سرشناسه : قمی، عباس، 1254 1319
عنوان قراردادی : مفاتیح الجنان . فارسی عربی .
عنوان و نام پدیدآور: مفاتیح الجنان جدید (نگارش آسان) / [عباس قمی] ؛ با ترجمه حسین انصاریان .
مشخصات نشر : اصفهان : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان، 1397 .
مشخصات ظاهری : 1139ص . /محقق ومصحح:عباسعلی کریمیان1402
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
موضوع : قرآن . برگزیده ها ترجمه ها
موضوع : دعاها
شناسه افزوده : انصاریان، حسین، 1323، گردآورنده
رده بندی کنگره : BP267/8/ق9م704212737 1388
رده بندی دیویی : 297/772
تصویر
ص: 1
تصویر
ص: 2
تصویر
ص: 3
تصویر
ص: 4
تصویر
ص: 5
تصویر
ص: 6
تصویر
ص: 7
تصویر
ص: 8
تصویر
ص: 9
تصویر
ص: 10
تصویر
ص: 11
تصویر
ص: 12
تصویر
ص: 13
تصویر
ص: 14
تصویر
ص: 15
تصویر
ص: 16
«بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»
«قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ»
سپاس خدایی را که درهای رحمتش همواره به روی بندگان باز و آستان اجابتش نزدیک است . آفریدگار مهربانی که «دعا» را کلید رحمتش قرار داد و چراغی که ظلمتها بدان مرتفع می گردد و راهی برای برآورده شدن حاجات ؛ آنچنان که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمودند: «به آنچه نزد خدای عز و جل است نتوان رسید جز به وسیله دعاء» . (1)
سلام و صلوات خدا بر ائمه طریق هدایت و پیشوایان راه حق و حقیقت ؛ آنان که آداب حضور در محضر حق و چگونه دعا کردن را به بشر آموختند و اگر نبود ادعیه و مناجات ایشان، تشنگان معرفت، از این حقیقت ناب همواره بی بهره می ماندند . اکنون که مکتب انسان ساز اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) سرشار از این معرفت زلال و جاودان است، بر ماست که از این منبع پرفیض به قَدر توان توشه بر گیریم و در بسط و گسترش آن بکوشیم .
انتشارات مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران با بهره گیری از دانش و تجربه اساتید گرانقَدر، اقدام به تهیه نسخه ای از کتاب ارزشمند «مفاتیح الجنان» نموده است که در عین محافظت از مطالب و محتوای اولیه، دارای ویژگی های ممتازی میباشد .
ویژگیهای نگارشی:
* در تعیین متن مفاتیح الجنان به نسخه های متعدد موجود از آن، از جمله نسخه ای به خط مرحوم طاهر خوشنویس و تصحیح دست نویس مرحوم حاج شیخ عباس قمی مراجعه شد ؛ اما متن پیش رو در اغلب موارد با نسخه چاپ شده در سال 1388 توسط انتشارات «دار العرفان» مطابقت دارد .
ص: 17
* با توجه به اختلاف نسخه ها در مورد برخی از کلمات یا عبارات ادعیه، زیارات و سایر اذکار، این موارد به دو شکل نشان داده شده است:
- كلمات یا عباراتی که داخل پرانتز و به صورت کمرنگ نوشته شده: در اینگونه موارد باید عبارت داخل پرانتز، یا عبارت قبل از آن خوانده شود و خواندن هر دو عبارت، صحيح نمی باشد ؛ مانند: «طلب ثاری (ثارکم) » .
- كلمات یا عباراتی که داخل قلاب نوشته شده: اینگونه کلمات یا عبارات می تواند در ادامه عبارات قبل از خود خوانده شود ؛ مانند: «و سَلَّم تسلياً [ كثيراً]»
* به منظور تدوین اصول و مبانی نگارشی متن مفاتيح الجنان، شورای علمی مرکز طبع و نشر قرآن کریم، پس از برگزاری جلسات متعدد، شیوه نامه ای را در سه بخش علامت های نقطه ویرگول»، «علامت گذاری حروف و کلمات» و «املای کلمات» تنظیم نمود که برخی از موارد قابل ذکر آن به شرح زیر است:
علامت های نقطه ویرگول: از آنجا که وجود علایم نقطه ویرگول سبب صحيح خواندن عبارات ادعیه، زیارات، مناجات ها و سایر اذکار مفاتيح می شود و علاوه بر آن، تأثیر به سزایی در القای معنای صحیح عبارات ادعیه، زیارات و . . . دارد، در این نسخه از مفاتيح الجنان - برای نخستین بار و با بهره گیری از منابع معتبر و کتب املای عربی - از این علایم به صورت کاملا علمی استفاده شده است .
این علامت ها عبارتند از:
1 . نقطه .
2 . نقطه ویرگول ؛
3 . ویرگول،
4 . دو نقطه :
5 . سه نقطه . . .
6 . علامت سؤال ؟
7 . علامت سؤال انکاری ؟!
18 علامت تعجب !
9 . گیومه « »
10 . پرانتز ()
11 . پرانتز گل دار
12 . قلاب []
13 . خط فاصله -
ص: 18
علامت گذاری حروف و کلمات: به منظور ایجاد سهولت در قرائت متن ادعیه برای عموم مردم، در این نسخه - مطابق با شيوه علامت گذاری مصاحف مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران - از علایم و حرکات غیر ضروری که باعث شلوغی خط و ایجاد مشکل در خواندن می شود، استفاده نشده است ؛ مهم ترین این موارد عبارت اند از:
- عدم استفاده از علایم همراه صداهای کشیده ؛ مانند: «أعوذ برضاك»
- حذف علامت سکون ؛ مانند: «واجعلنا»
- استفاده از حرکات ریز برای همزههای وصل بعد از علایم نگارشی، به منظور تشخیص حرکت آن هنگام شروع ؛ مانند: «يا عظيم ترجي لكل عظيم، اغفرلى العظيم»،
« . . . والفائزين بجنتك، ألناجين برحمتك»
املای کلمات: در نگارش متن ادعیه، با مبنا قرار دادن کتب معاصر و معتبر املای عربی، سعی شده است کتابت کلمات، مطابق با جدیدترین قواعد املاء صورت پذیرد . در این خصوص به منابعی همچون «المفصل في الاملاء العربی» تأليف ناصف يمين و «الواضح في الاملاء العربي» محَمد زرقان الفرح مراجعه شده است .
* ویژگی های دیگر این نسخه از مفاتیح الجنان عبارت اند از:
- استفاده از فونت رایانه ای نسخ عربی
- نگارش توضیحات مربوط به ادعیه و زیارات با خط درشت، برای توجه بیشتر به
مطالب و محتوای ارزشمند آن
- تقدیم فضائل سوره ها بر متن سوره ها در ابتدای مفاتيح
- تقديم دعای روز شنبه در دعاهای ایام هفته
- تنظیم ادعیه و اعمال شبهای ماه مبارک رمضان به ترتیب زمان آن ها
- درج بخش «باقیات الصالحات» در انتهای مفاتیح
ص: 19
ترجمه:
ترجمه به کار رفته در این نسخه از مفاتیح الجنان اثر محقق اندیشمند، استاد حسین انصاریان است که با خلوص نیت و به منظور ترویج فرهنگ غنی اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) آن را در اختیار مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران قرار داده اند . ضمنا متون فارسی و توضیحات مربوط به ادعیه و زیارات توسط ایشان به قلمی روان و با نگارش امروزی - با اخذ اجازه از فرزند مرحوم مؤلف - بازنویسی شده است . در همین جا از جناب حجة الاسلام و المسلمین استاد حسین انصاریان کمال امتنان و تشکر را داریم و از خوانندگان محترم نیز تقاضا داریم که ایشان را از دعای خیر خویش بهره مند نمایند .
در پایان لازم می دانیم از زحمات اساتید بزرگوار آقایان عبدالرسول عبایی و ابوالفضل علامی - که عهده دار تحقیق و درج علایم نگارشی، نظارت بر صحت املای كلمات و اشراف علمی بر متن این اثر بوده اند . تشکر و سپاسگزاری نماییم .
همچنین از اعضای محترم شورای علمی مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران و نیز همکاران واحدهای تحقیق و پژوهش، آماده سازی، تصحیح، فنی و رایانه هنری و انتشارات تشکر می کنیم که با تلاش بی وقفه و همکاری صمیمانه در تهیه این اثر کوشیده اند . همینطور از معاونت محترم قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که بخشی از هزینه های تحقیق و آماده سازی این اثر را تقبل نمودند، تشکر و قَدردانی می نماییم .
امیدواریم مجموعه این تلاش ها که در جهت ترویج معارف اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) صورت گرفته است، مورد رضایت حضرت حق قرار گیرد و خوانندگان عزیز و شیفتگان خاندان عصمت و طهارت (عَلَيهِم السَّلَامُ)، مؤلف محترم و همه دست اندرکاران تهیه این اثر را از دعا و طلب مغفرت فراموش ننمایند .
مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران
ص: 20
در کتاب (مفاتيح النجاح) از پیامبر اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هر که سوره «یس» را برای خشنودی حق تعالی بخواند، پروردگار او را مشمول آمرزش فرماید و به او چنان اجری عنایت کند که گویا دوازده مرتبه: قرآن را قرائت نموده است . از خواص این سوره آن است که هرگاه نزد بیماری خوانده شود به عوض هر حرفی از آن ده فرشته نازل می شوند که در برابر بیمار به صف ایستاده و برای او طلب آمرزش می کنند . و به هنگام قبض روحش حاضر گردیده و در تشییع جنازه اش شرکت می نمایند و بر او نماز می خوانند و به وقت دفنش در کنار او خواهند بود . و هر بیماری که خودش این سوره را هنگام سکرات مرگ بخواند یا برای او بخوانند، رضوان خزانه دار بهشت، جامی از شربت بهشت به او مینوشاند، پس او می میرد در حالی که سیراب است و برانگیخته می شود در حالی که سیراب است و نیازمند به حوضی از حوضهای پیامبران نمی گردد تا زمانی که وارد بهشت می شود در حالی که سیراب است . و نیز روایت شده: سوره «یس» خیر دنیا و آخرت را به قرائت کننده اش
ص: 1
می رساند، و از او بلای دنیا و اهوال آخرت را دفع می نماید بلکه هر شری را از او برطرف نموده و همه حاجات او را روا می کند . خواندن این سوره برابر با بیست حج است و برای شنونده آن هزار نور و هزار برکت و هزار رحمت خواهد بود و هر گونه دشمنی و بیماری از او برطرف خواهد شد .
از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به روایت شده: هر که وارد قبرستان شود و سوره «یس» را بخواند خدا عذاب مردگان آن قبرستان را کاهش داده و به تعداد آن ها برای او حسنات قرار خواهد داد . از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هر کس سورۀ «یس» را در روز بخواند تا شب مرزوق و محفوظ است و هر کس آن را شبانه پیش از خواب بخواند، خدا هزار فرشته بر او بگمارد که او را از شر هر شیطان رانده شده و از هر آفتی حفظ کنند و اگر در همان روز مرگش فرا رسد، خدا او را وارد بهشت نماید .
يس﴿1﴾(1)
وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيمِ ﴿2﴾(2)
إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ ﴿3﴾(3)
عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿4﴾(4)
تَنْزِيلَ الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ ﴿5﴾(5)
لِتُنْذِرَ قَوْمًا مَا أُنْذِرَ آبَاؤُهُمْ فَهُمْ غَافِلُونَ ﴿6﴾(6)
لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلَى أَكْثَرِهِمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿7﴾(7)
إِنَّا جَعَلْنَا فِي أَعْنَاقِهِمْ أَغْلَالًا فَهِيَ إِلَى الْأَذْقَانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ ﴿8﴾(8)
وَ جَعَلْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ ﴿9﴾(9)
وَ سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أم لَمْ تُنْذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿10﴾(10)
إِنَّمَا تُنْذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَ خَشِيَ الرَّحْمَنَ بِالْغَيْبِ ۖ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍ وَ أَجْرٍ كَرِيمٍ ﴿11﴾(11)
إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَى وَ نَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَ آثَارَهُمْ ۚ وَ كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ ﴿12﴾(12)
وَاضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا أَصْحَابَ الْقَرْيَةِ إِذْ جَاءَهَا الْمُرْسَلُونَ ﴿13﴾(13)
إِذْ أَرْسَلْنَا إِلَيْهِمُ اثْنَيْنِ فَكَذَّبُوهُمَا فَعَزَّزْنَا بِثَالِثٍ فَقَالُوا إِنَّا إِلَيْكُمْ مُرْسَلُونَ ﴿14﴾(14)
قَالُوا مَآ أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا (15)
ص: 3
وَمَا أَنْزَلَ الرَّحْمَنُ مِنْ شَيْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا تَكْذِبُونَ ﴿15﴾(1)
قَالُوا رَبُّنَا يَعْلَمُ إِنَّا إِلَيْكُمْ لَمُرْسَلُونَ ﴿16﴾(2)
وَمَا عَلَيْنَا إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ ﴿17﴾(3)
قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَ لَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿18﴾(4)
قَالُوا طَائِرُكُمْ مَعَكُمْ ۚ أَئِنْ ذُكِّرْتُمْ ۚ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ ﴿19﴾(5)
وَجَاءَ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعَى قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِينَ ﴿20﴾(6)
اتَّبِعُوا مَنْ لَا يَسْأَلُكُمْ أَجْرًا وَ هُمْ مُهْتَدُونَ ﴿21﴾(7)
وَمَا لِيَ لَا أَعْبُدُ الَّذِي فَطَرَنِي وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿22﴾(8)
أَأَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ آلِهَةً إِنْ يُرِدْنِ الرَّحْمَانُ بِضُرٍّ لَا تُغْنِ عَنِّي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا وَ لَا يُنْقِذُونِ ﴿23﴾(9)
إِنِّي إِذًا لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿24﴾(10)
إِنِّي آمَنْتُ بِرَبِّكُمْ فَاسْمَعُونِ ﴿25﴾(11)
قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ ﴿26﴾(12)
بِمَا غَفَرَ لِي رَبِّي وَ جَعَلَنِي مِنَ الْمُكْرَمِينَ ﴿27﴾(13)
وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى قَوْمِهِ مِنْ بَعْدِهِ مِنْ جُنْدٍ مِنَ السَّمَآءِ (14)
ص: 4
وَمَا كُنَّا مُنْزِلِينَ ﴿28﴾(1)
إِنْ كَانَتْ إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ خَامِدُونَ ﴿29﴾(2)
يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ ۚ مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ ﴿30﴾(3)
أَلَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَيْهِمْ لَا يَرْجِعُونَ ﴿31﴾(4)
وَإِنْ كُلٌّ لَمَّا جَمِيعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ ﴿32﴾(5)
وَآيَةٌ لَهُمُ الْأَرْضُ الْمَيْتَةُ أَحْيَيْنَاهَا وَ أَخْرَجْنَا مِنْهَا حَبًّا فَمِنْهُ يَأْكُلُونَ ﴿33﴾(6)
وَجَعَلْنَا فِيهَا جَنَّاتٍ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنَابٍ وَ فَجَّرْنَا فِيهَا مِنَ الْعُيُونِ ﴿34﴾(7)
لِيَأْكُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ وَ مَا عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ ۖ أَفَلَا يَشْكُرُونَ ﴿35﴾(8)
سُبْحَانَ الَّذِي خَلَقَ الْأَزْوَاجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لَا يَعْلَمُونَ ﴿36﴾(9)
وَآيَةٌ لَهُمُ اللَّيْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهَارَ فَإِذَا هُمْ مُظْلِمُونَ ﴿37﴾(10)
وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا ۚ ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ ﴿38﴾(11)
وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّى عَادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ ﴿39﴾(12)
لَا الشَّمْسُ يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تُدْرِكَ (13)
ص: 5
الْقَمَرَ وَ لَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ ۚ وَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ ﴿40﴾(1)
وَآيَةٌ لَهُمْ أَنَّا حَمَلْنَا ذُرِّيَّتَهُمْ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ ﴿41﴾(2)
وَخَلَقْنَا لَهُمْ مِنْ مِثْلِهِ مَا يَرْكَبُونَ ﴿42﴾(3)
وَإِنْ نَشَأْ نُغْرِقْهُمْ فَلَا صَرِيخَ لَهُمْ وَ لَا هُمْ يُنْقَذُونَ ﴿43﴾(4)
إِلَّا رَحْمَةً مِنَّا وَ مَتَاعًا إِلَى حِينٍ ﴿44﴾(5)
وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّقُوا مَا بَيْنَ أَيْدِيكُمْ وَ مَا خَلْفَكُمْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴿45﴾(6)
وَمَا تَأْتِيهِمْ مِنْ آيَةٍ مِنْ آيَاتِ رَبِّهِمْ إِلَّا كَانُوا عَنْهَا مُعْرِضِينَ ﴿46﴾(7)
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّه قَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنُطْعِمُ مَنْ لَوْ يَشَاءُ اللّه أَطْعَمَهُ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿47﴾(8)
وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿48﴾(9)
مَا يَنْظُرُونَ إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً تَأْخُذُهُمْ وَ هُمْ يَخِصِّمُونَ ﴿49﴾(10)
فَلَا يَسْتَطِيعُونَ تَوْصِيَةً وَ لَا إِلَى أَهْلِهِمْ يَرْجِعُونَ ﴿50﴾(11)
وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذَا هُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّهِمْ يَنْسِلُونَ ﴿51﴾(12)
قَالُوا يَا وَيْلَنَا مَنْ بَعَثَنَا مِنْ مَرْقَدِنَا ۜ (13)
ص: 6
هَذَا مَا وَعَدَ الرَّحْمَنُ وَ صَدَقَ الْمُرْسَلُونَ ﴿52﴾(1)
إِنْ كَانَتْ إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ جَمِيعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ ﴿53﴾(2)
فَالْيَوْمَ لَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا وَ لَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿54﴾(3)
إِنَّ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ الْيَوْمَ فِي شُغُلٍ فَاكِهُونَ ﴿55﴾(4)
هُمْ وَ أَزْوَاجُهُمْ فِي ظِلَالٍ عَلَى الْأَرَائِكِ مُتَّكِئُونَ ﴿56﴾(5)
لَهُمْ فِيهَا فَاكِهَةٌ وَ لَهُمْ مَا يَدَّعُونَ ﴿57﴾(6)
سَلَامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ ﴿58﴾(7)
وَامْتَازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ ﴿59﴾(8)
أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ ۖ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ ﴿60﴾(9)
وَأَنِ اعْبُدُونِي ۚ هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ ﴿61﴾(10)
وَلَقَدْ أَضَلَّ مِنْكُمْ جِبِلًّا كَثِيرًا ۖ أَفَلَمْ تَكُونُوا تَعْقِلُونَ ﴿62﴾(11)
هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ ﴿63﴾(12)
اصْلَوْهَا الْيَوْمَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ ﴿64﴾(13)
الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنَا أَيْدِيهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ ﴿65﴾(14)
وَلَوْ نَشَاءُ لَطَمَسْنَا عَلَى أَعْيُنِهِمْ (15)
ص: 7
فَاسْتَبَقُوا الصِّرَاطَ فَأَنَّى يُبْصِرُونَ ﴿66﴾(1)
وَلَوْ نَشَاءُ لَمَسَخْنَاهُمْ عَلَى مَكَانَتِهِمْ فَمَا اسْتَطَاعُوا مُضِيًّا وَ لَا يَرْجِعُونَ ﴿67﴾(2)
وَمَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِي الْخَلْقِ ۖ أَفَلَا يَعْقِلُونَ ﴿68﴾(3)
وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَ مَا يَنْبَغِي لَهُ ۚ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ وَ قُرْآنٌ مُبِينٌ ﴿69﴾(4)
لِيُنْذِرَ مَنْ كَانَ حَيًّا وَ يَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكَافِرِينَ ﴿70﴾(5)
أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا خَلَقْنَا لَهُمْ مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدِينَا أَنْعَامًا فَهُمْ لَهَا مَالِكُونَ ﴿71﴾(6)
وَذَلَّلْنَاهَا لَهُمْ فَمِنْهَا رَكُوبُهُمْ وَ مِنْهَا يَأْكُلُونَ ﴿72﴾(7)
وَلَهُمْ فِيهَا مَنَافِعُ وَ مَشَارِبُ ۖ أَفَلَا يَشْكُرُونَ ﴿73﴾(8)
وَاتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللّه آلِهَةً لَعَلَّهُمْ يُنْصَرُونَ ﴿74﴾(9)
لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَهُمْ وَ هُمْ لَهُمْ جُنْدٌ مُحْضَرُونَ ﴿75﴾(10)
فَلَا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ ۘ إِنَّا نَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَ مَا يُعْلِنُونَ ﴿76﴾(11)
أَوَلَمْ يَرَ الْإِنْسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ ﴿77﴾(12)
وَضَرَبَ لَنَا مَثَلًا وَ نَسِيَ خَلْقَهُ ۖ قَالَ مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ وَ هِيَ (13)
ص: 8
رَمِيمٌ ﴿78﴾(1)
قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ ۖ وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ ﴿79﴾(2)
الَّذِي جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَارًا فَإِذَا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ ﴿80﴾(3)
أَوَلَيْسَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ ۚ بَلَى وَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِيمُ ﴿81﴾(4)
إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ﴿82﴾(5)
فَسُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿83﴾(6)
از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: خواندن سوره رحمن را ترک نکنید چه این سوره در دل منافقان قرار نمی گیرد، و در روز قیامت به صورت انسانی با زیباترین چهره و خوشبوترین رایحه بر خدا وارد می شود تا در جایگاهی نزد حق بایستد که مقامی نزدیک تر از آن به خدا نیست پس آنگاه خدا به او می گوید: آن که در حیات دنیا تو را برپا می داشت و بر قرائت تو مداومت می نمود کیست؟ عرضه میدارد: فلان و فلان، پس چهره آنان تابناک می شود، پس
ص: 9
خدا به آنان می گوید: هر که را می خواهید شفاعت کنید . و آنان تا آنجا شفاعت می کنند که دیگر احدی برای شفاعت آنان باقی نماند . در این هنگام خطاب می رسد: وارد بهشت شوید و در هر کجای آن که می خواهید مأوی کنید . و نیز از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هر کس سوره رحمن را قرائت کند و در پس هر آیه «فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ» بگوید: لابِشَیء مِن آلائكَ رَبِّ اُکذِّب اگر شب بخواند و بمیرد شهید مرده و اگر روز بخواند و از دنیا برود، شهید از دنیا رفته است .
***
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (1)
الرَّحْمَنُ﴿1﴾(2)
عَلَّمَ الْقُرْآنَ ﴿2﴾(3)
خَلَقَ الْإِنْسَانَ ﴿3﴾(4)
عَلَّمَهُ الْبَيَانَ ﴿4﴾(5)
الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ ﴿5﴾(6)
وَالنَّجْمُ وَ الشَّجَرُ يَسْجُدَانِ ﴿6﴾(7)
وَالسَّمَاءَ رَفَعَهَا وَ وَضَعَ الْمِيزَانَ ﴿7﴾(8)
أَلَّا تَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِ ﴿8﴾(9)
وَأَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ ﴿9﴾(10)
وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ ﴿10﴾(11)
ص: 10
فِيهَا فَاكِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذَاتُ الْأَكْمَامِ ﴿11﴾(1)
وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَ الرَّيْحَانُ ﴿12﴾(2)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿13﴾(3)
خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ كَالْفَخَّارِ ﴿14﴾(4)
وَخَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مَارِجٍ مِنْ نَارٍ ﴿15﴾(5)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿16﴾(6)
رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ ﴿17﴾(7)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿18﴾(8)
مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ ﴿19﴾(9)
بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا يَبْغِيَانِ ﴿20﴾(10)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿21﴾(11)
يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجَانُ ﴿22﴾(12)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿23﴾(13)
وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنْشَآتُ فِي الْبَحْرِ كَالْأَعْلَامِ ﴿24﴾(14)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿25﴾(15)
كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ ﴿26﴾(16)
وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ ﴿27﴾(17)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿28﴾(18)
يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ ﴿29﴾(19)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿30﴾(20)
سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَ الثَّقَلَانِ ﴿31﴾(21)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿32﴾(22)
يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ (23)
ص: 11
إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا ۚ لَا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ ﴿33﴾(1)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿34﴾(2)
يُرْسَلُ عَلَيْكُمَا شُوَاظٌ مِنْ نَارٍ وَ نُحَاسٌ فَلَا تَنْتَصِرَانِ ﴿35﴾(3)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿36﴾(4)
فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهَانِ ﴿37﴾(5)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿38﴾(6)
فَيَوْمَئِذٍ لَا يُسْأَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَ لَا جَانٌّ ﴿39﴾(7)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿40﴾(8)
يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَ الْأَقْدَامِ ﴿41﴾(9)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿42﴾(10)
هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ ﴿43﴾(11)
يَطُوفُونَ بَيْنَهَا وَ بَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ ﴿44﴾(12)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿45﴾(13)
وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ ﴿46﴾(14)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿47﴾(15)
ذَوَاتَا أَفْنَانٍ ﴿48﴾(16)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿49﴾(17)
فِيهِمَا عَيْنَانِ تَجْرِيَانِ ﴿50﴾(18)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿51﴾(19)
فِيهِمَا مِنْ كُلِّ فَاكِهَةٍ زَوْجَانِ ﴿52﴾(20)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿53﴾(21)
مُتَّكِئِينَ
ص: 12
عَلَى فُرُشٍ بَطَائِنُهَا مِنْ إِسْتَبْرَقٍ ۚ وَ جَنَى الْجَنَّتَيْنِ دَانٍ ﴿54﴾(1)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿55﴾(2)
فِيهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لَا جَانٌّ ﴿56﴾(3)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿57﴾(4)
كَأَنَّهُنَّ الْيَاقُوتُ وَ الْمَرْجَانُ ﴿58﴾(5)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿59﴾(6)
هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ ﴿60﴾(7)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿61﴾(8)
وَمِنْ دُونِهِمَا جَنَّتَانِ ﴿62﴾(9)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿63﴾(10)
مُدْهَامَّتَانِ ﴿64﴾(11)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿65﴾(12)
فِيهِمَا عَيْنَانِ نَضَّاخَتَانِ ﴿66﴾(13)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿67﴾(14)
فِيهِمَا فَاكِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ ﴿68﴾(15)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿69﴾(16)
فِيهِنَّ خَيْرَاتٌ حِسَانٌ ﴿70﴾(17)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿71﴾(18)
حُورٌ مَقْصُورَاتٌ فِي الْخِيَامِ ﴿72﴾(19)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿73﴾(20)
لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لَا جَانٌّ ﴿74﴾(21)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿75﴾(22)
مُتَّكِئِينَ عَلَى رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَ عَبْقَرِيٍّ حِسَانٍ ﴿76﴾(23)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿77﴾(24)
تَبَارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ ﴿78﴾(25)
ص: 13
روايت است: كه عثمان بن عفان از عبد اللّه بن مسعود در مرضی كه به سبب آن از دنيا رفت، عيادت كرد، پس به او گفت: از چه شكوه داری؟ عبد اللّه گفت: از گناهانم . گفت: چه چيز ميل داری؟ گفت: رحمت پروردگارم . گفت: آيا برايت طبيب بياورم؟
پاسخ داد: طبيب مرا بيمار كرده . گفت: آيا فرمان بدهم عطيه ای به تو بدهند؟ جواب داد: زمانی كه نيازمندترين مردمان به آن بودم به من ندادی، اكنون كه از آن بی نيازم می خواهی بدهی؟ گفت: برای دخترانت باشد . پاسخ داد: آن ها را حاجتی به عطای تو نيست چه اينكه ايشان را به قرائت سوره واقعه سفارش كرده ام، زيرا از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) شنيدم كه می فرمود، هركه سوره واقعه را هر شب بخواند هرگز دچار پريشانی نمی شود . و نيز از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روايت است: كه هركس سوره واقعه را قبل از خواب بخواند، خدا را با چهره ای نورانی همچون قرص ماه ملاقات كند، و نيز از آن حضرت روايت شده: كه هركس مشتاق بهشت و وصف آن می باشد، سوره واقعه را بخواند
ص: 14
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (1)
إِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ﴿1﴾(2)
لَيْسَ لِوَقْعَتِهَا كَاذِبَةٌ ﴿2﴾(3)
خَافِضَةٌ رَافِعَةٌ ﴿3﴾(4)
إِذَا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا ﴿4﴾(5)
وَبُسَّتِ الْجِبَالُ بَسًّا ﴿5﴾(6)
فَكَانَتْ هَبَاءً مُنْبَثًّا ﴿6﴾(7)
وَكُنْتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَةً ﴿7﴾(8)
فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ ﴿8﴾(9)
وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ ﴿9﴾(10)
وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ﴿10﴾(11)
أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ ﴿11﴾(12)
فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ ﴿12﴾(13)
ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ ﴿13﴾(14)
وَقَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ ﴿14﴾(15)
عَلَى سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ ﴿15﴾(16)
مُتَّكِئِينَ عَلَيْهَا مُتَقَابِلِينَ ﴿16﴾(17)
يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ ﴿17﴾(18)
بِأَكْوَابٍ وَ أَبَارِيقَ وَ كَأْسٍ مِنْ مَعِينٍ ﴿18﴾(19)
لَا يُصَدَّعُونَ عَنْهَا وَ لَا يُنْزِفُونَ ﴿19﴾(20)
وَفَاكِهَةٍ مِمَّا يَتَخَيَّرُونَ ﴿20﴾(21)
وَلَحْمِ طَيْرٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ ﴿21﴾(22)
وَحُورٌ عِينٌ ﴿22﴾(23)
كَأَمْثَالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ ﴿23﴾(24)
جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿24﴾(25)
لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا (26)
ص: 15
وَلَا تَأْثِيمًا ﴿25﴾(1)
إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا ﴿26﴾(2)
وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ ﴿27﴾(3)
فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ ﴿28﴾(4)
وَطَلْحٍ مَنْضُودٍ ﴿29﴾(5)
وَظِلٍّ مَمْدُودٍ ﴿30﴾(6)
وَمَاءٍ مَسْكُوبٍ ﴿31﴾(7)
وَفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ ﴿32﴾(8)
لَا مَقْطُوعَةٍ وَ لَا مَمْنُوعَةٍ ﴿33﴾(9)
وَفُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ ﴿34﴾(10)
إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً ﴿35﴾(11)
فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْكَارًا ﴿36﴾(12)
عُرُبًا أَتْرَابًا ﴿37﴾(13)
لِأَصْحَابِ الْيَمِينِ ﴿38﴾(14)
ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ ﴿39﴾(15)
وَثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ ﴿40﴾(16)
وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ ﴿41﴾(17)
فِي سَمُومٍ وَ حَمِيمٍ ﴿42﴾(18)
وَظِلٍّ مِنْ يَحْمُومٍ ﴿43﴾(19)
لَا بَارِدٍ وَ لَا كَرِيمٍ ﴿44﴾(20)
إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ ﴿45﴾(21)
وَكَانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنْثِ الْعَظِيمِ ﴿46﴾(22)
وَكَانُوا يَقُولُونَ أَئِذَا مِتْنَا وَ كُنَّا تُرَابًا وَ عِظَامًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ ﴿47﴾(23)
أَوَآبَاؤُنَا الْأَوَّلُونَ ﴿48﴾(24)
قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ ﴿49﴾(25)
لَمَجْمُوعُونَ إِلَى مِيقَاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ ﴿50﴾(26)
ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ ﴿51﴾(27)
لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ ﴿52﴾(28)
فَمَالِئُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ ﴿53﴾(29)
فَشَارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ ﴿54﴾(30)
ص: 16
فَشَارِبُونَ شُرْبَ الْهِيمِ ﴿55﴾(1)
هَذَا نُزُلُهُمْ يَوْمَ الدِّينِ ﴿56﴾(2)
نَحْنُ خَلَقْنَاكُمْ فَلَوْلَا تُصَدِّقُونَ ﴿57﴾(3)
أَفَرَأَيْتُمْ مَا تُمْنُونَ ﴿58﴾(4)
أَأَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أم نَحْنُ الْخَالِقُونَ ﴿59﴾(5)
نَحْنُ قَدَّرْنَا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَ مَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ ﴿60﴾(6)
عَلَى أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثَالَكُمْ وَ نُنْشِئَكُمْ فِي مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿61﴾(7)
وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولَى فَلَوْلَا تَذَكَّرُونَ ﴿62﴾(8)
أَفَرَأَيْتُمْ مَا تَحْرُثُونَ ﴿63﴾(9)
أَأَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أم نَحْنُ الزَّارِعُونَ ﴿64﴾(10)
لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ ﴿65﴾(11)
إِنَّا لَمُغْرَمُونَ ﴿66﴾(12)
بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ ﴿67﴾(13)
أَفَرَأَيْتُمُ الْمَاءَ الَّذِي تَشْرَبُونَ ﴿68﴾(14)
أَأَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أم نَحْنُ الْمُنْزِلُونَ ﴿69﴾(15)
لَوْ نَشَاءُ جَعَلْنَاهُ أُجَاجًا فَلَوْلَا تَشْكُرُونَ ﴿70﴾(16)
أَفَرَأَيْتُمُ النَّارَ الَّتِي تُورُونَ ﴿71﴾(17)
أَأَنْتُمْ أَنْشَأْتُمْ شَجَرَتَهَا أم نَحْنُ الْمُنْشِئُونَ ﴿72﴾(18)
نَحْنُ جَعَلْنَاهَا تَذْكِرَةً وَ مَتَاعًا لِلْمُقْوِينَ ﴿73﴾(19)
فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ ﴿74﴾(20)
فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ ﴿75﴾(21)
وَإِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ ﴿76﴾(22)
ص: 17
إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ ﴿77﴾(1)
فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ ﴿78﴾(2)
لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ ﴿79﴾(3)
تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿80﴾(4)
أَفَبِهَذَا الْحَدِيثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ ﴿81﴾(5)
وَتَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ ﴿82﴾(6)
فَلَوْلَا إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ ﴿83﴾(7)
وَأَنْتُمْ حِينَئِذٍ تَنْظُرُونَ ﴿84﴾(8)
وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَ لَكِنْ لَا تُبْصِرُونَ ﴿85﴾(9)
فَلَوْلَا إِنْ كُنْتُمْ غَيْرَ مَدِينِينَ ﴿86﴾(10)
تَرْجِعُونَهَا إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿87﴾(11)
فَأَمَّا إِنْ كَانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ ﴿88﴾(12)
فَرَوْحٌ وَ رَيْحَانٌ وَ جَنَّتُ نَعِيمٍ ﴿89﴾(13)
وَأَمَّا إِنْ كَانَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ ﴿90﴾(14)
فَسَلَامٌ لَكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ ﴿91﴾(15)
وَأَمَّا إِنْ كَانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ ﴿92﴾(16)
فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ ﴿93﴾(17)
وَتَصْلِيَةُ جَحِيمٍ ﴿94﴾(18)
إِنَّ هَذَا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ ﴿95﴾(19)
فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ ﴿96﴾(20)
از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: بر هر مؤمن پیرو اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) لازم است در نماز شب جُمعه (ظاهراً منظور نماز عشاء است) سوره جُمعه و سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى و در نماز ظهر
ص: 18
جُمعه سوره جُمعه و منافقون را قرائت کند، هر گاه این عمل را انجام دهد گویا عمل رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را به جا آورده و ثواب و پاداشش از طرف خدای عزّوجلّ بهشت است .
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ يُسَبِّحُ للّه مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ﴿1﴾ (1)
هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿2﴾(2)
وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ ۚ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿3﴾(3)
ذَلِكَ فَضْلُ اللّه يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَ اللّه ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ﴿4﴾(4)
مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا ۚ بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللّه ۚ وَ اللّه لَا يَهْدِي الْقَوْمَ (5)
ص: 19
الظَّالِمِينَ ﴿5﴾(1)
قُلْ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ هَادُوا إِنْ زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِيَاءُ للّه مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿6﴾(2)
وَلَا يَتَمَنَّوْنَهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ۚ وَ اللّه عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ﴿7﴾(3)
قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَاقِيكُمْ ۖ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿8﴾(4)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللّه وَ ذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿9﴾(5)
فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللّه وَ اذْكُرُوا اللّه كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿10﴾(6)
وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَيْهَا وَ تَرَكُوكَ قَائِمًا ۚ قُلْ مَا عِنْدَ اللّه خَيْرٌ مِنَ اللّهوِ وَ مِنَ التِّجَارَةِ ۚ وَ اللّه خَيْرُ الرَّازِقِينَ ﴿11﴾(7)
از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکس سوره ملک را در
ص: 20
نماز واجب بخواند، پیش از آنکه بخوابد، همواره در امان خدا خواهد بود تا وارد صبح شود و روز قیامت [نیز] در امان خدا خواهد بود تا داخل بهشت گردد . قطب راوندی از ابن عباس روایت نموده: مردی روی قبری خیمه زد بی آنکه بداند آنجا قبر است، پس سوره ملک را خواند، ناگاه شنید فریاد کننده ای گفت: این سوره نجات دهنده است . آن مرد این رویداد را برای حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) حکایت کرد حضرت فرمودند: این سوره انسان را از عذاب قبر نجات می بخشد .
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴿1﴾(1)
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ ﴿2﴾(2)
الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا ۖ مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ ۖ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِنْ فُطُورٍ ﴿3﴾(3)
ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ (4)
ص: 21
يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَ هُوَ حَسِيرٌ ﴿4﴾(1)
وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَ جَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ ۖ وَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ ﴿5﴾(2)
وَلِلَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ ۖ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ ﴿6﴾(3)
إِذَا أُلْقُوا فِيهَا سَمِعُوا لَهَا شَهِيقًا وَ هِيَ تَفُورُ ﴿7﴾(4)
تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ ۖ كُلَّمَا أُلْقِيَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ ﴿8﴾(5)
قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءَنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنَا وَ قُلْنَا مَا نَزَّلَ اللّه مِنْ شَيْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ كَبِيرٍ ﴿9﴾(6)
وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ ﴿10﴾(7)
فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ فَسُحْقًا لِأَصْحَابِ السَّعِيرِ ﴿11﴾(8)
إِنَّ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ كَبِيرٌ ﴿12﴾(9)
وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ ۖ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿13﴾(10)
أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ ﴿14﴾(11)
هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ ۖ وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ ﴿15﴾(12)
أَأَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ أَنْ يَخْسِفَ بِكُمُ الْأَرْضَ فَإِذَا هِيَ (13)
ص: 22
تَمُورُ ﴿16﴾(1)
أَمْ أَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ أَنْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِبًا ۖ فَسَتَعْلَمُونَ كَيْفَ نَذِيرِ ﴿17﴾(2)
وَلَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ ﴿18﴾(3)
أَوَلَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ فَوْقَهُمْ صَافَّاتٍ وَ يَقْبِضْنَ ۚ مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَنُ ۚ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ ﴿19﴾(4)
أَمَّنْ هَذَا الَّذِي هُوَ جُنْدٌ لَكُمْ يَنْصُرُكُمْ مِنْ دُونِ الرَّحْمَنِ ۚ إِنِ الْكَافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ ﴿20﴾(5)
أَمَّنْ هَذَا الَّذِي يَرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ ۚ بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَ نُفُورٍ ﴿21﴾(6)
أَفَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلَى وَجْهِهِ أَهْدَى أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿22﴾(7)
قُلْ هُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصَارَ وَ الْأَفْئِدَةَ ۖ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ ﴿23﴾(8)
قُلْ هُوَ الَّذِي ذَرَأَكُمْ فِي الْأَرْضِ وَ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴿24﴾(9)
وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿25﴾(10)
قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَ اللّه وَ إِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُبِينٌ ﴿26﴾(11)
فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِيئَتْ وُجُوهُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ قِيلَ هَذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ ﴿27﴾(12)
قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَهْلَكَنِيَ اللّه وَ مَنْ مَعِيَ أَوْ (13)
ص: 23
رَحِمَنَا فَمَنْ يُجِيرُ الْكَافِرِينَ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿28﴾(1)
قُلْ هُوَ الرَّحْمَنُ آمَنَّا بِهِ وَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا ۖ فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿29﴾(2)
قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ ﴿30﴾(3)
شیخ صدوق از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده است: هر که سوره نبأ را بخواند و هر روز بر قرائت آن مداومت نماید سال را سپری نکند مگر اینکه بیت اللّه الحرام را زیارت کند . و شیخ طبری در مجمع البیان از اُبَیّ بن کعب روایت کرده که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هر که سوره نبأ را بخواند خدا او را در قیامت از شراب خنک سیراب نماید، و دانسته باش که در روایات اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) آمده است که منظور از نبأ عظيم، ولایت است و نیز وارد شده است که نبأ عظيم حضرت امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است: هُوَ النَّبَأُ الْعَظِيمُ وَ فُلْكُ نُوحٍ وَ بَابُ اللّه وَ انْقَطَعَ الْخِطَابُ اوست نبأ عظیم و کشتی نوح و دروازه آسمان آن هنگام که خطاب الهی پایان یافت .
ص: 24
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (1)
عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ ﴿1﴾(2)
عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ ﴿2﴾(3)
الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ ﴿3﴾(4)
كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ﴿4﴾(5)
ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ﴿5﴾(6)
أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا ﴿6﴾(7)
وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا ﴿7﴾(8)
وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا ﴿8﴾(9)
وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا ﴿9﴾(10)
وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا ﴿10﴾(11)
وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا ﴿11﴾(12)
وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا ﴿12﴾(13)
وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا ﴿13﴾(14)
وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا ﴿14﴾(15)
لِنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَ نَبَاتًا ﴿15﴾(16)
وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا ﴿16﴾(17)
إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا ﴿17﴾(18)
يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا ﴿18﴾(19)
وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا ﴿19﴾(20)
وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا ﴿20﴾(21)
إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا ﴿21﴾(22)
لِلطَّاغِينَ مَآبًا ﴿22﴾(23)
لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا ﴿23﴾(24)
لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا وَ لَا شَرَابًا ﴿24﴾(25)
إِلَّا حَمِيمًا وَ غَسَّاقًا ﴿25﴾(26)
جَزَاءً وِفَاقًا ﴿26﴾(27)
إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ حِسَابًا ﴿27﴾(28)
وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كِذَّابًا ﴿28﴾(29)
وَكُلَّ
ص: 25
شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ كِتَابًا ﴿29﴾(1)
فَذُوقُوا فَلَنْ نَزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا ﴿30﴾(2)
إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا ﴿31﴾(3)
حَدَائِقَ وَ أَعْنَابًا ﴿32﴾(4)
وَكَوَاعِبَ أَتْرَابًا ﴿33﴾(5)
وَكَأْسًا دِهَاقًا ﴿34﴾(6)
لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَ لَا كِذَّابًا ﴿35﴾(7)
جَزَاءً مِنْ رَبِّكَ عَطَاءً حِسَابًا ﴿36﴾(8)
رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا بَيْنَهُمَا الرَّحْمَنِ ۖ لَا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَابًا ﴿37﴾(9)
يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلَائِكَةُ صَفًّا ۖ لَا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَ قَالَ صَوَابًا ﴿38﴾(10)
ذَلِكَ الْيَوْمُ الْحَقُّ ۖ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ مَآبًا ﴿39﴾(11)
إِنَّا أَنْذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًا يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ وَ يَقُولُ الْكَافِرُ يَا لَيْتَنِي كُنْتُ تُرَابًا ﴿40﴾(12)
شیخ صدوق از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت نموده است که فرمودند: هر که سوره سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى را در نماز واجب یا مستحب بخواند، روز قیامت به او گفته می شود: از هر در از درهای بهشت که می خواهی وارد شو .
ص: 26
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (1)
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى ﴿1﴾(2)
الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى ﴿2﴾(3)
وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى ﴿3﴾(4)
وَالَّذِي أَخْرَجَ الْمَرْعَى ﴿4﴾(5)
فَجَعَلَهُ غُثَاءً أَحْوَى ﴿5﴾(6)
سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنْسَى ﴿6﴾(7)
إِلَّا مَا شَاءَ اللّه ۚ إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَ مَا يَخْفَى ﴿7﴾(8)
وَنُيَسِّرُكَ لِلْيُسْرَى ﴿8﴾(9)
فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرَى ﴿9﴾(10)
سَيَذَّكَّرُ مَنْ يَخْشَى ﴿10﴾(11)
وَيَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى ﴿11﴾(12)
الَّذِي يَصْلَى النَّارَ الْكُبْرَى ﴿12﴾(13)
ثُمَّ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَ لَا يَحْيَى ﴿13﴾(14)
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى ﴿14﴾(15)
وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى ﴿15﴾(16)
بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا ﴿16﴾(17)
وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَ أَبْقَى ﴿17﴾(18)
إِنَّ هَذَا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولَى ﴿18﴾(19)
صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَ مُوسَى ﴿19﴾(20)
در مجمع البيان به نقل از اُبَیّ بن کَعب از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده است که فرمودند: کسی که سوره شمس را بخواند گویی هر آنچه را که آفتاب و ماه بر آن تابیده صدقه داده است .
ص: 27
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (1)
وَ الشَّمْسِ وَ ضُحَاهَا ﴿1﴾(2)
وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا ﴿2﴾(3)
وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا ﴿3﴾(4)
وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَاهَا ﴿4﴾(5)
وَالسَّمَاءِ وَ مَا بَنَاهَا ﴿5﴾(6)
وَالْأَرْضِ وَ مَا طَحَاهَا ﴿6﴾(7)
وَنَفْسٍ وَ مَا سَوَّاهَا ﴿7﴾(8)
فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا ﴿8﴾(9)
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا ﴿9﴾(10)
وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا ﴿10﴾(11)
كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْوَاهَا ﴿11﴾(12)
إِذِ انْبَعَثَ أَشْقَاهَا ﴿12﴾(13)
فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللّه نَاقَةَ اللّه وَ سُقْيَاهَا ﴿13﴾(14)
فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاهَا ﴿14﴾(15)
وَلَا يَخَافُ عُقْبَاهَا ﴿15﴾(16)
از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده است که فرمودند: هر کس سوره قَدر را در نماز واجب بخواند، فرشته ای از جانب پروردگار ندا کند: ای بنده خدا، خدا گناهان گذشته ات را آمرزید، عمل از نو آغاز کن .
ص: 28
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (1)
إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ﴿1﴾(2)
وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ ﴿2﴾(3)
لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ﴿3﴾(4)
تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ ﴿4﴾(5)
سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ ﴿5﴾(6)
از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده است که فر مودند: هرکس سوره زلزال را چهار بار قرائت کند مانند کسی است که تمام قرآن را قرائت کرده است .
بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَى لَهَا ﴿5﴾(1)
يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ ﴿6﴾(2)
فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ ﴿7﴾(3)
وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ ﴿8﴾(4)
در خبر است که هرکس به خواندن آن مداومت نماید با حضرت امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) محشور می شود .
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (5)
وَ الْعَادِيَاتِ ضَبْحًا ﴿1﴾(6)
فَالْمُورِيَاتِ قَدْحًا ﴿2﴾(7)
فَالْمُغِيرَاتِ صُبْحًا ﴿3﴾(8)
فَأَثَرْنَ بِهِ نَقْعًا ﴿4﴾(9)
فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعًا ﴿5﴾(10)
إِنَّ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ ﴿6﴾(11)
وَإِنَّهُ عَلَى ذَلِكَ لَشَهِيدٌ ﴿7﴾(12)
وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ ﴿8﴾(13)
أَفَلَا يَعْلَمُ إِذَا بُعْثِرَ مَا فِي الْقُبُورِ ﴿9﴾(14)
ص: 30
وَحُصِّلَ مَا فِي الصُّدُورِ ﴿10﴾(1)
إِنَّ رَبَّهُمْ بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَخَبِيرٌ ﴿11﴾(2)
در احادیث بسیاری، فضیلت قرائت سوره کافِرون در نمازهای واجب و مستحب بیان شده است و آن اینکه خواندن آن معادل یک چهارم قرآن است .
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (3)
قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ ﴿1﴾(4)
لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ ﴿2﴾(5)
وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ ﴿3﴾(6)
وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَا عَبَدْتُمْ ﴿4﴾(7)
وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ ﴿5﴾(8)
لَكُمْ دِينُكُمْ وَ لِيَ دِينِ ﴿6﴾(9)
در حدیث آمده است: قرائت سوره نصر در نمازهای واجب یا مستحب موجب پیروزی بر دشمنان می شود .
ص: 31
در روایت آمده است: چنانچه شخص از خانه خود بیرون رود و معوذتین (فَلَق و ناس) را بخواند، چشم بد به او زیان نرساند، و کسی که دچار ترس می شود به هنگام خوابیدن، این دو سوره را به همراه آية الكرسي [آیه 255 سوره بقره] بخواند .
قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ﴿1﴾(1)
مَلِكِ النَّاسِ ﴿2﴾(2)
إِلَهِ النَّاسِ ﴿3﴾(3)
مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ ﴿4﴾(4)
الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ ﴿5﴾(5)
مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ ﴿6﴾(6)
ص: 34
بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
الْحَمْدُ للّه الَّذِی جَعَلَ الْحَمْدَ مِفْتَاحاً لِذِکْرِهِ، وَ خَلَقَ الْأَشْیَاءَ نَاطِقَةً بِحَمْدِهِ وَ شُکْرِهِ، وَ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ عَلَی نَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ، الْمُشْتَقِّ اسْمُهُ مِنِ اسْمِهِ الْمَحْمُودِ وَ عَلَی آلِهِ الطَّاهِرِینَ، أُولِی الْمَکَارِمِ وَ الْجُودِ . (1)
و بعد این فقیر بی بضاعت و متمسّک به احادیث اهل بیت رسالت (عَلَيهِم السَّلَامُ) عباس بن محَمّد رضا القمي - که خداوند پایان کار هر دو را به نیکی و سعادت ختم کند . چنین گوید: عده ای از برادران اهل ایمان از این دعاگو خواستند که کتاب «مفتاح الجنان» را که بین مردم متداول است مطالعه نمایم و دعاهای مستند آن کتاب را ذکر نمایم و آنچه را که سندش به نظرم نرسیده از ذکرش خودداری کنم و پاره ای از دعاها و زیارات معتبره را که در آن کتاب نیامده بر آن بیفزایم . این کمترین خواهش برادرانم را اجابت کرده و این کتاب را به همان ترتیب نظام داده و آن را «مفاتیح الجنان»
ص: 35
[کلیدهای بهشت] نامیدم . این مجموعه را در سه باب مرتّب ساختم ؛ در باب اول تعقیب نمازها و دعاهای روزهای هفته و اعمال شب و روز جُمعه و پاره ای از دعاهای مشهور و مناجات خمسة عشر و جز اینها گرد آمده است . در باب دوّم: اعمال ماههای سال و فضیلت و اعمال نوروز و اعمال ماههای رومی [شمسی] بیان شده است . در باب سوم: زیارات و آنچه مربوط به زیارات است آمده .
امید است برادران اهل ایمان مطابق آن عمل کنند، و این گنهکار رو سیاه را از دعا و زیارات و طلب آمرزش فراموش نفرمایند .
در بیان تعقیب نمازها و دعاهای روزهای هفته، و اعمال شب و روز جُمعه، و پاره ای از دعاهای مشهور و مناجات «خمسة عشر» و جز اینها، و در این باب چند فصل است:
از مصباح شیخ طوسی و غیر آن نقل شده: هرگاه نماز را سلام دادی، دستها را تابرابر گوش بالا ببر و سه مرتبه تکبیر
ص: 36
(اللّه أَكْبَرُ) گفته و سپس بگو: لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ إِلٰهاً وَاحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ . لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَ لَا نَعْبُدُ إِلّا إِيَّاهُ، مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَ لَوْكَرِهَ الْمُشْرِكُونَ . لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، رَبُّنَا وَ رَبُّ آبائِنَا الْأَوَّلِينَ . لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ، أَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَ نَصَرَ عَبْدَهُ، وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ، وَ هَزَمَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ، فَلَهُ الْمُلْكُ، وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِى وَ يُمِيتُ، وَ يُمِيتُ وَ يُحْيِى، وَ هُوَ حَيٌّ لَايَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (1) آنگاه بگو: أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ الَّذى لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّوْمُ وَ أَتُوْبُ إِلَيْهِ .
آنگاه بگو : اَللّٰهُمَّ اهْدِنِى مِنْ عِنْدِكَ، وَ أَفِضْ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِكَ، وَ انْشُرْ عَلَىَّ مِنْ رَحْمَتِكَ، وَ أَنْزِلْ عَلَىَّ مِنْ بَرَكاتِكَ ؛ سُبْحانَكَ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ اغْفِرْ لِى ذُنُوبِى كُلَّها جَمِيعاً، فَإِنَّهُ لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ كُلَّها جَمِيعاً إِلّا أَنْتَ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ كُلِّ خَيْرٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ كُلِّ شَرٍّ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ . (2)
ص: 37
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ عَافِيَتَكَ فِى أُمُورِى كُلِّها، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ خِزْىِ الدُّنْيَا وَ عَذَابِ الْآخِرَةِ، وَ أَعُوذُ بِوَجْهِكَ الكَرِيمِ، وَ عِزَّتِكَ الَّتِى لَاتُرامُ، وَ قُدْرَتِكَ الَّتِى لَايَمْتَنِعُ مِنْهَا شَىْءٌ، مِنْ شَرِّ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ مِنْ شَرِّ الْأَوْجاعِ كُلِّهَا، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ دابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِها، إِنَّ رَبِّى عَلىٰ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ، وَ لَاحَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ، تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَايَمُوتُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِى الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . (1)
پس تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را گفته، (و کیفیت آن چنین است: تکبیر (اللّه أَكْبَرُ) 34 مرتبه، حَمد (الْحَمْدُ للّه) 33 مرتبه، تسبیح (سُبحانَ اللّه) 33 مرتبه) و پیش از انکه از جای خود خرکت کنی ده مرتبه: می خوانی:
أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ، لَاشَرِيكَ لَهُ، إِلٰهاً وَاحِداً أَحَداً فَرْداً صَمَداً، لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً . (2) مؤلف گوید:
ص: 38
فضیلت فراوان این ذکر (أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلهَ إِلّا اللّه .) در روایت وارد شده به ویژه پس از نماز صبح و شام، و هنگام طلوع و غروب آفتاب . آنگاه می گویی:
سُبْحانَ اللّٰهِ كُلَّما سَبَّحَ اللّٰهَ شَيْءٌ، وَ كَمَا يُحِبُّ اللّٰهُ أَنْ يُسَبَّحَ، وَ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ، وَ كَمَا يَنْبَغِى لِكَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كُلَّما حَمِدَ اللّٰهَ شَىْءٌ، وَ كَمَا يُحِبُّ اللّٰهُ أَنْ يُحْمَدَ، وَ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ، وَ كَمَا يَنْبَغِى لِكَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلَالِهِ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ كُلَّما هَلَّلَ اللّٰهَ شَىْءٌ، وَ كَمَا يُحِبُّ اللّٰهُ أَنْ يُهَلَّلَ، وَ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ، وَ كَمَا يَنْبَغِى لِكَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلَالِهِ . (1)
وَاللّٰهُ أَكْبَرُ كُلَّما كَبَّرَ اللّٰهَ شَىْءٌ، وَ كَمَا يُحِبُّ اللّٰهُ أَنْ يُكَبَّرَ، وَ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ، وَ كَمَا يَنْبَغِى لِكَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ، سُبْحانَ اللّٰهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ عَلَىٰ كُلِّ نِعمَةٍ أَنْعَمَ بِهَا عَلَىَّ، وَ عَلَىٰ كُلِّ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ، مِمَّنْ كَانَ أَوْ يَكُونُ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ (2)
ص: 39
مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَسْأَلُكَ مِنْ خَيْرِ مَا أَرْجُو وَ خَيْرِ مَا لَا أَرْجُو، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا أَحْذَرُ وَ مِنْ شَرِّ مَا لَاأَحْذَرُ . (1)
سپس سوره حَمد، آیَةُ الکُرسی [آیه 255 سوره بقره]، شَهِدَ اللّه [آل عمران: 18] «قُلِ اللّهمَّ مالِكَ اَلْمُلْكِ» [آل عمران: 26] و آیه سخره را که عبارت از سه آیه از سوره اعراف [56 54] که اوّل آن «إِنّ رَبَّکُمْ اللّه» و آخر آن «مِنَ المُحسِنینَ» است می خوانی، و سپس سه مرتبه می گویی:
سُبْحَانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ وَ سَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ . (2) پس سه مرتبه می گویی: اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْ لِى مِنْ أَمْرِىَ فَرَجاً وَ مَخْرَجاً، وَ ارْزُقْنِى مِنْ حَيْثُ أَحْتَسِبُ، وَ مِنْ حَيْثُ لَا أَحْتَسِبُ، (3)
و این دعایی است که جبرئیل آن را به حضرت یوسف (عَلَيهِ السَّلَامُ) هنگامی که آن حضرت در زندان بود، تعلیم داد . سپس با دست راست محاسنت را بگیر، و کف دست چپت را به
ص: 40
سوی آسمان بگشا و هفت مرتبه بگو:
يَا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1) و باز به همان حال سه مرتبه بگو: يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْحَمْنِى وَ أَجِرْنِى مِنَ النَّارِ . (2)
پس دوازده مرتبه: سوره «تَوحید» را می خوانی و می گویی: اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الْمَكْنُونِ الْمَخْزُونِ، الطَّاهِرِ الطُّهْرِ الْمُبَارَكِ، وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الْعَظِيمِ وَ سُلْطَانِكَ الْقَدِيمِ، يَا وَاهِبَ الْعَطَايَا، وَ يَا مُطْلِقَ الْأُسَارَىٰ، وَ يَا فَكَّاكَ الرِّقابِ مِنَ النَّارِ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُعْتِقَ رَقَبَتِى مِنَ النَّارِ وَ أَنْ تُخْرِجَنِى مِنَ الدُّنْيَا سَالِماً، وَ تُدْخِلَنِى الْجَنَّةَ آمِناً، وَ أَنْ تَجْعَلَ دُعَائِى أَوَّلَهُ فَلَاحاً، وَ أَوْسَطَهُ نَجاحَاً، وَ آخِرَهُ صَلَاحاً، إِنَّكَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ . (3)
و در «صَحیفه عَلَویَّه» آمده که دنبال هر فریضه چنین
ص: 41
می خوانی:
يَا مَنْ لَايَشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ، وَ يَا مَنْ لَايُغَلِّطُهُ السَّائِلُونَ، وَ يَا مَنْ لَايُبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّينَ، أَذِقْنِى بَرْدَ عَفْوِكَ، وَ حَلَاوَةَ رَحْمَتِكَ وَ مَغْفِرَتِكَ . (1) و نیز می گویی اِلهی هذِهِ صَلوتی صَلَّیْتُها لا لِحاجَةٍ مِنْکَ إِلَیْها وَ لا رَغْبَةٍ مِنْکَ فیها إِلاّ تَعْظیماً وَ طاعَةً وَ إِجابَةً لَکَ إِلی ما أَمَرْتَنی بِهِ إِلَهی إِنْ کانَ فیها خَلَلٌ أَوْ نَقْصٌ مِنْ رُکُوعِها أَوْ سُجُودِها فَلا تُؤاخِذْنی وَ تَفَضَّلْ عَلَیَّ بِالْقَبُولِ وَ الْغُفْرانِ . (2)
و نیز در پی هر نماز، این دعا را که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) برای تقویت حافظه به امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) تعلیم داد می خوانی:
سُبْحَانَ مَنْ لَايَعْتَدِى عَلىٰ أَهْلِ مَمْلَكَتِهِ ؛ سُبْحانَ مَنْ لَايَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوانِ الْعَذَابِ، سُبْحانَ الرَّؤُوُفِ الرَّحِيمِ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ لِى فِى قَلْبِى نُوراً وَ بَصَرَاً وَ فَهْماً وَ عِلْماً ؛ (3)
ص: 42
إِنَّكَ عَلىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (1)
در مصباح کفعمی آمده: بعد از نمازها سه مرتبه بگو:
أُعِيذُ نَفْسِى وَ دِينِى، وَ أَهْلِى وَ مَالِى وَ وَلَدِى، وَ إِخْوانِى فِى دِينِى، وَ مَا رَزَقَنِى رَبِّى، وَ خَواتِيمَ عَمَلِى، وَ مَنْ يَعْنِينِى أَمْرُهُ، بِاللّٰهِ الْوَاحِدِ الْأَحَدِ الصَّمَدِ، الَّذِى لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ ؛ وَ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ، وَ مِنْ شرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ، وَ مِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فى الْعُقَدِ، وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ ؛ وَ بِرَبِّ النَّاسِ، مَلِكِ النَّاسِ، إِلٰهِ النَّاسِ، مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الخَنَّاسِ، الَّذِى يُوَسْوِسُ فِى صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ . (2)
و از دست نوشته شیخ شهید نقل است که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه میخواهد خداوند در قیامت اعمال زشتش را بر او عرض نکند و پرونده گناهانش را نگشاید، باید این دعا را بعد از هر نماز بخواند:
ص: 43
اَللّٰهُمَّ إِنَّ مَغْفِرَتَكَ أَرْجَىٰ مِنْ عَمَلِى، وَ إِنَّ رَحْمَتَكَ أَوْسَعُ مِنْ ذَنْبِى . اَللّٰهُمَّ إِنْ كَانَ ذَنْبِى عِنْدَكَ عَظِيماً، فعَفْوُكَ أَعْظَمُ مِنْ ذَنْبِى، اَللّٰهُمَّ إِنْ لَمْ أَكُنْ أَهْلاً أَنْ أَبْلُغَ رَحْمَتَكَ، فَرَحْمَتُكَ أَهْلٌ أَنْ تَبْلُغَنِى وَ تَسَعَنِى، لِأَنَّهَا وَسِعَتْ كُلَّ شَىْءٍ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
و از ابن بابویه روایت شده: چون از تسبیح حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) فارغ شدی بگو:
اَللّٰهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ، وَ مِنْكَ السَّلَامُ، وَ لَكَ السَّلَامُ، وَ إِلَيْكَ يَعُودُ السَّلَامُ، سُبْحَانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ، وَ سَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ . السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْأَئِمَّةِ الْهَادِينَ الْمَهْدِيِّينَ، السَّلَامُ عَلىٰ جَمِيعِ أَنْبِياءِ اللّٰهِ وَ رُسُلِهِ وَ مَلَائِكَتِهِ، السَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلَىٰ عِبادِ اللّٰهِ الصَّالِحِينَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، السَّلامُ عَلَى الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ سَيِّدَيْ شَبَابِ (2)
ص: 44
أَهْلِ الْجَنَّةِ أَجْمَعِينَ، السَّلَامُ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ زَيْنِ الْعَابِدِينَ، السَّلامُ عَلىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ باقِرِ عِلْمِ النَّبِيِّينَ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ الْكَاظِمِ . السَّلامُ عَلىٰ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا . السَّلامُ عَلىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْجَوادِ . السَّلامُ عَلىٰ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهادِي . اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الزَّكِيِّ الْعَسْكَرِيِّ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ الْقائِمِ الْمَهْدِيِّ . صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ . (1)
آنگاه هر حاجت که داری از خدا بخواه . شیخ کفعمی فرموده: پس از هر نمازی می گویی:
رَضِيتُ بِاللّٰهِ رَبّاً، وَ بِالْإِسْلامِ دِيناً، وَ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نَبِيّاً، وَ بِعَلِيٍّ إِمَاماً، وَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ عَلِيٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسىٰ وَ عَلِيٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْخَلَفِ الصَّالِحِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، أَئِمَّةً وَ سَادَةً وَقادَةً ؛ بِهِمْ أَتَوَلَّىٰ، (2)
ص: 45
وَمِنْ أَعْدائِهِمْ أَتَبَرَّأُ . (1) پس سه مرتبه بگو: اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ الْعَفْوَ وَ الْعافِيَةَ وَ الْمُعافاةَ فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . (2)
به دنبال نماز ظهر چنان که در کتاب مصباح المُتَهَجِّد آمده، بگو:
لا إِلهَ إِلّا اللّه الْعَظِيمُ الْحَلِيمُ ؛ لا إِلهَ إِلّا اللّه رَبُّ الْعَرْشِ الْكَرِيمُ، اَلْحَمْدُ للّه رَبِّ الْعَالَمِينَ، اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مُوجِبَاتِ رَحْمَتِكَ، وَ عَزَائِمَ مَغْفِرَتِكَ، وَ الْغَنِيمَةَ مِنْ كُلِّ بِرٍّ، وَ السَّلامَةَ مِنْ كُلِّ إِثْمٍ، اللّهمَّ لا تَدَعْ لِي ذَنْبًا إِلّا غَفَرْتَهُ، وَ لا هَمًّا إِلّا فَرَّجْتَهُ، وَ لا سُقْماً إِلّا شَفَيْتَهُ، وَ لا عَيْباً إِلّا سَتَرْتَهُ، وَ لا رِزْقاً إِلّا بَسَطْتَهُ، وَ لا خَوْفاً إِلّا آمَنْتَهُ، وَ لا سُوءً إِلّا صَرَفْتَهُ، وَ لا حَاجَةً هِيَ لَكَ رِضاً وَ لِيَ فِيهَا صَلاحٌ إِلّا قَضَيْتَهَا، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، آمِينَ رَبَّ الْعَالَمِينَ . (3)
ده مرتبه می گویی: بِاللّه اعْتَصَمْتُ، وَ بِاللّه أَثِقُ، (4)
ص: 46
وَ عَلَى اللّه أَتَوَكَّلُ . سپس می گویی : اَللّٰهُمَّ إِنْ عَظُمَتْ ذُنُوبِى فَأَنْتَ أَعْظَمُ، وَ إِنْ كَبَرُ تَفْرِيطِى فَأَنْتَ أَكْبَرُ، وَ إِنْ دامَ بُخْلِى فَأَنْتَ أَجْوَدُ . اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِى عَظِيمَ ذُنُوبِى بِعَظِيمِ عَفْوِكَ، وَ كَثِيرَ تَفْرِيطِى بِظَاهِرِ كَرَمِكَ، وَ اقْمَعْ بُخْلِى بِفَضْلِ جُودِكَ . اَللّٰهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْكَ ؛ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ ؛ أَسْتَغْفِرُكَ وَ أَتُوبُ إِلَيْكَ . (1)
أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ الَّذِى لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ، الْحَىُّ الْقَيُّومُ، الرَّحْمٰنُ الرَّحِيمُ، ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، وَ أَسْألُهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَىَّ، تَوْبَةَ عَبْدٍ ذَلِيلٍ خاضِعٍ فَقِيرٍ، بَائِسٍ مِسْكِينٍ مُسْتَكِينٍ مُسْتَجِيرٍ، لَايَمْلِكُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لَا ضَرَّاً وَ لَا مَوْتاً وَ لَا حَيَاةً وَ لَا نُشُوراً . (2) سپس می گویی اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ مِنْ نَفْسٍ لَاتَشْبَعُ، وَ مِنْ قَلْبٍ لَايَخْشَعُ، وَ مِنْ عِلْمٍ لَايَنْفَعُ، وَ مِنْ صَلاةٍ لَاتُرْفَعُ، (3)
ص: 47
وَمِنْ دُعاءٍ لَايُسْمَعُ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ الْيُسْرَ بَعْدَ الْعُسْرِ، وَ الْفَرَجَ بَعْدَ الْكَرْبِ، وَ الرَّخاءَ بَعْدَ الشِّدَةِ . اَللّٰهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْكَ ؛ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ ؛ أَسْتَغْفِرُكَ وَ أَتُوبُ إِلَيْكَ . (1)
از حضرت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه پس از نماز عصر هفتاد مرتبه إِسْتغفار کند، حق تعالی هفتصد گناه او را بیامرزد، و از حضرت امام جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: «کسی که پس از نماز عصر ده مرتبه: سوره قَدر را بخواند، در آن روز، همانند اعمال خلایق بر او بگذرد» . و خواندن دعای «عشرات» در هر صبح و شام مستحب است و بهترین زمان برای خوان آن بعد از نماز عصر روز جُمعه است . این دعا بعدا ذکر خواهد شد . [صفحه177]
إِنَّ اللّٰهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ ؛ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا، صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ، وَ عَلىٰ ذُرِّيَّتِهِ وَ عَلىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ (2) پس هفت مرتبه می گویی: بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ (3)
ص: 48
الرَّحيمِ ؛ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللّه الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (1) و سه مرتبه بگو: الْحَمْدُ للّه الَّذِي يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ، وَ لا يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ غَيْرُهُ . (2) سپس بگو: سُبْحَانَكَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ، اغْفِرْ لِي ذُنُوبِي كُلَّهَا جَمِيعاً، فَإِنَّهُ لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ كُلَّهَا جَمِيعاً إِلّا أَنْتَ . (3)
سپس نافله مغرب را به جا می آوری که دو نماز دو رکعتی است و بین آن دو نماز سخن مگو . شیخ فرموده: روایت شده: که در رکعت اول سوره «قُل یا اَیُّهاَ الکافِرونَ» و در رکعت دوم سوره «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ»خوانده شود و در دو رکعت دیگر هر سوره ای را که بخواهد . و روایت شده که حضرت امام هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) در رکعت سوم (از آن چهار رکعت نماز نافله) سوره «حَمد» و آیات اول سوره «حدید» تا«وَ هُوَ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ» و در رکعت چهارم «حَمد» و آیات آخر سوره «حشر» «لَو اَنزَلنا هذَا القُرآنَ» تا پایان سوره را قرائت می کردند .
و مستحب است در سجده آخر نافله ها در هر شب و به ویژه در شب جُمعه، هفت مرتبه خوانده شود:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ، وَ اسْمِكَ الْعَظِيمِ، وَ مُلْكِكَ (4)
ص: 49
الْقَدِيمِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَنْ تَغْفِرَ لِى ذَنْبِىَ الْعَظِيمَ ؛ إِنَّهُ لَايَغْفِرُ الْعَظِيمَ إِلّا الْعَظِيمُ . (1) و چون از نافله فارغ شدی هرچه میخواهی تعقیب بخوان، سپس ده مرتبه: بگو: مَا شَاءَ اللّه، لا قُوَّةَ إِلّا بِاللّه ؛ أَسْتَغْفِرُ اللّه . (2) آنگاه بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مُوجِبَاتِ رَحْمَتِكَ، وَ عَزائِمَ مَغْفِرَتِكَ، وَ النَّجاةَ مِنَ النَّارِ، وَ مِنْ كُلِّ بَلِيَّةٍ، وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ، وَ الرِّضْوانِ فِى دارِ السَّلامِ، وَ جِوَارِ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ، عَلَيْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ، اَللّٰهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْكَ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَ أَتُوبُ إِلَيْكَ . (3) و بین نماز مغرب و عشاء نماز «غفیله» را می خوانی که دو رکعت است . در رکعت اول بعد از «حَمد» می خوانی:
«وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغٰاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ، فَنٰادىٰ فِي الظُّلُمٰاتِ، أَنْ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ أَنْتَ سُبْحٰانَكَ، إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظّٰالِمِينَ، فَاسْتَجَبْنٰا لَهُ وَ نَجَّيْنٰاهُ مِنَ الْغَمِّ وَ كَذٰلِكَ نُنْجِي (4)
ص: 50
الْمُؤْمِنِينَ .» (1) . و در رکعت دوم پس از حَمد می خوانی:«وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ، ۚ وَ يَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ،ۚ وَ مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا، وَ لَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ، وَ لَا رَطْبٍ وَ لَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ» . (2) .
پس دستها را به حالت قنوت بلند می کنی و می گویی:
اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِمَفَاتِحِ الْغَيْبِ، الَّتِي لا يَعْلَمُهَا إِلّا أَنْتَ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذَا وَ كَذَا (3)
و به جای «کَذَا وَ کَذَا» حاجت خویش را بیان می کنی و سپس می گویی: اللّهمَّ أَنْتَ وَلِيُّ نِعْمَتِي، وَ الْقَادِرُ عَلَى طَلِبَتِي، تَعْلَمُ حَاجَتِي، فَأَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، لَمَّا قَضَيْتَهَا لِي . (4)
و حاجت خود را میطلبی، زیرا روایت شده: هرکه این نماز را بخواند و حاجت خود را بخواهد، آنچه را طلب
ص: 51
نماید حق تعالی به او عطا فرماید .
اَللّٰهُمَّ إِنَّهُ لَيْسَ لِى عِلْمٌ بِمَوْضِعِ رِزْقِى، وَ إِنَّما أَطْلُبُهُ بِخَطَراتٍ تَخْطُرُ عَلَىٰ قَلْبِى، فَأَجُولُ فِى طَلَبِهِ الْبُلْدانَ، فَأَنَا فِيَما أَنَا طالِبٌ كَالْحَيْرانِ، لَاأَدْرِى أَفِى سَهْلٍ هُوَ اَم فِى جَبَلٍ؟ ام فِى أَرْضٍ اَم فِى سَماءٍ؟ اَم فِى بَرٍّ اَم فِى بَحْرٍ؟ وَ عَلَىٰ يَدَيْ مَنْ وَ مِنْ قِبَلِ مَنْ؟ وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ عِلْمَهُ عِنْدَكَ، وَ أَسْبابَهُ بِيَدِكَ، وَ أَنْتَ الَّذِى تَقْسِمُهُ بِلُطْفِكَ، وَ تُسَبِّبُهُ بِرَحْمَتِكَ، اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ يا رَبِّ رِزْقَكَ لِى وَاسِعاً، وَ مَطْلَبَهُ سَهْلاً، وَ مَأْخَذَهُ قَرِيباً، وَ لَا تُعَنِّنِى بِطَلبِ مَا لَمْ تُقَدِّرْ لِى فِيهِ رِزْقاً، فَإِنَّكَ غَنِيٌّ عَنْ عَذَابِي (عَنائي)، وَ أَنَا فَقِيرٌ إِلَىٰ رَحْمَتِكَ، فَصَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ جُدْ عَلَىٰ عَبْدِكَ بِفَضْلِكَ ؛ إِنَّكَ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ . (1)
ص: 52
مؤلف گوید: این دعا از دعاهای طلب روزی است و نیز مستحب است در تعقیبات نماز عشاء هفت مرتبه سوره قَدر خوانده شود و نیز در نماز«ویتره»که دو رکعت نافله نشسته بعد از نماز عشاءست، صد آیه از قرآن خوانده شود و مستحب است نمازگزار به جای صد آیه، سوره «اِذا وَقَعَتِ الواقِعَه» را در یک رکعت و سوره«قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ»را در رکعت دیگر بخواند .
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اهْدِنِى لِمَا اخْتُلِفَ فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإذْنِكَ ؛ إِنَّكَ تَهْدِى مَنْ تَشَاءُ إِلىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ (1) . و ده مرتبه: می گویی: اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْأَوْصِياءِ الرَّاضِينَ الْمَرْضِيِّينَ بِأَفْضَلِ صَلَواتِكَ، وَ بارِكْ عَلَيْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكَاتِكَ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِمْ وَ عَلىٰ أَرْواحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ (2) . خواندن این صلوات همچنین در عصرهای جُمعه بافضیلت بسیار وارد شده:
ص: 53
اَللّٰهُمَّ أَحْيِنِى عَلىٰ مَا أَحْيَيْتَ عَلَيْهِ عَلِىَّ بْنَ أَبِى طَالِبٍ، وَ أَمِتْنِى عَلَىٰ مَا ماتَ عَلَيْهِ عَلِىُّ بْنُ أَبِى طالِبٍ، (عَلَيهِ السَّلَامُ) . (1) و صد مرتبه بگو: أَسْتَغْفِرُ اللّه وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ . (2) و صد مرتبه: أَسْأَلُ اللّه الْعَافِیَةَ . (3) و صد مرتبه: أَسْتَجِیرُ بِاللّه مِنَ الْنَّارِ . (4) و صد مرتبه:وَ أَسْأَلُهُ الْجَنَّةَ . (5) و صد مرتبه: أَسْأَلُ اللّه الْحُورَ الْعِینَ . لا إِلَهَ إِلّا اللّه الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبِینُ . (6) و صد مرتبه سوره «تَوحید» و صد مرتبه:صَلَّی اللّه عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (7) و صد مرتبه: سُبْحَانَ اللّٰهِ، وَ الْحَمْدُ للّٰهِ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (8) و صد مرتبه:مَا شَاءَ اللّه کَانَ، وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللّه الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ . (9) آنگاه بگو: أَصْبَحْتُ اَللّٰهُمَّ مُعْتَصِماً بِذِمَامِكَ الْمَنِيعِ، الَّذِى لَايُطاوَلُ وَ لَا يُحاوَلُ، مِنْ شَرِّ كُلِّ غاشِمٍ وَ طَارِقٍ، مِنْ سَائِرِ مَنْ خَلَقْتَ، وَ مَا خَلَقْتَ مِنْ خَلْقِكَ، الصَّامِتِ وَ النَّاطِقِ، فِى جُنَّةٍ مِنْ كُلِّ مَخُوفٍ، (10)
ص: 54
بِلِبَاسٍ سَابِغَةٍ وِلَاءِ أَهْلِ بَيْتِ نَبِيِّكَ، مُحْتَجِباً مِنْ كُلِّ قاصِدٍ لِى إِلىٰ أَذِيَّةٍ، بِجِدَارٍ حَصِينِ الإِخْلَاصِ فى الاعْتِرافِ بِحَقِّهِمْ، وَ التَّمَسُّكِ بِحَبْلِهِمْ، مُوقِناً أَنَّ الْحَقَّ لَهُمْ وَ مَعَهُمْ، وَ فِيهِمْ وَ بِهِمْ، أُوالِى مَنْ وَ الَوْا، وَ أُجانِبُ مَنْ جَانَبُوا، فَأَعِذْنِى اَللّٰهُمَّ بِهِمْ، مِنْ شَرِّ كُلِّ مَا أَتَّقِيهِ ؛ يَا عَظِيمُ، حَجَزْتُ الْأَعادِىَ عَنِّى بِبَدِيعِ السَّمٰواتِ وَ الْأَرْضِ ؛ [وَ] إِنَّا «جَعَلْنا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدّاً وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً فَأَغْشَيْناهُمْ فَهُمْ لَايُبْصِرُوُنَ» . (1) و این دعایی است که هر صبح و شام خوانده می شود . و نیز دعایی است که امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) شب هجرت پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وقتی در جای آن حضرت خوابید خواند . و در کتاب «تهذیب» روایت شده: هرکس بعد از نماز صبح ده مرتبه: بگوید:
سُبْحَانَ اللّٰهِ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا باللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (2)
ص: 55
خداوند او را از کوری و دیوانگی و جذام و فقر و ماندن زیر آوار و تباهی عقل به هنگام پیری در امان قرار می دهد . و شیخ کلینی از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکس پس از نماز صبح و نماز مغرب هفت مرتبه بگوید:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ . لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (1)
خدا (تبارک و تعالی) هفتاد نوع از انواع بلاها را که آسان ترین آن ها ریح (بیماری ورم معده) و پیسی (نوعی بیماری پوستی) و دیوانگی است از او برطرف سازد، و اگر شقی باشد نامش از دفتر اشقیا محو و در دیوان سعادتمندان ثبت شود . و نیز از آن حضرت نقل کرده که برای امور دنیا و آخرت و رفع درد چشم، پس از نماز صبح و مغرب این دعا را بخوانند:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْكَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، واجْعَلِ النُّورَ فِى بَصَرِى، وَ الْبَصِيرَةَ فِى دِينِى، وَ الْيَقِينَ فِى قَلْبِى، وَ الْإِخْلاصَ فِى عَمَلِى، وَ السَّلامَةَ فِى نَفْسِى، وَ السَّعَةَ فِى رِزْقِى، وَ الشُّكْرَ لَكَ أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِى . (2)
ص: 56
شیخ ابن فهد در کتاب «عدّة الدّاعی» از امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکس پس از نماز صبح این کلمات را ادا کند حاجتی نخواهد مگر آنکه برایش فراهم شود، و خداوند آنچه برای او اهمیت دارد برایش آماده سازد، و آن کلمات این است:
بِسْمِ اللّٰهِ وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، «وَأُفَوِّضُ أَمْرِى إِلَى اللّٰهِ إِنَّ اللّٰهَ بَصِيرٌ بِالْعِبادِ، فَوَقَاهُ اللّٰهُ سَيِّئاتِ مَا مَكَرُوا»، «لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ، إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ، فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ، وَ كَذَلِكَ نُنْجِى الْمُؤْمِنِينَ» . «حَسْبُنَا اللّٰهُ وَ نِعْمَ الْوَكيلُ، فَانْقَلَبُوا بِنِعْمةٍ مِنَ اللّٰهِ وَ فَضْلٍ لَمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ»، مَا شَاءَ اللّٰهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، مَا شَاءَ اللّٰهُ لَامَا شَاءَ النَّاسُ ؛ (1)
مَا شَاءَ اللّٰهُ وَ إِنْ كَرِهَ النَّاسُ، حَسْبِىَ الرَّبُّ مِنَ الْمَرْبُوبِينَ؛ حَسْبِىَ الْخالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ؛ حَسْبِىَ الرَّازِقُ مِنَ الْمَرْزُوقِينَ؛ حَسْبِىَ اللّٰهُ رَبُّ الْعالَمِينَ، حَسْبِى مَنْ هُوَ حَسْبِى؛ (2)
ص: 57
حَسْبِى مَنْ لَمْ يَزَلْ حَسْبِى؛ حَسْبِى مَنْ كَانَ مُذْ كُنْتُ لَمْ يَزَلْ حَسْبِى ؛ حَسْبِىَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ ؛ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ، وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ . (1)
مؤلف گوید: شیخ ما ثقة الاسلام نوری (نور اللّه مرقده) در کتاب دار السلام از شیخ خود مرحوم خلد مقام عالم ربانی، جناب حاج ملاّ فتحعلی سلطان آبادی نقل فرموده: که فاضل مقدس آخوند ملاّ محمّد صادق عراقی در نهایت سختی و پریشانی و بدحالی بود و به هیچ وجه در کارش گشایشی فراهم نمی آمد تا آنکه شبی در خواب دید که در یک وادی خیمه بزرگی با گنبدی برپاست، پرسید این خیمه از کیست؟ گفتند: از کهف حصین (دژ محکم) و غیاث مضطر مستکین [یاری گر بیچاره درمانده] امام قائم حضرت مهدی و امام منتظر مرضیّ عجلّ اللّه فرجه میباشد . پس باشتاب خدمت آن حضرت شرفیاب شد و سختی حال خود را به آن جناب عرضه داشت و از آن بزرگوار دعایی برای گشایش کار و رفع اندوه خویش خواست، امام عصر او را به سیّدی از اولاد خود ارجاع نمود و به او و خیمه اش اشاره فرمود . آخوند از خدمت حضرت
ص: 58
مرخص شده و به خیمه ای که حضرت به آن اشاره فرموده بود رفت، دید که سیّد سند و حبر معتمد [دانشمند مورد اطمینان] عالم امجد مؤید، جناب آقا سید محمّد سلطان آبادی است که در آن خیمه روی سجّاده نشسته مشغول دعا و قرائت است . آخوند به محضر سیّد سلام کرد و حکایت حال خود را برای او بازگفت . سیّد او را برای گشایش کار و فراخی روزی دعایی تعلیم کرد . پس از بیدار شدن از خواب درحالی که آن دعا در خاطر او بود قصد خانه سیّد کرد با آنکه آخوند پیش از این خواب با سیّد به دلیلی که بیان نمی کرد رابطه خوبی نداشت و او را ترک گفته بود، چون به خدمت سید رسید او را به همان صورت که در خواب دیده بود مشاهده کرد که در مصلاّیش نشسته مشغول ذکر و استغفار است، به سیّد سلام کرد، سیّد جواب سلامش را داد و لبخندی زد، چنان که گویا از داستان آگاه باشد! پس آخوند از سیّد برای گشایش امر خد دعایی خواست . سیّد همان دعایی را که در خواب به او آموخته بود تعلیم کرد، آخوند مشغول به آن دعا شد و در اندک مدتی دنیا از هرسو به او روی آورد و از سختی و تنگدستی بیرون آمد . مرحوم حاج ملاّ فتحعلی (رَحمهُ اللّه) از سیّد به مدح
ص: 59
شایسته ای تعریف می کرد و چندی به زیارتش نایل شده و زمانی چندهم شاگردی او را نموده بود . سیّد در خواب و بیداری به آخوند سه چیز را تعلیم نموده بود اوّل: آنکه پس از فجر دست بر سینه گذارد و هفتاد مرتبه یا فتّاح [ای گشاینده مشکلات] گوید . دوّم: آنکه به خواندن این دعا که در کتاب کافی است مداومت نماید . دعایی که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به فردی از صحابه خویش که به ناخوشی و پریشانی مبتلا بود تعلیم داد و از برکت خواندن این دعا ناخوشی و پریشانی در اندک زمانی از او برطرف گشت:
لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ ؛ تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَايَمُوتُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، ولَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِى الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ ؛ وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . (1)
نمازهای صبح دعایی را که از شیخ بزرگوار ابن فهد روایت شده، بخواند . این اوراد و اذکار را باید غنیمت شمرد و به خواندن آن ها اهتمام داشت و از فوائدش غفلت نکرد . و بدان که سجده شکر بعد از نمازها مستحب مؤکد است و دعاها
ص: 60
و اذکار بسیاری در آن حال وارد شده است، از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده که اگر خواهی در سجده شکر صد مرتبه «شُکراً شُکراً» بگو و اگر خواهی صدر مرتبه «عَفْوَاً عَفْوَاً» و نیز از آنحضرت نقل شده: کمترین ذکری که در این سجده گویند آن است که سه مرتبه بگویند: «شُکْرَاللّه»
و نیز آگاه باش که برای هنگام طلوع آفتاب و غروب آن، دعاهاو اذکار بسیاری از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و ائمه طاهرین (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت شده، و نیز تشویق و ترغیب بی شمار بر محافظت این دو زمان چه در آیات و چه در اخبار وارد شده . و ما در این مختصر به ذکر چند دعای معتبر اکتفا می کنیم: اوّل: مشایخ حدیث به سندهای معتبر از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند که بر هر مسلمان واجب و لازم است که این دعا را ده مرتبه: پیش از طلوع آفتاب و ده مرتبه: پیش از غروب آن بخواند:
لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ ؛ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِى وَ يُمِيتُ، وَ يُمِيتُ وَ يُحْيِى، وَ هُوَ حَيٌّ لَايَمُوتُ ؛ بِيَدِهِ الْخَيْرُ ؛ وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (1)
ص: 61
و در بعضی از روایات آمده: که اگر این دعا ترک شد لازم است قضا شود . دوم: در روایات معتبر همچنان از آن حضرت وارد شده: که پیش از طلوع و غروب آفتاب ده مرتبه: بگو: أَعُوذُ بِاللّٰهِ السَّمِيعِ الْعَلِيمِ، مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ، وَ أَعُوذُ بِاللّٰهِ أَنْ يَحْضُرُونِ، إِنَّ اللّٰهَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ . (1)
سوم: از آن حضرت روایت شده: چه چیز شما را بازمیدارد از اینکه در هر صبح و شام این دعا را سه مرتبه بخوانید:
اَللّٰهُمَّ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ، ثَبِّتْ قَلْبِى عَلَىٰ دِينِكَ، وَ لَا تُزِغْ قَلْبِى بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنِى، وَهَبْ لِى مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً ؛ إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ ؛ وَ أَجِرْنِى مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ . اَللّٰهُمَّ امْدُدْ لِى فِى عُمْرِى، وَ أَوْسِعْ عَلَىَّ فِى رِزْقِى، وَ انْشُرْ عَلَىَّ رَحْمَتَكَ، وَ إِنْ كُنْتُ عِنْدَكَ فِى أمّ الْكِتابِ شَقِيّاً، فَاجْعَلْنِى سَعِيداً، فَإِنَّكَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ، وَ عِنْدَكَ أمُّ الْكِتابِ . (2) چهارم: از آن حضرت
ص: 62
روایت شده: که این دعا را هر صبح و هر شام بخوان:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ، وَ لَا يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ غَيْرُهُ ؛ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كَمَا يُحِبُّ اللّٰهُ أَنْ يُحْمَدَ ؛ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ . اَللّٰهُمَّ أَدْخِلْنِى فِى كُلِّ خَيْرٍ أَدْخَلْتَ فِيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، وَ أَخْرِجْنِى مِنْ كُلِّ شَرٍّ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مَحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ ؛ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1)
پنجم: در هر صبح و شام ده مرتبه: بگو: سُبْحَانَ اللّٰهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ . (2)
و از جمله دعاهای مخصوص این دو وقت دعای عشرات است که خواهد آمد . [صفحه177] .
ص: 63
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ(1)
بِسْمِ اللّٰهِ كَلِمَةِ الْمُعْتَصِمِينَ، وَ مَقالَةِ الْمُتَحَرِّزِينَ، وَ أَعُوذُ بِاللّٰهِ تَعَالىٰ مِنْ جَوْرِ الْجَائِرِينَ، وَ كَيْدِ الْحَاسِدِينَ، وَ بَغْىِ الظَّالِمِينَ، وَ أَحْمَدُهُ فَوْقَ حَمْدِ الْحَامِدِينَ، اَللّٰهُمَّ أَنْتَ الْواحِدُ بِلَا شَرِيكٍ، وَ الْمَلِكُ بِلَا تَمْلِيكٍ، لَاتُضَادُّ فِى حُكْمِكَ، وَ لَا تُنَازَعُ فِى مُلْكِكَ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ، وَ أَنْ تُوزِعَنِى مِنْ شُكْرِ نُعْمَاكَ مَا تَبْلُغُ بِى غَايَةَ رِضَاكَ ؛ (2)وَأَنْ تُعِينَنِى عَلَىٰ طَاعَتِكَ وَ لُزُومِ عِبَادَتِكَ، وَ اسْتِحْقَاقِ مَثُوبَتِكَ بِلُطْفِ عِنَايَتِكَ، وَ تَرْحَمَنِى بِصَدِّى عَنْ مَعَاصِيكَ مَا أَحْيَيْتَنِى، وَ تُوَفِّقَنِى لِمَا يَنْفَعُنِى مَا أَبْقَيْتَنِى، وَ أَنْ تَشْرَحَ (3)
ص: 64
بِكِتَابِكَ صَدْرِى، وَ تَحُطَّ بِتِلاوَتِهِ وِزْرِى، وَ تَمْنَحَنِى السَّلَامَةَ فِى دِينِى وَ نَفْسِى، وَ لَا تُوحِشَ بِى أَهْلَ أُنْسِى، وَ تُتِمَّ إِحْسَانَكَ فِيَما بَقِىَ مِنْ عُمْرِى كَمَا أَحْسَنْتَ فِيَما مَضَىٰ مِنْهُ ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، (2)
بِسْمِ اللّه بِسْمِ اللّٰهِ الَّذِى لَاأَرْجُو إِلّا فَضْلَهُ، وَ لَا أَخْشىٰ إِلّا عَدْلَهُ، وَ لَا أَعْتَمِدُ إِلّا قَوْلَهُ، وَ لَا أُمْسِكُ إِلّا بِحَبْلِهِ؛ بِكَ أَسْتَجِيرُ يَا ذَا الْعَفْوِ وَ الرِّضْوانِ مِنَ الظُّلْمِ وَ الْعُدْوانِ، وَ مِنْ غِيَرِ الزَّمانِ، وَ تَواتُرِ الْأَحْزانِ، وَ طَوارِقِ الْحَدَثانِ، وَ مِنِ انْقِضَاءِ الْمُدَّةِ قَبْلَ التَّأَهُّبِ وَ الْعُدَّةِ، وَ إِيَّاكَ أَسْتَرْشِدُ لِمَا فِيهِ الصَّلَاحُ وَ الْإِصْلاحُ، وَ بِكَ أَسْتَعِينُ فِيَما يَقْتَرِنُ بِهِ النَّجَاحُ وَ الإِنْجَاحُ، وَ إِيَّاكَ أَرْغَبُ فِى لِبَاسِ الْعافِيَةِ وَ تَمامِها، وَ شُمُولِ السَّلَامَةِ (3)
ص: 65
وَدَوامِهَا ؛ وَ أَعُوذُ بِكَ يَا رَبِّ مِنْ هَمَزاتِ الشَّيَاطِينِ، وَ أَحْتَرِزُ بِسُلْطانِكَ مِنْ جَوْرِ السَّلَاطِينِ ؛ فَتَقَبَّلْ مَا كَانَ مِنْ صَلَاتِى وَ صَوْمِى، وَ اجْعَلْ غَدِى وَ مَا بَعْدَهُ أَفْضَلَ مِنْ سَاعَتِى وَ يَوْمِى، وَ أَعِزَّنِى فِى عَشِيرَتِى وَ قَوْمِى، وَ احْفَظْنِى فِى يَقْظَتِى وَ نَوْمِى؛ فَأَنْتَ اللّٰهُ خَيْرٌ حَافِظاً، وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَبْرَأُ إِلَيْكَ فِى يَوْمِى هٰذَا وَ مَا بَعْدَهُ مِنَ الْآحادِ، مِنَ الشِّرْكِ وَ الْإِلْحَادِ، وَ أُخْلِصُ لَكَ دُعَائِى تَعَرُّضاً لِلْإِجَابَةِ، وَ أُقِيمُ عَلَىٰ طَاعَتِكَ رَجَاءً لِلْإِثَابَةِ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ خَيْرِ خَلْقِكَ، الدَّاعِى إِلَىٰ حَقِّكَ، وَ أَعِزَّنِى بِعِزِّكَ الَّذِى لَايُضَامُ، وَ احْفَظْنِى بِعَيْنِكَ الَّتِى لَاتَنَامُ، وَ اخْتِمْ بِالانْقِطَاعِ إِلَيْكَ أَمْرِى، وَ بِالْمَغْفِرَةِ عُمْرِى، إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ . (1)
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَمْ يُشْهِدْ أَحَداً حِينَ فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضَ، وَ لَا اتَّخَذَ مُعِيناً حِينَ بَرَأَ النَّسَمَات، لَمْ يُشَارَكْ فِى الْإِلٰهِيَّةِ، وَ لَمْ يُظاهَرْ فِى الْوَحْدَانِيَّةِ، كَلَّتِ الأَلْسُنُ عَنْ غَايَةِ صِفَتِهِ، وَ الْعُقُولُ عَنْ كُنْهِ مَعْرِفَتِهِ، وَ تَوَاضَعَتِ الْجَبابِرَةُ لِهَيْبَتِهِ، وَ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِخَشْيَتِهِ، وَ انْقَادَ كُلُّ عَظِيمٍ لِعَظَمَتِهِ ؛ فَلَكَ الْحَمْدُ مُتَواتِراً مُتَّسِقاً، وَ مُتَوالِياً مُسْتَوْسِقاً، وَ صَلَوَاتُهُ عَلَىٰ رَسُو لِهِ أَبَداً، وَ سَلامُهُ دَائِماً سَرْمَداً . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ أَوَّلَ يَوْمِى هٰذَا صَلاحاً، وَ أَوْسَطَهُ فَلاحاً، آخِرَهُ نَجَاحاً، (1) وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ يَوْمٍ أَوَّلُهُ فَزَعٌ، وَ أَوْسَطُهُ جَزَعٌ، وَ آخِرُهُ وَجَعٌ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْتَغْفِرُكَ لِكُلِّ نَذْرٍ نَذَرْتُهُ، وَ كُلِّ وَعْدٍ وَعَدْتُهُ، وَ كُلِّ عَهْدِ عَاهَدْتُهُ ثُمَّ لَمْ أَفِ بِهِ، وَأَسْأَلُكَ فِى مَظَالِمِ عِبَادِكَ عِنْدِى، فَأَيُّما عَبْدٍ مِنْ عَبِيدِكَ أَوْ أَمَةٍ مِنْ إِمَائِكَ، كَانَتْ لَهُ قِبَلِى مَظْلِمَةٌ ظَلَمْتُهَا إِيَّاهُ، فِى نَفْسِهِ، أَوْ فِى عِرْضِهِ، أَوْ فِى مَالِهِ، أَوْ فِى (2)
ص: 67
أَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ، أَوْ غِيبَةٌ اغْتَبْتُهُ بِهَا، أَوْ تَحَامُلٌ عَلَيْهِ بِمَيْلٍ أَوْ هَوَىً، أَوْ أَنَفَةٍ أَوْ حَمِيَّةٍ، أَوْ رِيَاءٍ أَوْ عَصَبِيَّةٍ، غَائِباً كَانَ أَوْ شَاهِداً، وَ حَيّاً كَانَ أَوْ مَيِّتاً، فَقَصُرَتْ يَدِى، وَ ضَاقَ وُسْعِى عَنْ رَدِّهَا إِلَيْهِ وَ التَّحَلُّلِ مِنْهُ ؛ (1) فَأَسْأَلُكَ يَا مَنْ يَمْلِكُ الْحَاجَاتِ، وَ هِىَ مُسْتَجِيبَةٌ لِمَشِيَّتِهِ، وَ مُسْرِعَةٌ إِلَىٰ إِرادَتِهِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُرْضِيَهُ عَنِّى بِمَا شِئْتَ، وَ تَهَبَ لِى مِنْ عِنْدِكَ رَحْمَةً، إِنَّهُ لَاتَنْقُصُكَ الْمَغْفِرَةُ، وَ لَا تَضُرُّكَ الْمَوْهِبَةُ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، اَللّٰهُمَّ أَوْلِنِى فِى كُلِّ يَوْمِ اثْنَيْنِ، نِعْمَتَيْنِ مِنْكَ ثِنْتَيْنِ: سَعادَةً فِى أَوَّلِهِ بِطَاعَتِكَ، وَ نِعْمَةً فِى آخِرِهِ بِمَغْفِرَتِكَ، يَا مَنْ هُوَ الْإِلٰهُ، وَ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ سِوَاهُ . (2)
بِهِ مِنْ شَرِّ نَفْسِى، إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلّا مَا رَحِمَ رَبِّى، وَ أَعُوذُ بِهِ مِنْ شَرِّ الشَّيْطَانِ، الَّذِى يَزِيدُنِى ذَنْباً إِلَىٰ ذَنْبِى، وَ أَحْتَرِزُ بِهِ مِنْ كُلِّ جَبَّارٍ فَاجِرٍ، وَ سُلْطَانٍ جَائِرٍ، وَ عَدُوٍّ قَاهِرٍ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِى مِنْ جُنْدِكَ، فَإِنَّ جُنْدَكَ هُمُ الْغَالِبُونَ، وَ اجْعَلْنِى مِنْ حِزْبِكَ، فَإِنَّ حِزْبَكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ؛ (1)وَاجْعَلْنِى مِنْ أَوْلِيَائِكَ فَإِنَّ أَوْلِياءَكَ لَاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ، اَللّٰهُمَّ أَصْلِحْ لِى دِينِى فَإِنَّهُ عِصْمَةُ أَمْرِى، وَ أَصْلِحْ لِى آخِرَتِى فَإِنَّها دَارُ مَقَرِّى، وَ إِلَيْهَا مِنْ مُجاوَرَةِ اللِّئَامِ مَفَرِّى، وَ اجْعَلِ الْحَيَاةَ زِيادَةً لِى فِى كُلِّ خَيْرٍ، وَ الْوَفَاةَ رَاحَةً لِى مِنْ كُلِّ شَرٍّ ؛ اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، (2)وَتَمَامِ عِدَّةِ الْمُرْسَلِينَ، وَ عَلَىٰ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ، وَ أَصْحَابِهِ الْمُنْتَجَبِينَ، وَهَبْ لِى فِى الثُّلَثَاءِ ثَلَاثاً: لَاتَدَعْ لِى ذنْباً إِلّا غَفَرْتَهُ، وَ لَا غَمّاً إِلّا أَذْهَبْتَهُ، وَ لَا عَدُوّاً إِلّا دَفَعْتَهُ، بِبِسْمِ اللّٰهِ خَيْرِ الأَسْمَاءِ ؛ بِسْمِ اللّٰهِ رَبِّ (3)
ص: 69
الْأَرْضِ وَ السَّماءِ، أَسْتَدْفِعُ كُلَّ مَكْرُوهٍ أَوَّلُهُ سَخَطُهُ، وَ أَسْتَجْلِبُ كُلَّ مَحْبُوبٍ أَوَّلُهُ رِضَاهُ، فَاخْتِمْ لِى مِنْكَ بِالْغُفْرانِ يَا وَلِىَّ الْإِحْسَانِ . (1)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ (2)
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى جَعَلَ اللَّيْلَ لِباساً، وَ النَّوْمَ سُباتاً، وَ جَعَلَ النَّهارَ نُشُوراً ؛ لَكَ الْحَمْدُ أَنْ بَعَثْتَنِى مِنْ مَرْقَدِى، وَ لَوْ شِئْتَ جَعَلْتَهُ سَرْمَداً، حَمْداً دائِماً لَايَنْقِطعُ أَبَداً، وَ لَا يُحْصِى لَهُ الْخَلائِقُ عَدَداً، اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ أَنْ خَلَقْتَ فَسَوَّيْتَ، وَ قَدَّرْتَ وَ قَضَيْتَ، وَ أَمَتَّ وَ أَحْيَيْتَ، وَ أَمْرَضْتَ وَ شَفَيْتَ، وَ عافَيْتَ وَ أَبْلَيْتَ، وَ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَيْتَ، وَ عَلَى الْمُلْكِ احْتَوَيْتَ، أَدْعُوكَ دُعَاءَ مَنْ ضَعُفَتْ وَسِيلَتُهُ، وَ انْقَطَعَتْ حِيلَتُهُ، وَ اقْتَرَبَ أَجَلُهُ، وَ تَدَانَىٰ فِى الدُّنْيَا أَمَلُهُ، واشْتَدَّتْ (3)
ص: 70
إِلَىٰ رَحْمَتِكَ فاقَتُهُ، وَ عَظُمَتْ لِتَفْرِيطِهِ حَسْرَتُهُ، وَ كَثُرَتْ زَلَّتُهُ وَ عَثْرَتُهُ، وَ خَلُصَتْ لِوَجْهِكَ تَوْبَتُهُ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ، وَ ارْزُقْنِى شَفاعَةَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ لَا تَحْرِمْنِى صُحْبَتَهُ ؛ إِنَّكَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ . اَللّٰهُمَّ اقْضِ لِى فِى الْأَرْبَعاءِ أَرْبَعاً: اجْعَلْ قُوَّتِى فِى طَاعَتِكَ، وَ نَشَاطِى فِى عِبَادَتِكَ، وَ رَغْبَتِى فِى ثَوَابِكَ، وَ زُهْدِى فِيَما يُوجِبُ لِى أَلِيمَ عِقَابِكَ، إِنَّكَ لَطِيفٌ لِمَا تَشَاءُ . (1)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ(2)
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى أَذْهَبَ اللَّيْلَ مُظْلِماً بِقُدْرَتِهِ، وَ جَاءَ بِالنَّهَارِ مُبْصِراً بِرَحْمَتِهِ، وَ كَسَانِى ضِياءَهُ، وَ أَنَا فِى نِعْمَتِهِ . اَللّٰهُمَّ فَكَمَا أَبْقَيْتَنِى لَهُ فَأَبْقِنِى لِأَمْثالِهِ، وَ صَلِّ عَلَى النَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَفْجَعْنِي فِيهِ وَ فِي غَيْرِهِ مِنَ اللَّيالِى وَ الْأَيَّامِ، بِارْتِكَابِ (3)
ص: 71
الْمَحَارِمِ، وَ اكْتِسَابِ الْمَآثِمِ، وَ ارْزُقْنِى خَيْرَهُ، وَ خَيْرَ مَا فِيهِ، وَ خَيْرَ مَا بَعْدَهُ، وَ اصْرِفْ عَنِّى شَرَّهُ، وَ شَرَّ مَا فِيهِ، وَ شَرَّ مَا بَعْدَهُ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى بِذِمَّةِ الْإِسْلامِ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ، وَ بِحُرْمَةِ الْقُرْآنِ أَعْتَمِدُ عَلَيْكَ، وَ بِمُحَمَّدٍ الْمُصْطَفىٰ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَسْتَشْفِعُ لَدَيْكَ، (1)فَاعْرِفِ اَللّٰهُمَّ ذِمَّتِىَ الَّتِى رَجَوْتُ بِهَا قَضَاءَ حَاجَتِى، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ. اَللّٰهُمَّ اقْضِ لِی فِى الْخَمِيسِ خَمْساً، لَايَتَّسِعُ لَها إِلّا كَرَمُكَ، وَ لَا يُطِيقُها إِلّا نِعَمُكَ: سَلَامَةً أَقْوىٰ بِهَا عَلَىٰ طَاعَتِكَ، وَ عِبادَةً أَسْتَحِقُّ بِها جَزِيلَ مَثُوبَتِكَ، وَسَعَةً فِى الْحَالِ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلَالِ، وَ أَن تُؤْمِنَنِى فِى مَوَاقِفِ الْخَوْفِ بِأَمْنِكَ، وَ تَجْعَلَنِى مِنْ طَوَارِقِ الْهُمُومِ وَ الْغُمُومِ فِى حِصْنِكَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْ تَوَسُّلِى بِهِ شَافِعاً يَوْمَ الْقِيامَةِ نَافِعاً؛ إِنَّكَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ . (2)
ص: 72
بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ (1)
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الأَوَّلِ قَبْلَ الْإِنْشاءِ وَ الْإِحْياءِ، وَ الْآخِرِ بَعْدَ فَنَاءِ الأَشْياءِ، الْعَلِيمِ الَّذِى لَايَنْسىٰ مَنْ ذَكَرَهُ، وَ لَا يَنْقُصُ مَنْ شَكَرَهُ، وَ لَا يَخِيبُ مَنْ دَعَاهُ، وَ لَا يَقْطَعُ رَجَاءَ مَنْ رَجَاهُ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أُشْهِدُكَ وَ كَفىٰ بِكَ شَهِيداً، وَ أُشْهِدُ جَمِيعَ مَلائِكَتِكَ، وَ سُكَّانَ سَمٰواتِكَ، وَ حَمَلَةِ عَرْشِكَ، وَ مَنْ بَعَثْتَ مِنْ أَنْبِيَائِكَ وَ رُسُلِكَ، وَ أَنْشَأْتَ مِنْ أَصْنَافِ خَلْقِكَ، أَنِّى أَشْهَدُ أَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ (2) وَحْدَكَ، لَا شَرِيكَ لَكَ وَ لَا عَدِيلَ، وَ لَا خُلْفَ لِقَوْلِكَ وَ لَا تَبْدِيلَ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ، أَدَّىٰ مَا حَمَّلْتَهُ إِلَى الْعِبَادِ، وَ جَاهَدَ فِى اللّٰهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَقَّ الْجِهَادِ، وَ أَنَّهُ بَشَّرَ بِمَا هُوَ حَقٌّ مِنَ الثَّوَابِ، وَ أَنْذَرَ بِمَا هُوَ صِدْقٌ مِنَ الْعِقَابِ . اَللّٰهُمَّ ثَبِّتْنِى عَلىٰ (3)
ص: 73
دِينِكَ مَا أَحْيَيْتَنِى، وَلَا تُزِغْ قَلْبِى بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنِى، وَهَبْ لِى مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً ؛ إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ ؛ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ عَلَىٰ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنِى مِنْ أَتْباعِهِ وَ شِيعَتِهِ، وَ احْشُرْنِى فِى زُمْرَتِهِ، وَ وَفِّقْنِى لِأَدَاءِ فَرْضِ الْجُمُعَاتِ، وَ مَا أَوْجَبْتَ عَلَىَّ فِيها مِنَ الطَّاعَاتِ، وَ قَسَمْتَ لِأَهْلِهَا مِنَ الْعَطَاءِ فِى يَوْمِ الْجَزَاءِ ؛ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ . (1)
ص: 74
آگاه باش که شب و روز جُمعه از سایر شبها و روزها به صفت بلندی مقام و شرافت و نام آوری کاملا متمایز است . از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: که شب و روز جُمعه بیست وچهار ساعت است و حق تعالی در هر ساعت آن ششصد هزار تن را از دوزخ آزاد می کند و از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد شده: که هرکه ما بین ظهر روز پنجشنبه تا ظهر روز جُمعه از دنیا برود، خدا او را از فشار قبر پناه دهد . و نیز از آن حضرت روایت شده که برای جُمعه حق و حرمتی بسیار است مبادا حرمت آن را ضایع گردانی و در انجام عبادات حق تعالی و تقرب جستن به خدا با انجام کارهای شایسته و ترک همه محرّمات الهی در آن روز کوتاهی نمایی، زیرا خدا ثواب طاعات را در این روز دو چندان می سازد و گناهان را محو می کند، و درجات اهل ایمان را در دو جهان بلند می گرداند .
شب جُمعه در فضیلت مانند روز است، پس اگر می توانی
ص: 75
شب جُمعه را تا صبح به نماز و دعا زنده بدار، به راستی که خدا در شب جُمعه برای اضافه کردن کرامت اهل ایمان، فرشتگان را به آسمان اوّل می فرستند تا بر حسنات ایشان بیفزایند، و گناهانشان را محو کنند و حق تعالی عطایش گسترده و بسیار کریم است . و نیز در حدیث معتبر از آن حضرت روایت شده: گاهی از اوقات شخص مؤمن برای حاجتی دعا می کند و حق تعالی قضای حاجتش را به تأخیر می اندازد تا در روز جُمعه حاجتش را براورده سازد و به خاطر فضیلت جُمعه درخواستش دو چندان برآورده شود . و فرمود: آنگاه که برادران یوسف از حضرت یعقوب (عَلَيهِ السَّلَامُ) درخواست کردند تا برای آمرزش گناهانشان از خدا طلب بخشش نماید، گفت: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي» (یعنی: از پروردگارم برای شما طلب آمرزش خواهم کرد) و این تأخیر به آن سبب بود که این درخواست در سحر شب جُمعه واقع گردد تا دعایش اجابت شود . و نیز از آن حضرت روایت شده: چون شب جُمعه فرا رسد، ماهیان دریا سر از آب بیرون آورند، و درندگان صحرا سربرآورند و حق تعالی را ندا کنند که پروردگارا! ما را به سبب گناه آدمیان عذاب مکن! و از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده:
ص: 76
حضرت حق سبحانه و تعالی فرشته ای را در هر شب جُمعه فرمان می دهد که از اول شب تا آخر شب از جانب پروردگار جهانیان از بالای عرش ندا کند: آیا بنده مؤمنی هست که پیش از طلوع صبح برای هر دو جهانش مرا بخواند، تا من درخواستش را اجابت کنم؟ آیا بنده مؤمنی هست که پیش از طلوع صبح از گناهش توبه کند تا توبه اش را بپذیرم؟ آیا بنده مومنی هست که در روزی او تنگ گرفته باشم، و پیش از طلوع صبح از من بخواهد که روزی اش را فزونی بخشم تا به او فراخی در روزی دهم؟ آیا بنده مؤمن بیماری هست که پیش از برآمدن صبح از من بخواهد شفایش دهم تا به او تندرستی ارزانی کنم؟ آیا بنده مؤمن غمگین در بندی هست که پیش از طلوع صبح از من بخواهد او را از بند برهانم و اندوهش را برطرف سازم تا دعایش را اجابت نمایم؟ آیا بنده مؤمن ستمدیده ای هست که پیش از طلوع صبح دفع ستم ستمکار را از من بخواهد تا انتقام او را از ستمکار بگیرم و حقّش را به وی بازگردانم فرشته حق این ندا را پیوسته تا طلوع صبح ادامه می دهد! از امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: حق تعالی جُمعه را از میان همه روزها انتخاب کرده و روزش را عید نموده
ص: 77
و شب آن را در فضیلت همچون روزش گردانیده است، و از جمله فضیلت های روز جُمعه آن است که در آن روز هر حاجتی که از خدا درخواست شود برآورده می شود! و چنانچه جماعتی در اثر نافرمانی مستحق عذاب حق شوند چون شب و روز جُمعه را دریابند و دعا کنند، خداوند عذاب را از ایشان برمی گرداند و نیز امور آینده را خدا در شب جُمعه استوار و نهایی می گرداند . پس شب جُمعه بهترین شبها و روز آن بهترین روزهاست .
و از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: در شب جُمعه از گناه دوری کنید که عقوبت گناهان در ان شب دو چندان است، همان گونه که پاداش کارهای نیک در آن شب دو برابر است . و هرکه در شب جُمعه نافرمانی خدا را ترک گوید خدا گناهان گذشته او را بیامرزد و هرکه در شب جُمعه گناهی را آشکار انجام دهد، خدا او را به خاطر گناهان همه عمرش عذاب نماید و جزای گناه انجام گرفته در شب جُمعه را بر او دو چندان گرداند . و به سند معتبر از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند: روز جُمعه سید و بزرگ روزهاست، خدا پاداش نیکی ها را در آن روز دو برابر عطا می کند و گناهان را محو می سازد
ص: 78
و درجات اهل ایمان را بالا می برد و دعاها را مستجاب نماید و سختی ها را آسان و غم ها را از دل ها می زداید ؛ و حاجت های بزرگ را روا کند . و روز جُمعه روزافزونی است چرا که خدا لطف و مهر خویش را بر بندگان فزونی می بخشد و گروه های بسیاری را از آتش دوزخ نجات می دهد ؛ پس هرکه خدا را در آن روز بخواند و حق و حرمت آن روز را آنچنان که شایسته است بشناسد، به یقین خدا او را از آتش دوزخ رهایی دهد .
پس چنانچه در روز جُمعه یا شب آن از دنیا برود پاداش شهیدان را دارد و در قیامت ایمن از عذاب الهی برانگیخته می شود ؛ و هرکه حرمت جُمعه را آنچنان که شاید نگاه ندارد و حقش را تباه کند، یا این که نماز جُمعه به جا نیاورد، یا در آن مرتکب محرمات الهی شود، به یقین خدا او را در آتش دوزخ بسوزاند، مگر آنکه توبه کند . و به سندهای معتبر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: آفتاب در روزی بهتر از جُمعه طلوع نکرده، و هنگامی که پرندگان در روز جُمعه به یکدیگر می رسند به هم سلام می کنند و می گویند: امروز روز با ارزشی است . و به سند معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه روز جُمعه را دریابد، باید به
ص: 79
کاری جز عبادت نپردازد، چه در این روز خدا گناه بندگان را می آمرزد و رحمت خویش را بر آنان نازل می کند . البته فضایل شب و رزو جُمعه بیشتر از آن است که در این سطور کوتاه بیان شود .
شب جُمعه را اعمال بسیاری است که ما در اینجا تنها به ذکر چند عمل بسنده می کنیم . اوّل: بسیار گفتن «سُبْحانَ اللّه، وَ اللّه أَکْبَر، وَ لَا إِلَه إِلاّ اللّه» و زیاد صلوات فرستادن، روایت شده: جُمعه، شبش تابناک و روزش بس روشن است، پس ذکر «سُبْحانَ اللّه، وَ اللّه أَکْبَر، وَ لَا إِلَه إِلاّ اللّه» بگوئید و بر محمّد و آل محمّد بسیار صلوات فرستید و در روایت دیگر آمده: که کمترین صلوات در این شب، صد مرتبه است، و هرچه بیشتر باشد بهتر است . و از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: صلوات بر محمّد و آل محمّد در شب جُمعه با هزار کار نیک برابر است و هزار گناه را پاک می کند و مقام انسان را هزار درجه بالا میبرد و مستحب است که پس از نماز عصر پنجشنبه تا آخر روز جُمعه بر محمّد و آل محمّد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بسیار
ص: 80
صلوات فرستند . و با سند صحیح از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هنگام عصر روز پنجشنبه فرشتگان از آسمان با قلم های طلا و صحیفه های نقره فرود می آیند و در عصر پنجشنبه و شب و روز جُمعه تا هنگام غروب خورشید جز صلوات بر محمّد و خاندان آن حضرت چیزی ننویسند . شیخ طوسی فرموده: در روز پنجشنبه مستحبّ است فرستادن هزار صلوات بر محمّد و آل محمّد . و در آن بگوید:
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ، وَ أَهْلِكْ عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مِنَ الأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ . (1) این صلوات صد مرتبه از بعد از عصر پنجشنبه تا آخر روز جُمعه فضیلت بسیار دارد . و نیز شیخ فرموده: مستحب است در آخر روز پنجشنبه به این صورت استغفار کنند:
أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ الَّذِى لا إِلٰهَ إِلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ، وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ، تَوْبَةَ عَبْدٍ خاضِعٍ مِسْكِينٍ مُسْتَكِينٍ، لَايَسْتَطِيعُ لِنَفْسِهِ صَرْفاً وَ لَا عَدْلاً، وَ لَا نَفْعاً وَ لَاضَرّاً، وَ لَاحَيَاةً وَ لَا مَوْتاً (2)
ص: 81
وَ لَا نُشُوراً، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْأَخْيارِ الأَبْرارِ وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً . (1)
دوّم: آنکه در شب جمعَه این سوره ها را بخواند که از برای هریک فوائد و ثواب بسیار روایت شده: بَنی اِسرائیل [اسراء] کَهف، سه طس [شُعراء و نَمل و قصَص] سَجده، یس، ص، اَحقاف، واقِعَه، حم سَجده، حم دُخان، طور، اِقَتَربَت، جُمعه و اگر فرصت نشد همه را تلاوت کند، واقعه و سوره های قبل از آن را انتخاب کند، زیرا از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده هرکه در هر شب جُمعه سوره «اسراء» را بخواند، نمی میرد تا خدمت حضرت قائم (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) رسد و از اصحاب آن حضرت گردد و هرکه در هر شب جُمعه سوره «کهف» را بخواند، نمی میرد مگر شهید و خداوند او را در قیامت با شهیدان محشور می کند و در قیامت همراه ایشان نگاهش می دارد و هر که در شب جُمعه سوره های شعراء و نمل و قَصَص را تلاوت کند، از دوستان خدا گشته و در امان و حمایت حق تعالی قرار می گیرد و نیز در دنیا دچار فقر و تنگدستی نمی شود و خدا در آن جهان چندان از
ص: 82
بهشت به او عطا کند که خشنود شود و بلکه افزون بر خشنودی اش بر او کرامت نماید، و صد زن زیبا چشم از زنان دلربای بهشت را به همسری او در آورد و هرکه در شب جُمعه سوره سجده را بخواند خدا در قیامت نامه اعمالش را به دست راست او دهد و در حسابرسی اعمال بر او آسان گیرد . و از دوستان محمّد و خاندان او باشد . و به سند معتبر از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکس هر شب جُمعه سوره «ص» را قرائت کند، از خیر این جهان و جهان دیگر آن اندازه به او ببخشند که جز به پیامبری مرسل یا فرشته ای مقرّب نبخشیده و او را با هرکس از اهل خانه اش که بخواهد وارد بهشت کنند، حتی خدمتکاری که به او خدمت کرده باشد، هرچند از خانواده او به حساب نیاید و در حدّ شفاعت او نباشد . و از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه در شب جُمعه یا روز جُمعه سوره «احقاف» را بخواند، در دنیا دچار بیم و هراس نشود و در روز قیامت ازوحشت و ترس در امان باشد، و هرکه در شب جُمعه سوره واقعه را بخواند، خدا او را دوستش بدارد و او را محبوب تمام مردم کند، ودر دنیا دچار بدحالی و تنگدستی نشود و آفتی از آفات دنیا به او نرسد، و از دوستان حضرت
ص: 83
امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) باشد و این سوره مخصوص امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است . و روایت شده: هرکه سوره «جُمعه» را در هر شب جُمعه تلاوت کند کفاره اعمال او از این جُمعه تا جُمعه دیگر خواهد بود . و نیز همین فضیلت برای کسی که در هر شب جُمعه و بعد از ظهر و عصر جُمعه سوره «کَهف» را بخواند وارد شده است . و آگاه باش که برای شب جُمعه نمازهای بسیاری وارد شده . اوّل: نماز حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) دوّم: دو رکعت نماز که در هر رکعت، «حَمد» و پانزده مرتبه: سوره «زِلزال» در روایت است: هرکه این نماز را بجا آورد، خدا او را از عذاب قبر و هول و هراس قیامت ایمن کند . سوّم: آنکه در شب جُمعه در رکعت اوّل نماز مغرب و رکعت اوّل نماز عشاء سوره «جُمعه» و در رکعت دوّم نماز مغرب سوره «تَوحید» و در رکعت دوم عشا سوره «اعلی» را بخواند . چهارم: خواند شعر را در شب جُمعه ترک کند ؛ زیرا در حدیث صحیح از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: برای شخص روزه دار و شخص محرم و نیز در حرم خدا و در روز جُمعه و در شب آن روایت کردن شعر مکروه است . راوی به حضرت عرض کرد: هرچند معنای آن شعر مطلب حقی باشد، فرمود: هرچند شعر به حق باشد .
ص: 84
و در حدیث معتبر از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: رسول خدا فرمود: هرکه در شب یا روز جُمعه یک شعر بخواند، در آن شب و روز بهره ای از ثواب به غیر آن نداشته باشد . و براساس روایت معتبر دیگر، در آن شب و روز نمازش مورد قبول واقع نشود [از آنجاکه شعر و خواندن آن مورد علاقه مردوزن، پیروجوان، عالم وعامی و خلاصه تمام مردم است، شاید اصرار روایات بر ترک خواند شعر در شب و روز جُمعه به خاطر این باشد که اهل ایمان از قرائت قرآن و دعا و مستحبات شب و روز جُمعه باز نمانند و ثوابهای عظیم و بهره های وافر الهی را از دست ندهند . مترجم] پنجم: در حق مؤمنین بسیار دعا کند، چنان که حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) بسیار دعا می کرد و روایت شده اگر برای ده نفر از برادران مؤمن که از دنیا رفته باشند طلب آمرزش کند بهشت برای او واجب می شود . ششم: دعاهای مخصوص شب جُمعه را بخواند که آن دعاها بسیار است و ما به ذکر برخی از آن ها بسنده می کنیم:
به سند صحیح از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکس در شب جُمعه در سجده آخر نافله شب این دعا را هفت بار، بخواند، هنگامی که از آن فارغ شود، آمرزیده شده باشد .
و اگر در هر شب این دعا را در سجده آخر نافله شب
ص: 85
بخواند، بهتر است . و آن دعا این است:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ وَ اسْمِكَ الْعَظِيمِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَغْفِرَ لِى ذَنْبِىَ الْعَظِيمَ . (1) و از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هرکس در شب یا روز جُمعه این دعا را، هفت بار بخواند، اگر در آن شب یا در آن روز از دنیا برود وارد بهشت می شود و آن دعا این است:
اَللّٰهُمَّ أَنْتَ رَبِّى، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، خَلَقْتَنِى وَ أَنَا عَبْدُكَ وَ ابْنُ أَمَتِكَ، وَ فِى قَبْضَتِكَ وَ ناصِيَتِى بِيَدِكَ؛ أَمْسَيْتُ عَلَىٰ عَهْدِكَ وَ وَعْدِكَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَعُوذُ بِرِضاكَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، أَبُوءُ بِنِعْمَتِكَ [بِعَمَلِى]، وَ أَبُوءُ بِذَنْبِى [بِذُنوُبِى]، فَاغْفِرْ لِى ذُنُوبِى؛ إِنَّهُ لَايَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا أَنْتَ . (2) شیخ طوسی و سیّد کفعمی و سیّد ابن باقی (رحمهم اللّه) فرموده اند: در شب و روز جُمعه و شب و روز عرفه مستحب است دعای اللّهمَّ مَن تَعَبَّاَ . . . خوانده شود؛ ما آن را از کتاب«مصباح شیخ» نقل می کنیم، و آن دعا این است:
ص: 86
اَللّٰهُمَّ مَنْ تَعَبَّأَ وَ تَهَيَّأَ وَ أَعَدَّ وَ اسْتَعَدَّ لِوِفَادَةٍ إِلَىٰ مَخْلُوقٍ رَجَاءَ رِفْدِهِ، وَ طَلَبَ نائِلِهِ وَ جائِزَتِهِ، فَإِلَيْكَ يَا رَبِّ تَعْبِيَتِى وَ اسْتِعْدادِى رَجَاءَ عَفْوِك،َ وَ طَلَبَ نائِلِكَ وَ جَائِزَتِكَ، فَلَا تُخَيِّبْ دُعَائِى؛ يَا مَنْ لَايَخِيبُ عَلَيْهِ سائِلٌ (السّائِلُ)، وَ لَا يَنْقُصُهُ نائِلٌ، فَإِنِّى لَمْ آتِكَ ثِقَةً بِعَمَلٍ صَالِحٍ عَمِلْتُهُ، وَ لَا لِوَفادَةِ مَخْلُوقٍ رَجَوْتُهُ. أَتَيْتُكَ مُقِرّاً عَلَىٰ نَفْسِى بِالْإِساءَةِ وَ الظُّلْمِ، (1) مُعْتَرِفا بِأَنْ لا حُجَّةَ لِی وَ لا عُذْرَ ؛ أَتَيْتُكَ أَرْجُو عَظِيمَ عَفْوِكَ، الَّذِى عَفَوْتَ (عَلَوتَ) بِهِ عَنِ (علی) الْخاطِئِينَ (الخَطّائینَ )، فَلَمْ يَمْنَعْكَ طُولُ عُكُوفِهِمْ عَلىٰ عَظِيمِ الْجُرْمِ، أَنْ عُدْتَ عَلَيْهِمْ بِالرَّحْمَةِ، فَيَا مَنْ رَحْمَتُهُ واسِعَةٌ، وَ عَفْوُهُ عَظِيمٌ، يَا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ، لَايَرُدُّ غَضَبَكَ إِلّا حِلْمُكَ، وَ لَا يُنْجِى مِنْ سَخَطِكَ إِلّا التَّضَرُّعُ إِلَيْكَ، فَهَبْ لِى يَا إِلٰهِى فَرَجاً، بِالْقُدْرَةِ الَّتِى تُحْيِى بِهَا مَيْتَ الْبِلَادِ، وَ لا تُهْلِکْنِی غَمَّا حَتَّی (2)
ص: 87
تَستَجِيبَ لِى، وَ تُعَرِّفَنِى الْإِجابَةَ فِى دُعَائِى، وَ أَذِقْنِى طَعْمَ الْعَافِيَةِ إِلَىٰ مُنْتَهىٰ أَجَلِى، وَ لَا تُشْمِتْ بِى عَدُوِّى، وَ لَا تُسَلِّطْهُ عَلَىَّ، وَ لَا تُمَكِّنْهُ مِنْ عُنُقِى، اَللّٰهُمَّ إِنْ وَضَعْتَنِى فَمَنْ ذَا الَّذِى يَرْفَعُنِى وَ إِنْ رَفَعْتَنِى فَمَنْ ذَا الَّذِى يَضَعُنِى وَ إِنْ أَهْلَكْتَنِى فَمَنْ ذَا الَّذِى يَعْرِضُ لَكَ فِى عَبْدِكَ أَوْ يَسْأَلُكَ عَنْ أَمْرِهِ ؛ (1) وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّهُ لَيْسَ فِى حُكْمِكَ ظُلْمٌ، وَ لَا فِى نَقِمَتِكَ عَجَلَةٌ، وَ إِنَّمَا يَعْجَلُ مَنْ يَخَافُ الْفَوْتَ، وَ إِنَّمَا يَحْتاجُ إِلَى الظُّلْمِ الضَّعِيفُ، وَ قَدْ تَعالَيْتَ يَا إِلٰهِى عَنْ ذٰلِكَ عُلُوّاً كَبِيراً . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ فَأَعِذْنِى، وَ أَسْتَجِيرُ بِكَ فَأَجِرْنِى، وَ أَسْتَرْزِقُكَ فَارْزُقْنِى، وَ أَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ فَاكْفِنِى، وَ أَسْتَنْصِرُكَ عَلىٰ عَدُوِّى (عدُوِّکَ) فَانْصُرْنِى، وَ أَسْتَعِينُ بِكَ فَأَعِنِّى، وَ أَسْتَغْفِرُكَ يَا إِلٰهِى فَاغْفِرْ لِى، آمِينَ آمِينَ آمِينَ . (2)
هفتم: دعای «کمیل» را بخواند که در فصل بعد [صفحه 165] خواهد آمد ان شاء اللّه [کمیل بن زیاد نخعی، از اصحاب
ص: 88
امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است که حضرت به اصرار وی دعای کمیل را انشاء و به او تعلیم فرمود] هشتم: دعای «اللّهمَّ یا شاهِدَ کُلِّ نَجوی» را که در شب عرفه هم خوانده می شود، بخواند . این دعا نیز ان شاء اللّه تعالی خواهد آمد . [صفحه 628]
نهم: ده مرتبه: بگوید: يَا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَى الْبَرِيَّةِ، يَا بَاسِطَ الْيَدَيْنِ بِالْعَطِيَّةِ، يَا صَاحِبَ الْمَوَاهِبِ السَّنِيَّةِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَيْرِ الْوَرَىٰ سَجِيَّةً، وَ اغْفِرْ لَنا يَا ذَا الْعُلا، فِي هَذِهِ الْعَشِيَّةِ . (1)
این ذکر شریف در شب عید فطر نیز خوانده می شود .
دهم: انار بخورد، چنانکه امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در هر شب جُمعه میل می فرمود، و اگر هنگام خوابیدن بخورد، شاید بهتر باشد، چه آنکه روایت شده: هرکه وقت خوابیدن انار بخورد تا صبح در جان خود ایمن خواهد بود . و سزاوار است هرگاه انار بخورد، در زیر آن دستمالی بگستراند که هر دانه ای از ان بیفتد جمع کرده و بعد بخورد و بهتر است دیگری را در آن انار شریک نسازد . شیخ جعفر ابن احَمد قمی (رَحمهُ اللّه) در کتاب عروس از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه ما بین دو رکعت نافله و فریصه صبح صد مرتبه بگوید:
ص: 89
سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ، أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ رَبِّي وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ . (1) خدا در بهشت خانه ای برای او بنا کند . و شیخ طوسی و سید ابن طاووس و دیگران این دعا را ذکر کرده و گفته اند: مستحب است در سحر شب جُمعه این دعا خوانده شود:
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَهَبْ لِىَ الْغَداةَ رِضَاكَ، وَ أَسْكِنْ قَلْبِى خَوْفَكَ، وَاقْطَعْهُ عَمَّنْ سِواكَ، حَتَّىٰ لَاأَرْجُوَ وَ لَا أَخافَ إِلّا إِيَّاكَ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَهَبْ لِى ثَباتَ الْيَقِينِ، وَ مَحْضَ الْإِخْلاصِ، وَ شَرَفَ التَّوْحِيدِ، وَ دَوَامَ الاسْتِقامَةِ، وَ مَعْدِنَ الصَّبْرِ وَ الرِّضَا بِالْقَضَاءِ وَ الْقَدَرِ؛ يَا قَاضِىَ حَوَائِجِ السَّائِلِينَ؛ يَا مَنْ يَعْلَمُ مَا فِى ضَمِيرِ الصَّامِتِينَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ؛ (2)
وَاسْتَجِبْ دُعَائِى، وَ اغْفِرْ ذَنْبِى، وَ أَوْسِعْ رِزْقِى، وَ اقْضِ حَوَائِجِى فِى نَفْسِى، وَ إِخْوانِى فِى دِينِى وَ أَهْلِى . إِلَهِی طُمُوحُ الْآمَالِ قَدْ خَابَتْ إِّلا لَدَیْکَ، وَ مَعَاکِفُ
ص: 90
الْهِمَمِ قَدْ تَعَطَّلَتْ إِلا عَلَیْکَ، وَ مَذَاهِبُ الْعُقُولِ قَدْ سَمَتْ إِلا إِلَیْکَ، فَأَنْتَ الرَّجَاءُ وَ إِلَیْکَ الْمُلْتَجَأُ ؛ یَا أَکْرَمَ مَقْصُودٍ، وَ أَجْوَدَ مَسْئُولٍ، هَرَبْتُ إِلَیْکَ بِنَفْسِی یَا مَلْجَأَ الْهَارِبِینَ، (1) بِأَثْقالِ الذُّنُوبِ، أَحْمِلُهَا عَلَىٰ ظَهْرِى، لَاأَجِدُ لِى إِلَيْكَ شَافِعاً سِوىٰ مَعْرِفَتِى، بِأَنَّكَ أَقْرَبُ مَنْ رَجَاهُ الطَّالِبُونَ، وَ أَمَّلَ مَا لَدَيْهِ الرَّاغِبُونَ ؛ يَا مَنْ فَتَقَ الْعُقُولَ بِمَعْرِفَتِهِ، وَ أَطْلَقَ الْأَلْسُنَ بِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَ مَا امْتَنَّ بِهِ عَلَىٰ عِبَادِهِ فِى كِفَاءٍ لِتَأْدِيَةِ حَقِّهِ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ لَا تَجْعَلْ لِلشَّيْطَانِ عَلَىٰ عَقْلِى سَبِيلاً، وَ لَا لِلْباطِلِ عَلَىٰ عَمَلِى دَلِيلاً . (2)
و به هنگام طلوع صبح روز جُمعه این دعا را بخواند:
أَصْبَحْتُ فِى ذِمَّةِ اللّٰهِ، وَ ذِمَّةِ مَلائِكَتِهِ، وَ ذِمَمِ أَنْبِيائِهِ وَ رُسُلِهِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، وَ ذِمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ ذِمَمِ الْأَوْصِياءِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ ؛ آمَنْتُ بِسِرِّ آلِ مُحَمَّدٍ (3)
ص: 91
عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَ عَلَانِيَتِهِمْ، وَ ظَاهِرِهِمْ وَ بَاطِنِهِمْ، وَ أَشْهَدُ أَنَّهُمْ فِى عِلْمِ اللّٰهِ وَ طَاعَتِهِ كَمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . (1)
روایت شده: هرکس پیش از نماز صبح روز جُمعه سه مرتبه بگوید:
أَسْتَغْفِرُ اللّه الَّذِی لا إِلَهَ إِلا هُوَ، الْحَیُّ الْقَیُّومُ، وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ . (2)
گناهانش آمرزیده شود هرچند از حباب نشسته بر دریا بیشتر باشد .
ص: 92
برای روز جُمعه اعمال بسیاری است که در اینجا تنها به بیان چند مورد اکتفا می کنیم: اول: در رکعت اوّل نماز صبح سوره «جُمعه» و در رکعت دوّم: «تَوحید» خوانده شود . دوّم: پس از نماز صبح، پیش از آنکه سخن بگوید، این دعا را بخواند تا کفّاره گناهان او از این جُمعه تا جُمعه دیگر باشد:
اَللّٰهُمَّ مَا قُلْتُ فِي جُمُعَتِي هَذِهِ مِنْ قَوْلٍ، أَوْ حَلَفْتُ فِيها مِنْ حَلْفٍ، أَوْ نَذَرْتُ فِيها مِنْ نَذْرٍ، فَمَشِيّتُكَ بَيْنَ يَدَيْ ذٰلِكَ كُلِّهِ، فَمَا شِئْتَ مِنْهُ أَنْ يَكُونَ كَانَ، وَ مَا لَمْ تَشَأْ مِنْهُ لَمْ يَكُنْ، اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِي وَ تَجاوَزْ عَنِّي، اَللّٰهُمَّ مَنْ صَلَّيْتَ عَلَيْهِ فَصَلاَتِي عَلَيْهِ، وَ مَنْ لَعَنْتَ فَلَعْنَتي عَلَيْهِ . (1)
و دست کم در هر ماه یک بار این عمل را بجا آورد و نیز روایت شده: هرکس در روز جُمعه پس از نماز صبح بنشیند، و به تعقیب بپردازد تا آفتاب برآید، هفتاد درجه در بهشت برین برای او بالا رود . و شیخ طوسی روایت کرده: که سنّت است این دعا را در تعقیب
ص: 93
نماز صبح روز جُمعه بخواند: اللّٰهُمَّ إِنِّى تَعَمَّدْتُ إِلَيْكَ بِحَاجَتِى، وَأَنْزَلْتُ إِلَيْكَ الْيَوْمَ فَقْرِى وَفَاقَتِى وَمَسْكَنَتِى، فَأَنَا لِمَغْفِرَتِكَ أَرْجَىٰ مِنِّى لِعَمَلِى، وَلَمَغْفِرَتُكَ وَ رَحْمَتُكَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِى، فَتَوَلَّ قَضاءَ كُلِّ حَاجَةٍ لِى بِقُدْرَتِكَ عَلَيْهَا، وَتَيْسِيْرِ (تَیَسُّرِ) ذٰلِكَ عَلَيْكَ، وَ لِفَقْرِى إِلَيْكَ، فَإنِّى لَمْ أُصِبْ خَيْراً قَطُّ إِلّا مِنْكَ، وَلَمْ يَصْرِفْ عَنِّى سُوءً قَطُّ أَحَدٌ سِوَاكَ، وَلَسْتُ (لَیسَ) أَرْجُو لآخِرَتِى وَدُنْياىَ، و لا لِيَوْمِ فَقْرِى، يَوْمَ يُفْرِدُنِى النَّاسُ فِى حُفْرَتِ،ى وَأُفْضِى إِلَيْكَ بِذَنْبِى سِوَاكَ . (1)
سوّم: روایت شده: هرکس در روز جُمعه و دیگر روزها پس از نماز ظهر و نماز صبح بگوید: اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ . (2) نمیرد تا حضرت قائم عجل اللّه تعالی فرجه الشریف را دریابد . و اگر صد مرتبه این صلوات را بخواند، خدا شصت حاجت، سی حاجت از حاجات دنیا و سی حاجت از حاجات آخرتش را برآورده سازد . چهارم: پس از
ص: 94
نماز صبح سوره «اَلرَّحمن» را بخواند و بعد از آیه:«فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ» (1) بگوید:لا بِشَیْءٍ مِنْ آلائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ . (2)
پنجم: شیخ طوسی (رَحمهُ اللّه) فرموده: مستحب است پس از نماز صبح روز جُمعه صد مرتبه سوره «تَوحید» را بخواند و صد مرتبه بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد و صد مرتبه استغفار کند و سوره های «نساء، هود، کَهف، صافّات، اَلرَّحمن» را بخواند . ششم: سوره های: «اَحقاف» و «مُؤمِنون» را بخواند، از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه در هر شب جُمعه یا در هر روز جُمعه سوره «احقاف» را بخواند در دنیا هراسی به دلش راه نیابد و از وحشت بزرگ روز قیامت ایمن گردد و نیز آن حضرت فرمود: هرکس جُمعه ها بر خواندن سوره «مُؤمِنون» مداومت نماید، خدای تعالی پایان کارش را به نیکبختی و سعادت قرار دهد، و جایگاهش در بهشت برین با پیامبران الهی باشد، هفتم: پیش از طلوع آفتاب ده مرتبه: سوره «قُل یا اَیُّهاَ الکافِرونَ» را بخواند و دعا کند تا خواسته اش اجابت شود . روایت شده: حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) چون صبح روز جُمعه میشد تا ظهر «آیَةُ الکُرسی»
ص: 95
[آیه 255 سوره بقره: «اللّه ُ لا الهَ الاّ هُوَ الحَیُّ . . . و لاَ یؤُوُدهُ حِفظُهُما، وَ هُوَ العَلِیُّ العَظیمُ»] را می خواند، و چون از نمازها فراغت می یافت، به تلاوت سوره: «اِنّا اَنزَلناهُ» می پرداخت . و آگاه باش برای خواندن آیَةُ الکُرسی علی التنزیل در روز جُمعه فضیلت بسیار روایت شده است [علاّمه مجلسی گوید: آیَةُ الکُرسی علی التنزیل بنا بر روایت علی بن ابراهیم و شیخ کلینی عبارت است از: «اللّه لا اِلهَ اِلّا هُوَ الحَیُّ . . . تا: هُم فیها خالِدونَ» هشتم: غسل جُمعه کند، و آن از جمله اعمال مستحبی است که بر آن تأکید بسیار شده و در روایت آمده که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: یا علی! در هر جُمعه غسل کن، گرچه به خاطر آن غذای خود را برای بدست آوردن آب جهت غسل کردن بفروشی و گرسنه بمانی ؛ زیرا هیچ عمل مستحبّی برتر از غسل روز جُمعه نیست و از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه در روز جُمعه غسل کند و این دعا را بخواند:
أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ، لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، (1)
ص: 96
وَ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ، وَ اجْعَلْنِی مِنَ الْمُتَطَهِّرِینَ . (1)
برای او تا جُمعه آینده حالت پاکی و طهارت پیدا شود ؛ یعنی: از گناهان پاک می گردد، یا آنکه اعمال او با طهارت معنوی انجام می گیرد و مورد قبول حق واقع می شود . و به احتیاط نزدیک تر آن است که تا جائی که ممکن است، غسل جُمعه را ترک نکنند . باید دانست وقت غسل جُمعه پس از طلوع فجر تا زمان ظهر است و هرچه نزدیک تر به ظهر انجام شود، بهتر است . نهم: سر را با گل خطمی بشوید ؛ زیرا که این کار از بیماری پیسی و دیوانگی ایمنی می بخشد . دهم: ناخن و موی پشت لبش را بزداید زیرا که ثواب بسیار دارد و روزی را افزون می سازد، و او را از گناه تا جُمعه دیگر دور می کند، و از بیماری دیوانگی و جذام و پیسی ایمنی می دهد، و بهتر است در وقت چیدن ناخن و زدودن موی پشت لب بخواند:بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه وَ عَلَی سُنَّةِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللّه وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (2)
و در گرفتن ناخن، از انگشت کوچک دست چپ شروع، و به انگشت کوچک دست راست ختم نماید، و این شیوه را
ص: 97
در گرفتن ناخن های پای خود نیز رعایت کند پس از آن ناخن های چیده را دفن کند . یازدهم: بوی خوش استعمال کند و جامه های پاکیزه خود را بپوشد . دوازدهم: صدقه دهد، چه بر طبق یک روایت: ثواب صدقه دادن در شب و روز جُمعه، هزار برابر اوقات دیگر است . سیزدهم: برای خانواده خود خوردنی های خوب و تازه از قبیل میوه و گوشت تهیه کند تا به آمدن جُمعه شاد شوند . چهاردهم: پیش از خوردن صبحانه انار و پیش از ظهر هفت برگ کاسنی بخورد، از موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) روایت شده: هرکه در روز جُمعه وقتی که ناشتاست یک انار بخورد، تا چهل روز دل او را نورانی گرداند . و اگر دو انار بخورد تا هشتاد روز و اگر سه انار، تا صدوبیست روز، وسوسه شیطان را از او دور گرداند و هرکس وسوسه شیطان از او دور شود نافرمانی خدا نکند و هرکه نافرمانی خدا نکند وارد بهشت شود . شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده: در مورد خوردن انار در روز وشب جُمعه فضیلت بسیار روایت شده . پانزدهم: خود را از کارهای دنیا فارغ کند، و به آموختن دین بپردازد، نه آنکه روز جُمعه را به گشت و گذار، و تفرّج
ص: 98
در باغها و کشتزارهای مردم، و هم سخنی با اراذل و مردمان بی عار و مسخره گی و عیب گوئی از مردم، و خنده های قهقهه، و خواندن اشعار و غوطه ور شدن در کارهای باطل و امثال اینها صرف کند، که مفاسدش بیش از آن است که بیان شود . از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: بدا به حال مسلمانی که در طول هفته روز جُمعه را صرف یادگیری مسائل دینی خود نکند، و برای این عمل مهمّم، خود را از کارهای دیگر فارغ نسازد . از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هرگاه در روز جُمعه ببینید پیرمردی سرگذشت دوران جاهلیت و کفر را برای مردم بیان می کند، بر سرش سنگریزه بزنید . شانزدهم: هزار مرتبه صلوات فرستد، از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هیچ عبادتی در روز جُمعه نزد من محبوب تر از صلوات بر محمّد و آل مطهّر او - صَلَّی اللّه عَلَیهِم اَجمَعین- نیست . مؤلّف گوید: اگر برای هزار مرتبه صلوات فرصت نکرد، دست کم صد مرتبه را ترک نکند، تا در روز قیامت چهره اش نورانی گردد . و روایت شده: هرکس روز جُمعه صد مرتبه صلوات فرستد و صد مرتبه اَستَغفِرُاللّه رَبَّی وَ اَتُوبُ اِلَیهِ . گوید و صد مرتبه سوره «تَوحید» را بخواند، آمرزیده خواهد شد . و نیز روایت شده: که ثواب صلوات بر محمّد و آل
ص: 99
محمّد، بین نماز ظهر و عصر برابر با ثواب هفتاد حج است . هفدهم: حضرت رسول و ائمه طاهرین (عَلَيهِم السَّلَامُ) را زیارت نماید و کیفیت آن در باب زیارات [صفحه 780] خواهد آمد . هیجدهم: به زیارت گذشتگان به ویژه پدر و مادر یا یکی از ایشان برود، که این عمل ثواب بسیار دارد . از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: مردگان را در روز جُمعه زیارت کنید، زیرا می دانند چه کسی به زیارت ایشان رفته است و از این رو شاد می شوند .
نوزدهم: دعای «ندبه» را که از اعمال عیدهای چهارگانه است بخواند . این دعا بعد از این، در جای خودش خواهد، آمد . [صفحه 1299] بیستم: آگاه باش برای روز جُمعه جز نافله آن، که بیست رکعت است، نمازهای بسیاری ذکر شده است . کیفیت نافله مذکور بنا بر مشهور آن است که شش رکعت آن زمانی که نور آفتاب افق را فرا گیرد بجا آورده شود، و شش رکعت دیگر وقتی که خورشید بالا بیاید، و شش رکعت دیگر نزدیک ظهر، و دو رکعت پس از ظهر پیش از نماز ظهر، و یا آنکه شش رکعت اوّل را پس از نماز جُمعه یا نماز ظهر بجا آورد، به صورتی که در کتب فقها و »مصابیح» ذکر شده . البته نمازهای بسیار دیگری نیز نقل
ص: 100
شده، که ذکر بعضی از آن ها در این مقام مناسبت دارد، هر چند بیشتر آن ها اختصاصی به روز جُمعه ندارد، ولی بجا آوردن آن ها در روز جُمعه بیشتر فضیلت دارد:
از جمله آن ها نماز کامله است که شیخ طوسی، و سیّد ابن طاووس و شهید و علاّمه حلّی و دیگران به سندهای بسیار و معتبر از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) و ایشان از پدران بزرگوارشان (عَلَيهِم السَّلَامُ) از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده اند که آن حضرت فرمود: «هرکس در روز جُمعه پیش از ظهر چهار رکعت نماز بخواند، و در هر رکعت سوره «حَمد» را ده مرتبه: و هر یک از: «قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَقِ» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» و «قُل یا اَیُّهَا الکافِرونَ» و «آیَةُ الکُرسی» را ده مرتبه:، و به روایت دیگر: «اِنّا اَنزَلناهُ» و آیۀ «شَهِدَ اللّه . » [آیه 18 سوره آل عمران] را نیز هر یک ده مرتبه: بخواند، و آنگاه که از چهار رکعت فارغ شود، صد مرتبه استغفار کند، و صد مرتبه بگوید:
سُبحانَ اللّه وَ الحَمدُللّه، وَ لا اِلهَ اِلّا اللّه، واللّه اَکبَرُ، وَ لا حَولَ وَ لا قُوَّة الّا بِاللّه، العَلِیِّ العَظیمِ . (1) و پس از آن صد
ص: 101
مرتبه صلوات فرستد، خدا شرّ اهل آسمان و شرّ اهل زمین، و شرّ شیطان و شرّ پادشاهان ستمگر را از او برطرف کند» تا پایان روایت که همه در بیان فضیلت این نماز است . نماز دیگر: حارث همدانی از امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: اگر بتوانی روز جُمعه ده رکعت نماز بجای آر، و رکوع و سجودش را تمام و کامل ادا کن، و پس از هر دو رکعت صد مرتبه بگو: سُبحانَ اللّه وَ بِحَمدِهِ (1) که فضیلت بسیار دارد .
نماز دیگر: به سند معتبر از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده:
هرکس سوره «ابراهیم» و سوره «حجر» را در دو رکعت نماز در روز جُمعه بخواند، هرگز دچار پریشانی و دیوانگی و یا بلایی دیگر نشود، از جمله آن نمازها: نماز حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) است .
سید ابن طاووس (رَحمهُ اللّه) به سند معتبر از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که از آن حضرت درباره نماز حضرت جعفر طیار (رَحمهُ اللّه) پرسیدند . حضرت فرمود: چرا از نماز حضرت رسول غافلی؟ شاید رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نماز جعفر را بجا نیاورده باشد و شاید جعفر نماز رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را نخوانده
ص: 102
باشد . سؤال کننده عرضه داشت: یابن رسول اللّه! نماز پیامبر را به من بیاموز! حضرت فرمود: دو رکعت نماز می خوانی ؛ در هر رکعت یک مرتبه سوره«حَمد »و پانزده مرتبه: سوره «اِنّا اَنْزَلناهُ»و در رکوع و پس از سر برداشتن، و در سجده اوّل و بعد از آن و در سجده دوّم و پس از آن در هر یک پانزده بار سوره «اِنّا اَنْزَلناهُ» را می خوانی آنگاه تشهّد خوانده و سلام می دهی . چون فارغ شوی بین تو و خدا گناهی نمی ماند جز آنکه آمرزیده شود، و هر حاجتی که از حق تعالی بخواهی روا خواهد شد، و پس از آن این دعا را می خوانی:
لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، رَبُّنا وَ رَبُّ آبائِنَا الْأَوَّلِينَ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ إِلٰهاً واحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ لَانَعْبُدُ إِلّا إِيَّاهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ، أَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَ نَصَرَ عَبْدَهُ، وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ، وَ هَزَمَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ، فَلَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، وَ هُوَ عَلىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، اَللّٰهُمَّ أَنْتَ نُورُ (1)
ص: 103
السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَنْ فِیهِنَّ فَلَکَ الْحَمْدُ، وَ أَنْتَ قَیَّامُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَنْ فِیهِنَّ فَلَکَ الْحَمْدُ، وَ أَنْتَ الْحَقُّ، وَ وَعْدُکَ الْحَقُّ [حَقٌ]، وَقَوْلُكَ حَقٌّ، وَ إِنْجَازُكَ حَقٌّ، وَ الْجَنَّةُ حَقٌّ، وَ النَّارُ حَقٌّ [وَ أَنْتَ الْحَقُّ]، اَللّٰهُمَّ لَكَ أَسْلَمْتُ، وَ بِكَ آمَنْتُ، وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ، وَ بِكَ خَاصَمْتُ، وَ إِلَيْكَ حَاكَمْتُ، يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبِّ اغْفِرْ لِى مَا قَدَّمْتُ وَ أَخَّرْتُ، وَ أَسْرَرْتُ وَ أَعْلَنْتُ، أَنْتَ إِلٰهِى لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِى وَ ارْحَمْنِى وَ تُبْ عَلَىَّ؛ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ . . (1)
علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) فرموده: این نماز از نمازهای مشهور است و سنّی و شیعه آن را در کتابهای خود روایت کرده اند و برخی این نماز را از نمازهای روز جُمعه شمرده اند ولی از روایت این نکته به دست نمی آید و ظاهراً در دیگر روزها هم می توان آن را بجا آورد و نیز از جمله
ص: 104
آن نمازها «نماز امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)» است .
شیخ و سیّد از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: هرکه از شما نماز امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را بخواند، از گناهان پاک گردد، همچون روزی که از مادر زاده شده و حاجاتش در پیشگاه حق برآورده شود . این نماز چهار رکعت (2 نماز دو رکعتی) است: در هر رکعت یک بار سوره «حَمد» و پنجاه بار «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» تلاوت شود، و چون از نماز فارغ شود این دعا را بخواند که تسبیح آن حضرت است:
سُبْحَانَ مَنْ لَاتَبِيدُ مَعالِمُهُ ؛ سُبْحانَ مَنْ لَاتَنْقُصُ خَزائِنُهُ ؛ سُبْحَانَ مَنْ لَا اضْمِحْلالَ لِفَخْرِهِ ؛ سُبْحانَ مَنْ لَايَنْفَدُ مَا عِنْدَهُ ؛ سُبْحَانَ مَنْ لَاانْقِطَاعَ لِمُدَّتِهِ ؛ سُبْحَانَ مَنْ لَايُشَارِكُ أَحَداً فِى أَمْرِهِ ؛ سُبْحانَ مَنْ لَا إِلٰهَ غَيْرُهُ . (1) پس دعا کند و بگوید یَا مَنْ عَفَا عَنِ السَّیِّئَاتِ وَ لَمْ یُجَازِ بِهَا، ارْحَمْ عَبْدَکَ یَا اللّه، نَفْسِی نَفْسِی! أَنَا عَبْدُکَ یَا سَیِّدَاهْ، أَنَا عَبْدُکَ (2)
ص: 105
بَیْنَ یَدَیْکَ أَیَا رَبَّاهْ . إِلٰهِى بِكَيْنُونَتِكَ يَا أَمَلَاهُ، يَا رَحْمَانَاهُ يَا غِيَاثَاهُ، عَبْدُكَ عَبْدُكَ لَاحِيلَةَ لَهُ، يَا مُنْتَهىٰ رَغْبَتَاهُ، يَا مُجْرِىَ الدَّمِ فِى عُرُوقِى، يَا سَيِّدَاهُ يَا مَالِكَاهُ، أَيَا هُوَ أَيَا هُوَ، يَا رَبَّاهُ، عَبْدُكَ عَبْدُكَ لَا حِيلَةَ لِى وَ لَا غِنىٰ بِى عَنْ نَفْسِى، وَ لَا أَسْتَطِيعُ لَهَا ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً، وَ لَا أَجِدُ مَنْ أُصَانِعُهُ، تَقَطَّعَتْ أَسْبَابُ الْخَدَائِعِ عَنِّى، وَ اضْمَحَلَّ كُلُّ مَظْنُونٍ عَنِّى، أَفْرَدَنِى الدَّهْرُ إِلَيْكَ فَقُمْتُ بَيْنَ يَدَيْكَ هٰذَا الْمَقامَ . يَا إِلٰهِى بِعِلْمِكَ كانَ هٰذَا كُلُّهُ فَكَيْفَ أَنْتَ صَانِعٌ بِى؟ وَ لَيْتَ شِعْرِى كَيْفَ تَقُولُ لِدُعَائِى؟ أَتَقُولُ نَعَمْ أم تَقُولُ لَا؟ (1) فَإنْ قُلْتَ: لَا، فَيَا وَيْلِى يَا وَيْلِى يَا وَيْلِى! يَا عَوْلِى يَا عَوْلِى يَا عَوْلِى! يَا شِقْوَتِى يَا شِقْوَتِى يَا شِقْوَتِى، يَا ذُلِّى يَا ذُلِّى يَا ذُلِّى! إِلَىٰ مَنْ ؟ وَ مِمَّنْ أَوْ عِنْدَ مَنْ، أَوْ كَيْفَ أَوْ مَاذَا، أَوْ إِلىٰ أَيِّ شَىْءٍ أَلْجَأُ ؟ وَ مَنْ أَرْجُو ؟ وَ مَنْ يَجُودُ عَلَىَّ بِفَضْلِهِ حِينَ تَرْفُضُنِى ؟ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ ؟ وَ إِنْ قُلْتَ نَعَمْ، (2)
ص: 106
كَمَا هُوَ الظَّنُّ بِكَ وَ الرَّجَاءُ لَكَ، فَطُوبَىٰ لِى، أَنَا السَّعِيدُ وَ أَنَا الْمَسْعُودُ، فَطُوبَىٰ لِى وَ أَنَا الْمَرْحُومُ ؛ (1) يَا مُتَرَحِّمُ يَا مُتَرَئِّفُ، يَا مُتَعَطِّفُ يَا مُتَجَبِّرُ (مُتَحَنِّنُ )، يَا مُتَمَلِّكُ يَا مُقْسِطُ، لَا عَمَلَ لِى أَبْلُغُ بِهِ نَجَاحَ حَاجَتِى، أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِى جَعَلْتَهُ فِى مَكْنُونِ غَيْبِكَ، وَ اسْتَقَرَّ عِنْدَكَ، فَلَا يَخْرُجُ مِنْكَ إِلَىٰ شَىْءٍ سِوَاكَ، أَسْأَلُكَ بِهِ وَ بِكَ وَ بِهِ فَإنَّهُ أَجَلُّ وَ أَشْرَفُ أَسْمائِكَ، لَاشَىْءَ لِى غَيْرُ هٰذَا وَ لَا أَحَدَ أَعْوَدُ عَلَىَّ مِنْكَ، يَا كَيْنُونُ يَا مُكَوِّنُ، يَا مَنْ عَرَّفَنِى نَفْسَهُ، يَا مَنْ أَمَرَنِى بِطَاعَتِهِ، يَا مَنْ نَهَانِى عَنْ مَعْصِيَتِهِ، وَ يَا مَدْعُوُّ يَا مَسْؤُولُ، يَا مَطْلُوباً إِلَيْهِ رَفَضْتُ وَصِيَّتَكَ الَّتِى أَوْصَيْتَنِى وَ لَمْ أُطِعْكَ، وَ لَوْ أَطَعْتُكَ فِيَما أَمَرْتَنِى لَكَفَيْتَنِى مَا قُمْتُ إِلَيْكَ فِيهِ، وَ أَنَا مَعَ مَعْصِيَتِى لَكَ راجٍ، (2) فَلا تَحُلْ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَا رَجَوْتُ، یَا مُتَرَحِّما لِی، أَعِذْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی، وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی، وَ مِنْ کُلِّ جِهَاتِ (3)
ص: 107
الْإِحَاطَةِ بِى . اَللّٰهُمَّ بِمُحَمَّدٍ سَيِّدِى، وَ بِعَلِيٍّ ولِيِّى، وَ بِالْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، اجْعَلْ عَلَيْنا صَلَواتِكَ، وَ رَأْفَتَكَ وَ رَحْمَتَكَ، وَ أَوْسِعْ عَلَيْنَا مِنْ رِزْقِكَ، وَ اقْضِ عَنَّا الدَّيْنَ وَ جَمِيعَ حَوَائِجِنا؛ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (1)
پس از آن حضرت فرمود: هرکه این نماز را بجا آورد و این دعا را بخواند، وقتی از آن فارغ شود، بین او و خدا گناهی نماند جز آنکه آمرزیده شود .
مؤلف گوید: احادیث بسیاری در فضیلت خواندن این چهار رکعت نماز، در شب و روز جُمعه وارد شده است و اگر پس از نماز بگوید:اللّهمَّ صَلِّ عَلَی النَّبِیِّ الْعَرَبِیِّ وَ آلِهِ . (2) در حدیث آمده که گناهان گذشته و آینده او آمرزیده شود، و مانند کسی شود که دوازده مرتبه: قرآن را ختم کرده باشد و حق تعالی گرسنگی و تشنگی قیامت را از او رفع کند ... .
روایت شده: حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) دو رکعت نماز می خواند که جبرئیل به ایشان تعلیم داده بود آن حضرت در رکعت
ص: 108
اوّل پس از سوره «حَمد» صدر مرتبه سوره «قَدر» و در رکعت دوّم بعد از سوره «حَمد» صد مرتبه سوره «تَوحید» را قرائت می کردند، و چون سلام میدادند این دعا را می خواندند:
سُبْحَانَ ذِى الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِيفِ ؛ سُبْحَانَ ذِى الْجَلاَلِ الْباذِخِ الْعَظِيمِ ؛ سُبْحَانَ ذِى الْمُلْكِ الْفَاخِرِ الْقَدِيمِ ؛ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْبَهْجَةَ وَ الْجَمَالَ ؛ سُبْحَانَ مَنْ تَرَدّىٰ بِالنُّورِ وَ الْوَقَارِ ؛ سُبْحَانَ مَنْ يَرَىٰ أَثَرَ النَّمْلِ فِى الصَّفَا ؛ سُبْحَانَ مَنْ يَرَىٰ وَقْعَ الطَّيْرِ فِى الْهَوَاءِ ؛ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَكَذَا لَاهَكَذَا غَيْرُهُ . (1)
سیّد ابن طاووس فرموده: در روایت دیگری وارد شده که پس از این نماز تسبیح مشهور حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را که بعد از هر نماز خوانده می شود بخوانند، و پس از آن صد مرتبه صلوات بر محمّد و خاندان او فرستند . و شیخ در کتاب «مصباح المتهجدّین» فرموده است: نماز حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) دو رکعت است، در رکعت اوّل سوره «حَمد» و صد مرتبه سوره «قَدر» و در رکعت دوّم سوره «حَمد» و صد مرتبه «تَوحید» خوانده شود، و چون سلام داده شد تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ)
ص: 109
را بخوانند، آنگاه دعای «سُبْحَانَ ذِي اَلْعِزِّ اَلشَّامِخِ» را تا آخر قرائت کنند . و شیخ فرموده: کسی که این نماز را بجای آورد، چون از تسبیح فارغ شود زانوها و دستان خود را تا آرنج برهنه نماید و همه مواضع سجود خود را بدون مانع و حایل به زمین بچسپاند و از خدا حاجت بخواهد، و به هر کیفیتی که دوست دارد دعا کند، و در همان حال سجده بگوید:
يَا مَنْ لَيْسَ غَيْرَهُ رَبٌّ يُدْعىٰ، يَا مَنْ لَيْسَ فَوْقَهُ إِلٰهٌ يُخْشَىٰ، يَا مَنْ لَيْسَ دُونَهُ مَلِكٌ يُتَّقَىٰ، يَا مَنْ لَيْسَ لَهُ وَزِيرٌ يُؤْتَىٰ، يَا مَنْ لَيْسَ لَهُ حَاجِبٌ يُرْشَىٰ، يَا مَنْ لَيْسَ لَهُ بَوَّابٌ يُغْشَىٰ، يَا مَنْ لَايَزْدَادُ عَلَىٰ كَثْرَةِ السُّؤالِ إِلّا كَرَماً وَجُوداً، وَ عَلَىٰ كَثْرَةِ الذُّنُوبِ إِلّا عَفْواً وَصَفْحاً، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِى كَذَا وَ كَذَا . (1) و به جای«کذا و کذا»حاجات خویش را از خدا بخواهد .
نماز دیگر از حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ): شیخ طوسی و سیّد ابن
ص: 110
طاووس از صفوان روایت کرده اند که محمّد بن علی حلبی روز جُمعه، خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) شرفیاب شد و عرضه داشت: علاقمندم به من عملی بیاموزی که بهترین کارها در روز جُمعه باشد حضرت فرمود: من کسی را که برای رسول خدا عزیزتر از حضرت فاطمه باشد سراغ ندارم، و چیزی را برتر از آنچه پیامبر به فاطمه آموخت، نمیشناسم، پیامبر به دخترش فرمود: هرکه صبح جُمعه را دریابد، غسل کند و قدمهایش را بگسترد و چهار رکعت نماز (دو نماز دو رکعتی) بگذارد .
در رکعت اوّل پس از سوره «حَمد» پنجاه مرتبه سوره «تَوحید» و در رکعت دوم، پس از سوره «حَمد» پنجاه مرتبه سوره «وَ العادِیات» و در رکعت سوّم پس از «حَمد» پنجاه مرتبه سوره «اِذا زُلزِلَتِ» و در رکعت چهارم پس از سوره «حَمد» پنجاه مرتبه سوره «إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللّه . . . »که مراد از این سوره، سوره مبارکه نصر است یعنی آخرین سوره ای که نازل شده است . و چون از نماز فارغ شوند، این دعا را بخوانند:
إِلٰهِى وَ سَيِّدِى، مَنْ تَهَيَّأَ أَوْ تَعَبَّىٰ أَوْ أَعَدَّ أَوِ اسْتَعَدَّ، لِوِفَادَةِ (1)
ص: 111
مَخْلُوقٍ رَجَاءَ رِفْدِهِ، وَ فَوَائِدِهِ وَ نَائِلِهِ، وَ فَوَاضِلِهِ وَ جَوائِزِهِ، فَإِلَيْكَ يَا إِلٰهِى، كَانَتْ تَهْيِئَتِى وَ تَعْبِئَتِى، وَ إِعْدَادِى وَ اسْتِعْدَادِى، رَجَاءَ فَوَائِدِكَ وَ مَعْرُوفِكَ، وَ نَائِلِكَ وَ جَوَائِزِكَ، فَلاٰ تُخَيِّبْنِى مِنْ ذٰلِكَ، يَا مَنْ لَاتَخِيبُ عَلَيْهِ مَسْأَلَةُ السَّائِلِ، وَ لَا تَنْقُصُهُ عَطِيَّةُ نَائِلٍ، فَإنِّى لَمْ آتِكَ بِعَمَلٍ صَالِحٍ قَدَّمْتُهُ، وَ لَا شَفَاعَةِ مَخْلُوقٍ رَجَوْتُهُ، أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِشَفَاعَتِهِ إِلّا مُحَمَّداً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَيهِمْ ؛ (1)أَتَيْتُكَ أَرْجُو عَظِيمَ عَفْوِكَ الَّذِى عُدْتَ بِهِ عَلَى الْخَطَّائِينَ عِنْدَ عُكُوفِهِمْ عَلَى الْمَحَارِمِ، فَلَمْ يَمْنَعْكَ طُولُ عُكُوفِهِمْ عَلَى الْمَحَارِمِ، أَنْ جُدْتَ عَلَيْهِمْ بِالْمَغْفِرَةِ، وَ أَنْتَ سَيِّدِى الْعَوَّادُ بِالنَّعْمَاءِ، وَ أَنَا الْعَوَّادُ بِالخَطَاءِ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ، أَنْ تَغْفِرَ لِى ذَنْبِىَ الْعَظِيمَ، فَإِنَّهُ لَايَغْفِرُ الْعَظِيمَ إِلّا الْعَظِيمُ، يَا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ، يَا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ، يَا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ . (2)
ص: 112
مؤلف گوید: سید ابن طاووس در کتاب «جَمال الاُسبوع» [زیبایی ایّام هفته] برای هر یک از امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) نمازهای به همراه دعا ذکر نموده که شایسته است در اینجا بیان شود .
نماز حضرت مجتبی (عَلَيهِ السَّلَامُ) در روز جُمعه چهار رکعت میباشد که مانند نماز امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است . نماز دیگر آن حضرت در روز جُمعه نیز چهار رکعت است که در هر رکعت یک بار سوره «حَمد» و بیست و پنج بار سوره «تَوحید» خوانده می شود .
دعای آن حضرت: اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ، وَ أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ، وَ أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِمَلَائِكَتِكَ الْمُقَرَّبِينَ وَ أَنْبِيائِكَ وَ رُسُلِكَ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ وَ عَلَىٰ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُقِيلَنِى عَثْرَتِى، وَ تَسْتُرَ عَلَىَّ ذُنُوبِى وَ تَغْفِرَهَا لِى، وَ تَقْضِىَ لِى حَوَائِجِى، وَ لَا تُعَذِّبْنِى بِقَبِيحٍ كَانَ مِنِّى، فَإِنَّ عَفْوَكَ وَ جُودَكَ يَسَعُنِى، (1)
ص: 113
إِنَّكَ عَلىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (1)
نماز حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) چهار رکعت است که در هر رکعت سوره «فاتِحَه» پنجاه بار و«قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ»پنجاه بار، و در رکوع، هر یک از سوره های «فاتِحَه» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» ده بار، و پس از سر برداشتن از رکوع نیز هر یک، ده بار و نیز در سجده اوّل و پس از سر برداشتن از سجده، و هم در سجده دوّم هر کدام ده بار خوانده شود، و چون از نماز فارغ شد این دعا را بخواند: اللّهمَّ أَنْتَ الَّذِی اسْتَجَبْتَ لِآدَمَ وَ حَوَّاءَ . . . [بار خدایا! تویی که دعای آدم و حوا را اجابت نمودی] که دعای بلندی است [این دعا در جلد 88 بحار النوار چاپ بیروت صفحه 186 نقل شده است] .
نماز آن حضرت چهار رکعت است که در هر رکعت یک بار سوره «حَمد» و صدر بار سوره «تَوحید» خوانده می شود .
دعای آن حضرت:یَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِیلَ، وَ سَتَرَ الْقَبِیحَ، (2)
ص: 114
يَا مَنْ لَمْ يُؤْاخِذْ بِالْجَرِيرَةِ، وَ لَمْ يَهْتِكِ السِّتْرَ، يَا عَظِيمَ الْعَفْوِ، يَا حَسَنَ التَّجَاوُزِ، يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ، يَا بَاسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ، يَا صَاحِبَ كُلِّ نَجْوَىٰ، يَا مُنْتَهَىٰ كُلِّ شَكْوَىٰ، يَا كَرِيمَ الصَّفْحِ، يَا عَظِيمَ الرَّجَاءِ، يَا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقاقِها، يَا رَبَّنا وَ سَيِّدَنا وَ مَوْلَانا، يَا غَايَةَ رَغْبَتِنا، أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1)
نماز آن حضرت دو رکعت است که در هر رکعت یک مرتبه سوره «حَمد» و صدر مرتبه:سُبْحَانَ اللّه وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إِلَهَ إِلا اللّه، وَ اللّه أَکْبَرُ (2) خوانده می شود .
دعای آن حضرت :اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ يَا حَلِيمٌ، ذُو (ذا) أَنَاةٍ غَفُورٌ وَدُودٌ، أَنْ تَتَجاوَزَ عَنْ سَيِّئَاتِى، وَ مَا عِنْدِى بِحُسْنِ مَا عِنْدَكَ، وَ أَنْ تُعْطِيَنِى مِنْ عَطَائِكَ مَا يَسَعُنِى، وَ تُلْهِمَنِى فِيمَا أَعْطَيْتَنِى (3)
ص: 115
الْعَمَلَ فِيهِ بِطَاعَتِكَ وَ طَاعَةِ رَسُولِكَ، وَ أَنْ تُعْطِيَنِى مِنْ عَفْوِكَ مَا أَسْتَوْجِبُ بِهِ كَرَامَتَكَ، اَللّٰهُمَّ أَعْطِنِى مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ لَا تَفْعَلْ بِى مَا أَنَا أَهْلُهُ، فَإنَّمَا أَنَا بِكَ، وَ لَمْ أُصِبْ خَيْراً قَطُّ إِلّا مِنْكَ، يَا أَبْصَرَ الْأَبْصَرِينَ، وَ يَا أَسْمَعَ السَّامِعِينَ، وَ يَا أَحْكَمَ الْحَاكِمِينَ، وَ يَا جَارَ الْمُسْتَجِيرِينَ، وَ يَا مُجِيبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّينَ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1)
نماز آن بزرگوار دو رکعت است که در هر رکعت یک مرتبه سوره «حَمد» و صد مرتبه آیه شریفه«شهد اللّه» [آیه 18 از سوره آل عمران] خوانده می شود .
دعای آن حضرت : يَا صَانِعَ كُلِّ مَصْنُوعٍ، يَا جَابِرَ كُلِّ كَسِيرٍ (کسرٍ )، وَ يَا حَاضِرَ كُلِّ مَلَاً، وَ يَا شَاهِدَ كُلِّ نَجْوَىٰ، وَ يَا عَالِمَ كُلِّ خَفِيَّةٍ، وَ يَا شَاهِداً (شاهِدٌ) غَيْرَ غَائِبٍ، وَ غالِباً (غالِبٌ) غَيْرَ مَغْلُوبٍ، وَ يَا قَرِيباً (قَریبُ) غَيْرَ بَعِيدٍ، وَ يَا مُؤنِسَ كُلِّ وَحِيدٍ، وَ يَا حَىُّ
ص: 116
مُحْيِىَ الْمَوْتَىٰ، وَ مُمِيتَ الْأَحْيَاءِ، الْقائِمَ عَلىٰ كُلِّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ، وَ يَا حَيّاً حِينَ لَا حَىَّ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1)
نماز آن حضرت دو رکعت است که در هر رکعت یک مرتبه سوره «حَمد» و دوازده مرتبه: «تَوحید» خوانده می شود .
دعای آن حضرت : إِلٰهِى خَشَعَتِ الْأَصْوَاتُ لَكَ، وَ ضَلَّتِ الْأَحْلَامُ فِيكَ، وَ وَجِلَ كُلُّ شَىْءٍ مِنْكَ، وَ هَرَبَ كُلُّ شَىْءٍ إِلَيْكَ، وَ ضَاقَتِ الْأَشْيَاءُ دُونَكَ، وَ مَلأَ كُلَّ شَىْءٍ نُورُكَ، فَأَنْتَ الرَّفِيعُ فِى جَلَالِكَ، وَ أَنْتَ الْبَهِىُّ فِى جَمَالِكَ، وَ أَنْتَ الْعَظِيمُ فِى قُدْرَتِكَ، وَ أَنْتَ الَّذِى لَايَؤُودُكَ شَىْءٌ، يَا مُنْزِلَ نِعْمَتِى، يَا مُفَرِّجَ كُرْبَتِى، وَ يَا قَاضِىَ حَاجَتِى، أَعْطِنِى مَسْأَلَتِى بِلَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، آمَنْتُ بِكَ مُخْلِصاً لَكَ دِينِى، أَصْبَحْتُ عَلَىٰ عَهْدِكَ وَ وَعْدِكَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَبُوءُ لَكَ بِالنِّعْمَةِ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ مِنَ (2)
ص: 117
الذُّنُوبِ الَّتِى لَايَغْفِرُها غَيْرُكَ ؛ يَا مَنْ هُوَ فِى عُلُوِّهِ دَانٍ، وَ فِى دُنُوِّهِ عَالٍ، وَ فِى إِشْرَاقِهِ مُنِيرٌ، وَ فِى سُلْطَانِهِ قَوِيٌّ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ . (1)
نماز آن بزرگوار شش رکعت است که در هر رکعت یک مرتبه سوره «حَمد» و ده مرتبه: سوره«هَلْ أَتىٰ عَلَى الْإِنْسٰانِ » [سوره 76 قران] خوانده می شود .
دعای آن حضرت :یَا صَاحِبِی فِی شِدَّتِی، وَ یَا وَلِیِّی فِی نِعْمَتِی، وَ یَا إِلَهِی وَ إِلَهَ إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ، یَا رَبَّ کهیعص (کاف، ها، یا، عین، صاد) وَ یس (یا، سین) وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيمِ، أَسْأَلُكَ يَا أَحْسَنَ مَنْ سُئِلَ، وَ يَا خَيْرَ مَنْ دُعِىَ، وَ يَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَىٰ، وَ يَا خَيْرَ مُرْتَجَىٰ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (2)
نماز آن سرچشمه جود و کرم دو رکعت است که در هر
ص: 118
رکعت یک مرتبه سوره «حَمد» و هفتاد مرتبه «تَوحید» خوانده می شود .
دعای آن حضرت : اللّهمَّ رَبَّ الْأَرْوَاحِ الْفَانِیَةِ، وَ الْأَجْسَادِ الْبَالِیَةِ، أَسْأَلُکَ بِطَاعَةِ الْأَرْوَاحِ الرَّاجِعَةِ إِلَی أَجْسَادِهَا [أَحِبَّائِهَا]، وَ بِطَاعَةِ الْأَجْسَادِ الْمُلْتَئِمَةِ بِعُرُوقِها، وَ بِكَلِمَتِكَ النَّافِذَةِ بَيْنَهُمْ، وَ أَخْذِكَ الْحَقَّ مِنْهُمْ وَ الْخَلائِقُ بَيْنَ يَدَيْكَ يَنْتَظِرُونَ فَصْلَ قَضَائِكَ، وَ يَرْجُونَ رَحْمَتَكَ، وَ يَخَافُونَ عِقَابَكَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلِ النُّورَ فِى بَصَرِى، وَ الْيَقِينَ فِى قَلْبِى، وَ ذِكْرَكَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ عَلىٰ لِسانِى، وَ عَمَلاً صالِحاً فَارْزُقْنِى . (1)
نماز آن حضرت دو رکعت است که در رکعت اوّل سوره «حَمد» و سوره «یس» و در رکعت دوم سوره «حَمد» و سوره «اَلرَّحمن» خوانده می شود .
دعای آن حضرت :یَا بَارُّ یَا وَصُولُ، یَا شَاهِدَ کُلِّ غَائِبٍ، (2)
ص: 119
وَيَا قَرِيبُ غَيْرَ بَعِيدٍ، وَ يَا غَالِبُ غَيْرَ مَغْلُوبٍ، وَ يَا مَنْ لَايَعْلَمُ كَيْفَ هُوَ إِلّا هُوَ، يَا مَنْ لَاتُبْلَغُ قُدْرَتُهُ، أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ بِاسْمِكَ الْمَكْنُونِ الْمَخْزُونِ، الْمَكْتُومِ عَمَّنْ شِئْتَ، الطَّاهِرِ الْمُطَهَّرِ الْمُقَدَّسِ، النُّورِ التَّامِّ الْحَيِّ الْقَيُّومِ الْعَظِيمِ، نُورِ السَّمَاوَاتِ وَ نُورِ الْأَرَضِينَ، عَالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ، الْكَبِيرِ الْمُتَعَالِ الْعَظِيمِ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1)
نماز آن وجود مبارک چهار رکعت است که در رکعت اوّل پس از سوره «حَمد» پانزده بار سوره «زِلزال» و در رکعت دوّم بعد از «حَمد» پانزده بار سوره «تَوحید» خوانده می شود .
دعای آن حضرت : اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِأَنَّ لَكَ الْحَمْدَ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْبَدِىءُ قَبْلَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ أَنْتَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الَّذِى لَايُذِلُّكَ شَىْءٌ، وَ أَنْتَ كُلَّ يَوْمٍ فِى شَأْنٍ، لَا إِلٰهَ إِلّا (2)
ص: 120
أَنْتَ، خالِقُ مَا يُرىٰ وَ مَا لَايُرىٰ، الْعالِمُ بِكُلِّ شَىْءٍ بِغَيْرِ تَعْلِيمٍ، أَسْأَلُكَ بِآلآئِكَ وَ نَعْمَائِكَ، بِأَنَّكَ اللّٰهُ الرَّبُّ الْوَاحِدُ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الرَّحْمٰنُ الرَّحِيمُ، وَ أَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْوِتْرُ الْفَرْدُ، الْأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِى لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، (1)
وَأَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ الْقَائِمُ عَلَىٰ كُلِّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ الرَّقِيبُ الْحَفِيظُ، وَ أَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ اللّٰهُ الْأَوَّلُ قَبْلَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ الْآخِرُ بَعْدَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ الْبَاطِنُ دُونَ كُلِّ شَىْءٍ الضَّارُّ النَّافِعُ الْحَكِيمُ الْعَلِيمُ، وَ أَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ، الْبَاعِثُ الْوَارِثُ، الْحَنَّانُ الْمَنَّانُ، بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِكْرامِ، وَ ذُو الطَّوْلِ وَ ذُو الْعِزَّةِ وَ ذُو السُّلْطانِ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ أَحَطْتَ بِكُلِّ شَىْءٍ عِلْماً، وَ أَحْصَيْتَ كُلَّ شَىْءٍ عَدَداً صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (2)
ص: 121
نماز آن حضرت دو رکعت است که در هر رکعت در سوره «حَمد» آیه «إِیّاکَ نَعْبُدُ و إِیّاکَ نَسْتَعینْ» را صد مرتبه بخوان و پس از آن سوره «حَمد» را تا «وَ لَا الْضَّالینَ» ادامه بده، آنگاه سوره «تَوحید» را یک مرتبه قرائت کن و پس از فراغت از نماز این دعا را بخوان:
اَللّٰهُمَّ عَظُمَ الْبَلَاءُ، وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ، وَ انْكَشَفَ الْغِطَاءُ، وَ ضَاقَتِ الْأَرْضُ بِمَا وَسَعَتِ السَّماءُ، وَ إِلَيْكَ يَا رَبِّ الْمُشْتَكَىٰ، وَ عَلَيْكَ الْمُعَوَّلُ فِى الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِينَ أَمَرْتَنَا بِطَاعَتِهِمْ، وَ عَجِّلِ اَللّٰهُمَّ فَرَجَهُمْ بِقَائِمِهِمْ، وَ أَظْهِرْ إِعْزَازَهُ، يَا مُحَمَّدُ يَا عَلِىُّ، يَا عَلِىُّ يَا مُحَمَّدُ، اكْفِيانِى فَإِنَّكُمَا كَافِيَاىَ، يَا مُحَمَّدُ يَا عَلِىُّ، يَا عَلِىُّ يَا مُحَمَّدُ، انْصُرَانِى فَإِنَّكُما نَاصِرَاىَ، يَا مُحَمَّدُ يَا عَلِىُّ، يَا عَلِىُّ يَا مُحَمَّدُ، احْفظَانِى فَإِنَّكُما حَافِظَاىَ، يَا مَوْلاىَ يَا صَاحِبَ الزَّمَانِ، يَا مَوْلاىَ (1)
ص: 122
يَا صَاحِبَ الزَّمانِ، يَا مَوْلَاىَ يَا صاحِبَ الزَّمَانِ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ ! أَدْرِكْنِى أَدْرِكْنِى أَدْرِكْنِى! الْأَمَانَ الْأَمَانَ الْأَمَانَ! . (1)
این نماز اکسیر اعظم، و کبریت احمر است، و به سندهای بسیار معتبد با فضیلت فراوان - که مهم ترین آن آمرزش گناهان بزرگ است - وارد شده، و بهترین زمان برای بجا آوردن آن، آغاز روز جُمعه است، و آن چهار رکعت است با دو تشهد و دو سلام که در رکعت اوّل پس از سوره «حَمد» سوره «زِلزال» و در رکعت دوّم بعد از سوره «حَمد» سوره «وَ العادِیاتِ» و در رکعت سوم پس از سوره «حَمد» سوره «إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللّه وَ الْفَتْحُ» و در رکعت چهارم بعد از سوره «حَمد» یک بار سوره«قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» خوانده می شود .
و هر رکعت پس از تمام شدن سوره«حَمد»و سوره های یاد شده پانزده بار گفته می شود:
سُبْحانَ اللّٰهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ، وَ لا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ . (2) و در رکوع نیز همین تسبیحات ده بار، و پس از برخاستن از
ص: 123
رکوع ده بار، و در سجده اوّل ده بار، و پس از سر برداشتن از سجده ده بار، و در سجده دوم ده بار، و پس از سجده، پیش از برخاستن برای انجام رکعت دوم ده بار گفته می شود و این ترتیب در هر چهار رکعت رعایت می گردد، که مجموع تسبیحات به سیصد می رسد .
شیخ کلینی از ابو سعید مدائنی روایت کرده، که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به من فرمود: آیا نمیخواهی ذکری را به تو تعلیم دهم که آن را در نماز جعفر بخوانی، گفتم: آری می خواهم، فرمود: هنگامی که در رکعت چهارم به آخرین سجده نماز رسیدی، و از تسبیحات فارغ شدی بگو:
سُبْحانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ الْوَقارَ، سُبْحانَ مَنْ تَعَطَّفَ بِالْمَجْدِ وَ تَكَرَّمَ بِهِ، سُبْحانَ مَنْ لَايَنْبَغِى التَّسْبِيحُ إِلّا لَهُ، سُبْحانَ مَنْ أَحْصىٰ كُلَّ شَىْءٍ عِلْمُهُ، سُبْحانَ ذِى الْمَنِّ وَ النِّعَمِ، سُبْحانَ ذِى الْقُدْرَةِ وَ الْكَرَمِ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِمَعاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِكَ، وَ مُنْتَهَى الرَّحْمَةِ مِنْ كِتابِكَ، وَ اسْمِكَ الْأَعْظَمِ، وَكَلِماتِكَ (1)
ص: 124
التَّامَّةِ الَّتِى تَمَّتْ صِدْقاً وَ عَدْلاً، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ افْعَلْ بِى كَذا وَ كَذا . (1)
و بجای کلمه «کَذا و کَذا» حاجات خود را از خدا درخواست کند . شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس از مفضل بن عمر، روایت کرده اند که گفت: روزی امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) را دیدم که نماز جعفر بجا آوردند و پس از نماز دستها را بلند نمودند، این دعا را خواندند: «یا رَبِّ یا رَبِّ» به اندازه ای که یک نفس اجازه دهد، «یا رَبّاهُ یا رَبّاهُ» به قَدر یک نفس، «رَبِّ رَبِّ» به اندازه یک نفس، «یا اللّه یا اللّه» باز هم به قَدر یک نفس، «یا حَیُّ یا حَیُّ» همپای یک نفس، «یا رَحیمُ یا رَحیمُ» باز هم به اندازه یک نفس، «یا رَحمنُ یا رَحمنُ» هفت بار، «یا اَرحَمَ الرّاحِمینَ» هفت بار، سپس این دعا را خواندند:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَفْتَتِحُ الْقَوْلَ بِحَمْدِكَ، وَ أَنْطِقُ بِالثَّناءِ عَلَيْكَ، وَ اُمَجِّدُكَ وَ لَا غَايَةَ لِمَدْحِكَ، وَ أُثْنِى عَلَيْكَ وَ مَنْ يَبْلُغُ غايَةَ ثَنَائِكَ وَ أَمَدَ مَجْدِكَ، وَ أَنَّىٰ لِخَلِيقَتِكَ كُنْهُ مَعْرِفَةِ مَجْدِكَ؟! (2)
ص: 125
وَ أَىَّ زَمَنٍ لَمْ تَكُنْ مَمْدُوحاً بِفَضْلِكَ، مَوْصُوفاً بِمَجْدِكَ، عَوَّاداً عَلَى الْمُذْنِبِينَ بِحِلْمِكَ، تَخَلَّفَ سُكَّانُ أَرْضِكَ عَنْ طَاعَتِكَ، فَكُنْتَ عَلَيْهِمْ عَطُوفاً بِجُودِكَ، جَوَاداً بِفَضْلِكَ، عَوَّاداً بِكَرَمِكَ، يَا لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، الْمَنَّانُ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِكْرامِ . (1)
پس حضرت فرمود: ای مفضّل هرگاه تو را حاجت ضروری پیش آید نماز جعفر را بخوان، و این دعا را قرائت کن، و حاجتت را از خدا بخواه، که به خواست خدا برآورده می شود . مؤلف گوید: شیخ طوسی برای برآورده شدن حاجت از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: روزهای چهارشنبه و پنجشنبه و جُمعه را روزه بدار، و چون روز پنجشنبه به آخر رسد به ده مسکین، هر مسکینی یک مدّ [به مقدار تقریبی 10 سیر] طعام صدقه بده . و در آغاز روز جُمعه غسل کن و به محراب برو و نماز جناب جعفر را، بخوان، آنگاه زانوها را برهنه ساز و بر زمین بگذار و بگو:
یَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِیلَ، وَ سَتَرَ [عَلَیَّ ] الْقَبِیحَ، یَا مَنْ لَمْ یُؤَاخِذْ (2)
ص: 126
بِالْجَرِيرَةِ، وَ لَمْ يَهْتِكِ السِّتْرَ، يَا عَظِيمَ الْعَفْوِ، يَا حَسَنَ التَّجَاوُزِ، يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ، يَا بَاسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ، يَا صَاحِبَ كُلِّ نَجْوَىٰ، وَ مُنْتَهَىٰ كُلِّ شَكْوَىٰ، يَا مُقِيلَ الْعَثَرَاتِ، يَا كَرِيمَ الصَّفْحِ، يَا عَظِيمَ الْمَنِّ، يَا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقاقِهَا، (1)
«یَا رَبَّاهْ یَا رَبَّاهْ یَا رَبَّاهْ» [ای پروردگار] ده مرتبه:، «یا اللّه یا اللّه یا اللّه» [ای خدا] ده مرتبه:، «یا سَیِّداهُ یا سَیِّداهُ» [ای سرور] ده مرتبه:، «یا مَولایاهُ، یا مَولایاهُ» [ای مولا] ده مرتبه:، «یا رجاءاهُ» [ای امید] ده مرتبه:، «یا غِیاثاهُ» [ای پناه] ده مرتبه: «یا غایَةَ رَغبَتاهُ» [ای نهایت رغبت] ده مرتبه:، «یا رَحمٰنُ» [ای بخشاینده] ده مرتبه:، «یا رَحیمُ» [ای مهربان] ده مرتبه:، «یا مُعطِیَ الخَیراتِ» [ای عطابخش] ده مرتبه: و «صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَثِیراً طَیِّباً، کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ» (2) ده مرتبه: و حاجت خود را بطلب . مؤلف گوید: درباره روزه این
ص: 127
سه روز و بجا آوردن دو رکعت نماز مستحب به هنگام ظهر روز جُمعه، برای برآورده شدن حاجت، روایات بسیاری وارد شده .
بیست و یکم: از دیگر اعمال روز جُمعه این است که چون خورشید به گاه ظهر رسد، دعایی را که محمّد بن مسلم از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده، بخواند و آن دعا آنگونه که در مصباح المتهجّد شیخ طوسی نقل شده، این است:
لا إِلهَ إِلّا اللّه، وَ اللّه أَكْبَرُ، وَ سُبْحَانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . (1) آنگاه بگو:يَا سَابِغَ النِّعَمِ، يَا دَافِعَ النِّقَمِ، يَا بَارِئَ النَّسَمِ، يَا عَلِيَّ الْهِمَمِ، يَا مُغْشِيَ الظُّلَمِ، يَا ذَا الْجُودِ وَ الْكَرَمِ، يَا كَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْأَلَمِ، يَا مُونِسَ الْمُسْتَوْحِشِينَ فِي الظُّلَمِ، يَا عَالِماً لا يُعَلَّمُ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، يَا مَنِ اسْمُهُ دَوَاءٌ، وَ ذِكْرُهُ شِفَاءٌ، وَ طَاعَتُهُ غَنَاءٌ، إرْحَمْ مَنْ رَأْسُ مَالِهِ الرَّجَاءُ، وَ سِلاحُهُ الْبُكَاءُ، (2)
ص: 128
سُبْحَانَكَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ، يَا حَنَّانُ يَا مَنَّانُ يَا بَدِيعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ . (1)
بیست و دوّم: در رکعت اول نماز ظهر جُمعه پس از سوره «حَمد» سوره «جُمعه»، و در رکعت دوم آن بعد از سوره «حَمد» سوره «مُنافقین» بخواند، و در رکعت اول نماز عصر پس از سوره «حَمد» سوره «جُمعه» و در رکعت دوم پس سوره «حَمد» سوره «تَوحید» را بخواند . شیخ صدوق از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: از چیزهایی که بر هر مؤمن شیعه ای واجب و لازم است این که در شب جُمعه را با سوره «جُمعه» و سوره «اَعلی» و در روز جُمعه نماز را با سوره «جُمعه» و «مُنافِقون» بخواند، هرگاه این شیوه را رعایت کند، گویا به عمل رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) رفتار نموده، و ثواب و پاداشش از سوی خدا بهشت خواهد بود .
شیخ کلینی به سند حسن سندی که همچون سند صحیح است از حلبی روایت کرده:
از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) سئوال کردم: هرگاه در روز جُمعه به تنهایی نماز بخوانم، یعنی به نماز جُمعه موفّق نشوم، آیا چهار رکعت نماز ظهر را با صدای بلند بخوانم؟ فرمود: آری، ولی
ص: 129
در روز جُمعه در نماز ظهر پس از «حَمد» سوره های «جُمعه» و «مُنافِقون» بخوان .
بیست و سوم: شیخ طوسی (رَحمهُ اللّه) در کتاب مصباح المتهّج از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده:
هرکه پس از سلام نماز روز جُمعه سوره های «حَمد، ناس، فَلَق، تَوحید» و «کافِرون» را هر کدام هفت بار بخواند . و نیز آیه«لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن اَنفُسِکُم» را که در آخر سوره «بَرائَت» [نهمین سوره قرآن] است، و آیه«لَو اَنزَلنا هٰذَا القُرآنَ» را که در آخر سوره «حشر» قرار دارد تا پایان سوره و پنج آیه «آلِ عِمران» را از «اِنَّ فی خَلقِ السَّماواتِ وَ الاَرضِ» تا «اِنَّکَ لا تُخلِفُ المیعادَ» [190-194] بخواند، از این جُمعه تا جُمعه دیگر، از گزند دشمنان و نیز آسیب بلاها در امان باشد . بیست و چهارم: شیخ طوسی از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هر که پس از نماز صبح یا پس از نماز ظهر بگوید:
اللّهمَّ اجْعَلْ صَلاتَکَ وَ صَلاةَ مَلائِکَتِکَ وَ رُسُلِکَ، عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1) تا یک سال بر او گناهی نوشته نشود و نیز فرموده هر که بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید:
ص: 130
اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ، (1) نمیرد تا حضرت قائم (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) را درک کند . مؤلف گوید: اگر دعای پیشین را پی از فریضه ظهر جُمعه بخواند تا جُمعه دیگر از بلاها در امان باشد . و نیز روایت شده: هر که بین دو نماز روز جُمعه، بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد، پاداش آن برابر پاداش هفتاد رکعت نماز خواهد بود .
بیست و پنجم: دعای «یا مَن یَرحَمُ مَن لا تَرحَمُهُ العِبادُ» و دعای «اَللّٰهُمَّ هٰذا یَومُ مُبارَکٌ» را که در از دعاهای «صحیفه کامله» [صحیفه کامله سجّادیه] است بخواند .
بیست و ششم: شیخ طوسی در کتاب «مصباح المتهجّد» فرموده است: از امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت شده: هر که در روز جُمعه پس از نماز ظهر دو رکعت نماز به جای آورد، و در هر رکعت بعد از سوره «حَمد» هفت بار «قُل هُوَ اللّٰهُ اَحَدٌ» بخواند و پس از نماز بگوید:
اللّهمَّ اجْعَلْنِي مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، الَّتِي حَشْوُهَا الْبَرَكَةُ، وَ عُمَّارُهَا الْمَلائِكَةُ، مَعَ نَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَبِينَا إِبْرَاهِيمَ (عَلَيهِ السَّلَامُ) . (2)
ص: 131
تا جُمعه دیگر دچار فتنه ای نشود، و حق تعالی او را در کنار و به همراه محمّد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و اهل بیتش و ابراهیم (عَلَيهِ السَّلَامُ) بگذارد . علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) فرموده: اگر این دعا را فردی که سیّد نیست بخواند به جای «وَ اَبینا» بگوید «و اَبیه»
بیست و هفتم: روایت شده: بهترین زمان برای فرستادن صلوات در روز جُمعه، پس از عصر است . بنابراین در آن وقت صد مرتبه بگو:اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ . (1) شیخ طوسی فرموده است: روایت شده: مستحّب است صد مرتبه بگویی:صَلَوَاتُ اللّه وَ مَلائِكَتِهِ، وَ أَنْبِيَائِهِ وَ رُسُلِهِ، وَ جَمِيعِ خَلْقِهِ، عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ، وَ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ، وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَكَاتُهُ . (2)
شیخ بزرگوار ابن ادریس در کتاب «سَرائِر» از جامع «بزنطی» نقل کرده: که ابو بصیر گفت: از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) شنیدم می فرمود: صلوات بر محمّد و آل محمّد در بین ظهر
ص: 132
و عصر، برابر با هفتاد رکعت نماز است، و کسی که پس از عصر روز جُمعه بگوید:
اللّهمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْأَوْصِيَاءِ الْمَرْضِيِّينَ، بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ، وَ بَارِكْ عَلَيْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكَاتِكَ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِمْ وَ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَكَاتُهُ . (1)
برای او همانند پاداش عمل پریان و آدمیان در آن روز خواهد بود . مؤلف گوید: این صلوات ارزنده در نوشته های بزرگان حدیث با سندهای بسیار معتبر، با فضیلت های فراوان روایت شده . و چنانچه ده بار و هفت بار خوانده شود بهتر است زیرا از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه پس از نماز عصر روز جُمعه، پیش از آنکه از جای خویش برخیزد، این صلوات را ده بار بخواند، فرشتگان از این جُمعه تا جُمعه آینده در همین ساعت بر او صلوات میفرستند، و نیز از آن حضرت روایت شده: هنگامی که نماز عصر روز جُمعه را خواندی هفت بار این صلوات را بخوان . و شیخ کلینی در کتاب «کافی» روایت کرده: وقتی که در روز جُمعه نماز خود را خواندی بگو:
ص: 133
اللّهمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْأَوْصِيَاءِ الْمَرْضِيِّينَ، بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ، وَ بَارِكْ عَلَيْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكَاتِكَ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِمْ وَ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَكَاتُهُ . (1)
به یقین هر که این صلوات را، پس از نماز عصر بخواند حق تعالی برای او صد هزار کار نیک ثبت کند، و از او صد هزار گناه را محو نماید، و صد هزار حاجتش را روا کند، و صد هزار بار مقامش را در بهشت بلند گرداند . و نیز شیخ کلینی فرموده روایت شده: هر که این صلوات را هفت بار بخواند برای او به تعداد بندگان کار نیک ثبت کنند و عملش در آن روز مورد قبول واقع شود، و در روز قیامت حاضر می شود درحالی که بین دو چشم او نرو پروفروغی می درخشد . و در اعمال روز عرفه صلواتی خواهد آمد که هرکس آن را بخواند حضرت محمّد و آل محمّد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را خشنود سازد .
