آرشیو دروس خارج تفسیر آیت الله العظمی عبدالله جوادی آملی87

پرسش:...

پاسخ: بله، حالا آن تفاوت در (ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ) است که در آیه خواهد آمد.

فرمود: (ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً) این در حیوانات هم هست (فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً) این در حیوانات هم هست، (فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَاماً) این هم در حیوانات هست، (فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً) این هم در حیوانات هست، از آن به بعد تفاوت انسان از حیوانات روشن می شود

فرمود: (ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ)(1)

ما او را چیز دیگر کردیم آن چیز دیگر از سنخ این امور طبّی و طبیعی و فیزیکی و امثال ذلک نیست که بیان بکند آن یک چیز دیگر است پس انسان یک حقیقت دیگری است با اینها فرق می کند (ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ) این یک مطلب.

چون آیات «بعضها یفسّر بعضا» مشخص می شود که معیار فضیلت انسان چیست و آن حقیقت چیست و اگر آن حقیقت را پاس ندارد چگونه سقوط می کند عمده آن است که اینجا فرمود انسان یک چیز دیگری است با موجودات دیگر فرق می کند.

مطلب دوم آن است که تمام این ضمیرها به همان انسان برمی گردد نفرمود وقتی جنین شد ما به او چیز دیگر دادیم

نظیر (نَفَخْتُ فِیهِ مِن رُوحِی)(2)

این (نَفَخْتُ فِیهِ مِن رُوحِی) با روایاتی که دارد ارواح قبل أبدان خلق شدند با آنها هماهنگ اند اما این آیه می فرماید ما همین انسان را چیز دیگر کردیم نه یک چیز دیگر به او دادیم اگر روح که چیز دیگری است از خارج به انسان افاضه و اضافه بشود با آن آیات (نَفَخْتُ فِیهِ مِن رُوحِی) هماهنگ است اما این گونه از آیات می فرماید ما همین انسان را چیز دیگر کردیم (ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ) این با مبنای جسمانیةالحدوث و روحانیةالبقاء نزدیک خواهد بود آن آیات با «خلق الله الأرواح قبل الأجساد»(3)

ص: 2

نزدیک خواهد بود کسانی که قائل اند که نفس جسمانیةالحدوث و روحانیةالبقاست آن روایات را هم قبول دارند می گویند آن روایات ناظر به وجود عقلی نفس است این آیه ناظر به وجود نفسیِ نفس است جمعی بین این طایفهٴ از آیات با آن طایفه از روایات می کنند. ولی به هر تقدیر ظاهر این آیه این است که انسان چیز دیگر شد نه یک چیز دیگری به انسان دادند «ثم أتیناه شیئاً آخر» نیست (ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ)(1)

ما او را چیز دیگر کردیم آن چیز دیگر چیست به وسیله این آیه روشن نیست، خب.

پرسش:...

پاسخ: خب حیوانات هم نطفه هایشان با هم فرق می کند پرنده ها با.

پرسش:...

پاسخ: خب بله، آن در آیه (وَشَارِکْهُمْ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلاَدِ)(2)

مشخص شد آن در (وَشَارِکْهُمْ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلاَدِ) که عندالنکاح اگر بسم الله بگویند، آیه بخوانند، روایت بخوانند، دعا بخوانند خیلی فرق می کند غذای طیّب و طاهر باشد خیلی فرق می کند آن بیان نورانی حضرت که مرحوم صاحب وسائل هم نقل کرده که مال حرام «یَبین فی الذریّه»(3)

که تا ذریّه آدم هم مال حرام اثر دارد آن روایت هم که قبلاً نقل کردیم ان هم اثر دارد اینها امور خارجیه است که منشأ تغییر در انسان است اما خود انسان را ذات اقدس الهی می فرماید ما این را چیز دیگر کردیم.

