أدله عدم صحّة معاطات کتاب الصوم

این است : « و فی ( معنی الأخبار ) عن محمدبن هارون الزنجانی ، عن علی بن عبدالعزیز عن القاسم بن سلام بإسناد متصل إلی النبی (ص) أنّه نهی عن المنابذة

و الملامسة و بیع الحصاة ، المنابذة یقال :أنّها أن یقول لصاحبه : انبذ إلیّ الثوب أو غیره من المتاع أو أنبذه إلیک ، و قد وجب البیع بکذا ، و یقال : إنّما هو أن یقول الرّجل إذا نبذت الحصاة فقد وجب البیع و هومعنی قوله: أنّه نهی عن بیع الحصاة . والملامسة أن یقول : إذا لمست ثوبی أو لمست ثوبک فقد وجب البیع بکذا ، و یقال : بل هو أن یلمس المتاع من وراء الثوب و لاینظر إلیه فیقع البیع علی ذلک. و هذه بیوع کان أهل الجاهلیة یتبایعونها ، فنهی رسول الله (ص) عنها لأنّها غرر کلّها » . در ص 315 از جلد 17 معجم رجال حدیث محمدبن هارون زنجانی صراحتاً توثیق نشده ولی از مشایخ صدوق می باشد ، علی بن عبدالعزیز و قاسم بن سلام نیز توثیق نشده اند منتهی چون این حدیث مورد قبول و عمل علمای خاصه و عامه می باشد نمی توان در سندش از جهت اعتبار خدشه کرد هر چند که سید فقیه یزدی در سند این خبر خدشه کرده که بعداً کلام ایشان را خدمتتان عرض خواهیم کرد . خوب همانطورکه عرض کردیم این اخبار دلالت ندارند بر اینکه معاطات جایز نیست بلکه دلالت دارند بر اینکه این نوع خاص از بیع جایز نیست زیرا عقلاء در بیع إنشاء قولی یا إنشاء فعلی را اعتبار کرده اند که در

ص: 165

اینجا هیچکدام از این دو وجود ندارد بعلاوه در این معامله جهل و غرر وجود دارد . سید فقیه یزدی در ص 338 از جلد اول حاشیه ای که بر مکاسب دارد در

اینجا اشکالاتی را مطرح کرده : اولاً أنّه ضعیفٌ عامیٌ و ثانیاً اینکه هیچکدام از این موارد در نزد عقلاء إنشاء به حساب نمی آیند و مسلَّم است که بیع یا باید بالفظ و یا عملاً إنشاء شود به عبارت دیگر اصلاً این اخبار دلالت بر عدم صحت معاطات ندارند بلکه علت بطلان معامله در این اخبار از این جهت که در آنها إنشاء لفظی وجود ندارد نیست بلکه علت بطلان در اینجا اولاً وجود غرر و ثانیاً اینکه عقلاء اینها را إنشاء نمی دانند می باشد بنابراین دسته اول از اخبار دلیل برای عدم صحت معاطات نشدند بلکه تنها از بیوع جاهلیّت نهی کرده اند . خوب حالا می رویم سراغ اخبار دسته دوم : « إنّما یحلِّل الکلام و یحرِّم الکلام » در باب 8 از ابواب احکام العقود که در ص 376 از جلد 12 وسائل 20 جلدی چندین خبر در این رابطه ذکر شده که ما خبر 4 از این باب 8 را می خوانیم ، خبر این است : « وعنه ، عن ابن أبی عمیر ، عن یحیی بن الحجاج ، عن خالد بن الحجاج قال : قلت لأبی عبدالله (ع) الرّجل یجیء فیقول : إشتر هذا الثوب ، و أربحک کذا و کذا ، قال: ألیسإن شاء ترک ، و إن شاء أخذ ؟ قلت : بلی ، قال: لا بأس به إنّما یحلّ

ص: 166

الکلام و یحرم الکلام » . شیخ طوسی از طبقه 12 و حسین بن سعید از طبقه 6 می باشد و شیخ این خبر را از کتاب حسین بن سعید گرفته و طریق شیخ