بیست و هشتم: بعد از عصر هفتاد بار بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللّه رَبّی وَ أَتوبُ الَیْهِ» [از خدا، پروردگارم آمرزش می جویم و به سوی او می پویم] تا حق تعالی گناهان او را بیامرزد .
ص: 134
بیست و نهم: صدر بار سوره «اِنّا اَنزَلناهُ» را بخواند . از موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: برای خدا در روز جُمعه هزار نسیم رحمت است که هرچه بنده اش بخواهد از آن نسیم مهرآمیز به او ببخشد، پس هر که بعد از عصر روز جُمعه صد بار سوره «اِنّا اَنزَلناهُ» را بخواند، حق تعالی آن هزار رحمت را چند برابر گرداند و به او عطا فرماید .
سی ام: دعای عشرات را که در صفحات بعد [صفحه:177] خواهد آمد بخواند .
سی و یکم: شیخ طوسی (رَحمهُ اللّه) فرموده: هنگام اجابت دعا ساعت آخر روز جُمعه تا غروب آفتاب است، سزاوار است مؤمن در آن ساعت بسیار دعا کند . و روایت شده: ساعت اجابت دعا، هنگامی است که نیمی از خورشید غروب کرده باشد، و نیمه دیگر آن در مغرب دیده شود . حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) در آن هنگام دعا می کرد، بنابراین دعا در آن ساعت مستحب است .
و دعایی را که از پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده مستحب است در ساعت اجابت دعا بخواند . و آن دعا این است:
سُبْحَانَكَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ، يَا حَنَّانُ يَا مَنَّانُ، يَا بَدِيعَ السَّمَاوَاتِ (1)
ص: 135
وَ الْأَرْضِ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ . (1) و در ساعت آخر روز جُمعه دعای «سمات» را که پس از این [در صفحه:185]خواهد آمد بخواند .
آگاه باش روز جُمعه از چند جهت اختصاص و تعلّق به امام عصر عجلّ اللّه تعالی فرجه الشریف دارد:
یکی آنکه ولادت با سعادت ایشان در آن روز بوده، دیگر آنکه ظهور پر از سرور آن حضرت در روز جُمعه خواهد بود، و ازاین رو، انتظار فرج در آن روز بیش از روزه ای دیگر است، و در زیارت مختصّ به آن حضرت در روز جُمعه آمده است «هٰذا یَومُ الجُمعَةِ، وَ هُوَ یَومُکَ المُتَوَقَّعُ فیهِ ظُهورُکَ، وَ الفَرَجُ فیهِ لِلمُؤمِنینَ عَلی یَدِکَ» [این روز جُمعه است، روزی که انتظار میرود در آن ظهور کنی و به دست تو برای مومنان گشایش حاصل شود] بلکه عید بودن روز جُمعه، و آن را یکی از عیدهای چهارگانه شمردن در حقیقت به خاطر زمان ظهور آن حضرت است، که در آن هنگام زمین را از وجود شرک و کفر، و آلودگی به گناه و هم از وجود ستمکاران و دین ستیزان و کافران و منافقان پاک و پاکیزه می گرداند، و با آشکار ساختن کلمه حق و برافراشتن پرچم ایمان
ص: 136
و احکام دین، چشم و دل خاصان اهل ایمان را در آن روز روشن و مسرور و خرسند می نماید- وَ اَشرَقَتِ الاَرضُ بِنورِ رَبِّها [زمین به پرتو پروردگارش تا بنده گشت] پس شایسته است که در این روز صلوات کبیر را بخوانی، و دعایی را که حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) امر به خواند آن برای صاحب الأمر (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) فرموده اند قرائت کنی، و آغاز آن دعا این است: «اللّهمَّ ادفَع عَن وَلِیِّکَ وَ خَلیفَتِکَ» که بطور کامل در باب زیارات، در آخر اعمال سرداب [صفحه 1318] خواهد آمد . و نیز خوب است که دعایی را که شیخ ابو عَمرو عَمروی قَدَّسَ اللّه روحَه به ابو علی بن همّام املا کرده و فرموده است که آن را در زمان غیبت قائم آل محمّد (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) بخوانند، بخوانی . و چون آن صلوات و این دعا طولانی است، به جهت رعایت اختصار ذکر نکردیم، علاقمندان می توانند به کتاب های «مِصباح المتهجّد» و «جَمال الاسبوع» مراجعه کنند . جا دارد در اینجا صلواتی را که به ابو الحسن ضرّاب اصفهانی منسوب است و شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس آن را در اعمال عصر روز جُمعه آورده اند ذکر کنیم سیّد ابن طاووس فرموده: این صلوات از مولای ما حضرت مهدی (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) روایت شده و حتی اگر تعقیب روز
ص: 137
جُمعه را به جهت، عذری نتوانستی بخوانی، هرگز این صلوات را ترک نکن به جهت امری که خدا جَلَّ جَلالُه ما را به آن آگاه نموده است . آنگاه سیّد در ادامه سند آن را با متن صلوات نقل کرده، امّا شیخ در «مصباح المتهجد» فرموده: این صلوات از حضرت صاحب الزّمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) روایت شده که در مکّه بدست ابو الحسن ضرّاب اصفهانی رسیده است و ما سند آن را بخاطر اختصار نسخه ذکر نکردیم . و آن دعا این است:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الْمُرْسَلِينَ، وَ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، الْمُنْتَجَبِ فِى الْمِيثَاقِ، الْمُصْطَفىٰ فِى الظِّلالِ، الْمُطَهَّرِ مِنْ كُلِّ آفَةٍ، الْبَرِىءِ مِنْ كُلِّ عَيْبٍ، الْمُؤَمَّلِ لِلنَّجَاةِ، الْمُرْتَجَىٰ لِلشَّفاعَةِ، الْمُفَوَّضِ إِلَيْهِ دِينُ اللّٰهِ، اَللّٰهُمَّ شَرِّفْ بُنْيَانَهُ، وَ عَظِّمْ بُرْهَانَهُ، وَ أَفْلِجْ حُجَّتَهُ، وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ، وَ أَضِئْ نُورَهُ، وَ بَيِّضْ وَجْهَهُ، وَ أَعْطِهِ الْفَضْلَ وَ الْفَضِيلَةَ، وَ الْمَنْزِلَةَ وَ الْوَسِيلَةَ، وَ الدَّرَجَةَ الرَّفِيعَةَ، وَ ابْعَثْهُ (1)
ص: 138
مَقَاماً مَحْمُوداً، يَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ، وَصَلِّ عَلَىٰ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ، وَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، وَ صَلِّ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، وَ صَلِّ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، (1) و وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِينَ ؛ وَ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ صَلِّ عَلىٰ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَصَلِّ عَلَىٰ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُوسىٰ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَصَلِّ (2)
ص: 139
عَلىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَصَلِّ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَصَلِّ عَلَى الْخَلَفِ الْهادِى الْمَهْدِيِّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعالَمِينَ ؛ (1)اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الْأَئِمَّةِ الْهَادِينَ، الْعُلَماءِ الصَّادِقِينَ، الْأَبْرَارِ الْمُتَّقِينَ، دَعَائِمِ دِينِكَ، وَ أَرْكَانِ تَوْحِيدِكَ، وَ تَراجِمَةِ وَحْيِكَ، وَ حُجَجِكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ، وَ خُلَفَائِكَ فِى أَرْضِكَ، الَّذِينَ اخْتَرْتَهُمْ لِنَفْسِكَ، وَ اصْطَفَيْتَهُمْ عَلَىٰ عِبَادِكَ، وَ ارْتَضَيْتَهُمْ لِدِينِكَ، وَ خَصَصْتَهُمْ بِمَعْرِفَتِكَ، وَ جَلَّلْتَهُمْ بِكَرَامَتِكَ، وَ غَشَّيْتَهُمْ بِرَحْمَتِكَ، وَ رَبَّيْتَهُمْ بِنِعْمَتِكَ، وَ غَذَّيْتَهُمْ بِحِكْمَتِكَ، وَ أَلْبَسْتَهُمْ نُورَكَ، وَ رَفَعْتَهُمْ فِى مَلَكُوتِكَ، وَ حَفَفْتَهُمْ بِملائِكَتِكَ، وَ شَرَّفْتَهُمْ بِنَبِيِّكَ، (2)
ص: 140
صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَیْهِمْ، صَلاةً زَاکِیَةً نَامِیَةً، كَثِيرَةً دَائِمَةً طَيِّبَةً، لَايُحِيطُ بِهَا إِلّا أَنْتَ، وَ لَا يَسَعُهَا إِلّا عِلْمُكَ، وَ لَا يُحْصِيهَا أَحَدٌ غَيْرُكَ . اَللّٰهُمَّ وَ صَلِّ عَلَىٰ وَلِيِّكَ الْمحْيِى سُنَّتَكَ، الْقَائِمِ بِأَمْرِكَ، الدَّاعِى إِلَيْكَ، الدَّلِيلِ عَلَيْكَ، حُجَّتِكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ، وَ خَلِيفَتِكَ فِى أَرْضِكَ، وَ شَاهِدِكَ عَلَىٰ عِبَادِكَ . اَللّٰهُمَّ أَعِزَّ نَصْرَهُ، وَ مُدَّ فِى عُمْرِهِ، وَ زَيِّنِ الْأَرْضَ بِطُولِ بَقائِهِ . اَللّٰهُمَّ أَكْفِهِ بَغْىَ الْحَاسِدِينَ، وَ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ الْكَائِدِينَ، وَ ازْجُرْ عَنْهُ إِرَادَةَ الظَّالِمِينَ، وَ خَلِّصْهُ مِنْ أَيْدِى الْجَبَّارِينَ ؛ (1)اَللّٰهُمَّ أَعْطِهِ فِى نَفْسِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ، وَ شِيعَتِهِ وَ رَعِيَّتِهِ، وَ خَاصَّتِهِ وَ عَامَّتِهِ وَ عَدُوِّهِ، وَ جَمِيعِ أَهْلِ الدُّنْيا مَا تُقِرُّ بِهِ عَيْنَهُ، وَ تَسُرُّ بِهِ نَفْسَهُ، وَ بَلِّغْهُ أَفْضَلَ مَا أَمَّلَهُ فِى الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . اَللّٰهُمَّ جَدِّدْ بِهِ مَا امْتَحىٰ (مُحِیَ) مِنْ دِينِكَ، وَ أَحْىِ بِهِ مَا بُدِّلَ مِنْ كِتَابِكَ، وَ أَظْهِرْ بِهِ مَا غُيِّرَ مِنْ حُكْمِكَ، (2)
ص: 141
حَتَّىٰ يَعُودَ دِينُكَ بِهِ وَ عَلَىٰ يَدَيْهِ، غَضّاً جَدِيداً خَالِصاً مُخْلَصاً، لَاشَكَّ فِيهِ، وَ لَا شُبْهَةَ مَعَهُ، وَ لَا بَاطِلَ عِنْدَهُ، وَ لَا بِدْعَةَ لَدَيْهِ . اَللّٰهُمَّ نَوِّرْ بِنُورِهِ كُلَّ ظُلْمَةٍ، وَ هُدَّ بِرُكْنِهِ كُلَّ بِدْعَةٍ، وَ اهْدِمْ بِعِزِّهِ كُلَّ ضَلالَةٍ، وَ اقْصِمْ بِهِ كُلَّ جَبَّارٍ، وَ أَخْمِدْ بِسَيْفِهِ كُلَّ نارٍ، وَ أَهْلِكْ بِعَدْلِهِ جَوْرَ كُلِّ جَائِرٍ، وَ أَجْرِ حُكْمَهُ عَلَىٰ كُلِّ حُكْمٍ، وَ أَذِلَّ بِسُلْطانِهِ كُلَّ سُلْطَانٍ ؛ (1) الَلّٰهُمَّ أَذِلَّ كُلَّ مَنْ نَاوَاهُ، وَ أَهْلِكْ كُلَّ مَنْ عَادَاهُ، وَ امْكُرْ بِمَنْ كَادَهُ، وَ اسْتَأْصِلْ مَنْ جَحَدَهُ حَقَّهُ، وَ اسْتَهَانَ بِأَمْرِهِ، وَسَعَىٰ فِى إِطْفَاءِ نُورِهِ، وَأَرَادَ إِخْمَادَ ذِكْرِهِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفىٰ، وَ عَلِيٍّ الْمُرْتَضىٰ، وَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، وَ الْحَسَنِ الرِّضا، وَ الْحُسَيْنِ الْمُصَفَّىٰ، وَ جَمِيعِ الْأَوْصِيَاءِ مَصَابِيحِ الدُّجَىٰ، وَ أَعْلامِ الْهُدَىٰ، وَ مَنَارِ التُّقَىٰ، وَ الْعُرْوَةِ الْوُثْقَىٰ، وَ الْحَبْلِ الْمَتِينِ، والصِّراطِ الْمُسْتَقِيمِ، وَ صَلِّ عَلَىٰ وَلِيِّكَ (2)
ص: 142
وَوُلَاةِ عَهْدِكَ، وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ، وَ مُدَّ فِى أَعْمارِهِمْ، وَ زِدْ فِى آجالِهِمْ، وَ بَلِّغْهُمْ أَقْصَىٰ آمالِهِمْ دِيناً وَ دُنْيا وَ آخِرَةً، إِنَّكَ عَلىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدْيرٌ . (1)
بدان که موافق روایتی شب شنبه هم حکم شبه جُمعه را دارد و سزاوار است آنچه در شب جُمعه خوانده می شود در آن شب هم خوانده شود .
ص: 143
در تعیین اسامی پیامبر اکرم و ائمه طاهرین (عَلَيهِم السَّلَامُ) برای روزهای هفته و زیارت آنان در آن روزها . سید ابن طاووس (رَحمهُ اللّه) در کتاب «جَمال الأُسبوع» فرموده : ابن بابویه با ذکر سند از صَقر بن ابی دُلَف روایت کرده: زمانی که متوکل عباسی حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را به شهر سامرای کنونی آورد و نزد دربان خود (زراقی) حبس کرد، روزی برای خبر گرفتن از احوال آن حضرت نزد زراقی رفتم، گفت: چه کاری داری؟ گفتم: برای دیدن شما آمده ام . ساعتی با هم نشستیم و از هر دری سخن گفتیم، تا زمانی که مردم را متفرق کرد و مجلس خلوت شد، باز از من پرسید: برای چه پیش من آمدهای؟ من به همان صورت اول پاسخ گفتم، ولی او گفت: گویا آمده ای که خبری از مولای خود، امام هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) بگیری؟ من ترسیدم، گفتم: مولای من متوكل است، گفت: ساکت شو که مولای تو بر حق است، و من نیز هم عقیده توام . گفتم: «الْحَمْدُ للّه»، سپس گفت: آیا می خواهی نزد آن حضرت بروی؟ گفتم: آری . گفت: اندکی بنشین تا پیک از نزد آن حضرت بیرون آید، من
ص: 144
نشستم تا زمانی که پیک بیرون آمد، پس از آن پسرکی را مأموریت داد، تا مرا نزد آن حضرت ببرد، وقتی به خدمت آن جناب رسیدم، دیدم بر روی حصیری نشسته و در برابرشان قبری آماده کرده اند! به وجود مبارکشان سلام کردم، سلامم را جواب دادند، سپس دستور دادند بنشینم، فرمودند: برای چه آمدهای؟ گفتم: برای خبر گرفتن از احوال شما آمده ام . آنگاه به خاطر دیدن آن قبر گریه کردم . حضرت فرمودند: گریه مکن، که در این زمان از جانب ایشان آسیبی به من نمی رسد، گفتم: «اَلحَمدُ لِلّٰهِ» سپس گفتم: ای سرور من، حدیثی از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده که من معنی آن را نمی فهمم، فرمودند آن حدیث کدام است؟ عرض کردم: « لا تُعادُوا الأَيّامَ فَتُعادیکُم » [با روزها دشمنی مکنید تا آن ها با شما دشمنی نورزند] . فرمودند: مراد از روزها تا زمانی که آسمان ها و زمین برپاست ما هستیم . شنبه: نام رسول خداست، یکشنبه: امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، دوشنبه: حسن و حسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ)، سه شنبه: علی بن الحسين ومحَمد بن علي وجعفر بن محَمد (عَلَيهِم السَّلَامُ) چهارشنبه: موسی بن جعفر و علی بن موسی و محَمد بن (عَلَيهِم السَّلَامُ) و من، پنجشنبه: فرزندم حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ)، جُمعه: فرزند فرزندم، که اهل حق بر
ص: 145
گردش جمع می شوند . این است معنی ایام، پس در دنیا با ایشان دشمنی مکنید، که در آخرت با شما دشمنی خواهند کرد . آنگاه فرمود: با من خداحافظی کن و برو که بر تو ایمن نیستم و می ترسم آزاری به تو رسد . سپس سید این حدیث را به سند دیگر از قطب راوندی نقل کرده، آنگاه فرموده: زیارت حضرت رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در روز شنبه این است:
أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ، لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُهُ، وَ أَنَّكَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِاللّٰهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسالاتِ رَبِّكَ وَ نَصَحْتَ لِأُمَّتِكَ، وَ جَاهَدْتَ فِى سَبِيلِ اللّٰهِ بِالْحِكْمَةِ وَ المَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، وَ أَدَّيْتَ الَّذِى عَلَيْكَ مِنَ الْحَقِّ، وَ أَنَّكَ قَدْ رَؤُفْتَ بِالْمُؤْمِنِينَ، وَ غَلَظْتَ عَلَى الْكَافِرِينَ، وَ عَبَدْتَ اللّٰهَ مُخْلِصاً حَتَّىٰ أَتاكَ الْيَقِينُ، فَبَلَغَ اللّٰهُ بِكَ أَشْرَفَ مَحَلِّ الْمُكَرَّمِينَ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى اسْتَنْقَذَنا بِكَ مِنَ الشِّرْكِ (1)
ص: 146
وَ الضَّلالِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ صَلَوَاتِ مَلائِکَتِکَ، وَ أَنْبِیَائِکَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ، وَ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ، (1) وَ مَنْ سَبَّحَ لَكَ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ، وَ نَبِيِّكَ وَ أَمِينِكَ، وَ نَجِيبِكَ وَ حَبِيبِكَ، وَ صَفِيِّكَ وَ صِفْوَتِكَ، وَ خَاصَّتِكَ وَ خَالِصَتِكَ، وَ خِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ، وَ أَعْطِهِ الْفَضْلَ وَ الْفَضِيلَةَ وَ الْوَسِيلَةَ وَ الدَّرَجَةَ الرَّفِيعَةَ، وَ ابْعَثْهُ مَقاماً مَحْمُوداً يَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ . اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ قُلْتَ: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جٰاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللّٰهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللّٰهَ تَوّٰاباً رَحِيماً»، إِلٰهِى فَقَدْ أَتَيْتُ نَبِيَّكَ مُسْتَغْفِراً تَائِباً مِنْ ذُنُوبِى، فَصَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْها لِى، يَاسَيِّدَنا أَتَوَجَّهُ بِكَ وَ بِأَهْلِ بَيْتِكَ إِلَى اللّٰهِ تَعَالىٰ رَبِّكَ وَ رَبِّى لِيَغْفِرَ لِى . (2) آنگاه سه
ص: 147
بار بگو«إِنَّا للّه وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» (1) سپس بگو: أُصِبْنا بِكَ يَا حَبِيبَ قُلُوبِنا، فَمَا أَعْظَمَ الْمُصِيبَةَ بِكَ حَيْثُ انْقَطَعَ عَنَّا الْوَحْىُ، وَ حَيْثُ فَقَدْنَاكَ، فَإِنَّا لِلّٰهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ . يَا سَيِّدَنا يَا رَسُولَ اللّٰهِ صَلَوَاتُ اللّٰهِ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ آلِ بَيْتِكَ [الطَّیّبِینَ] الطَّاهِرِينَ، هٰذَا يَوْمُ السَّبْتِ وَ هُوَ يَوْمُكَ، وَ أَنَا فِيهِ ضَيْفُكَ وَ جَارُكَ، فَأَضِفْنِى وَ أَجِرْنِى، فَإِنَّكَ كَرِيمٌ تُحِبُّ الضِّيَافَةَ، وَ مَأمُورٌ بِالْإِجارَةِ، فَأَضِفْنِى وَ أَحْسِنْ ضِيَافَتِى، وَ أَجِرْنا وَ أَحْسِنْ إِجَارَتَنا، بِمَنْزِلَةِ اللّٰهِ عِنْدَكَ وَ عِنْدَ آلِ بَيْتِكَ، وَ بِمَنْزِلَتِهِمْ عِنْدَهُ، وَ بِمَا اسْتَوْدَعَكُمْ مِنْ عِلْمِهِ فَإِنَّهُ أَكْرَمُ الْأَكْرَمِينَ . (2)
گردآوردنده این کتاب عباس قمی خدایش ببخشاید گوید: من هرگاه خواستم رسول خدا را به این زیارت، زیارت نمایم نخسن آن حضرت را به صورتی که امام هشتم تعلیم بَزَنطی فرموده زیارت می کنم، پس از آن این زیارت را
ص: 148
می خوانم . و آن زیارت [زیارت تعلیم داده شده به بزنطی] به گونه ای که با سند صحیح روایت شده چنین است: ابن ابی نصر خدمت حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کرد: پس از نماز چگونه بر حضرت پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) صلوات و سلام فرستاد؟ فرمود می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِاللّٰه ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خِيَرَةَ اللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَبِيبَ اللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صِفْوَةَ اللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِينَ اللّٰهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ اللّٰهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللّٰهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ نَصَحْتَ لِأُمَّتِكَ، وَ جَاهَدْتَ فِى سَبِيلِ رَبِّكَ، وَ عَبَدْتَهُ حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، فَجَزَاكَ اللّٰهُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ أَفْضَلَ ما جَزىٰ نَبِيّاً عَنْ أُمَّتِهِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَفْضَلَ ما صَلَّيْتَ عَلىٰ إِبْراهِيمَ وَ آلِ إِبْراهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ . (1)
ص: 149
این زیارت به روایت کسی است که امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) را در بیداری مشاهده کرده بود در حالی که آن حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در روز یکشنبه که روز آن حضرت است با این عبارات زیارت می کرد:
السَّلامُ عَلَى الشَّجَرَةِ النَّبَوِيَّةِ، وَ الدَّوْحَةِ الْهَاشِمِيَّةِ، الْمُضِيئَةِ، الْمُثْمِرَةِ بِالنُّبُوَّةِ، الْمُونِقَةِ (المونِعَةِ) بِالْإِمَامَةِ، وَ عَلىٰ ضَجِيعَيْكَ آدَمَ وَ نُوحٍ عَلَيْهِمَا السَّلامُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِكَ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَى الْمَلائِكَةِ الْمُحْدِقِينَ بِكَ وَ الْحَافِّينَ بِقَبْرِكَ ؛ يَا مَوْلاىَ يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ، هَذاَ يَوْمُ الْأَحَدِ وَ هُوَ يَوْمُكَ وَ بِاسْمِكَ، وَ أَنَا ضَيْفُكَ فِيهِ وَ جارُكَ، فَأَضِفْنِى يَا مَوْلاىَ وَ أَجِرْنِى، فَإِنَّكَ كَرِيمٌ تُحِبُّ الضِّيافَةَ، وَ مَأْمُورٌ بِالْإِجارَةِ، فَافْعَلْ مَا رَغِبْتُ إِلَيْكَ فِيهِ، وَ رَجَوْتُهُ مِنْكَ، بِمَنْزِلَتِكَ وَ آلِ بَيْتِكَ
ص: 150
عِنْدَاللّٰهِ، وَ مَنْزِلَتِهِ عِنْدَكُمْ، وَ بِحَقِّ ابْنِ عَمِّكَ رَسُول ِاللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَ سَلَّمَ وَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ . (1)
اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا مُمْتَحَنَةُ، امْتَحَنَكِ [اللّه] الَّذِى خَلَقَكِ، فَوَجَدَكِ لِمَا امْتَحَنَكِ صَابِرَةً، أَنَا لَكِ مُصَدِّقٌ صَابِرٌ عَلَىٰ مَا أَتىٰ بِهِ أَبُوكِ وَ وَصِيُّهُ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِما، وَ أَنَا أَسْأَلُكِ إِنْ كُنْتُ صَدَّقْتُكِ إِلّا أَلْحَقْتِنِى بِتَصْدِيقِى لَهُمَا، لِتُسَرَّ نَفْسِى، فَاشْهَدِى أَنِّى ظاهِرٌ بِوَلَايَتِكِ وَ وِلايَةِ آلِ بَيْتِكِ صَلَوَاتُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ . (2)
زیات حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) به روایتی دیگر: اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا مُمْتَحَنَةُ، امْتَحَنَكِ الَّذِى خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَكِ، وَ كُنْتِ لِمَا امْتَحَنَكِ بِهِ صَابِرَةً، وَ نَحْنُ لَكِ أَوْلِيَاءٌ مُصَدِّقُونَ، وَ لِكُلِّ مَا أَتىٰ بِهِ أَبُوكِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ وَ أَتىٰ بِهِ وَصِيُّهُ (3)
ص: 151
(عَلَيهِ السَّلَامُ) مُسَلِّمُونَ، وَ نَحْنُ نَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ إِذْ كُنَّا مُصَدِّقِينَ لَهُمْ أَنْ تُلْحِقَنَا بِتَصْدِيقِنا بِالدَّرَجَةِ الْعَالِيَةِ، لِنُبَشِّرَ أَنْفُسَنَا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنا بِوَلايَتِهِمْ، عَلَيْهِمُ السَّلامُ . (1)
روز دوشنبه روز امام حسن و امام حسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) است، در زیارت حضرت امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) می گویی:
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حَبِیبَ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا صِفْوَةَ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِینَ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا صِرَاطَ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا بَیَانَ حُکْمِ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا نَاصِرَ دِینِ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا السَّیِّدُ الزَّکِیُّ السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْبَرُّ الْوَفِیُّ ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْقَائِمُ ؛ (2)
ص: 152
الْأَمِینُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَالِمُ بِالتَّأْوِیلِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْهَادِی الْمَهْدِیُّ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الطَّاهِرُ الزَّکِیُّ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا التَّقِیُّ النَّقِیُّ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْحَقُّ الْحَقِیقُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الشَّهِیدُ الصِّدِّیقُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَکَاتُهُ . (1)
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ ؛ أَشْهَدُ أَنَّکَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ، وَ عَبَدْتَ اللّه مُخْلِصاً، وَ جَاهَدْتَ فِی اللّه حَقَّ جِهَادِهِ، حَتَّی أَتَاکَ الْیَقِینُ، فَعَلَیْکَ السَّلامُ مِنِّی مَا بَقِیتُ وَ بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ، وَ عَلَی آلِ بَیْتِکَ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ ؛ أَنَا یَا مَوْلایَ مَوْلًی لَکَ وَ لِآلِ بَیْتِکَ، سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُمْ، وَ حَرْبٌ لِمَنْ(2)
ص: 153
حَارَبَكُمْ، مُؤْمِنٌ بِسِرِّكُمْ وَ جَهْرِكُمْ، وَ ظَاهِرِكُمْ وَ بَاطِنِكُمْ، لَعَنَ اللّٰهُ أَعْداءَكُمْ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، وَ أَنَا أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ تَعالىٰ مِنْهُمْ، يَا مَوْلَاىَ يَا أَبا مُحَمَّدٍ، يَا مَوْلَاىَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، هٰذا يَوْمُ الإِثْنَيْنِ وَ هُوَ يَوْمُكُما وَ بِاسْمِكُما وَ أَنَا فِيهِ ضَيْفُكُما، فَأَضِيفانِى وَ أَحْسِنا ضِيَافَتِى، فَنِعْمَ مَنِ اسْتُضِيفَ بِهِ أَنْتُمَا، وَ أَنَا فِيهِ مِنْ جِوارِكُما فَأَجِيرانِى، فَإِنَّكُمَا مَأمُورانِ بِالضِّيافَةِ وَ الْإِجارَةِ، فَصَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكُمَا وَ آلِكُمَا الطَّيِّبِينَ . (1)
روز سه شنبه به نام حضرت زین العابدین و حضرت باقر و حضرت صادق (عَلَيهِم السَّلَامُ) است . زیارت کن ایشان را در این روز به این زیارت:
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا خُزَّانَ عِلْمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا تَرَاجِمَةَ وَحْىِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَئِمَّةَ الْهُدَىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَعْلامَ (2)
ص: 154
التُّقىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَوْلادَ رَسُولِ اللّٰهِ، أَنَا عَارِفٌ بِحَقِّكُمْ، مُسْتَبْصِرٌ بِشَأْنِكُمْ، مُعادٍ لِأَعْدائِكُمْ، مُوَالٍ لِأَوْلِيَائِكُمْ، بِأَبِى أَنْتُمْ وَ أُمِّى، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَتَوالىٰ آخِرَهُمْ كَمَا تَوالَيْتُ أَوَّلَهُمْ، وَ أَبْرَأُ مِنْ كُلِّ وَلِيجَةٍ دُونَهُمْ، وَ أَكْفُرُ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ اللَّاتِ وَ الْعُزَّىٰ . صَلَوَاتُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ يَا مَوالِىَّ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَيِّدَ الْعَابِدِينَ وَ سُلالَةَ الْوَصِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا بَاقِرَ عِلْمِ النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَادِقاً مُصَدَّقاً فِى الْقَوْلِ وَ الْفِعْلِ، يَا مَوالِىَّ هٰذَا يَوْمُكُمْ وَ هُوَ يَوْمُ الثُّلَثَاءِ، وَ أَنَا فِيهِ ضَيْفٌ لَكُمْ وَ مُسْتَجِيرٌ بِكُمْ، فَأَضِيفُونِى وَ أَجِيرُونِى بِمَنْزِلَةِ اللّٰهِ عِنْدَكُمْ وَ آلِ بَيْتِكُمُ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ . (1)
روز چهارشنبه به نام حضرت موسی بن جعفر و حضرت
ص: 155
رضا و حضرت جواد و حضرت هادی (عَلَيهِم السَّلَامُ) است . در زیارت آن بزرگواران بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَوْلِيَاءَاللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا حُجَجَ اللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا نُورَ اللّٰهِ فِى ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَ عَلَىٰ آلِ بَيْتِكُمُ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ ؛ بِأَبِى أَنْتُمْ وَ أُمِّى، لَقَدْ عَبَدْتُمُ اللّٰهَ مُخْلِصِينَ، وَ جَاهَدْتُمْ فِى اللّٰهِ حَقَّ جِهَادِهِ حَتَّىٰ أَتاكُمُ الْيَقِينُ، فَلَعَنَ اللّٰهُ أَعْداءَكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَجْمَعِينَ، وَ أَنَا أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ، يَا مَوْلاىَ يَا أَبا إِبْراهِيمَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ، يَا مَوْلاىَ يَا أَبَا الْحَسَنِ عَلِىَّ بْنَ مُوسىٰ، يَا مَوْلاىَ يَا أبا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ، يَا مَوْلاىَ يَا أَبَا الْحَسَنِ عَلِىَّ بْنَ مُحَمَّدٍ، أَنَا مَوْلىً لَكُمْ، مُؤْمِنٌ بِسِرِّكُمْ وَ جَهْرِكُمْ، مُتَضَيِّفٌ بِكُمْ فِى يَوْمِكُمْ هٰذَا وَ هُوَ يَوْمُ الْأَرْبَعاءِ، وَ مُسْتَجِيرٌ بِكُمْ، فَأَضِيفُونِى وَ أَجِيرُونِى بِآلِ بَيْتِكُمُ (1)
ص: 156
الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ . (1)
روز پنجشنبه به نام حضرت عسکری (عَلَيهِ السَّلَامُ) است . در زیارت آن حضرت بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِىَّ اللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ وَ خَالِصَتَهُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا إِمَامَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَارِثَ الْمُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةَ رَبِّ الْعَالَمِينَ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ آلِ بَيْتِكَ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ، يَا مَوْلاىَ يَا أَبا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ، أَنَا مَولىً لَكَ وَ لِآلِ بَيْتِكَ، وَ هٰذَا يَوْمُكَ وَ هُوَ يَوْمُ الْخَمِيسِ، وَ أَنَا ضَيْفُكَ فِيهِ وَ مُسْتَجِيرٌ بِكَ فِيهِ، فَأَحْسِنْ ضِيافَتِى وَ إِجارَتِى بِحَقِّ آلِ بَيْتِكَ الطَّيِّبِينَ الطَاهِرِينَ . (2)
جُمعه روز حضرت صاحب الزّمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) و بنام آن حضرت
ص: 157
است و همان روزی است که ایشان در آن روز ظهور خواهد فرمود . . . بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ فِى أَرْضِه ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَيْنَ اللّٰهِ فِى خَلْقِهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا نُورَ اللّٰهِ الَّذِى يَهْتَدِى بِهِ الْمُهْتَدُونَ، وَ يُفَرَّجُ بِهِ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمُهَذَّبُ الْخائِفُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْوَلِىُّ النَّاصِحُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَفِينَةَ النَّجاةِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَيْنَ الْحَيَاةِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ آلِ بَيْتِكَ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ، عَجَّلَ اللّٰهُ لَكَ مَا وَعَدَكَ مِنَ النَّصْرِ وَ ظُهُورِ الْأَمْرِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلاىَ، أَنَا مَوْلاكَ عَارِفٌ بِأُولَاكَ وَ أُخْرَاكَ ؛ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ تَعَالَىٰ بِكَ وَ بِآلِ بَيْتِكَ، وَ أَنْتَظِرُ ظُهُورَكَ وَ ظُهُورَ الْحَقِّ عَلَىٰ يَدَيْكَ ؛ وَ أَسْأَلُ اللّٰهَ أَنْ يُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ يَجْعَلَنِى مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ لَكَ وَ التَّابِعِينَ وَ النَّاصِرِينَ لَكَ عَلَىٰ (1)
ص: 158
أَعْدائِكَ، وَ الْمُسْتَشْهَدِينَ بَيْنَ يَدَيْكَ فِى جُمْلَةِ أَوْلِيَائِكَ . يَا مَوْلاىَ يَا صَاحِبَ الزَّمَانِ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ آلِ بَيْتِكَ، هٰذَا يَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ يَوْمُكَ الْمُتَوَقَّعُ فِيهِ ظُهُورُكَ، وَ الْفَرَجُ فِيهِ لِلْمُؤْمِنِينَ عَلَىٰ يَدَيْكَ، وَ قَتْلُ الْكافِرِينَ بِسَيْفِكَ، وَ أَنَا يَا مَوْلاىَ فِيهِ ضَيْفُكَ وَ جَارُكَ، وَ أَنْتَ يَا مَوْلاىَ كَرِيمٌ مِنْ أَوْلادِ الْكِرَامِ، وَ مَأْمُورٌ بِالضِّيافَةِ وَ الْإِجَارَةِ، فَأَضِفْنِى وَ أَجِرْنِى صَلَوَاتُ اللّٰهِ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِكَ الطَّاهِرِينَ . (1)
سیّد بن طاووس فرموده: من پس از این زیارت به این شعر تمثل می جویم و به آن حضرت اشاره نموده، می گویم:
نَزِیلُکَ حَیْثُ مَا اتَّجَهَتْ رِکَابِی *** وَ ضَیْفُکَ حَیْثُ کُنْتُ مِنَ الْبِلادِ
در هر کجا و بر سر هر خوان، من میهمان توام ای صاحب الزّمان
ص: 159
بسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (1)
اَللّٰهُمَّ يَا مَنْ دَلَعَ لِسانَ الصَّباحِ بِنُطْقِ تَبَلُّجِهِ، وَ سَرَّحَ قِطَعَ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ بِغَيَاهِبِ تَلَجْلُجِهِ، وَ أَتْقَنَ صُنْعَ الْفَلَكِ الدَّوَّارِ فِى مَقَادِيرِ تَبَرُّجِهِ، وَ شَعْشَعَ ضِيَاءَ الشَّمْسِ بِنُورِ تَأَجُّجِهِ، يَا مَنْ دَلَّ عَلَىٰ ذَاتِهِ بِذَاتِهِ، وَ تَنَزَّهَ عَنْ مُجَانَسَةِ مَخْلُوقَاتِهِ، وَ جَلَّ عَنْ مُلائَمَةِ كَيْفِيَّاتِهِ، يَا مَنْ قَرُبَ مِنْ خَطَراتِ الظُّنُونِ، وَ بَعُدَ عَنْ لَحَظَاتِ الْعُيُونِ، وَ عَلِمَ بِمَا كَانَ قَبْلَ أَنْ يَكُونَ، يَا مَنْ أَرْقَدَنِى فِى مِهَادِ أَمْنِهِ وَ أَمَانِهِ، وَ أَيْقَظَنِى إِلىٰ مَا مَنَحَنِى بِهِ مِنْ مِنَنِهِ وَ إِحْسَانِهِ، وَ كَفَّ أَكُفَّ السُّوءِ عَنِّى بِيَدِهِ وَ سُلْطَانِهِ ؛ صَلِّ اللّهمَّ عَلَی الدَّلِیلِ إِلَیْکَ فِی اللَّیْلِ الْأَلْیَلِ، وَ الْمَاسِکِ مِنْ أَسْبَابِکَ بِحَبْلِ الشَّرَفِ الْأَطْوَلِ، وَ النَّاصِعِ الْحَسَبِ فِی ذِرْوَةِ الْکَاهِلِ (2)
ص: 160
الْأَعْبَلِ، وَ الثَّابِتِ الْقَدَمِ عَلَىٰ زَحالِيفِها فِى الزَّمَنِ الْأَوَّلِ، وَ عَلَىٰ آلِهِ الْأَخْيَارِ الْمُصْطَفَيْنَ الْأَبْرارِ، وَ افْتَحِ اَللّٰهُمَّ لَنَا مَصَارِيعَ الصَّباحِ بِمَفَاتِيحِ الرَّحْمَةِ وَ الْفَلَاحِ، وَ أَلْبِسْنِى اَللّٰهُمَّ مِنْ أَفْضَلِ خِلَعِ الْهِدَايَةِ وَ الصَّلَاحِ، وَ أَغْرِسِ اَللّٰهُمَّ بِعَظَمَتِكَ فِى شِرْبِ جَنانِى يَنَابِيعَ الْخُشُوعِ، وَ أَجْرِ اَللّٰهُمَّ لِهَيْبَتِكَ مِنْ آمَاقِى زَفَرَاتِ الدُّمُوعِ، وَ أَدِّبِ اَللّٰهُمَّ نَزَقَ الْخُرْقِ مِنِّى بِأَزِمَّةِ الْقُنُوعِ ؛ (1) إِلٰهِى إِنْ لَمْ تَبْتَدِئْنِى الرَّحْمَةُ مِنْكَ بِحُسْنِ التَّوْفِيقِ، فَمَنِ السَّالِكُ بِى إِلَيْكَ فِى واضِحِ الطَّرِيقِ ؟ وَ إِنْ أَسْلَمَتْنِى أَنَاتُكَ لِقائِدِ الْأَمَلِ وَ الْمُنَىٰ فَمَنِ الْمُقِيلُ عَثَرَاتِى مِنْ كَبَوَاتِ الْهَوىٰ ؟ وَ إِنْ خَذَلَنِى نَصْرُكَ عِنْدَ مُحارَبَةِ النَّفْسِ وَ الشَّيْطانِ، فَقَدْ وَكَلَنِى خِذْلانُكَ إِلىٰ حَيْثُ النَّصَبِ وَ الْحِرْمَانُ . إِلٰهِى أَتَرَانِى مَا أَتَيْتُكَ إِلّا مِنْ حَيْثُ الْآمالِ، أم عَلِقْتُ بِأَطْرَافِ حِبَالِكَ إِلّا حِينَ باعَدَتْنِى ذُنُوبِى عَنْ دَارِ الْوِصَالِ، فَبِئْسَ الْمَطِيَّةُ الَّتِى (2)
ص: 161
امْتَطَتْ نَفْسِى مِنْ هَوَاها، فَوَاهاً لَهَا لِمَا سَوَّلَتْ لَهَا ظُنُونُها وَ مُنَاها، وَ تَبّاً لَها لِجُرْأَتِها عَلَىٰ سَيِّدِها وَ مَوْلاها . إِلٰهِى قَرَعْتُ بَابَ رَحْمَتِكَ بِيَدِ رَجَائِى، وَ هَرَبْتُ إِلَيْكَ لَاٰجِئاً مِنْ فَرْطِ أَهْوَائِى، وَ عَلَّقْتُ بِأَطْرَافِ حِبَالِكَ أَنامِلَ وَلَاٰئِى، فَاصْفَحِ اَللّٰهُمَّ عَمَّا كُنْتُ (کانَ) أَجْرَمْتُهُ مِنْ زَلَلِى وَ خَطَائِى، وَ أَقِلْنِى مِنْ صَرْعَةِ رِدَائِى، فَإِنَّكَ سَيِّدِى وَ مَوْلاىَ وَ مُعْتَمَدِى وَ رَجَائِى ؛ (1) وَ أَنْتَ غايَةُ مَطْلُوبِى وَ مُنَاىَ فِى مُنْقَلَبِى وَ مَثْوَاىَ . إِلٰهِى كَيْفَ تَطْرُدُ مِسْكِيناً الْتَجَأَ إِلَيْكَ مِنَ الذُّنُوبِ هارِبَاً ؟ أم كَيْفَ تُخَيِّبُ مُسْتَرْشِداً قَصَدَ إِلَىٰ جَنَابِكَ سَاعِياً (صَاقِبا) ؟ اَم كَيْفَ تَرُدُّ ظَمْآناً وَرَدَ إِلىٰ حِيَاضِكَ شَارِباً ؟ كَلَّا وَ حِيَاضُكَ مُتْرَعَةٌ فِى ضَنْكِ الْمُحُولِ، وَ بَابُكَ مَفْتُوحٌ لِلطَّلَبِ وَ الْوُغُولِ، وَ أَنْتَ غايَةُ الْمَسْؤُولِ (السَّؤُولِ) وَ نِهَايَةُ الْمَأْمُولِ . إِلٰهِى هَذِهِ أَزِمَّةُ نَفْسِى عَقَلْتُها بِعِقَالِ مَشِيَّتِكَ، وَ هٰذِهِ أَعْبَاءُ ذُنُوبِى دَرَأْتُها (2)
ص: 162
بِعَفْوِکَ وَ رَحْمَتِکَ، وَ هَذِهِ أَهْوَائِیَ الْمُضِلَّةُ وَکَلْتُهَا إِلَی جَنَابِ لُطْفِکَ وَ رَأْفَتِکَ ؛ فَاجْعَلِ اَللّٰهُمَّ صَبَاحِى هٰذا نَازِلاً عَلَىَّ بِضِيَاءِ الْهُدىٰ، وَ بِالسَّلامَةِ (وَ السَّلامَة) فِى الدِّينِ وَ الدُّنْيا، وَ مَسَائِى جُنَّةً مِنْ كَيْدِ الْعِدَىٰ (الأَعداءِ) وَ وِقايَةً مِنْ مُرْدِياتِ الْهَوَىٰ، إِنَّكَ قادِرٌ عَلَىٰ ما تَشاءُ، «تُؤْتِى الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ، وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشاءُ، وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ، وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ، بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، تُولِجُ اللَّيْلَ فِى النَّهارِ، وَ تُولِجُ النَّهارَ فِى اللَّيْلِ، وَ تُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ، وَ تُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ، وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ»، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ اَللّٰهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ، مَنْ ذَا يَعْرِفُ قَدْرَكَ فَلَا يَخافُكَ، (1) وَ مَنْ ذَا یَعْلَمُ مَا أَنْتَ فَلا یَهَابُکَ أَلَّفْتَ بِقُدْرَتِكَ الْفِرَقَ، وَ فَلَقْتَ بِلُطْفِكَ الْفَلَقَ، وَ أَنَرْتَ بِكَرَمِكَ دَياجِىَ الْغَسَقِ، وَ أَنْهَرْتَ الْمِيَاهَ مِنَ الصُّمِّ الصَّياخِيدِ عَذْباً وَ أُجَاجاً، وَ أَنْزَلْتَ مِنَ الْمُعْصِراتِ (2)
ص: 163
ماءً ثَجَّاجاً، وَ جَعَلْتَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ لِلْبَرِيَّةِ سِراجاً وَ هَّاجاً، مِنْ غَيْرِ أَنْ تُمَارِسَ فِيَما ابْتَدَأْتَ بِهِ لُغُوباً وَ لَا عِلاجاً، فَيا مَنْ تَوَحَّدَ بِالْعِزِّ وَ الْبَقَاءِ، وَ قَهَرَ عِبَادَهُ بِالْمَوْتِ وَ الْفَناءِ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَتْقِيَاءِ، وَ اسْمَعْ نِدَائِى ؛ (1) وَ اسْتَجِبْ دُعَائِى، وَ حَقِّقْ بِفَضْلِكَ أَمَلِى وَ رَجَائِى، يَا خَيْرَ مَنْ دُعِىَ لِكَشْفِ الضُّرِّ، وَ الْمَأْمُولِ لِكُلِّ (فِی کُلِّ) عُسْرٍ وَ یُسْرٍ، بِکَ أَنْزَلْتُ حَاجَتِی فَلا تَرُدَّنِی مِنْ سَنِیِّ [بَابِ ] مَوَاهِبِكَ خائِباً، يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ خَيْرِ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ . (2)
آنگاه به سجده رود و بگوید:
إِلٰهِى قَلْبِى مَحْجُوبٌ، وَ نَفْسِى مَعْيُوبٌ، وَ عَقْلِى مَغْلُوبٌ، وَ هَوَائِى غَالِبٌ، وَ طَاعَتِى قَلِيلٌ، وَ مَعْصِيَتِى كَثِيرٌ، وَ لِسَانِى مُقِرٌّ بِالذُّنُوبِ، فَكَيْفَ حِيلَتِى يَا سَتَّارَ الْعُيُوبِ، وَ يَا عَلَّامَ الْغُيُوبِ، وَ يَا كَاشِفَ الْكُرُوبِ ؟ اغْفِرْ ذُنُوبِى (3)
ص: 164
كُلَّها، بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، يَا غَفَّارُ يَا غَفَّارُ يَا غَفَّارُ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
مؤلف گوید: علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) این دعا را در کتاب دعای «بحار» و در کتاب صلواة آن همراه با توضیح ذکر کرده و فرموده: این دعا از دعاهای مشهور است ولی من آن را در کتاب های معتبر جز در کتاب مصباح سیّد ابن باقی (رَحمهُ اللّه) نیافتم . و نیز فرموده است: مشهور خواندن این دعا پس از نماز صبح است درحالی که سیّد ابن باقی خواندن آن را پس از نافله صبح روایت نموده است و به هر کدام عمل شود مناسب است .
از دعاهای بسیار معروف است، علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) فرموده: این دعا از بهترین دعاهاست و دعای خضر پیمبر است .
امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) آن را به کمیل که از خواصّ اصحاب آن حضرت بود آموخت و نیز فرموده: در شب های نیمه شعبان و در هر شب جُمعه خوانده می شود، و برای کفایت از گزند دشمنان و گشوده شدن درهای روزی و آمرزش گناهان
ص: 165
سودمند است . شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس آن را در کتاب های دعای خود آورده اند و من متن این گنجینه ملکوتی را از «مصباح المتهجد» روایت می نمایم و آن دعای شریف این است:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِى وَسِعَتْ كُلَّ شَىْءٍ، وَ بِقُوَّتِكَ الَّتِى قَهَرْتَ بِها كُلَّ شَىْءٍ، وَ خَضَعَ لَها كُلُّ شَىْءٍ، وَ ذَلَّ لَها كُلُّ شَىْءٍ، وَ بِجَبَرُوتِكَ الَّتِى غَلَبْتَ بِها كُلَّ شَىْءٍ، وَ بِعِزَّتِكَ الَّتِى لَايَقُومُ لَها شَىْءٌ، وَ بِعَظَمَتِكَ الَّتِى مَلَأَتْ كُلَّ شَىْءٍ، وَ بِسُلْطانِكَ الَّذِى عَلَا كُلَّ شَىْءٍ، وَ بِوَجْهِكَ الْباقِى بَعْدَ فَنَاءِ كُلِّ شَىْءٍ، وَ بِأَسْمَائِكَ الَّتِى مَلَأَتْ أَرْكَانَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ بِعِلْمِكَ الَّذِى أَحَاطَ بِكُلِّ شَىْءٍ، وَ بِنُورِ وَجْهِكَ الَّذِى أَضَاءَ لَهُ كُلُّ شَىْءٍ ؛ (1) یَا نُورُ یَا قُدُّوسُ یَا أَوَّلَ الْأَوَّلِینَ، وَ یَا آخِرَ الْآخِرِینَ . اللّهمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ ؛ اللّهمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ ؛ اللّهمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ ؛ اللّهمَّ (2)
ص: 166
اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ ؛ اللّهمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلاَءَ ؛ (1) اللّهمَّ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ، وَ کُلَّ خَطِیئَةٍ أَخْطَأْتُهَا . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِذِكْرِكَ، وَ أَسْتَشْفِعُ بِكَ إِلَىٰ نَفْسِكَ، وَ أَسْأَلُكَ بِجُودِكَ أَنْ تُدْنِيَنِى مِنْ قُرْبِكَ، وَ أَنْ تُوزِعَنِى شُكْرَكَ، وَ أَنْ تُلْهِمَنِى ذِكْرَكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ سُؤَالَ خَاضِعٍ مُتَذَلِّلٍ خَاشِعٍ، أَنْ تُسامِحَنِى وَ تَرْحَمَنِى، وَ تَجْعَلَنِى بِقَسْمِكَ رَاضِياً قانِعاً، وَ فِى جَمِيعِ الْأَحْوَالِ مُتَواضِعاً ؛ (2) اَللّٰهُمَّ وَ أَسْأَلُكَ سُؤَالَ مَنِ اشْتَدَّتْ فَاقَتُهُ، وَ أَنْزَلَ بِكَ عِنْدَ الشَّدائِدِ حَاجَتَهُ، وَ عَظُمَ فِيَما عِنْدَكَ رَغْبَتُهُ . اَللّٰهُمَّ عَظُمَ سُلْطَانُكَ، وَ عَلَا مَكَانُكَ، وَ خَفِىَ مَكْرُكَ، وَ ظَهَرَ أَمْرُكَ، وَ غَلَبَ قَهْرُكَ، وَ جَرَتْ قُدْرَتُكَ، وَ لَا يُمْكِنُ الْفِرارُ مِنْ حُكُومَتِكَ ؛ اَللّٰهُمَّ لَاأَجِدُ لِذُنُوبِى غَافِراً، وَ لَا لِقَبائِحِى سَاتِراً، وَ لَا لِشَىْءٍ مِنْ عَمَلِىَ الْقَبِيحِ بِالْحَسَنِ مُبَدِّلاً غَيْرَكَ، لَا إِلٰهَ إِلّا (3)
ص: 167
أَنْتَ سُبْحَانَكَ وَ بِحَمْدِكَ، ظَلَمْتُ نَفْسِى، وَ تَجَرَّأْتُ بِجَهْلِى، وَ سَكَنْتُ إِلَىٰ قَدِيمِ ذِكْرِكَ لِى وَ مَنِّكَ عَلَىَّ . اَللّٰهُمَّ مَوْلَاىَ كَمْ مِنْ قَبِيحٍ سَتَرْتَهُ، وَ كَمْ مِنْ فَادِحٍ مِنَ الْبَلَاءِ أَقَلْتَهُ (أَمَلْتَهُ )، وَ كَمْ مِنْ عِثَارٍ وَقَيْتَهُ، وَ كَمْ مِنْ مَكْرُوهٍ دَفَعْتَهُ، وَ كَمْ مِنْ ثَنَاءٍ جَمِيلٍ لَسْتُ أَهْلاً لَهُ نَشَرْتَهُ ؛ (1) اَللّٰهُمَّ عَظُمَ بَلَائِى، وَ أَفْرَطَ بِى سُوءُ حالِى، وَ قَصُرَتْ (قَصَّرَت) بِى أَعْمالِى، وَ قَعَدَتْ بِى أَغْلالِى، وَ حَبَسَنِى عَنْ نَفْعِى بُعْدُ أَمَلِى (آمالى)، وَ خَدَعَتْنِى الدُّنْيا بِغُرُورِها، وَ نَفْسِى بِجِنايَتِها (بِخِیانَتِها)، وَ مِطالِى؛ يَا سَيِّدِى، فَأَسْأَلُكَ بِعِزَّتِكَ، أَنْ لَايَحْجُبَ عَنْكَ دُعائِى سُوءُ عَمَلِى وَ فِعالِى، وَ لَا تَفْضَحْنِى بِخَفِيِّ مَا اطَّلَعْتَ عَلَيْهِ مِنْ سِرِّى، وَ لَا تُعاجِلْنِى بِالْعُقُوبَةِ عَلىٰ مَا عَمِلْتُهُ فِى خَلَواتِى، مِنْ سُوءِ فِعْلِى وَ إِساءَتِى، وَ دَوامِ تَفْرِيطِى وَ جَهالَتِى، وَ كَثْرَةِ شَهَواتِى وَ غَفْلَتِى ؛ وَ کُنِ اللّهمَّ بِعِزَّتِکَ لِی فِی کُلِّ الْأَحْوَالِ (2)
ص: 168
(الْأَحْوَالِ کُلِّهَا) رَؤُوفاً، وَ عَلَىَّ فِى جَمِيعِ الْأُمُورِ عَطُوفاً، إِلٰهِى وَ رَبِّى مَنْ لِى غَيْرُكَ، أَسْأَلُهُ كَشْفَ ضُرِّى، وَ النَّظَرَ فِى أَمْرِى ؛ (1) إِلٰهِى وَ مَوْلاىَ أَجْرَيْتَ عَلَىَّ حُكْماً اتَّبَعْتُ فِيهِ هَوىٰ نَفْسِى، وَ لَمْ أَحْتَرِسْ فِيهِ مِنْ تَزْيِينِ عَدُوِّى، فَغَرَّنِى بِمَا أَهْوىٰ وَ أَسْعَدَهُ عَلَىٰ ذٰلِكَ الْقَضاءُ، فَتَجاوَزْتُ بِما جَرىٰ عَلَىَّ مِنْ ذٰلِكَ بَعْضَ (مِن نَقضِ) حُدُودِكَ، وَ خالَفْتُ بَعْضَ أَوامِرِكَ، فَلَكَ الحَمْدُ (الحُجّةُ) عَلَىَّ فِى جَمِيعِ ذٰلِكَ، (2) وَ لاَ حُجَّةَ لِی فِیمَا جَرَی عَلَیَّ فِیهِ قَضَاؤُکَ، وَ أَلْزَمَنِی حُکْمُکَ وَ بَلاَؤُکَ، وَ قَدْ أَتَيْتُكَ يَا إِلٰهِى بَعْدَ تَقْصِيرِى وَ إِسْرافِى عَلىٰ نَفْسِى، مُعْتَذِراً نادِماً مُنْكَسِراً، مُسْتَقِيلاً مُسْتَغْفِراً مُنِيباً، مُقِرّاً مُذْعِناً مُعْتَرِفاً، لَاأَجِدُ مَفَرّاً مِمَّا كَانَ مِنِّى، وَ لَا مَفْزَعاً أَتَوَجَّهُ إِلَيْهِ فِى أَمْرِى، غَيْرَ قَبُولِكَ عُذْرِى، وَ إِدْخالِكَ إِيَّاىَ فِى سَعَةِ [مِن] رَحْمَتِكَ . اَللّٰهُمَّ (اِلٰهی) فَاقْبَلْ عُذْرِى، وَ ارْحَمْ شِدَّةَ (3)
ص: 169
ضُرِّی، وَ فُکَّنِی مِنْ شَدِّ وَثَاقِی ؛ يَا رَبِّ ارْحَمْ ضَعْفَ بَدَنِى، وَ رِقَّةَ جِلْدِى، وَ دِقَّةَ عَظْمِى، يَا مَنْ بَدَأَ خَلْقِى وَ ذِكْرِى وَ تَرْبِيَتِى وَ بِرِّى وَ تَغْذِيَتِى، هَبْنِى لِابْتِداءِ كَرَمِكَ وَ سالِفِ بِرِّكَ بِى . يَا إِلٰهِى وَ سَيِّدِى وَ رَبِّى، أَتُراكَ مُعَذِّبِى بِنَارِكَ بَعْدَ تَوْحِيدِكَ؟! وَ بَعْدَ مَا انْطَوىٰ عَلَيْهِ قَلْبِى مِنْ مَعْرِفَتِكَ، وَ لَهِجَ بِهِ لِسَانِى مِنْ ذِكْرِكَ، وَ اعْتَقَدَهُ ضَمِيرِى مِنْ حُبِّكَ؟! وَ بَعْدَ صِدْقِ اعْتِرافِى وَ دُعَائِى خَاضِعاً لِرُبُوبِيَّتِكَ ؟! (1) هَيْهاتَ أَنْتَ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ تُضَيِّعَ مَنْ رَبَّيْتَهُ، أَوْ تُبَعِّدَ مَنْ أَدْنَيْتَهُ، أَوْ تُشَرِّدَ مَنْ آوَيْتَهُ، أَوْ تُسَلِّمَ إِلَى الْبَلَاءِ مَنْ كَفَيْتَهُ وَ رَحِمْتَهُ، وَ لَيْتَ شِعْرِى يَا سَيِّدِى وَ إِلٰهِى وَ مَوْلاىَ، أَتُسَلِّطُ النَّارَ عَلَىٰ وُجُوهٍ خَرَّتْ لِعَظَمَتِكَ سَاجِدَةً، وَ عَلَىٰ أَلْسُنٍ نَطَقَتْ بِتَوْحِيدِكَ صَادِقَةً، وَ بِشُكْرِكَ مَادِحَةً، وَ عَلَىٰ قُلُوبٍ اعْتَرَفَتْ بِإِلٰهِيَّتِكَ مُحَقِّقَةً؟! وَ عَلَی ضَمَائِرَ حَوَتْ مِنَ الْعِلْمِ بِکَ (2)
ص: 170
حَتَّی صَارَتْ خَاشِعَةً؟! وَ عَلَی جَوَارِحَ سَعَتْ إِلَی أَوْطَانِ تَعَبُّدِکَ طَائِعَةً، وَ أَشَارَتْ بِاسْتِغْفَارِکَ مُذْعِنَةً؟! مَا هَکَذَا الظَّنُّ بِکَ، وَ لاَ أُخْبِرْنَا بِفَضْلِکَ عَنْکَ یَا کَرِیمُ! یَا رَبِ، وَ أَنْتَ تَعْلَمُ ضَعْفِى، عَنْ قَلِيلٍ مِنْ بَلاءِ الدُّنْيا وَ عُقُوباتِها، وَ مَا يَجْرِى فِيها مِنَ الْمَكَارِهِ عَلَىٰ أَهْلِها، عَلىٰ أَنَّ ذٰلِكَ بَلاءٌ وَ مَكْرُوهٌ قَلِيلٌ مَكْثُهُ، يَسِيرٌ بَقاؤُهُ، قَصِيرٌ مُدَّتُهُ، (1) فَکَیْفَ احْتِمَالِی لِبَلاَءِ الْآخِرَةِ وَ جَلِیلِ (حُلُولِ) وُقُوعِ الْمَکَارِهِ فِیهَا ؟وَ هُوَ بَلاَءٌ تَطُولُ مُدَّتُهُ، وَ یَدُومُ مَقَامُهُ، وَ لاَ یُخَفَّفُ عَنْ أَهْلِهِ، لِأَنَّهُ لاَ یَکُونُ إِلاَّ عَنْ غَضَبِکَ وَ انْتِقَامِکَ وَ سَخَطِکَ، وَ هَذَا مَا لاَ تَقُومُ لَهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ یَا سَیِّدِی فَکَیْفَ بِی (لِی)؟ وَ أَنَا عَبْدُکَ الضَّعِیفُ الذَّلِیلُ، الْحَقِیرُ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ ؛ یَا إِلَهِی وَ رَبِّی وَ سَیِّدِی وَ مَوْلاَیَ، لِأَیِّ الْأُمُورِ إِلَیْکَ أَشْکُو؟ وَ لِمَا مِنْهَا أَضِجُّ وَ أَبْکِی: لِأَلِیمِ الْعَذَابِ وَ شِدَّتِهِ أ م لِطُولِ (2)
ص: 171
الْبَلَاءِ وَ مُدَّتِهِ؟ فَلَئِنْ صَيَّرْتَنِى لِلْعُقُوبَاتِ مَعَ أَعْدائِكَ، وَ جَمَعْتَ بَيْنِى وَ بَيْنَ أَهْلِ بَلَائِكَ، وَ فَرَّقْتَ بَيْنِى وَ بَيْنَ أَحِبَّائِكَ وَ أَوْلِيائِكَ، فَهَبْنِى يَا إِلٰهِى وَ سَيِّدِى وَ مَوْلاىَ وَ رَبِّى، صَبَرْتُ عَلَىٰ عَذابِكَ، فَكَيْفَ أَصْبِرُ عَلَىٰ فِراقِكَ؟ وَ هَبْنِى (یا اِلٰهی) صَبَرْتُ عَلىٰ حَرِّ نَارِكَ، فَكَيْفَ أَصْبِرُ عَنِ النَّظَرِ إِلَىٰ كَرامَتِكَ ؟ أم كَيْفَ أَسْكُنُ فِى النَّارِ وَ رَجائِى عَفْوُكَ؟ (1) فَبِعِزَّتِكَ يَا سَيِّدِى وَ مَوْلاىَ أُقْسِمُ صَادِقاً، لَئِنْ تَرَكْتَنِى نَاطِقاً، لَأَضِجَّنَّ إِلَيْكَ بَيْنَ أَهْلِها ضَجِيجَ الْآمِلِينَ(الآلمین)، وَ لَأَصْرُخَنَّ إِلَيْكَ صُراخَ الْمُسْتَصْرِخِينَ، وَ لَأَبْكِيَنَّ عَلَيْكَ بُكَاءَ الْفَاقِدِينَ، وَ لَأُنادِيَنَّكَ: أَيْنَ كُنْتَ يَا وَلِىَّ الْمُؤْمِنِينَ، يَا غَايَةَ آمالِ الْعارِفِينَ، يَا غِياثَ الْمُسْتَغِيثِينَ، يَا حَبِيبَ قُلُوبِ الصَّادِقِينَ، وَ يَا إِلٰهَ الْعالَمِينَ؟ أَفَتُرَاکَ سُبْحَانَکَ یَا إِلَهِی وَ بِحَمْدِکَ تَسْمَعُ فِیهَا صَوْتَ عَبْدٍ مُسْلِمٍ، سُجِنَ (یُسْجَنُ) فِیهَا (2)
ص: 172
بِمُخالَفَتِهِ، وَ ذاقَ طَعْمَ عَذابِها بِمَعْصِيَتِهِ، وَ حُبِسَ بَيْنَ أَطْباقِها بِجُرْمِهِ وَ جَرِيرَتِهِ، وَ هُوَ يَضِجُّ إِلَيْكَ ضَجِيجَ مُؤَمِّلٍ لِرَحْمَتِكَ، وَ يُنادِيكَ بِلِسانِ أَهْلِ تَوْحِيدِكَ، وَ يَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِرُبُوبِيَّتِكَ ؟ يَا مَوْلاىَ، فَكَيْفَ يَبْقىٰ فِى الْعَذابِ وَ هُوَ يَرْجُو مَا سَلَفَ مِنْ حِلْمِكَ ؟ اَم كَيْفَ تُؤْلِمُهُ النَّارُ وَ هُوَ يَأْمُلُ فَضْلَكَ وَ رَحْمَتَكَ ؟! (1) أم كَيْفَ يُحْرِقُهُ لَهِيبُها، وَ أَنْتَ تَسْمَعُ صَوْتَهُ وَ تَرىٰ مَكانَهُ ؟ أ م كَيْفَ يَشْتَمِلُ عَلَيْهِ زَفِيرُها وَ أَنْتَ تَعْلَمُ ضَعْفَهُ ؟ أ م كَيْفَ يَتَقَلْقَلُ بَيْنَ أَطْباقِها وَ أَنْتَ تَعْلَمُ صِدْقَهُ ؟ أم كَيْفَ تَزْجُرُهُ زَبانِيَتُها، وَ هُوَ يُنادِيكَ يَا رَبَّهُ ؟ أم كَيْفَ يَرْجُو فَضْلَكَ فِى عِتْقِهِ مِنْها فَتَتْرُكُهُ فِيها؟! هَيْهاتَ ما ذٰلِكَ الظَّنُ بِكَ، وَ لَا الْمَعْرُوفُ مِنْ فَضْلِكَ، وَ لَا مُشْبِهٌ لِمَا عَامَلْتَ بِهِ الْمُوَحِّدِينَ مِنْ بِرِّكَ وَ إِحْسانِكَ، فَبِالْيَقِينِ أَقْطَعُ لَوْلَا مَا حَكَمْتَ بِهِ مِنْ تَعْذِيبِ جَاحِدِيكَ، وَ قَضَيْتَ بِهِ مِنْ (2)
ص: 173
إِخْلادِ مُعانِدِيكَ، لَجَعَلْتَ النَّارَ كُلَّها بَرْداً وَ سَلاماً، وَ مَا كانَ (کانَت) لِأَحَدٍ فِيها مَقَرّاً وَ لَا مُقاماً (مَقَاماً)، لَكِنَّكَ تَقَدَّسَتْ أَسْماؤُكَ، أَقْسَمْتَ أَنْ تَمْلَأَها مِنَ الْكَافِرِينَ: مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ، وَ أَنْ تُخَلِّدَ فِيهَا الْمُعانِدِينَ، وَ أَنْتَ جَلَّ ثَناؤُكَ قُلْتَ مُبْتَدِئاً، وَ تَطَوَّلْتَ بِالْإِنْعامِ مُتَكَرِّماً، (1) «اَفَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ» إِلٰهِى وَ سَيِّدِى، فَأَسْأَلُكَ بِالْقُدْرَةِ الَّتِى قَدَّرْتَها، وَ بِالْقَضِيَّةِ الَّتِى حَتَمْتَها وَ حَكَمْتَها، وَ غَلَبْتَ مَنْ عَلَيْهِ أَجْرَيْتَها، أَنْ تَهَبَ لِى فِى هَذِهِ اللَّيْلَةِ وَ فِى هَذِهِ السَّاعَةِ، كُلَّ جُرْمٍ أَجْرَمْتُهُ، وَ كُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ، وَ كُلَّ قَبِيحٍ أَسْرَرْتُهُ، وَ كُلَّ جَهْلٍ عَمِلْتُهُ، كَتَمْتُهُ أَوْ أَعْلَنْتُهُ، أَخْفَيْتُهُ أَوْ أَظْهَرْتُهُ، وَ كُلَّ سَيِّئَةٍ أَمَرْتَ بِإِثْباتِهَا الْكِرامَ الْكاتِبِينَ؛ الَّذِينَ وَكَّلْتَهُمْ بِحِفْظِ مَا يَكُونُ مِنِّى، وَ جَعَلْتَهُمْ شُهُوداً عَلَىَّ مَعَ جَوارِحِى، وَ كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَىَّ مِنْ وَرائِهِمْ، وَ الشَّاهِدَ لِما (2)
ص: 174
خَفِىَ عَنْهُمْ، وَ بِرَحْمَتِكَ أَخْفَيْتَهُ، وَ بِفَضْلِكَ سَتَرْتَهُ، وَ أَنْ تُوَفِّرَ حَظِّى، مِنْ كُلِّ خَيْرٍ أَنْزَلْتَهُ (تُنزِلُه )، أَوْ إِحْسَانٍ فَضَّلْتَه (تُفَضِّلُه )، أَوْ بِرٍّ نَشَرْتَهُ (تَنشُرُهُ )، أَوْ رِزْقٍ بَسَطْتَهُ (تَبسُطُهُ )، أَوْ ذَنْبٍ تَغْفِرُهُ، أَوْ خَطَاً تَسْتُرُهُ، يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبِّ، (1) یا اِلهی وَ سَیِّدی وَ مَوْلایَ وَ مالِکَ رِقّی، یا مَنْ بِیَدِهِ ناصِیَتی یا عَلیماً بِضُرّی (بِفَقری) وَ مَسْکَنَتی، یا خَبیراً بِفَقْری وَ فاقَتی، یا رَبِّ یا رَبِّ یا رَبِّ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّكَ وَ قُدْسِكَ وَ أَعْظَمِ صِفاتِكَ وَ أَسْمائِكَ، أَنْ تَجْعَلَ أَوْقاتِى مِنَ (فی) اللَّيْلِ وَ النَّهارِ بِذِكْرِكَ مَعْمُورَةً، وَ بِخِدْمَتِكَ مَوْصُولَةً ؛ (2) وَ أَعْمالِى عِنْدَكَ مَقْبُولَةً، حَتَّىٰ تَكُونَ أَعْمالِى وَ أَوْرادِى (اِرادَتی) كُلُّها وِرْداً وَاحِداً، وَ حالِى فِى خِدْمَتِكَ سَرْمَداً . يَا سَيِّدِى يَا مَنْ عَلَيْهِ مُعَوَّلِى، يَا مَنْ إِلَيْهِ شَكَوْتُ أَحْوالِى، يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبِّ، قَوِّ عَلىٰ خِدْمَتِكَ جَوارِحِى، وَ اشْدُدْ عَلَى الْعَزِيمَةِ جَوانِحِى، وَهَبْ لِىَ (3)
ص: 175
الْجِدَّ فِى خَشْيَتِكَ، وَ الدَّوامَ فِى الاتِّصالِ بِخِدْمَتِكَ، حَتّىٰ أَسْرَحَ إِلَيْكَ فِى مَيادِينِ السَّابِقِينَ، وَأُسْرِعَ إِلَيْكَ فِى البَارِزِينَ (المُبادرین )، وَ أَشْتاقَ إِلىٰ قُرْبِكَ فِى الْمُشْتاقِينَ، وَ أَدْنُوَ مِنْكَ دُنُوَّ الْمُخْلِصِينَ، وَ أَخافَكَ مَخافَةَ الْمُوقِنِينَ، وَ أَجْتَمِعَ فِى جِوارِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ . اَللّٰهُمَّ وَ مَنْ أَرادَنِى بِسُوءٍ فَأَرِدْهُ، وَ مَنْ كادَنِى فَكِدْهُ، وَ اجْعَلْنِى مِنْ أَحْسَنِ عَبِيدِكَ نَصِيباً عِنْدَكَ، وَ أَقْرَبِهِمْ مَنْزِلَةً مِنْكَ، وَ أَخَصِّهِمْ زُلْفَةً لَدَيْكَ، فَإِنَّهُ لَايُنالُ ذٰلِكَ إِلّا بِفَضْلِكَ، وَ جُدْ لِى بِجُودِكَ، وَ اعْطِفْ عَلَىَّ بِمَجْدِكَ ؛ (1)وَاحْفَظْنِى بِرَحْمَتِكَ، وَ اجْعَلْ لِسانِى بِذِكْرِكَ لَهِجاً، وَ قَلْبِى بِحُبِّكَ مُتَيَّماً، وَ مُنَّ عَلَىَّ بِحُسْنِ إِجابَتِكَ، وَ أَقِلْنِى عَثْرَتِى، وَ اغْفِرْ زَلَّتِى، فَإِنَّكَ قَضَيْتَ عَلىٰ عِبادِكَ بِعِبادَتِكَ، وَ أَمَرْتَهُمْ بِدُعائِكَ، وَ ضَمِنْتَ لَهُمُ الْإِجابَةَ، فَإِلَيْكَ يارَبِّ نَصَبْتُ وَجْهِى، وَ إِلَيْكَ يَا رَبِّ مَدَدْتُ يَدِى، فَبِعِزَّتِكَ (2)
ص: 176
اسْتَجِبْ لِى دُعائِى، وَ بَلِّغْنِى مُناىَ، وَ لَا تَقْطَعْ مِنْ فَضْلِكَ رَجائِى، وَ اكْفِنِى شَرَّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مِنْ أَعْدائِى ؛ يَا سَرِيعَ الرِّضا، اغْفِرْ لِمَنْ لَايَمْلِكُ إِلّا الدُّعاءَ، فَإِنَّكَ فَعَّالٌ لِما تَشَاءُ، يَا مَنِ اسْمُهُ دَوَاءٌ، وَ ذِكْرُهُ شِفاءٌ، وَ طَاعَتُهُ غِنىً، ارْحَمْ مَنْ رَأْسُ مالِهِ الرَّجاءُ، وَ سِلاحُهُ الْبُكَاءُ، يَا سَابِغَ النِّعَمِ، يَا دَافِعَ النِّقَمِ، يَا نُورَ الْمُسْتَوْحِشِينَ فِى الظُّلَمِ، يَا عَالِماً لَايُعَلَّمُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْعَلْ بِى مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ رَسُولِهِ وَ الْأَئِمَّةِ الْمَيامِينَ مِنْ آلِه (اَهلِهِ) وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً [كَثِيراً] . (1)
این دعا از دعاهای بسیار معتبر است و ما بین نسخه های آن تفاوت دیده می شود . ما آن را از کتاب مصباح المتهجّد شیخ طوسی نقل می کنیم . خواندن آن در هر صبح و شام مستحب است و بهترین وقت برای خواندن آن بعد از عصر جُمعه است .
ص: 177
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (1)
سُبْحانَ اللّٰهِ وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ، سُبْحانَ اللّٰهِ آناءَ اللَّيْلِ وَ أَطْرافَ النَّهارِ، سُبْحانَ اللّٰهِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ، سُبْحانَ اللّٰهِ بالْعَشِيِّ وَ الْإِبْكارِ، «سُبْحَانَ اللّه حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ، وَ لَهُ الْحَمْدُ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ، یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ، وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ، وَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا، وَ کَذَلِکَ تُخْرَجُونَ» «سُبْحَانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ، (2) وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ، وَ الْحَمْدُ للّه رَبِّ الْعَالَمِینَ» . سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ سُبْحَانَ ذِی الْعِزَّةِ وَ الْجَبَرُوتِ؛ سُبْحَانَ ذِی الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ، الْمَلِکِ الْحَقِّ الْمُهَیْمِنِ (الْمُبِینِ) الْقُدُّوسِ ؛ سُبْحَانَ اللّه الْمَلِکِ الْحَیِّ الَّذِی لا یَمُوتُ ؛ سُبْحَانَ اللّه الْمَلِکِ الْحَیِّ الْقُدُّوسِ ؛ سُبْحَانَ (3)
ص: 178
الْقَائِمِ الدَّائِمِ ؛ سُبْحَانَ الدَّائِمِ الْقَائِمِ ؛ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ ؛ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی ؛ سُبْحَانَ الْحَیِّ الْقَیُّومِ ؛ سُبْحَانَ الْعَلِیِّ الْأَعْلَی ؛ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ، (1) رَبُّنا وَ رَبُّ الْمَلائِكَةِ وَ الرُّوحِ ؛ سُبْحانَ الدَّائِمِ غَيْرِ الْغافِلِ، سُبْحانَ الْعالِمِ بِغَيْرِ تَعْلِيمٍ، سُبْحانَ خالِقِ مَا يُرىٰ وَ مَا لَايُرىٰ، سُبْحانَ الَّذِى يُدْرِكُ الْأَبْصارَ وَ لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ، وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَصْبَحْتُ مِنْكَ فِى نِعْمَةٍ وَ خَيْرٍ وَ بَرَكَةٍ وَ عافِيَةٍ، فَصَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَتْمِمْ عَلَىَّ نِعْمَتَكَ وَ خَيْرَكَ وَ بَرَكَاتِكَ وَ عافِيَتَكَ بِنَجاةٍ مِنَ النَّارِ، وَ ارْزُقْنِى شُكْرَكَ وَ عافِيَتَكَ وَ فَضْلَكَ وَ كَرامَتَكَ أَبَداً ما أَبْقَيْتَنِى . اَللّٰهُمَّ بِنُورِكَ اهْتَدَيْتُ، وَ بِفَضْلِكَ اسْتَغْنَيْتُ، وَ بِنِعْمَتِكَ أَصْبَحْتُ وَ أَمْسَيْتُ ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أُشْهِدُكَ وَ كَفىٰ بِكَ شَهِيداً، وَ أُشْهِدُ مَلائِكَتَكَ وَ أَنْبِياءَكَ وَ رُسُلَكَ، وَ حَمَلَةَ عَرْشِكَ، وَ سُكّانَ سَماواتِكَ وَ أَرْضِكَ (2)
ص: 179
(أَرَضِیکَ )، وَ جَمِيعَ خَلْقِكَ، بِأَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، وَحْدَكَ لَاشَرِيكَ لَكَ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ، وَ أَنَّكَ عَلىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، تُحْيِى وَ تُمِيتُ، وَ تُمِيتُ وَ تُحْيِى، وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ، وَ أَنَّ النَّارَ حَقٌّ، وَ (انّ) النُّشُورَ حَقٌّ، وَ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لَارَيْبَ فِيها، (1) وَ أَنَّ اللّه یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ ؛ وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِىَّ بْنَ أَبِى طَالِبٍ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ حَقّاً حَقّاً، وَ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِ، هُمُ الْأَئِمَّةُ الْهُداةُ الْمَهْدِيُّونَ، غَيرُ الضَّالِّينَ وَ لَا الْمُضِلِّينَ، وَ أَنَّهُمْ أَوْلِياؤُكَ الْمُصْطَفَونَ، وَ حِزْبُكَ الْغالِبُونَ، وَ صِفْوَتُكَ وَ خِيَرَتُكَ مِنْ خَلْقِكَ، وَ نُجَبَاؤُكَ الَّذِينَ انْتَجَبْتَهُمْ لِدِينِكَ، وَ اخْتَصَصْتَهُمْ مِنْ خَلْقِكَ، وَ اصْطَفَيْتَهُمْ عَلىٰ عِبادِكَ، وَ جَعَلْتَهُمْ حُجَّةً عَلَى الْعالَمِينَ، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمْ، وَ اَلسَّلامُ وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَکَاتُهُ . اللّهمَّ اکْتُبْ لِی هَذِهِ الشَّهَادَةَ عِنْدَکَ، حَتَّی تُلَقِّنَنِیهَا [یَوْمَ الْقِیَامَةِ]، وَ أَنْتَ عَنِّی (2)
ص: 180
رَاضٍ، إِنَّکَ عَلَی مَا تَشَاءُ قَدِیرٌ . اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً يَصْعَدُ أَوَّلُهُ، وَ لَا يَنْفَدُ آخِرُهُ، اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً تَضَعُ لَكَ السَّماءُ كَنَفَيْها، وَ تُسَبِّحُ لَكَ الْأَرْضُ وَ مَنْ عَلَيْها . اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً سَرْمَداً أَبَداً، لَاانْقِطاعَ لَهُ وَ لَا نَفادَ وَ لَكَ يَنْبَغِى وَ إِلَيْكَ يَنْتَهِى، فِىَّ وَ عَلَىَّ، وَ لَدَىَّ وَ مَعِى، وَ قَبْلِى وَ بَعْدِى، وَ أَمامِى وَ فَوْقِى وَ تَحْتِى، وَ إِذا مِتُّ وَ بَقِيتُ فَرْداً وَحِيداً، ثُمَّ فَنِيتُ ؛ (1) وَ لَکَ الْحَمْدُ إِذَا نُشِرْتُ وَ بُعِثْتُ یَا مَوْلایَ . اَللّٰهُمَّ وَ لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ بِجَمِيعِ مَحامِدِكَ كُلِّها، عَلىٰ جَمِيعِ نَعْمائِكَ كُلِّها، حَتَّىٰ يَنْتَهِىَ الْحَمْدُ إِلىٰ مَا تُحِبُّ [رَبَّنا] وَ تَرْضىٰ . اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ كُلِّ أَكْلَةٍ وَ شَرْبَةٍ، وَ بَطْشَةٍ وَ قَبْضَةٍ وَ بَسْطَةٍ، وَ فِى كُلِّ مَوْضِعِ شَعْرَةٍ . اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً خالِداً مَعَ خُلُودِكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً لَامُنْتَهىٰ لَهُ دُونَ عِلْمِكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً لَاأَمَدَ لَهُ دُونَ (2)
ص: 181
مَشِيَّتِكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً لَا أَجْرَ لِقائِلِهِ إِلّا رِضاكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلىٰ حِلْمِكَ بَعْدَ عِلْمِكَ ؛ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی عَفْوِکَ بَعْدَ قُدْرَتِکَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ باعِثَ الْحَمْدِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ وارِثَ الْحَمْدِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ بَدِيعَ الْحَمْدِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ مُنْتَهَى الْحَمْدِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ مُبْتَدِعَ الْحَمْدِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ مُشْتَرِىَ الْحَمْدِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ وَ لِىَّ الْحَمْدِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ قَدِيمَ الْحَمْدِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ صَادِقَ الْوَعْدِ، وَ فِىَّ الْعَهْدِ، عَزِيزَ الْجُنْدِ، قَائِمَ الْمَجْدِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ رَفِيعَ الدَّرَجاتِ، مُجِيبَ الدَّعَواتِ، مُنْزِلَ (مُنَزِّلَ) الْآياتِ مِنْ فَوْقِ سَبْعِ سَمَاواتٍ ؛ (1) عَظِيمَ الْبَرَكاتِ، مُخْرِجَ النُّورِ مِنَ الظُّلُماتِ، وَ مُخْرِجَ مَنْ فِى الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ، مُبَدِّلَ السَّيِّئاتِ حَسَناتٍ، وَ جاعِلَ الْحَسَناتِ دَرَجَاتٍ . اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ غَافِرَ الذَّنْبِ، وَ قَابِلَ التَّوْبِ، شَدِيدَ الْعِقابِ ذَا الطَّوْلِ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، إِلَيْكَ الْمَصِيرُ . اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ فِى (2)
ص: 182
اللَّيْلِ إِذا يَغْشىٰ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِى النَّهارِ إِذا تَجَلّىٰ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِى الْآخِرَةِ وَ الْأُولىٰ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَدَدَ كُلِّ نَجْمٍ وَ مَلَكٍ فِى السَّمَاءِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَدَدَ الثَّرَىٰ وَ الْحَصىٰ وَ النَّوَىٰ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَدَدَ ما فِى جَوِّ السَّماءِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَدَدَ ما فِى جَوْفِ الْأَرْضِ ؛ (1) وَ لَكَ الْحَمْدُ عَدَدَ أَوْزانِ مِياهِ الْبِحارِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَدَدَ أَوْراقِ الْأَشْجارِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَدَدَ ما عَلىٰ وَجْهِ الْأَرْضِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَدَدَ مَا أَحْصىٰ كِتابُكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَدَدَ ما أَحاطَ بِهِ عِلْمُكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَدَدَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ، وَ الْهَوامِّ وَ الطَّيْرِ وَ الْبَهائِمِ وَ السِّباعِ، حَمْداً كَثِيراً طَيِّباً مُبارَكاً فِيهِ كَما تُحِبُّ رَبَّنا وَ تَرْضىٰ، وَ كَما يَنْبَغِى لِكَرَمِ وَجْهِكَ وَ عِزِّ جَلالِكَ . (2)
پس ده مرتبه: می گویی: لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِير . (3) و نیز ده مرتبه: می گویی: لا إِلَهَ إِلا اللّه وَحْدَهُ، لا شَرِیکَ لَهُ، (4)
ص: 183
لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ ؛ یُحْیِی وَ یُمِیتُ، وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی، وَ هُوَ حَیٌّ لا یَمُوتُ ؛ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ . (1) و ده مرتبه: أَسْتَغْفِرُ اللّه الَّذِی لا إِلَهَ إِلا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ، وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ (2) و ده مرتبه: یَا اللّه یَا اللّه (3) و ده مرتبه: یَا رَحْمَانُ یَا رَحْمَانُ (4) و ده مرتبه: یَا رَحِیمُ یَا رَحِیمُ (5) و ده مرتبه: یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ (6) و ده مرتبه:یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ (7) و ده مرتبه:یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ (8) و ده مرتبه: یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ (9) و ده مرتبه:یَا حَیُّ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ (10) و ده مرتبه: یَا اللّه یَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ (11) و ده مرتبه: بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (12) و ده مرتبه: اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (13) و ده مرتبه: اللّهمَّ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ (14) و ده مرتبه: آمِینَ آمِینَ (15) و ده مرتبه: سوره تَوحید . پس می گویی: اللّهمَّ اصْنَعْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ لا تَصْنَعْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ فَإِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوَی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ، وَ أَنَا أَهْلُ الذُّنُوبِ (16)
ص: 184
وَ الْخَطَایَا، فَارْحَمْنِی یَا مَوْلایَ، وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ، (1) و ده مرتبه: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللّه ؛ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لا یَمُوتُ، وَ الْحَمْدُ للّه الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَدا، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ ؛ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً . (2)
این دعا معروف به دعای شُبوّر [دعای عطا و بخشش] است، که خواندن آن در ساعت آخر روز جُمعه مستحب است و پوشیده نماند که این دعا از دعاهای مشهور است و بیشتر علمای گذشته بر خواندن این دعا مواظبت می نمودند . در (مصباح) شیخ طوسی و (جمال الاسبوع) سیّد ابن طاووس و کتب کفعمی به سندهای معتبر از جناب محمّد بن عثمان عمروی رضوان اللّه علیه که از نوّاب حضرت صاحب الامر بود از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) و امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) این دعا را همراه با شرح در کتاب (بحار) ذکر نموده است . این دعا چنان که در کتاب (مصباح) شیخ آمده چنین است:
ص: 185
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الْعَظِيمِ الْأَعْظَمِ [الاَعظمِ]، الْأَعَزِّ الْأَجَلِّ الْأَكْرَمِ، الَّذِى إِذا دُعِيتَ بِهِ عَلىٰ مَغالِقِ أَبْوابِ السَّماءِ لِلْفَتْحِ بِالرَّحْمَةِ انْفَتَحَتْ، وَ إِذا دُعِيتَ بِهِ عَلىٰ مَضائِقِ أَبْوابِ الْأَرْضِ لِلْفَرَجِ انْفَرَجَتْ، وَ إِذا دُعِيتَ بِهِ عَلَى الْعُسْرِ لِلْيُسْرِ تَيَسَّرَتْ، وَ إِذا دُعِيتَ بِهِ عَلَى الْأَمْواتِ لِلنُّشُورِ انْتَشَرَتْ، وَ إِذا دُعِيتَ بِهِ عَلىٰ كَشْفِ الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ انْكَشَفَتْ ؛ وَ بِجَلالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ، (1) أَكْرَمِ الْوُجُوهِ وَ أَعَزِّ الْوُجُوهِ الَّذِى عَنَتْ لَهُ الْوُجُوهُ، وَ خَضَعَتْ لَهُ الرِّقابُ، وَ خَشَعَتْ لَهُ الْأَصْواتُ، وَ وَجِلَتْ لَهُ الْقُلُوبُ مِنْ مَخافَتِكَ، وَ بِقُوَّتِكَ الَّتِى بِها تُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلّا بِإِذْنِكَ وَ تُمْسِكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا، وَ بِمَشِیَّتِکَ الَّتِی دَانَ لَهَا الْعَالَمُونَ، وَ بِکَلِمَتِکَ الَّتِی خَلَقْتَ بِهَا السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ بِحِکْمَتِکَ الَّتِی صَنَعْتَ بِهَا الْعَجَائِبَ وَ خَلَقْتَ بِهَا الظُّلْمَةَ وَ جَعَلْتَهَا لَیْلاً، (2)
ص: 186
وَ جَعَلْتَ اللَّیْلَ سَکَناً [مَسْکَناً]، وَخَلَقْتَ بِهَا النُّورَ وَ جَعَلْتَهُ نَهاراً، وَ جَعَلْتَ النَّهارَ نُشُوراً مُبْصِراً، وَ خَلَقْتَ بِهَا الشَّمْسَ وَ جَعلْتَ الشَّمْسَ ضِياءً، وَ خَلَقْتَ بِهَا الْقَمَرَ وَ جَعَلْتَ الْقَمَرَ نُوراً ؛ (1) وَ خَلَقْتَ بِهَا الْكَواكِبَ وَ جَعلْتَها نُجُوماً وَ بُرُوجاً وَ مَصابِيحَ وَ زِينةً وَ رُجُوماً، وَ جَعَلْتَ لَها مَشارِقَ وَ مَغارِبَ، وَ جَعَلْتَ لَها مَطالِعَ وَ مَجارِىَ، وَ جَعَلْتَ لَها فَلَكاً وَ مَسابِحَ، وَ قَدَّرْتَها فِى السَّماءِ مَنازِلَ فَأَحْسَنْتَ تَقْدِيرَها، وَ صَوَّرْتَها فَأَحْسَنْتَ تَصْوِيرَها، وَ أَحْصَيْتَها بِأَسْمائِكَ إِحْصاءً، وَ دَبَّرْتَها بِحِكْمَتِكَ تَدْبِيراً، وَ أَحْسَنْتَ (فَأَحْسَنْتَ) تَدْبِيرَها، وَ سَخَّرْتَها بِسُلْطانِ اللَّيْلِ وَ سُلْطانِ النَّهارِ وَ السَّاعاتِ وَ عَدَدِ السِّنِينَ وَ الْحِسابِ، وَ جَعَلْتَ رُؤْيَتَها لِجَمِيعِ النّاسِ مَرْئً واحِداً ؛ وَ أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ بِمَجْدِكَ، الَّذِى كَلَّمْتَ بِهِ عَبْدَكَ وَ رَسُولَكَ، مُوسَى بْنَ عِمْرانَ عَلَيْهِ (2)
ص: 187
السَّلامُ فِی الْمُقَدَّسِینَ، فَوْقَ إِحْسَاسِ الْکَرُوبِیِّینَ، فَوْقَ غَمَائِمِ النُّورِ، فَوْقَ تَابُوتِ الشَّهَادَةِ فِی عَمُودِ النَّارِ، وَ فِی طُورِ سَیْنَاءَ، وَ فِی (إِلَی) جَبَلِ حُورِيثَ، فِى الْوادِى الْمُقَدَّسِ، فِى الْبُقْعَةِ الْمُبارَكَةِ، مِنْ جانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ مِنَ الشَّجَرَةِ، وَ فِى أَرْضِ مِصْرَ بِتِسْعِ آياتٍ بَيِّناتٍ، وَ يَوْمَ فَرَقْتَ لِبَنِى إِسْرائِيلَ الْبَحْرَ، وَ فِى الْمُنْبَجِساتِ الَّتِى صَنَعْتَ بِهَا الْعَجائِبَ فِى بَحْرِ سُوفٍ ؛ (1) وَ عَقَدْتَ ماءَ الْبَحْرِ فِى قَلْبِ الْغَمْرِ كَالْحِجارَةِ، وَ جاوَزْتَ بِبَنِى إِسْرائِيلَ الْبَحْرَ، وَ تَمَّتْ كَلِمَتُكَ الْحُسْنىٰ عَلَيْهِمْ بِما صَبَرُوا، وَ أَوْرَثْتَهُمْ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِى بارَكْتَ فِيها لِلْعالَمِينَ، وَ أَغْرَقْتَ فِرْعَوْنَ وَ جُنُودَهُ وَ مَراكِبَهُ فِى الْيَمِّ، وَ بِاسْمِكَ الْعَظِيمِ الْأَعْظَمِ الْأَعَزِّ الْأَجَلِّ الْأَكْرَمِ، وَ بِمَجْدِكَ الَّذِى تَجَلَّيْتَ بِهِ لِمُوسىٰ كَلِيمِكَ (عَلَيهِ السَّلَامُ) فِى طُورِ سَيْناءَ، وَ لِإِبْراهِيمَ عَلَيْهِ (2)
ص: 188
السَّلامُ خَلِیلِکَ مِنْ قَبْلُ فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ، وَ لِإِسْحَاقَ صَفِیِّکَ عَلَيهِ السَّلَامُ، فِی بِئْرِ شِیَعٍ (سَبْعٍ) وَ لِیَعْقُوبَ نَبِیِّکَ عَلَيهِ السَّلَام)، فِی بَیْتِ إِیلٍ، وَ أَوْفَيْتَ لِإِبْراهِيمَ عَلَيهِ السَّلَامُ بِمِيثاقِكَ، وَ لِإِسْحاقَ بِحَلْفِكَ، وَ لِيَعْقُوبَ بِشَهادَتِكَ، وَ لِلْمُؤْمِنِينَ بِوَعْدِكَ، وَ لِلدَّاعِينَ بِأَسْمائِكَ فَأَجَبْتَ، وَ بِمَجْدِكَ الَّذِى ظَهَرَ لِمُوسَى بْنِ عِمْرانَ عَلَيهِ السَّلَامُ عَلىٰ قُبَّةِ الرُّمّانِ (الزَّمَانِ )، وَ بِآياتِكَ الَّتِى وَقَعَتْ عَلىٰ أَرْضِ مِصْرَ، بِمَجْدِ الْعِزَّةِ وَ الْغَلَبَةِ، بِآياتٍ عَزِيزَةٍ، وَ بِسُلْطانِ الْقُوَّةِ، وَ بِعِزَّةِ الْقُدْرَةِ، وَ بِشَأْنِ الْكَلِمَةِ التَّامَّةِ ؛ (1) وَ بِكَلِماتِكَ الَّتِى تَفَضَّلْتَ بِها عَلىٰ أَهْلِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، وَ أَهْلِ الدُّنْيا وَ أَهْلِ الْآخِرَةِ، وَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِى مَنَنْتَ بِها عَلىٰ جَمِيعِ خَلْقِكَ، وَ بِاسْتِطاعَتِكَ الَّتِى أَقَمْتَ بِها عَلَى الْعالَمِينَ، وَ بِنُورِكَ الَّذِى قَدْ خَرَّ مِنْ فَزَعِهِ طُورُ سَيْناءَ، وَ بِعِلْمِكَ وَ جَلالِكَ وَ كِبْرِيائِكَ وَ عِزَّتِكَ، (2)
ص: 189
وَجَبَرُوتِكَ الَّتِى لَمْ تَسْتَقِلَّهَا الْأَرْضُ، وَ انْخَفَضَتْ لَهَا السَّماواتُ، وَ انْزَجَرَ لَهَا الْعُمْقُ الْأَكْبَرُ، وَ رَكَدَتْ لَهَا الْبِحارُ وَ الْأَنْهارُ، وَ خَضَعَتْ لَهَا الْجِبالُ، وَ سَكَنَتْ لَهَا الْأَرْضُ بِمَناكِبِها ؛ (1) وَ اسْتَسْلَمَتْ لَهَا الْخَلائِقُ [کُلُّهَا]، وَخَفَقَتْ لَهَا الرِّياحُ فِى جَرَيانِها، وَ خَمَدَتْ لَهَا النِّيرانُ فِى أَوْطانِها، وَ بِسُلْطانِكَ الَّذِى عُرِفَتْ لَكَ بِهِ الْغَلَبَةُ دَهْرَ الدُّهُورِ، وَ حُمِدْتَ بِهِ فِى السَّماواتِ وَ الْأَرَضِينَ، وَ بِكَلِمَتِكَ كَلِمَةِ الصِّدْقِ الَّتِى سَبَقَتْ لِأَبِينا آدَمَ عَلَيهِ السَّلَامُ وَ ذُرِّيَّتِهِ بِالرَّحْمَةِ؛ وَ أَسْأَلُكَ بِكَلِمَتِكَ الَّتِى غَلَبَتْ كُلَّ شَىْءٍ، وَ بِنُورِ وَجْهِكَ الَّذِى تَجَلَّيْتَ بِهِ لِلْجَبَلِ، فَجَعَلْتَهُ دَكّاً، وَ خَرَّ مُوسىٰ صَعِقاً ؛ (2) وَ بِمَجْدِكَ الَّذِى ظَهَرَ عَلىٰ طُورِ سَيْناءَ، فَكَلَّمْتَ بِهِ عَبْدَكَ وَ رَسُولَكَ مُوسَى بْنَ عِمْرانَ، وَ بِطَلْعَتِكَ فِى ساعِيرَ، وَ ظُهُورِكَ فِى جَبَلِ فارانَ، بِرَبَواتِ الْمُقَدَّسِينَ وَ جُنُودِ الْمَلائِكَةِ الصَّافِّينَ، وَ خُشُوعِ(3)
ص: 190
الْمَلائِكَةِ الْمُسَبِّحِينَ، وَ بِبَرَكاتِكَ الَّتِى بارَكْتَ فِيها عَلىٰ إِبْراهِيمَ خَلِيلِكَ (عَلَيهِ السَّلَامُ) فِى أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ بارَكْتَ لِإِسْحاقَ صَفِيِّكَ فِى أُمَّةِ عِيسىٰ عَلَيْهِمَا السَّلامُ، (1) وَ بَارَکْتَ لِحَبِیبِکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی عِتْرَتِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ [وَ أُمَّتِهِ] . اَللّٰهُمَّ وَ كَما غِبْنا عَنْ ذٰلِكَ وَ لَمْ نَشْهَدْهُ، وَ آمَنَّا بِهِ وَ لَمْ نَرَهُ، صِدْقاً وَ عَدْلاً، أَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُبارِكَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ تَرَحَّمَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَأَفْضَلِ ما صَلَّيْتَ وَ بارَكْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلىٰ إِبْراهِيمَ وَ آلِ إِبْراهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ فَعَّالٌ لِما تُرِيدُ وَ أَنْتَ عَلىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . [شَهِیدٌ] (2) پس حاجت خود را ذکر می کنی و می گویی : اَللّٰهُمَّ بِحَقِّ هٰذَا الدُّعاءِ، وَ بِحَقِّ هَذِهِ الْأَسْماءِ الَّتِى لَايَعْلَمُ تَفْسِيرَها وَ لَا يَعْلَمُ باطِنَها غَيْرُكَ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ (3)
ص: 191
مُحَمَّدٍ، وَافْعَلْ بِى ما أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ لَا تَفْعَلْ بِى ما أَنَا أَهْلُهُ، وَ اغْفِرْ لِى مِنْ ذُنُوبِى ما تَقَدَّمَ مِنْها وَ ما تَأَخَّرَ، وَ وَسِّعْ عَلَىَّ مِنْ حَلالِ رِزْقِكَ، وَ اكْفِنِى مَؤُونَةَ إِنْسانِ سَوْءٍ، وَ جارِ سَوْءٍ، وَ قَرِينِ سَوْءٍ، وَ سُلْطانِ سَوْءٍ، إِنَّكَ عَلىٰ ما تَشاءُ قَدِيرٌ، وَ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (1) مؤلف گوید که در بعضی نسخه ها پس از: وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ آمده : هر حاجت که داری ذکر کن و بگو: یَا اللّه، یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ، یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، اللّهمَّ بِحَقِّ هَذَا الدُّعَاءِ . . . (2)تا آخر آنچه گذشت . و علاّمه مجلسی از کتاب «مصباح» سیّد ابن باقی نقل کرده که بعد از دعای سمات این دعا را بخواند: اللّهمَّ بِحَقِّ هَذَا الدُّعَاءِ وَ بِحَقِّ هَذِهِ الْأَسْمَاءِ الَّتِی لا یَعْلَمُ تَفْسِیرَهَا وَ لا تَأْوِیلَهَا وَ لا بَاطِنَهَا وَ لا ظَاهِرَهَا غَیْرُکَ أَنْ (3)
ص: 192
تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَرْزُقَنِی خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ . (1) پس حاجات خود را بخواهد و بگوید وَافْعَلْ بِى ما أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ لَا تَفْعَلْ بِى ما أَنَا أَهْلُهُ، وَ انْتَقِمْ لِى مِنْ فُلانِ بْنِ فُلانٍ . (2) و نام دشمن را بگوید، سپس بگوید: وَاغْفِرْ لِى مِنْ ذُنُوبِى مَا تَقَدَّمَ مِنْها وَ مَا تَأَخَّرَ، وَ لِوالِدَىَّ وَ لِجَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، وَ وَسِّعْ عَلَىَّ مِنْ حَلالِ رِزْقِكَ، وَ اكْفِنِى مَؤُونَةَ إِنْسانِ سَوْءٍ، وَ جارِ سَوْءٍ، وَ سُلْطانِ سَوْءٍ، وَ قَرِينِ سَوْءٍ، وَ يَوْمِ سَوْءٍ، وَ ساعَةِ سَوْءٍ، وَ انْتَقِمْ لِى مِمَّنْ يَكِيدُنِى، وَ مِمَّنْ يَبْغِى عَلَىَّ، وَ يُرِيدُ بِى وَ بِأَهْلِى وَ أَوْلادِى وَ إِخْوانِى وَ جِيرانِى وَ قَراباتِى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ ظُلْماً، إِنَّكَ عَلىٰ ما تَشَاءُ قَدِيرٌ، وَ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (3) بعد بگوید:اَللّٰهُمَّ بِحَقِّ هٰذَا الدُّعاءِ تَفَضَّلْ عَلىٰ فُقَراءِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِالْغِنىٰ وَ الثَّرْوَةِ، وَ عَلىٰ مَرْضَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِالشِّفاءِ (4)
ص: 193
وَالصِّحَّةِ، وَ عَلىٰ أَحْياءِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِاللُّطْفِ وَ الْكَرامَةِ، وَ عَلىٰ أَمْواتِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِالْمَغْفِرَةِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ عَلىٰ مُسافِرِى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِالرَّدِّ إِلىٰ أَوْطانِهِمْ سالمِينَ غانِمِينَ؛ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ؛ وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ سَيِّدنا مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيِّينَ وَ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرِينَ وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً كَثِيراً . (1)
ابن فهد حلّی فرموده است: پس از دعای سمات مستحب است بگویی: اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحُرْمَةِ هَذَا الدُّعَاءِ، وَ بِمَا فَاتَ مِنْهُ مِنَ الْأَسْمَاءِ، وَ بِمَا یَشْتَمِلُ عَلَیْهِ مِنَ التَّفْسِیرِ وَ التَّدْبِیرِ، الَّذِی لا یُحِیطُ بِهِ إِلّا أَنْتَ، أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا . و بجای کذا و کذا (2) و به جای (کذا و کذا) حاجت خود را بخواهد .
موسوم به دعای «الشاب المأخوذ بذنبه» [یعنی: جوانی که به سبب گناهش گرفتار عذاب حق شده]
ص: 194
این دعا از کتابهای کفعمی و «مهج الدعوات» نقل شده، و دعایی است که آن را امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به جوانی که به خاطر گناه و ستم در حقّ پدرش شل شده بود آموز داد، جوان این دعا را خواند و حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را در خواب دید که دست مبارکش را بر اندام او کشید و فرمود: بر اسم اعظم خدا محافظ کن که کار تو به خیر خواهد بود، پس بیدار شد درحالی که سالم شده بود و آن دعا این است:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الإِكْرامِ، يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ يَا حَىُّ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، يَا هُوَ يَا مَنْ لَايَعْلَمُ ما هُوَ، وَ لَا كَيْفَ هُوَ، وَ لَا أَيْنَ هُوَ، وَ لَا حَيْثُ هُوَ إِلّا هُوَ، يَا ذَا الْمُلْكِ وَ الْمَلَكُوتِ، يَا ذَا الْعِزَّةِ وَ الْجَبَرُوتِ، يا مَلِكُ يَا قُدُّوسُ، يَا سَلامُ يَا مُؤْمِنُ يَا مُهَيْمِنُ، يَا عَزِيزُ يَا جَبّارُ يَا مُتَكَبِّرُ، يَا خالِقُ يَا بارِئُ يَا مُصَوِّرُ، يَا مُفِيدُ يَا مُدَبِّرُ، يَا شَدِيدُ يَا مُبْدِئُ، يَا مُعِيدُ يَا مُبِيدُ، يَا وَدُودُ يَا مَحْمُودُ يَا مَعْبُودُ، (1)
ص: 195
يَا بَعِيدُ يَا قَرِيبُ، يَا مُجِيبُ يَا رَقِيبُ، يَا حَسِيبُ يَا بَدِيعُ، يَا رَفِيعُ يَا مَنِيعُ، يَا سَمِيعُ يَا عَلِيمُ، يَا حَلِيمُ يَاكَرِيمُ، يَا حَكِيمُ يَا قَدِيمُ، يَا عَلِىُّ يَا عَظِيمُ، يَا حَنَّانُ يَا مَنَّانُ، يَا دَيَّانُ يَا مُسْتَعانُ، يَاجَلِيلُ يَا جَمِيلُ، يَا وَكِيلُ يَا كَفِيلُ، يَا مُقِيلُ يَا مُنِيلُ، يَا نَبِيلُ يَا دَلِيلُ، يَا هادِى يَا بادِى، يَا أَوَّلُ يَا آخِرُ، يَا ظاهِرُ يَا باطِنُ، يَا قائِمُ يَا دائِمُ، يَا عالِمُ يَا حاكِمُ، يَا قاضِى يَا عادِلُ، يَا فاصِلُ يَا واصِلُ، يَا طاهِرُ يَا مُطَهِّرُ، يَا قادِرُ يَا مُقْتَدِرُ، يَا كَبِيرُ يَا مُتَكَبِّرُ، يَا واحِدُ يَا أَحَدُ يَا صَمَدُ، يَا مَنْ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ صاحِبَةٌ وَ لَا كانَ مَعَهُ وَزِيرٌ، (1) وَ لَا اتَّخَذَ مَعَهُ مُشِيراً، وَ لَا احْتاجَ إِلىٰ ظَهِيرٍ، وَ لَا كانَ مَعَهُ مِنْ إِلٰهٍ غَيْرُهُ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، فَتَعالَيْتَ عَمَّا يَقُولُ الظَّالِمُونَ عُلُوّاً كَبِيراً، يَا عَلِىُّ يَا شامِخُ يَا باذِخُ، يَا فَتَّاحُ يَا نَفَّاحُ يَا مُرْتاحُ، يَا مُفَرِّجُ يَا ناصِرُ يَا مُنْتَصِرُ يَا مُدْرِكُ يَا مُهْلِكُ يَامُنْتَقِمُ، يَا باعِثُ يَا وارِثُ، يَا طالِبُ (2)
ص: 196
يَا غالِبُ، يَا مَنْ لَايَفُوتُهُ هارِبٌ، يَا تَوَّابُ يَا أَوَّابُ يَا وَهَّابُ، يَا مُسَبِّبَ الْأَسْبابِ، يَا مُفَتِّحَ الْأَبْوابِ، يَا مَنْ حَيْثُ ما دُعِىَ أَجابَ، يَا طَهُورُ يَاشَكُورُ، يَا عَفُوُّ يَا غَفُورُ، يَا نُورَ النُّورِ، يَا مُدَبِّرَ الْأُمُورِ ؛ (1)يَا لَطِيفُ يَاخَبِيرُ، يَا مُجِيرُ يَا مُنِيرُ، يَا بَصِيرُ يَا ظَهِيرُ يَا كَبِيرُ، يَا وِتْرُ يَا فَرْدُ، يَا أَبَدُ يَا سَنَدُ يَا صَمَدُ، يَا كافِى يَا شافِى، يَا وافِى يَا مُعافِى، يَا مُحْسِنُ يَا مُجْمِلُ، يَا مُنْعِمُ يَا مُفْضِلُ، يَا مُتَكَرِّمُ يَا مُتَفَرِّدُ، يَا مَنْ عَلا فَقَهَرَ، يَا مَنْ مَلَكَ فَقَدَرَ، يَا مَنْ بَطَنَ فَخَبَرَ، يَا مَنْ عُبِدَ فَشَكَرَ، يَا مَنْ عُصِىَ فَغَفَرَ، يَا مَنْ لَاتَحْوِيهِ الْفِكَرُ، وَ لَا يُدْرِكُهُ بَصَرٌ، وَ لَا يَخْفىٰ عَلَيْهِ أَثَرٌ، يَا رازِقَ الْبَشَرِ، يَا مُقَدِّرَ كُلِّ قَدَرٍ ؛ (2) يَا عالِىَ الْمَكانِ، يَا شَدِيدَ الْأَرْكانِ، يَا مُبَدِّلَ الزَّمانِ، يَا قابِلَ الْقُرْبانِ، يَا ذَا الْمَنِّ وَ الْإِحْسانِ، يَا ذَا الْعِزَّةِ وَ السُّلْطانِ، يَا رَحِيمُ يَا رَحْمٰنُ، يَا مَنْ هُوَ كُلَّ يَوْمٍ فِى شَأْنٍ، يَا مَنْ لَايَشْغَلُهُ شَأْنٌ عَنْ شَأْنٍ، يَا عَظِيمَ (3)
ص: 197
الشَّأْنِ، يَا مَنْ هُوَ بِكُلِّ مَكانٍ، يَا سامِعَ الْأَصْواتِ، يَا مُجِيبَ الدَّعَواتِ، يَا مُنْجِحَ الطَّلِباتِ، يَا قاضِىَ الْحاجاتِ، يَا مُنْزِلَ الْبَرَكاتِ، يَا راحِمَ الْعَبَراتِ، يَا مُقِيلَ الْعَثَراتِ، يَا كاشِفَ الْكُرُباتِ، يَا وَلِىَّ الْحَسَناتِ، يَا رافِعَ الدَّرَجاتِ ؛ (1)يَا مُؤْتِىَ السُّؤْلاتِ، يَا مُحْيِىَ الْأَمْواتِ، يَا جامِعَ الشَّتاتِ، يَا مُطَّلِعاً عَلَى النِّيَّاتِ، يَا رادَّ ما قَدْ فاتَ، يَا مَنْ لَاتَشْتَبِهُ عَلَيْهِ الْأَصْواتُ، يَا مَنْ لَاتُضْجِرُهُ الْمَسْأَلاتُ، وَ لَا تَغْشاهُ الظُّلُماتُ، يَا نُورَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتِ، يَا سابِغَ النِّعَمِ، يَا دافِعَ النِّقَمِ، يَا بارِئَ النَّسَمِ، يَا جامِعَ الْأُمَمِ، يَا شافِىَ السَّقَمِ، يَا خالِقَ النُّورِ وَ الظُّلَمِ، يَا ذَا الْجُودِ وَ الْكَرَمِ، يَا مَنْ لَا يَطَأُ عَرْشَهُ قَدَمٌ، يَا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِينَ، يَا أَكْرَمَ الْأَكْرَمِينَ، يَا أَسْمَعَ السَّامِعِينَ، يَا أَبْصَرَ النَّاظِرِينَ، يَا جارَ الْمُسْتَجِيرِينَ، يَا أَمانَ الْخائِفِينَ، يَا ظَهْرَ اللَّاجِينَ، يَا وَلِىَّ الْمُؤْمِنِينَ، يَا غِياثَ الْمُسْتَغِيثِينَ، يَا غايَةَ (2)
ص: 198
الطَّالِبِينَ، يَا صاحِبَ كُلِّ غَرِيبٍ، يَا مُونِسَ كُلِّ وَحِيدٍ، يَا مَلْجَأَ كُلِّ طَرِيدٍ، يَا مَأْوىٰ كُلِّ شَرِيدٍ، يَا حافِظَ كُلِّ ضَّالَّةٍ، يَا راحِمَ الشَّيْخِ الْكَبِيرِ، يَا رازِقَ الطِّفْلِ الصَّغِيرِ، يَا جَابِرَ الْعَظْمِ الْكَسِيرِ، يَا فَاكَّ كُلِّ أَسِيرٍ، يَا مُغْنِىَ الْبَائِسِ الْفَقِيرِ، يَا عِصْمَةَ الْخائِفِ الْمُسْتَجِيرِ، يَا مَنْ لَهُ التَّدْبِيرُ وَ التَّقْدِيرُ، يَا مَنِ الْعَسِيرُ عَلَيْهِ سَهْلٌ يَسِيرٌ، يَا مَنْ لَايَحْتاجُ إِلىٰ تَفْسِيرٍ، (1) يَا مَنْ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قدِيرٌ، يَا مَنْ هُوَ بِكُلِّ شَىْءٍ خَبِيرٌ، يَا مَنْ هُوَ بِكُلِّ شَىْءٍ بَصِيرٌ، يَا مُرْسِلَ الرِّياحِ، يَا فَالِقَ الْإِصْباحِ، يَا بَاعِثَ الْأَرْواحِ، يَا ذَا الْجُودِ وَ السَّماحِ، يَا مَنْ بِيَدِهِ كُلُّ مِفْتاحٍ، يَا سَامِعَ كُلِّ صَوْتٍ، يَا سَابِقَ كُلِّ فَوْتٍ، يَا مُحْيِىَ كُلِّ نَفْسٍ بَعْدَ الْمَوْتِ، يَا عُدَّتِى فِى شِدَّتِى، يَا حافِظِى فِى غُرْبَتِى، يَا مُونِسِى فِى وَحْدَتِى، يَا وَلِيِّى فِى نِعْمَتِى، يَا كَهْفِى حِينَ تُعْيِينِى الْمَذَاهِبُ، وَ تُسَلِّمُنِى الْأَقارِبُ، وَ يَخْذُلُنِى كُلُّ صَاحِبٍ، یَا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ، (2)
ص: 199
يَا سَنَدَ مَنْ لَاسَنَدَ لَهُ، يَا ذُخْرَ مَنْ لَاذُخْرَ لَهُ، يَا حِرْزَ مَنْ لَاحِرْزَ لَهُ، يَا كَهْفَ مَنْ لَاكَهْفَ لَهُ، يَا كَنْزَ مَنْ لَاكَنْزَ لَهُ، يَا رُكْنَ مَنْ لَارُكْنَ لَهُ، يَا غِياثَ مَنْ لَاغِياثَ لَهُ، يَا جَارَ مَنْ لَاجَارَ لَهُ، يَا جَارِىَ اللَّصِيقَ، يَا رُكْنِىَ الْوَثِيقَ، يَا إِلٰهِى بِالتَّحْقِيقِ، يَا رَبَّ الْبَيْتِ الْعَتِيقِ، يَا شَفِيقُ يا رَفِيقُ، فُكَّنِى مِنْ حَلَقِ الْمَضِيقِ، وَ اصْرِفْ عَنِّى كُلَّ هَمٍّ وَ غَمٍّ وَ ضِيقٍ، وَ اكْفِنِى شَرَّ مَا لَاأُطِيقُ، وَ أَعِنِّى عَلَىٰ ما أُطِيقُ، يَا رَادَّ يُوسُفَ عَلَىٰ يَعْقُوبَ، يَا كاشِفَ ضُرِّ أَيُّوبَ، يَا غافِرَ ذَنْبِ داوُدَ، يَا رافِعَ عِيسَىٰ بْنِ مَرْيَمَ وَ مُنْجِيَهُ مِنْ أَيْدِى الْيَهُودِ، يَا مُجِيبَ نِداءِ يُونُسَ فِى الظُّلُماتِ، يَا مُصْطَفِىَ مُوسىٰ بِالْكَلِماتِ، (1)يَا مَنْ غَفَرَ لاِدَمَ خَطِيئَتَهُ، وَ رَفَعَ إِدْرِيسَ مَكَاناً عَلِيّاً بِرَحْمَتِهِ، يَا مَنْ نَجَّىٰ نُوحاً مِنَ الْغَرَقِ، يَا مَنْ أَهْلَكَ عاداً الْأُولىٰ وَ ثَمُودَ فَما أَبْقَىٰ، وَ قَوْمَ نُوحٍ مِنْ قَبْلُ إِنَّهُمْ كَانُوا هُمْ أَظْلَمَ وَ أَطْغَىٰ، وَ الْمُؤْتَفِكَةَ (2)
ص: 200
أَهْوَی، یَا مَنْ دَمَّرَ عَلَی قَوْمِ لُوطٍ، وَ دَمْدَمَ عَلَی قَوْمِ شُعَیْبٍ، يَا مَنِ اتَّخَذَ إِبْراهِيمَ خَلِيلاً، يَا مَنِ اتَّخَذَ مُوسىٰ كَلِيماً، وَ اتَّخَذَ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ حَبِيباً، يَا مُؤْتِىَ لُقْمانَ الْحِكْمَةَ، وَ الْواهِبَ لِسُلَيْمانَ مُلْكاً لَايَنْبَغِى لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ، يَا مَنْ نَصَرَ ذَا الْقَرْنَيْنِ عَلَى الْمُلُوكِ الْجَبابِرَةِ، يَا مَنْ أَعْطَى الْخِضْرَ الْحَياةَ، وَ رَدَّ لِيُوشَعَ بْنِ نُونٍ الشَّمْسَ بَعْدَ غُرُوبِها، (1) يَا مَنْ رَبَطَ عَلىٰ قَلْبِ أم مُوسىٰ، وَ أَحْصَنَ فَرْجَ مَرْيَمَ ابْنَةِ عِمْرانَ، يا مَنْ حَصَّنَ يَحْيَى بْنَ زَكَرِيَّا مِنَ الذَّنْبِ، وَ سَكَّنَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبَ، يَا مَنْ بَشَّرَ زَكَرِيَّا بِيَحْيىٰ، يَا مَنْ فَدَىٰ إِسْماعِيلَ مِنَ الذَّبْحِ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ، يَا مَنْ قَبِلَ قُرْبانَ هابِيلَ، وَ جَعَلَ اللَّعْنَةَ عَلىٰ قابِيلَ، يَا هازِمَ الْأَحْزابِ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلىٰ جَمِيعِ الْمُرْسَلِينَ وَ مَلائِكَتِكَ الْمُقَرَّبِينَ وَ أَهْلِ طَاعَتِكَ أَجْمَعِينَ، أَسْأَلُکَ بِکُلِّ مَسْأَلَةٍ (2)
ص: 201
سَأَلَكَ بِها أَحَدٌ مِمَّنْ رَضِيتَ عَنْهُ، فَحَتَمْتَ لَهُ عَلَى الْإِجابَةِ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَحْمٰنُ يَا رَحْمٰنُ يَا رَحْمٰنُ، يا رَحِيمُ يَا رَحِيمُ يَا رَحِيمُ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، بِهِ، أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمٍ سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ، أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِى شَىْءٍ مِنْ كُتُبِكَ، أَوِ اسْتَأَثَرْتَ بِهِ فِى عِلْمِ الْغَيْبِ عِنْدَكَ، وَ بِمَعاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِكَ، وَ بِمُنْتَهَى الرَّحْمَةِ مِنْ كِتابِكَ وَ بِما «لَوْ أَنَّ مٰا فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلاٰمٌ وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مٰا نَفِدَتْ كَلِمٰاتُ اللّٰهِ إِنَّ اللّٰهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»، وَ أَسْأَلُکَ بِأَسْمَائِکَ الْحُسْنَی الَّتِی نَعَتَّهَا فِی کِتَابِکَ فَقُلْتَ: (1) «وَ لِلّٰهِ الْأَسْمٰاءُ الْحُسْنىٰ فَادْعُوهُ بِهٰا» وَ قُلْتَ: «اُدْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ»، وَ قُلْتَ:«وَ إِذٰا سَأَلَكَ عِبٰادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ، أُجِيبُ دَعْوَةَ الدّٰاعِ إِذٰا دَعٰانِ»، وَ قُلْتَ: «يٰا عِبٰادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلىٰ أَنْفُسِهِمْ، لاٰ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّٰهِ ؛ إِنَّ اللّٰهَ (2)
ص: 202
یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً، إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ) ». وَ أَنَا أَسْأَلُكَ يَا إِلٰهِى، وَ أَدْعُوكَ يَا رَبِّ، وَ أَرْجُوكَ يَا سَيِّدِى، وَ أَطْمَعُ فِى إِجابَتِى يَا مَولاىَ كَما وَعَدْتَنِى وَ قَدْ دَعَوْتُكَ كَما أَمَرْتَنِى، فَافْعَلْ بِى ما أَنْتَ أَهْلُهُ يَاكَرِيمُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ . (1) پس خاجت خود را ذکر کن که انشا اللّه تعالی برآورده خواهد شد و در روایت «مهج الدعوات» است که این دعا را هرگز بدون طهارت نخوان .
سیّد ابن طاووس در کتاب «مهج الدعوات» از امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) این دعا را به من تعلیم داد و امر فرمود آن را درهرحال و برای هر سختی و آسانی بخوانم و نیز آن را به جانشین خود تعلیم دهم و خواندن این دعا را ترک نگویم تا حق تعالی را ملاقات کنم و نیز فرمود: یا علی این دعا را هر صبح و هر شام بخوان زیرا که گنجی از گنج های عرش الهی است . اُبَیّ بن کعب، به پیشگاه
ص: 203
حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) التماس کرد که آن حضرت فضیلت این دعا را بیان نماید، حضرت اندکی از ثواب بسیار آن را بیان فرمود . هرکه میخواهد به کتاب «مهج الدعوات» مراجعه نماید . متن دعا این است:
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (1)
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ، الْمَلِكُ الْحَقُّ الْمُبِينُ، الْمُدَبِّرُ بِلا وَزِيرٍ، وَ لَا خَلْقٍ مِنْ عِبادِهِ يَسْتَشِيرُ، الْأَوَّلُ غَيْرُ مَوْصُوفٍ، وَ الْباقِى بَعْدَ فَناءِ الْخَلْقِ، الْعَظِيمُ الرُّبُوبِيَّةِ، نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ (الْأَرْضِ) وفاطِرُهُما وَ مُبْتَدِعُهُما، بِغَيْرِ عَمَدٍ خَلَقَهُما وَ فَتَقَهُما فَتْقاً، فَقامَتِ السَّمَاوَاتُ طائِعاتٍ بِأَمْرِهِ، وَ اسْتَقَرَّتِ الْأَرَضُونَ بِأَوْتادِها فَوْقَ الْماءِ، ثُمَّ عَلا رَبُّنا فِى السَّمَاوَاتِ الْعُلىٰ، «الرَّحْمٰنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوىٰ، لَهُ ما فِى السَّمَاوَاتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ ما تَحْتَ (2)
ص: 204
الثَّرَی»، فَأَنَا أَشْهَدُ بِأَنَّکَ أَنْتَ اللّه، لا رَافِعَ لِمَا وَضَعْتَ، وَ لا وَاضِعَ لِمَا رَفَعْتَ، وَ لا مُعِزَّ لِمَنْ أَذْلَلْتَ، وَ لا مُذِلَّ لِمَنْ أَعْزَزْتَ، وَ لا مَانِعَ لِمَا أَعْطَیْتَ، وَ لا مُعْطِیَ لِمَا مَنَعْتَ، وَأَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، كُنْتَ إِذْ لَمْ تَكُنْ سَماءٌ مَبْنِيَّةٌ، وَ لَا أَرْضٌ مَدْحِيَّةٌ، وَ لَا شَمْسٌ مُضِيئَةٌ، وَ لَا لَيْلٌ مُظْلِمٌ، وَ لَا نَهارٌ مُضِىءٌ، وَ لَا بَحْرٌ لُجِّيٌّ، وَ لَا جَبَلٌ رَاسٍ، وَ لَا نَجْمٌ سارٍ، وَ لَا قَمَرٌ مُنِيرٌ، وَ لَا رِيحٌ تَهُبُّ، وَ لَا سَحَابٌ يَسْكُبُ، وَ لَا بَرْقٌ يَلْمَعُ، وَ لَا رَعْدٌ يُسَبِّحُ، وَ لَا رُوحٌ تَنَفَّسُ، وَ لَا طَائِرٌ يَطِيرُ، وَ لَا نَارٌ تَتَوَقَّدُ، وَ لَا ماءٌ يَطَّرِدُ، كُنْتَ قَبْلَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ كَوَّنْتَ كُلَّ شَىْءٍ، وَ قَدَرْتَ عَلىٰ كُلِّ شَىْءٍ، وَ ابْتَدَعْتَ كُلَّ شَىْءٍ، وَ أَغْنَيْتَ وَ أَفْقَرْتَ، وَ أَمَتَّ وَ أَحْيَيْتَ، وَ أَضْحَكْتَ وَ أَبْكَيْتَ ؛وَ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَیْتَ، فَتَبَارَکْتَ یَا اللّه وَ تَعَالَیْتَ، أَنْتَ اللّه الَّذِی لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ الْخَلاقُ الْمُعِینُ، (الْعَلِیمُ) أَمْرُکَ غَالِبٌ، وَ عِلْمُکَ (1)
ص: 205
نافِذٌ، وَ كَيْدُكَ غَرِيبٌ، وَ وَعْدُكَ صَادِقٌ، وَ قَوْلُكَ حَقٌّ، وَ حُكْمُكَ عَدْلٌ، وَ كَلامُكَ هُدىً، وَ وَحْيُكَ نُورٌ، وَ رَحْمَتُكَ واسِعَةٌ، وَ عَفْوُكَ عَظِيمٌ، وَ فَضْلُكَ كَثِيرٌ، وَ عَطاؤُكَ جَزِيلٌ، وَ حَبْلُكَ مَتِينٌ، وَ إِمْكانُكَ عَتِيدٌ، وَ جَارُكَ عَزِيزٌ، وَ بَأسُكَ شَدِيدٌ، وَ مَكْرُكَ مَكِيدٌ، أَنْتَ یَا رَبِّ مَوْضِعُ کُلِّ شَکْوَىٰ (1) [وَ] حَاضِرُ کُلِّ مَلَإٍ، [وَ] وَ شاهِدُ كُلِّ نَجْوىٰ، مُنْتَهىٰ كُلِّ حاجَةٍ، مُفَرِّجُ كُلِّ حُزْنٍ (حَزْینٍ )، غِنىٰ كُلِّ مِسْكِينٍ، حِصْنُ كُلِّ هَارِبٍ، أَمانُ كُلِّ خَائِفٍ، حِرْزُ الضُّعَفاءِ، كَنْزُ الْفُقَرَاءِ، مُفَرِّجُ الْغَمَّاءِ، مُعِينُ الصَّالِحِينَ، ذٰلِكَ اللّٰهُ رَبُّنا لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ، تَكْفِى مِنْ عِبادِكَ مَنْ تَوَكَّلَ عَلَيْكَ، وَ أَنْتَ جَارُ مَنْ لاذَ بِكَ وَ تَضَرَّعَ إِلَيْكَ، عِصْمَةُ مَنِ اعْتَصَمَ بِكَ، ناصِرُ مَنِ انْتَصَرَ بِكَ، تَغْفِرُ الذُّنُوبَ لِمَنِ اسْتَغْفَرَكَ، جَبَّارُ الْجَبَابِرَةِ، عَظِيمُ الْعُظَمَاءِ، کَبِیرُ الْکُبَرَاءِ، سَیِّدُ السَّادَاتِ، َمَولَی الْمَوَالِی، (2)
ص: 206
صَرِيخُ المُسْتَصْرِخِينَ، مُنَفِّسٌ عَنِ الْمَكْرُوبِينَ، مُجِيبُ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّينَ، أَسْمَعُ السَّامِعِينَ، أَبْصَرُ النَّاظِرِينَ، أَحْكَمُ الْحَاكِمِينَ، أَسْرَعُ الْحَاسِبِينَ، أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ، خَيْرُ الْغَافِرِينَ، قَاضِى حَوائِجِ الْمُؤْمِنِينَ، مُغِيثُ الصَّالِحِينَ، أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ رَبُّ الْعالَمِينَ، أَنْتَ الْخالِقُ وَ أَنَا الْمَخْلُوقُ، وَ أَنْتَ الْمَالِكُ وَ أَنَا الْمَمْلُوكُ، وَ أَنْتَ الرَّبُّ وَ أَنَا الْعَبْدُ، وَ أَنْتَ الرَّازِقُ وَ أَنَا الْمَرْزُوقُ، (1) وَأَنْتَ الْمُعْطِى وَ أَنَا السَّائِلُ، وَ أَنْتَ الْجَوادُ وَ أَنَا الْبَخِيلُ، وَ أَنْتَ الْقَوِىُّ وَ أَنَا الضَّعِيفُ، وَ أَنْتَ الْعَزِيزُ وَ أَنَا الذَّلِيلُ، وَ أَنْتَ الْغَنِىُّ و أَنَا الْفَقِيرُ، وَ أَنْتَ السَّيِّدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ، وَ أَنْتَ الْغافِرُ وَ أَنَا الْمُسِىءُ، وَ أَنْتَ الْعَالِمُ وَ أَنَا الْجَاهِلُ، وَ أَنْتَ الْحَلِيمُ وَ أَنَا الْعَجُولُ، وَ أَنْتَ الرَّحْمٰنُ وَ أَنَا الْمَرْحُومُ، وَ أَنْتَ الْمُعافِى وَ أَنَا الْمُبْتَلىٰ، وَ أَنْتَ الْمُجِيبُ وَ أَنَا الْمُضْطَرُّ، وَ أَنَا أَشْهَدُ بِأَنَّکَ أَنْتَ اللّه لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ، الْمُعْطِی عِبَادَکَ بِلا سُؤَالٍ، (2)
ص: 207
وَ أَشْهَدُ بِأَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ الْواحِدُ الْأَحَدُ، الْمُتَفَرِّدُ الصَّمَدُ الْفَرْدُ، وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ، وَ اغْفِرْ لِى ذُنُوبِى، وَ اسْتُرْ عَلَىَّ عُيُوبِى، وَ افْتَحْ لِى مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَ رِزْقاً وَاسِعاً يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ حَسْبُنَا اللّٰهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (1)
این دعا در بین دعاها از جایگاه بلندی برخوردار است و از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده و دعایی است که جبرئیل برای آن حضرت هنگامی که در مقام ابراهیم مشغول نماز بودند آورد و کَفْعَمی در «بَلَدُ الأَمین» و «مصباح» این دعا را ذکر نموده و در حاشیه آن به فضیلت آن اشاره کرده، از جمله اینکه هر که این دعا را در «ایام البیض» [روزهای سیزدهم و چهارهم و پانزدهم] ماه رمضان بخواند گناهش آمرزیده می شود، هرچند به عدد دانه های باران و برگ های
ص: 208
درختان و ریگ های بیابان باشد . و خواندن آن برای شفای بیمار و ادای دین و بی نیازی و توانگری و رفع غم و اندوه سودمند است . و دعا این است:
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (1)
سُبْحانَكَ يَا اللّٰهُ، تَعالَيْتَ يَا رَحْمٰنُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا رَحِيمُ، تَعالَيْتَ يَا كَرِيمُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِير ؛ سُبْحانَكَ يَا مَلِكُ، تَعالَيْتَ يَا مالِكُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا قُدُّوسُ، تَعالَيْتَ يَا سَلامُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَامُؤْمِنُ، تَعالَيْتَ يَا مُهَيْمِنُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا عَزِيزُ، تَعالَيْتَ يَا جَبَّارُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُتَكَبِّرُ، تَعالَيْتَ يَا مُتَجَبِّرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَاخالِقُ، تَعالَيْتَ يَا بارِئُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِي ؛ سُبْحانَكَ يَامُصَوِّرُ، تَعالَيْتَ يَا مُقَدِّرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ (2)
ص: 209
سُبْحانَكَ يَا هادِى، تَعالَيْتَ يَا باقِى، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا وَهَّابُ، تَعالَيْتَ يَا تَوَّابُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا فَتَّاحُ، تَعالَيْتَ يَا مُرْتاحُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا سَيِّدِى، تَعالَيْتَ يَا مَوْلاىَ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا قَرِيبُ، تَعالَيْتَ يَا رَقِيبُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُبْدِئُ، تَعالَيْتَ يَا مُعِيدُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا حَمِيدُ، تَعالَيْتَ يَا مَجِيدُ، أَجِرْنا مِنَ النّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحَانَکَ یَا قَدِیمُ، (1) تَعالَيْتَ يَا عَظِيمُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا غَفُورُ، تَعالَيْتَ يَا شَكُورُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا شَاهِدُ، تَعالَيْتَ يَا شَهِيدُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا حَنَّانُ، تَعالَيْتَ يَا مَنَّانُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا بَاعِثُ، تَعالَيْتَ يَا وَارِثُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُحْيِى، تَعالَيْتَ يَا مُمِيتُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ (2)
ص: 210
سُبْحانَكَ يَا شَفِيقُ، تَعالَيْتَ يَا رَفِيقُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا أَنِيسُ، تَعالَيْتَ يَا مُؤْنِسُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا جَلِيلُ، تَعالَيْتَ يَا جَمِيلُ، (1) أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یَا مُجِیرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا خَبِيرُ، تَعالَيْتَ يَا بَصِيرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِير ؛ سُبْحانَكَ يَا حَفِىُّ، تَعالَيْتَ يَا مَلِىُّ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مَعْبُودُ، تَعالَيْتَ يَا مَوْجُودُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا غَفَّارُ، تَعَالَيْتَ يَا قَهَّارُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مَذْكُورُ، تَعالَيْتَ يَا مَشْكُورُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا جَوادُ، تَعالَيْتَ يَا مَعاذُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا جَمالُ، تَعالَيْتَ يَا جَلالُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَسَابِقُ، تَعالَيْتَ يَا رَازِقُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَاصَادِقُ، تَعالَيْتَ يَا فَالِقُ، أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یَا مُجِیرُ ؛ سُبْحَانَکَ یَا سَمِیعُ، تَعَالَیْتَ یَا سَرِیعُ، أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یَا مُجِیرُ (2)
ص: 211
سُبْحانَكَ يَا رَفِيعُ، تَعالَيْتَ يَا بَدِيعُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا فَعَّالُ، تَعالَيْتَ يَا مُتَعالٍ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا قَاضِى، تَعالَيْتَ يَا رَاضِى، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا قَاهِرُ، تَعالَيْتَ يَا طَاهِرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا عَالِمُ، تَعالَيْتَ يَا حَاكِمُ، (1) أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یَا مُجِیرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا دائِمُ، تَعالَيْتَ يَا قائِمُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا عَاصِمُ، تَعالَيْتَ يَا قاسِمُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا غَنِىُّ، تَعالَيْتَ يَامُغْنِى، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا وَفِىُّ، تَعالَيْتَ يَا قَوِىُّ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا كَافِى، تَعالَيْتَ يَا شَافِى، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُقَدِّمُ، تَعالَيْتَ يَا مُؤَخِّرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا أَوَّلُ، تَعالَيْتَ يَا آخِرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحَانَکَ یَا ظَاهِر، ُ تَعَالَیْتَ یَا بَاطِنُ، أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یَا مُجِیرُ ؛ (2)
ص: 212
سُبْحانَكَ يَا رَجَاءُ، تَعالَيْتَ يَا مُرْتَجىٰ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا ذَا الْمَنِّ، تَعالَيْتَ يَا ذَا الطَّوْلِ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا حَىُّ، تَعالَيْتَ يَا قَيُّومُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا واحِدُ، تَعالَيْتَ يَا أَحَدُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِير ؛ سُبْحانَكَ يَا سَيِّدُ، تَعالَيْتَ يَا صَمَدُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛سُبْحانَكَ يَا قَدِيرُ، تَعالَيْتَ يَا كَبِيرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا وَالِى، تَعالَيْتَ يا مُتَعَالِى، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ (عَالِی) (1) أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یَا مُجِیرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا عَلِىُّ، تَعالَيْتَ يَا أَعْلىٰ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا وَلِىُّ، تَعالَيْتَ يَا مَوْلىٰ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا ذارِئُ، تَعالَيْتَ يَا بَارِئُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا خَافِضُ، تَعالَيْتَ يَا رَافِعُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُقْسِطُ، تَعالَيْتَ يَا جَامِعُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛سُبْحانَكَ يَا مُعِزُّ، تَعالَيْتَ يَا مُذِلُّ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ (2)
ص: 213
سُبْحانَكَ يَا حَافِظُ، تَعالَيْتَ يَا حَفِيظُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا قادِرُ، تَعالَيْتَ يَا مُقْتَدِرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا عَلِيمُ، تَعالَيْتَ يَا حَلِيمُ، (1) أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یَا مُجِیرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا حَكَمُ، تَعالَيْتَ يَا حَكِيمُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُعْطِى، تَعالَيْتَ يَا مانِعُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا ضَارُّ، تَعالَيْتَ يَا نَافِعُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُجِيبُ، تَعالَيْتَ يَا حَسِيبُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا عادِلُ، تَعالَيْتَ يَا فاصِلُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا لَطِيفُ، تَعالَيْتَ يَا شَرِيفُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا رَبُّ، تَعالَيْتَ يَا حَقُّ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مَاجِدُ، تَعالَيْتَ يَا وَاحِدُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛سُبْحانَكَ يَا عَفُوُّ، تَعالَيْتَ يَا مُنْتَقِمُ، أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یَا مُجِیرُ ؛ سُبْحَانَکَ یَا وَاسِعُ تَعَالَیْتَ یَا مُوَسِّعُ، أَجِرْنَا مِنَ النَّارِ یَا مُجِیرُ ؛ (2)
ص: 214
سُبْحانَكَ يَا رَؤُوفُ، تَعالَيْتَ يَا عَطُوفُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ؛ سُبْحانَكَ يَا فَرْدُ، تَعالَيْتَ يَا وِتْرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُقِيتُ، تَعالَيْتَ يَا مُحِيطُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا وَكِيلُ، تَعالَيْتَ يَاعَدْلُ، أَجِرْنا مِنَ النّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُبِينُ، تَعالَيْتَ يَا مَتِينُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا بَرُّ، تَعالَيْتَ يَا وَدُودُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا رَشِيدُ، تَعالَيْتَ يَا مُرْشِدُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَانُورُ، تَعالَيْتَ يَا مُنَوِّرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحَانَکَ یَا نَصِیرُ، (1) تَعالَيْتَ يَا نَاصِرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا صَبُورُ، تَعالَيْتَ يَا صَابِرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُحْصِى، تَعالَيْتَ يَا مُنْشِئُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحَانَكَ يَا سُبْحَانُ، تَعالَيْتَ يَا دَيَّانُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا مُغِيثُ، تَعالَيْتَ يَا غِياثُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ (2)
ص: 215
سُبْحانَكَ يَافَاطِرُ، تَعالَيْتَ يَا حَاضِرُ، أَجِرْنا مِنَ النَّارِ يَا مُجِيرُ ؛ سُبْحانَكَ يَا ذَا الْعِزِّ وَ الْجَمَالِ، تَبارَكْتَ يَا ذَا الْجَبَرُوتِ وَ الْجَلَالِ ؛ سُبْحانَكَ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ ؛ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ، وَ كَذٰلِكَ نُنْجِى الْمُؤْمِنِينَ ؛ وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ [سَيِّدِنا] مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ حَسْبُنا اللّٰهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (1)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (2)
«شَهِدَ اللّٰهُ أَنَّهُ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ، وَ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ، قَائِماً بِالْقِسْط ؛ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ . إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللّٰهِ الْإِسْلامُ»، وَ أَنَا الْعَبْدُ الضَّعِيفُ الْمُذْنِبُ، الْعاصِى الْمُحْتاجُ الْحَقِيرُ، أَشْهَدُ لِمُنْعِمِى وَ خالِقِى وَ رازِقِى وَ مُكْرِمِى، كَما (3)
ص: 216
شَهِدَ لِذاتِهِ، وَ شَهِدَتْ لَهُ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ مِنْ عِبادِهِ، بِأَنَّهُ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ، ذُو النِّعَمِ وَ الْإِحْسانِ، وَ الْكَرَمِ وَ الْامْتِنانِ، قادِرٌ أَزَلِيٌّ، عالِمٌ أَبَدِيٌّ، حَيٌّ أَحَدِيٌّ، مَوْجُودٌ سَرْمَدِيٌّ، سَمِيعٌ بَصِيرٌ، (1) مُرِيدٌ كارِهٌ، مُدْرِكٌ صَمَدِيٌّ، يَسْتَحِقُّ هَذِهِ الصِّفاتِ وَ هُوَ عَلَىٰ ما هُوَ عَلَيْهِ فِي عِزِّ صِفاتِهِ، كَانَ قَوِيّاً قَبْلَ وُجُودِ الْقُدْرَةِ وَ الْقُوَّةِ، وَ كانَ عَلِيماً قَبْلَ إِيجادِ الْعِلْمِ وَ الْعِلَّةِ، لَمْ يَزَلْ سُلْطاناً إِذْ لَامَمْلَكَةَ وَ لَا مالَ، وَ لَمْ يَزَلْ سُبْحَاناً عَلىٰ جَمِيعِ الْأَحْوالِ، وُجُودُهُ قَبْلَ الْقَبْلِ فِى أَزَلِ الْآزالِ، وَ بَقاؤُهُ بَعْدَ الْبَعْدِ مِنْ غَيْرِ انْتِقالٍ وَ لَا زَوالٍ، غَنِيٌّ فِى الْأَوَّلِ وَ الْآخِرِ، مُسْتَغْنٍ فِى الْباطِنِ وَ الظَّاهِرِ، لَاجَوْرَ فِى قَضِيَّتِهِ، ولَا مَيْلَ فِى مَشِيئَتِهِ، وَ لَا ظُلْمَ فِى تَقْدِيرِهِ، وَ لَا مَهْرَبَ مِنْ حُكُومَتِهِ، وَ لَا مَلْجَأَ مِنْ سَطَواتِهِ، وَ لَا مَنْجٰا مِنْ نَقِماتِهِ ؛ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ، وَ لَا يَفُوتُهُ أَحَدٌ إِذا طَلَبَهُ، أَزاحَ الْعِلَلَ فِى التَّكْلِيفِ، وَ سَوَّى التَّوْفِيقَ بَيْنَ الضَّعِیفِ (2)
ص: 217
وَالشَّرِيفِ، مَكَّنَ أَداءَ الْمَأْمُورِ، وَ سَهَّلَ سَبِيلَ اجْتِنابِ الْمَحْظُورِ، لَمْ يُكَلِّفِ الطَّاعَةَ إِلّا دُونَ الْوُسْعِ وَ الطَّاقَةِ ؛ سُبْحانَهُ مَا أَبْيَنَ كَرَمَهُ، وَ أَعْلَىٰ شَأْنَهُ ، سُبْحانَهُ مَا أَجَلَّ نَيْلَهُ، وَ أَعْظَمَ إِحْسانَهُ ، بَعَثَ الْأَنْبِياءَ لِيُبَيِّنَ عَدْلَهُ، وَ نَصَبَ الْأَوْصِياءَ لِيُظْهِرَ طَوْلَهُ وَ فَضْلَهُ، وَ جَعَلَنا مِنْ أُمَّةِ سَيِّدِ الْأَنْبِياءِ، وَ خَيْرِ الْأَوْلِياءِ، وَ أَفْضَلِ الْأَصْفِياءِ، وَ أَعْلَى الْأَزْكِياءِ، مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ؛ (1) آمَنَّا بِهِ وَ بِما دَعانا إِلَيْهِ، وَ بِالْقُرْآنِ الَّذِى أَنْزَلَهُ عَلَيْهِ، وَ بِوَصِيِّهِ الَّذِى نَصَبَهُ يَوْمَ الْغَدِيرِ وَ أَشارَ بِقَوْلِهِ: هٰذا عَلِيٌّ إِلَيْهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ الْأَبْرارَ، وَ الْخُلَفاءَ الْأَخْيارَ بَعْدَ الرَّسُولِ الْمُخْتارِ، عَلِيٌّ قامِعُ الْكُفّارِ، وَ مِنْ بَعْدِهِ سَيِّدُ أَوْلادِهِ، الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ، ثُمَّ أَخُوهُ السِّبْطُ التَّابِعُ لِمَرْضاةِ اللّٰهِ الْحُسَيْنُ، ثُمَّ الْعابِدُ عَلِيٌّ، ثُمَّ الْباقِرُ مُحَمَّدٌ، ثُمَّ الصّادِقُ جَعْفَرٌ، ثُمَّ الْکَاظِمُ مُوسَی، ثُمَّ الرِّضَا عَلِیٌّ ثُمَّ التَّقِیُّ مُحَمَّدٌ، ثُمَّ النَّقِیُّ عَلِیٌّ، ثُمَّ الزَّکِیُّ (2)
ص: 218
[الْعَسْکَرِیُّ] الْحَسَنُ، ثُمَّ الْحُجَّةُ الْخَلَفُ، الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ [الْمَهْدِیُّ] الْمُرْجَى، الَّذِى بِبَقائِهِ بَقِيَتِ الدُّنْيا، وَ بِيُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرىٰ، وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّماءُ، وَ بِهِ يَمْلَأُ اللّٰهُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً بَعْدَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً، (1)وَأَشْهَدُ أَنَّ أَقْوالَهُمْ حُجَّةٌ، وَ امْتِثالَهُمْ فَرِيضَةٌ، وَ طاعَتَهُمْ مَفْرُوضَةٌ، وَ مَوَدَّتَهُمْ لازِمَةٌ مَقْضِيَّةٌ، وَ الْاقْتِداءَ بِهِمْ مُنْجِيَةٌ، وَ مُخالَفَتَهُمْ مُرْدِيَةٌ، وَ هُمْ سَاداتُ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَجْمَعِينَ، وَ شُفَعاءُ يَوْمِ الدِّينِ، وَ أَئِمَّةُ أَهْلِ الْأَرْضِ عَلَى الْيَقِينِ، وَ أَفْضَلُ الْأَوْصِياءِ الْمَرْضِيِّينَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ، وَ مُساءَلَةَ الْقَبْرِ حَقٌّ، وَ الْبَعْثَ حَقٌّ، وَ النُّشُورَ حَقٌّ، وَ الصِّراطَ حَقٌّ، وَ الْمِيزانَ حَقٌّ، وَ الْحِسابَ حَقٌّ، وَ الْكِتابَ حَقٌّ، وَ الْجَنَّةَ حَقٌّ، وَ النَّارَ حَقٌّ، وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لَارَيْبَ فِيها، وَ أَنَّ اللّٰهَ يَبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ . اللّهمَّ فَضْلُکَ رَجَائِی، وَ کَرَمُکَ وَ رَحْمَتُکَ أَمَلِی، لا عَمَلَ لِی أَسْتَحِقُّ بِهِ الْجَنَّةَ، (2)
ص: 219
وَلَا طاعَةَ لِى أَسْتَوْجِبُ بِهَا الرِّضْوانَ، إِلّا أَنِّى اعْتَقَدْتُ تَوْحِيدَكَ وَ عَدْلَكَ، وَ ارْتَجَيْتُ إِحْسانَكَ وَ فَضْلَكَ، وَ تَشَفَّعْتُ إِلَيْكَ بِالنَّبِيِّ وَ آلِهِ مِنْ أَحِبَّتِكَ، وَ أَنْتَ أَكْرَمُ الْأَكْرَمِينَ وَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ نَبِيِّنا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً كَثِيراً كَثِيراً، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . اَللّٰهُمَّ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، إِنِّي أَوْدَعْتُكَ يَقِينِي هٰذَا وَ ثَباتَ دِينِى، وَ أَنْتَ خَيْرُ مُسْتَوْدَعٍ، وَ قَدْ أَمَرْتَنا بِحِفْظِ الْوَدائِعِ، فَرُدَّهُ عَلَىَّ وَقْتَ حُضُورِ مَوْتِى، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
مؤلف گوید: در عاهای روایت شده چنین آمده:
اللّهمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْعَدِیلَةِ عِنْدَ الْمَوْتِ . و عدیله عند الموت (2) و عدیله به هنگام مرگ یعنی عدول کردن از حق به سوی باطل به گاه جان دادن، و عدول از حق چنین است که شیطان هنگام مرگ نزد انسان حاضر می شود و او را وسوسه کرده و نسبت به
ص: 220
باورهای دینی به شک می اندازد، تا جایی که او را از مدار ایمان بیرون کند و به همین دلیل است که در دعاها از این عدول به خدا پناه برده شده . و جناب فخر المحققین (رَحمهُ اللّه) چنین فرموده: هرکه می خواهد از این وسوسه های به هنگام مرگ در امان باشد، دلایل ایمان و اصول پنجگانه را با برهان های قطعی و صفای باطن، در ضمیرش حاضر نموده و آن ها را به حق تعالی بسپارد که هنگام مرگ به او بازگرداند، بدینسان که پس از اظهار عقاید بر حق بگوید:
اَللّٰهُمَّ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، إِنِّي أَوْدَعْتُكَ يَقِينِي هٰذَا وَ ثَباتَ دِينِى، وَ أَنْتَ خَيْرُ مُسْتَوْدَعٍ، وَ قَدْ أَمَرْتَنا بِحِفْظِ الْوَدائِعِ، فَرُدَّهُ عَلَىَّ وَقْتَ حُضُورِ مَوْتِى، (1)
بنا بر گفته فخر المحققین (رَحمهُ اللّه) خواند دعای شریف عدیله و به یاد سپردم معنای آن در ذهن برای به سلامت رستن از خطر «عدیله عند الموت» سودمند است . و امّا این دعای مذکور روایت معصوم است یا انشای علمای شیعه؟ باید گفت: بنا بر گواهی عالم برجسته در علم حدیث شناسی و بررسی کننده روایات و گردآورنده تمام اخبار ائمه
ص: 221
دانشمند زبردست و خبره و محدّث ناقد و بصیر، شیخنا الاکرم و المحدث الأعظم مولانا الحاج میرزا حسین نوری «نور اللّه مرقده» این دعا از معصومین نیست، چنان که فرموده است:وَاَمَّا دُعآءُ الْعَديلَةِ الْمَعْرُوفُ، فَهُوَ مِنْ مُؤَلَّفاتِ بَعْضِ اَهْلِ الْعِلْمِ، لَيْسَ بِمَاْثُورٍ وَ لا مَوْجُودٍ فى كُتُبِ حَمَلَةِ الْأَحادِيثِ وَ نُقَّادِها . (1) بدان که شیخ طوسی از محمّد بن سلیمان دیلمی روایت کرده است که به محضر حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرضه داشتم: شیعیان شما می گویند: ایمان بر دو گونه است: نخستین ایمان مستّقر و دیگر آن که به امانت نهاده شده و از بین میرود، بنابراین دعایی را به من بیاموز که هرگاه آن را بخوانم ایمانم کامل شود و از بین نرود، ایشان فرمود پس از هر نماز واجب بگو:
رَضِيتُ بِاللّٰهِ رَبّاً، وَ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نَبِيّاً، وَ بِالْإِسْلامِ دِيناً، وَ بِالْقُرْآنِ كِتاباً، وَ بِالْكَعْبَةِ قِبْلَةً، وَ بِعَلِيٍّ وَلِيّاً وَ إِماماً، وَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، وَ مُحَمَّدِ (2)
ص: 222
بْنِ عَلِيٍّ، وَجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، وَ عَلِيِّ بْنِ مُوسىٰ، وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، وَعَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ، وَالْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ أَئِمَّةً . اَللّٰهُمَّ إِنِّى رَضِيتُ بِهِمْ أَئِمَّةً، فَارْضَنِى لَهُمْ؛ إِنَّكَ عَلىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (1)
ص: 223
این دعا در کتاب های بلد الامین و مصباح کفعمی آمده، از حضرت سیّد الساجدین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، از پدر ایشان از جدّ بزرگوارش حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: این دعا را جبرئیل برای آن حضرت در یکی از جنگها فرود آورد، درحالی که زره سنگینی بر تن آن جناب بود به گونه ای که سنگینی آن بدن مبارک آن حضرت را به درد آورده بود . جبرئیل عرضه داشت: یا محمّد پروردگارت به تو سلام می رساند و می فرماید: این جوشن (زره) را از تن خود بیرون کن و این دعا را بخوان که برای تو و امّتت موجب ایمنی است . سپس شرحی در فضیلت این دعا ذکر فرموده که اینجا جای بیان تمام آن نیست ولی به برخی از آن اشاره می کنیم از جمله آنکه هرکه آن را بر کفنش بنویسد، خدا به احترام آن او را به آتش نمی افکند و و هرکه آن را در اول ماه رمضان با نیّت خالص و دلی پاک بخواند، حق تعالی بهره مندی را روزی او می کند، و برای وی هفتاد هزار فرشته می آفریند که خدا را تسبیح و تقدیس کنند و ثوابش را برای او قرار دهند . در ادامه نیز فضیلت زیادی نقل کرده تا آنکه
ص: 224
فرمود: هرکه آن را در ماه رمضان سه بار بخواند، خدا بدن او را بر آتش جهنم حرام می کند، و بهشت را برای او واجب می گرداند، و دو فرشته را بر او می گمارد تا او را از گناهان حفظ کنند، و در طول زندگی خود در امان خدا باشد و در پایان روایت آمده: امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: پدرم علی بن ابیطالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) به حفظ این دعا وصیّت کرد، و نیز اینکه آن را بر کفن ایشان بنویسم و به اهل خود تعلیم دهم و آنان را به خواندنش ترغیب نمایم . این دعا مشتمل بر هزار نام از نام های خدا است و اسم اعظم نیز در آن است . فقیر گوید: از این روایت دو نکته استفاده می شود، اوّل: استحباب نوشتن این دعا بر کفن چنان که علاّمه بحر العلوم (عطر مرقده) در کتاب «الدرّة» به آن اشاره فرموده است:
وَسُنَّ اَنْ یُکْتَبَ بالاْکْفانِ*** شَهادَةُ الاْسْلامِ وَ الاِیمانِ (1)
وَهکَذا کِتابَةُ الْقُرْانِ*** وَ الْجَوْشَنُ المَنْعُوتُ بِالاْمانِ (2)
دومّ: استحباب خواندن این دعا در اوّل ماه رمضان، و امّا درباره قرائت آن در خصوص شب های قَدر باید گفت، ذکری
ص: 225
از آن در این روایت نیامده است، ولی علاّمه مجلسی قدّس اللّه روحه در کتاب «زاد المعاد» آن را در ضمن اعمال شب های قَدر ذکر نموده است و در پاره ای از روایات نیز وارد شده که دعای «جوشن کبیر» را در هر یک از شب های قَدر بخوانند . و برای ما در این مقام فرمایش علاّمه مجلسی اَحَلَّهُ اللّه دار السَّلام کافی است .
در هر صورت این دعا مشتمل بر صد بند است، و هر بندی مشتمل بر ده نام از نام های خداست که در آخر هر بند باید گفت:سُبْحانَكَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ خَلِّصْنا مِنَ النّارِ یا رَبِّ .
