ص: 2

الاّ البلاغ»(1)؛

[ ای پیامبر] بر عهده ی تو جز رسانیدن [پیام چیزی دیگری] نیست.

از این جهت این موضوع ارزشمند را، از طریق آیات و روایات شیعه و سنی در ضمن شش گفتار بسیار بطور مختصر ارائه می نماییم و از خوانندگان محترم در موارد لغزشها، طلب عفو و بخشش دارم. [سه شنبه 13صفر 1432هجری]

ص: 4

ص: 6

(صل اللّه علیه وآله) دستور داد که تمام درها بسته شود مگر در خانه علی و فاطمه علیهماالسلام

علا بن عرار: « امّا علی فلا تسأل عنه انظر إلی منزله من رسول الله (صلی اللَه علیه) فإنّه سدّ أبوابنا فی المسجد وأقرّ بابه - علی - وأمّا عثمان فإنّه أذنب یوم التقی الجمعان ذنباً عظیماً فعفا الله عنه وأذنب فیکم دون ذلک(1).

سلیمان بلخی: قلت لجعفر بن محمد الصادق حدثنی عما ثبت علیه دعائم الاسلام اذا أخذتُ بها زکیّ عملی ولم یضرّنی جهل ما جهلت؟ قال جعفر(ع): «شهادت أن لا إله إلاّ الله وأنّ محمّداً رسول الله والاقرار بما جاء بهِ من عند الله وحق فی الاموال والزکاة والاقرار بالولایة الّتی أمر اللهُ بها ولایة آل محمّد، قال رسول الله(صلی اللَه علیه): «من مات ولم یعرف إمام زمانه مات میتة الجاهلیة».

قال الله عزّوجلّ: (اطِیعُوا اللهَ وَاطِیعُوا الرّسُولَ وَاُولی الأمْرِ مِنْکُم)(2) فکان علیٌّ صلوات الله علیه ثم صار من بعده الحسن ثم الحسین ثم من بعده علی ابن الحسین ثم من بعده محمد بن علی وهکذا یکون آمِران، إن الأرض لا تصلح إلاّ بالإمام ومن مات ولم یعرف إمام زمانه مات میتة الجاهلیة»(3).

سلیمان بلخی می گوید: به امام جعفر صادق علیه السلام عرض نمودم که ستون های اسلام را برایم معرّفی کن که، اگر به آنها تمسک کنم کارهایم پاک و شایسته باشد و از تاریکی های جهل در امان بمانم؟

ص: 9

فرمود: شهادت به یکتاپرستی، شهادت به اینکه حضرت محمد رسول اللّه فرستاده خداست، و اقرار کن به آنچه که پیامبر از جانب خداوند آورده است، و قبول نما وجود زکات و اقرار به ولایت أهل بیت پیامبر را؛ چون هرکسی بدون شناخت امام عصر و زمان خود بمیرد با مرگ جاهلیت مرده است. چنانکه خداوند در قرآن سوره «نساء» فرموده: از خدا و پیامبر و صاحبان امر اطاعت کنید.

و آن صاحبان امر بعد از خدا وپیامبر علی و اولاد علی علیهم السلام با ترتیب ذیل آمده اند: بعد از پیامبر، علی و بعد از علی، حسن و بعد از حسن، حسین و بعد از حسین، علی بن حسین و... می باشند؛ زیرا یک لحظه زمین بدون حجت خدا بقایی ندارد.

4 - ابو داود باسناده عن عبدالله بن عمر قال: «من مات بغیر إمام مات میتة الجاهلیة»(1).

5 - مسلم در صحیح: «من لم یعرف إمام زمانه فمات میتة الجاهلیة».(2)

ابراهیم بن محمد بن المؤید بن عبداللّه بن علی بن محمدجوینی:

1- لو انّ الغیاض اقلام، والبحر مداد والجنّ حسّاب، والانس کتاب، ما أحس فضائل علی بن ابی طالب!!(3)

ص: 10

2- ابن عساکر در ترجمه عبدالجبّار ابن ابی الشدر معجم الشیوخ رقم (585 از حذیفه ابن الیمانی نقل می کند که رسول خدافرمود: «ما من عبد صلّی علیَّ وعلی أهل بیتی الّا حشره اللّه تعالی مَعَنا غداًیوم القیامة(1)

3- ابی الازهری قال رسول اللّه: «لمّاجمع فاطمة وعلیاً والحسن والحسین تحت ثوبه(2)

4- قال أبی هریره قال رسول اللّه: «لمّا خلق اللّه تعالی آدم ابوالبشر ونفخ فیه من روحه التفت آدم یمینة العرش فاذاً فی النّور خمسة اشباح سجداً ورکّعاً، قال آدم: یا ربّ هل خلقت احداً من طین قبلی؟ قال: لا، یا آدم. قال: فمن هؤلاء الخمسة اشباح الّذین أراهم فی هیئتی وصورتی؟ قال: هولاء خمسة من وُلدک لولاهم ماخلقتک، هولاء خمسة شققت لهم خمسة اسماء من اسمائی، لولاهم ماخلقتک جنّة ولا النّار، ولا العرش ولا الکرسی ولا السّماء ولا الارض، ولا الملائکة ولا الاِنْس ولا الجن، فانا المحمود وهذا محمد، وانا العالی وهذا علیٌ وأنا الفاطر وهذه فاطمةه، وأنا لاحسان وهذا الحسن وأنا المحسن وهذاالحسین ... وبعزتیّ انّه لایأتینی أحدبمثقال زرّة من خر دل من بغض أحدهم الا ادخلته ناری ولا ابالی(3)

بعدفرموده: نحن صفینة النجاة، من تعلق بها نجاه، ومن حاد عنها هلک، فمن کان له الی اللّه حاجت فلیسأل بنا أهل البیت.

ص: 11

ابوهریره می گوید: پیامبر(ص) فرمود: هنگامی که خداوند حضرت آدم را خلق کرد و روح بر او دمید، همین که حضرت آدم به سمت راست عرش نظر کرد، دیدند پنج نور در حال رکوع وسجود هستند، گفت: پروردگارا قبل از «من» نیز کسی را از گل آفریده ای؟! خطاب شد: خیر. حضرت آدم سؤال را تکرار نمود که این پنج صورت در حال رکوع و سجود که در شکل و صورت «من» می باشند، کیانند؟ خداوند فرمود: این پنج نور از فرزندان توست که اگر آنها نبود تو را خلق نمی کردم و آن پنج نور را از اسماء نورانی خود مشتق نمودم. ای آدم اگر آنها نبود بهشت نبود، جهنم نبود، عرش نبود، کرسی نبود، آسمان نبود، زمین نبود، ملائکه نبود، و... به عظت و جلالم سوگند که اگر در قلب هر کسی «ذرّه» ای دشمنی آن انوار پنجگانه باشد، به صورت وارد جهنم می اندازم وهیچ باکی هم ندارم.

5- ابوالفضل عبدوس... کنت انا و علی نوراً بین یدی اللّه تعالی من قبل أنْ یخلق اللّه آدم بأربعة عشر الف عام، فلما خلق اللّه سلک ذالک النور فی صلبه، فلم یزل اللّه تعالی ینقله من صلب الی صلب حتّی اقرّه صلب عبد المطلب، ثم أخرجه من صلب عبد المطلب فقسمه قسمین: قسماً فی صلب عبد اللّه، وقسماً فی صلب ابی طالب، فعلیٌّ منّی وأن منه لحمه لحمی و دمه دمی، فمن أحبه، فبِحُبّی و من أبغضه، فببغضی ابغضه(1)

ص: 12

6- عبدالله ابن مسلم بنقل از ابن عباس می گوید که رسول خدا فرمود: «نحن اهل البیت مفاتح الرّحمة، وموضع الرّسالة، ومختلف الملائکة ومعدن العلم(1)

7- معاویة قال... قال علی ابن الحسین: «نحن ائمة المسلمین وحجج اللّه علی العالمین، وسادة المؤمنین، وقادة العزّ المحجّلین و موالی المؤمنین، ونحن أمان أهل الارض کما أن النّجوم أمان أهل السماء، ونحن الذین بنا یمسک اللّه السّماءأن تقع علی الارض الّا باذنه، وبنا یمسک الارض أن تمید بأهلها وبنا ینزل الغیث وینشر الرّحمة، ویخرج برکات الارض، ولولا ما فی الارض منّا لساخت بأهلها(2).

8 - ابوهریره: «یافاطمة أنت خیر نساء البرّیة وسیّدة نساء أهل الجنّة.

قالت: فما لعلیّ؟ قال: رجل من أهل الجنّة. قالت: یا أبة فما الحسن والحسین؟ فقال: (هما) سیّدا شباب أهل الجنّة.(3)

9- أبی موسی اشعری: أنا و علیّ و فاطمة والحسن والحسین فی قبّة تحت العرش(4)

ص: 13

10- أبی زبیر مکی: «أطرح خمسک بخمسی (یعنی کفّک بکفّی): یاعلیّ أنا وأنت من شجرة أنا أصلها وأنت فرعها والحسن والحسین أغضانها أدخله اللّه الجنّة.(1)

11- عکرمه: «من سرّه أن یحیی حیاتی ویموت مماتی ویسکن جنّة عدن غرسها ربی فلیوالی علیّاً من بعدی و الیوالی ولیه والیقتدا بأئمّة من بعدی فانّهم عترتی خلقوا من طیّنی و رزقوا فهماً وعلماً، ویل للمکذّبین بفضلهم من أمّتی القاطعین فیهم صلتی لا أنا لهم اللّه شفاعتأ(2)

12- رسول خدا فرمود: «من أحبّ أن یتمسک بدینی ویرکب سفینة النّجاة بعدی فلیقتدی بعلیّ بن ابیطالب و... والیوال ولیّه فانّه وصیّ وخلفتی علی امّتی فی حیاتی وبعد وفاتی و هو امام کلّ مسلم و أمیر کلّ مؤمن بعدی، قوله قولی و أمره أمری ونهیه نهی وتابعه تابعی وناصره ناصری و خاذله خاذلی ثمّ قال: من فارق علیّاًبعدی لم یرانی ولم أراه یوم القیامة، ومن خالف علیّاً حرّم اللّه علیه الجنّة وجعل مأواه النّار، ومن خذل علیّاً، خذله اللّه یوم یعرض علیه ومن نصر علیّاً نصره اللّه یوم یلقاه ولقّنه حجّته عند المسألة.(3)

13- أبی هارون عبدی به نقل از أبی سعید خدری می گوید، رسول خدا فرمود: «اللّه اکبر علی اکمال الدین واتمام النّعمة، ورضی الرّب برسالة، والولایة لعلی من

بعدی. ثمّ قال: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللّهم وال من

ص: 14

والاه وعاد من عاداه، وانصر من نصره واخذل من خذله.(1) و دربعض روایات دارد که خلیفه دوم گفت: «بخ بخ لک یا ابن ابی طالب أصبحت مولای ومولاکلّ مسلم.

14- أحمد بن عامر آلطائی: «لیس فی القیامة راکب غیرنا، نحن اربعة. فقام رجل الیه من الانصار فقال: فداک أبی وامّی ومن هم؟ قال: أنا علی دابة اللّه البراق، وأخی صالح علی ناقة اللّه عزّوجل الّتی عقرت، وعمّی حمز علی ناقة الغضباء، وأخی علیٍّ علی ناقة من نوق الجنّة وبیده لواء الحمد ینادی لا اله الا اللّه، محمّد رسول اللّه. فیقول آدمیون: ماهذا الّا ملک مقرّب أونبیّ مرسل أو حامل عرش! فیجیبهم ملک من تحت بطان العرش: یا معشر الأدمیین: لیس هذا ملکاً مقرّباً ولا نبیّاً مرسلا ولا حامل عرش هذا علی ابن ابیطالب.(2)

15- سلمان فارسی: «أعلم امّتی من بعدی علی بن ابی طالب. أنا مدینة العلم و علیّ بابها فمن اراد بابها فلیأت علیّاً.(3)

1 - در کتاب استیعاب آمده: «بَعَثَ النّبی یوم الاثنین وَأَسْلَمَ علیٌّ یوم الثلاثاء(4)

2_ أَنَا عبدالله و أخو رسول الله وأَنَا الصّدیق الأکبر لا یقولها بعدی إلاّ کاذب مفتری ولقد صلیت مع رسول الله قبل النّاس بسبع سنین وأَنَا اوّل من صلّی معه(5).

ص: 15

3- «اللّهمّ إنّی أوّل مَن أَناب وسمع وأجاب لم یسبقنی إلاّ رسول الله(صلی اللَه علیه) بالصّلاة(1).

4- قال ابو جعفر (راوی) «أول ذَکَر آمن برسول وصلی معه و صدقه بما جاءه من عند الله علی بن ابی طالب (علیه السلام)(2) وذکر بعضهم «أوّل من صلّی علی(علیه السلام)»(3)

5 - ابن حمید...«علیّ أوّل من أسلمَ وهو ابن تسعة سنین(4).

قال رسول(ص): «قال الله لو اجتمع النّاس کُلُّهُم علی ولایَةِ علیٍّ ما خَلَقْتُ النّار(5). «إذا کان یوم القیامة نودیت یا محمّد، نعم الأبُ أبوک إبراهیم الخلیل ونعم الأخ أخوک علی بن أبی طالب

خوارزمی: «لمّا خلق اللهُ آدمَ ونفخ فیه من روحهِ عطسَ آدمُ فقال: الحمدُ للهِ.

فقال اللهُ عزّوجلّ: حمدنی عبدی، وعزّتی وجلالی لولا عبد ان اُرید أن أخلقهما فی الدار الدنیا ما خلقتُک. قال: یا ربِّ أیکونان منّی؟ قال: نعم یا آدم ارفع رأسَک فانظر، فرفع رأسَه فإذن علی العرش لا إله إلاّ الله محمّد نبی الرحمةِ وعلیّ مقیم الجنّة «من» عرف حقّ علی زکی وطاب و «من» أنکر حقّه لُعن

ص: 16

وخاب. أقسمت بعزّتی أن أدخل الجنّةَ من أطاعه وإن عصانی واُدخل النّارَ من عصاه وإن أطاعنی(1).

رسول خدا (ص) فرمود: «جائنی جبرئیل من عند الله بورقة آس خضراء مکتوبٌ فیها ببیاض، إنّی افترضت محبّة علی بن أبی طالب علی خلقی، فبلّغهم ذلک عنّی(2)

روی صاحب الکشاف: «لأدخلنّ الجنّة من اطاع علیّاً وإن عصانی ولأدخلنّ النّار من عصاه وإن اطاعنی (3).

قال رسول اللّه فی لیلة المبیت: «یا علیّ أنت أخی فی الدّنیا والآخرة، والّذی بعثنی بالحقّ ما أَخرتک إلاّ لنفسی أنت أخی فی الدّنیا والآخرة(1).

علی بن ابی طالب الی... أحد عشر بالجنّة وأخو رسول الله بالمؤاخاة وصهره علی فاطمه سیدة النّساء العالمین واحد السابقین إلی الإسلام وأحد العلماء الربانیین والشجعان المشهورین..الخ روی له عن رسول الله(ص) خمس مأة حدیث، وستة وثمانون حدیثاً.

قال احمد بن حنبل فی فضائل علی(ع): «ما ورد لاحد من اصحاب رسول الله من الفضائل مثل ما وَرَدَ لعلیّ رضی الله عنه(2).

طبرانی بسند الصحیح عن امَ سلمة عن رسول الله (صل اللَه علیه وآله): «مَنْ أَحَبَّ علیّاً فَقَدْ أَحَبَّنِی وَمَنْ أَحَبَّنِی فقد أَحَبَّ اللهَ، وَمَنْ أَبْغَضَ علیّاً فَقَدْ أَبْغَضَنِی، وَمَنْ أَبْغَضَنِی فَقَدْ أَبْغَضَ الله (3).

أبوذر و السلمان قالا: «أخذ النبی(صل اللَه علیه واله والسلم) بید علیّ(علیه السلام) فقال: إنّه أوّل من آمن

بی وهذا اولُ من یصافحنی یوم القیامة، وهذا الصدّیق الأکبر، وهذا فاروق هذه الاُمّة یفرق بین الحق والباطل، وهذا یعسوب المؤمنین والمال یعسوب الظالمین (4)

ص: 18

امَ سلمة قالت: قال رسول اللَه (صل اللَه علیه وآله) «هذا علی بن ابی طالب لحمه لحمی ودمه دمی وهو منی بمنزلة هارون من موسی إلاّ أنّه لا نبی بعدی - همچنان - من کنت مولاه فهذا علی مولاه...»(1).

فی الاوسط والصغیر عن ام سلمة قالت سمعت رسول الله قال:علیٌ مع القرآن والقرآن مع علیٍّ لا یفترقان حتّی یردا علی الحوض(2) رواه محمّد بن احمد بن موسی بن مردویه فی کتاب المناقب من عدّة طرق باسناده إلی ابی الثابت مولی أبی ذر عن اُم سلمة قالت: سمعت رسول الله یقول: علی مع القرآن والقرآن معه لا یفترقان حتی یرد علی الحوض»(3)

عن أحمد بن حنبل: قال رسول اللَه صل اللَه علیه): یا علیّ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هارون مِن موسی غیر إنّه لا نَبیّ بَعْدِی، وأَنْتَ أَخی وَوارِثِی.قال علیّ: ما أُرِثُ مِنْک یا نَبِیّ؟ قال(صلی الله علیه وآله وسلم): ما وَرَثَتِ الأنْبِی-اءُ مِنْ قَبْلِی.قال: ما وَرِثَتِ الأَنْبِیاءُ مِنْ قَبْلِکَ؟ قال رسول اللّه(ص): کتاب رَبِّهِم وَسُنَةِ نَبِیِّهِم(4)

عن ربیعة قال، قال رسول الله(ص) یا بنی عبد المطلب إنّی بعثت إلیکم بخاصة وإلی الناس بعامة وقد رأیتم من هذا الأمر ما قد رأیتم فأیّکم یبایعنی علی أن یکون أخی وصاحبی ووارثی؟ فلم یقم أحد فقمت إلیه وکنت

ص: 19

أصغر القوم قال: اجلس. قال: ثمّ قال ثلاث مرات، کلّ ذلک أقوم إلیه فیقول لی اجلس حتی کان فی الثالثة فضرب بیده علی یدی قال بذلک ورثتُ ابن عمی دون عمی(1).

پیامبر(ص): «اَعْلَمُ اُمّتی بالسنّة والقضاء علیّ بن ابی طالب.

ابن سعد عن علی (ع) قال: والله ما نزلت آیة إلاّ وقد علمت فی ما نزلت واین نزلت وعلی من نزلت إنّ ربّی وهب لی قلب عقولاً ولساناً صادقاً ناطقاً(2).

ابی طفیل قال: قال علی: سلونی عن کتاب الله فإنّه لیس من آیة إلاّ وقد عرفت بلیل نزلت أم بنهار أم فی سهل ام فی جبل(3)

قال أبوعبدالله: «لو أنّ السّمواتِ والأرضَ وِضعَتا فِی کفّة، وَوِضَعَ إیمانُ علیّ فِی کَفّة، لَرجّحَ إیمانُ علیّ

قال رسول الله(صل اللَه علیه واله والسلم): «مثل علی فی النّاسِ کَمثلِ (قُل هُو اللهُ أحدٌ) فِی القرآن!

قال ضابجی: قال رسول اللّه (صلی الله علیه وآله) لعلی «أنت بِمنزلةِ الکَعبة تؤتی وَلا تؤتِی، فإن أَتاک هولاءِ القَومُ فَسلّموها إلیکَ - یعنی الخلافة - فاقبل مِنهُم وإن لَم یأتُوکَ فَلا تَأتِهم حتّی یَأتُوکَ

ص: 20

قال جابر بن عبداللّه الانصاری، سمعت یوم الحدیبة، وهو أخذ بید علی(ع)یقول: هذا أمیر البررة وقاتل الفجرة، منصورٌ

من نصره، مخذولٌ من خذله،...أنا مدینة العلم وعلیٌ بابها، فمن اراد العلم فلیأتی بابه.(1)

مجاهد قال، قال رسواللّه (صل اللَه علیه واله والسلم): أنا مدینة العلم وعلیٌ بابها، فمن اراد العلم فلیأتی بابه (2).

یحیی ابن سعید قال، قال رسول اللّه (صل اللَه علیه واله والسلم): أنا مدینة العلم وعلیٌ بابها،... کان عمر یتعوذ من معضلة لیس لها ابوالحسن (3).

جماعةٌ قالوا، أخبرنا جابر: قال رسول اللّه (صلی الله علیه وآله) هذا امیر البررة وقاتل الفجره، أنا مدینة العلم وعلیٌ بابها (4).

اوّل من أسلم من الرّجال، ابوبکر، ومن الصبیان، علیّ، ومن النّساء خدیجة، ومن العبید، بلال الحبشی (5). انّ علیّاً اوّل من أسلم، واوّل من صلّی مع رسواللّه (صل اللَه علیه واله) (6).

عن عمر بن الخطاب قال،...اذا ضرب رسول اللّه منکب علّی بن ابی طالب، فقال: یا علّی أنت اوّل المؤمنین ایماناً، وأنت اوّل المسلمین اسلاماً، وأنت منیّ بمنزلة هارون من موسی الا لا نبی بعدی(7).

ص: 21

اوّل من أسلم عَلّیّ بعد خدیجة، و هو ابن خمسة عشرة سنة (1).

قال عبدالملک، ذُکِرَ لعطاء: أَکان أحدُ من الصُحَبِ أفقه من علیّ؟ قال: لا واللّه... وقد عَلِمَ ألْأوّلان والْأخران انّ فَهْمَ کتاب اللّه منحصرٌ الی عِلْم علیٍّ(2).

اوّل من أسلم علیٍّ بعد خدیجة وهو ابن خمسة عشرة سنة او ستّ عشرة سنة(3).

عن اکرمة، مولی (عبد) ابن عباس قال: اذا لقیتُ الهاشمیین قالوا:

علّی بنُ أبی طالب اوّل من أسلَم(4). أسلَم علّیٌ قبل ابی بکر.(5)

قال ابن عباس: أسلم علیٌّ وهو ابنُ تسع سنین، ثمّ أسْلم ابو بکر، بعد ثلاثة ایّام(6).

أبا احمر یقول: رأیت رسول اللّه یأتی «باب» علی وفاطمة، ستّة أشهر فیقول:

انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس ویطهره کم تطهیراً(7)

ص: 22

جاء النّبی الی باب «علی» صلاة الغداة ثمانیة أشهر، یقول: الصّلاة الصّلاة (1)

اذا طلع الفجر جاء النبی الی باب علی وفاطمة، فقال: الصلاة الصّلاة، انّما یرید الله لیذهب عنکم الرّجس ویطهرکم تطهیراً (2)

أتی النّبی باب علی وفاطمة، کلّ غداة فیقول: الصّلاة الصّلاة (3)

جاء النّبی الی باب «علی» و«فاطمة» ستّة أشهر (4) … فی کلّ غداة (5)

من حدیث امّ سلمة: سدّوا کلّ باب الّا باب علی...

قال احمد بن حنبل فی مسنده،ج4، ص369... عن زید بن ارقم: قال رسول اللّه یوماً: سدّوا هذه الابواب الّا باب علیّ فتلکم فی ذلک النّاس قال، فقام رسول اللّهصلی الله علیه وآله) فانّی اُمرت بسدّ هذه الابواب الّا باب علیّ، وقال فیه قائلکم! وانّی واللّه ما سددت شیاً ولا فتحته ولکن امرت بشیء فتبعته، وفی مجمع الزوائید للهیثمی ج9، ص117، رواه احمد... قالوا یا رسول

ص: 23

اللّه ، سددت ابوابنا کلها الا باب علیّ؟ قال رسول اللّه (صلی الله علیه وآله) ما أنا سددت ابوابکم، ولکن اللّه سدّها.

یاعلیّ اِنَّ اللّْه أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجُکَ فاطِمَةَ وَأَنِّی قَدْ زَوَّجْتُکَها عَلی أرْبَعَمِأة مِثْقالَ فِضَةِ. فقال علیّ: قَد رضِیْتُها یا رسول اللّه، ورضِیْتُ بِذلِکْ عن اللّه العظیم ورسوله الکریم(1).

یا علی اِنَّ الشِّیعَتُنا یُخْرِجُوْنَ مِنْ قَبُورِهِمْ یَوْمَ الْقِیمَةِ عَلی ما بِهِمْ مِنَ الْعُیُوب والذُّنُوبِ وَوُجُوهُهُم کَالْقَمَرِ فی الْلَیْلَةِ الْبَدْر؛ وقَدْ فَرِّجَتْ عَنْهُمُ الشَّدائِد وَسَهَلَتْ لَهُمُ الْمَوارد (سختی های آنها به فرج ومشکلات آنها مبدل به گشایش وسهولت شود) وَاعْطُوا الْأَمْنِ وَالْاِمان وَارْتَفَعَتْ عَنْهُمُ الْأَحْزان (2)،

یا عَلّی اِنَّکَ باق بَعْدِی وَمُبْتَلِّی بِأُمَّتِی ومُخاصِمُ یَوْمَ القِیمَةِ بَیْنَ یَدَیِ اللّه التَّعالی (3).

یاعلیّ قُمْ فَانْظُرْ کِرامَتُکَ عَلی اللّهِ عَزَّوجَلّ وکَلَّمَ الشَّمْس، (4)

ص: 24

یا علیّ لَو اِجْتَمَعَتْ أهْلُ الدُّنْیا بِأَسْرِها، عَلی وِلایَتِک لَما خَلَقَ النّار، وَلکِنْ أَنْتَ وَشِیْعَتُکَ الفائِزُونَ یَوْمَ الْقِیامَةِ (1).

یا علی انا مدینة العلم وانت بابها ولن تؤتی المدینة الا من قبل الباب وکذب من زعم انّه یحبنی ویبغضک یا علی لانّک منی وانا منک،لحمک من لحمی ودمک من دمی و روحک من روحی، وسریرتک من سریرتی (پنهانی تو از) وعلانیتک من علانیتی، وانت امام امتی وخلیفتی علیها بعدی، سعد من اطاعک وشقی من عصاک وربح من تولاک وخسر من عاداک، وفاز من لزمک وحلک من فارقک، مثلک ومثل الائمة من ولدک بعدی مثل سفینة نوح من رکب فیها نجی ومن تخلف عنها غرق، ومثلکم مثل النجوم، کلما غاب الانجم طلع (الاخر) الی یوم القیمة (2)

یا علی انت خیر البشر، ماشک فیک الا کفر((3)، یا علی انت عبقریهم(4)،

یاعلی انت قسیم الجنة والنار، تقول للنار هذا (این فرد از انسانها) لی وهذا لک(5)

ص: 25

یا علی انت وصیی، حربک حربی وسلمک سلمی وانت الامام وابوالائمة الاحدی عشر الذین هم المطهرون المعصومون ومنهم الامهدی الذی یملأ الارض قسطاً وعدلا فویل لمبغضهم(1)

یا علی انّ اللّه أعطیت ثلاثاً ولم أُعْطِ! قلت (علیّ): یا رسول اللّه وما أُعْطیت؟ قال: صهراً مثلی ولم أعط، وأعطیت مثل زوجتک فاطمة ولم أعطها، وأعطیت مثل الحسن والحسین(2)

یا علیّ أقرّ اللّه عینیک، ذلک جبرئیل(3) یا علی انه لا یؤدی عنی الا أنا او أنت

یا علی حسبک ان لیس لمحبک حسرة عند موته ولا وحشة فی قبره ولا فضل یوم القیامة (4).

یا علی حقک علی المسلمین کحق الوالد علی ولده (5)

یا علی ستقاتلک الفئة الباغیة (گروه ستمگر معاویه) وانت علی الحق فمن لم ینصرک یومئذ فلیس منی(6)،یا علیّ أبشر فانّک وأصحابک وشیعتک فی الجنّة (7)؛

ص: 26

علٌّی مِنِّی بِمَنْزِلَةِ (الرأس) مِنْ بَدنِی (جسدی) ((1)، علٌّی مِنِّی کَالنَّفْسِی، طاعَتُه طاعَتِی ومَعْصِیَّتُه مَعْصِیَّتِی (2)، علٌّی مِنِّی وأَنَا مِنْه وهُوَ ولِیُّ کُلُ مُؤمِن ومُؤمِنَة بعدی (3)

علٌّی نَفْسِی ،(4)

علیّ بن أبیطالب باب الدِّیْن؛ من دخل فیه کان مؤمناً، ومن خرج منه کان کافراً(5)،علیّ بن أبیطالب حلقة معلّقة (دستگیره که آویخته شده) بباب الجنّة من تعلّق بها دخل الجنّة(6)،علیّ بن أبیطالب صاحب حوضی یوم القیمة (7)، عَلیّ خازِنُ عِلْمِّی(8)،علیّ خَیْرُ أُمّتِی، أَعْلَمُهُمّ عِلّْماً، وَأَفْضَلُهُمْ حِلْماً (9)، علیّ خیر البشر فمن أبی فقد کفر (10)؛

ص: 27

علیّ رَأیَةُ الْهُدی وَمَنارُ (نمایشگر) الْاِیْمان واِمامُ أَوْلِیائِی (دوستان من) وَنُوْرُ مَنْ أطاعَنِی(1)،علیّ طاعَتُه، طاعَتِیّ وَمَعْصِیَّتُه (تخلّف از فرمان)،مَعْصِیَتِّی(2)، علیٌ وشیعته هم الفائذون یوم الققیامة (3)

علیٌ وصیّی فی عتر تی واهل بیتی وامتی من بعدی (4)

علیٌ ولی اللّه واولیاء علی یالمفلحون والفائزون بالله (5)

علیٌ یزهر باهل الجنة ککوب الصبح لاهل الدنیا (6)

علیٌ یعسوب المؤمنین والمال یعسوب المنافقین (7)

علیٌ یوم القیامة علی الحوض، لا یدخل الجنة الا من جا بجواز من علی بن ابی طالب (8) علیُ بن ابی طالب اعلم الله بالله (9)

ص: 28

علیُ بن ابی طالب امامی وبیده لوائی، وهو لواء الحمد، مکتوب علیه لا الله الاالله، محمد رسول الله، علی ولی الله،

علیُ بن أبی طالب باب حطّه (در ومصونیت) من دخل فیها (فی الدّین) کان مؤمناً ومن خرج (منها) کان کافراً (1)

علیّ مع الحق، والحق معه لا یفترقان حتّی یردا علی الحوض (2).

روی عطا عن ابن عباس، انّ رجلا سئله:

فقال (رجل) انّ لی ثلاثة نسوة، و انّی طلقتُ احداهنّ فثبتت طلاقها؟

فقال ابن عباس: انْ کنت نویتَ واحدة منهنّ بعینها، ثمّ أنسیتها، فقد اشترکَنَّ فی الطلاق، وانْ لم تکن نویتَ واحدة بعیّنها، فطلق. أیَتَهنّ شئتَ.

وقال الشافعی: یوقف میراثهنّ، انْ کان طلاق قبل الدّخول، دفع الی کل واحد نصف المهر... ولنا (ای ابن قدامه) قول علیّ(علیه السلام) أسلَم علّیٌ قبل ابی بکر.(3) ولا یعارضه قول ابن عباس، لِأنّ ابن عباس یعترف لعلیّ بتقدیم قوله، فانّه (ابن عباس) قال:

اذا ثبت لنا عن علیٍّ قولٌ، لم نعیده الی غیره، وقال ما علمیّ الی علم علی ٍّ(4).

ص: 29

قال ابن عباس: انّ علمی بالقرآن فی علم علیٍّ کالقرارة فی المثعنجرة (1).

عقمت النّساء انّ تلدنّ مثل علی ّ(2) . عجزت النّساء أنْ تلِدنّ مثل علی ٍّ(3).

قال عمر: عجزت النّسا أن تلدنّ مثل علی بن أبی طالب، لولا علّیٌ لهلک عمر (4).

حبُّ علّی حسنة لا تضرّ معها سیّئة، وبغضه سیّئة لا تنفع معها حسنة (5).

حبُّ علّی علامة علی طیب الولادة، وبغضه علامة علی الزّنا (6).

حبُّ علّی ایمانٌ وبغضه نفاق، وکانت الصحابة تقول: کنّا نعرف المنافق ببغضه لعلیّ بن ابی طالب(علیه السلام)(7)

قال جابر بن عبد اللّه فی المدینة: یا معشر الانصار، أدبوا اولادکم، علی حبُّ علّی، فمن أبی فانّظروا فی شأن أمّه(8).

عبداللّه بن عباس قال: حبُّ علّی ایمانٌ وبغضه کُفْرٌ (9).

ص: 30

حبُّ علّی ایمانٌ وبغضه نفاقٌ، واللّه لا یحبّه الّا مؤمن ولا یبغضه الّا منافق (1).

حبُّ علّی فرضٌ علی الشّاهد والغائب (2)

قال رسول اللّه (صلی الله علیه وآله)، یا أعرابی: انّ اللّه خلق حبُّ علّی شجرةٌ، أصلها فی الجنّة واغصانها فی الدّنیا، فمن تعلّق بغُصنِ من اغصانها فی الدّنیا، أِوْرده الجنّة وبغض علّی شجرة، أصلها فی النّار وأغصانها فی الدّنیا، فمن تعلّق بغصن من اغصانها فی الدّنیا آُرده فی النّار(3).

حبُّ علّی یأکلّ الذُنوب کما تأکل النّار الحطب... حبُّ علّی لی أمل، و ملجئی من الأجل، انْ لم یکن من عمل، فحبّه خیرُ العمل، حبُّ علّی قذف فی قلوب المؤمنین (4).

حبُّ علّی فی النّاس مثل سورة(قل هواللّه أحد) فی القرآن، فمن قرأها مرّةً واحدةً، کان له ثواب ثلث القآن، ومن قرأها مرّتین له ثواب ثلثی القرآن، ومن قرأها ثلاثاً، له ثواب من قرأه کله.

ص: 31

وکذا فمن أحبّ علٌّ بلسانه، کان له ثواب ثلث امتک، ومن أحبّه بلسانه وقلبه،کان له ثواب ثلثی أمّتک، ومن أحبّه بقلبه وعمله، کان ثواب أمّتک بأسرها(1).

قال رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) انّی کنت یوم «أحد» جالساً وقد فرغنا من جهاز عمّی حمزه فأتانی جبرئیل(علیه السلام) وقال: انّ اللّه یقول: یا محمّد فرضت صلاة ووضعتها عن المریض، وفرضت الصّوم ووضعته عن المریض و المسافر، وفرضت الحجّ ووضعته عن المقل، وفرضت الزّکاة ووضتها عمن لا یملک النّصاب، وجعلت حبُّ علّی بن ابیطالبَ لیس فیه رخصة(2).

داشنمندان و عالمان حق طلب و باانصاف با دید «حق» و «انصاف» و دور از تعصبات کورکورانه دیگری در این مورد طبق روایات طرفین قضاوت کنند و نه، این که از باب تعصب وارد بحث شود چنان که بعض با روش تعصب وارد بحث شده و آنچه که در منابع ارزشمند روایی دانشمندان اهل تسنن آمده با یک سخن بی مدرک و بی محتوا، وارونه کرده و نسبت به شیعیان تهمت های ناروا را وارد نموده است!!

روایتی ارزشمندی که در کتب روایی فریقین وجود دارد، را از یکی مفاخر علمی و قابل اعتماد اهل سنت، بنام «ابن عباس» که بسیار از چهره های شناخته شده است، سلیمان قندوزی حنفی در «کتاب ینابع المودة فی القربی» بیان نموده است که مضمونش چنین است:

اگر درختان قلم گردد، و دریاها جوهر گردد، جنیان بشمارند، انسانها بنویسند، نمی توانند فضایل برجسته ای امیر المومنین علیه السلام احصاء کنند! چنانکه رسول اللَه(صلی اللَه علیه وآله والسلم) برای گروه از اصحاب خویش فرمودند: که خداوند تبارک وتعالی برای برادرم علی

بن ابطالب انقدر فضایلی را قرار داده است که قابل احصا و شمارش نیست؛ بنا بر این:

اگر کسی فضیلتی از فضایل علی (علیه السلام) را بگوید و به آن اعتقاد داشته باشد، خداوند معصیَت های گذشته و آینده ای اورا می بخشد؛

ص: 33

و کسی که فضیلتی از فضایل آن برزگوار را بنویسد تا هنگام که همه ای فضایل آن حضرت نوشته شود، ملائکه ها برای او طلب آمرزش می کنند؛

وکسی که با اعتقاد راسخ به فضایل علی بن ابیطالب (علیه السلام) گوش فراه دهد، آنچه معاصی که باشنیدن مرتکب شده است، خداوند عفو می کند؛ وکسی که با علاقه وخلوص نیَت با فضایل امیر بیان (علیه السلام) بنگرد، خداوند از آن گناهان که او از طریق نگاه کسب نموده است، می گذرد؛ بعد از این مطالب، پیامبر اکرم(صل اللَه علیه وآله) فرمود: نگاه کرده به علی(علیه السلام) عبادت است، ذکر نام وفضایل او عبادت است، پس افتخار هرکه علی(علیه السلام) باشد مومن است و شمنان او کافر است.

عن ابن عباس قال، قال رسواللَه(صل اللَه علیه): لو أن الأسحار [شجار] اقلم والبحر مداد والجن حساب والإنس کتاب ما أحصو فضائل علی بن ابیطالب.

ایضاً أخرج موفق بم أحمد الخوارزمی بسنده عن محمد بن عمارة عن أبیه عن جعفر الصادق عن آبائه عن امیر المو منین قال، قال رسول اللَه (صلی اللَه علیه واله) لرهط من أصحابه: انَ اللَه جعل لأخی علی بن ابیطالب فضائل لا تحصی کثرة، فمن ذکر فضیلة من فضائله مقراً بها غفراللَه له ماتقدَم من ذنبه وما تأخر، ومن کتب فضیلة من فضائله لم تزل الملائکة تستغفر له مابقی لذلک الکتاب رسم، ومن استمع الی فضیلة من فضائله

ص: 34

غفراللَه له الذنوب التی اکتسبها بالاستماع، ومن نظر الی کتاب من فضائله غفر اللَه له الذنوب التی اکتسبها بالنظر، ثم قال: النظر الی علی بن ابیطالب عبادة و ذکره عبادة لا یقبل اللَه ایمان عبد الا بموالاته والبرائة من أعدائه(1).

همین روایت با اینکه در منابع فراوان آمده؛ در میزان الإعتدال می گوید: همه راویان این حدیث معروف و مشهور است؛ ولی با توجَه به این که در بین آنها یک نفر معلوم نیست لذا «هذامن أفضع ما وضع» همچنین در لسان المیزان می گوید: «هذا کذب!!»

باید گفت: آیا در سایر موارد اگر سخن ابن عباس و مجاهد با گفتار دیگران در تضاد هم باشد، قول این عباس و مجاهد مقدم است؛ اما در مورد فضایل علی(علیه السلام) که از این روایت و بلکه روایات مهمتری مانند روایت «من کنت مولاه فهذا علی مولاه...» وجود دارد تردید دارید؟! چنانکه در سنن می گوید:

عن علی(علیه السلام) قال: عهد الیَ النَبی الامیَ إنَه لا یحبنی الا مومن ولا یبغضنی الا منافق(2)

سعد بن أبی وقاص یحدیث عن أبیه عن النَبی (صل اللَه علیه) إنَه قال لعلی(علیه السلام): ألا ترضی أن تکون منی بمنزلة هارون من موسی (همان، ص43)

ص: 35

عن حبة بن جوین عن علی (علیه السلام) قال: عبدت اللَه مع رسول اللَه سبعین سنة قبل أن یعبده أحد من هذه الآمة(1)

عن أنس قال: نبئی[بعث] رسول اللَه (صل اللَه علیه وآله )یوم الإثنین و أسلم علی بن ابطالب یوم الثلاثاء (همان)

ابن صالح عن منهال عن عباد بن عبداللَه قال، قال علی بن ابیطالب 0علیه السلام): أنا أخو رسول اللَه (صل اللَه علیه

وآله) وأنا الصدیق الأکبر لا یقولها بعدی ال کذاب، صلیت قبل الناس لسبع سنین(1)

رسول اللَه الا علی .... و اما عثمان فقال أبی قتلا یوم التقی الجمعان فاذنب ذنباً عظیماً فعفی اللًه عنه(1)

فرمود: آیا راضی نیستی که جایگاه تو در نزد من مانند جایگاه هارون نسبت به موسی باشد، منتها بعد از «من» دیگر پیامبری نخواهد بود.

ویقول إجلس أباتراب! واللَه ماکان له من اسمٍ أحبَ الیه منه وما اسماه ایاه الا هو(1).

عن ابی موسی ... : سمعت علیاً یخطب علی المنبر وهو یقول: أنا الصدیق الأکبر، آمنت قبل أن یومن ابوبکر و أسلمت قبل أن یسلم (همان ص152)

عن سعدبن أبی وقاص قال: کنت جالساً فتنقصوا علی بن ابیطالب فقال: لقد سمعت رسول اللَه یقول: له ثلاث خصال: لأن تکون لی واحدة مهنا أحب الیَ من حمر النعم: سمعته یقول: إنَه منی بمنزلة هارون من موسی الا أنه لانبی بعدی. وسمعته یقول: لأعطین الرایة غداً رجلاً یحبَ اللَه ورسوله، ویحبه اللَه والرسوله. وسمعته یقول من کنت مولاه فعلی مولاه.

ترضی أن تکون منی بمنزله هارون من موسی الا انه لیس بعدی نبی الا من احبک. حف بالأمن والایمان و من

ابغضک اماته اللَه میتة الجاهلیة وحوسب بعمله فی الاسلام(1).

لازم می بینم که قسمت از أحادیث را در این زمینه فضایل امیر المومنین علیه السلام به صورت «الف» و «با» تنظیم نمایم گرچه در قسمت اول بعض أحادیث بدون تنظیم بیان شده است:

حبُّ علّی بن ابی طالب فی قلب کلّ مؤمن (1).

حبُّ علّی یأکل السیئِأت، حبُّ علّی عبادةٌ(2)

عن ابن عباس قال، قال رسول اللَه: حبَ علی بن ابیطالب یأکل السیئات کما تأکل النار الحطب(3) عنوان صحیفة المؤمن حبُّ علّی، حبُّ علّی یأکل سیئأت(4)).

حبُّ علّی من الایمان وبغضه من النّفاق(5).

عن عدی بن ثابت عن زر عن علی بن ابیطالب علیه السلام قال: والَذی فلق الحبة وبرء النسمة أنَه لعهد النَبی الامَی الیَ، إنَه لا یحبنی الا مومن ولا یبغیضنی الا منافق(6).

حبُّ علّی فی عنوان صحیفة المؤمن(7).

حبُّ علّی حسنة لایضرّمعه سیئة(8).

ص: 44

حبُّ علّی علم علَی الایمان، وبغضه علمٌ علَی النّفاق(1).

حبُّ علّی علم علی النّجاة والایمان، وبغضه علم علی النّفاق والهلاک حبُّ علّی یأکل الذّنوب کما تأکل النّار الحطب(2).

لولا علیٌ لهلک العمر، ویقول أعوذُ باللّه من کلّل معضلة لم یکن لها ابوالحسن(3).

ابی عبداللّه قال: انّما یأمر بالمعروف وینهی عن المنکر من کنت فیه ثلاث خصال: عامل بما ی-أمر ب-ه وتارک لما ینهی عنه، عادل فّیما یأمر عادل فیما ینهی، رفیق فیما یّأمر به و رفیق فیما ینهی(4).

جعفر بن محمد قال: امتحنوا شیعتنا عند ثلاث: عند مواقیت الصلاة کیف محافظتهم علیها، و عند السّرارهم کیف حفظهم لها عند عدونا، و الی امولهم کیف مواساتهم لاخوانهم فیها (5).

لو وزن ایمان علیّ وایمان أمّتی، لَرَجح ایمان علّی(علیه السلام) علی ایمان أمّتی الی یوم القیامت(6).

قال رسول اللّه(صلی الله علیه وآله): لو أنّ السّموات والارض وضعت فی کفّة وایمان علیٍّ فی کفّة لَرَجح ایمان علیّ(علیه السلام)(7).

ص: 45

ثلاثة لم یکفروا بالوحی طرفةَ عیْن... وعلیّ ابن ابطالب (1).

قال ابنُ حَسْنویه: سمعت رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یقول: من مات ولَقَی الْلّه جاحداً لولایة علی بن ابی طالب(علیهما السلام) لقیه وهو غضبانٌ علیه سخطا، لا یقبل من أعماله شیاً(2).

والخیارُ هو الّذی لا یحتاج الی أحد من الأمّة، و الأمّة یحتاج الیه لعلمه، فأمره ظاهر، اذا کان اللّه دلّ علیه و دلّ علیه الرّسول وبرء من النّفاق ... (3).

لَأُعْطینَ الرّأیة غداً الی رجل یحبّ اللّه و رّسوله، ویحبّه اللّه و رسوله، ولیس لِأَحد من الأمّة أن یشهد لِأَحد أنّ اللّه یحبّه و الرّسوله، ویحبّ اللّه و رسوله، الّا علیّ... وقد یجب علی الأمة أن تعقل هذا الموضع ولا تقدم علی من یحبّ اللّه ورسوله، ویحبّه اللّه ورسوله فانّ اللّه لایحبّ الا الخیار، وقد برء من النّفاق(4).

قوله (ص) مثَل أهل بیتی فیکم کمثل سفینة نوح من رکبها نجا، ومن تخلف عنها غرق، ومن تقدمها مرق، ومن لزمها لحق، فلمتمسک بأهل بیت هاد متهد بشهادة من الرُسل والمتمسک بغیرهم ظالٌ مضل. وقال الشّافعی فی هذا المعنی:

ولَمّا رأیت النّاس قد ذهبت بهم *مذاهبهم فی أبحر الغی والجهل.

ص: 46

رکبت علی اسم اللّه فی السفینة النجا *وهم أهل بیت المصطفی خاتم الرُّسل.

وامسک حبل اللّه وهو ولاؤهم * کما قد أمرَ بالتّمسک بالحبل. سئَلَ عن خلیل النّحوی (وهو ابن أحمد) مالدّلیل علی انّ علیّاً امام الکلی فی الکل؟ قال: احتیاج الکلی الیه، واستغناه عن الکل. وقیل له: ما تقول فی علی بن أبی طالب؟ فقال: ما أقول فی حق اِمْرَءکتمتْ مناقبَه أولیاؤه

خوفاً، وأعداؤه حسداً، ثمّ ظهر من بین الکتمانین (1).

انّ لکل الصلاة ثلاثة اوقاةٌ: فأوّالوقت، رضوان اللّه، و أوّسطه عفْواللّه، وآخره غفْران اللّه (2).

قال (صلی الله علیه وآله) الطّاعة بعد طاعة دلیل علی قبول اطاعة، والمعصیّة بعد المعصیّة دلیل علی خذلان العبد، والمعصیّة بعد الطّاعة، دلیل علی ردّ الطاعة، والطّاعة بعد المعصیّة دلیل علی غفران المعصیّه (3).

عن علی (علیه السلام) ، قال (صلی الله علیه وآله) أیّهاالنّاس انّه قد أقبل الیکم شهراللّه بالبرکة، والرّحمة، والمغرة، و هو عنداللّه أفضل الشّهور وایّامه أفضل الایّام ولیالیه أفضل لیالی، و ساعاته أفضل ساعات دُعِیْتم فیه الی ضیافة اللّه ...و جعلتم فیه من أهل کرامة اللّه، أنفاسُکم فیه تسبیح، ونومکم فیه عبادة، وعملکم فیه مقبول، و دعاؤکم فیه مستجاب، فسئلوا اللّه ربّکم

ص: 47

بنیات صادقه، فانّ أشقی مَنْ حرم غفران اللّه فی هذا الشّهر العظیم. ایّها النّاس انّ أبواب الجنان فی هذا الشّهر مفتِحَة، فسئلوا ربّکم أنْ لا یغلقها علیکم، وأبواب النَّیران مغلقة، فسئلوا ربّکم أنْ لا یفتحها علیکم والشّیطان مغلولة فسئلو ربّکّم أنْ لا سلطها علیکم (1).

ابن عساکر عن ابن عباس قال: مانزل فی أحد من کتاب اللّه تعالی مانزل فی علی(علیه السلام)(2).

طبرانی وابن ابی حاتم عن ابن عباس: «ما انزل اللّه (یاایّها الّذین آمنوا) الّا و علیّ امیرها و شریفها ولقد عاتب اللّه اصحاب محمّد فی غیر مکان وما ذکر علیّاً الا بخیر(3)».

سیوطی در درّالمنشور در ذیل آیة (یا ایّها الذّین آمنوا اتّقواللّه وکونوا مع الصّادقین) می گوید: ابن مردویه عن ابن

عباس فی قوله تعالی: (اتّقواللّه وکونوا مع الصادقین) قال: مع علی بن ابیطالب7(4)

روی بسنده عن ابن عباس قال: قال ابوموسی الاشعری انّ علی اوّل من أسلم مع رسول اللّه(ص).(مستدرک الصحیحین، ج3، ص465).

ابن عباس انّ رسول اللّه(ص)قال: من اراد أن ینظر الی ابراهیم فی حلمه والی نوح فی حکمته والی یوسف فی جماله فلینظر الی علی بن ابی طالب(علیه السلام)(5).

ص: 48

و انّ الشجر اقلام والبحر مداد والانس کتاب والجنّ حساب ما احصّوا فضایل امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)(1).

ابن عباس، قال رسول اللّه: «من سبّ علیّاً فقد سبّنی ومن سبّنی فقد سبّ اللّه ومن سبّ اللّه عزّوجّل أکَبَّه اللّه علی مِنْخره». (مستدرک الصحیحین، ج1، ص 121؛ مسند احمد حنبل، ج6، ص323 رأی ابوبکر علیّاً فقال: من سرّه أن یَنْظُرَ الی أعْظَم النّاس منزلةً مِنْ رسولِ اللّه وأقْربَه قرابةً وأعظم غناء عن نبیّه، فَلْیَنْظُرَالی هذا (علی) (2).

جاء ابوبکر و علی یزوران قبرالنّبی(صلی الله علیه وآله) بعد وفاته بستّة ایّام قال علی لِأَبی بکر؛ تقدم؛ فقال ابوبکر: ما کنت لا تقدم رجلا سمعت رسول اللّه یقول: «علی منّی بمنزلت من ربّی(3)».

انس بن مالک قال: لمّا حضرت وفاة أبی بکر... الی ان قال، قال ابوبکر: سمعت رسول اللّه(صلی الله علیه وآله)یقول: «انّ علی الصّراط لعقبة لایجوزها احدٌ الاّ بجواز مِن علی بن ابیطالب(علیه السلام)(4)

ص: 49

عایشة قالت: رأَئیتُ ابابکر یکثر النّظر الی وجه علی. فقلت: یا أبةِ رائتک تکثر النّظر الی وجه علی(علیه السلام).

فقال سمعتُ رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یقول: «النّظر الی وجه علی عبادة(1)».

عُمَرْبن الخطاب انّه قال: أشهد علی رسول اللّه(ص) لَسَمِعْتُه وهو یقول: «لو انّ السّماوات السَّبْع وضعت فی کفّة ووضع اِیْمان علّی فی کفّة لَرَجَحَ ایمان علی7(2).

عن عمر انّه قال: علی مولی مَنْ کان رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) مولاه(3)

سالم قیل لعمر انّک تصنع بعلی شیئاً ما تصنعه بأحد مِن اصحاب رسول اللّه. قال انّه مولایی»(4)

أبی هریره قال: من صام یوم ثمانی عشر مِن ذی الحجة، کتب له صیام ستین شهراً و هو یوم غدیر «خُم» لمّا أخذ بید علی بن ابیطالب(علیه السلام) فقال: «ألَستُ ولِیّ المؤمنین؟ قالوا: بلی، یا رسول اللّه. قال(صلی الله علیه وآله): «من کنتُ مولاه، فعلی مولاه»، فقال عمربن الخطاب:بخٍّ بخٍّ لک یابن

ص: 50

أبی طالب اصبحتُ مولای ومولی کلّ مسلم (فأنزل اللّه الیوم أکملت لکم دینکم(1)

عمر بن الخطاب: لقد أعطی علی بن ابیطالب ثلاث خصال لَأَنْ تکون لِی خصلة منها أحبّ الیّ من أن اعطی حمراءلنِّعَمْ. قیل ما هنّ یا أمیرالمؤمنین. قال: تزویجه فاطمة بنت رسول اللّه(ص) وسکناه المسجد مع رسول اللّه(ص) یحلّ فیه ما یحلّ له والرّأیة یوم خیبر(2) اعوذ باللّه من معضلة لیس لها ابوالحسن(3).