به کتاب او صحیح می باشد ، ابن أبی عمیر از طبقه 6 و یحیی بن الحجاج از طبقه 5 و هر دو ثقه می باشند اما خالدبن الحجاج توثیق نشده است . اما یحلِّل الکلام یعنی اینکه مقابله و گفتگوی شما قبل از بیع اشکال ندارد و معامله را حلال می کند ویحرِّم الکلام یعنی اینکه ایجاب و قبول است که معامله را حرام می کند لذا اگر قبلاً ایجاب و قبول را خوانده بودی معامله صحیح نبود زیرا شما قبلاً مالک نبودی که بخواهی معامله ای انجام بدهی که بعداً این بحث : « لاتبع مالیس عندک » به طور مفصل مطرح خواهد شد بنابراین کلام به عنوان مقابله یحلِّل و کلام به عنوان بعت و قبلت یحرِّم ، البته معانی دیگری نیز برای این أخبار وجود دارد که بعداً به عرضتان خواهد رسید إنشاء الله... . نهج البلاغه : در نهج البلاغه خطبه هایی وجود دارد که درد دلهای امیرالمؤمنین(ع) می باشند که می شود آنها را به عنوان یک مقتل و مصیبت نامه جمع آوری کرد ، یکی از این خطبه ها که در باره خلفای سه گانه و غاصب بودن آنهاست خطبه معروف شقشقیه می باشد . ما از طرف أهل بیت(ع) مأمور به مدارا و معاشرت خوب با أهل سنت هستیم زیرا صلاح اسلام و مسلمین بر این سازش ومدارا می باشد ولی آنها

ص: 167

در سه جبهه بر علیه ما کار کرده اند : تفسیر و حدیث و تاریخ ، در جبهه تفسیر بسیاری از آیات قرآن را مطابق نظر و به نفع خودشان تفسیر کرده اند مثلا با

آیات قرآن ابوطالب را مشرک معرفی کرده اند و یا در مباهله گفته اند که پیغمبر(ص) در روز مباهله ابوبکرو فرزندانش و عمر و فرزندانش و امیرالمؤمنین و فرزندانش را برای مباهله با خود آورد ویا مثلا نقش امیرالمؤمنین(ع) در جنگ خندق را بسیار کمرنگ نشان داده اند لذا بنده معتقدم همانگونه که فقه مقارن نوشته شده لازم است که تفسیر و حدیث و تاریخ مقارن نیز نوشته شود . در جبهه حدیث آنها أحادیث بسیار زیادی را به دروغ در مقابل أحادیث ماجعل کرده اند مثلا صحیح بخاری درباره روایت : « فاطمة بضعة منّی » گفته که حضرت امیر(ع) رفت دختر أبوجهل را روی فاطمه زهراء(س) گرفت خبر به پیغمبر(ص) رسید ایشان مردم را جمع کرد و منبر رفت و گفت شنیده ام که علی(ع) این کار را کرده! دختر حبیب الله با دختر عدوالله یکجا جمع نمی شود : فاطمة بضعة منّی خلاصه این روایت را خیلی مغرضانه و به دروغ جعل کرده است . درباره همین خطبه شقشقیه گفته اند که آن را سید رضی جعل کرده درحالی که علامه امینی(ره) از 36 طریق از کتب خود آنها این روایت را قبل از تولد سید رضی نقل کرده است . خوب واما حضرت امیر(ع) در خطبه شقشقیه اینطور فرموده اند : « (الشکوی من إبن أبی قحافة) : أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ تَقَمَّصَهَا فُلَانٌ ابْنُ

ص: 168

أَبِی قُحَافَةَ وَ إِنَّهُ لَیَعْلَمُ أَنَّ مَحَلِّی مِنْهَا مَحَلُّ الْقُطْبِ مِنَ الرَّحَی- یَنْحَدِرُ عَنِّی السَّیْلُ وَ لَا یَرْقَی إِلَیَّ الطَّیْرُ- فَسَدَلْتُ دُونَهَا ثَوْباً وَ طَوَیْتُ عَنْهَا کَشْحاً- وَ طَفِقْتُ أَرْتَئِی بَیْنَ أَنْ أَصُولَ بِیَدٍ جَذَّاءَ- أَوْ

