ص: 2

این اثر ناچیز به محضر مقدس سالار شهیدان حضرت

ابی عبدالله الحسین علیه السلام

و همۀ شهدا راه حق و فضیلت بالاخص شهدای دشت کربلا و حامیان دلسوخته آنان که با جان و مال و همّت و خدمت خود، در راه حفظ آثار خون مقدس آن بزرگواران می کوشند و با طی مسیرهای سخت و طولانی به مقصد زیارت آن عزیزان خود را به حرم و حریم آن پاکبازان و دلدادگان می رسانند بالاخص زائران

اربعین حسینی

که با پای پیاده رهسپار کربلای ابی عبدالله الحسین علیه السلام

می شوند و با پیروی از حرکت بزرگ و تاریخ ساز

جابر بن عبدالله انصاری و عطیه عوفی

چراغی را که آنها بر افروخته اند فروزان نگه می دارند.

اهداء می گردد.

ص: 3

ص: 4

فصل چهارم : جابر رحمة الله در محضر حضرت زهرا سلام الله علیها

جابر رحمة الله در محضر حضرت زهرا سلام الله علیها .......................................................................... 47

اسرار حدیث کساء ............................................................................................................. 47

فصل پنجم : رابطه جابربن عبدالله رحمة الله با امام حسن علیه السلام

فصل ششم : جابر رحمة الله و امام حسین علیه السلام

یاد امام حسین علیه السلام در روز عاشورا از جابر رحمة الله ............................................................. 56

زیارت جابر ، از مرقد امام حسین علیه السلام ........................................................................ 58

1)- افشاگری بر ضد طاغوت .......................................................................................... 59

2)- جرأت شکستن غول وحشت .................................................................................... 63

داستان جابر و زیارت قبر امام حسین علیه السلام در منابع تاریخی ....................................... 67

روایت دوم: گزارش سید بن طاووس .............................................................................. 70

گریه های جابر در مصائب امام حسین علیه السلام ................................................................... 74

فصل هفتم : عطیه همسفر جابر رحمة الله در راه کربلا

ولادت ................................................................................................................................... 79

خاندان عطیه ....................................................................................................................... 79

مقام علمی عطیه ................................................................................................................ 80

اساتید و شاگردان عطیه .................................................................................................... 80

آثار علمی ............................................................................................................................. 81

1)- تفسیر قرآن: ................................................................................................................ 81

2)- خطبه فدک حضرت زهرا سلام الله علیها .............................................................................. 81

3)- زیارت اربعین: .............................................................................................................. 81

ص: 6

ابعاد شخصیت سیاسی عطیه ............................................................................................ 82

مقاومت عطیه ...................................................................................................................... 85

فصل هشتم: جابر رحمة الله در محضر امام سجاد علیه السلام

جابر رحمة الله در محضر امام سجاد علیه السلام ............................................................................. 88

امام سجاد و امام باقر علیهما السلام در خانه جابر رحمة الله ......................................................92

فصل نهم : رابطه جابر رحمة الله با امام محمد باقر علیه السلام

ابلاغ سلام پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از طرف جابر رحمة الله

به ا مام باقر علیه السلام ..................................94

حدیث لوح فاطمه سلام الله علیها .................................................................................................... 98

شرایط سخت نگهداری احادیث اهل بیت علیهم السلام : ........................................................ 103

لوح سفید ........................................................................................................................... 106

فضائل حضرت زهرا سلام الله علیها ............................................................................................. 108

جابر رحمة الله در محضر امام صادق علیه السلام ........................................................................ 112

فصل دهم : حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از زبان جابر رحمة الله ..............................116

فصل یازدهم : جابر رحمة الله ناشر فرهنگ و افکار خاندان نبوت

1)- مسافرت به شام برای فراگیری یک حدیث..................................................119

2)- سفر طولانی جابر رحمة الله به مصر و ارزش نشر حدیث............................................ 121

فصل دوازدهم : شخصیت علمی جابر

الف: جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله از بزرگان در علوم ............................................... 123

ب: جابر رحمة الله مفسر قرآن ............................................................................................... 124

ج: مناظره ی جابر رحمة الله درباره شفاعت............................................................................ 139

ص: 7

پیشگفتار 11

مقدمه . 16

فصل اوّل : شخصیت و خاندان جابر رحمة الله

بیان شخصیت جابر رحمة الله ....................................................................................................... 22

پدر و مادر جابربن عبدالله رحمة الله ........................................................................................... 26

شهادت و ایثار پدر جابر رحمة الله ، و حضور جابر رحمة الله در جنگ احد .......................................... 27

گفتگوی خدا با شهید ......................................................................................................... 28

فصل دوّم : جابر رحمة الله در محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم

بیعت جابر رحمة الله با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ....................................................................................... 31

حضور جابر رحمة الله در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ........................................................................ 31

درس بیزاری از حاکمان ناصالح ....................................................................................... 32

جابر در کنار بستر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ................................................... ....................... 33

فصل سوم : جابر رحمة الله در محضر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام

شرطة الخمیس چه کسانی بودند؟ .................................................................................. 37

فرمانده شرطةالخمیس...................................................................................................... 38

نظریات جابر رحمة الله در مورد حضرت علی علیه السلام ................................................................. 38

حضور جابر رحمة الله در حجة الوداع.......................................................................................... 40

حدیث غدیرخم به روایت جابر رحمة الله .................................................................................... 41

فصل چهارم : جابر رحمة الله در محضر حضرت زهرا سلام الله علیها

جابر رحمة الله در محضر حضرت زهرا سلام الله علیها .......................................................................... 47

اسرار حدیث کساء ............................................................................................................. 47

فصل پنجم : رابطه جابربن عبدالله رحمة الله با امام حسن علیه السلام

فصل ششم : جابر رحمة الله و امام حسین علیه السلام

یاد امام حسین علیه السلام در روز عاشورا از جابر رحمة الله ............................................................. 56

زیارت جابر ، از مرقد امام حسین علیه السلام ........................................................................ 58

1)- افشاگری بر ضد طاغوت .......................................................................................... 59

2)- جرأت شکستن غول وحشت .................................................................................... 63

داستان جابر و زیارت قبر امام حسین7 در منابع تاریخی ....................................... 67

روایت دوم: گزارش سید بن طاووس .............................................................................. 70

گریه های جابر در مصائب امام حسین علیه السلام ................................................................... 74

فصل هفتم : عطیه همسفر جابر رحمة الله در راه کربلا

ولادت ................................................................................................................................... 79

خاندان عطیه ....................................................................................................................... 79

مقام علمی عطیه ................................................................................................................ 80

اساتید و شاگردان عطیه .................................................................................................... 80

آثار علمی ............................................................................................................................. 81

1)- تفسیر قرآن: ................................................................................................................ 81

2)- خطبه فدک حضرت زهرا سلام الله علیها .............................................................................. 81

3)- زیارت اربعین: .............................................................................................................. 81

ابعاد شخصیت سیاسی عطیه ............................................................................................ 82

مقاومت عطیه ...................................................................................................................... 85

فصل هشتم: جابر رحمة الله در محضر امام سجاد علیه السلام

جابر رحمة الله در محضر امام سجاد علیه السلام ............................................................................. 88

امام سجاد و امام باقر علیهما السلام در خانه جابر رحمة الله ......................................................92

فصل نهم : رابطه جابر رحمة الله با امام محمد باقر علیه السلام

ابلاغ سلام پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از طرف جابر رحمة الله

به ا مام باقر علیه السلام ..................................94

حدیث لوح فاطمه سلام الله علیها .................................................................................................... 98

شرایط سخت نگهداری احادیث اهل بیت علیهم السلام : ........................................................ 103

لوح سفید ........................................................................................................................... 106

فضائل حضرت زهرا سلام الله علیها ............................................................................................. 108

جابر رحمة الله در محضر امام صادق علیه السلام ........................................................................ 112

فصل دهم : حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از زبان جابر رحمة الله ..............................116

فصل یازدهم : جابر رحمة الله ناشر فرهنگ و افکار خاندان نبوت

1)- مسافرت به شام برای فراگیری یک حدیث..................................................119

2)- سفر طولانی جابر رحمة الله به مصر و ارزش نشر حدیث............................................ 121

فصل دوازدهم : شخصیت علمی جابر

الف: جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله از بزرگان در علوم ............................................... 123

ب: جابر رحمة الله مفسر قرآن ............................................................................................... 124

ج: مناظره ی جابر رحمة الله درباره شفاعت............................................................................ 139

مرگ پر افتخار یا زندگی شیرین ابدی جابر............................................................... 143

فصل سیزدهم: فرزندان و نوادگان جابر

1)- عالم عامل مولی شیخ حسینقلی همدانی شوندی ............................................. 146

2)- آیت الله العظمی حاج شیخ مرتضی انصاری دزفولی.. 147

3)- خاندان مشهور و بزرگ«جابری انصاری» در اصفهان .................................. 147

4)- خاندان بزرگ «مشایخ انصاری» در داراب ......................................................... 148

فصل چهاردهم: سروده های شعرا درباره جابر

پیشگفتار 152

محرم خاندان قرآن / جعفر رسول زاده ( آشفته ) 154

رمز و راز دین / جعفر رسول زاده ( آشفته ) 157

مجنون عطر سیب / حسن اسحاقی.. 161

سرمشق عشق حسین علیه السلام / علی اصغر اسماعیلی.. 163

عارف به راز کساء / سیّد علیرضا طباطبایی ( اصیل ) 165

گریۀ جابر / محمد حسین انصاری نژاد 167

امتداد اربعین / حسین محمدی مبارز ( ایلیا ) 168

سربلند / دکتر حسین محمدی مبارز ( ایلیا ) 169

زائر کوی دوست / سیّد علی اصغر هاشمی ( بقا ) 171

رباعی / سیّد علی اصغر هاشمی ( بقا ) 172

درباره اربعین و آمدن جابر در کربلای معلا / رضا رضائی ( بی ریا ) 173

قرار عاشقی / محسن اسلامی ( پویا ) 176

نخستین زائر / حسن نبی جندقی ( تنها ) 179

یارمولا و معین آئین / شیخ رمضانعلی جان نثاری ( جان نثار ).. 180

زیارتگاه پرچمدار نزدیک است / خانم سمانۀ خلف زاده 182

طفل دبستان باقر علیه السلام / محسن درویش ........ 183

چهلم کرب و بلا / ناصر دوستی .. 185

جابر و کارنامه ای پربار / محمد حسن زاده ( راضی ) 188

شبیه جابر ای شیعه بمان پای ولی خود / خانم روح اللّهی.. 191

سلام بر جابربن عبدالله انصاری / حاج فریدون آقالَر ( سفیر ) 192

زائران اربعین / سیّد علی اصغر موسوی ( سعا ) 193

جابر ، عطیه ، کربلا / سیّد علی اصغر موسوی ( سعا ) 195

ارغوان داغ / سیّد علی اصغر موسوی ( سعا ) 197

قافله اربعین / محمد شجاعی.. 200

جابر بگو چگونه نگرید برای تو / محمدرضا کاکایی ( شفای اصفهانی ) 211

یک اربعین احساس / محمدرضا کاکایی ( شفای اصفهانی ) 213

اولین زائر مزار توام / خانم زهرا صرامی .. 214

زیارت جابر در روز اربعین حسینی / محمد حسین صغیر اصفهانی ( صغیر ).. 215

جهان میزبان از تو بهتر ندارد / حسین صیامی 218

صدای اربعین / حجت الاسلام و المسلمین علیرضا صفایی.. 219

یار پاک حسین علیه السلام / حسنعلی صغیرا ( ضمیر )........ 220

روضه خوان کرببلا / سعید علامه. 222

زیارتگر خاک پاک حسین علیه السلام / حسین شیرانی ( فرود ) 223

بزرگمرد علم و جهاد / حاج محمد علی فریور ( فریور ) 224

سلام بر جابر / حاج علی نریمانی ( قائمی ) 227

رباعی / قاسم قادری ( قادر ) 228

قاصد خوش خبر / مهدی قاسمی.. 229

اولین زائر اربعین / استاد محمد قدسی ( قدسی ) 231

ابلاغ سلام / کمال مکارم اسفرجانی ( کمال ) 234

راز دلش را گفت جابر / خانم نغمه مستشار نظامی.. 235

اسوۀ اخلاص و دینداری / حشمت الله ممتاز همگینی ( ممتاز ) 237

محرم اسرار آل اللّه/ استاد غلامرضا سازگار ( میثم ) 239

نوحه: اولین زائر / استاد غلامرضا سازگار ( میثم ) 242

شور معاصر / محسن ناصحی.. 244

راوی لوح فاطمۀ زهرا سلام الله علیها / سیّد محمود مرتضوی نائینی ( ناظر ) 245

زبان حال جابربن عبدالله انصاری در کربلا / سیّد محمود مرتضوی نائینی ( ناظر ) 251

مُحرم کربلا / سیّد مصطفی مهدوی ( نحوی ).. 252

جابربن عبدالله یاور خیرالانام / سیّد علی مهدوی ( والا ) 255

حُسن حضور / سیّد علی مهدوی ( والا ) 256

صحابی خاصّ / سیّد علی مهدوی ( والا )..... 256

منابع و مآخذ 257

ص: 8

زیارتگاه پرچمدار نزدیک است / خانم سمانۀ خلف زاده 182

طفل دبستان باقر علیه السلام / محسن درویش ........ 183

چهلم کرب و بلا / ناصر دوستی .. 185

جابر و کارنامه ای پربار / محمد حسن زاده ( راضی ) 188

شبیه جابر ای شیعه بمان پای ولی خود / خانم روح اللّهی.. 191

سلام بر جابربن عبدالله انصاری / حاج فریدون آقالَر ( سفیر ) 192

زائران اربعین / سیّد علی اصغر موسوی ( سعا ) 193

جابر ، عطیه ، کربلا / سیّد علی اصغر موسوی ( سعا ) 195

ارغوان داغ / سیّد علی اصغر موسوی ( سعا ) 197

قافله اربعین / محمد شجاعی.. 200

جابر بگو چگونه نگرید برای تو / محمدرضا کاکایی ( شفای اصفهانی ) 211

یک اربعین احساس / محمدرضا کاکایی ( شفای اصفهانی ) 213

اولین زائر مزار توام / خانم زهرا صرامی .. 214

زیارت جابر در روز اربعین حسینی / محمد حسین صغیر اصفهانی ( صغیر ).. 215

جهان میزبان از تو بهتر ندارد / حسین صیامی 218

صدای اربعین / حجت الاسلام و المسلمین علیرضا صفایی.. 219

یار پاک حسین علیه السلام / حسنعلی صغیرا ( ضمیر )........ 220

روضه خوان کرببلا / سعید علامه. 222

زیارتگر خاک پاک حسین علیه السلام / حسین شیرانی ( فرود ) 223

بزرگمرد علم و جهاد / حاج محمد علی فریور ( فریور ) 224

سلام بر جابر / حاج علی نریمانی ( قائمی ) 227

رباعی / قاسم قادری ( قادر ) 228

ص: 9

پیشگفتار 152

محرم خاندان قرآن / جعفر رسول زاده ( آشفته ) 154

رمز و راز دین / جعفر رسول زاده ( آشفته ) 157

مجنون عطر سیب / حسن اسحاقی.. 161

سرمشق عشق حسین علیه السلام / علی اصغر اسماعیلی.. 163

عارف به راز کساء / سیّد علیرضا طباطبایی ( اصیل ) 165

گریۀ جابر / محمد حسین انصاری نژاد 167

امتداد اربعین / حسین محمدی مبارز ( ایلیا ) 168

سربلند / دکتر حسین محمدی مبارز ( ایلیا ) 169

زائر کوی دوست / سیّد علی اصغر هاشمی ( بقا ) 171

رباعی / سیّد علی اصغر هاشمی ( بقا ) 172

درباره اربعین و آمدن جابر در کربلای معلا / رضا رضائی ( بی ریا ) 173

قرار عاشقی / محسن اسلامی ( پویا ) 176

نخستین زائر / حسن نبی جندقی ( تنها ) 179

یارمولا و معین آئین / شیخ رمضانعلی جان نثاری ( جان نثار ).. 180

زیارتگاه پرچمدار نزدیک است / خانم سمانۀ خلف زاده 182

طفل دبستان باقر علیه السلام / محسن درویش ........ 183

چهلم کرب و بلا / ناصر دوستی .. 185

جابر و کارنامه ای پربار / محمد حسن زاده ( راضی ) 188

شبیه جابر ای شیعه بمان پای ولی خود / خانم روح اللّهی.. 191

سلام بر جابربن عبدالله انصاری / حاج فریدون آقالَر ( سفیر ) 192

زائران اربعین / سیّد علی اصغر موسوی ( سعا ) 193

جابر ، عطیه ، کربلا / سیّد علی اصغر موسوی ( سعا ) 195

ارغوان داغ / سیّد علی اصغر موسوی ( سعا ) 197

قافله اربعین / محمد شجاعی.. 200

جابر بگو چگونه نگرید برای تو / محمدرضا کاکایی ( شفای اصفهانی ) 211

یک اربعین احساس / محمدرضا کاکایی ( شفای اصفهانی ) 213

اولین زائر مزار توام / خانم زهرا صرامی .. 214

زیارت جابر در روز اربعین حسینی / محمد حسین صغیر اصفهانی ( صغیر ).. 215

جهان میزبان از تو بهتر ندارد / حسین صیامی 218

صدای اربعین / حجت الاسلام و المسلمین علیرضا صفایی.. 219

یار پاک حسین علیه السلام / حسنعلی صغیرا ( ضمیر )........ 220

روضه خوان کرببلا / سعید علامه. 222

زیارتگر خاک پاک حسین علیه السلام / حسین شیرانی ( فرود ) 223

بزرگمرد علم و جهاد / حاج محمد علی فریور ( فریور ) 224

سلام بر جابر / حاج علی نریمانی ( قائمی ) 227

رباعی / قاسم قادری ( قادر ) 228

قاصد خوش خبر / مهدی قاسمی.. 229

اولین زائر اربعین / استاد محمد قدسی ( قدسی ) 231

ابلاغ سلام / کمال مکارم اسفرجانی ( کمال ) 234

راز دلش را گفت جابر / خانم نغمه مستشار نظامی.. 235

اسوۀ اخلاص و دینداری / حشمت الله ممتاز همگینی ( ممتاز ) 237

محرم اسرار آل اللّه/ استاد غلامرضا سازگار ( میثم ) 239

نوحه: اولین زائر / استاد غلامرضا سازگار ( میثم ) 242

شور معاصر / محسن ناصحی.. 244

راوی لوح فاطمۀ زهرا سلام الله علیها / سیّد محمود مرتضوی نائینی ( ناظر ) 245

زبان حال جابربن عبدالله انصاری در کربلا / سیّد محمود مرتضوی نائینی ( ناظر ) 251

مُحرم کربلا / سیّد مصطفی مهدوی ( نحوی ).. 252

جابربن عبدالله یاور خیرالانام / سیّد علی مهدوی ( والا ) 255

حُسن حضور / سیّد علی مهدوی ( والا ) 256

صحابی خاصّ / سیّد علی مهدوی ( والا )..... 256

منابع و مآخذ 257

ص: 10

چاپ و منتشر گردید و در آستانۀ سالگرد شهادت آن حضرت در پانزدهم شوال المکرم در اختیار خطبا و مداحان و عموم مبلغین قرار گرفت و با تشویق ائمه جماعات و مسئولین هیئت های مذهبی ، در بسیاری از مساجد و هیئات دینی و مذهبی ، بزرگداشت آن بزرگمرد جهاد و شهادت و بزرگ حامی خاتم الأنبیاء صلی الله علیه و آله وسلم انجام گرفت و یک تحول و تحرک شایسته ای در این زمینه حاصل گردید .

این موفقیت و آثار و برکات آن ، ما را بر آن داشت که درباره ی شخصیت دیگری از چهره های درخشان وابسته به مکتب مقدس اهل البیت علیهم السلام دست به کار شویم و با تشویق پژوهشگران و فضلاء حوزوی ، از یک طرف ، و شعراء و سرایندگان مذهبی ، از طرف دیگر ، درباره ی شخصیت بزرگ علمی و اعتقادی و مبارزاتیِ جابربن عبدالله انصاری رضوان الله تعالی علیه ، دست به تألیف مجموعه ای بزنیم که ابعاد گوناگون شخصیت و عظمت و فداکاری ها و امانتداری های آن چهرۀ درخشان تاریخ اسلام و تشیع و مکتب مقدس اهل البیت علیهم السلام را در معرض افکار عموم مردم با ایمان و ولایت قرار دهد و با زبان شعر و ادب توجه علاقمندان به مکتب امیرالمؤمنین علی علیه السلام به سوی این عالم مجاهد و رازدار خاندان نبوت و امامت علیهم السلام و آثار و خدمات بی نظیر و اساسیِ او

ص: 12

معطوف شود و کمی از آثار غفلت ها و نسیانها نسبت به عظمت و آثار آن بزرگمرد الهی و ولائی ، برطرف شود .

بدین منظور جلسات متعددی با عده ای از فضلاء و مدرسین و پژوهشگران و شعراء و مداحان برگزار شد و همه دست به کار شدند و مخصوصاً در سالروز شهادت امام محمد باقر علیه السلام در هفتم ذی الحجه 1439 مجلس بسیار مفصل و پرشور و سوزی برقرار شد و گوشه هائی از عظمت علمی و جهادی و تبلیغی و مقامات روحی و اعتقادی و راز داریِ آن پیام رسان سلام پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به محضر امام باقر علیه السلام و آن راوی بزرگ لوح فاطمۀ زهرا سلام الله علیها و حدیث شریف کساء و دیگر ذخائر بزرگ معارف قرآنی و حدیثی بیان گردید که شگفتی حاضران را برانگیخت و اظهار داشتند که تاکنون دربارۀ جابربن عبدالله انصاری و دوست مفسر و محدث او ، یعنی عطیۀ عوفی کوفی ( که دارای مقامات بلند علمی و ایمانی ، در زمینه علم تفسیر و حدیث و دفاع از حقانیت امام علی علیه السلام بوده ) آگاهی لازم و کافی نداشتیم.

مجلس یاد شده ، انگیزۀ پژوهشگران و شعراء حاضر در جلسه را مضاعف ساخت و انجام وظیفه در این عرصه را ، عرض ارادت نسبت به خاندان نبوت و امامت ، و انجام وظیفه در راه احیاء امر اهل البیت علیهم السلام و نشر و

ص: 13

گسترش معارف اسلام و مکتب مقدس تشیع و دفاع از مظلومانی دانستند که با جان و مال و علم و بیان و تدبیر و مقاومت ، از حق اول مظلوم عالم اسلام ، امیرالمؤمنین علی علیه السلام ، و فاطمه زهرا سلام الله علیها دفاع نموده ، و به انواع گرفتاری ها از قبیل: قتل ، شکنجه ، تبعید ، محرومیت از مزایای اجتماعی و بیت المال عمومی و ... دچار شده اند.

هم اکنون از فعالیت پژوهشگران حوزوی بالاخص حجج اسلام آقایان سیّد محمدرضا تجویدی ، حاج سیّد مجید نبوی ، شیخ رئوف حق پرست ، شیخ مهدی آقابابائی ، شیخ غلام حسین مجلسی ، شیخ علی اکبر قلعه جوزدانی ، شیخ جلال الدین ناصحی دام عزهم و توفیقهم که در تهیۀ این اثر دینی و ولائی مجدّانه و دلسوزانه اقدام کردند ، و نیز از کوشش و همت شعرأ عالیقدری که با سرودن اشعار ارزشمند خود در شکل گیری این مجموعۀ نورانی و مقدس ، وظیفۀ دینی و تاریخیِ خود را انجام دادند ، و همچنین از همۀ خطبأ و مداحان بزرگواری که در تشویق دست اندرکاران این اثرولائی و فعّال سازیِ آن ها سهیم گردیده اند ، بالأخص مداح دلسوختۀ اهل البیت علیهم السلام آقای حاج علیرضا مهرپرور دام عزه تشکر و قدرانی می نمایم . و در پایان مناسب می دانم که از دلسوزی و

ص: 14

همکاری شعرأ عالیقدری که علاوه بر سرودن شعر ، در تکامل بخشیدن به اشعار دیگران نقش سازنده ایفا نمودند ، سپاسگزاری نمایم.

خداوند متعال همۀ این بزرگواران را مشمول شفاعت پیامبر و آل او صلوات الله و سلامه علیه قرار داده و عزت و سعادت دارین بخشیده و توفیق روزافزون عطا فرماید.

اصفهان – حوزۀ علمیه ، میر سیّد حجّت موحد ابطحی

در آستانۀ اربعین حسینی1440 قمری

ص: 15

خود سندی روایی تاریخی بر مدعای ماست افرادی که به تصریح تاریخ و حتی روایات طمعاً اسلام را پذیرفتند صلاحیت نام ظاهری صحابه را هم ندارند و شخصیت هایی چون سلمان ، مقداد ، ابوذر ، بلال ، صُهیب و جابر جزء افرادی هستند که لفظاً و معناً شأنیت این کلمه صحابه را دارا هستند که ایشان از یاران راستین حضرتش مخصوصاً در شدائد خاص بوده اند .

وقتی صحبت از جابر می شود ابتداء شجره طیّبه او تداعی می شود که پدری چون عبدالله که جزء نقباء رسول خدا و یاران دیرینه ایشان مخصوصاً در جنگ ها بود و در نهایت شهید پرافتخار جنگ احد است که همراه حضرت حمزه سیدالشهداء علیه السلام در راه دفاع از نام نامی و جان گرامی پیامبر ارزشمند اسلام صلی الله علیه و آله وسلم قطعه قطعه شود و این قدر نام احد و شهدای احد ارزشمند بوده و هست که روایت « سبعة سادات اهل الجنه » (1) درمورد حضرت حمزه علیه السلام تلألؤ دارد و شجره خبیثه معاویه در صدد اطفاء نور این حرم مبارک بعد از 40 سال قصد تخریب حرم احد را به بهانه آب رسانی به مدینه اجرایی نمود(2) که البته قصدش عدم لعن و جسارت به والدینش مخصوصاً هند جگرخوار قاتل حضرت حمزه علیه السلام بود با شکستی مفتضحانه دید وقتی بیل به پای مبارک حضرت حمزه علیه السلام اصابت نمود خون فوران زد و این جوشش خون تا امروز باعث رسوایی دشمنان خدا مخصوصاً معاندین خاندان رسالت بوده است .

ص: 17

قلم قاصر است از بیان فضائل شخصیتی چون جابر که روایات ما حب او را ملاک ایمان و بغضش را ملاک کفر معرفی نموده اند.(1)

شخصیتی که سوابقی ارزشمند از زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم تا ششمین امام بر حق شیعه مثل نگینی در تاریخ صدر اسلام می درخشد مؤمنی که خود راوی حدیث شریف کساء از محضر پربرکت زهرای اطهر سلام الله علیها است که اگر جز همین برگ زرین در تاریخ زندگی او نبود که لیاقت روایت حدیثی که شأن نزول آیه تطهیر است را خدا و ائمه علیهم السلام به او داده اند در عظمت شخصیت و روح ملکوتی او در اعلی علیین کافی بود. انسان وارسته ای که ناقل حدیث لوح اخضر فاطمه علیها السلام که بیان تفصیلی نام ائمۀ طاهرین از رسول خداست و امام باقر علیه السلام با مطابقت لوح خود و ایشان آبرویی مضاعف به او بخشیدند و خود به نزد جابر رفته که خود گویای ارزش معنوی این انسان ملکوتی است .

چرا باید امثال جابر این قدر حتی نزد دوستانشان غریب باشند که وقتی سئوال شود قبر جابر کجاست ؟ کمتر بدانند در حرم بقیع است. آیا این جز کینه و عناد دشمنان اولیاء خدا برای خاموش نمودن نوری نیست که از محضر ائمۀ طاهرین: استضائه نموده و علتی جز دشمنی با خود 14 معصوم ندارد شخصیتی که بیشتر غزوات و حتی سرایا در محضر پیغمبر و اصحاب جان فشانی نموده و خود جزء شرطةالخمیسی است که برای

ص: 18

امیرالمؤمنین علیه السلام جان فشانی می نمودند و نام او در سلسله روایاتی مهم چون حدیث غدیرخم ، حدیث منزلت و حدیث ثقلین و حدیث معرفی تفصیلی ائمه از بیان پیامبر اسلام درخشش دارد و بسیاری از اصحاب و حتی خود ائمه علیهم السلام برای اثبات این چنین مطالب اساسی دین به وجود او استدلال نموده اند .

صبوری جابر که با وجود شکنجه های شدید امثال حجاج به یوسف ثقفی در راه دفاع از ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام ثابت قدم بود و با عمر پربرکت خود تا 120 سال هم نقل شده برکات وجودی او به شیعیان عالم کم نظیر است البته با وجود همه این فضائل شاید اولین زائر امام حسین علیه السلام بودن برای او از همه این مطالب پربهاتر است که:

«ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاه» است و پیام:

« حسین منی و انا من حسین »

رمز بقا دین با نام مبارک اباعبدالله الحسین علیه السلام می باشد رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به او فرمود: «یا جابِرُ! زُر قَبْرَ الْحُسَیْن علیه السلام فَاِنَّ زِیارَتَهُ تَعْدِلُ مِأةَ حَجَّةٍ وَ اِنَّ قَبْرَالحسین بن علی تُرْعَةٌ مِنْ تُرُعِ الْجَنّة وَ اِنَّ کَربلا اَرْضُ الجَنّة؛ ای جابر ! قبر امام حسین علیه السلام را زیارت کن ؛ زیرا پاداش زیارت قبر امام حسین علیه السلام معادل پاداش انجام صد حج ( مستحبی ) است ، و تحقیقاً قبر

ص: 19

حضرت حسین بن علی علیهما السلام گلزاری از گلزارهای بهشت است و زمین کربلا، قطعه ای از بهشت می باشد.»(1)

جابر با همه شدائد این سفر را به جان می خرد و با عطیه عوفی حرکتی را به سمت امامش آغاز می نماید که امروز آثار آن احیاء زیارت میلیونی اربعینی است که به فرموده امام حسن عسکری علیه السلام علامت و نشانه مؤمن نزد خداست(2) و در ضمن حرکت با شاگرد مکتب اهل بیت علیهم السلام عطیه به بیان فضائل رسول خدا و اهل بیتش تاکید به برائت از دشمنان اهل بیت مخصوصاً دشمنان امام حسین علیه السلام می نماید .

