ص: 2

ص: 3

ص: 4

فصل دوم: بایسته های تعمیر

شرایط تصدی شغل تعمیرکاری خودرو...................35

تعهد..............................................................36

تخصص...........................................................36

امانتداری درنگهداری خودرو.................................39

آسیب رساندن به خودرو درتعمیرگاه.......................42

مهارت نداشتن تعمیرکار وخرابی بیشتر خودرو..........44

سرقت شدن خودرو تعمیرگاه ...............................45

راه حل اختلاف بین صاحب خوردو و تعمیرکار............46

مسائل مربوط به اجرت کار...................................48

تعیین اجرت قبل از کار........................................48

بی انصافی در تعیین اجرت.................................50

هزینه کارهای جانبی تعمیر................................52

نقد و نسیه در اجرت.........................................53

عدم پرداخت اجرت در موعد مقرر و تورم ..............55

ضمانت در تعمیر خودرو......................................56

انضباط کاری....................................................57

عمل به وعده و عدم تاخیر در تحویل خودرو.............58

پرهیز از کم کاری.............................................59

انجام دادن کار به بهترین صورت .........................61

صداقت در کار.................................................62

1.پرهیز از تعویض قطعات مرغوب..........................64

2.پرهیز ازتدلیس...............................................66

3.برگرداندن لوازم خودروبه صاحبش ......................68

4.لوازم جامانده ازمشتری...................................68

ص: 6

مسائل مربوط به شاگرد تعمیر کار........................69

الف)تعیین مزدقبل ازکار......................................70

ب) ستم نکردن درحق کارگر................................71

ج)شتاب درپرداخت مزدکارگر.................................72

چندتوصیه........................................................73

1.نظافت شخصی.............................................73

2.احساس مسئولیت........................................74

3.خوش اخلاقی و احترام به مشتری ...................76

4.انصاف ........................................................77

5.صدقه دادن .................................................79

6.حفظ جمع شغلی .........................................80

7.رقابت سالم.................................................81

8.پرهیز ازاسراف.............................................83

9.تعطیلی دروقت نماز......................................84

حکم وضوباسیاهی روغن روی دست ..................86

10.حفظ شئون دینی در برخورد با خانم ها ............88

فصل سوم: مسائل مربوط به تعمیرگاه

1.عدم ایجاد مزاحمت برای همسایگان و عابرین.....92

2.نظافت و آراستگی محل کار..............................93

3.ایمن کردن تعمیرگاه......................................95

مقررات اختصاصی.........................................98

الف) مکانیکی..................................................98

ب) چاله سرویس .............................................100

ج) باتری سازی .................................................101

4.فراهم کردن امکانات برای مشتریان ......................103

ص: 7

فصل چهارم: بایسته های فروش لوازم یدکی

یادگیری احکام معامله........................................107

محرمات فروش لوازم یدکی ...................................108

قراردادن اجناس خراب یامعیوب درکارتن ها.............108

فروش لوازم یدکی سرقتی .................................110

فروش لوازم یدکی قاچاق ...................................111

فروش اجناس جامانده ازمشتری (دست دوم) ........113

جلب اعتماد برای حیله گری...............................113

مشورت نادرست ..........................................114

پس دادن لوازم یدکی (برهم زدن معامله)بعدازفروش 115

متضررشدن (خیارغبن).......................................115

معیوب بودن قطعه ...........................................116

معلوم شدن عیب قطعه بعداز بستن روی ماشین 117

انصاف درسود (مقدارسودحلال).........................117

ضمانت پس ازفروش (گارانتی)............................118

پرداخت درصدی ازسود حاصله ازفروش اجناس به تعمیرکاران (پورسانت) ......................................119

فروش لوازم یدکی به صورت نسیه .......................121

چندتوصیه ......................................................123

آگاهی دادن مشتری درهنگام خرید ....................123

خریدوفروش کالاهای تولیدداخل .......................123

کارهای پسندیده درفروش لوازم یدکی...............125

ص: 8

بردن نام خدا.................................................125

جلب رضایت الهی ........................................125

دائم باطهارت بودن..........................................126

قسم خوردن ................................................126

کارهای پسندیده ومکروهات خریدو لوازم یدکی127

فصل پنجم : وظایف متقابل

وظایف متقابل مردم و تعمیرکاران .....................129

1.امربه معروف ونهی ازمنکر.............................129

2.پرداخت حقوق ............................................131

3.کراهت چانه زدن بعدازتعیین مبلغ .....................132

4.ارزش قائل شدن برای تخصص..........................133

وظایف و انتظارات متقابل تعمیرکاران و دولت ........133

نشانی ارتباط بادفاترمراجع تقلید

مقام معظم رهبری .........................................137

آیت الله سیستانی..........................................137

آیت الله مکارم شیرازی.....................................137

آیت الله شبیری زنجانی....................................138

آیت الله نوری همدانی ....................................138

آیت الله صافی گلپایگانی.................................138

آیت الله وحیدخراسانی...................................138

منابع...........................................................139

ص: 9

ص: 10

گام دوم یعنی شناخت معروف و منکر در روابط اجتماعی و معاملات اقتصادی، کاری است که با وجود برخی از آثار علمی و پژوهشهای ارزشمند با نگاه تخصصی به هر صنف مورد توجه قرار نگرفته است. سلسله کتابهای فقه و زندگی به پژوهش و نگارش در حوزه اصناف خاص توجه دارد و بایدها و نبایدهای فقهی و اخلاقی و آداب اسلامی هراتحادیه صنفی و دست اندرکاران مشاغل مختلف تولیدی، توزیعی، و خدماتی را محور پژوهش و نگارش و اطلاع رسانی خویش می داند.

گام سوم در شناخت معروف و منکر به روابط مردم و حکومت ها اختصاص دارد، اسلامی شدن روابط دولت و ملت بالاترین گام به سوی رضای خداوند متعال محسوب می شود و در سایه ی پیروی از رهبری الهی و تسلیم دولت و ملت در برابر قوانین قرآن و عترت امکان پذیر است.

در حدود سالهای 1372 ش با آغاز فعالیت های ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر طرح پژوهشی افقه و زندگی» توسط جناب حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد حسین فلاح زاده، در پژوهشکده باقرالعلوم (علیه السّلام) قم، پی ریزی شد. هدف طرح، تالیف و تدوین مجموعه کتابهایی در زمینه آداب و احکام اسلامی برای اصناف و مشاغل گوناگون اقتصادی و بازاریان

ص: 12

کشور بود. با هماهنگی این دو نهاد فرهنگی تألیف حدود بیست جلد از این مجموعه در سالهای آغاز کمک خوبی به بازاریان متدین در زمینه شناخت احکام شرعی و حلال و حرام مشاغل بشمار می رفت. اما مثل بسیاری دیگر از طرح ها این کار هم بخاطر مشکلاتی که پیش آمد، ناتمام ماند و در زمینهی احکام فقهی بسیاری اصناف اثری فراهم نیامد.

ضرورت اسلامی شدن بازار، علاقه ی بسیاری از کسبه ی محترم در بخش های تولید و توزیع و خدمات و پیگیری دبیر محترم ستاد احیاء حجة الاسلام والمسلمین زرگر دام عزه العالی سبب احیای مجدد این طرح پژوهشی کاربردی در سال 1393 ش شد و تالیف و تدوین کتبی دیگر در زمینه فقه اصناف در دستور کار پژوهشکده امربه معروف و نهی از منکر قرار گرفت.

در سالهای آغازین، این پژوهش ها با هدایت و حمایت ستاد و نظارت علمی و فقهی برادران گرامی حجج اسلام محمد حسین فلاح زاده و محمود مهدی پور شکل گرفت و بیست و چند دفتر از آن فراهم آمد. اینک باردیگرپس از حدود چهارده سال، این کار ناتمام و بر زمین مانده به توفیق الهی و باری همان دو برادر و همکاری گروهی

از فضلای حوزه

ص: 13

علمیه قم در پژوهشکده امربه معروف پیگیری می شود.

همیشه اصناف محترم و صاحبان مشاغل در انجام وظیفه خود نیاز به احکام و قوانین الهی دارند و لازم است معروف و منکرات صنفی را بشناسند. تحولات صنفی و دگرگونی ها در حوزه کسب و کار سبب می شود که احکام بر اساس نیازهای روز مورد بازنگری فقهی و علمی قرار گیرد وتفقه واجتهاد جدید ضرورت یابد. از این رو بار دیگر با استفاده از فتاوی مراجع بزرگوار تقلید و قوانین مصوب شورای نگهبان موضوعات کار نشده در برنامه پژوهشی قرار گرفت و بیست اثر جدید تحقیق و تولید شد. عناوین پژوهش های سال 1393 ش بدین شرح است:

احکام صنف طلا و جواهر

احکام تلفن همراه

احکام بازی های رایانه ای

احکام صئف اتوبوس رانی

احکام صنف فرش و تابلو فرش

احکام صنف کیف و کفش (سراجان)

احکام صنف ماهی فروشان

احکام صنف ناشران

احکام صنف پوشاک

ص: 14

احکام صنف نانوایان

احکام صنف اینترنت و رایانه

احکام صنف پرندگان و پرنده فروشان

احکام صنف اغذیه فروشان

احکام صنف پارکها

احکام عمومی کسب و کار

احکام صنف قهوه خانه ها

احکام صنف الکتریکی

احکام صنف داروخانه ها

احکام صنف صوتی و تصویری

احکام بیمه ها

این دفترازفقه و زندگی که با تلاش برادر گرامی حجت الاسلام جناب حاج سید جعفرربانی پدید آمده به احکام اغذیه فروشان اختصاص یافته است و امیدواریم محققان و بازاریان محترم با ارائه تجارب و مسائل شرعی خویش ما را در تکمیل این اثر یاری کنند.

با درخواست توفیق از خداوند دانا و تواناویاری محققان حوزوی و همراهی اصناف کشور، بسیج اصناف ومسؤولان ستادهای امربه معروف، می توان به سوی اسلامی شدن

ص: 15

بازار، آرامش روانی جامعه، کاهش جرم و تخلفات اقتصادی و کسب رضای حضرت حق گامهایی

بلندتر برداشت.

امیدواریم با شناخت احکام الهی در تمام بخش ها و اجرای آن در زندگی فردی و اجتماعی و در سایه فقه ناب اسلامی و با هدایت حضرت بقیه الله عجل الله تعالی فرجه الشریف ، توحید و عدالت در سراسر حاکم گردد. ان شاء الله.

قم پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر

خیابان سمیه کوچه 12 پلاک 355

fmaroof.ir

info@fmaroof.ir

ص: 16

«... وَ یَخْلُقُ ما لا تَعْلَمُون» و چیزهایی خلق می کند که شما نمی دانید.

در تفاسیر جدید هم آمده که منظور از "مالا تعلمون" ماشین ها و وسایط نقلیه سریع السیر است.(1)

وقتی خودرو های موتوری در حدود 250 سال قبل اختراع شد، شاید کسی باور نمی کرد این صنعت به یکی از اصلی ترین ابزار زندگی بشر تبدیل شود؛ به شکلی که امروزه تصور زندگی بدون خودرو بسیار سخت است؛ چرا که نیازهای بشرامروزی از تامین ما یحتاج اولیه گرفته تا تحصیل و کسب و کار و ... همه و همه به وجود این صنعت گره خورده است و می توان گفت زندگی بدون وجود خودرو فلج خواهد بود.

