ص:2

شناخت امام زمان (ع)

نویسنده: محمدرضا رجایی

ناشر: مرغ سلیمان

مجری تولید: کتابسرای سلام

نوبت چاپ: اول/ پائیز 1389

شمارگان: 2000 جلد

طراح جلد: منیر نعمتی

حروف نگار: آسیه لاریچه

تعداد صفحات/قطع: 240 ص/رقعی

978 -600 -5428 -54 - شابک: 4

بهاء:

ص:3

چگونه امام زمان خویش را بهتر بشناسیم؟

محمدرضا رجایی

ص:4

ص:5

علت غیبت امام زمان علیه السلام در گفتار امام صادق علیه السلام..... 51

حکمت غیبت.. 52

یکی از اهداف غیبت امام زمان.. 53

1. غیبت صغری... 53

معجزه در سرداب مقدس... 53

نواب چهارگانه در عصر غیبت صغری.. 55

نیابت خاصه. 56

الف) عثمان بن سعید العمری... 56

دیدار با امام زمان علیه السلام..... 57

چرا امام زمان علیه السلام سهم امام را قبول نکرد. 58

ب) محمد بن عثمان العمری... 58

روش مردان خدا 59

پ) حسین بن روح نوبختی.. 60

بانویی در محضر حسین بن روح. 60

نمونه ای از عظمت سفیر سوم امام زمان علیه السلام..... 61

ت) علی بن محمد سمری... 62

2. غیبت کبری... 63

ویژگی های غیبت کبری.. 63

1- طولانی بودن.. 63

2- نامشخص بودن پایان آن.. 64

3- قطع ارتباط ظاهری با امام زمان علیه السلام...... 64

4- عام بودن نیابت در این دوران.. 64

5- فراگیر شدن حاکمیت ستم و جور در زمین.. 64

6- شدت یافتن آزمایش های الهی.. 64

شرفیابی خدمت امام زمان علیه السلام در عصر غیبت کبری.. 65

1- عنایت امام زمان به علامه حلی;.... 65

2- شفای پای اسماعیل هرقلی.. 66

3- توسل یکی از علمای قم جهت تشرف به حضرت ولی عصر علیه السلام...... 69

عنایتی مهدی علیه السلام..... 70

ص:6

ادعای ارتباط با حضرت.. 71

فصل سوم: دلایل عقلی اثبات مهدویت

ضرورت و اهمیت امام شناسی.. 74

دلایل عقلی اثبات مهدویت.. 75

1- دلیل جامعه شناختی یا نگاه زمینی.. 75

2- نیاز به مفسّر کلام وحی.. 76

3- برهان هدفمندی... 76

4- دلیل استقرایی.. 76

5- برهان لطف... 77

6- برهان عنایت... 77

7- قاعده ی امکان اشرف... 77

8- برهان واسطه فیض..... 78

9- برهان انسان کامل.. 78

فصل چهارم: امام مهدی علیه السلام از دیدگاه قرآن، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و نهج البلاغه

امام مهدی علیه السلام از دیدگاه قرآن.. 80

کجایی یوسف زهرا کجایی.. 91

امام زمان از دیدگاه پیامبر علیه السلام..... 91

مهدی علیه السلام از فاطمه علیه السلام است.. 93

امام زمان علیه السلام از دیدگاه نهج البلاغه. 94

الف) خبر از ظهور و سیستم حکومتی حضرت مهدی علیه السلام...... 94

ب) وصف حضرت مهدی علیه السلام...... 94

ج) تداوم امامت تا ظهور امام زمان علیه السلام...... 95

د) ره آورد حکومت حضرت مهدی علیه السلام...... 95

و) شناخت یاران امام زمان علیه السلام (خبر از حوادث آینده) 96

ی) خبر از ظهور حضرت مهدی علیه السلام...... 96

قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم در گفتار امام حسین علیه السلام..... 96

فصل پنجم: مژده ظهور حضرت مهدی در ادیان و کتاب های آسمانی

الف) تورات.. 98

ب) انجیل.. 99

ج) کتب مقدس زرتشتیان.. 102

ص:7

د) کتب مقدس هندوان.. 102

فصل ششم: مهدی موعود علیه السلام از دیدگاه علمای اهل سنت

اعتقادِ اهل سنت به حضرت مهدی علیه السلام..... 106

یک مدرک زنده 108

فصل هفتم: انتظار

ای همیشه سبز!! 114

تعریف لغوی انتظار 114

تعریف اصطلاحی.. 115

مفهوم انتظار 115

اهمیت انتظار 115

نامه ی امام حسن عسکری به یکی از علماء بزرگ... 116

فضیلت انتظار 117

انواع انتظار 118

الف) انتظار سازنده. 118

ب) انتظار مخرب... 119

ضرورت انتظار از دریچه ی تاریخ.. 120

وظایف منتظران.. 122

1- شناخت حضرت مهدی علیه السلام...... 122

2- پیوند با امام منتظر و اطاعت از ایشان.. 122

3- تزکیه و خودسازی... 123

4- زمینه سازی برای ظهور و اصلاح جامعه. 123

5- صبر در انتظار. 124

6- اطاعت از مراجع تقلید. 124

سایر وظایف منتظران در زمان غیبت کبری.. 125

یاران امام زمان علیه السلام..... 126

فصل هشتم: علائم ظهور

علائم ظهور در گفتار امام حسین علیه السلام..... 130

الف) ندای آسمانی.. 131

ب) خروج سفیانی.. 133

ص:8

ج) خروج مردی از یمن.. 133

چ) خسف به بیداء. 134

د) قتل نفس زکیّه. 135

و) دجال (مرد پرتزویر و حیله گر) 136

ی) خورشید از مغرب طلوع می کند. 139

نشانه های نزدیک ظهور 140

فصل نهم: عصر ظهور

حکومت جهانی مهدی موعود علیه السلام..... 144

ویژگی ها و سیمای دولت امام مهدی علیه السلام..... 145

1- ریاست و رهبری آن امامت است... 145

2- احیای آموزه و قوانین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه السلام...... 146

3- قانون گذار خدا است... 147

4- محو اندیشه های پوچ ناقص بشری... 147

5- توسعه اخلاقی و اجتماعی و تکمیل فضایل انسانی.. 147

6- عدالت جهانی.. 148

7- پشتیبانی الهی و امدادهای غیبی.. 148

8- رشد و کمال در فرهنگ بشری... 149

9- وسایل و امکانات زندگی اجتماعی در استخدام بشر. 149

10- احیا و ترویج دین.. 150

11- امنیت... 150

12- دگرگونی زندگی مادی و ایجاد رفاه. 151

کسب صفات یاران امام مهدی علیه السلام..... 152

دولت امام زمان در بیان علی علیه السلام..... 153

حکومت امام زمان علیه السلام در بیان امام صادق علیه السلام..... 153

فصل دهم: دعاها و زیارات حضرت مهدی علیه السلام

ای عاشقان برای ظهورم دعا کنید. 156

چهل اثر دعا برای تعجیل در ظهور امام عصر ارواحنا فداه 157

دعای ندبه. 160

بررسی سند دعای ندبه. 161

ص:9

فصل های دعای ندبه. 162

توقیع امام زمان علیه السلام درباره دعای فرج. 164

دعای عهد. 165

دعای سمات.. 166

دعای افتتاح. 166

توقیع امام زمان علیه السلام درباره ی خواندن زیارت آل یاسین.. 167

زیارت ناحیه ی مقدسه. 167

فصل یازدهم: دانستنیها

جمال حضرت مهدی علیه السلام..... 170

تمثیلات و تشبیهات روایی درباره ی حضرت مهدی علیه السلام..... 171

1- بئر معطله. 171

2- ماء مَعین.. 171

3- نور. 172

4- خورشید پشت ابر. 172

5- طاووس اهل بهشت... 172

امام مهدی علیه السلام، از نگاه امام حسین علیه السلام..... 173

توصیف امام حسین علیه السلام از زبان امام مهدی علیه السلام..... 174

دولت حضرت مهدی علیه السلام و رجعت امام حسین علیه السلام..... 175

سفارش حضرت مهدی علیه السلام به زیارت عاشورا 176

سخنان حضرت مهدی علیه السلام..... 177

رفتم به کعبه. 178

القاب حضرت مهدی علیه السلام..... 178

کنیه های حضرت مهدی علیه السلام..... 182

معرفی کتاب هایی در زمینه ی مهدویت.. 182

معماهای زندگانی حضرت مهدی علیه السلام..... 183

پاسخ ها به معماهای زندگی.. 185

پرستوی امید (برای منتظران ظهور مهدی علیه السلام) 189

خون جگر. 190

خواب پایان یافتن خواب ها! (برای یار پنهان) 190

ص:10

طول عمر حضرت.. 192

فصل دوازدهم: فرقه های منحرف مدعی مهدویت در عصر حاضر

یادداشت هایی از مسترهمفر. 194

1- بابیه. 197

2- بهائیت... 199

پیدایش فرقه ی بهائیت.. 200

سرانجام دعوت میرزا بهاء 200

در انتظار فرج. 203

فصل سیزدهم: خاستگاه رجعت از دیدگاه مخالفین و نقد و بررسی آن

خاستگاه رجعت.. 206

رجعت در لغت و در اصطلاح. 207

ادله وقوع رجعت.. 207

الف) آیات قرآن.. 207

ب) روایات اهل بیت علیه السلام........ 210

ریشه های ادعای غیر اسلامی بودن خاستگاه رجعت.. 212

1- شبهاتی درباره ی مخالفت عقیده رجعت با تعالیم اسلامی.. 212

نقد. 213

2- عدم وجود دلیل معتبر بر رجعت در منابع اسلامی.. 214

نقد. 214

3- احادیث انکار کننده عقیده رجعت... 215

نقد. 215

4- ادعای منشاء یهودی داشتن مذهب شیعه. 215

نقد. 216

5- احادیث جعلی درباره رجعت... 217

«رجعت» چیست و چرا به آن اعتقاد دارید؟. 218

1- فلسفه رجعت... 218

2- تفاوت بارز «رجعت» با «تناسخ». 219

فهرست منابع. 220

ص:11

ص:12

برشمرده است. فصل هشتم نیز علائم ظهور و فصل نهم عصر ظهور را شرح داده، و فصل دهم، دعاها و زیارات حضرت مهدی علیه السلام را توضیح داده و سند آن دعاها را به عرض شما علاقه مندان رسانده است.

در فصل یازدهم نیز مطالب و روایات گوناگون و خواندنی برای شناخت هر چه بیشتر امام زمان علیه السلام به عرض شما عزیزان رسیده است. در فصل دوازدهم نیز فرقه های منحرف مدعی مهدویت به طور اجمال مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سیزدهم نیز چگونگی رجعت را بیان کرده و به شبهاتِ آن پاسخ داده است.

خوانندگان عزیز می توانند پس از مطالعه ی فصل اول هر فصلی را که خواستند مطالعه نمایند. (ولی اگر به ترتیب بخوانند بهتر است.) بنابراین شما می توانید پس از مطالعه ی فصل اول مثلاً فصل هفتم را که درباره ی انتظار، اهمیت انتظار، فضیلت انتظار و وظایف منتظران و… است مطالعه نمائید.

در ضمن جهت جلوگیری از خستگی مطالعه کنندگان در لابه لای مطالب، مطالب متنوع و خواندنی، شعر، روایت و سخنان بزرگان و اندیشمندان آورده شده است که امیدواریم مفید و مؤثر واقع شود.

از خداوند بزرگ و منان مسئلت می کنم که انشاءاله توفیق هر چه بیشتر آشنایی با معارف اسلامی و شناخت امام زمان علیه السلام و عمل به فرامین آن حضرت را به ما عنایت فرماید. در ضمن از زحمات پدر عزیزم جناب آقای حاج محمّد علی رجائی در جهت نشر و ترویج این کتاب کمال تشکر را می نمایم زیرا با همکاری نامبرده این کتاب چاپ و منتشر شده است. و امیدوارم ایشان در ظل توجهات حضرت ولی عصر مؤید و موفق باشند.

محمدرضا رجائی

ص:13

ص:14

ص:15

بارداس، پس از دستگیری و اقامت اجباری خواهرش در دیر، حاکم امپراتوری شد و قیصر گردید. نباید فراموش کرد که تاریخ از وی با این لقب یاد می کند.

می توان این اطلاعات و محتوای سخنان بانو نرجس را با هم تطبیق داد. وجود شخصیتی به نام قیصر بارداس که امپراتور کشور باشد، در گزارش بانو، به روشنی بیان می شود…

تار و مار شدن خاندان عموریّه، گزارش فرار و آوارگی شاهزادگان قصر را تقویت می کند. پیدایش بانون نرجس در سال کودتای نظامی و به هنگامی که برخوردهای آسیب زا رخ می نماید و گزارشی که «بشر بن سلیمان نخاس» بدان اشاره می کند، نیز آشنایی امام حسن عسکری علیه السلام با کنیزی در منزل عمه اش شاهد و گواه ادعای بانو نرجس است.(1)

اکنون با هم شرح ماجرا را می خوانیم:

ص:16

بدین جهت شما مورد اطمینان ما می باشید. اکنون مأموریت کاملاً محرمانه ای را بر عهده ی تو می گذارم که فضیلت ویژه ای برای تو است تا با انجام آن بر دیگر شیعیان امتیازی داشته باشی.

پس از آن حضرت نامه ای به خط و زبان رومی نوشت، مهر کرد و به من داد و کیسه ی زرد رنگی که دویست و بیست دینار سکه طلا در آن بود بیرون آورد. سپس فرمود:

- این کسیه ی طلا را نیز بگیر و به سوی بغداد حرکت کن و صبح روز فلان، در کنار این پل فرات حاضر باش. هنگامی که قایق های حامل اسیران به آنجا رسید، می بینی گروهی از کنیزان را برای فروش آورده اند. عده ای از نمایندگان ارتش بنی عباس و تعداد کمی از جوانان عرب به قصد خرید در آنجا گرد آمده اند و هر کدام سعی دارد بهترینش را بخرد.

در این موقع تو نیز شخصی به نام عمر بن زید (برده فروش) را مرتب زیرنظر داشته باش. او کنیزی را برای فروش به مشتریان عرضه می کند که دارای نشانه های چنین و چنان است؛ از جمله: دو لباس حریر پوشیده و به شدت از نامحرمان پرهیز می کند. هرگز اجازه نمی دهد کسی به او نزدیک شود یا چهره ی او را ببیند.

آن گاه صدای ناله ی او را از پس پرده می شنوی که به زبان رومی می گوید:

- وای که پرده ی عصمتم دریده شد و شخصیتم از بین رفت.

یکی از مشتریان به برده فروش خواهد گفت، من او را به سیصد دینار می خرم؛ زیرا عفت و حجابش مرا به خرید وی بیشتر علاقه مند کرد. کنیز به او خواهد گفت، من به تو میل و رغبت ندارم، اگر چه در قیافه حضرت سلیمان ظاهر شوی و دارای حشمت و سلطنت او باشی. دلت بر اموالت بسوزد و بیهوده پول خود را خرج نکن!

ص:17

برده فروش می گوید، پس چه باید کرد؟ تو که به هیچ مشتری راضی نمی شوی؟ من ناگزیرم تو را بفروشم.

کنیز اظهار می کند، چرا شتاب می کنی؟ بگذار خریداری که قلبم به وفا و صفای او آرام گیرد و دل بخواه من باشد، پیدا شود.

در این وقت نزد برده فروش برو و به او بگو، یکی از بزرگان، نامه ای به خط و زبان رومی نوشته و در آن بزرگواری، سخاوت، نجابت و دیگر اخلاق خویش را بیان داشته است. اکنون این نامه را به کنیز بده تا بخواند و از خصوصیات و اخلاق نویسنده ی آن آگاه گردد. اگر مایل شد بگو من از طرف نویسنده ی نامه وکالت دارم این کنیز را برای ایشان بخرم.

بشر می گوید: من از محضر امام خارج شدم و به سوی بغداد حرکت کردم و همه ی دستورات امام را انجام دادم.

وقتی نامه در اختیار کنیز قرار گرفت، نامه را خواند و از خوشحالی به شدت گریست. روی به عمر بن زید برده فروش کرد و گفت:

- باید مرا به صاحب این نامه بفروشی من به او علاقه مندم. قسم به خدا! اگر مرا به او نفروشی، خودکشی می کنم و تو مسئول هلاکت جان من خواهی بود.

این قضیه سبب شد تا من در قیمت آن بسیار گفتگو کنم و سرانجام به همان مبلغی که مولایم (امام) به من داده بود، به توافق رسیدیم. من پولها را به او دادم و او نیز کنیز را که بسیار شاد و خرم بود، به من تحویل داد.

من همراه آن بانو به منزلی که برای وی در بغداد اجاره کرده بودم آمدیم؛ اما کنیز از نهایت خوشحالی آرامش نداشت. نامه ی حضرت را از جیبش بیرون می آورد و مرتب می بوسید. آن را بر دیدگانش می گذاشت و به صورتش می مالید.

ص:18

گفتم: ای بانو! من از تو درشگفتم. چطور نامه ای را می بوسی که هنوز صاحبش را ندیده و نمی شناسی؟

گفت: ای بیچاره ی کم معرفت نسبت به مقام فرزندان پیغمبران!

خوب گوش کن و به گفتارم دل بسپار، تا حقیقت برای تو روشن گردد.

ص:19

نگون بخت بر زمین افتاد و بی هوش گشت. رنگ از رُخسار اُسقُف ها پرید و لرزه بر اندامشان افتاد. بزرگِ اُسقُف ها روی به پدرم کرد و گفت:

پادشاها! این حادثه نشانه ی نابودی مذهب مسیح و آیین شاهنشاهی است. چنین کاری را نکن و ما را نیز از انجام این مراسم شوم معاف بدار! پدربزرگم نیز این واقعه را به فال بد گرفت. در عین حال دستور داد پایه های تخت را درست کنند و صلیب ها را در جایگاه خود قرار دهند. برادر داماد بخت برگشته را روی تخت بگذارند. بار دیگر مراسم عقد را برگزار نمایند. هر طور است مرا به ازدواج درآورند تا این نحس و شومی به میمنت داماد جدید از خانواده ی آنها برطرف شود.

ص:20

ص:21

بدین جهت ماجرای خوابم را در سینه ام پنهان کردم. به دنبال آن، آتش محبّت امام حسن عسکری علیه السلام چنان در کانون دلم شعله ور گشت که از خوردن و آشامیدن بازماندم. کم کم رنجور و ضعیف گشتم. عاقبت بیمار شدم. دکتری در

کشور روم نماند مگر آن که پدربزرگم برای معالجه ی من آورد ولی هیچ کدام سودی نبخشید. چون از معالجه ها مأیوس شده از روی محبت گفت: نور چشمم! آیا در دلت آرزویی هست تا برآورده سازم؟ گفتم:

- پدر مهربانم! درهای نجات را به رویم بسته می بینم. اما اگر از شکنجه و آزار اسیران مسلمان که در زندان تُوانَد دست برداری و آنان را از قید و بند زندان آزاد سازی، امیدوارم حضرت عیسی علیه السلام و مادرش مرا شفا دهند.

پدرم خواهش مرا قبول کرد و من نیز به ظاهر اظهار بهبودی کردم و کم کم غذا خوردم. پدرم خوشحال شد و بیشتر از پیش با اسیران مسلمان مدارا نمود.

ص:22

حضرت عیسی علیه السلام و مریم از تو راضی شوند و فرزندم به دیدارت بیاید به یگانگی خداوند و رسالت پدرم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم اقرار کن و کلمه شهادتین (اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ الله وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله) را بر زبان جاری ساز. وقتی این کلمات را گفتم فاطمه علیه السلام مرا به آغوش کشید. روحم آرامش یافت و حالم بهتر شد، آن گاه فرمود:

- اکنون در انتظار فرزندم حسن عسکری علیه السلام باش، به زودی او را به دیدارت می فرستم.

ص:23

ص:24

گفت:

- آری! پدربزرگم در تربیت من بسیار سعی و کوشش داشت و مایل بود آداب ملل و اقوام را یاد بگیرم. لذا دستور داد خانمی را که به زبان عربی آشنایی داشت و مترجم او بود، شب و روز زبان عربی را به من بیاموزد. از این رو زبان عربی را به خوبی یاد گرفتم و توانستم به زبان عربی صحبت کنم.

ص:25

حضرت فرمود:

- پدر این فرزند شایسته همین شخصیتی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در فلان وقت در عالم خواب تو را برای او خواستگاری نمود. سپس امام هادی علیه السلام پرسید:

در آن شب حضرت مسیح علیه السلام و جانشینش تو را به چه کسی تزویج کردند؟

عرض کرد: به فرزند شما، امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: او را می شناسی؟

عرض کرد: از آن شبی که به وسیله حضرت فاطمه زهرا علیه السلام مسلمان شدم، شبی نبود که آن حضرت به دیدارم نیامده باشد.

ص:26

ص:27

گفتم:

- دخترم! امشب خداوند فرزندی به تو عنایت می فرماید که سرور دنیا و آخرت خواهد بود.

تا این سخن را از من شنید در کمال حُجب و حیا نشست. من نماز شام را خواندم و افطار کردم و خوابیدم.