و با روایت حدیث از محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم عطیه ثابت می کند که ما در ثواب شهدای کربلا سهیم هستیم هر چند همراه ظاهری حضرتش نبودیم که هر که عمل قومی را دوست دارد از آنها محسوب می شود(3) و پیام همراهی با آل الله را تا صبح قیامت برای عالمیان اثبات و از برکات این چنین کلمات و مجاهدت های امثال جابر بن عبدالله انصاری امروز احیاء امر اهل بیت در عالم وجود و تاثیر آن تا صبح قیامت که شاید اربعین و زیارت میلیون ها نفر از اقصی نقاط عالم به محضر مبارک سیدالشهدا علیه السلام یکی از مهمترین آنها بوده باشد .

« وَ أنْ یَرْزُقَنِی طَلَبَ ثَارِکَ مَعَ إِمَامٍ مَنْصُورٍ مِنْ أهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وسلم »

ص: 20

علی علیه السلام همراه بود . او در پایان عمر کور شد ... او آخرین نفر از کسانی است که در عقبه شرکت داشت و در مدینه از دنیا رفت . تا آن جا که می گوید : او حدیث فراوان به یاد داشت و حافظ سنّت های [رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ] بود. شیخ رحمة الله گفته است : او در بدر و هیجده غزوه با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شرکت داشت و این مطابق قول جابر رحمة الله است که گفت : در نوزده جنگ شرکت داشتم. و الله العالم » .(1)

حضرت آیت الله العظمی خویی نوشته اند : او در بدر و هجده غزوه همراه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شرکت داشت . از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ، اصحاب برگزیده ی علی علیه السلام و اعضای شرطة الخمیس ( پیشقراولان متعهد و فدایی سپاه حضرت علی علیه السلام ) آن حضرت ، و اصحاب امام حسن ، امام حسین ، امام سجاد و امام باقر علیهم السلام و مردی بلند مرتبه بود . امام باقر علیه السلام فرموده اند : « و جابر رحمة الله دروغ نگفت .(2)

»(3)

در جنگ جمل ، نهروان و صفین از یاران امیرمؤمنان علی7 بود .

جابربن عبدالله انصاری رحمة الله 94 سال تا بیش از 100 سال هم ذکر نموده اند که عمر کرد . جابر رحمة الله در جنگ بدر شرکت داشت و در جنگ « اُحُد » پدرش (عبدالله) وی را سرپرست هفت خواهرش نمود و خود به جنگ رفت و به شهادت رسید ولی در ادامه آن ، یعنی در جنگ « حَمْراءُ الأسد » جابر رحمة الله

ص: 23

شرکت جست و در سال بعد هم در جنگ ذات الرقاع حضور یافت . در این جنگ بود که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از او پرسید : آیا ازدواج کرده ای ؟

جابر رحمة الله پاسخ داد: آری .

فرمود: با چه کسی ؟

جابر رحمة الله جواب داد: با فلان زن .

رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمود : چرا با دختری ازدواج نکردی ؟

گفت : پدرم شهید شد و هفت خواهرم زیر نظر من زندگی می کنند ، از این رو با کسی ازدواج کردم که سمت مادری داشته باشد . پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در حق او دعا کرد .

او در جنگ خندق همراه حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام مقابل عمرو بن عبدوَدّ حاضر شد . در روز عاشورا امام حسین علیه السلام از لشکر عمر بن سعد خواست تا از جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله حقانیت او را جویا شوند .

جابر رحمة الله که با عطیّه عوفی یکی از دانشمندان روزگارش ، خود را در روز اربعین به کربلا رسانیدند ، در شطّ فرات غسل کرد ، با دو پارچه مانند حاجیان مُحْرم شد ، با سر و پای برهنه ، با دلی پر از غم و اندوه به زیارت قبر محبوب خود ، حسین علیه السلام مشرّف شدند. در آن هنگام ، ورود کاروانی نظر آنان را به خود جلب کرد . جابر رحمة الله به غلامش گفت : اینان کیستند ؟ اگر از کارگزاران یزیدند، خودمان را پنهان کنیم و اگر زین العابدین علیه السلام و همراهان او هستند ، تو را در راه خدا آزاد می کنم . غلام رفت و برگشت و گفت :

زین العابدین علیه السلام همراه با عمه ها و خواهران و همراهانند . آنان هنگامی که نزدیک شدند ، جابر رحمة الله با سر و پای برهنه از آنان استقبال کرد و همگی

ص: 24

گریستند . صدای شیون بلند شد . جابر رحمة الله خود را روی قدم های امام سجاد علیه السلام انداخت و می بوسید و تسلیت می گفت ؛ امام علیه السلام پرسید:

« أَنْتَ جابِر؟ »

جابر رحمة الله پاسخ داد : « اَنَا جابِر» .

امام علیه السلام سپس فرمود : «ای جابر! این جا پدرم به قتل رسید. این جا جوانان ما را سر بریدند. این جا خیمه های ما را به آتش کشیدند ، از این جا زنان ما را به اسیری بردند ».(1)

( امام سجاد علیه السلام درکربلا برای جابر رحمة الله و همراهانش ، روضه خواند) .

قابل ذکر است که جابربن عبدالله انصاری رحمة الله راوی احادیث بسیاری است من جمله : آیه ولایت ، داستان غدیر ، داستان مباهله ، حدیث لوح، حدیث کساء، حدیث منزلت ، حدیث رد شمس ، اثر دشمنی با علی علیه السلام ، حدیث علم علی علیه السلام ، ویژگی های شیعیان ، ارزش دیدار سیمانی مولا علی علیه السلام و هزاران روایت دیگر .

ص: 25

رفتم ، او به چهارمی اشاره کرد ، و همچنین تا دهمی. وقتی به سراغ دهمین نفر رفتم دیدم که او به شهادت رسیده است. برگشتم به سراغ نهمی و هشتمی تا اولی ، دیدم همه به شهادت رسیده اند. »

همچنین جابر رحمة الله می گوید : « پس از شهادت پدرم ، عمه ام هند ، وقتی که پیکر پاره پاره پدرم را دید گریه می کرد . پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دل تپنده ی این بانوی دلاور ( شهید داده ) را با جمله ای ، آرامش بخشید به او فرمود : چرا گریه می کنی؟! تا هنگامی که پیکر او به خاک سپرده شود ، فرشتگان با بال های خود ، به بدن او سایه می افکنند . »

پیکرهای پاک عبدالله و عمروبن جموح را « مُثله » ( پاره پاره ) کرده بودند ، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود : « این دو نفر را که در دنیا دوست هم بودند ، در یک قبر ، به خاک بسپارید. » ، دستور پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اجرا شد.(1)

عبدالله عرض کرد : خداوندا ! مرا به دنیا بازگردان ، تا یک بار دیگر در راه تو کشته شوم .

خداوند فرمود : این تقاضا پذیرفته نیست و سنّت من بر این جاری است که پس از مرگ ، کسی را به دنیا باز نگردانم . تقاضای دیگر کن .

عبدالله عرض کرد : خدایا ! زندگی درخشان مرا به بازماندگانم ، خبر بده .

خداوند ، این آیه را نازل کرد :

{ وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللَّهِ أمْواتاً بَلْ أحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون ؛(1) هرگز گمان مبر ، کسانی که در راه خدا کشته شده اند ، مرده اند ، بلکه آنها زنده اند و در پیشگاه خدا ، از نعمت های الهی بهره مند می باشند.} (2)

ص: 29

ضمناً باید توجه داشت که جابر رحمة الله در دو جنگ « جمل و صفین » نیز شرکت داشته است و در رکاب حضرت علی علیه السلام با سپاه طلحه و زبیر و سپاه معاویه می جنگید .(1)

جابر رحمة الله در غزوه هایی مانند المریسیع ، احزاب ، بنی قریظه ، خیبر ، خبط ، تبوک ، خندق ، ذات الرقاع ، در صلح حدیبیه،فتح مکه و در غزوة القضا حضور داشت .

و اما کسانی که آنها را در دروغشان ، تصدیق نکردند و در ظلمشان یاری ننمودند، آنها از من هستند و من نیز از آنها می باشم و به زودی کنار حوض کوثر بهشت بر من وارد می شوند. » (1)

یعنی در دنیا و آخرت با من پیوند دارند و در صف من می باشند .

به این ترتیب ، جابر رحمة الله با نقل گفتار پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پیوند خود را با حکومت صالحان و بیزاری خود را از حاکمان ناصالح ، اعلام می دارد و این درس بزرگ و پیام عمیق را به پیروان اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله وسلم می آموزد .

امام حسن علیه السلام این پیام را به پدرش حضرت علی علیه السلام رساند و امام علی علیه السلام بی درنگ به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم آمد . در این هنگام حضرت زهرا علیها السلام نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بود و می گفت : چقدر اندوهگینم از اندوه ( فراق ) تو ای پدر بزرگوار !

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ، دخترش را دلداری دارد و فرمود : در مورد رحلت من ، گریبان چاک مکن ، و دست به صورت مزن ، و صدای ویل و آه بلند نکن ! بلکه مانند پدرت در مورد مرگ ابراهیم بگو : اشک چشم می ریزد ، و قلب به درد می آید ، ولی چیزی را که موجب خشم پروردگار می شود ، نمی گویم. و ما در فراق تو ای ابراهیم محزون هستیم ...

در این هنگام پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به حضرت علی علیه السلام فرمود : نزد من بیا ، و گوش خود را نزد دهانم بیاور .

امام علی علیه السلام چنین کرد . رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود : آیا سخن خداوند را نشنیده ای که می فرماید : { إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّة } قطعاً کسانی که ایمان آوردند و کارهای نیک انجام دادند ، بهترین مخلوقات خدا هستند ؟ »(1)

حضرت علی علیه السلام عرض کرد: آری شنیده ام .

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود : آنها « خیرالبریه » تو و شیعیان تو هستند که در روز قیامت در حالی که دارای پیشانی نورانی شناخته شده اید وارد می شوید .

ص: 34

سپس فرمود: { إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ أهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکینَ فی نارِ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها أولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّة؛ کافران از اهل کتاب و مشرکین ، در دوزخ هستند و جاودانه در آن می مانند. آنها بدترین مخلوقاتند.} (1)

حضرت علی علیه السلام عرض کرد : آری این آیه را شنیده ام .

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود : آنها دشمنان تو و دشمنان شیعیان تو هستند ، در روز قیامت ، با چهره ی سیاه و تاریک می آیند ، در حالی که تشنه اند و در این حال باقی می مانند اینان سیه بخت و در عذاب هستند و کافر و منافق می باشند ، آن آیه ( بینه/7 ) در مورد تو و شیعیان تو است و این آیه ( بینه/6 ) در مورد دشمنان تو و دشمنان شیعه تو است . »(2)

ص: 35

در روایات آمده است که : شیخ صدوق رحمة الله به سند متصل از ابوزبیر مکی که از شاگردان جابر رحمة الله است روایت می کند که : جابر را دیدم در حالی که عصا به دست در محله های انصار در مدینه و محافل آنان گردش می کرد و می گفت : ای گروه انصار ! فرزندانتان را با محبت حضرت علی علیه السلام ادب بیاموزید ، و هر کس سر باز زند بنگرید در احوال مادرش .(1)

شرطة الخمیس(2) چه کسانی بودند؟

حابر مقام شرطه الخمیسی را دارا بودند. شرطة الخمیس یاران همیشه آماده امام علی علیه السلام بودند . وظیفه اصلی شرطة الخمیس یا پیش مرگه ها ، حضور در جنگ ها در زمان نبرد و در زمان غیر جنگ ، اجرای حدود الهی و حفاظت از امنیت شهر کوفه و به صورت کامل و مشخص حفاظت از جان امام علی علیه السلام در زمان تصدی حکومت بوده است.

از جمله ویژگی های این گروه می توان به همیشه مسلح ، آماده بودن و همراه امام علی علیه السلام بودن اشاره کرد . در جنگ ها پیشرو سپاه بودند . همیشه گوش

ص: 37

به فرمان و آماده بودند و در اجرای فرمان امام علیه السلام تعلل نمی کردند . با آن حضرت تا پای جان بیعت کرده و از قبایل مختلف بودند .

جابر رحمة الله در جواب گفت : حضرت علی علیه السلام بهترین انسان های پیشین و آیندگان و موجودین است! خداوند پس از پیامبر هیچ فردی را ارجمندتر از علی علیه السلام و امامان بعد از او از فرزندانش نیافرید .

سئوال شد : نظر شما درباره دشمنان حضرت علی علیه السلام و آنان که مقام او را پایین می آورند چیست ؟

در پاسخ فرمود: با علی علیه السلام دشمنی نمی کند جز کافر ، و مقام ارجمند او را ، پایین نمی آورد مگر منافق .

سئوال شد : نظر شما درباره ی آنان که ولایت او و امامان بعد از او را ، که از فرزندانش می باشند ، پذیرفته اند ، چیست ؟

در پاسخ گفت : شیعیان علی علیه السلام و شیعیان امامان از فرزندان او ، پس از او تنها رستگار و اهل نجات هستند و در روز قیامت ، از عذاب ها ، ایمن و محفوظ می باشند .

سپس جابر رحمة الله فرمود : شما چه می گویید درباره ی مردی که به صحنه آمده و مردم را به گمراهی دعوت می کند . چه کسی ( در این جو ) نزدیکترین شخص به علی علیه السلام است ؟

گفتند : شیعیان و یاران آن حضرت ، نزدیکترین افراد به آن حضرت هستند .

جابر رحمة الله فرمود : هرگاه مردی به صحنه آمد و مردم را به سوی هدایت دعوت کرد ، چه کسی نزدیکترین انسان به حضرت علی علیه السلام است ؟

گفتند : شیعیان و یاران آن حضرت .

ص: 39

جابر رحمة الله گفت : آری همین گونه است ، در روز قیامت نیز هنگامی که پرچم « حمد » در دست حضرت علی علیه السلام قرار می گیرد ، نزدیکترین افراد به او ، شیعیان و یاران او هستند

.(1)

گفتم : از حجة الوداع برایم بگو .

جابر رحمة الله گفت : رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نُه سال در مدینه ماند و حج نگذارد در سال دهم هجری اعلام شد امسال رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به حج می رود . انبوهی از مردم به مدینه آمدند تا اعمال حج را از آن حضرت بیاموزند و چون او عمل کنند .

سپس جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله گزارشی از احرام رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در مسجد شجره ، ورود آن حضرت به مسجد الحرام ، طواف ، نماز و سعی آن حضرت را بیان نمودند . آن گاه از آمدن حضرت علی علیه السلام از یمن برای حج و ملحق شدن به حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در مکه شرحی ارائه کرد . همچنین از مراحل بعدی حج رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم همچون حرکت به سوی عرفات در روز هشتم ذی حجه ، وقوف عصر نهم در عرفات و سخنرانی پیامبر در آن جا ، حرکت در شب دهم به سوی مشعرالحرام و وقوف در آن جا تا طلوع آفتاب ، حرکت به سوی منی و اعمال روز عید قربان ، و اعمال دیگر حج گزارشی را به ترتیب ارائه کرد .(1)

این گزارش جابر رحمة الله از حجۀ الوداع ، از سیمای علمی وی پرده بر می افکند که چگونه او با دقت لازم به جزئیات سفر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم توجه داشته و آنها را ثبت و ضبط کرده و به روشنی برای مردم و اندیشمندان بازگو نموده است .

{ یا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ؛ ای پیامبر ! آنچه بر تو فرود آمده از پروردگارت ابلاغ کن ، و اگر چنین نکنی رسالت و پیام خدا را نرسانده ای ، خداوند تو را از دست مردم محافظت می کند . } (1)

تا آن روز ، 22 سال از بعثت حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم گذشته بود و او هماره در مکه و مدینه در پی ابلاغ پیام حق بود . هیچ گاه خداوند این گونه با پیامبرش سخن نگفته بود . اکنون چه شده و این پیام جدید چیست که اگر آن را به مردم نگوید تمام زحماتش به هدر می رود و پیام خدا را نرسانده است ؟!

آری ! پیامی که در بازگشت از حجةالوداع بایستی برساند ، درباره ی جانشین پس از خودش است .

حاجیان که از سرزمین های گوناگون بودند هنوز به چند راهی نرسیده بودند تا متفرق گردند و هر گروهی راه وطن خود را در پیش گیرد . کاروان عظیم حاجیان اکنون به غدیرخم رسیده بود . به فرمان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم در نیمروز ، در میان بیابانی که آفتاب آن را گداخته است و به جز چند درخت سدر ، رستنی و سایبانی دیگر ندارد کاروان بار انداخت . توقف در آن وقت از روز ، و در سرزمینی که هیچ گاه جای اتراق نبوده است ذهن ها را به پرسش و کاوش واداشت ، مگر چه خبر شده و چرا در این جا توقف کنیم ؟ به فرمان پیامبر

ص: 42

منبری از جهاز شتران افراشتند . آنها که پیشاپیش کاروان رفته بودند به عقب برگشتند و آنها که از پس کاروان بزرگ می آمدند خود را رساندند .

در این هنگام پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم بر فراز آن منبر بزرگ شد و سخن آغاز کرد . حمد خدا ، زحمات خود در ابلاغ رسالت و جانفشانی و ایثار مردم در پیشبرد اسلام از موضوعاتی بود که بدان ها پرداخت . سپس فرمود : آیا من به شما اولی تر از خود شما نیستم ؟

همه پاسخ دادند : آری ، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در این هنگام دست حضرت علی علیه السلام را گرفت و بالا برد و فرمود : هر که من مولا و سرور اویم علی مولا و سرور اوست . و با دعا در حق همراهان حضرت علی علیه السلام و نفرین به دشمنان او سخن را به پایان برد .

مراسم به آخر رسید و مردم به وطن خود بازگشتند . از این روز تاریخی سال ها گذشت . زیر و رو شدن دل ها ، به قدرت رسیدن حکومت های ناروا ، ضعیف شدن ایمان ها و میل به دنیا و . . . سبب شد که به سخنان آن روز پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم توجهی بایسته نشود ، حتی کسانی که نزدیک منبر حضرت در آن روز بودند و سخن او را شنیده بودند آن را کتمان کنند ، چرا که حاکمان زمان چنان سخنانی را روا نمی دانستند و نمی پسندیدند ، و قدرت مندان که دلی سیاه و پرکینه نسبت به حضرت علی علیه السلام داشتند آگاهی مردم را بر سوابق درخشان و شخصیت بزرگ او خوش نداشتند . این گونه افراد در اسلام کم نبودند. برای نمونه به این داستان بنگرید که خود جابر رحمة الله روایت می کند :

ص: 43

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام برای ما سخنرانی کرد حمد و ثنای الهی را به جا آورد و فرمود : ای مردم ! در پای این منبر چهار نفر از اصحاب پیامبرند ، انس بن مالک ، براء بن عازب ، اشعث بن قیس کندی و خالد بن زید بجلی .

سپس رو کرد به انس بن مالک و فرمود : ای انس ! اگر تو از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم شنیده باشی که فرمود: « مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ » و اکنون بر آن شهادت ندهی ، خدا تو را نمیراند مگر پس از آن که به پیسی گرفتار شوی ، به گونه ای که عمامه ات نتواند آن را بپوشاند .

و اما تو ای اشعث ! اگر از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم شنیده باشی که فرمود : « مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ » و امروز گواهی به ولایت من ندهی ، خدا تو را نمیراند مگر آن که از دو چشم کور شده باشی .

و اما تو ای خالد بن یزید ! اگر از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم شنیده باشی که فرمود : « مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ » و امروز شهادت به ولایت من ندهی ، خدا تو را نمیراند مگر به مردن جاهلیت .

و اما تو ای براء بن عازب ! اگر از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شنیده باشی که فرمود : « مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ » و شهادت ندهی امروز بر ولایت من ، خداوند تو را نمیراند مگر در همان جایی که پیش از هجرت زندگی می کردی .

ص: 44

آن چهار نفر که سخن حضرت علی علیه السلام را شنیدند اما حاضر نشدند بر آن چه از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم درباره ی ولایت علی علیه السلام شنیده بودند گواهی دهند بعدها به نفرین حضرت مبتلا شدند .

جابر رحمة الله گوید: به خدا سوگند! انس بن مالک را دیدم در حالی که مبتلا به پیسی شده بود و هر چه می کرد نمی توانست با عمامه اش آن را بپوشاند . و اشعث بن قیس را دیدم که هر دو چشمش کور شد و می گفت : حمد خدایی را که نفرین حضرت علی علیه السلام را درباره ی کوری ام در دنیا قرار داد و برای عذاب آخرت مرا نفرین نکرد تا گرفتار شوم .

و خالد بن یزید هنگامی که مُرد و خواستند او را دفن کنند در خانه اش برایش گوری کندند و او را دفن کردند ، قبیله کنده که شنیدند اسب و شتر آوردند و درب منزل او به رسم جاهلیت پی زدند .

و اما براء بن عازب ، معاویه او را والی یمن کرد و همان جا مُرد و پیش تر از آن جا هجرت کرده بود .(1)

و جابر رحمة الله یکی از کسانی است که به نشر فضائل علی علیه السلام و سیره ی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شجاعانه کمر بسته بود . او و دیگر زبدگان اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم سخنان آن روز حضرت را برای مردم بازگو می کردند و نمی گذاردند غدیرخم از خاطره ها محو شود .

ص: 45

شده ی حضرت زهرا علیها السلام در آسمان ها و در میان فرشتگان الهی است. در حدیثی قدسی ، خداوند تبارک و تعالی ، خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید : « لولاک لما خلقت الاْفلاک و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمة لما خلقتکما ؛ اگر برای تو نبود ، افلاک را خلق نمی کردم و اگر برای علی علیه السلام نبود ، تو را خلق نمی کردم و اگر برای فاطمه علیها السلام نبود، شما را خلق نمی کردم».(1)

ن-کته دیگر، ثواب و پاداشی است که برای برپایی مجلس حدیث کساء در نظر گرفته شده است که در حدیث کساء می خوانیم : « ما ذُکِرَ خَبَرُنا هذا فی مَحْفِلٍ مِنْ مَحافِلِ اَهْلِ الْأرْضِ، وَفیهِ جَمْعٌ مِنْ شیعَتِنا وَمُحِبّینا، وَفیهِمْ مَهْمُومٌ اِلاَّ وَفَرَّجَ اللَّهُ هَمَّهُ، وَلا مَغْمُومٌ اِلاَّ وَکَشَفَ اللَّهُ غَمَّهُ، وَلا طالِبُ حاجَةٍ اِلاَّ وَقَضَی اللّهُ حاجَتَهُ...» این ثواب جدای از جنبه ی توسل به وجود مطهر حضرت زهرا علیها السلام ، ناظر به ثوابی است که برای مجالس ذکر اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام قرار داده شده است. در احادیث آمده است که اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام دوست دارند در مجالسی که شیعیان به ذکر احادیث و معارف اهل بیت علیهم السلام می پردازند ، حضور یابند و برای کسانی که امر ولایت آن ها را زنده نگه می دارند ، دعا کنند .(2)

ص: 48

بر این اساس ، بندهایی از این حدیث که بازگو کننده ی آن است که « رحمت خدا بر اهل این مجالس نازل می شود » ، « تا آن که جمع متفرق نشده اند ، فرشتگان برای آن ها طلب آمرزش می کنند » ، « اگر در جمع آن ها غم زده و اندوهگینی باشد ، خداوند غم و اندوه او را برطرف می سازد » ، « اگر در آن جمع حاجت مندی باشد ، خداوند حاجت او را برآورده می سازد » و . . .

، با توجه به احادیث دیگر مورد تأیید قرار می گیرد .

حدیث کساء در توصیف مجالسی که در آن جمعی از شیعیان حضور داشته باشند و در آن به ذکر اخبار اهل بیت علیهم السلام بپردازند، آورده است که : فرشتگان چنین مجلسی را در میان گرفته و برای آن ها طلب مغفرت می کنند. عنایت فرشتگان به مجالس شیعیان و محبان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام در روایات دیگر نیز مورد تأکید قرار گرفته است .

و این جابر بن عبدالله انصاری است که این حدیث شریف که از اسرار الهی است را به دوستداران و شیعیان حضرت زهرا علیها السلام تقدیم نموده است.

تمسک جوید ، قطعا نجات می یابد و کسی که از مسیر آنها منحرف گردد ، راه هوی و هوس و انحراف را پیموده است.(1)

از این حدیث به روشنی استفاده می شود ، که پس از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم تنها خط مورد خشنودی پیامبر و راه نجات ، پیروی از فاطمۀ زهرا علیها السلام و امامان معصوم علیهم السلام از ذریّه آن حضرت می باشد .

ص: 50

از آن زمان که امام حسن علیه السلام متولد شدند و تحت تعلیم و تربیت رسول خدا و علی مرتضی علیهما السلام قرار گرفت ، جابر رحمة الله نسبت به او عشق ورزید و با دیده ی محبت و احترام به او نگریست ، این عشق و احترام هماره رو به فزونی بود و همین سبب شد که تا پایان زندگی امام مجتبی علیه السلام از همراهی او بهره مند باشد . شیخ طوسی و ابن شهر آشوب ، جابربن عبدالله رحمة الله را از اصحاب و یاران امام مجتبی علیه السلام شمرده اند .(1)

جابر رحمة الله بعد ازا میرالمؤمنین علیه السلام در کنار امام حسن علیه السلام می درخشید و فراز و نشیب های این عصر ، هیچ گاه او را به سوی انحراف نکشانید و هرگز دیده نشد که او به دشمنان آل علی علیه السلام بپیوندد و یا صورت سازش به آنها نشان دهد .(2)

ابوجعفر طبری شیعی در « دلائل الامامه » از جابر رحمة الله نقل کرده که :

روزی با امام حسن مجتبی علیه السلام در مسجد النبی صلی الله علیه و آله وسلم نشسته بودیم به حضرت گفتم : دوست دارم معجزه ای از تو ببینم که آن را از تو برای دیگران حکایت کنم .

حضرت پایش را به زمین زد ، دریاها نمایان شد در حالی که کشتی ها در آنها در حرکت بودند ، از دریا ماهی گرفت و به من داد . من به پسرم محمد گفتم : آن را به خانه ببرد ، به خانه برد و ما سه روز از آن خوردیم .(3)

شیخ طوسی رحمة الله روایتی را نقل می کند که ، از آن عمق ایمان و عشق پایدار جابر رحمة الله به امام حسن و امام حسین علیهما السلام دانسته می شود . وی از

ص: 52

امام سجاد علیه السلام نقل می کند که : همان سالی که امام حسن علیه السلام از دنیا رفت من پشت سر عمویم امام حسن علیه السلام و پدرم امام حسین علیه السلام در کوچه های مدینه می رفتم در حالی که هنوز به سن بلوغ نرسیده بودم در بین راه جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله و انس بن مالک همراه با جمعی از قریش و انصار با امام حسن و امام حسین علیهما السلام دیدار نمودند . جابر رحمة الله بی اختیار خود را به دست و پای آن دو بزرگوار انداخت و بر آن بوسه زد .

مردی از بنی امیه که در میان جمع بود به جابر رحمة الله اعتراض کرد و گفت : تو با این کهن سالی و منزلتی که در اثر همراهی با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم داری این چنین می کنی ؟

جابربن عبدالله رحمة الله در پاسخ او گفت : از من دور شو ، اگر تو فضیلت و موقعیت آن دو را آن گونه که من می دانم می دانستی بر خاک قدمشان بوسه می زدی.

سپس جابر رحمة الله به انس بن مالک رو کرد و گفت : روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در مسجد بود و اصحاب دورش بودند .

حضرت به من فرمود : ای جابر ! حسن و حسین علیهما السلام را نزدم بیاور . جابر رحمة الله گوید : پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به آن دو عشق می ورزید . من هم رفتم آن دو را فرا خواندم ، در بین راه گاهی این و گاهی آن را به دوش می گرفتم تا به حضور پیامبر رسیدیم .

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم که احترام و محبت مرا نسبت به آن دو دید از من پرسید : ای جابر! آیا آن دو را دوست می داری ؟

ص: 53

من گفتم : پدر و مادرم فدایت ! چرا آنان را دوست ندارم در حالی که مقام آنان را نزد شما می دانم .

سپس پیامبر سخنانی در فضیلت امام حسن و امام حسین علیهما السلام بیان داشت و در پایان به حضرت مهدی علیه السلام که در نسل امام حسین علیه السلام است اشاره فرمود.(1)

ص: 54

جابر رحمة الله گرچه او در ماجرای کربلا حضور نداشت ، همواره در هر فرصتی با شمشیر بیان به دفاع از حریم امامان برخاست و با بیان فلسفۀ عاشورا ، به روشنگری پرداخت و پیام شهیدان کربلا را به نسل آینده ابلاغ کرد .

او شاهد صادق و خلل ناپذیری بود تا جنایتکاران اموی را با رگبار تبلیغات خود نابود کند .

چنان که یاد امام حسین علیه السلام از جابر بن عبدالله رحمة الله ، در روز عاشورا ، گواه روشنی بر این مطلب است .

دروغ نگفته ام ، اگر سخنان مرا باور ندارید ، در بین شما کسانی هستند که حقیقت را بازگو کنند ، از آنان بپرسید . از جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله بپرسید . از ابوسعید خدری ، از سهل بن سعد ساعدی ، از براء بن عازب ، از زید بن ارقم و از انس بن مالک بپرسید . »

سپس فرمود: « این افراد ( جابر رحمة الله و ... ) به شما خواهند گفت که این سخن را دربارۀ من و برادرم ، از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شنیده اند . آیا سفارش پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ( با تصدیق این افراد ) مانع این نیست که خونم را نریزید ؟ ! »(1)

و این فراز نیز سند گویا و خلل ناپذیری است بر عظمت مقام جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله ، که امام حسین علیه السلام در روز عاشورا ، در خطبۀ عظیم خود از او یاد می کند و او را همراه چند نفر ، به عنوان شاهد صادق و مورد اعتماد و سند صدق گفتارش قرار می دهد ، و مردم را در تحقیقات خود به این افراد برجسته رهنمون می سازد . و چنان که تاریخ نشان داد ، این افراد برجسته تا آخر عمر ناشر فرهنگ و فضائل علی علیه السلام و امامان پاک بودند ، و در این مورد آن گونه استقامت کردند که ، حجاج بن یوسف ثقفی حاکم ستمگر عراق ( از جانب عبدالملک) دست انس بن مالک ، گردن جابر رحمة الله و سهل ساعدی را با مُهر داغ نهاد .(2)

ولی آنها همه ی دشواری ها را تحمل کردند ، و به راه خود ادامه دادند .

