ص: 2

ص: 3

ص: 4

عوامل تنگ دستی..............................................39

فصل دوم: تاریخچه صنعت برق در ایران ..................41

بخش دوم:تولید و فروش لوازم الکتریکی

فصل اول: تولید لوازم الکتریکی...............................47

فصل دوم: بایسته های فروش ................................49

احکام خرید و فروش .............................................49

چند مسئله .....................................................50مستحبات خرید و فروش ......................................51

مکروهات خرید و فروش ....................................53معاملات حرام ...................................................54 مسائل و احکام متفرقه ....... .............................56

شرایط خریدار و فروشنده .................................57

حکم معامله با بچه نابالغ ...................................57 خرید و فروش انشعاب برق..................................59

قرارداد خرید و فروش .......................................60

نقد و نسیه ...................................................60

معامله پیش فروش (سلف) و شرایط آن ..............63

احکام معامله پیش فروش (سلف) ....................64

اکراه بر خرید و فروش......................................66

قیمت اجناس تورمی......................................66

ص: 6

معامله با پول حرام.........................................68

گران فروشی و بی انصافی .............................69

حکم و آثار گران فروشی ..................................70

کم فروشی .................................................72

کم فروشی و کم کاری در صنف الکتریکی ............75

مهم ترین موانع کم فروشی............................75

برهم زدن معامله (خیار فسخ) ...........................77

مواردی که نمی توان معامله را بر هم زد...............80

معامله لوازم الکتریکی سرقتی ............................80

خرید و فروش کالای قسطی ................................82

خرید و فروش کالاهای خارجی..............................83

فرق بین جزیی فروشی و عمده فروشی.................85

فصل سوم: احکام فروشندگان لوازم الکتریکی .........87

فروش جنس نامرغوب با دست دوم به جای جنس نو ...87 کم کاری بزرگ ترین عامل بدبختی .........................89

به کارگیری کارگر................................................90

حقوق کارگر از دیدگاه اسلام ...............................91

1، تعیین مزد قبل از کار.........................................91

2. توافق در کار..................................................91

3. شتاب در پرداخت مزد ....................................92

4.نکوهش ندادن حق کارگر...................................93

5. قوانین مربوط به کارگر.....................................95

وظایف فروشنده لوازم الکتریکی..............................96

ص: 7

مسائل مربوط به محل فروش ... .. .. ......................99

فصل چهارم: بایسته های فروش لوازم الکتریکی .......103

اصول ایمنی مغازه .............................................103

نظافت شخصی...............................................105

نظافت محیط کار..............................................106

گارانتی با ضمانت نامه........................................106

انواع گارانتی ..................................................107

1.گارانتی صریح...............................................107

2. گارانتی ضمنی ...........................................107

3.گارانتی جنس خاص......................................108

4.گارانتی واگذاری ..........................................108

5.گارانتی مادام العمر.......................................108

6. گارانتی تعویض یا تعمیر دراز مدت.....................109

7. وارانتی.....................................................109

تخلف در گارانتی ..........................................110

واردات و صادرات اجناس الکتریکی .....................113

توصیه برای برکت کار.......................................114

1. دادن صدقه ...............................................114

انصاف و تخفیف ویژه در اعیاد ............................116

3. دین و قرض................................................117

فصل پنجم: قاچاق کالای الکتریکی ......................123

فروش اجناس قاچاق ......................................123

تولید و توزیع کالاهای الکتریکی زبان پخش..............128

ص: 8

بخش سوم :آداب و احکام برقکاران

فصل اول: معرفی برق کار.....................................133

شرایط ارتقای شغل...........................................134

شرایط کاری ...................................................134

ایمنی در برقکاران ...........................................135

ایمنی شغل برق کاری ....................................137

توصیه ای به افراد جامعه ...................................140

اصول اولیه ایمنی برق.....................................141

راهکار مقابله با برق گرفتگی.............................143

اقدامات لازم برای نجات شخص برق گرفته............145

عوارض ناشی از برق گرفتگی ...........................146

وظایف برق کاران...........................................147

همراه بودن وسایل مورد نیاز..............................148

نباید های برق کار .........................................149

انحصاری کردن کار..........................................151

نصب غیر قانونی انشعاب برق و دستکاری کنتور برق 152 نصب ماهواره.....................................................155

نصب شنود و دوربین های مخفی .......................156

قانون دوربین های مخفی و شنود........................157

استفاده از لوازم الکتریکی و برق کاری برای کارهای حرام 160

اسراف در مصرف برق .........................................162

راهکارهای عملی صرفه جویی ..........................164

ص: 9

برق کاری برای کارهای نیک.................................166

انواع رشته های برق کاری..................................167

رشته های تحصیلی مربوط به امور برق بدین شرح است:167

نحوۀ ورود به شغل برق کاری ............................171

فصل دوم: خدمات و انتظارات ..... ....................173

انتظار مردم از برق کاران .................................173

انتظارات صنف الکتریسیته از مردم ......................174

منابع .............................................................176

منابع اینترنتی .................................................179

ص: 10

خداوند متعال را مورد توجه قرار داده است.

گام دوم یعنی شناخت معروف و منکر در روابط اجتماعی و معاملات اقتصادی، کاری است که با وجود برخی از آثار علمی و پژوهشهای ارزشمند با نگاه تخصصی به هر صنف مورد توجه قرار نگرفته است. سلسله کتابهای فقه و زندگی به پژوهش و نگارش در حوزه اصناف خاص توجه دارد و بایدها و نبایدهای فقهی و اخلاقی و آداب اسلامی هراتحادیه صنفی و دست اندرکاران مشاغل مختلف تولیدی، توزیعی، و خدماتی را محور پژوهش و نگارش و اطلاع رسانی خویش میداند.

گام سوم در شناخت معروف و منکر به روابط مردم و حکومت ها اختصاص دارد، اسلامی شدن روابط دولت و ملت بالاترین گام به سوی رضای خداوند متعال محسوب می شود و در سایه ی پیروی از رهبری الهی و تسلیم دولت و ملت در برابر قوانین قرآن و عترت امکان پذیر است.

در حدود سال های 1372 ش با آغاز فعالیت های ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر طرح پژوهشی

فقه و زندگی» توسط جناب حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد حسین فلاح زاده، در پژوهشکده باقرالعلوم (علیه السّلام) قم، پی ریزی شد. هدف طرح، تألیف و تدوین مجموعه کتابهایی در زمینه آداب و احکام اسلامی

ص: 12

برای اصناف و مشاغل گوناگون اقتصادی و بازاریان کشور بود. با هماهنگی این دو نهاد فرهنگی تألیف حدود بیست جلد از این مجموعه در سالهای آغاز کمک خوبی به بازاریان متدین در زمینه شناخت احکام شرعی وحلال و حرام مشاغل بشمار می رفت. اما مثل بسیاری دیگر از طرح ها این کار هم به دلایل مختلف ناتمام ماند و در زمینه ی احکام فقهی بسیاری اصناف اثری فراهم نیامد.

ضرورت اسلامی شدن بازار، علاقه ی بسیاری از کسبه ی محترم در بخش های تولید و توزیع و خدمات و پیگیری ریاست محترم ستاد احیاء حجه الاسلام و المسلمین زرگر دام عزه العالی) سبب احیای مجدد این طرح پژوهشی کاربردی در سال 1393 هجری شد و تالیف و تدوین کتبی دیگر در زمینه فقه اصناف در دستور کار پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر قرار گرفت.

در سالهای آغازین، این پژوهش ها با هدایت و حمایت ستاد و نظارت علمی و فقهی برادران گرامی حجج اسلام محمد حسین فلاح زاده و محمود مهدی پور شکل گرفت و بیست و چند دفتراز آن فراهم آمد. اینک بار دیگر پس از حدود چهارده سال، این کار ناتمام و بر زمین مانده به توفیق الهی و نظارت حضرت حجت الاسلام والمسلمین

ص: 13

سید محمد تقی علوی و همکاری گروهی از فضلای حوزه علمیه قم در پژوهشکده امر به معروف پیگیری می شود.

همیشه اصناف محترم و صاحبان مشاغل در انجام وظیفه خود نیاز به احکام و قوانین الهی دارند و لازم است معروف و منکرات صنفی را بشناسند. تحولات صنفی و دگرگونی ها در حوزه کسب و کار سبب می شود که احکام براساس نیازهای روز مورد بازنگری فقهی و علمی قرار گیرد وتفقه واجتهاد جدید ضرورت یابد. از این رو بار دیگر با استفاده از فتاوی مراجع بزرگوار تقلید و قوانین مصوب شورای نگهبان موضوعات کار شده در برنامه پژوهشی قرار گرفت و بیست اثر جدید تحقیق و تولید شد. عناوین پژوهش های سال 1393 ش بدین شرح است:

1. احکام صنف طلا و جواهر

2. احکام تلفن همراه

3. احکام بازی های رایانه ای

4.احکام صنف اتوبوس رانی

5. احکام صنف فرش و تابلو فرش

6. احکام صنف کیف و کفش (سراجان)

7.احکام صنف ماهی فروشان

8. احکام صنف ناشران

9. احکام صنف پوشاک

ص: 14

10. احکام صنف نانوایان

11. احکام صنف اینترنت و رایانه

12. احکام صنف پرندگان و پرنده فروشان

13. احکام صنف اغذیه فروشان

14. احکام صنف پارکها

15. احکام عمومی کسب و کار

16. احکام صنف قهوه خانه ها

17. احکام صنف الکتریکی

18. احکام صنف داروخانه ها

19. احکام صنف صوتی و تصویری

20 احکام بیمه ها

این دفتر از فقه و زندگی که با تلاش برادر گرامی حجت الاسلام الیاس صالحی پدید آمده به احکام برقکاران وصنف لوازم برقی اختصاص یافته است و امیدواریم محققان و بازاریان محترم با ارائه تجارب و مسائل شرعی خویش ما را در تکمیل این اثریاری کنند.

با درخواست توفیق از خداوند دانا و توانا و باری محققان حوزوی و همراهی اصناف کشور، بسیج اصناف و مسؤلان ستادهای امربه معروف، می توان به سوی اسلامی شدن بازار، آرامش روانی جامعه، کاهش جرم و

ص: 15

تخلفات اقتصادی و کسب رضای حضرت حق گامهایی بلندتر برداشت.

امیدواریم با شناخت احکام الهی در تمام بخش ها و اجرای آن در زندگی فردی و اجتماعی و در سایه فقه ناب اسلامی و با هدایت حضرت بقیة الله عجل الله تعالی فرجه الشریف، توحید و عدالت در سراسر عالم حاکم گردد. ان شاء الله.

قم پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر خیابان سمیه کوچه 12 پلاک 355

ir. adl-Al

info@al-dl.ir

ص: 16

اختراع برق یا لامپ می رسد در کشور آمریکا بمدت 5 دقیقه برق قطع می شود و برای قطع برق در همین زمان کوتاه پلیس و سیستم های امنیتی آمریکا چندین ماه برنامه ریزی می کنند تا امنیت کشور حفظ شود و در برنامه های کشور خللی ایجاد نشود.

امروزه روشنایی و چراغ، از ملزومات مهم زندگی بشر شده است، به نحوی که امروزه زندگی بدون آن، بسیار مشکل است، و با وجود اختراع همین نیروی الکتریسیته و لوازم روشنایی است که هر کاری را که در روز انجامش ممکن است، می توان در شب نیز انجام داد.

از ویژگی های انرژی برق نسبت به سایر وسایل آتش افزا و نور دهنده این است که نیروی الکتریسیته نسبت به سایر انرژی ها تمیزتر بوده و کنترل و توزیع آن آسان است و محاسبۀ هزینۀ مصرفش از سایر حامل های انرژی راحت تر است و تجدیدپذیر و زود بازده می باشد.

برق و صنایع آن دارای شاخه های مختلفی است که هر کدام به تنهایی دارای مباحث زیادی است، یکی از آن شاخه ها برق ساختمانی و لوازم الکتریکی مربوط به آن است که ارتباط مستقیم با مردم دارد و صنف مربوط به آن صنف برقکاران و لوازم الکتریکی می باشد. در این نوشتار مسائل مربوط به انرژی برق و الکتریسیته، شیوۀ

ص: 18

استفادۀ صحیح از این انرژی بسیار ارزشمند و احکام شرعی تولیدکنندگان،توزیع کنندگان، مصرف کنندگان و متخصصان برق را در فصل های جداگانه ای به تفصیل بیان کنیم.

قم المقدسه الیاس صالحی اردیبهشت 1394

ص: 19

ص: 20

ص: 22

بهره مند سازد.

بر اساس گفته رسول گرامی اسلام، کسی که از حاصل تلاش و دسترنج خود مخارج زندگی و خانواده اش را تأمین کند، با پیامبران الهی محشور خواهد شد. شاید شگفت آور باشد که این همه پاداش را خداوند بزرگ برای ارزش کار و کارگری در نظر گرفته باشد. ازاین رو، درباره این پاداش فراوان باید بیندیشیم تا به نکته های ارزشمند دیگری پی ببریم.

پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) می فرماید: هرکس از همت و دسترنج خویش، مخارج زندگی را تأمین کند، روز قیامت در صف پیامبران قرار می گیرد و از عنایاتی که شامل پیامبران می شود، بهره مند می گردد.(1)

آن حضرت با آن مقام و مرتبه عالی، در نهایت فروتنی دست کارگر را می بوسید و فرهنگ قدردانی از کارگران و زحمت کشان را به همگان می آموخت. انس بن مالک نقل می کند:

پس از آنکه رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) از جنگ تبوک بازگشت، سعد انصاری به استقبال آن حضرت شتافت و با رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دست داد. پیامبر به او فرمود: «چه آسیبی به دستت رسیده است که چنین زبر و خشن شده

ص: 24

است؟ سعد گفت: یا رسول اللّه، با طناب و بیل کار می کنم و برای گذران زندگی خود و خانواده ام درآمدی به دست می آورم. به همین جهت، دستم خشن و زبر شده است. آن گاه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) دست سعد را بوسید و فرمود: «این دستی است که آتش دوزخ با آن تماس نمی یابد.(1)

از طرف دیگر، از آیات و روایات استفاده می شود که اگر کسی برای به دست آوردن روزی حلال، در راه مشروع قدم گذارد و تلاش و کوشش کند، قطعاً خداوند سبحان از این راه احتیاجات او را تأمین خواهد کرد.

خداوند متعال در قرآن می فرمایند: «اللهُ یَبسُطُ الرِّزقَ لِمَن یَشَاءُ وَ یَقدِرُ»(2)؛ «خداوند روزی را برای هر کس که بخواهد، وسیع و برای هر کس که بخواهد، تنگ (محدود) قرار می دهد.»

بعضی از افراد از آیۀ فوق برداشت نادرستی کرده و پنداشته اند، انسان باید دست از فعالیت، کار و تلاش بردارد و در گوشه ای بنشیند تا خدا روزی مقدّرش را برایش بفرستد، در حالی که ارادۀ خداوند در زمینۀ وسعت و تنگی روزی، مشروط به شرایطی است که بر زندگی انسان ها حکم فرماست. تلاش، کوشش، اخلاق، فداکاری و به

ص: 25

عکس، سستی، تنبلی، بخل و آلودگی نیت، در تعیین رزق انسان نقش تعیین کننده ای دارند. به همین دلیل قرآن مجید عاقبت انسان را در گرو سعی و تلاش می داند و می فرماید: «وَ اِن لَیسَ لِلإِنسَانَ الاّ مَا سَعَی»(1)؛ «همانا برای انسان چیزی نیست مگر در آنچه که با سعی و تلاش به دست می آورد.»