و در کتاب «بلد الامین» آمده است که در آغاز هر بند «بسم اللّه» بگوید و در آخرش: سُبْحانَكَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ! صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ خَلِّصْنا مِنَ النّارِ یا رَبِّ، یا ذَاالْجَلالِ وَ الاِکْرامِ، یا ارْحَمَ الرّاحِمینَ . (1)
و آن دُعا این است :
ص: 226
بِسم اللّه الرَحمنِ الرَحیم(1)
(1) اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ يَا اللّٰهُ، يَا رَحْمٰنُ، يَا رَحِيمُ، يَا كَرِيمُ، يَا مُقِيمُ، يَا عَظِيمُ، يَا قَدِيمُ، يَا عَلِيمُ، يَا حَلِيمُ، يَا حَكِيمُ، سُبْحانَكَ يَا لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ، خَلِّصْنا مِنَ النَّارِ يَا رَبِّ . (2)
(2) يَا سَيِّدَ السَّاداتِ، يَا مُجِيبَ الدَّعَواتِ، يَا رَافِعَ الدَّرَجَاتِ، يَا وَلِىَّ الْحَسَناتِ، يَا غَافِرَ الْخَطِيئاتِ، يَا مُعْطِىَ الْمَسْأَلاتِ، يَا قابِلَ التَّوْباتِ، يَا سَامِعَ الْأَصْواتِ، يَا عَالِمَ الْخَفِيِّاتِ، يَا دَافِعَ الْبَلِيِّاتِ . (3)
(3) يَا خَيْرَ الْغافِرِينَ، يَا خَيْرَ الْفاتِحِينَ، يَا خَيْرَ النَّاصِرِينَ، يَا خَيْرَ الْحَاكِمِينَ، يَا خَيْرَ الرَّازِقِينَ، يَا خَيْرَ الْوَارِثِينَ، يَا خَيْرَ الْحَامِدِينَ، يَا خَيْرَ الذَّاكِرِينَ، يَا خَيْرَ الْمُنْزِلِينَ، يَا خَيْرَ الْمُحْسِنِينَ . (4)
(4) يَا مَنْ لَهُ الْعِزَّةُ وَ الْجَمالُ، يَا مَنْ لَهُ الْقُدْرَةُ وَ الْكَمالُ، يَا مَنْ لَهُ الْمُلْكُ وَ الْجَلالُ، يَا مَنْ هُوَ الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ، يَا مُنْشِئَ السَّحابِ الثِّقالِ، يَا مَنْ هُوَ شَدِيدُ الْمِحالِ، (5)
ص: 227
يَا مَنْ هُوَ سَرِيعُ الْحِسابِ، يَا مَنْ هُوَ شَدِيدُ الْعِقابِ، يَا مَنْ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ، يَا مَنْ عِنْدَهُ أم الْكِتابِ . (1)
(5) اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ يَا حَنَّانُ، يَا مَنَّانُ، يَا دَيَّانُ، يَا بُرْهانُ، يَا سُلْطانُ، يَا رِضْوانُ، يَا غُفْرانُ، يَا سُبْحانُ، يَا مُسْتَعانُ، يَا ذَا الْمَنِّ وَ الْبَيانِ . (2)
(6) يَا مَنْ تَواضَعَ كُلُّ شَىْءٍ لِعَظَمَتِهِ، يَا مَنِ اسْتَسْلَمَ كُلُّ شَىْءٍ لِقُدْرَتِهِ، يَا مَنْ ذَلَّ كُلُّ شَىْءٍ لِعِزَّتِهِ، يَا مَنْ خَضَعَ كُلُّ شَىْءٍ لِهَيْبَتِهِ، يَا مَنِ انْقادَ كُلُّ شَىْءٍ مِنْ خَشْيَتِهِ، يَا مَنْ تَشَقَّقَتِ الْجِبالُ مِنْ مَخافَتِهِ، يَا مَنْ قامَتِ السَّمَاوَاتُ بِأَمْرِهِ، يَا مَنِ اسْتَقَرَّتِ الْأَرَضُونَ بِإِذْنِهِ، يَا مَنْ يُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ، يَا مَنْ لَايَعْتَدِى عَلىٰ أَهْلِ مَمْلَكَتِهِ . (3)
(7) يَا غافِرَ الْخَطايا، يَا كاشِفَ الْبَلايا، يَا مُنْتَهَى الرَّجايَا، يَا مُجْزِلَ الْعَطايَا، يَا واهِبَ الْهَدايَا، يَا رازِقَ الْبَرايا، يَا قَاضِىَ الْمَنايا، يَا سَامِعَ الشَّكَايا، يَا بَاعِثَ الْبَرايا، يَا مُطْلِقَ الْأُسارىٰ . (4)
(8)
ص: 228
یا ذَا الْحَمْدِ وَ الثَّناءِ، يَا ذَا الْفَخْرِ وَ الْبَهاءِ، يَا ذَا الْمَجْدِ وَ السَّناءِ، يَا ذَا الْعَهْدِ وَ الْوَفاءِ، يَا ذَا الْعَفْوِ وَ الرِّضاءِ، يَا ذَا الْمَنِّ وَ الْعَطَاءِ، يَا ذَا الْفَصْلِ وَ الْقَضاءِ، يَا ذَا الْعِزِّ وَ الْبَقاءِ، يَا ذَا الْجُودِ وَ السَّخاءِ، يَا ذَا الْآلاءِ وَ النَّعْماءِ . (1)
(9) اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، يَا مانِعُ يَا دافِعُ، يَا رافِعُ يَا صانِعُ، يَا نافِعُ يَا سامِعُ، يَا جامِعُ يَا شافِعُ، يَا واسِعُ يَا مُوسِعُ . (2)
(10) يَا صانِعَ كُلِّ مَصْنُوعٍ، يَا خالِقَ كُلِّ مَخْلُوقٍ، يَا رازِقَ كُلِّ مَرْزُوقٍ، يَا مالِكَ كُلِّ مَمْلُوكٍ، يَا كَاشِفَ كُلِّ مَكْرُوبٍ، يَا فَارِجَ كُلِّ مَهْمُومٍ، يَا رَاحِمَ كُلِّ مَرْحُومٍ، يَا نَاصِرَ كُلِّ مَخْذُولٍ، يَا سَاتِرَ كُلِّ مَعْيُوبٍ، يَا مَلْجَأَ كُلِّ مَطْرُودٍ . (3)
(11) يَا عُدَّتِى عِنْدَ شِدَّتِى، يَا رَجَائِى عِنْدَ مُصِيبَتِى، يَا مُؤْنِسِى عِنْدَ وَحْشَتِى، يَا صَاحِبِى عِنْدَ غُرْبَتِى، يَا وَلِيِّى عِنْدَ نِعْمَتِى، يَا غِياثِى عِنْد كُرْبَتِى، يَا دَلِيلِى عِنْدَ حَيْرَتِى، يَا غَنائِى عِنْدَ افْتِقارِى، يَا مَلْجَئِى عِنْدَ (4)
ص: 229
اضْطِرَارِی، یَا مُعِینِی عِنْدَ مَفْزَعِی . (1)
(12) یَا عَلامَ الْغُیُوبِ، یَا غَفَّارَ الذُّنُوبِ، یَا سَتَّارَ الْعُیُوبِ، یَا کَاشِفَ الْکُرُوبِ، یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ، یَا طَبِیبَ الْقُلُوبِ، یَا مُنَوِّرَ الْقُلُوبِ، یَا أَنِیسَ الْقُلُوبِ، یَا مُفَرِّجَ الْهُمُومِ، یَا مُنَفِّسَ الْغُمُومِ . (2)
(13) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا جَلِیلُ یَا جَمِیلُ، یَا وَ کِیلُ یَا کَفِیلُ، یَا دَلِیلُ یَا قَبِیلُ، یَا مُدِیلُ یَا مُنِیلُ، یَا مُقِیلُ یَا مُحِیلُ . (3)
(14) یَا دَلِیلَ الْمُتَحَیِّرِینَ، یَا غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ، یَا صَرِیخَ الْمُسْتَصْرِخِینَ، یَا جَارَ الْمُسْتَجِیرِینَ، یَا أَمَانَ الْخَائِفِینَ، یَا عَوْنَ الْمُؤْمِنِینَ، یَا رَاحِمَ الْمَسَاکِینِ، یَا مَلْجَأَ الْعَاصِینَ، یَا غَافِرَ الْمُذْنِبِینَ، یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ . (4)
(15) یَا ذَا الْجُودِ وَ الْإِحْسَانِ، یَا ذَا الْفَضْلِ وَ الامْتِنَانِ، یَا ذَا الْأَمْنِ وَ الْأَمَانِ، یَا ذَا الْقُدْسِ وَ السُّبْحَانِ، یَا ذَا الْحِکْمَةِ وَ الْبَیَانِ، یَا ذَا الرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوَانِ، یَا ذَا الْحُجَّةِ وَ الْبُرْهَانِ، یَا ذَا الْعَظَمَةِ وَ السُّلْطَانِ، (5)
ص: 230
یَا ذَا الرَّأْفَةِ وَ الْمُسْتَعَانِ، یَا ذَا الْعَفْوِ وَ الْغُفْرَانِ . (1)
(16) یَا مَنْ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ هُوَ إِلَهُ کُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ هُوَ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ هُوَ صَانِعُ کُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ هُوَ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ هُوَ بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ هُوَ فَوْقَ کُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ هُوَ عَالِمٌ بِکُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ هُوَ قَادِرٌ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ هُوَ یَبْقَی وَ یَفْنَی کُلُّ شَیْءٍ . (2)
(17) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِكَ، یَا مُؤْمِنُ یَا مُهَیْمِنُ، یَا مُکَوِّنُ یَا مُلَقِّنُ، یَا مُبَیِّنُ یَا مُهَوِّنُ، یَا مُمَکِّنُ یَا مُزَیِّنُ، یَا مُعْلِنُ یَا مُقَسِّمُ . (3)
(18) یَا مَنْ هُوَ فِی مُلْکِهِ مُقِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی سُلْطَانِهِ قَدِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی جَلالِهِ عَظِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ عَلَی عِبَادِهِ رَحِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ، عَلِیمٌ یَا مَنْ هُوَ بِمَنْ عَصَاهُ حَلِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ بِمَنْ رَجَاهُ کَرِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی صُنْعِهِ حَکِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی حِکْمَتِهِ لَطِیفٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی لُطْفِهِ قَدِیمٌ . (4)
(19) یَا مَنْ لا یُرْجَىٰ
ص: 231
إِلّا فَضْلُهُ، یَا مَنْ لا یُسْأَلُ إِلّا عَفْوُهُ، یَا مَنْ لا یُنْظَرُ إِلّا بِرُّهُ، یَا مَنْ لا یُخَافُ إِلّا عَدْلُهُ، یَا مَنْ لا یَدُومُ إِلّا مُلْکُهُ، یَا مَنْ لا سُلْطَانَ إِلّا سُلْطَانُهُ، یَا مَنْ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَتُهُ، یَا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ، یَا مَنْ أَحَاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ عِلْمُهُ، یَا مَنْ لَیْسَ أَحَدٌ مِثْلَهُ . (1)
(20) یَا فَارِجَ الْهَمِّ، یَا کَاشِفَ الْغَمِّ، یَا غَافِرَ الذَّنْبِ، یَا قَابِلَ التَّوْبِ یَا خَالِقَ الْخَلْقِ، یَا صَادِقَ الْوَعْدِ یَا مُوفِیَ الْعَهْدِ، یَا عَالِمَ السِّرِّ یَا فَالِقَ الْحَبِّ، یَا رَازِقَ الْأَنَامِ . (2)
(21) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِكَ، یَا عَلِیُّ یَا وَفِیُّ، یَا غَنِیُّ یَا مَلِیُّ، یَا حَفِیُّ یَا رَضِیُّ، یَا زَکِیُّ یَا بَدِیُّ، یَا قَوِیُّ یَا وَلِیُّ . (3)
(22) یَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِیلَ، یَا مَنْ سَتَرَ الْقَبِیحَ، یَا مَنْ لَمْ یُؤَاخِذْ بِالْجَرِیرَةِ، یَا مَنْ لَمْ یَهْتِكِ السِّتْرَ، یَا عَظِیمَ الْعَفْوِ، یَا حَسَنَ التَّجَاوُزِ، یَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ، یَا بَاسِطَ الْیَدَیْنِ بِالرَّحْمَةِ، یَا صَاحِبَ کُلِّ نَجْوَی، یَا مُنْتَهَی کُلِّ شَکْوَىٰ . (4)
(23)
ص: 232
یَا ذَا النِّعْمَةِ السَّابِغَةِ، یَا ذَا الرَّحْمَةِ الْوَاسِعَةِ، یَا ذَا الْمِنَّةِ السَّابِقَةِ، یَا ذَا الْحِکْمَةِ الْبَالِغَةِ، یَا ذَا الْقُدْرَةِ الْکَامِلَةِ، یَا ذَا الْحُجَّةِ الْقَاطِعَةِ، یَا ذَا الْکَرَامَةِ الظَّاهِرَةِ، یَا ذَا الْعِزَّةِ الدَّائِمَةِ، یَا ذَا الْقُوَّةِ الْمَتِینَةِ، یَا ذَا الْعَظَمَةِ الْمَنِیعَةِ . (1)
(24) یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ، یَا جَاعِلَ الظُّلُمَاتِ، یَا رَاحِمَ الْعَبَرَاتِ، یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ، یَا سَاتِرَ الْعَوْرَاتِ، یَا مُحْیِیَ الْأَمْوَاتِ، یَا مُنْزِلَ الْآیَاتِ، یَا مُضَعِّفَ الْحَسَنَاتِ، یَا مَاحِیَ السَّیِّئَاتِ، یَا شَدِیدَ النَّقِمَاتِ . (2)
(25) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا مُصَوِّرُ یَا مُقَدِّرُ، یَا مُدَبِّرُ یَا مُطَهِّرُ، یَا مُنَوِّرُ یَا مُیَسِّرُ، یَا مُبَشِّرُ یَا مُنْذِرُ، یَا مُقَدِّمُ یَا مُؤَخِّرُ . (3)
(26) یَا رَبَّ الْبَیْتِ الْحَرَامِ، یَا رَبَّ الشَّهْرِ الْحَرَامِ، یَا رَبَّ الْبَلَدِ الْحَرَامِ، یَا رَبَّ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ، یَا رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ، یَا رَبَّ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ، یَا رَبَّ الْحِلِّ وَ الْحَرَامِ، یَا رَبَّ النُّورِ وَ الظَّلامِ، یَا رَبَّ التَّحِیَّةِ وَ السَّلامِ، یَا رَبَّ الْقُدْرَةِ فِی (4)
ص: 233
الْأَنَامِ . (1)
(27) یَا أَحْکَمَ الْحَاکِمِینَ، یَا أَعْدَلَ الْعَادِلِینَ، یَا أَصْدَقَ الصَّادِقِینَ، یَا أَطْهَرَ الطَّاهِرِینَ، یَا أَحْسَنَ الْخَالِقِینَ، یَا أَسْرَعَ الْحَاسِبِینَ، یَا أَسْمَعَ السَّامِعِینَ، یَا أَبْصَرَ النَّاظِرِینَ، یَا أَشْفَعَ الشَّافِعِینَ، یَا أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ . (2)
(28) یَا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ، یَا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ، یَا ذُخْرَ مَنْ لا ذُخْرَ لَهُ، یَا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ، یَا غِیَاثَ مَنْ لا غِیَاثَ لَهُ، یَا فَخْرَ مَنْ لا فَخْرَ لَهُ، یَا عِزَّ مَنْ لا عِزَّ لَهُ، یَا مُعِینَ مَنْ لا مُعِینَ لَهُ، یَا أَنِیسَ مَنْ لا أَنِیسَ لَهُ، یَا أَمَانَ مَنْ لا أَمَانَ لَهُ . (3)
(29) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِکَ، یَا عَاصِمُ یَا قَائِمُ، یَا دَائِمُ یَا رَاحِمُ، یَا سَالِمُ یَا حَاکِمُ، یَا عَالِمُ یَا قَاسِمُ، یَا قَابِضُ یَا بَاسِطُ . (4)
(30) یَا عَاصِمَ مَنِ اسْتَعْصَمَهُ، یَا رَاحِمَ مَنِ اسْتَرْحَمَهُ، یَا غَافِرَ مَنِ اسْتَغْفَرَهُ، یَا نَاصِرَ مَنِ اسْتَنْصَرَهُ، یَا حَافِظَ مَنِ اسْتَحْفَظَهُ، یَا مُکْرِمَ مَنِ اسْتَکْرَمَهُ، یَا مُرْشِدَ مَنِ اسْتَرْشَدَهُ، یَا صَرِیخَ مَنِ (5)
ص: 234
اسْتَصْرَخَهُ، یَا مُعِینَ مَنِ اسْتَعَانَهُ، یَا مُغِیثَ مَنِ اسْتَغَاثَهُ . (1)
(31) یَا عَزِیزاً لا یُضَامُ، یَا لَطِیفاً لا یُرَامُ، یَا قَیُّوماً لا یَنَامُ، یَا دَائِماً لا یَفُوتُ، یَا حَیّا لا یَمُوتُ، یَا مَلِکا لا یَزُولُ، یَا بَاقِیا لا یَفْنَی، یَا عَالِماً لا یَجْهَلُ، یَا صَمَداً لا یُطْعَمُ، یَا قَوِیّاً لا یَضْعُفُ . (2)
(32) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا أَحَدُ یَا وَاحِدُ، یَا شَاهِدُ یَا مَاجِدُ، یَا حَامِدُ یَا رَاشِدُ، یَا بَاعِثُ یَا وَارِثُ، یَا ضَارُّ یَا نَافِعُ . (3)
(33) یَا أَعْظَمَ مِنْ کُلِّ عَظِیمٍ، یَا أَکْرَمَ مِنْ کُلِّ کَرِیمٍ، یَا أَرْحَمَ مِنْ کُلِّ رَحِیمٍ، یَا أَعْلَمَ مِنْ کُلِّ عَلِیمٍ، یَا أَحْکَمَ مِنْ کُلِّ حَکِیمٍ، یَا أَقْدَمَ مِنْ کُلِّ قَدِیمٍ، یَا أَکْبَرَ مِنْ کُلِّ کَبِیرٍ، یَا أَلْطَفَ مِنْ کُلِّ لَطِیفٍ، یَا أَجَلَّ مِنْ کُلِّ جَلِیلٍ، یَا أَعَزَّ مِنْ کُلِّ عَزِیزٍ . (4)
(34) یَا کَرِیمَ الصَّفْحِ، یَا عَظِیمَ الْمَنِّ، یَا کَثِیرَ الْخَیْرِ، یَا قَدِیمَ الْفَضْلِ، یَا دَائِمَ اللُّطْفِ، یَا لَطِیفَ الصُّنْعِ، یَا مُنَفِّسَ الْکَرْبِ، یَا کَاشِفَ الضُّرّ، ِ یَا مَالِکَ الْمُلْكِ، یَا قَاضِیَ (5)
ص: 235
الْحَقِّ . (1)
(35) یَا مَنْ هُوَ فِی عَهْدِهِ وَفِیٌّ، یَا مَنْ هُوَ فِی وَفَائِهِ قَوِیٌّ، یَا مَنْ هُوَ فِی قُوَّتِهِ عَلِیٌّ، یَا مَنْ هُوَ فِی عُلُوِّهِ قَرِیبٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی قُرْبِهِ لَطِیفٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی لُطْفِهِ شَرِیفٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی شَرَفِهِ عَزِیزٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی عِزِّهِ عَظِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی عَظَمَتِهِ مَجِیدٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی مَجْدِهِ حَمِیدٌ . (2)
(36) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا کَافِی یَا شَافِی یَا وَافِی یَا مُعَافِی، یَا هَادِی یَا دَاعِی یَا قَاضِی، یَا رَاضِی یَا عَالِی یَا بَاقِی . (3)
(37) یَا مَنْ کُلُّ شَیْءٍ خَاضِعٌ لَهُ، یَا مَنْ کُلُّ شَیْءٍ خَاشِعٌ لَهُ، یَا مَنْ کُلُّ شَیْءٍ کَائِنٌ لَهُ، یَا مَنْ کُلُّ شَیْءٍ مَوْجُودٌ بِهِ، یَا مَنْ کُلُّ شَیْءٍ مُنِیبٌ إِلَیْهِ، یَا مَنْ کُلُّ شَیْءٍ خَائِفٌ مِنْهُ، یَا مَنْ کُلُّ شَیْءٍ قَائِمٌ بِهِ، یَا مَنْ کُلُّ شَیْءٍ صَائِرٌ إِلَیْهِ، یَا مَنْ کُلُّ شَیْءٍ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ، یَا مَنْ کُلُّ شَیْءٍ هَالِكٌ إِلّا وَجْهَهُ . (4)
(38) یَا مَنْ لامَفَرَّ إِلّا إِلَیْهِ، یَا مَنْ لا مَفْزَعَ إِلّا إِلَیْهِ، یَا مَنْ لا مَقْصَدَ إِلّا إِلَیْهِ، یَا مَنْ (5)
ص: 236
لا مَنْجَی مِنْهُ إِلّا إِلَیْهِ، یَا مَنْ لا یُرْغَبُ إِلّا إِلَیْهِ، یَا مَنْ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِهِ، یَا مَنْ لا یُسْتَعَانُ إِلّا بِهِ، یَا مَنْ لا یُتَوَکَّلُ إِلّا عَلَیْهِ، یَا مَنْ لا یُرْجَی إِلّا هُوَ، یَا مَنْ لا یُعْبَدُ إِلّا هُوَ . (1)
(39) یَا خَیْرَ الْمَرْهُوبِینَ، یَا خَیْرَ الْمَرْغُوبِینَ، یَا خَیْرَ الْمَطْلُوبِینَ، یَا خَیْرَ الْمَسْئُولِینَ، یَا خَیْرَ الْمَقْصُودِینَ، یَا خَیْرَ الْمَذْکُورِینَ، یَا خَیْرَ الْمَشْکُورِینَ، یَا خَیْرَ الْمَحْبُوبِینَ، یَا خَیْرَ الْمَدْعُوِّینَ، یَا خَیْرَ الْمُسْتَأْنِسِینَ . (2)
(40) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا غَافِرُ یَا سَاتِرُ، یَا قَادِرُ یَا قَاهِر، ُ یَا فَاطِرُ یَا کَاسِرُ، یَا جَابِرُ یَا ذَاکِرُ، یَا نَاظِرُ یَا نَاصِرُ . (3)
(41) یَا مَنْ خَلَقَ فَسَوَّیٰ، یَا مَنْ قَدَّرَ فَهَدَیٰ، یَا مَنْ یَکْشِفُ الْبَلْوَیٰ، یَا مَنْ یَسْمَعُ النَّجْوَیٰ، یَا مَنْ یُنْقِذُ الْغَرْقَیٰ، یَا مَنْ یُنْجِیٰ الْهَلْکَیٰ، یَا مَنْ یَشْفِیٰ الْمَرْضَیٰ، یَا مَنْ أَضْحَكَ وَ أَبْکَیٰ، یَا مَنْ أَمَاتَ وَ أَحْیَا، یَا مَنْ خَلَقَ الزَّوْجَیْنِ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثَیٰ . (4)
(42) یَا مَنْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ
ص: 237
سَبِیلُهُ، یَا مَنْ فِی الْآفَاقِ آیَاتُهُ، یَا مَنْ فِی الْآیَاتِ بُرْهَانُهُ، یَا مَنْ فِی الْمَمَاتِ قُدْرَتُهُ، یَا مَنْ فِی الْقُبُورِ عِبْرَتُهُ، یَا مَنْ فِی الْقِیَامَةِ مُلْکُهُ، یَا مَنْ فِی الْحِسَابِ هَیْبَتُهُ، یَا مَنْ فِی الْمِیزَانِ قَضَاؤُهُ، یَا مَنْ فِی الْجَنَّةِ ثَوَابُهُ، یَا مَنْ فِی النَّارِ عِقَابُهُ . (1)
(43) یَا مَنْ إِلَیْهِ یَهْرُبُ الْخَائِفُونَ، یَا مَنْ إِلَیْهِ یَفْزَعُ الْمُذْنِبُونَ، یَا مَنْ إِلَیْهِ یَقْصِدُ الْمُنِیبُونَ، یَا مَنْ إِلَیْهِ یَرْغَبُ الزَّاهِدُونَ، یَا مَنْ إِلَیْهِ یَلْجَأُ الْمُتَحَیِّرُونَ، یَا مَنْ بِهِ یَسْتَأْنِسُ الْمُرِیدُونَ، یَا مَنْ بِهِ یَفْتَخِرُ الْمُحِبُّونَ، یَا مَنْ فِی عَفْوِهِ یَطْمَعُ الْخَاطِئُونَ، یَا مَنْ إِلَیْهِ یَسْکُنُ الْمُوقِنُونَ، یَا مَنْ عَلَیْهِ یَتَوَکَّلُ الْمُتَوَکِّلُونَ . (2)
(44) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا حَبِیبُ یَا طَبِیبُ، یَا قَرِیبُ یَا رَقِیبُ، یَا حَسِیبُ یَا مُهِیبُ، یَا مُثِیبُ یَا مُجِیبُ، یَا خَبِیرُ یَا بَصِیرُ . (3)
(45) یَا أَقْرَبَ مِنْ کُلِّ قَرِیبٍ، یَا أَحَبَّ مِنْ کُلِّ حَبِیبٍ، یَا أَبْصَرَ مِنْ کُلِّ بَصِیرٍ، یَا أَخْبَرَ مِنْ کُلِّ خَبِیر، (4)
ص: 238
یَا أَشْرَفَ مِنْ کُلِّ شَرِیفٍ، یَا أَرْفَعَ مِنْ کُلِّ رَفِیعٍ، یَا أَقْوَی مِنْ کُلِّ قَوِیٍّ، یَا أَغْنَی مِنْ کُلِّ غَنِیٍّ، یَا أَجْوَدَ مِنْ کُلِّ جَوَادٍ، یَا أَرْأَفَ مِنْ کُلِّ رَءُوفٍ . (1)
(46) یَا غَالِبا غَیْرَ مَغْلُوبٍ، یَا صَانِعا غَیْرَ مَصْنُوعٍ، یَا خَالِقا غَیْرَ مَخْلُوقٍ، یَا مَالِکاً غَیْرَ مَمْلُوکٍ، یَا قَاهِراً غَیْرَ مَقْهُورٍ، یَا رَافِعاً غَیْرَ مَرْفُوعٍ، یَا حَافِظاً غَیْرَ مَحْفُوظٍ، یَا نَاصِراً غَیْرَ مَنْصُورٍ، یَا شَاهِداً غَیْرَ غَائِبٍ، یَا قَرِیباً غَیْرَ بَعِیدٍ . (2)
(47) یَا نُورَ النُّورِ، یَا مُنَوِّرَ النُّورِ، یَا خَالِقَ النُّورِ، یَا مُدَبِّرَ النُّورِ، یَا مُقَدِّرَ النُّورِ، یَا نُورَ کُلِّ نُورٍ، یَا نُورا قَبْلَ کُلِّ نُورٍ، یَا نُورا بَعْدَ کُلِّ نُورٍ، یَا نُورا فَوْقَ کُلِّ نُورٍ، یَا نُورا لَیْسَ کَمِثْلِهِ نُورٌ . (3)
(48) یَا مَنْ عَطَاؤُهُ شَرِیفٌ، یَا مَنْ فِعْلُهُ لَطِیفٌ، یَا مَنْ لُطْفُهُ مُقِیمٌ، یَا مَنْ إِحْسَانُهُ قَدِیمٌ، یَا مَنْ قَوْلُهُ حَقٌّ، یَا مَنْ وَعْدُهُ صِدْقٌ، یَا مَنْ عَفْوُهُ فَضْلٌ، یَا مَنْ عَذَابُهُ عَدْلٌ، یَا مَنْ ذِکْرُهُ حُلْوٌ، یَا مَنْ فَضْلُهُ عَمِیمٌ . (4)
ص: 239
(49) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا مُسَهِّلُ یَا مُفَصِّلُ، یَا مُبَدِّلُ یَا مُذَلِّلُ، یَا مُنَزِّلُ یَا مُنَوِّلُ، یَا مُفْضِلُ یَا مُجْزِلُ، یَا مُمْهِلُ یَا مُجْمِلُ . (1)
(50) یَا مَنْ یَرَی وَ لا یُرَی، یَا مَنْ یَخْلُقُ وَ لا یُخْلَقُ، یَا مَنْ یَهْدِی وَ لا یُهْدَی، یَا مَنْ یُحْیِی وَ لا یُحْیَی، یَا مَنْ یَسْأَلُ وَ لا یُسْأَلُ، یَا مَنْ یُطْعِمُ وَ لا یُطْعَمُ، یَا مَنْ یُجِیرُ وَ لا یُجَارُ عَلَیْهِ، یَا مَنْ یَقْضِی وَ لا یُقْضَی عَلَیْهِ، یَا مَنْ یَحْکُمُ وَ لا یُحْکَمُ عَلَیْهِ، یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَدٌ . (2)
(51) یَا نِعْمَ الْحَسِیبُ، یَا نِعْمَ الطَّبِیبُ، یَا نِعْمَ الرَّقِیبُ، یَا نِعْمَ الْقَرِیبُ، یَا نِعْمَ الْمُجِیبُ، یَا نِعْمَ الْحَبِیبُ، یَا نِعْمَ الْکَفِیلُ، یَا نِعْمَ الْوَکِیلُ، یَا نِعْمَ الْمَوْلَىٰ، یَا نِعْمَ النَّصِیرُ . (3)
(52) یَا سُرُورَ الْعَارِفِینَ، یَا مُنَی الْمُحِبِّینَ، یَا أَنِیسَ الْمُرِیدِینَ، یَا حَبِیبَ التَّوَّابِینَ، یَا رَازِقَ الْمُقِلِّینَ، یَا رَجَاءَ الْمُذْنِبِینَ، یَا قُرَّةَ عَیْنِ الْعَابِدِینَ، یَا مُنَفِّسَ عَنِ الْمَکْرُوبِینَ، یَا مُفَرِّجَ عَنِ الْمَغْمُومِینَ، (4)
ص: 240
یَا إِلَهَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ . (1)
(53) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا رَبَّنَا یَا إِلَهَنَا، یَا سَیِّدَنَا یَا مَوْلانَا، یَا نَاصِرَنَا یَا حَافِظَنَا، یَا دَلِیلَنَا یَا مُعِینَنَا، یَا حَبِیبَنَا یَا طَبِیبَنَا . (2)
(54) یَا رَبَّ النَّبِیِّینَ وَ الْأَبْرَارِ، یَا رَبَّ الصِّدِّیقِینَ وَ الْأَخْیَارِ، یَا رَبَّ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، یَا رَبَّ الصِّغَارِ وَ الْکِبَارِ، یَا رَبَّ الْحُبُوبِ وَ الثِّمَارِ، یَا رَبَّ الْأَنْهَارِ وَ الْأَشْجَارِ، یَا رَبَّ الصَّحَارِی وَ الْقِفَارِ، یَا رَبَّ الْبَرَارِی وَ الْبِحَارِ، یَا رَبَّ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ، یَا رَبَّ الْأَعْلانِ وَ الْأَسْرَارِ . (3)
(55) یَا مَنْ نَفَذَ فِی کُلِّ شَیْءٍ أَمْرُهُ، یَا مَنْ لَحِقَ بِکُلِّ شَیْءٍ عِلْمُهُ، یَا مَنْ بَلَغَتْ إِلَی کُلِّ شَیْءٍ قُدْرَتُهُ، یَا مَنْ لا تُحْصِی الْعِبَادُ نِعَمَهُ، یَا مَنْ لا تَبْلُغُ الْخَلائِقُ شُکْرَهُ، یَا مَنْ لا تُدْرِکُ الْأَفْهَامُ جَلالَهُ، یَا مَنْ لا تَنَالُ الْأَوْهَامُ کُنْهَهُ، یَا مَنِ الْعَظَمَةُ وَ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاؤُهُ، یَا مَنْ لا تَرُدُّ الْعِبَادُ قَضَاءَهُ، یَا مَنْ لا مُلْکَ إِلّا مُلْکُهُ، یَا مَنْ لا عَطَاءَ إِلّا عَطَاؤُهُ . (4)
(56) یَا مَنْ لَهُ الْمَثَلُ
ص: 241
الْأَعْلَی، یَا مَنْ لَهُ الصِّفَاتُ الْعُلْیَا، یَا مَنْ لَهُ الْآخِرَةُ وَ الْأُولَی، یَا مَنْ لَهُ الْجَنَّةُ الْمَأْوَی، یَا مَنْ لَهُ الْآیَاتُ الْکُبْرَی، یَا مَنْ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی، یَا مَنْ لَهُ الْحُکْمُ وَ الْقَضَاءُ، یَا مَنْ لَهُ الْهَوَاءُ وَ الْفَضَاءُ، یَا مَنْ لَهُ الْعَرْشُ وَ الثَّرَی، یَا مَنْ لَهُ السَّمَاوَاتُ الْعُلَی . (1)
(57) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا عَفُوُّ یَا غَفُورُ، یَا صَبُورُ یَا شَکُورُ، یَا رَئُوفُ یَا عَطُوفُ، یَا مَسْئُولُ یَا وَدُودُ، یَا سُبُّوحُ یَا قُدُّوسُ . (2)
(58) یَا مَنْ فِی السَّمَاءِ عَظَمَتُهُ، یَا مَنْ فِی الْأَرْضِ آیَاتُهُ، یَا مَنْ فِی کُلِّ شَیْءٍ دَلائِلُهُ، یَا مَنْ فِی الْبِحَارِ عَجَائِبُهُ، یَا مَنْ فِی الْجِبَالِ خَزَائِنُهُ، یَا مَنْ یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ، یَا مَنْ إِلَیْهِ یَرْجِعُ الْأَمْرُ کُلُّهُ، یَا مَنْ أَظْهَرَ فِی کُلِّ شَیْءٍ لُطْفَهُ، یَا مَنْ أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ، یَا مَنْ تَصَرَّفَ فِی الْخَلائِقِ قُدْرَتُهُ . (3)
(59) یَا حَبِیبَ مَنْ لا حَبِیبَ لَهُ، یَا طَبِیبَ مَنْ لا طَبِیبَ لَهُ، یَا مُجِیبَ مَنْ لا مُجِیبَ لَهُ، (4)
ص: 242
یَا شَفِیقَ مَنْ لا شَفِیقَ لَهُ، یَا رَفِیقَ مَنْ لا رَفِیقَ لَهُ، یَا مُغِیثَ مَنْ لا مُغِیثَ لَهُ، یَا دَلِیلَ مَنْ لا دَلِیلَ لَهُ، یَا أَنِیسَ مَنْ لا أَنِیسَ لَهُ، یَا رَاحِمَ مَنْ لا رَاحِمَ لَهُ، یَا صَاحِبَ مَنْ لا صَاحِبَ لَهُ . (1)
(60) یَا کَافِیَ مَنِ اسْتَکْفَاهُ، یَا هَادِیَ مَنِ اسْتَهْدَاهُ، یَا کَالِیَ مَنِ اسْتَکْلاهُ، یَا رَاعِیَ مَنِ اسْتَرْعَاهُ، یَا شَافِیَ مَنِ اسْتَشْفَاهُ، یَا قَاضِیَ مَنِ اسْتَقْضَاهُ، یَا مُغْنِیَ مَنِ اسْتَغْنَاهُ، یَا مُوفِیَ مَنِ اسْتَوْفَاهُ، یَا مُقَوِّیَ مَنِ اسْتَقْوَاهُ، یَا وَلِیَّ مَنِ اسْتَوْلاهُ (2)
(61) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا خَالِقُ یَا رَازِقُ، یَا نَاطِقُ یَا صَادِقُ، یَا فَالِقُ یَا فَارِقُ، یَا فَاتِقُ یَا رَاتِقُ، یَا سَابِقُ [فَائِقُ ] یَا سَامِقُ . (3)
(62) یَا مَنْ یُقَلِّبُ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ، یَا مَنْ جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ الْأَنْوَارَ، یَا مَنْ خَلَقَ الظِّلَّ وَ الْحَرُورَ، یَا مَنْ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ، یَا مَنْ قَدَّرَ الْخَیْرَ وَ الشَّرّ، َ یَا مَنْ خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیَاةَ، یَا مَنْ لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْر، یَا مَنْ لَمْ یَتَّخِذْ (4)
ص: 243
[صَاحِبَةً وَ لا] وَلَدا، یَا مَنْ لَیْسَ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ، یَا مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ . (1)
(63) یَا مَنْ یَعْلَمُ مُرَادَ الْمُرِیدِینَ، یَا مَنْ یَعْلَمُ ضَمِیرَ الصَّامِتِینَ، یَا مَنْ یَسْمَعُ أَنِینَ الْوَاهِنِینَ، یَا مَنْ یَرَی بُکَاءَ الْخَائِفِینَ، یَا مَنْ یَمْلِکُ حَوَائِجَ السَّائِلِینَ، یَا مَنْ یَقْبَلُ عُذْرَ التَّائِبِینَ، یَا مَنْ لا یُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِینَ، یَا مَنْ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ، یَا مَنْ لا یَبْعُدُ عَنْ قُلُوبِ الْعَارِفِینَ، یَا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِینَ . (2)
(64) یَا دَائِمَ الْبَقَاءِ، یَا سَامِعَ الدُّعَاءِ، یَا وَاسِعَ الْعَطَاءِ، یَا غَافِرَ الْخَطَاءِ، یَا بَدِیعَ السَّمَاءِ، یَا حَسَنَ الْبَلاءِ، یَا جَمِیلَ الثَّنَاءِ، یَا قَدِیمَ السَّنَاءِ، یَا کَثِیرَ الْوَفَاءِ، یَا شَرِیفَ الْجَزَاءِ . (3)
(65) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا سَتَّارُ یَا غَفَّارُ، یَا قَهَّارُ یَا جَبَّارُ، یَا صَبَّارُ یَا بَارُّ، یَا مُخْتَارُ یَا فَتَّاحُ، یَا نَفَّاحُ یَا مُرْتَاحُ . (4)
(66) یَا مَنْ خَلَقَنِی وَ سَوَّانِی، یَا مَنْ رَزَقَنِی وَ رَبَّانِی، یَا مَنْ أَطْعَمَنِی وَ سَقَانِی، یَا مَنْ قَرَّبَنِی (5)
ص: 244
وَ أَدْنَانِی، یَا مَنْ عَصَمَنِی وَ کَفَانِی، یَا مَنْ حَفِظَنِی وَ کَلانِی، یَا مَنْ أَعَزَّنِی وَ أَغْنَانِی، یَا مَنْ وَفَّقَنِی وَ هَدَانِی، یَا مَنْ آنَسَنِی وَ آوَانِی، یَا مَنْ أَمَاتَنِی وَ أَحْیَانِی . (1)
(67) یَا مَنْ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِمَاتِهِ، یَا مَنْ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ، یَا مَنْ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ، یَا مَنْ لا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلّا بِإِذْنِهِ، یَا مَنْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ، یَا مَنْ لا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ، یَا مَنْ لا رَادَّ لِقَضَائِهِ، یَا مَنِ انْقَادَ کُلُّ شَیْءٍ لِأَمْرِهِ، یَا مَنِ السَّمَاوَاتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمِینِهِ، یَا مَنْ یُرْسِلُ الرِّیَاحَ بُشْرا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ . (2)
(68) یَا مَنْ جَعَلَ الْأَرْضَ مِهَاداً، یَا مَنْ جَعَلَ الْجِبَالَ أَوْتَاداً، یَا مَنْ جَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجاً، یَا مَنْ جَعَلَ الْقَمَرَ نُوراً، یَا مَنْ جَعَلَ اللَّیْلَ لِبَاساً، یَا مَنْ جَعَلَ النَّهَارَ مَعَاشاً، یَا مَنْ جَعَلَ النَّوْمَ سُبَاتاً، یَا مَنْ جَعَلَ السَّمَاءَ بِنَاءً، یَا مَنْ جَعَلَ الْأَشْیَاءَ أَزْوَاجاً، یَا مَنْ جَعَلَ النَّارَ مِرْصَادا . (3)
(69) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ،
ص: 245
یَا سَمِیعُ یَا شَفِیعُ، یَا رَفِیعُ یَا مَنِیعُ، یَا سَرِیعُ یَا بَدِیعُ، یَا کَبِیرُ یَا قَدِیرُ، یَا خَبِیرُ [مُنِیرُ] یَا مُجِیرُ . (1)
(70) یَا حَیّا قَبْلَ کُلِّ حَیٍّ، یَا حَیّاً بَعْدَ کُلِّ حَیٍّ، یَا حَیُّ الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ حَیٌّ، یَا حَیُّ الَّذِی لا یُشَارِکُهُ حَیٌّ، یَا حَیُّ الَّذِی لا یَحْتَاجُ إِلَی حَیٍّ، یَا حَیُّ الَّذِی یُمِیتُ کُلَّ حَیٍّ، یَا حَیُّ الَّذِی یَرْزُقُ کُلَّ حَیٍّ، یَا حَیّاً لَمْ یَرِثِ الْحَیَاةَ مِنْ، حَیٍّ یَا حَیُّ الَّذِی یُحْیِی الْمَوْتَی، یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ . (2)
(71) یَا مَنْ لَهُ ذِکْرٌ لا یُنْسَی، یَا مَنْ لَهُ نُورٌ لا یُطْفَی، یَا مَنْ لَهُ نِعَمٌ لا تُعَدُّ، یَا مَنْ لَهُ مُلْکٌ لا یَزُولُ، یَا مَنْ لَهُ ثَنَاءٌ لا یُحْصَی، یَا مَنْ لَهُ جَلالٌ لا یُکَیَّفُ، یَا مَنْ لَهُ کَمَالٌ لا یُدْرَکُ، یَا مَنْ لَهُ قَضَاءٌ لا یُرَدُّ، یَا مَنْ لَهُ صِفَاتٌ لا تُبَدَّلُ، یَا مَنْ لَهُ نُعُوتٌ لا تُغَیَّرُ . (3)
(72) یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ، یَا مَالِکَ یَوْمِ الدِّینِ، یَا غَایَةَ الطَّالِبِینَ، یَا ظَهْرَ اللاجِینَ، یَا مُدْرِکَ الْهَارِبِینَ، یَا مَنْ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ، یَا مَنْ (4)
ص: 246
یُحِبُّ التَّوَّابِینَ، یَا مَنْ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ، یَا مَنْ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ، یَا مَنْ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ . (1)
(73) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا شَفِیقُ یَا رَفِیقُ، یَا حَفِیظُ یَا مُحِیطُ، یَا مُقِیتُ یَا مُغِیثُ، یَا مُعِزُّ یَا مُذِلُّ، یَا مُبْدِئُ یَا مُعِیدُ . (2)
(74) یَا مَنْ هُوَ أَحَدٌ بِلا ضِدٍّ، یَا مَنْ هُوَ فَرْدٌ بِلا نِدّ، ٍ یَا مَنْ هُوَ صَمَدٌ بِلا عَیْبٍ، یَا مَنْ هُوَ وِتْرٌ بِلا کَیْفٍ، یَا مَنْ هُوَ قَاضٍ بِلا حَیْفٍ، یَا مَنْ هُوَ رَبٌّ بِلا وَزِیرٍ، یَا مَنْ هُوَ عَزِیزٌ بِلا ذُلٍّ، یَا مَنْ هُوَ غَنِیٌّ بِلا فَقْرٍ، یَا مَنْ هُوَ مَلِکٌ بِلا عَزْلٍ، یَا مَنْ هُوَ مَوْصُوفٌ بِلا شَبِیهٍ . (3)
(75) یَا مَنْ ذِکْرُهُ شَرَفٌ لِلذَّاکِرِینَ، یَا مَنْ شُکْرُهُ فَوْزٌ لِلشَّاکِرِینَ، یَا مَنْ حَمْدُهُ عِزٌّ لِلْحَامِدِینَ، یَا مَنْ طَاعَتُهُ نَجَاةٌ لِلْمُطِیعِینَ، یَا مَنْ بَابُهُ مَفْتُوحٌ لِلطَّالِبِینَ، یَا مَنْ سَبِیلُهُ وَاضِحٌ لِلْمُنِیبِینَ، یَا مَنْ آیَاتُهُ بُرْهَانٌ لِلنَّاظِرِینَ، یَا مَنْ کِتَابُهُ تَذْکِرَةٌ لِلْمُتَّقِینَ، یَا مَنْ رِزْقُهُ عُمُومٌ لِلطَّائِعِینَ وَ الْعَاصِینَ، یَا مَنْ (4)
ص: 247
رَحْمَتُهُ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ . (1)
(76) یَا مَنْ تَبَارَکَ اسْمُهُ، یَا مَنْ تَعَالَی جَدُّهُ، یَا مَنْ لا إِلَهَ غَیْرُهُ، یَا مَنْ جَلَّ ثَنَاؤُهُ، یَا مَنْ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ، یَا مَنْ یَدُومُ بَقَاؤُهُ، یَا مَنِ الْعَظَمَةُ بَهَاؤُهُ، یَا مَنِ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاؤُهُ، یَا مَنْ لا تُحْصَی آلاؤُهُ، یَا مَنْ لا تُعَدُّ نَعْمَاؤُهُ . (2)
(77) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا مُعِینُ یَا أَمِینُ، یَا مُبِینُ یَا مَتِینُ، یَا مَکِینُ یَا رَشِیدُ، یَا حَمِیدُ یَا مَجِیدُ، یَا شَدِیدُ یَا شَهِیدُ . (3)
(78) یَا ذَا الْعَرْشِ الْمَجِیدِ، یَا ذَا الْقَوْلِ السَّدِیدِ، یَا ذَا الْفِعْلِ الرَّشِیدِ، یَا ذَا الْبَطْشِ الشَّدِیدِ، یَا ذَا الْوَعْدِ وَ الْوَعِیدِ، یَا مَنْ هُوَ الْوَلِیُّ الْحَمِیدُ، یَا مَنْ هُوَ فَعَّالٌ لِمَا یُرِیدُ، یَا مَنْ هُوَ قَرِیبٌ غَیْرُ بَعِیدٍ، یَا مَنْ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ، شَهِیدٌ یَا مَنْ هُوَ لَیْسَ بِظَلامٍ لِلْعَبِیدِ . (4)
(79) یَا مَنْ لا شَرِیکَ لَهُ وَ لا وَزِیرَ، یَا مَنْ لا شَبِیهَ [شِبْهَ ] لَهُ وَ لا نَظِیرَ، یَا خَالِقَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ الْمُنِیرِ، یَا مُغْنِیَ الْبَائِسِ الْفَقِیرِ، یَا رَازِقَ الطِّفْلِ الصَّغِیرِ، یَا (5)
ص: 248
رَاحِمَ الشَّیْخِ الْکَبِیرِ، یَا جَابِرَ الْعَظْمِ الْکَسِیرِ، یَا عِصْمَةَ الْخَائِفِ الْمُسْتَجِیرِ، یَا مَنْ هُوَ بِعِبَادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ، یَا مَنْ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ . (1)
(80) یَا ذَا الْجُودِ وَ النِّعَمِ، یَا ذَا الْفَضْلِ وَ الْکَرَمِ، یَا خَالِقَ اللَّوْحِ وَ الْقَلَمِ، یَا بَارِئَ الذَّرِّ وَ النَّسَمِ، یَا ذَا الْبَأْسِ وَ النِّقَمِ، یَا مُلْهِمَ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ، یَا کَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْأَلَمِ، یَا عَالِمَ السِّرِّ وَ الْهِمَمِ، یَا رَبَّ الْبَیْتِ وَ الْحَرَمِ، یَا مَنْ خَلَقَ الْأَشْیَاءَ مِنَ الْعَدَمِ . (2)
(81) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا فَاعِلُ یَا جَاعِلُ، یَا قَابِلُ یَا کَامِلُ، یَا فَاصِلُ یَا وَاصِلُ، یَا عَادِلُ یَا غَالِبُ، یَا طَالِبُ یَا وَاهِبُ . (3)
(82) یَا مَنْ أَنْعَمَ بِطَوْلِهِ، یَا مَنْ أَکْرَمَ بِجُودِه، ِ یَا مَنْ جَادَ بِلُطْفِهِ، یَا مَنْ تَعَزَّزَ بِقُدْرَتِهِ، یَا مَنْ قَدَّرَ بِحِکْمَتِهِ، یَا مَنْ حَکَمَ بِتَدْبِیرِهِ، یَا مَنْ دَبَّرَ بِعِلْمِهِ، یَا مَنْ تَجَاوَزَ بِحِلْمِهِ، یَا مَنْ دَنَا فِی عُلُوِّهِ، یَا مَنْ عَلا فِی دُنُوِّهِ . (4)
(83) یَا مَنْ یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ، یَا مَنْ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ، یَا مَنْ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ، یَا (5)
ص: 249
مَنْ یُضِلُّ مَنْ یَشَاءُ، یَا مَنْ یُعَذِّبُ مَنْ یَشَاءُ، یَا مَنْ یَغْفِرُ لِمَنْ یَشَاءُ، یَا مَنْ یُعِزُّ مَنْ یَشَاءُ، یَا مَنْ یُذِلُّ مَنْ یَشَاءُ، یَا مَنْ یُصَوِّرُ فِی الْأَرْحَامِ مَا یَشَاءُ، یَا مَنْ یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ یَشَاءُ . (1)
(84) یَا مَنْ لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لا وَلَداً، یَا مَنْ جَعَلَ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً، یَا مَنْ لا یُشْرِکُ فِی حُکْمِهِ أَحَداً، یَا مَنْ جَعَلَ [مِنَ ] الْمَلائِکَةَ رُسُلاً، یَا مَنْ جَعَلَ فِی السَّمَاءِ بُرُوجاً، یَا مَنْ جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَارا، یَا مَنْ خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَراً، یَا مَنْ جَعَلَ لِکُلِّ شَیْءٍ أَمَداً، یَا مَنْ أَحَاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ عِلْماً، یَا مَنْ أَحْصَی کُلَّ شَیْءٍ عَدَداً . (2)
(85) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا أَوَّلُ یَا آخِرُ، یَا ظَاهِرُ یَا بَاطِنُ، یَا بَرُّ یَا حَقُّ، یَا فَرْدُ یَا وِتْرُ، یَا صَمَدُ یَا سَرْمَدُ . (3)
(86) یَا خَیْرَ مَعْرُوفٍ عُرِفَ، یَا أَفْضَلَ مَعْبُودٍ عُبِدَ، یَا أَجَلَّ مَشْکُورٍ شُکِرَ، یَا أَعَزَّ مَذْکُورٍ ذُکِرَ، یَا أَعْلَی مَحْمُودٍ حُمِدَ، یَا أَقْدَمَ مَوْجُودٍ طُلِبَ، یَا أَرْفَعَ مَوْصُوفٍ وُصِفَ، یَا أَکْبَرَ (4)
ص: 250
مَقْصُودٍ قُصِدَ، یَا أَکْرَمَ مَسْئُولٍ سُئِلَ، یَا أَشْرَفَ مَحْبُوبٍ عُلِمَ . (1)
(87) یَا حَبِیبَ الْبَاکِینَ، یَا سَیِّدَ الْمُتَوَکِّلِینَ یَا هَادِیَ الْمُضِلِّینَ، یَا وَلِیَّ الْمُؤْمِنِینَ، یَا أَنِیسَ الذَّاکِرِینَ، یَا مَفْزَعَ الْمَلْهُوفِینَ، یَا مُنْجِیَ الصَّادِقِینَ، یَا أَقْدَرَ الْقَادِرِینَ، یَا أَعْلَمَ الْعَالِمِینَ، یَا إِلَهَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ . (2)
(88) یَا مَنْ عَلا فَقَهَر، َ یَا مَنْ مَلَکَ فَقَدَرَ، یَا مَنْ بَطَنَ فَخَبَرَ، یَا مَنْ عُبِدَ فَشَکَرَ، یَا مَنْ عُصِیَ فَغَفَرَ، یَا مَنْ لا تَحْوِیهِ الْفِکَرُ، یَا مَنْ لا یُدْرِکُهُ بَصَرٌ، یَا مَنْ لا یَخْفَی عَلَیْهِ أَثَرٌ، یَا رَازِقَ الْبَشَرِ، یَا مُقَدِّرَ کُلِّ قَدَرٍ . (3)
(89) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا حَافِظُ یَا بَارِئُ، یَا ذَارِئُ یَا بَاذِخُ، یَا فَارِجُ یَا فَاتِحُ، یَا کَاشِفُ یَا ضَامِنُ، یَا آمِرُ یَا نَاهِی . (4)
(90) یَا مَنْ لا یَعْلَمُ الْغَیْبَ إِلّا هُوَ، یَا مَنْ لا یَصْرِفُ السُّوءَ إِلّا هُوَ، یَا مَنْ لا یَخْلُقُ الْخَلْقَ إِلّا هُوَ، یَا مَنْ لا یَغْفِرُ الذَّنْبَ إِلّا هُوَ، یَا مَنْ لا یُتِمُّ النِّعْمَةَ إِلّا هُوَ، یَا مَنْ لا یُقَلِّبُ الْقُلُوبَ إِلّا هُوَ، یَا (5)
ص: 251
مَنْ لا یُدَبِّرُ الْأَمْرَ إِلّا هُوَ، یَا مَنْ لا یُنَزِّلُ الْغَیْثَ إِلّا هُوَ، یَا مَنْ لا یَبْسُطُ الرِّزْقَ إِلّا هُوَ، یَا مَنْ لا یُحْیِی الْمَوْتَی إِلّا هُوَ . (1)
(91) یَا مُعِینَ الضُّعَفَاءِ، یَا صَاحِبَ الْغُرَبَاءِ، یَا نَاصِرَ الْأَوْلِیَاءِ، یَا قَاهِرَ الْأَعْدَاءِ، یَا رَافِعَ السَّمَاءِ، یَا أَنِیسَ الْأَصْفِیَاءِ، یَا حَبِیبَ الْأَتْقِیَاءِ، یَا کَنْزَ الْفُقَرَاءِ، یَا إِلَهَ الْأَغْنِیَاءِ، یَا أَکْرَمَ الْکُرَمَاءِ . (2)
(92) یَا کَافِیا مِنْ کُلِّ شَیْءٍ، یَا قَائِما عَلَی کُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ لا یُشْبِهُهُ شَیْءٌ، یَا مَنْ لا یَزِیدُ فِی مُلْکِهِ شَیْءٌ، یَا مَنْ لا یَخْفَی عَلَیْهِ شَیْءٌ، یَا مَنْ لا یَنْقُصُ مِنْ خَزَائِنِهِ شَیْءٌ، یَا مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ، یَا مَنْ لا یَعْزُبُ عَنْ عِلْمِهِ شَیْءٌ، یَا مَنْ هُوَ خَبِیرٌ بِکُلِّ شَیْءٍ، یَا مَنْ وَسِعَتْ رَحْمَتُهُ کُلَّ شَیْءٍ . (3)
(93) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا مُکْرِمُ یَا مُطْعِمُ، یَا مُنْعِمُ یَا مُعْطِی، یَا مُغْنِی یَا مُقْنِی، یَا مُفْنِی یَا مُحْیِی، یَا مُرْضِی یَا مُنْجِی . (4)
(94) یَا أَوَّلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ آخِرَهُ، یَا إِلَهَ کُلِّ شَیْءٍ وَ مَلِیکَهُ، یَا رَبَّ کُلِّ (5)
ص: 252
شَیْءٍ وَ صَانِعَهُ، یَا بَارِئَ کُلِّ شَیْءٍ وَ خَالِقَهُ، یَا قَابِضَ کُلِّ شَیْءٍ وَ بَاسِطَهُ، یَا مُبْدِئَ کُلِّ شَیْءٍ، وَ مُعِیدَهُ یَا مُنْشِئَ کُلِّ شَیْءٍ وَ مُقَدِّرَهُ، یَا مُکَوِّنَ کُلِّ شَیْءٍ وَ مُحَوِّلَهُ، یَا مُحْیِیَ کُلِّ شَیْءٍ وَ مُمِیتَهُ، یَا خَالِقَ کُلِّ شَیْءٍ وَ وَارِثَهُ . (1)
(95) یَا خَیْرَ ذَاکِرٍ وَ مَذْکُور، ٍ یَا خَیْرَ شَاکِرٍ وَ مَشْکُورٍ، یَا خَیْرَ حَامِدٍ وَ مَحْمُودٍ، یَا خَیْرَ شَاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ، یَا خَیْرَ دَاعٍ وَ مَدْعُوٍّ، یَا خَیْرَ مُجِیبٍ وَ مُجَابٍ، یَا خَیْرَ مُونِسٍ وَ أَنِیسٍ، یَا خَیْرَ صَاحِبٍ وَ جَلِیسٍ، یَا خَیْرَ مَقْصُودٍ وَ مَطْلُوبٍ، یَا خَیْرَ حَبِیبٍ وَ مَحْبُوبٍ . (2)
(96) یَا مَنْ هُوَ لِمَنْ دَعَاهُ مُجِیبٌ، یَا مَنْ هُوَ لِمَنْ أَطَاعَهُ حَبِیبٌ، یَا مَنْ هُوَ إِلَی مَنْ أَحَبَّهُ قَرِیبٌ، یَا مَنْ هُوَ بِمَنِ اسْتَحْفَظَهُ رَقِیبٌ، یَا مَنْ هُوَ بِمَنْ رَجَاهُ کَرِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ بِمَنْ عَصَاهُ حَلِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی عَظَمَتِهِ رَحِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی حِکْمَتِهِ عَظِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی إِحْسَانِهِ قَدِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ بِمَنْ أَرَادَهُ عَلِیمٌ (3)
(97) اللّهمَّ
ص: 253
إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، یَا مُسَبِّبُ یَا مُرَغِّبُ، یَا مُقَلِّبُ یَا مُعَقِّبُ، یَا مُرَتِّبُ یَا مُخَوِّفُ، یَا مُحَذِّرُ یَا مُذَکِّرُ، یَا مُسَخِّرُ یَا مُغَیِّرُ . (1)
(98) یَا مَنْ عِلْمُهُ سَابِقٌ، یَا مَنْ وَعْدُهُ صَادِقٌ، یَا مَنْ لُطْفُهُ ظَاهِر، یَا مَنْ أَمْرُهُ غَالِبٌ، یَا مَنْ کِتَابُهُ مُحْکَمٌ، یَا مَنْ قَضَاؤُهُ کَائِنٌ، یَا مَنْ قُرْآنُهُ مَجِیدٌ، یَا مَنْ مُلْکُهُ قَدِیمٌ، یَا مَنْ فَضْلُهُ عَمِیمٌ، یَا مَنْ عَرْشُهُ عَظِیمٌ . (2)
(99) یَا مَنْ لا یَشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ، یَا مَنْ لا یَمْنَعُهُ فِعْلٌ عَنْ فِعْلٍ، یَا مَنْ لا یُلْهِیهِ قَوْلٌ عَنْ قَوْلٍ، یَا مَنْ لا یُغَلِّطُهُ سُؤَالٌ عَنْ سُؤَالٍ، یَا مَنْ لا یَحْجُبُهُ شَیْءٌ عَنْ شَیْءٍ، یَا مَنْ لا یُبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ، یَا مَنْ هُوَ غَایَةُ مُرَادِ الْمُرِیدِینَ، یَا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی هِمَمِ الْعَارِفِینَ، یَا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی طَلَبِ الطَّالِبِینَ، یَا مَنْ لا یَخْفَی عَلَیْهِ ذَرَّةٌ فِی الْعَالَمِینَ . (3)
(100) یَا حَلِیما لا یَعْجَلُ، یَا جَوَادا لا یَبْخَلُ، یَا صَادِقا لا یُخْلِفُ، یَا وَهَّابا لا یَمَلُّ، یَا قَاهِرا لا یُغْلَبُ، یَا عَظِیما لا یُوصَفُ، یَا عَدْلًا (4)
ص: 254
لا یَحِیفُ، یَا غَنِیّا لا یَفْتَقِرُ، یَا کَبِیرا لا یَصْغُرُ، یَا حَافِظا لا یَغْفُلُ، سُبْحَانَکَ یَا لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ خَلِّصْنَا مِنَ النَّارِ یَا رَبِّ . (1)
ص: 255
این دعا در کتاب های معتبر به شرحی گسترده تر از شرح جوشن کبیر نقل شده، و کفعمی در حاشیه کتاب بلد الامین فرموده که این دعا دعایی است بس بلند و پر ارج و هنگامی که هادی عبّاسی کشتن حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را قصد کرد آن حضرت این دعا را خواند در نتیجه جدّش رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را در خواب دید که به ایشان فرمود: حق تعالی دشمن تو را هلاک خواهد کرد . این دعا در کتاب «مهج الدعوات» سیّد ابن طاووس نیز نقل شده ولی بین نسخه کفعمی و سیّد اختلاف وجود دارد که ما آن را موافق کتاب بلد الامین نقل می کنیم . و آن دعا این است: بِسم اللّه الرَحمنِ الرَحیم (1)
إِلٰهِى، كَمْ مِنْ عَدُوٍّ انْتَضىٰ عَلَىَّ سَيْفَ عَداوَتِهِ، وَشَحَذَ لِى ظُبَةَ مِدْيَتِهِ، وَ أَرْهَفَ لِى شَبَا حَدِّهِ، وَ دافَ لِى قَواتِلَ سُمُومِهِ، وَ سَدَّدَ إِلىَّ صَوائِبَ سِهامِهِ، وَ لَمْ تَنَمْ عَنِّى عَيْنُ حِراسَتِهِ، (2)
ص: 256
وَاَضْمَرَ اَنْ یَسُومَنِی الْمَکْروْهَ، وَ یُجَرِّعنّی ذُعافَ مَرارَتِهِ ؛ نَظَرْتَ اِلی ضَعْفی عَنِ احتِمالِ الْفَوادِحِ، (1) وَعَجْزِى عَنِ الانْتِصارِ مِمَّنْ قَصَدَنِى بِمُحارَبَتِهِ، وَ وَحْدَتِى فِى كَثِيرٍ مِمَّنْ ناوانِى وَ أَرْصَدَ لِى فِيما لَمْ أُعْمِلْ فِكْرِى فِى الْإِرْصادِ لَهُمْ بِمِثْلِهِ، فَأَيَّدْتَنِى بِقُوَّتِكَ، وَ شَدَدْتَ أَزْرِى بِنُصْرَتِكَ، وَ فَلَلْتَ لِى حَدَّهُ، [شَباحَدِّه] وَ خَذَلْتَهُ بَعْدَ جَمْعِ عَدیدِهِ وَ حَشْدِهٖ واَعْلَیْتَ کَعْبی عَلَیْهِ، (2) وَوَجَّهْتَ ما سَدَّدَ إِلَىَّ مِنْ مَكائِدِهِ إِلَيْهِ، وَ رَدَدْتَهُ عَلَيْهِ، وَ لَمْ يَشْفِ غَلِيلَهُ، وَ لَمْ تَبْرُدْ حَزازاتُ غَيْظِهِ، وَ قَدْ عَضَّ عَلَىَّ أَنامِلَهُ، وَ أَدْبَرَ مُوَلِّياً قَدْ أَخْفَقَتْ سَراياهُ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ . إِلٰهِى وَ كَمْ مِنْ باغٍ بَغانِى بِمَكائِدِهِ، وَ نَصَبَ لِى أَشْراكَ مَصائِدِهِ، وَ وَكَّلَ بِى تَفَقُّدَ رِعايَتِهِ، وَ ضَبَأَ (3)
ص: 257
إِلَىَّ ضبءَ السَّبُعِ لِطَرِيدَتِهِ، انْتِظاراً لِانْتِهازِ فُرْصَتِهِ، وَ هُوَ يُظْهِرُ بَشاشَةَ الْمَلَقِ، وَ يَبْسُطُ [لی] وَجْهاً غَيْرَ طَلِقٍ، فَلَمّا رَأَيْتَ دَغَلَ سَرِيرَتِهِ، وَ قُبْحَ مَا انْطَوىٰ عَلَيْهِ لِشَرِيكِهِ فِى مِلَّتِهِ، وَ أَصْبَحَ مُجْلِباً لِى فِى بَغْيِهِ أَرْكَسْتَهُ لِأُمِّ رَأْسِهِ، وَ أَتَيْتَ بُنْيانَهُ مِنْ أَساسِهِ، فَصَرَعْتَهُ فِى زُبْيَتِهِ، وَ رَدَّيْتَهُ فِى مَهْوىٰ حُفْرَتِهِ، وَ جَعَلْتَ خَدَّهُ طَبَقاً لِتُرابِ رِجْلِهِ، (1) وَشَغَلْتَهُ فِى بَدَنِهِ وَ رِزْقِهِ، وَ رَمَيْتَهُ بِحَجَرِهِ، وَ خَنَقْتَهُ بِوَتَرِهِ، وَ ذَكَّيْتَهُ بِمَشاقِصِهِ، وَ كَبَبْتَهُ لِمَنْخِرِهِ، وَ رَدَدْتَ كَيْدَهُ فِى نَحْرِهِ، وَ رَبَقْتَه (وَ وَثَقتَهِ) بِنَدامَتِهِ وَ فَسَاْتَهُ (اَفَنَیتَهِ) فَاسْتَخْذَأَ وتَضاءَلَ بَعْدَ نَخْوَتِهِ، وَ انْقَمَعَ بَعْدَ اسْتِطالَتِهِ ذَلِيلاً مَأْسُوراً فِى رِبْقِ حِبالَتِهِ (حَبائِلِهِ) الَّتِى كانَ يُؤَمِّلُ أَنْ يَرانِى فِيها يَوْمَ سَطْوَتِهِ، وَ قَدْ كِدْتُ يَا رَبِّ لَوْلا رَحْمَتُكَ أَنْ يَحُلَّ بِى ما حَلَّ بِساحَتِهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَا يُغْلَبُ، وَ ذی (2)
ص: 258
أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ، إِلٰهِى وَ كَمْ، مِنْ حاسِدٍ شَرِقَ بِحَسْرَتِهِ، وَ عَدُوٍّ شَجِىَ بِغَيْظِهِ، وَ سَلَقَنِى بِحَدِّ لِسانِهِ، وَ وَخَزَنِى بِمُوقِ عَيْنِهِ، وَ جَعَلَنِى غَرَضاً (وَجَعَلَ عِرضی) لِمرامیهِ، وَ قَلَّدَنی خِلالاً لَمْ تَزَلْ فِیهِ، نادَيْتُكَ يَا رَبِّ مُسْتَجِيراً بِكَ، واثِقاً بِسُرْعَةِ إِجابَتِكَ، مُتَوَكِّلاً عَلىٰ ما لَمْ أَزَلْ أَتَعَرَّفُهُ مِنْ حُسْنِ دِفاعِكَ، عالِماً أَنَّهُ لَايُضْطَهَدُ مَنْ أَوىٰ إِلىٰ ظِلِّ كَنَفِكَ، (1) وَلَنْ تَقْرَعَ الْحَوادِثُ (الفَوادِحُ) مَنْ لَجَاَ اِلىٰ مَعْقِلِ الاِنْتِصارِ بِکَ فَحَصَّنْتَنی مِنْ باْسِهِ بِقُدْرَتِکَ فَلَکَ الْحْمدُ یا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لا یُغْلَبُ وَ ذی مَنْ لَجَأَ إِلىٰ مَعْقِلِ الانْتِصارِ بِكَ، فَحَصَّنْتَنِى مِنْ بَأْسِهِ بِقُدْرَتِكَ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ اَناةٍ لا یَعْجَلُ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ واجْعَلْنی لِنَعْماَّئِکَ مِنَ الشّاکِرینَ وَ لآلِائِکَ مِنَ الذّاکِرینَ . إِلٰهِى وَ كَمْ مِنْ سَحائِبِ مَكْرُوهٍ جَلَّيْتَها، وَسَماءِ نِعْمَةٍ مَطَرْتَها، وَ جَداوِلِ كَرامَةٍ أَجْرَيْتَها، وَ أَعْيُنِ(2)
ص: 259
أَحْداثٍ طَمَسْتَها، وَ ناشِئَةِ رَحْمَةٍ نَشَرْتَها، وَجُنَّةِ عافِيَةٍ أَلْبَسْتَها، وَ غَوامِرِ كُرُباتٍ كَشَفْتَها، وَ أُمُورٍ جارِيَةٍ قَدَّرْتَها، لَمْ تُعْجِزْكَ إِذْ طَلَبْتَها، وَ لَمْ تَمْتَنِعْ مِنْكَ إِذْ أَرَدْتَها، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ، (1) إِلٰهِى وَ كَمْ مِنْ ظَنٍّ حَسَنٍ حَقَّقْتَ، وَ مِنْ كَسْرِ إِمْلاقٍ جَبَرْتَ، وَ مِنْ مَسْكَنَةٍ فادِحَةٍ حَوَّلْتَ، وَ مِنْ صَرْعَةٍ مُهْلِكَةٍ نَعَشْتَ، وَ مِنْ مَشَقَّةٍ أَرَحْتَ، لَاتُسْأَلُ عَمَّا تَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْأَلُونَ، وَ لَا يَنْقُصُكَ ما أَنْفَقْتَ، وَلَقَدْ سُئِلْتَ فَأَعْطَيْتَ، وَ لَمْ تُسْأَلْ فَابْتَدَأْتَ، وَ اسْتُمِيحَ بابُ فَضْلِكَ فَما أَكْدَيْتَ، أَبَيْتَ إِلّا إِنْعاماً وَ امْتِناناً، وَ إِلّا تَطَوُّلاً يَا رَبِّ وَ إِحْساناً، وَ أَبَيْتُ إِلّا انْتِهاكاً لِحُرُماتِكَ، وَ اجْتِراءً عَلىٰ مَعاصِيكَ، وَتَعَدِّیاً لِحُدُودِکَ وَ غَفْلَةً عَنْ وَعیدِکَ، (2)
ص: 260
وَ طَاعَة لِعَدُوِّى وَ عَدُوِّكَ، لَمْ يَمْنَعْكَ يَا إِلٰهِى وَ ناصِرِى إِخْلالِى بِالشُّكْرِ، عَنْ إِتْمامِ إِحْسانِكَ، وَ لَا حَجَزَنِى ذٰلِكَ عَنِ ارْتِكابِ مَساخِطِكَ . (1) اللّهمَّ وَ هذا (فهذا) مَقامُ عَبْدٍ ذَلیلٍ اعْتَرَفَ لَکَ بِالتَّوْحیدِ، وَ اَقَرَّ عَلی نَفْسِهِ بِالتَّقْصیرِ فی اَداءِ حَقِّکَ، وَ شَهِدَ لَکَ بِسُبُوغِ نِعْمَتِکَ عَلَیْهِ، وَ جَمیلِ عادَتِکَ عِنْدَهُ، واِحْسانِکَ اِلَیْهِ فَهَبْ لی یا إِلهی وَ سَیِّدِی مِنْ فَضْلِکَ، ما اُریدُهُ [سَبَباً] اِلی رَحْمَتِکَ، واَتَّخِذُهُ سُلَّماً اَعْرُجُ فیهِ اِلی مَرْضاتِکَ، وَ امَنُ بِهِ مِنْ سَخَطِکَ بِعِزَّتِکَ وَ طَوْلِکَ، (2) وَبِحَقِّ نَبِیِّکَ مَحَمَّدٍ صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ ؛ فَلَکَ الْحَمْدُ یا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لا یُغْلَبُ، وَ ذی اَناةٍ لا یَعْجَلُ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنی لِنَعْماَّئِکَ مِنَ الشّاکِرینَ، وَ لآلائِکَ مِنَ الذّاکِرینَ . إِلهی وَ کَمْ مِنْ عَبْدٍ أَمْسی وَ اَصْبَحَ فی کَرْبِ الْمَوْتِ، وَ حَشْرَجَةِ الصَّدْرِ، وَالنَّظَرِ اِلی ما تَقْشَعِرُّ مِنْهُ (3)
ص: 261
الْجُلُودُ، وَ تَفْزَعُ لَهُ الْقُلُوبُ، وَ أَنَا فِى عافِيَةٍ مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ . (1) اِلهى وَ كَمْ مِنْ عَبْدٍ أَمْسىٰ وَ أَصْبَحَ سَقِيماً مُوجِعاً فِى أَنَّةٍ وَ عَوِيلٍ يَتَقَلَّبُ فِى غَمِّهِ لَا يَجِدُ مَحِيصاً، وَ لَا يُسِيغُ طَعاماً وَ لَا شَراباً، وَ أَنَا فِى صِحَّةٍ مِنَ الْبَدَنِ، وَ سَلامَةٍ مِنَ الْعَيْشِ، كُلُّ ذٰلِكَ مِنْكَ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ . (2) إِلٰهِى وَ كَمْ مِنْ عَبْدٍ أَمْسىٰ وَ أَصْبَحَ خائِفاً مَرْعُوباً، مُشْفِقاً وَجِلاً، هارِباً طَرِيداً، مُنْجَحِراً فِى مَضِيقٍ، وَ مَخْبَأَةٍ مِنَ الْمَخابِىَ، قَدْ ضاقَتْ عَلَيْهِ الْأَرْضُ بِرُحْبِها، لَايَجِدُ حِيلَةً وَ لَا مَنْجىٰ وَ لَا مَأْوىٰ، وَ أَنَا فِى أَمْنٍ (3)
ص: 262
وَطُمَأْنِينَةٍ وَ عافِيَةٍ مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَا يُغْلَبُ وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، (1) وَلآلائِکَ مِنَ الذّاکِرینَ . إِلٰهِى وَ سَيِّدِى وَ كَمْ مِنْ عَبْدٍ أَمْسىٰ وَ أَصْبَحَ مَغْلُولاً مُكَبَّلاً فِى الْحَدِيدِ، بِأَيْدِى الْعُداةِ لَايَرْحَمُونَهُ، فَقِيداً مِنْ أَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ، مُنْقَطِعاً عَنْ إِخْوانِهِ وَ بَلَدِهِ، يَتَوَقَّعُ كُلَّ ساعَةٍ بِأَيِّ قِتْلَةٍ يُقْتَلُ، وَ بِأَيِّ مُثْلَةٍ يُمَثَّلُ بِهِ، وَ أَنَا فِى عافِيَةٍ مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، (2) صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ . إِلٰهِى وَ كَمْ مِنْ عَبْدٍ أَمْسىٰ وَ أَصْبَحَ يُقاسِى الْحَرْبَ، وَ مُباشَرَةَ الْقِتالِ بِنَفْسِهِ، قَدْ غَشِيَتْهُ الْأَعْداءُ مِنْ كُلِّ جانِبٍ، بِالسُّيُوفِ وَ الرِّماحِ وَ آلَةِ الْحَرْبِ، يَتَقَعْقَعُ فِى الْحَدِيدِ، قَدْ بَلَغَ مَجْهُودَهُ، لَايَعْرِفُ حِيلَةً، (3)
ص: 263
وَلَا يَجِدُ مَهْرَباً، قَدْ أُدْنِفَ بِالْجِراحَاتِ، أَوْ مُتَشَحِّطاً بِدَمِهِ، تَحْتَ السَّنابِكِ وَ الْأَرْجُلِ، يَتَمَنَّىٰ شَرْبَةً مِنْ ماءٍ، أَوْ نَظْرَةً إِلىٰ أَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ [وَ] لَا يَقْدِرُ عَلَيْها، وَ أَنَا فِى عافِيَةٍ مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ . إِلٰهِى وَ كَمْ مِنْ عَبْدٍ أَمْسىٰ وَ أَصْبَحَ فِى ظُلُماتِ الْبِحارِ، وَ عَواصِفِ الرِّياحِ وَ الْأَهْوالِ وَ الْأَمْواجِ، يَتَوَقَّعُ الْغَرَقَ وَ الْهَلاكَ، لَايَقْدِرُ عَلىٰ حِيلَةٍ، أَوْ مُبْتَلىً بِصاعِقَةٍ أَوْ هَدْمٍ أَوْ حَرْقٍ أَوْ شَرْقٍ أَوْ خَسْفٍ أَوْ مَسْخٍ أَوْ قَذْفٍ، وَ أَنَا فِى عافِيَةٍ مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَا يَعْجَلُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلنی لِنَعْماَّئِکَ مِنَ الشّاکِرینَ، وَ لآلائِکَ مِنَ الذّاکِرینَ . اِلهی وکَمْ مِنْ عَبْدٍ اَمْسی (1)
ص: 264
وَ أَصْبَحَ مُسافِراً، شاخِصاً عَنْ أَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ، مُتَحَيِّراً فِى الْمَفاوِزِ، تائِهاً مَعَ الْوُحُوشِ وَ الْبَهائِمِ وَ الْهَوامِّ، وَحِيداً فَرِيداً لَايَعْرِفُ حِيلَةً وَ لَا يَهْتَدِى سَبِيلاً، أَوْ (وَ) مُتَأَذِّياً بِبَرْدٍ أَوْ حَرٍّ، أَوْ جُوعٍ أَوْ عُرْيٍ، أَوْ غَيْرِهِ مِنَ الشَّدائِدِ مِمَّا أَنَا مِنْهُ خِلْوٌ فِى عافِيَةٍ مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ يا رَبِّ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، (1) صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ واجْعَلْنی لِنَعْمآئِکَ مِنَ الشّاکِرینَ ولآلائِکَ مِنَ الذّ اکِرینَ . إِلٰهِى وَ سَيِّدِى وَ كَمْ مِنْ عَبْدٍ أَمْسىٰ وَ أَصْبَحَ فَقِيراً عائِلاً، عارِياً مُمْلِقا،ً مُخْفِقاً مَهْجُوراً، جائِعاً ظَمْآناً، يَنْتَظِرُ مَنْ يَعُودُ عَلَيْهِ بِفَضْلٍ، أَوْ عَبْدٍ وَجِيهٍ عِنْدَكَ هُوَ أَوْجَهُ مِنِّى عِنْدَكَ وَ أَشَدُّ عِبادَةً لَكَ، (2) مَغْلُولاً مَقْهُوراً قَدْ حُمِّلَ ثِقْلاً مِنْ تَعَبِ الْعَناءِ، وَ شِدَّةِ الْعُبُودِيَّةِ، وَ كُلْفَةِ الرِّقِّ، وَ ثِقْلِ الضَّرِيبَةِ، أَوْ مُبْتَلىً بِبَلاءٍ شَدِيدٍ لَاقِبَلَ لَهُ إِلّا بِمَنِّكَ عَلَيْهِ، وَ أَنَا الْمَخْدُومُ الْمُنَعَّمُ الْمُعافَی (3)
ص: 265
الْمُكَرَّمُ، فِى عافِيَةٍ مِمَّا هُوَ فِيهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ عَلىٰ ذٰلِكَ كُلِّهِ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ . (1) إِلٰهِى وَ سَيِّدِى وَ كَمْ مِنْ عَبْدٍ أَمْسَىٰ وَ أَصْبَحَ عَلِيلاً مَرِيضاً سَقِيماً مُدْنِفاً عَلىٰ فُرُشِ الْعِلَّةِ وَ فِى لِباسِها يَتَقَلَّبُ يَمِيناً وَ شِمالاً، لَايَعْرِفُ شَيْئاً مِنْ لَذَّةِ الطَّعامِ وَ لَا مِنْ لَذَّةِ الشَّرابِ، يَنْظُرُ إِلىٰ نَفْسِهِ حَسْرَةً لَايَسْتَطِيعُ لَها ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً، وَ أَنَا خِلْوٌ مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ، فَلا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لَكَ مِنَ الْعابِدِينَ، وَ لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ، وَ ارْحَمْنِى بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . مَوْلایَ وَ سَیِّدی، وَ کَمْ مِنْ عَبْدٍ اَمْسی وَ اَصْبَحَ وَ قَدْ دَنا یَوْمَهُ مِنْ حَتْفِهِ، واَحْدَقَ بِهِ مَلَکُ الْمَوْتِ فی (2)
ص: 266
اَعْوانِه، ِیيُعالِجُ سَكَراتِ الْمَوْتِ وَ حِياضَهُ، تَدُورُ عَيْناهُ يَمِيناً وَ شِمالاً، يَنْظُرُ إِلىٰ أَحِبَّائِهِ وَ أَوِدَّائِهِ وَ أَخِلَّائِهِ، قَدْ مُنِعَ مِنَ الْكَلامِ، وَ حُجِبَ عَنِ الْخِطابِ، يَنْظُرُ إِلىٰ نَفْسِهِ حَسْرَةً لَايَسْتَطِيعُ لَها ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً، وَ أَنَا خِلْوٌ مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ، فَلَاٰ إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ، وَ ارْحَمْنِى بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرّاحِمينَ . (1)مَوْلاىَ وَ سَيِّدِى وَ كَمْ مِنْ عَبْدٍ أَمْسىٰ وَ أَصْبَحَ فِى مَضائِقِ الْحُبُوسِ وَ السُّجُونِ وَ كُرَبِها وَ ذُلِّها وَ حَدِيدِها تَتَداوَلُهُ أَعْوانُها وَ زَبانِيَتُها فَلا يَدْرِى أَىُّ حالٍ يُفْعَلُ بِهِ، وَ أَىُّ مُثْلَةٍ يُمَثَّلُ بِهِ، فَهُوَ فِى ضُرٍّ مِنَ الْعَيْشِ، وَضَنْكٍ مِنَ الْحَياةِ، يَنْظُرُ إِلىٰ نَفْسِهِ حَسْرَةً، لَايَسْتَطِيعُ لَها ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً، وَ أَنَا خِلْوٌ مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ بِجُودِكَ وَ كَرمِكَ ؛ (2)
ص: 267
فَلَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ ؛ سُبْحانَكَ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَا يَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لَكَ مِنَ الْعابِدِينَ، وَ لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ، وَ ارْحَمْنِى بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1) سَيِّدِى وَ مَوْلاىَ، وَ كَمْ مِنْ عَبْدٍ أَمْسىٰ وَ أَصْبَحَ قَدِ اسْتَمَرَّ عَلَيْهِ الْقَضاءُ، وَ أَحْدَقَ بِهِ الْبَلاءُ، وَ فارَقَ أَوِدَّاءَهُ وَ أَحِبَّاءَهُ وَ أَخِلَّاءَهُ، وَ أَمْسىٰ أَسِيراً حَقِيراً ذَلِيلاً فِى أَيْدِى الْكُفَّارِ وَ الْأَعْداءِ يَتَداوَلُونَهُ يَمِيناً وَ شِمالاً قَدْ حُصِرَ فِى الْمَطامِيرِ، وَ ثُقِّلَ بِالْحَدِيدِ، لَايَرىٰ شَيْئاً مِنْ ضِياءِ الدُّنْيا وَ لَا مِنْ رَوْحِها، يَنْظُرُ إِلىٰ نَفْسِهِ حَسْرَةً لَا يَسْتَطِيعُ لَها ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً، وَ أَنَا خِلْوٌ مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ بِجُودِكَ وَ كَرمِكَ، فَلَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، سُبْحانَكَ مِنْ مُقْتَدِرٍ لَايُغْلَبُ، وَ ذِى أَناةٍ لَايَعْجَلُ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِى لَكَ مِنَ الْعابِدِينَ، وَ لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، (2)
ص: 268
وَ لآلائِکَ مِنَ الذّ اکِرینَ، وَ ارْحَمْنی بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ . وَعِزَّتِکَ یا کَریمُ لاَطْلُبَنَّ مِمّا لَدَیْکَ، وَ لَاُلِحَّنَّ عَلَیْکَ (وَ لَاُلجَّنَّ اِلَیک)، وَ لَأَمُدَّنَّ یَدی نَحْوَکَ مَعَ جُرْمِها اِلَیْکَ . یا رَبِّ فَبِمَنْ اَعُوذُ؟ وَ بِمَنْ اَلُوذُ؟ لا اَحَدَ لی اِلاّ اَنْتَ اَفَتَرُدُّنی، وَ اَنْتَ مُعَوَّلی، وَ عَلَیْکَ مُتَّکَلی؟! أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذى وَضَعْتَهُ عَلَى السَّماءِ فَاسْتَقَلَّتْ، وَ عَلَى الْأَرْضِ فَاسْتَقَرَّتْ، وَ عَلَى الْجِبالِ فَرَسَتْ، وَ عَلَى اللَّيْلِ فَأَظْلَمَ، وَ عَلَى النَّهارِ فَاسْتَنارَ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَقْضِىَ لِى حَوائِجِى كُلَّها، وَ تَغْفِرَ لِى ذُنُوبِى كُلَّها صَغِيرَها وَ كَبِيرَها، وَ تُوَسِّعَ عَلَىَّ مِنَ الرِّزْقِ ما تُبَلِّغُنِى بِهِ شَرَفَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
مَوْلاىَ بِكَ اسْتَعَنْتُ فَصَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعِنِّى، وَ بِكَ اسْتَجَرْتُ فَأَجِرْنِى، وَ أَغْنِنِى بِطاعَتِكَ عَنْ طاعَةِ عِبادِكَ، وَ بِمَسْأَلَتِكَ عَنْ مَسْأَلَةِ خَلْقِكَ، وَ انْقُلْنِى مِنْ ذُلِّ الْفَقْرِ إِلىٰ عِزِّ (2)
ص: 269
الْغِنىٰ، وَ مِنْ ذُلِّ الْمَعاصِى إِلىٰ عِزِّ الطَّاعَةِ، فَقَدْ فَضَّلْتَنِى عَلىٰ كَثِيرٍ مِنْ خَلْقِكَ جُوداً مِنْكَ وَ كَرَماً، لَا بِاسْتِحْقاقٍ مِنِّى . إِلٰهِى فَلَكَ الْحَمْدُ عَلىٰ ذٰلِكَ كُلِّهِ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنِى لِنَعْمائِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِآلائِكَ مِنَ الذَّاكِرِينَ، [وَارْحَمْنِي، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ] . (1) سپس به سجده برو و بگو: سَجَدَ وَجْهِىَ الذَّلِيلُ لِوَجْهِكَ الْعَزِيزِ الْجَلِيلِ، سَجَدَ وَجْهِىَ الْبالِى الْفانِى، لِوَجْهِكَ الدَّائِمِ الْباقِى؛ سَجَدَ وَجْهِىَ الْفَقِيرُ، لِوَجْهِكَ الْغَنِيِّ الْكَبِيرِ؛ سَجَدَ وَجْهِى وَ سَمْعِى وَ بَصَرِى، وَ لَحْمِى وَ دَمِى، وَ جِلْدِى وَ عَظْمِى، وَ ما أَقَلَّتِ الْأَرْضُ مِنِّى، لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ . اَللّٰهُمَّ عُدْ عَلىٰ جَهْلِى بِحِلْمِكَ، وَ عَلىٰ فَقْرِى بِغِناكَ، وَ عَلىٰ ذُلِّى بِعِزِّكَ وَ سُلْطانِكَ، وَ عَلىٰ ضَعْفِى بِقُوَّتِكَ، وَ عَلىٰ خَوْفِى بِأَمْنِكَ، وَ عَلىٰ ذُنُوبِى وَ خَطاياىَ بِعَفْوِكَ وَ رَحْمَتِكَ يَا رَحْمٰنُ يَا رَحِيمُ . اللّهمَّ اِنّی أَدْرَاُ بِکَ فی (2)
ص: 270
نَحْرِ فُلانِ بْنِ فُلان، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهِ فَاكْفِنِيهِ بِما كَفَيْتَ بِهِ أَنْبِياءَكَ وَ أَوْلِياءَكَ مِنْ خَلْقِكَ، وَ صالِحِى عِبادِكَ مِنْ فَراعِنَةِ خَلْقِكَ، وَ طُغاةِ عُداتِكَ، وَ شَرِّ جَمِيعِ خَلْقِكَ؛ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرّاحِمِينَ، إِنَّكَ عَلىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، وَ حَسْبُنَا اللّٰهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ . (1)
شیخ بزرگوار ثقة الاسلام نوری (عطر اللّه مرقده) این دعا را در صحیفه ثانیه علویه ذکر کرده و فرموده: برای این دعا در کلمات ارباب طلسمات و تسخیرات شرح عجیبی است و برای آن آثار شگفتی ذکر کرده اند و من چون اعتماد بر آن آثار نداشتم از ذکر آن ها خودداری کردم، ولی اصل دعا را از باب مسامحه از روی اقتداء به علمای برجسته ذکر می کنم . و آن دعا این است:
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (2)
ص: 271
رَبِّ أَدْخِلْنِى فِى لُجَّةِ بَحْرِ أَحَدِيَّتِكَ، وَ طَمْطَامِ يَمِّ وَحْدانِيَّتِكَ، وَ قَوِّنِى بِقُوَّةِ سَطْوَةِ سُلْطانِ فَرْدانِيَّتِكَ، حَتَّىٰ أَخْرُجَ إِلىٰ فَضَاءِ سَعَةِ رَحْمَتِكَ، وَ فِى وَجْهِى لَمَعاتُ بَرْقِ الْقُرْبِ مِنْ آثارِ حِمايَتِكَ، مَهِيباً بِهَيْبَتِكَ، عَزِيزاً بِعِنايَتِكَ، مُتَجَلِّلاً مُكَرَّماً بِتَعْلِيمِكَ وَ تَزْكِيَتِكَ، وَ أَلْبِسْنِى خِلَعَ الْعِزَّةِ وَ الْقَبُولِ، وَ سَهِّلْ لِى مَناهِجَ الْوُصْلَةِ وَ الْوُصُولِ، وَ تَوِّجْنِى بِتاجِ الْكَرامَةِ وَ الْوَقارِ، وَ أَلِّفْ بَيْنِى وَ بَيْنَ أَحِبَّائِكَ فِى دارِ الدُّنْيا وَ دارِ الْقَرارِ، وَ ارْزُقْنِى مِنْ نُورِ اسْمِكَ هَيْبَةً وَ سَطْوَةً تَنْقادُ لِىَ الْقُلُوبُ وَ الْأَرْواحُ، وَ تَخْضَعُ لَدَىَّ النُّفُوسُ وَ الْأَشْباحُ، يَا مَنْ ذَلَّتْ لَهُ رِقابُ الْجَبابِرَةِ، وَ خَضَعَتْ لَدَيْهِ أَعْناقُ الْأَكاسِرَةِ، لَا مَلْجَأَ وَ لَا مَنْجٰا مِنْكَ إِلّا إِلَيْكَ، وَ لَا إِعانَةَ إِلّا بِكَ، وَ لَا اتِّكاءَ إِلّا عَلَيْكَ ؛ ادْفَعْ عَنِّى كَيْدَ الْحاسِدِينَ، وَظُلُماتِ شَرِّ الْمُعانِدِينَ، وَ ارْحَمْنِى تَحْتَ سُرادِقَاتِ عَرْشِكَ يَا أَكْرَمَ الْأَكْرَمِينَ، أَيِّدْ(1)
ص: 272
ظاهِرِى فِى تَحْصِيلِ مَراضِيكَ، وَ نَوِّرْ قَلْبِى وَ سِرِّى بِالاطِّلاعِ عَلىٰ مَناهِجِ مَساعِيكَ، إِلٰهِى كَيْفَ أَصْدُرُ عَنْ بابِكَ بِخَيْبَةٍ مِنْكَ، وَ قَدْ وَرَدْتُهُ عَلىٰ ثِقَةٍ بِكَ ؟ وَ كَيْفَ تُؤْيِسُنِى [تُوئِسُنِی ] مِنْ عَطَائِکَ، وَ قَدْ أَمَرْتَنِی بِدُعَائِکَ؟ وَ هَا أَنَا مُقْبِلٌ عَلَيْكَ، مُلْتَجِئٌ إِلَيْكَ، باعِدْ بَيْنِى وَ بَيْنَ أَعْدائِى كَما باعَدْتَ بَيْنَ أَعْدائِى، اخْتَطِفْ أَبْصارَهُمْ عَنِّى بِنُورِ قُدْسِكَ وَ جَلالِ مَجْدِكَ، إِنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ الْمُعْطِى جَلائِلَ النِّعَمِ الْمُكَرَّمَةِ لِمَنْ نَاجَاكَ بِلَطائِفِ رَحْمَتِكَ، يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ سَيِّدِنا وَ نَبِيِّنا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ . (1)
در بیان بعضی از آیات و دعاهای مختصری که سودمند هستند و من آن ها را از کتاب های معتبر انتخاب کرده ام .
ص: 273
اوّل: سیّد بزرگوار سیّد علی خان شیرازی (رضوان اللّه علیه) در کتاب کلم طیّب نقل کرده که: اسم اعظم خدای تعالی اسمی است که شروع آن «اللّه» و پایانش «هُو» میباشد و در حروف اسم اعظم نقطه ای نیست و خواندش تغییر نمی یابد چه آن حروف زیروزبر داشته باشند یا نداشته باشند و این اسم در قرآن مجید در پنج آیه مبارکه از پنج سوره موجود است یعنی سوره های: بقره، آل عمران نساء، طه و تغابن شیخ مغربی گفته است: هرکه این پنج آیه مبارکه را ورد دائم خود قرار دهد، و هر روز یازده بار بخواند هر آینه برای او هر کار مهمّی از امور کلی و یا جزئی به زودی آسان گردد، ان شاء اللّه تعالی .
آن پنج آیه عبارت است از:
1 . «اللّه لا إِلَهَ إِلّا هُوَ، الْحَیُّ الْقَیُّومُ . . . » (1) تا پایان آیَةُ الکُرسی .
2 . «اللّه لا إِلَهَ إِلّا هُوَ، الْحَیُّ الْقَیُّومُ، نَزَّلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاّ لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ، وَ أَنْزَلَ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِیلَ مِنْ قَبْلُ هُدیً لِلنَّاسِ، وَ أَنْزَلَ الْفُرْقَانَ» (2)
3 . «اللّه لا إِلَهَ إِلّا هُوَ، لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ، (3)
ص: 274
لا رَیْبَ فِیه، ِ وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّه حَدِیثاً» (1)
4 . «اللّه لا إِلَهَ إِلّا هُو، َ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی» (2)
5 . «اللّه لا إِلَهَ إِلّا هُوَ، وَ عَلَی اللّه فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ» . (3)
دوّم: علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) فرموده است: در بعضی از کتابهای معتبر از محمّد بن بابویه نقل کرده اند که این دعا را از امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت کرده و گفته است: در هیچ امری آن را نخواندم مگر آنکه به زودی اثر اجابت آن را یافتم . و دعا این است:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ وَ أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ، بِنَبِيِّكَ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ، مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، يَا أَبَا الْقاسِمِ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، يَا إِمامَ الرَّحْمَةِ، يَا سَيِّدَنا وَ مَوْلَانَا، إِنَّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا، وَ تَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَ قَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حَاجاتِنا ؛ يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللّٰهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّٰهِ . یَا اَبَا الْحَسَنِ یا اَمیرَ الْمُؤْمِنینَ، یا عَلِیَّ بْنَ أَبیطالِبٍ، (4)
ص: 275
یا حُجَّةَ اللّه عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَ مَوْلینا، إِنّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا، وَ تَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللّه، وَقَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا ؛ یا وَجیهاً عِنْدَ اللّه، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّه . (1) یا فاطِمَةَ الزَّهْراَّءُ، یا بِنْتَ مُحَمَّدٍ، یا قُرَّةَ عَیْنِ الرَّسُولِ، یا سَیِّدَتَنا وَ مَوْلاتَنا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا، وَ تَوَسَّلْنا بِکِ اِلَی اللّه، وَ قَدَّمْناکِ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا ؛ یا وَجیهَةً عِنْدَ اللّه، اِشْفَعی لَنا عِنْدَ اللّه . (2) یا اَبا مُحَمَّدٍ، یا حَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ، اَیُّهَا الْمُجْتَبی یَا بْنَ رَسُولِ اللّه، یا حُجَّةَ اللّه عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَ مَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا، وَ تَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللّه، وَ قَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا ؛ یا وَجیهاً عِنْدَ اللّه، إِشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّه . (3) يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، يَا حُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ، أَيُّهَا الشَّهِيدُ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلىٰ خَلْقِهِ، يَا سَيِّدَنا وَ مَوْلانا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَ قَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ (4)
ص: 276
حاجاتِنا ؛ یا وَجیهاً عِنْدَ اللّه، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّه . يا اَبَا الْحَسَنِ، يا عَلِىَّ بْنَ الْحُسَيْنِ، يَا زَيْنَ الْعابِدِينَ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلىٰ خَلْقِهِ، يَا سَيِّدَنا وَ مَوْلانا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَ قَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حاجاتِنا ؛ يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللّٰهِ اشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّٰهِ . (1) يَا أَبا جَعْفَرٍ، يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ، أَيُّهَا الْباقِرُ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلىٰ خَلْقِهِ، يَا سَيِّدَنا وَ مَوْلانا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَ قَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حَاجَاتِنا ؛ يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللّٰهِ اشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّٰهِ . (2) يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، يَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ، أَيُّهَا الصَّادِقُ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلىٰ خَلْقِهِ، يَا سَيِّدَنا وَ مَوْلانَا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَ قَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حاجاتِنا ؛ يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللّٰهِ اشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّه، یا أَبَا الْحَسَنِ، یا مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ، أَیُّهَا الْکاظِمُ یَا بْنَ رَسُولِ اللّه، (3)
ص: 277
یا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلىٰ خَلْقِهِ، يَا سَيِّدَنا وَ مَوْلانَا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَ قَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حَاجَاتِنا ؛ يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللّٰهِ اشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّه، (1) يَا أَبَا الْحَسَنِ يَا عَلِىَّ بْنَ مُوسىٰ، أَيُّهَا الرِّضا، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلىٰ خَلْقِهِ، يَا سَيِّدَنا وَ مَوْلانا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَ قَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حَاجَاتِنا ؛ يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللّٰهِ اشْفَعْ لَنا عِنْدَاللّه (2) يَا أَبا جَعْفَرٍ، يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ، أَيُّهَا التَّقِىُّ الْجَوادُ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلىٰ خَلْقِهِ، يَا سَيِّدَنا وَ مَوْلانَا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَ قَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حَاجَاتِنا ؛ يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللّٰهِ اشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّه . (3) یا أَبَا الْحَسَنِ، يَا عَلِىَّ بْنَ مُحَمَّدٍ، أَيُّهَا الْهادِى النَّقِىُّ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلىٰ خَلْقِهِ، يَا سَيِّدَنا وَ مَوْلانا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَ قَدَّمْناكَ(4)
ص: 278
بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا ؛ یا وَجیهاً عِنْدَ اللّه، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّه . (1) یا أَبا مُحَمَّدٍ، يَا حَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ أَيُّهَا الزَّكِىُّ الْعَسْكَرِىُّ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلىٰ خَلْقِهِ، يَا سَيِّدَنا وَ مَوْلانا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِكَ إِلَى اللّٰهِ وَ قَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حاجاتِنا ؛ يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللّٰهِ اشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّه . (2) یا وَصِیَّ الْحَسَنِ، وَ الْخَلَفَ الْحُجَّةَ، اَیُّهَا الْقاَّئِمُ الْمُنْتَظَرُ الْمَهْدِیُّ [المَهدِیُّ]، یَا بْنَ رَسُولِ اللّه یا حُجَّةَ اللّه عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَ مَوْلانا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا، وَ تَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللّه، وَقَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حاجاتِنا ؛ یا وَجیهاً عِنْدَ اللّه اِشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّه (3)
پس از خواندن دعا، حاجات خود را بخواهد که به خواست خدا برآورده می شود . و در روایت دیگری وارد شده است که بعد از خواندن دعا چنین گوید:
یا سادَتی وَ مَوالِیَّ، اِنّی تَوَجَّهْتُ بِکُمْ أَئِمَّتی وَ عُدَّتی، لِیَوْمِ (4)
ص: 279
فَقْرِى وَ حاجَتِى إِلَى اللّٰهِ، وَ تَوَسَّلْتُ بِكُمْ إِلَى اللّٰهِ، وَ اسْتَشْفَعْتُ بِكُمْ إِلَى اللّٰهِ، فَاشْفَعُوا لِى عِنْدَ اللّٰهِ، وَ اسْتَنْقِذُونِى مِنْ ذُنُوبِى عِنْدَ اللّٰهِ، فَإِنَّكُمْ وَسِيلَتِى إِلَى اللّٰهِ، وَ بِحُبِّكُمْ وَ بِقُرْبِكُمْ أَرْجُو نَجاةً مِنَ اللّٰهِ، فَكُونُوا عِنْدَ اللّٰهِ رَجائِى، يَا سادَتِى يَا أَوْلِياءَ اللّٰهِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أَعْداءَ اللّٰهِ ظالِمِيهِمْ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
مؤلف گوید: شیخ کفعمی در کتاب بَلَدُ الأَمین دعای مفصلی موسوم به دعای فَرَج نقل کرده که این دعای تَوَسُّل در ضمن آن آمده است و به گمان من، «دوازده امام» خواجه نصیر الدین طوسی همین دعای توسّل است که آن را با صلوات بر حجّتهای پاک الهی ترکیب کرده اند و مجموعه آن در یک خطبه بلیغ و رسا جا گرفته است، و کفعمی آن را در بخشهای آخر کتاب «مِصْباح» ذکر کرده است .
ص: 280
سوم: سیّد علی خان در کتاب کَلِم طیّب از کتاب قبس المصباح شیخ صَهرَشتی دعای توسّل دیگری را نقل کرده به شرحی که مقام را گنجایش ذکر آن شرح نیست . و آن دعا این است:
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ، وَ عَلَى ابْنَتِهِ وَ عَلَى ابْنَيْها، وَ أَسْأَلُكَ بِهِمْ أَنْ تُعِينَنِى عَلَىٰ طاعَتِكَ وَ رِضْوانِكَ، وَ أَنْ تُبَلِّغَنِى بِهِمْ أَفْضَلَ ما بَلَّغْتَ أَحَداً مِنْ أَوْلِيائِكَ، إِنَّكَ جَوادٌ كَرِيم . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِحَقِّ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ، عَلِيِّ بْنِ أَبِى طالِبٍ عَلَيهِ السَّلَامُ إِلّا انْتَقَمْتَ بِهِ مِمَّنْ ظَلَمَنِى وَ غَشَمَنِى وَ آذانِى وَ انْطَوىٰ عَلىٰ ذٰلِكَ، وَ كَفَيْتَنِى بِهِ مَؤُونَةَ كُلِّ أَحَدٍ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
اللّهمَّ اِنّی أَسْئَلُکَ بِحَقِّ وَلِیِّکَ، عَلیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَلَيهِ السَّلَامُ، إلاّ کَفَیْتَنی بِهِ مَؤُنَةَ کُلِّ شَیْطانٍ مَریدٍ، وَ سُلْطانٍ عَنیدٍ، یَتَقَوّی عَلَیَّ بِبَطْشِهِ، وَ یَنْتَصِرُ عَلیَّ بِجُنْدِهِ، اِنَّکَ جَوادٌ کَریمٌ، (2)
ص: 281
یا وَهّابُ . اللّهمَّ اِنّی أَسْئَلُکَ بِحَقِّ وَلِیَّیْکَ، مُحَمَّدٍ بْنِ عَلی وَ جَعْفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عَلَيهِمَا السَّلَامُ، اِلاّ أَعَنْتَنی بِهِما عَلی أَمْرِ آخِرَتی، بِطاعَتِکَ وَ رِضْوانِکَ، وَ بَلَّغْتَنی بِهِما ما یُرْضیکَ ؛ إِنَّکَ فَعّالٌ لِما تُریدُ . (1) اللّهمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِحَقِّ وَلِیِّکَ، مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَلَيهِ السَّلَامُ، اِلاّ عافَیْتَنی بِهِ فی جَمیعِ جَوارِحی، ما ظَهَرَ مِنْها وَ مابَطَنَ ؛ یا جَوادُ یا کَرِیمُ . (2) اللّهمَّ اِنّی أَسْئَلُکَ بِحَقِّ وَلِیِّکَ، الرِّضا عَلِیِّ بْنِ مُوسی عَلَيهِ السَّلَامُ، إلاّ سَلَّمْتَنی بِهِ فی جَمیعِ اَسْفاری، فِی الْبَراری وَ الْبِحارِ، وَ الْجِبالِ والْقِفارِ، والاْوْدِیَةِ وَ الْغِیاضِ، مِنْ جَمیعِ ما اَخافُهُ، وَ اَحْذَرُهُ ؛ اِنَّکَ رَؤُفٌ رَحیمٌ . (3) اللّهمَّ اِنّی أَسْئَلُکَ بِحَقِّ وَ لِیِّکَ مُحمَّدِ بْنِ عَلِی عَلَيهِ السَّلَامُ إلاّ جُدْتَ بِهِ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ، وَ تَفَضَّلْتَ بِهِ عَلیَّ مِنْ وُسْعِکَ، وَ وَسَّعْتَ عَلَیَّ رِزْقَکَ، وَ اَغْنَیْتَنی عَمَّنْ سِواکَ، وَ جَعَلْتَ حاجَتی اِلَیْکَ وَ قَضاها، عَلَیْکَ اِنَّکَ لِما تَشاَّءُ قَدیرٌ . (4)
ص: 282
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِحَقِّ وَلِيِّكَ، عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمَا السَّلامُ، إِلّا أَعَنْتَنِي بِهِ عَلىٰ تَأْدِيَةِ فُرُوضِكَ، وَ بِرِّ إِخْوانِىَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ سَهِّلْ ذٰلِكَ لِى وَ اقْرُنْهُ بِالْخَيْرِ، وَ أَعِنِّى عَلَىٰ طاعَتِكَ بِفَضْلِكَ يَا رَحِيمُ . (1) اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِحَقِّ وَلِيِّكَ، الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلامُ، إِلّا أَعَنْتَنِى بِهِ عَلىٰ أَمْرِ آخِرَتِى، بِطاعَتِكَ وَ رِضْوانِكَ، وَ سَرَرْتَنِى فِى مُنْقَلَبِى وَ مَثْواىَ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2) اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِحَقِّ وَلِيِّكَ وَ حُجَّتِكَ، صاحِبِ الزَّمانِ عَلَيهِ السَّلَامُ، إِلّا أَعَنْتَنِى بِهِ عَلَىٰ جَمِيعِ أُمُورِى، وَ كَفَيْتَنِى بِهِ مَؤُونَةَ كُلِّ مُؤْذٍ وَ طاغٍ وَ باغٍ، وَ أَعَنْتَنِى بِهِ فَقَدْ بَلَغَ مَجْهُودِى، وَ كَفَيْتَنِى بِهِ كُلَّ عَدُوٍّ وَ هَمٍّ وَ غَمٍّ وَ دَيْنٍ وَ عَنِّى وَ عَنْ وُلْدِى وَ جَمِيعِ أَهْلِى وَ إِخْوانِى وَ مَنْ يَعْنِينِى أَمْرُهُ وَ خاصَّتِى، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (3)
چهارم: شیخ کفعمی در کتاب «بلد الامین» دعایی نقل کرده
ص: 283
به روایت از حضرت امیر المؤمنین که هر سوخته دل و مصیبت زده و غمناک و گرفتار آن را بخواند حق تعالی به او گشایش و فرج کرامت فرماید . و آن دعا این است:
يَا عِمادَ مَنْ لَاعِمادَ لَهُ، وَ يَا ذُخْرَ مَنْ لَاذُخْرَ لَهُ، وَ يَا سَنَدَ مَنْ لَاسَنَدَ لَهُ، وَ يَا حِرْزَ مَنْ لَاحِرْزَ لَهُ، وَ يَا غِياثَ مَنْ لَاغِياثَ لَهُ، وَ يَا كَنْزَ مَنْ لَاكَنْزَ لَهُ، وَ يَا عِزَّ مَنْ لَاعِزَّ لَهُ، يَا كَرِيمَ الْعَفْوِ، يَا حَسَنَ التَّجاوُزِ، يَا عَوْنَ الضُّعَفاءِ، يَا كَنْزَ الْفُقَراءِ، يَا عَظِيمَ الرَّجاءِ، يَا مُنْقِذَ الْغَرْقىٰ، يَا مُنْجِىَ الْهَلْكىٰ، يَا مُحْسِنُ، (1) یا مُجْمِلُ یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ، أَنْتَ الَّذِى سَجَدَ لَكَ سَوادُ اللَّيْلِ وَ نُورُ النَّهارِ، وَضَوْءُ الْقَمَرِ وَ شُعاعُ الشَّمْسِ، وَ حَفِيفُ الشَّجَرِ وَ دَوِىُّ الْماءِ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَكَ لَاشَرِيكَ لَكَ، يَا رَبَّاهُ يَا اللّٰهُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِنَا مَا أَنْتَ أَهْلُهُ . (2) پس از دعا هرچه حاجت داری درخواست کن .
ص: 284
مؤلف گوید: و نیز برای گشایش مشکلات و رفع گرفتاری، و برطرف شدن غم و اندوه، تداوم بر این ذکر که حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) تعلیم فرموده بسیار سودمند است:
یَا مَنْ یَکْفی مِنْ کُلِّ شَیءٍ وَ لا یَکْفی مِنْهُ شَیءٌ، اِکْفِنی ما اَهَمَّنی . (1)
پنجم: دعای آزاد شدن از بند و زندن . سیّد ابن طاووس در«مهج الدعوات»فرموده: روایت شده که شخصی در شهر شام زمانی طولانی در زندان بود تا اینکه حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را در خواب دید که به او فرمود: این دعا را بخوان، و او با تعلیم حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) دعا را خواند و از زندان آزاد شد و به خانه خود بازگشت، آن دعا این است:
اَللّٰهُمَّ بِحَقِّ الْعَرْشِ وَ مَنْ عَلاهُ، وَ بِحَقِّ الْوَحْىِ وَ مَنْ أَوْحاهُ، وَ بِحَقِّ النَّبِيِّ وَ مَنْ نَبَّأَهُ، وَ بِحَقِّ الْبَيْتِ وَ مَنْ بَناهُ، يَا سامِعَ كُلِّ صَوْتٍ، يَا جامِعَ كُلِّ فَوْتٍ، يَا بارِئَ النُّفُوسِ بَعْدَ الْمَوْتِ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ آتِنا وَ جَمِيعَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، فِى (2)
ص: 285
مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها فَرَجاً مِنْ عِنْدِكَ عاجِلاً، بِشَهادَةِ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلىٰ ذُرِّيَّتِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ، وَ سَلَّمَ تَسْلَيماً كَثِيراً . (1)
ششم: سیّد ابن طاووس در کتاب «مهج الدعوات» از سلمان روایتی نقل کرده که: در آخر روایت مطلبی آمده به این مضمون: حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) کلامی به من آموخت که از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فراگرفته بود، ایشان آن را در صبح و شام می خواند به من فرمود: اگر می خواهی هرگز در دنیا دچار تب نشوی بر آن مداومت کن . و آن کلام این است:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ ؛ بِسْمِ اللّٰهِ النُّورِ، بِسْمِ اللّٰهِ نُورِ النُّورِ، بِسْمِ اللّٰهِ نُورٌ عَلىٰ نُورٍ، بِسْمِ اللّٰهِ الَّذِى هُوَ مُدَبِّرُ الْأُمُورِ، بِسْمِ اللّٰهِ الَّذِى خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّورِ . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّورِ، وَ أَنْزَلَ النُّورَ عَلَى الطُّورِ، فِى كِتابٍ مَسْطُورٍ، فِى رَقٍّ مَنْشُورٍ، بِقَدَرٍ مَقْدُورٍ، (2)
ص: 286
عَلىٰ نَبِيٍّ مَحْبُورٍ . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي هُوَ بِالْعِزِّ مَذْكُورٌ، وَ بِالْفَخْرِ مَشْهُورٌ، وَ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ مَشْكُورٌ . وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ . (1)
سلمان فرموده: چون آن را از حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) آموختم به خدا آن را به بیش از هزار نفر از مردم مکه و مدینه که دچار تب بودند تعلیم دادم، پس همه آنان به اذن خدای تعالی شفا یافتند .
هفتم: حرز حضرت امام زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، سیّد ابن طاووس در دو موضع از کتاب «مهج الدعوات» این حرز شریف را از حضرت سجّاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده است:
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (2)
يَا أَسْمَعَ السَّامِعِينَ، يَا أَبْصَرَ النَّاظِرِينَ، يَا أَسْرَعَ الْحاسِبِينَ، يَا أَحْكَمَ الْحاكِمِينَ، يَا خالِقَ الْمَخْلُوقِينَ، يَا رازِقَ الْمَرْزُوقِينَ، يَا ناصِرَ الْمَنْصُورِينَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، يَا دَلِيلَ الْمُتَحَيِّرِينَ، يَا غِياثَ الْمُسْتَغِيثِينَ، أَغِثْنِى يَا مالِكَ يَوْمِ الدِّينِ، «إِيَّاكَ نَعْبُدُ (3)
ص: 287
وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» يَا صَرِيخَ الْمَكْرُوبِينَ، يَا مُجِيبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّينَ، أَنْتَ اللّٰهُ رَبُّ الْعالَمِينَ، أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْمَلِكُ الْحَقُّ الْمُبِينُ، الْكِبْرِياءُ رِداؤُكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفىٰ، وَ عَلىٰ عَلِيٍّ الْمُرْتَضىٰ، وَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، وَ خَدِيجَةَ الْكُبْرىٰ، وَ الْحَسَنِ الْمُجْتَبىٰ، وَ الْحُسَيْنِ الشَّهِيدِ بِكَرْبَلاءَ، (1) وَ [عَلٰی] عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ زَيْنِ الْعابِدِينَ، وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْباقِرِ، وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ، وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ الْكَاظِمِ، وَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضا، وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ التَّقِيِّ، وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّقِيِّ، وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْعَسْكَرِيِّ، وَ الْحُجَّةِ الْقائِمِ الْمَهْدِيِّ الْإِمامِ المُنْتَظَرِ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ . اَللّٰهُمَّ والِ مَنْ وَالاهُمْ، وَ عادِ مَنْ عادَاهُمْ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُمْ، وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُمْ، وَ الْعَنْ مَنْ ظَلَمَهُمْ، وَ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ انْصُرْ شِيعَةَ آلِ مُحَمَّدٍ، (2)
ص: 288
[وَ أَهْلِکْ أَعْدَاءَ آلِ مُحَمَّدٍ] وَ ارْزُقْنِی رُؤْیَةَ قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَتْبَاعِهِ وَ أَشْیَاعِهِ وَ الرَّاضِینَ بِفِعْلِهِ ؛ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
هشتم:شیخ کفعمی در کتاب «بلد الامین» از حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) دعایی نقل کرده و فرموده: این دعا را مقاتل بن سلیمان از آن حضرت روایت کرده و گفته: هرکه این دعا را صد مرتبه بخواند و دعایت اجابت نشود پس مقاتل را لعنت کند . و آن دعا این است:
إِلٰهِى كَيْفَ أَدْعُوكَ وَ أَنَا أَنَا ؟ وَ كَيْفَ أَقْطَعُ رَجائِى مِنْكَ وَ أَنْتَ أَنْتَ ؟ إِلٰهِى إِذا لَمْ أَسْأَلْكَ فَتُعْطِيَنِى، فَمَنْ ذَا الَّذِى أَسْأَلُهُ فَيُعْطِينِى ؟ إِلٰهِى إِذا لَمْ أَدْعُوكَ فَتَسْتَجِيبَ لِى، فَمَنْ ذَا الَّذِى أَدْعُوهُ فَيَسْتَجِيبُ لِى ؟ إِلٰهِى إِذا لَمْ أَتَضَرَّعْ إِلَيْكَ فَتَرْحَمَنِى، فَمَنْ ذَا الَّذِى أَتَضَرَّعُ إِلَيْهِ فَيَرْحَمُنِى ؟ إِلَهِی فَکَمَا فَلَقْتَ الْبَحْرَ لِمُوسَی عَلَيهِ السَّلَامُ وَ نَجَّیْتَهُ، أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَنْ تُنَجِّیَنِی (2)
ص: 289
مِمَّا أَنَا فِیهِ، وَ تُفَرِّجَ عَنِّی فَرَجاً عَاجِلاً غَیْرَ آجِلٍ، بِفَضْلِکَ وَ رَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
نهم: سیّد ابن طاووس در کتاب مهج الدعوات از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که جبرئیل به محضر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) عرضه داشت: هیچ پیامبری را به اندازه تو دوست نداشتم، پس بسیار بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ تَرىٰ وَ لَا تُرىٰ، وَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلىٰ، وَ أَنَّ إِلَيْكَ الْمُنْتَهىٰ وَ الرُّجْعىٰ، وَ أَنَّ لَكَ الْآخِرَةَ وَ الْأُولىٰ، وَ أَنَّ لَكَ الْمَماتَ وَ الْمَحْيَا، وَ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ أَنْ أُذَلَّ أَوْ أُخْزىٰ . (2)
دهم: کفعمی در کتاب «بلد الامین» دعایی به روایت از موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) نقل کرده و گفته است: این دعا عظیم الشأن و سریع الاجابة است، و آن دعا این است:
اللّهمَّ إِنِّی أَطَعْتُکَ فِی أَحَبِّ الْأَشْیَاءِ إِلَیْکَ، وَ هُوَ التَّوْحِیدُ، وَ لَمْ أَعْصِکَ فِی أَبْغَضِ الْأَشْیَاءِ إِلَیْکَ، وَ هُوَ الْکُفْرُ، فَاغْفِرْ لِی مَا بَیْنَهُمَا، یَا مَنْ إِلَیْهِ مَفَرِّی، آمِنِّی مِمَّا فَزِعْتُ مِنْهُ إِلَیْکَ . (3)
ص: 290
اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الْكَثِيرَ مِنْ مَعاصِيكَ، وَ اقْبَلْ مِنِّى الْيَسِيرَ مِنْ طاعَتِكَ، يَا عُدَّتِى دُونَ الْعُدَدِ، وَ يَا رَجائِى وَ الْمُعْتَمَدَ، وَ يَا كَهْفِى وَ السَّنَدَ، وَ يَا وَاحِدُ يَا أَحَدُ، يَا قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ اللّٰهُ الصَّمَدُ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، (1) أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مَنِ اصْطَفَيْتَهُمْ مِنْ خَلْقِكَ وَ لَمْ تَجْعَلْ فِى خَلْقِكَ مِثْلَهُمْ أَحَداً، أَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَفْعَلَ بِى ما أَنْتَ أَهْلُهُ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِالْوَحْدانِيَّةِ الْكُبْرىٰ، وَ الْمُحَمَّدِيَّةِ الْبَيْضاءِ، وَ الْعَلَوِيَّةِ العُلْيا، وَ بِجَمِيعِ مَا احْتَجَجْتَ بِهِ عَلىٰ عِبادِكَ، وَ بِالاسْمِ الَّذِى حَجَبْتَهُ عَنْ خَلْقِكَ فَلَمْ يَخْرُجْ مِنْكَ إِلّا إِلَيْكَ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِى مِنْ أَمْرِى فَرَجاً وَ مَخْرَجاً، وَ ارْزُقْنِى مِنْ حَيْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَيْثُ لَاأَحْتَسِبُ، إِنَّكَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ . (2) سپس حاجت خود را درخواست کن .
ص: 291
یازدهم: کفعمی در کتاب «مصباح» دعایی نقل کرده و فرموده است: سیّد ابن طاووس این دعا را برای ایمن شدن از ستم سلطان و نزول بلا و چیرگی دشمنان و ترس و تنگدستی و دل تنگی ذکر کرده، و آن از دعاهای صحیفه سجّادیه است، پس هرگاه از زیان آنچه ذکر شد در هراس بودی آن را بخوان . و دعا این است:
يَا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَكارِهِ، وَ يَا مَنْ يُفْثَأُ بِهِ حَدُّ الشَّدائِدِ، وَ يَا مَنْ يُلْتَمَسُ مِنْهُ الْمَخْرَجُ إِلىٰ رَوْحِ الْفَرَجِ، ذَلَّتْ لِقُدْرَتِكَ الصِّعابُ، وَ تَسَبَّبَتْ بِلُطْفِكَ الْأَسْبابُ، وَ جَرىٰ بِقُدْرَتِكَ الْقَضاءُ، وَ مَضَتْ عَلىٰ إِرادَتِكَ الْأَشْياءُ، فَهِىَ بِمَشِيئَتِكَ دُونَ قَوْلِكَ مُؤْتَمِرَةٌ، وَ بِإِرادَتِكَ دُونَ نَهْيِكَ مُنْزَجِرَةٌ، أَنْتَ الْمَدْعُوُّ لِلْمُهِمَّاتِ، وَ أَنْتَ الْمَفْزَعُ فِى الْمُلِمَّاتِ، لَايَنْدَفِعُ مِنْها إِلّا ما دَفَعْتَ، وَ لَا يَنْكَشِفُ مِنْها إِلّا ما كَشَفْتَ، وَ قَدْ نَزَلَ بِى يَا رَبِّ ما قَدْ تَكَأَّدَنِى ثِقْلُهُ، وَ أَلَمَّ بِى ما قَدْ بَهَظَنِى حَمْلُهُ، وَ بِقُدْرَتِكَ (1)
ص: 292
أَوْرَدْتَهُ عَلَىَّ، وَ بِسُلْطانِكَ وَجَّهْتَهُ إِلَىَّ، فَلا مُصْدِرَ لِما أَوْرَدْتَ، وَ لَا صارِفَ لِما وَجَّهْتَ، وَ لَا فاتِحَ لِما أَغْلَقْتَ، وَ لَا مُغْلِقَ لِما فَتَحْتَ، وَ لَا مُيَسِّرَ لِما عَسَّرْتَ، وَ لَا ناصِرَ لِمَنْ خَذَلْتَ، ففَصَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ افْتَحْ لِى يَا رَبِّ بَابَ الْفَرَجِ بِطَوْلِكَ، (1) وَ اكْسِرْ عَنِّى سُلْطانَ الْهَمِّ بِحَوْلِكَ، وَ أَنِلْنِى حُسْنَ النَّظَرِ فِيما شَكَوْتُ، وَ أَذِقْنِى حَلاوَةَ الصُّنْعِ فِيما سَأَلْتُ، وَهَبْ لِى مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَ فَرَجاً هَنِيئاً، وَ اجْعَلْ لِى مِنْ عِنْدِكَ مَخْرَجاً وَحِيّاً، وَ لَا تَشْغَلْنِى بِالاهْتِمامِ عَنْ تَعاهُدِ فُرُوضِكَ، وَ اسْتِعْمالِ سُنَنِكَ، (سُنَّتِکَ) فَقَدْ ضِقْتُ لِما نَزَلَ بِى يَا رَبِّ ذَرْعاً، وَ امْتَلَأْتُ بِحَمْلِ ما حَدَثَ عَلَىَّ هَمّاً، وَ أَنْتَ الْقادِرُ عَلىٰ كَشْفِ ما مُنِيتُ بِهِ، وَ دَفْعِ ما وَقَعْتُ فِيهِ، فَافْعَلْ بِى ذٰلِكَ وَ إِنْ لَمْ أَسْتَوْجِبْهُ مِنْكَ، يَا ذَا الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، وَ ذَا الْمَنِّ الْكَرِيمِ، فَأَنْتَ قادِرٌ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (2)
ص: 293
دوازدهم: کفعمی در کتاب «بلد الامین» فرموده: این دعا دعای امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) است که آن را به شخصی که در زندان بود تعلیم داد، پس آن زندانی با خواندن آن آزاد شد:
إِلٰهِى عَظُمَ الْبَلاءُ، وَ بَرِحَ الْخَفاءُ، وَ انْكَشَفَ الْغِطاءُ، وَ انْقَطَعَ الرَّجاءُ، وَ ضاقَتِ الْأَرْضُ، وَ مُنِعَتِ السَّماءُ، وَ أَنْتَ الْمُسْتَعانُ، وَ إِلَيْكَ الْمُشْتَكىٰ، وَ عَلَيْكَ الْمُعَوَّلُ فِى الشِّدَّةِ وَ الرَّخاءِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، أُولِى الْأَمْرِ الَّذِينَ فَرَضْتَ عَلَيْنا طاعَتَهُمْ، وَ عَرَّفْتَنا بِذَلِكَ مَنْزِلَتَهُمْ، فَفَرِّجْ عَنّا بِحَقِّهِمْ فَرَجاً عاجِلاً قَرِيباً، كَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ ؛ يَا مُحَمَّدُ يَا عَلِىُّ، يَا عَلِىُّ يَا مُحَمَّدُ، اكْفِيانِى فَإِنَّكُما كافِيانِ، وَ انْصُرانِى فَإِنَّكُما ناصِرانِ . يَا مَوْلانا يَا صاحِبَ الزَّمانِ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ، أَدْرِكْنِى أَدْرِكْنِى أَدْرِكْنِى، السَّاعَةَ السَّاعَةَ السّاعَةَ ! الْعَجَلَ الْعَجَلَ (1)
ص: 294
الْعَجَلَ! یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ . (1)
سیزدهم: کفعمی در کتاب «مصباح» فرموده است: این دعای حضرت مهدی (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) است:
اَللّٰهُمَّ ارْزُقْنا تَوْفِيقَ الطّاعَةِ، وَ بُعْدَ الْمَعْصِيَةِ، وَ صِدْقَ النِّيَّةِ، وَ عِرْفانَ الْحُرْمَةِ، وَ أَكْرِمْنا بِالْهُدىٰ وَ الاسْتِقامَةِ، وَ سَدِّدْ أَلْسِنَتَنا بِالصَّوابِ وَ الْحِكْمَةِ، وَ امْلَأْ قُلُوبَنا بِالْعِلْمِ وَ الْمَعْرِفَةِ، وَ طَهِّرْ بُطُونَنا مِنَ الْحَرامِ وَ الشُّبْهَةِ، وَ اكْفُفْ أَيْدِيَنا عَنِ الظُّلْمِ وَ السَّرِقَةِ، وَ اغْضُضْ أَبْصارَنا عَنِ الْفُجُورِ وَ الْخِيانَةِ، وَ اسْدُدْ أَسْماعَنا عَنِ اللَّغْوِ وَ الْغِيبَةِ، وَتَفَضَّلْ عَلىٰ عُلَمائِنا بِالزُّهْدِ وَ النَّصِيحَةِ، وَ عَلَى الْمُتَعَلِّمِينَ بِالْجُهْدِ وَ الرَّغْبَةِ، وَ عَلَى الْمُسْتَمِعِينَ بِالاتِّباعِ وَ الْمَوْعِظَةِ، وَ عَلىٰ مَرْضَى الْمُسْلِمِينَ بِالشِّفاءِ وَ الرَّاحَةِ، وَ عَلىٰ مَوْتاهُمْ بِالرَّأْفَةِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ عَلَی مَشَایِخِنَا بِالْوَقَارِ وَ السَّکِینَةِ، وَ عَلَی الشَّبَابِ بِالْإِنَابَةِ وَ التَّوْبَةِ، وَ عَلَی النِّسَاءِ (2)
ص: 295
بِالْحَياءِ وَ الْعِفَّةِ، وَ عَلَى الْأَغْنِياءِ بِالتَّواضُعِ وَ السَّعَةِ، وَ عَلَى الْفُقَراءِ بِالصَّبْرِ وَ الْقَناعَةِ، وَ عَلَى الْغُزاةِ بِالنَّصْرِ وَ الْغَلَبَةِ، وَ عَلَى الْأُسَرَاءِ بِالْخَلاصِ وَ الرَّاحَةِ، وَ عَلَى الْأُمَراءِ بِالْعَدْلِ وَ الشَّفَقَةِ، وَ عَلَى الرَّعِيَّةِ بِالْإِنْصافِ وَ حُسْنِ السِّيرَةِ، وَ بارِكْ لِلْحُجَّاجِ وَ الزُّوَّارِ فِى الزَّادِ وَ النَّفَقَةِ، وَ اقْضِ ما أَوْجَبْتَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ، بِفَضْلِكَ وَ رَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
چهاردهم: در «مهج الدّعوات» ذکر شده است که این دعا دعای حضرت حجّت (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) است:
إِلٰهِى بِحَقِّ مَنْ نَاجَاكَ، وَ بِحَقِّ مَنْ دَعَاكَ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ [صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ] تَفَضَّلْ عَلىٰ فُقَراءِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِالْغَناءِ وَ الثَّرْوَةِ، وَ عَلىٰ مَرْضَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُومِناتِ بِالشِّفاءِ وَ الصِّحَّةِ، وَ عَلىٰ أَحْياءِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، بِاللُّطْفِ وَ الْكَرَمِ، وَ عَلىٰ أَمْواتِ الْمُؤْمِنِينَ (2)
ص: 296
وَ الْمُؤْمِنَاتِ، بِالْمَغْفِرَةِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ عَلَی غُرَبَاءِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ، بِالرَّدِّ إِلَی أَوْطَانِهِمْ، سَالِمِینَ غَانِمِینَ، بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ . (1)
پانزدهم: سیّد علی خان شیرازی در کتاب «کلم طیّب» فرموده است: این دعا دعای استغاثه به حضرت صاحب الزّمان (صلوات اللّه علیه) است، هر کجا که باشی دو رکعت نماز بجای آر و سپس زیر آسمان رو به قبله بایست و بگو:
سَلامُ اللّٰهِ الْكامِلُ التَّامُّ الشَّامِلُ الْعامُّ، وَ صَلَواتُهُ الدَّائِمَةُ وَ بَرَكاتُهُ الْقائِمَةُ التَّامَّةُ عَلىٰ حُجَّةِ اللّٰهِ وَ وَلِيِّهِ فِى أَرْضِهِ وَ بِلادِهِ، وَ خَلِيفَتِهِ عَلىٰ خَلْقِهِ وَ عِبادِهِ، وَ سُلالَةِ النُّبُوَّةِ وَ بَقِيَّةِ الْعِتْرَةِ وَ الصَّفْوَةِ، صاحِبِ الزَّمانِ، وَ مُظْهِرِ الْإِيمانِ، وَ مُلَقِّنِ (مُعلِنِ) أَحْكامِ الْقُرْآنِ، وَ مُطَهِّرِ الْأَرْضِ، وَ ناشِرِ الْعَدْلِ فِى الطُّولِ وَ الْعَرْضِ، وَ الْحُجَّةِ الْقائِمِ الْمَهْدِيِّ، الْإِمامِ الْمُنْتَظَرِ الْمَرْضِيِّ (الْمُرْتَضَی) (2)
ص: 297
وَ ابْنِ الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِينَ، الْوَصِيِّ ابْنِ الْأَوْصِياءِ الْمَرْضِيِّينَ، الْهادِي الْمَعْصُومِ ابْنِ الْأَئِمَّةِ الْهُداةِ الْمَعْصُومِينَ . السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مُعِزَّ الْمُؤْمِنِینَ الْمُسْتَضْعَفِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مُذِلَّ الْکَافِرِینَ الْمُتَکَبِّرِینَ الظَّالِمِینَ، (1) اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلاىَ يَا صاحِبَ الزَّمانِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ الْأَئِمَّةِ الْحُجَجِ الْمَعْصُومِينَ وَ الْإِمامِ عَلَى الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلاىَ سَلامَ مُخْلِصٍ لَكَ فِى الْوَلايَةِ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْإِمامُ الْمَهْدِىُّ قَوْلاً وَ فِعْلاً، وَ أَنْتَ الَّذِى تَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً بَعْدَ ما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً، فَعَجَّلَ اللّٰهُ فَرَجَكَ، وَ سَهَّلَ مَخْرَجَكَ، وَقَرَّبَ زَمانَكَ، وَ كَثَّرَ أَنْصارَكَ وَ أَعْوانَكَ، وَ أَنْجَزَ لَكَ ما وَعَدَكَ، فَهُوَ أَصْدَقُ الْقائِلِينَ وَ «نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ (2)
ص: 298
عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ، وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ» یَا مَوْلایَ یَا صَاحِبَ الزَّمَانِ، یَا ابْنَ رَسُولِ اللّه، حَاجَتِی کَذَا وَ کَذَا . (1) و بجای کذا و کذا حاجات خود را بیان کند و بگوید: فَاشْفَعْ لِى فِى نَجاحِها، فَقَدْ تَوَجَّهْتُ إِلَيْكَ بِحاجَتِى لِعِلْمِى أَنَّ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ شَفاعَةً مَقْبُولَةً وَ مَقاماً مَحْمُوداً، فَبِحَقِّ مَنِ اخْتَصَّكُمْ بِأَمْرِهِ، وَ ارْتَضاكُمْ لِسِرِّهِ، وَ بِالشَّأْنِ الَّذِى لَكُمْ عِنْدَ اللّٰهِ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُ، سَلِ اللّٰهَ تَعالىٰ فِى نُجْحِ طَلِبَتِى وَ إِجابَةِ دَعْوَتِى وَ كَشْفِ كُرْبَتِى . (2) سپس بخواه هرچه خواهی که به خواست خدا برآورده شود . مؤلّف گوید: بهتر آن است که در رکعت اوّل این نماز پس از سوره «حَمْد» سوره «انّا فَتَحْنا» و در رکعت دوّم پس از سوره «حَمد» سوره«إِذا جاءَ نَصْرُ اللّه»خوانده شود .
ص: 299
مناجات خمس عشرة [یعنی مناجات های پانزده گانه] از مولای ما علی بن الحسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) است، علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) علیه در کتاب بحار الانوار فرموده است: من این مناجات را به روایت از آن حضرت در کتاب های بعضی از علما (رضوان اللّه علیهم) یافتم .
المناجاة الاولی: مناجاة التائبین (1)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِلَهِی، أَلْبَسَتْنِى الْخَطايا ثَوْبَ مَذَلَّتِى، وَ جَلَّلَنِى التَّباعُدُ مِنْكَ لِباسَ مَسْكَنَتِى، وَ أَماتَ قَلْبِى عَظِيمُ جِنايَتِى، فَأَحْيِهِ بِتَوْبَةٍ مِنْكَ يَا أَمَلِى وَ بُغْيَتِى، وَ يَا سُؤْلِى وَ مُنْيَتِى، فَوَعِزَّتِكَ ما أَجِدُ لِذُنُوبِى سِواكَ غافِراً، وَ لَا أَرَىٰ لِكَسْرِى غَيْرَكَ جابِراً، وَ قَدْ خَضَعْتُ بِالْإِنابَةِ إِلَيْكَ، وَ عَنَوْتُ بِالاسْتِكانَةِ لَدَيْكَ، فَإِنْ(2)
ص: 300
طَرَدْتَنِی مِنْ بَابِکَ، فَبِمَنْ أَلُوذُ؟ وَإِنْ رَدَدْتَنِی عَنْ جَنَابِکَ، فَبِمَنْ أَعُوذُ؟ فَوَا أَسَفَاهْ مِنْ خَجْلَتِی وَ افْتِضَاحِی! وَ وَالَهْفَاهْ مِنْ سُوءِ عَمَلِی وَ اجْتِرَاحِی! أَسْأَلُکَ یَا غَافِرَ الذَّنْبِ الْکَبِیرِ، وَ یَا جَابِرَ الْعَظْمِ الْکَسِیرِ، أَنْ تَهَبَ لِی مُوبِقَاتِ الْجَرَائِرِ، وَ تَسْتُرَ عَلَیَّ فَاضِحَاتِ السَّرَائِرِ، وَ لا تُخْلِنِی فِی مَشْهَدِ الْقِیَامَةِ مِنْ بَرْدِ عَفْوِکَ وَ غَفْرِکَ، وَ لا تُعْرِنِی مِنْ جَمِیلِ صَفْحِکَ وَ سَتْرِکَ، إِلَهِی، ظَلِّلْ عَلَی ذُنُوبِی غَمَامَ رَحْمَتِکَ، (1) وَ أَرْسِلْ عَلَی عُیُوبِی سَحَابَ رَأْفَتِکَ إِلَهِی هَلْ یَرْجِعُ الْعَبْدُ الْآبِقُ إِلّا إِلَی مَوْلاهُ! أم هَلْ یُجِیرُهُ مِنْ سَخَطِهِ أَحَدٌ سِوَاهُ! إِلَهِی، إِنْ کَانَ النَّدَمُ عَلَی الذَّنْبِ تَوْبَةً، فَإِنِّی وَ عِزَّتِکَ مِنَ النَّادِمِینَ، وَ إِنْ کَانَ الاسْتِغْفَارُ مِنَ الْخَطِیئَةِ حِطَّةً، فَإِنِّی لَکَ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ، لَکَ الْعُتْبَی حَتَّی تَرْضَی . إِلَهِی بِقُدْرَتِکَ عَلَیَّ تُبْ عَلَیَّ، وَ بِحِلْمِکَ عَنِّی، اعْفُ عَنِّی وَ بِعِلْمِکَ بِی ارْفَقْ بِی، إِلَهِی، أَنْتَ الَّذِی فَتَحْتَ لِعِبَادِکَ (2)
ص: 301
بَاباً إِلَی عَفْوِکَ، سَمَّیْتَهُ التَّوْبَةَ، فَقُلْتَ: «تُوبُوا إِلَی اللّه تَوْبَةً نَصُوحا»؛ فَمَا عُذْرُ مَنْ أَغْفَلَ دُخُولَ الْبَابِ بَعْدَ فَتْحِهِ؟ إِلَهِی، إِنْ کَانَ قَبُحَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ، فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ. إِلٰهِى، مَا أَنَا بِأَوَّلِ مَنْ عَصَاكَ فَتُبْتَ عَلَيْهِ، وَ تَعَرَّضَ لِمَعْرُوفِكَ فَجُدْتَ عَلَيْهِ؛ يَا مُجِيبَ الْمُضْطَرِّ، يَا كَاشِفَ الضُّرِّ، يَا عَظِيمَ الْبِرِّ، يَا عَلِيماً بِمَا فِى السِّرِّ، يَا جَمِيلَ السِّتْرِ، اسْتَشْفَعْتُ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ إِلَيْكَ، وَ تَوَسَّلْتُ بِجَنابِكَ وَ تَرَحُّمِكَ لَدَيْكَ، فَاسْتَجِبْ دُعائِى، وَ لَا تُخَيِّبْ فِيكَ رَجائِى، وَ تَقَبَّلْ تَوْبَتِى، وَ كَفِّرْ خَطِيئَتِى، بِمَنِّكَ وَ رَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
الْمَهَالِكِ، وَ تَجْعَلُنِى عِنْدَكَ أَهْوَنَ هَالِكٍ، كَثِيرَةَ الْعِلَلِ، طَوِيلَةَ الْأَمَلِ، إِنْ مَسَّهَا الشَّرُّ تَجْزَعُ، وَ إِنْ مَسَّهَا الْخَيْرُ تَمْنَعُ، مَيَّالَةً إِلَى اللَّعْبِ وَ اللّهوِ، مَمْلُوَّةً بِالْغَفْلَةِ وَ السَّهْوِ، تُسْرِعُ بِى إِلى الْحَوْبَةِ، وَ تُسَوِّفُنِى بِالتَّوْبَةِ . الِٰهِى أَشْكُو إِلَيْكَ عَدُوّاً يُضِلُّنِى، وَ شَيْطاناً يُغْوِينِى، قَدْ مَلَأَ بِالْوَسْواسِ صَدْرِى، وَ أَحاطَتْ هَواجِسُه بِقَلْبِى، يُعاضِدُ لِىَ الْهَوىٰ، وَ يُزَيِّنُ لِى حُبَّ الدُّنْيا، وَ يَحُولُ بَيْنِى وَ بَيْنَ الطَّاعَةِ وَ الزُّلْفىٰ، (1) إِلٰهِى إِلَيْكَ أَشْكُو قَلْباً قاسِياً مَعَ الْوَسْواسِ مُتَقَلِّباً، وَ بِالرَّيْنِ وَ الطَّبْعِ مُتَلَبِّساً، وَ عَيْناً عَنِ الْبُكاءِ مِنْ خَوْفِكَ جامِدَةً، وَ إِلىٰ ما تَسُرُّها طامِحَةً . إِلٰهِى لَاحَوْلَ لِى وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِقُدْرَتِكَ، وَ لَا نَجاةَ لِى مِنْ مَكارِهِ الدُّنْيا إِلّا بِعِصْمَتِكَ، فَأَسْأَلُكَ بِبَلاغَةِ حِكْمَتِكَ، وَ نَفاذِ مَشِيئَتِكَ، أَنْ لَاتَجْعَلَنِى لِغَيْرِ جُودِكَ مُتَعَرِّضاً، وَ لَا تُصَيِّرَنِى لِلْفِتَنِ غَرَضاً، وَ كُنْ لِى عَلَى الْأَعْداءِ ناصِراً، وَ عَلَى الْمَخازِى وَ الْعُيُوبِ ساتِراً، (2)
ص: 303
وَ مِنَ الْبَلاءِ [الْبَلایَا] وَاقِیاً، وَ عَنِ الْمَعَاصِی عَاصِماً، بِرَأْفَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
المناجاة الثالثة: مناجات الخائفین (2)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (3)
إِلَهِی، أَتَرَاکَ بَعْدَ الْإِیمَانِ بِکَ تُعَذِّبُنِی؟! أم بَعْدَ حُبِّی إِیَّاکَ تُبَعِّدُنِی؟! أ م مَعَ رَجَائِی لِرَحْمَتِکَ وَ صَفْحِکَ تَحْرِمُنِی؟! أم مَعَ اسْتِجْارَتِی بِعَفْوِکَ تُسْلِمُنِی؟! حَاشَا لِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَنْ تُخَیِّبَنِی . لَیْتَ شِعْرِی أَ لِلشَّقَاءِ وَ لَدَتْنِی أُمِّی، أم لِلْعَنَاءِ رَبَّتْنِی؟ فَلَیْتَهْا لَمْ تَلِدْنِی وَ لَمْ تُرَبِّنِی، وَ لَیْتَنِی عَلِمْتُ أَمِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ جَعَلْتَنِی، وَ بِقُرْبِکَ وَ جِوَارِکَ خَصَصْتَنِی؟ فَتَقَرَّ بِذَلِکَ عَیْنِی وَ تَطْمَئِنَّ لَهُ نَفْسِی . إِلَهِی، هَلْ تُسَوِّدُ وُجُوهاً خَرَّتْ سَاجِدَةً لِعَظَمَتِکَ؟! أَوْ تُخْرِسُ أَلْسِنَةً نَطَقَتْ بِالثَّنَاءِ عَلَی مَجْدِکَ وَ جَلالَتِکَ؟! أَوْ تَطْبَعُ عَلَی قُلُوبٍ انْطَوَتْ عَلَی مَحَبَّتِکَ؟! (4)
ص: 304
أَوْ تُصِمُّ أَسْمَاعاً تَلَذَّذَتْ بِسَمَاعِ ذِکْرِکَ فِی إِرَادَتِکَ؟! أَوْ تَغُلُّ أَكُفّاً رَفَعَتْهَا الْآمالُ إِلَيْكَ رَجاءَ رَأْفَتِكَ ؟ أَوْ تُعاقِبُ أَبْداناً عَمِلَتْ بِطاعَتِكَ حَتَّىٰ نَحِلَتْ فِى مُجاهَدَتِكَ ؟ أَوْ تُعَذِّبُ أَرْجُلاً سَعَتْ فِى عِبادَتِكَ ؟ ! إِلٰهِى لَاتُغْلِقْ عَلىٰ مُوَحِّدِيكَ أَبْوابَ رَحْمَتِكَ، وَ لَا تَحْجُبْ مُشْتاقِيكَ عَنِ النَّظَرِ إِلىٰ جَمِيلِ رُؤْيَتِكَ . إِلٰهِى نَفْسٌ أَعْزَزْتَها بِتَوْحِيدِكَ، كَيْفَ تُذِلُّها بِمَهانَةِ هِجْرانِكَ ؟! وَ ضَمِيرٌ انْعَقَدَ عَلىٰ مَوَدَّتِكَ، كَيْفَ تُحْرِقُهُ بِحَرارَةِ نِيرانِكَ ؟! إِلٰهِى أَجِرْنِى مِنْ أَلِيمِ غَضَبِكَ، وَ عَظِيمِ سَخَطِكَ، يَا حَنَّانُ يَا مَنَّانُ، يَا رَحِيمُ يَا رَحْمانُ، يَا جَبَّارُ يَا قَهَّارُ، يَا غَفَّارُ يَا سَتَّارُ، نَجِّنِى بِرَحْمَتِكَ مِنْ عَذابِ النَّارِ، وَ فَضِيحَةِ الْعارِ، إِذَا امْتازَ الْأَخْيارُ مِنَ الْأَشْرارِ، وَ حَالَتِ الْأَحْوالُ وَ هَالَتِ الْأَهْوالُ، و قَرُبَ الْمُحْسِنُونَ، وَ بَعُدَ الْمُسِيئُونَ، «وَ وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لَايُظْلَمُونَ» . (1)
ص: 305
المناجات الرابعة: مناجاة الرّاجین (1)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (2)
یَا مَنْ إِذا سَأَلَهُ عَبْدٌ أَعْطاهُ، وَ إِذا أَمَّلَ ما عِنْدَهُ بَلَّغَهُ مُناهُ، وَ إِذا أَقْبَلَ عَلَيْهِ قَرَّبَهُ وَ أَدْناهُ، وَ إِذا جاهَرَهُ بِالْعِصْيانِ سَتَرَ عَلىٰ ذَنْبِهِ وَ غَطَّاهُ، وَ إِذا تَوَكَّلَ عَلَيْهِ أَحْسَبَهُ وَ كَفاهُ . إِلٰهِى مَنِ الَّذِى نَزَلَ بِكَ مُلْتَمِساً قِراكَ فَما قَرَيْتَهُ ؟ وَ مَنِ الَّذِى أَناخَ بِبابِكَ مُرْتَجِياً نَداكَ فَما أَوْلَيْتَهُ ؟ أَيَحْسُنُ أَنْ أَرْجِعَ عَنْ بابِكَ بِالْخَيْبَةِ مَصْرُوفاً، وَلَسْتُ أَعْرِفُ سِواكَ مَوْلىً بِالْإِحْسانِ مَوْصُوفاً ؟! كَيْفَ أَرْجُو غَيْرَكَ وَ الْخَيْرُ كُلُّهُ بِيَدِكَ ؟ وَ كَيْفَ أُؤَمِّلُ سِواكَ وَ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ لَكَ ؟! أَأَقْطَعُ رَجائِى مِنْكَ وَ قَدْ أَوْلَيْتَنِى ما لَمْ أَسْأَلْهُ مِنْ فَضْلِكَ ؟! أم تُفْقِرُنِى إِلىٰ مِثْلِى وَ أَنَا أَعْتَصِمُ بِحَبْلِكَ؟! يَا مَنْ سَعَدَ بِرَحْمَتِهِ الْقاصِدُونَ، وَ لَمْ يَشْقَ بِنِقْمَتِهِ الْمُسْتَغْفِرُونَ، کَیْفَ أَنْسَاکَ وَ لَمْ تَزَلْ ذَاکِرِی؟! وَ کَیْفَ اَلْهُو (3)
ص: 306
عَنْکَ وَ أَنْتَ مُرَاقِبِی؟! إِلٰهِى، بِذَيْلِ كَرَمِكَ أَعْلَقْتُ يَدِى، وَ لِنَيْلِ عَطاياكَ بَسَطْتُ أَمَلِى، فَأَخْلِصْنِى بِخالِصَةِ تَوْحِيدِكَ، وَ اجْعَلْنِى مِنْ صَفْوَةِ عَبِيدِكَ، یا مَنْ كُلُّ هارِبٍ إِلَيْهِ يَلْتَجِئُ، وَ كُلُّ طالِبٍ إِيَّاهُ يَرْتَجِى، يَا خَيْرَ مَرْجُوٍّ، وَ يَا أَكْرَمَ مَدْعُوٍّ، وَ يَا مَنْ لَايُرَدُّ سائِلُهُ، وَلَا يُخَيَّبُ آمِلُهُ، يَا مَنْ بابُهُ مَفْتُوحٌ لِداعِيهِ، وَ حِجابُهُ مَرْفُوعٌ لِراجِيهِ، أَسْأَلُكَ بِكَرَمِكَ أَنْ تَمُنَّ عَلَىَّ مِنْ عَطائِكَ بِما تَقَرُّ [تَقِرُّ] بِهِ عَيْنِى، وَ مِنْ رَجائِكَ بِما تَطْمَئِنُّ بِهِ نَفْسِى، وَ مِنَ الْيَقِينِ بِما تُهَوِّنُ بِهِ عَلَىَّ مُصِيباتِ الدُّنْيا، وَ تَجْلُو بِهِ عَنْ بَصِيرَتِى غَشَواتِ الْعَمىٰ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
فَإِنَّ رَجائِى قَدْ أَشْعَرَنِى بِالْأَمْنِ مِنْ نِقْمَتِكَ، وَ إِنْ كانَ ذَنْبِى قَدْ عَرَضَنِى لِعِقابِكَ، فَقَدْ آذَنَنِى حُسْنُ ثِقَتِى بِثَوابِكَ، وَ إِنْ أَنامَتْنِى الْغَفْلَةُ عَنِ الاسْتِعْدادِ لِلِقائِكَ، فَقَدْ نَبَّهَتْنِى الْمَعْرِفَةُ بِكَرَمِكَ وَ آلائِكَ، وَ إِنْ أَوْحَشَ ما بَيْنِى وَ بَيْنَكَ فَرْطُ الْعِصْيانِ وَ الطُّغْيانِ، فَقَدْ آنَسَنِى بُشْرَى الْغُفْرانِ وَ الرِّضْوانِ، (1)أَسْأَلُكَ بِسُبُحاتِ وَجْهِكَ وَ بِأَنْوارِ قُدْسِكَ، وَ أَبْتَهِلُ إِلَيْكَ بِعَواطِفِ رَحْمَتِكَ، وَ لَطائِفِ بِرِّكَ، أَنْ تُحَقِّقَ ظَنِّى بِما أُؤَمِّلُهُ مِنْ جَزِيلِ إِكْرامِكَ، وَ جَمِيلِ إِنْعامِكَ، فِى الْقُرْبىٰ مِنْكَ وَ الزُّلْفىٰ لَدَيْكَ، وَ التَّمَتُّعِ بِالنَّظَرِ إِلَيْكَ، وَ هَا أَنَا مُتَعَرِّضٌ لِنَفَحاتِ رَوْحِكَ وَ عَطْفِكَ، وَ مُنْتَجِعٌ غَيْثَ جُودِكَ وَ لُطْفِكَ، فارٌّ مِنْ سَخَطِكَ إِلىٰ رِضاكَ، هارِبٌ مِنْكَ إِلَيْكَ، راجٍ أَحْسَنَ ما لَدَيْكَ، مُعَوِّلٌ عَلىٰ مَواهِبِكَ، مُفْتَقِرٌ إِلىٰ رِعايَتِكَ . إِلٰهِى مَا بَدَأْتَ بِهِ مِنْ فَضْلِكَ فَتَمِّمْهُ، وَ ما وَهَبْتَ لِى مِنْ كَرَمِكَ(2)
ص: 308
فَلا تَسْلُبْهُ، وَ ما سَتَرْتَهُ عَلَىَّ بِحِلْمِكَ فَلا تَهْتِكْهُ، وَ ما عَلِمْتَهُ مِنْ قَبِيحِ فِعْلِى فَاغْفِرْهُ . إِلَهِی، اسْتَشْفَعْتُ بِکَ إِلَیْکَ، وَ اسْتَجَرْتُ بِكَ مِنْكَ، أَتَيْتُكَ طامِعاً فِى إِحْسانِكَ، راغِباً فِى امْتِنانِكَ، مُسْتَسْقِياً وَابِلَ طَوْلِكَ، مُسْتَمْطِراً غَمامَ فَضْلِكَ، طالِباً مَرْضاتَكَ، قاصِداً جَنابَكَ، وَارِداً شَرِيعَةَ رِفْدِكَ، مُلْتَمِساً سَنِىَّ الْخَيْراتِ مِنْ عِنْدِكَ، وَافِداً إِلىٰ حَضْرَةِ جَمالِكَ، مُرِيداً وَجْهَكَ، طارِقاً بابَكَ، مُسْتَكِيناً لِعَظَمَتِكَ وَجَلالِكَ، فَافْعَلْ بِى ما أَنْتَ أَهْلُهُ مِنَ الْمَغْفِرَةِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ لَا تَفْعَلْ بِى ما أَنَا أَهْلُهُ مِنَ الْعَذابِ وَ النِّقْمَةِ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
تَرادُفُ عَوائِدِكَ، وَ أَعْيانِى عَنْ نَشْرِ عَوارِفِكَ تَوَالِى أَيادِيكَ، وَ هٰذا مَقامُ مَنِ اعْتَرَفَ بِسُبُوغِ النَّعْماءِ وَ قابَلَها بِالتَّقْصِيرِ، وَ شَهِدَ عَلىٰ نَفْسِهِ بِالْإِهْمالِ وَ التَّضْيِيعِ، وَ أَنْتَ الرَّؤُوفُ الرَّحِيمُ الْبَرُّ الْكَرِيمُ، الَّذِى لَايُخَيِّبُ قاصِدِيهِ، وَ لَا يَطْرُدُ عَنْ فِنائِهِ آمِلِيهِ، بِساحَتِكَ تَحُطُّ رِحالُ الرَّاجِينَ، وَ بِعَرْصَتِكَ تَقِفُ آمالُ الْمُسْتَرْفِدِينَ، فَلَاٰ تُقابِلْ آمالَنا بِالتَّخْيِيبِ وَ الْإِيآسِ، وَ لَا تُلْبِسْنا سِرْبالَ الْقُنُوطِ وَ الْإِ بْلاسِ . (1) إِلٰهِى تَصَاغَرَ عِنْدَ تَعاظُمِ آلائِكَ شُكْرِى، وَ تَضَاءَلَ فِى جَنْبِ إِكْرامِكَ إِيَّاىَ ثَنائِى وَ نَشْرِى، جَلَّلَتْنِى نِعَمُكَ مِنْ أَنْوارِ الْإِيمانِ حُلَلاً، وَ ضَرَبَتْ عَلَىَّ لَطائِفُ بِرِّكَ مِنَ الْعِزِّ كِلَلاً، وَ قَلَّدَتْنِى مِنَنُكَ قَلائِدَ لَاتُحَلُّ، وَ طَوَّقَتْنِى أَطْواقاً لَاتُفَلُّ، فَآلاؤُكَ جَمَّةٌ ضَعُفَ لِسانِى عَنْ إِحْصَائِها، وَ نَعْماؤُكَ كَثِيرَةٌ قَصُرَ فَهْمِى عَنْ إِدْراكِها، فَضْلاً عَنِ اسْتِقْصَائِهَا ؛ فَکَیْفَ لِی بِتَحْصِیلِ الشُّکْرِ، وَ شُکْرِی إِیَّاکَ (2)
ص: 310
یَفْتَقِرُ إِلَی شُکْرٍ؟ فَکُلَّمَا قُلْتُ لَکَ الْحَمْدُ، وَجَبَ عَلَیَّ لِذَلِکَ أَنْ أَقُولَ لَکَ الْحَمْدُ . إِلٰهِى فَكَما غَذَّيْتَنا بِلُطْفِكَ، وَ رَبَّيْتَنا بِصُنْعِكَ، فَتَمِّمْ عَلَيْنا سَوَابِغَ النِّعَمِ، وَ ادْفَعْ عَنَّا مَكارِهَ النِّقَمِ، وَ آتِنا مِنْ حُظُوظِ الدَّارَيْنِ أَرْفَعَها وَ أَجَلَّها عاجِلاً وَ آجِلاً، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلىٰ حُسْنِ بَلائِكَ، وَ سُبُوغِ نَعْمَائِكَ، حَمْداً يُوافِقُ رِضَاكَ، وَ يَمْتَرِى الْعَظِيمَ مِنْ بِرِّكَ وَ نَدَاكَ، يَا عَظِيمُ يَا كَرِيمُ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
اَلمُناجاةُ السّابِعَةُ: مُناجاةُ المُطیعینَ للّه (2)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اَللّٰهُمَّ أَلْهِمْنا طَاعَتَكَ، وَ جَنِّبْنا مَعْصِيَتَكَ، وَ يَسِّرْ لَنا بُلُوغَ مَا نَتَمَنَّىٰ مِنِ ابْتِغاءِ رِضْوانِكَ، وَ أَحْلِلْنا بُحْبُوحَةَ جِنانِكَ، وَ اقْشَعْ عَنْ بَصائِرِنا سَحابَ الارْتِيابِ، وَ اكْشِفْ عَنْ قُلُوبِنا أَغْشِيَةَ الْمِرْيَةِ وَ الْحِجابِ، وَ أَزْهِقِ الْباطِلَ عَنْ ضَمائِرِنا، (3)
ص: 311
وَأَثْبِتِ الْحَقَّ فِى سَرائِرِنا، فَإِنَّ الشُّكُوكَ وَ الظُّنُونَ لَواقِحُ الْفِتَنِ، وَ مُكَدِّرَةٌ لِصَفْوِ الْمَنائِحِ وَ الْمِنَنِ . اَللّٰهُمَّ احْمِلْنا فِى سُفُنِ نَجاتِكَ، وَ مَتِّعْنا بِلَذِيذِ مُنَاجَاتِكَ، وَ أَوْرِدْنا حِيَاضَ حُبِّكَ، (1) وَ أَذِقْنا حَلاوَةَ وُدِّكَ وَ قُرْبِكَ، وَ اجْعَلْ جِهادَنا فِيكَ، وَ هَمَّنا فِى طَاعَتِكَ، وَ أَخْلِصْ نِيَّاتِنا فِى مُعامَلَتِكَ، فَإِنَّا بِكَ وَ لَكَ وَ لَا وَسِيلَةَ لَنا إِلَيْكَ إِلّا أَنْتَ . إِلٰهِى اجْعَلْنِى مِنَ الْمُصْطَفَيْنَ الْأَخْيارِ، وَ أَلْحِقْنِى بِالصَّالِحِينَ الْأَبْرارِ، السَّابِقِينَ إِلَى الْمَكْرُماتِ، الْمُسارِعِينَ إِلَى الْخَيْراتِ، الْعامِلِينَ لِلْباقِياتِ الصَّالِحاتِ، السَّاعِينَ إِلَىٰ رَفِيعِ الدَّرَجاتِ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، وَ بِالْإِجابَةِ جَدِيرٌ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
وَمَا أَوْضَحَ الْحَقَّ عِنْدَ مَنْ هَدَيْتَهُ سَبِيلَهُ! إِلٰهِى، فَاسْلُكْ بِنا سُبُلَ الْوُصُولِ إِلَيْكَ، وَ سَيِّرْنا فِى أَقْرَبِ الطُّرُقِ لِلْوُفُودِ عَلَيْكَ، قَرِّبْ عَلَيْنَا الْبَعِيدَ، وَ سَهِّلْ عَلَيْنَا الْعَسِيرَ الشَّدِيدَ، وَ أَلْحِقْنا بِعِبادِكَ الَّذِينَ هُمْ بِالْبِدارِ إِلَيْكَ يُسارِعُونَ، وَ بابَكَ عَلَى الدَّوامِ يَطْرُقُونَ، وَ إِيَّاكَ فِى اللَّيْلِ وَ النَّهارِ يَعْبُدُونَ، وَ هُمْ مِنْ هَيْبَتِكَ مُشْفِقُونَ، الَّذِينَ صَفَّيْتَ لَهُمُ الْمَشَارِبَ، وَ بَلَّغْتَهُمُ الرَّغائِبَ، (1) وَ أَنْجَحْتَ لَهُمُ الْمَطالِبَ، وَ قَضَيْتَ لَهُمْ مِنْ فَضْلِكَ الْمَآرِبَ، وَ مَلَأْتَ لَهُمْ ضَمائِرَهُمْ مِنْ حُبِّكَ، وَ رَوَّيْتَهُمْ مِنْ صافِى شِرْبِكَ، فَبِكَ إِلَىٰ لَذِيذِ مُناجاتِكَ وَ صَلُوا، وَ مِنْكَ أَقْصىٰ مَقاصِدِهِمْ حَصَّلُوا، فَيا مَنْ هُوَ عَلَى الْمُقْبِلِينَ عَلَيْهِ مُقْبِلٌ، وَ بِالْعَطْفِ عَلَيْهِمْ عائِدٌ مُفْضِلٌ، وَ بِالْغافِلِينَ عَنْ ذِكْرِهِ رَحِيمٌ رَؤُوفٌ، وَ بِجَذْبِهِمْ إِلَىٰ بابِهِ وَدُودٌ عَطُوفٌ، أَسْأَلُكَ أَنْ تَجْعَلَنِى مِنْ أَوْفَرِهِمْ مِنْكَ حَظّاً، وَ أَعْلاهُمْ عِنْدَكَ مَنْزِلاً، وَ أَجْزَلِهِمْ مِنْ وُدِّكَ قِسْماً، وَ أَفْضَلِهِمْ (2)
ص: 313
فِى مَعْرِفَتِكَ نَصِيباً، فَقَدِ انْقَطَعَتْ إِلَيْكَ هِمَّتِى، وَ انْصَرَفَتْ نَحْوَكَ رَغْبَتِى، فَأَنْتَ لَاغَيْرُكَ مُرادِى، وَ لَكَ لَالِسِوَاكَ سَهَرِى وَ سُهادِى، وَ لِقاؤُكَ قُرَّةُ عَيْنِى، وَ وَصْلُكَ مُنَىٰ نَفْسِى، (1) وَ إِلَيْكَ شَوْقِى، وَ فِى مَحَبَّتِكَ وَلَهِى، وَ إِلَىٰ هَواكَ صَبابَتِى، وَ رِضاكَ بُغْيَتِى، وَ رُؤْيَتُكَ حاجَتِى، وَ جِوارُكَ طَلَبِى، وَ قُرْبُكَ غايَةُ سُؤْلِى، وَ فِى مُناجَاتِكَ رَوْحِى وَ رَاحَتِى، وَ عِنْدَكَ دَواءُ عِلَّتِى، وَ شِفاءُ غُلَّتِى، وَ بَرْدُ لَوْعَتِى، وَ كَشْفُ كُرْبَتِى، فَكُنْ أَنِيسِى فِى وَحْشَتِى، وَ مُقِيلَ عَثْرَتِى، وَ غافِرَ زَلَّتِى، وَ قابِلَ تَوْبَتِى، وَ مُجِيبَ دَعْوَتِى، وَ وَلِىَّ عِصْمَتِى، وَ مُغْنِىَ فاقَتِى، وَ لَا تَقْطَعْنِى عَنْكَ، وَ لَا تُبْعِدْنِى مِنْكَ، يَا نَعِيمِى وَ جَنَّتِى، وَ يَا دُنْيَاىَ وَ آخِرَتِى، [یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ ] . (2)
إِلَهِی، مَنْ ذَا الَّذِی ذَاقَ حَلاوَةَ مَحَبَّتِکَ فَرَامَ مِنْکَ بَدَلاً؟! وَ مَنْ ذَا الَّذِی أَنِسَ بِقُرْبِکَ فَابْتَغَی عَنْکَ حِوَلاً؟! إِلٰهِى فَاجْعَلْنا مِمَّنِ اصْطَفَيْتَهُ لِقُرْبِكَ وَ وِلايَتِكَ، وَ أَخْلَصْتَهُ لِوُدِّكَ وَ مَحَبَّتِكَ، وَ شَوَّقْتَهُ إِلَىٰ لِقائِكَ، وَ رَضَّيْتَهُ بِقَضَائِكَ، وَ مَنَحْتَهُ بِالنَّظَرِ إِلَىٰ وَجْهِكَ، وَ حَبَوْتَهُ بِرِضَاكَ، وَ أَعَذْتَهُ مِنْ هَجْرِكَ وَ قِلَاكَ، وَ بَوَّأْتَهُ مَقْعَدَ الصِّدْقِ فِى جِوارِكَ، وَ خَصَصْتَهُ بِمَعْرِفَتِكَ، وَ أَهَّلْتَهُ لِعِبادَتِكَ، وَ هَيَّمْتَ قَلْبَهُ لِإِرادَتِكَ، وَ اجْتَبَيْتَهُ لِمُشَاهَدَتِكَ، (1) وَأَخْلَيْتَ وَجْهَهُ لَكَ، وَ فَرَّغْتَ فُؤادَهُ لِحُبِّكَ، وَ رَغَّبْتَهُ فِيما عِنْدَكَ، وَ أَلْهَمْتَهُ ذِكْرَكَ، وَ أَوْزَعْتَهُ شُكْرَكَ، وَ شَغَلْتَهُ بِطَاعَتِكَ، وَ صَيَّرْتَهُ مِنْ صَالِحِى بَرِيَّتِكَ، وَ اخْتَرْتَهُ لِمُنَاجَاتِكَ، وَ قَطَعْتَ عَنْهُ كُلَّ شَىْءٍ يَقْطَعُهُ عَنْكَ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنا مِمَّنْ دَأْبُهُمُ الارْتِياحُ إِلَيْكَ وَ الْحَنِينُ، وَ دَهْرُهُمُ الزَّفْرَةُ وَ الْأَنِينُ، جِباهُهُمْ سَاجِدَةٌ لِعَظَمَتِكَ، وَ عُيُونُهُمْ سَاهِرَةٌ فِى (2)
ص: 315
خِدْمَتِكَ، وَ دُمُوعُهُمْ سَائِلَةٌ مِنْ خَشْيَتِكَ، وَ قُلُوبُهُمْ مُتَعَلِّقَةٌ بِمَحَبَّتِكَ، وَ أَفْئِدَتُهُمْ مُنْخَلِعَةٌ مِنْ مَهَابَتِكَ یَا مَنْ أَنْوَارُ قُدْسِهِ لِأَبْصَارِ مُحِبِّيهِ رَائِقَةٌ، وَ سُبُحَاتُ وَجْهِهِ لِقُلُوبِ عَارِفِيهِ شَائِفَةٌ، يَا مُنَىٰ قُلُوبِ الْمُشْتَاقِينَ، وَ يَا غَايَةَ آمَالِ الْمُحِبِّينَ، أَسْأَلُكَ حُبَّكَ، وَحُبَّ مَنْ يُحِبُّكَ، وَحُبَّ كُلِّ عَمَلٍ يُوصِلُنِى إِلَىٰ قُرْبِكَ، وَ أَنْ تَجْعَلَكَ أَحَبَّ إِلَىَّ مِمَّا سِوَاكَ، وَ أَنْ تَجْعَلَ حُبِّى إِيَّاكَ قائِداً إِلَىٰ رِضْوَانِكَ، وَ شَوْقِى إِلَيْكَ ذَائِداً عَنْ عِصْيانِكَ، وَ امْنُنْ بِالنَّظَرِ إِلَيْكَ عَلَىَّ، وَ انْظُرْ بِعَيْنِ الْوُدِّ وَ الْعَطْفِ إِلَىَّ، وَ لَا تَصْرِفْ عَنِّى وَجْهَكَ، وَ اجْعَلْنِى مِنْ أَهْلِ الْإِسْعادِ وَالْحُظْوَةِ عِنْدَكَ، يَا مُجِيبُ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
إِلَيْكَ إِلّا عَوَارِفُ رَحْمَتِكَ، وَ شَفَاعَةُ نَبِيِّكَ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ، وَ مُنْقِذِ الْأُمَّةِ مِنَ الْغُمَّةِ، فَاجْعَلْهُما لِى سَبَباً إِلَىٰ نَيْلِ غُفْرانِكَ، وَ صَيِّرْهُما لِى وُصْلَةً إِلَى الْفَوْزِ بِرِضْوَانِكَ، وَ قَدْ حَلَّ رَجَائِى بِحَرَمِ كَرَمِكَ، وَ حَطَّ طَمَعِى بِفِنَاءِ جُودِكَ، فَحَقِّقْ فِيكَ أَمَلِى، وَ اخْتِمْ بِالْخَيْرِ عَمَلِى، وَ اجْعَلْنِى مِنْ صَفْوَتِكَ الَّذِينَ أَحْلَلْتَهُمْ بُحْبُوحَةَ جَنَّتِكَ، وَ بَوَّأْتَهُمْ دَارَ كَرامَتِكَ، (1) وَ أَقْرَرْتَ أَعْيُنَهُمْ بِالنَّظَرِ إِلَيْكَ يَوْمَ لِقائِكَ، وَ أَوْرَثْتَهُمْ مَنَازِلَ الصِّدْقِ فِى جِوارِكَ . يَا مَنْ لَايَفِدُ الْوَافِدُونَ عَلَىٰ أَكْرَمَ مِنْهُ، وَ لَا يَجِدُ الْقَاصِدُونَ أَرْحَمَ مِنْهُ، يَا خَيْرَ مَنْ خَلَا بِهِ وَحِيدٌ، وَ يَا أَعْطَفَ مَنْ أَوَىٰ إِلَيْهِ طَرِيدٌ، إِلَىٰ سَعَةِ عَفْوِكَ مَدَدْتُ يَدِى، وَ بِذَيْلِ كَرَمِكَ أَعْلَقْتُ كَفِّى، فَلا تُولِنِى الْحِرْمَانَ، وَ لَا تُبْلِنِى بِالْخَيْبَةِ وَ الْخُسْرانِ، يَا سَمِيعَ الدُّعاءِ، [یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ] . (2)
اَلمُناجاةُ الحادِیَةَ عَشَرَةَ: مُناجاةُ المُفتَقِرینَ (3)
ص: 317
مناجات یازدهم: رازونیاز نیازمندان
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (1)
إِلٰهِى، كَسْرِى لَايَجْبُرُهُ إِلّا لُطْفُكَ وَ حَنانُكَ، وَ فَقْرِى لَايُغْنِيهِ إِلّا عَطْفُكَ وَ إِحْسَانُكَ، وَ رَوْعَتِى لَايُسَكِّنُها إِلّا أَمانُكَ، وَ ذِلَّتِى لَايُعِزُّها إِلّا سُلْطانُكَ، وَ أُمْنِيَّتِى لَايُبَلِّغُنِيها إِلّا فَضْلُكَ، وَ خَلَّتِى لَايَسُدُّها إِلّا طَوْلُكَ، وَ حَاجَتِى لَا يَقْضِيها غَيْرُكَ، وَ كَرْبِى لَايُفَرِّجُهُ سِوَىٰ رَحْمَتِكَ، وَ ضُرِّى لَايكْشِفُهُ غَيْرُ رَأْفَتِكَ، وَ غُلَّتِى لَايُبَرِّدُها إِلّا وَصْلُكَ، وَ لَوْعَتِى لَايُطْفِيها إِلّا لِقاؤُكَ، وَ شَوْقِى إِلَيْكَ لَايَبُلُّهُ إِلّا النَّظَرُ إِلَىٰ وَجْهِكَ، وَ قَرارِى لَايَقِرُّ دُونَ دُنُوِّى مِنْكَ، (2) وَ لَهْفَتِى لَا يَرُدُّها إِلّا رَوْحُكَ، وَ سُقْمِى لَايَشْفِيهِ إِلّا طِبُّكَ، وَ غَمِّى لَايُزِيلُهُ إِلّا قُرْبُكَ، وَ جُرْحِى لَايُبْرِئُهُ إِلّا صَفْحُكَ، وَ رَيْنُ قَلْبِى لَايَجْلُوهُ إِلّا عَفْوُكَ، وَ وَسْوَاسُ صَدْرِى لَايُزِيحُهُ إِلّا أَمْرُكَ . فَیَا مُنْتَهَی أَمَلِ (3)
ص: 318
الْآمِلِينَ، وَيَا غَايَةَ سُؤْلِ السَّائِلِينَ، وَ يَا أَقْصَىٰ طَلِبَةِ الطَّالِبِينَ، وَ يَا أَعْلَىٰ رَغْبَةِ الرَّاغِبِينَ، وَ يَا وَلِىَّ الصَّالِحِينَ، وَ يَا أَمانَ الْخَائِفِينَ، وَ يَا مُجِيبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّينَ، وَ يَا ذُخْرَ الْمُعْدِمِينَ، وَ يَا كَنْزَ الْبَائِسِينَ، وَ يَا غِيَاثَ الْمُسْتَغِيثِينَ (1) وَ يَا قَاضِىَ حَوَائِجِ الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاكِينِ، وَ يَا أَكْرَمَ الْأَكْرَمِينَ، وَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، لَكَ تَخَضُّعِى وَ سُؤالِى، وَ إِلَيْكَ تَضَرُّعِى وَ ابْتِهالِى، أَسْأَلُكَ أَنْ تُنِيلَنِى مِنْ رَوْحِ رِضْوانِكَ، وَ تُدِيمَ عَلَىَّ نِعَمَ امْتِنانِكَ، وَ هَا أَنَا بِبابِ كَرَمِكَ واقِفٌ، وَ لِنَفَحاتِ بِرِّكَ مُتَعَرِّضٌ، وَ بِحَبْلِكَ الشَّدِيدِ مُعْتَصِمٌ، وَ بِعُرْوَتِكَ الْوُثْقىٰ مُتَمَسِّكٌ . إِلٰهِى ارْحَمْ عَبْدَكَ الذَّلِيلَ، ذَا اللِّسَانِ الْكَلِيلِ، وَ الْعَمَلِ الْقَلِيلِ، وَ امْنُنْ عَلَيْهِ بِطَوْلِكَ الْجَزِيلِ، وَ اكْنُفْهُ تَحْتَ ظِلِّكَ الظَّلِيلِ، يَا كَرِيمُ يَا جَمِيلُ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
مناجاة دوازدهم: رازونیاز عارفان
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (1)
إِلٰهِى، قَصُرَتِ الْأَلْسُنُ عَنْ بُلُوغِ ثَنائِكَ، كَما يَلِيقُ بِجَلالِكَ، وَ عَجَزَتِ الْعُقُولُ عَنْ إِدْراكِ كُنْهِ جَمالِكَ، وَ انْحَسَرَتِ الْأَبْصارُ دُونَ النَّظَرِ إِلىٰ سُبُحاتِ وَجْهِكَ، وَ لَمْ تَجْعَلْ لِلْخَلْقِ طَرِيقاً إِلَىٰ مَعْرِفَتِكَ، إِلّا بِالْعَجْزِ عَنْ مَعْرِفَتِكَ . إِلٰهِى فَاجْعَلْنا مِنَ الَّذِينَ تَرَسَّخَتْ أَشْجارُ الشَّوْقِ إِلَيْكَ فِى حَدائِقِ صُدُورِهِمْ، وَ أَخَذَتْ لَوْعَةُ مَحَبَّتِكَ بِمَجامِعِ قُلُوبِهِمْ، فَهُمْ إِلَىٰ أَوْكارِ الْأَفْكارِ يَأْوُونَ، وَ فِى رِياضِ الْقُرْبِ وَ الْمُكاشَفَةِ يَرْتَعُونَ، وَ مِنْ حِيَاضِ الْمَحَبَّةِ بِكَأْسِ الْمُلاطَفَةِ يَكْرَعُونَ، (2) وَ شَرائِعَ الْمُصافاةِ يَرِدُونَ، قَدْ كُشِفَ الْغِطاءُ عَنْ أَبْصارِهِمْ، وَ انْجَلَتْ ظُلْمَةُ الرَّيْبِ عَنْ عَقَائِدِهِمْ وَ ضَمَائِرِهِمْ، وَ انْتَفَتْ مُخَالَجَةُ الشَّكِّ عَنْ قُلُوبِهِمْ وَ سَرَائِرِهِمْ، وَ انْشَرَحَتْ بِتَحْقِيقِ الْمَعْرِفَةِ صُدُورُهُمْ، وَ عَلَتْ(3)
ص: 320
لِسَبْقِ السَّعَادَةِ فِى الزَّهَادَةِ هِمَمُهُمْ، وَ عَذُبَ فِى مَعِينِ الْمُعَامَلَةِ شِرْبُهُمْ، وَ طَابَ فِى مَجْلِسِ الْأُنْسِ سِرُّهُمْ، وَ أَمِنَ فِى مَوْطِنِ الْمَخَافَةِ سِرْبُهُمْ، وَ اطْمَأَنَّتْ بِالرُّجُوعِ إِلَىٰ رَبِّ الْأَرْبابِ أَنْفُسُهُمْ، وَ تَيَقَّنَتْ بِالْفَوْزِ وَ الْفَلَاحِ أَرْواحُهُمْ، وَ قَرَّتْ بِالنَّظَرِ إِلَىٰ مَحْبُوبِهِمْ أَعْيُنُهُمْ، وَ اسْتَقَرَّ بِإِدْرَاكِ السُّؤْلِ وَ نَيْلِ الْمَأْمُولِ قَرارُهُمْ، وَ رَبِحَتْ فِى بَيْعِ الدُّنْيا بِالْآخِرَةِ تِجَارَتُهُمْ . إِلٰهِى مَا أَلَذَّ خَواطِرَ الْإِلْهامِ بِذِكْرِكَ عَلَى الْقُلُوبِ ! وَ مَا أَحْلَى الْمَسِيرَ إِلَيْكَ بِالْأَوْهامِ فِى مَسالِكِ الْغُيُوبِ ! وَ مَا أَطْيَبَ طَعْمَ حُبِّكَ ! وَ مَا أَعْذَبَ شِرْبَ قُرْبِكَ، فَأَعِذْنا مِنْ طَرْدِكَ وَ إِبْعادِكَ، وَ اجْعَلْنا مِنْ أَخَصِّ عَارِفِيكَ، وَ أَصْلَحِ عِبَادِكَ، وَ أَصْدَقِ طَائِعِيكَ، وَ أَخْلَصِ عُبَّادِكَ، يَا عَظِيمُ يَا جَلِيلُ، يَا كَرِيمُ يَا مُنِيلُ، بِرَحْمَتِكَ وَ مَنِّكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
مناجات سیزدهم: رازونیاز ذاکران
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (1)
إِلٰهِى، لَوْلَا الْواجِبُ مِنْ قَبُولِ أَمْرِكَ، لَنَزَّهْتُكَ مِنْ ذِكْرِى إِيَّاكَ، عَلَىٰ أَنَّ ذِكْرِى لَكَ بِقَدْرِى لَابِقَدْرِكَ، وَ مَا عَسَىٰ أَنْ يَبْلُغَ مِقْدارِى حَتَّىٰ أُجْعَلَ مَحَلّاً لِتَقْدِيسِكَ، وَ مِنْ أَعْظَمِ النِّعَمِ عَلَيْنا جَرَيَانُ ذِكْرِكَ عَلَىٰ أَلْسِنَتِنا، وَ إِذْنُكَ لَنا بِدُعائِكَ وَ تَنْزِيهِكَ وَ تَسْبِيحِكَ . إِلٰهِى، فَأَلْهِمْنا ذِكْرَكَ فِى الْخَلَاءِ وَ الْمَلَاءِ، وَ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ، وَ الْإِعْلانِ وَ الْإِسْرارِ، وَ فِى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ، وَ آنِسْنا بِالذِّكْرِ الْخَفِيِّ، وَ اسْتَعْمِلْنا بِالْعَمَلِ الزَّكِيِّ وَ السَّعْىِ الْمَرْضِيِّ، إِلٰهِي بِكَ هامَتِ الْقُلُوبُ الْوَالِهَةُ، وَ عَلَىٰ مَعْرِفَتِكَ جُمِعَتِ الْعُقُولُ الْمُتَبايِنَةُ (2) فَلَاٰ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ إِلّا بِذِكْرَاكَ، وَ لَا تَسْكُنُ النُّفُوسُ إِلّا عِنْدَ رُؤْياكَ، أَنْتَ الْمُسَبَّحُ فِى كُلِّ مَكَانٍ، وَ الْمَعْبُودُ فِى كُلِّ زَمَانٍ، وَ الْمَوْجُودُ (3)
ص: 322
فِى كُلِّ أَوَانٍ، وَ الْمَدْعُوُّ بِكُلِّ لِسَانٍ، وَ الْمُعَظَّمُ فِى كُلِّ جَنانٍ، (وَ) أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ لَذَّةٍ بِغَيْرِ ذِكْرِكَ، وَ مِنْ كُلِّ رَاحَةٍ بِغَيْرِ أُنْسِكَ، وَ مِنْ كُلِّ سُرُورٍ بِغَيْرِ قُرْبِكَ، وَ مِنْ كُلِّ شُغْلٍ بِغَيْرِ طَاعَتِكَ . إِلٰهِى أَنْتَ قُلْتَ وَ قَوْلُكَ الْحَقُّ: «يٰا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللّٰهَ ذِكْراً كَثِيراً وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً» وَ قُلْتَ وَ قَوْلُكَ الْحَقُّ: «فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ»، فَأَمَرْتَنا بِذِكْرِكَ، وَ وَعَدْتَنا عَلَيْهِ أَنْ تَذْكُرَنا تَشْرِيفاً لَنا وَ تَفْخِيماً وَ إِعْظَاماً، وَ هَا نَحْنُ ذَاكِرُوكَ كَما أَمَرْتَنا، فَأَنْجِزْ لَنا مَا وَعَدْتَنا؛ يَا ذاكِرَ الذَّاكِرِينَ، وَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
اَلمُناجاةُ الرّابِعَةَ عَشَرَةَ: مُناجاةُ المُعتَصِمینَ (2)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اَللّٰهُمَّ يَا مَلاذَ اللَّائِذِينَ، وَ يَا مَعَاذَ الْعَائِذِينَ، وَ يَا مُنْجِىَ الْهَالِكِينَ، وَ يَا عَاصِمَ الْبَائِسِينَ، وَ يَا رَاحِمَ الْمَساكِينِ، (3)
ص: 323
وَيَا مُجِيبَ الْمُضْطَرِّينَ، وَ يَا كَنْزَ الْمُفْتَقِرِينَ، وَ يَا جابِرَ الْمُنْكَسِرِينَ، وَ يَا مَأْوَى الْمُنْقَطِعِينَ، وَ يَا نَاصِرَ الْمُسْتَضْعَفِينَ، وَ يَا مُجِيرَ الْخائِفِينَ، وَ يَا مُغِيثَ الْمَكْرُوبِينَ، وَ يَا حِصْنَ اللَّاجِينَ، إِنْ لَمْ أَعُذْ بِعِزَّتِكَ فَبِمَنْ أَعُوذُ ؟! وَ إِنْ لَمْ أَلُذْ بِقُدْرَتِكَ فَبِمَنْ أَلُوذُ ؟! وَقَدْ أَلْجَأَتْنِى الذُّنُوبُ إِلَى التَّشَبُّثِ بِأَذْيَالِ عَفْوِكَ، وَ أَحْوَجَتْنِى الْخَطَايَا إِلَى اسْتِفْتاحِ أَبْوَابِ صَفْحِكَ، (1) وَدَعَتْنِى الْإِساءَةُ إِلَى الْإِناخَةِ بِفِنَاءِ عِزِّكَ، وَ حَمَلَتْنِى الْمَخَافَةُ مِنْ نِقْمَتِكَ، عَلَى التَّمَسُّكِ بِعُرْوَةِ عَطْفِكَ، وَ مَا حَقُّ مَنِ اعْتَصَمَ بِحَبْلِكَ أَنْ يُخْذَلَ، وَ لَا يَلِيقُ بِمَنِ اسْتَجَارَ بِعِزِّكَ أَنْ يُسْلَمَ أَوْ يُهْمَلَ . إِلٰهِى فَلا تُخْلِنا مِنْ حِمَايَتِكَ، وَ لَا تُعْرِنا مِنْ رِعَايَتِكَ، وَذُدْنا عَنْ مَوارِدِ الْهَلَكةِ، فَإِنَّا بِعَيْنِكَ وَ فِى كَنَفِكَ وَ لَكَ، أَسْأَلُكَ بِأَهْلِ خَاصَّتِكَ مِنْ مَلَائِكَتِكَ وَ الصَّالِحِينَ مِنْ بَرِيَّتِكَ، أَنْ تَجْعَلَ عَلَيْنا واقِيَةً تُنْجِينا مِنَ الْهَلَكَاتِ، وَ تُجَنِّبُنا(2)
ص: 324
مِنَ الْآفاتِ، وَ تُكِنُّنا مِنْ دَوَاهِى الْمُصِيبَاتِ، وَ أَنْ تُنْزِلَ عَلَيْنا مِنْ سَكِينَتِكَ، وَ أَنْ تُغَشِّىَ وُجُوهَنا بِأَ نْوارِ مَحَبَّتِكَ، وَ أَنْ تُؤْوِيَنا إِلَىٰ شَدِيدِ رُكْنِكَ، وَ أَنْ تَحْوِيَنا فِى أَكْنافِ عِصْمَتِكَ، بِرَأْفَتِكَ وَ رَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
اَلمُناجاةُ الخّامِسَةَ عَشَرَةَ: مُناجاةُ الزّاهِدینَ (2)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (3)
إِلٰهِى، أَسْكَنْتَنا داراً حَفَرَتْ لَنا حُفَرَ مَكْرِها، وَ عَلَّقَتْنا بِأَيْدِى الْمَنايا فِى حَبَائِلِ غَدْرِها، فَإِلَيْكَ نَلْتَجِئُ مِنْ مَكَائِدِ خُدَعِها، وَ بِكَ نَعْتَصِمُ مِنَ الاغْتِرارِ بِزَخَارِفِ زِينَتِها، فَإِنَّهَا الْمُهْلِكَةُ طُلَّابَهَا، الْمُتْلِفَةُ حُلَّالَهَا، الْمَحْشُوَّةُ بِالْآفاتِ، الْمَشْحُونَةُ بِالنَّكَبَاتِ . إِلٰهِى فَزَهِّدْنا فِيها، وَ سَلِّمْنا مِنْها بِتَوْفِيقِكَ وَ عِصْمَتِكَ، وَ انْزَعْ عَنَّا جَلابِيبَ مُخالَفَتِكَ، وَ تَوَلَّ أُمُورَنا بِحُسْنِ كِفايَتِكَ، وَأَوْفِرْ مَزِيدَنا مِنْ سَعَةِ رَحْمَتِكَ، (4)
ص: 325
وَأَجْمِلْ صِلاتِنا مِنْ فَيْضِ مَواهِبِكَ، وَ اغْرِسْ فِى أَفْئِدَتِنا أَشْجارَ مَحَبَّتِكَ، وَ أَتْمِمْ لَنا أَنْوارَ مَعْرِفَتِكَ، وَ أَذِقْنا حَلاوَةَ عَفْوِكَ وَ لَذَّةَ مَغْفِرَتِكَ، وَ أَقْرِرْ أَعْيُنَنا يَوْمَ لِقائِكَ بِرُؤْيَتِكَ، وَ أَخْرِجْ حُبَّ الدُّنْيا مِنْ قُلُوبِنا كَما فَعَلْتَ بِالصَّالِحِينَ مِنْ صَفْوَتِكَ وَ الْأَبْرارِ مِنْ خَاصَّتِكَ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَ يَا أَكْرَمَ الْأَكْرَمِينَ . (1)
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (2)
لَکَ الْحَمْدُ یَا ذَا الْجُودِ وَ الْمَجْدِ وَ الْعُلَا *** تَبَارَکْتَ تُعْطِی مَنْ تَشَاءُ وَ تَمْنَعُ (3)
إِلَهِی، وَ خَلاقِی وَ حِرْزِی وَ مَوْئِلِی *** إِلَیْکَ لَدَی الْإِعْسَارِ وَ الْیُسْرِ أَفْزَعُ (4)
إِلَهِی، لَئِنْ جَلَّتْ وَ جَمَّتْ خَطِیئَتِی *** عَفْوُکَ عَنْ ذَنْبِی أَجَلُّ وَ أَوْسَعُ (5)
إِلَهِی، لَئِنْ أَعْطَیْتُ نَفْسِی سُؤْلَهَا *** هَا أَنَا فِی رَوْضِ النَّدَامَةِ أَرْتَعُ (6)
ص: 326
إِلَهِی، تَرَی حَالِی وَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی *** أَنْتَ مُنَاجَاتِی الْخَفِیَّةَ تَسْمَعُ (1)
إِلَهِی، فَلا تَقْطَعْ رَجَائِی وَ لا تُزِغْ *** فُؤَادِی فَلِی فِی سَیْبِ جُودِکَ مَطْمَعٌ (2)
إِلَهِی، لَئِنْ خَیَّبْتَنِی أَوْ طَرَدْتَنِی *** فَمَنْ ذَا الَّذِی أَرْجُو وَ مَنْ ذَا أُشَفِّعُ؟ (3)
إِلَهِی، أَجِرْنِی مِنْ عَذَابِکَ إِنَّنِی *** سِیرٌ ذَلِیلٌ خَائِفٌ لَکَ أَخْضَعُ (4)
إِلَهِی، فَآنِسْنِی بِتَلْقِینِ حُجَّتِی *** ذَا کَانَ لِی فِی الْقَبْرِ مَثْوًی وَ مَضْجَعٌ (5)
إِلَهِی، لَئِنْ عَذَّبْتَنِی أَلْفَ حِجَّةٍ *** فَحَبْلُ رَجَائِی مِنْکَ لا یَتَقَطَّعُ (6)
إِلَهِی، أَذِقْنِی طَعْمَ عَفْوِکَ یَوْمَ لا *** بَنُونَ وَ لا مَالٌ هُنَالِکَ یَنْفَعُ (7)
إِلَهِی، لَئِنْ لَمْ تَرْعَنِی کُنْتُ ضَائِعا *** وَ إِنْ کُنْتَ تَرْعَانِی فَلَسْتُ أُضَیَّعُ (8)
إِلَهِی، إِذَا لَمْ تَعْفُ عَنْ غَیْرِ مُحْسِنٍ *** فَمَنْ لِمُسِیءٍ بِالْهَوَی یَتَمَتَّعُ (9)
إِلَهِی، لَئِنْ فَرَّطْتُ فِی طَلَبِ التُّقَی *** فَهَا أَنَا إِثْرَ الْعَفْوِ أَقْفُو وَ أَتْبَعُ (10)
إِلَهِی، لَئِنْ أَخْطَأْتُ جَهْلا فَطَالَمَا *** رَجَوْتُکَ حَتَّی قِیلَ مَا هُوَ یَجْزَعُ (11)
إِلَهِی، ذُنُوبِی بَذَّتِ الطَّوْدَ وَ اعْتَلَتْ
وَ صَفْحُکَ عَنْ ذَنْبِی أَجَلُّ وَ أَرْفَعُ (12)
إِلَهِی یُنَجِّی ذِکْرُ طَوْلِکَ لَوْعَتِی *** وَ ذِکْرُ الْخَطَایَا الْعَیْنَ مِنِّی یُدَمِّعُ (13)
ص: 327
إِلَهِی، أَقِلْنِی عَثْرَتِی وَ امْحُ حَوْبَتِی *** فَإِنِّی مُقِرٌّ خَائِفٌ مُتَضَرِّعٌ (1)
إِلَهِی، أَنِلْنِی مِنْکَ رَوْحا وَ رَاحَةً *** فَلَسْتُ سِوَی أَبْوَابِ فَضْلِکَ أَقْرَعُ (2)
إِلَهِی، لَئِنْ أَقْصَیْتَنِی أَوْ أَهَنْتَنِی *** فَمَا حِیلَتِی یَا رَبِّ أم کَیْفَ أَصْنَعُ (3)
إِلَهِی، حَلِیفُ الْحُبِّ فِی اللَّیْلِ سَاهِرٌ *** یُنَاجِی وَ یَدْعُو وَ الْمُغَفَّلُ یَهْجَعُ (4)
إِلَهِی، وَ هَذَا الْخَلْقُ مَا بَیْنَ نَائِمٍ *** وَ مُنْتَبِهٍ فِی لَیْلِهِ یَتَضَرَّعُ (5)
وَ کُلُّهُمْ یَرْجُو نَوالَکَ راجِیاً *** لِرَحْمَتِکَ الْعُظْمَی وَ فِی الْخُلْدِ یَطْمَعُ (6)
إِلَهِی، یُمَنِّینِی رَجَائِی سَلامَةً *** قُبْحُ خَطِیئَاتِی عَلَیَّ یُشَنِّعُ (7)
إِلَهِی، فَإِنْ تَعْفُو فَعَفْوُکَ مُنْقِذِی *** وَ إِلا فَبِالذَّنْبِ الْمُدَمِّرِ أُصْرَعُ (8)
إِلَهِی، بِحَقِّ الْهَاشِمِیِّ مُحَمَّدٍ *** وَ حُرْمَةِ أَطْهَارٍ هُمْ لَکَ خُضَّعٌ (9)
إِلَهِی، بِحَقِّ الْمُصْطَفَی وَ ابْنِ عَمِّهِ *** وَ حُرْمَةِ أَبْرَارٍ هُمْ لَکَ خُشَّعٌ (10)
إِلَهِی، فَانْشُرْنِی عَلَی دِینِ أَحْمَدٍ *** مُنِیباً تَقِیّاً قَانِتاً لَکَ أَخْضَعُ (11)
وَ لا تَحْرِمَنِّی یَا إِلَهِی وَ سَیِّدِی *** شَفَاعَتَهُ الْکُبْرَی فَذَاکَ الْمُشَفَّعُ (12)
وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ مَا دَعَاکَ مُوَحِّدٌ *** وَ نَاجَاکَ أَخْیَارٌ بِبَابِکَ رُکَّعٌ (13)
ص: 328
و نیز در «صحیفه علویه» مناجات منظوم دیگری از آن حضرت نقل شده که اوّل آن «یا سامع الدّعاء» است . ولی چون مشتمل بر واژه های مشکل و لغات ناآشنا بود و ما بنابر اختصار از ذکر خودداری نمودیم .
ثَلاثُ کَلَماتٍ مِن مَولانا عَلِیٍّ (عَلَيهِ السَّلَامُ) فِی المُناجاةِ:
إِلٰهِى كَفىٰ بِى عِزّاً أَنْ أَكُونَ لَكَ عَبْداً، وَ كَفىٰ بِى فَخْراً أَنْ تَكُونَ لِى رَبّاً، أَنْتَ كَما أُحِبُّ فَاجْعَلْنِى كَما تُحِبُّ . (1)
ص: 329
در اعمال ماه های سال و فضیلت و اعمال نوروز و نیز اعمال ماه های رومی (شمسی) و آن در چند فصل است:
فصل اوّل: در بیان فضیلت و اعمال ماه مبارک رجب
بدان که این ماه و ماه شعبان و ماه رمضان در شرافت، کامل و تمامند و روایات بسیاری در فضیلت آن ها وارد شده است بلکه از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده است که رجب ماه بزرگ خدا است و ماهی در احترام و فضیلت به آن نمی رسد و در این ماه جنگ با کافران حرام است! ! و رجب ماه خدا و شعبان ماه من و رمضان ماه امّت من است، کسی که یک روز از ماه رجب را روزه بدارد، مستحقّ خشنودی بزرگ خدا می شود و خشم حق از او دور می گردد و دری از درهای دوزخ به رویش بسته می شود .
و از حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) روایت شده است: هرکه یک روز از ماه رجب را روزه بدارد بهشت بر او واجب می شود . و نیز فرمود: رجب نام نهری در بهشت که از شیر سپیدتر و از عسل شیرین تر است، هرکه یک روز از
ص: 330
رجب را روزه بدارد به یقین از آن نهر بیاشامد . و از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده است که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: ماه رجب ماه استغفار امّت من است پس در این ماه بسیار طلب آمرزش کنید که خدا آمرزگار و مهربان است و رجب را «اصبّ» [یعنی فروریزنده تر] می گویند، زیرا رحمت خدا در این ماه بر امّت من بسیار ریخته می شود، پس بسیار بگویید، اَستَغفِرُ اللّه وَ اَساَلُهُ التَّوبَةَ .
ابن بابویه به سند معتبر از سالم روایت نموده که گفت: در اواخر ماه رجب که چند روزی از آن مانده بود به خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفتم . چون نظر مبارک آن حضرت بر من افتاد، فرمود: آیا در این ماه روزه گرفته ای؟ گفتم: نه به خدا ای پسر رسول خدا . فرمود: آنقَدر ثواب از تو فوت شده که اندازه آن را جز خدا کسی نمی داند، به یقین این ماهی است که خدا آن را بر ماه های دیگر فضیلت داده و احترام آن را عظیم نموده و گرامی داشتن روزه داران این ماه را بر خود واجب کرده! ! گفتم: یابن رسول اللّه، اگر در باقیمانده این ماه روزه بدارم آیا به بخشی از ثواب روزه داران آن نایل می شودم؟ فرمود: ای سالم هرکه یک روز از آخر این ماه را روزه بدارد، خدا او را از سختی سکرات مرگ
ص: 331
و از هراس پس از مرگ و از عذاب قبر ایمن می کند، و هرکه دو روز آخر این ماه را روزه بدارد، به آسانی از صراط می گذرد، و هرکه سه روز آخر این ماه را روزه بدارد از وحشت بزرگ روز قیامت، و از سختی ها و هول های آن روز ایمن می شود، و برات آزادی از آتش دوزخ را به او عطا می کنند .
در هر صورت برای روزه ماه رجب فضیلت بسیار وارد شده و در روایت آمده: اگر کسی قَدرت بر روزه ماه رجب را ندارد، هر روز این تسبیحات را صد بار بخواند، تا ثواب روزه ماه رجب را دریابد:
سُبْحانَ الْإِلٰهِ الْجَلِيلِ ؛ سُبْحانَ مَنْ لَايَنْبَغِى التَّسْبِيحُ إِلّا لَهُ ؛ سُبْحانَ الْأَعَزِّ الْأَكْرَمِ ؛ سُبْحانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ هُوَ لَهُ أَهْلٌ . (1)
و آن بر دو بخش است:
بخش اوّل: اعمال مشترک آن است که به متعلق به همه ماه است و اختصاص به روز معیّنی ندارد، و آن چند عمل
ص: 332
است:
اوّل: در تمام روزهای ماه رجب این دعا را بخواند که روایت شده: حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در آغاز رجب در حجر اسماعیل خواند:
يَا مَنْ يَمْلِكُ حَوائِجَ السَّائِلِينَ، وَ يَعْلَمُ ضَمِيرَ الصَّامِتِينَ، لِكُلِّ مَسْأَلَةٍ مِنْكَ سَمْعٌ حَاضِرٌ، وَ جَوَابٌ عَتِيدٌ . اَللّٰهُمَّ وَ مَواعِيدُكَ الصَّادِقَةُ، وَ أَيادِيكَ الْفَاضِلَةُ، وَ رَحْمَتُكَ الْوَاسِعَةُ، فَأَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَقْضِىَ حَوائِجِى لِلدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، [إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ] . (1)
دوّم: این دعا را بخواند، دعایی که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در هر روز ماه رجب می خواندند:
خابَ الْوافِدُونَ عَلَىٰ غَيْرِكَ، وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلّا لَكَ، وَضاعَ الْمُلِمُّونَ إِلّا بِكَ، وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلّا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَكَ، بَابُكَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِينَ، وَ خَيْرُكَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِينَ، (2)
ص: 333
وَفَضْلُكَ مُباحٌ لِلسَّائِلِينَ، وَ نَيْلُكَ مُتَاحٌ لِلْآمِلِينَ، وَ رِزْقُكَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاكَ، وَ حِلْمُكَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاكَ، عَادَتُكَ الْإِحْسانُ إِلَى الْمُسِيئِينَ، وَ سَبِيلُكَ الْإِبْقاءُ عَلَى الْمُعْتَدِينَ . اَللّٰهُمَّ فَاهْدِنِى هُدَى الْمُهْتَدِينَ، وَ ارْزُقْنِى اجْتِهادَ الْمُجْتَهِدِينَ، وَ لَا تَجْعَلْنِى مِنَ الْغَافِلِينَ الْمُبْعَدِينَ، وَ اغْفِرْ لِى يَوْمَ الدِّينِ . (1)
سوّم: شیخ در کتاب «مصباح» از مُعلَّی بن خُنَیس از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: در ماه رجب این دعا را بخوان:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ صَبْرَ الشَّاكِرِينَ لَكَ، وَ عَمَلَ الْخَائِفِينَ مِنْكَ، وَ يَقِينَ الْعَابِدِينَ لَكَ . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ الْعَلِىُّ الْعَظِيمُ، وَ أَنَا عَبْدُكَ الْبَائِسُ الْفَقِيرُ، أَنْتَ الْغَنِىُّ الْحَمِيدُ، وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِيلُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنُنْ بِغِنَاكَ عَلَىٰ فَقْرِى، وَ بِحِلْمِكَ عَلَىٰ جَهْلِى، وَ بِقُوَّتِكَ عَلَىٰ ضَعْفِى، يَا قَوِىُّ يَا عَزِيزُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَوْصِياءِ الْمَرْضِيِّينَ، وَ اكْفِنِى مَا أَهَمَّنِى مِنْ (2)
ص: 334
أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
مؤلف گوید: سیّد ابن طاووس هم این دعا را در کتاب «اقبال» نقل کرده، و از نقل او پیداست که این دعا از جامع ترین دعاهاست، و در تمام اوقات می توان آن را خواند .
چهارم: شیخ طوسی فرموده: در هر روز ماه رجب مستحب است این دعا را بخوانند:
اَللّٰهُمَّ يَا ذَا الْمِنَنِ السَّابِغَةِ، وَ الْآلَاٰءِ الْوَازِعَةِ، وَ الرَّحْمَةِ الْوَاسِعَةِ، وَ الْقُدْرَةِ الْجَامِعَةِ، وَ النِّعَمِ الْجَسِيمَةِ، وَ الْمَواهِبِ الْعَظِيمَةِ، وَ الْأَيادِى الْجَمِيلَةِ، وَ الْعَطايَا الْجَزِيلَةِ . يَا مَنْ لَايُنْعَتُ بِتَمْثِيلٍ، وَ لَا يُمَثَّلُ بِنَظِيرٍ، وَ لَا يُغْلَبُ بِظَهِيرٍ . يَا مَنْ خَلَقَ فَرَزَقَ، وَ أَلْهَمَ فَأَنْطَقَ، وَ ابْتَدَعَ فَشَرَعَ، وَ عَلا فَارْتَفَعَ، وَ قَدَّرَ فَأَحْسَنَ، وَ صَوَّرَ فَأَتْقَنَ، وَ احْتَجَّ فَأَبْلَغَ، وَ أَنْعَمَ فَأَسْبَغَ، وَ أَعْطىٰ فَأَجْزَلَ، وَ مَنَحَ فَأَفْضَلَ . يَا مَنْ سَمَا فِى الْعِزِّ فَفاتَ نَواظِرَ الْأَبْصارِ، وَ دَنا فِى (2)
ص: 335
اللُّطْفِ فَجَازَ هَوَاجِسَ الْأَفْکَارِ ؛ يَا مَنْ تَوَحَّدَ بِالْمُلْكِ فَلاٰ نِدَّ لَهُ فِى مَلَكُوتِ سُلْطَانِهِ، وَ تَفَرَّدَ بِالْآلَاٰءِ وَ الْكِبْرِياءِ فَلَا ضِدَّ لَهُ فِى جَبَرُوتِ شَأْنِهِ، يَا مَنْ حارَتْ فِى كِبْرِياءِ هَيْبَتِهِ دَقائِقُ لَطائِفِ الْأَوْهامِ، وَ انْحَسَرَتْ دُونَ إِدْراكِ عَظَمَتِهِ خَطَائِفُ أَبْصَارِ الْأَنامِ . یَا مَنْ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِهَیْبَتِهِ، (1) وَخَضَعَتِ الرِّقابُ لِعَظَمَتِهِ، وَ وَجِلَتِ الْقُلُوبُ مِنْ خِيفَتِهِ، أَسْأَلُكَ بِهَذِهِ الْمِدْحَةِ الَّتِى لَاتَنْبَغِى إِلّا لَكَ، وَ بِما وَأَيْتَ بِهِ عَلَىٰ نَفْسِكَ لِداعِيكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ بِما ضَمِنْتَ الْإِجابَةَ فِيهِ عَلَىٰ نَفْسِكَ لِلدَّاعِينَ، وَخَضَعَتِ الرِّقابُ لِعَظَمَتِهِ، وَ وَجِلَتِ الْقُلُوبُ مِنْ خِيفَتِهِ، أَسْأَلُكَ بِهَذِهِ الْمِدْحَةِ الَّتِى لَاتَنْبَغِى إِلّا لَكَ، وَ بِما وَأَيْتَ بِهِ عَلَىٰ نَفْسِكَ لِداعِيكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ بِما ضَمِنْتَ الْإِجابَةَ فِيهِ عَلَىٰ نَفْسِكَ لِلدَّاعِينَ، وَ أَحْيِنِى مَا أَحْيَيْتَنِى مَوْفُوراً، وَ أمِتْنِى مَسْرُوراً (2)
ص: 336
وَمَغْفُوراً، وَ تَوَلَّ أَنْتَ نَجَاتِى مِنْ مُساءَلَةِ البَرْزَخِ، وَ ادْرأْ عَنِّى مُنكَراً وَ نَكِيراً، وَ أَرِ عَيْنِى مُبَشِّراً وَ بَشِيراً، وَ اجْعَلْ لِى إِلَىٰ رِضْوَانِكَ وَ جِنانِكَ مَصِيراً، وَ عَيْشاً قَرِيراً، وَ مُلْكاً كَبِيراً، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ كَثِيراً . (1)
مؤلف گوید: این دعا دعایی است که در مسجد صعصعه هم خوانده می شود .
پنجم: شیخ روایت کرده که از ناحیه مقدّسه به دست شیخ کبیر ابی جعفر محمّد بن عثمان بن سعید رضی اللّه عنه این توقیع شریف [یعنی دست نویس شریف] بیرون آمد که هر روز از روزهای رجب بخوان:
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِمَعانِى جَمِيعِ مَا يَدْعُوكَ بِهِ وُلاةُ أَمْرِكَ الْمَأْمُونُونَ عَلَىٰ سِرِّكَ، الْمُسْتَبْشِرُونَ بأَمْرِكَ، الْواصِفُونَ لِقُدْرَتِكَ، الْمُعْلِنُونَ لِعَظَمَتِكَ، أَسْأَلُكَ بِما نَطَقَ فِيهِمْ مِنْ مَشِيئَتِكَ فَجَعَلْتَهُمْ مَعادِنَ لِكَلِماتِكَ، وَ أَرْكاناً لِتَوْحِيدِكَ(2)
ص: 337
وَآياتِكَ وَ مَقاماتِكَ الَّتِى لَاتَعْطِيلَ لَهَا فِى كُلِّ مَكَانٍ يَعْرِفُكَ بِهَا مَنْ عَرَفَكَ، لَا فَرْقَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَها إِلّا أَنَّهُمْ عِبادُكَ وَ خَلْقُكَ، فَتْقُها وَ رَتْقُها بِيَدِكَ، بَدْؤُها مِنْكَ وَ عَوْدُها إِلَيْكَ، أَعْضادٌ وَ أَشْهادٌ وَ مُناةٌ وَ أَذْوَادٌ وَ حَفَظَةٌ وَ رُوَّادٌ، فَبِهِمْ مَلَأْتَ سَمَاءَكَ وَ أَرْضَكَ حَتَّىٰ ظَهَرَ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، فَبِذٰلِكَ أَسْأَلُكَ، وَ بِمَواقِعِ الْعِزِّ مِنْ رَحْمَتِكَ وَ بِمَقاماتِكَ وَ عَلامَاتِكَ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَزِيدَنِى إِيماناً وَ تَثْبِيتاً . يَا بَاطِناً فِى ظُهُورِهِ، وَ ظَاهِراً فِى بُطُونِهِ وَ مَكْنُونِهِ، يَا مُفَرِّقاً بَيْنَ النُّورِ وَ الدَّيجُورِ، يَا مَوْصُوفاً بِغَيْرِ كُنْهٍ، وَ مَعْرُوفاً بِغَيْرِ شِبْهٍ، حَادَّ كُلِّ مَحْدُودٍ، وَ شَاهِدَ كُلِّ مَشْهُودٍ، وَ مُوجِدَ كُلِّ مَوْجُودٍ، وَ مُحْصِىَ كُلِّ مَعْدُودٍ، وَ فاقِدَ كُلِّ مَفْقُودٍ لَيْسَ دُونَكَ مِنْ مَعْبُودٍ، أَهْلَ الْكِبْرِياءِ وَ الْجُودِ، يَا مَنْ لَا يُكَيَّفُ بِكَيْفٍ، وَ لَا يُؤَيَّنُ بِأَيْنٍ، يَا مُحْتَجِباً عَنْ كُلِّ عَيْنٍ، يَا دَيْمُومُ يَا قَيُّومُ وَ عالِمَ كُلِّ مَعْلُومٍ، (1)
ص: 338
صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ عَلَىٰ عِبادِكَ الْمُنْتَجَبِينَ، وَ بَشَرِكَ الْمُحْتَجِبِينَ، وَ مَلائِكَتِكَ الْمُقَرَّبِينَ، وَ الْبُهْمِ الصَّافِّينَ الْحَافِّينَ، وَ بارِكْ لَنا فِى شَهْرِنا هٰذَا الْمُرَجَّبِ الْمُكَرَّمِ، وَ مَا بَعْدَهُ مِنَ الْأَشْهُرِ الْحُرُمِ، وَ أَسْبِغْ عَلَيْنا فِيهِ النِّعَمَ، وَ أَجْزِلْ لَنا فِيهِ الْقِسَمَ، وَ أَبْرِرْ لَنا فِيهِ الْقَسَمَ، بِاسْمِكَ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَجَلِّ الْأَكْرَمِ، الَّذِى وَضَعْتَهُ عَلَى النَّهَارِ فَأَضاءَ، وَ عَلَى اللَّيْلِ فَأَظْلَمَ، وَ اغْفِرْ لَنا مَا تَعْلَمُ مِنَّا وَ مَا لَانَعْلَمُ، وَ اعْصِمْنا مِنَ الذُّنُوبِ خَيْرَ الْعِصَمِ، وَ اكْفِنا كَوافِىَ قَدَرِكَ، وَ امْنُنْ عَلَيْنا بِحُسْنِ نَظَرِكَ، وَ لَا تَكِلْنا إِلَىٰ غَيْرِكَ، وَ لَا تَمْنَعْنا مِنْ خَيْرِكَ، وَ بَارِكْ لَنَا فِيما كَتَبْتَهُ لَنَا مِنْ أَعْمارِنا، وَ أَصْلِحْ لَنا خَبِيئَةَ أَسْرَارِنا، وَ أَعْطِنَا مِنْكَ الْأَمانَ، وَ اسْتَعْمِلْنا بِحُسْنِ الْإِيمَانِ، وَ بَلِّغْنَا شَهْرَ الصِّيامِ، وَ مَا بَعْدَهُ مِنَ الْأَيَّامِ وَ الْأَعْوامِ، يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرامِ . (1)
ششم: شیخ روایت نموده که: از ناحیه مقدّسه به دست شیخ
ص: 339
ابو القاسم (رَحمهُ اللّه) این دعا در ایّام رجب صادر شده:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِالْمَوْلُودَيْنِ فِى رَجَبٍ، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الثَّانِي، وَ ابْنِهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَبِ، وَ أَتَقَرَّبُ بِهِمَا إِلَيْكَ خَيْرَ الْقُرَبِ، يَا مَنْ إِلَيْهِ الْمَعْرُوفُ طُلِبَ، وَ فِيما لَدَيْهِ رُغِبَ، أَسْأَلُكَ سُؤالَ مُقْتَرِفٍ مُذْنِبٍ قَدْ أَوْبَقَتْهُ ذُنُوبُهُ، وَ أَوْثَقَتْهُ عُيُوبُهُ، فَطالَ عَلَى الْخَطايَا دُؤُوبُهُ، وَ مِنَ الرَّزَايا خُطُوبُهُ، يَسْأَلُكَ التَّوْبَةَ، وَ حُسْنَ الْأَوْبَةِ، وَ النُّزُوعَ عَنِ الْحَوْبَةِ، وَ مِنَ النَّارِ فَكاكَ رَقَبَتِهِ، وَ الْعَفْوَ عَمَّا فِى رِبْقَتِهِ، فَأَنْتَ مَوْلَاٰىَ أَعْظَمُ أَمَلِهِ وَثِقَتِهِ . اَللّٰهُمَّ وَ أَسْأَلُكَ بِمَسَائِلِكَ الشَّرِيفَةِ، وَ وَسَائِلِكَ الْمُنِيفَةِ أَنْ تَتَغَمَّدَنِى فِى هٰذَا الشَّهْرِ بِرَحْمَةٍ مِنْكَ وَاسِعَةٍ، وَ نِعْمَةٍ وَازِعَةٍ، وَ نَفْسٍ بِمَا رَزَقْتَها قَانِعَةٍ، إِلَىٰ نُزُولِ الْحَافِرَةِ، وَ مَحَلِّ الْآخِرَةِ، وَ مَا هِىَ إِلَيْهِ صَائِرَةٌ . (1)
هفتم: و نیز شیخ از جناب ابو القاسم بن روح (رضی اللّه عنه) که
ص: 340
نایب خاص حضرت صاحب الامر (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) است روایت کرده: که فرمود: در ماه رجب در هر زیارتگاهی از زیارتگاه های شریف که باشی به این زیارت صاحب مزار را زیارت کن . پس چون وارد حرم میشوی بگو:
الْحَمْدُ للّه الَّذِی أَشْهَدَنَا مَشْهَدَ أَوْلِیَائِهِ فِی رَجَبٍ وَ أَوْجَبَ، عَلَیْنَا مِنْ حَقِّهِمْ مَا قَدْ وَجَبَ، وَ صَلَّی اللّه عَلَی مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَبِ وَ عَلَی أَوْصِیَائِهِ الْحُجُبِ . اَللّٰهُمَّ فَكَما أَشْهَدْتَنا مَشْهَدَهُمْ فَأَنْجِزْ لَنا مَوْعِدَهُمْ، وَ أَوْرِدْنا مَوْرِدَهُمْ، غَيْرَ مُحَلَّئِينَ عَنْ وِرْدٍ فِى دارِ الْمُقامَةِ وَ الْخُلْدِ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ، إِنِّى قَدْ قَصَدْتُكُمْ وَ اعْتَمَدْتُكُمْ بِمَسْأَلَتِى وَ حَاجَتِى وَ هِىَ فَكَاكُ رَقَبَتِى مِنَ النَّارِ، وَ الْمَقَرُّ مَعَكُمْ فِى دَارِ الْقَرارِ، مَعَ شِيعَتِكُمُ الْأَبْرَارِ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ، أَنَا سَائِلُکُمْ وَ آمِلُکُمْ فِیمَا إِلَیْکُمُ التَّفْوِیضُ وَ عَلَیْکُمُ التَّعْوِیضُ، فَبِکُمْ یُجْبَرُ الْمَهِیضُ، وَ یُشْفَی الْمَرِیضُ، وَ مَا تَزْدَادُ الْأَرْحَامُ (1)
ص: 341
وَ مَا تَغِیضُ إِنِّی بِسِرِّکُمْ مُؤْمِنٌ [مُؤَمِّمٌ ]، وَ لِقَوْلِكُمْ مُسَلِّمٌ، وَ عَلَى اللّٰهِ بِكُمْ مُقْسِمٌ فِى رَجْعِى بِحَوَائِجِى، وَ قَضَائِها وَ إِمْضَائِها، وَ إِنْجَاحِها وَ إِبْراحِها، وَ بِشُؤُونِى لَدَيْكُمْ وَ صَلَاحِها، وَاَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ سَلَامَ مُوَدِّعٍ، وَ لَكُمْ حَوائِجَهُ مُودِعٌ، يَسْأَلُ اللّٰهَ إِلَيْكُمُ الْمَرْجِعَ، وَ سَعْيَهُ إِلَيْكُمْ غَيْرُ مُنْقَطِعٍ، وَ أَنْ يَرْجِعَنِى مِنْ حَضْرَتِكُمْ خَيْرَ مَرْجِعٍ إِلَىٰ جَنَابٍ مُمْرِعٍ، وَ خَفْضٍ عَيشٍ مُوَسَّعٍ، وَ دَعَةٍ وَ مَهَلٍ إِلَىٰ حِينِ الْأَجَلِ، وَ خَيْرِ مَصِيرٍ وَ مَحَلٍّ فِى النَّعِيمِ الْأَزَلِ، وَ الْعَيْشِ الْمُقْتَبَلِ، وَ دَوامِ الْأُكُلِ، وَ شُرْبِ الرَّحِيقِ وَ السَّلْسَلِ، وَ عَلٍّ وَ نَهَلٍ لَاسَأَمَ مِنْهُ وَ لَا مَلَلَ، وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ وَ تَحِيَّاتُهُ عَلَيْكُمْ حَتَّى الْعَوْدِ إِلَىٰ حَضْرَتِكُمْ، وَ الْفَوْزِ فِى كَرَّتِكُمْ، وَ الْحَشْرِ فِى زُمْرَتِكُمْ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ وَ صَلَواتُهُ وَ تَحِيَّاتُهُ، وَ هُوَ حَسْبُنا وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ . (1)
هشتم: سیّد ابن طاووس از محمّد بن ذکران که معروف به
ص: 342
سجّاد است چه آنقَدر سجده کرد و در حال سجده گریست که نابینا شد روایت کرده که گفت: به امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کردم فدایت شود این ماه ماه رجب است مرا در این ماه دعایی تعلیم کن که حق تعالی مرا به آن سود بخشد، حضرت فرمود: بنویس «بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیم» و در هر روز از رجب در صبح و شام پس از نمازهای روزوشب بگو:
يَا مَنْ أَرْجُوهُ لِكُلِّ خَيْرٍ، وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ كُلِّ شَرٍّ، يَا مَنْ يُعْطِى الْكَثِيرَ بِالْقَلِيلِ، يَا مَنْ يُعْطِى مَنْ سَأَلَهُ، يَا مَنْ يُعْطِى مَنْ لَمْ يَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً، أَعْطِنِى بِمَسْأَلَتِى إِيَّاكَ جَمِيعَ خَيْرِ الدُّنْيا وَ جَمِيعَ خَيْرِ الْآخِرَةِ، وَ اصْرِفْ عَنِّى بِمَسْأَلَتِى إِيَّاكَ جَمِيعَ شَرِّ الدُّنْيا وَ شَرِّ الْآخِرَةِ، فَإِنَّهُ غَيْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَيْتَ، وَ زِدْنِى مِنْ فَضْلِكَ يَا كَرِيمُ . (1)
راوی گفت: حضرت محاسن (موهای صورت) شریف خود را در پنجه چپ گرفت و این دعا را با حالت درماندگی و زاری همراه حرکت دادن انگشت اشاره دست راست خواند، و پس از
ص: 343
این گفت:
يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، يَا ذَا النَّعْماءِ وَ الْجُودِ، يَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، حَرِّمْ شَيْبَتِي عَلَى النَّارِ . (1) نهم: از پیامبر روایت شده: هرکه در ما رجب صد مرتبه بگوید:
أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ الَّذِي لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ . (2)
و آن را با صدقه به انجام رساند، حق تعالی پایان کارش را ختم به رحمت و آمرزش کند، و هرکه چهارصد مرتبه بگوید: ثواب شهادت صد شهید را برای او بنویسد .
دهم: و نیز از آن حضرت روایت شده: هرکه در ماه رجب هزار مرتبه بگوید:لا إِلَهَ إِلا اللّه (3)
خدای عزّتمند پرشکوه صد هزار کار نیک برای او ثبت کند، و برایش صد شهر در بهشت بنا کند .
یازدهم: روایت شده، هرکه در ماه رجب به هنگام صبح، هفتاد مرتبه، و در زمان پسین (شامگاه) هم هفتاد مرتبه بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللّه وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ (4) و چون به پایان رساند، دستها را بلند کند و بگوید:
ص: 344
اللّهمَّ اغْفِرْ لِی وَ تُبْ عَلَیَّ (1)
پس اگر در ماه رجب از دنیا برود، خدا از او خشنود باشد و به برکت ماه رجب، آتش دوزخ با او تماس نگیرد .
دوازدهم: در همه این ماه هزار مرتبه بگوید:أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ مِنْ جَمِيعِ الذُّنُوبِ وَ الْآثامِ . (2) تا خدای مهربان او را بیامرزد .
سیزدهم: سیّد ابن طاووس در کتاب «اقبال» از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) برای خواندن سوره «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ»در ماه رجب ده هزار مرتبه، یا هزار مرتبه، یا صد مرتبه فضیلت بسیار نقل کرده، و نیز روایت کرده: هرکه در روز جُمعه ماه رجب صد مرتبه سوره تَوحید را بخواند، در قیامت برایش نوری پدید می آید که او را به بهشت راهنمایی کند .
چهاردهم: سیّد روایت کرده: هرکه در ماه رجب یک روز روزه بدارد، و چهار رکعت نماز بگذارد و به این ترتیب که در رکعت اوّل صد مرتبه «آیَةُ الکُرسی» بخواند و در رکعت دوّم دویست مرتبه سوره تَوحید، نمی میرد تا مقامش را خود در بهشت ببیند، یا دیگری برای او ببیند .
ص: 345
پانزدهم: و نیز سیّد از پیامبر روایت کرده: هرکه در روز جُمعه ماه رجب بین نماز ظهر و عصر چهار رکعت نماز بخواند به این صورت که در هر رکعت یکبار سوره «حَمد» و هفت بار «آیَةُ الکُرسی» و پنج مرتبه «سوره تَوحید» سپس ده بار بگوید:أَسْتَغْفِرُ اللّه الَّذِی لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ (1) حق تعالی برای او از روزی که این نماز را خوانده تا روزی که از دنیا برود برای هر روز هزار کار نیک بنویسد، و در عوض هر آیه ای که خوانده است شهری در بهشت از یاقوت سرخ، و به جای هر حرف قصری در بهشت از گوهر سپید عطا کند، و برای او زنان زیبا روی بهشتی را به همسری او درآورد و از او خشنود گردد بی آنکه برایش خشمی به دنبال داشته باشد، و در زمره عبادت کنندگان به شمار آید، و سرانجام او را به سعادت و آمرزش پایان دهد . . . تا آخر حدیث .
شانزدهم: سه روز این ماه را که پنجشنبه و جُمعه و شنبه باشد روزه بدارد، زیرا روایت شده: هرکه در یکی از ماههای حرام این سه روز را روزه بدارد، حق تعالی برای او
ص: 346
ثواب نهصد سال عبادت را می نویسد .
هفدهم: در تمام ماه رجب شصت رکعت نماز بخواند در هر شب دو رکعت به این ترتیب که در هر رکعت یک مرتبه سوره «حَمد» و سه مرتبه«قُل یا اَیُّهَا الکافِرون»و یک مرتبه سوره تَوحید بخواند، و چون سلام دهد دستها را بلند کرده و بگوید:لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِى وَ يُمِيتُ وَ هُوَ حَيٌّ لَايَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، وَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ وَ آلِهِ . (1)
سپس دستها را به صورت خویش بمالد، از پیامبر روایت شده، هرکه این عمل را بجا آورد، خدا دعایش اجابت کند، و پاداش شصت حج و شصت عمره را به او عطا فرماید .
هجدهم: از پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هرکه در یک شب از ماه رجب، در دو رکعت نماز صد مرتبه سوره تَوحید بخواند مانند کسی است که در راه خدا صد سال روزه
ص: 347
گرفته و حق تعالی برای این عمل صد قصر در بهشت به او مرحمت فرماید، هر قصری در جوار پیامبری از پیامبران (عَلَيهِم السَّلَامُ) .
نوزدهم: و نیز از آن حضرت روایت شده: هرکه در یک شب از شبهای رجب ده رکعت نماز بجای آورد به این ترتیب که در هر رکعت سوره «حَمد» و یک بار«قُل یا اَیُّهَا الکَافِرون» و سه بار سوره تَوحید را بخواند حق تعالی هر گناهی که پیش از آن مرتکب شده بیامرزد . تا آخر حدیث .
بیستم: علاّمه مجلسی در کتاب «زاد المعاد» فرموده: از حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه در هر شب و هر روز ماههای رجب، شعبان و رمضان، هر یک از «حَمد» و «آیَةُ الکُرسی» و«قَل یا اَیُّهَا الکافِرون» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَقِ» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ» را سه مرتبه قرائت کند و سه مرتبه بگوید:
سُبْحانَ اللّٰهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ، وَ لا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ ؛ (1) و سه مرتبه بگوید:اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ ؛ (2) و سه مرتبه: اللّهمَّ
ص: 348
اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ ؛ (1) و چهار صد مرتبه : أَسْتَغْفِرُ اللّه وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ . (2)
خدای تعالی گناهانش را بیامرزد، هرچند به عدد قطره های باران و برگ درختان و کف روی آب دریاها باشد، تا آخر حدیث . و نیز علاّمه مجلسی فرموده که در هر شب از شبهای این ماه هزار مرتبه گفتن «لا اِلهَ اِلَاّ اللّه» (معبودی جز خدا نیست) وارد شده .
بدان که اولین شب جُمعه ماه رجب را «لیلة الرغاب» (یعنی شب دلدادگان) میگویند و برای آن عملی با فضیلت بسیار از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وارد شده که آن را سیّد در کتاب «اقبال» و علاّمه حلی در «اجازه بنی زهره» نقل کرده اند، بعضی از فضیلت آن اینکه به سبب انجام آن گناهان بسیار آمرزیده می شود، و نیز نمازی در آن وارد شده که هرکه آن را به جای آورد هنگام شب اوّل قبرش حق تعالی ثواب آن را به نیکوترین صورت و با روی گشاده و درخشان و زبانی گویا به سوی او میفرستد، پس به او میگوید: ای حبیب من تو را بشارت باد که از هر شدّت و سختی نجات یافتی، بنده میگوید تو کیستی؟ به
ص: 349
خدا سوگند من چهره ای زیباتر از چهره تو ندیدم، و سخنی شیرین تر از سخن تو نشنیدم، و بویی بهتر از بوی تو نبوییدم! ! پاسخ می دهد: من ثواب آن نمازم که در فلان شب، از فلان ماه، از فلان سال به جای آوردی امشب نزد تو آمدم تا حقّت را ادا کنم، و مونس تنهایی تو باشم، و هراس را از تو برگیرم و هنگامی که در صور (شیپور قیامت) دمیده شود، در عرصه قیامت سایه ای بر سرت خواهم افکند، پس خوشحال باش که خیر هرگز از تو جدا نخواهد شد . کیفیت این نماز چنین است:
اولین پنجشنبه ماه رجب را روزه میداری، چون شب جُمعه داخل شود، ما بین نماز مغرب و عشا، دوازده رکعت نماز بجای می آوری، هر دو رکعت با یک سلام به این ترتیب که در هر رکعت یک مرتبه سوره «حَمد» و سه مرتبه «سوره قَدر» و دوازده مرتبه: «سوره تَوحید» می خوانی و هنگامی که از نماز فارغ شدی هفتاد مرتبه می گویی:
اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ وَ عَلَی آلِهِ (وَ آلِ مُحَمَّدٍ) . (1) سپس به سجده می روی و هفتاد مرتبه می گویی: سُبُّوحٌ
ص: 350
قُدُّوسٌ، رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ . (1) آنگاه سر از سجده بر می داری و هفتاد مرتبه می گویی: رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ، وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ، إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِیُّ الْأَعْظَمُ . (2) دوباره به سجده می روی و هفتاد مرتبه می گویی: سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ، رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ . (3) سپس حاجت خود را میطلبی که به خواست خدا برآورده خواهد شد . آگاه باش زیارت حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) در ماه رجب مستحب است، و انجام آن در این ماه امتیاز خاصی دارد، همانگونه که انجام عمره در ماه رجب فضیلت دارد تا جایی که روایت شده انجام آن در این ماه، در فضیلت همتای حج است و نیز نقل شده: حضرت سجاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) در ماه رجب به عمره مشرّف شده بود، و شب و روز نزد کعبه نماز می خواند، و در حالی که پیوسته در سجده بود این ذکر از زبان ایشان شنیده می شد:
عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ . (4)
ص: 351
شب اولّ: شب شریفی است، و در آن چند عمل وارد است: اوّل: چون هلال ماه را مشاهده کند بگوید: اَللّٰهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَيْنا بِالْأَمْنِ وَ الْاِيمانِ وَ السَّلامَةِ وَ الْإِسْلامِ، رَبِّي وَ رَبُّكَ اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ . (1) و روایت شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هنگامی که هلال ماه رجب را می دید می گفت:اَللّٰهُمَّ بارِكْ لَنا فِي رَجَبٍ وَ شَعْبانَ، وَ بَلِّغْنا شَهْرَ رَمَضانَ، وَ أَعِنَّا عَلَى الصِّيامِ، وَ الْقِيامِ، وَ حِفْظِ اللِّسانِ، وَ غَضِّ الْبَصَرِ، وَ لَا تَجْعَلْ حَظَّنا مِنْهُ الْجُوعَ وَ الْعَطَشَ . (2)
دوّم: چنان که بعضی از علما فرموده اند غسل کند . از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هر که ماه رجب را بیابد، و در اوّل و وسط و آخر آن غسل کند پس از انجام آن مانند روزی که از مادر متولد شده بود از گناهان خود بیرون آمده و پاک می شود . سوم: حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند .
ص: 352
چهارم: پس از نماز مغرب بیست رکعت نماز به جای آورد، به این ترتیب که در هر هر رکعت پس از سوره «حَمد» یک مرتبه سوره «تَوحید» را خوانده، و پس از هر دو رکعت سلام دهد، تا خود و اهل و اولاد و مالش محفوظ بماند، و از عذاب قبر ایمنی یابد و از صراط به سرعت برق بدون حسابرسی بگذرد .
پنجم: پس از نماز عشاء دو رکعت نماز به جای آورد به این صورت که در رکعت اوّل پس از سوره «حَمد» یک مرتبه سوره «اَلَم نَشرَح» و سه بار سوره «تَوحید» را بخواند و در رکعت دوّم سوره «حَمد» و سوره های «اَلَم نَشرَح» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» و «قُل اَعوذُ بِرَبِ الفَلَق» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاس»را هرکدام یک بار بخواند، و هنگامی که سلام نماز را داد سی مرتبه بگوید: «لا اِلهَ اِلَاّ اللّه» و سی مرتبه صلوات فرستد، تا حق تعالی همانند روزی که از مادر متولدّ شده، گناهان او را بیامرزد و پاکش نماید .
ششم: سی رکعت نماز به این ترتیب که در هر رکعت پس از سوره «حَمد» یک مرتبه سوره«قُل یا اَیُّهَا الکافِرونَ»و سه مرتبه سوره «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ»را بخواند، هفتم: عملی را که شیخ در کتاب «مصباح المتهجد» ذکر کرده به جای آورد . شیخ
ص: 353
در آن کتاب فرموده: عمل شب اوّل رجب: ابو البختری وَهَب بن وَهَب از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) از پدر بزرگوارش (عَلَيهِ السَّلَامُ) از جدّش (عَلَيهِ السَّلَامُ) از امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده، که برای آن حضرت خوشایند بود، که خود را چهار شب در طول سال از هر کاری فارغ سازد، و آن شبها را به عبادت زنده بدارد و آن چهار شب عبارتند از: شب اوّل رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان .
از حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده که مستحبّ است هرکسی این دعا را در شب اوّل رجب بعد از نماز عشاء آخر بخواند:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُك بِأَنَّكَ مَلِكٌ، وَ أَنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ مُقْتَدِرٌ، وَ أَنَّكَ مَا تَشاءُ مِنْ أَمْرٍ يَكُونُ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . يَا مُحَمَّدُ، يَا رَسُولَ اللّٰهِ، إِنِّى أَتَوَجَّهُ بِكَ إِلَى اللّٰهِ رَبِّكَ وَ رَبِّى لِيُنْجِحَ لِى بِكَ طَلِبَتِى . اَللّٰهُمَّ بِنَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ أَنْجِحْ طَلِبَتِى . (1)
ص: 354
سپس حاجتت را از خدا بخواه . علی بن حدید روایت کرده که حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) پس از فراغت از نماز شب در حال سجده چنین میگفت:
لَكَ الْمَحْمَدَةُ إِنْ أَطَعْتُكَ، وَ لَكَ الْحُجَّةُ إِنْ عَصَيْتُكَ، لَاصُنْعَ لِى وَ لَا لِغَيْرِى فِى إِحْسانٍ إِلّا بِكَ، يَا كائِنُ [کَائِنا] ققَبْلَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ يَا مُكَوِّنَ كُلِّ شَىْءٍ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْعَدِيلَةِ عِنْدَ الْمَوْتِ، وَ مِنْ شَرِّ الْمَرْجِعِ فِى الْقُبُورِ، وَ مِنَ النَّدامَةِ يَوْمَ الْآزِفَةِ، فَأَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ عَيْشِى عِيشَةً نَقِيَّةً، وَ مِيْتَتِى مِيتَةً سَوِيَّةً، وَ مُنْقَلَبِى مُنْقَلَباً كَرِيماً غَيْرَ مُخْزٍ وَ لَا فاضِحٍ. اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَئِمَّةِ، یَنَابِیعِ الْحِکْمَةِ، (1) وَ أُوْلِى النِّعْمَةِ، وَ مَعادِنِ الْعِصْمَةِ، وَ اعْصِمْنِى بِهِمْ مِنْ كُلِّ سُوءٍ، وَ لَا تَأْخُذْنِى عَلَىٰ غِرَّةٍ وَ لَا عَلَىٰ غَفْلَةٍ، وَ لَا تَجْعَلْ عَواقِبَ أَعْمالِى حَسْرَةً، وَ ارْضَ عَنِّى، فَإِنَّ مَغْفِرَتَكَ لِلظَّالِمِينَ وَ أَنَا مِنَ الظَّالِمِينَ . اللّهمَّ اغْفِرْ (2)
ص: 355
لِى مَا لَايَضُرُّكَ، وَ أَعْطِنِى مَا لَايَنْقُصُكَ، فَإِنَّكَ الْوَسِيعُ رَحْمَتُهُ، الْبَدِيعُ حِكْمَتُهُ، وَ أَعْطِنِى السَّعَةَ وَ الدَّعَةَ، وَ الْأَمْنَ وَ الصِّحَّةَ، وَ البُّخُوعَ وَ الْقُنُوعَ، وَ الشُّكْرَ وَ الْمُعافاةَ وَ التَّقْوىٰ وَ الصَّبْرَ وَ الصِّدْقَ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ أَوْلِيائِكَ وَ الْيُسْرَ وَ الشُّكْرَ، وَ اعْمُمْ بِذٰلِكَ يَا رَبِّ أَهْلِى وَ وَلَدِى وَ إِخْوانِى فِيكَ وَ مَنْ أَحْبَبْتُ وَ أَحَبَّنِى وَ وَلَدْتُ وَ وَلَدَنِى مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُؤْمِنِينَ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
ابن اَشَیم گفته: وقت خواندن این دعا پس از هشت رکعت نماز شب و پیش از نماز وتر است، پس از آن سه رکعت وتر را به جای میآوری چون سلام دادی، در حالتی که نشسته ای بگو:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَاتَنْفَدُ خَزائِنُهُ، وَ لَا يَخافُ آمِنُهُ، رَبِّ إِنِ ارْتَكَبْتُ الْمَعاصِىَ فَذٰلِكَ ثِقَةٌ مِنِّى بِكَرَمِكَ، إِنَّكَ تَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِكَ، وَ تَعْفُو عَنْ سَيِّئاتِهِمْ وَ تَغْفِرُ الزَّلَلَ، وَ إِنَّكَ (فإِنَّكَ) مُجِيبٌ لِدَاعِيكَ وَ مِنْهُ قَرِيبٌ، وَ أَنَا تائِبٌ
ص: 356
إِلَيْكَ مِنَ الْخَطايا، وَ راغِبٌ إِلَيْكَ فِى تَوْفِيرِ حَظِّى مِنَ الْعَطايا، يَا خالِقَ الْبَرايا، يَا مُنْقِذِى مِنْ كُلِّ شَدِيدَةٍ (شِدَّهٍ )، يَا مُجِيرِى مِنْ كُلِّ مَحْذُورٍ، وَفِّرْ عَلَىَّ السُّرُورَ، وَ اكْفِنِى شَرَّ عَواقِبِ الْأُمُورِ، فَأَنْتَ (فَاِنَّکَ) اللّٰهُ عَلَىٰ نَعْمائِكَ وَ جَزِيلِ عَطائِكَ مَشْكُورٌ، وَ لِكُلِّ خَيْرٍ مَذْخُورٌ . (1)
و آگاه باش علما برای هر شب این ماه نماز مخصوصی ذکر کرده اند، که مقام را گنجایش نقل آن نیست .
اعمال روز اوّل ماه رجب: روز شریفی است و در آن چند عمل است: اوّل: روزه گرفتن، روایت شده: حضرت نوح (عَلَيهِ السَّلَامُ) در این روز سوار کشتی شد، و به کسانی که با او بودند امر فرمود روزه بدارند . و هرکه در این روز روزه بدارد، آتش دوزخ به فاصله یک سال راه از او دور می شود . دوّم: غسل کردن . سوّم: زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، شیخ از بشیر دهّان از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه روز اوّل رجب حسین بن علی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را زیارت کند بی تردید خدای عالم او را بیامرزد . چهارم: خواندن دعای طولانی و مفصّلی که سیّد در کتاب
ص: 357
«اقبال» نقل کرده .
پنجم: خواندن «نماز سلمان» به این صورت که ده رکعت نماز گذارد، بعد از هر دو رکعت سلام دهد و در هر رکعت یک مرتبه سوره «حَمد»، سه مرتبه «تَوحید» و سه مرتبه «قُل یا اَیُّهَا الکافِرونَ» را خوانده و پس از هر سلام دستها را بلند کند و بگوید: لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَ يُمِيتُ، وَ هُوَ حَيٌّ لَايَمُوتُ، بَيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1) سپس بگوید:
اَللّٰهُمَّ لَامانِعَ لِما أَعْطَيْتَ، وَ لَا مُعْطِيَ لِما مَنَعْتَ، وَ لَا يَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْكَ الْجَدُّ . (2) و نیز در روز نیمه ماهر رجب این نماز را با همین کیفیت بخواند، ولی پس از:
عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (3) بگوید:إِلٰهاً واحِداً أَحَداً فَرْداً صَمَداً، لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لَا وَ لَداً . (4) و هم در روز آخر ماه این عمل را بجا آورد و بعد از:عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ بگوید وَ صَلَّی اللّه عَلَىٰ
ص: 358
مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (1) پس دستها را بر چهره خود کشیده و حاجتش را بطلب، از فواید این نماز که بسیار است نباید غفلت نمود و آگاه باش که برای سلمان در روز اوّل ماه رجب نماز دیگری است که آن ده رکعت است: در هر رکعت سوره «حَمد» یک مرتبه و سوره«قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» سه مرتبه خوانده شود . با فضیلت بسیار، که چکیده اش آمرزش گناهان و در امان ماندن از فتنه قبر، و عذاب قیامت و سلامت یافتن از جذام و پیسی و بیماری ذات الجنب برای خواننده آن است، و همچنین سیّد ابن طاووس برای این روز چهار رکعت نماز نقل کرده که هرکه می خواهد به کتاب «اقبال» مراجعه کند . و در این روز، در سال پنجاه و هفت هجری به قولی ولادت امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شده، ولی مختار نویسنده در این مورد سوم صفر است . و در روز دوم این ماه در سال 212 به قولی ولادت با سعادت امام هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) و در روز سوم این ماه شهادت آن حضرت در سال دویست و پنجاه و چهار، در شهر سُرّ من رأی [سامرّاء] اتّفاق افتاده است، و به قول ابن
ص: 359
عیّاش در روز دهم این ماه ولادت حضرت جواد الائمه (عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شده است .