از آن جا که دین اسلام به عنوان دین کامل و فرا زمانی و مکتب نورانی اهل بیت برای همه ابعاد زندگی بشر برنامه دارد، خودرو، استفاده از آن و نیز تعمیر خودرو به عنوان یکی از اصناف بسیار مهم و تاثیر گذار، از این امر مستثنا نیست. به همین دلیل بر آن شدیم تا احکام و آداب اسلامی صنف تعمیرکار خودرو را از اصول کلی اسلام و با استفاده از منابع ارزشمند دینی (قرآن، روایات و عقل) هر چند مختصر: با بهره مندی از دیدگاه های مراجع عظام تقلید، مصداق یابی

ص: 19

و تدوین کنیم. برای همین در این کتاب سعی شده است مهم ترین آداب اخلاقی و احکام و مسائل شرعی مورد نیاز صنف تعمیرکاران خودرو که افتخار خدمت به مردم را در این شغل دارند، جمع آوری گردد. نگاشته پیش رو، علاوه بر این که بر منابع دینی اسلام مبتنی است؛ برای جمع آوری مسائل شرعی و نیاز های دیگری که صنف تعمیر کاران خودرو با آن مواجه هستند؛ ساعت ها با افراد با سابقه و مومن صنف تعمیرکاران خودرو مصاحبه شده است.

این کتاب دارای پنج فصل است که به اختصار معرفی می گردد:

فصل اول: کلیات: در این فصل به اهمیت کسب و کار و رزق حلال در اسلام پرداخته ایم و تاریخچه ای از صنعت خودرو و نیز ضرورت تعمیرکاری خودرو بیان شده است.

در فصل دوم، درباره بایسته های تعمیر و احکام و آداب تعمیرکاری خودرو گفت وگو شده است.

در فصل سوم، به مسائل مربوط به مکان تعمیرکاری (تعمیرگاه) پرداخته شده و ملزومات و شرایط آن بیان گردیده است.

فصل چهارم، به بایسته های فروش لوازم یدکی خودرو پرداخته و بخشی از احکام و آداب آن ذکر شده است.

در فصل پنجم، وظایف متقابل و انتظارات و وظایف

ص: 20

متقابل مردم و دولت و این صنف بررسی شده است.

نکته :به دلیل این که دیدگاه های مراجع عظام تقلید در بعضی مسائل مختلف است، و از طرف دیگر به جهت استفاده هر چه بیشتر مخاطبان محترم تلاش بر عدم طولانی شدن کتاب بود. به همین دلیل، دیدگاه مراجع محترمی که مقلدین بیشتری داشتند، در این کتاب آمده و کسانی که دیدگاه مرجع بزرگوارشان در کتاب نیست، می توانند همان سوال یا مسئله را با استفاده از شماره ها و سامانه پیامکی مراجع عظام که در پایان کتاب آمده است ارسال کنند و دیدگاه مرجع خود را به دست آورند.

از آن جا که این کتاب اولین اثر مکتوب در موضوع احکام شرعی و آداب صنف تعمیرکار خودرو می باشد؛ وجود بعضی اشکال ها و نواقص در آن دور از ذهن نیست. به همین دلیل از همه خوانندگان گرامی، مخصوصا تعمیرکاران محترم خواهشمندیم دیدگاه ها، انتقادات و پیشنهادهای خود را به ایمیل پژوهشکده امربه معروف و نهی از منکر(1).

ارسال نمایند تا در چاپ های بعدی این کتاب، مورد استفاده قرار گیرد. در پایان از همه عزیزانی که این حقیر را در آماده سازی و تهیه این اثر یاری کردند،

ص: 21

مخصوصا برادران عزیزِ صنف تعمیرکاران خودرو شهرستان نجف آباد که با بیان مطالب، تجربیات و نکات ارزشمند خود، بر غنای محتوایی این اثر افزودند، تشکر نموده و توفیق روز افزون آنان را از خداوند تعالی مسئلت می کنم.

محمد حاجی اسماعیلی

95/3/13، قم

ص: 22

ولی این صنعت به سرعت رشد یافت و روز به روز تکامل پیدا کرد؛ به نحوی که کاربرد خودروها در زندگی امروزه بشر بسیار متنوع و گسترده است؛ تا آن حد که اگر خودروها را از زندگی روزمره حذف کنیم، شاید تمدن بشری، به شکل کنونی وجود نخواهد داشت.

قابل ذکر است که امروزه بیش از 40 شغل مرتبط با خودرو وجود دارد که تعمیر کاری خودرو یکی از مهم ترین آنهاست.

اول از منظر اهمیت و حساسیت آن؛ زیرا همان طور که حرفه پزشکی با جان مردم مرتبط است و عملکرد درست یا نادرست پزشک باعث نجات یا مرگ بیمار می شود؛ در تعمیرات خودرو هم این اهمیت وجود دارد؛ به طوری که نه تنها جان یک نفر، بلکه جان چندین نفر ممکن است بر اثر بی دقتی یا عملکرد نادرست تعمیرکار و نقص فنی خودرو به خطر بیفتد.

وجه دیگر شباهت تعمیرکاری با پزشکی در شیوه کار است. در مراجعه بیمار به پزشک، دکتر بعد از تشخیص بیماری متناسب با آن دارو می دهد و یا جراحی می کند و اگر این تشخیص درست نباشد، درمان نیز درست صورت نمی پذیرد. در تعمیر خودرو هم تشخیص ضروری است و تا تعمیر کار خودرو مشکل ماشین را درست تشخیص ندهد نمی تواند آن را تعمیرکند. بر این اساس عملکرد پزشک و تعمیرکار خودرد از دو زاویه مرتبط بودن هر دو حرفه با جان مردم و ضرورت تشخیص عیب و رفع مناسب آن شبیه یکدیگر می نمایند.

سفارش شده و نگاه اسلام به کار و تلاش، به منزله نوعی عبادت است و چون مومن آن را به نیت به دست آوردن روزی حلال انجام می دهد، در قران همواره در کنار ایمان، عمل صالح قرار گرفته و بی تردید یکی از مصادیق عمل صالح که در قرآن بیش از 100مرتبه آمده، کسب و کار است؛ از جمله این که خداوند می فرماید:

« وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُون(1)

پیامبر و اهل بیت( علیهم السلام) نه تنها کسب و کار را از عبادات برشمرده اند؛ بلکه آن را با فضیلت ترین عبادت دانسته اند؛ چنان که که پیامبر می فرمایند: « عبادت هفتاد جز دارد که بافضیلت ترین آنها طلب حلال است.(2)» به همین دلیل برای کسی که کار می کند و از دسترنج خویش مخارج زندگی اش را تامین می کند، برکات دنیوی و اخروی فراوانی ذکر شده که به چند نمونه از آنها اشاره می کنیم: امام صادق(علیه السلام) کسی را که برای به دست آورند رزق و روزی برای خانواده اش تلاش می کند، مثل مجاهد در راه خدا دانسته و می فرمایند:

ص: 26

«الْکَادُّ عَلَی عِیَالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّه(1)

پیامبر اسلام در چندین روایت، ویژگی ها و برکات فراوانی برای شخصی که از دسترنج خود مخارج زندگی خویش را تامین می کند، بیان فرموده اند که به چند نمونه از آن اشاره می کنیم. ایشان فرمودند:

«کسی که از دسترنج خویش مخارج زندگی اش را تامین کند، همواره مورد نظر رحمت الاهی خواهد بود(2) همچنین فرمودند: این شخص روز قیامت از جمله انبیا قرار خواهد گرفت و ثواب ایشان را خواهد داشت.(3) نیز: از پل صراط مثل برق عبور می کند.(4) باز فرمودند: کسی که از دسترنج خویش و با کسب حلال مخارجش را تامین کند، درهای بهشت برای او باز خواهد شد و از هر دری که بخواهد داخل بهشت می شود.(5)

ص: 27

نیز فرمودند: کسی که به دنبال دنیای حلال باشد، بدان انگیزه که از درخواست به دیگران پرهیز کند و به همسایه اش یاری رساند؛ خداوند را در حالی ملاقات می کند که چهره اش مانند ماه تمام می درخشد(1)

اهل بیت نه تنها به کار و تلاش و کسب روزی حلال سفارش می کردند، بلکه خود نیز همواره سختی کسب و کار را به انگیزه در آوردن روزی حلال به جان می خریدند. علی ابن حمزه بطائنی چنین نقل می کند:

که امام کاظم(علیه السلام) را دیدم که در مزرعه کار می کردند و از پاهایشان عرق می ریخت عرض کردم فدایتان شوم، پس کارگران کجایند که شما این چنین زحمت می کشید؟ فرمودند: «ای علی! کسی که از من و پدرم بالاتر بود، در زمینش با دست خود کار می کرد» پرسیدم: او کیست؟ فرمودند: رسول خدا و امیرالمومنین و پدرانم همگی با دست خویش کار می کردند و این روش همه انبیا و فرستادگان و بندگان صالح خداوند است(2)

برخی افراد با برداشت غیرصحیح از دین، دنیا را ترک و

ص: 28

فقط به آخرت می پردازند؛ در حالی که اهل بیت با این فکر مبارزه می کردند؛ چنان که و امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:

«کسی که دنیا را برای آخرت یا آخرت را برای دنیا ترک کند، از ما نیست.(1)و نیز از کسالت و بیکاری به شدت نهی کرده و می فرمایند: لَا تَکْسَلُوا فِی طَلَبِ مَعَایِشِکُمْ فَإِنَّ آبَاءَنَا کَانُوا یَرْکُضُونَ فِیهَا وَ یَطْلُبُونَهَا؛(2) در تحصیل روزی تنبلی نکنید؛ چرا که پدران ما در این راه کوشش نموده، آن را طلب می کردند».

بر این اساس، شایسته است مسلمانان با پیروی از سنت پیامبر و اهل بیت همواره با تلاش و کار در پی کسب روزی حلال باشند.

این نکته در رساله مراجع عالیقدر نیز آمده است که بر هر کسی به تجارت و سایر انواع کسب مشغول است، واجب است احکام و مسائل مربوط به آن را یاد بگیرد.(1)

ص: 34

کلمه قوی به معنای توانایی و تخصص است و امین نیز به تعهد اشاره دارد.

شغل تعمیرکاری خودرو نیز با توجه به اهمیتی که در جامعه دارد، از این قاعده مستثنا نیست و داشتن دو شرط تعهد و تخصص در آن ضروری و مهم است.

هر شغل دیگر داشتن "تخصص" لازم در مورد آن حرفه است. کسی که شغل تعمیرکاری خودرو را به عهده می گیرد، باید تخصص لازم را داشته باشد. در روایات به ضرورت داشتن تخصص نسبت به کارهایی که انسان به آن می پردازد، بسیار تاکید شده و نیز از ورود شخص به کاری بدون این که تخصص لازم را داشته باشد، نهی شده است؛ از جمله در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است:

عمل کننده ناآگاه و جاهل مثل کسی است که از در غیر راه حرکت می کند و بیراهه می رود و طبعاً بر سرعت حرکت او فایده ای وجود ندارد، جز این که شخص را را از هدفش دورتر می کند.(1)

زیرا اگر متخصص نباشد و با این حال تعمیرات ماشین را انجام دهد و مردم با یقین به تخصص او ماشین خود را برای تعمیر نزد او ببرند و او بواسطه عدم تخصص موجب خرابی ماشین شود، ضامن و مدیون است از طرف دیگر از آن جا که تعمیر ماشین کاری بسیار با اهمیت است و در واقع جان افراد جامعه مرتبط است؛ چه بسا آن ها به دلیل عدم تعمیر درست ماشین باعث به خطر انداختن جان افراد

ص: 37

شود.