ابی الاسود الدئلی: انّ عمر أتی بامرأة قد وُلِدَت لستّة أشهر فهّم برجمها؛ فبلغ ذلک علیّاً فقال(علیه السلام): لیس علیها رجم. فبلغ ذلک عمر. فسئاله فقال(ع): (والوالدات یرضعن اولادهنّ حولین کاملین لمن اراد ان یتمّ الرّضاعة) وقال(ع): (حمله وفصاله ثلاثون شهرا) فستَّة الشّهر حمله، وحولانِ تمام رضاعة لاحَدَ علیها. فترک عمر رجمها وقال: لولا علیّ لهلک عمر.(4)

عمر بن الخطاب قال: کنت أنا وابوعبیده و ابوبکر وجماعة من اصحابه اذ ضرب رسول اللّه منکب علی علیه السلام فقال: یاعلی أنت اوّل المؤمنین ایماناً واوّل المسلمین اسلاماً وأنت منّی بمنزلة هارون من موسی(5)

ص: 51

محمّد بن یحیی بن حبان قال: کانت عند جدی حبان امرأتان، هاشمیة والانصاریة؛ فطلق الانصاریة وهی ترضع فمرّت بها سنة ثمّ هلک عنها ولم تحض فقالت: أنا أرثه لم احض فاختصمنا الی «عثمان بن عفان» فقضی لها باالمیراث فلامت الهاشمیة عثمان فقال: هذا عمل ابن عمّک هواشار علیّاً بهذا؛یعنی علی بن ابیطالب(ع)(1)

ابی جازم قال: جاء رجلٌ الی معاویة فسئاله عن مسألة فقال: سل ها علی بن ابیطالب، فهو أعلم قال: یاامیرالمؤمنین جوابک فیها أحبّ الیّ من جواب علیّ. قال بئسما قلت؛ لقد کرهت رجلا کان رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یغزره بالعلم غرزاً و لقد قال له: أنت منی بمنزلة هارون من موسی الا انّه لانبیّ بعدی و کان عمر اذا أشکل علیه شیء أخذ منه(2)

کان معاویة یکتب فیما ینزل به لیسأل له علی بن ابیطالب، فلمّا بلغه قتله، قال: ذهب الفقه والعلم بموت ابن ابی طالب. فقال له اخوه عتبه لایسمع هذا منک أهل الشّام. فقال له: دعنی عنک(3).

قال معاویة و هو الّذی کان یکنس بیوت الاموال و یصلّی فیها و هو الّذی قال یا صفرا و یا بیضاء غری غیری و هو الّذی لم یخلف میراثاً و کانت الدّنیا کلّها بیده الا ماکان من الشّام(4)

ص: 52

عامر بن سعد بن ابی و قاص عن ابیه قال: أَمَرَ معاویة بن ابی سفیان سعداً فقال: ما منعک أن تسبّ اباتراب؟ فقال: اما ماذکرت ثلاثاً فألهن رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) فلن اسبّه لان تکون لی واحدة منهنّ احبّ الی من حمرالنّعم، سمعت رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یقول له: وقد خلفه فی بعض مغازیة(1)

سعد بن ابی و قاص قال: قدم معاویه فی بعض حاجاته فدخل علیه سعد فذکروا علیّاً فقال منه فغضب سعد و قال: تقول هذالرّجل سمعت رسول اللّه(ص) یقول: «من کنت مولاه فعلی مولاه» و سمعته یقول: «انت منی بمنزلة هارون من موسی الا انّه لانبی بعدی» و سمعته یقول: «لاعطین الرّأیة الیوم رجلا یحبّ اللّه و رسوله(2)».

عمر و بن العاص قال: لما قدمت من غزوة ذات السلاسل و کنت أظن انّ لیس أحد أحبّ الی رسول اللّه(ص) منی فقلت: یا رسول اللّه ایّ النّاس أحبّ الیک؟ فذکر فی کنزالعمال اناساً (ای ان قال) عمرو بن العاص قلت: یا رسول اللّه فأیْن علی؟ فالتفت الی اصحابه فقال: انّ هذا لیسألنی عن النّفس(3)

علقمه و الاسود قالا: آتینا باایوب الانصاری عند منصرفه من صفین فقلناله:یا آبا ایوب انّ اللّه اکرمک بنزول محمّد(ص) و بمجئی ناقته تفضّلا من اللّه و اکراماً لکه حتی اناخت ببابک دون النّاس ثمّ جئت بیسیفک علی عاتقک

ص: 53

تضرب به أهل لا اله الا اللّه؟ فقال: یا هذا انّ الرّائد لا یکذب أهله و انّ رسواللّه(صلی الله علیه وآله) امرنا بقتال ثلاثه مع علی(علیه السلام) بقتال النّاکثین و القاسطین و المارقین فاما الناکثون فقد قابلنا هم اهل الجمل طلحة والزبیر و اما القاسطون فهذا منصرفنا من عندهم یعنی معاویه و عمراً و اما المارقون منهم أهل الطرقات و أهل السعیفات و أهل االنخیلات و أهل النهروانات و اللّه ما ادری این هم ولکن لابد من قتالهم ان شاللّه قال: و سمعت رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یقول لعمار « یا عمّار تقتلک الفئة الباغیة وانت اذ ذالک مع الحق و الحق معک یا عمّار بن یاسر ان رأیت علیاً قد سلک وادیاً سلک الناس وادیاً غیره فاسلک مع علیّ فانه لن یدلیّک فی ردی ولن لیخرجک من هدی، یا عمّار من تقلد سیفاً اعان به علیاً علی عدوه قلده اللّه یوم القیامة و ساحین من در، و من تقلد سیفاً اعان به عدو علی علیه قلده اللّه یوم القیامة و ساحین من نار قلنا یا هذا حسبک رحمک اللّه حسبک رحمک اللّه.

ابن مغازلی شافعی در کتاب «مناقب» از ابو ایوب انصاری روایت می کند که رسول خدا مریض بودن و فاطمه برای عیادت از وی بر او وارد شد و او را به نهایت ضعیف و ناتوان دید و گریه سر داده و اشک به رخسارش روان گردید. پیامبر وقتی فاطمه را چنین دید؛ دلداری داد و فرمود: «یا فاطمه انّ اللّه أطلع الی الارض اطلاعة فاختار منها آباک فبعثه نبیاً ثمّ اطلع الیها ثانیةَ فاختار منها بعلک فاوحی الیّ فانکحته ایاک واتخذته وصیّاً

ص: 54

اما علمت انّ لکرامة اللّه ایاک زوجک اعظهم حلماً واقد مهم سلماً واعلمهم علماً فسرّت بذلک فاطمه و استبشرت(1)

ابی ذر قال. قال رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) من اطاعنی فقد اطاع اللّه و من عصانی فقد عصی اللّه ومن اطاع علیّاً فقد اطاعنی و من عصی علیاً فقد عصانی(2)

عن ابی ذر قال: ما کنا نعرف المنافقین علی عهد رسول اللّه الآ بثلاث:

بکذبهم اللّه ورسوله والتّخلف عن الصلوة وبغضهم علی بن ابیطالب(3)

انس بن مالک قال: صعد رسول اللّه(ص) المنبر فذکر قولا کثیرا ثمّ قال: «این علی بن ابیطالب؟» فوثب الیه فقال: ها اناذا یا رسول اللّه. فضمّه الی صدره و قبل بین عینیه و قال یا علی صوته معاشر المسلمین هذا اخی وابن عمی و ختنی هذا لحمی و دمی وشعری هذا ابوالسبطین الحسن والحسین سیدی شباب أهل الجنة(4)

انس بن مالک قال: کنت عند النّبی(ص)فرأی علیّاً مُقْبِلا فقال. یا أنس قلت: لبیک قال: هذا المُقْبِل حجتی علی امتی یوم القیامة(5).

ابن عمر قال: انّ رسول اللّه(ص) اخی بین اصحابه. فاخی بین ابوبکر و عمر وبین طلحه والزُبَیر وبین عثمان بن عفّان وعبدالرّحمن بن عوف، فقال

ص: 55

علی(علیه السلام): «یا رسول اللّه انّک قد اخَیْت بین اصحابک فمن اخِی؟» قال رسول اللّه(صلی الله علیه وآله): «اما ترضی یا علی أن أکون اخاک؟». قال ابن عمر وکان علی جلداً شجاعاً فقال علی(علیه السلام) بلی یا رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) فقال رسول اللّه(ص): انت اخی فی الدّنیا والاخرة(1).

عبداللّه بن عمر قال: سمعت رسول اللّه(ص) فی حجة الوداع و هو علی ناقته فضرب علی منکب علی و هو یقول: اللّهم اشهد اللّهم قد بلغت هذا اخی وابن عمی وصهری وابو ولدی اللّهم کب من عاداه فی النّار(2).

داود بن یزید الاودی عن ابیه قال: دخل ابو هریره المسجد فاجتمع الیه النّاس فقام الیه شابّ فقال: انشدک باللّه سمعت رسول خدا(ص) یقول: «من کنت مولاه فعلی مولاه اللّهم وال من والاه وعاد من عاداه» قال. فقال: انی اشهد انی سمعت رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یقول: «من کنت مولاه فعلی مولاه اللّهم وال من والاه وعاد من عاداه(3)».

ابی هریره قال: من صام یوم ثمانی عشرة من ذی الحجة کتب له صیام ستین شهراً وهو یوم غدیر خُم لما اخذ النّبی(صلی الله علیه وآله) بید علی بن ابی طالب فقال: ألست ولی المؤمنین قالوا بلی یا رسول الله قال: «من کنت مولاه فعلی مولاه...(4)».

ص: 56

ابی هریره قال: سمعت رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یقول: «انظر الی وجه علی عباده(1)»

ابی اسحاق عن هبیره بن مریم قال: خطبنا الحسن بن علی علیه السلام فقال: لقد فارقکم رجل بالامس لم یسبقه الاولون بعلم ولا یدرکه الآخرون وکان رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یبعثه بالرأیة و جبرئیل عن یمینه و میکائیل عن شماله لاینحرف حتی یفتح له (2).

قال رجل لسلمان: ما أشدّ حبّک لعلی(علیه السلام)؟ قال: سمعت رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یقول: «من أحب علیّاً فقد احبّنی ومن ابغض علیّاً فقد ابغضنی(3)».

ابی سعید خدری قال: لما نصب رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) علیّاً یوم «غدیر خم» فنادی له بالولایة، هبط جبرئیل علیه بهذه الایة: (الیوم أکملت لکم دینکم(4).

عمّار بن یاسر یقول: سمعت رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یقول لعلی(علیه السلام): «یا علی طوبی لمن احبّک وصدق فیک وویل لمن ابغضک وکذب فیک(5)»

ص: 57

جابر بن عبداللّه قال: کنّا عند النّبی(ص) فأقبل علی(علیه السلام) فقال النّبی(ص): «والّذی نفسی بیده انّ هذا وشیعته لهم الفائزون یوم القیامة» فنزلت: (انّ الّذین آمنوا و عملوالصّالحات اولئک هم خیر البریّة). فکان اصحاب النّبی اذا أقبل علی(علیه السلام) قالوا: جاء خیر البشر(1)

جابر بن عبداللّه قال: انّ علیّاً حمل باب خیبر یوم افتتحها وانّهم جربوه بعد ذلک فلم یحمله الا اربعون رجلا(2)

ابن مسعود قال: قرأت علی رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) سبعین سورة وختمت القرآن علی خیر النّاس علی بن ابی طالب(علیه السلام)(3).

ابونعیم عن ابن مسعود قال: انّ القرآن أنزل علی سبعة أحرف؛ منها حرف الّا وله ظهر وبطن وان علی بن ابی طالب عنده منه الظّاهرة والباطن (4).

خیثمه بن عبدالرحمن قال: سمعت سعد بن مالک وقال له رجلً: انّ علیّاً(علیه السلام)یقع فیک أنّک تخلفت عنه فقال سعد: واللّه انّه لرأی رأیته واخطأ رأی انّ علی بن ابی طالب أعطی ثلاثاً لان أکون اعطیت احداهنّ أحبّ الیّ من الدّنیا وممّا فیها لقد قال له رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یوم غدیر «خُم» بعد حمد اللّه والثناء علیه: «هل تعلمون أَیْنَ أَوْلی بالمؤمنین»؟

قلنا نعم. قال: «اللّهم من کنت مولاه فعلی مولاه وآل من والاه وعاد من عاداه وجئی به یوم خیبر وهو ؤرمد مایبصر». فقال: یا رسول اللّه(ص)

ص: 58

أین أرمد؟ فتفل فی عینیه و دعا له فلم یرمد حتّی قتل وفتح علیه خیبر. وأخراج رسول اللّه عمّه العباس وغیره من المسجد فقال له العباس: تخرجنا ونحن عصبتک وعمومتک وتسکن علیّاً! فقال: «ما أنا أخرجتکم وأسکنته ولکن اللّه أخرجک وأسکنه(1)»

أبی الطفیل قال: شهدت علیاً یخطب وهو یقول: «سلونی فواللّه لا تسئلونی عن شیء الا أخبرتکم وسلونی عن کتاب اللّه فواللّه ما من آیة الا وأنا أعلم أبِلَیْلِ نَزَلَتْ أم بنهار، أم فی سهل أم فی جبل»(2)

عایشه انّ النّبی(ص) قال: «خیر اخوتی علیّ وخیر اعمامی حمزة و ذکر علیّ عبادة(3).

عروة عن عایشه قالت: قال رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) النّظر الی وجه علی عبادة(4).

وقالت عایشه: لمّا بلغها قتل علی(علیه السلام) لتضع العرب ما شاءت فلیس لها أحد ینهاها»(5)

عایشه قال رسول اللّه(ص) لما حضرته الوفاة ادعوا اِلَیَّ حبیبی فدعوا له أبابکر فنظر الیه ثمّ وضع رأسه ثمّ قال: «ادعوا اِلَیَّ حبیبی فدعوا له عمر

ص: 59

فلما نظر الیه وضع رأسه ثمّ قال: ادعوا لی حبیبی فدعوا له علیّاً فلما رأه أدخله معه فی الثّوب الّذی کان علیه فلم یزل یحتضنه حتّی قبض ویده علیه»(1)

عن عایشه سَأَلَتْ أیّ النّاس أحبّ الی رسول اللّه(ص)؟ قالت: فاطمة. فقیل من الرّجال؟ قالَتْ: زوجها. ان کان ما علمت صواماً قواماً(2) وعنها وقد ذکر عندها علی فقالت: ما رأیت رجلا أحبّ الی رسول اللّه(ص) منه ولا امرأة أحبّ الی رسول اللّه من امرأته»(3)

امّ سلمه قالت: أشهد انّی سمعت من رسول اللّه(ص) یقول: «من أحبّ علیاً فقدأحبّنی ومن أحبّنی فقد أحبّ اللّه ومن أبغض علیّاً فقد أبغضنی ومن أبغضنی فقد أبغض اللّه(4)»

مولی أبی ذر: دخلت علی امّ سلمه فرأیتها تبکی و تذکر علیاً(علیه السلام) وقالت: سمعت رسول اللّه(صلی الله علیه وآله)یقول: «علیّ مع الحق والحق مع علی ولن یفترقا حتّی یردا علی الحوض یوم القیامة(5)»

عمر ابن عبدالعزیز اموی (متوفی 101ه- ق): ابوالفرج اصفهانی ... قال عمر بن عبد العزیز فی جواب سائلٍ: «أنا واللّه مولی علی» ثمّ قال: أشهد علی عدد ممن أدرک النّبی(ص) یقول: «قال رسول اللّه من کنت مولاه فعلی مولاه»؛ سپس «مزاحم» مأمورش را طلب نمود وگفت: گرچه به امثال این

ص: 60

فقیر دویست درهم می دهی؛ ولی برای او علاوه بر دویست دینار، 50 دینار به خاطر مولایش علی(ع)بده. بعد دستورداد که اسمم را در لیست مقرری بگیرها ثبت کنید...(1)

هارون الرّشید (م193) قال: کنت یوماً عند المهدی فذکر علی بن ابیطالب (ع) فقال المهدی حدثنی أبی عن جدی عن أبیه عن ابن عباس قال: «کنت عندالنّبی(ص) و عنده اصحابه حافین به اذ دخل علی بن ابی طالب(ص) فقال له النّبی(ص) «عبقریهم». قال المهدی: ای سیدهم(2)

سعید بن جبیر - (تاریخ شهادت 95 یا 94) عن مالک ابن دینار قال: سألت سعید بن جبیر فقلت: یا أبا عبداللّه من کان حامل رأیة رسول اللّه(ص)؟ قال: فنظر الیّ و قال: انّک لرخی البال فغضبت و شکوته الی اخوانه من القراء فقلت: ألا تعجبون من سعید انّی سألته مَن کان حامل رأیة رسول اللّه(ص) نظر الیّ و قال: انّک لرخی البال. قالوا انّک سألته و هو خائف من الحجاج و قد لازم بالبیت فسئله الآن فسئالته فقال: کان حاملها علی(علیه السلام). هکذا

سمعته من عبداللّه بن عباس. قال: هذا حدیث صحیح الاسناد(3).

احمد بن حنبل (162- 241 ه-ق) روی بسنده عن محمّد بن منصور الطوسی، یقول: سمعت احمد بن حنبل یقول ما جاء لِأَحد من اصحاب رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) من الفضائل ما جاء لِعلیّ بن ابیطالب(4)

ص: 61

عبداللّه بن احمد بن حنبل قال: کنت بین یدی ابی جالساً ذات یوم فجائت طائفة من الکرخین فذکروا خلافة أبی بکر و خلافة عمر بن الخطاب و خلافة عثمان بن عفان، فأکثروا و ذکروا خلافة علی بن ابیطالب(علیه السلام) وذادوا و طالوا فوضع أبی رائسه الیهم فقال: یا هؤلاء قد اکثرتم القول فی علی(علیه السلام) و الخلافة و الخلافة و علی ان الخلافة لم تزین علیّاً بل علیّ زیّن الخلافة(1)

قال امام احمد بن حنبل: ماجاء لاحد من اصحاب رسول اللّه(ص) من الفضائل اکثر ما جاء لعلی بن ابی طالب(علیه السلام)(2).

حاکم نیشابوری (متوفی 3.4 ه- ق) قال: فقد تواترت الاخبار انّ فاطمة بنت أسد ولدت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب فی جوف الکعبه(3)

امام محمّد غزالی (450 - 505 ه-ق) قال: ما هذا الفظه ؛ قال الغزالی: قد علم الاوّلون والآخرون انّ فهم کتاب اللّه منحصر الی علم علی و من جهل ذلک فقد ضلّ عن الباب الّذی من ورائه یرفع اللّه عن القلوب الحجاب حتّی یتحقّق الیقین الّذی لایتغیّر بکشف الغطاء(4)»

محمّد بن یوسف گنجی شافعی (متوفی658) قال: فقد قال العلماء من الصّحابة والتّابعین وأهل بیته بتفضیل علی(علیه السلام) و زیادة علمه و غزارته و وَحِدَّة فهمّه و فوز حکمته و حسن قضایاه وصحّة فتواه وقد کان

ص: 62

ابوبکر و عمر و عثمان و غیر هم من علماء الصّحابة یشاورونه فی الاحکام ویأخذون بقوله فی النّقض والابرام اعترافاً منهم بعلمه و وفور فضله و وجاحة عقله و صحّة حکمه ولیس هذا الحدیث فی حقّه بکثیر لِأَنّ رتبته عند اللّه و عند رسوله و عند المومنین من عباده أجل وأعلاء من ذالک(1)

ابن ابی الحدید (585 - 656) شارح نهج البلاغه قال: فأمّا فضائله(علیه السلام) فانّه قد بلغت من العظم والجلالّة والانتشار والاستشهار مبلغاً یسمج معه التّعرض لذکرها والتّصدی لتفصیلها فصارت کما قال ابو العینا لعبیداللّه بن یحیی بن خاقان وزیرالمتوکل والمعتمد رائیتنی فیما تعاطی من وصف فضلک کالمخبر عن ضوء النّهار الباهر والقمر الزاهرة الّذی لایخفی علی النّاظر فأیقنت انّی حیث انتهی بی القول منسوب الی العجز مقصرّ عن الغابة فانصرفت عن الثناء علیک الی الدعاء لک، ووکلّت الاخبار عنک الی علم النّاس بک. وما اقول فی رجل اقرّ له اعداؤه وخصومه بالفضل ولم یمکنهم جحد مناقبة ولا کتمان فضائله فقد علمت انّه استولی بنوامیّة علی سلطان الاسلام فی شرق الارض وغربها واجتهدوا بکلّ حیلة فی اطفاء نوره والتحریض علیه ووضع المصائب والمثالب له ولعنوه علی جمیع المنابر وتوعدّوا مادحیّه بل حبسوهم وقتلوهم ومنعوا من روایة حدیث یتضمن له فضیلة او یرفع له ذکراً حتّی حظروا ان یسمّی أحد باسمه فما زاده ذلک الا رفعة وسموا او کان کالمسک کلما

ص: 63

سُتِرَ انتشر عرفه وکلما کُتِم تضوع نشره وکالشمس لاتستر بالراح وکضوء النّهار ان حجبت عنه عین واحده ادرکته عیون کثیره»

وقد عرفت ان اشرف العلوم هو العلم الالهی لانّ شرف العلم بشرف المعلوم ومعلومه أشرف الموجودات فکان هو أشرف العلوم ومن کلامه اُقْتَبِس وعنه نُقِلَ والیه انتهی ومنه ابتداء...

ومن العلوم: علم الفقه وهو اصله واساسه وکل فقیه فی الاسلام فهو عیاله علیه ومستفید من فقهه.

من العلوم: علم تفسیر القرآن، و عنه أخذ و اذا رجعت الی کتب التّفسیر علمت صحّة ذلک لانّ اکثره عنه و عن عبداللّه بن عباس و قد علم النّاس حال ابن عباس فی ملازمته له وانقطاعه الیه وانّه تلمیذه وخریجه و قیل له: أین علمک من علم ابن عمّک؟ فقال: کنسبته قطرة من المطر الی البحر المحیط.

ومن العلوم: علم النّحو والعربیّة و قد علم النّاس کافّةً أنّه هو الّذی ابتدعه و أنشاه واملی علی ابی الاسود الدئیلمی فی اصوله: الکلام کلّه ثلاثة اشیاء؛ «اسم» و «فعل» و «حرف».

ومن جملتها تقسیم الکلمة الی «معرفة» و «نکره» و تقسیم الا عراب الی «الرفع« و «النصب» و «الجر» و «الجزم»(1) و هذایکاد یلحق بالمعجزات لان القوه البشریّة لا تفی بهذالحصر ولا تنحض بهذا الاستباط»

ص: 64

جابر بن عبداللّه عن اللّه الانصاری عن رسول اللّه عن اللّه تبارک و تعالی انّه قال: «یا أحمد لولاک، لما خلفت الافلاک، و لولاعلی لماخلقتک، و لو لا فاطمة، ما خلقتکما»(1)

عن امَ المومنین عایشة قالت: قلت لفاطمة ابنة النَبی: رأیتک حین اکببت علی النَبی فی مرضه فبکیت، ثمَ اکببت علیه ثانیة فضحکت؟! قالت: اکببت علیه فأخبرنی إنَه میت فبکیت، ثمَ اکببت علیه الثانیة فأخبرنی إنَه اول أهله لحوقاً به و إنی سیدة النساء اهل الجنة، فضحکت(2).

قال ابو هریرة فماکان أحدٌ أحبَ الیَّ من الحسن بن علیّ بعد ما قال رسول اللّه(صلی الله علیه وآله): «اللّهم انّی أُحِبُهُ فاحبّه واحبّ من یحبّه(1)»

زبیر: انّ رسول اللّه (ص) قبّل حسناً وضمّه الیه وجعل یشمّه وعنده رجل من الانصار فقال الانصاری: انّ لی ابناً قد بلغ ما قبّلته قطّ فقال رسول اللّه (صلی الله علیه وآله) أرأیت ان کان نزع الرحمة من قبلک فما زنبی. هذا حدیث صحیح الاسناد علی شرط الشیخین.(2)»

براء بن عازب قال: قال رسول اللّه(ص) للحسن: «هذا منی وأنا منه و هو یحرم علیه ما یحرم عَلَیَّ(3)

أبی هریره قال: قبّل رسول اللّه (ص) الحسن بن علی و عنده الاقرع بن حاسب التمیمی جالساً فقال الاقرع: انّ لی عشرة من الولد ما قبّلت منهم احداً فنظر الیه رسول اللّه (صلی الله علیه وآله) ثم قال: مَن لایَرْحَمْ لایُرْحَم(4)

عایشه قالت: انّ النّبی(ص) کان یأخذ حسناً فیضمّه الیه ثم یقول: اللّهم انّ هذا ابنی وأنا احبه فأحبه وأحب من یحبه(5)

عن سعید بن ابی سعید المقبری قال: کنّا مع أبی هریرة فجاء الحسن بن علی بن ابیطالب(علیه السلام) فمرّ علینا فسلّم فرددنا ولم یعلم ابوهریرة، فقلنا له: یا أبوهریرة هذا الحسن بن علی قد سلّم علینا فلحقه وقال: وعلیک السلام

ص: 67

یا سیدی ثم قال: سمعت رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یقول: انّه سید. هذا حدیث صحیح الاسناد.

خالد ابن معدان قال: وفد المقدام بن معدی کرب و عمر و بن الا سود الی معاویة فقال معاویه للمقدام: ان الحسن بن علی توفی؟ فرجع المقدام فقال له معاویة: أتراها مصیبة؟

فقال: و لم لا أراها مصیبة و قد و ضعه رسول اللّه فی حجره و قال هذا منی و حسین بن من علی(1)»

ابن عباس قال: ما ندمت علی شی فأتنی فی شبای الا انّی لم اجح ماشیاً و لقد حج الحسن ابن علی خمساً و عشرین حجة ماشیاً و انّ النّجاب لتقاد معه و لقد قاسم اللّه ماله ثلاث مرّات حتی انّه یعطی الخف و یمسک النّعل(2)

محمّد بن علیّ قال: قال الحسن انی لاستحی من ربّی ان القاه و لم امش الی بیته. فمشی عشرین مرّة من المدینه علی رِجلیه(3)

أنس قال: بینا رسول اللّه راقد از جاء الحسن یدرج حتی قعد علی صدره ثمّ بال علیه فجئت امطیه عنه قال: و یحک أنس دع ابنی و ثمرة فؤادی فانّ مَن أذی هذا فقد أذانی ومَن أذانی فقد اذَی اللّه(4)

ص: 68

روی عن الحسن بن علیّ انّه کان مارّاً فی بعض صیطان المدینه فرأی اسود بیده رغیف یأکل لقمة و یطعم الکلب لقمة الی آن شاطره الرغیف فقال الحسن ما حملک علی أن شاطرته و لم تغابنه فیه بشیء(1)

قال جویریه: لمّا مات الحسن بکی مروان فی جنازته.

فقال الحسین أتبکیه و قد کنت تجرعه ما تجرعه؟ فقال: انی کنت أفعل ذلک الی احلم من هذا. و اشار بیده الی الجبل(2)

قال الباباقر(ع): لمّا ولد الحسین (ع) هبط جبرئیل فی الف ملائکة یهنون النّبی (صلی الله علیه وآله) بولادته، وکان ملکٌ یقال له «فطرس» فی جزیرة من جزائر البحر، بعثه اللّه فی امر من اموره فأبطأ علیه، فکسر جناحه و أزاله عن مقامه، و أهبطه الی تلک الجزیرة، فمکث فیها خمسمأة عام، وکان صدیقاً لجبرائیل(ع) فلمّا مضی قال له، أیْنَ ترید؟ قال (جبرائیل) له: ولد لنّبی مولودٌ فی هذه اللّیلة فبعثنی اللّه فی ألف مَلَکِ لَأَهِنَه.

قال (فطرس): أحملنی الیه لعله یدعولیّ. فلمّا أدّی جبرئیل الرّسالة ونظر النّبی(صلی الله علیه وآله) الی فطرس قال

له: یا جبرئیل، «من» هذا؟ فأخبره بقصته فالتفت الیه رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) فقال: امسح جناحک الی المولود. یعنی الحسین، فمسح جناحه فعاد الی حالته، فلمّا نهض قال له النّبی (ص)

ص: 69

الزم أرض کربلاء وأخبرنی بکلّ مؤمن رأیته زائراً الی یوم القیامة، قال فذلک الملک، یسمّی عتق الحسین7(1)

اُسامه ابن زید می گوید: «طَرَقْتُ النبیّ (ص) ذات لیلة فی بعض الحاجةِ فَخَرجَ النبی (ص) وهو مُشْتَمِلُ علی شیء لا أَدْری ما هو، فَلمّا فَرَغْتُ من حاجتی، قلتُ: ما هذا الذّی أَنتَ مُشْتَمِلُ علیه؟ قال: فَکَشَفه فاذاً حسنٌ وحسینٌ عَلی وَرْکَبتیْه، فقال: هذان أَبنای وابنای إِبْنَتِی، اللّهمّ إِنّی اُحِبَّهُما، فَأَحِبُّهُما، وأَحِبَّ مَنْ یُحِبُّهما(2).

إِنَّ مَلکاً نَزَل مِنَ السَّماء علی صِفَةِ الطیر، فَقَعَدَ عَلی یَدِ النّبی(صلی الله علیه وآله وسلم) فَسَلَّمَ علیه بالنّبُوة، وعَلی یَدِ علیٍّ(ع) فَسَلَّمَ علیه بِالوَصِیَّة، وعَلی یَدِ الحسن والحسین: فَسَلَّمَ عَلَیْهِما بِالْخِلافَة،فقال رسول الله (ص) : لِمَ لَمْ تَقْعُدْ عَلی یَدِ فلان؟ فقال: أَنَا لا أَقْعُدْ فی أرض عصی علیها الله، فَکَیْفَ أَقْعُد علی یَدِ عُصَتِ الله(3).

خَرَجْ علینا رسول الله (ص) ومعه الحسن والحسین... فقال: رجلٌ یا رسول الله إِنَّکَ لَتُحِبَّهُما؟ قال رسول الله (ص) : مَنْ أَحَبَّهُما فَقَدْ أَحَبَّنِی، ومَنْ أَبْغَضَهُما فقَدْ أَبْغَضَنِی! رواه ابن ماجه، واحمد، البزاز.(4)

ص: 70

سلمان: الحسن والحسین مَن أَحَبَّهما أَحْبَبْتُه، وَمنْ أَحْبَبْتُه أَحَبَّه الله، ومَنْ أَحَبَّه الله، أَدْخَلَهُ جَنّاتِ نَعِیم. وَمَنْ أَبْغَضْتُه، أَبْغَضَ الله ومَنْ أَبْغَضَه، الله، أَدْخَلَه، جَهَنَّم وله عذابٌ مُقِیمٌ (1).

پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: إِنَّکُما مِنْ رَیح-انِ الله ... فقال قومٌ! أَتُحبُّهما یا رسول الله؟فقال: ما لی لا اُحِبُّ رَیْحانَتی مِنَ الدُّنیا شریف الرَضِیّ می گوید: تشَبَّه بالرَیحان لاِنَّ الْوَلَد یَشُمّ وَیَضُمّ کما یَشُمُّ الرَّیح-انَ. واصلُ الرَّیحانِ مَأخوذٌ مِنَ الشیء الّذی یَتَرَوّحَ إلیه وَیتَنَفَّسَ مِنَ الْکَرْبِ به»(2)

اَنس بن مالک: کان رسول الله (ص) یَسْجُد، فَیَجِیءُ الحسنُ والحسینُ، فَیَرْکَبُ ظَهْرِه، فَیَطِیل، السُجُودَ.فیقال له: یا نبیّ الله، أَطَلْتُ السجودَ؟! فیقول رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) : اِرْتَحَلَنِی إِبْنَیِ فَکَرِهْتُ أَنْ اُعَجِلَهما(3).

نسائی: خَرَجَ، علینا رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) فی احدی الصّلاتی العِشاء وهو حاملُ حَسَناً فَتَقدَّم النبیّ (صلی الله علیه وآله وسلم) فَوَضعَه، ثُمّ کَبَّرَ للصّلاة، فَصَلّی، فَسَجَدَ بَیْنَ ظَهْرانی صلاته سَجْدَةً، فَاَطالَها. قال أبِی: فَرَفْعْتُ رَأسی فَاذاً الصَبِیُّ عَلی ظُهْرِ رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) وهو ساجدٌ! فَرَجَعْتُ إِلی السُجُودِ، فَلَمّا قَضی رسول الله (صلی الله علیه وآله

ص: 71

وسلم) الصَّلاةَ، قال النّاسُ: یا رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) إِنَّکَ سَجَدْتَ بین ظُهْرانِی صَلاتَکَ سَجْدةً أَطَلْتَها حتّی ظَنَنْتُ إِنَّه قَدْ حَدَثَ أمرٌ أو أَنَّه یُوحی إِلَیْکَ؟! قال (صلی الله علیه وآله وسلم): کُلُّ ذلِکَ لَمْ یَکُنْ، ولکن إِرْتَحَلَنِی فَکَرِهْتُ أَنْ اُعَجِّلُه حتّی یَقْضِی حاجَته(1).

حذیفه: قلتُ بَلی.قال: ذاکَ مَلَکٌ، لَمْ یَهِبُ إِلَی الارض قَبْلَ السّاعَةِ، فَاستَأذَنَ اللهُ تَعالی أَنْ یُسَلِّمَ عَلَیَّ، ویُبَشّرَنی أَنَّ الحَسَن والحُسینَ سَیّدا شبابَ أَهْلِ الجَنَّةِ، وأَنَّ فاطمة

سَیّدَةَ نِساءِ أَهل الجَنَّة(2). در حدیث دیگر می گوید: هُما والله سَیّدا شباب اَهْلِ الجَنَّةِ مِنَ الاوّلین وَالاْخرین(3).

ص: 72

سمعانی: رأیتُ الحسنَ والحسینَ عَلی عاتِقی رسول الله (ص) فقلتُ: نِعْمَ الْفَرَسِ لکما؟! فقال رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم): وَنِعْمَ الفارِسان هُما(1).

جابر بن عبدالله: دَخَلْتُ عَلی النَّبِی (صلی الله علیه وآله وسلم) وهو حاملُ الحسنَ والحسینَ علی ظَهْرِه وهو یَمْشِی بِهِما.فقلتُ: نِعْمَ الْجَمَلِ جَمَلُ کُما! ونِعْمَ العَدْلِ اَنْتُما در روایتی دارد: نِعْمَ المرکب رکبتما یا غلامین؟!فقال رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم): ونِعْمَ الراکبان هما(2).

پیامبر اسلام (ص): إذا کانَ یومَ القیامةِ، زَیَّنَ عَرْش الرّحمن بِکُلِّ زِینَة، ثُمَّ یُؤتی بِمَنْبَرَیْنِ مِنْ نُور، طُوْلِهِما مِائَةُ مِیْل، فَیُوضَعُ أَحَدِهِما عَنْ یَمِیْنِ الْعَرْشِ وَالآخَرُ عَنْ یَس-ارِ الْعَرْشِ، ثُمَّ یُؤتی بالحسنِ والحسینِ وَیِزِیْنُ الْربّ تبارک وتَعالی بِهِما عَرْشَهُ کَم-ا تَزَیَّنَ المرأةُ قرطباها(3). واِنَّ الجنَّةَ قالت: یا رَبِّ اسْکَنْتَنِی الضُعَفاء والمساکین! فقال الله: اَلا تَرْضِیْنَ انّی زَیّنَتُ اَرْکانَکَ بالحسن والحسین؟(4).

پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) : لَمَّا خَلَقَ اللهُ الجَنَّةَ، خَلَقَها مِنْ نُورِ وَجْهِهِ، ثُمّ أَخَذَ ذلِکَ النُّورَ فَقَذَفَهُ، فَأَصابَنِی ثُلْثُ النُّور، وَأَصابِ فاطِمةَ ثلْثُ النّورِ، وَأَصابَ عَلِیّاً وَأَهْلُ بَیْتِه ثُلْثُ النُّورِ، فَمَنْ أَصابَهُ مِنْ ذلِکَ النُّورِ

ص: 73

إِهْتَدی إِلی وِلایَةِ آلِ مُحمّد، وَمَنْ لَمْ یُصِبْهُ مِنْ ذلِکَ النّورِ ضَلَّ عَن وِلایَةِ آلِ محمّد(1). قال رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) : مَن أَبْغَضَ الحَسَن والحسینَ جاءَ یَومَ القِیامَةِ وَلَیْسَ عَلی وَجْهِهِ لَحْمٌ وَلَمْ تَنَالْهُ شَفاعَتِی

اُبَی عن الحمیری... رَأَیْتُ رسولَ الله (صلی الله علیه وآله وسلم) یُقْبَلُ الحسینَ بن علیّ بن أبی طالب (علیه السلام) وهو یقول: مَن أَحَبَّ الحَسَن والحُسینَ وذُرِّیَتَهُما مُخْلِصاً لَمْ تَلْفَحَ النّارَ وَجَّهَهُ، وَلَو کانَ ذُنُوبُهُ بِعَدِدِ رَمْلُ ع-الِج، ا ِلاّ أَنْ یَکُوْنَ ذَنْباً یَخْرِجُه مِنَ الإِیمانِ(2)

علیّ (علیه السلام) فرمود: «زارنا رسول الله (ص) وباتَ عِنْدَنا و الحسن والحسین نائِمان، فَآسْتَقِی الحسنَ، فقام رسول الله إلی قِرْبَة لَنا .... فَاَهْوی بِیَدِه إلی الحسین وَبَدَءَ بالحسن فقالت فاطمةُ: یا رسول الله! أَحَبُّهما إلیکَ؟ قال: لا، وَلکنّهُ استَقی أَوّل مَرَّة، ثُمَ قَالَ رَسُولُ اللهِ (صل الله علیه وآله) أَنَا وإِیّاکِ وَهَذینِ وَهذا الرّاقِدُ - یعنی علیّاً - یَوْمَ القِیامَةِ فِی مَکان واحد(3)

وایضاً حسین منّی وأَنَا من حسین، أَحَبَّ اللهُ مَنْ أَحَبَّ حسیناً(4).

محمد ابن مسلم قال: سمعت ابا جعفر وجعفر ابن محمد یقولان: ان الله تعالی عوّض الحسین من قتله أن جعل الامامت فی ذرتیّه، وشفاءفی تربته، واجابة الدعا

عند قبره، ولا تعدّایام زائریه جائیاً ورا جعاًمن عمره(5)

ص: 74

قیل: کان یوماًمع جماعة من اصحابه مارّاًفی بعض التریق، واذا هم بصبیان یلعبون فی ذلک التریق، فجلسن النّبی عند صبیّ منهم وجعل یقبّل مابین عینیه ویلاطفه، ثمّ ّأقعده علی حجره وکان یکثر تقبله، فسأل عن علّة ذلک، فقال (صلی الله علیه وآله) انّی رأیت هذاالصبیّ یوماً یلعب مع الحسین ورأیته یرفع التّراب من تحتت قدمیه، ویمسح به وجهه وعینیه، فأناأحبّه لحبّه لِوَلدِی الّحسین ،ولقد أخبرنی جبرئیل أنه یکونو من أنصاره فی وقعة کربلا.(1)

عبدالله بن عبدالرحمن...الحسنُ أَشْبَه برسول الله ( صلی الله علیه وآله) ما بین الصَدْرِ إلی الرّأس، والحسینُ أَشْبَهُ بالنّبی ما کان أَسْفَلَ مِنْ ذلِک (2).

علیّ بن ابیطالب (علیه السلام) قال: «مَنْ أَرادَ أَنْ یَنْظُرَ إلی وَجْهِ رسول الله صلی الله علیه وآله مِنْ رَأسِهِ إلی عُنُقِهِ، فَلْیَنْظُرَإِلی الحسنَ، وَمَنْ أَرادَ أَنْ یَنْظُرَ إلی ما لَدُنَ عُنُقِهِ إلی رِجْلِهِ، فَلْیَنْظُرَ إلی الحسینَ، إِقْتَسَماهُ(3).

قال رسول اللّه (صلی الله علیه وآله وسلم): فی الجَنَّةِ دَرَجَةٌ، تُدْعی الوسیلة، فإذا سَأَلْتُمُو اللهُ فَسْألوا إلی الوَسِیلَةِ، قالوا: یا رسول الله! مَنْ یَسْکُنْ مَعَکَ فیها؟ قال (صلی الله علیه وآله وسلم): علیٌّ وفاطمة والحسنُ والحسینُ (4). وقال ایضاً: ألا إنّ مسجدی حرام علی کلّ حائض من النّساء وکلّ جنب

ص: 75

من الرّجال إلاّ علی محمّد واهل بیته علیٌّ وفاطمة والحسن والحسین رضی الله عنهم(1).

قال ابو أحمد العسکری:سمّاه النّبی (صلی اللّه علیه وآله) الحسن وکنّاه أبامحمّدولم یکن یَرِفُ هذاالاسم فی الجاهلیةِ ابن الاعرابی: اِنَّ اللهَ حَجَبَ اسم الحسن والحسین حَتّی سمّی بهما النبیّ (صلی الله علیه وآله وسلم) ابنیه الحسن الحسین. قال: فقلت له: فاللذین بالیمن قال: ذاک حسن ساکن سین وحسین بفتح الحاء وکسر السین ولا یعرف قبلها الا اسم رملة فی بلاد ضبة

ابوبکر بن درید: قام الحسن بعد موت أبیه أمیرالمؤمنین فقال: بعد رحمه الله عزّوجل أنا والله ما ثنانی عن أهل الشّام شک ولا ندم وإنّما کنّا نقاتل أهل الشام بالسلامة والصبر و... (2).

مجلسی: اَنّ الحسن والحسین (علیهما السلام) مرّا علی شیخ یتوضّأ ولا یَحْسُن، فأخذا فی التنازع یقول کل واحد منهما: أنت لا تحسن الوضوء فقالا: أیّها الشَّیخ کن حکماً بیننا یتوضّا کل واحد منّا فتوضّأ قالا: أیُنا یحسن؟ قال:

ص: 76

کلاکما تحصنان الوضوء ولکن هذا الشیخ الجاهل هو الذی لم یکن یحسن! وقد تعلّم الآن منکما وتاب علی یدکما ببرکتکما وشفقتکما علی اُمّة جدّکما(1)

قال ابو السعید اشجع عن زرین: دخلتُ علی اُم سلمة وَهی تَبکی فقلت ما یُبکِیکِ؟قالتْ: رأیتُ رسولَ الله صلی الله علیه وآله وسلم - تعنی فی المنام - وعلی رأسهِ وَلِحیتِهِ التُرابُ. فقلتُ: ما لک یا رسول الله؟ قال (صلی الله علیه وآله وسلم): شهدتُ قتلَ الحُسین آنفاً(2).

اُمّ سلمه: کان النّبی (صلی الله علی وآله وسلم) جالساً ذات یومٍ فی بیتی. فقال: «لا یدخلنّ عَلَیّ أحدٌ، فانتظرت فدخل الحسین فسمعت نشیج {صوت معه توجع وبکاء کما یرد الصبی بکاءه فی صدره} النّبی یبکی اطلعت فإذاً الحسین فی حجره أو إلی جنبه یمسح رأسه وهو یبکی، فقلت والله! ما علمت به حتّی دخل فقال النبی (صلی الله علیه وآله وسلم) : إِنّ جبرائیل کان معنا فی البیت فقال: أتُحبُّه؟ فقلت: أمّا من أحبَّ الدنیا فَنَعِم.فقال: إِنّ اُمّتک ستقتل هذا بأرض یقال له کربلا، فتناول جبرائیل من ترابها فأراه النبی، فلمّا اُحیط بالحسین حین قُتل قال: ما اسم هذه الأرض؟ قالوا: أرض کربلا.قال: صدّق رسول الله (صلی الله علیه وآله) أرض کرب وبلا(3)

ص: 77

ابی هریره قال: «رأیت رسول اللّه (صلی الله علیه وآله) وهو حامل الحسین بن علی (علیه السلام) وهو یقول: «اللّهم احبّه فاحبّه. هذا حدیث صحیح الاسناد.(1)

یزید بن ابی زیاد قال: خرج النّبی (صلی الله علیه وآله) من بیت عایشه فمرّ علی بیت فاطمه (علیها السلام) فسمع حسیناً یبکی فقال: اَلَمْ تعلیمی أنّ بکاءه یؤذنی؟(2)

ابی العباس قال: کنت عند النّبی (صلی الله علیه وآله) وعلی فخذه الأیسر ابنه ابراهیم وعلی فخذه الایمن الحسین بن علی تارة یقبّل هذا از هبط علیه جبرئیل بوحی من ربّ العالمین فلمّا سری عنه قال: أتانی جبرئیل من ربّی فقا لی: یا محمّد انّ ربک یقرء، علیک السّلام ویقول لک: لست أجمعهما لک فافد أحدهما بصاحبه فنظر النّبی (ص) الی ابراهیم فبکی و نظر الی الحسین فبَکی ثم قال: انّ ابراهی امّه أمة و متی مات لم یحزن علیه غیری وامّ الحسین فاطمه وابوه علی بن اعمی لحمه لحمی ودمه دمی ومتی مات، حزنت ابنتی و حزن ابن اعمی و حزنت انا علیه و انا او ثر حزنی علی حزنهما یا جبرئیل تقبض ابراهیم فدیته بابراهیم. قال فقبض بعد ثلاث فکان النبی(ص) اذ رأی الحسین مقبلا قبّله وضمّه الی صدره و رشف ثنایاه وقال: فدیت من فدیته بابنی ابراهیم(3)

ص: 78

انس بن مالک قال: لما قتل الحسین بن علی جئی براسه الی ابن زیاد فجعل ینکت بقضیب علی ثُنایاه و قال ان کان لحسن الثغر فقلت فی نفسی لأسو انک لقد رائت رسول اللّه(ص)یقبل موضع قضیبک من فیه(1)

زیدبن ارقم قال: کنت جالساً عند عبدالله بن زیاد اذ آتی راس الحسین(علیه السلام)فوضع بین یدیه فأخذ قضیبه فوضعه بین شفتیه فقلت له انک لتضع قضیبک فی موضع طالمالثمه رسول اللّه9 فقال: قُمْ انک شیخ قد ذهب عقلک!(2)

یعلی بن مرة قال. قال رسول الله(ص): «حسین منّی و انا من حسین احبّ اللّه مَن احبّ حسیناً. حسین سبط من الاسباط»(3)

فخر الرازی فی تفسیره الکبیر فی ذیل تفسیر قوله تعالی (و علم آدم الاسماء کلها...)قال: اعرابی قصد الحسین بن علی(علیه السلام) حاجته قال: سمعت جدک یقول: اذا سألتم حاجة فأسالوها من اربعة: اما عربی شریف او مولی کریم او حامل القرآن او صاحب و جه صبیح فامّا العرب فشرفت بجدک و اما الکرام فدآبکم و سیرتکم و اما القرآن ففی بیوتکم نزل و اما الوجه الصبیح فانی سمعت رسول الله یقول: اذا ارتّم آن تنظروا الیّ فانظروا الی الحسن و الحسین(ع) فقال الحسین(ع): ما حاجتک؟

ص: 79

فکبتها علی الارض فقال الحسین (علیه السلام): سمعت ابی علیاً یقول: قیمة کلّ امرء ما یحسنه و سمعت جدی یقول: المعروف بقدر المعرفة فسألک هن ثلاث مسائل ان احسنت فی جواب واحدة فلک ثلاث ما عندی و ان اجبت عن اثنین فلک ثلثا ما عندی وان اجبت عن الثلاث فلک کل ما عندی و قد حمل الی صرة مختومه من العراق فقال: سل و لاحول و لاقوة الا بالله فقال: ربّی انی الاعمال افضل؟ قال الاعرابی الایمان باللّه قال: فما نجاة العبد من الهلکة قال: الثقه با للّه قال: فما یزین المرء؟ قال: علم ومعه حلم قال: فان اخطاه ذلک قال: فمال معه کرم قال: فان اخطاه ذلک قال: فان فقر معه صبر. قال: فان اخطاه ذلک: فصاعقه تنزل من السماء فتحرقه فضحک الحسین و رمی بالصرة الیه(1)

قال الحسن البصری: کان الحسین بن علی (علیه السلام) سیداً ذاهداً و رعاً صالحاً ناصحاً حسن الخلق فذهب ذات یوم مع اصحابه الی بستانه و کان فی ذلک البستان غلام له اسمه صاف، فلّما قرب من البستان رای الغلام قاعداً یأکل خبزاً فنظر الحسین الیه و جلس عند نخلة مستتراً لایراه فکان یرفع الرغیف فیرمی بنصفه الی الکلب و یأکل نصفه الاخر فتعجب الحسین من فعل الغلام فلما فرغ من أکله قال: الحمد اللّه ربّ العالمین اللّهم اغفرلی واغفر لسیدی و بارک له کما بارکت علی ابویه بر حمتک یا ارحم الراحمین...»آ(2)

قالت: ام سلمه دخلی النّبی (ص) فقال: «احفظی الباب لا یدخل عَلی احد فسمعت نحیبه فدخلت فاز الحسین بین یدیه فقلت واللّه یا رسول اللّه ما

ص: 80

رائیته حین دخل. فقال: انّ جبرئیل کان عندی آنفاً فقال: انّ امّتک ستقتله بعدک بارض یقال لها کربلا أَفَتُرِید آن آراک تربته یا محمد؟ فتناول جبرئیل من ترابها فأراه النّبی و دفعه الیه فقالت امّ سلعه رضی اللّه عنها فأخذته فجعلته فی قارورة فأصبته یوم قتل الحسین و قد صادماً (1)

عاشیه قالت: دخل الحسین بن علی عَلی رسول اللّه و هو یوحی الیه فنزل رسول اللّه و هو منکب و هو علی ظهره فقال جبرئیل لرسول اللّه اتحبّه یا محمد؟ قال: و مالی لا احبّ ابنی قال: فانّ امّتک ستقتله من بعدک فمدّ جبرئیل یده فأتاه بتربة بیضاء فقال: فی هذه الارض یقتل ابنک و اسمها طف فلّما زهب جبرئیل من عند رسول اللّه خرج رسول اللّه و التربة فی یده یبکی فقال: یا عاشیه انّ جبرئیل اخبرنی انّ ابنی حسین مقتول فی ارض الطّف و انّ امّتی ستفتن بعدی، ثمّ خرج الی اصحابه فیهم عَلِی و ابوبکر و عُمر و حُذیفه و عمّار و ابوذر و هو یبکی. فقالوا ما یبکیک یا رسول اللّه؟ فقال: اخبرنی جبرئیل انّ ابنی الحسین یقتل بعدی بارض الطّف و جاءنی بهذه التّربة واخبرنی انّ فیها مضجعه» (2)

سلمی قالت: دخلت علی امّ سلمه و هی تبکی، فقلت ما یبکک؟ قالت: رأیت رسول اللّه فی المنام و علی رأسه لحیته التّراب، فقلت: مالک یا رسول اللّه؟ قال: شهدت قتل الحسین آنفاً(3)

ص: 81

ام سلمه قالت: لمّا قُتِل الحسین ناحت علیه الجنّ و مطرنا دماً(1)

اخرج الترمذی من حدیث زید بن ارقم ان رسول اللَه قال: علی وفاطمة والحسن والحسین أنا حرب لمن حاربکم و سلم لمن سالمکم(2).