شب سیزدهم: آگاه باش که در هر یک از ماههای رجب و شعبان و رمضان، در شب سیزدهم مستحب است دو رکعت نماز بگذارند به این صورت که در هر رکعت پس از سوره «حَمد» سوره های «یس» و «تَبارَک» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ»را بخوانند، و در شب چهاردهم: چهار رکعت با همین کیفیت و با دو سلام، و در شب پانزدهم شش رکعت با سه سلام و به همین صورت .
از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه چنین کند تمام فضیلت این سه ماه را دریابد، و همه گناهانش جز شرک آمرزیده شود .
روز سیزدهم: اوّل «ایّام البیض» است و برای روزه این روز و روز چهاردهم و پانزدهم، ثواب بسیاری وارد شده، و اگر کسی بخواهد عمل «امّ داود» را بجا آورد، باید این روز را روزه
ص: 360
بدارد، و در روز سیزدهم این ماه بنا بر مشهور، سی سال پس از عام الفیل ولادت با سعادت حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در کعبه معظّمه واقع شده است .
شب نیمه ماه رجب: شب شریفی است، و در آن چند عمل مستحبّ است:
اوّل: غسل کردن . دوّم: شب زنده داری به عبادت، چنان که علاّمه مجلسی فرموده . سوّم: زیارت حضرت سید الشّهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) چهارم: شش رکعت نماز به کیفیتی که در اعمال شب سیزدهم گذشت . پنجم: سی رکعت نماز که در هر رکعت سوره «حَمد» و ده مرتبه: سوره«قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ»خوانده شود، و این نماز را سیّد ابن طاووس با فضیلت بسیار از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده . ششم: دوازده رکعت نماز، هر دو رکعت با یک سلام، و در هر رکعت، هر یک از سوره های «حَمد» و «تَوحید» و «فَلَق» و «ناس» و «آیَةُ الکُرسی» و «قَدر» را چهار مرتبه بخواند، و پس از سلام چهار مرتبه بگوید:
اللّٰهُ اللّٰهُ رَبِّي لَاأُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً، وَ لَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِيّاً . (1) سپس هر دعایی که می خواهد بخواند .
سیّد این نماز را به این صورت از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت
ص: 361
کرده، ولی شیخ در کتاب «مصباح» فرموده: که داود بن سرحان از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: در شب نیمه رجب دوازده رکعت نماز به جا می آوری، در هر رکعت بعد از سوره «حَمد» یک سوره خوانده، و هنگامی که از نماز فراغت یافتی، هر یک از سوره های «حَمد»، «قل اعوذ بربّ الفَلَق» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» و «آیَةُ الکُرسی» را چهار مرتبه قرائت میکنی، و پس از آن چهار مرتبه می گویی:
سُبْحانَ اللّٰهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ . (1) سپس می خوانی: اللّٰهُ اللّٰهُ رَبِّي لَاأُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً، وَ ما شاءَاللّٰهُ، لَاقُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ العَلِيِّ الْعَظِيمِ . (2)
و همچنین در شب بیست و هفتم مثل این عمل را به جا میآوری .
روز نیمه رجب: روز مبارکی است، و در آن چند عمل مستحب است:
اوّل: غسل کردن، دوّم: زیارت حضرت سیّد الشهداء (عَلَيهِ السَّلَامُ)، زیرا از ابن ابی نصر نقل شده که گفت: از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ)
ص: 362
پرسیدم، امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، را در کدام ماه زیارت کنیم؟ فرمود: در نیمه رجب و تمام ماه شعبان . سوّم: نماز سلمان به کیفیتی که در اعمال روز اوّل گذشت . چهارم: چهار رکعت نماز بخواند، و پس از سلام دست به دعا بردارد و بگوید:
اَللّٰهُمَّ يَا مُذِلَّ كُلِّ جَبَّار، وَ يَا مُعِزَّ الْمُؤْمِنِينَ، أَنْتَ كَهْفِى حِينَ تُعْيِينِى الْمَذاهِبُ، وَ أَنْتَ بارِئُ خَلْقِى رَحْمَةً بِى، وَ قَدْ كُنْتَ عَنْ خَلْقِى غَنِيّاً، وَ لَوْلا رَحْمَتُكَ لَكُنْتُ مِنَ الْهالِكِينَ، وَ أَنْتَ مُؤَيِّدِى بِالنَّصْرِ عَلَىٰ أَعْدائِى، وَ لَوْلا نَصْرُكَ إِيَّاىَ لَكُنْتُ مِنَ الْمَفْضُوحِينَ، يَا مُرْسِلَ الرَّحْمَةِ مِنْ مَعادِنِها، وَ مُنْشِئَ الْبَرَكَةِ مِنْ مَواضِعِها، يَا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالشُّمُوخِ وَ الرِّفْعَةِ فَأَوْلِياؤُهُ بِعِزِّهِ يَتَعَزَّزُونَ، وَ يَا مَنْ وَضَعَتْ لَهُ الْمُلُوكُ نِيرَ الْمَذَلَّةِ عَلَىٰ أَعْناقِهِمْ فَهُمْ مِنْ سَطَواتِهِ خائِفُونَ، أَسْأَلُك بِكَيْنُونِيَّتِكَ الَّتِى اشْتَقَقْتَها مِنْ كِبْرِيائِكَ، وَ أَسْأَلُك بِكِبْرِيائِكَ الَّتِى اشْتَقَقْتَها مِنْ عِزَّتِكَ، وَ أَسْأَلُك بِعِزَّتِكَ الَّتِى (1)
ص: 363
اسْتَوَيْتَ بِها عَلَىٰ عَرْشِكَ فَخَلَقْتَ بِها جَمِيعَ خَلْقِكَ فَهُمْ لَكَ مُذْعِنُونَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ . (1)
روایت شده: هر صاحب اندوهی این دعا را بخواند حق تعالی او را از اندوه و غم رهایی بخشد . پنجم: عمل ام داود که مهم ترین اعمال این روز است، و برای برآمدن حاجات و برطرف شدن سختیها، و دفع ستم ستمکاران بسیار مؤثّر است . و کیفیت آن بنابر آنچه در کتاب «مصباح» شیخ آمده چنین است: چون بخواهد این عمل را بجا آورد، روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم را روزه بدارد، سپس در روز پانزدهم هنگام ظهر غسل کند و چون وقت ظهر داخل گردد، نماز ظهر و عصر را با رکوع، و سجود نیکو بجا آورد، در جایی خلوت که چیزی او را مشغول نکند، و کسی با او سخن نگوید . چون از نماز فراغت یابد، رو به جانب قبله کند، و سوره «حَمد» را صد مرتبه و سوره «تَوحید» را نیز صد مرتبه و «آیَةُ الکُرسی» را ده مرتبه: بخواند، و بعد از اینها قرائت کند سوره های «انعام، بنی اسرائیل (اسراء )، کهف، لقمان، یس، صافات، حم سجده، حمعسق، حم دخان، فتح،
ص: 364
واقعه، ملک، ن، اِذَا السَّماءُ انشَقَّت» و پس از آن را تا آخر قرآن، و چون از اینها فارغ شود، درحالی که رو به قبله می باشد بگوید:
صَدَقَ اللّٰهُ الْعَظِيمُ الَّذِى لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ ذُوالْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، الرَّحْمٰنُ الرَّحِيمُ، الْحَلِيمُ الْكَرِيمُ، الَّذِى لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ، الْبَصِيرُ الْخَبِيرُ، «شَهِدَ اللّٰهُ أَنَّهُ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ وَ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُو الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ»، وَ بَلَّغَتْ رُسُلُهُ الْكِرامُ وَ أَنَا عَلَىٰ ذٰلِكَ مِنَ الشَّاهِدِينَ . اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ، وَ لَكَ الْمَجْدُ، وَ لَكَ الْعِزُّ، (وَ لَكَ الْفَخْرُ)، وَ لَكَ الْقَهْرُ، ولَكَ النِّعْمَةُ، وَ لَكَ الْعَظَمَةُ، وَ لَكَ الرَّحْمَةُ، وَ لَكَ الْمَهابَةُ، وَ لَكَ السُّلْطانُ، وَ لَكَ الْبَهاءُ، وَ لَكَ الامْتِنانُ، وَ لَكَ التَّسْبِيحُ، وَ لَكَ التَّقْدِيسُ، وَ لَكَ التَّهْلِيلُ، وَ لَكَ التَّكْبِيرُ، وَ لَكَ مَا يُرىٰ، وَ لَكَ مَا لا يُرىٰ، وَ لَكَ مَا (1)
ص: 365
فَوْقَ السَّماواتِ الْعُلىٰ، وَ لَكَ مَا تَحْتَ الثَّرىٰ، وَ لَكَ الْأَرَضُونَ السُّفْلىٰ، وَ لَكَ الْآخِرَةُ وَ الْأُولىٰ، وَ لَكَ مَا تَرْضىٰ بِهِ مِنَ الثَّناءِ وَ الْحَمْدِ وَ الشُّكْرِ وَ النَّعْماءِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ جَبْرَئِيلَ أَمِينِكَ عَلَىٰ وَحْيِكَ، وَ الْقَوِيِّ عَلَىٰ أَمْرِكَ، وَ الْمُطاعِ فِى سَمَاوَاتِكَ وَ مَحالِّ كَراماتِكَ، الْمُتَحَمِّلِ لِكَلِماتِكَ، النَّاصِرِ لِأَنْبِيائِكَ، الْمُدَمِّرِ لِأَعْدائِكَ ؛ اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مِيكائِيلَ مَلَكِ رَحْمَتِكَ، وَ الْمَخْلُوقِ لِرَأْفَتِكَ، وَ الْمُسْتَغْفِرِ الْمُعِينِ لِأَهْلِ طاعَتِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ إِسْرافِيلَ حامِلِ عَرْشِكَ، وَ صاحِبِ الصُّوْرِ الْمُنْتَظِرِ لِأَمْرِكَ، الْوَجِلِ الْمُشْفِقِ مِنْ خِيفَتِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ حَمَلَةِ الْعَرْشِ الطَّاهِرِينَ، (1) وَ عَلَى السَّفَرَةِ الْكِرامِ الْبَرَرَةِ الطَّيِّبِينَ، وَ عَلَىٰ مَلائِكَتِكَ الْكِرامِ الْكاتِبِينَ، وَ عَلَىٰ مَلائِكَةِ الْجِنانِ، وَ خَزَنَةِ النِّيرانِ، وَ مَلَكِ الْمَوْتِ وَ الْأَعْوانِ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی أَبِینَا (2)
ص: 366
آدَمَ بَدِيعِ فِطْرَتِكَ الَّذِى كَرَّمْتَهُ بِسُجُودِ مَلائِكَتِكَ، وَ أَبَحْتَهُ جَنَّتَكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ أُمِّنا حَوّاءَ، الْمُطَهَّرَةِ مِنَ الرِّجْسِ، الْمُصَفَّاةِ مِنَ الدَّنَسِ، الْمُفَضَّلَةِ مِنَ الْإِنْسِ، الْمُتَرَدِّدَةِ بَيْنَ مَحالِّ الْقُدْسِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ هابِيلَ وَ شَيْثٍ وَ إِدْرِيسَ، وَ نُوحٍ وَ هُودٍ وَ صالِحٍ، وَ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ، وَ يُوسُفَ وَ الْأَسْباطِ، وَ لُوطٍ (1) وَ شُعَيْبٍ وَ أَيُّوْبَ وَ مُوسىٰ، وَ هارُونَ وَ يُوشَعَ، وَ مِيشا وَ الْخِضْرِ، وَ ذِى الْقَرْنَيْنِ وَ يُونُسَ، وَ إِلْياسَ وَ الْيَسَعَ، وَ ذِى الْكِفْلِ وَ طالُوتَ، وَ داوُدَ وَ سُلَيْمانَ، وَ زَكَرِيَّا وَ شَعْيا، وَ يَحْيىٰ وَ تُورَخَ، وَ مَتّى وَ إِرْمِيا، وَ حَيْقُوقَ وَ دانِيالَ، وَ عُزَيْرٍ وَ عِيسىٰ، وَ شَمْعُونَ وَ جِرْجِيسَ، وَ الْحَوارِيِّينَ وَ الْأَتْباعِ، وَ خالِدٍ وَ حَنْظَلَةَ [وَلُقْمانَ] . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، وَ بارِكْ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَما صَلَّيْتَ وَ رَحِمْتَ (وَ تَرَحَّمْتَ) وَ بَارَکْتَ (2)
ص: 367
عَلَىٰ إِبْراهِيمَ وَ آلِ إِبْراهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْأَوْصِياءِ وَ السُّعَداءِ وَ الشُّهَداءِ وَ أَئِمَّةِ الْهُدىٰ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْأَبْدالِ وَ الْأَوْتادِ وَ السُّيَّاحِ وَ الْعُبَّادِ وَ الْمُخْلِصِينَ وَ الزُّهَّادِ وَ أَهْلِ الْجِدِّ وَ الاجْتِهادِ، وَ اخْصُصْ مُحَمَّداً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ بِأَفْضَلِ صَلَواتِكَ، وَ أَجْزَلِ كَراماتِكَ، وَ بَلِّغْ رُوحَهُ وَ جَسَدَهُ مِنِّى تَحِيَّةً وَ سَلاماً، وَ زِدْهُ فَضْلاً وَ شَرَفاً وَ كَرَماً حَتّىٰ تُبَلِّغَهُ أَعْلىٰ دَرَجاتِ أَهْلِ الشَّرَفِ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ الْأَفاضِلِ الْمُقَرَّبِينَ اَللّٰهُمَّ وَ صَلِّ عَلَىٰ مَنْ سَمَّيْتُ وَ مَنْ لَمْ أُسَمِّ مِنْ مَلائِكَتِكَ وَ أَنْبِيائِكَ وَ رُسُلِكَ وَ أَهْلِ طاعَتِكَ، وَ أَوْصِلْ صَلَواتِى إِلَيْهِمْ وَ إِلىٰ أَرْواحِهِمْ وَ اجْعَلْهُمْ إِخْوانِى فِيكَ، وَ أَعْوانِى عَلَىٰ دُعائِكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْتَشْفِعُ بِكَ إِلَيْكَ، وَ بِكَرَمِكَ إِلىٰ كَرَمِكَ، وَ بِجُودِكَ إِلىٰ جُودِكَ، وَ بِرَحْمَتِكَ، إِلىٰ رَحْمَتِكَ، وَ بِأَهْلِ طاعَتِكَ إِلَيْكَ ؛ وَ أَسْأَلُك اَللّٰهُمَّ بِكُلِّ ما (1)
ص: 368
سَأَلَكَ بِهِ أَحَدٌ مِنْهُمْ، مِنْ مَسْأَلَةٍ شَرِيفَةٍ غَيْرِ مَرْدُودَةٍ، وَ بِما دَعَوْكَ بِهِ مِنْ دَعْوَةٍ مُجابَةٍ غَيْرِ مُخَيَّبَةٍ، يَا اللّٰهُ يَا رَحْمٰنُ يَا رَحِيمُ، يَا حَلِيمُ يَا كَرِيمُ، يَا عَظِيمُ يَا جَلِيلُ، يَا مُنِيلُ يَا جَمِيلُ، يَا كَفِيلُ يَا وَكِيلُ، يَا مُقِيلُ يَا مُجِيرُ، يَا خَبِيرُ يَا مُنِيرُ، يَا مُبِيرُ يَا مَنِيعُ، يَا مُدِيلُ يَا مُحِيلُ، يَا كَبِيرُ يَا قَدِيرُ، يَا بَصِيرُ يَا شَكُورُ، يَا بَرُّ يَا طُهْر، ُ يَا طاهِرُ يَا قاهِر، ُ يَا ظاهِرُ يَا باطِنُ، يَا ساتِرُ یَا مُحِيطُ، يَا مُقْتَدِرُ يَا حَفِيظُ، يَا مُتَجَبِّرُ يَا قَرِيبُ، يَا وَدُودُ يَا حَمِيدُ، يَا مَجِيدُ يَا مُبْدِئُ، يَا مُعِيدُ يَا شَهِيدُ، يَا مُحْسِنُ يَا مُجْمِلُ، يَا مُنْعِمُ يَا مُفْضِلُ، يَا قابِضُ يَا باسِطُ، يَا هادِى، (1) يَا مُرْسِلُ، يَا مُرْشِدُ يَا مُسَدِّدُ، يَا مُعْطِى يَا مانِعُ، يَا دافِعُ يَا رافِعُ، يَا باقِى يَا واقِى، يَا خَلَّاقُ يَا وَهَّابُ، يَا تَوَّابُ يَا فَتَّاحُ، يَا نَفَّاحُ يَا مُرْتاحُ، يَا مَنْ بِيَدِهِ كُلُّ مِفْتاحٍ، يَا نَفَّاعُ يَا رَؤُوفُ، يَا عَطُوفُ يَا كافِى، يَا شافِى يَا مُعافِى، يَا مُكافِى يَا وَفِىُّ، يَا مُهَيْمِنُ يَا عَزِيزُ، يَا جَبّارُ (2)
ص: 369
یَا مُتَکَبِّرُ، یَا سَلامُ یَا مُؤْمِنُ، یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ، یَا نُورُ یَا مُدَبِّرُ، یَا فَرْدُ یَا وِتْرُ، یَا قُدُّوسُ یَا نَاصِرُ، یَا مُونِسُ یَا بَاعِثُ، یَا وَارِثُ یَا عَالِمُ، یَا حَاکِمُ یَا بَادِی، یَا مُتَعَالِی یَا مُصَوِّرُ، یَا مُسَلِّمُ یَا مُتَحَبِّبُ، یَا قَائِمُ یَا دَائِمُ، یَا عَلِیمُ یَا حَکِیمُ، یَا جَوَادُ یَا بَارِئُ، یَا بَارُّ یَا سَارّ، ُ یَا عَدْلُ یَا فَاصِلُ، یَا دَیَّانُ یَا حَنَّانُ، یَا مَنَّانُ، (1) یَا سَمِیعُ، یَا بَدِیعُ یَا خَفِیرُ، یَا مُعِینُ یَا نَاشِرُ، یَا غَافِرُ یَا قَدِیمُ، یَا مُسَهِّلُ یَا مُیَسِّرُ، یَا مُمِیتُ یَا مُحْیِی، یَا نَافِعُ یَا رَازِقُس، یَا مُقْتَدِرُ یَا مُسَبِّبُ، یَا مُغِیثُ یَا مُغْنِی، یَا مُقْنِی یَا خَالِقُ، یَا رَاصِدُ یَا وَاحِدُ، یَا حَاضِرُ یَا جَابِرُ، یَا حَافِظُ یَا شَدِیدُ، یَا غِیَاثُ یَا عَائِدُ، یَا قَابِضُ، يَا مَنْ عَلا فَاسْتَعْلىٰ فَكانَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلىٰ قَرُبَ فَدَنا، وَ بَعُدَ فَنَأَىٰ، وَ عَلِمَ السِّرَّ وَ أَخْفىٰ، يَا مَنْ إِلَيْهِ التَّدْبِيرُ وَ لَهُ الْمَقادِيرُ، وَ يا مَنِ الْعَسِيرُ عَلَيْهِ سَهْلٌ يَسِيرٌ، يَا مَنْ هُوَ عَلَىٰ مَا يَشاءُ قَدِيرٌ، يَا مُرْسِلَ الرِّياحِ، يَا فالِقَ الْإِصْباحِ، يَا باعِثَ (2)
ص: 370
الْأَرْواحِ، يَا ذَا الْجُودِ وَ السَّماحِ، يَا رادَّ مَا قَدْ فاتَ، يَا ناشِرَ الْأَمْواتِ، يَا جامِعَ الشَّتاتِ، یَا رَازِقَ مَنْ یَشَاءُ [بِغَیْرِ حِسَابٍ]، وَ [یَا] اعِلَ مَا يَشاءُ كَيْفَ يَشاءُ، وَ يا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ، يَا حَيّاً حِينَ لا حَىَّ، يَا حَىُّ يَا مُحْيِىَ الْمَوْتىٰ، يَا حَىُّ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ بَدِيعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ . یَا إِلَهِی [وَ سَیِّدِی]، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، وَ بارِكْ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، كَما صَلَّيْتَ وَ بارَكْتَ وَ رَحِمْتَ عَلَىٰ إِبْراهِيمَ وَ آلِ إِبْراهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، وَ ارْحَمْ ذُلِّى وَ فاقَتِى وَ فَقْرِى وَ انْفِرادِى وَ وَحْدَتِى، وَ خُضُوعِى بَيْنَ يَدَيْكَ، وَ اعْتِمادِى عَلَيْكَ، وَ تَضَرُّعِى إِلَيْكَ، (1) أَدْعُوكَ دُعاءَ الْخاضِعِ الذَّلِيلِ، الْخاشِعِ الْخائِفِ، الْمُشْفِقِ الْبائِسِ، الْمَهِينِ الْحَقِيرِ، الْجائِعِ الْفَقِيرِ، الْعائِذِ الْمُسْتَجِيرِ، الْمُقِرِّ بِذَنْبِهِ، الْمُسْتَغْفِرِ مِنْهُ، الْمُسْتَكِينِ لِرَبِّهِ، دُعاءَ مَنْ أَسْلَمَتْهُ ثِقَتُهُ وَ رَفَضَتْهُ أَحِبَّتُهُ، (2)
ص: 371
وَ عَظُمَتْ فَجِیعَتُهُ ؛ دُعَاءَ حَرِقٍ حَزِینٍ ضَعِیفٍ مَهِینٍ، بَائِسٍ مُسْتَکِینٍ، بِکَ مُسْتَجِیرٍ . اَللّٰهُمَّ وَ أَسْأَلُك بِأَنَّكَ مَلِيكٌ، وَ أَنَّكَ مَا تَشاءُ مِنْ أَمْرٍ يَكُونُ، وَ أَنَّكَ عَلَىٰ مَا تَشاءُ قَدِيرٌ . وَ أَسْأَلُك بِحُرْمَةِ هٰذَا الشَّهْرِ الْحَرامِ، وَ الْبَيْتِ الْحَرامِ، وَ الْبَلَدِ الْحَرامِ، وَ الرُّكْنِ وَ الْمَقامِ، وَ الْمَشاعِرِ الْعِظامِ، وَ بِحَقِّ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ یَا مَنْ وَهَبَ لِآدَمَ شَیْثا، (1)وَلِإِبْراهِيمَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ، وَ يَا مَنْ رَدَّ يُوسُفَ عَلَىٰ يَعْقُوبَ، وَ يا مَنْ كَشَفَ بَعْدَ الْبَلاءِ ضُرَّ أَيُّوْبَ، يَا رادَّ مُوسىٰ عَلَىٰ أُمِّهِ، وَ زائِدَ الْخِضْرِ فِى عِلْمِهِ، وَ يا مَنْ وَهَبَ لِداوُدَ سُلَيْمانَ، وَ لِزَكَرِيَّا يَحْيىٰ، وَ لِمَرْيَمَ عِيسىٰ، يَا حافِظَ بِنْتِ شُعَيْبٍ، وَ يا كافِلَ وَلَدِ ام مُوسىٰ أَسْأَلُك أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَغْفِرَ لِى ذُنُوبِى كُلَّها، وَ تُجِيرَنِى مِنْ عَذابِكَ، وَ تُوجِبَ لِى رِضْوانَكَ وَ أَمانَكَ وَ إِحْسانَكَ وَ غُفْرانَكَ وَ جِنانَكَ . وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَفُکَّ (2)
ص: 372
عَنِّی کُلَّ حَلْقَةٍ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَنْ یُؤْذِینِی، وَ تَفْتَحَ لِى كُلَّ بابٍ، وَ تُلَيِّنَ لِى كُلَّ صَعْبٍ، وَ تُسَهِّلَ لِى كُلَّ عَسِيرٍ، وَ تُخْرِسَ عَنِّى كُلَّ ناطِقٍ بِشَرٍّ، وَ تَكُفَّ عَنِّى كُلَّ باغٍ، وَ تَكْبِتَ عَنِّى كُلَّ عَدُوٍّ لِى وَ حاسِدٍ، وَ تَمْنَعَ مِنِّى كُلَّ ظالِمٍ، وَ تَكْفِيَنِى كُلَّ عائِقٍ يَحُولُ بَيْنِى وَ بَيْنَ حاجَتِى وَ يُحاوِلُ أَنْ يُفَرِّقَ بَيْنِى وَ بَيْنَ طاعَتِكَ وَ يُثَبِّطَنِى عَنْ عِبادَتِكَ . يَا مَنْ أَلْجَمَ الْجِنَّ الْمُتَمَرِّدِينَ، وَ قَهَرَ عُتاةَ الشَّياطِينِ، وَ أَذَلَّ رِقابَ الْمُتَجَبِّرِينَ، وَ رَدَّ كَيْدَ الْمُتَسَلِّطِينَ عَنِ الْمُسْتَضْعَفِينَ، أَسْأَلُك بِقُدْرَتِكَ عَلَىٰ مَا تَشاءُ، وَ تَسْهِيلِكَ لِما تَشاءُ كَيْفَ تَشاءُ أَنْ تَجْعَلَ قَضاءَ حاجَتِى فِيما تَشاءُ . (1) سپس بر زمین سجده کن و دو طرف رخسار خود را بر خاک بگذار و بگو: اَللّٰهُمَّ لَكَ سَجَدْتُ، وَ بِكَ آمَنْتُ، فَارْحَمْ ذُلِّي وَ فاقَتِي وَ اجْتِهادِي وَ تَضَرُّعِي وَ مَسْكَنَتِي وَ فَقْرِي إِلَيْكَ يَا رَبِّ . (2) و بکوش که دیده هایت اشک ریزان
ص: 373
باشد، هرچند به اندازه سر سوزن، که این خود نشانه برآورده شدن دعاست .
روز بیست و پنجم: در سال صد وهشتاد وسه، شهادت حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) در سن پنجاه و پنج سالگی در شهر بغداد واقع شد، و آن روزی است که غمهای آل محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) و شیعیان ایشان تازه می شود .
شب بیست و هفتم: شب بعثت پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و از شبهای پربرکت است، و در آن چند عمل مستحبّ است: اوّل: شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده: از حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: همانا در ماه رجب شبی است، که از هر آنچه آفتاب بر آن می تابد بهتر است و آن، شب بیست و هفتم رجب است، که در صبح آن پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به رسالت مبعوث شد . برای کسی که از شیعه ما عامل در آن شب است، پاداش نیکوکاری شصت سال مقرّر است، به محضر آن حضرت عرض شد: عمل در آن شب چیست؟ فرمود: چون نماز عشا را خواندی، و به بستر استراحت رفتی، تا پیش از نیمه شب، هر ساعتی که خواستی از بستر برمی خیزی، و دوازده رکعت نماز هر دو رکعت به یک سلام به جای می آوری در هر رکعت حَمد و سوره ای از سوره های کوچک مفصّل
ص: 374
می خوانی و کوچک مفصّل از سوره محمّد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) تا آخر قرآن است، زمانی که از دوازده رکعت فارغ شدی، در همان حال نشسته هر یک از سوره های «حَمد» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَق» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» و «قُل یا اَیُّهاَ الکافِرون» و «انِّا اَنزَلناهُ» و آیَةُ الکُرسی را هفت مرتبه بخوان، و به دنبال همه آن ها این دعا را بخوان:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِى الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُك بِمَعاقِدِ عِزِّكَ عَلَىٰ أَرْكانِ عَرْشِكَ وَ مُنْتَهَى الرَّحْمَةِ مِنْ كِتابِكَ، وَ بِاسْمِكَ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ، وَ ذِكْرِكَ الْأَعْلَى الْأَعْلَى الْأَعْلىٰ، وَ بِكَلِماتِكَ التَّامَّاتِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِى مَا أَنْتَ أَهْلُهُ . (1)
سپس بخوان هر دعایی را که میخواهی . و نیز غسل در این شب مستحب است . و نمازی که داود بن سرحان از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای شب نیمه رجب روایت کرده و جزو اعمال شب نیمه ذکر شد در این شب هم خوانده می شود .
دوّم: زیارت حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)
ص: 375
است که برترین اعمال این شب می باشد . و بدان که ابو عبد اللّه محمّد بن بطوطه که یکی از دانشمندان اهل سنت است در ششصد سال پیش از این زمان (زمان تألیف مفاتیح الجنان) می زیسته، در سفرنامه خود معروف به «رحله ابن بطوطه» در بیان ورودش از مکّه معظّمه به نجف اشرف، روضه و قبر مبارک مولایمان امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را ذکر نموده، و گفته است همه اهل این شهر رافضی هستند، و برای این روضه مبارکه کراماتی ظاهر شده: از جمله در شب بیست وهفتم، ماه رجب که نامش نزد اهل آنجا «لیلة المحیا» [شب بیداری یا شب زندگانی] است، از عراقین [بصره و کوفه] و خراسان و شهرهای فارس، و روم، افراد شل و مفلوج و زمین گیری را که حدود سی یا چهل نفر می شوند پس از عشا نزد ضریح مقدس علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) می آورند، آنگاه مردم اجتماع می کنند، و به انتظار شفا یافتن و برخاستن آنان می مانند .
گروهی از اجتماع کنندگان نماز می خوانند، و عده ای ذکر می گویند، و گروهی قرآن تلاوت می کنند، و بعضی هم به تماشای روضه مبارکه مشغول می شوند، تا آنکه نصف یا دو سوم از شب بگذرد، در این هنگام تمام مبتلایان
ص: 376
و زمین گیران که محروم از حرکت بودند، از جای برمی خیزند درحالی که صحیح و تندرستند و نقصی در آنان نیست و می گویند: لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه (معبودی جز خدا نیست )، «مُحَمَّدٌ رَسولُ اللّه» (محمّد فرستاده خدا است )، «عَلِیٌّ وَلِیُّ اللّه» (علی ولیّ خدا است)، و این امری است مشهور و معروف .
من گرچه آن شب را در آن روضه درنیافتم، ولی از مردمان مورد اطمینان که بر گفتارشان اعتماد داشتم شنیدم .
و همچنین در مدرسه ای که مهمانخانه آن حضرت است، سه نفر زمین گیر را که قَدرت بر حرکت نداشتند مشاهده کردم، یکی از مردمان روم، و دیگری از اهالی اصفهان، و سومی از مردم خراسان بود، از هر سه پرسیدم، چگونه شما درمان نیافته و در اینجا مانده اید؟ گفتند: ما شب بیست و هفتم رجب را درک نکردیم، اینجا مانده ایم تا شب بیست و هفتم آینده برسد، و شفای خود را بگیریم، و به خاطر این شب، مردم زیادی از شهرها جمع می شوند، و بازار بزرگی به مدّت ده روز برپا می گردد .
مؤلف گوید: مبادا این حکایت را دور از واقع بدانی، چه همانا معجزات و کراماتی که این مشاهد مشرّفه به ظهور رسیده، و به حدّ تواتر نقل شده بسیار زیادتر از آن است که در شمار آید . و در ماه شوال گذشته [نسبت به زمان نوشتن
ص: 377
این قسمت از مفاتیح الجنان به وسلیه مؤلّف بزرگوارش مرحوم محدّث قمی (رَحمهُ اللّه)]سال هزار و سیصد و چهل و سه هجری قمری در حرم مطهّر حضرت ثامن الائمة الهداة، و ضامن الامّة العصاة مولانا ابو الحسن علی بن موسی الرضا (صلوات اللّه علیه )، سه زن که هر سه به علت بیماری فلج و مانند آن زمین گیر بودند، و علاجشان از توان پزشکان بیرون بود، شفا یافتند، و این معجزه از آن قبر مطهّر بر همه واضح و آشکار شد همچون پدیدار شدن خورشید در آسمان صاف و بی ابر، و باز شدن دروازه نجب به روی عرب های بادیه نشین، و شفا یافتن این سه زن به اندازه ای روشن بود، که برای مردم بیان شد، و دکترهایی که از بیماری آنان مطلّع بودند، با اینکه در امر مداوای آنان دقت بسیار داشتند، شفا یافتن معجزه گونه آنان را تصدیق کردند، و بعضی از آن ها تصدیق خود را بر شفای آنان به صورت نوشته اعلام داشتند، و اگر ملاحظه اختصار، و عدم مناسبت محل نبود، داستان آن ها را به تفصیل نقل می کردم .
وَ لَقَد أَجادَ شَیخُنَا الحُرُّ العامِلی فیِ أُرجوزَتِهِ:
وَ مَا بَدَا مِنْ بَرَکَاتِ مَشْهَدِهِ *** فِی کُلِّ یَوْمٍ أَمْسُهُ مِثْلُ غَدِهِ (1)
ص: 378
وَ کَشِفَا الْعَمَی وَ الْمَرْضَی بِهِ *** إِجَابَةُ الدُّعَاءِ فِی أَعْتَابِهِ (1)
سوم: شیخ کفعمی در کتاب «بلد الامین» فرموده: شب مبعث این دعا را بخواند:
اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِالتَّجَلِّی الْأَعْظَمِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ، مِنَ الشَّهْرِ الْمُعَظَّمِ، وَ الْمُرْسَلِ الْمُكَرَّمِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَغْفِرَ لَنا مَا أَنْتَ بِهِ مِنَّا أَعْلَمُ، يَا مَنْ يَعْلَمُ وَ لَا نَعْلَمُ . اَللّٰهُمَّ بارِكْ لَنا فِى لَيْلَتِنا هٰذِهِ الَّتِى بِشَرَفِ الرِّسالَةِ فَضَّلْتَها، وَ بِكَرامَتِكَ أَجْلَلْتَها، وَ بِالْمَحَلِّ الشَّرِيفِ أَحْلَلْتَها . اَللّٰهُمَّ فَإِنّا نَسْأَلُكَ بِالْمَبْعَثِ الشَّرِيفِ، وَ السَّيِّدِ اللَّطِيفِ، وَ الْعُنْصُرِ الْعَفِيفِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَجْعَلَ أَعْمالَنا فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ وَ فِى سائِرِ اللَّيالِى مَقْبُولَةً، وَ ذُنُوبَنا مَغْفُورَةً، وَ حَسَناتِنا مَشْكُورَةً، وَ سَيِّئاتِنا مَسْتُورَةً، وَ قُلُوبَنا بِحُسْنِ الْقَوْلِ مَسْرُورَةً، وَ أَرْزاقَنا مِنْ لَدُنْكَ بِالْيُسْرِ مَدْرُورَةً . (2)
ص: 379
اللّهمَّ إِنَّكَ تَرىٰ وَ لَا تُرىٰ، وَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلىٰ، وَ إِنَّ إِلَيْكَ الرُّجْعىٰ وَ الْمُنْتَهىٰ، وَ إِنَّ لَكَ الْمَماتَ وَ الْمَحْيا، وَ إِنَّ لَكَ الْآخِرَةَ وَ الْأُولىٰ . اَللّٰهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِكَ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزىٰ، وَ أَنْ نَأْتِىَ مَا عَنْهُ تَنْهىٰ . اَللّٰهُمَّ إِنَّا نَسْأَلُكَ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ، وَ نَسْتَعِيذُ بِكَ مِنَ النَّارِ فَأَعِذْنا مِنْها بِقُدْرَتِكَ، وَ نَسْأَلُكَ مِنَ الْحُورِ الْعِينِ فَارْزُقْنا بِعِزَّتِكَ، وَ اجْعَلْ أَوْسَعَ أَرْزاقِنا عِنْدَ كِبَرِ سِنِّنا، وَ أَحْسَنَ أَعْمالِنا عِنْدَ اقْتِرابِ آجالِنا، وَ أَطِلْ فِى طاعَتِكَ، وَ ما يُقَرِّبُ إِلَيْكَ، وَ يُحْظِى عِنْدَكَ، وَ يُزْ لِفُ لَدَيْكَ أَعْمارَنا، وَ أَحْسِنْ فِى جَمِيعِ أَحْوالِنا وَ أُمُورِنا مَعْرِفَتَنا، وَ لَا تَكِلْنا إِلىٰ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ فَيَمُنَّ عَلَيْنا، وَ تَفَضَّلْ عَلَيْنا بِجَمِيعِ حَوائِجِنا لِلدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ ابْدَأْ بِآبائِنا وَ أَبْنائِنا وَ جَمِيعِ إِخْوانِنَا الْمُؤْمِنِينَ فِى جَمِيعِ مَا سَأَلْناكَ لِأَنْفُسِنا يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ اللّهمَّ إِنَّا نَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ، وَ مُلْکِکَ الْقَدِیمِ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ (1)
ص: 380
وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَغْفِرَ لَنَا الذَّنْبَ الْعَظِيمَ، إِنَّهُ لَايَغْفِرُ الْعَظِيمَ إِلّا الْعَظِيمُ . اَللّٰهُمَّ وَ هٰذا رَجَبٌ الْمُكَرَّمُ الَّذِى أَكْرَمْتَنا بِهِ أَوَّلُ أَشْهُرِ الْحُرُمِ، أَكْرَمْتَنا بِهِ مِنْ بَيْنِ الْأُمَمِ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا ذَا الْجُودِ وَ الْكَرَمِ، فَأَسْأَلُكَ بِهِ وَ بِاسْمِكَ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ، الْأَجَلِّ الْأَكْرَمِ الَّذِى خَلَقْتَهُ فَاسْتَقَرَّ فِى ظِلِّكَ فَلا يَخْرُجُ مِنْكَ إِلىٰ غَيْرِكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّاهِرِينَ، وَ أَنْ تَجْعَلَنا مِنَ الْعامِلِينَ فِيهِ بِطاعَتِكَ، وَ الْآمِلِينَ فِيهِ لِشَفاعَتِكَ . اَللّٰهُمَّ اهْدِنا إِلَىٰ سَواءِ السَّبِيلِ، وَ اجْعَلْ مَقِيلَنا عِنْدَكَ خَيْرَ مَقِيلٍ، فِى ظِلٍّ ظَلِيلٍ، وَ مُلْكٍ جَزِيلٍ، فَإِنَّكَ حَسْبُنا وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ . اَللّٰهُمَّ اقْلِبْنا مُفْلِحِينَ مُنْجِحِينَ غَيْرَ مَغْضُوبٍ عَلَيْنا وَ لَا ضَالِّينَ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . اللّهمَّ إِنِّی اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُك بِعَزائِمِ مَغْفِرَتِكَ، وَ بِواجِبِ رَحْمَتِكَ، السَّلامَةَ مِنْ كُلِّ إِثْمٍ، وَ الْغَنِيمَةَ مِنْ كُلِّ بِرٍّ، وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ، أَسْأَلُکَ بِعَزَائِمِ مَغْفِرَتِکَ وَ بِوَاجِبِ رَحْمَتِکَ السَّلامَةَ مِنْ کُلِّ إِثْمٍ وَ الْغَنِیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ (1)
ص: 381
وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ . اَللّٰهُمَّ دَعاكَ الدَّاعُونَ وَ دَعَوْتُكَ، وَ سَأَلَكَ السَّائِلُونَ وَ سَأَلْتُكَ، وَ طَلَبَ إِلَيْكَ الطَّالِبُونَ وَ طَلَبْتُ إِلَيْكَ . اللّهمَّ أَنْتَ الثِّقَةُ وَ الرَّجَاءُ، وَ إِلَیْکَ مُنْتَهَی الرَّغْبَةِ فِی الدُّعَاءِ . اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلِ الْيَقِينَ فِى قَلْبِى، وَ النُّورَ فِى بَصَرِى، وَ النَّصِيحَةَ فِى صَدْرِى، وَ ذِكْرَكَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ عَلَىٰ لِسانِى، وَ رِزْقاً واسِعاً غَيْرَ مَمْنُونٍ وَ لَا مَحْظُورٍ فَارْزُقْنِى، وَ بارِكْ لِى فِيما رَزَقْتَنِى، وَ اجْعَلْ غِناىَ فِى نَفْسِى، وَ رَغْبَتِى فِيما عِنْدَكَ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1) پس به سجده برو و بگو:اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى هَدانا لِمَعْرِفَتِهِ، وَ خَصَّنا بِوِلايَتِهِ، وَ وَفَّقَنا لِطاعَتِهِ، شُكْراً شُكْراً (2) تا صدر مرتبه . پس سر از سجده بردار و بگو:اَللّٰهُمَّ إِنِّى قَصَدْتُكَ بِحاجَتِى، وَ اعْتَمَدْتُ عَلَيْكَ بِمَسْأَلَتِى، وَ تَوَجَّهْتُ إِلَيْكَ بِأَئِمَّتِى وَ سادَتِى . اَللّٰهُمَّ انْفَعْنا بِحُبِّهِمْ، وَ أَوْرِدْنا مَوْرِدَهُمْ، وَ ارْزُقْنا (3)
ص: 382
مُرافَقَتَهُمْ، وَ أَدْخِلْنَا الْجَنَّةَ فِى زُمْرَتِهِمْ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
این دعا را سیّد ابن طاووس برای روز مبعث ذکر فرموده .
روز بیست وهفتم: یکی از اعیاد بزرگ است، و روزی است که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به پیامبری مبعوث شد، و جبرئیل برای ابلاغ پیامبری، بر آن حضرت فرود آمد، و برای این روز چند عمل وارد است: اوّل: غسل کردن، دوّم: روزه گرفتن و آن یکی از چهار روزی است که در طول سال برای روزه گرفتن امتیاز ویژه دارد، و ثوابی برابر با روزه هفتاد سال دارد .
سوّم: صلوات زیاد فرستادن .
چهارم: زیارت حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) .
پنجم: شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده که از ریّان بن الصّلت روایت شده: حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) زمانی که در بغداد بود روز نیممه و روز بیست وهفتم رجب را روزه گرفت، و همه خدمتکاران آن حضرت نیز روزه گرفتند و هم به ما فرمان داد دوازده رکعت نماز بجا آوریم به این صورت که در هر رکعت یک مرتبه «حَمد» و سوره خوانده و پس از پایان نماز، هر کدام
ص: 383
از سوره های «حَمد» و«قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَق» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ» را چهار مرتبه بخوانیم، آنگاه چهار مرتبه بگوئیم:
لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ، وَ سُبْحانَ اللّٰهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (1) و چهار مرتبه:اللّه اللّه رَبِّی لا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً . (2)
و چهار مرتبه:لا أُشْرِکُ بِرَبِّی أَحَداً . (3)
ششم: شیخ طوسی از جناب ابو القاسم حسین بن روح (رحمه اللّه) روایت کرده که در این روز دوازده رکعت نماز به جا می آوری در هر رکعت سوره «حَمد» و سوره ای که آسان باشد می خوانی، و پس از گفتن تشهّد و سلام بین هر دو رکعت می گویی: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِى الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . يَا عُدَّتِي فِي مُدَّتِي، يَا صاحِبِي فِي شِدَّتِى، يَا وَلِيِّى فِى نِعْمَتِى، يَا غِياثِى فِى رَغْبَتِى، يَا نَجاحِى فِى حاجَتِى، يَا حافِظِى فِى غَيْبَتِى، يَا كافِىَّ فِى وَحْدَتِى، (4)
ص: 384
يَا أُنْسِى فِى وَحْشَتِى، أَنْتَ السَّاتِرُ عَوْرَتِى، فَلَكَ الْحَمْدُ، وَ أَنْتَ الْمُقِيلُ عَثْرَتِى، فَلَكَ الْحَمْدُ، وَ أَنْتَ الْمُنْعِشُ صَرْعَتِى، فَلَكَ الْحَمْدُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْتُرْ عَوْرَتِى، وَ آمِنْ رَوْعَتِى، وَ أَقِلْنِى عَثْرَتِى، وَ اصْفَحْ عَنْ جُرْمِى، وَ تَجاوَزْ عَنْ سَيِّئاتِى فِى أَصْحابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِى كانُوا يُوعَدُونَ . (1)
هنگامی که از نماز فارغ شدی، هر یک از سوره های «حَمد» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَق» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ» و «قُل یا اَیُّهاَ الکافِرُون» و «اِنّا اَنزَلناهُ» و «آیةُ الکُرسی» را هفت مرتبه می خوانی و هفت بار می گویی:
لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ، وَ سُبْحانَ اللّٰهِ، وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ . (2) و هفت بار اللّه اللّه رَبِّی لا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً (3) و هر دعایی که بخواهی می خوانی .
هفتم: در کتاب «اقبال» و در بعضی نسخه های «مصباح» آمده است که مستحب است در این روز این دعا را بخوانند:
یَا مَنْ أَمَرَ بِالْعَفْوِ وَ التَّجَاوُزِ وَ ضَمَّنَ نَفْسَهُ الْعَفْوَ وَ التَّجَاوُزَ، (4)
ص: 385
يا مَنْ أَمَرَ بِالْعَفْوِ وَ التَّجاوُزِ، وَ ضَمَّنَ نَفْسَهُ الْعَفْوَ وَ التَّجاوُزَ، يَا مَنْ عَفا وَ تَجاوَزَ اعْفُ عَنِّى وَ تَجاوَزْ يَا كَرِيمُ . اَللّٰهُمَّ وَ قَدْ أَكْدَى الطَّلَبُ، وَ أَعْيَتِ الْحِيلَةُ وَ الْمَذْهَبُ، وَ دَرَسَتِ الْآمالُ، وَ انْقَطَعَ الرَّجاءُ إِلّا مِنْكَ وَحْدَكَ لا شَرِيكَ لَكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَجِدُ سُبُلَ الْمَطالِبِ إِلَيْكَ مُشْرَعَةً، وَ مَناهِلَ الرَّجاءِ لَدَيْكَ مُتْرَعَةً، وَ أَبْوابَ الدُّعاءِ لِمَنْ دَعاكَ مُفَتَّحَةً، وَ الاسْتِعانَةَ لِمَنِ اسْتَعانَ بِكَ مُباحَةً، وَ أَعْلَمُ أَنَّكَ لِداعِيكَ بِمَوْضِعِ إِجابَةٍ، وَ لِلصَّارِخِ إِلَيْكَ بِمَرْصَدِ إِغاثَةٍ، وَ أَنَّ فِى اللّهفِ إِلىٰ جُودِكَ وَ الضَّمانِ بِعِدَتِكَ عِوَضاً مِنْ مَنْعِ الْباخِلِينَ . (1) وَ مَنْدُوحَةً عَمَّا فِى أَيْدِى الْمُسْتَأْثِرِينَ، وَ أَنَّكَ لَاتَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِكَ، إِلّا أَنْ تَحْجُبَهُمُ الْأَعْمالُ دُونَكَ، وَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّ أَفْضَلَ زادِ الرَّاحِلِ إِلَيْكَ، عَزْمُ إِرادَةٍ يَخْتارُكَ بِها، وَ قَدْ ناجاكَ بِعَزْمِ الْإِرادَةِ قَلْبِى ؛ وَ أَسْأَلُك بِكُلِّ دَعْوَةٍ دَعاكَ بِها راجٍ بَلَّغْتَهُ أَمَلَهُ، أَوْ صارِخٌ إِلَيْكَ أَغَثْتَ صَرْخَتَهُ، أَوْ مَلْهُوفٌ مَكْرُوبٌ فَرَّجْتَ كَرْبَهُ، (2)
ص: 386
أَوْ مُذْنِبٌ خاطِئٌ غَفَرْتَ لَهُ، أَوْ مُعافىً أَتْمَمْتَ نِعْمَتَكَ عَلَيْهِ، أَوْ فَقِيرٌ أَهْدَيْتَ غِناكَ إِلَيْهِ، وَ لِتِلْكَ الدَّعْوَةِ عَلَيْكَ حَقٌّ وَ عِنْدَكَ مَنْزِلَةٌ إِلّا صَلَّيْتَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ قَضَيْتَ حَوائِجِى حَوائِجَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَهٰذا رَجَبٌ الْمُرَجَّبُ الْمُكَرَّمُ الَّذِى أَكْرَمْتَنا بِهِ أَوَّلُ أَشْهُرِ الْحُرُمِ أَكْرَمْتَنا بِهِ مِنْ بَيْنِ الْأُمَمِ، يَا ذَا الْجُودِ وَ الْكَرَمِ فَنَسْأَلُكَ بِهِ وَ بِاسْمِكَ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ، الْأَجَلِّ الْأَكْرَمِ الَّذِى خَلَقْتَهُ فَاسْتَقَرَّ فِى ظِلِّكَ فَلا يَخْرُجُ مِنْكَ إِلىٰ غَيْرِكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّاهِرِينَ وَ تَجْعَلَنا مِنَ الْعامِلِينَ فِيهِ بِطاعَتِكَ، وَ الْآمِلِينَ فِيهِ بِشَفاعَتِكَ . (1) اَللّٰهُمَّ وَ اهْدِنا إِلىٰ سَواءِ السَّبِيلِ، وَ اجْعَلْ مَقِيلَنا عِنْدَكَ خَيْرَ مَقِيلٍ فِى ظِلٍّ ظَلِيلٍ، فَإِنَّكَ حَسْبُنا وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیٰ عِبادِهِ الْمُصْطَفَيْنَ وَ صَلَواتُهُ (صَلاتُهُ) عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ . اللّهمَّ وَ بَارِکْ لَنَا فِی (2)
ص: 387
یَوْمِنَا هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ، وَ بِکَرَامَتِکَ جَلَّلْتَهُ، وَ بِالْمَنْزِلِ (الْعَظِیمِ) الْأَعْلَی أَنْزَلْتَهُ، صَلِّ عَلَی مَنْ فِیهِ إِلَی عِبَادِکَ أَرْسَلْتَهُ، وَ بِالْمَحَلِّ الْکَرِیمِ أَحْلَلْتَهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ صَلاةً دائِمَةً، تَكُونُ لَكَ شُكْراً، وَ لَنا ذُخْراً، وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ أَمْرِنا يُسْراً، وَ اخْتِمْ لَنا بِالسَّعادَةِ إِلىٰ مُنْتَهىٰ آجالِنا، وَ قَدْ قَبِلْتَ الْيَسِيرَ مِنْ أَعْمالِنا، وَ بَلَّغْتَنا بِرَحْمَتِكَ أَفْضَلَ آمالِنا، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ . (1)
مؤلّف گوید: این دعا را حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) در آن روزی که آن جناب را به جانب بغداد حرکت دادند بر زبان جاری ساخت، و آن روز، روز بیست وهفتم رجب بود، و این دعا از دعاهای انتخابی ماه رجب است، هشتم: سیّد ابن طاووس در کتاب «اقبال» فرموده: دعای «اللّهمَّ اِنّی اَساَلُکَ بِالتَّجَلِّی الاَعظّمِ» را بخواند، و این دعا به روایت کفعمی جزو اعمال شب بیست وهفتم بیان شد .
روز آخر ماه: در این روز غسل وارد شده، و روزه اش سبب آمرزش گناهان گذشته و آینده است . و نماز سلمان به صورتی
ص: 388
که در ضمن اعمال روز اوّل بیان شد بجای آورده شود .
آگاه باش که شعبان ماه بسیار شریفی است، و به سید انبیاء (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) انتساب دارد، و آن حضرت همه این ماه را روزه می گرفت، و روزه آن را به ماه رمضان وصل می کرد، و می فرمود: شعبان ماه من است، هرکه یک روز از این ماه را روزه بدارد، بهشت بر او واجب می شود . از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون ماه شعبان می رسید حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) اصحاب خود را جمع می کرد و می فرمود: ای اصحاب من، می دانید این چه ماهی است؟ این ماه شعبان است، و حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) می فرمود شعبان ماه من است، پس در این ماه برای جلب محبّت پیامبر خود، و برای تقرّب به سوی پروردگار خویش، روزه بدارید، به خدایی که جان علی بن الحسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) به دست قَدرت اوست، سوگند یاد می کنم از پدرم حسین بن علی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) شندیم که فرمود: از امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) شندیم: هرکه شعبان را برای محبّت پیامبر، و تقرّب جستن به سوی خدا روزه دارد، خدا او را دوست بدارد، و در روز قیامت به کرامتش نزدیک کند و
ص: 389
بهشت را بر او واجب گرداند .
شیخ از صفوان جمّال روایت کرده است که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به من فرمود: کسانی را که پیرامون تو هستند، به روزه شعبان وادار کن . گفتم: فدایت شوم، مگر در فضیلت آن چیزی می بینی؟ فرمود: آری رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هرگاه هلال شعبان را میدید، به منادی دستور می داد تا در مدینه ندا کنند: ای اهل مدینه، من از جانب رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به سوی شما ارسال شده ام، آن حضرت می فرماید: آگاه باشید، به درستی که شعبان ماه من است، خدا رحمت کند کسی را، که مرا در ماه من یاری کند، یعنی روه بدارد آن را، سپس امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) چنین گفت:
امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) می فرمود: از هنگامی که شنیدم منادی رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در شعبان ندا داد، روزه شعبان از من فوت نشد و تا زمانی که زنده هستم به خواست خدا از من فوت نخواهد شد . پس می فرمود: روزه دو ماه شعبان و رمضان مایه توبه و آمرزش خداست .
اسماعیل بن عبد الخالق روایت کرده: نزد امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) بودم، ذکر روزه شعبان به میان آمد، حضرت فرمود: فضیلت روزه شعبان چنین و چنان است، تا جایی که انسان
ص: 390
مرتکب قتل حرام می شود، پس چنانچه شعبان را روزه بدارد این روزه به او سود می رساند، و به خواست خدا آمرزیده می شود! آگاه باش اعمال این ماه شریف بر دو بخش است: اعمال مشترک و اعمال خاص .
امّا اعمال مشترک پس چند عمل است:
اوّل: هر روز هفتاد مرتبه بگوید:
أَسْتَغْفِرُ اللّه وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَة . (1)
دوم: هر روز هفتاد مرتبه بخواند:أَسْتَغْفِرُ اللّه الَّذِی لا إِلَهَ إِلا هُوَ، الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ، وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ . (2)در بعضی روایات «الْحَیُّ الْقَیُّومُ» پیش از «الرَّحْمَنِ الرَّحِیمُ» است، و عمل به هر دو خوب است، و از روایات استفاده می شود، که بهترین دعاها و ذکرها در این ماه استغفار است، و هرکه در هر روز این ماه هفتاد مرتبه استغفار کند، مانند این است که در ماه های دیگر هفتاد هزار مرتبه استغفار بجا آورد .
سوّم: در این ماه صدقه بدهد، گرچه نصب دانه خرما باشد، تا حق تعالی بدن او را بر آتش دوزخ حرام کند . از
ص: 391
امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: که از وجود مبارک ایشان درباره فضیلت روزه رجب سؤال کردند؟ فرمود: چرا از روزّ شعبان غافل هستید؟ راوی عرض کرد یابن رسول اللّه کسی که یکروز از شعبان را روزه بدارد، چه ثوابی دارد؟ فرمود: به خدا سوگند بهشت پاداش آن است، عرض کرد یابن رسول اللّه بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمود: صدقه و استغفار، هرکه در ماه شعبان صدقه دهد حق تعالی آن را رشد و نموّ دهد همان گونه که یکی از شما بچّه شترش را رشد می دهد، تا آن که در قیامت درحالی که به اندازه کوه احد شده باشد به صاحبش بازگردد .
چهارم: در تمام این ماه هزار مرتبه بگوید:لا إِلَهَ إِلا اللّه، وَ لا نَعْبُدُ إِلّا إِیَّاهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ، وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ . (1)
این ذکر پاداش بسیاری دار، از جمله اینکه در نامه عملش عبادت هزار ساله بنویسند .
پنجم: در هر پنجشنبه، این ماه دو رکعت نماز بجا آورد در هر رکعت پس از سوره «حَمد» صد مرتبه سور «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» خوانده و بعد از سلامِ نماز
ص: 392
صد مرتبه صلوات بفرستد، تا حق تعالی هر حاجتی که در دین و دنیا دارد روا کند و نیز روزه هر پنجشنبه این ماه فضیلت بسیار دارد . روایت شده: که در هر پنجشنبه ماه شعبان آسمان ها را زینت می کنند، پس ملائکه عرض می کنند، خدایا! روزه داران این روز را بیامرز، و دعای آنان را اجابت فرما . در خبر نبوی است هرکه روز دوشنبه و پنجشنبه شعبان را روزه بدارد، حق تعالی بیست حاجت از حوائج دنیا و بیست حاجت از حوایج آخرت او را برآورد . ششم: در این ماه بسیار صلوات فرستد .
هفتم: در هر روز شعبان در وقت زوال [وقت ظهر شرعی] و در شب نیمه آن این صلوات را که از حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده بخواند:اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ، وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ، وَ مُخْتَلَفِ الْمَلائِکَةِ، وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ، وَ أَهْلِ بَیْتِ الْوَحْیِ، اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْفُلْکِ الْجَارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغَامِرَةِ، یَأْمَنُ مَنْ رَکِبَهَا، وَ یَغْرَقُ مَنْ تَرَکَهَا، الْمُتَقَدِّمُ (1)
ص: 393
لَهُمْ مَارِقٌ، وَ الْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زَاهِقٌ، وَ اللازِمُ لَهُمْ لاحِقٌ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْكَهْفِ الْحَصِينِ، وَ غِياثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَكِينِ، وَ مَلْجَاَ الْهارِبِينَ، وَ عِصْمَةِ الْمُعْتَصِمِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلاةً كَثِيرَةً تَكُونُ لَهُمْ رِضاً، وَ لِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَداءً وَ قَضاءً بِحَوْلٍ مِنْكَ وَ قُوَّةٍ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الطَّيِّبِينَ الْأَبْرارِ الْأَخْيارِ، الَّذِينَ أَوْجَبْتَ حُقُوقَهُمْ، وَ فَرَضْتَ طاعَتَهُمْ وَ وِلايَتَهُمْ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اعْمُرْ قَلْبِى بِطاعَتِكَ، وَ لَا تُخْزِنِى بِمَعْصِيَتِكَ، وَ ارْزُقْنِى مُواساةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَيْهِ مِنْ رِزْقِكَ، (1) بِما وَسَّعْتَ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِكَ، وَ نَشَرْتَ عَلَىَّ مِنْ عَدْلِكَ، وَ أَحْيَيْتَنِى تَحْتَ ظِلِّكَ، وَ هٰذا شَهْرُ نَبِيِّكَ سَيِّدِ رُسُلِكَ، شَعْبانُ الَّذِى حَفَفْتَهُ مِنْكَ بِالرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوان، الَّذِى كانَ رَسُولُ اللّٰهِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ، يَدْأَبُ فِى صِيامِهِ (2)
ص: 394
وَ قِیَامِهِ، فِی لَیَالِیهِ وَ أَیَّامِهِ، بُخُوعا لَکَ فِی إِکْرَامِهِ وَ إِعْظَامِهِ، إِلَی مَحَلِّ حِمَامِهِ . اَللّٰهُمَّ فَأَعِنَّا عَلَى الاسْتِنانِ بِسُنَّتِهِ فِيهِ، وَ نَيْلِ الشَّفاعَةِ لَدَيْهِ . اَللّٰهُمَّ وَ اجْعَلْهُ لِى شَفِيعاً مُشَفَّعاً، وَ طَرِيقاً إِلَيْكَ مَهْيَعاً، وَ اجْعَلْنِى لَهُ مُتَّبِعاً حَتّىٰ أَلْقاكَ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَنِّى راضِياً، وَ عَنْ ذُنُوبِى غاضِياً، قَدْ أَوْجَبْتَ لِى مِنْكَ الرَّحْمَةَ وَ الرِّضْوانَ، وَ أَنْزَلْتَنِى دارَ الْقَرارِ وَ مَحَلَّ الْأَخْيارِ . (1)
هشتم: این مناجات را که از ابن خالویه روایت شده بخواند به گفته او این مناجات حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و امامان پس از اوست، که در ماه شعبان می خواندند:
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ دُعائِى إِذا دَعَوْتُكَ، وَ اسْمَعْ نِدائِى إِذا نادَيْتُكَ، وَ أَقْبِلْ عَلَىَّ إِذا ناجَيْتُكَ، فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَيْكَ، وَ وَقَفْتُ بَيْنَ يَدَيْكَ مُسْتَكِيناً لَكَ، مُتَضَرِّعاً إِلَيْكَ، راجِياً لِما لَدَيْكَ ثَوابِى، وَ تَعْلَمُ مَا فِى نَفْسِى، وَ تَخْبُرُ حاجَتِى، (2)
ص: 395
وَتَعْرِفُ ضَمِيرِى، وَ لَا يَخْفىٰ عَلَيْكَ أَمْرُ مُنْقَلَبِى وَ مَثْواىَ، وَ ما أُرِيدُ أَنْ أُبْدِئَ بِهِ مِنْ مَنْطِقِى، وَ أَتَفَوَّهُ بِهِ مِنْ طَلِبَتِى، وَ أَرْجُوهُ لِعاقِبَتِى، وَ قَدْ جَرَتْ مَقادِيرُكَ عَلَىَّ يَا سَيِّدِى فِيما يَكُونُ مِنِّى إِلىٰ آخِرِ عُمْرِى مِنْ سَرِيرَتِى وَ عَلانِيَتِى وَ بِيَدِكَ لَابِيَدِ غَيْرِكَ زِيادَتِى وَ نَقْصِى وَ نَفْعِى وَ ضَرِّى . إِلٰهِى إِنْ حَرَمْتَنِى فَمَنْ ذَا الَّذِى يَرْزُقُنِى؟! وَ إِنْ خَذَلْتَنِى فَمَنْ ذَا الَّذِى یَنْصُرُنِی؟! (1) إِلٰهِى إِنْ حَرَمْتَنِى فَمَنْ ذَا الَّذِى يَرْزُقُنِى ؟ وَ إِنْ خَذَلْتَنِى فَمَنْ ذَا الَّذِى يَنْصُرُنِى ؛ إِلٰهِى أَعُوذُ بِكَ مِنْ غَضَبِكَ وَ حُلُولِ سَخَطِكَ . إِلٰهِى، إِنْ كُنْتُ غَيْرَ مُسْتَأْهِلٍ لِرَحْمَتِكَ، فَأَنْتَ أَهْلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَىَّ بِفَضْلِ سَعَتِكَ . إِلٰهِى، كَأَنِّى بِنَفْسِى واقِفَةٌ بَيْنَ يَدَيْكَ، وَ قَدْ أَظَلَّها حُسْنُ تَوَكُّلِى عَلَيْكَ، فَقُلْتَ (فَفَعَلْتَ) مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ تَغَمَّدْتَنِی بِعَفْوِکَ . إِلَهِی إِنْ عَفَوْتَ فَمَنْ أَوْلَی مِنْکَ بِذَلِکَ؟! وَ إِنْ کَانَ قَدْ دَنَا أَجَلِی وَ لَمْ یُدْنِنِی (لَم یَدْنُ) مِنْکَ عَمَلِی، فَقَدْ جَعَلْتُ الْإِقْرَارَ بِالذَّنْبِ إِلَیْکَ وَسِیلَتِی . إِلَهِی، قَدْ (2)
ص: 396
جُرْتُ عَلىٰ نَفْسِى فِى النَّظَرِ لَها، فَلَهَا الْوَيْلُ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَها، إِلٰهِى لَمْ يَزَلْ بِرُّكَ عَلَىَّ أَيَّامَ حَياتِى، فَلا تَقْطَعْ بِرَّكَ عَنِّى فِى مَماتِى . إِلَهِی، کَیْفَ آیَسُ مِنْ حُسْنِ نَظَرِکَ لِی بَعْدَ مَمَاتِی، وَ أَنْتَ لَمْ تُوَلِّنِی (لم تُولِنِی) إِلّا الْجَمِیلَ فِی حَیَاتِی؟! (1) إِلٰهِى تَوَلَّ مِنْ أَمْرِى مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ عُدْ عَلَىَّ بِفَضْلِكَ عَلىٰ مُذْنِبٍ قَدْ غَمَرَهُ جَهْلُهُ . إِلٰهِى قَدْ سَتَرْتَ عَلَىَّ ذُنُوباً فِى الدُّنْيا وَ أَنَا أَحْوَجُ إِلىٰ سَتْرِها عَلَىَّ مِنْكَ فِى الْأُخْرىٰ، [إِلَهِی قَدْ أَحْسَنْتَ إِلَیَّ ] إِذْ لَمْ تُظْهِرْهَا لِأَحَدٍ مِنْ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ، فَلا تَفْضَحْنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی رُءُوسِ الْأَشْهَادِ، إِلَهِی، جُودُکَ بَسَطَ أَمَلِی، وَ عَفْوُکَ أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِی، إِلَهِی فَسُرَّنِی بِلِقَائِکَ یَوْمَ تَقْضِی فِیهِ بَیْنَ عِبَادِکَ . إِلَهِی، اعْتِذَارِی إِلَیْکَ اعْتِذَارُ مَنْ لَمْ یَسْتَغْنِ عَنْ قَبُولِ عُذْرِهِ، فَاقْبَلْ عُذْرِی یَا أَکْرَمَ مَنِ اعْتَذَرَ إِلَیْهِ الْمُسِیئُونَ . إِلَهِی لا تَرُدَّ حَاجَتِی وَ لا تُخَیِّبْ طَمَعِی وَ لا تَقْطَعْ مِنْکَ رَجَائِی (2)
ص: 397
وَأَمَلِى . إِلٰهِى لَوْ أَرَدْتَ هَوانِى لَمْ تَهْدِنِى، وَ لَوْ أَرَدْتَ فَضِيحَتِى لَمْ تُعافِنِى . إِلٰهِى مَا أَظُنُّكَ تَرُدُّنِى فِى حاجَةٍ قَدْ أَفْنَيْتُ عُمْرِى فِى طَلَبِها مِنْكَ . إِلٰهِى فَلَكَ الْحَمْدُ أَبَداً أَبَداً دائِماً سَرْمَداً يَزِيدُ وَ لَا يَبِيدُ كَما تُحِبُّ وَ تَرْضىٰ . إِلٰهِى إِنْ أَخَذْتَنِى بِجُرْمِى أَخَذْتُكَ بِعَفْوِكَ، وَ إِنْ أَخَذْتَنِى بِذُنُوبِى أَخَذْتُكَ بِمَغْفِرَتِكَ، وَ إِنْ أَدْخَلْتَنِى النَّارَ أَعْلَمْتُ أَهْلَها أَنِّى أُحِبُّكَ . إِلٰهِى إِنْ كانَ صَغُرَ فِى جَنْبِ طاعَتِكَ عَمَلِى فَقَدْ كَبُرَ فِى جَنْبِ رَجائِكَ أَمَلِى . إِلٰهِى كَيْفَ أَنْقَلِبُ مِنْ عِنْدِكَ بِالْخَيْبَةِ مَحْرُوماً وَ قَدْ كانَ حُسْنُ ظَنِّى بِجُودِكَ أَنْ تَقْلِبَنِى بِالنَّجاةِ مَرْحُوماً ؟! إِلٰهِى وَ قَدْ أَفْنَيْتُ عُمْرِى فِى شِرَّةِ السَّهْوِ عَنْكَ، وَ أَبْلَيْتُ شَبابِى فِى سَكْرَةِ التَّباعُدِ مِنْكَ . إِلٰهِى فَلَمْ أَسْتَيْقِظْ أَيَّامَ اغْتِرارِى بِكَ، وَ رُكُونِى إِلىٰ سَبِيلِ سَخَطِكَ . إِلَهِی، وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ قَائِمٌ بَیْنَ یَدَیْکَ مُتَوَسِّلٌ بِکَرَمِکَ إِلَیْکَ إِلَهِی أَنَا عَبْدٌ (1)
ص: 398
أَتَنَصَّلُ إِلَیْکَ مِمَّا کُنْتُ أُوَاجِهُکَ بِهِ، مِنْ قِلَّةِ اسْتِحْيائِى مِنْ نَظَرِكَ، وَ أَطْلُبُ الْعَفْوَ مِنْكَ إِذِ الْعَفْوُ نَعْتٌ لِكَرَمِكَ . إِلٰهِى لَمْ يَكُنْ لِى حَوْلٌ فَأَنْتَقِلَ بِهِ عَنْ مَعْصِيَتِكَ إِلّا فِى وَقْتٍ أَيْقَظْتَنِى لِمحَبَّتِكَ، وَ كَما أَرَدْتَ أَنْ أَكُونَ كُنْتُ فَشَكَرْتُكَ بِإِدْخالِى فِى كَرَمِكَ، وَ لِتَطْهِيرِ قَلْبِى مِنْ أَوْساخِ الْغَفْلَةِ عَنْكَ . إِلٰهِى انْظُرْ إِلَىَّ نَظَرَ مَنْ نادَيْتَهُ فَأَجابَكَ، وَ اسْتَعْمَلْتَهُ بِمَعُونَتِكَ فَأَطاعَكَ، يَا قَرِيباً لَايَبْعُدُ عَنِ الْمُغْتَرِّ بِهِ، وَ يا جَواداً لَايَبْخَلُ عَمَّنْ رَجا ثَوابَهُ . إِلٰهِى هَبْ لِى قَلْباً يُدْنِيهِ مِنْكَ شَوْقُهُ، وَ لِساناً يُرْفَعُ إِلَيْكَ صِدْقُهُ، وَ نَظَراً يُقَرِّبُهُ مِنْكَ حَقُّهُ . إِلٰهِى إِنَّ مَنْ تَعَرَّفَ بِكَ غَيْرُ مَجْهُولٍ، وَ مَنْ لاذَبِكَ غَيْرُ مَخْذُولٍ، وَ مَنْ أَقْبَلْتَ عَلَيْهِ غَيْرُ مَمْلُوكٍ (مَمْلُولٍ). إِلٰهِى إِنَّ مَنِ انْتَهَجَ بِكَ لَمُسْتَنِيرٌ، وَ إِنَّ مَنِ اعْتَصَمَ بِكَ لَمُسْتَجِيرٌ، وَ قَدْ لُذْتُ بِكَ يَا إِلٰهِى فَلا تُخَيِّبْ ظَنِّى مِنْ رَحْمَتِكَ، (1)
ص: 399
وَلَا تَحْجُبْنِى عَنْ رَأْفَتِكَ . إِلٰهِى أَقِمْنِى فِى أَهْلِ وِلايَتِكَ مُقامَ مَنْ رَجَا الزِّيادَةَ مِنْ مَحَبَّتِكَ . إِلٰهِى وَ أَلْهِمْنِى وَلَهاً بِذِكْرِكَ إِلىٰ ذِكْرِكَ، وَ هِمَّتِى فِى رَوْحِ نَجاحِ أَسْمائِكَ وَ مَحَلِّ قُدْسِكَ . إِلٰهِى بِكَ عَلَيْكَ إِلّا أَلْحَقْتَنِى بِمَحَلِّ أَهْلِ طاعَتِكَ، وَ الْمَثْوَى الصَّالِحِ مِنْ مَرْضاتِكَ، فَإِنِّى لَاأَقْدِرُ لِنَفْسِى دَفْعاً، وَ لا أَمْلِكُ لَها نَفْعاً . إِلٰهِى أَنَا عَبْدُكَ الضَّعِيفُ الْمُذْنِبُ، وَ مَمْلُوكُكَ الْمُنِيبُ (المَعیبُ )، فَلاٰ تَجْعَلْنِى مِمَّنْ صَرَفْتَ عَنْهُ وَجْهَكَ، وَ حَجَبَهُ سَهْوُهُ عَنْ عَفْوِكَ . إِلٰهِى هَبْ لى كَمالَ الانْقِطاعِ إِلَيْكَ، وَ أَنِرْ أَبْصارَ قُلُوبِنا بِضِياءِ نَظَرِها إِلَيْكَ، حَتَّىٰ تَخْرِقَ أَبْصارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلىٰ مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ، وَ تَصِيرَ أَرْواحُنا مُعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِكَ . إِلٰهِى وَ اجْعَلْنِى مِمَّنْ نادَيْتَهُ فَأَجابَكَ، وَ لاحَظْتَهُ فَصَعِقَ لِجَلالِكَ، فَناجَيْتَهُ سِرّاً وَ عَمِلَ لَكَ جَهْراً . إِلَهِی، لَمْ أُسَلِّطْ عَلَی حُسْنِ ظَنِّی قُنُوطَ (1)
ص: 400
الْأَياسِ، وَ لَا انْقَطَعَ رَجائِى مِنْ جَمِيلِ كَرَمِكَ . إِلٰهِى إِنْ كانَتِ الْخَطايَا قَدْ أَسْقَطَتْنِى لَدَيْكَ، فَاصْفَحْ عَنِّى بِحُسْنِ تَوَكُّلِى عَلَيْكَ . إِلٰهِى إِنْ حَطَّتْنِى الذُّنُوبُ مِنْ مَكارِمِ لُطْفِكَ فَقَدْ نَبَّهَنِى الْيَقِينُ إِلىٰ كَرَمِ عَطْفِكَ . إِلٰهِى، إِنْ أَنامَتْنِى الْغَفْلَةُ عَنِ الاسْتِعْدادِ لِلِقائِكَ، فَقَدْ نَبَّهَتْنِى الْمَعْرِفَةُ بِكَرَمِ آلائِكَ . إِلٰهِى إِنْ دَعانِى إِلَى النَّارِ عَظِيمُ عِقابِكَ، فَقَدْ دَعانِى إِلَى الْجَنَّةِ جَزِيلُ ثَوابِكَ . إِلٰهِى فَلَكَ أَسْأَلُ وَ إِلَيْكَ أَبْتَهِلُ وَ أَرْغَبُ، وَ أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَنِى مِمَّنْ يُدِيمُ ذِكْرَكَ، وَ لَا يَنْقُضُ عَهْدَكَ، وَ لَا يَغْفُلُ عَنْ شُكْرِكَ، وَ لَا يَسْتَخِفُّ بِأَمْرِكَ . إِلٰهِى وَ أَلْحِقْنِى بِنُورِ عِزِّكَ الْأَبْهَجِ فَأَكُونَ لَكَ عارِفاً، وَ عَنْ سِواكَ مُنْحَرِفاً، وَ مِنْكَ خائِفاً مُراقِباً، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ مُحَمَّدٍ رَسُولِهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً كَثِيراً . (1)
ص: 401
این رازونیاز از مناجات های جلیل القَدر أَئِمة (عَلَيهِم السَّلَامُ) بوده، و مشتمل بر مضامین بسیار بلندی است، و هرگاه که حضور قلبی باشد خواندن آن مناسب است .
شب اوّل: در کتاب «اقبال» نمازهای بسیار ذکر شده، از جمله دوازده رکعت که در هر رکعت سوره «حَمد» یک مرتبه و سوره «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ»یازده مرتبه: خوانده می شود .
روز اوّل: روزه این روز فضیلت بسیار دارد، از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه روز اول شعبان را روزه بگیرد، بی تردید بهشت بر او واجب می شود، و سیّد ابن طاووس از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) ثواب بسیاری روایت کرده برای کسی که سه روز اوّل این ماه را روزه بدارد، و در شبهای آن، دو رکعت نماز بجای آورد، با این ترتیب که در هر رکعت سوره «حَمد» یک بار، و سوره «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» یازده بار خوانده شود، بدان که در تفسیر امام (عَلَيهِ السَّلَامُ) [تفسیر امام حسن عسگری] روایتی در فضیلت ماه شعبان و روز اول آن ذکر شده، که فواید بسیاری در آن درج شده است، و شیخ ما ثقة الاسلام نوری (نورّ اللّه مَرقَدَه) آن روایت را ترجمه
ص: 402
کرده و در پایان کتاب «کلمه طیّبه» آورده، ولی چون آن روایت طولانی است، و مقام را گنجایش نوشتن تمام آن نیست، خلاصه آن را در اینجا ذکر می کنم: حاصل روایت این که حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در روز اول شعبان به جماعتی برخورد که در مسجد نشسته بودند، و درباره قَدر و امثال آن گفتگو می کردند تا آنکه لجاجت و جدالشان، و فریاد و صدایشان سخت بلند شد، حضرت ایستاد و بر آن ها سلام کرد، پاسخ سلام را دادند، و به احترام حضرت از جای برخاستند و درخواست کردند کنا آنان بنشیند، ایشان توجّهی به دعوت آنان نکردند و در همان حالت ایستاده فرمودند: ای گروهی که سخن می گویید در مسئله ای که سودی نمی رساند، آیا ندانستید که خدای تعالی را بندگانی است، که آنان را از هراس ساکت نموده بی آنکه لال باشند، یا از سخن گفتن عاجز باشند، اینان هرگاه عظمت خدا را به خاطر می آورند، زبان های شان شکسته و دل های شان از جا کنده می شود، و عقولشان از سر می رود، و دچار بهت و حیرت می گردند، این همه به خاطر بلندای عزت و شوکت و بزرگداشت خداست! هرگاه از این حالت به خود آیند با کردارهای پاکیزه به سوی خدا رو می کنند و وجود خود را
ص: 403
در شمار ستمکاران و خطاکاران به حساب می آورند، درحالی که از تقصیر و کوتاهی پا کند، اینان برای خدا به کردار اندک راضی نمی شوند، و عمل زیاد را برای او بسیار نمی شمارند، پیوسته به کار شایسته و عمل نیک مشغولند، اینان چنانند که هرگاه به ایشان بنگری، ترسان و هراسان و در بیم و اضطراب به عبادت ایستاده اند، ای گروه تازه کاران شما کجا و ایشان کجا، آیا ندانستید که داناترین مردم به «قَدر» ساکت ترین ایشانند در سخن از آن، و نادان ترین مردم به «قَدر» سخن گوترین آنانند نسبت به آن، ای تازه کارها امروز غرّه شعبان کریم است [به آغاز پیشانی گویند غره]، پرودگار آن را شعبان نامیده به خاطر انشعاب یافتن و پراکنده شدن خیرات در آن، همانا پروردگار شما در شعبان درهای حسنات را باز کرده، و قصرها و خیراتش را به شما جلوه داد به قیمتی ارزان و کارهایی آسان، پس در مقام خرید برآیید، ابلیس دور از رحمت خدا شاخه های شرور و بلاهای خود را برای شما آراسته و شما پیوسته در گمراهی و سرکشی می کوشید و به شاخه های ابلیس تمسّک می جویید، و از شاخه های خیرات که درهایش برای شما باز شده روی می گردانید، و این غرّه ماه شعبان است، و
ص: 404
شاخه های خیراتش عبارت است از:
نماز، روزه، زکات، امر به معروف، نهی از منکر، نیکی به پدر و مادر و خویشان و همسایگان، ایجاد صلح و صفا بین مردم، صدقه دادن به فقرا و مساکین، در چیزی که مسئولیّتش از شما برداشته شده، به خود زحمت و مشقّت می دهید و آن مسأله قضا و قَدر است، و خود را در سختی می اندازید در چیزی که از ژرف اندیشی و تحقیق در آن نهی شده اید، و آن کشف اسرار الهی است، که هرکه از آن ها تفتیش کند از تباه شدگان است . بدانید که اگر شما بر آنچه پروردگار برای مطیعان از بندگانش در امروز آماده نموده آگاه شوید، هرآینه خود را از آنچه بدان پرداختید [بحث در قضا و قَدر] باز خواهید داشت، و در آنچه به آن فرمان دادند وارد خواهید شد . گفتند: یا امیر المؤمنین آنچه را خدا در این روز برای مطیعان خود مهیّا نموده چیست؟ حضرت داستان آن لشگری را که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) برای جهاد با کافران فرستاده بود، و سپاه دشمن به هنگام شب بر آن ها شبیخون زدند را نقل کرد و فرمود: شبی تاریک و فرورفته در سیاهی بود، مسلمانان در خواب، و کسی از آنان جز زید بن حارث و عبد اللّه بن رواحه و قتاده بن نعمان و قیس بن عاصم
ص: 405
منقری بیدار نبود، هریک از آنان در جانبی از لشگر مشغول نماز و خواندن دعا بود، دشمنان با شبیخون خویش در آن شب تاریخ، مسلمانان را آماج تیرهای خود ساختند و مسلمانان به خاطر سیاهی شب، از دیدن دشمنان عاجز بودند، و راهی برای حفظ خویش نداشند، به این خاطر نزدیک بود هلاک شوند، ناگهان از دهان این چند نفر انواری درخشید، که اردوگاه را روشن ساخت، و باعث قوّت دل و دلیری مسلمانان شد، پس شمشیر کشیده و همه دشمنان را کشته و زخمی و اسیر نمودند، پس از بازگشت از جهاد داستان خود را برای رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل کردند، حضرت فرمود: این انوار به خاطر اعمال برادران شما در آغاز ماه شعبان است، پس حضرت یک یک آن اعمال را نقل کردند تا آن که فرمودند: چون روز اوّل شعبان می رسد، ابلیس سپاه خویش را در اطراف زمین و کرانه های آن پراکنده می کند و به ایشان می گوید: امروز در کشاندن بعضی از بندگان خدا به سوی خود بکوشید، و خدا (عزّ و جلّ) فرشتگان را در اطراف و آفاق زمین پراکنده می کند و به آنان می فرماید: بندگانم را به راستی و درستی نگاه دارید، و آنان را ارشاد کنید، همه بندگانم سعاتمند می شوند، جز
ص: 406
آن که از قبول حق امتناع ورزد و به راه سرکشی رود، که او در شمار حزب ابلیس و سپاهیان او محسوب می شود .
چون روز اوّل ماه شعبان شود، خدا (عزّ و جلّ) به باز شدن درهای بهشت امر می کند، پس باز می شوند، و به درخت طوبی [درختی است در بهشت] فرمان می دهد تا شاخه های خود را دنیا نزدیک کند، آنگاه منادی پروردگار (عزّ و جلّ) ندا سر می دهد: ای بندگان خدا این شاخه های درخت طوبی است، پس به آن درآویزید، که شما را به سوی بهشت برافروزد، و این شاخه های دخت زقّوم است [درختی است از درختان دوزخ که در سوره مبارکه واقعه از آن یاد شده است] از آن دوری کنید تا شما را به جانب دوزخ نبرد .
رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: سوگند به آن که مرا به راستی مبعوث به رسالت نمود، هرکه در این روز دری از خیر و نیکی را فراگیرد، به تحقیق به شاخه ای از شاخه های درخت طوبی در آویخته که او را به سوی بهشت می کشاند، و هرکه در امروز دری از شرّ و بدی را فراگیرد، به یقین به شاخه ای از شاخه های زقّوم درآویخته که او را کشاننده به سوی آتش است، سپس رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) اعمالی که هریک باعث درآویخته شدن به شاخه ای از شاخه های طوبی است
ص: 407
به این صورت بیان فرمودند: امروز هرکس برای خدا نماز مستحبی بجا آورد، و هرکه در این روز روزه بدارد، و هرکه میان زنی با همسرش، یا پدری با فرزندش، یا خویشاوندان، یا زن و شوهر بیگانه ای صلح دهد، و کسی که تخفیف دهد پریشانی را، از طلبی که از او دارد، یا از طلبش از عهده مدیون بکاهد، و کسی که در حساب خود نظر کند، و قرض کهنه ای را بر عهده خود ببیند، که طلبکارش از به دست آوردنش مأیوس شده، پس آن را به صاحبش برگداند، و کسی که یتیمی را سرپرستی نماید، و کسی که سفیهی را از ضربه زدن به آبرو و عرض مؤمنی بازدارد، و کسی که قرآن یا بخشی از آن را بخواند، و کسی که خدا را یاد کند، و نعمت هایش را بر شمارد، و اقدام به شکر نماید، و کسی که از بیماری عیادت کند، و کسی که به پدر و مادر یا یکی از آن ها نیکی ورزد، و آن که پیش از رسیدن روز اوّل شعبان پدر و مادر خویش را به خشم آورده بود و در این روز خشنودشان ساخت، و هرکه جنازه ای را تشییع کند، و هرکه در این روز مصیبت زده ای را تسلّی بخشد، و هرکس در این روز چیزی از ابواب خیر را بجا آورد از آویختگان به درخت طوبی است . سپس رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند: سوگند به آن که مرا
ص: 408
به راستی به رسالت برانگیخت هرکس در این روز دری از شرّ و گناه را فرا گیرد، به تحقیق به شاخه ای از شاخه های درخت زقّوم درآویخته، و آن شاخه کشاننده اوست به سوی آتش، آنگاه اعمالی که هریک باعث درآویخته شدن به شاخه ای از شاخه های زقّوم است را به این صورت بیان فرمودند: سوگند به آن که مرا به راستی به پیامبری فرستاد، هرکس در این روز نسبت به نماز واجب خود کوتاهی کند، و آن را تباه نماید، و هرکس فقیری درمانده نز او آید، که بدی حالش را می داند، و بدون اینکه ضرری متوجه وی گردد، قَدرت بر تغییر حال او را دارد، و کس دیگری هم نیست که به جای او، مشکل فقیر را حل کند، پس فقیر را به حال خود خود واگذارد، و دست او را نگیرد، تا از بین رفته و هلاک گردد، و کسی که خطاکاری از او عذرخواهی کند، پس عذر او را نپذیرد، علاوه بر این بیش از اندازه ای که بدی کرده، او را عقوبت نماید، و کسی که جدایی اندازد میان شوهری با همسرش، یا پدری با فرزندش، یا برادری با برادرش، یا خویشی با خویشش، یا میان دو همسایه، یا میان دو رفیق، یا دو خواهر، و کسی که بر انسان تنگدستی سخت بگیرد، درحالی که تنگدستی او را می داند، پس بر خشم و
ص: 409
بلای او بیفزاید، و کسی که مدیون باشد و آن را بر صاحبش انکار کند، و بر او ستم ورزد تا دین او را باطل نماید، و آن که بر یتیمی جفا کند، و به او آزار رساند، و مال او را تباه کند، و کسی که به آبرو و عرض برادر مؤمنی هجوم برد و مردم را هم بر آن وا دارد، و کسی که آوازه خوانی کند، به صورتی که مردم را در آن آوازه خوانی بر انجام گناه تحریک کند . و کسی که کارهای زشت و قبیح خود را در جنگها، و انواع ستم خود را بر بندگان خدا بر شمارد، و به آن اعمال افتخار نماید، و کسی که همسایه اش بیمار شده، و به جهت سبک شمردن شان او، از او عیادت نکرده، و آن که همسایه اش مرده و به خاطر خوار بودن آن مرده در نظرش جنازه اش را تشییع نکرده، و آن که از تسلیت مصیبت زده اعراض کند، و به وی از روی حقارت و پستی جفا کند، و کسی که عاق کند پدر و مادر خود، یا یکی از آن دو را، و کسی که پیش از شعبان ایشان را عاق کرده بود، و در شعبان ایشان را خشنود نساخت، و حال آنکه قَدرت بر آن را داشت و همچنین هرکس کاری از سایر اقسام شهر را انجام دهد، آویخته به شاخه ای از شاخه های زقّوم است، و سوگند به آن که مرا به راستی به پیامبری
ص: 410
برگزید که در آویختگان به شاخه های درخت طوبی با آن شاخه ها به سوی بهشت بلند می شوند .
آنگاه رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) اندکی نظر خود را به جانب آسمان بلند کرد، و میخندید و مسرور بود، سپس نظر مبارک را به سوی زمین به زیر انداخت، پس پیشانی مبارک را درهم کشید و روی مبارک عبوس گشت، آنگاه رو به اصحاب خود کرد و فرمود: سوگند به آن که محمّد را به راستی به پیامبری برگزید به تحقیق دیدم درخت طوبی را که بلند میشد، و بلند می کرد آنان را که به او درآویخته بودند به سوی بهشت، و دیدم از ایشان را که درآویخته بودند به یک شاخه از آن، و بعضی به دو شاخه، یا به چند شاخه، برحسب پای بندیشان بر طاعات . و هرآینه زید به حارثه را می بینم که در آویخته به بیشتر شاخه های آن و آن شاخه ها بلند می کنند او را به اعلا علیّین [بالاترین مرتبه] بهشت، از این جهت خندیدم و خوشحال شدم، آنگاه به سوی زمین نگاه کردم و سوگند به آن که مرا به راستی به پیامبری برانگیخت درخت زقّوم را دیدم که به پایین میرفت شاخه های آن، و درآویختگان به خود را به سوی دوزخ پایین می برد .
ص: 411
و دیدم گروهی از ایشان را درآویخته به شاخه ای، و گروهی به دو شاخه یا چند شاخه بر حسب پافشاریشان بر گناهان .
و هرآینه بعضی از منافقان را می بینم، که به بیشتر شاخه های آن درآویخته اند، و آن شاخه ها او را به اسفل درکات [پایین ترین مهلکه ها] فرو می برند، از این جهت روی دهم کشیدم، و پیشانی ام گرفت .
روز سوّم: روز بسیار مبارکی است، شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده است: در این روز حضرت حسین بن علی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) متولّد شد، و در چنین روزی توقیع [دست نوشت] شریف به سوی قاسم بن علاء همدانی وکیل حضرت امام حسن عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیرون آمد که: مولایمان امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در روز پنجشنبه سوم شعبان متولّد شد، پس آن روز را روزه بگیر، و این دعا را بخوان:
اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فِی هَذَا الْیَوْمِ، الْمَوْعُودِ بِشَهَادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلالِهِ وَ وِلادَتِهِ، بَکَتْهُ السَّمَاءُ وَ مَنْ فِیهَا، وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْهَا، وَ لَمَّا یَطَأْ لابَتَیْهَا قَتِیلِ الْعَبْرَةِ، وَ سَیِّدِ الْأُسْرَةِ، (1)
ص: 412
الْمَمْدُودِ بِالنُّصْرَةِ يَوْمَ الْكَرَّةِ، الْمُعَوَّضِ مِنْ قَتْلِهِ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ نَسْلِهِ، وَ الشِّفاءَ فِى تُرْبَتِهِ، وَ الْفَوْزَ مَعَهُ فِى أَوْبَتِهِ، وَ الْأَوْصِياءَ مِنْ عِتْرَتِهِ بَعْدَ قائِمِهِمْ وَ غَيْبَتِهِ، حَتّىٰ يُدْرِكُوا الْأَوْتارَ، وَ يَثْأَرُوا الثَّارَ، وَ يُرْضُوا الْجَبَّارَ، وَ يَكُونُوا خَيْرَ أَنْصارٍ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِمْ مَعَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ . اَللّٰهُمَّ فَبِحَقِّهِمْ إِلَيْكَ أَتَوَسَّلُ وَ أَسْأَلُ سُؤالَ مُقْتَرِفٍ مُعْتَرِفٍ، مُسِىءٍ إِلىٰ نَفْسِهِ مِمَّا فَرَّطَ فِى يَوْمِهِ وَ أَمْسِهِ؛ يَسْأَلُكَ الْعِصْمَةَ إِلىٰ مَحَلِّ رَمْسِهِ. (1) اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ، وَ احْشُرْنا فِى زُمْرَتِهِ، وَ بَوِّئْنا مَعَهُ دارَ الْكَرامَةِ، وَ مَحَلَّ الْإِقامَةِ . اللّهمَّ وَ کَمَا أَکْرَمْتَنَا بِمَعْرِفَتِهِ، فَأَکْرِمْنَا بِزُلْفَتِهِ، وَ ارْزُقْنَا مُرَافَقَتَهُ، وَ سَابِقَتَهُ، وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ یُسَلِّمُ لِأَمْرِهِ، وَ یُکْثِرُ الصَّلاةَ عَلَیْهِ عِنْدَ ذِکْرِهِ، وَ عَلَی جَمِیعِ أَوْصِیَائِهِ، وَ أَهْلِ أَصْفِیَائِهِ، الْمَمْدُودِینَ مِنْکَ بِالْعَدَدِ الاثْنَیْ عَشَرَ، النُّجُومِ الزُّهَرِ، وَ الْحُجَجِ عَلَی جَمِیعِ الْبَشَرِ . اللّهمَّ (2)
ص: 413
وَهَبْ لَنا فِى هٰذَا الْيَوْمِ خَيْرَ مَوْهِبَةٍ، وَ أَنْجِحْ لَنا فِيهِ كُلَّ طَلِبَةٍ، كَما وَهَبْتَ الْحُسَيْنَ لِمحَمَّدٍ جَدِّهِ، وَ عاذَ فُطْرُسُ بِمَهْدِهِ، فَنَحْنُ عائِذُونَ بِقَبْرِهِ مِنْ بَعْدِهِ نَشْهَدُ تُرْبَتَهُ وَ نَنْتَظِرُ أَوْبَتَهُ، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
بعد از این دعا، می خوانی دعای امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را، و این اخرین دعای آن حضرت است در روزی که دشمنانش فزونی گرفتند، یعنی روز عاشورا: اَللّٰهُمَّ أَنْتَ مُتَعالى الْمَكانِ، عَظِيمُ الْجَبَرُوتِ، شَدِيدُ الْمِحالِ، غَنِيٌّ عَنِ الْخَلائِقِ، عَرِيضُ الْكِبْرِياءِ، قادِرٌ عَلىٰ مَا تَشاءُ، قَرِيبُ الرَّحْمَةِ، صَادِقُ الْوَعْدِ، سَابِغُ النِّعْمَةِ، حَسَنُ الْبَلاءِ، قَرِيبٌ إِذا دُعِيتَ، مُحِيطٌ بِما خَلَقْتَ، قابِلُ التَّوْبَةِ لِمَنْ تابَ إِلَيْكَ، قادِرٌ عَلىٰ مَا أَرَدْتَ، وَ مُدْرِكٌ مَا طَلَبْتَ، وَ شَكُورٌ إِذا شُكِرْتَ، وَ ذَكُورٌ إِذا ذُكِرْتَ، أَدْعُوكَ مُحْتاجاً، وَ أَرْغَبُ إِلَيْكَ فَقِيراً، وَ أَفْزَعُ إِلَيْكَ خائِفاً، (2)
ص: 414
وَ أَبْکِی إِلَیْکَ مَکْرُوبا، وَ أَسْتَعِینُ بِکَ ضَعِیفا، وَ أَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ کَافِیا، احْکُمْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا [بِالْحَقِ ]، فَإِنَّهُمْ غَرُّونَا وَ خَدَعُونَا، وَ خَذَلُونَا وَ غَدَرُوا بِنَا، وَ قَتَلُونَا وَ نَحْنُ عِتْرَةُ نَبِیِّکَ، وَ وَلَدُ حَبِیبِکَ، مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللّه، الَّذِی اصْطَفَیْتَهُ بِالرِّسَالَةِ، وَ ائْتَمَنْتَهُ عَلىٰ وحْیِکَ، فَاجْعَلْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا فَرَجا وَ مَخْرَجا، بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
ابن عیّاش گفت: از حسین بن علی بن سفیان بزوفری شنیدم، که میگفت: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را، در این روز می خواند و نیز فرمود این دعا از دعاهای روز سوم شعبان، روز ولادت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است .
شب سیزدهم: اوّل لیالی بیض [شبهای روشن که عبارتند از شبهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم] است، و کیفیت نماز شب سیزدهم و دو شب بعد در اعمال ماه رجب بیان شد .
شب نیمه شعبان: شب بسیار مبارکی است، از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده که از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) از فضیلت شب نیمه
ص: 415
شعبان سؤال شد، ایشان فرمود: این شب پس از شب قَدر برترین شبهاست . در این شب خدا فضل خود را بر بندگان سرازیر می کند، و آنان را به بخشش و کرم خویش می آمرزد، پس در تقرّب جستن به سوی خدای تعالی در آن بکوشید، که آن شبی است که خدا به ذات مقدّس خود سوگند یاد کرده، که سائلی را از درگاه خویش با دست خالی بازنگرداند مادام که انجام معصیتی را درخواست نکند، و شب نیمه شعبان شبی است که حق تعالی آن را برای ما قرار داد و در عوض شب قَدر که آن را مخصوص پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود، پس در دعای و ثنا بر خدای تعالی کوشش کنید . . .، تا آخر خبر .
از جمله برکات این شب مبارک، ولادت با سعادت حضرت سلطان عصر امام زمان (ارواحنا له الفداء) است که در سحر چنین شبی در سال دویست وپنجاه وپنج هجری قمری در سُرَّمن رأی [سامرّای کنونی] واقع شد، و باعث فزونی شرافت این شب مبارک گشت . برای این شب چند عمل دارد است:
اوّل: غسل کردن که باعث تخفیف گناهان است .
دوّم: شب زنده داری به نماز و دعا و استغفار، چنان که امام زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) انجام می دادند، و در روایت آمده: هرکه
ص: 416
این شب را به راز و نیاز و عدابت بپردازد دل او نمیرد در روزی که دل ها بمیرند .
سوّم: زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) که افضل اعمال این شب است و باعث آمرزش گناهان است، و هرکه میل دارد تا ارواح صدوبیست وچهار هزار پیامبر با او دست آشنایی دهند، در این شب امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند، کم ترین حدّ زیارت آن حضرت ان است که بر بالای بامی برآید و به جانب راست و چپ نظر کند، سپس سر به جانب آسمان برآرد، و با این کلمات حضرت را زیارت کند:السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللّه السَّلامُ عَلَیْکَ وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَکَاتُهُ (1)
و هرکس در هر کجا باشد و در هر زمان آن حضرت را به این شیوه زیارت کند، امید است که پاداش حجّ و عمره برای او نوشته شود . و ما زیارت مخصوص این شب را در باب زیارات به خواست خدا ذکر خواهیم نمود . [صفحه 1084]
چهارم: خواندن دعایی که شیخ و سیّد نقل کرده اند، و به منزله زیارت امام زمان (صلوات اللّه علیه) است:
اللّهمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنَا [هٰذِهِ] وَ مَوْلُودِهَا وَ حُجَّتِکَ، وَ مَوْعُودِهَا (2)
ص: 417
الَّتِى قَرَنْتَ إِلىٰ فَضْلِها فَضْلاً، فَتَمَّتْ كَلِمَتُكَ صِدْقاً وَ عَدْلاً، لَامُبَدِّلَ لِكَلِماتِكَ، وَ لَا مُعَقِّبَ لِآياتِكَ، نُورُكَ الْمُتَأَلِّقُ، وَ ضِياؤُكَ الْمُشْرِقُ، وَ الْعَلَمُ النُّورُ فِى طَخْياءِ الدَّيْجُورِ، الْغائِبُ الْمَسْتُورُ جَلَّ مَوْلِدُهُ، وَ كَرُمَ مَحْتِدُهُ، وَ الْمَلائِكَةُ (فَالْمَلائِكَةُ) شُهَّدُهُ، وَ اللّٰهُ ناصِرُهُ وَ مُؤَيِّدُهُ، إِذا آنَ مِيعادُهُ، وَ الْمَلائِكَةُ أَمْدادُهُ، سَيْفُ اللّٰهِ الَّذِى لَا يَنْبُو، وَ نُورُهُ الَّذِى لَايَخْبُو، وَ ذُو الْحِلْمِ الَّذِى لَايَصْبُو، مَدارُ الدَّهْرِ، وَ نَوامِيسُ الْعَصْرِ، وَ وُلاةُ الْأَمْرِ، وَ الْمُنَزَّلُ عَلَيْهِمْ مَا يَتَنَزَّلُ (ینزِلُ) فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ، (1)وَأَصْحابُ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ، تَراجِمَةُ وَحْيِهِ، وَ وُلاةُ أَمْرِهِ وَ نَهْيِهِ . اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ خاتِمِهِمْ وَ قائِمِهِمُ الْمَسْتُورِ عَنْ عَوالِمِهِمْ . اَللّٰهُمَّ وَ أَدْرِكْ بِنا أَيَّامَهُ وَ ظُهُورَهُ وَ قِيامَهُ، وَ اجْعَلْنا مِنْ أَنْصارِهِ، وَ اقْرِنْ ثارَنا بِثارِهِ، وَ اكْتُبْنا فِى أَعْوانِهِ وَ خُلَصائِهِ، وَ أَحْيِنا فِى دَوْلَتِهِ ناعِمِينَ، وَ بِصُحْبَتِهِ غانِمِينَ، (2)
ص: 418
وَبِحَقِّهِ قائِمِينَ، وَ مِنَ السُّوءِ سالِمِينَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ صَلَواتُهُ عَلَىٰ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ، خاتَمِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ، وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ الصَّادِقِينَ، وَ عِتْرَتِهِ النَّاطِقِينَ، وَ الْعَنْ جَمِيعَ الظَّالِمِينَ، وَ احْكُمْ بَيْنَنا وَ بَيْنَهُمْ يَا أَحْكَمَ الْحاكِمِينَ . (1)
پنجم: شیخ از اسماعیل بن فضیل هاشمی روایت کرده که گفت: حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را به من تعلیم داد که آن را در شب نیمه شعبان بخوانم: اَللّٰهُمَ أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ، الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ، الْخَالِقُ الرَّازِقُ، الْمُحْیِی الْمُمِیتُ، الْبَدِیءُ الْبَدِیعُ، لَکَ الْجَلالُ وَ لَکَ الْفَضْلُ، وَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الْمَنُّ، وَ لَکَ الْجُودُ وَ لَکَ الْکَرَمُ، وَ لَکَ الْأَمْرُ وَ لَکَ الْمَجْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ، وَحْدَکَ لا شَرِیکَ لَکَ، یَا وَاحِدُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِی (2)
ص: 419
وَارْحَمْنِى، وَ اكْفِنِى مَا أَهَمَّنِى، وَ اقْضِ دَيْنِى، وَ وَسِّعْ عَلَىَّ فِى رِزْقِى، فَإِنَّكَ فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ كُلَّ أَمْرٍ حَكِيمٍ تَفْرُقُ، وَ مَنْ تَشاءُ مِنْ خَلْقِكَ تَرْزُقُ، فَارْزُقْنِى وَ أَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ، فَإِنَّكَ قُلْتَ وَ أَنْتَ خَيْرُ الْقائِلِينَ النَّاطِقِينَ: «وَاسْأَلُوا اللّٰهَ مِنْ فَضْلِهِ» فَمِنْ فَضْلِكَ أَسْأَلُ، وَ إِيَّاكَ قَصَدْتُ، وَ ابْنَ نَبِيِّكَ اعْتَمَدْتُ، وَ لَكَ رَجَوْتُ، فَارْحَمْنِى يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
ششم: دعایی را بخواند که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در این شب می خواندند: اَللّٰهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِنْ خَشْيَتِكَ، مَا يَحُولُ بَيْنَنا وَ بَيْنَ مَعْصِيَتِكَ، وَ مِنْ طاعَتِكَ مَا تُبَلِّغُنا بِهِ رِضْوانَكَ، وَ مِنَ الْيَقِينِ مَا يَهُونُ عَلَيْنا بِهِ مُصِيباتُ الدُّنْيا . اَللّٰهُمَّ أَمْتِعْنا بِأَسْماعِنا وَ أَبْصارِنا وَ قُوَّتِنا مَا أَحْيَيْتَنا وَ اجْعَلْهُ الْوارِثَ مِنَّا، وَ اجْعَلْ ثارَنا عَلَىٰ مَنْ ظَلَمَنا، وَ انْصُرْنا عَلَىٰ مَنْ عادانا، وَ لَا تَجْعَلْ مُصِيبَتَنا فِى دِينِنا، وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْيا أَكْبَرَ هَمِّنا، (2)
ص: 420
وَلَا مَبْلَغَ عِلْمِنا، وَ لَا تُسَلِّطْ عَلَيْنا مَنْ لَايَرْحَمُنا، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
این دعا دعای جامع و کاملی است که خواندن آن در اوقات دیگر هم، مغتنم است، و از کتاب «عوالی اللئالی» چنین روایت شده که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) همواره این دعا را می خواندند .
هفتم: بخواند صلوات هر روز را که هنگام زوال [هنگام ظهر شرعی] می خواند: اللّهم صلّ علی محمّد و ال محمّد شجرة النّبوّة و موضع الرّسالة . . . »
هشتم: دعای کمیل را بخواند که ورودش در این شب است، و به طور کامل در باب اوّل گذشت .
نهم: هر یک از ذکرهای «سُبحانَ اللّه» و «اَلحَمدُ للّه» و «اللّه اَکبَرُ» و «لا اِلهَ اِلَاّ اللّه» را صد مرتبه بگوید، تا خدای تعالی همه گناهان گذشته او را بیامرزد، و حاجتهای دنیا و آخرت او را برآورد . دهم: شیخ طوسی در کتاب (مصباح) از
ص: 421
ابو یحیی در ضمن خبری در فضیلت شب نیمه شعبان روایت کرده است که گفت: به مولای خود امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) گفتم: بهترین دعاها در این شب کدام است؟ فرمود: هرگاه نماز عشا را بجا آوردی، دو رکعت نماز به این ترتیب بخوان در رکعت اول سوره «حَمد» و سوره «کافِرون» و در رکعت دوم سوره «حَمد» و سوره «تَوحید» و چون سلام دادی، بگو: «سُبحانَ اللّه» سی وسه مرتبه، و «اَلحَمدُ للّه» سی وسه مرتبه و «اللّه أَكْبَرُ» سی وچهار مرتبه، سپس بگو:يَا مَنْ إِلَيْهِ مَلْجَأُ الْعِبادِ فِى الْمُهِمَّاتِ، وَ إِلَيْهِ يَفْزَعُ الْخَلْقُ فِى الْمُلِمّاتِ، يَا عالِمَ الْجَهْرِ وَ الْخَفِيّاتِ، [و] يَا مَنْ لَاتَخْفىٰ عَلَيْهِ خَواطِرُ الْأَوْهامِ وَ تَصَرُّفُ الْخَطَراتِ، يَا رَبَّ الْخَلائِقِ وَ الْبَرِيَّاتِ، يَا مَنْ بِيَدِهِ مَلَكُوتُ الْأَرَضِينَ وَ السَّماواتِ، أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، أَمُتُّ إِلَيْكَ بِلا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، فَيا لا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ اجْعَلْنِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ مِمَّنْ نَظَرْتَ إِلَيْهِ فَرَحِمْتَهُ، وَ سَمِعْتَ دُعاءَهُ فَأَجَبْتَهُ، وَ عَلِمْتَ اسْتِقالَتَهُ فَأَقَلْتَهُ، وَ تَجاوَزْتَ عَنْ سالِفِ خَطِيئَتِهِ، (1)
ص: 422
وَ عَظِيمِ جَرِيرَتِهِ، فَقَدِ اسْتَجَرْتُ بِكَ مِنْ ذُنُوبِى، وَ لَجَأْتُ إِلَيْكَ فِى سَتْرِ عُيُوبِى . اَللّٰهُمَّ فَجُدْ عَلَىَّ بِكَرَمِكَ وَ فَضْلِكَ، وَ احْطُطْ خَطاياىَ بِحِلْمِكَ وَ عَفْوِكَ، وَ تَغَمَّدْنِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ بِسابِغِ كَرامَتِكَ، وَ اجْعَلْنِى فِيها مِنْ أَوْلِيائِكَ الَّذِينَ اجْتَبَيْتَهُمْ لِطاعَتِكَ، وَ اخْتَرْتَهُمْ لِعِبادَتِكَ، وَ جَعَلْتَهُمْ خالِصَتَكَ وَ صِفْوَتَكَ (1) اللّهمَّ اجْعَلْنِی مِمَّنْ سَعَدَ جَدُّهُ، وَ تَوَفَّرَ مِنَ الْخَیْرَاتِ حَظُّهُ، وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ سَلِمَ فَنَعِمَ، وَ فَازَ فَغَنِمَ، وَ اکْفِنِی شَرَّ مَا أَسْلَفْتُ، وَ اعْصِمْنِی مِنَ الازْدِیَادِ فِی مَعْصِیَتِکَ، وَ حَبِّبْ إِلَیَّ طَاعَتَکَ، وَ مَا یُقَرِّبُنِی مِنْکَ، وَ یُزْلِفُنِی عِنْدَکَ . سَیِّدِی، إِلَیْکَ یَلْجَأُ الْهَارِبُ، وَ مِنْکَ یَلْتَمِسُ الطَّالِبُ، وَ عَلَی کَرَمِکَ یُعَوِّلُ الْمُسْتَقِیلُ التَّائِبُ، أَدَّبْتَ عِبَادَکَ بِالتَّکَرُّمِ، وَ أَنْتَ أَکْرَمُ الْأَکْرَمِینَ، وَ أَمَرْتَ بِالْعَفْوِ عِبَادَکَ، وَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ، اللّهمَّ فَلا تَحْرِمْنِی مَا رَجَوْتُ (2)
ص: 423
مِنْ کَرَمِکَ، وَ لا تُؤْیِسْنِی مِنْ سَابِغِ نِعَمِکَ، وَ لا تُخَیِّبْنِی مِنْ جَزِیلِ قِسَمِکَ، فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ لِأَهْلِ طَاعَتِکَ، وَ اجْعَلْنِی فِی جُنَّةٍ مِنْ شِرَارِ بَرِیَّتِکَ، رَبِّ إِنْ لَمْ أَکُنْ مِنْ أَهْلِ ذَلِکَ، فَأَنْتَ أَهْلُ الْکَرَمِ وَ الْعَفْوِ وَ الْمَغْفِرَةِ، (1) وَ جُدْ عَلَیَّ بِمَا أَنْتَ أَهْلُهُ، لا بِمَا أَسْتَحِقُّهُ، فَقَدْ حَسُنَ ظَنِّی بِکَ، وَ تَحَقَّقَ رَجَائِی لَکَ، وَ عَلِقَتْ نَفْسِی بِکَرَمِکَ، فَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ، وَ أَکْرَمُ الْأَکْرَمِینَ، اللّهمَّ وَ اخْصُصْنِی مِنْ کَرَمِکَ بِجَزِیلِ قِسَمِکَ، وَ أَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذَّنْبَ الَّذِی یَحْبِسُ عَلَیَّ الْخُلُقَ، وَ یُضَیِّقُ عَلَیَّ الرِّزْقَ، حَتَّی أَقُومَ بِصَالِحِ رِضَاکَ، وَ أَنْعَمَ بِجَزِیلِ عَطَائِکَ وَ أَسْعَدَ بِسَابِغِ نَعْمَائِکَ، فَقَدْ لُذْتُ بِحَرَمِکَ، وَ تَعَرَّضْتُ لِکَرَمِکَ، وَ اسْتَعَذْتُ بِعَفْوِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ، وَ بِحِلْمِکَ مِنْ غَضَبِکَ، فَجُدْ بِمَا سَأَلْتُکَ، وَ أَنِلْ مَا الْتَمَسْتُ مِنْکَ، أَسْأَلُکَ بِکَ لا بِشَیْءٍ هُوَ أَعْظَمُ مِنْکَ . (2)
ص: 424
آنگاه به سجده می روی و می گویی: «یا رَبِّ» (1) بیست مرتبه، «یا اللّه»(2) هفت مرتبه، «لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّه» (3) هفت مرتبه، «ماشاءَ اللّه» (4) ده مرتبه:، «لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّه» (5) ده مرتبه:، پس صلوات می فرستی بر پیامبر و آل او (عَلَيهِم السَّلَامُ) . و از خدا حاجت خود را می خواهی، پس سوگند به خدا که اگر در پی این عمل، به عدد قطرات باران حاجت بخواهی هرآینه خدا (عزّ و جلّ) به کرم فراگیر و فضل بزرگش، آن حاجت را به تو می رساند .
یازدهم: شیخ طوسی و کفعمی فرموده اند که در این شب این دعا را بخواند:
إِلَهِی تَعَرَّضَ لَکَ فِی هَذَا اللَّیْلِ الْمُتَعَرِّضُونَ، وَ قَصَدَکَ الْقَاصِدُونَ، وَ أَمَّلَ فَضْلَکَ وَ مَعْرُوفَکَ الطَّالِبُونَ، وَ لَکَ فِی هَذَا اللَّیْلِ نَفَحَاتٌ وَ جَوَائِزُ، وَ عَطَایَا وَ مَوَاهِبُ، تَمُنُّ بِهَا عَلَی مَنْ تَشَاءُ مِنْ عِبَادِکَ وَ تَمْنَعُهَا مَنْ لَمْ تَسْبِقْ لَهُ الْعِنَایَةُ مِنْکَ، وَ هَا أَنَا ذَا عُبَیْدُکَ الْفَقِیرُ إِلَیْکَ، الْمُؤَمِّلُ فَضْلَکَ وَ مَعْرُوفَکَ، فَإِنْ (6)
ص: 425
کُنْتَ یَا مَوْلایَ تَفَضَّلْتَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ، عَلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ، وَ عُدْتَ عَلَیْهِ بِعَائِدَةٍ مِنْ عَطْفِکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ، الْخَیِّرِینَ الْفَاضِلِینَ، وَ جُدْ عَلَیَّ بِطَوْلِکَ وَ مَعْرُوفِکَ، یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ ؛ وَ صَلَّی اللّه عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ، وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ، وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً ؛ إِنَّ اللّه حَمِیدٌ مَجِیدٌ . اللّهمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ کَمَا أَمَرْتَ، فَاسْتَجِبْ لِی کَمَا وَعَدْتَ ؛ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعَادَ . (1) و این دعایی است که در سحرها در پی نماز شفع خوانده می شود . دوازدهم: بعد از هر دو رکعت از نماز شب و شفع، و بعد از دعاهای وتر دعایی را که شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس روایت کرده اند بخواند . سیزدهم: سجده ها و دعاهایی را که از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده بجا آورد از جمله روایتی است که شیخ از حمّاد بن عیسی از ابان بن تغلب روایت کرده که گفت، امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمودند: شب نیمه شعبانی فرا رسید، رسول خدا در آن شب در منزل عایشه بود، چون شب به نیمه رسید از
ص: 426
بستر خود برای عبادت برخاست، هنگامی که عایشه بیدار شد، دریافت که پیامبر از خوابگاه خویش بیرون رفته، وی را همچون اغلب زنان وسوسه گرفت، گمان کرد آن حضرت نزد همسر دیگری از همسرانش رفته، از جا برخاست و چادرش را بر خود پیچید و سوگند به خدا که چادر او از ابریشم و کتان نبود، تارش از مو، و پودش از کرک شتر مایه داشت، حجره به حجره در حجره های زنان رسول خدا جستجو می کرد، در این میان که در جستجوی آن حضرت بود، ناگهان نگاهش به رسول خدا افتاد که مانند جامه ای بر زمین چسبیده در حال سجده است، به نزدیک آن حضرت رفت، شنید در سجده اش چنین می گوید:
سَجَدَ لَکَ سَوَادِی وَ خَیَالِی، وَ آمَنَ بِکَ فُؤَادِی، هَذِهِ یَدَایَ وَ مَا جَنَیْتُهُ عَلَی نَفْسِی ؛ یَا عَظِیمُ تُرْجَی لِکُلِّ عَظِیمٍ، اغْفِرْ لِیَ الْعَظِیمَ ؛ فَإِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ . إِلّا الرَّبُّ الْعَظِیمُ . (1) سپس سر مبارک خویش را از سجده برداشت، و دوباره به سجده برگشت، عایشه شنید که آن حضرت می گوید:أَعُوذُ بِنُورِ (2)
ص: 427
وَجْهِکَ، الَّذِی أَضَاءَتْ لَهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ، وَ انْکَشَفَتْ لَهُ الظُّلُمَاتُ، وَ صَلَحَ عَلَیْهِ أَمْرُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ، مِنْ فُجْأَةِ نَقِمَتِکَ، وَ مِنْ تَحْوِیلِ عَافِیَتِکَ، وَ مِنْ زَوَالِ نِعْمَتِکَ . اللّهمَّ ارْزُقْنِی قَلْباً تَقِیّاً نَقِیّاً، وَ مِنَ الشِّرْکِ بَرِیئا، لا کَافِراً وَ لا شَقِیّاً . (1) سپس دو طرف روی خود را بر خاک نهاد و گفت: عَفَّرْتُ وَجْهِی فِی التُّرَابِ، وَ حُقَّ لِی أَنْ أَسْجُدَ لَکَ . (2)
آنگاه که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) خواست به اطاق برگردد، عایشه با شتاب به جانب بستر خویش رفت، و هنگامی که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به خوابگاه خویش آمد، شنید که عایشه بلند نفس می زند، فرمود: این بلند نفس زند چیست؟ آیا ندانستی که امشب چه شبی است؟ این شب نیمه شعبان است که در آن روزی ها قسمت می شود، و زمان مرگ اشخاص ثبت می گردد، و نام کسانی که باید به حج بروند نوشته می شود، به درستی که خدای تعالی آمرزد از میان خلق خود بیش از عدد موهای بزهای قبیله کلب را، و در این شب خدای تعالی فرشتگان را از عالم بالا به سوی مکه در زمین
ص: 428
می فرستد .
چهاردهم: نماز جناب جعفر طیّار را بجا آورد، چنان که شیخ از امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده .
پانزدهم: نمازهای این شب را بجا آورد که بسیار است، از جمله نمازی است که ابو یحیی صنعانی از امام باقر و امام صادق (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) روایت کرده، و همچنین سی نفر از کسانی که مورد اطمینان و اعتماد هستند از آن دو بزرگوار روایت کرده اند که هرگاه شب نیمه شعبان فرا رسید چهار رکعت نماز بجا آور به این ترتیب که در هر رکعت سوره «حَمد» و پس از آن صد مرتبه سوره «تَوحید» را بخوان . و چون فارغ شدی بگو: اللّهمَّ إِنِّی إِلَیْکَ فَقِیرٌ، وَ مِنْ عَذَابِکَ خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ، اللّهمَّ لا تُبَدِّلْ اسْمِی، وَ لا تُغَیِّرْ جِسْمِی، وَ لا تَجْهَدْ بَلائِی، وَ لا تُشْمِتْ بِی أَعْدَائِی ؛ أَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عِقَابِکَ، وَ أَعُوذُ بِرَحْمَتِکَ مِنْ عَذَابِکَ، وَ أَعُوذُ بِرِضَاکَ مِنْ سَخَطِکَ، وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْکَ، جَلَّ ثَنَاؤُکَ، أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ، وَ فَوْقَ (1)
ص: 429
مَا یَقُولُ الْقَائِلُونَ . (1)
و بدان که برای خواندن صد رکعت نماز در این شب به این ترتیب که در هر رکعت سوره «حَمد» یک مرتبه و سوره «تَوحید» ده مرتبه: خوانده شود، فضیلت بسیار بسیار وارد شده، و در اعمال ماه رجب دستور العمل شش رکعت نماز در این شب با سوره های «حَمد» و «تَبارَک» و «یس» و «تَوحید» گذشت .
روز نیمه شعبان: روز ولادت شریف امام دوازدهم مولانا و امامنا المهدی حضرت حجّة بن الحسن صاحب الزّمان (صلوات اللّه علیه و علی آبائه) است . «و زیارت آن حضرت در هر زمان و مکان و دعا برای تعجیل فرج آن حضرت به هنگام زیارتش مستحبّ است، و زیارت آن حضرت در سرداب شهر سامّراء تاکید بیشتری دارد، و اوست که ظهور و فرمانروایی اش یقینی است، و اوست که زمین را پر از عدل وداد می کند، چنان که از ستم و بیداد پر شده است .»
اعمال سایر روزهای این ماه: از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه سه روز آخر ماه شعبان را روزه بدارد و آن را به ماه مبارک رمضان پیوند دهد حق تعلی ثواب روزه دو ماه
ص: 430
پی درپی را برای او بنویسد . ابو الصّلت هروی روایت کرده: در جُمعه آخر ماه شعبان خدمت حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) رسیدم، حضرت فرمود، ای ابوالصّلت بیشتر ماه شعبان گذشت، و این روز جُمعه آخر آن است . پس تدارک و تلافی کن در انجام آنچه از این ماه باقی مانده و کوتاهی هایی که در گذشته این ماه کرده ای، و بر تو باد بر آنچه برای تو سودمند است روی آوری و بسیار دعا و استغفار کرده و قرآن تلاوت کند، و از گناهان خود به سوی خدا توبه کن، تا وقتی ماه مبارک فرا رسد، خود را برای خدا خالص کرده باشی، و امانت و حق کسی را، بر عهده خود مگذار مگر آن که ادا کنی، و در دل خویش کینه کسی را وامگذار مگر آن که بیرون کنی، و گناهی را مگذار جز آن که ترک کنی و از خدا بترس، و در امور پنهان و آشکار خود، بر او توکّل کن، که هرکس بر خدا توکّل کند، خدا او را بس است، و در باقیمانده ماه این دعا را بسیار بخوان:
اللّهمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِیمَا مَضَی مِنْ شَعْبَانَ، فَاغْفِرْ لَنَا فِیمَا بَقِیَ مِنْهُ . (1)
ص: 431
به درستی که حق تعالی در این ماه، بنده های بسیاری را به خاطر حرمت ماه مبارک رمضان، از آتش دوزخ برهاند .
و شیخ طوسی از حارث بن مغیره نضری روایت کرده که حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در شب آخر شعبان و شب اول ماه رمضان چنین می خواند: اللّهمَّ إِنَّ هَذَا الشَّهْرَ الْمُبَارَکَ، الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ، وَ جُعِلَ هُدًی لِلنَّاسِ، وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ قَدْ حَضَرَ، فَسَلِّمْنَا فِیهِ وَ سَلِّمْهُ لَنَا وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا، فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ ؛ یَا مَنْ أَخَذَ الْقَلِیلَ، وَ شَکَرَ الْکَثِیرَ، اقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَ لِی إِلَی کُلِّ خَیْرٍ سَبِیلاً، وَ مِنْ کُلِّ مَا لاَ تُحِبُّ مَانِعاً ؛ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، یَا مَنْ عَفَا عَنِّی، وَ عَمَّا خَلَوْتُ بِهِ مِنَ السَّیِّئَاتِ، یَا مَنْ لَمْ یُؤَاخِذْنِی بِارْتِکَابِ الْمَعَاصِی، عَفْوَکَ عَفْوَکَ عَفْوَکَ یَا کَرِیمُ . إِلَهِی وَعَظْتَنِی فَلَمْ أَتَّعِظْ، وَ زَجَرْتَنِی عَنْ مَحَارِمِکَ فَلَمْ أَنْزَجِرْ، فَمَا عُذْرِی؟! فَاعْفُ عَنِّی یَا کَرِیمُ، (1)
ص: 432
عَفْوَکَ عَفْوَکَ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الرَّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ، وَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسَابِ ؛ عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ، فَلْیَحْسُنِ التَّجَاوُزُ مِنْ عِنْدِکَ، یَا أَهْلَ التَّقْوَی وَ یَا أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ، عَفْوَکَ عَفْوَکَ . اللّهمَّ إِنِّی عَبْدُکَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أَمَتِکَ، ضَعِیفٌ فَقِیرٌ إِلَی رَحْمَتِکَ، وَ أَنْتَ مُنْزِلُ الْغِنَی وَ الْبَرَکَةِ عَلَی الْعِبَادِ، قَاهِرٌ مُقْتَدِرٌ، أَحْصَیْتَ أَعْمَالَهُمْ، وَ قَسَمْتَ أَرْزَاقَهُمْ، وَ جَعَلْتَهُمْ مُخْتَلِفَةً أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَلْوَانُهُمْ، خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ، وَ لاَ یَعْلَمُ الْعِبَادُ عِلْمَکَ، وَ لاَ یَقْدِرُ الْعِبَادُ قَدْرَکَ، وَ کُلُّنَا فَقِیرٌ إِلَی رَحْمَتِکَ، فَلاَ تَصْرِفْ عَنِّی وَجْهَکَ، وَ اجْعَلْنِی مِنْ صَالِحِی خَلْقِکَ، فِی الْعَمَلِ وَ الْأَمَلِ، وَ الْقَضَاءِ وَ الْقَدَرِ . اللّهمَّ أَبْقِنِی خَیْرَ الْبَقَاءِ، وَ أَفْنِنِی خَیْرَ الْفَنَاءِ، عَلَی مُوَالاَةِ أَوْلِیَائِکَ، وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِکَ، وَ الرَّغْبَةِ إِلَیْکَ، وَ الرَّهْبَةِ مِنْکَ، وَ الْخُشُوعِ وَ الْوَفَاءِ، وَ التَّسْلِیمِ لَکَ، وَ التَّصْدِیقِ بِکِتَابِکَ، وَ اتِّبَاعِ سُنَّةِ (1)
ص: 433
رَسُولِکَ . اللّهمَّ مَا کَانَ فِی قَلْبِی مِنْ شَکٍّ أَوْ رِیبَةٍ، أَوْ جُحُودٍ أَوْ قُنُوطٍ، أَوْ فَرَحٍ أَوْ بَذَخٍ أَوْ بَطَرٍ، أَوْ خُیَلاَءَ أَوْ رِیَاءٍ أَوْ سُمْعَةٍ، أَوْ شِقَاقٍ أَوْ نِفَاقٍ، أَوْ کُفْرٍ أَوْ فُسُوقٍ، أَوْ عِصْیَانٍ أَوْ عَظَمَةٍ، أَوْ شَیْءٍ لاَ تُحِبُ، فَأَسْأَلُکَ یَا رَبِّ، أَنْ تُبَدِّلَنِی مَکَانَهُ إِیمَاناً بِوَعْدِکَ، وَ وَفَاءً بِعَهْدِکَ، وَ رِضًا بِقَضَائِکَ، وَ زُهْداً فِی الدُّنْیَا وَ رَغْبَةً فِیمَا عِنْدَکَ، وَ أَثَرَةً وَ طُمَأْنِینَةً، وَ تَوْبَةً نَصُوحاً، أَسْأَلُکَ ذَلِکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ . إِلَهِی أَنْتَ مِنْ حِلْمِکَ تُعْصَی، وَ مِنْ کَرَمِکَ وَ جُودِکَ تُطَاعُ، فَکَأَنَّکَ لَمْ تُعْصَ (لم تَرَ) وَ أَنَا وَ مَنْ لَمْ یَعْصِکَ سُکَّانُ أَرْضِکَ، فَکُنْ عَلَیْنَا بِالْفَضْلِ جَوَاداً، وَ بِالْخَیْرِ عَوَّاداً یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ ؛ وَ صَلَّی اللّه عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، صَلاَةً دَائِمَةً لاَ تُحْصَی وَ لاَ تُعَدُّ، وَ لاَ یَقْدِرُ قَدْرَهَا غَیْرُکَ ؛ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
ص: 434
شیخ صدوق به سند معتبر، از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) از پدران بزرگوارش، از حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که: روزی رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) برای ما خطبه ای خواند و در آن خطبه فرمود: ای مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما روی آورده، ماهی که نزد خدا بهترین ماه ها، و روزهایش بهترین روزها، و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعت هاست، و آن ماهی است که شما را در آن به سوی میهمانی خدا خوانده اند، و در آن از اهل کرامت خدا شده اید، نفس های شما در آن ماه پاداش تسبیح، و خواب شما ثواب عبادت، و اعمال شما پذیرفته، و دعاهای شما مستجاب است، از پروردگار خویش با نیّت های صادقانه و دل های پاکیزه از گناهان و صفات ناپسند درخواست کنید که به شما برای روزه داشتن در آن و تلاوت قرآن توفیق دهد، همانا بدبخت و بدعاقبت کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم شود . و به گرسنگی و تشنگی در این ماه، تشنگی و گرسنگی روز قیامت را به یاد آرید، به تهیدستان و از کارافتادگان صدقه دهید، پیران خود را تعظیم
ص: 435
و به کودکان مهربانی روا دارید، خویشان خود را نوازش کنید و زبانهای خود را از آنچه نباید گفت بازدارید و دیده های خویش را از آنچه نگاه به آن روا نیست فرو پوشید، و گوش های خود را از انچه شنیدنش بر شما سزاوار نیست بازدارید، با یتیمان مهربانی کنید، تا بعد از شما با یتیمان شما مهربانی کنند . از گناهان خود به سوی خدا توبه کنید، دست های خود را در اوقات نماز به دعا بردارید، زیرا وقت نماز بهترین ساعت هاست، حق تعالی در این اوقات به سوی بندگانش به رحمت نظر می کند، به آنان پاسخ می دهد هرگاه او را بخوانند و لبیک می گوید، هرگاه او را ندا دهند اجابت می نماید هرگاه او را بخوانند . ای مردم همانا وجود شما در گرو کرده های شماست پس آن را با آمرزش خواهی از خدا از گرو رها سازید . و پشت شما از گناهان گرانبار است، پس آن را به طولانی ساختن سجده ها سبک کنید، و بدانید حق تعالی به عزّت و جلال خود سوگند یاد کرده، که نمازگزاران و سجده کنندگان در این ماه را عذاب ننماید، و آنان را در قیامت به آتش دوزخ نترساند . ای مردم هرکه از شما روزه دار مؤمنی را در این ماه افطار دهد، برای او نزد خدا ثواب آزاد کردن بنده و آمرزش گناهان پیشین
ص: 436
خواهد بود . بعضی از اصحاب گفتند: یا رسول اللّه همه ما توانایی افطار دادن نداریم، فرمود: از آتش دوزخ بپرهیزید به افطار دادن روزه داران، گرچه به نصف دانه خرما، یا به یک جرعه آب باشد، همانا خدا به هرکه به همین مقدار افطاری دهد، این پاداش را می دهد، حتی اگر توانایی بیشتر از این را نداشته باشد! ! ای مردم هرکه اخلاق خود را در این ماه نیکو کند، آسان و راحت بر صراط بگذرد روزی که قدم ها بر ان بلغزد، و هرکه در این ماه بر به کار گرفتن غلام و کنیز خویش آسان گیرد، خدا در قیامت حساب او را آسان کند، و هرکه در این ماه شرّ خود را از مردم بازدارد، حق تعالی خشم خویش را در قیامت از او بازدارد و هرکه در این ماه یتیم بی پدری را نوازش کند، خدا در قیامت او را گرا می دارد و هرکه در این ماه به خویشان خود صله و احسان کند، خدا در قیامت او را به مهر خود پیوند دهد، و هرکه از خویشان خود احسان را قطع کند، خدا در قیامت رحمت خود را از او بردارد، و هرکه در این ماه نماز مستحب بجا آورد، خدا برای او برات بیزاری از آتش دوزخ ثبت کند . و هرکه در این ماه نماز واجبی را ادا کند، خدا به او پاداش هفتاد نماز واجب را که در ماه های دیگر خوانده
ص: 437
شود عطا نماید، و هرکه در این ماه صلوات بسیار بر من فرستد، خدا ترازوی عمل او را سنگین گرداند، در روزی که ترازوهای عمل سبک باشند و هرکه در این ماه یک آیه از قرآن بخواند، پاداش کسی را دارد که در ماه های دیگر ختم قرآن کرده باشد . ای مردم به یقین درهای بهشت در این ماه باز است، از خدا بخواهید که به روی شما نبندد، درهای دوزخ در این ماه بسته است، از خدا درخواست نمایید که به روی شما نگشاید، و شیاطین را در این ماه به زنجیر کشیده اند از خدا بخواهید که آنان را بر شما چیره نسازد تا آخر خبر شیخ صدوق روایت کرده چون ماه رمضان میرسید رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هر اسیری را آزاد می کرد و به هر خواهنده ای عطا می فرمود . مؤلّف گوید: ماه رمضان ماه خدای جهانیان و شریف ترین ماه هاست ماهی که درهای آسمان و درهای بهشت و رحمت باز می شود، و درهای دوزخ بسته میچ شود، در این ماه شبی است که عبادت در آن از عبادت هزار ماه بهتر است، پس درنگ کن که در شب وروز خود چگونه خواهی بود، و چگونه اعضا و جوارح خویش را از نافرمانی پروردگار حفظ می کنی؟ مبادا شبها خواب باشی، و روزها از یاد خدا غافل، همانا در
ص: 438
روایت است، که در پایان هر روز از روزهای ماه رمضان خدا در وقت افطار، هزار هزار نفر را از آتش دوزخ آزاد می کند، و چون شب جُمعه و روز جُمعه شود، در هر ساعتی هزار هزار نفر را از آتش دوزخ می رهاند، که هریک مستوجب عذاب بوده باشند، و در شب و روز آخر ماه، به تعداد آنچه در تمام ماه رها ساخته آزاد می کند، پس ای عزیز مبادا که ماه رمضان بگذرد، و گناهانت بر عهده ات باقی مانده باشد، و در وقتی که روزه داران پاداش خود را بگیرند تو ازجمله محرومان و زیانکاران باشی، و به سوی خدای تبارک و تعالی تقرّب جوی به تلاوت قرآن در شبها و روزهای این ماه، و به خواندن نماز، و کوشش در عبادت و خواندن نمازها در اوقات فضیلت، و کثرت استغفار و دعا .
فَعَنِ الصَّادِقِ (عَلَيهِ السَّلَامُ)، أَنَّهُ مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ، لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إِلَی قَابِلٍ إِلا أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ . (1)
و خود را از آنچه خدا حرام کرده و از افطار دادن به چیزهای حرام، حفظ کن و به گونه ای رفتار کن که مولای ما حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) وصیت فرموده که: هرگاه روزه
ص: 439
هستی باید گوش و چشم و پوست و همه اعضای تو روزه باشند، یعنی از انجام محرّمات بلکه مکروهات دوری کنند و نیر فرمود: گاه روزه تو نباید همانند روز افطار تو باشد، و همچنین فرمود: روزه به همین خودداری از خوردن و آشامیدن تنهاست، بلکه باید در هنگام روزه، زبان خود را از دروغ نگاه دارید، و دیده های خود را از حرام بپوشانید و با یکدیگر نزاع نکنید، و بر هم حسد نورزید، و غیبت و گفتگوی بی منطق ننمایید، و سوگند دروغ بلکه حتی سوگند راست به زبان نیاورید، و دشنام و ناسزا ندهید، و بی خردی نورزید، و دلتنگ نشوید، و از یاد خدا و نماز غفلت نکنید، و از آنچه نباید گفت خاموش باشید، شکیبا باشید، و سخن به راستی گویید، از اهل شرّ دوری کنید، و از گفتار بد و دروغ و افترا و خصومت با مردم و گمان بد بردن و غیبت و سخن چینی اجتناب کنید و خود را در آستانه آخرت بدانید، و در انتظار فرج و ظهور قائم آل محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) باشید و ثواب های آخرت را آرزو نمایید، و برای سفر آخرت، اعمال شایسته را توشه برگیرید و بر شما باد به آرامش دل و آرامی تن و خضوع و خشوع و شکستگی و فروتنی، مانند برده ای که از مولای خویش
ص: 440
بترسد، و از عذاب خدا هراسان باشید، و به رحمتش امیدوار، و ای روزه دار باید که دلت از عیب ها و باطنت از حیله ها و مکرها پاک باشد، و تنت پاکیزه از آلودگی ها و از آنچه غیر خداست به سوی خدا بیزاری جو، و ولایت و دوستی خویش را به گاه روزه برای خدا خالص گردان، و از بیان آنچه حق تعالی تو را از آن در آشکار و نهان نهی کرده خاموش باش . و در ایام روزه روح و بدن خویش را به خدای (عزّ و جلّ) ببخش، و دل خویش را برای محبت و یاد او فارغ گردان، و بدن خود را در آنچه خدا تو را به آن امر کرده و فرا خوانده بکارگیر، اگر چنین کنی، آنچه شایسته روزه است انجام داده ای، و فرمان خدا را اطاعت کرده ای، و از آنچه بیان شد آنچه را کم بگذاری، به اندازه آن از فضل و ثواب روزه تو کم می شود، به درستی که پدرم گفت: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) شنید زنی هنگام روزه، کنیز خویش را دشنام داد، حضرت طعامی خواست و به آن زن گفت: میل کن، عرضه داشت: روزه هستم، فرمود: چگونه روزه ای که کنیز خود را دشنام دادی! روزه تنها ترک خوردن و آشامیدن نیست، همانا حق تعالی روزه را حجابی از انجام کارهای ناشایست، و کردارهای بد، و گفتارهای
ص: 441
ناپسند قرار داده، چه بسیارند روزه داران، و چه بسیارند آنان که تحمّل گرسنگی می کنند . حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: چه بسیار روزه داری که او را از روزه جز تشنگی و گرسنگی بهره ای نیست، و چه بسیار عبادت کننده ای که او را از عبادت سودی جز رنج و زحمت نیست!! ای خوشا خواب زیرکان که بهتر از بیداری و عبادت احمقان می باشد، و خوشا افطار زیرکان که بهتر از روزه داشتن بی خردان است!!
از جابر بن یزید از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به جابر بن عبد اللّه فرمود: ای جابر این ماه ماه رمضان است، هرکه روزه بدارد روزش را، و به عبادت بایستد بخشی از شبش را، و شکم و شهوت خویش را از حرام باز دارد، و زبانش را حفظ کند، از گناهانش همچون بیرون رفتن از ماه رمضان بیرون رود . . . جابر گوید: گفتم: یا رسول اللّه چه نیکوست این حدیثی که فرمودی؟ حضرت فرمود: ای جابر چه دشوار است این شرط هایی که گفتم؟ ! به هر صورت، اعمال این ماه شریف در دو مطلب و یک خاتمه ذکر می شود :
ص: 442
و آن بر چهار بخش است، بخش اوّل: اعمالی که در هر شب و هر روز این ماه بجا آورده شود .
سیّد ابن طاووس از امام صادق و موسی بن جعفر (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت کرده که فرمودند: در ماه رمضان از اوّل آن تا آخر آن پس از هر فریضه بخوان:
اللّهمَّ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ، مَا أَبْقَیْتَنِی فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ وَ سَعَةِ رِزْقٍ، وَ لا تُخْلِنِی مِنْ تِلْکَ الْمَوَاقِفِ الْکَرِیمَةِ، وَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِیفَةِ، وَ زِیَارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ فِی جَمِیعِ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَکُنْ لِی، اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ، مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ، وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ، أَنْ تُطِیلَ عُمُرِی [فِی طَاعَتِکَ]، وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ رِزْقِی، (1)
ص: 443
وَ تُؤَدِّیَ عَنِّی أَمَانَتِی وَ دَیْنِی ؛ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ . (1)
و پس از نمازهای واجب بخوان: یَا عَلِیُّ یَا عَظِیمُ، یَا غَفُورُ یَا رَحِیمُ، أَنْتَ الرَّبُّ الْعَظِیمُ، الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ، وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ . وَ هَذَا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ، وَ شَرَّفْتَهُ وَ فَضَّلْتَهُ عَلَی الشُّهُورِ، وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِی فَرَضْتَ صِیَامَهُ عَلَیَّ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ، الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ، هُدًی لِلنَّاسِف وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ، وَ جَعَلْتَ فِیهِ لَیْلَةَ الْقَدْرِ، وَ جَعَلْتَهَا خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ؛ فَیَا ذَا الْمَنِّ وَ لا یُمَنُّ عَلَیْکَ، مُنَّ عَلَیَّ بِفَکَاکِ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ، فِیمَنْ تَمُنُّ عَلَیْهِ وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (2)
شیخ کفعمی در «مصباح» و «بلد الامین» و شیخ شهید در مجموعه خود از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده اند که آن حضرت فرمود: هرکه این دعا را در ماه رمضان، پس از هر نماز واجب بخواند، حق تعالی گناهان او را تا روز قیامت
ص: 444
بیامرزد . و آن دعا این است:
اللّهمَّ أَدْخِلْ عَلَی أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ . اللّهمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ . اللّهمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ اللّهمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَانٍ . اللّهمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدِینٍ . اللّهمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ . اللّهمَّ رُدَّ کُلَّ غَرِیبٍ . اللّهمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ . اللّهمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ . اللّهمَّ اشْفِ کُلَّ مَرِیضٍ . اللّهمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاکَ . اللّهمَّ غَیِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِکَ . اللّهمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ، وَ أَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ . (1)
شیخ کلینی در کتاب «کافی» از ابو بصیر روایت کرده که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در ماه رمضان این دعا را می خواند:
اللّهمَّ إِنِّی بِکَ وَ مِنْکَ أَطْلُبُ حَاجَتِی، وَ مَنْ طَلَبَ حَاجَةً إِلَی النَّاسِ، فَإِنِّی لا أَطْلُبُ حَاجَتِی إِلّا مِنْکَ، وَحْدَکَ لا شَرِیکَ لَکَ، وَ أَسْأَلُکَ بِفَضْلِکَ وَ رِضْوَانِکَ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ (2)
ص: 445
بَیْتِهِ، وَ أَنْ تَجْعَلَ لِی فِی عَامِی هَذَا، إِلَی بَیْتِکَ الْحَرَامِ سَبِیلاً، حِجَّةً مَبْرُورَةً، مُتَقَبَّلَةً زَاکِیَةً خَالِصَةً لَکَ، تَقَرُّ بِهَا عَیْنِی، وَ تَرْفَعُ بِهَا دَرَجَتِی، وَ تَرْزُقَنِی أَنْ أَغُضَّ بَصَرِی، وَ أَنْ أَحْفَظَ فَرْجِی، وَ أَنْ أَکُفَّ بِهَا عَنْ جَمِیعِ مَحَارِمِکَ، حَتَّی لا یَکُونَ شَیْءٌ آثَرَ عِنْدِی، مِنْ طَاعَتِکَ وَ خَشْیَتِکَ، وَ الْعَمَلِ بِمَا أَحْبَبْتَ، وَ التَّرْکِ ِمَا کَرِهْتَ وَ نَهَیْتَ عَنْهُ، وَ اجْعَلْ ذَلِکَ فِی یُسْرٍ وَ یَسَارٍ وَ عَافِیَةٍ، وَ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ، وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَ وَفَاتِی قَتْلا فِی سَبِیلِکَ، تَحْتَ رَایَةِ نَبِیِّکَ مَعَ أَوْلِیَائِکَ، وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَقْتُلَ بِی أَعْدَاءَکَ وَ أَعْدَاءَ رَسُولِکَ، وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُکْرِمَنِی بِهَوَانِ مَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِکَ، وَ لا تُهِنِّی بِکَرَامَةِ أَحَدٍ مِنْ أَوْلِیَائِکَ، اللّهمَّ اجْعَلْ لِی مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلا، حَسْبِیَ اللّه مَا شَاءَ اللّه . (1)
مؤلّف گوید: این دعا موسوم به دعای حجّ است، سیّد در «اقبال» خواندن آن را در شبهای ماه رمضان، پس از مغرب، از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده، و کفعمی در کتاب «بلد
ص: 446
الامین» فرموده: در هر روز از ماه رمضان و در شب اوّل آن، خواندن این دعا مستحبّ است، و شیخ مفید در کتاب «مقنعه» آن را برای خصوص شب اول ماه پس از نماز مغرب روایت کرده، آگاه باش بهترین اعمال در شبها و روزهای ماه مبارک رمضان خواندن قرآن است، و باید آن را بسیار خواند، چه اینکه قرآن در این ماه نازل شده و در آثار اسلامی وارد شده که هرچیزی را بهاری است، و بهار قرآن ماه رمضان است و در ماه های دیگر یک ختم قرآن مستحبّ است، و کم ترینش ختم آن در شش روز است، ولی در ماه رمضان هر سه روز یک ختم مستحبّ است، و اگر بتواند روزی یک ختم قرآن کند بسیار خوب است، علاّمه مجلسی فرموده: در حدیث است که بعضی از امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) در این ماه چهل ختم قرآن می نمودند و بلکه زیادتر، و اگر ثواب هر ختم قرآنی را به روح مقدس یکی از چهارده معصوم هدیه کند ثوابش دو چندان گردد . و از روایتی ظاهر می شود، که اجر چنین کسی آن است که در روز قیامت با ایشان باشد . در این ماه باید دعا و صلوات و استغفار بسیار نمود، و زیاد «لا اله الاّ اللّه» گفت، و روایت شده که امام چهارم (عَلَيهِ السَّلَامُ) چون ماه رمضان فرا می رسید، زبان نمی گشود مگر به دعا و تسبیح
ص: 447
و استغفار و تکبیر، و نیز باید به عبادت و انجام نافله های شب و روز اهتمام بسیار ورزید .
دعای افتتاح
بخش دوّم: اعمالی است که باید در شبهای رمضان بجا آورد، و آن چند عمل است: اوّل: افطار نمودن و مستحبّ است پس از نماز شام افطار کند مگر آنکه ضعف بر او چیره شده باشد، یا جمعی جهت افطار منتظر او باشند، دوّم: با غذایی پاکیزه از حرام و شبهه افطار کند، و بهتر است با خرمای حلال روزه خود را بگشاید، تا ثواب نمازش چهار صد برابر گردد، و به خرما، آب، رطب شیر، حلوا، نبات، آب گرم، به هر کدام که افطار کند خوب است .
سوّم: در وقت افطار دعاهای ویژه آن را بخواند، از جمله بگوید:اللّهمَّ لَکَ صُمْتُ، وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْتُ، وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ . (1)
تا خدا ثواب هرکسی را که در این روز روزه داشته به او عطا کند و اگر دعای «اللّهمّ ربَّ النّور العظیمِ» را که سیّد و کفعمی روایت کرده اند بخواند فضیلت بسیار یابد، و روایت شده که امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) هرگاه می خواست افطار
ص: 448
کند می گفت:
بِسْمِ اللّه . اللّهمَّ لَکَ صُمْنَا، وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا، فَتَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ . (1)
چهارم: در هنگام خوردن لقمه اول بگوید:بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ . یَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اِغْفِرْ لِی . (2) تا خدا او را بیامرزد .
در روایت آمده که در پایان هر روز از روزهای ماه رمضان، خدا هزار هزار نفر را از آتش دوزخ آزاد کند، پس از حضرتش بخواه که تو را یکی از آنان قرار دهد . پنجم: در وقت افطار سوره «قَدر» را بخواند . ششم: به هنگام افطار صدقه داده، و به روزه داران افطار دهد، هرچند به قَدر چند دانه خرما یا جرعه ای آب باشد . از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هرکه روزه داری را افطار دهد همچون اجر آن روزه دار برایش خواهد بود، بی آنکه از پاداش آن روزه دار چیزی کاسته شود . و همچنین برای او خواهد بود همانند آن عمل خوبی که آن افطار کننده به نیروی آن طعام بجا آورد، آیة اللّه علاّمه حلی در رساله «سعدیه» از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هر مؤمنی در ماه رمضان مؤمن دیگری را به
ص: 449
لقمه ای اطعام کند، حق تعالی برای او بنویسد اجر کسی را که سی بنده مؤمن آزاد کرده، و نزد خدا یک دعایش مستجاب شود . هفتم: در هر شب خواندن هزار مرتبه «اِنّا اَنزَلناهُ» وارد است . هشتم: در هر شب اگر بتواند صد مرتبه سوره «حم دخان» را بخواند . نهم: سیّد روایت کرده است: هرکه این دعا را در هر شب ماه رمضان بخواند، گناهان چهل سال او آمرزیده می شود:
اللّهمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ، الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ، وَ افْتَرَضْتَ عَلَی عِبَادِکَ فِیهِ الصِّیَامَ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ، وَ اغْفِرْ لِی تِلْکَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ ؛ فَإِنَّهُ لا یَغْفِرُهَا غَیْرُکَ ؛ یَا رَحْمَانُ یَا عَلّامُ . (1)
دهم: در هر شب پس از مغرب دعای حج را بخواند، که بیان آن در بخش اوّل گذشت .
یازدهم: در هر شب از ماه رمضان بخواند: اللّهمَّ إِنِّی أَفْتَتِحُ (2)
ص: 450
الثَّنَاءَ بِحَمْدِکَ، وَ أَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوَابِ بِمَنِّکَ، [وَ] أَیْقَنْتُ أَنَّکَ [أَنْتَ] أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ، فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکَالِ وَ النَّقِمَةِ، وَ أَعْظَمُ الْمُتَجَبِّرِینَ فِی مَوْضِعِ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ، اللّهمَّ أَذِنْتَ لِی فِی دُعَائِکَ وَ مَسْأَلَتِکَ، فَاسْمَعْ یَا سَمِیعُ مِدْحَتِی، وَ أَجِبْ یَا رَحِیمُ دَعْوَتِی، وَ أَقِلْ یَا غَفُورُ عَثْرَتِی ؛ فَکَمْ یَا إِلَهِی مِنْ کُرْبَةٍ قَدْ فَرَّجْتَهَا، وَ هُمُومٍ قَدْ کَشَفْتَهَا، وَ عَثْرَةٍ قَدْ أَقَلْتَهَا، وَ رَحْمَةٍ قَدْ نَشَرْتَهَا، وَ حَلْقَةِ بَلاءٍ قَدْ فَکَکْتَهَا . الْحَمْدُ للّه الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لا وَلَداً، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً . (1) الْحَمْدُ للّه بِجَمِیعِ مَحَامِدِهِ کُلِّهَا ؛ عَلَی جَمِیعِ نِعَمِهِ کُلِّهَا الْحَمْدُ للّه الَّذِی لا مُضَادَّ لَهُ فِی مُلْکِهِ، وَ لا مُنَازِعَ لَهُ فِی أَمْرِهِ ؛ الْحَمْدُ للّه الَّذِی لا شَرِیکَ لَهُ فِی خَلْقِهِ، وَ لا شَبِیهَ [لاشِبْهَ ] لَهُ فِی عَظَمَتِهِ، الْحَمْدُ للّه الْفَاشِی فِی الْخَلْقِ (2)
ص: 451
أَمْرُهُ وَ حَمْدُهُ، الظَّاهِرِ بِالْكَرَمِ مَجْدُهُ، الْباسِطِ بِالْجُودِ يَدَهُ، الَّذِى لَاتَنْقُصُ خَزائِنُهُ، وَ لَا تَزِيدُهُ كَثْرَةُ الْعَطاءِ إِلّا جُوداً وَ كَرَماً إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْوَهَّابُ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ قَلِيلاً مِنْ كَثِيرٍ، مَعَ حاجَةٍ بِى إِلَيْهِ عَظِيمَةٍ وَ غِناكَ عَنْهُ قَدِيمٌ وَ هُوَ عِنْدِى كَثِيرٌ، وَ هُوَ عَلَيْكَ سَهْلٌ يَسِيرٌ . (1) اللّهمَّ إِنَّ عَفْوَکَ عَنْ ذَنْبِی، وَ تَجَاوُزَکَ عَنْ خَطِیئَتِی، وَ صَفْحَکَ عَنْ ظُلْمِی، وَ سَتْرَکَ عَلَی (عَنْ) قَبِیحِ عَمَلِی، وَ حِلْمَکَ عَنْ کَثِیرِ (کَبِیرِ) جُرْمِى عِنْدَ مَا كانَ مِنْ خَطَإى وَ عَمْدِى أَطْمَعَنِى فِى أَنْ أَسْأَلَكَ مَا لَاأَسْتَوْجِبُهُ مِنْكَ الَّذِى رَزَقْتَنِى مِنْ رَحْمَتِكَ، وَ أَرَيْتَنِى مِنْ قُدْرَتِكَ، وَ عَرَّفْتَنِى مِنْ إِجابَتِكَ، فَصِرْتُ أَدْعُوكَ آمِناً، وَ أَسْأَلُكَ مُسْتَأْنِساً لَاخائِفاً وَ لَا وَجِلاً، مُدِلّاً عَلَيْكَ فِيما قَصَدْتُ فِيهِ إِلَيْكَ، فَإِنْ أَبْطَأَ عَنِّى عَتَبْتُ بِجَهْلِى عَلَيْكَ، وَ لَعَلَّ الَّذِى أَبْطَأَ عَنِّى هُوَ خَيْرٌ لِى لِعِلْمِكَ بِعاقِبَةِ الْأُمُورِ، فَلَمْ أَرَ مَوْلىً [مُؤَمَّلا] کَرِیما أَصْبَرَ (2)
ص: 452
عَلَی عَبْدٍ لَئِیمٍ مِنْکَ عَلَیَّ . یَا رَبِّ إِنَّکَ تَدْعُونِی فَأُوَلِّی عَنْکَ، وَ تَتَحَبَّبُ إِلَیَّ فَأَتَبَغَّضُ إِلَیْکَ، وَ تَتَوَدَّدُ إِلَیَّ فَلا أَقْبَلُ مِنْکَ، کَأَنَّ لِیَ التَّطَوُّلَ عَلَیْکَ، (1)فَلَمْ يَمْنَعْكَ ذٰلِكَ مِنَ الرَّحْمَةِ لِى وَ الْإِحْسانِ إِلَىَّ، وَ التَّفَضُّلِ عَلَىَّ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ، فَارْحَمْ عَبْدَكَ الْجاهِلَ وَجُدْ عَلَيْهِ بِفَضْلِ إِحْسانِكَ إِنَّكَ جَوادٌ كَرِيمٌ . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ مالِكِ الْمُلْكِ، مُجْرِى الْفُلْكِ، مُسَخِّرِ الرِّياحِ، فالِقِ الْإِصْباحِ، دَيَّانِ الدِّينِ، رَبِّ الْعالَمِينَ . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلىٰ حِلْمِهِ بَعْدَ عِلْمِهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ عَفْوِهِ بَعْدَ قُدْرَتِهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ طُولِ أَناتِهِ فِى غَضَبِهِ وَ هُوَ قادِرٌ عَلَىٰ مَا يُرِيدُ . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ خالِقِ الْخَلْقِ، باسِطِ الرِّزْقِ، فالِقِ الْإِصْباحِ، ذِى الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ وَ الْفَضْلِ وَ الْإِنْعامِ، الَّذِى بَعُدَ فَلا يُرىٰ، وَ قَرُبَ فَشَهِدَ النَّجْوىٰ، تَبارَكَ وَ تَعالىٰ . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَيْسَ لَهُ مُنازِعٌ يُعادِلُهُ، وَ لَا شَبِيهٌ يُشاكِلُهُ، وَ لَا ظَهِيرٌ يُعاضِدُهُ، قَهَرَ بِعِزَّتِهِ (2)
ص: 453
الْأَعِزَّاءَ، وَ تَواضَعَ لِعَظَمَتِهِ الْعُظَماءُ، فَبَلَغَ بِقُدْرَتِهِ مَا يَشاءُ . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى يُجِيبُنِى حِينَ أُنادِيهِ، وَ يَسْتُرُ عَلَىَّ كُلَّ عَوْرَةٍ وَ أَنَا أَعْصِيهِ، وَ يُعَظِّمُ النِّعْمَةَ عَلَىَّ فَلَا أُجازِيهِ، فَكَمْ مِنْ مَوْهِبَةٍ هَنِيئَةٍ قَدْ أَعْطانِى، وَ عَظِيمَةٍ مَخُوفَةٍ قَدْ كَفانِى، وَ بَهْجَةٍ مُونِقَةٍ قَدْ أَرانِى، فَأُثْنِى عَلَيْهِ حامِداً، وَ أَذْكُرُهُ مُسَبِّحاً . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَايُهْتَكُ حِجابُهُ، وَ لَا يُغْلَقُ بابُهُ، وَ لَا يُرَدُّ سائِلُهُ، وَ لَا يُخَيَّبُ (لا یَخِیبُ) آمِلُهُ . الْحَمْدُ للّه الَّذِی یُؤْمِنُ الْخَائِفِینَ، وَ یُنَجِّی (یُنْجِی) الصَّالِحِینَ (الصَّادِقِینَ) وَ یَرْفَعُ الْمُسْتَضْعَفِینَ، وَ يَضَعُ الْمُسْتَكْبِرِينَ، وَ يُهْلِكُ مُلُوكاً وَ يَسْتَخْلِفُ آخَرِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ قاصِمِ الْجَبَّارِينَ، مُبِيرِ الظَّالِمِينَ، مُدْرِكِ الْهارِبِينَ، نَكالِ الظَّالِمِينَ، صَرِيخِ الْمُسْتَصْرِخِينَ، مَوْضِعِ حاجاتِ الطَّالِبِينَ، مُعْتَمَدِ الْمُؤْمِنِينَ . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى مِنْ خَشْيَتِهِ تَرْعَدُ السَّماءُ وَ سُكَّانُها، وَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ عُمَّارُها، وَ تَمُوجُ الْبِحارُ وَ مَنْ(1)
ص: 454
یَسْبَحُ (یُسَبِّحُ) فِی غَمَرَاتِهَا . «اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى هَدانا لِهٰذا، وَ مَا كُنَّا لِنَهْتَدِىَ لَوْلَا أَنْ هَدَانا اللّٰهُ» اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى يَخْلُقُ وَ لَمْ يُخْلَقْ، وَ يَرْزُقُ وَ لَا يُرْزَقُ، وَ يُطْعِمُ وَ لَا يُطْعَمُ، وَ يُمِيتُ الْأَحْياءَ، وَ يُحْيِى الْمَوْتىٰ، وَ هُوَ حَيٌّ لَايَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ، وَ أَمِینِکَ وَ صَفِیِّکَ، وَ حَبِیبِکَ وَ خِیَرَتِکَ (خَلِیلِکَ) مِنْ خَلْقِکَ، وَ حَافِظِ سِرِّکَ، وَ مُبَلِّغِ رِسَالاتِکَ، أَفْضَلَ وَ أَحْسَنَ وَ أَجْمَلَ، وَ أَکْمَلَ وَ أَزْکَی وَ أَنْمَی وَ أَطْیَبَ وَ أَطْهَرَ وَ أَسْنَی، وَ أَکْثَرَ (أَکْبَر) مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ وَ تَحَنَّنْتَ، وَ سَلَّمْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ عِبَادِکَ (خَلْقِکَ) وَ أَنْبِیَائِکَ، وَ رُسُلِکَ وَ صِفْوَتِکَ، وَ أَهْلِ الْکَرَامَةِ عَلَیْکَ مِنْ خَلْقِکَ . اللّهمَّ وَ صَلِّ عَلَی عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، وَ وَصِیِّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، عَبْدِکَ وَ وَلِیِّکَ وَ أَخِی رَسُولِکَ، وَ حُجَّتِکَ عَلَی خَلْقِکَ، وَ آیَتِکَ الْکُبْرَی، (1)
ص: 455
وَ النَّبَإِ الْعَظِیمِ، وَ صَلِّ عَلَی الصِّدِّیقَةِ الطَّاهِرَةِ، فَاطِمَةَ [الزَّهْرَاءِ] سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ، وَ صَلِّ عَلَی سِبْطَیِ الرَّحْمَةِ وَ إِمَامَیِ الْهُدَی، الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ، سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَ صَلِّ عَلَی أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ، عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ، وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ، وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، وَ عَلِيِّ بْنِ مُوسىٰ، وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ، وَ الْخَلَفِ الْهادِي الْمَهْدِيِّ، حُجَجِكَ عَلَىٰ عِبادِكَ، وَ أُمَنائِكَ فِى بِلادِكَ صَلاةً كَثِيرَةً دائِمَةً. اللّهمَّ وَ صَلِّ عَلَی وَلِیِّ أَمْرِکَ، الْقَائِمِ الْمُؤَمَّلِ، وَ الْعَدْلِ الْمُنْتَظَرِ، وَ حُفَّهُ (وَ احْفُفْهُ) بِمَلائِكَتِكَ الْمُقَرَّبِينَ، وَ أَيِّدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ؛ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ الدَّاعِىَ إِلىٰ كِتابِكَ، وَ الْقائِمَ بِدِينِكَ، اسْتَخْلِفْهُ فِى الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفْتَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِ، مَكِّنْ لَهُ دِينَهُ الَّذِى ارْتَضَيْتَهُ لَهُ، أَبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِ أَمْناً، يَعْبُدُكَ لَايُشْرِكُ بِكَ شَيْئاً . (1)
ص: 456
اللّهمَّ أَعِزَّهُ وَ أَعْزِزْ [اَعزَّ] بِهِ، وَ انْصُرْهُ وَ انْتَصِرْ بِهِ، وَ انْصُرْهُ نَصْراً عَزِيزاً، وَ افْتَحْ لَهُ فَتْحاً يَسِيراً، وَ اجْعَلْ لَهُ مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصِيراً . اَللّٰهُمَّ أَظْهِرْ بِهِ دِينَكَ وَ سُنَّةَ نَبِيِّكَ، حَتَّىٰ لَايَسْتَخْفِىَ بِشَىْءٍ مِنَ الْحَقِّ مَخافَةَ أَحَدٍ مِنَ الْخَلْقِ . اَللّٰهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَيْكَ فِى دَوْلَةٍ كَرِيمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلامَ وَ أَهْلَهُ، وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَ أَهْلَهُ، وَ تَجْعَلُنا فِيها مِنَ الدُّعاةِ إِلَىٰ طاعَتِكَ، وَ الْقادَةِ إِلىٰ سَبِيلِكَ، وَ تَرْزُقُنا بِها كَرامَةَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . (1)اَللّٰهُمَّ مَا عَرَّفْتَنا مِنَ الْحَقِّ فَحَمِّلْناهُ، وَ مَا قَصُرْنا عَنْهُ فَبَلِّغْناهُ . اَللّٰهُمَّ الْمُمْ بِه شَعَثَنا، وَ اشْعَبْ بِهِ صَدْعَنا، وَ ارْتُقْ بِهِ فَتْقَنا، وَ كَثِّرْ بِهِ قِلَّتَنا، وَ أَعْزِزْ بِهِ ذِلَّتَنا، وَ أَغْنِ بِهِ عائِلَنا، وَ اقْضِ بِهِ عَنْ مَغْرَمِنا، وَ اجْبُرْ بِهِ فَقْرَنا، وَ سُدَّ بِهِ خَلَّتَنا، وَ يَسِّرْ بِهِ عُسْرَنا، وَ بَيِّضْ بِهِ وُجُوهَنا، وَ فُكَّ بِهِ أَسْرَنا، وَ أَنْجِحْ بِهِ طَلِبَتَنا، وَ أَنْجِزْ بِهِ مَواعِيدَنا، وَ اسْتَجِبْ بِهِ دَعْوَتَنا، وَ أَعْطِنا بِهِ سُؤْلَنا، وَ بَلِّغْنا بِهِ (2)
ص: 457
مِنَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ آمالَنا، وَ أَعْطِنا بِهِ فَوْقَ رَغْبَتِنا، يَا خَيْرَ الْمَسْؤُولِينَ، وَ أَوْسَعَ الْمُعْطِينَ، اشْفِ بِهِ صُدُورَنا، وَ أَذْهِبْ بِهِ غَيْظَ قُلُوبِنا، وَ اهْدِنا بِهِ لِمَا اخْتُلِفَ فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِكَ، إِنَّكَ تَهْدِى مَنْ تَشاءُ إِلىٰ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ، وَ انْصُرْنا بِهِ عَلَىٰ عَدُوِّكَ وَ عَدُوِّنا إِلٰهَ الْحَقِّ (الْخَلْقِ). آمِینَ . اللّهمَّ إِنَّا نَشْکُو إِلَیْکَ فَقْدَ نَبِیِّنَا، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ غَیْبَةَ وَلِیِّنَا (إِمَامِنَا )، وَ کَثْرَةَ عَدُوِّنَا، وَ قِلَّةَ عَدَدِنَا، (1) وَ شِدَّةَ الْفِتَنِ بِنا، وَ تَظاهُرَ الزَّمانِ عَلَيْنا، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ (وَ آلِ مُحَمَّدٍ )، وَ أَعِنَّا عَلىٰ ذٰلِكَ بِفَتْحٍ مِنْكَ تُعَجِّلُهُ، وَ بِضُرٍّ تَكْشِفُهُ، وَ نَصْرٍ تُعِزُّهُ، وَ سُلْطانِ حَقٍّ تُظْهِرُهُ، وَ رَحْمَةٍ مِنْكَ تُجَلِّلُناها، وَ عافِيَةٍ مِنْكَ تُلْبِسُناها، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
دوازدهم: در هر شب این دعا را بخواند:اللّهمَّ بِرَحْمَتِکَ فِی الصَّالِحِینَ فَأَدْخِلْنَا، وَ فِی عِلِّیِّینَ فَارْفَعْنَا، وَ بِکَأْسٍ مِنْ مَعِینٍ مِنْ عَیْنٍ سَلْسَبِیلٍ فَاسْقِنَا، (3)
ص: 458
وَ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ بِرَحْمَتِکَ فَزَوِّجْنَا، وَ مِنَ الْوِلْدَانِ الْمُخَلَّدِینَ کَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَکْنُونٌ فَأَخْدِمْنَا، وَ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّةِ وَ لُحُومِ الطَّیْرِ فَأَطْعِمْنَا، وَ مِنْ ثِیَابِ السُّنْدُسِ وَ الْحَرِیرِ وَ الْإِسْتَبْرَقِ فَأَلْبِسْنَا، وَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، وَ قَتْلا فِی سَبِیلِکَ فَوَفِّقْ لَنَا، وَ صَالِحَ الدُّعَاءِ وَ الْمَسْأَلَةِ فَاسْتَجِبْ لَنَا، وَ إِذَا جَمَعْتَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَارْحَمْنَا، وَ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ فَاکْتُبْ لَنَا، وَ فِی جَهَنَّمَ فَلا تَغُلَّنَا، وَ فِی عَذَابِکَ وَ هَوَانِکَ فَلا تَبْتَلِنَا، وَ مِنَ الزَّقُّومِ وَ الضَّرِیعِ فَلا تُطْعِمْنَا، وَ مَعَ الشَّیَاطِینِ فَلا تَجْعَلْنَا، وَ فِی النَّارِ عَلَی وُجُوهِنَا فَلا تَکْبُبْنَا (تَکُبَّنَا)، وَ مِنْ ثِیَابِ النَّارِ وَ سَرَابِیلِ الْقَطِرَانِ فَلا تُلْبِسْنَا، وَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ یَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ، بِحَقِّ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ فَنَجِّنَا . (1)
سیزدهم: از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: در هر شب ماه
ص: 459
رمضان بخوان: اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّر، مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ فِی الْأَمْرِ الْحَکِیمِ، مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْ سَیِّئَاتِهِمْ، وَ أَنْ تَجْعَلَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ، أَنْ تُطِیلَ عُمُرِی فِی خَیْرٍ وَ عَافِیَةٍ، وَ تُوَسِّعَ فِی رِزْقِی، وَ تَجْعَلَنِی مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِهِ لِدِینِکَ، وَ لا تَسْتَبْدِلْ بِی غَیْرِی . (1)
چهاردم: در کتاب «انیس و الصّالحین» آمده است که در هر شب از شبهای ماه رمضان بخواند: أَعوذُ بِجَلالِ وَجهِکَ الکَریمِ، أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ، أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ، وَ لَکَ قِبَلِی تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ . (2)
پانزدهم: شیخ کفعمی در حاشیه «بلد الامین» از سیّد ابن باقی روایت کرده که مستحب است در هر شب ماه رمضان دو
ص: 460
رکعت نماز خوانده شود، در هر رکعت سوره «حَمد» یک مرتبه و سوره «تَوحید» سه مرتبه و چون سلام داده شد بگوید:
سُبْحانَ مَنْ هُوَ حَفِيظٌ لَايَغْفُلُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ رَحِيمٌ لَايَعْجَلُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ قائِمٌ لَايَسْهُو، سُبْحانَ مَنْ هُوَ دائِمٌ لَايَلْهُو . (1)
سپس تسبیحات اربعه [یعنی: سُبْحانَ اللّه وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إلهَ إلاّ اللّه وَ اللّه أکْبَرُ] راهفت مرتبه بگوید، آنگاه بخواند:
سُبْحَانَکَ سُبْحَانَکَ سُبْحَانَکَ ؛ یَا عَظِیمُ، اغْفِرْ لِیَ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ . (2) سپس بر پیامبر و آل او (عَلَيهِم السَّلَامُ) ده مرتبه: صلوات فرستد .
کسی که این دو رکعت نماز را بجا آورد، حق تعالی برای او هفتاد هزار گناه را بیامرزد . . . تا آخر خبر .
شانزدهم: روایت شده که هرکه در هر شب از ماه رمضان سوره «إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً» را در نماز نافله بخواند، در آن سال از آسیب محفوظ می ماند .
ص: 461
آگاه باش از اعمالی که مستحب است در شبهای ماه رمضان بجا آورده شود، هزار رکعت نماز در مجموع این ماه است، که استادان و بزرگان علما در کتاب های خود، که در زمینه فقه یا عبادات نوشته اند به آن اشاره کرده اند . احادیث در باب کیفیت بجا آوردن آن مختلف است، آنچه موافق روایت ابن ابی قرّه از امام جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، و شیخ مفید در کتاب «غرّیه و اشراف»، آن را اختیار کرده، بلکه مورد اختیار مشهور از علماست، آن است که در دهه اول و دوم ماه رمضان، در هر شب بیست رکعت خوانده شود، هر دو رکعت به یک سلام، به این صورت که، هشت رکعت آن را پس از نماز مغرب، و دوازده رکعت دیگر را بعد از نماز عشا بخواند، و در دهه آخر ماه در هر شب سی رکعت بخواند، هشت رکعت آن را پس از نماز مغرب و بیست ودو رکعت دیگر را بعد از نماز عشا بخواند، که مجموع این نمازها هفتصد رکعت می شود، و باقی آن را که سیصد رکعت است در شبهای قَدر بخواند، شب نوزدهم صد رکعت، و شب بیست ویکم صد رکعت، و در شب بیست وسوم نیز صد رکعت که در جمع هزار رکعت می شود . این هزار رکعت به ترتیب دیگری هم وارد شده است که تفصیلش
ص: 462
در جای دیگر آمده، و این مقام گنجایش شرح آن را ندارد، و امید است که اهل خیر در اجرای این هزار رکعت مسامحه و سهل انگاری نکنند، و خود را از فیض آن بهره مند کنند .
و نیز روایت شده: که پس از هر دو رکعت از نمازهای مستحبی ماه رمضان بخوان:
اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ فِيما تَقْضِى وَ تُقَدِّرُ، مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ، وَ فِيما تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَكِيمِ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ، أَنْ تَجْعَلَنِى مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمُ، الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمُ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، وَ أَسْأَلُكَ أَنْ تُطِيلَ عُمْرِى فِى طاعَتِكَ، وَ تُوَسِّعَ لِى فِى رِزْقِى، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
بخش سوّم: اعمال سحرهای ماه مبارک رمضان و آن چند عمل است: اوّل: سحری خوردن، و آن را ترک نکند گرچه به خوردن یک خرمای خشک، یا نوشیدن شربتی از آب باشد، و بهترین سحریها سویق یعنی قاووت و خرماست، و در خبر وارد شده: که خدا و فرشتگان صلوات می فرستند
ص: 463
بر آنهایی که در سحرها استغفار می کنند، و سحری می خورند . دوم: هنگام خوردن سحری سوره «انِّا اَنزَلناهُ» را بخواند، که هرکه این سوره مبارکه را هنگام افطار کردن و سحری خوردن بخواند، در فاصله بین این دو زمان ثواب کسی را دارد که در راه خدا در خون خود غلطیده است .
سوم: دعای عظیم الشأنی را که از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده بخواند، آن حضرت فرموده است: این دعا دعایی است که امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) در سحرهای ماه رمضان می خواندند:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ بَهائِكَ بِأَبْهاهُ، وَ كُلُّ بَهائِكَ بَهِيٌّ،، اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِبَهائِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ جَمالِكَ بِأَجْمَلِهِ وَ كُلُّ جَمالِكَ جَمِيلٌ ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِجَمالِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ جَلالِكَ بِأَجَلِّهِ، وَ كُلُّ جَلالِكَ جَلِيلٌ ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِجَلالِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ عَظَمَتِكَ بِأَعْظَمِها، وَ كُلُّ عَظَمَتِكَ عَظِيمَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِعَظَمَتِكَ كُلِّها . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ نُورِکَ بِأَنْوَرِهِ، وَ کُلُّ (1)
ص: 464
نُورِكَ نَيِّرٌ ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِنُورِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ رَحْمَتِكَ بِأَوْسَعِها وَ كُلُّ رَحْمَتِكَ واسِعَةٌ ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ كُلِّها . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ كَلِماتِكَ بِأَتَمِّها وَ كُلُّ كَلِماتِكَ تامَّةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِكَلِماتِكَ كُلِّها . (1) اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ كَمالِكَ بِأَكْمَلِهِ، وَ كُلُّ كَمالِكَ كامِلٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِكَمالِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ أَسْمائِكَ بِأَكْبَرِها وَ كُلُّ أَسْمائِكَ كَبِيرَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِأَسْمائِكَ كُلِّها . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ عِزَّتِكَ بِأَعَزِّها وَ كُلُّ عِزَّتِكَ عَزِيزَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِعِزَّتِكَ كُلِّها . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ مَشِيئَتِكَ بِأَمْضاها وَ كُلُّ مَشِيئَتِكَ ماضِيَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِمَشِيئَتِكَ كُلِّها . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ قُدْرَتِكَ بِالْقُدْرَةِ الَّتِى اسْتَطَلْتَ بِها عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ وَ كُلُّ قُدْرَتِكَ مُسْتَطِيلَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِقُدْرَتِكَ كُلِّها . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ عِلْمِكَ (2)
ص: 465
بِأَنْفَذِهِ، وَ كُلُّ عِلْمِكَ نافِذٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِعِلْمِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ قَوْلِكَ بِأَرْضاهُ وَ كُلُّ قَوْلِكَ رَضِيٌّ، اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِقَوْلِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ مَسائِلِكَ بِأَحَبِّها إِلَيْكَ حَبِيبَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِمَسائِلِكَ كُلِّها . (1) اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ شَرَفِكَ بِأَشْرَفِهِ وَ كُلُّ شَرَفِكَ شَرِيفٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِشَرَفِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ سُلْطانِكَ بِأَدْوَمِهِ وَ كُلُّ سُلْطانِكَ دَائِمٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِسُلْطانِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ مُلْكِكَ بِأَفْخَرِهِ وَ كُلُّ مُلْكِكَ فاخِرٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِمُلْكِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ عُلُوِّكَ بِأَعْلاهُ وَ كُلُّ عُلُوِّكَ عالٍ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِعُلُوِّكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ مَنِّكَ بِأَ قْدَمِهِ وَ كُلُّ مَنِّكَ قَدِيمٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِمَنِّكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ آياتِكَ بِأَكْرَمِها وَ كُلُّ آياتِكَ كَرِيمَةٌ ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّى (2)
ص: 466
أَسْأَلُكَ بآياتِكَ كُلِّها . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِما أَنْتَ فِيهِ مِنَ الشَّأْنِ وَ الْجَبَرُوتِ، وَ أَسْأَلُكَ بِكُلِّ شَأْنٍ وَحْدَهُ وَ جَبَرُوتٍ وَحْدَها، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِما تُجِيبُنِى [بِهِ] حِينَ أَسْأَلُكَ، فَأَجِبْنِى يَا اللّٰهُ . (1)
آنگاه هر حاجت که داری از خدا بخواه، که به یقین براورده خواهد شد .