مطلب دیگر اینکه، اینکه فرمود: (لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ) این ناظر به انبیا و اولیا و امثال ذلک نیست این ناظر به خود حقیقت انسان است انسان اصولاً یک موجود کریم است یک سرمایه خوبی ما به او دادیم حالا اگر از این سرمایه استفادهٴ خوب کرد که مشمول آیه سورهٴ مبارکهٴ «آل عمران» خواهد شد که گذشته از این کرامت ابتدایی که سرمایه است یک کرامت کسبی هم دارد و یک کرامت موهبتی آیه 33 سورهٴ مبارکهٴ «آل عمران» این است (إِنَّ اللّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحاً وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ) آنها ممتازند دیگر آنها (عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا) نیستند آنها علی العالمین افضل اند اینها آن سرمایه های اوّلی را حفظ کردند و راه فراوانی برای درآمد بر اساس آن سرمایه طی کردند بعد ذات اقدس الهی موهبتهای فراوانی هم به اینها عطا کرده است اینها صفوةالله اند، مجتبای الهی اند و مشمول همین آیه اند (إِنَّ اللّهَ اصْطَفَی) پس آیه محلّ بحث ناظر به کرامت خود انسان است یعنی این موجود گوهر گرانبهایی است حالا اگر خودش را به هدر دارد یک راه، خودش را کامل کرد راه دیگر این یک موجود گرانبهایی است و با حیوانات دیگر هم فرق می کند، با موجودات دیگر هم فرق می کند اصلاً چیز دیگر است (ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ).

ص: 3

مطلب بعدی آن است که تکریمی که تفضیل است تکریمی که در چند آیه قبل بود در مقابل تفضیل نیست این بیانی که سیدناالاستاد مرحوم علامه(رضوان الله علیه) در المیزان داشتند که (لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ) بعد فرمود: (وَفَضَّلْنَاهُمْ) فرمودند تکریم آن جنبهٴ نفسی است، تفضیل آن جنبهٴ نسبی است فرمایش شان در این باره است که تکریمی که در مقابل تفضیل قرار می گیرد تفاوتشان این است یکی امر نفسی است که این در ذات خودش یک گوهر گرانبهاست، یکی هم ناظر به آن است که نسبت به موجودات دیگر افضل است(1)

فرمایش ایشان این نیست که اصلاً تکریم امر نسبی نخواهد بود و در مورد فضیلتهای نسبی به کار نمی رود زیرا در همین سورهٴ مبارکهٴ «اسراء» چند آیه قبل شیطان به ذات اقدس الهی عرض کرد همین انسانی که (کَرَّمْتَ عَلَیَّ) (قَالَ أَرَأَیْتَکَ هذَا الَّذِی کَرَّمْتَ عَلَیَّ) همین سورهٴ مبارکهٴ «اسراء» آیه 62 یعنی تو انسان را بر من گرامی داشتی معلوم می شود تکریم با تفضیل هم همراه است می تواند امر قیاسی و نسبی هم باشد (أَرَأَیْتَکَ هذَا الَّذِی کَرَّمْتَ عَلَیَّ) پس فرمایش ایشان ناظر به این است که اگر تکریم در قبال تفضیل قرار بگیرد چون تفصیل قاطع شرکت است، تفضیل غیر از تکریم است، اگر در مقابل تفضیل قرار نگیرد شامل او هم می شود نظیر (أَرَأَیْتَکَ هذَا الَّذِی کَرَّمْتَ عَلَیَّ)(2).

مطلب بعدی آن است که در آن نوبت قبل اشاره شد که کرامت از واژه های عربی مبین است که معادل فارسی او یا نیست یا بسیار کم است چون کریم غیر از سخیّ است، کریم غیر از جواد است چه اینکه کریم غیر از کبیر است و کریم غیر از عظیم است یک برجستگی و وارستگی و جلا و عظمتی در معنای کرامت نهفته شده که انسان موجودی است کریم و منشأ پیدایش کرامت انسان هم تعلیم خدای سبحان است که به اسم اکرم ظهور کرده است در سورهٴ مبارکهٴ «علق» در بخش نخستین اش این چنین آمده (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ ٭ خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ) که مشابه همان بخشهای اوّلی سورهٴ مبارکهٴ «مؤمنون» است (اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ ٭ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ٭ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ) خب اگر خدای اکرم تعلیم می دهد یعنی درس کرامت می دهد دیگر بر اساس تناسب حکم و موضوع و عنوان مُشیر اگر گفتند یک فقیه تدریس می کند یعنی درس فقه می دهد، اگر گفتند یک حکیم تدریس می کند یعنی درس حکمت می دهد، اگر گفتند اکرم تدریس می کند یعنی درس کرامت می دهد دیگر، خب خدای اکرم درس می دهد.