ص: 82

الآلم، و کلّ ذلک لأسمعه، فلمّا أصبح، رأی الصّبی یده مربوطة إلی عنقه، فقال ما هذا؟ فاخبروه(1)

سلیمان قندوزی: ... و کان علیّ بن الحسین قد جهد فی العبادة ما لایفعله بعده أحد، فدخل ابنه أبو جعفر محمّد الباقر فرآه قد أصفرّ لونه من السهر و الجوع، و مصّت عیناه من البکاء، و صارت جبهته کرکبة البعیر، وانخرم أنفه من کثرة السّجود، و ورمت ساقاه و قدماه من طول القیام فی الصّلاة، فیقول الباقر: لِمَ أملک نفسی حین رأیته بتلک الحال؟ فبکیت رحمةً علیه، و اذاً هو یفکّر فالتفت اءِلَیَّ بعد حینة من دخولی فقال: یا بنیّ أعطینی بعض تلک الصُّحُف الّتی فیها عبادة جدّی أمیر المومنین(علیه السلام) فأعطیة، فقراء فیها شیاءً یسیراً ثمّ ترکها من یده تضجراً و قال: من یطیق عبادته.

عبد الوهاب شعرانی: و کان (علیّ بن الحسین) اذا توضّا أصفرّ وجهه، فیقول له أهله: ما هذا الّذی یعتادک عند الوضوء؟ فیقول: أتدرون بین یدی من أُرید أن أقوم؟(2)

احمد بن علی بن حجر عسقلان شافعی (متوفی 852 ه-.): «کان علی بن الحسین رجلا له فضل فی الدّین(3)»

ص: 84

رهبةً فتلک عبادةُ العبید، و آخرون عبدوه رغبةً فتلک عبادةُ التّجار، و آخرون عبدوه محبَّةً و شکراً فتلک عبادة الأَحْرار الاخیار(1)

اسماعیل بن منصور، قال بعضی: لمّا وضع علیّ بن الحسین علی السّریر لیُغْسِلَ نظراً الی ظَهْره و علیه مثل رکب الاءبل ممّا کان یحمل علی ظَهْره اءلی منازل الفقراء و المساکین(2)

زهری: کان أکثر مجالستی مع علیّ بن الحسین، و ما رأیت أفقه منه، و کان قلیل الحدیث، و کان من أفضل أهلبیته و أحسنهم طاعةً(3).

ص: 86

الحسین: «ویلک أیّها الخاطب، اشتریت رضا المخلوق بسخط الخالق، فتبّوأ مقعدک من النّار، ثمّ قال: یا یزید اِئذن لی حتّی أَصْعِدُ هذه الأعواد، فتکلّم بکلمات فهِنّ لله رضیّ، و لهؤلاء الجالسین أجرٌ و ثواب. فأَبی یزید، فقال النّاس: یا أمیر المؤمنین، اِئذِن له لیصعُد، فلعلّمنا نسمع منه شیاءً؟ فقال لهم: ان صعد المنبر هذا لم ینزل الّا بفضیحتی و فضیحة آل أبی سفیان!! فقالوا: و ما قدر مایحسن هذا. فقال: انّه من أهل بیت قد ذقّوا العِلم زقّا. و لم یزالوا به حتّی أذن له بالصعود. فصعدالمنبر فحمد الله و أثنی علیه، ثمّ خَطَبَ خُطبةً أبکی منها العیون، و أوجل منها القلوب. فقال فیها: در این کلام امام سجّاد در حقیقت چهار جمله وجود دارد که هر کلمه هزاران معنا دارد:

عن النّبی(صلی الله علیه وآله): «أنا و أهل بیتی شجرةُ فی الجنّة وأغصانها فی الدّنیا، فمن تمسک بنا اتّخذ الی ربّه سبیلا» أخرجه أبو سعد فی شرف النبوّة(1)

سفیان ثوری: حجّ علی بن الحسن فلمّا أحرم وَاسْتَوَّت به راحلته أصفر لونه وانتفض ووقع علیه الرعدة ولم یستطع آن یلبّی، فقیل له مالک، لا تلبی؟ فقال: أخشی أن اقول لبیک، فیقال لی لا لبیک(1)

مالک بن أنس: لم یکن فی أهل بیت رسول اللّه مثل علی بن الحسین(2) * بلغنی اَنَّ علی بن الحسین کان یصلّی فی الیوم والّلیلة ألف رکعة الی آن مات کان یسمّی زین العابدین لعبادته(3)

منکرات آن کتاب آب دریاها کافی نیست؛ می نویسد: «ابوجعفر محمّد بن علی من خیار اهل العلم والدّین و قیل انّما سمّی الباقر لانّه بَقَرَ الْعِلم»(1)

عبداللّه بن أسعد الیافعی (متوفی755 ه-): ابو جعفر الباقر محمّد بن زین العابدین... احد الائمّة الاثنی عشر فی اعتقاد الامامیّة و هو والد جعفر الصّادق لقّب بالباقر لانّه بقر العلم ای شقّه و توسّع فیه.

عبدالحیّ بن العماد الحنبلی (متوفی1089 ه-): کان (علیه السلام) من فقهاء المدینة و قیل له الباقر لانّه بَقَرَالعلم ای شقّه و عرف أصله و خفیّه و توسع فیه وهو أحد الائمة الاثنی عشر علی اعتقاد الامامیّة وله کلام نافع فی الحلم والمواعظ منه(2)

عبدالرحمن الشرقاوی: الامام محمّد الباقر هو أعلم أهل زمانه بالقرآن و تفسیره و بالحدیث والفقه».(3)

جواهره و یستنج عجائبه و یقسّم اوقاته علی أنواع الطّاعات بحیث یحاسب علیها نفسه، رؤیته تذکرة الآخرة، و استماع کلامه یزهد فی الدّنیا، و الأقتداء بهداه یورث الجنّة(1)

قال أبو حنیفه: جعفر بن محمّد أفقه من رأیته و لقد بعث الی أبی جعفر المنصور إنّ النّاس قد فتنوا بجعفر بن محمّد فهیئی له مسائل شداداً فلخصتُ أربعین مسئلة و بعث بها الی المنصور بالحیرة، ثم أبرد اِلَیَّ فوافیته علی سریره و جعفر بن محمّد عن یمینه فتداخلنی من جعفر هیبة لم أجدها من المنصور فأجلسنی ثم التفت الی جعفر قائلا یا أبا عبد الله هذا أو حنیفة؟ فقال: نعم أعرفه، ثم قال المنصور: سله ما بدالک یا أبو حنیفه. فجعلت أسأله و یجیب الاجابة الحسنة و یفهم حتّی عن أربعین مسلة، فرأیته أعلم النّاس باختلاف الفقهاء، فلذلک أحکم أنّه أفقه مَن رأیته(2)

علّامه قندوزی: اتفقوا علی جلالة الصّادق(علیه السلام) و سیادته، قال الشّیخ أبو عبد الرّحمان السلمی فی طبقات المشایخ الصوفیّه: جعفر الصّادق فاق جمیع أقرانه من أهل البیت و هو ذو علم عزیز فی الدّین و زهد بالغ فی الدّنیا و ورع تامّ عن الشّهوات و أدب کامل عن الحکمة الی أن قال: کان

ص: 92

جعفر الصّادق رضی اللّه عنه، واسع العلم، وافر الحلم، و له من الفضائل و المآثر ما، لایحصی.(1)

مالک بن أنس فی الموطا: أختلفت الی جعفر بن محمّد زماناً فما کنت أراه الّا علی احدی ثلاث خصال: اما مصلّا واما صائم و اما یقرأ القرآن(2) وما رأت عینٌ ولا سمعتُ أُذُنٌ ولا خطر عَلی قلب بشر أفضل من جعفر بن محمّد الصّادق علماً و عبادة و ورعاً(3)

ابو حنیفه نعمان بن ثابت کوفی ( 80- 150 ه-.-ق): ما رأیت أفقه من جعفر بن محمّد لما أقدمه المنصور بعث الیّ فقال: یا أبا حنیفه انّ النّاس قد افتتنوا بجعفر بن محمّد فهیئی له من المسائل الشداد فهیّات له اربعین مسأله ثم بعث الیّ ابو جعفر و هو بالبصرة فاتیته فدخلت علیه و جعفر بن محمّد جالس عن یمینه، فلمّا أبصرت به دخلتنی من الهیبة لجعفر بن محمّد الصادق مالم یدخلنی لابی جعفر...»(4). ثمّ قال ابو حنیفه: ألسنا روینا أن أعلم النّاس أعلمهم باختلاف الناس؟»

عبدالکریم بن أبی العوجاء (مقتول 155): ما هذا ببشر و ان کان فی الدّینا روحانی یتجسد اذا شاء و یتروح اذا شاء فهو هذا و اشار الی الصادق»(5)

ص: 93

عمرو بن ابی المقدام: کنت اذا نظرت الی جعفر بن محمّد، علمت أنّه من سلالة النبیّین(1)

ابن حجر هیثمی (متوفی 973 ه-.): أفضلم و أکملهم جعفر الصّادق و من ثَمّ کان خلیفته ( ای الباقر) و وصیّه و نقل النّاس عنه من العلوم ما، سارت به الرکبان و انتشر صیّته فی جمیع البلدان روی عنه الائمة الا أکابر(2)

زهری مصری مالکی: و لقد اختلفت الیه (ای الی الجعفر) زماناً فما کنت أراه الّا علی ثلاث خصال: امّامصلّیاً وامّا صائماً وامّا یقرء القرآن، و ما رأیته قطّ یحدّث عن رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) الّا علی طهارة و لا یتکلّم فیما لا یعینه، و کان من العلماء العبّاد الزهّاد الّذین یخشون اللّه، و ما رأیته قطّ الّا یخرج الوسادة من تحته و یجعلها تحتی(3)

عمر بن بحرالجاحظ (متوفی 255 ه-.): جعفر بن

محمّد الّذی ملاء الدّنیا علمه و فقهه و یقال: أنّ أبا حنیفة من تلامذته و کذلک سفیان الثوری، و حسبک بهما فی هذالباب»(4)

عبدالرحمن بن محمّد بن علی بسطامی حنیفی (متوفی 858 ه-.): جعفر بن محمّد ازدحم علی بابه العلماء و اقتبس من مشکاة انواره الاصفیاء و کان یتکلّم بغوامض الاسرار و علوم الحقیقة و هو أبن سبع سنین»(5)

ص: 94

عبدالحی بن العمّار الحنبلی (متوفی 1089ه-.-ق): الامام سلالة النّبوة ابو عبداللّه جعفرالصادق بن محمّد الباقر... قد

ألف تلمیذه جابر بن حیّان الصوفی کتاباً فی ألف ورقه یتضمن رسائله وهی خمس مأة وهو عند الامامیة من الاثنی عشر بزعمهم. قیل: أنّه سأل أبا حنفیة عن محرم کسر رباعیة ظبی فقال: لا أعرف جوابها فقال: امام تعلم انّ الظّبی لایکون له رباعیة»(1)

عبدالرّحمن بن محمّد بن خلدون (متوفی 808 ه-): و أعلم أنّ کتاب الجفر کان أصله ان هارون بن سعید العجلی و هو رأس الزیدیه کان له کتاب یروی عن جعفر الصّادق و فیه علم ما سیقع لأهلبیت و علی العموم ولبعض الا شخاص منهم علی الخصوص و قع ذلک لجعفر و نظائره من رجالاتهم علی طریق الکرامة والکشف الّذی یقع لمثلهم من الاولیاء و کان مکتوباً عنه جعفر فی جلد ثور صغیر فرواه عنه هارون العجلی و کتبه و سماه الجفر با سم الجلد...(2)»

ابن صباغ مالکی: قال بعض أهل العلم: الکاظم هو الامام الکبیر القدر و الأوحد الحجّة الحبر الساحر لیله قائماً القاطع نهاره صائماً... و کان موسی الکاظم أعبد أهل زمانه و أعلمهم و أسخاهم کفّاً و اکرمهم نفساً و کان یتفقّد فقراء المدینة و یحمل الیهم الدراهم و الدنانیر الی بیوتهم و النفقات و لا یعلمون من أیّ جهة وصَلَهم ذلک، و لم یعلموا بذلک الّا بعد موته(علیه السلام) و کان کثیراً ما یدعو: اللهمّ انِی أسالُک الرّاحة عند الموت و العفو عند الحساب.(1)

دخل موسی الکاظم علی الرّشید فقال له: لِمَ زعمتم أنّکم أقرب الی رسول الله منّا؟ فقال: لو أن رسول الله حیّ فخطب الیک کریمتک هل کنت تجیبه؟ قال سبحان الله! و کنت أفتخر بذلک علی العرب و العجم. فقال لکنّه لا یخطب الیّ و لا اُزوجّه لأنّه ولدنا و لم یلدکم.

محمدبن احمد بن ذهبی (673 - 748ه-ق): وقد کان موسی بن جعفر(علیه السلام) من أجود الحکماء ومن العباد والاتقیاء»(2)

محمّد بن ادریس ابو حاتم رازی (متوفی277ه-): ثقة، صدوق، امام من ائمة المسلمین(3) * یحیی بن الحسین بن جعفر العقیقی (-214 277ه-): کان موسی بن جعفر یدعی العبد الاصالح من عبادته واجتهاده»(4)

ص: 96

احمد بن حجر الهیثمی: ورث أباه علماً ومعرفةً وکمالا وفضلا سمّی الکاظم لکثرة تجاوزه وحلمه وکان معروفاً عند اهل العراق بباب قضاء الحوائج عنداللّه وکان أعبد أهل زمانه وأعلمهم وأسخاهم(1)

حافظ أبی بکر احمد بن علی الخطیب البغدادی (متوفی463 ه-): کان موسی بن جعفر یُدعی العَبْدُ الصّالِحُ من عبادته واجتهاده... (2)

کمال الدین محمّد بن طلحه شافعی (583-652ه-): هو الامام الکبیر القدرِ العظیمِ الشأن الکبیرِ... یُبِتُ اللَّیلَ ساجِداً وقائماً ویَقْطَع النّهار مُتَصدقّاً وصائِماً ولِفَرطِ حِلْمه وتجاوزه عن المُعْتَدین علیه دُعِیَ کاظماً کان یجازی الْمُسِیءَ باحسانه الیه ویَقابِلُ الجانِی بِعَفْوه عنه ولِکَثْرَة عبادته کان یُسَمّی بالعبد الصّالح ویُعْرَفُ فی العراقِ ببابِ الحوائج الی اللّه لِنَجْح مطالب المُتَوسلین الی اللّه تعالی به کراماته تُحارُّمنهاالعُقُول بأن له عند اللّه تعالی قَدَم صدق لاتَزَلْ ولا تَزُل...(3)»

احمد بن محمّد بن ابی بکر بن خلّکان (608- 681ه-):... قال الخطیب فی تاریخ بغداد: کان موسی یدعی «العبدالصالح» من عبادته واجتهاده...وکان یسکن المدینة فأقدمه المهدی ببغداد فحبسه فرأی فی النّوم علی بن ابی طالب(علیه السلام) وهو یقول: یا محمد فهل عسیتم ان تولیتم أن تفسدوا فی الارض وتقطعوا أرحامکم؟(4)

ص: 97

ص: 100

ص: 101

الماء فلایبقی علیه دنس، ویکتب له بکل خطوةٍ حجّة و کلّما رفع قدمه له عمرة(1)

قال حمدان بن اسحاق: قلت لِأبی جعفر الثانی علیه السلام: ما، لمن زار قبر أبیک بطوس؟

فقال: من زار قبر أبی، غفر له ما تقدم من ذنبه و ما تأخر (همان) روی أنّ من زار أمیر المؤمنین علیه السلام کان له الجنّة (همان) روی أنّ من زار الحسین علیه السلام محصّت ذنوبه کما یمحص الثوب فی الماء و یکتب له بکلّ خطوةٍ حجّة و کلّما رفع قدمه عمرة (همان)حُریز عن أبی عبداللّه علیه السلام: من زار الحسین بن علی علیهمالسلام یوم عاشورا و جبت له الجنّة.

عرض کرد: پروردگارا اهل دنیا و اهل آخرت کیست؟ فرمود: اهل دنیا کسی است که خنده ی زیاد و خواب و خشمش فراروان دارد؛ خشنودیش کم و راضی به قضای الهی نیست

کسِلانُ عند الطاعة، شجاع عندالمعصیة، أمله بعید، وأجلُه قریب. به طاعت خدا سست و نافرمانیش قهرمان، ارزویش دراز و مرگش نزدیک است.

لایحاسب نفسه، قلیل المنفعة، کثیر الکلام، قلیل الخوف، کثیر الفرح عند الطعام، و أن أهل الدنیا لایشکرون عند الرخا و لایبصرون عند البلا؛

نفسش را آزمایش نمی کند، نفع به مردم ندارد، سخن زیاد می گوید، ترس از عذاب اندک و زیاد خرسند است. همچنان در هنگام برخورداری نعمتها سپاسگذار نیستند و در گرفتاریها صبر ندارد .

کثیر الناس عندهم قلیل و یحمدون انفسهم بما لایفعلون و یدعون بما لیس لهم. مردم را به دیده ی حقارت می نگرد و خود را بر کارهای خیر که انجام نمی دهد می ستاید و مردم را به کارهای می خواند با اینکه خود به جا نمی آورد.

ای احمد اهل خیر وآخرت صورتهایشان لاغر و حیائشان بسیار، حماقت ایشان در کارها اندک، و نفعشان فراوان، تزویر نمی کنند.

الناس منهم فی راحة، و انفسهم منهم فی تعب، کلامهم موزون مردم از آنان در آسایس و خود در اذیت اند، سخنانشان با أدب و متانت است.

محاسبون لِأنفسهم، متعبون لها، نام أعینهم و لا تنام قلوبهم، أعینهنم باکیة و قلوبهم ذاکرة

به اعمالشان توجه دارد، چشماهیشان خواب می رود و لی قلوبیشان بیدارند، چشهایشان از ترس خدا گریان و قلوبشان ذاکر است.

فی اول النعمة یحمدون و فی آخرها یشکرون، دعاوهم عندالله مرفوع و کلامهم مسموع، تفرح بهم الملائکة

در آغاز هر نعمتی ستایش خداوند و در پایان آن سپاسگذارند، دعای آنان مستجاب و به سخنانشان توجه می شود وفرشتکان به وجود آنان شاد می شوند.

یحب الرب أن یسمع کلامهم کما تحب اوالده ولدها، ولا یشغلون عنه طرفة عین، ولا یریدون کثیرة الطعام ولا کثرة الکلام ولا کثیر اللباس

خدا دوست دارد سخن آنان را بشوند آنچنان که مادر سخن گفتن فرزندش را دوست دارد، لحظه ای از یاد خدا غافل نیستند، به فکر غذای زیاد، سخن بسیار و یا لباسهای فراوان نیستند.

ص: 106

یا أحمد ان أهل الآخرة لا ینهاهم الطعهام منذ عرفوا ربهم، و لا یشغلهم مصیبة منذ عرفوا سیآتهم، یبکون علی خطایاهم، یتعبون انفسهم ولا یریحونهاوان را حة أهل الجنة فی الموت و الآ خرة مستراح العابدین

ای احمد اهل آخرت از عشق به خدا لذت می برند نه، از خوردن غذاهای مادی، تنها گناه آنان را ناراحت می کند و بر لغزشهای گذشته ی خود اشک می ریزند، بدن را به رنج عبادت انداخته و از خوشگذاراندن بیهوده بیزارند. راحتی اهل بهشت در مرگ و آخرت جایگاه اسایش بندگان واقعی است.

مونسهم دموعهم التی تفیض علی خدودهم، وجلوسهم مع الملائکة اللذین عن أَیمانِهم وعن شِمائِلِهم و مناجاتهم مع الجلیل الذی فوق عرشه، و ان أهل الآخرة قلوبهم فی اجوافهم، قد قرحت یقولون: متی نستریح من دار الفناء الی دارالفنا

مونس اهل آخرت اشکی است که برای خدا بر صورتشان جاری است و همنشینی آنان با ملائکه های مأمور ضبط اعمال آنان از طرف راست و چب هستند. گفتگوی آنان با خدای بزرگ است. دلهای آنان در سینه ها از تنگی دنیا جراحت برداشته می گویند: چه زمانی از این خانه فانی به منزل دائمی می رویم.(1)

ص: 107

... یا أحمد! عجبت من ثلاثة عبید: عبد دخل فی الصلاة وهو یعلم الی من یرفع یدیه؟ وقدام من هو؟ وهو ینعس

ای احمد! «من» از سه گروهی از بندگانم در شگفتم: بنده ای در حال نماز چرت می زند با این که می داند به سوی چه کسی دست بلند کرده وبا چه کسی روبرو شده است.

وعجبت من عبد له قوت یوم من حشیش او غیره وهو یهتم لغدٍ. وعجبت من عبد لایدری انی راضٍ عنه أم ساخط علیه وهو یضحک!

واز بنده ای که مخارج یک روز خود را دارد و با فکر مخارج فردایش می باشد، و از بنده ای که در حال لبخند است؛ اما یقین ندارد که من از او راضی و یا در خشمم.

یا أحمد! ان فی الجنة قصراً من لؤلؤُةٍ و درة فوق درة، لیس فیها فصم ولا وصل فیها الخواص، أنظر الیهم کل یوم سبعین مرة، وأکلمهم کلما نظرت الیهم ازید فی ملکهم سبعین ضعفاً

ای احمد! در بهشت کاخی است که از لؤلؤ و در ساخته شده است و در آنجا فنا نیست. آن قصرها محل بندگان خاص من است که در هر روزی هفتاد مرتبه به آنان نظر نموده وبا آنان سخن می گویم، هر مرتبه ای که به آنان می نگرم کاخهای آنان را هفتاد برابر کنم.

و اذا تلذذ أهل الجنة بالطعام والشراب تلذذوا بکلامی وذکری وحدیثی

ص: 108

گرچه اهل بهشت از غذائی بهشتی لذت می برند ولی از سخن وحدیث با من لذت می برند.

قال: یا رب! ما علامات اولئک؟ قال: هم فی الدنیا مسجونون قد سجنوا السنتهم من فضول الکلام وبطونهم من فضول الطعام

پیامبر فرمود: پروردگارا! علامت آنان چیست؟ فرمود: آنان در دنیا دائماً زندانی و زبانهایشان از سخن گفتن بیهوده در حبس و شکمهایشان از غذای حرام خالی است.

یا أحمد! ان المحبة لله هی المحبة للفقراء والتقرب الیهم

ای احمد! دوستی خدا دوستی با فقیران و ارتبات به آنان می باشد.

قال: یا رب! ومن الفقراء؟ قال الذین رضوا بالقلیل وصبروا علی الجوع وعلی الرخاء ولم یشکوا جوعهم ولا ظماهم ولم یکذبوا بالسنتهم

فرمود: پرورگارا! فقرا کیانند؟ فرمود: آنان که به اندک از دنیا قانع و به گرسنگی صبر وشکیباست و بر سختیها و مشکلات شکایت نمی کنند ودروغ نمی گویند.

ولم یغضبوا علی ربهم ولم یغتموا علی ما فاتهم ولم یفرحوا بما اتاهم

به خدا غضب نمی کنند (که آنان را فقیر نموده ام ) وآنچه از دست دهد غمگین نمی شود وبه آنچه به دست آورند خرسند نمی گردد(1)

ص: 109

قال رسول الله(صل الله علیه وآله): لاتجلسوا عند کل عالم الا عالم یدعوکم من الخمس الی الخمس: من الشک الی الیقین ومن الکبر الی التواضع ومن الریا الی الاخلاص ومن العداوة الی النصیحة ومن الرغبة الی الزهد.

در مجلس هر دانشمندی ننشینید مگر دانشمندی که دارای مرتبه ای از علم باشد که شما را ازپنج چیز به پنچ چیز برساند: از مرتبه ی شک به مرتبه ی یقین، از خودبینی به فروتنی، از ریاکاری به خلوص، از دشمنی با خلق به خیرخواهی واز شهوات و میل به حرام به دوری و کناره گیری(1)

قال رسول الله: أفضل الایمان أن تعلم ان الله معک حیث ما کنت

برترین مرتبه ی ایمان آن است که بدانی همیشه خدا با توست.(2)

عن أبی عبداللّه علیه السلام: لا تسلموا علی الیهود ولا علی النّصاری ولا علی المجوس ولا علی عابد الوثن ولا علی آکل الرّباء

قال رسول اللّه (ص): لعن اللّه آکل الرّبا وموکله و کاتبه و شاهده

عن أبی بصیر عن أبی عبدالله علیه السلام: {ما حد} آکل الرّباء بعد البیّنة؟ قال: یؤدب، فان عاد، یؤدب، فان عاد قتل. (1)

قال اللّه: ولایغتب بعضکم بعضاً أیحبّ أن یأکل لحم أخیه میتاً (حجرات12)

من قال فی مؤمن مارأته عیناه و سمعته اذناه فهو من الّذین قال اللّه: انّ الّذین یحبّون أن تشیع الفاحشة فی الّذین آمنوا لهم عذاب عظیم فی الدّنیا والآخرة واللّه یعلم وأنتم لا تعلمون(2)

قال رسول اللّه (ص): ایّاکم والغیبة، فانّ الغیبة أشدّ من الزّنا، فانّ الرّجل قد یزنی فیتوب اللّه علیه و انّ صاحب الغیبة لایغفر له حتّی یغفر له صاحبه(3)

قال الصّادق علیه السلام: الغیبة حرام علی کلّ مسلم (بحار ج72 ص257)

کذب من زعم انّه ولد حلال و هو یأکل لحوم النّاس بالغیبة (امالی ،ص174 وسایل 12)

ص: 111

رسول خدا(صل اللّه علیه وآله) در مکه فرموده: ایّها النّاس إن الله قد إذهب عنکم عیبة الجاهلیة، و تعاضُمها بآبائها، فالناس رجلان: رجل بِرٌّ تقیٌّ کریمٌ علی اللّه، و فاجرٌ شقیٌ هَیِّنٌ علی اللّه، و الناس بنو آدم، و خلق اللّه آدم من تراب، و قال اللّه تعالی: یا ایها انا خلقناکم من ذکر و أنثی ...

ای مردم! خداوند ننگ جاهلیت و تفاخر با پدران و نیاکان را از شمازدود، مردم بیش از دو گروه نیستند: یا نیکوکار با تقوا و ارزشمند نزد خدا است، یا بدکار و شقی و پست در پیشگاه حق اند، همه ی مردم فرزند آدم است و خداوند آدم را از خا ک آفریده است، چنانچه فرموده: ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم...(1)

در جاییی دیگر فرموده: یا ایّها الناس! ألا إن ربکم واحد، و إن آباکم واحد، ألا لا فضل لعربی علی العجمی، ولا لعجمی علی عربی، ولا لِأسود علی أحمر، ولا لِأحمر علی أسود، الا بالتقوی ألا هل بلغتّ؟ قالو: نعم: قال: لیبلغ الشاهد الغائب؛ ای مردم! بدانید خدایتان یکی است و پدرانتان یکی، نه عرب بر عجم برتری دارد و نه عجم بر عرب؛ نه سیاه پوست بر سفید پوست برتری دارد و نه سفید پوست بر سیاه پوست، مگر با تقوا. آیا من دستور خدا را ابلاغ کردم؟ همه گفتند: بله. فرمود: این سخن را حاضرین به غائبان برسانید.

ص: 113

نیز فرمود: ان اللّه لا ینظر الی احسابکم، ولا الی انسابکم، ولا الی اجسا مکم، ولا الی اموالکم ؛ ولکن ینظر الی قلوبکم، فمن کان له قلب صالح تحنن اللّه علیه و انّما انتم بنو آدم و أحبکم الیه اتقاکم؛

خداوند نه، به وضع خانوادگی و نسب شما نگاه می کند، نه به اجسام و اموالتان؛ ولی به دلهای شما نگاه می کند. کسی که قلب صالحی دارد، خدا به او محبت می کند. شما همگی فرزنددان آدم هستید و محبوبترین شما نزد خدا، با تقوا ترین شما است؛ ولی عجیب این است که با این تعلیمات مهمّی اسلام هنوز در میان مسلمانان حتّی در بین تشییع روی مسائل واهی مانند «خون» و «زبان» و «قیافه» تکیه کرده و بر اخوت اسلامی و مذهبی مقدم می شمرند و در تلاش هستند که عصبیت جاهلیت را زنده کنند با این که با این حرکت ضربها ی را متحمل شدند و هنوز از خواب غفلت بیدار نمی شوند که اسلام روی تقوا چقدر تأکید کرده است مانند آیات ذیل: و تزو دوا فان خیر الزاد التقوی (اعراف 26) هو اهل التقوی و اهل المغفره (مدثر 56) و تعاون علی اللبر والتقوی (مائده 2) اعدلوا هو اقربوا للتقوی (مائده 8) لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه: این آیه آخر درباره مسجد «قبا» نازل شده

که منافقین در مقابل آن مسجد «ضرار» را ساخته بودند(1)

از مجموع آیات استفاده می شود که «تقوی» همان احساس مسؤولیت و تعهدی است که به دنبال رسوخ ایمان در قلب، بر وجود

ص: 114

انسان حاکم می شود و او را از «فخور» و «گناه» باز می دارد، و به سوی نیکی، پاکی و عدالت دعوت می کند و اعمال انسان را خالص کرده و آلودگی ها را می زوداید. چنانکه از ریشه لغوی «تقوی» نیز به همین نتیجه می رسیم؛ چون، تقوی از ماده «وقایه») به معنای کوشش در حفظ و نگهداری چیزی است، و منظور در این موارد، نگهداری روح و جان از هرگونه آلودگی، و متمرکز ساختن نیروها در اموری است که رضای خدا در آن است.

باید توجه داشت که، تقوی میوه ی درختِ ایمان است و به همین دلیل، برای به دست آوردن این سرمایه ی عظیم، باید پایه ی ایمان را محکم ساخت. البته، ممارست بر اطاعت و پرهیز از گناه و ... ملکه تقوی را در نفس راسخ می کند، در روایات آمده که «تقوی» یک درجه بالاتر از ایمان و یک درجه پایین تر از یقین است که علی بن موسی الرضا علیه السلام فرموده: الایمان فوق الإسلام بدرجة، والتقوی فوق الایمان بدرجة، والیقین فوق التقوی بدرجة، و ما قُسِم فی النّاس شیءٌ أقل من الیقین(1)؛ ایمان یکدرجه برتر از اسلام، و تقوی یک درجه بالاتر از ایمان است؛ اما یقین یک درجه بالاتر از تقوی

است، و هیچ چیزی در میان مردم کمتر از یقین تقسیم نشده است.

ص: 115

محفوظ، اداء امانت او لازم و ازدواج با او حلال می شود؛ اما ثواب مترتیب بر ایمان است(1)

به همین دلیل مفهوم اسلام در بعض روایات منحصر به اقرار لفظی است، در حال که ایمان، اقرار لفظ همرا ه با عمل معرّفی شده است:

الایمان اقرار و عمل و الاسلام اقرار بلاعمل(همان).

بنابر این، اولین نشانه ایمان عدم تردید و دو دلی در مسیر اسلام است. و علامت دوم، جهاد با اموال و علامت سوم، جهاد با نفس است که خداوند فرموده: انماالمؤمنون الذین آمنوا باللّه و رسوله ثمّ لم یرتابوا و اهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل اللّه.

سکرات مرگ حقیقت را [پیش چشم او ] می آورد [و گفته می شود] این همان چیزی است که تو از او می گریختی(1).

«سکره مرگ» حالتی شبیه به «مستی» است که به صورت هیجان دست می دهد وگاه بر عقل او چهره می شود و او را در اضطراب و نا آرامی شدید فرو می برد. لذا از امام سجّاد علیه السلام سؤال کردند: «ما الموت؟» مرگ چیست؟ در پاسخ فرموده:

للمؤمن کنزع ثیابٍ و سِخةٍ قمِلةٍ، و فک قیودٍ، و اغلالٍ ثقیلةٍ، و الإ ستبدلال بأ فخرِ الثیاب ، و أطیبها روائحُ، و اوطی المراکب و أنس المنازل؛ و للکافر کخلع الثیاب فاخر، والنقل عن منارل أنیسُةٍ والاستبدال بأوسخ الثیاب و أخشیها، و اوحش المنازل، و أعظم العذاب؛

برای مؤمن مانند کندن لباس چرکین و پر حشرات است، وگشودن غل و زنجیرهای سنگین، و تبدیل آن به فاخر ترین لباسها و خشبوترین عطرها، و راهورترین مرکبها و مناسب ترین منزلهاست؛ اما برای کافر، مانند کندن لباس فاخر، و انتقال از منزلهای مورد علاقه، و تبدیل آن به چرکترین و خشن ترین لباسها و وحشتناک ترین منزلها و بزرگترین عذاب است است(2).

قال محمد بن علی علیهما السلام: و هو نوم الذی یأتیکم کل لیلة الا أنه طویلة مدته لا ینتبه منه الا یوم القیامة

ص: 118

مرگ همان خوابی است که هرشب به سراغتان می آید، جز اینکه مدتش طولانی است و انسان از آن بیدار نمی شود تا روز قیامت(1)

امام حسین علیه السلام در روز عاشورا، هنگام جنگ برای یاران خود از مرگ تعبیر لطیفی دارد:

صبراً بنی الکرم فما الموت الا قنطرة تعبِر بکم عن البوس و الضراء الی الجنان الواسعة النعیم الدائمة، فأیکم یکره أن ینتقل من سجن الی قصر و ما هّوِ لِأعدائکم الا کمن ینتقل من قصر الی سجن وعذاب، إن أبی حدثنی عن رسول اللّه إن الدنیا سجن المؤمن و جنة الکافر، والموت جسر هولاء الی جنانهم، و جسر هولاء الی جحیم؛

شکیبا باشید ای فرزندان مردان بزرگوار! مرگ، تنها پلی است که شما را از رنجها به باغهای وسیع بهشت و نعمت های جاویدان منتقل می کند، کدام یکی از شما از انتقال یافتن

زندان به قصر ناراحتید؟! و اما مرگ نسبت به دشمنان شما خروج از قصر و انتقال به سوی زندان و اعذاب است. پدرم از رسول خدا (ص) نقل فرمود: دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است، و مرگ پلی است که آنها را به باغهای بهشت، و پلی است که آنها را به جهنم منتقل می کند(2).

طبق بعضی روایات سه روز برای انسان وحشتناک است: روز ولادت که با این جهان نا آشنا است، و روز مردن که عالم پس از مرگ را مشاهده می کند نا آشناست، و روز محشر که متوجه احکامی می شود که

ص: 119

در دنیا نبوده. لذا خداوند درباره حضرت یحیی فرموده: «و سلام علیه یوم ولد و. یوم یموت و یوم یبعث حیاً» و از زبان عیسی بن مریم همین سخن را بیان نموده واین دو پیامبر را در این سه روز مشمول رحمت خویش قرار داده است.(1)

در سوره «جمعه» آیه 8 نیز این حقیقت به صورت آشکار تری بیان شده: قل ان الموت الذی تفرون منه فانّه ملاقیکم؛

بگو مرگی که از آن فرار می کنید بالأخره به شما می رسد.

علاوه بر این، هیچ چیزی حتی برجهای محکم«مشیده» نمی تواند جلوی مرگ را بگیرد؛ زیرا مرگ از درون انسان سرچشمه می گیرد؛ چون استعدادهای انسان محدود است و یک روزی به پایان می رسد.

امیر بیان علی علیه السلام در در خطبه 131:

فانّه واللّه الجِد لا العب، الحق لا الکذب، وما هو الی الا الموت، أسمع داعیة وأعجل حادیة، فلا یغرّرنّک سواد النّاس [عامتهم] من نفسک[بنفسک] فقد رأیت من کان قبلک ممن جمع المال، وحذِرَ الإقلال، وأمن العواقب، طول الأمل، وإستبعاد الأجل، کیف نزل به الموت فأزعجه عن وطنه، وأخذه من مأمَنه، محمولاً علی اعواد المنایا، یتعاطی به الرجال الرجال، حملاً علی المناکب و امساکاً بالأنامل، اما رأیتم الذی یأملون بعیداً و یبنون مشیداً و یجمعون کثیراً، أصبحت بیوتهم قبوراً، وما جمعوا بوراً، وصارت اموالهم للوارثین، و ازواجهم لقوم آخرین، لا فی حسنة یزیدون، ولا من سیئة یستعتبون.(1)

امیر بیان و مولایی سخن علی بن ابیطالب علیهما السلام در این خطبه 131 بعد از سوگند شدید مردم را به یاد مرگ دعوت نموده و می فر ماید، ای مردم: به خدا سوگند! این که می گویم بازی نیست، جدّی

ص: 121

وحقیقت است، دروغ نیست، وآن، چیزی جز مرگ نیست، که بانگ دعوت کننده اش رسا، و به سرعت همه را میرانند!(1)

بعد از بیان حقیقت و حتمیّت مرگ راهکار های زیبا را برای طرز زندگی مردم ارائه داده و فرموده که ای مردم از گذشتگان پند و اندرز بگیرید و با خبر باشید که: «انبوه زندگان، و طرفداران، تو را فریب ندهد. همانا گذشتگان را دیدی که ثروت ها اندوختند و از فقر وبیچارگی وحشت داشتند وبا آرزوهای طولانی فکر می کردند در أمانند، و مرگ را دور می پنداشتند، دیدی چگونه مرگ بر سر شان فرود آمد؟ و آنان را از وطن شان بیرون راند؟ و از خانه ی أمن کوچشان داد؟ که بر چوبه ی تابوت نشستند، و مردم آن را دست به دست می کردند و بر دوش گرفته و بر سر انگشت خویش نگاه می داشتند؟ آیا ندیدی که آنان آرزو های دور و دراز داشتند، وکاخ های استوار می ساختند، و مال های فراوان می اندوختند، چگونه خانه های شان گورستان شد؟ و اموال جمع آوری شده ی شان تباه و پراکنده و از آنِ وارثان گردید؟ و زنان آنها با دیگران ازدواج کردند؟ نمی تواند چیزی به حسنات بیفزاید، و نه از گناه توبه کنند!»

قال صاّدق علیه السلام: ذکرُ الموت یُمِتُ الشّهوات فی النِفس ویقطع منا بِتَ الغَفلة ویُقوِّی النّفس بمواعد اللّه ویُرِقُ الطبع ویَکسِر دعلامَ الهوی و یُطفئی نارَ الحِرص و یُحقّرُ الدّنیا و هو معنی ما قال النّبی صلی اللّه علیه وآله والسلم فِکرُ الساعة خیرٌ من عبادة السنَةٍ و ذلک عند ما

ص: 122

یحل أطناب خیام الدّنیا و یَشُدُّها فی الآخرة ولا تسکنُ بزوال الرّحمة عند ذکر الموت بهذه الصّفة و من لا یعتبر بالموت و قلّة حیلته و کثرة عجزه و طول مقامه فی القبر و تحیرّه فی القیامة فلا خیر فیه قال النبّی (ص) أذکروا هادِمَ اللِذّات. قیل وما هو یا رسول اللّه؟ فقال: الموت. فما ذکرهُ عبد علی الحقیقة فی سعة الّا ضاقت علیه الدّنیا ولا فی الشّدة الّا إتسعت علیه والموت أوّل منزل من منازل الآخرة و آخر منزل من منازل الدّنیا، فطوبی لمن أُکرمَ عند نزول بأوّلها و طوبی لمن أخر من مشایَعته فی آخرِها والموت أقرب الأشیاء من بنی آدم و هو یعده أبعد فما أجراَ الإنسان علی نفسه و ما أضعفه من خلقٍ و فی الموت نجاة المخلصین وهلاک المجرمین ولذلک اشتاق مَنِ الشتاق الموت وکره من کره. قال النّبیّ(ص) مَن أحبّ اللّه لقاءه و من کره لقاء اللّه کره اللّه لقاءه(1)

یاد آوری مرگ هواهای نفسانی را نابود می کند، روزنه های که باعث غفلت از خدا می شود از بین می برد، طبع انسان را رقیق می کند، ستون هوسها را می شکند، آتش حرص را خاموش می کند، دنیا را نزد انسان بی ارزش می کند، و این بیان پیامبر است که فرمود: یک ساعت تفکّر برتر از عبادت یکسال است(2)، با یاد آوری مرگ طناب دنیا را باز نموده و ستونهای آخرت را محکم کند، کسی که مرگ را سبب عبرت و قلّت حیل و باعث عجز خود قرار ندهد سعادتمند نمی شود، آدم که در

ص: 123

فراخی زندگی می کند اگر یاد مرگ بیفتد دنیا برایش ضیق می گردد، مرگ اولین منزل از منازل آخرت و آخرین منزل از منازل دنیا است و رستگار کسی است که در هنگام ورود مورد احترام قرار گیرد، مرگ از هر چیزی به آدم نزدیک است، مرگ نجات مخلصین و هلاک مذنبین است، ظرافت مرگ این است که «مرگ لقای خداوند» است برای خدا جویان و مشقت است برای متنفران.

أبی عبید الحذاء قال: قلت لِأبی جعفر علیه السلام: حدثنی بما انتفه به؟ فقال: یا أبا عبیدة أکثر ذکر الموت فانّه لم یُکَثر انسان ذکر الموت الّا زَهدَ فی الدّنیا. (1)

قال علی علیه السلام: أصیکم عباد اللّه بتقوی اللّه وکثرة ذکر الموت والزّهد فی الدّنیا. (من لا یحضر)

قال رسول اللّه: أفضل الزّهد فی الدّنیا ذکرُ الموت و أفضل العبادة ذکر الموت و أفضل التّفکر ذکر الموت فمن أثقله ذکرالموت وجد قبره روضة من ریاض الجنّة. (2)

ص: 124

دیگران است. این است که هرچه را برای دیگران می خواهی برای خود بپذیر و آنچه را برای خود نمی پذیری برای دیگران آرزو مکن(1).

جُنّة من العقاب؛ وحجُّ البیت وإعتماره فانّهما ینفیان الفقر ویر حضان الذنب؛ وصِلَة الرَّحِم فإنّها مثراة فی المال ومنساة الأجل؛ والصّدقة السّر فانّها تکفر الخطئة؛ والصّدقة العلانیّة فانّها تذهب میتة السوء؛ وصنایع المروف فانّها تقی مصارع الهوان[نجات از سقوط]

امیر بیان علیه السلام فرموده: بهترین ارتباط بین خالق و مخلوق عبارتند از:

1) ایمان به خدا؛ 2) ایمان به پیامبر [و اولیاء اللَه]؛ 3) جهاد در راه خداوند؛ چون از قلَهء کوه ساری اسلام است؛ ) گفتن لا اله الا الله که فطرت توحیدی و یکتاپرستی است؛ 5) به پا داشتن نماز که آئین مکتب است؛ 6) پرداخت زکات واجب به فقرا و ایتام آل محمَد (صلی اللَه علیه وآله) است؛ 7) روزه ماه رمضان که باعث نجات از عذاب جهنم می شود؛ 8 ) حج وعمره که پریشانی را وی زوداید و معاصی را می شوید؛ 9) ارتباط حسنه با خویشاوندان که موجب ازدیاد ثروت وطولانی شدن عمر می شود؛ 10) انفاق مخفی که معاص را جبران می کند؛ 11) انفاق آشکار که مرگنابهنگام را دفع می نماید؛ 12) کارهای نیک که انسان را از سقوط نجات می دهد(1)

قال الصّادق علیه السلام: القلب حرم اللّه فلا تسکن حرم اللّه غیره(2).

ص: 127

قال الصّادق علیه السلام: لو لم یتوعد اللّه علی معصیّة لکان یجب أن لا یُعصی شکاراً لنعمته

اگر خداوند برای گناه وعده عذاب هم نمی دادند، بخاطر شکر نعمت های خداوند ترک معصیت لازم بود.

اگر کسی [مرد یا زن] در نماز خود سستی کنند به هجده نوع عقاب گرفتار می گردد که شش تا در دنیا، سه تا به هنگام مرگ، سه تا در قبر، سه تا در روز محشر وسه تا در سر پل صراط است: اما آن شش مورد که در دنیاست: 1) رزق او با برکت نیست؛ 2) حیات او بی ارزش وبی برکت است؛ 3) نزد خداوند آبرو و عزت ندارد؛ 4) هیچ بهره از اسلام ندارد؛ 5) با نیایش نیکان ارتباط ندارد؛ 6) دعایش نزد خداوند مستجاب نمی شود؛ اما به آنچه که در حال مرگ مبتلا می شود: 1) در حال خواری وذلت میمیرد؛ 2) در حال تشنگی جان می دهد گرچه آبهای دنیا را بچشد؛ 3) در حال گرسنگی جان می دهد گرچه غذاهای عالم را بخورد.

اما به آنچه که در قبر گرفتار می شود: 1) ملائکه ها او را شدیداً عذاب می کند؛ 2) قبر او بسیار ضیق وتارک و تا روز قیامت مورد عذاب است؛ 3) ملائکه رحمت هیچگونه بشارت رحمت بر او نمی دهد؛

اما به آنچه که در روز محشر بر خورد می کند: 1) به صورت الاغ وارد محشر می شود؛ 2) نامه ی اعمال او به دست چپش داده می شود؛ 3) رسیدگی به اعمال او بسیار طولانی خواهد بود؛ اما آنچه را در پل صراط مشاهده می کند: 1) خداوند به او توجهی ندارد؛ 2) هیچ عذری از او پذیرفته نمی شود؛ 3) هزاران سال در حال حساب اعمال و در نهایت به سوی آتش جهنم پرتاب می شود.

ص: 131

1: وهبتک نعیماً کثیراً و لم أَمِنَ علیک فهکذا اذا أعطیتَ خلقِی شیاً فلا تأمَنَّ علیهم

2: لو أکثرتَ الجفا معی، لقبلتُ معذرتَک اذا أَقبلتَ إِلیّ فکذلک أَقبِل معذرة مَنْ جفاک، لو إعتَذَر الیک

.3: لم أُکَلِفْتُ عملُ غَدٍ فلا تُکَلِفْنِی رزقَ غدٍ.

قال رسول اللّه(ص): یا علی، للحسود ثلاث علامات: یتملق اذا حضر؛ و یغتاب اذا غاب، و یَشْهَدُ بالباطل . (مواعظ عددیه)قال علی علیه السلام: ضع أمرُ أخِیک علی أحسنٍ حتیّ یَأْتِیک منه ما یغلبک(1)، قال اللَه تعالی: ولا یغتب بعضکم بعضاً أیحب أن یأکل لحم أخیه میتا فکرهتموه.

قال الرّضا علیه السلام: مَنْ بَهَتَ مؤمناً أو مؤمِنَة أو قال فیه ما لیس فیه، أقامه اللّه یوم القیامة علی تَلِّ مِّن النّار.(2)

قال الصّادق علیه السلام: حُسْنُ ظَنِّ أَصْلُه مِنْ حُسْنِ الإِیمان المرء و سلامة صدره. (همان)

یصنع المعروف الی الناس یصنعه، و لیس کل من یرغب فیه یقدر علیه، ولا کل مُن یقدر علیه یؤذن له فیه؛ فاذا إجتمعت الرغبة والقدرة والإذن فهنا لک تمت السعادة لطالب و المطلوب الیه

امام صادق علیه السلام فرمود: به نظر «من» عمل نیکو نام نیک و دارای ثواب است. [ البتّه، کار شایسته شرایطی

دارد]؛ گاه هر انسان کمک به دیگران را دوست ندارد؛ ولی، گاه دوست دارد توان انجامش را ندارد، وگاه توان دارد؛ اما توفیق ندارد؛ پس انجام عمل خیر برای دیگری مشروط بر این است که میل، قدرت، همرا با اذن وتوفیق الهی باشد، تا انسان به سعادت برسد(1). لذا در این مورد روایات فراوان از معصومین علیهم السلام وارد شده است:

قال رسول اللّه صل اللّه علیه وآله: اول من یدخل الجنة المعروف و أهله و أول من یرد علی الحوض(2)؛ یعنی، رسول خدا فرمود: اولین کسی که وارد بهشت و حوض کوثر می شود، آدم نیکو کار است.

قال علی (علیه السلام): أهل المعروف فی الدنیا، أهل المعروف فی الآخرة؛ یعنی، انسان نیکو کار در قیامت نیز نیکو کار است (همان).

قال الصادق علیه السلام: إصنع المعروف الی کل أحد فان کان أهله والا فانت أهله؛ برای هر کسی خوبی کن، اگر او نیز أهل نیکی باشد، بسیار خوب؛ اما اگر او أهل نیکی نیست، تو خود أهل خیر هستی(3).

ص: 134

و قال الصادق علیه السلام: أیّما مؤمن أوصل الی أخیه المؤمن معروفاً، فقد أوصل ذلک الی رسول اللّه؛ یعنی، هر کسی به برادر دینی خود نیکی کند، همانا برای روسل اللّه نیکی کرده است.(1)

وقال ایضاً: المعروفا شیءٌ سوی الزّکاه فتقربوا الی اللّه بالبر وصلة الرحم

کار خوب چیز های است غیر از زکات و به وسیله آن اعمال شایسته انسان به خدا نزدیک می شود(2)

قال ابوجعفرعلیه السلام: صنایع المعروف تقی مضارع السوء [ای تحفظ الانسان عن المهالک و مساقط السوء] کار خوب انسان را از هلاکت نجات می هد.(3)

قال ابوجعفر علیه السلام: لکل شیءٍ ثمرة و ثمرة المعروف تعجیله

هر چیزی میوه و آثاری دارد؛ اما آثار کار خیر عجله در انجام آن است.(4)

وقال الصادق علیه السلام: رأیت المعروف لایصلح الا بثلاث خصال: تصغیره و ستره و تعجیله، فانک اذا صغرته عظمته عند من تصنعه

ص: 135

الیه، و اذا سترته تممته، و اذا عجلته هنأ ته، وان کان غیر ذلک محققه [ای ابطلت ثوابه ] و نکدته [ ای ضیعه].(1)

قال علی علیه السلام: سمعت رسول اللّه یقول: من قضی لِأ خیه المؤمن حاجة کان کمن عُبُداللّه، و مُن دعا لمؤمن بظهره الغیب، قال الملک: ولک مثل ذلک، و ما مِن عبد مؤمن دعا للمؤمنین و المؤمنات بظهر الغیب الاّ رد الله مثل الذی دعا له من مؤمن او مؤمنة مضی من اول الدهر او هو اللّه یوم القیامة(2)

قال علی علیه السلام: القلب ثلاثة أنواع: مشغول بالدّنیا، و مشغول بالعقبی، و مشغول بالمولی؛ اما القلب المشغول بالدّنیا فله شدّة و البلا؛ و اما القلب المشغول بالعقبی فله درجات العُلی؛ و اما القلب المشغول بالمولی فله الدّنیا و العقبی والمولی(1).

قال اللّه تعالی: ما جعل اللّه لرجل مِن قلبین فی جوفه. (احزاب) قال رسول اللّه(ص): لا یجد الرّجل حلاوة الإیمان فی قلبه حتیّ لایبالی من أکل الدّنیا. (مواعظ عددیه)

قال علی علیه السلام: لایجتمع حبُّنا و حبُّ عدونا فی جوف انسان، ان اللّه لم یجعل لرجل من قلبین فی جوفه فَیُحِبّ بهذا و یُبْغِضُ بهذا (المواعظ العددیه)قال رسول اللّه(ص): زینة القلب ثلالثة: الصبر و الصّمت و الشّکر(2).

قال اللّه تعالی: سَنُلْقِیَ فی قلوب الّذین کفروا الرُعْبَ بما أشرکوا با للّه. قال اللّه تعالی: ثمّ بعثنا من بعده (نوح) رُسُلاً الی قومهم فجاؤهم بالبیّنات فما کانوا لیؤمنوا بما کذّبوا به من قبلُ کذلک نَطْبع علی قلوب المعتدین ( سوره یونس 74)

ص: 137

قال أبی عبدالله، قال رسول اللّه(ص): انّ اوّل ما عصی اللّه به، ستّ: حبّ الدّنیا وحبّ الرّیاسة وحبّ طعام وحبّ نساء وحبّ العلوّ وحبّ الکلام وحب الثروة، فصرن سبع خصال، فاجتمعن کلهنّ فی حبّ الدّنیا(1).