چهارم:در کتاب «مصباح» شیخ طوسی به نقل از ابو حمزه ثمالی آمده است که حضرت امام زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در ماه رمضان بیشتر شب را به نماز می ایستاد و چون سحر می رسید این دعا را می خواند:
إِلٰهِى لَاتُؤَدِّبْنِى بِعُقُوبَتِكَ، وَ لَا تَمْكُرْ بِى فِى حِيلَتِكَ . مِنْ أَيْنَ لِىَ الْخَيْرُ يَا رَبِّ وَ لَا يُوجَدُ إِلّا مِنْ عِنْدِكَ ؛ وَ مِنْ أَيْنَ لِىَ النَّجاةُ ؟وَلا تُسْتَطاعُ إِلّا بِكَ ؟ لَا الَّذِى أَحْسَنَ اسْتَغْنىٰ عَنْ عَوْنِكَ وَ رَحْمَتِكَ، وَ لَا الَّذِى أَساءَ وَ اجْتَرَأَ عَلَيْكَ وَ لَمْ يُرْضِكَ خَرَجَ عَنْ قُدْرَتِكَ ؛ يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبّ(2) آنقَدر بگوید تا نفس
ص: 467
قطع گردد . بِكَ عَرَفْتُكَ، وَ أَنْتَ دَلَلْتَنِى عَلَيْكَ، وَ دَعَوْتَنِى إِلَيْكَ، وَ لَوْلا أَنْتَ لَمْ أَدْرِ مَا أَنْتَ . . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى أَدْعُوهُ فَيُجِيبُنِى وَ إِنْ كُنْتُ بَطِيئاً حِينَ يَدْعُونِى، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى أَسْأَلُهُ فَيُعْطِينِى وَ إِنْ كُنْتُ بَخِيلاً حِينَ يَسْتَقْرِضُنِى، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى أُنادِيهِ كُلَّما شِئْتُ لِحاجَتِى وَ أَخْلُو بِهِ حَيْثُ شِئْتُ لِسِرِّى بِغَيْرِ شَفِيعٍ فَيَقْضِى لِى حاجَتِى وَ الْحَمْدُ للّه الَّذِی لا أَدْعُو غَیْرَهُ، وَ لَوْ دَعَوْتُ غَیْرَهُ، لَمْ یَسْتَجِبْ لِی دُعَائِی، (1) وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَاأَرْجُو غَيْرَهُ، وَ لَوْ رَجَوْتُ غَيْرَهُ لَأَخْلَفَ رَجائِى، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى وَكَلَنِى إِلَيْهِ فَأَكْرَمَنِى، وَ لَمْ يَكِلْنِى إِلَى النَّاسِ فَيُهِينُونِى، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى تَحَبَّبَ إِلَىَّ وَ هُوَ غَنِيٌّ عَنِّي، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى يَحْلُمُ عَنِّى حَتَّىٰ كَأَنِّى لَاذَنْبَ لِى، فَرَبِّى أَحْمَدُ شَىْءٍ عِنْدِى وَ أَحَقُّ بِحَمْدِى . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَجِدُ سُبُلَ الْمَطالِبِ إِلَيْكَ مُشْرَعَةً، وَ مَناهِلَ الرَّجاءِ إِلَيْكَ مُتْرَعَةً، وَ الاسْتِعانَةَ (2)
ص: 468
بِفَضْلِكَ لِمَنْ أَمَّلَكَ مُباحَةً، وَ أَبْوابَ الدُّعاءِ إِلَيْكَ لِلصَّارِخِينَ مَفْتُوحَةً، وَ أَعْلَمُ أَنَّكَ لِلرَّاجِينَ بِمَوْضِعِ إِجابَةٍ، وَ لِلْمَلْهُوفِينَ بِمَرْصَدِ إِغاثَةٍ، وَ أَنَّ فِى اللّهفِ إِلىٰ جُودِكَ، وَ الرِّضَا بِقَضائِكَ عِوَضاً مِنْ مَنْعِ الْباخِلِينَ، وَ مَنْدُوحَةً عَمَّا فِى أَيْدِى الْمُسْتَأْثِرِينَ، وَ أَنَّ الرَّاحِلَ إِلَيْكَ قَرِيبُ الْمَسافَةِ، وَ أَنَّكَ لَاتَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِكَ، إِلّا أَنْ تَحْجُبَهُمُ الْأَعْمالُ دُونَكَ، وَ قَدْ قَصَدْتُ إِلَیْکَ بِطَلِبَتِی، (1) وَ تَوَجَّهْتُ إِلَيْكَ بِحاجَتِى، وَ جَعَلْتُ بِكَ اسْتِغاثَتِى، وَ بِدُعائِكَ تَوَسُّلِى مِنْ غَيْرِ اسْتِحْقاقٍ لِاسْتِماعِكَ مِنِّى، وَ لَا اسْتِيجابٍ لِعَفْوِكَ عَنِّى، بَلْ لِثِقَتِى (وَثِقَتِى) بِكَرَمِكَ، وَ سُكُونِى إِلىٰ صِدْقِ وَ عْدِكَ، وَ لَجَإِى إِلَى الْإِيمانِ بِتَوْحِيدِكَ، وَ يَقِينِى (وَثِقَتِى) بِمَعْرِفَتِكَ مِنِّى أَنْ لا رَبَّ لِى غَيْرُكَ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَكَ لَاشَرِيكَ لَكَ . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ الْقائِلُ وَ قَوْلُكَ حَقٌّ وَ وَعْدُكَ صِدْقٌ: «وَ اسْأَلُوا اللّه مِنْ (2)
ص: 469
فَضْلِهِ؛ إِنَّ اللّه کَانَ بِکُمْ رَحِیما ». وَ لَيْسَ مِنْ صِفاتِكَ يَا سَيِّدِى، أَنْ تَأْمُرَ بِالسُّؤالِ وَ تَمْنَعَ الْعَطِيَّةَ، وَ أَنْتَ الْمَنَّانُ بِالْعَطِيَّاتِ عَلَىٰ أَهْلِ مَمْلَكَتِكَ، وَ الْعَائِدُ عَلَیْهِمْ بِتَحَنُّنِ رَأْفَتِکَ . إِلٰهِى رَبَّيْتَنِى فِى نِعَمِكَ وَ إِحْسانِكَ صَغِيراً، وَ نَوَّهْتَ بِاسْمِى كَبِيراً، فَيا مَنْ رَبَّانِى فِى الدُّنْيا بِإِحْسانِهِ وَ تَفَضُّلِهِ وَ نِعَمِهِ، وَ أَشارَ لِى فِى الْآخِرَةِ إِلىٰ عَفْوِهِ وَ كَرَمِهِ، مَعْرِفَتِى يَا مَوْلاىَ دَلِيلِى عَلَيْكَ، وَ حُبِّى لَكَ شَفِيعِى إِلَيْكَ، وَ أَنَا واثِقٌ مِنْ دَلِيلِى [دَلَّتنی] عَلَیْکَ، وَ حُبِّى لَكَ شَفِيعِى إِلَيْكَ، وَ أَنَا واثِقٌ مِنْ دَلِيلِى بِدَلالَتِكَ، وَ ساكِنٌ مِنْ شَفِيعِى إِلىٰ شَفاعَتِكَ. أَدْعُوكَ يَا سَيِّدِى بِلِسانٍ قَدْ أَخْرَسَهُ ذَنْبُهُ؛ رَبِّ أُناجِيكَ بِقَلْبٍ قَدْ أَوْبَقَهُ جُرْمُهُ. أَدْعُوكَ يَا رَبِّ راهِباً راغِباً، راجِياً خائِفاً، إِذا رَأَيْتُ مَوْلاىَ ذُنُوبِى فَزِعْتُ، وَ إِذا رَأَيْتُ كَرَمَكَ طَمِعْتُ، فَإِنْ عَفَوْتَ فَخَيْرُ راحِمٍ، وَ إِنْ عَذَّبْتَ فَغَيْرُ ظالِمٍ، حُجَّتِى يَا اللّٰهُ فِى جُرْأَتِى عَلَىٰ مَسْأَلَتِكَ مَعَ إِتْيانِى مَا تَكْرَهُ، جُودُكَ وَ كَرَمُكَ، وَ عُدَّتِى فِى (1)
ص: 470
شِدَّتِى مَعَ قِلَّةِ حَيائِى، رَأْفَتُكَ وَ رَحْمَتُكَ، وَ قَدْ رَجَوْتُ أَنْ لَاتَخِيبَ بَيْنَ ذَيْنِ وَ ذَيْنِ مُنْيَتِى، فَحَقِّقْ رَجائِى، وَ اسْمَعْ دُعائِى، يَا خَيْرَ مَنْ دَعاهُ داعٍ، وَ أَفْضَلَ مَنْ رَجاهُ راجٍ، عَظُمَ يَا سَيِّدِى أَمَلِى وَ ساءَ عَمَلِى، فَأَعْطِنِى مِنْ عَفْوِكَ بِمِقْدارِ أَمَلِى، وَ لَا تُؤاخِذْنِى بِأَسْوَءِ عَمَلِى فَإِنَّ كَرَمَكَ يَجِلُّ عَنْ مُجازاةِ الْمُذْنِبِينَ، وَ حِلْمَكَ يَكْبُرُ عَنْ مُكافٰاةِ الْمُقَصِّرِينَ، (1) وَأَنَا يَا سَيِّدِى عائِذٌ بِفَضْلِكَ، هارِبٌ مِنْكَ إِلَيْكَ، مُتَنَجِّزٌ مَا وَعَدْتَ مِنَ الصَّفْحِ عَمَّنْ أَحْسَنَ بِكَ ظَنّاً، وَ مَا أَنَا يَا رَبِّ وَ مَا خَطَرِى، هَبْنِى بِفَضْلِكَ، وَ تَصَدَّقْ عَلَىَّ بِعَفْوِكَ، أَيْ رَبِّ جَلِّلْنِي بِسِتْرِكَ، وَ اعْفُ عَنْ تَوْبِيخِى بِكَرَمِ وَجْهِكَ، فَلَوِ اطَّلَعَ الْيَوْمَ عَلَىٰ ذَنْبِى غَيْرُكَ مَا فَعَلْتُهُ، وَلَوْ خِفْتُ تَعْجِيلَ الْعُقُوبَةِ لَاجْتَنَبْتُهُ، لَا لِأَنَّكَ أَهْوَنُ النَّاظِرِينَ [إِلَیَّ ]، وَ أَخَفُّ الْمُطَّلِعِینَ [عَلَیَّ ]، بَلْ لِأَنَّکَ یَا رَبِّ خَیْرُ السَّاتِرِینَ، وَ أَحْکَمُ الْحَاکِمِینَ، وَ أَکْرَمُ الْأَکْرَمِینَ، (2)
ص: 471
سَتَّارُ الْعُيُوبِ، غَفَّارُ الذُّنُوبِ، عَلَّامُ الْغُيُوبِ، تَسْتُرُ الذَّنْبَ بِكَرَمِكَ، وَ تُؤَخِّرُ الْعُقُوبَةَ بِحِلْمِكَ، فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ حِلْمِكَ بَعْدَ عِلْمِكَ، وَ عَلَىٰ عَفْوِكَ بَعْدَ قُدْرَتِكَ، وَ يَحْمِلُنِى وَ يُجَرِّئُنِى عَلَىٰ مَعْصِيَتِكَ حِلْمُكَ عَنِّى، وَ يَدْعُونِى إِلىٰ قِلَّةِ الْحَياءِ سِتْرُكَ عَلَىَّ، وَ يُسْرِعُنِى إِلَى التَّوَثُّبِ عَلَىٰ مَحارِمِكَ مَعْرِفَتِى بِسَعَةِ رَحْمَتِكَ وَ عَظِيمِ عَفْوِكَ، يَا حَلِيمُ يَا كَرِيمُ، يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ، يَا غافِرَ الذَّنْبِ، يَا قابِلَ التَّوْبِ، (1) يَا عَظِيمَ الْمَنِّ، يَا قَدِيمَ الْإِحْسانِ، أَيْنَ سَتْرُكَ الْجَمِيلُ ؟ أَيْنَ عَفْوُكَ الْجَلِيلُ ؟ أَيْنَ فَرَجُكَ الْقَرِيبُ ؟ أَيْنَ غِياثُكَ السَّرِيعُ ؟ أَيْنَ رَحْمَتُكَ الْواسِعَةُ ؟ أَيْنَ عَطاياكَ الْفاضِلَةُ؟ أَيْنَ مَواهِبُكَ الْهَنِيئَةُ ؟ أَيْنَ صَنائِعُكَ السَّنِيَّةُ ؟ أَيْنَ فَضْلُكَ الْعَظِيمُ ؟ أَيْنَ مَنُّكَ الْجَسِيمُ؟ أَيْنَ إِحْسانُكَ الْقَدِيمُ ؟ أَيْنَ كَرَمُكَ يَا كَرِيمُ ؟ (بِهِ وَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ) فَاسْتَنْقِذْنِى، وَ بِرَحْمَتِكَ فَخَلِّصْنِى . يَا مُحْسِنُ يَا مُجْمِلُ، (2)
ص: 472
يَا مُنْعِمُ يَا مُفْضِلُ، لَسْتُ أَتَّكِلُ فِى النَّجاةِ مِنْ عِقابِكَ عَلَىٰ أَعْمالِنا، بَلْ بِفَضْلِكَ عَلَيْنا، لِأَنَّكَ أَهْلُ التَّقْوىٰ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ؛ تُبْدِئُ بِالْإِحْسانِ نِعَماً، وَ تَعْفُو عَنِ الذَّنْبِ كَرَماً، فَما نَدْرِى مَا نَشْكُرُ أَجَمِيلَ مَا تَنْشُرُ؟! ام قَبِيحَ مَا تَسْتُرُ؟! أم عَظِيمَ مَا أَبْلَيْتَ وَ أَوْلَيْتَ؟! أم كَثِيرَ مَا مِنْهُ نَجَّيْتَ وَ عافَيْتَ ؟! يَا حَبِيبَ مَنْ تَحَبَّبَ إِلَيْكَ، وَ يَا قُرَّةَ عَيْنِ مَنْ لاذَبِكَ وَ انْقَطَعَ إِلَيْكَ أَنْتَ الْمُحْسِنُ، (1) وَنَحْنُ الْمُسِيئُونَ، فَتَجاوَزْ يَا رَبِّ عَنْ قَبِيحِ مَا عِنْدَنا، بِجَمِيلِ مَا عِنْدَكَ، وَ أَىُّ جَهْلٍ يَا رَبِّ لَايَسَعُهُ جُودُكَ ؟! أَوْ أَىُّ زَمانٍ أَطْوَلُ مِنْ أَناتِكَ ؟! وَ مَا قَدْرُ أَعْمالِنا فِى جَنْبِ نِعَمِكَ ؟! وَ كَيْفَ نَسْتَكْثِرُ أَعْمالاً نُقابِلُ بِها كَرَمَكَ ؟! بَلْ كَيْفَ يَضِيقُ عَلَى الْمُذْنِبِينَ مَا وَسِعَهُمْ مِنْ رَحْمَتِكَ ؟ يَا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ، يَا باسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ، فَوَعِزَّتِكَ يَا سَيِّدِى لَوْ نَهَرْتَنِى مَا بَرِحْتُ مِنْ بابِكَ، (2)
ص: 473
وَ لا کَفَفْتُ عَنْ تَمَلُّقِکَ، لِمَا انْتَهَی إِلَیَّ مِنَ الْمَعْرِفَةِ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ، و أَنْتَ الْفاعِلُ لِما تَشاءُ، تُعَذِّبُ مَنْ تَشاءُ بِما تَشاءُ كَيْفَ تَشاءُ، وَ تَرْحَمُ مَنْ تَشاءُ بِما تشاءُ كَيْفَ تَشاءُ، لَاتُسْأَلُ عَنْ فِعْلِكَ، وَ لَا تُنازَعُ فِى مُلْكِكَ، وَ لَا تُشارَكُ فِى أَمْرِكَ، (1) وَ لَا تُضادُّ فِى حُكْمِكَ، وَ لَا يَعْتَرِضُ عَلَيْكَ أَحَدٌ فِى تَدْبِيرِكَ، لَكَ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَكَ اللّٰهُ رَبُّ الْعالَمِينَ . يَا رَبِّ هٰذَا مَقامُ مَنْ لاذَبِكَ، وَ اسْتَجارَ بِكَرَمِكَ، وَ أَلِفَ إِحْسانَكَ وَ نِعَمَكَ، وَ أَنْتَ الْجَوادُ الَّذِى لَايَضِيقُ عَفْوُكَ، وَ لَا يَنْقُصُ فَضْلُكَ، وَ لَا تَقِلُّ رَحْمَتُكَ، وَ قَدْ تَوَثَّقْنا مِنْكَ بِالصَّفْحِ الْقَدِيمِ، وَ الْفَضْلِ الْعَظِيمِ، (2) وَ الرَّحْمَةِ الْوَاسِعَةِ، فَتُراكَ يَا رَبِّ تُخْلِفُ ظُنُونَنا أَوْ تُخَيِّبُ آمالَنا ؟ كَلَّا يَا كَرِيمُ فَلَيْسَ هَذَا ظَنُّنا بِكَ وَ لَا هٰذَا فِيكَ طَمَعُنَا، يَا رَبِّ إِنَّ لَنا فِيكَ أَمَلاً طَوِيلاً كَثِيراً، إِنَّ لَنا فِيكَ رَجاءً عَظِيماً، عَصَيْناكَ وَ نَحْنُ نَرْجُو أَنْ تَسْتُرَ عَلَيْنا، (3)
ص: 474
وَدَعَوْناكَ وَ نَحْنُ نَرْجُو أَنْ تَسْتَجِيبَ لَنا، فَحَقِّقْ رَجاءَنا مَوْلانا، فَقَدْ عَلِمْنا مَا نَسْتَوْجِبُ بِأَعْمالِنا، وَ لٰكِنْ عِلْمُكَ فِينا، وَ عِلْمُنا بِأَنَّكَ لَاتَصْرِفُنا عَنْكَ، حَثَّنا عَلَى الرَّغْبَةِ إِلَيْكَ، وَ إِنْ كُنَّا غَيْرَ مُسْتَوْجِبِينَ لِرَحْمَتِكَ، فَأَنْتَ أَهْلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَيْنا وَ عَلَى الْمُذْنِبِينَ، بِفَضْلِ سَعَتِكَ، (1) فَامْنُنْ عَلَيْنا بِما أَنْتَ أَهْلُهُ وَ جُدْ عَلَيْنا فَإِنَّا مُحْتاجُونَ إِلىٰ نَيْلِكَ، يَا غَفَّارُ بِنُورِكَ اهْتَدَيْنا، وَ بِفَضْلِكَ اسْتَغْنَيْنا، وَ بِنِعْمَتِكَ أَصْبَحْنا وَ أَمْسَيْنا، ذُنُوبُنا بَيْنَ يَدَيْكَ نَسْتَغْفِرُكَ اَللّٰهُمَّ مِنْها وَ نَتُوبُ إِلَيْكَ، تَتَحَبَّبُ إِلَيْنا بِالنِّعَمِ وَ نُعارِضُكَ بِالذُّنُوبِ، خَيْرُكَ إِلَيْنا نازِلٌ، وَ شَرُّنا إِلَيْكَ صاعِدٌ، وَ لَمْ يَزَلْ وَ لَا يَزالُ مَلَكٌ كَرِيمٌ يَأْتِيكَ عَنَّا بِعَمَلٍ قَبِيحٍ فَلا يَمْنَعُكَ ذٰلِكَ مِنْ أَنْ تَحُوطَنا بِنِعَمِكَ، وتَتَفَضَّلَ عَلَيْنا بِآلائِكَ، فَسُبْحانَكَ مَا أَحْلَمَكَ وَ أَعْظَمَكَ وَ أَكْرَمَكَ، مُبْدِئاً وَ مُعِیداً . تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُکَ . وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ، وَ کَرُمَ صَنَائِعُکَ وَ فِعَالُکَ ؛ أَنْتَ إِلَهِی (2)
ص: 475
أَوأَوْسَعُ فَضْلاً، وَ أَعْظَمُ حِلْماً مِنْ أَنْ تُقايِسَنِى بِفِعْلِى وَ خَطِيئَتِى، فَالْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ، سَيِّدِى سَيِّدِى سَيِّدِى! اَللّٰهُمَّ اشْغَلْنا بِذِكْرِكَ، وَ أَعِذْنا مِنْ سَخَطِكَ، وَ أَجِرْنا مِنْ عَذابِكَ، وَ ارْزُقْنا مِنْ مَواهِبِكَ، وَ أَنْعِمْ عَلَيْنا مِنْ فَضْلِكَ، وَ ارْزُقْنا حَجَّ بَيْتِكَ، وَ زِيارَةَ قَبْرِ نَبِيِّكَ، صَلَواتُكَ وَ رَحْمَتُكَ وَ مَغْفِرَتُكَ وَ رِضْوانُكَ عَلَيْهِ، وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ، وَ ارْزُقْنا عَمَلاً بِطاعَتِكَ، وَ تَوَفَّنا عَلَىٰ مِلَّتِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِى وَ لِوالِدَىَّ، وَ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِى صَغِيراً، اجْزِهِما بِالْإِحْسانِ إِحْساناً، وَبِالسَّيِّئاتِ غُفْراناً، (1) اللّهمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ، الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ، وَ تَابِعْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ بِالْخَیْرَاتِ (فِی الْخَیْرَاتِ)؛ اللّهمَّ اغْفِرْ لِحَیِّنَا وَ مَیِّتِنَا، وَ شَاهِدِنَا وَ غَائِبِنَا، ذَکَرِنَا وَ أُنْثَانَا (إِنَاثِنَا)، صَغِیرِنَا وَ کَبِیرِنَا، حُرِّنَا وَ مَمْلُوکِنَا، کَذَبَ الْعَادِلُونَ بِاللّه، (2)
ص: 476
وَ ضَلُّوا ضَلالاً بَعِیداً، وَ خَسِرُوا خُسْرَاناً مُبِینا، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اخْتِمْ لِى بِخَيْرٍ، وَ اكْفِنِى مَا أَهَمَّنِى مِنْ أَمْرِ دُنْياىَ وَ آخِرَتِى، وَ لَا تُسَلِّطْ عَلَىَّ مَنْ لَايَرْحَمُنِى، وَ اجْعَلْ عَلَىَّ مِنْكَ واقِيَةً باقِيَةً، (1) وَ لَا تَسْلُبْنِى صالِحَ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَىَّ، وَ ارْزُقْنِى مِنْ فَضْلِكَ رِزْقاً واسِعاً حَلالاً طَيِّباً . اَللّٰهُمَّ احْرُسْنِى بِحَراسَتِكَ، وَ احْفَظْنِى بِحِفْظِكَ، وَ اكْلَأْنِى بِكَلاءَتِكَ، وَ ارْزُقْنِى حَجَّ بَيْتِكَ [الْحَرامِ]، فِى عامِنا هٰذَا وَ فِى كُلِّ عامٍ، وَ زِيارَةَ قَبْرِ نَبِيِّكَ وَ الْأَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، وَ لا تُخْلِنِى يَا رَبِّ مِنْ تِلْكَ الْمَشاهِدِ الشَّرِيفَةِ وَ الْمَواقِفِ الْكَرِيمَةِ (2) اَللّٰهُمَّ تُبْ عَلَىَّ حَتَّىٰ لَاأَعْصِيَكَ، وَ أَلْهِمْنِى الْخَيْرَ وَ الْعَمَلَ بِهِ، وَ خَشْيَتَكَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ مَا أَبْقَيْتَنِى، يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى كُلَّما قُلْتُ قَدْ تَهَيَّأْتُ وَ تَعَبَّأْتُ (تَعَبَّیْتُ )، وَ قُمْتُ لِلصَّلاةِ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ نَاجَیْتُکَ، أَلْقَیْتَ عَلَیَّ نُعَاساً إِذَا أَنَا صَلَّیْتُ، (3)
ص: 477
وَ سَلَبْتَنِى مُناجاتَكَ إِذا أَنَا ناجَيْتُ . مالِى؟ كُلَّما قُلْتُ قَدْ صَلُحَتْ سَرِيرَتِى، وَ قَرُبَ مِنْ مَجالِسِ التَّوَّابِينَ مَجْلِسِى، عَرَضَتْ لِى بَلِيَّةٌ أَزالَتْ قَدَمِى، وَ حالَتْ بَيْنِى وَ بَيْنَ خِدْمَتِكَ (1)سَيِّدِى، لَعَلَّكَ عَنْ بابِكَ طَرَدْتَنِى، وَ عَنْ خِدْمَتِكَ نَحَّيْتَنِى، أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِى مُسْتَخِفّاً بِحَقِّكَ فَأَقْصَيْتَنِى، أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِى مُعْرِضاً عَنْكَ فَقَلَيْتَنِى، أَوْ لَعَلَّكَ وَ جَدْتَنِى فِى مَقامِ الْكاذِبِينَ فَرَفَضْتَنِى، أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِى غَيْرَ شاكِرٍ لِنَعْمائِكَ فَحَرَمْتَنِى، أَوْ لَعَلَّكَ فَقَدْتَنِى مِنْ مَجالِسِ الْعُلَماءِ فَخَذَلْتَنِى، أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِى فِى الْغافِلِينَ فَمِنْ رَحْمَتِكَ آيَسْتَنِى، أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِى آلِفَ مَجالِسِ الْبَطَّالِينَ فَبَيْنِى وَ بَيْنَهُمْ خَلَّيْتَنِى، أَوْ لَعَلَّكَ لَمْ تُحِبَّ أَنْ تَسْمَعَ دُعائِى فَباعَدْتَنِى، أَوْ لَعَلَّكَ بِجُرْمِى وَ جَرِيرَتِى كافَيْتَنِى، أَوْ لَعَلَّکَ بِقِلَّةِ حَیَائِی مِنْکَ جَازَیْتَنِی، فَإِنْ عَفَوْتَ یَا رَبِّ، فَطَالَمَا عَفَوْتَ عَنِ الْمُذْنِبِینَ قَبْلِی، لِأَنَّ کَرَمَکَ أَیْ رَبِّ یَجِلُّ عَنْ (2)
ص: 478
مُكافاةِ الْمُقَصِّرِينَ، وَ أَنَا عائِذٌ بِفَضْلِكَ، هارِبٌ مِنْكَ إِلَيْكَ، مُتَنَجِّزٌ مَا وَعَدْتَ مِنَ الصَّفْحِ عَمَّنْ أَحْسَنَ بِكَ ظَنّاً . إِلٰهِى أَنْتَ أَوْسَعُ فَضْلاً، وَ أَعْظَمُ حِلْماً مِنْ أَنْ تُقايِسَنِى بِعَمَلِى، أَوْ أَنْ تَسْتَزِلَّنِى بِخَطِيئَتِى، وَ مَا أَنَا يَا سَيِّدِى وَ مَا خَطَرِى؟ (1)هَبْنِى بِفَضْلِكَ سَيِّدِى، وَ تَصَدَّقْ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ، وَ جَلِّلْنِی بِسَتْرِکَ، وَ اعْفُ عَنْ تَوْبِیخِی بِکَرَمِ وَجْهِکَ، سَیِّدِی، أَنَا الصَّغِیرُ الَّذِی رَبَّیْتَهُ، وَ أَنَا الْجَاهِلُ الَّذِی عَلَّمْتَهُ، وَ أَنَا الضَّالُّ الَّذِی هَدَیْتَهُ، وَ أَنَا الْوَضِیعُ الَّذِی رَفَعْتَهُ، وَ أَنَا الْخَائِفُ الَّذِی آمَنْتَهُ، وَ الْجَائِعُ الَّذِی أَشْبَعْتَهُ، وَ الْعَطْشَانُ الَّذِی أَرْوَیْتَهُ، وَ الْعَارِی الَّذِی کَسَوْتَهُ، وَ الْفَقِیرُ الَّذِی أَغْنَیْتَهُ، وَ الضَّعِیفُ الَّذِی قَوَّیْتَهُ، وَ الذَّلِیلُ الَّذِی أَعْزَزْتَهُ، وَ السَّقِیمُ الَّذِی شَفَیْتَهُ، وَ السَّائِلُ الَّذِی أَعْطَیْتَهُ، وَ الْمُذْنِبُ الَّذِی سَتَرْتَهُ، وَ الْخَاطِئُ الَّذِی أَقَلْتَهُ، وَ أَنَا الْقَلِیلُ الَّذِی کَثَّرْتَهُ، وَ الْمُسْتَضْعَفُ الَّذِی (2)
ص: 479
نَصَرْتَهُ، وَ أَنَا الطَّرِيدُ الَّذِى آوَيْتَهُ، أَنَا يَا رَبِّ الَّذِى لَمْ أَسْتَحْيِكَ فِى الْخَلاءِ، وَ لَمْ أُراقِبْكَ فِى الْمَلاءِ، أَنَا صاحِبُ الدَّواهِى الْعُظْمىٰ، أَنَا الَّذِى عَلَىٰ سَيِّدِهِ اجْتَرَى، أَنَا الَّذِى عَصَيْتُ جَبَّارَ السَّماءِ، أَنَا الَّذِى أَعْطَيْتُ عَلَىٰ مَعاصِى الْجَلِيلِ الرُّشى، أَنَا الَّذِى حِينَ بُشِّرْتُ بِها خَرَجْتُ إِلَيْها أَسْعىٰ، أَنَا الَّذِى أَمْهَلْتَنِى فَمَا ارْعَوَيْتُ، وَ سَتَرْتَ عَلَىَّ فَمَا اسْتَحْيَيْتُ، وَ عَمِلْتُ بِالْمَعاصِى فَتَعَدَّيْتُ، (1) وَ أَسْقَطْتَنِی مِنْ عَیْنِکَ [عِنْدِکَ ] فَمَا بَالَیْتُ، فَبِحِلْمِکَ أَمْهَلْتَنِی، وَ بِسِتْرِکَ سَتَرْتَنِی، حَتَّی کَأَنَّکَ أَغْفَلْتَنِی وَ مِنْ عُقُوبَاتِ الْمَعَاصِی جَنَّبْتَنِی، حَتَّی کَأَنَّکَ اسْتَحْیَیْتَنِی . إِلَهِی لَمْ أَعْصِکَ حِینَ عَصَیْتُکَ، وَ أَنَا بِرُبُوبِیَّتِکَ جَاحِدٌ، وَ لا بِأَمْرِکَ مُسْتَخِفٌّ، وَ لا لِعُقُوبَتِکَ مُتَعَرِّضٌ، وَ لا لِوَعِیدِکَ مُتَهَاوِنٌ، لَکِنْ خَطِیئَةٌ عَرَضَتْ وَ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی، وَ غَلَبَنِی هَوَایَ، وَ أَعَانَنِی عَلَیْهَا شِقْوَتِی، وَ غَرَّنِی سِتْرُکَ الْمُرْخَی عَلَیَّ، فَقَدْ عَصَیْتُکَ (2)
ص: 480
وَ خَالَفْتُکَ بِجُهْدِی ؛ فَالْآنَ مِنْ عَذَابِکَ مَنْ یَسْتَنْقِذُنِی؟ وَ مِنْ أَیْدِی الْخُصَمَاءِ غَدا مَنْ یُخَلِّصُنِی؟ (1) وَ بِحَبْلِ مَنْ أَتَّصِلُ إِنْ أَنْتَ قَطَعْتَ حَبْلَکَ عَنِّی ؟فَوَاسَوْأَتَا عَلَی مَا أَحْصَی کِتَابُکَ مِنْ عَمَلِیَ! الَّذِی لَوْ لا مَا أَرْجُو مِنْ کَرَمِکَ وَ سَعَةِ رَحْمَتِکَ، وَ نَهْیِکَ إِیَّایَ عَنِ الْقُنُوطِ لَقَنَطْتُ عِنْدَ مَا أَتَذَکَّرُهَا ؛ یَا خَیْرَ مَنْ دَعَاهُ دَاعٍ، وَ أَفْضَلَ مَنْ رَجَاهُ رَاجٍ . اللّهمَّ بِذِمَّةِ الْإِسْلامِ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ، وَ بِحُرْمَةِ الْقُرْآنِ أَعْتَمِدُ عَلَیْکَ، وَ بِحُبِّی النَّبِیَّ االْأُمِّیَّ الْقُرَشِیَّ، الْهَاشِمِیَّ الْعَرَبِیَّ التِّهَامِیَّ، الْمَکِّیَّ الْمَدَنِیَّ، أَرْجُو الزُّلْفَةَ لَدَیْکَ، فَلا تُوحِشْ اسْتِینَاسَ إِیمَانِی، (2) وَ لا تَجْعَلْ ثَوَابِی ثَوَابَ مَنْ عَبَدَ سِوَاکَ، فَإِنَّ قَوْماً آمَنُوا بِأَلْسِنَتِهِمْ لِیَحْقِنُوا بِهِ دِمَاءَهُمْ، فَأَدْرَکُوا مَا أَمَّلُوا وَ إِنَّا آمَنَّا بِکَ بِأَلْسِنَتِنَا وَ قُلُوبِنَا لِتَعْفُوَ عَنَّا، فَأَدْرِکْنَا مَا أَمَّلْنَا، وَ ثَبِّتْ رَجَاءَکَ فِی صُدُورِنَا، وَ لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا، وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً ؛ إِنَّکَ (3)
ص: 481
أَنْتَ الْوَهَّابُ . فَوَ عِزَّتِکَ لَوِ انْتَهَرْتَنِی مَا بَرِحْتُ مِنْ بَابِکَ، وَ لا کَفَفْتُ عَنْ تَمَلُّقِکَ، لِمَا أُلْهِمَ قَلْبِی [یَا سَیِّدِی ] مِنَ الْمَعْرِفَةِ بِکَرَمِکَ، وَ سَعَةِ رَحْمَتِکَ . إِلَی مَنْ یَذْهَبُ الْعَبْدُ إِلّا إِلَی مَوْلاهُ، وَ إِلَی مَنْ یَلْتَجِئُ الْمَخْلُوقُ إِلّا إِلَی خَالِقِهِ . (1) إِلَهِی لَوْ قَرَنْتَنِی بِالْأَصْفَادِ، وَ مَنَعْتَنِی سَیْبَکَ مِنْ بَیْنِ الْأَشْهَادِ، وَ دَلَلْتَ عَلَی فَضَائِحِی عُیُونَ الْعِبَادِ، وَ أَمَرْتَ بِی إِلَی النَّارِ، وَ حُلْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْأَبْرَارِ، مَا قَطَعْتُ رَجَائِی مِنْکَ، وَ مَا صَرَفْتُ تَأْمِیلِی لِلْعَفْوِ عَنْکَ، وَ لا خَرَجَ حُبُّکَ مِنْ قَلْبِی، أَنَا لا أَنْسَی أَیَادِیَکَ عِنْدِی، وَ سَتْرَکَ عَلَیَّ فِی دَارِ الدُّنْیَا . سَیِّدِی، أَخْرِجْ حُبَّ الدُّنْیَا مِنْ قَلْبِی، وَ اجْمَعْ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْمُصْطَفَی، وَ آلِهِ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ [وَ] خَاتَمِ النَّبِیِّینَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ . وَ انْقُلْنِی إِلَی دَرَجَةِ التَّوْبَةِ إِلَیْکَ، وَ أَعِنِّی بِالْبُکَاءِ عَلَی نَفْسِی، فَقَدْ أَفْنَیْتُ بِالتَّسْوِیفِ وَ الْآمَالِ عُمُرِی وَ قَدْ نَزَلْتُ مَنْزِلَةَ الْآیِسِینَ مِنْ (2)
ص: 482
خَیْرِی [حَیَاتِی ]، فَمَنْ یَکُونُ أَسْوَأَ حَالاً مِنِّی؟ إِنْ أَنَا نُقِلْتُ عَلَی مِثْلِ حَالِی إِلَی قَبْرِی، لَمْ أُمَهِّدْهُ لِرَقْدَتِی، وَ لَمْ أَفْرُشْهُ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ لِضَجْعَتِی ؛ وَ مَا لِی لا أَبْکِی! وَ لا أَدْرِی إِلَی مَا یَکُونُ مَصِیرِی، وَ أَرَی نَفْسِی تُخَادِعُنِی، وَ أَیَّامِی تُخَاتِلُنِی، وَ قَدْ خَفَقَتْ عِنْدَ رَأْسِی أَجْنِحَةُ الْمَوْتِ، فَمَا لِی لا أَبْکِی! أَبْکِی لِخُرُوجِ نَفْسِی ؛ أَبْکِی لِظُلْمَةِ قَبْرِی ؛ أَبْکِی لِضِیقِ لَحْدِی ؛ أَبْکِی لِسُؤَالِ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ إِیَّایَ ؛ (1) أَبْکِی لِخُرُوجِی مِنْ قَبْرِی عُرْیَاناً ذَلِیلاً، حَامِلاً ثِقْلِی عَلَی ظَهْرِی، أَنْظُرُ مَرَّةً عَنْ یَمِینِی وَ أُخْرَی عَنْ شِمَالِی، إِذِ الْخَلائِقُ فِی شَأْنٍ غَیْرِ شَأْنِی: « لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ ؛ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ ؛ ضَاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ، وَ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْهَا غَبَرَةٌ ؛ تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ» وَ ذِلَّةٌ . سَیِّدِی، عَلَیْکَ مُعَوَّلِی وَ مُعْتَمَدِی، وَ رَجَائِی وَ تَوَکُّلِی، وَ بِرَحْمَتِکَ تَعَلُّقِی تُصِیبُ بِرَحْمَتِکَ مَنْ تَشَاءُ، وَ تَهْدِی (2)
ص: 483
بِکَرَامَتِکَ مَنْ تُحِبُّ ؛ فَلَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا نَقَّیْتَ مِنَ الشِّرْکِ قَلْبِی، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی بَسْطِ لِسَانِی، أَ فَبِلِسَانِی هَذَا الْکَالِّ أَشْکُرُکَ، أم بِغَایَةِ جُهْدِی فِی عَمَلِی أُرْضِیکَ؟! وَ مَا قَدْرُ لِسَانِی یَا رَبِّ فِی جَنْبِ شُکْرِکَ، وَ مَا قَدْرُ عَمَلِی فِی جَنْبِ نِعَمِکَ وَ إِحْسَانِکَ . إِلَهِی إِنَّ جُودَکَ بَسَطَ أَمَلِی، وَ شُکْرَکَ قَبِلَ عَمَلِی . سَیِّدِی إِلَیْکَ رَغْبَتِی، وَ إِلَیْکَ [مِنْکَ ] رَهْبَتِی، وَ إِلَیْکَ تَأْمِیلِی، وَ قَدْ سَاقَنِی إِلَیْکَ أَمَلِی، وَ عَلَیْکَ [إِلَیْکَ ] یَا وَاحِدِی عَکَفَتْ هِمَّتِی، وَ فِیمَا عِنْدَکَ انْبَسَطَتْ رَغْبَتِی، وَ لَکَ خَالِصُ رَجَائِی وَ خَوْفِی، وَ بِکَ أَنِسَتْ مَحَبَّتِی، وَ إِلَیْکَ أَلْقَیْتُ بِیَدِی، وَ بِحَبْلِ طَاعَتِکَ مَدَدْتُ رَهْبَتِی . [یَا] مَوْلایَ بِذِکْرِکَ عَاشَ قَلْبِی وَ بِمُنَاجَاتِکَ بَرَّدْتُ أَلَمَ الْخَوْفِ عَنِّی، فَیَا مَوْلایَ، وَ یَا مُؤَمَّلِی، وَ یَا مُنْتَهَی سُؤْلِی فَرِّقْ بَیْنِی وَ بَیْنَ ذَنْبِی . الْمَانِعِ لِی مِنْ لُزُومِ طَاعَتِکَ فَإِنَّمَا أَسْأَلُکَ لِقَدِیمِ الرَّجَاءِ فِیکَ، (1)
ص: 484
وَ عَظِیمِ الطَّمَعِ مِنْکَ، الَّذِی أَوْجَبْتَهُ عَلَی نَفْسِکَ مِنَ الرَّأْفَةِ وَ الرَّحْمَةِ، فَالْأَمْرُ لَکَ وَحْدَکَ، لا شَرِیکَ لَکَ وَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ عِیَالُکَ وَ فِی قَبْضَتِکَ، وَ کُلُّ شَیْءٍ خَاضِعٌ لَکَ تَبَارَکْتَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ . إِلَهِی ارْحَمْنِی إِذَا انْقَطَعَتْ حُجَّتِی، وَ کَلَّ عَنْ جَوَابِکَ لِسَانِی، وَ طَاشَ عِنْدَ سُؤَالِکَ إِیَّایَ لُبِّی، فَیَا عَظِیمَ رَجَائِی لا تُخَیِّبْنِی إِذَا اشْتَدَّتْ فَاقَتِی، وَ لا تَرُدَّنِی لِجَهْلِی وَ لا تَمْنَعْنِی لِقِلَّةِ صَبْرِی أَعْطِنِی لِفَقْرِی، وَ ارْحَمْنِی لِضَعْفِی سَیِّدِی عَلَیْکَ مُعْتَمَدِی وَ مُعَوَّلِی، وَ رَجَائِی وَ تَوَکُّلِی، وَ بِرَحْمَتِکَ تَعَلُّقِی، وَ بِفِنَائِکَ أَحُطُّ رَحْلِی وَ بِجُودِکَ أَقْصِدُ طَلِبَتِی، وَ بِکَرَمِکَ أَیْ رَبِّ أَسْتَفْتِحُ دُعَائِی، وَ لَدَیْکَ أَرْجُو فَاقَتِی، وَ بِغِنَاکَ أَجْبُرُ عَیْلَتِی، وَ تَحْتَ ظِلِّ عَفْوِکَ قِیَامِی، وَ إِلَی جُودِکَ وَ کَرَمِکَ أَرْفَعُ بَصَرِی، وَ إِلَی مَعْرُوفِکَ أُدِیمُ نَظَرِی، فَلا تُحْرِقْنِی بِالنَّارِ، وَ أَنْتَ مَوْضِعُ أَمَلِی، وَ لا تُسْکِنِّی الْهَاوِیَةَ، فَإِنَّکَ (1)
ص: 485
قُرَّةُ عَیْنِی . یَا سَیِّدِی، لا تُکَذِّبْ ظَنِّی بِإِحْسَانِکَ وَ مَعْرُوفِکَ، فَإِنَّکَ ثِقَتِی، وَ لا تَحْرِمْنِی ثَوَابَکَ فَإِنَّکَ الْعَارِفُ بِفَقْرِی . إِلَهِی إِنْ کَانَ قَدْ دَنَا أَجَلِی، وَ لَمْ یُقَرِّبْنِی مِنْکَ عَمَلِی، فَقَدْ جَعَلْتُ الاعْتِرَافَ إِلَیْکَ بِذَنْبِی وَسَائِلَ عِلَلِی . إِلَهِی إِنْ عَفَوْتَ فَمَنْ أَوْلَی مِنْکَ بِالْعَفْوِ؟! وَ إِنْ عَذَّبْتَ فَمَنْ أَعْدَلُ مِنْکَ فِی الْحُکْمِ؟! ارْحَمْ فِی هَذِهِ الدُّنْیَا غُرْبَتِی، وَ عِنْدَ الْمَوْتِ کُرْبَتِی، وَ فِی الْقَبْرِ وَحْدَتِی، وَ فِی اللَّحْدِ وَحْشَتِی، وَ إِذَا نُشِرْتُ لِلْحِسَابِ بَیْنَ یَدَیْکَ ذُلَّ مَوْقِفِی، وَ اغْفِرْ لِی مَا خَفِیَ عَلَی الْآدَمِیِّینَ مِنْ عَمَلِی، (1) وَ أَدِمْ لِی مَا بِهِ سَتَرْتَنِی، وَ ارْحَمْنِی صَرِیعا عَلَی الْفِرَاشِ، تُقَلِّبُنِی أَیْدِی أَحِبَّتِی، وَ تَفَضَّلْ عَلَیَّ مَمْدُودا عَلَی الْمُغْتَسَلِ یُقَلِّبُنِی صَالِحُ جِیرَتِی، وَ تَحَنَّنْ عَلَیَّ مَحْمُولاً قَدْ تَنَاوَلَ الْأَقْرِبَاءُ أَطْرَافَ جَنَازَتِی، وَ جُدْ عَلَیَّ مَنْقُولاً، قَدْ نَزَلْتُ بِکَ وَحِیداً فِی حُفْرَتِی، وَ ارْحَمْ فِی ذَلِکَ الْبَیْتِ الْجَدِیدِ غُرْبَتِی، (2)
ص: 486
حَتَّی لا أَسْتَأْنِسَ بِغَیْرِکَ . یَا سَیِّدِی، إِنْ وَکَلْتَنِی إِلَی نَفْسِی هَلَکْتُ ؛ سَیِّدِی، فَبِمَنْ أَسْتَغِیثُ إِنْ لَمْ تُقِلْنِی عَثْرَتِی؟! فَإِلَی مَنْ أَفْزَعُ إِنْ فَقَدْتُ عِنَایَتَکَ فِی ضَجْعَتِی؟! وَ إِلَی مَنْ أَلْتَجِئُ إِنْ لَمْ تُنَفِّسْ کُرْبَتِی؟! سَیِّدِی مَنْ لِی وَ مَنْ یَرْحَمُنِی إِنْ لَمْ تَرْحَمْنِی؟! وَ فَضْلَ مَنْ أُؤَمِّلُ إِنْ عَدِمْتُ فَضْلَکَ یَوْمَ فَاقَتِی؟! وَ إِلَی مَنِ الْفِرَارُ مِنَ الذُّنُوبِ إِذَا انْقَضَی أَجَلِی؟! سَیِّدِی لا تُعَذِّبْنِی وَ أَنَا أَرْجُوکَ إِلَهِی [اللّهمَ ] حَقِّقْ رَجَائِی، وَ آمِنْ خَوْفِی، فَإِنَّ کَثْرَةَ ذُنُوبِی لا أَرْجُو فِیهَا إِلّا عَفْوَکَ . سَیِّدِی . أَنَا أَسْأَلُکَ مَا لا أَسْتَحِقُّ، وَ أَنْتَ أَهْلُ التَّقْوَی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ، فَاغْفِرْ لِی وَ أَلْبِسْنِی مِنْ نَظَرِکَ ثَوْبا یُغَطِّی عَلَیَّ التَّبِعَاتِ، وَ تَغْفِرُهَا لِی وَ لا أُطَالَبُ بِهَا ؛ إِنَّکَ ذُو مَنٍّ قَدِیمٍ وَ صَفْحٍ عَظِیمٍ وَ تَجَاوُزٍ کَرِیمٍ . إِلَهِی أَنْتَ الَّذِی تُفِیضُ سَیْبَکَ عَلَی مَنْ لا یَسْأَلُکَ، وَ عَلَی الْجَاحِدِینَ بِرُبُوبِیَّتِکَ، فَکَیْفَ سَیِّدِی بِمَنْ سَأَلَکَ، وَ أَیْقَنَ أَنَّ (1)
ص: 487
الْخَلْقَ لَکَ، وَ الْأَمْرَ إِلَیْکَ؟ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ ؛ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ . سَیِّدِی، عَبْدُکَ بِبَابِکَ، أَقَامَتْهُ الْخَصَاصَةُ بَیْنَ یَدَیْکَ، یَقْرَعُ بَابَ إِحْسَانِکَ بِدُعَائِهِ [وَ یَسْتَعْطِفُ جَمِیلَ نَظَرِکَ بِمَکْنُونِ رَجَائِکَ ]، فَلا تُعْرِضْ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ عَنِّی، وَ اقْبَلْ مِنِّی مَا أَقُولُ فَقَدْ دَعَوْتُ (دَعْوَتُکَ) بِهَذَا الدُّعَاءِ، وَ أَنَا أَرْجُو أَنْ لا تَرُدَّنِی، مَعْرِفَةً مِنِّی بِرَأْفَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ . إِلَهِی أَنْتَ الَّذِی لا یُحْفِیکَ سَائِلٌ وَ لا یَنْقُصُکَ نَائِلٌ أَنْتَ کَمَا تَقُولُ وَ فَوْقَ مَا نَقُولُ . (1) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ صَبْراً جَمِیلاً، وَ فَرَجاً قَرِیباً، وَ قَوْلاً صَادِقاً، وَ أَجْراً عَظِیماً ؛ أَسْأَلُکَ یَا رَبِّ مِنَ الْخَیْرِ کُلِّهِ، مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَ مَا لَمْ أَعْلَمْ ؛ أَسْأَلُکَ اللّهمَّ مِنْ خَیْرِ مَا سَأَلَکَ مِنْهُ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ ؛ یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَی ؛ أَعْطِنِی سُؤْلِی فِی نَفْسِی وَ أَهْلِی ؛ وَ وَالِدَیَّ وَ وُلْدِی، وَ أَهْلِ حُزَانَتِی وَ إِخْوَانِی فِیکَ، [وَ] أَرْغِدْ عَیْشِی، وَ أَظْهِرْ مُرُوَّتِی وَ أَصْلِحْ (2)
ص: 488
جَمِیعَ أَحْوَالِی، وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ أَطَلْتَ عُمُرَهُ، وَ حَسَّنْتَ عَمَلَهُ، وَ أَتْمَمْتَ عَلَیْهِ نِعْمَتَکَ، وَ رَضِیتَ عَنْهُ، وَ أَحْیَیْتَهُ حَیَاةً طَیِّبَةً فِی أَدْوَمِ السُّرُورِ، وَ أَسْبَغِ الْکَرَامَةِ، وَ أَتَمِّ الْعَیْشِ ؛ (1) إِنَّکَ تَفْعَلُ مَا تَشَاءُ، وَ لا یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ غَیْرُکَ . اللّهمَّ خُصَّنِی مِنْکَ بِخَاصَّةِ ذِکْرِکَ، وَ لا تَجْعَلْ شَیْئا مِمَّا أَتَقَرَّبُ بِهِ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ أَطْرَافِ النَّهَارِ، رِیَاءً وَ لا سُمْعَةً وَ لا أَشَرا وَ لا بَطَرا، وَ اجْعَلْنِی لَکَ مِنَ الْخَاشِعِینَ . اللّهمَّ أَعْطِنِی السَّعَةَ فِی الرِّزْقِ، وَ الْأَمْنَ فِی الْوَطَنِ، وَ قُرَّةَ الْعَیْنِ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ، وَ الْمُقَامَ فِی نِعَمِکَ عِنْدِی، وَ الصِّحَّةَ فِی الْجِسْمِ، وَ الْقُوَّةَ فِی الْبَدَنِ، وَ السَّلامَةَ فِی الدِّینِ، وَ اسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ، مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، أَبَدا مَا اسْتَعْمَرْتَنِی، وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَوْفَرِ عِبَادِکَ عِنْدَکَ، نَصِیبا فِی کُلِّ خَیْرٍ أَنْزَلْتَهُ، وَ تُنْزِلُهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، وَ مَا أَنْتَ مُنْزِلُهُ فِی کُلِّ سَنَةٍ مِنْ رَحْمَةٍ تَنْشُرُهَا، (2)
ص: 489
وَ عَافِیَةٍ تُلْبِسُهَا، وَ بَلِیَّةٍ تَدْفَعُهَا، وَ حَسَنَاتٍ تَتَقَبَّلُهَا، وَ سَیِّئَاتٍ تَتَجَاوَزُ عَنْهَا، وَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ، وَ ارْزُقْنِی رِزْقاً وَاسِعاً مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ، وَ اصْرِفْ عَنِّی یَا سَیِّدِی الْأَسْوَاءَ، وَ اقْضِ عَنِّی الدَّیْنَ وَ الظُّلامَاتِ، حَتَّی لا أَتَأَذَّی بِشَیْءٍ مِنْهُ، وَ خُذْ عَنِّی بِأَسْمَاعِ وَ أَبْصَارِ أَعْدَائِی، وَ حُسَّادِی وَ الْبَاغِینَ عَلَیَّ، وَ انْصُرْنِی عَلَیْهِمْ، وَ أَقِرَّ عَیْنِی [وَ حَقِّقْ ظَنِّی ] وَ فَرِّحْ قَلْبِی، (1) وَ اجْعَلْ لِی مِنْ هَمِّی وَ کَرْبِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً، وَ اجْعَلْ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ تَحْتَ قَدَمَیَّ وَ اکْفِنِی شَرَّ الشَّیْطَانِ، وَ شَرَّ السُّلْطَانِ، وَ سَیِّئَاتِ عَمَلِی، وَ طَهِّرْنِی مِنَ الذُّنُوبِ کُلِّهَا، وَ أَجِرْنِی مِنَ النَّارِ بِعَفْوِکَ، وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ، وَ زَوِّجْنِی مِنَ الْحُورِ الْعِینِ بِفَضْلِکَ، وَ أَلْحِقْنِی بِأَوْلِیَائِکَ الصَّالِحِینَ، مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَبْرَارِ، الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ الْأَخْیَارِ، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَجْسَادِهِمْ (2)
ص: 490
وَ أَرْوَاحِهِمْ، وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَکَاتُهُ . إِلَهِی وَ سَیِّدِی وَ عِزَّتِکَ وَ جَلالِکَ، لَئِنْ طَالَبْتَنِی بِذُنُوبِی لَأُطَالِبَنَّکَ بِعَفْوِکَ، وَ لَئِنْ طَالَبْتَنِی بِلُؤْمِی لَأُطَالِبَنَّکَ بِکَرَمِکَ، (1) وَ لَئِنْ أَدْخَلْتَنِی النَّارَ لَأُخْبِرَنَّ أَهْلَ النَّارِ بِحُبِّی لَکَ . إِلَهِی وَ سَیِّدِی، إِنْ کُنْتَ لا تَغْفِرُ إِلّا لِأَوْلِیَائِکَ وَ أَهْلِ طَاعَتِکَ، فَإِلَی مَنْ یَفْزَعُ الْمُذْنِبُونَ؟! وَ إِنْ کُنْتَ لا تُکْرِمُ إِلّا أَهْلَ الْوَفَاءِ بِکَ فَبِمَنْ یَسْتَغِیثُ الْمُسِیئُونَ؟! إِلَهِی إِنْ أَدْخَلْتَنِی النَّارَ، فَفِی ذَلِکَ سُرُورُ عَدُوِّکَ، وَ إِنْ أَدْخَلْتَنِی الْجَنَّةَ فَفِی ذَلِکَ سُرُورُ نَبِیِّکَ، وَ أَنَا وَ اللّه أَعْلَمُ أَنَّ سُرُورَ نَبِیِّکَ، أَحَبُّ إِلَیْکَ مِنْ سُرُورِ عَدُوِّکَ، (2) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَمْلَأَ قَلْبِی حُبّاً لَکَ، وَ خَشْیَةً مِنْکَ وَ تَصْدِیقاً بِکِتَابِکَ وَ إِیمَاناً بِکَ، وَ فَرَقاً مِنْکَ وَ شَوْقاً إِلَیْکَ ؛ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ، حَبِّبْ إِلَیَّ لِقَاءَکَ وَ أَحْبِبْ لِقَائِی، وَ اجْعَلْ لِی فِی لِقَائِکَ الرَّاحَةَ وَ الْفَرَجَ وَ الْکَرَامَةَ . اللّهمَّ أَلْحِقْنِی بِصَالِحِ مَنْ (3)
ص: 491
مَضَی، وَ اجْعَلْنِی مِنْ صَالِحِ مَنْ بَقِیَ، وَ خُذْ بِی سَبِیلَ الصَّالِحِینَ، وَ أَعِنِّی عَلَی نَفْسِی بِمَا تُعِینُ بِهِ الصَّالِحِینَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ، وَ اخْتِمْ عَمَلِی بِأَحْسَنِهِ، وَ اجْعَلْ ثَوَابِی مِنْهُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ، وَ أَعِنِّی عَلَی صَالِحِ مَا أَعْطَیْتَنِی، وَ ثَبِّتْنِی یَا رَبِّ، وَ لا تَرُدَّنِی فِی سُوءٍ اسْتَنْقَذْتَنِی مِنْهُ ؛ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ . (1) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَاناً لا أَجَلَ لَهُ دُونَ لِقَائِکَ، أَحْیِنِی مَا أَحْیَیْتَنِی عَلَیْه،ِ وَ تَوَفَّنِی إِذَا تَوَفَّیْتَنِی عَلَیْهِ، وَ ابْعَثْنِی إِذَا بَعَثْتَنِی عَلَیْهِ، وَ أَبْرِئْ قَلْبِی مِنَ الرِّیَاءِ وَ الشَّکِّ وَ السُّمْعَةِ فِی دِینِکَ، حَتَّی یَکُونَ عَمَلِی خَالِصاً لَکَ . اللّهمَّ أَعْطِنِی بَصِیرَةً فِی دِینِکَ، وَ فَهْماً فِی حُکْمِکَ، وَ فِقْهاً فِی عِلْمِکَ، وَ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِکَ، وَ وَرَعاً یَحْجُزُنِی عَنْ مَعَاصِیکَ، وَ بَیِّضْ وَجْهِی بِنُورِکَ، وَ اجْعَلْ رَغْبَتِی فِیمَا عِنْدَکَ، وَ تَوَفَّنِی فِی سَبِیلِکَ، وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِکَ، صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ . اللّهمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ وَ الْفَشَلِ، وَ الْهَمِّ وَ الْجُبْنِ (2)
ص: 492
وَ الْبُخْلِ، وَ الْغَفْلَةِ وَ الْقَسْوَةِ [وَ الذِّلَّةِ] وَ الْمَسْکَنَةِ، وَ الْفَقْرِ وَ الْفَاقَةِ وَ کُلِّ بَلِیَّةٍ، وَ الْفَوَاحِشِ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ، وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْسٍ لا تَقْنَعُ، وَ بَطْنٍ لا یَشْبَعُ، وَ قَلْبٍ لا یَخْشَعُ، وَ دُعَاءٍ لا یُسْمَعُ، وَ عَمَلٍ لا یَنْفَعُ، وَ أَعُوذُ بِکَ یَا رَبِّ عَلَی نَفْسِی وَ دِینِی وَ مَالِی، وَ عَلَی جَمِیعِ مَا رَزَقْتَنِی، مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ ؛ إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ . (1) اللّهمَّ إِنَّهُ لا یُجِیرُنِی مِنْکَ أَحَدٌ، وَ لا أَجِدُ مِنْ دُونِکَ مُلْتَحَداً، فَلا تَجْعَلْ نَفْسِی فِی شَیْءٍ مِنْ عَذَابِکَ، وَ لا تَرُدَّنِی بِهَلَکَةٍ، وَ لا تَرُدَّنِی بِعَذَابٍ أَلِیمٍ، اللّهمَّ تَقَبَّلْ مِنِّی، وَ أَعْلِ ذِکْرِی، وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی، وَ حُطَّ وِزْرِی، وَ لا تَذْکُرْنِی بِخَطِیئَتِی، وَ اجْعَلْ ثَوَابَ مَجْلِسِی، وَ ثَوَابَ مَنْطِقِی، وَ ثَوَابَ دُعَائِی رِضَاکَ وَ الْجَنَّةَ، وَ أَعْطِنِی یَا رَبِّ جَمِیعَ مَا سَأَلْتُکَ، وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ، إِنِّی إِلَیْکَ رَاغِبٌ، یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ . اللّهمَّ إِنَّکَ أَنْزَلْتَ فِی کِتَابِکَ [الْعَفْوَ وَ أَمَرْتَنَا]، أَنْ نَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَنَا،
ص: 493
وَ قَدْ ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا فَاعْفُ عَنَّا، فَإِنَّکَ أَوْلَی بِذَلِکَ مِنَّا، وَ أَمَرْتَنَا أَنْ لا نَرُدَّ سَائِلاً عَنْ أَبْوَابِنَا، وَ قَدْ جِئْتُکَ سَائِلا، فَلا تَرُدَّنِی إِلّا بِقَضَاءِ حَاجَتِی، وَ أَمَرْتَنَا بِالْإِحْسَانِ إِلَی مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُنَا، وَ نَحْنُ أَرِقَّاؤُکَ فَأَعْتِقْ رِقَابَنَا مِنَ النَّارِ، یَا مَفْزَعِی عِنْدَ کُرْبَتِی، وَ یَا غَوْثِی عِنْدَ شِدَّتِی، إِلَیْکَ فَزِعْتُ، وَ بِکَ اسْتَغَثْتُ وَ لُذْتُ، لا أَلُوذُ بِسِوَاکَ، وَ لا أَطْلُبُ الْفَرَجَ إِلّا مِنْکَ، فَأَغِثْنِی وَ فَرِّجْ عَنِّی؛ یَا مَنْ یَفُکُّ الْأَسِیرَ [یَقْبَلُ الْیَسِیرَ] وَ یَعْفُو عَنِ الْکَثِیرِ، اقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ، وَ اعْفُ عَنِّی الْکَثِیرَ، إِنَّکَ أَنْتَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ. اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَانا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی، وَ یَقِینا (صَادِقاً،) حَتَّی أَعْلَمَ أَنَّهُ لَنْ یُصِیبَنِی إِلّا مَا کَتَبْتَ لِی، وَ رَضِّنِی مِنَ الْعَیْشِ بِمَا قَسَمْتَ لِی؛ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
پنجم : و همچنین شیخ فرموده: این دعا را در سحرها بخوان:یَا عُدَّتِی فِی کُرْبَتِی، وَ یَا صَاحِبِی فِی شِدَّتِی، وَ یَا وَلِیِّی فِی نِعْمَتِی، وَ یَا غَایَتِی (2)
ص: 494
فِی رَغْبَتِی، أَنْتَ السَّاتِرُ عَوْرَتِی، وَ الْمُؤْمِنُ رَوْعَتِی، وَ الْمُقِیلُ عَثْرَتِی، فَاغْفِرْ لِی خَطِیئَتِی . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خُشُوعَ الْإِیمَانِ قَبْلَ خُشُوعِ الذُّلِّ فِی النَّارِ، یَا وَاحِدُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ، یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ ؛ یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ سَأَلَهُ، تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً، وَ یَبْتَدِئُ بِالْخَیْرِ، مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ تَفَضُّلاً مِنْهُ، وَ کَرَماً بِکَرَمِکَ الدَّائِمِ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ هَبْ لِی رَحْمَةً وَاسِعَةً جَامِعَةً، أَبْلُغُ بِهَا خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا تُبْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ، ثُمَّ عُدْتُ فِیهِ، وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ خَیْرٍ أَرَدْتُ بِهِ وَجْهَکَ، فَخَالَطَنِی فِیهِ مَا لَیْسَ لَکَ، اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اعْفُ عَنْ ظُلْمِی وَ جُرْمِی، بِحِلْمِکَ وَ جُودِکَ یَا کَرِیمُ . (1) یَا مَنْ لا یَخِیبُ سَائِلُهُ، وَ لا یَنْفَدُ نَائِلُهُ ؛ یَا مَنْ عَلا فَلا شَیْءَ فَوْقَهُ، وَ دَنَا فَلا شَیْءَ دُونَهُ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْحَمْنِی یَا فَالِقَ (2)
ص: 495
الْبَحْرِ لِمُوسَی، اللَّیْلَةَ اللَّیْلَةَ اللَّیْلَةَ! السَّاعَةَ السَّاعَةَ السَّاعَةَ! اللّهمَّ طَهِّرْ قَلْبِی مِنَ النِّفَاقِ، وَ عَمَلِی مِنَ الرِّیَاءِ، وَ لِسَانِی مِنَ الْکِذْبِ، وَ عَیْنِی مِنَ الْخِیَانَةِ ؛ فَإِنَّکَ تَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ . یَا رَبِّ هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِکَ مِنَ النَّارِ ؛ هَذَا مَقَامُ الْمُسْتَجِیرِ بِکَ مِنَ النَّارِ ؛ هَذَا مَقَامُ الْمُسْتَغِیثِ بِکَ مِنَ النَّارِ؛ هَذَا مَقَامُ الْهَارِبِ إِلَیْکَ مِنَ النَّارِ ؛ هَذَا مَقَامُ مَنْ یَبُوءُ لَکَ بِخَطِیئَتِهِ، وَ یَعْتَرِفُ بِذَنْبِهِ، وَ یَتُوبُ إِلَی رَبِّهِ ؛ هَذَا مَقَامُ الْبَائِسِ الْفَقِیرِ ؛ هَذَا مَقَامُ الْخَائِفِ الْمُسْتَجِیرِ ؛ هَذَا مَقَامُ الْمَحْزُونِ الْمَکْرُوبِ ؛ (1) هَذَا مَقَامُ الْمَغْمُومِ [الْمَحْزُونِ ] الْمَهْمُومِ ؛ هَذَا مَقَامُ الْغَرِیبِ الْغَرِیقِ ؛ هَذَا مَقَامُ الْمُسْتَوْحِشِ الْفَرِقِ ؛ هَذَا مَقَامُ مَنْ لا یَجِدُ لِذَنْبِهِ غَافِراً غَیْرَکَ، وَ لا لِضَعْفِهِ مُقَوِّیاً إِلّا أَنْتَ، وَ لا لِهَمِّهِ مُفَرِّجاً سِوَاکَ یَا اللّه یَا کَرِیمُ، لا تُحْرِقْ وَجْهِی بِالنَّارِ، بَعْدَ سُجُودِی لَکَ وَ تَعْفِیرِی، بِغَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ، (2)
ص: 496
بَلْ لَکَ الْحَمْدُ وَ الْمَنُّ وَ التَّفَضُّلُ عَلَیَّ، ارْحَمْ أَیْ رَبِّ أَیْ رَبِّ أَیْ رَبِّ ( . . . آنقَدر بگوید تا نفس قطع شود) ضَعْفِی، وَ قِلَّةَ حِیلَتِی، وَ رِقَّةَ جِلْدِی، وَ تَبَدُّدَ أَوْصَالِی، وَ تَنَاثُرَ لَحْمِی وَ جِسْمِی وَ جَسَدِی، وَ وَحْدَتِی وَ وَحْشَتِی فِی قَبْرِی، وَ جَزَعِی مِنْ صَغِیرِ الْبَلاءِ ؛ أَسْأَلُکَ یَا رَبِّ قُرَّةَ الْعَیْنِ وَ الاغْتِبَاطَ، یَوْمَ الْحَسْرَةِ وَ النَّدَامَةِ ؛ بَیِّضْ وَجْهِی یَا رَبِّ یَوْمَ تَسْوَدُّ الْوُجُوهُ، آمِنِّی مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ ؛ أَسْأَلُکَ الْبُشْرَی یَوْمَ تُقَلَّبُ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصَارُ، وَ الْبُشْرَی عِنْدَ فِرَاقِ الدُّنْیَا . الْحَمْدُ للّه الَّذِی أَرْجُوهُ عَوْناً [لِی ] فِی حَیَاتِی، وَ أُعِدُّهُ ذُخْراً لِیَوْمِ فَاقَتِی ؛ الْحَمْدُ للّه الَّذِی أَدْعُوهُ وَ لا أَدْعُو غَیْرَهُ، وَ لَوْ دَعَوْتُ غَیْرَهُ لَخَیَّبَ دُعَائِی ؛ الْحَمْدُ للّه الَّذِی أَرْجُوهُ وَ لا أَرْجُو غَیْرَهُ، وَ لَوْ رَجَوْتُ غَیْرَهُ لَأَخْلَفَ رَجَائِی ؛ الْحَمْدُ للّه الْمُنْعِمِ الْمُحْسِنِ الْمُجْمِلِ الْمُفْضِلِ، ذِی الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ، وَلِیُّ کُلِّ نِعْمَةٍ، وَ صَاحِبُ کُلِّ حَسَنَةٍ، وَ مُنْتَهَی کُلِّ (1)
ص: 497
رَغْبَةٍ، وَ قَاضِی کُلِّ حَاجَةٍ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْزُقْنِی الْیَقِینَ وَ حُسْنَ الظَّنِّ بِکَ، وَ أَثْبِتْ رَجَاءَکَ فِی قَلْبِی، وَ اقْطَعْ رَجَائِی عَمَّنْ سِوَاکَ، حَتَّی لا أَرْجُوَ غَیْرَکَ، وَ لا أَثِقَ إِلّا بِکَ، یَا لَطِیفاً لِمَا تَشَاءُ، الْطُفْ لِی فِی جَمِیعِ أَحْوَالِی بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی، یَا رَبِّ، إِنِّی ضَعِیفٌ عَلَی النَّارِ، فَلا تُعَذِّبْنِی بِالنَّارِ . یَا رَبِّ ارْحَمْ دُعَائِی وَ تَضَرُّعِی، وَ خَوْفِی وَ ذُلِّی وَ مَسْکَنَتِی، وَ تَعْوِیذِی وَ تَلْوِیذِی، یَا رَبِّ إِنِّی ضَعِیفٌ عَنْ طَلَبِ الدُّنْیَا، وَ أَنْتَ وَاسِعٌ کَرِیمٌ ؛ أَسْأَلُکَ یَا رَبِّ بِقُوَّتِکَ عَلَی ذَلِکَ، وَ قُدْرَتِکَ عَلَیْهِ، وَ غِنَاکَ عَنْهُ، (1) وَ حَاجَتِی إِلَیْهِ، أَنْ تَرْزُقَنِی فِی عَامِی هَذَا، وَ شَهْرِی هَذَا، وَ یَومِی هَذَا، وَ سَاعَتِی هَذِهِ، رِزْقاً تُغْنِینِی بِهِ عَنْ تَکَلُّفِ مَا فِی أَیْدِی النَّاسِ، مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الطِّیِّبِ . أَیْ رَبِّ مِنْکَ أَطْلُبُ، وَ إِلَیْکَ أَرْغَبُ، وَ إِیَّاکَ أَرْجُو وَ أَنْتَ أَهْلُ ذَلِکَ، لَا أَرْجُو غَیْرَکَ، وَ لَا أَثِقُ إِلّا بِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . أَیْ رَبِّ (2)
ص: 498
ظَلَمْتُ نَفْسِی، فَاغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی وَ عَافِنِی ؛ یَا سَامِعَ کُلِّ صَوْتٍ، وَ یَا جَامِعَ کُلِّ فَوْتٍ، وَ یَا بَارِئَ النُّفُوسِ بَعْدَ الْمَوْتِ، یَا مَنْ لَا تَغْشَاهُ الظُّلُمَاتُ، وَ لا تَشْتَبِهُ عَلَیْهِ الْأَصْوَاتُ، وَ لا یَشْغَلُهُ شَیْءٌ عَنْ شَیْءٍ، أَعْطِ مُحَمَّداً صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، أَفْضَلَ مَا سَأَلَکَ وَ أَفْضَلَ مَا سُئِلْتَ لَهُ، وَ أَفْضَلَ مَا أَنْتَ مَسْئُولٌ لَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ، وَ هَبْ لِیَ الْعَافِیَةَ، حَتَّی تَهْنِئَنِی الْمَعِیشَةُ، وَ اخْتِمْ لِی بِخَیْرٍ، حَتَّی لا تَضُرَّنِی الذُّنُوبُ . (1)
اللّهمَّ رَضِّنی بِما قَسَمْتَ لی، حَتّی لا اَسْئَلَ اَحَداً شَیْئاً . اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْتَحْ لی خَزاَّئِنَ رَحْمَتِکَ، وَ ارْحَمْنی رَحْمَةً لا تُعَذِّبُنی بَعْدَها اَبَداً، فِی الدُّنْیا وَ الاخِرَةِ، وَ ارْزُقْنی مِنْ فَضْلِکَ الْواسِعِ، رِزْقاً حَلالاً طَیِّباً، لا تُفْقِرُنی اِلی اَحَدٍ بَعْدَهُ سِواکَ، تَزیدُنی بِذلِکَ شُکْراً، وَ اِلَیْکَ فاقَةً وَ فَقْراً، وَ بِکَ عَمَّنْ سِواکَ غِناً وَ تَعفُّفاً . یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ . یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ، یا (2)
ص: 499
مَلیکُ یا مُقْتَدِرُ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اکْفِنِی الْمُهِمَّ کُلَّهُ، وَ اقْضِ لی بِالْحُسْنی، وَ بارِکْ لی فی جَمیعِ اُمُوری، وَ اقْضِ لی جَمیعَ حَوائِجی . اللّهمَّ یَسِّرْ لی ما اَخافُ تَعْسیرَهُ، فَاِنَّ تَیْسیرَ ما اَخافُ تَعْسیرَهُ عَلَیْکَ [سَهْلٌ] یَسیرٌ، وَ سَهِّلْ لی ما اَخافُ حُزُونَتَهُ، وَ نَفِّسْ عَنّی ما اَخافُ ضیقَهُ، وَ کُفَّ عَنّی ما اَخافُ هَمَّهُ، وَ اصْرِفْ عَنّی ما اَخافُ بَلِیَّتَهُ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ . (1) اللّهمَّ امْلَأْ قَلْبِی حُبّاً لَکَ، وَ خَشْیَةً مِنْکَ، وَ تَصْدِیقاً لَکَ، وَ إِیمَاناً بِکَ، وَ فَرَقاً مِنْکَ، وَ شَوْقاً إِلَیْکَ ؛ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ . اللّهمَّ إِنَّ لَکَ حُقُوقاً فَتَصَدَّقْ بِهَا عَلَیَّ، وَ لِلنَّاسِ قِبَلِی تَبِعَاتٌ فَتَحَمَّلْهَا عَنِّی، وَ قَدْ أَوْجَبْتَ لِکُلِّ ضَیْفٍ قِرًی، وَ أَنَا ضَیْفُکَ فَاجْعَلْ قِرَایَ اللَّیْلَةَ الْجَنَّةَ ؛ یَا وَهَّابَ الْجَنَّةِ، یَا وَهَّابَ الْمَغْفِرَةِ، [وَ] لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِکَ . (2)
ششم: دعای ادریس را که شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس
ص: 500
روایت کرده اند می خوانی . برای متن کامل آن به کتاب «مصباح» یا «اقبال» مراجعه کنید .
هفتم: این دعا را که مختصرترین دعا از دعاهای سحر است، و در کتاب «اقبال» آمده بخوان:
یَا مَفْزَعِی عِنْدَ کُرْبَتِی، وَ یَا غَوْثِی عِنْدَ شِدَّتِی، إِلَیْکَ فَزِعْتُ، وَ بِکَ اسْتَغَثْتُ، وَ بِکَ لُذْتُ لا أَلُوذُ بِسِوَاکَ، وَ لا أَطْلُبُ الْفَرَجَ إِلّا مِنْکَ، فَأَغِثْنِی وَ فَرِّجْ عَنِّی، یَا مَنْ یَقْبَلُ الْیَسِیرَ، وَ یَعْفُو عَنِ الْکَثِیرِ، اقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ، وَ اعْفُ عَنِّی الْکَثِیرَ، إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَاناً تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی، وَ یَقِیناً حَتَّی أَعْلَمَ أَنَّهُ لَنْ یُصِیبَنِی إِلّا مَا کَتَبْتَ لِی، وَ رَضِّنِی مِنَ الْعَیْشِ بِمَا قَسَمْتَ لِی، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . یَا عُدَّتِی فِی کُرْبَتِی وَ یَا صَاحِبِی فِی شِدَّتِی، وَ یَا وَلِیِّی فِی نِعْمَتِی، وَ یَا غَایَتِی فِی رَغْبَتِی، أَنْتَ السَّاتِرُ عَوْرَتِی، وَ الْآمِنُ رَوْعَتِی، وَ الْمُقِیلُ عَثْرَتِی، فَاغْفِرْ لِی خَطِیئَتِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
هشتم: این تسبیحات
ص: 501
را که در کتاب اقبال آمده بخوان:
سُبْحَانَ مَنْ یَعْلَمُ جَوَارِحَ الْقُلُوبِ ؛ سُبْحَانَ مَنْ یُحْصِی عَدَدَ الذُّنُوبِ ؛ سُبْحَانَ مَنْ لا یَخْفَی عَلَیْهِ خَافِیَةٌ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ ؛ سُبْحَانَ الرَّبِّ الْوَدُودِ ؛ سُبْحَانَ الْفَرْدِ الْوِتْرِ ؛ سُبْحَانَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ ؛ سُبْحَانَ مَنْ لا یَعْتَدِی عَلَی أَهْلِ مَمْلَکَتِهِ ؛ سُبْحَانَ مَنْ لا یُؤَاخِذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ ؛ سُبْحَانَ الْحَنَّانِ الْمَنَّانِ ؛ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِیمِ ؛ سُبْحَانَ الْجَبَّارِ الْجَوَادِ ؛ سُبْحَانَ الْکَرِیمِ الْحَلِیمِ ؛ سُبْحَانَ الْبَصِیرِ الْعَلِیمِ ؛ سُبْحَانَ الْبَصِیرِ الْوَاسِعِ ؛ سُبْحَانَ اللّه عَلَی إِقْبَالِ النَّهَارِ، سُبْحَانَ اللّه عَلَی إِدْبَارِ النَّهَارِ ؛ سُبْحَانَ اللّه عَلَی إِدْبَارِ اللَّیْلِ وَ إِقْبَالِ النَّهَارِ، وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ الْمَجْدُ وَ الْعَظَمَةُ وَ الْکِبْرِیَاءُ، مَعَ کُلِّ نَفَسٍ، وَ کُلِّ طَرْفَةِ عَیْنٍ، وَ کُلِّ لَمْحَةٍ سَبَقَ فِی عِلْمِهِ ؛ سُبْحَانَکَ مِلءَ مَا أَحْصَی کِتَابُکَ ؛ سُبْحَانَکَ زِنَةَ عَرْشِکَ ؛ (1)
ص: 502
سُبْحَانَکَ سُبْحَانَکَ سُبْحَانَکَ . (1)
آگاه باش: علما فرموده اند: اگر پس از خوردن سحر نیّت روزه کند بهتر است، هرچند از آغاز شب تا پایان شب می توان نیّت روزه کرد و بلکه همین که می داند، و قصدش این است که فردا برای خدا روزه می گیرد، و از مفطرات خوداری می کند کافی است، و شایسته تر است که نماز شب را در سحرها ترک نکند، و شب زنده داری را بجا آورد .
ص: 503
و آن چند عمل است: اوّل: دعایی را که شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس روایت کرده اند هر روز بخواند:
اللّهمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ، الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ، هُدًی لِلنَّاسِ، وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ، وَ هَذَا شَهْرُ الصِّیَامِ، وَ هَذَا شَهْرُ الْقِیَامِ، وَ هَذَا شَهْرُ الْإِنَابَةِ، وَ هَذَا شَهْرُ التَّوْبَةِ، وَ هَذَا شَهْرُ الْمَغْفِرَةِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ هَذَا شَهْرُ الْعِتْقِ مِنَ النَّارِ، وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّةِ، وَ هَذَا شَهْرٌ فِیهِ لَیْلَةُ الْقَدْرِ، الَّتِی هِیَ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، اللّهمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَعِنِّی عَلَی صِیَامِهِ وَ قِیَامِهِ، وَ سَلِّمْهُ لِی، وَ سَلِّمْنِی فِیهِ، وَ أَعِنِّی عَلَیْهِ بِأَفْضَلِ عَوْنِکَ، وَ وَفِّقْنِی فِیهِ لِطَاعَتِکَ، وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ وَ أَوْلِیَائِکَ، صَلَّی اللّه عَلَیْهِمْ، وَ فَرِّغْنِی فِیهِ لِعِبَادَتِکَ، وَ دُعَائِکَ وَ تِلاوَةِ کِتَابِکَ، وَ أَعْظِمْ [عَظِّمْ ] لِی فِیهِ الْبَرَکَةَ [وَ أَحْرِزْ لِی فِیهِ (1)
ص: 504
التَّوْبَةَ] وَ أَحْسِنْ لِی فِیهِ الْعَافِیَةَ (الْعَاقِبَة )، وَ أَصِحَّ فِیهِ بَدَنِی، وَ أَوْسِعْ [لِی ] فِیهِ رِزْقِی، وَ اکْفِنِی فِیهِ مَا أَهَمَّنِی، وَ اسْتَجِبْ فِیهِ دُعَائِی، وَ بَلِّغْنِی فِیهِ رَجَائِی . (1) اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَذْهِبْ عَنِّی فِیهِ النُّعَاسَ وَ الْکَسَلَ، وَ السَّأْمَةَ وَ الْفَتْرَة، َ وَ الْقَسْوَةَ وَ الْغَفْلَةَ وَ الْغِرَّةَ، وَ جَنِّبْنِی فِیهِ الْعِلَلَ وَ الْأَسْقَامَ، وَ الْهُمُومَ وَ الْأَحْزَانَ، وَ الْأَعْرَاضَ وَ الْأَمْرَاضَ، وَ الْخَطَایَا وَ الذُّنُوبَ، وَ اصْرِفْ عَنِّی فِیهِ السُّوءَ وَ الْفَحْشَاءَ، وَ الْجَهْدَ وَ الْبَلاءَ وَ التَّعَبَ وَ الْعَنَاءَ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَعِذْنِی فِیهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ، وَ هَمْزِهِ وَ لَمْزِهِ، وَ نَفْثِهِ وَ نَفْخِهِ، وَ وَسْوَسَتِهِ وَ تَثْبِیطِهِ [وَ بَطْشِهِ ]، وَ کَیْدِهِ وَ مَکْرِهِ، وَ حَبَائِلِهِ وَ خُدَعِهِ، وَ أَمَانِیِّهِ وَ غُرُورِهِ، وَ فِتْنَتِهِ وَ شَرَکِهِ، وَ أَحْزَابِهِ وَ أَتْبَاعِهِ، وَ أَشْیَاعِهِ وَ أَوْلِیَائِهِ، وَ شُرَکَائِهِ وَ جَمِیعِ مَکَایِدِهِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (2)
ص: 505
وَ ارْزُقْنَا قِیَامَهُ وَ صِیَامَهُ، وَ بُلُوغَ الْأَمَلِ فِیهِ وَ فِی قِیَامِهِ، وَ اسْتِکْمَالَ مَا یُرْضِیکَ عَنِّی صَبْراً وَ احْتِسَاباً، وَ إِیمَاناً وَ یَقِیناً، ثُمَّ تَقَبَّلْ ذَلِکَ مِنِّی بِالْأَضْعَافِ الْکَثِیرَةِ، وَ الْأَجْرِ الْعَظِیمِ، یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ . (1) اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْزُقْنِی (وَ ارْزُقْنَا) الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ، وَ الْجِدَّ وَ الاجْتِهَادَ، وَ الْقُوَّةَ وَ النَّشَاطَ، وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ، وَ الْقُرْبَةَ (وَ التَّوْفِیقَ) وَ الْخَیْرَ الْمَقْبُولَ، وَ الرَّغْبَةَ وَ الرَّهْبَةَ، وَ التَّضَرُّعَ وَ الْخُشُوعَ، وَ الرِّقَّةَ وَ النِّیَّةَ الصَّادِقَةَ، وَ صِدْقَ اللِّسَانِ، وَ الْوَجَلَ مِنْکَ، وَ الرَّجَاءَ لَکَ، وَ التَّوَکُّلَ عَلَیْکَ، وَ الثِّقَةَ بِکَ، وَ الْوَرَعَ عَنْ مَحَارِمِکَ، مَعَ صَالِحِ الْقَوْلِ، وَ مَقْبُولِ السَّعْیِ، وَ مَرْفُوعِ الْعَمَلِ، وَ مُسْتَجَابِ الدَّعْوَةِ، وَ لا تَحُلْ بَیْنِی وَ بَیْنَ شَیْءٍ مِنْ ذَلِکَ، بِعَرَضٍ وَ لا مَرَضٍ، وَ لا هَمٍّ وَ لا غَمٍّ، وَ لا سُقْمٍ وَ لا غَفْلَةٍ، وَ لا نِسْیَانٍ، بَلْ بِالتَّعَاهُدِ وَ التَّحَفُّظِ لَکَ وَ فِیکَ، وَ الرِّعَایَةِ لِحَقِّکَ، (2)
ص: 506
وَ الْوَفَاءِ بِعَهْدِکَ وَ وَعْدِکَ، بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْسِمْ لِی فِیهِ أَفْضَلَ مَا تَقْسِمُهُ لِعِبَادِکَ الصَّالِحِینَ، وَ أَعْطِنِی فِیهِ أَفْضَلَ مَا تُعْطِی أَوْلِیَاءَکَ الْمُقَرَّبِینَ، مِنَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ، وَ التَّحَنُّنِ وَ الْإِجَابَةِ، وَ الْعَفْوِ وَ الْمَغْفِرَةِ الدَّائِمَةِ، وَ الْعَافِیَةِ وَ الْمُعَافَاةِ، وَ الْعِتْقِ مِنَ النَّارِ، وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّةِ، وَ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْ دُعَائِی فِیهِ إِلَیْکَ وَاصِلا، وَ رَحْمَتَکَ وَ خَیْرَکَ إِلَیَّ فِیهِ نَازِلاً، وَ عَمَلِی فِیهِ مَقْبُولاً، وَ سَعْیِی فِیهِ مَشْکُوراً، وَ ذَنْبِی فِیهِ مَغْفُوراً، حَتَّی یَکُونَ نَصِیبِی فِیهِ الْأَکْبَرَ، وَ حَظِّی فِیهِ الْأَوْفَرَ . (1) اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ وَفِّقْنِی فِیهِ لِلَیْلَةِ الْقَدْرِ، عَلَی أَفْضَلِ حَالٍ، تُحِبُّ أَنْ یَکُونَ عَلَیْهَا أَحَدٌ مِنْ أَوْلِیَائِکَ، وَ أَرْضَاهَا لَکَ ثُمَّ اجْعَلْهَا لِی خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، وَ ارْزُقْنِی فِیهَا أَفْضَلَ مَا رَزَقْتَ (2)
ص: 507
أَحَداً مِمَّنْ بَلَّغْتَهُ إِیَّاهَا، وَ أَکْرَمْتَهُ بِهَا، وَ اجْعَلْنِی فِیهَا مِنْ عُتَقَائِکَ مِنْ جَهَنَّمَ، وَ طُلَقَائِکَ مِنَ النَّارِ، وَ سُعَدَاءِ خَلْقِکَ بِمَغْفِرَتِکَ وَ رِضْوَانِکَ ؛ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْزُقْنَا فِی شَهْرِنَا هَذَا الْجِدَّ وَ الاجْتِهَادَ، وَ الْقُوَّةَ وَ النَّشَاطَ، وَ مَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی، اللّهمَّ رَبَّ الْفَجْرِ وَ لَیَالٍ عَشْرٍ [وَ اللَّیَالِی الْعَشْرِ]، وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ، وَ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ، وَ مَا أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ، وَ رَبَّ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ، وَ إِسْرَافِیلَ [وَ عِزْرَائِیلَ]، (1) وَ جَمِیعِ الْمَلائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ، وَ رَبَّ إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ، وَ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ، وَ رَبَّ مُوسَی وَ عِیسَی، وَ جَمِیعِ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ، وَ رَبَّ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ، وَ أَسْأَلُکَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ، وَ بِحَقِّهِمْ عَلَیْکَ، وَ بِحَقِّکَ الْعَظِیمِ لَمَّا صَلَّیْتَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ، وَ نَظَرْتَ إِلَیَّ نَظْرَةً رَحِیمَةً، تَرْضَی بِهَا عَنِّی (2)
ص: 508
رِضًا لا سَخَطَ [تَسْخَطُ] عَلَیَّ بَعْدَهُ أَبَدا، وَ أَعْطَیْتَنِی جَمِیعَ سُؤْلِی وَ رَغْبَتِی، وَ أُمْنِیَّتِی وَ إِرَادَتِی، وَ صَرَفْتَ عَنِّی مَا أَکْرَهُ وَ أَحْذَرُ، وَ أَخَافُ عَلَی نَفْسِی وَ مَا لا أَخَافُ، وَ عَنْ أَهْلِی وَ مَالِی وَ إِخْوَانِی وَ ذُرِّیَّتِی، اللّهمَّ إِلَیْکَ فَرَرْنَا مِنْ ذُنُوبِنَا، فَآوِنَا تَائِبِینَ، وَ تُبْ عَلَیْنَا مُسْتَغْفِرِینَ، وَ اغْفِرْ لَنَا مُتَعَوِّذِینَ، وَ أَعِذْنَا مُسْتَجِیرِینَ، وَ أَجِرْنَا مُسْتَسْلِمِینَ، وَ لا تَخْذُلْنَا رَاهِبِینَ، وَ آمِنَّا رَاغِبِینَ، وَ شَفِّعْنَا سَائِلِینَ وَ أَعْطِنَا ؛ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ قَرِیبٌ مُجِیبٌ . (1) اللّهمَّ أَنْتَ رَبِّی وَ أَنَا عَبْدُکَ، وَ أَحَقُّ مَنْ سَأَلَ الْعَبْدُ رَبَّهُ، وَ لَمْ یَسْأَلِ الْعِبَادُ مِثْلَکَ کَرَماً وَ جُوداً، یَا مَوْضِعَ شَکْوَی السَّائِلِینَ، وَ یَا مُنْتَهَی حَاجَةِ الرَّاغِبِینَ، وَ یَا غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ، وَ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ، وَ یَا مَلْجَأَ الْهَارِبِینَ، وَ یَا صَرِیخَ الْمُسْتَصْرِخِینَ، وَ یَا رَبَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ، وَ یَا کَاشِفَ کَرْبِ الْمَکْرُوبِینَ، وَ یَا فَارِجَ هَمِّ الْمَهْمُومِینَ، (2)
ص: 509
وَ یَا کَاشِفَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ، یَا اللّه یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ [و یا ایُّهَا المَکنُونُ مِن کُلِّ عینٍ، المُرتَدی بِالکِبرِیاءِ]، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی، وَ عُیُوبِی وَ إِسَاءَتِی، وَ ظُلْمِی وَ جُرْمِی، وَ إِسْرَافِی عَلَی نَفْسِی، وَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ وَ رَحْمَتِکَ، فَإِنَّهُ لا یَمْلِکُهَا غَیْرُکَ، وَ اعْفُ عَنِّی وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِی، (1) وَ اعْصِمْنِی فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِی، وَ اسْتُرْ عَلَیَّ وَ عَلَی وَالِدَیَّ وَ وُلدِی، وَ قَرَابَتِی وَ أَهْلِ حُزَانَتِی، وَ مَنْ کَانَ مِنِّی بِسَبِیلٍ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ، فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ، فَإِنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ بِیَدِکَ، وَ أَنْتَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ فَلا تُخَیِّبْنِی یَا سَیِّدِی، وَ لا تَرُدَّ دُعَائِی، وَ لا یَدِی إِلَی نَحْرِی، حَتَّی تَفْعَلَ ذَلِکَ بِی وَ تَسْتَجِیبَ لِی جَمِیعَ مَا سَأَلْتُکَ، وَ تَزِیدَنَی مِنْ فَضْلِکَ ؛ فَإِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر، ٌ وَ نَحْنُ إِلَیْکَ رَاغِبُونَ . اللّهمَّ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا، (2)
ص: 510
وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ، أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، إِنْ کُنْتَ قَضَیْتَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ، تَنَزُّلَ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ فِیهَا، أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی السُّعَدَاءِ، وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ، (1) وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ، وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی، وَ إِیمَاناً لا یَشُوبُهُ شَکٌّ، وَ رِضًی بِمَا قَسَمْتَ لِی، وَ آتِنِی (تُؤْتِیَنِی) فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً، وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنِیٰ عَذَابَ النَّارِ ؛ وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ قَضَیْتَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ، تَنَزُّلَ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ فِیهَا، فَأَخِّرْنِی إِلَی ذَلِکَ، وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ، وَ طَاعَتَکَ وَ حُسْنَ عِبَادَتِکَ، وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ، یَا رَبَّ مُحَمَّدٍ، اغْضَبِ الْیَوْمَ لِمُحَمَّدٍ، وَ لِأَبْرَارِ عِتْرَتِهِ، وَ اقْتُلْ أَعْدَاءَهُمْ بَدَداً، وَ أَحْصِهِمْ عَدَداً، وَ لا تَدَعْ عَلَی ظَهْرِ الْأَرْضِ مِنْهُمْ أَحَداً، وَ لا تَغْفِرْ لَهُمْ أَبَدا؛، یَا (2)
ص: 511
حَسَنَ الصُّحْبَةِ، یَا خَلِیفَةَ النَّبِیِّینَ، أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ، الْبَدِیءُ الْبَدِیعُ، الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِکَ شَیْءٌ، وَ الدَّائِمُ غَیْرُ الْغَافِلِ، وَ الْحَیُّ الَّذِی لا یَمُوتُ، أَنْتَ کُلَّ یَوْمٍ فِی شَأْنٍ، أَنْتَ خَلِیفَةُ مُحَمَّدٍ، وَ نَاصِرُ مُحَمَّدٍ، وَ مُفَضِّلُ مُحَمَّدٍ، أَسْأَلُکَ أَنْ تَنْصُرَ وَصِیَّ مُحَمَّدٍ، وَ خَلِیفَةَ مُحَمَّدٍ، وَ الْقَائِمَ بِالْقِسْطِ مِنْ أَوْصِیَاءِ مُحَمَّدٍ، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ، اعْطِفْ عَلَیْهِمْ نَصْرَکَ . یَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ، بِحَقِّ لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ، وَ اجْعَلْ عَاقِبَةَ أَمْرِی إِلَی غُفْرَانِکَ وَ رَحْمَتِکَ ؛ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، وَ کَذَلِکَ نَسَبْتَ نَفْسَکَ یَا سَیِّدِی بِاللَّطِیفِ (بِاللُّطْفِ)؛ بَلَی إِنَّکَ لَطِیفٌ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ الْطُفْ [بِی إِنَّکَ لَطِیفٌ ] لِمَا تَشَاءُ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْزُقْنِی الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ فِی عَامِنَا هَذَا، وَ تَطَوَّلْ عَلَیَّ بِجَمِیعِ حَوَائِجِی لِلْآخِرَةِ (1)
ص: 512
وَ الدُّنْیَا سپس سه مرتبه بگوید:أَسْتَغْفِرُ اللّه رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ؛ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ ؛ أَسْتَغْفِرُ اللّه رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ؛ إِنَّ رَبِّی رَحِیمٌ وَدُودٌ. أَسْتَغْفِرُ اللّه رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ؛ إِنَّهُ کَانَ غَفَّاراً (غَفُورا) . اللّهمَّ اغْفِرْ لِی ؛ إِنَّکَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ . رَبِّ إِنِّی عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِی، فَاغْفِرْ لِی، إِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا أَنْتَ ؛ أَسْتَغْفِرُ اللّه الَّذِی لا إِلَهَ إِلّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ الْحَلِیمُ، الْعَظِیمُ الْکَرِیمُ، الْغَفَّارُ لِلذَّنْبِ الْعَظِیمِ، وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ؛ أَسْتَغْفِرُ اللّه ؛ إِنَّ اللّه کَانَ غَفُوراً رَحِیماً . (1) پس این دعا را بخواند: اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ، مِنَ الْأَمْرِ الْعَظِیمِ الْمَحْتُومِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ، وَ أَنْ تَجْعَلَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ، أَنْ (2)
ص: 513
تُطِیلَ عُمُرِی، وَ تُوَسِّعَ رِزْقِی، وَ تُؤَدِّیَ عَنِّی أَمَانَتِی وَ دَیْنِی، آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ . اللّهمَّ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً، وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ، وَ مِنْ حَیْثُ لا أَحْتَسِبُ، وَ احْرُسْنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَرِسُ، وَ مِنْ حَیْثُ لا أَحْتَرِسُ، وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَلِّمْ کَثِیراً . (1)
دوّم: فرموده اند که این تسبحات را در همه روزهای ماه مبارک رمضان از اوّل تا آخر ماه بخوان و آن ده بخش است که هر بخش آن مشتمل بر ده «سبحان اللّه» است:
(1) سُبْحَانَ اللّه بَارِئِ النَّسَمِ ؛ سُبْحَانَ اللّه الْمُصَوِّرِ ؛ سُبْحَانَ اللّه خَالِقِ الْأَزْوَاجِ کُلِّهَا ؛ سُبْحَانَ اللّه جَاعِلِ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورِ ؛ سُبْحَانَ اللّه فَالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوَی ؛ سُبْحَانَ اللّه خَالِقِ کُلِّ شَیْءٍ ؛ سُبْحَانَ اللّه خَالِقِ مَا یُرَی وَ مَا لا یُرَی ؛ سُبْحَانَ اللّه مِدَادَ کَلِمَاتِهِ ؛ سُبْحَانَ اللّه رَبِّ الْعَالَمِینَ سُبْحَانَ اللّه السَّمِیعِ، الَّذِی (2)
ص: 514
لَیْسَ شَیْءٌ أَسْمَعَ مِنْهُ، یَسْمَعُ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ، مَا تَحْتَ سَبْعِ أَرَضِینَ، وَ یَسْمَعُ مَا فِی ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ، وَ یَسْمَعُ الْأَنِینَ وَ الشَّکْوَی، وَ یَسْمَعُ السِّرَّ وَ أَخْفَی، وَ یَسْمَعُ وَسَاوِسَ الصُّدُورِ [وَ یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ ]، وَ لا یُصِمُّ سَمْعَهُ صَوْتٌ . (1)
(2) سُبْحَانَ اللّه بَارِئِ النَّسَمِ ؛ سُبْحَانَ اللّه الْمُصَوِّرِ ؛ سُبْحَانَ اللّه خَالِقِ الْأَزْوَاجِ کُلِّهَا ؛ سُبْحَانَ اللّه جَاعِلِ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورِ، سُبْحَانَ اللّه فَالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوَی ؛ سُبْحَانَ اللّه خَالِقِ کُلِّ شَیْءٍ ؛ سُبْحَانَ اللّه خَالِقِ مَا یُرَی وَ مَا لا یُرَی ؛ سُبْحَانَ اللّه مِدَادَ کَلِمَاتِهِ، سُبْحَانَ اللّه رَبِّ الْعَالَمِینَ ؛ سُبْحَانَ اللّه الْبَصِیرِ، الَّذِی لَیْسَ شَیْءٌ، أَبْصَرَ مِنْهُ، یُبْصِرُ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ مَا تَحْتَ سَبْعِ أَرَضِینَ، وَ یُبْصِرُ مَا فِی ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ، لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصَارُ، وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصَارَ، وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ ؛ [وَ] لا تُغْشِی بَصَرَهُ الظُّلْمَةُ، وَ لا یُسْتَتَرُ مِنْهُ (2)
ص: 515
بِسِتْرٍ، وَ لَا يُوارِى مِنْهُ جِدارٌ، وَ لَا يَغِيبُ عَنْهُ بَرٌّ وَ لَا بَحْرٌ، وَ لَا يَكُنُّ مِنْهُ جَبَلٌ مَا فِى أَصْلِهِ وَ لَا قَلْبٌ مَا فِيهِ، وَ لَا جَنْبٌ مَا فِى قَلْبِهِ، وَ لَا يَسْتَتِرُ مِنْهُ صَغِيرٌ وَ لَا كَبِيرٌ، وَ لَا يَسْتَخْفِى مِنْهُ صَغِيرٌ لِصِغَرِهِ، وَ لَا يَخْفىٰ عَلَيْهِ شَىْءٌ فِى الْأَرْضِ وَ لَا فِى السَّماءِ، هُوَ الَّذِى يُصَوِّرُكُمْ فِى الْأَرْحامِ كَيْفَ يَشاءُ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ . (1) (3) سُبْحانَ اللّٰهِ بارِئِ النَّسَمِ ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ الْمُصَوِّرِ ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ الْأَزْواجِ كُلِّها ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ جاعِلِ الظُّلُماتِ وَ النُّورِ، سُبْحانَ اللّٰهِ فالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ كُلِّ شَىْءٍ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ مَا يُرىٰ وَ مَا لَايُرىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ مِدادَ كَلِماتِهِ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، سُبْحانَ اللّه الَّذِى يُنْشِئُ السَّحابَ الثِّقالَ، وَ يُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ، وَ الْمَلائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ، وَ يُرْسِلُ الصَّواعِقَ، فَيُصِيبُ بِها مَنْ يَشاءُ، وَ يُرْسِلُ الرِّياحَ، بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ، (2)
ص: 516
وَ يُنَزِّلُ الْماءَ مِنَ السَّماءِ بِكَلِمَتِهِ، وَ يُنْبِتُ النَّباتَ بِقُدْرَتِهِ، وَ يَسْقُطُ الْوَرَقُ بِعِلْمِهِ، سُبْحانَ اللّٰهِ الَّذِى لَايَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِى الْأَرْضِ، وَ لَا فِى السَّماءِ وَ لَا أَصْغَرُ مِنْ ذٰلِكَ وَ لَا أَكْبَرُ، إِلّا فِى كِتابٍ مُبِينٍ . (1)
(4) سُبْحانَ اللّٰهِ بارِىَ النَّسَمِ ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ الْمُصَوِّرِ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ الْأَزْواجِ كُلِّها، سُبْحانَ اللّٰهِ جاعِلِ الظُّلُماتِ وَ النُّورِ، سُبْحانَ اللّٰهِ فالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ كُلِّ شَىْءٍ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ مَا يُرىٰ وَ مَا لَا يُرىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ مِدادَ كَلِماتِهِ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، سُبْحانَ اللّه الَّذِى يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثىٰ وَ مَا تَغِيضُ الْأَرْحامُ وَ مَا تَزْدادُ وَ كُلُّ شَىْءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ، عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ، الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ، سَواءٌ مِنْكُمْ مَنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ وَ مَنْ جَهَرَ بِهِ، وَ مَنْ هُوَ مُسْتَخْفٍ بِاللَّيْلِ، وَ سارِبٌ بِالنَّهارِ، لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ، يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللّٰهِ ؛ سُبْحانَ (2)
ص: 517
اللّٰهِ الَّذِى يُمِيتُ الْأَحْياءَ، وَ يُحْيِى الْمَوْتىٰ، وَ يَعْلَمُ مَا تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ، وَ يُقِرُّ فِى الْأَرْحامِ مَا يَشاءُ، إِلىٰ أَجَلٍ مُسَمّىً . (1) (5) سُبْحانَ اللّٰهِ بارِىَ النَّسَمِ، سُبْحانَ اللّٰهِ الْمُصَوِّرِ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ الْأَزْواجِ كُلِّها، سُبْحانَ اللّٰهِ جاعِلِ الظُّلُماتِ وَ النُّورِ، سُبْحانَ اللّٰهِ فالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ كُلِّ شَىْءٍ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ مَا يُرىٰ وَ مَا لَايُرىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ مِدادَ كَلِماتِهِ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، سُبْحانَ اللّه مالِكِ الْمُلْكِ، تُؤْتِى الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ، وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشاءُ، وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ، وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ، بِيَدِكَ الْخَيْرُ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، تُولِجُ اللَّيْلَ فِى النَّهارِ، وَ تُولِجُ النَّهارَ فِى اللَّيْلِ، تُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ، وَ تُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ، وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ . (2) (6) سُبْحَانَ اللّه بَارِئِ النَّسَمِ سُبْحَانَ اللّه الْمُصَوِّرِ ؛ سُبْحَانَ اللّه خَالِقِ الْأَزْوَاجِ کُلِّهَا ؛ سُبْحَانَ اللّه جَاعِلِ الظُّلُمَاتِ (3)
ص: 518
وَالنُّورِ ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ فالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوىٰ ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ كُلِّ شَىْءٍ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ مَا يُرىٰ وَ مَا لَايُرىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ مِدادَ كَلِماتِهِ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، سُبْحانَ اللّه الَّذِى عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَيْبِ لَايَعْلَمُها إِلّا هُوَ وَ يَعْلَمُ مَا فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلّا يَعْلَمُها وَ لَا حَبَّةٍ فِى ظُلُماتِ الْأَرْضِ، وَ لَا رَطْبٍ وَ لَا يابِسٍ إِلّا فِى كِتابٍ مُبِينٍ . (1) (7) سُبْحانَ اللّٰهِ بارِىَ النَّسَمِ ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ الْمُصَوِّرِ ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ الْأَزْواجِ كُلِّها ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ جاعِلِ الظُّلُماتِ وَ النُّورِ ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ فالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ كُلِّ شَىْءٍ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ مَا يُرىٰ وَ مَا لَا يُرىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ مِدادَ كَلِماتِهِ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، سُبْحانَ اللّٰهِ الَّذِى لَا يُحْصِى مِدْحَتَهُ الْقائِلُونَ، وَ لَا يَجْزِى بِآلائِهِ الشَّاكِرُونَ الْعابِدُونَ، وَ هُوَ كَما قالَ وَ فَوْقَ مَا نَقُولُ، وَ اللّٰهُ سُبْحانَهُ كَما أَثْنىٰ عَلَىٰ نَفْسِهِ، (2)
ص: 519
«وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلّا بِمَا شَاءَ ؛ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُمَا ؛ وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ» (1) (8) سُبْحانَ اللّٰهِ بارِىَ النَّسَمِ ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ الْمُصَوِّرِ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ الْأَزْواجِ كُلِّها، سُبْحانَ اللّٰهِ جاعِلِ الظُّلُماتِ وَ النُّورِ، سُبْحانَ اللّٰهِ فالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ كُلِّ شَىْءٍ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ مَا يُرىٰ وَ مَا لَا يُرىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ مِدادَ كَلِماتِهِ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، سُبْحانَ اللّه الَّذِى يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِى الْأَرْضِ وَ مَا يَخْرُجُ مِنْها، وَ مَا يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ مَا يَعْرُجُ فِيها، وَ لَا يَشْغَلُهُ مَا يَلِجُ فِى الْأَرْضِ وَ مَا يَخْرُجُ مِنْها عَمَّا يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ مَا يَعْرُجُ فِيها، وَ لَا يَشْغَلُهُ مَا يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ مَا يَعْرُجُ فِيها عمَّا يَلِجُ فِى الْأَرْضِ وَ مَا يَخْرُجُ مِنْها، وَ لَا يَشْغَلُهُ عِلْمُ شَىْءٍ عَنْ عِلْمِ شَىْءٍ، وَ لَا يَشْغَلُهُ خَلْقُ شَىْءٍ عَنْ خَلْقِ شَىْءٍ، وَ لَا حِفْظُ شَىْءٍ عَنْ حِفْظِ شَىْءٍ، وَ لَا يُساوِيهِ شَىْءٌ، (2)
ص: 520
وَ لا یَعْدِلُهُ شَیْءٌ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ، وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ . (1)
(9) سُبْحانَ اللّٰهِ بارِىَ النَّسَمِ ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ الْمُصَوِّرِ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ الْأَزْواجِ كُلِّها، سُبْحانَ اللّٰهِ جاعِلِ الظُّلُماتِ وَ النُّوْرِ، سُبْحانَ اللّٰهِ فالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ كُلِّ شَىْءٍ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ مَا يُرىٰ وَ مَا لَايُرىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ مِدادَ كَلِماتِهِ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، سُبْحانَ اللّه فاطِرِ السَّمَاواتِ وَ الْأَرْضِ « . . . جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلاً أُولِى أَجْنِحَةٍ مَثْنىٰ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ يَزِيدُ فِى الْخَلْقِ مَا يَشاءُ إِنَّ اللّٰهَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . مَا يَفْتَحِ اللّٰهُ لِلنّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِكَ لَها وَ مَا يُمْسِكْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ ؛ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ» . (2) (10) سُبْحانَ اللّٰهِ بارِىَ النَّسَمِ، سُبْحانَ اللّٰهِ الْمُصَوِّرِ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ الْأَزْواجِ كُلِّها، سُبْحانَ اللّٰهِ جاعِلِ الظُّلُماتِ وَ النُّورِ، سُبْحانَ اللّٰهِ فالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوىٰ، سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ كُلِّ شَىْءٍ، (3)
ص: 521
سُبْحانَ اللّٰهِ خالِقِ مَا يُرىٰ وَ مَا لَايُرىٰ؛ سُبْحانَ اللّٰهِ مِدادَ كَلِماتِهِ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ؛ سُبْحانَ اللّه الَّذِى يَعْلَمُ مَا فِى السَّماواتِ وَ مَا فِى الْأَرْضِ؛ «...مَا يَكُونُ مِنْ نَجْوىٰ ثَلاثَةٍ إِلّا هُوَ رابِعُهُمْ، وَ لَا خَمْسَةٍ إِلّا هُوَ سادِسُهُمْ، وَ لَا أَدْنىٰ مِنْ ذٰلِكَ وَ لَا أَكْثَرَ إِلّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَما كانُوا، ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ؛ إِنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ» . (1)
سوّم: و نیز فرموده اند این صلوات را در هر روز ماه رمضان بخوان:
«إِنَّ اللّٰهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ ؛ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا، صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً». لَبَّيْكَ يَا رَبِّ [وَ سَعْدَيْكَ] وَ سُبْحانَكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بارِكْ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، كَما صَلَّيْتَ وَ بارَكْتَ عَلَىٰ إِبْراهِيمَ ؛ وَ آلِ إِبْراهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ . اَللّٰهُمَّ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، كَما رَحِمْتَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ إِبْراهِيمَ ؛ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ . اَللّٰهُمَّ سَلِّمْ عَلَىٰ(2)
ص: 522
مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، كَما سَلَّمْتَ عَلَىٰ نُوحٍ فِى الْعالَمِينَ . اَللّٰهُمَّ امْنُنْ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، كَما مَنَنْتَ عَلَىٰ مُوسىٰ وَ هارُونَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، كَما شَرَّفْتَنا بِهِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، كَما هَدَيْتَنا بِهِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ابْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً، یَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ ؛ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ السَّلامُ، کُلَّمَا طَلَعَتْ شَمْسٌ أَوْ غَرَبَتْ؛ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ السَّلامُ، کُلَّمَا طَرَفَتْ عَیْنٌ أَوْ بَرَقَتْ؛ (1) عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ السَّلام،ُ كُلَّما ذُكِرَ السَّلامُ؛ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ السَّلامُ، كُلَّما سَبَّحَ اللّٰهَ مَلَكٌ أَوْ قَدَّسَهُ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِى الْأَوَّلِينَ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِى الْآخِرِينَ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . اَللّٰهُمَّ رَبَّ الْبَلَدِ الْحَرامِ، وَ رَبَّ الرُّكْنِ وَ الْمَقامِ، وَ رَبَّ الْحِلِّ وَ الْحَرامِ أَبْلِغْ مُحَمَّداً نَبِيَّكَ عَنَّا السَّلامَ . اَللّٰهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً مِنَ الْبَهاءِ (2)
ص: 523
وَالنَّضْرَةِ، وَ السُّرُورِ وَ الْكَرامَةِ، وَ الْغِبْطَةِ وَ الْوَسِيلَةِ، وَ الْمَنْزِلَةِ وَ الْمَقامِ، وَالشَّرَفِ وَ الرِّفْعَةِ، وَالشَّفاعَةِ عِنْدَكَ يَوْمَ الْقِيامَةِ، أَفْضَلَ ما تُعْطِى أَحَداً مِنْ خَلْقِكَ، وَ أَعْطِ مُحَمَّداً فَوْقَ مَا تُعْطِى الْخَلائِقَ مِنَ الْخَيْرِ، أَضْعافاً كَثِيرَةً لَايُحْصِيها غَيْرُكَ . (1) اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَطْيَبَ وَ أَطْهَرَ وَ أَزْكىٰ وَ أَنْمىٰ وَ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ [عَلِيٍّ ] أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ ضاعِفِ الْعَذابَ عَلَىٰ مَنْ شَرِكَ فِى دَمِهِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ فاطِمَةَ بِنْتِ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ [وَ والِ مَنْ وَالاها، وَ عادِ مَنْ عَادَاهَا، وَ ضاعِفِ الْعَذابَ عَلَىٰ مَنْ ظَلَمَها]، وَ الْعَنْ مَنْ آذىٰ نَبِيَّكَ فِيها . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، إِمامَىِ الْمُسْلِمِينَ، وَ والِ مَنْ وَالاهُما، وَ عادِ مَنْ عَاداهُما، (2)
ص: 524
وَ ضَاعِفِ الْعَذَابَ عَلَىٰ مَنْ شَرِکَ فِی دِمَائِهِمَا (دَمِهِمَا) . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ إِمامِ الْمُسْلِمِينَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ ضاعِفِ الْعَذابَ عَلَىٰ مَنْ ظَلَمَهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ إِمامِ الْمُسْلِمِينَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ ضاعِفِ الْعَذابَ عَلَىٰ مَنْ ظَلَمَهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ إِمامِ الْمُسْلِمِينَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ ضاعِفِ الْعَذابَ عَلَىٰ مَنْ ظَلَمَهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُوسَىٰ بْنِ جَعْفَرٍ إِمامِ الْمُسْلِمِينَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ ضاعِفِ الْعَذابَ عَلَىٰ مَنْ شَرِكَ فِى دَمِهِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُوسىٰ إِمامِ الْمُسْلِمِينَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ ضاعِفِ الْعَذابَ عَلَىٰ مَنْ شَرِكَ فِى دَمِهِ ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ إِمامِ الْمُسْلِمِينَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ ضاعِفِ الْعَذابَ عَلَىٰ مَنْ ظَلَمَهُ (شَرِکَ فِی دَمِهِ) . (1)
ص: 525
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، إِمامِ الْمُسْلِمِينَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ ضاعِفِ الْعَذابَ عَلَىٰ مَنْ ظَلَمَهُ (شَرِكَ فِى دَمِهِ) . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْحَسَنِبْنِ عَلِيٍّ إِمامِ الْمُسْلِمِينَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ ضاعِفِ الْعَذابَ عَلَىٰ مَنْ ظَلَمَهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْخَلَفِ مِنْ بَعْدِهِ إِمامِ الْمُسْلِمِينَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ الْقاسِمِ وَ الطَّاهِرِ ابْنَيْ نَبِيِّكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ رُقَيَّةَ بِنْتِ نَبِيِّكَ، وَ الْعَنْ مَنْ آذىٰ نَبِيَّكَ فِيها . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ اُمّ كُلْثُومَ بِنْتِ نَبِيِّكَ، وَ الْعَنْ مَنْ آذىٰ نَبِيَّكَ فِيها . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ ذُرِّيَّةِ نَبِيِّكَ . اَللّٰهُمَّ اخْلُفْ نَبِيَّكَ فِى أَهْلِ بَيْتِهِ . اَللّٰهُمَّ مَكِّنْ لَهُمْ فِى الْأَرْضِ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنا مِنْ عَدَدِهِمْ وَ مَدَدِهِمْ، وَ أَنْصارِهِمْ عَلَى الْحَقِّ، فِى السِّرِّ وَ الْعَلانِيَةِ . اَللّٰهُمَّ اطْلُبْ بِذَحْلِهِمْ وَ وِتْرِهِمْ وَ دِمائِهِمْ، وَ كُفَّ عَنّا وَ عَنْهُمْ، وَ عَنْ كُلِّ (1)
ص: 526
مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ، بَأْسَ كُلِّ باغٍ وَ طاغٍ، وَ كُلِّ دابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِيَتِها ؛ إِنَّكَ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْكِيلاً . (1)سیّد ابن طاوس فرموده است: و نیز بخوان:
يَا عُدَّتِى فِى كُرْبَتِى، وَ يَا صاحِبِى فِى شِدَّتِى، وَ يَا وَلِيِّى فِى نِعْمَتِى، وَ يَا غايَتِى فِى رَغْبَتِى، أَنْتَ السَّاتِرُ عَوْرَتِى، وَ الْمُؤْمِنُ رَوْعَتِى، وَ الْمُقِيلُ عَثْرَتِى، فَاغْفِرْ لِى خَطِيئَتِى يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
و می گویی اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَدْعُوكَ لِهَمٍّ لَايُفَرِّجُهُ غَيْرُكَ، وَ لِرَحْمَةٍ لَاتُنالُ إِلّا بِكَ، وَ لِكَرْبٍ لَايَكْشِفُهُ إِلّا أَنْتَ، وَ لِرَغْبَةٍ لَاتُبْلَغُ إِلّا بِكَ، وَ لِحاجَةٍ لَايَقْضِيها إِلّا أَنْتَ . اَللّٰهُمَّ فَكَما كانَ مِنْ شَأْنِكَ مَا أَذِنْتَ لِى بِهِ مِنْ مَسْأَلَتِكَ، وَ رَحِمْتَنِى بِهِ مِنْ ذِكْرِكَ، فَلْيَكُنْ مِنْ شَأْنِكَ سَيِّدِى الْإِجابَةُ لِى فِيما دَعَوْتُكَ، وَ عَوائِدُ الْإِفْضالِ فِيما رَجَوْتُكَ، وَ النَّجاةُ مِمَّا فَزِعْتُ إِلَيْكَ فِيهِ، فَإِنْ لَمْ أَکُنْ أَهْلا أَنْ أَبْلُغَ رَحْمَتَکَ، فَإِنَّ رَحْمَتَکَ أَهْلٌ أَنْ تَبْلُغَنِی (3)
ص: 527
وَتَسَعَنِى، وَ إِنْ لَمْ أَكُنْ لِلْإِجابَةِ أَهْلاً فَأَنْتَ أَهْلُ الْفَضْلِ، وَ رَحْمَتُكَ وَسِعَتْ كُلَّ شَىْءٍ، فَلْتَسَعْنِى رَحْمَتُكَ يَا إِلٰهِى يَا كَرِيمُ أَسْأَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَنْ تُفَرِّجَ هَمِّى، وَ تَكْشِفَ كَرْبِى وَ غَمِّى، وَ تَرْحَمَنِى بِرَحْمَتِكَ، وَ تَرْزُقَنِى مِنْ فَضْلِكَ، إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ قَرِيبٌ مُجِيبٌ . (1)
چهارم: شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس فرموده اند: در هر روز ماه رمضان بخوان:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ بِأَفْضَلِهِ، وَ كُلُّ فَضْلِكَ فاضِلٌ ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِفَضْلِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ رِزْقِكَ بِأَعَمِّهِ، وَ كُلُّ رِزْقِكَ عامٌّ ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِرِزْقِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ عَطائِكَ بِأَهْنَئِهِ وَ كُلُّ عَطائِكَ هَنِىءٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِعَطائِكَ كُلِّهِ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ عَطَائِکَ بِأَهْنَئِهِ وَ کُلُّ عَطَائِکَ هَنِیءٌ، اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِعَطَائِکَ کُلِّهِ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِکَ (2)
ص: 528
بِأَعْجَلِهِ، وَ كُلُّ خَيْرِكَ عاجِلٌ ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِخَيْرِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ إِحْسانِكَ بِأَحْسَنِهِ، وَ كُلُّ إِحْسانِكَ حَسَنٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِإِحْسانِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِما تُجِيبُنِى بِهِ حِينَ أَسْأَلُكَ، فَأَجِبْنِى يَا اللّٰهُ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ الْمُرْتَضىٰ، وَ رَسُولِكَ الْمُصْطَفىٰ، وَ أَمِينِكَ وَ نَجِيِّكَ دُونَ خَلْقِكَ، وَ نَجِيبِكَ مِنْ عِبادِكَ (1) وَ نَبِیِّکَ بِالصِّدْقِ وَ حَبِیبِکَ [وَ] صَلِّ عَلَی رَسُولِکَ، وَخِيَرَتِكَ مِنَ الْعالَمِينَ الْبَشِيرِ النَّذِيرِ، السِّراجِ الْمُنِيرِ، وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ الْأَبْرارِ الطّاهِرِينَ، وَ عَلَىٰ مَلائِكَتِكَ الَّذِينَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِكَ وَ حَجَبْتَهُمْ عَنْ خَلْقِكَ، وَ عَلَىٰ أَنْبِيائِكَ الَّذِينَ يُنْبِئُونَ عَنْكَ بِالصِّدْقِ، وَ عَلَىٰ رُسُلِكَ الَّذِينَ خَصَصْتَهُمْ بِوَحْيِكَ وَ فَضَّلْتَهُمْ عَلَى الْعالَمِينَ بِرِسالاتِكَ، وَ عَلَی عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ الَّذِینَ أَدْخَلْتَهُمْ فِی رَحْمَتِکَ، الْأَئِمَّةِ الْمُهْتَدِینَ الرَّاشِدِینَ، (2)
ص: 529
وَأَوْلِيائِكَ الْمُطَهَّرِينَ، وَ عَلَىٰ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكائِيلَ وَ إِسْرافِيلَ وَ مَلَكِ الْمَوْتِ، وَ عَلَىٰ رِضْوانَ خازِنِ الْجِنانِ، وَ عَلَىٰ مالِكٍ خازِنِ النَّارِ، وَ رُوحِ الْقُدُسِ، وَ الرُّوحِ الْأَمِينِ، وَ حَمَلَةِ عَرْشِكَ الْمُقَرَّبِينَ، وَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ الْحافِظَيْنِ عَلَىَّ بِالصَّلاةِ الَّتِى تُحِبُّ أَنْ يُصَلِّىَ بِها عَلَيْهِمْ أَهْلُ السَّماواتِ وَ أَهْلُ الْأَرَضِينَ، (1) صَلاةً طَیِّبَةً کَثِیرَةً، مُبَارَکَةً زَاکِیَةً نَامِیَةً، ظَاهِرَةً بَاطِنَةً، شَرِیفَةً فَاضِلَةً، تُبَیِّنُ (تُبِینُ) بِهَا فَضْلَهُمْ عَلَی الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ . اللّهمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسِیلَةَ، وَ الشَّرَفَ وَ الْفَضِیلَةَ، وَ اجْزِهِ [عَنَّا] خَیْرَ مَا جَزَیْتَ نَبِیّاً عَنْ أُمَّتِهِ، اللّهمَّ وَ أَعْطِ مُحَمَّداً صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَعَ کُلِّ زُلْفَةٍ زُلْفَةً، وَ مَعَ کُلِّ وَسِیلَةٍ وَسِیلَةً، وَ مَعَ کُلِّ فَضِیلَةٍ فَضِیلَةً، وَ مَعَ کُلِّ شَرَفٍ شَرَفاً، تُعْطِی (أَعْطِ) مُحَمَّداً وَ آلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ، أَفْضَلَ مَا أَعْطَیْتَ أَحَداً مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ . اللّهمَّ وَ اجْعَلْ مُحَمَّداً صَلَّی اللّه عَلَیْهِ (2)
ص: 530
وَ آلِهِ، أَدْنَی الْمُرْسَلِینَ مِنْکَ مَجْلِساً، وَ أَفْسَحَهُمْ فِى الْجَنَّةِ عِنْدَكَ مَنْزِلاً، وَ أَقْرَبَهُمْ إِلَيْكَ وَسِيلَةً، وَ اجْعَلْهُ أَوَّلَ شافِعٍ، وَ أَوَّلَ مُشَفَّعٍ، وَ أَوَّلَ قائِلٍ، وَ أَنْجَحَ سائِلٍ، وَ ابْعَثْهُ الْمَقامَ الْمَحْمُودَ الَّذِى يَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَأَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَسْمَعَ صَوْتِى، وَ تُجِيبَ دَعْوَتِى، وَ تَجاوَزَ عَنْ خَطِيئَتِى، وَ تَصْفَحَ عَنْ ظُلْمِى، وَ تُنْجِحَ طَلِبَتِى، وَ تَقْضِىَ حاجَتِى، وَ تُنْجِزَ لِى مَا وعَدْتَنِى، وَ تُقِيلَ عَثْرَتِى، وَ تَغْفِرَ ذُنُوبِى، وَ تَعْفُوَ عَنْ جُرْمِى، وَ تُقْبِلَ عَلَىَّ وَ لَا تُعْرِضَ عَنِّى، وَ تَرْحَمَنِى وَ لَا تُعَذِّبَنِى، وَ تُعافِيَنِى وَ لَا تَبْتَلِيَنِى ؛ (1) وَ تَرْزُقَنِى مِنَ الرِّزْقِ أَطْيَبَهُ وَ أَوْسَعَهُ وَ لَا تَحْرِمَنِى، يَا رَبِّ وَ اقْضِ عَنِّى دَيْنِى، وَضَعْ عَنِّى وِزْرِى، وَ لَا تُحَمِّلْنِى مَا لَا طاقَةَ لِى بِهِ، يَا مَوْلاىَ وَ أَدْخِلْنِى فِى كُلِّ خَيْرٍ أَدْخَلْتَ فِيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، وَ أَخْرِجْنِى مِنْ كُلِّ سُوءٍ، أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً (2)
ص: 531
وَ آلَ مُحَمَّدٍ، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ، وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ، وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَکَاتُهُ . (1)
سپس سه مرتبه بگو:اللّهمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ کَمَا أَمَرْتَنِی، فَاسْتَجِبْ لِی کَمَا وَعَدْتَنِی . (2)
آنگاه بگو:اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ قَلِیلاً مِنْ کَثِیرٍ، مَعَ حَاجَةٍ بِی إِلَیْهِ عَظِیمَةٍ، وَ غِنَاکَ عَنْهُ قَدِیمٌ، وَ هُوَ عِنْدِی کَثِیرٌ، وَ هُوَ عَلَیْکَ سَهْلٌ یَسِیرٌ ؛ فَامْنُنْ عَلَیَّ بِهِ، إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ . (3) پنجم: خواندن این دعا است:اللّهمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ کَمَا أَمَرْتَنِی، فَاسْتَجِبْ لِی کَمَا وَعَدْتَنِی . (4)
و چون دعایی طولانی است، به خاطر رعایت اختصار آن را ذکر نکردم، هرکه خواهان آن است به کتاب «اقبال» یا «زاد المعاد» مرحوم مجلسی مراجعه کند . ششم: شیخ مفید در کتاب «مقنعه» از ثقة بزرگوار علی بن مهزیار از حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که مستحب است در هر وقت از شب و روز ماه مبارک رمضان، از اول ماه تا آخر ماه بسیار بگویی:
ص: 532
یا ذَا الَّذِى كانَ قَبْلَ كُلِّ شَىْءٍ، ثُمَّ خَلَقَ كُلَّ شَىْءٍ، ثُمَّ يَبْقىٰ وَ يَفْنىٰ كُلُّ شَىْءٍ، يَا ذَا الَّذِى لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْءٌ، وَ يَا ذَا الَّذِى لَيْسَ فِى السَّمَاواتِ الْعُلىٰ، وَ لَا فِى الْأَرَضِينَ السُّفْلىٰ، وَ لَا فَوْقَهُنَّ وَ لَا تَحْتَهُنَّ وَ لَا بَيْنَهُنَّ إِلٰهٌ يُعْبَدُ غَيْرُهُ، لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً لَايَقْوىٰ عَلَىٰ إِحْصائِهِ إِلّا أَنْتَ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلاةً لَايَقْوىٰ عَلَىٰ إِحْصائِها إِلّا أَنْتَ . (1)
هفتم: شیخ کفعمی در کتاب «بلد الامین» و «مصباح» از کتاب «اختیار» سیّد ابن باقی نقل کرده است که هرکه این دعا را در هر روز ماه رمضان بخواند، حق تعالی گناهان چهل ساله او را بیامرزد :اَللّٰهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذِى أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ، وَ افْتَرَضْتَ عَلَىٰ عِبادِكَ فِيهِ الصِّيامَ، ارْزُقْنِى حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرامِ فِى هٰذَا الْعامِ وَ فِى كُلِّ عامٍ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ فَإِنَّهُ لَايَغْفِرُها غَيْرُكَ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ . (2)
هشتم: این ذکر را که فیض کاشانی در کتاب «خلاصة
ص: 533
الاذکار» فرموده است که در هر روز ماه رمضان صد مرتبه بگوید:
سُبْحَانَ الضَّارِّ النَّافِعِ ؛ سُبْحَانَ الْقَاضِی بِالْحَقِّ ؛ سُبْحَانَ الْعَلِیِّ الْأَعْلَی ؛ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی . (1)
نهم: شیخ مفید در کتاب «مُقنعه» فرموده است: از جمله مستحبات ماه رمضان در هر روز، صد مرتبه صلوات فرستادن بر رسول خدا است، و هرکه زیادتر فرستند بهتر است .
شب اوّل: در ان چند عمل مستحب است: اوّل: استهلال [یعنی جستجوی هلال ماه]، و بعضی استهلال این ماه را واجب دانسته اند .
دوّم: چون رؤیت هلال کرد، به هلال اشاره نکند، بلکه رو به قبله نموده و دستها را به آسمان بردارد و هلال را خطاب کرده و بگوید:
رَبِّی وَ رَبُّکَ اللّه، رَبُّ الْعَالَمِینَ . اللّهمَّ أَهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِیمَانِ، وَ السَّلامَةِ وَ الْإِسْلامِ، وَ الْمُسَارَعَةِ إِلَی مَا تُحِبُّ (2)
ص: 534
وَ تَرْضَی . اللّهمَّ بَارِکْ لَنَا فِی شَهْرِنَا هَذَا . وَ ارْزُقْنَا خَیْرَهُ وَ عَوْنَهُ، وَ اصْرِفْ عَنَّا ضُرَّهُ وَ شَرَّهُ، وَ بَلاءَهُ وَ فِتْنَتَهُ . (1) و روایت شده: زمانی که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هلال ماه رمضان را رؤیت می کرد، روی شریفش را به جانب قبله می گرداند و می گفت:
اَللّٰهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَيْنا بِالْأَمْنِ وَ الْإِيمانِ، وَ السَّلامَةِ وَ الْإِسْلامِ، وَ الْعافِيَةِ الْمُجَلَّلَةِ، وَ دِفاعِ الْأَسْقامِ، وَ الْعَوْنِ عَلَى الصَّلاةِ وَ الصِّيامِ، وَ الْقِيامِ وَ تِلاوَةِ الْقُرْآنِ . اَللّٰهُمَّ سَلِّمْنا لِشَهْرِ رَمَضانَ، وَ تَسَلَّمْهُ مِنّا، وَ سَلِّمْنا فِيهِ، حَتَّىٰ يَنْقَضِىَ عَنَّا شَهْرُ رَمَضانَ، وَ قَدْ عَفَوْتَ عَنَّا وَ غَفَرْتَ لَنا وَ رَحِمْتَنا . (2)
و از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون رؤیت هلال نمودی بگو:اللّهمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ، وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَیْنَا صِیَامَهُ، وَ أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ، هُدًی لِلنَّاسِ، وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ، اللّهمَّ أَعِنَّا عَلَی صِیَامِهِ، وَ تَقَبَّلْهُ مِنَّا، (3)
ص: 535
وَ سَلِّمْنَا فِیهِ، وَ سَلِّمْنَا مِنْهُ، وَ سَلِّمْهُ لَنَا فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ، إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ . (1)
سوّم: دعای چهل وسوم» صحیفه کامله سجادیه «را در هنگام رؤیت هلال بخواند . سیّد ابن طاووس روایت کرده: روزی حضرت سجّاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) در راهی می گذشت، که به هلال ماه رمضان نظر کرد، پس ایستاد و گفت:
أَيُّهَا الْخَلْقُ الْمُطِيعُ، الدَّائِبُ السَّرِيعُ، الْمُتَرَدِّدُ فِى مَنازِلِ التَّقْدِيرِ، الْمُتَصَرِّفُ فِى فَلَكِ التَّدْبِيرِ، آمَنْتُ بِمَنْ نَوَّرَ بِكَ الظُّلَمَ، وَ أَوْضَحَ بِكَ الْبُهَمَ، وَ جَعَلَكَ آيَةً مِنْ آياتِ مُلْكِهِ، وَ عَلامَةً مِنْ عَلاماتِ سُلْطانِهِ، فَحَدَّ بِكَ الزَّمانَ، وَ امْتَهَنَكَ بِالْكَمالِ وَ النُّقْصانِ، وَ الطُّلُوعِ وَ الْأُفُولِ وَ الْإِنارَةِ وَ الْكُسُوفِ فِى كُلِّ ذٰلِكَ أَنْتَ لَهُ مُطِيعٌ، وَ إِلىٰ إِرادَتِهِ سَرِيعٌ، سُبْحانَهُ مَا أَعْجَبَ مَا دَبَّرَ مِنْ أَمْرِكَ ! وَ أَلْطَفَ مَا صَنَعَ فِى شَأْنِكَ! جَعَلَكَ مِفْتاحَ شَهْرٍ (2)
ص: 536
حَادِثٍ، لِأَمْرٍ حَادِثٍ، فَأَسْأَلُ اللّه رَبِّی وَ رَبَّکَ، وَ خَالِقِی وَ خَالِقَکَ، وَ مُقَدِّرِی وَ مُقَدِّرَکَ، وَ مُصَوِّرِی وَ مُصَوِّرَکَ، أَنْ يُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ يَجْعَلَكَ هِلالَ بَرَكَةٍ، لَاتَمْحَقُهَا الْأَيَّامُ، وَ طَهارَةٍ لَاتُدَنِّسُهَا الْآثامُ، هِلالَ أَمْنٍ مِنَ الْآفاتِ، وَ سَلامَةٍ مِنَ السَّيِّئاتِ، هِلالَ سَعْدٍ لَانَحْسَ فِيهِ، وَ يُمْنٍ لَانَكَدَ مَعَهُ، وَ يُسْرٍ لَايُمازِجُهُ عُسْرٌ، وَ خِيْرٍ لَا يَشُوبُهُ شَرٌّ، هِلالَ أَمْنٍ وَ إِيمانٍ، وَ نِعْمَةٍ وَ إِحْسانٍ، وَ سَلامَةٍ وَ إِسْلامٍ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَرْضَی مَنْ طَلَعَ عَلَیْهِ، (1) وَأَزْكىٰ مَنْ نَظَرَ إِلَيْهِ، وَ أَسْعَدَ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ فِيهِ، وَ وَفِّقْنَا اَللّٰهُمَّ فِيهِ لِلطَّاعَةِ وَ التَّوْبَةِ، وَ اعْصِمْنا فِيهِ مِنَ الْآثامِ وَ الْحَوْبَةِ، وَ أَوْزِعْنا فِيهِ شُكْرَ النِّعْمَةِ، وَ أَلْبِسْنا فِيهِ جُنَنَ الْعافِيَةِ، وَ أَتْمِمْ عَلَيْنا بِاسْتِكْمالِ طاعَتِكَ فِيهِ الْمِنَّةَ؛ إِنَّكَ أَنْتَ الْمَنّانُ الْحَمِيدُ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ، وَ اجْعَلْ (2)
ص: 537
لَنا فِيهِ عَوْناً مِنْكَ، عَلَىٰ مَا نَدَبْتَنا إِلَيْهِ، مِنْ مُفْتَرَضِ طاعَتِكَ وَ تَقَبَّلْها ؛ إِنَّكَ الْأَكْرَمُ مِنْ كُلِّ كَرِيمٍ، وَ الْأَرْحَمُ مِنْ كُلِّ رَحِيمٍ، آمِينَ آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
چهارم: با همسر خویش نزدیکی کند، و این عمل از ویژگی های این ماه است، وگرنه نزدیکی با همسر در شب اول ماههای دیگر مکروه است .
پنجم: غسل شب اول ماه را انجام دهد . روایت شده: هرکه در شب اول ماه رمضان غسل کند، تا ماه رمضان آینده بدنش دچار خارش نشود .
ششم: اگر بتواند در نهر جاری غسل کند، و سی کف آب بر سر بریزد که تا ماه رمضان آینده با طهارت معنوی باشد .
هفتم: مزار امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند، تا گناهانش ریخته و ثواب حاجیان و اهل عمره آن سال را دریابد .
هشتم: از این شب خواندن هزار رکعت نماز این ماه را که در پایان بخش دوم [صفحه 461]ذکر شد شروع کند .
نهم: در این شب دو رکعت نماز بجا آورد، در هر رکعت سوره «حَمد» و سوره «انعام» را بخواند، و از خدا درخواست کند که او را کفایت نماید، و از آنچه از دردها می ترسد حفظ کند .
دهم: دعای
ص: 538
« اللّٰهُمَّ إِنَّ هٰذَا الشَّهْرَ الْمُبارَکَ » را که در اعمال شب آخر ماه شعبان گذشت بخواند . [صفحه432]
یازدهم: پس از نماز مغرب دستها را بلند کند، و این دعا را که از امام جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد شده و در کتاب «اقبال» ذکر شده بخواند:
اَللّٰهُمَّ يَا مَنْ يَمْلِكُ التَّدْبِيرَ، وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ ؛ يَا مَنْ يَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ، وَ مَا تُخْفِى الصُّدُورُ، وَ تُجِنُّ الضَّمِيرُ، وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنا مِمَّنْ نَوىٰ فَعَمِلَ، وَ لَا تَجْعَلْنا مِمَّنْ شَقِىَ فَكَسِلَ، وَ لَا مِمَّنْ هُوَ عَلَىٰ غَيْرِ عَمَلٍ يَتَّكِلُ . اَللّٰهُمَّ صَحِّحْ أَبْدانَنا مِنَ الْعِلَلِ، وَ أَعِنّا عَلَىٰ مَا افْتَرَضْتَ عَلَيْنا مِنَ الْعَمَلِ، حَتّىٰ يَنْقَضِىَ عَنَّا شَهْرُكَ هٰذَا، وَ قَدْ أَدَّيْنا مَفْرُوضَكَ فِيهِ عَلَيْنا . اَللّٰهُمَّ أَعِنّا عَلَىٰ صِيامِهِ، وَ وَفِّقْنا لِقِيامِهِ، وَ نَشِّطْنا فِيهِ لِلصَّلاةِ، وَ لَا تَحْجُبْنا مِنَ الْقِراءَةِ، وَ سَهِّلْ لَنا فِيهِ إِيتاءَ الزَّكاةِ . اَللّٰهُمَّ لَاتُسَلِّطْ عَلَيْنا وَصَباً وَ لَا تَعَباً وَ لَا سَقَماً وَ لَا عَطَباً . اللّهمَّ ارْزُقْنَا الْإِفْطَارَ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ . اللّهمَّ سَهِّلْ لَنَا فِیهِ (1)
ص: 539
مَا قَسَمْتَهُ مِنْ رِزْقِكَ، وَ يَسِّرْ مَا قَدَّرْتَهُ مِنْ أَمْرِكَ، وَ اجْعَلْهُ حَلالاً طَيِّباً نَقِيّاً مِنَ الْآثامِ، خالِصاً مِنَ الْآصارِ وَ الْأَجْرامِ . اَللّٰهُمَّ لَاتُطْعِمْنا إِلّا طَيِّباً غَيْرَ خَبِيثٍ وَ لَا حَرامٍ، وَ اجْعَلْ رِزْقَكَ لَنا حَلالاً لَايَشُوبُهُ دَنَسٌ وَ لا أَسْقامٌ، يَا مَنْ عِلْمُهُ بِالسِّرِّ كَعِلْمِهِ بِالْأَعْلانِ، يَا مُتَفَضِّلاً عَلَىٰ عِبادِهِ بِالْإِحْسانِ، يَا مَنْ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، وَ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ خَبِيرٌ، أَلْهِمْنا ذِكْرَكَ، وَ جَنِّبْنا عُسْرَكَ، وَ أَنِلْنا يُسْرَكَ، وَ اهْدِنا لِلرَّشادِ، وَ وَفِّقْنا لِلسَّدادِ، وَ اعْصِمْنا مِنَ الْبَلايا، وَ صُنَّا مِنَ الْأَوْزارِ وَ الْخَطايا، یَا مَنْ لا یَغْفِرُ عَظِیمَ الذُّنُوبِ غَیْرُهُ، وَ لا یَکْشِفُ السُّوءَ إِلّا هُوَ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، (1) وَ أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ، وَ اجْعَلْ صِیَامَنَا مَقْبُولاٌ، وَ بِالْبِرِّ وَ التَّقْوَی مَوْصُولاً، وَ کَذَلِکَ فَاجْعَلْ سَعْیَنَا مَشْکُوراً، وَ قِیَامَنَا مَبْرُوراً، وَ قُرْآنَنَا (وَ قِرَاءَتَنَا) مَرْفُوعاً، وَ دُعَاءَنَا (2)
ص: 540
مَسْمُوعاً، وَ اهْدِنَا لِلْحُسْنَی (الْحُسْنَی) . وَ جَنِّبْنَا الْعُسْرَی، وَ یَسِّرْنَا لِلْیُسْرَی، وَ أَعْلِ لَنَا الدَّرَجاتِ، وَ ضاعِفْ لَنَا الْحَسَناتِ، وَ اقْبَلْ مِنَّا الصَّوْمَ وَ الصَّلاةَ، وَ اسْمَعْ مِنَّا الدَّعَواتِ، وَ اغْفِرْ لَنَا الْخَطِيئاتِ، وَ تَجاوَزْ عَنَّا السَّيِّئاتِ، وَ اجْعَلْنا مِنَ الْعامِلِينَ الْفَائِزِينَ، وَ لَا تَجْعَلْنا مِنَ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ، حَتَّىٰ يَنْقَضِىَ شَهْرُ رَمَضانَ عَنَّا، وَ قَدْ قَبِلْتَ فِيهِ صِيامَنا وَ قِيامَنا، وَ زَكَّيْتَ فِيهِ أَعْمالَنا، وَ غَفَرْتَ فِيهِ ذُنُوبَنا، وَ أَجْزَلْتَ فِيهِ مِنْ كُلِّ خَيْرٍ نَصِيبَنا، فَإِنَّكَ الْإِلٰهُ الْمُجِيبُ، وَ الرَّبُّ الْقَرِيبُ (الرَّقِیبُ)، وَ أَنْتَ بِکُلِّ شَیْءٍ مُحِیطٌ . (1)
دوازدهم: در این شب دعای روایت شده از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) را که در کتاب «اقبال» آمده بخواند:
اَللّٰهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ، مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ، هٰذَا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِى أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ، وَ أَنْزَلْتَ فِيهِ آياتٍ بَيِّناتٍ، مِنَ الْهُدىٰ وَ الْفُرْقانِ . اَللّٰهُمَّ (2)
ص: 541
ارْزُقْنَا صِیَامَهُ، وَ أَعِنَّا عَلَی قِیَامِهِ . اَللّٰهُمَّ سَلِّمْهُ لَنا، وَ سَلِّمْنا فِيهِ، وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا فِى يُسْرٍ مِنْكَ وَ مُعافاةٍ، وَ اجْعَلْ فِيما تَقْضِى وَ تُقَدِّرُ، مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ، وَ فِيما تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَكِيمِ، فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضاءِ الَّذِى لَايُرَدُّ وَ لَا يُبَدَّلُ، أَنْ تَكْتُبَنِى مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمُ، الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمُ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمُ، الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئاتُهُمْ، وَ اجْعَلْ فِيما تَقْضِى وَ تُقَدِّرُ، أَنْ تُطِيلَ لِى فِى عُمْرِى، وَ تُوَسِّعَ عَلَىَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ . (1)
سیزدهم: دعای چهل وچهارم صحیفه کامله سجادیه را بخواند .
چهاردهم: بخواند دعای «اللّهمَّ اِنَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ . . . » را که سیّد در کتاب «اقبال» نقل فرموده، و دعایی بسیار طولانی است .
پانزدهم: بخواند:
اللّهمَّ إِنَّهُ قَدْ دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ . اللّهمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ، الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ، وَ جَعَلْتَهُ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ . اللّهمَّ (2)
ص: 542
فَبَارِکْ لَنَا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ، وَ أَعِنَّا عَلَی صِیَامِهِ وَ صَلَوَاتِهِ، وَ تَقَبَّلْهُ مِنَّا . (1)
روایت شده رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وقتی ماه رمضان میرسید این دعا را می خواندند .
شانزدهم: و نیز روایت شده است که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در شب اول ماه رمضان این دعا را می خواندند:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى أَكْرَمَنا بِكَ، أَيُّهَا الشَّهْرُ الْمُبارَكُ . اَللّٰهُمَّ فَقَوِّنا عَلَىٰ صِيامِنا وَ قِيامِنا، وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا، وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ الْواحِدُ فَلا وَلَدَ لَكَ، وَ أَنْتَ الصَّمَدُ فَلا شِبْهَ لَكَ، وَ أَنْتَ الْعَزِيزُ فَلا يُعِزُّكَ شَىْءٌ، وَ أَنْتَ الْغَنِىُّ وَ أَنَا الْفَقِيرُ، وَ أَنْتَ الْمَوْلىٰ وَ أَنَا الْعَبْدُ، وَ أَنْتَ الْغَفُورُ وَ أَنَا الْمُذْنِبُ، وَ أَنْتَ الرَّحِيمُ وَ أَنَا الْمُخْطِئُ، وَ أَنْتَ الْخالِقُ وَ أَنَا الْمَخْلُوقُ، وَ أَنْتَ الْحَىُّ وَ أَنَا الْمَيِّتُ، أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ أَنْ تَغْفِرَ لِى وَ تَرْحَمَنِى وَ تَجاوَزَ عَنِّى إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (2)
ص: 543
هفدهم: در باب اوّل [صفحه224]بیان استحباب خواندن دعای جوشن کبیر در آغاز ماه گذشت .
هیجدهم: دعای حج را که در اول ماه گذشت بخواند .
نوزدهم: هنگامی که ماه رمضان شروع می شود کثرت تلاوت قرآن شایسته است، و روایت شده که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) پیش از تلاوت قرآن این دعا را می خواندند:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَشْهَدُ أَنَّ هٰذَا كِتابُكَ، الْمُنْزَلُ مِنْ عِنْدِك، عَلَىٰ رَسُولِكَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللّٰهِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ كَلامُكَ النَّاطِقُ عَلَىٰ لِسانِ نَبِيِّكَ جَعَلْتَهُ هادِياً مِنْكَ إِلىٰ خَلْقِكَ، وَ حَبْلاً مُتَّصِلاً فِيما بَيْنَكَ وَ بَيْنَ عِبادِكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى نَشَرْتُ عَهْدَكَ وَ كِتابَكَ، اَللّٰهُمَّ فَاجْعَلْ نَظَرِى فِيهِ عِبادَةً، وَ قِراءَتِى فِيهِ فِكْراً، وَ فِكْرِى فِيهِ اعْتِباراً، وَ اجْعَلْنِى مِمَّنْ اتَّعَظَ بِبَيانِ مَواعِظِكَ فِيهِ، وَ اجْتَنَبَ مَعاصِيَكَ، وَ لَا تَطْبَعْ عِنْدَ قِراءَتِى عَلَىٰ سَمْعِى، وَ لَا تَجْعَلْ عَلَىٰ بَصَرِى غِشاوَةً، وَ لَا تَجْعَلْ قِراءَتِى (1)
ص: 544
قِرَاءَةً لا تَدَبُّرَ فِیهَا، بَلِ اجْعَلْنِی أَتَدَبَّرُ آیَاتِهِ وَ أَحْکَامَهُ، آخِذاً بِشَرايِعِ دِينِكَ، وَ لَا تَجْعَلْ نَظَرِى فِيهِ غَفْلَةً، وَ لَا قِراءَتِى هَذَراً، إِنَّكَ أَنْتَ الرَّؤُوفُ الرَّحِيمُ . و بعد از قرائت قرآن مجید این دعا را می خواندند اَللّٰهُمَّ إِنِّى قَدْ قَرَأْتُ مَا قَضَيْتَ مِنْ كِتابِكَ، الَّذِى أَنْزَلْتَهُ عَلَىٰ نَبِيِّكَ الصَّادِقِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ رَبَّنا . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِى مِمَّنْ يُحِلُّ حَلالَهُ، وَ يُحَرِّمُ حَرامَهُ، وَ يُؤْمِنُ بِمُحْكَمِهِ وَ مُتَشابِهِهِ، وَ اجْعَلْهُ لِى أُنْساً فِى قَبْرِى، وَ أُنْساً فِى حَشْرِى، وَ اجْعَلْنِى مِمَّنْ تُرْقِيهِ بِكُلِّ آيَةٍ قَرَأَها دَرَجَةً فِى أَعْلَىٰ عِلِّيِّينَ، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
روز اوّل: در آن چند عمل مستحبّ است: اوّل: غسل نمودن در آب جاری، و بر سر ریختن سی کف دست آب، که در تمام طول سال باعث ایمنی از همه دردها و بیماریهاست .
دوم: کفی از گلاب به روی خویش بزند، تا از خواری و پریشانی نجات یابد و قَدری هم به سر خود بمالد، تا در
ص: 545
آن سال از سرسام [در برخی نسخه ها: برسام، به معنی بیماری سینه] ایمن گردد . سوّم: دو رکعت نماز اول ماه را بجا آورد و صدقه بدهد . چهارم: دو رکعت نماز بخواند، در رکعت اول سوره های «حَمد» و «انّا فتحنا» را و در رکعت دوم سوره «حَمد» و هر سوره دیگری را که بخواهد بخواند، تا حق تعالی در آن سال بدیها را از او دور سازد، و تا سال آینده در پناه خدا باشد . پنجم: پس از طلوع فجر این دعا را بخواند:
اَللّٰهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضانَ، وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَيْنا صِيامَهُ، وَ أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ هُدىً لِلنّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدىٰ وَ الْفُرْقانِ . اَللّٰهُمَّ أَعِنَّا عَلَىٰ صِيامِهِ، وَ تَقَبَّلْهُ مِنّا، وَ تَسَلَّمْهُ مِنّا، وَ سَلِّمْهُ لَنا فِى يُسْرٍ مِنْكَ وَ عافِيَةٍ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (1)
ششم: دعای چهل وچهارم صحیفه کامله را اگر در شب قبل نخوانده بخواند . هفتم: علاّمه مجلسی در «زاد المعاد» فرموده که شیخ کلینی و شیخ طوسی و دیگران به سند صحیح روایت کرده اند که حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) فرمود: در
ص: 546
ماه مبارک رمضان در آغاز سال، یعنی روز اول این ماه چنان که علما فهمیده اند این دعا را بخوان، و فرمود: هرکه این دعا را برای رضای خدا، و بدون آمیختگی با اغراض ناپسند و ریا بخواند، در آن سال فتنه و گمراهی و آفتی که به دین یا بدنش ضرر برساند به او نرسد، و حق تعالی او را از شرّ آنچه از بلاها در آن سال واقع می شود حفظ می نماید . و دعا این است:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ، الَّذِى دانَ لَهُ كُلُّ شَىْءٍ، وَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِى وَسِعَتْ كُلَّ شَىْءٍ، وَ بِعَظَمَتِكَ الَّتِى تَواضَعَ لَها كُلُّ شَىْءٍ، وَ بِعِزَّتِكَ الَّتِى قَهَرَتْ كُلَّ شَىْءٍ، وَ بِقُوَّتِكَ الَّتِى خَضَعَ لَها كُلُّ شَىْءٍ، وَ بِجَبَرُوتِكَ الَّتِى غَلَبَتْ كُلَّ شَىْءٍ، وَ بِعِلْمِكَ الَّذِى أَحاطَ بِكُلِّ شَىْءٍ، يَا نُورُ يَا قُدُّوسُ، يَا أَوَّلُ قَبْلَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ يَا باقِياً بَعْدَ كُلِّ شَىْءٍ، یا اللّٰهُ يَا رَحْمٰنُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تُغَيِّرُ النِّعَمَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تُنْزِلُ النِّقَمَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى (1)
ص: 547
تُدِيلُ الْأَعْداءَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تَرُدُّ الدُّعاءَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى يُسْتَحَقُّ بِها نُزُولُ الْبَلاءِ، (1) وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تَحْبِسُ غَيْثَ السَّماءِ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تَكْشِفُ الْغِطاءَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تُعَجِّلُ الْفَناءَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تُورِثُ النَّدَمَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تَهْتِكُ الْعِصَمَ، وَ أَلْبِسْنِى دِرْعَكَ الْحَصِينَةَ الَّتِى لَا تُرامُ، وَ عافِنِى مِنْ شَرِّ مَا أُحاذِرُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ فِى مُسْتَقْبَلِ سَنَتِى هٰذِهِ . اَللّٰهُمَّ رَبَّ السَّمَاواتِ السَّبْعِ، وَ رَبَّ الْأَرَضِينَ السَّبْعِ وَ مَا فِيهِنَّ وَ مَا بَيْنَهُنَّ وَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، وَ رَبَّ السَّبْعِ الْمَثانِى وَ الْقُرْآنِ الْعَظِيمِ، وَ رَبَّ إِسْرافِيلَ وَ مِيكائِيلَ وَ جَبْرَئِيلَ، وَ رَبَّ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَيِّدِ الْمُرْسَلِينَ وَ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، أَسْأَلُكَ بِكَ وَ بِما سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ يَا عَظِيمُ أَنْتَ الَّذِى تَمُنُّ بِالْعَظِيمِ، وَ تَدْفَعُ کُلَّ مَحْذُورٍ، وَ تُعْطِی کُلَّ جَزِیلٍ، وَ تُضَاعِفُ [مِنَ ] الْحَسَنَاتِ بِالْقَلِیلِ (2)
ص: 548
وَ بِالْکَثِیرِ، وَ تَفْعَلُ مَا تَشَاءُ یا قَدِيرُ يَا اللّٰهُ يَا رَحْمٰنُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَلْبِسْنِى فِى مُسْتَقْبَلِ سَنَتِى هٰذِهِ سِتْرَكَ، وَ نَضِّرْ وَجْهِى بِنُورِكَ، وَ أَحِبَّنِى بِمَحَبَّتِكَ، وَ بَلِّغْنِى رِضْوانَكَ، وَ شَرِيفَ كَرامَتِكَ، وَ جَسِيمَ عَطِيَّتِكَ، وَ أَعْطِنِى مِنْ خَيْرِ مَا عِنْدَكَ وَ مِنْ خَيْرِ مَا أَنْتَ مُعْطِيهِ أَحَداً مِنْ خَلْقِكَ، وَ أَلْبِسْنِى مَعَ ذٰلِكَ عافِيَتَكَ، يَا مَوْضِعَ كُلِّ شَكْوىٰ، وَ يَا شاهِدَ كُلِّ نَجْوىٰ، وَ يَا عالِمَ كُلِّ خَفِيَّةٍ، وَ يَا دافِعَ مَا تَشاءُ مِنْ بَلِيَّةٍ، يَا كَرِيمَ الْعَفْوِ، يَا حَسَنَ التَّجاوُزِ، تَوَفَّنِى عَلَىٰ مِلَّةِ إِبْراهِيمَ وَ فِطْرَتِهِ، (1) وَ عَلَی دِینِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سُنَّتِهِ، وَ عَلَی خَیْرِ الْوَفَاةِ فَتَوَفَّنِی مُوَالِیاً لِأَوْلِیَائِکَ، [وَ] مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ . اللّهمَّ وَ جَنِّبْنِی فِی هَذِهِ السَّنَةِ، کُلَّ عَمَلٍ أَوْ قَوْلٍ أَوْ فِعْلٍ، یُبَاعِدُنِی مِنْکَ وَ اجْلِبْنِی إِلَی کُلِّ عَمَلٍ أَوْ قَوْلٍ أَوْ فِعْلٍ، یُقَرِّبُنِی مِنْکَ فِی هَذِهِ السَّنَةِ ؛ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ ؛ وَ امْنَعْنِی (2)
ص: 549
مِنْ كُلِّ عَمَلٍ أَوْ قَوْلٍ أَوْ فِعْلٍ، يَكُونُ مِنِّى أَخافُ ضَرَرَ عاقِبَتِهِ، وَ أَخافُ مَقْتَكَ إِيَّاىَ عَلَيْهِ، حِذارَ أَنْ تَصْرِفَ وَ جْهَكَ الْكَرِيمَ عَنِّى، فَأَسْتَوْجِبَ بِهِ نَقْصاً مِنْ حَظٍّ لِى عِنْدَكَ، يَا رَؤُوفُ يَا رَحِيمُ . (1)
اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِى فِى مُسْتَقْبَلِ سَنَتِى هٰذِهِ فِى حِفْظِكَ وَ فِى جِوارِكَ وَ فِى كَنَفِكَ، وَ جَلِّلْنِى سِتْرَ عافِيَتِكَ، وَهَبْ لِى كَرامَتَكَ، عَزَّ جارُكَ، وَ جَلَّ ثَناؤُكَ، وَ لَا إِلٰهَ غَيْرُكَ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِى تابِعاً لِصالِحِى مَنْ مَضىٰ مِنْ أَوْلِيائِكَ، وَ أَلْحِقْنِى بِهِمْ، وَ اجْعَلْنِى مُسَلِّماً لِمَنْ قالَ بِالصِّدْقِ عَلَيْكَ مِنْهُمْ، وَ أَعُوذُ بِكَ اَللّٰهُمَّ أَنْ تُحِيطَ بِى خَطِيئَتِى وَ ظُلْمِى، وَ إِسْرافِى عَلَىٰ نَفْسِى، وَ اتِّباعِى لِهَواىَ، وَ اشْتِغالِى بِشَهَواتِى، فَيَحُولُ ذٰلِكَ بَيْنِى وَ بَيْنَ رَحْمَتِكَ وَ رِضْوانِكَ فَأَكُونَ مَنْسِيّاً عِنْدَكَ، مُتَعَرِّضاً لِسَخَطِكَ وَ نِقْمَتِكَ . اَللّٰهُمَّ وَفِّقْنِى لِكُلِّ عَمَلٍ صَالِحٍ تَرْضىٰ بِهِ عَنِّى، وَ قَرِّبْنِى إِلَيْكَ زُلْفىٰ . اَللّٰهُمَّ كَما كَفَيْتَ نَبِيَّكَ (2)
ص: 550
مُحَمَّدا صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، هَوْلَ عَدُوِّهِ، وَ فَرَّجْتَ هَمَّهُ، وَ کَشَفْتَ غَمَّهُ (کَرْبَهُ) وَ صَدَقْتَهُ وَعْدَکَ، وَ أَنْجَزْتَ لَهُ عَهْدَکَ، (1) اَللّٰهُمَّ فَبِذٰلِكَ فَاكْفِنِى هَوْلَ هٰذِهِ السَّنَةِ، وَ آفاتِها وَ أَسْقامَها، وَ فِتْنَتَها وَ شُرُورَها، وَ أَحْزانَها وَ ضِيقَ الْمَعاشِ فِيها، وَ بَلِّغْنِى بِرَحْمَتِكَ كَمالَ الْعافِيَةِ، بِتَمامِ دَوامِ النِّعْمَةِ عِنْدِى، إِلىٰ مُنْتَهىٰ أَجَلِى، أَسْأَلُكَ سُؤالَ مَنْ أَساءَ وَ ظَلَمَ، وَ اسْتَكانَ وَ اعْتَرَفَ، وَ [أَسْأَلُكَ] أَنْ تَغْفِرَ لِى مَا مَضىٰ مِنَ الذُّنُوبِ، الَّتِى حَصَرَتْها حَفَظَتُكَ وَ أَحْصَتْها كِرامُ مَلائِكَتِكَ عَلَىَّ، وَ أَنْ تَعْصِمَنِى إِلٰهِى [اللّهمَّ] مِنَ الذُّنُوبِ، فِيما بَقِىَ مِنْ عُمْرِى، إِلىٰ مُنْتَهىٰ أَجَلِى . يَا اللّٰه يَا رَحْمٰنُ [يَا رَحِيمُ] صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ، وَ آتِنِى كُلَّ مَا سَأَلْتُكَ، وَ رَغِبْتُ إِلَيْكَ فِيهِ، فَإِنَّكَ أَمَرْتَنِى بِالدُّعاءِ، وَ تَكَفَّلْتَ لِى بِالْإِجابَةِ ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
فقیر گوید: سیّد ابن طاووس این دعا را در شمار اعمال شب
ص: 551
اوّل ماه ذکر کرده است .
روزششم: در چنین روزی در سال دویست ویک، مردم با امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیعت کردند، سیّد روایت کرده: که برای شکرانه این نعمت در این روز دو رکعت نماز بجا آرند، در هر رکعت پس از «حَمد» بیست وپنج مرتبه سوره «تَوحید» بخوانند .
شب سیزدهم: آغاز شبهای بیض [یعنی شبهای روشن و تابناک که عبارتند از شبهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه] است و در آن سه عمل مستحب است: اوّل: غسل کردن دوم: چهار رکعت نماز بخواند، در هر رکعت یک بار سوره «حَمد» و بیست وپنج بار سوره تَوحید سوم: دو رکعت نماز، که در اعمال شب سیزدهم رجب و شعبان بیان شد، در هر رکعت پس از سوره «حَمد» سوره های «یس» و «تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» را بخواند . و در شب چهاردهم: این نماز خوانده می شود به صورت چهار رکعت با دو سلام که در صفحات پیش [صفحه 208] در شرح دعای مجیر بیان آن گذشت، که هر که آن را در ایام البیض ماه رمضان بخواند، گناهانش آمرزیده می شود هرچند به تعداد قطرات باران، و برگ درختان، و ریگ بیابان باشد .
شب پانزدهم: از شبهای پربرکت است، و در آن چند عمل
ص: 552
مستحبّ است: اوّل: غسل کردن . دوّم: زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) . سوم: شش رکعت نماز که در هر رکعت پس از سوره «حَمد» سوره های «یس» و «تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» خوانده شود . چهارم: صد رکعت نماز بخواند، در هر رکعت پس از سوره «حَمد» ده مرتبه: سوره «تَوحید» خوانده شود . شیخ مفید در کتاب «مقنعه» از حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که هرکه این عمل را بجا آورد حق تعالی ده فرشته به سوی او میفرستد، تا دشمنانش را از پری و آدمی از او دور کنند، و هنگام مرگ او سی فرشته میفرستد، که او را از عذاب دوزخ ایمن کنند . پنجم: روایت شده که از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) پرسیدند: چه میفرمایی در حق کسی که در شب نیمه ماه رمضان کنار قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) حاضر شود؟ حضرت فرمود: خوشا به حال کسی که در شب نیمه ماه رمضان پس از نماز عشا ده رکعت نماز کنار قبر آن حضرت بجار آورد، البته این نماز غیر از نافله شب میباشد، و بخواند در هر رکعت پس از سوره «حَمد» ده مرتبه: «تَوحید» را، و به خدای تعالی از آتش دوزخ پناه ببرد، خدا او را نجات یافته از آتش ثبت می کند، و از دنیا نرود تا فرشتگانی را در خواب ببیند، که او را به بهشت بشارت
ص: 553
می دهند، و نیز فرشتگانی که او را از آتش ایمن می کنند .
روز نیمه ماه رمضان: در چنین روزی در سال دوم هجری ولادت باسعادت حضرت امام حسن مجتبی (عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شد، و شیخ مفید فرموده: ولادت امام محمّد تقی (عَلَيهِ السَّلَامُ) در چنین روزی در سال صد و نود و پنج هجری بوده، اما مشهور از علما برآنند که آن در غیر این روز بوده است، به هر صورت این روز روز بسیار شریفی است، و دادن صدقات و بخششها در این روز فضیلت بسیار دارد .
شب هفدهم: شب بسیار مبارکی است، در آن شب سپاه رسول خدا با کافران قریش در منطقه بدر روبرو شدند، و فردای آن جنگ بدر درگرفت، و خدا سپاه آن حضرت را بر مشرکین پیروز کرد، و آن پیروزی از بزرگترین فتوحات اسلام بود، به همین خاطر علما فرموده اند: صدقه در چنین روزی، همراه شکرگزاری بسیار به درگاه حق بسیار مستحب است، و همچنین در شبش غسل و عبادت فضیلت بسیار دارد . مؤلف گوید: روایات بسیار وارد شده که رسول خدا در شب بدر به یارانش فرمود: امشب کیست که برود برای ما از چاه آب بیاورد؟ یاران سکوت نموده و هیچیک اقدام به این کار نکردند! امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای
ص: 554
طلب آب مشکی برداشت و بیرون رفت، آن شب، شبی سرد بود، و باد تندی می وزید و تاریکی همه جا را فرا گرفته بود، به چاه آب رسید، چاهی بود بسیار عمیق و تاریک، و حضرت دلوی نیافت تا از چاه آب بگیرد به ناچار وارد چاه شد، و مشک را پر کرده بیرون آمد، به جانب اردوی اسلام حرکت کرد ناگاه باد سختی وزید، که آن حضرت از سختی آن نشست، تا برطرف شد، سپس برخواست و به حرکتش ادامه داد که ناگهان باد سخت دیگری مانند آن وزیدن گرفت، آن حضرت دوباره نشست تا آن باد هم آرام گرفت، چون برخاست و به سوی سپاه اسلام حرکت کرد، باز بادی به همان صورت وزید، آن حضرت نشست و پس از فرو نشستن باد، خود را به پیامبر اسلام رساند، حضرت فرمود: یا ابا الحسن چرا دیر آمدی؟ عرض کرد سه مرتبه بادی وزیدن گرفت که بسیار سخت بود و مرا لرزه فرا گرفت و دیر آمدنم بخاطر فرو نشستن بادها بود . پیامبر فرمود: یا علی آیا دانستی آن ها چه بودند؟ عرض کرد: ندانستم، فرمود: بار نخست جبرئیل بود با هزار فرشته که بر تو سلام کرد و سلام کردند و بار دوم میکاییل بود با هزار فرشته که بر تو سلام کرد و سلام کردند، و پس
ص: 555
از آن اسرافیل بود با هزار فرشته که بر تو سلام کرد و سلام کردند و آنان برای یاری دادن به ما نازل شدند . فقیر گوید: قول آن کسی که گفته در یک شب برای امیر المؤمنین سه هزاروسه منقبت (کمال و برازندگی) بوده، اشاره به همین شب است و سیّد حمیری در مدح آن حضرت در قصیده خود به این معنا اشاره کرده:
أُقْسِمُ بِاللّه وَ آلائِهِ *** وَ الْمَرْءُ عَمَّا قَالَ مَسْئُولٌ (1)
إِنَّ عَلِیِّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ *** عَلَی الْتُّقَی وَ الْبِرِّ مَجْبُولٌ (2)
کَانَ إِذَا الْحَرْبُ مَرَتْهَا الْقَنَا *** وَ أَحْجَمَتْ عَنْهَا الْبَهَالِیلُ (3)
یَمْشِی إِلَی الْقِرْنِ وَ فِی کَفِّهِ *** أَبْیَضُ مَاضِی الْحَدِّ مَصْقُولٌ (4)
مَشْیَ الْعَفَرْنَا بَیْنَ أَشْبَالِهِ *** أَبْرَزَهُ لِلْقَنَصِ الْغِیلُ (5)
ذَاکَ الَّذِی سَلَّمَ فِی لَیْلَةٍ *** عَلَیْهِ مِیکَالٌ وَ جِبْرِیلٌ (6)
مِیکَالُ فِی أَلْفٍ وَ جِبْرِیلُ فِی *** أَلْفٍ وَ یَتْلُوهُمْ سَرَافِیلُ (7)
لَیْلَةَ بَدْرٍ مَدَدا أُنْزِلُوا *** کَأَنَّهُمْ طَیْرٌ أَبَابِیلُ (8)
ص: 556
شب نوزدهم: این شب با عظمت آغاز شبهای قَدر است، و شب قَدر آن شبی است که در طول سال، شبی به خوبی و فضلیت آن یافت نمی شود، و عمل در این شب از عمل در طول هزار ماه بهتر است، و تقدیر امور سال در این شب صورت می گیرد، و فرشتگان و روح که اعظم فرشتگان الهی است، در این شب به اذن پروردگار به زمین فرود می آیند، و به محضر امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) می رسند و آنچه را که برای هر فرد مقدّر شده بر آن حضرت عرضه می دارند . و اعمال شبهای قَدر بر دو نوع است: یکی از آن دو نوع اعمالی که در هر سه شب باید انجام داد، و دیگر اعمالی که مخصوص به هر یک از شبهای قَدر است .
اوّل: اعمالی است که در هر سه شب باید انجام داد، و آن چند عمل است: اوّل: غسل کردند . علاّمه مجلسی فرموده بهتر است غسل این شبها در هنگام غروب آفتاب انجام گیرد، که نماز شام را با غسل بخواند . دوم: دو رکعت نماز که در هر رکعت پس از سوره «حَمد»، هفت مرتبه «تَوحید» خوانده، و پس از فراغت از نماز هفتاد مرتبه بگوید، أَسْتَغْفِرُ اللّه وَ أَتوبُ الَیْهِ در روایت نبوی است: که از جای برنخیزد تا خدا او و پدر و مادرش را بیامرزد، تا آخر خبر .
ص: 557
سوم: قرآن مجید را باز کند و در برابر خود گرفته و بگوید:
اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتَابِکَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ، وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ، وَ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَی، وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَی، أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِکَ مِنَ النَّارِ . (1) سپس هر حاجت که دارد بخواهد .
چهارم: قرآن مجید را روی سر بگذارد و بگوید:اللّهمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ، وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ، وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ، وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ، فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ . (2) سپس ده مرتبه: بگوید: بِکَ یَا اللّه (3) و ده مرتبه: بِمُحَمَّدٍ (4) و ده مرتبه: بِعَلِیٍّ (5) وده مرتبه: بِفَاطِمَةَ (6) و ده مرتبه: بِالْحَسَنِ (7) و ده مرتبه: بِالْحُسَیْنِ (8) و ده مرتبه: بِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (9) و ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ (10) و ده مرتبه: بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (11) و ده مرتبه:بِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ (12) و ده مرتبه: بِعَلِیِّ بْنِ مُوسَی (13) و ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ (14) و ده مرتبه: بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ (15) و ده مرتبه:
ص: 558
بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ (1) و ده مرتبه: بِالْحُجَّةِ (2) پس هر حاجتی که داری از خدا بخواه . پنجم: حضرت سید الشهّدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند . در روایت آمده: هنگامی که شب قَدر می شود، مَنادی از آسمان هفتم از پشت عَرْش ندا سر می دهد که خدا هرکه را به زیارت مزار امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمده آمرزید . ششم: این شبها را احیا بدارد، روایت شده هرکه شب قَدر را احیا بدارد، گناهانش آمرزیده می شود، هرچند به شماره ستارگان آسمان و سنگینی کوه ها و پیمانه دریاها باشد . هفتم: صد رکعت نماز بجا آورد، که فضلیت بسیار دارد و بهتر آن است که در هر رکعت پس از سوره «حَمد»، ده مرتبه: «تَوحید» بخواند . هشتم: این دعا را بخواند:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَمْسَيْتُ لَكَ عَبْداً داخِراً، لَاأَمْلِكُ لِنَفْسِى نَفْعاً وَ لا ضَرّاً، وَ لا أَصْرِفُ عَنْها سُوءًا، أَشْهَدُ بِذٰلِكَ عَلَىٰ نَفْسِى، وَ أَعْتَرِفُ لَكَ بِضَعْفِ قُوَّتِى، وَ قِلَّةِ حِيلَتِى ؛ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِى مَا وَعَدْتَنِى، وَ جَمِيعَ الْمُؤْمِنِينَ (3)
ص: 559
وَ الْمُؤْمِنَاتِ، مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ، وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ مَا آتَیْتَنِی، فَإِنِّی عَبْدُکَ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ، الضَّعِیفُ الْفَقِیرُ الْمَهِینُ . اللّهمَّ لا تَجْعَلْنِی نَاسِیاً لِذِکْرِکَ فِیمَا أَوْلَیْتَنِی، وَ لا [غَافِلا] لِإِحْسَانِکَ فِیمَا أَعْطَیْتَنِی، وَ لا آیِساً مِنْ إِجَابَتِکَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّی، فِی سَرَّاءَ [کُنْتُ ] أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ، أَوْ عَافِیَةٍ أَوْ بَلاءٍ، أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ . (1)
این دعا را کفعمی از امام زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که در این شبها، در حال قیام و قعود و رکوع و سجود می خواندند، و علاّمه مجلسی فرموده: بهترین اعمال در این شبها، درخواست آمرزش و دعا است، برای حوایج دنیا و آخرت خود، و پدر و مادر و خویشان، و برادران و خواهران مؤمن، چه آنان که زنده اند، و چه آنان که از دنیا رفته اند، و خواندن اذکار، و صلوات بر محمّد و آل محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) به هر اندازه که بتواند و در بعضی از روایات وارد شده: دعای جوشن کبیر را در این سه شب بخواند . فقیر گوید: که دعای جوشن کبیر را در بخش های پیش آورده ام . روایت شده که خدمت
ص: 560
رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) عرض شد: اگر شب قَدر را یافتم، از خدای خود چه بخواهم؟ فرمود: عافیت . دوّم: اعمال مخصوص هر یک از این شبها است .
امّا اعمال شب نوزدهم چند چیز است: اوّل: گفتن صد مرتبه:أَسْتَغْفِرُ اللّه رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ (1) دوم: گفتن صد مرتبه اللّهمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (2)
سوم: دعای «یا ذَا الذَّی کانَ» را که در قسم چهارم گذشت بخواند .
چهارم: این دعا را بخواند:
اللّهمَّ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ، مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ، وَ فِيمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَكِيمِ، فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ، وَ فِي الْقَضَاءِ الَّذِي لا يُرَدُّ وَ لا يُبَدَّلُ، أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ، وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِيلَ عُمْرِي، وَ تُوَسِّعَ عَلَيَّ فِي رِزْقِي، وَ تَفْعَلَ بِي كَذَا وَ كَذَا . (3)
ص: 561
و به جای «کذا و کذا» حاجت خود را بیان کند .
شب بیست ویکم: فضیلت این شب نورانی از شب نوزدهم بیشتر اس و باید اعمال این شب را، از غسل و احیا و زیارت و نماز هفت «تَوحید» و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و دعای جوشن کبیر و غیر آن ها را انجام دهد و در غسل و احیا و سعی در عبادت، در این شب و شب بیست وسوم اصرار ورزد، در روایات به این معنی که شب قَدر یکی از این دو شب میباشد، تاکید شده در چند روایت آمده: که از معصوم خواسته شد: معین فرمایید که شب قَدر کدام یک از این دو شب است؟ ایشان تعیین نکرد، بلکه فرمود:ما أیسر لیلتین فیما تطلب (1) یا آنکه فرمود: ما عَلَیْکَ أَنْ تَفْعَلَ خیراً فی لَیْلَتَیْنِ وَ نَحوِ ذلک . (2) و قال شیخنا الصدوق فیما أملی علی المشایخ فی مجلس واحدٍ من مذهبِ الإمامیةِ و مَنْ أحیا هاتَینِ اللیلَتین بِمُذاکرةِ العلمِ فهو أفضلُ . (3)
به هر صورت از این شب شروع کند به خواندن دعاهای
ص: 562
شبهای دهه آخر ماه که از جمله آن ها این دعاست که شیخ کلینی در کتاب کافی از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: که در دهه آخر ماه رمضان در هر شب بخوان:
أَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ، أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ، أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ، وَ لَکَ قِبَلِی ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَةٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ . (1)
کفعمی در حاشیه «بَلَد الاَمین» نقل کرده که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در هر شب از دهه آخر این ماه پس از نمازهای واجب و مستحب می خواندند:
اَللّٰهُمَّ أَدِّعَنَّا حَقَّ مَا مَضىٰ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ، وَ اغْفِرْ لَنا تَقْصِيرَنا فِيهِ، وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا مَقْبُولاً، وَ لَا تُؤاخِذْنا بِإِسْرافِنا عَلَىٰ أَنْفُسِنا، وَ اجْعَلْنا مِنَ الْمَرْحُومِينَ، وَ لَا تَجْعَلْنا مِنَ الْمَحْرُومِينَ . (2)
و فرموده: هرکه این دعا را بخواند، خدا تقصیری که در گذشته از ماه رمضان از او سر زده بیامرزد، و او را در باقیمانده ماه از گناهان بازدارد . سیّد ابن طاووس در کتاب «اقبال» از ابن ابی عمیر از مرازم نقل کرده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ)
ص: 563
در هر شب از دهه آخر این ماه می خواند:
اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ قُلْتَ فِى كِتابِكَ الْمُنْزَلِ: «شَهْرُ رَمَضٰانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ، هُدىً لِلنّٰاسِ وَ بَيِّنٰاتٍ مِنَ الْهُدىٰ وَ الْفُرْقٰانِ» ؛ فَعَظَّمْتَ حُرْمَةَ شَهْرِ رَمَضانَ، بِما أَنْزَلْتَ فِيهِ (مِنَ) الْقُرْآنِ، وَ خَصَصْتَهُ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ، وَ جَعَلْتَها خَيْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ . اَللّٰهُمَّ وَ هٰذِهِ أَيَّامُ شَهْرِ رَمَضانَ قَدِ انْقَضَتْ، وَ لَيالِيهِ قَدْ تَصَرَّمَتْ، وَ قَدْ صِرْتُ يَا إِلٰهِى مِنْهُ إِلىٰ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّى، وَ أَحْصىٰ لِعَدَدِهِ مِنَ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ، فَأَسْأَلُكَ بِما سَأَلَكَ بِهِ مَلائِكَتُكَ الْمُقَرَّبُونَ، وَ أَنْبِياؤُ ك الْمُرْسَلُونَ، (1) وَ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ ؛ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفُكَّ رَقَبَتِى مِنَ النَّارِ، وَ تُدْخِلَنِى الْجَنَّةَ برَحْمَتِكَ، وَ أَنْ تَتَفَضَّلَ عَلَىَّ بِعَفْوِكَ وَ كَرَمِكَ، وَ تَتَقَبَّلَ تَقَرُّبِى، وَ تَسْتَجِيبَ دُعائِى، وَ تَمُنَّ عَلَىَّ بِالْأَمْنِ يَوْمَ الْخَوْفِ، مِنْ كُلِّ هَوْلٍ أَعْدَدْتَهُ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ . (2)
ص: 564
إِلٰهِى وَ أَعُوذُ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ، وَ بِجَلالِكَ الْعَظِيمِ أَنْ يَنْقَضِىَ أَيَّامُ شَهْرِ رَمَضانَ وَ لَيالِيهِ وَ لَكَ قِبَلِى تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُؤاخِذُنِى بِهِ، أَوْ خَطِيئَةٌ تُرِيدُ أَنْ تَقْتَصَّها مِنِّى لَمْ تَغْفِرْها لِى، سَيِّدِى سَيِّدِى سَيِّدِى، أَسْأَلُكَ يَا لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ إِذْ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، (1) إِنْ كُنْتَ رَضِيتَ عَنِّى فِى هٰذَا الشَّهْرِ، فَازْدَدْ عَنِّى رِضاً، وَ إِنْ لَمْ تَكُنْ رَضِيتَ عَنِّى فَمِنَ الْآنَ فَارْضَ عَنِّى، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، يَا اللّٰهُ يَا أَحَدُ يَا صَمَدُ، يَا مَنْ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ . و بسیار بگو يَا مُلَيِّنَ الْحَدِيدِ لِداوُدَ عَلَيهِ السَّلَامُ، يَا كاشِفَ الضُّرِّ وَ الْكُرَبِ الْعِظامِ، عَنْ أَيُّوبَ عَلَيهِ السَّلَامُ، أَيْ مُفَرِّجَ هَمِّ يَعْقُوبَ عَلَيهِ السَّلَامُ، أَيْ مُنَفِّسَ غَمِّ يُوسُفَ عَلَيهِ السَّلَامُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، كَما أَنْتَ أَهْلُهُ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ ؛ وَ افْعَلْ بِى مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ لَا تَفْعَلْ بِى مَا أَنَا أَهْلُهُ . (2)
ص: 565
و از جمله این دعاها دعایی است که در کتاب «کافی» به صورت روایت مستند، و در کتاب «مقنعه» و «مصباح» بدون ذکر سند نقل شده: که در شب اوّل از دهه سوم، یعنی در شب بیست ویکم بخوان:
يَا مُولِجَ اللَّيْلِ فِى النَّهارِ، وَ مُولِجَ النَّهارِ فِى اللَّيْلِ، وَ مُخْرِجَ الْحَيِّ مِنَ الْمَيِّتِ، وَ مُخْرِجَ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ، يَا رازِقَ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ، يَا اللّٰهُ يَا رَحْمانُ، يَا اللّٰهُ يَا رَحِيمُ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ لَكَ الْأَسْماءُ الْحُسْنىٰ، وَ الْأَمْثالُ الْعُلْيا، وَ الْكِبْرِياءُ وَ الْآلاءُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَداءِ، وَ رُوحِى مَعَ الشُّهَداءِ، وَ إِحْسانِى فِى عِلِّيِّينَ، وَ إِساءَتِى مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِى يَقِيناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَ إِيماناً يُذْهِبُ الشَّكَّ عَنِّى، وَ تُرْضِيَنِى بِما قَسَمْتَ لِى، وَ آتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النَّارِ الْحَرِيقِ، وَ ارْزُقْنِى فِيها ذِكْرَكَ وَ شُكْرَكَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَيْكَ، وَ الْإِنابَةَ، (1)
ص: 566
وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ، عَلَیْهِ وَ عَلَيهِم السَّلَامُ) . (1)
بقیه اعمال شب بیست ویکم: کفعمی از سیّد ابن باقی نقل کرده که در شب بیست ویکم بخوان:
اللّهمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْسِمْ لِي حِلْما يَسُدُّ عَنِّي بَابَ الْجَهْلِ، وَ هُدًى تَمُنُّ بِهِ عَلَيَّ مِنْ كُلِّ ضَلالَةٍ، وَ غِنًى تَسُدُّ بِهِ عَنِّي بَابَ كُلِّ فَقْرٍ، وَ قُوَّةً تَرُدُّ بِهَا عَنِّي كُلَّ ضَعْفٍ، وَ عِزّاً تُكْرِمُنِي بِهِ عَنْ كُلِّ ذُلٍّ، وَ رِفْعَةً تَرْفَعُنِي بِهَا عَنْ كُلِّ ضَعَةٍ، وَ أَمْناً تَرُدُّ بِهِ عَنِّي كُلَّ خَوْفٍ، وَ عَافِيَةً تَسْتُرُنِي بِهَا عَنْ كُلِّ بَلاءٍ، وَ عِلْما تَفْتَحُ لِي بِهِ كُلَّ يَقِينٍ، وَ يَقِينا تُذْهِبُ بِهِ عَنِّي كُلَّ شَكٍّ، وَ دُعَاءً تَبْسُطُ لِي بِهِ الْإِجَابَةَ فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ، وَ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ، السَّاعَةِ السَّاعَةِ السَّاعَةِ ؛ يَا كَرِيمُ، وَ خَوْفا تَنْشُرُ لِي بِهِ كُلَّ رَحْمَةٍ، وَ عِصْمَةً تَحُولُ بِهَا بَيْنِي وَ بَيْنَ الذُّنُوبِ، حَتَّى أُفْلِحَ بِهَا (2)
ص: 567
عِنْدَ الْمَعْصُومِینَ عِنْدَکَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1)
روایت شده:که حماد بن عثمان در شب بیست ویکم بر امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد شد، حضرت پرسید: غسل کرده ای؟ عرض کرد آری، فدایت شودم، پس حضرت حصیری خواست و حمّاد را به نزدیک خود طلبید و مشغول نماز شد و پیوسته نماز خواند و حمّاد هم در کنار حضرت نماز می خواند، تا از نمازهای خود فارغ شدند، آنگاه امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) دعاکرد و حمّاد آمین گفت، تا سپیده دمید، سپس آن حضرت اذان و اقامه گفت و بعضی از خدمتکاران خود را خواست و جلو ایستاد و نماز صبح خواند، در رکعت اول پس از سوره «حَمد» سوره «قَدر» و در رکعت دوم بعد از سوره «حَمد» سوره «تَوحید» را قرائت کرد و بعد از نماز مشغول تسبیح و تحمید و تقدیس و ثنای حق و صلوات بر پیامبر و دعا برای مردان و زنان مومن و مسلمان شد، سپس سر به سجده گذاشت و به اندازه یک ساعت به جز صدای تنفس صدایی از آن حضرت شنیده نشد، پس از آن این دعا را خواند:«لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ مُقَلِّبَ القُلُوبِ وَ الأَبْصارِ» معبودی جز تو نیست زیرورو کننده دلها ودیده ها تا آخر دعا که در کتاب» اقبال «آمده است .
ص: 568
شیخ کلینی روایت کرده که امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) در شبهای بیست ویکم و بیست وسوم تا نیمه شب دعا می خواند، و پس از آن شروع به خواندن نماز می کرد . آگاه باش که در هر شب از شبهای این دهه غسل مستحب است . روایت شده حضرت رصول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در هر شب این دهه غسل می کرد . و نیز اعتکاف در این دهه استحباب و فضیلت بسیار دارد و بهترین اوقات برای اعتکاف این دهه است و روایت شده که اعتکاف در این دهه برابر دو حج و دو عمره ثواب دارد . «بنای رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) این بود، که چون دهه آخر ماه رمضان می شد، در مسجد اعتکاف می کرد، چادری مویین برای آن حضرت می زدند و آن جناب کمر عبادت را محکم می بست و بستر خواب را به هم می پچید» و آگاه باش که در چنین شبی در سال چهلم شهادت مولایمان حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شد و در این شب غصّه های آل محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) و شیعیانش تازه می شود و روایت شده که در آن شب مانند شب شهادت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) سنگی از روی زمین برداشته نشد، مگر آنکه زیر آن خون تازه بود . شیخ مفید فرموده: در این شب صلوات بسیار فرست و در نفرین بر ستم کنندگان به آل محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) و لعن فرستادن
ص: 569
بر قاتل امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) سعی و کوشش کن . روز بیست ویکم روز شهادت حضرت امیر المؤمنی (عَلَيهِ السَّلَامُ) است و خواندن زیارت آن جناب مناسب است و همچنین کلماتی که در چنین روزی خضر به زبان آورده، که به منزله زیارت آن حضرت در این روز است، و آن کلمات در کتاب «هدیة الزائر» ذکر شده است .
دعای شب بیست و دوم :
يَا سالِخَ النَّهارِ مِنَ اللَّيْلِ فَإِذا نَحْنُ مُظْلِمُونَ، وَ مُجْرِىَ الشَّمْسِ لِمُسْتَقَرِّها بِتَقْدِيرِكَ، يَا عَزِيزُ يَا عَلِيمُ، وَ مُقَدِّرَ الْقَمَرِ مَنازِلَ حَتّىٰ عادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ، يَا نُورَ كُلِّ نُورٍ، وَ مُنْتَهىٰ كُلِّ رَغْبَةٍ، وَ وَلِىَّ كُلِّ نِعْمَةٍ، يَا اللّٰهُ يَا رَحْمانُ، يَا اللّٰهُ يَا قُدُّوسُ، يَا أَحَدُ يَا واحِدُ يَا فَرْدُ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، لَكَ الْأَسْماءُ الْحُسْنىٰ، وَ الْأَمْثالُ الْعُلْيا، وَ الْكِبْرِياءُ وَ الْآلاءُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَداءِ، وَ رُوحِى مَعَ الشُّهَداءِ، وَ إِحْسانِى فِى عِلِّيِّينَ، وَ إِساءَتِى مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِى يَقِيناً (1)
ص: 570
تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَ إِيماناً يُذْهِبُ الشَّكَّ عَنِّى، وَ تُرْضِيَنِى بِما قَسَمْتَ لِى، وَ آتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النَّارِ الْحَرِيقِ، وَ ارْزُقْنِى فِيها ذِكْرَكَ وَ شُكْرَكَ، وَ الرَّغْبَةَ إِلَيْكَ، وَ الْإِنابَةَ وَ التَّوْفِيقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ . (1)
بقیه اعمال شب بیست وسوم: این شب از دو شب قَدر گذشته افضل است، و از احادیث بسیار استفاده می شود، که شب قَدر همین شب است، و این شب شب جهنی است یعنی شبی است که دعاها در آن اجابت می شود، و در این شب تمام کارها بر پایه حکمت الهی مقدّر گردد، و برای این شب غیر از اعمالی که با دو شب قَدر گذشته مشترک است چند عمل دیگر است: اوّل: خواندن سوره «عنکبوت» و «روم» که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) سوگند یاد کردند که خواننده این دو سوره در این شب از اهل بهشت خواهد بود . دوم: خواندن سوره «حم دخان». سوم: هزار مرتبه خواندن سوره «قَدر». چهارم: محمّد بن عیسی به سند خود از امامان صالح
ص: 571
(عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت کرده که فرمودند: در شب بیست وسوم از ماه رمضان این دعا را به دفعات بخوان، در حال سجود و قیام و قعود . و بر هر حالی که هستی در تمام ماه، و در طول حیاتت تا جایی که ممکن باشد، و هر زمانی که به یادت آید . بعد از ستایش پروردگار به بزرگواری، و فرستادن صلوات بر پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) می گویی:
«اللّهمَّ کُن لولیَّک فُلانِ بن فُلان (1) و به جای فلان بن فلان بگو:الحُجةِ بنِ الحَسَنِ، صَلَواتُکَ عَلَیهِ و عَلی آبائهِ، فی هذهِ السّاعةِ، و فی کُلّ ساعَة، وَلیّا و حافظاً، وقائِداً وَ ناصِراً، وَ دَلیلاً وَ عَیناً، حَتّی تُسکِنَهُ اَرضَکَ طَوعاً، و تُمَتّعَهُ فیها طَویلاً . (2) و همچنین می خوانی:یا مُدَبّرَ الاُموُرِ، یا باعِثَ مَن فی القُبُور، یا مُجرِی البُحُور، یا مُلَیَّن الحَدیدِ لِداوُد، صَل عَلی مُحَّمد وَ افعَل بی کَذا وَ کَذا (3) و به جای «کذا و کذا» حاجات خود را بخواهد:اَللیلَةَ الیلَةَ ! (4) و دستهای
ص: 572
خود را دروقت خواندن «یا مُدَبِّرَ الاُمورِ» تا آخر به سوی آسمان بردار .
و این دعا را در حال رکوع و سجود و ایستاده و نشسته بخوان، و آن را تکرار کن، و در شب آخر ماه رمضان هم بخوان . پنجم:بخواند:
اللّهمَّ امْدُدْ لِي فِي عُمُرِي، وَ أَوْسِعْ لِي فِي رِزْقِي، وَ أَصِحَّ لِي جِسْمِي، وَ بَلِّغْنِي أَمَلِي، وَ إِنْ كُنْتُ مِنَ الْأَشْقِيَاءِ، فَامْحُنِي مِنَ الْأَشْقِيَاءِ، وَ اكْتُبْنِي مِنَ السُّعَدَاءِ، فَإِنَّكَ قُلْتَ فِي كِتَابِكَ الْمُنْزَلِ، عَلَى نَبِيِّكَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: «يَمْحُو اللّه مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ ام الْكِتَابِ» . (1)
ششم بخواند:اللّهمَّ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ فِيمَا تُقَدِّرُ، مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِيمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَكِيمِ، فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِي لا يُرَدُّ وَ لا يُبَدَّلُ، أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ، فِي عَامِي هَذَا، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ، وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ، أَنْ تُطِيلَ عُمْرِي (2)
ص: 573
وَ تُوَسِّعَ لِی فِی رِزْقِی . (1)
هفتم: دعایی را که در کتاب «اقبال» آمده است بخواند:
يَا باطِناً فِى ظُهُورِهِ، ويَا ظاهِراً فِى بُطُونِهِ، وَ يَا باطِناً لَيْسَ يَخْفَىٰ، وَ يَا ظاهِراً لَيْسَ يُرىٰ، يَا مَوْصُوفاً لَايَبْلُغُ بِكَيْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ وَ لَا حَدٌّ مَحْدُودٌ، وَ يَا غائِباً غَيْرَ مَفْقُودٍ، وَ يَا شاهِداً غَيْرَ مَشْهُودٍ، يُطْلَبُ فَيُصابُ، وَ لَمْ يَخْلُ مِنْهُ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا بَيْنَهُما طَرْفَةَ عَيْنٍ، لَايُدْرَكُ بِكَيْفٍ، وَ لَا يُؤَيَّنُ بِأَيْنٍ وَ لَا بِحَيْثٍ، أَنْتَ نُورُ النُّورِ وَ رَبُّ الأَرْبابِ، أَحَطْتَ بِجَمِيعِ الأُمورِ، سُبحانَ مَنْ لَيْسَ كَمِثِلهِ شَىْءٌ وَ هُوَ السَّميعُ البَصيرُ ! سبحانَ مَنْ هُوَ هكَذَا وَ لَا هَكَذا غَيْرُه . (2)
سپس آنچه را می خواهی از خدا طلب کن . هشتم: غیر از غسل اوّل شب، غسلی هم در آخر شب انجام دهد . بدان که برای غسل و شب زنده داری این شب و زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، و صد رکعت نماز، فضیلت بسیار نقل شده
ص: 574
است، و انجام این اعمال مورد تأکید است . شیخ طوسی در کتاب «تهذیب» از ابو بصیر از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که آن حضرت فرمود: در شبی که امید می رود شب قَدر باشد، صد رکعت نماز بخوان در هر رکعت پس از سوره «حَمد» ده مرتبه: سوره «تَوحید» را قرائت کن، گفتم: فدایت شوم، اگر ایستاده قَدرت نداشته باشم چه؟ فرمود نشسته بخوان، گفتم اگر نتوانم، فرمود: به همان حالی که در بسترت به پشت خوابیده ای این نماز را بخوان . از کتاب «دعائم الاسلام» روایت شده که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در دهه آخر ماه رمضان بستر خود را جمع می کرد، و برای عبادت کمر همّت را محکم می بست، و در شب بیست وسوم اهل خود را بیدار می کرد، و آنهایی را که خواب در ربوده بود، به رویشان آب می پاشید، و حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) در این شب اجازه نمیداد احدی از اهلش بخوابد، و خواب آن ها را به کمی طعام علاج می فرمود، و آن ها را با خواباندن در روز برای بیداری و احیای شب آماده می کرد، و می فرمود: محروم کسی است که از خیر این شب محروم بماند . روایت شده که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به بیماری سختی دچار شده بود، وقتی شب بیست وسوم ماه رمضان رسید، به خدمتکارانش
ص: 575
دستور داد او را به مسجد بردند، و تا صبح در مسجد بود .
علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) فرموده است هرقَدر که خواندن قرآن ممکن باشد، در این شب خوانده شود، و دعاهای صحیفه کامله (سجادیه )، به ویژه دعای مکارم الأخلاق، و دعای توبه قرائت گردد، و روزهای این شبها را نیز باید حرمت نهاد، و به عبادت و تلاوت قرآن به سر آورد، زیرا در احادیث معتبر آمده است که روز قَدر در فضیلت همانند شب قَدر است .
دعای شب بیست و سوم: يَا رَبَّ لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ جاعِلَها خَيْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، وَ رَبَّ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ، وَ الْجِبالِ وَ الْبِحار ِ، وَ الظُّلَمِ وَ الْأَنْوارِ، وَ الْأَرْضِ وَ السَّماءِ، يَا بارِئُ يَا مُصَوِّرُ، يَا حَنَّانُ يَا مَنَّانُ، يَا اللّٰهُ يَا رَحْمانُ يَا اللّٰهُ يَا قَيُّومُ يَا اللّٰهُ يَا بَدِيعُ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، لَكَ الْأَسْماءُ الْحُسْنىٰ، وَ الْأَمْثالُ الْعُلْيا، وَ الْكِبْرِياءُ وَ الْآلاءُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَداءِ، وَ رُوحِى مَعَ الشُّهَداءِ، (1)،
ص: 576
وَ إِحْسانِى فِى عِلِّيِّينَ، وَ إِساءَتِى مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِى يَقِيناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَ إِيماناً يُذْهِبُ الشَّكَّ عَنِّى، وَ تُرْضِيَنِى بِما قَسَمْتَ لِى، وَ آتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النَّارِ الْحَرِيقِ، وَ ارْزُقْنِى فِيها ذِكْرَكَ وَ شُكْرَكَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَيْكَ وَ الْإِنابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفِيقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ . (1)
دعای شب بیست و چهارم: يَا فالِقَ الْإِصْباحِ وَ جاعِلَ اللَّيْلِ سَكَناً، وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ حُسْباناً ؛ يَا عَزِيزُ يَا عَلِيمُ، يَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، وَ الْقُوَّةِ وَ الْحَوْلِ، وَ الْفَضْلِ وَ الْإِنْعامِ، وَ الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، يَا اللّٰهُ يَا رَحْمٰنُ، يَا اللّٰهُ يَا فَرْدُ يَا وِتْرُ، يَا اللّٰهُ يَا ظاهِرُ يَا باطِنُ، يَا حَىُّ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، لَكَ الْأَسْماءُ الْحُسْنىٰ، وَ الْأَمْثالُ الْعُلْيا، وَ الْكِبْرِياءُ وَ الْآلاءُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَداءِ، وَ رُوحِى مَعَ (2)
ص: 577
الشُّهَداءِ، وَ إِحْسانِى فِى عِلِّيِّينَ، وَ إِساءَتِى مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِى يَقِيناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَ إِيماناً يَذْهَبُ بِالشَّكِّ عَنِّى، وَ رِضىً بِما قَسَمْتَ لِى، وَ آتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النَّارِ الْحَرِيقِ، وَ ارْزُقْنِى فِيها ذِكْرَكَ وَ شُكْرَكَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَيْكَ وَ الْإِنابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفِيقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ . (1)
دعای شب بیست و پنجم: يَا جاعِلَ اللَّيْلِ لِباساً، وَ النَّهارِ مَعاشاً، وَ الْأَرْضِ مِهاداً، وَ الْجِبالِ أَوْتاداً، يَا اللّٰهُ يَا قاهِرُ، يَا اللّٰهُ يَا جَبّارُ، يَا اللّٰهُ يَا سَمِيعُ، يَا اللّٰهُ يَا قَرِيبُ، يَا اللّٰهُ يَا مُجِيبُ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، لَكَ الْأَسْماءُ الْحُسْنىٰ، وَ الْأَمْثالُ الْعُلْيا، وَ الْكِبْرِياءُ وَ الْآلاءُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَداءِ، وَ رُوحِى مَعَ الشُّهَداءِ، وَ إِحْسانِى فِى عِلِّيِّينَ، وَ إِساءَتِى مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِى يَقِيناً (2)
ص: 578
تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَ إِيماناً يُذْهِبُ الشَّكَّ عَنِّى، وَ رِضىً بِما قَسَمْتَ لِى، وَ آتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَا النَّارِ الْحَرِيقِ، وَ ارْزُقْنِى فِيها ذِكْرَ ك وَ شُكْرَكَ، وَ الرَّغْبَةَ إِلَيْك وَ الْإِنابَةَ وَ التَّوْبَةَ، وَ التَّوْفِيقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، عَلَيْهِمُ السَّلامُ . (1)
دعای شب بیست و ششم: يَا جاعِلَ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ آيَتَيْنِ، يَا مَنْ مَحا آيَةَ اللَّيْلِ، وَ جَعَلَ آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً، لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْه وَ رِضْواناً، يَا مُفَصِّلَ كُلِّ شَىْءٍ تَفْصِيلاً، يَا مَاجِدُ يَا وَهَّابُ، يَا اللّٰهُ يَا جَوادُ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، لَكَ الْأَسْماءُ الْحُسْنىٰ، وَ الْأَمْثالُ الْعُلْيا، وَ الْكِبْرِياءُ و الْآلاءُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَداءِ، وَ رُوحِى مَعَ الشُّهَداءِ، وَ إِحْسانِى فِى عِلِّيِّينَ، وَ إِساءَتِى مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِى يَقِيناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَ إِيماناً يُذْهِبُ (2)
ص: 579
الشَّكَّ عَنِّى، وَ تُرْضِيَنِى بِما قَسَمْتَ لِى، وَ آتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النّارِ الْحَرِيقِ، وَ ارْزُقْنِى فِيها ذِكْرَ ك وَ شُكْرَ ك وَ الرَّغْبَةَ إِلَيْك وَ الْإِنابَةَ و التَّوْبَةَ و التَّوْفِيقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْه وَ عَلَيْهِمْ . (1)
شب بیست وهفتم: در آن غسل کردن وارد شده و روایت شده است که حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را، در این شب از اول تا آخر شب مکرّر می خواند
اللّهمَّ ارْزُقْنِی التَّجَافِیَ عَنْ دَارِ الْغُرُورِ، وَ الْإِنَابَةَ إِلَی دَارِ الْخُلُودِ، وَ الاسْتِعْدَادَ لِلْمَوْتِ قَبْلَ حُلُولِ الْفَوْتِ . (2)
دعای شب بیست و هفتم: يَا مادَّ الظِّلِّ وَ لَوْ شِئْتَ لَجَعَلْتَهُ ساكِناً، وَ جَعَلْتَ الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلاً، ثُمَّ قَبَضْتَهُ [إِلَيْكَ] قَبْضاً يَسِيراً، يَا ذَا الْجُودِ وَ الطَّوْلِ، وَ الْكِبْرِياءِ و الْآلاءِ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، عالِمُ الْغَيْبِ و الشَّهادَةِ، الرَّحْمانُ الرَّحِيمُ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ ؛ (3)
ص: 580
یَا قُدُّوسُ یَا سَلامُ، یَا مُؤْمِنُ یَا مُهَیْمِنُ، یَا عَزِیزُ یَا جَبَّارُ یَا مُتَکَبِّرُ، یَا اللّه یَا خَالِقُ، یَا بَارِئُ یَا مُصَوِّرُ، یَا اللّه یَا اللّه یَا اللّه، لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی، وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ، أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، (1) وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَداءِ، وَ رُوحِى مَعَ الشُّهَداءِ، وَ إِحْسانِى فِى عِلِّيِّينَ، وَ إِساءَتِى مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِى يَقِيناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَ إِيماناً يُذْهِبُ الشَّكَّ عَنِّى، وَ تُرْضِيَنِى بِما قَسَمْتَ لِى، وَ آتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النَّارِ الْحَرِيقِ، وَ ارْزُقْنِى فِيها ذِكْرَ ك وَ شُكْرَكَ، وَ الرَّغْبَةَ إِلَيْك وَ الْإِنابَةَ و التَّوْبَة َ، وَ التَّوْفِيقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْه وَ عَلَيْهِمْ . (2)
دعای شب بیست و هشتم: يَا خازِنَ اللَّيْلِ فِى الْهَواءِ، وَ خازِنَ النُّورِ فِى السَّماءِ، وَ مَانِعَ السَّماءِ، أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلّا بِإِذْنِهِ، (3)
ص: 581
وَ حابِسَهُما أَنْ تَزُولا، يَا عَلِيمُ يَا عَظِيمُ، يَا غَفُورُ يَا دائِمُ، يَا اللّٰهُ يَا وارِثُ، يَا باعِثَ مَنْ فِى الْقُبُورِ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، لَكَ الْأَسْماءُ الْحُسْنىٰ، وَ الْأَمْثالُ الْعُلْيا، وَ الْكِبْرِياءُ و الْآلاءُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَداءِ، وَ رُوحِى مَعَ الشُّهَداءِ، وَ إِحْسانِى فِى عِلِّيِّينَ، وَ إِساءَتِى مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِى يَقِيناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَ إِيماناً يُذْهِبُ الشَّكَّ عَنِّى، وَ تُرْضِيَنِى بِما قَسَمْتَ لِى، وَ آتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النَّارِ الْحَرِيقِ، وَ ارْزُقْنِى فِيها ذِكْرَ ك وَ شُكْرَكَ، وَ الرَّغْبَةَ إِلَيْك وَ الْإِنابَةَ و التَّوْبَةَ و التَّوْفِيقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْه وَ عَلَيْهِمْ . (1)
دعای شب بیست و نهم یَا مُکَوِّرَ اللَّیْلِ عَلَی النَّهَارِ، وَ مُکَوِّرَ النَّهَارِ عَلَی اللَّیْلِ، یَا عَلِیمُ یَا حَکِیمُ یَا رَبَّ الْأَرْبَابِ، وَ سَیِّدَ (2)
ص: 582
السَّادَاتِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ، یَا أَقْرَبَ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ، یَا اللّه یَا اللّه یَا اللّه لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی، وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا، وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ، وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِیناً تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی، وَ إِیمَاناً یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی، وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی ؛ وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً، وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ، وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ، وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ، وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ . (1)
شب آخر ماه: شب بسیار مبارکی است، و برای این شب چند عمل وارد است: اوّل: غسل . دوم: زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) . سوم: خواندن سوره های «انعام» و «کهف» و «یس» و گفتن صد مرتبه: أَسْتَغْفِرُ اللّه وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ . (2) چهارم: این دعا را که
ص: 583
شیخ کلینی از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده بخواند:
اَللّٰهُمَّ هٰذا شَهْرُ رَمَضانَ، الَّذِى أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ و قَدْ تَصَرَّمَ، وَ أَعُوذُ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ يَا رَبِّ، أَنْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَيْلَتِى هٰذِهِ، أَوْ يَتَصَرَّمَ شَهْرُ رَمَضانَ، وَ لَكَ قِبَلِى تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ، تُرِيدُ أَنْ تُعَذِّبَنِى بِهِ يَوْمَ أَلْقاكَ . (1)
پنجم: بخواند دعای «یا مُدَبِّرَ الاُمورِ» را که بیان آن در اعمال شب بیست وسم گذشت ششم: ماه رمضان را با دعاهای وداع، وداع گوید: دعاهایی که شیخ کلینی و شیخ صدوق و شیخ مفید و شیخ طوسی، و سیّد ابن طاووس (رضوان اللّه علیه) نقل کرده اند و شاید بهترین آن ها دعای چهل وپنجم صحیفه کامله باشد . سیّد ابن طاووس از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که هرکه در شب آخر ماه رمضان، آن ماه شریف را وداع گفته و بگوید:
اللّهمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِیَامِی لِشَهْرِ رَمَضَانَ، وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ یَطْلُعَ فَجْرُ هَذِهِ اللَّیْلَةِ، (2)
ص: 584
إِلا وَ قَدْ غَفَرْتَ لِی . (1)
پیش از آنکه سپیده بر آید، حق تعالی او را بیامرزد، و توبه و بازگشت نصیب وی کند . سیّد و شیخ صدوق از جابر بن عبد عبد اللّه انصاری روایت کرده اند که در جُمعه آخر ماه رمضان خدمت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) رسیدم، چون نظر آن حضرت بر من افتاد، فرمود: ای جابر این آخرین جُمعه از ماه رمضان است، پس آن را وداع کن و بگو:
اللّهمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِیَامِنَا إِیَّاهُ، فَإِنْ جَعَلْتَهُ فَاجْعَلْنِی مَرْحُوما، وَ لا تَجْعَلْنِی مَحْرُوما . (2)
به راستی هرکه این دعا را در این روز بخواند به یکی از دو خصلت نیکو ظفر یابد: یا رسیدن به ماه رمضان آینده، یا آمرزش خدا و رحمت بی انتهای او . سیّد ابن طاووس و کفعمی از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده اند که فرمود: هرکه در شب آخر ماه رمضان، ده رکعت نماز به صورت دو رکعت بخواند، در هر رکعت سوره «حَمد» را یک بار، و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» راه ده بار، و در هر یک از رکوع و سجود ده مرتبه:
ص: 585
بگوید:«سُبْحَانَ اللّه وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إِلَهَ إِلا اللّه، وَ اللّه أَکْبَرُ» (1)
و هنگامی که از ده رکعت فراغت یافت هزار مرتبه استغفار کند . و پس از استغفار سر به سجده گذارد و در حال سجده بگوید:
یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ، یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ، یَا رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، یَا إِلَهَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ، اِغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا، وَ تَقَبَّلْ مِنَّا صَلاتَنَا وَ صِیَامَنَا وَ قِیَامَنَا . (2)
سوگند به کسی که مرا به راستی به پیامبری مبعوث کرد، که جبرئیل مرا از اسرافیل خبر داد و اسرافیل از پروردگار خود، که سر از سجده برنداشته، خدا او را بیامرزد، و ماه رمضان را از او قبول کند، و از او درگذرد تا آخر خبر . و این نماز در شب عید فطر هم روایت شده است، ولی در این روایت آمده است که تسبیحات اربعه را در رکوع و سجود به جای ذکر رکوع و سجود بخواند، و به جای «اِغفِر لَنا ذُنوبَنا» تا آخر
ص: 586
بگوید: اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی، وَ تَقَبَّلْ صَوْمِی وَ صَلاتِی وَ قِیَامِی . (1)
دعای شب سی ام: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ لَاشَرِيكَ لَهُ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كَما يَنْبَغِى لِكَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ، وَ كَما هُوَ أَهْلُهُ، يَا قُدُّوسُ يَا نُورُ، يَا نُورَ الْقُدْسِ، يَا سُبُّوحُ، يَا مُنْتَهَى التَّسْبِيحِ، يَا رَحْمانُ، يَا فاعِلَ الرَّحْمَةِ، يَا اللّٰهُ، يَا عَلِيمُ، يَا كَبِيرُ، يَا اللّٰهُ، يَا لَطِيفُ، يَا جَلِيلُ، يَا اللّٰهُ، يَا سَمِيعُ، يَا بَصِيرُ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، لَكَ الْأَسْماءُ الْحُسْنىٰ، وَ الْأَمْثالُ الْعُلْيا، وَ الْكِبْرِياءُ وَ الْآلاءُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَداءِ، وَ رُوحِى مَعَ الشُّهَداءِ، وَ إِحْسانِى فِى عِلِّيِّينَ، وَ إِساءَتِى مَغْفُورَةً، وَ أَنْ تَهَبَ لِى يَقِيناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَ إِيماناً يُذْهِبُ الشَّكَّ عَنِّى، وَ تُرْضِيَنِى بِمَا قَسَمْتَ لِى، وَ آتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النَّارِ الْحَرِيقِ، وَ ارْزُقْنِى فِيها ذِكْرَكَ وَ شُكْرَكَ، وَ الرَّغْبَةَ إِلَيْكَ وَ الْإِنابَةَ [وَالتَّوْبَةَ]، وَ التَّوْفِيقَ لِما (2)
ص: 587
وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ، صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ . (1)
روز سی ام: سیّد در کتاب «اقبال» برای روز آخر دعایی نقل کرده است که ابتدایش این است: اللّهمَّ إِنَّكَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ، چون در این روز بیشتر مردم قرآن را ختم می کنند، شایسته است پس از ختم قرآن «دعای چهل ودوم صحیفه کامله سجادیه» را بخوانند و اگر بخواهند میتوانند این دعای مختصر را که شیخ طوسی از امیرالمؤمنین (علیهالسلام) روایت کرده بخوانند:
اَللّٰهُمَّ اشْرَحْ بِالْقُرْآنِ صَدْرِى، وَ اسْتَعْمِلْ بِالْقُرْآنِ بَدَنِى، وَ نَوِّرْ بِالْقُرْآنِ بَصَرِى، وَ أَطْلِقْ بِالْقُرْآنِ لِسانِى، وَ أَعِنِّى عَلَيْهِ مَا أَبْقَيْتَنِى فَإِنَّهُ لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِكَ . (2)
و همچنین این دعا را که از حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده است بخوانند:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ إِخْباتَ الْمُخْبِتِينَ، وَ إِخْلاصَ الْمُوقِنِينَ، وَ مُرافَقَةَ الْأَبْرارِ، وَ اسْتِحْقاقَ حَقائِقِ الْإِيمانِ، وَ الْغَنِيمَةَ مِنْ (3)
ص: 588
کُلِّ بِرٍّ وَ السَّلامَةَ مِنْ کُلِّ إِثْمٍ وَ وُجُوبَ رَحْمَتِکَ وَ عَزَائِمَ مَغْفِرَتِکَ وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ (1)
خاتمه
در بیان نمازهای شبهای ماه رمضان، و دعاهای روزهایی که مشهور است، و علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد در فصل آخر ماه رمضان آن ها را ذکر کرده و احقر در این قسمت، به بیان آنچه آن بزرگوار نوشته اکتفا می کنم:
نماز شب اول: چهار رکعت، هر رکعت حَمد و پانزده مرتبه: سوره تَوحید .
شب دوم: چهار رکعت، در هر رکعت حَمد و بیست مرتبه سوره قَدر .
شب سوم: ده رکعت، در هر رکعت حَمد و پنجاه مرتبه سوره تَوحید .
شب چهارم: هشت رکعت، در هر رکعت حَمد و بیست مرتبه سوره قَدر .
ص: 589
شب پنجم: دو رکعت، در هر رکعت حَمد و پنجاه مرتبه سوره تَوحید، و پس از سلام صدر بار صلوات .
شب ششم: چهار رکعت، در هر رکعت حَمد و سوره تبارک .
شب هفتم: چهار رکعت، در هر رکعت حَمد و سیزده مرتبه: سوره قَدر .
شب هشتم: دو رکعت، در هر رکعت حَمد و ده مرتبه: سوره تَوحید و پس از سلام هزار مرتبه سُبحانَ اللّه .
شب نهم: شش رکعت در فاصله میان نماز شام و هنگام خوابیدن، در هر رکعت حَمد، و هفت مرتبه آیَةُ الکُرسی و پس از پایان نماز پنجاه بار صلوات .
شب دهم: بیست رکعت در هر رکعت حَمد و سی مرتبه سوره تَوحید .
شب یازدهم: دو رکعت، در هر رکعت حَمد و بیست مرتبه سوره کوثر .
شب دوازدهم: هشت رکعت، در هر رکعت حَمد و سی مرتبه سوره قَدر .
شب سیزدهم: چهار رکعت در هر رکعت حَمد و بیست وپنج مرتبه سوره تَوحید .
ص: 590
شب چهاردهم: شش رکعت در هر رکعت حَمد و سی مرتبه سوره زلزال.
شب پانزدهم: چهار رکعت، در دو رکعت اول پس از حَمد صد مرتبه سوره تَوحید، و در دو رکعت دیگر بعد از حَمد پنجاه مرتبه سوره تَوحید .
شب شانزدهم: دوازده رکعت در هر رکعت حَمد و دوازده مرتبه: سوره تکاثر .
شب هفدهم: دو رکعت، در رکعت، اول حَمد و هر سوره ای بخواهد، و در رکعت دوم حَمد و صد مرتبه سوره تَوحید، و پس از سلام صدر بار: لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه
شب هجدهم: چهار رکعت در هر رکعت حَمد و بیست وپنج مرتبه سوره کوثر .
شب نوزدهم: پنجاه رکعت، در هر رکعت حَمد و یک مرتبه سوره زلزال .
شب بیست تا بیست وچهارم: در هر کدام هشت رکعت با هر سوره ای که میّسر شود .
شب بیست وپنجم: هشت رکعت، در هر رکعت حَمد و ده مرتبه: سوره تَوحید .
شب بیست وششم: هشت رکعت، در هر رکعت حَمد و صد
ص: 591
مرتبه سوره تَوحید .
شب بیست وهفتم: چهار رکعت، در هر رکعت حَمد و سوره ملک، و اگر نتوانست بیست وپنج مرتبه سوره تَوحید .
شب بیست وهشتم: شش رکعت، در هر رکعت حَمد و صدر مرتبه آیَةُ الکُرسی، و صدر مرتبه سوره تَوحید، و صد مرتبه سوره کوثر، و پس از نماز صد بار صلوات .
فقیر گوید: نماز شب بیست وهشتم موافق آنچه من یافتم به این صورت است: شش رکعت، در هر رکعت حَمد و ده مرتبه: آیَةُ الکُرسی، و ده مرتبه: سوره کوثر، و ده مرتبه: سوره تَوحید، و پس از نماز صد بار صلوات .
شب بیست ونهم: دو رکعت، در هر رکعت حَمد، و بیست مرتبه سوره تَوحید .
شب سی ام: دوازده رکعت، و در هر رکعت حَمد و بیست مرتبه سوره تَوحید و پس از سلام صدر بار صلوات، و این نمازها چنان که بیان شد هر دو رکعت به یک سلام است .