ص: 4

اسمای حُسنای الهی گاهی در اول آیه است، گاهی در آخر آیه هر اسمی که در آیه ذکر شد خواه در صدر آیه، خواه در ساقهٴ آیه ضامن مضمون آن آیه است یعنی محتوای آن آیه را اگر کسی بخواهد تحلیل کند، تعلیل کند علّت این محتوا همان نام مبارک خداست اگر ذات اقدس الهی از پذیرش توبه و عفو و گذشت سخن گفته است آیه ای که محتوای آن بخشش و گذشت الهی است اول یا آخر آن آیه این دارد که (إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ)(1)

چون یکی از اسمای حسنای خدا رحیم بودن است، غفوربودن است لذا از لغزشها می گذرد یا اگر درباره (السَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُمَا)(2)

شد در پایانش عزّت خدا مطرح است، نه مغفرت خدا آنجا دیگر (اللّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ) نیست آنجا (إِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ) است و امثال ذلک. وقتی در آغاز آیه دارد که خدای اکرم تدریس می کند یعنی درس کرامت می دهد کرامتی که برای خودش است به انسان می دهد پس انسان در کریم شدن می شود خلیفهٴ خدا و سند کرامت انسان هم خلافت اوست، خب چرا انسان کریم است؟ برای اینکه خلیفةالکریم است و جانشین کریم است و خلیفهٴ کریم کرامت دارد دیگر اگر (إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً)(3)

مطرح است و اگر انسان خلیفهٴ کریم است خلیفهٴ کریم کرامت خواهد داشت.

پس «الإنسان کریمٌ لقوله سبحانه وتعالی (لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ)» چرا انسان کریم است؟ «لأن الانسان خلیفة الله وکلّ من کان خلیفة الله فهو کریم لأنّ الله کریم و خلیفة الکریم کریم» پس پشتوانهٴ کرامت انسان خلافت اوست ولی هنوز بحث به پایان نرسیده پس انسان کریم است چون خلیفهٴ کریم است از این به بعد «الخلافة ما هی»، «الخلیفة من هو» خلافت آن است که حرف آن مستخلف عنه مطرح بشود فرمان او، حُکم او مطرح بشود خلیفه کسی است که کار مستخلف عنه را بکند، پیام مستخلف عنه را برساند، خب اگر کسی نانِ خلافت را خورد، احترام خلافت را مصادره کرد حرف خودش را زد این کار می شود غصب این دیگر خلیفه نیست وقتی خلیفه نبود کرامت ندارد، وقتی کرامت نبود می شود غاصب، وقتی غاصب بود به او می گویند (أُولئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ)(4)

ص: 5

دیگر چون این آیه که مربوط به انبیا و اولیا نیست آیه ای که مربوط به انبیا و اولیاست همان آیه 33 سورهٴ مبارکهٴ «آل عمران» است که (إِنَّ اللّهَ اصْطَفَی).

بنابراین کسی را بیاورند جانشین یک مبدأ قُدسی قرار بدهند این به میل خود کار بکند این می شود (أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَوَاهُ)(1)

این دیگر خلافت را غصب کرده، کرامت را غصب کرده، پس انسان این چنین نیست که ذاتاً کریم باشد او را معلّم اکرم درس کرامت داده است این یک و این چنین نیست که کرامت را به او هِبه کرده باشد بی مسئولیت سندِ کرامت او خلافتِ اوست چون خلیفةالکریم است کریم است و خلافت هم معنایش این است که آن خلیفه کار مستخلف عنه را بکند، حرف مستخلف عنه را بزند، دستور مستخلف عنه را انجام بدهد سه، حالا اگر نان کرامت را خورد، احترام کرامت را غصب کرد و حرف خودش را زد می شود (أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَوَاهُ) این چهار، آن گاه به او تَشر می زنند همان طوری که به شیطان تَشر زدند گفتند (فَمَا یَکُونُ لَکَ أَنْ تَتَکَبَّرَ فِیهَا)(2)،

(فِیهَا) یعنی در این منزلت جای تکبّر نیست برو پایین می خواهی به میل خودت رفتار بکنی برو پایین اینجا جای آدم بد نیست نفرمود «ما یکون لک أن تتکبّر» فرمود بالأخره ما اینجا آدمهای بد راه نمی دهیم جاهایی هستند که افراد بد مدّتی می توانند کار بد بکنند تا ما به حسابشان برسیم اما اینجا اصلاً جا برای کار بد نیست (فَمَا یَکُونُ لَکَ أَنْ تَتَکَبَّرَ فِیهَا) این چون در مقام تهدید است مفهوم دارد جاهای دیگر ممکن است انسان متکبّرانه و مستکبرانه رفتار بکند تا در معاد به حسابشان برسند اما اینجا که نشئهٴ کرامت است جا برای تکبّر نیست باید هبوط کنی، اگر کسی روی صندلی کرامت نشسته است باید بداند این صندلی کرامت روی میز خلافت است اگر کسی خلیفةالله است کریم است و اگر کسی خلیفةالله است باید حرفهای مستخلف عنه اش را بگوید اگر کسی قائم مقام یک مدیرکل است و امضای او خریدار دارد و محترم است باید مَنویات آن مدیرکل را انجاام بدهد نه اینکه میز مدیرکل را غصب بکند، مصادره بکند امضای از طرف مدیرکل بکند این حقوق را بگیرد آن وقت کار خودش را بکند، حرف خودش را بزند.