ص: 57

صاحب خصائص الکبری می نویسد : ام سلمه بدین نحو مطلع شد ( خون شدن تربت ) و جابر از ام سلمه پرسید برای زیارت اربعین حسین علیه السلام از مدینه به کربلا حرکت کرد .(1)

علت زیارت جابر به دو جهت می باشد :

1)- افشاگری بر ضد طاغوت

تبلیغات وسیع و دامنه دار یزید و دار ودسته اش ( و قبل از او ، معاویه ) آن چنان اسلام راستین را مسخ کرده بود ، که بسیاری در مورد قیام امام حسین علیه السلام یا بی تفاوت بودند و یا اعتراض می کردند و یا حیران و سرگردان بودند . از آنجا که جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله شخص مورد احترام و اطمینان مردم بوده و به عنوان یکی از اصحاب نزدیک رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و یادگار آن حضرت شناخته می شد ، حرکت او از مدینه ( یا ازکوفه ) به کربلا و زیارت او با آن همه احترام و تجلیل ، و چگونگی زیارت ، پردۀ حجاب جهل و گمراهی مردم را درید و مردم مسلمان دریافتند که مسأله آن گونه نیست که تصور می کردند .

زیارت « جابر و عطیه » موقعیت حکومت یزیدی را متزلزل نمود ، و درگیری شدید معنوی با دستگاه طاغوتی بود که آن دستگاه را نزد همه ، زیر علامت سئوال می برد ، و ضربه ی کوبنده ای بر رژیم سفاک بنی امیه بود .

و راز اینکه آن همه در روایات ، برای زیارت قبر امام حسین علیه السلام پاداش و ثواب ذکر شده ، همه و همه به خاطر زنده کردن قیام امام حسین علیه السلام و اهداف آن حضرت ، و سرکوبی طاغوت و طاغوتیان است ، و تجدید عهد ، معنایی جز

ص: 59

این ندارد زیارت جابر به عنوان نخستین زائر کوی امام حسین علیه السلام ، این ضربه را بر قدرت پوشالی طاغوتیان وارد ساخت ، و زمینه بسیار عالی برای احیاء نهضت عظیم حسینی بود ، و جرقه ای انقلابی بر خرمن هستی ستمگران وارد ساخت .

و در حقیقت جابر ، مؤسس و بنیان گذار این زیارت سرنوشت ساز بود

، و این زیارت ، به خصوص در آن زمان و پر از خفقان و ترس و وحشت ، همچون برق آسمانی بود که در دل تاریک و ظلمانی شب دیجور حکومت ننگین بنی امیه درخشیدن گرفت ، و همچون رعدی بود که صدای غرّاء و غرّش کوبنده اش ، تار و پود طاغوتیان را از هم جدا می کرد .

با توجه به اینکه ، حضور جمعی از بانوان اطراف کربلا ، و ورود امام سجاد7 با همراهان به کربلا و ماندن سه روز، سوگواری در کربلا ، در حقیقت تأسیس برنامه سوگواری بود ، که در پرتو این سوگواری در طول تاریخ ، از نتایج بسیار سودمندی در حمایت از حق و سرکوبی باطل ، به دست آمده است .

کوتاه سخن اینکه: جابر یک فرد عادی نبود ، و زیارت او با آن کمیّت و کیفیت نیز یک کار عادی نبود ، بلکه ضربه ای کوبنده بر پیکرۀ حاکمان جبّار آن زمان بود .

در حدیثی معروف ، امام حسن عسکری علیه السلام فرمود :

نشانه های ایمان پنج چیز است:

ص: 60

1- خواندن 51 رکعت نماز در شبانه روز (17 رکعت نماز واجب و بقیه نمازهای نافله) ، 2- زیارت اربعین ؛ 3- بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم ؛ 4- انگشتر به دست راست کردن ؛ 5- و پیشانی به روی خاک نهادن (به عنوان سجده) .(1)

از این حدیث پی می بریم که : نماز و سجده ، انسان را از درون می سازد و انگشتر به دست راست کردن ( با توجه به اینکه در آن زمان جنبۀ سیاسی و ضد طاغوتی داشت ، چرا که بنی امیه ، انگشتر را بر اساس حَکَمَین ، در دست چپ می کردند ) نیز یک نوع پیکار بود . زیارت اربعین نیز ، نشانگر پیوند مقدس و تجدید پیمان با هدف امام حسین علیه السلام می باشد . و بلند گفتن « بسم الله » ( با توجه به اینکه مخالفان ، آن را آهسته می گفتند ) نیز جنبۀ مخالفت با دشمنان داشت .

و جابر با این عمل بزرگ خود ، زیارت الهام بخش امام حسین علیه السلام را تأسیس نمود .

جالب و عجیب اینکه نقل شده امام صادق علیه السلام فرمود : بعد از شهادت امام حسین علیه السلام همۀ مردم مرتد شدند ، جز 4 نفر که عبارتند از : ابوخالد کابلی ، یحیی بن ام طویل ، جبیر بن مطعم و جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله . سپس کم کم مردم به این افراد پیوستند و جمعیت زیاد شد .(2)

ص: 61

توضیح اینکه: در ماجرای قیام بزرگ امام حسین علیه السلام و شهادت جانسوز او ، غالب مردم ، یا بر اثر ترس و یا بر اثر دنیا پرستی و یا علل دیگر ، از خاندان نبوت روی برتافتند ، بعضی راه بی تفاوتی را در پیش گرفتند و بعضی به دشمن پیوستند ، و بعضی سرگردان بودند که به کجا بروند و چه کنند ؟ و حتی بعضی دهان به اعتراض گشودند. مثلاً گفتند امام حسین علیه السلام از این قیام خود ، چه نتیجه گرفت ؟ و این همه کشت و کشتار برای چه بود و چه شد ؟ یزید همچنان سرمست بر مسند خلافت تکیه زده است و جواب این خونریزی ها را چه کسی می دهد؟ و . . .

به این ترتیب می بینیم ، مردم در رابطه با مساله ی قیام امام حسین علیه السلام و شهادت او ؛ مرتد شدند و هر دسته ای دارای نوعی ارتداد و دوری از خط امام حسین علیه السلام شدند ، و در این فراز و نشیب سخت ، افراد اندکی با امام حسین علیه السلام باقی ماندند و به شهادت رسیدند و از آنها که ماندند ، تنها « چهارنفر » که یکی از آنها جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله بود که در سخت ترین شرایط در خط سرخ حسین علیه السلام راست قامت ، باقی ماندند.

به عبارت روشنتر : خطر به قدری شدید بود که مثلاً حجاج بن یوسف ثقفی دستور دستگیری « یحیی بن ام طویل » ( یکی از افراد فوق ) را صادر کرد ، و پس از دستگیری به او گفت : به حضرت علی علیه السلام ناسزا بگو ! او اطاعت نکرد . حجاج فرمان داد که دست ها و پاهایش را قطع کنند . فرمان حجاج را اجرا کردند و او را با سخت ترین شکنجه ها کشتند .(1)

ص: 62

نتیجه اینکه : روایت فوق ( حدیث ارتداد ) به راستی عظمت مقام معنوی و استقامت چهار نفر فوق ، از جمله جابر رحمة الله را روشن می کند ، و از اوج توانمندی و روحیه نستوه و استوار جابر رحمة الله ، خبر می دهد .

جالب اینکه در آخر حدیث فوق آمده : بعداً این افراد ، بسیار شدند. یعنی این چهار نفر که در اطراف امام سجاد علیه السلام حلقه زدند ، بر اثر تبلیغات فراوان در آن جو سانسور و خفقان ، آن چنان به روشنگری و افشاگری پرداختند که آب از دست رفته ، به جوی خود بازگشت و جمعیت بسیاری از کانال ارتداد بیرون آمده و به این چهار نفر یاران خاص امام سجاد علیه السلام پیوستند و با آنها همفکر شدند و این درس بزرگ را به جهانیان آموختند .

2)- جرأت شکستن غول وحشت

مسأله دیگری که در زیارت جابر و عطیه عوفی بود ، شکستن غول وحشت و ارعاب ترور دستگاه جبار بنی امیه بود . در آن وقت ، جاسوسان اموی در همه جا حاضر بودند و نسبت به مبارزان ، مخصوصاً بنی هاشم و اصحاب و علاقه مندان به خاندان نبوّت ، بسیار حساس بودند . زیارت قبر مقدس شهدای کربلا ، به معنی مخالفت و ضدّیت علنی و شکننده با طاغوت و طاغوتیان به شمار می رفت ، و انجام دهنده ی آن محکوم به اعدام و مرگ می شد .

جابر به عنوان « اولین زائر » این غول را شکست ، و با این جرأت و شهامت قهرمانانه ی خود ، راه پیکار با سردمداران کفر و شرک را ، به روی مردم گشود . چرا که این زیارت ، به معنی توجه دادن مردم به اسوه و الگوی تداوم بخش

ص: 63

سیدالشهدا علیه السلام بود چرا که « الاسلام بدوه محمدی و بقائه حسینی » آغاز اسلام از محمد صلی الله علیه و آله وسلم شروع شد و تداوم آن از حسین علیه السلام بود .

خراب نمودن قبر امام حسین علیه السلام و شخم زدن آن و کشتن زائران توسط خلفای جور ، این مطلب را روشنتر می سازد .

مفهوم زیارت جابر ، در راستای تداوم خط راستین اسلام بود ، و شهامت او در این رهگذر ، بسیار ارزشمند بود . با توجه به اینکه مردم ، جابر را یک شخصیت بزرگ اسلامی می دانستند و برچسب حُب به قبیله و دعوای بنی هاشم با بنی امیه یا حب ریاست و . . . نسبت به جابر ، خیالی بی رنگ بود .

و شیوه ی زیارت جابر با رعایت آداب و مستحبات ، و خلوص و احترام خاص (از لباس پاک و خوشبو و راه رفتن مخصوص و ...) همچنین مطالب و سخنانی که در زیارت جابر آمده که بیانگر اهداف امام حسین علیه السلام و سلام و درودهای تیز و برنده ای بود که بر قلب دشمن می خورد ، و صاعقه ای بود که خرمن دشمن را به آتش کشید .(1)

زیارت اربعین عطیه و جابربن عبدالله رحمة الله در آن زمان حساس از اهمیت خاصی برخوردار بود . زمانی که یزید بن معاویه ریختن خون سید الشهداء علیه السلام و

ص: 64

اصحابش را افتخار می دانست و شیعیان آن حضرت در خفقان شدید به سر می بردند ، بازمانده یاران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به زیارت تربت امام علیه السلام شتافت . او در واقع فرستاده خاتم المرسلین به شمار می آمد؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به وی وصیت کرده بود : « یا جابر زر قبر الحسین علیه السلام فان زیارته تعدل مئه حجه ؛ ای جابر ! قبر فرزندم حسین علیه السلام را زیارت کن . چون ثواب زیارتش با ثواب صد حج برابر است . »(1)

جابر علیه السلام بعد از شهادت امام حسین علیه السلام و یارانش از این فاجعه تاریخی آگاه شده ، با ضمیری پاک راه کوفه پیش گرفت و خود را به دست پرورده مکتب علوی، یعنی عطیه عوفی رساند. این دو بزرگمرد در اربعین شهادت اباعبدالله الحسین علیه السلام و اصحابش در سرزمین مقدس کربلا حضور یافتند . و این افتخار را به دست آوردند که از اولین زائران حرم حسینی شوند .(2)

آنچه به زیارت اربعین جلوه ای خاص از شهامت و شجاعت می دهد حرکت قهرمانانه این دو زائر در آن موقعیت حساس است ؛ زیرا بعد از شهادت امام حسین علیه السلام یزید کسی را مانع ظلم و فساد خود نمی دید و تمام سعی خودش را به کار برد تا با خفه کردن صدای هر مخالفی قیام عاشورا را امری عادی و غیر الهی جلوه دهد . بدین سبب ، نگرش جامعه به نهضت امام حسین علیه السلام در ابتدا نگرشی همراه با بی تفاوتی ، گاه اعتراض آمیز بود . در آن موقعیت ، حرکت جابر رحمة الله از مدینه و عطیه از کوفه برای زیارت سیدالشهدا علیه السلام تأییدی

ص: 65

بر قیام آن حضرت بود.(1)

به ویژه این که این زیارت با رسیدن بانوان اهل بیت و اسراء از شام و برپایی سه روز سوگواری برای سالارشهیدان علیه السلام و یارانش مقارن بود . این حرکت بزرگ به شعله ور شدن نهضت حسینی و افشای جنایات دژخیمان بنی امیه انجامید و عطیه و جابر رحمة الله از بنیانگذاران قیام هایی شدند که در دفاع از قیام کربلا به وسیله توّابین و دیگران شکل گرفت .

شیخ مفید ، شیخ طوسی و علامه حلی چنین نگاشته اند :

روز بیستم صفر(2) روزی است که اهل بیت امام حسین علیه السلام از شام به سوی مدینه بازگشتند . همچنین در این روز ، جابر بن عبدالله انصاری صحابی رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم برای زیارت امام حسین علیه السلام از مدینه به کربلا رفت و او نخستین کسی بود که قبر امام حسین علیه السلام را زیارت کرد .(3)

با جابربن عبدالله انصاری به قصد زیارت امام حسین علیه السلام به راه افتادیم . چون به کربلا رسیدیم جابر به سوی فرات رفت و غسل کرد ؛ سپس پارچه ای به کمر بست و پارچه ای به دوش انداخت و عطر زد و آن گاه ذکرگویان به سوی قبر امام علیه السلام رفت . وقتی نزدیک قبر شد ، گفت : دستم را بگیر و روی قبر بگذار . من دستش را روی قبر گذاشتم . جابر خود را به روی قبر انداخت و آن قدر گریه کرد که بی هوش شد . بر او آب پاشیدم تا به هوش آمد . آن گاه سه بار گفت : « یا حسین ». سپس گفت : « حَبِیبٌ لَا یُجِیبُ حَبِیبَهُ ؛ دوست پاسخ دوستش را نمی دهد » . بعد ادامه داد : اما چگونه پاسخ دهی ، در حالی که رگ های گردنت را بریده و بین سر و بدنت جدایی انداخته اند .

« فَأشْهَدُ أنَّکَ ابْنُ النَّبِیِّینَ وَ ابْنُ سَیِّدِ الْمُؤْمِنِینَ وَ ابْنُ حَلِیفِ التَّقْوَی وَ سَلِیلُ الْهُدَی وَ خَامِسُ أصْحَابِ الْکِسَاءِ وَ ابْنُ سَیِّدِ النُّقَبَاءِ وَ ابْنُ فَاطِمَةَ سَیِّدَةِ النِّسَاءِ وَ مَا لَکَ لَا تَکُونُ هَکَذَا وَ قَدْ غَذَّتْکَ کَفُّ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ رُبِّیتَ فِی حَجْرِ الْمُتَّقِینَ وَ رَضَعْتَ مِنْ ثَدْیِ الْإِیمَانِ وَ فُطِمْتَ بِالْإِسْلَامِ فَطِبْتَ حَیّاً وَ طِبْتَ مَیِّتاً غَیْرَ أَنَّ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ طَیِّبَةٍ لِفِرَاقِکَ وَ لَا شَاکَّةٍ فِی الْخِیَرَةِ لَکَ فَعَلَیْکَ سَلَامُ اللَّهِ وَ رِضْوَانُهُ وَ أشْهَدُ أنَّکَ مَضَیْتَ عَلَی مَا مَضَی عَلَیْهِ أخُوکَ یَحْیَی بْنُ زَکَرِیَّا ثُمَّ جَالَ بِبَصَرِهِ حَوْلَ الْقَبْرِ وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أیُّهَا الْأرْوَاحُ الَّتِی حَلَّتْ بِفِنَاءِ الْحُسَیْنِ وَ أنَاخَتْ بِرَحْلِهِ أَشْهَدُ أنَّکُمْ أقَمْتُمُ الصَّلَاةَ

ص: 67

وَ آتَیْتُمُ الزَّکَاةَ وَ أمَرْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ جَاهَدْتُمُ الْمُلْحِدِینَ وَ عَبَدْتُمُ اللَّهَ حَتَّی أتَاکُمُ الْیَقِینُ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ لَقَدْ شَارَکْنَاکُمْ فِیمَا دَخَلْتُمْ فِیه .»

گواهی می دهم که تو فرزند خانم پیغمبران و پسر سرور مؤمنان و هم پیمان تقوا و از نسل هدایت و پنجمین نفر از اصحاب کسایی ؛ فرزند سرور نقیبان و پسر فاطمه علیها السلام سرور زنانی ، و چرا چنین نباشی که سالار پیامبران با دست خویش غذایت داده و در دامن متقین تربیت شده ای و از سینه ی ایمان شیر خورده ای و از دامان اسلام بر آمده ای . خوشا به حالت در زندگانی و در مرگ .

اما دل های مومنان در فراق تو ناخشنودند ؛ اما شک ندارند که آنچه بر تو گذشت ، خیر بوده است . سلام و خشنودی خدا بر تو باد . شهادت می دهم که تو همان راهی را رفتی که برادرت یحیی بن زکریا پیمود .»

آن گاه نگاهی به اطراف قبر افکند و گفت : سلام بر شما ای جان های پاک که در آستان حسین علیه السلام فرود آمدید . گواهی می دهم که شما نماز را بر پا داشتید و زکات پرداختید ، امر به معروف و نهی از منکر کردید و با ملحدان جهاد نمودید و خدا را پرستیدید تا آنکه مرگ شما فرا رسید . سوگند به خدایی که محمد صلی الله علیه و آله وسلم را به حق فرستاد ، ما در راهی که رفتید شریک شماییم .

به جابر گفتم: « چگونه با آنان شریکیم ، در حالی که نه [ با آنان ] دشتی پیمودیم و نه از بلندی و کوهی بالا رفتیم و نه شمشیر زدیم ؛ اما اینان سر از پیکرهایشان جدا شد ، فرزندانشان یتیم و همسرانشان بیوه شدند ؟ »

ص: 68

جابر گفت : ای عطیه ! از حبیبم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که می فرمود :

مَنْ أحَبَّ قَوْماً حُشِرَ مَعَهُمْ ، وَ مَنْ أحَبَّ عَمَلَ قَوْمٍ أشْرِکَ فِی عَمَلِهِمْ ؛ هر کس گروهی را دوست بدارد ، در عمل آنان شریک است. سوگند به آن که محمد صلی الله علیه و آله وسلم را به حق به پیامبری فرستاد ، نیّت من و نیّت یارانم همان است که حسین علیه السلام و اصحابش داشتند . مرا به سوی خانه های کوفیان ببر » .

عطیه گوید : چون اندکی راه رفتیم فرمود : ای عطیه ! آیا تو را وصیت نکنم در حالی که گمان ندارم بعد از این سفر دیگر تو را ملاقات کنم ؟ ( عرض کردم: بفرمایید فرمود : )

«أحْبِبْ مُحِبَّ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وسلم مَا أحَبَّهُمْ وَ أبْغِضْ مُبْغِضَ آلِ مُحَمَّدٍ مَا أبْغَضَهُمْ وَ إِنْ کَانَ صَوَّاماً قَوَّاماً وَ ارْفُقْ بِمُحِبِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّهُ إِنْ تَزِلَّ لَهُ قَدَمٌ بِکَثْرَةِ ذُنُوبِهِ ثَبَتَتْ لَهُ أخْرَی بِمَحَبَّتِهِمْ فَإِنَّ مُحِبَّهُمْ یَعُودُ إِلَی الْجَنَّةِ وَ مُبْغِضَهُمْ یَعُودُ إِلَی النَّار ؛ دوستان آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم را دوست بدار مادامی که ایشان را دوست می دارند ، و دشمنان آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم را دشمن بدار مادامی که دشمن ایشان هستند، اگر چه فراوان روزه بگیرند و نماز بگذارند . و با دوست ( محمد و ) آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم مدارا کن ، چون اگر پایی از ایشان در اثر زیادی گناه بلغزد پای دگرش به خاطر دوستی ایشان استوار و ثابت بماند همانا دوست ایشان به بهشت و دشمن ایشان به دوزخ بازگردد . » (1)

ص: 69

روایت دوم: گزارش سید بن طاووس

سید بن طاووس در لهوف می نویسد:

چون اهل بیت امام حسین علیه السلام از شام به عراق رسیدند ، به راهنمای کاروان گفتند: ما را از کربلا عبور بده . هنگامی که اهل بیت به قتلگاه رسیدند ، جابر بن عبدالله انصاری و جمعی از بنی هاشم و مردان خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را ملاقات کردند که برای زیارت قبر امام حسین علیه السلام آمده بودند ، همه شروع به گریه و ناله کردند و بر صورت هایشان می زدند و به گونه ای عزاداری و نوحه سرایی می کردند که جگرها را آتش می زد . زنان منطقه عراق نیز نزد اهل بیت آمدند و آنان نیز چند روزی عزاداری کردند .(1)

گریه ی شدید و حزن فوق العاده جابر نشان می دهد که مودّت و محبت وی نسبت به امام حسین علیه السلام چه قدر بوده است . وقتی دست خود را بر قبر آن بزرگوار می گذارد با اشک و آه صدا می زند این چه حبیبی است که پاسخ حبیب خود را نمی دهد ، معلوم می شود این محبت از دو طرف بوده است و امام هم او را دوست می داشته است.

ص: 70

برای فهم دقیق تر قسمت پایانی حدیث زیارت اربعین خوب است به این احادیث توجه کنید :

امام صادق علیه السلام می فرماید :

« لِکُلِّ شَیْ ءٍ أسَاسٌ وَ أسَاسُ الْإِسْلَامِ حُبُّنَا أهْلَ الْبَیْتِ علیهم السلام ؛ هر چیزی پایه و اساسی دارد و پایه و اساس اسلام محبت ما اهل بیت علیهم السلام است . » (1)

و در حدیث دیگری فرموده اند:

«إِنَّ فَوْقَ کُلِ عِبَادَةٍ عِبَادَةٌ وَ حُبُّنَا أهْلَ الْبَیْتِ علیهم السلام أفْضَلُ عِبَادَةٍ ؛ بالاتر از هر عبادتی، عبادتی است و محبت ما اهل بیت علیهم السلام برترین عبادت است . »

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم بعد از معرفی امامان بعد از خود چنین فرمودند:

« مَنْ أحَبَّهُمْ وَ تَوَلَّاهُمْ کُنْتُ ضَامِناً لَهُ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی بِالْجَنَّةِ ؛ هر کس آنان را دوست بدارد و ولایتشان را بپذیرد، من در پیشگاه خدای تعالی بهشت را ضمانت می کنم . »(2)

اما عمده مطلب آن است که ولایت و محبت اهل بیت چگونه حاصل می شود ؟

جواب مطلب را حضرت امام محمد باقر علیه السلام در ضمن حدیثی به ابو خالد کابلی بیان فرموده اند:

«وَ اللَّهِ یَا أبَا خَالِدٍ لَا یُحِبُّنَا عَبْدٌ وَ یَتَوَلَّانَا حَتَّی یُطَهِّرَ اللَّهُ قَلْبَهُ وَ لَا یُطَهِّرُ اللَّهُ قَلْبَ عَبْدٍ حَتَّی یُسَلِّمَ لَنَا وَ یَکُونَ سِلْماً لَنَا فَإِذَا کَانَ سِلْماً لَنَا سَلَّمَهُ اللَّهُ مِنْ شَدِیدِ الْحِسَابِ

ص: 71

وَ آمَنَهُ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ الْأَکْبَرِ ؛ قسم به خدا ! ای ابا خالد- تا وقتی خدا دل بنده ای را پاک نکند ما را دوست نخواهد داشت و ولایت ما را نمی پذیرد و تا تسلیم ما نشود و نسبت به ما حالت سِلم نداشته باشد خداوند دل او را پاک نمی کند ، پس اگر نسبت به ما سِلم بود خدا او را از حساب سخت حفظ خواهد کرد و از ترس و وحشت بسیار بزرگ در روز قیامت در امانش می دارد . »(1)

جابر بن عبد الله انصاری می گوید:

امام صادق علیه السلام از پدران خود نقل کرده:

هنگامی که آیۀ: { قُلْ لا أسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی }(2) بر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نازل شد ، رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم برخاستند و فرمودند : ای مردم ! خدا فرضی را بر شما واجب کرده ،آیا آن را ادا می کنید ؟

پس احدی پاسخ حضرت را نداد . روز بعد بر خاستند و همان را فرمودند و روز سوم هم مثل روز قبل همان را فرمودند و احدی سخن نگفت ، آن گاه حضرت فرمودند: « ای مردم ، طلا و نقره و غذا و آب نیست . . . » مردم گفتند : حالا درست شد ، بفرمایید!

حضرت فرمودند : خدای تبارک و تعالی این آیه را نازل فرموده است ؛

« قُلْ لا أسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی ؛ بگو ای پیامبر ، به خاطر انجام رسالتم از شما خواستار مزدی نیستم؛ مگر مودت بر محور نزدیکانم .

ص: 72

( دوستی شما با یکدیگر بر اساس دوستی اهلبیت من باشد یعنی آنها را دوست داشته باشید و کسانی هم که آنها را دوست می دارند ، دوست بدارید )

گفتند : اگر این باشد خوب است ، انجام می دهیم

حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند : به خدا قسم جز هفت نفر: سلمان و ابوذر و عمارو مقداد بن الاسود کندی و جابر بن عبدالله انصاری و غلام رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم که به او ثبیت می گفتند و زید بن ارقم ،احدی به قول خود وفا نکرد .(1)

گفتم : پس برای چه ، این گونه اشک می ریزی؟

گفت : ای برادرم! همین ساعت از کنار قبر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بیرون آمدم . ناگهان همین غلام آزاد شده که دست مرا گرفته ، به من گفت : ای آقای من! امروز شخصی را در بازار دیدم که از وحشت ، موی بر بدنم راست شد . دیدم صورتش همچون پاره ی شب ، تاریک بود و موهایش گویی آتش گرفته اند و دستهایش قطع شده و چشمهایش سرخ بودند .

به غلام گفتم : او را نزد من بیاور ! رفت و او را آورد و با هم به بیرون بازار مدینه رفتیم و از او پرسیدم : تو اهل کجا هستی ؟

گفت : از اهل کوفه هستم .

گفتم : چرا به این بیماری ها گرفتار شده ای ؟ بسیار اصرار کردم و نام خود را گفتم و او گویی وحشت داشت که خود را معرفی کند .

سرانجام گفت : همان لحظه ی اول که شما را دیدم ، دانستم که تو از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و جابر بن عبدالله انصاری هستی ، اما تو مرا نمی شناسی ؟

گفتم : اگر من تو را می شناختم ، لزومی نداشت که از تو بپرسم کیستی ؟

گفت : من « بریدة بن وائل » ساربان کاروان امام حسین علیه السلام ( در سفر کربلا ) بودم . تا این جمله را گفت ، گریه کرد . من نیز گریه کردم . یقین کرد من از جریان کربلا ، دلی پر درد و جانی پُر سوز دارم .

ص: 74

گفت : ای جابر! من ساربان ( نگهبان شترهای ) کاروان امام حسین علیه السلام بودم و آن حضرت به من احسان و محبت بسیار کرد ... . تا اینکه گفت : فهمیده بودم که بند شلوار آن حضرت گران قیمت است .(1)

آن بند شلوار را دوست داشتم و در فکر بودم تا فرصتی پیش آید که آن بند را برای خودم بربایم ، و بعدها آن را به عنوان هدیه به حکمرانان تقدیم کنم . نتوانستم بر آن دست یابم . تا آن هنگام که امام حسین علیه السلام به شهادت رسید من جزء افرادی بودم که از یاری امام حسین علیه السلام سرپیچی کرده و از کربلا بیرون رفته بودم ، وقتی که خبر قتل امام حسین علیه السلام و یارانش را شنیدم و دریافتم که پیکر بی سر او روی خاک کربلا افتاده و سپاه دشمن از آنجا رفته ، فرصت را غنیمت شمرده و به طمع آن بند قیمتی ، روانه ی قتلگاه شدم .

در میان کشته شدگان ، به جستجو پرداختم تا پیکر امام حسین علیه السلام را بیابم ، بدن قطعه قطعه شده آن حضرت را یافتم ؛ همان شلوار را بر تنش دیدم . هوای نفس و شقاوت بر من غالب شد تصمیم گرفتم تا آن بند قیمتی را بیرون آورم ، دیدم چندین گره خورده است . تصمیم گرفتم تا گره ها را بگشایم . ناگهان دیدم دست راست امام حسین علیه السلام حرکت کرد و آن قسمت از لباس را محکم گرفت . هر چه کردم تا آن دست را کنار بزنم ، قدرت نیافتم ، با خنجری که داشتم دست راست آن حضرت را قطع نمودم . سپس خواستم گره ی بند را بگشایم ، ناگهان دست چپ امام حسین علیه السلام حرکت کرد و آن

ص: 75

قسمت از لباس را محکم گرفت ، هر چه توان داشتم به کار بردم تا دست چپ حضرت را رد کنم ، نتوانستم .

ناچار دست چپش را قطع کردم و به کنار انداختم . یقین کردم که دیگر مانعی نیست و اکنون می توانم به آن بند قیمتی دست یابم .

همین که تصمیم به در آوردن آن گرفتم ، ناگهان از پشت سر صدای شیون و گریه شنیدم . همان دم دست هایم خشک شد و ناگهان نوری دیدم . ضربه ی شدیدی به چشم هایم خورد که هر دو چشمم از کاسه بیرون آمدند ، خود را میان پیکر شهدا انداختم ، ناگهان دیدم پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و سپس حضرت علی علیه السلام و سپس حضرت حسن علیه السلام آمدند و پشت سر آنها جمعیت بسیاری بودند که آنها را نشناختم .