نصف شب بیدار شدم و نماز شب را خواندم، دیدم نرجس خوابیده و از وضع حمل در او اثری نیست، پس از تعقیب نماز به خواب رفتم. مدتی نگذشت که با اضطراب بیدار شدم، دیدم نرجس هم بیدار است و نمازش را می خواند، ولی هیچ گونه آثار وضع حمل در او دیده نمی شود، از وعده ی امام کمی شک به دلم راه یافت.

در این هنگام، امام حسن عسکری علیه السلام از محل خود با صدای بلند مرا صدا زد و فرمود:

}لا تَعْجَلی یا عَمَّهًِْ فَاِنَّ الاَمْرَ قَد قَرُبَ{

«عمه!ً عجله نکن که وقت ولادت نزدیک است.»

پس از شنیدن صدای امام علیه السلام، مشغول خواندن سوره ی الم سجده و یس شدم.

ناگاه! نرجس با اضطراب از خواب بیدار شد و برخاست، من به او نزدیک شدم و نام خدا را بر زبان جاری کردم، پرسیدم آیا در خود چیزی احساس می کنی؟

گفت:

- بلی عمه!

گفتم:

ص:28

- نگران نباش و قدرت قلب داشته باش، این همان مژده ای است که به تو دادم.

سپس من و نرجس را چند لحظه خواب گرفت. بیدار شدم، ناگاه! مشاهده کردم که آن نور دیده متولد شده و با اعضای هفتگانه روی زمین در حال سجده است. او را در آغوش گرفتم، دیدم از آلایش ولادت پاک و پاکیزه است.

در این هنگام، امام حسن عسکری علیه السلام مرا صدا زد:

عمه! پسرم را نزد من بیاور!

من آن مولود را به نزد وی بردم. امام علیه السلام او را به سینه چسبانید و زبان خود را به دهان وی گذاشت و دست بر چشم و گوش او کشید و فرمود:

}تَکَلَّم یا بُنَی{ فرزندم با من حرف بزن.

آن نوزادِ پاک گفت:

}اَشْهَدُ اَن لا اِلهَ اِلا الله وَحْدَهُ لا شریکَ لَه وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَداً رَسْولُ الله{

سپس صلواتی به امیرالمؤمنین علیه السلام و سایر ائمه تا پدرش امام حسن عسکری علیه السلام فرستاد، سپس ساکت شد.

امام علیه السلام فرمود:

عمه! او را نزد مادرش ببر تا به او نیز سلام کند و باز نزد من بیاور!

او را پیش مادرش بردم. سلام کرد و مادرش جواب سلامش را داد! بار دیگر او را نزد پدرش برگردانیدم.(1)

ص:29

ص:30

حکیمه خاتون می گوید: من پس از چهل روز از ولادت حضرت مهدی علیه السلام، طبق دعوت امام حسن عسکری علیه السلام به خانه اش رفتم تا وقتی وارد اتاق حضرت شدم، ناگهان دیدم همان کودک چون آفتاب درخشنده در مقابل پدر راه می رود و به اندازه یک فرزند دوساله می ماند. از مشاهده این وضع تعجب کردم و از امام پرسیدم: ای سرور من! این کودک به اندازه ی دو سال رشد کرده است! حضرت تبسمی کرد و فرمود: فرزندان پیامبران و جانشینان پیامبران که به مقام پیشوایی و امامت برگزیده می شوند، رشدشان همانند سایرین نیست، بلکه وقتی یک ماه از عمرشان بگذرد، چنان است که بر دیگران، یک سال گذشته باشد و فرزند ما اهل بیت پیامبر در شکم مادر سخن می گوید، قرآن می خواند، پروردگارش را عبادت می کند و هنگامی که به دوران شیرخوارگی می رسد، فرشتگان در هر بامداد و شامگاه بر او فرود می آیند و فرمانش را اطاعت می کنند. حکیمه می گوید: از آن پس، هر چهل روز یک بار، فرزند ارجمند امام حسن عسکری علیه السلام را می دیدم تا این که چند روز قبل از شهادت حضرت، وقتی او را دیدم نشناختم. از امام حسن عسکری علیه السلام سوال کردم، فرمود: او پسر نرجس است و من به زودی از دنیا می روم؛ تو مطیع او باش …(1)

فعالیت های مهم و اساسی امام حسن عسکری علیه السلام در زمان کودکی امام مهدی علیه السلام حول دو محور می چرخید:

1- احتیاط کامل جهت محافظت امام زمان علیه السلام در برابر حکومت

2- آشنا کردن یاران خاص با امام مهدی علیه السلام

اکنون با هم روایاتی را در رابطه با دو امر فوق مرور می کنیم:

ص:31

ص:32

عرض کردم:

سرور من! آیا نشانه ای در این بچه هست که قلب من به امامت او اطمینان بیشتری پیدا کند و بدانم که او همان قائم بحق است؟

در این وقت ناگاه آن پسر بچه به سخن آمد و با زبان صحیح عربی فرمود:

من آخرین سفیر الهی در روی زمین و انتقام گیرنده از دشمنان خدا هستم، سپس فرمود:

ای احمد بن اسحاق! اکنون که با چشم خود، حجت حق را دیدی، در جستجوی نشانه ی دیگری مباش!

احمد بن اسحاق می گوید:

شاد و خرم از محضر امام حسن عسکری علیه السلام اجازه گرفته، بیرون آمدم. فردای آن روز به خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیدم، عرض کردم:

ای پسر رسول خدا! از عنایتی که دیروز درباره ی من فرمودید (فرزند عزیزت را به من نشان دادید) بسیار شادمان شدم، ولی نفر مودید علامتی که از خضر و ذوالقرنین در اوست، چه می باشد؟

حضرت فرمود:

منظورم غیبت طولانی اوست…(1)

ص:33

مسائلم را از امام بپرسم. وارد سامرا شدیم و به منزل امام علیه السلام رفتیم چهره نورانی امام علیه السلام در آن لحظه چنان درخشان بود که من نمی توانم به چیزی تشبیه کنم، جز این که بگویم مثل ماه شب چهارده بود. طفلی که سیمایش به ستاره درخشان می ماند روی زانوی راست امام علیه السلام نشسته بود. سلام کردیم، حضرت امر فرمودند نشستیم.

احمد بن اسحق بسته های مهر خورده را که حاوی کیسه های درهم و دینار بود محضر امام گذاشت. حضرت نگاهی به طفل (امام زمان علیه السلام) کرد و فرمود:

فرزندم! مُهرِ هدایای دوستان و شیعیانت را باز کن.

طفل گفت: آقاجان! آیا سزاوار است که دستی به این پاکی به سوی هدایای آلوده و اموال مخلوط به حلال و حرام، دراز شود؟

امام حسن عسکری به احمد بن اسحاق فرمود:

ای پسر اسحاق! آنچه در بسته است در بیاور تا فرزندم حلال و حرام آن را از هم جدا کند.

احمد بن اسحاق چون کیسه اول را درآورد بدون این که باز شود، طفل گفت: این کیسه ی فلانی پسر فلانی از فلان محله ی قم است، و شصت و دو دینار در آن است، چهل و پنج دینار آن از پول زمین سنگلاخی است که صاحب آن از برادرش ارث برده، فروخته است و چهارده دینارش از پول نُه طاقه پارچه است، و سه دینار هم از اجاره مغازه ها است.

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: راست گفتی فرزندم اکنون به این مرد بگو حرام آن چقدر است.

ص:34

طفل گفت: یک دیناری که سکه ری دارد و در فلان تاریخ ضرب شده و نقش یک روی آن پاک گردیده با یک قطعه طلا که وزن آن یک ربع دینار است حرام است و علت حرام بودن آنها این است که صاحب آن، در فلان ماه و فلان سال یک من و ربع پنبه ریسیده کشید و به یک نفر بافنده که همسایه او بود، داد، پس از مدتی دزد آنها را از بافنده دزدید، بافنده هم قضیه را به صاحب پنبه اطلاع داد ولی او گفت: دروغ می گویی، سپس در عوض آن، یک من و نیم پنبه ریسیده مرغوب تر از نخ خود از بافنده گرفت (با اینکه بافنده تقصیر نداشت) و این دینار و قطعه طلا پول آن است، لذا حرام می باشد.

احمد بن اسحاق در آن کیسه را گشود، نامه ای میان دینارها بود که نام فرستنده و مقدار آن را همانطور که طفل گفت در آن نوشته بود و آن قطعه طلا را با آن دینار به همان نشانی بیرون آورد. آنگاه احمد بن اسحاق کیسه دیگری از بسته بیرون آورد (پیش از آن که مُهرِ آن را بگشاید) طفل گفت:

این کیسه مال فلانی ساکن فلان محله ی قم است و پنجاه دینار در آن است که برای ما حلال نیست، دست به آن نمی زنیم.

حضرت فرمود: برای چه؟

طفل گفت: زیرا این پولِ آن گندمی است که صاحبش با یک کشاورزی شریک بود هنگام تقسیم که می خواست سهم خود را بردارد پیمانه را پر می کرد، چون نوبت به شریکش می رسید پیمانه را پر نمی کرد. لذا سهم خود را بیشتر از شریک بر می داشت.

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: راست گفتی فرزندم.

ص:35

آنگاه حضرت فرمود: ای پسر اسحق تمام این پول ها را بردار به صاحب شان برسان ما احتیاجی به آنها نداریم، و فقط پارچه آن پیرزن را بیاور.

سعد بن عبدالله می گوید:

احمد بن اسحاق گفت: آن پارچه را من در خورجین گذاشته بودم و اصلاً فراموش کرده بودم.

رفت آن پارچه را بیاورد.

من مسائل مشکل مذهبی ام را از امام عسکری علیه السلام پرسیدم. حضرت محول به فرزند عزیزش نمود. امام زمان علیه السلام همه را پاسخ گفتند و مسائل برایم حل شد. آنگاه امام عسکری علیه السلام و فرزند عزیزش به نماز ایستادند و من از محضرشان بیرون آمدم تا ببینم احمد بن اسحاق کجا رفت، در راه او را دیدم که گریه می کند.

پرسیدم: چرا گریه می کنی؟

گفت: پارچه ای را که حضرت خواست گم کرده ام.

گفتم: طوری نیست برو به حضرت بگو. او هم خدمت امام علیه السلام رفت طولی نکشید از خدمت حضرت بیرون آمد در حالی که تبسم بر لب داشت.

پرسیدم: ها! ماجرا چه شد؟

گفت: من هنگامی که خدمت آقا رسیدم، دیدم پارچه ی گم شده زیر پای آن حضرت پهن است و امام روی آن نماز می خواند و من خدا را شکر کردم.(1)

ص:36

ص:37

شیعه، بر این باور است که پیامبران چون از جهت عمر و امکانات محدودند، برای محقق ساختن اهداف خود به امر الهی، جانشین خود را به مردم معرفی و مردم را به اطاعت از آنان سفارش می کنند. بر این اساس اگر پیامبر خلیفه و امام معرفی نکند، رسالتش را به انجام نرسانده است.(1)

دیگر آن که، وجود امام در هر عصر و زمان و در هر جامعه ای برای هدایت انسان ها و به سوی کمال و برقراری نظم در جامعه ضرورت دارد.

خداوند در این باره فرمود:

}اِنَّما انتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلّ قَومٍ هاد{(2)

«همانا تو انذار دهنده ای و برای هر قومی هدایت گری است.»

روایات تفسیری این آیه نیز این حقیقت را تأیید می کند که امامی زنده تا روز قیامت میان انسان ها حضور دارد. همچنین براساس روایاتی درباره ی سوره قدر، در شب قدر هر سال تا روز قیامت، فرشتگان بر امام آن زمان نازل می شوند و این سوره دلیل روشنی بر وجود امام در همه ی زمان ها است.

افزون بر آیات، از روایات فراوانی نیز استفاده می شود که زمین، هیچگاه از حجت الهی تهی نخواهد بود و هرگاه از حجت الهی تهی باشد اهلش را فرو خواهد بُرد، به گونه ای که حتی اگر دو نفر بر روی زمین زندگی کنند، یکی از آنان حجت و امام خواهد بود.(3)

روایات فراوانی در دست است که امامت در ادامه ی پیامبر اسلام در دوازده نفر معین شد که آخرین آن ها حضرت مهدی علیه السلام است. نه فقط

ص:38

پیرامون مکتب اهل بیت علیه السلام که برخی از دانشوران اهل سنّت، در روایاتی چند به این حقیقت بزرگ اشاره کرده اند.(1)

سال ها پیش از آن که نهم ربیع الاول سال 260 ق فرا رسد، پیشوایان معصوم علیه السلام و به ویژه واپسین فرستاده ی خداوند متعال پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و سلم امامت حجّت الهی، حضرت مهدی علیه السلام را نوید داده بودند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: پیشوایان پس از من، دوازده نفرند؛ نخستین ایشان، علی بن ابی طالب، و آخرین آن ها قائم است. آن ها جانشینان و اوصیا و اولیای من و حجت های خداوند پس از من، بر امت من هستند. اقرار کننده ی به آن ها مؤمن، و انکار کننده ی ایشان، کافر است.(2)

پیشوایان معصوم علیه السلام نیز به پیروی از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم همواره به سلسله ی امامان دوازده گانه اشاره کرده اند؛ به روشنی از دوازدهمین ایشان یاد نموده و شیعیان را از افتادن در دام انحراف و مدعیان، بر حذر داشته اند.

آن گاه که از حضرت علی علیه السلام درباره ی معنای روایت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که فرموده بود:

}إِنّی تارک فِیکُمُ الثَّقَلَیْن کِتابَ اللهُ وَ عِتْرَتِی{

«همانا من دو چیز گرانبها را در میان شما می گذارم کتاب خداوند و عترتم را.»

پرسیده شد «عترت» چه کسانی هستند؟ فرمود:

من و حسن و حسین و پیشوایان نه گانه از فرزندان حسین، نهمین آن ها مهدی است. هرگز از کتاب خدا جدا نمی شوند و کتاب خدا نیز از آن جدا نمی شود تا آن که کنار حوض پیامبر، بر او بازگردند.(3)

ص:39

افزون بر روایت های یاد شده که از مهم ترین دلیل ها بر امامت حضرت مهدی علیه السلام است، دیگر پیشوایان معصوم علیه السلام نیز سخنان ارزشمندی در این باره فرموده اند. که برخی از آنها بدین قرار است:

امام حسن عسکری علیه السلام، حضرت مهدی علیه السلام را نهمین فرزند برادر خود حسین و پسر سرور کنیزان دانسته است.(1)

امام حسین علیه السلام در اشاره به امامت نهمین پیشوای هدایتگر از نسل خود، از وی با «قائم به حق» یاد کرده است.(2)

امام سجاد علیه السلام نیز به امامت حضرت مهدی علیه السلام اشاره کرده، آن حضرت را دوازدهمین جانشینان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و پیشوایان پس از او دانسته است.(3)

امام باقر علیه السلام حضرت مهدی علیه السلام را نهمین پیشوای پس از حسین بن علی علیه السلام و قائم آن ها خوانده است.(4)

ششمین پیشوای شیعیان، به روشنی حضرت مهدی علیه السلام را دوازدهمین از پیشوایان هدایت، پس از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم ذکر کرده است.(5)

هفتمین امام معصوم نیز آن حضرت را پنجمین از فرزندان خود دانسته، فرمود:

«برای او غیبتی است که مدتش طولانی خواهد شد.»(6)

ص:40

امام رضا علیه السلام پس از اشاره به دوران غیبت و سختی های آن، سبب آن سختی ها را پنهان بودن پیشوای ایشان ذکر کرده است. (1)

امام جواد علیه السلام نیز درباره ی آن حضرت، وی را سومین از فرزندان خود دانسته است.(2)

امام هادی علیه السلام، جد بزرگوار آن حضرت نیز به پیشوایی آن حضرت پس از فرزند خود امام عسکری علیه السلام تأکید کرده است.(3)

و سرانجام این تلاش پیوسته، به دست یازدهمین پیشوای معصوم علیه السلام به اوج خود رسید که در آن، آخرین ذخیره ی الهی به نیکوترین صورت ممکن شده است، آن جا که از آن حضرت درباره ی درستی یا چگونگی این خبر که به نقل از پدران بزرگوارش رسیده است، پرسیدند که: «زمین، هیچ گاه از حجت خدا بر خلقش خالی نیست. هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است.»(4)

آن حضرت فرمود:

این مطلب حق است آن گونه که روز حق است.(5)

سپس از آن حضرت سؤال شد:

«ای پسر پیامبر! حجت و امام پس از شما کیست؟ فرمود: «فرزندم محمد. او امام و حجت پس از من است. هر کس بمیرد و او را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است.»(6)

ص:41

تا این که با شهادت یازدهمین پیشوای شیعیان در هشتم ربیع الاول سال 260ق(1)، در حالی که بیش از پنج بهار(2)

از عمر آخرین ذخیره ی الهی سپری نشده بود، فصل بهره مندی مستقیم انسان ها از امام ظاهر به پایان رسید و در پی آن، دورانی بسیار مهم در زندگی پیروان اهل بیت علیه السلام پیش آمد. این دوران همزمان با دو رخداد مهم آغاز شد: رسیدن آخرین حجت الهی به مقام امامت و دیگر؛ قرار گرفتن آن حضرت در پرده ی پنهان زیستی.

اگر چه برگزیدگانی از شیعه برای این مرحله آمادگی کامل داشتند، می بایست هر دو رخداد امامت و غیبت، برای عموم شیعیان به اثبات برسد، چرا که حضرت مهدی علیه السلام نخستین روز امامت را در حالی آغاز کرد که جز افرادی اندک که پیش از آن، در دوره ی امام عسکری علیه السلام آن حضرت را دیده بودند(3)

کسی او را ندیده بود. تا این که روز درگذشت امام یازدهم و نخستین روز امامت حضرت مهدی علیه السلام فرا رسید و آن حضرت، ناگزیر میان مردم آمد، بر پیکر پدر نماز گُذارْد.

این رخداد، به گونه هایی چند روایت شده است در یک روایت، شیخ صدوق، آن را به صورت مفصل از زبان ابوالادیان، یکی از خدمتکاران خانه و متصدی امور نامه های امام عسکری علیه السلام گزارش کرده است.(4)

در این رخداد، آنچه برای مردم، از همه شگفت آورتر بود، این که با کودکی پنج ساله رو به رو بودند که می گفت جانشین امام عسکری علیه السلام

ص:42

است. البته پیش از آن، با هدایت های پیوسته، پیامبر و امامان نور علیه السلام شیعه به این نکته باور کرده بود که خداوند (عزوجل) از طریق آخرین پیامبر خود، مقام امامت و ولادت را به سبب قابلیت های ذاتی به افرادی خاص عطا فرموده و فقط از طرف او است که برای جامعه امام نصب می شود. نیز این که این قابلیت، هیچ ارتباطی به کمی یا زیادی سن ندارد. جالب این که این گونه پیشوایی، پیش از آن، هم بین امامان علیه السلام و هم در زنجیره ی پیامبران، دارای سابقه بود. یکی از دانشوران معاصر، امامت در سنین کم را پدیده ای واقعی دانسته، چنین استدلال کرده است:

… امامی که در کودکی به پیشوایی روحی و فکری مردم رسیده، و مسلمانان حتی در کشاکش آن همه موج ویرانگر باز خویشتن خویش را به پیروی و دوستی او گماشتند، به طور مسلّم باید از دانش و آگاهی و گستردگی دید و دانا بودن به فقه و تفسیر و عقاید، بهره ای آشکار و چشمگیر داشته باشد؛ چون در غیر اینصورت، نمی توانست مردم را به پیروی از خویش وادارد…

به فرض محال که مردم نتوانسته حقیقت و واقعیت امر را دریابند، دستگاه خلافت و نیروی حاکم که آن همه دشمنی علنی با امام داشته، چرا برنخاسته و پرده از رخسار حقیقت نینداخته است؟

اگر امام خردسال، از دانش و سطح تفکر عالی برخوردار نبود، خلفای معاصر، خیلی خوب می توانستند جنجال به پا کنند، اما سکوت آن ها و سکوت تاریخ، گواه است که امامت در سنین کم، پدیده ای حقیقی بوده است، نه ساختگی.(1)

ص:43

البته پیش از آن که در مسیر هدایت جامعه، نوبت به پیشوایی جانشینان آخرین فرستاده ی الهی برسد، خداوند (عزوجل) پیامبرانی را در کودکی به مقام نبوت مفتخر ساخته بود. از میان پیامبران اولوالعزم، یگانه پیامبری که از هنگام ولادت، به نبوت خویش به طور آشکار تصریح کرده، حضرت عیسی بن مریم علیه السلام است.

خداوند (عزوجل) در آیات قرآن، در بخشی از داستان حضرت مسیح علیه السلام از زبان پیامبر خود در پاسخ منکران چنین می فرماید:

}قَالَ اِنّی عَبْدُ الله اَتَانی الکِتابَ وَ جَعَلَنِی نَبیّاً{(1)

«]کودک[ گفت: من بنده ی خدا هستم، به من کتاب داده و مرا پیامبر قرار داده است.»