واضح است تخصص فقط با یادگیری و بررسی علمی حاصل نمی شود و بسیاری در این رشته به صورت تجربی و نزد استادکار متخصص، تعمیرکار می شوند. البته جمع بین علم و تجربه، کارآمدی شخص را در این حرفه چندین برابر می کند و استادان تعمیرکاری که هم اصول علمی تعمیرکاری را می دانند و هم اندوخته های عملی و تجربی دارند؛ بسیار موفق تراند. از طرف دیگر تغییر و تحولات و رشد سریع تکنولوژی که در صنعت اتومبیل در دنیا رخ می دهد، دانستن اصول علمی این حرفه را به امری اجتناب ناپذیر بدل کرده. و به قول تعمیرکاران کسی در این کار استاد کامل نمی شود چراکه دائما نکات جدیدی در این صنعت تولید می شود که لازم است تعمیرکاران خودرو آن را یاد بگیرند. نمونه بارز آن تبدیل شدن ماشین های کاربراتوری به سیستم انژکتوری است.

از نظر اخلاقی هم به برخی پیش شرط ها برای تصدی شغل تعمیر کاری می توان اشاره کرد؛ مثل شیوه های تعامل و ارتباط با مردم و مشتری مداری.

اتحادیه های تعمیرکاران خودرو قبل از اعطا جواز کسب و یا برای تمدید آن، یک دوره آموزشی برای افراد

ص: 38

متقاضی برگزار می کنند و اگرچه اصل این کار بسیار درست و بجا است؛ نسبت به اهمیت این شغل هم ساعات آموزشی آن بسیار محدود است و از سوی دیگر اضافه شدن برخی سرفصل های آموزشی همچون موارد ذکر شده بسیار ضروری می نماید.

از طرف دیگر، صرف برگزاری چند ساعت آموزش تئوری باعث تشخیص، ارزیابی مهارت و تبحر شخص نمی شود و لازم است افرادی که تازه وارد این حرفه می شوند مدتی کنار یک استاد متبحر و با تجربه این فن و در کارگاه، به عنوان کارورز قرار بگیرند و ضمن یادگیری و استفاده از تجربیات، مورد ارزیابی دقیق استاد قرار بگیرند.

علامت هایی است، از جمله راستگویی و ادای امانت .(1)

امانت داری دستوری است که رعایت آن بدون استثنا نسبت به همه لازم است. در روایتی از امام باقر(علیه السلام) چنین آمده است:

ادای امانت وظیفه ای است که مسلمانان به رعایت آن ملزم شده اند و خداوند به کسی اجازه خلاف و خیانت در امانت را نداده است و فرقی ندارد امانت متعلق به کافر باشد یا مسلمان.(2) به همین، دلیل امام سجاد(علیه السلام): می فرماید:

«به شما باد به ادای امانت! سوگند به آن کس که محمد (صلی الله علیه وآله) را به حق پیامبر خویش قرار داد، اگر قاتل پدرم، حسین(علیه السلام) شمشیری را که با آن پدرم را شهید کرد، نزد من امانت می سپرد [و من امانت او را قبول می کردم در امانتش خیانت نمی نمودم(3)

بنابراین تعمیرکاران محترم باید در حفظ و نگهداری خودروی امانت مشتری، نهایت دقت را داشته باشد. طبیعی است برخی تصرفات در خودرو به خاطر تعمیر در آن صورت می گیرد که طبیعتا اشکالی ندارد ولی استفاده های

ص: 40

شخصی از خودرو بدون رضایت صاحب ماشین جایز نیست.

س: بعضی از وسایل برای تعمیر آورده می شود، آیا در مدتی که آن وسایل در اختیار تعمیرکار است، تعمیرکار می تواند از آن استفادۀ شخصی کند؛ در صورتی که این گونه استفاده ها کمکی به تعمیر آن نمی کند؟

ج: جایز نیست؛ مگر این که از صاحب خودرو اجازه بگیرد.(1)و در صورتی که صاحب وسیله نقلیه رضایت داشته باشد، مانعی ندارد.(2)

بنابراین، تصرفات غیر مجاز و همچنین برداشتن بنزین و یا روغن از ماشین یا ... بدون اذن صاحب وسیله به هر شکلی که باشد، جایز نیست و به نوعی خیانت در امانت تلقی می شود.

آثار امانتداری فراوان است و از آن جا که هر کاسبی به دنبال افزایش رزق و برکت در کار و مال خویش است، باید دانست یکی از آثار مهم، در رونق کسب و کار تعمیرکاران، امانت داری است. از طرف دیگر خیانت در امانت سبب فقر

ص: 41

می شود؛ چنان که پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله) فرمودند: امانتداری سبب بی نیازی و خیانت، باعث فقر و نداری است.(1)

ج: اگر تعمیر کار احتیاط لازم را کرده و در نگهداری ماشین کوتاهی نکرده باشد و در جریان تعمیرکاری اتفاقا آچار روی ماشین بیفتد و آسیب ببیند، ضامن نیست؛ اما اگر کوتاهی در نگهداری ماشین و تعمیرکاری کرده باشد و ماشین آسیب ببیند، ضامن است.(1)

ج: چنانچه در نگهداری آن کوتاهی کرده باشد ضامن است و اگر کوتاهی نکرده است، به خودی خود ضامن نیست.(2)

به طور کلی از دیدگاه مراجع عظام تقلید برداشت می شود که اگر تعمیرکار نسبت به نگهداری خودرو کوتاهی نکرده باشد، ضامن نیست که در رساله مراجع به "افراط" و "تفریط" تعبیر می شود که بهتر است در مورد این دو واژه مختصراً توضیح داده شود:

"افراط" یعنی زیاده روی کردن و بدان معناست که صاحب تعمیرگاه که خودرو نزد او به امانت گذاشته شده است تصرفاتی که از طرف مالک مجاز نباشد، در آن انجام دهد و مقصود از "تفریط" این است که در نگهداری و حفظ خودرو کوتاهی و مسامحه کند.

ص: 43

بنابراین، اگر مثلا شاگرد تعمیرکار که گواهینامه نداشته و یا مهارت لازم را ندارد سوار خودرو شده، و تصادف کند یا مثلا سقف و یا کف تعمیرگاه مقاومت لازم را نداشته و خودرو آسیب ببیند، اگر عرف مردم بگویند کوتاهی صورت گرفته است، تعمیرکار ضامن است و باید جبران کرده و یا رضایت صاحب خودرو را بهدست آورد.

ج: بله؛(1) اگر در اثر اشتباه یا هر علت دیگر آن را با دست خود ضایع یا معیوب کرده باشد، ضامن است؛ مگر این که عیب از خود جنس باشد.(2)

نمونه ای از فرم پذیرش خودرو

عکس

ص: 47

حضرت دیدند غلامانشان مشغول گلکاری هستند و کارگر سیاه چهره ای با آنها مشغول کار است.

حضرت پرسیدند: « این شخص کیست؟»

غلامان گفتند: « او را آورده ایم تا در انجام دادن این کار به ما کمک کند».

حضرت فرمود: « آیا مزد او را تعیین کرده اید؟»

گفتند: «نه، ما هر چه به او بدهیم، راضی است.» حضرت بسیار خشمگین شدند، من پیش رفتم و گفتم: « فدایتان شوم! چرا ناراحت شدید؟»

حضرت فرمود: «من چندین بار آنها را از چنین کاری منع کرده ام که به هیچ کس کاری ندهند، مگر این که ابتدا مزد و اجرت او را تعیین کنند. ای سلیمان! بدان اگر کارگری برای تو کاری کرد؛ اما بدون تعیین اجرت؛ غالباً چنین است که اگر سه برابر اجرتش را هم به او بدهی، باز گمان می کند کم داده ای؛ اما اگر مزد او را تعیین کردی، اگر همان مقدار هم بدهی از تو سپاسگزار است و اگر کمی بیشتر از آن بدهی، به او زیادتر نیز داده ای.(1)

بر اساس فرمایش امام رضا (علیه السلام)؛ اگر قبل از اقدامات مربوط تعمیر، بین مشتری و تعمیرکار اجرت کار تعیین و به اصطلاح معین نشود؛ در پایان رضایت دو طرف جلب

ص: 49

نخواهد شد و تجربه نشان داده است که معمولا بین آنها اختلاف پیش خواهد آمد.

لازم نیست مبلغ طی شده را بدهد.(1)

ج: باید طبق توافقی که کرده اند عمل نمایند؛ مگر این که قیمت به گونه ای بوده باشد که مشتری مغبون(متضرر) شده باشد.(2)

نکته: اگر خریدار قیمت جنس را نداند، یا در موقع معامله غفلت کند و جنس را گران تر از قیمت معمول آن بخرد؛ چنان که به قدری گران خریده که مردم او را مغبون می دانند و به کمی و زیادی آن اهمّیت می دهند؛ می تواند معامله را به هم بزند.(3)

س: آیا خیار غبن(ضرر) در اجرت هم وجود دارد؛ مثلا تعمیرکار ماشین بابت تعمیر طبق عرف بازار باید 100 هزار تومان می گرفته؛ اما 200 هزار تومان گرفته است، آیا مشتری خیار غبن دارد؟

ج: خیار غبن فاحش در اجاره هم وجود دارد.(4) پس اگر تعمیرکار به جای 100 هزار تومان اجرت، 200 هزار تومان از مشتری بگیرد، مشتری می تواند 100 هزار تومانی را که عرفا

ص: 51

اضافه بر اجرت تعمیر است، ندهد.(1) و طبق عرف عمل نموده و اجرت المثل را به او بدهد.(2)

وجه نقد بگیرد، اما اگر تعمیرکار بگوید ماشین، این لوازم را نیاز دارد و من تهیه می کنم، می تواند جنس را نسیه بخرد و از مشتری نقد بگیرد؛ اما می تواند بابت رفت و آمد و وقتی که می گذارد با صاحب ماشین توافق کنند و مبلغی را بعنوان اجرت اینکار بگیرد.(1)

ج: به طور کلی اگر شخصی کالایی را برای دیگری به عنوان وکیل(یعنی از طرف او) بخرد، باید به همان مقداری که خریده است، بدهد و می تواند حق الوکاله خود را دریافت کند، ولی اگر به صورت خرید و فروش باشد، مثلاً این گونه که این جنس را هزار تومان به تو می فروشم؛ می تواند آن را هزار تومان بفروشد؛ حتی اگر کمتر از این مقدار خریده است.(2)

موکول می شود. مثلا مشتری می گوید: وجه و اجرت کار را بعدا می دهم؛ یا مدت آن را معلوم می کند که مثلا تا یک ماه دیگر حق الزحمه را پرداخت می کنم:

س: آیا در اجرت هم می توان بین پرداخت نقدی و نسیه تفاوت گذاشت؟ مثلا آیا تعمیرکار می تواند بگوید مزد تعمیر ماشین 100 هزار تومان است اگر نقدا پرداخت شود؛ ولی اگر یک ماه دیگر پرداخت شود؛ 120 هزار تومان است؟

ج: با توجه به این که معمولا قیمت در معامله نسیه یا اقساط گران تر است؛ این کار اشکالی ندارد و ربا محسوب نمی شود؛ ولی لازم است از ابتدا نوع معامله مشخص باشد(که نقد است یا نسیه)(1) و اگر قبل از قرارداد اجاره، میزان اجرت معلوم شود؛(2) و بر سر نقد یا نسیه بودن توافق گردد؛ اشکال ندارد.(3)

نکته: یکی از شرایط لازم در مسئله نسیه، تعیین زمان پرداخت است؛ یعنی باید مشخص باشد چه زمانی مشتری اجرت تعمیرکار را پرداخت می کند؛ ولی اگر پرداخت، تا

ص: 54

مدت خاصی بین مردم متعارف باشد، مثلا وقتی می گویند: "بعدا می آورم"؛ منظور عرف تا یک ماه دیگر است؛ در این صودت عدم تعیین زمان اشکالی ندارد و بیش از آن، باید در ابتدا معلوم شود.