در روایات نیز به مسئلۀ تلاش و کوشش توأم با تقوا برای کسب روزی حلال اهمیت فراوانی داده شده است، از جمله امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «لا تکسلوا فی طلب معایشکم فان آبائنا کانوا یرکضون فیها و یطلبون؛(2) در تحصیل روزی تنبلی نکنید؛ زیرا پدران ما در این راه می دویدند و آن را طلب می کردند.» امام موسی بن جعفر(علیه السلام) می فرماید: «انّ الله لیبغض العبد الفارغ؛(3)

خداوند انسان بی کار را دشمن می دارد.»

را ارزش و نعمت به حساب نیاورده و همیشه انسان­ها را به تلاش و کوشش برای کسب روزی حلال دعوت کرده است تا از این طریق زندگی فردی و اجتماعی درستی پیدا کنند، از جمله می فرماید: «یا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً»(1)؛ «ای مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید.» و در آیۀ دیگری می فرماید: «کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُم»(2)؛ «از نعمت های پاکیزه ای که به شما روزی داده ایم، بخورید.»

از آیات ذکر شده معلوم می شود، خداوند تنها روزی حلال و پاکیزه را برای امرار معاش انسان ها مجاز شمرده است، نه روزی حرام و ناپاک را.

ده جزء است که نُه جزء آن در کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال است.»(1)

در روایت دیگری نیز حضرت می فرمایند: «هر کسی به هنگام شب بر اثر جستجوی حلال، خسته به خواب رود، آمرزیده خفته است.»(2) امام صادق(علیه السلام) در روایت دیگری انسان ها را به جستجوی روزی حلال امر می فرمایند و آن را کمک و پشتیبان دین معرفی می کنند.(3)

زندگی فردی و اجتماعی بشر مطرح می شود؛ زیرا انسان از ابتدا با آن خلق شده، رشد می کند و تا آخر عمر نیز با آن سر و کار دارد. ازاین رو، در متون دینی و روایی ما آثار و فواید مهم و متعددی را ذکر کرده اند که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1. آمرزش گناهان: خدای متعال همواره با اسباب و بهانه های مختلفی گناهان انسان ها را می خشد، از جمله: توبه، شفاعت، عبادت و... یکی از اسباب آمرزش گناهان، کسب روزی حلال است، چنانچه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «هر که روزی حلال بخورد، فرشته ای به فرمان خدا بر سر وی بایستد و برایش آمرزش خواهی کند، تا از خوردن فارغ آید.»(1)

2. استجابت دعا: پذیرفته شدن دعا دارای شرایط و مقدمات بسیاری است، یکی از آنها خواندن خدا با «پاک کردن روزی از هرگونه شبهه و حرام» است؛ چراکه با پاک و حلال بودن مال، دعای آدمی به مرحلۀ استجابت می­رسد.

در حدیثی از حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) آمده است: «هر کس بخواهد دعایش مستجاب شود، باید کسب خود را حلال کند و حق مردم را بپردازد، همانا دعای هیچ

ص:29

بنده ای که مال حرام در شکمش و یا حق کسی بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمی رود.»(1)

3. گرامی و محبوب شدن نزد خدا: در آیات و روایات بسیاری اشاره شده است، بندگان خدا با شرایط زیادی نزد خداوند محبوب و گرامی می شوند. یکی از این راه ها، طلب روزی حلال است؛ حال چه بنده به این روزی دست پیدا کند و چه با وجود تلاش های بسیار، دست پیدا نکند، در هر دو صورت نزد خداوند محبوب و گرامی خواهد بود.

در روایتی امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «بنده خدا، آن زمان نزد خدا گرامی تر است که درصدد کسب روزی حلال برآید؛ گرچه نتواند به آن دست یابد.»(2)

4. نورانیت دل و جان: یکی از ثمرات روزی حلال (علاوه بر قبولی اعمال صالح انسان در درگاه خداوند) این است که سبب روشنایی و نورانیت دل و جان آدمی می شود؛ زیرا فردی که خود را موظف به کسب روزی حلال می داند و آن را یکی از واجبات خود می شمارد و در راه به دست آوردن آن تلاش و کوشش فراوان می کند، می داند که این سعی

ص: 30

و تلاش موجب رضایت پروردگارش می شود و اوست که دل ها را روشنی و نورانیت می بخشد، پس چه به آن روزی دست پیدا کند و چه آن را نیابد، خدای خویش را از خود راضی کرده است.

علاوه بر آن، در اعمال دیگر خود نیز با وسواس بیشتری در پی کسب رضایت پروردگار خویش خواهد بود. ازاین رو، هم

اعمال او مورد قبول درگاه خداوند قرار می گیرد و هم به سبب تلاش برای کسب روزی حلال، خداوند دل و جانش را روشنایی می بخشد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید: «هر کس چهل شبانه روز از روزی حلال بخورد، خداوند دلش را روشن و نورانی می فرماید.»(1)

5. باز شدن درهای بهشت: یکی دیگر از آثار فردی روزی حلال، باز شدن درهای بهشت است. در روایتی حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «هر کس از دسترنج حلال خود بخورد، درهای بهشت به رویش گشوده شود و از هر دری که خواهد، وارد بهشت شود.»(2) البته برای کسب روزی حلال آثار دیگری نیز می توان نام برد، مانند: برکت مال، رقت قلب، تربیت فرزندان صالح و... که به جهت جلوگیری از طولانی شدن کلام از ذکر بقیۀ آثار خودداری می کنیم.

ص: 31

تجارت می پردازد، خود را در شبهات افکنده است.»(1)

1. خود کسب منع شرعی و قانونی نداشته باشد؛

2. تمام مقرّرات و قوانینی که مربوط به آن کسب است، از طرف فرد مراعات شود؛

3. اگر آن کسب به صورت قراردادی است و حقوق و مزایا در مقابل مدت زمانی که شخص کاری را انجام می دهد، پرداخت می شود، پس باید در آن کم کاری نشود، (به طور مطلوب انجام شود).

اگر این موارد مورد توجه تمام افراد و اصناف جامعه که صنف برقکار یکی از آن ها است قرار گیرد، هر تولید کننده، فروشنده، برقکار، کارگر، کارفرما و... می تواند افتخار کند که در هر لحظه و دقیقۀ خدمتش، عبادتی انجام داده و توفیق انجام بهترین عبادات را داشته است، چنانچه در فرمایش گهربار حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) آمده است: «افضل الاعمال الکسب الحلال؛(2)

بهترین اعمال، کسب روزی حلال است.»

مورد محبوب ترین خلق نزد خداوند سؤال شد؟ ایشان در جواب فرمودند: «آنکه بیش از همه برای مردم سودمند تر باشد.»(1) پس ارزشمندی هر شخص در هر صنف، به میزان بازدهی، کارایی و نحوۀ برخورد او با دیگران بستگی دارد و هرچه بر میزان و مقدار فعالیت او افزوده شود و با رفتاری نیکو و اخلاقی پسندیده همراه باشد، بر مقبولیت و محبوبیت آن شخص نزد خداوند افزوده می شود و در یک کلام، آنچه به شخص بها می دهد و او را در دنیا و آخرت سرافراز می سازد، خدمت مستمر و خالصانه به مردم است.

نکته ای که در اینجا باید مورد توجه قرار گیرد این است که نتیجۀ هر کاری (خوب یا بد، مستقیم یا غیر مستقیم) متوجۀ خود فرد و دیگر اقشار مختلف جامعه است و در واقع این انسانها هستند که هر یک نسبت به دیگری خدمت و یا خیانت می کنند.

کارکنان صنف لوازم الکتریکی و برقکاران نیز از این زنجیره جدا نیستند و اگر بتوانند به درستی از عهدۀ مسئولیت های خود بر آیند و با کمال صداقت و امانت عمل نمایند و پشتکار داشته باشند، قطعاً نتیجۀ مثبت

ص: 35

و مطلوب آن، نصیب همه خواهد شد و به یقین ثمرۀ شیرین اینگونه خدمات، رضایت خدا و خلق خداست که این خود از بهترین توفیقات و عبادات محسوب می شود.

در این زمینه به حدیثی کوتاه از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) اشاره می شود که فرموند: «هر مسلمانی که به جماعتی از مسلمین خدمت کند، خدا به شمارۀ عدد آن جماعت در بهشت به او خدمتگزار خواهد داد.»(1)

برای او راه خروج (از تنگنای مادی و معنوی) قرار می دهد و او را از جایی که گمان ندارد، روزی می دهد و هر کس بر خدا توکل کند، خداوند کفایت امرش را می کند.»

2. استغفار: در روایتی از امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) نقل شده است: «ألاستِغفارُ یَزیدُ فی الرّزقِ؛(1)

طلب آمرزش از خداوند، روزی را زیاد می کند.» استغفار درهای رحمت الهی را به روی بندگان باز می کند و افزایش روزی - که مقصود از آن روزی حلال است - یکی از این درهای رحمت می باشد.

3. دعا و نیایش: دعا و نیایش به درگاه خداوند نیز از راه های بسیار مهم در جلب و افزایش روزی است. چنانچه امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: «به راستی خداوند عزوجل روزی مؤمنان را آن چنان که تصور نمی کنند، به آنها می رساند و این بدان جهت است که بنده چون راه به دست آوردن روزی خویش را نداند بسیار دعا و نیایش کند.»(2)

4. کتمان فقر: یکی از کلیدهای وسعت روزی حلال، پنهان کردن فقر است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «کسی که گرسنه شود یا احتیاجی داشته باشد؛ ولی آن را از مردم پنهان کند و تنها نزد خداوند بگوید، بر خداوند است که

ص: 37

یک سال روزی حلال، روزی اش نماید.»(1)

5. کمک و یاری به مؤمنان: یکی از راه های افزایش روزی، انفاق و صدقه دادن است.

عموم مردم عادت دارند بر حسب اعتقادات مذهبی خود، روزانه یا هفتگی وجهی را به عنوان صدقه بپردازند، خصوصاً اگر با خطری مواجه شده و یا قصد سفری داشته باشند.(2)

صدقه علاوه بر اینکه برای آنها نوعی بیمه محسوب می شود، باعث تزکیۀ نفس، پاکی روح و افزایش روزی آنها نیز می گردد.(3)

بنابر روایات نقل شده از اهل بیت علیهم السلام، سایر عوامل افزایش روزی عبارتند از: تمیز کردن ظروف غذا بلافاصله بعد از صرف غذا،(4) حسن همسایگی و همجواری،(5) ازدواج و دوری از مجرد ماندن،(6) خلال کردن دندان ها بعد

ص: 38

از غذا،(1) میهمان نوازی،(2) انگشتر عقیق در دست کردن،(3) خوش اخلاقی و مهربانی، خصوصاً با خانواده و....(4)

شمردن نماز می توان به سستی در خواندن نماز اول وقت و بی توجهی به آن، ترک نماز جماعت، فرار از شرکت در مسجد برای ادای نماز و مانند آن نام برد که تمام این کارها - بنا بر تصریح روایات - باعث فقر می شوند.

2. قطع ارتباط با خویشاوندان نزدیک (قطع رحم): از گناهانی که موجب فقر است، قطع رحم یا همان قطع ارتباط با بستگان نزدیک مانند: پدر، مادر، برادر، خواهر و مانند آن است. امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: «صلۀ رحم انسان را خوش اخلاق، با سخاوت و پاکیزه می نماید و روزی را زیاد و مرگ را به تأخیر می اندازد.»(1)؛

یعنی قطع رحم اثری معکوس خواهد داشت.

3. قسم دروغ خوردن: افرادی که زیاد دورغ می گویند و به دروغ گفتن عادت کرده اند، فقیر می شوند همانطور که در روایتی حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) می فرمایند: «عادت به دروغگویی، فقرآور است.»(2)

ص: 40

برق به دستور ناصرالدین شاه قاجار توسط «محمد حسن امین الضرب» به ایران وارد شده بود؛ اما در سال 1284ش نخستین نیروگاه خصوصی برق شهری، توسط مرحوم حاج محمد حسین مهدوی (امین الضرب) به قدرت 400 کیلو وات، از نوع بخار پیستونی، در شهر تهران راه اندازی گردید.

او نخستین کسی بود که با دریافت یک امتیازنامۀ معتبر، اقدام به تأسیس کارخانۀ برق شهری در ایران کرد. این نیروگاه در 24 ساعت فقط 6 ساعت برق 220 ولت تک فاز، و 380 ولت سه فاز متناوب مشترکین آن زمان را تاًمین می کرد. چنانچه از امتیازنامۀ حاج امین الضرب بر می آید، برپایی کارخانه های برق، آجرسازی و نجاری یکجا به وی واگذار شده بود.

همچنین در حدود سال 1303ش بخش های خصوصی دیگری از جمله کارخانه های آرد، ریسندگی، نساجی و برخی شهرداری ها در شهرهای مختلف ایران نسبت به راه اندازی مولدهای کوچکی از نوع دیزل و توربین بخار برای تأمین بخشی از برق روشنایی مناطق شهری اقدام نمودند.

در سال 1316ش نخستین نیروگاه برق دولتی به قدرت 6400 کیلو وات از نوع بخار، توسط بلدیه(شهرداری) در

ص: 42

شمال شرق تهران بیرون دروازه دوشان تپه (میدان شهدا) راه اندازی شد و بعد از مدتی مولدهای دیزلی و نیز توربین بخار به قدرت تولید برق نیروگاه مذکور اضافه گردید.

بعضی از این نیروگاه ها تا سال 1347ش جهت تولید و عرضۀ نیروی برق مورد بهره برداری قرار می گرفتند. با راه اندازی نیروگاه های سد امیرکبیر، آلستوم (نیروگاه طرشت) و فرح آباد (بعثت) تا سال 1348ش و تولید نیروی برق کافی در آن زمان، نیروگاه های برق منصوبه در میدان شهدا خاموش و برای همیشه از مدار خارج گردید.(1)

و امروزه دهها نیروگاه بخاری، گازی، چرخه ترکیبی، دیزلی، برقابی توسط وزارت نیرو و صنایع بزرگ و بخش خصوصی راه اندازی شده که علاوه بر نیازهای کشور، بخشی از نیروی برق کشورهای همسایه را تامین می کند و مجموع واحد های نیروگاهی به بیش از هزار نیروگاه می رسد.(2)

امیداورایم در آینده احکام فقهی وزارت خانه ها از جمله وزارت نیرو فراهم شود و معروف و منکر نهادهای بزرگ زیر مجموعه دولت اسلامی مشخص گردد.

