامت دادی و بزرگ داشتی و با محمد صلی الله علیه و آله آن را فضیلت دادی، از تو میخواهم که مرا و همه مردان و زنان مؤمن، و مردان و زنان مسلمان، زندگان و مردگان آن را بیامرزی که تو اجابتکننده دعا هستی، ای مهربانترین مهربانان.»
و چون از نماز فارغ شدی در دعا جدیت کن، و اگر امام مردم بودی از منبر بالا برو و برای مردم خطبه ایراد کن، و کسی که نماز را همراه امام درک نکند، اعادهای بر او نیست.
و نماز عیدین فریضهای واجب مانند نماز روز جمعه است جز بر پنج نفر: بیمار، زن، برده، کودک و مسافر. و کسی که یک رکعت همراه امام درک نکند، نه جمعهای برای اوست و نه عیدی؛ و کسی که قصد نماز جمعه دارد، زمانی که آن را همراه امام از دست میدهد، بر اوست که چهار رکعت بخواند چنانکه در غیر جمعه میخواند.
و روایت است که امیر مؤمنان علیه السلام نماز عید را بر مردم امامت کرد. پس در رکعت اول سه مرتبه و در رکعت دوم پنج مرتبه تکبیر گفت و در آن دو، «سبح اسم ربک الاعلی» و «هل اتیک حدیث الغاشیه» را قرائت کرد. و روایت شده است که او در رکعت دوم پنج مرتبه تکبیر گفت و با تکبیر پنجم رکوع کرد و بین هر دو تکبیر قنوت خواند و وقتی فارغ شد دعا کرد، در حالی که رو به قبله بود، سپس خطبه ایراد کرد .
امام علیه السلام در جایی دیگر گوید: زمانی که روز فطر صبح کردی، غسل کن و عطر بزن و پاکیزهترین لباست را بر تن کن و قبل از اینکه به سوی صحرا بیرون بروی چیزی بخور، و چون قصد نماز کردی به زیر آسمان برو و بر روی زمین بایست و بر غیر آن نایست و ذکر خدا و تضرع به سوی خداوند عزوجل را بسیار کن و از او بخواه تا آن را آخرین بار تو قرار ندهد.
**[ترجمه]
فِقْهُ الرِّضَا، قَالَ علیه السلام: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ الصَّلَاةَ فِی الْعِیدَیْنِ وَاجِبٌ فَإِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ مِنْ یَوْمِ الْعِیدِ فَاغْتَسِلْ وَ هُوَ أَوَّلُ أَوْقَاتِ الْغُسْلِ ثُمَّ إِلَی وَقْتِ الزَّوَالِ وَ الْبَسْ أَنْظَفَ ثِیَابِکَ وَ تَطَیَّبْ وَ اخْرُجْ إِلَی الْمُصَلَّی وَ ابْرُزْ تَحْتَ السَّمَاءِ مَعَ الْإِمَامِ فَإِنَّ صَلَاةَ الْعِیدَیْنِ مَعَ الْإِمَامِ مَفْرُوضَةٌ وَ لَا یَکُونُ إِلَّا بِإِمَامٍ وَ بِخُطْبَةٍ وَ قَدْ رُوِیَ فِی الْغُسْلِ إِذَا زَالَتِ اللَّیْلُ یُجْزِئُ مِنْ غُسْلِ الْعِیدَیْنِ وَ صَلَاةُ الْعِیدَیْنِ.
رَکْعَتَانِ وَ لَیْسَ فِیهِمَا أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ وَ الْخُطْبَةُ بَعْدَ الصَّلَاةِ فِی جَمِیعِ الصَّلَوَاتِ غَیْرَ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَإِنَّهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ وَ قَرَأَ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ وَ فِی الثَّانِیَةِ وَ الشَّمْسِ أَوْ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ- وَ تُکَبِّرُ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی بِسَبْعِ تَکْبِیرَاتٍ وَ فِی الثَّانِیَةِ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ تَقْنُتُ بَیْنَ کُلِّ تَکْبِیرَتَیْنِ وَ الْقُنُوتُ أَنْ تَقُولَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ أَنْتَ أَهْلُ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ أَهْلُ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ أَهْلُ الْعَفْوِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ أَهْلُ التَّقْوَی وَ الرَّحْمَةِ أَسْأَلُکَ فِی هَذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً وَ لِمُحَمَّدٍ ذُخْراً وَ مَزِیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِ وَ عَلَی آلِهِ وَ أَسْأَلُکَ بِهَذَا الْیَوْمِ الَّذِی شَرَّفْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ عَظَّمْتَهُ وَ فَضَّلْتَهُ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَنْ تَغْفِرَ لِی وَ لِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ إِنَّکَ مُجِیبُ الدَّعَوَاتِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
ص: 367
فَإِذَا فَرَغْتَ مِنَ الصَّلَاةِ فَاجْتَهِدْ فِی الدُّعَاءِ ثُمَّ ارْقَ الْمِنْبَرَ فَاخْطُبْ بِالنَّاسِ إِنْ کُنْتَ تَؤُمُّ بِالنَّاسِ وَ مَنْ لَمْ یُدْرِکْ مَعَ الْإِمَامِ الصَّلَاةَ فَلَیْسَ عَلَیْهِ إِعَادَةٌ وَ صَلَاةُ الْعِیدَیْنِ فَرِیضَةٌ وَاجِبَةٌ مِثْلُ صَلَاةِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ إِلَّا عَلَی خَمْسَةٍ الْمَرِیضِ وَ الْمَرْأَةِ وَ الْمَمْلُوکِ وَ الصَّبِیِّ وَ الْمُسَافِرِ وَ مَنْ لَمْ یُدْرِکْ مَعَ الْإِمَامِ رَکْعَةً فَلَا جُمُعَةَ لَهُ وَ لَا عِیدَ لَهُ وَ عَلَی مَنْ یَؤُمُّ الْجُمُعَةَ إِذَا فَاتَهُ مَعَ الْإِمَامِ أَنْ یُصَلِّیَ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ کَمَا کَانَ یُصَلِّی فِی غَیْرِ الْجُمُعَةِ وَ رُوِیَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام صَلَّی بِالنَّاسِ صَلَاةَ الْعِیدِ فَکَبَّرَ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی بِثَلَاثِ تَکْبِیرَاتٍ وَ فِی الثَّانِیَةِ بِخَمْسِ تَکْبِیرَاتٍ وَ قَرَأَ فِیهِمَا بِ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی- وَ هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ وَ رُوِیَ أَنَّهُ کَبَّرَ فِی الثَّانِیَةِ بِخَمْسٍ وَ رَکَعَ بِالْخَامِسَةِ وَ قَنَتَ بَیْنَ کُلِّ تَکْبِیرَتَیْنِ حَتَّی إِذَا فَرَغَ دَعَا وَ هُوَ مُسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةِ ثُمَّ خَطَبَ وَ قَالَ علیه السلام فِی مَوْضِعٍ آخَرَ إِذَا أَصْبَحْتَ یَوْمَ الْفِطْرِ اغْتَسِلْ وَ تَطَیَّبْ وَ تَمَشَّطْ وَ الْبَسْ أَنْظَفَ ثِیَابِکَ وَ أَطْعِمْ شَیْئاً مِنْ قَبْلِ أَنْ تَخْرُجَ إِلَی الْجَبَّانَةِ فَإِذَا أَرَدْتَ الصَّلَاةَ فَابْرُزْ إِلَی تَحْتِ السَّمَاءِ وَ قُمْ عَلَی الْأَرْضِ وَ لَا تَقُمْ عَلَی غَیْرِهَا وَ أَکْثِرْ مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَلْهُ أَنْ لَا یُجْعَلَ مِنْکَ آخِرَ الْعَهْدِ.
**[ترجمه]مجزی بودن غسل بعد از نماز شب بر خلاف رأی مشهور است و درباره استحباب رفتن به صحرا برای نماز عیدین و خروج به سوی محلی که در آن به آفاق آسمان نگاه کند، اختلافی نیست، جز در مکه - که خداوند بر شرف آن بیفزاید - که یا به خاطر شرافت کعبه است یا به جهت نبودن صحرایی در نزدیکی آن. و ابن جنید مدینه را به جهت حرمت رسول الله صلّی الله علیه و آله به آن محلق کرد و این قیاس است. و روایت شده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله از آن به سوی بقیع خارج میشده است.
و علامه در تذکره، اتفاق اصحاب بر وجوب قرائت سوره به همراه حمد و اینکه در آن سوره مخصوصی معین نمیگردد را نقل کرده است. و درباره این که کدام افضل است دچار اختلاف هستند. شیخ در الخلاف، مفید، سید، ابو صلاح، ابن براج و ابن زهره بر این هستند که الشمس در رکعت اول و الغاشیه در رکعت دوم، افضل است و در المبسوط و النهایه، و علامه و صدوق گویند: در رکعت اول الاعلی و در رکعت دوم الشمس است و هر دوی آنها نیکو است و رأی اول به دلیل صحیحه جمیل - تهذیب 1: 289.[1] -
از نظر سند صحیحتر است که گوید: از او سؤال کردم در آن در چه قرائت میشود؟ فرمود: «الشمس و ضحیها»، «هل اتیک حدیث الغاشیه» و نظایر آن دو. و این بر ترتیب دلالت نمیکند و با آنچه که در متن آمده است منافات ندارد «و نظایر آن دو»، الاعلی را نیز شامل میشود و در روایت اسماعیل بن جابر - تهذیب 1: 290.[2] -
که در سند آن مجهولی وجود دارد، آمده است که در رکعت اول «سبح اسم ربک الاعلی» و در رکعت دوم «و الشمس و ضحیها» قرائت میشود .