از ابن عباس روایت کرده اند: که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) برای روزه هر روز ماه مبارک رمضان فضیلت بسیار بیان
ص: 592
فرمود، و برای هر روز دعای مخصوصی با فضیلت و ثواب بسیار برای آن ذکر کرد که ما به بیان اصل دعا اکتفا می کنیم:
روز اول: اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ صِيامِى [فِيهِ] صِيامَ الصَّائِمِينَ، وَ قِيامِى فِيهِ قِيامَ الْقائِمِينَ، وَ نَبِّهْنِى فِيهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغافِلِينَ، وَهَبْ لِى جُرْمِى فِيهِ يَا إِلٰهَ الْعالَمِينَ، وَ اعْفُ عَنِّى يَا عافِياً عَنِ الْمُجْرِمِينَ . (1)
روز دوم :
اَللّٰهُمَّ قَرِّبْنِى فِيهِ إِلىٰ مَرْضاتِكَ، وَ جَنِّبْنِى فِيهِ مِنْ سَخَطِكَ وَ نَقِماتِكَ، وَ وَفِّقْنِى فِيهِ لِقِراءَةِ آياتِكَ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
روز سوم : اَللّٰهُمَّ ارْزُقْنِى فِيهِ الذِّهْنَ وَ التَّنْبِيهَ، وَ باعِدْنِى فِيهِ مِنَ السَّفاهَةِ وَ التَّمْوِيهِ، وَ اجْعَلْ لِى نَصِيباً مِنْ كُلِّ خَيْرٍ تُنْزِلُ فِيهِ، بِجُودِكَ يَا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِينَ . (3)
روز چهارم :اَللّٰهُمَّ قَوِّنِى فِيهِ عَلَىٰ إِقامَةِ أَمْرِكَ، وَ أَذِقْنِى فِيهِ حَلاوَةَ ذِكْرِكَ، وَ أَوْزِعْنِى فِيهِ لِأَداءِ شُكْرِكَ بِكَرَمِكَ، (4)
ص: 593
وَ احْفَظْنِی (فِیهِ) بِحِفْظِکَ وَ سِتْرِکَ ؛ یَا أَبْصَرَ النَّاظِرِینَ . (1)
روز پنجم :اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِى فِيهِ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِينَ، وَ اجْعَلْنِى فِيهِ مِنْ عِبادِكَ الصَّالِحِينَ الْقانِتِينَ، وَ اجْعَلْنِى فِيهِ مِنْ أَوْلِيائِكَ الْمُقَرَّبِينَ، بِرَأْفَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
روز ششم :اَللّٰهُمَّ لَاتَخْذُلْنِى فِيهِ لِتَعَرُّضِ مَعْصِيَتِكَ، وَ لَا تَضْرِبْنِى بِسِياطِ نَقِمَتِكَ، وَ زَحْزِحْنِى فِيهِ مِنْ مُوجِباتِ سَخَطِكَ، بِمَنِّكَ وَ أَيادِيكَ يَا مُنْتَهىٰ رَغْبَةِ الرَّاغِبِينَ . (3)
روز هفتم :اَللّٰهُمَّ أَعِنِّى فِيهِ عَلَىٰ صِيامِهِ وَ قِيامِهِ، وَ جَنِّبْنِى فِيهِ مِنْ هَفَواتِهِ وَ آثامِهِ، وَ ارْزُقْنِى فِيهِ ذِكْرَكَ بِدَوامِهِ، بِتَوْفِيقِكَ يَا هادِىَ الْمُضِلِّينَ . (4)
روز هشتم :اَللّٰهُمَّ ارْزُقْنِى فِيهِ رَحْمَةَ الْأَيْتامِ، وَ إِطْعامَ الطَّعامِ، وَ إِفْشاءَ السَّلامِ، وَ صُحْبَةَ الْكِرامِ، بِطَوْلِكَ يَا مَلْجَأَ الْآمِلِينَ . (5)
روز نهم :اللّهمَّ اجْعَلْ لِی فِیهِ نَصِیبا مِنْ رَحْمَتِکَ الْوَاسِعَةِ، (6)
ص: 594
وَ اهْدِنِى فِيهِ لِبَراهِينِكَ السّاطِعَةِ، وَ خُذْ بِناصِيَتِى إِلىٰ مَرْضاتِكَ الْجامِعَةِ، بِمَحَبَّتِكَ يَا أَمَلَ الْمُشْتاقِينَ . (1)
روز دهم : اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِى فِيهِ مِنَ الْمُتَوَكِّلِينَ عَلَيْكَ، وَ اجْعَلْنِى فِيهِ مِنَ الْفائِزِينَ لَدَيْكَ، وَ اجْعَلْنِى فِيهِ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ إِلَيْكَ، بِإِحْسانِكَ يَا غايَةَ الطَّالِبِينَ . (2)
روز یازدهم : اَللّٰهُمَّ حَبِّبْ إِلَىَّ فِيهِ الْإِحْسانَ، وَ كَرِّهْ إِلَىَّ فِيهِ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ، وَ حَرِّمْ عَلَىَّ فِيهِ السَّخَطَ وَ النِّيرانَ، بِعَوْنِكَ يَا غِياثَ الْمُسْتَغِيثِينَ . (3)
روز دوازدهم : اَللّٰهُمَّ زَيِّنِّى فِيهِ بِالسِّتْرِ وَ الْعَفافِ، وَ اسْتُرْنِى فِيهِ بِلِباسِ الْقُنُوعِ وَ الْكَفافِ، وَ احْمِلْنِى فِيهِ عَلَى الْعَدْلِ وَ الْإِنْصافِ، وَ آمِنِّى فِيهِ مِنْ كُلِّ مَا أَخافُ، بِعِصْمَتِكَ يَا عِصْمَةَ الْخائِفِينَ . (4)
روز سیزدهم :اللّهمَّ طَهِّرْنِی فِیهِ مِنَ الدَّنَسِ وَ الْأَقْذَارِ، (5)
ص: 595
وَصَبِّرْنِى فِيهِ عَلَىٰ كائِناتِ الْأَقْدارِ، وَ وَفِّقْنِى فِيهِ لِلتُّقىٰ وَ صُحْبَةِ الْأَبْرارِ، بِعَوْنِكَ يَا قُرَّةَ عَيْنِ الْمَساكِينِ . (1)
روز چهاردهم : اَللّٰهُمَّ لَاتُؤاخِذْنِى فِيهِ بِالْعَثَراتِ، وَ أَقِلْنِى فِيهِ مِنَ الْخَطايا وَ الْهَفَواتِ، وَ لَا تَجْعَلْنِى فِيهِ غَرَضاً لِلْبَلايا وَ الْآفاتِ، بِعِزَّتِكَ يَا عِزَّ الْمُسْلِمِينَ . (2)
روز پانزدهم : اَللّٰهُمَّ ارْزُقْنِى فِيهِ طاعَةَ الْخاشِعِينَ، وَ اشْرَحْ فِيهِ صَدْرِى بِإِنابَةِ الْمُخْبِتِينَ، بِأَمانِكَ يَا أَمانَ الْخائِفِينَ . (3)
روز شانزدهم : اللّهمَّ وَفِّقْنِی فِیهِ لِمُوَافَقَةِ الْأَبْرَارِ، وَ جَنِّبْنِی فِیهِ مُرَافَقَةَ الْأَشْرَارِ وَ آوِنِی فِیهِ بِرَحْمَتِکَ إِلَی دَارِ الْقَرَارِ، بِإِلَهِیَّتِکَ یَا إِلَهَ الْعَالَمِینَ . (4)
روز هفدهم : اللّهمَّ اهْدِنِی فِیهِ لِصَالِحِ الْأَعْمَالِ، وَ اقْضِ لِی فِیهِ الْحَوَائِجَ وَ الْآمَالَ، یَا مَنْ لا یَحْتَاجُ إِلَی التَّفْسِیرِ وَ السُّؤَالِ، یَا عَالِماً بِمَا فِی صُدُورِ الْعَالَمِینَ، [صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ] . (5)
ص: 596
روز هیجدهم : اللّهمَّ نَبِّهْنِی فِیهِ لِبَرَکَاتِ أَسْحَارِهِ، وَ نَوِّرْ فِیهِ قَلْبِی بِضِیَاءِ أَنْوَارِهِ، وَ خُذْ بِکُلِّ أَعْضَائِی إِلَی اتِّبَاعِ آثَارِهِ، بِنُورِکَ یَا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعَارِفِینَ . (1)
روز نوزدهم : اللّهمَّ وَفِّرْ فِیهِ حَظِّی مِنْ بَرَکَاتِهِ، وَ سَهِّلْ سَبِیلِی إِلَی خَیْرَاتِهِ، وَ لا تَحْرِمْنِی قَبُولَ حَسَنَاتِهِ، یَا هَادِیا إِلَی الْحَقِّ الْمُبِینِ . (2)
روز بیستم : اللّهمَّ افْتَحْ لِی فِیهِ أَبْوَابَ الْجِنَانِ، وَ أَغْلِقْ عَنِّی فِیهِ أَبْوَابَ النِّیرَانِ، وَ وَفِّقْنِی فِیهِ لِتِلاوَةِ الْقُرْآنِ ؛ یَا مُنْزِلَ السَّکِینَةِ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ . (3)
روز بیست و یکم : اللّهمَّ اجْعَلْ لِی فِیهِ إِلَی مَرْضَاتِکَ دَلِیلاً، وَ لا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ عَلَیَّ سَبِیلاً، وَ اجْعَلِ الْجَنَّةَ لِی مَنْزِلاً وَ مَقِیلاً، یَا قَاضِیَ حَوَائِجِ الطَّالِبِینَ . (4)
روز بیست و دوم :اللّهمَّ افْتَحْ لِی فِیهِ أَبْوَابَ فَضْلِکَ، وَ أَنْزِلْ (5)
ص: 597
عَلَیَّ فِیهِ بَرَکَاتِکَ، وَ وَفِّقْنِی فِیهِ لِمُوجِبَاتِ مَرْضَاتِکَ، وَ أَسْکِنِّی فِیهِ بُحْبُوحَاتِ جَنَّاتِکَ، یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ . (1)
روز بیست و سوم : اللّهمَّ اغْسِلْنِی فِیهِ مِنَ الذُّنُوبِ، وَ طَهِّرْنِی فِیهِ مِنَ الْعُیُوبِ، وَ امْتَحِنْ قَلْبِی فِیهِ بِتَقْوَی الْقُلُوبِ ؛ یَا مُقِیلَ عَثَرَاتِ الْمُذْنِبِینَ . (2)
روز بیست و چهارم : اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فِیهِ مَا یُرْضِیکَ، وَ أَعُوذُ بِکَ مِمَّا یُؤْذِیکَ، وَ أَسْأَلُکَ التَّوْفِیقَ فِیهِ لِأَنْ أُطِیعَکَ وَ لا أَعْصِیَکَ ؛ یَا جَوَادَ السَّائِلِینَ . (3)
روز بیست و پنجم : اللّهمَّ اجْعَلْنِی فِیهِ مُحِبّاً لِأَوْلِیَائِکَ، وَ مُعَادِیا لِأَعْدَائِکَ، مُسْتَنّاً بِسُنَّةِ خَاتَمِ أَنْبِیَائِکَ، یَا عَاصِمَ قُلُوبِ النَّبِیِّینَ . (4)
روز بیست و ششم : اللّهمَّ اجْعَلْ سَعْیِی فِیهِ مَشْکُوراً، وَ ذَنْبِی فِیهِ مَغْفُوراً، وَ عَمَلِی فِیهِ مَقْبُولاً، وَ عَیْبِی فِیهِ مَسْتُوراً ؛ (5)
ص: 598
یَا أَسْمَعَ السَّامِعِینَ . (1)
روز بیست و هفتم : اللّهمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ فَضْلَ لَیْلَةِ الْقَدْرِ، وَ صَیِّرْ أُمُورِی فِیهِ مِنَ الْعُسْرِ إِلَی الْیُسْرِ، وَ اقْبَلْ مَعَاذِیرِی، وَ حُطَّ عَنِّیَ الذَّنْبَ وَ الْوِزْرَ، یَا رَءُوفاً بِعِبَادِهِ الصَّالِحِینَ . (2)
روز بیست و هشتم : اللّهمَّ وَفِّرْ حَظِّی فِیهِ مِنَ النَّوَافِلِ، وَ أَکْرِمْنِی فِیهِ بِإِحْضَارِ الْمَسَائِلِ، وَ قَرِّبْ فِیهِ وَسِیلَتِی إِلَیْکَ مِنْ بَیْنِ الْوَسَائِلِ ؛ یَا مَنْ لا یَشْغَلُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ . (3)
روز بیست و نهم: اللّهمَّ غَشِّنِی فِیهِ بِالرَّحْمَةِ، وَ ارْزُقْنِی فِیهِ التَّوْفِیقَ وَ الْعِصْمَةَ، وَ طَهِّرْ قَلْبِی مِنْ غَیَاهِبِ التُّهَمَةِ ؛ یَا رَحِیما بِعِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ . (4)
روز سی ام : اللّهمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ بِالشُّکْرِ وَ الْقَبُولِ، عَلَی مَا تَرْضَاهُ وَ یَرْضَاهُ الرَّسُولُ مُحْکَمَةً فُرُوعُهُ بِالْأُصُولِ، بِحَقِّ سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ، وَ الْحَمْدُ للّه رَبِّ الْعَالَمِینَ . (5)
ص: 599
مؤلف گوید: تقدیم و تأخیر دعاها و عبارات هر یک را در کتاب های متعدّد دعا مختلف ذکر کرده اند، چون روایت مربوط به این دعاها را معتبر نمی دانم، متعرض تقدیم و تأخیر اصل دعاها و عبارات آن ها نشدم . کفعمی دعای روز بیست وهفتم را در روز بیست ونهم ذکر نموده و موافق مذهب شیعه خواندن دعای روز بیست وهفتم در روز بیست وسوم دور نیست که مناسب تر باشد .
شب اول: یکی از شبهای شریف است و در فضیلت و ثواب عبادت و احیای آن احادیث بسیاری وارد شده، از جمله در روایت آمده: آن شب کمتر از شب قَدر نیست، و برای آن چند عمل مستحبّ است: اوّل: غسل کردن هنگامی که آفتاب غروب کرد . دوّم: شب زنده داری به نماز دعا و استغفار و درخواست از خدا و بیتوته [شب زنده داری] در مسجد . سوم: پس از نماز مغرب و عشا و نماز صبح و نماز عید بخواند:
ص: 600
اللّٰهُ أَكْبَرُ اللّٰهُ أَكْبَرُ ؛ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ، اللّٰهُ أَكْبَرُ وَ لِلّٰهِ الْحَمْدُ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ مَا هَدانا، وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلَىٰ مَا أَوْلانا . (1)
چهارم: چون نماز مغرب و نافله آن را خواند، دستها را به جانب آسمان بلند کند و بگوید:
یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، یَا ذَا الْجُودِ، یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ . (2)
پس به سجده رود و در سجده صد مرتبه بگوی: «اَتوبُ اِلَی اللّه» [به سوی خدا میپویم] سپس هر حاجتی که دارد از خدا بخواهد، که بخواست خدا برآورده خواهد شد .
و در روایت شیخ آمده است که پس از نماز مغرب به سجده رود و بگوید:
یَا ذَا الْحَوْلِ یَا ذَا الطَّوْلِ، یَا مُصْطَفِیاً مُحَمَّداً وَ نَاصِرَهُ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ (3)
ص: 601
أَنَا وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ . (1) پس صد مرتبه بگوید: اتوب الی اللّه
پنجم: امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند که فضیلت بسیار دارد، و زیارت مخصوص این شب در باب زیارات خواهد آمد [صفحه 1092] اِن شاءَ اللّه تعالی. ششم: ده مرتبه: ذکر «یا دائِمَ الفَضلِ» را که بیان آن در اعمال شب جُمعه گذشت بگوید [صفحه 89] . هفتم: ده رکعت نمازی که در شب آخر ماه رمضان گذشت [صفحه 585] بجا آورد .
هشتم: دو رکعت نماز بجا آورد، در رکعت اوّل پس از سوره «حَمد» هزار مرتبه «تَوحید» و در رکعت دوم یک مرتبه بخواند، و پس از سلام سر به سجده گذارد و صد مرتبه بگوید: «أَتُوبُ إِلَى اللّٰهِ» آنگاه بگوید: يَا ذَا الْمَنِّ وَ الْجُودِ، يَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، يَا مُصْطَفِيَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ افْعَلْ بِي كَذا وَ كَذا . (2) و بجای «کذاو کذا» حاجات خود را بخواهد . در روایت آمده که حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دو رکعت نماز را به این کیفیت بجا
ص: 602
می آرود، سپس سر از سجده برمی داشت و می فرمود: «به حق آن خدای که جانم در دست قَدرت اوست هرکه این نماز را به جا آورد هر حاجت که از خدا بطلب، به یقین عطا فرماید، و اگر به شماره ریگ های بیابان گناه داشته باشد، خدا آن ها را بیامرزد، در روایت دیگری بجای هزار مرتبه سوره «تَوحید» صد مرتبه وارد شده، لیکن این نماز را باید پس از نماز مغرب و نافله آن بجا آورد . شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس پس از پایان نماز این دعا را نقل کرده اند:
يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَحْمٰنُ يَا اللّٰهُ، يَا رَحِيمُ يَا اللّٰهُ، يَا مَلِكُ يَا اللّٰهُ، يَا قُدُّوسُ يَا اللّٰهُ، يَا سَلامُ يَا اللّٰهُ، يَا مُؤْمِنُ يَا اللّٰهُ، يَا مُهَيْمِنُ يَا اللّٰهُ، يَا عَزِيزُ يَا اللّٰهُ، يَا جَبّارُ يَا اللّٰهُ، يَا مُتَكَبِّرُ يَا اللّٰهُ، يَا خالِقُ يَا اللّٰهُ، يَا بارِئُ يَا اللّٰهُ، يَا مُصَوِّرُ يَا اللّٰهُ، يَا عالِمُ يَا اللّٰهُ، يَا عَظِيمُ يَا اللّٰهُ، يَا عَلِيمُ يَا اللّٰهُ، يَا كَرِيمُ يَا اللّٰهُ، يَا حَلِيمُ يَا اللّٰهُ، يَا حَكِيمُ يَا اللّٰهُ، يَا سَمِيعُ يَا اللّٰهُ، يَا بَصِيرُ يَا اللّٰهُ، يَا قَرِيبُ يَا اللّٰهُ، يَا مُجِيبُ يَا اللّٰهُ، يَا جَوادُ يَا اللّٰهُ، يَا ماجِدُ يَا اللّٰهُ، يَا مَلِىُّ يَا اللّٰهُ، يَا وَفِىُّ يَا اللّٰهُ، يَا مَوْلَى (1)
ص: 603
يَا اللّٰهُ، يَا قاضِى يَا اللّٰهُ، يَا سَرِيعُ يَا اللّٰهُ، يَا شَدِيدُ يَا اللّٰهُ، يَا رَؤُوفُ يَا اللّٰهُ، يَا رَقِيبُ يَا اللّٰهُ، يَا مَجِيدُ يَا اللّٰهُ، يَا حَفِيظُ يَا اللّٰهُ، يَا مُحِيطُ يَا اللّٰهُ، يَا سَيِّدَ السّاداتِ يَا اللّٰهُ، يَا أَوَّلُ يَا اللّٰهُ، يَا آخِرُ يَا اللّٰهُ، يَا ظاهِرُ يَا اللّٰهُ، يَا باطِنُ يَا اللّٰهُ، يَا فاخِرُ يَا اللّٰهُ، يَا قاهِرُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا وَدُودُ يَا اللّٰهُ، يَا نُورُ يَا اللّٰهُ، يَا رافِعُ يَا اللّٰهُ، يَا مانِعُ يَا اللّٰهُ، يَا دافِعُ يَا اللّٰهُ، يَا فاتِحُ يَا اللّٰهُ، يَا نَفَّاحُ (نَفَّاعُ) يَا اللّٰهُ، يَا جَلِيلُ يَا اللّٰهُ، يَا جَمِيلُ يَا اللّٰهُ، يَا شَهِيدُ يَا اللّٰهُ، يَا شاهِدُ يَا اللّٰهُ، يَا مُغِيثُ يَا اللّٰهُ، يَا حَبِيبُ يَا اللّٰهُ، يَا فاطِرُ يَا اللّٰهُ، يَا مُطَهِّرُ يَا اللّٰهُ، يَا مَلِكُ [مَلِیکُ ] (1) یَا اللّه، يَا مُقْتَدِرُ يَا اللّٰهُ، يَا قابِضُ يَا اللّٰهُ، يَا باسِطُ يَا اللّٰهُ، يَا مُحْيِى يَا اللّٰهُ، يَا مُمِيتُ يَا اللّٰهُ، يَا باعِثُ يَا اللّٰهُ، يَا وارِثُ يَا اللّٰهُ، يَا مُعْطِى يَا اللّٰهُ، يَا مُفْضِلُ يَا اللّٰهُ، يَا مُنْعِمُ يَا اللّٰهُ، يَا حَقُّ يَا اللّٰهُ، يَا مُبِينُ يَا اللّٰهُ، يَا طَيِّبُ يَا اللّٰهُ، يَا مُحْسِنُ يَا اللّٰهُ، يَا مُجْمِلُ يَا اللّٰهُ، يَا مُبْدِئُ يَا اللّٰهُ، يَا مُعِيدُ يَا اللّٰهُ، يَا (2)
ص: 604
بارِئُ يَا اللّٰهُ، يَا بَدِيعُ يَا اللّٰهُ، يَا هادِى يَا اللّٰهُ، يَا كافِى يَا اللّٰهُ، يَا شافِى يَا اللّٰهُ، يَا عَلِىُّ يَا اللّٰهُ، يَا عَظِيمُ يَا اللّٰهُ، يَا حَنّانُ يَا اللّٰهُ، يَا مَنَّانُ يَا اللّٰهُ، يَا ذَا الطَّوْلِ يَا اللّٰهُ، يَا مُتَعالِى يَا اللّٰهُ، يَا عَدْلُ يَا اللّٰهُ، يَا ذَا الْمَعارِجِ يَا اللّٰهُ، يَا صادِقُ يَا اللّٰهُ، يَا صَدُوقُ، (1) يَا اللّٰهُ، يَا دَيَّانُ يَا اللّٰهُ، يَا باقِى يَا اللّٰهُ، يَا واقِى يَا اللّٰهُ، يَا ذَا الْجَلالِ يَا اللّٰهُ، يَا ذَا الْإِكْرامِ يَا اللّٰهُ، يَا مَحْمُودُ يَا اللّٰهُ، يَا مَعْبُودُ يَا اللّٰهُ، يَا صانِعُ يَا اللّٰهُ، يَا مُعِينُ يَا اللّٰهُ، يَا مُكَوِّنُ يَا اللّٰهُ، يَا فَعّالُ يَا اللّٰهُ، يَا لَطِيفُ يَا اللّٰهُ، يَا غَفُورُ يَا اللّٰهُ، يا جَلِيلُ يا اللّٰهُ، يَا شَكُورُ يَا اللّٰهُ، يَا نُورُ يَا اللّٰهُ، يَا قَدِيرُ (قَدِیمُ) یَا اللّه، يَا رَبَّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبَّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبَّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبَّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبَّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبَّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبَّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبَّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبَّاهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبّاهُ يَا اللّٰهُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَمُنَّ عَلَىَّ بِرِضاكَ، وَ تَعْفُوَ عَنِّى بِحِلْمِكَ، وَ تُوَسِّعَ عَلَىَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ الطَّيِّبِ وَ مِنْ حَيْثُ أَحْتَسِبُ، وَ مِنْ حَیْثُ (2)
ص: 605
لَاأَحْتَسِبُ، فَإِنِّى عَبْدُكَ لَيْسَ لِى أَحَدٌ سِواكَ، وَ لَا أَحَدٌ أَسْأَلُهُ غَيْرُكَ، يَا أَرْحَمَ الرّاحِمِينَ، مَا شاءَ اللّٰهُ لَاقُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (1)
سپس به سجده می روی و می گویی: يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، يَا رَبُّ يَا رَبُّ يَا رَبُّ، يَا مُنْزِلَ الْبَرَكاتِ، بِكَ تُنْزَلُ كُلُّ حاجَةٍ، أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمٍ فِى مَخْزُونِ الْغَيْبِ عِنْدَكَ، وَ الْأَسْماءِ الْمَشْهُورٰاتِ عِنْدَكَ، الْمَكْتُوبَةِ عَلَىٰ سُرادِقِ عَرْشِكَ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّى شَهْرَ رَمَضانَ، وَ تَكْتُبَنِى مِنَ الْوافِدِينَ إِلىٰ بَيْتِكَ الْحَرامِ، وَ تَصْفَحَ لِى عَنِ الذُّنُوبِ الْعِظامِ، وَ تَسْتَخْرِجَ [لِی] یا رَبِّ كُنُوزَكَ؛ يَا رَحْمٰنُ . (2)
نهم: چهارده رکعت نماز بجای آورد، در هر رکعت سوره «حَمد» و آیَةُ الکُرسی و سه مرتبه سوره «تَوحید» را بخواند، تا در برابر هر رکعتی ثواب چهل سال عبادت و ثواب عبادت هرکه در آن ماه روزه گرفته، و نماز خوانده برای او باشد . دهم: شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده که در
ص: 606
آخر شب غسل بجای آر، و تا طلوع فجر در جای نماز خود بنشین .
روز اوّل: روز عید فطر است، و اعمال آن چندچیز است: اوّل: پس از نماز صبح و نماز عید، تکبیراتی که در شب عیبد پس از نماز فریضه می خواندی، بخوان .
دوم: پس از نماز صبح دعایی را که سیّد روایت کرده: «اللّهمَّ إِنِّي تَوَجَّهْتُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ أَمَامِي» بخوان، و شیخ خواندن این دعا را پس از نماز عید ذکر کرده .
سوم: کنار گذاشتن زکات فطر پیش از نماز عید، به شرحی که در کتابهای فقهی آمده . بدان که زکات فطر، واجب مؤکّد، و شرط قبولی روزه ماه رمضان و سبب حفظ انسان تا سال آینده است، و حق تعالی در این آیه شریفه:«قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى، وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى» زکات را مقدّم بر نماز ذکر فرموده .
چهارم: غسل است، و بهتر آن است اگر ممکن شود آن را در نهر انجام دهند، و وقت آن پس از طلوع فجر است تا زمان بجا آوردن نماز عید، چنان که شیخ فرموده و در روایتی آمده است که غسل را در زیر سقف پوشیده بجا آور، و چون خواستی غسل کنی بگو:
ص: 607
اللّهمَّ إِیمَاناً بِکَ، وَ تَصْدِیقاً بِکِتَابِکَ، وَ اتِّبَاعَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ، صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ . (1) آنگاه «بسم اللّه» بگو و غسل را بجای آر، و هنگامی که از غسل فارغ شدی بگو:اللّهمَّ اجْعَلْهُ کَفَّارَةً لِذُنُوبِی، وَ طَهِّرْ دِینِی، اللّهمَّ أَذْهِبْ عَنِّی الدَّنَسَ . (2)
پنجم: پوشیدن جامه نیکو، و بکار بردن بوی خوش، رفتن به صحرا برای بجا آوردن نماز عید در زیر آسمان در غیرشهرمکه .
ششم:افطار کردن پیش از نماز عید، در اول روز و بهتر آن است که با خرما یا شیرینی باشد و شیخ مفید فرموده: خوردن مقدار کمی از تربت سیدالشهدا که از هر دردی شفاست، مستحب است .
هفتم: چون برای رفتن به نماز عید آماده شدی، بیرون نرو مگر پس از طلوع آفتاب، و بخوان دعاهایی را که سیّد ابن طاووس در کتاب» اقبال «نقل کرده از جمله ابو حمزه ثمالی از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که هنگامی که برای نماز عید فطر و قربان و جُمعه آماده بیرون رفتن شدی، این دعا را بخوان:
ص: 608
اَللّٰهُمَّ مَنْ تَهَيَّأَ فِى هٰذَا الْيَوْمِ أَوْ تَعَبَّأَ، أَوْ أَعَدَّ وَ اسْتَعَدَّ لِوِفادَةٍ إِلىٰ مَخْلُوقٍ، رَجاءَ رِفْدِهِ وَ نَوافِلِهِ، وَ فَواضِلِهِ وَ عَطايَاهُ، فَإِنَّ إِلَيْكَ يَا سَيِّدِى تَهْيِئَتِى وَ تَعْبِئَتِى، وَ إِعْدادِى وَ اسْتِعْدادِى، رَجاءَ رِفْدِكَ وَ جَوائِزِكَ، وَ نَوافِلِكَ وَ فَواضِلِكَ، وَ فَضائِلِكَ وَ عَطاياكَ، وَ قَدْ غَدَوْتُ إِلىٰ عِيدٍ مِنْ أَعْيادِ أُمَّةِ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ آلِهِ، وَ لَمْ أَفِدْ إِلَيْكَ الْيَوْمَ بِعَمَلٍ صالِحٍ أَثِقُ بِهِ قَدَّمْتُهُ، وَ لَا تَوَجَّهْتُ بِمَخْلُوقٍ أَمَّلْتُهُ، وَ لٰكِنْ أَتَيْتُكَ خاضِعاً مُقِرّاً بِذُنُوبِى وَ إِساءَتِى إِلىٰ نَفْسِى، فَيا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ اغْفِرْ لِىَ الْعَظِيمَ مِنْ ذُنُوبِى، فَإِنَّهُ لَايَغْفِرُ الذُّنُوبَ الْعِظامَ إِلّا أَنْتَ، يَا لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
هشتم: خواندن نماز عید است، و آن دو رکعت است: در رکعت اول سوره های «حَمد» و «اعلی» و پس از سوره «حَمد» و «اَعلی» پنج تکبیر بگوید، و بعد از هر تکبیری دست به قنوت بردارد، و بگوید:
ص: 609
اَللّٰهُمَّ أَهْلَ الْكِبْرِياءِ وَ الْعَظَمَةِ، وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ، وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ أَهْلَ التَّقْوىٰ وَ الْمَغْفِرَةِ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هٰذَا الْيَوْمِ، الَّذِى جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِينَ عِيداً، وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، ذُخْراً وشَرَفاً وَ مَزِيداً، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُدْخِلَنِى فِى كُلِّ خَيْرٍ، أَدْخَلْتَ فِيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُخْرِجَنِى مِنْ كُلِّ سُوءٍ، أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ [ أجْمَعِين] . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا سَأَلَكَ [مِنْهُ] عِبادُكَ الصَّالِحُونَ، وَ أَعُوذُ بِكَ [فِيهِ] مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُكَ الصَّالِحُونَ . [الْمُخْلِصُونَ] (1)
پس تکبیر ششم بگوید و به رکوع رود، و پس از رکوع و سجود برای رکعت دوم قیام کند، و پس از سوره «حَمد» سوره «شمس» را بخواند، سپس چهار تکبیر بگوید، و پس از هر تکبیری دست به قنوت بردارد، و همان دعا را بخواند، چون فارغ شد پنجمین تکبیر را گفته و به رکوع رود، و نماز را به پایان برساند، و پس از سلام تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بجا
ص: 610
آورد . پس از نماز عید دعاهای بسیاری وارد شده که شاید بهترین آن ها دعای چهل وششم صحیفه کامله سجادیه باشد . مستحب است نماز عید زیر آسمان و روی زمین بدون فرش واقع شود، و از جایگاه نماز، از غیر آن راهی که به نماز آمده بود بازگردد، و برای قبول شدن اعمال برای برادران دینی خود دعا کند .
نهم: حضرت سیّد الشهداء (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند .
دهم: دعای «ندبه» را بخواند که ان شاء اللّه تعالی بعد از این بیاید، و سیّد ابن طاووس فرموده که چون از دعا فارغ شود، به سجده رود و بگوید: أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَارٍ حَرُّهَا لا یُطْفَیٰ وَ جَدِیدُهَا لا یَبْلَیٰ، وَ عَطْشَانُهَا لا یَرْوَیٰ . (1)
پس گونه راست را بر زمین گذارد و بگوید: إِلَهِی لا تُقَلِّبْ وَجْهِی فِی النَّارِ بَعْدَ سُجُودِی، وَ تَعْفِیرِی لَكَ بِغَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ، بَلْ لَكَ الْمَنُّ عَلَیَّ. (2) سپس گونه چپ را بر زمین گذارد و بگوید:إِرْحَمْ مَنْ أَسَاءَ وَ اقْتَرَفَ وَ اسْتَکَانَ وَ اعْتَرَفَ . (3)
ص: 611
آنگاه به حال سجده برگردد و بگوید:إِنْ کُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ، فَأَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ، عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ، فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ ؛ یَا کَرِیمُ (1) پس صد مرتبه بگوید: الْعَفْوَ الْعَفْو . (2) آنگاه سیّد فرموده:وَ لا تَقْطَعْ یومَک هذا بالَّلِعبِ و الإهمالِ، و أَنْتَ لا تَعْلَمُ أَ مَرْدُودُ أم مقبولُ الأعمالُ، فإنْ رَجَوْتَ القَبُولَ، فقابِلْ ذلک بالشُکر الجَمیلِ، و إنْ خِفْتَ الرَّدَ، فَکُنْ أَسیرَ الحُزْنِ الطَویل . (3)
روز بیست وپنجم: در سال صدوچهل وهشت به گفته بعضی، شهادت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شده، و برخی روز شهادت را نیمه رجب گفته اند، و علت شهادت آن حضرت، انگور زهر آلودی بوده که به حضرت خورانده شده، و روایت شده که چون زمان شهادت آن حضرت فرا رسید دیده های خود را گشود و فرمود: بستگان مرا گرد آورید، چون همه گرد آمدند به جانب ایشان نظر کرد و فرمود: شفاعت ما به کسی که نماز را سبک شمارد و به جایگاه آن
ص: 612
اعتماد نکند نمی رسد .
این ماه آغاز ماه های حرام است، که حق تعالی در قرآن مجید ذکر فرموده، و سیّد ابن طاووس روایتی نقل کرده که ذو القعده به هنگام سختی شدید گاه استجابت دعاست، و برای روز یکشنبه این ماه نمازی با فضیلت بسیار از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده: مختصر آن فضیلت این است که، هرکه آن را بجا آورد، توبه اش پذیرفته حق و گناهش آمرزیده می شود، و طلبکاران او در قیامت از وی راضی گردند، و با ایمان از دنیا برود، و ایمانش از او گرفته نشود و قبرش وسیع و نورانی گردد و پدر و مادرش ازو او راضی شوند، و آمرزش حق نصیب پدر و مادر و فرزندان و نژاد او گردد، و روزی او توسعه یابد و فرشته مرگ در وقت مردن با او مدارا کند، و جانش را به آسانی بستاند، و کیفیت آن نماز چنین است: روز یکشنبه غسل بجا آورد و وضو بگیرد و چهار رکعت نماز بخواند (2 نماز دو رکعتی )، در هر رکعت
ص: 613
سوره «حَمد» را یک مرتبه و سوره «تَوحید» را سه مرتبه و سوره «فَلَق» را یک مرتبه و سوره «ناس» را یک مرتبه بخواند و پس از نماز هفتاد مرتبه اسغفار کند، و استغفار را با: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللّه الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ (1) ختم نماید، سپس بگوید:
یَا عَزِیزُ یَا غَفَّارُ، اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی، وَ ذُنُوبَ جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ، فَإِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلا أَنْتَ . (2)
روایت شده هرکه در یکی از ماههای حرام سه روزی پی در پی که پنجشنبه و جُمعه و شنبه باشد روزه بگیرد، ثواب نهصد سال عبادت برای او نوشته شود . شیخ بزرگوار علی بن ابراهیم قمی فرموده در ماههای حرام گناه ها و حسنات دوچندان می شود .
روز یازدهم: سال صدوچهل وهشت، ولادت با سعادت حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شده .
شب پانزدهم: شب مبارکی است، خدا بر بندگان مؤمن خو نظر رحمت می فرماید، و چنان که در روایت نبوی
ص: 614
آمده: کسی که در این شب به طاعت حق مشغول باشد، برای او اجر صد نفر روزه داری است که ملازم مسجد بوده اند، آن هم روزه داری که خدا را به اندازه چشم برهم زدنی معصیت نکرده باشد، پس این شب را غنیمت بشمار، و خود را به طاعت و عبادت و نماز و درخواست حاجات از خدا مشغول کن، روایت شده هرکه در این شب حاجتی از خدا بخواهد حتما به او عطا خواهد شد .
روز بیست وسوم: سال دویست وسه به قولی شهادت حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شده و زیارت آن حضرت از نزدیک و دور مستحبّ است .
قال السَّیِّدُ بنُ طاوس فی الإقبال: و رَأَیتُ فی بَعضِ تَصانیفِ أَصحابِنَا العَجَمِ، رضوانُ اللّٰهِ عَلَیِهم أَنَّه یُسْتَحَبُّ أنْ یُزارَ مولانَا الرِّضا عَلَيهِ السَّلَامُ، یَومَ ثالِثٍ وَ عِشرینَ مِن ذِی القَعدَةِ، مِنْ قُرْبٍ أو بُعْدٍ بِبَعضِ زِیاراتِهِ المَعرُوفَةِ أَو بِما یَکونُ کَالزِّیارَةِ مِنَ الرِّوایَةِ بِذٰلِكَ . (1)
ص: 615
شب بیست وپنجم: شب دَحوُ الاَرض است، یعنی پهن شدن زمین از زیر کعبه به روی آب، و از شبهای بسیار شریف است که رحمت خدا در آن نازل می شود، و قیام به عبادت درآن اجر بسیار دارد، و از حسن بن علی وشّاء روایت شده که گفته: من کودک بودم که با پدرم در شب بیست وپنجم ماه ذو القعده، در خدمت حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) شام خوردیم، حضرت فرمود امشب حضرت ابراهیم و حضرت عیسی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) متولّد شده اند، و زمین از زیر کعبه پهن شده، پس هرکه روزش را روزه بدارد، چنان است که شصت ماه روزه داشته باشد، و در روایت دیگر است که فرمود: در این روز حضرت قائم (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) قیام خواهد کرد .
روز بیست وپنجم: روز دَحُوالاَرض است، یکی از آن چهار روزی است، که در تمام سال به فضیلت روزه ممتاز است، و در روایتی آمده: که روزه این روز همانند روزه هفتاد سال است و در روایت دیگر آمده که کفاره هفتاد سال است، و هرکه این روز را روزه بدارد، و شب را به عبادت به سر آورد، برای او عبادت صد سال نوشته شود و برای روزه دار این روز، که هرچه در میان زمین و آسمان است استغفار کند، و این روزی است که رحمت خدا در آن منتشر شده،
ص: 616
و برای عبادت و اجتماع به ذکر خدا در این روز اجر بسیاری است، و باری این روز جز روزه و عبادت و ذکر خدا و غسل دو عمل دیگر وارد است:
اوّل: نمازی که در کتاب های علمای شیعه از اهل قلم روایت شده و آن دو رکعت است در وقت چاشت [بالا آمدن آفتاب تا پیش از گذشتن از وقت ظهر] در هر رکعت پس از سوره «حَمد» پنج مرتبه سوره «و الشّمس» خوانده شود، و پس از سلام بگوید،
لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللّه، الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ . (1) آنگاه دعا کند و بخواند:يَا مُقِيلَ الْعَثَراتِ، أَقِلْنِى عَثْرَتِى، يَا مُجِيبَ الدَّعَوَاتِ، أَجِبْ دَعْوَتِى، يَا سامِعَ الْأَصْواتِ اسْمَعْ صَوْتِى وَ ارْحَمْنِى، وَ تَجاوَزْ عَنْ سَيِّئاتِى وَ مَا عِنْدِى ؛ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ . (2)
دوّم: خواندن دعایی که شیخ در کتاب «مصباح» فرموده: خواندن آن مستحبّ است:
اللّهمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَةِ، وَ فَالِقَ الْحَبَّةِ، وَ صَارِفَ اللَّزْبَةِ، وَ کَاشِفَ (3)
ص: 617
كُلِّ كُرْبَةٍ، أَسْأَلُكَ فِى هٰذَا الْيَوْمِ مِنْ أَيَّامِكَ، الَّتِى أَعْظَمْتَ حَقَّها، وَ أَقْدَمْتَ سَبْقَها، وَ جَعَلْتَها عِنْدَ الْمُؤْمِنِينَ وَدِيعَةً، وَ إِلَيْكَ ذَرِيعَةً، وَ بِرَحْمَتِكَ الْوَسِيعَةِ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ الْمُنْتَجَبِ فِى الْمِيثاقِ الْقَرِيبِ يَوْمَ التَّلاقِ فاتِقِ كُلِّ رَتْقٍ، وَ داعٍ إِلىٰ كُلِّ حَقٍّ، وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ الْأَطْهارِ، الْهُداةِ الْمَنارِ، دَعائِمِ الْجَبَّارِ، [وَ] وُلاةِ الْجَنَّةِ وَ النَّار ؛ وَ أَعْطِنا فِى يَوْمِنا هٰذَا مِنْ عَطائِكَ الْمَخْزُونِ غَيْرَ مَقْطُوعٍ وَ لَا مَمْنُوعٍ، تَجْمَعُ لَنا بِهِ التَّوْبَةَ، وَ حُسْنَ الْأَوْبَةِ ؛ (1) يَا خَيْرَ مَدْعُوٍّ، وَ أَكْرَمَ مَرْجُوٍّ، يَا كَفِىُّ يَا وَفِىُّ، يَا مَنْ لُطْفُهُ خَفِيٌّ، الْطُفْ لِي بِلُطْفِكَ، وَ أَسْعِدْنِى بِعَفْوِكَ، وَ أَيِّدْنِى بِنَصْرِكَ، وَ لَا تُنْسِنِى كَرِيمَ ذِكْرِكَ، بِوُلاةِ أَمْرِكَ، وَ حَفَظَةِ سِرِّكَ، وَ احْفَظْنِى مِنْ شَوائِبِ الدَّهْرِ، إِلىٰ يَوْمِ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ، وَ أَشْهِدْنِى أَوْلِياءَكَ عِنْدَ خُرُوجِ نَفْسِى، وَ حُلُولِ رَمْسِى، وَ انْقِطاعِ عَمَلِى، وَ انْقِضاءِ أَجَلِى . اَللّٰهُمَّ (2)
ص: 618
وَاذْكُرْنِى عَلَىٰ طُولِ الْبِلىٰ، إِذا حَلَلْتُ بَيْنَ أَطْباقِ الثَّرىٰ، وَ نَسِيَنِى النَّاسُونَ مِنَ الْوَرىٰ، وَ أَحْلِلْنِى دارَ الْمُقامَةِ، وَ بَوِّئْنِى مَنْزِلَ الْكَرامَةِ، وَاجْعَلْنِى مِنْ مُرافِقِى أَوْلِيائِكَ، وَ أَهْلِ اجْتِبائِكَ وَ اصْطِفائِكَ، وَ بارِكْ لِى فِى لِقائِكَ، وَ ارْزُقْنِى حُسْنَ الْعَمَلِ قَبْلَ حُلُولِ الْأَجَلِ، بَرِيئاً مِنَ الزَّلَلِ وَ سُوءِ الْخَطَلِ . اَللّٰهُمَّ وَ أَوْرِدْنِى حَوْضَ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ اسْقِنِى مِنْهُ مَشْرَباً رَوِيّاً، سائِغاً هَنِيئاً، لَاأَظْمَأُ بَعْدَهُ، وَ لَا أُحَلَّأُ وِرْدَهُ، وَ لَا عَنْهُ أُذادُ، وَ اجْعَلْهُ لِى خَيْرَ زادٍ، وَ أَوْفىٰ مِيعادٍ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ . اَللّٰهُمَّ وَ الْعَنْ جَبابِرَةَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ بِحُقُوقِ أَوْلِيائِكَ الْمُسْتَأْثِرِينَ . اَللّٰهُمَّ وَ اقْصِمْ دَعائِمَهُمْ، وَ أَهْلِكْ أَشْياعَهُمْ وَ عامِلَهُمْ، وَ عَجِّلْ مَهالِكَهُمْ، وَ اسْلُبْهُمْ مَمالِكَهُمْ، وَ ضَيِّقْ عَلَيْهِمْ مَسالِكَهُمْ، وَ الْعَنْ مُساهِمَهُمْ وَ مُشارِكَهُمْ . اللّهمَّ وَ عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِیَائِکَ، وَ ارْدُدْ (1)
ص: 619
عَلَيْهِمْ مَظالِمَهُمْ، وَ أَظْهِرْ بِالْحَقِّ قائِمَهُمْ، وَ اجْعَلْهُ لِدِينِكَ مُنْتَصِراً، وَ بِأَمْرِكَ فِى أَعْدائِكَ مُؤْتَمِراً . اَللّٰهُمَّ احْفُفْهُ بِمَلائِكَةِ النَّصْرِ، وَ بِما أَلْقَيْتَ إِلَيْهِ مِنَ الْأَمْرِ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ، مُنْتَقِماً لَكَ حَتّىٰ تَرْضىٰ، وَ يَعُودَ دِينُكَ بِهِ وَ عَلَىٰ يَدَيْهِ جَدِيداً غَضّاً، وَ يَمْحَضَ الْحَقَّ مَحْضاً، وَ يَرْفُضَ الْباطِلَ رَفْضاً . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ جَمِيعِ آبائِهِ، وَ اجْعَلْنا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ، وَ ابْعَثْنا فِى كَرَّتِهِ، حَتّىٰ نَكُونَ فِى زَمانِهِ مِنْ أَعْوانِهِ . اَللّٰهُمَّ أَدْرِكْ بِنا قِيامَهُ، وَ أَشْهِدْنا أَيَّامَهُ وَ صَلِّ عَلَيْهِ (علیٰ مُحَمَّدٍ )، وَ ارْدُدْ إِلَيْنا سَلامَهُ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
میرداماد (رَحمهُ اللّه) در رساله اربعه ایّام خود، در بیان اعمال روز دَحوُ الاَرض فرموده است: زیارت امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) در این روز افضل اعمال مستحبّ، و مؤکّدترین آداب می باشد، و همچنین زیارت آن حضرت در روز اول ماه رجب الفرد در نهایت تأکید بوده، و نسبت به آن ترغیب بسیار شده است .
روز آخر ماه: سال دویست وبیست بنابر مشهور، امام جواد
ص: 620
(عَلَيهِ السَّلَامُ)، در بغداد به سبب زهری که معتصم عباسی به ایشان خوراند شهید شد و این حادیثه تقریبا پس از درگذشت دوسال ونیم از مرگ مأمون عبّاسی اتفاق افتاد، چنان که خود آن جناب می فرمود اَلْفَرَجُ بَعْدَ الْمأمُونِ بِثَلاثینَ شَهْراً [گشایش کار سی ماه پس از مأمون است] و این جمله نشان دهنده این است که آن حضرت از سوء معاشرت مأمون در کمال رنج و ناراحتی بوده است، که مرگ خود را فرج و گشایش تعبیر نموده است، چنان که پدر بزرگوارشان امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ)، در زمان ولایت عهدی خویش چنین بوده است و در هر جُمعه که از مسجد جامع باز می گشت، به همان حال که عرق ریزان و غبارآلوده بود، دستها را به درگاه الهی بلند نموده و می گفت: الهی اگر فرج و گشایش کار من در مرگ من است پس همین ساعت در مرگ من شتاب ورز و پیوسته در غم و اندوه بود، تا از دنیا رحلت فرمود، و امام جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) زمانی که وفات کرد از عمر شریفش بیست و چند سال و چند ماه گذشته بود، مرقد شریف ایشان در بقعه مبارکه کاظمیه در پشت سر جّد بزرگوارشان امام موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) قرار دارد .
ص: 621
این ماه از ماههای بسیار شریف است که چون فرا میرسید، نیکان صحابه پیامبر و تابعین، اهتمام شدیدی در عبادت اظهار میداشتند، دهه اول آن «ایّام معلومات است» که در قرآن مجید ذکر شده، و در نهایت فضیلت و برکت است، و از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده است که در هیچ ایّامی کار نیک و عبادت نزد خدا، محبوب تر و پسندیده تر از این دهه نیست و برای این دهه اعمال خاصی است از این قبیل: اوّل: روزه گرفتن نه روز اول این دهه که ثواب روزه تمام عمر را داراست .
دوّم: خواندن دو رکعت نماز، بین مغرب و عشا در تمام شبهای این دهه که در هر رکعت پس از سوره «حَمد» یک مرتبه سوره «تَوحید» و آیه:
«وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاثِینَ لَیْلَةً، وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ، فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً، وَ قَالَ مُوسَی لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ، وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ ». (1)
را بخواند تا با ثواب حاجیان شریک گردد .
ص: 622
سوم: از روز اول تا عصر روز عرفه به دنبال نماز صبح و پیش از مغرب این دعا را که شیخ مفید و سیّد از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند بخواند:
اللّهمَّ هَذِهِ الْأَیَّامُ الَّتِی فَضَّلْتَهَا عَلَی الْأَیَّامِ وَ شَرَّفْتَهَا، قَدْ بَلَّغْتَنِیهَا بِمَنِّکَ وَ رَحْمَتِکَ، فَأَنْزِلْ عَلَیْنَا مِنْ بَرَکَاتِکَ، وَ أَوْسِعْ عَلَیْنَا فِیهَا مِنْ نَعْمَائِکَ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَهْدِیَنَا فِیهَا لِسَبِیلِ الْهُدَی، وَ الْعَفَافِ وَ الْغِنَی، وَ الْعَمَلِ فِیهَا بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ يَا مَوْضِعَ كُلِّ شَكْوىٰ، وَ يَا سامِعَ كُلِّ نَجْوىٰ، وَ يَا شاهِدَ كُلِّ مَلَاً، وَ يَا عالِمَ كُلِّ خَفِيَّةٍ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَكْشِفَ عَنَّا فِيهَا الْبَلاءَ، وَ تَسْتَجِيبَ لَنا فِيهَا الدُّعاءَ، وَ تُقَوِّيَنا فِيها وَ تُعِينَنا وَ تُوَفِّقَنا فِيها لِما تُحِبُّ رَبَّنا وَ تَرْضىٰ وَ عَلَىٰ مَا افْتَرَضْتَ عَلَيْنا مِنْ طاعَتِكَ وَ طاعَةِ رَسُولِكَ وَ أَهْلِ وِلايَتِكَ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَهَبَ (1)
ص: 623
لَنا فِيهَا الرِّضا، إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ، وَ لَا تَحْرِمْنا خَيْرَ مَا تُنْزِلُ فِيها مِنَ السَّماءِ، وَ طَهِّرْنا مِنَ الذُّنُوبِ يَا عَلّامَ الْغُيُوبِ، وَ أَوْجِبْ لَنا فِيها دارَ الْخُلُودِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ لَا تَتْرُكْ لَنا فِيها ذَنْباً إِلّا غَفَرْتَهُ، وَ لَا هَمّاً إِلّا فَرَّجْتَهُ، وَ لَا دَيْناً إِلّا قَضَيْتَهُ، وَ لَا غائِباً إِلّا أَدَّيْتَهُ، وَ لَا حاجَةً مِنْ حَوائِجِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ إِلّا سَهَّلْتَها وَ يَسَّرْتَها، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . اَللّٰهُمَّ يَا عالِمَ الْخَفِيَّاتِ، يَا راحِمَ الْعَبَراتِ، يَا مُجِيبَ الدَّعَواتِ، يَا رَبَّ الْأَرَضِينَ وَ السَّماواتِ، يَا مَنْ لَاتَتَشابَهُ عَلَيْهِ الْأَصْواتُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنا فِيها مِنْ عُتَقائِكَ وَ طُلَقائِكَ مِنَ النَّارِ، وَ الْفائِزِينَ بِجَنَّتِكَ وَ النَّاجِينَ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ . (1)
چهارم: در هر روز از این دهه بخواند پنج دعایی را که حضرت جبرییل برای حضرت عیسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) از جانب خدا هدیه آورد، تا در این ایام بخواند، و آن پنج دعا این است:
ص: 624
(1) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللّه وَحْدَهُ، لا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ ؛ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ . (2) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللّه وَحْدَهُ، لا شَرِیکَ لَهُ، أَحَدا صَمَداً، لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لا وَلَداً . (3) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللّه وَحْدَهُ، لا شَرِیکَ لَهُ، أَحَداً صَمَداً، لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَدٌ . (4) أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ، لَاشَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِى وَ يُمِيتُ، وَ هُوَ حَيٌّ لَايَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (5) حَسْبِىَ اللّٰهُ وَ كَفىٰ، سَمِعَ اللّٰهُ لِمَنْ دَعا، لَيْسَ وَراءَ اللّٰهِ مُنْتَهى، أَشْهَدُ لِلّٰهِ بِما دَعا، وَ أَنَّهُ بَرِىءٌ مِمَّنْ تَبَرَّأَ، وَ أَنَّ لِلّٰهِ الْآخِرَةَ وَ الْأُولىٰ . (1)
حضرت عیسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای صد مرتبه خواند هر کدام از این دعاها، ثواب بسیاری بیان کرده است و این امر بعید به نظر نمی رسد، چنان که علامه مجلسی فرموده: اگر کسی هر روز هریک از این دعاها را ده مرتبه: بخواند به روایت عمل کرده، ولی اگر هر روز هریک
ص: 625
را صد مرتبه بخواند بهتر است .
پنجم: در هر روز این دهه این تهلیلات را که از امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) با ثواب بسیار روایت شده بخواند .
و اگر روزی ده مرتبه: بخواند بهتر است: لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، عَدَدَ اللَّيالِى وَ الدُّهُورِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، عَدَدَ أَمْواجِ الْبُحُورِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ رَحْمَتُهُ خَيْرٌ مِمّا يَجْمَعُونَ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، عَدَدَ الشَّوْكِ وَ الشَّجَرِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، عَدَدَ الْحَجَرِ وَ الْمَدَرِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، عَدَدَ لَمْحِ الْعُيُونِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، فِى اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ، وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، عَدَدَ الرِّياحِ فِى الْبَرارِى وَ الصُّخُورِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، مِنَ الْيَوْمِ إِلىٰ يَوْمِ يُنْفَخُ فِى الصُّورِ . (1)
روز اوّل: روز بسیار مبارکی است و در آن چند عمل وارد است . اوّل: روزه که ثواب روزه هشتاد ماه را دارد . دوّم: خواندن نماز حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ)، شیخ فرمود: روایت
ص: 626
شده: این نماز چهار رکعت است با دو سلام، مانند نماز امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) که در هر رکعت سوره «حَمد» یک مرتبه و سوره «تَوحید» پنجاه مرتبه خوانده می شود و پس از سلام تسبیحات آن حضرت را گفته، سپس بخواند:
سُبْحانَ ذِي الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِيفِ، سُبْحانَ ذِي الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظِيمِ، سُبْحانَ ذِي الْمُلْكِ الْفاخِرِ الْقَدِيمِ، سُبْحانَ مَنْ يَرىٰ أَثَرَ النَّمْلَةِ فِي الصَّفا، سُبْحانَ مَنْ يَرىٰ وَقْعَ الطَّيْرِ فِي الْهَواءِ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هٰكَذا وَ لَا هٰكَذا غَيْرُهُ . (1)
سوّم: دو رکعت نماز نیم ساعت پیش از رسیدن آفتاب به هنگام ظهر بخواند، در هر رکعت سوره «حَمد» یک مرتبه و هر یک از «تَوحید» و «آیَةُ الکُرسی» و «قَدر» را ده مرتبه: بخواند . چهارم: هرکه از ستمگری وحشت دارد، در این روز بگوید:
حَسْبِی حَسْبِی حَسْبِی مِنْ سُؤَالِی، عِلْمُکَ بِحَالِی . (2)
تا خدا شرّ ستمکار را از او کفایت کند، و بدان که در این روز حضرت ابراهیم خلیل (عَلَيهِ السَّلَامُ) متولّد شده است، و نیز در این روز به
ص: 627
روایت شیخ کلینی و شیخ طوسی، حضرت فاطم (عَلَيهَا السَّلَامُ) به امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) تزویج شده . روز هفتم: سال صدوچهارده شهادت امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) در مدینه اتّفاق افتاده و به این سبب روز حزن شیعه است . روز هشتم: روز ترویه است و روزه اش فضیلت بسیار دارد و روایت شده: روزه این روز کفّاره شصت سال است، و شیخ شهید غسل این روز را مستحّب دانسته .
شب نهم: از شبهای پر برکت و شب مناجات با خدا برآورنده حاجات است و توبه در آن شب پذیرفته و دعا در آن مستجاب است و کسی که آن شب را به عبادت به سر آورد، اجر صدوهفتاد سال عبادت را دارد، و برای آن شب چند عمل است:
اوّل: این دعا را که روایت شده هرکه آن را در شب عرفه یا شبهای جُمعه بخواند، خدا او را بیامرزد:
اَللّٰهُمَّ يَا شاهِدَ كُلِّ نَجْوىٰ، وَ مَوْضِعَ كُلِّ شَكْوىٰ، وَ عالِمَ كُلِّ خَفِيَّةٍ، وَ مُنْتَهىٰ كُلِّ حاجَةٍ، يَا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ عَلَى الْعِبادِ، يَا كَرِيمَ الْعَفْوِ، يَا حَسَنَ التَّجاوُزِ، يَا جَوادُ، يَا مَنْ لَايُوارِى مِنْهُ لَيْلٌ (1)
ص: 628
داجٍ، وَ لَا بَحْرٌ عَجَّاجٌ، وَ لَا سَماءٌ ذاتُ أَبْراجٍ، وَ لَا ظُلَمٌ ذاتُ ارْتِتاجٍ، يَا مَنِ الظُّلْمَةُ عِنْدَهُ ضِياءٌ، أَسْأَلُكَ بِنُورِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ الَّذِى تَجَلَّيْتَ بِهِ لِلْجَبَلِ فَجَعَلْتَهُ دَكّاً وَ خَرَّ مُوسىٰ صَعِقاً، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى رَفَعْتَ بِهِ السَّماواتِ بِلا عَمَدٍ، وَ سَطَحْتَ بِهِ الْأَرْضَ عَلَىٰ وَجْهِ مَاءٍ جَمَدٍ، وَ بِاسْمِكَ الْمَخْزُونِ الْمَكْنُونِ الْمَكْتُوبِ الطَّاهِرِ الَّذِى إِذا دُعِيتَ بِهِ أَجَبْتَ (1) وَ إِذا سُئِلْتَ بِهِ أَعْطَيْتَ، وَ بِاسْمِكَ السُّبُّوحِ الْقُدُّوسِ الْبُرْهانِ، الَّذِى هُوَ نُورٌ عَلَىٰ كُلِّ نُورٍ، وَ نُورٌ مِنْ نُورٍ، يُضِىءُ مِنْهُ كُلُّ نُورٍ، إِذا بَلَغَ الْأَرْضَ انْشَقَّتْ، وَ إِذا بَلَغَ السَّماواتِ فُتِحَتْ، وَ إِذا بَلَغَ الْعَرْشَ اهْتَزَّ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى تَرْتَعِدُ مِنْهُ فَرائِصُ مَلائِكَتِكَ، وَ اَسأَلُكَ بِحَقِّ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكائِيلَ وَ إِسْرافِيلَ، وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفىٰ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَىٰ جَمِيعِ الْأَنْبِياءِ وَ جَمِيعِ الْمَلائِكَةِ، وَ بِالاسْمِ الَّذِى مَشىٰ بِهِ الْخِضْرُ عَلَىٰ قُلَلِ الْماءِ، كَما (2)
ص: 629
مَشىٰ بِهِ عَلَىٰ جَدَدِ الْأَرْضِ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى فَلَقْتَ بِهِ الْبَحْرَ لِمُوسىٰ، وَأَغْرَقْتَ فِرْعَوْنَ وَ قَوْمَهُ، وَ أَنْجَيْتَ بِهِ مُوسَى بْنَ عِمْرانَ وَ مَنْ مَعَهُ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى دَعاكَ بِهِ مُوسَى بْنُ عِمْرانَ مِنْ جانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ، (1) فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ أَلْقَیْتَ عَلَیْهِ مَحَبَّةً مِنْکَ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى بِهِ أَحْيَا عِيسَى بْنُ مَرْيَمَ الْمَوْتىٰ، وَ تَكَلَّمَ فِى الْمَهْدِ صَبِيّاً، وَ أَبْرَأَ الْأَكْمَهَ والْأَبْرَصَ بِإِذْنِكَ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى دَعاكَ بِهِ حَمَلَةُ عَرْشِكَ وَ جَبْرَئِيلُ وَ مِيكائِيلُ وَ إِسْرافِيلُ وَ حَبِيبُكَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ مَلائِكَتُكَ الْمُقَرَّبُونَ، وَ أَنْبِياؤُكَ الْمُرْسَلُونَ، وَ عِبادُكَ الصَّالِحُونَ مِنْ أَهْلِ السَّماواتِ وَ الْأَرَضِينَ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى دَعاكَ بِهِ ذُو النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ تَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنادىٰ فِى الظُّلُماتِ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ؛ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ، فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ نَجَّيْتَهُ مِنَ الْغَمِّ وَ كَذَلِكَ تُنْجِى (2)
ص: 630
الْمُؤْمِنِینَ، وَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الَّذِی دَعَاکَ بِهِ دَاوُودُ، وَ خَرَّ لَکَ سَاجِدا فَغَفَرْتَ لَهُ ذَنْبَهُ، وَبِاسْمِكَ الَّذِى دَعَتْكَ بِهِ آسِيَةُ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ، إِذْ قالَتْ: «رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ، وَ نَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ، وَ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظّٰالِمِينَ»، فَاسْتَجَبْتَ لَها دُعاءَهَا، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى دَعاكَ بِهِ أَيُّوبُ، إِذْ حَلَّ بِهِ الْبَلاءُ، فَعافَيْتَهُ وَ آتَيْتَهُ أَهْلَهُ، وَ مِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِكَ، وَ ذِكْرىٰ لِلْعابِدِينَ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى دَعاكَ بِهِ يَعْقُوبُ، فَرَدَدْتَ عَلَيْهِ بَصَرَهُ، وَقُرَّةَ عَيْنِهِ يُوسُفَ، وَ جَمَعْتَ شَمْلَهُ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى دَعاكَ بِهِ سُلَيْمانُ، فَوَهَبْتَ لَهُ مُلْكاً لَا يَنْبَغِى لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ؛ إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى سَخَّرْتَ بِهِ الْبُراقَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ إِذْ قالَ تَعالىٰ: «سُبْحٰانَ الَّذِي أَسْرىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرٰامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَىٰ» وَ قَوْلُهُ: «سُبْحَانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَذَا، (1)
ص: 631
وَ مٰا كُنّٰا لَهُ مُقْرِنِينَ ؛ وَ إِنّٰا إِلىٰ رَبِّنٰا لَمُنْقَلِبُونَ .»، وَبِاسْمِكَ الَّذِى تَنَزَّلَ بِهِ جَبْرَئِيلُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِى دَعاكَ بِهِ آدَمُ، فَغَفَرْتَ لَهُ ذَنْبَهُ، وَ أَسْكَنْتَهُ جَنَّتَكَ، وَ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْقُرْآنِ الْعَظِيمِ، وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، وَ بِحَقِّ إِبْراهِيمَ، وَ بِحَقِّ فَصْلِكَ يَوْمَ الْقَضاءِ، وَ بِحَقِّ الْمَوازِينِ إِذا نُصِبَتْ، وَ الصُّحُفِ إِذا نُشِرَتْ، وَ بِحَقِّ الْقَلَمِ وَ مَا جَرىٰ، وَ اللَّوْحِ وَ مَا أَحْصىٰ، وَ بِحَقِّ الاسْمِ الَّذِى كَتَبْتَهُ عَلَىٰ سُرادِقِ الْعَرْشِ قَبْلَ خَلْقِكَ الْخَلْقَ وَ الدُّنْيا وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ بِأَ لْفَيْ عامٍ، وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، (1) وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الْمَخْزُونِ فِى خَزائِنِكَ، الَّذِى اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِى عِلْمِ الْغَيْبِ عِنْدَكَ، لَمْ يَظْهَرْ عَلَيْهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِكَ، لَامَلَكٌ مُقَرَّبٌ، وَ لَا نَبِيٌّ مُرْسَلٌ، وَ لَا عَبْدٌ مُصْطَفىً، وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِى شَقَقْتَ بِهِ الْبِحارَ، (2)
ص: 632
وَ قَامَتْ بِهِ الْجِبَالُ، وَ اخْتَلَفَ بِهِ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ، وَ بِحَقِّ السَّبْعِ الْمَثَانِی، وَ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ، وَ بِحَقِّ الْکِرَامِ الْکَاتِبِینَ، وَ بِحَقِّ طه [طا، ها] وَ یس [یا، سین]، وَ کهیعص [کاف، ها، یا، عین، صاد]، وَ حمعسق [حا، میم، عین، سین، قاف]، وَبِحَقِّ تَوْراةِ مُوسىٰ، وَ إِنْجِيلِ عِيسىٰ، وَ زَبُورِ داوُدَ، وَ فُرْقانِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ عَلَىٰ جَمِيعِ الرُّسُلِ وَ باهِيّاً شَراهِيّاً . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ تِلْکَ الْمُنَاجَاةِ، الَّتِی کَانَتْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ، فَوْقَ جَبَلِ طُورِ سَیْنَاءَ، (1) وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِى عَلَّمْتَهُ مَلَكَ الْمَوْتِ لِقَبْضِ الْأَرْواحِ، وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِى كُتِبَ عَلَىٰ وَرَقِ الزَّيْتُونِ، فَخَضَعتِ النِّيرانُ لِتِلْكَ الْوَرَقَةِ، فَقُلْتَ: «يٰا نٰارُ كُونِي بَرْداً وَ سَلاٰماً»، وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِى كَتَبْتَهُ عَلَىٰ سُرادِقِ الْمَجْدِ وَ الْكَرامَةِ، يَامَنْ لَايُحْفِيهِ سائِلٌ، وَ لَا يَنْقُصُهُ نائِلٌ، يَا مَنْ بِهِ يُسْتَغاثُ وَ إِلَيْهِ يُلْجَأُ، أَسْأَلُكَ بِمَعاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِكَ، وَمُنْتَهَى الرَّحْمَةِ مِنْ كِتابِكَ، وَ بِاسْمِكَ الْأَعْظَمِ، وَجَدِّكَ الْأَعْلىٰ، (2)
ص: 633
وَكَلِماتِكَ التَّامَّاتِ الْعُلىٰ . اللّهمَّ رَبَّ الرِّیَاحِ وَ مَا ذَرَت وَ السَّماءِ وَ مَا أَظَلَّتْ، وَ الْأَرْضِ وَ مَا أَقَلَّتْ، وَ الشَّياطِينِ وَ مَا أَضَلَّتْ، وَ الْبِحارِ وَ مَا جَرَتْ، وَ بِحَقِّ كُلِّ حَقٍّ هُوَ عَلَيْكَ حَقٌّ، (1)وَبِحَقِّ الْمَلائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ، وَ الرَّوْحانِيِّينَ وَ الْكَرُوبِيِّينَ، وَ الْمُسَبِّحِينَ لَكَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَايَفْتُرُونَ، وَ بِحَقِّ إِبْراهِيمَ خَلِيلِكَ، وَ بِحَقِّ كُلِّ وَلِيٍّ يُنادِيكَ بَيْنَ الصَّفا وَ الْمَرْوَةِ، وَ تَسْتَجِيبُ لَهُ دُعاءَهُ، يَا مُجِيبُ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هٰذِهِ الْأَسْماءِ وَ بِهٰذِهِ الدَّعَواتِ أَنْ تَغْفِرَ لَنا مَا قَدَّمْنا وَ مَا أَخَّرْنا، وَمَا أَسْرَرْنا وَ مَا أَعْلَنَّا، وَ مَا أَبْدَيْنا وَ مَا أَخْفَيْنا، وَ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنَّا، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ ؛ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . يَا حافِظَ كُلِّ غَرِيبٍ، يَا مُؤْنِسَ كُلِّ وَحِيدٍ، يَا قُوَّةَ كُلِّ ضَعِيفٍ، يَا ناصِرَ كُلِّ مَظْلُومٍ، يَا رازِقَ كُلِّ مَحْرُومٍ، يَا مُؤْنِسَ كُلِّ مُسْتَوْحِشٍ، يَا صاحِبَ كُلِّ مُسافِرٍ، يَا عِمادَ كُلِّ حاضِرٍ، يَا غافِرَ كُلِّ ذَنْبٍ (2)
ص: 634
وَ خَطِیئَةٍ، یَا غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ، یَا صَرِیخَ الْمُسْتَصْرِخِینَ، یَا کَاشِفَ کَرْبِ الْمَکْرُوبِینَ، يَا فارِجَ هَمِّ الْمَهْمُومِينَ، يَا بَدِيعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ، يَا مُنْتَهىٰ غايَةِ الطَّالِبِينَ، يَا مُجِيبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّينَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، يَا رَبَّ الْعالَمِينَ، يَا دَيَّانَ يَوْمِ الدِّينِ، يَا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِينَ، يَا أَكْرَمَ الْأَكْرَمِينَ، يَا أَسْمَعَ السَّامِعِينَ، يَا أَبْصَرَ النَّاظِرِينَ، يَا أَقْدَرَ الْقادِرِينَ، اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تُغَيِّرُ النِّعَمَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تُورِثُ النَّدَمَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تُورِثُ السَّقَمَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تَهْتِكُ الْعِصَمَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تَرُدُّ الدُّعاءَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تَحْبِسُ قَطْرَ السَّماءِ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تُعَجِّلُ الْفَناءَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تَجْلِبُ الشَّقاءَ، وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تُظْلِمُ الْهَواءَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى تَكْشِفُ الْغِطاءَ، وَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتِى لَايَغْفِرُها غَيْرُكَ يَا اللّٰهُ، (1)
ص: 635
وَاحْمِلْ عَنِّى كُلَّ تَبِعَةٍ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ، وَ اجْعَلْ لِى مِنْ أَمْرِى فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ يُسْراً، وَ أَنْزِلْ يَقِينَكَ فِى صَدْرِى، وَ رَجاءَكَ فِى قَلْبِى حَتَّىٰ لَاأَرْجُوَ غَيْرَكَ . اَللّٰهُمَّ احْفَظْنِى وَ عافِنِى فِى مَقامِى، وَ اصْحَبْنِى فِى لَيْلِى وَ نَهارِى، وَ مِنْ بَيْنِ يَدَىَّ وَ مِنْ خَلْفِى وَ عَنْ يَمِينِى وَ عَنْ شِمالِى وَ مِنْ فَوْقِى وَ مِنْ تَحْتِى، وَ يَسِّرْ لِىَ السَّبِيلَ، وَ أَحْسِنْ لِىَ التَّيْسِيرَ، وَ لَا تَخْذُلْنِى فِى الْعَسِيرِ، وَ اهْدِنِى يَا خَيْرَ دلِيلٍ، (1)وَلَا تَكِلْنِى إِلىٰ نَفْسِى فِى الْأُمُورِ، وَ لَقِّنِى كُلَّ سُرُورٍ، وَ اقْلِبْنِى إِلىٰ أَهْلِى بِالْفَلاحِ وَ النَّجاحِ مَحْبُوراً فِى الْعاجِلِ وَ الْآجِلِ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، وَ ارْزُقْنِى مِنْ فَضْلِكَ، وَ أَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ طَيِّباتِ رِزْقِكَ، وَ اسْتَعْمِلْنِى فِى طاعَتِكَ، وَ أَجِرْنِى مِنْ عَذابِكَ وَ نارِكَ، وَ اقْلِبْنِى إِذا تَوَفَّيْتَنِى إِلىٰ جَنَّتِكَ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ مِنْ زَوالِ نِعْمَتِكَ، وَ مِنْ تَحْوِيلِ عافِيَتِكَ، وَ مِنْ حُلُولِ نَقِمَتِكَ، وَ مِنْ نُزُولِ عَذابِكَ، (2)
ص: 636
وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ جَهْدِ الْبَلاءِ، وَ دَرَكِ الشَّقاءِ، وَ مِنْ سُوءِ الْقَضاءِ، وَ شَماتَةِ الْأَعْداءِ، وَ مِنْ شَرِّ مَا يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ، وَ مِنْ شَرِّ مَا فِى الْكِتابِ الْمُنْزَلِ . اللّهمَّ لا تَجْعَلْنِی مِنَ الْأَشْرَارِ وَ لا مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ، وَ لَا تَحْرِمْنِى صُحْبَةَ الْأَخْيارِ، وَ أَحْيِنِى حَيَاةً طَيِّبَةً، وَ تَوَفَّنِى وَفاةً طَيِّبَةً تُلْحِقُنِى بِالْأَبْرارِ، وَ ارْزُقْنِى مُرافَقَةَ الْأَنْبِياءِ فِى مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ . اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ حُسْنِ بَلائِكَ وَ صُنْعِكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى الْإِسْلامِ وَ اتِّباعِ السُّنَّةِ، يَا رَبِّ كَما هَدَيْتَهُمْ لِدِينِكَ وَ عَلَّمْتَهُمْ كِتابَكَ فَاهْدِنا وَ عَلِّمْنا، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ حُسْنِ بَلائِكَ وَ صُنْعِكَ عِنْدِى خاصَّةً كَما خَلَقْتَنِى فَأَحْسَنْتَ خَلْقِى وَ عَلَّمْتَنِى فَأَحْسَنْتَ تَعْلِيمِى وَ هَدَيْتَنِى فَأَحْسَنْتَ هِدايَتِى، فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ إِنْعامِكَ عَلَىَّ قَدِيماً وَ حَدِيثاً، فَكَمْ مِنْ كَرْبٍ يَا سَيِّدِى قَدْ فَرَّجْتَهُ ؟ وَ كَمْ مِنْ غَمٍّ يَا (1)
ص: 637
سَيِّدِى قَدْ نَفَّسْتَهُ، وَ كَمْ مِنْ هَمٍّ يَا سَيِّدِى قَدْ كَشَفْتَهُ، وَ كَمْ مِنْ بَلاءٍ يَا سَيِّدِى قَدْ صَرَفْتَهُ، وَ كَمْ مِنْ عَيْبٍ يَا سَيِّدِى قَدْ سَتَرْتَهُ، فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ كُلِّ حالٍ فِى كُلِّ مَثْوىً وَ زَمَانٍ وَ مُنْقَلَبٍ وَ مَقامٍ وَ عَلَىٰ هٰذِهِ الْحالِ وَ كُلِّ حالٍ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِىمِنْ أَفْضَلِ عِبادِكَ نَصِيباً فِى هٰذَا الْيَوْمِ مِنْ خَيْرٍ تَقْسِمُهُ، أَوْ ضُرٍّ تَكْشِفُهُ، أَوْ سُوءٍ تَصْرِفُهُ، أَوْ بَلاءٍ تَدْفَعُهُ، أَوْ خَيْرٍ تَسُوقُهُ، أَوْ رَحْمَةٍ تَنْشُرُها، أَوْ عافِيَةٍ تُلْبِسُها، فَإِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، وَ بِيَدِكَ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَنْتَ الْواحِدُ الْكَرِيمُ الْمُعْطِى الَّذِى لَايُرَدُّ سائِلُهُ، وَ لَا يُخَيَّبُ آمِلُهُ، وَ لَا يَنْقُصُ نائِلُهُ، وَ لَا يَنْفَدُ مَا عِنْدَهُ بَلْ يَزْدادُ كَثْرَةً وَ طِيباً وَ عَطاءً وَ جُوداً، وَ ارْزُقْنِى مِنْ خَزائِنِكَ الَّتِى لَاتَفْنىٰ، وَ مِنْ رَحْمَتِكَ الْواسِعَةِ، إِنَّ عَطاءَكَ لَمْ يَكُنْ مَحْظُوراً، وَ أَنْتَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
ص: 638
دوّم: هزار مرتبه تسبیحات عشر را که سیّد به نقل کفعمی ذکر فرموده بخواند، و این تسبیحات در اعمال روز عرفه بیاید . [صفحه641] سوّم: دعای «اللّهمَّ مَنْ تَعَبَّأَ وَ تَهَیَّأَ» را که در روز عرفه و شب و روز جُمعه نیز وارد است بخواند، و متن آن در بیان اعمال شب جُمعه گذشت [صفحه87] چهارم: حضرت سیّد الشهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) و زمین کربلا را زیارت کند، و تا روز عید قربان در آنجا بماند، تا از شرّ آن سال محفوظ باشد .
روز نهم: روز عرفه و از اعیاد بزرگ است، گرچه به اسم عید نامیده نشده و روزی است که خدا بندگانش را به عبادت و طاعت خویش دعوت کرده و سفره های جود و احسانش را برای آنان گسترده، و شیطان در این روز خوارتر و حقیرتر، و رانده تر و خشمناک تر از روزهای دیگر است، و روایت شده که حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در روز عرفه صدای سائلی را شنید که از مردم درخواست کمک می کرد، به او فرمود: وای بر تو، آیا در این روز از غیر خدا درخواست می کنی؟ ! و حال آنکه برای بچه های در رحم، در این روز امید می رود، که فضل خدا شامل حالشان گردد، و سعادتمند شوند . و برای این روز چند عمل وارد است:
ص: 639
اوّل: غسل دوم: زیارت حضرت سید الشّهداء (عَلَيهِ السَّلَامُ) که برابر هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد و بلکه افضل از این است، و روایات در کثرت فضیلت زیارت آن حضرت در این روز متواتر است [یعنی از افراد بسیاری نقل شده است] و اگر کسی در این روز توفیق یابد، که زیر قبّه مقدّسه آن حضرت باشد، ثوابش کمتر از کسی که در عرفات باشد نیست، بلکه بیشتر و بیشتر است، و کیفیت زیارت آن حضرت بعد از این در باب زیارات ان شاء اللّه تعالی می آید. [1101]. سوم: پس از نماز عصر، پیش از آنکه مشغول خواندن دعاهای عرفه شود، در زیر آسمان دو رکعت نماز بجا آورد، و به گناهانش نزد خدا اعتراف و اقرار نماید، تا به ثواب عرفات دست یابد، و گناهانش آمرزیده گردد، آنگاه به اعمال و دعاهای عرفه که از ائمه طاهره (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت شده است مشغول گردد، و آن اعمال و ادعیه بیشتر از ان است که به طور کامل در این مختصر ذکر شود ولی به اندازه ای که این کتاب گنجایش آن را داشته باشد نقل می کنیم .
شیخ کفعمی در کتاب «مصباح» فرموده: برای کسی که از دعا خواندن ضعف پیدا نکند روزه روز عرفه مستحب است،
ص: 640
و پیش از زوال [رسیدن آفتاب به وقت شرعی ظهر] غسل استحباب دارد، و همچنین زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در روزوشب عرفه مستحبّ است .
و چون وقت زوال رسید، زیر آسمان رود، و نماز ظهر را با رکوع و سجود نیکو بجا آورد، و چون از نماز ظهروعصر فارغ شود، دو رکعت نماز بخواند، در رکعت اول پس از سوره «حَمد» سوره «تَوحید» و در رکعت دوم بعد از «حَمد» سوره «کافِرون» بخواند، پس از ان چهار رکعت نماز بجا آورد، در هر رکعت پس از سوره «حَمد» پنجاه مرتبه سوره «تَوحید» بخواند . فقیر می گوید: این نماز همان نماز حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، که در ضمن اعمال روز جُمعه گذشت .
سپس شیخ کفعمی فرموده است:
این تسبیحات را که از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده است، و سیّد ابن طاووس در «اقبال» ذکر فرموده بخوان:
سُبْحَانَ الَّذِی فِی السَّمَاءِ عَرْشُهُ، سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْأَرْضِ حُکْمُهُ، سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْقُبُورِ قَضَاؤُهُ ؛ سُبْحَانَ الَّذِی فِی (1)
ص: 641
الْبَحْرِ سَبِیلُهُ، سُبْحَانَ الَّذِی فِی النَّارِ سُلْطَانُهُ، سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ، سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْقِیَامَةِ عَدْلُهُ، سُبْحَانَ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاءَ، سُبْحَانَ الَّذِی بَسَطَ الْأَرْضَ ؛ سُبْحَانَ الَّذِی لا مَلْجَأَ وَ لا مَنْجَی مِنْهُ إِلا إِلَیْهِ . (1)
سپس صد مرتبه بگو:سُبْحَانَ اللّه وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إِلَهَ إِلا اللّه، وَ اللّه أَکْبَرُ . (2) و سوره «تَوحید» را صد مرتبه «آیة الکُرسی» را صد مرتبه بخوان، و صد مرتبه بر محمّد و آل محمّد صلوات فرست، و ده مرتبه: بگو:
لا إِلَهَ إِلا اللّه وَحْدَهُ، لا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، یُحْیِی وَ یُمِیتُ، وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی، وَ هُوَ حَیٌّ لا یَمُوتُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ، وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ . (3) و ده مرتبه: أَسْتَغْفِرُ اللّه الَّذِی لا إِلَهَ إِلا هُوَ، الْحَیُّ الْقَیُّومُ، وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ؛ (4) و ده مرتبه: یا اللّه ؛ (5) و ده مرتبه: یا رَحْمَنُ (6) و ده مرتبه: یا رَحِیمُ (7) و ده مرتبه: یا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ (8)
ص: 642
وَ الْأَرْضِ، یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ، (1) و ده مرتبه: یا حَیُّ یَا قَیُّومُ (2) ده مرتبه:
یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ . (3) و ده مرتبه: یا لٰا إِلَهَ إِلا أَنْتَ (4) و ده مرتبه: آمِینَ (5)
آنگاه بگو: اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ يَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَىَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ، يَا مَنْ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ، يَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلىٰ وَ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ، يَا مَنْ هُوَ الرَّحْمٰنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوىٰ، يَا مَنْ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (6) و حاجت خود را بخواه که به خواست خدا برآورده خواهد شد، آنگاه این صلوات را که از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده بخوان، که هرکه بخواهد محمّد و آل محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) را در فرستادن صلوات بر ایشان مسرور نماید، بگوید:
اَللّٰهُمَّ يَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطىٰ، وَ يَا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ، وَ يَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِى الْأَوَّلِينَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ (7)
ص: 643
مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِى الْآخِرِينَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِى الْمَلَاَ الْأَعْلىٰ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِى الْمُرْسَلِينَ . اَللّٰهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً وَ آلَهُ الْوَسِيلَةَ وَ الْفَضِيلَةَ وَ الشَّرَفَ وَ الرِّفْعَةَ وَ الدَّرَجَةَ الْكَبِيرَةَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ أَرَهُ فَلا تَحْرِمْنِى فِى الْقِيامَةِ رُؤْيَتَهُ، وَ ارْزُقْنِى صُحْبَتَهُ، وَ تَوَفَّنِى عَلَىٰ مِلَّتِهِ، وَ اسْقِنِى مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِيّاً سائِغاً هَنِيئاً لَاأَظْمَأُ بَعْدَهُ أَبَداً، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ أَرَهُ فَعَرِّفْنِى فِى الْجِنانِ وَجْهَهُ . اَللّٰهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مِنِّى تَحِيَّةً كَثِيرَةً وَ سَلاماً . (1)
پس دعای ام داود را که بیانش در ضمن اعمال ماه رجب گذشت [صفحه 365]بخوان، آنگاه این تسبیح را که ثوابش در زیادتی شماره نمی شود . و ما میزان ثواب آن را به خاطر رعایت اختصار بیان نکردیم بگو:
ص: 644
سُبْحَانَ اللّه قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ، وَ سُبْحَانَ اللّه بَعْدَ کُلِّ أَحَدٍ، وَ سُبْحَانَ اللّه مَعَ کُلِّ أَحَدٍ، وَ سُبْحَانَ اللّه یَبْقَی رَبُّنَا وَ یَفْنَی کُلُّ أَحَدٍ، وَ سُبْحَانَ اللّه تَسْبِیحا یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلاً کَثِیراً قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ، وَ سُبْحَانَ اللّه تَسْبِیحا یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلا کَثِیرا بَعْدَ کُلِّ أَحَدٍ، وَ سُبْحَانَ اللّه تَسْبِیحاً یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلا کَثِیرا مَعَ کُلِّ أَحَدٍ، (1) وَ سُبْحَانَ اللّه تَسْبِیحاً یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ، فَضْلاً کَثِیراً لِرَبِّنَا الْبَاقِی، وَ یَفْنَی کُلُّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللّه تَسْبِیحاً لا یُحْصَی وَ لا یُدْرَىٰ، وَ لا یُنْسَىٰ وَ لا یَبْلَىٰ وَ لا یَفْنَىٰ، وَ لَیْسَ لَهُ مُنْتَهىٰ وَ سُبْحَانَ اللّه تَسْبِیحاً یَدُومُ بِدَوَامِهِ، وَ یَبْقَی بِبَقَائِهِ، فِی سِنِی الْعَالَمِینَ، وَ شُهُورِ الدُّهُورِ، وَ أَیَّامِ الدُّنْیَا، وَ سَاعَاتِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ، وَ سُبْحَانَ اللّه أَبَدَ الْأَبَدِ، وَ مَعَ الْأَبَدِ مِمَّا لا یُحْصِیهِ الْعَدَدُ، وَ لا یُفْنِیهِ الْأَمَدُ، وَ لا یَقْطَعُهُ الْأَبَدُ، وَ تَبَارَکَ اللّه أَحْسَنُ (2)
ص: 645
الْخَالِقِینَ . (1) سپس بگو: وَ الْحَمْدُ للّه قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ، وَ الْحَمْدُ للّه بَعْدَ کُلِّ أَحَدٍ . (2) تا آخر دعا، ولی به جای هر سُبحانَ اللّه بگو: ٱلْحَمْدُ للّه و چون به اَحسَنُ الخالِقینَ رسیدی بگو: «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه قَبلَ کُلِّ اَحَدٍ» تا آخر که بجای سُبحانَ اللّه «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه» می گویی، و پس از آن بگو: «اللّه اَکبَرُ قَبلَ کُلِّ اَحَدٍ» تا آخر که بجای سُبحانَ اللّه: (اللّه اَکبَرُ) می گویی . سپس می خوانی دعای «اللّهمَّ مَنْ تَعَبَّأَ وَ تَهَیَّأَ» را که در اعمال شب جُمعه گذشت پس بخوان دعای علی بن الحسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را که شیخ طوسی در کتاب «مصباح المتهجّد» ذکر فرموده:
«اللّهمَّ أَنْتَ اللّه رَبُّ الْعَالَمِینَ»
مؤلف گوید: این دعا چون دعای موقف عرفات و بسیار طولانی بود ذکر ننمودیم و در این روزهای چهل و هفتم صحیفه کامله آن حضرت را با خشوع و دل شکستگی بخوان، که دعایی است مشتمل بر تمام مطالب دنیا و آخرت، که درود خدا بر انشاء کننده اش باد .
ص: 646
از جمله دعاهای مشهور این روز دعای حضرت سید الشّهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) است . بِشر و بَشیر پسران غالب اسدی روایت کرده اند، که بعد از ظهر روز عرفه در صحرای عرفات خدمت آن حضرت بودیم، پس با گروهی از اهل بیت و فرزندان و شیعیان، با نهایت خاکساری و خشوع، از خیمه خود بیرون آمدند، و در جانب چپ کوه ایستادند، و روی مبارک خویش را بسوی کعبه نمودند و دست ها را برابر صورت برداشتند مانند مسکینی که طعام طلبد، و این دعا را خواندند:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَيْسَ لِقَضائِهِ دافِعٌ، (1) وَ لَا لِعَطائِهِ مانِعٌ، (2) وَ لَا كَصُنْعِهِ صُنْعُ صانِعٍ، (3) وَ هُوَ الْجَوادُ الْواسِعُ، (4) فَطَرَ أَجْناسَ الْبَدائِعِ، (5) وَ أَتْقَنَ بِحِكْمَتِهِ الصَّنائِعَ، (6) لَا تَخْفىٰ عَلَيْهِ الطَّلائِعُ، (7) وَ لَا تَضِيعُ عِنْدَهُ الْوَدائِعُ، [أَتی بِالکِتابِ الجَامِعِ، وَ بِشَرعِ الاِسلَامِ النّورِ السّاطِعِ، و لِلخَلیفَةِ صَانِعٌ، وَ هُوَ المُستَعانُ عَلَی الفَجَائُع] (8) جازِى كُلِّ صانِعٍ، (9) وَ رايِشُ كُلِّ قانِعٍ، (10) وَ راحِمُ كُلِّ ضارِعٍ، (11) وَ مُنْزِلُ الْمَنافِعِ وَ الْكِتابِ الْجامِعِ بِالنُّورِ السَّاطِعِ، (12) وَ هُوَ
ص: 647
لِلدَّعَواتِ سامِعٌ، (1) وَ لِلْكُرُباتِ دافِعٌ، (2) وَ لِلدَّرَجاتِ رافِعٌ، (3) وَ لِلْجَبابِرَةِ قامِعٌ، (4) فَلا إِلٰهَ غَيْرُهُ، (5) وَ لَا شَىْءَ يَعْدِلُهُ، (6) وَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْءٌ، (7) وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ، (8) وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (9) اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَرْغَبُ إِلَيْكَ، وَ أَشْهَدُ بِالرُّبُوبِيَّةِ لَكَ مُقِرّاً بِأَنَّكَ رَبِّى، (10) وَ [أَنَّ] إِلَيْكَ مَرَدِّى، (11) ابْتَدَأْتَنِى بِنِعْمَتِكَ، قَبْلَ أَنْ أَكُونَ شَيْئاً مَذْكُوراً، (12) وَ خَلَقْتَنِى مِنَ التُّرابِ، (13) ثُمَّ أَسْكَنْتَنِى الْأَصْلابَ(14) آمِناً لِرَيْبِ الْمَنُونِ، (15) وَ اخْتِلافِ الدُّهُورِ وَ السِّنِينَ ؛ (16) فَلَمْ أَزَلْ ظاعِناً مِنْ صُلْبٍ إِلىٰ رَحِمٍ، (17) فِى تَقادُمٍ مِنَ الْأَيَّامِ الْماضِيَةِ، وَ الْقُرُونِ الْخالِيَةِ(18) لَمْ تُخْرِجْنِى لِرَأْفَتِكَ بِى وَ لُطْفِكَ لِى (بی) وَ إِحْسانِكَ إِلَىَّ(19) فِى دَوْلَةِ أَئِمَّةِ الْكُفْرِ، الَّذِينَ(20) نَقَضُوا عَهْدَكَ وَ كَذَّبُوا رُسُلَكَ، (21) لَكِنَّكَ أَخْرَجْتَنِى [رَأْفَةً مِنْكَ(22) وَ تَحَنُّناً عَلَىَّ] لِلَّذِى سَبَقَ لِى مِنَ الْهُدَى، (23) الَّذِى لَهُ يَسَّرْتَنِى وَ فِيهِ أَنْشَأْتَنِى، (24) وَ مِنْ قَبْلِ ذٰلِكَ رَؤُفْتَ بِى بِجَمِيلِ(25)
ص: 648
صُنْعِكَ وَ سَوابِغِ نِعَمِكَ، فَابْتَدَعْتَ خَلْقِى مِنْ مَنِيٍّ يُمْنىٰ، (1) وَ أَسْكَنْتَنِي فِي ظُلُماتٍ ثَلاثٍ، بَيْنَ لَحْمٍ وَ دَمٍ وَ جِلْدٍ ؛ (2) لَمْ تُشْهِدْنِى خَلْقِى (لَمْ تُشَّهِرنِى بخَلْقِى )، (3) وَ لَمْ تَجْعَلْ إِلَىَّ شَيْئاً مِنْ أَمْرِى، (4) ثُمَّ أَخْرَجْتَنِى لِلَّذِى سَبَقَ لِى مِنَ الْهُدىٰ إِلَى الدُّنْيا تامّاً سَوِيّاً، (5) وَ حَفِظْتَنِى فِى الْمَهْدِ طِفْلاً صَبِيّاً، (6) وَ رَزَقْتَنِى مِنَ الْغِذاءِ لَبَناً مَرِيّاً، (7) وَ عَطَفْتَ عَلَىَّ قُلُوبَ الْحَواضِنِ، (8) وَ كَفَّلْتَنِى الْأُمَّهاتِ الرَّواحِمَ، (9) وَ كَلَأْتَنِى مِنْ طَوارِقِ الْجانِّ، (10) وَ سَلَّمْتَنِى مِنَ الزِّيادَةِ وَ النُّقْصانِ، (11) فَتَعالَيْتَ يَا رَحِيمُ يَا رَحْمٰنُ، (12) حَتَّىٰ إِذَا اسْتَهْلَلْتُ ناطِقاً بِالْكَلامِ ؛ (13) أَتْمَمْتَ عَلَىَّ سَوابِغَ الْإِنْعامِ، (14) وَ رَبَّيتَنِى زائِداً فِى كُلِّ عامٍ، (15) حَتَّىٰ إِذَا اكْتَمَلَتْ فِطْرَتِى وَ اعْتَدَلَتْ مِرَّتِى (سَریرَتی) (16) أَوْجَبْتَ عَلَىَّ حُجَّتَكَ بِأَنْ أَلْهَمْتَنِى مَعْرِفَتَكَ، (17) وَ رَوَّعْتَنِى بِعَجائِبِ حِكْمَتِكَ (فِطرَتِکَ )، (18) وَ أَيْقَظْتَنِى لِما ذَرَأْتَ فِى سَمائِكَ وَ أَرْضِكَ مِنْ بَدائِعِ خَلْقِكَ، (19) وَ نَبَّهْتَنِى
ص: 649
لِشُكْرِكَ وَ ذِكْرِكَ، (1) وَ أَوْجَبْتَ عَلَىَّ طاعَتَكَ وَ عِبادَتَكَ، (2) وَ فَهَّمْتَنِى مَا جاءَتْ بِهِ رُسُلُكَ، (3) وَ يَسَّرْتَ لِى تَقَبُّلَ مَرْضاتِكَ، (4) وَ مَنَنْتَ عَلَىَّ فِى جَمِيعِ ذٰلِكَ بِعَوْنِكَ وَ لُطْفِكَ ؛ (5) ثُمَّ إِذْ خَلَقْتَنِى مِنْ خَيْرِ الثَّرىٰ، (6) لَمْ تَرْضَ لِى يَا إِلٰهِى نِعْمَةً (بِنِعْمَةً) دُونَ أُخْرىٰ، (7) وَ رَزَقْتَنِى مِنْ أَنْواعِ الْمَعاشِ وَ صُنُوفِ الرِّياشِ بِمَنِّكَ الْعَظِيمِ الْأَعْظَمِ عَلَىَّ، (8) وَ إِحْسانِكَ الْقَدِيمِ إِلَىَّ، (9) حَتَّىٰ إِذا أَتْمَمْتَ عَلَىَّ جَمِيعَ النِّعَمِ(10) وَ صَرَفْتَ عَنِّى كُلَّ النِّقَمِ(11) لَمْ يَمْنَعْكَ جَهْلِى وَ جُرْأَتِى عَلَيْكَ أَنْ دَلَلْتَنِى إِلَىٰ (عَلیٰ) مَا يُقَرِّبُنِى إِلَيْكَ، (12) وَ وَفَّقْتَنِى لِما يُزْلِفُنِى لَدَيْكَ، (13) فَإِنْ دَعَوْتُكَ أَجَبْتَنِى، (14) وَ إِنْ سَأَلْتُكَ أَعْطَيْتَنِى، (15) وَ إِنْ أَطَعْتُكَ شَكَرْتَنِى، (16) وَ إِنْ شَكَرْتُكَ زِدْتَنِى ؛ (17) كُلُّ ذٰلِكَ إِكْمالٌ لِأَنْعُمِكَ عَلَىَّ وَ إِحْسانِكَ إِلَىَّ، (18) فَسُبْحانَكَ سُبْحانَكَ مِنْ مُبْدِىً مُعِيدٍ حَمِيدٍ مَجِيدٍ، (19) وَ تَقَدَّسَتْ أَسْماؤُكَ، وَ عَظُمَتْ آلاؤُكَ، (20) فَأَىُّ نِعَمِكَ يَا إِلٰهِى، أُحْصِى عَدَداً(21)
ص: 650
وَذِكْراً؟ ام أَىُّ عَطاياكَ أَقُومُ بِها شُكْرا ؟ً وَ هِىَ يَا رَبِّ(1) أَكْثَرُ مِنْ أَنْ يُحْصِيهَا الْعادُّونَ، (2) أَوْ يَبْلُغَ عِلْماً بِهَا الْحافِظُونَ؟(3) ثُمَّ مَا صَرَفْتَ وَ دَرَأْتَ عَنِّى اَللّٰهُمَّ مِنَ الضُّرِّ وَ الضَّرَّاءِ(4) أَكْثَرُ مِمَّا ظَهَرَ لِى مِنَ الْعافِيَةِ وَ السَّرَّاءِ، (5) وَ أَنَا (فأَنَا) أَشْهَدُ يَا إِلٰهِى بِحَقِيقَةِ إِيمانِى ؛ (6) وَ عَقْدِ عَزَماتِ يَقِينِى، (7) وَ خالِصِ صَرِيحِ تَوْحِيدِى، (8) وَ باطِنِ مَكْنُونِ ضَمِيرِى، (9) وَ عَلائِقِ مَجارِى نُورِ بَصَرِى، (10) وَ أَسارِيرِ صَفْحَةِ جَبِينِى، (11) وَ خُرْقِ مَسارِبِ نَفْسِى، (12) وَ خَذارِيفِ مارِنِ عِرْنِينِى، (13) وَ مَسارِبِ سِماخِ (صِماخِ) سَمْعِى، (14) وَ مَا ضُمَّتْ وَ أَطْبَقَتْ عَلَيْهِ شَفَتاىَ، (15) وَ حَرَكاتِ لَفْظِ لِسانِى، (16) وَ مَغْرَزِ حَنَكِ فَمِى وَ فَكِّى وَ مَنابِتِ أَضْراسِى ؛ (17) وَ مَساغِ مَطْعَمِى وَ مَشْرَبِى، (18) وَ حِمالَةِ ام رَأْسِى، (19) وَ بُلُوعِ فارِغِ حَبائِلِ (بُلُوعِ حَبائِلِ بارِغِ) عُنُقِى، (20) وَ مَا اشْتَمَلَ عَلَيْهِ تامُورُ صَدْرِى، (21) وَ حَمائِلِ حَبْلِ وَتِينِى، (22) وَ نِياطِ حِجابِ قَلْبِى، (23) وَ أَفْلاذِ حَواشِى كَبِدِى، (24)
ص: 651
وَمَا حَوَتْهُ شَراسِيفُ أَضْلاعِى، (1) وَ حِقاقُ مَفاصِلِى، (2) وَ قَبْضُ عَوامِلِى، (3) وَ أَطْرافُ أَنامِلِى، (4) وَ لَحْمِى وَ دَمِى، وَ شَعْرِى وَ بَشَرِى، وَ عَصَبِى وَ قَصَبِى، وَ عِظامِى وَ مُخِّى وَ عُرُوقِى، وَ جَمِيعُ جَوارِحِى، (5) وَ مَا انْتَسَجَ عَلَىٰ ذٰلِكَ أَيَّامَ رِضاعِى، (6) وَ مَا أَقَلَّتِ الْأَرْضُ مِنِّى وَ نَوْمِى وَ يَقْظَتِى وَ سُكُونِى، (7) وَ حَرَكاتِ رُكُوعِى وَ سُجُودِى ؛ (8) أَنْ لَوْ حاوَلْتُ وَ اجْتَهَدْتُ مَدَى الْأَعْصارِ وَ الْأَحْقابِ(9) لَوْ عُمِّرْتُها أَنْ أُؤَدِّىَ شُكْرَ واحِدَةٍ مِنْ أَنْعُمِكَ، (10) مَا اسْتَطَعْتُ ذٰلِكَ إِلّا بِمَنِّكَ، الْمُوجَبِ عَلَىَّ بِهِ شُكْرُكَ أَبَداً جَدِيداً، (11) وَ ثَناءً طارِفاً عَتِيداً، (12) أَجَلْ وَ لَوْ حَرَصْتُ أَنَا وَ الْعادُّونَ مِنْ أَنامِكَ أَنْ نُحْصِىَ مَدىٰ إِنْعامِكَ سٰالِفِهِ (سٰالِفِةٍ) وَآنِفِهِ (آنِفِةٍ )، مَا حَصَرْناهُ عَدَداً، (13) وَ لَا أَحْصَيْناهُ أَمَداً، (14) هَيْهاتَ أَنَّىٰ ذٰلِكَ وَ أَنْتَ الْمُخْبِرُ فِى كِتابِكَ النَّاطِقِ وَ النَّبَاَ الصَّادِقِ:(15) «وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّٰهِ لاٰ تُحْصُوهٰا» ؛ (16) صَدَقَ كِتابُكَ اَللّٰهُمَّ وَ إِنْباؤُكَ، (17)
ص: 652
وَبَلَّغَتْ أَنْبِياؤُكَ وَ رُسُلُكَ مَا أَنْزَلْتَ عَلَيْهِمْ مِنْ وَحْيِكَ، (1) وَ شَرَعْتَ لَهُمْ وَ بِهِمْ مِنْ دِينِكَ، (2) غَيْرَ أَنِّى يَا إِلٰهِى أَشْهَدُ بِجُهْدِى وَ جِدِّى وَ مَبْلَغِ طاعَتِى (طاقَتِى) و َوُسْعِى، (3) وَ أَقُولُ مُؤْمِناً مُوقِناً(4) الْحَمْدُلِلّٰهِ الَّذِى لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، فَيَكُونُ مَوْرُوثاً، (5) وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِى مُلْكِهِ فَيُضادَّهُ فِيَما ابْتَدَعَ ؛ (6) وَ لَا وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ فَيُرْفِدَهُ فِيما صَنَعَ، (7) فَسُبْحانَهُ سُبْحانَهُ(8) «لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلّا اللّٰهُ لَفَسَدَتا» وَ تَفَطَّرَتا ؛ (9) سُبْحانَ اللّٰهِ الْواحِدِ الْأَحَدِ، الصَّمَدِ الَّذِى لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ . (10) الْحَمْدُلِلّٰهِ حَمْداً يُعادِلُ حَمْدَ مَلائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ وَ أَنْبِيائِهِ الْمُرْسَلِينَ، (11) وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ خِيَرَتِهِ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيِّينَ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْمُخْلَصِينَ وَ سَلَّمَ . (12)
آنگاه آن حضرت، شروع به درخواست از خدا کرد و در دعا کوشش و تلاش نشان داد و درحالی که اشک از دیدههای مبارکش جاری بود، دعا را به این صورت ادامه داد:
ص: 653
اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِى أَخْشاكَ كَأَنِّى أَراكَ، (1) وَ أَسْعِدْنِى بِتَقْواكَ، (2) وَ لَا تُشْقِنِى بِمَعْصِيَتِكَ، (3) وَ خِرْ لِى فِى قَضائِكَ، (4) وَ بارِكْ لِى فِى قَدَرِكَ، (5) حَتَّىٰ لَاأُحِبَّ تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لَا تَأْخِيرَ مَا عَجَّلْتَ . (6) اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ غِناىَ فِى نَفْسِى، (7) وَ الْيَقِينَ فِى قَلْبِى، (8) وَ الْإِخْلاصَ فِى عَمَلِى، (9) وَ النُّوْرَ فِى بَصَرِى، (10) وَ الْبَصِيرَةَ فِى دِينِى، (11) وَ مَتِّعْنِى بِجَوارِحِى، (12) وَ اجْعَلْ سَمْعِى وَ بَصَرِى الْوارِثَيْنِ مِنِّى، (13) وَ انْصُرْنِى عَلَىٰ مَنْ ظَلَمَنِى، (14) وَ أَرِنِى فِيهِ ثارِى وَ مَآرِبِى، (15) وَ أَقِرَّ بِذٰلِكَ عَيْنِى . (16) اَللّٰهُمَّ اكْشِفْ كُرْبَتِى، (17) وَ اسْتُرْ عَوْرَتِى، (18) وَ اغْفِرْ لِى خَطِيئَتِى، (19) وَ اخْسَأْ شَيْطانِى، (20) وَ فُكَّ رِهانِى، (21) وَ اجْعَلْ لِى يَا إِلٰهِى الدَّرَجَةَ الْعُلْيا فِى الْآخِرَةِ وَ الْأُولىٰ ؛ (22) اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ كَما خَلَقْتَنِى فَجَعَلْتَنِى سَمِيعاً بَصِيراً، (23) وَ لَكَ الْحَمْدُ كَما خَلَقْتَنِى فَجَعَلْتَنِى خَلْقاً سَوِيّاً رَحْمَةً بِى(24) وَ قَدْ كُنْتَ عَنْ خَلْقِى غَنِيّاً، (25) رَبِّ بِما بَرَأْتَنِى فَعَدَّلْتَ فِطْرَتِى، (26) رَبِّ بِما أَنْشَأْتَنِى فَأَحْسَنْتَ صُورَتِى، (27)
ص: 654
رَبِّ بِما أَحْسَنْتَ إِلَىَّ (بی) وَ فِى نَفْسِى عافَيْتَنِى، (1) رَبِّ بِما كَلَأْتَنِى وَ وَفَّقْتَنِى، (2) رَبِّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَىَّ فَهَدَيْتَنِى، (3) رَبِّ بِما أَوْلَيْتَنِى وَ مِنْ كُلِّ خَيْرٍ أَعْطَيْتَنِى، (4) رَبِّ بِما أَطْعَمْتَنِى وَ سَقَيْتَنِى، (5) رَبِّ بِما أَغْنَيْتَنِى وَ أَقْنَيْتَنِى، (6) رَبِّ بِما أَعَنْتَنِى وَ أَعْزَزْتَنِى، (7) رَبِّ بِما أَلْبَسْتَنِى مِنْ سِتْرِكَ الصَّافِى، (8) وَ يَسَّرْتَ لِى مِنْ صُنْعِكَ الْكافِى ؛ (9) صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، (10) وَ أَعِنِّى عَلَىٰ بَوائِقِ الدُّهُورِ وَ صُرُوفِ اللَّيالِى وَ الْأَيَّامِ، (11) وَ نَجِّنِى مِنْ أَهْوالِ الدُّنْيا وَ كُرُباتِ الْآخِرَةِ، (12) وَ اكْفِنِى شَرَّ مَا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ فِى الْأَرْضِ . (13) اَللّٰهُمَّ مَا أَخافُ فَاكْفِنِى، (14) وَ مَا أَحْذَرُ فَقِنِى، (15) وَ فِى نَفْسِى وَ دِينِى فَاحْرُسْنِى، (16) وَ فِى سَفَرِى فَاحْفَظْنِى، (17) وَ فِى أَهْلِى وَ مالِى فَاخْلُفْنِى، (18) وَ فِيما رَزَقْتَنِى فَبارِكْ لِى، (19) وَ فِى نَفْسِى فَذَلِّلْنِى، (20) وَ فِى أَعْيُنِ النَّاسِ فَعَظِّمْنِى، (21) وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَسَلِّمْنِى، (22) وَ بِذُنُوبِى فَلا تَفْضَحْنِى، (23) وَ بِسَرِيرَتِى فَلا تُخْزِنِى، (24) وَ بِعَمَلِى
ص: 655
فَلا تَبْتَلِنِى، (1) وَ نِعَمَكَ فَلا تَسْلُبْنِى، (2) وَ إِلىٰ غَيْرِكَ فَلا تَكِلْنِى ؛ (3) إِلٰهِى إِلىٰ مَنْ تَكِلُنِى؟!(4) إِلىٰ قَرِيبٍ فَيَقْطَعُنِى، (5) ام إِلىٰ بَعِيدٍ فَيَتَجَهَّمُنِى، (6) ام إِلَى الْمُسْتَضْعِفِينَ لِى وَ أَنْتَ رَبِّى وَ مَلِيكُ أَمْرِى؟! (7) أَشْكُو إِلَيْكَ غُرْبَتِى، (8) وَ بُعْدَ دارِى، (9) وَ هَوانِى عَلَىٰ مَنْ مَلَّكْتَهُ أَمْرِى، (10) إِلٰهِى فَلاٰ تُحْلِلْ عَلَىَّ غَضَبَكَ، (11) فَإِنْ لَمْ تَكُنْ غَضِبْتَ عَلَىَّ فَلا أُبالِى سِواكَ، (12) سُبْحانَكَ غَيْرَ أَنَّ عافِيَتَكَ أَوْسَعُ لِى، (13) فَأَسْأَلُكَ يَا رَبِّ بِنُورِ وَجْهِكَ الَّذِى أَشْرَقَتْ لَهُ الْأَرْضُ وَ السَّماواتُ، (14) وَ كُشِفَتْ (انكَشَفَت) الظُّلُماتُ ؛ (15) وَ صَلَحَ بِهِ أَمْرُ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، (16) أَنْ لَاتُمِيتَنِى عَلَىٰ غَضَبِكَ وَ لَا تُنْزِلْ بِى سَخَطَكَ، (17) لَكَ الْعُتْبىٰ، لَكَ الْعُتْبىٰ حَتَّىٰ تَرْضىٰ قَبْلَ ذٰلِكَ ؛ (18) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، رَبَّ الْبَلَدِ الْحَرامِ، وَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَ الْبَيْتِ الْعَتِيقِ، (19) الَّذِى أَحْلَلْتَهُ الْبَرَكَةَ، وَ جَعَلْتَهُ لِلنَّاسِ أَمْناً، (20) يَا مَنْ عَفا عَنْ عَظِيمِ الذُّنُوبِ بِحِلْمِهِ، (21) يَا مَنْ أَسْبَغَ النَّعْماءَ بِفَضْلِهِ، (22) يَا مَنْ أَعْطَى الْجَزِيلَ بِكَرَمِهِ، (23) يَا
ص: 656
عُدَّتِى فِى شِدَّتِى، (1) يَا صاحِبِى فِى وَحْدَتِى، (2) يَا غِياثِى فِى كُرْبَتِى، (3) يَا وَلِيِّى فِى نِعْمَتِى، (4) يَا إِلٰهِى وَ إِلٰهَ آبائِى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ(5) وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ رَبَّ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكائِيلَ (مِیكالَ) و إِسْرافِيلَ، (6) وَ رَبَّ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيِّينَ وَ آلِهِ الْمُنْتَجَبِينَ، (7) وَ مُنْزِلَ التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ، وَ الزَّبُورِ(8) وَ الْفُرْقانِ، وَ مُنَزِّلَ كهيعص (کاف، ها، یا، عین، صاد) وَ طٰهٰ (طا، ها) وَ يٰس (یا، سین )، وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيمِ ؛ (9) أَنْتَ كَهْفِى حِينَ تُعْيِينِى الْمَذاهِبُ فِى سَعَتِها، (10) وَ تَضِيقُ بِىَ الْأَرْضُ بِرُحْبِها (بما رَحُبَت )، (11) وَ لَوْلَا رَحْمَتُكَ لَكُنْتُ مِنَ الْهالِكِينَ، (12) وَ أَنْتَ مُقِيلُ عَثْرَتِى، (13) وَ لَوْلا سَتْرُكَ (لی) إِيَّاىَ لَكُنْتُ مِنَ الْمَفْضُوحِينَ، (14) وَ أَنْتَ مُؤَيِّدِى بِالنَّصْرِ عَلَىٰ أَعْدائِى، (15) وَ لَوْلا نَصْرُكَ إِيَّاىَ لَكُنْتُ مِنَ الْمَغْلُوبِينَ، (16) يَا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالسُّمُوِّ وَ الرِّفْعَةِ، (17) فَأَوْلِياؤُهُ بِعِزِّهِ يَعْتَزُّونَ، (18) يَا مَنْ جَعَلَتْ لَهُ الْمُلُوكُ نِيرَ الْمَذَلَّةِ عَلَىٰ أَعْناقِهِمْ، (19) فَهُمْ مِنْ سَطَواتِهِ خائِفُونَ، (20) يَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ، وَ مَا تُخْفِى
ص: 657
الصُّدُورُ، (1) وَ غَيْبَ مَا تَأْتِى بِهِ الْأَزْمِنَةُ وَ الدُّهُورُ، (2) يَا مَنْ لَايَعْلَمُ كَيْفَ هُوَ إِلّا هُوَ، (3) يَا مَنْ لَايَعْلَمُ مَا هُوَ إِلّا هُوَ، (4) يَا مَنْ لَايَعْلَمُهُ إِلّا هُوَ [يَا مَنْ لَايَعْلَمُ مَا یَعلَمُه إِلّا هُو]َ، (5) يَا مَنْ كَبَسَ الْأَرْضَ عَلَى الْماءِ وَ سَدَّ الْهَواءَ بِالسَّماءِ، (6) يَا مَنْ لَهُ أَكْرَمُ الْأَسْماءِ، (7) يَا ذَا الْمَعْرُوفِ الَّذِى لَايَنْقَطِعُ أَبَداً، (8) يَا مُقَيِّضَ الرَّكْبِ لِيُوسُفَ فِى الْبَلَدِ الْقَفْرِ(9) وَ مُخْرِجَهُ مِنَ الْجُبِّ وَ جاعِلَهُ بَعْدَ الْعُبُودِيَّةِ مَلِكاً، (10) يَا رادَّهُ عَلَىٰ يَعْقُوبَ بَعْدَ أَنِ ابْيَضَّتْ عَيْناهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ، (11) يَا كاشِفَ الضُّرِّ وَ الْبَلْوىٰ عَنْ أَيُّوبَ، (12) وَ [یا] مُمْسِكَ يَدَيْ إِبْراهِيمَ عَنْ ذَبْحِ ابْنِهِ بَعْدَ كِبَرِ سِنِّهِ وَ فَناءِ عُمُرِهِ ؛ (13) يَا مَنِ اسْتَجابَ لِزَكَرِيَّا فَوَهَبَ لَهُ يَحْيىٰ وَ لَمْ يَدَعْهُ فَرْداً وَحِيداً، (14) يَا مَنْ أَخْرَجَ يُونُسَ مِنْ بَطْنِ الْحُوتِ، (15) يَا مَنْ فَلَقَ الْبَحْرَ لِبَنِى إِسْرائِيلَ فَأَنْجاهُمْ(16) وَ جَعَلَ فِرْعَوْنَ وَ جُنُودَهُ مِنَ الْمُغْرَقِينَ، (17) يَا مَنْ أَرْسَلَ الرِّياحَ مُبَشِّراتٍ بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ، (18) يَا
ص: 658
مَنْ لَمْ يَعْجَلْ عَلَىٰ مَنْ عَصاهُ مِنْ خَلْقِهِ، (1) يَا مَنِ اسْتَنْقَذَ السَّحَرَةَ مِنْ بَعْدِ طُولِ الْجُحُودِ، (2) وَ قَدْ غَدَوْا فِى نِعْمَتِهِ يَأْكُلُونَ رِزْقَهُ، (3) وَ يَعْبُدُونَ غَيْرَهُ، وَ قَدْ حادُّوهُ وَ نادُّوهُ، وَ كَذَّبُوا رُسُلَهُ ؛ (4) يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا بَدِىءُ، (5) يَا بَدِيعُ (بَدِيعاً) لَانِدَّ (بَدءَ) لَكَ، (6) يَا دائِماً لَانَفادَ لَكَ، (7) يَا حَيّاً حِينَ لَاحَىَّ، (8) يَا مُحْيِىَ الْمَوْتىٰ، (9) يَا مَنْ هُوَ قائِمٌ عَلَىٰ كُلِّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ، (10) يَا مَنْ قَلَّ لَهُ شُكْرِى فَلَمْ يَحْرِمْنِى، (11) وَ عَظُمَتْ خَطِيئَتِى فَلَمْ يَفْضَحْنِى، (12) وَ رَآنِى عَلَى الْمَعاصِى فَلَمْ يَشْهَرْنِى (یَخذُلنی )، (13) يَا مَنْ حَفِظَنِى فِى صِغَرِى، (14) يَا مَنْ رَزَقَنِى فِى كِبَرِى، (15) يَا مَنْ أَيَادِيهِ عِنْدِى لَاتُحْصىٰ، (16) وَ نِعَمُهُ لَاتُجازىٰ، (17) يَا مَنْ عارَضَنِى بِالْخَيْرِ وَ الْإِحْسانِ(18) وَ عارَضْتُهُ بِالْإِساءَةِ وَ الْعِصْيانِ، (19) يَا مَنْ هَدانِى لِلْإِيمانِ مِنْ قَبْلِ أَنْ أَعْرِفَ شُكْرَ الامْتِنانِ، (20) يَا مَنْ دَعَوْتُهُ مَرِيضاً فَشَفانِى ؛ (21) وَ عُرْياناً فَكَسانِى، (22) وَ جائِعاً فَأَشْبَعَنِى، (23) وَ عَطْشاناً فَأَرْوانِى، (24) وَ ذَلِيلاً فَأَعَزَّنِى، (25) وَ جاهِلاً
ص: 659
فَعَرَّفَنِى، (1) وَ وَحِيداً فَكَثَّرَنِى، (2) وَ غائِباً فَرَدَّنِى، (3) وَ مُقِلّاً فَأَغْنانِى، (4) وَ مُنْتَصِراً فَنَصَرَنِى، (5) وَ غَنِيّاً فَلَمْ يَسْلُبْنِى، (6) وَ أَمْسَكْتُ عَنْ جَمِيعِ ذٰلِكَ فَابْتَدَأَنِى، (7) فَلَكَ الْحَمْدُ وَ الشُّكْرُ يَا مَنْ أَقالَ عَثْرَتِى، (8) وَ نَفَّسَ كُرْبَتِى، (9) وَ أَجابَ دَعْوَتِى، (10) وَ سَتَرَ عَوْرَتِى، (11) وَ غَفَرَ ذُنُوبِى، (12) وَ بَلَّغَنِى طَلِبَتِى، (13) وَ نَصَرَنِى عَلَىٰ عَدُوِّى، (14) وَ إِنْ أَعُدَّ نِعَمَكَ وَ مِنَنَكَ وَ كَرائِمَ مِنَحِكَ لَاأُحْصِيها ؛ (15) يَا مَوْلاىَ أَنْتَ الَّذِى مَنَنْتَ، (16) أَنْتَ الَّذِى أَنْعَمْتَ، (17) أَنْتَ الَّذِى أَحْسَنْتَ، (18) أَنْتَ الَّذِى أَجْمَلْتَ، (19) أَنْتَ الَّذِى أَفْضَلْتَ، (20) أَنْتَ الَّذِى أَكْمَلْتَ، (21) أَنْتَ الَّذِى رَزَقْتَ، (22) أَنْتَ الَّذِى وَفَّقْتَ، (23) أَنْتَ الَّذِى أَعْطَيْتَ، (24) أَنْتَ الَّذِى أَغْنَيْتَ، (25) أَنْتَ الَّذِى أَقْنَيْتَ، (26) أَنْتَ الَّذِى آوَيْتَ، (27) أَنْتَ الَّذِى كَفَيْتَ، (28) أَنْتَ الَّذِى هَدَيْتَ، (29) أَنْتَ الَّذِى عَصَمْتَ، (30) أَنْتَ الَّذِى سَتَرْتَ، (31) أَنْتَ الَّذِى غَفَرْتَ، (32) أَنْتَ الَّذِى اَقَلتَ، (33) أَنْتَ الَّذِى مَكَّنْتَ، (34) أَنْتَ الَّذِى أَعْزَزْتَ، (35) أَنْتَ الَّذِى أَعَنْتَ، (36) أَنْتَ الَّذِى
ص: 660
عَضَدْتَ، (1) أَنْتَ الَّذِى أَيَّدْتَ، (2) أَنْتَ الَّذِى نَصَرْتَ، (3) أَنْتَ الَّذِى شَفَيْتَ، (4) أَنْتَ الَّذِى عافَيْتَ، (5) أَنْتَ الَّذِى أَكْرَمْتَ ؛ (6) تَبارَكْتَ وَ تَعالَيْتَ، (7) فَلَكَ الْحَمْدُ دائِماً، (8) وَ لَكَ الشُّكْرُ واصِباً أَبَداً، (9) ثُمَّ أَنَا يَا إِلٰهِىَ الْمُعْتَرِفُ بِذُنُوبِى فَاغْفِرْها لِى، (10) أَنَا الَّذِى أَسَأْتُ، (11) أَنَا الَّذِى أَخْطَأْتُ، (12) أَنَا الَّذِى هَمَمْتُ، (13) أَنَا الَّذِى جَهِلْتُ، (14) أَنَا الَّذِى غَفَلْتُ، (15) أَنَا الَّذِى سَهَوْتُ، (16) أَنَا الَّذِى اعْتَمَدْتُ، (17) أَنَا الَّذِى تَعَمَّدْتُ، (18) أَنَا الَّذِى وَعَدْتُ، (19) وَ أَنَا الَّذِى أَخْلَفْتُ، (20) أَنَا الَّذِى نَكَثْتُ، (21) أَنَا الَّذِى أَقْرَرْتُ، (22) أَنَا الَّذِى اعْتَرَفْتُ بِنِعْمَتِكَ عَلَىَّ وَ عِنْدِى(23) وَ أَبُوءُ بِذُنُوبِى فَاغْفِرْها لِى، (24) يَا مَنْ لَاتَضُرُّهُ ذُنُوبُ عِبادِهِ وَ هُوَ الْغَنِىُّ عَنْ طاعَتِهِمْ، (25) وَ الْمُوَفِّقُ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْهُمْ بِمَعُونَتِهِ وَ رَحْمَتِهِ، (26) فَلَكَ الْحَمْدُ إِلٰهِى وَ سَيِّدِى ؛ (27) إِلٰهِى أَمَرْتَنِى فَعَصَيْتُكَ، (28) وَ نَهَيْتَنِى فَارْتَكَبْتُ نَهْيَكَ، (29) فَأَصْبَحْتُ لَا ذا بَراءَةٍ (لِى) فَأَعْتَذِرَ، (30) وَ لَا ذا قُوَّةٍ فَأَنْتَصِرَ، (31) فَبِأَيِّ شَىْءٍ أَسْتَقْبِلُكَ (أَسْتَقْیلُكَ) يَا مَوْلاىَ؟(32)
ص: 661
أَبِسَمْعِى أم بِبَصَرِى أم بِلِسانِى، أم بِيَدِى ام بِرِجْلِى؟! (1) أَلَيْسَ كُلُّها نِعَمَكَ عِنْدِى؟! وَ بِكُلِّها عَصَيْتُكَ يَا مَوْلاىَ، (2) فَلَكَ الْحُجَّةُ وَ السَّبِيلُ عَلَىَّ، (3) يَا مَنْ سَتَرَنِى مِنَ الْآباءِ وَ الْأُمَّهاتِ أَنْ يَزْجُرُونِى، (4) وَ مِنَ الْعَشائِرِ وَ الْإِخْوانِ أَنْ يُعَيِّرُونِى، (5) وَ مِنَ السَّلاطِينِ أَنْ يُعاقِبُونِى، (6) وَ لَوِ اطَّلَعُوا يَا مَوْلاىَ عَلَىٰ مَا اطَّلَعْتَ عَلَيْهِ مِنِّى إِذاً مَا أَنْظَرُونِى، (7) وَ لَرَفَضُونِى وَ قَطَعُونِى، (8) فَها أَنَا ذا يَا إِلٰهِى، بَيْنَ يَدَيْكَ يَا سَيِّدِى ؛ (9) خاضِعٌ ذَلِيلٌ حَصِيرٌ حَقِيرٌ، (10) لَاذُو بَراءَةٍ فَأَعْتَذِرَ، (11) وَ لَا ذُو قُوَّةٍ فَأَنْتَصِرُ، (12) وَ لَا حُجَّةٍ فَأَحْتَجُّ بِها، (13) وَ لَا قائِلٌ لَمْ أَجْتَرِحْ وَ لَمْ أَعْمَلْ سُوءاً، (14) وَ مَا عَسَى الْجُحُودُ وَ لَوْ جَحَدْتُ يَا مَوْلاىَ يَنْفَعُنِى، (15) كَيْفَ وَ أَنَّىٰ ذٰلِكَ وَ جَوارِحِى كُلُّها شاهِدَةٌ عَلَىَّ بِما قَدْ عَمِلْتُ (عَلِمْتُ )، (16) وَ عَلِمْتُ يَقِيناً غَيْرَ ذِى شَكٍّ أَنَّكَ سائِلِى مِنْ عَظائِمِ الْأُمُورِ، (17) وَ أَنَّكَ الْحَكَمُ الْعَدْلُ الَّذِى لَاتَجُورُ، (18) وَ عَدْلُكَ مُهْلِكِى، وَ مِنْ كُلِّ (19)
ص: 662
عَدْلِكَ مَهْرَبِى، (1) فَإِنْ تُعَذِّبْنِى يَا إِلٰهِى فَبِذُنُوبِى بَعْدَ حُجَّتِكَ عَلَىَّ، (2) وَ إِنْ تَعْفُ عَنِّى فَبِحِلْمِكَ وَ جُودِكَ وَ كَرَمِكَ، (3) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ ؛ (4) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِينَ، (5) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الْمُوَحِّدِينَ، (6) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الْخائِفِينَ، (7) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الْوَجِلِينَ، (8) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الرَّاجِينَ، (9) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الرَّاغِبِينَ، (10) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الْمُهَلِّلِينَ، (11) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ السَّائِلِينَ، (12) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ، (13) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الْمُكَبِّرِينَ، (14) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ رَبِّى وَ رَبُّ آبائِىَ الْأَوَّلِينَ ؛ (15) اَللّٰهُمَّ هٰذَا ثَنائِى عَلَيْكَ مُمَجِّداً، (16) وَ إِخْلاصِى لِذِكْرِكَ
ص: 663
مُوَحِّداً، (1) وَ إِقْرارِى بِآلائِكَ مُعَدِّداً، (2) وَ إِنْ كُنْتُ مُقِرّاً أَنِّى لَمْ أُحْصِها لِكَثْرَتِها وَ سُبُوغِها، (3) وَ تَظاهُرِها وَ تَقادُمِها إِلىٰ حادِثٍ، مَا لَمْ تَزَلْ تَتَعَهَّدُنِى (تَتَغَمَّدُنی) بِهِ مَعَها(4) مُنْذُ خَلَقْتَنِى وَ بَرَأْتَنِى مِنْ أَوَّلِ الْعُمْرِ مِنَ الْإِغْناءِ مِنَ الْفَقْرِ، (5) وَ كَشْفِ الضُّرِّ، (6) وَ تَسْبِيبِ الْيُسْرِ، (7) وَ دَفْعِ الْعُسْرِ، (8) وَ تَفْرِيجِ الْكَرْبِ، (9) وَ الْعافِيَةِ فِى الْبَدَنِ، (10) وَ السَّلامَةِ فِى الدِّينِ، (11) وَ لَوْ رَفَدَنِى عَلَىٰ قَدْرِ ذِكْرِ نِعْمَتِكَ جَمِيعُ الْعالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، مَا قَدَرْتُ وَ لَا هُمْ عَلَىٰ ذٰلِكَ، (12) تَقَدَّسْتَ وَ تَعالَيْتَ مِنْ رَبٍّ كَرِيمٍ عَظِيمٍ رَحِيمٍ لَاتُحْصىٰ آلاؤُكَ، (13) وَ لَا يُبْلَغُ ثَناؤُكَ ؛ (14) وَ لَا تُكافىٰ نَعْماؤُكَ، (15) صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَتْمِمْ عَلَيْنا نِعَمَكَ، (16) وَ أَسْعِدْنا بِطاعَتِكَ، (17) سُبْحانَكَ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ . (18) اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ تُجِيبُ الْمُضْطَرَّ، (19) وَ تَكْشِفُ السُّوءَ، (20) وَ تُغِيثُ الْمَكْرُوبَ، (21) وَ تَشْفِى السَّقِيمَ، (22) وَ تُغْنِى الْفَقِيرَ، (23) وَ تَجْبُرُ الْكَسِيرَ، (24) وَ تَرْحَمُ الصَّغِيرَ، (25) وَ تُعِينُ الْكَبِيرَ، (26) وَ لَيْسَ دُونَكَ ظَهِيرٌ، (27)
ص: 664
وَلَا فَوْقَكَ قَدِيرٌ، (1) وَ أَنْتَ الْعَلِىُّ الْكَبِيرُ، (2) يَا مُطْلِقَ الْمُكَبَّلِ الْأَسِيرِ، (3) يَا رازِقَ الطِّفْلِ الصَّغِيرِ، (4) يَا عِصْمَةَ الْخائِفِ الْمُسْتَجِيرِ، (5) يَا مَنْ لَاشَرِيكَ لَهُ وَ لَا وَزِيرَ ؛ (6) صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، (7) وَ أَعْطِنِى فِى هٰذِهِ الْعَشِيَّةِ أَفْضَلَ مَا أَعْطَيْتَ وَ أَنَلْتَ أَحَداً مِنْ عِبادِكَ مِنْ نِعْمَةٍ تُولِيها، (8) وَ آلاءٍ تُجَدِّدُها، (9) وَ بَلِيَّةٍ تَصْرِفُها، (10) وَ كُرْبَةٍ تَكْشِفُها، (11) وَ دَعْوَةٍ تَسْمَعُها، (12) وَ حَسَنَةٍ تَتَقَبَّلُها، (13) وَ سَيِّئَةٍ تَتَغَمَّدُها، (14) إِنَّكَ لَطِيفٌ بِما تَشاءُ خَبِيرٌ وَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (15) اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ أَقْرَبُ مَنْ دُعِىَ، (16) وَ أَسْرَعُ مَنْ أَجابَ، (17) وَ أَكْرَمُ مَنْ عَفا، (18) وَ أَوْسَعُ مَنْ أَعْطىٰ، (19) وَ أَسْمَعُ مَنْ سُئِلَ، (20) يَا رَحْمٰنَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِيمَهُما، (21) لَيْسَ كَمِثْلِكَ مَسْؤُولٌ، (22) وَ لَا سِواكَ مَأْمُولٌ، (23) دَعَوْتُكَ فَأَجَبْتَنِى، (24) وَ سَأَلْتُكَ فَأَعْطَيْتَنِى، (25) وَ رَغِبْتُ إِلَيْكَ فَرَحِمْتَنِى، (26) وَ وَثِقْتُ بِكَ فَنَجَّيْتَنِى، (27) وَ فَزِعْتُ إِلَيْكَ فَكَفَيْتَنِى ؛ (28) اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ(29)
ص: 665
وَنَبِيِّكَ وَ عَلَىٰ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ أَجْمَعِينَ، (1) وَ تَمِّمْ لَنا نَعْماءَكَ، (2) وَ هَنِّئْنا عَطاءَكَ، (3) وَ اكْتُبْنا لَكَ شاكِرِينَ، (4) وَ لِآلائِكَ ذاكِرِينَ، (5) آمِينَ آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (6) اَللّٰهُمَّ يَا مَنْ مَلَكَ فَقَدَرَ، (7) وَ قَدَرَ فَقَهَرَ، (8) وَ عُصِىَ فَسَتَرَ، (9) وَ اسْتُغْفِرَ فَغَفَرَ، (10) يَا غايَةَ الطَّالِبِينَ الرَّاغِبِينَ وَ مُنْتَهىٰ أَمَلِ الرَّاجِينَ، (11) يَا مَنْ أَحاطَ بِكُلِّ شَىْءٍ عِلْماً، (12) وَ وَسِعَ الْمُسْتَقِيلِينَ رَأْفَةً وَ رَحْمَةً وَ حِلْماً ؛ (13) اَللّٰهُمَّ إِنَّا نَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ فِى هٰذِهِ الْعَشِيَّةِ الَّتِى شَرَّفْتَها وَ عَظَّمْتَها بِمُحَمَّدٍ نَبِيِّكَ وَ رَسُولِكَ وَ خِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ وَ أَمِينِكَ عَلَىٰ وَ حْيِكَ، (14) الْبَشِيرِ النَّذِيرِ، (15) السِّراجِ الْمُنِيرِ، (16) الَّذِى أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَى الْمُسْلِمِينَ وَ جَعَلْتَهُ رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ . (17) اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَما مُحَمَّدٌ أَهْلٌ لِذٰلِكَ مِنْكَ(18) يَا عَظِيمُ فَصَلِّ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ آلِهِ الْمُنْتَجَبِينَ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ أَجْمَعِينَ، (19) وَ تَغَمَّدْنا بِعَفْوِكَ عَنَّا، (20) فَإِلَيْكَ عَجَّتِ الْأَصْواتُ بِصُنُوفِ اللُّغاتِ، (21) فَاجْعَلْ لَنَا اَللّٰهُمَّ فِى
ص: 666
هٰذِهِ الْعَشِيَّةِ، نَصِيباً مِنْ كُلِّ خَيْرٍ تَقْسِمُهُ بَيْنَ عِبادِكَ، (1) وَ نُورٍ تَهْدِى بِهِ، (2) وَ رَحْمَةٍ تَنْشُرُها، (3) وَ بَرَكَةٍ تُنْزِلُها، (4) وَ عافِيَةٍ تُجَللّها، (5) وَ رِزْقٍ تَبْسُطُهُ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ ؛ (6) اَللّٰهُمَّ أَقْلِبْنا فِى هٰذَا الْوَقْتِ مُنْجِحِينَ مُفْلِحِينَ مَبْرُورِينَ غانِمِينَ، (7) وَ لَا تَجْعَلْنا مِنَ الْقانِطِينَ، (8) وَ لَا تُخْلِنا مِنْ رَحْمَتِكَ، (9) وَ لَا تَحْرِمْنا مَا نُؤَمِّلُهُ مِنْ فَضْلِكَ، (10) وَ لَا تَجْعَلْنا مِنْ رَحْمَتِكَ مَحْرُومِينَ، (11) وَ لَا لِفَضْلِ مَا نُؤَمِّلُهُ مِنْ عَطائِكَ قانِطِينَ، (12) وَ لَا تَرُدَّنا خائِبِينَ، (13) وَ لَا مِنْ بابِكَ مَطْرُودِينَ، (14) يَا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِينَ، (15) وَ أَكْرَمَ الْأَكْرَمِينَ، (16) إِلَيْكَ أَقْبَلْنا مُوقِنِينَ، (17) وَ لِبَيْتِكَ الْحَرامِ آمِّينَ قاصِدِينَ، (18) فَأَعِنَّا عَلَىٰ مَناسِكِنا، (19) وَ أَكْمِلْ لَنا حَجَّنا، (20) وَ اعْفُ عَنَّا وَ عافِنا، (21) فَقَدْ مَدَدْنا إِلَيْكَ أَيْدِيَنا فَهِىَ بِذِلَّةِ الاعْتِرافِ مَوْسُومَةٌ ؛ (22) اَللّٰهُمَّ فَأَعْطِنا فِى هٰذِهِ الْعَشِيَّةِ مَا سَأَلْناكَ، (23) وَ اكْفِنا مَا اسْتَكْفَيْناكَ، (24) فَلا كافِىَ لَنا سِواكَ، (25) وَ لَا رَبَّ لَنا غَيْرُكَ، (26) نافِذٌ فِينا حُكْمُكَ، (27) مُحِيطٌ بِنا عِلْمُكَ، (28) عَدْلٌ فِينا
ص: 667
قَضاؤُكَ، (1) اقْضِ لَنَا الْخَيْرَ، (2) وَ اجْعَلْنا مِنْ أَهْلِ الْخَيْرِ . (3) اَللّٰهُمَّ أَوْجِبْ لَنا بِجُودِكَ عَظِيمَ الْأَجْرِ، وَ كَرِيمَ الذُّخْرِ، وَ دَوامَ الْيُسْرِ، (4) وَ اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا أَجْمَعِينَ، (5) وَ لَا تُهْلِكْنا مَعَ الْهالِكِينَ، (6) وَ لَا تَصْرِفْ عَنَّا رَأْفَتَكَ وَ رَحْمَتَكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ ؛ (7) اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنا فِى هٰذَا الْوَقْتِ مِمَّنْ سَأَلَكَ فَأَعْطَيْتَهُ، (8) وَ شَكَرَكَ فَزِدْتَهُ، (9) وَ ثابَ إِلَيْكَ فَقَبِلْتَهُ، (10) وَ تَنَصَّلَ إِلَيْكَ مِنْ ذُنُوبِهِ كُلِّها فَغَفَرْتَها لَهُ، (11) يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ . (12) اَللّٰهُمَّ وَ نَقِّنا وَ سَدِّدْنا وَ اقْبَلْ تَضَرُّعَنا، (13) يَا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ، (14) وَ يَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ، (15) يَا مَنْ لَا يَخْفىٰ عَلَيْهِ إِغْماضُ الْجُفُونِ، وَ لَا لَحْظُ الْعُيُونِ، (16) وَ لَا مَا اسْتَقَرَّ فِى الْمَكْنُونِ، وَ لَا مَا انْطَوَتْ عَلَيْهِ مُضْمَراتُ الْقُلُوبِ، (17) أَلَا كُلُّ ذٰلِكَ قَدْ أَحْصاهُ عِلْمُكَ، (18) وَ وَسِعَهُ حِلْمُكَ، (19) سُبْحانَكَ وَ تَعالَيْتَ عَمَّا يَقُولُ الظَّالِمُونَ عُلُوّاً كَبِيراً، (20) تُسَبِّحُ لَكَ السَّماواتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ وَ مَنْ فِيهِنَّ، وَ إِنْ
ص: 668
مِنْ شَىْءٍ إِلّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ ؛ (1) فَلَكَ الْحَمْدُ وَ الْمَجْدُ وَ عُلُوُّ الْجَدِّ، (2) يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، وَ الْفَضْلِ وَ الْإِنْعامِ، وَ الْأَيادِى الْجِسامِ، وَ أَنْتَ الْجَوادُ الْكَرِيمُ، الرَّؤُوفُ الرَّحِيمُ . (3) اَللّٰهُمَّ أَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ، (4) وَ عافِنِى فِى بَدَنِى وَ دِينِى، (5) وَ آمِنْ خَوْفِى، (6) وَ أَعْتِقْ رَقَبَتِى مِنَ النَّارِ . (7) اَللّٰهُمَّ لَاتَمْكُرْ بِى وَ لَا تَسْتَدْرِجْنِى وَ لَا تَخْدَعْنِى، (8) وَ ادْرَأْ عَنِّى شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ . (9) در این قسمت از دعا سر و دیده خود را به جانب آسمان برداشت و از دیدههای مبارکش مانند ریزش آب از دو مَشک، اشک میریخت و با صدای بلند به محضر حق عرضه داشت: يَا أَسْمَعَ السَّامِعِينَ، (10) يَا أَبْصَرَ النَّاظِرِينَ، (11) وَ يَا أَسْرَعَ الْحاسِبِينَ، (12) وَ يَا أَرحَمَ الرَّاحِمِينَ، (13) صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ السَّادَةِ الْمَيامِينِ، (14) وَ أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ حاجَتِىَ الَّتِى إِنْ أَعْطَيْتَنِيها لَمْ يَضُرَّنِى مَا مَنَعْتَنِى، (15) وَ إِنْ مَنَعْتَنِيها لَمْ يَنْفَعْنِى مَا أَعْطَيْتَنِى، (16) أَسْأَلُكَ فَكاكَ
ص: 669
رَقَبَتِى مِنَ النَّارِ، (1) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَكَ لاشَرِيكَ لَكَ، (2) لَكَ الْمُلْكُ، وَ لَكَ الْحَمْدُ، (3) وَ أَنْتَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، (4) يَا رَبِّ يَا رَبِّ . . . (5) پیوسته «یَا رَبِّ» میگفت و همه آنانکه اطراف حضرت بودند به دعای حضرت گوش میدادند و به آمین گفتن اکتفا می کردند، در نتیجه صداهایشان با آن حضرت به گریستن بلند شد تا آفتاب غروب کرد، سپس زادوتوشه خود را بار کرده، به سوی مشعرالحرام حرکت کردند . نویسنده گوید: کفعمی دعای عرفه حضرت سید الشهداء را در کتاب «بلد الامین» تا این قسمت ذکر کرده و علامه مجلسی در «زاد العِماد» این دعای شریف را موافق روایت کفعمی نقل فرموده ولی سید ابن طاووس در کتاب اقبال، پس از «یَا رَبِّ یَا رَبِّ یَا رَبِّ» این اضافه را آورده: إِلٰهِى أَنَا الْفَقِيرُ فِى غِناىَ، فَكَيْفَ لَاأَكُونُ فَقِيراً فِى فَقْرِى!(6) إِلٰهِى أَنَا الْجاهِلُ فِى عِلْمِى فَكَيْفَ لَاأَكُونُ جَهُولاً فِى جَهْلِى!(7) إِلٰهِى إِنَّ اخْتِلافَ تَدْبِيرِكَ وَ سُرْعَةَ طَواءِ مَقادِيرِكَ، مَنَعا عِبادَكَ (8)
ص: 670
الْعارِفِينَ بِكَ عَنِ السُّكُونِ إِلىٰ عَطاءٍ، (1) وَ الْيَأْسِ مِنْكَ فِى بَلاءٍ . (2) إِلٰهِى مِنِّى مَا يَلِيقُ بِلُؤْمِى وَ مِنْكَ مَا يَلِيقُ بِكَرَمِكَ ؛ (3) إِلٰهِى وَصَفْتَ نَفْسَكَ بِاللُّطْفِ وَ الرَّأْفَةِ لِى قَبْلَ وُجُودِ ضَعْفِى أَفَتَمْنَعُنِى مِنْهُما بَعْدَ وُجُودِ ضَعْفِى؟(4) إِلٰهِى إِنْ ظَهَرَتِ الْمَحاسِنُ مِنِّى فَبِفَضْلِكَ وَ لَكَ الْمِنَّةُ عَلَىَّ، (5) وَ إِنْ ظَهَرَتِ الْمَساوِئُ مِنِّى فَبِعَدْلِكَ وَ لَكَ الْحُجَّةُ عَلَىَّ . (6) إِلٰهِى كَيْفَ تَكِلُنِى وَ قَدْ تَكَفَّلْتَ لِى؟(7) وَ كَيْفَ أُضامُ وَ أَنْتَ النَّاصِرُ لِى؟(8) أم كَيْفَ أَخِيبُ وَ أَنْتَ الْحَفِىُّ بِى؟(9) ها أَنَا أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِفَقْرِى إِلَيْكَ، (10) وَ كَيْفَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِمَا هُوَ مَحالٌ أَنْ يَصِلَ إِلَيْكَ؟(11) أم كَيْفَ أَشْكُو إِلَيْكَ حالِى وَ هُوَ لَايَخْفىٰ عَلَيْكَ؟(12) أم كَيْفَ أُتَرْجِمُ بِمَقالِى وَ هُوَ مِنْكَ بَرَزٌ إِلَيْكَ ؛ (13) أم كَيْفَ تُخَيِّبُ آمالِى وَ هِىَ قَدْ وَفَدَتْ إِلَيْكَ؟(14) أم كَيْفَ لَاتُحْسِنُ أَحْوالِى وَ بِكَ قامَتْ؟(15) إِلٰهِى مَا أَلْطَفَكَ بِى مَعَ عَظِيمِ جَهْلِى!(16) وَ مَا أَرْحَمَكَ بِى مَعَ قَبِيحِ فِعْلِى !(17) إِلٰهِى
ص: 671
مَا أَقْرَبَكَ مِنِّى وَ أَبْعَدَنِى عَنْكَ!(1) وَ مَا أَرْأَفَكَ بِى!(2) فَمَا الَّذِى يَحْجُبُنِى عَنْكَ؟(3) إِلٰهِى عَلِمْتُ بِاخْتِلافِ الْآثارِ وَ تَنَقُّلاتِ الْأَطْوارِ، (4) أَنَّ مُرادَكَ مِنِّى أَنْ تَتَعَرَّفَ إِلَىَّ فِى كُلِّ شَىْءٍ حَتَّىٰ لا أَجْهَلَكَ فِى شَىْءٍ . (5) إِلٰهِى كُلَّما أَخْرَسَنِى لُؤْمِى أَنْطَقَنِى كَرَمُكَ، (6) وَ كُلَّما آيَسَتْنِى أَوْصافِى أَطْمَعَتْنِى مِنَنُكَ ؛ (7) إِلٰهِى مَنْ كانَتْ مَحاسِنُهُ مَساوِئَ فَكَيْفَ لَاتَكُونُ مَساويِهِ مَساوِئَ ؟!(8) وَ مَنْ كانَتْ حَقائِقُهُ دَعاوِىَ فَكَيْفَ لَاتَكُونُ دَعاويِهِ دَعاوِىَ ؟!(9) إِلٰهِى حُكْمُكَ النَّافِذُ وَ مَشِيئَتُكَ الْقاهِرَةُ لَمْ يَتْرُكا لِذِى مَقالٍ مَقالاً، (10) وَ لَا لِذِى حالٍ حالاً . (11) إِلٰهِى كَمْ مِنْ طاعَةٍ بَنَيْتُها، (12) وَ حالَةٍ شَيَّدْتُها هَدَمَ اعْتِمادِى عَلَيْها عَدْلُكَ، (13) بَلْ أَقالَنِى مِنْها فَضْلُكَ . (14) إِلٰهِى إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنِّى وَ إِنْ لَمْ تَدُمِ الطَّاعَةُ مِنِّى فِعْلاً جَزْماً فَقَدْ دامَتْ مَحَبَّةً وَ عَزْماً . (15) إِلٰهِى كَيْفَ أَعْزِمُ وَ أَنْتَ الْقاهِرُ؟ وَ كَيْفَ لَاأَعْزِمُ وَ أَنْتَ الْآمِرُ ؛ (16) إِلٰهِى تَرَدُّدِى فِى الْآثارِ يُوجِبُ بُعْدَ الْمَزارِ(17)
ص: 672
فَاجْمَعْنِى عَلَيْكَ بِخِدْمَةٍ تُوصِلُنِى إِلَيْكَ، (1) كَيْفَ يُسْتَدَلُّ عَلَيْكَ بِما هُوَ فِى وُجُودِهِ مُفْتَقِرٌ إِلَيْكَ؟!(2) أَيَكُونُ لِغَيْرِكَ مِنَ الظُّهُورِ مَا لَيْسَ لَكَ حَتَّىٰ يَكُونَ هُوَ الْمُظْهِرَ لَكَ؟!(3) مَتىٰ غِبْتَ حَتَّىٰ تَحْتاجَ إِلىٰ دَلِيلٍ يَدُلُّ عَلَيْكَ؟!(4) وَ مَتىٰ بَعُدْتَ حَتَّىٰ تَكُونَ الْآثارُ هِىَ الَّتِى تُوصِلُ إِلَيْكَ؟!(5) عَمِيَتْ عَيْنٌ لَاتَراكَ عَلَيْها رَقِيباً، (6) وَ خَسِرَتْ صَفْقَةُ عَبْدٍ لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّكَ نَصِيباً ؛ (7) إِلٰهِى أَمَرْتَ بِالرُّجُوعِ إِلَى الْآثارِ فَأَرْجِعْنِى إِلَيْكَ بِكِسْوَةِ الْأَنْوارِ وَ هِدايَةِ الاسْتِبْصارِ(8) حَتَّىٰ أَرْجِعَ إِلَيْكَ مِنْها كَما دَخَلْتُ إِلَيْكَ مِنْها مَصُونَ السِّرِّ عَنِ النَّظَرِ إِلَيْها، (9) وَ مَرْفُوعَ الْهِمَّةِ عَنِ الاعْتِمادِ عَلَيْها، (10) إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ . (11) إِلٰهِى هٰذَا ذُلِّى ظاهِرٌ بَيْنَ يَدَيْكَ، (12) وَ هٰذَا حالِى لَايَخْفىٰ عَلَيْكَ، (13) مِنْكَ أَطْلُبُ الْوُصُولَ إِلَيْكَ، (14) وَ بِكَ أَسْتَدِلُّ عَلَيْكَ، (15) فَاهْدِنِى بِنُورِكَ إِلَيْكَ، (16) وَ أَقِمْنِى بِصِدْقِ الْعُبُودِيَّةِ بَيْنَ يَدَيْكَ . (17) إِلٰهِى عَلِّمْنِى مِنْ
ص: 673
عِلْمِكَ الْمَخْزُونِ، (1) وَ صُنِّى بِسِتْرِكَ الْمَصُونِ . (2) إِلٰهِى حَقِّقْنِى بِحَقائِقِ أَهْلِ الْقُرْبِ، (3) وَ اسْلُكْ بِى مَسْلَكَ أَهْلِ الْجَذْبِ . (4) إِلٰهِى أَغْنِنِى بِتَدْبِيرِكَ لِى عَنْ تَدْبِيرِى، (5) وَ بِاخْتِيارِكَ عَن اخْتِيارِى، (6) وَ أَوْقِفْنِى عَلَىٰ مَراكِزِ اضْطِرارِى . (7) إِلٰهِى أَخْرِجْنِى مِنْ ذُلِّ نَفْسِى، (8) وَ طَهِّرْنِى مِنْ شَكِّى وَ شِرْكِى قَبْلَ حُلُولِ رَمْسِى، (9) بِكَ أَنْتَصِرُ فَانْصُرْنِى، (10) وَ عَلَيْكَ أَتَوَكَّلُ فَلا تَكِلْنِى، (11) وَ إِيَّاكَ أَسْأَلُ فَلا تُخَيِّبْنِى، (12) وَ فِى فَضْلِكَ أَرْغَبُ فَلا تَحْرِمْنِى، (13) وَ بِجَنابِكَ أَنْتَسِبُ فَلا تُبْعِدْنِى، (14) وَ بِبابِكَ أَقِفُ فَلا تَطْرُدْنِى ؛ (15) إِلٰهِى تَقَدَّسَ رِضاكَ أَنْ يَكُونَ لَهُ عِلَّةٌ مِنْكَ فَكَيْفَ تَكُونُ لَهُ عِلَّةٌ مِنِّى؟(16) إِلٰهِى أَنْتَ الْغَنِىُّ بِذاتِكَ أَنْ يَصِلَ إِلَيْكَ النَّفْعُ مِنْكَ فَكَيْفَ لَا تَكُونُ غَنِيّاً عَنِّى؟(17) إِلٰهِى إِنَّ الْقَضاءَ وَ الْقَدَرَ يُمَنِّينِى، (18) وَ إِنَّ الْهَوىٰ بِوَثائِقِ الشَّهْوَةِ أَسَرَنِى، (19) فَكُنْ أَنْتَ النَّصِيرَ لِى حَتَّىٰ تَنْصُرَنِى وَ تُبَصِّرَنِى، (20) وَ أَغْنِنِى بِفَضْلِكَ حَتَّىٰ أَسْتَغْنِىَ بِكَ عَنْ طَلَبِى، (21)
ص: 674
أَنْتَ الَّذِى أَشْرَقْتَ الْأَنْوارَ فِى قُلُوبِ أَوْلِيائِكَ حَتَّىٰ عَرَفُوكَ وَ وَحَّدُوكَ، (1) وَ أَنْتَ الَّذِى أَزَلْتَ الْأَغْيارَ عَنْ قُلُوبِ أَحِبَّائِكَ حَتَّىٰ لَمْ يُحِبُّوا سِواكَ وَ لَمْ يَلْجَأُوا إِلىٰ غَيْرِكَ، (2) أَنْتَ الْمُؤْنِسُ لَهُمْ حَيْثُ أَوْحَشَتْهُمُ الْعَوالِمُ، (3) وَ أَنْتَ الَّذِى هَدَيْتَهُمْ حَيْثُ اسْتَبانَتْ لَهُمُ الْمَعالِمُ، (4) مَاذا وَجَدَ مَنْ فَقَدَكَ وَ مَا الَّذِى فَقَدَ مَنْ وَجَدَكَ؟(5) لَقَدْ خابَ مَنْ رَضِىَ دُونَكَ بَدَلاً، (6) وَ لَقَدْ خَسِرَ مَنْ بَغىٰ عَنْكَ مُتَحَوِّلاً، (7) كَيْفَ يُرْجىٰ سِواكَ وَ أَنْتَ مَا قَطَعْتَ الْإِحْسانَ؟(8) وَ كَيْفَ يُطْلَبُ مِنْ غَيْرِكَ وَ أَنْتَ مَا بَدَّلْتَ عادَةَ الامْتِنانِ؟(9) يَا مَنْ أَذاقَ أَحِبَّاءَهُ حَلاوَةَ الْمُؤانَسَةِ فَقامُوا بَيْنَ يَدَيْهِ مُتَمَلِّقِينَ، (10) وَ يَا مَنْ أَلْبَسَ أَوْلِياءَهُ مَلابِسَ هَيْبَتِهِ فَقامُوا بَيْنَ يَدَيْهِ مُسْتَغْفِرِينَ، (11) أَنْتَ الذَّاكِرُ قَبْلَ الذَّاكِرِينَ، (12) وَ أَنْتَ الْبادِئُ بِالإِحْسانِ قَبْلَ تَوَجُّهِ الْعابِدِينَ، (13) وَ أَنْتَ الْجَوادُ بِالْعَطاءِ قَبْلَ طَلَبِ الطَّالِبِينَ، (14) وَ أَنْتَ الْوَهَّابُ، ثُمَّ لِما وَهَبْتَ لَنا مِنَ (15)
ص: 675
الْمُسْتَقْرِضِينَ . (1) إِلٰهِى اطْلُبْنِى بِرَحْمَتِكَ حَتَّىٰ أَصِلَ إِلَيْكَ، (2) وَ اجْذِبْنِى بِمَنِّكَ حَتَّىٰ أُقْبِلَ عَلَيْكَ . (3) إِلٰهِى إِنَّ رَجائِى لَايَنْقَطِعُ عَنْكَ وَ إِنْ عَصَيْتُكَ، (4) كَما أَنَّ خَوفِى لَايُزايِلُنِى وَ إِنْ أَطَعْتُكَ، (5) فَقَدْ دَفَعَتْنِى الْعَوالِمُ إِلَيْكَ، (6) وَ قَدْ أَوْقَعَنِى عِلْمِى بِكَرَمِكَ عَلَيْكَ . (7) إِلٰهِى كَيْفَ أَخِيبُ وَ أَنْتَ أَمَلِى؟!(8) ام كَيْفَ أُهانُ وَ عَلَيْكَ مُتَّكَلِى؟(9) إِلٰهِى كَيْفَ أَسْتَعِزُّ وَ فِى الذِّلَّةِ أَرْكَزْتَنِى؟!(10) ام كَيْفَ لَا أَسْتَعِزُّ وَ إِلَيْكَ نَسَبْتَنِى؟!(11) إِلٰهِى كَيْفَ لَاأَفْتَقِرُ وَ أَنْتَ الَّذِى فِى الْفُقَراءِ أَقَمْتَنِى؟!(12) ام كَيْفَ أَفْتَقِرُ وَ أَنْتَ الَّذِى بِجُودِكَ أَغْنَيْتَنِى؟(13) وَ أَنْتَ الَّذِى لَا إِلٰهَ غَيْرُكَ تَعَرَّفْتَ لِكُلِّ شَىْءٍ فَما جَهِلَكَ شَىْءٌ، (14) وَ أَنْتَ الَّذِى تَعَرَّفْتَ إِلَىَّ فِى كُلِّ شَىْءٍ فَرَأَيْتُكَ ظاهِراً فِى كُلِّ شَىْءٍ، (15) وَ أَنْتَ الظَّاهِرُ لِكُلِّ شَىْءٍ، (16) يَا مَنِ اسْتَوىٰ بِرَحْمانِيَّتِهِ فَصارَ الْعَرْشُ غَيْباً فِى ذاتِهِ، (17) مَحَقْتَ الْآثارَ بِالْآثارِ، (18) وَ مَحَوْتَ الْأَغْيارَ بِمُحِيطاتِ أَفْلاكِ الْأَنْوارِ، (19) يَا مَنِ احْتَجَبَ فِى
ص: 676
سُرادِقاتِ عَرْشِهِ عَنْ أَنْ تُدْرِكَهُ الْأَبْصارُ، (1) يَا مَنْ تَجَلَّىٰ بِكَمالِ بَهائِهِ فَتَحَقَّقَتْ عَظَمَتُهُ مِنَ الاسْتِواءَ، (2) كَيْفَ تَخْفىٰ وَ أَنْتَ الظَّاهِرُ؟(3) ام كَيْفَ تَغِيبُ وَ أَنْتَ الرَّقِيبُ الْحاضِرُ؟!(4) إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ وَحْدَهُ . (5)
به هر صورت هرکه توفیق یابد و روز عرفه را در عرفات باشد، دعاها و اعمال بسیار دارد، و بهترین اعمال در این روز دعاست، و این روز شریف، در تمام روزهای سال به خاطر دعا امتیاز دارد، و برای برادران مؤمن از آنان که زنده اند یا دار فانی را وداع گفته اند دعای بسیار باید کرد، و روایت وارده در حال عبد اللّه بن جندب، در موقف عرفات و دعای او برای برادران خود مشهور است، و همچنین روایت زید نرسی، در حال ثقه جلیل القَدر، معاویة بن وهب در صحرای عرفات و دعای او درباره فردفرد از اشخاصی که در آفاق بودند، و روایت او از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در فضیلت این عمل، شایسته ملاحظه و توّجه است و امید واثق از برادران دینی، آنکه به این بزرگواران اقتدا کرده، و اهل ایمان را در دعا بر خود مقدّم دارند و این گنهکار روسیاه را یکی از آن
ص: 677
اشخاص به حساب آرند، و در حال حیات و مرگ از دعای خیر فراموشم نفرمایند، و نیز در این روز زیارت جامعه سوم را قرائت کن [صفحه 1346]، و در آخر روز عرفه بخوان:
یَا رَبِّ إِنَّ ذُنُوبِی لا تَضُرُّکَ، وَ إِنَّ مَغْفِرَتَکَ لِی لا تَنْقُصُکَ، فَأَعْطِنِی مَا لا یَنْقُصُکَ، وَ اغْفِرْ لِی مَا لا یَضُرُّکَ . و نیز بخوان: اللّهمَّ لا تَحْرِمْنِی خَیْرَ مَا عِنْدَکَ، لِشَرِّ مَا عِنْدِی، فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَرْحَمْنِی بِتَعَبِی وَ نَصَبِی، فَلا تَحْرِمْنِی أَجْرَ الْمُصَابِ عَلَی مُصِیبَتِهِ .
مؤلّف گوید: سیّد ابن طاووس، در ضمن دعاهای روز عرفه فرموده: چون غروب آفتاب نزدیک شود بگو: «بِسمِ اللّه وَ بِاللّه، وَ سُبحانَ اللّه وَ الحَمدُ للّه» تا آخر، و این همان دعای عشرات است که پیش از این گذشت [صفحه 177]، پس سزاوار است خواندن دعای عشرات که خواندن آن در هر صبح و شام مستحب است، در آخر روز عرفه ترک نشود، و این اذکار عشراتی را که کفعمی نقل کرده، همان ازکار آخر دعای عشرات است که سیّد ابن طاووس روایت کرده .
ص: 678
شب دهم: از شبهای پربرکت و از چهار شبی است که شب زنده داری در آن ها مستحبّ است و درهای آسمان در این شب باز است، و زیارت حضرت سیّد الشهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ)، و دعای «یا دائمَ الفَضْلِ عَلَی الْبَریَّة» که در اعمال شب جُمعه گذشت [صفحه 89] در این شب مستحبّ است . روز دهم: روز عید قربان است که بسیار شریف است، و اعمال آن چند چیز است: اوّل: غسل، که در این روز مستحبّ مؤکدّ است، و بعضی از علما آن را واجب دانسته اند . دوّم: نماز عید، به همان صورت که در عید فطر ذکر شد، اما در این روز، مستحبّ است پس از نماز از گوشت قربانی افطار شود . سوم: خواندن دعاهایی که پیش از نماز عید و بعد از آن وارد شده، و آن دعاها در کتاب «اقبال» آمده و شاید بهترین دعاهای این روز، دعای چهل وهشتم صحیفه کامله سجادیه باشد، که اوّل آن: «اللّهمَّ هَذَا يَوْمٌ مُبَارَكٌ» است، و دعای چهل وششم: «يَا مَنْ يَرْحَمُ مَنْ لَا يَرْحَمُهُ الْعِبَادُ» را نیز بخواند . چهارم: خواندن دعای ندبه است، که بعد از این ان شاء اللّه خواهد آمد . [صفحه 1299]پنجم: قربانی کردن است که مستحبّ مؤکدّ میباشد . ششم: خواندن تکبیرات است برای
ص: 679
کسی که در منی باشد، در پی پانزده نماز که نخستین آن ها نماز ظهر روز عید است، و آخر آن ها نماز صبح روز سیزدهم، و کسانیکه در سایز شهرها هستند، پس از ده نماز، از نماز ظهر عید تا صبح دوازدهم بخوانند، و تکبیرات بر وفق روایت صحیح کتاب «کافی» این است:
اللّه أَکْبَرُ اللّه أَکْبَرُ، لا إِلَهَ إِلا اللّه وَ اللّه أَکْبَرُ . اللّه أَکْبَرُ وَ للّه الْحَمْدُ . اللّه أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا ؛ اللّه أَکْبَرُ عَلَی مَا رَزَقَنَا مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ ؛ وَ الْحَمْدُ للّه عَلَی مَا أَبْلانَا . (1)
و مستحب است تکرار این تکبیرات به دنبال نمازها به قَدر امکان، و خواندن آن پس از نمازهای مستحبّ .
روز پانزدهم: سال دویست و دوازده ولادت حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شده .
شب هیجدهم: شب عید غدیر و شب بسیار با شرافتی است، سیّد ابن طاووس در کتاب» اقبال «دوازده رکعت نماز با یک سلام به کیفیتی مخصوص برای این شب همراه با دعاهایی روایت کرده است .
روز هیجدهم: روز عید غدیر، و «عیدُ اللّه الاَکبَرُ»، و عید آل
ص: 680
محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) و عظیم ترین عید است، و حق تعالی هیچ پیامبری را مبعوث نفرموده جز آنکه این روز را عید کرده و حرمت آن را دانسته . نام این روز در آسمان روز «عهد معهود» و در زمین روز «میثاق مأخوذ» و «جمع مشهود» است . روایت شده که از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) پرسیدند، آیا مسلمانان را غیر از جُمعه و قربان و فطر عیدی هست؟ فرمود: آری عیدی است که حرمتش از همه اعیاد بیشتر است، راوی گفت: کدام عید است؟ حضرت فرمود: روزی است که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را به جانشینی خود نصب فرمود، و اعلام کرد: هرکه من مولا و آقای اویم، پس علی مولا و آقا و پیشوای اوست، و آن روز هیجدهم، ذو الحجّه است، راوی گفت: در آن روز چه کاری باید انجام داد؟ فرمود باید روزه بدارید، و عبادت کنید، و محمّد و آل محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) را یاد آرید، و بر ایشان صلوات فرستید، رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را وصیت کرد، که این روز را عید گرداند، و هر پیامبری به جانشینی خویش وصیت می کرد، که این روز را عید کند .
در حدیث ابن ابی نصر بزنطی از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمده: ای پسر ابی نصر هر کجا باشی، بکوش روز عید غدیر
ص: 681
نزد قبر مطهّر حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) حاضر شوی، به درستیکه در این روز، خدا میآمرزد، از هر مرد و زن مؤمن گناه شصت سال ایشان را، و از آتش دوزخ آزاد می کند، دو برابر آنچه در ماه رمضان و شب قَدر و شب فطر آزاد کرده، و پرداخت یک درهم در این روز به برادران مؤمن، برابر هزار درهم در اوقات دیگر است، و در این روز به برادران مؤمن احسان کن، و هر مرد و زن مومن را شاد گردان، به خدا سوگند، اگر مردم فضیلت این روز را چنان که باید بدانند، هرآینه هر روز فرشتگان با ایشان ده مرتبه: مصافحه کنند . در هر صورت بزرگداشت این روز شریف لازم است، و اعمال آن چند چیز است: اوّل: روزه که کفّاره شصت سال گناه است، و در حدیثی است روزه این روز برابر روزه تمامی عمر دنیا و معادل با صد حج و صد عمره است .
دوّم: غسل . سوّم: زیارت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و شایسته است انسان هر کجا باشد، بکوشد که خود را به قبر مطّهر آن حضرت برساند، و برای آن جناب در این روز سه زیارت مخصوص روایت شده که یکی از آن ها زیارت معروف به «امین اللّه» است، که هم از نزدیک و هم از راه دور خوانده می شود، و آن از زیارات
ص: 682
جامعه مطلقه است، و در باب زیارات ان شاء اللّه تعالی خواهد آمد .
چهارم: تعویذی [ذکر مربوط به پناه جستن به خدا از ناملایمات و شرور] را که سیّد ابن طاووس در کتاب «اقبال» از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده بخواند .
پنجم: دو رکعت نماز بجا آورد، و به سجده رود، و صد مرتبه شکر خدا گوید، آنگاه سر از سجده بردارد و بخواند:
اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِأَنَّ لَکَ الْحَمْدَ وَحْدَکَ، لَاشَرِيكَ لَكَ، وَ أَنَّكَ واحِدٌ أَحَدٌ صَمَدٌ لَمْ تَلِدْ وَ لَمْ تُولَدْ، وَ لَمْ يَكُنْ لَكَ كُفُواً أَحَدٌ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، يَا مَنْ هُوَ كُلَّ يَوْمٍ فِى شَأْنٍ، كَما كانَ مِنْ شَأْنِكَ أَنْ تَفَضَّلْتَ عَلَىَّ بِأَنْ جَعَلْتَنِى مِنْ أَهْلِ إِجابَتِكَ وَ أَهْلِ دِينِكَ، وَ أَهْلِ دَعْوَتِكَ، وَ وَفَّقْتَنِى لِذٰلِكَ فِى مُبْتَدَءِ خَلْقِى تَفَضُّلاً مِنْكَ وَ كَرَماً وَ جُوداً، ثُمَّ أَرْدَفْتَ الْفَضْلَ فَضْلاً، وَ الْجُودَ جُوداً، وَ الْكَرَمَ كَرَمَاً، رَأْفَةً مِنْكَ وَ رَحْمَةً إِلىٰ أَنْ جَدَّدْتَ ذٰلِكَ الْعَهْدَ لِى تَجْدِيداً بَعْدَ تَجْدِيدِكَ خَلْقِى، وَ كُنْتُ نَسْياً مَنْسِيّاً، ناسِياً (1)
ص: 683
ساهِياً غافِلاً، فَأَتْمَمْتَ نِعْمَتَكَ بِأَنْ ذَكَّرْتَنِى ذٰلِكَ وَ مَنَنْتَ بِهِ عَلَىَّ وَ هَدَيْتَنِى لَهُ، فَلْيَكُنْ مِنْ شَأْنِكَ يَا إِلٰهِى وَ سَيِّدِى وَ مَوْلاىَ أَنْ تُتِمَّ لِى ذٰلِكَ وَ لَا تَسْلُبْنِيهِ حَتَّىٰ تَتَوَفَّانِى عَلَىٰ ذٰلِكَ وَ أَنْتَ عَنِّى راضٍ، فَإِنَّكَ أَحَقُّ الْمُنْعِمِينَ أَنْ تُتِمَّ نِعْمَتَكَ عَلَىَّ، (1) اَللّٰهُمَّ سَمِعْنا وَ أَطَعْنا وَ أَجَبْنا داعِيَكَ بِمَنِّكَ، فَلَكَ الْحَمْدُ غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ، آمَنّا بِاللّٰهِ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ بِرَسُولِهِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ صَدَّقْنا وَ أَجَبْنا داعِىَ اللّٰهِ وَ اتَّبَعْنا الرَّسُولَ فِى مُوالاةِ مَوْلانا وَ مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ عَبْدِاللّه، وَ أَخِى رَسُولِهِ، وَ الصِّدِّيقِ الْأَكْبَرِ، وَ الْحُجَّةِ عَلَىٰ بَرِيَّتِهِ، الْمُؤَيِّدِ بِهِ نَبِيَّهُ وَ دِينَهُ الْحَقَّ الْمُبِينَ، عَلَماً لِدِينِ اللّٰهِ، وَ خازِناً لِعِلْمِهِ، وَ عَيْبَةَ غَيْبِ اللّٰهِ، وَ مَوْضِعَ سِرِّ اللّٰهِ، وَ أَمِينَ اللّٰهِ عَلَىٰ خَلْقِهِ، وَ شاهِدَهُ فِى بَرِيَّتِهِ . اَللّٰهُمَّ «رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِياً يُنادِى لِلْإِيْمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ (2)
ص: 684
فَآمَنَّا، رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا، وَ کَفِّرْ عَنَّا سَیِّئَاتِنَا، وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ، رَبَّنا وَ آتِنا مَا وَعَدْتَنا عَلَىٰ رُسُلِكَ وَ لَا تُخْزِنا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّكَ لَاتُخْلِفُ الْمِيعادَ». فَإِنَّا يَا رَبَّنا بِمَنِّكَ وَ لُطْفِكَ أَجَبْنا داعِيَكَ، وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ وَ صَدَّقْناهُ، وَ صَدَّقْنا مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ، وَ كَفَرْنا بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ، فَوَلِّنا مَا تَوَلَّيْنا، وَ احْشُرْنا مَعَ أَئِمَّتِنا فَإِنَّا بِهِمْ مُؤْمِنُونَ مُوقِنُونَ، وَ لَهُمْ مُسَلِّمُونَ، آمَنَّا بِسِرِّهِمْ وَ عَلانِيَتِهِمْ وَ شاهِدِهِمْ وَ غائِبِهِمْ، وَ حَيِّهِمْ وَ مَيِّتِهِمْ، وَ رَضِينا بِهِمْ أَئِمَّةً وَ قادَةً وَ سادَةً، وَ حَسْبُنا بِهِمْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ اللّٰهِ دُونَ خَلْقِهِ لَا نَبْتَغِى بِهِمْ بَدَلاً، وَ لَا نَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِمْ وَلِيجَةً، وَ بَرِئْنا إِلَى اللّٰهِ مِنْ كُلِّ مَنْ نَصَبَ لَهُمْ حَرْباً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، وَ كَفَرْنا بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ الْأَوْثانِ الْأَرْبَعَةِ وَ أَشْياعِهِمْ، وَ أَتْباعِهِمْ، وَ كُلِّ مَنْ والاهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ، مِنْ أَوَّلِ الدَّهْرِ إِلىٰ آخِرِهِ . (1)
ص: 685
اَللّٰهُمَّ إِنَّا نُشْهِدُكَ، أَنَّا نَدِينُ بِما دانَ بِهِ مُحَمَّدٌ وَ آلُ مُحَمَّدٍ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ، وَ قَوْلُنا مَا قالُوا، وَ دِينُنا مَا دانُوا بِهِ، مَا قالُوا بِهِ قُلْنا، وَ مَا دانُوا بِهِ دِنَّا، وَ مَا أَنْكَرُوا أَنْكَرْنا، وَ مَنْ والَوْا والَيْنا، وَ مَنْ عادَوْا عادَيْنا، وَ مَنْ لَعَنُوا لَعَنَّا، وَ مَنْ تَبَرَّأُوا مِنْهُ تَبَرَّأْنا مِنْهُ، وَ مَنْ تَرَحَّمُوا عَلَيْهِ تَرَحَّمْنا عَلَيْهِ، آمَنَّا وَ سَلَّمْنا وَ رَضِينا وَ اتَّبَعْنا مَوالِيَنا صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ . لّٰهُمَّ فَتَمِّمْ لَنا ذٰلِكَ وَ لَا تَسْلُبْناهُ وَ اجْعَلْهُ مُسْتَقِرّاً ثابِتاً عِنْدَنا، وَ لَا تَجْعَلْهُ مُسْتَعاراً، وَ أَحْيِنا مَا أَحْيَيْتَنا عَلَيْهِ، وَ أَمِتْنا إِذا أَمَتَّنا عَلَيْهِ، آلُ مُحَمَّدٍ أَئِمَّتُنا فَبِهِمْ نَأْتَمُّ وَ إِيَّاهُمْ نُوالِى، وَ عَدُوَّهُمْ عَدُوَّ اللّٰهِ نُعادِى، فَاجْعَلْنا مَعَهُمْ فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ، فَإِنَّا بِذٰلِكَ راضُونَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
باز به سجده رود و صد مرتبه «اَلحَمدُ للّه» و صدر مرتبه «شُکرً اللّه» بگوید، روایت شده: هرکه این عمل را بجا آورد، ثواب کسی را داشته باشد، که روز عید غدیر، خدمت حضرت
ص: 686
رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) حاضر شده، و با آن حضرت بر ولایت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیعت کرده باشد تا آخر خبر . بهتر این است که این نماز را نزدیک به هنگام زوال بجا آورد، که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در آن ساعت برای مردم به امامت و خلافت نصب فرمود . در این نماز در رکعت اول پس از سوره «حَمد» سوره «قَدر»، و در رکعت دوم سوره «تَوحید» را بخواند .
ششم: غسل کند، و به نیم ساعت پیش از زوال دو رکعت نماز بجا آورد، در هر رکعت سوره «حَمد» یک بار، و سوره «تَوحید» ده بار، و «آیةُ الکُرسی» ده بار، و ده بار «اِنّا اَنزَلناهُ» خوانده شود، که برابر صد هزار حج و صد هزار عمره است و باعث برآورده شدن حوایج دنیا و آخرت او، به آسانی و عافیت، از جانب خدای کریم است، و پوشیده نمایند، که در کتاب «اقبال» در بیان این نماز سوره «اِنّا اَنزَلناهُ» مقدّم بر «آیةُ الکُرسی» ذکر شده، و علاّمه مجلسی در «زاد المعاد» از کتاب «اقبال» پیروی کرده و سوره «قَدر» را مقدّم داشته، چنان که این حقیر هم در کتب دیگر به این صورت ذکر کرده ام، ولی برابر با پی جویی زیادی که کردم، بیشتر «آیةُ الکُرسی» را مقدّم بر «قَدر» دیدم . احتمال اینکه از قلم مبارک سیّد در کتاب «اقبال»
ص: 687
سهوی شده، یا ناسخان در این نماز، هم در عدد «حَمد» و هم در مقدّم داشتن «قَدر» بر «آیَةُ الکُرسی» اشتباهی کرده اند، یا این که این عمل مستقلّی غیر از آن نماز است بسیار بعید به نظر می رسد، و اللّه تعالی عالم . و بهتر این است که پس از این نماز تمام این دعا را بخواند: «رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا . » هفتم: دعای ندبه را بخواند .
هشتم: این دعا را بخواند، که سیّد ابن طاووس از شیخ مفید روایت کرده:
اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ نَبِیِّكَ، وَ عَلِیٍّ وَلِیِّکَ، وَ الشَّأْنِ وَ الْقَدْرِ الَّذِی خَصَصْتَهُمَا بِهِ دُونَ خَلْقِكَ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ، وَ أَنْ تَبْدَأَ بِهِمَا فِی کُلِّ خَیْرٍ عَاجِلٍ، اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْأَئِمَّةِ الْقَادَةِ، وَ الدُّعَاةِ السَّادَةِ، وَ النُّجُومِ الزَّاهِرَةِ، وَ الْأَعْلامِ الْبَاهِرَةِ، وَ سَاسَةِ الْعِبَادِ، وَ أَرْکَانِ الْبِلادِ وَ النَّاقَةِ الْمُرْسَلَةِ، وَ السَّفِینَةِ النَّاجِیَةِ، الْجَارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغَامِرَةِ، اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ خُزَّانِ عِلْمِكَ، (1)
ص: 688
وَ أَرْکَانِ تَوْحِیدِكَ، وَ دَعَائِمِ دِینكَ، وَ مَعَادِنِ کَرَامَتِكَ، وَ صِفْوَتِكَ مِنْ بَرِیَّتِكَ، وَ خِیَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ، الْأَتْقِیَاءِ الْأَنْقِیَاءِ، النُّجَبَاءِ الْأَبْرَارِ، وَ الْبَابِ الْمُبْتَلَی بِهِ النَّاسُ، مَنْ أَتَاهُ نَجَا، وَ مَنْ أَبَاهُ هَوَی . (1) اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، أَهْلِ الذِّكْرِ الَّذِينَ أَمَرْتَ بِمَسْأَلَتِهِمْ، وَ ذَوِى الْقُرْبَى الَّذِينَ أَمَرْتَ بِمَوَدَّتِهِمْ، وَ فَرَضْتَ حَقَّهُمْ، وَجَعَلْتَ الْجَنَّةَ مَعادَ مَنِ اقْتَصَّ آثارَهُمْ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، كَما أَمَرُوا بِطاعَتِكَ، وَ نَهَوْا عَنْ مَعْصِيَتِكَ، وَ دَلُّوا عِبادَكَ عَلَىٰ وَحْدانِيَّتِكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ نَبِيِّكَ وَ نَجِيبِكَ، وَ صَفْوَتِكَ وَ أَمِينِكَ، وَ رَسُولِكَ إِلىٰ خَلْقِكَ، وَ بِحَقِّ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ، وَ يَعْسُوبِ الدِّينِ، وَ قائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ، الْوَصِيِّ الْوَفِيِّ، وَ الصِّدِّيقِ الْأَكْبَرِ، وَ الْفارُوقِ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْباطِلِ، وَ الشَّاهِدِ لَكَ، وَ الدَّالِّ عَلَيْكَ، وَ الصَّادِعِ بِأَمْرِكَ، وَ الْمُجاهِدِ فِى سَبِيلِكَ، لَمْ تَأْخُذْهُ فِيكَ لَوْمَةُ (2)
ص: 689
لائِمٍ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَنِى فِى هٰذَا الْيَوْمِ الَّذِى عَقَدْتَ فِيهِ لِوَلِيِّكَ الْعَهْدَ فِى أَعْناقِ خَلْقِكَ، وَ أَكْمَلْتَ لَهُمُ الدِّينَ مِنَ الْعارِفِينَ بِحُرْمَتِهِ وَ الْمُقِرِّينَ بِفَضْلِهِ، مِنْ عُتَقائِكَ وَ طُلَقائِكَ مِنَ النَّارِ، وَ لَا تُشْمِتْ بِى حاسِدِى النِّعَمِ . اَللّٰهُمَّ فَكَما جَعَلْتَهُ عِيدَكَ الْأَكْبَرَ وَ سَمَّيْتَهُ فِى السَّماءِ يَوْمَ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ، وَ فِى الْأَرْضِ يَوْمَ الْمِيثاقِ الْمَأْخُوذِ وَ الْجَمْعِ الْمَسْؤُولِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَقْرِرْ بِهِ عُيُونَنا، وَ اجْمَعْ بِهِ شَمْلَنا، وَ لَا تُضِلَّنا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا، وَ اجْعَلْنَا لِأَ نْعُمِكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى عَرَّفَنا فَضْلَ هٰذَا الْيَوْمِ، وَ بَصَّرَنا حُرْمَتَهُ، وَ كَرَّمَنا بِهِ (1)وَ شَرَّفَنَا بِمَعْرِفَتِهِ، وَ هَدَانَا بِنُورِهِ ؛ یَا رَسُولَ اللّه، یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ، عَلَیْکُمَا وَ عَلَی عِتْرَتِکُمَا، وَ عَلَی مُحِبِّیکُمَا مِنِّی أَفْضَلُ السَّلامُ مَا بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ، وَ بِکُمَا أَتَوَجَّهُ إِلَی اللّه، رَبِّی وَ رَبِّکُمَا فِی (2)
ص: 690
نَجَاحِ طَلِبَتِی، وَ قَضَاءِ حَوَائِجِی، وَ تَیْسِیرِ أُمُورِی . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَلْعَنَ مَنْ جَحَدَ حَقَّ هٰذَا الْيَوْمِ وَ أَنْكَرَ حُرْمَتَهُ، فَصَدَّ عَنْ سَبِيلِكَ لِإِطْفاءِ نُورِكَ، فَأَبَى اللّٰهُ إِلّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ . اَللّٰهُمَّ فَرِّجْ عَنْ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ نَبِيِّكَ وَ اكْشِفْ عَنْهُمْ وَ بِهِمْ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ الْكُرُباتِ . اَللّٰهُمَّ امْلَاَ الْأَرْضَ بِهِمْ عَدْلاً كَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً، وَ أَنْجِزْ لَهُمْ مَا وَعَدْتَهُمْ إِنَّكَ لَاتُخْلِفُ الْمِيعادَ . (1) و اگر بتواند، دعای مبسوط را که سیّد در کتاب «اقبال» روایت کرده بخواند . نهم: چون مؤمنی را ملاقات کند این تهیت را گوید:
الْحَمْدُ للّه الَّذِی جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّکِینَ بِوِلایَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ عَلَيهِم السَّلَامُ (2) و نیز بخواند:الْحَمْدُ للّه الَّذِی أَکْرَمَنَا بِهَذَا الْیَوْمِ، وَ جَعَلَنَا مِنَ الْمُوفِینَ بِعَهْدِهِ إِلَیْنَا، وَ مِیثَاقِهِ الَّذِی وَ اثَقَنَا بِهِ، (3)
ص: 691
مِنْ وِلایَةِ وُلاةِ أَمْرِهِ، وَ الْقُوَّامِ بِقِسْطِهِ، وَ لَمْ یَجْعَلْنَا مِنَ الْجَاحِدِینَ وَ الْمُکَذِّبِینَ بِیَوْمِ الدِّینِ . (1)
دهم: صد مرتبه بگوید: الْحَمْدُ للّه الَّذِی جَعَلَ کَمَالَ دِینِهِ، وَ تَمَامَ نِعْمَتِهِ، بِوِلایَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَيهِ السَّلَامُ . (2)
آگاه باش در این روز شریف، برای هریک از امور زیر فضیلت بسیاری است: پوشیدن جامه های نیکو، زینت کردن، استعمال بوی خوش، شادی کردن، و شاد نمودن شیعیان امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، گذشت از تقصیرات شیعیان، برآوردن حاجات آنان، صله ارحام، توسعه دادن بر اهل و عیال، اطعام اهل ایمان، افطار دادن به روزه داران، مصافحه با مومنان رفتن به زیارت آنان، تبسّم نمودن بر چهره ایشان، و فرستادن هدایا برای اهل ایمان، و بجا آوردن شکر و سپاس بخاطر نعمت بزرگ ولایت، بسیار صلوات فرستادن، انجام عبادات و طاعات بسیار . کسی که در این روز یک درهم به برادر مؤمن خود بدهد، برابر با صد هزار درهم در غیر این روز است . طعام دادن در این روز به یک مؤمن مانند طعام دادن
ص: 692
به همه پیامبران و صدّیقان است . در خطبه حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در روز غدیر چنین آمده است: هرکه مؤمن و روزه دار را به وقت افطارش افطار دهد، مانند آن است که ده «فِئام» را افطار داده باشد، شخصی از جای برخاست و عرضه داشت: یا امیر المؤمنین «فئام» چیست؟ ایشان فرمود صد هزار پیغمبر و صدیق وشهید، پس چگونه خواهد بود، کثرت فضیلت حال کسی که جمعی از مردان و زنان مؤمن را کفایت کند، من امان او را از کفر و فقر بر خدای تعالی ضامن هستم . تا آخر خبر .
در هر صورت فضیلت این روز شریف، بیش از آن است که ذکر شود، و این روز قبولی اعمال شیعیان، و روز برطرف شدن غم های ایشان است و روزی است که حضرت موسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) بر ساحران پیروز شد، و خدا آتش را بر ابراهیم (عَلَيهِ السَّلَامُ) سرد و سلامت نمود و حضرت موسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) یوشع بن نون را جانشین خود کرد، و حضرت عیسی شمعون الصّفا را خلیفه خود قرار داد و حضرت سلیمان (عَلَيهِ السَّلَامُ) ملّت خود را برای جانشینی آصف بن برخیا گواه گرفت، و جناب رسول خدا بین اصحاب خود عقد برادری برقرار کرد، به این خاطر عقد برادری در این روز با برادران مؤمن سزاوار است و کیفیت
ص: 693
آن بصورتی که شیخ ما در کتاب «مستدرک الوسائل» از کتاب «زاد الفردوس» نقل فرموده است چنین است: دست راست خود را بر دست راست برادر مؤمن خود بگذارد، و بگوید:
وَآخَیْتُکَ فِی اللّه، وَ صَافَیْتُکَ فِی اللّه، وَ صَافَحْتُکَ فِی اللّه، وَ عَاهَدْتُ اللّه وَ مَلائِکَتَهُ، وَ کُتُبَهُ، وَ رُسُلَهُ، وَ أَنْبِیَاءَهُ، وَ الْأَئِمَّةَ الْمَعْصُومِینَ عَلَيهِم السَّلَامُ، عَلَی أَنِّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ الشَّفَاعَةِ، وَ أُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّةَ، لا أَدْخُلُهَا إِلّا وَ أَنْتَ مَعِی . (1)
آنگاه برادر مؤمن بگوید:قَبِلْتُ . (2) سپس بگوید: أَسْقَطْتُ عَنْكَ جَمِيعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّةِ، مَا خَلَا الشَّفاعَةَ وَ الدُّعاءَ وَ الزِّيارَةَ . (3) . فیض کاشانی در کتاب «خلاصة الاذکار»، صیغه اخوّت را قریب به همین صورت ذکر کرده، آنگاه فرموده: طرف مقابل قبول نماید برای خود، یا موکّل خود به لفظی که دلالت بر قبول نماید . سپس از یکدیگر جمیع حقوق برادری را جز دعا و زیارت ساقط
ص: 694
کنند .
روز بیست وچهارم: بنابر اشهر روزی است که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) با نصارای نجران مباهله کرد، و پیش از مباهله عبا بر دوش مبارک گرفت، و حضرت امیر المؤمنین و فاطمه و حسن و حسین (عَلَيهِم السَّلَامُ) را زیر عبا جا داد و گفت: پروردگارا هر پیامبری را اهل بیتی بوده، که مخصوص ترین خلق نسبت به او بودند، خدایا اینان اهل بیت منند، از ایشان شک و گناه را برطرف ساز، و پاک کن ایشان را پاک کردنی کامل، پس جبرائیل نازل شد، و آیه تطهیر را در شأن ایشان فرود آورد، آنگاه رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آن چهار بزرگوار را برای مباهله به بیرون برد، چون نگاه نصاری بر ایشان افتاد، و حقیقت آن حضرت و آثار نزول عذاب را مشاهده کردند، جرأت بر مباهله را از دست داده، و استدعای مصالحه و قبول جزیه کردند . در این روز حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در حال رکوع انگشتر خود را به سائل داد، و آیه«إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّه»در شأن آن حضرت نازل گشت . در هر صورت این روز دارای شرافت بسیاری است، و در آن چند عمل وارد است: اوّل: غسل . دوّم: روزه گرفتن . سوّم: خواندن دو رکعت نماز، که در وقت و کیفیت و ثواب مانند نماز روز
ص: 695
عید غدیر است، و اینکه «آیَةُ الکُرسی» در نماز مباهله باید تا«هُم فیها خالِدونَ»
خوانده شود . چهارم: خواندن دعای مباهله می باشد، که شبیه به دعای سحر ماه رمضان است، و شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس نقل کرده اند، ولی بین روایات آن دو بزرگوار اختلاف زیادی است، و من روایت شیخ طوسی را در کتاب «مصباح» برگزیده ام که فرموده است:
دعای روز مباهله همراه با فضیلت آن، از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده، و آن دعا این است:
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ بَهائِكَ بِأَبْهاهُ وَ كُلُّ بَهائِكَ بَهِيٌّ، ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِبَهائِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ جَلالِكَ بِأَجَلِّهِ، وَ كُلُّ جَلالِكَ جَلِيلٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِجَلالِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ جَمالِكَ بِأَجْمَلِهِ وَ كُلُّ جَمالِكَ جَمِيلٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بَجَمالِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَدْعُوكَ كَما أَمَرْتَنِى، فَاسْتَجِبْ لِى كَما وَعَدْتَنِى . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ عَظَمَتِکَ بِأَعْظَمِهَا، وَ کُلُّ عَظَمَتِکَ عَظِیمَةٌ ؛ اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِعَظَمَتِکَ (1)
ص: 696
اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ نُورِكَ بِأَ نْوَرِهِ، وَ كُلُّ نُورِكَ نَيِّرٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِنُورِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ رَحْمَتِكَ بِأَوسَعِها وَ كُلُّ رَحْمَتِكَ واسِعَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ كُلِّها . (1) اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَدْعُوكَ كَما أَمَرْتَنِى،، فَاسْتَجِبْ لِى كَما وَعَدْتَنِى . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ كَمالِكَ بِأَكْمَلِهِ، وَ كُلُّ كَمالِكَ كامِلٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِكَمالِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ كَلِماتِكَ بِأَتَمِّها وَ كُلُّ كَلِماتِكَ تامَّةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِكَلِماتِكَ كُلِّها . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ أَسْمائِكَ بِأَكْبَرِها وَ كُلُّ أَسْمائِكَ كَبِيرَةٌ،، (2) اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِأَسْمَائِكَ اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَدْعُوكَ كَما أَمَرْتَنِى فَاسْتَجِبْ لِى كَما وَعَدْتَنِى . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ عِزَّتِكَ بِأَعَزِّها وَ كُلُّ عِزَّتِكَ عَزِيزَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِعِزَّتِكَ كُلِّها . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ مَشِيئَتِكَ بِأَمْضاهَا وَ كُلُّ مَشِيئَتِكَ ماضِيَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِمَشِيئَتِكَ (3)
ص: 697
کُلِّهَا، اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِقُدْرَتِكَ، الَّتِی اسْتَطَلْتَ بِهَا عَلَی کُلِّ شَیْءٍ وَ کُلُّ قُدْرَتِكَ مُسْتَطِیلَةٌ اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِقُدْرَتِکَ کُلِّهَا، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَدْعُوكَ كَما أَمَرْتَنِى فَاسْتَجِبْ لِى كَما وَعَدْتَنِى . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ عِلْمِكَ بِأَنْفَذِهِ وَ كُلُّ عِلْمِكَ نافِذٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِعِلْمِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ قَوْلِكَ بِأَرْضاهُ وَ كُلُّ قَوْلِكَ رَضِيٌّ، اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِقَوْلِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ مَسائِلِكَ بِأَحَبِّها وَ كُلُّها إِلَيْكَ حَبِيبَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِمَسائِلِكَ كُلِّها . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَدْعُوكَ كَما أَمَرْتَنِى فَاسْتَجِبْ لِى كَما وَعَدْتَنِى . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ شَرَفِكَ بِأَشْرَفِهِ وَ كُلُّ شَرَفِكَ شَرِيفٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِشَرَفِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ سُلْطانِكَ بِأَدْوَمِهِ وَ كُلُّ سُلْطانِكَ دائِمٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِسُلْطانِكَ كُلِّهِ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ مُلْکِکَ بِأَفْخَرِهِ، وَ کُلُّ مُلْکِکَ فَاخِرٌ ؛ اللّهمَّ إِنِّی (1)
ص: 698
أَسْأَلُكَ بِمُلْكِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَدْعُوكَ كَما أَمَرْتَنِى فَاسْتَجِبْ لِى كَما وَعَدْتَنِى . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ عَلائِكَ بِأَعْلاهُ، وَ كُلُّ عَلائِكَ عالٍ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِعَلائِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ آياتِكَ بِأَعْجَبِها وَ كُلُّ آياتِكَ عَجِيبَةٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِآياتِكَ كُلِّها . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ مَنِّكَ بِأَقْدَمِهِ، وَ كُلُّ مَنِّكَ قَدِيمٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِمَنِّكَ كُلِّهِ . (1) اللّهمَّ إِنِّی أَدْعُوكَ کَمَا أَمَرْتَنِی، فَاسْتَجِبْ لِی کَمَا وَعَدْتَنِی . اللّهمَّ وَ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِمَا [مِمَّا] أَنْتَ فِیهِ مِنَ الشَّأْنِ وَ الْجَبَرُوتِ ؛ اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِکُلِّ شَأْنٍ وَ کُلِّ جَبَرُوتٍ . اللّهمَّ وَ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِمَا تُجِیبُنِی بِهِ حِینَ أَسْأَلُكَ، یَا اللّه یَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ، أَسْأَلُكَ بِبَهَاءِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ . یَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ، أَسْأَلُكَ بِجَلالِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ، یَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ، أَسْأَلُكَ بِلا إِلَهَ إِلا أَنْتَ . اللّهمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ کَمَا أَمَرْتَنِی، فَاسْتَجِبْ لِی کَمَا وَعَدْتَنِی . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ مِنْ (2)
ص: 699
رِزْقِکَ بِأَعَمِّهِ، وَ کُلُّ رِزْقِکَ عَامٌّ ؛ اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِرِزْقِکَ کُلِّهِ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ عَطَائِکَ بِأَهْنَئِهِ، وَ کُلُّ عَطَائِکَ هَنِیءٌ ؛ اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِعَطَائِکَ کُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ خَيْرِكَ بِأَعْجَلِهِ وَ كُلُّ خَيْرِكَ عاجِلٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِخَيْرِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ بِأَفْضَلِهِ وَ كُلُّ فَضْلِكَ فاضِلٌ، اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِفَضْلِكَ كُلِّهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَدْعُوكَ كَما أَمَرْتَنِى فَاسْتَجِبْ لِى كَما وَعَدْتَنِى . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ابْعَثْنِى عَلَى الْإِيمانِ بِكَ، وَ التَّصْدِيقِ برَسُولِكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ، وَ الْوِلايَةِ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ، وَ الْبَراءَةِ مِنْ عَدُوِّهِ، وَ الايْتِمامِ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، فَإِنِّى قَدْ رَضيْتُ بِذٰلِكَ يَا رَبِّ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ فِى الْأَوَّلِينَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ فِى الْآخِرِينَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ فِى الْمَلَاَ الْأَعْلىٰ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ فِى الْمُرْسَلِينَ . (1)
ص: 700
اللّهمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسِیلَةَ، وَ الشَّرَفَ وَ الْفَضِیلَةَ، وَ الدَّرَجَةَ الْکَبِیرَةَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ قَنِّعْنِى بِما رَزَقْتَنِى، وَ بارِكْ لَى فِيما آتَيْتَنِى، وَ احْفَظْنِى فِى غَيْبَتِى وَ كُلِّ غائِبٍ هُوَ لِى . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ابْعَثْنِى عَلَى الْإِيمانِ بِكَ وَ التَّصْدِيقِ بِرَسُولِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَسْأَلُكَ خَيْرَ الْخَيْرِ رِضْوانَكَ وَ الْجَنَّةَ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ الشَّرِّ سَخَطِكَ والنّارِ. اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ احْفَظْنِى مِنْ كُلِّ مُصِيبَةٍ، وَ مِنْ كُلِّ بَلِيَّةٍ، وَ مِنْ كُلِّ عُقُوبَةٍ، وَ مِنْ كُلِّ فِتْنَةٍ، وَ مِنْ كُلِّ بَلاءٍ، وَ مِنْ كُلِّ شَرٍّ، وَ مِنْ كُلِّ مَكْرُوهٍ، وَ مِنْ كُلِّ مُصِيبَةٍ، وَ مِنْ كُلِّ آفَةٍ نَزَلَتْ أَو تَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ، فِى هٰذِهِ السَّاعَةِ، وَ فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ، وَ فِى هٰذَا الْيَوْمِ، وَ فِى هٰذَا الشَّهْرِ، وَ فِى هٰذِهِ السَّنَةِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْسِمْ لِی مِنْ کُلِّ سُرُورٍ، وَ مِنْ کُلِّ بَهْجَةٍ، وَ مِنْ کُلِّ (1)
ص: 701
اسْتِقامَةٍ، وَ مِنْ كُلِّ فَرَجٍ، وَ مِنْ كُلِّ عافِيَةٍ، وَ مِنْ كُلِّ سَلامَةٍ، وَ مِنْ كُلِّ كَرامَةٍ، وَ مِنْ كُلِّ رِزْقٍ واسِعٍ حَلالٍ طَيِّبٍ، وَ مِنْ كُلِّ نِعْمَةٍ وَ مِنْ كُلِّ سعَةٍ، نَزَلَتْ أَو تَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ، فِى هٰذِهِ السَّاعَةِ، وَ فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ، وَ فِى هٰذَا الْيَوْمِ، وَ فِى هٰذَا الشَّهْرِ، وَ فِى هٰذِهِ السَّنَةِ . اَللّٰهُمَّ إِنْ كانَتْ ذُنُوبِى قَدْ أَخْلَقَتْ وَجْهِى عِنْدَكَ، وَ حالَتْ بَيْنِى وَ بَيْنَكَ، وَغَيَّرَتْ حالِى عِنْدَكَ، فَإِنِّی أَسْأَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذِی لا یُطْفَأُ، (1) وَ بِوَجْهِ مُحَمَّدٍ حَبِيبِكَ الْمُصْطَفىٰ، وَ بِوَجْهِ وَلِيِّكَ عَلِيٍّ الْمُرْتَضىٰ، وَ بِحَقِّ أَولِيائِكَ الَّذِينَ انْتَجَبْتَهُمْ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَغْفِرَ لِى مَا مَضىٰ مِنْ ذُنُوبِى، وَ أَنْ تَعْصِمَنِى فِى مٰا بَقِىَ مِنْ عُمْرِى، وَ أَعُوذُ بِكَ اَللّٰهُمَّ أَنْ أَعُودَ فِى شَىْءٍ مِنْ مَعاصِيكَ أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِى، حَتَّىٰ تَتَوَفَّانِى، وَ أَنَا لَكَ مُطِيعٌ، وَ أَنْتَ عَنِّى راضٍ، وَ أَنْ تَخْتِمَ لِى عَمَلِى بِأَحْسَنِهِ وَ تَجْعَلَ لِى ثَوابَهُ الْجَنَّةَ، وَ أَنْ تَفْعَلَ بِى مَا أَنْتَ أَهْلُهُ؛ (2)
ص: 702
یَا أَهْلَ التَّقْوَی، وَ یَا أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْحَمْنِی بِرَحْمَتِكَ؛ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
پنجم: دعایی که شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس پس از دو رکعت نماز و هفتاد مرتبه استغفار، روایت کرده اند بخواند، اول آن دعا «الْحَمْدُ للّه رَبِّ الْعَالَمِينَ» است . در این روز دادن صدقه به تهیدستان به خاطر پیروی از مولای همه مردان و زنان با ایمان، و زیارت آن حضرت، شایسته است، و مناسب تر زیارت جامعه است .
روز بیست و پنجم: روز بس شریفی است، و روزی است که سوره «هَل اَتی» در حق اهل بیت نازل شد برای اینکه سه روز روزه گرفتند و افطاری خود را به مسکین و یتیم و اسیر دادند و خود با آب افطار نمودند! و سزاوار است شیعیان اهل بیت در این ایام به ویژه در شب بیست و پنجم در دادن صدقه به مساکین و ایتام، و سعی در اطعام ایشان، و روزه داشتن این روز پیروی از مولایان خود کنند . از آنجا که بعضی از علما این روز را روز مباهله می دانند، مناسب است زیارت جامعه و دعای مباهله را نیز در این روز بخوانند .
روز آخر ذو الحجه: آخرین روز سال عربها است، سیّد در کتاب
ص: 703
«اقبال» براساس یک روایت ذکر کرده است که دو رکعت نماز بجا آورد، و در هر رکعت سوره «حَمد» یک مرتبه و ده مرتبه: «قُلْ هُوَ اللّه أَحَدٌ» و ده مرتبه: آیَةُ الکُرسیّ را بخواند و پس از نماز بگوید:
اَللّٰهُمَّ مَا عَمِلْتُ فِى هٰذِهِ السَّنَةِ، مِنْ عَمَلٍ نَهَيْتَنِى عَنْهُ وَ لَمْ تَرْضَهُ، وَ نَسِيتُهُ وَ لَمْ تَنْسَهُ، وَ دَعَوْتَنِى إِلَى التَّوْبَةِ، بَعْدَ اجْتِرائِى عَلَيْكَ؛ اَللّٰهُمَّ فَإِنِّى أَسْتَغْفِرُكَ مِنْهُ فَاغْفِرْ لِى، وَ مَا عَمِلْتُ مِنْ عَمَلٍ يُقَرِّبُنِى إِلَيْكَ، فَاقْبَلْهُ مِنِّى، وَ لَا تَقْطَعْ رَجائِى مِنْكَ يَا كَرِيمُ . (1) چون این را بگوید، شیطان فریاد می زند: وای بر من، آنچه در این سال علیه او رنج بردم، همه را خراب کرد، و سالی که گذشت برای او گواهی می دهد، که سالش را ختم به خیر نمود .