یزید کناسی از امام باقر علیه السلام پرسید:

«آیا عیسی بن مریم علیه السلام هنگامی که در گهواره سخن گفت، حجّت خدا بر اهل زمان خود بود؟»

حضرت فرمود:

او آن زمان پیغمبر و حجت غیر مرسل خدا بود ]در آن زمان، به تبلیغ و دعوت مأمور نبود[. مگر نمی شنوی گفته ی خودِ او را که می گوید: «من بنده ی خدایم. خدا به من کتاب داده و پیامبر ساخته و هر جا باشم، پر برکتم قرار داده و تا زنده باشم، مرا به نماز و زکات سفارش کرده است.

عرض کردم: «در آن زمان و در همان حالی که در گهواره بود، حجّت خدا بود بر زکریا؟»

ص:44

فرمود:

…چون عیسی هفت ساله شد و خدای (عزوجل) به او وحی فرستاد، از نبوت و رسالت خود سخن گفت و بر یحیی و همه مردم حجّت شد…(1)

حضرت یحیی علیه السلام یکی دیگر پیامبرانی است که در کودکی به مقام نبوت رسید.

خداوند (عزوجل) در این باره خطاب به وی فرمود:

}یا یَحیی خُذِ الکتابَ بِقُوّهًٍْ وَ اَتَیْناهُ الحُکْمَ صَبِیّاً{(2)

ای یحیی! کتاب خدا را به جّد و جهد بگیر. ما از کودکی به

وی حکم ]نبوت[ دادیم.

یکی از مفسران اهل سنّت حکمی را که خداوند (عزوجل) به حضرت یحیی علیه السلام داد، همان نبوت دانسته، بر این باور است که خداوند (عزوجل)، عقل او را در سنین کودکی محکم و کامل کرد و به او وحی فرستاد.(3)

در یکی از تفسیرهای معاصر، پس از آیه پیشین چنین آمده است:

درست است که دوران شکوفایی عقل انسان به صورت معمول حد و مرز خاصی دارد؛ ولی می دانیم همیشه در انسان ها افرادی استثنایی وجود داشته اند. چه مانعی دارد که خداوند (عزوجل) این دوران را برای بعضی از بندگانش به خاطر مصالحی فشرده تر کند و در سال های کمتری چکیده نماید؟

همان گونه که برای سخن گفتن، به صورت معمول گذشتن یکی دو سال از تولد لازم است، در حالی که می دانیم حضرت عیسی علیه السلام در همان

ص:45

روزهای نخست زبان به سخن گشود؛ آن هم سخنی پر محتوا که طبق روال عادی در شأن انسان های بزرگسال بود.(1)

این تفسیر، در ادامه، این آیه را دلیل روشنی بر درست بودن امامت برخی امامان علیه السلام در خردسالی دانسته است.

بنابراین، همان گونه که خداوند (عزوجل) مقام نبّوت را به کودک خردسالی داد، می تواند مقام امامت را نیز با تمام ویژگی های لازم، به کودکی عطا فرماید. همان گونه که پیش از این نیز یاد شد، روایت های فراوان و شواهد تاریخی، گویای آن است که پیش از حضرت مهدی علیه السلام دو امام (امام جواد و امام هادی علیه السلام) نیز پیش از سن بلوغ جسمانی به امامت رسیدند. این، خود ایجاد آمادگی برای پذیرش امامت حضرت مهدی علیه السلام در کودکی بود. در میان امامان دوازده گانه، نخستین پیشوایی که در سن کودکی به امامت رسید، جواد الائمه علیه السلام بود. حضرت امام محمد تقی علیه السلام نهمین پیشوای شیعیان و یگانه فرزند حضرت رضا علیه السلام، در روز دهم رجب سال 195ق در مدینه چشم به جهان گشود. آن حضرت، در هفت سالگی به مقام امامت رسید.(2)

از آن جا که این مسأله در دوران امامت بی سابقه بود، در ابتدا برخی بدان اعتراض کردند، ولی رفته رفته با هدایت های امام رضا علیه السلام و کرامت هایی از خود آن حضرت، دل شیعیان آرام گرفت.

معمر بن خلاّد گوید: از امام رضا علیه السلام شنیدم مطلبی درباره ی امر امامت بیان کرد و سپس فرمود:

ص:46

«به این موضوع چه احتیاجی دارید؟ این ابوجعفر است که او را به جای خود نشانده و قائم مقام خود ساخته ام.»

و فرمود: ما خاندانی هستیم که خردسالانمان مو به مو از بزرگسالان مان ارث می برند.(1)

این روایت، بیانگر آن است که مقام امامت، به کمی و یا زیادی سن ربطی ندارد.

ابوبصیر می گوید: خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم، در حالی که کودک نابالغی عصاکش من بود. حضرت به من فرمود:

چگونه خواهید بود زمانی که حجت بر شما هم سال این کودک باشد؟(2)

یا فرمود: «همسال این کودک بر شما ولایت داشته باشد.(3)

صفوان بن یحیی گوید: به امام رضا علیه السلام گفتم: پیش از آن که خدا ابوجعفر را به شما ببخشید، درباره ی جانشینتان از شما می پرسیدیم و شما می فرمودید: «خدا به من پسری عنایت می کند.» اکنون او را به شما عنایت کرده و چشم ما را روشن نمود. اگر خدای ناخواسته برای شما پیش آمدی پدید آید به که بگرویم؟

حضرت با دست به ابوجعفر که برابرش ایستاده بود، اشاره فرمود. عرض کردم قربانت شوم! این پسر، سه ساله است. فرمود:

چه مانعی دارد؟ عیسی سه ساله ]کمتر[ بود که به حجّت قیام کرد.(4)

ص:47

اگر چه برخی برابر این اراده از خود واکنش های نامناسبی نشان دادند، کم نبودند انسان های وارسته ای که برابر این خواست الهی، در کمال تواضع سر فروتنی و پذیرش فرود آورده، با خشنودی کامل آن را پذیرفتند. از جمله ی ایشان علی بن جعفر بن محمد، عموی امام رضا علیه السلام بود که در کهولت سن، برابر امام جواد علیه السلام در نهایت فروتنی بر پیروی از ایشان تأکید می کرد.(1)

از این جا بود که پیروان راستین اهل بیت علیه السلام با این باور که مقام امامت امری فراتر از محاسبات ظاهری است در امامت امام هادی علیه السلام با اطمینان بیشتری آن را پذیرفتند چرا که ایشان نیز در سن هشت سالگی به امامت رسید.(2)

از آن جا که شرایط امامت حضرت مهدی علیه السلام دگرگون بود، تردیدهایی در ذهن شیعه پدید آورده، کار امام حسن عسکری علیه السلام را مشکل ساخت.

آن حضرت، نه فقط در سن کمتر از دیگر امامان به امامت رسید، بلکه ولادتش نیز به خاطر مصالحی پنهانی بود و تا زمان امامت، جز اندکی، جمال دل آرای او را ندیده بودنده البته حافظه ی شیعه، آموزه های پیشوایان معصوم علیه السلام پیشین را که با اقداماتی مناسب، برای این امر زمینه سازی کرده بودند(3)،

هرگز فراموش نکرده بود.

شایان ذکر است که افزون بر پیامبران و پیشوایان معصوم علیه السلام که به تأیید الهی دارای ویژگی های خاصی هستند، بین انسان های معمولی نیز کسانی یافت می شوند که دارای نبوغ خاصی هستند که آن ها را از دیگران متمایز می کند.

ص:48

یکی از پژوهشگران معاصر، پس از بیان آیات و روایات، کودکان نابغه ای را مؤید رخداد فوق یاد کرده، افرادی چون ابوعلی سینا، فاضل هندی، توماس یونگ، را فقط نمونه ای از این گونه انسان ها دانسته است.(1)

برآیند سخن آن که: امامت مانند نبّوت، موهبتی الهی است که خدای متعال به بندگان برگزیده و شایسته، خود بخشیده است و در این بخشش سن و سال، دخالتی ندارد؛ از این رو امر پیشوایی در کودکی، نه فقط امری بعید نیست که در طول تاریخ میان پیامبران الهی علیه السلام سابقه ای دیرینه دارد. و کسانی که برای خرده گیری بر پیروان مکتب اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام این مطلب را دستاویز خود قرار داده اند، در بیان پیامبری برخی پیامبران و نبوغ برخی بزرگان دین و دانش هیچ تردیدی به خود راه نداده اند.(2)

***

بر چهره ی دلگشای مهدی صلوات

تا پرده ز رخ گرفت قدسی نفسان

بر قامت دلربای مهدی صلوات

خواندند به رونمای مهدی صلوات(3)

***

سرچشمه عشق، فیض دائم آمد

غافل منشین که شد زمین معبرشاه

آن رحمت بیحد مداوم آمد

برخیز و ادب نما که قائم آمد(4)

ص:49

ص:50

ص:51

مطابق سنّت دیرین الهی همیشه بر پهنه زمین، خلیفه ای از جانب خداوند وجود دارد، اما این خلیفه ممکن است آشکار و شناخته شده نباشد بلکه ناشناخته و پنهان باشد. به عنوان مثال یکی از انبیاء الهی که به امر خداوند از قوم خود - حتی پدر و برادرانش - غیبت داشت، حضرت یوسف بود.

ایشان سه روز در چاه، چند سالی در زندان و سال هایی هم در مقام پادشاهی به سر برد که مجموع این ایام بیست سال می شود. فاصله مکانی حضرت یوسف در زمان سلطنتش در مصر با پدرش حضرت یعقوب مسیری بود که طی کردن آن در آن روزگار تنها هیجده روز طول می کشید. با این حال پدر و برادرانش از حضور ایشان در نزدیکی خود بی خبر بودند. همچنین برادران یوسف حتی در هنگام روبرو شدن با آن حضرت، ایشان را نشناختند و تا خود را معرفی ننمود ایشان را به جا نیاورند. امام صادق علیه السلام در بیان شباهت حضرت صاحب الامر با جناب یوسف می فرمایند:

«همانا برادران یوسف نوادگان و فرزندان پیامبران بودند، با او تجارت کردند و سخن گفتند اما او را نشناختند. پس چرا این امت دور از رحمت الهی انکار می کنند که خدای عزوجل زمانی با حجت خویش همان کند که با یوسف کرد؟»(1)

مقایسه و تشبیهی که در فرمایش امام صادق علیه السلام بین حضرت یوسف و امام عصر شده است نشان می دهد که هر دو صورت غیبت در مورد حضرت صاحب الامر وجود دارد و این امر جای هیچ گونه ایراد و انکاری ندارد.

اول: دور بودن ایشان از میان مردم و دیار آنان.

ص:52

دوم: غیبت عنوان و وصف آن حضرت به طوری که دیده شوند اما همچنان ناشناس باقی بمانند. که در این صورت هر دو با هم قابل جمع است.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که: خداوند بین او و بین خلق حجابی قرار می دهد به گونه ای که خلق او را می بینند در حالی که وی را نمی شناسند(1)

در احادیث دیگری که موضوع غیبت امام عصر علیه السلام مطرح شده، به عزلت ایشان اشاره شده است امام سجاد علیه السلام در بیان وجه شباهت آن حضرت به حضرت ابراهیم علیه السلام فرمودند:

}اَمّا مِنْ اِبراهیم فَخِفاءُ الوِلادَهًِْ وَ اِعتْزِالُ النَاسِ{

«اما سنتی از ابراهیم در امام عصر علیه السلام وجود دارد، پنهان بودن ولادت و کناره گیری از مردم می باشد.»

اصولاً یکی از معانی غربت آن امام عزیز در زمان غیبت، همین دور بودن ایشان از دوستان و شیعیان خود می باشد تعبیر دیگری هم در توضیح معنای غیبت امام زمان علیه السلام از امام صادق نقل شده است:

«حضرت قائم علیه السلام دو غیبت دارند که در یکی از آن دو شاهد مواقف حج هستند، ایشان مردم را می بینند ولی مردم ایشان را نمی بینند.»(2)

در صورتی که امام علیه السلام در مراسم حج حضور داشته باشند، می توان گفت که ایشان مردم را با چشم می بینند اما عموم مردم از دیدن آن حضرت محروم هستند. این ندیدن مردم به دو صورت محتمل است:

ص:53

یکی اینکه به اعجاز الهی و علی رغم حضور جسمانی آن حضرت، مردم از دیدن شخص ایشان، ناتوان باشند.

دوم اینکه، بدن شریف ایشان را به چشم می بینند اما هویتشان را تشخیص نمی دهند. در این صورت می توان گفت که مردم ایشان را به عنوان امام زمان نمی بینند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

«مؤمنین (آن زمان) مکان امامشان را ندانسته تشخیص وی را به عنوان امام نمی شناسند.»(1)

همچنین امیرالمؤمنین می فرمایند:

«حجت الهی در راه های ایشان رفت و آمد می کند به خانه ها و کاخ هایشان وارد می شود، در شرق و غرب زمین در گردش است، سخن مردم را می شنود و بر مردم سلام می کند و می بیند ولی دیده نمی شود.»(2)

همچنین ایشان در خطبه ای که بر منبر مسجد کوفه ایراد کردند، چنین فرمودند: «بار خدایا، قطعاً برای تو حجت هایی در زمینت هست که یکی پس از دیگری حجت بر آفریده هایت هستند اینها یا آشکار هستند اما مورد اطاعت مردم نمی باشند یا پنهان از دیدگانند که مردم انتظار ظهورشان را می کشند».(3)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در حدیث دیگری ضمن معرفی آخرین جانشین خود به این که ایشان دو غیبت دارند و یکی از آن دو طولانی تر است اشاره فرموده اند:

ص:54

«ایشان دو غیبت دارند که یکی از آن دو طولانی تر از دیگری است… هشیار و مراقب باشید در آن هنگامی که پنجمین فرزند از هفتمین فرزند من غایب شود.»(1)

شاید از همین جهت غیبت اول را «صغری» و دومی را «کبری» می نامند. سال دویست و شصت، سال شروع غیبت امام عصر علیه السلام است که هم زمان با شهادت پدر بزرگوار ایشان آغاز گردید. در واقع آغاز امامت امام زمان علیه السلام با آغاز دوران غیبت آن است. طول مدت مرحله اول غیبت68 یا 69 سال قمری بوده است. با پایان گرفتن این مرحله، مرحله ی دوم غیبت آغاز شده و تاکنون ادامه پیدا کرده است.(2)

(غیبت صغری در سال329 پایان یافت. در آن وقت عمر امام مهدی علیه السلام 74 سال بود، آن گاه غیبت کبری آغاز گردید).

ص:55

ص:56

شخصیتش را مخفی می سازد، تا آن گاه که قیام می کند، بیعت هیچ کس بر گردنش نباشد.(1)

ص:57

که خداوند عزوجل حکیم است تصدیق می کنیم که همه ی کارهای او از روی حکمت است هر چند راز حکیمانه بودن آنها بر ما معلوم نباشد.(1)

ص:58

نیکوترین انسان های عترت همراه و همگام گشته اند… و در دولتش و دوره ی خلافتش سرآغاز نوآفرینی ها و دگرگونی ها و خواست ها و فرجام ها و سرانجام ها و پایانی هایی نهفته است.(1)

(2)

ص:59

حضرت در آنجا زندگی می کنند، آگاه نگردد و آن حضرت از شر خلفای جور، کفار و مشرکین محارب با خدا و رسول در امان باشند، برای روشن تر شدن مطلب به نمونه ای از ظلم خلفای جور توجه نمائید:

ص:60

شیعه نشین عراق بود. در طی این مدت کوتاه که او نیابت خاص امام دوازدهم را به عهده داشت، شیعیان به وی رجوع می کردند و توقیعات صادره از ناحیه امام با دست وی به دست شیعیان می رسید.(1)

عثمان بن سعید پیش از وفاتش مأمور شد تا پسرش محمد را به عنوان نائب امام به شیعیان معرفی کند. دوران نیابت محمد بن عثمان دورانی طولانی و سخت بود. فشار و اختناق اعمال شده از جانب عباسیان، انحرافات دینی و فرقه ای، القاء شبهات گوناگون و حرکت های رو به گسترش اسماعیلیان از مهم ترین مشکلاتی بودند که وی با آنان درگیر بود. محمد بن عثمان در سال 305ق. درگذشت و حسین بن روح نوبختی به نیابت امام منسوب شد. او از مردم قم و مدت ها از دستیاران محمد بن عثمان بود. او با تدبیر و کیاست خود توانست در اوج بحران، اوضاع مساعدی را برای جامعه شیعی فراهم سازد و تا حد ممکن از فشارهایی که از طرف حکومت بر آن ها اعمال می شد، بکاهد. سیاست دینی وی به گونه ای بود که هیچ تنش و عکس العملی را علیه شیعیان پدید نمی آورد. او توانسته بود با اعمال تقیه شدید چنین جوی را به وجود آورد. یک بار در مجلسی در حضور علمای اهل سنت به گونه ای درباره عمر و ابوبکر سخن گفت که همگان را به تعجب واداشت و هرگونه بدبینی و سوءظن سنیان را نسبت به او برطرف ساخت. او در همین راستا یکی از خدمت کارانش را که عادت به ناسزاگویی به معاویه داشت، اخراج کرد.(2)

ص:61

بدین ترتیب دوران طولانی نیابت وی، بهترین ایام غیبت صغری برای شیعیان بوده است. روابط او با دربار عباسیان و نفوذ او در میان وزرا و امرا موجب گردید که سخت گیری ها و اعمال فشارها بر شیعیان به حداقل برسد.

با درگذشت حسین بن روح نوبختی در سال 326 ق. محمد بن علی سمری به نیابت منصوب شد. وی آخرین نائب امام علیه السلام بود و در سال 329ق. درگذشت آخرین توقیعی که یک هفته پیش از وفاتش به دست او رسید، وی را مأمور ساخته بود که شخصی را به عنوان نائب امام بعد از خود معرفی نکند. این توقیع در واقع اعلامی برای آغاز غیبت کبری امام علیه السلام بود.(1)

ص:62

هستند. هر چه آن ها به تو برسانند از من می رسانند و آن چه به تو بگویند از جانب من می گویند(1)

و در جای دیگر فرمود: شاهد باشید که عثمان بن سعید عمری وکیل من است و فرزندش محمد بن عثمان وکیل فرزند من مهدی شماست.(2)

حضرت مهدی علیه السلام نایبان پس از نائب اول (عثمان بن سعید) را به وسیله ی نایب قبلش تعیین می کرد و به مردم معرفی می نمود. بنابراین کسانی که در دوره ی غیبت صغری، نیابت داشتند و با اسم و مشخصات معرفی شده بودند، «نایب خاص» نامیده شده و نایبان خاص آن حضرت را «نواب خاص» و «نواب اربعه» می گویند.

کتاب هایی که در قرون اولیه غیبت نگاشته شده است، به جای «نواب» بیشتر به «سفراء» و ابواب تعبیر شده و گاهی «وکلا» نیز به کار رفته است.(3)

ص:63

ص:64

ص:65

خداوند او را رحمت کند و به اولیاء خدا و سروران خود ملحق سازد… خداوند ثواب تو را زیاد گرداند و در این مصیبت صبر نیکو مرحمت فرماید.

}رُزِئتَ وَ رُزِئنا وَ أوُ حَشَکَ فَراقُهُ وَ أوحَشَنا{

«تو مصیبت زده ای و ما نیز غمناک هستیم، فراق پدرت برای تو و ما وحشتناک است، خداوند او را در مقامی که دارد شاد گرداند.»

از کمال سعادت او این بود که اَنْ رَزَقَهُ اللهُ وَلَدار مِثْلَکَ …:

خداوند مثل تو فرزندی را به او عنایت فرمود، که بعد از او و به دستور وی جانشین او گردد، و برای او طلب رحمت و مغفرت کند. من هم خداوند را سپاسگزارم، زیرا که شیعیان به وجود تو و آنچه خداوند در تو قرار داده است، مسرورند پروردگار عالم تو را یاری کند.(1)

ص:66

رسید دنیا را وداع می کنم به سوی خدا می روم، و در این قبر مدفون می شوم و این لوح با من خواهد بود.

من از نزد او خارج شدم، و آنچه فرموده بود یادداشت کردم و مرتب مراقب آن وقت بودم، چیزی نگذشت که او بیمار شد و در همان وقت که خود فرموده بود وفات یافت و در همان قبر مدفون شد.(1)

ص:67

ص:68

در جعبه را که باز کردند دیدم آنچه در جعبه است همان است که حسین بن روح گفته بود بدون کم و زیاد.

زن نگاهی به من کرد و گفت: درست همان چیزهاست که من آورده بودم و در دجله انداختم.

وقتی که این ماجرا را از حسین بن روح دیدیم، من و آن زن چنان خوشحال شدیم که نزدیک بود هوش از سرما برود، چون به یقین دانستیم او وکیل امام زمان است.(1)

ص:69

ص:70

ص:71

ص:72

که چوپان خویش را گم کرده باشند، به دنبال چراگاه می روند و آن را نمی یابندو بدانید هر کس در زمان غیبت او، بر دین خویش ثابت قدم بماند، و در طول مدت ناپیدایی قائم ما، سنگدل نشده باشد، در بهشت با من و در درجه ی من خواهد بود.(1)

بنابراین دوران غیبت کبری مدت زمانی نامحدود است که در آن، واپسین پیشوای معصوم به دلیل هایی در پرده ی غیبت به سر می برد.(2)

ص:73

من سوگند یاد کرده ام که این کتاب را بیش از یک شب نزد کسی نگذارم. علامه یک شب را هم غنیمت دانسته، کتاب را گرفت و به خانه برد که در آن شب به قدر امکان از آن بنویسد.