قال أبی عبداللّه، قال رسول اللّه(ص): انّ فی طلب الدّنیا إضراراً بالآخرة وفی طلب الآخرة إضراراً بالدّنیا، فَأَضَروا بالدّنیا فَإِنَّها أَوْلی باِلْإِضْرار(2).

قال أباعبدالله علیه السلام یقول: فیما ناجی اللّه موسی ... و اعلم انّ کلّ فتنة بَدْؤُها حبّ الدّنیا ولا تغبط أحداً بکثرة المال، فانّ مع کثیرة المال تکثرالذّنوب لِواجب الحقوق.(3)

أبی عبیده حذا، قلت لِأَبی جعفر علیه السلام: حدثنی بما إِنْتَفَعُ به؟ فقال: یا أبا عبیده أذکر الموت، فانّه لم یکثرانسانُ ذکرَ الموت الاّ زهد فی الدّنیا(4).

قال أمیر المؤمنین علیه السلام: ألا انّ من النِعَم سَعَةِ المال، و أفضل من سعة المال، صحّة البدن، و أفضل من صحّة البدن، تقوی القلب(1)

وفی حکمة داوود(ع): العافیّة الملک الخفی.(2)

قال علی علیه السلام: التّثبت خیرٌ من العجلة الّا فی فرص لبرّ(3)

قال الرّسول اللّه(ص): ترک الفرص غصص، الفرص تمرّ مرّ السّحاب.(4)

قال علی علیه السلام: اربعة اشیاء لا یعرف قدرها الّا اربعة: الشّباب لا یعرف قدرها الّا الشّیوخ، والعافیة لا یعرف قدرها الّا أهل البلاء، والصّحة لا یعرف قدرها الّا المرضی، والحیاة لا یعرف قدرها الّا الموتی. (مواعظ العددیة)

قال رسول اللّه(ص): الصّلاة تستنزل بهالرّحمة. یا دارد: الصّلاة معراج المؤمن.

یا فرمود: «لکلّ شیءٍ وجه، ووجه دینکم أَلصّلاة. چنانکه فرمودة: الصّلوة عمود الدّین. خداوند در حدیث کسا فرموده: یا ملانکتی یا سکّان سمواتی انّی ما خلقتُ السّماء مبنیة و لا أرضا مدحیّة ولا قمراً منیراً و لا شمساً مضیئة و لا فلکاً یدور و لا بحراً یجری ولا فلکاً یسری الاّ فی محبة هولاء الخمسة الذینهم تحت الکساء. فقال جبرائیل: یا ربّ و من تحت الکساء؟ فقال اللّه هم أهل بیت النّبوة و معدن الرسالة، هم فاطمة و ابوها و بعلها و بنوها.

عن عبدالله بن سنان: سئَلَ عن خلیل النّحوی (وهو ابن أحمد) مالدّلیل علی انّ علیّاً امام الکلی فی الکل؟ قال: احتیاج الکلی الیه، واستغناه عن الکل. وقیل له: ما تقول فی علی بن أبی طالب؟ فقال: ما أقول فی حق اِمْرءٍ کتمتْ مناقبَه أولیاؤه خوفاً، وأعداؤه حسداً، ثمّ ظهر من بین الکتمانین (1).

در کتب متعدد أهل سنت آمده است که آیه ششم سوره «بییّنه» در باره امیر المؤمنین علیه السّلام نازل شده است و به چند نمونه اشاره می شود:

عن ابن عباس: لما نزلت هذة الآیة: انّ الّذین آمنوا وعملوا الصّالحات أولئک هم خیر البریّة؛ قال رسول اللّه صلی اللّه علیه وآله والسّلم: لعلیّ علیه السّلام: هو أنت وشیعتک تأتی یوم القیامة أنت

ص: 141

وشیعتک راضیین ومرضیین ویأتی عدوک غضبانا مقحمین. فقال: یا رسول اللّه، مُن عدوی؟ قال: مُن تبرء منک ولنعک.

قال رسول اللّه(ص): ارض القیامة نارٌ ما خلا ظلّ المؤمن، فانّ صدقته تظلّه. وقال رسول اللّه (ص): امّتی علی ثلاثة اضاف: صنف یشبهون الملائکة وصنف یشبهون الانبیاء وصنف یشبهون البهائم؛ اما الّذین یشبهون الملائکة فهمتهم تسبیح و تهلیل؛ واما الّذین یشبهون البهائم، فهمتهم أکلٌ و شربٌ ونومٌ(1).

قال رسول اللّه(ص): تکون أمّتی فی الدّنیا علی ثلاثة اطباق؛ اما طبق الاولی فلا یحبّون جمع المال وادخاره [من افتعال من الذخر ای جعله ذخیرة وحفظه] ولایسعون فی اقنائه و احتکاره و انّما رضا هم من الدّنیا سدّ جوعه و ستر عورته و غناهم منها ما بلغ الآخرة، فاولئک الآمنون الّذین لاخوف علیهم و لا یحزنون؛ و اما طبق الثانی: فانهم یحبّون جمع المال من الطیّب وجهه و أحسن سُبُله یَصِلُون به ارحامهم و یبرون به اخوانهم و یواسون فقرائهم (المشارکة فی المعاش)؛ و اماطبق الثالث، فانّهم یحبّون جمع المال مماحل و حرم و منعه مما افترضه و وجب انفقوا انفقوا اسرافاً و بداراً و ان امسکوه امسکو بخلاً و احتکاراً(2)

قال رسول اللّه(ص): علامةُ المؤمن خمسة: الورع فی الخلوة والصّدقة فی القلّة و الصبرعلی المصیبة و الصّدقة عندالخوف والحلم عند الغضب (همان ص156)

ص: 143

قال رسول اللّه(ص): خمسة یظلّلهم الله تحت عرشه یوم لاظلّ الاظلّه: المصلّین والمزکین اموالهم، والصائمین، والمجاهدین فی سبیل اللّه، و الحجاج الی بیت الله الحرام. (1)

امام رضاعلیه السلام فرمود: در بنی اسرئیل سالیان پی درپی قحطی آمد، زنی که لقمه ای نانی در دهان داشت. فقیری از او طلب خیر نمود. زن گفت چیزی ندارم همین لقمه را به شما می دهم و آن را از دهان بیرون آورد به فقیر داد. وقتی دیگر ناگهان بچه کوچک او را در بیابان گرگ به دهان گرفت و فرار نمود و زن از دنبال آن صدا می کرد. خداوند جبرائیل را فرستاد وبچه را از دهان گرگ گرفت و

به مادرش داد وفرمود: این لقمه به جای آن لقمه که به سائل داده ای(1).

روز حضرت عیسی علیه السلام برای حواریون فرمود: این مرد در فلان ساعت از دنیا می رود

و آماده شوید تا بر آن نماز بخوانیم. مرد رفت وبعد از چند ساعت برگشت. حواریون گفتند یانبی اللَه آن مرد هنوز زنده است؟!

حضرت عیسی از آن مرد سؤال نمود چه کاری کرده ای؟ آن مرد گفت: به درویش گرسنه دو دانه قرص نان داده ام. حضرت عیسی فرمود: بعد از آن چه دیده ای؟ گفت: پشته ای هیزم می آوردم وقتی باز کردم دیدم از میان آن یک مار سیاه بیرون آمد. حضرت عیسی گفت: همان مار مأمور مرگ تو بوده و آن را باصدقه از خود دفع نمودی.

ص: 145

قال رسول اللّه(صل اللّه علیه وآله): عشرة من أمّتی یسخط اللّه علیهم یوم القیامة ویأ مر بهم الی النّار: فقالوا یا رسول اللّه من هؤلاء؟ فقال: شیخ زانٍ، وامام ضالّ، ومدمن الخمر، وعاق الوالدیه، وقاذف المحصنة، والماشی بالنمیمه، وشاهدالزور، ومانع الزّکات، والظّالمف وتارک الصلوة...

وقال جبرائیل(ع): أنا من الدّنیا أحبّ ثلاثة: ارشاد الضّال و إعانة المظلوم و محبّة المساکین.

قال النّبی(ص) ثلاثة لا خوف علیهم یوم القیامة، المخلص فی الأیمان، والمجازی فی الأحسان والسلطان العادل.

قال النّبی(صل اللّه علیه وآله) هلاک النّفس فی الثلاثة، الکبر والحرص والحسد. فالکبر هلاک الدّین وبه لعن إبلیس، والحرص عدوالنّفس وبه أخرج آدم من الجنّة، و الحسد رائد السّوء ومنعه وقتل قابیلُ هابیلَ.

قال النّبی(صل اللّه علیه وآله) نعوذ باللّه من رجل هفاة و حفاة ونفاة؛ الهفاة [أحمق] رجل یظهر المحبّة بلسانه ویکون عدوّاً فی قلبه، والحفاة [المبالغ فی السّؤال] هو الّذی یکون کثیر المقال ولا یکون الفائدة فی مقالته، والنّفاة [دنی ورزل] هو الّذی یقول ولا یعمل بما یقول.

یعنی، ما بنی آدم را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا ( بر مرکبهای راهوار) حمل نمودیم و از انواع روزیهای پاکیزه به آنها روزی دادیم و بر بسیار از خلق خود برتری دادیم.(1).

مهمَترین مواهب و گل سرسبد موجودات {انسان} سه دسته از امور معرَفی شده است:

1: حملناهم فی البرّ والبحر؛

2: ورزقناهم من الطیّبات؛

3: وفضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلاً؛ ای علی جمیع ممن خلقنا.

الف: بهترین مواهب الهی حرکت انسان در خشکی ها و دریاها است؛ چون بهره گیری از انواع طیَبات بدون سیر وحرکت امکان پذیر نیست و حرکت مقدمه هر گونه برگت است یا برای این است که انسان بر پهنای زمین أعم از خشکی ها و دریا ها با چنین حرکت مسلَط است، بخلاف سایر موجودات که بر یک قسمت آن تسلَط دارد.

ب: عقل وتفکَر: در این مورد مفسیرین فرموده اند: کرامت انسان بخاطر قوَهء عقل، نطق و استعدادهای متفاوتی مانند اراده وآزادی... است. یا سلَطه انسان بر تمام موجودات روی زمین است یا بخاطر شناخت و قدرت بر اطاعت خدوند است و علاوه بر اینها استعدادهای عالی برای پیمودن مسیر تکامل نامحدود دارد.

ص: 149

ج: تفاوت کرامت و فضیلت: کرامت امر ذاتی و فضیلت امر اکتسابی است، یا کرامت اشاره به جنبه ای مادی و فضیلت اشاره به جنبهء معنوی است.

ح: چرا انسان موجود بر تر است؟ پاسخ: تنها مجود که از نیروی مختلف مادی ومعنوی، جسمانی و روحانی تشکیل شده است انسان است و این نیرو های متضاد باعث رشد و تکامل و گاه باعث بد ترین و شرور ترین مخلوقات می گردد چنانکه از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است:

عبداللَه بن سنان قال: سئلت أبا عبداللَه علیه السلام: الملائکة أفضل أم بنو آدم؟ فقال: قال امیر المؤمنین علیه السلام« انَ اللَه رکب فی الملائکة عقلاً بلا شهوة و رکب فی البهائم شهوة بلا عقل و رکب فی بنب آدم کلتیهما. فمن غلب عقله شهوته فهو خیرٌ من الملائکة و من غلب شهوته عقله فهو شرَ من البهائم...قال علی علیه السلام: یا رسول اللَه أنت أفضل ام جبرائیل؟ فقال: یاعلی، انَ اللَه فضل الانبیائه المرسلین علی الملائکة المقرَبین و فضلنی علی جمیع النبیَن و المرسلین، والفضل بعدی لک یاعلی وللأئمة من بعدک، و انَ الملائکة لخدمنا و خدام محیبَنا. یا علی الَذین یحملون العرش ومن حوله یسبحون بحمد ربَهم و یستغفرون الَذین آمنوا بولایتنا. یا علی لو لا نحن ماخلق اللَه آدم ولا حواء ولا الجنَة ولاالنَار، ولا السَماء ولا الأرض(1).

ص: 150

زید بن علی علیه السلام فرموده: و تفضیل المؤمن انَما هو لجانب ما رکب فیه من الشهوات و الالام والعوارض النفسانیة و التَسلط الشَیطان مع انواع الهموم و اما الملک فهو من جمیع ها معصوم(1)

الکسیس کارل، نویسنده «کتاب موجود ناشناخته» می گوید: بدن انسان با ظرافت که دارد دارای استحکام فوق العاده است که در مقابل بیخوابی، خستگی، غم و اندوه و... تحمل دارد.

د: مسؤلیت پذیری انسان: آیه بعد اشاره دارد: «یوم ندعوا کلّ اَناس بامامهم فمن أوتی کتابه بیمینه فأولئک یقرؤن کتابهم ولا یظلمون فتیلاً * ومن کان فی هذه اعمی فهو فی الآخرة أعمی وأضلّ سبیلاً.

به یاد آورید روزی را که هر گروهی را با پیشوایشان می خوانیم، آنها که نامه عملشان به دست راست شان است آن را (با شادی وسرور) می خوانند و سر سوزن به آنها ظلم نمی شود = اما آنها که در این جهان ( از دیدن چهره حق)نابینا بودند در آنجا نیز نابینا هستند و گمراهتر!(2)

قال علی بن موسی الرَضاء علیهماالسلام: یدعی کلَ أناس بامام زمانهم و کتاب ربهم و سنَة نبیَهم وقال الصَادق علیه السلام: ألا تحمدون اللَه اذا کان یوم القیامة فدعا کلَ قومٍ الی من یتولونه، ودعانا الی رسول اللَه، و فزعتم الینا فالی أین ترون یذهب بکم الی الجنَة و رب الکعبة_ قلها ثلاث.

ص: 151

امام سجاد فرمود: چرا از خداوند تشکَر نمی کنید؟ در روز قیامت خداوند هر گروهی را با رهبر شان می خواند، ما را با پیامبر وشما را همراهی ما، فکر می کنید شما را در اینحال به کجا می برند. سه مرتبه امام فرمود: به خدای کعبه به سوی بهشت می برد.

با توجَه به کرامت و مسؤلیت انسان، در هنگام دفن کردن صدا می کنند فلان آقا را تلقین دهید. می آییند صورت میت را باز کرده به روی خاک قرار داده و دست از شانه ی او گرفته وتکان داده ومی گویند: یاعبداللّه، اذا جاءک الملکان المقربان الرسولین من عند اللّه یسئلانک عن ربّک وعن دینک وعن کتابک و عن نبیّک وعن امامک... ولاتخف ولاتحزن وقل فی جوابهمااللّه ربّی ومحمد نبیّ والاسلام دینی والقرآن کتابی والکعبة فبلتی وعلیّ وأولادهم علیهم السّلام امامی!!

آیا کدام «ربّ» همان خداوند که در سوره «مؤمنون» در آیات متعدد فرموده: «قد أفلح المؤمند»: آیا مؤمن کیست؟ فرموده: علامات مؤمن اینهاست:

اولاً: الّذین هم فی صلاتهم خاشعون. ثانیاً: والّذین هم عن اللغو معرضون. ثالثاً: والّذین هم للزّکواة فاعلون. رابعاً: والّذین هم لفروجهم حافظون. خامساً: والّذین هم لأماناتهم وعهدهم راعون... بعد فرموده: فمن ابتغی وراء ذلک فأولئک هم العادون

سؤال: آیا قرآن را خوانده ای یانه؟ آیا به قرآن توجّه کرده ای یانه؟ آیا زکات داده ای یانه؟ آیا از غیبت دوری نموده ای یانه؟ وقتی در

ص: 152

تلقین می گوید: والقرآن کتابی. آیا راست است یا حتّی در قبر هم باید دروغ گفت؟ این که می گوییم علی بن ابیطالب امامی. آیا به فرمانش وأعمالش ارتباط داشته ای یانه؟

خداوند در سوره معارج فرموده: الّذین علی صلاتهم دائمون علیه السّلام والّذین فی أموالهم حق معلوم علیه السّلام للسائل والمحروم....فمن ابتغی وراء ذلک فأولئک هم العادون.

مؤمن باید خمس وزکات وحقوق النّاس را رعایت نمایند. آیا ما حق النّاس و حق اللّه را رعایت کرده اییم یانه؟ که در هنگام دفن می گوییم:

«اللّه ربّی ومحمّد نبیّ والکعبة قبلتی والقرآن کتابی؟!!»

قال الصادق علیه السلام: لیس من شیعتنا من لم یصل صلاة اللیل(1)

قال الصادق (ع): إنّ اللّه حرّم علی شیعتنا المسکر من کلّ شراب(2)

أبی الحسن موسی بن جعفر علیه السّلام فرمود: من لم یستطیع منکم أن یزورنا فلیزر صالحی شیعتنا، یکتب له ثواب زیارتنا. و من لم یقدر أن یصیلنا فلیصل صالحی اخوانه، یکتب له ثواب صلتنا. * عن جابر عن أبی جعفر علیه السلام: قال کیف من انتحل قول الشّیعة! و أحبّنا أهل البیت؟ فواللّه ما شیعتنا الّا من اتّقی اللّه و أطاعه وماکانوا یعرفون یا جابر الّا بالتّواضع والتّخشع والإنابة و کثرة ذکراللّه والصّوم والصّلاة والبرّ بالوالدین وتعاهد الجیران من الفقراء و ذوی المسکنة والغرمین واأیتام والصدق الحدیث و تلاوة القرآن وکفّ الألسن من النّاس الّا خیر... (وسائل)

ص: 154

قال علی علیه السلام: العقل شجرة اصلها التّقی و فرعها الحیّاء وثمرتها الورع؛ فالتّقوی تدعوا الی خصال الثلاثة: الی الفقه فی الدّین، والزّهد فی الدّنیا، والأنقطاع الی اللّه. و الحیاء یدعوا الی ثلاث خصال: الی الیقین، و حسن الخلق والتّواضع. والورع یدعوا الی ثلاث خصال: الی الصّدق اللسان، والمسارعة الی البرّ ، و ترک الشّبهات. (مواعظ عددیه).

قال اللّه یا عبادی: ستّة منیّ وستّة منکم؛ المغفرة منی والتّوبة منکم، والجنّة منی والطاعة منکم، والرّرق منی والشّکر منکم، والقضاء منی والرّضاء منکم، والبلاء منی والصبر منکم، والإجابة منی والدّعاء منکم. (1)

الحقّ فأتبعه و عرف الباطل فاتّقاه، وعرف الدّنیا فرفضها وعرف الآخرة فطلبها.

قال رسول اللّه(ص): کلّ عینٍ باکیة یوم القیامة الّا ثلاثة أعین: عینٌ بکت من خشیة اللّه، وعینٌ غضت من محارم اللّه، وعینٌ بتت ساهرة فی السبیل اللّه..(1)

هرگاه وضع کسی بر شما مشتبه شد، و دین او را نشناختید، به دوستانش نظر کنید، اگر اهل دین وآئین خدا باشند، او نیز بر دین و آئین خدا است، واگر بر آئین خدا نباشند، او نیز بهره ی از آئین حق را ندارد.(1)

همچنان امام جواد علیه السلام در مورد همنشین فرموده: «ایّاک ومصاحبة الشریر، فانّه کالسّیف المسلول یَحسُن منظرُه ویُقبَح أَثره»، از همنشینی بد بپرهیز که همچون شمشیر برهنه، ظاهرش زیبا وأثرش بسیار زشت است(2)

رسول اکرم (صل اللّه علیه وآله) فرمود: اربع یُمِتنَ القلب: الذّنب علی الذّنب... ومجالسة الموتی. فقیل له یا رسول الّله وما الموتی؟ قال کلّ غنی مترف: چهار چیز قلب انسان را می میراند: تکرار گناه، تا جای که فرمود... وهمنشینی با مردگان. کسی پرسید: ای رسول خدا مردگان کیانند؟ فرمود: ثروتمندان که مست ثروتند(3)

در این مورد خداوند در قرآن از زبان مشرکین چنین فرموده: یا وَیلتی لَیتَنِی لَم إِتَّخِذ فلاناً خلیلاً: ای وای برمن! کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم!

در شأن نزول این آیه می گویند: دو نفر از مشرکین به نام «عقبه» و «أُبَی» بودند که هر زمان «عقبه» از سفر می آمد، غذائی ترتیب داده وهمه ی اشراف قوم خود را دعوت می کرد و در عین حال که مشرک بود،

ص: 160

دوست داشت به محضر پیامبر برسد. روزی از سفر آمد، وطبق معمول دوستان رانش دعوت کرد و در ضمن پیامبر را نیز دعوت نمود. وقتی که سفره ی غذا پهن وآماده شد، پیامبر فرمود: تا شهادت به وحدانیت خدا و رسالت «مَن» ندهی، از غذائی تو میل نمی کنم. عقبه شهادتین را جاری کرد. هنگام که این جریان را أُبَی شنید گفت: تو منحرف شده ای؟ گفت: خیر. بلکه مردی بر من وارد شد که حاضر نبود از غذایم بخورد، جز اینکه شهادتین را بگویم، ومن شرم داشتم که او از سر سفره ی من برخیزد وغذایم را نخورد، لذا شهادت دادم!

ابی گفت: من هرگز از تو راضی نمی شوم مگر اینکه در برابر او بایستی وتوهین کنی؟ عقبه این کار را کرد ومرتد شد، و در جنگ «بدر» در صف کفار به قتل رسید وابی نیز در جنگ «احد» کشته شد(1)

مورد وصف متواضعین فرموده: بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانی هستند که بی تکبر بر زمین راه می رود، وهنگام که جاهلان آنها را مخاطب قرار می دهند (وسخنان ناروا می گویند) به آنها سلام می گویند:

وعِبادُ الرّحمن الّذین یَمشُون علی الأرض هُوناً واذا خاطَبَهم الجاهِلون قالوا سلاماً. (1)

یکی از مهمّترین دستورات که خداوند در سوره اسراء، آیه 37 به پیامبرش فرموده: «و لا تَمش فی الأرض مرحاً انّک لن تَخرِقَ الأرضَ و لن تَبلُغَ الجبال طولاً» در روی زمین از سر کِبر و غرور گام بر مدار، چرا که نمی توانی زمین را بشکافی و طول قامتت هرگز به کوههای نمی رسد.

ونیز به خاطر همین روح ایمان، تواضع است.

روزی حضرت پیامبر از کوچه ی عبور می کردند، جمعی در یک مکانی اجتماع کرده بودند! وقتی که از علت آن سؤال نمود. گفتند: دیوانه ای است که اعمال جنون آمیز وخنده آورش مردم را متوجّه اش کرده است. حضرت فرمودند، می خواهید دیوانه واقعی را برای شما معرّفی می کنم ؟ همه گوش دادند و پیامبر فرمود: کسی که باتکبر وغرور راه می رود، وپیوسته به دو طرف خود نگاه می کند، پهلوهای خود را با شانه های خود حرکت می دهد، غیر از خود را نمی بیند واندیشه اش از خودش فراتر نمی رود. کسی که مردم به خیر او امیدواری ندارد و از شر او در امان نیستند، دیوانه ی واقعی او است؛ اما این را

که می بینید، تنها یک بیمار است «المُتَبَختِرُ فی مَشیِه النّاظِرُ فی عَطفَیهِ المُحَرِّ ک جَنبَیه

ص: 162

بِمِنکَبَیهِ الّذین لایُؤمَنُ شرُّه ولا یُرجی خیره فذلک المجنون و هذا المُبتَلِی!»(1)

در سوره بقره فرموده: «ان کنتم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا فأتوا بسورة من مثله...(1)

امیرالمؤمنین فرمود: «سلونی عن کتاب الله فإنّه لیس من آیة إلاّ وقد عرفتَ بلیل نزلت أم بنهار أم فی سهل نزلت أم

فی جبل(2) یعنی کسی نمی تواند ادعای «سلونی» نماید.

جامعیّت وکمال: فرمود: «أنا أعلم بکتاب اللّه منکم»؛ یعنی من طرق آسمان می دانم وطرق زمین می دانم و این علم غیب الهی است که به من داده شده است.

حبّ وبغض شدید: امیر المؤمنین مانند قرآن مورد حبّ وبغض واقع شد. حبّ شدید و بغض شدید و حبّ متعادل. بعضی در وقت خواندن قرآن گوش هایشان را می گرفتند ومی گفتند: «فأَمْطِرْ علینا حِجارةً من السّماء أو اِئْتِنا بعذاب الیم...(3)، یعنی سنگ آسمانی بیاید وبمیریم؛ اما صدای خواندن قرآن را نشنویم!. خوارج هم اگر می فهمیدند قبر علیّ در کجاست، قبر را می شکافتند وبدن علی را می سوزانید و در صفین علیّ را از دین خارج خواندند. چنانکه به پیغمبر گفتند: بدّله او اِعْطی بقرآن غیره. حبّ متعادل: بعضی ها هم صبح وهم ظهر قرآن را می خواندن وأشک می ریختند. «حارث همدانی» هم که دلتنگ می شد، روز چندین بار می آمد ومی فرمود: آقا جان نمی توانم از شما جدا بشوم.

ص: 164

شکایت از امّت: قرآن در سوره واقعه شکایت دارد: «أفبهذ الحدیث أنتم مدهنون». امیرالمؤمین هم در خطبه معروف شقشقیه فرموده: «واللّه لقد تقمصّها فلان، وأنّه یعلم أَنَّ محلّی منها (خلافت) محل القطب من الرّحی... ولایرقی الی الطّیر... یَهْرُمُ فیها الکبیر ویشب فیها الصّغیر ویکدح (سعی) فیها مؤمن حتّی یُلْقی ربّه... فصبرتُ وفی العین قَذی وفِی الْحَلْقِ شَجی أرای تَراثِی نَهْبا...

همزمانی صعود ونزول: همزمانی شب نزول قرآن با شب صعود امیرالمؤمنین یک امر تصادفی نیست. عبداللّه بن عمر می گوید: یا امیرالمؤمنین اگر مردم به کلمات تو و قرآن عمل می کردند «لَأَکَلوا من فوقهم ومن تحت أرجلهم...66 مائده» از آسمان و زمین برکت نازل می شد مانند قرآن برکت بود.

مظلومیّت در اخفای فضایل: سعد بن وقّاص می گوید: واللّه اگر یکی فضایلی علی را که خودم از پیغمبر شنیدم، خاندان ما می داشتند! بر دنیا افتخار می کردم. باید سؤال کرد که ای سعد، تو که سابقه ی خدمات داشتی وسالها در اطراف پیغمبر و در فتوحات شرکت داشتی آن فضایل چیست؟ می گوید:

فضیلت اوّل: یک روز پیامبر مأمور شد که سوره «توبه» را به مردم مشرکین مکه ابلاغ کند، به دست یک کسی داد. هنوز قدمهای برنداشته بود، امیرالمؤمنین را فرستاد که برو او را برگردان و تو آیات را ابلاغ کن. آن شخص اعتراض کرد که یا رسول اللّه چرا «من» را بر گردانیدی؟

ص: 165

فرمود: جبریل آمد وفرمود: ای پیامبر آن را ابلاغ نکند «الّا أنت او من نفسک». چنانکه در سوره مباهله مقصود از کلمه (انفسنا) علی است؛ یعنی باید تو یا علی این سوره را بین مشرکین ابلاغ کنید. یکوقت عبداللّه افتح با امام صادق عرض کرد ای پدر «من» هم پسر شمایم و موسی بن جعفر هم پسر شماست! ظاهراً مایان نزد شما تفاوت دارییم؟!! امام صادق فرمود: «أنت ابنی وهونفسی»؛ یعنی تو پسر منی و موسی جانِ من است. شخصی می گوید، خدمت امام صادق بودم که امام باقر تازه فوت کرده بوده، گفتم حیف شد پدر شما از دنیا رفتن. چون گاهی (بدون ذکر سند عن فلان عن فلان... زیرا فاصله زمانی بین امام باقر و پیامبر نزدیک به صد سال است لذا بدون واسطه از غیر معصوم قبول نمی شود» می فرمود: «قال

رسول اللّه» ما استفاده می کردییم. امام صدق فرمود: قال اللّه تبارک وتعالی، و نفرمود: قال رسول اللّه؛ یعنی ای بنده خدا «تو» فکر کرده ای که بعد از امام باقر دیگر کسی نمی تواند بدون واسطه و ذکر سند قال رسول اللّه بگوید؟! در حال که ماهمه یک نور و ازیک خانواده ایم فضیلت دوّم: قال رسول اللّه یوماً: «سدّوا هذه الابواب الّا باب علیّ فتکلم فی ذلک النّاس قال،... وانّی واللّه ما سددت شیاً ولا فتحته ولکن امرت بشیء فتبعته(1)». حمزه آمد وفرمود: یا رسول اللّه «من» عموی شمایم و «أنت اسکنت هذا الغلام؟!». فرمود: عمو جان این یک مسئله عاطفی نیست. بلکه خداوند دستور داده است و «من» مأمورم.

ص: 166

فضیلت سوّم: سعد بن وقّاص می گوید: پیامبر در جنگ تبوک علیّ را در خانه گذاشت، مردم می گفتند که رابطه علی وپیامبر باهم ریخته، علیّ از این جریان نزد پیامبر شکایت کرد. پیامبر فرمود: «یاعلیّ أنتَ خاصّةُ أهلی»؛ یعنی ای علی جان تو شخص مخصوص منی. لذا گاهی سخنی را که به علی می گفتن با دخترش فاطمه زهرا نمی گفت. در اینجا لازم است که موعظه و سفارشات علی را بگوییم وهمه دنیا پند بگیرند. از نامه 49 نهج البلاغه (و32) من چهار اصل را بر داشت نمودم واین خطبه بعد از ضربت خوردن وقبل از شهادت است. این خطبه را کلینی در کافی و حتّی مسعودی در مروج الذهب آوردند ولذا اسناد متعدد دارد. علیّ بچه ها را دور خود جمع کرده و چند تا سفارش نمود:

« سفارش اوّل: کُلُّ امْرِء لاق ما یفرّمنه فی فراره...»، ای بچه هایم و ای مردم دنیا، همه مردم از مرگ فرار می کنند واگر زلزله شود فرار می کنند... بدانید که مرگ بسراغتان می آید و این مرگ شتری است که در پشت «دَرِ» همه خواهد خوابید. گرچه نمرودها و فرعونی ها و قارون ها و منصور دوانقی ها از مرگ فرار کردند وآخر مرگ بسراغشان آمدند. حتّی جبریل به رسول خدا فرمود: «عِشْ ماشئت فانّک مَیِّت» ای رسول اللّه هر طور که می خواهی زندگی کن آخرش مرگ است.

خداوند در آیات متعدد فرموده: «قل لو کُنْتُم فی بُیُوتِکُم لَبَرَزَ الَّذِین کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقَتْلُ الی مَضاجِعِهِم(1)»

فرموده: «أینما تکنوا یُدْرکم الموت ولو کنتم فی بروج مُّشَیَّدَة (2)»

ص: 167

فرموده: «قل انّ الْمَوتَ الَّذِی تَفِرُّونَ مِنْهُ فَانَّه مُلاقِیْکُم ثُمّ تُرَدُّونَ الی عالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهادَةِ...(1)». ای مردم هرچند اعتقاد به معاد محکمتر باشد، و بیدانیم که تهمّت و دروغ فشار قبر دارد، مال حرام در شکم آتش می شود. انسان هواس خود را جمع می کند.

حاجی نوری در کتاب «دارالسّلام» راجع به مرگهای که قابل حسرت وغبطه است می گوید: یثار بالای سر زکریا بن صابُری {که هر از دو اصحاب امام صادق هستند} نشته بودم که داشت جان می داد، یکوقت دیدم ذکریا دست خود را بالا آورد وگفت: السّلام علیک یا أمیر المؤمنین می خواهم دستم را به دست شما بگذارم!! دیدم ذکریا نورانی شد و «من» چیزی را نمی دیدم! از دنیا رفت. آمدم خدمت امام صادق و محمد بن مسلم نیز آنجا بود. گفتگویی پیش آمد هنگام خواستم بلند شوم فرمود: بالای سر ذکریا بودی؟ گفتم: بله، یابن رسول اللّه. فرمود: «دیدی که جدم امیر المؤمنین بالای سرش آمد؟ و سه مرتبه قسم خورده و این جمله را تکرار فرمود: «واللّه لقد رأه».

در کتاب فضیلت های فراموش شده که فرزند آقای تربتی نوشته است. می گوید چند روز مانده بود که بابایم از دنیا برود، یک روز دیدم که چهره ی نورانی پیدا کرد و بلند شده وگفت: السّلام علیک یا رسول اللّه، السّلام علیک یا امیر المؤمنین و... تا به امام زمان و حضرت فاطمه رسید. یکوقت دیدم گفت: السّلام علیکِ یا زینب کبری بعد از آن هرچند سؤال

ص: 168

کردم ای پدر مسئله چه بود؟ در جواب من می گفت، ای حسین علی مرا اذّیت مکن.

حاجی حسین قمّی در بغداد که در بستر بیهوشی قرار داشت اطرافیانش می گویند یکوقت دیدیم که می گوید: مرا بنشانید! گفتیم این آقا دارد هذیان می گوید. دوباره گفت مرا بنشانید که مولایم در کنارم آمده است! ای مردم این مرگها مگر قابل غبطه وحسرت نیست؟!! در قرآن می فرماید: در وقت جاندادن آنسان بالای سرش یا فرشته می آید و یا شیطان چنانکه در قرآن فرموده: هل أُنَبِاءُکم علی من تنزّل شیطان* 221 تنزّل علی کلّ أفاک أثیم222 شعراء).

گاه ملائکة می آید به محتضر هفت مطلب می گوید: انّ الذین قالوا ربّنا اللّه ثمّ اسّتقاموا*30 فصّلت؛ از گذشته مترس، از آینده مترس، وبا سلام وصلواة می برد.

سفارش دوّم: «اما وصیّتی فلاتشرکوا باللّه شیأ... فلا تُضَیِّعوا سُنَّة،ً وأقِمُ هذَیْنِ العمودین، و اوقِدوا هذِیْنِ المصباحین»، ای مردم نگذارید که بر این دو چراغ و دو ستون (توحید و سنّت پیامبر) لطمه ای وارد شود». ستون اوّل توحید و ستون دوّم سنّت پیامبر است. چناکه پیامبر فرمود: «صلواکما رأیتمونی أصلّی» رسول خدا اوّل می آمد به طرف آسمان نگاه کرده پنج مرتبه می فرمود: «ربّنا اننا سمعنا منادیاً ینادی للایمان أنْ آمنوا بربّکم فَآمنّا ربّنا فاغفرلنا ذُنبنا وکفِّرْ عنّا سیَّتِنا وتوفّنا مع الْأَبْرار».

امام صادق فرمود: کسی این ها را بخواند دعایش مستجاب می شود (آیات آخر آل عمران). پیامبر در جلوی در مسجد آمده گریه می کرد

ص: 169

ومی فرمود: «اللهمّ افتح باب رحمتک». ای مردم سنّت پیامبر أهمّیت به حقوق النّاس وحقوق اللّه و...است. سقیفه نیشینان سنّت پیامبر را زیر پاه کردند.

سفارش سوم: «أَنَا بِالْأَمْسِ صاحِبُکم، و أَنَاالیوم عِبْرَةٌ لکم، و غداً مُفارِقُکُمْ»؛ ای مردم من در شب هیجدهم در تکیّة القضاء بودم و در شب نوزدهم مریض و مایه تأسف و عبرت بر شمایم و در شب بست ویکم از شما جدا می شوم. لذا این سه شب برای همه است.

سفارش چهارم: غَداً تَرَوْنَ ایّامِیّ، و یکشف لکم عن سرائری؛ یعنی آیندگان علی را خواهد شناخت، جرجرداق و محمّد عَبْدُه از نهج البلاغه تجلیل خواهد کرد. ابن ابی الحدید معتزلی عظمت و مقام نهج الباغه را خواهد شناخت؛ چون در وقتی که علی برای مردم می فرمود: «من اشتری عِلْماً بدرهم»؛ زیرا «علی» می داند که یک روز کلمات «او» مرکز وکانون علم و دانش می شود، یک روز دانشگاهی ها در مقابل نهج البلاغه خاضع می گردد و نهج البلاغة مرکز علم برای دنیا می شود. مردم نگاه می کرد!! اما حارث همدانی آن یاری با وفای علی شناخت که علی چه می گوید: رفت یک درهم داد، قلم وکاغذ آورد خطبه های از نهج البلاغه را من جمله نامه به امام حسن و نامه 69 که خطاب به خودش است نوشت. گرچه نهج البلاغه مال قرن چهارم است لیکن قبلا هم نوشته شده بوده وسیّد رضی فقط منظم کرده است.

سفارش پنجم: وَتَعْرِفُونَنِیْ بعد خُلُوِّ مکانِیْ، وقیامی غیری مقامی»؛ ای مردم دنیا وقتی قدر علی را می دانند که در مسجد کوفه حجّاج نشسته، زیاد نشسته و ابن زیاد نشسته. دیشب علی به بچه ها سفارش نماز کرد،

ص: 170

سفارش یتیم کرد: «اللّه اللّه فی الایتام». هیچ چیزی علی را متلاتم نمی کرد جز أشک یتیم. همین که أشک یتیم را می دید کنارش می نشست گریه می کرد ناله می کرد.فرمود: «أَعِنُونِی بورع واجتهاد» علی را باتلاش در عبادت و تقوا یاری کنید.

قال رسول اللّه(ص): ان أردتم عیش سُعَدا و موت الشّهدا، والنّجاة یوم الحسرة، فدرسوالقرآن.

با تو جّه به اینکه خداوند بهترین حدیث را بیان کرده، با سه ویژگی مهمّ به آن چنین اشاره نموده است که؛ اولاً: قرآن از نظر عمق و زیبائی آیات همصدا و همانند یکدیگر ند [کتابا متشابهاً ] و هیچگونه تضاد و اختلاف در میان آنها وجود ندارد، بر خلاف کلمات انسان که هر چند وسیع تر شود باعث اختلاف و تناقص بیشتر می گردد؛ اما انسجام قرآن، فصاحت و بلاغت بی نظیری دارد که در همه ی آیاتش حاکم است؛

ثانیاً: آیات قرآن مکرر [مثانی] است؛یعنی ، سرگذشت ها، مواعظ و اندرزها را چنان بیان نموده که هرگز ملالت آور نیست؛ ثالثاً: آیات قرآن نفوذ عمیق در اندام انسانها دارد؛ یعنی، از شنیدن آیات قرآن لرزه بر اندام خاشعان از پروردگار می افتد [تقشعر]، سپس پوست و قلبشان، برون و درونشان نرم و آماده ی ذکر خدا می گردیده و آرام می شود: اللّه نزل أحسن الحدیث کتاباً متشابهاً مثانی تقشعر منه جلود الّذین یخشون ربّهم ثمّ تلینُ جلوده و قلوبهم الی ذکر الله(1)

«مثانی» زمخشری در کتشاف، ج4، ص 123 می گویند: «مثانی» جمع «مثنی» بر وزن «مصلی» به معنای مگر و یا جمع «مثنی» بر وزن «مبنا» از تشبیه با معنای تکرار گرفته شده است؛ اما ارباب لعنت در کلمه «تقشعر» از ماده «تشعریره» بعضی به معنای جمع شدن پوست «هنگام

ص: 172

ترس» و بعضی به معنای لرزش بر اندام و بعضی به معناس راست شدن مو بربدن می دانند (مفردات و لسان العرب).

امیر المومنین علیه السلام در توصیف پرهیز کاران فرموده: آنها شب هنگام به پا می خیزد، قرآن را شمرده، شمرده و با تفکر می خواند، جان خود رابا تلاوت قرآن در غمی دلپذیری فرو می برند، و دارو ی بیماری خود را از قرآن می طلبند، هر گاه به آیه تشویق بر خورد کنند به آن دل بسته و چشم جانش با شوق در آن خیره می شود، و آن را نصب العین خود می سازند، و هر گاه به آیه ای خوف و اندرز بر سند گوش و دل فرا می دهند گویی صدای ناله ها و به هم خوردن زبانه های آتش مهیب جهنم در گوش آن ها طنین انداز است.

عباس عموی پیامبر از حضرت رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله . نقل می کند که حضرت فرمود: هنگام که بدن بنده ای از خوف خداوند لرزان شود، گناهانش فرو می ریزد همانگونه که برگهای خشک از درختان می ریزد.

از لحظه فکر ناراحت شد که چرا یک لحظه از یاد خدا غفلت و بر نیروی خود اعتماد نمود، فوراً توبه نمود. در بعضی تفاسیر آمده که خداوند سلیمان را به یک بیماری شدید مبتلا کرد که مثل یک جسدی بی روح بر تخت خود افتاده بود. وقتی توبه کرد خداوند او را به حالت اول بازگردانید لذا خداوند فرموده:

ولقد فتنا سلیمان والقینا علی کرسیه جسدا ثم اناب ما سلیمان را آزمودیم، و بر کرسب اوجسدی افکندیم؛ پس او به درگاه خداوند انابه کرد(1).

پیامبر فرمود: شنیده اید خداوند چه اندازه از ملک و حکومت بر سلیمان داد؟ با این حال جز بر خشوع او نیفرود، به طور که حتی از شدت خشوع و ادب چشم به آسمان نمی انداخت: ارایتم ما اعطی سلیمان بن داود من ملکه ؟ فان ذلک لم یزده الا تخشعا ما کان یرفع بطره الی السماء تخشعا لربه !(2)

فکر و اندیشهء آنها وجود ندارد. بلکه آنها در جستجوی حق و تشنه ی حق هستند و هر جا حق را بیابند با تمام وجود از آن دفاع و از چشمه ی زلال آن می نوشد تا اینکه سیرآب شوند. آنها نه تنها طالب حق و تشنه گفتار نیکوست. بلکه در میان خوب و خوبتر، نیکو و نیکوتر، بهترین و

ارزشمند ترین را انتخاب می کند «الّذین یستمعون القول فیتبعون أحسنه اولئک الّذین هدی هم اللّه و اولئک هم اولوا الالباب(1)»

هشام به نقل از موسی بن عفر علیها السلام فرموده: یا هشام ان الله بشر اهل العقل و الفهم فی کتابه ف فقال فبشر عبادی الذین یستمعون القول فیستمعون احسنه (کافی ، ج 1 کتاب العقل)

معروف شیعه مانند «أنا مدینة العلم و علی بابها و...» ندارم بلکه تصمیم گرفته ام به عنوان عالم سنی چند تا از روایات که درکتابهای أهل سنّت است و خودشان هم قبول دارد و فراموش کردند، برای شما از باب امر بمعروف ونهی از منکر بیاورم و تعبیرش این است: «فانّ ذلک من باب الامر بالمعروف و نهی عن المنکر» و آن منکر چیست: می گوید: «الّذی تقدیم غیره علیه» منکر تقدیم دیگران بر علی است. «فقد نَهی اللّه فی

سوره «یونس» آیه 35: «أفمن یَهْدی الی الحقّ أحقٌّ أن یُتَّبِعُ أَمَّن لا یَهِدِّی الّا أن یُهْدی فما لکم کیف تحکمون»، هیچگاه مرجوح را بر راجح، مفضول را بر أفضل، وغیر متخصِص را بر متخصِّص مقدم نکنید. بعد از این مقدمه؛ 24 حدیث از کتُب بزرگان أهل تسنّن می آورد و عجیب روایاتی است وعجیب مطالبی را بیان می کند ومی گوید: ای مردم دنیا من امروز به عنوان یک فرد بیطرف می خواهم از علی بن ابیطالب دفاع کنم و بگویم که رسول اللّه فرمود: علی جان من بر تو ترجیح دارم با نبوت (یعنی لا نبّیَ بعدی(1)

اماتو با هفت ویژگی بر همه مردم حتّی بر نوح و عیسی و... ترجیح داری: ،

ویژگی اوّل: «أنت اوّلهم ایماناً باللّه» همه قبول دارد که در هفت سالگی ایمان آورده

ص: 176

ویژگی دوّم: «أَوْفی بِعَهْدِ اللّه» حضرت از تقسیم بیت المال دو رکعت نماز می خواندن و دست هارا بر داشته و می فرمود ای نماز در روز قیامت شاهد باشد که حق مردم را ادا نموده ام.

ویژگی سوّم: «أقسَمُهم بالسّوِیَة»: علی جان تو عادلترین مردم در تقسیم بیت المال هستی. خواهر أمیر المؤمنین بنام امّ هانی(1)

که یکروز آمد، علی از بیت المال بیست درهم به او داد، بعد کنیزش آمد، برای او نیز بیست درهم داد وقتی

هر دو بیرون رفتند. امّ هانی سؤال کرد برای تو چقدر داده است؟ کنیز گفت: برایم بیست درهم! گفت: من هم عرب هستم، هم خواهرش، هم دختر عموی رسول اللّه، برای من هم بیست درهم داده است. با اعتراض برگشت وگفت: برادر مرا باکنیزم که یک فرد عجم است مساوی دانستی؟! حضرت فرمود: هرچند در قرآن دقّت می کنم «لافرق بین الحرّ و العبد ولا بین الأبیض والأسود ولا بین العرب والعجم» مگر در تقوی. و أقسهم باجرای حدود. طارق بن عبداللّه یک شب خانه علی آمد وگفت: شنیدم نجاشی را شلاق زده ای(2)

و این کاری درست نیست؛ زیرا او پیرو شماست و یک عُمْری در خانه شما بوده است

ص: 177

و اشتباهاً یک کار خلاف هم انجام داده است. حضرت فرمود: بسیار کاری خوبی است؛ چون بنی اسرائیل حدود الهی را تعطیل نمودند از بین رفتند. آنوقت طارق ونجاشی رفتند به معاویه پیوستند. لذا علی علی گفتن کار ما را حل نمی کند. علی تازیانه بر دست گرفته می آمدند بازار خیّاط ها، بازار خرمافروش ها، بازار قصّابها و... فریاد می زد: «ای معاشر التّجار» ای بازاریها اوّل احکام را یاد بگیرد. نخرید ونفروشید مگر آنکه دروغ نگویید، قسم نخورید، کمفروشی نکنید، در وقت فروش از جنس تان دروغ تعریف نکنید و... می گفتن و گریه می کردن! آقاجان چرا گریه می کنید؟! می فرمود: ببنید این بازار ماست؛ یعنی «یبعون ویشترون وینسون المعاد» اما بازار حالا را تماشاکنید. حضرت یکروز بهمراه خصم نزد قاضی رفت. قاضی گفت: اجلس یا ابوالحسن» حضرت فوراً بلند شد وگفت: تو عادل نیستی چون مرا با کنیه و خصمم را با اسم صدا می کنی. قاضی خود ابوالاسود را صبح نصب کرد و عصر عزل کرد! گفت: آقا هنوز بیش از چند نفر نزدم شکایت نکرده است؟! حضرت فرمود: به من خبر دادن «انّ الصّوتک یعْلو صوت خصمین» یعنی صدای تو از صدای مراجعینت بالاتر است و بر مراجعین فریاد می زنی. چنان که امام حسین در ششم عاشورا برای امام سجّاد فرمود: «ایّاک والظّلم من لا ناصرله غیر اللّه» پسرم از ظلم به کسی که جز خداوند کسی را ندارد بپرهیز. علی علیه السلام فرمود: نمی خواهم مثل من لباس بپوشید، یا مثل من غذا بخورید و... اما ای مردم: «أَعِنُونِی بورع وَ اجْتهاد وَالسِّداد وعِفاف» علی را با تقوا، عفت، تلاش در عبادت واستقامت تان یاری کنید.

ص: 178

ویژگی چهارم: «أعدلهم فی الرَّعِیَّةِ»: علی جان تو در مردمداری عادلترین مردم هستی. می گوید یکروز رسول اللّه می خواست بریک جنازه نماز بخواند یک کسی گفت یا رسول اللّه او بدهکار است! حضرت عقب آمد و فرمود: من نماز نمی خوانم تا تکلیف او معلوم شود. علی صدازد یا رسول اللّه نماز را بخوان او بدیهی ندارد! رسول اللّه فرمود: بمن گفته که بدیهی دارد. علی بدون این که سؤال کند از که بدهکار است و بدیهی او چقدر است، فرمود: من ضامن بدیهی او هستم. آن وقت رسول اللّه نماز خواند.

نجاشی شاه حبشه اوّلین شاهی است که ایمان آورد ومسلمانها را به حبشه راه داد. نجاشی که در زمان پیغمبر از دنیا رفت، رسول خدا در مدینه مسجد غمامه به قول امروزی ها برای او یک نماز سفارشی باهفت تکبیر نماز میت خواند. بعد از نجاشی راجع به حکومت بین مردم اختلاف شد و أبی نیزر پسرش را زندان کردند(1).

نجاشی کسی است که وقتی پیغمبر در جنگ «بدر» پیروز شد، سجده شکر بجا آورد.

روایت داریم «من لم یشکر المِنْعِم من المخلوقین لم یشکر اللّه». علی بلا فاصله پول داد أبی نیزر را آزاد کرد و در مدینه آورد. دو مزرعه خوبی داشت که یک وقت معاویه دویست هزار درهم پیشنهاد کرد، که یکی را از امام حسین بخرد، امام حسین قبول نکرد. البته حضرت در

روز ششم محرم به عمرو بن سعد فرمود: اگر از این لشکر بروی این مزرعه را به تو می دهم، امّا عمرو سعد توفیق آنرا نداشت. علی ابن نیزر را مدینه آورد

ص: 179

وفرمود: تو از این مزرعه مواظبت کن. بعدها عده ای از حبشه به مدینه خدمت أبی نیزر آمدند وگفتند: برگرد می خواهیم سلطنت را به تو برگردانیم. أبی نیزر گفت: من علی را با هیچ چیزی معامله نمی کنم؛ یعنی ای مردم من هرگز از علی جدا نمی شوم. ایشان سلطنت حبشه را رها کرد؛ ولی از کنار علی دور نشدند.

ویژگی پنجم: «أبصرهم بالقظیة»: علی جان تو آگاهترین مردم هستی. اگر امیرالمؤمنین نبود خلفا در مانده می شدند؛ چون مردم از همه جا مانند: رم، یمن و... می آمدند وکار نداشتند که جانشین پیامبر کیست و اصلا آنها مسلمان نبودند. شخصی از راه دور نزد «اولی» آمده و مسلمان هم نبود، وگفت: «أین اللّه» خدا کجاست؟ اولی گفت: خدا در عرش است. گفت: اگر خدا در عرش است؛ پس در زمین گناه کنیم چون خدا نیست. اولی گفت: نه، خدا در زمین هم است. آن شخص گفت: پس خدا در عرش نیست. اولی در جواب میخکب شد. امیرالمؤمنین آمد وفرمود: ای شخص آتش روشن کن. وقتی او آتش روشن کرد، حضرت فرمود: ایا کجای این آتش داغ است؟

گفت: همه جایش. حضرت فرمود: خدا هم در همه جاست. بعد حضرت فرمود: اصلا سؤال تو غلط است؛ چون خدا خالق مکان است و کسی که چیزی را آفریده، در آن چیز جا نمی شود؛ زیرا خالق چیزی نمی تواند جزو مخلوقش باشد بلا تشبیه کسی که ماشین درست می کند نمی تواند جزو ماشین باشد ولذا «اِنّ اللّه عَیَّنَ الْعَیْنَ فلا عَیْنَ له» این که گفته شود، خدا کِیْ بوده، ما کِیْ ندارم بلکه کِیْ را خدا آفریده وقتی که کرّات درست شد، زمان درست شد مثل سال وماه و...

ص: 180

امام صادق فرمود: لا ینبغی للمؤمن أن یموت حتّی یتعلّم القرآن او فی تعلیمه(1).

2- انسان قرآن بخواند؛ ولی تدبر نکند. در حال که خداوند فرموده:

أفلا یتدبرون القرآن. افراد ذیل هنگام که به این آیه «لن تنا لواالبرّ حتّی تنفقوا مما تحبّون...» رسید وتدبر نمودند توجّه کنید:

الف) فاطمه زهرا با تدبر در آیه سه شب غذا خانواده را با همراه لباس های عروسی به فقیر داد و اعضای خانواده گرسنه روزه گرفتند.

ب) أبو طلحة انصاری با تدبر در آیه بهترین باغ که در مدینه داشت در راه خدا انفاق نمود.