ص: 43

ص: 44

ص: 46

2. تولید اجناس به صورت کامل: ساخت جنس ناقص و معیوب موجب بی اعتمادی خریداران خواهد شد و باعث ضمان و حق الناس نیز می گردد؛

3. دقت در نوع بسته بندی و چینش کالاهای الکتریکی: کالا و جنس الکتریکی نباید معیوب به دست خریدار برسد و همچنین از لحاظ تعداد و کمیّت به اندازه ای که روی کارتن یا بستۀ وسایل الکتریکی نوشته شده، باشد: مثلاً کلاف سیم 90 متری را به اندازۀ صد متر نفروشد یا در جعبۀ لامپ، تعدادی را کم نگذارد که این کار علاوه بر از دست دادن اعتماد خریداران، مدیون شدن به آنان را نیز به دنبال خواهد داشت؛

4. پرداخت به موقع حقوق کارگران: تأثیر این نکته در شکل کار و دقت کارگران بر کسی پوشیده نیست؛

5. بیمه کردن کارخانه و اجناس آن: تولیدکنندگان می­توانند کارخانه و اجناس تولید شده را بیمه کنند تا در هنگام بروز مشکل و حادثه بتوانند خسارتهای وارد شده را جبران کنند و از ورشکستگی و ضربه خوردن تولید و سرمایۀ کشور و افراد جلوگیری نمایند.البته بیمه ها نباید وابسته به کشورهای غیراسلامی باشند.

نکات دیگری از قبیل رعایت کردن امور ایمنی، بهداشتی، نظم، خوشرفتاری و... نیز بایدموردتوجه قرارمی گیرند.

ص: 48

می باشد، تا حق هیچ کدام از طرفین ضایع نشود. دین مبین اسلام در باب معاملات قوانین و دستوراتی وضع کرده است که شامل اموری چون حرام، واجب، مستحب و مکروه است.

در اینجا برای آگاهی فروشندگان وسایل الکتریکی، مسائل و احکام مربوط به خرید و فروش، به طور اجمال بیان می شود و بحث مفصل آن در رسالۀ مراجع، بخش احکام معاملات ذکر شده است که در صورت نیاز باید به آن مراجعه شود.

2. اگر فروشنده یا خریدار لوازم الکتریکی به خاطر جهل به مسئله، نداند معامله ای که انجام داده، صحیح است یا باطل، نه می تواند در مالی که گرفته است، تصرف نماید و نه در جنسی که تحویل داده؛ بلکه باید مسئله را یاد بگیرد، یا احتیاط کند. هرچند با مصالحه باشد؛ ولی اگر بداند طرف مقابل راضی به تصرّف در آن است، هرچند معامله باطل باشد، تصرّف جایز است.(1)

3. الف. کسی که ثروتی ندارد و مخارجی چون خرج خانواده بر او واجب است، باید کسب و کار حلالی را داشته باشد تا بتواند مخارج واجب خود را بپردازد.

ب. برای کارهای مستحب، مانند وسعت دادن به و دستگیری از فقرا، کسب و کار حلال مستحب است، خرید و فروش لوازم برقی و انجام عملیات برق کاری یکی از موارد کسب و کار حلال و مفید است.(2)

اسلام از بهترین عبادات است.

2 . داعی و محرّک او در کار رفاه جامعه خصوصاً خانواده خود و فقرا باشد.

3 . به اندازه متعارف سود کند و گرانفروشی نکند.

4 . وقتی به اندازه مخارج روزانه اش منفعت برد، جنس را به همان قیمتی که خریده است بفروشد.

5 . با اخلاق اسلامی و خوشرویی با مشتری برخورد کند و در قیمت جنس سختگیری نکند.

6 . دیرتر به بازار رود و زودتر به خانه بازگردد و بیش از متعارف، در بازار نماند.

7 . در وقت نماز کسب و کار را تعطیل کند.

8 . در قیمت جنس بین مشتریهای مسلمان فرق نگذارد، مگر اینکه مشتری اهل صلاح یا اهل علم یا مستضعف و مانند اینها باشد که مراعات آنها افضل است.

9 . چیزی را که می فروشد زیادتر بدهد و آنچه را که می خرد کمتر بگیرد.

10 . کسی که با او معامله کرده، اگر پشیمان شود و از او تقاضا کند که معامله را به هم بزند، برای به هم زدن معامله حاضر شود.

11. کالای خود را مدح و ستایش و کالای دیگری را

ص: 52

بدگویی نکند.

12. از کسی که به وی وعده احسان داده سود نستاند.

13. بیش از حد نیاز، از مسلمانان سود نستاند.

14. عیب کالا را برای مشتری بیان کند.

15. کالا را زینت نکند آنچنانکه موجب به اشتباه افتادن مشتری گردد.

16. آگاهی کامل به احکام شرعی خرید و فروش از راه اجتهاد و یا تقلید لازم است.

17. چانه زدن و سخت گیری برای اجتناب از زیان دیدن، مستحبّ است.

18. در معامله میانه رو باشد؛ یعنی از طرفی حریص نباشد و از طرف دیگر، سهل انگار و بی تفاوت و بی حال هم نباشد؛ به طوری که در تنگنا قرار گیرد.(1)

2. دخالت کردن در معامله برادر دینی.

3. معامله با کسانی که بسیار در معامله سختگیرند و شدیدا به مادیات اهمیت می دهند.

4. قسم خوردن: موقع فروش کالا به خدا و قرآن قسم نخورد. قسم دروغ حرام است اما قسم راست هم موقع خرید و فروش مکروه است و سفارش شده که از آن پرهیز شود.

5. چانه زدن بعد از قطعی شدن قیمت کالا.

6. تعریف مشتری از کالای خود.

7. بدگویی از کالای فروشنده.

8. اولین فرد وارد بازار شدن و آخرین نفر خارج شدن نیز مکروه است.(1)

اعتبار ساقط شده یا پول های تقلبی، در صورتی که طرف معامله متوجه نباشد؛ ولی اگر بداند، معامله جایز است؛

3. معامله ای که در آن غِشّ (فریب) باشد؛ در روایتی پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) فرموده اند: «مَن باعَ عَیبا لَم یُبَیِّنْهُ لَم یَزَلْ فی مَقتِ اللّه وَ لَم تَزَلِ المَلائکةُ تَلعَنُهُ؛(1)

هر کس کالای معیوبی را بفروشد، بدون آنکه عیبش را به خریدار گفته باشد، همواره در خشم خدا خواهد بود و فرشتگان پیوسته نفرینش کنند.»

غشّ در معامله انواع مختلفی دارد، مانند:

الف) مخلوط کردن جنس خوب با جنس بد یا چیز دیگر، قرار دادن اجناس خراب یا معیوب در کارتن ها و...؛

ب) نمایاندن جنس بر خلاف واقع چون عوض کردن مارک و شرکت آن و صورت ظاهری خوبی به اجناس و لوازم الکتریکی دادن، در صورتی که چنین نباشد؛

ج) فروش اجناس الکتریکی با عناوین معتبر، در صورتی که غیر معتبر است؛

د) مخفی داشتن عیب اجناس الکتریکی، خصوصاً در صورتی که خریدار به فروشنده اعتماد داشته باشد.

4. معاملۀ اجناس الکتریکی که منافع معمولی آن فقط انجام کار حرام باشد. اگر چنین معامله ای سبب شود که

ص: 55

خریدار به گناه بیفتد، معامله نیز حرام می باشد؛

5. معاملۀ اجناس الکتریکی که در آن ربا باشد، که علاوه بر باطل بودن، حرام نیز می باشد. (1)

شده در مسئله را بیان کنید:

1. گاهی، والدین پولی را به فرزندان می دهند تا – تنها به عنوان وسیله - به مغازه رفته و فلان جنس معین (مثلاً نیم کیلو تخم مرغ) را بخرند در حالی که نه پول متعلق به بچه است و نه در خریدن از خود اراده ای دارد. حکم چنین معامله ای چیست؟

2. گاهی، خانواده پولی به فرزند نابالغ خود به عنوان پول توجیبی می دهند و مثلاً می گویند این 2000 تومان برای خودت، فرزند به مغازه می رود در حالی که هیچ ربطی به والدین ندارد، هم پول برای خود بچه است هم جنس را برای خود می خرد مثلاً برای خودش پفک می خرد، حکم چنین معامله ای چیست؟

3. گاهی، در معابر عمومی کودکانی آدامس فروش یا فال فروش به چشم می خورند، معامله با چنین کودکانی چه حکمی دارد؟

جواب: معامله با بچۀ نابالغ باطل است، اگر چه پدر یا جدّ آن بچه به او اجازه داده باشند که معامله کند، ولی اگر بچه ممیز باشد (در خرید و فروش خوب و بد را درک می­کند) و چیز کم قیمتی را که معاملۀ آن برای بچه ها متعارف است معامله کند اشکال ندارد. و نیز اگر طفل وسیله باشد که پول را به فروشنده بدهد و جنس را

ص: 58

به خریدار برساند یا جنس را به خریدار بدهد و پول را به فروشنده برساند، چون واقعاً دو نفر بالغ با یکدیگر معامله کرده اند معامله صحیح است ولی باید فروشنده و خریدار یقین داشته باشند که طفل جنس و پول را به صاحب آن می رساند.(1)

خریدار و فروشنده بعد از معامله می توانند جنس و پول را از یکدیگر مطالبه نموده و تحویل بگیرند، که به این نوع معامله، معامله نقدی می گویند و اگر خریدار و فروشنده معامله را انجام دهند و جنس را همان موقع تحویل دهند و توافق کنند که پرداخت پول در وقت دیگری انجام شود را معامله نسیه می گویند. مسائل و احکامی در رابطه با خرید و فروش لوازم الکتریکی به صورت نسیه ای وجود دارد که در ذیل به چند نمونه از آنها اشاره می کنیم:

1. در معاملۀ نسیه باید مدت کاملاً معلوم باشد، پس اگر اجناس الکتریکی را بفروشد و بگوید: بعداً پولش را می دهم، معامله باطل است.(1)

2. اگر فروشنده لوازم الکتریکی جنسی را نسیه بفروشد، پیش از تمام شدن مدتی که قرار گذاشته اند، نمی تواند عوض آن را از خریدار مطالبه نماید؛ ولی اگر خریدار بمیرد و از خودش مال داشته باشد، فروشنده می تواند پیش از تمام شدن مدت، طلبی را که دارد، از ورثۀ او مطالبه نماید.(2)

3. اگر فروشندۀ لوازم الکتریکی جنسی را نسیه

ص: 61

بفروشد، بعد از تمام شدن مدتی که قرار گذاشته اند، می تواند عوض آن را از خریدار مطالبه نماید؛ ولی اگر خریدار نتواند بپردازد، باید به او مهلت دهد و اگر عین مال او موجود باشد، می تواند معامله را به هم بزند و مال خود را پس بگیرد.(1)

4. اگر فروشندۀ لوازم الکتریکی به کسی که قیمت جنس را نمی داند، جنسی را نسیه بفروشد و قیمت آن را به او نگوید، معامله باطل است، مگر اینکه خریدار، فروشنده را وکیل کند که به جای او خرید جنس را عهده دار گردد که در این صورت همین مقدار که وکیل، قیمت جنس را می داند، کفایت می کند؛ ولی اگر به کسی که قیمت نقدی جنس را می داند، نسیه بفروشد و گران تر حساب کند، مثلاً بگوید: جنسی را که به تو نسیه می دهم 10% از قیمتی که نقد می فروشم، گران تر حساب می کنم و او قبول کند، اشکال ندارد.(2)

4. اگر فروشنده، جنسی را نسیه فروخته و برای گرفتن پول آن مدتی قرار داده است، اگر بعد از گذشتن مدتی، مقداری از طلب خود را کم کند و بقیّه را نقد بگیرد، اشکال ندارد.(3)

ص: 62

می دهم؛ چون مدت کاملاً معلوم نشده، معامله باطل است.

4. زمانی را که خریدار جنس الکتریکی برای تحویل جنس معیّن کند، فروشنده لوازم الکتریکی بتواند در آن زمان جنس را تحویل دهد.

5. خریدار و فروشنده جای تحویل جنس را معیّن نمایند؛ ولی اگر از حرف های آنان جای آن معلوم باشد، لازم نیست که اسم آنجا را ببرند.(1)

هر چند بهتر از جنسی باشد که قرار گذاشته بودند. البته گاه تعیین یک ویژگی برای جنس از باب حداقل مقدار لازم است، که در این صورت اگر جنسی با ویژگی بهتر تحویل دهد؛ چون همان جنسی است که قرار گذاشته اند، بر مشتری لازم است که آن را قبول کند.

مسئله: اگر جنسی را که فروشنده می دهد، پست تر از جنسی باشد که قرارداد کرده بودند، مشتری می تواند قبول نکند.(1)

مسئله: اگر فروشنده به جای جنسی که قرارداد کرده بود، جنس دیگری بدهد، در صورتی که مشتری راضی شود، اشکال ندارد.(2)

مسئله: اگر جنسی را که سلف فروخته، در موقعی که باید آن را تحویل دهد، نایاب شود و نتواند آن را تهیّه کند، مشتری می تواند صبر کند تا تهیّه نماید یا معامله را به هم بزند، و چیزی را که داده است، پس بگیرد.

مسئله: اگر جنسی را بفروشد و قرار بگذارد که بعد از مدتی تحویل دهد و پول آن را نیز بعد از مدتی بگیرد، معامله باطل است.(3)

ص: 65

از ایشان این امکان را ندارند، یا باید با همان سرمایۀ قبلی، حجم کمتری از کالا را خریداری نمایند که هر دو حالت به لحاظ اقتصادی، تحلیل تدریجی سرمایۀ اولیه محسوب می شود و ادامۀ این روند منفی، در نهایت به ورشکستگی احتمالی ایشان منجر می گردد.

در چنین شرایطی یکی از راه های رایج برای حفظ سرمایۀ اولیۀ کسبه این است که فرد مذکور قیمت پایۀ کالایی را که قبلاً ارزان تر خریداری نموده، به قیمت پایۀ روز و بالاتر در نظر بگیرد و آن کالا را علی رغم خرید ارزان تر، به قیمت روز و بالاتر بفروشد.

انجام این کار از سویی موجب کسب مبلغی مازاد بر سرمایۀ اولیه و سود متعارف می شود و از سوی دیگر موجب انتقال فشار اقتصادی به خریداران خواهد شد و عدم انجام آن نیز احتمال ورشکستگی تدریجی این دسته از کسبه را افزایش می دهد.

حال سؤال این است که وظیفۀ شرعی کسبه در چنین شرایطی چیست؟ آیا کسبه به منظور حفظ ارزش سرمایۀ اولیۀ خود، مجاز به انجام این کار هستند یا وظیفۀ دیگری دارند؟

جواب: فروشندۀ کالا شرعاً مختار است کالای خود را به هر قیمتی که می خواهد بفروشد و خریدار هم چنانچه

ص: 67

راضی به آن قیمت باشد معامله انجام می شود، و صحیح است؛ لکن اگر بعد از معامله کشف شود که خریدار مغبون شده است، می تواند معامله را فسخ کند؛ البته باید دقت شود که اجحاف و بی انصافی صورت نگیرد.(1)

فروشنده نیز از احتیاج خریدار باخبر است، جنس را گران تر می فروشد، از این کار به گران فروشی یا بی انصافی تعبیر می شود که در قرآن کریم و دین اسلام بسیار مذمت شده است. در ذیل به یک روایت در این زمینه اشاره می شود:

در روایتی امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: نیرنگ زدن به مؤمن، حرام است و نیرنگ زدن کسی که در قیمت کالا (و سالم بودن جنس) به فروشنده اعتماد کرده، حرام است.(1)

و شاید یکی از مواردی که مصداق فریب محسوب می شود همان گران فروشی کالا باشد.