علامه حلی مشغول نوشتن آن کتاب شد، و پاسی از نصف شب گذشت خواب بر وی غالب گردید، امام زمان علیه السلام تشریف فرما شده و فرمود: کتاب را به من واگذار و بخواب.

شیخ کتاب را تحویل داد و خوابید. وقتی بیدار شد دید همه آن کتاب به عنایت حضرت امام زمان علیه السلام نوشته شده است.

علامه مجلسی می فرماید:

از ظاهر عبارت استفاده می شود که ملاقات و مکالمه در بیداری بوده ولی ظاهراً این قضیه در عالم رؤیا اتفاق افتاده است. والله العالم.(1)

ص:74

رگ حساسی است و علاجی جز بریدن ندارد. اگر آن را قطع کنیم ممکن است رگ بریده شود و در این صورت اسماعیل زنده نخواهد ماند؛ لذا با وجود این خطر عظیم دست به چنین کاری می زنیم. سید بن طاووس فرمود: من به بغداد می روم. در حله بمان تا تو را همراه خود ببرم و به اطباء و جراحان آنجا نشان دهم، شاید ایشان علاجی بنمایند. با هم به بغداد رفتیم سید اطباء را خواست و آنها هم همان تشخیص را دادند و از معالجه من ناامید شدند.

در این جا سید بن طاووس به من فرمود: در شریعت اسلام، امثال تو می توانند با این لباس ها نماز بخوانند، ولی سعی کن خودت را از خون پاک کنی.

بعد از آن عرض کردم: حال که تا بغداد آمده ام، بهتر است به زیارت عسکریین علیه السلام در سامرا مشرف شوم و از آن جا به حله برگردم. سید بن طاووس این نظر مرا پسندید. من هم لباس ها و پولی را که داشتم، به او سپرده و روانه شدم.

وقتی به سامرا رسیدم، داخل حرم عسکریین علیه السلام شدم و زیارت کردم و بعد به سرداب مقدس مشرف گردیدم. در آن جا به خداوند عالم استغاثه نمودم و حضرت صاحب الأمر علیه السلام را شفیع خود قرار دادم و مقداری از شب را همان جا ماندم.

تا روز پنج شنبه سامرا بودم. آن روز به کنار «رودخانه ی دجله» رفتم و غسل کردم و برگشتم. نزدیک حصار شهر سامرا که رسیدم ناگاه چهار نفر سواره مشاهده کردم که از حصار بیرون آمدند. گمان کردم از اشراف و بزرگان عربی هستند که گله دارند و گوسفندانشان در آن حوالی است.

ص:75

وقتی به نزدیک آنها رسیدم، دیدم دو نفرشان جوان و یکی پیرمرد و نقاب گذاشته و چهارمی بسیار با هیبت است و فَرِجَیهِ(1)

به تن دارد و شمشیری حمایل کرده است. آن سوارها نیز شمشیر به همراه داشتند.

پیرمرد نقابل دار، نیزه ای در دست داشت او سمت راست راه ایستاد و آن دو جوان سمت چپ ایستادند، صاحب فرجیه، وسط راه توقف کرد. سوارها سلام کردند و من جواب سلامشان را دادم.

مرد فرجیه پوش به من فرمود: «بیا جلو تا چیزی که تو را به درد و الم وا می دارد، ببینم.» من از این که به بدنم دست بزند کراهت داشتم، زیرا تازه از آب بیرون آمده بودم و پیراهنم هنوز تر بود. با این احوال اطاعت کردم و نزدیک او رفتم.

وقتی به نزدیکیش رسیدم خم شد و یک دست خود را روی شانه ام گذاشت و با دست دیگرش زخم را فشرد، به طوری که دردم آمد و بعد روی اسب نشست آن پیرمرد گفت: «رستگار شدی ای اسماعیل»!

گفتم: ما و شما ان شاءالله همه رستگاریم. و از این که پیرمرد اسم مرا می داند تعجب کردم.

پیرمرد گفت: «این بزرگوار امام عصر تو است».

من پیش رفتم و پای مبارکشان را بوسیدم.

حضرت اسب خود را راندند. من نیز در رکابشان رفتم.

فرمودند: «برگرد».

عرض کردم. هرگز از حضورتان جدا نمی شوم.

فرمودند: «مصلحت در آن است که برگردی».

ص:76

باز عرض کردم: از شما جدا نمی شوم.

در این جا بود که پیرمرد گفت: «ای اسماعیل آیا شرم نداری که امام زمانت دو مرتبه فرمود برگرد و تو از فرمان او مخالفت می کنی؟»

با این حرف در همان جای خود ایستادم و حضرت چند گامی دور شدند و بعد به من التفاتی کردند و فرمودند: «زمانی که به بغداد رسیدی، ابوجعفر خلیفه که اسم او «مستنصر» است، تو را می طلبد وقتی نزد او حاضر شدی و به تو چیزی داد، قبول نکن و به پسرمان - علی بن طاوس - بگو نامه ای در خصوص تو به «علی بن عِوَّض» بنویسد.

من هم به او می سپارم که هر چه می خواهی به تو بدهد. بعد هم با اصحاب خود تشریف بردند تا از نظرم غائب شدند.

من در آن حال از جدایی ایشان تأسف خوردم و بر زمین نشستم و ساعتی متحیر ماندم.

بعد از آن به حرم عسکریین علیهما السلام مراجعت نمودم.

خدّام آستانه اطرافم جمع شدند و مرا دگرگون دیدند. گفتند: چه اتفاقی افتاده، آیا کسی با تو جنگ و نزاعی کرده است؟

گفتم: نه، آیا آن سوارهایی که در کنار حصار بودند شناختید؟

گفتند: آنها از اشراف و گله داران سامرا هستند.

گفتم: نه اینطور نیست یکی از آن ها امام عصر علیه السلام بود.

گفتند: آن پیرمرد امام زمان علیه السلام بود یا کسی که فرجیه به تن داشت؟

گفتم: آن که فرجیه به تن داشت.

گفتند: جراحت خود را به او نشان داده ای؟

گفتم: آن بزرگوار با دست مبارکش آن را گرفت و فشار داد، به طوری که به درد آمد. و پای خود را بیرون آوردم که آن محل را به ایشان نشان دهم، دیدم از دمل و جراحت اثری نیست.

ص:77

از کثرت تعجب و حیرت، شک کردم که دمل در کدام پایم بود. پای دیگرم را بیرون آوردم، باز هم اثری نبود.

تا مردم این مطلب را مشاهده کردند، ناگهان همگی به من هجوم آوردند و لباسم را قطعه قطعه کردند و جهت تبّرک بردند و به طوری ازدحام شد که نزدیک بود پایمال شوم.(1)

ص:78

آمده و از جلوی من که در دسترسم بود گذشت و من لال شدم و از خواندن زیارت باز ماندم تا از نظرم غائب و به سمت پایین پای مبارک رفتند. پس حرم به حال اول برگشت و جان و روان من که سلب شده بود به پیکرم برگشت. به دنبال آن بزرگوار دویدم و از خدامی که در قسمت پایین ضریح شریف مراقب بوند پرسیدم: این آقا به این نشانی و با این کیفیت کجا رفت؟ گفتند: ندیدیم و نفهمیدیم. پس به جای خود برگشته و به خواندن جامعه کبیره ادامه دادم ولی تمام فکرم به دنبال او بود و همواره گفته و می گویم:

خوشا آنان که هر شامان ته و

بینند

گرم دسترس نبی آیم ته وینم

سخن واته کرن واته نشینند

بشم آنان و بینم که ته وینند

اما آن ذکر این است که 1200 مرتبه با طهارت و حضور قلب رو به قبله بگو: یا فارِسَ الحِجاز اَدرِکنی یا اَباصالِح اَدْرِکْنی! یا اَبَاالقاسِمَ المَهْدی اَدْرِکْنی یا صاحِبَ الزَّمانْ اَدْرِکْنی اَدْرِکْنی وَ لا تَدَعْ عنّی فَاِنّی عاجِزٌ ذَلیلٌ!(1)

ص:79

ص:80

یوسف گم گشته باز آید به کنعان غم مخور

یوسف گم گشته باز آید

به کنعان غم مخور

کلبه ی احزان شود

روزی گلستان غم مخور

ای دل غمدیده حالت به شود دل بد مکن

وین سر شوریده باز

آید بسامان غم مخور

گر بهار عمر باشد باز بر تخت چمن

چتر گل در سرکشی ای

مرغ خوشخوان غم مخور

دور گردون گردو

روزی بر مراد ما نگشت

دائماً یکسان نباشد حال دوران غم مخور

هان مشو نومید چون

واقف نئی ز اسرار غیب

باشد اندر پرده بازی های پنهان غم مخور

ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی بر کند

چون ترا نوح است

کشتی بان ز طوفان غم مخور

در بیابان گر بشوق کعبه خواهی زد قدم

سرزنش ها گر کند خار مغیلان غم مخور

گر چه منزل بس

خطرناکست و مقصد بس بعید

هیچ راهی نیست کان

را نیست پایان غم مخور

حال ما در فرقت جانان و ابرام رقیب

جمله می داند خدای حال

گردان غم مخور

حافظا در کنج فقر و خلوت شب های تار

تا بود وردت دعا و

درس قرآن غم مخور(1)

ص:81

ص:82

ص:83

2- زندگی و حیات، به طور کلی عالم هستی پوچ و لغو و باطل و ناامید کننده آفریده شده یا با محتوا، بر حق و امید بخش و در مسیر بقا و کمال قرار دارد؟

3- خدا بندگان را با همه ی نیازی که به هدایت و راهنمایی دارند چگونه هدایت کرده است، آیا به همان هدایت های عقلی و فطری اکتفا نموده، یا علاوه بر آن پیامبرانی را با برنامه های اعتقادی، اخلاقی و عملی برای هدایت آنان فرستاده و با این کار، لطفش را برای آنان کامل کرده است؟

4- آیا برای رهبری بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم افرادی را معیّن کرده است؟ و اگر معیّن کرده، افراد تعیین شده چه کسانی هستند؟

این پرسش ها خود بخود برای هر انسانی مطرح می شود، اگر چه کسی او را متوجه به این سؤالات نکند.(1)

ص:84

ص:85

ص:86

دارد. از آن جا که مهم ترین نیاز انسان، هدایت و راهنمایی است، حتماً خداوند برای انسان ها راهنمایی قرار می دهد؛ چرا که در غیر اینصورت، نظام خلقت، احسن نخواهد بود.

به عبارت دیگر، خداوند برای همه ی موجودات، نظم و هدف قرار داده است و آنان را هدایت تکوینی، از راه طبیعت یا غریره، به هدف مطلوب راهنمایی کرده است؛ پس، از عنایت او به دور است که اشرف مخلوقات (انسان) را بدون هادی بگذارد.(1)

ص:87

ص:88

ص:89

ص:90

در قرآن کریم مفسران آیات زیادی را در رابطه با حضرت مهدی علیه السلام تفسیر نموده اند که این آیات به طور کلی از آن حضرت و حکومت او خبر می دهد؛ چند نمونه از اینگونه آیات را از نظر شما عزیزان می گذرانیم:

1) در سوره ی نور، آیه ی 55، می خوانیم:

وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ آمَنُواْ مِنکُمْ وَ عَمِلُوْ الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخِْلفَنَّهُمْ فِی اْلاَرْضِ کَمَا اسْتَخَلفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دّینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَیَْ لَهُمْ وَ لَیبُدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوِْفِهمْ اَمْناً یَعْبدُ وُ نَنِی لاَ یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاًٌ وَ مَن کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ اْلْفاسِقُونَ.

خداوند، به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند وعده می دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد، همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت روی زمین را بخشید؛ و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، و پابرجا و ریشه دار خواهد ساخت؛ و ترسشان را به امنیت و آرامش مبدل می کند، (آنچنان) که تنها مرا می پرستند و چیزی را شریک من نخواهد ساخت.

به تفسیر آیهًْ اله العظمی ناصر مکارم شیرازی در رابطه با مهدویت توجه فرمائید: «در آیه ی فوق 3 وعده ی صریح به آنها که گروه افراد با ایمان و شایسته را تشکیل می دهند، داده شده است.»

ص:91

و می دانیم در هر وعده 3 رکن وجود دارد:

وعده دهنده که در اینجا خداست؛ و وعده گیرنده که «الذّین آمنوا منکم و عملوا الصّالحات یعنی مؤمنان صالح هستند؛» و موادّ مورد وعده که امور سه گانه ی زیر است:

1- استخلاف فی الارض - «حکومت روی زمین به عنوان نمایندگی خدا»؛ یعنی حکومت حق و عدالت.

2- تمکین دین - «نفوذ معنوی و حکومت قوانین الهی بر تمام پهنه ی زندگی»

3- تبدیل خوف به امنیت؛ و برطرف شدن تمام عوامل ترس و ناامنی، و جایگزین شدن امنیّت کامل و آرامش در همه ی روی زمین

منظور از «تمکین دین» همانطور که از سایر موارد استعمال کلمه ی تمکین بر می آید این است که تعلیمات الهی بطور ریشه دار و پابرجا در تمام شئون زندگی نفوذ خواهد داشت، نه همانند الفاظ صلح و آزادی و حقوق بشر که امروز بازیچه ی دست مدافعان قلابی آن است و تنها گلوهایشان را برای شعارهای داغ در این زمینه پاره می کنند، و در خارج از آن اثری نیست؛ گویی الفاظی هستند رؤیایی که جز در عالم خیال نمی توان به آنها دست یافت.

در آن روز، تعلیمات حیاتبخش و آزاد کننده ی اسلام نه به شکل یک سلسله تشریفات خشک و صوری، و نه بگونه ی یک مشت الفاظ مومیایی شده بلکه به عنوان یک دکترین زندگی در همه جا ریشه خواهد دوانید، و تلاش بازسازی به ریشه ها کشیده خواهد شد نه به شاخ و برگ ها و نقش ایوان.

ص:92

آن روز، آگاهی و احساس مسؤولیّت جنبه ی عمومی خواهد داشت؛ و گسترش و تعمیم آن مانع از آن خواهد بود که افرادی با الفاظ بازی کنند، و مفاهیم سازنده را مسخ نمایند؛ چه اینکه این گونه کارها تنها در جوامعی امکان پذیر است که آگاهی و احساس مسئولیت همگانی نیست، یا به سر حد نصاب نرسیده، والا فرصتی برای این بازی های کودکانه باقی نخواهد ماند.

آن روز، منافع شخصی و خصوصی مانع از قضاوت صحیح عمومی - نخواهد شد، نه چون امروز که پاره ای از محو کنندگان همه ی حقوق بشر، هنگامی که بر کرسی خطابه در مجامع پر عرض و طول جهانی که به اصطلاح برای دفاع از حقوق بشر تشکیل می گردد، چنان داغ و پرهیجان سخنرانی می کنند که دهان ها از تعجب باز می ماند؛ حتی اعلامیه های موجود را در زمینه ی حقوق بشر (که در واقع به هیچیک از آنها عمل نکرده است) ناقص و نارسا و غیرکافی می شمرد، و حتی سردمداران حقوق بشر در دنیا، برای آنها کف می زنند، چرا که با هم دوستند و منافعشان بدون این کار در خطر است.

آرامش و امنیت در آن روز، آمیخته با خوف نیست، نه چون امنیتی که گهگاه در جهان امروز پیدا می شود؛ زائیده ترس از سلاح های مخوف و وحشت زا است.

این تعادل وحشت است نه امنیت! این آرامش ناشی از خوف عظیم از عواقب دردناک جنگ است نه آرامش واقعی! لذا هر روز تعادل وحشت به هم خورده پایه های این امنیت و آرامش کاذب نیز فرو خواهد ریخت.

نتیجه ی این وعده های سه گانه ی الهی فراهم شدن زمینه ها برای انسان سازی، و تکامل هر چه بیشتر در مفاهیم انسان و بندگی خالص خداوند، و شکسته شدن همه ی بت ها در تمام قالب ها است (یَعْبُد و نَنی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیئا).

ص:93

بد نیست در اینجا نگاهی به گفته های مفسّران و آنچه در شرح نزول آیه ی فوق آمده است بیندازیم:

بعضی از مفسران معتقدند که این آیه هنگامی نازل شد که یاران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به مدینه هجرت کرده بودند. یک جنبش نوین آغاز شده بود، جنبشی که لرزه بر ارکان جامعه ی کهنه و پوسیده ی پر از خرافات و پر از جهل و ظلم و تبعیض جاهلی افکنده بود و طبعاً پرچم های مخالفت از هر سو برافراشته شد.

گرچه یاران محدود اما فداکار این انقلاب الهی با بهره گیری از پویایی عظیم آئین جدید، ابتکار واقعی را در دست داشتند، ولی انبوه مخالفت و هیاهوی آنها بقدری زیاد بود که آهنگ حق طلبانه ی آنان در میانشان گم می شد.

شدت مخالفت قبایل بقدری بود که سربازان انقلابی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم همیشه در حال آماده باش بودند؛ هر شب با اسلحه می خوابیدند و صبح با اسلحه و در لباس تنگ و سنگین جنگ بیدار می شدند.

ادامه ی این وضع و برای مدّت طولانی مسلماً ناراحت کننده بود. چگونه با زره و چکمه در کنار شمشیر و سپر می توان خوابید؟! آنهم خوابی توأم با بیداری و بریده! گاهی آرزو می کردند زمانی فرا برسد که بتوانند یک شب آسوده در بستر استراحت کنند؛ و خطری از ناحیه دشمن آنها را تهدید نکند. نه در موقع نماز وحشتی از حمله ی غافلگیرانه ی دشمن داشته باشند؛ و نه شب هنگام ترسی از شبیخون آنها، آزادانه خدا را بپرستند؛ و بت ها را بشکنند، و در سایه ی حکومت عدالت پرور قرآن زندگی آسوده ای داشته باشند.

لذا گاهی از وضع خود ابراز نگرانی کرده و از یکدیگر می پرسیدند آیا چنان روزی فرا خواهد رسید؟!

ص:94

در این موقع آیه ی فوق نازل شد و به آنها بشارت داد:

آری چنان روزی فرا می رسد، و این وعده ی بزرگ خدا است؛ وعده ای قطعی و تخلف ناپذیر! و در تاریخ اسلام دیده ایم چگونه با پیروزی کامل پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر جزیره ی عرب آن روز فرا رسید. این شأن نزول برای آیه کاملاً طبیعی به نظر می رسد ولی ما که با آیات مختلف قرآن و شأن نزول های آن آشنا هستیم می دانیم - هیچ گاه مفاهیم وسیع آیات را نمی توان در محدوده ی نزول ها محصور ساخت؛ بلکه همیشه شأن نزول یکی از مصداق های آیه را تشکیل می دهد.

تخصیص یک آیه با شأن نزولش درست به این می ماند که اسلحه ای را که به حکم ضرورت برای جنگ با دشمن تهیه می کنیم پس از پایان آن جنگ کنار بگذاریم هر چند کاملاً قابل استفاده و گرانقیمت و نایاب بوده باشد. البته در اواخر عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قسمتی از مفهوم وسیع این آیه جامه ی عمل به خود پوشید. اما پیاده شدن تمامی مفهوم آن، و استخلاف در سراسر روی زمین، هنوز پیاده نشده و جهان در انتظار آن است. آیه همه ی مؤمنان شایسته را در همه ی اعصار و قرون بشارت می دهد که سرانجام، حکومت جهان از آن شایستگان خواهد بود و برای همیشه بازیچه ی دست یک مشت خودخواه خودکامه استعمارگر که دنیا را همانند یک توپ بازی به یکدیگر پاس می دهند نخواهد بود.

لذا در روایات می خوانیم که این آیه به قیام مهدی موعود تفسیر شده؛ از جمله «طبرسی» مفسّر ارزنده در «مجمع البیان» از امام سجاد علیه السلام نقل می کند که فرمود:

هم وَالله شیعَتُنا اَهْلَ اْلبَیْت یَفْعَل اللهُ ذلِکَ بِهِم عَلی یَدَی اَجَلٍ منّا وَ هُو مَهْدی هذِهِ اْلاُمَّه؛ این گروه همان پیروان ما هستند که خداوند به وسیله ی مردی از خاندان ما این موضوع را تحقق می بخشد و او مهدی این امت است.

ص:95

سپس همین مضمون را از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام نقل می کند. بعد اضافه می نماید که آیه مطلق است و خلافت همه ی روی زمین را شامل می شود و چون این وعده ی الهی هنوز تحقق نیافته باید منتظر آن بود. و در تفسیر «برهان» ذیل همین آیه روایات متعدی از امام صادق علیه السلام و امام باقر علیه السلام نقل شده که این آیه اشاره به قیام قائم علیه السلام است. یادآوری این نکته نیز لازم است که با توجه به کلمه ی منکم وجود یک اقلیت شایسته و با ایمان و صالح کافی است که به هنگام فراهم شدن زمینه ها دست به انقلاب وسیع جهانی خود بزنند، و با رهبری همه جانبه ی آنها این کشتی طوفان زده به ساحل نجات برسد.»(1)

2- در سوره ی انبیاء (آیات 105و106) می خوانیم:

}وَ لَقَد کَتَبنا فِی الزَّبُور مِنْ بَعدِ الذِکْرِ اَنَّ الاَرْضَ یَرثُها عِبادِی الصالِحُونَ اِنَّ فی هذا لَبَلاغاً لِقَومٍ عابدینَ. {

در «زبور» بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: بندگان شایسته ام وارث (حکومت) زمین خواهند شد. در این ابلاغ روشنی است برای جمعیتِ عبادت کنندگان.