ص: 704
آگاه باش که این ماه، ماه حزن و اندوه اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) و شیعیان ایشان است . از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون ماه محرّم فرا میرسید، کسی پدرم را خندان نمیدید، و پیوسته تا روز دهم اندوه و حزن بر او غالب بود، چون روز عاشورا میشد روز مصیبت و حزن و گریه، ایشان بود، و می فرمودند: امروز روزی است که حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) شهید شد .
شب اول: سیّد ابن طاووس در کتاب «اقبال» برای این شب، چند نماز ذکر فرموده: اوّل: صدر رکعت که در هر رکعت سوره های «حَمدو سوره «تَوحید» خوانده می شود . دوّم: دو رکعت که در رکعت اول سوره های «حَمد» و «انعام»، و در رکعت دوم سوره های «حَمد» و «یس» خوانده می شود . سوم: دو رکعت که در هر رکعت سوره «حَمد» و یازده سوره «تَوحید» خوانده می شود . از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هرکه این دو رکعت نماز را در این شب بجا آورد، و فردایش را که اول سال است روزه بدارد، مانند کسی است که همه طول سال را همواره کار خیر کرده، و در آن سال محفوظ باشد، و اگر بمیرد به بهشت میرود .
ص: 705
سیّد ابن طاووس برای هلال این ماه دعای مبسوطی ذکر کرده است .
روز اول: بدان که روز اوّل محرم، اول سال قمری است، و در آن دو عمل وارد شده: اول: روزه گرفتن، در روایت ریّان بن شبیب از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه در این روز روزه بدارد، و خدا را بخواند خدا دعای او را مستجاب کند، چنان که دعای زکرّیا را اجابت فرمود . دوم: از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روز اول محرّم دو رکعت نماز بجا آورد، و چون فارغ میشد، دستها را به آسمان برمی داشت و این دعا را سه مرتبه می خواند:
اَللّٰهُمَّ أَنْتَ الْإِلٰهُ الْقَدِيمُ، وَ هٰذِهِ سَنَةٌ جَدِيدَةٌ، فَأَسْأَلُكَ فِيهَا الْعِصْمَةَ مِنَ الشَّيْطانِ، وَ الْقُوَّةَ عَلَىٰ هٰذِهِ النَّفْسِ الْأَمَّارَةِ بِالسُّوءِ، وَ الاشْتِغالَ بِما يُقَرِّبُنِى إِلَيْكَ؛ يَا كَرِيمُ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، يَا عِمادَ مَنْ لا عِمادَ لَهُ، يَا ذَخِيرَةَ مَنْ لا ذَخِيرَةَ لَهُ، يَا حِرْزَ مَنْ لَاحِرْزَ لَهُ، يَا غِياثَ مَنْ لَاغِياثَ لَهُ، يَا سَنَدَ مَنْ (1)
ص: 706
لَاسَنَدَ لَهُ، يَا كَنْزَ مَنْ لَاكَنْزَ لَهُ، يَا حَسَنَ الْبَلاءِ، يَا عَظِيمَ الرَّجاءِ، يَا عِزَّ الضُّعَفاءِ، يَا مُنْقِذَ الْغَرْقىٰ، يَا مُنْجِىَ الْهَلْكَىٰ، يَا مُنْعِمُ يَا مُجْمِلُ يَا مُفْضِلُ يَا مُحْسِنُ، (1)أَنْتَ الَّذِى سَجَدَ لَكَ سَوادُ اللَّيْلِ، وَ نُورُ النَّهارِ، وَ ضَوْءُ الْقَمَرِ، وَ شُعاعُ الشَّمْسِ، وَ دَوِىُّ الْماءِ، وَ حَفِيفُ الشَّجَرِ، يَا اللّٰهُ لَاشَرِيكَ لَكَ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنا خَيْراً مِمَّا يَظُنُّونَ، وَ اغْفِرْ لَنا مَا لَايَعْلَمُونَ، وَ لَا تُؤاخِذْنا بِما يَقُولُونَ، حَسْبِىَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ، وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ مَا يَذَّكَّرُ إِلّا أُولُوا الْأَلْبابِ، رَبَّنا لاتُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ . (2) شیخ طوسی فرموده: که روزه دهه اول محرم مستحب است ولی روز عاشورا تا بعد از عصر از خوراکی و آشامیدنی خودداری کند، آنگاه کمی تربت بخورد، و سیّد روایت کرده که روزه تمام این ماه فضیلت دارد، و روزه آن روز روزه دار را از هر گناهی
ص: 707
حفظ می کند .
روز سوم: روزی است که حضرت یوسف (عَلَيهِ السَّلَامُ) از زندان آزاد شد، هرکه آن روز را روزه بگیرد، حق تعالی کارهای مشکل را بر او آسان کند و اندوه را از او برطرف سازد، و در روایت نبوی آمده: دعایش اجابت شود .
روز نهم: روز تاسوعا . از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: تاسوعا روزی است که امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و اصحابش را در کربلا محاصره کردند و سپاه شام برای جنگ با آن حضرت گرد آمدند و ابن مرجانه و عمر سعد، به خاطر کثرت سپاه و بسیاری لشگر، که برای آن ها گرد آمده بودند، خوشحال شدند، و امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و اصحابش را ضعیف به حساب آوردند، و یقین کردند که برای حضرت یاوری نخواهد آمد، و اهل عراق او را مدد نخواهند کرد، سپس فرمود: پدرم فدای آن ضعیف غریب .
شب دهم: شب عاشوراست، سیّد سیّد در کتاب «اقبال» برای این شب دعاها و نمازهای بسیار با فضیلت های فراوان روایت کرده، از جمله صدر رکعت نماز که در هر رکعت پس از سوره حَمد سه مرتبه سوره تَوحید خوانده، و بعد از پایان صد رکعت هفتاد مرتبه بگوید:
ص: 708
سُبْحَانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إِلَهَ إِلا اللّه، وَ اللّه أَکْبَرُ، وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللّه الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ . (1) و در روایت دیگر پس از العلی العظیم استغفار هم ذکر شده . و نیز چهار رکعت نماز در آخر شب که در هر رکعت پس از سوره حَمد، هرکدام از آیَةُ الکُرسی و سوره های تَوحید و فَلَق، و ناس را ده مرتبه: بخواند، و پس از سلام صدمرتبه سوره تحید را قرائت کند . و دیگر چهار رکعت نماز، درهر رکعت سوره حَمد و پنجاه مرتبه سوره تَوحید و این نماز برابر است با نماز امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) که فضیلت بسیار دارد، و فرموده: پس از نماز، بسیار ذکر خدا کند، و صلوات بسیار بر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرستد، و هرچه میتواند بر دشمنان ایشان لعن کند . و در فضیلت احیا این شب روایت کرده: مانند آن است که عبادت کرده باشد به عبادت جمیع فرشتگان، و عبادت در آن، برابر هفتاد سال عبادت است، و اگر کسی را توفیق دست دهد، در چنین شبی در کربلا باشد، و امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند و نزد آن حضرت تا صبح بیتوته کند، خدا او را آغشته به خون امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در زمره شهدا با آن
ص: 709
حضرت محشور فرماید .
روز دهم:روز شهادت سیّد الشهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ)، و روز مصیب و حزن ائمه طاهرین (عَلَيهِم السَّلَامُ) و شیعیان ایشان است،
و در این روز سزاوار است شیعیان مشغول کاری از کارهای دنیا نگردند، و برای خانه خود چیزی ذخیره نکنند، و مشغول گریه و نوحه و مصیبت باشند، و عزاداری حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را بر پا کنند و اشتغال به ماتم داشته باشند به صورتی که در ماتم عزیزترین اولاد و اقوام خود اشتغال میورزند، و آن حضرت را به زیارت عاشورا که پس از این در باب زیارات [صفحه 1115] بیاید، زیارت کنند . و در نفرین و لعن بر قاتلان آن حضرت سعی نمایند . و یکدیگر را در مصیبت آن وجود مقدّس به این جملات تعزیت گویند:أَعْظَمَ اللّه أُجُورَنَا بِمُصَابِنَا بِالْحُسَیْنِ عَلَيهِ السَّلَامُ، وَ جَعَلَنَا وَ إِیَّاکُمْ مِنَ الطَّالِبِینَ بِثَارِهِ مَعَ وَلِیِّهِ الْإِمَامِ الْمَهْدِیِّ، مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيهِم السَّلَامُ) . (1)
و سزاوار است در این روز مقتل
ص: 710
[کتابهایی که پیرامون واقعه کبربلا نگاشته شده است] بخوانند، و یکدیگر را بگریانند .
روایت شده که چون حضرت موسی به ملاقات خضر و فرا گرفتن بعضی از حقایق از آن جناب مأمور شد . اول چیزی که در هنگام ملاقات بین ایشان مذاکره شد، این بود که خضر برای حضرت موسی مصائب و بلاهایی را که بر آل محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) وارد می شود ذکر نمود و هر دو گریستند، و گریستن ایشان شدّت گرفت . از ابن عباس روایت شده است: در ذی قار خدمت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) رسیدم، صحیفه ای به خط خود و املاء پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بیرون آورد، و از آن صحیفه برای من خواند، در آن صحیفه مقتل امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بود، و اینکه چگونه شهید می شود، و چه کسی او را به شهادت میرساند، و چه کسی او را یاری می کند، و چه کسی با او شهید می شود، پس آن حضرت گریه کرد و گریه ای سخت و مرا به گریه انداخت .
فقیر گوید: اگر مقام را گنجایش بود، مختصر مقتلی در اینجا ذکر می کردم، امّا محل را گنجایش آن نیست هرکه بخواهد به کتاب های ما در زمینه مقتل رجوع کند . در هر صورت اگر کسی در این روز نزد قبر مطّهر آن حضرت باشد، و مردم را آب دهد، مانند کسی است که
ص: 711
لشگر آن جناب را آب داده باشد، و با آن حضرت در کربلا حاضر بوده، و خواندن هزار مرتبه سوره تَوحید در این روز فضیلت بسیار دارد، و روایت شده: خدای رحمان به سوی او نظر رحمت کند، و سیّد برای این روز دعای نقل کرده شبیه به دعای عشرات، بلکه موافق بعضی روایات، ظاهرا خود آن دعا باشد .
شیخ طوسی از عبد اللّه بن سنان از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) چهار رکعت نماز و دعایی نقل کرده است که باید در این روز در وقت چاشت بجا آورد، ما به خاطر اختصار ذکر نکردین، هرکه طالب است به زاد المعاد رجوع کند و نیز شایسته است که شیعیان در این روز بی آنکه قصد روزه کنند، از خوردن و آشامیدن امساک نمایند . و در آخر روز، پس از عصر افتار کنند به غذایی که اهل مصیبت می خورند، ماند ماست یا شیر و امثال آنها، نه مثل غذاهای لذیذ، و جامه های پاکیزه بپوشند، و به هیئت صاحبان مصیبحت دگمه ها را بگشایند، و آستین ها را بالا بزنند، و علاّمه مجلس در زاد المعاد فرموده: بهتر آن است که روز نهم و دهم را روزه نگیرد، زیرا بنی امیّه این دو روز را برای برکت و شماتت بر قتل آن حضرت روزه می داشتند، و به دروغ، احادیث بسیار
ص: 712
در فضیلت این دو روز، و روزه آن ها را به حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نسبت داده اند، و از طریق اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) احادیث بسیاری در مذمّت روزه این دو روز به ویژه روز عاشورا وارد شده . و نیز بنی امیّه علیهم اللعنه برای برکت، آذوقه سال را در روز عاشورا ذخیره مینمودند! به این خاطر از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده:
هرکه کوشیدن در حوائج خود را در روز عاشورا ترک کند، و به دنبال کاری نرود، حق تعالی حوائج دنیا و آخرت او را برآورد و هرکه روز عاشورا، روز مصیبت و اندوه و گریه او باشد، حق تعالی روز قیامت را روز شادی و سرور و خوشحالی او گرداند، و دیده اش در بهشت به ما روشن شود، هرکه روز عاشورا را روز برکت نامد، و در آن روز برای منزل خود چیزی ذخیره نماید خدا آن ذخیره را برای او مبارک نکند، و روز قیامت با یزید و عبید اللّه بن زیاد، و عمر بن سعید علیهم اللعنه محشور گردد . بنابر این انسان باید در روز عاشورا مشغول کاری از کارهای دنیا نگردد، بلکه در گریه و نوحه و مصیبت باشد، و اهل خانه خود را دستور دهد که عزای آن حضرت را بپا دارند، و مشغول ماتم و سوگواری باشند، چنان که در سوگ عزیزترین اولاد و اقوام
ص: 713
خود مشغول می شوند، و در آن روز بی آنکه قصد روزه کنند، از خوردن و آشامیدن امساک ورزند، و در آخر روز پس از عصر افطار کنند گرچه به جرعه آبی باشد، و روزه کامل نگیرند، مگر آنکه در خصوص آن روز روزه واجب داشته باشد، که به نذر یا مثل آن بر او واجب شده باشد، و در آن روز در خانه خود آذوقه ذخیره نکند، و لب به خنده نگشاید، و به لهو و لعب نپردازد، و هزار مرتبه قاتلان آن حضرت را لعنت کند و بگوید:اللّهمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَیْنِ (عَلَيهِ السَّلَامُ) (1)
مؤلف گوید: از کلام این بزرگوار معلوم می شود، که احادیثی که در فضیلت روز عاشوراست همه جعلی است، و به دروغ به حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نسبت داده اند . صاحب کتاب «شفاء الصدور» در شرح این قسمت از زیارت عاشورا : (اللّٰهُمَّ إِنَّ هٰذَا یَوْمٌ تَبَرَّکَتْ بِهِ بَنُو أُمَیَّةَ) سخن را در این مقام بسط داده، خلاصه اش آنکه، تبّرک بنی امیّه به این روز نامیمون بر چند وجه است: اوّل: ذخیره کردن غذا و آذوقه را در این روز مستحبّ شمردند، و آن آذوقه را تا سال دیگر مایه سعادت و وسعت رزق، و رفاه زندگی دانستند، چنان که در اخبار اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ)، از باب تعریض
ص: 714
به ایشان، از این مطلب نهی مکرّر وارد شده . دوم: اقامه مراسم عید است، از توسعه رزق بر عیال، و نو کردن لباس، و کوتاه کردن شارب، و گرفتن ناخن، و مصافحه، و رسوم دیگر عید، که راه و روش بنی امیّه و پیروان ایشان بر آن جاری است .
سوم: التزام به روزه این روز، که اخبار بسیاری در فضیلت آن جعل کرده اند .
چهارم: دعا و طلب حوائح را در این روز را به عنوان روزی مبارک مستحبّ دانسته اند، و برای این کار در این روز، با جعل و وضع، و افتراء، مناقب و فضائلی ساخته اند، و دعاهایی چند تلفیق کرده، تعلیم عاصیان نمودند، تا امر ملتبس، و کار مشتبه شود، چنان که در خطبه ای که در این روز در شهرهای خود می خوانند، برای هر پیامبر وسیله و شرفی در این روز یاد می کنند مانند خاموش شدن آتش نمرود، استقراء سفینه نوح، غرق شدن لشگریان فرعون، و نجات یافتن عیسی از دار یهودیان، چنان که جبله مکیّه نقل کرده است که از میثم تمّار شنیدم که فرمود: و اللّه امّت پسر پیامبر خود را در محرّم در روز دهم به قتل میرسانند، و هرآینه دشمنان حق این روز را روز برکت قرار می دهند، و همانا این کار شدنی
ص: 715
است، و در علم خدای تعالی گذشته، و من آن را می دانم به عهدی که از مولایم امیر المومنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به من رسیده . جبّله میگوید: گفتم: چگونه مردم روز شهادت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را روز برکت قرار میدهند؟ میثم گریست و فرمود: حدیثی جعل می کنند که روز عاشورا روزی است که خدای تعالی توبه آدم را در آن قبول کرد، با اینکه خدا توبه آدم را در ذو الحجة پذیرفت، و گمان می کنند که عاشورا روزی است که خدا یونس را از شکم ماهی بیرون آورد، درحالی که خدا در ذو القعده یونس را از شکم ماهی بیرون آورد، و گمان می کنند این روز، روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی قرار گرفت، با اینکه این واقعه در روز هیجدهم ذو الحجّه رخ داده، و گمان می کنند روزی است که خدا دریا را برای موسی شکافت، درحالی که این حادثه در ربیع الاول بوده است در هر صروت با این همه تصریح و تأکید که در خبر میثم آمده است و در حقیقت از نشانه های نبوّت و امامت، و دلیل بر حقّانیت طریقه شیعه است، که این گونه اخبار یقینی را در اختیار گذاشته، و مضمون آن مطابق با واقع محسوس است .
از عجایب است که دعایی بر طبق این اکاذیب، تلفیق شده،
ص: 716
و در کتابهای بعضی از بی خبران که غافل بوده اند ذکرش به میان آمده و به دست عوام داده شده، و البته خواندن آن دعا بدعت و حرام است و آن دعا این است:
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ اللّه مِلْاءَ الْمِیزَانِ وَ مُنْتَهَی الْعِلْمِ وَ مَبْلَغَ الرِّضَا وَ زِنَةَ الْعَرْشِ . . . (1)
پس از دو سه سطر چنین دارد: ده مرتبه: صلوات فرستد و بگوید: یَا قَابِلَ تَوْبَةِ آدَمَ یَوْمَ عَاشُورَاءَ، یَا رَافِعَ إِدْرِیسَ إِلَی السَّمَاءِ یَوْمَ عَاشُورَاءَ، یَا مُسَکِّنَ سَفِینَةِ نُوحٍ عَلَی الْجُودِیِّ یَوْمَ عَاشُورَاءَ، یَا غِیَاثَ إِبْرَاهِیمَ مِنَ النَّارِ یَوْمَ عَاشُورَاءَ . . . (2)
شک نیست که این دعا را یکی از ناصبی های مدینه، یا خوارج مسقط یا امثال اینها جعل کرده و با این جعل کردن ظلم بنی امیه را به کمال رسانده، پایان تلخیص کلام صاحب کتاب شفاء الصدور در هر صورت در پایان روز عاشورا سزاوار است یاد کردن حال اهل حضرت سید الشهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) و دختران و اطفال آن حضرت که در این وقت، در سرزمین
ص: 717
کربلا اسیر دشمنان گشته، و به حزن و گریه مشغول بودند و مصائبی بر ایشان گذشت، که در خاطر هیچ آفریده ای خطور نکند، و قلم را تاب نوشتن آن نباشد . و چه نیکو سروده هرکه سروده:
فاجِعَةٌ اِنْ اَرَدْتُ اَکْتُبُها *** مُجْمَلَةً ذِکْرَةً لِمُدِّکِرٍ (1)
جَرَتْ دُمُوعی فَحالَ حائِلُها *** ما بَیْنَ لَحْظِ الْجُفُونِ وَ الزُّبُرِ(2)
وَقالَ قَلْبی بُقْیا عَلَیَّ فَلا *** وَ اللّه ما قَدْ طُبِعْتُ مِنْ حَجَرٍ (3)
بَکَتْ لَهَا الاْرْضُ وَ السَّماَّءُ وَ ما *** بَیْنَهُما فی مَدامِعٍ حُمُرٍ (4)
من از تحریر این غم ناتوانم *** که تصویرش زده آتش بجانم
ترا طاقت نباشد از شنیدن *** شنیدن کی بود مانند دیدن
پس برخیز به رسول خدا و علی مرتضی و فاطمه زهرا و امام مجتبی و سایر امامان از ذریّه سیّد الشهداء (عَلَيهِم السَّلَامُ) سلام کن، و ایشان را بر این مصائب جانکاه با دل سوخته و چشم گریان تعزیت بگو، و این زیارت را بخوان:
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللّه، السَّلامُ عَلَیْکَ (5)
ص: 718
يَا وارِثَ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عَيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُحَمَّدٍ حَبِيبِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَلِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ الْحَسَنِ الشَّهِيدِ سِبْطِ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْبَشِيرِ النَّذِيرِ وَ ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خِيَرَةَ اللّٰهِ وَ ابْنَ خِيَرَتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثارِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْوِتْرُ الْمَوْتُورُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْإِمَامُ الْهَادِی الزَّکِیُّ (1) وَ عَلَىٰ أَرْواحٍ حَلَّتْ بِفِنائِكَ، وَ أَقامَتْ فَى جِوارِكَ، وَ وَفَدَتْ مَعَ زُوَّارِكَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنِّى مَا بَقِيتُ وَ بَقِىَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ، فَلَقَدْ عَظُمَتْ بِكَ الرَّزِيَّةُ، وَ جَلَّ (2)
ص: 719
الْمُصابُ فِى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُسْلِمِينَ، وَ فِى أَهْلِ السَّمَاواتِ أَجْمَعِينَ، وَ فِى سُكَّانِ الْأَرَضِينَ، فَإِنَّا لِلّٰهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ، وَ صَلَواتُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ وَ تَحِيَّاتُهُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ آبائِكَ الطَّاهِرِينَ، الطَّيِّبِينَ الْمُنْتَجَبِينَ، وَ عَلَىٰ ذَرارِيهِمُ الْهُداةِ الْمَهْدِيِّينَ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلاىَ وَ عَلَيْهِمْ، وَ عَلَىٰ رُوحِكَ وَ عَلَىٰ أَرْواحِهِمْ، وَ عَلَىٰ تُرْبَتِكَ وَ عَلَىٰ تُرْبَتِهِمْ . اَللّٰهُمَّ لَقِّهِمْ رَحْمَةً وَ رِضْواناً وَ رَوْحاً وَ رَيْحاناً . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ، یَا أَبَا عَبْدِ اللّه، یَا ابْنَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ، (1) وَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، وَ يَا ابْنَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا شَهِيدُ، يَا ابْنَ أَبَاالشُّهَداءِ . اَللّٰهُمَّ بَلِّغْهُ عَنِّى فى هٰذِهِ السَّاعَةِ وَ فِى هٰذَا الْيَوْمِ وَ فِى هٰذَا الْوَقْتِ وَ فِى كُلِّ وَقْتٍ تَحِيَّةً كَثِيرَةً وَ سَلاماً، سَلامُ اللّٰهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْعالَمِينَ وَ عَلَى الْمُسْتَشْهَدِينَ مَعَكَ سَلاماً مُتَّصِلاً مَا اتَّصَلَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ اَلسَّلامُ عَلَی (2)
ص: 720
الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ الشَّهِيدِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الشَّهِيدِ . اَلسَّلامُ عَلَى الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ الشَّهِيدِ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَداءِ مِنْ وُلْدِ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَداءِ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَداءِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَداءِ مِنْ وُلْدِ جَعْفَرٍ وَ عَقِيلٍ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ كُلِّ مُسْتَشْهَدٍ مَعَهُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ . (1) اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بَلِّغْهُمْ عَنِّی تَحِیَّةً کَثِیرَةً وَ سَلاما . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ أَحْسَنَ اللّٰهُ لَكَ الْعَزاءَ فَى وَ لَدِكَ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَافاطِمَةُ أَحْسَنَ اللّٰهُ لَكِ الْعَزاءَ فَى وَ لَدِكِ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ أَحْسَنَ اللّٰهُ لَكَ الْعَزاءَ فِى وَ لَدِكَ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ أَحْسَنَاللّٰهُ لَكَ الْعَزاءَ فَى أَخِيكَ الْحُسَيْنِ، يَا مَوْلاىَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، أَنَا ضَيْفُ اللّٰهِ وَ ضَيْفُكَ وَ جارُ اللّٰهِ وَ جارُكَ، وَ لِكُلِّ ضَيْفٍ (2)
ص: 721
وَ جَارٍ قِرًی وَ قِرَایَ فِی هَذَا الْوَقْتِ، أَنْ تَسْأَلَ اللّه سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی، أَنْ یَرْزُقَنِی فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ، إِنَّهُ سَمِیعُ الدُّعَاءِ، قَرِیبٌ مُجِیبٌ . (1)
روز بیست و پنجم: به گفته جمعی از علما در سال نود و چهار، یا روز دوازدهم سال نود و پنج که آن سال را سنة الفقها [سال فقیهان] می گفتند، حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) از دنیا رحلت کرد .
ص: 722
آگاه باش که این ماه معروف به نُحوست و بد یُمنی است و برای رفع نحوست و بد یمنی چیزی بهتر از صدقه دادن و خواندن دعاها و استعاذات وارده نیست و اگر کسی بخواهد از بلاهای نازله این ماه، محفوظ بماند، چنان که محدّث فیض و غیر او فرموده اند، هر روز ده مرتبه: بخواند:
يَا شَدِيدَ الْقُوىٰ، وَ يَا شَدِيدَ الْمِحالِ، يَا عَزِيزُ يَا عَزِيزُ يَا عَزِيزُ، ذَلَّتْ بِعَظَمَتِكَ جَمِيعُ خَلْقِكَ، فَاكْفِنِى شَرَّ خَلْقِكَ، يَا مُحْسِنُ يَا مُجْمِلُ يَا مُنْعِمُ يَا مُفْضِلُ، يَا لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، سُبْحانَكَ ؛ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ ؛ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ، وَ كَذٰلِكَ نُنْجِى الْمُؤْمِنِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ . (1) سیّد ابن طاووس برای هلال این ماه دعایی روایت کرده .
روز اوّل: در سال سی و هفتم جنگ صفین درگرفت، و در
ص: 723
این روز در سال شصت و یکم به قولی سر مبارک حضرت سیّد الشهداء (عَلَيهِ السَّلَامُ) را وارد دمشق کردند، و بنی امیّه آن روز را عید قرار دادند، و آن روزی است که در ان غصّه ها تازه می شود .
کانَت مَآتِمُ بِالعِراقِ تَعُدُّها *** أمَوِیَّةٌ بِالشّامِ مِن أَعیادِها(1)
و در این روز و به قولی در روز سوم، در سال صد و بیست و یک زید بن علی شهید شد .
روز سوم: سیّد ابن طاووس از کتابهای اصحاب ما امامیه نقل کرده است که در این روز خواندن دو رکعت نماز مستحب است که در رکعت اول سوره های حَمد و انا فتحنا و در رکعت دوم سوره های حَمد و تَوحید خوانده و پس از سلام صد مرتبه صلوات، و صد مرتبه اللّهم الْعَنْ آلَ اَبی سُفیانَ و صد مرتبه استغفار بگوید، آنگاه حاجت خود را بخواهد .
روز هفتم: به قول شهید و کفعمی و دیگران و از طرفی به قول شیخ کلینی و شیخ طوسی: در روز بیست و هشتم در سال پنجاهم شهادت حضرت مجتبی (عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شد . [و در این روز در سال 128 ولادت حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) در «ابوا» (منزلی بین مکه و مدینه) اتفاق افتاد . از مؤلف]
ص: 724
روز بیستم: روز اربعین و به قول شیخ مفید و شیخ طوسی روز بازگشت خانواده حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) از شام به مدینه، و روز ورود جابر بن عبد اللّه انصاری به کربلا برای زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، و جابر نخستین زائر آن حضرت پس از شهادت ایشان است، و زیارت حضرت سیّد الشهداء (عَلَيهِ السَّلَامُ) در این روز مستحبّ است . از حضرت عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده:
نشانه های مؤمن پنج چیز است: بجا آوردن پنجاه و یک رکعت نمازهای واجب و نافله در شب و روز، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست نمودن، و در سجده جبین را بر خاک گذاشتن، و بلند گفتن «بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحِیم» شیخ در کتاب «تهذیب» و «مصباح» زیارت خاص این روز را از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده که ما ان شاء اللّه در باب زیارات خواهیم آورد .
روز بیست و هشتم: سال یازدهم روز وفات حضرت خاتم انبیا (صَلَواتُ اللّه وَ سَلامه عَلیه) است، و روز وفات به اتّفاق همه علما روز دوشنبه بوده، و هنگام وفات شصت و سه سال داشتند . در چهل سالگی مبعوث به رسالت شد، سیزده سال در شهر مکّه مردم را به خداپرستی خواند، در سنّ پنجاه و سه سالگی
ص: 725
به مدینه هجرت کرد، و در سال دهم هجری از دنیا رفت، غسل و حنوطش را امیر المؤمنین عهده دار بود، و پس از غسل و کفن بر بدن مطهّرش نماز گذارد، آنگه اصحاب دسته دسته و بدون امام بر ان حضرت نماز خواندند، سپس امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) آن حضرت را در حجره طاهره، در همان نقطه ای که از دنیا رفته بود دفن کرد .
از انس بن مالک روایت شده: زمانی که از دفن پیامبر فارغ شدیم، حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) به سوی من آمد و گفت: چگونه جان و روان شما همراهی کرد بر چهره پیامبر خدا خاک فرو ریزید، سپس گریست و فرمود:
یَا أَبَتَاهْ أَجَابَ رَبّاً دَعَاهُ *** یَا أَبَتَاهْ مِن رَبِّهِ مَا أَدْنَاهُ (1)
چه زیبا سروده شده:
ای دو جهان زیر زمین از چه ای***خاک نه ای خاک نشین از چه ای
به روایت معتبر، آن بانوی بانوان، مشتی از خاک پاک آن مرقد مطهّر را بر گرفت، و بر دیدگان نهاد و فرمود:
مَا ذَا عَلَی شْمِّ تُرْبَةَ أَحْمَدٍ *** أَنْ لا یَشَمَّ مَدَی الزَّمَانِ غَوَالِیَا (2)
صُبَّتْ عَلَیَّ مَصَائِبُ لَوْ آن ها *** صُبَّتْ عَلَی الْأَیَّامِ صِرْنَ لَیَالِیَا (3)
ص: 726
شیخ یوسف شامی در کتاب «دُرُّ العظیم» نقل کرده است که فاطمه زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) این اشعار را در مرثیه پدر فرمود:
قُلْ لِلْمُغَیَّبِ تَحْتَ أَطْبَاقِ الثَّرَی *** إِنْ کُنْتَ تَسْمَعُ صَرْخَتِی وَ نِدَائِیَا(1)
صُبَّتْ عَلَیَّ مَصَائِبُ لَوْ آن ها *** صُبَّتْ عَلَی الْأَیَّامِ صِرْنَ لَیَالِیَا (2)
قَدْ کُنْتُ ذَاتَ حِمًی بِظِلِّ مُحَمَّدٍ *** لا أَخْشَ مِنْ ضَیْمٍ وَ کَانَ حِمَیً لِیَا (3)
فَالْیَوْمَ أَخْضَعُ لِلذَّلِیلِ وَ أَتَّقِی *** ضَیْمِی وَ أَدْفَعُ ظَالِمِی بِرِدَائِیَا (4)
فَإِذَا بَکَتْ قُمْرِیَّةٌ فِی لَیْلِهَا *** شَجَنا عَلَی غُصْنٍ بَکَیْتُ صَبَاحِیَا (5)
فَلَأَجْعَلَنَّ الْحُزْنَ بَعْدَکَ مُونِسِی *** وَ لَأَجْعَلَنَّ الدَّمْعَ فِیکَ وِشَاحِیَا (6)
روز آخر ماه: سال دویست و سه به قول شیخ طبرسی و ابن اثیر، شهادت حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) به سبب انگور زهرآلود واقع شد . در آن وقت سن مبارکش پنجاه و پنج سال بود، و قبر شریفش در خانه حمید بن قحطبه در قریه سناباد در سرزمین طوس قرار گرفت، که قبر هارون الرشید هم در آن خانه است .
ص: 727
شب اوّل: سال سیزدهم بعثت، مبدأ هجرت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) از مکّه معظمّه به مدینه منوّره بود، و در آن شب ایشان در غار ثور پنهان شدند، و حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای فدا کردن جان خود به جای آن حضرت خوابید، و از شمشیرهای قبایل مشرکین پروا نکرد، و فضل خود و مواسات و برادری خویش را با رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به تمام جهانیان آشکار ساخت، و آیه کریمه: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللّه» در شأنش نازل شد .
روز اوّل: علما فرموده اند، برای شکر نعمت سلامتی رسول خدا و امیر المؤمنین صلوات اللّه علیهما، مستحبّ است روزه بدارند، و زیارت آن دو بزرگوار در این روز بسیار مناسب است، سیّد در کتاب «اقبال» برای این روز دعایی روایت فرموده و در این روز به قول شیخ کفعمی حضرت عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ) وفات یافت، ولی قول مشهور روز هشتم است و شاید ابتدای بیماری آن حضرت در چنین روزی بوده است .
روز هشتم: سال دویست و شصت شهادت حضرت عسکری
ص: 728
(عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شد، و حضرت صاحب الامر صَلَوات اللّه عَلَیه به منصب جلیل امامت نایل گردید، زیارت این دو بزرگوار در این روز بسیار مناسب است .
روز نهم: روز عید بزرگ است، و روز عید بقر است، و برای آن شرح مفصلی است که در جای خود ذکر شده . در روایتی آمده: هرکه در این روز چیزی انفاق کند، گناهانش آمرزیده می شود . و گفته اند: در این روز مستحبّ است: اطعام نمودن برادران مؤمن، و خشنود گرداندن ایشان، و توسعه دادن در نفقه بر اهل و عیال، و پوشیدن جامه های نو، و شکر و عبادت حق تعالی، و این روز، روز برطرف شدن غمها، و روز بسیار شریفی است، و چون روز هشتم ماه شهادت امام عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ) بوده و این روز، روز اول امامت حضرت صاحب الزمان ارواح العالمین فداه است، سبب مزید شرافتش خواهد بود .
روز دوازدهم: به قول جناب کلینی، و مسعودی، و مشهور بین عامّه، ولادت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در این روز بوده، و در آن دو رکعت نماز مستحبّ است که در رکعت اول پس از سوره حَمد سه مرتبه سوره کافِرون و در رکعت دوم سه مرتبه سوره تَوحید خوانده می شود، و در این روز رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )
ص: 729
به مدینه وارد شدند، و شیخ فرموده: در چنین روزی در سال صد و سی و دو حکومت بنی مروان به پایان رسید .
روز چهاردهم: در سال شصت و چهار یزید بن معاویه به سوی درکات دوزخ شتافت، در کتاب اَخبارُ الدُّوَلِ آمده است که یزید به بیماری ذات الجنب در منطقه حوران از دنیا رفت، جنازه پلیدش را به دمشق آوردند، و در باب صغیر به خاک سپردند، و محل قبرش هم اکنون محّل انباشتن زباله است، سن او در زمان مرگ سی و هفت سال بوده، و سه سال و نه ماه حکومت کرد، انتهی،
شب هفدهم: شب ولادت حضرت خاتم انبیا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و شب بسیار مبارکی است، و سیّد نقل کرده که در چنین شبی یک سال پیش از هجرت، معراج آن حضرت واقع شد .
روز هفدهم: بنا بر مشهور بین علمای امامیّه، روز ولادت با سعادت حضرت خاتم انبیا محمّد بن عبد اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) است، و معروف است که ولادت با سعادتش در مکّه معظمه، در خانه خود آن حضرت، در روز جُمعه هنگام طلوع فجر در عام الفیل در ایام سلطنت انو شیروان [مرحوم حاج شیخ عباس (رَحمهُ اللّه) در متن کتاب از انو شیروان به عنوان انو شیروان عادل یاد کرده، و در حاشیه آن توجیهی را در رابطه با
ص: 730
عدالت او از مجلسی اول نقل کرده است، ولی با مراجعه به کتب تاریخی به ویژه شاهنامه فردوسی این معنا به دست میآید که انو شیروان آتش پرست از متکبران و و ستمگران به ملت ایران بوده، و در سه روز صد هزار نفر از مخالفان ستمکاری هایش را به وضع فجیعی کشت از این جهت، از آوردن کلمه عادل خودداری کردم و توجیه مجلسی اول را هم مردود می دانم . انصاریان . ] واقع شد، و همچنین در این روز شریف در سال هشتاد و سه ولادت حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) اتفاق افتاد، و باعث فزونی فضل و شرافت این روز گردید . در هر صورت این روز، روز بسیار شریفی است و برای آن چند عمل وارد است:
اوّل: غسل . دوم: روزه گرفتن که برای آن فضیلت بسیاری است، و روایت شده هرکه این روز را، روزه بدارد، خدا ثواب روزه یک سال را برای او بنویسد، و این روز، یکی از چهار روزی است، که در تمام سال به فضیلت روزه ممتاز است . سوّم: زیارت حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) از نزدیک و دور . چهارم: زیارت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به همان زیارتی که حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) زیارت کرده، و به محمّد بن مسلم تعلیم دادند، و در باب زیارات ان شاء اللّه خواهد آمد . پنجم:
ص: 731
هنگامی که روز بالا آمد، دو رکعت نماز بجا آورد که در هر رکعت، پس از سوره حَمد ده مرتبه: سوره قَدر و ده مرتبه: سوره تَوحید بخواند، و بعد از سلام در مصلاّی خود بنشیند، و این دعا را بخواند: اللّهمَّ أَنْتَ حَيٌّ لا تَمُوتُ [خدایا تو زنده ای هستی که هرگز نمیری] و این دعای مبسوطی است، چون سندش را منتهی به معصوم ندیدم، مراعات اختصار را مهم تر دیدم، هرکه خواهان است، به زاد المعاد مراجعه کند . ششم: لازم است مسلمانان این روز را بزرگ بدارند، و تصدّق و خیرات بنمایند، و مؤمنان را مسرور کنند، و به زیارت مشاهد مشرّفه روند . سیّد در «اقبال» شرحی از لزوم بزرگداشت این روز ذکر نموده، و فرموده است: من طایفه ای از نصاری و جمعی از مسلمانان را یافتم . که بزرگداشت فوق العاده ای از روز ولادت عیسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) داشتند، و تعجّب کردم که مسلمانان روز ولادت پیامبرشان را که بزرگترین همه انبیاست، و به این مرتبه از عظمت است، چگونه رضایت دهند که آن را بسیار بی مایه تر از بزرگداشت نصاری، نسبت به ولادت مسیح برگزار کنند!!
ص: 732
سیّد بن طاووس برای روز اوّل هر یک از این سه ماه، دعایی نقل کرده، و شیخ مفید فرموده: روز دهم ماه ربیع الثانی سال دویست و سی و دو حضرت عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ) متولّد شدند، که روز شریف بسیار مبارکی است، و مستحبّ است به شکرانه این نعمت بزرگ روزه بدارند، و در روز سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم ماه جمادی الاوّل زیارت حضرت فاطمه زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) و بپا داشتن سوگ آن مظلومه مناسب است، زیرا در روایت صحیح وارد شده است که آن حضرت پس از پدر بزرگوارش بیش از هفتاد و پنج روز زنده نبود، و بنا بر مشهور که وفات رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در بیست و هفتم صفر بوده، باید وفات آن بانوی بزرگوار در یکی از این سه روز واقع شده باشد . و در روز نیمه این ماه در سال سی و شش فتح بصره برای امیر المؤمنین میّسر گشت، و ولادت حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) واقع شد، و در این روز زیارت این هر دو امام مناسب است .
اعمال ماه جمادی الاخر: سیّد ابن طاووس روایت کرده: مؤمن در این ماه هرگاه که خواهد، چهار رکعت نماز بجا آورد همراه با دو سلام که در رکعت اول پس از سوره حَمد یک مرتبه آیَةُ الکُرسی و بیست و پنج مرتبه سوره قَدر، و در
ص: 733
رکعت دوم پس از سوره حَمد یک مرتبه سوره أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ و بیست و پنج مرتبه سوره تَوحید و در دو رکعت بعد، در رکعت اول پس از سوره حَمد یک مرتبه سوره کافِرون و بیست و پنج مرتبه سوره فَلَق و در رکعت دوم پس از سوره حَمد یک مرتبه سوره نصر و بیست و پنج مرتبه سوره ناس و پس از سلام، هفتاد مرتبه بگوید:
سُبْحَانَ اللّه وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إِلَهَ إِلا اللّه وَ اللّه أَکْبَرُ ؛ (1)و هفتاد مرتبه: اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (2) آنگاه سه مرتبه بگوید:اللّهمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ (3) پس سر به سجده نهاده و سه مرتبه بگوید:یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ، یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ، یَا اللّه یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (4) سپس هر حاجت که دارد از خدا بخواهد، هرکه این عمل را بجا آورد، خدا خود و مال و مال و زنال و فرزندان، و دین و دنیایش را تا سال آینده حفظ می کند، و اگر در این سال از دنیا برود بر حال شهادت رفته است، یعنی ثواب شهیدان را دارا می باشد .
ص: 734
روز سوم: در این روز در سال یازدهم وفات حضرت فاطمه صلوات اللّه علیها واقع شده و شیعیان باید در این روز، به مراسم سوگواری آن حضرت قیام کنند، و آن مظلومه را زیارت، و بر ظالمان و غاصبان حق او نفرین کنند . سیّد ابن طاووس در کتاب «اقبال» پس از ذکر وفات آن حضرت در این روز، این زیارت را برای آن بانوی بزرگ ذکر کرده:
السَّلامُ عَلَیْکِ یَا سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا وَالِدَةَ الْحُجَجِ عَلَی النَّاسِ أَجْمَعِینَ، السَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمَظْلُومَةُ الْمَمْنُوعَةُ حَقَّهَا . (1) پس بگو اللّهمَّ صَلِّ عَلَی أَمَتِکَ، وَ ابْنَةِ نَبِیِّکَ، وَ زَوْجَةِ وَصِیِّ نَبِیِّکَ، صَلاةً تُزْلِفُهَا فَوْقَ زُلْفَی عِبَادِکَ الْمُکَرَّمِینَ، مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرَضِینَ . (2)
به یقین روایت شده: هرکه آن حضرت را به این شیوه زیارت کند، و از خدا آمرزش بخواهد، حق تعالی گناهانش را بیامرزد و او را داخل بهشت کند .
مؤلّف گوید: فرزند سیّد ابن طاووس هم، این زیارت را در کتاب روائد الفوائد نقل کرده، و گفته است که مختص به
ص: 735
روز وفات آن حضرت یعنی سوم جمادی الآخر می باشد، و کیفیت زیارت را به این طریق بیان فرموده: که نماز بجا می آوری نماز زیارت، یا نماز خود آن حضرت را که دو رکعت است و در هر رکعت پس از سوره حَمد شصت مرتبه سوره تَوحید و اگر نتوانستی در رکعت اول پس از سوره حَمد سوره تَوحید و در رکعت دوم سوره کافِرون را می خوانی و چون سلام دادی بگو: اَلسَّلامُ عَلَیک تا آخر زیارت یاد شده .
روز بیستم: در این روز در سال پنجم یا دوم از بعثت ولادت با سعادت حضرت فاطمه زهرا سلام اللّه علیها واقع شده، و در آن انجام چند عمل شایسته است . اول: روزه گرفتن . دوّم: خیرات و صدقات به مؤمنان رساندن . سوم: زیارت نمودن آن بانوی دنیا و آخرت که کیفیت زیارت آن حضرت، پس از این خواهد آمد . [صفحه 784]
اما اعمال هر ماه نو: چند عمل است: اوّل: خواندن دعاهای نقل شده در وقت دیدن هلال، که بهترین آن ها دعای چهل وسوّم صحیفه کامله است، که همراه با اعمال اول ماه
ص: 736
رمضان ذکر شد . دوم: خواندن هفت مرتبه سوره حَمد برای دفع درد چشم . سوم: اندکی پنیر خوردن، چه روایت شده: هرکه خود را به خوردن آن در اول هر ماه مقیّد کند، امید است در آن ماه حاجتش ردّ نشود . چهارم: در شب اوّل دو رکعت نماز بجا آورد، در هر رکعت پس از سوره حَمد سوره انعام را بخواند، و از خدا بخواهد او را از هر ترس و دردی ایمن گرداند، و در آن ماه حادثه ای را نبیند که ناپسند او باشد .
پنجم: در روز اوّل دو رکعت نماز بجا آورد، در رکعت اول پس از سوره حَمد سی مرتبه سوره تَوحید، و در رکعت دوم بعد از سوره حَمد سی مرتبه سوره قَدر بخواند و پس از نماز صدقه بدهد، چون چنین کند، سلامتی اش را در آن ماه از خدا خریده است .
و از بعضی روایات استفاده می شود، که پس از نماز بخواند:بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ . «وَ مَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلّا عَلَی اللّه رِزْقُهَا، وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا ؛ کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ». بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ . «وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اللّه بِضُرٍّ فَلا کَاشِفَ (1)
ص: 737
لَهُ إِلا هُوَ، وَ إِنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ، یُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ، وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ». بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ . «سَیَجْعَلُ اللّه بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً». «مَا شَاءَ اللّه لا قُوَّةَ إِلّا بِاللّه» ؛ «حَسْبُنَا اللّه وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ» ؛ «وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللّه إِنَّ اللّه بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ» . «لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ» . «رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ» «رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْدا وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ» . (1)
اعمال عید نوروز: چنان است که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به معلّی بن خنیس تعلیم داده: چون روز نوروز شود غسل کن، و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش، و به بهترین بوها خویشتن را خوشبو گردان، و در آن روز روزه بدار، و چون از نماز پیشین و پسین [ ظهر و عصر ]و نافله های آن دو فارغ گشتی چهار رکعت نماز بخوان، هر دو رکعت به یک سلام، پس از رکعت اول بعد از سوره حَمد ده مرتبه: سوره قَدر، و در رکعت دوّم بعد از سوره حَمد ده مرتبه: سوره کافِرون و در رکعت سوم بعد از سوره حَمد ده مرتبه: سوره تَوحید و
ص: 738
در رکعت چهارم بعد از سوره حَمد ده مرتبه: سوره فَلَق و ناس را بخوان و پس از نماز بر سجده شکر رفته و این دعا را بخوان:
اللّهمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْأَوْصِيَاءِ الْمَرْضِيِّينَ، وَ عَلَى جَمِيعِ أَنْبِيَائِكَ وَ رُسُلِكَ، بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ، وَ بَارِكْ عَلَيْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكَاتِكَ، وَ صَلِّ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ . اللّهمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بَارِكْ لَنَا فِي يَوْمِنَا هَذَا، الَّذِي فَضَّلْتَهُ وَ كَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ، وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ . اللّهمَّ بَارِكْ لِي فِيمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيَّ، حَتَّى لا أَشْكُرَ أَحَدا غَيْرَكَ، وَ وَسِّعْ عَلَيَّ فِي رِزْقِي يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ . اللّهمَّ مَا غَابَ عَنِّي فَلا يَغِيبَنَّ عَنِّي عَوْنُكَ وَ حِفْظُكَ، وَ مَا فَقَدْتُ مِنْ شَيءٍ، فَلا تُفْقِدْنِي عَوْنَكَ عَلَيْهِ، حَتَّى لا أَتَكَلَّفَ مَا لا أَحْتَاجُ إِلَيْهِ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ . (1)
در کتابهای غیر مشهور روایت کرده اند: در وقت تحویل سال این دعا را بسیار بخوانند که بعضی به
ص: 739
تعداد 366 مرتبه گفته اند:یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ، حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحَالِ (1) و به روایت دیگر:یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ، یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُحَوِّلَ... (2) . . . چون چنین کنی گناهان پنجاه ساله تو آمرزیده شود، و نیز بسیار بگو: یا ذَالجَلالِ وَ الاِکرامِ .
ما در اینجا به بیان آنچه که در زاد المعاد آمده است اکتفا می کنیم .
سید جلیل علی بن طاووس (رَحمهُ اللّه) روایت کرده: روزی جمعی از اصحاب نشسته بودند، رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وارد شد و به ایشان سلام کرد، و اصحاب جواب سلام ایشان را گفتند حضرت فرمودند: آیا می خواهید دوایی را که جبرییل به من تعلیم داد که نیازمند دوای پزشکان نباشم به شما تعلیم دهم؟ امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و سلمان و دیگران پرسیدند آن دوا چیست؟ حضرت به امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) خطاب فرمودند که در ماه نیسان رومی آب باران را میگیری و هر کدام از سوره های فاتحه الکتاب و آیَةُ الکُرسی، و تَوحید و فَلَق، و ناس، و کافِرون را هفتاد
ص: 740
مرتبه می خوانی، و در روایت دیگر سوره قَدر را نیز هفتاد مرتبه، و هفتاد مرتبه اللّه اَکبَرُ، و هفتاد مرتبه لا اِلهَ اِلَّا اللّه گفته و هفتاد مرتبه صلوات میفرستی، آنگاه هفت روز در بامداد و شامگاه از آن آب می آشامی، به حق خدایی که مرا به راستی به رسالت بر خلق برانگیخت سوگند یاد می کنم، که جبرییل گفت: خدا از کسی که این آب را می آشامد، بر میدارد هر دردی را که در بدنش باشد، و به او عافیت بخشد، و دردها را از تن و استخوان های او بیرون کند، و اگر در لوح دردی برای او مقَدر شده باشد محو می کند . و به حق پروردگاری که مرا به حق فرستاده، اگر فرزند نداشته باشد، و فرزند بخواهد، آب نیسان را به آن نیّت بیاشامد به او فرزند روزی شود، و اگر زن عقیم باشد، با نیّت از این آب بیاشامد، از او فرزند پدید آید، و اگر مرد و زن پسر یا دختر خواهند، از آن آب بیاشامند مقصود ایشان حاصل گردد . چنان که حق تعالی میفرماید:
«یَهَبُ لِمَنْ یَشَاءُ إِنَاثاً وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشَاءُ الذُّکُورَ، أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْرَانا وَ إِنَاثاً وَ یَجْعَلُ مَنْ یَشَاءُ عَقِیماً» (1) سپس فرمود: اگر
ص: 741
کسی درد سر داشته باشد، از این آب بیاشامد به قَدرت حق درد سر او آرام شود، و اگر درد چشم داشته باشد، و در چشم های خود قطره ای از این آب بریزد، و چشمهای خود را با آن بشوید، و از آن بیاشامد، به اذن خدا شفا یابد، و آشامیدن از این آب بن دندانها را محکم کند، ودهان را خوشبو نماید، و لعاب بن دندانها، و بلغم را کم کن، و به سبب خوردن و آشامیدن تَخَمه و امتلاء نگیرد، و از بادهای قولنج و غیر آن اذیّت نشود، و به درد پشت و درد شکم مبتلا نگردد، و از زکام آزار نکشد، و دچار درد دندان نشود، و درد معده و انگل معده را زایل کند، و نیازمند به حجامت نشود، و از بیماری بواسیر، و خارش بدن، و آبله و دیوانگی و پیسی و رعاف و استفراغ نجات یابد، و کور و لال و کر و زمین گیر نشود، و آب سیاه در دیده اش نیاید، و دردی که موجب افطار روزه و نقصان نمازش گردد عارض او نشود، و از وسوسه های جنیّان و شیاطین گزندی نبیند . آنگاه رسول خدا فرمود: جبرییل گفت: هرکه از این آب بیاشامد، و به همه دردهایی که در مردم است مبتلا باشد، موجب شفای او از تمام آن ها گردد، و نیز گفت: به حق خدایی که تو را به راستی فرستاده، هرکه ین آیات را
ص: 742
بر این آب بخواند و بیاشامد، حق تعالی دلش را از نور پور کند، و روشنی و الهام خود را در دل او وارد سازد، و حکمت بر زبان او جاری کند، و دلش را از فهم و بینایی پر کند، و از کرامت هایش به او عطا فرماید، آنچه به احدی از عالمیان عطا نکرده، و هزار آمرزش رحمت بر او فرستد، و غشّ و خیانت و غیبت و حسد و ستم و کبر و بخل و حرص و غضب را از دل او برکند، و از عداوت و دشمنی مردم و بدگویی ایشان نجات یابد . و موجب شفای همه بیماری های او شود . مؤلّف گوید: این روایت مشهور درباره آثار آب نیسان به عبد اللّه بن عمر منتهی می شود، و به این خاطر سندش ضعیف است، و فقیر به خطر شیخ شهید دیدم، که این روایت را، از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) با همین خواصّ و سوره روایت کرده، ولی آیات و اذکار به این طریق نقل شده که بر آب نیسان می خوانی: «فاتحه الکتاب» و «آیَةُ الکُرسی» و «قُل یا اَیُّهاَ الکافِرون» و «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَق» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ» و «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» هر یک را هفتاد مرتبه، و می گویی: هفتاد مرتبه «لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه» و هفتاد مرتبه «اللّه أَكْبَرُ» و هفتاد مرتبه: «اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد» و هفتاد مرتبه
ص: 743
«سُبْحانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إلهَ إلاّ اللّه، وَ اللّه أکْبَرُ» و در خواص آن آمده که اگر در زندان باشد، و از آن بیاشامد، از حبس نجات یابد، و سردی بر طبع او غالب نگردد، واکثر آن خواص که بیان شد، در این روایت نیز آمده، و آب باران مطلقا مبارک است و منفعت دارد، خواه در نیسان و خواه در غیر آن، چنان که در حدیث معتبر از حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمده: بیاشامید آب آسمان را که پاک کننده بدن شماست، و دردها را دفع می کند، چنان که حق تعالی میفرماید:
«وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ، وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَانِ، وَ لِیَرْبِطَ عَلَی قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ .»(1) و در انجام برنامه نیسان بهتر آن است که اگر جمعی بخوانند، هرکدام مجموع آن سوره ها و اذکار را هفتاد مرتبه بخوانند، و برای آن ها که می خوانند فایده اش عظیم تر، و ثوابش بیشتر است، و در این سالها پس از بیست و سه روز که از نوروز بگذرد، تقریبا داخل نیسان ماه رومی می شوند، و ما نیسان سی روز است، و از حضرت
ص: 744
صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) منقول است که در هفتم حزیران، حتما حجامت کن، و اگر میّسر نشود در چهاردهم، و اول حزیران تقریبا هشتاد و چهارم نوروز است و آن نیز سی روز است، و حزیران ماه نحسی است، چنان که در حدیث معتبر نقل شده خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) ماه حزیران ذکر شد، حضرت فرمود: این ماه ماهی است که در آن حضرت موسی بر بنی اسراییل نفرین کرد، و در یک شبانه روز سیصد هزار نفر از ایشان از بین رفتند . باز به سند معتبر از آن حضرت نقل شده: خدای تعالی اجل ها را در ماه حزیران نزدیک می کند، یعنی مرگ در آن بسیار است، و آگاه باش ماه های رومی بنایش بر حرکت زمین به دور خورشید است و عدد آن ها دوازده ماه است به این ترتیب تشرین اول تشرین آخر، کانون اول کانون آخر، شباط، آذار، نیسان، ایار، حزیران، تموز آب، ایلول و چهار ماه را سی روز می گیرند، که تشرین آخر و نیسان و حزیران و ایلولند، و هفت ماه دیگر غیر شباط را سی و یک روز می گیرند و شباط را در سه سال متوالی بیست و هشت میگیرند، در سال چهارم که سال کبیسه ایشان است بیست و نه روز میگیرند و سال ایشان سیصد و شصت و پنج روز و یک چهارم روز است، و
ص: 745
تشرین اول که اول سال ایشان است در این سالها موافق نوزده درجه میزان است، و تفصیلش در کتاب «بحار الانوار» مذکور است و چون این ماه ها در احادیث آمده در اینجا کوتاه و مختصر ایراد کردیم انتهی .
ص: 746
این باب مشتمل بر یک مقدّمه و چند فصل و یک خاتمه مقدّمه: در بیان آداب سفر است . چون اراده سفر می کنی، شایسته است، روز چهارشنبه، و پنجشنبه، و جُمعه را روزه بداری، و برای سفر کردن، روز شنبه، یا روز سه شنبه یا روز پنجشنبه را اختیار کنی، و از سفر کردن در روز دوشنبه و چهارشنبه، و پیش از ظهر روز جُمعه اجتناب کن و از سفر کردن در این ایام که در این نظم واقع شده بپرهیز:
هفت روزی نحس باشد در مهی *** زان حذر کن تا نیابی هیچ رنج
سه و پنج و سیزده با شانزده *** بیست ویک با بیست وچهار و بیست وپنج
[در بعضی از روایات نقل شده که در بیست ویکم ماه سفر کردن مطلوب است، و در روز هشتم و بیست وسوم خوب نیست، عباس قمی]
در ایام محاق و در حالی که ماه در برج عقرب است به سفر مرو، و اگر در این اوقات برای سفر کردن ضرورتی پیش آمد، دعای سفر را بخوان و صدقه بده، آنگاه به سفر برو .
روایت شده: مردی از اصحاب حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) اراده سفر کرد و برای وداع خدمت آن جناب رسید، حضرت فرمود:
ص: 747
پدرم علی بن الحسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) هرگاه اراده می گرد که به سوی بعضی از املاک خود بیرون رود، سلامتی خود را از خدا به آنچه آسان بود می خرید، یعنی به صدقه دادن به هرچه که ممکن بود و این عمل زمانی بود که پای خویش را در رکاب می گذاشت . و چون به سلام از سفر بازمی گشت، خدا را شکر می کرد و به آنچه که ممکن بود صدقه می داد، آن مرد حضرت را وداع گفت و رفت و آنچه را حضرت فرموده بود بجا نیاورد، در نتیجه در مسیر سفر هلاک شد این خبر به حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) رسید، حضرت فرمود: این مرد پند داده شد اگر می پذیرفت . سزاوار است پیش از روی آوردن به سفر، غسل کنی، و اهل و عیال خود را گرد آوری، و دو رکعت نماز بگذاری، و از خدا خیر خود را طلب نمایی و آیَةُ الکُرسی خوانده و حَمد و ثنای الهی را بجا آوری، و بر رسول خدا و آلش صلوات فرستی و بگویی:
اللّهمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ الْیَوْمَ نَفْسِی وَ أَهْلِی، وَ مَالِی وَ وُلْدِی، وَ مَنْ کَانَ مِنِّی، بِسَبِیلٍ الشَّاهِدَ مِنْهُمْ وَ الْغَائِبَ . اللّهمَّ احْفَظْنَا بِحِفْظِ الْإِیمَانِ، وَ احْفَظْ عَلَیْنَا . اللّهمَّ اجْعَلْنَا (اجْمَعْنَا) (1)
ص: 748
فِي رَحْمَتِكَ، وَ لَا تَسْلُبْنا فَضْلَكَ؛ إِنَّا إِلَيْكَ رَاغِبُونَ . اَللّٰهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِكَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ، وَ كَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ، وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِي الْأَهْلِ وَ الْمالِ وَ الْوَلَدِ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ هٰذَا التَّوَجُّهَ طَلَباً لِمَرْضاتِكَ وَ تَقَرُّباً إِلَيْكَ . [اَللّٰهُمَّ] فَبَلِّغْنِي مَا أُؤَمِّلُهُ، وَ أَرْجُوهُ فِيكَ وَ فِي أَوْلِيائِكَ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
پس از این، خاندان خود را وداع کن، و بر در خانه بایست، و تسبیح حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بخوان، و از پیش رو و طرف راست، و جانب چپ سوره «حَمد» و «آیَةُ الکُرسی» را قرائت کن و بگو:
اَللّٰهُمَّ إِلَيْكَ وَجَّهْتُ وَجْهِي، وَ عَلَيْكَ خَلَّفْتُ أَهْلِي، وَ مَالِي وَ مَا خَوَّلْتَنِي، وَ قَدْ وَثِقْتُ بِكَ فَلَاٰ تُخَيِّبْنِي، يَا مَنْ لَايُخَيِّبُ مَنْ أَرادَهُ، وَ لَا يُضَيِّعُ مَنْ حَفِظَهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ احْفَظْنِي فِيما غِبْتُ عَنْهُ، وَ لَا تَكِلْنِي إِلىٰ نَفْسِي ؛ يَا (2)
ص: 749
أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
سپس سوره «تَوحید» را یازده مرتبه: بخوان، و سوره «قَدر» و آیَةُ الکُرسی و سوره های (فَلَق) و (ناس) را قرائت کن، پس با دست خود همه بدنت را مسح کن، و به هرچه میّسر باشد صدقه بده و بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنِّي اشْتَرَيْتُ بِهٰذِهِ الصَّدَقَةِ سَلَامَتِي، وَ سَلامَةَ سَفَرِي وَ مَا مَعِي . اَللّٰهُمَّ احْفَظْنِي وَ احْفَظْ مَا مَعِیَ، وَ سَلِّمْنِي وَ سَلِّمْ مَا مَعِي، وَ بَلِّغْنِي وَ بَلِّغْ مَا مَعِی، بِبَلاغِكَ الْحَسَنِ الْجَمِيلِ . (2)
و عصایی از چوب درخت بادام تلخ با خود بردار، که روایت شده: هرکه به سفری رود، و با خود عصای بادام تلخ بردارد، و این آیه از سوره (قصص) را بخواند:«وَلَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاءَ مَدْيَنَ» تا «وَ اللّه عَلَى مَا نَقُولُ وَكِيلٌ» خدا او را از هر حیوان درنده و از هر دزد ستمگر و از هر حیوان صاحب زهر، ایمن گرداند، تا به خانه خود بازگردد، و هفتاد و هفت فرشته با او باشند، که تا به وطن برگردد و عصا را بگذارد، برای او طلب آمرزش کنند و مستحبّ است با عمامه بیرون روی، و سر عمامه را زیر گلو بگردانی . تا از دزد و غرق شدن و
ص: 750
سوختن آسیبی به تو نرسد، و کمی از تربت حضرت سید الشّهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) را با خود بردار، و در وقت برداشتن چنین بگو:
اللّهمَّ هَذِهِ طِینَةُ قَبْرِ الْحُسَیْنِ عَلَيهِ السَّلَامُ، وَلِیِّکَ وَ ابْنِ وَلِیِّکَ، اتَّخَذْتُهَا حِرْزا لِمَا أَخَافُ . وَ مَا لا أَخَافُ . (1)
و با خود انگشتر عقیق و فیروزه بردار، به ویژه انگشتری که عقیقش زرد باشد و یک طرفش منقوش به «ما شآءَ اللّه، لا قُوَّهَ الّا بِاللّه، أَسْتَغْفِرُ اللّه» و طرف دیگرش (مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌ) باشد،
سیّد ابن طاووس در کتاب امان الاخطار از ابو محمّد قاسم بن علا از صافی خادم حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: از آن حضرت اجازه خواستم به زیارت جدّش حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) بروم، فرمود: با خود انگشتری داشته باش، دارای نگین زرد و نقش نگین آن «ما شآءَ اللّه، لا قُوَّهَ الّا بِاللّه، أَسْتَغْفِرُ اللّه» و نقش طرف دیگرش «مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌ» چون این انگشتر را برداری، از شرّ دزدان و راهزنان امان یابی، و برای سلامت تو تمامتر و نسبت به دین تو حفظ کننده تر است، خادم گوید: بیرون آمدم و انگشتری که حضرت فرموده بود تهیه کردم، سپس خدمت ایشان بازگشتم که برای سفرم با آن جناب وداع
ص: 751
کنم، چون وداع کردم و دور شدم، دستور داد مرا برگردانند، وقتی برگشتم فرمود: ای صافی . عرض کردم: لبیّک ای آقای من: فرمود: انگشتر فیروزه هم باید همراه داشته باشی، زیرا میان طوس و نیشابور شیری به تو برخواهد خورد، که قافله را از ادامه سفر منع خواهد کرد، تو پیش برو، و این انگشتر را به شیر بنما و بگو مولای من می گوید از راه دور شو، باید بر یک طرف نگین فیروزه «اللّه المَلِکُ» و بر طرف دیگرش المُلْکُ لّهِ الواحِدِ القهّارِ نقش کنی، زیرا نقش انگشتر فیروزه امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) اللّه المَلِکُ بود، چون خلافت به آن حضرت برگشت المُلْکُ لّهِ الواحِدِ القهّارِ را نقش کرد، و چنین نگینی انسان را از حیوانات درنده امان می بخشد، و در جنگها باعث پیروزی و غلبه می شود . صافی می گوید: به سفر رفتم، به خدا سوگند در همان مکان که حضرت فرموده بود شیر بر سر راه آمد، و آنچه فرموده بود انجام دادم، شیر برگشت، چون از زیارت بازگشتم، آنچه واقع شده بود خدمت آن حضرت عرض کردم، فرمودند یک چیز ماند که نگفتی، اگر می خواهی من بگویم، گفتم آقای من شاید فراموش کرده باشم، فرمود شبی در طوس شب را نزدیک قبر شریف به سر می بردی، گروهی از جنیّان به
ص: 752
زیارت قبر آن حضرت آمده بودند، آن نگین را در دست تو دیدند و نقش آن را خواندند، پس آن را از دستت بیرون آوردند و به نزد بیماری که داشتند بردند، انگشتر را در آبی شسته آن آب را به بیمار خود دادند، بیمارشان صحّت یافت، انگشتر را برگرداندند، درحالی که تو در دست راست داشتی، آنان در دست چپ تو کردند، تو از این امر بسیار تعجّب کردی و سببش را ندانستی، آنگاه نزدیک سر خود یاقوتی یافتی و آن را برداشتی اکنون همراه توست آن را به بازار ببر، که به هشتاد اشرفی خواهی فروخت و این یاقوت هدیه آن جنیّان است که برای تو آورده بودند، خادم می گوید: یاقوت را به بازار بردم و به هشتاد اشرفی فروختم همانطور که آقایم فرموده بود .
از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: کسی که هر شب در سفر «آیَةُ الکُرسی» را بخواند سالم بماند و آنچه با اوست نیز سالم بماند و در سفر بگوید:
اللّهمَّ اجْعَلْ مَسِیرِی عِبَراً، وَ صَمْتِی تَفَکُّراً وَ کَلامِی ذِکْراً . (1)
از حضرت سجاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: اگر برای ضرر زدن به من جنّ و انس جمع شوند پروا نمی کنم، هرگاه این کلمات
ص: 753
را بگویم:
بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه، وَ مِنَ اللّه وَ إِلَی اللّه، وَ فِی سَبِیلِ اللّه . اللّهمَّ إِلَیْکَ أَسْلَمْتُ نَفْسِی، وَ إِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهِی، وَ إِلَیْکَ فَوَّضْتُ أَمْرِی، فَاحْفَظْنِی بِحِفْظِ الْإِیمَانِ، مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی، وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی، وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی، وَ ادْفَعْ عَنِّی بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ فَإِنَّهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللّه، الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ . (1)
مؤلّف گوید: دعاها و آداب سفر بسیار است، و ما در اینجا به ذکر چند بخش از آن ها اکتفا می کنیم .
اوّل: برای شخص سزاوار است، هرگاه سوار مرکب می شود بسم اللّه را ترک نکند . دوم: توشه سفر را حفظ کرده، در جای مورد اطمینان بگذارد، زیرا روایت شده: از فقه مسافر، حفظ کردن توشه خود است . سوم: دوستان را کمک کند، و از خدمت کردن و کار کردن، در رفع ایشان مضایقه نکند، تا خدا هفتاد و سه اندوه را از او برطرف سازد، و او را در دنیا از همّ و غمّ پناه دهد و اندوه بزرگ روز قیامت را از او دفع کند . روایت شده: حضرت سجاد (عَلَيهِ السَّلَامُ)
ص: 754
سفر نمی کرد مگر با اشخاصی که آن حضرت را نشناسند، به خاطر اینکه به آن ها کمک کند، زیرا اگر حضرت را می شناختند نمی گذاشتند ایشان کاری انجام دهد و از اخلاق پسندیده رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل شده زمانی با اصحاب در سفر بودند، خواستند گوسفندی را ذبح کنند، یکی از اصحاب گفت: ذبح گوسفند با من، دیگری گفت پوست کندنش با من، دیگری گفت: پختش با من، حضرت فرمود: جمع کردن هیزمش با من، عرضه داشتند: شما زحمت نکشید، ما هیزم فراهم می کنیم، فرمودند: می دانم شما این کار را خواهید کرد، ولی من دوست ندارم که نسبت به شما امتیازی داشته باشم، زیرا خدا کراهت دارد، بنده اش را ببیند، که خویش را بر دوستانش فضیلت داده باشد، بدان که تقی ترین مردم نزد دوستان، کسی است که در عین سلامت و صحّت اعضایش، تنبلی می کند و دست به کاری نمی برد، و منتظر است، کارهایش را دیگران انجام دهند! چهارم: در سفر، با کسی همراه باشد، که در خرج کردن نظیر اوست . پنجم: از آب منزلی نیاشامد، مگر بعد از آنکه آن را با آب منزل قبل ممزوج کند و برای مسافر لازم است مقداری از خاک شهر خود و طینتی که بر آن تربیت شده بردارد و به
ص: 755
هر منزلی که وارد گردد، کمی از آن خاک را در ظرف اب خود بریزد، و ظرف را حرکت دهد، سپس ظرف را به زمین گذاشته، صبر کند تا آب آن صاف شود، آنگاه بنوشد . ششم: اخلاقش را نیکو نماید و بردباری را زینت خود گرداند، در آداب زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) آنچه مناسب این مقام است بیاید هفتم: برای سفرش توشه برگیرد، و از شرافت آدمی است که توشه خود را به ویژه در سفر مکّه نیکو گرداند، آری در سفر زیارت حضرت سید الشهداء (عَلَيهِ السَّلَامُ) برداشتن توشه، از غذاها و خوراکی های لذیذ پسندیده نیست، چنان که این نکته در باب زیارت آن حضرت بیاید . و ابن أعسم گفته است:
مِنْ شَرَفِ الْإِنْسَانِ فِی الْأَسْفَارِ *** تَطْیِیبُهُ الزَّادَ مَعَ الْإِکْثَارِ (1)
وَ لْیُحْسِنِ الْإِنْسَانُ فِی حَالِ السَّفَرِ *** أَخْلاقَهُ زِیَادَةً عَلَی الْحَضَرِ (2)
وَ لْیَدْعُ عِنْدَ الْوَضْعِ لِلْخِوَانِ *** مَنْ کَانَ حَاضِرا مِنَ الْإِخْوَانِ (3)
وَ لْیُکْثِرِ الْمَزْحَ مَعَ الصَّحْبِ إِذَا *** لَمْ یُسْخِطِ اللّه وَ لَمْ یَجْلِبْ أَذَی (4)
مَنْ جَاءَ بَلْدَةً فَذَا ضَیْفٌ عَلَی *** إِخْوَانِهِ فِیهَا إِلَی أَنْ یَرْحَلا (5)
ص: 756
یُبَرُّ لَیْلَتَیْنِ ثُمَّ لْیَأْکُلِ *** مِنْ أَکْلِ أَهْلِ الْبَیْتِ فِی الْمُسْتَقْبِلِ (1)
هشتم: آنچه در سفر رعایت آن خیلی مهم است، محافظت بر نمازهای واجب است، با شرایط و حدود آن در اوایل اوقات، چه آنکه از حاجیان و زائران بسیار مشاهده شده که در راه سفر نمازهای واجب خود را ضایع کردند، به خاطر آنکه یا در وقت بجا نیاوردند، یا در حال سوار بودن بر مرکب خواندند، یا با تیمم بی جا و یا با نجاست جامه و بدن ادا کردند، که تمام اینها از بی مبالاتی و سبک شمردن شأن نماز بوده، و حال آنکه در روایتی از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده که نماز واجب از بیست حج بهتر است، و یک حج بهتر است از خانه ای که پر از طلا باشد، و آن طلاها را صدقه دهند، تا تمام شود، و پس از نمازهای شکسته گفتن سی مرتبه: «سُبْحانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إلهَ إلاّ اللّه، وَ اللّه أکْبَرُ» را ترک مکن که نسبت به آن تأکید بسیار شده است .
ص: 757
آداب زیارت بسیار است، در این فصل به بیان چند مورد اکتفا می شود: اوّل: انجام غسل، پیش از بیرون رفتن برای سفر زیارت . دوم: ترک کلام بیهوده و لغو و مخاصمه و مجادله در راه . سوم: غسل کردن برای زیارت هر یک از امامان، و نیز اینکه بخواند دعای وارد، درباره آن را و آن دعا در اول زیارت وارث بیاید . چهارم: طهارت از حدث کبری و صغری . پنجم: پوشیدن جامه های پاک و پاکیزه و نو، و سفید بودن رنگ آن نیکوست .
ششم: گامها را به دقت رفتن به روضه مقدّسه کوتاه برداشتن و به آرامی و وقار حرکت کردن، و خاضع و خاشع بودن، و سر به زیر انداختن، و به بالا و اطراف خود التفات نکردن . هفتم: خوشبو نمودن خود، در غیر زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) .
هشتم: زبان را به دقت رفتن به حرم مطّهر به ذکر و تکبیر و تحمید و تسبیح و تهلیل مشغول ساختن، و به صلوات فرستادن بر محمّد و آل محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) دهان را معطّر کردن . نهم: ایستادن بر در حرم شریف و درخواست اذن دخول و سعی در تحصیل رقّت قلب و خضوع و شکستگی خاطر با
ص: 758
کمک تصوّر و فکر در عظمت و جلالت قَدر صاحب آن مرقد منوّر، با توجه به این نکته که صاحب قبر ایستادن او را می بیند، و کلام او را، می شنود و سلام او را جواب می دهد، چنان که در وقت خواندن اذن دخول به همه این واقعیات گواهی می دهد، و تدبّر نماید در محبّت و لطفی که ایشان به شیعیان و زائران خود دارند و تأمّل کند در خرابی های حال خود و مخالفت هایی که با آن بزرگواران کرده، و دستورهای زیادی که از ایشان عمل نکرده و آزارها و اذیت هایی که از او به ایشان یا خاصان و دوستان آن بزرگواران رسیده که بازگشت نتیجه همه این اعمال، آزردن ایشان است، و اگر به حقیقت و راستی، در وضع خود بنگرد، قدمهایش از رفتن باز بایستد، و قلبش هراسان، و چشمش گریان شود، و این روح تمام آداب است .
در اینجا مناسب است اشعار سخاوی و روایت را که علاّمه مجلسی در کتاب بحار الانوار از عیون المعجزات نقل کرده ذکر کنیم، اما اشعار سخاوی که در حال زیارت تمثّل به آن ها شایسته است این است:
قَالُوا غَدا نَأْتِی دِیَارَ الْحِمَی *** وَ یَنْزِلُ الرَّکْبُ بِمَغْنَاهُمُ (1)
ص: 759
فَکُلُّ مَنْ کَانَ مُطِیعا لَهُمْ *** أَصْبَحَ مَسْرُورا بِلُقْیَاهُمُ (1)
قُلْتُ فَلِی ذَنْبٌ فَمَا حِیلَتِی *** بِأَیِّ وَجْهٍ أَتَلَقَّاهُمُ (2)
قَالُوا أَ لَیْسَ الْعَفْوُ مِنْ شَأْنِهِمْ *** لا سِیَّمَا عَمَّنْ تَرَجَّاهُمُ (3)
فَجِئْتُهُمْ أَسْعَی إِلَی بَابِهِمْ *** أَرْجُوهُمُ طَوْرا وَ أَخْشَاهُمُ (4)
و نیز شایسته است متمثل شود به این اشعار:
هَا عَبْدُکَ وَاقِفٌ ذَلِیلٌ *** بِالْبَابِ یَمُدُّ کَفَّ سَائِلٍ
قَدْ عَزَّ عَلَیَّ سُوءُ حَالِی *** مَا یَفْعَلُ مَا فَعَلْتُ عَاقِلٌ
یَا أَکْرَمَ مَنْ رَجَاهُ رَاجٍ *** عَنْ بَابِکَ لا یُرَدُّ سَائِلٌ
و هم بگوید :
شاها چو تو را سگی بباید *** گر من شوم آن سگِ تو شاید
هستم سگکی ز حبس جسته *** بر شاخ گل هوات بسته
خود را به خودی کشیده از جُل *** پیش تو کشیده از سر ذُل
افکن نظری بر این سگ خویش *** سنگم مزن و مرانم از پیش
و اما آن روایت شریف به روایت مجلسی: وقتی ابراهیم جمّال که یکی از شیعیان بود، می خواست خدمت علی بن
ص: 760
یقطین برسد، از باب اینکه ابراهیم ساربان بود، و علی بن یقطین وزیر هارون الرشید، و از نظر ظاهر، شأن ابراهیم نبود که در مجلس وزیر مملکت وارد شود، او را راه نداد! ! اتّفاقا در همان سال علی بن یقتین به حج مشرّف شد، خواست در شهر مدینه خدمت حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) برسد، حضرت او را بار نداد، روز بعد آن حضرت را در بیرون خانه ملاقات کرد، عرضه داشت: ای سیّد من، تقصیر من چه بوده که مرا بار ندادید؟ فرمود: به خاطر اینکه برادرت ابراهیم جمّال را بار ندادی و خدا اِبا فرموده از اینکه سعی تو را قبول کند، مگر بعد از آنکه ابراهیم تو را عفو کند . علی بن یقطین گفت: گفتم: ای سیّد و مولای من در این وقت ابراهیم را کجا ملاقات کنم، من در مدینه و او در کوفه است؟ فرمود: هرگاه شب برسد تنها به بقیع برو، بی آنکه از اصحاب و غلامان تو کسی خبردار شود، در آنجا شتری زین کرده خواهی دید، آن شتر را سوار می شوی و به کوفه می روی، شب به بقیع رفت، بر آن شتر سوار شد به اندک زمانی به خانه ابراهیم جمّال رسید، شتر را خوابانید، و در زد، ابراهیم گفت کیستی؟ گفت علی بن یقطینم، ابراهیم گفت: علی بن یقطین بر در خانه من چه می کند؟ ! فرود بیا
ص: 761
بیرون که امر من عظیم است و او را سوگند داد که اذن ورود دهد، چون داخل خانه ابراهیم شد، گفت: ای ابراهیم آقا و مولا، از اینکه عمل مرا قبول نماید ابا فرموده، مگر آنکه تو از من بگذری! ابراهیم گفت غَفَرَ اللّه لَکَ [خدا تو را بیامرزد]، پس علی بن یقطین صورت خود را بر خاک گذاشت و ابراهیم را قسم داد که پای روی صورت من بگذار و صورتم را زیر پایت بمال، ابراهیم امتناع کرد، علی بن یقطین او را قسم داد که چنین کند . ابراهیم پا به صورت علی بن یقطین گذاشت، و روی او را زیر پای خود مالید و علی بن یقطین می گفت: «اللّهمَّ اشهد» [خدایا گواه باش] سپس بیرون آمد و سوار بر آن مرکب شد و همان شب به مدینه بازگشت، و شتر را بر در خانه حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) خوابانید، آنگاه حضرت او را اذن داد که بر آن جناب وارد شود، و حضرت کار او را قبول فرمود . از دقّت در این خبر معلوم می شود که حقوق برادران دینی تا چه اندازه پر اهمیّت است! دهم: بوسیدن عتبه عالیه و آستانه مبارکه است، و شیخ شهید فرموده: اگر زیارت کننده سجده کند و نیّتش این باشد، که خدا را به شکرانه اینکه مرا به این مکان رسانده، سجده می کنم بهتر است . یازدهم: مقدّم
ص: 762
داشتن پای راست به وقت وارد شدن، و مقدّم داشتن پای چپ به وقت بیرون آمدن، مانند ورود به مساجد و خروج از آنها، دوازدهم: رفتن به نزد ضریح مطهّر، به طوری که بتواند خود را به آن بچسباند، و توهّم آن که دور ایستادن ادب است وهم است؟ زیرا تکیه کردن بر ضریح و بوسیدن آن، در آثار وارد شده است سیزدهم: در وقت زیارت پشت به قبله و ایستادن رو به قبر منوّر و ظاهرا این ادب مختصّ به معصوم است، چون از خواندن زیارت فارغ شد، گونه راست را به ضریح بگذارد و به حال تضرّع دعا کند، سپس گونه چپ را بگذارد و خدا را به حق صاحب قبر بخواند که او را از اهل شفاعت آن بزرگوار قرار دهد و در دعا مبالغه و اصرار ورزد، آنگاه به سمت سر مطهّر برود، و رو به قبله بایستد و دعا کند . چهاردهم: ایستادن در وقت خواندن زیارت البته اگر عذری از ضعف و دردکمر و درد پا و غیر آن ها ندارد پانزدهم: گفتن تکبیر به هنگام دیدن قبر مطّهر، پیش از شروع زیارت، در روایتی آمده: هرکه پیش روی امام (عَلَيهِ السَّلَامُ) تکبیر گوید، و پس از آن بگوید: لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ برای او رِضوان اللّه الاَکبر نوشته شود . شانزدهم: خواندن زیارت های روایت شده در کتب معتبر، و
ص: 763
زیارت های رسیده از سادات أنام أئمه طاهرین (عَلَيهِم السَّلَامُ)، و ترک خواندن زیارت های اختراع شده، که بعضی بی خردان از عوام، آن ها را با بعضی از زیارات تلفیق کرده، و نادانان را به آن مشغول ساخته اند . شیخ کلینی از عبد الرحیم قصیر روایت کرده: که گفت: بر امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد شدم، و گفتم: فدایت شوم از پیش خود دعایی اختراع کردم، فرمود: مرا از اختراع خود واگذار، هرگاه تو را حاجتی دست دهد، به حضرت رسول پناه بر و دو رکعت نماز بجای آر و به سوی آن حضرت هدیه کن . تا آخر خبر . هفدهم: بجا آوردن نماز زیارت که اقل آن دو رکعت است شیخ شهید فرموده: اگر زیارت پیامبر است، نماز را در روضه مطهّره بجا آورد و اگر در حرم یکی از امامان است، در بالای سر بخواند، و اگر آن دو رکعت را در مسجدی که معمولان بالای سر قبر امامان است بجا آورد جایز است، و علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) فرموده: نماز زیارت و غیر آن را به گمان فقیر، در پشت قبر و بالای سر بجا آوردن بهتر است، و علاّمه بحر العلوم نیز در کتاب «دُرّه» فرموده است:
وَ مِنْ حَدِیثِ کَرْبَلا وَ الْکَعْبَةِ *** لِکَرْبَلا بَانَ عُلُوُّ الرُّتْبَةِ (1)
ص: 764
وَ غَیْرُهَا مِنْ سَائِرِ الْمَشَاهِدِ *** أَمْثَالُهَا بِالنَّقْلِ ذِی الشَّوَاهِدِ (1)
وَ رَاعِ فِیهِنَّ اقْتِرَابَ الرَّمْسِ *** وَ آثِرِ الصَّلاةَ عِنْدَ الرَّأْسِ (2)
وَ صَلِّ خَلْفَ الْقَبْرِ فَالصَّحِیحُ *** کَغَیْرِهِ فِی نَدْبِهَا صَرِیحٌ (3)
وَ الْفَرْقُ بَیْنَ هَذِهِ الْقُبُورِ *** وَ غَیْرِهَا کَالنُّورِ فَوْقَ الطُّورِ (4)
فَالسَّعْیُ لِلصَّلاةِ عِنْدَهَا نُدِبَ *** وَ قُرْبُهَا بَلِ اللُّصُوقُ قَدْ طُلِبَ (5)
هجدهم: اگر برای آن زیارتی که نماز می خواند، کیفیت مخصوصی برای نمازش ذکر نفرموده باشند، در رکعت اول آن سوره یس، و در رکعت دوم سوره الرحمن، بخواند، و بعد از نماز به آنچه وارد شده دعا کند، یا به آن چه برای دین و دنیای خود بخاطر او می رسد، و دعا را عمومیت دهد [یعنی در حق دیگران نیز دعا کند] زیرا که به اجابت نزدیک تر است . نوزدهم: شیخ شهید فرموده: کسی که وارد حرم مطهر شود، و ببیند نماز جماعت بر پا شده، پیش از زیارت ابتدا به نماز کند، و همچنین اگر دقت نماز شده، زیارت را ترک کند و وارد نماز گردد، و اگر وقت نماز نیست، شروع به زیارت بهتر است، چرا که زیارت نهایت مقصد اوست و اگر بین زیارت نماز اقامه شد، برای زائران مستحب است،
ص: 765
زیارت را قطع کنند، و به نماز روی آرند،که ترک نماز کراهت دارد، و بر کارگزاران حرم است که مردم را امر به نماز کنند . بیستم: شیخ شهید تلاوت قرآن را نزد ضرایح مطهره، و هدیه کردن آن را به روح مقدس امام زیارت شده، از جمله آداب زیارت شمرده، که سود آن به زیارت کننده باز می گردد، و متضمن تعظیم امام زیارت شده (عَلَيهِ السَّلَامُ) نیز می گردد . بیست و یکم: ترک کردن سخنان ناشایست و کلمات لغو و بیهوده و دوری جستن از صحبت های دنیایی که همیشه در هرجا مذموم و قبیح و مانع رزق وموجب قساوت قلب است، به خصوص در این بارگاه های مطهر، و قبه های بلندپایه، که خدا در سوره «نور» از بزرگی و جلالت آن ها خبر می دهد، آنجا که می فرماید:«فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللّه أَنْ تُرْفَعَ . . . »تا آخر آیه . بیست ودوم: بلند نکردن صدای خود در وقت زیارت، چنان که در هدیة الزائرین ذکر کردم . بیست وسوم: وداع کردن امام در وقت بیرون رفتن از شهر آن حضرت به زیارت وداعی که در روایت رسیده است یا به غیر آن . بیست وچهارم: توبه و استغفار کردن از گناهان، و بهتر کردن حال و کردار و گفتار خود، پس از فراغ از زیارت از آنچه پیش از زیارت دارا بوده است . بیست وپنجم: انفاق
ص: 766
کردن به خادمان آستانه شریفه به اندازه ای که میسر است و شایسته است خدام آن محل شریف از اهل خیر و صلاح و صاحب دین و مروت باشند و آنچه از زائران می بینند تحمل کنند، و خشم خود را بر ایشان فرو نشانند . و بر آنان غلظت و درشتی روا ندارند و بر قضای حوایج محتاجان اقدام کنند و غریبانرا در صورت گم کردن را مقصد، راهمایی و دلالت نمایند . در هر صورت خدام باید در خدمت لازمه، از تنظیف و حراست و محافظت زائران و غیره به حقیقت و راستی مشغول باشند . بیست وششم: انفاق و احسان بر فقرای مجاور حرم و مساکین آبرومند شهر امام به ویژه سادات و اهل علم و آنان که فقط مشغول تحصیل علمند، و به تلخی غربت و تنگدستی مبتلایند، و همواره پرچم بزرگداشت شعائر الهی را بر پا کرده، و جهاتی را دارا هستند، که ملاحظه هر یک از آنها، در لزوم اعانت و رعایت آن ها کافی است . بیست وهفتم: شیخ شهید فرموده: از جمله آداب، شتاب کردن در برگشت از شهر زیارتی است، البته زمانی که بهره خود را از زیارت درک کرده باشد، و این شتاب برای فزونی تعظیم و احترام و شدت شوق به رجوع، برای زیارت بعد از آن است، و نیز فرموده: زنان در وقت زیارت باید
ص: 767
خود را از مردان جدا کرده، و تنها به زیارت بپردازند و اگر شب به زیارت اقدام کنند بهتر است . و باید در وضع ظاهر خود، تغییر دهند، یعنی لباس عالی و خوب را به لباس های معمولی تبدیل کنند، تا شناخته نشوند، و حتی الامکان مخفی و پنهان بیرون آیند که کمتر دیده شوند، و شناخته گردند، و نیز اگر همراه مردان زیارت کنند جایز نیست، اگر چه کرامت دارد .
مؤلّف گوید: از این کلمات، کثرت قبح و زشتی آنچه فعلا معمول شده، که زنان به اسم تشرّف به زیارت خود را آرایش کرده، با لباسهای نفیس از خانه ها بیرون می آیند، و در حرم های مطهر با نامحرمان برخورد می کنند، و به بدن های ایشان فشار می آورند، یا خود را متّصل به ضرایح مطهر کرده، یا روبروی مردان نشسته مشغول به زیارت خواندن شده و حواس مردم را پریشان کرده، عبادت کنندگان از زائران و نمازگزاران و متضرّعان، و گریه کنندگان را از کار خود بازداشته، و داخل در زمره صادّین عن سبیل اللّه [آنان که راه خدا را به سوی بندگان خدا می بندند] می شوند، و غیر اینها، در حقیقت، زیارت اینگونه زنان را باید از منکرات شرع شمرد، نه از عبادات، و داخل در محرمات دانست نه قُرُبات .
ص: 768
از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: که امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به اهل عراق فرمود:
یا أَهْلَ الْعِرَاقِ، نُبِّئْتُ أَنَّ نِسَاءَکُمْ یُوَافِینَ الرِّجَالَ فِی الطَّرِیقِ ؛ أَمَا تَسْتَحْیُونَ؟! و قال: لَعَنَ اللّه مَنْ لا یَغَارُ . و فی الفقیه روی الأصبغ بن نباتة عن أمیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) قال سمعته یقول: یَظْهَرُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ، وَ اقْتِرَابِ السَّاعَةِ، وَ هُوَ شَرُّ الْأَزْمِنَةِ، نِسْوَةٌ کَاشِفَاتٌ عَارِیَاتٌ، مُتَبَرِّجَاتٌ مِنَ الدِّینِ، [خارِجاتٌ] دَاخِلاتٌ فِی الْفِتَنِ، مَائِلاتٌ إِلَی الشَّهَوَاتِ، مُسْرِعَاتٌ إِلَی اللَّذَّاتِ، مُسْتَحِلاتُ الْمُحَرَّمَاتِ، فِی جَهَنَّمَ خَالِدَاتٌ . (1)
بیست و هشتم: شایسته است، مواقعی که زائر زیاد است، کسانی که نزدیکتر به ضریح هستند، زیارت خود را خلاصه تر نموده، و از ضریح دور شوند، تا دیگران هم مانند آنان به نزدیکی ضریح دست یابند . مؤلّف گوید: ما در مقام
ص: 769
زیارات حضرت سیّد الشهداء (عَلَيهِ السَّلَامُ) آدابی را که باید زائران آن جناب رعایت کنند، نقل خواهیم کرد . [صفحه 1007]
ص: 770
در اینجا دو اذن دخول ذکر می شود: اوّل شیخ کفعمی فرموده: چون خواستی به مسجد رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) یا یکی از مشاهد مشرفه ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) وارد شوی بگو:
اللّهمَّ إِنِّي وَقَفْتُ عَلَى بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ بُيُوتِ نَبِيِّكَ، صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ قَدْ مَنَعْتَ النَّاسَ أَنْ يَدْخُلُوا إِلّا بِإِذْنِهِ، فَقُلْتَ: «يٰا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاٰ تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاّٰ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ»، اللّهمَّ إِنِّي أَعْتَقِدُ حُرْمَةَ صَاحِبِ هَذَا الْمَشْهَدِ الشَّرِيفِ فِي غَيْبَتِهِ، كَمَا أَعْتَقِدُهَا فِي حَضْرَتِهِ، وَ أَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَكَ وَ خُلَفَاءَكَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، أَحْيَاءٌ عِنْدَكَ يُرْزَقُونَ، يَرَوْنَ مَقَامِي، وَ يَسْمَعُونَ كَلامِي، وَ يَرُدُّونَ سَلامِي، وَ أَنَّكَ حَجَبْتَ عَنْ سَمْعِي كَلامَهُمْ، وَ فَتَحْتَ بَابَ فَهْمِي بِلَذِيذِ مُنَاجَاتِهِمْ، وَ إِنِّي أَسْتَأْذِنُكَ يَا رَبِّ أَوَّلا، وَ أَسْتَأْذِنُ رَسُولَكَ صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ ثَانِيا، وَ أَسْتَأْذِنُ خَلِيفَتَكَ الْإِمَامَ الْمَفْرُوضَ (الْمُفْتَرَضَ) (1)
ص: 771
عَلَیَّ طَاعَتُهُ، فُلانَ بْنَ فُلانٍ ؛ (1) و به جای «فلان بن فلان» آن امام را که می خواهد زیارت کند و پدرش را نام ببرد، مثلا اگر زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است بگوید، الحسین بن علیّ، و اگر زیارت امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) است بگوید: عَلِیَّ بنَ موسَی الرِّضا همچنین امامان دیگر . سپس بگوید:
وَ الْمَلائِكَةَ الْمُوَكَّلِينَ، بِهَذِهِ الْبُقْعَةِ الْمُبَارَكَةِ ثَالِثا، أَ أَدْخُلُ يَا رَسُولَ اللّه؟ أَ أَدْخُلُ يَا حُجَّةَ اللّه؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَلائِكَةَ اللّه الْمُقَرَّبِينَ، الْمُقِيمِينَ فِي هَذَا الْمَشْهَدِ؟ فَأْذَنْ لِي يَا مَوْلايَ فِي الدُّخُولِ، أَفْضَلَ مَا أَذِنْتَ لِأَحَدٍ مِنْ أَوْلِيَائِكَ، فَإِنْ لَمْ أَكُنْ أَهْلا لِذَلِكَ، فَأَنْتَ أَهْلٌ لِذَلِكَ (لَهُ) . (2) پس عَتَبَه مبارکه را ببوس و وارد شو و بگو:
بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه وَ فِی سَبِیلِ اللّه وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللّه صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، اللّهمَّ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی، وَ تُبْ عَلَیَّ إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ . (3)
ص: 772
دوم: اذن دخولی است که علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) از نسخه ای قدیمی از نوشته های اصحاب برای ورود به سرداب مقدّس، و بارگاه های نورانی ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) به این صورت نقل فرموده:
اللّهمَّ إِنَّ هَذِهِ بُقْعَةٌ طَهَّرْتَهَا، وَ عَقْوَةٌ شَرَّفْتَهَا، وَ مَعَالِمُ زَكَّيْتَهَا، حَيْثُ أَظْهَرْتَ فِيهَا أَدِلَّةَ التَّوْحِيدِ، وَ أَشْبَاحَ الْعَرْشِ الْمَجِيدِ، الَّذِينَ اصْطَفَيْتَهُمْ مُلُوكاً لِحِفْظِ النِّظَامِ، وَ اخْتَرْتَهُمْ رُؤَسَاءَ لِجَمِيعِ الْأَنَامِ، وَ بَعَثْتَهُمْ لِقِيَامِ الْقِسْطِ، فِي ابْتِدَاءِ الْوُجُودِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، ثُمَّ مَنَنْتَ عَلَيْهِمْ بِاسْتِنَابَةِ أَنْبِيَائِكَ، لِحِفْظِ شَرَائِعِكَ وَ أَحْكَامِكَ، فَأَكْمَلْتَ بِاسْتِخْلافِهِمْ رِسَالَةَ الْمُنْذِرِينَ، كَمَا أَوْجَبْتَ رِئَاسَتَهُمْ فِي فِطَرِ الْمُكَلَّفِينَ، فَسُبْحَانَكَ مِنْ إِلَهٍ مَا أَرْأَفَكَ، وَ لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ مِنْ مَلِكٍ مَا أَعْدَلَكَ، حَيْثُ طَابَقَ صُنْعُكَ مَا فَطَرْتَ عَلَيْهِ الْعُقُولَ، وَ وَافَقَ حُكْمُكَ مَا قَرَّرْتَهُ فِي الْمَعْقُولِ وَ الْمَنْقُولِ، فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَى (1)
ص: 773
تَقْدِيرِكَ الْحَسَنِ الْجَمِيلِ، وَ لَكَ الشُّكْرُ عَلَى قَضَائِكَ الْمُعَلَّلِ بِأَكْمَلِ التَّعْلِيلِ، فَسُبْحَانَ مَنْ لا يُسْأَلُ عَنْ فَعْلِهِ، وَ لا يُنَازَعُ فِي أَمْرِهِ، وَ سُبْحَانَ مَنْ كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ، قَبْلَ ابْتِدَاءِ خَلْقِهِ، وَ الْحَمْدُ للّه الَّذِي مَنَّ عَلَيْنَا بِحُكَّامٍ يَقُومُونَ مَقَامَهُ، لَوْ كَانَ حَاضِرا فِي الْمَكَانِ، لا إِلَهَ إِلا اللّه، الَّذِي شَرَّفَنَا بِأَوْصِيَاءَ، يَحْفَظُونَ الشَّرَائِعَ فِي كُلِّ الْأَزْمَانِ، وَ اللّه أَكْبَرُ الَّذِي أَظْهَرَهُمْ لَنَا بِمُعْجِزَاتٍ، يَعْجِزُ عَنْهَا الثَّقَلانِ ؛ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللّه الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ، الَّذِي أَجْرَانَا عَلَى عَوَائِدِهِ الْجَمِيلَةِ، فِي الْأُمَمِ السَّالِفِينَ ؛ اللّهمَّ فَلَكَ الْحَمْدُ وَ الثَّنَاءُ الْعَلِيُّ، كَمَا وَجَبَ لِوَجْهِكَ الْبَقَاءُ السَّرْمَدِيُّ، وَ كَمَا جَعَلْتَ نَبِيَّنَا خَيْرَ النَّبِيِّينَ، وَ مُلُوكَنَا أَفْضَلَ الْمَخْلُوقِينَ، وَ اخْتَرْتَهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِينَ، وَفِّقْنَا لِلسَّعْيِ إِلَى أَبْوَابِهِمُ الْعَامِرَةِ، إِلَى يَوْمِ الدِّينِ، وَ اجْعَلْ أَرْوَاحَنَا تَحِنُّ إِلَى مَوْطِئِ أَقْدَامِهِمْ، وَ نُفُوسَنَا تَهْوِی النَّظَرَ إِلَی مَجَالِسِهِمْ وَ عَرَصَاتِهِمْ، (1)
ص: 774
حَتَّى كَأَنَّنَا نُخَاطِبُهُمْ فِي حُضُورِ أَشْخَاصِهِمْ، فَصَلَّى اللّه عَلَيْهِمْ مِنْ سَادَةٍ غَائِبِينَ، وَ مِنْ سُلالَةٍ طَاهِرِينِ، وَ مِنْ أَئِمَّةٍ مَعْصُومِينَ ؛ اللّهمَّ فَأْذَنْ لَنَا بِدُخُولِ هَذِهِ الْعَرَصَاتِ، الَّتِي اسْتَعْبَدْتَ بِزِيَارَتِهَا أَهْلَ الْأَرَضِينَ وَ السَّمَاوَاتِ، وَ أَرْسِلْ دُمُوعَنَا بِخُشُوعِ الْمَهَابَةِ، وَ ذَلِّلْ جَوَارِحَنَا بِذُلِّ الْعُبُودِيَّةِ، وَ فَرْضِ الطَّاعَةِ حَتَّى نُقِرَّ بِمَا يَجِبُ لَهُمْ مِنَ الْأَوْصَافِ، وَ نَعْتَرِفَ بِأَنَّهُمْ شُفَعَاءُ الْخَلائِقِ، إِذَا نُصِبَتِ الْمَوَازِينُ فِي يَوْمِ الْأَعْرَافِ، وَ الْحَمْدُ للّه وَ سَلامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى، مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ . (1)
پس عتبه را ببوس، و وارد شو، درحالی که خاشع و گریان باشی، به درستی که، این جملات اجازه ورود به حریم ایشان است، درود خدا بر همه آنان .
ص: 775
آگاه باش که در حق تمامی مردم به خصوص حاجیان مستحبّ مؤکد است، مشرّف شدن به زیارت روضه مطهّره و آستانه منوّره، فخر عالمیان حضرت سیّد المرسلین محمّد بن عبد اللّه صلوات اللّه و سلام علیه و ترک زیارت آن حضرت، باعث جفا در حق او در قیامت است، و شیخ شهید فرموده: اگر مردم زیارت آن جناب را ترک کنند، بر امام است که ایشان را برای رفتن به زیارت آن حضرت مجبور کند، زیرا ترک زیارت آن حضرت موجب جفای حرام است . شیخ صدوق از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرگاه یکی از شما حجّ کند، باید حجّش را به زیارت ما به پایان برساند، زیرا زیارت ما از تمامی حجّ است . و نیز از امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: حجّ خود را به زیارت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) تمام کنید، که ترک زیارت آن حضرت پس از حجّ جفا و خلاف ادب است، و شما را به این زیارت دستور داده اند و به زیارت قبری چند که خدا حق آن ها
ص: 776
و زیارت آن ها را بر شما لازم کرده بروید و کنار آن قبرها از خدا طلب روزی کنید، و نیز از ابو الصّلت هروی روایت کرده که: خدمت حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ)عرض کردم: یابن رسول اللّه، چه می فرمایی در حدیثی که اهل آن روایت می کنند، که مؤمنان در بهشت از منازلشان پروردگار خود را زیارت می کنند؟
کنایه از این که معنی حدیث اگر حدیث صحیحی باشد چیست؟ با آنکه شامل مطلبی است، که به ظاهر با اعتقاد حق هماهنگی ندارد، حضرت پاسخ او را به این صورت فرمودند:
ای ابا صلت خدا پیامبرش محمّد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را از جمیع خلقش حتی از پیامبران و ملائکه افضل قرار داد، و طاعت او را طاعت خود، و بیعت او را بیعت با خود، و زیارت او را زیارت خود شمرد، چنان که فرمود:
«ومَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّه» ؛ و فرموده «إِنَّ الَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ اللّه، یَدُ اللّه فَوْقَ أَیْدِیهِمْ». (1)
و رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه مرا در حال حیات، یا پس از
ص: 777
مرگ زیارت کند، چنان است که خدا را زیارت کرده باشد تا آخر خبر .
حمیری در کتاب» قرب الأسناد «از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه مرا در حیات، یا پس از ممات زیارت کند، روز قیامت شفیع او می شوم . در حدیثی آمده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روز عیدی در مدینه بود، به زیارت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) رفت، و به آن حضرت سلام داد و فرمود: ما بر اهل همه شهرها خواه مکّه و خواه غیر مکّه برتری داریم، به علّت زیارت و سلاممان به رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) . شیخ طوسی در «تهذیب»، از یزید بن عبد الملک روایت نموده است و او از پدرش، از جدّش، که خدمت حضرت فاطمه (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) مشرّف شدم، آن حضرت به سلام بر من پیشی جست، آنگاه از من پرسید برای چه آمده ای؟ عرض کردم: برای طلب برکت و ثواب، فرمود: مرا خبر داد پدرم، و اینکه حاضر است، که هر که بر او و بر من سه روز سلام کند، خدا بهشت را بر او واجب کند، گفتم: در حیات او و شما؟ فرمود: آری و نیز پس از مرگ ما .
علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) فرموده: در حدیث معتبر از عبد اللّه بن عبّاس نقل است که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در بقیع زیارت کند، قدمش بر صراط ثابت
ص: 778
باشد، روزی که قدمها از آن بلغزد . در کتاب «مقنعه» از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه مرا زیارت کند گناهانش آمرزیده شود، و تهیدست و پریشان نمیرد .
شیخ طوسی در «تهذیب» از حضرت عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) و پدرش حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند درد چشم نکشد و بیماری و دردی به او نرسد و مبتلا نمیرد . ابن قولویه در کتاب «کامل الزیارات»، از هشام بن سالم از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایتی طولانی آورده که بخشی از جملات آن این است: مردی به محضر امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) شرف یاب شد، و عرض کرد: آیا پدرت را باید زیارت کرد؟ فرمود: آری، عرضه داشت برای کسی که او را زیارت کند چه پاداشی است؟ فرمود: اگر اعتقاد به امامت او داشته باشد و از او پیروی کند، بهشت پاداش اوست، عرض کرد کسی که از زیارت او اعراض کند چه خواهد شد؟ فرمود در «یوم الحسرة» که روز قیامت است حسرت خواهد داشت . احادیث در این باب بسیار است، و برای متذکّر شدن ما همین اندازه کافی و وافی است .
چنین است: هرگاه به مدینه پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وارد شدی، برای زیارت غسل کن، چون
ص: 779
خواستی وارد مسجد آن حضرت شوی کنار در مسجد بایست و اذن دخول اوّل را که در صفحات پیش گذشت بخوان و از در جبرییل وارد شو، و پای راست را وقت ورود مقدّم بدار، سپس صد مرتبه اللّه اکبر بگو، آنگاه دو رکعت نماز تحیّت مسجد بجا آور، و به جانب حجره شریفه برو، و بر آن دست بگذار و آن را ببوس و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا نَبِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِاللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا خاتَمَ النَّبِيِّينَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ الرِّسالَةَ، وَ أَقَمْتَ الصَّلَاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ عَبَدْتَ اللّٰهَ مُخْلِصاً حَتَّىٰ أَتاكَ الْيَقِينُ، فَصَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَتُهُ وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِكَ الطَّاهِرِينَ . (1)
پس رو به قبله نزد ستون جلو که از جانب راست قبر است بایست، بطوریکه دوش چپ به جانب قبر، و دوش راست به جانب منبر که جایگاه سر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) است قرار
ص: 780
گیرد و بگو:
أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ [أَشْهَدُ] أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ اللّٰهِ، وَ أَنَّكَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللّٰهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسالاتِ رَبِّكَ وَ نَصَحْتَ لِأُمَّتِكَ، وَ جاهَدْتَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ عَبَدْتَ اللّٰهَ حَتّىٰ أَتاكَ الْيَقِينُ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، وَ أَدَّيْتَ الَّذِي عَلَيْكَ مِنَ الْحَقِّ، وَ أَنَّكَ قَدْ رَؤُفْتَ بِالْمُؤْمِنِينَ، وَ غَلُظْتَ عَلَى الْكافِرِينَ، فَبَلَّغَ اللّٰهُ بِكَ أَفْضَلَ شَرَفِ مَحَلِّ الْمُكَرَّمِينَ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي اسْتَنْقَذَنا بِكَ مِنْ الشِّرْكِ وَ الضَّلالَةِ . (1) اَللّٰهُمَّ فَاجْعَلْ صَلَوَاتِكَ وَ صَلَوَاتِ مَلائِكَتِكَ الْمُقَرَّبِينَ، وَ أَنْبِيائِكَ الْمُرْسَلِينَ، وَ عِبادِكَ الصَّالِحِينَ، وَ أَهْلِ السَّمَاواتِ وَ الْأَرَضِينَ، وَ مَنْ سَبَّحَ لَكَ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ وَ نَبِيِّكَ وَ أَمِينِكَ وَ نَجِيِّكَ وَ حَبِيبِكَ وَ صَفِيِّكَ، (2)
ص: 781
وَ خَاصَّتِکَ وَ صَفْوَتِکَ، وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ . اَللّٰهُمَّ أَعْطِهِ الدَّرَجَةَ الرَّفِيعَةَ، وَ آتِهِ الْوَسِيلَةَ مِنَ الْجَنَّةِ، وَ ابْعَثْهُ مَقاماً مَحْمُوداً يَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ . اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ قُلْتَ: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جٰاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللّٰهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللّٰهَ تَوّٰاباً رَحِيماً» وَ إِنِّي أَتَيْتُكَ مُسْتَغْفِراً تَائِباً مِنْ ذُنُوبِي، وَ إِنِّي أَتَوَجَّهُ بِكَ إِلَى اللّٰهِ رَبِّي وَ رَبِّكَ لِيَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي . (1)
و اگر تو را حاجتی باشد، قبر مطهّر را پشت کتف خود قرار ده، و رو به جانب قبله کن و دستها را به سوی خدا بردار و حاجت خویش را بخواه، که سزاوار است برآورده شود، ان شاء اللّه تعالی . ابن قولَوَیه به سند معتبر از محمّد بن مسعود روایت کرده که گفت: دیدم امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نزد قبر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آمد، و دست مبارک را بر قبر گذاشت و گفت:
أَسْأَلُ اللّه الَّذِی اجْتَبَاکَ وَ اخْتَارَکَ، وَ هَدَاکَ وَ هَدَی بِکَ، أَنْ یُصَلِّیَ عَلَیْکَ . (2) سپس چنین خواند: «إِنَّ اللّه وَ مَلائِکَتَهُ (3)
ص: 782
یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ ؛ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا، صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیما .» (1)
شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده: چون کنار قبر شریف از دعا فارغ شدی، نزد منبر برو، و بر آن دست بمال و دو قبّه پایین منبر را که مانند انار است بگیر و صورت و چشمهای خود را به آن بمال که در آن شفای چشم است و نزد منبر بایست و حَمد و ثنای الهی را بجای آور، و حاجت خود را بخواه، که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: بین قبر و منبر من باغی است از باغهای بهشت و منبر من بر دریست از درهای بهشت، سپس به مقام پیامبر می روی، و در آنجا آنچه خواهی نماز بجا میآوری، و در مسجد پیامبر بسیار نماز بخوان، به درستی که نماز در آن برابر با هزار نماز است و هرگاه داخل مسجد شوی یا بیرون روی بر آن حضرت صلوات فرست و در خانه فاطمه زهرا نماز گذار و به مقام جبرییل که زیر ناودان است برو، که محلّ ایستادن جبرییل در هنگام اذن دخول خواستن از پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آنجا بوده و بگو:
ص: 783
أَسْأَلُکَ أَیْ جَوَادُ أَیْ کَرِیمُ، أَیْ قَرِیبُ أَیْ بَعِیدُ، أَنْ تَرُدَّ عَلَیَّ نِعْمَتَکَ . (1)
آنگاه حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) را نزد روضه مطهّره زیارت کن و در تعیین جای قبر آن مظلومه اختلاف شده، طایفه ای گفته اند: در روضه که بین قبر و منبر است مدفون می باشد و بعضی گفته اند: در خانه خودش مدفون است و گروه سوم گفته اند قبر مطهّرش در بقیع است و آنچه را اصحاب با بیشتر اعتقاد بر آن دارند، این است که آن مظلومه نزد روضه زیارت شود و کسی که آن معظّمه را در این سه موضع زیارت کند افضل است .
چون برای زیارت آن مُمْتَحَنَه، در این مواضع ایستادی بگو:
يَا مُمْتَحَنَةُ، امْتَحَنَكِ اللّٰهُ الَّذِي خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَكِ، فَوَجَدَكِ لِمَا امْتَحَنَكِ صابِرَةً، وَ زَعَمْنا أَنَّا لَكِ أَوْلِياءٌ وَ مُصَدِّقُونَ وَ صابِرُونَ لِكُلِّ مَا أَتَانَا بِهِ أَبُوكِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَتىٰ [آتانا] بِهِ وَصِيُّهُ، فَإِنّا نَسْأَلُكِ إِنْ كُنَّا صَدَّقْناكِ، إِلّا أَلْحَقْتِنَا بِتَصْدِيقِنَا لَهُما، لِنُبَشِّرَ أَنْفُسَنا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنا (2)
ص: 784
بِوِلایَتِکِ . (1) و نیز مستحبّ است بگویی:اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ حَبِيبِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ خَلِيلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ صَفِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ أَمِينِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ خَيْرِ خَلْقِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ أَفْضَلِ أَنْبِياءِ اللّٰهِ وَ رُسُلِهِ وَ مَلائِكَتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ خَيْرِ الْبَرِيَّةِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا سَيِّدَةَ نِساءِ الْعالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا زَوْجَةَ وَلِيِّ اللّٰهِ وَ خَيْرِ الْخَلْقِ بَعْدَ رَسُولِ اللّٰهِ، (2) اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا ام اَلْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ سَيِّدَيْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الصِّدِّيقَةُ الشَّهِيدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الرَّضِيَّةُ الْمَرْضِيَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْفاضِلَةُ الزَّكِيَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْحَوْراءُ الْإِنْسِيَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا التَّقِيَّةُ النَّقِيَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ (3)
ص: 785
الْعَلِيمَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَيَّتُهَا الْمَظْلُومَةُ الْمَغْصُوبَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَيَّتُهَا الْمُضْطَهَدَةُ الْمَقْهُورَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يا فاطِمَةُ بِنْتَ رَسُولِ اللّٰهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكِ وَ عَلَىٰ رُوحِكِ وَ بَدَنِكِ أَشْهَدُ أَنَّکِ مَضَیْتِ عَلَی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّکِ، (1) وَ أَنَّ مَنْ سَرَّكِ فَقَدْ سَرَّ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ مَنْ جَفَاكِ فَقَدْ جَفَا رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ مَنْ آذاكِ فَقَدْ آذىٰ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ مَنْ وَصَلَكِ فَقَدْ وَصَلَ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ مَنْ قَطَعَكِ فَقَدْ قَطَعَ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، لِأَنَّكِ بِضْعَةٌ مِنْهُ وَ رُوحُهُ الَّذِي بَيْنَ جَنْبَيْهِ، أُشْهِدُ اللّٰهَ وَ رُسُلَهُ وَ مَلائِكَتَهُ أَنِّي راضٍ عَمَّنْ رَضِيتِ عَنْهُ، ساخِطٌ عَلَىٰ مَنْ سَخِطْتِ عَلَيْهِ، مَتَبَرِّئٌ مِمَّنْ تَبَرَّأْتِ مِنْهُ، مُوَالٍ لِمَنْ وَالَيْتِ، مُعادٍ لِمَنْ عادَيْتِ، مُبْغِضٌ لِمَنْ أَبْغَضْتِ، (2)
ص: 786
مُحِبٌّ لِمَنْ أَحْبَبْتِ ؛ وَ کَفَی بِاللّه شَهِیداً وَ حَسِیباً، وَ جَازِیاً وَ مُثِیباً . (1) آنگاه بر رسول خدا و ائمه طاهرین (عَلَيهِم السَّلَامُ) صلوات می فرستی . مؤلّف گوید: ما برای روز سوم جمادی الآخِر زیارتی دیگر برای حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) نقل کردیم، و نیز علما زیارت مبسوطی برای آن مظلومه نقل کرده اند، که مثل همین زیارت نقل شده از شیخ طوسی است، اول آن (السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللّه) است تا (أُشْهِدُ اللّه وَ رُسُلَهُ و مَلائکَتَهُ) و از اینجا به بعد آن چنین است:
أُشْهِدُ اللّٰهَ وَ مَلائِكَتَهُ أَنِّي وَلِيٌّ لِمَنْ وَالاكِ، وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاكِ، وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَكِ، أَنَا يَا مَوْلاتِي بِكِ وَ بِأَبِيكِ وَ بَعْلِكِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكِ مُوقِنٌ، وَ بِوِلايَتِهِمْ مُؤْمِنٌ، وَ لِطَاعَتِهِمْ مُلْتَزِمٌ، أَشْهَدُ أَنَّ الدِّينَ دِينُهُمْ، وَ الْحُكْمَ حُكْمُهُمْ، وَ هُمْ قَدْ بَلَّغُوا عَنِ اللّٰهِ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ دَعَوْا إِلَىٰ سَبِيلِ اللّٰهِ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، لَاتَأْخُذُهُمْ فِي اللّٰهِ لَوْمَةُ لائِمٍ، وَ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكِ وَ عَلَىٰ أَبِيكِ (2)
ص: 787
وَبَعْلِكِ، وَ ذُرِّيَّتِكِ الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ صَلِّ عَلَى الْبَتُولِ الطَّاهِرَةِ، الصِّدِّيقَةِ الْمَعْصُومَةِ، التَّقِيَّةِ النَّقِيَّةِ، الرَّضِيَّةِ الْمَرْضِيَّةِ، الزَّكِيَّةِ الرَّشِيدَةِ، الْمَظْلُومَةِ الْمَقْهُورَةِ، الْمَغْصُوبَةِ (الْمَغْصُوبِ) حَقُّها، الْمَمْنُوعَةِ (الْمَمْنُوعِ) إِرْثُها، الْمَكْسُورَةِ (الْمَكْسُورِ) ضِلْعُهَا، الْمَظْلُومِ بَعْلُهَا، الْمَقْتُولِ وَلَدُها، فاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِكَ، وَ بَضْعَةِ لَحْمِهِ، (1) وَ صَمِيمِ قَلْبِهِ، وَ فِلْذَةِ كَبِدِهِ، وَ النُّخْبَةِ (وَالتَّحِیَّةِ) مِنْكَ لَهُ، وَ التُّحْفَةِ خَصَصْتَ بِها وَصِيَّهُ، وَ حَبِيبَةِ الْمُصْطَفىٰ، وَ قَرِينَةِ الْمُرْتَضىٰ، وَ سَيِّدَةِ النِّساءِ، وَ مُبَشِّرَةِ الْأَوْلِياءِ، حَلِيفَةِ الْوَرَعِ وَ الزُّهْدِ، وَ تُفَّاحَةِ الْفِرْدَوْسِ وَ الْخُلْدِ الَّتِي شَرَّفْتَ مَوْلِدَها بِنِساءِ الْجَنَّةِ، وَ سَلَلْتَ مِنْها أَنْوارَ الْأَئِمَّةِ، وَ أَرْخَيْتَ دُونَها حِجابَ النُّبُوَّةِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَيْها صَلاةً تَزِيدُ فِي مَحَلِّها عِنْدَكَ، وَ شَرَفِها لَدَيْكَ، وَ مَنْزِلَتِها مِنْ رِضَاكَ، (2)
ص: 788
وَ بَلِّغْهَا مِنَّا تَحِیَّةً وَ سَلاماً، وَ آتِنَا مِنْ لَدُنْکَ فِی حُبِّهَا فَضْلاً وَ إِحْسَاناً وَ رَحْمَةً وَ غُفْرَاناً ؛ إِنَّکَ ذُو الْعَفْوِ الْکَرِیمِ . (1)
مؤلّف گوید: شیخ در «تهذیب» فرموده: آنچه در فضل زیارت آن معظّمه روایت شده، بیشتر از آن است که شمارش شود و علاّمه مجلسی از کتاب «مصباح الانوار» نقل کرده: از حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) روایت شده: پدرم به من فرمود: هرکه بر تو صلوات فرستد، حق تعالی او را بیامرزد و در هر جای بهشت که باشم به من ملحق کند .
علاّمه مجلسی در «زاد المعاد»، در اعمال عید مولود، که روز هفدهم ربیع الأوّل است فرموده: شیخ مفید و شهید و سید ابن طاووس (رَحمهُ اللّه) گفته اند: چون بخواهی در غیر مدینه طیبه حضرت رسول گرامی (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را زیارت کنی، غسل کن و چیزی شبیه قبر در برابر خود بساز، و نام مبارک آن حضرت را بر آن بنویس، سپس بایست و دل خود را متوجه آن حضرت کن و بگو:
ص: 789
أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللّه وَحْدَهُ، لا شَرِیکَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدا عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ أَنَّهُ سَیِّدُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ، وَ أَنَّهُ سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ، الْأَئِمَّةِ الطَّیِّبِینَ . (1) سپس بگو: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَلِيلَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا نَبِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَحْمَةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خِيَرَةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَبِيبَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا نَجِيبَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خاتَمَ النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَيِّدَ الْمُرْسَلِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا قائِماً بِالْقِسْطِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا فَاتِحَ الْخَيْرِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَعْدِنَ الْوَحْيِ وَ التَّنْزِيلِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُبَلِّغاً عَنِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا السِّراجُ الْمُنِيرُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مُبَشِّرُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مُنْذِرُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللّه الَّذِی یُسْتَضَاءُ بِهِ ؛ (2)
ص: 790
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِكَ، الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ، الْهادِينَ الْمَهْدِيِّينَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَىٰ جَدِّكَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، وَ عَلَىٰ أَبِيكَ عَبْدِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ أُمِّكَ آمِنَةَ بِنْتِ وَهَبٍ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ عَمِّكَ حَمْزَةَ سَيِّدِ الشُّهَداءِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ عَمِّكَ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ عَمِّكَ وَ كَفِيلِكَ أَبِي طَالِبٍ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ ابْنِ عَمِّكَ جَعْفَرٍ الطَّيَّارِ فِي جِنَانِ الْخُلْدِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مُحَمَّدُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَحْمَدُ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللّه عَلَی الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ،(1)[وَ] السَّابِقَ إِلَىٰ طَاعَةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ الْمُهَيْمِنَ عَلَىٰ رُسُلِهِ، وَ الْخاتِمَ لِأَنْبِيائِهِ، وَ الشَّاهِدَ عَلَىٰ خَلْقِهِ، وَ الشَّفِيعَ إِلَيْهِ، وَ الْمَكِينَ لَدَيْهِ، وَ الْمُطاعَ فِي مَلَكُوتِهِ، الْأَحْمَدَ مِنَ الْأَوْصافِ، الْمُحَمَّدَ لِسائِرِ الْأَشْرافِ، الْكَرِيمَ عِنْدَ الرَّبِّ، وَ الْمُكَلَّمَ مِنْ وَرَاءِ الْحُجُبِ، الْفائِزَ بِالسِّباقِ، وَ الْفائِتَ عَنِ اللِّحاقِ، تَسْلِيمَ عارِفٍ بِحَقِّكَ، مُعْتَرِفٍ بِالتَّقْصِيرِ فِي قِيامِهِ (2)
ص: 791
بِواجِبِكَ، غَيْرِ مُنْكِرٍ مَا انْتَهىٰ إِلَيْهِ مِنْ فَضْلِكَ، مُوْقِنٍ بِالْمَزِيداتِ مِنْ رَبِّكَ، مُؤْمِنٍ بِالْكِتابِ الْمُنْزَلِ عَلَيْكَ، مُحَلِّلٍ حَلالَكَ، مُحَرِّمٍ حَرامَكَ، أَشْهَدُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ مَعَ كُلِّ شاهِدٍ، وَ أَتَحَمَّلُها عَنْ كُلِّ جاحِدٍ:أَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسالاتِ رَبِّكَ، (1) وَ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ، وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ رَبِّکَ، وَ صَدَعْتَ بِأَمْرِهِ، وَ احْتَمَلْتَ الْأَذَی فِی جَنْبِهِ، وَ دَعَوْتَ إِلَی سَبِیلِهِ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ الْجَمِیلَةِ، وَ أَدَّیْتَ الْحَقَّ الَّذِی کَانَ عَلَیْکَ، وَ أَنَّکَ قَدْ رَؤُفْتَ بِالْمُؤْمِنِینَ، وَ غَلُظْتَ عَلَی الْکَافِرِینَ، وَ عَبَدْتَ اللّه مُخْلِصا حَتَّی أَتَاکَ الْیَقِینُ؛ فَبَلَغَ اللّه بِکَ أَشْرَفَ مَحَلِّ الْمُکَرَّمِینَ، وَ أَعْلَی مَنَازِلِ الْمُقَرَّبِینَ، وَ أَرْفَعَ دَرَجَاتِ الْمُرْسَلِینَ، حَیْثُ لا یَلْحَقُکَ لاحِقٌ وَ لا یَفُوقُکَ فَائِقٌ، وَ لا یَسْبِقُکَ سَابِقٌ، وَ لا یَطْمَعُ فِی إِدْرَاکِکَ طَامِعٌ. الْحَمْدُ للّه الَّذِی اسْتَنْقَذَنَا بِکَ مِنَ الْهَلَکَةِ، وَ هَدَانَا بِکَ مِنَ الضَّلالَةِ، (2)
ص: 792
وَنَوَّرَنا بِكَ مِنَ الظُّلْمَةِ، فَجَزاكَ اللّٰهُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ مِنْ مَبْعُوثٍ، أَفْضَلَ مَا جَازَىٰ نَبِيّاً عَنْ أُمَّتِهِ، وَ رَسُولاً عَمَّنْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا رَسُولَ اللّٰهِ زُرْتُكَ عارِفاً بِحَقِّكَ، مُقِرّاً بِفَضْلِكَ، مُسْتَبْصِراً بِضَلالَةِ مَنْ خالَفَكَ وَ خَالَفَ أَهْلَ بَيْتِكَ، عارِفاً بِالْهُدَىٰ الَّذِي أَنْتَ عَلَيْهِ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ مالِي وَ وَلَدِي، أَنَا أُصَلِّي عَلَيْكَ كَما صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ صَلَّىٰ عَلَيْكَ مَلائِكَتُهُ وَ أَنْبِياؤُهُ وَ رُسُلُهُ، صَلاةً مُتَتابِعَةً وافِرَةً مُتَواصِلَةً، لَاانْقِطاعَ لَها وَ لَا أَمَدَ وَ لَا أَجَلَ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِكَ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ كَما أَنْتُمْ أَهْلُهُ . (1)
پس دستها را بگشا و بگو: اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ جَوَامِعَ صَلَواتِكَ، وَ نَوَامِيَ بَرَكاتِكَ، وَ فَواضِلَ خَيْراتِكَ، وَ شَرائِفَ تَحِيَّاتِكَ وَ تَسْلِيمَاتِكَ وَ كَرامَاتِكَ وَ رَحَمَاتِكَ، وَ صَلَوَاتِ مَلائِكَتِكَ الْمُقَرَّبِينَ، وَ أَنْبِيائِكَ الْمُرْسَلِينَ، وَ أَئِمَّتِكَ الْمُنْتَجَبِينَ، وَ عِبادِكَ الصَّالِحِينَ، وَ أَهْلِ(2)
ص: 793
السَّمَاواتِ وَ الْأَرَضِينَ، وَ مَنْ سَبَّحَ لَكَ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ، مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ وَ شاهِدِكَ، وَ نَبِيِّكَ وَ نَذِيرِكَ، وَ أَمِينِكَ وَ مَكِينِكَ، وَ نَجِيِّكَ وَ نَجِيبِكَ، وَ حَبِيبِكَ وَ خَلِيلِكَ، وَ صَفِيِّكَ وَ صَفْوَتِكَ، وَ خاصَّتِكَ وَ خالِصَتِكَ، وَ رَحْمَتِكَ وَ خَيْرِ خِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ، نَبِيِّ الرَّحْمَةِ، وَ خازِنِ الْمَغْفِرَةِ، وَ قائِدِ الْخَيْرِ وَ الْبَرَكَةِ، (1)وَمُنْقِذِ الْعِبادِ مِنَ الْهَلَكَةِ بِإِذْنِكَ، وَ داعِيهِمْ إِلَىٰ دِينِكَ، الْقَيِّمِ بِأَمْرِكَ، أَوَّلِ النَّبِيِّينَ مِيثاقاً، وَ آخِرِهِمْ مَبْعَثاً، الَّذِي غَمَسْتَهُ فِي بَحْرِ الْفَضِيلَةِ، وَ الْمَنْزِلَةِ الْجَلِيلَةِ، وَ الدَّرَجَةِ الرَّفِيعَةِ، وَ الْمَرْتَبَةِ الْخَطِيرَةِ، وَ أَوْدَعْتَهُ الْأَصْلابَ الطَّاهِرَةَ، وَ نَقَلْتَهُ مِنْها إِلَى الْأَرْحامِ الْمُطَهَّرَةِ لُطْفاً مِنْكَ لَهُ، وَ تَحَنُّناً مِنْكَ عَلَيْهِ، إِذْ وَكَّلْتَ لِصَوْنِهِ وَ حِراسَتِهِ وَ حِفْظِهِ وَ حِياطَتِهِ، مِنْ قُدْرَتِكَ عَيْناً عاصِمَةً، حَجَبْتَ بِها عَنْهُ مَدانِسَ الْعَهْر،ِ وَ مَعائِبَ (2)
ص: 794
السِّفاحِ، حَتَّىٰ رَفَعْتَ بِهِ نَواظِرَ الْعِبادِ، وَ أَحْيَيْتَ بِهِ مَيْتَ الْبِلادِ، بِأَنْ كَشَفْتَ عَنْ نُورِ وِلادَتِهِ ظُلَمَ الْأَسْتارِ، وَ أَلْبَسْتَ حَرَمَكَ بِهِ حُلَلَ الْأَنْوارِ، (1) اَللّٰهُمَّ فَكَمَا خَصَصْتَهُ بِشرَفِ هٰذِهِ الْمَرْتَبَةِ الْكَرِيمَةِ، وَ ذُخْرِ هٰذِهِ الْمَنْقَبَةِ الْعَظِيمَةِ، صَلِّ عَلَيْهِ كَمَا وَفَىٰ بِعَهْدِكَ، وَ بَلَّغَ رِسَالاتِكَ، وَ قاتَلَ أَهْلَ الْجُحُودِ عَلَىٰ تَوْحِيدِكَ، وَ قَطَعَ رَحِمَ الْكُفْرِ فِي إِعْزازِ دِينِكَ، وَ لَبِسَ ثَوْبَ الْبَلْوىٰ فِي مُجاهَدَةِ أَعْدائِكَ، وَ أَوْجَبْتَ لَهُ بِكُلِّ أَذىً مَسَّهُ، أَوْ كَيْدٍ أَحَسَّ بِهِ مِنَ الْفِئَةِ الَّتِي حاوَلَتْ قَتْلَهُ، فَضِيلَةً تَفُوقُ الْفَضائِلَ، وَ يَمْلِكُ بِهَا الْجَزِيلَ مِنْ نَوالِكَ، وَ قَدْ (فَلَقَد) أَسَرَّ الْحَسْرَةَ، وَ أَخْفَى الزَّفْرَةَ، وَ تَجَرَّعَ الْغُصَّةَ، وَ لَمْ يَتَخَطَّ مَا مَثَّلَ لَهُ وَحْيُكَ [مُثِّلَ مِنْ وَحْیِكَ ] . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ صَلاةً تَرْضاها لَهُمْ، وَ بَلِّغْهُمْ مِنَّا تَحِيَّةً كَثِيرَةً وَ سَلاماً، وَ آتِنا مِنْ لَدُنْكَ فِي مُوَالاتِهِمْ فَضْلاً وَ إِحْسانا،ً وَ رَحْمَةً وَ غُفْراناً إِنَّكَ (2)
ص: 795
ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ . (1)
سپس چهار رکعت نماز زیارت با هر سوره ای که بخواهی به دو سلام بجا آر، و پس از آن تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بخوان و بگو: اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ قُلْتَ لِنَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جٰاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللّٰهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللّٰهَ تَوّٰاباً رَحِيماً» وَ لَمْ أَحْضُرْ زَمانَ رَسُولِكَ، عَلَيْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ . اَللّٰهُمَّ وَ قَدْ زُرْتُهُ راغِباً، تائِباً مِنْ سَيِّءِ عَمَلِي، وَ مُسْتَغْفِراً لَكَ مِنْ ذُنُوبِي، وَ مُقِرَّاً لَكَ بِها وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِها مِنِّي، وَ مُتَوَجِّهاً إِلَيْكَ بِنَبِيِّكَ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، فَاجْعَلْنِي اللّهمَّ بِمُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ عِنْدَكَ، وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ، يَا مُحَمَّدُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي، يَا نَبِيَّ اللّٰهِ، يَا سَيِّدَ خَلْقِ اللّٰهِ، إِنِّي (2)
ص: 796
أَتَوَجَّهُ بِکَ إِلَی اللّه رَبِّکَ وَ رَبِّی، لِیَغْفِرَ لِی ذُنُوبِی، وَ یَتَقَبَّلَ مِنِّی عَمَلِی، وَ يَقْضِيَ لِي حَوائِجِي، فَكُنْ لِي شَفِيعاً عِنْدَ رَبِّكَ وَ رَبِّي، فَنِعْمَ الْمَسْؤُولُ الْمَوْلىٰ رَبِّي، وَ نِعْمَ الشَّفِيعُ أَنْتَ يَا مُحَمَّدُ، عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيتِكَ السَّلامُ . اللَّهُمَّ [وَ] أَوْجِبْ لِی مِنْکَ الْمَغْفِرَةَ وَ الرَّحْمَةَ، وَ الرِّزْقَ الْوَاسِعَ الطَّیِّبَ النَّافِعَ،کَمَا أَوْجَبْتَ لِمَنْ أَتَى نَبِیَّکَ مُحَمَّداً، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ هُوَ حَیٌّ فَأَقَرَّ لَهُ بِذُنُوبِهِ، وَ اسْتَغْفَرَ لَهُ رَسُولُکَ، عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلاَمُ، فَغَفَرْتَ لَهُ بِرَحْمَتِک؛َ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . اَللّٰهُمَّ وَ قَدْ أَمَّلْتُكَ وَ رَجَوْتُكَ وَ قُمْتُ بَيْنَ يَدَيْكَ، وَ رَغِبْتُ إِلَيْكَ عَمَّنْ سِواكَ، وَ قَدْ أَمَّلْتُ جَزِيلَ ثَوابِكَ، وَ إِنِّي لَمُقِرٌّ(مُقِرٌّ) غَيْرُ مُنْكِرٍ، وَ تائِبٌ إِلَيْكَ مِمَّا اقْتَرَفْتُ، وَ عائِذٌ بِكَ فِي هٰذَا الْمَقامِ، مِمَّا قَدَّمْتُ مِنَ الْأَعْمالِ، الَّتِي تَقَدَّمْتَ إِلَيَّ فِيها، وَ نَهَیْتَنِی عَنْهَا، وَ أَوْعَدْتَ عَلَیْهَا الْعِقَابَ، وَ أَعُوذُ بِکَرَمِ وَجْهِکَ، أَنْ تُقِیمَنِی مَقَامَ الْخِزْیِ (1)
ص: 797
وَالذُّلِّ يَوْمَ تُهْتَكُ فِيهِ الْأَسْتارُ، وَ تَبْدُو فِيهِ الْأَسْرارُ وَ الْفَضائِحُ، وَ تَرْعَدُ فِيهِ الْفَرائِصُ يَوْمَ الْحَسْرَةِ وَ النَّدَامَةِ، يَوْمَ الْآفِكَةِ، يَوْمَ الْآزِفَةِ، يَوْمَ التَّغابُنِ، يَوْمَ الْفَصْلِ، يَوْمَ الْجَزاءِ، يَوْماً كانَ مِقْدارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ، يَوْمَ النَّفْخَةِ، يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ، يَوْمَ النَّشْرِ، يَوْمَ الْعَرْضِ، يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ، يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِيهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِيهِ، يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ وَ أَكْنافُ السَّماءِ، يَوْمَ تَأْتِي كُلُّ نَفْسٍ تُجادِلُ عَنْ نَفْسِها، يَوْمَ يُرَدُّونَ إِلَى اللّٰهِ فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا، يَوْمَ لَايُغْنِي مَوْلىً عَنْ مَوْلىً شَيْئاً وَ لَا هُمْ يُنْصَرُونَ إِلّا مَنْ رَحِمَ اللّٰهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ ؛ (1) يَوْمَ يُرَدُّونَ إِلىٰ عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ، يَوْمَ يُرَدُّونَ إِلَى اللّٰهِ مَوْلاهُمُ الْحَقِّ، يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْداثِ سِراعاً كَأَنَّهُمْ إِلىٰ نُصُبٍ يُوفِضُونَ وَ كَأَنَّهُمْ جَرادٌ مُنْتَشِرٌ مُهْطِعِينَ إِلَى الدَّاعِي إِلَى اللّٰهِ، يَوْمَ (2)
ص: 798
الْواقِعَةِ، يَوْمَ تُرَجُّ الْأَرْضُ رَجَّاً، يَوْمَ تَكُونُ السَّماءُ كَالْمُهْلِ وَ تَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ وَ لَا يَسْأَلُ حَمِيمٌ حَمِيماً، يَوْمَ الشَّاهِدِ وَ الْمَشْهُودِ، يَوْمَ تَكُونُ الْمَلائِكَةُ صَفّاً صَفّاً . اَللّٰهُمَّ ارْحَمْ مَوْقِفِي فِي ذٰلِكَ الْيَوْمِ بِمَوْقِفِي فِي هٰذَا الْيَوْمِ، وَ لَا تُخْزِنِي فِي ذٰلِكَ مَوْقِفِ(الیوم)، بِما جَنَيْتُ عَلَىٰ نَفْسِي، وَ اجْعَلْ يَا رَبِّ، فِي ذٰلِكَ الْيَوْمِ مَعَ أَوْلِيائِكَ مُنْطَلَقِي، وَ فِي زُمْرَةِ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ مَحْشَرِي وَ اجْعَلْ حَوْضَهُ مَوْرِدِی، (1) وَ فِي الْغُرِّ الْكِرامِ مَصْدَرِي، وَ أَعْطِنِي كِتَابِي بِيَمِينِي، حَتَّىٰ أَفُوزَ بِحَسَناتِي، وَ تُبَيِّضَ بِهِ وَجْهِي، وَ تُيَسِّرَ بِهِ حِسابِي، وَ تُرَجِّحَ بِهِ مِيزانِي، وَ أَمْضِيَ مَعَ الْفَائِزِينَ مِنْ عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ، إِلىٰ رِضْوَانِكَ وَ جِنَانِكَ؛ إِلٰهَ الْعالَمِينَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ أَنْ تَفْضَحَنِي فِي ذٰلِكَ الْيَوْمِ، بَيْنَ يَدَيِ الْخَلائِقِ بِجَرِيرَتِي، أَو أَنْ أَلْقَى الْخِزْيَ وَ النَّدامَةَ بِخَطِيئَتِي، أَوْ أَنْ تُظْهِرَ فِيهِ سَيِّئَاتِي عَلَىٰ (2)
ص: 799
حَسَناتِي، أَوْ أَنْ تُنَوِّهَ بَيْنَ الْخَلائِقِ بِاسْمِي، يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ، الْعَفْوَ الْعَفْوَ، السَّتْرَ السَّتْرَ. اَللّٰهُمَّ وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ أَنْ يَكُونَ فِي ذٰلِكَ الْيَوْمِ، فِي مَواقِفِ الْأَشْرارِ مَوْقِفِي، أَوْ فِي مَقامِ الْأَشْقِياءِ مَقامِي، وَ إِذا مَيَّزْتَ بَيْنَ خَلْقِكَ، فَسُقْتَ كُلّاً بِأَعْمالِهِمْ زُمَراً إِلىٰ مَنازِلِهِمْ، فَسُقْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبادِكَ الصَّالِحِينَ، وَ فِي زُمْرَةِ أَوْلِيائِكَ الْمُتَّقِينَ إِلىٰ جَنَّاتِكَ؛ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ . (1)
پس آن حضرت را وداع کن و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْبَشِيرُ النَّذِيرُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا السِّراجُ الْمُنِيرُ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا السَّفِيرُ بَيْنَ اللّٰهِ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ، أَشْهَدُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ أَنَّكَ كُنْتَ نُوراً فِي الْأَصْلابِ الشّامِخَةِ، وَ الْأَرْحامِ الْمُطَهَّرَةِ، لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجاهِلِيَّةُ بِأَنْجاسِها، وَ لَمْ تُلْبِسْكَ مِنْ مُدْلَهِمَّاتِ ثِيابِها، وَ أَشْهَدُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ أَنِّي مُؤْمِنٌ بِكَ وَ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ، مُوقِنٌ بِجَمِيعِ مَا أَتَيْتَ (2)
ص: 800
بِهِ، راضٍ مُؤْمِنٌ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ، أَعْلامُ الْهُدَىٰ، وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَىٰ، وَ الْحُجَّةُ عَلَىٰ أَهْلِ الدُّنْيا. اللّهمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیَارَةِ نَبِیِّکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ، (1)وَ إِنْ تَوَفَّيْتَنِي فَإِنِّي أَشْهَدُ فِي مَماتِي، عَلَىٰ مَا أَشْهَدُ عَلَيْهِ فِي حَيَاتِي أَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَكَ لَاشَرِيكَ لَكَ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ، وَ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ أَوْلِياؤُكَ وَ أَنْصارُكَ وَ حُجَجُكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ، وَ خُلَفاؤُكَ فِي عِبادِكَ، وَ أَعْلامُكَ فِي بِلادِكَ، وَ خُزَّانُ عِلْمِكَ، وَ حَفَظَةُ سِرِّكَ، وَ تَراجِمَةُ وَحْيِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بَلِّغْ رُوحَ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، فِي ساعَتِي هٰذِهِ وَ فِي كُلِّ ساعَةٍ تَحِيَّةً مِنِّي وَ سَلاماً، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ لَاجَعَلَهُ اللّٰهُ آخِرَ تَسْلِيمِي عَلَيْكَ . (2)
شیخ طوسی در «مصباح» و سیّد ابن طاووس در کتاب جمال الاسبوع در رابطه با اعمال
ص: 801
روز جُمعه فرموده اند: زیارت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در روز جُمعه مستحبّ است و از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: هرکه در شهر خود باشد و بخواهد قبر رسول خدا و امیر المؤمنین و فاطمه و حسن و حسین و سایر حجج طاهره (عَلَيهِم السَّلَامُ) را زیارت کند در روز جُمعه غسل کند، و دو جامه پاکیزه بپوشد، و به صحرایی برود و به روایت دیگر بر بام خانه بالا رود، چهار رکعت نماز با هر سوره ای که ممکن شود بخواند، و پس از پایان نماز، رو به قبله بایستد و بگوید:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ، وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ الْمُرْسَلُ، وَ الْوَصِيُّ الْمُرْتَضىٰ، وَ السَّيِّدَةُ الْكُبْرىٰ، وَ السَّيِّدَةُ الزَّهْراءُ، وَ السِّبْطانِ الْمُنْتَجَبانِ، وَ الْأَوْلادُ الْأَعْلامُ، وَ الْأُمَناءُ الْمُنْتَجَبُونَ، جِئْتُ انْقِطاعاً إِلَيْكُمْ، وَ إِلَى آبَائِكُمْ، وَ وَلَدِكُمُ الْخَلَفِ عَلَى بَرَكَةِ الْحَقِّ، فَقَلْبِي لَكُمْ مُسَلِّمٌ، وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ، حَتَّى يَحْكُمَ اللّه بِدِينِهِ، فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لا مَعَ عَدُوِّكُمْ، إِنِّي لَمِنَ الْقَائِلِينَ بِفَضْلِكُمْ، مُقِرٌّ بِرَجْعَتِكُمْ، (1)
ص: 802
لا أُنْكِرُ للّه قُدْرَةً، وَ لا أَزْعُمُ إِلّا مَا شَاءَ اللّه . سُبْحَانَ اللّه ذِي الْمُلْكِ وَ الْمَلَكُوتِ، يُسَبِّحُ اللّه بِأَسْمَائِهِ جَمِيعُ خَلْقِهِ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَرْوَاحِكُمْ وَ أَجْسَادِكُمْ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحمةُ اللّه وَ بَرَكَاتُهُ . (1)
مؤلّف گوید: روایات بسیار وارد شده که از هر کجا سلام و صلوات بر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرستاده شود، به آن حضرت خواهد رسید .
در روایتی وارد شده: ملکی موکّل است هر مؤمنی بگوید: صلّی اللّه علی محمّد و آله و سلّم آن ملک در جواب او بگوید: و علیک پس از آن به حضرت عرض کند: ای رسول خدا فلان شخص بر شما سلام داد، آن حضرت فرماید: و (عَلَيهِ السَّلَامُ) . در روایت معتبر آمده، آن حضرت فرمود: هرکه قبر مرا پس از مرگ من زیارت کند، مانند کسی است که در حیاتم به سوی من هجرت کرده، پس هرگاه استطاعت ندارید، به زیارت قبر من آیید، به سوی من سلام فرستید، که آن سلام به من خواهد رسید، و اخبار با این مضمون بسیار است، و ما در باب اول در ذکر
ص: 803
زیارت حجج طاهره در ایام هفته، دو زیارت برای رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در روز شنبه [صفحه 146] نقل کردیم، اگر خواستی به آنجا مراجعه کن، و خود را به فیض خواندن آن ها نائل ساز [در زیارت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در اذن دخول رواق مطهرش زیارت مختصری از پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بیاید . مؤلّف] . شایسته است صلوات فرستادن بر آن حضرت به آن صلواتی که حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در یکی از خطبه های خود در روز جُمعه، بر آن جناب فرستاد، این صلوات در کتاب «روضه کافی» چنین است:
﴿إِنَّ اللّٰهَ وَ مَلاٰئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يٰا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً﴾ اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بارِكْ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ تَحَنَّنْ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ سَلِّمْ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَأَفْضَلِ ما صَلَّيْتَ وَ بَارَكْتَ، وَ تَرَحَّمْتَ وَ تَحَنَّنْتَ وَ سَلَّمْتَ عَلىٰ إِبْراهِيمَ وَ آلِ إِبْراهِيمَ؛ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ. اللّهمَّ أَعْطِ مُحَمَّدا الْوَسِیلَةَ، وَ الشَّرَفَ (1)
ص: 804
وَ الْفَضِيلَةَ، وَ الْمَنْزِلَةَ الْكَرِيمَةَ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ أَعْظَمَ الْخَلائِقِ كُلِّهِمْ، شَرَفاً يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَ أَقْرَبَهُمْ مِنْكَ مَقْعَداً، وَ أَوْجَهَهُمْ عِنْدَكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ جَاهاً، وَ أَفْضَلَهُمْ عِنْدَكَ مَنْزِلَةً وَ نَصِيباً . اَللّٰهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً أَشْرَفَ الْمَقامِ، وَ حِبَاءَ السَّلامِ، وَ شَفاعَةَ الْإِسْلامِ . اَللّٰهُمَّ وَ أَلْحِقْنا بِهِ غَيْرَ خَزايا وَ لَا ناكِثِينَ وَ لَا نادِمِينَ وَ لَا مُبَدِّلِينَ إِلٰهَ الْحَقِّ آمِينَ . (1)
و در اواخر باب زیارت صلواتی بر آن حضرت و خاندان او (عَلَيهِم السَّلَامُ) خواهد آمد .
یعنی: حضرت امام حسن مجتبی، و امام زین العابدین و امام محمّد باقر و امام جعفر صادق (عَلَيهِم السَّلَامُ)
چون خواستی این بزرگواران را زیارت کنی، باید آنچه در آداب زیارت ذکر شد بجا آوری یعنی غسل و طهارت، و پوشیدن جامه های پاک و پاکیزه، و استعمال بوی خوش و اذن دخول و مانند اینها . و نیز چنین بگو:
ص: 805
يَا مَوالِيَّ يَا أَبْناءَ رَسُولِ اللّٰهِ، عَبْدُكُمْ وَ ابْنُ أَمَتِكُمْ، الذَّلِيلُ بَيْنَ أَيْدِيكُمْ، وَ الْمُضْعِفُ فِي عُلُوِّ قَدْرِكُمْ، وَ الْمُعْتَرِفُ بِحَقِّكُمْ، جاءَكُمْ مُسْتَجِيراً بِكُمْ قاصِداً إِلَىٰ حَرَمِكُمْ، مُتَقَرِّباً إِلىٰ مَقامِكُمْ، مُتَوَسِّلاً إِلَى اللّٰهِ تَعالىٰ بِكُمْ، أَ أَدْخُلُ يَا مَوَالِيَّ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا أَوْلِياءَ اللّٰهِ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَلائِكَةَ اللّٰهِ الْمُحْدِقِينَ بِهٰذَا الْحَرَمِ الْمُقِيمِينَ بِهَذَا الْمَشْهَدِ؟ (1)
و پس از خشوع و خضوع و رقّت وارد شو، و پای راست را در ورودت مقدّم بدار و بگو: اللّٰهُ أَكْبَرُ كَبِيراً، وَ الْحَمدُ لِلّٰهِ كَثِيراً، وَ سُبْحانَ اللّٰهِ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً، وَ الْحَمدُ لِلّٰهِ الْفَرْدِ الصَّمَدِ الْماجِدِ الْأَحَدِ الْمُتَفَضِّلِ الْمَنّانِ الْمُتَطَوِّلِ الْحَنّانِ الَّذِي مَنَّ بِطَوْلِهِ، وَ سَهَّلَ زِيارَةَ سَادَاتِي بِإِحْسانِهِ، وَ لَمْ يَجْعَلْنِي عَنْ زِيارَتِهِمْ مَمْنُوعاً، بَلْ تَطَوَّلَ وَ مَنَحَ . (2)
پس نزدیک قبور مقدّسه ایشان برو، و پشت به قبله و رو به قبر ایشان بگو: السَّلامُ عَلَیْکُمْ أَئِمَّةَ الْهُدَی ؛ (3)
ص: 806
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ التَّقْوىٰ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ أَيُّهَا الْحُجَجُ عَلىٰ أَهْلِ الدُّنْيا، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ أَيُّهَا الْقُوَّامُ فِي الْبَرِيَّةِ بِالْقِسْطِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الصَّفْوَةِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ آلَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ النَّجْوىٰ، أَشْهَدُ أَنَّكُمْ قَدْ بَلَّغْتُمْ وَ نَصَحْتُمْ وَ صَبَرْتُمْ فِي ذاتِ اللّٰهِ وَ كُذِّبْتُمْ وَ أُسِيءَ إِلَيْكُمْ فَغَفَرْتُمْ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكُمُ الْأَئِمَّةُ الرَّاشِدُونَ الْمُهْتَدُونَ، وَ أَنَّ طاعَتَكُمْ مَفْرُوضَةٌ، وَ أَنَّ قَوْلَكُمُ الصِّدْقُ، وَ أَنَّكُمْ دَعَوْتُمْ فَلَمْ تُجَابُوا، وَ أَمَرْتُمْ فَلَمْ تُطَاعُوا، وَ أَنَّكُمْ دَعَائِمُ الدِّينِ وَ أَرْكَانُ الْأَرْضِ، (1) لَمْ تَزالُوا بِعَيْنِ اللّٰهِ يَنْسَخُكُمْ مِنْ أَصْلابِ كُلِّ مُطَهَّرٍ، وَ يَنْقُلُكُمْ مِنْ أَرْحامِ الْمُطَهَّراتِ، لَمْ تُدَنِّسْكُمُ الْجاهِلِيَّةُ الْجَهْلاءُ، وَ لَمْ تَشْرَكْ فِيكُمْ فِتَنُ الْأَهْوَاءِ، طِبْتُمْ وَ طَابَ مَنْبَتُكُمْ، مَنَّ بِكُمْ عَلَيْنا دَيَّانُ الدِّينِ فَجَعَلَكُمْ «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللّٰهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ»، وَ جَعَلَ صَلاتَنا عَلَيْكُمْ رَحْمَةً لَنا (2)
ص: 807
وَكَفَّارَةً لِذُنُوبِنا، إِذِ اخْتارَكُمُ اللّٰهُ لَنا، وَ طَيَّبَ خَلْقَنا بِمَا مَنَّ عَلَيْنا مِنْ وِلايَتِكُمْ، وَ كُنَّا عِنْدَهُ مُسَمِّينَ بِعِلْمِكُمْ، مُعْتَرِفِينَ بِتَصْدِيقِنا إِيَّاكُمْ، وَ هٰذَا مَقامُ مَنْ أَسْرَفَ وَ أَخْطَأَ وَ اسْتَكانَ وَ أَقَرَّ بِمَا جَنىٰ وَ رَجَا بِمَقامِهِ الْخَلاصَ وَ أَنْ يَسْتَنْقِذَهُ بِكُمْ مُسْتَنْقِذُ الْهَلْكىٰ مِنَ الرَّدىٰ، فَكُونُوا لِي شُفَعاءَ، (1) فَقَدْ وَفَدْتُ إِلَيْكُمْ إِذْ رَغِبَ عَنْكُمْ أَهْلُ الدُّنْيا وَ اتَّخَذُوا آياتِ اللّٰهِ هُزُواً وَ اسْتَكْبَرُوا عَنْها ؛ و در اینجا سر بالا کن و بگويَا مَنْ هُوَ قائِمٌ لَايَسْهُو، وَ دائِمٌ لَايَلْهُو، وَ مُحِيطٌ بِكُلِّ شَيْءٍ، لَكَ الْمَنُّ بِمَا وَفَّقْتَنِي، وَ عَرَّفْتَنِي بِما أَقَمْتَنِي عَلَيْهِ إِذْ صَدَّ عَنْهُ عِبادُكَ وَ جَهِلُوا مَعْرِفَتَهُ، وَ اسْتَخَفُّوا بِحَقِّهِ، وَ مَالُوا إِلىٰ سِواهُ، فَكانَتِ الْمِنَّةُ مِنْكَ عَلَيَّ مَعَ أَقْوامٍ خَصَصْتَهُمْ بِمَا خَصَصْتَنِي بِهِ، فَلَكَ الْحَمدُ إِذْ كُنْتُ عِنْدَكَ فِي مَقامِي هٰذَا مَذْكُوراً مَكْتُوباً فَلا تَحْرِمْنِي ما رَجَوْتُ، وَ لَا تُخَيِّبْنِي فِيما دَعَوْتُ، بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ (2)
ص: 808
عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1)
پس برای خود به هرچه که خواهی دعا کن . شیخ طوسی (رَحمهُ اللّه) در کتاب «تهذیب» فرموده: پس از آن هشت رکعت نماز زیارت بجای آور، برای هر امامی دو رکعت و شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس گفته اند:
چون خواستی ایشان را وداع کنی، بگو:اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ أَئِمَّةَ الْهُدىٰ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَسْتَوْدِعُكُمُ اللّٰهَ، وَ أَقْرَأُ عَلَيْكُمُ السَّلامَ، آمَنَّا بِاللّٰهِ وَ بِالرَّسُولِ وَ بِمَا جِئْتُمْ بِهِ وَ دَلَلْتُمْ عَلَيْهِ، اَللّٰهُمَّ فَاكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِينَ . . (2)
سپس بسیار دعا کن، و از خدا بخواه، که دیگر بار تو را به زیارت ایشان برگرداند، و زیارت آن بزرگواران آخرین زیارت تو نباشد . علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه)، در «بحار» از یکی از نسخه های قدیمی، زیارت مبسوطی ایراد فرموده و چون به تصریح ایشان و دیگران، بهترین زیارات برای آن بزرگواران زیارات جامعه است [مجموعه ای زیارات است که به هر کدام زیارت جامعه گفته می شود مانند زیارت امین اللّه، جامعه معروفه و . . . ] که پس از این ذکر خواهد شد
ص: 809
ان شاء اللّه، به همین خاطر ما در این مقام به همین اندازه اکتفا کردیم و در باب اول، در ذکر زیارات حجج طاهره (عَلَيهِم السَّلَامُ) در ایام هفته، زیارتی برای حضرت امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) و زیارتی برای این سه امام بزرگوار نقل کردیم، [صفحه 152]، از آن ها غفلت نشود بدان که ما در زیارت هر یک از حجج طاهره (عَلَيهِم السَّلَامُ) غیز از ائمه بقیع (عَلَيهِم السَّلَامُ) صلواتی برای صاحب زیارت ذکر می کنیم، و در صلوات بر این بزرگواران اکتفا می کنیم به صلواتی که در آخر باب زیارات ذکر می شود، به آنجا رجوع شود، و با ذکر صلوات بر ایشان ترازوی اعمال حسنه خود را سنگین کن .
بدان که کثرت شوق این مهجور شکسته به آن مشاهد مشرفه مرا وادار می کند که از قصیده هائیه [یعنی قصیده ای که قافیه آن حرف «ه» است] فاضل اوحدی، مادح آل احَمدی جناب شیخ ازری (رَحمهُ اللّه) چند شعری که مناسب با این مقام است ذکر کنم و خود را به آن مشغول نمایم . درباره این قصیده از شیخ الفقهاء العظام خاتم المجتهدین الفخام شیخ محمّد حسن، صاحب «جواهر الکلام» نقل شده، که آرزو می کرد آن قصیده در نامه عمل او نوشته شود و کتاب با عظمت «جواهر» در نامه عمل ازری ثبت گردد، ازری (رَحمهُ اللّه) چنین فرموده است:
ص: 810
إِنَّ تِلْکَ الْقُلُوبَ أَقْلَقَهَا الْوَجْدُ *** وَ أَدْمَی تِلْکَ الْعُیُونَ بُکَاهَا (1)
کَانَ أَنْکَی الْخُطُوبِ لَمْ یُبْکِ مِنِّی *** مُقْلَةً لَکِنِ الْهَوَی أَبْکَاهَا (2)
کُلَّ یَوْمٍ لِلْحَادِثَاتِ عَوَادٍ *** لَیْسَ یَقْوَی رَضْوَی عَلَی مُلْتَقَاهَا (3)
کَیْفَ یُرْجَی الْخَلاصُ مِنْهُنَّ إِلّا *** بِذِمَامٍ مِنْ سَیِّدِ الرُّسُلِ طَهَ (4)
مَعْقِلُ الْخَائِفِینَ مِنْ کُلِّ خَوْفٍ *** أَوْفَرُ الْعُرُبِ ذِمَّةً أَوْفَاهَا (5)
مَصْدَرُ الْعِلْمِ لَیْسَ إِلّا لَدَیْهِ *** خَبَرُ الْکَائِنَاتِ مِنْ مُبْتَدَاهَا (6)
فَاضَ لِلْخَلْقِ مِنْهُ عِلْمٌ وَ حِلْمٌ *** أَخَذَتْ مِنْهُمَا الْعُقُولُ نُهَاهَا (7)
نَوَّهَتْ بِاسْمِهِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ *** کَمَا نَوَّهَتْ بِصُبْحٍ ذَکَاهَا (8)
وَ غَدَتْ تَنْشُرُ الْفَضَائِلَ عَنْهُ *** کُلُّ قَوْمٍ عَلَی اخْتِلافِ لُغُاهَا (9)
طَرِبَتْ لاسْمِهِ الثَّرَی فَاسْتَطَالَتْ *** فَوْقَ عُلْوِیَّةِ السَّمَا سُفْلاهَا (10)
جَازَ مِنْ جَوْهَرِ التَّقَدُّسِ ذَاتا *** تَاهَتِ الْأَنْبِیَاءُ فِی مَعْنَاهَا (11)
لا تُجِلْ فِی صِفَاتِ أَحْمَدَ فِکْرا *** فَهِیَ الصُّورَةُ الَّتِی لَنْ تَرَاهَا (12)
أَیُّ خَلْقٍ للّه أَعْظَمُ مِنْهُ *** وَ هُوَ الْغَایَةُ الَّتِی اسْتَقْصَاهَا (13)
ص: 811
قَلَّبَ الْخَافِقَیْنِ ظَهْرا لِبَطْنٍ *** فَرَأَی ذَاتَ أَحْمَدَ فَاجْتَبَاهَا (1)
لَسْتُ أَنْسَی لَهُ مَنَازِلَ قُدْسٍ *** قَدْ بَنَاهَا التُّقَی فَأَعْلَی بِنَاهَا (2)
وَ رِجَالا أَعِزَّةً فِی بُیُوتٍ *** أَذِنَ اللّه أَنْ یُعَزَّ حِمَاهَا (3)
سَادَةٌ لا تُرِیدُ إِلّا رِضَی اللّه *** کَمَا لا یُرِیدُ إِلّا رِضَاهَا (4)
خَصَّهَا مِنْ کَمَالِهِ بِالْمَعَانِی *** وَ بِأَعْلَی أَسْمَائِهِ سَمَّاهَا (5)
لَمْ یَکُونُوا لِلْعَرْشِ إِلّا کُنُوزا *** خَافِیَاتٍ سُبْحَانَ مَنْ أَبْدَاهَا (6)
کَمْ لَهُمْ أَلْسُنٌ عَنِ اللّه تُنْبِی *** هِیَ أَقْلامُ حِکْمَةٍ قَدْ بَرَاهَا (7)
وَ هُمُ الْأَعْیُنُ الصَّحِیحَاتُ تَهْدِی *** کُلَّ عَیْنٍ مَکْفُوفَةٍ عَیْنَاهَا (8)
عُلَمَاءُ أَئِمَّةٌ حُکَمَاءُ *** یَهْتَدِی النَّجْمُ بِاتِّبَاعِ هُدَاهَا (9)
قَادَةٌ عِلْمُهُمْ وَ رَأْیُ حِجَاهُمْ *** مَسْمَعَا کُلِّ حِکْمَةٍ مَنْظَرَاهَا (10)
مَا أُبَالِی وَ لَوْ أُهِیلَتْ عَلَی الْأَرْضِ *** السَّمَاوَاتُ بَعْدَ نَیْلِ وِلاهَا (11)
ذکر سایر زیارات در مدینه طیبه به نقل از کتاب «مصباح الزائر» و غیر آن زیارت ابراهیم پسر رسول خدا
ص: 812
نزدیک قبر می ایستی و می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَی رَسُولِ اللّه ؛ اَلسَّلامُ عَلَی نَبِیِّ اللّه ؛ اَلسَّلامُ عَلَی حَبِیبِ اللّه ؛ اَلسَّلامُ عَلَی صَفِیِّ اللّه، اَلسَّلامُ عَلَی نَجِیِّ اللّه، اَلسَّلامُ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللّه، سَیِّدِ الْأَنْبِیَاءِ وَ خَاتَمِ الْمُرْسَلِينَ، وَ خِيَرَةِ اللّٰهِ مِنْ خَلْقِهِ فِي أَرْضِهِ وَ سَمائِهِ، اَلسَّلامُ عَلىٰ جَمِيعِ أَنْبِيائِهِ وَ رُسُلِهِ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَداءِ وَ السُّعَداءِ وَ الصَّالِحِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلىٰ عِبادِ اللّٰهِ الصَّالِحِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيكِ أَيَّتُهَا الرُّوحُ الزَّاكِيَةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا النَّفْسُ الشَّرِيفَةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا السُّلالَةُ الطَّاهِرَةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا النَّسَمَةُ الزَّاكِيَةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ خَيْرِ الْوَرىٰ، (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ النَّبِيِّ الْمُجْتَبى، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْمَبْعُوثِ إِلىٰ كافَّةِ الْوَرىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْبَشِيرِ النَّذِيرِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ السِّراجِ الْمُنِيرِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْمُؤَيَّدِ بِالْقُرْآنِ، (2)
ص: 813
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْمُرْسَلِ إِلَى الْإِنْسِ وَ الْجانِّ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ صاحِبِ الرَّايَةِ وَ الْعَلامَةِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الشَّفِيعِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ مَنْ حَباهُ اللّٰهُ بِالْكَرامَةِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدِ اخْتارَ اللّٰهُ لَكَ دارَ إِنْعامِهِ قَبْلَ أَنْ يَكْتُبَ عَلَيْكَ أَحْكامَهُ أَوْ يُكَلِّفَكَ حَلالَهُ وَ حَرامَهُ، فَنَقَلَكَ إِلَيْهِ طَيِّباً زاكِياً مَرْضِيَّاً طاهِراً مِنْ كُلِّ نَجَسٍ، مُقَدَّساً مِنْ كُلِّ دَنَسٍ، وَ بَوَّأَكَ جَنَّةَ الْمَأْوىٰ، وَ رَفَعَكَ إِلَى الدَّرَجاتِ الْعُلىٰ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ صَلَاةً تَقَرُّ بِها عَيْنُ رَسُولِهِ، وَ تُبَلِّغُهُ أَكْبَرَ مَأْمُولِهِ اللّهمَّ اجْعَلْ أَفْضَلَ صَلَوَاتِکَ وَ أَزْکَاهَا وَ أَنْمَی بَرَکَاتِکَ وَ أَوْفَاهَا عَلَی رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ، (1) وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ، وَ عَلَی مَنْ نَسَلَ مِنْ أَوْلادِهِ الطَّیِّبِینَ، وَ عَلَی مَنْ خَلَّفَ مِنْ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرِینَ، بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ (2)
ص: 814
صَفِیِّکَ، وَ إِبْرَاهِیمَ نَجْلِ نَبِیِّکَ، أَنْ تَجْعَلَ سَعْیِی بِهِمْ مَشْکُورا، وَ ذَنْبِی بِهِمْ مَغْفُورا، وَ حَیَاتِی بِهِمْ سَعِیدَةً، وَ عَاقِبَتِی بِهِمْ حَمِیدَةً، وَ حَوَائِجِی بِهِمْ مَقْضِیَّةً، وَ أَفْعَالِی بِهِمْ مَرْضِیَّةً، وَ أُمُورِی بِهِمْ مَسْعُودَةً، وَ شُئُونِی بِهِمْ مَحْمُودَةً . اللّهمَّ [وَ] أَحْسِنْ لِیَ التَّوْفِیقَ، وَ نَفِّسْ عَنِّی کُلَّ هَمٍّ وَ ضِیقٍ . اَللّٰهُمَّ جَنِّبْنِي عِقابَكَ، وَ امْنَحْنِي ثَوابَكَ، وَ أَسْكِنِّي جِنانَكَ، وَ ارْزُقْنِي رِضْوانَكَ وَ أَمانَكَ، وَ أَشْرِكْ لِي فِي صَالِحِ دُعَائِي والِدَيَّ وَ وُلَدِي، وَ جَمِيعَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ الْأَحْياءَ مِنْهُمْ والْأَمْواتِ إِنَّكَ وَلِيُّ الْباقِياتِ الصَّالِحاتِ، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
پس حاجت خود را بخواه، و دو رکعت نماز زیارت بجا آر.
نزد قبر آن مخدّره می ایستی و می گویی: السَّلامُ عَلَی نَبِیِّ اللّه ؛ (2)
ص: 815
اَلسَّلامُ عَلىٰ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلىٰ مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الْمُرْسَلِينَ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الْأَوَّلِينَ، اَلسَّلامُ عَلىٰ مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الْآخِرِينَ، اَلسَّلامُ عَلىٰ مَنْ بَعَثَهُ اللّٰهُ رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَکَاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلىٰ فاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ الْهاشِمِيَّةِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الصِّدِّيقَةُ الْمَرْضِيَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا التَّقِيَّةُ النَّقِيَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْكَرِيمَةُ الرَّضِيَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا كافِلَةَ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا والِدَةَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا مَنْ ظَهَرَتْ شَفَقَتُها عَلىٰ رَسُولِ اللّٰهِ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا مَنْ تَرْبِيَتُها لِوَليِّ اللّٰهِ الْأَمِينِ (1) السَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلَی رُوحِکِ وَ بَدَنِکِ الطَّاهِرِ؛ السَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلَی وَلَدِکِ وَ رَحمةُ اللّه وَ بَرَکَاتُهُ، أَشْهَدُ أَنَّکِ أَحْسَنْتِ الْکَفَالَةَ، وَ أَدَّیْتِ الْأَمَانَةَ، وَ اجْتَهَدْتِ فِی مَرْضَاتِ اللّه، وَ بَالَغْتِ فِی حِفْظِ رَسُولِ اللّه، عَارِفَةً بِحَقِّهِ، (2)
ص: 816
مُؤْمِنَةً بِصِدْقِهِ، مُعْتَرِفَةً بِنُبُوَّتِهِ، مُسْتَبْصِرَةً بِنِعْمَتِهِ، كافِلَةً بِتَرْبِيَتِهِ، مُشْفِقَةً عَلىٰ نَفْسِهِ، واقِفَةً عَلىٰ خِدْمَتِهِ، مُخْتارَةً رِضَاهُ، [مُؤْثِرَةً هَواهُ]، وَ أَشْهَدُ أَنَّكِ مَضَيْتِ عَلَى الْإِيمانِ، وَ التَّمَسُّكِ بِأَشْرَفِ الْأَدْيانِ، راضِيَةً مَرْضِيَّةً، طاهِرَةً زَكِيَّةً، تَقِيَّةً نَقِيَّةً، فَرَضِيَ اللّٰهُ عَنْكِ وَ أَرْضاكِ، وَ جَعَلَ الْجَنَّةَ مَنْزِلَكِ وَ مَأْواكِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ انْفَعْنِی بِزِیَارَتِهَا، وَ ثَبِّتْنِی عَلَی مَحَبَّتِهَا، وَ لا تَحْرِمْنِی شَفَاعَتَهَا، وَ شَفَاعَةَ الْأَئِمَّةِ مِنْ ذُرِّیَّتِهَا، (1) و ارْزُقْنِي مُرافَقَتَها، وَ احْشُرْنِي مَعَها وَ مَعَ أَوْلادِهَا الطَّاهِرِينَ، اَللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيارَتِي إِيَّاها، وَ ارْزُقْنِي الْعَوْدَ إِلَيْها أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِي، وَ إِذا تَوَفَّيْتَنِي فَاحْشُرْنِي فِي زُمْرَتِها، وَ أَدْخِلنِي فِي شَفاعَتِها، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . اَللّٰهُمَّ بِحَقِّها عِنْدَكَ، وَ مَنْزِلَتِها لَدَيْكَ اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ، وَ لِجَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، وَ آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ (2)
ص: 817
حَسَنَةً وَ قِنا بِرَحْمَتِكَ عَذابَ النَّارِ . (1)
سپس دو رکعت نماز زیارت می خوانی و به آنچه که خواهی دعا می کنی و برمی گردی .
چون به زیارت آن حضرت نزد قبرش رفتی بگو:اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَمَّ رَسُولِ اللّٰه، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، السَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَيْرَ الشُّهَداءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَسَدَ اللّٰهِ وَ أَسَدَ رَسُولِهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ جاهَدْتَ فِي اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ، وَجُدْتَ بِنَفْسِكَ، وَ نَصَحْتَ رَسُولَ اللّٰهِ، وَ كُنْتَ فِيما عِنْدَاللّٰهِ سُبْحانَهُ راغِباً، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي أَتَيْتُكَ مُتَقَرِّباً إِلَى اللّٰهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِزِيارَتِكَ، وَ مُتَقَرِّباً إِلىٰ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بِذٰلِكَ، راغِباً إِلَيْكَ فِي الشَّفاعَةِ، أَبْتَغْي بِزِيارَتِكَ (بِذَلِکَ) خَلاصَ نَفْسِی، مُتَعَوِّذا بِکَ مِنْ نَارٍ اسْتَحَقَّهَا مِثْلِی، بِمَا (2)
ص: 818
جَنَیْتُ عَلَی نَفْسِی هَارِبا مِنْ ذُنُوبِیَ، الَّتِی احْتَطَبْتُهَا عَلَی ظَهْرِی فَزِعاً إِلَیْکَ رَجَاءَ رَحْمَةِ رَبِّی، أَتَیْتُکَ مِنْ شُقَّةٍ بَعِیدَةٍ، طَالِبا فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ، وَ قَدْ أَوْقَرَتْ ظَهْرِی ذُنُوبِی، (1)وَأَتَيْتُ مَا أَسْخَطَ رَبِّي ؛ وَ لَمْ أَجِدْ أَحَداً أَفْزَعُ إِلَيْهِ خَيْراً لِي مِنْكُمْ أَهْلَ بَيْتِ الرَّحْمَةِ، فَكُنْ لِي شَفِيعاً يَوْمَ فَقْرِي وَ حاجَتِي، فَقَدْ سِرْتُ إِلَيْكَ مَحْزُوناً، وَ أَتَيْتُكَ مَكْرُوباً، وَ سَكَبْتُ عَبْرَتِي عِنْدَكَ باكِياً، وَ صِرْتُ إِلَيْكَ مُفْرَداً، وَأَنْتَ مِمَّنْ أَمَرَنِيَ اللّٰهُ بِصِلَتِهِ، وَ حَثَّنِي عَلىٰ بِرِّهِ، وَ دَلَّنِي عَلىٰ فَضْلِهِ، وَ هَدانِي لِحُبِّهِ، وَ رَغَّبَنِي فِي الْوِفادَةِ إِلَيْهِ، وَ أَلْهَمَنِي طَلَبَ الْحَوائِجِ عِنْدَهُ، أَنْتُمْ أَهْلُ بَيْتٍ لَا يَشْقىٰ مَنْ تَوَلَّاكُمْ، وَ لَا يَخِيبُ مَنْ أَتاكُمْ، وَ لَا يَخْسَرُ مَنْ يَهْواكُمْ، وَ لَا يَسْعَدُ مَنْ عاداكُمْ . (2)
پس رو به قبله می کنی، و دو رکعت نماز زیارت بجا می آوری، وپس از تمام شدن نماز، خود را به قبر می چسبانی و می گویی:
ص: 819
اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . اللّهمَّ إِنِّی تَعَرَّضْتُ لِرَحْمَتِکَ، بِلُزُومِی لِقَبْرِ عَمِّ نَبِیِّکَ، صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِیُجِیرَنِی مِنْ نِقْمَتِکَ [وَ سَخَطِکَ وَ مَقْتِکَ ] فِی یَوْمٍ تَکْثُرُ فِیهِ الْأَصْوَاتُ، وَ تَشْغَلُ کُلُّ نَفْسٍ بِمَا قَدَّمَتْ، وَ تُجَادِلُ عَنْ نَفْسِهَا، فَإِنْ تَرْحَمْنِی الْیَوْمَ فَلا خَوْفٌ عَلَیَّ وَ لا حُزْنٌ، وَ إِنْ تُعَاقِبْ فَمَوْلًی لَهُ الْقُدْرَةُ عَلَی عَبْدِهِ، وَ لا تُخَیِّبْنِی بَعْدَ الْیَوْمِ، وَ لَا تَصْرِفْنِي بِغَيْرِ حاجَتِي، فَقَدْ لَصِقْتُ بِقَبْرِ عَمِّ نَبِيِّكَ، وَ تَقَرَّبْتُ بِهِ إِلَيْكَ ابْتِغاءَ مَرْضاتِكَ، وَ رَجاءَ رَحْمَتِكَ، فَتَقَبَّلْ مِنِّي، وَعُدْ بِحِلْمِكَ عَلىٰ جَهْلِي، وَ بِرَأْفَتِكَ عَلىٰ جِنايَةِ نَفْسِي، فَقَدْ عَظُمْ جُرْمِي، وَ مَا أَخافُ أَنْ تَظْلِمَنِي وَ لٰكِنْ أَخافُ سُوءَ الْحِسابِ، (1) فَانْظُرِ الْيَوْمَ تَقَلُّبِي عَلىٰ قَبْرِ عَمِّ نَبِيِّكَ، فَبِهِمَا فُكَّنِي مِنَ النَّارِ، وَ لا تُخَيِّبْ سَعْيِي، وَ لَا يَهُونَنَّ عَلَيْكَ ابْتِهالِي، وَ لَا تَحْجُبَنَّ عَنْكَ صَوْتِي، وَ لَا تَقْلِبْنِي بِغَيْرِ حَوائِجِي، يَا غِياثَ كُلِّ مَكْرُوبٍ وَ مَحْزُونٍ، وَ يَا (2)
ص: 820
مُفَرِّجاً عَنِ الْمَلْهُوفِ الْحَيْرانِ الْغَرِيْقِ، الْمُشْرِفِ عَلَى الْهَلَكَةِ، فَصَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ انْظُرْ إِلَيَّ نَظْرَةً لَاأَشْقىٰ بَعْدَها أَبَداً، وَ ارْحَمْ تَضَرُّعِي وَ عَبْرَتِي وَ انْفِرادِي، (1) فَقَدْ رَجَوْتُ رِضَاکَ، وَ تَحَرَّیْتُ الْخَیْرَ الَّذِی لا یُعْطِیهِ أَحَدٌ سِوَاکَ، فَلا تَرُدَّ أَمَلِی اَللّٰهُمَّ إِنْ تُعاقِبْ فَمَوْلىً لَهُ الْقُدْرَةُ عَلىٰ عَبْدِه، وَ جَزائِهِ بِسُوءِ فِعْلِهِ، فَلَا أَخِيبَنَّ الْيَوْمَ، وَ لا تَصْرِفْنِي بِغَيْرِ حَاجَتِي، وَ لَا تُخَيِّبَنَّ شُخُوصِي وَ وِفادَتِي، فَقَدْ أَنْفَدْتُ نَفَقَتِي، وَ أَتْعَبْتُ بَدَنِي، وَ قَطَعْتُ الْمَفازاتِ، وَ خَلَّفْتُ الْأَهْلَ وَ الْمالَ وَ مَا خَوَّلْتَنِي، وَ آثَرْتُ مَا عِنْدَكَ عَلىٰ نَفْسِي، وَ لُذْتُ بِقَبْرِ عَمِّ نَبِيِّكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ تَقَرَّبْتُ بِهِ ابْتِغاءَ مَرْضاتِكَ، فَعُدْ بِحِلْمِكَ عَلىٰ جَهْلِي، وَ بِرَأْفَتِكَ عَلىٰ ذَنْبِي، فَقَدْ عَظُمَ جُرْمِي، بِرَحْمَتِكَ يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ (2)
مؤلّف گوید: مدایح جناب حمزه (رَحمهُ اللّه) و فضیلت زیارت آن
ص: 821
حضرت پیش از آن است که ذکر شود . فخر المحققین (رَحمهُ اللّه) در «رساله فخریه» فرموده است: زیارت حمزه و باقی شهدای مدفون در احد مستحبّ است، زیرا از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هر که مرا زیارت کند و عمویم حمزه را زیارت نکند، همانا به من جفا کرده است . این فقیر در کتاب «بیت الأحزان» در مصائب سیّده زنان عالم نقل کرده ام که حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) پس از وفات پدر بزرگوار خود، هر روز دوشنبه و پنجشنبه به زیارت حمزه و شهدای احد می رفت و نماز می خواند و دعا می کرد و این عمل را تا زمان وفاتش ترک نکرد . محمود بن لبید گفته است: آن سیّده جلیله کنار قبر حمزه می رفت، و گریه می کرد، من در یکی از روزها به زیارت حمزه مشرّف شدم، دیدم آن مظلومه نزد قبر حمزه مشغول به گریه است، من صبر کردم تا از گریه آرام شد، نزدیک رفتم و سلام کردم و گفتم: ای سیّده زنان، به حق خدا قسم، با این گریه ات رگهای دلم را قطع کردی! ! فرمود: ای ابا عمر گریستن برای من شایسته است، زیرا مصیبت بهترین پدرها رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به من رسیده، آنگاه فرمود:
وا شَوقاهُ اِلی رَسولِ اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، و چنین انشاء کرد:
ص: 822
إِذَا مَاتَ یَوْما مَیِّتٌ قَلَّ ذِکْرُهُ*** وَ ذِکْرُ أَبِی مُذْ مَاتَ وَ اللّه أَکْثَرُ (1)
شیخ مفید (رَحمهُ اللّه علیه) فرمود وَ کَانَ رَسُولُ اللّه صلی اللّه علیه و آله، أَمَرَ فِی حَیَاتِهِ بِزِیَارَةِ قَبْرِ حَمْزَةَ عَلَيهِ السَّلَامُ، وَ کَانَ یُلِمُّ بِهِ وَ بِالشُّهَدَاءِ، وَ لَمْ تَزَلْ فَاطِمَةُ عَلَيهَا السَّلَامُ بَعْدَ وَفَاتِهِ، صلی اللّه علیه و آله، تَغْدُو إِلَی قَبْرِهِ وَ تَرُوحُ وَ الْمُسْلِمُونَ یَنْتَابُونَ عَلَی زِیَارَتِهِ وَ مُلازَمَةِ قَبْرِهِ . (2)
در زیارت ایشان می گویی: اَلسَّلامُ عَلىٰ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّاهِرِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ أَيُّهَا الشُّهَداءُ الْمُؤْمِنُونَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ بَيْتِ الْإِيمانِ وَ التَّوْحِيدِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَنْصارَ دِينِ اللّٰهِ وَ أَنْصارَ رَسُولِهِ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اَلسَّلامُ، سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ، أَشْهَدُ أَنَّ (3)
ص: 823
اللّٰهَ اخْتارَكُمْ لِدِينِهِ، وَ اصْطَفاكُمْ لِرَسُوتلِهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكُمْ قَدْ جاهَدْتُمْ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَ ذَبَبْتُمْ عَنْ دِينِ اللّٰهِ وَ عَنْ نَبِيِّهِ، وَجُدْتُمْ بِأَنْفُسِكُمْ دُونَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكُمْ قُتِلْتُمْ عَلىٰ مِنْهاجِ رَسُولِ اللّٰهِ، فَجَزاكُمُ اللّٰهُ عَنْ نَبِيِّهِ وَ عَنِ الْإِسْلامِ وَ أَهْلِهِ أَفْضَلَ الْجَزاءِ، وَ عَرَّفَنا وُجُوهَكُمْ فِي مَحَلِّ رِضْوانِهِ، وَ مَوْضِعِ إِكْرامِهِ مَعَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ (1) وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقاً، أَشْهَدُ أَنَّكُمْ حِزْبُ اللّٰهِ، وَ أَنَّ مَنْ حارَبَكُمْ فَقَدْ حارَبَ اللّٰهَ، وَ أَنَّكُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ الْفائِزِينَ الَّذِينَ هُمْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ، فَعَلَىٰ مَنْ قَتَلَكُمْ لَعْنَةُ اللّٰهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ، أَتَيْتُكُمْ يَا أَهْلَ التَّوْحِيدِ زائِراً، وَ بِحَقِّكُمْ عارِفاً، وَ بِزِيارَتِكُمْ إِلَى اللّٰهِ مُتَقَرِّباً، وَ بِمَا سَبَقَ مِنْ شَرِيفِ الْأَعْمالِ وَ مَرْضِيِّ الْأَفْعالِ عالِماً، فَعَلَيْكُمْ سَلامُ اللّٰهِ وَ رَحْمَتُهُ وَ بَرَكاتُهُ، وَ عَلىٰ مَنْ قَتَلَكُمْ لَعْنَةُ اللّٰهِ وَ غَضَبُهُ وَ سَخَطُهُ . اَللّٰهُمَّ (2)
ص: 824
انْفَعْنِي بِزِيارَتِهِمْ، وَ ثَبِّتْنِي عَلىٰ قَصْدِهِمْ، وَ تَوَفَّنِي عَلىٰ مَا تَوَفَّيْتَهُمْ عَلَيْهِ، وَ اجْمَعْ بَيْنِي وَ بَيْنَهُمْ فِي مُسْتَقَرِّ دارِ رَحْمَتِكَ، أَشْهَدُ أَنَّكُمْ لَنَا فَرَطٌ، وَ نَحْنُ بِكُمْ لاحِقُونَ . (1)
و سوره «اِنّا اَنزَلناهُ» را تا توانی می خوانی و بعضی گفته اند نزد هر شهیدی که او را زیارت می کنی دو رکعت نماز بجای آر، و برگرد.
از جمله مسجد قباست که از آغاز بر پایه پرهیزکاری بنا شده، روایت شده: هرکه به آن مسجد برود و دو رکعت نماز بگذارد، با ثواب عمره باز می گردد .
پس به آن مسجد شریف برو، و دو رکعت نماز تحیّت مسجد بجا آور، و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بخوان و زیارت جامعه را که اوّلش « اَلسَّلاَمُ عَلَى أَوْلِيَاءِ اللّه» است قرائت کن، ما آن را زیارت اول جامعه قرار می دهیم و در اواخر باب ان شاء اللّه تعالی خواهد آمد، پس خدا را بخوان و بگو: «یا کائِناً قَبْلَ کل شَیءٍ» و
ص: 825
این دعایی است طولانی و نقلش منافی با اختصار است، هرکه خواهد به باب مزار کتاب بحار الأنوار مراجعه کند . و در مشربه ام ابراهیم [یعنی غرفه مادر حضرت ابراهیم فرزند رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) ]که مسکن و محّل نماز رسول حق (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بوده نماز بگذار، و نیز نماز بخوان در مسجد فضیخ که نزدیک مسجد قباست و آن را مسجد «ردّ شمس» هم می گویند، همچنین در مسجد فتح که مسجد «احزاب» می خوانند زمانی که در مسجد فتح از نماز فارغ شدی بگو:
يَا صَرِيخَ الْمَكْرُوبِينَ، وَ يَا مُجِيبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّينَ، وَ يَا مُغِيثَ الْمَهْمُومِينَ، اكْشِفْ عَنِّي ضُرِّي وَ هَمِّي وَ كَرْبِي وَ غَمِّي كَمَا كَشَفْتَ عَنْ نَبِيِّكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ هَمَّهُ، وَ كَفَيْتَهُ هَوْلَ عَدُوِّهِ، وَ اكْفِنِي مَا أَهَمَّنِي مِنْ أَمْرِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
و در خانه حضرت سجّاد (عَلَيهِ السَّلَامُ)، و امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) و مسجد سلمان (رَحمهُ اللّه )، و مسجد امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) که مقابل قبر حمزه (رَحمهُ اللّه) است، و مسجد مباهله تا جایی که بتوانی نماز بخوان،
ص: 826
و به آنچه خواهی دعا کن،
هرگاه خواستی از مدینه بیرون روی، غسل کن، و نزد قبر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) برو، و آنچه پیش از این انجام می دادی انجام ده، آنگاه آن حضرت را وداع کن و بگو: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، أَسْتَوْدِعُكَ اللّٰهَ وَ أَسْتَرْعِيكَ وَ أَقْرَأُ عَلَيْكَ اَلسَّلامَ، آمَنْتُ بِاللّٰهِ وَ بِمَا جِئْتَ بِهِ وَ دَلَلْتَ عَلَيْهِ . اَللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي لِزِيارَةِ قَبْرِ نَبِيِّكَ، فَإِنْ تَوَفَّيْتَنِي قَبْلَ ذٰلِكَ فَإِنِّي أَشْهَدُ فِي مَماتِي عَلىٰ مَا شَهِدْتُ عَلَيْهِ فِي حَيَاتِي أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . (1)
حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در وداع قبر پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به یونس بن یعقوب فرمود چنین بگو:صَلَّی اللّه عَلَیْکَ، السَّلامُ عَلَیْکَ، لا جَعَلَهُ اللّه آخِرَ تَسْلِیمِی عَلَیْکَ . (2)
ص: 827
مؤلّف گوید: ما در کتاب (هدیة الزائرین) در بیان تکالیف زائران مدینه طیّبه نوشتیم، از چیزهایی که برای ایشان مهم است این است که تا در مدینه معظّمه، هستند، فرصت را غنیمت دانسته، در مسجد رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بسیار نماز بجای آورند، که نماز در آنچا برابر ده هزار نماز است که در جای دیگر خوانده شود و بهترین مکانهای مسجد روضه شریفه است که بین قبر و منبر قرار دارد . بدان که شیخ ما حاجی نوری در «تحیّه» فرموده است: مقدار جای جسد مبارک پیامبر و ائمه ما «صَلَواتُ اللّه وَ سَلامُه عَلَیهِم اَجمَعینَ» از کعبه معظّمه به اتفاق جمیع فقها چنان که شهید (رَحمهُ اللّه) در کتاب «قواعد» به آن تصریح نموده اشرف است . در حدیث حسن، از حضرمی روایت شده است که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) مرا امر فرموده: در مسجد رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) تا می توانم بسیار نماز بخوانم، و فرمود: همیشه ترا میّسر نمی گردد به این مکان شریف بیایی . تا اخر خبر . شیخ طوسی (رَحمهُ اللّه) در کتاب «تهذیب» به سند معتبر از مزارم روایت کرده است که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: روزه گرفتن در مدینه و نماز خواندن نزد ستونها واجب نیست، بلکه واجب همان نمازهای پنجگانه و روزه ماه رمضان است، ولی اگر کسی
ص: 828
بخواهد روزه بگیرد برای او بهتر است . و فرمود در این مسجد شریف تا بتوانید بسیار نماز بخوانید، که برای شما بهتر است بدانید آدمی گاه می شود که در دنیا زیرک است، و مردم او را مدح می کنند، که فلانی چه بسیار زیرک است، پس امر کسی که در کار آخرت زیرک باشد چگونه است؟ و رسول خدا و ائمه بقیع را در روز به اندازه ای که برای تو ممکن است به طور مکرّر زیارت کن، و هرگاه حجره رسول الهی را مشاهده کردی بر آن حضرت سلام بده و تا در مدینه هستی مواظب خود باش، و خویش را از گناهان و مظالم حفظ کن و تدبّر و تفکّر کن در شرافت آنجا، به خصوص در مسجد شریف که قدمهای مبارک رسول خدا بر آن زمینها گذاشته شده و آن بزرگوار در کوچه و بازار آن تردّد نموده، و در آن مسجد نماز خوانده و آنجا جایگاه وحی و تنزیل است، و جبریل امین و ملائکه مقرّب در آنجا نازل می شدند، و چه خوب گفته شده:
أَرْضٌ مَشَی جِبْرِیلُ فِی عَرَصَاتِهَا *** وَ اللّه شَرَّفَ أَرْضَهَا وَ سَمَاءَهَا (1)
و تا ممکن شود، در مدینه صدقه بده، به خصوص در مسجد و مخصوصا به سادات و ذرّیه رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )
ص: 829
که ثواب جزیل و اجر عظیم بر آن مترتّب است . علاّمه مجلسی فرموده: در روایت معتبر وارد شده: درهمی که در آنجا صدقه دهند برابر است با ده هزار درهم صدقه در جای دیگر و اگر برایت ممکن باشد مجاورت آن شهر پاک را اختیار کن، که مجاورت در مدینه مستحبّ است و احادیث مستفیضه در فضیلت آن وارد شده است .
سَقَی اللّه قَبْرا بِالْمَدِینَةِ غَیْثَهُ *** فَقَدْ حَلَّ فِیهِ الْأَمْنُ بِالْبَرَکَاتِ (1)
نَبِیُّ الْهُدَی صَلَّی عَلَیْهِ مَلِیکُهُ *** وَ بَلَّغَ عَنَّا رُوحَهُ التُّحَفَاتِ (2)
وَ صَلَّی عَلَیْهِ اللّه مَا ذَرَّ شَارِقٌ *** وَ لاحَتْ نُجُومُ اللَّیْلِ مُبْتَدِرَاتِ (3)
«و در آن چند مطلب است: مطلب اول: در فضیلت زیارت آن حضرت است .
شیخ طوسی به سند صحیح، از محمّد بن مسلم، از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: خدا مخلوقی بیشتر از ملائکه خلق
ص: 830
نفرموده، به درستی که هر روز هفتاد هزار ملک نازل می شوند، و به بیت المعمور می آیند و دور آن طواف می کنند، چون از طواف آنجا فارغ می شوند، به طواف کعبه می روند، و چون از طواف کعبه فارغ شدند، به سوی قبر پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) می آیند، و بر آن حضرت سلام می کنند پس از آن سوی قبر امیر المؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) می آیند، بر آن حضرت سلام می کنند، و بعد از آن نزد قبر حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) می آیند و بر آن جناب سلام می کنند، پس از آن به آسمان بالا می روند، و مانند ایشان هر روز نازل می شوند، تا روز قیامت . سپس فرمود: هرکه امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند و عارف به حق آن حضرت باشد، یعنی آن جناب را امام واجب الاطاعة، و خلیفه بلا فصل بداند، و از روی جبّاریت و تکبر نیامده باشد، حق تعالی اجر صد هزار شهید برای او بنویسد و گناهان گذشته و آینده او را بیامرزد، و روز قیامت از جمله ایمنان از هولهای آن روز برانگیخته شود . و خدا حساب را بر او آسان نماید، و هنگام حرکت به سوی زیارت، ملائکه از او استقبال کنند، و چون از زیارت برگدد او را مشایعت نمایند تا به خانه خود برگدد، و اگر بیمار شود به عیادت او بیایند، و اگر بمیرد جنازه او را
ص: 831
مشایعت کنند، و برای او تا کنار قبرش طلب آمرزش نمایند . سیّد عبد الکریم ابن طاووس در کتاب «فرحة الغریّ» از آن حضرت روایت کرده: هرکه پیاده به زیارت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) رود، حق تعالی به هر گامی ثواب یک حجّ و یک عمره برای او بنویسد، و اگر پیاده برگردد به هر گامی ثواب دو حجّ و دو عمره برای او بنویسد، و نیز از آن حضرت روایت کرده که به ابن مارد فرمود: ای پسر مارد، هرکه جدّم امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در صورت عرفان به حقّش زیارت کند، حق تعالی برای او به عدد هر گامی حجّ مقبول و عمره پسندیده بنویسد، ای پسر مارد و اللّه آتش جهنم نمی خورد، گامی که در زیارت امیرالمؤمنین غبار آلوده شود، خواه پیاده رود و خواه سواره، ای پسر مارد این حدیث را به آب طلا بنویس . و همچنین از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده است که فرمود: ما می گوییم در پشت کوفه قبری است، که به آن قبر دردمندی پناه نمی برد مگر آنکه حق تعالی او را شفا کرامت فرماید .
مؤلّف گوید: از اخبار معتبر ظاهر می شود که حق تعالی قبر امیر المؤمنین و اولاد طاهرینش (عَلَيهِم السَّلَامُ) را پناهگاه هراسندگان و ملجأ بیچارگان، و امان اهل زمین قرار داده، هر غمناکی که
ص: 832
نزد او برود غمش زائل می شود، و هر دردمندی که خود را به آن بمالد شفا می گیرد، و هر که به آن پناه برد در امان باشد . سیّد عبد الکریم بن طاووس از محمّد بن علی شیبانی روایت کرده است که گفت: من و پدر و عمویم حسین، به طور پنهان، در شب تار به زیارت قبر امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفتم، و این کار در سال دویست و شصت و اندی بود و من در آن هنگام کودکی صغیر بودم، چون به قبر آن حضرت رسیدیم دیدیم در اطراف آن قبر سنگهای سیاه گذاشته شده و بنایی ندارد، به قبر نزدیک شدیم، عدّه ای از ما مشغول خواندن قرآن، و بعضی مشغول نماز، و برخی سرگرم زیارت شدند، به ناگاه دیدیم شیری به جانب ما می آید، چون نزدیک شد ما به فاصله یک نیزه از آن محل شریف دور شدیم، آن حیوان نزدیک قبر رفت و شروع به مالیدن ذراع خود به قبر کرد، یکی از ما نزدیک شیر رفت و به تماشای او ایستاد، حیوان متعرض او نشد، برگشت و ما را به حال شیر خبر داد ترس از ما برطرف شد، همگی نزدیک او رفتیم، در وضعش دقّت کردیم، دیدیم در ذراع او جراحتی است و آن حیوان محلّ جراحت را به قبر آن حضرت می مالید، حدود یک ساعت به این حال بود، سپس رفت، ما
ص: 833
هم به حال اوّل خود، به نماز و زیارت و قرائت قرآن برگشتیم . شیخ مفید نقل کرده: هارون الرشید روزی به قصد شکار از کوفه بیرون رفت، و به سوى غريیّن و ثویه روی نمود، آهوانی را در آنجا دید، فرمان داد، بازهای شکاری و سگان تعلیم دیده را برای شکار آهوان رها کردند، و خود و افرادش نیز بر آن ها تاختند، آهوان با دیدن این وضع فرار کرده، به پشته ای پناه بردند و آنجا آرمیدند، بازهای شکاری در ناحیه ای افتادند، و سگها از حرکت بازماندند، رشید از این امر شگفت زده شد، دیگر بار آهوان از فراز پشته به نشیب آمدند، بازها و سگها آهنگ آنان نمودند، باز آهوان به آن پشته پناه بردند و حیوانات شکاری از قصد آنان بازگشتند، این عمل سه مرتبه تکرار شد، هارون به شدت شگفت زده شد، غلامان خود را دستور داد، که هر چه سریعتر، کسی که از موقعیت این مکان با خبر باشد نزد من بیاورید، غلامان رفتند، و از طایفه بنی اسد پیرمردی را حاضر کردند، هارون از او پرسید: حال این پشته چیست و این مکان را چه کیفیتی است؟ گفت: اگر مرا امان دهی داستان آن را بیان می کنم، هارون گفت: با خدا عهد کردم که تو را آزار ندهم، و در امان باشی، اکنون آنچه را خبر داری بگو، پیرمرد گفت:
ص: 834
پدرم مرا از پدران خود خبر داد که می گفتند: قبر مطهر امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در این پشته واقع است و خدا آن را حرم امن و امان خود قرار داده، که هر چه به آن پناه برد در امان باشد .
فقیر گوید: در امثال عرب است که می گویند: اَحمي من المُجير الجَراد . فلانی حمایت کردنش، از کسی که در پناه اوست، از پناه دهنده ملخها بیشتر است و داستان آن این است: که مردی بادیه نشین از قبیله طی، به نام مدلج بن سوید، روزی در خیمه اش نشسته بود، دید گروهی از طایفه طی آمدند، در حالی که جوال و ظرفهایی با خود دارند، پرسید: چه خبر است گفتند: ملخ های زیادی ٰدر اطراف خیمه شما فرود آمده اند، قصد صید آن ها را داریم، مدلج پس از شنیدن این خبر، بر اسب خود نشست و نیزه اش را به دست گرفت و فریاد زد: به خدا سوگند، هر که متعرض این ملخها شود، او را خواهم کشت: أيكون الجُرادُ في جِواری ثُمَّ ترُیدونَ اَخذَه؟ آیا این ملخها در پناه من باشند و شما آن ها را صید کنید، چنین کاری نخواهد شد، مدلج پیوسته از آن ها حمایت کرد تا آفتاب گرم شد و ملخها در گرمای آفتاب پریدند و رفتند، در آن هنگام به آن جمعیت گفت: این ملخها از جوار من منتقل شدند، خود دانید با آنها .
ص: 835
صاحب قاموس گفته است: ذُوالأَعواد لقب شخصی بسیار عزیز بوده، بعضی گفته اند جد أكثم بن صیفی است، طایفه مصر هر سال خراجی به او می پرداختند چون پیر شد او را بالای تختی مینشاندند، و در میان قبائل و کنار چاه های آب عرب برای جمع آوری خراج می گرداندند، به اندازه ای عزیز و محترم بود، که هر ترسانی خود را به تخت او می رساند ایمن میشد، و هر ذلیل و خواری به نزد تخت او می آمد، عزیز و ارجمند می گردید، و هر گرسنه به او می رسید، از گرسنگی می رهید، پس هر گاه تخت یک عرب، به این درجه از عزت و رفعت رسد، چه عجب باشد که حق تعالی قبر ولی خود را که حمل کننده تابوتش جبرییل و میکاییل و امام حسن و امام حسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) بوده اند، پناه هراسندگان، و ملجأ گریختگان، و فریادرس بیچارگان، و شفای دردمندان، قرار داده باشد؟ بنابراین در هر کجا باشی، خود را به آن قبربرسان، و تا ممکن باشد خود را به آن بچسبان، و اصرار کن، تا به فریادت برسد، و تو را از هلاکت دنیا و آخرت برهاند .