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم از عمل زشت و بی رحمانه ی من اطلاع یافت ، خطاب به من فرمود: « یا اخس الانام ، علیک لعنة الله الملک العلّام فَعلتَ هذا بولدی سوّدالله وجهک و قطع یدیک فی الدنیا قبل الآخره ؛ ای پست ترین انسانها ، لعنت خداوند قادر و آگاه بر تو باد! تو با فرزندم چنین رفتار نمودی ، خدا صورتت را سیاه کند و دستهایت را در دنیا قبل از آخرت قطع نماید!»

نفرین رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم موجب شد که دست هایم قطع گردید و صورتم همچون پاره ی شب ظلمانی ، سیاه شد و به این بیچارگی افتاده ام که می بینی .

ص: 76

جابر رحمة الله می گوید: لعنت خدا و فرشتگان و همه ی انسان ها بر تو باد سپس از او جدا شدم .(1)

آری این بود علت گریه و ناله ی من به خاطر آن همه ستمی که بر امام حسین علیه السلام روا داشتند .

به این ترتیب جابربن عبدالله انصاری رحمة الله ، با بازگویی مصائب امام حسین علیه السلام که تحریک احساسات مردم بر ضد حکومت ننگین امویان بود ، آنها را بر ضد طاغوتیان می شوراند ، و همواره با تجدید خاطره ی جانسوز شهدای کربلا ، یاد آنها را گرامی می داشت .(2)

ص: 77

اشک ماتم ریخت و نامش را به عنوان نخستین زائر کوی حسین علیه السلام جاودانه ساخت .(1) جایگاه زیارت اربعین چنان والاست که امام حسن عسکری علیه السلام فرمود : یکی از علامتهای مؤمن زیارت اربعین سید الشهدا علیه السلام است .(2)

عطیه در باره شأن نزول آیه شریفه: { یا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ }(1) می گوید: « نزلت هذه الآیه علی رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فی علی بن ابی طالب علیه السلام »(2) این آیه در منزلت حضرت علی ابن ابیطالب علیه السلام نازل شد . بیان چنین احادیثی درباره شخصیت حضرت ، در زمانی که آشکارا بدان بزرگوار ناسزا می گفتند ، دارای ارزشی والا بود زیرا درباریان آگاه و مردم ناآگاه دشنام دادن بدان حضرت در هر قنوت و خطبه را از فرایض مسلمانان می دانستند . در چنین فضای آشوب زده ای ، عطیه به افشاگری پرداخت و با نقل فضایل علی علیه السلام کوشید ولایت را در جامعه تثبیت کند .

زیارت اربعین و اقدامی انقلابی زیارت اربعین عطیه و جابربن عبدالله رحمة الله در آن زمان حساس از بعد سیاسی اهمیت بسیار دارد .(3) زمانی که یزید بن معاویه ریختن خون سید الشهداء و اصحابش را افتخار می دانست و شیعیان آن حضرت در خفقان شدید به سر می بردند ، بازمانده یاران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به زیارت تربت امام علیه السلام شتافت . او در واقع فرستاده خاتم المرسلین به شمار می آمد ؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به وی وصیت کرده بود « یا جابر زر قبر الحسین علیه السلام فان زیارته تعدل مئه حجه(4) ؛ ای جابر! قبر فرزندم حسین علیه السلام را زیارت کن . چون ثواب زیارتش با ثواب صد حج برابر است .» جابر علیه السلام بعد از

ص: 83

شهادت امام حسین علیه السلام و یارانش از این فاجعه تاریخی آگاه شده ، با ضمیری پاک راه کوفه پیش گرفت و خود را به دست پرورده مکتب علوی یعنی عطیه عوفی رساند . این دو بزرگمرد در اربعین شهادت اباعبدالله الحسین علیه السلام و اصحابش در سرزمین مقدس کربلا حضور یافتند . و این افتخار را به دست آوردند که از اولین زائران حرم حسینی شوند .(1) آنچه به زیارت اربعین جلوه ای خاص از شهامت و شجاعت می دهد حرکت قهرمانانه این دو زائر در آن موقعیت حساس است ؛ زیرا بعد از شهادت امام حسین علیه السلام یزید کسی را مانع ظلم و فساد خود نمی دید و تمام سعی خودش را به کار برد تا با خفه کردن صدای هر مخالفی قیام عاشورا را امری عادی و غیر الهی جلوه دهد . بدین سبب ، نگرش جامعه به نهضت امام حسین علیه السلام در ابتدا نگرشی همراه با بی تفاوتی گاه اعتراض آمیز بود . در آن موقعیت ، حرکت جابر رحمة الله از مدینه و عطیه از کوفه برای زیارت سیدالشهدا علیه السلام تأییدی بر قیام آن حضرت بود .(2) به ویژه این که این زیارت با رسیدن بانوان اهل بیت و اسراء از شام و برپایی سه روز سوگواری برای سالارشهیدان علیه السلام و یارانش مقارن بود . این حرکت انقلابی به شعله ور شدن نهضت حسینی و افشای جنایات دژخیمان بنی امیه انجامید و عطیه و جابر رحمة الله از بنیانگذاران قیام هایی شدند که در دفاع از قیام کربلا به وسیله توابین و دیگران شکل گرفت .

ص: 84

تابعی قهرمان مدتی در فارس اقامت گزید و چون قتیبه بن مسلم بر مسند استانداری خراسان جای گرفت به آنجا رفت و چندی در آن دیار به سر برد . سرانجام وقتی فرمانروایی عراق در دست عمر بن هبیره قرار گرفت ، عطیه نامه ای به وی نوشت و خواستار پناهندگی و بازگشت به کوفه شد . عمر بن هبیره اجازه داد و عطیه به کوفه باز گشت . این یاور مخلص اهل بیت علیهم السلام در سال 111 هجری قمری به سرای جاودانگی شتافت .(1)

ص: 86

سجاد علیه السلام برسم ، از هر کوچه ای گذر کردم دیدم مردم به سوی بقیع برای نماز عید می روند و چون مسیر مرا بر خلاف مسیر خود می دیدند از من می پرسیدند: جابر رحمة الله تو به کجا می روی؟

من پاسخ می دادم: به مسجد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می روم . تا به مسجد رسیدم هنگامی که وارد مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شدم به جز امام زین العابدین علیه السلام کسی را در آن جا ندیدم . حضرت در حال انجام فریضه ی صبح بود من هم نماز صبحم را به وی اقتدا کردم . امام پس از تمام کردن نماز سجده ی شکر گذارد . سپس نشست و دعا کرد و من آمین گفتم . تا وقتی که آفتاب طلوع کرد حضرت رو به قبله ایستاد و دستها را تا مقابل صورت بالا برد و دعای نسبتا طولانی خواند .(1)

از این حکایت ، هم بی یاوری امام سجاد علیه السلام و هم وفاداری جابر رحمة الله نسبت به آن حضرت دانسته می شود .

موقعیت و جایگاه جابر بن عبدالله رحمة الله را در میان اهل بیت علیهم السلام و رابطه ی او با امام سجاد علیه السلام در روایت زیر به خوبی ترسیم شده است .

در حدیث آمده است : فاطمه دختر امیرالمؤمنین علیه السلام روزی به سراغ جابر بن عبدالله رحمة الله رفت و به او گفت : ای صحابی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ! ما بر شما حقوقی داریم . یکی این است که هر گاه دیدید یکی از ما بر اثر مجاهده و عبادت خود را به سختی و نابودی انداخته ، به او تذکر دهید و او را به رعایت حال خود دعوت کنید . علی بن الحسین علیهما السلام که تنها یادگار پدرش است بر اثر سجده بسیار

ص: 89

بینی اش زخم شده و پیشانی و کف دستها و سر زانوهایش پینه بسته است . به او بگویید: از عبادت خود بکاهد و ملاحظه حال خود کند .

جابر رحمة الله که با این تقاضای دختر امیرالمؤمنین علیه السلام مواجه شد به سوی خانه حضرت زین العابدین علیه السلام حرکت کرد . جلو خانه ، امام باقر علیه السلام را در میان نوجوانان بنی هاشم دید . نگاه جابر رحمة الله که به او افتاد با خود گفت : این نوجوان هم چون پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم راه می رود . از او پرسید : ای نوجوان ! تو کیستی ؟

پاسخ شنید: محمد فرزند علی بن الحسین علیهم السلام .

جابر رحمة الله به گریه افتاد و گفت : به خدا قسم! تو به حق ، شکافنده ی علم هستی . پدرم فدایت به نزد من بیا و حضرت باقر علیه السلام به نزد او آمد . جابر رحمة الله پیراهن حضرت را گشود و صورت خود را بر سینه اش نهاد و بر آن بوسه زد و گفت : جدت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به من فرمود: سلام او را به تو برسانم و نیز به من فرمود: تو زندگی می کنی تا آن وقت که از فرزندانم محمد بن علی باقرالعلوم علیهما السلام را ببینی . سپس به امام باقر علیه السلام گفت : از پدرت اجازه بگیر تا من به حضورش برسم.

امام باقر علیه السلام به خدمت پدر رسید و آن چه بین او و جابر رحمة الله گذشته بود برای پدر باز گفت . امام سجاد علیه السلام فرمود: او جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله است ، و اجازه داد تا جابر بن عبدالله رحمة الله به حضورش برسد .

جابر رحمة الله وقتی به نزد حضرت سجاد علیه السلام آمد دید زیادی عبادت او را لاغر کرده است . امام سجاد علیه السلام احترام کرد و برخاست و با جابر رحمة الله احوالپرسی کرد و او را در جای مناسب نشاند . جابر رحمة الله رو به حضرت سجاد علیه السلام کرد و گفت : این

ص: 90

زحمت و فشار چیست که بر اثر زیادی عبادت به خود می دهید . یا نمی دانی که خداوند بهشت را برای شما و دوستان شما آفریده است و جهنم را برای دشمنان شما پدید آورده است!

امام سجاد علیه السلام در پاسخ فرمود: ای صحابی پیامبر! آیا نمی دانی که خداوند ، گذشته و آینده ی پیامبر را آمرزیده در عین حال او دست از مجاهده و عبادت بر نداشت؟ آن قدر عبادت کرد تا پاهایش متورم شد . به پیامبر گفتند : با آن که خداوند گذشته و آینده تو را آمرزیده باز هم این گونه عبادت بسیار می کنی؟

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در جواب فرمودند: آیا بنده ی شکرگزار نباشم .

جابر رحمة الله که این پاسخ از امام سجاد علیه السلام شنید به آن حضرت گفت : ای پسر پیامبر ! رعایت حال خود کنید تا زنده بمایند ، چرا که شما از خاندانی هستید که از برکتشان بلاها رفع و سختی ها برطرف شود و باران ببارد .

امام سجاد علیه السلام در پاسخ فرمود: من به روش پدرانم عمل می کنم تا آنان را در عالم دیگر دیدار کنم .

جابر رحمة الله رو به حضار مجلس کرد و گفت : در میان اولاد پیامبران هم چون علی بن الحسین علیهما السلام دیده نشده است مگر حضرت یوسف علیه السلام . به خدا قسم! فرزندان علی بن الحسین علیهما السلام از فرزندان یوسف بهترند ، چرا که در میان آنان حضرت مهدی علیه السلام است ، همو که زمین را پس از پر شدن از ستم ، پر از عدل و داد می کند .(1)

ص: 91

این خاطرۀ از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم برای جابر بن عبدالله رحمة الله آن قدر دلنشین و مهم بود که در مواقع و شرایط مختلف برای او جلوه می کرد و سبب می شد تا جابر رحمة الله در زمان ها و موقعیت های گوناگون به ابلاغ سلام پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به امام باقر علیه السلام بپردازد و به یک مرتبه رساندن سلام پیامبر به امام باقر علیه السلام بسنده نکند . اکنون به دو داستان در این باره بنگرید:

الف: روزی جابر رحمة الله از کوچه ای می گذشت که در آن مکتب خانه ای بود و حضرت امام باقر علیه السلام در آن درس می خواند . نظر جابر رحمة الله به حضرت علیه السلام افتاد، به او گفت : ای نوجوان بیا ، حضرت آمد .

سپس گفت : برو .

حضرت رفت . آن گاه جابر رحمة الله گفت : قسم به خداوندی که جانم به دست اوست، چهره و شمایلش بسان شمایل پیامبر است . در این هنگام پرسید: نوجوان! اسمت چیست؟

حضرت در جواب فرمودند: نامم محمد بن علی بن حسین علیهم السلام است .

جابر رحمة الله سر حضرت را بوسید و گفت : پدر و مادرم فدای تو ، پدرت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم برای شما سلام می رساند . حضرت با نگرانی و تعجب به حضور پدرش امام سجاد علیه السلام رسید و داستان را بازگو نمود .

پدر از روی تعجب پرسید: آیا جابر رحمة الله با تو این چنین برخورد کرد؟

حضرت فرمودند: آری .

ص: 95

امام سجاد علیه السلام فرمود: دیگر در خانه بمان . از آن تاریخ به بعد جابر رحمة الله ، صبح و عصر به خدمت امام باقر علیه السلام می رسید تا بدان جا که مردم مدینه می گفتند : از جابر رحمة الله عجب است که صبح و عصر به سراغ این نوجوان می آید . این شیوه ی برخورد جابر رحمة الله با حضرت باقر علیه السلام ادامه داشت تا آن زمان که امام سجاد علیه السلام از دنیا رفت . از آن تاریخ به بعد به احترام سوابق جابر رحمة الله ، امام باقر علیه السلام به سراغ جابر رحمة الله می آمد .(1)

ب: ابو زبیر مکی گوید: در حضور جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله بودیم که امام سجاد علیه السلام بر جابر رحمة الله وارد شد در حالی که فرزند خردسالش محمد باقر علیه السلام به همراهش بود . امام زین العابدین علیه السلام بر جابر رحمة الله سلام کرد و نشست و به فرزندش امام باقر علیه السلام فرمود: برخیز و به عمویت جابر رحمة الله سلام بده و سرش را ببوس.

امام باقر علیه السلام که خردسال بود برخاست و چنین کرد .

جابر رحمة الله پرسید: این طفل کیست؟

امام سجاد علیه السلام فرمود: پسرم محمد علیه السلام است . جابر رحمة الله او را در آغوش گرفت و گریه کرد و گفت : ای محمد! رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بر تو سلام می رساند . یاران جابر رحمة الله از آن سلام رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم جویا شدند ، جابر رحمة الله پاسخ داد: من در حضور رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بودم که حسین بن علی علیهما السلام وارد شد و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم او را در آغوش گرفت و بوسید و در کنار خود نشانید و فرمود: برای این پسرم ، پسری

ص: 96

زاده شود که نامش علی است و در روز قیامت منادی از دل عرش فریاد زند: « سیدالعابدین برخیزد » ، در این هنگام علی بن الحسین علیهما السلام برخیزد . و برای او پسری به نام « محمد » زاده شود و تو ای جابر ! هرگاه او را دیدی سلام مرا به او برسان .(1)

نکته: دو مورد از چند مورد از ابلاغ رسول الله به امام باقر علیه السلام توسط جابر رحمة الله را آوردیم که از آنها می توان این نتایج را به دست آورد:

1)- جابر رحمة الله در انتظار دیدار امام باقر علیه السلام و ابلاغ سلام رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به وی بوده است .

2)- ارتباط تنگاتنگ بین جابر رحمة الله و بین رسول خدا و امام سجاد و امام باقر علیهم السلام معلوم می گردد ، و این که جابر رحمة الله تا چه اندازه مورد احترام اهل بیت علیهم السلام بوده است .

3)- ابلاغ سلام نه یک مرتبه ، بلکه در موارد مختلف انجام شده است و این نشانه این اسم که جابر رحمة الله با این گونه خاطرات به وجد می آمده و به صاحبان آن عشق می ورزیده است . مگر نه این است که یاد محبوب هر چه تکرار شود شیرین است . و گرنه با یک بار ابلاغ سلام ، دستور پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم عملی شده بود .

4)- تکرار این داستان از سوی جابر رحمة الله ، به انگیزه نشر و گسترش فضایل اهل بیت علیهم السلام و معرفی مقامات آن بزرگواران است .

ص: 97

5)- اختلاف روایات در ابلاغ سلام ، بدان سبب است که ابلاغ سلام از سوی جابر رحمة الله در موارد گوناگون انجام شده است نه آن که فقط یکبار انجام شده و روایاتش اختلاف داشته باشد .(1)

حدیث لوح فاطمه

حدیث دیگری که از عظمت روحی و درایت و شأن و منزلت جابر پرده بر می دارد حدیث لوح فاطمه علیها السلام است. (آن زمان عمر جابر 15 تا 20 سال بود در سال دوازدهم بعثت در عقبه ی دوم در منی در حالی که نوجوانی بیش نبود همراه با هفتاد نفر از اهل مدینه به زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شرفیاب شد .(2)

از طرفی تولد امام حسین علیه السلام در سوم شعبان سال چهارم هجری بود یعنی امام حسین علیه السلام حدود پنج سال بعد از اولین دیدار جابر با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ، متولد شده است و این نشان می دهد که سن جابر در آن زمان کمتر از 20 سال بوده است. ) با این وجود ، این افتخار را کسب کرد که برای تبریک گفتن ولادت امام حسین علیه السلام به محضر ملکوتی حضرت زهرا علیها السلام شرف یاب شود و از علم و دانش او کسب فیض نماید .(3)

ص: 98

ابوبصیر از امام صادق علیه السلام روایت نموده است که حضرت فرمود: پدرم امام باقر علیه السلام به جابربن عبدالله انصاری رحمة الله فرمود : من با تو کاری دارم چه وقت مناسب است که تو را در مکان خلوتی ببینم و از تو پرسش نمایم؟

جابر رحمة الله گفت : هر وقت که اراده فرمایید .

حضرت روزی با او خلوت کرده به او فرمود: ای جابر! دربارۀ آن لوحی که در دست مادرم فاطمه علیها السلام دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم دیدی و آن چه که در آن نوشته شده بود، به من خبر ده!

جابر رحمة الله گوید: خدا را گواه می گیرم که در زمان زندگی حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم روزی به حضور حضرت زهرا علیها السلام مشرف شدم تا تولد امام حسین علیه السلام را به آن حضرت تبریک و تهنیت گویم. در دست آن حضرت لوحی سبز رنگ دیدم، گمان کردم زمرد است با خطی سپید مانند نور خورشید روی آن نوشته شده بود. عرض کردم: پدر و مادرم به فدایت باد ای دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ! این لوح چیست؟

فرمود: این لوحی است که خداوند عزوجل به رسولش هدیه کرده و در آن نام پدر و نام شوهر و فرزندان و جانشینان از فرزندانم نوشته شده است و پدرم به خاطر خشنودی من آن را به من بخشیده است .

جابر رحمة الله گوید: حضرت آن لوح را به من داد من آن را خوانده از روی آن نسخه ای برداشتم .

امام باقر علیه السلام فرمود: آیا می توانی آن را به من نشان دهی؟

ص: 99

گفت : آری ، حضرت با وی به خانه اش رفت ، جابر رحمة الله نامه ای را بیرون آورد ، حضرت فرمود: ای جابر! تو در نوشتۀ خودت نگاه کن تا من بر تو بخوانم! جابر رحمة الله در نسخۀ خودش نگریسته پدرم- حضرت باقر علیه السلام - بر او قرائت فرمود ، به خدا سوگند حتی یک حرف با نوشته او مخالفت نداشت. جابر رحمة الله گفت : خدا را شاهد می گیرم که به همین گونه در آن لوح نوشته دیدم:

به نام خداوند بخشنده مهربان: این نوشته ای است از سوی خداوند شکوهمند و با حکمت برای محمد ، نور و فرستاده و نماینده و راهنمایش که فرشتۀ وحی آن را از سوی پروردگار جهانیان آورده است ؛ ای محمد صلی الله علیه و آله وسلم ! نام های مرا بزرگ شمار ، نعمت هایم را سپاس گذار ، الطاف و بخشش هایم را منکر مباش! همانا من خدایم، جز من خداوندی نیست، درهم شکنندۀ زورگویان ، نابودکنندۀ گردنفرازان ، خوارکنندۀ ستمگران ، پاداش دهندۀ روز جزایم.

همانا من خدایم و جز من خداوندگاری نیست ، هر کس به غیر فضل من امیدوار باشد و یا از غیر عدالت من بترسد او را به گونه ای عذاب کنم که هیچ یک از جهانیان را بدان گونه عذاب نکرده باشم ، پس مرا پرستش کن و بر من توکل نما .

من هیچ پیامبری را مبعوث نکردم و دوران هیچ پیامبری پایان نیافته ماموریتش سپری نشد ، مگر اینکه برایش جانشینی قرار دادم ، من تو را بر پیامبران برتری داده جانشینت را بر جانشینان فضیلت بخشیدم و به دو نوه و دو شیر بچه ات حسن و حسین علیهما السلام بعد از او تو را گرامی داشتم ، حسن علیه السلام را پس از سپری شدن دوران پدرش، معدن علم خود و حسین علیه السلام را نگهبان

ص: 100

گنجینه وحی ام قرار دادم و او را به شهادت گرامی داشته و فرجام کارش را به خوشبختی و سعادت ختم کردم ، او برترین شهید و درجۀ شهادتش والاترین درجه است ، کلمۀ تامّۀ خود را با او قرار دادم و حجت بالغۀ من نزد او است ، پاداش و کیفرم را با وساطت خاندان او انجام می دهم، نخستین نفر از خاندان او علی علیه السلام ، سرور عابدان و زیور اولیاء گذشتۀ من است و پسرش همنام جد پسندیده اش محمد صلی الله علیه و آله وسلم که شکافندۀ علم و معدن حکمت من است ، ناباوران درباره جعفر علیه السلام نابود می شوند و آن کس که او را رد نموده پذیرایش نباشد، همانند کسی است که مرا رد کرده است . این گفتار حتمی و راستین من است که جایگاه جعفر علیه السلام را گرامی داشته من او را درباره دوستان و پیروان و یارانش خشنود می سازم ، پس از او موسی علیه السلام را در شرایطی آشفته و تاریک انتخاب می کنم ، زیرا رشتۀ سنّت واجبم بریده نگشته و حجتم پوشیده نخواهد ماند و دوستانم هرگز به زحمت نخواهند افتاد . آگاه باش! هر کس منکر یکی از آنان شود مانند آن است که نعمتم را انکار کرده باشد و هر کس یک آیه از کتابم را تغییر دهد، بر من تهمت و افتراء بسته است .

وای بر افتراء زنندگان منکر به هنگام سپری شدن دوران بنده ام و حبیب و برگزیده ام موسی علیه السلام . [آگاه باشید!] کسی که هشتمین نفر را تکذیب کند همه اولیاء مرا تکذیب کرده است . علی علیه السلام ، ولی و ناصر من و کسی است که زحمت های پیامبری بر دوش او گذارده شده است و با تحمل بار سنگین آن او را آزموده ام . وی را دیوی خودخواه و مستکبر خواهد کُشت و در شهری که ذوالقرنین- این بندۀ شایسته- آن را ساخته است، در کنار بدترین مخلوقم دفن

ص: 101

خواهد شد ، این گفتار حتمی است که دیدگانش را به محمد علیه السلام پسرش و جانشین پس از او روشن خواهم ساخت . او وارث علم و معدن حکمت و جایگاه راز نهانی و حجت من بر آفریدگانم است. بهشت را جایگاهش قرار داده شفاعتش را دربارۀ هفتاد نفر از افراد خانواده اش که همگی مستوجب آتش جهنم باشند می پذیرم ، و پسرش علی علیه السلام که ولی و ناصر و شاهد و گواه من در بین مخلوقاتم و امین بر وحی ام می باشد دوران او را به سعادت و نیک بختی ختم می کنم و از او دعوت کننده به راهم و نگهبان دانشم حسن علیه السلام را بیرون می آورم ، و بعد این دوران را به پسرش [م ح م د] تکمیل می کنم که رحمت برای جهانیان است، کمال موسی علیه السلام و روشنایی عیسی علیه السلام و پایداری ایوب علیه السلام بر او است ، به زودی دوستانم در دوران او خوار گردند و سرهایشان هم چون سرهای ترک و دیلم به هدیه فرستاده شود ، آنان کشته و سوزانیده می شوند و پیوسته در حال ترس و رعب و اضطرابند ، زمین از خونشان رنگین و فریاد و آه و ناله در بین زنانشان گسترش یابد ، آنان دوستان راستین من می باشند، هرگونه آشوب کور و تاریک را به وسیلۀ آنان دفع کنم و تزلزلات و دگرگونی ها را به وسیلۀ آنان برطرف سازم و سختی ها و زنجیرها را توسط آنان بگسلم . درود و رحمت پروردگارشان بر ایشان باد و آنان همان راه یافتگانند .(1)

ص: 102

دولت بنی امیّه برای معارضه با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و اهل بیت وی ، با ایجاد دروغ ها و تحریفات بسیار ، در سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و مسلمانان ، به شدت تاخت و تاز کردند .

معاویه سعی در ایجاد مناقب و فضائل بی اساسی برای رجال سقیفه نمود ، تا بینی بنی هاشم را به خاک بمالد .(1)

و در این میدان روایاتِ دروغینِ بسیاری ، ایجاد گردید .

معاویه می گفت : اظهار بیزاری و برائت ذمّه می کنم از کسی که فضائل أبوتراب و اهل بیت وی ، چیزی روایت نماید . پس از آن خطباء بر فراز منبرها اقدام به لعن کردن علی علیه السلام نمودند ، و از وی بیزاری جستند ، و ناسزاها و نارواها به او و اهل بیتش نسبت دادند ، و شیعیان وی را به قتل رساندند ، و نامشان را از دفاتر دولتی محو و ارزاق آنان را قطع و خانه هایشان را ویران نمودند .(2)

معاویه در منع از حدیث پافشاری کرد ، و عبداللَّه بن عبّاس را در صورت بیان حدیث نبوی تهدید به کشتن نمود .(3)

حزب کافر قریش ، با حفظ و نشر حدیث نبوی و تدوین آن مبارزه می نمود ، و چنین استدلال می کرد که نبیّ مکرّم صلی الله علیه و آله وسلم مانند اشخاص دیگر خطا و اشتباه می نماید . خلفا ، بر همین شیوه ، سیر کردند ، و احادیث بسیاری نابود شدند .

ص: 104

آنهافرمان دادند احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم سوزانده شوند ، اما فرمان به سوزاندن کتاب های اهل کتاب ندادند . از این کتابها می توان به کتاب هایی اشاره کرد که مسلمانان در جنگ یرموک به دست آوردند و در دو محموله پر از کتاب های اسرائیلیات خلاصه می شد .(1)

عبداللَّه بن زبیر می خواست به هر قیمتی به بصره برسد ، و بر خزائن عظیم آن دست یابد ، حتی اگر به وسیله تکذیب حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در قضیّه حوأب باشد!

فرزندان زبیر بن العوام ، به صورت های مختلف سعی در معارضه و بدنام نمودن رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم کردند .

عبداللَّه بن زبیر تلاش کرد تا با محاصره بنی هاشم با هیزم آنها را بسوزاند .(2)

عبداللَّه بن زبیر ، پایبند به هیچ قول و قراری نبود ، برای همین افراد مخلص از او دور گردیدند ، و به جای آنها بدکاران و منافقین دور او را گرفتند ، و در گمراهی تا جایی پیش رفت که برای رسیدن به اهداف سلطه جویانه خود سبب سوزاندن و ویرانی کعبه گردید .

برادرش مصعب بن الزّبیر نیز بر همین شیوه پیش رفت و شش هزار مسلمان را که قبل از تسلیم شدن متعهّد به امان دادن به آنها شده بود به قتل رسانید ، و تا آخر عمر ننگین خود دست از حیله گری و فریب کاری برنداشت .(3)

ص: 105

با شرایط سختی که برای حفاظت از احادیث اهل بیت علیهم السلام وجود داشت ، جابر بن عبدالله رحمة الله از حدیث لوح مانند جان محافظت کرده و هنگامی که حضرت امام محمد باقر علیه السلام از وی خواستند آن حدیث را بیاورد ، بی درنگ آن را حاضر نمودند .

لوح سفید

جناب جابر رحمة الله دو مرتبه مشرف به زیارت حضرت زهرا علیها السلام شده اند . یک بار موقع ولادت امام حسن مجتبی علیه السلام و بار دیگر در ولادت امام حسین علیه السلام .

در ولادت امام حسن علیه السلام به زیارت حضرت زهرا علیها السلام رفت که ولادت را تبریک بگوید آنگاه صحیفه بیضایی را مشاهده کرد و در ولادت امام حسین علیه السلام نیز به زیارت حضرت زهراعلیها السلام رفت که ولادت امام را تبریک بگوید آنگاه لوح اخضری را مشاهده نمود و باید دانست که اینها دو جریان بوده که اتفاق افتاده و صحیفه ی بیضاء با لوح اخضر دو هدیۀ جداگانه بوده که از طرف خدا هدیه داده شده است . یکی در جریان امام حسن مجتبی علیه السلام و دیگری در جریان امام حسین علیه السلام .