«قبلاً به مفهوم این چند لغت باید توجه کرد:

«ارض» به مجموع کره ی زمین گفته می شود و سراسر جهان را فرا می گیرد؛ مگر اینکه قرینه ی خاصّی در کار باشد.

«ارث» در لغت به معنی چیزی است که بدون معامله و داد و ستد به دست کسی می افتد، ولی در بعضی موارد از قرآن کریم، ارث به تسلّط و پیروزی یک قوم صالح بر ناصالحان و در اختیار گرفتن مواهب و امکانات آنها گفته شده است.

ص:96

«زبور» در اصل به معنی هرگونه کتاب و نوشته است؛ ولی معمولاً به کتاب «داوود» که در عهد قدیم از آن تعبیر به «مزامیر داود» شده اطلاق می گردد؛ و آن مجموعه ای از مناجات ها و نیایش ها و اندرزهای داوود پیامبر است؛ این احتمال نیز وجود دارد که زبور تمام کتب آسمانی پیشین (قبل از قرآن) بوده باشد.

«ذکر» در اصل به معنی هر چزی است که مایه ی تذکر و یادآوری باشد ولی در آیه ی فوق به کتاب آسمانی موسی علیه السلام (تورات) تفسیر گردیده به قرینه ی این که قبل از زبور معرفی شده است، و طبق تفسیر دیگری «ذکر» اشاره به قرآن مجید است زیرا که در خود آیات قرآن این عنوان به قرآن گفته شد (اِنْ هُوَ اِلاّ ذِکْرٌ لِلِعالَمین)(1)

بنابراین عبارت «من بعد» به معنی «علاوه بر» خواهد بود.

«صالح» به معنی شایسته و صلاحیت دار است و هنگامی که بطور مطلق گفته شود، صلاحیت و شایستگی از تمام چیزها را فرا می گیرد؛ شایستگی علمی؛ شایستگی اخلاقی شایستگی از نظر ایمان و تقوی و آگاهی و مدیریت.

و به این ترتیب مفهوم آیات چنین می شود:

ما در کتاب زبور علاوه بر قرآن مجید (یا پس از تورات) نوشتیم که زمین را بندگان صالح و شایسته ی من در اختیار خواهند گرفت؛ و همین برای گروه عبادت کنندگان (و آنها که در مسیر بندگی خدا گام بر می دارند) برای رسیدن به اهدافشان کافی است.

ذکر این موضوع در زبور (اگر به معنی همه ی کتب آسمانی پیشین باشد) دلیل بر آن است که این موضوع در همه ی کتاب های آسمانی به

ص:97

عنوان یک اصل ثابت وجود داشته. و اگر هم منظور از آن کتاب داوود بوده باشد شاید به تناسب آن است که داوود حکومت وسیع و پهناوری داشت که در مسیر حق و عدالت و منافع انسان ها بود؛ اگر چه جنبه ی منطقه ای داشت و فراگیر همه ی جهان نبود؛ ولی در زبور به او بشارت داده شد که یک حکومت فراگیر جهانی بر پایه ی آزادی و امنیت و عدالت در انتظار جهانیان خواهد بود.

یعنی هنگامی که شایستگی کافی پیدا کنند، و مصداق زنده ی «عِبادِیَ الصّالِحُون» و بندگان شایسته ی خدا گردند، وارث همه ی میراث ها و مواهب زمین خواهد شد. هم وارث حکومت مادی و هم حکومت معنوی.

در پاره ای از روایات که در تفسیر آیه ی فوق آمده تعبیرات روشنتر و صریح تری در این زمینه دیده می شود.

از امام باقر علیه السلام نقل شده است:

}هُم اَصْحابُ المَهْدی فی آخرِ الزَّمان{

این ها همان یاران مهدی علیه السلام در آخر زمان خواهند بود.» همان مردان و زنان خود ساخته ای که وارث همه ی میراث های زمین خواهند شد؛ و شایستگی این رسالت بزرگ را خواهند داشت.

جالب توجه اینکه، در کتاب «مزامیر داوود» که امروز جزء کتب عهد قدیم (تورات) است عین این موضوع به تعبیرات گوناگون دیده می شود.

از جمله، در مزمور 37 می خوانیم:

زیرا که شریران منقطع خواهند شد و اما متوکلان به خداوند وارث زمین خواهند شد، هان بعد از اندک مدتی شریر نخواهند بود، در مکانش تأمل خواهی کرد و نخواهد بود اما حکیمان وارث زمین خواهند شد.

ص:98

در همان «مزمور 37» همین موضوع به تعبیرات دیگری نیز آمده است:

… زیرا متبرکان خداوند وارث زمین خواهند شد اما ملعونان وی منقطع خواهند شد، صدیقان وارث زمین شده ابداً در آن ساکن خواهند شد.(1)

همانگونه که ملاحظه می کنید کلمه ی صالحون که در قرآن آمده کلمه ی جامعی است که هم «حکیمان» و هم «صدیقان» و هم «متوکلان» و هم «متبرکان» را در بر می گیرد.

و همانطور که یادآور شدیم از آیه ی اخیر یعنی «اِنَّ فی هذا لِبَلاغَاً لِقَوم عابِدین» استفاده می شود که حکومت روی زمین هدف نهایی صالحان و شایستگان نیست بلکه وسیله ای است که با آن به هدف نهایی یعنی تکامل انسان در همه ی زمینه ها خواهند رسید زیرا ابلاغ به معنی «چیزی که با آن به هدفشان خواهند رسید» می باشد.(2)

3- در سوره ی توبه، آیه ی 33، آمده است:

}هُوَالذَِّی اَرْسَل رَسُولَهُ بِاْلهُدَی وَ دینِ الحَقِّ لِیُظهِرَهُ عَلَی الذِّینِ کُلِهِ وَلوْ کَرِهَ اْلمُشْرِکُونَ{

اوست خدایی که رسول خود (محمد مصطفی) را با دین حق به هدایت (خلق) فرستاد تا بر همه ادیان عالم تسلط و برتری دهد هر چند مشرکان و کافران ناراضی و مخالف باشند.

حضرت آیهًْ الله العظمی ناصر مکارم شیرازی (مدظله العالی) در تفسیر آیه فوق در رابطه با حضرت مهدی علیه السلام می فرمایند.

ص:99

«برای فهم آیه فوق نخست به آیه ی پیش از آن بازگردم آنجا که می گوید: یُرِیدُونَ أَن یُطفِؤُاْ نُورَ اللهِ بِأفَواهِهِمْ وَ یَأ بَی اللهُ إلاَّ أن یُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ کَرِهَ الکافِرونَ.»

دشمنان می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند ولی خدا می خواهد نور خود را تکمیل کند اگر چه کافران کراهت داشته باشند.

از این آیه بخوبی روشن می شود که اراده ی پروردگار بر تکامل نور اسلام تعلق گرفته، تکامل واقعی آن هنگامی خواهد بود که بر سراسر پهنه ی جهان سایه افکند.

سپس با وضوح بیشتر این حقیقت را در آیه ی مورد بحث بازگو کرده می فرماید:

خداوند کسی است که پیامبرش را با هدایت و آئین حق فرستاد تا او را بر همه ی ادیان پیروز گرداند اگر چه مشرکان ناخشنود باشند.

همین وعده با تفاوت مختصری در آیه ی 28، سوره فتح، تکرار شده است:

}هُوَالذّی اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدیَْ وَ دینِ الحَقُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِینِ کُلهِ وَ کَفْیَْ بِالله شَهیداً{

او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد تا بر تمامی ادیان پیروزش گرداند، و همین بس که خداوند گواه (این وعده بزرگ) است.

و بالاخره برای سومین بار این وعده ی بزرگ را در سوره ی صف، آیه ی 9، با همان تعبیر سوره ی توبه ملاحظه می کنیم:

}هُوَالذی اَرْسَلَ رَسُوله بِالْهُدیَْ وَ دیِنِ الحَقْ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدینِ کُلِه وَ لَوُکَرِهَ الْمُشْرِکُون{

سخنی در این است که منظور از پیروزی این آئین بر سایر آئین ها چه نوع پیروزی است؟

ص:100

مفسران سه تفسیر برای آن ذکر کرده اند:

1- پیروزی منطقی؛ یعنی با مقایسه ی اسلام با آئین های دیگر که غالباً آمیخته با خرافات شده، پیروزی منطق مستدل آن بر سایر منطق ها آشکار است.

طرفداران این تفسیر معتقدند هرگاه توحید خالص اسلامی را با انواع توحیدهای آمیخته با شرک، و یا شرک خالص، مقایسه کنیم برتری مکتب اسلام بر سایر مکاتب روشن می شود، همچنین مباحث دیگر.

این وعده ی الهی جامه ی عمل به خود پوشیده است؛ حتی مقایسه ی شعار اذان که شعاری گویا و تکان دهنده است با شعار ناقوس و بی شعاری بسیاری از ادیان، روشنگر این پیروزی منطقی است.

2- منظور پیروزی عملی و غلبه ی خارجی بر سایر ادیان است، منتها در یک مقیاس منطقه ای نه جهانی و عمومی.

این نیز تحقق یافته، چرا که اسلام در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر شبه جزیره ی عرب، و پس از آن بر بخش عظیم آبادی از جهان غلبه یافت و پیروان ادیان و مذاهب دیگر در این مناطق که از دیوار چین - بلکه ماورای دیوار چین - تا ساحل اقیانوس اطلس امتداد می یافت، غالباً در برابر اسلام سر تعظیم فرود آوردند. حتی زمانی که سلطه ی حکومت اسلامی از این نقاط برچیده باز اسلام به عنوان یک مکتب و آئین پابرجا در این مناطق متوطن گردید.

3- منظور پیروزی و غلبه ی خارجی و عملی در سطح جهان و تمامی روی زمین است، که شامل پیروزی فرهنگی، اقتصادی، و سیاسی می شود، و این تفسیر را جمعی از مفسران اهل تسنن علاوه بر مفسران شیعه پذیرفته اند. مسلماً این وعده تاکنون عملی نشده و تنها بر حکومت جهانی

ص:101

مهدی موعود منطبق می گردد که حکومت حق و عدالت همه جا را فرا گیرد و این آئین بر تمام آئین ها در مقیاس جهانی غلبه یابد.

امیر مؤمنان علی علیه السلام هنگامی که آیه ی «هُوَ الذّی اَرْسَلَ رَسُولَهُ بالِْهُدیَْ وَ دِین الْحَق…» را تلاوت فرمود از یاران خود پرسید:

اَظْهَرُ ذلِک؟ (آیا این پیروزی حاصل شده است؟)

عرض کردند: آری

فرمود: نه! سوگند به کسی که جانم به دست اوست این پیروزی آشکار نمی شود مگر زمانی که هیچ آبادی روی زمین باقی نماند مگر این که صبح و شام بانگ لا اِلهَ اِلاّ الله از آن به گوش می رسد!(1)

2- در حدیث دیگری از امام باقر علیه السلام می خوانیم:

این پیروزی به هنگام قیام مهدی از آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم خواهد بود، آنچنان که هیچ کس در جهان باقی نمی ماند مگر اینکه اقرار به محمد صلی الله علیه و آله و سلم خواهد کرد.(2)

3- مقداد بن اسود چنین می گوید:

بر سراسر روی زمین خانه ای از خشت و گل و خیمه ای (در بیابان باقی نمی ماند) مگر این که آئین اسلام در آن ورود خواهد کرد.(3)

روایات دیگری نیز در تفسیر آیه ی فوق به همین مضمون وارد شده است.(4) در آیات دیگری نیز به این موضوع اشاره می شود:

ص:102

4- در سوره ی قصص آیه ی 5 می فرماید:

«ما اراده کردیم که بر ضعفای زمین منت نهاده، پیشوا و وارث زمینشان گردانیم.»

«و همچنین آیات 51 سوره ی سباء، 61 سوره ی زخرف و 15 سوره ی تکویر و…»

این آیات و آیات دیگر علاوه بر استقرار دین خدا در سراسر زمین، بر آینده درخشان عالم دلالت دارند و برحسب معتبرترین مدارک و تفاسیر و احادیث به تحول بی سابقه و بی نظیر و انقلابی که به رهبری و قیام حضرت مهدی علیه السلام و امام منتظر و موعود انجام خواهد گرفت، تفسیر شده است که، تعداد زیادی از این احادیث در کتاب های اهل سنت روایت شده، مثل کتاب «شواهد التنزیل» حاکم حسکانی که در آن دویست و ده (210) آیه را که در شأن اهل بیت نازل شده جمع آوری کرده و متجاوز از هزار و صد و شصت (1160) روایت در رابطه با این موضوع روایت نموده است.

و از جمله محدثین نامدار و علمای بزرگ، سید هاشم بحرانی در جمع آوری آیاتی که مربوط به حضرت مهدی علیه السلام است، کتابی به نام «المحجهًْ فیما نزل فی القائم الحجه» تألیف کرده است.

وی در این کتاب متجاوز از یک صد (100) آیه را با احادیثی که در تفسیر هر یک وارد شده، (درباره ی امام زمان) ذکر فرموده است.(1)

ص:103

ص:104

گشاینده ی دژهای استوار و ویرانگر آنها. اوست کشنده ی هر طایفه ای از اهل شرک. اوست انتقام گیرنده ی خون های اولیای خدا. آگاه باشید! اوست یاری دهنده ی دین خدا.(1)

هشدار! که از دریایی ژرف پیمانه هایی افزون گیرد.

هشدار! که او به هر ارزشمندی به اندازه ی ارزش او، و به هر نادان بی ارزشی به اندازه ی نادانی اش نیکی کند.

هشدار! که او نیکو و برگزیده ی خداوند است.

هشدار! که او وارث دانش ها و حاکم بر ادراک هاست.

هان! بدانید که او از سوی پروردگارش سخن می گوید و آیات و نشانه های او را برپا کند.

بدانید همانا اوست بالیده و استوار.

بیدار باشید! هم اوست که ]اختیار امور جهانیان و آیین آنان[ به او واگذار شده است.

آگاه باشید! که تمامی گذشتگان ظهور او را پیشگویی کرده اند. آگاه باشید که اوست حجت پایدار و پس از او حجتی نخواهد بود.(2)

درستی و راستی و نور و روشنایی تنها نزد اوست.

هان! کسی بر او پیروز نخواهد شد و ستیزنده ی او یاری نخواهد گشت. آگاه باشید که او ولی خدا در زمین، داور او در میان مردم، و امانتدار امور آشکار و نهان است.(3)

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در گفتار زیر فرموده اند:

ص:105

}الْمَهْدی مِنْ عِتْرَتی مِن وُلْدِ فاطِمَهًْ{(1)

مهدی از عترت و ذریه من و از فرزندان فاطمه است.

ص:106

او (حضرت مهدی علیه السلام) خواسته ها را تابع هدایت وحی می کند، هنگامی که مردم هدایت را تابع هوس های خویش قرار می دهند. در حالی که به نام تفسیر، نظریه های گوناگون خود را بر قرآن تحمل می کنند، او نظریه ها و اندیشه ها را تابع قرآن می سازد.

در آینده، آتش جنگ میان شما افروخته می گردد، و چنگ و دندان نشان می دهد، با پستان هایی پُر شیر، که مکیدن آن شیرین، اما پایانی تلخ و زهرآگین دارد، به سوی شما می آید. آگاه باشید! فردایی که شما را از آن هیچ شناختی نیست. زمامداری حاکمیت پیدا می کند، که غیر از خاندان حکومت های امروزی است (حضرت مهدی علیه السلام) عمال و کارگزاران حکومت ها را برای اعمال بدشان کیفر خواهد داد، زمین، میوه های دل خود «معادن طلا و نقره» را برای او بیرون می ریزد، و کلیدهایش را به او می سپارد. او روش عادلانه در حکومت حق را به شما می نمایاند، و کتاب خدا و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را که تا آن روز متروک مانده، زنده می کند.

ص:107

او پنهان خواهد شد (دوران غیبت صغری و کبری) او باقیمانده ی حجت های الهی و آخرین جانشین، از جانشینان پیامبران است.

ص:108

ص:109

ص:110

ص:111

آدمیان در او برای یکدیگر برکت خواهند خواست و جمیع امت های زمین او را خوشحال خواهند خواند.(1)

در مزمور 37 آیه 28 تا 40 چنین می گوید:

زیرا خداوند انصاف را دوست می دارد و مقدسان خود را ترک نخواهد فرمود. ایشان محفوظ خواهند بود تا أبد الآباد. و اما نسل شریر منقطع خواهد شد. صالحان وارث زمین خواهند بود. و در آن تا به ابد سکونت خواهند نمود. دهان صالح حکمت را بیان می کند. و زبان او انصاف را ذکر می نماید. شریعت خدای وی در دل اوست. پس قدم هایش نخواهد لغزید… منتظر خداوند باش و طریق او را نگاه دار. تا تو را به وراثت زمین برافرازد، چون شریران منقطع شوند آن را خواهی دید… اما خطاکاران جمیعاً هلاک خواهند گردید و عاقبت شریران منقطع خواهد شد و نجات صالحان از خداوند است و در وقت تنگی، او قلعه ایشان خواهد بود، و خداوند ایشان را از شریران خلاص کرده خواهد رهانید. زیرا بر او توکل دارند.(2)

ص:112

گمراه نکند ز آن رو که بسا به نام من آمده و خواهند گفت: که من مسیح هستم و بسیاری را گمراه خواهند کرد، و جنگ ها و اخبار جنگ ها را خواهید شنید زنهار مضطر مشوید زیرا که وقوع این همه لازم است، لیکن انتهاء هنوز نیست. زیرا قومی با قومی و مملکتی با مملکتی مقاومت خواهند نمود، و قحطی ها و وباها و زلزله ها در جای ها پدید آید، اما همه ی اینها آغاز دردهای ره است آنگاه شما را به مصیبت سپرده خواهند کشت و جمیع امت ها به جهت اسم من از شما نفرت کنند، و در آن زمان بسیاری لغزش خورده یکدیگر را تسلیم کنند، و از یکدیگر نفرت گیرند و بسا أنبیا کَذَبِه ظاهر شده بسیاری را گمراه کننده و به جهت افزونی گناه، محبت بسیاری سرد خواهد شد، لیکن هر که تا به انتهاء صبر کند نجات یابد و به این بشارت ملکوت در تمام عالم موعظه خواهد شد، تا بر جمیع امت ها شهادتی شود آن گاه انتها خواهد رسید، پس، چون مکروه ویرانی را که دانیال نبی گفته است در مقام مقدس برپا شده ببیند هر که خداوند دریافت کند، آنگاه هر که در یهودیه باشد به کوهستان گریزد و هر که بر بام باشد به جهت برداشتن چیزی از خانه به زیر نیاید، و هر که در مزرعه است به جهت برداشتن رخت خود برنگردد لیکن وای بر آبستنان و شیردهندگان در آن ایام، پس دعا کنید تا فرار شما در زمستان یا در سبت نشود، زیرا که در آن زمان چنان مصیبت عظیمی ظاهر می شود که از ابتداء عالم تاکنون نشده و نخواهد شد، و اگر آن ایام کوتاه نشدی هیچ بشری نجات نیافتی لیکن بخاطر برگزیدگان آن روزها کوتاه خواهد شد، آنگاه اگر کسی به شما گوید: اینک مسیح در اینجا یا در آنجا است باور مکنید زیرا که مسیحیان کاذب و انبیاء کَذَبِهْ ظاهر شده علامات و معجزات عظیمه چنان خواهند نمود که اگر ممکن بودی برگزیدگان را نیز گمراه

ص:113

کردند، اینک شما را خبر دادم، پس اگر شما را گویند، اینکه در صحرا است، بیرون مروید؛ یا آن که در خلوت است، باور مکنید، زیرا همچنان که برق از مشرق ساطع شده تا به مغرب ظاهر می شود، ظهور پسر انسان نیز چنین خواهد شد و هر جا که مرداری باشد کرکسان در آنجا جمع شوند، و فوراً بعد از مصیبت آن ایام، آفتاب تاریک گردد و ماه نور خود را ندهد و ستارگان از آسمان فرو ریزند و قوت های افلاک متزلزل گردد، آنگاه علامت پسر انسان در آسمان پدید گردد و در آن وقت جمیع طوایف زمین سینه زنی کنند و پسر انسان را ببینند که بر ابرهای آسمان با قوّت و جلال عظیم می آید و فرشتگان خود را با صور بلند آواز فرستاده برگزیدگان او را از بادهای اربعه از کران تا به کران فلک فراهم خواهند آورد.(1)

2. در انجیل متی باب24 از بند 34 تا 37 می گوید:

هر آینه به شما می گویم تا این همه واقع نشود این طایفه نخواهد گذشت، آسمان و زمین زایل خواهد شد لیکن سخنان من هرگز زایل نخواهد شد اما از آن روز و ساعت هیچکس اطلاع ندارد؛ حتی ملائکه آسمان جز پدر من و بس. لیکن چنان که ایام نوح بود ظهور پسر انسان نیز چنان خواهد بود.(2)

3. در انجیل متی باب 24 از بند 43 تا آخر بند 51 می گوید:

لیکن این را بدانید که اگر صاحب خانه می دانست در چه پاس از شب دزد می آید بیدار می ماند و نمی گذاشت که به خانه اش نقب زند. لهذا شما نیز حاضر باشید زیرا در ساعتی که گمان نبرید پسر انسان می آید، پس آن غلام أمین و دانا کیست که آقایش او را بر اهل خانه خود بگمارد تا ایشان

ص:114

را در وقت معین خوراک دهد خوشا به حال آن غلامی که چون آقایش آید او را در چنین کار مشغول یابد، هر آینه به شما می گویم که او را بر تمام ما یملک خود خواهد گماشت. لیکن هرگاه آن غلام شریر با خود گوید که آقای من درآمدن تأخیر می نماید و شروع کند به زدن همکاران خود و خوردن و نوشیدن با میگساران، هر آینه آقای آن غلام آید در روزی که منتظر نباشد و در ساعتی که نداند، و او را دوباره کرده نصیبش را با ریاکاران قرار دهد و در مکانی که گریه و فشار دندان خواهد بود.(1)

4. در فصل دوازدهم انجیل «لوقا» این عبارت را می بینیم:

«کمرهای خود را بسته و چراغ های خود را افروخته دارید و مانند کسانی باشید که انتظار آقای خود را می کشند… تا هر وقت بیاید و در را بکوبد، بی درنگ در را برای او باز کنید… زیرا در ساعتی که گمان نمی برید، پسر انسان می آید.»(2)

5. در فصل دوازدهم مکاشفات «یوحنای لاهوتی» آمده است:

«و آن مولد به منظر حفاظت قطعی از دستبرد اهریمنان، برای یک زمان دو زمان و نصف زمان، از نظر پنهان شد.»(3)

ص:115

2. در ادامه، این فقره ی صریح و تکان دهنده را می خوانیم:

«و از فرزندان دختر آن پیامبر که خورشید جهان و شام ]شاه[ زمان نام دارد، کسی پادشاه شود در دنیا به حکم یزدان که جانشین آخر آن پیغمبر باشد. در میان دنیا که مکه باشد و دولت او به قیامت متصل شود».(1)

ص:116

رفتار و منش او و همچنین نشانه ها و علائم ظهور و روش حکمرانی وی را برای مردم به دقت بیان فرموده، تا جایی که اخبار آن به حد تواتر رسیده و به علت کثرت راویان اهل سنت، انتشار در خور توجهی یافته، به نحوی که بزرگان و حافظان حدیث و فقیهان عامه را به تصریح وا داشته، که از میان اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پنجاه نفر این احادیث را از حضرتش روایت کرده اند.