هستند». امام صادق(علیه السّلام) فرمود:«کسی که مسلمانی را(خصوصاً در معامله)فریب دهد از ما نیست. هر کس بخوابد و در قلبش خیانت و نیرنگی نسبت به برادر مسلمان خویش دارد با خشم خدا به بستر خواب رفته و در همان حال از بستر بر می خیزد، مگر آنکه توبه نماید(و دست از حیله گری بردارد)».(1)

و در روایت دیگری فرموند: «کسی را که به تو وثوق و اطمینان دارد، فریب مده؛ زیرا فریب دادنش حلال نیست.»(2)

قرآن کریم می فرماید: «أ وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی ءَامَنُواْ وَ اتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ لَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ »؛(3) «اگر اهل شهرها و جوامع انسانی ایمان آورده و تقوای الهی پیشه کنند، ما به روی آن برکات زمین و آسمان را می گشاییم؛ اما آنها تکذیب کردند و به خدا و روز واپسین ایمان نیاوردند و تقوای الهی را رعایت نکردند (و حکومت هایشان رعایت قوانین الهی را نکرده و به غیر

ص: 71

آنچه خدا حکم کرده، حکم کردند) ایشان را گرفتار رفتار خویش کردیم.

شاید بتوان گفت یکی از مواردی که احکام الهی اجرا نمی شود همین معاملات اقتصادی است، برخی کسبه و تجار با کم فروشی، گران فروشی، احتکار، غش و خیانت در معامله، به وظیفۀ خود عمل نمی کنند، و در نتیجه به واسطۀ این اعمال بدشان جامعه گرفتار (تورم و گرانی قیمت اجناس و قحطی) می شود.

سوال: حکم شرعی گران فروشی چیست؟

جواب: اگر گران فروشی به حد اجحاف به مشتری برسد و یا خلاف مقررات دولت اسلامی باشد، جایز نیست.(1)

وَ إِذَا کاَلُوهُمْ أَو وَزَنُوهُمْ یخُسِرُونَ أَ لَا یَظُنُّ أُوْلَئکَ أَنهَّم مَّبْعُوثُونَ لِیَوْمٍ عَظِیمٍ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبّ الْعَالَمِینَ » (1)؛ «وای به حال کم فروشان! آنان که وقتی چیزی را با پیمانه یا وزن از مردم تحویل می گیرند، کاملاً حق خود را استیفا می کنند؛ ولی وقتی چیزی را تحویل مردم می دهند، در پیمانه و وزن کمتر می دهند. آیا آنها عقیده ندارند که بعد از مرگ زنده خواهند شد؟ آیا به روز بزرگ رستاخیز ایمان ندارند؟! روزی که تمام مردم در پیشگاه خداوند برای تعیین سرنوشت خود می­ایستند.»

«مطفف» به کسی گفته می شود که از چیزی بکاهد و آن را از حد واقعی اش کم بگذارد و به صورت کامل پرداخت نکند، حال آن چیز ممکن است جنسی باشد که به دیگری می فروشد و یا کاری باشد که برای فردی انجام می دهد و یا حتی ممکن است بهای چیزی باشد که می پردازد و یا مزد کاری باشد که می دهد.

در واقع امکان تطفیف و کاستن فقط در داد و ستد نیست؛ بلکه در هر معامله ای ممکن است باشد. قرآن کریم از جانب یگانه خالق هستی، با بیان کلمۀ «مطففین» در کمال فصاحت مطلب را طوری بیان فرموده که هر کم کاری و کم فروشی ای را شامل شود. اینکه خدای متعال

ص: 73

راجع به مسئلۀ کم فروشی، جدای از آیاتی که در جاهای متعدد قرآن آورده، سوره ای را نیز با چنین عنوانی نازل می کند، حاکی از مهم بودن و شیوع این مسئله در بین انسان ها می باشد.

وقتی این سورۀ مبارکه با چنین جمله ای آغاز می شود که: «وَیْلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ»؛ «وای بر کاهش دهندگانِ (حق مردم )!» و یا به عبارت دیگر؛ یعنی «وای بر کم فروشان!» این مطلب نشان از سنگین بودن جرم کم فروشی و حق کشی دارد.

آیاتی دیگری نیز در مورد کم فروشی یا صحیح و عدل نبودن کیل و میزان وجود دارد که برای جلوگیری از طولانی شدن بحث فقط به آنان اشاره می شود:

«وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً»؛(1) «جنس را با پیمانۀ کامل و وزن درست تحویل دهید که این کاری نیکوست و عاقبت بهتری برای شما در بردارد.»

«وَ السَّمَاءَ رَفَعَهَا وَ وَضَعَ الْمِیزَانَ * أَلَّا تَطْغَوْاْ فیِ الْمِیزَانِ * وَ أَقِیمُواْ الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لَا تخُسِرُواْ الْمِیزَانَ»؛(2) «آسمان را

ص: 74

خداوند برافراشت و میزان عدل را برقرار کرد تا در آنچه وزن می کنند، تجاوز و تعدی روا ندارید و هرگاه چیزی را وزن می کنید، عدالت و صحت ترازو را رعایت کنید و آنچه را وزن می کنید، کم ندهید.»

«وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمیزانَ بِالْقِسْطِ»؛(1) «پیمانه را تمام و وزن را درست و عادلانه تحویل بدهید!»

اعتماد عمومی یکی از مهمترین اصول اقتصادی است، این موضوع خود از اصل دین و ایمان است. خداوند در قرآن در آیات 1 تا 6 سورۀ مطففین اعتقاد به خدا را مهم ترین عامل

در عدالت اقتصادی و مانع جدی در برابر کم فروشی معرفی می کند و در آیات 85 و 86 سورۀ هود از ایمان به عنوان مهم ترین بازدارنده از کم فروشی انسان ها توجه می دهد.

در حقیقت عناصر دین و دینداری، نماز با اخلاص، ایمان و تقوا مهم ترین عوامل بازدارنده انسان از کم فروشی و گرایش به عدالت در تمام حوزه ها از جمله حوزه اقتصادی است.

اگر جامعه ای بخواهد به سوی کم فروشی نرود و عدالت اقتصادی؛ بلکه عدالت جامع را تجربه کند، می بایست بر این عناصر بینشی و نگرشی تأکید و توجه داشته باشد؛ تنها با افزایش مأموران نظارتی نمی توان به این مهم دست یافت؛ چراکه انسان باید وجدان و فطرت الهی بیداری داشته باشد تا بتواند از درون، خود را نظارت، مدیریت و مهار کند؛ زیرا اگر پلیس داخلی و پاسبان نفس نباشد، با پلیس و مأمور بیرونی نمی توان از کم فروشی رهایی یافت. ازاین رو خدا و پیامبران همواره بر مأموران درونی (بینش توحیدی، معاد و حسابرسی قیامت، وجدان و تقوا) توجه

ص: 76

داده اند و آن را مهم ترین ابزارهای مبارزه با بی عدالتی معرفی کرده اند.

می گویند؛

6. در جنس یا عوض آن عیبی باشد، که به آن «خیار عیب» می گویند؛

7. اگر بعد از معامله معلوم شود مقداری از جنس را که فروخته اند، مال دیگری بوده، که اگر صاحب آن به معامله راضی نشود، خریدار می تواند معامله را به هم بزند، یا پول آن مقدار را از فروشنده بگیرد که به آن «خیار تبعض صفقه » می گویند؛

8 . فروشنده خصوصیات جنسی را که مشتری ندیده، به او بگوید، بعد معلوم شود طوری که گفته نبوده، که در این صورت مشتری می تواند معامله را به هم بزند، و نیز اگر مشتری خصوصیّات عوض معیّنی را که قرار می دهد بگوید، بعد معلوم شود طوری که گفته است، نبوده، پس فروشنده می تواند معامله را به هم بزند که به آن «خیار رؤیت» می گویند.(1)

متأسفانه همیشه افراد سودجویی هستند که می­خواهند با کارهای ناروای خود، بازار را ناسالم و آلوده کنند. گاهی بعضی فروشندگان لوازم الکتریکی، از کالاهای الکتریکی نامرغوب و معیوب به جای لوازم سالم و مرغوب و یا اجناسی را با مارک های غیر معتبر به نام

ص: 78

اجناس با مارک معتبر می فروشند که در این صورت خریدار در معرض ضرر قرار می گیرد. از نظر اسلام، شخص زیان دیده (خریدار یا فروشنده) می تواند با بر هم زدن معامله، پول خود را از کسی که باعث ضرر به او شده است، بگیرد.

در روایتی نقل شده است روزی آردفروشی نزد امام صادق(علیه السلام) آمد، آن حضرت به وی فرمود: بپرهیز از فریب دادن! هر کس فریب دهد، قطعاً در مال خودش فریب خواهد خورد و اگر مالی نداشت، در خانواده اش فریب خواهد خورد.(1)

نکته: همانطور که خریدار نباید مورد ضرر و زیان قرار گیرد، حق فروشنده نیز نباید ضایع شود و اگر کسی خواست معامله ای را بر هم بزند و جنس خود را به فروشنده پس دهد، نباید در جنس تصرف کند و یا عیب دیگری به جنس وارد کند. اگر این کار را انجام داده باشد، باید فروشنده را مطلع سازد و به بهترین شکل ممکن در مورد جنس و قیمت و فسخ معامله یا گرفتن ارش(تفاوت بین قیمت صحیح و معیوب) با او مصالحه کند؛ یعنی آن چنان عمل کنند که هیچ حقی از فروشنده و خریدار ضایع نشود و هر دو راضی باشند.

ص: 79

صورت واقعی و آشکار سرقت از دیگران باشد یا اینکه به صورت توجیه و دلیل تراشی باشد، مثلاً انباردار کارخانه یا رانندۀ حمل لوازم الکتریکی به نحوی خود را توجیه کند؛ به این عنوان که حق من بیشتر از دست مزدی است که به من می دهند و در عوضش لوازمی را که در اختیارش است را بر دارد و از این نمونه دلایل که برای خود می تراشند تا در دست اندازی به کالاهای دیگران وجدان خویش را توجیه کنند.

و یا اینکه دزدی از مغازۀ لوازم الکتریکی باشد یا برق کار، وسایل اضافۀ برق کاری را بدون اطلاع صاحب خانه بردارد و بفروشد که در این صورت تمام این اجناس، دزدی است و اگر خریدار علم به دزدی بودن این اجناس داشته باشد، حق خرید و مصرف آنها را ندارد.(1)

در روایتی شخصی از امام صادق(علیه السلام) سؤال کرد: آیا مال غصبی و دزدی را می توان خرید؟ حضرت فرمودند: اگر می دانی آن جنس دزدی است، حق خرید آن را نداری.(2)

در روایت دیگری امام علی(علیه السلام) نیز فرمودند: چهار چیز است که اگر یکی از آنها وارد خانه ای شود، آن

خانه خراب می گردد و آباد نمی شود؛ خیانت، دزدی،

ص: 81

خوردن شراب و زنا.(1)

و همچنین در روایتی امام صادق(علیه السلام) فرمود: کسی که به سرقتی بودن مالی علم دارد و آن را خریداری کند، در ننگ و گناه آن شریک است.(2)

مسئله: اگر شخصی بعد از خرید وسیلۀ الکتریکی، به دزدی بودن آن شک کرد، و فروشنده نیز مورد اتهام نباشد، تا وقتی که به دزدی بودن آن یقین ندارد، استفاده از آن وسیله اشکالی ندارد و جستجو بر شما واجب نیست. البته اگر صاحب مال پیدا شود می تواند از خریدار پول کالا را بگیرد.(3)

مواجه است؛ ولی مسلم است که فروش نقدی جنس با فروش نسیه ای تفاوت دارد و هر چقدر طول مدت نسیه بیشتر باشد، قیمت جنس نیز بیشتر می شود.

سؤال: حکم قیمت نسیه ای که بیشتر از قیمت نقدی جنس است، چیست؟

جواب: خرید و فروش کالا به صورت نسیه به قیمتی بیشتر از قیمت نقد، اشکال ندارد.(1)

کرد. این نقش همۀ مردم است.»(1)

جای این سؤال باقی می ماند که وقتی بر سر دو راهی خرید داخلی یا خارجی هستیم و می دانیم که جنس داخلی، کیفیت و ماندگاری جنس خارجی را ندارد، و یا از کارایی جنس خارجی برخوردار نیست، (چه قیمت ها نزدیک به هم باشد و چه با هم اختلاف داشته باشند) تکلیف چیست؟

رهبر معظم انقلابa در همان سخنرانی به این سؤال این گونه پاسخ دادند: «شما وقتی که یک جنس داخلی را به جای جنس تولید خارجی خریداری می کنید، به همین اندازه ایجاد کار و اشتغال کرده اید و هم کارگر ایرانی را وادار کرده اید به اینکه ابتکار خودش را به کار ببندد. جنس داخلی که مصرف شد، آن تولید کننده ابتکاراتی دارد، این ابتکارات را روز به روز افزایش خواهد داد.»؛ یعنی همین مصرف تولید داخلی، خودش یکی از راه کارهای اصلی افزایش کیفیت و ماندگاری و ارتقای کارایی جنس داخلی است.

ص: 84

معیوب بودن اجناس کفایت می کند. البته در مواردی که تمام اجناس یا اکثر آنها معیوب باشند و یا از کیفیت مناسب برخورار نباشند، خریدار حق فسخ معامله یا تعویض جنس را دارد.(1)

ص: 86

در این هنگام فروشندۀ لوازم الکتریکی باید در هنگام فروش، خریدار را نسبت به جنس دست دوم یا معیوب مطلع کند که در این صورت اختیار خرید با خریدار است؛ چون یا نمی خرد یا با همان قیمت اصلی می خرد یا با قیمت کمتری با خریدار توافق می کند؛ ولی اگر خریدار را از عیوب جنس مطلع نکرد و جنس نامرغوب، دست دوم یا معیوب را به عنوان جنس نو و سالم فروخت، از نظر اسلام این کار تدلیس (نیرنگ و حیله) در معامله است و حرام می باشد، و خریدار حق فسخ معامله را دارد.

در روایتی پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «هر که حیله و نیرنگ بورزد، از ما نیست. هر که برادر مسلمان خود را فریب دهد، خدای متعال برکت را از روزی اش برمی دارد و زندگیش را تباه می سازد و او را به خودش واگذار می کند.»(1)

سؤال: اگر در وسایل الکتریکی از مواد اولیۀ نامرغوب و غیر استاندارد استفاده کنند، چه حکمی دارد؟ و اگر خریدار به عنوان جنس مرغوب خرید، بعد متوجه شد که جنس نامرغوب است، حکم چیست؟ آیا حق فسخ معامله را دارد یا نه؟

ص: 88

جواب: استفاده از مواد نامرغوب در تهیۀ وسایل الکتریکی و فروش آنها به عنوان وسیلۀ مرغوب، حرام است ولی باعث بطلان معامله نمی شود، و اگر خریدار متوجه این موضوع شد، حق فسخ معامله را دارد.(1)

الکتریکی و یا کارگران یک فروشگاه لوازم الکتریکی و یا کارگرانی که برای انجام عملیات برق کاری اجیر شده اند، باید توجه داشته باشند که از کم کاری و سستی در کار پرهیز کنند و کاری را که به عهده گرفته اند، باید به بهترین صورت به پایان برسانند؛ سر وقت حاضر شوند و سر موعد مقرر از کار دست بکشند و اگر کم کاری کنند، به صاحب کار و کارفرما مدیون هستند و باید از او رضایت بطلبند و سعی در جبران کم کاری خود داشته باشند.