و این سخن امام علیه السلام «بین هر دو رکعت»، یا بر اساس تغلیب است، یا مقصود غیر از تکبیره الاحرام است و قنوت مخالف سایر روایات است که در بعضی از آنها در هر تکبیری قنوتی مغایر با دیگری است، و در بعضی از آنها قنوتی واحد، شبیه به آنچه که در خبر گذشت است. و استحباب خارج کردن فطریه در نماز فطر قبل از خروج و در اضحی، قربانی کردن بعد از نماز عید قربان، اجماعی است.
و در الذکری گوید: برای ما روایت شده است که تماس مستقیم با زمین در نماز عید بدون هیچ مانعی، مستحب است.
**[ترجمه]
إجزاء الغسل بعد صلاة اللیل خلاف المشهور و لا خلاف فی استحباب الإصحار بها و الخروج إلی موضع ینظر إلی آفاق السماء إلا بمکة زادها الله شرفا إما لشرف البیت أو لعدم صحراء قریب و ألحق بها ابن الجنید المدینة لحرمة رسول الله صلی الله علیه و آله و هو قیاس و قد روی أن رسول الله صلی الله علیه و آله کان یخرج منها إلی البقیع.
و حکی العلامة فی التذکرة اتفاق الأصحاب علی وجوب قراءة سورة مع الحمد و أنه لا یتعین فی ذلک سورة مخصوصة و اختلفوا فی الأفضل فقال الشیخ فی الخلاف و المفید و السید و أبو الصلاح و ابن البراج و ابن زهرة إنه الشمس فی الأولی و الغاشیة فی الثانیة و قال فی المبسوط و النهایة و العلامة و الصدوق فی الأولی
ص: 368
الأعلی و فی الثانیة الشمس و کلاهما حسن و الأول أصح سندا لصحیحة جمیل (1)
قال سألته ما یقرأ فیهما قال الشَّمْسِ وَ ضُحاها و هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ و أشباههما و هی لا تدل علی ترتیب فلا ینافی ما فی المتن و أشباههما یشمل الأعلی أیضا و فی روایة إسماعیل بن جابر(2)
و فی سندها جهالة یقرأ فی الأولی سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی و فی الثانیة وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها.
و قوله علیه السلام بین کل تکبیرتین علی التغلیب أو المراد غیر تکبیرة الإحرام و القنوت مخالف لسائر الروایات ففی بعضها فی کل تکبیرة قنوت مغایر للأخری و فی بعضها قنوت واحد شبیه بما فی الخبر.
و استحباب الإفطار فی الفطر قبل الخروج و فی الأضحی بعد الصلاة من الأضحیة إجماعی.
و قال فی الذکری قد روینا أنه یستحب مباشرة الأرض فی صلاة العید بلا حائل.
**[ترجمه]العیاشی: امام صادق علیه السلام درباره این سخن خداوند {خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ} فرمود: رداها در عیدین و جمعه. - تفسیر عیاشی 2: 13.[1] -
**[ترجمه]
الْعَیَّاشِیُّ، عَنِ الْمَحَامِلِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ الْأَرْدِیَةُ فِی الْعِیدَیْنِ وَ الْجُمُعَةِ(3).
**[ترجمه]رجال الکشی: یکی از اصحاب ما گوید: معلی بن خنیس زمانی که روز عید میشد، ژولیده و خاک آلود در ذلتی تأسف بار به سوی صحرا بیرون میرفت و چون از منبر بالا میرفت دستانش را به سوی آسمان دراز میکرد و میگفت: خدایا، این مقام مخصوص خلفای تو و برگزیدگان تو، و این پایگاه ها مخصوص امناء تو در درجه رفیعی که ایشان را بدان اختصاص داده ای است که از طرف غاصبین دستخوش سلب و نهب گشته است، و تقدیرکننده آن تویی. فرمان تو مغلوب نمی گردد، و تدبیر قطعیات هر طور بخواهی و هر زمان که بخواهی رد نمی شود. علم تو در ارادهات، بسان علم تو در آفرینشت است، و کار این سلب و نهب تا آنجا گسترش یافته که برگزیدگان و خلفای تو مغلوب و مقهور و مسلوب الحق شده اند، در حالتی که حکم تو را تبدیل یافته و کتاب تو را دور افتاده و واجباتت را از راه های تو، تحریف شده و سنتهای پیغمبرت را متروک می بینند. خدایا دشمنان ایشان را از اولینها و آخرینها، از روندگان و آیندگان و گذشتگان و بازماندگان نفرین کن. خدایا جباران زمان ما، پیروان، اتباع، احزاب و یاران آنان را نفرین کن که تو بر هر چیزی توانا هستی. - رجال کشی: 381 چاپ مصطفوی..[2] -
**[ترجمه]
رِجَالُ الْکَشِّیِّ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْقُرَشِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: کَانَ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ ره إِذَا کَانَ یَوْمُ الْعِیدِ خَرَجَ إِلَی الصَّحْرَاءِ شَعِثاً مُغْبَرّاً فِی ذُلِّ لَهُوفٍ فَإِذَا صَعِدَ الْخَطِیبُ الْمِنْبَرَ مَدَّ یَدَیْهِ نَحْوَ السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ هَذَا مَقَامُ خُلَفَائِکَ وَ أَصْفِیَائِکَ وَ مَوْضِعُ أُمَنَائِکَ الَّذِینَ خَصَصْتَهُمْ بِهَا انْتَزَعُوهَا وَ أَنْتَ الْمُقَدِّرُ لِلْأَشْیَاءِ لَا یُغْلَبُ قَضَاؤُکَ وَ لَا یُجَاوَزُ الْمَحْتُومُ مِنْ قَدَرِکَ کَیْفَ شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ عِلْمُکَ فِی إِرَادَتِکَ کَعِلْمِکَ فِی خَلْقِکَ حَتَّی عَادَ صِفْوَتُکَ وَ خُلَفَاؤُکَ مَغْلُوبِینَ مَقْهُورِینَ مُسْتَتِرِینَ یَرَوْنَ حُکْمَکَ مُبَدَّلًا وَ کِتَابَکَ مَنْبُوذاً وَ فَرَائِضَکَ مُحَرَّفَةً عَنْ جِهَاتِ شَرَائِعِکَ وَ سُنَنِ
ص: 369
نَبِیِّکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ مَتْرُوکَةً اللَّهُمَّ الْعَنْ أَعْدَاءَهُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ الْغَادِینَ وَ الرَّائِحِینَ وَ الْمَاضِینَ وَ الْغَابِرِینَ اللَّهُمَّ الْعَنْ جَبَابِرَةَ زَمَانِنَا وَ أَشْیَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ وَ أَحْزَابَهُمْ وَ إِخْوَانَهُمْ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).
**[ترجمه]جوهری گوید: «الشعث» یعنی پراکندگی چیزی و مصدر اشعث است که به معنی سر خاکآلود است و «ذل» مضاف به «لهوف» است یعنی اندوهگین در حسرت، و بر استحباب اظهار اندوه در عیدین به هنگام استیلای امام ضلالت و مغلوب شدن ائمه هدایت علیهم السلام دلالت دارد؛ زیرا عمل بزرگان اصحاب ائمه علیهم السلام در چنین مواردی حجت است؛ علاوه بر اینکه در آن، تأسی به ائمه علیهم السلام است، به دلیل آنچه که به زودی در اینباره خواهد آمد که اندوه آنان در هر عیدی تجدید میشد، زیرا آنان حق خود را در دست دیگران می دیدند، و این براساس آنچه که در نماز جمعه گذشت، بر حرام بودن نماز یا عدم وجوب آن در زمان غیبت دلالت نمیکند.
و ضمیر در این سخن او «بها»، با توجه به معنای آن به موضع باز میگردد که مقصود از آن، خلافت است و در صحیفه، - مراجعه شود: صحیفه سجادیه دعای 48 از چاپ آخوندی.[1] -
«مواضع» به صیغه جمع آمده است. « علم تو در اراده تو»، شاید معنی این باشد که علم تو به اشیا، قبل از وقوع آنها و بعد از آن تغییر نمیکند. و این سخن او «تا اینکه بازگشتند»، نهایت غارت و ربودن است. «الغادین و الرائحین» یعنی کسانی که خلق میشوند یا برای ضرر و دشمنی در صبح و غروب میآیند.
**[ترجمه]
قال الجوهری الشعث انتشار الأمر و مصدر الأشعث و هو المغبر الرأس و الذل مضاف إلی اللهوف و هو الحزین المتحسر و یدل علی استحباب إظهار الحزن فی العیدین عند استیلاء أئمة الضلال و مغلوبیة أئمة الهدی صلوات الله علیهم إذ فعل أجلاء
أصحاب الأئمة علیهم السلام حجة فی أمثال ذلک مع أن فیه التأسی بهم علیهم السلام لما سیأتی من أنه یتجدد حزنهم فی کل عید لأنهم یرون حقهم فی ید غیرهم و هو لا یدل علی حرمة الصلاة أو عدم وجوبها فی زمان الغیبة لما مر فی صلاة الجمعة.