برای مدلل ساختن اشتباه اهل کتاب و ملل مختلف در تعیین اسم منجی به دلیل دیگری نیاز نیست.(1)

(2)

مژده ایدل که مسیحا نفسی می آید

که از انفاس خوشش بوی کسی می آید

از غم و درد مکن ناله و فریاد که من

زده ام فالی و فریادرسی می آید

ز آتش وادی ایمن نه منم خرم و بس

موسی اینجا به امید قبسی می آید

هیچکس نیست که در کوی تواش کاری نیست

هر کس اینجا بامید هوسی می آید

دوست را گر سر پرسیدن بیمار غم است

گو بیا خوش که هنوزش نفسی می آید(3)

ص:117

ص:118

ص:119

ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه، ذیل خطبه ی 16 می گوید:

«اکثر محّدثین عقیده دارند مهدی موعود از نسل فاطمه علیه السلام است و اصحاب ما معتزله آن را انکار ندارند و در کتب خود به نام او تصریح کرده اند و شیوخ ما به او اعتراف نموده اند. منتها او به عقیده ی ما هنوز متولد نشده و بعداً متولد خواهد گردید.»(1)

اما تعدادی از موّرخین، محدثین و علمای اهل سنت، تولد امام قائم علیه السلام را ذکر کرده و مورد تأیید قرار داده اند:

الف) «عزالدّین ابن اثیر (متوفای 630) در حوادث سال 260 هجری می نویسد: «ابو محمد عسکری (امام حسن عسکری علیه السلام) در سال 232 متولد شده و در سال 260 وفات یافت و او پدر محمد است که شیعه او را منتظر» نامند».

ب) عمادالدین ابوالفداء اسماعیل بن نورالدین شافعی (متوفای 732) گوید:

«علی هادی (امام دهم) در سال 254 هجری در سامرا وفات یافت. او پدر حسن عسکری است و حسن عسکری یازدهمین امام از ائمه دوازده گانه است و او پدر محمد منتظر صاحب سرداب است و در سال 255 متولد شده است.»(2)

و عده ای از علمای اهل سنت، افزون بر گزارش ولادت آن حضرت، به موعود بودن او اذعان کرده اند:

الف) کمال الدین محمد بن طلحه ی شافعی (م 625 ق) در کتاب «مطالب السؤول» گوید:

ابوالقاسم محمد بن حسن خالص، پسر علی متوکل، پسر قانع، پسر علی الرضا، پسر موسی الکاظم، پسر جعفر الصادق، پسر محمد الباقر، پسر

ص:120

علی زین العابدین، پسر حسین الزکی، پسر علی المرتضی امیرالمومنین، پسر ابوطالب، مهدی، حجت، خلف، صالح، منتظر و رحمت و برکات خداوند (عزوجل) بر او باد.(1)

ب) نورالدین علی بن محمد بن صباغ مالکی (م 855 ق) فصل دوازدهم از کتابش الفصول المهمه را با این عنوان آورده است:

«در شرح حال ابوالقاسم حجهًْ، خلف صالح، پسر ابو محمد حسن خالص، او امام دوازدهم است.»

در این فصل، به گفته کنجی شافعی چنین احتجاج می کند:

از چیزهایی که دلالت می کند مهدی از هنگام غیبتش تاکنون زنده و باقی است، کتاب و سنت می باشد و در بقای او هیچ مانعی نیست؛ همانند باقی ماندن عیسی بن مریم و خضر و الیاس از اولیای خدا و دجال کور و ابلیس ملعون از دشمنان خدا.

سپس دلیل های خود را از کتاب و سنت بیان می کند و تاریخ ولادت، دلیل های امامت، گوشه هایی از اخبار زندگانی، غیبت، مدت دولت کریمه، کنیه، خاندان و مطالب دیگری از حضرت مهدی محمد بن حسن عسکری را به تفصیل ذکر می کند.(2)

البته کسانی که به این حقیقت اعتراف کرده اند، بسیار بیش از افراد مورد اشاره اند. علاقه مندان، لازم است به کتاب های مفصل مراجعه کنند.

ص:121

ص:122

اینها بیست نفر از کسانی هستند که روایات مهدی را نقل کرده اند و غیر از آنها افراد زیاد دیگری نیز وجود دارند.

سخنان فراوانی نیز از خود صحابه نقل شده که در آن بحث از ظهور مهدی شده که آنها را نیز می توان در ردیف روایات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قرار داد، زیرا این مسأله، از مسائلی نیست که با اجتهاد بتوان چیزی پیرامون آن گفت.

(بنابراین، آنها نیز مطلب را از پیامبر شنیده اند.)

سپس اضافه می کند:

هم احادیث بالا که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده و هم شهادت و گواهی صحابه که در اینجا در حکم حدیث است، در بسیاری از کتب معروف اسلامی و متون اصلی حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اعم از سنن و معاجم و مسائید آمده است از جمله:

سنن ابو داوود، سنن ترمذی، ابن ماجه، ابن عمر والدانی، مسند احمد و ابن یعلی و بزار و صحیح حاکم و معاجم طبرانی (کبیر و متوسط) و رویانی و دار قطنی و ابونعیم در اخبار المهدی و خطیب در تاریخ بغداد و ابن عساکر در تاریخ دمشق و غیر اینها.

بعد اضافه می کند:

بعضی از دانشمندان اسلامی در این زمینه کتاب های مخصوصی تألیف کرده اند از جمله: ابونعیم در «اخبار المهدی» ابن حجر هیثمی در «القول المختصر فی علامات المهدی المنتظر»؛ شوکانی در «التوضیح فی تواتر ما جاء فی المنتظر و الدّجال و المسیح»، ادریس عراقی مغربی در «المهدی» ابوالعباس بن عبدالمؤمن المغربی در کتاب الوهم المکنون فی الرّد علی ابن خلدون».

و آخرین کسی که در این زمینه بحث مشروحی نگاشته مدیر دانشگاه اسلامی مدینه است که در چندین شماره مجله ی دانشگاه مزبور بحث کرده است. عده ای از بزرگان و دانشمندان اسلام از قدیم و جدید نیز در

ص:123

نوشته های خود تصریح کرده اند که احادیث در زمینه مهدی در سر حد تواتر است (و به هیچ وجه قابل انکار نیست) از جمله: السّخاوی در کتاب «فتح المغیث»، محمد بن احمد السفاوینی در «شرح العقیده»، ابوالحسن الابری در «مناقب الشافعی»، ابن تیمیه در کتاب فتاوایش؛ سیوطی در «الحاوی»، ادریس عراقی در تألیفی که در زمینه «مهدی» دارد؛ شوکانی در کتاب «التوضیح فی تواتر ما جاء المنتظر…»، محمد جعفر کنانی در «نظم التمناثر»، ابوالعباس بن عبدالمؤمن در «الوهم المکنون…».

در پایان بحث می گوید:

(تنها) ابن خلدون است که خواسته احادیث مربوط به مهدی را با حدیث بی اساس و مجعولی که می گوید «لا مهدی الا عیسی، مهدی جز عیسی نیست!» مورد ایراد قرار دهد؛ ولی بزرگان پیشوایان و دانشمندان اسلام گفتار او را رد کرده اند، بخصوص «ابن عبدالمؤمن» که در رد گفتار او کتاب ویژه ای نوشته است که از 30 سال قبل در شرق و غرب انتشار یافته.

حفّاظ احادیث و بزرگان دانشمندان حدیث نیز تصریح کرده اند که احادیث مهدی فراوان است، بنابراین، اعتقاد به ظهور مهدی (بر هر مسلمانی) واجب است و این جزء عقاید اهل سنت و جماعت محسوب می شود و جز افراد نادان و بی خبر یا بدعتگذار آن را انکار نمی کنند.

به عقیده ی ما بحث فوق چنان روشن است که نیاز به هیچ گونه توضیح اضافی ندارد؛ با این حال آیا آنها که می گویند عقیده به ظهور مهدی یک فکر وارداتی است در اشتباه بزرگی نیستند؟!!(1)

«برخی تصور می کنند که اعتقاد به مهدی منتظر علیه السلام ویژه شیعیان است در حالی که اصل این عقیده از نظر اهل سنت، با شیعه همسان بوده

ص:124

و بین این دو فرقه از حیث بشارت های پیامبر علیه السلام راجع به ظهور آن حضرت و مأموریت جهانی وی و درباره ی شخصیت برجسته و نفوس آن بزرگوار و حتی نشانه های ظهور ویژگی های انقلاب او، تفاوتی وجود ندارد. تنها تفاوتی که وجود دارد همانطور که قبلاً ذکر شد این است که اغلب دانشمندان اهل سنت می گویند: حضرت هنوز متولد نشده و غایب نیست، بلکه به زودی در مورد ولادت و غیبت او، با شیعه هم عقیده اند(1) آنچه از مجموع منابع تاریخی و حدیثی اهل سنت استفاده می شود این است که مسأله ظهور حضرت مهدی علیه السلام مورد اتفاق و اجماع مسلمین است. مؤلف کتاب «الامام المهدی» استاد علی محمد علی دخیل، اسامی 205 نفر از بزرگان اهل سنت را در کتاب خود آورده، به این ترتیب که تعداد سی نفر از آن ها مستقلاً درباره ی حضرت مهدی علیه السلام کتاب نوشته اند و سی و یک نفر دیگر فصلی را در کتاب های خود به روایات حضرت مهدی علیه السلام اختصاص داده اند و 144 نفرشان به تناسب های مختلف، روایات حضرت مهدی علیه السلام را در کتاب های خود آورده اند.(2)

حتی اعتقاد در معروف ترین و معتبرترین کتب روایی اهل سنت، یعنی «صحاح سته»(3)

آمده است. این محدثان نامی اهل سنت، روایات مربوط به حضرت مهدی علیه السلام را از: عمر بن خطاب، عبدالله بن مسعود، عبدالله بن عباس، ثوبان، جابر بن عبدالله انصاری، جابر بن سمره، عبدالله بن عمر، عبدالله بن عمرو بن عاص، انس بن مالک، ابوسعید خدری، اُم سلمه و غیر این ها نقل کرده اند. (4)

(5)

ص:125

ص:126

ص:127

آنچه انتظارش را می کشند، می شود. و ضد آن یأس و ناامیدی است. پس هر قدر انتظار شدیدتر باشد آمادگی نیز بیشتر خواهد بود….(1)

ص:128

سرانجام نیکبختی نائل آئیم. ائمه ی معصومین احایث متواتری در این زمینه نقل فرموده اند که ما به ذکر یک روایت و یک حدیث اکتفا می کنیم.

ص:129

ص:130

ص:131

«ظهور مهدی موعود حلقه ای است از حلقات مبارزه اهل حق و اهل باطل که به پیروزی نهایی اهل حق منتهی می شود، سهیم بودن یک فرد در این سعادت موقوف به این است که آن فرد عملاً در گروه اهل حق باشد(1)»،

بنابراین شخص با این انگیزه و در این جبهه منتظر فرج امام زمان علیه السلام می باشد.

ص:132

شما اگر در ظهر جمعه ای خویشاوندان خویش را برای ناهار دعوت نموده باشید. منتظر آن هستید تا این مهمانی آبرومندانه، منظم و عالی برگزار شود. از چند روز قبل در انتظار و تدارک آن مهمانی هستید، بیکار نمی نشینید، و مرتباً در حرکت و تکاپو هستید، مثلاً لوازم ناهار را تهیه می کنید، میوه خریداری می کنید، آشپز می آورید، ظروف ناهار را کرایه می کنید و…

انسان منتظر، نیز چون در انتظار عدالت گستر جهان است، همیشه در حال آماده شدن برای هنگام ظهور است و با امید و حرکت هر روز آماده تر می شود.

ص:133

امام زمان، مفهوم اعلایی است که مکمل مفهوم غیبت است، ولی کاملاً به شخصیت امام غایب، مرتبط است. این جانب، مفهوم امام غایب را با روح غربی خودم به گونه ای نو و بکر، احساس و درک می کنم و چنین به تفکر و دلم الهام می شود که رابطه ی حقیقی آن را با حیات معنوی بشر وابسته می دانم.(1)

«جیمز دار مستر» شرق شناس معروف فرانسوی در این باره می گوید:

در حله که نزدیک بغداد است، همه روزه پس از نماز عصر، صد نفر سوار با شمشیر برهنه می رفتند و از حاکم شهر، اسبی با زین و برگ می ستاندند و… فریاد می زدند: تو را به خدا، ای صاحب الزمان! تو را به خدا بیرون بیا.

وی همچنین می گوید:

قومی را که با چنین احساسات پرورش یافته است، می توان کشتار کرد اما مطیع نمی توان ساخت(2).

«ماربین» محقق آلمانی می گوید:

از مسایل اجتماعی بسیار مهمی که سبب امیدواری و رستگاری شیعه است، اعتقاد به وجود حجت عصر و انتظار ظهور است…»(3)

«ای.ب، پتروشفسکی» تاریخ دان و ایران شناس علوم شوروی سابق، در این زمینه می نویسد:

ص:134

چشم به راه مهدی بودن در عقاید مردمی که نهضت های قرون سیزدهم را در ایران به پا داشتند، می تواند مقام بلندی داشته باشد، ولی در قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی، این عقیده راسخ تر و مشهورتر گشت.(1) (2) (3)

ص:135

و محبتش را شدیدتر می کند و عشق خویش را به امامش زیادتر می سازد. او با پیوند ناگسستنی خویش رهرو و مطیع محض مولا است و به این جمله عینیت می بخشد که «از تو به یک اشاره، از من به سر حرکت» یعنی با اشاره ی آن امام والامقام حرکت می کند و به وظایف خویش جامه ی عمل می پوشاند.

برید بن معاویه می گوید: امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه ی شریفه:

}إصْبِرو و صابِروُ وَ رابِطوُا وَ تَقوُالله لَعَلَّکُمْ تُفِلحُونُ…{(1)

فرمودند: «بر انجام واجبات صبر کنید و در مقابل دشمنانتان پایداری داشته باشید، و پیوند خود را با امام منتظرتان مستحکم نمایید.»(2)

ص:136

که انتظار بکشد، و در این حال پرهیزکاری کند و اخلاق و رفتار نیک داشته باشد، در حالی که منتظر باشد، پس چنانچه بمیرد و پس از مرگش قائم علیه السلام قیام کند، پاداش او همچون پاداش کسی خواهد بود که آن حضرت را درک کرده باشد، پس تلاش کنید و در انتظار بمانید، گوارا باد بر شما ای گروه مشمول رحمت خداوند.»(1)

ص:137

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

}مِنْ دِینِ الأًئِمَّهًِْ الوَرَعْ… و اِنْتِظارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْر{(1)

از دین ائمه علیه السلام، پرهیزکاری… و انتظار فرج با صبر و شکیبایی است.

ص:138

3- برگزاری مجالس برای ذکر مناقب و فضایل آن حضرت.

4- اندوهگین بودن از فراق آن حضرت.

5- قیام هنگام شنیدن نام مخصوص آن حضرت (قائم)

6- مداومت به خواندن دعای غریق

7- خواندن دعای مخصوص در زمان غیبت که در مفاتیح الجنان نیز آمده است.

8- شناختن علائم ظهور حضرت.

9- تسلیم بودن به امر خدا و عجله نکردن در امر ظهور.

10- صدقه دادن برای سلامتی آن وجود شریف.

11- حج رفتن به نیابت آن حضرت و نیز فرستادن نایب از طرف حضرتش.

12- یاری کردن حضرت با رفتار و اعمالی که آن حضرت بر آن ها رضایت قلبی دارند.

13- خواندن زیارت آل یس و زیارات دیگر آن حضرت.

14- صلوات و درود فرستادن بر حضرت مهدی علیه السلام.

15- هدیه کردن نماز و قرائت قرآن برای امام زمان علیه السلام.

16- توسل و طلب شفاعت از خداوند به وسیله ی حضرت حجت علیه السلام.

17- استمداد و دادخواهی و عرض حاجت به آن حضرت، زیرا صاحب الامر هستند.

18- دعوت کردن مردم به سوی آن حضرت.

19- رعایت حقوق مادی و معنوی آن حضرت.

20- حفظ اسرار آن حضرت و تقیّه از اشرار در مواقع لزوم.

ص:139

21- انسان منتظر از خداوند متعال درخواست صبر نماید.

22- رعایت ادب در هنگام نام بردن آن حضرت.

23- عدم تعیین وقت ظهور، و تکذیب وقت گذاران و مدعیان ملاقات و ارتباط با حضرت.

24- تکذیب مدعیان نیابت خاصه طبق توقیع شریف به آخرین نایب خاص خود.(1) (2)

ص:140

بعد امام توضیح می دهد که یاران مهدی علیه السلام این چنین هستند: «اِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُم یُعطی قُوَّهًْ أًربَعینَ رَجُلاً وَ اِنَّ قَلْبَهُ لَأًشَّدُ منْ زُبَرِ الْحَدیدِ وَ لَوْ مَرُّ وا بِجبالِ الحَدیدِ لَقَطَعوها».

امام سه ویژگی برای یاران مهدی علیه السلام می شمرد: اوّلَ اینکه یکی از آنها به اندازه ی چهل انسان قدرت دارد، قوّت از نظر مدیریت، ایمان، تقوا، علم و دانش.

دوم اینکه قلب آنها، یعنی اراده، شجاعت و شهامت آنها، مثل آهن محکم و شکست ناپذیر است.

سوم اینکه اگر از کوه های آهن بگذرند آنها را درهم می شکنند.

در واقع باید همین گونه باشد، چرا که آنها می خواهند دنیا را دگرگون کنند. این اشتباه است که اگر کسی خیال کند همه ی کارها با اعجاز و دعا انجام می شود؛ بلکه از اسباب ظاهری و آدم های لایق و شایسته نیز کمک گرفته می شود.

یار آن حضرت بودن خودسازی می خواهد و باید نیروی علم، ایمان و ایثار را در خود زنده کنیم تا آن لیاقت حاصل شود. در روایات آمده است انتظار، بزرگترین عبادت است.

بدین جهت است که بزرگ ترین اثر تربیتی را در شخص منتظر دارد، شخصی که انتظار امام زمان علیه السلام را می کشد، سعی می کند خود را به آن حضرت نزدیک کرده و اعمال و رفتارش را درست کند، حسادت، کینه، نفاق و کارهای خلاف را از خود دور کرده و خود را به فضایل اخلاقی آراسته کند.