یک دوست، شخصی را به زور و بدون رضایت به کاری اجبار کند، چنانکه علمای اسلام یکی از شرایط صحت و مشروعیت اجاره و به کار گرفتن را میل و اختیار او ذکر کرده اند.

در صورتی که کارگر بچه نابالغ باشد، میل و رضایت او به تنهایی بی اعتبار است؛ زیرا ممکن است او را فریب دهند و حقوقش را کامل ندهند، یا بیشتر از حد متعارف او را به کار بگیرند و او خود متوجه نباشد یا از اعتراض کردن

بترسد، لذا مراجع در درستی و صحت اجاره و به کارگیری شخص نابالغ، اجازه از ولیّ و سرپرست او را لازم دانسته اند.(1)

آنکه عرقش خشک شود، بدهید.»(1)

ب) در روایتی از شعیب(شخصی که برای باغستان امام کارگر گرفته بود) نقل شده: عده ای کارگر گرفته بودم که در باغستان امام صادق(علیه السلام) کار می کردند و تا عصر مشغول کار بودند وقتی عصر شد، حضرت به نماینده اش فرمود: تا عرق کارگران خشک نشده است، اجرت و مزد آنها را پرداخت کن!(2)

علمای اسلام نیز ضمن لزوم تعیین مزد کارگر، حکم کرده اند: در صورتی که با کارگر بر سر تأخیر مزدش شرط نکرده است، باید فوراً و با عجله مزد او را پرداخت کنند.

و در روایتی امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «پست ترین گناهان سه چیز است؛ کشتن بدون جهت حیوانات، خوداری کردن از دادن مهریۀ همسر و اینکه کسی مزد کارگرش را ندهد.»(1)

با توجه به این روایات، کارگر کارخانۀ تولید لوازم الکتریکی و کارگری که برای انجام عملیات برق کاری اجیر شده است، نباید در کار خود کوتاهی کند و از طرف دیگر، کارفرما نیز نباید حق کارگران خود را ضایع کند و باید مزدشان را کامل و سر وقت بدهد.

نکتۀ قابل توجه در مورد پرداخت حقوق کارگران این است که اگر بین کارگر و کارفرما توافق صورت بگیرد و کارفرما با رضایت کارگر، مزد او را به تعویق بیندازد، مشکلی نیست. تمام این مباحث در موردی است که کارگر حق خود را بخواهد؛ ولی کارفرما از دادن حق او امتناع کند و به تعویق اندازد.

نکتۀ دیگر دربارۀ شغل برق کاری، سنجش و سخت گیری در استخدام شاگرد برای برق کاری است؛ چون برقکاری شغل حساس و پرخطری است و اگر کمترین بی دقتی یا کم حوصلگی در آن صورت گیرد،

ص: 94

احتمال مواجهه با خطرات جانی و مالی را برای افراد دارد. بنابراین، سپردن کار به یک شاگرد تازه کار، بدون اینکه آمادگی و آموزش های لازم را داشته باشد، بسیار خطرناک است و همین بی احتیاطی ها باعث آتش سوزی یا برق گرفتگی و یا وارد شدن ضررهای دیگر می شود و باید مراقب بود، که در صورت بروز چنین حوادثی دین و ضمان بر عهده برقکار و کارگر نیز قرار می گیرد.

در پایان این بخش، استفتایی در مورد ایمنی و حساس بودن شغل برق کاری در ذیل بیان می شود:

سؤال: با توجه به اینکه شغل برق کاری از حساسیت بالایی برخوردار است و یک بی احتیاطی کوچک می تواند جان انسانی را در خطر بیندازد، بی احتیاطی و رعایت نکردن موارد ایمنی در این شغل چه حکمی دارد؟

جواب: آنچه موجب صدمه و آسیب به بدن است، جایز نیست و باید مراقبت بود و احتیاط لازم را به عمل آورد.(1)

مرتبط با آن برخورد می شود. صنف کارگران نیز قانون مخصوص به خود را دارند که یکی از آن قوانین در موردی است که به موجب توقف کارکارگران به واسطۀ قوه قهریه و یا بروز حوادث غیرقابل پیش بینی که وقوع آن از ارادۀ طرفین خارج است، تمام یا قسمتی از کارگاه تعطیل شود و انجام تعهدات کارگر یا کارفرما به طور موقت غیرممکن گردد و قراردادهای کار با کارگران، کامل و یا آن قسمت از کارگرانی که تعطیل می شوند، به حال تعلیق در می آید.

تشخیص موارد فوق با وزارت کار و امور اجتماعی است؛ ولی هرگاه عوامل توقف کار برای کارفرما قابل پیش بینی بوده و خارج از اختیار کارگر باشد، کارفرما علاوه بر مزد ثابت (در مورد قرارداد کار ترکیبی) مکلف به پرداخت مزد مدت توقف کار به مأخذ متوسط کارمزد آخرین ماه کارکرد کارگر خواهد بود و در صورت بروز اختلاف، تشخیص موارد فوق با وزارت کار و امور اجتماعی است.(1)

اینجا به معنای لزوم و باید نیست بلکه اگر انجام شود از نظر عرف و جامعه بهتر است و هر شخص خریداری از فروشنده خود چنیین انتظاراتی را دارد که در زیر به چند مورد از این وظایف اشاره می شود:

1. جذب خریداران جدید: هر فروشنده ای از جمله فروشندۀ لوازم الکتریکی باید همیشه بدون از دست دادن خریداران قبلی، در جستجوی خریدار جدید باشد. این کار فقط با اخلاق نیک، برخورد اجتماعی خوب، عرضۀ محصولات استاندارد و با کیفیت بالا، صدق سخن و انصاف در قیمت صورت می پذیرد و فروشنده باید به خریدار اطمینان بدهد.

2. مشاوره: فروشندۀ لوازم الکتریکی باید به عنوان یک مشاور برای خریدار به حساب آید و او را در خرید راهنمایی کند و با چند پرسش از خریدار، محصول و خدمات مورد نظرش را به او ارائه دهد، نه اینکه با اخلاق بد و طلبکارانه او را از خرید دلسرد کند.

3. خدمات: فروشندۀ لوازم الکتریکی باید خدمات گوناگونی به خریدار بدهد. مشورت در مورد مسائل لوازم الکتریکی، ارائۀ کمک های تکنیکی و فنی، تسهیلات و ترتیبات مالی، تسریع در حمل و.... تمام این موارد می تواند فروش یک فروشندۀ وسایل الکتریکی را به سطح

ص: 97

بالایی ببرد و در مقابل، رضایت خریدار را به همراه داشته باشد.

4. مدیریت در فروش: در شرایطی که تولید یا عرضۀ کالاهای الکتریکی محدود شده، جنس کمیاب می شود، فروشندۀ لوازم الکتریکی باید مشتریان را اولویت بندی کرده و کالاها را به درستی با مشتریان تطبیق دهد، تا بتواند بازار فروش و خریدار را کنترل کند.(1)

این اولویت بندی در شرایط خاص و ویژه است، و با فرق نگذاشتن بین مشتریان فرق می کند، در مواردی که جنس کمیاب است یا شرایط ویژه ای بر بازار حکم فرماست باید مشتریان اولویت بندی شوند ولی در شرایط عادی هیچ فرقی نباید بین مشتریان گذاشته شود.

5. کنترل لوازم قبل از فروش: از دیگر وظایف فروشندگان وسایل الکتریکی، تست وسایل است تا آنها را سالم به دست خریدار بدهند؛ زیرا وسایل الکتریکی از حساسیت بالایی برخوردارند و با کمترین بی دقتی احتمال دارد که از بازدهی اولیۀ خود خارج شوند. و اگر او این کار را انجام ندهد و جنس با مشکلی مواجه شود، در مورد سالم و معیوب بودن جنس بین طرفین اختلاف ایجاد می شود و برای جلوگیری از این اختلاف تست جنس هنگام تحویل

ص: 98

راه کار بسیار مناسبی است.

6. حفظ نوبت خریدارن: فروشندۀ لوازم الکتریکی همانند بقیۀ فروشندگان، باید رعایت نوبت را برای مشتریان خود داشته باشد و هر کسی که زودتر مراجعه کرد، یا جنس مورد نیاز خود را درخواست نمود، او را بر دیگران مقدم بدارد و از جهت نوبت دهی بین مشتریان خود فرق نگذارد. این کار جدای از اینکه یک عمل اخلاقی و مورد سفارش آموزه های دینی است، باعث جذب خریدار بیشتر و نزدیک شدن افراد به یکدیگر می شود.

ارجاع می دهیم:

مسئله: اگر قرارداد اجاره بر وجه صحیح شرعی محقق نشده باشد، مانند اینکه مدت عقد اجاره مشخص نشود، مستأجر حقی در متعلّق اجاره ندارد؛ بلکه اختیار آن در دست مالک است و می تواند هرگونه که بخواهد، در آن تصرّف کند؛ ولی اثاث مستأجر نزد او امانت است و باید آن را حفظ نماید و هنگام بازگشت او می تواند اجرت المثل اتاق را در مدتی که مستاجر با گذاشتن لوازم در آن تصرّف کرده، از مستأجر مطالبه کند؛ ولی در صورتی که اجاره به نحو صحیح شرعی محقق شده باشد، مالک باید منتظر پایان مدت اجاره بماند و حق مطالبۀ اجارۀ تمام آن مدت را از مستأجر دارد و بعد از پایان مدت، مستأجر دیگر حقی در آن مغازۀ فروش لوازم الکتریکی نداشته و مانند حالتی است که اجاره از اصل باطل باشد.

مسئله: باید به هر شرطی که در ضمن عقد اجاره ذکر شده است، وفا و عمل شود. مثلاً شخصی مغازه ای را اجاره کرده است، به شرط اینکه از آنها برای فروش لوازم الکتریکی استفاده کند، و این شرط در قرارداد نیز ذکر شده است، پس بر مستأجر واجب است که طبق شرط

ص: 100

مالک، عمل کند و در صورتی که تخلّف نماید، مالک بر اثر تخلّف شرط، حق فسخ دارد.

سؤال: در صورتی که شخصی برای اجارۀ مغازۀ الکتریکی به بنگاه معاملات ملکی مراجعه نموده و با کمک بنگاه موفق به یافتن مغازه شده است؛ ولی خریدار برای فرار از پرداخت حق بنگاه، معامله را بدون او با خود فروشنده انجام داده است، آیا پرداخت اجرت بنگاهی بر عهدۀ فروشنده و خریدار است؟

جواب: مجرّد مراجعه به دلاّل (بنگاهی) موجب استحقاق او برای گرفتن اجرت معامله نمی شود؛ ولی اگر اقدام به انجام عملی برای هر یک از دو طرف معامله نموده باشد، مستحق گرفتن اجرةالمثل آن عمل از کسی است که کار را برای او انجام داده.

مسئله: اجاره؛ عقدی است لازم و تنها با رضایت طرفین یا با یکی از اسباب حق خیار، قابل فسخ است. بنابراین، مستأجر و کسی که چیزی را اجاره داده است، می توانند با رضایت یکدیگر معامله را بر هم بزنند و نیز اگر در اجاره شرط کنند که هر دو یا یکی از آنها حقّ به هم زدن معامله

را داشته باشند، می توانند مطابق

ص: 101

قرارداد، اجاره را به هم بزنند.(1)

اگر شخصی مغازه ای را برای فروش لوازم الکتریکی اجاره کند و دارای عیب و نقصی شود، چنانچه در نگهداری آن کوتاهی نکرده و در استفاده از آن زیاده روی نکرده باشد، ضامن نیست.(2)

ص: 102

بخش و سلامتی آنان را به خطر می اندازد، حفظ می­کند.(1)

یک کارخانۀ تولید لوازم الکتریکی، یک شغل مربوط به برق کاری و الکتریکی و یا یک دستگاه، زمانی ایمن انگاشته می شود که احتمال خطر مرگ، مجروح شدن و یا ابتلا به بیماری برای کسانی که در معرض آن ها هستند و یا با آن دستگاه کار می کنند را در حد قابل قبولی به درجۀ پایین برساند. البته باید به موارد دیگری همچون آسیب به محیط زیست و آسیب به دستگاه و موارد دیگر نیز اشاره کرد.

یک فروشندۀ لوازم الکتریکی برای ایمنی بیشتر در شغل خود، بهتر است اموری را انجام دهد، از جمله:

1. با نصب سیستم های امنیتی مغازه خود را در برابر سرقت، آتش سوزی و... ایمن کند؛

2. در چیدن وسایل الکتریکی و جابه جایی آنها دقت لازم را انجام دهد تا اتفاقی از قبیل شکستن و معیوب شدن وسایل الکتریکی و یا برق گرفتگی و مانند این ها پیش نیاید.

3. در مواردی که نیاز به استفاده از دستکش، کلاه ایمنی و... است، حتماً استفاده کند؛

4. چون برق کار، تولید کننده و فروشندۀ لوازم الکتریکی

ص: 104

با وسایل مربوط به برق سر و کار دارند، دقت لازم را در استفاده، و نصب و تست وسایل الکتریکی و... انجام دهند تا با خطرات احتمالی مواجه نشوند.

پاکیزه باشید!»(1)

باشد و یا مطابق میل یا انتظار خریدار نباشد.

شروع زمان گارانتی به چند گونه است:

1. حالتی که در آن در شماره سریال آن قید شده یا اینکه کارت ضمانت کارخانه ای داشته باشد؛

2. حالتی که هنگام خرید، فروشنده با ارائۀ فاکتور و قید تاریخ، تضمین می کند؛

3. حالتی که دستگاه را در منزل شما نصب می کنند و فاکتور ضمانت را تحویل می دهند.

آن قطع یا معیوب باشند، آن را نقض کرده است.

ساختار دستگاه به وجود آمده باشد، شامل گارانتی شده و تعمیر می شود.

منظور از گارانتی مادام العمر؛ یعنی تا زمانی که شرکت تولید کننده پا برجاست و ورشکست نشده یا شرکت جمع نشده، هر وقت جنسی که در دست خریدار است خراب بشود، شرکت آن جنس را تعویض یا تعمیر می کند.

کار می کند.

معمولاً تولید کننده در مدت زمان وارانتی در صورت بروز مشکل برای محصول هزینه تعمیر یا تعویض قطعات را بعهده می گیرد و به این طریق به مصرف کننده اطمینان می دهد که در طول مدت وارانتی نیازی به انجام هزینه تعمیرات ندارد.

به تفاوت گارانتی و وارنتی دقت کنید؛ چراکه شما در مدت گارانتی می توانید به اصل پول خود برسید؛ اما در مدت وارانتی نه.

خدماتی مانند وارانتی یا گارانتی هر دو به دلخواه تولید کننده یا حتی در پاره ای موارد به دلخواه فروشنده برای جلب بیشتر رضایت خریدار می باشد که ارائه می شود و در واقع الزامی در ارائه آنها وجود ندارد.(1)

که هنگام فروش نسبت به جنس داشت، خبری نیست و جوابگوی خریدار نیست.

در چنین مواردی مادۀ دوم قانون حمایت از حقوق مصرف کننده، کالاها را به دو دسته تقسیم کرده است:

1. کالاهایی که در بازار فراوان هستند؛

2. کالاهایی که نمونه ای در بازار ندارند.