و الضمیر فی قوله بها راجع إلی الموضع نظرا إلی معناه فإن المراد به الخلافة و فی الصحیفة(2)
مواضع بصیغة الجمع علمک فی إرادتک لعل المعنی أنه لا یتغیر علمک بالأشیاء قبل وقوعها و بعده و قوله حتی عاد غایة للانتزاع و الغادین و الرائحین أی الذین یخلقون أو یأتون للضرر و العداوة بالغدو و الرواح.
**[ترجمه]نوادر راوندی: موسی بن جعفر از پدرانش علیهم السلام، فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله نهی فرمود که برای نماز عیدین، سلاح برده شود، مگر اینکه دشمن حاضر باشد. - نوادر راوندی: 51.[2] -
**[ترجمه]
نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُخْرَجَ السِّلَاحُ إِلَی الْعِیدَیْنِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ عَدُوٌّ حَاضِرٌ(3).
**[ترجمه]این خبر را شیخ - تهذیب 1: 292.[3] -
از سکونی از امام صادق علیه السلام روایت کرد. و در الذکری گوید: خارج شدن با سلاح به دلیل منافات آن با خضوع و آرامش مکروه است، ولی اگر از دشمن بیمناک بود مکروه نیست؛ سپس خبر را ذکر میکند .
**[ترجمه]
هذا الخبر رواه الشیخ (4)
عن السکونی عن الصادق علیه السلام و قال فی الذکری یکره الخروج بالسلاح لمنافاته الخضوع و الاستکانة و لو خاف عدوا لم یکره
ص: 370
ثم ذکر الخبر.
**[ترجمه]الاقبال: گوید: محمد بن ابو قره با اسنادش از امام صادق علیه السلام روایت کرد که از او درباره نماز اضحی و فطر سؤال شد. فرمود: آن دو را در جماعت و غیر جماعت، دو رکعت بخوان. - اقبال الاعمال: 285.[1] -
**[ترجمه]
الْإِقْبَالُ، قَالَ رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی قُرَّةَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ صَلَاةِ الْأَضْحَی وَ الْفِطْرِ قَالَ صَلِّهِمَا رَکْعَتَیْنِ فِی جَمَاعَةٍ وَ غَیْرِ جَمَاعَةٍ(1).
**[ترجمه]مجمع البیان: امام باقر علیه السلام درباره این سخن خداوند متعال {خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ} فرمود: زینتهایی که به وسیله آن آراسته میشوید را برای نماز در جمعهها و اعیاد برگیرید. - مجمع البیان 4: 421.[2] -
**[ترجمه]
مَجْمَعُ الْبَیَانِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ أَیْ خُذُوا زِینَتَکُمُ الَّتِی تَتَزَیَّنُونَ بِهَا لِلصَّلَاةِ فِی الْجُمُعَاتِ وَ الْأَعْیَادِ(2).
**[ترجمه]تعمیم دادن آیه ممکن است و تخصیص در خبر است، چون در آن مؤکدتر است و سخن در مورد آن بیان شد.
**[ترجمه]
یمکن تعمیم الآیة و یکون التخصیص فی الخبر لکونه فیها آکد و قد مر الکلام فیها.
**[ترجمه]الاقبال: محمد بن ابو قره در کتابش با اسناد به سلیمان بن خصص از مردی گوید: امام علیه السلام فرمود: نماز در روز عید فطر در جایی است که جز آسمان سقفی برای نمازگزار نباشد. - اقبال الأعمال : 285.[3] -
و با اسنادش از محمد بن حسن بن ولید با اسنادش به امام صادق علیه السلام گوید که رسول الله صلّی الله علیه و آله خارج میشد تا به افق آسمان نگاه کند و فرمود: امروز بر روی حصیر و فرش نماز نخوانید؛ یعنی در نماز عیدین. - اقبال الاعمال: 285.[4] -
و با اسنادش به یونس بن عبدالرحمن از عبدالله بن مسکان از ابو بصیر مرادی از امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: رسول الله صلّی الله علیه و آله بعد از طلوع آفتاب خارج میشد. - اقبال العمال: 281.[5] -
و با اسنادش به ابو محمد هارون بن موسی با اسنادش به زراره از امام باقر علیه السلام روایت کرد که وی فرمود: از منزلت خارج نشو مگر بعد از طلوع آفتاب.
**[ترجمه]
الْإِقْبَالُ، رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی قُرَّةَ فِی کِتَابِهِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی سُلَیْمَانَ بْنِ حَفْصٍ عَنِ الرَّجُلِ علیه السلام قَالَ: الصَّلَاةُ یَوْمَ الْفِطْرِ بِحَیْثُ لَا یَکُونُ عَلَی الْمُصَلَّی سَقْفٌ إِلَّا السَّمَاءُ(3).
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یَخْرُجُ حَتَّی یَنْظُرَ إِلَی آفَاقِ السَّمَاءِ قَالَ لَا یُصَلَّیَنَّ یَوْمَئِذٍ عَلَی بَارِیَّةٍ وَ لَا بِسَاطٍ یَعْنِی فِی صَلَاةِ الْعِیدَیْنِ (4).
وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ الْمُرَادِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَخْرُجُ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ (5).
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ هَارُونَ بْنِ مُوسَی بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا تَخْرُجُ عَنْ بَیْتِکَ إِلَّا بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ (6).
ص: 371
**[ترجمه]المقنعه: روایت شده است که امام روز عید پیاده میرفت و سواره مصلی را قصد نمیکرد و بر روی فرش نماز نمیخواند و بر روی زمین سجده می کرد و چون گام بر میداشت چشمش را به آسمان میدوخت و بین گامهایش چهار تکبیر میگفت، پس ادامه میداد.
و روایت است که نبی صلّی الله علیه و آله در عیدین برده بر تن میکرد و در زمستان و چله تابستان عمامه میبست.
و روایت کرد: اولین کسی که خطبه را تغییر داد و آن را قبل از نماز قرار داد، عثمان بن عفان بود. وی به خاطر بدعتهایی که ایجاد کرد کشته شد. زمانیکه نماز میخواند، مردم از گرد او پراکنده میشدند و میگفتند: خطبه او را میخواهیم چه کنیم، در حالیکه اینقدر بدعت ایجاد کرده است؟! پس او بود که خطبه را قبل از نماز قرار داد.
و از امام صادق علیه السلام روایت است که فرمود: هر که در عیدین در جماعت مردم شرکت نکند، باید غسل کند و با هر چه یافت معطر شود و به تنهایی نماز بخواند، بدان سان که در جماعت نماز میخواند.
و از او علیه السلام درباره سخن خداوند عزوجل {خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ} روایت است که فرمود - المقنعه: 33.[1] - :
برای نماز عیدین و جمعه.
و روایت است که زینت همان عمامه و رداست.
و از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: در زمان امیر مؤمنان علیه السلام، نماز عید و جمعه مصادف شد، پس فرمود : هر که خواست، به جمعه بیاید و هر که نیامد، ضرری برای او ندارد.
**[ترجمه]
الْمُقْنِعَةُ، رُوِیَ: أَنَّ الْإِمَامَ یَمْشِی یَوْمَ الْعِیدِ وَ لَا یَقْصِدُ الْمُصَلَّی رَاکِباً وَ لَا یُصَلِّی عَلَی بِسَاطٍ وَ یَسْجُدُ عَلَی الْأَرْضِ وَ إِذَا مَشَی رَمَی بِبَصَرِهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ یُکَبِّرُ بَیْنَ خُطُوَاتِهِ أَرْبَعَ تَکْبِیرَاتٍ ثُمَّ یَمْشِی.
وَ رُوِیَ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ یَلْبَسُ فِی الْعِیدَیْنِ بُرْداً وَ یَعْتَمُّ شَاتِیاً کَانَ أَوْ قَائِظاً.
وَ رُوِیَ: أَنَّ أَوَّلَ مَنْ غَیَّرَ الْخُطْبَةَ فِی الْعِیدَیْنِ فَجَعَلَهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمَّا أَحْدَثَ أَحْدَاثَهُ الَّتِی قُتِلَ بِهَا کَانَ إِذَا صَلَّی تَفَرَّقَ عَنْهُ النَّاسُ وَ قَالُوا مَا نَصْنَعُ بِخُطْبَتِهِ وَ قَدْ أَحْدَثَ مَا أَحْدَثَ فَجَعَلَهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ.
وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ لَمْ یَشْهَدْ جَمَاعَةَ النَّاسِ فِی الْعِیدَیْنِ فَلْیَغْتَسِلْ وَ لْیَتَطَیَّبْ بِمَا وَجَدَ وَ لْیُصَلِّ وَحْدَهُ کَمَا یُصَلِّی فِی الْجَمَاعَةِ.
وَ رُوِیَ عَنْهُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ لِصَلَاةِ الْعِیدَیْنِ وَ الْجُمُعَةِ وَ رُوِیَ أَنَّ الزِّینَةَ هِیَ الْعِمَامَةُ وَ الرِّدَاءُ.
وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: اجْتَمَعَ صَلَاةُ عِیدٍ وَ جُمُعَةٍ فِی زَمَنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ مَنْ شَاءَ أَنْ یَأْتِیَ الْجُمُعَةَ فَلْیَأْتِ وَ مَنْ لَمْ یَأْتِ فَلَا یَضُرُّهُ (1).
**[ترجمه]الاقبال: امام باقر علیه السلام فرمود: امیر مؤمنان علیه السلام روز فطر تا غذا نمیخورد و فطریه را نمیپرداخت خارج نمیشد و روز قربان چیزی نمیخورد تا اینکه از قربانیاش بخورد. و امام علیه السلام فرمود: ما نیز چنین هستیم. - اقبال الاعمال: 280 .[2] -
و نیز از الاقبال: با اسنادمان به تلعکبری - رضی الله عنه - با اسنادش به امام رضا علیه السلام روایت کرد که وی گوید: به او عرض کردم: سرورم، برای ما از نبی صلّی الله علیه و آله روایت میشود که او چون در راهی میرفت به آن باز نمی گشت و غیر آن را شروع میکرد؟ فرمود: رسول الله صلّی الله علیه و آله چنین عمل میکرد و من چنین عمل میکنم و پدرم چنین عمل میکرد و تو چنین عمل کن که آن برای تو روزیآورتر است، و نبی صلّی الله علیه و آله میفرمود: این برای بندگان روزی آورتر است. - الاقبال: 281.[1] -
**[ترجمه]
الْإِقْبَالُ، رَوَیْنَا بِإِسْنَادِنَا إِلَی هَارُونَ بْنِ مُوسَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ بِإِسْنَادِهِ إِلَی حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا یَخْرُجُ یَوْمَ الْفِطْرِ حَتَّی یَطْعَمَ وَ یُؤَدِّیَ الْفِطْرَةَ وَ کَانَ لَا یَأْکُلُ یَوْمَ الْأَضْحَی شَیْئاً حَتَّی یَأْکُلَ مِنْ أُضْحِیَّتِهِ.
قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ کَذَلِکَ نَحْنُ (2).
وَ مِنْهُ قَالَ رَوَیْنَا بِإِسْنَادِنَا إِلَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ إِلَی الرِّضَا
ص: 372
علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی إِنَّا نُرْوَی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ کَانَ إِذَا أَخَذَ فِی طَرِیقٍ لَمْ یَرْجِعْ فِیهِ وَ أَخَذَ فِی غَیْرِهِ فَقَالَ هَکَذَا کَانَ نَبِیُّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَفْعَلُ وَ هَکَذَا أَفْعَلُ أَنَا وَ هَکَذَا کَانَ أَبِی علیه السلام یَفْعَلُ وَ هَکَذَا فَافْعَلْ فَإِنَّهُ أَرْزَقُ لَکَ وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ هَذَا أَرْزَقُ لِلْعِبَادِ(1).
**[ترجمه]کتاب عاصم بن حمید: محمد بن مسلم گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام میفرمود: مردم به علی علیه السلام گفتند: آیا مردی را جانشین نمیکنی که در عیدین بر مردم ناتوان نماز بخواند؟ - فرمود: - امام پاسخ داد: با سنت مخالفت نمیکنم.
**[ترجمه]
کِتَابُ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: قَالَ النَّاسُ لِعَلِیٍّ علیه السلام أَ لَا تُخَلِّفُ رَجُلًا یُصَلِّی بِضَعَفَةِ النَّاسِ فِی الْعِیدَیْنِ قَالَ فَقَالَ لَا أُخَالِفُ السُّنَّةَ.
**[ترجمه]دعائم الاسلام: از علی علیه السلام روایت است که وی اکراه داشت که در روز اضحی چیزی بخورد تا اینکه از مصلّی بازگردد. و از امام باقر علیه السلام روایت است که وی فرمود: هر کس توانست قبل از خروج به سوی مصلی در روز فطر بخورد و بیاشامد چنین کند، و روز اضحی نمی خورد تا اینکه قربانی کند.
و روایت است که در دعایش در عیدین و جمعه میفرمود: بارالها، هر کس ساز سفر کند، و مهیا شود، آماده شود و کمر بندد که به امید صله، بخشش، جایزه، مال و منال به درگاه مخلوقی حرکت کند. اما ای مولای من! آماده شدن، مهیا شدن، حاضر شدن و بار سفر بستنم به امید صله تو، جایزه و عطای توست که من به ارتکاب عمل شایستهای که پیش از خود فرستادهام، و به شفاعت مخلوقی که به او امید بستهام نزد تو نیامدهام. به درگاهت آمدهام در حالیکه به جرم و گناه خود و ستم بر خویشتن اقرار دارم. ای عظیم ای عظیم، گناهان بزرگ را بر من ببخش که جز بزرگ گناه بزرگ را نمی بخشد. ای عظیم، هیچ خدایی جز تو نیست.
از جعفر بن محمد علیه السلام روایت است که فرمود: برای کسی که به سوی عید خارج شود، شایسته است بهترین لباسش را بپوشد و با بهترین عطرش معطر شود و (درباره این سخن خداوند) عزوجل {یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ} فرمود: آن در مورد عیدین و جمعه است.
و فرمود: برای امام شایسته است که روز عید بُردی بر تن کند و زمستان باشد یا گرمای تابستان، عمامه ببندد.
و از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت است که اگر دشمن حاضر باشد، به همراه بردن سلاح برای عیدین جایز است.
از علی علیه السلام روایت است که وی در پنج جایگاه پا برهنه راه میرفت و کفشش را بر دست چپش آویزان میکرد و میفرمود: آنها جایگاههایی برای خداست، پس دوست دارم که در آن پا برهنه باشم: روز فطر، روز قربان، روز جمعه، زمانی که از مریضی عیادت میکرد و زمانی که در تشییع جنازهای شرکت میکرد.
و از جعفر بن محمد علیه السلام روایت است که وی فرمود : در عیدین زیر سقف و در خانهها نماز خوانده نمیشود که رسول خدا از آنها خارج میشد تا به افق آسمان چشم بدوزد و پیشانیاش را بر روی زمین نهد.
از علی علیه السلام روایت شده است که به وی گفته شد: ای امیر مؤمنان، نمیشود کسی را مأمور کنی که در روز عید در مسجد بر مردم ناتوان پیشنماز شود؟ فرمود: اکراه دارم سنتی را وضع کنم که رسول خدا صلّی الله علیه و آله وضع نکرده است.
از جعفر بن محمد علیه السلام روایت است که فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله به خروج زنان آزاد به سوی عیدین برای برخورداری از روزی یعنی نکاح اجازه داد.
و از او روایت است که فرمود: مردم زمانیکه امام در روز عید خطبه ایراد می کند، رو به او می نشینند و گوش فرا میدهند.
و از او روایت است که فرمود: در عیدین نه اذان است، نه اقامه و نه نافله و بر خلاف جمعه، در آن دو، قبل از خطبه نماز را شروع میکند و نماز عیدین دو رکعت است که قرائت در آنها جهر است .
و از او علیه السلام روایت است که فرمود: تکبیر در نماز عید را با تکبیری که در آن قرائت را شروع میکند، یعنی تکبیره الاحرام آغاز میکند، سپس فاتحه الکتاب و «والشمس و ضحیها» را را قرائت میکند و پنج مرتبه تکبیر میگوید. سپس برای رکوع تکبیر میگوید و رکوع و سجود میکند، سپس قیام میکند و فاتحة الکتاب و «هل اتیک حدیث الغاشیه» را قرائت میکند، سپس چهار مرتبه تکبیر میگوید، سپس تکبیر رکوع میگوید و رکوع و سجود میکند و تشهد میخواند و سلام میدهد و بین هر دو تکبیر، قنوتی کوتاه میخواند.
از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت است که وی در روز عید چون از مصلی باز میگشت، از راهی که از آن خارج شده بود باز نمیگشت.
و از جعفر بن محمد علیهما السلام روایت است که درباره مردی که در عید شرکت نمیکند سؤال شد که آیا بر اوست که در خانهاش بخواند؟ فرمود: بله و هیچ نمازی نیست مگر همراه امام عادل، و هر مرد و زنی که شرکت نکند، چهار رکعت بخواند، دو رکعت برای عید و دو رکعت برای خطبه، و هچنین هر کسی که از صحرا نشینان در عید شرکت نکنند، خودشان چهار رکعت بخوانند.
و از علی علیه السلام روایت است که فرمود: بر مسافر نه عیدی است و نه جمعه ای.
و از جعفر بن محمد علیه السلام روایت است که فرمود: در نماز عیدین، زمانی که گروه پنج نفر به بالا همراه امامی در شهری بودند، بر آنان است که برای جمعه و عیدین جماعت بخوانند.
و از علی علیه السلام روایت است که در خلافتش، دو عید در یک روز جمع شد: جمعه و عید. پس نماز عید را بر مردم امامت کرد، سپس فرمود: به هر کسی که مکانش دور است - یعنی از اهل بادیه است - اجازه دادم که برود؛ سپس جمعه را در مسجد بر مردم امامت کرد. - دعائم الاسلام 1: 185 - 187.[1] -
**[ترجمه]
دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَکْرَهُ أَنْ یَطْعَمَ شَیْئاً یَوْمَ الْأَضْحَی حَتَّی یَرْجِعَ مِنَ الْمُصَلَّی.
وَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنِ اسْتَطَاعَ أَنْ یَأْکُلَ وَ یَشْرَبَ قَبْلَ أَنْ یَخْرُجَ إِلَی الْمُصَلَّی یَوْمَ الْفِطْرِ فَلْیَفْعَلْ وَ لَا یَطْعَمْ یَوْمَ الْأَضْحَی حَتَّی یُضَحِّیَ.
وَ عَنْهُ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ فِی دُعَائِهِ فِی الْعِیدَیْنِ وَ الْجُمُعَةِ اللَّهُمَّ مَنْ تَهَیَّأَ أَوْ تَعَبَّأَ أَوْ أَعَدَّ أَوِ اسْتَعَدَّ لِوِفَادَةٍ عَلَی مَخْلُوقٍ رَجَاءَ رِفْدِهِ وَ جَائِزَتِهِ وَ نَوَافِلِهِ فَإِلَیْکَ یَا سَیِّدِی کَانَ تَهَیُّئِی وَ إِعْدَادِی وَ اسْتِعْدَادِی رَجَاءَ رِفْدِکَ وَ جَائِزَتِکَ وَ نَوَافِلِکَ فَإِنِّی لَمْ آتِکَ بِعَمَلٍ صَالِحٍ قَدَّمْتُهُ وَ لَا شَفَاعَةِ مَخْلُوقٍ رَجَوْتُهُ أَتَیْتُکَ مُقِرّاً بِالذُّنُوبِ وَ الْإِسَاءَةِ عَلَی نَفْسِی یَا عَظِیمُ یَا عَظِیمُ اغْفِرْ لِیَ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ إِلَّا أَنْتَ یَا عَظِیمُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ.
وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَنْبَغِی لِمَنْ خَرَجَ إِلَی الْعِیدِ أَنْ یَلْبَسَ أَحْسَنَ ثِیَابِهِ وَ یَتَطَیَّبَ بِأَحْسَنِ طِیبَةٍ وَ قَالَ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ قَالَ ذَلِکَ فِی الْعِیدَیْنِ وَ الْجُمُعَةِ قَالَ وَ یَنْبَغِی لِلْإِمَامِ أَنْ یَلْبَسَ یَوْمَ الْعِیدِ بُرْداً وَ أَنْ یَعْتَمَّ شَاتِیاً کَانَ أَوْ صَائِفاً.
ص: 373
وَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ رَخَّصَ فِی إِخْرَاجِ السِّلَاحِ لِلْعِیدَیْنِ إِذَا حَضَرَ الْعَدُوُّ.
وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَمْشِی فِی خَمْسِ مَوَاطِنَ حَافِیاً وَ یُعَلِّقُ نَعْلَیْهِ بِیَدِهِ الْیُسْرَی وَ کَانَ یَقُولُ إِنَّهَا مَوَاطِنُ لِلَّهِ فَأُحِبُّ أَنْ أَکُونَ فِیهَا حَافِیاً یَوْمُ الْفِطْرِ وَ یَوْمُ النَّحْرِ وَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ إِذَا عَادَ مَرِیضاً وَ إِذَا شَهِدَ جَنَازَةً.
وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: وَ لَا یُصَلَّی فِی الْعِیدَیْنِ فِی السَّقَائِفِ وَ لَا فِی الْبُیُوتِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یَخْرُجُ فِیهَا حَتَّی یَبْرُزَ لِأُفُقِ السَّمَاءِ وَ یَضَعَ جَبْهَتَهُ عَلَی الْأَرْضِ.
وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ قِیلَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَوْ أَمَرْتَ مَنْ یُصَلِّی بِضُعَفَاءِ النَّاسِ یَوْمَ الْعِیدِ فِی الْمَسْجِدِ قَالَ أَکْرَهُ أَنْ أَسْتَنَّ سُنَّةً لَمْ یَسْتَنَّهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.
وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: رَخَّصَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی خُرُوجِ النِّسَاءِ الْعَوَاتِقِ لِلْعِیدَیْنِ لِلتَّعَرُّضِ لِلرِّزْقِ یَعْنِی النِّکَاحَ.
وَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَسْتَقْبِلُ النَّاسُ الْإِمَامَ إِذَا خَطَبَ یَوْمَ الْعِیدِ وَ یُنْصِتُونَ.
وَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَیْسَ فِی الْعِیدَیْنِ أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ وَ لَا نَافِلَةٌ وَ یَبْدَأُ فِیهِمَا بِالصَّلَاةِ قَبْلَ الْخُطْبَةِ خِلَافَ الْجُمُعَةِ وَ صَلَاةُ الْعِیدَیْنِ رَکْعَتَانِ یَجْهَرُ فِیهِمَا بِالْقِرَاءَةِ.
وَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: التَّکْبِیرُ فِی صَلَاةِ الْعِیدِ یَبْدَأُ بِتَکْبِیرَةٍ یَفْتَتِحُ فِیهَا بِالْقِرَاءَةِ وَ هِیَ تَکْبِیرَةُ الْإِحْرَامِ ثُمَّ یَقْرَأُ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها وَ یُکَبِّرُ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ ثُمَّ یُکَبِّرُ لِلرُّکُوعِ فَیَرْکَعُ وَ یَسْجُدُ ثُمَّ یَقُومُ فَیَقْرَأُ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ ثُمَّ یُکَبِّرُ أَرْبَعَ تَکْبِیرَاتٍ ثُمَّ یُکَبِّرُ تَکْبِیرَةَ الرُّکُوعِ وَ یَرْکَعُ وَ یَسْجُدُ وَ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ وَ یَقْنُتُ بَیْنَ کُلِّ تَکْبِیرَتَیْنِ قُنُوتاً خَفِیفاً.
وَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ کَانَ إِذَا انْصَرَفَ مِنَ الْمُصَلَّی یَوْمَ الْعِیدِ لَمْ یَنْصَرِفْ عَلَی الطَّرِیقِ الَّذِی خَرَجَ عَلَیْهِ.
ص: 374
وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا: أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ لَا یَشْهَدُ الْعِیدَ هَلْ عَلَیْهِ أَنْ یُصَلِّیَ فِی بَیْتِهِ قَالَ نَعَمْ وَ لَا صَلَاةَ إِلَّا مَعَ إِمَامٍ عَدْلٍ وَ مَنْ لَمْ یَشْهَدْ مِنْ رَجُلٍ أَوِ امْرَأَةٍ صَلَّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ رَکْعَتَیْنِ لِلْعِیدِ وَ رَکْعَتَیْنِ لِلْخُطْبَةِ وَ کَذَلِکَ مَنْ لَمْ یَشْهَدِ الْعِیدَ مِنْ أَهْلِ الْبَوَادِی یُصَلُّونَ لِأَنْفُسِهِمْ أَرْبَعاً.
وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَیْسَ عَلَی الْمُسَافِرِ عِیدٌ وَ لَا جُمُعَةٌ.
وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: فِی صَلَاةِ الْعِیدَیْنِ إِذَا کَانَ الْقَوْمُ خَمْسَةً فَصَاعِداً مَعَ إِمَامٍ فِی مِصْرٍ فَعَلَیْهِمْ أَنْ یُجَمِّعُوا لِلْجُمُعَةِ وَ الْعِیدَیْنِ.
وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ اجْتَمَعَ فِی خِلَافَتِهِ عِیدَانِ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ جُمُعَةٌ وَ عِیدٌ فَصَلَّی بِالنَّاسِ صَلَاةَ الْعِیدِ ثُمَّ قَالَ قَدْ أَذِنْتُ لِمَنْ کَانَ مَکَانُهُ قَاصِیاً یَعْنِی مِنْ أَهْلِ الْبَوَادِی أَنْ یَنْصَرِفَ ثُمَّ صَلَّی الْجُمُعَةَ بِالنَّاسِ فِی الْمَسْجِدِ(1).
**[ترجمه]در النهایه گوید: «العاتق» زن جوان در ابتدای بلوغ است و گفته شده: دختری است که از والدینش جدا نشده و ازدواج نکرده است و به بلوغ رسیده و جوان شده است. و با عتق و عواتق جمع بسته میشود. و از آن، حدیث ام عطیه است که به ما امر کرد که در عیدین در حالت حیض و عتق خارج شویم، و در روایت عواتق است، پایان.
و این سخن او: «یعنی نکاح»، تفسیر اگر از جانب مصنف باشد، وجهی ندارد، زیرا حمل آن بر ظاهر آن ممکن است، به این صورت که برای گرفتن فطریه، گوشت قربانی و غیر آن خارج شود و ممکن است که آنچه که ذکر کرده است نیز داخل در آن باشد.