امیدواریم چشم ما به جمال نورانی آن حضرت روشن و منّور گردد. و از یاران خاصّ آن حضرت به حساب آییم. انشاءالله.(1)

ص:141

ص:142

ص:143

ص:144

2- این صدا، از آسمان شنیده می شود، به گونه ای که همه ی مردم کره ی زمین - در شرق و غرب - آن را می شنوند و به خود می آیند. از برخی روایات استفاده می شود هر جمعیتی آن صدا را به زبان خود خواهد شنید.(1)

3- محتوای این پیام آسمانی، دعوت به حق و حمایت از حضرت مهدی علیه السلام و بیعت با آن حضرت است.(2)

4- هم زمان با شنیدن این صدا از آسمان یا کمی پس از آن، روی زمین نیز صدایی شنیده می شود. ندا دهنده ی آن، شیطان است که مردم را به گمراهی فرا می خواند و می کوشد با ایجاد تردید در مردم، آنان را از حمایت مهدی علیه السلام و اجابت دعوت آسمانی، باز دارد.

5- جبرئیل، مردم را به حق فرا می خواند و شیطان و نیروهای شیطانی و پیروان سفیانی به باطل.

از ظاهر روایات، با توجه به ویژگی هایی که برای آن بیان شده است، فهمیده می شود که تحقق آن، طبیعی نخواهد بود. خداوند (عزوجل) برای آن که شروع این انقلاب جهانی را اعلان کند و به همگان برساند که انقلاب بزرگ در حال شکل گیری است و حق بودن حضرت مهدی را بنمایاند و به یاران و دوستان و علاقه مندان به چنین رستاخیزی خبر بدهد، صیحه ی آسمانی را معجزه آسا به گوش همگان می رساند.

این نشانه در روایات اهل سنت نیز مورد اشاره قرار گرفته است.(3) (4)

ص:145

امام حسین علیه السلام فرمود:

برای (ظهور) مهدی علیه السلام پنج علامت است:

1- خروج سفیانی

2- خروج مردی از یمن

3- ندای آسمانی

4- خسف به بیداء

5- قتل نفس زکیه.(1)

ص:146

ص:147

ص:148

ص:149

برخی گمان کرده اند مراد از نفس زکیه، محمد بن عبدالله بن حسن، معروف به نفس زکیه است که در زمان امام صادق علیه السلام در منطقه «احجار زیت» در نزدیکی مدینه کشته شد. این احتمال درست نیست، به چند دلیل:

1- لازمه اش این است که بعد از تولد حضرت مهدی علیه السلام بلکه بعد از آن که امامان از آن خبر دهند، این نشانه رخ داده باشد.

2- در روایت تصریح شده است که «نفس زکیه»، بین رکن و مقام کشته می شود، حال آن که محمد بن عبدالله بن حسن در منطقه «احجار زیت» (در نزدیکی مدینه) کشته شده است.

3- همان گونه که در روایات اشاره شده قتل نفس زکیه از نشانه های حتمی و متصل به ظهور است؛ حال آن که محمد بن عبدالله، سال ها پیش از تولد حضرت مهدی علیه السلام به قتل رسیده است. امام باقر علیه السلام فرمود:

بین قیام مهدی علیه السلام و کشته شدن نفس زکینه، بیش از پانزده شبانه روز فاصله نیست.(1)

(2)

ص:150

ولی همانگونه که از ریشه ی لغت دجّال از یک سو(1)

و از منابع حدیث از سوی دیگر استفاده می شود، دجال منحصر به یک فرد نیست بلکه عنوانی است کلی برای افراد پرتزویر و حیله گر، و پر مکر و فریب و حقه باز که برای کشیدن توده های مردم به دنبال خود از هر وسیله ای استفاده می کنند، و بر سر راه هر انقلاب سازنده ای که در ابعاد مختلف صورت می گیرد ظاهر می شوند.

در حدیث معروفی که از صحیح «ترمذی» نقل شده می خوانیم که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هر پیامبری بعد از نوح قوم خود را از فتنه ی دجال بر حذر داشت، من نیز شما را بر حذر می دارم!(2)

مسلماً انبیای پیشین به مردم عصر خود نسبت به فتنه ی دجالی که در آخر زمان آشکار می شود و هزاران سال با آنها فاصله دارد هشدار نمی دادند.

سپس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم صفات او را برای ما بیان کرد و گفت شاید پاره ای از آنها که مرا دیده اند یا سخن مرا شنیده اند عصر او را درک کنند!

به احتمال قوی ذیل حدیث اشاره به طاغیان و فریبکاران خطرناکی همچون بنی امیه و افرادی همانند معاویه است که در لباس «خال المؤمنین» و عنوان «کاتب وحی» به مکر و فریب و تزویر و بیرون راندن مردم از صراط مستقیم به سوی آداب و سنن جاهلی، و زنده کردن نظام طبقاتی و حکومت استبدادی و خودکامه، و روی کار آوردن ناصالحان چاپلوسان، و جنایتکاران بی باک، و کنار زدن فضلا و مردان لایق پرداختند. حتی در اناجیل نیز اشاره به ظهور دجال شده است.

ص:151

در رساله دوم یوحنا (باب 1، جمله ی 6و7) می خوانیم:

«شنیده اید که دجال می آید الحال هم دجالان بسیار ظاهر شده اند.»

و این عبارت نیز تعداد دجال ها را تاکید می کند.

به هر حال، آنچه را نمی توان در آن تردید کرد این است که هنگام فراهم شدن زمینه های انقلاب، در هر جامعه ای که باشد، افراد فریبکاری که در واقع پاسدار نظام های فاسد و فرسوده اند برای نگاهداری وضع موجود، و بهره برداری از زمینه های فکری و اجتماعی مردم به نفع اهداف نادرست خود، دست به تزویر و حیله گیری می زنند، و حتی شعارهای انقلاب می دهند، و این یکی از بزرگترین موانع راه اصلاح و انقلاب راستین است.

اینها دجالانی هستند که همه ی پیامبران، امت خویش را از آنها برحذر داشتند و نسبت به نقشه های فریبنده ی آنها هشدار دادند.

منتها پیش از ظهور مهدی و آن انقلاب عظیم و وسیع و راستین، هر قدر زمینه های فکری و روانی و اجتماعی در سطح جهانی آماده تر می گردد، فعالیت این دجالان که یکی بعد از دیگری ظهور می کنند افزایش می یابد؛ تا در پیشرفت زمینه های انقلابی وقفه ایجاد نمایند و به هزار حیله و فن برای منحرف ساختن افکار دست زنند.

البته هیچ مانعی ندارد که یک دجال بزرگ در رأس همه ی آنها باشد. و اما نشانه هایی که در بعضی از روایات برای او ذکر شده بی شباهت به تعبیرات سمبولیک و اشاره و کنایه نیست، مثلاً، از روایتی که مرحوم علامه ی مجلسی در بحارالانوار از امیرمؤمنان علی علیه السلام نقل کرده چنین استفاده می شود که او دارای صفات زیر است:

ص:152

1- او یک چشم بیشتر ندارد که در میان پیشانی اش همچون ستاره ی صبح می درخشد!

2- او الاغ (مرکب) سفید تندروی دارد که هر گام او یک میل است و به سرعت زمین را طی می کند!

3- او دعوی خدایی می کند و هنگامی که دوستان خود را به گرد خویش می خواند صدای او را تمام جهانیان می شنوند!

4- او در دریاها فرو می رود و خورشید با او حرکت می کند، در پیش روی او کوهی از دود و پشت سرش کوه سفیدی قرار دارد که مردم آن را مواد غذایی می بینند.

5- به هنگام ظهور او مردم گرفتار قحطی و کمبود موادغذایی هستند…»(1)

(2)

ص:153

صورت گیرد طول شب و روز به قدری زیاد می شود که از یک ماه و دو ماه هم خواهد گذشت و باز نظام کائنات در زمین به هم خواهد ریخت!

ولی در ذیل حدیث بالا که پیرامون نشانه های دجال است تفسیر جالبی برای این موضوع دیده می شود که نشان می دهد این تعبیر جنبه ی کنایه دارد.

چرا که راوی حدیث «نزال بن سبره» از صعصهًْ بن صوحان می پرسد این که امیرمؤمنان علی علیه السلام در پایان سخنش پیرامون دجال و مانند آن فرمود: «از حوادثی که بعد از آن رُخ می دهد از من نپرسید…» منظورش چه بود؟

صعصه در پاسخ می گوید:

آن کس که حضرت مسیح پشت سر او نماز گزارد دوازدهمین نفر از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و نهمین نفر از فرزندان حسین بن علی علیه السلام است و او است خورشیدی که از غروبگاه خود طلوع خواهد کرد.(1) (2)

ص:154

محدوده زمانی در آستانه ی ظهور صورت می گیرد و فاصله آن تا قیام قائم علیه السلام از پانزده ماه بیشتر نخواهد بود.(1)

بر این اساس، تردیدی نیست که شماری از نشانه های ظهور، که بیشتر نشانه های حتمی نیز هستند، نزدیک ظهور و متصل به آن واقع شوند.

در مقابل نشانه های فراوانی وجود دارند که پیدایش آنها در عصر غیبت خبر داده شده، ولی پیوستگی به ظهور معلوم نیست و چه بسا، با فاصله زیاد از ظهور مهدی علیه السلام واقع شوند، چنان که شماری از نشانه ها (بر فرض نشانه بودن آنها) سال ها، بلکه قرن ها از وقوع آن می گذرد. مانند: از هم گسستن بنی امیه و بنی عباس، خروج ابومسلم خراسانی، اشغال منطقه جزیره توسط ترک ها و بسته شدن پل بر روی دجله و…(2)

مرحوم شیخ مفید می فرماید: روایات رسیده از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و خاندان وحی و رسالت علیه السلام، بیانگر نشانه ها و رخدادهایی است که پیش از قیام مهدی علیه السلام پدیدار می گردند که اهّم آن ها عبارتند از:

جنبش ارتجاعی سفیانی، قتل سید حسنی، جنگ قدرت بنی عباس، گرفتن خورشید در نیمروز ماه رمضان، گرفتن ماه در آخر ماه رمضان بر خلاف عادت، شکافته شدن زمین و فرو بردن تجاوزکاران، فرو رفتن زمین در مشرق، فرو رفتن زمین در مغرب، توقف خورشید به هنگام نیمروزی در وسط آسمان، طلوع خورشید از مغرب، قتل «نفس زکیه» پشت دروازه ی کوفه در زمره ی هفتاد نفر از شایستگان، بریده شدن سر مردی از بنی هاشم

ص:155

میان رکن و مقام، ویران شدن دیوار مسجد کوفه، آمدن پرچم های سیاه از طرف خراسان، قیام و جنبش یمنی، آشکار شدن مرد مغربی و تصرف شام بوسیله ی سپاه، فرود آمدن رومیان در «رمله»، طلوع ستاره ای درخشان و نورانی به سان ماه و آن گاه انعطاف خاص آن …، پدیدار شدن سرخی در آسمان و گسترش آن در آفاق آسمان، پیدایش ستون آتشی در مشرق به مدت سه تا هفت روز، قیام امت عرب و برکنار شدن زمامداران عرب به وسیله ی ملت های خویش و به دست گرفتن زمام امور کشورها به وسیله مردم، خروج جهان عرب از سیطره عجم و کشته شدن رهبر مصر به دست مردم و انهدام شام و اختلاف سه جریان سیاسی در آن، ورود پرچم های «قیس و عرب» به مصر و پرچم های «کنده» به خراسان، ورود سپاهی از سوی مغرب و رسیدن آن ها به دروازه ی شهر «حیره»، آمدن پرچم های سیاه از سوی مشرق، شکستن دیوار فرات و جریان یافتن آب در کوچه های کوفه، خروج 60 پیامبر دروغین، خروج دوازده امام دروغین، و به آتش کشیده شدن مرد گرانقدری از بنی عباس بین «جلولاء» و «خانقین»، ایجاد پل ارتباط میان «کرخ» و بغداد، وزش بادی سیاه در آغاز روز، زلزله ای که انبوهی را به زمین فرود می برد، ترس و ناامنی فراگیری که همه عراق و بغداد را فرا می گیرد، مرگ سریع و دردناک و نقص و زیان در اموال و جان و ثمرات، آفت ملخ نابهنگام و به هنگام کشاورزی،

برداشت کم محصولات زراعی، جنگ قدرت میان عجم و خونریزی بسیار در میان آنان، شورش بردگان بر ضد برده داران و کشتن آنان، مسخ شدن گروهی از بدعت گذاران و به صورت میمون و خوک درآمدن آنان، تسلط کشورهای عقب مانده به

ص:156

کشورهای زورمند و ثروتمند، طنین افکن شدن ندایی از آسمان و رسیدن آن به گوش جهانیان به زبان های گوناگون، پدیدار شدن چهره و سینه ای در کره ی خورشید، زنده شدن گروهی از مردگان و بازگشت آنان به دنیا، به گونه ای که مردم آنان را شناخته با آنان دیدار می کنند.(1)

ص:157

ص:158

ص:159

«کسانی که چون به آنان در زمین قدرت و توانایی دهیم، نماز به پا می دارند و زکات می دهند و به کارهای پسندیده وا می دارند و از کردارهای ناپسند باز می دارند و فرجام همه ی کارها از آن خداست.»

«عصر پیشا ظهور، عصر فساد اخلاقی، انحرافات و کژروی های عقیدتی، فرهنگی و اجتماعی، فزونی فساد سیاسی، کم فروغی اخلاق و معنویت، افزایش شهوت رانی و هوس بازی، گسترش ظلم و ستم و بی عدالتی، فراگیری الحاد و دین گریزی، جهالت مدرن و… است و تنها یک دولت اخلاقی، می تواند این نابسامانی ها و کاستی ها را از بین ببرد.»(1)

«اما برای تغییر در بینش، روش و منش ناسالم مردم - که سالیان سال با آن خود گرفته اند - حضرت مهدی علیه السلام، رشد و کمال یابی انسان ها را سرلوحه ی برنامه های خود قرار داده و بر تزکیه نفوس، تقسیم مکارم اخلاقی، دعوت به خیرات عامه و فضایل (عدالت، راستی، قسط، پاکی و…) اقدام خواهد نمود.»(2)

ص:160

ص:161

از ابن عباس روایت شده است که گفت:

هیچ یهودی و نصرانی و یا پیرو دینی نمی ماند مگر آنکه به اسلام گرایش پیدا می کند. تا اینکه جزیه (مالیات سرانه) برداشته شود و صلیب شکسته و خوک کشته می شود و آن مصداق فرموده ی خداوند است که: «اسلام را بر تمام ادیان جهان پیروز می گرداند هر چند کافران ناراضی و مخالف - باشند» و این امر در زمان - قیام قائم علیه السلام پدید می آید».(1)

ص:162

ص:163

ص:164

و از امام صادق علیه السلام منقول است که فرمود:

در زمان قائم شخصی مؤمن در حالیکه در مشرق بسر می برد، برادر خود را که در مغرب است دیده و نیز آنکه در مغرب است برادر خویش را در مشرق خواهد دید.(1)

و نیز فرمود:

چون قائم ما قیام نماید خداوند گوش و چشم شیعیان ما را چنان تقویت می کند که بین آنها و امام علیه السلام پست و پیک وجود نداشته باشد بگونه ای که وقتی امام با آنها سخن می گوید آنان می شنوند و او را می بینند و امام در جایگاه خود قرار دارد.(2)

ص:165

ص:166

ص:167

ص:168

او زمین را پس از آن که پر از ظلم و ستم می گردد، پر از عدل و داد و نور و برهان می کند. تمام مردم جهان در برابر وی مطیع می شوند. هیچ کافری نمی ماند، مگر این که مؤمن می شود، هیچ تبهکار نمی ماند مگر این که اصلاح می گردد.

در دوران سلطنت او درندگان در حال آشتی و صلح زندگی می کنند و زمینیان خود را رشد می دهند و آسمان برکاتش را فرو می ریزد، گنج ها برای او آشکار می شود، مدت چهل سال بر شرق و غرب حکومت خواهد کرد. خوشا به حال آن کس که روزگار او را درک کند و سخنان وی را بشنود.(1)

ص:169

ص:170

ص:171

3- معنویات (انسان همانگونه که به مادیات احتیاج دارد به معنویات نیز نیاز دارد)، دعا روح معنوی به انسان عطا می کند.

4- دفع فضا و بلا و…

و فوائد اُخروی آن نیز فضیلت ها و ثواب های بی شماری دارد، که ائمه اطهار برای انسان دعا کننده نقل فرموده اند و همچنین عمل به آیاتی از قرآن کریم که درباره ی دعا نازل شده است، می باشد و کلاً انسان دعا کننده در دنیا و آخرت سعادتمند و نیکبخت است.(1)

اما دعا درباره ی امام زمان نیز همین حالت را دارد و حتی بسی پرمحتواتر، جالب تر و عالی تر است.

مولای ما امام زمان علیه السلام در یک سخن گهربار و زیبایی می فرمایند:

}أکْثروا الدُعاء بِتَعجیلِ الفَرَج، فَإنَّ ذلِکَ فَرَجکُمْ{(2)

برای تعجیل در فرج و ظهور من بسیار دعا کنید همانا این کار

برای خودتان گشایش خواهد بود.

دعا برای امام زمان و فرج ایشان خصلت ها و ویژگی های فراوانی دارد از جمله اینکه باعث استجابت دعا است و موجب گشایش و رحمت خواهد شد.

ثانیاً یکی از وظایف انسان منتظر اطاعت از امر مولاست، و همین گونه که در گفتار گهربار بالا دیدید یکی از اوامر و دستورات آن امام بزرگوار دعا برای تعجیل فرج ایشان به درگاه پروردگار بزرگ است.

ص:172

ص:173

18- به عهد الهی وفا کرده است.

19- آثار و فوائد نیکی به والدین به وی داده می شود.

20- سبب طول عمر می گردد.

21- فهمش از قرآن بیشتر می گردد.

22- از عقوبت های اُخروی در امان می ماند.

23- در هنگام مرگ با وی مدارا می شود.

24- در درجه ی امیرالمومنین علی علیه السلام با وی قرار می گیرد.

25- محبوب ترین خلق در نزد پروردگار عالم می گردد.

26- سیئاتش به حسنات تبدیل می گردد.

27- خداوند او را در عبادت تأئید می کند.

28- به برکت او، عقوبت و بلا از اهل زمین دور می شود.

29- ثواب خون خواهی امام حسین علیه السلام به او داده می شود.

30- در روز قیامت نورش درخشان می گردد.

31- شفاعت او درباره هفتاد هزار تن از گناه کاران پذیرفته می شود.

32- بی حساب داخل بهشت می شود.

33- فرشتگان برای او استغفار و در حقش دعا می کنند.

34- ثواب عبادت تمام بندگان را به او می دهند.

35- ثواب شهادت در رکاب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم را می یابد.

36- ثواب شهادت در رکاب امام زمان علیه السلام را می یابد.

37- ثواب حج و عمره و دو ماه اعتکاف در مسجد الحرام و روزه ی آن ها به او می رسد.

38- صد هزار حاجت او در قیامت روا می گردد.

39- ثواب هزار سال خدمت پروردگار که یک چشم بر هم زدن در آن معصیت نباشد را به او می دهند.

40- خداوند سایه ی هفتاد و پنج هزار فرشته را بر سر او می گستراند.

ص:174

چند تذکر: (از نویسنده ی کتاب مکیال المکارم)

1- فوائد یاد شده و مکارم مزبور با دعا کردن به هر زبان و به هرگونه که باشد حاصل می گردد چون عموم و اطلاق دلایلی که در مورد آنها هست تخصیصی نگرفته است و همه ی انواع را شامل می شود.

2- بیشتر این کرامت ها با بسیار دعا کردن برای تعجیل فرج مولای قائم ما عجل الله تعالی فرجه حاصل می گردد زیرا آن حضرت فرمود: «و برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید.»

3- کمال این آثار با تحصیل تقوی و پاکسازی نفس از بدی ها و زشتی ها امکان می پذیرد.(1)

اکنون به توضیح اجمالی دعاها و زیارات حضرت ولی عصر علیه السلام که از ائمه ی معصومین در کتب ادعیه نقل شده است، می پردازیم:

ص:175

پیامبران الهی به فرمان پروردگار نوید او را به پیرامون خود داده باشند، و به امت خود فرمان انتظار داده، از غیبت طولانی او گفتگو کرده باشند، بسیار طبیعی و منطقی خواهد بود که افراد درد آشنا در طول قرون و اعصار، در انتظار آمدنش ثانیه شماری کنند، در فراقش اشک حسرت بریزند و از طول غیبتش گریه ها سر دهند.(1)

ص:176

2- ابوالفرج محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قرّه قُنّائی (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

3- محمد بن جعفر بن علی بن جعفر مشهدی حائری (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

4- صاحب کتاب مزار قدیم (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

5- رضی الدین، علی بن موسی بن طاووس حلّی (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

6- علی بن علی بن موسی طاووس (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

7- مولی محمد باقر مجلسی (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

8- سید محمد طباطبایی یزدی (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

9- سید حیدر کاظمی (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

10- محدث نوری (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

11- صدرالاسلام همدانی (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

12- ابراهیم بن محسن کاشانی (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

13- میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

14- محدث قمی (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

15- شیخ محمد باقر فقیه ایمانی (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

16- سید محسن امین(1) (از علمای بزرگ، موثقّ و مورد اطمینان)

علامه مجلسی نقل فرموده اند:

و اما دعای ندبه که مشتمل است بر عقاید حقه و تأسف بر غیبت حضرت قائم علیه السلام به «سند معتبر» از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام منقول است، که مستحب است این دعای ندبه را در چهار عید بخوانند، یعنی جمعه، عیدفطر، عید قربان و عید غدیر.(2)

ص:177

ص:178

دل جوان منتظر امام زمان علیه السلام هم کجی ها را می شناسد، چون با زمانه ی غافل از امام معصوم آشتی نکرده و به آن تن نمی دهد و هم خود را عضو فعال مدیریت بزرگ الهی برای حاکمیت حق در متن تاریخ می شناسد و خود را در چنین اردوگاهی احساس می کند.