برخی مشتریان بعد از این که بر روی اجرت کار چانه زنی می کنند و تعمیرکار به حساب این که مشتری می خواهد نقدا اجرت را پرداخت کند، آن را با قیمتی پایین تر اعلام می کند و مشتری بلافاصله تقاضای نسیه می کند و طبیعی است که این کار موجب ضرر عرضی تعمیرکار می شود. حال سؤال آن است که آیا تعمیرکار می تواند خواسته مشتری را نپذیرد یا مستلزم است آن را قبول کند؟

پاسخ آن است که تعمیرکار می تواند که خواسته مشتری را نپذیرد، مگر با تغییر اجرت (افزایش حق الزحمه).

این مدت، تورم شدید باشد؛ لازم است بدهی را با توجه به نرخ متوسط تورم اجناس مختلف محاسبه و پرداخت کند. ضمنا غالبا می توان نرخ تورم سال های مختلف را از بانک مرکزی گرفت.(1)

اگر بیش از 20% بر تورم افزوده نشده باشد، همان پول کفایت می کند.(2)

تعهد رفع عیب، تعهد اولیه ای است که در مقابل وجهی که دریافت می کند و این به معنای تضمین نمی باشد. آنچه گارانتی یا تضمین گفته می شود، این است که شخص یا شرکت ارائه دهنده خدمات در مقابل محصول خود متعهد می شود در صورت نقض ادعای خود (مبنی بر سالم ماندن وسیله تا مدت معین) حاضر به تعمیر یا پرداخت مبلغی تا زمان مشخص خواهد شد.(1)

پس تضمین و گارانتی در تعمیر خودرو به معنای مدت زمانی مخصوصی است که تعمیرکار بعد از تعمیر مشخص می کند. مثلا به مشتری می گوید عیبی که من از ماشین تو برطرف کردم، اگر فلان مدت همین مشکل را پیدا کرد، برایت به صورت رایگان تعمیر می کنم.

گارانتی بعد از تعمیر و به اصطلاح خدمات پس از تعمیر، یکی از عوامل بسیار مهم در مشتری مداری است و در واقع گارانتی اطمینانی است که توسط تعمیرکار به مشتری داده می شود و این عامل مهمی در جذب بیشتر مشتریان است.

رعایت آنها باعث منضبط شدن آن شغل و رشد و بازدهی بیشتر آن، و جذب حداکثری مشتریان خواهد شد. در تعمیرکاری خودرو نیز رعایت موارد زیر باعث انضباط کاری شغل تعمیرکاری خواهد شد:

است! باید توجه داشت که این کار نه تنها از نظر اخلاقی صحیح نیست، بلکه باعث نارضایتی مشتری می شود؛ زیرا ممکن است مشتری طبق قول و وعده تعمیرکار [[برنامه ریزی]] کرده باشد و اگر به دلیل عمل نکردن تعمیرکار به وعده خود، ضرری متوجه مشتری شود، تعمیرکار ضامن است.

نکته: اگر فروشنده یا خریدار شرط کند که کاری انجام دهد(مثل تعمیر خودرو در مدت معین)، و به آن شرط عمل نکند؛ در این صورت، دیگری می تواند معامله را به هم بزند؛ که "خیار تخلّف شرط" نام دارد.(1)

پس لازم است تعمیرکار با رعایت دقت و انضباط، خودرو مشتریان را بپذیرد و این سفارش امیرالمومنین(علیه السلام) را همیشه مورد نظر قرار دهد که فرمودند:

لَا تَعِدْ مَا تَعْجِزُ عَنْ الْوَفَاءِ بِهِ؛ وعده ای نده که از انجام دادن آن عاجز باشی.(2)

ملامت است. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «عَدُوُّ الْعَمَلِ الْکَسَلُ (1)؛ بی حالی و تنبلی دشمن کار است.» پس، تعمیرکاران خودرو و شاگردان آنها باید توجه داشته باشند که از کم کاریو سستی کردن در کارشان بپرهیزند و کاری را که به انجام دادن آن متعهد شده اند، به بهترین صورت انجام دهند؛ زیرا اگر کم کاری صورت گیرد، به صاحب کار و کارفرما مدیون خواهند شد و به هر مقدار که از وظیفه خود کوتاهی کنند، ضامن خواهند بود.(2)

س: اگر کارمند یا کارگری در اجرای وظیفه خود کوتاهی کند، حکمش چیست؛ آیا حقوقش حرام است و آیا نسبت به حقوق دریافتی ضامن است؟

ج: چنین کاری جایز نیست و باید معادل کم کاری را با مسئول مربوطه مصالحه نموده و جبران نماید. و در بعضی موارد ضامن برگرداندن کل یا بخشی از حقوق است؛(3) زیرا تخلف کارمند از قوانینی که هنگام قرارداد کارمندی به عمل به آن تعهد نموده؛ جایز نیست.(4)

ص: 60

أَنْتَ بِهِ کَاذِب (1)؛ خیانت بزرگی است که به کسی که تو را راستگو فرض کرده دروغ بگویی.

به دلیل همین اهمیت است که امام صادق (علیه السلام) وقتی عده ای که قصد تجارت داشتند و به جهت دعا و مشورت نزد ایشان رفتند. بعد از این که برای آنان دعا نمودند؛ فرمودند:

در صحبت کردن صداقت داشته باشید؛ در تجارت عیب (کالا) را مخفی و کتمان نکنید و مشتری را فریب ندهید که همانا فریب دادن او ربا(سود حرام) است. آنچه نسبت به خود راضی هستید، برای دیگران نیز راضی باشید. همانا تاجر با صداقت در روز قیامت با فرشتگان بزرگوار نیکوکار همراه است.(2)

اگر کاسبان و فروشندگان به این نکته مذکور در روایت پیش گفته توجه داشته باشند؛ از زمره کسانی خواهند بود که روز قیامت بدون حساب وارد بهشت خواهند شد.(3)

در تعمیرکاری خودرو، افراد فراوانی صداقت را پیشه کار خود قرار داده و همواره با صداقت و درستکاری تلاش

ص: 63

می کنند رضایت خداوند و خلق خدا را به دست آورند. از طرف دیگر برخی تعمیرکاران با حیله گری و دروغ سعی در فریب مشتریان را دارند؛ مثلا بعضی افراد برای کسب سود بیشتر وقتی مشتری به آنها مراجعه می کند با دروغ خرابی خودرو او را بیش از معمول و واقعی جلوه می دهند؛ درحالی که ممکن است چند دقیقه بیشر برای تعمیر نیاز نداشته باشد. برخی دیگر با جابه جایی لوازم خودرو قطعه نو را برداشته و قطعه کهنه را روی آن تعبیه می کنند. اگرچه این افراد در صنف تعمیرکاری خودرو بسیار انگشت شمار هستند؛ باید دقت کرد ظلم به دیگران از گناهانی است که نه تنها در آخرت عقاب دارد، در دنیا نیز سزای عمل ظالم داده خواهد شد همان طور که امام صادق(علیه السلام) فرمودند:

مَنْ ظلم مَظْلِمَةً أُخِذَ بِهَا فِی نَفْسِهِ أَوْ فِی مَالِهِ أَوْ فِی وُلْدِه (1)؛ هر که ستمی کند خودش یا مالش یا فرزندانش به آن گرفتار می شود.

الف) صورت ظاهری خوبی به خودرو داده شود؛ به صورتی که مشتری فکر کند خودرو کاملا تعمیر شده؛ ولی بعد از مدتی عیب آن دوباره معلوم گردد.

ب) مخلوط کردن جنس خوب با جنس بد؛ مثلا در تعمیر موتور هم از لوازم خوب و با کیفیت استفاده شود هم از لوازم بی کفیت؛ ولی مشتری گمان کند همه لوازم باکیفیت است

ج) تعویض لوازم نامرغوب به جای مرغوب؛ به گونه ای که قطعه مرغوب از وسیله نقلیه برداشته شود و قطعه نامرغوب جایگزین گردد.

ب) مخفی نگه داشتن عیب اجناس و تعمیر، در صورتی که مشتری به فروشنده اعتماد داشته باشد که از او مخفی نمی دارد.(1)

س: اگر تعمیرکار لوازم نامرغوب را روی خودرو تعبیه کند و مشتری هم متوجه نشود، چه حکمی دارد؟

ج: در فرض سوال اگر بعدا بفهمد حق فسخ (برهم زدن معامله) دارد؛ مگر از ابتدا مطلع باشد.(2)

نکته: بعضی از تعمیرکاران قطعه معیوب خودرو را با

ص: 65

اجناس دست دوم جا به جا می کنند و ممکن است حتی کیفیت جنس دست دوم از جنس نو بهتر باشد. این کار در صورتی که مشتری از آن مطلع شود، اشکالی ندارد؛ ولی اگر بدون اینکه عنوان کند قطعه عوض شده دست دوم است و فقط بگوید قطعه را عوض کردم تا مشتری گمان کند قطعه جایگزین جنسِ نو بوده، در این صورت، جایز نیست.(1)

کیلومتر ماشین را کم کنند و قصد دارند با این کار خریدار را فریب دهد و میزان کارکرد ماشین را کم جلوه دهند و در نتیجه قیمت را افزایش دهند. در این صورت حکم قضیه چیست؟ به سؤال و جواب ذیل عنایت فرمایید:

س: برخی برای این که ماشین خود را گران تر بفروشند و خریدار را فریب دهند، به تعمیرکار مراجعه می کنند تا مقدار کیلومتر ماشین را کم کنند. آیا تعمیرکار با علم به این که صاحب خودرو قصد دارد مشتری را فریب دهد، می تواند کیلومتر را کم کند؟

ج: در فرض سوال، این کار جایز نیست.(1)

س: بعضی از برادران در تعمیرگاه های ماشین کار می کنند؛ گاهی فروشندگان ماشین به آنان مراجعه کرده و درخواست تعمیر سطحی ماشین خود را می کنند تا هزینه کمتری داشته باشد، به این گمان که سالم بودن ظاهر ماشین برای فروش به مشتری کافی است؛ آیا اقدام به انجام آن کار توسط تعمیرکاران جایز است؟

ج: اگر منجر به تدلیس شود و تعمیر کار بداند که صاحب ماشین آن را از مشتری مخفی می کند، جایز نیست.(2)

ص: 67

نیاید؛ پس از جست وجو و تحقیق اگر از آمدن صاحب آنها مأیوس شوند، بنا بر احتیاط واجب باید از طرف صاحبانش آنها را صدقه بدهند.(1)

س: چنانچه از خودروی که برای تعمیر به تعمیرگاه آورده شده وسایلی باقی بماند و صاحب آن مراجعه نکند، تکلیف چیست؟

ج: در صورتی که به صاحب آن دسترسی ندارد، معادل قیمت آن را به فقرا صدقه دهد.(2)

می دهد.