ج) زبیده همسر هارون رشید مادر أمین با تدبر در این آیه قرآن طلا نویس را فروخت و پولش را در مکه برد و چاه آب حفر نمود تا مردم استفاده کنند.

ناکامُرال ژاپنی با رفاقت بیک مهندس مسلمانی، مسلمان شد و گفت من دو دختر در دانشگاه «توکیو» دارم بیا آنها را نیز مسلمان کن. وقتی مهندس رفت، آن دختران گفتند: قرآن شما در باره زنان چه دستوری دارد؟ مهندس آیه 35 احزاب را خواند: «انّ المسلمین والمسلمات والمؤمنین والمؤمنات والقانتین والقانتات والصّادقین والصّادقات ...» آنها دیدند که زنان و مردان در ده صفت باهم شریکند لذا مسلمان شدند.

ص: 182

چنانکه یک آیه صعصعه بن ناجیه را وآیه «ألم یأن للذین أن تخشع قلوبهم بذکر اللّه» فضیل بن غیاث «دُزْد» را نجات دادند.

قیس بن عاصم مشرک نزد پیامبر آمد و حضرت در حال قرأت سوره «رحمن» بود، قیس گفت یکبار دیگر بخوان؟ وقتی که حضرت خواندند مسلمان شد.

پسر سیّد عبداللّه تستری فوت نمود، بسیار غمگین بود. در رکعت اول نماز جمعه بعد از «حمد» سوره «والشّمس» را و در رکعت دوم، «سوره منافقون» را به این آیه رسید: « یا أیّها الذین آمنوا لا تلهکم اموالکم و اولادکم عن ذکراللّه» آرام شد، بعد تکرار کرد وقتی به اینجا که «ومن یفعل ذلک فأولئک هم الخاسرون». رسید قلبش آرام شد.

مختصر به زبان می آورند؛ 5) همیشه بدون هدف وسرگردانند (ولایذکرون..(1)

.آیا علت بی توجّهی و کسالت در نماز: چست؟ فقر، اعتیاد، یا خدا احتیاج ندارد و ... بیان امام سجاد(ع): در دعا ی ابوحمزه ثمالی: انّی کلّما قد تهبّأت و تعبءات و قمت الی ا لصّلاة، أَلقیت علیّ نعا ساً، اذا انا صلیت و صلبتنی مناجاتک ... مالی عرضت بلیّته ؟...

1- لعلّک رأیتنی مستخفاً بحقّک: رعایت نکردن حق خدا باشد و حق خدا هم حبّ أهل بیت و صبر بر بلاست.

عابد در خواب دید که گفت او را به بهشت ببرید به رحمت خدا. عابد گفت: خودم تلاش کردم نماز خواندم و...«ادخل الجنة برحمة اللّه» ندارد. گفت آنار را بیاورید وقتی که آورد اعمال عابد به اندازه دانه های أنار نشد لذا گفت: «انّ الله اذا اراد بعبد خیراً عاتبة فی المنام» و توبه کرد

2- لعلّک وجدتنی فی مقام الکاذبین: قال علی(ع): لا یجد عبد طعم الایمان حتّی یترک الکذب هزله وجدّه. قال الباقر(ع) : «انّ الله جعل الشرّ اقفالاً و جعل مفتاح ذلک الاقفال الشراب و الکذب شرّمن الشراب.

قال رسول اللّه(ص): انّ عذاب القبر من النمیة والغیة والکذب.

امام صادق فرمود: انّ الرّجل لیکذب الکذب فیحرم بها صلاة اللّیل، فاذا حرم الصّلاة اللیل، حرم الرّزق .

ص: 184

3- لعلّک غفلت؛ یعنی غفلت در دین کرده ای. او لعلّک رأیتنی فی الغافلین.

زن مسیحی می گوید در روستای ایتالیا دیدم مسلمانی غرق در عبادت بود. تماشا کردم دیدم سخنان زیبا دارد. گفتم اینها چیست؟ چند آیه از قرآن خواند «انّما المؤمنون الّذین اذا ذُکر اللّه وجلت قلو بهم و اذا تُلیت علیهم آیاته زادتهم ایماناً»؛ مسلمان شدم(1).

یعنی،

کسی اگر لذت ترک لذت را بداند به چشم و زبان خود خیانت نمی کنم؛ زیرا خدا چشم و اعضاء را برای کار نیک آفریده است.

4- اولعلّک رأیتنی معرضا. 5- اولعلّک وجدتنی غیر شاکرلنعمائک.

قال رسول الّلّه(صل اللّه علیه وآله): خمساً لایجتمعن الاّ فی مؤمنن حقاً یوجب اللّه الجنّة: النور فی القلب و الفقه فی الاسلام و الورع فی الدّین و المودت فی النّاس و حسن السمت فی الوجه

ص: 185

رسول اللّه فرموده: «لولا أنْ اللّه خَلَق علیّاً لم یکن لفاطمة کفواً، آدم و من دونه». یا فرموده: «انّی تارک فیکم الثقلین کتاب اللّه وعترتی..(1)» ؛ امّا هنگام که رأیبس حمله کنندگان پشت در حضرت زهراء آمد، «فدعا بالحطب وقال والذی نفس عمر بیده تخرجوا والّا احرقناها علی من فی الدّار(2)» . فقیل: «انّ فیها فاطمة»؛ یعنی، داخل خانه فاطمهء زهراء است. نگفته است: انّ فیها السلمان؛ نگفته است: انّ فیها مقداد؛ نگفته است: انّ فیها علی او مسنٌ او حسین!

این جمله از شخصیّت و مقام فاطمه حکایت دارد:فوقفت فاطمة علی بابها فقال لا عهد لی بقوم حضروا سوء منکم. ُحضرت زهراء علیها السّلام در آخر عُمْر امّ سلمة را صدازد تا برود امیر المؤمنین را صدا زند. مرحوم مجلسی در بحار فرموده: وقتی امیر المؤمنین آمد: «وأقبل حتّی أخذ رأسها وترکه فی حجره ونادها یا زهراء! فلم تکلمه؛ فناداها یا بنت محمّد، فلم تکلمه! فنادا یا بنت من صلی بالملائکة، فلم تکلمه! فنادا یا فاطمة فأنا ابن عمک علی بن ایطالب... ففتحت عیناها فی وجهه ونظرت الیه وبکت وبکی. وقال علی بن ابیطالب: مالذی تجدنّه فأنا ابن عمک علی بن ابیطال؟ فقالت: یا ابن العمّ انّی الموت الذی لابدّ منه ولا محیص عنه وأنا أعلم انّک بعدی لا تصبر علی قلّة التزویج فان أنت تزوّجتَ امرأة اجعل لها

ص: 187

یوماً ولیلة و اجعل لأولادی یوماً ولیلة. ا أبالحسن ولا تصح فی وجههما فیصبهان یتیمین فانّهما بالأمس فُقدا جداهما والیوم یفقُدان امّهما.

علی جان برایم گریه وناله کن! فرمود: چرا ای فاطمه جان؟ فرمود:«أبکنی فهو یوم الفراق». همین که حضرت فاطمه فرمود: علی جان وقت جدائی نزدیک است! أبکنی وابک للیتامی... فقال لها علی(ع): من این لک یا بنت رسول اللّه هذالخبر والوحی قد انقطع عنا؟ ای فاطمه جان چگونه می دانی وقت فراق و جدایی است در حال که بعد از رسول خدا وحی الهی قطع شده؟ فقالت: یا أبالحسن رقدت الساعة (یعنی یک لحظه خواب رفتم) فرأیت حبیبی رسول اللّه... فلما رأنی قال: هلّمی الیّ یا بنتی فانی الیک مشتاق. فقلت واللّه انّی لأشدّ شوقا منک الی لقائک. فقال أنت لیلة عندی وهو الصّادق. بعد از آن حضرت زهراء وصیت نمود. علی وقت به وصیّت خود عمل کرد. بعد از غسل ... یا زینب یا حسنین.. هلموا و تزودوا من امّکم فهذا الفراق واللقاء فی الجنّة . بعد از جدمان به مادر رومی آوردیم ... علی فرمود: واللّه انّها قد حنّت وأنّت ومدت یدیها وضمتهما الی صدرها ملیّاً و اذاً بهاتف من السّماء ینادی یا أبالحسن ارفعهما عنها فلقد أبکیا واللّه ملائکة السّماء همین که علی فاطمه را بداخل قبر گذاشت یکدفعه صدا زد یا رسول اللّه این همان أمانت است که در شب زفاف به علی داده ای. (بحار،ج43)

ص: 188

4) خداوند فرموده: یثبت اللّه الّذین آمنوا بالقول الثّابت فی الحیاة الدّنیا و فی الآخرة (27 ابراهیم)(1).

2- اخرج من ولایة الله و اذنب ماشئت: بشر جای دیگری ندارد خداوند فرموده: ولله المشرق و المغرب فأینما تولو فثم وجه الله.

شاعر می گوید:

در مقام که کنی قصد گناه، گر کند کودک از دور نگاه

شرم داری زگناه در گذر، پردهء عصمت خود را ندر

شرم بادت زخداوند جهان، که بود واقف اسرار ونهان.

3- اطلب موضعاً لا یراک اللّه و اذنب ماشئت: خداوند فرموده: لا تدرکه الأبصار و هو یدرک الابصار (انعام103)

4- اذا جائک الملک الموت لیفبض روجک فادفعه عن نفسک و اذنب ماشئت:

مرگ همه جا هست خداوند فرموده: أینما تکونوا یدرک کم الموت و لو کنتم فی بروج مشتیدة (نساء 78)

5- اذا ادخلک مالک النّار فی النّار فلا تدخل النار و اذنب ما تشت(1). خداوند فرموده راه فرار وجود ندارد: فاذا جائت السّاخة قدس سره یوم یفر المرء من اخیه قدس سره وامّه قدس سره و ابیه قدس سره و صاحبته و بنیه قدس سره لکل ءمرءی منهم یومئذ شأن یغنیه. (سوره عبس)

ص: 192

امام صادق فرموده: آفة الدّین: الحسد و العجب و الفخر؛ لا فقر کفقر القلوب(1).

امیرالمؤمنین(ع) فرموده: ان کان رزق مقسوماً فالحرص لماذا؟ وان کان الحساب حق فالجمع لماذا؟ وان کان الموت حق فالفرح لماذا؟ وان کان عقوبة من الله النار فالمعصیة لماذا؟ ولا یتحامل الاصدقاء.

پیامبر اکرم که در بیابان همراه اصحاب هیزم جمع کردند خدوند در قرآن صفت نیکو را چنین بیان فرموده: ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکة الاتخافوا ولاتحزنواوابشروا بالجنه التی کنتم توعدون علیه السّلام نحن

اولیائکم فی الحیاه الدنیا وفی الاخرة ولکم فیها ما تشتهی انفسکم ولکم فیها ماتدعون (1)(30فصلت)

ص: 196

پیامبر فرموده: ما اخاف علی امّتی من الفقر ولکن اخاف علیهم سوء تدبیر.. در روایت دیگر آمده: القیل مع تدبیر خیر من الکثیر مع التبذیر.

بار بدنم می لرزید در جلد 9 ص166 یکمرتبه فصلی را باز کرده و می گوید: فصل فی فضایل علی ابن ابیطالب بعد می گوید: فصل فی فضایل علی ابن ابیطالب بعد می گوید: خوانندگان من بعنوان یک فرد بیطرف امروز از روایات معتبر اهل سنت می آورم: «لست اعنی بذلک الاخبار العامه الشایعه کانا مدینه العلم وعلی بابها... من کنت مولاه فهذا علی مولاه» ؛ یا حدیث ثقلین و غدیرکه شیعه دارد، سخن جالب این است که می گوید: فان ذلک من باب الامر بالمعروف والنهی عن المنکر الذی تقدم غیره علیه فقد نهی الله عنه: أفمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لایهدی الاان یهدی فحالکم کیف تحکمون(یونس 35)ترجیح مرجوح ومفضول بر راجح وفاضل!! بعد از این مقدمه 24 حدیث آورده عجیب احادیثی علی جان من بر تو ترجیح با نبوت(لانبی بعدی ویژگی پیامبر، ولی، امام است) وتو حتی بر نوح وعیسی با هفت ویژگی مقدمی:

ویژگی اول: انت اولهم ایماناً بالله. در فریقین آمده که حضرت در سنّ هفت سالگی به شریعت خاتم الأنبیاء ایمان آورده است.

ویژگی دوم: اوفی بعهدالله؛ چون حضرت بعد از نمازمب فرمود ای نماز شاهد باش من به امر خدا وفا کردم.

ویژگی سوم:اقسم بالسویه. یکروز امیر المؤمنین علیه السلام از بیت المال 20 درهم به امّ هانی خواهرش داد و 20 درهم به کنیز امّ هانی، وقتی که امّ هانی از کنیزی خود سؤال کرد برای تو چقدر داده است؟ او گفت:

ص: 199

برایم بیست درهم. امّ هانی بر گشت و اعتراض نمود که آیا بین عرب وعجم، و بین دختر عموی رسول اللّه و دیگران، و بین خواهر خود و دیگران فرق قایل نیستی؟! حضرت در جواب فرمود: هر چند در قرآن تفکّر نمودم « لا فرق بین الحر والعبد ولابین العرب والعجم الا بالتقوی اللّه.

اعدلهم فی الرعیته؛ یعنی روز پیامبر با اصحاب می رفتند یک وقت جنازه ی را دیدند، پیامبر خواست بر آن جنازه نماز بخواند، یکدفعه شخصی صدا زد یا رسول اللّه آن مَرد مدیون من است! پیامبر کنار رفت تا دین او داده شود، یک مرتبه امیر المؤمنین بدون سؤال از این که چه مقدار مدیون است، فرمود یا رسول اللّه نماز را بخوان، من ضامن دین او می شوم!!

ابصرهم بالقضیه؛ روزی یکی از مشرکین آمد از یکی از اصحاب سؤال کرد آیا خدا کجاست؟ او گفت: خدا در آسمان است! آن مرد مشرک گفت: پس اگر در زمین گناه کنیم اشکال ندارد. دوباره جواب داد که خدا در زمین است. آن مرد مشرک گفت: پس در آسمان معصیت شود مانعی ندارد؟ مجبور شد گفت وصی پیامبر علی این أبی طالب است. وقتی که مشرک آنجا رفت وسؤال کرد حضرت آتش را آورد و فرمود: آیا کدام طرف این آتش سرد است؟ مرد مشرک گفت: همه آتش داغ است. حضرت فرمود: خدا نیز در همه جا وجود دارد. آن وقت مرد مشرک گفت: در حقیقت همین وصی پیامبر است.

ص: 200

در روایت داریم «کان النّاس بالمدینة یعیشون لا یدرون من أین یعشون ومن یطعمهم فلما مات علی بن الحسین

فقدوا ذلک فعرفوا .. (البدایة والنهایة، ج9)

قال امیر المؤمنین(ع): حبّ الدّنیا رأس الفتن و اصل المحن، دنیا پرستی منشاء همه اختلافات و فتنه ها است. بعد فرموده: انّک لم تلقی اللّه بعمل أضرّ علیک من حبّ الدّنیا؛ یعنی ضرر هیچ عملی بیشتر از دنیا پرستی نیست.

در بعض روایات دارد: حبّ الدنیا یفسد العقل و یصم القلب عن السماع الحکمة. در حال که قلب بهترین عضو برای شنیدن حق است و دنیا پرستی قلب را از شنیدن حق محروم می کند.

عیسی بن مریم فرمود: قسوة القلوب من جفوة العیون؛ وجفوة العیون من کثرة الذنوب؛ و کثرة الذنوب من حبّ الدّنیا؛ وحبّ الدّنیا رأس کلّ خطیئة. (دصول کافی)

کلیهما، فمن غلب شهوته علی عقله فهو شرّ من البهائم و من غلب عقله علی شهوته فهو خیر من الملائکة. فلن یقبل من أحدهم مل الارض ..(1)

امام باقر فرمود: الهوا عدوالعقل ومخالف الحق و اصل علامات الهوی من أکل الحرام وغفلة الفرایض والاستهانة بالسنن والخوض فی الملاهی.

قال رسول اللّه: یا علی لا تشاور جباناً فانه یضیق علیک المخرج، ولا تشاور البخیل فانه یقصر بک عن عاتیک، ولا تشاور حریصاً فانه یزین لک شرّهما؛ واعلم یا علی ان الجبن والحریص والبخیل غریزة واحدة یجمعها سؤء الظن( بحار ج72)

علی علیه السلام فرمود: یا عمار فلا... تستشر السفلة فی أمرک، فانک ان اءتمنتهم خانوک، وان حدثوک کذبوک، وان نکبت خذلوک، وان وعدوک موعداً لم یصدقوک. من استشاره أخاه المؤمن فلم یمحضه النصیحة سلبه اللّه لبُه (مغز)

علی علیه السلام فرمود: من غش المسلمین فی مشورة فقد برئت منه.

خدوند هم فرمود: یا ایهالذین آمنوا لا تتخذوا بطانة من دونکم لا یدلونکم خبالا ودّوا ما عنتم قد بت البغضاء من أفواههم ...(118) بطانة لباس زیرین؛ ظهارة لباس روین، کنایه از محرم راز است.

انّی اشتغلت عن هذه النّار، بالنّار الآخری... و کان یصلیّ فی کلّ یوم و لیلة ألف رکعةً(1)

حافظ شمس الدّین أبو عبد اللّه محمّد الذهبی المتوفی سنة 748 عن مالک: بلغنی أنّه کان یصلّی فی الّیوم و الیلة ألف رکعة الی أن مات و قال: و کان یسمّی زین العابدین لعبادته(2)

روی أنه اذا وقف فی الصّلاة لم یشتغل بغیرها، و لم یسمع شیَّاءً لشغله بالصلاة، و سقط بعض ولده فی بعض اللّیالی فانکسرت یده، فصّاح الدّار، و أتاهم الجیران، و جییءَ بالجبر فجبّر الصّبی و هو یصیح من الآلم، و کلّ ذلک لأسمعه، فلمّا أصبح، رأی الصّبی یده مربوطة إلی عنقه، فقال ما هذا؟ فاخبروه(3)

عبد الوهاب شعرانی: و کان (علیّ بن الحسین) اذا توضّا أصفرّ وجهه، فیقول له أهله: ما هذا الّذی یعتادک عند الوضوء؟ فیقول: أتدرون بین یدی من أُرید أن أقوم؟(4)

ص: 206

محمّد بن اسحاق: «کان ناس من اهل المدینه یعیشون لا یدرون من این کان معاشم فلما مات علی بن الحسین فقدوا ما کانوا یؤتون به من اللّیل»(1)

ابونعیم: «لمّا مات زین العابدین فلغسلوه جعلو اینظرون الی آثار سواد فی ظهره و قالوا: ما هذا؟ فقیل. کان یحمل جرب الدقیق لیلا علی ظهره یعطی فقراءاهل المدینه(2)» انّ اباه علی بن الحسین قاسم اللّه ماله مرّتین»

عمر بن دینار: دخل علیّ بن الحسین عَلی محمّد بن أُسامة بن زید فی مرضَه، فجعل یبکی، فقال: ما شأنک؟ قال: عَلیَّ دَیْنٌ، قال: کَمْ هو؟ قال: خمسة عشر ألف دینار، قال: فهو علیَّ(3)

محمّد بن اسحاق: کان النّاس بالمدینة یَعِیشُون لایَدْرُون مِن أیْنَ یعیشون و مَن یُعْطِیْهِم، فلمّا مات علیِّ بن الْحسین فَقَدُوا ذلک، فعرفوا أَنَّهُ هو الّْذی کان یَأْتِیْهم فی اللّیل بما یأتیهم به، و لمّا مات وَجدوا فی ظَهْرِه وأَکْتافه أثر حمل الجَراب اِلی بُیوت الأَرامل والمساکین فی اللّیل، و قیل انّه یعوّل مائة اهل البیت بالمدینة ولا یدرون بذلک حتّی مات،... و کان یقول: انّ قوماً عبد الله

ص: 207

رهبةً فتلک عبادةُ العبید، و آخرون عبدوه رغبةً فتلک عبادةُ التّجار، و آخرون عبدوه محبَّةً و شکراً فتلک عبادة الأَحْرار الاخیار(1)

اسماعیل بن منصور، قال بعضی: لمّا وضع علیّ بن الحسین علی السّریر لیُغْسِلَ نظراً الی ظَهْره و علیه مثل رکب الاءبل ممّا کان یحمل علی ظَهْره اءلی منازل الفقراء و المساکین(2)

این روایت که دو قسمت دارد. خداوند در قسمت اولش به هفت چیز بسیار با عظمت سوگند یاد نموده و همچنین در قسمت دومش؛ یعنی خداوند به اسماء وحُسْنای خویش سوگند یاد نموده و فرموده هیچ بنده ای میل و اراده خویش را بر میل و اراده من مقدم نمی کند مگر در چهار مورد:

امر اول: اگر کسی میل خود را بر اراده خدوند مقدم کند، خداوند امور زندگانیش را مضطرب می کند؛ زیرا دنیا طلبان همیشه گرفتار امور بی ارزش هستند.

امر دوم: دنیا را بر او مشتبه قرار می دهم تا بین حق وباطل تشخیص ندهد.

امر سوم: قلبش را همیشه مشغول به دنیا می کنم. اگر قلب مشغول به امور دنیا شود. دیگر انسان نمی تواند برای آخرت خود عملی را انجام دهد.

امر چهارم: رزق انسان مقدر است؛ پس تلاش برای چیست؟

مالک بن أنس در الموطا: أختلفت الی جعفر بن محمّد زماناً فما کنت أراه الّا علی احدی ثلاث خصال: اما مصلّا واما صائم و اما یقرأ القرآن(1) وما رأت عینٌ ولا سمعتُ أُذُنٌ ولا خطر عَلی قلب بشر أفضل من جعفر بن محمّد الصّادق علماً و عبادة و ورعاً(2)

ص: 209

قال علی علیه السلام: الفرصة سریعة الفوت و بطئة العود. (همان).

ص: 211

ص: 212

ص: 214

نگرفته ای!؟ اکنون «من» به حرم می روم و برمی گردم. اگر بازهم شفا نگیری، تو را به دار می آویزم. همین که شاه به حرم رفت، گدا از ترس شروع به ناله و زاری نمود. وقتی که نادرشاه از حرم بیرون آمد دید که مرد کور، بیناشده است (1)

افتاد به احترام «من» از اسب پیاده شد و با پاهای برهنه حرکت نمود تا این که حرمم از نظرش پنهان شد»، پس او را ببخش و من در روز قیامت عمل تو را جبران می کنم و زوار او را بخشید». وقتی به طرف خانه برگشت، نگهبان از او پرسید شکایت کردی یانه؟ پاسخ داد: آری اما، امامم «تو» را به خاطر آن أدب واحترامی که به ایشان نموده بودی آمرزید!! نگهبان فهمید که خواب او واقعیت دارد. بلند شد سر وصورت زوار را بوسید وگفت: به خدا قسم هر چه امامت فرموده حق است. سپس توبه کرد وشیعه شدو تمام زائرین را سه روز دعوت کرد وهمراه زائرین به زیارت قبر امیر المؤمنین(ع) رفتند و در «نجف» هزار دینار بین فقرای شیعه تقسیم نمود.(1)

فرمود: «وای بر تو این عمل أثر استجابت دعای پسر پیامبر است؛ چون «من» دعا کردم خدا هم مستحاب نمود...(1)»

شد و چند نفر از سادات هم در آن شرکت داشتند و یکی از آنها بلند شد و برایم

دعا کرد. صبح هنگام که از خواب بیدار شدم و سرم را تکان دادم، ناگهان دیدم که هیچ آثاری از درد سر ندارم! فوراً مجلس روضه بر قرار نمودم و ان شاء اللّه که این عمل را تا پایان عمر خواهم داشت (1)

خود می خوانی، و «حُجْر بنُ عَدی» را مظلومانه به قتل می رسانی وسرهای بریده را از شهرهای دیگر برای تو حمل می کنند!!(1)

امام: اشتباه کردی؛ بگو در چه زمانی یک چهارم انسانها مردند. و پاسخش این است که هنگام قابیل؛ آبیل را کشت؛ همراه آدم و حوا چهار نفر بودند.

طاووس: هابیل پدر انسانهای بعدی است یا قابیل؟

امام: هیچ کدام. پدر انسانهای بعد، شیث بن آدم است.

طاووس: اول چه کسی دروغ گفته است؟

امام: ابلیس که آدم را سجده نکردن وگفت: من از آتشم و آدم از گِل.

طاووس: پرنده ای که قرآن فرموده یک بار پرید؛ و دیگر نپرید چه بود؟

امام:قسمتی از کوه طور که معلّق در فضا قرار گرفت تا آن که بنی اسرائیل تورات را پذیرفت.(1)

طاووس: رسولی در قرآن آمده، نه انس بود ونه جن و از فرشتگان کیست؟

امام: کلاغ که به قابیل دفن هابیل را نشان داد.(2)

طاووس: رهبر که در قرآن قوم خود را ترسانیده نه انس بوده، نه جن ونه فرشته. بگو چیست؟

امام: او مورچه است که به قوم خود دستور داد وارد لانه هاتان شوید تالشکرسلیمان از روی نا آگاهی شما را زیر پا نکنند(3)

ص: 222

طاووس: موجودی که نه انسان است، نه جن و فرشته و به او نسبت دروغ دادند؟.

امام: گرگی که برادران یوسف گفتند: گرگ یوسف را خورد.(1)

طاووس: چیزی که اندکش حلال و بسیارش حرام است چیست؟

امام: نهی حضرت طالوت «نماینده حضرت موسی» که به لشکر خود گفت: از آب این نهر جز اندکی (یک کف دست) نیاشامید.(2)

طاووس: صلاة که نداشتن وضو و روزه که خوردن به آن ضرر ندارد کدام است؟

امام: صلوات به پیامبر و روزه ای سکوت حضرت مریم(3)

طاووس: چیزی که کم و زیاد می شود، و چیزی که فقط زیاد می شود و کم نمی شود، و چیزی که فقط کم می شود و زیاد نمی شود چیست؟

امام: «ماه» کم و زیاد می شود؛ اما آن که زیاد می شود وکم نمی شود آب دریاهاست. و آن که کم می شود و زیاد نمی شود «عُمْرِ» است.(4)

ص: 223

او بده وحاجت خود را از او بخواه و به او بگو من پیک محمّد بن علی بن الحسین هستم.»

مرد شامی نامه را گرفت و به قبرستان آمد و «در جان» را صدا زد که شخصی عمامه به سر آمد. سپس نامه امام را به او داد. آن شخص گفت: آیا می خواهی پدرت را ببینی؟ مرد شیعه گفت: آری. آن شخص گفت: منتظر باش من أکنون بر می گردم پدرت در «ضجنان» است.(1)

او رفت و همراه مردی سیاه چهره با زنجیر در گردنش مانند سگی تشنه زبانش بیرون ولَهْ لَه می زد و لباسی برگشت وگفت: این پدر توست هر چه می خواهی از او بپرس! من با تعجب گفتم: این پدرم نیست! یکوقت دیدم آن مرد سیاه صورت گفت: پسرم! من پدر تو هستم دشمنی آل محمّد و طرفداری با بنی امیّه مرا به اینجا کشانده است!

أکنون پشیمانم برو اموالم زیر درخت زیتون در فلان باغ پنهان است، از آن 150 دینار بردار و پنجاه هزار آن را به امام باقر تحویل بده و به او سلام مرابرسان.

آن مرد به آن باغ رفت وپول ها را گرفت وسهم امام را داد. امام باقر(علیه السلام) فرمود: اظهار پشیمانی پدرت موجب خردسندی ما شد و در آخرت باعث نفع او شد(2).

ص: 225

امام: هرچه می خواهی سؤال کن من آماده پاسخم. آن عالم رو به نصاری کرد وگفت: این مرد می گوید: هرچه سؤال داری من آماده پاسخم. لذا من چند سؤال دارم:

عالم: آن چه ساعتی است که نه شب است ونه روز؟

امام: از طلوع فجر تا طلوع خورشید.

عالم: چه چیز در دنیا مانند ساکنان بهشت خوردن و آشامند دارند و تخلیه ندارد؟

امام: جنین در شکم مادر.

عالم: در دنیا مانند میوه های بهشت چیست که هر چند خورده شود کم نشود؟

امام: شمع افروخته یا چراغ که هزاران چراغ روشن شود نورش کم نمی شود همچنان قرآن وتورات که مردم را هدایت می کند و تمام نمی شود.

عالم: دو قلوی که در یک ساعت متولد شدند و در یک ساعت از دنیا رفتند ولی یکی صدوپنجاه سال و دیگری پنجاه سال عمر کرد کیستند؟

امام: عُزَیْر و عزیز در یک ساعت متولد شدند وبا هم سی سال زندگی کردند. آنوقت عزیر یکصد سال مرد و عزیز در دنیا بود؛ پس از صد سال عزیر زنده شد و بیست سال با عزیز زندگی کرد و سپس با هم در یک ساعت از دنیا رفتند. در اینصورت عزیز پنجاه سال و عزیر صدوپنجاه سال عمر کرد. عالم نصرانی از علم امام تعجب کرد و گفت: از

ص: 227

من داناتر را آورده اید تا مرا رسوا نمایند به خداوند قسم تا این بزرگوار در شام است من با شما سخن نمی گویم. بعد از آن از امام باقر می پرسیدند وجواب می گرفتند. هشام از این وحشت که مردم شام شیفته امام باقر (علیه السلام) نشوند دستورداد آن حضرت و پسرش (علیهما السلام) را تحت محافظ به مدینه بازگرداند(1).

بهتر و أفضل از آنان می دانیم!؟ و این سؤال را از جعفر بن محمّد پرسیدم و ایشان فرمودند: «ابو بصیر! ناله ها و مناجات زیاد توجه تو را به خود جلب کرده است؛ ولی حاجی واقعی کم است!! سوگند به خدا این عبادت ها را خدا نمی پزیرد. قسم به روح پاک پیامبر پروردگار عالم فقط أعمال شما شیعیان را می پذیرد یکوقت دست مبارکش را بر چشمانم کشید. ناگاه مشاهده کردم حاجی ها به صورت «خوک» و «چهار پا» و «میمون» دیده می شدند و افراد معدودی به صورت انسان به چشمم می خورد ومن از دیدن این صحنه وحشت کردم و آن حضرت فوراً دست مبارکش را به چهره ام کشید و آنان را به صورت انسان دیدم، آنگاه جعفر بن محمّد قسم یاد کرد که از شما حتّی یک نفر در آتش جهنم نخواهند بود(1)

آیا مرا با این همه گرفتاری مسخره می کنی؟! حضرت فرمود: من أهل باطل و تمسخر نیستم. آنگاه دعای خواند و به باپا، به آن گاو زد و آن زنده شد. زن غرق در حیرت شده و فریاد بر آورد، مردم! به خدا قسم این مرد همان عیسی بن مریم است که مرد گان را زنده می کند. حضرت بدون این که خود را معرّف نماید، داخل جمعیت شد و از آن محل گذشت(1)

است!» او با عجله برگشت و همسرش را سالم دید وقتی سؤال کرد، همسرش گفت:

«من در حال که عزرائیل مرا قبض روح می کرد، مردی وارد شد از احوال من سؤال نمود وسپس به عزرائیل فرمود: «یا ملک الموت!» او جواب داد لبیّک ایّهاالامام! فرمود: مگر خداوند شما را مطیع ما نساخته است؟ جواب داد. بلی، فرمود: «قبض روح این زن را تا بیست سال دیگر بتأخیر بیانداز! عزرائیل قبول کرد. شوهرش گفت: «او» امام صادق است.

حرکت در آمد و منصور با سر و پای برهنه به استقبال حضرت دوید وبدنش می لرزید و آن حضرت را بسیار احترام کرده و بر روی تخت خودنشانید و دو زانو مانند بنده ای که در خدمت آقای خود بنشیند در خدمت جعفر بن محمّد نشست و با صدای لرزان گفت یا بن رسول اللّه به چه سبب در این وقت

تشریف آورده اید؟! حضرت فرمود: برای اجابت دعوت تو. گفت: من شما را نطلبیدم گویا پیک اشتباه کرده است، أکنون اگر حاجتی دارید در خدمت شما هستیم. حضرت فرمود: حاجتم آن است که «مرا» بدون ضرورت طلب ننمایی. گفت: چشم معذرت می خواهم آنگاه حضرت بر خاست و از قصر خارج شد. بعد منصور بیمار شد و تا نیمه شب خوابید و چون بحال عادی برگشت گفت: هنگامی که جعفر بن محمّد داخل قصر شد. دیدم اژدهای عظیم پیدا شد، کام بالای خود را بر بالای قصر وکام پائین خود را در زیر قصر گذاشت و «دُم» خود را به دور قصر گردانید و به زبان عربی فصیح گفت: اگر نسبت به امام، کوچکترین اراده بد نمای تو وقصرت را یکجا فرو می برم و به همین خاطر بود که عقل «من» پریشان شد و تمام وجودم به لرزه در آمد. را وی می گوید. من گفتم: اینها از او عجیب نیست زیرا که نزد او اسما و دعاهای هست که اگر بر شب بخواند، روز می شود و اگر بر روز بخواند شب می شود و اگر بر موج دریا بخواند ساکن می گردد(1)

ص: 232

کدام یک از اعمال افضل است؟ اعرابی: ایمان به خدا.

امام: موجب رهائی از مهالک است؟ اعرابی: اعتماد به خدا.

امام: زینت مرد در چیست؟ اعرابی: علم توام با حلم.

امام: اگر علم نباشد؟ اعرابی: مالی توام با سخاوت.

امام: اگر مال هم نباشد؟ اعرابی: فقری توام با صبر.

امام: اگر آن هم نباشد؟ اعرابی: صاعقه ای بر سرش فرو بباید و او را بسوزاند. امام حسین لبخند زد و کیسه را به سوی او انداخت که هزار دینار داشت»(1)

المؤمنین. ما لی الیه حاجة ان کانت له حاجة، فهو أحق بالقیام الیها، فانصرف الحاجب مغضباً ثمّ قصّ علی امیر المؤمنین حدیثه، فقال: صدق نحن أحق بالقیام و السعی الیه ثمّ نهض أمیر المؤمنین و الحاجب بین یدیه حتّی وقف بازاء الأعرابی و سلّم علیه، فردّ علیه السلام». فقال له الرشید: یا أخا العرب أجلس هیهنا بأمرک؟ فقال له الأعرابی: لیس البیت بیتی، و لا الحرم حرمی، البیت بیت الله و الحرم حرم الله و کلّنا فیه سواءٌ ان شئتَ تجلس و ان شئت تنصرف.

قال: فعظم ذلک علی الرّشید حیث سمع ما لم یخطر فی أذنه و ما ظنّ أحداً یواجهه بمثل ذلک، فجلس الی جانبه و قال له: یا أعرابی ارید أن أسئلک عن فرضک، فان قمت به فأنت بغیره أقوم، و ان عجزت عنه، فأنت عن غیره أعجز. قم و اجلس مقام السائل من المسؤل قال: فقام الرّشید و جثاً علی رکبتیه بین یدی الأعرابی، فقال له: قد جلستُ سل عمّا بدالک، فقال: أخبرنی عمّا فرض الله علیک، فقال له: تسئلنی عن أیّ فرضٌ؟ واحدٌ أم عن خمسة فروض أم عن سبعة عشر فرضاً أم عن اربعة و ثلاثین فرضاً أم عن اربعة و تسعین فرضاً أم عن واحدة من أربعین، أم عن واحدة فی طول العمر، أم عن خمسة من مأتین. فضحکت الرّشید مستهزاءً ثمّ قال: سئلتُک عن فرض، فاُتیتنی بحساب الدّهر!

قال، یا هارون لولا أنّ الدین حساب لما أخذ الله الخلائق بالحساب یوم القیامة قال تعالی: فلا تظلم نفس شیاءً و ان کان مثقال حبّة من خردل أتینا بها و کفی بنا حاسبین.

فظهر الغضب فی وجه أمیر المؤمنین و تغیّر من حال الی حال حین قال له: یا هارون و لم یقل له: یا أمیر المؤمنین و بلغ منه ذلک مبلغاً شدیداً غیر أن الله عصمه من ذلک الغضب ورجع الی عقله لما علم أن الله هو الذی أنطقه بذلک. ثمّ قال له الرشید: و تربة أبائی و أجدادی ان لم تفسّر لی ما قلت أمرت بضرب عنقک بین الصّفاء و المروة.

فقال له الحاجب: یا امیر المومنین اعف عنه و هبه لله تعالی لأجل هذا المقام الشریف، قال: فضحک الأعرابی من قولهما حتّی استلقی علی قفاه، فقال له الرّشید: ممّ تضحک؟ قال: عجبّا منکما، فان احد کما یستوهب أجلا قد حضر، و الآخر یستعجل أجلا لم

ص: 235

یحضر. فلمّا سمع الرّشید ما سمع منه هانت علیه الدّنیا ثمّ قال: سئلتک بالله الّا ما فسرت لی ما قلتُ فقد تشوّقت نفسی الی شرحه.

امّا سوالک عمّا فرض الله علیّ، فقد فرض الله فروضاً کثیرة، فقولی لک عن فرض واحد، هو دین الاسلام، و امّا قولی لک عن خمسة فروض، فهی الصلواة الخمس، و اما قولی لک عن سبعة عشر، فهی سبعة عشرة رکعة فی الیوم و اللیلة، و اما قولی لک عن من أربع و ثلاثین، فهی السجدات، و اما قولی لک عن أربع و تسعین، فهی التکبیرات، و اما قولی لک عن واحدة عن أربعین، فهی الزکاة دینار من أربعین دیناراً و اما قولی لک عن واحدة فهی حجّ فی طول العمر علی الانسان، واما قولی لک عن خمسة و مأتین فهی الزکاة ورق. فامتلاء الرّشید فرحاً و سروراً من تفسیره هذه المسائل، و من حُسْن کلام الأعرابی وعظم فطنته، و استعظمه فی عینه. ثمّ ان الأعرابی قال للرّشید: سئلتنی فأجبتک فاذاً سئلتک أن أتجبنی؟

فقال الرّشید: سل، فقال له الأعرابی: ما یقول أمیر المؤمنین فی رجل نظر الی امرائة وقت الصباح، فکانت حرمت علیه، فاذا کان المغرب حلّت له، فاذاً کان العشاء حرمت علیه، فاذا کان الفجر حلّت له، فاذاً کان الظهر حرمت علیه، فلمّا کان العصر حلّت له، کلّما کان المغرب حرمت علیه، فلمّا کان العشاء حلّت له. فقال الرّشید: فقد اوقعتنی فی بحر لا یخلصنی منه غیرک.

فقال الأعرابی: أنت امیر المؤمنین و لیس احد فوقک!! و لا ینبغی أن تعجز عن شیءً، فکیف تعجز!! عن مسئلتی، فقال الرّشید: لقد عظم قدرک العلم و رفع ذکرک، فارید أن تفسّر الیّ ما ذکرت اکراماً لی و لهذا البیت الشریف. فقال الاعرابی: حیّاً و کرامةً، اما قولی لک فی رجل: نَظَرَ الی امرائة وقت الصبح، فکانت علیه حراماً فهذا رجل نظر الی أمة غیره فهی حرام، فلمّا کان الظهر اشتراها فحلّت له، فلمّا کان العصر اعتقها فحرمت علیه، فلمّا کان المغرب تزوّجهافحلّت له، فلمّا کان العشاء طلّقها فحرمت علیه، فلمّا کان الفجر راجعها فحلّت له، فلمّا کان الظهر ارتد عن الاسلام فحرمت علیه، فلمّا کان العصر استتیب فرجع

ص: 236

فحلّت له، فلمّا کان المغرب ارتدَتْ هی حرمت علیه، فلمّا کان العشاء استتیب فرجعت فحلّت له. بعد شعیب می گوید: فتعجّب الرّشید و فرح به و اشتدّ عجبه ثمّ أمر بعثرة آلاف درهم، فلمّا حضرت قال: لا حاجة لی بها ردّها الی اصحاب بها. قال: فهل ترید أن أجری لک جرایة تکفیک مدّة حیاتک؟ قال: الّذی أجری علیک یجری علیّ قال: فان کان علیک دین قضیناه، فلم یقبل منه شیاءً...سال الرّشید عنه و عن أهله و بلاده، فأخبروه أنّه موسی الکاظم بن جعفر الصادق... کان تزیی بذی الأعراب زهداً فی الدّنیا و تورّعاً عنها، فقام و قبّله بین عینیه ثمّ قرء: الله أعلم حیث یجعل رسالته.(1)

دخل موسی الکاظم علی الرّشید فقال له: لِمَ زعمتم أنّکم أقرب الی رسول الله منّا؟ فقال: لو أن رسول الله حیّ فخطب الیک کریمتک هل کنت تجیبه؟ قال سبحان الله! و کنت أفتخر بذلک علی العرب والعجم. فقال لکنّه لا یخطب الیّ و لا اُزوجّه لأنّه ولدنا و لم یلدکم.

بن یقطین از برگرداند آن دراعه شک کرد و علت آن را نمی دانست حضرت در نامهای نوشتن دراعه را نگهدار و از منزل خارج مکن روزی بکارت خواهد آمد علی بن یقطین آنرا نگهداشت؛ پس از چند روز بر یکی از غلامان خود خشم کرد و او را از خدمت بر کنار کرد. همان غلام نزد هارون رفت و گفت علی بن یقطین به امامت موسی بن جعفر اعتقاد دارد و خمس اموال خود را هر سال برای او می فرستند و همان دراعه که امیر المؤمنین به اوبخشیدند در فلان روز برای موسی بن جعفر فرستاد است.

هارون بسیار خشمگین شد گفت باید رمز این رویداد را کشف کنم. همان دم شخص را به دنبال علی بن یقطین فرستاد هنگام که آمد گفت: آن دراعه را که به تو دادم چه کردی؟ گفت: در خانه است و آن را در پارچه ای پیچیده ام و هر روز صبح و شام باز می کنم و در آن می نگرم و به جهت تبرک آن را می بوسم. هارون گفت: هم اکنون آن را بیار. علی بن یقطین یکی از خدمتکزاران خود را فرستاد و گفت در فلان اتاق داخل فلان صندوق دراعه ای در پارچه ای پیچیده است فورا بیاور. غلام رفت و آورد. هارون دید دراعه در میان پارچه ای عطر آگین است. خشم او فرونشست و گفت آن را به منزل خود برگردان دیگر سخن کسی را در مورد تو نمی پذیرم. و پاداش فراوانی نیز به او بخشید و دستور داد غلام

ص: 238

سخن چین را 1000 تازیانه بزنند هنوز بیش از پانصد تازیانه نخورده که جان باخت. لذا امامان معصوم همیشه به یاد پیروانش هستند(1).

بود، از مولایش می ترسید و به فسق و فجور نمی پرداخت. کنیز همین که به خانه بر گشت. «بشر» پرسید: «ای کنیز! چرا دیرکردی ؟». کنیز جریان را تعریف نمود. ناگهان بشر، با پای برهنه دوید و اظهار شرمندگی وعذر خواهی فراوان نمود(1)

و به دست امام به سعادت دنیا و آخرت نائل گشت. از آنجا که او هنگام توبه، پا برهنه بود، به او «بشر حافی» گفتند.

فرمود: «ای مسیّب مگر شک داری خداوند که درهای علوم اولین و آخرین را بر ما گشوده، قادر نیست مرا از اینجا به مدینه از در بسته ببرد؟»

گفتم: آقا جان! دعا کن خدا مرا بر ایمان ثابت بدارد. حضرت دعا کرد و فرمود: اکنون می خواهم خدا را با آن اسمی بخوانم که آصف بن برخیا (وزیرسلیمان) خواند و تخت بلقیس را از دوماه نزد سلیمان حاضر گردانید. آنوقت حضرت مشغول دعا شد، نظر کردم در مصلی یش (محل نماز) ندیدم، زنجیرها و بندها بر زمین افتاده بود! متحیّر در میان خانه ایستاده و در فکر بودم. بعد از لحظه دیدم آقا در مصلیش و زنجیرها را به پا بست بود!! من به سجده در آمده و خدا را شکر کردم که مرا از قدرت آن حضرت آگاه گردانید. حضرت فرمود: «ای مسیب سر بردار وبدان که من سه روز دیگر رحلت می کنم.» چون این خبر را شنیدم قطرات أشک از چشمم سرازیر شد.(1)

دهد. شحص زوّار قبول کرد، امّا پس بازگشت وصیّت او را فراموش کرد، و قتی که به منزل نابینا رسید هزینه ی او تمام شد و مجبور به توقف شد. نابینا نزدش آمد وخاک را طلب کرد. زوّار از جا برخاست ومقداری خاک از همان مکان برداشت و به نابینا داد. مرد نابینا همین که خاک را گرفت و با خلوص نیت بر چشمان خود مالید، چشمانش بیناشد وهدایای فراوان به آن زوار داد و آن زائر به برکت وجود مقدس امام هشتم مخارج راهش تأمین شد.(1)

علی بن خالد می گوید: روزی به ملاقات یک زندانی رفتم دیدم که نگهبانان مضطرب است! گفتم: چه خبر است؟ گفتند: «آن زندانی دیشب با وجود غل و زنجیرغائب شده! من دانستم که او از انفاس قدسیه حضرت جواد الائمه(ع) آزادی یافته است(1)»

ص: 244

ص: 246

دور کند. حضرت فرمود: «الآن در این خانه صیحه مرغان است؛ ولی لحظه بعد صدا و شیون انسانها بلند می شود. آنگاه به امّ کلثوم سفاش کرد که مبادا مرغابیان گرسنه یا تشنه بمانند. و خود حرکت کرد وقتی بر در خانه رسید، قُلاب «دَرْ» کمربند آقا را گرفت و حضرت کمر را محکم بست وفرمود:

أُشْدُد حَیَا زِیَمْکِ لِلْمَوت علیه السّلام علیه السّلام فانّ الموتَ لاقِیکا ولاتَجْزَعْ عَن الموْت علیه السّلام علیه السّلام اذا حلَّ بِوْادِ یْکا (1)

علی بن ابیطالب که در سیزده رجب [ده سال قبل از بعثت پیامبر] در خانه کعبه متولد شد و سحر شب نوزده هم رمضان [چهلم هجری] طبق معمول برای نماز بسوی مسجد کوفه رفته و بعد از آذان که خفتگان کوفه را بیدار کرد آمده مشغول نماز شد. وقتی خواست سر از سجده رکعت اول بر دارد، ابن ملجم ضربه ی بر فرق آقا فرود آورد که فرق حضرت را تا نزدیک پیشانی شکافت. حضرت فرمود: «بسم اللّه و باللّه و علی ملة رسول اللّه فزت و رب الکعبة»؛ یعنی به نام خدا، وبرای خدا، و بر دین رسول خدا، به خدای کعبه سوگند که رستگار شدم» (2)

و سپس مقداری از خاک محراب را برداشته و به روی زخم سرش پاشید و فرمود «منها خلقناکم وفیها نعیدکم و منها نخرجکم تارة اخری (3)» «ما شما را از خاک آفریدم، و در آن باز می گردانم، و از آن نیز بار دیگر شما را بیرون

ص: 248

می آورم.» در هنگام ضربت «ابن ملجم» ملعون، جبرائیل میان آسمان و زمین ندا می کرد: «تَهْدِمَتْ واللّه اَرْکان الهُدی وَالنّطَمَسَتْ أَعْلامُ التُّقی وَ انْفَصَمَتْ العُرْوَةُ الوُثْقی قُتِلَ اِبْنُ عَمِ المُصْطَفی قُتِلَ وَصِیُ المُجْتَبی قُتِلَ عَلِیُ المُرْتَضی قَتَلَهُ أَشْقَی الْأَشْقِیا»؛ به خدا سوگند ارکان هدایت در هم شکسته و تاریک شد، نشانه های پرهیزگاری بریده شد وایمان محکم الهی کشته شد، پسر عموی مصطفی و وصی برگزیده او کشته شد، علی مرتضی را شقی ترین اشقیا کشتن (1).

فرزندانش وقتی صدای ملکوتی جبرائیل را شنیدند به سوی مسجد دویدند و صدای «وا أبتا وا علیا» را بلند کردند؛ چون نزدیک محراب رسیدند. «یا زهرا، یازهرای» پدر بزرگوارشان را دیدند که در میان محراب افتاده و خون از سر و صورت آن حضرت جاری است. سر پدر را به دامن گرفت و خون را از سر و صورت ایشان پاک کرد و بدن مطهر بابا را میان بُرِیا (تابوت) گذاشتند و به طرف خانه حرکت دادند. «یا صاحب الزمان معذرت می خواهم»؛ وقتی که نزدیک خانه رسیدند. حضرت فرمود، حسنم؛ مرا پیاده کن تا به پای خود بروم. امام حسن فرمود: بابا جان شما حال راه رفتن را ندارید. حضرت فرمود: حسنم، زینب دخترم منتظر من است، نمی خواهم مرا به این حالت ببیند؛ اما یا امیرالمؤمنین در کربلا جای شما خالیست در آن لحظه که زینب کبری بر روی «تلّ» زینبیه قرار گرفت، دید «والشّمر جالسُ علی صَدرِ الحسین...»

ص: 249

حضرت زینب می گوید: هنگام که پدرم، برأثر ضربت ابن ملجم مرادی بستری شد. نشانه های مرگ را در رخسارش دیدم، عرض کردم بابا جان، امّ ایمن به من حدیث کرده که پنج «تن» در یک جا جمع بوده اند و پیامبر ناگهان غمگین شد و قتی که علت آن را پرسیدن، جریان شهادت حضرت زهرا، علی، حسن و حسین(علیهم السلام) را شرح داد. می خواهم آن را از شما بشنوم؟ فرمود: دخترم حدیث امّ ایمن صحیح است گویا «تو» و دختران رسول خدا را می بینم که به صورت اسیر وارد شهر کوفه می کنند و مردم شما را مورد آزار و طعن قرار می دهند «فصبر صبراً جمیلا»(1)

این سخن امیرالمؤمنین را زینب وقتی فهمید، که در میان شهر کوفه دید سر بریده برادر را بالای نیزه کردند با سوز دل خطاب بر آن سر بریده وعرضه داشت.