ص: 6

پس بنابراین این (لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ) برای انسان است بالقول المطلق فرمود انسان یک حقیقت جدایی دارد اگر کسی این حقیقت را حفظ کرد کم کم یا در همان حدّ آیه 33 سورهٴ مبارکهٴ «آل عمران» می رسد به آن حدّ نائل می شود که (إِنَّ اللّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحاً) یا نزدیک به آنها و شاگردان آنها می شود که «طوبیٰ له وحُسن مآب» نشد، این سرمایه را هدر می دهد چون سرمایه را هدر می دهد یا گرفتار اجوفین می شود که (أُولئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ)(1)

یا خوردن و نوشیدن و پوشیدن و اینها برای او مهم نیست باند سیاسی و حزب سیاسی و فتنه های سیاسی و اینها برایش مهم است می شود (شَیَاطِینَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ)(2)

نقشه کشیدن و باند سیاسی بودن و مَکر و حیله کردن و اینها برای او مهم است می شود «کالانعام» یا از طرف حیله یا از طرف اکل شُرب یا از طرف لذایذ دیگر به هر طرف برود می گویند که (فَمَا یَکُونُ لَکَ أَنْ تَتَکَبَّرَ فِیهَا فَاخْرُجْ)(3)

این (أُولئِکَ کَالْأَنْعَامِ) (شَیَاطِینَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ) حقیقت است و مانند آن، خب.

پس سند کرامت، خلافت است و خلافت اگر درست عمل نشود این خطر را دارد اما اگر درست عمل شد چه چیزی درمی آید؟ ذات اقدس الهی انسان را خلیفهٴ خود قرار داد خلیفهٴ خود قرار داد در آسمانها، خلیفهٴ خود قرار داد در زمین، خلیفهٴ خود قرار داد در دریا، خلیفهٴ خود قرار داد در دنیا و مهم تر از همه و بالاتر از همه دو چیز دیگر است یکی اینکه خلیفهٴ خود قرار داد در اینکه معلم ملائکه بشود، یکی اینکه خلیفهٴ خود قرار داد در اینکه بهشت را بسازند ساخت و ساز دنیا و برج سازی و سدسازی این از هر کسی برمی آید اما بهشت سازی کار هر کسی نیست بهشت که ساخته نیست که در معراج وجود مبارک پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) این حدیث معروف است که وجود مبارک حضرت دید که این فرشته ها آجرهاهایی که «لِبنة من ذهب ولِبنة من فضّه»(4)

ص: 7

با آن آجرها دارند این قصرها و غُرف مَبنیه را می چینند گاهی می چینند، گاهی آرام می شوند حضرت از فرشته ای که همراهش بود سؤال کرد که این ملائکه که خسته نمی شوند چرا گاهی می چینند، گاهی نمی چینند؟ عرض کرد اینها منتظر مصالح ساختمانی اند مصالح باید بیاید تا اینها بچینند فرمود مصالح چیست؟ عرض کرد اعمال صالح، اذکار، عقاید، «لا إله الاّ الله»، «سبحان الله» کارِ خیر، نیّت خیر، اقدام خیر هر کار خیری که انسانِ مؤمن انجام می دهد این «لِبنة من ذهب ولِبنة من فضّه» آجر می شوند می دهند به ملائکه اینها غُرف مبنیه را می چینند و انسان خلیفةالله است در ساختن بهشت این مقام برای ماست. در روایات ما هم هست

که «الجَنّة قِیعان»(1)

عرصه را خدا داد ولی اعیان را انسان باید بسازد دیگر این طور نیست که آنجا ساختمانی باشد بیکار بعد به آدم بگویند برو آنجا می گویند خودتان باید بسازید اشجارش این طور است، غُرف مَبنیه اش این طور است فرمود «الجنة قِیعان» اینکه می گویند بیابان قاع، (قَاعاً صَفْصَفاً) همین است قِیعان چنین بیابانی را می گویند فرمود سرزمین بهشت جای بازی است چیزی در آن نیست اگر اشجار است شما می سازید، اگر عیون است شما می جوشانید و اگر غُرف مبنیه است شما می سازید این می شود انسان.