و در تذکره گوید: و مستحب است که چون در راهی رفت، از غیر آن مراجعت کند و مالک، شافعی و احمد این را گفتهاند؛ زیرا رسول خدا صلّی الله علیه و آله آن را انجام داده است؛ یا به قصد پیمودن مسیری دورتر در مسیر رفت، تا ثواب آن با افزایش گامهایش به سوی نماز بیشتر شود و از راه نزدیکتر باز میگردد تا راحتتر باشد، در حالی که او به سوی منزلش باز میگردد؛ یا برای اینکه دو مسیر شاهد [رفتنش به سوی نماز] باشند؛ یا برای اینکه بین دو مسیر در تبرک به عبور او و شادی آنان به زیارت او در حالتیکه با مسألت او بهرهمند میشوند مساوات برقرار کند؛ یا اینکه بر ضُعفای هر دو راه صدقه دهد؛ یا اینکه هر دو مسیر با گام نهادن وی بر آنها متبرک شوند. پس پیروی کردن از او شایسته است به جهت احتمال باقی بودن معنایی که وی این عمل را به خاطر آن انجام داده است و نیز به این دلیل که گاه وی کاری را برای معنایی انجام می دهد و آن عمل با وجود زوال معنا در حق دیگران، سنت باقی می ماند، مانند «رمل و اضطجاع» - 1. ظاهرا اضطباع صحیح است و اضطباع آن است که محرم، بازوی راست خود را هنگام طواف آشکار کند، به این ترتیب که ردا را از زیر بغل راست داخل کنی و از شانه روی چپ بازگردانی و شانه راست را آشکار کنی و شانه چپ را بپوشانی. - - اضطباع - در طواف قدوم که او و اصحاب او آن را برای نشان دادن صبر انجام دادند و بعد از رفتن آنان، سنت باقی ماند، پایان .
**[ترجمه]
قال فی النهایة العاتق الشابة أول ما تدرک و قیل هی التی لم تبن من والدیها و لم تزوج و قد أدرکت و شبت و یجمع علی العتق و العواتق و منه حدیث أم عطیة أمرنا أن نخرج فی العیدین الحیض و العتق و فی الروایة العواتق انتهی.
قوله یعنی النکاح التفسیر إن کان من المصنف فلا وجه له إذ یمکن حمله علی ظاهره بأن تخرج لأخذ الفطرة و لحم الأضحیة و غیرهما و یمکن أن یکون ما ذکره داخلا فیه أیضا.
و قال فی التذکرة و یستحب إذا مشی فی طریق أن یرجع فی غیرها و به قال مالک و الشافعی و أحمد لأن رسول الله صلی الله علیه و آله فعله إما قصدا لسلوک الأبعد فی الذهاب لیکثر ثوابه بکثرة خطواته إلی الصلاة و یعود فی الأقرب لأنه أسهل و هو راجع إلی منزله أو لیشهد الطریقان أو لیساوی بین الطریقین فی التبرک بمروره و سرورهم برؤیته و ینتفعون بمسألته أو لیتصدق علی أهل الطریقین من الضعفاء
ص: 375
أو لیتبرک الطریقان بوطئه علیهما فینبغی الاقتداء به لاحتمال بقاء المعنی الذی فعله من أجله و لأنه قد یفعل الشی ء لمعنی و یبقی فی حق غیره سنة مع زوال المعنی کالرمل و الاضطجاع (1)
فی طواف القدوم فعله هو و أصحابه لإظهار الجلد و بقی سنة بعد زوالهم انتهی.
ص: 376
و أقول و یحتمل فی حقه صلی الله علیه و آله علة أخری و هی أن لا یکمنوا له فی الطریق بعد الإیاب فیحتمل اختصاصه بمثله و التعمیم و هو أظهر کما ذکره رحمه الله و قد مر فی الخبر التعمیم و التعلیل بأنه أرزق.
و نقل فی المنتهی اتفاق الأصحاب علی اشتراط العدد فی وجوب العید کالجمعة و القول بالخمسة و السبعة کما فی الجمعة و الاکتفاء بالخمسة هنا أظهر لصحیحة الحلبی (1).
و قال فی الذکری فرق ابن أبی عقیل رحمه الله فی العدد بین العیدین و الجمعة فذهب إلی أن العیدین یشترط فیه سبعة و اکتفی فی الجمعة بالخمسة(2) و الظاهر أنه رواه لأنه قال لو کان إلی القیاس لکانا جمیعا سواء و لکنه تعبد من الخالق
ص: 377
سبحانه و لم نقف علی روایته فالاعتماد علی المشهور المعتضد بعموم أدلة الوجوب انتهی.
ثم المشهور بین الأصحاب أنه إذا اجتمع عید و جمعة تخیر من صلی العید فی حضور الجمعة و عدمه و قال ابن الجنید فی ظاهر کلامه باختصاص الرخصة بمن کان قاصی المنزل کما هو ظاهر هذه الروایة و اختاره العلامة و قال أبو الصلاح قد وردت الروایة إذا اجتمع عید و جمعة أن المکلف مخیر فی حضور أیهما شاء.
و الظاهر فی المسألة وجوب عقد الصلاتین و حضورهما علی من خوطب بذلک و قریب منه کلام ابن البراج و ابن زهرة و الأول أظهر کما هو أشهر
لِصَحِیحَةِ الْحَلَبِیِ (1)
وَ یَدُلُّ عَلَی مَذْهَبِ ابْنِ الْجُنَیْدِ رِوَایَةُ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ(2)
عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ یَقُولُ: إِذَا اجْتَمَعَ عِیدَانِ لِلنَّاسِ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ فَإِنَّهُ یَنْبَغِی لِلْإِمَامِ أَنْ یَقُولَ لِلنَّاسِ فِی خُطْبَتِهِ الْأُولَی أَنَّهُ قَدِ اجْتَمَعَ لَکُمْ عِیدَانِ فَأَنَا أُصَلِّیهِمَا جَمِیعاً فَمَنْ کَانَ مَکَانُهُ قَاصِیاً وَ أَحَبَّ أَنْ یَنْصَرِفَ عَنِ الْآخَرِ فَقَدْ أَذِنْتُ لَهُ.
و فی السند و الدلالة ضعف و الأحوط الحضور لهما جمیعا مطلقا.
و قال فی الذکری القرب و البعد من الأمور الإضافیة(3) فیصدق القاصی علی من بعد بأدنی بعد فیدخل الجمیع إلا من کان مجاورا للمسجد و ربما صار بعض إلی تفسیر القاصی بأهل القری دون أهل البلد لأنه المتعارف انتهی و ما ذکره أخیرا لیس ببعید کما حمله صاحب الکتاب علی مثله و إن کان العرف قد یشهد لبعض أهل البلد أیضا لکن شموله له غیر معلوم.
و قال فی المنتهی و یستحب أن یعلم الإمام الناس فی خطبته و قال المحقق
ص: 378
و جماعة و علی الإمام أن یعلمهم و ظاهره الوجوب و الأحوط ذلک و إن کان ظاهر خبر إسحاق الاستحباب و هل یجب علی الإمام الحضور حتی إذا اجتمع العدد صلی الجمعة و إلا الظهر قیل نعم و هو المشهور و ظاهر کلام الشیخ فی الخلاف ثبوت التخییر بالنسبة إلی الإمام أیضا و لعل الأول أقرب.
**[ترجمه]و محتمل است در مورد نبی صلّی الله علیه و آله، علت دیگری وجود داشته باشد و آن اینکه بعد از بازگشت، در راه برای او کمین نکنند، و اختصاص آن به شخصی مثل ایشان، و نیز تعمیم دادن محتمل است که این افضل است، چنانکه او - رحمه الله - آن راذکر کرد و در خبر تعمیم بیان شد، و تعلیل این است که آن روزیآورتر است.
و در المنتهی اتفاق اصحاب بر شرط بودن عدد در وجوب عید مانند جمعه اعتقاد به پنج و هفت نفر چنانکه در جمعه است را نقل کرد و اکتفا کردن به پنج به دلیل صحیح حلبی در اینجا ظاهرتر است. - الفقیه 1: 331.[1] -
در الذکری گوید: ابن ابوعقیل - رحمه الله - در عدد بین عیدین و جمعه تفاوت قائل شده است و بر این است که در عیدین هفت نفر شرط است و در جمعه به پنج نفر کفایت کرده است، - در ج 89: 177 و 180 دانستی که پنج شرط در انعقاد، در روستاها و موارد دیگری غیر از آن در خصوص اندک بودن تعداد، و هفت شرط در وجوب است، به این صورت که هفت مذکور در حدیث، اشارهای است به بازگذاشتن دست امام، چنانکه علی علیه السلام فرمود: هیچ جمعه و تشریقی نیست مگر در شهری جامع. -
و ظاهر این است که او آن را روایت کرده است؛ زیرا او گوید: اگر قیاس برایم جایز بود، هر دو با هم برابر بودند، اما این تعبّد از سوی خالق سبحان است؛ و روایت او را پیدا نکردیم و اعتماد بر رأی مشهور است که با عموم ادله وجوب، تائید میشود، پایان.
مشهور بین اصحاب این است که هر گاه عید و جمعه با هم جمع شد، هر کسی که نماز عید خوانده است، بین حضور در جمعه و عدم حضور مخیر است. این جنید در ظاهر کلامش به اختصاص رخصت به کسی که منزلش دور است قائل است، چنانکه این ظاهر این روایت است، و علامه آن را اختیار کرده است، و ابو صلاح گوید: روایت شده است که هرگاه عید و جمعه جمع شد، مکلف در حضور در هر یک از آن دو که بخواهد، مخیر است .