أَصْبِرَ عَلَی طَخْیَةٍ عَمْیَاءَ- یَهْرَمُ فِیهَا الْکَبِیرُ وَ یَشِیبُ فِیهَا الصَّغِیرُ- وَ یَکْدَحُ فِیهَا مُؤْمِنٌ حَتَّی یَلْقَی رَبَّهُ- فَرَأَیْتُ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَی هَاتَا أَحْجَی- فَصَبَرْتُ وَ فِی الْعَیْنِ قَذًی وَ فِی الْحَلْقِ شَجًا أَرَی تُرَاثِی نَهْباً حَتَّی مَضَی الْأَوَّلُ لِسَبِیلِهِ- فَأَدْلَی بِهَا إِلَی فُلَانٍ بَعْدَهُ . (أبوبکر والتلاعب بالخلافة) ثُمَّ تَمَثَّلَ بِقَوْلِ الْأَعْشَی : شَتَّانَ مَا یَوْمِی عَلَی کُورِهَا وَ یَوْمُ حَیَّانَ أَخِی جَابِرِ فَیَا عَجَباً بَیْنَا هُوَ یَسْتَقِیلُهَا فِی حَیَاتِهِ- إِذْ عَقَدَهَا لِآخَرَ بَعْدَ وَفَاتِهِ لَشَدَّ مَا تَشَطَّرَا ضَرْعَیْهَا. (الشکوی من عمر) : فَصَیَّرَهَا فِی حَوْزَةٍ خَشْنَاءَ یَغْلُظُ کَلْمُهَا- وَ یَخْشُنُ مَسُّهَا وَ یَکْثُرُ الْعِثَارُ فِیهَا وَ الِاعْتِذَارُ مِنْهَا- فَصَاحِبُهَا کَرَاکِبِ الصَّعْبَةِ- إِنْ أَشْنَقَ لَهَا خَرَمَ وَ إِنْ أَسْلَسَ لَهَا تَقَحَّمَ- فَمُنِیَ النَّاسُ لَعَمْرُ اللَّهِ بِخَبْطٍ وَ شِمَاسٍ وَ تَلَوُّنٍ وَ اعْتِرَاضٍ- فَصَبَرْتُ عَلَی طُولِ الْمُدَّةِ وَ شِدَّةِ الْمِحْنَةِ حَتَّی إِذَا مَضَی لِسَبِیلِهِ . (الشکوی من شوری عمر) : جَعَلَهَا فِی سِتَّةٍ جَمَاعَةٍ زَعَمَ أَنِّی أَحَدُهُمْ فَیَا لَلَّهِ وَ لِلشُّورَی- مَتَی اعْتَرَضَ الرَّیْبُ فِیَّ مَعَ الْأَوَّلِ مِنْهُمْ- حَتَّی صِرْتُ أُقْرَنُ إِلَی هَذِهِ النَّظَائِرِ- لَکِنِّی أَسْفَفْتُ إِذْ أَسَفُّوا وَ طِرْتُ إِذْ طَارُوا- فَصَغَا رَجُلٌ مِنْهُمْ لِضِغْنِهِ- وَ مَالَ الْآخَرُ لِصِهْرِهِ مَعَ هَنٍ وَ هَنٍ . (الشکوی من عثمان) : إِلَی أَنْ قَامَ ثَالِثُ الْقَوْمِ نَافِجاً حِضْنَیْهِ- بَیْنَ نَثِیلِهِ وَ مُعْتَلَفِهِ- وَ قَامَ مَعَهُ بَنُو أَبِیهِ یَخْضَمُونَ مَالَ اللَّهِ- خَضْمَ خِضْمَةَ الْإِبِلِ نِبْتَةَ الرَّبِیعِ- إِلَی أَنِ انْتَکَثَ عَلَیْهِ فَتْلُهُ

ص: 169

وَ أَجْهَزَ عَلَیْهِ عَمَلُهُ کَبَتْ بِهِ بِطْنَتُهُ » . از خطبه های آن حضرت است معروف به شقشقیّه : هان به خدا قسم ابو بکر پسر ابو قحافه جامه خلافت را پوشید در حالی که می دانست جایگاه من