پرسش:...

پاسخ: بسیار خب، خیلیها هم به مقصد می رسند دیگر این اوّلین و آخرینی که شما حساب می کنید عده ای در آن ظالم و فاسدند اما اکثری به طرف صلاح حرکت می کنند دیگر.

غرض آن است که این بنی آدم اگر کرامت دارد به استناد خلافت اوست و خلافت او در کارهای جزیی مشخص است کارهایی جزیی همان که در سورهٴ مبارکهٴ «یونس» و جای دیگر بیان فرمود، فرمود: (هُوَ أَنشَأَکُم مِنَ الْأَرْضِ) که بحثش قبلاً گذشت (وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیَها)(2)

ص: 8

خدای سبحان شما را از زمین رویانید این یک، استعمار کرد این استعمار از بهترین، پاک ترین واژه های قرآنی است بعد وقتی به دست غاصبان و ظالمان افتاد از پلیدترین واژه ها درآمده. استعماری که قرآن به کار می برد و از مقدّس ترین واژه های الهی است این است که ذات اقدس الهی آسمان را با همه امکانات، زمین را با همه امکانات، دریا را با همه امکانات، سلسله جبال را با همه معادن نقد آفرید انسان را هم آفرید و به جِدّ از انسان خواست که این محدوده را آباد کند و آقای خود باشد این «الف» و «سین» و «تاء» منقوطه «استعمر» آن طلب شدید را می فهماند (وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیَها) خدا مستعمِر است شما جزء مستعمَرهای خدایید از شما به جِدّ خواست که کار کنید و آباد کنید همهٴ نعمتها را رایگان داد آن عقل و هوش و مجاری ادراکی و تحریکی را هم رایگان داد کلاً انسان در کنار مائده و سفرهٴ الهی نشسته است فرمود این نعمت، این هم مجاری ادراک و عقد کار بکن، آباد بکن، آقای خود باش این معنی استعمار قرآنی است (وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیَها).

همین واژه پربرکت به صورت نحس ترین واژه درآمده این بیگانه از جای دور حرکت کرده یا از آن طرف آب حرکت کرده گفته همه این امکانات زمین برای شما، این منابع نفت و گاز برای شما، این دریا و صحرا برای شما، این هوش و عقل و خرد خدادادِ شما برای شما، برای من کار بکنید رایگان و بردهٴ من باشید این معنی استعمار این از پلیدترین واژه هاست، خب خدا به جدّ از ما خواست که ما زمین را آباد کنیم آقای خودمان باشیم نه محتاج کسی باشیم نه بیراهه برویم نه راه کسی را ببندیم او می گوید از امکانات خودت برای من رایگان کار کن منشأش هم زور است، خب.

ص: 9

این یک بخش ضعیفی از خلیفةاللهی است آبادکردن زمین.

پرسش:...

پاسخ: بله، انسان «بما أنّه انسان» این کسی که دارای کرامت هست یک وقت است که هبوط می کند، سقوط می کند می شود (کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ)(1)

نه، هبوط می کند، سقوط می کند می شود (شَیَاطِینَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ)(2)

نه، هبوط می کند، سقوط می کند (فَهِیَ کَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً)(3)

نه، این گوهر دست نخورده خلیفةالله هست این گوهر چون همه اش «کل مولود یولد علی الفطرة»(4)

و هنوز آلوده نشد و خداوند هم از روح مربوط به خودش یعنی منصوب به خودش که اضافه، اضافهٴ تشریعیه است به او داد او هم یک چیز دیگر خلق کرد و کلّ این نظام را هم مسخّر کرده است برای انسان (سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّماواتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ)(5)

این گوهر، گوهر کرامت است و گوهر خلافت اگر ان شاءالله راه صحیح رفت حالا به انبیا و اولیا و صدّیقین و صُلحا و شهدا نزدیک می شود خلافت او شکوفاتر می شود، نشد در حدّ مؤمنین عادی بود خلافت او در حدّ ضعف است این شخص هم زمین را آباد می کند، هم کارِ (وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ ٭ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ٭ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ)(6)

می کند می شود (لِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ) می شود، (لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ)(7)

می شود، جامعه را آباد می کند، کشور را اصلاح می کند یا مشکلات مالی مردم را حل می کند یا مشکلات فرهنگی مردم را حل می کند می شود خلیفةالله.