و ظاهر در مسأله، وجوب برپایی هر دو نماز و حضور هر کس که با آن مورد خطاب قرار گرفته در آن دو میباشد، و کلام ابن براج و ابن زهره به آن نزدیک است. و نظر اول به دلیل صحیحه حلبی - الفقیه 1: 323.[1] -
بهتر است، چنانکه آن مشهورتر است و بر مذهب ابن جنید، روایت اسحاق بن عمار - الفقیه 1: 293.[2] -
از جعفر از پدرش علیه السلام دلالت دارد که علی بن ابی طالب علیه السلام میفرمود: چون دو عید در یک روز بر مردم جمع شود، برای امام شایسته است که در خطبه اولش بگوید که دو عید برای شما جمع شده است و ما هر دوی آنها را میخوانیم، پس هر که محلش دور است و دوست دارد که یکی را ترک کند، به او اجازه میدهیم. و در سند و دلالت آن ضعفی است و احوط، حضور در هر دو آنها به صورت مطلق است.
در الذکری گوید: نزدیکی و دوری از امور اضافی است - شاید منظور از دور کسی باشد که در طلب ثواب از فاصله دورتر از دو فرسخ آمده است: پس برای او جایز است که قبل از نداء بازگردد، اما کسی که از کمتر از دو فرسخ آمده است، حکم جمعه در محل خویش بر او باقی است؛ زیرا سنت از فرض بینیاز نمیکند. -
و واژه قاصی (دور) بر کسی که با کمترین فاصله دور است صدق میکند، پس همه در آن داخل میشوند جز کسی که مجاور مسجد است، و چه بسا برخی به تفسیر قاصی به اهل روستا بدون اهل شهر رفتهاند، زیرا این متعارف است، پایان. و آنچه که اخیرا ذکر کرد بعید نیست، چنانکه صاحب کتاب آن را بر شبیه این حمل کرده است، گرچه عرف بر بعضی اهالی شهر نیز گواهی میدهد، اما شمولیتش بر آن نامعلوم است.
در المنتهی گوید: و مستحب است که امام مردم را در خطبهاش آگاه کند و محقق و جمعی گویند: و بر امام است که آنان را آگاه کند، و ظاهر آن وجوب است و احوط آن است، گرچه ظاهر خبر اسحاق، استحباب است. و آیا حضور بر امام واجب است، تا اگر تعداد جمع شد جمعه بخواند و در غیر این صورت ظهر بخواند؟ گفته شده: بله، و این رأی مشهور است و ظاهر کلام شیخ در الخلاف، ثبوت تخییر در مورد امام نیز میباشد و شاید رأی اول نزدیکتر باشد .
**[ترجمه]
الْهِدَایَةُ،: وَ اغْتَسِلْ فِی الْعِیدَیْنِ جَمِیعاً تَطَیَّبْ وَ تَمَشَّطْ وَ الْبَسْ أَنْظَفَ ثَوْبٍ مِنْ ثِیَابِکَ وَ ابْرُزْ إِلَی تَحْتِ السَّمَاءِ وَ قُمْ عَلَی الْأَرْضِ وَ لَا تَقُمْ عَلَی غَیْرِهَا وَ کَبِّرْ تَکْبِیرَاتٍ تَقُولُ بَیْنَ کُلِّ تَکْبِیرَتَیْنِ مَا شِئْتَ مِنْ کَلَامٍ حَسَنٍ مِنْ تَحْمِیدٍ وَ تَهْلِیلٍ وَ دُعَاءٍ وَ مَسْأَلَةٍ وَ تَقْرَأُ الْحَمْدَ وَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی وَ تَرْکَعُ بِالسَّابِعَةِ وَ تَسْجُدُ وَ تَقُومُ وَ تَقْرَأُ الْحَمْدَ وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها وَ تُکَبِّرُ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ وَ تَرْکَعُ بِالْخَامِسَةِ وَ تَسْجُدُ وَ تَتَشَهَّدُ وَ تُسَلِّمُ وَ إِنْ صَلَّیْتَ جَمَاعَةً بِخُطْبَةِ صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ وَ إِنْ صَلَّیْتَ بِغَیْرِ خُطْبَةٍ صَلَّیْتَ أَرْبَعاً بِتَسْلِیمَةٍ وَاحِدَةٍ.
وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَنْ فَاتَهُ الْعِیدُ فَلْیُصَلِّ أَرْبَعاً.
وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: مِنَ السُّنَّةِ أَنْ یَبْرُزَ أَهْلُ الْأَمْصَارِ مِنْ أَمْصَارِهِمْ إِلَی الْعِیدَیْنِ إِلَّا أَهْلَ مَکَّةَ فَإِنَّهُمْ یُصَلُّونَ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ مِنَ السُّنَّةِ أَنْ یَطْعَمَ الرَّجُلُ فِی الْفِطْرِ قَبْلَ أَنْ یَخْرُجَ إِلَی الْمُصَلَّی وَ فِی الْأَضْحَی بَعْدَ مَا یَنْصَرِفُ وَ لَا صَلَاةَ یَوْمَ الْعِیدِ بَعْدَ صَلَاةِ الْعِیدِ حَتَّی تَزُولَ الشَّمْسُ (1).
**[ترجمه]الهدایه: در عیدین غسل کن و معطر شو، اصلاح کن و پاکیزهترین لباست را بر تن کن، زیر آسمان آشکار شو و بر روی زمین بایست و بر غیر آن نایست، و تکبیرات را بگو، در حالی که بین هر دو تکبیر، هر کلام نیکویی چون تحمید، تهلیل، دعا و درخواستی که خواستی را میگویی و حمد و «سبح اسم ربک الاعلی» را قرائت میکنی و در تکبیر هفتم رکوع میکنی، سجده میکنی، قیام میکنی و حمد و «والشمس و ضحیها» را قرائت میکنی و پنج مرتبه تکبیر میگویی و با تکبیر پنجم رکوع میکنی، سجده میکنی، تشهد میخوانی و سلام میدهی.
و اگر به جماعت با خطبه نماز خواندی، دو رکعت میخوانی و اگر بدون خطبه خواندی، چهار رکعت با یک سلام میخوانی.
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: هر که عید از او فوت شد، باید چهار رکعت بخواند.
امام باقر علیه السلام فرمود: از سنت است که اهالی شهرها از شهرهایشان به سوی عیدین خارج شوند، مگر اهل مکه که آنها در مسجد الحرام میخوانند.
سنت است که مرد در فطر قبل از اینکه به سوی مصلی خارج شود و در اضحی بعد اینکه بازگشت، غذا بخورد و روز عید بعد از نماز عید تا زوال خورشید، هیچ نمازی نیست. - الهدایة: 53 – 54 از چاپ اسلامیة.[1] -
**[ترجمه]
الْمُتَهَجِّدُ،: صِفَةُ صَلَاةِ الْعِیدِ أَنْ یَقُومَ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ فَیَسْتَفْتِحَ الصَّلَاةَ یَتَوَجَّهُ فِیهَا وَ یُکَبِّرُ تَکْبِیرَةَ الِافْتِتَاحِ فَإِذَا تَوَجَّهَ قَرَأَ الْحَمْدَ وَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی- ثُمَّ یَرْفَعُ یَدَیْهِ بِالتَّکْبِیرِ فَإِذَا کَبَّرَ قَالَ اللَّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ أَهْلَ التَّقْوَی وَ الْمَغْفِرَةِ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً وَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ذُخْراً وَ مَزِیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُدْخِلَنِی
ص: 379
فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا سَأَلَکَ بِهِ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ- ثُمَّ ذَکَرَ الصَّلَاةَ عَلَی الْمَشْهُورِ وَ ذَکَرَ فِی الثَّانِیَةِ وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها(1).
الْإِقْبَالُ،: وَ اعْلَمْ أَنَّنَا وَقَفْنَا عَلَی عِدَّةِ رِوَایَاتٍ فِی صِفَاتِ صَلَاةِ الْعِیدِ بِإِسْنَادِنَا إِلَی ابْنِ أَبِی قُرَّةَ وَ إِلَی أَبِی جَعْفَرِ بْنِ بَابَوَیْهِ وَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ- وَ هَا نَحْنُ ذَاکِرُونَ رِوَایَةً وَاحِدَةً ثُمَّ ذَکَرَ رِوَایَةَ الْمُتَهَجِّدِ کَمَا نَقَلْنَا(2).
**[ترجمه]المجتهد: وصف نماز عید این است که رو به قبله بایستد و نماز را شروع کند و در آن توجه و تکبیر افتتاح میگوید و چون روی کرد، حمد و «سبح اسم ربک الاعلی» را قرائت میکند، سپس دستانش را با تکبیر بالا میبرد و چون تکبیر گفت میگوید:
بارالها، ای اهل کبریاء و عظمت، اهل جود و جبروت، اهل عفو و رحمت، اهل تقوی و مغفرت، به حق این روز که آن را برای مسلمانان عید و برای محمد صلی الله علیه و آله ذخیره و زیادت قرار دادی، از تو میخواهم که بر محمد و آل محمد صلوات بفرستی و مرا در هر خیری که محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله را در آن داخل کردی داخل کنی و از هر بدی که محمد و آل محمد را از آن بیرون آوردی بیرون بیاوری، درودهای تو بر او و بر آنان باد. بارالها بهترین آنچه که بندگان صالح تو از تو خواستهاند را از تو میخواهم و از آنچه که بندگان صالحت از آن پناه جستهاند به تو پناه میبرم.