در خلافت چون محور سنگ آسیا به آسیاست ، سیل دانش از وجودم همچون سیل سرازیر می شود ، و مرغ اندیشه به قلّه منزلتم نمی رسد . اما از خلافت چشم پوشیدم ، و روی از آن بر تافتم ، و عمیقا اندیشه کردم که با دست بریده و بدون یاور بجنگم ، یا آن عرصه گاه ظلمت کور را تحمل نمایم ، فضایی که پیران در آن فرسوده ، و کم سالان پیر، و مؤمن تا دیدار حق دچار مشقت می شود دیدم خویشتنداری در این امر عاقلانه تر است ، پس صبر کردم در حالی که گویی در دیده ام خاشاک بود ، و غصه راه گلویم را بسته بود می دیدم که میراثم به غارت می رود . تا نوبت اولی سپری شد ، و خلافت را پس از خود به پسر خطاب واگذارد . [سپس امام وضع خود را به شعر اعشی مثل زد] : «چه تفاوت فاحشی است بین امروز من با این همه مشکلات ، و روز حیّان برادر جابر که غرق خوشی است» . شگفتا اولی با اینکه در زمان حیاتش می خواست حکومت را واگذارد ، ولی برای بعد خود عقد خلافت را جهت دیگری بست. چه سخت هر کدام به یکی از دو پستان حکومت چسبیدند حکومت را به فضایی خشن کشانیده ، و به کسی رسید که کلامش درشت ، و همراهی با او

ص: 170

دشوار ، و لغزشهایش فراوان، و معذرت خواهیش زیاد بود . بودن با حکومت او کسی را می ماند که بر شتر چموش سوار است ، که اگر مهارش را بکشد بینی اش زخم شود ، و اگر رهایش کند

خود و راکب را به هلاکت اندازد به خدا قسم امت در زمان او دچار اشتباه و نا آرامی ، و تلوّن مزاج و انحراف از راه خدا شدند . آن مدت طولانی را نیز صبر کردم ، و بار سنگین هر بلایی را به دوش کشیدم . تا زمان او هم سپری شد ، و امر حکومت را به شورایی سپرد که به گمانش من هم (با این منزلت خدایی) یکی از آنانم . خداوندا چه شورایی من چه زمانی در برابر اولین آنها در برتری و شایستگی مورد شک بودم که امروزهمپایه این اعضای شورا قرار گیرم ولی (به خاطر احقاق حق) در نشیب و فراز شورا با آنان هماهنگ شدم ، در آنجا یکی به خاطر کینه اش به من رأی نداد ، و دیگری برای بیعت به دامادش تمایل کرد ، و مسایلی دیگر که ذکرش مناسب نیست . تا سومی به حکومت رسید که برنامه ای جز انباشتن شکم و تخلیه آن نداشت ، و دودمان پدری او (بنی امیه) به همراهی او بر خاستند و چون شتری که گیاه تازه بهار را با ولع می خورد به غارت بیت المال دست زدند ، در نتیجه این اوضاع رشته اش پنبه شد ، و اعمالش کار او را تمام ساخت ، و شکمبارگی سرنگونش نمود . این خطبه در شرح بحرانی جلد اول ص249 و

ص: 171

در شرح خوئی در جلد 3 ص36 و در شرح ابن أبی الحدید جلد اول ص151 و در شرح فی ضلال جلد اول ص83 ذکر شده است که إنشاء الله مراجعه و مطالعه می کنید . حضرت امام(ره) زمانی

که در فرانسه بودند قشرهای مختلف مردم خصوصاً دانشجویان ایرانی مقیم خارج از سرتاسر اروپا به دیدن ایشان می آمدند و امام برای آنها سخنرانی می فرمودند و حتی در طول روز گاهاً ایشان 10 مرتبه برای گروههای مختلف سخنرانی می کردند ایشان روز عید غدیر بیاناتی داشته اند ؛ زمان : 28 آبان 1357 ، مکان : فرانسه ، موضوع : حکومت اسلامی ، حضار : دانشجویان و ایرانیان مقیم خارج . ایشان در آن روز چندین مطلب را بیان فرمودند یکی اینکه فرمودند غدیر روزی است که در آن پیغمبر(ص) تکلیف حکومت را مشخص کرده و الگوی حکومت اسلامی را برای همیشه بیان کرده است و حضرت امیر(ع) نیز در عهدنامه مالک اشتر وظایف حاکم اسلامی را بیان کرده و در واقع عهدنامه مالک اشتر هم قانون اساسی است و هم حاکم اسلامی را معرفی می کند مثل خود مالک اشتر که هم حاکم است و هم ولی فقیه است ، خلاصه اینکه ما امسال باید عید غدیر را بسیار پررنگ و باشکوه برگزار کنیم چراکه تمام حرکتها و خیزشهای اخیر در کشورهای منطقه مثل تونس و مصر و یمن و بحرین و لیبی و عربستان برگرفته از غدیر می باشد إن شاءالله خداوند به ما توفیق بدهد که بتوانیم نگاهبان غدیر باشیم ... .