ص: 10

پرسش:...

پاسخ: بسیار خب، در کلّ جهان وقتی شما حساب می کنید می بینید اکثری به مقصد می رسند.

پرسش:...

پاسخ: نه، خوبهایشان که این طور نبودند که خوبهایشان همانها بودند که ماندند دیگر بعد هم برگشتند یک عده زیادی به برکت خود اهل بیت.

غرض این است که این گوهر را حالا آن آیاتی که (أَکْثَرُهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ)، (أَکْثَرُهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ) به آن آیات برسیم این اشکالات یا این سؤالها مربوط به آن آیات است اما اصل اینکه ذات اقدس الهی این گوهر را آفرید فرمود این گوهر خیلی گرانبهاست ما این گوهر گرانبها را دادیم این گوهر و این چراغ و نورافکن را دادیم حالا کسی مَست می شود این چراغ را می کشند خب دیگر (أُولئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ) ولی ما به دست او گوهر دادیم اگر ان شاءالله راه صحیح طی کرد این گوهر را به فعلیّت رساند هم خلیفةالله می شود در دنیا راه می سازد، مدرسه می سازد، سَد می سازد و دهها کار خیر انجام می دهد یا کارهای رهنگی و مانند آن، وقتی از اینجا منتقل شد به بهشت آنجا را هم می سازد آنجا تمام غُرف مبنیه را همین بهشتیها ساختند دیگر، همهٴ درختها را همین بهشتیها غَرس کردند دیگر معنای اینکه انسان خیلفةالله است این است حالا یک وقت است که از همه این مؤمنین شما سؤال بکنید شما چطور شدید که به این مقام خلافت باریافتید؟ همه می گویند ما حرف انبیا را گوش دادیم، حرف ائمه را گوش دادیم آن وقت آنها می شود معلّم این خُلفا اگر دربارهٴ نبوت گذشت دارد (فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِیِّینَ عَلَی بَعْضٍ) یک، اگر دربارهٴ رسالت گذشت (تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ) دو، دربارهٴ خلافت این چنین است، دربارهٴ ولایت این چنین است خلفا «بعضها فوق بعض»، اولیا «بعضهم فوق بعض» از همه این خلفای ضعیف و متوسّط سؤال بکنید چه کسی شما را در مقام خلافت حفظ کرد یا به مقام خلافت رساند می گویند انبیا و اولیا آنها که آن چهار گروهی که در سورهٴ مبارکهٴ «آل عمران» آیه 33 گذشت اینها ممتازان جهان بشریّت اند (إِنَّ اللّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحاً وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ) اما دیگران شاگردان آنها هستند اینها اگر در دنیا باشند یا کار فرهنگی می کنند یا کار عمرانی می کنند و مانند آن خلیفةالله اند در آخرت هم این غُرف مبنیه را اینها ساختند، درختها را هم اینها ساختند می شود خلیفةالله هم در دنیا خلیفةالله اند، هم در آخرت خلیفةالله اند.

ص: 11

حالا اگر این چنین شد شما می بینید الآن سخن از اخلاق پزشکی مطرح است، رعایت کردن شئون اسلامی در فنّ پزشکی مطرح است و امثال ذلک ما نباید فکر کنیم انسان روحی دارد که این روح از کرامت برخوردار است خلیفةالله هست و جدای از حقیقت انسان است خیر، این حقیقت بدنی دارد که مرحلهٴ نازلهٴ این حقیقت است، روحی دارد که مرحلهٴ والای این حقیقت است انسان دو حقیقت ندارد یک حقیقت دارد اگر یک حقیقت دارد باید مجاری ادراکی و تحریکی او، طبّ او چیزی باشد که به آن کرامت و خلاف او آسیب نرساند الآن آنچه که در غرب هست و هم آن سوغات به شرق هم سرازیر شده است این است که اینها منتظرند در آزمایشگاه موش چه جوابی می بینند هر چه دربارهٴ موشها جواب گرفتند دربارهٴ انسان پیاده می کنند اما خب با حقیقت انسان سازگار است، با روح او سازگار است، حلال و حرام برای او فرق می کند یا نه، در هوش او سازگار است یا نه، اینها برایشان مطرح نیست مشترکات دام و انسان می گویند فراوان است بیماریهای مشترک آیا واقعاً همین است یعنی روح انسان یک چیز جدایی است که بخش روانشناسی او را به عهده می گیرد و غذاها و امثال ذلک جدای از آن بخش روح است و مربوط به طبیعت است یا نه، طبّ اسلامی معنایش این نیست که بگوییم «لا شفاء فی حرام»(1)