بر این اساس، اگر کالای شما فراوان است، برابر این قانون، فروشنده باید عین کالای فروخته شده را به خریدار بدهد؛ اما اگر کالایی نایاب، دارای گارانتی باشد، خریدار بر اساس حقی که قانون حمایت از مصرف کننده به او داده، می تواند معامله را به هم زده و قیمت کالا را پس بگیرد. البته در عین حال می تواند کالا را نگهدارد و میزان خسارتی که به کالا وارد شده را از قیمت اصلی آن کسر کند. در هر دو روش، قانون از وی حمایت خواهد کرد. (1)

پس شخص با مراجعه به مراجع قانونی از دست به گریبان شدن و دعواهای لفظی که احتمالا پیش می آید، دوری می کند و بدون هیچ اغتشاشی، حق خود را مطالبه می کند!

شرع مقدس اسلام نیز در رابطه با موضوع خدمات پس از فروش سکوت نکرده و از ضایع شدن حق خریدار

ص: 111

جلوگیری کرده است. بنابراین، شرکت های تولید کنندۀ لوازم الکتریکی یا فروشندگان این وسایل باید در قبال وسایلی که با گارانتی و خدمات پس از فروش به خریداران می­فروشند، خود را مسئول بدانند و به هر آنچه که تعهد داده اند، عمل کنند، نه اینکه با تبلیغ فراوان از خدمات پس از فروش، جنس خود را بفروشند؛ ولی بعد از آن هیچ مسئولیتی در قبال جنس فروخته شده به عهده نگیرند و یا خریدار را آنقدر معطل کنند که از خدمات پس از فروش منصرف شود. این کار جدای از اینکه شخص فروشنده را مدیون می کند، باعث می شود خریدارانش نیز کم شوند و از اعتبارش در جامعه کاسته شود.

سؤال: شرکت هایی هستند که اجناس خود را با تبلیغات فراوان در مورد گارانتی و خدمات پس از فروش می­فروشند؛ اما بعد از فروش یا به عهده نمی گیرند یا آنقدر طرف را اذیت می کنند که از خدمات پس از فروش منصرف می شود. حکم معامله، فروشنده و شرکت تولید کننده چیست؟

جواب: فروشندگان این اجناس، اگر به قراردادشان عمل نکنند، کار حرامی مرتکب شده اند؛ ولی معاملۀشان باطل نیست. و خریدار می تواند اصل معامله را فسخ کند.(1)

ص: 112

ما را از وابستگی به خارج نجات دهد و در برابر تحریم ها و فشارها قوی کند.

در بحث واردات نیز باید توجه داشته باشیم که در درجۀ اول سعی کنیم از اجناسی که در داخل تولید می شود، استفاده کنیم و تا حد امکان، به خارج وابستگی نداشته باشیم و اگر احیاناً جنسی را نداشتیم، آن را به طور قانونی وارد کنیم و از قاچاق آن بپرهیزیم و با به دست آوردن تکنولوژی آن جنس، بکوشیم خودمان آن جنس را تولید کنیم و واردات کشور را به حداقل برسانیم.

بدهید تا خداوند شما را مورد مرحمت خود قرار دهد.»

نکتۀ قابل توجه اینکه، صدقه فقط همین عمل خاص که ما پولی را در صندوق صدقات بیندازیم نیست، البته این عمل خوب است؛ ولی بهتر است اگر کسی را در محل کار یا بین اقوام و آشنایان و همسایگان می شناسیم که نیازمند است، به او کمک کنیم. حال کمک کردن تنها کمک مالی نیست؛ بلکه هر کار نیکی صدقه است. از این رو صدقه بر راست کرداری و پاک منشی انجام دهنده اش دلالت می کند، همان طور که در روایتی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: هر مسلمانی باید هر روز صدقه ای بدهد، عرض شد: چگونه می توان این کار را انجام داد؟ فرمود: بوسیله کنار زدن آنچه باعث اذیّت است، از قبیل سنگ و چوب از میان جاده و راهنمایی کسی و عیادت مریض، امر به معروف و نهی از منکر و جواب سلام دادن، همه این ها صدقه است.(1)

ص: 115

تمام این امور می تواند شادی و نشاط بیشتری را بین افراد جامعه تزریق کند و برکت خاصی در زندگی این افراد داشته باشد.

عذر در پرداخت آن کوتاهی نماید، طلبکار می تواند از اموال او تقاصّ نماید؛ البته اگر در این زمینه قانونی وجود داشته باشد، باید مراعات گردد.(1)

سؤال: کسی که فوت کرده و بدهکار است و مالی نیز ندارد، آیا بر فرزندان او واجب است که بدهی پدر را بپردازند یا شرعاً فرزندان بدهکار محسوب نمی شوند؟

جواب: از لحاظ شرعی دینی بر عهده فرزندان نیست؛ اما اگر شخص میت اموالی دارد که به وسیله آن اموال تمام یا بخشی از آن بدهی پرداخت می شود فرزندان باید از اموال او بخش یا تمام بدهی اش را بپردازند، نه اینکه آن اموال را بین خود تقسیم کنند، بعد بگویند که پدر ما مقداری بدهی دارد و بدهی او نیز بر ما واجب نیست؛ و اگر بعد از پرداخت بدهی چیزی از اموال میت باقی ماند، به ورثه می رسد.

سؤال: من از فروشنده ای خرید کردم و مقداری به او بدهکارم؛ ولی هرچه گشتم، ایشان را پیدا نکردم. من چگونه می توانم دِین خودم را ادا کنم؟

جواب: اگر شما به قدر کافی تلاش کرده اید و امیدی ندارید که بتوانید صاحبش را پیدا کنید، باید به نیت

ص: 118

صاحبش، به عنوان رد مظالم به فقیر بپردازید؛ ولی ابتدا با مرجع تقلیدتان تماس بگیرید و اجازۀ پرداخت این پول را به فقیر بگیرید، یا اینکه می توانید هرگاه خمس پرداخت می کنید، این رد مظالم را نیز پرداخت کنید!

سؤال: من از کسانی پول می خواستم؛ یعنی حق من پیش آنها بود و از آنها طلب داشتم؛ ولی آنها از حق ما استفاده می کردند و ما بارها حق خود را تقاضا کردیم؛ اما خبری نشد؛ چون پول نیاز داشتم، بدون اجازۀ از آنها برداشتم. حکمش چیست؟

جواب: اگر کسی از کسی طلب داشت و موعد آن هم رسیده است، باید بدهکار طلب را بپردازد؛ ولی اگر طرف بدهی خود را نداد و طلبکار همۀ راه ها را رفت؛ ولی به طلب خودش نرسید، اگر مفسده ای پیش نمی آید، می تواند تقاص کند؛ یعنی می تواند اموالی که پیش فرد دارد، بردارد. اگر شما به اندازۀ حق تان برداشته اید، اشکالی ندارد. تقاص آخرین مرحله است و باید مفسده نداشته باشد.

سؤال: اینجانب به شخصی بدهکار هستم و ایشان فوت کرده است. من خانوادۀ او را هم پیدا نکرده ام. باید چه کار کنم؟

جواب: اگر شما از پیدا کردن ورثه ناامید شده اید،

ص: 119

می توانید همان مقدار را به عنوان رد مظالم بپردازید. یا آن را به دفتر مرجع تقلید بپردازید یا اینکه اجازه بگیرید و آن را به فقیر بدهید!

سؤال: کسی که بدهکار است و صاحبان بدهی را نمی شناسد، تکلیفش چیست؟

جواب: کسی که می داند بدهکار است و صاحبان آن را نمی تواند پیدا کند، دو صورت دارد: یک وقت مقدار بدهی را می داند و یک وقت مقدار بدهی را نمی داند. اگر مقدار بدهی را می داند، همان مبلغ را باید به عنوان رد مظالم بپردازد! و اگر مقدار بدهی را نمی داند، و وارد مال شد و سرمایه باشد، حکم مال مخلوط به حرام را دارد و باید خمس آن را بپردازد! یک وقت می داند این مالی که با مال خودش مخلوط شده است کمتر از خمس (یک پنجم) کل مال است، مثلاً ده یا بیست هزار تومان است، در این صورت شخص می تواند همین مبلغ را به عنوان رد مظالم بپردازد.

سؤال: اینجانب به شخصی پول قرض داده ام و او مرتباً از من مهلت می خواهد. تکلیف من چیست؟

جواب: تکلیف به خود شما برمی گردد؛ اگر شما می توانید، به او مهلت بدهید؛ ولی اگر فکر می کنید که اگر به او مهلت بدهید، او عادت می کند و فرد مسامحه کاری

ص: 120

می شود یا ممکن است که سرمایه از دست شما برود، بهتر است که طلب را از او مطالبه کنید؛ ولی اگر بتوانید به او مهلت بدهید، خوب است.

سؤال: اینجانب در ایام خردسالی از مغازه ای پول برداشته ام. چه کنم که آبرویم حفظ بشود و آن را ادا کنم؟

جواب: ممکن است کسی در کودکی که مکلف نبوده، کار اشتباهی کرده و مثلاً حق کسی را ضایع کرده باشد؛ ولی چون کودک مکلف نیست، به خاطر کاری که کرده، در قیامت عذاب نمی شود؛ ولی ضامن است؛ یعنی باید به صاحبش بپردازد. اگر امکان ندارد که مستقیم این پول را به او برسانید، با واسطه این کار را انجام دهید و می توانید نامه ای نیز همراه آن بدهید یا اگر شماره حسابی از او داشته باشید، پول را به حسابش بریزید.(1)

ص: 121

ص: 122

بازداشت شود و مدتی نیز در حبس به سر ببرد که این موارد جدای از اینکه ضرر مالی به همراه دارد، آبروی او را نیز در خطر قرار می دهد و اموری مانند حبس و غیره باعث می شود که زندگی اش به نحوی مختل شود، شخص عاقل با در نظر گرفتن این شرایط و ضررها، از این کار فاصله می گیرد و خود را در دام چنین مسائلی نمی اندازد.

از طرف دیگر در قاچاق، ضرر گریبانگیر شخص خریدار می شود؛ به این صورت که اجناس قاچاق هیچ ضمانتی ندارند و مرغوب و اصلی بودن آنها نیز مورد اعتماد نیست و شخص با خرید آن، پول خود را از دست داده و در عوضش جنس نامرغوب گرفته است. این کار به اقتصاد جامعه و تولید گنندگان و وارد کنندگان قانونی اجناس ضرر می رساند و به دور از اخلاق است.

وسایل الکتریکی نیز می تواند در شمار قاچاق کالا واقع شود و مسائل قاچاق نیز در این مورد جاری می شود. در ذیل احکام مربوط به قاچاق کالا آورده می شود:

سوال: حکم کلی قاچاق کالا چیست؟ اگر این کالا لباس باشد، آیا می توان با آن نماز خواند؟

جواب: هر چیزی را که قانون قاچاق دانسته، خرید و فروش آن از نظر شرعی حرام است و استفاده از آن جایز نیست. به طور کلی کالای قاچاق به دو دسته تقسیم

ص: 124

می شود: یک وقت هم اصل آن کالا ممنوع قانونی بوده و هم از نظر شرعی حرام است، اما یک وقت آن کالا ممنوع شرعی یا قانونی نیست، ولی تشریفات گمرکی برای ورود آن طی نشده است و کسی جنس قاچاق می آورد. در اینجا خرید چنین کالایی که بدانیم قاچاق است و کار ما کمک به قاچاقچی و قانون شکن می شود، اشکال دارد.

اما اگر این کار کمک به او نباشد و اصل این کالا هم ممنوع شرعی یا قانونی نباشد، خرید و فروشش اشکالی ندارد.

در صورتی که شک داریم کالایی را که می فروشند قاچاق است یا نه، خریدش مشکلی ندارد ولی در اینگونه موارد احتیاط خوب است.(1)

ص: 125

ورود کالاهای قاچاق به بازار، علاوه بر تأثیراتی که بر روند خرید و فروش و عرضه و تقاضای کالا در بازار دارد، تبعات منفی نیز بر میزان اعتماد مصرف کنندگان به بازار و شرکت های واردکنندۀ کالا به بازار دارد. هرچند به خاطر شرایط زمانی، مصرف کنندگان ناچارند برای تهیۀ کالاهای مورد نیاز خود در هر شرایطی به بازار اعتماد کنند؛ اما نمی توان منکر این قضیه شد که در بازار، اجناس قاچاق به فروش می رسد.

البته برخی از کالاها به شکل قاچاق چمدانی وارد بازار می شوند؛ ولی ورود کالا به شکل قاچاق غیر قانونی و جرم محسوب می شود. به موجب ماده 1 اصلاحی قانون مجازات مرتکبین قاچاق: «هر کس در مورد مالی که موضوع درآمد دولت بوده، مرتکب قاچاق شود، علاوه بر رد مال و در صورت نبودن عین مال، رد بهای آن، حسب مورد، با توجه به شرایط و امکانات و دفعات و مراتب جرم، به پرداخت جریمۀ نقدی تا حداکثر پنج برابر معادل قیمت ریالی مال مورد قاچاق و شلاق تا 74 ضربه محکوم

ص: 126

می گردد و در مورد اموال ممنوع الورود و ممنوع الصدور و کالاهای انحصاری، علاوه بر مجازات فوق، به حبس تعزیری تا دو سال محکوم خواهد شد.»

به استناد ماده 39 این قانون: «در مورد قاچاق اشیایی که ورود یا صدور آن... ممنوع و یا به دولت اختصاص دارد، علاوه بر ضبط مال، مرتکبین به پرداخت جریمه معادل دو برابر قیمت آن و حبس تأدیبی از دو ماه الی دو سال محکوم خواهند شد.»(1)

سؤال:کالاهایی که از قاچاقچیان کشف می شود یا کالاهایی که بعد از مدّتی انبار شدن در گمرکات با قیمت مناسب در اختیار بعضی از افراد قرار می گیرد استفاده از آنها چه حکمی دارد؟

جواب:هرگاه مجتهد جامع الشّرایط به عنوان تعزیر از آنها بگیرد سپس بفروشد، خریدن آن اشکالی ندارد.(2)

سؤال: قاچاق کالا یا وسایل منزل، مثل البسه و خرید آن چه حکمی دارد و آیا نماز خواندن با آن جایز است؟

جواب: خرید اجناس خارجی و نماز خواندن با لباس های خارجی، با وجود شرایط لباس نمازگزار، اشکال ندارد؛ ولی بر خلاف مقررات جمهوری اسلامی عمل

ص: 127

ننمایید.(1)

ندارد.(1)

ص: 129

ص: 130

ص: 132

می تواند در انجام صحیح این کار یک اصل باشد.(1)

روزشان را در محیط کاری با فضای روباز یا نیمه پوشیده، پر سر و صدا و کثیف به سر ببرند. برق کارهای صنعتی ممکن است در معرض حرارت، گرد و خاک و سر و صدای ماشین آلات صنعتی باشند. برق کارهای سیستم قدرت ممکن است در شرایط بد جوی مجبور به کار باشند تا بتوانند تعمیرات اضطراری را انجام دهند. از آنجایی که برق کاران باید آموزش و مهارت لازم را دیده باشند، دستمزد آنها از مشاغل عمومی دیگر بهتر است.