همچنین امام زمان علیه السلام خشم بزرگ خدا برای کفار را بیان می کند سپس توجه به نماد کامل شعور حضوری و قلبی دارد. «اَیْنَ السَّبَبُ الْمُتَصِلُ بَیْنَ الْاَرْض وَ السَّماء».

سپس مقام واسطه فیض و بعد جایگاه علم امام و بعد از آن چشم دوختن به افقی برتر و سپس روزگار ثمردهی کار انبیاء و اولیاء علیه السلام را بیان می دارد و سپس نظری به جامعه ی آرمانی می اندازد و عصاره هدایت تاریخی خداوند بزرگ را بیان می کند.

قسمت ششم: مهدی علیه السلام و فرهنگ مهدویت

از بِاَبی اَنْتَ وَ اُمّی شروع می شود و تا وَقْتِراباً مِنَ الْعَلِی الْاَعْلیَْ ادامه دارد و درباره ی حجت خداوند است.

قسمت هفتم: نظر به آرزوی بزرگ بشریت

از لَیْتَ شِعْری اَیْنَ… شروع می شود و تا سخن نَقْولُ الحَمْدُللهِ رَبِ الْعالَمین ادامه دارد. و در مورد این موضوع است: مگر می شود این دوری را تحمل کرد؟! و انتظار عامل وصل و نظری به آینده ای حیاتی دارد.

قسمت هشتم: بهترین تقاضا از خداوند

از اَللَّهُمَ اَنْتَ کَشّافُ الْکُرَبِ… شروع می شود و تا لا نَفادَ لِأمَدِها ادامه دارد. و راز و نیازهایی با خداوند بزرگ عرضه می دارد.

ص:179

قسمت نهم: با چشم یار می نگرم روی یار را

از اَللّهُمَ وَاَقِمْ بِهِ الْحَقْ شروع و تا آخر دعا ادامه دارد و از خداوند بزرگ حوائجی درخواست کرده و به درگاه او دعا می کند.(1)

ص:180

می دارد. آن گاه از خداوند می خواهد که اگر مرگ وی فرا برسد، در حالی که امام زمان علیه السلام ظهور نکرده باشد، پس از ظهور، او را از قبر برآورد و به یاری آن حضرت سعادتمند کند. امام صادق علیه السلام درباره ی این دعا فرموده اند:

هر کس چهل صبحگاه این دعا را بخواند، از یاوران حضرت قائم علیه السلام خواهد بود و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند او را زنده خواهد کرد، تا همراه آن حضرت جهاد نماید و به شماره ی هر کلمه از آن، هزار پاداش برایش نوشته می شود، و هزار کار بد از او پاک می گردد.(1)

مهم ترین آثار مداومت بر این دعا 3 چیز است؟

1- ثواب کسانی را خواهد داشت که زمان ظهور، در خدمت امام علیه السلام می باشند.

2- تجدید عهد، مایه ی ثبات و کمال محبت و اخلاص و ایمان شخص می شود.

3- مایه ی توجه خاص و نظر رحمت کامل آن حضرت به بنده می شود.(2)

ص:181

و از حضرت امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده و علامه ی مجلسی رحمة الله آن را با شرح در بحار ذکر کرده است.(1)

دعا با اَللّهُمَ اِنّی اَسئَلُکَ بِاسْمِکَ… شروع می شود.

ص:182

بسم الله الرحمن الرحیم

شما شیعیان ما، نه نسبت به دستورات خداوند اندیشه می نمایید تا حقایق برایتان روشن شود و از کیفیت زیارت و توسل به ما آگاه گردید و نه سخنان اولیای خدا و رهبران خود را می پذیرید! دستورات الهی روشن و مطابق با حکمت است ولی برای کسانی که ایمان در دل های آنان وارد نشده سودی نخواهد داشت. سلام بر ما و بر بندگان صالح و شایسته خدا باد.

هنگامی که خواستید به واسطه ی ما به خدای خود توجه و توسل پیدا کنید و یا ما را مخاطب قرار دهید، همان گونه که خدای متعال فرموده است بگویید.(1) (زیارت آل یاسین را بخوانید.) این زیارت با سلامٌ علی آلِ یس شروع می شود.

ص:183

ص:184

ص:185

در روایتی از حضرت علی علیه السلام در توصیف شمایل حضرت مهدی علیه السلام آمده است:

مهدی، دیدگانی مشکی، موهایی پرپشت، چهره ای چون ماه تابان، پیشانی باز و درخشان، خالی (بر گونه ی راست) و نشانی (چون مهر نبوت در میان دو کتف) دارد.(1)

در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:

راست قامت ولی نه دراز قد، چهارشانه ولی نه کوتوله، سیمایی گرد، سینه ای فراخ، پیشانی باز، ابروانی به هم رسیده، خالی بر گونه ی راست چون دانه ی مشک که بر قطعه ی عنبر سائیده.(2)

ص:186

امام صادق علیه السلام فرمودند:

مقصود از بئر معطله، - یعنی چاه پر آبی که تعطل مانده و از آن بهره برداری نمی شود. - در آیه شریفه ی «و بئرٍ معطلهًْ وَ قصرِ مَشید» حضرت مهدی علیه السلام است.(1)

ص:187

ص:188

ص:189

در عبارات بسیار جالب و جامع، جد بزرگوار خود امام حسین علیه السلام را با ده عنوان وصف کرده است:

* امام حسین علیه السلام فرزند رسول خدا است.

* او سند و پشتوانه ی قرآن است، هر آنچه در قرآن، در قالب الفاظ است، در وجود مطهر امام حسین علیه السلام رؤیت و مشاهده می شود.

* توان اسلام، امامت است و امام حسین علیه السلام بازوی پرتوان امّت و دین اسلام در همه ی اعصار است.

* در راه اطاعت پروردگار، سخت کوش و تلاشگر بود. عبادت آن حضرت (نماز و دعا خصوصاً دعای عرفه) مایه ی اعجاب است.

* آن بزرگوار، نگه دار عهد و میثاق است و با خدا و خلق او در عهد و پیمان، استوار و ثابت و باوفا است.

* آن حضرت از راه و روش فاسقان روی گردان بود و از راه مسامحه و مداهنه وارد نمی شد.

* آه امام حسین علیه السلام دردمندانه بود، مانند کسی که بار سنگینی از غصه در دل دارد و درد سینه اش جراحتی التیام ناپذیر است.

* آن حضرت رکوع ها و سجده ها طولانی داشت، که نمونه های آن در تاریخ ثبت و درج شده است.

* سیدالشهداء علیه السلام نسبت به دنیا زاهد و بی علاقه بود. و زهد با عمل این خاندان معنا می گیرد.

* نظر او به دنیا، نظر وحشت زدگان بود و آنجایی که نظر دیگران به دنیا نظر عاشقانه بود، نظر آن حضرت به دنیا، مانند انسان وحشت زده بود.(1)

ص:190

ص:191

نُشاهِدُهُم فِی السَلاسِلِ وَ الاَغْلال وَ اَنْواعَ الْعَذاب وَ النَکال…، بشارت باد شما را به بهشت، به خدا قسم که بعد از آنچه بر ما جاری شود، مکث خواهیم کرد، آن قدر که خدای تعالی خواسته باشد، پس بیرون می آورد ما و شما را در آن هنگامی که قائم ما ظاهر می شود، پس انتقام خواهد کشید از ظالمان، و ما و شما مشاهده خواهیم کرد ایشان را در سلاسل و اغلال و گرفتار به انواع عذاب و نکال…(1)

و امام حسین علیه السلام در روز عاشورا، دوباره از «رجعت» خود سخن گفته، می فرماید:

«من اولین کسی خواهم بود که زمین شکافته می شود و رجعت می کنم.»(2)

ص:192

ص:193

ی) امام مهدی علیه السلام درباره نماز می فرمایند:

برای شکست دادن شیطان و بینی او را به خاک مالیدن، هیچ چیز بهتر از نماز نیست پس نماز بخوان و بینی شیطان را به خاک بمال.(1)

***

ص:194

حضرت مهدی علیه السلام به ادله ای چند، از پیشوایانی است که دارای القاب فراوانی است. برخی از این لقب ها بیانگر فضیلت های بی پایان آن امام و برخی دیگر پوششی است برای حفظ جان آن حضرت.

بسیاری از این القاب توسط معصومان پیشین علیه السلام بر آن حضرت اطلاق شده و برخی، بر زبان یاران و اصحاب ایشان جاری شده است.

در هر حال با توجه به القاب آن حضرت و معانی آن، یکی از اموری است که می تواند معرفت و شناخت ما را به حضرت مهدی علیه السلام افزایش دهد.

برخی از دانشمندان شیعه در شماره این القاب گاهی افزون برده ها لقب نام برده اند(1)

برخی از القاب آن حضرت بدین قرارند:

1- بقیهًْ الله: آخرین حجت باقی مانده از طرف خداوند بزرگ

2- حجت: به معنای دلیل و برهان

3- خلف صالح: جانشین درستکار

4- سید: آقا، شریف، بزرگ

5- شرید: به معنای آواره، از آنجا که آن بزرگوار در دوران غیبت منزلی معین، خاص و همیشگی ندارد.

6- صاحب الامر: صاحب امر امامت

7- صاحب الزمان: این لقب در متن روایات کمتر ذکر شده ولی در سخن یاران، راویان و شیعیان فراوان به کار رفته است.

8- صاحب الدار: دار= خانه، خانه ی پدری و جد آن حضرت است که در آنجا غایب شده است.

9- طرید: به معنای طرد شده از سوی مردم است.(2)

(زیرا آن امام همام در غیبت به سر می برند.)

ص:195

در روایت است که شخصی می گوید به امام حسین گفتم: آیا شما صاحب الامر هستید؟ فرمود: خیر، ولی صاحب الامر، طرید ]رانده شده[ و شرید ] آواره[ است و خون خواه پدرش و دارای کینه ی عمویش می باشد.(1)

ظاهراً به علت اینکه آن امام همام در غیبت بسر می برند و در غیبت تک و تنها هستند و دارای مکان مشخصی نیستند و در میان مردم به صورت ظاهر و معلوم بسر نمی برند و همچنین به جهت تقیه در برابر حکومت های جائر این گونه القاب به آن حضرت داده شده است.

10- غریم: این واژه در کتاب های لغت هم به معنای طلبکار آمده است و هم به معنای بدهکار.(2)

این لقب نیز، از روی تقیه بوده که هرگاه شیعیان می خواستند مالی نزد آن حضرت یا وکیلان ایشان بفرستند، یا وصیت کنند و یا از جانب آن حضرت مطالبه کنند این لقب را به کار می بردند.

11- غلام: این لقب نیز گاهی در معنای لغوی خود به کار رفته و مقصود همان پسر بچه و جوان بوده است و گاهی به سبب شرایط حاکم بر زمان آن عصر از روی تقیه گفته می شده و به عنوان لقب به کار می رفته است.

12- فرید: در لغت به معنای «تک» است در روایات یکی از القاب حضرت مهدی شمرده شده است. (در شماره 9 توضیح داده شده است).

ص:196

اصبغ بن نباته گوید: از امیرمؤمنان علیه السلام شنیدم که فرمود:

صاحب این امر شرید ]آواره[، طرید ]رانده[ فرید ]تک[ و وحید ]تنها[ است. (1)

(در شماره 9 توضیح داده شد).

13- قائم: مهمترین سبب اتصاف به این لقب، آن است که آن بزرگوار، در برابر اوضاع سیاسی و انحرافات دینی و اجتماعی، بزرگترین قیام تاریخ را رهبری خواهد کرد.(2)

14- مضطر: در لغت به معنای کسی است که بیماری، فقر یا سختی های روزگار، او را ناگزیر به تضرع به درگاه خداوند کرده است.(3)

امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه:

«اَمَّنْ یُجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ وَ یَکشِفُ السُوء»

«ای کسی که دعای مضطر را اجابت می کند و گرفتاری را برطرف می سازد»

می فرمایند:

این آیه درباره ی مهدی از آل محمد علیه السلام نازل شده است به خدا سوگند! مضطر اوست. هنگامی که در مقام ابراهیم دو رکعت نماز به جا می آورد و دست به درگاه خداوند متعال بر می دارد، خداوند (عزوجل) دعای او را اجابت می کند، ناراحتی ها را برطرف می سازد و او را خلیفه ی روی زمین قرار می دهد.(4)

15- منتظر: امام زمان نیز منتظر ظهور خودشان به اراده ی حضرت حق هستند.

16- منصور: هنگام ظهور رعب او در دل قدرتمندان می افتد.

17- مهدی: اسم مفعول و به معنای ره یافته است.

ص:197

18- وحید: معنای آن در شماره 12 گفته شد.

19- ولی الله(1)

20- و…

ص:198

ص:199

ص:200

19- تعداد یاران حضرت مهدی علیه السلام چند نفر هستند؟

20- یک نمونه از آیاتی که در روایات اهل بیت علیه السلام تأویل به ظهور امام زمان شده، کدام است؟

21- حضرت ولی عصر علیه السلام از چه نظر با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم شباهت دارد؟

22- سه ویژگی که خداوند متعال در مورد پیامبران عملی ساخت و در خصوص حضرت مهدی علیه السلام نیز عملی می سازد چیست؟

23- نخستین کسی که به دروغ ادعای سفارت از جانب حضرت امام زمان علیه السلام کرد، که بود؟

24- نام چند نفر از کسانی که در غیبت کبری، حضرت مهدی علیه السلام را دیده اند چیست؟

25- نخستین نشانه ی خروج حضرت علیه السلام چیست؟

26- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم درباره ی زمان قبل از ظهور امام زمان علیه السلام چه می فرماید؟

27- امام زمان علیه السلام برای مبارزه عظیم خود به چه چیزی نیازمند است؟

28- آیا امام زمان علیه السلام دین جدیدی خواهد آورد؟

29- در زمان امام زمان علیه السلام چه کسانی وارث قدرت و ثروت زمین می شوند، چرا؟

30- امام صادق علیه السلام در مورد توسعه آگاهی های علمی در زمان ظهور امام زمان علیه السلام چه می فرماید؟(1)

ص:201

ص:202

آنها ایستاده بود و نماز می گذارد که خداوند فرمود: «به وسیله این قائم، از آنها انتقام می گیرم.»(1)

اما شیخ صدوق در کتاب «معانی الاخبار»، روایت کرده که از این جهت او را «قائم» می گویند که به هنگامی که مردم او را فراموش کرده اند، قیام می کند.

7- حدود پنج سال

8- هنگامی که در سال 260، پدرش امام حسن عسگری علیه السلام به شهادت رسید، مقام امامت به حضرت محوّل شد که در آن هنگام، حدود پنج سال داشتند.

9- چهار بخش: الف) دوران کودکی ب) دوران غیبت صغری ج) دوران غیبت کبری د) دوران درخشان ظهور آن حضرت و حکومت جهانی او.

10- طبق قول مشهور، شصت و نه سال می باشد، (از سال 260 تا 329 هجری) ولی اقول مختلف دیگری نیز نقل شده است، از قبیل هفتاد، و هفتاد و چهار سال.

11- از سال 321 هجری شروع شد و تا وقتی که خدا بخواهد، ادامه خواهد یافت.

12- دو دسته: نواب خاص و نواب عام.

13- چهار نفر بودند که عبارتند از: عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، حسین بن روح، و علی بن محمد سمری.

14- نواب عام آن حضرت عبارتند از: فقیه جامع الشرایط (مرجع تقلید) که در عصر غیبت، مردم به آنها رجوع می کنند، زیرا امام عصر علیه السلام، آنها را

ص:203

حجت بر مردم قرار داده و فرموده: حکم آنها حکم من است و مخالفت با آنها مخالفت با من است.(1)

15- روایت شده است که آن حضرت، شبیه ترین مردم به حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم در ویژگی های جسمی و خلقیات و شمایل است؛ چهره اش گندمگون، ابروانش هلالی کشیده، چشمانش سیاه و درشت و جذاب، شانه اش پهن، دندان هایش بّراق، بینی اش کشیده و زیبا، پیشانی اش بلند و تابنده، دستان و انگشتهایش درشت، برگونه راستش خالی مشکین، عضلاتش پیچیده و محکم، اندامش متناسب و زیبا و فریادش، همه گیر است.

16- معنای واقعی «انتظار» یعنی: در مقابل ظلم، باطل، بردگی و ذلت، مقاومت کردن و در برابر هر ناحقی، ایستادگی کردن و در طلب عدالت و آزادگی فعالیت کرده است، نه به معنای دست روی دست گذاشتن و خود را از حرکت های اصلاحی جامعه کنار کشیدن و نسبت به جریانات دینی و اجتماعی بی تفاوت ماندن.

17- امیر اسحاق استرآبادی رحمة الله

18- آیه الله شیخ محمد تقی بافقی رحمة الله

19- تعداد یاران حضرت مهدی علیه السلام 313 تن می باشند که برابر با سپاه اسلام، در جنگ بدر هستند، همان طوری که حضرت علی علیه السلام در تفسیر آیه شریفه «اُمّهٌَْ مَعدودَهًْ»(2) به آن اشاره می فرماید.

20- محمد بن مسلم، از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت نموده که فرمود: مقصود از آیه «وَاللَیْلِ اِذا یَغشیَْ» (قسم به شب هنگامی که پوشیده

ص:204

دارد.) امیرالمؤمنین علیه السلام است که در دولت باطل مستور گشت و ناگزیر به صبر گردید و در آیه «والنَّهارِ اِذا تَجَلّی» (قسم به روز هنگامی که بدرخشد.) این روز روشن قائم ما اهل بیت است که چون قیام کند بر دولت باطل پیروز گردد.

21- شباهتی که حضرت مهدی علیه السلام به جدش محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم دارد، عبارت است از قیام به شمشیر و کشتن دشمنان خدا و رسول و جباران و گردنکشان و پیروزی وی، به وسیله شمشیر و ترسی است که در دل ها پدید می آورد.

22- آن سه عمل عبارت است از اینکه ولادت او را مانند ولادت حضرت موسی علیه السلام و غیبتش را چون غیبت حضرت عیسی علیه السلام و طول عمرش را به سان طول عمر نوح علیه السلام مقدّر فرموده و سپس طول عمر خِضرِ پیغمبر را، دلیل طول عمر آن حضرت، قرار داده است. در طول تاریخ، افرادی بوده اند که طول عمر بسیار زیاد داشته اند.

23- شخصی معروف به شریعی بود که کنیه اش ابومحمّد و از اصحاب و یاران امام حسن عسگری علیه السلام به شمار می آمد.

24- مقدس اردبیلی، میر اسحاق استرآبادی، میرزا محمد استرآبادی و محمد بن عیسی بحرینی.

25- نخستین نشانه خروج حضرت مهدی علیه السلام طلوع خورشید از مغرب است.(1)

26- حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «حضرت قائم علیه السلام زمانی قیام می کند که دنیا را هرج و مرج، فرا گرفته و کشورها به یکدیگر شبیخون می زنند، نه به بزرگ رحم می کنند و نه به کوچک، و نه قوی بر ضعیف مهر می ورزد.

ص:205

27- به یارانی فداکار، مؤمن، مخلص و واجد همه خصلت های لازم یک مجاهد و رزمنده ی واقعی.

28- خیر، اما تا آن روز، چنان اسلام را خرافات و شبهات فرا خواهد گرفت، که وقتی حضرت حجّت علیه السلام قیام نماید و اسلام اصیل را مطرح سازد، برخی تصور خواهند کرد که گویی، دین جدیدی آمده است.(1)

29- مردم محروم و مستضعف، زیرا قرآن می فرماید: ما چنین اراده کردیم، مردمی را که ضعیف نگاه داشته شده اند، مورد لطف خویش قرار دهیم و آنها را پیشوایان و وارثان قدرت و ثروت زمین سازیم.

30- امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر ظرفیّت علمی بشر 72 حرف باشد تا آن روز فقط 2 حرفش را شناخته اند. امّا در آن دوران به تدریج همه 72 حرف شناخته خواهد شد.(2)

ص:206

ص:207

ص:208

روز میلادی که آن مولود نیست

می رسد یک ناله و داوود نیست

«لَیْتَ شعری» بند از بندم گسست

راه را بر بستر اروند بست

دامنم از اشک، جیحون می شود

صبح ها صبحانه ام خون می شود

هر طرف گشتم ندیدم سایه ای