یاهِلالا لَما اسْتَمَّمَ کمال

غالَهُ خَسَفُهُ فَابْداء غُرُوبا

ماتَوَهّمَت یا شَقِیقَ فُؤادی

کان هذا مُقَدّرا مَکْتُوباً

یا اخیِ! فاطمةِ الصَغِیرَةَ کَلِّمْها

فقد کادَ قَلْبُها أَنْ یَذُوبا

ای هلال من به کمال خود نرسیده وغروب کردی؛ ای براردرم من هرگز گمان نمی کردم که چنین روزی سرنوشت ما را رقم می زند. ای برادرم اگر با من حرف نمی زنی مزن؛ ولی، با این دختر کوچکت فاطمه سخن بگو که نزدیک است قلب او ازشدت این مصیبت آب گردد(2)

یعنی حسین جان! اگر چه پدرم از جدّم؛ خبر شهادت تو را به ما داده بود، ومی دانستم که روزی ما را به اسیری می برند؛ ولی فکر نمی کردم که سر «تو»

ص: 250

در پیشاپیش محمل «ما» بالای نیزه بلند شود، من و بچه ها به دنبال سر بریده ی «تو» از این شهر به آن شهر برویم. زبان حال حضرت با دخترش:

بیا زینب کنارم، که من جز تو پرستاری ندارم

بیا زهرای خانه، به سوی مادرت باشم روانه

بیا زینب به بالین سر من، که داری بوی زهرا دختر من

بیا زینب دیگر از عمر سیرم، دعاکن دخترم دیگر بمیرم

بیا زینب به تو دارم وصیت، که بعد از من بسی گردی اذیت

بیاز زینب حسن را یاوری کن، برای اهل خانه مادری کن

اطرافیان می گویند؛ اما علی کسی نیست که احوالش را به دیگران بگوید. طبیب عرض کرد یا امیرالمؤمنین اگر وصیتی دارید بفرمایید: حضرت فرمود: آیا به اسیرتان غذا داده اید؟ آیا به او آب داده اید؟ آیا به او رسیدگی کرده اید؟ کاسه شیری را که بچه ها برای مولا آوردند؛ مقداری را نوشید و فرمود: باقی را به آن مرد (ابن ملجم) بدهید تا بنوشد و گرسنه نماند. مردم ببینید، مرادنگی علی را ببینید انسانیت علی را در لحضات أخیر

که بچه ها دور بستر آقا را گرفته و زهر نیز در بدن آقا أثر کرده؛ هنوز برای دیگران نصحیت می کند. بچه ها متوجّه لبهای آقا است تا ببیند بابا چه می گوید. یکوقت مولا نگاه کرد، دید همه گریه می کند؛ اما امام حسین بیش از همه گریه می کند. فرمود: حسینم، تو چرا گریه می کنی؟ من که بیش از یک ضربت نخوردم اگر آب می خواهم شیر می دهید و مردم به عیادتم میاید. عزیزم برای غریبی خود گریه کن که در وقت شهادت هرچند صدا می زنی ای مردم جگرم از تشنگی می سوزد؛ کسی آب نمی دهد. یکوقت دیدند صدای علی بلند شد «أشهد ان لااله الّا اللّه وأشهد أن محمداً عبده ورسوله(1)» یا رسول اللّه امشب بهمراه فاطمه در انتظار مهمان عزیزی نشسته اید. از طرف شما امشب گریان هستید؛ چون فرزندان شما با شنیدن آخرین جمله ی پدر؛ اشکشان جاری شدند؛ وگرد یتیمی بار دیگر بر صورت هایشان نشستند. زهرا جان اشک یتیمانت را نگاه کن، زهر جان فرزندانت اگر مادر می داشتند سر به دامن مادر می گذاشتند و مادر دست نوازش بر سر آنان می کشد؛ اما یتیمان علی که

ص: 252

امشب، مادر ندارد، بچه های فاطمه را با از دست دادن مارد؛

بابا یش آرام می کردند؛ اما امشب چگونه آرام بگیرند؟ امشب برادران، خواهران را دلداری دهند و خواهران، برادران را دلداری دهند «یازهرا یازهرا» علی بعد از نیمه شب از دنیا رفت، امام حسن وامام حسین و... طبق وصیت پدر؛ پدر را غسل داد وکفن کرد ونماز خواند وبا احترام در «نجف» دفن کرد؛ اما «لایوم کیومک یا اباعبداللّه ملقاً ثلثاً بلا غسل ولا کفن» کسی نیامد این بدنهای را دفن کند. بنی اسد آمدند اما نمی شناسد - یازهرا یازهرا- یا بن الحسن معذرت می خواهم چون کشته را در میدان جنگ یا از سر می شناسد یا از لباس؛ امام زمان جد غریبت که سر در بدن نداشت، حسین فاطمه که لباس بر تن نداشت. یکوقت دیدند سوار نقاب دار می آید. دیدن زین العابدین است، فرمود: بنی اسد، بروید کنار که من این بدنها را خوب می شناسم. این بدنِ بُرَیْد است وآن بدن زُهَیْر است و آن بدن عمویم عباس است واین بدنِ بابایم حسین است و...»

دیشب بیست و سوم بچه های علی چه شبی را گذراندند. خدا نکند بابای نزد بچه هایش جان دهد و روبقبله باشد. نمی دانیم دیشب بر زینب چه گذشت، بر حسن وحسین چه گذشت. چقدر گریه وناله کردند. امّ کلثوم نزد ابن ملجم نا نجیب رفت وگفت خوشحال مباش ما پزشک آوردیم وبابایم خوب می شود. آن ملعون گفت زهری که من با این شمشیر زده ام دیگر بابایت برنمی خیزد. بچه ها نگاه به دهان پزشک می کنند یکوقت پزشک به امام حسن گفت: به بابایت بگو تا وصیت کند. علی جلوی بچه ها پرپر می زد، علی شجاع در میادین نبرد:

دیشب حسن پراهنی خود چاک می کرد

خون آبه را از فرق بابا پاک می کرد

دیشب حسینش مَهْدِ غم را تاب می داد

هنگام جاندادن بابا را آب می داد.

دیشب علی در حال اِغْما ناله می کرد

گُوئِی او یاد از یار هیجده ساله می کرد.

دیشب علی بر دختر خود نُوش می داد

زینب سخن های بابا را گوش می داد.

می گفت با دختر که ای آرام جانم

بابا فردا سلامت را به مادر می رسانم.

دیشب بدن علی را غُسل داده وکفن کردند، زخمهای که در تبوک و صفّین و أُحد و أنبون های که شب ها می کشید وجود داشت، علی را از خانه چهار نفر بیرون آورد. علی که رائیس و خلیفه مسلمین

ص: 254

است. اگر یک رائیس بمیرد اعلام می کنند و مردم جمع می شوند. دلها بسوزد بر آن بدن که شب غریبانه تشیع شد، چرا که اگر خوارج می فهمید قبر را شکافته وبدن را می سوزانید! علی گفت: اگر فاطمه جان پهلویت شکست، فرقم شکست. اگر بدنت شبانه دفن شد، بدنم نیز شبانه دفن شد. اوّل روضه خوانی علی صعصعه است، صعصعه خیلی به آقا ارادت دارد. انشا اللّه «مسجد سهله» بیروید، کنارش مسجد صعصعه است وقتی کنار قبر علی آمد، یک دست را روی قلبش گذاشت و انگشت را زیر خاک قبر علی برد وخاک ها را بر سر می ریخت و می گفت: «بأبی أنت و امّی» یا امیر المؤمنین

بابایم بقربانت یا علی پدرم بقربانت. صعصعه می خواند و امام حسن وامام حسین و زینب گریه می کردند. ای عاشقان حرم أبا عبداللّه یک جمله هم از کربلا بگوییم: صعصعه اول کنار قبر امیر المؤمنین روضه خواند وبچه های علی گریه می کردند؛ اما در کربلا اوّل روضه خوان حضرت زینب بود؛ ولی گریه کن دوست ودشمن بود: «فواللّه بکت وأبکت کلّ عدّو والصّدیق» حُمَیْد بن مسلم می گوید: دیدم هنگام که زینب شروع به روضه خوانی کرد دوست و دشمن گریه وناله می کردند.

معراج خداوند باچه کلامی با «تو» سخن گفت: فرمود: با کلام علی بن ابیطالب، بعد فرمود: من با تعجب عرض کردم. پروردگارا «تو» به من حرف می زنی یا علی؟ خداوند فرمود: ای احمد تو را از نور خودم و علی را از نور «تو». آفریدم می دانم در قلب تو کسی محبوب تر از علی نیست. لذا با لحن و زبان علی با تو سخن گفتم تا قلبت آرام گیرد(1).

خوب است دوستان و محبین اهلبیت باهم دلها را روانه کوفه گردانند با بچه های ماتم زده ای علی هماهنگ گریه کند. امشب با فرزندان دل شکسته هم ناله شوید.

بعضی نقل کرده اند امام علی وصیت کرد. پس از آنکه از دنیا رفتم، مرا در میان تابوت بگذارید، سپس از خانه بیرون آورید عقب تابوت را بگرید ولی جلو تابوت خود حمل می شود. مرا به سر زمین غری (نجف) ببرید در آنجا سنگ سفیدی بسیار درخشانی را می بیند، همانجا را حفر کنید، لوحی می بیند، آن را بر دارید و مرا دفن کنید. امام حسن بنابر سفارش پدر بزرگوارش با کمک برادران شبانه بدن مطهر پدر را غسل داد وحنوط وکفن نموده ونماز خواند وسپس در میان تابوت گذاشتند دنبال تابوت را بلند کرده، جلو تابوت خود بلند شد. حسن وحسین وعبداللّه بن جعفر ومحمّد بن حنیفه همین چهار نفر شبانه جنازه را به سر زمین نجف آوردند ناگهان در آنجا سنگ سفیدی درخشانی را یافتند و آن جا را کندن ناگهان لوحی پیدا شد که در آن نوشته بود «این قبری است که نوح

ص: 256

آن را برای علی بن ابیطالب ذخیره کرده است»

جنازه را همانجا به خاک سپردند و زمین قبر را هموار ساخته وبه کوفه بازگشتند(1)

این وصیت برای آن بود که قبر آنحضرت از نبش واهانت دشمنان محفوظ بماند. طبق بعضی از روایات قبر آنحضرت تازمان امام صادق وبه قول تا زمان هارون الرشید مکتوم بود(2)

روایت شده هنگامی که امام حسن وامام حسین از دفن پدر باز گشتند نزدیک دروازه شهر کوفه کنار ویرانه ای بیمار و نابینای را دیدند که خشتی زیر سر نهاده و ناله میکند از او پرسیدند کیستی و چرا این گونه گریه و ناله میکنی؟ او گفت: غریبی بینوا و نابینا هستم. نه مونسی دارم و نه غمخواری یکسال است که من دراین شهر هستم هر روز مردی مهربان و دلسوز نزد من می آمد و احوال مرا می پرسید و غذا به من می رساند، مونس و مهربانی بود ولی اکنون سه روز است که او نزد من نیامده است و از حال من جویا نشده است.

امام : نام او را میدانی؟ نابینا. خیر.

امام: آیا نپرسیدی که نامش چیست؟

پرسیدم فرمود: «من» برای خدا از تو سر پرستی میکنم.

امام : ای بینوا! رنگ و شکل او چگونه بود؟

نابینا:

نمیدانم رنگ و شکل او چکونه بود.

امام : هیچ نشانی از گفتار و کردار او داری؟

ص: 257

نابینا: پیوسته زبان او، بذکر خدا مشغول بود و وقتی که او تسبح و تهلیل می گوفت زمین و زمان، در و دیوار با او هم صدا می شدند وقتی کنار من می نشست می فرمود: «مسکینَ جالِسَ مسکیناً غریب جالِسَ غریبا». در مانده با در ماندای نشسته، غریبی همنشین غریبی شده است. یکوقت حسن و حسین فرمودند: ای مرد این نشانه های بابای ما علی است. آن مرد گفت: الآن او کجاست که در این سه شب و روز سراغ من نمی آید؟ فرمودند: حسنین فرمودند: آن آقا را گشتند و ما الآن از مراسم دفنش بر می گردیم. ناله آن مرد بلند شد و هر چند دلداری میدادند آرام نمی گرفت. یکوقت به دامن حسن و حسین چسپید که مرا کنار قبر آن آقا ببرید. حسنین او را کنار فبر بابا آوردند، آن مرد آنقدر گریه کرد که از دنیا رفت. حسنین جنازه آن را غسل داده و گفتن کردو نماز خواند و او را در همان جا به خاک سپردند(1).

من نمیدانم چه سرّ استکه زهرا وصیت کرد: «یا علی غسلنی و کفنی و دفنی با اللیل» و هم امیر المؤمنین آیا بر حسنین در آن شب سخت گذشت یا آن شب که عقب جنازه مادر بود؟ سلمان می گوید: نیمه های شب دیدم در می زند امدم کیستی؟ دیدم امام حسین سر به دیوار گذاشته و گریه می کند. گفتم چه خبر است؟ فرمود: اگر می خواهی جنازه ی مادرم را بر داری بیا؛ اگر می خواهی به بابایم کمک کنی بیا، هفت نفر جنازه زهرا را برداشتند. سلمان، ابوذر، مقداد، عمّار وحسینین هم دو لیف خرما را روشن کرده و جلوی جنازه مادر حرکت می کردند. یک وقت

ص: 258

شنیدند که صدای از پشت سر می آید نگاه کردند که زینب چهار ساله به دنبال جنازه ی مادر می آید. مادر وقتی یتیمی من خیلی زود بود، مادر چگونه خانه داری نمایم، مادر جای خالی تو را چگونه ببینم، مادر را نیمه های شب آوردند و در بقیع دفن نمودند و تمام غم های عالم به روی قلب نازنین علی جا گرفتند. یک نگاه به آسمان و یک نگاه به قبر فاطمه ی زهرا و یک نگاه به قبر پیامبر کرد و صدا زد.

یا رسو ل اللّه این همان امانتی است که در شب زفاف به علی داده ای»

حُجر می شود از شما یک سؤال کنم؟ فرموده آقاجان بفرمایید. حضرت فرمود: ای حُجر اگر یک روز برای تو بگویند برای علی ناسزا بگو! می گویی یانه؟ علی می دانست که بعد از آن معاویه چه می کند. گفتم: آقا جان این چه سؤالی است؟ «لو قُتِلَت بالسیف» اگر مرا با شمشیر قطعه قطعه کند و آتش بزند به شما ناسزا نمی گویم. حضرت فرمود: ای حُجر اگر مجبور شدی ناسزا بگو؛ ولی برائت مجو.

حجر هم وفا کرد؛ چون در جلوش قبر کنده را دید ولی حاضر نشد ناسزا بگوید. گفت اول پسرش و بعد خودش وهفت تن از یارانش را شهید کردند. امام حسن یکی یکی مردم را بیرون کرد ولی مردم از پشت در نمی رفتند و سرها را به دیوار گذاشته وگریه می کردند. دیشب صدای «یا مولای یا مولا أنت القوّی وأنا ضعیف و هل یرحم الضعیف الی القوّی» از زبان علی شنیده نمی شود. و صدای «یا مولای یا مولای أنت المعافی وأنا المبتلا یا مولای یا مولای أنت الغنی وأنا الفقیر»؛ را از زبان علی نشنیدند. فرمود: حسنم برو مردم را بگو بروید. حسن پشت در آمد فرمود: متفرق شوید. مردم متفرق شدند و من برگشتم در خانه آمدم دیدم صدای

گریه وناله می آید. در را باز کردم دیدم أصبغ بن نباته(1)،سر را به دیوار گذاشته! گفتم: ای أصبغ آقا فرمود: بروید. أصبغ گفت: آقا زانوهایم یاری نمی کند که تا از اینجا بروم. خوش به حال کسانی که در این روزها در نجف آمده اند در پشت در خانه علی مثل أصبغ گریه وناله می کنند «یابقیة اللّه» أصبغ می گوید وارد خانه علی شدم دیدم آقا بر

ص: 260

بالش تکیه داده و دستمال زرد بر سرش بسته وحال آقا مساعد نیست. همین که أصبغ وارد شد، خود را به روی پاها امیرالمؤمنین انداخت و صدا می زد یا مولای. آقا چشمها را باز کرد وفرمود: أصبغ؛ أصبغ. بلند بلند گریه مکن که زینبم صدای ناله تو را می شنود. گفتم آقا جان برای غریبی خودم گریه می کنم. باید بگویم علی جان؛ طاقت نداشتی که زینب صدای گریه وناله أصبغ را بشنود. وقتی علی دید بچه هایش در اطرفش گریه می کند چشمها را به چشمان حسین دوخت و فرمود: حسینم اگر همه گریه می کنند بکنند؛ اما تو گریه مکن. حسینم «لاتجزع علی أبیک» حسینم گریه کنان عالم برای تو گریه کنند.

امام حسن هم فرمود: برادرم تو گریه مکن قَتِلُ العبرات توی و گریه مال توست. ای امیرالمؤمنین در کربلا نبودیی آن وقتی که أهلبیت در قتلگاه جمع شدند. زینب از بالای تلّ به پایین آمد، دید دشمنان دور تا دور قتلگاه حلقه زدند! زینب صدا زد «طَرَّقوا طَرَّقوا» ای لشکرراه را باز کنید، راه را باز کنید آخر جاندادن که تماشا ندارد! برادرم دارد جان می دهد.

سلام بر محسن شش ماهه ات که در راه امامت به شهادت رسید. سلام بر تو ای کسی که حقت را غصب کردند و در بین کوچه ها سیلی خوردی و در دفاع از امامت و ولایت غلاف شمشیر و تازیانه زدند. شیخ طوسی از ابن عباس نقل می کند که رسول خدا هنگام وفات آنقدر گریه کرد که آب دیده گانش بر محاسن مبارکش جاری شد. سؤال کردند یارسول اللّه! سبب گریه ی شما چیست؟

فرمود برای فرزندانم گریه می کنم. یعنی می بینیم بعد از من به فاطمه دخترم ستم می کنند و او صدا می زند «یا ابتا» ولی کس او را کمک نمی کند(1)!

در مقاتل ابن عطیه آمده است: هنگام که رائیس حمله کنندگان دستور داد خانه حضرت زهرا، را به آتش بکشید. فاطمه پشت در آمد تا آنان را دور سازد. آن ملعون در پشت در حضرت فاطمه چنان فشار داد که محسن را در رحم داشت سقط شد و میخ «دَرْ» به سینه اش فرو رفت. در اینجا بود که حضرت زهرا صدا می زد «یا ابتا» کسی نبود که او را کمک کند و از آن ضربت تا هنگام رحلت در بستر بیمار ی افتاد بود(2).

کاش روز حادثه در پشت در زهرا نبود

شاهد پهلو شکستن زینب کبری نبود

کاش وقت در شکستن پای دشمن می شکست

تا که میخ در نشان سینه ی زهرا نبود

ص: 262

در میان کوچه وقت خوردن سیلی زخصم

مجتبی همراه زهرا بود گر مولا نبود

این شنیدم مادر سادات را سیلی زدند

کاش وقت خوردن سیلی حسن آنجا نبود

کاش یک تن بود آنجا می گفت این سخن

کشتن شش ماه پاداش ذوی القربی نبود

اما چگونه میخ «دَرْ» به پهلوی زهرا، اصابت کرد. [ای امام زمان معذرت می خواهم. آقا جان نمی خواستم جمله را بیگویم که قلب شما بسوزد و می دانم شما طاقت شنیدن این ماجرا، را ندارید.] یکی از سادات می گوید:

من طاقت این جمله را که «میخ در بر سینه ی مادرم فرو رفته» را ندارم و همیشه با خود می اندیشیدم که این میخ چگونه بوده است و چطور در سینه حضرت زهرا فرو رفته و سینه اش را شکافته است. شبی در خواب دیدم که عده ای ایستاده اند و امام زمان (عج) بر اسبی سوار و برای آن جمع سخنرانی می کنند. ناگهان دیدم همه ی نگاهها به طرفی بر گشت و من مشاهده نمودم دیدم پیر مردی آمد؛ و در کنار حضرت ایستاد و چیزی را از جیبش در آورده و به امام زمان (عج) داد. آقا با دیدن آن بسیار غمگین و گریان شد. من ناراحت شده و گفتم: این کی بود و چه چیزی را به آقا داد که آقا را منقلب نمود. یکی در کنار من ایستاده بود گفت: ای سیّد این پیر مرد سلمان است و آن چیزی را که به امام زمان داد میخی بود که در سینه ی مادرت زهرا فرو رفته بود. آقا امام زمان (عج)

ص: 263

طاقت ندارد که میخ همراهشان باشد. لذا این میخ در دست سلمان است و گاهی او قات آن را به امام زمان (عج) می دهد و امام مقداری گریه می کند و آن را به سلمان بر می گرداند(1)

ای امام زمان شما نبودید اما مردم مدینه باچشم خود دیدند که عده مسلمان نما هیزم به دست گرفتند در خانه ای را که رسول خدا اجازه می گرفت وارد می شد، آتش زدند صدای ناله فاطمه بلند شد «یا فضّة خزینی فقد واللّه قُتِل ما فی احشائی مِن حَمْل» فضه به خدا محسنم سقط شد(2)

ای پدر بنشین بما قصه مادر بگو

ماجرای محسن شش ماهه مادر بگو

خانه ما، را کامین ظالمی آتش زدند

نکته نکته شرح آنرا با من مضطر بگو

من نمی دانم چرا زمیخ در خون می چکید؟

گر تو می دانی پدر اسرار میخ در بگو

فضه با من گفت شرح پهلوی بشکسته را

تو بیا از ماجرای قنفذ کافر بگو.

می دانم دلهای شما کجا رفت اگر آن روز سیلی به صورت پاره ی تن رسول خدا نمی زدند در کربلا فرزندان پیامبر و دختران ابا عبداللّه را سیلی نمی زدند. اگر آن روز درب خانه ی امیرالمؤمنین را آتش نمی زدند، در کربلا خیمه ها آتش نمی گرفت. اگر آن روز دستهای

ص: 264

امیرالمؤمنین را نمی بستند. اهلبیت امام حسین را دست بسته وارد کوفه و شام نمی کردند. اگر آن روز بدن فاطمه را کبود نمی کردند، در کربلاهم، بدن ناز نین رقیه از ضرب شلاق کبود نمی شد. اگر آن روز سینه ی حضرت زهرا را بین در و دیوار نمی شکستند. سینه ی امام حسین هم زیر سم اسبان خورد نمی شد.

شدند و گفتند: ای اسماء! مادرمان چرا در این وقت خوابیده است؟ اسماء گفت: عزیزان فاطمه مادر شما از دنیا رفته است. امام حسن خود را به روی مادر انداخته و صورت مادر را می بوسید ومی گفت: ای مادر منم حسن تو با من حرف بزن. امام حسین بر روی پای مادر افتاد و می بوسید و می گفت: مادر منم حسین فرزند تو با من حرف بزن. اسماء به بچه های زهرا گفت: بروید پدر بزرگوار خود را خبر کنید. بچه ها وقتی که به مسجد رسیدند، فریاد می زدند: «یا محمدا! یا احمد الیَوم جُدّدَ لَنا مَوتُکَ اذا اماتَت اُمُّنا » آه ای محمّدآه ای احمد! امروز با رحلت مادرمان مصیبت فقدان تو برای ما تجدید شد» آن وقت امیرالمؤمنین، به بالین فاطمه آمد و صدا زد ای دختر پیامبر. جواب نیامد. صدا زد «امّ الحسنین»، جواب نیامد. صدا زد ای فاطمه من پسر عمّت علی مظلومم!! یک وقت فاطمه چشمان مبارک را باز کرد، دیدند که علی آمده است. فرمود: علی جان «هذافراق بینی و بینک».

علی به بالین فاطمه نشست و پرده را از روی صورت وی برداشت، سر فاطمه را به دامن گرفت. نگاه کرد، دید که حضرت فاطمه در وصیّت نامه ای خود بعد از «بسم اللّه الرحمن الرحیم» نوشته است یا علی «غَسِلْنِی وحَنِطْنِی وکَفِّنِی و دَفِّنِی فی للّیل»(1) امیر المؤمنین فاطمه زهرا را در نیمه های شب غسل داد وکفن کرد وبه بچه های فاطمه سفارش کردن که مبادا صدای گریه شما بلند شود. اسماء می گوید: من آب می ریختم و علی بدن زهرا را غسل می داد وبچه های فاطمه تماشا می کرد. یک وقت

ص: 266

دیدم علی سر به دیوار گذاشته بلند بلند گریه می کند! مولا جان! در عرب رسم است کسی برای همسرش گریه نکند. امیرالمؤمنین فرمود: اسماء دستم به پهلوی شکسته زهرا رسید. وقتی

می خواست بند کفن را ببندد بچه ها را صدا زد:

«هلّموا تزوّدُوا مِن اُمّکم» بیایید از دیدن مادرتان توشه بگیرید. امیرالمؤمنین فرمود: «انّی اُشهِدُ اللّه اَنّها قد حنَّت(1) وانت ومدَّت یدیها وضَمَّتهما الی صدرها» خدا را شاهد می گیرم که فاطمه ناله ای غمگینانه و درد مندانه نمود و دستهایش را دراز کرد وحسنین را به سینه چسپانید. در آن لحظه که حسنین روی سینه مادر قرار داشت ناگهان هاتفی در آسمان صدا می زد:

یا «اَباالحَسَن ارْفعُعُما عنها فَلَقَدْ اَبْکیا واللّهِ ملائکةُ السّماء!» ای علی جان؛ حسنین را از روی سینه مادرشان بلند کن که به خدا سوگند که ملائکه های آسمان طاقت دیدن این حالت را ندارد. آخر سینه زهرا شکسته بود. آنگاه حسنین را از سینه مادرشان بلند کرد(2)

گفتم آقازاده چه خبر است؟ فرمود: ای سلمان اگر می خواهی در تشییع جنازه مادرم شرکت کنی بیا. هفت نفر به دنبال جنازه فاطمه زهرا {سلمان، ابوذر، مقداد، عمّار ، علی، حسنین} حرکت نمودییم و حسنین یک وقت دیدن که از پشت سر صدایی زینب چهار ساله می آید و می گوید: ای مادر چگونه خانه داری کنم مادر، چگونه بچه داری کنم. مادر جای خالی تو را چگونه ببینم مادر، مادر، مادر

نیمه های شب خواستن جنازه فاطمه زهرا را به داخل قبر بگذارند. مولا یک نگاهی به اطرافش کرد. دید فاطمه زهرا محرمی ندارد که او را داخل قبر بگذارند. آخر فرزندان فاطمه کوچک است؛ سلمان، عمّار، مقداد و ابوذر نامحرمند. آخر در دنیا رسم است که وقتی زنی از دنیا می رود عده ای افراد «مَحْرَم» دور قبر او را می گیرند؛ اما من به قربانت ای آقای غریب که محارم همسرت یتیمان کوچکش بودند.

مدینه گریه کن با من که من تنها ی تنهایم

زسوز سینه می سوزم ولی در فکر زهرایم

همین که جنازه را وارد قبر کرد، دو دست مشابه دستان رسول خدا را مشاهده کرد وبه حضرت علی کمک کرد(1)

شبانه دفن کردم همسرم را چه گویم من جواب دخترم را.

گلستان گشته خاکستر ز آتش زدند آتش نهال پرپرم را

هنگام که بدن همسرش را در میان قبر نهاد همین که خواست روی بدن فاطمه زهرا خاک بریزد تمام غمهای عالم روی دل علی جای

ص: 268

گرفت. یک نگاه به قبر فاطمه ویک نگاه به قبر پیغمبر نموده وصدا زد یا رسول اللّه این امانتی بود که در شب زفاف به علی داده ای. فاطمه جان چگونه بی تو به خانه بر گردم و جواب بچه های تو را چه بدهم وچگونه جای خالی تو را ببینم. «من» می گویم گر چه علیّ پیکر مطهر فاطمه را شبانه ومخفیانه با عده ی کمی تشییع کرد وبه خاک سپرد، اما دیگر نگذاشتند که آن پیکر مطهر به روی زمین بماند:ا

ای بقیع بما بگو آن لاله أحمر کجاست

تربت زهرا یگانه دخت پیغمبر کجاست؟

آنکه از بعد پدر از کینه نمرودیان

سوختُ باب خانه أش در شعله آتش کجاست؟

گو چرا مخفی بوَدْ قبر غریبی فاطمه

گو حریم اقدس آن بانوی اطهر کجاست؟

آن که گشته محسن شش ماهه اش از کین شهید

آن که آزرده شده پهلو ز ضرب در کجاست؟

مادر سبطین باشد در کجا مدفون بقیع؟

همسر نیک اختر شیر خدا حیدر کجاست؟

آخرین فرزند او باید نماید آشکار

مهدی صاحب زمان گیرنده کیفر کجاست؟

ص: 269

است و لذا کلمه ی «استرجاع» را بر زبان جاری فرموده: «اناللّه وانا الیه راجعون». به قول دو روز(1)

وبه قول چهل روز در بستر بیماری قرار داشت. آه بمیرم همین که شیر از گلویش پایین رفت؛ صدا زد آه جگرم. مردم هر دردی دارد با همسرش در میان می گذارد و میدانید که زنها یاور ومونس مرد است؛ اما بمیرم برایت ای پسر فاطمه (علیها السلام) که در خانه غریب است. همین که آب از گلویش پایین رفت، به جای این که همسرش را صدا زند، یکوقت صدا زد کنیزم برو، زینبم را بگو تا بیاید! زینب آمد و صدا زد حسنم چه خبر است؟ فرمود خواهرم، حالم منقلب است، برو حسینم و عباس و جعفر را خبر کن. یک وقت حضرت زینب در محله بنی هاشم دویدن و صدا می زد ای حسین جان بیا، عباس جان بیا، همه آمدند کنار بستر برادر نشستند یک وقت امام حسن فرمود: «همه بیرون بروید فقط حسینم بماند می خواهم وصیت کنم». همه رفتند یکوقت فرمود:

«دلم می خواهد مرا در کنار قبر جدم دفن کنید. اگر نگذاشتند مرا در بقیع کنار قبر مادرم دفن کنید برادر! راضی نیستم پای جنازه ام خون ریخته شود».

بعد فرمود: «خواهرم طشتِ برایم بیاور. زینب طشت آورد. امام حسن سر را میان طشت گذاشت بعد از لحظه سر را بلند کرد. زینب دید پاره های جگر برادر در میان تشت ریخته است. من نمی دانم آیا اینجا بر زینب سخت گذاشت یا در مجلس یزید وقتی نگاه کرد دید سر بریده

ص: 271

برادر در میان طشت قرار دارد و یزید با چوب خضران بر لب و دنداهای امام حسین می زند... امام حسین بدن برادر را غسل داد، کفن کرد و به طرف حرم پیامبر حرکت داد؛ بعض آمدند بدن حضرت را تیر باران کردند. به نقل هفتاد چوبه تیر بر بدن مبارکش اصابت کرده بود و به قبرستان بقیع منتقل کردند و در کنار قبر جده اش فاطمه بنت اسد به خاک سپردند(1)

یااللّه! یا زهرا! از همین مجلس دلها را روانه مدینه کنید. آنهای که آرزوی مدینه را دارند و سر به دیوار بقیع بگذارند و ناله کند وببیند که همه مدینه چراغان است؛ اما بقیع تاریک است. حالا که قلب همه به مدینه رفتند امیدوارم کنار قبر رسول اللّه بروید که فرمود: «هرچشم که برای حسنم گریه کند، فردای قیامت کور وارد محشر نمی شود». آیا بر امام حسین(علیه السلام) وقتی کنار جنازه تیر باران شده برادر آمد چه گذشت؟ حضرت در حال ناله فرمود: «برادرم حسن جان عهد کردم که بعد از تو شانه به گیسوانم نزنم و همیشه عزادار باشم و عطر نزنم؛ اما وقتی کنار نهر علقمه نزد بدن قطعه قطعه برادرش ابالفضل آمد چیزی دیگری فرمود: «الآن انکسر ظهری وقلّت صلّتی».

ص: 272

یاوری. سکینه گفت: ای پدر ما را به حرم جدمان بر گردان؟ امام فرمود: اگر مرغ قطا را رها می کردند می خوابیدند؛ یعنی راه بازگشت نیست. زنهای حرم با شنیدن سخنان امام حسین به گریه وشیون پرداختند. امام حسین آنها را ساکت نمود. هنگامی که با اهل حرم وداع کرد و به طرف میدان روان شد. صورت دختر سه ساله خود را بوسید و آن طفل از شدّت تشنگی فریاد برآورد: «یا ابتا العطش» ای پدر تشنه ام. حضرت فرمود: ای دختر کوچک من صبر کن تا برایت آب بیاورم. حضرت روانه فرات شد مردی از سپاه کوفه صدا زد: ای حسین لشکر به خیمه ها ریختند. حضرت خود را به سرعت به خیمه ها رسانید وآن دختر کوچک به استقبال بابا آمد وگفت: بابا جان برایم آب آورده ای؟ أشک امام حسین از شنیدن این سخن جاری شد و فرمود: عزیزم به خدا سوگند که تحمّل تشنگی تو بر من دشوار است؛ پس انگشت خود را در دهان آن طفل گذاشت و دست بر پیشانی او کشید و او را تسلّی داد وچون امام خواست از خیمه بیرون رود آن طفل به سوی امام دوید و دامان بابا را گرفت و امام فرمود: ای فرزندم نزد توخواهم آمد.(1)

بعضی نقل کرده اند: چون امام حسین چند قدمی از خیمه ها دور شد، حضرت زینب از خیمه بیرون آمد، صدا زد: برادرم لحظه صبر کن که وصیّت مادرم را انجام دهم «قالت یا اخا مهلا مهلا یابن زهراء ». حضرت فرمود: وصیت مادرم چیست؟ عرض کرد، مادرم به من فرموده: هنگامی که نور چشمم حسین روانه میدان شد، عوض من زیر گلوی او را ببوس.

ص: 274

آن گاه زینب کبری گلوی برادر را بوسید وبه خیمه بازگشت(1)

امام حسین آمد عده ی را کشته «ثُمَّ وَدَّع أَهْل بیته ثانیاً» سپس برای وداع با أهل بیت به خیمه ها برگشت.(2)

مرحوم مطهری: امام در وداع فرمود: اهلبیت من مطمئن باشید که بعد از این اسیر می شوید؛ اما مبادا کلمه ای به زبان آورید که از اجر شما بکاهد. دو باره خدا حافظی کرد، به امر أبا عبداللّه أهلبیت از خیمه ها بیرون نیامدند. بعد از مدتی باز صدای شیحه ای اسب أبا عبداللّه را شنیدند. فکر کردند امام حسین برای بار سوم آمده است تا با اهل بیتش خدا حافظی کند؛ ولی وقتی بیرون آمدند دیدن که اسب بی صاحب ابا عبداللّه را دیدند. امام زمان (عج) می فرماید: «یا جّدا» همه مصائب تو در روز عاشورا برای من سنگین است؛ اما یادم نمی رود آن لحظه ای که اسب بی صاحبت از میدان برگشت. چقدر مصیبت سنگین بود؛ اهلبیت داغ دیده و مصیبت دیده وقتی که صدای شیحه ای ذوالجناح را شنیدند همه از خیمه ها بیرون آمدند که بابا آمده وآب آورده است. یابن الحسن از شما معذرت می خواهم، اما وقتی آمدند دیدن اسب بی صاحب آمده است؛ ولی بابا نیامده است. اسب با زین واژه گون ویال غرق به خون آمده است.

همه از خیمه های دویدند

ولی سالار زینب را ندیدند

یگی گفتا فرس بابای ما کو؟

یگی گفتا فرس مولای ماکو؟

ص: 275

دور اسب را گرفتند هر کدام سخنی با اسب می گوید: اما دختر کوچک أبا عبداللّه می گوید: «یا جواد أبی، هل سقی أبی أم قُتِل عطشاناً». یک منظره ی دیگری که قلب مقدّس امام زمان (عج) را آتش می زند. وَاِسْرَعَ فَرَسَکَ شارِداً مُحَمْحِماً باکیاً فَلَمّا رأَین النِّساء جوادک مخزیاً... والشّمر جالس علی صدرک.

ص: 276

از نوک نِیْ کن نظر بر حال زینب خواهرت

از یتیمانت حسین، خواهر پرستاری کند

همراهی این خواهرت، زهرا عذاداری کند

در شب هفت عزایت، کربلا گلگون شده

قلب زار کودکا وقلب زینب خون شده.

آب را نوشید. طوعه گفت: ای مرد بر خیز به خانه أت برو. مسلم پاسخی نداد!! طوعه دوباره تکرار کرد ومسلم پاسخی نداد. طوعه ناراحت شد وگفت: ای مرد برو من رضایت ندارم مرد نامحرم به در خانه من بنشیند! آن وقت مسلم از جا برخاست و فرمود: «یا أمة اللّه» من مردی غریبم و در این شهر خانه ندارم. طوعه گوفت: شما کیستید؟ فرمود: من مسلم بن عقیلم که مردم کوفه با من بی وفایی کرده اند. طوعه مسلم را به خانه بردند و مسلم آن شب را به عبادت پرداخت و شاید مسلم فرموده باشد:

مسلم بن عقیل در حال خواب عمویش امیر المؤمنین را دید که فرمود: «به زودی بما ملحق می شوی». هنگام که عبید اللّه فهمید سربازان را به در خانه طوعه فرستادند و مسلم از این جهت که مبادا خانه طوعه را آتش بزند از خانه بیرون رفت و بعد از مبارزه شدید در أثر جراحات فراون دستگیر شد. بعد از اسارت برای عمرو سعد فرمود: من سه وصیّت دارم:

اوّل: هفتصد درهم در کوفه بدهکارم، زره مرا بفروش وقرضهایم را بده.

دوّم: هنگام مرا کشتند بدن مرا دفن خاک کن.

سوّم: برای امام حسین نامه بنویس که مردم کوفه وفا ندارند.

وقتی که مسلم نا امید شد، أشک از چشمانش جاری شد! «عبیداللّه بن عباس سلمی» گفت: چنین شخصیّتی نباید گریه کند؟! مسلم فرمود: من بر احوال خودم گریه نمی کنم. بلکه گریه ای من برای مولایم حسین است. آن وقت بکیر بن حمران به دستور عبید اللّه؛ مسلم را در

ص: 279

بازار کفّاشان برده و سر او را از بدنش جدا کرده و بدنش را از بالای بام بزیر انداخت، پاهای مسلم وهانی را بسته و در بازارهای کوفه کشاندن. شاید مسلم فرموده باشد:

میا کوفه گل زهرا ببین شد مسلمت تنها

خدا حافظ خدا حافظ شوم قربانیت مولا

نگر آروزی دارم غم عشقت به دل دارم

ببین احرام خون بستم که حجّم را به جا آرم

صفا ومروه ام باشی

منا وکعبه ام باشی

مقام وحجر ورکن من حریم قبله ام باشی

بوَد ذکر لبم یار بگیرید چشم من امشب

که با این کوفه ویران چه سازد خواهرت زینب.

امام حسین وقتی خبر شهادت مسلم را شنید، دست های مبارک را به صورت دخترش کشیده و دلداری می کرد؛ اما لا یومٌ کیومک یا أبا عبداللّه بعد از شهادت «تو» دختر ناز دانه أت را چگونه نوازش دادند؟

آن وقت امام حسین برای اصحاب دستور داد که این گروه و اسبانشان را سیر آب کنید. اصحاب امر اباعبداللّه را اطاعت نمود و «من» آخرین نفری از لشکر حر و در آخرین لحظه آمدم، دیدم که امام حسین خود دهان مشک را گرفت، من واسبم را سیر آب نمود. بعد از نماز ظهر وعصر بین امام حسین و حر گفتگویی شدیدی رخ داد، امام حسین و یارانش وقتی حرکت نمودند، حر با لشکر خود آنان را منزل به منزل تحت تعقیب قرار داد تا این که در کربلا رسیدند و محاصره کامل نمودند. به دستور امام حسین وقتی که خیمه ها بر پاشد، چون تعداد دشمن زیاد بود و حر تصوّر نمی کرد بین دو گروه جنگ در گیر شود. وقتی دو گروه رو برو شد، حر نگران شده و می لرزید! مردی سؤال کرد: ای حر چه حالتی است که در «تو» می بینم؟ حر گفت: به خدا قسم که «من» الآن خودم را میان بهشت و دزخ می بینم و به خدا سوگند گرچه مرا پاره پاره کنند و در آتش بسوزانند! دست از یاری حسین بر نمی دارم. لذا بر اسب حرکت کرده به امام حسین و یارانش پیوست و عرض کرد: ای پسر رسول خدا من کسی بودم که بسیار بر شما سخت گیری نمودم وبه خدا سوگند اگر می دانستم که این گروه با شما چنین می کنند هر گز مرتکب این کار نمی شدم. آقا جان أکنون از آنچه که انجام داده ام پشیمانم، توبه من پذیرفته می شود یانه؟ امام حسین فرمود: آری. از اسب پیاده شو. شاید زبان حال حرّ بن زیاد ریاحی این باشد:

جان حر باشد بقربان وفایت یاحسین

ص: 281

آمدم تا سر نِهَم بر خاک پایت یاحسین

آمدم همچون گدایان بر در احسان تو

کن نظر شاها در این دم بر گدایت یا حسین

از گناه زشت خود شاها پشیمان گشته ام

جویم امید و عنایت از سخایت یا حسین

بعضی گفته اند گرچه حرّ میل داشت از اسب پایین شود و نزد امام حسین بنشیند، می هراسید که یکی از اطفال امام حسین او را بشناسند و بگویند: این همان کسی است که روز اول آب را بر ما بست!! و حر شرمنده شود. لذا اصرار نمود تا اجازه میدان بگیرد. وقتی که امام حسین اصرار حرّ را دید، اجازه میدان داد. همین حرّدر میدان آمد صدا زد: ای مردم کوفه آبی که برای همه موجودات جاندار، حلال است، شما برای فرزندان پیامبر بسته اید؟!! راوی می گوید: وقتی که حرّ به شهادت رسید، أبی عبداللّه خود را بر پیکر حرّ رساند و خون را از سر و صورت حرّ پاک کرد. شاید حر گفته باشد:

جان حر باشد بقربان وفایت یاحسین

آمدم تا سر نِهَم بر خاک پایت یاحسین

آمدم همچون گدایان بر در احسان تو

کن نظر شاها در این دم بر گدایت یا حسین

از گناه زشت خود شاها پشیمان گشته ام

جویم امید و عنایت از سخایت یا حسین

ص: 282

مولا جان! ای حسین فاطمه! از این که توبه مرا پذیرفتی و در آخرین لحظه بر بالینم آمدی متشکرم؛ اما از این که بچه هایت را ترساندم معذرت می خواهم و از طرف من برای خواهران و فرزندانت، سلام برسان. مولا جان خون های صورتم را پاک مکن، بگذار که در روز قیامت با همین صورت خونین با مادرت زهرا ملاقات کنم. حسین جان اکنون که خون صورتم را پاک کردی، بگو ببینم چه کسی خون صورت تو را پاک خواهد کرد؟ چه کسی سر تو را در دامن خواهد گرفت؟ ای کاش آن وقت که زینب لبهایش را به رگهای بریده گلویت گذاشته بود و دخترت روی بدن پاره پاره و نازنینت افتاده بود، من بودم که دشمن را از اطرافشان پراکنده می کردم و نمی گذاشتم که سکینه را با تازیانه از روی بدنت جدا می کرد.

بعد فرمود: «انّی لا أعلم اصحاباً خیراً ولا اوفی من اصحابیِ ولا أهل بیتی»؛ یعنی، «من« پیروانی، در شجاعت، استفامت و وفا داری بر تر از اصحابم نمی بینم، اصحاب جدم که در «أحد« و «خندق» شهید شدند، چنین وفاداری نداشتند. بعد فرمود: ای مردم «من» به همه اصحاب و اهلبیتم اعلام می کنم که بیعتم را از شما بر داشتم و هرکس که می خواهید از تاریکی شب استفاده کرده و با فرزندانم بروید. یکدفعه دیدم که أهل بیت و اصحابم شروع به گریه وناله نمودند!! یکی می فرمود: آقا جان «ما» کجا برویم و شما را تنها بگذاریم! به خدا قسم که یک جان ارزش شما را ندارد. یکی می گفت: دلم می خواهد که دشمن مرا بکشند و جنازه ام را بسوزانند و خاکسترم را به باد دهد، باز دو باره زنده شوم و در راه «تو» کشته شوم. یکی می گقت: آقا جان من دوست دارم هزار جان داشته باشم و در راه تو کشته شوم.

اوّلین کسی که اظهار جانثاری کرد، باب الحوائج أبالفضل العباس بود. آنوقت أبی عبداللّه فرمود: ای یاورانم، بدانید که فردا همه ای تان شهید می شوید! یکدفعه همه ای اصحاب باشوق بسیار و با صدای بلند فرمودند: «الحمد اللّه ربّ العالمین». روز عاشورا تا آخرین نفر از اصحاب زنده بودند، امام حسین برای فرزندان، برادران برادر زادگان و عموزادگان اجازه میدان ندادند؛ اما همین که آخرین نفر اصحاب شهید شد. یک مرتبه در میان جوانان بنی هاشیم ولوله افتاد و همه از جا حرکت کردند و با یکدیگر خدا حافظی می کردند. یکی با مادر و یکی با برادر و یکی با پسر عمو ...؛ اما اوّلین بار علی اکبر نزد بابا آمد و اجازه میدان خاست. امام

ص: 284

حسین برای او اجازه داد ثم نظر الیه آیس منه و سپس با یک نگاه مأیوسانه به اندام جدان انداخت و أشک از چشمانش جاری شد و فرمود:

«اللّهم أشّهَد فقد برزالیهم غلامْ أشبه النّاس خَلْقاً و خُلْقاً و منطقاً برسولک و کنّا اذا اشتقنا نبیّک نظرنا الی وجهه اللّهمّ أمنعهم برکات الأرض و فرقّهم تفریقاً...

وقتی که علی اکبر از میان لشکر [رجع الی أبیه و قد أصابته جراحات کثیرة] با زخمهای فراوان به سوی بابا آمد و فرمود: «یا أبتا العطش قد قتلنی و ثِقْلُ الحَدِید قد أجهدنی فهل الی شربة من الماء»، بابا جان تشنگی و عطش مرا کشته، سنگینی صلاح مرا به زحمت انداخته. آیا جرعه ای آب داری یانه؟

حضرت فرمود: «خذ هذالخاتم فی فک و ارجع الی قتال عدوّک فان ارجو أنّک لا تمسی حتّی یسقِک جدک بکاسه الأوفی» فرمود: نور دیده این انگشتر را در دهان خود بگذار و به سوی دشمن برو تا از دست جدت سیر آب شوی.

بعض نوشته اند: که امام حسین فرمود: نور دیده، زبان خود را نزدیک بیاور و بعد زبان علی اکبر را در دهان خود گرفت، یعنی، ای نور دیده؛ بدان که بابایت نیز تشنه لبان است، برو تا از دست جدت سیر آب شوی». علی اکبر برگشت وقتی که میان لشکر قرار گرفت، لشکر عمرو سعد از هر طرف او را محاصره کرده و با ضربات فراوان او را قطعه قطعه نمودند: «فقطعوه بسیوفهم ارباً ارباً» علی اکبر صدا زد « یا اتباه ادرکنی». راوی میگوید دیدم که امام حسین مانند مرغ بال شکسته ببالین علی آمد و علی را در بغل گرفت قلبش آرام نشد، به روی سینه چسبانید قلبش آرام

ص: 285

نشد! چکار کرد؟ می گوید خم شد وخم شد صورت را به صورت خون آلود علی اکبر گذاشت «وَوَضَع خَده علی خَدِه فقال: قتل اللّه قوماً قَتَلُک و علی الدّنیا و بعدک القَفا و لقد اِسْتَرَحَتْ مِن هَمّ الدّنیا و غَمّها وبَقِیَ ابُوک وحیداً فریداً»، فرمود نور دیده ای بابا رفتی و آزاد شدی ولی بابای خود را در میان دشمنان تنها گذاشتی. در بعض روایت آمده:

«ووضع ولده فی حجره وجعل یمسح الدّم عن ثنایاه...و یقول یا ولدی أما أنت لقد استرحت من همّ الدّنیا و غمها و بقی ابوک وحیداً فریداً:

به گوشم آید از میدان صدای اکبرم زینب

حرم را لاله باران کن برای اکبرم زینب

مرا ذکر علی بر لب علی بابا صدا می زد

خودم دیدم خودم دیدم جوانم دستو پا می زد

علی افتاده خاموش و سخن با من نمی گوید

سراپا گوشمواما دگر بابا نمی گوید

عدو از داغ فرزندم به زخم دل شفا داده

به خونین لاله ام آب ازدم تیغ جفا داده

علی جان چشم خودبگشا که داغت قاتلم گشته

تو خفی خنده دشمنت تسلای دلم گشته.

ص: 286

«واللّه ان قطعتمونی یمنی أنّی احامی أبداً عن دینی» تا این که «نوفل ازرق» ملعون (بقول حکیم بن طفیل) دست چپش را نیزقطع نمود. آنگاه مشک را بر دندان گرفت که ناگهان تیری بر مشک آب رسید و تیری دیگری بر سینه آقا اصابت کرد. راوی می گوید: هنگام که نوفل ارزق ملعون عمود آهنین را بر فرق آقا فرود آورد، و آن حضرت از اسب پایین آمد و صدا زد برادر جان مرا دریاب. یکدفعه دیدم که أباعبداللّه به بالین برادرش آمد و فرمود: «الأن ان کسر ظهری»

چرا ای غرقه خون از خاک صحرا بر نمی خیزی

حسین آمد به بالینت تو از جا بر نمی خیزی

خیام کودکان خالِیُ از آبست وپرفغان

چرا سقّای من از پیش دریا برنمی خیزی

منم تنها وتنهایی، عزیزانم به خون غلطان

را بریارئِی فرزند زهرا برنمی خیزی

شکست از مرگ تو پشتم، برادر داغ تو کُشْتم

که می دانی دیگر از خاک صحرا بر نمی خیزی.

آن وقت خبر شهادت عباس را به زنان نرساند بلکه آمد عمود خیمه عباس را خوابانید و زنان دانستند که صاحب خیمه به شهادت رسیده؛ اما سکینه آمد وگفت: پدر جان آیا از عمویم خبر داری یانه؟ او رفته

تا برایم آب بیاورد؟ امام حسین فرمود عمویت کشته شد. آنوقت صدای گریه سکینه بلندشد.

ص: 288

خانم، امّ البنین چگونه در بقیع نشسته و روضه می خواندند؛ اما نوشته اند، هنگام روضه خوانِیِ امّ البنین، مروان دشمن اهلبیت وقتی که از راه می گذشت، می ایستاد وگریه می کرد. انشاءاللّه بروید بقیع در آن دروازه سمت چپ که مشهور به قبر امّ البنین است.

امّ البنین می آمد، چهار صورت قبر درست می کرد و می فرمود: عباسم، «یا لَیْتَ شِعْرِ کما أُخْبِرْنا بِأَنَّ الْعَبّاس اءِنْقَطَعَ

الْیُمْنی» مادر، من در کربلا نبودم، مادر. مادر می گویند، دستت را از بدن قطع کردند، ما در. مادر می گویند «عَمُود آهنِین» را به فرق سرت زدند، مادر. آری خانم، شما در کربلا نبودی؛ امّا برادرش أبی عبداللّه در کربلا بود(1).

یکی از عزیزان فاضل (در سوریه) نقل می کرد که یکسال در حرم أباالفضل العباس آمدم، تا روضه بخوانم. کاروان را جمع کردم. یک بچه فلجی به روی دست مادرش در کنار حرم ابوالفضل العباس بود که نه تَکان می خورد ونه حرکت می کرد(2)وقتی که من به خواندن روضه أبالفضل العبّاس شروع کردم، آن بچه به روی دست مادرش بود، خواندمُ خواندم، وقتی که یک جمله را گفتم. مادر بچه یک ضجّه زد! یک وقت دیدم بچه از روی دست مادر، به روی زمین افتاد و روی پاهایش ایستاد!! در حرم أبالفضل العباس مردم به دنبال آن بچه می دویدند. من در اتاق دیدم که تمام لباسهایش را مردم بردند و یک تکّه از لباسش را من گرفتم. من (آقای رفیعی) گفتم: آقاجان چه روضه خواندی که آن بچه شفا گرفت؟! گفت: گفتم وقتی که

ص: 290

حسین کنار بدن عباس آمد، یک نانجیبی صدا زد: ای لشکر برگردید جاندادن عباس را تماشا کنید! ای لشکر برگردید که عباس چگونه در میان خون غلطانند! ای لشکر برگردید وببینید که عباس چگونه در میان خون دست وپا می زند! ای لشکر بر گردید و ببینید که عباس چگونه دارد جان می دهد! لشکر آمدند دور تا دور بدن أبالفضل العبّاس حلقه زدند. حسین بالای سر عباس ولشکر دور تا دور علقمه. «یا بقیة اللّه؛ یا بقیه اللّه» حسین نتوانست با علمدارش سخن بگوید؛ ولی دشمن از جان دادن عباس لذّت می بردند. یک وقت حسین دستها را به کمر گرفته وفرمود: برادرم، عباسم، کمرم را شکستی ای برادر کمرم را شکستی ومرا بیاور نمودی:.

مضطرب شد. من او را گرفته و نوازش کرده وگفتم مترس «من» آمده ام تا آتش لباست را خاموش کنم. همین که آتش دامنش را خاموش کردم، آرام گرفت وگفت اندکی آب داری برایم بده! وقتی که آب را دادم گفت: ای مرد بابایم تشنه به میدان رفته بود آیا می دانی وقت کشته شد، برایش آب دادند یا نه؟ همین که گفتم: آب ندادند، یک مرتبه دیدم که آب را نیاشامید و به طرف قتلگاه حرکت کرد! و زینب دختر بزرگ علی را دیدم که بانوان وکودکان پراکنده را جمع آوری می کرد و هر کدامی سخنی می گفت: یکی می گفت:

عمه جان پدرم کجاست؟ دیگری می گفت عمه جان عمویم عباس کجاست؟ ویکی می گفت عمه جان علیّ اصغرم کجاست؟ یکی می گفت قاسمم کجاست. بی بی زینب در این میان پس از بررسی دیدن که دو کودکی از آنها گم شده است. زینب وامّ کلثوم برای یافتن آن دو کودک سر به بیابان نهادند. بعد از گردش فراوان دیدند که آن دو در زیربوته خار مغیلان از ترس دشمن دست در گردن هم نهادند و از دنیا رفتند.