راوی هر دو قصه جناب جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله است . اینکه چرا فقط داستان لوح اخضر شهرت پیدا کرده ولی داستان صحیفۀ بیضاء مشهور نیست به جهت آن است که قصۀ لوح اخضر که در جریان ولات امام حسین علیه السلام اتفاق افتاده در کتاب کافی که از کتب اربعه می باشد و خیلی مشهور است آمده ولی داستان صحیفۀ بیضا که در جریان ولادت امام حسن محتبی علیه السلام

ص: 106

اتفاق افتاده در کتاب کافی نیامده ، به هر حال این دو داستان با هم تفاوت دارند . با مراجعه به متون دو روایت تصدیق می کنیم این داستان دو قصه ی جداگانه می باشد نه یک داستان. و شاهد بر این مدعا آن است که اولاً متن صحیفه بیضاء با متن لوح اخضر کاملاً فرق می کند . در متن صحیفه ی بیضاء فقط نام معصومین علیهم السلام و مادرانشان ذکر شده ، ولی در متن لوح اخضر کیفیت شهادت معصومین علیهم السلام و برخی از

احوالات دیگر آنها هم آمده ؛

ثانیاً قصۀ صحیفه ی بیضاء در ولادت امام حسن مجتبی علیه السلام بوده ، ولی قصۀ لوح اخضر در ولادت امام حسین علیه السلام اتفاق افتاده است ؛

ثالثاً در قصه ی صحیفه ی بیضاء جابر اجازه نیافت که صحیفه بیضاء را لمس کند و فقط در لوحی که آن صحیفه در دست مبارک حضرت زهرا علیها السلام بود اجازه یافت که آن را مطالعه کند ولی در قصه ی لوح اخضر حضرت زهرا علیها السلام لوح را در اختیار جابر قرار دادند و جابر رحمة الله آن را لمس کرد و استنساخ نمود و شواهد و قرائن زیاد دیگری هم هست که با مراجعه به متن دو روایت کاملاً بر آنها واقف می شویم . علامه مجلسی هر دو آنها را در بحارالانوار ذکرکرده است. (1)

بنابراین خداوند در ولادت امام حسن مجتبی علیه السلام صحیفه ی بیضایی را هدیه ولادت حضرت قرار داد و در ولادت حضرت امام حسین علیه السلام هم لوح اخضری را هدیه حضرت قرار داد و در صحیفه بیضا فقط نام معصومین علیهم السلام و مادرانشان ذکر شده و جابر رحمة الله اجازه نیافت آن را لمس کند و فقط در حالی که در دستان

ص: 107

حضرت زهرا علیها السلام بود اجازه مطالعه آن را یافت ولی لوح اخضر مفصل تر از صحیفه بیضا بوده و جابر احازه لمس کردن آن را داشت و جالب است که رنگ این دو نامۀ الهی با هم فرق دارد یکی سفید و دیگری سبز می باشد .

محمد صلی الله علیه و آله وسلم کجاست؟ خدیجه علیها السلام دختر خویلد کجاست؟ مریم علیها السلام دختر عمران کجاست؟ آسیه علیها السلام دختر مزاحم کجاست؟ ام کلثوم مادر یحیی بن زکریا کجاست؟ اینها از جای برمی خیزند . و خداوند متعال می فرماید: ای همۀ کسانی که جمع شده اید! امروز کرامت و بزرگواری از آنِ کیست؟

حضرت محمد و علی و حسن و حسین علیهم السلام پاسخ می دهند از خداوند یکتای قهار .

خداوند متعال می فرماید: ای گروه خلایق! من کرامت و بزرگواری را برای حضرت محمد و علی و حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام قرار دادم . ای جماعت! سرها را پایین انداخته ، چشمهایتان را فرو بندید ! این فاطمه علیها السلام است که به سوی بهشت حرکت می کند ، جبرئیل ناقه ای از ناقه های بهشتی با پیشانی باز و گسترده ، و پاهایی از لؤلؤ تازه ، در حالی که بر پشتش جایگاهی آراسته به مرجان نهاده برایش آورده و جلو پایش می خواباند و حضرت بر آن سوار می شود . خداوند یکصد هزار فرشته را مامور می کند که در سمت راست و یکصد هزار فرشته در سمت چپ قرار گیرند و یکصد هزار دیگر آن حضرت را بر روی بالهای خود حمل کنند تا اینکه بر کنار درِ بهشت قرار گیرد ، به آنجا که رسید روی برگردانده می ایستد . خداوند متعال می فرماید: ای دختر حبیب من ! چه شده است که ایستاده و روی برگردانده ای؟ در حالی که من دستور داده ام تو را به بهشتم وارد کنند؟

حضرت می گوید: پروردگارا! دوست دارم قدر و ارزش خود را در این روز بدانم .

ص: 109

خداوند متعال می فرماید: ای دختر حبیبم! برگرد و به کسانی که در دلشان محبت تو و یا محبت یکی از فرزندان تو را دارند، نگاه کن و دست آنان را بگیر و به بهشت داخل کن!

حضرت باقر علیه السلام فرمود: به خدا سوگند ای جابر! آن حضرت در آن روز شیعیان و دوستان خود را بسان پرنده ای که دانه خوب را از دانۀ بد تشخیص داده برمی چیند شناسایی کرده و جدا می سازد . هنگامی که بر در بهشت شیعیانش اطراف او جمع شدند ، خداوند به دل آنان می اندازد که بایستند ، و روی برگردانند و پشت سرشان را نگاه کنند .

خداوند به آنها می فرماید: ای دوستان من! به چه چیز نگاه می کنید و چرا روی برگردانیده اید ، با اینکه حضرت فاطمه علیها السلام درباره شما شفاعت کرده است؟

می گویند: پروردگارا می خواهیم قدر و ارزش خود را در این روز بدانیم .

خداوند می فرماید: ای دوستان من! برگردید و به کسی که شما را به خاطر دوستی حضرت فاطمه علیها السلام دوست داشته ، به کسی که به خاطر محبت فاطمه علیها السلام به شما غذا داده ، به کسی که به خاطر محبت حضرت فاطمه علیها السلام به شما لباس داده ، به کسی که به خاطر دوستی حضرت فاطمه علیها السلام به شما جام آبی داده ، به کسی که درباره محبت حضرت فاطمه علیها السلام غیبتی را از شما برطرف ساخته، نگاه کنید ، دستش را گرفته او را وارد بهشت کنید .

حضرت باقر علیه السلام فرمود: «به خدا سوگند! در بین مردم کسی جز شکا ک ، یا کافر و یا منافق باقی نمی ماند. اینان هنگامی که در طبقات جهنم قرار گرفتند به بیان الهی فریاد می زنند که: { فَما لَنا مِنْ شافِعین وَ لا صَدیقٍ حَمیمٍ ؛ شافع و

ص: 110

حمایت کننده ای برایمان نیست ، که اگر می توانستیم بازگشت کنیم از مومنان بودیم } . و عرضه می دارند: { فَلَوْ أنَّ لَنا کَرَّةً فَنَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ . } (1)

حضرت باقر علیه السلام اضافه فرمود: هیهات ، هیهات ، از آن چه که می خواهند، ممنوع و بازداشته می شوند ، { وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ(2) ؛ اگر بازگردانیده شوند به آن چه که از آن نهی شده اند، بر خواهند گشت، به درستی که آنان دروغ گویانند . }(3)

ص: 111

تبریک گویم ، پس دیدم که دست مبارکش صحیفه ی سفیدی از درّه می باشد ، و به او عرض کردم: ای سرور زنها چیست این صحیفه ای که با شما می بینم؟

حضرت فرمود: در آن نام های امامان از فرزندان من است .

من عرض کردم: آن را می دهید تا نظری به آن افکنم .

حضرت فرمودند: ای جابر ! اگر از این کار نهی نشده بودم آن را به تو می دادم اما چه کنم که نهی شده دست به آن زند مگر پیامبر یا وصی پیامبر یا اهل بیت پیامبر . ولی به تو اجازه می دهم که از روی آن درون آن را بنگری .

جابر رحمة الله گفت : متن آن را خواندم و در آن نوشته بود:

« أبُو الْقَاسِمِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْمُصْطَفَی أمُّهُ آمِنَةُ أبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ أبِی طَالِبٍ الْمُرْتَضَی أمُّهُ فَاطِمَةُ بِنْتُ أسَدِ بْنِ هَاشِمِ بْنِ عَبْدِ مَنَافٍ أبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَرُّ أبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنُ بْنُ التَّقِیِّ أمُّهُمَا فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ أبُو مُحَمَّدٍ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ الْعَدْلُ أمُّهُ شَهْرَبَانُو بِنْتُ یَزْدَجَرْدَ أبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ أمُّهُ أمُّ عَبْدِ اللَّهِ بِنْتُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ وَ أمُّهُ أمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أبِی بَکْرٍ أبُو إِبْرَاهِیمَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ أمُّهُ جَارِیَةٌ اسْمُهَا حَمِیدَةُ الْمُصَفَّاةُ أبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا أمُّهُ جَارِیَةٌ اسْمُهَا نَجْمَةُ أبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الزَّکِیُّ أمُّهُ جَارِیَةٌ اسْمُهَا خَیْزُرَانُ أبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ بن الْأمِینُ أمُّهُ جَارِیَةٌ اسْمُهَا سَوْسَنُ أبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الرَّفِیقُ أمُّهُ جَارِیَةٌ اسْمُهَا سُمَانَةُ وَ

ص: 113

تُکَنَّی أمَّ الْحَسَنِ أبُو الْقَاسِمِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ هُوَ حُجَّةُ اللَّهِ الْقَائِمُ أمُّهُ جَارِیَةٌ اسْمُهَا نَرْجِسُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أجْمَعِینَ ؛

ابو القاسم محمد بن عبد اللَّه المصطفی مادرش آمنه بنت وهب ابو الحسن علی بن ابی طالب المرتضی مادرش فاطمه بنت اسد بن هاشم بن عبد مناف ابو محمد الحسن بن علی البر ابو عبد اللَّه الحسین بن علی التقی مادر هر دو فاطمه بنت محمد صلی الله علیه و آله وسلم است ابو محمد علی بن حسین عدل مادرش شهر بانویه بنت یزدجرد بن شاهنشاه ابو جعفر محمد بن علی الباقر مادرش ام عبد اللَّه بنت حسن بن علی بن ابی طالب ابو عبد اللَّه جعفر بن محمد الصادق مادرش ام فروه بنت قاسم بن محمد بن ابی بکر ابو ابراهیم موسی بن جعفر ثقه مادرش کنیزیست به نام حمیده ابو جعفر محمد بن علی الزکی مادرش کنیزی است به نام خیزران ابو الحسن علی بن موسی الرضا علیه السلام مادرش کنیز است به نام نجمه ابو جعفر محمد بن علی الزکی مادرش کنیزی است به نام خیزران ابو الحسن علی بن محمد الامین مادرش کنیزی است به نام سوسن ابو محمد الحسن بن علی الرفیق مادرش کنیزی است به نام سمانه و کنیه اش ام الحسن است ابوالقاسم محمد بن الحسن و او حجت خداست بر خلقش و قائم است مادرش کنیزی است به نام نرجس صلوات اللَّه علیهم اجمعین .» (1)

ص: 114

جابر رحمة الله از مؤسسین اساس تشیّع و از پاسداران خط امامان معصوم علیهم السلام و حامیان فرهنگ ساز و جدی رهبران راستین اسلام بود و از آنجا که اعتقاد به حضرت مهدی علیه السلام و ظهور حکومت جهانی آن حضرت ، از اصول اعتقادات تشیع است و به طور کلی آرمان های اسلام محمدی صلی الله علیه و آله وسلم از دیدگاه تشیّع ، در زمان حکومت امام عصر علیه السلام به طور کامل تحقق می یابد و مسلمین باید جهان را آماده ی ظهور و بروز آن ذخیره ی الهی کنند ، نام این بزرگوار و خصوصیت او ، در زبان جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله ، بسیار آمده است ، و جابر رحمة الله در این خصوص نیر ، وظیفه ی ارشاد و ابلاغ را انجام داده است .

به چند نمونه از روایات جابر رحمة الله درباره امام زمان علیه السلام می پردازیم:

1)- جابر رحمة الله می گوید: از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم می فرمود:

حضرت عیسی بن مریم علیهما السلام از آسمان به زمین فرود آید ، امیر و فرمانده ی مسلمانان (حضرت مهدی7) به حضرت عیسی علیه السلام می فرماید: بیا با تو نماز بگذاریم! حضرت عیسی علیه السلام در پاسخ عرضه می دارد: نه ، شما بعضی بر بعضی امیر هستید و این کرامتی است که خداوند به این امت ، عنایت فرموده است .(1)

2)- از جابر رحمة الله و ابوسعید خدری نقل شده ، رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:

شما را به مهدی علیه السلام مژده می دهم هنگامی که در میان امت من اختلاف و نابسامانی به وجود آید ، او برانگیخته می شود ، و سراسر زمین را همچنان که پُر از ظلم و جور شده ، پُر از عدل و داد می کند . ساکنان آسمان و زمین از او

ص: 116

خشنودند ، و اموال و ثروت را به گونه ای صحیح و مساوی ، بین مردم توزیع می کند ، و دل های امت اسلام را سرشار از بی نیازی می نماید ، و عدالت او آن چنان توسعه می یابد ، که منادی او اعلام می کند: « چه کسی نیازمند است؟ »

از میان همه ی مردم ، تنها یک نفر ، اظهار نیاز می کند . به او می فرماید: «نزد مسئول اموال برو و بگو مهدی علیه السلام مرا نزد تو برای گرفتن مال و ثروت فرستاده است .»

او نزد مسئول اموال ، می آید و پیام حضرت مهدی علیه السلام را به او می رساند ، و مسئول ( بر اثر وفور نعمت ) آنچه او بخواهد در اختیارش می گذارد ، بی آنکه آن را بشمرد و بسنجد .(1)

3)- جابر رحمة الله می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به من فرمود:

عمر تو طولانی می شود ، تا اینکه علی بن الحسین سید العابدین علیهما السلام را

می بینی ، و او دارای فرزندی می شود که هم نام من است . سلام مرا به او (یعنی امام باقر علیه السلام ) برسان ، بدانید که او ، پدر مهدی علیه السلام این امت است .(2)

ص: 117

1)- مسافرت به شام برای فراگیری یک حدیث

از ویژگی های جابر رحمة الله این بود که در نشر و فرهنگ افکار امامان تلاش بی وقفه و پی گیر داشت آن هم در زمانی که دشمنان به هر وسیله ای برای پوشاندن فرهنگ امام علیه السلام تلاش می کردند .

تاریخ نویسان از جابر رحمة الله به این عنوان یاد کرده اند: « وکان من المکثرین فی الحدیث ، الحافظین للسنن ؛ جابر رحمة الله در نقل گفتار و فرهنگ اسلام بسیار کوشا بوده و از پاسداران و نگهبانان سنّت های اسلام به شمار می آمد . » (1)

تا آنجا که برای دریافت حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از مدینه به سوی شام ( با وسایل آن زمان ) حرکت می کند . چنان که خود جابر رحمة الله می گوید: عبدالله بن انیس ، روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شنیده بود ، ولی آن روایت را من نشنیده بودم ؛ او در شام سکونت داشت . برای فراگیری آن روایت ، از مدینه به سوی شام ( دمشق ) مسافرت کردم ، و در خانه او رفتم ، و در را کوبیدم . وقتی عبدالله بن انیس خیر مقدم گفت و پذیرایی گرمی از من به عمل آورد . به او گفتم : حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم رسیده که شما آن را نقل کرده اید و آن مربوط به حق الناس است ، ترسیدم که من بمیرم یا شما بمیرید ، و این حدیث را نشنوم . از این رو آمده ام تا آن حدیث را از شما فراگیرم .

عبدالله بن انیس انصاری گفت : آری ، روایتی که از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم ، چنین است:

ص: 119

« مردم در روز قیامت ، برهنه و تهیدست و لال ، محشور می گردند ، ندایی بلند می شود که همه ی اهل محشر آن را می شنوند . در آن ندا خداوند می فرماید :

من صاحب همه چیز هستم . منم حاکم و دادخواه! آگاه باشید که هیچکدام از بهشتیان ، تا وقتی یک نفر از دوزخیان بر آنها حقی دارد و مطالبه می کند ، حق ندارد ، وارد بهشت گردند مگر آنکه حق او را بستانم . و همچنین هیچ یک از دو زخیان حق ورود در دوزخ را ندارد ، تا وقتی که یک نفر از بهشتیان حقی بر گردن آنها دارد و مطالبه می کند ، مگر آنکه حق آنها را- هر چند ، یک سیلی باشد- بستانم . »

عبدالله می گوید : به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم عرض کردم: این حق ستانی ، چگونه ممکن است ؟ با اینکه به فرموده ی شما ، آنها عریان و برهنه وارد محشر می شوند ؟!

فرمود: در قیامت ، قصاص ، بر اساس اعمال خوب و بد است . ( یعنی از اعمال خوب انسان ، به صاحب حق می دهند و اگر اعمال نیک نداشت ، از اعمال بد صاحب حق ، به اندازه ی حقش به حساب بدهکار می گذارند . )(1)

ص: 120

2)- سفر طولانی جابر رحمة الله به مصر و ارزش نشر حدیث

جابر رحمة الله شنیده بود که «مُسلمة بن مخلّد» حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در فضیلت عیب پوشی شنیده است و مُسلمۀ در مصر سکونت داشت ، جابر رحمة الله سوار بر شتر شده و از مدینه به طرف مصر حرکت کرد و خود را به مُسلمۀ رساند و انگیزۀ آمدن خود را به مصر بیان داشت .

مُسلمة گفت : آری من از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم فرمود : هر کس که عیب مسلمانی را بپوشاند ، مانند آن است که زنده به گوری را از مرگ نجات داده است . »(1)

آری مگر نه این است که جابر رحمة الله شاگرد امام باقر علیه السلام است ، و آن حضرت به او فرمود: ای جابر ! سوگند به خدا ، اگر یک حدیث از ( امام ) راستگو ، در مورد حلال و حرام بشنوی ، و به نشر آن بپردازی برای تو بهتر است از آنچه خورشید بر آن می تابد تا غروب می کند .(2)

ص: 121

الف: جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله از بزرگان در علوم

موقعیت علمی شهر مدینه در آغاز اسلام بی نظیر بود . هنوز حوزه های علمی – که بعدها در قلمرو اسلام در ایران ، عراق ، مصر ، شام ، ترکیه ، آسیای میانه و . . . پدید آمدند- تأسیس نشده بود . مدینه مرکز اسلام ، و همه ی دل ها متوجه آن بود . همه چشم ها بدان سو نظر داشتند و شیفتگان علوم اسلامی از همه جای دارالاسلام رو بدان سوی می نهادند .

کانون علم و دانش « مسجدالنبی صلی الله علیه و آله وسلم » بود که حلقه های درسی در آنجا شکل می گرفت . کمتر ساعتی بود که آن مکان مقدس از دانش پژوهان تهی باشد . دانش آموختگان از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم عهده دار تعلیم و آموزش دیگران بودند .

جابر بن عبدالله رحمة الله نیز در آن جا جلسه تدریس داشت که تشنگان دانش و معرفت را سیراب می کرد .(1)

ذهبی می نویسد: جابر بن عبدالله بن عمرو بن حرام ، در عصر خود ، پیشوا ، فقیه و فتوا دهنده مدینه بود . او قبل از هجرت در عقبه منی همراه با 70 نفر با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بیعت کرد و از آن جناب دانش های ارزشمندی آموخت . او کتابی کوچک در حج دارد که در صحیح مسلم آمده است .(2)

ابن کثیر می گوید: جابر رحمة الله دارای کتاب و صحیفه بود .(3)

ص: 123

در احادیث فراوانی می خوانیم که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در حال سخنرانی مطلبی می فرماید که مهم است و جای سئوال دارد . جابر رحمة الله سخن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را می برد و پرسش های روشنگر و به جا مطرح می کند . اینها نشانه ی علاقه و دقت نظر او نسبت به مطلب علمی است .(1)

ب): جابر مفسّر قرآن

جابر رحمة الله به قرآن کریم عشق می ورزید و در تفسیر قرآن زبر دست بود به گونه ای که او را از بزرگان مفسرین دانسته اند .(2)

در کتاب های تفسیر ، آراء و نظریات جابر رحمة الله در تفسیر قرآن کریم را ذکر کرده اند. در کتاب مجمع البیان و البرهان آرای تفسیر جابر رحمة الله به چشم می خورد.

مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی فرموده اند: اهل سنت کتاب تفسیر ناتمامی از جابر رحمة الله دارند .

در این فصل به تعدای از روایات که جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله در باب فضائل اهلبیت علیهم السلام نقل شده می پردازیم:

آیۀ اول

{ فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أبْناءَنا وَ أبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أنْفُسَنا وَ أنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ

ص: 124

عَلَی الْکاذِبینَ ؛ هر گاه بعد از علم و دانشی که ( در باره مسیح ) به تو رسیده، ( باز ) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند ، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم ، شما هم فرزندان خود را ما زنان خویش را دعوت نماییم ، شما هم زنان خود را ما از نفوس خود دعوت کنیم ، شما هم از نفوس خود آن گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم . } (1)

شافعی ابن مغازلی در کتاب مناقب از قول شعبی ، از جابر بن عبدالله رحمة الله ، این حدیث را نقل کرده است که: عاقب و سید از اهالی نجران نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم آمدند . آن دو را به اسلام دعوت کرد . گفتند : ای محمّد! ما قبل از تو اسلام آورده ایم .

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: دروغ می گویید ، اگر بخواهید به شما خواهم گفت که چه چیزی مانع شد که اسلام بیاورید .

گفتند : بگو .

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: دوست داشتن صلیب و نوشیدن شراب و خوردن گوشت خوک . سپس آن دو را به مباهله دعوت کرد .

آن دو وعده دادند که فردا برای این کار نزد او بیایند . رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فردای آن روز در حالی که دست علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را گرفته بود، آمد . سپس به دنبال آن دو نفر فرستاد ، امّا نیامدند و در نتیجه بر آنها مالیات بست .

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: قسم به آن کسی که مرا به حق فرستاده است ، اگر این کار را می کردند ، خداوند در بیابان ، باران آتش بر آنها می فرستاد . جابر گفت : این

ص: 125

آیه در باره آنها نازل شده است . « فَقُلْ تَعالَوْاْ نَدْع أبْنَاءنَا وَأبْنَاءکُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءکُمْ وَأنفُسَنَا وأنفُسَکُمْ » . شعبی گفته است: مقصود از « أبْنَاءَنَا » حسن و حسین علیهما السلام می باشد و منظور از «نِسَاءَنَا» فاطمه علیها السلام است و مراد از

« أنفُسَنَا » علی بن ابی طالب علیهما السلام می باشد .

گفتم : اخبار در این مورد از هر دو فریق شیعه و سنی فراوان است . و از ترس طولانی شدن کلام به این مقدار کم بسنده کردیم . و الله الموفق .(1)

آیۀ دوم

« وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أعْداءً فَألَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً وَ کُنْتُمْ عَلی شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأنْقَذَکُمْ مِنْها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ ؛ و همگی به ریسمان خدا [قرآن و اسلام ، و هر گونه وسیله وحدت] ، چنگ زنید ، و پراکنده نشوید! و نعمت ( بزرگِ ) خدا را بر خود ، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید ، و او میان دلهای شما ، الفت ایجاد کرد ، و به برکتِ نعمتِ او ، برادر شدید! و شما بر لبِ حفره ای از آتش بودید ، خدا شما را از آن نجات داد این چنین ، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می سازد شاید پذیرای هدایت شوید . »(2)

ص: 126

محمد بن ابراهیم نعمانی معروف به ابن زینب، از محمد بن عبدالله بن معمّر طبرانی از موالی (غلامان) یزید بن معاویه و از ناصبیان بود . در طبرستان در سال 333 از پدرش ، از علی بن هاشم و حسن بن سکن ، و آن دو ، از عبد الرزاق بن همام ، از پدرش ، از مولای عبدالرحمن بن عوف ، از جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله نقل کرده است که: اهل یمن به نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم آمدند (و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «اهل یمن به نزد شما آمدند در حالی که با صدای بِس بِس ، شترانشان را به سوی شما می رانند» .(1)) وقتی بر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم وارد شدند ، فرمود: اینها قومی هستند که قلب هایشان لطیف است و ایمانشان راسخ . یکی از آنها «منصور» است که با هفتاد هزار نفر خارج می شود و به کمک جانشین من و جانشینی وصی من می شتابد . نیام شمشیرهایشان پوست است .

گفتند : ای رسول خدا! وصیّ تو کیست؟

فرمود: همان کسی که خداوند به شما دستور داده است به او بپیوندید در آیه: « وَاعتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعا وَلاَ تَفَرَّقُواْ » .

گفتند : ای رسول خدا! برای ما روشن کن که این ریسمان ، چیست؟

فرمود: این گفته خداوند است: { إِلاَّ بِحَبْلٍ مِّن اللّهِ وَحَبْلٍ مِّنَ النَّاسِ }(2) [مگر آن که به پناه امان خدا و زینهار مردم (روند) و به خشمی از خدا گرفتار آمدند] ریسمان خدا ، کتابش می باشد و ریسمانی از جانب مردم ، جانشین من است » .

ص: 127

گفتند : ای رسول خدا ! جانشین تو کیست ؟

فرمود : همان کسی که خداوند در باره او فرموده است: { أن تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ }(1) [تا آن که (مبادا) کسی بگوید: دریغا بر آن چه در حضور خدا کوتاهی ورزیدم] گفتند : ای رسول خدا! منظور از جنب الله کیست؟

فرمود: همان کسی که خداوند در باره او می فرماید: { وَیَوْمَ یَعضُّ الظَّالِمُ علَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَع الرَّسُولِ سَبِیلًا}(2) [و روزی است که ستمکار دست های خود را می گزد ( و ) می گوید: ای کاش با پیامبر راهی برمی گرفتم] او همان جانشین من است و راه رسیدن به من پس از من است .

گفتند : ای رسول خدا! تو را قسم می دهیم به کسی که تو را به حق به پیامبری مبعوث گردانیده است که او را به ما نشان بدهی ، بسیار مشتاق دیدار او هستیم .

فرمود: او کسی است که خداوند او را نشانه ای گردانیده است برای کسانی که به دنبال علامت و نشانه هستند . اگر به او نگاه کنید ، همچون نگاه کسی که دارای قلب است و گوش فرا می دهد و حضور دارد ، خواهید فهمید که او جانشین من است . همچنان که دانستید من پیامبر شما هستم . پس داخل صف ها بشوید و به چهره ها نگاه کنید . قلب های شما به هر کس تمایل پیدا

ص: 128

کرد ، پس همان است . زیرا خداوند عزوجل در کتابش فرموده است: { فَاجْعلْ أفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ }(1) [ پس دل های برخی از مردم را به سوی آنان گرایش ده] یعنی به او و نسل او علیه السلام گرایش داشته باشد .

سپس ابوعامر اشعری از میان اشعری ها و ابو غرّه خولانی از میان خولانی ها و ظبیان و عثمان بن قیس از میان بنی قیس و عرفه دوسی از میان دوسی ها و لاحق بن علاقه ، بلند شدند و به داخل صف ها رفتند و چهره ها را برانداز کردند و دست اصلع بطین(2) را گرفتند و گفتند : قلب های ما مشتاق ایشان است ای رسول خدا .

آن گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: شما نخبگان خدا هستید که جانشین رسول خدا را قبل از این که به شما معرفی شود شناختید . از کجا دانستید که او همان است؟ آن گاه صدایشان را به همراه گریه بلند کردند و گفتند : ای رسول خدابه این جمع نگه کردیم ، قلب های ما مشتاق هیچ کدام از آنها نبود ؛ اما وقتی او را دیدیم قلب های ما لرزید و سپس جان های ما مطمئن شد و جگر ما جوشید و چشم هایمان اشکبار گردید و سینه هایمان شکافت تا آن جا که گویی او پدر ما است و ما فرزندان او . آن گاه پیامبر6 فرمود: { وَمَا یَعلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعلْمِ }(3) [با آن که تاویلش را جز خدا و ریشه داران در دانش

ص: 129

کسی نمی داند] جایگاه شما جایگاه کسی است که در نیکی پیشی گرفته است و شما از آتش به دور هستید .

سپس گفت : این افراد که نامشان ذکر شد ، باقی ماندند و با علی علیه السلام در جنگ جمل و صفّین شرکت کردند و در جنگ صفّین به شهادت رسیدند . خداوند آنها را رحمت کند . پیامبر خدا علیه السلام از قبل ، آنها را به بهشت بشارت داده بود و به آنها گفته بود که به همراه علی علیه السلام به شهادت خواهند رسید .(1)

آیۀ سوم

{ یا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أطیعُوا اللَّهَ وَ أطیعُوا الرَّسُولَ وَ أولِی الْأمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فی شَیْ ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أحْسَنُ تَأویلاً ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الأمر [اوصیای پیامبر] را! و هر گاه در چیزی نزاع داشتید ، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید (و از آنها داوری بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این (کار) برای شما بهتر ، و عاقبت و پایانش نیکوتر است . }(2)

ابن بابویه گفت : بیش از یک نفر از یاران ما روایت کردند و گفتند : محمد بن همام از جعفر بن محمد فَزاریّ ، از حسن بن محمد بن سماعه ، از احمد بن حارث به نقل از مُفضّل بن عمر ، از یونس بن ظبیان ، از جابر بن یزید جُعفی

ص: 130

روایت کرده است که شنیدم ، جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله می گوید: هنگامی که خداوند آیه «یا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أطِیعواْ اللّهَ وَأطِیعواْ الرَّسُولَ وَأوْلِی الأمْرِ مِنکُمْ » را بر پیامبرش محمد صلی الله علیه و آله وسلم نازل کرد ، گفتم : ای رسول خدا! ما خدا و پیامبرش را شناختیم ، پس اولوالامری که خداوند اطاعت از آنها را به اطاعت از شما پیوند داده است ، چه کسانی هستند؟

حضرت فرمود: ای جابر! آنها خلیفه و جانشین من و بعد از من امامان مسلمانان هستند . اول علی ابن ابی طالب علیه السلام ، سپس حسن علیه السلام ، بعد از او حسین علیه السلام ، بعد علی بن حسین علیهما السلام ، محمد بن علی علیهما السلام که در تورات به « باقر » معروف است ؛ تو او را خواهی دید ، پس وقتی او را ملاقات کردی ، سلام مرا به او برسان . پس از او صادق ، جعفر بن محمد علیه السلام و بعد از او موسی بن جعفر علیهما السلام ، علی بن موسی علیهما السلام ، محمد بن علی علیهما السلام ، علی بن محمد علیهما السلام ، حسن بن علی علیهما السلام و سپس امامی که هم نام و هم کینه من است ، حجت خدا در زمین و بقیه او در میان بندگانش است ، فرزند حسن بن علی علیهما السلام ، او کسی است که خداوند ، ذکر و یاد خود را پس از گشودن شرق و غرب به دست این امام ، در زمین گسترش می دهد . او کسی است که از دید پیروان و دوستدارانش مخفی می شود ، به طوری که جز کسی که خداوند ، ایمان قلبی او را آزموده باشد ، نمی تواند که بر اظهار امامتش ثابت قدم بماند .