در صنف تعمیرکاری خودرو مانند بسیاری از اصناف دیگر، شاگردانی تحت اشراف استادکار در کارگاه مشغول کار می شوند. یکی از نکات مهم که باید هم از نظر اخلاقی وهم از نظر شرعی مورد نظر کارفرمایان قرار گیرد، توجه به حقوق کارگران است که در ادامه مختصرا به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:

کارفرما قبل از این که فردی را به عنوان کارگر یا شاگرد استخدام کنند، اجرت و حقوق او را معلوم کرده و به علاوه نسبت به مواردی همچون بیمه کردن کارگر اقدام کنند تا از یک سو کارگر با رضایت تمام و با دلگرمی ویژه کار کند و از سوی دیگر موارد مندرج در حقوق کارگر رعایت شود.

نکته: برخی نوجوانان که هنوز به سن بلوغ نرسیده اند، برای استخدام و کار کردن در تعمیرگاه به تعمیرکاران مراجعه می کنند. نکته ای که باید کارفرمایان به آن دقت کنند، این است که یکی از شرایط اجیر شدن "بلوغ" است. پس اگر بچه نابالغی بخواهد به عنوان کارگر یا شاگرد اجیر شود، رضایت او به تنهایی کافی نیست؛ بلکه باید ولی او نیز به این امر رضایت بدهد.(1)

مطب شود. بدیهی است رغبت بیماران به چنین پزشکی کم خواهد شد. در مورد تعمیرکار خودرو نیز همین نکته مصداق خواهد داشت. پس شایسته است تعمیرکاران خودرو نیز این گونه باشند و لباس موقع کار و تعمیر با غیر آن متفاوت باشد و یا اگر واقعا مشکل است لباسشان را دائما شستشو کنند.

در برخی مواقع تعمیرکار برای امتحان ماشین، بعد از تعمیر با لباس روغنی و چرکین روی صندلی می نشیند و رانندگی می کند و در نتیجه صندلی ماشین سیاه و روغنی می شود. معمولاً این عمل باعث دلخوری صاحب ماشین و عدم مراجعه بعدی او می گردد.

صاحبان تعمیرگاه ها نه تنها باید خودشان نظافت را رعایت کنند، بلکه شاگردانشان نیز باید به این مهم توجه کافی داشته باشند. این مهم از یک سو باعث جذب مشتری می شود و از سویی باعث ارتقای جایگاه اجتماعی این قشر می گردد.

کُلُّکُمْ رَاعٍ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ.(1) البته واضح است که این حس مسئولیت در هر شغل و جایگاهی، اقتضائات ویژه خود را دارد.

یکی از زمینه های بروز احساس مسئولیت برای تعمیرکاران، کمک رسانی به مردم در شرایط خاص است پیش می آید که خودروی شخصی در روزی تعطیل در سفر به همراه خانواده در یک موقعیت نامناسب خراب می شود و چاره ای نیست، جز تماس با تعمیرکار. احساس مسئولیت تعمیرکار اقتضا می کند که این درخواست را بی پاسخ نگذارد.

یکی از نکات مثبت که در این صنف بسیار پررنگ است، برطرف کردن مشکل در راه ماندگان است. بارها مشاهده شده است که تعمیرکاران با تحمل سختی و در شرایط خاص به کمک مردم می شتابند. در جمع تعمیرکاران که صحبت می کردم، مواردی برایشان اتفاق افتاده بود که مثلا نیمه شب و یا در سرمای زمستان یا روز اول فروردین و لحظه تحویل سال، برای کمک به مسافری که گرفتار شده بود شتافته اند و یا نیمه شب با تماس شخص گرفتار و در راه مانده، از خواب بیدار شده و او را راهنمایی کرده اند. بی تردید خداوند متعال در قبال این رفع گرفتاری از مومنان

ص: 75

ارزش والایی قائل است چنان که امام حسن مجتبی(علیه السلام) از پیامبر اسلام چنین نقل می کنند:

مَنْ سَعَی فِی حَاجَةِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ فَکَأَنَّمَا عَبَدَ اللَّهَ تِسْعَةَ آلَافِ سَنَةٍ صَائِماً نَهَارَهُ قَائِماً لَیْلَهُ؛(1) هرکس در رفع حاجت برادر مومن خود تلاش کند مثل این است که خداوند را نه هزار سال عبادت کرده؛ در حالی که روزهایش را روزه بوده و شب هایش را به عبادت سپری کرده است.

البته دقت در این نکته برای تعمیرکاران محترم ضروری است که در قبال این خدمات ویژه از حد انصاف در دریافت اجرت تجاوز نکنند و بیش از حد معمول از مشتری پول دریافت نکنند. از طرف دیگر مشتریان هم باید بابت زحمت مضاعف تعمیرکار که از آسایش و راحتی خود برای کمک به آنان گذشته با پرداخت اجرت مناسب قدرشناسی کنند.

اخلاقی افزوده شدن رزق انسان است چنان که امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:

حُسْنُ الْخُلُقِ مِنَ الدِّینِ وَ هُوَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ؛(1)خوش اخلاقی جزء دین است و باعث افزایش رزق می گردد.

تعمیر کارانی که محترمانه با مردم رفتار می کنند، و باآنان خوش رویی می ورزند؛ نه تنها باعث جذب و رضایت مشتریان و رونق بیشتر کسب و کار خود می شوند، بلکه با این کار رضایت خداوند متعال را نیز جلب می نمایند.

چه زیبا رسول اکرم(صل الله علیه و آله وسلم) فرمود:

کسی که با مردم با اخلاق خوب رفتار می کند، اجر و پاداشش مثل کسی است که روزها را روزه گرفته و شب ها تا به صبح مشغول عبادت بوده است.(2)

"کاسب"، انصاف می دانند و بقیه صفات خوب بعد از این صفت ذکر می شود. که برای همین دلیل است که عموماً می گویند: فلانی کاسب خوبی است؛ چون با انصاف است.

عموماً مسلمانان دوست دارند اخلاقشان شبیه اخلاق پیامبر باشد حال باید دید کدام ویژگی می تواند سطری از کتاب اخلاق نبوی را ارزانی ما کند؟ در روایتی رسول خدا(صل الله علیه و آله وسلم) می فرمایند:

آیا می خواهید به شما خبر دهم چه کسی از نظر اخلاق شبیه ترین فرد نسبت به من است؟ کسی که بیشترین انصاف را در بین شما دارد.(1)

شاید بتوان گفت زمینه بروز صفت زیبای انصاف، برای تعمیرکاران محترم خودرو نسبت به صنوف دیگر بیشتر است؛ چرا که خرابی خودرو اتفاقی است که در اکثر اوقات به ناگهانی اتفاق می افتد و صاحب خودرو برای آن برنامه ریزی نکرده است و چه بسا در آن موقعیت در مضیقه مالی باشد و یا افرادی که در سفر هستند و گرفتار خرابی خوردویشان می شوند؛ در حالی که امکان مالی چندانی ندارند و یا برایشان ممکن نیست از کسی قرض بگیرند. پس بسیار پسندیده است که تعمیرکاران محترم

ص: 78

حال عموم مردم مخصوصا افراد فقیر یا کم درآمد را رعایت کنند. اگر تعمیرکار خودرو منصف باشد و به فقرا کمک کند، طبق فرمایش امام صادق(علیه السلام) مومن حقیقی است؛ چنان که امام صادق(علیه السلام) از قول پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله وسلم) فرمودند:

مَنْ وَاسَی الْفَقِیرَ مِنْ مَالِهِ، وَ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ، فَذلِکَ الْمُؤْمِنُ حَقّاً(1)؛ هرکس از مالش به نیازمند کمک کند و با مردم منصفانه رفتار نماید، پس چنین کسی مومن حقیقی است.

اللَّهُ(1)؛ صدقه بدهید؛ زیرا باعث زیادی مال می شود و صدقه بدهید، خداوند شما را مورد رحمت خود قرار دهد.

هر شهر و شهرستانی برای همبستگی است؛ چرا که برای رسیدن به وضعیت مطلوب به اقدامات هماهنگ و همه جانبه نیاز است و لازمه این کار برگزاری جلسات و و تصمیمات جمعی است.

در برخی شهرستان ها، تعمیرکاران به صورت خودجوش جلسات مداوم هفتگی یا ماهیانه برگزار می کنند که این جلسات دارای آثار فراوانی است و چه خوب است در کل کشور این جلسات گسترش پیدا کرده و فراگیر شود. آگاهی از حال یکدیگر و انتقال تجربیات که به صورت حضوری و یا با ایجاد گروه های مجازی انجام می گیرد از جمله دستاورد این جلسات است. همچنین بیان احکام و مسائل شرعی که با دعوت از یک روحانی مسلط به احکام شرعی صنف صورت می گیرد از دیگر دستاوردهای این نشست است. ایجاد صندوق قرض الحسنه و یا تعاونی ها که معمولاً دستاورد و ثمره خوب این جلسات است، می تواند عامل بسیار خوبی در جهت احیای سنت های اسلامی قرض الحسنه و یاری اعضا باشد.

بگیرند. اصل این رویکرد نه تنها بد نیست، بلکه اگر به صورت صحیح اتفاق بیفتد، کار پسندیده ای است. این که شخصی برای وسعت دادن به شغل و حرفه اش، با روش های صحیح تبلیغاتی تلاش کند تا درآمد بیشتری برای ایجاد رفاه و آسایش همسر و فرزندش ایجاد کند؛ امری نیکو و پسندیده و در یک چرخه رقابت باعث رونق اقتصادی جامعه می شود.

اما متاسفانه بعضی بدون در نظر گرفتن اخلاق، در میدان رقابت فعالیت می کنند. مثلا یکی از روش های ناپسندی که البته به ندرت در صنف تعمیرکنندگان خودرو دیده می شود، این است که افراد، کار همکارشان را بد جلوه می دهند تا کارشان ماهرانه جلوه کند. باید توجه کرد که این کار به حدی زشت و ناپسند است که خداوند متعال در قران صراحتا از این که کار و زحمت دیگران را بی ارزش جلوه دهیم منع می کند و می فرماید:

«لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیائَهُم؛(1) بر اشیای مردم عیب مگذارید و از حق آنان نکاهید.»

بی تردید این کارها از نظر اخلاقی صحیح نیست و از طرف دیگر اگر شخصی به دروغ بگوید که فلان تعمیرکار کار

ص: 82

را خراب انجام داده بدان انگیزه که مشتری را جلب کند؛ کار حرامی انجام داده و گناه تهمت به مومن را هم مرتکب شده است.

شایسته است بین تعمیرکاران رقابت سالم صورت بگیرد و فراموش نکنیم رزق و روزی ما دست خداوند است و اگر انسان با دید توحیدی همه امور را در دست خداوند بداند، خدای متعال هم او را یاری کرده و طبق وعده خود خیر دنیا و آخرت را نصیب او می سازد. و آنگاه مجبور نخواهد بود برای جلب اعتماد مشتری و افزایش درآمد، کارهای دیگر هم کاران را نامناسب جلوه دهد.

استفاده است و یا حداقل می توان با تفکیک آن به صورت دیگری از آن استفاده کرد؛ ولی به راحتی دور ریخته می شود که این کار نوعی اسراف است.

دقت در مصرف آب، گاز و برق مواردی است که تعمیرکار برای جلوگیری از اسراف باید به آن ها توجه نماید.