صدای ناله می آید، زطفلان حرم زینب

یتیمان را نوازش کننن، تو جای مادرم زینب

ببین خواهر پریشانم، رسیده بر لبم جانم

دگر من می روم خواهر، تو وجان یتیمانم

ببین خواهر حسینت را، غریب بی کس وتنها

چه سازم یکه وتنها، میان این همه اعداء

بین بر روی دست من، علیّ اصغرم پرپر

ص: 292

نیاید صوت قرآنی، علی اکبرم دیگر

سر حسین را می اوردند و مردم شادمانی می کنند؟! آیا از کدام در وازه آنان را وارد شام می کنند؟ آنان اشاره به دروازه نمودند که آن را «باب الساعات» می گفتند. در هنگام که با آنان در گفتگو بودم، دیدم پرچمها یکی پس از دیگری نمایان شد. اوّل یک سر نورانی و زیبای را بر سر نیزه دیدم و احساس کردم دارد می خندد و آن سر أبوالفضل العباس بود، سپس سر دیگری را بر سر نیزه عمرو بن منذر دیدم در حال تلاوت قرآن و شباهت به رسول اللّه داشت و در بین اسیران در حال حرکت بودند. شاید حضرت زینب فرمود ای برادرم از پدرم شنیدم که بعد از شهادت تو اسیر می شوم ولی گمان نداشتم که سرت را در پیشاپیش اسیران بر سر نیزه ببینم:

ای برادرجان سرت قرآن تلاوت می کند

خواهرت از آیه قرآن حمایت می کند

ای برادرجان حسین قربان جسمی بی سرت

از نوک نِیْ کن نظر بر حال زینب خواهرت

از یتیمانت حسین خواهر پرستاری کند

همراه این خواهرت زهراء عذاداری کند

درشب هفت عزایت کربلاء گلگون شده

قلب زار کودکا وقلب زینب خون شده

بعد امّ کلثوم را دیدم که یک چادر کهنه را بر صورتش بسته. هنگام که سر شهدا را نزد دروازه دمشق آوردند، امّ

کلثوم شمر ملعون را صدا زد، ای شمر، ما، را از دروازه وارد کن که اجتماع مردم کم باشند وسر

ص: 294

شهدا را از بین محملهای مان بیرون کن تا نظر نا محرمان به أهلبیت رسول اللّه جلب نشوند. شمر بر خلاف خواسته امّ کلثوم کاروان أهلبیت را در روز اوّل ماه صفر از در وازه «ساعات» که محل تجمع هستند وارد دمشق کرد و سرهای شهدا را در آن دروازه سه شبانه روز نگهداشتند تا این که در معرض تماشای مردم قرار گیرند. و سپس در «مسجد جامع» شهر در جای که اسیران را نگهداری می کردند نگهداشت. من یک وقت امام سجّاد را دیدم بعد از سلام خود را معرّفی نمودم، فرمود: ای سهل اگر می توانی چیزی برای آن نیزه دار بده تا این که سر بابایم را از بین ما جلوتر ببرد که ما از کف زدن تماشاچیان در عذابیم. من رفته یکصد درهم به نیزه دار دادم و او جلوتر رفت. شاید فرزندان أبا عبداللّه فرموده باشد:

فاطمه بالای نِی قُرص قمرها را ببین

بر سَرِ در وازه ساعات وسرها را ببین

آه از آن ساعت که زیر حلقه زنجیر کین

چشم سهل ساعدی أفتد به زین العابدی

آفتاب بر جان زین العابدین آذر مریز

بر سر دخت علیّ اینقدر خاکستر مریز

نوک نِیْ گردد حسین از هر طرف چشم تَرَش

شمر دُون سیلیّ مزن به رخ ماه دخترش

یوسف زهرا ببین از دور چنگت می زند

اینقدر قرآن مخوان بر نیزه سنگد می زند.

ص: 295

ومن بعد النّبیّ فخیر نفس

ابوالحسن وخیر شام

وکنا قبل مهلکه بخیر نری فینا وصی المسلمینا.

فلاتشمت معاویة بن حرب

فانّ بقیّة الخلفا فینا.

ای معاویه شادی نکن، بخدا قسم هر وقت قلبمان برای پیغمبر تنگ می شدند،علی را تماشا می کردیم، ای معاویه هنوز مناجات علی از یادمان نرفته است. علی که جان ونفس پیامبر بود چگونه در رحلت او شادمانی کنیم؟ باید بگوییم که رسم مردم شام همیشه چنین بودند که در مصیبات اولاد رسول اللّه شادی می کردند. یک روز دیگر سر مقدّس أباعبداللّه و یارانش را وارد شام کردند! سهل ساعدی می گوید: من در «ماه صفر» از بیت المقدّس آمدم و وارد شام شدم، دیدم شام را تزئین کردند و مغازه ها را آذین بستند و کوچه ها را آب و جارو کردند مأموران لباسهای نو پوشیدند!! هر چه فکر کردم دیدم در ماه صفر عیدی نیست، رفتم پیش یکی از مغازه داران سؤال کردم چه خبر است؟ چرا در ماه صفر شام تزئین شده است؟

گفت: مگر نمی دانی امروز قرار است أُسرا را وارد شام کنند، سرهای بریده را وارد شام کنند؟! سهل می گوید: خدایا این ها سرهای کیست که امروز مرکز حکومت اسلامی چنین تزئین شده است؟! آمدم و آمدم به دروازه «ساعات» رسیدم یک وقت دیدم تعدادی سر نورانی را در بالای «نیزه ها» قرار دادند. جلو رفتم و رفتم، یک وقت دیدم این سر عباس است و آن سر قاسم است... جلوی آنها یک سر نورانی بودند «رَأسٌ قَمَرِیٌ» و آن سر مثل ماه می درخشید ولبهایش مشغول تلاوت قرآن بود.

ص: 297

خدایا این سرها را که می شناسم! این سر حسین است و آن سر عباس است که آثار سجده در پیشانی دارد... گشتم و گشتم. گفتم ای ساربان رائیس این کاروان کیست؟

یک وقت امام سجّاد را به من معرّفی کرد. جلو رفته و گفتم: آقا من سهل غلام شمایم ای کاش مرده بودم و سر حسین را بالای «نِیْ» نمی دیدم. به خدا قسم نمی دانستم چه شده؛ اما هر کاری داری در خدمت شما ییم. دیدم که حضرت زینب و رُبابَه را به أسارت آورده. فرمودند ای سهل برو قدر پول به نیزه داران بده و بگو سرهای که چهل منزل بهمراهی ما بوده است از مقابل این کجاوها ببرد تا مردم به نوامیس رسول اللّه نگاه نکنند.

همه دنیا به مقام شهید «غِبْطَه» می خورند؛ ولی، تمام شهدا تا روز قیامت به مقام أبالفضل عباس غِبْطَه می خورند. چنانکه امام سجّاد فرمود: «انّ للعباس عند اللّه منزلةٌ یَغْبِطُهُ بها جمیع الشُّهدا الی یوم القیامة»، یعنی همه شهدا از زمان هابیل تا روز قیامت به مقام عباس غبطه می خورند. گرچه روضه برای عباس زیاد خوانده شده و می دانید که هیچ روضه خوانی به اندازه مادر نمی تواند برای بچه أش روضه بخواند، چون مادر دل سوخته است. می گوید وقتی که خبر شهادت فرزند را، به مادر می دهد، همه بدن مادر می سوزد! من نمی دانم خانم، امّ البنین چگونه در بقیع نشسته و روضه می خواندند، اما نوشته اند، هنگام روضه خوانِیِ امّ البنین، مروان دشمن اهلبیت وقتی که ردّ می شد، می ایستاد وگریه می کرد. انشاءاللّه بروید بقیع در آن دروازه سمت چپ که مشهور به قبر امّ البنین است. امّ البنین

می آمد، چهار صورت قبر درست می کرد و می فرمود: عباسم، «یا لَیْتَ شِعْرِ کما أُخْبِرْنا بِأَنَّ الْعَبّاس اِنْقَطَعَ الْیُمْنی» مادر، من در کربلا نبودم، مادر. مادر می گویند، دستت را از بدن قطع کردند، ما در.

مادر می گویند «عَمُود آهنِین» را به فرق سرت زدند، مادر. آری خانم، شما در کربلا نبودی، امّا برادرش أبی عبداللّه در کربلا بود(1).

یکی از عزیزان فاضل (در سوریه) نقل می کرد که یکسال در حرم أباالفضل العباس آمدم، تا روضه بخوانم. کاروان را جمع کردم. یک بچه فلجی به روی دست مادرش در کنار حرم ابوالفضل العباس بود که نه تَکان

ص: 299

می خورد ونه حرکت می کرد(1)وقتی که من به خواندن روضه أبالفضل العبّاس شروع کردم، آن بچه به روی دست مادرش بود، خواندمُ خواندم، وقتی که یک جمله را گفتم. مادر بچه یک ضجّه زد! یک وقت دیدم بچه از روی دست مادر، به روی زمین افتاد و روی پاهایش ایستاد!! در حرم أبالفضل العباس مردم به دنبال آن بچه می دویدند. من در اتاق دیدم که تمام لباسهایش را مردم بردند و یک تکّه از لباسش را من گرفتم. من [آقای رفیعی]

گفتم: آقاجان چه روضه خواندی که آن بچه شفا گرفت؟! گفت: گفتم وقتی که حسین کنار بدن عباس آمد، یک نانجیبی صدا زد لشکر برگردید جاندادن عباس را تماشا کنید. لشکر برگردید که عباس چگونه در میان خون غلطانند. لشکر برگردید وببینید که عباس چگونه در میان خون دست وپا می زند، لشکر بر گردید و ببینید که عباس چگونه دارد جان می دهد. لشکر آمدند دور تا دور بدن أبالفضل العبّاس حلقه زدند. حسین بالای سر عباس ولشکر دور تا دور علقمه. «یا بقیة اللّه؛ یا بقیه اللّه» حسین نتوانست با برادرش و علمدارش سخن بگوید؛ ولی دشمن از جان دادن عباس لذّت می بردند. یک وقت حسین دستها را به کمر گرفته وفرمود: برادرم، عباسم، کمرم را شکستی ای برادر کمرم را شکستی ومرا بیاور نمودی:.

چرا ای غرقه خون، از خاک صحرا بر نمی خیزی

حسین آمد ببالِیْنَتْ، تو از جا بر نمی خیزی؟

خِیامِی کودکان خالِیُ از آبُ وپُرْ أفغان

ص: 300

چرا سَقّایِ مَن، از پیش دریا برنمی خیزی؟

منم تنها وتنهایی، جوانانم به خون غلطان

چرا بر یاریی، فرزند زهراء بر نمی خیزی؟

شکست از مرگِ تُو پُشْتَمْ، برادر داغ تو کُشْتَمْ

که می دانی دیگر از خاک صحرا بر نمی خیزی.؟

اللهمّ صلّ علی فاطمةَ و أبیها وبعلها وبنییها و سِرِّ الْمُسْتَوْدَعِ فیها. امروز عباس را واسطه کردم این دستها را بالا بیاورید و هر چه حاجت دارید از خدا بخواهید. باِسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَم بالحسین وأخیه العباس یااللّه یااللّه، یا حمیدُ بحقّ محمّد...

می گوید زینب!! اگر خیمه گاه برویم می گوید زینب. اگر شام بیروییم می گوید زینب!! من نمی دانم هر مصیبت که خوانده شود چرا آخرش به اسم زینب ختم می شود؟ و نامی عقیله بنی هاشم در میان می آید؟!! حضرت زینب دختر امام است، خواهر امام است، فرزند امام است، خواهر شهید است، مادر شهید است، عمه شهید است. عقیله بنی هاشم یک روز دیدند که در پیش چشمش پیامبر را غسل می دهد أشک ریخت. یک شب دیدند

که بابایش در نیمه های شب مادرش از زیر لباس غسل می دهد، چون مادرش فرموده بود: مرا شبانه غسل بده وشب کفن کن وشبانه به خاک بسپار. در شب بیست ویکم رمضان دیدند که حسن وحسین بابا را با فرق شکافته از مسجد می آورند، یکروز دیدند که چهره امام حسن زرد شده و خون از گلویش می آید. حضرت زینب چهار مصیبت را، یکی پس از دیگری مشاهده کرد؛ اما در کربلا دست از یاری حسین بر نداشت و او را تا آخر رها نکرد و هر جا حسین رفت، زینب به همرایش بود. اگر حسین به کوفه آمد زینب بهمراه حسین بود اگر حسین کربلا آمد زینب بهمراه حسین بود. اگر حسین به مکه آمد زینب به همراه حسین بود. در همه جا برادر را دنبال کرد «یا بقیة اللّه» یابن الحسن یابن الحسن؛ اما یک روز زینب می بیند که سر أبا عبداللّه بالای نیزه بروی در وازه کوفه قرار دارد. صدا زد برادرم، حسینم!! هر مصیبتی را دیدم أُمیدم بر تو بود ای برادر. یک روز مادر را بین در و دیوار دیدم، یک روز بابایم را با فرق شکافته و محاسن خون آلود دیدم، یک روز برادرم را با جگر پاره پاره و قطعه های خون دیدم؛ اما هرگز سر بریده را بر سر نیزه ندیده بودم!! این سر بریده

ص: 302

بالای «نی» و این فصل الخطاب مصیبت زینب است. دیگر زینب کبری در اینجا نتواست سکوت کند بلکه صدا زد ای برادرم «یا أخی فاطمة صغیرةٌ تُکَلِّم ها» ای برادر یک جمله با دختر کوچولویت فاطمه سخن بگو.

در تلاوت قرآن از دو لب درخشان

سنگ کوفیان بود، مُزد خواندن قران.

محمل ها سوار می کرد، آنها خود را از ناقه به روی یکی از بدنهای قطعه قطعه می انداختند و می گفت، عمه جان بگذار ما در اینجا بمانیم. حضرت زینب می گوید: یک لحظه دیر آمدم دیدم عزیز برادرم امام سجّاد دارد جان می دهد. گفتم عزیز برادر «مالی ارأک تَجُدُ بنفسک» ای نور چشم عمه چرا ناله می کنی؟ امام سجّاد شاید فرموده باشد. عمه جان این گروه، بدنهایشان را جمع کردند، اما بدن عزیزان زهرا و جوانانش بروی زمین مانده است. عمه جان من چگونه این بدنها را رها کنم؟

حضرت زینب امام سجّاد را آرام کرد و فرمود: ای یادگار برادرم، این بدنها دفن می شود و قبرستان اینها زیارت گاه شیعیان می شود و شیعیان در آینده کنار قبر بابایت حسین و عمویت عباس و برادرت علی اکبر و... عرض ارادت می کنند. حضرت زینب همه را یکی یکی سوار ناقه کرده و خود را کنترل می کرد، حالا خودش می خواهد سوار شود. یک روز وقتی که عقیله بنی هاشم می خواست از ناقه پیاده شود. عباس می آمد، قاسم می آمد و علی اکبر آمد محرم های زینب دور او را می گرفتند و هر کدام می گفتند عمه جان پاهایت را روی زانوهای مان بگذار و پیاده شو؛ ولی، امروز محرمی ندارد. حضرت زینب همه را سوار کرد و در قتلگاه آمد و صدا زد، برادرم. حسینم برخیز و ببین کسی نیست خواهرت را سوار کند. کسی نیست زیر بغل زینب را بگیرد. «غُرَّةَ بْنَ قَیْس» می گوید حضرت زینب یک روضه خواند دیدم دوست و دشمن دارد گریه می کنند گفت حسینم برادرم، بسوی شامُ کوفَه چه ظالمانه می برد

ص: 304

نمی روم وَلِی مرا با تازیانه می برد.

حسینم، برادرم من نمی خواهم بدنهای تان را تنها بگذارم و خودم بروم ولی ما را با تازیانه از تو جدا می کند.

برادرم سَرِ تو را به نیزه ای نشانده دشمن علی

نمی روم ولی مرا به این بهانه می برد.

گفت، نکند «من» جزو اینها نباشم. لذا خواست بیرود اجازه بگیرد. ای جوانان ببیند امام حسین با این غلام سیاه چه کرد. وقتی اجازه خواست امام حسین فرمود: «أَنْتَ فی اءِذْن مِنِّی» همین که آقا فرمود: من بیعتم را از تو برداشتم «تو» آزادی و می توانی برگردی. أشک بر چشمان غلام سیاه جاری شد!! وگفت: یا أبا عبداللّه شما را رها کرده و کجا بروم؟! این حلقه که برگردنم أفکندی مرا به دنبال شما می کَشاند! آقا جان مرا بر می گردانی چون رنگم سیاه هست! آقا جان مرا بر می گردانی چون خونم مثل خون بنی هاشم نیست! امام حسین فرمود: نه غلام، پیش ما رنگ سیاه وسفید فرق نمی کند. پیش ما خون بنی هاشم و غیر بنی هاشم فرق نمی کند. حال که اصرار داری به میدان جنگ برو. غلام سیاه آنقدر خوشحال شد که دیگر نگفت: بابایم کیست؟ ونگفت اسمم چیست؟ و خود را در میدان جنگ به اسم

ارباب معرّفی کرد وگفت: ای مردم ارباب و آقایم حسین است. وقتی روی زمین افتاد مثل مسلم بن عوسجه و حبیب بن مظاهر امام را صدا نزد حسین را صدا نزد. شاید با خود گفته است، همین که آقا واربایم به من اجازه میدان داده، بَسَمْ است، دیگر شاید من لایق نباشم که آقایم حسین ببالینم بیاید..

راوی می گوید وقتی که غلام سیاه به روی زمین افتاد، یکدفعه دیدم که أبی عبداللّه به سرعت ببالای سر غلام آمد! دوست و دشمن دارد تماشا می کردند که ارباب با نوکر چه می کند! حسین با غلام سیاه چه می کند! دیدند امام حسین نشست و سر غلام را روی زانو گذاشت وخونها را از چشمان غلام پاک کرد، خم شد وخم شد، صورتش را بر

ص: 306

روی صورت غلام گذاشت. غلام چشمها را باز کرد، حسین را نشناخت با خود گفت من که در کربلا کسی را نداشتم و کسی را هم صدا نکردم. این کیست که سرم را به دامن گذاشته! یکوقت غلام سیاه دیدند که صورت حسین است!! غلام یک لبخندی زد و یک جمله را گفت که آرزویی همه ما در وقت جان دادن است. غلام گفت: «من مَثْلِ ابن رسول اللّه وَضَعَ خَدَه علی خده» ای دنیا چه کسی مانند من افتخار دارد که پسر پیغمبر صورتش را به روی صورت او بگذارد. عرض می کنم ای غلام سیاه، این افتخار یک بار دیگر هم در کربلا اتفاق افتاد؛ وقتی که بدن جوانش «علی اکبر» بر روی زمین افتاده بود، أبا عبداللّه کنار بدن پاره پاره علی اکر آمد، خم شد وخم شد وصورت را به روی صورت علی اکر گذاشت.

حضرت قاسم نزد عمویش آمد اجازه میدان خواست. امام حسین فرمود نور دیده مادرت این جاست برگرد شاید مادرت راضی نباشد(1)

می گویند وقتی قاسم بن الحسن نزد مادرش آمد، آن بانوی رشیده به داخل خیمه رفت تا مبادا نگاه امام حسین به او بیفتد وخجالت بکشد، بعد فرمود پسرم نزد عمویت برو زیرا امام وآقایت تنهاست. وقتی قاسم در نزد عمویش آمد، فرمود: عموجان اجازه میدان می دهی؟

ای امام زمان من نمی دانم که جگر پاره پاره امام حسن بیادش آمد یا آن روز که دشمنان بدن برادرش را تیر وباران کرد؟ یا آن روز که برادر سفارش بچه ها را با امام حسین می کرد. لذا أبا عبداللّه این جمله را گفت که «ای یادگار برادر چگونه به تو اجازه دهم»، آن وقت قاسم را در آغوش گرفت آنقدر گریه کرد تا هر دو غش کردند. وقتی قاسم اجازه گرفت و به میدان رفت. حُمَید بن مسلم می گوید: همین که قاسم به میدان آمد صدا زد هر کسی مرا نمی شناسد من یتیم حسنم وبابایم را باید بشناسید و بعضی از شما بودند که بدن بابایم را تیروباران کردند. «حُمَیْد» می گوید لشکر دور قاسم را گرفت یک وقت دیدم که قاسم صدا زد عموجان مرا دریاب. أباعبداللّه آمد دشمنان را از اطراف قاسم دور کرد وقتی غبار جنگ نشست دیدم امام حسین بالای سر قاسم ایستاده و گفت ای عزیز برادرم، این دشمنان مزد بابایت حسن را به تو داده است و این ها به بابایت کینه داشتند و بدن تو را زیر سم اسبان کردند و اسبان را بر بدن تو تاختند. ای کاش عمو پیکرت را چنین نمی دید تا که برد هدیه

ص: 308

بر مادرت. عمو جان این بدن تو را چگونه پیش مادرت ببرم. امام حسین خم شد و خم شد «وضع صدره علی صدره».

خورده، غش کرد و بر روی زمین افتاد! همین که چشمهایش را باز کرد. صدا زد فاطمه جان، دیگر علی با کِیْ درد دل کند؟ فاطمه جان دیگر با چه کسی خود را آرام کنم؟ وقتی غمها به علی فشار می آورد، در خانه آمده با فاطمه چند جمله می گفتم، قلبم آرام می شد، الآن فاطمه دیگر با علی سخن نمی گوید، و دیگر جواب سلام علی را نمی دهد! علی می گفت، تا به فاطمه نگاه می کنم، غمهای عالم از بین می رود. حال فاطمه را از دست داده چگونه به خانه بیاید؟ علی از مسجد کوفه قدم قدم آمدُ آمد، هر وقت می آمد سلام می کرد جواب می شنید؛ اما امروز دید یک روپوش سفید به روی بدن فاطمه است وفاطمه دیگر حرکت نمی کند! صدازد فاطمه جان من علیم، فاطمه جان «أنا علیٌ وأنا ابنُ عمک» بر خیز از داغ غم رهایم کن. بر خیز ابن عم صدایم کند. فاطمه یکبار دیگر بلند شو علی را صدا بزن. فاطمه جان کم در خانه علی مانده ای. فاطمه جان من با بچه های یتیم چه کنم؟ با این در و دیوار چکنم؟

ای صفای خانه ام الوداع، هرچیز که از دست برود آدم غصّه می خورد، امروز که فاطمه از دست رفته چرا علی غصّه نخورد!

ای صفای خانه ام الوداع...... گرمی ای کاشانه ام الوداع

الوداع ای یار هیجده ساله ام....الوداع ای همدم هم ناله ام

خواهشی دارم بتو ریحانه ام..... یک شب دیگر بمان در خانه ام

جان زهرا روز من را شب مکن.....چادر غم را بر سر زینب مکن

چگونه ببینم که زینب به روی سجّاده أت نماز بی خواند.

ص: 310

امیرالمؤمنین بود. اسماء بنت عمیس می گوید: من آب می ریختم و امیرالمؤمنین بدن فاطمه زهرا را غسل می داد، به بچه های فاطمه سفارش کرد که ای فرزندانم من نمی گویم گریه نکنید ولی خواهش می کنم اگر گریه می کنید آرام آرام گریه کنید. یک وقت دیدم مولا خودش سر به دیوار گذاشته بلند بلند گریه وناله می کرد. گفتم آقا جان! در عرب رسم است کسی برای همسر گریه نمی کند. فرمود: اسماء دستم رسید به پهلوی شکسته زهرا!! آخر زهرا امانت پیامبر است(1)

فرزندش امام جعفر صادق در راه حفاظت از دین نهایت تلاش نمود و در روز دوشنبه هفتم ذیحجّه سال 114 هجری قمری در مدینه به شهادت رسیده است. بعضی می گویند: «ابراهیم بن ولید نوه عبدالملک» و طبق بعضی روایات «زید بن حسن» به دستور هشام زهر را به زین اسب مالید و امام باقر(علیه السلام) را با اصرار سوار کرد و زهر در بدن حضرت أثر نمود و رانهای حضرت متورم شد. بطور که سه شبانه روز در بستر بیماری افتاد وسرانجام شهید شد. حضرت در آخرین لحظات به فرزندش وصیت کرد که بدنش را با پارچه های احرامش کفن کند(1).

بیا تا سر کنیم ای دل، فغان آه و ماتم را

عزای باقر علم، رسول اللّه أعظم را

گل زهرا به زهرگین، جگر خون گشت وپرپر شد

غمش یاد آور داغ، جگر سوز پیامبر شد

مدینه شهر پیغمبر، سکوت و غربتش پیداست

بقیع و دسته گلهایش،(2) در این شبها چرا تنهاست

امام باقر آن مولا، که فقه شیعه احیاء کرد

او اسلام حقیقی را، عَلَم بر خَلْقُ دنیا کرد

بنالید شیعه از این غم، که هر جا کربلا گشته

دمادم شیعه مظلوم، أسیر فتنه ها گشته.

ص: 313

من می گویم امام باقر (علیه السلام) هنگام که شما شربت شهادت را نوشیدید و فرزند بزرگوارت آمد شما را غسل داد و به پارچه ای احرام طبق وصیت شما را کفن کرد وبا احترام دفن کرد؛ اما لایوم کیومک یا أباعبداللّه؛ بدن أباعبداللّه «ملقاً ثلاثاً بلا غسل ولاکفن ولادفن» سه شبانه روز به روی زمین کربلا ماندن ولی کسی نیامد این بدنهای مطهر را به خاک بسپارد. بنی أسد آمدند تا بدنهای شهدا را به خاک بسپارد؛ اما نمی شناسند؛ چون کشته را در میدان جنگ یا از سر می شناسد و یا از لباس. ای امام زمان جد غریبت که سر در بدن نداشت. زهرا جان حسین تو که لباس بر «تن» نداشت...(1).

و پای برهنه بردیم [هفتاد سال داشت] حرکت دادیم وقتی که در راه ضعف بر او غلبه کرد، بر شتر سوار کردیم و پیش منصور رسیدیم(1) معلوم می شود که قبل از ضعف امام را شانکشان می بردند این جسارتها را منصور بار ها انجام داده و دستور داده که تا خانه امام صادق را آتش زدند. می گوید یک روز پس از آن که خانه ی امام صادق را به دستور منصور آتش زدند، یکی از شیعیان به محضر امام صادق رسید وامام را غمگین دید. علت انده امام را پرسید. آن حضرت در پاسخ فرمود: هنگامی که در دالان خانه ام آتش زبانه کشید، در خانه بودم و می دیدم که بانوان حرم از ترس و وحشت شیون زنان به این سو وآن سو می دوند تا آتش به آنها آسیبی نرساند به یاد آتش زدند خیمه های جدم حسین افتادم که دشمن روز عاشورا وقتی به خیمه ها حمله کردند منادی صدا می زد «احرقوا بیوت الظالمین».(2).

یابن رسول اللّه گرچه منصور امام صادق را به وسیله ی انگور زهر آلودی مسموم؛ ولی، نزدیکان شما به دور شما حضور داشتند.

مرحوم کلینی از موسی بن جعفر روایت کرده است که پدر بزرگوارم را کفن کردم و دو جامه ی سفید مصری که در آنها احرام می بست و پیراهنی که می پوشید و عمامه ای امام سجاد دفن نمودیم(3)

گشته پرپر از خزان اشقیا...........لاله دیگر زباغ مصطفی

ماتم او برده از دلها توان..........داغ او آتش زده بر قلب ما

ص: 315

دشمنش او را به بیرون بارها ..... نیمه شب بیرون زخانه می کشید

طعنه بر او ظالمانه می زدند......... ضربه های وحشیانه می زدن

آه از آن روز که مثل مادرش.........آتشی بر در خانه می زدنداما لا یوم کیومک یا أبا عبداللّه، حسین جان تو را با چه کفن کردند؟ و با آن پیراهنی که پوشیده بودی چه کردند؟ درست است که مرا زجر دادند، شکنجه های روحی دادند؛ ولی من وقتی به یاد مصایب جدم حسین می افتادم تمام مصائب خودم را فراموش می کردم. گر من را سر بر هنه و پای برهنه بردند؛ ولی سربریده به من نشان ندادند، دستهایم را نسبته بودند، ولی آمان از اسیری عمه ام زینب آمان ازاسیری جدم زین العابدین. اگر به من زهر دادند؛ ولی فرزندانم را پس از شهادتم دلداری می دادند و آرام می کرده و مورد احترام قرار می دادند، ولی آمان از هنگام و داع فرزندان أبی عبداللّه بابدن پاره پاره ی که در آن موقع کسی نبود تا آنان را دلداری دهد(1)

چرا امشب صدای ناله موسی نمی آید

چه رخ داده مناجاتش به گوش ما نمی آید

ندای بلبل دل خسته باشد بیشتر یارب

چرا پس ناله آن بلبل زهرا نمی آید

گمانم زیر زنجیر ستم جان داده او یاران

که دیگر بانگ آن بی مونس تنها نمی آید.

اللّهم صلّ علی.. المعَذَب فی قَعْرِ السُجُونِ وُ ظُلَمِ الْمَطامِیر ذِی الساقِ المَرْضُوضِ بِحِلَقِ القُیُود و الجِنازَةُ والمُنادی علیها بذُلِّ الاِ سْتِخْفاف. سلام و درود بر آن شکنجه دیده در قعر زندآنها و سیاه چالها که ساق پاهایش به وسیله ی حلقه های زنجیر خرد شد. سلام بر آقای که جنازه اش را در نهایت غربت و اهانت حرکت دادند. «ظلم و المکامیر» یعنی زندانهای هارون زندان نبود بلکه سیاه چالهای بودند که نه جای خوابیدن داشت و نه امکان داشت که حضرت پاهای مبارکش را دراز کند. هارون به این نوع شکنجه نیز اکتفا نکرد. «اَلْمَرضْوضُ بحلق القیود» یعنی بر پاهای آن حضرت را طور غل و زنجیر بسته بود که استخوآنهای ساق پایش به وسیله حلقه های زنجیر خرد گردید. ای کاش به این مراحل اکتفا می کرد، ولی نکرد و امام شیعیان را زهر خورانید. «والجنازة المنادی علیها بذل الاستخفاف»؛ پس از واقعه شهادت جنازه آن حضرت را در میان تابوت نهاده و غریبانه از میان زندان بیرون آوردند:

کمتر ای صیاد بر زندانیت بیداد کن

یا بکش این صید را یا از قفس آزاد کن

ص: 317

گرچه دور از خانه و اهل و عیالم کرده ای

آخر ای بیدار گراندیشه برمیعاد کن

دخترم چشم انتظارم چشم بر راه تو ام

گوشه زندان بیا و باب خودرا شاد کن

آمدی گر گنج زندان و مرا شناختی

علت آن را سؤال از حلقه فولاد کن

هارون وقت دیدند که روز به روز به عظمت موسی بن جعفر افزوده می شود وشیعیان بسیاری از او پیروی می کنند. احساس خطر کرد و تصمیم گرفت آن حضرت را مسموم کند. مقدار «خرما» و کاسه طلبید.خرما ها را در میان کاسه گذاشت و سوزن را با نخ زهر آلوده کرد وبعد سوزن را همراه نخ از داخل خرما رد کرد و خرماها را زهر آلود کرد. خادم خرماها را در زندان نزد موسی بن جعفر آورده و آن حضرت مقدار از آن خرما را میل نمود(1) بعضی می گوید: که سندی بن شاهک خرمای زهر آلود را نزد موسی بن جعفر گذاشت و آن حضرت «ده» دانه خرما را میل نمود. سندی بن شاهک ملعون گفت: بیشتر

بخورید. موسی بن جعفر فرمود: حَسبُک قَدْ بَلَغَتْ ما یَحْتاُج الیه فیما اُمِرتَ به. بر همین مقدار مأموریت تو انجام می شود. موسی بن جعفر پس از سه روز در زندان به شهادت رسید(2). شیعیان در جلوی زندان منتظر بودند یک مرتبه دیدند

ص: 318

چهار نفر جنازه ای را به روی تخته از داخل زندان بیرون آوردند و یکی پیشاپیش جنازه فریاد می زد: «هذا امام الرّافِضَة فَأَعْرِفُوه.»

هارون دستور داد شیعیان بیاید! امام شما از دنیا رفته است. می گوید همین که یکی از شیعیان کنار جنازه ایستاد و گفت: آقا شما را کشتند یا با أجل طبیعی از دنیا رفتید؟ دیدند لبهای مبارک موسی بن جعفر به حرکت در آمد و سه مرتبه فرمود: «قتلا قتلا،سمّاً سمّاً(1)». موسی بن جعفر در زندان وصیت کرد که مرا با همین غل و زنجیر دفن کنید؛ چون می خواهم در محضر خدا، هارون را به همین صورت محاکمه کنم. پس از شهادت آمدند جنازه را بر دارند دیدند جنازه سنگین است. همین که عبا را کنار زد، دیدند زنجیر بگردنش از دنیا رفته است.

هنگامی که موسی بن جعفر از دنیا رفت. زندانبانان هارون جنازه آن حضرت را به روی «پل» بعداد گذاشتند و به مردم اعلان کردند که به مرگ طبیعی از دنیا رفته است. وقتی که شیعیان آمدند، بدن موسی بن جعفر را غسل دادند و کفنی که تمام قرآن بر آن نوشته بود را آوردند با آن کفن نمودند و در بعداد (کاظمین) بخاک سپردند، اما لایوم کیومک یا أبا عبداللّه. بدن نازنین أبا عبداللّه سه شبانه روز در میان آفتاب گرم کربلا در میان خاکها ماندن کسی نیامد این بدنها را بخاک بسپارد. بنی أسد آمدند، اما بدنها را نمی شناسد؛ چون کشته را در میدان جنگ یا از سر می شناسد یا از لباس. امام زمان (عج) جد غریبت که سر در بدن نداشت...

ص: 319

هشتم(علیه السلام) داد وامام(علیه السلام) سه دانه انگور را خورد. دیدم عبا بر کشیده بیرون آمد و وارد خانه شد و فرمود: ای أباصلت درها را ببند و فرشها را جمع کن که «من»می خواهم مثل جدم بروی خاک بمیرم. من درها رابستم و فرشها را جمع کردم، یکوقت دیدم حضرت مانند آدمِ مار گزیده به خود می پیچد و با خود زمزمه می کند. یک وقت جوانی را دیدم که بسیار شباهت به آقا داشت! به سوی او شتافتم وگفتم: من همه درها را بستم، از کجا وارد شده ای !؟ فرمود: همان خدایی که مرا از مدینه به خراسان آورده، از در بسته نیز وارد این خانه کرده. پرسیدم کیستی؟

فرمود: من حجّت خدا بر «تو»، محمّد بن علیم. وقتی حضرت فرزندش را دید، برخاست و او را به آغوش گرفت و روح امام رضا(علیه السلام) به لقاء اللّه پیوست. امام جواد بدن بابا را غسل داد، کفن کرد وجنازه ی مطهرش را میان تابوت نهاد وبا احترام دفن کرد.(1) باید بگوییم در خراسان پسر ببالین پدر آمد و آرزوی هر پدر این است که آن لحظه آخر بچه هایم بیایند کنار بستر من بنشیند؛ ولی در کربلا أبا عبداللّه به بالین علی اکبر آمد. راوی می گوید: وقتی أباعبداللّه در کربلاء آمد، چند قدم بر بدن علی اکبر ماند از اسب پیاده شد وبا دو کُنْدَه زانو به بالین علی اکبر آمد ! چه کرد «خَم» شد وخم شد، سر علی اکبر را بر داشت بر دامَن گذاشت، قلبش آرام نشد، به سینه چسبانید، قلبش آرام نشد. «وَوَضَعَ خَدَّه عَلی خَدِه.

ص: 321

قال: قَتَل اللّه قَوماً قَتَلُوک وعلی الدّنیا وبعدک القفا ولقد اءِسْتَرَحْت مِنْ هَمِ الدّنیا وغمها وبَقِیَ أبُوک وَحِداً فَرِیداً(1)».

ابن امّی! أنت الحسین». سکینه دید عمه اش زینب با یک بدن قطعه قطعه دارد حرف می زند. «قالت عمتی هذا نعش مَنْ؟ این بدن کیست؟

«قالت هذا نعش أبیک الحسین» این بدن بابایت حسین است «ثم اعتنقت علی جسد أبیها الحسین» خود را روی بدن بابایش انداخت با پدر در دل می کند بابا خیمه های ما را آتش زدند «یا ابتا انظر الی رؤسنا المکشوفة و عمتی المضروبه» بابا چادرهای ما را ربودند و عمه ام زینب را تازیانه زدند.

یابن الحسین چه کرده بودند با این بدن نازنین. دختر بدن بابا را نشناخت چون کشته را در میدان جنگ یا از سر می شناسد یا از لباس امام زمان جد غریبت که سر در بدن نداشت و لباس بر تن نداشت. مردم کوفه و شام آمدند، سکینه را از روی جنازه پدرش بردارد هرکار کردند نتواتست «ثم اجتمعت عدة من الاعراب حتّی جرّوها عنه». عده با نیزه و شمشیر آمدند چنان تا زیانه زدند که سکینه فریاد زدند بابا خدا حافظ من رفتم(1).

ص: 323

و فرمود: ای سرور خاندان این آب را به من بنوشان و من به سوی پروردگارم خواهم رفت. آن کودک آب جوشانیده را به پدر نوشانید. امام حسن عسکری برای نماز آماده شد. کودک اعضای وضوی پدر را وضو داد و به سر و پاهای پدر مسح کشید. آنگاه امام حسن عسکری از ظهورش فرزندش بشارت داد به لقا اللّه پیوست.

گشت بابا تو مسموم از جفا یا بن الحسن

سوخت از زهر ستم سر تا به پایابن الحسن

من نمیدانم چه زهری بود آن زهر جفا

کرد او را از عزیزانش جدا یا بن الحسین

با انتشار خبر رحلت امام حسن عسکری شهر سامرا آنچنان آشفته شد که گویا قیامت بر پا شده است. ابوریان می گوید: یکوقت دیدم «جعفر کذّاب» برادر امام حسن عسکری [که ادعای امامت می کرد] با گروهی در کنار جنازه برای نماز آمدند! ناگاه کودکی ردای او را گرفت و فرمود: « عمو! عقب برگرد که من برای نماز بر جنازه بابایم سزاوارم وآن کودک آمد و نماز خواند(1) ای امام مظلوم گرچه شما را زندان بردند و شکنجه ها دادند و زهر دادند، ولی خانه ای شما را آتش نزدند. هنگام جان دادن فرزند بزرگوارت بالای سر شما آمدن و به شما آب داد و سر شما را در بغل گرفت؛ ولی جانها به فدای لبان خشکیده ای ابی عبداللّه(علیه السلام) که صدای العطش آن حضرت بلند بود لشکر جگرم از تشنگی می سوزد، قطره ای آب برایم دهی. آقا جان شما در لحظه آخر

ص: 326

سرت بدامن فرزندت بود؛ ولی أبی عبداللّه سرش به دامن شمر. شما را کفن کرد و دفن کرد ولی جدت را زیر سم ستوران قرار دادند.

جُنُوْدَهُ فَمَتَعُوْکَ الماء...» یا جداه، فراموش نمی کنم هنگامی را که «عمر سعد معلون» به لشکر فرمان داد تا آب منع کنند و تو را هدف تیرها ونیزه ها قرار دادند... و فرشتگان از صبر و مقاومت تو تعجب کردند. دشمنان از هر سو تو را

محاصره نمودند و بر پیکرت زخمهای فراوان نشاندند..

«فَلَمّا رَأَیْن النِساءُ جوَارک مخْزِیّاً ونظَرْنَ سرجِک علیه مَلْوِیّاً، بَرَزْنَ مِنَ الْخُدُورِ ناشِراتِ الشُّعُورِ، عَلَی الْخُدُودِ لاطِماتٌ، اِلْوُجُوه سافراتٌ بِالْعَوِیْلِ داعِیاتٌ و بَعدَ الّعِزِّ مُذَلَلّات وَاِلی مَصْرِعِکَ مُبارِراتٌ وَ الشِّمْرُجالِسٌ عَلی صَدْرِکَ..» یا جدا چگونه به یاد آورم آن هنگام را که بانوان حرم اسب بی صاحب تو را خوار و با زینی واژگون دیدند از خیمه ها بیرون دویدند در حالی که موهایشان پراکنده و صورتهایشان گشود و بر سر و صورت می زدند و ناله هایشان بلند بود و روزهای عزّت آنان به ذلّت تبدیل شده بود!! دوان دوان به سوی قتلگاه روانه شدند! و دیدن شمر بر روی سینه أت نشسته است...»

می گویند همین که امام حسین(علیه السلام) با اهلبیتش خداحافظی کرد؛ و روانه میدان شد. همه بچّه ها منتظرند کِیْ بابایشان از میدان بر می گردد. زینب(علیها السلام) یک وقت شنید صدای شیون ذوالجناح می آید؛ چون أبا عبداللّه(علیه السلام) چند مرتبه به میدان رفت و برگشت. زینب(علیها السلام) گمان کرد که برادرش برگشته است، صدا زد سَکِنیه، رُقَیّه، فاطمه بیایید بابا آمده است!! همه دویدند! [یا صاحب الزّمان، شما صاحب عزایید.]

ص: 328

دیدند که ذولجناح آمده، اما بابایشان نیامدن، ذوالجناح بازین واژگون و یال غرقه بخون. حسین جان من مگویم ذوالجناح چرا قلب زیبت را شکستی؟ چرا قلب سکینی را شکستی؟ چرا مستقیم به خیمه ها آمدی. اهلبیت دَوْرِ ذوالجناح را گرفتند. یکی می گوید ذو الجناح بابای من را چکردی!؟ یکی می گوید ذوالجناح عموی من را چه کردی!؟ یکی می گوید ذو الجناح برادرم را چه کردی!؟ رُباب آمدن؛ ذوالجناح شوهرم را چه کردی!؟ سکینه آمدن جمله ای را گفت که قلب همه را به آتش زد و سوزاندن گفت ذوالجناح بگو، وقتی بابایم به میدان رفت، تشنه لب بودند وخودم شنیدم که فریاد می زدند، ای لشکر، جگرم از تشنگی می سوزد. بگو وقتی که بابایم را کشتند، ایا برایشان آب دادند یا تشنه لب کشتند؟ «یا جَوادُ هَلْ سَقِیَ أَبِی أَمْ قَتَلُوْهُ عَطْشانا»

همه از خیمه ها برون دویدن * ولی سالار زینب را ندیدن

یکی گفتا فرس بابای ما کو * یکی گفتا فرس مولای ما کو

ذوالجناح سرش را پائین انداخته جلو اهلبیت حرکت کرد و اهلبیت امام حسین از پشت سرش آمدند بسوی قتلگاه.

حضرت زینب (علیها السلام) یک وقت آمد روی «تَلِّ زینبیه» نگاه کرد، والشّمر جالسٌ علی صدر الحسین:

خودم دیدم زبا لائی بلندی * که محبوب خدا را سر بریدن

خودم دیدم که صحرا لاله گون بود* زمین از خون یاران عرق خون بود

خودم دیدم فضایی آسمانها *پور از انّا الیه را جعون بود

خودم دیدم که نور چشم زهرا * جراحاتِ تنش از حد فزون بود.

ص: 329

ملعون آب دهان به صورت حضرت انداخت و حضرت از روی سینه او برخواست و سه مرتبه دور زد. وقتی که قضیه را سؤال کردند، فرمود:

من در حال غضب ممکن بود کار من برای خدا نباسد. لذا از روی سینه ی او بر خواستم تا از خشم بمانم. عمر در حال وصیَت گفت: ای علی سرم را جدا کن؛ امَالباسهایم را از تنم بیرون نکن؛ سرم را بر روی نیزه نکن لشکریانم متاثر می شوند؛ مرا برهنه کرده زره و شمشیرم را بر مدار که خواهرم می آید خجالت می کشد. وقتی خواهر عمر آمد، گفت: برادر عمر می خواستم تا زنده بودم برایت گریه کنم؛ اما الآن دیگر گریه نمی کنم؛ چون قاتل تو مرد و شجاع بوده که لباسهایت را برنداشته، زره و شمشیر تو را بر نداشته و سر تو را بر نیزه استوار نکرد.

پیامبرفرمود، معصومین فرمود، امام صادق فرمود: جدم اولین مظلوم عالم بود. علی جان شما راضی نشدی لباس دشمن را بیرون آورید؛ امَا وقت خواهر عمر آمد گفت عمر برادر می خواستم تا زنده ام برایت گریه کنم؛ اما الآن گریه نمی کنم؛ چون هر کس تو را کشته شجاع و جوانمرد بوده ..

امَا یا امیرالمومنین مگر حسین فرزند شما نبود که در روز عاشورا آب را برای زینب کبری اجازه نداد تا برای حسین گریه کند. سرحسین را چهل منزل در جلو زینب کبری به روی نیز استوار کرد. حتی پیراهن کهنه را از بدن حسین در آورد. روز بیست و یکم رمضان علی صدا زد بچه های زهرا بمانند. زینب آمد، حسن آمد، امَ کلثوم آمد، دور بابا حلقه زدند. امیر المؤمنین یک نگاه بر زینب کرد، یک نگاه به ام کلثوم که دارد گریه

ص: 331

می کند... وقتی همه ای بچه های علی دورهم جمع شدند. یک وقت علی با چشمهای خسته اش نگاه کرد، صدا زد: ای حسین ابوالفضل من کجاست؟!

همه هستند آیا عباس من کجاست؟ گفتند بابا، عباس سر بر دیوار گذاشته های های ناله می زند. رفتند ابوالفضل را صدا زد، وقتی که ابوالفضل آمد، علی از هوش رفته بود، آقا را بهوش آوردن و صدا زد بابا بلند شو عباست آمده! {بچه داران در وقت مسافرت با بچه ها چگونه خدا حافظی می کند، به خانم می گوئید مبادا کسی بچه ام را اذیت کند} صدا زد عباسم آرزو دارم سرم را بدامن خود قرار دهی. سر بابا را بر دامن گذاشت. صدا زد عباسم کجا رفته بودی؟ فرمود بابا جان شما فرمودید: فرزندان زهرا بیایید، آخر من دیدم مادر من ام البنین کنیز زهرا است، بخودم اجازه ندادم بمانم. علی فرمود عباس توهم فرزند زهرایی، فرزند منی. بعد علی فرمود: بچه ها همه بیرون بروند، فقط حسین و عباس بماند. وقتی که دیگران بیرون رفت. رسم است که دست کوچک را به دست بزرگ می دهد؛ امَا علی دست عباس و حسین را گرفت و دست حسین را به دست عباس داد و فرمود:

عباسم مبادا دست حسین برادرت را رها کنی. لذا در شط فرات باب الحوائج عباس وقتی که کف آب را برداشت. خواست بیاشامد یکدفعه وصیَت بابا بیادش آمد و گفت ای عباس فرزندان حسین تشنه است تو می خواهی آب بیاشامی! پیامبر بر همه شهدا آب دادن؛ اما وقتی

ص: 332

عباس شهید شد، پیامبر آب آورد، ابوالفضل فرمود یا جدا مگر نمی دانی که فرزندان برادرم تشنه لبان هستند.

برمنابر مسلمین چنین گستاخی می کنی؟ «قال الراوی: وغضب ابن زیاد وقال من هذا المتکلم؟ فقال عبداللَّه بن عفیف أنا المتکلم یا عدوی اللَه! أتتقلون الذرَیة الطَاهرة الََتی قد اذهب اللَه عنها الرَجس وتزعم انک علی دین الاسلام؟!» همین که سخن به اینجا کشید. یک مرتبه عبداللَه بن عفیف فریاد کشید: «أین اولاد المهاجرین و الأنصار ینتقیمون منک ومن طاغیتک اللعین ابن اللعین علی لسان محمَد صلی اللَه علیه وآله رسول ربَ العالمین».

راوی می گوید: «فزاد غضب ابن زیاد اللعین انتفخت اوداجه» چنان عصبانی شد که رگهای گردنش از شدَت خشم ورم کردند. «وقال، علیّ به، وخلصوه من أیدی الجلاوزه و اخرجوا من باب المسجد واطلقوا به الی منزله...» یعنی، گفت او را نزدم بیاورید، بستگان عبداللَه او را از دست جلادان نجات داند... در آخر بین «أشعث» فرمانده ابن زیاد و طرفداران عبداللَه بن عفیف جنگهای شدید رخ داد که در أثر جنگ مدافعان عبداللَه او را رها نمودند و ابن زیاد دست گیر کردند وگفت: «فقال

له ابن زیاد: ماذا تقول فی امیر المؤمنین عثمان بن عفان؟» عبداللَه بن عفیف بی درنگ فرمود: «یابن مرجانة ما أنت وعثمان بن عفیف، أساءُ أم أَحْسَن. أَصْلِح أم أَفْسِد، واللَة تعالی وَلِیُ خَلْقِه یَقْضِی بینهم وبین عثمان بالعدل والحق ولکن سَئَلَنِی عَنْکَ و عن أَبِیْکَ و عن یزید و عن أبیه. فقال ابن زیاد واللَّه لا أسئلتک عن شیءٍ» به خدا! قسم از هیچ چیزی از تو سؤال نمی کنم، مگر این که مرگ را به تو بچشانم. عبداللَه گفت: الحمد للَه ربَ العالمین؛

ص: 334

یعنی، قبل از این که تو از مادر متولد شوی من از خداوند دو چیز خواسته بودم: اول؛ شهادت، دوم؛ شهادت به دست کثیفترین انسانها؛ ولی، هنگام که دو چشمم را از دست دادم از استجابت دعایم بسیار مأیوس شدم؛ امّا الآن بسیار خوشحالم که دعایم در نزد خداوند مستجاب شده است. «الحمد للَه الذی رزقنا ها بعد الیأس منها»

مردها نیز بی اختیار محاسن شان را می کندند. در حالی که کوفه چنین روز را مشاهده نکرده بود.

بعد از سخنان امام سجاد در چهارمین بار اوضاع کوفه متحوّل شد یکی به دیگری می گفتند وای بر ما، بیچاره شدیم وبه هلاکت رسیدیم. راوی می گوید: رأیت شیخاً واقفاً الی جنبی یبکی حتَی أخضلت لحیته وهو یقول بأبی أنت وأمی کهولکم خیرالکهول، شبابکم خیر الشباب ونسائکم خیر النسا ونسلکم خیر النسل. لایخزی ولاینزی (خاندان نه از صحنه خارج می شود ونه شکست می خورند). راوی می گوید فقط بحث پیرمرد نبود: فوالله لقد رأیت الناس یومئذ حیاری وقد وضعوا ایدیهم فی افواهمم» بعد فاطمه بنت الحسن وقتی سخنرانی کرد : وارتفعت الاصوات بالبکاء وقالوا حسبک یا بنت الطیبین فقد احرقت قلوبنا وانضجت نحورنا واضرمت اجوافنا”

بعد ام کلثوم وقتی سخن گفت: یکمرتبه فضجَ النَاس بالبکاء والنحیب والنوح ونشر النَساء شعورهنَ وحثین التَراب علی رئوسهنَ وخمشن وجوههنَ ولطمن حدودن و دعون بالویل والثبور وبکی الرجال وتنفر الحاهم فلم یر باکیة وباک اکثر من ذلک الیوم.