ما از الکل بپرهیزیم یا طبّ اسلامی معنایش این نیست که ما طبیبِ زن برای بیماران زن داشته باشیم، استاد زن برای شاگردان زن داشته باشیم اینها جزء شئون فرعی است.

ص: 12

طبّ اسلامی آن است که ما روح را بشناسیم حقیقتاً، بدن را بشناسیم حقیقتاً انسان یک حقیقت است نه دو حقیقت، بیماری طوری باید درمان بشود که با این یک حقیقت هماهنگ باشد، غذا باید طوری تغذیه بشود که با این یک حقیقت هماهنگ باشد این می شود طبّ اسلامی نه سر به نیست کردن آن سر نسخه ها به «بسم الله الرحمن الرحیم» یا «هو الشافی» یا زنها از مردها اینها جزء وظایف مسلمین است نه علمِ اسلامی، علم اسلامی هم از مبدأ قابلی بحث می کند، هم از مبدأ فاعلی بحث می کند اگر سخن از زلزله است می گوید چگونه زلزله پیدا شد این بخارها یعنی چه؟ این گازها یعنی چه؟ این حبس ابخره یعنی چه؟ آزادسازی بخار یعنی چه؟ آیا راه همان است که حکیم سبزواری فرمود: «زلزلة الأرض لحبس الأبخره»(1)

یا راهِ دیگری دارد؟

این چگونه ها را دقیقاً بحث می کند، چراها را هم بحث می کند هم در آن چگونه ها، هم در این چراها مبدأ فاعلی و قابلی را در نظر می گیرد یک و عقل را چراغ شرع می داند نمی گوید این علم، علم بشری است مرتّب می بیند کسی دارد هدایتش می کند دیگر نمی گوید من سی، چهل سال درس خواندم خودم زمین شناس شدم یک نطفه چطور می تواند زمین شناس باشد (أَلَمْ یَکُ نُطْفَةً مِن مَنیٍّ یُمْنَی)(2)

یک حادثه ضعیف پیش بیاید من هر چه خواندم همه از یاد من برود عقلْ حجّت شرعی است اگر کسی در روایات جستجو کند حُکمی را بفهمد می تواند بگوید من سی، چهل سال درس خواندم خودم فهمیدم، خب این روایات تو را هدایت کرده، این آیات تو را هدایت کرده تو قدم به قدم به وسیله این چراغ راه رفتی حالا می گویی من خودم فقیه شدم همان طوری که هیچ فقیهی، هیچ مفسّری، هیچ حکیم حق ندارد بگوید من خودم سی، چهل سال زحمت کشیدم فقیه شدم برای اینکه قدم به قدم این روایات تو را هدایت کردند، قدم به قدم این آیات تو را هدایت کردند هیچ طبیب هم حق ندارد بگوید من خودم سی، چهل سال زحمت کشیدم متخصّص شدم یا زمین شناس بگوید من سی، چهل سال زحمت کشیدم خودم زلزله شناس شدم گُسلها را می شناسم قدم به قدم آن (فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا)(3)

ص: 13

دارد تو را راهنمایی می کند اینجا «ألهمه» است آنجا «أنزله» است فرق نمی کند «ألهمه» کار خداست، «أنزله» هم کار خداست، «علّمه» هم کار خداست، «ألهمه» هم کار خداست. یک عالمِ دینی هم چگونگی را در حوزه و قلمرو دین انجام می دهد هم چرایی را.

به هر تقدیر انسان این است و در این بخش از آیات ذات اقدس الهی بنی آدم را مطرح می کند این بنی آدم مطرح کردن صبغهٴ خلافت دارد یک وقت می فرماید: «لقد کرمنا الانسان» این تعلیق حُکم بر وصف نیست تا مُشعر به علیّت باشد اما یک وقت است می گوید (لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ) وقتی سخن از تکریم بنی آدم است آن مُشعر به علیّت است که چون این صبغهٴ خلافت دارد، راه خلافت را طی می کند و امثال ذلک.