البته بدیهی است که اسراف به مسائل مادی منحصر نیست؛ بلکه یکی از مصادیق بارز اسراف، اتلاف عمر است. اگر انسان با بی توجهی، لحظات و ساعت های عمرش را تلف کند سرمایه ای را از دست داده که دیگر قابل جبران نیست و این مصداق بارز اسراف است. برای همین است که بعضی از تعمیرکاران در تعمیرگاه خود در مواقع بیکاری، برای جلوگیری از اتلاف عمر به مطالعه کتاب می پردازند و یا مشغول ذکر هستند.

حتی زمانی که مشغول کار هستند، برای استفاده بهینه از وقتشان، با گوش کردن به صوت قرآن و یا استفاده از برنامه های بسیار مفید رادیو معارف و قرآن و یا سی دی های مفید و آموزنده از وقتشان بیشتر بهره می برند.

خواندن نماز در اول وقت و تعطیلی چند دقیقه ای برای نمازتوسط کاسبان مومن در اسلام بسیار با عظمت شمرده شده و فضیلت بسیاری دارد و کسانی که موقع اذان، کسب و کار را ترک کرده و ارتباط با خداوند را با سود دنیایی معاوضه نمی کنند، مورد مدح و ستایش خداوند قرار گرفته اند و خداوند متعال در وصف آنها می فرمایند: «رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّه»(1) امام صادق (علیه السلام) درباره این آیه فرمودند:

این افراد صاحبان تجارت بودند. زمانی که وقت نماز فرا می رسید، تجارت را رها کرده، به سوی ادای نماز می رفتند و این ها اجرشان از افراد دیگر که تاجر نیستند و نماز اول وقت به جا می آورند با عظمت تر است.(2)

توجه به این نکته ضروری است که بدانیم وقتی به نماز می ایستیم، مقابل کسی ایستاده ایم که هرچه از سود دنیوی و اخروی است، همه به دست اوست و هرچه از

ص: 85

آن می ترسیم (از ضرر و زیان دنیوی و اخروی) اوست که می تواند از آن ضررها جلوگیری کند. به همین دلیل است که امام رضا(علیه السلام) فرمود:

وقتی مشغول خرید و فروش هستی و وقت نماز رسید، تجارتت تو را از آن باز ندارد.(1)

و هم چنین اگر بعد از گچکاری و مانند آن چیز سفیدی که جلوگیری از رسیدن آب به پوست نمی نماید، بر دست بماند؛ اشکال ندارد.(1)

نکته: خطّ قلم خودکار و لکّه های رنگ و چربی و کِرِم، در صورتی که رنگ بدونِ جِرم باشد، مانع وضو نیست، ولی اگر جِرم دارد و روی پوست را گرفته باشد باید برطرف شود.(2)

توضیح: معیار در تشخیص این که سیاهی به واسطه روغن، مانع رسیدن آب است یا نه؛ جِرم داشتن یا نداشتن آن است. پس اگر بعد از شستن دست ها، سیاهی که جرم دارد، بردست باشد، مانع وضو است و باید برطرف شود؛ ولی اگر فقط رنگ(سیاهی) آن بر اعضا وضو باقی مانده باشد که عرفا جرم ندارد؛ مثل رنگ گردو، اشکالی ندارد و مانع نیست.(3)

س: اگر شک کنیم، چیزی که بر اعضای وضو است، جرم دارد یا خیر، تکلیف چیست؟

ص: 87

ج: باید برطرف شود و سپس وضو بگیرد(1) و احراز کند که آب به پوست می رسد و اگر شک زیاد ناشی از وسوسه است، اعتنا نکند.(2)

س: معمولا تعمیرکاران که دستانشان با روغن سیاه می شود، بعد از مدتی رنگ پوست سیاه می شود و برای وضو هم شسته نمی شود، حکم وضو چیست؛ آیا جرم دارد؟

ج: تشخیص بر عهده مکلف است. اگر جرم داشته باشد، باید برای وضو و غسل برطرف شود و اگر برطرف کردن آن ممکن نیست یا مشقت دارد، غسل و وضو به صورت جبیره انجام و روی آن دست تر کشیده شود(3)

باید مراعات شود. در مراجعه خانم ها به تعمیرگاه، برای تعمیر وسیله نقلیه لازم است تعمیرکاران محترم به اموری توجه داشته باشند. که یکی از موارد، برخورد مناسب و در حیطه شرعی با خانم هاست و همچنین و از آن جا که وقتی خانمی برای تعمیر خودرو خود به تعمیرگاه مراجعه می کند، ممکن است مدتی را لازم باشد در تعمیرگاه منتظر بماند و از سویی چون تعمیرگاه ها معمولا محیطی پر رفت و آمد است؛ شایسته است مکانی مناسب برای نشستن بانوان در تعمیرگاه در نظر گرفته شود.

ص: 89

ص: 90

احکام و قوانین مربوط به تعمیرگاه را بدانند و به آن عمل کنند.

در ادامه ما به چند نکته مهم در مورد تعمیرگاه اشاره می کنیم:

می دانند! توجه به این مسئله بسیار مهم است که ما حق تصرف و تعرض به مکان هایی را که متعلق به دیگران است، نداریم.

اصولاً هیچ کسی اجازه نمی دهد دیگری و بدون اجازه او در مغازه اش که ملک اوست، تصرف کند؛ مثلا در ورودی مغازه اش، بساط پهن کرده و مشغول کسب و کار شود، و این کار را تصرف در مال خود می داند؛ ولی مایه شگفتی است که چگونه بعضی حاضر می شوند راه عبور مردم را که به هزاران نفر متعلق است، به خاطر منافعشان سد کنند! سد کردن راه مردم برای تعمیرخودرو کار حرامی است.(1) که حرمت آن را باید در مقوله حق الناس جست وجو کرد. این کار موجب ضمان هم می شود. در این زمینه به روایت زیر توجه فرمایید:

امام صادق (علیه السلام) فرمودند:

مَنْ أَضَرَّ بِشَیْ ءٍ مِنْ طَرِیقِ الْمُسْلِمِینَ فَهُوَ لَهُ ضَامِنٌ؛(2) هرکس به راه مسلمانان آسیب رساند ضامن است.

پاکیزکی علاقه مند است. دین اسلام به پاکیزگی اهمیت ویژه ای می دهد؛ چنان که پیامبر اسلام در روایتی، نظافت را جزئی از ایمان دانسته اند.(1) اگر چه رعایت نظافت در تعمیرگاه خودرو، با توجه به نوع کار و کثیفی های طبیعی ناشی از روغن و ... قدری مشکل است؛ در نوع خود بسیار مهم است و باید به نظافت محیط کار اهمیت داد؛ چراکه این امر هم از لحاظ روحی و روانی برای افراد مشغول در تعمیرگاه موثر است و هم برای مشتری. وقتی مشتری ملاحظه کند که مغازه اگرچه تعمیرگاه خودرو است؛ نظافت محیط تا حد امکان حفظ شده، رغبت بیشتری پیدا می کند. تا وسیله نقلیه خود را جهت تعمیر به این تعمیرگاه تحویل دهد.

بعضی تعمیرکاران محترم به این امر توجه ویژه ای دارند، یعنی هم به نظافت تعمیرگاه خود توجه می کنند و هم به آراستگی آن. به عنوان مثال: کلیه وسایل و تجهیزات مورد استفاده در تعمیرگاه در محل مناسبی قرار دارد که برای این کار تابلو ابزار را در تعمیرگاه خود تعبیه می کنند، این کار به آراستگی تعمیرگاه بسیار کمک می کند. در نظافت هم نکات زیر بسیار موثر است:

ص: 94

1. کف تعمیرگاه باید بدون حفره و چاله بوده و قابل شست وشو، دارای شیب مناسب و عاری از چربی و روغن باشد.

2. بدنه و دیوار های تعمیرگاه کاشی کاری منظم و تمیز باشد.

3. بدنه چاله سرویس باید از مصالحی ساخته شود که به آسانی قابل شست وشو و نظافت باشد.

4. کف چاله سرویس باید دارای کفشوی و دریچه تخلیه فاضلاب باشد.

کسانی را که در معرض آن ها هستند و یا با آن دستگاه کار می کنند در حد قابل قبولی به درجه پایین برساند. البته باید به موارد دیگری همچون آسیب به محیط زیست و آسیب به دستگاه اشاره کرد.

تعمیرکار خودرو برای ایمنی بیشتر در شغل خود ضروری است اموری را مورد توجه قرار داده و رعایت کند. این موارد در آیین نامه عمومی ایمنی در تعمیرگاه های وسایط نقلیه که توسط وزارت کار و امور اجتماعی در سال 1387 ابلاغ گردیده، ذکر شده است. قابل ذکر است که به این موارد نباید به صورت دستوری نگریسته شود، بلکه موارد ایمنی قبل از این که قانون باشد یک ضرورت است که سود آن به خود تعمیرکاران می رسد.

در ادامه به برخی از موارد مهم آیین نامه(1) اشاره می کنیم:

1. در محل تعمیرگاه باید فضای کافی برای توقف خودروها وجود داشته باشد.

2. در اطراف محل توقف خودرو باید فضای کافی برای تردد کارگران و عملیات وجود داشته باشد.

3. ورود افراد متفرقه به محوطه کار تعمیرگاه صرفاً با اجازه مدیر تعمیرگاه یا نماینده او مجاز است.

ص: 96

4. تعمیرگاه ها باید به وسایل اعلام و اطفای حریق مناسب مجهز باشد

5. در محل شست وشوی قطعات خودرو تعبیه سطل های شن به منظور اطفای حریق الزامی است.

6. کف تعمیرگاه باید به گونه ای باشد که تحمل وزن دستگاه ها و ماشین آلات موجود و همچنین لرزش های ناشی از آنها را داشته باشد.

7. سقف کارگاه باید متناسب با نوع خودرو و تجهیزات نصب شده در آن باشد.

8. انجام همزمان عملیات مختلف تعمیراتی بر روی یک خودرو ممنوع است.

9. انجام کلیه عملیات تعمیر، تنظیم و آزمایش قطعات خودرو، صرفاً توسط افراد ماهر و با رعایت نکات ایمنی مجاز است.

1. مسیر تردد، محل های توقف، نصب تجهیزات و حضور مشتریان و یا افراد متفرقه می باید با خطوطی مشخص از یکدیگر مجزا گردد.

11. استفاده از هوای فشرده برای نظافت قطعات خودرو، ابزار و سطوح کار و لباس کار ممنوع است.

12. اعمال نا ایمن، غیر مرتبط با کار، خودسرانه و شوخی

ص: 97

در کارگاه ممنوع است.

13. تعمیرکاران سیستم های گازسوز، باید علاوه بر تجهیز به وسایل حفاظت فردی مناسب از دستکش های ضد برودت نیز استفاده نمایند.

6. میزان بار قرار گرفته بر روی جک باید متناسب با توان جک بوده و دارای سیستمی باشد که در صورت اضافه بار، از عملکرد دستگاه ممانعت به عمل آورد.

7. فقط تعمیرکاری که در حال تعمیر خودرو می باشد، حق حضور در زیر جک ستونی را دارد و تردد و تجمع سایر کارگران در زیر جک ممنوع است.

8. در هنگام استفاده از جک های ستونی قرار گرفتن شخص بر روی جک و یا داخل خودرو ممنوع است.

9. انواع جک های بالابر خودرو باید به گونه ای طراحی شود که خودرو را به صورت یکنواخت بالا و پایین ببرد.