برخی از برق کارها تحت موافقت نامه های اتحادیه های صنفی کار می کنند که شرایط استخدامشان در آن با دقت خوبی تعریف شده است. برخی دیگر پیمانکاران مستقلی هستند که مطابق شرایط بازار هزینۀ کارشان را تعیین می کنند.(1)

با آن مواجه هستند، برق کارها در معرض خطرات ناشی از برق نیز قرار دارند و طبق آمار ارائه شده، آنها بیشترین میزان مرگ و میر را بر اثر برق گرفتگی داشته اند. 34٪ مرگ کارگران صنعت ساختمان، برق کاران بوده اند.(1)

یک برق کار ممکن است بر اثر تماس مستقیم با مدار الکتریکی یا ولتاژهای سرگردان ناشی از خرابی خطاهای سیستم، دچار شوک الکتریکی شود. قوس الکتریکی می تواند پوست و چشم ها را در معرض مقادیر خطرناکی از حرارت و نور قرار دهد. ابزارهای کلیدزنی دچار عیب می توانند موجب ایجاد جرقه شوند که موجب انفجار می شود. برق کارها باید آموزش های لازم برای انجام کار به صورت ایمن و رعایت نکات لازم برای کاهش خطر آسیب دیدگی دیده باشند.

برای اطمینان از تخلیۀ انرژی قسمت برق دار، پیش از کار با آن، باید عملیات ویژه ای انجام شود. از نظر حداقل

فاصلۀ لازم از تجهیزات برق دار برای پیشگیری از ایجاد جرقۀ الکتریکی محدودیت هایی وجود دارد. لباس های ویژه ای نیز برای ایمنی بیشتر در برابر جرقه ها طراحی شده است. زنجیرها و کلمپ های زمین برای در زمین کردن هادی های خط به کار می روند تا اطمینان حاصل شود که

ص: 136

خطوط بی برق هستند. تجهیزات ایمنی شخصی نیز در فراهم آوردن عایق الکتریکی و حفاظت در برابر ضربه های مکانیکی مؤثرند. استفاده از دستکش های دارای عایق لاستیکی، کفش های کار، کلاه های ایمنی و... در ایجاد ایمنی در برابر شوک و... نقش به سزایی دارند. اگر نمی توان سامانه ای را از انرژی تخلیه کرد، ابزارهای عایق و آموزش های ویژۀ خط گرم به کار گرفته می شود. اگر لازم باشد، حتی خطوط ولتاژ بالای انتقال انرژی را نیز می توان در حالت برق دار تعمیر کرد.

مکان های مختلف متفاوت است و در هنگام برق کاری باید مورد توجه قرار گیرد. افرادی که در برق دوفاز تخصص دارند، بدون رعایت نکات ایمنی و با بی توجهی سراغ نصب برق سه فاز نروند و این کار را به متخصص مربوطه واگذار کنند.

موارد ایمنی:

1. سیستم ارت وسایل برقی: از آنجایی که مقاومت سیم در برابر جریان برق، از مقاومت بدن انسان کمتر است، چنانچه دستگاه برقی ما به وسیلۀ یک سیم به زمین وصل شود، جریان برق از طریق این سیم به زمین منتقل خواهد شد. دستگاه های برقی سیار به وسیلۀ سیمی که در دو شاخۀ آن تعبیه شده، به پریز مخصوص متصل می گردند. برای دستگاه ها و سازه های بزرگ باید تمامی کابل ها به یک نقطه به نام چاه ارت (EARTH PEAT) متصل گردند.

2. فیوز: وسیله ای برای قطع جریان برق است که همان شیر اطمینان برق می باشد. زمانی که بار الکتریکی مدار بیش از مقدار مجاز باشد، قبل از اینکه این امر باعث سوختن و یا جرقۀ الکتریکی در دستگاه بشود، فیوز می سوزد.

انواع فیوزها:

الف) فیوز خط هوایی یا حلقه ای؛

ص: 138

ب) فیوز دو شاخه ای؛

ج) فیوز فشنگی؛

د) فیوز اتوماتیک؛

ه-) فیوز استوانه ای.

باید توجه داشت که هر یک از این فیوزها برای جریان خاصی طراحی شده اند و استفادۀ نامناسب از آنها می تواند موجب آسیب رسیدن به شخص یا دستگاه گردد.

3. نباید در وقت برق کاری وسایلی از قبیل ساعت، گردن بند، انگشتر و دست بند و... همراه برق کار باشد.

4. استفاده از کفش و لباس کار، دستکش، کلاه ایمنی و... می تواند احتمال خطر را به حداقل برساند.

5. تختۀ زیر پا و داربست و ابزاری که استفاده می کنند، باید سالم، استاندارد و کامل باشد و از وسایلی مثل: سیم چین یا انبردست لخت، فازمتر خراب و کار با دمپایی جداً پرهیز کنند.

6. هیچ وقت نباید بدون تخصص و آگاهی، به سراغ برق فشار قوی بروند. در ارتفاع های بلند باید از دو برق کار استفاده شود و از بالا رفتن از تیر برق خودداری شود.

7. برای برق کاری در حمام و آشپزخانه و مکان هایی که با رطوبت در ارتباط است، باید از وسایل برقی حفاظ دار

ص: 139

استفاده شود.

8. استفاده از کلید حفاظ جان که یک فیوز دوتایی است، در هنگام احتمال برق گرفتگی، برق کل ساختمان قطع می شود، ضروری به نظر می رسد.

مواقعی که فشار برق کم یا زیاد می شود، جریان برق را کنترل کند و از سوختگی سیم ها و آسیب رساندن به لوازم برقی جلوگیری نماید؛

3. هر وسیلۀ برقی باید دارای یک ترانس محافظ باشد؛

4. در هنگام قطع برق یا ایجاد مشکل در سیستم برق ساختمان، خودسرانه کاری انجام ندهیم و از برق کار حرفه ای یا ادارۀ برق کمک بخواهیم؛

5. وسایل برقی را نزدیک نشتی آب و مکان های مرطوب و مخصوصاً نزدیک اجاق گاز قرار ندهیم؛

6. سرویس کردن کولر حتماً توسط برق کار انجام شود؛ چون کار بسیار خطرناکی است و بیشترین برق گرفتگی را ایجاد می کند.

را دارند؛

6. تمامی دستگاه های برقی باید دارای سیم ارت باشند؛

7. تمامی کابل های معیوب باید تعویض شوند؛

8. از هر کابل فقط یک انشعاب گرفته شود؛

9. تمامی دستگاه ها باید دو شاخه داشته باشند؛

10. برای تعمیر یک وسیلۀ برقی، حتماً باید دو شاخۀ آن را در آورید؛

11. در کارهای برقی هرگز شانسی عمل نکنید؛

12. هیچ گاه دو شاخه را با کشیدن کابل از پریز جدا نکنید؛

13. هرگز سیم برق لخت را لمس نکنید؛

14. اگر در زمان حفاری به کابل برقی برخورد نمودید، قبل از هر کاری به مسئولین اطلاع دهید؛

15. توجه داشته باشید که کار در زمین های مرطوب با وسایل برقی، می تواند منجر به برق گرفتگی شود؛

16. فقط دستگاه هایی که ولتاژ آنها کمتر از 25 ولت باشد، خطر برق گرفتگی در آنها کم است؛

17. کابل های برق را که در مسیر عبور و مرور وسایط نقلیه هستند، باید از درون یک لوله یا چیزی شبیه آن عبور داد؛

ص: 142

18. برای هر دستگاه فیوز مناسبی استفاده نموده و فیوزهای سوخته را برای استفادۀ مجدد سیم پیچی نکنید؛

19. هرگز کابل دستگاهی را که گیر کرده است، با فشار نکشید؛ بلکه به آرامی آن را رها کنید؛

20. توجه داشته باشید که آتش سوزی ناشی از برق را فقط باید با گاز یا پودر خاموش کرد، پس استفاده از آب در این رابطه خطرناک است.

21. در صورتی که قبل از شروع تعمیرات، محیط ایمن سازی شود، باید پس از اتمام عملیات و برقرار کردن مدار، علایم هشدار دهنده و به طور کلی تجهیزات ایمن سازی محیط برداشته شود.

عبور می کند.

بنابراین، برای جلوگیری از برق گرفتگی، اولاً باید از تماس (مستقیم یا غیر مستقیم) با سیم های برق جلوگیری کرد و ثانیاً اگر ناچار به تماس با وسایل برقی هستید، سعی کنید از تماس پا به دیوار یا کف اتاق یا بدنۀ فلزی بوسیله دمپایی پلاستیکی و... خودداری کنید.

برق گرفتگی به دو دسته تقسیم می شود:

1. برق گرفتگی با ولتاژهای بالا؛

2. برق گرفتگی با ولتاژهای پایین.

در برق گرفتگی با ولتاژ بالا لازم نیست که حتماً بدن به طور مستقیم با سیم یا کابل برق تماس داشته باشد؛ بلکه ممکن است در فاصلۀ چند متری نیز جریان برق از هوا عبور کند و به بدن فرد منتقل شود و باعث برق گرفتگی گردد. در این موارد، هرچه ولتاژ برق و رطوبت هوا بالاتر باشد، میزان انتقال و آسیب وارد شده به بدن بیشتر خواهد شد.

برق گرفتگی با ولتاژ پایین بیشتر اتفاق می افتد. برای مثال: فرد از سیم لخت یا وسایل برقی، به ویژه آن دسته از وسایلی که در آن آب ریخته می شود، آسیب می بیند. برق گرفتگی ممکن است از طریق کلید برق ایجاد شود. در برق گرفتگی با ولتاژ پایین، بدن فرد دچار لرزش می شود،

ص: 144

در صورتی که در برق گرفتگی با ولتاژ بالا، فرد به دلیل گرفتگی عضلات با آن وسیله متصل خواهد شد.

به طوری که سر او به عقب کشیده شود، بالای سر او قرار گیرید و تنفس مصنوعی و ماساژ قلبی انجام دهید.

5. آشنایی با تجهیزات ایمنی و حفاظتی.

جدای از اینکه انجام این عمل از سفارشات آموزه های دین است، مزایای فراوان دیگری نیز دارد که به چند نمونه از آنها اشاره می کنیم:

1. هر دو طرف ملزم به رعایت مفاد قرارداد هستند؛

2. اگر مشکلی پیش آمد، قرارداد امضا شده بین دو طرف می تواند مشکل گشا باشد؛

3. طبق قرارداد نوشته شده برق کار موظف است در وقت مقرر کار را تحویل دهد و اگر تخلف کند، باید مسئولیت کار خود را بپذیرد و ضرر احتمالی را جبران نماید؛

4. طبق قرارداد هزینه و شرایطی که بر عهدۀ صاحب کار است، باید اعمال شود و اگر تخلف شود، برق کار می­تواند حق خود را طلب کند.

هیچ چیز مهم تر و کارسازتر از وجدان بیدار نیست؛ اگر در کارها وجدان بیدار و مسئولیت پذیری نباشد، جامعه ضربۀ سهمگینی می خورد و ضرر جبران ناپذیری می بیند، بنابراین، هر کس باید خود را در برابر خداوند مسئول ببیند و کار خود را به احسن وجه انجام دهد.

برق کار نیز مانند انسان های دیگر می تواند اعمال خلافی انجام دهد که کسی متوجۀ آن نشود، از جمله اینکه:

1. قسمت هایی که مربوط به زیر کار است و در معرض دید صاحب کار نمی باشد، از لوازم ضعیف تر استفاده کند؛

2. در محاسبۀ اجناس، اجناس زیر کار را به دلیل ناپیدا بودن، چند برابر حساب کند؛

3. اجناس استفاده شده غیر از اجناسی باشد که با صاحب کار توافق کرده است؛

4. مواردی را که ضروری نبوده و مورد احتیاج صاحب خانه نمی باشد، انجام دهد تا دستمزد بیشتری دریافت کند؛

5. در مواردی که احتیاج به سیم کشی قوی است، از سیم کشی ضعیف استفاده کند که با انجام این عمل هم به سیستم برق خانه ضرر رسانده و هم خطر بزرگی برای

ص: 150

افراد حانه ایجاد می شود که در بعضی موارد منجر به برق گرفتگی و آتش سوزی می شود، پس به صاحب کار ضرر جانی و مالی وارد کرده است که بر عهده برق کار حق الناس وارد می شود و در قبال عمل خلافی که انجام داده، مسئول است و باید صاحب کار را مطلع کند و ضرری که وارد شده را جبران کند.

سؤال: بعضی از برق کاران در ترفندی به کار می بندند که فقط خودشان بتوانند از عهدۀ آن کار برآیند، لذا صاحب کار مجبور است فقط از همین برق کار استفاده کند. حکم چنین عملی چست؟ اگر شخص برق کار این کار را برای احقاق حقش انجام دهد، حکمش چیست؟

جواب: باید مطابق قوانین صنف برق کارها عمل نمایند و تخلف کاری و به دردسر انداختن مردم، خصوصاً برای اخاذی، حرام و از گناهان است.(1)

ماهیانه به ادارۀ برق بپردازد؛ اما عده ای با استفادۀ غیر قانونی از این انرژی و فرار از پرداخت هزینه های مربوط به این بخش، در بیت المال و حق بقیۀ اشخاص تجاوز کرده و بدون نصب کنتور و دور از چشم مسئولین مربوطه، به نصب برق غیر قانونی و یا دستکاری کردن کنتور برق خود روی می آورند.

همین استفاده های غیرمجاز باعث وارد شدن صدمات جبران ناپذیری به تجهیزات و شبکۀ برق شده است؛ چراکه هر شبکۀ توزیع برق، برای ظرفیت معینی طراحی شده و افزایش غیراصولی انشعابات آن باعث بروز خسارت می شود. بعلاوه، اشخاصی که اقدام به این کار غیر مجاز می کنند، در معرض خطرهای جبران ناپذیری، از جمله از دست دادن جان خود می باشند.(1)

زندگی در جامعۀ امروزی همراه با تکنولوژی و پیشرفت های چشم گیری همراه است. همان طور که ورود تکنولوژی در زندگی روزمره بسیاری از کارها را آسان کرده است، در مقابل هزینه هایی را نیز بر عهدۀ مردم گذاشته است که هر کس بخواهد از این انرژی و تکنولوژی استفاده کند، باید هزینه اش را پرداخت کند. یکی از این انرژی ها، نیروی برق و الکتریسیته است.

در هر جامعه افرادی هستند که امکان دارد از پرداخت

ص: 153

این هزینه ها شانه خالی کنند. در ذیل حکم این عمل استفتا شده است:

سؤال: استفاده و نصب برق غیر قانونی و بدون نصب کنتور، چه حکمی دارد؟ حکم برق کاری که برای این کار اجیر شده است، چیست؟

جواب: استفاده و نصب برق غیر قانونی و بدون نصب کنتور برق، خلاف مقررات و حرام است و ضمان هم دارد. باید دین خود را به ادارۀ برق بپردازد.(1)

ص: 154

خصوصی می توانند برای جلوگیری از سرقت، محل کار و منزلشان را به دوربین های مدار بسته مجهز کنند، البته به شرطی که این دوربین ها، به وسیله ای برای سوء استفاده و ثبت گفتار و رفتار خصوصی افراد تبدیل نشوند. استفاده هایی جهت اخاذی، تهدید و حتی شوخی کردن ممنوع است. عده ای نیز با استفاده از ابزار و تجهیزاتی چون دوربین­های کوچک فیلم برداری و میکروفن های ظریف برای شنود و... باعث هتک حرمت، از بین رفتن حریم خانواده ها، به خطر انداختن ناموس و آبروی مردم و اختلال در امنیت جامعه می شوند.