جابر رحمة الله گفت : به ایشان عرض کردم: ای رسول خدا! آیا در زمان غیبتش بهره ای به پیروانش می رسد؟

ص: 131

فرمود: آری ، به کسی که مرا به پیامبری برگزید ، سوگند یاد می کنم که آنها از نور امامت و ولایتش چنان بهره ای می برند که کل مردم از تابش خورشید سود می برند ، حتی اگر ابری هم حایل شود . ای جابر! این موضوع از رازهای پنهان گنجینه علم خداست ؛ پس آن را جز از کسانی که شایستگی آن را دارند ، مخفی نگهدار .(1)

آیۀ چهارم

{ وَ لَقَدْ أخَذَ اللَّهُ میثاقَ بَنی إِسْرائیلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقیباً وَ قالَ اللَّهُ إِنِّی مَعَکُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاةَ وَ آتَیْتُمُ الزَّکاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلی وَ عَزَّرْتُمُوهُمْ وَ أقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً لَأکَفِّرَنَّ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ لَأدْخِلَنَّکُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأنْهارُ فَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبیلِ ؛ خدا از بنی اسرائیل پیمان گرفت . و از آنها ، دوازده نقیب [سرپرست] برانگیختیم . و خداوند ( به آنها ) گفت : « من با شما هستم! اگر نماز را برپا دارید ، و زکات را بپردازید ، و به رسولان من ایمان بیاورید و آنها را یاری کنید ، و به خدا قرض الحسن بدهید [در راه او ، به نیازمندان کمک کنید] ، گناهان شما را می پوشانم [می بخشم] و شما را در باغهایی از بهشت ، که

ص: 132

نهرها از زیر درختانش جاری است ، وارد می کنم . اما هر کس از شما بعد از این کافر شود ، از راه راست منحرف گردیده است . }(1)

ارشاد القلوب از ابن عباس ، از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در حدیثی روایت کرده که فرمود: هان ای مردمان! هر که دوست دارد با خدا ملاقات نماید ، حال آن که خداوند از وی خشنود باشد ، پس با شمار امامان علیهم السلام موالات نماید . جابر بن عبدالله رحمة الله برخاست و گفت : شمار امامان چند است؟

فرمود: ای جابر! از من سئوالی پرسیدی ، رحمت خدا بر تو از تمام اسلام ، عده ایشان به تعداد ماه هاست که نزد خداوند ، دوازده ماه است در کتاب خدا ؛ زمانی که آسمان ها و زمین را آفرید ، و شمار ایشان به اندازه چشمه هایی است که برای موسی بن عمران جاری گشت ، هنگامی که با عصایش بر صخره زد و از آن دوازده چشمه جوشید ، و شمار ایشان به تعداد نقیبان (مهتران) بنی اسرائیل است و خدا می فرماید: « وَلَقَدْ أخَذَ اللّهُ مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَآئِیلَ وَبَعثْنَا مِنهُمُ اثْنَیْ عشَرَ نَقِیبًا » . ای جابر! ائمه ، دوازده تن هستند که نخستین ایشان علی بن ابی طالب علیه السلام و آخرین ایشان قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف است .(2)

ص: 133

آیۀ پنجم

{ یَا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ ؛ ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است ، کاملًا ( به مردم ) برسان ! و اگر نکنی ، رسالت او را انجام نداده ای! خداوند تو را از ( خطرات احتمالی ) مردم ، نگاه می دارد و خداوند ، جمعیّت کافران ( لجوج ) را هدایت نمی کند .}(1)

عیاشی از ابی صالح ، از ابن عباس و جابر بن عبدالله رحمة الله روایت کرده که: خداوند متعال به پیامبرش دستور داد تا علی علیه السلام را همچون بیرقی برای مردم قرار دهد که آنها را از ولایتش آگاه سازد . پس رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم هراسناک بود که مردم بگویند جانب پسر عموی خویش را گرفته و در این مورد به او اشکال وارد کنند . پس خداوند به او این گونه وحی کرد: « یَا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعصِمُکَ مِنَ النَّاسِ » و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ولایت او را در روز غدیر خم اعلام کرد .(2)

ص: 134

آیۀ ششم

{ وَ لَوْ تَری إِذْ وُقِفُوا عَلی رَبِّهِمْ قالَ أ لَیْسَ هذا بِالْحَقِّ قالُوا بَلی وَ رَبِّنا قالَ فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ ؛ اگر آنها را به هنگامی که در پیشگاه پروردگارشان ایستاده اند ، ببینی! (به آنها) می گوید: « آیا این حق نیست؟ » می گویند: « آری ، قسم به پروردگارمان (حق است!) » می گوید: « پس مجازات را بچشید به سزای آنچه انکار می کردید! }(1)

از جابر بن عبدالله رحمة الله ، روایت شده است که گفت : امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام را هنگامی که از کوفه بیرون می آمد ، دیدم . به دنبال او راه افتادم ، تا این که به گورستان یهودیان رسید و در وسط آن قرار گرفت و ندا سر داد که: ای یهودیان! ای یهودیان! پس از داخل گورهایشان به وی جواب دادند: اطاعت ، ای مطلاع ما! یعنی: ای سرور ما!

گفت : چگونه به عذاب (خدا) گرفتار آمدید؟

گفتند : به علت سرکشی و نافرمانی از تو که به منزله هارون هستی ؛ ما و آنان که از تو نافرمانی کردند تا روز قیامت در عذاب به سر خواهیم برد .

سپس فریادی بر آورد که نزدیک بود آسمان ها شکافته شوند . سپس از آن صحنه هولناک ، بی هوش با صورت بر زمین افتادم و هنگامی که به هوش آمدم ، امیرمؤمنان علیه السلام را دیدم که بر تختی از یاقوت سرخ نشسته و بر سرش

ص: 135

تاجی از جواهر است و حله هایی سبز و زرد بر تن دارد و چهره وی مانند قرص ماه می درخشد . پس گفتم : سرورم ، این ملک ، بس عظیم است!

فرمود: آری ای جابر! ملک ما از ملک سلیمان فرزند داود بزرگتر است و سلطنت ما از سلطنت او عظیم تر است .

سپس بازگشته و وارد کوفه شدیم و من به دنبال او وارد مسجد شدم . ایشان چند گام برداشت ، در حالی که می فرمود: قسم به خدا ، این کار را نمی کنم ، نه به خدا این کار هیچ گاه از من سر نزند .

گفتم : سرورم با که صحبت می کنی؟ و چه کسی را مورد خطاب قرار می دهی؟ در حالی که من کسی را نمی بینم!

ایشان فرمودند: ای جابر ! حجاب ها دریده شد و توانستم برهوتی را ببینم و شنبویه و حبتر را دیدم ، در حالی که در درون تابوتی در برهوت مورد شکنجه قرار داشتند ، پس صدا زدند که: ای ابوالحسن! ای امیر مؤمنان! ما را به دنیا برگردان تا به فضیلت و ولایت تو اقرار و اعتراف کنیم .

پس گفتم : قسم به خدا این کار را نمی کنم ، نه به خدا این کار هیچ گاه از من سر نزند . سپس این آیه را خواندند: « وَلَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ » ای جابر! هیچ کسی با وصیت یکی از اوصیای پیامبران مخالفت نکند ، مگر این که خدا او را در روز قیامت ، نابینا محشور می کند و در صحنه های قیامت با افتان و خیزان بر زمین می خورد .(1)

ص: 136

آیۀ هفتم

{ وَلِلّهِ الأسْمَاء الْحُسْنَی فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُواْ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أسْمَآئِهِ سَیُجْزَوْنَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ؛ و برای خدا ، نامهای نیک است خدا را به آن (نامها) بخوانید! و کسانی را که در اسماء خدا تحریف می کنند (و بر غیر او می نهند ، و شریک برایش قائل می شوند) ، رها سازید! آنها بزودی جزای اعمالی را که انجام می دادند ، می بینند!} (1)

محمد بن مسلم ، از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که گفت : از جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله شنیدم که گفت : عرض کردم: ای رسول خدا! در باره علی ابن ابی طالب علیه السلام چه می گویید؟

فرمودند: او خود من است .

عرض کردم: پس در باره حسن و حسین علیهما السلام چه می گویید؟

فرمودند: آنان جان من هستند . و مادرشان فاطمه علیها السلام ، دختر من است و هر چه او را ناراحت می کند ، مرا نیز ناراحت می کند و هر چه موجب خوشحالی او است ، موجب خوشحالی من نیز هست . خدا را گواه می گیرم که با کسی که با آنان می جنگد ، در جنگم و با کسی که به صلح با آنان رفتار می کند ، در صلحم . ای جابر! اگر بخواهی خدا را بخوانی و دعایت را مستجاب کند ، با نام های آنان دعا کن ؛ زیرا که نام ایشان ، دوست داشتنی ترین نام ها نزد خدای عز و جل است .(2)

ص: 137

آیۀ هشتم

{ وَ یَسْئَلُونَکَ عَنْ ذِی الْقَرْنَیْنِ قُلْ سَأتْلُوا عَلَیْکُمْ مِنْهُ ذِکْراً }،(1) و از تو درباره « ذو القرنین » می پرسند بگو: « به زودی بخشی از سرگذشت او را برای شما بازگو خواهم کرد . » ؛ {وَعْدُ رَبِّی جَعَلَهُ دَکَّاءَ وَ کانَ وَعْدُ رَبِّی حَقًّا } ؛(2) امّا هنگامی که وعده پروردگارم فرا رسد ، آن را در هم می کوبد و وعده پروردگارم حق است! »

جابر بن یزید جعفی ، از جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله روایت شده است: شنیدم که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرمود: ذوالقرنین بنده ای بود از بندگان صالح خدا که خداوند او را حجت و نشانه ای برای مردم قرار داده بود . او قوم خود را به تقوای الهی دعوت کرد ، اما آنها به گوشه پیشانی او ضربه زدند و او مدتی در بیهوشی بود تا جایی که گمان می رفت مرده باشد و کسی نمی دانست چه بر سر او آمده . سپس دوباره به هوش آمد و این بار به گوشه دیگرش ضربه زدند. در میان شما مانند او وجود دارد و خداوند عز و جل به او در روی زمین قدرت و مکنت داد و هر گونه اسباب و وسیله ای را در اختیارش قرار داد و بدین وسیله او توانست مشرق تا مغرب زمین را بپیماید و خداوند این سنت را در مورد قائم آل محمد عجل الله تعالی فرجه الشریف هم اجرا خواهد کرد و او را به مشارق و مغارب زمین می رساند ، تا جایی که به هر دشت و تپه ای که ذو القرنین پا گذاشته است ، او نیز وارد خواهد شد و خداوند گنج ها و معادن زمین را بر او می گشاید

ص: 138

و با القای ترس در دل های مردم او را یاری می کند و همان گونه که زمین پر از ظلم و جور گشته است ، خداوند به وسیله او زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد .(1)

ج): مناظره ی جابر رحمة الله درباره شفاعت

طلق بن حبیب می گوید:

از کسانی بودم که سرسختانه شفاعت را تکذیب می کردم تا اینکه با جابر ملاقات نمودم ، برای او آیاتی را که در آنها عذاب دوزخ به صورت عذاب جاودانی یاد شده است ، خواندم و نتیجه گرفتم که بنا به گفته ی آیات ، باید اهل دوزخ در آتش ، مخلد و جاودان باشند .

در این موقع جابربن عبدالله رحمة الله رو به من کرد و گفت : آیا تصور می کنی که به کتاب خدا و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از من آشناتری؟

آیاتی را که خواندی و در آنها عذاب دوزخ به صورت یک عذاب جاودانی یاد شده ، مربوط به مشرکان و بت پرستان است . ولی شفاعت از آن کسانی است که دچار لغزش و گناه شده ، سپس کیفر اعمال خود را در دوزخ دیده اند و بعداً در اثر شفاعت از آنجا خارج شده اند .

سپس جابر رحمة الله به گوش خود اشاره کرد و گفت :

ص: 139

( ناشنوا باشد اگر آنچه می گویم شخصاً از پیامبر نشنیده باشم ، من با این دو گوش خود از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که فرمود: گروهی از گنه کاران پس از آنکه وارد آتش شدند ، از آن بیرون می آیند . )

از اینکه جابر بن عبدالله رحمة الله آیات مربوط به دوزخیان را بر دو دسته تقسیم می کند ، و آن دسته از آیات را که در آنها سخن از خلود در دوزخ به میان آمده مربوط به مشرکان و بت پرستان ، و دسته ی دیگر را مربوط به مؤمنان گنه کار می داند ، می توان موقعیت علمی جابر را در تفسیر آیات قرآن به دست آورد .

تنها این مورد نبود که جابر رحمة الله ، مردم را با معارف قرآن آشنا کرده است ، بلکه از کتب احادیث به روشنی استفاده می شود که وی در یک مجمع عمومی پیرامون شفاعت ، با یکی از محدثان مناظره نموده او را محکوم ساخت ، اینک مناظره ی او:

(یزید فقیر) می گوید: من در کنار جابر رحمة الله نشسته بودم و او برای مردم از پیامبر گرامی حدیث نقل می کرد ، او ضمن سخنان خود گفت : گروهی از دوزخیان از آتش آزاد می گردند .

من از این سخن سخت ناراحت شده ، رو به جابر کردم و گفتم : من از دیگران در شگفت نیستم بلکه از شما یاران محمد صلی الله علیه و آله وسلم در شگفتم که تصور می کنید گروهی از دوزخیان از دوزخ خارج می شوند ، در صورتی که این سخن با گفتار خدا سازگار نیست ، آنجا که می فرماید:

« آنان می خواهند از آتش بیرون بیایند ، ولی هرگز خارج نخواهند شد »(1)

ص: 140

همینکه من این سخن را گفتم ، حاضران به من پرخاش نمودند . ولی جابر رحمة الله با کمال بردباری به آنان گفت : او را به حال خود بگذارید تا من او را روشن کنم ، سپس گفت :

آیه ای که درباره ی خلود در آتش دوزخ تلاوت کردی ، مربوط به مشرکان و بت پرستان ، و به طور کلی راجع به کافران است و درباره ی آنان نازل شده است ، آیه چنین است:

{ إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ أنَّ لَهُمْ ما فِی الْأرْضِ جَمیعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لِیَفْتَدُوا بِهِ مِنْ عَذابِ یَوْمِ الْقِیامَةِ ما تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ ألیمٌ * یُریدُونَ أنْ یَخْرُجُوا مِنَ النَّارِ وَ ما هُمْ بِخارِجینَ مِنْها وَ لَهُمْ عَذابٌ مُقیمٌ } ؛ به یقین کسانی که کافر شدند ، اگر تمام آنچه روی زمین است و همانند آن ، مال آنها باشد و همه آن را برای نجات از کیفر روز قیامت بدهند ، از آنان پذیرفته نخواهد شد و مجازات دردناکی خواهند داشت . * پیوسته می خواهند از آتش خارج شوند ، ولی نمی توانند از آن خارج گردند و برای آنها مجازاتی پایدار است .»(1)

جابر رحمة الله پس از خواندن این دو آیه ، رو به من کرد و گفت : قرآن تلاوت می کنی؟

گفتم : قرآن را حفظ کرده ام .

جابر رحمة الله در این هنگام مرا به یاد آیه ی دیگری انداخت که خداوند در آن به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نوید مقام بس پسندیده ای می دهد و می فرماید:

ص: 141

( ای پیامبر! بخشی از شب را با انجام دادن نوافل (نمازهای مستحبی) متهجد باش تا خداوند تو را به مقام پسندیده ای برساند . )(1)

آن گاه جابر رحمة الله افزود: این (مقام محمود ، مقام پسندیده) همان مقام شفاعت است که خداوند از آن سخن می گوید . این شفاعت شامل کسانی خواهد شد که خداوند آنان را به خاطر گناهانشان ، در دوزخ بازداشت خواهد کرد و هرگز با آنان سخن نخواهد گفت و هر وقت بخواهد آنان را آزاد کند ، آزاد می نماید .

( یزید فقیر ) می گوید: پس از شنیدن بیانات جابر رحمة الله ، دیگر شفاعت را انکار نکردم .(2) در اینجا بی مناسبت نیست حدیثی را که از امیر مؤمنان علیه السلام درباره ی شفاعت نقل شده و نظریه ی جابر را به روشنی تأیید می کند ، نقل کنیم :

امیر مؤمنان علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم گرامی نقل می کند که حضرت فرمود: من به قدری درباره ی امت خود شفاعت می کنم که ندایی از طرف پروردگار می رسد که ای محمد صلی الله علیه و آله وسلم ! آیا راضی شدی؟

می گویم: بلی راضی شدم .

امیرمؤمنان علیه السلام پس از نقل این حدیث رو به مردم عراق کرد و فرمود: ای مردم عراق! شما تصور می کنید امیدوار کننده ترین آیه در قرآن ، آیه:

{ یا عِبادِیَ الَّذینَ أسْرَفُوا عَلی أنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ } ؛ ای بندگان من که بر خود

ص: 142

اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد ، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است .» (1) است ولی ما خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می گوییم: امیدوار کننده ترین آیه در کتاب خدا ، آیه: « وَ لَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی ؛ و به زودی پروردگارت آن قدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی! » (2) است . آنچه خدا به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می بخشد ، همان مقام شفاعت است .(3)

مرگ پرافتخار یا زندگی شیرین ابدی جابر رحمة الله

از حدیثی که کلینی در کافی ذکر کرده استفاده می شود که ، جابر رحمة الله به هنگام شهادت امام زین العابدین علیه السلام زنده بوده است و امام باقر علیه السلام در دوران امامت خود به خانه جابر رحمة الله رفت و آمد داشته است .(4)

با توجه به این نکته که دانشمندان شهادت امام چهارم را در سال 94 یا 95 هجری دانسته اند به دست می آید وفات جابر رحمة الله پس از این تاریخ بوده است . جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله ، گرچه در میدان نبرد با دشمن ، با شمشیر به شهادت نرسید ، ولی با شمشیر قلم و بیان و در مسیر مبارزه ی دائم و پی گیر و بی امان ، با دشمنان بود . و با افشاگری های خود ، بینی دشمنان کینه توز را به

ص: 143

خاک مالید ، و از حریم مقدس امامان معصوم علیهم السلام دفاع کرد و مشمول حدیث شریف مولایش رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم بود ، بلکه از مصداق های روشن آن حدیث بود که فرمود:

« هنگامی که روز قیامت می شود ، مرکب قلم دانشمندان را با خون شهیدان می سنجند ، پس مرکب قلم دانشمندان بر خون شهیدان برتری می یابد . »(1)

و جابر رحمة الله خودش نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود :

« مرگ در راستای اطاعت از حضرت علی علیه السلام شهادت است » .(2)

ص: 144

در سال سوم هجری و پیش از غزوه ذاتُ الرِقاع ، جابر با سُهَیمه ، دختر مسعود بن اوس ، ازدواج کرد .(1)

حاصل این ازدواج فرزندانی شد به نام های: عبدالرحمان ، عقیل و محمد .(2)

وجود افرادی منتسب به جابر در آفریقا (در محدوده تونس امروزی)[3] در بخارا . (ابوالفضل بکر بن محمد بن علی بن فضل انصاری) (3)

و در سرتا سرگیتی مانند عراق و شهرهای ایران پر از فامیل های «جابری ، جابرزاده ، جابری انصاری ، انصاریان و جایروند و . . .» همه از نسل این صحابی بزرگ پیامبر جناب جابر بن عبدالله انصاری هستند .

1)- عالم عامل مولی شیخ حسینقلی همدانی شوندی (1239-1311ق) (4)

« شوند » از توابع همدان و با آن 14 فرسخ فاصله دارد . مولی حسینقلی که ازذریه جابر بن عبدالله انصاری است خاندان بزرگی در « شَوَند » دارد و در آن، به غیر از آن خاندان ، گروه بسیاری از اولاد جابر هستند .(5)

[3] - جمهره انساب العرب ، ص359 .

ص: 146

2)- آیت الله العظمی حاج شیخ مرتضی انصاری دزفولی ( فقیه بلندآوازه و اصولیِ عمیق ، ( 1214 - 1281ق )(1)

3)- خاندان مشهور و بزرگ«جابری انصاری» در اصفهان .

بزرگ این خاندان به نام «جلال الدین» هفتصد سال پیش به ایران هجرت کرد و در کشور ما مسکن گزید .

جابری انصاری خانواده ای با قدمت بیش از یکهزار و چهارصد سال است . این خاندان از بزرگان علم و ادب بودند .

از این خاندان می توان: شیخ حسن خان جابری انصاری(2) ، فرزند حاج میرزا علی ملقّب به « صدرالادباء » مورّخ محقّق ، مفسر وادیب فرزانه می باشد که دارای تالیفات بسیاری مانند تاریخ اصفهان و ری و همه جهان ؛ تاریخ نصف جهان و همه جهان ؛ آگهی شهان از کار جهان ؛ آفتاب درخشنده و . . . است .

میرزا سلمان جابری انصاری از رجال بزرگ عهد شاه طهماسب و وزرای روزگار شاه اسماعیل دوم و سلطان محمد خدا بنده صفوی از این دودمان است . از قدیم شاخه ای از خاندان جابری انصاری در شیراز می زیسته اند که از اعیان محلّۀ سر دزک آن شهر به شمار می آمدند و به سلسله ی میرزایان جابری انصاری مشهور بودند . را نام برد .

ص: 147

4)- خاندان بزرگ «مشایخ انصاری» در داراب(1)

درروستای «نودای جان» از قصبه ی «سرکوه» در هشت فرسخی داراب از استان فارس زندگی می کنند و ساکنین آن جا این انتساب را از مسلّمات می دانند . از این خاندان بزرگ جمعی از فضلای معاصر برخاسته اند که نامدارترین آنها عبارتند از:

الف)- آیت الله شیخ یحیی انصاری شیرازی(2)

ب)- حاج شیخ زکریا انصاری (ملقب به نصیر الاسلام و مشهور به شیخ شهید)(3)

ص: 148

ج)- شیخ علی آقا انصاری ؛ وی نوه شیخ زکریا انصاری است و از عالمان و فقیهان عصر خویش بوده است .

د)- شیخ ابوالحسن انصاری ، وی فرزند شیخ زکریا انصاری است .(1) شیخ عبدالصمد ، شیخ ابوالحسن ، شیخ ابوعلی ، شیخ بهاءالدین ، شیخ ابوتراب انصاری ، شیخ زکریا (در روستای « لای گردو » به شهادت رسید . و . . .

5)- عقدۀ بن عبدالرحمان بن جابر نوه ی جابر بن عبدالله انصاری

6)- محمدباقر جابری انصاری نائینی مؤلف کتاب « مفاتیح الحدائق و مصابیح الدقائق » و کتاب « مفتاح الحقائق فی الکلام » .(2)

7)- شیخ محمدهاشم بن محمد مفید انصاری جابری شیرازی مؤلف کتاب های: « طب البلاهه و جواهر الابیات و دیوان الخادم و الزخاریف » .(3)

8)- ملامحمدکاظم بن محمد زمان جابری انصاری ، ناسخ کتاب « الیقین باختصاص مولانا علی بامرةالمؤمنین » .(4)

9)- شاعر فارسی زبان به نام مولی هدایت حسین نائینی .(5)

10)- شاعر فارسی زبان به نام « مولی محمدباقر بن مولی هدایت حسین نائینی » متخلص به « صفا » ایضاً مؤلف کتاب « مفتاح الاُفق » در اصول دین .(6)

ص: 149

11)- قبیله ای به نام « جایروند » در روستایی به نام « بیشه دراز در دهلران » که اهالی آنجا خود را منتسب به جابر می دانند .

12)- طائفه ای بزرگ در تبریز از نوادگان جابر که برخی از آنا عبارتند از:

حاج شیخ عبدالعظیم ، حاج شیخ عبدالرحیم پسران میرزا ابوالقاسم خان انصاری و شیخ الله یار و شیخ علی یار پسران شیخ محمد انصاری و شیخ علی قلی و شیخ محمدباقر پسرانم شیخ عبدالکریم انصاری که همگی از طائفه ای هستند در تبریز و از نوادگان جابر بن عبدالله انصاری می باشند و شاه سلیمان صفوی طبق امریه ای همه آن طائفه را معاف از مالیات کرد .(1)

13)- عالم عامل امیر اسماعیل بن حسین بیک علی بن سلیمان جابری انصاری که سید علی خان مؤلف کتاب « الکلم الطیب » از او نقل حکایت نموده است .(2)

14)- شخصی به نام میرزا محمد اسماعیل جابری که تولیت مزار « علاء الدین حسین » در شهر شیراز را داشته است . قباله ی خطی آن در مخطوطه ی شمار 8648 کتابخانه مجلس موجود است. (3)

و ده ها تن دیگر را می بینیم که در اقصی نقاط دنیا به سر برده اند و می برند که از خاندان جابر بن عبدالله انصاری هستند .

ص: 150

حال ، فداکار و حامیِ آن بزرگواران بوده و هست ، در اظهار علاقه و اخلاص نسبت به شخصیت و آثار و خدمات مخلصانه و فداکارانۀ او هیچ گونه کوتاهی و غفلت و سستی را روا نمی دارند .

هم اکنون ، به ترتیب حروف الفبأ تخلص یا نام فامیلی آن بزرگواران ، سروده های آنان را در اختیار علاقمندان و پیروران مکتب مقدس اهل البیت علیهم السلام بالاخص دلدادگان سالار شهیدان ابی عبدالله الحسین علیه السلام قرار می دهیم و امیدواریم این حرکت نورانی وسیلۀ ارتقاء سطح معرفت و ایمان و اعتقاد جامعه ، و موجب نزول برکات و رحمت الهی بر پیروان مکتب ثقلین و مقدمه ای بر اجابت دعاها و دفع بلاها ، و وسیله ای برای خشنودی منتقم حقیقیِ شهداء و مظلومان ، حضرت بقیة الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف باشد و ذخیره ای برای روزی که :

« لَا یَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ »

به شمار آید .

آمین آمین آمین

ص: 153

لوح سبزی به دست بانوی نور

دیدم و نام ها بر آن مسطور

گفتم ای دختر حبیب خدا

پدرو مادرم فدای شما

چییست این لوح مثل آئینه

گفت: این نور ، نقش این اسماء

هدیه شد از خدا به پیغمبر

نسب ما نوشته تا محشر

پدرم خاتم النبیین است

افتخارم تبار یاسین است

شوهر من اباالائمه علی است

که امام است و رهبر دین است

بعد از او یازده ولی الله

که امامند و رهبرند و پناه

جابراینگونه احترامی داشت

اینچنین عزّت و مقامی داشت

دیدچون در مدینه باقر را

ازپیمبر به او سلامی داشت

بوسه زد دست و قدّ و بالایش

از خدا بود این تمنّایش

قصّه کربلا چو علّت یافت

عشق و آزادگی کرامت یافت

خون پاک حسین و یارانش

ریخت برخاک و نقش عزّت یافت

سال ها بود بعد عاشورا

پیرو حق کسی نماند بجا

ص: 155

آل مروان و آل بوسفیان

نسل در نسل زشتی و خفقان

کمتر از اهل دین به جا ماندند

چار تن مثل جابر و یاران

زنده ماند و حدیث ماتم گفت

قصّه کربلا به عالم گفت

هجرتش بود از مدینۀ نور

تا به سر منزل شهادت و شور

اربعین جابر اوّلین زائر

باعطیّه در آن بهشت قبور

آن زیارت چنین پیامی داشت

که به خون خدا سلامی داشت

گفت جابر که ای شهید وفا

ای که اسلام از تو یافت بقا

درثواب جهاد و خون و عطش

ما شریکیم با شما به خدا

که شنیدم ز مصطفی صلی الله علیه و آله وسلم سخنی

چه کلامی چه خوش لب و دهنی

در جهان هرکه هرچه دارد دوست

تا قیامت دلش به همره اوست

عمر جابر کنار اهل البیت علیهم السلام

این محبّت نتیجه اش چه نکوست

بین اهل وفا جدائی نیست

که جز این شیوه آشنایی نیست

ص: 156

سرودۀ : شاعر خاندان امامت

زیارت صیقل اندیشه و روح

زیارت فیض باب الله مفتوح

زیارت نور و عرفان ونماز است

برای جان عاشق امتیازاست

مقام شیعه در دوری محال است

زیارت اتّحاد و اتصال است

چو جابر در ولایت کرده سیری

حبیبی آشنایی پیرِ دیری

تمام عمر با حق الیقین زیست

ولی گویی برای اربعین زیست

قدم آهسته بر می داشت آنجا

به عرش عشق پا بگذاشت آنجا

گلاب از برگ پلک چشم ،جاری

زیارتنامه اشک بیقراری

بیا جابر بیا یارت همینجاست

دلت اینجا و دلدارت همینجاست

بیا یعقوب کنعان محبت

بیا در یوسفستان محبّت

ص: 158

حبیبت را به سوز دل صداکن

جوابت می دهد جان را فداکن

کجا بودی ، کجا در این چهل روز

کجا بود این دل خونین چهل روز

چرا دیرآمدی ای جان آگاه

مگر شد مانع تو دوری راه

ز چشمت رفته نور از دل نرفته

ترا پای طلب در گِل نرفته

بیادت هست جابر درمدینه

سرش را می نهادی روی سینه

بیادت هست مانند پیمبر

حسینش را تو بوسیدی مکرّر

بیادت هست جانت عشق او داشت

دلت دیدار او را آرزوداشت

بسی با تو محبّت داشت مولا

سلامش بر تو سبقت داشت مولا

بیا ای سینه ات دارالزیاره

ندیدی پیکرش را پارهذ پاره

ص: 159

ندیدی از برای جرعه ای آب

دل اطفال کوچک بودبیتاب

ندیدی فرق اکبر راشکسته

ندیدی رشتۀ عمرش گسسته

ندیدی روی تلّ زینبیّه

عزاداریّ آل هاشمیّه

کنون برخیز ای دلتنگ غم ها

که آمد قافله از پیچ وخم ها

کبوترهای معصوم مهاجر

رسیده پرشکسته خسته زائر

خبرها را بپرس از خواهراو

چه آورده اسارت بر سراو

ببین باغ ولایت گل ندارد

به غیر از نالۀ بلبل ندارد

شکسته شیشۀ عمر ربابش

کنار قبر اصغر برده خوابش

سکینه دسته گل از اشک دارد

که روی قبر بابا می گذارد

ص: 160

سرودۀ : شاعر جوان اهل البیت علیهم السلام

بالا گرفت ناله ی پیری که نا نداشت

تأثیر روی عالم بالا گذاشتم

با سوز ناله و غم داغی که داشتم

مرهم به قلب زخمی زهرا علیها السلام گذاشتم

جابر به جبرو عاشق بی اختیار شد

عشق است آنچه در دل ما جا گذاشتند

پای پیاده ، حسرت دیدن، امید وصل

ارثی برای مردم فردا گذاشتم

* * * *

جابرا بودی تو با شور و نوا

اولین زائر به دشت کربلا

با عطیه رفته ای با شور و شین

در کنار تربت پاک حسین علیه السلام

( فریور )

ص: 162

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

رسید جابر دلخون به اربعین قیامت!