10. قبل از پایین آوردن صفحه جک باید از عدم حضور افراد در زیر جک مطمئن گردید.

11. کپسول حاوی گاز کولر بایستی در محلی نگهداری شود که از حرارت، تابش مستقیم نور خورشید، رطوبت، ضربه و فشار محافظت گردد.

12. قبل از جدا کردن و یا تعمیر لوله های سوخت بایستی سوخت داخل لوله کاملاً تخلیه گردد.

13. کلیه عملیات تعمیراتی بر روی مخازن سوخت گاز بایستی پس از تخلیه کامل گاز مخزن صورت پذیرد.

ص: 99

8. استعمال دخانیات، افروختن آتش و شعله باز به عنوان گرمایش و همچنین استفاده از بخاری های غیر استاندارد در داخل کارگاه ممنوع است.

9. ظروف بنزین، روغن و دیگر مواد قابل اشتعال باید در مکانی نگهداری شوند که از حرارت، شعله، جرقه و ضربه محفوظ باشند.

10. ظروف نگهداری مواد قابل اشتعال باید در بسته و مستحکم بوده و در برابر حرارت، شکستن و یا سوراخ شدن مقاوم باشد.

11. استفاده از مواد قابل اشتعال جهت شست وشوی قطعات خودرو، اعضای بدن، لباس کار و کف و دیواره کارگاه ممنوع می باشد.

12. بدنه کلیه وسایل و تجهیزات فلزی و همچنین تاسیسات الکتریکی باید به سیستم اتصال به زمین موثر تجهیز شود.

13. در زمان انجام عملیات جوشکاری، صافکاری، نقاشی و مکانیکی بایستی نسبت به جداکردن بست های باطری اقدام نمود.

14. جوشکاری باک و مخازن مواد قابل اشتعال و انفجار بدون رعایت اصول ایمنی جوشکاری ممنوع است.

ص: 102

15. استفاده از تنگ یا گیره برای اتصال شیرآلات کپسول ها تحت هر شرایطی ممنوع است.

16. برای شاسی کشی خودرو بایستی از تجهیزات ایمن و متناسب با نوع کار استفاده نمود.

17. دستگاه های شاسی کش قلاب دار باید مجهز به شیطانک باشد.

18. اتاق رنگ بایستی مجهز به پرده آب و تهویه موضعی باشد، به نحوی که ذرات رنگ در محیط پراکنده نشود.

19. کارگاه رویه دوزی بایستی دارای تهویه موثر برای خروج بخارات و گازها بوده و استفاده از بنزین و دیگر مواد قابل اشتعال به عنوان رقیق کننده چسب ممنوع است.

20. شیلنگ های انتقال آب در کارواش ها باید از نوع فشار قوی باشد.

21. بست و کلیه متعلقات شیلنگ های آب تحت فشار بایستی متناسب با نوع کار و فشار آب باشد.

مجبور است حضور داشته باشد. به همین فراهم آوردن امکانات رفاهی برای حضور آنان، میزان رضایتمندی آنها را تا حد قابل توجهی افزایش می دهد به همین دلیل، برخی تعمیرگاه های مجهز در سطح دنیا به این نکته توجه ویژه ای دارند.

این که در تعمیرگاه مکان مناسب و تمیزی برای نشستن مشتریان فراهم باشد تا مشتری این مدت را به راحتی در آن استراحت کند امری معقول و گویای سلیقه خوب صاحب تعمیرگاه است. حتی بعضی تعمیرگاه ها در تعمیرگاه خود با تهیه کتاب و قرارد دادن ان در قفسه ای مخصوص شرایطی را فراهم می کنند تا مشتری از فرصتی که عملا کار خاصی ندارد و منتظر تحویل خودرو خود است، استفاده کند که واقعا کار مناسبی است. کتاب های جذاب و کوتاه مخصوصا کتاب های داستان، مذهبی و اعلانات عمومی، بسیار مؤثر است. همچنین برخی تعمیزگاه ها با قراردادن تلویزیون لحظات حضور مشتری را پر می کنند.

داشتن امکانات دیگر همچون سرویس بهداشتی و همچنین وجود مکان مناسبی برای ادای نماز جهت استفاده مشتریان و نیز استفاده افرادی که در تعمیرگاه کار می کنند، از جمله بایسته های بسیار پسندیده مکان های

ص: 104

تعمیر خودرو است.

بعضی گمان می کنند برای تامین این موارد هزینه زیادی باید صرف شود؛ در حالی که این گونه نیست و می توان با صرف هزینه کم برخی از این امکانات را تهیه کرد. بی تردید قرار دادن یک فرش یا چند صندلی تمیز برای نشستن مشتریان، هزینه چندانی ندارد؛ ضمن این که از نظر روانی، به دلیل این که مشتری احساس شخصیت می کند، اثر مثبتی بر نگاه مشتری به آن تعمیرگاه دارد و در واقع این اقدام زمینه جذب مشتری بیش تر را به آن تعمیرگاه فراهم می سازد.

ص: 105

ص: 106

غالباً به آنها احتیاج دارد؛ واجب است یاد بگیرد.(1) پس فروشنده لوازم یدکی لازم است از احکام معامله و خرید و فروش لوازم یدکی آگاه باشد. دلیل این ضرورت، لزوم رعایت انصاف و پرهیز از غلتیدن در ربا، گران فروشی و سایر مشخصه های حق الناس است.

در تعریف غش در معامله آمده است: "غش"، یعنی فریب دادن مشتری و این که فروشنده عیبی را که در کالا وجود دارد، از مشتری مخفی کند؛ به نحوی که اگر مشتری آن عیب را می دانست، حاضر نبود جنس را به این قیمت از او بخرد.(1)

در فروش لوازم یدکی، غش در معامله مصادیقی دارد که به آن اشاره می کنیم:

الف) مخلوط کردن جنس خوب با جنس بد یا چیز دیگر؛ مثل قرار دادن اجناس خراب یا معیوب در یک کارتن.

ب) نمایاندن جنس بر خلاف واقع؛ مثل عوض کردن مارک و شرکت آن و جلوه دادن نیکوی اجناس، در صورتی که واقع اجناس این گونه نباشد. برخی از فروشندگان لوازم یدکی از اجناس نامرغوب را به جای لوازم باکیفیت و یا اجناسی را با مارک های واقعاً غیر معتبر به نام اجناس با مارک معتبر می فروشند که در این صورت، بی تردید خریدار متضرر می گردد.

ج) جنس را به صورت دیگر وانمود کردن؛ مثلا فروش لوازم یدکی با عناوین معتبر در صورتی که غیر معتبر باشد.

د) فروش کالای معیوب و مخفی نگه داشتن عیب آن

ص: 109

اجناس و فروختن کالای معیوب به اسم سالم؛ مثلا جنسی را که کیفیت پایین تری دارد، به قیمت جنس با کیفیت بفروشد.(1)

نکته: طبق نظر اکثر مراجع عظام تقلید، مشتری که در معامله نسبت به او غش شده و فریب خورده و مورد ضرر و زیان قرار گرفته باشد، می تواند معامله را به هم بزند و یا ما به التفاوت را از فروشنده پس بگیرد.(2)

در روایتی آمده است روزی آرد فروشی نزد امام صادق(علیه السلام) آمد آن حضرت به وی فرمود:

بپرهیز از غش و فریب دادن! هرکس مردم را فریب دهد قطعا در مال خودش فریب خواهد خورد و اگر مالی نداشته باشد، در خانواده اش فریب می خورد.(3)

آن را به صاحب اصلی اش برگرداند و اگر صاحب اصلی اش را نمی شناسد، باید به دستور حاکم شرع عمل کند.(1)

امام صادق(علیه السلام) فرمودند:

کسی که به سرقتی بودن مالی علم دارد و آن را خریداری کند، در ننگ و گناه آن شریک است.(2)

س: اگر کسی بعد از خرید جنسی به دزدی بودن آن شک کرد، چه حکمی دارد؟ و آیا لازم است تحقیق کند که دزدی است یا نه؟

ج: تا زمانی که یقین به دزدی بودن ندارید، خرید و فروش مانعی ندارد(3)و اگر فروشنده فرد بی مبالاتی نباشد، تحقیق لازم نیست.(4)

س: حکم کلی قاچاق کالا چیست؟

ج: هرچیزی را که قانون قاچاق دانسته، خرید و فروش آن از نظر شرعی حرام است و استفاده از آن جایز نیست. به طور کلی کالای قاچاق به دو دسته تقسیم می شود: یک وقت هم اصل آن کالا ممنوع قانونی بوده و هم از نظر شرعی حرام است؛ اما یک وقت آن کالا ممنوع شرعی یا قانونی نیست؛ ولی تشریفات گمرکی برای ورود آن طی نشده است و کسی جنس قاچاق می آورد. در این جا خرید کالایی که بدانیم قاچاق است و کار ما کمک به قاچاقچی و قانون شکن می شود؛ اشکال دارد. اما اگر این کار کمک به او نباشد و اصل این کالا هم ممنوع شرعی یا قانونی نباشد؛ خرید و فروشش اشکالی ندارد.

س: در صورتی که شک داریم کالایی را که می فروشند قاچاق است یا نه؛ خرید و فروشش چه حکمی دارد؟

ج: خرید و فروش کالایی که شک دارید قاچاق هست یا نه، اشکال ندارد.(1) و در صورتی که دولت از خرید و فروش این اجناس در بازار ممانعتی به عمل نمی آورد، مانعی ندارد؛(2) ولی اگر بر خلاف قوانین باشد، ایشان اجازه نمی دهند.(3)

ص: 112

جلب کنند، یک جنس کوچک و دارای مصرف فراوان که همه جا قیمتش ثابت است به قیمتی زیر نرخ معمول فروشگاه ها می فروشند تا مشتری گمان کند که این فروشگاه تمام اجناسش را منصفانه می فروشند؛ ولی فروشنده بعد از جلب اعتماد مشتری، دیگر اجناس یا برخی اقلام را با قیمتی بسیار بالاتر از معمول به مشتری می فروشد. این کار اگر باعث ضرر مشتری گردد و قیمت جنس دوم اگر بر خلاف مقررات باشد و بیش از اندازه سود تعیین شده بفروشد، مصداق گران فروشی است.(1)

بدون تردید کسی که مردم را فریب دهد، مسلمان نیست.(1)

و رضایت طرفین بستگی دارد، ولی فروش کالا بیش از حد متعارفی که مقررات معلوم کرده است؛ گران فروشی است.

همچنین اگر فروشنده هنگام فروش به مشتری دروغ بگوید و او را فریب دهد؛ مثلا به دروغ بگوید؛ سود این جنس برای من از 5 هزار تومان بیشتر نیست و با این کلام او را فریب دهد، مرتکب کار حرام شده است.

نامه قید شده یا فروشنده تعهد کرده دچار نقص یا ایرادی شد؛ توسط شرکت مربوطه تعویض یا تعمیر شود.

بنابراین اگر کالا از اول معیوب بوده؛ خریدار حق فسخ دارد.(1)

از آن جا که لوازم یدکی خودرو، بعد از تعبیه روی ماشین، اگر عیبی داشته باشد، نمایان می شود؛ چنانچه معلوم شود کالا معیوب بوده چه جنس گارانتی داشته باشد و چه نداشته باشد؛ فروشنده باید بپذیرد؛ زیرا فروشنده جنس را به عنوان جنس سالم فروخته و مشتری مبلغ را بابت جنس سالم پرداخت کرده است. البته در این موارد معمولا بین تعمیرکار و فروشنده لوازم یدکی اختلافی ایجاد می شود؛ به این صورت که تعمیرکار مدعی می شود عیب از قطعه است و مشتری وقتی به فروشنده لوازم یدکی مراجعه می کند به او گفته می شود عیب از نحوه بستن جنس توسط تعمیرکار بر روی خودرو بوده است. در این موارد، اگر معلوم شود عیب جنس از کدام طرف (فروشنده کالا یا تعمیرکار خودرو) بوده است، وی باید هزینه رفع عیب را بپذیرد.