به هر تقدیر قرآن می گوید انسان یک چیز دیگری است اگر کسی این گوهر را رعایت نکرد همین (یَأْکُلُ الطَّعَامَ وَیَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ)(1)

شد، (إِنْ هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا) شد، (نَمُوتُ وَنَحْیَا)(2)

شد - معاذ الله - ذات اقدس الهی هم حساب او را از انسانها جدا می کند در مرز حیوانات قرار می دهد کم نیستند آیاتی که وقتی سخن از خور و خواب است به انسان می گوید که ما این میوه ها را آفریدیم قدری خودتان بخورید قدری به دامهایتان بدهید (مَتَاعاً لَّکُمْ وَلْأَنْعَامِکُمْ)(3)

این یک، (کُلُوا وَارْعَوْا أَنْعَامَکُمْ)(4)

اینها را کنار هم ذکر می کند یا در سورهٴ مبارکهٴ «فاطر» می فرماید بعضیها هستند که رنگهایشان با هم فرق می کند بعضی از کوهها هستند، بعضی از راهها هستند که اینها رنگهایشان فرق می کند در سورهٴ مبارکهٴ «فاطر» آیه 27 و 28 این است (أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّماءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِیضٌ وَحُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِیبُ سُودٌ ٭ وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ کَذلِکَ) مردمهایی هستند که رنگهایشان فرق می کند، دامهایی هستند که رنگهایشان فرق می کند، سنگهایی هستند که رنگهایشان فرق می کند همین، اینها را که دیگر در ردیف ملائکه ذکر نمی کند شما در بحث علم باب بحارالأنوار می بینید وجود مبارک امام سجاد(سلام الله علیه) می فرماید انسان وقتی در فضای علم قدم گذاشت خدای سبحان نامِ علما را کنار ملائکه ذکر می کند(5)

ص: 14

این در بحارالأنوار در بحث فضیلت علم هست که (شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلاَئِکَةُ وَأُولُوا الْعِلْمِ)(1)

این بقیه که گفته شد دیگر در آن روایات نیست به استناد آ ن تحلیل روایی می شود از این آیات هم این مطالب را گرفت که گاهی مجاورت، پیامدار است آنجا مجاورت علما با ملائکه پیام خاص داشت، این آیات یادشده هم بی پیام نیست فرمود قدری خودتان بخورید، قدری به دامهایتان بدهید این همین است دیگر اگر فرمود: (مَتَاعاً لَّکُمْ وَلْأَنْعَامِکُمْ)(2)،

اگر فرمود: (کُلُوا وَارْعَوْا أَنْعَامَکُمْ)(3)

اگر فرمود: (وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ) همین است پس اگر آن کرامت را، آن گوهر را کسی حفظ کرد مشمول آیه سورهٴ مبارکهٴ «آل عمران» خواهد شد، در ردیف ملائکه قرار می گیرد و (وَالْمَلاَئِکَةُ وَأُولُوا الْعِلْمِ) می شود.

در سالهای قبل هم این بیان لطیف از بزرگان نقل شده است اینکه مرحوم کلینی نقل کرده، در مقدمه معالِم هم آمده در خیلی از جوامع روایی ما هست که ملائکه پَرهای خود را پهن می کنند زیر پای طالبان علوم «إنّ الملائکة لتضع أجنحتها لطلاّب العلم»(4)

این روایت معنا شده است فرشته ها پَر پهن می کنند، پَر پهن می کنند یعنی چه؟ یعنی شما هم مثل ما پَر دربیاورید، مثل ما پَر دربیاورید که (لِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ)(5)

بروید دنبال پروانهٴ کسب و نان و آب؟ خب آن پَر، پَر همین مرغهایی است که به دنبال تالاب حرکت می کنند فرشته با پَرش چه کار می کند؟ این زمستان و تابستان مهاجرت می کند به طمع طمعهٴ تالاب حرکت می کند یا فرشته ها حرکت می کنند از جهت به بی جهتی، از طبیعت به فراطبیعت اینها زیر بال پاهای ما پَر پهن می کنند که به ما پَر درآوردن، پرواز کردن و جهت یابی یاد بدهند پَر دربیاور، پَر بکش، از طبیعت برو بیرون وگرنه لازم نیست که به مَلک پخش کنند دیگر، اذان است دیگر.

ص: 15

«و الحمد لله ربّ العالمین»