چکامه های حرم را ،نگفته محتشمَم

کنار همت جابر عطیه وار و رها

اسیر عشق امامم ، رفیق آه و دمم

سفیر دشت عطش را ،کنون حلال کنید

که با اجازه مولا ،مسافر حرمم

* * * *

فدای قطرۀ اشکی که در عزای حسین علیه السلام

بروی تربت پاکش فشانده ای ز دو عین

چه خوب گویِ سعادت رُبودی ای جابر

به عزّ و جاه و جلالت فزودی ای جابر

( قائمی )

ص: 164

سرودۀ : شاعر جوان اهل البیت علیهم السلام

سیّد علیرضا طباطبایی ( اصیل ) از اصفهان

عارف به راز کساء

جابر شدی که أنت إلَی باشی

در لفظ با نفوذ رسول الله

دریا دلی که جوش وخروشش را

دارد ز همنشینیِ خود با ماه

با فتح مکه آخر سر هرکس

بعد از شهادتین مسلمان شد

اما چه کم شبیه توجانهاشان

مملوِّ از حلاوت ایمان شد

حب علی و آل عبا داری

در سینه چون حدیث کساداری

وقتیکه حب شیر خدا داری

بی شک یقین به روز جزاداری

در جنگ ها فداییِ اسلام و

در بحث علم ، اهل قلم بودی

ص: 165

در یک مسیر واحد عرفانی

مانند ذوالفقار دو دم بودی

قلب تو ازدحام احادیث است

از سرّ عالمین خبر داری

عارف به راز اهل کسا هستی

جابر تویی ای یار انصاری

* * * *

در نگهبانیِ از سُنَت و اسلامِ رسول صلی الله علیه و آله وسلم

بیشتر از همه آن دورِه تو ظاهر شده ای

با سلاح قلم و قدرت شمشیر بیان

در گذر گاه زمان حضرت جابر شده ای

اربعین پای پیاده حرم کرببلا

خوش به حالت که در این راه مسافر شده ای

( قاسمی )

ص: 166

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر با ولایت

گویا صدای دختری از شام می رسد

آقا بیا که شامِ ستمگر ، بلند شد

حالا به سبک روضه جابر در اربعین

فریاد سرخِ گریه ،سراسر بلند شد

وقتی بیان حضرت زینب ، قیام کرد

گویا صدای حضرت حیدر بلند شد

او هم نوای خطبه جوشان « ایلیا »

از گوشه ای به شور برادر بلند شد

* * * *

به دانش نشر فرهنگ تشیّع هست مدیونت

ز انواع سعادت ها توبرخوردار ای جابر

نشانت داد لوح سبز خودرا فاطمه زیرا

تو آل الله را بودی امانت دار ای جابر

حدیث پنج تن زیر کِساء را این توئی راوی

که درک فضل و فهمش هست بس دشوار ای جابر

( قدسی )

ص: 170

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

بیا و ببین هر طرف کربلا است

به هر گوشه ای شور و غوغا بپاست

که تکفیریان ، شیعه سر می برند

بدن می درند و جگر می خورند

بیا و ببین آل ابن زیاد

نبردند رسم نیاکان ز یاد

بیا و ببین ، باز ، بازار عشق

که گرم است از کربلا تا دمشق

ولی جابر امروز دیروز نیست

دگر ابن مرجانه پیروز نیست

در این جنگ پیروز جیش خداست

سعودی و وهابیت بر فنااست

گذشت آن زمانی که در کربلا

بریدند رأس حسین علیه السلام از قفا

ببین خاریِ دشمنان خدا

ببین پاک بازان راه وفا

ببین لشکر عاشقان حسین علیه السلام

روان گشته با نالۀ یاحسین علیه السلام

که گیرند از دشمنان انتقام

به تهران و بغداد و صنعا و شام

صیانت کنند از کیان و حرم

عجم ازعراق و عراق از عجم

عدو ز آتش خشمشان منفعل

زمین گیر و مبهوت و مات و خجل

دل داعشی سخت لرزان بود

به میدان ز هر سو گریزان بود

به گرمای اشکت قسم جابرا

بود عشق ، مدیون خون خدا

« بقا » با ظهور امام زمان

رسد موسم شادی عاشقان

*****

رباعی

شیدای پیمبر و علی جابر بود

بر قبرحسین اولین زائر بود

او حامل پیغام و سلامی مخصوص

از سوی نبی به حضرت باقر بود

ص: 172

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

ده جوابم را حسین فاطمه

ای که هستی نور چشمان همه

ناگهان گفتا بخود جابر سخن

از که می خواهی جواب ای ممتحن

سر بریده از ره کین باشد او

دین ز خون او گرفته آبرو

در همین اثنا صدائی را شنید

آه و افغان از جگر او برکشید

چون صدا بود از عزیزان خدا

زینب و طفلان با غم آشنا

چشم زینب تا به جابر اوفتاد

لب به اظهار مصیبتها گشاد

گفت جابر شد حسینم تشنه لب

کشته در پیش دو چشمانم عجب

یار و انصارش همه گشته فدا

تن به خاک و خون تمامی سرجدا

اهل بیت آن امام بی نظیر

جمله گردیدند از کینه اسیر

ص: 174

شد خرابه جایمان در شهر شام

سنگ بر ما می زدند از روی بام

از جفا و جور افراد پلید

شد رقیه دختر او هم شهید

حالیامائیم و این سوز نهان

تا بماند دین جدّم در امان

هر که باشد « بی ریا » یار حسین

می کند ترویج افکار حسین

* * * *

به تاریخ تشیع اربعین ثبت است با نامت

ز اجر زائرانش ، سهم خود بردار ای جابر

تو اوّل اربعین کربلا را اولین زائر

تنی بی سر زیارت می کنی این بار ای جابر

( قدسی )

ص: 175

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

پیرو پاک ولایت بوده ای

یار خورشید هدایت بوده ای

دین ز تفسیر و کلامت جان گرفت

از اصول و علم تو بنیان گرفت

درس قرآن تو حق را زنده ساخت

شیعه را تفسیر تو پاینده ساخت

علم آل مصطفی صلی الله علیه و آله وسلم تن پوش تو

پرچم حق باوری بر دوش تو

محرم خاص امامت جُز تو کیست؟

دست در دست ولایت جُز تو کیست

کیست جُز تو کاین سعادت یافته است؟

اینچنین شأن و شرافت یافته است؟

نام تو جاری است با قَدِّ رسا

با حدیث ناب اصحاب کسا

ای بیان تو بیان اهلبیت علیهم السلام

در سخن هایت نشان اهلبیت علیهم السلام

ای اطاعت از امامت پیشه ات

از عبادت پُر فروغ اندیشه ات

با ولایت چون سعادت یافتی

همدلی با آل عترت یافتی

فطرتت پیوند خورده با حسین علیه السلام

برلبت پیوسته ذکر یا حسین علیه السلام

تا شود با نام مولایت قرین

نام تو پیوند شد با اربعین

ای نخستین زائر کوی حسین علیه السلام

عاشق و شیدا و رهپوی حسین علیه السلام

اولین زائر شدن اجلال توست

این سخن بی شک زبانحال توست

« رشته ای برگردنم افکنده دوست

می کشدهر جا که خاطر خواه اوست »

اینک امّا روزگاری دیگراست

شیعه را قول و قراری دیگراست

این زمان هر روز عاشوار بپاست

کربلا در کربلا در کربلاست

نینوائی شد نوا در نای ما

بوی خون می آید از آوای ما

آتشی در سینه ها برپا شده است

سینه ها سینای عاشورا

شده است

ص: 177

قلب ها با تیر و خنجر آشناست

در دل هر شیعه شور کربلاست

شب شبِ تاریکِ استبدادهاست

دادگر زنجیری بیدادهاست

سینه ها سوزان و دلها بی قرار

انتظار و انتظار و انتظار

اربعین امّا هوای دیگری است

کربلا و نینوای دیگری است

کربلا اینجا قرار عاشقی است

قلبهای ما به کار عاشقی است

عشق ما « پویا » حسین و کربلاست

« مذهب عاشق ز مذهب ها جداست »

* * * *

بین فرات رفتم و با ذکر یاحسین

پا در فراترین غم دنیا گذاشتم

رفتم کنار صحنه و بر روی خاک او

چشمان بی قرار خودم را گذاشتم

( اسحاقی )

ص: 178

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : مدرس حوزه علمیه و حافظ قرآن

برد روزی سلام پیغمبر

محضر پاک پنجمین رهبر

اهل احسان به مستمندان بود

پی اصلاح کار آنان بود

بود او از مشاوران علی

رازداری ز شیعیان علی

دیده با چشم ، لوح فاطمه را

نقل کرده برای ما همه را

نسخه برداری از صحیفه(1)نمود

بود آن نسخه نزد او موجود

همچنین راوی حدیث کساست

که در آن پنج آل عباست

اولین زائر حسین است او

غرق در آه و شور و شین است او

در ره دین دمی ز پا ننشست

تا که چشمان خویش داد از دست

بعد عمری طویل در دنیا

کرد منزل به جنة المأوی

می کند « جان نثار » ختم کلام

که به جابر درود باد و سلام

ص: 181

سرودۀ : شاعر جوان اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر دلسوخته اهل البیت علیهم السلام

هر جا حدیث ناب کسا خوانده می شود

در جمع عاشقان علی ، حی و حاضر است

این مرد ، جابر است که در روز اربعین

در کربلای کشته ی لب تشنه ، زائر است

*****

مشتاق حسین و مَحرم درگاه است

روشن دل و ، از راز غمش آگاه است

با دیده ی باز ، در حرم مُحرم شد

این زائر ، جابر بن عبدالله است

* * * *

« جابر » کنار چشم « عطیه » زهوش رفت

هم آسمان به رنگ مصیبت شدو گریست!

از اربعین زیارت جابر شروع شد

در امتداد ، نوبت امت شد و گریست

( ایلیا )

ص: 184

سرودۀ : شاعر جوان اهل البیت علیهم السلام

دل این زایر پرپر شده در اوج غم است

پر از امیّد و تبسّم چهلم کرب و بلا

*****

گرچه افتاده ز پا لیک به سر آمده است

عمر او در قدم یار به سر آمده است

روضه سرداد چنانکه غزلم خون بارید

داغ دیده است که با خون جگر آمده است

کو به کو دشت به دشت آمده مجنون حسین

زایر قبر امام است به در آمده است

پیری انگار که بر عرش مسافر شده است

یا که بر جنّت الاعلا به سفر آمده است

این گل روضه زهراست سراسر لطف است

نزد او خارترین هم به نظر آمده است

به دل و جان مریدش زده آتش این داغ

پیری انگار که با دیده ی تر آمده است

ناله سر داده دلش نوحه ی او پر سوز است

آه انگار که چون مرغ سحر آمده است

*****

ص: 186

تشنگی ، دشت پر از خار پیاده جابر

عاشقِ لحظه ی دیدار ، پیاده جابر

دست بر سینه و فریاد کنان افتاده است

زیر پای حرم یار ، پیاده جابر

سینه اش چاک شده چشم دلش بارانی است

پیشرو در صف زوّار ، پیاده جابر

دست بر سینه ، حزین ، نوحه کنان آمده است

بر سر قبر علمدار ، پیاده جابر

دشت از خون خدا جنّت و گلزار شده است

اربعین آمده گلزار ، پیاده جابر

به درِ شیخُ الاطبّا به شفا آمده است

خسته و با دلِ بیمار ، پیاده جابر

قصّه نعل شنیده است که بی نعلین است !!

آمده بر حرم یار ، پیاده جابر

خسته دل زایر قبر پسر فاطمه است

آمده دست به دیوار ، پیاده جابر

ص: 187

سرودۀ : شاعر دلباخته اهل البیت علیهم السلام

هم تولا و هم تبری داشت

در شجاعت دلی چو دریا داشت

این کلامش چه عالی و زیباست

که علی بهترینِ انسان هاست(1)

دیدن لوح فاطمه ، او را

افتخاری بزرگ در دنیا

راوی حجة الوداع نبیّ

شاهد صادق ولای علیّ

با تمام توان خود جابر

بر غدیر علی شده ناشر

بر امامش حسن محبت داشت

نزد آقای خویش عزت داشت

یاری از جان به مجتبی می کرد

دلش از غربت حسن پُر درد

بوده غمخوار آن غریب وطن

خون دل خورده در عزای حسن

شاهد صادق حسین است او

شیعه ی عاشق حسین است او

بر شهیدان کربلا جابر

اولین اربعین شده زائر

بر مزار حسین ، دلخسته

در عزایش به سوگ بنشسته

ص: 189

سیّد السّاجدین چو دید او را

روضه ها خواند از غم بابا

گریه بر شاه بی کفن می کرد

ناله بر پاره پاره تن می کرد

از تنِ بر زمین رها می سوخت

بر سرِ از بدن جدا می سوخت

گریه اش بر حسین بی حد بود

بر عزاداریش مُقَید بود

بر حبیبش سلام داد و گریست

تا دم مرگ با غم او زیست

محضر باقرالعلوم آمد

تا رساند سلام از احمد

حضرت باقر علیه السلام آن صحابی را

کرده تصدیق در روایت ها

آخر عمر چشم آن عاشق

گشته روشن به دیدن صادق

برکت داشت عمر او بسیار

دارد او کارنامه ای پر بار

قدمش استوار در دین بود

عالم و رازدار آئین بود

مرحبا جابر بن عبدالله

که به خورشید دین شدی چون ماه

ص: 190

سرودۀ : شاعر جوان اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر با ولایت

سرودۀ:شاعر خاندان امامت علیهم السلام

سال ها در خدمت مولا

علی علیه السلام جنگیده بود

از غنائم معرفت را فرض بر سامان گذاشت

کیست جابر؟ آن که زائر شد به روزِ « اربعین »

با عطیه غسل کرد و پای در میدان گذاشت

دید « مصباح الهدی » را برفراز نی مگر؟

پای در دریای مِهرِ « نوح کشتی بان » گذاشت

چشم هایش گرچه نابینا ، مشامش تیز بود

سر به روی تربت و دل در کف جانان گذاشت

نغمه های یا حسین اش ، یادگاری مانده است

با زیارت نامه اش تأثیر بر دوران گذاشت

****

کشتی شکست خورده ی از پا نشسته ای

یا موجِ در تلاطم دریا نشسته ای

ای شیشۀ گلاب شکسته ، چهل شب است

شوق مرا به شور تمنا نشسته ای

(شفا)

ص: 194

سرودۀ : شاعر خاندان امامت علیهم السلام

استاد سیّد علی اصغر موسوی(سعا)

براساس مکتب شعر دینی در ایران و مکتب شعر امامیه از قم

جابر ، عطیه ، کربلا

صیحه زد ، مدهوش شد ، هر چند در آنجا نبود!

شاهد کام عطش لبریز عاشورا نبود

صیحه زد ، وقتی که نجوایی نیامد جز سکوت

گوییا در خاک ، ردی از گل زهرا علیها السلام نبود

تشنگی تنها نشسته همچنان بر کام دشت

سایۀ نخلی به روی تربت مولا نبود

اندکی آمد رمق در جسم جابر ، ناله کرد:

کاش در هستی ، غم دنیا و مافیها نبود!

کی تواند داد پاسخ! ای ذبیح الله حق

کاش در کرب و بلا ، رسم منا برپا نبود!

گو در آن ظهر عطش سوز شناور در سراب

تشنه تر از مشک پیکان خوردۀ سقا نبود!

ص: 195

کاش در آیینۀ رخسار آن طفل رضیع

صحبت از رود فرات و چشمه و دریا نبود!

آنکه سیراب از عطش شد در شهادت ، عاقبت

حق نماتر از قیامش در جهان غوغا نبود!

حال ، اما اربعین است و چهل روزش گذشت

زائری از پیروانش معتکف اینجا نبود!

آب زد بر صورتش آخر « عطیه » ، باز هم

جان « جابر » در تن رنجیده اش اما نبود!

عطر عشقِ حق ، مشامش کربلایی کرده بود

گرچه دیدی در نگاهش روز و شب ، پیدا نبود!

دست بر تربت نهاد و گفت : مولایم ، حسین !

یا حسین و یاحسین ، . . . ، اما کسی گویا نبود

* * * *

هر جا حدیث ناب کسا خوانده می شود

در جمع عاشقان علی ، حی و حاضر است

این مرد ، جابر است که در روز اربعین

در کربلای کشته ی لب تشنه ، زائر است

(محسن درویش )

ص: 196

سرودۀ : شاعر خاندان امامت علیهم السلام

استاد سیّد علی اصغر موسوی (سعا )

براساس مکتب شعر دینی در ایران و مکتب شعر امامیه از قم

ارغوان داغ

ای مسیر کاروانت تا ابد آیینه پوش

ارغوان داغ تو زد در بهار سینه جوش

رفتم از دل تا بپرسم ، قصه ی اندوه چیست؟!

این که در من شعله ها افروخته ، از داغ کیست؟!

عشق و عقل آیینه سان ، فانوس دل افروختند

اشک و مژگان ، هر دو با هم در تماشا سوختند

وسعت اندوه را در داغ تو ، اندازه نیست

این ارادت از ازل مانده ، که رسمی تازه نیست

ای فدای لحظه های سرخ یادت زندگی

زندگی بی یادتو ، می افتد از تابندگی!

با تو هر قومی ، بلند آوازه از بیداری است

بی تو ، نام زندگی ، محکوم ذلت واری است

اربعین تا اربعین ، صد قافله مهمان توست

معرفت جوی حریم عشق بی پایان توست

ص: 197

اربعین تا اربعین ، صد پیر با « جابر » قرین

با تو می گیرد به یاد اربعینت ، اربعین

با تو می گیرد عزا همراه فرزندان ، خلیل

با تو می گیرد عزا همراه خاتم ، جبرئیل

با تو می گیرد عزا ، معصومه خلقت ، بتول

با تو می گیرد عزا هم ، عترت آل رسول

با تو می گیرد عزا ، در اربعینت مرتضی

با تو می گیرد عزا ، تا جلوه ی روز جزا

خیمه برپا کرده با یادت ، غمین بانو ، رباب

می کند همراه زینب ، هم دل عالم کباب

در شهودی آشکارا ، جلوه گر از مشرقین

آسمان پر می شود از بانگ ذکر : یا حسین!

" یا حسین و یا حسین " آهنگ دل ها می شود

سینه سینه این نوا تا ناکجاها می رود

ای مسیر کاروانت تا ابد ، آیینه پوش

نغمه ی تنهایی ات می آید از میدان به گوش!

آنکه در شطّ فرات ، از دست ، خالی کرد آب

مهر تو در سینه اش بود از ازل ، با بوتراب

ص: 198

شوق و ذوق اکبر و قاسم از انفاس تو بود

جلوه ی آئینه هاشان ، عشق و احساس تو بود

جرعه ای از جان و صبرت ، حضرت زینب چشید

لحظه ای حتی از او درماندگی دشمن ندید

غیرت مردان حق ، از حق آئین تو بود

هر چه بود آنجا ، فقط آئینۀ دین تو بود

آنکه در میدان ، به نام نامی ات تعظیم کرد

از شهادت در ره اندیشه ات ، کی بیم کرد؟!

هفت ایوان فلک ، هم قافیه با پله است

تا ردیف شعر ، من « هیهات من الذله » است!

ذلت از اصحاب عاشورا بود همواره دور!

تا کند " نور ولایت " از دل " کعبه " ظهور

* * * *

بسکه محرم بوده ام در منزلت خیرالنساء را

فاطمه فرمود بر من قصّۀ اهل کساء را

( میثم )

ص: 199

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

یاد کرد از خشکنای مَشک آب

از نوای قطره های اشک آب

یاد کرد از ساقی آب حیات

آن که وابنهاد دریای فرات

آن که سوی خیمه آورد آب را

تشنۀ لب های خود کرد آب را

جان و تن را شست با آب فرات

اشکریزان ، آه ، بی تاب فرات

کرد خوشبو خویش را با مُشک ناب

داشت در جان اشتیاق و التهاب

ودی طور است ، یا کرب و بلاست؟

بزم حق در جلوۀ خاکش به پاست

وا کَن از پا این زمان نعلین را

کن زیارت وارث « ثِقلین » را

از دلش آتش زبانه می کشید

جام شوق وصل او را می چشید

خاشعانه ، عارفانه ، بی شکیب

رفت تا خاک حبیب بن حبیب

با عطیه گفت ای شوریده یار

دست من را روی قبر او گذار

ص: 201

تا نهاد آرام سر بر خاک او

شعله ور شد قلب آتشناک او

از ته دل گفت با مولا حسین علیه السلام

یاحسین و یاحسین و یاحسین

ای حبیب من ، عزیز بوتراب

کو جواب من ، جواب من ، جواب

گفت و گفت و گفت تا بیهوش شد

گوییا شمع دلش خاموش شد

از عطوفت بر رُخش پاشید آب

چون به هوش آمد به خود داد این جواب

انتظار پاسخ ای جابر رواست؟

از حبیبی که سرش از تن جداست؟

پیکر او در کنار نهر آب

می رود بر نیزه اما آفتاب

با دل پر آتش و چشم پرآب

کرد روح پاک مولا را خطاب

السلام ای وارث نوح و خلیل

السلام ای آشنای جبرئیل

السلام ای وارث موسی کلیم

با بُت فرعون در جنگی عظیم

ص: 202

السلام ای وارث عیسی مسیح

جان فدایت ای ذبیح بن ذبیح

السلام ای وارث علم رسول

روشنای قلب زهرای بتول

السلام ای حاصل عمر علی

( افتخار هر نبی و هر ولی )

السلام ای سَروَر نیکو سرشت

با حسن ، آقای مردان بهشت

السلام ای وارث خُلق عظیم

ای کریم بن کریم بن کریم

السلام ای سبط پیغمبر ، حسین

السلام ای سرور بی سر ، حسین

السلام ای پاکباز بی قرار

خون بهایش را خدا خود خواستار

السلام ای روح آیات خدا

السلام ای خامس آل عبا

السلام ای کوکب هفت آسمان

السلام ای چلچراغ دُرفشان

السلام ای عرش حق را گوشوار

مصحف سی پاره پروردگار

ص: 203

السلام ای کشتی نوح نجات

السلام ای چشمۀ آب حیات

السلام ای دور گردون را قوام

السلام ای منبع فیض تمام

السلام ای آفرینش را هدف

السلام ای روح ایثار و شرف

السلام ای جان هر چه هست و بود

نقطۀ پرگار میدان وجود

السلام ای قبلۀ اهل یقین

شاهکار آفرینش در زمین

السلام ای روشنای آفتاب

جلوه گاه آسمان ، آیینه ، آب

وانگهی رو کرد سوی قتلگاه

عمق دریای وجودش شد نگاه

ای تمام رفتگان راه عشق

ای شهیدان حریم شاه عشق

بر شما آزادگان هر صبح و شام

از دل و جان باد همواره سلام

چون زیارت کرد خاک شاه را

دور کرد از خویش رنج راه را

ص: 204

کاروانی دید می آید ز راه

جانب این دشت با فریاد و آه

کاروانی خسته از راه دراز

کاروانی آشنا ، اهل حجاز

کاروانی از زنان سوگوار

بانوانی همچو لاله داغدار

کاروان سالار آن مردی جوان

مثل او مردی ندارد کاروان

نام او مولا علی بن الحسین علیه السلام

نور هستی ، آفتاب مشرقین

تا که جابر نام حضرت را شنید

ناله ای از ژرفنای دل کشید

هر دو بنهادند سر بر دوش هم

گریه سردادند درآغوش هم

حضرت او را همچو جان در برگرفت

قصۀ عشق پدر از سرگرفت

یادکرد از پاک بازی های او

از حدیث سرفرازی های او

یاد کرد از ژرفناهای بلا

از مدینه تا حریم کربلا

ص: 205

جابر ای یار رسول کردگار

کاش بودی بین ما در این دیار

تا که می دیدی در این تفتیده دشت

آنچه بر ما آل پیغمبر گذشت

هیچ شامی مثل تاسوعا نبود

هیچ روزی مثل عاشورا نبود

هرکه با او بود یاور کشته شد

هم ز اصغر تا به اکبر کشته شد

نور قلب حضرت خیرالبشر

دل غمین بنشست در داغ پسر

بعد مرگ جانگداز اکبرش

رفت گویی جان برون از پیکرش

گفت ای نور دو چشم مصطفی

ها « عَلَی الدُّنیا بَعدَکَ العَفا »

آه ، ای جابر ، روی دست پدر

باز شد در خون گل سرخی دگر

دست هایش را ز خون سیراب کرد

برفراز آسمان پرتاب کرد

گفت بر من این مصیبت ساده است

چون که آن را حضرت حق داده است

ص: 206

آه از آن هنگام چون عباس علیه السلام رفت

اسوۀ اندیشه و احساس رفت

من چه گویم دشمن ظالم چه کرد

آه ، با ماه بنی هاشم چه کرد

شد دو نیم آن قرص ماه از فرق سر

گشت رستاخیر « وَ انشَقَّ القَمَر »

دست یک سو ، تیغ یک سو ، مشک هم

پرچم غلطان به خون و اشک هم

زد برادر را صدا از روی خاک

یا اَخا اَدرِک اَخاک ، اَدرِک اَخاک

آمد او را بر سر زانو نشاند

بوسه بر رخسار خونینش فشاند

گفت آهسته توان داده ز دست

ای برادر پشتم از داغت شکست

آه از آن لحظه که زد مولا صلا

ای عزیزان ، « اِستعَدِّوا لِلبَلا »

آه از آن لحظه که در اوج جهاد

یاد آن پیراهن مادر فتاد

آه از آن لحظه که سوزِ اَلوداع

سوخت جان اهل بیت بی دفاع

ص: 207

آه از آن لحظه که در هر دردمند

بانگ « هَل مِن ناصِرش » غوغا فکند

آه از آن لحظه که شاه تشنه لب

کرد جام وصل از جدش طلب

آه از آن لحظه که مردی شوم دست

حرمت پیشانی او را شکست

ناوک کینه رها کرد از کمان

کرد گلگون سینۀ هفت آسمان

آه از آن لحظه که آیینه شکست

با شقاوت شمر بر سینه نشست

خنجر نامردمی بگذاشت زود

بر گلویی که نبی بوسیده بود

آه از آن لحظه که بعد از کارزار

سمت خیمه آمد اسب بی سوار

آه از آن کاکل غرق به خون

شیهۀ غمبار و زین واژگون

کاش می خواندند چشم ذوالجناح

« والنِّسا لَیسَ عَلَیهِنَّ جُناح »

تا بدانجا رفت رسم کافری

شد جدا انگشت با انگشتری

ص: 208

دشمنان با مرکب کین تاختند

جسم او را پاره پاره ساختند

پیکر او در کنار نهر آب

ماند بی غسل و کفن در آفتاب

آه از آن لحظه که شمر بد مرام

ناگهان افکند آتش در خیام

آه ، از بانگ علیکم بالفرار

آه ، از پای برهنه روی خار

بانگی آمد یا لَثاراتِ الرسول

این شما و یادگاران بتول

از هجوم نانجیبان ، آه ، آه

از غم شام غریبان ، آه ، آه

یک طرف چنگال ناپیدای مرگ

یک طرف آلاله های برگ برگ

زوزه های دشمنان گرگ خو

می شکست از هر طرف بغض گلو

آه ، سرها را سپس بر نی زدند

آتشی از سوز دل در نی زدند

ای که پرسی سرگذشت کربلا

کاش بودی خود به دشت کربلا

ص: 209

تا که می دیدی عطش بر موج آب

یا فراز نی شهود آفتاب

دیده ای خورشید آیا در تنور؟

دیده ای خاکستری مشکات نور؟

دیده ای خورشید در خون روی نی؟

آیت توحید گلگون روی نی؟

دیده ای خورشید را چشم انتظار

سوگوار کودکان داغدار؟

دیده ای خورشید را در تشت زر؟

آسمان را بی قرار ، آسیمه سر؟

آفتاب است این که در تشت زر است؟

یا سرِ نور دل پیغمبر است

یک سیه فرجام پست سرگران

بر لب خورشید می زد خیزران

می نمود از کینه رویی را کبود

که پیمبر بارها بوسیده بود

کس نمی داند که در آن دشت تفت

بر سر ما آل پیغمبر چه رفت

ص: 210

سرودۀ : شاعر دلسوخته اهل البیت علیهم السلام

یک کربلا کم است برایت گریستن

باید ز دیده خون به عزایت گریستن

نوری ، که روشن از تو شده دیدگان من

قربان زخم های تنت جسم و جان من

پای پیاده آمدم ای شاه کم سپاه

همراه خیل درد و غم و سوز و اشک و آه

شرمنده ام که دیده بینا نداشتم

حق را میان معرکه تنها گذاشتم

تو پارۀ تن علی و نور احمدی

آئینه تمام نمای محمدی

شرمندۀ لبان تو شد تا به حشر ، آب

ای شمع نخل سوخته ، در باغ آفتاب

فرزند کوثریّ و لبان تو تشنه ماند

داغ تو تا ابد به لب تیغ و دشنه ماند

جابر بگو چگونه نگرید برای تو

ای جان جمله عالمِ هستی ، فدای تو

ص: 212

سرودۀ : شاعر دلسوخته اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر جوان اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر نامدار خاندان ولایت علیهم السلام مرحوم استاد محمد حسین صغیراصفهانی ( صغیر )