خصوصی مورد تجسس و فیلم برداری قرار گیرند، طبق اصل25 قانون اساسی، استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است، مگر به حکم قانون.

کار گذاشتن دوربین به قصد تجسس در زندگی شخصی افراد، بدون آگاهی و رضایت آنان، تجاوز به حریم خصوصی تلقی می شود و تجسس در امور شخصی افراد، غیر قانونی و خلاف عرف اجتماعی محسوب شده، پیگرد قانونی دارد که بر اساس نوع و میزان خسارت وارده به شخص متضرر و رأی قاضی، قابل پیگیری است.

کسی که با این وسایل مورد سوء استفاده قرار می گیرد، حق دارد از سوء استفاده کنندگان به مراجع قضایی شکایت کند و با توجه به قانونی که در مجلس به تصویب رسیده، پلیس با متجاوزان به حریم خصوصی و منتشرکنندگان فیلم های شخصی و خانوادگی به شدت برخورد می کند و حتی در مصادیقی که امنیت اجتماعی افراد و جامعه به خطر می افتد و موضوع به حیثیت خانوادگی مربوط می شود، قانون گذار مجازات اعدام را به عنوان مفسد فی الارض برای متخلفان در نظر گرفته است.(1)

دین اسلام نیز از مسئلۀ تجسس در امور دیگران و

ص: 158

افشای حریم خصوصی افراد به بدی یاد کرده و این کار را مورد مذمت قرار داده است. همان طور که از حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل شده است که فرمود: «نهی شده است از سرک کشیدن به خانۀ همسایه.»(1)

و همچنین فرمود: «ملعون است کسی که از امور (خصوصی) خانۀ همسایه اش مطلع شود.»(2)

این احادیث نشان می دهد که نصب دوربین یا استراق سمع برای اطلاع از داخل خانه و حریم خصوصی افراد حرام بوده، ممکن است بگوییم که این کار نیز مصداقی از اطلاع، تجسس و سرک کشیدن در امور دیگران و مورد نهی پیامبر(صلی الله علیه و آله) قرار گرفته است.

در روایت دیگری از کسی که به منزل دیگری سرک می کشد و کشته می شود یا کور و نقص عضوی پیدا می کند، دیه نفی شده است. در روایتی امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «هر کس بر خانۀ گروهی بنگرد و از اسرار آنان آگاه شود و آنان به سوی وی تیراندازی کنند و او نابینا و یا زخمی شود، دیه ای برایش نیست.»(3)

چراکه دین اسلام برای حریم خصوصی افراد حرمت

ص: 159

زیادی قائل است و هر کس از این حدود تجاوز کند، جدای از اینکه

مورد لعن قرار می گیرد، هیچ مصونیتی نداشته، قانون نیز با شدیدترین وجه با او برخورد می کند.

سؤال: نصب دوربین مخفی و شنود چه حکمی دارد و حکم کسی که برای نصب آنها اجیر شده است، چیست؟

جواب: نصب دوربین مخفی و شنود برای کارهای غیر اخلاقی و ورود به حریم خصوصی دیگران، بدون اطلاع آنها و برق کاری که برای این کار اجیر شده، حرام و غیر قانونی است.(1)

نیز از همین قسم اجناس هستند؛ مثلاً خود نیروی برق؛ هم می تواند برای روشنایی منازل به کار رود که خیر زیادی در آن می باشد، هم به وسیلۀ آن می توان جان دیگران را به خطر انداخت یا کسی را شکنجه کرد یا اینکه لامپ و وسایل الکتریکی به مساجد و تکیه ها روشنایی بدهند یا اینکه کاباره ها و محل هایی را که کارهای حرام و خلاف در آنها انجام می شود، را روشن کنند و...

در ذیل حکم فروش و اجیر شدن برای انجام کار خلاف آورده می شود:

سؤال: فروش لوازم الکتریکی برای انجام کارهای حرام چه حکمی دارد؟ حکم برق کاری که برای انجام کار حرام اجیر شده است، چیست؟

جواب: اگر می دانید که وسایل الکتریکی را برای کار حرام استفاده می کنند و یا برق کاری برای حرام باشد، فروش و یا اجیر شدن جایز نیست.(1)

ص: 161

یکی از این انرژی ها، انرژی برق و الکتریسیته است. باید توجه داشت که تولید انرژی برق بسیار پرهزینه است، به طوری که برای تولید یک کیلو وات برق، حدود 1000 دلار سرمایه گذاری اولیه نیاز است و در طول استفاده از تأسیسات، هزینه های جاری نیز به آن افزوده می شود.

بحث اسراف در مورد فروشندۀ لوازم الکتریکی، مصرف کنندگان انرژی برق و شخص برق کار نیز مطرح می شود. هر فروشنده ای، از جمله فروشندۀ لوازم الکتریکی باید برای روشنایی مغازه اش از استفادۀ بیش از حد لامپ پرهیز کند. همچنین تمام اقشار جامعه در مصرف این انرژی با ارزش بسیار حساس باشند و در استفاده از آن زیاده روی نکنند. برق کار نیز سعی کند لامپهای اضافی نصب نکند و نکاتی را که به کمتر مصرف کردن برق مربوط می شود، رعایت کند.

پس جدای از اینکه مصرف بی رویه (از انرژی برق) موجب ضمان می شود، اسراف و حرام نیز هست؛(1) بلکه برخی حرمت آن را از ضروریات دین دانسته (2)و برخی دیگر در ردیف گناهان کبیره شمرده اند.(3)

ص: 163

در اتاق نشیمن حضور دارید، آشپزخانه و یا اتاق های دیگر را بی جهت روشن نگذارید!

8. در هنگام سیم کشی برق ساختمان، سعی گردد هر لامپ با کلید مستقلی قطع گردد تا بتوانید در مواقع غیر ضروری، برخی از لامپ ها را خاموش کنید. همچنین در برخی از اماکن مانند راهروها از کلیدهای اتوماتیک استفاده شود که خود به خود خاموش می شوند.

9. اوج مصرف برق در ساعات اولیۀ شب، آن هم برای روشنایی است. هر لامپ کم مصرف می تواند 5 برابر لامپ رشته ای معمولی (با همان مصرف) روشنایی تولید کند، پس استفاده از لامپ کم مصرف و مهتابی می تواند بار زیادی را از ساعات اوج مصرف بکاهد.

سؤال: اسراف بیش از حد در نصب لامپ ها و لوازم الکتریکی و مصرف برق چه حکمی دارد؟ حکم برق کاری که برای انجام این کار اجیر شده است، چیست؟

جواب: اسراف جایز نیست و اگر در نزد عرف مردم برق کاری بسیار زیاد و اسراف باشد، نمی تواند اجیر برای این کار شود.(1)

ص: 165

10. توانایی نصب و سیم کشی مدارهای سیستم دزدگیر و دوربین مدار بسته؛

11. توانایی انجام عملیات کابل کشی فشار ضعیف؛

12. توانایی نصب و کار با باس داکت (Bus dact) ؛

13. توانایی طراحی، نصب و سیم کشی تابلوهای توزیع انرژی الکتریکی؛

14. توانایی نصب و سیم کشی سیستم برق اضطراری و ایمنی؛

15. توانایی بررسی سیستم برق اتوماتیک؛

16. شناسایی اصول سیم کشی و نصب تجهیزات مدارهای روشنایی؛

17. سیم کشی و نصب تجهیزات مدارهای روشنایی؛

18. آشنایی با نرم افزارهای طراحی مدارهای برق ساختمان؛

19. شناسایی اصول کار با نرم افزارهای طراحی مدارهای برق ساختمان؛

20. کار با نرم افزارهای طراحی مدارهای برق ساختمان؛

21. شناسایی اصول نقشه کشی و نقشه خوانی مدارهای برق ساختمان؛

22. نقشه کشی و نقشه خوانی مدارهای برق ساختمان؛

23. آشنایی با انواع لامپ های مخصوص؛

ص: 168

24. آشنایی با مدارهای راه اندازی انواع لامپ مخصوص؛

25. شناسایی اصول سیم کشی و نصب مدارهای لامپ های مخصوص؛

26. سیم کشی و نصب مدارهای لامپ های مخصوص؛

27. آشنایی با انواع مدارهای روشنایی؛

28. شناسایی اصول محاسبات روشنایی معابر؛

29. محاسبات روشنایی معابر؛

30. آشنایی با لوکس متر (نور سنج) و کاربرد آن؛

31. آشنایی با نرم افزارهای طراحی سیستم روشنایی به وسیلۀ کامپیوتر؛

32. شناسایی اصول به کارگیری کامپیوتر در طراحی سیستم روشنایی؛

33. به کارگیری کامپیوتر در طراحی سیستم روشنایی؛

34. شناسایی اصول طراحی سیستم روشنایی؛

35. طراحی سیستم روشنایی؛

36. شناسایی اصول اجرای یک پروژۀ عملی؛

37. اجرای یک پروژۀ عملی؛

38. آشنایی با علایم اختصاری و نقشه ساختمان (سایت پلان)؛

ص: 169

39. آشنایی با علایم اختصاری الکتریکی ساختمان؛

40. آشنایی با نقشۀ مدارهای الکتریکی ساختمان؛

41. آشنایی با دامنه کاربرد، هدف و تعاریف مقررات ملی برق ساختمان؛

42. آشنایی با حفاظت افراد و امکان و ایجاد اصول ایمنی؛

43. آشنایی با برآورد درخواست نیروی برق (دیماند)؛

44. آشنایی با نقطۀ شروع تأسیسات الکتریکی؛

45. آشنایی با تابلوهای توزیع و تقسیم و وسایل و تجهیزات حفاظت و کنترل؛

46. آشنایی با مقررات کابل کشی و سیم کشی؛

47. آشنایی با مقررات تجهیزات سیم کشی؛

48. آشنایی با مقررات تأسیسات جریان ضعیف؛

49. آشنایی با سیستم های عادی و مخصوص؛

50. آشنایی با سیستم های نیرو از دیدگاه ایمنی؛

51. شناسایی اصول بررسی مقررات ملی برق ساختمان؛

52. بررسی مقررات ملی برق ساختمان (یک پروژه)؛

53. توانایی طراحی سیستم روشنایی اماکن؛

54. آشنایی با جریان نوری و روابط آن؛

55. آشنایی با جداول جریان نوری منابع؛

ص: 170

56. آشنایی با شدت روشنایی؛

57. آشنایی با جداول شدت روشنایی اماکن؛

58. آشنایی با اصول محاسبات روشنایی اماکن؛

59. آشنایی با جداول شدت روشنایی معابر.

3. توانایی کار با دقت و تمرکز زیاد و به صورت سازمان یافته و ایمن؛

4. توان انجام کار در ارتفاع، فضاهای محدود و شرایط آب و هوایی مختلف؛

5. مهارت های ارتباطی مناسب؛

6. توانایی کار تیمی، به خصوص در پروژه های بزرگ؛

7. آگاهی از اصول و دستور العمل های ایمنی در کار؛

8. توان بدنی مناسب.

ص: 172

باشد تا در مراحل بعد مشکلی ایجاد نشود؛

4. برق کاران بدون علم و آگاهی و تجربۀ لازم در این کار وارد نشوند و برای انجام کار خودسرانه عمل نکنند.

5. پروژۀ برق کاری منزل یا هر مکان دیگر را به موقع تحویل دهند؛

6. در تحصیل و فراگیری تجربیات دیگر کشورها سعی و تلاش کنند تا بتوانند در سطح بین الملل و جهانی نیز از پیشرفت چشم گیری در زمینۀ برق و برق کاری برخوردار باشند، خصوصاً کشورهای مستعد سرمایه گذاری و دارای نقص در نیروی انسانی مجرب و متخصص مانند عراق، افغانستان، و کشورهای عربی حاشیۀ خلیج فارس.

و دستمزد و حقوق مالی آنان را به طور کامل پرداخت کنند و با آنان با خُلق نیکو برخورد کنند؛

2. همکاری نظام مهندسی و وزارت کار با این صنف برای پیشرفت صنف برق کاران و انجام سریع تر عملیات برق کاری برای افراد جامعه بیش از پیش باشد؛

3. دولت با برنامه ریزی دقیق و تشکیلاتی، موجبات حمایت و بیمه شدن افراد این صنف را فراهم کند؛

4. حادثه دیدگان از این صنف را مورد مراقبت ویژه قرار دهند و بتوانند با کمک به آنها تا حدودی از بار مشکلاتشان را کم کنند؛

5. در هر پروژه ای سعی کنند از متخصصان برق در داخل کشور استفاده کنند و از استخدام متخصصان کشورهای خارجی پرهیز نمایند؛

6. خانوادۀ این صنف نیز از مزایایی که بقیه ارگان ها و ادارات برخوردار هستند، بهره مند کنند.

ص: 175

8. قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، دار الاسوة و للطباعة و النشر، تهران، 1373ش.

9. قاسمی، محمدعلی، گشایش روزی، انتشارات نورالزهراءI، کوثر، قم، چاپ اول، 1388ش.

10 تشکر، احمد، رزق حلال، انتشارات صالحان، قم، چاپ اول، 1387ش.

11 آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه: هاشم رسولی محلاتی، دارالکتاب الاسلامی، قم، 1381ش.

12 کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، ترجمه: مصطفوی، سید جواد، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت(علیهم السلام) بی تا بی جا.

13 قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الدعوات، سلوة الحزین، قم، اول، 1407ق.

14 طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، قم، چهارم، 1412ق/ 1370ش.

15 . نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث، 1362.

16 .نراقی، احمد، عوائد الایام، قم، مکتبه بصیرتی، 1366.

17 . ابن ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محقق و مصحح: موسوی، حسن بن احمد، ابن مسیح، ابو الحسن، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410ق.

18 .امام خمینی، استفتائات، دفتر انتشارات اسلامی، قم، پنجم،

ص: 177

1422 ه ق.

19 .خمینی، سید روح اللّه موسوی - مترجم: اسلامی، علی، تحریر الوسیلة - ترجمه، 4 جلد، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، 21، 1425 ه ق

20 .پاینده ابوالقاسم، نهج الفصاحه، انتشارات جاوید، چاپ دوم 1362.

21 .شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413ق.

22 . شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، 1403 ق.جامع الاخبار (شعیری)،

23 .متقی ، علی بن حسام الدین، کنز العمال.

24 . شیخ عباس قمی، سفینه البحار، انتشارات اسوه.

25 ابن حنیفه النعمان، دعائم الاسلام، قاهره، نشر دارالمعارف، 1389 ه-.ق، ج 2، ص 15.

26 محدث نوری، مستدرک الوسائل، مدرسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408 ه-.ق.

27 امام خمینی، توضیح المسائل (محشی مراجع)، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، 1424ق.

28 خراسانی، حسین وحید، توضیح المسائل (وحید)، در یک جلد، مدرسه امام باقر علیه السلام، قم - ایران، نهم، 1428 ه ق

29 . توضیح المسائل آیت الله سیستانی.

ص: 178

13. سایت مرجع ما: marjaema.com/.

14. سایت فرای تبلیغات و اپلیکیشن: www.weblog98.com

15. سایت ویکی پدیا، موزه ملی صنعت برق ایران.

16. سایت اسلام کیوست: www.islamquest.net/fa/.

17. سایت حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه ای. farsi.khamenei.ir.

18. سایت خبر گزاری صومعه سرا، scna.ir.

19.سایت قوانین، www.ghavanin.ir.

ص: 180