سپس نماز را بر اساس قول مشهور ذکر میکند و در رکعت دوم «و الشمس و ضحیها» را ذکر میکند. - مصباح المتهجد: 454.[1] -
الاقبال: و بدان که ما بر چند روایت درباره خصوصیت نماز عید با اسنادمان به ابن ابوقره به ابوجعفر ابن بابویه و ابو جعفر طوسی دست یافتیم و اکنون یک روایت را ذکر میکنیم. سپس روایت المتهجد را چنانکه ما نقل کردیم، نقل کرده است. - اقبال الأعمال: 289.[2] -
**[ترجمه]
الْمُقْنِعَةُ،: قَالَ فِی الْقُنُوتِ تَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ أَهْلَ التَّقْوَی وَ الْمَغْفِرَةِ أَسْأَلُکَ فِی هَذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً وَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ذُخْراً وَ مَزِیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ عَلَی عَبْدٍ مِنْ عِبَادِکَ وَ صَلِّ عَلَی مَلَائِکَتِکَ وَ رُسُلِکَ وَ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِ مَا سَأَلَکَ عِبَادُکَ الْمُرْسَلُونَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا عَاذَ بِکَ مِنْهُ عِبَادُکَ الْمُرْسَلُونَ (3).
**[ترجمه]المقنعه: گوید: در قنوت میگویی: أشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له و أشهد أن محمد عبده و رسوله، بارالها، اهل کبریا و عظمت، اهل جود و جبروت، اهل عفو و رحمت، اهل تقوی و مغفرت، به حق این روز که آن را برای مسلمانان عید و ذخیره و زیادت قرار دادی از تو میخواهم که بر محمد و آل محمد درود بفرستی، مانند برترین درودی که بر بندهای از بندگانت فرستادی و بر ملائکه و رسولانت درود بفرست و مردان و زنان مومن، مردان و زنان مسلمان، زندگان و مردگان آنها را ببخش. بارالها من بهترین آنچه که بندگان مرسلت از تو خواستند را از تو میخواهم و از شر آنچه که بندگان مرسلت از آن به تو پناه بردند به تو پناه میبرم. - المقنعه: 33.[3] -
**[ترجمه]
مَا ذَکَرَهُ الْمُفِیدُ ره رَوَاهُ الشَّیْخُ فِی التَّهْذِیبِ (4) بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ رَوَی أَیْضاً(5) عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ سُلَیْمَانَ الرَّازِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَقُولُ بَیْنَ کُلِّ تَکْبِیرَتَیْنِ فِی صَلَاةِ الْعِیدَیْنِ اللَّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَ
ص: 380
الْعَظَمَةِ إِلَی آخِرِ مَا ذَکَرَهُ الْمُفِیدُ.
و أما ما ذکره الشیخ فی المصباح فلم أره فی روایة(1) و الظاهر أنه مأخوذ من روایة معتبرة عنده اختاره فیه إذ لا سبیل للاجتهاد فی مثله.
و أهل التقوی أی أهل أن تتقی الخلق سطوته و عذابه و العید مأخوذ من العود قلبت واوه یاء لکثرة عوائد الله فیه أو لعود السرور و الرحمة بعوده و الذخر بالضم ما یدخره الإنسان و یختاره لنفسه و مزیدا أی محلا لزیادة الرحمات و البرکات علیه و علی أمته صلی الله علیه و آله و أن تدخلنی فی کل خیر لعل المراد فی نوع کل خیر و إن کان قلیلا منه لئلا یکون اعتداء فی الدعاء.
ص: 381
تصویر
صورة فتوغرافیة من نسخة الأصل لأوّل صفحة منها تراها فی ص 345 من هذا المجلد
ص: 382
تصویر
صورة فتوغرافیة اُخری من نسخة الأصل تراها فی ص 380
ص: 383
**[ترجمه]آنچه مفید ذکر کرد را شیخ در تهذیب - تهذیب 1: 292.[4] -
با اسنادش از عیسی بن ابو منصور، از امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: بین هر دو تکبیر در نماز عیدین میگویی: بارالها ای اهل کبریا و عظمت... تا آخر آنچه که مفید ذکر کرد و آنچه که شیخ در المصباح ذکر کرده است را در هیچ روایتی ندیدم و ظاهر این است که آن مأخوذ از روایتی است که در نظر او معتبر بوده و آن را برگزیده است، زیرا در چنین مواردی نمیتوان اجتهاد کرد.
و «اهل تقوی» یعنی اهل اینکه مخلوقات از قدرت و عذاب او بیمناک باشند. عید مأخود از عود است که واو آن به یاء قلب شده است، به جهت کثرت عوائد خدا در آن، یا به جهت بازگشت سرور و رحمت با بازگشت آن، و «ذخر» با ضمه چیزی است که انسان ذخیره میکند و برای خود بر میگزیند. «مزیدا» یعنی محلی برای زیادت رحمت و برکت بر او و بر امت او. «اینکه مرا در هر خیری داخل کنی»، شاید مقصود در هر نوع خیر باشد، گرچه اندکی از آن، تا زیادتی در دعا نباشد.
ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
**[ترجمه]
بسمه تعالی
إنتهی الجزء الحادی عشر من المجلّد الثامن عشر من کتاب بحار الأنوار و هو الجزء المتمم للتسعین (87) حسب تجزئتنا فی هذه الطبعة النفیسة الرائقة و یلیه الجزء 88 تتمّة کتاب الصلاة إنشاء اللّه تعالی.
و لقد بذلنا جهدنا فی تصحیحه و مقابلته فخرج بحمد اللّه و منّه نقیّا من الأغلاط إلّا نزراً زهیداً زاغ عنه البصر و حسر عنه النظر لا یکاد یخفی علی القراء الکرام و من اللّه العصمة و به الاعتصام.
السیّد إبراهیم المیانجی محمّد الباقر البهبودی
ص: 384
**[ترجمه]ص: 384
**[ترجمه]
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
الحمد للّه ربّ العالمین و الصلاة و السلام علی رسوله محمّد و عترته الطاهرین.
و بعد: فهذا هو الجزء الحادی عشر من المجلّد الثامن عشر من کتاب البحار و قد انتهی رقمه فی سلسلة أجزاء هذه الطبعة النفیسة الرائقة إلی 87 حوی فی طیّه سبعة أبواب من کتاب الصلاة. و قد قابلناه علی طبعة الکمبانیّ المشهورة بطبع أمین الضرب و هکذا علی نصّ المصادر التی استخرجت الأحادیث منها و من باب وجوب صلاة العیدین ص 345 إلی آخر الکتاب علی نسخة الأصل التی هی بخطّ ید المؤلّف العلّامة المجلسیّ رضوان اللّه علیه تری فی الورقی التالی صورتین فتوغرافیّتین منها.
و هذه النسخة لخزانة کتب الفاضل البحّاث الوجیه الموفّق المرزا فخر الدین النصیریّ الأمینیّ زاده اللّه توفیقا لحفظ کتب السلف عن الضیاع و التلف أودعها عندنا منذ عهد بعید للعرض و المقابلة خدمة للدین و أهله فجزاه اللّه عنّا و عن المسلمین أهل الثقافة و العلم خیر جزاء المحسنین.
و ممّا وفّقنا اللّه العزیز العلّام أن أوقفنا علی سقط و نقص وقع فی طبعة الکمبانیّ و هو نحو أربع صفحات رحلیّة (من أدعیة الأسبوع) فألحقناها بموضعها من ص 147 إلی ص 157 من طبعتنا هذه النفیسة راجع فی ذلک ذیل ص 147 و ص 157 و هکذا راجع بیان المؤلّف العلّامة قدّس سرّه فی شرح هذه الأدعیة الساقطة و توضیح مشکلاتها و قد وقع طبعتنا هذه من ص 234- 244.
نسأل اللّه عزّ و جلّ أن یوفّقنا لإتمام هذه الخدمة المرضیّة بمنّه و حوله و قوّته و اللّه هو الملهم للصواب.
المحتجّ بکتاب اللّه علی الناصب محمد الباقر البهبودی ذو الحجة الحرام 1391 ه ق
ص: 385
**[ترجمه]ص: 385
**[ترجمه]
عناوین الأبواب/ رقم الصفحة
«98»
باب نوافل یوم الجمعة و ترتیبها و کیفیّتها و أدعیتها 27- 1
«99»
باب صلاة الحوائج و الأدعیة لها یوم الجمعة 60- 28
«100»
باب أدعیة زوال یوم الجمعة و آداب التوجّه إلی الصلاة و أدعیته و ما یتعلّق بتعقیب صلاة الجمعة من الأدعیة و الأذکار و الصلوات 72- 61
«101»
باب الأعمال و الدعوات بعد صلاة العصر یوم الجمعة 126- 73
«102»
باب أعمال الأسبوع و أدعیتها و صلواتها 342- 127
«103»
باب صلاة کل یوم 344- 343
أبواب سائر الصلوات الواجبة و آدابها و ما یتبعها من المستحبات و النوافل و الفضائل
«104»
باب وجوب صلاة العیدین و شرائطهما و آدابهما و أحکامهما 381- 345
ص: 386
**[ترجمه]ص: 386
**[ترجمه]