ص: 119

با اضافه بر مبلغ، حرام است و خداوند رازق است.(1)

بمیرد و از خودش مال داشته باشد، فروشنده می تواند پیش از تمام شدن مدت، طلبی را که دارد از ورثه او مطالبه کند.(1)

3. اگر فروشنده لوازم یدکی جنسی را نسیه بفروشد، بعد از تمام شدن مدتی که قرار گذاشته اند، می تواند عوض آن را از خریدار مطالبه نماید؛ ولی اگر خریدار نتواند بپردازد، باید به او مهلت دهند و اگر عین مال او موجود باشد می تواند، معامله را بر هم بزند و مال خود را پس بگیرد.(2)

4. اگر فروشنده لوازم یدکی، به کسی که قیمت جنس را نمی داند، جنسی را نسیه بفروشد و قیمت آن را به او نگوید معامله باطل است؛ ولی اگر به کسی که قیمت نقدی جنس را می داند، نسیه بفروشد و گران تر حساب کند؛ مثلا بگوید: جنسی را که به تو نسیه می دهم 10% از قیمتی که نقد می فروشم گران تر حساب می کنم و او قبول کند، اشکال ندارد.(3)

5. اگر فروشنده جنسی را که نسیه فروخته و برای گرفتن پول آن مدتی قرار داده است؛ چنانچه مثلا بعد از

ص: 122

گذشت نصف مدت، مقداری از طلب خود را کم کند و بقیه را نقد بگیرد، اشکال ندارد.(1)

داخلی تشویق کند. مقام معظم رهبری در باره لزوم مصرف اجناس داخلی فرمودند:

نمی گوییم خرید جنس خارجی حرام است؛ اما عرض می کنیم خرید جنس داخلی یک ضرورت برای مقاوم سازی اقتصاد است و بر روی همه چیز این کشور تاثیر می گذارد. باید به این نکته توجه کرد؛ این نقش همه مردم است

البته در برخی مواقع جنس ایرانی ممکن است کیفیت و ماندگاری جنس خارجی را ندارد و یا از کارایی جنس خارجی برخوردار نیست؛ در این مواقع تکلیف چیست؟

رهبر معظم انقلاب می فرمایند:

شما وقتی یک جنس داخلی را به جای جنس تولید خارجی خریداری می کنید، همین اندازه ایجاد کار و اشتغال کرده اید و هم کارگر ایرانی را وادار کرده اید به این که ابتکار خودش را به کار ببندد. جنس داخلی که مصرف شد، آن تولید کننده ابتکاراتی دارد که این ابتکارات را روز به روز افزایش خواهد داد؛ یعنی همین مصرف تولید داخلی خود یکی از راه کارهای افزایش کیفیت و ماندگاری و ارتقای کارایی اجناس داخلی است.(1)

ص: 124

باید تقرب به خدا و رضایت او کار کند؛ زیرا کار و تلاش در اسلام از بهترین عبادات است.

با تو ملاحظه می کنم) سود ببرد؛ مگر در صورت ضرورت.

5.خرید و فروش در بین الطلوعین.

6. خرید و فروش با فرومایگان که نسبت به آنچه می گویند و آنچه برای آنها گفته می شود، باکی ندارند.

7. در معامله مؤمن داخل شدن. (1)

ص: 128

این وظیفه بعهده همه افراد جامعه گذاشته شده و این که افراد، اشکالات و نیز وظایف را به یکدیگر تذکر بدهند اصلی مهم و ارزشمند است. یکی از وظایف مردم نسبت به تعمیرکاران این است که اگر اشکالی از تعمیرکار متوجه می شوند به او تذکر بدهند و اگر او در وظایفش کوتاهی می کند او را متوجه کنند. تعمیرکاران نیز باید نسبت به مشتریان خود احساس مسئولیت کرده و در موارد لزوم آنها را امر به معروف و نهی از منکر کنند. علاوه بر این، تعمیرکاران نسبت به همکاران، وظیفه امر به معروف و نهی از منکر دارند و این کار باعث رشد و تغییر نگرش مردم به این صنف می گردد. بی تردید عمل به این دستور ارزشمند اسلام، ضامن رشد و پیشرفت جامعه خواهد بود. امام باقر (علیه السلام) در این زمینه می فرمایند:

براستی امر به معروف و نهی از منکر راه انبیا است و برنامه افراد شایسته، و با امر به معروف و نهی از منکرواجبات دیگر برپا می شود و راه ها امنیت پیدا می کند و کسب و تجارت حلال می شود و حق مردم پرداخت می گردد و زمین آباد می شود.(1)

ص: 130

اوست هم در کلام، و طبق فرمایش گهربار امام رضا(علیه السلام):

کسی که از خلق خداوند تشکر نکند، از خداوند هم تشکر نکرده است.(1)

زدن) پس از اتمام معامله نهی فرموده است.(1)

نیاز جامعه است و این صنف بخشی از نیاز خدماتی مردم را رفع می کنند و چه بسا برای این کار بسیار کمتر، از هزینه های دولتی استفاده کرده اند؛ به عنوان مثال اگر کسی بخواهد پزشک و یا متخصص در هر رشته شود با بهره مندی از هزینه های دولتی و بیت المال در مراکزی با هزینه دولت تحصیل می کند و بعد از کسب تخصص به مردم خدمت می کند که البته در قبال آن خدمت نیز هزینه دریافت می کند. ولی شغل تعمیرکاری و برخی از مشاغل دیگر خدماتی به این صورت است که عمدتا شخص با هزینه خود و صرف عمر در این رشته متخصص می شود و نقش دولت در متخصص شدن او در تعمیرکاری ناچیز است. به همین دلیل لازم است به انتظارات این صنف زحمتکش توجه شود. در ادامه به بعضی از انتظارات این فشر که به طور مسقیم با ما در میان گذاشته اند، می پردازیم:

1. ارائه خدمات بین اصناف مختلف یکسان باشد و با همه به عدالت رفتار شود. مثلا در بعضی اصناف صدور جواز کسب محدودیت دارد؛ ولی در صنف تعمیرکاری خودرو در هر شهر به طور نامحدود مجوز کسب صادر می شود.

2. در قوانین صنفی بین کسی که تازه وارد این صنف

ص: 134

می شود با کسی که دادای سابقه ای طولانی در این کار است، تفاوتی قائل نمی شود. لذا بهتر است با ارائه گواهی یا مدرک، میزان تخصص این صنف رتبه بندی شود.

3. دولت محترم، آموزش های به روز و متناسب با تکنولوژی های جدیدی که در این صنعت ایجاد می شود برای اعضا این صنف برگزار کند.

4. نظارت بیشتر دولت بر مجمع امور صنفی با ارزیابی از اعضا صنف، نکته ای است که به بهبود اوضاع صنفی تعمیرکاران کمک می کند.

5. در مجامع امور صنفی افراد متعهد و متخصصی منصوب شوند که هم از علم بهره برده باشند و هم از تجریه.

6. برگزاری آموزش های ویژه برای رئیس اتحادیه ها جهت افزایش بازدهی صنف، نقشی مؤثر بر بهبود اداره این صنف دارد.

7. مالیات ها با درآمد متناسب باشد؛ نه این که صرفا هر سال چند درصد افزایش پیدا کند.

8. کم شدن زمان انجام، کار و صرف وقت کمتر در ادارات برای ارائه اظهار نامه مالیاتی، تسویه حساب و عوارض شهرداری، با فراهم

ص: 135

شدن امکان انجام این موارد به صورت اینترنتی؛ امری معقول و مورد انتظار است.

ص: 136

تلفن: 37840003-025

استفتاء پیامکی: 10000100

جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1424ق.

7. ابن بابویه، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال،دار الشریف الرضی للنشر،قم،1406 ق

8. ابن بابویه، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ترجمه بندرریگی - قم، 1379ش.

9. محمود عبد الرحمان، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة،

10.شیرازی، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، 1427ق.

11.تبریزی، جواد بن علی، استفتائات جدید (تبریزی)، دو جلد، قم، ق.

12.ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، قم، 1404 ق.

13.منسوب به علی بن موسی، امام هشتم علیه السلام، الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا علیه السلام، مشهد، 1406 ق.

14.بروجردی، آقا حسین، منابع فقه شیعه (ترجمه جامع أحادیث الشیعة)، تهران،1386ق.

15.فیض کاشانی، تفسیرصافی، محمد محسن بن شاه مرتضی اعلمی، حسین مکتبه الصدر، تهران 1415 ق.

16.ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم، 1405 ق.

17.حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد (ط - الحدیثة) -

ص: 140

قم، 1413 ق.

18.قمّی، صدوق، محمّد بن علی بن بابویه، مترجم: غفاری، علی اکبر و محم، من لا یحضره الفقیه - ترجمه، 6 جلد، نشر صدوق، تهران، 1409ق.

19.کلینی، محمد بن یعقوب، تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافی)، قم، 1388ش.

20.خامنه ای، سید علی بن جواد حسینی، أجوبة الاستفتاءات (فارسی)، در یک جلد، دفتر معظم له در قم، قم، 424 ق.

21. بهجت، ، محمد تقی بهجت، استفتائات ()، 4 جلد، دفتر حضرت آیت الله بهجت، قم،1428 ق.

22. گلپایگانی، سید محمد رضا موسوی، مجمع المسائل (للگلبایگانی)، 5 جلد، دار القرآن الکریم، قم، 1409ق.

23. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم،1366ش.

24. گلپایگانی، لطف الله صافی، احکام نوجوانان (صافی)، در یک جلد، نشر راسخون، قم، 1424ق.

25. شیرازی، ناصر مکارم، رساله احکام برای جوانان (مکارم)، در یک جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، 1428ق.

26. ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی( للصدوق)،

ص: 141

تهران،1376ش.

27. خمینی، سید روح اللّه موسوی - مترجم: اسلامی، علی، تحریر الوسیلة - ترجمه، 4 جلد، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 21، 1425ق.

28. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، قم،1414ق.

29. ابن طاووس، علی بن موسی، فتح الأبواب بین ذوی الألباب و بین ربّ الأرباب، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، 1409ق.

30. معجم مقاییس اللغة، ابن فارس، أحمد بن فارس، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1404 ق.

31. الحیاة،، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ترجمه احمد آرام، تهران، 1380ش.

32.ابن بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران، 1378ق.

33. بروجری، آقا حسین طباطبایی، منابع فقه شیعه، فرهنگ سبز، تهران، 1429ق،

34. مکارم شیرازی ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1374ش.

35. قمی شیخ عباس، سفینه البحار، اسوه، قم، 1414ق.

36. صادقی حسن،اخلاق اسلامی(برگرفته از آثار آیت الله مصباح

ص: 142

یزدی)، سازمان تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه، قم، 1392.

37. صالحی الیاس، احکام برق کاران و لوازم برقی، نشر معروف، قم، 1394ش.

38. صادقی محمود، احکام صوتی و تصویری، نشر معروف، قم، 1394ش.

ص: 143