بعد از سخنان امام سجاد: فارتفعت اصوات الناس من کل ناحیأ ویقول بعضهم لبعض هلکتم وماتعلمون(1)

ص: 336

یا بشیر رحم الله اباک لقد کان شاعراً فهل تقدر علی شی منه ؟ قلت: بلی، انی شاعر قال: فادخل المدیند وانع (نعی یعنی خبر مرگ کسی را دادن) اباعبدالله قال بشیر: فرکبت فرسی ورکعنت حتی دخلت المدینأأ فلَمابلغت مسجدالنَبی رفعت صوتی بالبکاء وانشأت اقول: یا اهل یثرب لا مقام لکم بها *** قتل الحسین فادمعی مدراراً

الجسم منه بکربلا مضرج *** الرأس منه علی القناة یداراً

هذا علی بن الحسن مع عماته واخواته قد حلوا بساحتکم ونزلوا بفنائکم وانا رسول الیکم واعرفکم مکانهم. فما بقیت فی المدینة مخدرة ولامحجبة الاَ برزن من حذورهن مکشوفة شعورهن مخثمة وجوههن ضاربات حدودهن یدعون بالویل والثبور فلم ارباکیاً ولا باکیة اکثر من ذلک الیوم ولا یومأ امر علی المسلمین منه بعد وفاة رسول الله. ایَهاالنَاعی جددت حزننا بأبی عبدالله ما هو أنت؟ قلت أنا بشیر بن جذلم فارتبعت اصوات النَاس بالبکاء وحنین الجواری والنساء والنَاس من کل ناحیة تعزونة فضجت تلک البقعة ضجة شدیدأ(1).

ص: 338

هنگام که وهب شهید شدند، همسرش به بالین او آمد تا خاک صورت وهب را پاک کند. شمر ملعون، غلامش را فرستاد که با عمود آهنین به فرق همسر وهب زد که اولین شهیده ای لشکر امام حسین است.

علامه مجلسی فرموده: وهب و مادرش نصرانی و به دست امام حسین مسلمان شد. هنگام که وهب در میدان دست گیر شد، او را نزد عمر بن سعد بردند و آن ملعون گفت: «ما أشدَ صولتک»؛ یعنی، ای وهب عجیب شجاعتی داری! انوقت دستور داد سرش را بریدن و بعد آن سر را آورده به سوی لشکر گاه امام حسین پرتاب نمود. مادرش سر وهب را برداشته و بوسید و بعد به سوی لشکر عمر بن سعد انداخت و گفت: ای عمر بن سعد بدان سر که «من» در راه خدا داده ام دیگر نمی خواهم. آنگاه مادر وهب با عمود خیمه حمله کرد؛ ولی، امام حسین به او فرمود: ارجعی یا امَ وهب انتِ وابنتکِ مع الرسول الله فانَ الجهاد مرفوعٌ عن النَساء» ای مادر وهب! برگرد، تو و پسرت با رسول اللَه(ص) هستید، همانان جهاد از زنها برداشته شده است. بعضی می نویسند که همسر وهب گفت ای وهب! من میدانم تو کشته می شوی و بهشت خواهی رفت و مرافراموش می کنی، باید نزد امام حسین با من عهد و پیمان کن که در روز قیامت از من جدا نشوی. هر دو نزد امام حسین رفتند و همسر وهب گفت: یابن رسول اللّه من دو حاجت دارم:

حاجت اولم این است که این جوان کشته می شود و من تنهایم مرا به أهل بیت خود بسپارید. حاجت دومم این است که وهب شما را

ص: 340

گواه بگیرد که در روز قیامت مرا فراموش نکند. اما م حسین از شنیدن این سخنان گریه نمود و فرمودند: حاجت تو برآورده می شود(1)

ریزان است؟ فرمود: برادرم، پدرم تنهاست ویارانش همه کشته شده اند. اینک من هم قصد جان فدای دارم.

در کتاب «روضة الأحباب» آمده که أبا عبداللّه لباسهای جنگی را بربدن علی اکبر پوشانید و علی اکبر روانه میدان شد. وقتی وارد میدان شد، از شدّت گرما، غلبه ای تشنگی و سنگینی أسلحه به خیمه گاه برگشت وصدا زد:

یا أَبَةِ أَلْعَطَشْ قَدْ قَتَلَنِی وَثِقْلُ الْحَدِیْدِ قَدْ إِجْهَدَنِی فَهَلْ الی شَرْبَةِ مِنَ الْماءِ سَبِیْلُ! إِتَقَوّی بِها عَلی الأَعْداء». بابا جان! تشنگی وسنگینی اسلحه مرا به زحمت انداخته است. آیا جرعه ای آبی هست تا برای دفاع دشمن قدرت یابم؟ [حضرت فرمود: پسرم! برو اندکی مبارزه کن که بزودی از دست جدت رسول اللّه سیر آب می شوی.

بعضی می نویسد که أبا عبداللّه زبان علی اکبر را در دهان خود گرفته و مکیدند و برای او فهماندند که بابایت نیز تشنه است، بعضی می گوید که أبا عبداللّه انگشتر خود را بر دهان علی اکر گذاشت و فرمود، فرزندم أکنون به سوی میدان برگرد. همین که علی اکبر به میدان آمد مُرَّةِ بْنَ مُنْقَذْ عَبْدِی کمین کرده وبا نیزه حواله کرد و او را به روی زمین انداخت. آنوقت لشکر عمر سعد دَوْرَ او را گرفته وبدن او را قطعه قطعه کردند [فَقَطَعُوا بِسُیُفِهِمْ إِرْباً إِرْبا]. علی اکبر صدا زد، بابا جان! این جدم رسول اللّه است أکنون مرا سیر آب نموده و دیگر تشنه نمی شوم؛ امَا سیّد إبن طاووس روایت کرده است که علی اکبر صدا زد بابا جان! خدا حافظ

ص: 342

این جدم رسول اللّه است، به تو سلام می رساند که هر چه زودتر نزد ما بیا. همین که أبا عبداللّه نزد پسرش آمد:

«وَ وَضَعَ خَدَّهُ عَلی خَدِهِ وقال: قَتَلَ اللّهُ قَوْماً قَتَلُوْکَ». بعضی می نویسد: وقتی أبا عبداللّه بر بالین علی اکبر رسید، علی اکبر چشم را باز کرد و فرمود: ای بابا جان! می بینم که الآن درهای آسمان باز شده وحوران بهشتی نازل می شوند وجامهای شربت بر کف دارند و مرا به سوی خویش صدا می زنند و من به سوی آنها سفر می کنم.

راوی می گوید: أبا عبداللّه آمد وآمد همین که در نزد علی اکبر نشست، گاهی سخن می گفت ولی حرفی نمی شنیدند، وگاهی خون ها را از لب و دندانش پاک می کرد وگاهی صورت خود را به زخمهای بدن علی اکبر می مالد وگاهی می گفت ای نور دیده ای بابا! تو راحت شدی ولی مرا تنها گذاردی.

حمید بن مسلم می گوید: جوانان بنی هاشم آمدند به دور او حلقه ی ماتم زدند؛ اما یک زنی را دیدم که از میان خیمه دویدند وصدای واویلا می کشید. پرسیدم این زن کیست؟ گفتند زینب دختر علی است. وقتی نزد علی اکبر آمد خود را به روی بدن او انداخت وأبا عبداللّه او را به خیمه ها بردند و صدا می زد "احملوا أخاکم" ای جوانان بیایید علی اکبر را به خیمه گاه ببرید(1).

ص: 343

در آغوش گرفته و بی هوش شدم و در همان حال شنیدم که بابایم فرمود: شِعَتِی ما إِنْ شَرِبْتُم ماءَ عَذْبٍ فَاذْکُرونِی* أَوْسَمِعْتُمْ ِّغَرِبٍ أَوْشَهِدٍ فَانْدُبُوْنِی.

راوی می گوید: همین که سکینه به هوش آمد در حال گریه وناله بود که عده ای آمدند او را با ضرب تازیانه از بابایش جدا کردند. امام زمان (عج اللّه...) در زیارت ناحیه فرموده: یا جدا! هر صبح وشام برایت گریه وناله می کنم و به جای أشک خون گریه می کنم. ملّا سلطانعلی یکی از وعاظ می گوید در خواب از حضرت سؤال کردم یابن الحسن آن مصیبت که برایش خون گریه می کنی آیا مصیبت علی اکبر است؟ فرمود: خیر، اگر علی اکبر بود او نیز خون گریه می کرد. آیا مصیبت عباس است؟

فرمود: خیر، اگر عباس هم بود او نیز خون گریه می کرد. آیا مصیبت سیّد شهدا است؟ فرمود: خیر، اگر او بود نیز خون گریه می کرد. عرض کردم؛ پس، کدام مصیبت است؟ فرمود: مصیبت اسیری زینب کبری است.

حضرت زینب برای امام سجاد فرمود: وقتی آثار مرگ را به صورت پدرم مشاهده کردم، عرض کردم بابا جان امّ ایمن به من حدیثی را نقل کرده است که دوست دارم از شما بشنوم؟ بابایم اضافه بر حدیث امّ ایمن فرمود: گویا می بینم تو و دیگر زنان اهل بیت را در کربلا دشمنان اسیر کرده وشهر به شهر می برد وچنان بیم دارید که غارتگران شما را می ربایند .. دخترم صبر وشکیبایی را پیشه قرار دهید

ص: 345

شدم و بعد از آن راهب به پارسای ادامه داد. بعضی می گوید: راهب به سر مقدس عرض کرد: ای سر سرور عالم! گمان دارم تو از کسانی باشی که در تورات وانجیل وصف آنها آمده اند. یکدفعه از آن سر صدا بلند شد: انا المظلوم، اناالمهموم! اناالمغموم ، اناالّذی بسیف العدوانی الظلم قتلت اناالذی بحرب اهل البغی ظلمت ... آن نصرانی گفت: ای سر خود را بیشتر معرّفی کن آن سر فرمود: انا

ابن محمد مصطفی، انا ابن علی المرتضی، اناابن فاطمه الزهرا، انا ابن خدیجه الکبری، اناابن العروه الوثقی، انا شهید کربلاف انا قتیل کربلا...

همین که نظر اسیران به بدن مبارک أباعبداللّه و سایر کشته گان افتاد، صدای گریه و ناله ای شان بلند شد.

سیّد بن طاووس می نویسید: که زنان را با سرهای برهنه و پای برهنه گریه کنان از میان خیمه ها بیرون آوردند و با حالتی اسیری از راه قتلگاه عبور دادند همین که چشمهای اهل بیت بر شهدا افتادند، فریاد بر آوردند.

راوی میگوید: سوگند به خدا که صدای زینب دختر علی از یادم نمی رود که صدا می زد، ای محمّد که فرشتگان بر تو

درود می فرستند، این حسین توست که به خون آغشته است و اعضای او از هم جدا شده است. یا جدا این حسین توست که به روی خاک گرم بیابان افتاده و با دها خاک را بر پیکر او می پاشد. یا جدا! این فرزندان توست که با اسیری می برند! یا زهرا، این حسین توست که سرش را از تن جدا نمودند و لباسهایش را ا بدنش بیرون آوردند.

راوی میگوید: یک وقت دیدم فرمود: «یا أخی أأنت أخی، أأنت إبن أُمّی و إبن والدی؟» سنگ ها، کلوخ ها و نیزه شکسته ها را کنار زد و بدن برادر را از زیر آنها بیرون آورد، اول لبان را روی گلوی بریده ای برادر گذاشت وجای را بوسید که نه پیغمبر بوسیده بود و نه علی و نه فاطمه. کجا رابوسید؟

همان رگهای بریده را و از شدّت حزن خود را به روی بدن برادر انداخت و بدن خود را از خون برادر رنگین نمود و صدا زد: ای برادرم ای کاش کور شده بودم و تو را این گونه نمی دیدم. ای کاش به زیر خاک

ص: 348

رفته بودم؛ لیتنی مِتُّ قبل هذا الیوم و لا أراک کما أنت علیه، لیتنی وُ سِدْتُ الثَری»؛ ای کاش قبل از این به خاک رفته بودم(1).

می نویسد وقتی که صفیه شنید برادرش حمزه عموی پیامیر شهید شد، خواست نزد برادر برود، رسول اللّه به فرزندش زبیر فرمود: برو ماردت را برگردان تا اینکه برادرش را با این حالت نبیند... می گویند: پیامبر تمام بدن حمزه را پوشانید و نگذاشت حتی پاهای حمزه را ببیند؛ اما در صحرای کربلا کسی نبود که زینب کبری را دلداری کند و بجای تسلیت با تازیانه از بدن برادر جدا کردند. می نویسد: وقتی روی بدن برادر آمد و از زیر سنگها و چوبها بدن پاره پاره برادر را بیرون آورد، آنقدر زخم در بدن داشت که جای سالمی وجود نداشت. روای میگوید: ناگهان دیدم سکینه دختر اباعبداللّه خود را بر روی بدن بی سر بابا انداخت و بی هوش شد بعد از آنکه به هوش آمد شانه ی بابا را گرفت و انگشتان پدر را بر دل خود نهاد و گاهی بر چشمان خود می کشید و از خون بابا بر سر و صورت می مالد و می گفت:

ای بابا دشمن مرا در کوچکی یتیم کرده است. بابا هرگاه شب تاریک شود به که پناه ببرم. بابا اگر تشنه شوم کی مرا سیر آب میکند. پدرچان گوشواره وردایم را به یغما بردند: یا ابتاه انتظر الی رووسنا المشکوفة و الی اکبادنا الملهوفأ و الی عمتی المضروبة والی امّی المسجونه؛ پدرم آیا می نگری به سرهای برهنه ما، به دلهای غمزده ما،به عمه تازیانه خورده ما، و مادر اسرم؟!

ص: 349

راوی میگوید: سکینه بدن بابا را رها نمی کرد وقتی شمر ملعون لباس هایش را گرفته و هر چند با تازیانه می زدند دست از بدن پدر برنمی داشت و باضرب تازیانه از بابایش جدا کرد.

ص: 350

ص: 352

است و هم گوارا برای نوشیدن: ارکض برجلک هذا مغتسل بارد و شراب(1) بنا براین، حضرت ایوب طبق آیات شفا یافت و خاندانش دوباره به سوی او با ز گشتند: و وهبنا له اهله (همان).

دسترسی ندارم. حضرت فرمود: امشب در بقیع برو، شتری را خواهی دید، سوار شو، تو را به منزل ابراهیم می رساند وبعد به مدینه می آورد! علی بن بقطین می گوید: شب هنگام به بقیع رفتم، شتری را منتظر خود دیدم و بر آن سوار شدم که بعد از لحظه ای خود را مقابل درب منزل ابراهیم جمال دیدم! ابراهیم را صدا زدم، از خانه بیرون آمد و فوراً بر او سلام کرده و عذر خواهی نمودم. او از من گذشت ولی من گفتم: اکنون صورتم را بر زمین می گذارم به پای خویش صورتم را مالش ده تا باد غرور از من خارج شود. من صورتم را بر خاک نهادم و او به پای خود صورتم را فشار می داد و من با خود می گفتم: «سری که باد غرور ونخوت دارد سزاوار است که زیر قدم ها لیه و مالیده

شود، چون رضایت ابراهیم جمال حاصل شد؛ سوار شتر بلا فاصله به مدینه رسیدم و صبح در حضور موسی بن جعفر آمدم وحضرت مرا مورد لطف خویش قرار داد.(1)

3) خداوند چه کار می کند؟ وزیر مأیوسانه به خانه برگشت. غلامش پرسید، بسیار مأیوسید؟ گفت: سلطان چیزی را سؤال کرده که نمی دانم. غلام گفت: مشکل شما چیست بگو شاید من بدانم!! در آخر مسئله را برای غلام مطرح کرد و غلام گفت: این که خدا چه می خورد؟ بگو خدا فقط غم وعصه بندگانش را می خورد. «یا ایّها النّاس أنتم الفقراء الی اللّه». چنانکه در دعای جوشن کبیر می گوید: ملجاء کلّ مطرود...

این که کار خدا چیست؟ بگو کار خداوند پوشاندن عیب بندگان است. قال علیّ،(علیه السلام): «لوکاشفتم ما، تدافنتم؛ چون ستّار العیوب است. جواب سوّم را نزد سلطان می گویم. وقتی که وزیر نزد سلطان آمد، جواب را داد. سلطان گفت: خودت یاد داشتی یا از کسی سؤال کردی؟ گفت: از این غلام خود یاد گرفتم! سلطان مقام وزیر و غلام را عوض کرد. آنوقت وزیر گفت: ای غلام جواب سوّم چیست؟ غلام گفت: کار خدا همین است که در یک لحظه مقام «من» و «تو» را تغییر داد. چنانکه در قرآن فرموده: (اللّهمّ مالک الملک تؤتی الملک من تشأ و تنزع الملک ممن تشاء*...آل عمران)

گفت: هرکس گناهکار است، به من سنگ نیندازند. همه جمعیّت پراکنده شدند. فقط حضرت عیسی و پسر خاله اش حضرت یحیی ماندند. آنوقت حضرت یحیی نزد گناهکار آمد وگفت: «یا مُذنب عِظْنِی» ای گناهکار مرا موعظه کن؟ گناهکار گفت:

1) لا تُخْلِیَنَّ بین نفسِک وهواها، فَتُرْدِکَ. 2) لاتغضب.

قال الصادق ان رجلا جاء الی بن مریم علیه السلام فقال له: یا روح الله انی زنت فطرنی عیسی(ع) ان ینادی فی الناس لا یبقی احد الا خرج لتطهیر فلان فلما اجتمع واجتمعوا وصار الرجل فی الحفره نادی الرجل لا یجدنی من لله فی جنبه حد، فانصرف الناس کلهم الا یحیی وعیسی فدنا منه یحیی فقال له: یا مذنب عظی. فقال له لاتخلین بین نفسک وبین هواها فتردیک، قال رونی، قال: لا تعیرن خاطبا خطئیه قال: زدنی، قال: لا تغضب، قال:حسبی

3) لا تُعَیِّرَنّ خاطِاً بِخَطِئَطِه. در روایت دارد: «مَن عَیِّرَ مؤمناً وُبْتُلِیَ». هرکسی دیگری را سرزنش کند، خودش مبتلا می شود. خانمی می گوید: یکروز زنی آمد وگفت: فرزندم صرفه می کند و احتیاج به شیر الاغ دارد کمی شیر الاغ می خواهم! من او را مسخره کردم! روز دیگر پسرم با همان مرض مبتلا شد و احتیاج به شیرالاغ پیدا کرد، من که دیگر چاره نداشتم رفته شیرالاغ همسایه را بدون اجازه گرفتم. مسخره باعث شد که من مبتلا به کار حرام نیز شدم.

نطفه مُلْکُ جهانها حکمت است* پروبال مرغ جانها همّت است

ص: 357

هر که در یک زرّه لاشیء گم شود*کِیْ بود ممکن که او مردم شود

هر که راه یک زرّه همّت داده از*کردُ عالم را از آن یک زرّه بیش

من غلام آنس همّت پرست*کو بغیر کمیا نارت شکست

نردبان این جهان ما، و من، است* عاقبت این نردبان خواهد شکست

لاجرم هرکس که بالاتر نشست* استخوانش سختُ تر خواهد شکست

ص: 358

گفت: بیا دکتر بیرویم. گفت: خانم بیرویم درد زانویم از بین رفت، زیرا از من «بدتر» هم وجود دارد.

ص: 360

فرمود: نامه امیرالمؤمین علی بن ابیطالب را آوردم و پیام نامه این است که خلاقت را رها و به أهلش واگذار کن. وقتی که معاویه برای تریماه پول آورد، فرمود: ای معاویة من از تو هدیه نمی پذیرم!!

بنابر این، حُجر در عَذْرای دمشق شهید شد و تریماه چنین دفاع کرد، امّا زید بن عَدِی بخاطر این که دائی اش در جنگ صفین به دست سپاه امیرالمؤمنین کشته شد، به لشکر معاویه پیوست، عَدِی او را از خود نفی کرده وفرمود: دیگر او را زید بن عدی نگویید و اگر من او را پیدا کنم، خودم از بین می برم. پس عالم مانند «حجر» و فرزندانش در وقت ضرورت باید از حق و اصول دفاع کند.

گذاشت. در این اثنا، مادر جوجه ها دانه ای در دهان داشت {آب یا گندم آورده بود} پائن آمد و منقارش را به دهان جوجه ها نمود و فرار کرد تا آن را نگیرد. باز به دنبال خوراکی دیگر رفت و مرتبه دوم نیز خودش را نزد جوجه ها انداخت. در حال که پرندگان از آدم بیسار وحشت دارد پیامبر رو به اصحاب نمود و فرمود؛ آیا مهر این پرنده را با این بچه مشاهده کردید؟ گفتند: «رأیئنا عجبا» فرمود؛ قسم به خدای که مرا به پیامبری مبعوث کرده است خدای عالم مهربانیش نسبت به بندگان اش هزاران درجه از این پرنده نسبت به جوجه هایش بیش تر است. آن وقت اصحاب خوشحال شدند.

شام بفرست. امام ناگزیر همراه فرزندش به شام آمدند. هشام که می خواست عظمت خود را اظهار کند وضمناً از مقام آن حضرت بکاهد، سه روز به مردم اجازه ملاقات نداد. با توجّه به این که در حکومت هشام جز کانون شعرا، کانون دانشمندان وجود نداشت. او نتوانست

دانشمندانی را برای مناظره دعوت کند. لذا مسابقه تیر اندازی تشکیل داده و امام (علیه السلام)را در آن مسابقه خواست تا به واسطه شکست در مسابقه از عظمت امام کاسته شود، هنگام که امام باقر (علیه السلام) وارد مجلس شد، هشام با اصرار و همزمان به یکی از تیر اندازان بنی امیّه اشاره کرد که تیر وکمان خود را به آن حضرت بدهد. امام باقر (علیه السلام) کمان را گرفت و تیرها را پشت سرهم در چله کمان نهاد بطور که تیر اوّل را به هدف زد وهشت تیر دیگر را به چوبه تیر قبلی. حاضرین به شدّت تحت تأثیر تیر انازی امام باقر (ع) قرار گرفت و هشام که نقشه ای خود را خُنثی دید، بی اختیار گفت: آفرین بر «تو» ای اباجعفر تو سر آمد تیر اندازان «عرب» و «عجم» هستی!! امام باقر و فرزندش را در کنار خود نشاند و گفت: قریش از پرتو وجود تو شایسته سروری بر عرب وعجم است آیا این تیراندازی را چه کسی به «تو» آموزش داده است و در چه مدتی آن رافرا گرفته ای؟

حضرت فرمود: «ما» خاندان اکمال دین و تمام نعمتیم (الیوم أکملت لکم دینکم* مائده 3) وکمال را از یکدیگر به ارث می بریم و هرگز زمین از چنین افرادی (حجت) خالی نمی ماند.(1).

ص: 365

خوشش آمد که شعر بخوانر همان سه شعر برای پسر برمکی را شروع کرد و خواندن . دید یکوقت کیسه کش صیحه زد و غش کرد بعد از دقایقی بهوش آمد آنگاه شاعر جریان را سوال کرد که چرا یکدفعه غش کردی؟ گریه کرد و گفت این شعرها را برای چه کسی گفته شد گفت برای پسر فضل بن یحیی برمکی وقتی بدنیا آمده بود ما آن شب این چند شعر را خواندم و برایم ثروتی زیاد داد. کسیه کشس گفت من بدبخت همان پسر فضل هستم که روزگار به جایی رسیده که کسیه کشی نم . ای عقلاء این نتیجه دنیاست

هیچگونه فاصله ای نباید باشد و این حصیر راهم کنار بگذار تا روی خاک مثل شب اول قبر عروسی کنیم.

بود حتی نا خنهای شیخ که حنا بسته بود، رنگ حنای ناخن هم از بین نرفته است. به ناصرالَدین شاه خبر دادن و او گفته بود خودم مایلم بیایم این منظره را ببینم، شاه می آید و بعد بناء را تعمیر می کنند که همان تعمیر هنوز باقی است

معاویه هر چه تلاش کرد نتوانست ابوذر را ساکت کند. یکروز به این دو غلام دو صد اشرفی داد و گفت: اگر توانستید به ابوذر بقبولانید من شما را آزاد می کنم. آنها هم کیسه ای اشرفی را برداشتند و خدمت ابوذر آمدند و نشستند و پولها را جلو وی گذاشتند! ابوذر فرمود: این پول از کجاست؟

گفتند: از بیت المال است. ابوذر فرمود: به همه این اندازه پول داده اید ؟ گفتند: خیر، فقط برای شما است. ابوذر فرمود: بردارید که من احتیاج ندارم. اشاره به طغار کرد و فرمود: تا این هست احتیاجی ندارم . غلامها خیال کرد طغارپر از اشرفی است. وقتی که آمدند سرطغار را برداشتند، دیدند دو قرص نان جویی است. گفتند داخل آن چیزی نیست. ابوذر فرمود: یکی برای ظهر و دیگری برای شبم است؛ امَا فردا هم معلوم نیست که جزء عمر باشد. غلامها با التماس افتادند و گفتند: معاویه به ما دستور داد که اگر بتوانیم این پول را به شما بدهیم که دیگراسم علی را نبرید، شما را آزاد می کنتم . ابوذر فرمود: آیا من این پول را بگیرم که شما آزاد شوید وخودم بنده او شوم؟! (1)

با قتل حسین فتوا دهم ؟ !! شب ابن زیاد دو یا سه کیسه ی زر که هر کدام دارای صد اشرفی بود، برایش فرستاد و فردا در مجلس گفت: درباره حسین چه فکری کرده ای ؟ آن خبیست با جرأت گفت: هر چه فکر کردم، دیدم کشتن حسین لازم است؛ چون می خواهد فساد کند. ابن زیاد ملعون گفت: این فتوا را در مسجد روی منبر بگو. وقتی قاضی شریح درمسجد فتوا داد، همه ی مسلمانان برای رضاء خدا به جنگ حسین آمدند و کسی جز حبیب و مسلم بن عوسجه برای یاری حسین نماند.

نزد تو (از نظر اخروی) چیزی نیست که به طمع آن به تو امیدوار باشم؛ یعنی نزد تو نه نعمتی وجود دارد که بیایم و برای آن به تو تبریک گویم، و نه تو خود را در بلا و معصیّت می بینی که من بیاییم و به جهت آن به تو تسلیت بگویم؛ پس به چه جهت نزد تو بیایم؟

منصور گفت: «نزد ما بیا ما را نصیحت کن.!!» امام صادق فرمود: «کسی که علاقه به دنیا دارد، نزد تو می آید؛ زیرا ثروتش به خطر می افتد، و اگر آخرت خواه باشد، نزد تو نمی آید.» منصور گفت: «سوگند به خدا او با این جواب، دنیا خواهان را از آخرت خواهان، مشخّص نمود، و او، که در اطراف من نمی آید، آخرت خواه است، اما کاری به دنیا ندارد.(1)

شیطان در مقام پیشنهاد گفت: من روز دو دینار زیر بالش تو می گذارم بر دار، صرف خود و مستمندان دیگر کن و دست از قطع درخت بر دار! عابد پذیرفت و شیطان تا دو روز بر این پیمان عمل نمود، روز سوَم عابد هر چند زیر بالش را جستجو نمود چیزی نیافت و بار دوم تبر را بر داشت تا این که برود درخت را قطع کند. وقتی با شیطان بر خورد نمود در حال کشمکش عابد مغلوب شد و بر زمین افتاد! آنوقت شیطان که بر سینه ای عابد نشسته بود گفت:

اگر دست از قطع کردن درخت بر نداری تو را می کشم. عابد سوال کرد چرا در مرتبه اول مغلوب و در مرتبه دوَم غالب شدی؟ شیطان گفت در بار اول هدف تو خدا بود؛ اما بار دوم هدف تو دنیار بود!!

گفتم تو را می برم تا این که خدمتگذار تو باشم؛ چون در فلان مکان دیدم دعا می کردی و خداوند در أثر دعای تو باران رحمت را فرستاد. غلام تا این جمله را شنیدگفت: خدایا! من نمی خواستم راز بین «من» و «تو» را دیگران بدانند و حال که دیگران نیز متوجَه شده است مرا از این دنیا ببر! این دعا را گفت و از دنیا رفت.

ابوطلحه بعد از دفن فرزند نزد پیامبر رفته وجریان را به حضرت بیان نمود. حضرت فرمود سپاس خداوند را که در میان امَت من نیز زنی همانند زن بنی اسرائیل صبور قرار داده است. سؤال شد صبر آن زن چه بوده است؟ حضرت فرمود: زن برای مهمانان غذا را آماده نمود. در وقت صرف غذا نگهان دو فرزندش داخل چاه افتادند اما زن جنازه ها را بیرون آورد و در پارچه قرار داد و در گوشه خانه گذاشت و برای مهمانان خبر نداد تا مهمانان نارا حت شود! بعد از رفتن مهمانان، شوهرش سؤال نمود بچه هاکجایند؟ زن گفت: در اتاق دیگر. همین که مرد بچه ها را صدا زد، ناگهان آن دو کودک زنده شدند و بسوی پدر و مادر آمدند وقتی زن این منظره را دیدند گفت: سبحان اللَه! این هردو مرده بود و خداوند به خاطر صبر «من» آنها را زنده کرده است(1).

ندارد. اگر من آنها را از در رحمت خویش نا امید کنم با در چه کسی پناه آورند(1).

کن. مولا گفت: قیمت تو چیزی نیست. غلام گفت قیمت مرا به اندازه بدهکاری خود بگو و هر که گقت چرا این قدر قیمت بگو این بندگی را خوب می

داند. وقتی مولا در بازار صدا می زد همگان خنده می کرد. شخصی آمد وقتی سبب گرانی را جویاشد. مولا گفت او طریق بندگی را خوب می داند. خریدار با همان شرط خرید وبه خانه آورد و دستور داد او را شلاق بزند. غلام در حال خوردن تازیانه، نه گیریه می کرد ونه علت تازیانه را سؤال می نمود! خریدار دستور داد رهایش کنند. بعد از رهایی مولا از غلام سؤال نمود آیا مگر احساس درد نمی کردی؟ گفت چرا. مولا گفت: مگر بی جهت کتک نمی خوردی؟ غلام گفت چرا. مولا گفت: پس چرا اعتراض نکردی؟ گفت: «من» عبد و «تو» مولایی! شایسته نیست که عبد در مقابل مولا چون وچرا کند.

خداوند اطاعت کنند البتَه، از سگ بهترند؛ امَا اگرنافرمانی کنند مسلماً سگ از هر دوی آنها بهترند.

عراقی فهمیده است؛ از این که مأمون این مشرکان و صاحبان عقاید را گرد آور ده است چه می فهمی؟»

من در جواب امام(علیه السلام) عرض کردم: فدایت گردم، می خواهد شما را بیازماید و میزان دانشتان را بشناسد... امام(علیه السلام) فرمود: «آیا می هراسی آنها دلیل مرا باطل کند؟»

عرض کردم: نه، به خدا سوگند، هرگز چنین هراسی ندارم، و امیدوارم خداوند تو را بر آنها غالب و پیروز گرداند. امام(علیه السلام) فرمود: «ای نوفلی!دوست داری بدانی مأمون چه وقت پشیمان می شود؟» گفتم: آری. امام(علیه السلام) فرمود: «آن وقت که من بر أهل تورات با توراتشان، و بر أهل انجیل با انجیلشان، و بر أهل زبور با زبورشان، و بر صابئین با زبان عبری شان، و بر هربُذان با زبان پارسیشان، و بر رومیان با زبان خودشان، و بر اصحاب مقالات با لغت شان استدلال کنم، آنگاه هر دسته ی را محکوم و دلیل آنها را باطل کردم، و دست از عقیده و گفتارش برداشتند و به سخن من اعتراف کرد، مأمون می فهمد مسندی که بر آن تکیه کرده است، حق اونیست و در این هنگام مأمون پشیمان می گردد.» بعد امام(علیه السلام) فرمود:

«وَ لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ الْعَلِیِّ العَظیم». بامداد دیگر امام رضا(علیه السلام) به مجلس آنان آمد...، «رأس الجالوت» عالم یهودی گفت: ما از تو جز تورات، أنجیل، زبور و صحف ابراهیم و موسی نمی پذیریم، امام(علیه السلام) قبول کرد و برای اثبات پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) به همان کتب استدلال فرمود. وقتی که آنها امام(علیه

ص: 381

السلام) را تصدیق کردند، امام رضا(علیه السلام) فرمود: «ای گروه اگر در میان شما کسی مخالف است و پرسشی دارد بی شرم و بیم بگوید». عمران صابی که در علم کلام نظیری نداشت گفت: ای دانشمند! اگر خودت به پرسش دعوت نمی کردی، سؤال نمی کردم؛ زیرا من به کوفه، شام، بصره و جزیره رفتم، و با متکلمان آن ها سخن گفتم، کسی را نیافتم که وحدانیت خدا را بر من ثابت کند. وقتی که امام رضا(علیه السلام) وحدانیت خدا را اثبات کرد، عمران قانع شد و گفت:

سرور م گواهی می دهم که خدا چنان است که شما فرمودی و محمد بنده اوست که برای هدایت مبعوث گردیده است، آن گاه رو به قبله کرد و به سجده افتاد و اسلام را اختیار کرد. وقتی که متکلمان سخن عمران را شنیدند دیگر چیزی سؤال نکردند و مأمون شرمسار گردید.(1)

تقول فی محرم قتل صیدا؟ فقال: قتله فی حل اوحرم؛ عالماً وجاهلاً؛ عمداً اوخطاً؛ عبداً اوحراً؛ صغیراً او کبیراً؛ مبدیاً او معیداً؛ من ذوات الطیر او غیرها؛ من صغار الطیر اوکبارها؛ مصراً علیها او نادماً؛ محرما للعمره اوللحج.

بعد از پاسخ به این شقوق متعدد!! مأمون گفت: احسنت یا اباجعفر نسأل یحیی عن مسألة: فقال علیه السلام ماتقول: فی رجل نظر الی امرأة اول نهار حرماً ثم حلت له ارتفاعه؛ ثم حرمت علیه عندالظهر ثم حلت له عندالعصر؛ ثم حرمت علیه عند المغرب ثم حلت له العشا؛ ثم حرمت علیه نصف الیل ثم حلت له عندالفجر؟ فقال یحیی لا ادری؟ بعد از عجز یحی بن أکثم، مأمون پاسخ را از امام جواد چنین دریافت نمود: هی امة نظرها اجنبی بشهوة و هو حرام؛ ثم اشترا ها ارتفاع النّهار؛ و اعتقها الظهر و تزوجها عصر؛ و ظاهر ها المغرب وکفر العشا؛ و طلقها رجعیاً نصف الیل و رجعها الفجر. قال المؤ نین للعباسیون قد عرفتم ماکنتم تنکرون!! ثم تزوج ابنته ام الفضل ذلک المحل

سائل داد. ناگهان بچه کوچکی او را در بیابان گرگ به دهان گرفته و فرار کرد! مادرش به دنبال گرگ در حال دویدند صدا می زد. خداوند جبرئیل را فرستاد و بچه را از دها ن گرگ گرفت و به مادر تحویل داد و فرمود «یا امة الله» این لقمه به جای آن لقمه ی توست

ص: 385

ص: 386

ص: 387

قال السَجاد (ع): وقع بین سلمان الفارسی وبین رجل خصومة فقال له الرجل: من أنت یا سلمان! فقال سلمان: اما اولی واولک فنطفة قذرة واما آخری واخرک فجیفته منتنة. فاذا کان من یوم القیامة ووضعت الموازین فمن ثقلت میزانه فهو الکریم ومن خفَ میزانه فهو الئم (امالی صدوق)

امام صادق: ما من رجل تکبر او تجبَر الا لذلَة وجدها فی نفسه(الکافی ج2)

علی الشدائد فقد استهزا ء بنفسه، و من تعوذ بالله من النَار و لم یترک شهوات الدَنیا فقد استهزاء بنفسه، و من ذکر الله و لم یسبق الی لقائه فقد استهزاء بنفسه شرط استغفار هماهنگی بین اعضاء و جوارح است(1).

منظور از بنده ء صالح و قانت در فراز دوم دعا؛ صالح ؛ یعنی شایسته؛ اما قانت؛ یعنی خاضع از ماده قنوت؛ یعنی لزوم اطاعت با خشوع؛ چون گاهی ممکن است عبادت از روی میل و رغبت کامل نباشد. لذا در قرآن فرموده اقامه ی نماز برای کسانی که خاشع نباشد سنگین است «انها لکبیرة الاَ علی الخاشعین». لذا گاهی می گوییم نماز را خواندم و بارم سبک شد در حالی که صالحین نماز را بار نمی دانند بلکه نماز را دوبال به سوی عروج و سیر الی الله می دانند چنانکه در روایت آمده: « انَ الصلاة معراج المؤمن» نماز که وسیلهء پرواز روح انسان به سوی خداوند است. آیا بال بر پرندگان سنگینی می کند ؟ خیر . بلکه اگر بال نباشد پرنده نخواهد بود.

پیامبر روز گوسفندی را ذبح کرد و به یکی از همسرانش فرمود گوشتها را برای نیازمندان تقسیم کن. همسرش بعد از تقسیم گوشت نزد پیامبر آمد و فرمود: یا رسول الله همه ی گوشتها تمام شد فقط یک سر گوسفند باقی مانده است. پیامبر فرمود: در حقیقت همه ی گوشتها باقی است فقط یک سر آن از بین رفته است. لذا قانت کسی است که با خضوع و تسلیم خدا را عبادت کند

ص: 392

در روایت دیگر دارد: «کثیرة العجل یزل الانسان» زیادی عجله و شتاب انسان را در خطا قرار می دهد و اساساً عنصر دوام در هر کاری رمز موفقیَت در آن کار است. لذا در دعا دارد: «ورزقنی ذکرک بدوامه»:

ره رو آن نیست گهی تند و گهی خسته رود

رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود

لذا امیر المؤمنین فرموده: «قلیل یدوم خیر من کثیر منقطع» کمی ادامه دار از زیادی که قطعشود بهتر است در جای دیگر فرمود: «دوام الذکر ینیر القلب و الفکر»؛ ذکر مداوم باعث روشن شدن قلب و اندیشه می شود.

قال رسول الله (ص): قال الله کلَ عمل ابن آدم هو، له. غیر الصَیام هو، لیَ وأنا اجزء به. (خصال صدوق)

قال رسول اللَه (ص): علیکم بالصَوم، فانَه محسمة للعروق ومذهبة للأثر: بر شما باد روزه گرفتن که آن رگها را می برد (شهوات را کم می کند) و سر مستی را می برد.

قال علی(ع): فرض الله الصَیام ابتلاء لاخلاص الخلق.

قال علی(ع): حرس الله عباده المؤمنین بالصَلوة والزَکاة ومجاهدت الصَیام تسکیناً لِأطرافهم وتخشیعاً لابصارهم وتذیلیلا لنفوسهم وتحفیظاً لقلوبهم: روزه برای آرام کردن اعضا وجوارح وخشوع دیدگان وفروتنی جانهاشان وخضوع دلهاشان می باشد.

ص: 394

قال رسول اللَه (ص): الصَوم جنَة مالم یخرقها؛ یعنی روزه سپهرست اگر آن را با عمل بد از بین نبرد.

قال الصَادق (ع): نوم الصَائم عبادة وصمته تسبیح وعمله مستقبل و دعاؤه مستجاب. )

قال رسول اللَه (ص): من صام یوماً فلو اعطی ملء الارض ذهباً ما وفیَی اجره دون یوم الحساب؛ یعنی، هر کسی یک روز داوطلبانه روزه بگیرد. اگر با اندازه زمین به او طلا داده شود، اجر خود را کامل دریافت نکرده و فقط در روز قیامت اجر کامل را دریافت می کند. (معانی الاخبار)

قال علی: صوم الجسد امساک عن الاغذیة بارادة واختیار خوفاً من العقاب ورغبة فی الثواب والاجر صوم النفس امساک الحواس الخمس عن سائر الماثم وخلو القلب عن جمیع اسباب الشر (عزر)؛ یعنی، روزه نفس نگهداشتن حواس پنجگانه از دیگر گناهان وخالی کردن دل از دیگر عوامل زشت وبد است.

قال الصادق: اذا اصبحت صالحا فلیصم سمعک وبصرک من الحرام وجارحتک وجمیع اعضائک من القبیح...

قال رسول اللَه(ص): یقول الله من لم تصم جوارحه عن محارمی فلا حاجة لی فی ان یدع طعامه وشرابه من اجلی. کسی از حرامی من دوری نکند لازم نیست از طعام وشراب دوری کند.

قال صادق: اذا صمت فلیصم صمعک وبصرک وشعرک وجلدک...

ص: 395

عری، کساه اللّه من إستبرق وحیریر، ومن أخدمه أخاه المؤمن، ماهنا بمهنة ویشدّ به عضده أخدمه اللّه من الولدان المخلدین، وأسکنه مع أولیائه الطاهرین(1).

قال رسول اللّه(ص): من أغاث أخاه المسلم حتّی یخجه من همّ وکربة... کتب اللّه له عشر حسنات ومحا عنه عشر سیئات و رفع له یوم القیامة عشر الشّفاعات(2)

قال الرسول اللّه(ص): ومن دکرم أخاه المؤمن المسلم بکلمة او لقمة فرج بها کربة [مشکلات] لم یزل فی ظلّ الممدود(3)

قال أبو جعفر الثانی _ امام جواد_ علیه السلام: المؤمن یحتاج الی ثلاث خصال: توفیق من الله و واعظ من نفسه و قبول ممن ینصحه.

بدون توفیق الهی گاهی کار بر حسب ظاهر خوب و بد از کار در می آیند چنان که امام صادق علیه السلام به یکی از شیعیان خود که در منازل مختلف سفر حج گوسفندی ذبخ می کرد و از حاجیان پذیرایی می کرد فرمود: و تذلَ المؤمنین؟ آیا مؤمنان را خوار می کنی؟ آن شخص در پاسخ گفت: یابن رسول الله من به قصد خدمت به حاجیان گوسفندی ذبح می کردم و از آنها پذیرایی می نمودم. امام به او فرمود: کسانی که دور سفره اطعام تو می نشستند به خود فکر می کردن که چرا چنین کاری از آنها ساخته نیست و احساس حقارت می کند.

عن حسین بن ابی العلاء قال: خرجنا الی مکه نیفا و عشرین رجلا فکنت اذبخ لهم فی کلَ منزل شاة فلما اردت أن ادخلی علی أبی عبدالله قال: یاحسین و تذلَ المؤمنین؟ فلت: أعوذ بالله من دلک. فقال: بلغنی انَک کنت تذبح لهم فی کل منزل شاة؟ فقلت: مااردت الاَ الله. قال: قال : اما عملت ان منهم من یحب ان یفعل مثل فعالک فلا تبلغ مقدرته فتقاصر الیه نفسه. فقلت استغفرالله و لا اعود. (وسائل الشیعة ج11ص415 باب33)

بنابر این در ظاهر خدمت گرچه ارزش است اما ممکن است همین کار خوب دارای چنین آفتی هم باشد. اگرچنین کار به توفیق و هدایت الهی همراه باشد می توان در شکل دیگر نیاز مؤمنان را برآوده کرد که منجر به تحقیر نشود.

ص: 398

شخصی می گفت: سالها قبل در میدان شوش تهران سوار اتومبیلی شدم راننده شخصی را به من نشان داد که مشغول گدایی بود گفت: این شخص مدتی کاسب آبرومندی بود هر روز مقدار عدسی تهیه می کرد و در ساعت مشخص به کاسب ها و رهگذران گرسنه می فروخت و از این طریق امرار معاش می کرد. روز شخص ناخود آگاه به اوتنه زد و عدسی ها ریخت و ظرفش شکست. مردم محل از این وضع دلشان به رحم آمدند و به او کمک کردند. بعد از اتمام ماجرا مبلغ خوب به دست او آمد که چندید برابر فروش عدسی های هر روز او بود. لذا از آن روز به بعد چندید بار عمدا عدسی ها را ریخت و شکستند ظرف را تکرار کرد و در نهایت امروز کارش به گدایی رسیده است. در حال که روز اول اگر آنهایی که به این شخص کمک کرد؛ فکر می کرد کار خوبی کرده اند؛ ولی او را تبدیل به یک گدا کردند؛ اما اگر کسبه ها با هدایت الهی دور هم جمع می شدند و از او سؤال می کردند سرمایه ات چقدر بود؟ به میزان سرمایه اش به او کمک می کردند و او زندگی خود را آبرومندانۀ می گذزاند. لذا انسان در کارهای زوزمره نیاز به توفیق خدادارد که در قرآن آمده: و عسی ان تکرهوا شیئآ و هو خیر لکم و عسی ان تحبوا شیئآ وهو شر لکم و الله یعلم و انتم لاتعلمون. (بقره 216)

سؤال: اگر جهاد مانند امور دیگر فطری است چگونه با طبع انسان ناخوشایند است؟

پاسخ: مسائل فطری هنگام در انسان تجلی می کند که با شناخت همراه باشد چون انسان فطرتا خواهان سود و متنفر از زیان است و این در

ص: 399

مورد است که مصداق سود وزیان را بداند؛ ولی اگر در تشخیص آن دچار تردید شود و موضوع سودمندی را زیان آور پندارد بر اثر این برداشت

فطرت او گمراه خواهد شد و از امر مفید بیزار می شود. لذا جهاد و مصرف مال برای افراد سطحی نگر زیان محسوب می شود؛ اما افراد دور نگر که میدانند شرف و عظمت در ایثار وجهاد است و با آغوش باز استقبال می کنند. چنانکه افراد نا آگاه از داروی تلخ متنفرست؛ اما وقتی که بداند سلامت و نجاتشان در گرو مصرف آن است، بسیار با عشق و علاقه مصرف می کند.

علاوه بر این، وقتی یقیناً تسلیم امر خدا شویم که خداوند حکیم و آگاه از امور است، میپذیریم که خداوند در هر یک از دستورات خود مصلحتی را دیده که مایه ی نجات و سعادت بشر است و از بندگان دستورات را مانند داروی شفابخش با جان و دل پذیرا می شود .

روز پیامبر از محلی عبور می کرد، دید شخصی در حال ذبح پاه را روی صورت حیوان گذاشته و مشغول تیز کردن کاردش است. پیامبر تاراحت شد و فرمود: می خواهی حیوان را دوبار ذبح کنید؟ چون پاه گذاشتن به صورت حیوان بدتر از ذبح آن است: ووضع رجله علی صفحة شاة فقال أتریدون أن تمتیها موتتین. بعد دستور کلی داد: «ان الله کتب علیکم الاحسان فی کل شی فاذا قتقلتم فاحسنوا القتلة و اذا ذبحتم فاحسنوا الذبحة».

امیر المؤمنین فرمود: « لکل شی قیمة و قیمة کل امراء مایحسنه»: ارزش هر انسان به مقدار پختگی کار او است هرچه کار نیکوتر انجام شود ارزش آن کار و انجام دهنده اش بلا می رود .

علامه طباطبایی به همراهی عده ای مهمان بوده اند که میزبان خربزه ای را آورد و علامه تنها آن خربزه را میل نمود! درحال که در ظاهر چنین عمل از چنین شخصیت بعید است که هیچگونه توجَه به دیگران نکند. وقتی علت را سؤال کردند فرمود: خربزه تلخ بودریا، ترسیدم که اگر شما بخورید ممکن است سخنی بگویید و صاحب خانه ناراحت شود. لذا خواستم به این کار حیثیت و آبروی صاحب خانه را حفظ کنم.

ص: 401

وانکم لاتقدرون علی ذلک ولکن اعینونی بورع واجتهاد {تلاش در عبادت} وعفة وسداد

علی (ع) فرمود: ماالمجاهد الشهید فی سبیل الله باعظم اجرا ممن قدر فعفَ

علی (ع) فرمود: عفت بزرگترین جوانمردی است.

قال رسول اللَه(ص): ثلاث اخافهن علی امتی من بعدی: الضلالة بعد المعرفة ومضلات الفتن وشهوة البطن والفرج. گمراهی بعد از شناخت فتنه های گمراه کننده وشهوت شکم ونفس.

قال علی(ع): الفضایل اربعة اجناس: احدها الحکمة وقوامها فی الفکرة والثانی: العفة وقوامها فی الشهوة والثالث القوة وقوامها فی الغضب والرابع العدل وقوامها فی اعتدال قوَی النفس.

پیامبر (ص): بهترین اوقاف برای دعا، سحر هاست . آنگاه آیات مربوط به طلب بخشش فرزندان حضرت یعقوب را از پدرش به خاطر بدی که نبست به یوسف کرده بودند را تلاوت فرمود. فرزندان حضرت یعقوب گفتند: پدر برای گناه ماطلب بخشش کن، ما خطا کردیم. حضرت یعقوب فرمود: بزودی برای سشما طلب آمرزش می کنم (1) اینکه حضرت یعقوب در همان لحظه دعا نکرد و فرمود بزودی برای شما طلب بخشش می کنم. برای این بود که در سحر دعا کند.

عن ابی عبدالله قال : قال رسول الله : خیر وقت دعوتم الله فیه الاسحار و تلاهذه الایه فی قول یعقوب سوف استغفر لکم ربی و قال اخر هم الی السحر(2)

نیز رسول خدا در کلامی به امیذ المؤمنین فرمود: در دل شب نماز بخوان گرچهه به اندازه وقت دوشیدن گوسفند باشد و در سحرها دعاکن که دعای سحر بر نمیگردد و خداونددر صفات مؤمنین فرموده کسانی هستند که در سحرها مناجات می کند.

قال النَبی اهلی فی وصیتة یا علی صل من الََیل و لو قدر حلب شاة و بالاسحار فادع فانَ عندک ذلک لاتردَ دعوة فانَ الله یقول والمستغفرین بالاسحا ر(3)

ص: 404

امام صادق : فرمود: طلبت نورالوجه، فوجدته فی الصلوة الیَل؛ طلبت الجنَة فوجدتها فی السخاء وطلبت العافیَة، فوجدتها فی العزلة (طلب سلامتی بودم در گوشه گیر یافتم) و طلبت ثقل المیزان، فوجوته فی شهادة أن لااله الااللَه محمَد رسول الله و طلبت السرعة فی الدخول الی الجنَة فوجدتها فی العمل لله و طلبت حبَ الموت فوجدتها فی تقدیم المال بوجه الله (سرعت به بهشت را در کار برای خود و دوستی مرگ را در انفق مال برای خدا یافتم. ) و طلبت حلاوة العبادة فوجدتها فی ترک المعصیة و طلبت رقة القللب فوجدتها فی الجوع و العطش و طلبت نورالقلب فوجدتها فی التفکر و البکاء و طلبت الجواز علی الصراط فوجدته فی الصدیقة (1)

در روایات برای کارهای غیر عادی آمده: انفاسکم

فیه تسبیح و نومکم فیه عبادة. در کافی از امام صادق علیه السلام روایت شده که اگر گناه در ماه رمضان عفو نشود. در ما ههای دیگر عفو نمی شود «الا ان یشهد عرفة» مگر اینکه در ایَام حجَ در عرفات حضور پیدا کند. عن هشام بن الحکم عن ابی عبدالله قال: من لم یغفر له فی الشهر رمضان لم یغفر له الی قابل الا ان یشهد عرفة(1)

پیامبر (ص) در پایان ما ه شعبان فرمود: ایَها النَاس انه قد اقبل الیکم شهر الله بالبرکة والرحمة و المغفرة دعیتم فیه الی ضیافة الله و جعلتم فیه من اهل کرامة الله.

آنکه در دعا آمده: وسهل سبیلی الی خیراته؛ چون گاه در عین تمکن مالی خیرشان به کسی نمیرسد و راه خیر را نمیداند و گاهی انسان می خواهد کار خیر انجام دهد اما گره های قلبی را نمی دانند و گاهی خیر می شود و ماه رمضان آن گره ها را باز می کند. شخص نزد پیامبر اکرم (ص) آمد و گفت : یا رسول الله هرگاه فقیر نزدم آید احساس می کنم قطعه ای از آتش به روی من آورده است و از فقیر فرار می کنم.

می گویند شخص از را ه عبور می کرد، دید گرسنه ای از فرط گرسنگی گریه می کند. او نیز درحال که نان به دست داشت در کنار گرسنه نشت و به عنوان همدردی با او شروع به گریه نمود! شخص که از آنجا عبور می کرد از گرسنه سؤال کرد چرا گریه می کنی؟ گفت: از

ص: 406