زیارت جابر در روز اربعین حسینی

شد چو روز اربعین شاه دین

جابر انصار با حال حزین

آمد از بهر زیارت با نوا

بر سر قبر شهید کربلا

پس سلامی کرد و با چشم پرآب

منتظر بود آید از شاهش جواب

چون نشد نائل بمقصود آن غمین

گفت ای فرزند خیرالمرسلین

دوست چون با دوست آید در خطاب

بس عجب گر نشنود از وی جواب

باز با خود گفت ای شیدای زار

این توقع از تن بی سر مدار

با تو آخر چون کند گفت و شنید

آنکه تیغ شمر حلقومش برید

*****

ص: 215

گرم افغان بود با درد و الم

کامد از ره کاروان شام غم

اهل بیت مضطر سلطان دین

زینب و کلثوم و زین العابدین

نو عروس قاسم و لیلا رباب

چون سکینه داده از کف صبر و تاب

مو کنان زاری کنان با چشم تر

هر یکی بهر شهیدی نوحه گر

از خروش آل عصمت آن زمان

در تزلزل شد زمین و آسمان

مرتعش زان ناله های دم بدم

گشت عرش و کرسی و لوح و قلم

*****

شد جهان پرشور چون با شور و شین

زینب آمد بر سر قبر حسین علیه السلام

با زبانحال آن آزرده حال

داشت با قبر برادر این مقال

گفت ای بی سر تن و بی تن سرت

از اسیری باز گشته خواهرت

می ندانم ای برادر جان چسان

گویم از حال خود و ظلم خسان

ص: 216

کعب نی از جور قوم دین تباه

خسته جان و کرده جسمم را سیاه

می ندانم گویم از غم ها کدام

درد دل از کوفه گویم یا ز شام

زادۀ مرجانه آن کافر نهاد

حکم بر قتل منِ مظلومه داد

اهل بیتت را ببردند اشقیا

بر سر خار مغیلان از جفا

چونکه شهر شام شد ما را مقام

روز ما از جور اعدا گشت شام

ریسمان ظلم ما را می کشید

گاه در بازار و گه بزم یزید

در خرابه بس ز غم جانش فسرد

کودک زارت رقیه جان سپرد

*****

بار الها حرمت خون حسین علیه السلام

آن پناه انس و جان در نشأتین

همچو جابرکن به روز اربعین

قسمت ما طوف قبر شاه دین

حاجتی دارد « صغیر » بی نوا

حاجت او را ز رحمت کن روا

ص: 217

سرودۀ : شاعر جوان اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر با ولایت

نمودی سلامی به صد شور و شین

که نامد جوابی تو را از حسین علیه السلام

شدی زین وقایع تو زار و حزین

به خود گفتی ای جابر ، ای دل غمین

چه خواهی جواب از حسین شهید

که شمر از تن پاک او سر برید

جواب از که خواهی که شد توتیا

تنش از سم اسب قوم دغا

پس از مدتی ناله و اشک و آه

جدا شد ز قبر شه سر جدا

پس آنگاه زینب به صد شور و شین

بیفکند خود را به قبر حسین علیه السلام

نه جابر همی شد به عشقش اسیر

که عالم اسیرند همچون ،

« ضمیر »

ص: 221

سرودۀ : شاعر جوان اهل البیت علیهم السلام

سروده : شاعر با ولایت

آقای حسین شیرانی ( فرود )

زیارتگر خاک پاک حسین علیه السلام

اَلا جابر ای یار خوب رسول

تو رهپوی راه جناب بتول

تو ای یار پیغمبر راستین

مسلمان وارستۀ پاک دین

به عمر پر از عزت خویشتن

رهت بوده راه حسین و حسن علیهما السلام

توئی زائر خاک پاک حسین علیه السلام

که بودی زغم سینه چاک حسین علیه السلام

به زین العباد حزین چاکری

به آل پیمبر ز جان یاوری

به باقر شکافندۀ علم ها

رساندی سلام رسول خدا

توئی راوی امر روز غدیر

حدیث کسا را تو بودی خبیر

نگارش گر لوح رب جلیل

که آورد بهر نبی جبرئیل

وفادار ، چون تو ، به اسلام کیست؟

در این راه پیروز و خوشنام کیست

کند مدح او از دل و جان « فرود »

به روح تو جابر هزاران درود

ص: 223

سرودۀ : شاعر دلباخته اهل البیت علیهم السلام

دیده بودی لوح سبز فاطمه

دختر احمد عطای دائمه

بوده ای حافظ بر آن لوح گران

تا زمان باقر آن پنجم امام

بنده حق یار پیغمبر تویی

بعد احمد یاور حیدر تویی

بعد حیدر با امام مجتبی

بعد با مولا حسین و کربلا

بعد بودی یار زین العابدین

بعد با باقر تو بودی همنشین

بر امام باقر والا مقام

با پیام مصطفی دادی سلام

بوده ای راوی تو از عشق و صفا

بر حدیث محکم اهل کِساء

جابرا بودی تو با شور و نوا

اولین زائر به دشت کربلا

با عطیه رفته ای با شور و شین

در کنار تربت پاک حسین علیه السلام

ص: 225

در کنار تربت پاک حسین علیه السلام

گفتی ای جانان جابر السلام

ای فدایت جان جابر السلام

این سخن گفتی به آن عالیجناب

از چه نشنیدم سلامم را جواب

از که می خواهی جواب ای جابرا

آن که می باشد سرش از تن جدا

باش خاموش ای « فریور » دم مزن

زخمِ دم بر عالم و آدم نزن

*****

شکر خدا که گریه کن شاه بی سرم

مدیون لقمه ی پدر و شیر مادرم

من جابرم که از نفس اولم حسین!

افتاده سایه ی علویِّ تو بر سرم

( سعید علامه )

ص: 226

سرودۀ : شاعر با ولایت

فدای قطرۀ اشکی که در عزای حسین علیه السلام

بروی تربت پاکش فشانده ای ز دو عین

جلال و جاه تو ای جابر نکو منظر

فراتر است ز حدّ و توانِ فکر بشر

به سیّدالشهدائی ، تو اولین زائر

به مدح و منقبت او ، نکوترین ذاکر

چه خوب گویِ سعادت رُبودی ای جابر

به عزّ و جاه و جلالت فزودی ای جابر

به حق مادر سادات ، حضرت زهرا

به « قائمی » نظری از ره کرم فرما

*****

سرودۀ : شاعر خاندان امامت علیهم السلام

قاسم قادری ( قادر )

رباعی

علی را یار دیرین است جابر

مرید دین و آئین است جابر

به سلمان مانَدو از اهلبیت است

محب آل یاسین است جابر

ص: 228

سرودۀ : شاعر جوان اهل البیت علیهم السلام

با سر و پای برهنه شده ای مُحرم عشق

آمدی با دل خون گشته و زائر شده ای

در میان همه اصحابِ نبی تنها تو

قاصد خوش خبر حضرت باقر علیه السلام شده ای

بیت بیت غزلم دست تو را می بوسد

چونکه گلواژه ی هر مصرع شاعر شده ای

* * * *

من روضه خوان کرببلای توام حسین!

آتش بزن به زندگی و مال و پیکرم

حالا تمام دل خوشیِ من شده حرم

هر اربعین که لطف تو بوده مُقدّرم

( سعید علامه )

ص: 230

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

استاد محمد قدسی( قدسی )

از اصفهان

اولین زائر اربعین

توئی در همطرازی ، بوذر و عمار ای جابر

یکی از پنج یار حیدر کرار ای جابر

به دانش نشر فرهنگ تشیّع هست مدیونت

ز انواع سعادت ها تو برخوردار ای جابر

رسیدی درحضور هفت معصوم ای سلیمان خو

خبر آوردی از هر یک تو هُدهُدوار ای جابر

تو بودی در کنار بستر پیغمبر آن وقتی

که می شد او مهیای حضور یار ای جابر

علی را در غدیر خم حمایت کردی و دادی

به بیعت دست در دستش تو عاشق وار ای جابر

نشانت داد لوح سبز خود را فاطمه زیرا

تو آل الله را بودی امانت دار ای جابر

حدیث پنج تن زیر کِساء را این توئی راوی

که درک فضل و فهمش هست بس دشوار ای جابر

ص: 231

که درک فضل و فهمش هست بس دشوار ای جابر

رساندی بر امام پنجمین ، پیغامِ پیغمبر

فرشته می برد حسرت از این دیدار ای جابر

تو گفتی از ظهور حضرت مهدی روایت ها

که باشد هر یک از آن مشرق الانوار ای جابر

عجب شانی عجب قدری ، مقاماتت ، کراماتت

چه در گفتار و در رفتار و در کردار ای جابر

کنار مصطفی در غزوه ها جنگیدی و زان رو

تو اسمت شیعۀ آل علی بگذار ای جابر

به صفین و جمل از خود رشادت ها نشان دادی

چو حُجربن عدی چون میثم تمار ای جابر

به تاریخ تشیع اربعین ثبت است با نامت

ز اجر زائرانش ، سهم خود بردار ای جابر

تو اوّل اربعین کربلا را اولین زائر

تنی بی سر زیارت می کنی این بار ای جابر

سلامش می کنی اما تو را پاسخ نمی آید

بدونِ سر ، چه پاسخ گوید آن دلدار ای جابر

بپرس از سرزمین کربلا حال شهیدان را

که بی سر خفته اند اینجا چنین خون بار ای جابر

ص: 232

حوالی های نهر علقمه گشتی بزن شاید

گلی بینی جدا افتاده از گلزار ای جابر

نبودی خیمه ها فریاد می کرد العطش ها را

نبود آنجا به جز زینب کسی غم خوار ای جابر

نبودی تا ببینی بر سر دستان آن سرور

گلوی غنچه را کندند ناهنجار ای جابر

وداع آخرین را تو اگر آن روز می دیدی

دلت می ریخت در پایش سر و دستار ای جابر

ندیدی ذوالجناحش را که بر می گشت بی صاحب

که تا از گریه ات رنگین کنی رخسار ای جابر

نبودی درشب جانسوز عاشورا که آن سرور

تفقد از حرم را می کند تکرار ای جابر

به دستش می کَنَد او خارها را تا بیابان را

برای کودکان خود کند هموار ای جابر

نبودی خیمه ها آتش گرفت و کودکان ، گریان

شدند آواره روی بوته های خار ای جابر

به یاد اربعین ، « قدسی » دگرگون حال می گردد

به دور مرقد شش گوشه چون پرگار ای جابر

ص: 233

سرودۀ : شاعر خاندان امامت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر جوان اهل البیت علیهم السلام

خانم نغمه مستشار نظامی

از جزیرۀ کیش راز دلش را گفت جابر

با زیارت زیر و رو کردی دل اندوهگین را

خود شفاعت می کنی دلدادگان را ، زائرین را

مشت خاکی از مزارت می کشد بر چشم ، جابر

تا ببیند رازهای عالم عین الیقین را

می رود از هوش گویا ظهر عاشوراست آنجا

دیده شاید حال و روز خیمه های آتشین را

در هیاهوی سم اسبان و تن ها زخم خورده

در عزایت دیده اشک حضرت روح الامین را

دیده سر را در میان دست های شمر ملعون

دستِ بی انگشت را ، انگشتران بی نگین را

از فرات و بی وفایی ها شکایت کرده بی شک

دیده در میدان ، چهار آیینه ی امّ البنین را

دیده شاید خطبه خوان هفت خوان کربلا را

دیده شاید در میان کوفه زین العابدین را

ص: 235

دیده شاید . . . می گشاید چشم هایش را صحابی

بر لبش آورد نام سیّد و سالار دین را

پاسخ جابر چرا از جانب مولا نیامد؟

آن طرف تر از تنت دید آن سر بالانشین را

با زیارت نامه ای راز دلش را گفت جابر

با غمت آمیخت ذکر زائران اربعین را

* * * *

با عطر گل آمیختم شعر معاصر را

بردم دوباره بر زبانم نام جابر را

تنها قلم بر روی کاغذ نه ، که هر جاده

یک اربعین احساس شد تکرار زائر را

( شفا )

ص: 236

سرودۀ : شاعر با ولایت

جابر است آن کس که روز اربعین

اولین زائر شده بر شاه دین

اربعین آمد سر قبر حسین

اشک ماتم ریخت آنجا از دو عین

با عطیه آن زمان همراه بود

زائری بر قبر ثارالله بود

داد بر سلطان مظلومان سلام

لیک نشنید او جواب آن سلام

گفت ای جانم فدای پیکرت

عالَمی قربان جسم بی سرت

جان زهرا نور چشم بوتراب

انتظار از تو ندارم بر جواب

در گذر « ممتاز » از این شرح غم

لعنت حق باد بر اهل ستم

* * * *

شعرم زیارتنامۀ شوق است یا مهدی

از من پذیرا باش این ابیاتِ قاصر را

( شفا )

ص: 238

سرودۀ : شاعر خاندان امامت و ولایت علیهم السلام استاد غلامرضاسازگار ( میثم )

محرم اسرار آل اللّه

من صحابّیِ رسول حضرت پروردگارم

مِهر آل الله از روز ولادت افتخارم

آن صحابی که امیرالمؤمنین را جان نثارم

خاک پای پنج تن با آن همه عزّ و وقارم

پیرو آل محمد اسوۀ دینداریم من

آری ، آری جابرِ عبداللهِ انصاریم من

من به صفین و جمل یار امیرالمؤمنینم

چنگ باشد تا ابد بر دامن حبل المتینم

دوستیِّ مصطفی و اهل بیتش

دَین و دینم تا ابد از خرمن آل محمد خوشه چینم

بسکه محرم بوده ام در منزلت خیرالنساء را

فاطمه فرمود بر من قصّۀ اهل کساء را

باقر آل محمد آن امام مهربانم

داد روزی مصحف زهرای اطهر را نشانم

یافتم در مصحف زهرا که خود از شیعیانم

هرکه بودم هرکه هستم رهروِ این خاندانم

ص: 239

بعد پیغمبر طرفدار امیرالمؤمنینم

زائر قبر حسین بن علی در اربعینم

داد روزی شخص ختم الأنبیایم این بشارت

گفت جابر می کنی پنجم وصیّم را زیارت

باقر آل پیمبر داشت بر چشمم نظارت

بازگردانید بینایی به من با یک اشارت

از عنایات ولی الله یارائی گرفتم

از امام مهربان خویش بینایی گرفتم

من علی را دوست دارم کار با عالَم ندارم

مهر آل الله را در سینه دارم غم ندارم

چیزی از مقداد و سلمان و ابوذر کم ندارم

جز تولای علی بر زخم دل مرهم ندارم

نام من در مصحف صدیقه کبری نوشته

اولین زوار قبر یوسف زهرا نوشته

حیف ، چشمم بود نابینا ، ندیدم کربلا را

زان سبب ممکن نشد یاری کنم خون خدا را

کاش بودم می چشیدم طعم تیر و نیزه ها را

کاش بودم همسفر سرهای از پیکر جدا را

ص: 240

کاش چون قاسم به خاک کربلا افتاده بودم

کاش من هم زیر سُمِّ اسب ها جان داده بودم

کاش می شد مثل مولایم جدا از تن ، سرِ من

کاش از شمشیر می شد پاره پاره پیکر من

کاش جای طفل او می خورد سیلی دخترمن

کاش جای زینبش رفتی اسیری خواهر من

کاش فرزندم فدا می شد به جای اکبر او

تا قیامت هم چنان شرمنده ام از مادر او

تا که روز اربعین گردید و حاصل شد مرادم

صورت خود را به روی قبر مولایم نهادم

ناله ها از دل کشیدم ، بر روی خاک او فتادم

« میثم »

دلسوخته در این قصیده کرد یادم

لطف مولایم حسین او را همیشه یار بادا

نخل او از اشک و آه و سوز دل ، پر بار بادا

* * * *

ص: 241

سرودۀ : شاعر نامدار خاندان ولایت علیهم السلام

از لب خشکیدۀ خود بهر زینب دُر فشاندی

شد دلم خون- حالیا چون- ناید از تو ندا یا حبیبی

این شنیدم چون به جسمت خواهرت کردی نظاره

زد صدایت در همین صحرا به قلبی پر شراره

پاسخ او را بدادی از گلوی پاره پاره

منّتم نِه - پاسخم ده – بر تو دارم رجا یا حبیبی

این شنیدستم که با راهب سخن گفته سر تو

از لبت در طشت زر قرآن شنیده خواهر تو

پای صوت جانفزایت ناله کرده دخت-ر تو

من غلامم- این سلامم- روکنم در کجا یا حبیبی

* * * *

کو به کو دشت به دشت آمده مجنون حسین

زایر قبر امام است به در آمده است

پیری انگار که بر عرش مسافر شده است

یا که بر جنّت الاعلا به سفر آمده است

( ناصر دوستی )

ص: 243

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر خاندان امامت علیهم السلام

روی آن درج بود با خط نور

نام اثنی عشر ، حدیث ظهور

جابر آن کس که بود در پیکار

خادم لشکر شه ابرار

طرفه رزمنده ای دلیر و غیور

جنگ جوئی ز خود پسندی دور

نوزده غزوه آن نکو کردار

با علی بود و احمد مختار

جنگ احزاب و خندق و خیبر

مکه و خبط و جنگ های دگر

در رقاع و قریظه همچون شیر

در تبوک و قضا شجاع و دلیر

جنگ صفین و در نبرد جَمل

حمله می برد بر سپاه دغل

بود ز اصحاب خاص پیغمبر

جزو انصار و بر نبی یاور

در غدیر خم آن خجسته سیر

بود شاهد که گفت پیغمبر

آمده وحی از خدای خبیر

کنم ابلاغ امر او به غدیر

ص: 246

که پس از من علیست رهبر خلق

پیشوا و امیر و مهتر خلق

بعد من هر کسی مسلمان است

علی او را دلیل ایمان است

رهبر امت من است و ولی

بعد من سرور شماست علی

جابر از بعد سید بطحا

شد مطیع علی به امر خدا

شد به امر رسول و امر خدا

از دل و جان مطیع شاه ولا

چون علی شد شهید جابر باز

شد حسن را انیس و محرم راز

پیروی کرد زان امام غریب

در دل فتنه ها نخورد فریب

چون حسن شد به زهر کینه شهید

به حسین از ره وفا گروید

همرهی کرد با امام حسین

روز و شب گفت یا امام حسین

گشت این گونه گردش ایام

آن زمانی که بود وقت قیام

ص: 247

ماند از کاروان کرببلا

شد ازاین غم دلش اسیر بلا

اربعین شهادت مولا

گشت وارد به دشت کرببلا

با عطیه که بود همراهش

گشت دیدار دوست دلخواهش

کرد غسل زیارتی ز فرات

بعد روکرد سوی آب حیات

بر سر تربت حسین آمد

شک ریزان ز هر دو عین آمد

گفت ای نور دیدگان رسول

گل گلزار مرتضی و بتول

کاش بودم به روز عاشورا

تاکنم جان خویش بر تو فدا

این سخن را عطیه چون بشنید

گریه کرد و ز سینه آه کشید

یعنی ای کاش من هم ای مولا

کرده بودم فدای تو جان را

بود سجاد بعد عاشورا

داغدار و تکیده و تنها

ص: 248

چار تن یار آن امام شدند

نامور بین خاص و عام شدند

نام یحیی و خالد و جابر

دیگر آمد جبیر (1) در خاطر

جنگ با دشمن علی کردند

تا که او را به خشم آوردند

این محبان نور چشم علی

همه جا واضح و به صوت جلی

سخن از قتل شاه دین گفتند

جمله ی خلق را بر آشفتند

از جنایات کوفیان و یزید

از اسیران و ظلم شمر پلید

گشت رسوا یزید بی ایمان

پیش خلق تمامی دوران

کشت حجاج شوم یحیی را

تا که خامش کند زبانها را

از برای تقاص خون امام

شد بپا در بلاد شیعه قیام

ص: 249

پیش زین العباد شد جابر

بود آنجا محمد باقر

گفت او را سلام آوردم

بر تو من از پیمبر خاتم

تا زمان امامت باقر

در جهان داشت زندگی جابر

بعد ایام باقر از دنیا

دیده بست آن محب اهل ولا

رفت جابر به جنت الماًوا

ماند ازاو حدیث ها بر جا

باشد این مختصر کنون « ناظر »

جزئی از زندگانی جابر

* * * *

ص: 250

سرودۀ : شاعر اهل البیت علیهم السلام

سرودۀ : شاعر خاندان امامت علیهم السلام

حجة الاسلام و المسلمین

در تمام غزوه ها همراه بود

با پیمبر بی توقّف صبح و شام

او رساند اخبار اهل البیت را

با صراحت بر خواص و بر عوام

جابر اَلحق بود مرد کارزار

این سخن مانده است چون مَه در غمام

با پیمبر زیست تا پنجم امام

صد درود از حق بر این حسن الختام

در پی قتل حسین بن علی علیهما السلام

آل عصمت دل پریشان هر کدام

چونکه دشمن گریه را ممنوع کرد

بر عزای آن امام ابن امام

تا که می کردند آهنگ عزا

آن یتیمان و اسیران عِظام

سیلی و شلّاق دشمن می رسید

بر تن آن پاکبازان کِرام

شد چو روز اربعین جابر نمود

بر عزای شاه مظلومان قیام

ص: 253

غسل کرد و گشت مُحرم همچو حاج

شد روان لبّیک گو سوی امام

جابر آنجا روضه را آغاز کرد

وان شعارِ اربعینی شد مدام

با قُدوم جابر و یاران او

کربلا ماتم سرا شد یک کلام

جابر آن بنیانگذار اربعین

افتخاری گشت تا یوم القیام

جابر از آغاز تا پایان عمر

بود همگام امامان هُمام

با پیام اربعین خواهد رود

کاخ استکبار سوی انهدام

بعد شرح حال جابر « نحویا »

یک سخن گویم تو را در اِختتام

نزد حق خواهی اگر گردی قبول

راه آن اخلاص باشد والسّلام

ص: 254

سرودۀ : شاعر با ولایت

آقای سیّد علی مهدوی ( والا )

جابربن عبدالله یاور خیرالانام

همیشه یاور خیرالانام جابر بود

مطیع دین خدا مستدام جابر بود

شهید جنگ احد شد جناب عبدالله

وصیّ و وارث آن نیکنام جابر بود

به غزوه های ره دین حضور وافر داشت

یلی ز لشکر خیرالانام جابر بود

همان کسی که حدیث کسا بیان فرمود

ز قول حضرت زهرا به نام جابر بود

چو برگزید علی را مراد خویش از صدق

مرید و عاشق مولا مدام جابر بود

کسی که داشت سعادت ز عمر بابرکت

حضور پنج امام همام جابر بود

بیان کننده حال و حدیث خمّ غدیر

بدون شائبه در هر مقام جابر بود

ص: 255

کسی که برد نشانی ز لوح فاطمه را

به نزد چارم و پنجم امام جابر بود

کسی که روز جهاد استناد کرد حسین علیه السلام

به صدق گفته ی او در کلام جابر بود

اگر چه تیغ به دستش نبود در پیری

جهادگر به طریق پیام جابر بود

نخست زائر گریانِ اربعین حسین علیه السلام

که داد بر تن بی سر سلام جابر بود

کسی که بود مطیع ولی حق « والا »

ز روی صدق دل و احترام جابر بود

* * * *

حُسن حضور

جابر که صحابه ی رسول است بنام

او عالم کامل است و مأمور پیام

شخصیّت بارزش نکو شکل گرفت

از فیض حضور نبی و پنج امام

صحابی خاصّ

جابر که بُوَد صحابی خاصّ رسول

فرهیخته ای بود ز تقواو اصول

از حبّ نبیّ و عشق والای علی

بودش همه در خدمت اولادبتول

ص: 256

بشارة المصطفی لشیعه المرتضی ، طبری ، عمادالدین ، کتابخانه حیدریه ، نجف اشرف ، 1383ق .

تاریخ مدینه دمشق ، ابن عساکر ، علی بن حسن بن هبه الله ، دارالفکر ، بیروت ، چاپ اول ، 1415ق .

تاریخ یعقوبی ، بیروت ، دارصادر ، بی تا .

تذکره الحفاظ ، ذهبی ، شمس الدین محمد ، داراحیاء التراث العربی ، بیروت ، 1374ق .

ترجمه تفسیر روایی البرهان ، سیدهاشم بحرانی ؛ مترجمان: رضا ناظمیان ، علی گنجیان و صادق خورشا ، نشر صبح نهاد ، تهران ، 1389ش .

تفسیر الصافی ، فیض کاشانی ، محمد بن شاه مرتضی ، محقق / مصحح: اعلمی ، حسین ، ناشر: مکتبه الصدر ، تهران ، چاپ دوم ، 1415 ق .

تفسیر فرات کوفی ، فرات بن ابراهیم کوفی ، مؤسسه چاپ و نشر ، تهران ، 1410ق .

تفسیر نورالثقلین ، العروسی الحویزی ، عبد علی بن جمعه ، محقق / رسولی محلاتی ، هاشم ، ناشر: اسماعیلیان ، قم ، چاپ چهارم ، 1415 ق .

تنقیح المقال ، مامقانی ، عبدالله بن محمد حسن ، مطبعه مرتضویه ، نجف ، چاپ اول ، 1352ق .

تهذیب الأحکام ، طوسی ، محمد بن الحسن ، محقق/ مصحح: خرسان ، حسن الموسوی ، دار الکتب الإسلامیه ، تهران ، چاپ چهارم ، 1407 ق .

ص: 258

تهذیب الاسماء ، نووی ، محی الدین بن شرف ، دارالکتب العلمیه ، بیروت ، چاپ اول .

تهذیب التهدیب ، ابن سعد ، محمد ، دارالکتب العلمیه ، بیروت ، چاپ اول ، 1415ه .

جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله پاسدار حکومت صالحان ، محمدی اشتهاردی ، محمد ، پیام آزادی ، تهران ، چاپ پنجم ، 1377ش .

جابربن عبدالله انصاری رحمة الله ، واثقی حسین ، بوستان کتاب ، قم ، چاپ دوم ، 1387ش .

جامع المسانید و السنن ، ابن کثیر دمشقی ،دارالکتب العلمیه ، بیروت ، چاپ اول ، 1415ق .

خصال ، شیخ صدوق ، ابن بابویه ، محمد بن علی ، تحت نظر آیت الله محمدباقر کمره ای ، کتابفروشی اسلامیه ، تهران ، چاپ ششم ، 1354ش .

درالمنثور ، سیوطی ، عبدالرحمان جلال الدین ، دارالفکر ، بیروت ، چاپ اول ، 1403ق .

دلائل الامامه ، طبری ، محمد بن جریر ، مکتبه حیدریه ، نجف ، 1383ق ، افست دارالذخائر ، قم .

رجال الطوسی ، طوسی ، محمد بن حسن ، محقق / مصحح: قیومی اصفهانی ، جواد ، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم المقدسه ، قم ، چاپ سوم ،1373 ش .

ص: 259

رجال الکشی- اختیار معرفه الرجال ، کشی ، محمد بن عمر ، محقق / مصحح: رجایی ، مهدی ، ناشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام ، قم ، چاپ اول ، 1363 ش .

روضه الواعظین ، فتال نیشابوری ، محمد ، مکتبه حیدریه ، نجف .

سفینه البحار ، شیخ عباس قمی ، چاپ اسوه .

سوگنامه آل محمد، محمدی اشتهاردی، محمد، انتشارات ناصر، قم، چاپ سیزدهم، 1377ش.

سیره ی ابن هشام ، عبدالملک ، حلبی مصر ، افست ایران ، 1363ش .

شواهد التنزیل لقواعد التفضیل ، حسکانی ، عبید الله بن عبدالله ، محقق / مصحح: محمودی ، محمدباقر ، ناشر: التابعه لوزاره الثقافه و الإرشاد الإسلامی ، مجمع إحیاء الثقافه الإسلامیه ، تهران ، چاپ اول ، .1411 ق

الطبقات الکبری ، ابن سعد ، دارالکتب العلمیه ، بیروت ، چاپ اول ، 1410ق .

الغدیر ، نجفی ، عبدالحسین ، دارالکتاب العربی ، بیروت ، 1387ق .

فاطمه الزهرا علیها السلام شادمانی دل پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ، احمد ، مترجم: افتخارزاده ، سیدحسن ، انتشارات بدر ، چاپ چهارم ، سال بهار 1381ش .

کامل الزیارات ، ابن قولویه ، جعفر بن محمد ، محقق / مصحح: امینی ، عبد الحسین ، ناشر: دار المرتضویه ، نجف اشرف ، چاپ اول ، 1356 ش .

الکافی ، کلینی ، محمدبن یعقوب بن اسحاق ، محقق / مصحح: غفاری علی اکبر و آخوندی ، محمد ، ناشر: دار الکتب الإسلامیه ، تهران ، چاپ چهارم ، 1407 ق .

ص: 260

کمال الدین و تمام النعمه ، صدوق ، ابوجعفر محمدبن علی بن بابویه قمی ، ناشر اسلامیه ، تهران ، چاپ دوم ، 1395ق .

مجموعه ورّام ، آداب و اخلاق در اسلام ، ورام بن أبی فراس ، مسعود بن عیسی ، ناشر: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی ، چاپ اول ، 1369 ش .

مدینه المعاجز ، بحرانی ، هاشم ، موسسه معارف اسلامی ، قم ، 1413ق .

مستدرک الوسائل ، نوری ، میرزا حسین ، مؤسسه آل البیت علیهم السلام ، قم ، 1408ق.

مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد ، طوسی ، محمد بن الحسن ، ناشر: مؤسسه فقه الشیعه ، بیروت ، چاپ اول ، 1411 ق .

معجم رجال الحدیث ، آیت الله العظمی سید ابوالقاسم موسوی خویی.

مقتل الحسین ، موسوی مقرم ، سید عبدالرزاق .

مکیال المکارم ، موسوی فقیه احمدآبادی ، سید محمدتقی .

مناقب لآل ابی طالب ، ابن شهر آشوب مازندرانی ، مؤسسه انتشارات علامه ، قم ، بی تا .

وسائل الشیعه ، شیخ حر عاملی ، محمد بن حسن ، ناشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام ، قم ، چاپ اول ، 1409 ق .

ص:261