لُذْ إِلَی جُودِهِ تَجِدْهُ زَعِیماً *** بِنَجَاةِ الْعُصَاةِ یَوْمَ لِقَاهَا (1)
عَائِدٌ لِلْمُؤَمِّلِینَ مُجِیبٌ *** سَامِعٌ مَا تُسِرُّ مِنْ نَجْوَاهَا (2)
ص: 836
در کتاب «دار السّلام» از شیخ دیلمی نقل شده که جماعتی از صالحان نجف اشرف روایت کرده اند: کسی در خواب دید، از هر قبری که در آن مشهد شریف و خارج آن است ریسمانی کشیده شده، که متصّل به قبّه حضرت حبل اللّه المتین امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، پس آن شخص چنین انشاد کرد:
إِذَا مُتُّ فَادْفِنِّی إِلَی جَنْبِ حَیْدَرٍ *** اَبِی شَبَّرَ أَکْرِمْ بِهِ وَ شُبَیْرٍ (1)
فَلَسْتُ أَخَافُ النَّارَ عِنْدَ جِوَارِهِ *** وَ لا أَتَّقِی مِنْ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ (2)
فَعَارٌ عَلَیٰ حَامِی الْحِمَی وَ هُوَ فِی الْحِمَیٰ *** إِذَا ضَلَّ فِی الْبَیْدَاءِ عِقَالُ بَعِیرٍ (3)
ص: 837
آگاه باش زیارت های روایت شده برای آن حضرت بر دو بخش است: یکی مطلقه، که مقیّد به وقتی از اوقات نیست و دیگر مخصوصه، که مقیّد به وقت معیّن است، و این زیارات در ضمن دو مقصد بیان می شود .
مقصد اول: در زیارات مطلقه که بسیار است، و ما در اینجا تنها به ذکر چند زیارت اکتفا می کنیم . اول: زیارتی است که شیخ مفید و شهید و سیّد ابن طاووس و دیگران ذکر کرده اند و کیفیت آن به این صورت است: هرگاه اراده زیارت کنی غسل کن، و دو جامه پاک بپوش و به چیزی از بوی خوش خود را خوشبو کن و اگر بوی خوش نیافتی مانعی ندارد،
چون از خانه بیرون آمدی بگو:اللّهمَّ إِنِّی خَرَجْتُ [تَوَجَّهْتُ ] مِنْ مَنْزِلِی، أَبْغِی فَضْلَکَ، وَ أَزُورُ وَصِیَّ نَبِیِّکَ، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمَا . اللّهمَّ فَیَسِّرْ ذَلِکَ لِی، وَ سَبِّبِ الْمَزَارَ لَهُ، وَ اخْلُفْنِی فِی عَاقِبَتِی وَ حُزَانَتِی بِأَحْسَنِ الْخِلافَةِ ؛ یَا (1)
ص: 838
أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1)
پس روانه شو، درحالی که زبانت گویا باشد به ذکر: (الحَمدُ للّه وَ سُبحانَ اللّه َ وَ لا اِلهَ اِلا اللّه) و چون به حدود کوفه [جایی که در گذشته محّل خندق شهر بوده است] رسیدی بایست و بگو: اللّٰهُ أَكْبَرُ، اللّٰهُ أَكْبَرُ أَهْلُ الْكِبْرِياءِ وَ الْمَجْدِ وَ الْعَظَمَةِ، اللّٰهُ أَكْبَرُ أَهْلَ التَّكْبِيرِ وَ التَّقْدِيسِ وَ التَّسْبِيحِ وَ الْآلاءِ، اللّٰهُ أَكْبَرُ مِمَّا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ، اللّٰهُ أَكْبَرُ عِمَادِي وَ عَلَيْهِ أَتَوَكَّلُ، اللّٰهُ أَكْبَرُ رَجَائِي وَ إِلَيْهِ أُنِيبُ . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ وَلِيُّ نِعْمَتِي، وَ الْقادِرُ عَلَىٰ طَلِبَتِي، تَعْلَمُ حاجَتِي، وَ مَا تُضْمِرُهُ هَواجِسُ الصُّدُورِ، وَ خَواطِرُ النُّفُوسِ، فَأَسْأَلُكَ بِمُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى الَّذِي قَطَعْتَ بِهِ حُجَجَ الْمُحْتَجِّي،نَ وَ عُذْرَ الْمُعْتَذِرِينَ، وَ جَعَلْتَهُ رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ، أَنْ لَاتَحْرِمَنِي [ثَوابَ] زِيارَةِ وَلِيِّكَ، وَ أَخِي نَبِيِّكَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ قَصْدَهُ، (2)
ص: 839
وَ تَجْعَلَنِی مِنْ وَفْدِهِ الصَّالِحِینَ، وَ شِیعَتِهِ الْمُتَّقِینَ، بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (1) چون قبر شریف آن حضرت برایت نمودار شود چنین بگو: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ مَا اخْتَصَّنِي بِهِ، مِنْ طِيبِ الْمَوْلِدِ، وَ اسْتَخْلَصَنِي إِكْراماً بِهِ مِنْ مُوَالاةِ الْأَبْرارِ السَّفَرَةِ الْأَطْهارِ، وَ الْخِيَرَةِ الْأَعْلامِ . اَللّٰهُمَّ فَتَقَبَّلْ سَعْيِي إِلَيْكَ، وَ تَضَرُّعِي بَيْنَ يَدَيْكَ، وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي لَاتَخْفَىٰ عَلَيْكَ، إِنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ الْمَلِكُ الْغَفّارُ . (2)
مؤلّف گوید: چون به هنگام دیدن بارگاه نورانی، حال نشاط و شوقی به زائر دست می دهد، بطوری که میل دارد درآن وقت، تمام توجّه خود را به آن حضرت متوّجه کند و به هر زبان و بیانی که بتواند، مدح و ثنای آن بزرگوار را بگوید، به خصوص اگر زائر از اهل علم و کمال باشد، علاقه دارد، اگر شعر بلیغی در نظر داشته باشد، در چنان حالی زبانش به آن شعر گویا شود، به این سبب، به خاطرم رسید که قسمتی از قصیده «هاییه» ازریّه را، که مناسب این مقام است ذکر
ص: 840
نمایم، تا هر که خواست آن را زمزمه کند، امید واثق که سلامی از جانب صاحب این کارنامه سیاه به صاحب بارگاه روشن و سپید نماید، و از دعای خیر فراموشم نفرماید و اشعار این است:
أَیُّهَا الرَّاکِبُ الْمُجِدُّ رُوَیْدا *** بِقُلُوبٍ تَقَلَّبَتْ فِی جَوَاهَا (1)
إِنْ تَرَاءَتْ أَرْضُ الْغَرِیَّیْنِ فَاخْضَعْ *** وَ اخْلَعِ النَّعْلَ دُونَ وَادِی طُوَاهَا (2)
وَ إِذَا شِمْتَ قُبَّةَ الْعَالَمِ *** الْأَعْلَی وَ أَنْوَارُ رَبِّهَا تَغْشَاهَا (3)
فَتَوَاضَعْ فَثَمَّ دَارَةُ قُدْسٍ *** تَتَمَنَّی الْأَفْلاکُ لَثْمَ ثَرَاهَا (4)
قُلْ لَهُ وَ الدُّمُوعُ سَفْحُ عَقِیقٍ *** وَ الْحَشَا تَصْطَلِی بِنَارِ غَضَاهَا (5)
یَا بْنَ عَمِّ النَّبِیِّ أَنْتَ یَدُ اللّه *** الَّتِی عَمَّ کُلَّ شَیْءٍ نَدَاهَا (6)
أَنْتَ قُرْآنُهُ الْقَدِیمُ وَ أَوْصَا *** فُکَ آیَاتُهُ الَّتِی أَوْحَاهَا (7)
خَصَّکَ اللّه فِی مَآثِرَ شَتَّی *** هِیَ مِثْلُ الْأَعْدَادِ لا تَتَنَاهَی (8)
لَیْتَ عَیْنا بِغَیْرِ رَوْضِکَ تَرْعَی *** قَذِیَتْ وَ اسْتَمَرَّ فِیهَا قَذَاهَا (9)
أَنْتَ بَعْدَ النَّبِیِّ خَیْرُ الْبَرَایَا *** وَ السَّمَا خَیْرُ مَا بِهَا قَمَرَاهَا (10)
ص: 841
لَکَ ذَاتٌ کَذَاتِهِ حَیْثُ لَوْلا *** آن ها مِثْلُهَا لَمَا آخَاهَا (1)
قَدْ تَرَاضَعْتُمَا بِثَدْیِ وِصَالٍ *** کَانَ مِنْ جَوْهَرِ التَّجَلِّی غِذَاهَا (2)
یَا أَخَا الْمُصْطَفَی لَدَیَّ ذُنُوبٌ *** هِیَ عَیْنُ الْقَذَا وَ أَنْتَ جَلاهَا (3)
لَکَ فِی مُرْتَقَی الْعُلَی وَ الْمَعَالِی *** دَرَجَاتٌ لا یُرْتَقَی أَدْنَاهَا (4)
لَکَ نَفْسٌ مِنْ مَعْدِنِ اللُّطْفِ صِیغَتْ *** جَعَلَ اللّه کُلَّ نَفْسٍ فِدَاهَا (5)
چون به دروازه نجف برسی بگو: «الْحَمْدُ للّه الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَ مَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدَانَا اللّه الْحَمْدُ للّه» ؛ الَّذِی سَیَّرَنِی فِی بِلادِهِ، وَ حَمَلَنِی عَلَی دَوَابِّهِ، وَ طَوَی لِیَ الْبَعِیدَ، وَ صَرَفَ عَنِّی الْمَحْذُورَ، وَ دَفَعَ عَنِّی الْمَکْرُوهَ حَتَّی أَقْدَمَنِی حَرَمَ أَخِی رَسُولِهِ صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ . (6) پس داخل شهر شو، و بگو:
اَلْحَمْدُ للّه الَّذِی أَدْخَلَنِی هَذِهِ الْبُقْعَةَ الْمُبَارَکَةَ، الَّتِی بَارَکَ اللّه فِیهَا، وَ اخْتَارَهَا لِوَصِیِّ نَبِیِّهِ . اللّهمَّ فَاجْعَلْهَا شَاهِدَةً لِی . (7)
چون به درگاه اول برسی بگو:اللّهمَّ ببَابِکَ وَقَفْتُ، وَ بِفِنَائِکَ (8)
ص: 842
نَزَلْتُ، وَ بِحَبْلِكَ اعْتَصَمْتُ، وَ لِرَحْمَتِكَ تَعَرَّضْتُ، وَ بِوَلِیِّكَ صَلَوَاتُكَ عَلَیْهِ تَوَسَّلْتُ، فَاجْعَلْهَا زِیَارَةً مَقْبُولَةً، وَ دُعَاءً مُسْتَجَابا . (1) چون به در صحن رسیدی بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنَّ هٰذَا الْحَرَمَ حَرَمُكَ، وَ الْمَقامَ مَقامُكَ، وَ أَنَا أَدْخُلُ إِلَيْهِ أُناجِيكَ بِمَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي، وَ مِنْ سِرِّي وَ نَجْوايَ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الْحَنَّانِ الْمَنَّانِ الْمُتَطَوِّلِ، الَّذِي مِنْ تَطَوُّلِهِ سَهَّلَ لِي زِيارَةَ مَوْلايَ بِإِحْسانِهِ، وَ لَمْ يَجْعَلْنِي عَنْ زِيارَتِهِ مَمْنُوعاً، وَ لَا عَنْ وِلايَتِهِ مَدْفُوعاً، بَلْ تَطَوَّلَ وَ مَنَحَ . اَللّٰهُمَّ كَمَا مَنَنْتَ عَلَيَّ بِمَعْرِفَتِهِ فَاجْعَلْنِي مِنْ شِيعَتِهِ، وَ أَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ بِشَفاعَتِهِ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2) آنگاه داخل صحن شو و بگو: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي أَكْرَمَنِي بِمَعْرِفَتِهِ وَ مَعْرِفَةِ رَسُولِهِ وَ مَنْ فَرَضَ عَلَيَّ طاعَتَهُ رَحْمَةً مِنْهُ لِي، وَ تَطَوُّلاً مِنْهُ عَلَيَّ، وَ مَنَّ عَلَيَّ بِالْإِيْمانِ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي أَدْخَلَنِي حَرَمَ أَخِي رَسُولِهِ وَ أَرانِيهِ فِي عافِيَةٍ، الْحَمْدُلِلّٰهِ (3)
ص: 843
الَّذِي جَعَلَنِي مِنْ زُوّارِ قَبْرِ وَصِيِّ رَسُولِهِ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ جاءَ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِ اللّٰهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً عَبْدُ اللّٰهِ وَ أَخُو رَسُولِ اللّٰهِ، اللّٰهُ أَكْبَرُ اللّٰهُ أَكْبَرُ اللّٰهُ أَكْبَرُ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ هِدايَتِهِ وَ تَوْفِيقِهِ لِما دَعا إِلَيْهِ مِنْ سَبِيلِهِ . اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ أَفْضَلُ مَقْصُودٍ، وَ أَكْرَمُ مَأْتِيٍّ، وَ قَدْ أَتَيْتُكَ مُتَقَرِّباً إِلَيْكَ بِنَبِيِّكَ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ، وَ بِأَخِيهِ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ عَلَيْهِمَا السَّلامُ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تُخَيِّبْ سَعْيِي، وَ انْظُرْ إِلَيَّ نَظْرَةً رَحِيمَةً تَنْعَشُنِي بِها، وَ اجْعَلْنِي عِنْدَكَ وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ . (1)
چون به رواق برسی بایست و بگو: اَلسَّلامُ عَلَیٰ رَسُولِ اللّٰهِ، أَمِينِ اللّٰهِ عَلَىٰ وَحْيِهِ وَ عَزائِمِ أَمْرِهِ، الْخاتِمِ لِمَا سَبَقَ، وَ الْفاتِحِ لِمَا اسْتُقْبِلَ، وَ الْمُهَيْمِنِ عَلَىٰ ذٰلِكَ كُلِّهِ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ (2)
ص: 844
اَلسَّلامُ عَلَیٰ صاحِبِ السَّكِينَةِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْمَدْفُونِ بِالْمَدِينَةِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْمَنْصُورِ الْمُؤَيَّدِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَبِي الْقاسِمِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللّٰهِ، وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
پس وارد رواق شو، و وقت ورود پای راست را مقدّم بدار، و بر در حرم بایست و بگو:
أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ، لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، جاءَ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِهِ، وَ صَدَّقَ الْمُرْسَلِينَ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حَبِيبَ اللّٰهِ وَ خِيَرَتَهُ مِنْ خَلْقِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، عَبْدِاللّٰهِ وَ أَخِي رَسُولِ اللّٰهِ، يَا مَوْلايَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِكَ وَ ابْنُ أَمَتِكَ، جَاءَكَ مُسْتَجِيراً بِذِمَّتِكَ، قاصِداً إِلىٰ حَرَمِكَ، مُتَوَجِّهاً إِلىٰ مَقَامِكَ، مُتَوَسِّلاً إِلَى اللّٰهِ تَعَالىٰ بِكَ، أ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ ؟ أَ َدْخُلُ يَا أَمِينَ اللّٰهِ ؟ أ َأَدْخُلُ يَا مَلائِكَةَ اللّٰهِ الْمُقِيمِينَ (2)
ص: 845
[الْمُقَرَّبِینَ ] فِی هَذَا الْمَشْهَدِ؟ یَا مَوْلایَ أَتَأْذَنُ لِی بِالدُّخُولِ، أَفْضَلَ مَا أَذِنْتَ لِأَحَدٍ مِنْ أَوْلِیَائِكَ؟ فَإِنْ لَمْ أَکُنْ لَهُ أَهْلا، فَأَنْتَ أَهْلٌ لِذَلِكَ . (1)
پس عتبه را ببوس، و پای راست را برای وارد شدن مقدّم بدار، و در حال ورود بگو:
بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه، وَ فِی سَبِیلِ اللّه، وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللّه، صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ . اللّهمَّ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی وَ تُبْ عَلَیَّ ؛ إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ . (2)
سپس حرکت کن تا در برابر قبر مطّهر قرار گیری، و پیش از رسیدن به قبر توقّف کن، و روی خود را به سوی قبر کرده و بگو: اَلسَّلامُ مِنَ اللّه عَلَی مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللّه، أَمِینِ اللّه عَلَی وَحْیِهِ وَ رِسَالاتِهِ، وَ عَزَائِمِ أَمْرِهِ وَ مَعْدِنِ الْوَحْیِ وَ التَّنْزِیلِ، الْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ، وَ الْفَاتِحِ لِمَا اسْتُقْبِلَ، وَ الْمُهَیْمِنِ عَلَی ذَلِکَ کُلِّهِ، (3)
ص: 846
الشَّاهِدِ عَلَی الْخَلْقِ، السِّرَاجِ الْمُنِیرِ، وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ رَحمةُ اللّه وَ بَرَکَاتُهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الْمَظْلُومِينَ، أَفْضَلَ وَ أَكْمَلَ وَ أَرْفَعَ، وَأَشْرَفَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَنْبِيائِكَ وَ رُسُلِكَ وَ أَصْفِيائِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَبْدِكَ وَ خَيْرِ خَلْقِكَ بَعْدَ نَبِيِّكَ، وَ أَخِي رَسُولِكَ، وَ وَصِيِّ حَبِيبِكَ الَّذِي انْتَجَبْتَهُ مِنْ خَلْقِكَ، وَ الدَّلِيلِ عَلَىٰ مَنْ بَعَثْتَهُ بِرِسالاتِكَ، وَ دَيَّانِ الدِّينِ بِعَدْلِكَ، وَ فَصْلِ قَضائِكَ بَيْنَ خَلْقِكَ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1) اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ، الْقَوَّامِينَ بِأَمْرِكَ مِنْ بَعْدِهِ، الْمُطَهَّرِينَ الَّذِينَ ارْتَضَيْتَهُمْ أَنْصاراً لِدِينِكَ، وَ حَفَظَةً لِسِرِّكَ، وَ شُهَداءَ عَلَىٰ خَلْقِكَ، وَ أَعْلاماً لِعِبادِكَ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ، وَصِيِّ رَسُولِ اللّٰهِ وَ خَلِيفَتِهِ، وَ الْقَائِمِ بِأَمْرِهِ مِنْ بَعْدِهِ، سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، وَ رَحْمَةُ (2)
ص: 847
اللّه وَ بَرَکَاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَىٰ فاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللّٰهِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، سَيِّدَيْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْأَنْبِياءِ وَ الْمُرْسَلِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْأَئِمَّةِ الْمُسْتَوْدَعِينَ ؛ (1) اَلسَّلامُ عَلَىٰ خاصَّةِ اللّٰهِ مِنْ خَلْقِهِ، اَلسَّلامُ عَلَى الْمُتَوَسِّمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ قامُوا بِأَمْرِهِ وَ وازَرُوا أَوْلِياءَ اللّٰهِ وَ خافُوا بِخَوْفِهِمْ، اَلسَّلامُ عَلَى الْمَلائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلَىٰ عِبَادِ اللّٰهِ الصَّالِحِينَ . (2) پس برو تا نزدیک قبر بایستی، رو به قبر و پشت به قبله کن و بگو: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَبِيبَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفْوَةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا إِمامَ الْهُدىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَلَمَ التُّقىٰ، اَلسَّلامُ (3)
ص: 848
عَلَيْكَ أَيُّهَا الْوَصِيُّ الْبَرُّ التَّقِيُّ النَّقِيُّ الْوَفِيُّ،؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبَا الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا عَمُودَ الدِّينِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا سَيِّدَ الْوَصِيِّينَ، وَ أَمِينَ رَبِّ الْعَالَمِينَ، وَ دَيَّانَ يَوْمِ الدِّينِ، وَ خَيْرَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ سَيِّدَ الصِّدِّيقِينَ، وَ الصَّفْوَةَ مِنْ سُلالَةِ النَّبِيِّينَ، وَ بابَ حِكْمَةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ خازِنَ وَحْيِهِ، وَ عَيْبَةَ عِلْمِهِ، ِ، (1) وَ النَّاصِحَ لِأُمَّةِ نَبِیِّهِ، وَ التَّالِیَ لِرَسُولِهِ، وَ الْمُوَاسِیَ لَهُ بِنَفْسِهِ، وَ النَّاطِقَ بِحُجَّتِه، وَ الدَّاعِیَ إِلَی شَرِیعَتِهِ، وَ الْمَاضِیَ عَلَی سُنَّتِهِ، اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَشْهَدُ أَنَّهُ قَدْ بَلَّغَ عَنْ رَسُولِكَ مَا حُمِّلَ، وَ رَعىٰ مَا اسْتُحْفِظَ، وَ حَفِظَ مَا اسْتُودِعَ، وَ حَلَّلَ حَلالَكَ، وَ حَرَّمَ حَرامَكَ، وَ أَقامَ أَحْكامَكَ، وَ جاهَدَ النَّاكِثِينَ فِي سَبِيلِكَ، وَ الْقاسِطِينَ فِي حُكْمِكَ، وَ الْمَارِقِينَ عَنْ أَمْرِكَ، صابِراً مُحْتَسِباً لَاتَأْخُذُهُ فِيكَ لَوْمَةُ لائِمٍ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَوْلِيائِكَ وَ أَصْفِيائِكَ وَ أَوْصِياءِ (2)
ص: 849
أَنْبِیَائِکَ . اَللّٰهُمَّ هٰذَا قَبْرُ وَلِيِّكَ، الَّذِي فَرَضْتَ طاعَتَهُ، وَ جَعَلْتَ فِي أَعْناقِ عِبادِكَ مُبايَعَتَهُ، وَ خَلِيفَتِكَ الَّذِي بِهِ تَأْخُذُ وَ تُعْطِي، وَ بِهِ تُثِيبُ وَ تُعاقِبُ، وَ قَدْ قَصَدْتُهُ طَمَعاً لِما أَعْدَدْتَهُ لِأَوْلِيائِكَ، فَبِعَظِيمِ قَدْرِهِ عِنْدَكَ، وَ جَلِيلِ خَطَرِهِ لَدَيْكَ، وَ قُرْبِ مَنْزِلَتِهِ مِنْكَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، فَإِنَّكَ أَهْلُ الْكَرَمِ وَ الْجُودِ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلايَ وَ عَلَىٰ ضَجِيعَيْكَ آدَمَ وَ نُوحٍ وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ . (1)
پس ضریح را ببوس و در جانب سر بایست و بگو: يَا مَوْلايَ إِلَيْكَ وُفُودِي، وَ بِكَ أَتَوَسَّلُ إِلَىٰ رَبِّي فِي بُلُوغِ مَقْصُودِي، وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْمُتَوَسِّلَ بِكَ غَيْرُ خَائِبٍ، وَ الطَّالِبَ بِكَ عَنْ مَعْرِفَةٍ غَيْرُ مَرْدُودٍ إِلّا بِقَضَاءِ حَوَائِجِهِ، فَكُنْ لِي شَفِيعاً إِلَى اللّٰهِ رَبِّكَ وَ رَبِّي فِي قَضاءِ حَوائِجِي، وَ تَيْسِيرِ أُمُورِي، وَ كَشْفِ شِدَّتِي، وَ غُفْرانِ ذَنْبِي، وَسَعَةِ (2)
ص: 850
رِزْقِی، وَ تَطْوِیلِ عُمُرِی، وَ إِعْطَاءِ سُؤْلِی فِی آخِرَتِی وَ دُنْیَایَ . اَللّٰهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ . اَللّٰهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ . اَللّٰهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ الْأَئِمَّةِ، وَ عَذِّبْهُمْ عَذَاباً أَلِيماً لَاتُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ الْعَالَمِينَ، عَذاباً كَثِيراً لَا انْقِطاعَ لَهُ وَ لَا أَجَلَ وَ لَا أَمَدَ بِما شاقُّوا وُلاةَ أَمْرِكَ، وَ أَعِدَّ لَهُمْ عَذاباً لَمْ تُحِلَّهُ بِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ . (1) اَللّٰهُمَّ وَ أَدْخِلْ عَلَىٰ قَتَلَةِ أَنْصارِ رَسُولِكَ، وَ عَلَىٰ قَتَلَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ عَلَىٰ قَتَلَةِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ عَلَىٰ قَتَلَةِ أَنْصارِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ قَتَلَةِ مَنْ قُتِلَ فِي وِلايَةِ آلِ مُحَمَّدٍ أَجْمَعِينَ عَذاباً أَلِيماً مُضاعَفاً فِي أَسْفَلِ دَرَكٍ مِنَ الْجَحِيمِ لَايُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ هُمْ فِيهِ مُبْلِسُونَ مَلْعُونُونَ ناكِسُو رُؤُوسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ قَدْ عَايَنُوا النَّدامَةَ وَ الْخِزْيَ الطَّوِيلَ لِقَتْلِهِمْ عِتْرَةَ أَنْبِيائِكَ وَ رُسُلِكَ وَ أَتْباعَهُمْ مِنْ عِبادِكَ الصَّالِحِينَ . اللّهمَّ الْعَنْهُمْ فِی مُسْتَسِرِّ السِّرِّ، (2)
ص: 851
وَ ظاهِرِ الْعَلانِيَةِ فِي أَرْضِكَ وَ سَمَائِكَ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ لِي قَدَمَ صِدْقٍ فِي أَوْلِيائِكَ، وَ حَبِّبْ إِلَيَّ مَشَاهِدَهُمْ وَ مُسْتَقَرَّهُمْ، حَتَّىٰ تُلْحِقَنِي بِهِمْ وَ تَجْعَلَنِي لَهُمْ تَبَعاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
پس ضریح را ببوس و پشت به قبله و رو به جانب قبر حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بایست و بگو: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا الْأَئِمَّةِ الْهادِينَ الْمَهْدِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَرِيعَ الدَّمْعَةِ السَّاكِبَةِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صاحِبَ الْمُصِيبَةِ الرَّاتِبَةِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ جَدِّكَ وَ أَبِيكَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ أُمِّكَ وَ أَخِيكَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ وَ بَنِيكَ، أَشْهَدُ لَقَدْ طَيَّبَ اللّٰهُ بِكَ التُّرابَ، وَ أَوْضَحَ بِكَ الْكِتابَ، وَ جَعَلَكَ (2)
ص: 852
وَ أَبَاكَ وَ جَدَّكَ وَ أَخاكَ وَ بَنِيكَ، عِبْرَةً لِأُولِي الْأَلْبَابِ، يَا ابْنَ الْمَيَامِينَ الْأَطْيَابِ التَّالِينَ الْكِتابَ، وَجَّهْتُ سَلامِي إِلَيْكَ، صَلَواتُ اللّٰهِ وَ سَلامُهُ عَلَيْكَ، وَ جَعَلَ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْكَ، مَا خابَ مَنْ تَمَسَّكَ بِكَ وَ لَجَأَ إِلَيْكَ . (1) پس پایین پا بایست، و بگو: اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَبِي الْأَئِمَّةِ، وَ خَلِيلِ النُّبُوَّةِ وَ الْمَخْصُوصِ بِالْأُخُوَّةِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ يَعْسُوبِ الدِّينِ وَ الْإِيمانِ وَ كَلِمَةِ الرَّحْمٰنِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مِيزانِ الْأَعْمالِ وَ مُقَلِّبِ الْأَحْوالِ وَ سَيْفِ ذِي الْجَلالِ وَ ساقِي السَّلْسَبِيلِ الزُّلالِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ صالِحِ الْمُؤْمِنِينَ وَ وارِثِ عِلْمِ النَّبِيِّينَ وَ الْحاكِمِ يَوْمَ الدِّينِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ شَجَرَةِ التَّقْوىٰ وَ سامِعِ السِّرِّ وَ النَّجْوىٰ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ حُجَّةِ اللّٰهِ الْبالِغَةِ وَ نِعْمَتِهِ السَّابِغَةِ وَ نِقْمَتِهِ الدَّامِغَةِ، اَلسَّلامُ عَلَى الصِّراطِ الْواضِحِ وَ النَّجْمِ اللَّائِحِ وَ الْإِمَامِ النَّاصِحِ وَ الزِّنادِ الْقَادِحِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ . (2) پس
ص: 853
بگو:اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ، أَخِي نَبِيِّكَ، وَ وَلِيِّهِ وَ ناصِرِهِ، وَ وَصِّيِهِ وَ وَزِيرِهِ، وَ مُسْتَوْدَعِ عِلْمِهِ، وَ مَوْضِعِ سِرِّهِ، وَ بابِ حِكْمَتِهِ، وَ النَّاطِقِ بِحُجَّتِهِ، وَ الدَّاعِي إِلىٰ شَرِيعَتِهِ، وَ خَلِيفَتِهِ فِي أُمَّتِهِ، وَ مُفَرِّجِ الْكَرْبِ عَنْ وَجْهِهِ، قَاصِمِ الْكَفَرَةِ، وَ مُرْغِمِ الْفَجَرَةِ، الَّذِي جَعَلْتَهُ مِنْ نَبِيِّكَ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسىٰ . اَللّٰهُمَّ والِ مَنْ والاهُ، وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ، وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ، وَ الْعَنْ مَنْ نَصَبَ لَهُ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، وَ صَلِّ عَلَيْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَوْصِياءِ أَنْبِيائِكَ، يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (1) پس به جانب سر برگرد برای زیارت حضرت آدم (عَلَيهِ السَّلَامُ) وحضرت نوح (عَلَيهِ السَّلَامُ) و در زیارت حضرت آدم بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَبِيبَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا نَبِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِينَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ (2)
ص: 854
عَلَيْكَ يَا خَلِيفَةَ اللّٰهِ فِي أَرْضِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبَا الْبَشَرِ، اَلسَّلامُ (سَلامُ اللّه) عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ رُوحِكَ وَ بَدَنِكَ، وَ عَلَى الطَّاهِرِينَ مِنْ وُلْدِكَ وَ ذُرِّيَّتِكَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ صَلاةً لَايُحْصِيها إِلّا هُوَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ . (1)
و در زیارت نوح (عَلَيهِ السَّلَامُ) نیز بگو: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا نَبِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا صَفِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حَبِيبَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا شَيْخَ الْمُرْسَلِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَمِينَ اللّٰهِ فِي أَرْضِهِ، صَلَوَاتُ اللّٰهِ وَ سَلامُهُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ رُوحِكَ وَ بَدَنِكَ وَ عَلَى الطَّاهِرِينَ مِنْ وُلْدِكَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (2)
آنگاه شش رکعت نماز بخوان، دو رکعت برای امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) دو رکعت اوّل پس از سوره (حَمد) سوره (الرحمن) و در رکعت دوم بعد از سوره (حَمد) سوره مبارکه (یس) و پس از نماز، تسبیح حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بگو و سپس از خدا طلب آمرزش نما، و برای خود دعا کن، و بگو:
ص: 855
اَللّٰهُمَّ إِنِّي صَلَّيْتُ هاتَيْنِ الرَّكْعَتَيْنِ، هَدِيَّةً مِنِّي إِلىٰ سَيِّدِي وَ مَوْلايَ، وَلِيِّكَ وَ أَخِي رَسُولِكَ، أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ آلِهِ . اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ، وَ تَقَبَّلْها مِنِّي وَ اجْزِنِي عَلَىٰ ذٰلِكَ جَزَاءَ الْمُحْسِنِينَ . اللّهمَّ لَکَ صَلَّیْتُ، وَ لَکَ رَکَعْتُ وَ لَکَ سَجَدْتُ وَحْدَکَ، لا شَرِیکَ لَکَ، لِأَنَّهُ لا تَکُونُ [لا تَجُوزُ] الصَّلاةُ وَ الرُّکُوعُ وَ السُّجُودُ إِلا لَکَ، لِأَنَّکَ أَنْتَ اللّه، لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ تَقَبَّلْ مِنِّی زِیَارَتِی، وَ أَعْطِنِی سُؤْلِی، بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ . (1)
و چهار رکعت دیگر را هدیه آدم و نوح قرار بده، سپس سجده شکر بجا آور، و در سجده بگو: اَللّٰهُمَّ إِلَيْكَ تَوَجَّهْتُ، وَ بِكَ اعْتَصَمْتُ، وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِي وَ رَجائِي فَاكْفِنِي مَا أَهَمَّنِي وَ مَا لَايُهِمُّنِي وَ مَا أَنْتَ (2)
ص: 856
أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي، عَزَّ جارُكَ، وَ جَلَّ ثَناؤُكَ، وَ لَا إِلٰهَ غَيْرُكَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ قَرِّبْ فَرَجَهُمْ . (1)
پس طرف راست صورت را بر زمین بگذار و بگو:ارْحَمْ ذُلِّی بَیْنَ یَدَیْکَ وَ تَضَرُّعِی إِلَیْکَ، وَ وَحْشَتِی مِنَ النَّاسِ، وَ أُنْسِی بِکَ یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ، یَا کَرِیمُ (2) آنگاه جانب چپ صورت را بر زمین بگذار و بگو:لا إِلَهَ إِلّا اللّه أَنْتَ رَبِّی حَقّاً حَقّاً، سَجَدْتُ لَکَ یَا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً . اللّهمَّ إِنَّ عَمَلِی ضَعِیفٌ فَضَاعِفْهُ لِی، یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ . (3) پس به سجده برو و صد مرتبه بگو: «شکراً» و در دعا کردن بکوش، که اینجا محّل خواستن خواهش ها است و بسیار استغفار کن که جای آمرزش گناهان است، و حاجات خود را از خدا بخواه، که مقام استجابت دعاهاست .
سیّد ابن طاووس در کتاب «مزار» و نیز غیر او گفته اند: تا زمانی که در نجف هستی هر نمازی که به جا می آوری چه واجب و چه مستحب، بعد از آن این دعا را بخوان:
ص: 857
اَللّٰهُمَّ لَابُدَّ مِنْ أَمْرِكَ، وَ لَابُدَّ مِنْ قَدَرِكَ، وَ لَابُدَّ مِنْ قَضَائِكَ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِكَ . اَللّٰهُمَّ فَمَا (کَما) قَضَيْتَ عَلَيْنَا مِنْ قَضَاءٍ، أَوْ قَدَّرْتَ عَلَيْنَا مِنْ قَدَرٍ، فَأَعْطِنَا مَعَهُ صَبْراً يَقْهَرُهُ وَ يَدْمَغُهُ، وَ اجْعَلْهُ لَنا صَاعِداً فِي رِضْوانِكَ، يُنْمَيٰ فِي حَسَناتِنا وَ تَفْضِيلِنا، وَ سُؤْدَدِنا وَ شَرَفِنا وَ مَجْدِنا وَ نَعْمائِنا، وَ كَرامَتِنَا فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ لَا تَنْقُصْ مِنْ حَسَناتِنا . اَللّٰهُمَّ وَ مَا أَعْطَيْتَنا مِنْ عَطاءٍ، أَوْ فَضَّلْتَنا بِهِ مِنْ فَضِيلَةٍ، أَوْ أَكْرَمْتَنا بِهِ مِنْ كَرامَةٍ فَأَعْطِنا مَعَهُ شُكْراً يَقْهَرُهُ وَ يَدْمَغُهُ، وَ اجْعَلْهُ لَنا صاعِداً فِي رِضْوانِكَ وَ فِي حَسَناتِنا وَ سُؤْدَدِنا وَ شَرَفِنا وَ نَعْمائِكَ (نَعْمائِنا) وَ كَرامَتِكَ (كَرامَتِنا) فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . (1) [اللّهمَّ] وَ لا تَجْعَلْهُ لَنَا أَشَراً وَ لا بَطَراً، وَ لا فِتْنَةً وَ لا مَقْتاً وَ لا عَذَاباً وَ لا خِزْیاً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ. اللّهمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِکَ مِنْ عَثْرَةِ اللِّسَانِ وَ سُوءِ الْمَقَامِ وَ خِفَّةِ (2)
ص: 858
الْمِيزانِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ لَقِّنا حَسَناتِنا فِي الْمَماتِ، وَ لَا تُرِنا أَعْمالَنا حَسَراتٍ، وَ لَا تُخْزِنا عِنْدَ قَضائِكَ، وَ لَا تَفْضَحْنا بِسَيِّئاتِنا يَوْمَ نَلْقاكَ، وَ اجْعَلْ قُلُوبَنَا تَذْكُرُكَ وَ لَا تَنْسَاكَ، وَ تَخْشَاكَ كَأَنَّها تَراكَ حَتَّىٰ نَلْقاكَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بَدِّلْ سَيِّئاتِنَا حَسَنَاتٍ، وَ اجْعَلْ حَسَناتِنَا دَرَجَاتٍ، وَ اجْعَلْ دَرَجاتِنا غُرُفاتٍ، وَ اجْعَلْ غُرُفاتِنا عَالِياتٍ . (1) اَللّٰهُمَّ وَ أَوْسِعْ لِفَقِيرِنا مِنْ سَعَةِ مَا قَضَيْتَ عَلَىٰ نَفْسِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ مُنَّ عَلَيْنا بِالْهُدَىٰ مَا أَبْقيْتَنا، وَ الْكَرامَةِ مَا أَحْيَيْتَنا، وَ الْكَرامَةِ [وَالمَغفِرَة] إِذا تَوَفَّيْتَنا، وَ الْحِفْظِ فِيما بَقِيَ مِنْ عُمُرِنا، وَ الْبَرَكَةِ فِيما رَزَقْتَنا، وَ الْعَوْنِ عَلَىٰ مَا حَمَّلْتَنا، وَ الثَّباتِ عَلَىٰ مَا طَوَّقْتَنا، وَ لَا تُؤاخِذْنا بِظُلْمِنا، وَ لَا تُقايِسْنا بِجَهْلِنا، وَ لَا تَسْتَدْرِجْنا بِخَطَايَانا، وَ اجْعَلْ أَحْسَنَ مَا نَقُولُ ثابِتاً فِي قُلُوبِنا، وَ اجْعَلْنا عُظَماءَ عِنْدَكَ، (2)
ص: 859
وَ أَذِلَّةً فِي أَنْفُسِنا، وَ انْفَعْنا بِما عَلَّمْتَنا، وَ زِدْنا عِلْماً نافِعاً، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ قَلْبٍ لَايَخْشَعُ، وَ مِنْ عَيْنٍ لَاتَدْمَعُ، وَ مِنْ صَلاةٍ لَاتُقْبَلُ، أَجِرْنا مِنْ سُوءِ الْفِتَنِ يَا وَلِيَّ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . (1) سیّد در کتاب (مصباح الزائر) فرموده است: دعای دیگری که مستحب است به دنبال نماز زیارت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) خوانده شود: « یَا اللّه یَا اللّه یَا اللّه یَا مُجِیبَ دَعْوَهِ الْمُضْطَرِّینَ» تا آخر، فقیر گوید: این دعا همان دعای صفوان است که به دعای علقمه معروف شده، و در ذیل زیارت عاشورا ان شاء اللّه خواهد آمد . [صفحه 1122]
بدان که زیارت سر مطهّر حضرت سیّد الشّهدا کنار قبر امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) مستحب است و در کتاب «وسائل» و «مستدرک» فصلی برای آن رقم زده اند . در مستدرک از کتاب «مزار» محمّد بن مشهدی نقل کرده که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) سر مبارک امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را نزد سر امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) زیارت کرد، و چهار رکعت نماز خواند، و آن زیارت این است:
ص: 860
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ الصِّدِّيقَةِ الطَّاهِرَةِ سَيِّدةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلايَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَشْهَدُ أَنَّكَ [قَدْ] أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ تَلَوْتَ الْكِتابَ حَقَّ تِلاوَتِهِ، وَ جاهَدْتَ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَ صَبَرْتَ عَلَى الْأَذىٰ فِي جَنْبِهِ مُحْتَسِباً، حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ الَّذِينَ خالَفُوكَ وَ حارَبُوكَ، وَ أَنَّ الَّذِينَ خَذَلُوكَ، وَ الَّذِينَ قَتَلُوكَ مَلْعُونُونَ عَلَىٰ لِسانِ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ، وَ قَدْ خابَ مَنِ افْتَرىٰ، لَعَنَ اللّٰهُ الظَّالِمِينَ لَكُمْ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ ضاعَفَ عَلَيْهِمُ الْعَذابَ الْأَلِيمَ؛ أَتَيْتُكَ يَا مَوْلايَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، زائِراً عارِفاً بِحَقِّكَ، مُوالِياً لِأَوْلِيائِكَ، مُعادِياً لِأَعْدائِكَ، مُسْتَبْصِراً بِالْهُدَىٰ الَّذِي أَنْتَ عَلَيْهِ، عارِفاً بِضَلالَةِ مَنْ خالَفَكَ، فَاشْفَعْ لِي (1)
ص: 861
عِنْدَ رَبِّکَ . (1)
مؤلف گوید: اگر همین زیارت را در مسجد حنّانه بخوانند مناسب است، زیرا شیخ محمّد بن مشهدی روایت کرده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ)، امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در مسجد حنّانه به این صورت زیارت کرد و چهار رکعت نماز خواند . پوشیده نماند که مسجد حنّانه از مساجد شریفه نجف اشرف است و در حدیث رسیده است که سر منوّر حضرت سیّد الشّهداء (عَلَيهِ السَّلَامُ) آنجاست و در روایتی است که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در آنجا دو رکعت نماز خواند، از آن حضرت پرسیدند: این چه نمازی است؟ فرمود: این محلّ سر مطهّر جدّم حسین بن علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، که وقتی لشگر از کربلا برگشتند، آن را در اینجا نهادند، سپس به نزد عبید اللّه بن زیاد بردند و از آن حضرت روایت شده: در اینجا این دعا را بخوان:
اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ تَرىٰ مَكَانِي، وَ تَسْمَعُ كَلامِي، وَ لَا يَخْفىٰ عَلَيْكَ شَيْءٌ مِنْ أَمْرِي، وَ كَيْفَ يَخْفىٰ عَلَيْكَ مَا أَنْتَ مُكَوِّنُهُ وَ بارِئُهُ؟! وَ قَدْ جِئْتُكَ مُسْتَشْفِعاً بِنَبِيِّكَ، نَبِيِّ الرَّحْمَةِ، وَ مُتَوَسِّلاً (2)
ص: 862
بِوَصِيِّ رَسُولِكَ، فَأَسْأَلُكَ بِهِما ثَباتَ الْقَدَمِ، وَ الْهُدَىٰ، وَ الْمَغْفِرَةَ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . (1)
زیارت دوّم: زیارت معروف به «أَمینُ اللّه» است که در نهایت اعتبار می باشد و در تمام کتابهای زیارتی و مصابیح نقل شده . علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) فرموده: این زیارت از جهت متن و سند از بهترین زیارات است و باید در تمام روضه های ائمه بر آن مواظبت نمایند، درباره این زیارت به سندهای معتبر از جابر، از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده:
حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به زیارت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمد، و در کنار قبر آن حضرت ایستاد و گریست و چنین گفت:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَمِينَ اللّٰهِ فِي أَرْضِهِ، وَ حُجَّتَهُ عَلَىٰ عِبادِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ جاهَدْتَ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَ عَمِلْتَ بِكِتابِهِ، وَ اتَّبَعْتَ سُنَنَ نَبِيِّهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، حَتّىٰ دَعاكَ اللّٰهُ إِلىٰ جِوارِهِ، فَقَبَضَكَ إِلَيْهِ بِاخْتِيارِهِ، وَ أَلْزَمَ أَعْداءَكَ الْحُجَّةَ مَعَ مَا لَكَ مِنَ (2)
ص: 863
الْحُجَجِ الْبَالِغَةِ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِهِ . اَللّٰهُمَّ فَاجْعَلْ نَفْسِي مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِكَ، راضِيَةً بِقَضائِكَ، مُولَعَةً بِذِكْرِكَ وَ دُعائِكَ، مُحِبَّةً لِصَفْوَةِ أَوْلِيائِكَ، مَحْبُوبَةً فِي أَرْضِكَ وَ سَمائِكَ، صابِرَةً عَلَىٰ نُزُولِ بَلائِكَ، [شَاکِرَةً لِفَوَاضِلِ نَعْمَائِکَ، ذَاکِرَةً لِسَوَابِغِ آلائِکَ ] مُشْتاقَةً إِلىٰ فَرْحَةِ لِقائِكَ، مُتَزَوِّدَةً التَّقْوىٰ لِيَوْمِ جَزائِكَ، مُسْتَنَّةً بِسُنَنِ أَوْلِيائِكَ، مُفارِقَةً لِأَخْلاقِ أَعْدائِكَ، مَشْغُولَةً عَنِ الدُّنْيا بِحَمْدِكَ وَ ثَنائِكَ . (1)
پس روی مبارک خود را بر قبر گذاشت و گفت:
اَللّٰهُمَّ إِنَّ قُلُوبَ الْمُخْبِتِينَ إِلَيْكَ والِهَةٌ، وَ سُبُلَ الرَّاغِبِينَ إِلَيْكَ شارِعَةٌ، وَ أَعْلامَ الْقاصِدِينَ إِلَيْكَ واضِحَةٌ، وَ أَفْئِدَةَ الْعارِفِينَ مِنْكَ فازِعَةٌ، وَ أَصْواتَ الدَّاعِينَ إِلَيْكَ صاعِدَةٌ، وَ أَبْوابَ الْإِجابَةِ لَهُمْ مُفَتَّحَةٌ، وَ دَعْوَةَ مَنْ ناجاكَ مُسْتَجابَةٌ، وَ تَوْبَةَ مَنْ أَنابَ إِلَيْكَ مَقْبُولَةٌ، وَ عَبْرَةَ مَنْ بَكَىٰ مِنْ خَوْفِكَ مَرْحُومَةٌ، (2)
ص: 864
وَ الْإِغَاثَةَ لِمَنِ اسْتَغَاثَ بِکَ مَوْجُودَةٌ (مَبْذُولَةٌ )، وَ الْإِعَانَةَ لِمَنِ اسْتَعَانَ بِکَ مَبْذُولَةٌ (مَوْجُودَةٌ )، وَ عِدَاتِکَ لِعِبَادِکَ مُنْجَزَةٌ، وَ زَلَلَ مَنِ اسْتَقالَكَ مُقالَةٌ، وَ أَعْمالَ الْعامِلِينَ لَدَيْكَ مَحْفُوظَةٌ، وَ أَرْزاقَكَ إِلَى الْخَلائِقِ مِنْ لَدُنْكَ نازِلَةٌ، وَ عَوائِدَ الْمَزِيدِ إِلَيْهِمْ واصِلَةٌ، وَ ذُنُوبَ الْمُسْتَغْفِرِينَ مَغْفُورَةٌ، وَ حَوائِجَ خَلْقِكَ عِنْدَكَ مَقْضِيَّةٌ، وَ جَوائِزَ السَّائِلِينَ عِنْدَكَ مُوَفَّرَةٌ، وَ عَوائِدَ الْمَزِيدِ مُتَواتِرَةٌ، وَ مَوائِدَ الْمُسْتَطْعِمِينَ مُعَدَّةٌ، وَ مَناهِلَ الظِّماءِ [لَدَيْكَ] مُتْرَعَةٌ . اَللّٰهُمَّ فَاسْتَجِبْ دُعائِي، وَ اقْبَلْ ثَنائِي، وَ اجْمَعْ بَيْنِي وَ بَيْنَ أَوْلِيائِي، بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ إِنَّكَ وَلِيُّ نَعْمائِي، وَ مُنْتَهَىٰ مُنايَ، وَ غايَةُ رَجائِي فِي مُنْقَلَبِي وَ مَثْوَايَ . (1)
در کتاب «کامل الزیارات» پس از متن زیارت این جملات آمده است: أَنْتَ إِلَهِی وَ سَیِّدِی وَ مَوْلایَ، اغْفِرْ لِأَوْلِیَائِنَا (2)
ص: 865
وَكُفَّ عَنَّا أَعْداءَنا، وَ اشْغَلْهُمْ عَنْ أَذَانَا، وَ أَظْهِرْ كَلِمَةَ الْحَقِّ وَ اجْعَلْهَا الْعُلْيَا، وَ أَدْحِضْ كَلِمَةَ الْبَاطِلِ وَ اجْعَلْهَا السُّفْلىٰ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1)
آنگاه امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: هرکه از شیعیان ما این زیارت و دعا را در کنار قبر امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، یا نزد قبر یکی از ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) بخواند، البته حق تعالی این زیارت و دعای او را در نامه ای از نور بالا برد و مهر حضرت محمّد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را بر آن بزند و به این صورت محفوظ باشد، تا به قائم آل محمّد (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) تسلیم کنند، پس صاحبش را به بشارت و تحیّت و کرامت استقبال نماید ان شاء اللّه تعالی . مؤلّف گوید: این زیارت شریفه هم از زیارات مطلقه به حساب می آید، و هم از زیارات مخصوصه روز غدیر، و هم از زیارات جامعه، که در جمیع روضات مقدسه ائمه خوانده می شود .
زیارت سوم: سیّد عبد الکریم بن طاووس از صفوان جمّال روایت کرده: چون با امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در زمانی که نزد ابو جعفر دوانیقی می رفتند وارد کوفه شدیم، فرمود: ای صفوان شتر را بخوابان که منطقه نزدیک قبر جدّم امیر المؤمنین
ص: 866
(عَلَيهِ السَّلَامُ) است، پس پیاده شدند، و غسل کردند، و جامه را تغییر دادند، و پای مبارک را برهنه نمودند، و فرمودند: تو نیز چنین کن، پس به جانب نجف روانه شدند، و فرمودند: گامها را کوتاه بردار، و سر را به زیر انداز، که خدا برای تو به عدد هرگامی که بر می داری، صد هزار حسنه می نویسد، و صد هزار گناه محو می کند، و صد هزار درجه برایت بالا می برد، و صدهزار حاجت از تو برمی آورد، و برای تو ثواب هر صدیق و شهید که بوده باشد، یا به قتل رسیده باشد، ثبت می نماید، پس حضرت می رفتند و من نیز با آن حضرت می رفتم، با آرامش دل و تن، و تسبیح و تنزیه و تهلیل خدا می نمودیم، تا به تل ها رسیدیم، پس به جانب راست و چپ نظر کردند، و به چوبی که در دستداشتند خطی کشیدند و فرمودند: جستجو کن، جستجو کردم اثر قبری یافتم، پس اشک دیده به چهره مبارکش جاری شد و گفت «إِنَّا لِلَّٰهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ» و چنین ادامه داد:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْوَصِیُّ الْبَرُّ التَّقِیُّ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبَأُ الْعَظِیمُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ الرَّشِیدُ ؛ اَلسَّلامُ (1)
ص: 867
عَلَيْكَ أَيُّهَا الْبَرُّ الزَّكِيُّ، ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْكَ يَا وَصِيَّ رَسُولِ رَبِّ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْك اَلسَّلامُ عَلَیْكَ اَلسَّلامُ عَلَیْكَ يَا خِيَرَةَ اللّٰهِ عَلَى الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ حَبِيبُ اللّٰهِ وَ خاصَّةُ اللّٰهِ وَ خالِصَتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، وَ مَوْضِعَ سِرِّهِ، وَ عَيْبَةَ عِلْمِهِ، وَ خازِنَ وَحْيِهِ . (1) سپس خود را به قبر چسبانده و گفتند: بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا حُجَّةَ الْخِصامِ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا بَابَ الْمَقَامِ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا نُورَ اللّٰهِ التَّامَّ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ عَنِ اللّٰهِ وَ عَنْ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَا حُمِّلْتَ، وَ رَعَيْتَ مَا اسْتُحْفِظْتَ، وَ حَفِظْتَ مَا اسْتُودِعْتَ، وَ حَلَّلْتَ حَلالَ اللّٰهِ، وَ حَرَّمْتَ حَرامَ اللّٰهِ، وَ أَقَمْتَ أَحْكامَ اللّٰهِ، وَ لَمْ تَتَعَدَّ حُدُودَ اللّٰهِ، وَ عَبَدْتَ اللّٰهَ مُخْلِصاً حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِكَ . (2)
آنگاه حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) برخاست و بالای سر آن حضرت
ص: 868
چند رکعت نماز گذارد، و فرمود: ای صفوان هرکه به این زیارت، امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند، و این نماز را بجا آورد، به سوی اهلش بازگردد درحالی که گناهانش آمرزیده و عملش مقبول و پسندیده شده باشد، و برای او ثواب هرکه از ملائکه آن حضرت را زیارت کرده باشد نوشته شود، صفوان با تعجّب گفت: ثواب هرکه از ملائکه آن حضرت را زیارت کند؟ ! ! فرمود: آری در هر شبی هفتاد قبیله از ملائکه آن حضرت را زیارت می کنند . پرسید: هر قبیله چه تعدادند؟ فرمود: صد هزار ملک، پس آن حضرت رو به قبر به پشت خارج شدند، و در اثنای بیرون آمدن گفتند: يَا جَدَّاهُ يَا سَيِّداهُ يَا طَيِّباهُ يَا طاهِراهُ، لَاجَعَلَهُ اللّٰهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْكَ، وَ رَزَقَنِي الْعَوْدَ إِلَيْكَ، وَ الْمَقامَ فِي حَرَمِكَ، وَ الْكَوْنَ مَعَكَ وَ مَعَ الْأَبْرارِ مِنْ وُلْدِكَ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ عَلَى الْمَلائِكَةِ الْمُحْدِقِينَ بِكَ . (1) صفوان گفت: به حضرت عرض کردم اجازه می دهید اصحاب خود را از اهل کوفه خبر کنم، و این قبر را به ایشان نشان دهم، فرمود: آری، و درهمی چند به من عنایت کردند، که قبر را با آن مرمّت
ص: 869
و اصلاح نمودم .
زیارت چهارم: در کتاب «مستدرک الوسائل» از «مزار قدیم» نقل کرده که از مولای ما امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده با پدرم به زیارت قبر جدّم امیر المؤمنین در نجف رفتیم، پدر نزد قبر مطهّر ایستاد و گریست و گفت:
اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَبِي الْأَئِمَّةِ وَ خَلِيلِ النُّبُوَّةِ وَ الْمَخْصُوصِ بِالْأُخُوَّةِ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ يَعْسُوبِ الْإِيمانِ، وَ مِيزانِ الْأَعْمالِ، وَ سَيْفِ ذِي الْجَلالِ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ صالِحِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وارِثِ عِلْمِ النَّبِيِّينَ، الْحاكِمِ فِي يَوْمِ الدِّينِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ شَجَرَةِ التَّقْوىٰ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ حُجَّةِ اللّٰهِ الْبالِغَةِ، وَ نِعْمَتِهِ السَّابِغَةِ، وَ نِقْمَتِهِ الدَّامِغَةِ، اَلسَّلامُ عَلَى الصِّراطِ الْواضِحِ وَ النَّجْمِ اللَّائِحِ وَ الْإِمامِ النَّاصِحِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . آنگاه گفت أَنْتَ وَسِیلَتِی إِلَی اللّه وَ ذَرِیعَتِی، وَلِی حَقُّ مُوَالاتِی وَ تَأْمِیلِی، فَکُنْ لِی شَفِیعِی إِلَی اللّه عَزَّ وَ جَلَّ، فِی الْوُقُوفِ عَلَی قَضَاءِ حَاجَتِی، (1)
ص: 870
وَهِيَ فَكاكُ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ، وَ اصْرِفْنِي فِي مَوْقِفِي هٰذَا بِالنُّجْحِ وَ بِمَا سَأَلْتُهُ كُلَّهُ بِرَحْمَتِهِ وَ قُدْرَتِهِ . اَللّٰهُمَّ ارْزُقْنِي عَقْلاً كامِلاً، وَ لُبّاً راجِحاً، وَ قَلْباً زَكِيّاً، وَ عَمَلاً كَثِيراً، وَ أَدَباً بارِعاً، وَ اجْعَلْ ذٰلِكَ كُلَّهُ لِي، وَ لَا تَجْعَلْهُ عَلَيَّ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
زیارت پنجم: شیخ کلینی از حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده نزد قبر امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، أَنْتَ أَوَّلُ مَظْلُومٍ، وَ أَوَّلُ مَنْ غُصِبَ حَقُّهُ، صَبَرْتَ وَ احْتَسَبْتَ حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، فَأَشْهَدُ أَنَّكَ لَقِيتَ اللّٰهَ وَ أَنْتَ شَهِيدٌ، عَذَّبَ اللّٰهُ قاتِلَكَ بِأَنْواعِ الْعَذابِ وَ جَدَّدَ عَلَيْهِ الْعَذابَ، جِئْتُكَ عارِفاً بِحَقِّكَ، مُسْتَبْصِراً بِشَأْنِكَ، مُعادِياً لِأَعْدائِكَ وَ مَنْ ظَلَمَكَ، أَلْقىٰ عَلَىٰ ذٰلِكَ رَبِّي إِنْ شَاءَ اللّٰهُ، يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، إِنَّ لِي ذُنُوباً كَثِيرَةً فَاشْفَعْ لِي (2)
ص: 871
إِلىٰ رَبِّكَ، فَإِنَّ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ مَقَاماً مَعْلُوماً، وَ إِنَّ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ جَاهاً وَ شَفاعَةً وَ قَدْ قالَ اللّٰهُ تَعالىٰ: «وَ لاٰ يَشْفَعُونَ إِلاّٰ لِمَنِ ارْتَضىٰ» . (1)
زیارت ششم: زیارتی است که جماعتی از علما روایت کرده اند، ازجمله آنها: شیخ محمّد ابن مشهدی است، که فرموده است: محمّد بن خالد طیالسی، از سیف بن عمیره روایت کرده است که گفت: با صفوان جمّال و جمعی از اصحاب مان به جانب نجف بیرون رفتیم، و در آنجا حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کردیم، چون از زیارت فارغ شدیم، صفوان روی خود را به جانب قبر حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برگرداند و گفت: زیارت می کنم حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در این مکان، از بالای سر حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، آنگاه گفت: با امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به اینجا آمدیم و حضرت به این صورت زیارت نمود و نماز خواند، و دعا کرد، که من انجام می دهم و فرمود: ای صفوان این زیارت را ضبط کن، و این دعا را بخوان، و همیشه حضرت امیر المؤمنین و امام حسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را به این کیفیت زیارت
ص: 872
کن، که من بر خدا ضامنم که هرکه ایشان را چنین زیارت کند، و این دعا را بخواند، خواه از نزدیک و خواه از دور، زیارتش پذیرفته و عملش با اجر بوده، و سلامش به ایشان برسد، و نزد آنان پسندیده گردد، و حاجت هایش هرچند عظیم باشد برآورده شود .
مؤلّف گوید: بقیه این خبر، در فضل این عمل در دنباله دعای صفوان در زیارت عاشورا ان شاء اللّه خواهد آمد، و زیارت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به این کیفیت است: رو به قبر آن حضرت بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفْوَةَ اللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِينَ اللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَنِ اصْطَفاهُ اللّٰهُ وَ اخْتَصَّهُ وَ اخْتارَهُ مِنْ بَرِيَّتِهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَلِيلَ اللّٰهِ مَا دَجَا اللَّيْلُ وَ غَسَقَ، وَ أَضاءَ النَّهارُ وَ أَشْرَقَ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ مَا صَمَتَ صامِتٌ، وَ نَطَقَ نَاطِقٌ، وَ ذَرَّ شارِقٌ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَی مَوْلانَا أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَاحِبِ السَّوَابِقِ وَ الْمَنَاقِبِ وَ النَّجْدَةِ وَ مُبِیدِ الْکَتَائِبِ، (1)
ص: 873
الشَّدِیدِ الْبَأْسِ، الْعَظِیمِ الْمِرَاسِ، الْمَکِینِ الْأَسَاسِ، سَاقِی الْمُؤْمِنِینَ بِالْکَأْسِ مِنْ حَوْضِ الرَّسُولِ الْمَکِینِ الْأَمِینِ . اَلسَّلامُ عَلَىٰ صاحِبِ النُّهىٰ وَ الْفَضْلِ وَ الطَّوائِلِ وَ الْمَكْرُماتِ وَ النَّوائِلِ . اَلسَّلامُ عَلَىٰ فارِسِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ لَيْثِ الْمُوَحِّدِينَ، وَ قاتِلِ الْمُشْرِكِينَ، وَ وَصِيِّ رَسُولِ رَبِّ الْعالَمِينَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَنْ أَيَّدَهُ اللّٰهُ بِجَبْرَئِيلَ، وَ أَعانَهُ بِمِيكائِيلَ، وَ أَزْلَفَهُ فِي الدَّارَيْنِ، وَ حَباهُ بِكُلِّ مَا تَقِرُّ بِهِ الْعَيْنُ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ آلِهِ الطَّاهِرِينَ، وَ عَلَىٰ أَوْلادِهِ الْمُنْتَجَبِينَ، وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ الَّذِينَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ فَرَضُوا عَلَيْنا الصَّلَواتِ، وَ أَمَرُوا بِإِيتاءِ الزَّكاةِ، وَ عَرَّفُونا صِيامَ شَهْرِ رَمَضانَ، وَ قِراءَةَ الْقُرْآنِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَعْسُوبَ الدِّینِ وَ قَائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ . السَّلامُ عَلَیْکَ یَا بَابَ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا عَیْنَ اللّه (1)
ص: 874
النَّاظِرَةَ وَ یَدَهُ الْبَاسِطَةَ، وَ أُذُنَهُ الْوَاعِیَةَ، وَ حِکْمَتَهُ الْبَالِغَةَ وَ نِعْمَتَهُ السَّابِغَةَ (وَ نِقْمَتَهُ الدَّامِغَةَ)؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ قَسِيمِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ نِعْمَةِ اللّٰهِ عَلَى الْأَبْرارِ، وَ نِقْمَتِهِ عَلَى الْفُجَّارِ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ سَيِّدِ الْمُتَّقِينَ الْأَخْيارِ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَخِي رَسُولِ اللّٰهِ، وَ ابْنِ عَمِّهِ، وَ زَوْجِ ابْنَتِهِ، وَ الْمَخْلُوقِ مِنْ طِينَتِهِ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْأَصْلِ الْقَدِيمِ، وَ الْفَرْعِ الْكَرِيمِ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ الثَّمَرِ الْجَنِيِّ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيٍّ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ شَجَرَةِ طُوبَىٰ، وَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهىٰ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ آدَمَ صَفْوَةِ اللّٰهِ، وَ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ، وَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ، وَ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ، وَ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ، وَ مُحَمَّدٍ حَبِيبِ اللّٰهِ، وَ مَنْ بَيْنَهُمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولٰئِكَ رَفِيقاً . اَلسَّلامُ عَلَیٰ نُورِ الْأَنْوارِ، وَ سَلِيلِ الْأَطْهارِ، وَ عَناصِرِ الْأَخْيارِ . السَّلامُ عَلَی وَالِدِ الْأَئِمَّةِ الْأَبْرَارِ ؛ السَّلامُ عَلَی حَبْلِ اللّه الْمَتِینِ وَ جَنْبِهِ الْمَکِینِ، وَ رَحْمَةُ (1)
ص: 875
اللّه وَ بَرَکَاتُهُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَمِينِ اللّٰهِ فِي أَرْضِهِ، وَ خَلِيفَتِهِ وَ الْحاكِمِ بِأَمْرِهِ، وَ الْقَيِّمِ بِدِينِهِ، وَ النَّاطِقِ بِحِكْمَتِهِ، وَ الْعامِلِ بِكِتابِهِ، أَخِي الرَّسُولِ، وَ زَوْجِ الْبَتُولِ، وَ سَيْفِ اللّٰهِ الْمَسْلُولِ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ صاحِبِ الدَّلالاتِ، وَ الْآياتِ الْباهِراتِ، وَ الْمُعْجِزاتِ الْقاهِراتِ، وَ الْمُنْجِي مِنَ الْهَلَكاتِ، الَّذِي ذَكَرَهُ اللّٰهُ فِي مُحْكَمِ الْآياتِ، فَقالَ تَعالىٰ: «وَ إِنَّهُ فِي ام الْكِتٰابِ لَدَيْنٰا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ». اَلسَّلامُ عَلَیٰ اسْمِ اللّٰهِ الرَّضِيِّ، وَ وَجْهِهِ الْمُضِيءِ، وَ جَنْبِهِ الْعَلِيِّ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ، (1) اَلسَّلامُ عَلَیٰ حُجَجِ اللّٰهِ وَ أَوْصِيَائِهِ، وَ خَاصَّةِ اللّٰهِ وَ أَصْفِيَائِهِ، وَ خالِصَتِهِ وَ أُمَنَائِهِ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ ؛ قَصَدْتُكَ يَا مَوْلايَ يَا أَمِينَ اللّٰهِ وَ حُجَّتَهُ زَائِراً عَارِفاً بِحَقِّكَ، مُوالِياً لِأَوْلِيَائِكَ، مُعادِياً لِأَعْدائِكَ، مُتَقَرِّباً إِلَى اللّٰهِ بِزِيَارَتِكَ، فَاشْفَعْ لِي عِنْدَ اللّٰهِ رَبِّي وَ رَبِّكَ فِي خَلاصِ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ، وَ قَضَاءِ (2)
ص: 876
حَوَائِجِي حَوَائِجِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . (1)
پس خود را به قبر بچسبان، و آن را ببوس، و بگو:
سَلامُ اللّٰهِ وَ سَلامُ مَلائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ، وَ الْمُسَلَّمِينَ لَكَ بِقُلُوبِهِمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، وَالنَّاطِقِينَ بِفَضْلِكَ، وَالشَّاهِدِينَ عَلَىٰ أَنَّكَ صَادِقٌ، أَمِينٌ صِدِّيقٌ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَشْهَدُ أَنَّكَ طُهْرٌ طاهِرٌ مُطَهَّرٌ، مِنْ طُهْرٍ طاهِرٍ مُطَهَّرٍ، أَشْهَدُ لَكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ وَ وَلِيَّ رَسُولِهِ بِالْبَلاغِ وَ الْأَداءِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ جَنْبُ اللّٰهِ وَ بابُهُ، وَ أَنَّكَ حَبِيبُ اللّٰهِ وَ وَجْهُهُ الَّذِي يُؤْتىٰ مِنْهُ، وَ أَنَّكَ سَبِيلُ اللّٰهِ، وَ أَنَّكَ عَبْدُاللّٰهِ وَ أَخُو رَسُولِهِ (رَسُولِ اللّه) صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، أَتَیْتُکَ مُتَقَرِّبا إِلَی اللّه عَزَّ وَ جَلَّ بِزِیَارَتِکَ، رَاغِبا إِلَیْکَ فِی الشَّفَاعَةِ، (2) أَبْتَغِي بِشَفاعَتِكَ خَلاصَ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ، مُتَعَوِّذاً بِكَ مِنَ النَّارِ ؛ هارِباً مِنْ ذُنُوبِيَ الَّتِي احْتَطَبْتُها عَلَىٰ ظَهْرِي فَزِعاً إِلَيْكَ رَجاءَ رَحْمَةِ رَبِّي ؛ أَتَيْتُكَ أَسْتَشْفِعُ بِكَ يَا (3)
ص: 877
مَوْلايَ، وَ أَتَقَرَّبُ بِكَ إِلَى اللّٰهِ لِيَقْضِيَ بِكَ حَوَائِجِي، فَاشْفَعْ لِي يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ إِلَى اللّٰهِ فَإِنِّي عَبْدُ اللّٰهِ وَ مَوْلاكَ وَ زائِرُكَ وَ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ الْمَقامُ الْمَحْمُودُ، وَ الْجَاهُ الْعَظِيمُ، وَ الشَّأْنُ الْكَبِيرُ، وَ الشَّفاعَةُ الْمَقْبُولَةُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ صَلِّ عَلَىٰ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ عَبْدِكَ الْمُرْتَضىٰ، وَ أَمِينِكَ الْأَوْفىٰ، وَ عُرْوَتِكَ الْوُثْقىٰ، وَ يَدِكَ الْعُلْيا، وَ جَنْبِكَ الْأَعْلىٰ، وَ كَلِمَتِكَ الْحُسْنىٰ، وَ حُجَّتِكَ عَلَى الْوَرىٰ، وَ صِدِّيقِكَ الْأَكْبَرِ، وَ سَيِّدِ الْأَوْصِياءِ، وَ رُكْنِ الْأَوْلِياءِ، وَ عِمادِ الْأَصْفِياءِ، أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ، وَ يَعْسُوبِ الدِّينِ، وَ قُدْوَةِ الصَّالِحِينَ، وَ إِمامِ الْمُخْلِصِينَ، (1) الْمَعْصُومِ مِنَ الْخَلَلِ، الْمُهَذَّبِ مِنَ الزَّلَلِ، الْمُطَهَّرِ مِنَ الْعَيْبِ، الْمُنَزَّهِ مِنَ الرَّيْبِ، أَخِي نَبِيِّكَ، وَ وَصِيِّ رَسُولِكَ، الْبائِتِ عَلَىٰ فِراشِهِ، وَ الْمُواسِي لَهُ بِنَفْسِهِ، وَ كاشِفِ الْكَرْبِ عَنْ وَجْهِهِ، الَّذِي جَعَلْتَهُ سَيْفاً لِنُبُوَّتِهِ، وَ آيَةً لِرِسالَتِهِ، (2)
ص: 878
وَ شاهِداً عَلَىٰ أُمَّتِهِ، وَ دِلالَةً عَلَىٰ حُجَّتِهِ، وَ حامِلاً لِرايَتِهِ، وَ وِقايَةً لِمُهْجَتِهِ، وَ هادِياً لِأُمَّتِهِ، وَ يَداً لِبَأْسِهِ، وَ تاجاً لِرَأْسِهِ، وَ باباً لِسِرِّهِ، وَ مِفْتاحاً لِظَفَرِهِ، حَتَّىٰ هَزَمَ جُيُوشَ الشِّرْكِ بِإِذْنِكَ، وَ أَبادَ عَساكِرَ الْكُفْرِ بِأَمْرِكَ، وَ بَذَلَ نَفْسَهُ فِي مَرْضاةِ رَسُولِكَ، وَ جَعَلَها وَقْفاً عَلَىٰ طاعَتِهِ، فَصَلِّ اَللّٰهُمَّ عَلَيْهِ صَلاةً دَائِمَةً بَاقِيَةً . (1)
سپس بگو: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، وَ الشِّهابَ الثَّاقِبَ، وَ النُّورَ الْعاقِبَ، يَا سَلِيلَ الْأَطَائِبِ، يَا سِرَّ اللّٰهِ، إِنَّ بَيْنِي وَ بَيْنَ اللّٰهِ تَعالىٰ ذُنُوباً قَدْ أَثْقَلَتْ ظَهْرِي وَ لَا يَأْتِي عَلَيْها إِلّا رِضاهُ، فَبِحَقِّ مَنِ ائْتَمَنَكَ عَلَىٰ سِرِّهِ، وَ اسْتَرْعاكَ أَمْرِ خَلْقِهِ، كُنْ لِي إِلَى اللّٰهِ شَفِيعاً، وَ مِنَ النَّارِ مُجِيراً، وَ عَلَى الدَّهْرِ ظَهِيراً، فَإِنِّي عَبْدُاللّٰهِ وَ وَلِيُّكَ وَ زائِرُكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ . (2)
پس شش رکعت نماز زیارت به جای آر، و هر دعا که خواستی بخوان، و بعد از آن بگو:
ص: 879
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، عَلَيْكَ مِنِّي سَلامُ اللّٰهِ أَبَداً مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ . (1)
پس اشاره کن و به سوی قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) متوجّه شو و بگو: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، أَتَيْتُكُما زائِراً وَ مُتَوَسِّلاً إِلَى اللّٰهِ تَعالىٰ رَبِّي وَ رَبِّكُما، وَ مُتَوَجِّهاً إِلَى اللّٰهِ بِكُما، وَ مُسْتَشْفِعاً بِكُما إِلَى اللّٰهِ فِي حاجَتِي هٰذِهِ . (2)
و بخوان تا آخر دعای صفوان «انّه قَریبٌ مجیبٌ» سپس رو به قبله کن و بخوان از اول دعای: یَا اللّه یَا اللّه یَا اللّه، یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ، وَ یَا کَاشِفَ کَرْبِ الْمَکْرُوبِینَ تا وَ اصْرِفْنِی بِقَضَاءِ حَاجَتِی، وَ کِفَایَةِ مَا أَهَمَّنِی هَمُّهُ، مِنْ أَمْرِ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی ؛ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (3)
پس روی به جانب قبر امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) کن و بگو:السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ، وَ السَّلامُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللّه الْحُسَیْنِ، مَا بَقِیتُ وَ بَقِیَ اللَّیْلُ (4)
ص: 880
وَ النَّهَارُ، لا جَعَلَهُ اللّه آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیَارَتِکُمَا، وَ لا فَرَّقَ اللّه بَیْنِی وَ بَیْنَکُمَا . (1) مؤلّف گوید: پیش از این ذکر شد که دعای صفوان همان دعایی است که به دعای علقمه مشهور شده و ذکر آن در زیارت روز عاشور [صفحه 1122] بیاید ان شاء اللّه .
زیارت هفتم: زیارتی است که سیّد ابن طاووس در کتاب «مصباح الزائر» نقل کرده به این صورت که «باب السّلام» را قصد کن، باب السلام درگاه روضه مقدّسه امیر مؤمنان است که ضریح مقدّس از آنجا دیده می شود، پس سی و چهار مرتبه «اللّه أَكْبَرُ» بگو، آنگاه زیارت را به این کیفیت ادامه بده:
سَلامُ اللّٰهِ وَ سَلامُ مَلائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ، وَ أَنْبِيائِهِ الْمُرْسَلِينَ، وَ عِبادِهِ الصَّالِحِينَ، وَ جَمِيعِ الشُّهَداءِ وَ الصِّدِّيقِينَ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ آدَمَ صَفْوَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُوسىٰ كَلِيمِ (2)
ص: 881
اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ حَبِيبِ اللّٰهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، السَّلامُ عَلَى اسْمِ اللّٰهِ الرَّضِيِّ، وَ وَجْهِهِ الْعَلِيِّ، وَ صِراطِهِ السَّوِيِّ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْمُهَذَّبِ الصَّفِيِّ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ خالِصِ الْأَخِلَّاءِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْمَخْصُوصِ بِسَيِّدَةِ النِّسَاءِ، (1) اَلسَّلامُ عَلَى الْمَوْلُودِ فِي الْكَعْبَةِ الْمُزَوَّجِ فِي السَّماءِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَسَدِ اللّٰهِ فِي الْوَغىٰ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَنْ شُرِّفَتْ بِهِ مَكَّةُ وَ مِنىٰ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ صاحِبِ الْحَوْضِ وَ حامِلِ اللِّواءِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ خَامِسِ أَهْلِ الْعَباءِ، اَلسَّلامُ عَلَى الْبائِتِ عَلَىٰ فِراشِ النَّبِيِّ وَ مُفْدِيهِ بِنَفْسِهِ مِنَ الْأَعْداءِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ قالِعِ بابِ خَيْبَرَ وَ الدَّاحِي بِهِ فِي الْفَضاءِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مُكَلِّمِ الْفِتْيَةِ فِي كَهْفِهِمْ بِلِسانِ الْأَنْبِياءِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مُنْبِعِ الْقَلِيبِ فِي الْفَلَا، اَلسَّلامُ عَلَىٰ قالِعِ الصَّخْرَةِ وَ قَدْ عَجَزَ عَنْهَا الرِّجالُ الْأَشِدَّاءُ، (2)
ص: 882
ااَلسَّلامُ عَلَیٰ مُخاطِبِ الثُّعْبانِ عَلَىٰ مِنْبَرِ الْكُوْفَةِ، بِلِسانِ الْفُصَحاءِ اَلسَّلامُ عَلَىٰ مُخاطِبِ الذِّئْبِ، وَ مُكَلِّمِ الْجُمْجُمَةِ بِالنَّهْرَوانِ، وَ قَدْ نَخِرَتِ الْعِظامُ بِالْبِلَا، اَلسَّلامُ عَلَىٰ صاحِبِ الشَّفاعَةِ فِي يَوْمِ الْوَرَىٰ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَى الْإِمامِ الزَّكِيِّ حَلِيفِ الْمِحْرابِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ صاحِبِ الْمُعْجِزِ الْباهِرِ وَ النَّاطِقِ بِالْحِكْمَةِ وَ الصَّوابِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَنْ عِنْدَهُ تَأْوِيلُ الْمُحْكَمِ والْمُتَشابِهِ وَ عِنْدَهُ امّ الْكِتابِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مَنْ رُدَّتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ حِينَ تَوارَتْ بِالْحِجابِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُحْيِي اللَّيْلِ الْبَهِيمِ بِالتَّهَجُّدِ وَ الاكْتِئابِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَنْ خاطَبَهُ جَبْرَئِيلُ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ بِغَيْرِ ارْتِيابٍ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، (1) اَلسَّلامُ عَلَیٰ سَيِّدِ السَّاداتِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ صاحِبِ الْمُعْجِزاتِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مَنْ عَجِبَ مِنْ حَمَلاتِهِ فِي الْحُرُوبِ مَلائِكَةُ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مَنْ نَاجَى الرَّسُولَ فَقَدَّمَ بَيْنَ يَدَيْ نَجْواهُ (2)
ص: 883
صَدَقَاتٍ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَمِيرِ الْجُيُوشِ وَ صَاحِبِ الْغَزَواتِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُخاطِبِ ذِئْبِ الْفَلَواتِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ نُورِ اللّٰهِ فِي الظُّلُمَاتِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مَنْ رُدَّتْ لَهُ الشَّمْسُ فَقَضىٰ مَا فَاتَهُ مِنَ الصَّلاةِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُه . اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ إِمامِ الْمُتَّقِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ وَارِثِ عِلْمِ النَّبِيِّينَ، (1) اَلسَّلامُ عَلَیٰ يَعْسُوبِ الدِّينِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ عِصْمَةِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ قُدْوَةِ الصَّادِقِينَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ اَلسَّلامُ عَلَىٰ حُجَّةِ الْأَبْرارِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَبِي الْأَئِمَّةِ الْأَطْهارِ، اَلسَّلامُ عَلَى الْمَخْصُوصِ بِذِي الْفَقارِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ ساقِي أَوْلِيائِهِ مِنْ حَوْضِ النَّبِيِّ الْمُخْتارِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَا اطَّرَدَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ، اَلسَّلامُ عَلَى النَّبَاَ الْعَظِيمِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَنْ أَنْزَلَ اللّٰهُ فِيهِ: «وَ إِنَّهُ فِي امّ الْكِتٰابِ لَدَيْنٰا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ»، اَلسَّلامُ عَلَىٰ صِراطِ اللّٰهِ الْمُسْتَقِيمِ، اَلسَّلامُ عَلَى الْمَنْعُوتِ فِي (2)
ص: 884
التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ، وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَکَاتُهُ . (1)
پس خود را بر ضریح می چسبانی و آن را می بوسی و می گویی: يَا أَمِينَ اللّٰهِ، يَا حُجَّةَ اللّٰهِ، يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، يَا صِرَاطَ اللّٰهِ، زَارَكَ عَبْدُكَ وَ وَلِيُّكَ اللَّائِذُ بِقَبْرِكَ، وَ الْمُنِيخُ رَحْلَهُ بِفِنَائِكَ، الْمُتَقَرِّبُ إِلَى اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ الْمُسْتَشْفِعُ بِكَ إِلَى اللّٰهِ زِيارَةَ مَنْ هَجَرَ فِيكَ صَحْبَهُ، وَ جَعَلَكَ بَعْدَ اللّٰهِ حَسْبَهُ، أَشْهَدُ أَنَّكَ الطُّورُ، وَ الْكِتابُ الْمَسْطُورُ، وَ الرِّقُّ الْمَنْشُورُ، وَ بَحْرُ الْعِلْمِ الْمَسْجُورُ، يَا وَلِيَّ اللّٰهِ إِنَّ لِكُلِّ مَزُورٍ عِنايَةً فِي مَنْ زارَهُ وَ قَصَدَهُ وَ أَتاهُ، وَ أَنَا وَلِيُّكَ وَ قَدْ حَطَطْتُ رَحْلِي بِفِنائِكَ، وَ لَجَأْتُ إِلىٰ حَرَمِكَ، وَ لُذْتُ بِضَرِيحِكَ لِعِلْمِي بِعَظِيمِ مَنْزِلَتِكَ وَ شَرَفِ حَضْرَتِكَ، وَ قَدْ أثْقَلَتِ الذُّنُوبُ ظَهْرِي وَ مَنَعَتْنِي رُقادِي، فَما أَجِدُ حِرْزاً وَ لَا مَعْقِلاً وَ لَا مَلْجَأً أَلْجَأُ إِلَيْهِ إِلّا اللّٰهُ تَعالىٰ وَ تَوَسُّلِي بِكَ إِلَيْهِ، وَ اسْتِشْفاعِي بِكَ لَدَيْهِ، فَها أَنَا ذا نازِلٌ (2)
ص: 885
بِفِنائِكَ وَ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ جاهٌ عَظِيمٌ، وَ مَقامٌ كَرِيمٌ، فَاشْفَعْ لِي عِنْدَ اللّٰهِ رَبِّكَ يَا مَوْلايَ . (1)
پس ضریح را ببوس، و رو به جانب قبله کن و بگو: اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ يَا أَسْمَعَ السَّامِعِينَ، وَ يَا أَبْصَرَ النَّاظِرِينَ، وَ يَا أَسْرَعَ الْحاسِبِينَ، وَ يَا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِينَ، بِمُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، رَسُولِكَ إِلَى الْعالَمِينَ، وَ بِأَخِيهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ الْأَ نْزَعِ الْبَطِينِ، الْعالِمِ الْمُبِينِ، عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنِ الْإِمامَيْنِ الشَّهِيدَيْنِ، وَ بِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ زَيْنِ الْعابِدِينَ، وَ بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ باقِرِ عِلْمِ الْأَوَّلِينَ، وَ بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ زَكِيِّ الصِّدِّيقِينَ، وَ بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ الْكاظِمِ الْمُبِينِ، وَ حَبِيسِ الظَّالِمِينَ، وَ بِعَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا الْأَمِينِ، وَ بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْجَوادِ عَلَمِ الْمُهْتَدِينَ، وَ بِعَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرِّ الصَّادِقِ سَيِّدِ الْعابِدِينَ، وَ بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْعَسْكَرِيِّ وَلِيِّ الْمُؤْمِنِينَ، وَ بِالْخَلَفِ الْحُجَّةِ صاحِبِ (2)
ص: 886
الْأَمْرِ مُظْهِرِ الْبَراهِينِ، أَنْ تَكْشِفَ مَا بِي مِنَ الْهُمُومِ، وَ تَكْفِيَنِي شَرَّ الْبَلاءِ الْمَحْتُومِ، وَ تُجِيرَنِي مِنَ النَّارِ ذاتِ السَّمُومِ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1) پس برای هرچه بخواهی دعا کن و آنحضرت را وداع کن و بازگرد.
مؤلف گوید: سیّد عبد الکریم بن طاووس در کتاب «فرحة الغرّی» روایت کرده: حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به شهر کوفه آمد، و وارد مسجد کوفه شد، ابو حمزه ثمالی که از زاهدان اهل کوفه و از بزرگان آن منطقه بود، در مسجد حضور داشت، امام سجّاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) دو رکعت نماز بجا اورد، ابو حمزه گفت: لهجه ای پاکیزه تر از لهجه او نشنیدم، نزدیک او رفتم تا بشنوم چه می گوید: شنیدم می گوید:إِلَهِی إِنْ [کُنْتُ] قَدْ عَصَیْتُکَ، فَإِنِّی قَدْ أَطَعْتُکَ فِی أَحَبِّ الْأَشْیَاءِ إِلَیْکَ (2) و این دعایی است معروف .
مؤلف گوید: ذکر این دعا پس از این در اعمال مسجد کوفه بیاید، و ذکر این مطلب هم بیاید که ابو حمزه گفت: آن بزرگوار کنار ستون هفتم آمد، و نعلین خود را از پا درآورد
ص: 887
و ایستاد، و دستها را تا برابر گوش برداشت و تکبیر گفت: که تمام موهای بدنم از ترس آن راست شد، پس چهار رکعت نماز خواند، و رکوع و سجودش را نیکو انجام داد، آنگاه این دعا را خواند: الهی ان کنت قد عصیتک . تا آخر دعا . موافق روایت چند سطر قبل ابو حمزه گفت: آن بزرگوار پس از دو رکعت نماز و دعا از جای برخاست و بیرون رفت، من تا مناخ کوفه: مکانی که شتران را در آنجا می خواباندند دنبال آن حضرت رفتم، در آنجا غلام سیاهی دیدم که شتر گزیده و ناقه ای با اوست، به او گفتم ای سیاه این مرد کیست؟ گفت: از سیما و شمایلش او را نشناختی؟ ! او علی بن الحسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) است . ابو حمزه گفت: خود را به روی قدمهای آن حضرت انداختم و آن ها را بوسیدم، آن جناب مانع ادامه این عمل شد و با دست مبارک خود سر مرا بلند کرد و فرمود: این کار را مکن، سجده جز برای خدای عزّ و جلّ نشاید، گفتم: یابن رسول اللّه برای چه اینجا آمده اید؟ فرمود: برای آنچه دیدی، یعنی نماز در مسجد کوفه، اگر مردم بدانند چه فضیلتی در آن است، به سویش بیایند، گرچه به روش کودکان خود را به زمین کشند، یعنی راه رفتن برای ایشان هرچند در نهایت سختی باشد، مانند
ص: 888
اطفالی که هنوز راه نیفتاده اند و نشسته حرکت می کنند .
سپس فرمود: آیا میل داری با من قبر جدّم علی بن ابیطالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کنی؟ گفتم: آری، حضرت حرکت کرد، و من در سایه ناقه او بودم، و مرا حدیث می فرمود، تا به غریّین رسیدیم، و آن بقعه ای بود سپید، که نورش می درخشید، انگاه از مرکبش پیاده شد، و دو طرف روی خود را بر آن زمین نهاد و فرمود: ای ابا حمزه این قبر جدّ من علی بن ابیطالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، پس زیارت کرد آن حضرت را به زیارتی که اول آن «اَلسَّلاَمُ عَلَى اِسْمِ اللّه اَلرَّضِيِّ وَ نُورِ وَجْهِهِ اَلْمُضِيءِ» است، پس با آن قبر مطهّر وداع کرد . و به سوی مدینه رفت و من به جانب کوفه برگشتم . مؤلّف گوید: از اینکه سیّد این زیارت را در کتاب «فرحة الغریّ» ذکر نکرده است تأسّف می خوردم و در جستجوی آن بودم، تا یک یک زیاراتی که برای حضرت امیر (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده بود ملاحظه کردم، زیارتی که در ابتدای آن این، دو جمله باشد نیافتم، مگر این زیارت شریف که جمله اوّلش موافق است و جمله دوّم مخالف [در اوائل زیارت هفتم به این صورت است: «السَّلامُ عَلَی اسْمِ اللّه الرَّضِی، وَ وَجْهِهِ الْعَلِی» و شاید این زیارت که سیّد دو جمله اش را نقل کرده همان زیارت باشد، و این
ص: 889
اختلاف اندک چنان اهمیتی ندارد اگر بگویی اوّل این زیارت: «سَلامُ اللّٰهِ وَ سَلامُ مَلائِكَتِهِ» است نه: «اَلسَّلامُ عَلَی اِسمِ اللّه» گوییم: اوّل زیارت همان «اَلسَّلامُ عَلَی اِسمِ اللّه الرَّضِیِّ» است، و سلام های سابق به منزله اذن دخول و طلب رخصت است، و شاهد بر این مطلب، مطابقت داشتن این زیارت است با زیارت روز مولود، که کمال شباهت را با هم دارند، به آنجا رجوع کن تا بر تو معلوم گردد، نیز آگاه باش در زیارت ششم «اَلسَّلاَمُ عَلَى اِسْمِ اللّه اَلرَّضِيِّ وَجْهِهِ اَلْمُضِيءِ» و زیارت روز مولود، این جمله بدون لفظ نور است ولی نه در اول زیارت بلکه در اواخر زیارت ششم و اوایل زیارت هفتم . واللّه العالم . در هر صورت از تمام زیارات مطلقه همین هفت زیارت را که نقل کردیم کافی است اگر کسی بیش از این بخواهد زیارات جامعه را بخواند، و نیز زیارت مبسوطی که پس از این برای روز غدیر نقل می کنیم قرائت کند، زیرا به خواندن آن زیارت در هر زمان، و هرکجا که شخص قرار داشته باشد، روایت وارد شده و باید زیارت حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و نماز در آن حرم مطهّر را غنیمت شمرد، زیرا نماز نزد آن بزرگوار برابر دویست هزار نماز است . از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه امام واجب الطاعة را زیارت کند، و
ص: 890
نزد او چهار رکعت نماز بخواند، برای او حجّ و عمره نوشته می شود، و ما در کتاب «هدیة الزائرین» به فضیلت مجاورت قبر امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) اشاره کردیم، ولی به شرط آنکه مجاور حق جوار آن حضرت را رعایت کند و این کار بسیار مشکلی است که برای هرکسی ممکن نیست و مقام را مقتضی ذکر آن نمی باشد، هرکه خواهد به کتاب «کلمه طیّبه» مراجعه کند .
چون خواستی آن حضرت را وداع کنی، این دعای وداع را بخوان، که پس از زیارت پنجم آمده و در کتب علما نقل شده است: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ، أَسْتَوْدِعُكَ اللّٰهَ وَ أَسْتَرْعِيكَ وَ أَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلامَ، آمَنّا بِاللّٰهِ وَ بِالرُّسُلِ وَ بِمَا جَاءَتْ بِهِ، وَ دَعَتْ إِلَيْهِ، وَ دَلَّتْ عَلَيْهِ، فَاكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِينَ . اَللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيارَتِي إِيَّاهُ، فَإِنْ تَوَفَّيْتَنِي قَبْلَ ذٰلِكَ فَإِنِّي أَشْهَدُ فِي مَمَاتِي عَلَىٰ مَا شَهِدْتُ عَلَيْهِ (1)
ص: 891
فِي حَياتِي، أَشْهَدُ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّاً، وَ الْحَسَنَ، وَ الْحُسَيْنَ، وَ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ، وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ، وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ، وَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ، وَ عَلِيَّ بْنَ مُوسىٰ، وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ، وَ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ، وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ، وَ الْحُجَّةَ بنَ الْحَسَنِ صَلَواتُكَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ أَئِمَّتِي، (1) وَ أَشْهَدُ أَنَّ مَنْ قَتَلَهُمْ وَ حارَبَهُمْ مُشْرِكُونَ، وَ مَنْ رَدَّ عَلَيْهِمْ فِي أَسْفَلِ دَرَكٍ مِنَ الْجَحِيمِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مَنْ حارَبَهُمْ لَنا أَعْداءٌ وَ نَحْنُ مِنْهُمْ بُرَءٰاءُ، وَ أَنَّهُمْ حِزْبُ الشَّيْطانِ، وَ عَلَىٰ مَنْ قَتَلَهُمْ لَعْنَةُ اللّٰهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ وَ مَنْ شَرِكَ فِيهِمْ وَ مَنْ سَرَّهُ قَتْلُهُمْ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بَعْدَ الصَّلاةِ وَ التَّسْلِيمِ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ عَلِيٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسىٰ وَ عَلِيٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُجَّةِ وَ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيارَتِهِ فَإِنْ جَعَلْتَهُ فَاحْشُرْنِي مَعَ هٰؤُلاءِ الْمُسَمَّيْنَ الْأَئِمَّةِ . (2)
ص: 892
اللّهمَّ وَ ذَلِّلْ قُلُوبَنَا لَهُمْ بِالطَّاعَةِ، وَ الْمُنَاصَحَةِ وَ الْمَحَبَّةِ، وَ حُسْنِ الْمُوَازَرَةِ وَ التَّسْلِیمِ . (1)
و آن چند زیارت است . اول: زیارت روز غدیر .
از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده که به ابن ابی نصر فرمود: هرجا که باشی، روز غدیر کنار قبر امیر المؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) حاضر شو، به درستی که در این روز حق تعالی، از مرد مؤمن و زن مؤمنه گناه شصت سال را می آمرزد، و از آتش جهنم آزاد می کند و دو برابر آنچه در ماه رمضان و شب قَدر و شب فطر آزاد کرده بدان که برای این روز شریف چند زیارت نقل شده است: اوّل: زیارت «امین اللّه» که بیان آن در زیارت دوّم مطلقه گذشت . [صفحه 863]. دوم: زیارتی است که به سندهای معتبر از حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده است، که با آن زیارت حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در روز غدیر در سالی که معتصم آن حضرت را طلبیده بود زیارت کردند، و کیفیت آن به این نحو است: چون اراده زیارت نمایی بر بارگاه نورانی بایست . و رخصت بخواه، و شیخ شهید گفته:
ص: 893
غسل می کنی، و پاک ترین جامه های خود را می پوشی، و اذن دخول می طلبی و می گویی: «اللّهمَّ إِنِّي وَقَفْتُ عَلَى بَابٍ» و این همان اذن دخول اول است که ما در اول باب نقل کردیم، پس پای راست را پیش بگذار، و داخل شو به نزدیک ضریح مقدّس برو و پشت به قبله در برابر ضریح بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللّٰهِ، خاتَمِ النَّبِيِّينَ، وَ سَيِّدِ الْمُرْسَلِينَ، وَ صَفْوَةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، أَمِينِ اللّٰهِ عَلَىٰ وَحْيِهِ وَ عَزائِمِ أَمْرِهِ، وَ الْخاتِمِ لِما سَبَقَ، وَ الْفاتِحِ لِمَا اسْتُقْبِلَ، وَ الْمُهَيْمِنِ عَلَىٰ ذٰلِكَ كُلِّهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ وَ صَلَواتُهُ وَ تَحِيَّاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَنْبِيَاءِ اللّٰهِ وَ رُسُلِهِ، وَ مَلائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ، وَ عِبَادِهِ الصَّالِحِينَ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ سَيِّدَ الْوَصِيِّينَ، وَ وَارِثَ عِلْمِ النَّبِيِّينَ، وَ وَلِيَّ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ مَوْلايَ وَ مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، يَا أَمِينَ اللّٰهِ فِي أَرْضِهِ، وَ سَفِيرَهُ فِي خَلْقِهِ، وَ حُجَّتَهُ الْبَالِغَةَ عَلَىٰ (1)
ص: 894
عِبَادِهِ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا دِينَ اللّٰهِ الْقَوِيمَ، وَ صِراطَهُ الْمُسْتَقِيمَ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبَأُ الْعَظِيمُ الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ وَ عَنْهُ يُسْأَلُونَ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، آمَنْتَ بِاللّٰهِ وَ هُمْ مُشْرِكُونَ، وَ صَدَّقْتَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ مُكَذِّبُونَ، وَ جاهَدْتَ فِي اللّٰهِ وَ هُمْ مُحْجِمُونَ، وَ عَبَدْتَ اللّٰهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ صابِراً مُحْتَسِباً حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، أَلَا لَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الظَّالِمِينَ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَيِّدَ الْمُسْلِمِينَ، وَ يَعْسُوبَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ إِمامَ الْمُتَّقِينَ، وَ قائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ أَخُو رَسُولِ اللّٰهِ، وَ وَصِيُّهُ، وَ وارِثُ عِلْمِهِ، وَ أَمِينُهُ عَلَىٰ شَرْعِهِ، وَ خَلِيفَتُهُ فِي أُمَّتِهِ، (1) وَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللّه، وَ صَدَّقَ بِمَا أُنْزِلَ عَلَی نَبِیِّهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ قَدْ بَلَّغَ عَنِ اللّٰهِ مَا أَنْزَلَهُ فِيكَ فَصَدَعَ بِأَمْرِهِ، وَ أَوْجَبَ عَلَىٰ أُمَّتِهِ فَرْضَ طاعَتِكَ وَ وِلايَتِكَ، وَ عَقَدَ عَلَيْهِمُ الْبَيْعَةَ لَكَ، وَ جَعَلَكَ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، كَما جَعَلَهُ (2)
ص: 895
اللّٰهُ كَذَلِكَ، ثُمَّ أَشْهَدَ اللّٰهَ تَعَالىٰ عَلَيْهِمْ، فَقالَ: أَلَسْتُ قَدْ بَلَّغْتُ ؟ فَقالُوا: اَللّٰهُمَّ بَلىٰ . فَقالَ: اَللّٰهُمَّ اشْهَدْ وَ كَفىٰ بِكَ شَهِيداً وَ حاكِماً بَيْنَ الْعِبادِ، فَلَعَنَ اللّٰهُ جاحِدَ وِلايَتِكَ بَعْدَ الْإِقْرارِ، وَ ناكِثَ عَهْدِكَ بَعْدَ الْمِيثَاقِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَفَيْتَ بِعَهْدِ اللّٰهِ تَعالَىٰ وَ أَنَّ اللّٰهَ تَعالَىٰ مُوفٍ لَكَ بِعَهْدِهِ «وَمَنْ أَوْفَىٰ بِما عاهَدَ عَلَيْهِ اللّٰهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً»، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ، الْحَقُّ الَّذِي نَطَقَ بِوِلايَتِكَ التَّنْزِيلُ، وَ أَخَذَ لَكَ الْعَهْدَ عَلَى الْأُمَّةِ بِذٰلِكَ الرَّسُولُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَ عَمَّكَ وَ أَخاكَ الَّذِينَ تاجَرْتُمُ اللّٰهَ بِنُفُوسِكُمْ، (1) فَأَنْزَلَ اللّه فِیکُمْ:«إِنَّ اللّٰهَ اشْتَرىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوٰالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقٰاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرٰاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفىٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اللّٰهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بٰايَعْتُمْ بِهِ وَ ذٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ (2)
ص: 896
اَلتّٰائِبُونَ الْعٰابِدُونَ الْحٰامِدُونَ السّٰائِحُونَ، الرّٰاكِعُونَ السّٰاجِدُونَ، الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ النّٰاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ الْحٰافِظُونَ لِحُدُودِ اللّٰهِ ؛ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ»، أَشْهَدُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، أَنَّ الشَّاكَّ فِيكَ مَا آمَنَ بِالرَّسُولِ الْأَمِينِ، وَ أَنَّ الْعادِلَ بِكَ غَيْرَكَ عانِدٌ (عادلٌ) عَنِ الدِّينِ الْقَوِيمِ، الَّذِي ارْتَضَاهُ لَنَا رَبُّ الْعَالَمِينَ، وَ أَكْمَلَهُ، بِوِلايَتِكَ يَوْمَ الْغَدِيرِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْمَعْنِيُّ بِقَوْلِ الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ : «وَ أَنَّ هٰذٰا صِرٰاطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ، وَ لاٰ تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ»، ضَلَّ وَ اللّٰهِ وَ أَضَلَّ مَنِ اتَّبَعَ سِواكَ وَ عَنَدَ عَنِ الْحَقِّ مَنْ عاداكَ . (1)اللّهمَّ سَمِعْنَا لِأَمْرِكَ وَ أَطَعْنَا، وَ اتَّبَعْنَا صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ، فَاهْدِنَا رَبَّنَا، وَ لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا إِلَى طَاعَتِكَ، وَ اجْعَلْنَا مِنَ الشَّاكِرِينَ لِأَنْعُمِكَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ لَمْ تَزَلْ للّهوَى مُخَالِفاً، وَ لِلتُّقَى مُحَالِفاً، وَ عَلَى كَظْمِ الْغَيْظِ قَادِراً، (2)
ص: 897
وَ عَنِ النَّاسِ عَافِياً غَافِراً، وَ إِذَا عُصِيَ اللّه سَاخِطاً، وَ إِذَا أُطِيعَ اللّه رَاضِياً، وَ بِمَا عَهِدَ إِلَيْكَ عَامِلاً، رَاعِياً لِمَا اسْتُحْفِظْتَ، حَافِظاً لِمَا اسْتُودِعْتَ، مُبَلِّغاً مَا حُمِّلْتَ، مُنْتَظِراً مَا وُعِدْتَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ مَا اتَّقَيْتَ ضَارِعاً، وَ لا أَمْسَكْتَ عَنْ حَقِّكَ جَازِعاً وَ لا أَحْجَمْتَ عَنْ مُجَاهَدَةِ غَاصِبِيكَ نَاكِلاً، وَ لا أَظْهَرْتَ الرِّضَى بِخِلافِ مَا يُرْضِي اللّه مُدَاهِناً، وَ لا وَهَنْتَ لِمَا أَصَابَكَ فِي سَبِيلِ اللّه، (1) وَ لا ضَعُفْتَ ؛ وَ لا اسْتَكَنْتَ عَنْ طَلَبِ حَقِّكَ مُرَاقِبا، مَعَاذَ اللّه أَنْ تَكُونَ كَذَلِكَ، بَلْ إِذْ ظُلِمْتَ احْتَسَبْتَ رَبَّكَ، وَ فَوَّضْتَ إِلَيْهِ أَمْرَكَ، وَ ذَكَّرْتَهُمْ فَمَا ادَّكَرُوا وَ وَعَظْتَهُمْ فَمَا اتَّعَظُوا، وَ خَوَّفْتَهُمُ اللّه فَمَا تَخَوَّفُوا، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ جَاهَدْتَ فِي اللّه حَقَّ جِهَادِهِ، حَتَّى دَعَاكَ اللّه إِلَى جِوَارِهِ وَ قَبَضَكَ إِلَيْهِ بِاخْتِيَارِهِ، وَ أَلْزَمَ أَعْدَاءَكَ الْحُجَّةَ بِقَتْلِهِمْ إِيَّاكَ، لِتَكُونَ الْحُجَّةُ لَكَ عَلَيْهِمْ، مَعَ مَا لَكَ (2)
ص: 898
مِنَ الْحُجَجِ الْبَالِغَةِ عَلَى جَمِيعِ خَلْقِهِ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، عَبَدْتَ اللّه مُخْلِصا وَ جَاهَدْتَ فِي اللّه صَابِراً وَ جُدْتَ بِنَفْسِكَ مُحْتَسِباً وَ عَمِلْتَ بِكِتَابِهِ وَ اتَّبَعْتَ سُنَّةَ نَبِيِّهِ وَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ مَا اسْتَطَعْتَ، مُبْتَغِيا مَا عِنْدَ اللّه، رَاغِباً فِيمَا وَعَدَ اللّه لا تَحْفِلُ بِالنَّوَائِبِ، وَ لا تَهِنُ عِنْدَ الشَّدَائِدِ، (1) وَ لا تَحْجِمُ عَنْ مُحَارِبٍ، أَفِكَ مَنْ نَسَبَ غَيْرَ ذَلِكَ إِلَيْكَ، وَ افْتَرَى بَاطِلاً عَلَيْكَ، وَ أَوْلَى لِمَنْ عَنَدَ عَنْكَ، لَقَدْ جَاهَدْتَ فِي اللّه حَقَّ الْجِهَادِ وَ صَبَرْتَ عَلَى الْأَذَى صَبْرَ احْتِسَابٍ، وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللّه، وَ صَلَّى لَهُ وَ جَاهَدَ وَ أَبْدَى صَفْحَتَهُ فِي دَارِ الشِّرْكِ، وَ الْأَرْضُ مَشْحُونَةٌ ضَلالَةً، وَ الشَّيْطَانُ يُعْبَدُ جَهْرَةً وَ أَنْتَ الْقَائِلُ: لا تَزِيدُنِي كَثْرَةُ النَّاسِ حَوْلِي عِزَّةً، وَ لا تَفَرُّقُهُمْ عَنِّي وَحْشَةً، وَ لَوْ أَسْلَمَنِي النَّاسُ جَمِيعاً، لَمْ أَكُنْ (2)
ص: 899
مُتَضَرِّعاً ؛ اعْتَصَمْتَ بِاللّه فَعَزَزْتَ، وَ آثَرْتَ الْآخِرَةَ عَلَى الْأُولَى فَزَهِدْتَ، وَ أَيَّدَكَ اللّه وَ هَدَاكَ، وَ أَخْلَصَكَ وَ اجْتَبَاكَ، فَمَا تَنَاقَضَتْ أَفْعَالُكَ وَ لا اخْتَلَفَتْ أَقْوَالُكَ، وَ لا تَقَلَّبَتْ أَحْوَالُكَ، وَ لا ادَّعَيْتَ وَ لا افْتَرَيْتَ عَلَى اللّه كَذِباً، وَ لا شَرِهْتَ إِلَى الْحُطَامِ وَ لا دَنَّسَكَ الْآثَامُ وَ لَمْ تَزَلْ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّكَ، وَ يَقِينٍ مِنْ أَمْرِكَ تَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ أَشْهَدُ شَهَادَةَ حَقٍّ (1) وَ أُقْسِمُ بِاللّه قَسَمَ صِدْقٍ أَنَّ مُحَمَّداً وَ آلَهُ صَلَوَاتُ اللّه عَلَيْهِمْ سَادَاتُ الْخَلْقِ، وَ أَنَّكَ عَبْدُ اللّه وَ وَلِيُّهُ وَ أَخُو الرَّسُولِ وَ وَصِيُّهُ وَ وَارِثُهُ وَ أَنَّهُ الْقَائِلُ لَكَ وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ مَا آمَنَ بِي مَنْ كَفَرَ بِكَ، وَ لا أَقَرَّ بِاللّه مَنْ جَحَدَكَ وَ قَدْ ضَلَّ مَنْ صَدَّ عَنْكَ وَ لَمْ يَهْتَدِ إِلَى اللّه وَ لا إِلَيَّ مَنْ لا يَهْتَدِي بِكَ وَ هُوَ قَوْلُ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تَابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صَالِحا ثُمَّ اهْتَدَى» إِلَى وِلايَتِكَ . (2)
ص: 900
مَوْلايَ فَضْلُكَ لا يَخْفَى، وَ نُورُكَ لا يُطْفَأُ (لا يُطْفَیٰ )، وَ أَنَّ مَنْ جَحَدَكَ الظَّلُومُ الْأَشْقَى ؛ مَوْلايَ أَنْتَ الْحُجَّةُ عَلَى الْعِبَادِ، وَ الْهَادِي إِلَى الرَّشَادِ وَ الْعُدَّةُ لِلْمَعَادِ؛ مَوْلايَ لَقَدْ رَفَعَ اللّه فِي الْأُولَى مَنْزِلَتَكَ، وَ أَعْلَى فِي الْآخِرَةِ دَرَجَتَكَ، وَ بَصَّرَكَ مَا عَمِيَ عَلَى مَنْ خَالَفَكَ، وَ حَالَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ مَوَاهِبِ اللّه لَكَ، (1) فَلَعَنَ اللّه مُسْتَحِلِّي الْحُرْمَةِ مِنْكَ، وَ ذَائِدِي الْحَقِّ عَنْكَ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُمُ الْأَخْسَرُونَ، الَّذِينَ تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَ هُمْ فِيهَا كَالِحُونَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ مَا أَقْدَمْتَ وَ لا أَحْجَمْتَ وَ لا نَطَقْتَ وَ لا أَمْسَكْتَ إِلا بِأَمْرٍ مِنَ اللّه وَ رَسُولِهِ ؛ قُلْتَ: وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَقَدْ نَظَرَ إِلَيَّ رَسُولُ اللّه، صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ، أَضْرِبُ بِالسَّيْفِ قُدْما، فَقَالَ: يَا عَلِيُّ أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلّا أَنَّهُ لا نَبِيَّ بَعْدِي، وَ أُعْلِمُكَ أَنَّ مَوْتَكَ وَ حَيَاتَكَ مَعِي، وَ عَلَى سُنَّتِي فَوَ اللّه مَا كَذِبْتُ وَ لا كُذِّبْتُ، وَ لا ضَلَلْتُ (2)
ص: 901
وَ لا ضُلَّ بِي، وَ لا نَسِيتُ مَا عَهِدَ إِلَيَّ رَبِّي، وَ إِنِّي لَعَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي بَيَّنَهَا لِنَبِيِّهِ وَ بَيَّنَهَا النَّبِيُّ لِي، وَ إِنِّي لَعَلَى الطَّرِيقِ الْوَاضِحِ أَلْفِظُهُ لَفْظا صَدَقْتَ، وَ اللّه وَ قُلْتَ الْحَقَّ ؛ فَلَعَنَ اللّه مَنْ سَاوَاكَ بِمَنْ نَاوَاكَ، وَ اللّه جَلَّ اسْمُهُ يَقُولُ: (1) «هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ» فَلَعَنَ اللّه مَنْ عَدَلَ بِكَ مَنْ فَرَضَ اللّه عَلَيْهِ وِلايَتَكَ، وَ أَنْتَ وَلِيُّ اللّه وَ أَخُو رَسُولِهِ، وَ الذَّابُّ عَنْ دِينِهِ وَ الَّذِي نَطَقَ الْقُرْآنُ بِتَفْضِيلِهِ ؛ قَالَ اللّه تَعَالَى: «وَ فَضَّلَ اللّه الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْراً عَظِيماً دَرَجَاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ كَانَ اللّه غَفُوراً رَحِيماً» وَ قَالَ اللّه تَعَالَى: «أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَ عِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ، كَمَنْ آمَنَ بِاللّه وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ، وَ جَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللّه لا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللّه، وَ اللّه لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ . الَّذِینَ آمَنُوا وَ هَاجَرُوا وَ جَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللّه، بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ (2)
ص: 902
أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللّه ؛ وَ أُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ ؛ يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوَانٍ، وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُقِيمٌ، خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدا إِنَّ اللّه عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ» أَشْهَدُ أَنَّكَ الْمَخْصُوصُ بِمِدْحَةِ اللّه الْمُخْلِصُ لِطَاعَةِ اللّه، لَمْ تَبْغِ بِالْهُدَى بَدَلا وَ لَمْ تُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّكَ أَحَدا وَ أَنَّ اللّه تَعَالَى اسْتَجَابَ لِنَبِيِّهِ صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ، فِيكَ دَعْوَتَهُ ثُمَّ أَمَرَهُ بِإِظْهَارِ مَا أَوْلاكَ لِأُمَّتِهِ إِعْلاءً لِشَأْنِكَ وَ إِعْلانا لِبُرْهَانِكَ، وَ دَحْضاً لِلْأَبَاطِيلِ وَ قَطْعاً لِلْمَعَاذِيرِ فَلَمَّا أَشْفَقَ مِنْ فِتْنَةِ الْفَاسِقِينَ، وَ اتَّقَى فِيكَ الْمُنَافِقِينَ أَوْحَى إِلَيْهِ رَبُّ الْعَالَمِينَ: (1) «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ، بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ، وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ، وَ اللّه يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ» فَوَضَعَ عَلَى نَفْسِهِ أَوْزَارَ الْمَسِيرِ، وَ نَهَضَ فِي رَمْضَاءِ الْهَجِيرِ فَخَطَبَ، وَ أَسْمَعَ وَ نَادَى فَأَبْلَغَ ثُمَّ سَأَلَهُمْ أَجْمَعَ فَقَالَ هَلْ بَلَّغْتُ؟ فَقَالُوا: اللّهمَّ بَلَى فَقَالَ: اللّهمَّ اشْهَدْ ثُمَّ قَالَ: أَلَسْتُ أَوْلَى (2)
ص: 903
بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، فَقَالُوا :بَلَى، فَأَخَذَ بِيَدِكَ وَ قَالَ: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلاهُ، اللّهمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ» فَمَا آمَنَ بِمَا أَنْزَلَ اللّه فِیکَ عَلَی نَبِیِّهِ إِلّا قَلِیلٌ، وَ لا زَادَ أَکْثَرَهُمْ غَیْرَ تَخْسِیرٍ، وَ لَقَدْ أَنْزَلَ اللّه تَعَالَی فِیکَ مِنْ قَبْلُ وَ هُمْ کَارِهُونَ: (1) «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّه بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ، وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ، يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّه وَ لا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ، ذَلِكَ فَضْلُ اللّه يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَ اللّه وَاسِعٌ عَلِيمٌ، إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّه وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ، وَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ، وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللّه وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللّه هُمُ الْغَالِبُونَ» «رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنْزَلْتَ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ، فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ» «رَبَّنَا لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا، وَ هَبْ لَنَا (2)
ص: 904
لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ». اللّهمَّ إِنَّا نَعْلَمُ أَنَّ هَذَا هُوَ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِكَ، فَالْعَنْ مَنْ عَارَضَهُ وَ اسْتَكْبَرَ، وَ كَذَّبَ بِهِ وَ كَفَرَ، «وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ». (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ سَيِّدَ الْوَصِيِّينَ وَ أَوَّلَ الْعَابِدِينَ، وَ أَزْهَدَ الزَّاهِدِينَ وَ رَحمهُ اللّه وَ بَرَكَاتُهُ، وَ صَلَوَاتُهُ وَ تَحِيَّاتُهُ ؛ أَنْتَ مُطْعِمُ الطَّعَامِ عَلَى حُبِّهِ، مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيراً لِوَجْهِ اللّه، لا تُرِيدُ مِنْهُمْ جَزَاءً وَ لا شُكُورا، وَ فِيكَ أَنْزَلَ اللّه تَعَالَى: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ، وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» ؛ وَ أَنْتَ الْكَاظِمُ لِلْغَيْظِ، وَ الْعَافِي عَنِ النَّاسِ، وَ اللّه يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ، وَ أَنْتَ الصَّابِرُ فِي الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ، وَ حِينَ الْبَأْسِ وَ أَنْتَ الْقَاسِمُ بِالسَّوِيَّةِ، وَ الْعَادِلُ فِي الرَّعِيَّةِ، وَ الْعَالِمُ بِحُدُودِ اللّه مِنْ جَمِيعِ الْبَرِيَّةِ، وَ اللّه تَعَالَى أَخْبَرَ عَمَّا أَوْلاكَ مِنْ فَضْلِهِ بِقَوْلِهِ: «أَ فَمَنْ (2)
ص: 905
كَانَ مُؤْمِنا كَمَنْ كَانَ فَاسِقا لا يَسْتَوُونَ؟! أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى، نُزُلا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» ؛ وَ أَنْتَ الْمَخْصُوصُ بِعِلْمِ التَّنْزِيلِ، وَ حُكْمِ التَّأْوِيلِ، وَ نَصِّ الرَّسُولِ، وَ لَكَ الْمَوَاقِفُ الْمَشْهُودَةُ، وَ الْمَقَامَاتُ الْمَشْهُورَةُ، وَ الْأَيَّامُ الْمَذْكُورَةُ، يَوْمَ بَدْرٍ وَ يَوْمَ الْأَحْزَابِ، «إِذْ زَاغَتِ الْأَبْصَارُ، وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ، وَ تَظُنُّونَ بِاللّه الظُّنُونَا ؛ هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ، وَ زُلْزِلُوا زِلْزَالا شَدِيدا ؛ وَ إِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ، مَا وَعَدَنَا اللّه وَ رَسُولُهُ إِلّا غُرُورا (1)إِذْ قَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ: يَا أَهْلَ يَثْرِبَ لا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا، وَ يَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ: إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَ مَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِنْ يُرِيدُونَ إِلّا فِرَارا» . وَ قَالَ اللّه تَعَالَى: «وَ لَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا: هَذَا مَا وَعَدَنَا اللّه وَ رَسُولُهُ، وَ صَدَقَ اللّه وَ رَسُولُهُ، وَ مَا زَادَهُمْ إِلّا إِيمَانا (2)
ص: 906
وَ تَسْلِيما»، فَقَتَلْتَ عَمْرَهُمْ، وَ هَزَمْتَ جَمْعَهُمْ، «وَ رَدَّ اللّه الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنَالُوا خَيْرا، وَ كَفَى اللّه الْمُؤْمِنِينَ الْقِتَالَ، وَ كَانَ اللّه قَوِيّا عَزِيزا»، وَ يَوْمَ أُحُدٍ «إِذْ يُصْعِدُونَ وَ لا يَلْوُونَ عَلَى أَحَدٍ، وَ الرَّسُولُ يَدْعُوهُمْ فِي أُخْرَاهُمْ» وَ أَنْتَ تَذُودُ بُهَمَ الْمُشْرِكِينَ عَنِ النَّبِيِّ، ذَاتَ الْيَمِينِ وَ ذَاتَ الشِّمَالِ، حَتَّى رَدَّهُمُ اللّه تَعَالَى عَنْكُمَا خَائِفِينَ، وَ نَصَرَ بِكَ الْخَاذِلِينَ، وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ عَلَی مَا نَطَقَ بِهِ التَّنْزِیلُ: (1) «إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئا، وَ ضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ، ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ، ثُمَّ أَنْزَلَ اللّه سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِين» ؛ وَ الْمُؤْمِنُونَ أَنْتَ وَ مَنْ يَلِيكَ، وَ عَمُّكَ الْعَبَّاسُ يُنَادِي الْمُنْهَزِمِينَ: يَا أَصْحَابَ سُورَةِ الْبَقَرَةِ، يَا أَهْلَ بَيْعَةِ الشَّجَرَةِ، حَتَّى اسْتَجَابَ لَهُ قَوْمٌ قَدْ كَفَيْتَهُمُ الْمَئُونَةَ، وَ تَكَفَّلْتَ دُونَهُمُ الْمَعُونَةَ، فَعَادُوا آيِسِينَ مِنَ الْمَثُوبَةِ، رَاجِينَ (2)
ص: 907
وَعْدَ اللّه تَعَالَى بِالتَّوْبَةِ، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللّه جَلَّ ذِكْرُهُ: «ثُمَّ يَتُوبُ اللّه مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ عَلَى مَنْ يَشَاءُ» وَ أَنْتَ حَائِزٌ دَرَجَةَ الصَّبْرِ، فَائِزٌ بِعَظِيمِ الْأَجْرِ، وَ يَوْمَ خَيْبَرَ إِذْ أَظْهَرَ اللّه خَوَرَ الْمُنَافِقِينَ، وَ قَطَعَ دَابِرَ الْكَافِرِينَ، وَ الْحَمْدُ للّه رَبِّ الْعَالَمِينَ ؛ «وَ لَقَدْ كَانُوا عَاهَدُوا اللّه مِنْ قَبْلُ لا يُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ، وَ كَانَ عَهْدُ اللّه مَسْئُولا» ؛ (1) مَوْلايَ أَنْتَ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ، وَ الْمَحَجَّةُ الْوَاضِحَةُ، وَ النِّعْمَةُ السَّابِغَةُ، وَ الْبُرْهَانُ الْمُنِيرُ، فَهَنِيئاً لَكَ بِمَا آتَاكَ اللّه مِنْ فَضْلٍ، وَ تَبّا لِشَانِئِكَ ذِي الْجَهْلِ، شَهِدْتَ مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ جَمِيعَ حُرُوبِهِ وَ مَغَازِيهِ، تَحْمِلُ الرَّايَةَ أَمَامَهُ، وَ تَضْرِبُ بِالسَّيْفِ قُدَّامَهُ، ثُمَّ لِحَزْمِكَ الْمَشْهُورِ، وَ بَصِيرَتِكَ فِي الْأُمُورِ، أَمَّرَكَ فِي الْمَوَاطِنِ وَ لَمْ يَكُنْ عَلَيْكَ أَمِيرٌ، وَ كَمْ مِنْ أَمْرٍ صَدَّكَ عَنْ إِمْضَاءِ عَزْمِكَ فِيهِ التُّقَى، وَ اتَّبَعَ غَيْرُكَ فِي مِثْلِهِ الْهَوَى، فَظَنَّ الْجَاهِلُونَ أَنَّكَ عَجَزْتَ عَمَّا إِلَيْهِ (2)
ص: 908
انْتَهَى، ضَلَّ وَ اللّه الظَّانُّ لِذَلِكَ وَ مَا اهْتَدَى، وَ لَقَدْ أَوْضَحْتَ مَا أَشْكَلَ مِنْ ذَلِكَ لِمَنْ تَوَهَّمَ وَ امْتَرَى، بِقَوْلِكَ صَلَّى اللّه عَلَيْكَ : (1) «قَدْ يَرَى الْحُوَّلُ الْقُلَّبُ وَجْهَ الْحِيلَةِ، وَ دُونَهَا حَاجِزٌ مِنْ تَقْوَى اللّه، فَيَدَعُهَا رَأْيَ الْعَيْنِ، وَ يَنْتَهِزُ فُرْصَتَهَا مَنْ لا حَرِيجَةَ لَهُ فِي الدِّينِ»، صَدَقْتَ وَ اللّه، وَ خَسِرَ الْمُبْطِلُونَ، وَ إِذْ مَاكَرَكَ النَّاكِثَانِ فَقَالا، نُرِيدُ الْعُمْرَةَ فَقُلْتَ لَهُمَا: «لَعَمْرُكُمَا مَا تُرِيدَانِ الْعُمْرَةَ، لَكِنْ تُرِيدَانِ الْغَدْرَةَ»، فَأَخَذْتَ الْبَيْعَةَ عَلَيْهِمَا، وَ جَدَّدْتَ الْمِيثَاقَ فَجَدَّا فِي النِّفَاقِ، فَلَمَّا نَبَّهْتَهُمَا عَلَى فِعْلِهِمَا، أَغْفَلا وَ عَادَا وَ مَا انْتَفَعَا، وَ كَانَ عَاقِبَةُ أَمْرِهِمَا خُسْرا ؛ ثُمَّ تَلاهُمَا أَهْلُ الشَّامِ، فَسِرْتَ إِلَيْهِمْ بَعْدَ الْإِعْذَارِ، وَ هُمْ لا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ، وَ لا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ، هَمَجٌ رَعَاعٌ ضَالُّونَ، وَ بِالَّذِي أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ فِيكَ كَافِرُونَ، وَ لِأَهْلِ الْخِلافِ عَلَيْكَ نَاصِرُونَ، وَ قَدْ أَمَرَ اللّه تَعَالَى بِاتِّبَاعِكَ، وَ نَدَبَ (2)
ص: 909
الْمُؤْمِنِينَ إِلَى نَصْرِكَ، وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا، اتَّقُوا اللّه وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ» . مَوْلايَ بِكَ ظَهَرَ الْحَقُّ، وَ قَدْ نَبَذَهُ الْخَلْقُ، وَ أَوْضَحْتَ السُّنَنَ بَعْدَ الدُّرُوسِ وَ الطَّمْسِ، فَلَكَ سَابِقَةُ الْجِهَادِ عَلَى تَصْدِيقِ التَّنْزِيلِ ؛ وَ لَكَ فَضِيلَةُ الْجِهَادِ عَلَى تَحْقِيقِ التَّأْوِيلِ، وَ عَدُوُّكَ عَدُوُّ اللّه، جَاحِدٌ لِرَسُولِ اللّه، يَدْعُو بَاطِلاً وَ يَحْكُمُ جَائِرا، وَ يَتَأَمَّرُ غَاصِباً وَ يَدْعُو حِزْبَهُ إِلَى النَّارِ وَ عَمَّارٌ يُجَاهِدُ وَ يُنَادِي بَيْنَ الصَّفَّيْنِ: الرَّوَاحَ الرَّوَاحَ إِلَى الْجَنَّةِ، وَ لَمَّا اسْتَسْقَى فَسُقِيَ اللَّبَنَ، كَبَّرَ وَ قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللّه صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ: آخِرُ شَرَابِكَ مِنَ الدُّنْيَا ضَيَاحٌ مِنْ لَبَنٍ (1) وَ تَقْتُلُكَ الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ ؛ فَاعْتَرَضَهُ أَبُو الْعَادِيَةِ الْفَزَارِيُّ فَقَتَلَهُ، فَعَلَى أَبِي الْعَادِيَةِ لَعْنَةُ اللّه، وَ لَعْنَةُ مَلائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ أَجْمَعِينَ، وَ عَلَى مَنْ سَلَّ سَيْفَهُ عَلَيْكَ، وَ سَلَلْتَ سَيْفَكَ عَلَيْهِ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَ الْمُنَافِقِينَ (2)
ص: 910
إِلَى يَوْمِ الدِّينِ، وَ عَلَى مَنْ رَضِيَ بِمَا سَاءَكَ وَ لَمْ يَكْرَهْهُ، وَ أَغْمَضَ عَيْنَهُ وَ لَمْ يُنْكِرْ، أَوْ أَعَانَ عَلَيْكَ بِيَدٍ أَوْ لِسَانٍ، أَوْ قَعَدَ عَنْ نَصْرِكَ، أَوْ خَذَلَ عَنِ الْجِهَادِ مَعَكَ، أَوْ غَمَطَ فَضْلَكَ، وَ جَحَدَ حَقَّكَ، أَوْ عَدَلَ بِكَ مَنْ جَعَلَكَ اللّه أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ، وَ صَلَوَاتُ اللّه عَلَيْكَ، وَ رَحمةُ اللّه وَ بَرَكَاتُهُ، وَ سَلامُهُ وَ تَحِيَّاتُهُ، وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ مِنْ آلِكَ الطَّاهِرِينَ، (1) وَ الْأَمْرُ الْأَعْجَبُ، وَ الْخَطْبُ الْأَفْظَعُ بَعْدَ جَحْدِكَ حَقَّكَ، غَصْبُ الصِّدِّيقَةِ الطَّاهِرَةِ الزَّهْرَاءِ، سَيِّدَةِ النِّسَاءِ فَدَكاً، وَ رَدُّ شَهَادَتِكَ وَ شَهَادَةِ السَّيِّدَيْنِ سُلالَتِكَ، وَ عِتْرَةِ الْمُصْطَفَى صَلَّى اللّه عَلَيْكُمْ، وَ قَدْ أَعْلَى اللّه تَعَالَى عَلَى الْأُمَّةِ دَرَجَتَكُمْ، وَ رَفَعَ مَنْزِلَتَكُمْ، وَ أَبَانَ فَضْلَكُمْ، وَ شَرَّفَكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ، فَأَذْهَبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهَّرَكُمْ تَطْهِيراً قَالَ اللّه عَزَّوَجَلَّ: «إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعا، إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ (2)
ص: 911
جَزُوعاً، وَ إِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً إِلا الْمُصَلِّينَ»، فَاسْتَثْنَى اللّه تَعَالَى نَبِيَّهُ الْمُصْطَفَى، وَ أَنْتَ يَا سَيِّدَ الْأَوْصِيَاءِ مِنْ جَمِيعِ الْخَلْقِ، فَمَا أَعْمَهَ مَنْ ظَلَمَكَ عَنِ الْحَقِّ ؛ (1)ثُمَّ أَفْرَضُوكَ سَهْمَ ذَوِي الْقُرْبَى مَكْراً، وَ أَحَادُوهُ عَنْ أَهْلِهِ جَوْراً، فَلَمَّا آلَ الْأَمْرُ إِلَيْكَ أَجْرَيْتَهُمْ عَلَى مَا أَجْرَيَا، رَغْبَةً عَنْهُمَا بِمَا عِنْدَ اللّه لَكَ، فَأَشْبَهَتْ مِحْنَتُكَ بِهِمَا مِحَنَ الْأَنْبِيَاءِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، عِنْدَ الْوَحْدَةِ وَ عَدَمِ الْأَنْصَارِوَ أَشْبَهْتَ فِي الْبَيَاتِ عَلَى الْفِرَاشِ الذَّبِيحَ عَلَيهِ السَّلَامُ، إِذْ أَجَبْتَ كَمَا أَجَابَ، وَ أَطَعْتَ كَمَا أَطَاعَ إِسْمَاعِيلُ، صَابِراً مُحْتَسِباً، إِذْ قَالَ لَهُ: «يَا بُنَيَّ، إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ، فَانْظُرْ مَا ذَا تَرَى، قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ، سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللّه مِنَ الصَّابِرِينَ»؛ وَ كَذَلِكَ أَنْتَ لَمَّا أَبَاتَكَ النَّبِيُّ، صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَمَرَكَ أَنْ تَضْجَعَ فِي مَرْقَدِهِ، وَاقِيا لَهُ بِنَفْسِكَ، أَسْرَعْتَ إِلَى إِجَابَتِهِ مُطِيعا، وَ لِنَفْسِكَ (2)
ص: 912
عَلَی الْقَتْلِ مُوَطِّنا، فَشَكَرَ اللّه تَعَالَى طَاعَتَكَ، وَ أَبَانَ عَنْ جَمِيلِ فِعْلِكَ، بِقَوْلِهِ جَلَّ ذِكْرُهُ: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللّه» ؛ ثُمَّ مِحْنَتُكَ يَوْمَ صِفِّينَ، وَ قَدْ رُفِعَتِ الْمَصَاحِفُ حِيلَةً وَ مَكْراً، فَأَعْرَضَ الشَّكُّ، وَ عُزِفَ الْحَقُّ، وَ اتُّبِعَ الظَّنُّ، أَشْبَهَتْ مِحْنَةَ هَارُونَ، إِذْ أَمَّرَهُ مُوسَى عَلَى قَوْمِهِ، فَتَفَرَّقُوا عَنْهُ، وَ هَارُونُ يُنَادِي بِهِمْ وَ يَقُولُ: «يَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنْتُمْ بِهِ، وَ إِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ، فَاتَّبِعُونِي وَ أَطِيعُوا أَمْرِي، قَالُوا: لَنْ نَبْرَحَ عَلَيْهِ عَاكِفِينَ، حَتَّى يَرْجِعَ إِلَيْنَا مُوسَى» ؛ وَ كَذَلِكَ أَنْتَ لَمَّا رُفِعَتِ الْمَصَاحِفُ، قُلْتَ: يَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنْتُمْ بِهَا وَ خُدِعْتُمْ، فَعَصَوْكَ وَ خَالَفُوا عَلَيْكَ، وَ اسْتَدْعَوْا نَصْبَ الْحَكَمَيْنِ فَأَبَيْتَ عَلَيْهِمْ، وَ تَبَرَّأْتَ إِلَى اللّه مِنْ فِعْلِهِمْ، وَ فَوَّضْتَهُ إِلَيْهِمْ، فَلَمَّا أَسْفَرَ الْحَقُّ وَ سَفِهَ الْمُنْكَرُ، وَ اعْتَرَفُوا بِالزَّلَلِ وَ الْجَوْرِ عَنِ الْقَصْدِ، اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِهِ، وَ أَلْزَمُوكَ عَلَى سَفَهٍ (1)
ص: 913
الَّذِي أَبَيْتَهُ وَ أَحَبُّوهُ وَ حَظَرْتَهُ، وَ أَبَاحُوا ذَنْبَهُمُ الَّذِي اقْتَرَفُوهُ، وَ أَنْتَ عَلَى نَهْجِ بَصِيرَةٍ وَ هُدًى، وَ هُمْ عَلَى سُنَنِ ضَلالَةٍ وَ عَمًى، فَمَا زَالُوا عَلَى النِّفَاقِ مُصِرِّينَ، وَ فِي الْغَيِّ مُتَرَدِّدِينَ، حَتَّى أَذَاقَهُمُ اللّه وَبَالَ أَمْرِهِمْ، فَأَمَاتَ بِسَيْفِكَ مَنْ عَانَدَكَ فَشَقِيَ وَ هَوَى، وَ أَحْيَا بِحُجَّتِكَ مَنْ سَعِدَ فَهُدِيَ، صَلَوَاتُ اللّه عَلَيْكَ، غَادِيَةً وَ رَائِحَةً، وَ عَاكِفَةً وَ ذَاهِبَةً، فَمَا يُحِيطُ الْمَادِحُ وَصْفَكَ، وَ لا يُحْبِطُ الطَّاعِنُ فَضْلَكَ، أَنْتَ أَحْسَنُ الْخَلْقِ عِبَادَةً، وَ أَخْلَصُهُمْ زَهَادَةً، وَ أَذَبُّهُمْ عَنِ الدِّينِ، أَقَمْتَ حُدُودَ اللّه بِجُهْدِكَ، وَ فَلَلْتَ عَسَاكِرَ الْمَارِقِينَ بِسَيْفِكَ، تُخْمِدُ لَهَبَ الْحُرُوبِ بِبَنَانِكَ، وَ تَهْتِكُ سُتُورَ الشُّبَهِ بِبَيَانِكَ، وَ تَكْشِفُ لَبْسَ الْبَاطِلِ عَنْ صَرِيحِ الْحَقِّ، لا تَأْخُذُكَ فِي اللّه لَوْمَةُ لائِمٍ، وَ فِي مَدْحِ اللّه تَعَالَى لَكَ غِنًى عَنْ مَدْحِ الْمَادِحِينَ، وَ تَقْرِيظِ الْوَاصِفِينَ قَالَ اللّه تَعَالَى: «مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا (1)
ص: 914
مَا عَاهَدُوا اللّه عَلَيْهِ، فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ، وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ، وَ مَا بَدَّلُوا تَبْدِيلا» ؛ وَ لَمَّا رَأَيْتَ أَنْ قَتَلْتَ النَّاكِثِينَ، وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ، وَ صَدَقَكَ رَسُولُ اللّه صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَعْدَهُ، فَأَوْفَيْتَ بِعَهْدِهِ، قُلْتَ: أَمَا آنَ أَنْ تُخْضَبَ هَذِهِ، مِنْ هَذِهِ ام مَتَى يُبْعَثُ أَشْقَاهَا، وَاثِقا بِأَنَّكَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّكَ، وَ بَصِيرَةٍ مِنْ أَمْرِكَ، قَادِمٌ عَلَى اللّه، مُسْتَبْشِرٌ بِبَيْعِكَ الَّذِي بَايَعْتَهُ بِهِ، وَ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ اللّهمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَنْبِيَائِكَ، وَ أَوْصِيَاءِ أَنْبِيَائِكَ بِجَمِيعِ لَعَنَاتِكَ، (1) و أَصْلِهِمْ حَرَّ نَارِكَ، وَ الْعَنْ مَنْ غَصَبَ وَلِيَّكَ حَقَّهُ، وَ أَنْكَرَ عَهْدَهُ، وَ جَحَدَهُ بَعْدَ الْيَقِينِ، وَ الْإِقْرَارِ بِالْوِلايَةِ لَهُ يَوْمَ أَكْمَلْتَ لَهُ الدِّينَ ؛ اللّهمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَنْ ظَلَمَهُ، وَ أَشْيَاعَهُمْ وَ أَنْصَارَهُمْ ؛ اللّهمَّ الْعَنْ ظَالِمِي الْحُسَيْنِ وَ قَاتِلِيهِ، وَ الْمُتَابِعِينَ عَدُوَّهُ وَ نَاصِرِيهِ، وَ الرَّاضِينَ بِقَتْلِهِ وَ خَاذِلِيهِ لَعْنا وَبِيلا ؛ اللّهمَّ (2)
ص: 915
الْعَنْ أَوَّلَ ظَالِمٍ ظَلَمَ آلَ مُحَمَّدٍ، وَ مَانِعِيهِمْ حُقُوقَهُمْ ؛ اللّهمَّ خُصَّ أَوَّلَ ظَالِمٍ وَ غَاصِبٍ لِآلِ مُحَمَّدٍ بِاللَّعْنِ، وَ كُلَّ مُسْتَنٍّ بِمَا سَنَّ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، اللّهمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ، خَاتَمِ النَّبِيِّينَ، وَ عَلَى عَلِيٍّ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ وَ اجْعَلْنَا بِهِمْ مُتَمَسِّكِينَ، وَ بِوِلايَتِهِمْ مِنَ الْفَائِزِينَ الْآمِنِينَ، الَّذِينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ . (1)
مؤلّف گوید: ما در کتاب «هدیة الزائرین» به سند این زیارت اشاره کردیم و اینکه این زیارت را هر روز از نزدیک و دور می شود خواند، و این فایده بزرگی است که البته مشتاقان به عبادت، و شائقان زیارت حضرت شاه ولایت (عَلَيهِ السَّلَامُ) آن را غنیمت خواهند شمرد .
سوّم: زیارتی است که در کتاب «اقبال» از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده که فرمود: هرگاه در روز عید غدیر، کنار قبر شریف حضرت امیر مومنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) باشی، نزدیک قبر شریف آن جناب برو، و پس از نماز و دعا، و اگر در شهرهای دیگر باشی بعد از نماز اشاره کن به جانب آن
ص: 916
حضرت، و دعا این است: اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ وَلِيِّكَ وَ أَخِي نَبِيِّكَ وَ وَزِيرِهِ وَ حَبِيبِهِ وَ خَلِيلِهِ، وَ مَوْضِعِ سِرِّهِ، وَ خِيَرَتِهِ مِنْ أُسْرَتِهِ، وَ وَصِيِّهِ وَ صَفْوَتِهِ وَ خالِصَتِهِ وَ أَمِينِهِ وَ وَلِيِّهِ وَ أَشْرَفِ عِتْرَتِهِ الَّذِينَ آمَنُوا بِهِ، وَ أَبِي ذُرِّيَّتِهِ، وَ بابِ حِكْمَتِهِ، وَ النَّاطِقِ بِحُجَّتِهِ، وَ الدَّاعِي إِلَىٰ شَرِيعَتِهِ، وَ الْماضِي عَلَىٰ سُنَّتِهِ، وَ خَلِيفَتِهِ عَلَىٰ أُمَّتِهِ، سَيِّدِ الْمُسْلِمِينَ، وَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ قائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ، أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ وَ أَصْفِيائِكَ وَ أَوْصِياءِ أَنْبِيائِكَ ؛ (1)اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَشْهَدُ أَنَّهُ قَدْ بَلَّغَ عَنْ نَبِيِّكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَا حُمِّلَ، وَ رَعىٰ مَا اسْتُحْفِظَ، وَ حَفِظَ مَا اسْتُودِعَ، وَ حَلَّلَ حَلالَكَ، وَ حَرَّمَ حَرامَكَ، وَ أَقامَ أَحْكامَكَ، وَ دَعا إِلىٰ سَبِيلِكَ، وَ وَالىٰ أَوْلِياءَكَ، وَ عَادَىٰ أَعْداءَكَ، وَ جَاهَدَ النَّاكِثِينَ عَنْ سَبِيلِكَ، وَ الْقاسِطِينَ وَ الْمارِقِينَ عَنْ أَمْرِكَ، صابِراً مُحْتَسِباً مُقْبِلاً غَيْرَ مُدْبِرٍ لَاتَأْخُذُهُ فِي اللّٰهِ (2)
ص: 917
لَوْمَةُ لائِمٍ حَتَّىٰ بَلَغَ فِي ذٰلِكَ الرِّضا، وَ سَلَّمَ إِلَيْكَ الْقَضاءَ، وَ عَبَدَكَ مُخْلِصاً، وَ نَصَحَ لَكَ مُجْتَهِداً حَتَّىٰ أَتاهُ الْيَقِينُ، فَقَبَضْتَهُ إِلَيْكَ شَهِيداً سَعِيداً وَلِيّاً تَقِيّاً رَضِيّاً زَكِيّاً هادِياً مَهْدِيّاً . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ عَلَيْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَنْبِيائِكَ وَ أَصْفِيائِكَ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
مؤلّف گوید: سیّد ابن طاووس در کتاب «مصابح الزائر» برای این روز شریف، زیارتی دیگر نقل کرده، که اختصاصش به این روز معلوم نیست و آن زیارت مرکّب از دور زیارت است، که علاّمه مجلسی آن ها را زیارت دوم و سوم کتاب «تحفه» قرار داده است .
دوّمین زیارت از زیارت مخصوصه حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) زیارت روز ولادت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) است . شیخ مفید و شهید و سیّد ابن طاووس رحمه اللّه روایت کرده اند که حضرت صادق
ص: 918
(عَلَيهِ السَّلَامُ) امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در هفدهم ربیع الاول زیارت کرد به این زیارت، و آن را به ثقه جلیل القَدر محمّد بن مسلم ثقفی (رضی اللّه عنه) تعلیم داد، و به او فرمود: چون به مشهد امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیایی، غسل زیارت کن، و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش، و خویش را به بوی خوش معطّر کن، و به آرامی و وقار برو، چون به «باب السّلام» یعنی درگاه حرم مطهّر رسیدی، رو به قبله بایست و سی مرتبه «اللّه أَكْبَرُ» بگو و پس از آن بخوان
اَلسَّلامُ عَلَىٰ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ خِيَرَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَى الْبَشِيرِ النَّذِيرِ السِّراجِ الْمُنِيرِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَى الطُّهْرِ الطَّاهِرِ، اَلسَّلامُ عَلَى الْعَلَمِ الزَّاهِرِ، اَلسَّلامُ عَلَى الْمَنْصُورِ الْمُؤَيَّدِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَبِي الْقَاسِمِ مُحَمَّدٍ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَنْبِياءِ اللّٰهِ الْمُرْسَلِينَ وَ عِبادِ اللّٰهِ الصَّالِحِينَ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَلائِكَةِ اللّٰهِ الْحَافِّينَ بِهَذَا الْحَرَمِ وَ بِهَذَا الضَّرِيحِ اللَّائِذِينَ بِهِ . (1) سپس به نزدک قبر برو و بگو:السَّلامُ
ص: 919
عَلَيْكَ يَا وَصِيَّ الْأَوْصِياءِ، اَلسَّلامُّ عَلَيْكَ يَا عِمادَ الْأَتْقِياءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ الْأَوْلِياءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَيِّدَ الشُّهَداءِ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا آيَةَ اللّٰهِ الْعُظْمىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خامِسَ أَهْلِ الْعَباءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا قائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ الْأَتْقِياءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عِصْمَةَ الْأَوْلِياءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا زَيْنَ الْمُوَحِّدِينَ النُّجَباءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خالِصَ الْأَخِلّاءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا والِدَ الْأَئِمَّةِ الْأُمَناءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صاحِبَ الْحَوْضِ وَ حامِلَ اللِّواءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا قَسِيمَ الْجَنَّةِ وَ لَظىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ شُرِّفَتْ بِهِ مَكَّةُ وَ مِنىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا بَحْرَ الْعُلُومِ وَ كَنَفَ (كَهفَ) الْفُقَراءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ وُلِدَ فِي الْكَعْبَةِ، وَ زُوِّجَ فِي السَّماءِ بِسَيِّدَةِ النِّساءِ، وَ کَانَ شُهُودُهَا الْمَلائِکَةَ الْأَصْفِیَاءَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مِصْبَاحَ الضِّیَاءِ ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَنْ خَصَّهُ النَّبِیُّ بِجَزِیلِ الْحِبَاءِ ؛ (1)
ص: 920
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ باتَ عَلَىٰ فِرَاشِ خاتَمِ الْأَنْبِياءِ وَ وَقاهُ بِنَفْسِهِ شَرَّ الْأَعْداءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَنْ رُدَّتْ لَهُ الشَّمْسُ فَسامىٰ شَمْعُونَ الصَّفا، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ أَنْجَى اللّٰهُ سَفِينَةَ نُوحٍ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَخِيهِ حَيْثُ الْتَطَمَ الْماءُ حَوْلَها وَ طَمىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ تابَ اللّٰهُ بِهِ وَ بِأَخِيهِ عَلَىٰ آدَمَ إِذْ غَوىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا فُلْكَ النَّجاةِ الَّذِي مَنْ رَكِبَهُ نَجَا، وَ مَنْ تَأَخَّرَ عَنْهُ هَوىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ خاطَبَ الثُّعْبانَ وَ ذِئْبَ الْفَلا، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلَىٰ مَنْ كَفَرَ وَ أَنابَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا إِمامَ ذَوِي الْأَلْبابِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَعْدِنَ الْحِكْمَةِ وَ فَصْلَ الْخِطابِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مِيزانَ يَوْمِ الْحِسابِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا فاصِلَ الْحُكْمِ النَّاطِقَ بِالصَّوابِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ (2)
ص: 921
أَیُّهَا الْمُتَصَدِّقُ بِالْخَاتَمِ فِی الْمِحْرَابِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ كَفَى اللّٰهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتالَ بِهِ يَوْمَ الْأَحْزابِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَنْ أَخْلَصَ لِلّٰهِ الْوَحْدَانِيَّةَ وَ أَنَابَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا قَاتِلَ خَيْبَرَ وَ قالِعَ الْبابِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ دَعَاهُ خَيْرُ الْأَنَامِ لِلْمَبِيتِ عَلَىٰ فِراشِهِ فَأَسْلَمَ نَفْسَهُ لِلْمَنِيَّةِ وَ أَجابَ، (1) اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَنْ لَهُ طُوبَی وَ حُسْنُ مَآبٍ، وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَکَاتُهُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ عِصْمَةِ الدِّينِ وَ يَا سَيِّدَ السَّاداتِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صاحِبَ الْمُعْجِزاتِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ نَزَلَتْ فِي فَضْلِهِ سُورَةُ الْعادِياتِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ كُتِبَ اسْمُهُ فِي السَّماءِ عَلَى السُّرادِقاتِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُظْهِرَ الْعَجائِبِ وَ الْآياتِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْغَزَواتِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُخْبِراً بِما غَبَرَ وَ بِما هُوَ آتٍ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُخاطِبَ ذِئْبِ الْفَلَواتِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خاتِمَ الْحَصىٰ وَ مُبَيِّنَ الْمُشْكِلاتِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ (2)
ص: 922
يَا مَنْ عَجِبَتْ مِنْ حَمَلاتِهِ فِي الْوَغَىٰ مَلائِكَةُ السَّماواتِ ؛ (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ ناجَى الرَّسُولَ، فَقَدَّمَ بَيْنَ يَدَيْ نَجْواهُ الصَّدَقاتِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا والِدَ الْأَئِمَّةِ الْبَرَرَةِ السَّاداتِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا تالِيَ الْمَبْعُوثِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عِلْمِ خَيْرِ مَوْرُوثٍ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا إِمَامَ الْمُتَّقِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا غِیَاثَ الْمَکْرُوبِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا عِصْمَةَ الْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مُظْهِرَ الْبَرَاهِینِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا طه (طا، ها) وَ یس (یا، سین) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَبْلَ اللّٰهِ الْمَتِينِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ تَصَدَّقَ فِي صَلاتِهِ بِخاتَمِهِ عَلَى الْمِسْكِينِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا قالِعَ الصَّخْرَةِ عَنْ فَمِ الْقَلِيبِ وَ مُظْهِرَ الْماءِ الْمَعِينِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا عَیْنَ اللّه النَّاظِرَةَ، وَ یَدَهُ الْبَاسِطَةَ وَ لِسَانَهُ الْمُعَبِّرَ عَنْهُ فِی بَرِیَّتِهِ (2)
ص: 923
أَجْمَعِينَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عِلْمِ النَّبِيِّينَ، وَ مُسْتَوْدَعَ عِلْمِ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، وَ صاحِبَ لِواءِ الحَمْدِ، وَ ساقِيَ أَوْلِيائِهِ مِنْ حَوْضِ خاتَمِ النَّبِيِّينَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا يَعْسُوبَ الدِّينِ، وَ قائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ، وَ والِدَ الْأَئِمَّةِ الْمَرْضِيِّينَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَى اسْمِ اللّٰهِ الرَّضِيِّ، وَ وَجْهِهِ الْمُضِيءِ، وَ جَنْبِهِ الْقَوِيِّ، وَ صِراطِهِ السَّوِيِّ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْإِمامِ التَّقِيِّ الْمُخْلِصِ الصَّفِيِّ ؛ اَلسَّلامُ عَلَى الْكَوكَبِ الدُّرِّيِّ ؛ اَلسَّلامُ عَلَى الْإِمامِ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيٍّ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَئِمَّةِ الْهُدىٰ، وَ مَصابِيحِ الدُّجَىٰ، وَ أَعْلامِ التُّقىٰ، وَ مَنارِ الْهُدىٰ، وَ ذَوِي النُّهَىٰ، وَ كَهْفِ الْوَرَىٰ، وَ الْعُرْوَةِ الْوُثْقىٰ، وَ الْحُجَّةِ عَلَىٰ أَهْلِ الدُّنْيا وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَی نُورِ الْأَنْوَارِ، وَ حُجَّةِ الْجَبَّارِ، وَ والِدِ الْأَئِمَّةِ الْأَطْهارِ، وَ قَسِيمِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، الْمُخْبِرِ عَنِ الْآثارِ، الْمُدَمِّرِ عَلَى الْكُفَّارِ، مُسْتَنْقِذِ الشِّيعَةِ الْمُخْلِصِينَ مِنْ عَظِيمِ (1)
ص: 924
الْأَوْزَارِ . اَلسَّلامُ عَلَى الْمَخْصُوصِ بِالطَّاهِرَةِ التَّقِيَّةِ ابْنَةِ الْمُخْتارِ، الْمَوْلُودِ فِي الْبَيْتِ ذِي الْأَسْتارِ، الْمُزَوَّجِ فِي السَّماءِ بِالْبَرَّةِ الطَّاهِرَةِ، الرَّضِيَّةِ الْمَرْضِيَّةِ، والِدَةِ الْأَئِمَّةِ الْأَطْهارِ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَى النَّبَاَ الْعَظِيمِ، الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ، وَ عَلَيْهِ يُعْرَضُونَ، وَ عَنْهُ يُسْأَلُونَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ نُورِ اللّٰهِ الْأَنْوَرِ، وَ ضِيائِهِ الْأَزْهَرِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ وَ حُجَّتَهُ وَ خالِصَةَ اللّٰهِ وَ خاصَّتَهُ أَشْهَدُ أَنَّکَ یَا وَلِیَّ اللّه وَ حُجَّتَهُ لَقَدْ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اللّه حَقَّ جِهَادِهِ، (1) وَ اتَّبَعْتَ مِنْهاجَ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ حَلَّلْتَ حَلالَ اللّٰهِ، وَ حَرَّمْتَ حَرامَ اللّٰهِ، وَ شَرَعْتَ أَحْكامَهُ، وَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ جاهَدْتَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ صابِراً ناصِحاً مُجْتَهِداً مُحْتَسِباً عِنْدَ اللّٰهِ عَظِيمَ الْأَجْرِ حَتَّىٰ أَتاكَ الْيَقِينُ، فَلَعَنَ اللّٰهُ مَنْ دَفَعَكَ عَنْ (2)
ص: 925
حَقِّكَ، وَ أَزالَكَ عَنْ مَقامِكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ بَلَغَهُ ذٰلِكَ فَرَضِيَ بِهِ، أُشْهِدُ اللّٰهَ وَ مَلائِكَتَهُ وَ أَنْبِياءَهُ وَ رُسُلَهُ أَنِّي وَلِيٌّ لِمَنْ وَالاكَ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَاداكَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
سپس خود را به قبر بچسبان، و آن را ببوس و بگو: أَشْهَدُ أَنَّکَ تَسْمَعُ کَلامِی وَ تَشْهَدُ مَقَامِی، وَ أَشْهَدُ لَکَ یَا وَلِیَّ اللّه بِالْبَلاغِ وَ الْأَدَاءِ؛ یَا مَوْلایَ یَا حُجَّةَ اللّه؛ یَا أَمِینَ اللّه؛ یَا وَلِیَّ اللّه؛ إِنَّ بَیْنِی وَ بَیْنَ اللّه عَزَّ وَ جَلَّ ذُنُوبا؛ قَدْ أَثْقَلَتْ ظَهْرِی؛ وَ مَنَعَتْنِی مِنَ الرُّقَادِ؛ وَ ذِکْرُهَا یُقَلْقِلُ أَحْشَائِ؛ی وَ قَدْ هَرَبْتُ إِلَی اللّه عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَیْکَ؛ فَبِحَقِّ مَنِ ائْتَمَنَکَ عَلَی سِرِّهِ؛ وَ اسْتَرْعَاکَ أَمْرَ خَلْقِهِ؛ وَ قَرَنَ طَاعَتَکَ بِطَاعَتِهِ، وَ مُوَالاتَکَ بِمُوَالاتِهِ، کُنْ لِی إِلَی اللّه شَفِیعا، وَ مِنَ النَّارِ مُجِیرا، وَ عَلَی الدَّهْرِ ظَهِیرا . (2) باز خود را به قبر بچسبان و آن را ببوس و بگو: یَا وَلِیَّ اللّه یَا حُجَّةَ اللّه، یَا بَابَ حِطَّةِ اللّه، وَلِیُّکَ وَ زَائِرُکَ، (3)
ص: 926
وَاللَّائِذُ بِقَبْرِكَ، وَ النَّازِلُ بِفِنائِكَ، وَ الْمُنِيخُ رَحْلَهُ فِي جِوارِكَ يَسْأَلُكَ أَنْ تَشْفَعَ لَهُ إِلَى اللّٰهِ فِي قَضاءِ حاجَتِهِ، وَ نُجْحِ طَلِبَتِهِ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ الْجَاهَ الْعَظِيمَ، وَ الشَّفاعَةَ الْمَقْبُولَةَ، فَاجْعَلْنِي يَا مَوْلايَ مِنْ هَمِّكَ وَ أَدْخِلْنِي فِي حِزْبِكَ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَىٰ ضَجِيعَيْكَ آدَمَ وَ نُوحٍ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَىٰ وَلَدَيْكَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِينَ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ . (1)
سپس شش رکعت نماز زیارت بجای آر، دو رکعت برای امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و دو رکعت برای جناب آدم (عَلَيهِ السَّلَامُ) و دو رکعت برای حضرت نوح (عَلَيهِ السَّلَامُ) و خدا را بسیار بخوان که به اجابت خواهد رسید ان شاء اللّه تعالی . مؤلّف گوید: صاحب کتاب «مزار کبیر» گفته: این زیارت را باید در هفدهم ربیع الاوّل هنگام طلوع آفتاب خواند و علاّمه مجلسی (قدّس سرّه) فرموده: این زیارت در میان زیارات بهترین زیارت است و به سندهای معتبر در کتب معتبره مذکور است و ظاهر بعضی
ص: 927
از روایات است که اختصاصی به این روز ندارد، هروقت که این زیارت را بخوانند خوب است .
مؤلّف گوید: اگر کسی بگوید: چگونه است که در روز ولادت پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) یا مبعث آن حضرت، زیارت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد شده و برای رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در این دو روز زیارت نیست، با آنکه سزاوار بود، زیارت مخصوصی در این اوقات برای پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وارد شده باشد؟ جواب گوییم که این به خاطر شدّت اتصال این دو بزرگوار و کمال اتّحاد این دو نور پاک با هم است، که هرکه امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند، رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را زیارت کرده و شاهد بر این حقیقت از قرآن آیه «انفسنا» است، «و آن حضرت در آیه مباهله جان مصطفی است و غیر او جان وی نیست» و نیز شاهد آن از معارف اسلامی بسیاری از روایات است . از جمله شیخ محمّد بن مشهدی از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: مردی اعرابی خدمت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) مشرّف شد، عرضه داشت: یا رسول اللّه، منزل من از منزل تو دور است، من مشتاق زیارت و دیدن تو می شوم، چون به دیدنت می آیم ملاقاتت برایم حاصل نمی شود، علی بن ابیطالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت می کنم، آن جناب مرا به حدیث و مواعظ خود مأنوس
ص: 928
می کند، پس از آن به خاطر ندیدن تو با حالت اندوه و حسرت بر می گردم، فرمود: هرکه علی را زیارت کند مرا زیارت کرده، و هرکه او را دوست بدارد، مرا دوست داشته و کسی که او را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته، این مطالب را از جانب من به قوم خود ابلاغ کن و هرکه به زیارت او برود، به تحقیق نزد من آمده و من و جبرئیل و صالح مؤمنان، او را در روز قیامت جزا خواهیم داد . در حدیث معتبری از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون جانب نجف را زیارت کنی، زیارت کن استخوان های آدم و بدن نوح و جسم علی بن ابی طالب را که به این زیارت، زیارت کرده ای پدران گذشته و محمّد خاتم پیامبران و علی بهترین اوصیا را و در زیارت ششم گذشت که فرمودند: رو به قبر امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) بایست و بگو: «السَّلامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللّه السَّلامُ عَلَیْکَ یَا صِفْوَةَ اللّه» الی غیر ذلک، به راستی که زیبا سروده شیخ جابر در نوعی تضمین خود به قصیده ازرّیه در حال اشاره به گنبد علوی:
فَاعْتَمِدْ لِلنَّبِیِّ أَعْظَمَ رَمْسٍ *** فِیهِ لِلطُّهْرِ أَحْمَدٍ أَیَّ نَفْسٍ (1)
ص: 929
أَوْ تَرَی الْعَرْشَ فِیهِ أَنْوَرَ شَمْسٍ *** فَتَوَاضَعْ فَثَمَّ دَارَةُ قُدْسٍ (1)
تَتَمَنَّی الْأَفْلاکُ لَثْمَ ثَرَاهَا (2)
و حکیم سنایی گفته:
مرتضایی که کرد یزدانش *** همره جان مصطفی جانش
هردو یک قبله و خردشان دو *** هردو یک روح کالبدشان دو
دو رونده چو اختر گردون *** دو برادر چو موسی و هارون
هردو یک درّ یک صدف بودند *** هردو پیرایه شرف بودند
تا نه بگشاد علم حیدر در *** ندهند سنّت پیمبر بر
ص: 930
سومین زیارت از زیارات مخصوصه حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) زیارت شب مبعث و روز آن است، یعنی شب بیست و هفتم رجب و روز آن که در آن سه زیارت وارد است: اوّل: زیارت رجبیّه: «الحَمدُ لِلّٰهِ الَّذي أشهَدَنا مَشهَدَ أوليائِهِ» که در اعمال ماه رجب گذشت و آن زیارتی است که در ماه رجب، در هر یک از مشاهد مشرّفه خوانده می شود، ولی صاحب کتاب «مزار قدیم» و شیخ محمّد بن مشهدی آن را نیز از زیارت مخصوصه شب مبعث شمرده اند چون آن زیارت را خواندی، فرموده اند: بعد از آن دو رکعت نماز زیارت بجا آور، و هرچه خواهی دعا کن .
دوم: زیارت «اَلسَّلامُ عَلى اَبىِ الاَئِمَّهِ وَ مَعْدِنِ النُّبُوَّهِ» است، که علاّمه مجلسی آن را زیارت هفتم کتاب «تحفه» قرار داده است . و صاحب کتاب «مزار قدیم» گفته است، مختص به شب بیست و هفتم رجب است، چنان که ما آن را در «هدیة الزائر» ذکر کردیم . سوم: زیارتی است که شیخ مفید و سیّد و شهید نقل کرده اند، به این صورت که چون در شب مبعث یا روز آن، خواستی امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کنی، بر در بارگاه
ص: 931
شریفش مقابل قبر آن حضرت بایست و بگو:
أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ أَنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طالِبٍ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَبْدُاللّٰهِ وَ أَخُو رَسُولِهِ، وَ أَنَّ الْأَئِمَّةَ الطَّاهِرِينَ مِنْ وُلْدِهِ حُجَجُ اللّٰهِ عَلَىٰ خَلْقِهِ . (1)
پس وارد شو، و نزدیک قبر آن حضرت بایست، به طوری که رویت به جانب قبر، و پشت به قبله باشی، آنگاه صد مرتبه اللّه اکبر بگو و بخوان: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ آدَمَ خَلِيفَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ نُوحٍ صِفْوَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُحَمَّدٍ سَيِّدِ رُسُلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا إِمامَ الْمُتَّقِينَ، اَلسَّلامُ (2)
ص: 932
عَلَيْكَ يَا سَیِّدَ الوَصِيَّینَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَصِيَّ رَسُولِ رَبِّ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عِلْمِ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبَأُ الْعَظِيمُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الصِّراطُ الْمُسْتَقِيمُ ؛ (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمُهَذَّبُ الْكَرِيمُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْوَصِيُّ التَّقِيُّ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الرَّضِيُّ الزَّكِيُّ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْبَدْرُ الْمُضِيءُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ الْأَكْبَرُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْفارُوقُ الْأَعْظَمُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا السِّراجُ الْمُنِيرُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا إِمامَ الْهُدىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَلَمَ التُّقىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ الْكُبْرىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خاصَّةَ اللّٰهِ وَ خالِصَتَهُ، وَ أَمِينَ اللّٰهِ وَ صَفْوَتَهُ، وَ بابَ اللّٰهِ وَ حُجَّتَهُ، وَ مَعْدِنَ حُكْمِ اللّٰهِ وَ سِرِّهِ، وَ عَيْبَةَ عِلْمِ اللّٰهِ وَ خازِنَهُ، وَ سَفِيرَ اللّٰهِ فِي خَلْقِهِ، أَشْهَدُ أَنَّکَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ، (2)
ص: 933
وَاتَّبَعْتَ الرَّسُولَ، وَ تَلَوْتَ الْكِتابَ حَقَّ تِلاوَتِهِ، وَ بَلَّغْتَ عَنِ اللّٰهِ، وَ وَفَيْتَ بِعَهْدِ اللّٰهِ، وَ تَمَّتْ بِكَ كَلِماتُ اللّٰهِ، وَ جاهَدْتَ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَ نَصَحْتَ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَجُدْتَ بِنَفْسِكَ صابِراً مُحْتَسِباً مُجاهِداً عَنْ دِينِ اللّٰهِ، مُوَقِّياً لِرَسُولِ اللّٰهِ، طالِباً مَا عِنْدَ اللّٰهِ، راغِباً فِيما وَعَدَ اللّٰهُ، وَ مَضَيْتَ لِلَّذِي كُنْتَ عَلَيْهِ شَهِيداً وَ شاهِداً وَ مَشْهُوداً، فَجَزاكَ اللّٰهُ عَنْ رَسُولِهِ وَ عَنِ الْإِسْلامِ وَ أَهْلِهِ مِنْ صِدِّيقٍ أَفْضَلَ الْجَزاءِ ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ كُنْتَ أَوَّلَ الْقَوْمِ إِسْلاماً، وَ أَخْلَصَهُمْ إِيماناً، وَ أَشَدَّهُمْ يَقِيناً، وَ أَخْوَفَهُمْ لِلّٰهِ، وَ أَعْظَمَهُمْ عَناءً، وَ أَحْوَطَهُمْ عَلَىٰ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَفْضَلَهُمْ مَناقِبَ، وَ أَكْثَرَهُمْ سَوابِقَ، وَ أَرْفَعَهُمْ، وَ أَشْرَفَهُمْ مَنْزِلَةً وَ أَکْرَمَهُمْ عَلَیْهِ فَقَوِیتَ [قَوِیتَ ] حِینَ وَهَنُوا، وَ لَزِمْتَ مِنْهَاجَ رَسُولِ اللّه صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، [وَ] أَشْهَدُ أَنَّکَ کُنْتَ (1)
ص: 934
خَلِیفَتَهُ حَقّاً، لَمْ تُنَازَعْ بِرَغْمِ الْمُنَافِقِینَ، وَ غَیْظِ الْکَافِرِینَ، وَ ضِغْنِ الْفَاسِقِینَ، وَ قُمْتَ بِالْأَمْرِ حِینَ فَشِلُوا، وَ نَطَقْتَ حِینَ تَتَعْتَعُوا، وَ مَضَیْتَ بِنُورِ اللّه إِذْ وَقَفُوا، فَمَنِ اتَّبَعَکَ فَقَدِ اهْتَدَی [هُدِیَ ]، کُنْتَ أَوَّلَهُمْ کَلاماً، وَ أَشَدَّهُمْ خِصَاماً، وَ أَصْوَبَهُمْ مَنْطِقا، وَ أَسَدَّهُمْ رَأْیا، وَ أَشْجَعَهُمْ قَلْبا، وَ أَکْثَرَهُمْ یَقِینا، وَ أَحْسَنَهُمْ عَمَلا، (1) وَ أَعْرَفَهُمْ بِالْأُمُورِ، كُنْتَ لِلْمُؤمِنِينَ أَباً رَحِيماً إِذْ صارُوا عَلَيْكَ عِيالاً، فَحَمَلْتَ أَثْقالَ مَا عَنْهُ ضَعُفُوا، وَ حَفِظْتَ مَا أَضاعُوا، وَ رَعَيْتَ مَا أَهْمَلُوا، وَ شَمَّرْتَ إِذْ جَبَنُوا، وَ عَلَوْتَ إِذْ هَلِعُوا، وَ صَبَرْتَ إِذْ جَزِعُوا، كُنْتَ عَلَى الْكافِرِينَ عَذاباً صَبّاً وَ غِلْظَةً وَ غَيْظاً، وَ لِلْمُؤْمِنِينَ غَيْثاً وَ خِصْباً وَ عِلْماً، لَمْ تُفْلَلْ حُجَّتُكَ، وَ لَمْ يَزِغْ قَلْبُكَ، وَ لَمْ تَضْعُفْ بَصِيرَتُكَ، وَ لَمْ تَجْبُنْ نَفْسُكَ، كُنْتَ كَالْجَبَلِ لَاتُحَرِّكُهُ الْعَواصِفُ، وَ لَا تُزِيلُهُ الْقَواصِفُ، كُنْتَ كَما قالَ رَسُولُ اللّٰهِ (2)
ص: 935
صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: قَوِيّاً فِي بَدَنِكَ، مُتَواضِعاً فِي نَفْسِكَ، عَظِيماً عِنْدَ اللّٰهِ، كَبِيراً فِي الْأَرْضِ، جَلِيلاً فِي السَّماءِ، لَمْ يَكُنْ لِأَحَدٍ فِيكَ مَهْمَزٌ، وَ لَا لِقائِلٍ فِيكَ مَغْمَزٌ، وَ لَا لِخَلْقٍ فِيكَ مَطْمَعٌ، وَ لَا لِأَحَدٍ عِنْدَكَ هَوادَةٌ، يُوجَدُ الضَّعِيفُ الذَّلِيلُ عِنْدَكَ قَوِيَّاً عَزِيزاً حَتَّىٰ تَأْخُذَ لَهُ بِحَقِّهِ، وَ الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ عِنْدَكَ ضَعِيفاً [ذَلیلاً] حَتَّىٰ تَأْخُذَ مِنْهُ الْحَقَّ، الْقَرِيبُ وَ الْبَعِيدُ عِنْدَكَ فِي ذٰلِكَ سَواءٌ، شَأْنُكَ الْحَقُّ وَ الصِّدْقُ وَ الرِّفْقُ، وَ قَوْلُكَ حُكْمٌ وَ حَتْمٌ، وَ أَمْرُكَ حِلْمٌ وَ عَزْمٌ، وَ رَأْيُكَ عِلْمٌ وَ حَزْمٌ، [وَ جَزْمٌ ] اعْتَدَلَ بِكَ الدِّينُ، وَ سَهُلَ بِكَ الْعَسِيرُ، وَ أُطْفِئَتْ بِكَ النِّيرانُ، وَ قَوِيَ بِكَ الْإِيمانُ، وَ ثَبَتَ بِكَ الْإِسْلامُ، وَ هَدَّتْ مُصِيبَتُكَ الْأَنامَ، فَإِنَّا لِلّٰهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ ؛ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ قَتَلَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ خالَفَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنِ افْتَرىٰ عَلَيْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ ظَلَمَكَ وَ غَصَبَكَ حَقَّكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ بَلَغَهُ ذٰلِكَ (1)
ص: 936
فَرَضِيَ بِهِ، إِنَّا إِلَى اللّٰهِ مِنْهُمْ بُرٰآءُ، لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً خالَفَتْكَ، وَ جَحَدَتْ وِلايَتَكَ، وَ تَظاهَرَتْ عَلَيْكَ وَ قَتَلَتْكَ، وَ حادَتْ عَنْكَ وَ خَذَلَتْكَ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي جَعَلَ النَّارَ مَثْواهُمْ وَ بِئْسَالْوِرْدُ الْمَوْرُودُ . أَشْهَدُ لَکَ یَا وَلِیَّ اللّه وَ وَلِیَّ رَسُولِهِ، صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِالْبَلاغِ وَ الْأَدَاءِ [وَ النَّصِیحَةِ] وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ حَبِیبُ [جَنْبُ ] اللّه وَ بَابُهُ، وَ أَنَّکَ جَنْبُ [حَبِیبُ ] اللّٰهِ وَ وَجْهُهُ الَّذِي مِنْهُ يُؤْتىٰ، وَ أَنَّكَ سَبِيلُ اللّٰهِ، وَ أَنَّكَ عَبْدُ اللّٰهِ، وَ أَخُو رَسُولِهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، أَتَيْتُكَ زائِراً لِعَظِيمِ حالِكَ وَ مَنْزِلَتِكَ عِنْدَ اللّٰهِ وَ عِنْدَ رَسُولِهِ، مُتَقَرِّباً إِلَى اللّٰهِ بِزِيارَتِكَ، راغِباً إِلَيْكَ فِي الشَّفاعَةِ (1) أَبْتَغِي بِشَفاعَتِكَ خَلاصَ نَفْسِي، مُتَعَوِّذاً بِكَ مِنَ النَّارِ، هارِباً مِنْ ذُنُوبِيَ الَّتِي احْتَطَبْتُها عَلَىٰ ظَهْرِي، فَزِعاً إِلَيْكَ رَجاءَ رَحْمَةِ رَبِّي، أَتَيْتُكَ أَسْتَشْفِعُ بِكَ يَا مَوْلايَ إِلَى اللّٰهِ وَ أَتَقَرَّبُ بِكَ إِلَيْهِ لِيَقْضِيَ بِكَ حَوائِجِي، فَاشْفَعْ لِي يَا أَمِيرَ (2)
ص: 937
الْمُؤْمِنِينَ إِلَى اللّٰهِ فَإِنِّي عَبْدُ اللّٰهِ وَ مَوْلاكَ وَ زائِرُكَ وَ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ الْمَقامُ الْمَعْلُومُ، وَ الْجاهُ الْعَظِيمُ، وَ الشَّأْنُ الْكَبِيرُ، وَ الشَّفاعَةُ الْمَقْبُولَةُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ صَلِّ عَلَىٰ عَبْدِكَ وَ أَمِينِكَ الْأَوْفىٰ، وَ عُرْوَتِكَ الْوُثْقىٰ، وَ يَدِكَ الْعُلْيا، وَ كَلِمَتِكَ الْحُسْنىٰ، وَ حُجَّتِكَ عَلَى الْوَرىٰ، وَ صِدِّيقِكَ الْأَكْبَرِ، سَيِّدِ الْأَوْصِياءِ، وَ رُكْنِ الْأَوْلِياءِ، وَ عِمَادِ الْأَصْفِياءِ، أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ يَعْسُوبِ الْمُتَّقِينَ، وَ قُدْوَةِ الصِّدِّيقِينَ، وَ إِمامِ الصَّالِحِينَ، (1) الْمَعْصُومِ مِنَ الزَّلَلِ، وَ الْمَفْطُومِ مِنَ الْخَلَلِ، وَ الْمُهَذَّبِ مِنَ الْعَيْبِ، وَ الْمُطَهَّرِ مِنَ الرَّيْبِ، أَخِي نَبِيِّكَ، وَ وَصِيِّ رَسُولِكَ، وَ الْبائِتِ عَلَىٰ فِرَاشِهِ، وَ الْمُوَاسِي لَهُ بِنَفْسِهِ، وَ كَاشِفِ الْكَرْبِ عَنْ وَجْهِهِ، الَّذِي جَعَلْتَهُ سَيْفاً لِنُبُوَّتِهِ، وَ مُعْجِزاً لِرِسَالَتِهِ، وَ دَلالَةً واضِحَةً لِحُجَّتِهِ، وَ حامِلاً لِرايَتِهِ، وَ وِقَايَةً لِمُهْجَتِهِ، وَ هادِياً لِأُمَّتِهِ، وَ يَداً لِبَأْسِهِ، وَ تاجاً لِرَأْسِهِ، وَ باباً (2)
ص: 938
لِنَصْرِهِ، وَ مِفْتاحاً لِظَفَرِهِ حَتَّىٰ هَزَمَ جُنُودَ الشِّرْكِ بِأَيْدِكَ، وَ أَبادَ عَساكِرَ الْكُفْرِ بِأَمْرِكَ، وَ بَذَلَ نَفْسَهُ فِي مَرْضاتِكَ وَ مَرْضاةِ رَسُولِكَ، وَ جَعَلَها وَقْفاً عَلَىٰ طاعَتِهِ، وَ مَجِنّاً دُونَ نَكْبَتِهِ، حَتَّىٰ فاضَتْ نَفْسُهُ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي كَفِّهِ وَ اسْتَلَبَ بَرْدَها (1) وَ مَسَحَهُ عَلَی وَجْهِهِ، وَ أَعَانَتْهُ مَلائِکَتُکَ عَلَی غُسْلِهِ وَ تَجْهِیزِهِ، وَ صَلَّىٰ عَلَيْهِ وَ وارىٰ شَخْصَهُ، وَ قَضىٰ دَيْنَهُ، وَ أَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَ لَزِمَ عَهْدَهُ، وَ احْتَذىٰ مِثالَهُ، وَ حَفِظَ وَصِيَّتَهُ، وَ حِينَ وَجَدَ أَنْصاراً نَهَضَ مُسْتَقِلّاً بِأَعْباءِ الْخِلافَةِ، مُضْطَلِعاً بِأَثْقالِ الْإِمامَةِ، فَنَصَبَ رايَةَ الْهُدَىٰ فِي عِبَادِكَ، وَ نَشَرَ ثَوْبَ الْأَمْنِ فِي بِلادِكَ، وَ بَسَطَ الْعَدْلَ فِي بَرِيَّتِكَ، وَ حَكَمَ بِكِتَابِكَ فِي خَلِيقَتِكَ، وَ أَقامَ الْحُدُودَ، وَ قَمَعَ الْجُحُودَ، وَ قَوَّمَ الزَّيْغَ، وَ سَكَّنَ الْغَمْرَةَ، وَ أَبادَ الْفَتْرَةَ، وَ سَدَّ الْفُرْجَةَ، وَ قَتَلَ النَّاكِثَةَ وَ الْقاسِطَةَ وَ الْمارِقَةَ، وَ لَمْ یَزَلْ عَلَی مِنْهَاجِ رَسُولِ اللّه، (2)
ص: 939
صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ وَتِيرَتِهِ، وَ لُطْفِ شاكِلَتِهِ، وَ جَمالِ سِيرَتِهِ، مُقْتَدِياً بِسُنَّتِهِ، مُتَعَلِّقاً بِهِمَّتِهِ، مُباشِراً لِطَرِيقَتِهِ، وَ أَمْثِلَتُهُ نَصْبُ عَيْنَيْهِ يَحْمِلُ عِبَادَكَ عَلَيْها وَ يَدْعُوهُمْ إِلَيْها إِلىٰ أَنْ خُضِبَتْ شَيْبَتُهُ مِنْ دَمِ رَأْسِهِ . اَللّٰهُمَّ فَكَما لَمْ يُؤْثِرْ فِي طاعَتِكَ شَكّاً عَلَىٰ يَقِينٍ، وَ لَمْ يُشْرِكْ بِكَ طَرْفَةَ عَيْنٍ صَلِّ عَلَيْهِ صَلاةً زاكِيَةً نامِيَةً يَلْحَقُ بِهَا دَرَجَةَ النُّبُوَّةِ فِي جَنَّتِكَ، وَ بَلِّغْهُ مِنَّا تَحِيَّةً وَ سَلاماً، وَ آتِنا مِنْ لَدُنْكَ فِي مُوَالاتِهِ فَضْلاً وَ إِحْساناً وَ مَغْفِرَةً وَ رِضْواناً، إِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْجَسِيمِ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
سپس ضریح را ببوس، و طرف راست صورت خود را بر آن بگذار و پس از آن جانب چپ را، آنگاه به سوی قبله برگرد، و نماز زیارت بجای آر، و پس از نماز هرچه خواهی دعا کن، و بعد از گفتن تسبیح حضرت فاطمه زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) بگو:
اللّهمَّ إِنَّکَ بَشَّرْتَنِی عَلَی لِسَانِ نَبِیِّکَ وَ رَسُولِکَ مُحَمَّدٍ (2)
ص: 940
صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، فَقُلْتَ: «وَ بَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ» . اَللّٰهُمَّ وَ إِنِّي مُؤْمِنٌ بِجَمِيعِ أَنْبِيائِكَ وَ رُسُلِكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِمْ، فَلَا تَقِفْنِي بَعْدَ مَعْرِفَتِهِمْ مَوْقِفاً تَفْضَحُنِي فِيهِ عَلَىٰ رُؤُوسِ الْأَشْهادِ، بَلْ قِفْنِي مَعَهُمْ وَ تَوَفَّنِي عَلَى التَّصْدِيقِ بِهِمْ . اَللّٰهُمَّ وَ أَنْتَ خَصَصْتَهُمْ بِكَرامَتِكَ، وَ أَمَرْتَنِي بِاتِّباعِهِمْ، اَللّٰهُمَّ وَ إِنِّي عَبْدُكَ وَ زائِرُكَ مُتَقَرِّباً إِلَيْكَ بِزِيارَةِ أَخِي رَسُولِكَ وَ عَلَىٰ كُلِّ مَأْتِيٍّ وَ مَزُورٍ حَقٌّ لِمَنْ أَتاهُ وَ زارَهُ، وَ أَنْتَ خَيْرُ مَأْتِيٍّ، وَ أَكْرَمُ مَزُورٍ، فَأَسْأَلُكَ يَا اللّٰهُ يَا رَحْمٰنُ يَا رَحِيمُ يَا جَوادُ يَا ماجِدُ يَا أَحَدُ يَا صَمَدُ يَا مَنْ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ وَ لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لَا وَلَداً أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ تُحْفَتَكَ إِيَّايَ مِنْ زِيارَتِي أَخا رَسُولِكَ فَكاكَ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ، وَ أَنْ تَجْعَلَنِي مِمَّنْ يُسارِعُ فِي الْخَيْراتِ وَ يَدْعُوكَ رَغَباً وَ رَهَباً،(1)
ص: 941
وَ تَجْعَلَنِی لَکَ مِنَ الْخَاشِعِینَ . اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ مَنَنْتَ عَلَيَّ بِزِيارَةِ مَوْلايَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ وَ وِلايَتِهِ وَ مَعْرِفَتِهِ فَاجْعَلْنِي مِمَّنْ يَنْصُرُهُ وَ يَنْتَصِرُ بِهِ، وَ مُنَّ عَلَيَّ بِنَصْرِكَ لِدِينِكَ . اَللّٰهُمَّ وَ اجْعَلْنِي مِنْ شِيعَتِهِ، وَ تَوَفَّنِي عَلَىٰ دِينِهِ . اَللّٰهُمَّ أَوْجِبْ لِي مِنَ الرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوانِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ الْإِحْسانِ وَ الرِّزْقِ الْواسِعِ الْحَلالِ الطَّيِّبِ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ يَا أَرْحمَ الرَّاحِمِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ . (1) مؤلف گوید: در روایت معتبر آمده حضرت خضر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روز شهادت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) گریه کنان و استرجاع انّا للّه و انّا الیه راجعون گویان به شتاب آمد، و بر در خانه آن حضرت ایستاد، پس گفت:
رَحِمَکَ اللّه یَا أَبَا الْحَسَنِ کُنْتَ أَوَّلَ الْقَوْمِ إِسْلاماً وَ أَخْلَصَهُمْ إِیمَاناً وَ أَشَدَّهُمْ یَقِیناً وَ أَخْوَفَهُمْ للّه (2) و بسیاری از فضائل آن حضرت را نزدیک به این عباراتی که در همین زیارت است برشمرد پس اگر در این روز یعنی روز شهادت هم خوانده شود مناسب است، و اصل آن کلمات را که به
ص: 942
منزله زیارت روز شهادت است در کتاب «هدیه» ذکر کرده ایم، هرکه خواهد به آن کتاب مراجعه کند . بدان که ما پیش از این در ضمن اعمال شب مبعث کلامی از سفرنامه ابن بطوطه نقل کردیم که به این روضه شریفه «صَلَواتُ اللّه عَلی مَشرَفِها» متعلّق بود، شایسته است به آنجا رجوع شود
ص: 943
آگاه باش کوفه یکی از آن چهار شهری است که حق تعالی آن را اختیار فرموده و طور سینین تفسیر به آن شده، و در روایت آمده: کوفه حرم خدا، و حرم رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و حرم امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، و یک درهم صدقه در آن، به صد درهم در جای دیگر حساب می شود و دو رکعت نماز در آن به صد رکعت محاسبه می گردد .
فضیلت مسجد کوفه زیاده از آن است که ذکر شود، و در بیان شرافت آن کافی است که یکی از چهار مسجدی است که شایسته است برای درک فیوضاتشان به شتاب به سوی آن ها کوچ کردن، و یکی از محل هایی است که مسافر بین قصر و اتمام نماز در آن مخیّر است . و نماز واجب در آن برابر حجّ مقبول و معادل هزار نماز است که در جای دیگر بجا آورده شود . در روایات وارد شده: مسجد کوفه محّل نماز پیامبران است، و جایگاه نماز حضرت مهدی (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) خواهد شد، و در روایتی است که هزار پیامبر و
ص: 944
هزار جانشین پیامبر در آن، نماز بجا آورده اند، و از بعضی روایات استفاده می شود، که مسجد کوفه از مسجد اقصی که در بیت المقدس قرار دارد افضل است . ابن قولویه از حضرت امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: اگر مردم بدانند مسجد کوفه چه اندازه فضیلت دارد، هر آینه از شهرهای دور، تهیه زاد و راحله کنند، و به سوی این مسجد بیایند، و نیز فرمود: نماز واجب در آن، برابر است با حجّ مقبول، و نماز مستحب برابر است با عمره مقبوله، به بیان روایت دیگر نماز واجب و مستحبّ در آن همانند حج و عمره ای است که با رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بجا آورده باشند . شیخ کلینی و غیر او را از مشایخ عظام روایت کرده اند، از هارون بن خارجه که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به من فرمود: ای هارون بین تو و مسجد کوفه چه اندازه مسافت است، یک میل می شود؟ گفتم: نه، فرمود: همه نمازهای خود را در آنجا می خوانی؟ گفتم نه، فرمود: اگر من نزدیک آن مسجد بودم امید داشتم از من یک نماز در آن فوت نمی شد، هیچ می دانی که فضیلت آن مکان چیست؟ نبوده بنده صالحی و نه پیامبری مگر آنکه در مسجد کوفه نماز گذارده، حتی در شبی که رسول خدا را به معراج می بردند، جبرئیل به آن حضرت عرضه داشت می دانی
ص: 945
کجایی؟ اکنون در برابر مسجد کوفه ای، فرمود: از پروردگارم اجازه بخواه تا در آن مسجد بروم و دو رکعت نماز بگذارم، جبرئیل از حضرت حق اذن خواست، حق تعالی مرحمت فرمود، پس آن حضرت را فرود آورد و در آن دو رکعت نماز گذارد، بدرستی که جانب راست آن باغی است از باغهای بهشت و وسط آن باغی از باغهای بهشت و پشت آن باغی از باغهای بهشت، همانا نماز واجب در ان برابر است با هزار نماز، و نماز مستحب در ان برابر است با پانصد نماز، و نشستن در ان، بدون تلاوت قرآن و ذکر، عبادت است و اگر مردم بدانند چه اندازه فضیلت در آن است به جانب آن بیایند گرچه به روش کودکان، خود را به زمین کشند و در روایت دیگر آمده: نماز واجب در ان برابر حج است، و نماز مستحبّ به اندازه عمره در ذیل زیارت هفتم حضرت امیر (عَلَيهِ السَّلَامُ) اشاره فضیلت این مسجد شریف گذشت، [صفحه 887] و از پاره ای روایات معلوم می شود که جانب راست این مسجد از جانب چپ آن افضل است .
ص: 946
اعمال مسجد کوفه: به صورتی که در کتاب «مصباح الزائر» و غیر آن می باشد، آن است که چون وارد کوفه شدی بگو:
بِسْمِ اللّٰهِ، وَ بِاللّٰهِ، وَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ عَلَىٰ مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، اَللّٰهُمَّ أَنْزِلْنِي مُنْزَلاً مُبارَكاً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ . (1) پس به سوی مسجد کوفه روانه شو، و در حال رفتن بگو: اللّه أَکْبَر، وَ لا إِلَهَ إِلا اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ سُبْحَانَ اللّه . (2) چون به در مسجد وارد شوی، نزد در بایست و بگو: اَلسَّلامُ عَلَىٰ سَيِّدِنا رَسُولِ اللّٰهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللّٰهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، وَ عَلَىٰ مَجالِسِهِ وَ مَشاهِدِهِ وَ مَقامِ حِكْمَتِهِ وَ آثارِ آبائِهِ آدَمَ وَ نُوحٍ وَ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ تِبْيانِ بَيِّناتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَى الْإِمامِ الْحَكِيمِ الْعَدْلِ الصِّدِّيقِ الْأَكْبَرِ الْفارُوقِ بِالْقِسْطِ (3)
ص: 947
الَّذِي فَرَّقَ اللّٰهُ بِهِ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْباطِلِ، وَ الْكُفْرِ وَ الْإِيمانِ، وَ الشِّرْكِ وَ التَّوْحِيدِ، لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ، وَ يَحْيىٰ مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ ؛ وَ یَحْیَا مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ أَشْهَدُ أَنَّکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ، وَ خَاصَّةُ نَفْسِ الْمُنْتَجَبِینَ، وَ زَیْنُ الصِّدِّیقِینَ، وَ صَابِرُ الْمُمْتَحَنِینَ، وَ أَنَّکَ حَکَمُ اللّه فِی أَرْضِهِ، وَ قَاضِی أَمْرِهِ وَ بَابُ حِکْمَتِهِ، (1)وَعاقِدُ عَهْدِهِ، وَ النَّاطِقُ بِوَعْدِهِ، وَ الْحَبْلُ الْمَوْصُولُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ عِبادِهِ، وَ كَهْفُ النَّجاةِ، وَ مِنْهاجُ التُّقىٰ، وَ الدَّرَجَةُ الْعُلْيا، وَ مُهَيْمِنُ الْقاضِي الْأَعْلىٰ، يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، بِكَ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ زُلْفىٰ، أَنْتَ وَلِيِّي وَ سَيِّدِي وَ وَسِيلَتِي فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . (2)پس وارد مسجد می شوی . مؤلّف گوید: بهتر آن است از دری که در عقب مسجد است، و مشهور به باب الفیل است وارد شوی، آنگاه می گویی: اللّه أَکْبَرُ اللّه أَکْبَرُ اللّه أَکْبَرُ، هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِاللّه، وَ بِمُحَمَّدٍ حَبِیبِ اللّه، صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ بِوِلایَةِ (3)
ص: 948
أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ الْمَهْدِيِّينَ الصَّادِقِينَ النَّاطِقِينَ الرَّاشِدِينَ الَّذِينَ أَذْهَبَ اللّٰهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِيراً، رَضِيتُ بِهِمْ أَئِمَّةً وَ هُداةً وَ مَوالِيَّ، سَلَّمْتُ لِأَمْرِ اللّٰهِ، لَاأُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً، وَ لَا أَتَّخِذُ مَعَ اللّٰهِ وَلِيّاً، كَذَبَ الْعادِلُونَ بِاللّٰهِ وَ ضَلُّوا ضَلالاً بَعِيداً، حَسْبِيَ اللّٰهُ وَ أَوْلِياءُ اللّٰهِ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَنَّ عَلِيَّاً وَ الْأَئِمَّةَ الْمَهْدِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ أَوْلِيائِي وَ حُجَّةُ اللّٰهِ عَلَىٰ خَلْقِهِ . (1)
سپس به جانب ستون چهارم، که در جنب باب انماط، و برابر ستون پنجم است برو، و آن ستون حضرت ابراهیم (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، پس چهار رکعت نماز بجای آر، دو رکعت ان را با (حَمد) و (تَوحید) و دو رکعت دیگر را با (حَمد) و سوره (قَدر )، چون از نماز فارغ شدی، تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بگو و بخوان:
ص: 949
اَلسَّلامُ عَلَىٰ عِبادِ اللّٰهِ الصَّالِحِينَ الرَّاشِدِينَ الَّذِينَ أَذْهَبَ اللّٰهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِيراً، وَ جَعَلَهُمْ أَنْبِياءَ مُرْسَلِينَ، وَ حُجَّةً عَلَى الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ، وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، ذٰلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ . (1) و هفت مرتبه بگو:سَلامٌ عَلَی نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ . (2)
پس بگو:نَحْنُ عَلَی وَصِیَّتِکَ یَا وَلِیَّ الْمُؤْمِنِینَ، الَّتِی أَوْصَیْتَ بِهَا ذُرِّیَّتَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ وَ الصِّدِّیقِینَ (وَ الصَّادِقِینَ)، وَ نَحْنُ مِنْ شِیعَتِکَ وَ شِیعَةِ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ، صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ عَلَیْکَ وَ عَلَی جَمِیعِ الْمُرْسَلِینَ، وَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الصَّادِقِینَ (وَ الصَّادِقِینَ)، و نَحْنُ عَلَىٰ مِلَّةِ إِبْراهِيمَ، وَ دِينِ مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ، وَ الْأَئِمَّةِ الْمَهْدِيِّينَ، وَ وِلايَةِ مَوْلانا عَلِيٍّ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْبَشِيرِ النَّذِيرِ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَ رَحْمَتُهُ وَ رِضْوانُهُ وَ بَرَكاتُهُ، وَ عَلَىٰ وَصِيِّهِ وَ خَلِيفَتِهِ الشَّاهِدِ لِلّٰهِ مِنْ بَعْدِهِ عَلَىٰ خَلْقِهِ عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، (3)
ص: 950
الصِّدِّيقِ الْأَكْبَرِ، وَ الْفارُوقِ الْمُبِينِ الَّذِي أَخَذْتَ بَيْعَتَهُ (أُخِذْتَ بَيْعَتُهُ) عَلَى الْعالَمِينَ، رَضِيتُ بِهِمْ أَوْلِياءَ وَ مَوالِيَّ وَ حُكَّاماً فِي نَفْسِي وَ وُلْدِي وَ أَهْلِي وَ مالِي وَ قِسْمِي، وَ حِلِّي وَ إِحْرامِي، وَ إِسْلامِي وَ دِينِي، وَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِیأَنْتُمُ الْأَئِمَّةُ فِي الْكِتابِ، وَ فَصْلُ الْمَقامِ، وَ فَصْلُ الْخِطابِ، وَ أَعْيُنُ الْحَيِّ الَّذِي لَا يَنامُ، وَ أَنْتُمْ حُكَماءُ اللّٰهِ، وَ بِكُمْ حَكَمَ اللّٰهُ، وَ بِكُمْ عُرِفَ حَقُّ اللّٰهِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰهِ، أَنْتُمْ نُورُ اللّٰهِ مِنْ بَيْنِ أَيْدِينا وَ مِنْ خَلْفِنا، أَنْتُمْ سُنَّةُ اللّٰهِ الَّتِي بِها سَبَقَ الْقَضاءُ، يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَنَا لَكُمْ مُسَلِّمٌ تَسْلِيماً لَاأُشْرِكُ بِاللّٰهِ شَيْئاً، وَ لَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِيّاً، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي هَدانِي بِكُمْ وَ مَا كُنْتُ لِأَهْتَدِيَ لَوْلا أَنْ هَدَانِيَ اللّٰهُ، اللّٰهُ أَكْبَرُ، اللّٰهُ أَكْبَرُ، اللّٰهُ أَكْبَرُ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ مَا هَدَانا . (1)
ص: 951
اعمال دکّة القضاء و بیت الطشت: بدان که «دکّة القضا» دکّانچه ای در مسجد کوفه بوده که امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روی آن می نشستند و قضاوت می کردند و در آن محّل ستون کوتاهی وجود داشت که بر آن آیه کریمه «إِنَّ اللّه يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَانِ» نوشته شده بود . و بیت الطشت همان جایی است که معجزه امیر مؤمنان در حق آن دختر ظاهر شد، دختر بی شوهری که بر اثر نشستن میان آب، زالویی در شکمش وارد شد، و اندک اندک از مکیدن خون بزرگ، و شکم دختر را بمانند شکم زن حامله کرد، برادران دختر به او گمان فرزنددار شدن از راه نامشروع بردند و درصدد کشتن او برآمدند، برای قضاوت این مشکل نزد امیر مؤمنان آمدند، حضرت دستور داد در طرفی از مسجد پرده کشیدند و آن دختر را پشت پرده نشاندند، سپس قابله کوفه را دستور داد، آن دختر را معاینه کند، زن قابله پس از معاینه عرضه داشت، یا امیر المؤمنین این دختر آبستن است و فرزندی در رحم دارد، حضرت دستور داد طشتی پر از لجن آوردند و دختر را به روی آن قرار دادند، زالو وقتی بوی لجن شنید از شکم دختر بیرون آمد . در بعضی از روایات است که حضرت دست دراز کرد و از کوههای شام قطعه برفی
ص: 952
حاضر نمود و در آن طشت نهادند تا زالو از شکم دختر بیرون آمد . بدان که مشهور در ترتیب اعمال مسجد آن است که پس از اعمال ستون چهارم به وسط مسجد می روند و اعمال آنجا را بجا می آورند و اعمال دکّة القضاء و بیت الطشت را در پایان همه اعمال پس از فراغت از دکّه امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به جا می آورند . امّا این فقیر به همان ترتیبی که سیّد ابن طاووس در کتاب «مصباح الزائر» و علاّمه مجلسی در «بحار» و شیخ خضر در کتاب «مزار» نقل کرده اند ذکر می کنم . اگر کسی بخواهد بترتیب مشهور عمل نماید، اعمال دکّة القضا و بیت الطشت را بعد از اعمال ستون چهارم بجا نیاورد و بگذارد در آخر بعد از اعمال دکة الصادق بجا آورد، در هر صورت بسوی دکّة القضا برو، و در آن محّل دو رکعت نماز، به حَمد و هر سوره که خواهی بخوان، چون فارغ شدی، تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بجای آور و بگو:
یَا مَالِکِی وَ مُمَلِّکِی، وَ مُتَغَمِّدِی (مُعْتَمَدِی) بِالنِّعَمِ الْجِسامِ مِنْ غَيْرِ اسْتِحْقاقٍ، وَجْهِي خاضِعٌ لِمَا تَعْلُوهُ الْأَقْدامُ لِجَلالِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ لَاتَجْعَلْ هٰذِهِ الشِّدَّةَ وَ لَا هٰذِهِ الْمِحْنَةَ مُتَّصِلَةً بِاسْتِيصالِ الشَّأْفَةِ، وَ امْنَحْنِي مِنْ فَضْلِكَ مَا لَمْ تَمْنَحْ بِهِ (1)
ص: 953
أَحَداً مِنْ غَيْرِ مَسْأَلَةٍ، أنْتَ الْقَدِيمُ الْأَوَّلُ الَّذِي لَمْ تَزَلْ وَ لَا تَزالُ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِي وَ ارْحَمْنِي، وَ زَكِّ عَمَلِي، وَ بارِكْ لِي فِي أَجَلِي، وَ اجْعَلْنِي مِنْ عُتَقائِكَ وَ طُلَقائِكَ مِنَ النَّارِ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1) اعمال بیت الطشت: این محّل متصّل به دکّة القضا است . در این جایگاه دو رکعت نماز بخوان و پس از سلام و تسبیح حضرت (عَلَيهَا السَّلَامُ) بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنِّي ذَخَرْتُ تَوْحِيدِي إِيَّاكَ، وَ مَعْرِفَتِي بِكَ، وَ إِخْلاصِي لَكَ، وَ إِقْرارِي بِرُبُوبِيَّتِكَ، وَ ذَخَرْتُ وِلايَةَ مَنْ أَنْعَمْتَ عَلَيَّ بِمَعْرِفَتِهِمْ مِنْ بَرِيَّتِكَ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِمْ لِيَوْمِ فَزَعِي إِلَيْكَ عاجِلاً وآجِلاً، وَ قَدْ فَزِعْتُ إِلَيْكَ وَ إِلَيْهِمْ يَا مَوْلايَ فِي هٰذَا الْيَوْمِ وَ فِي مَوْقِفِي هٰذَا وَ سَأَلْتُكَ مَادَّتِي [مَا زَکَا ]مِنْ نِعْمَتِكَ وَ إِزاحَةَ مَا أَخْشاهُ مِنْ نِقْمَتِكَ، (2)
ص: 954
وَالْبَرَكَةَ فِيما رَزَقْتَنِيهِ، وَ تَحْصِينَ صَدْرِي مِنْ كُلِّ هَمٍّ وَ جائِحَةٍ وَ مَعْصِيَةٍ فِي دِينِي وَ دُنْيايَ وَ آخِرَتِي، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
روایت شده است که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در بیت الطشت دو رکعت نماز بجا آوردند .
انجام نماز و دعا در وسط مسجد: دو رکعت نماز در وسط مسجد بجا می آوری در رکعت او (حَمد) و (تَوحید) و در رکعت دوم (حَمد) و (کافِرون) می خوانی پس از سلام و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) بگو:
اَللّٰهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ، وَ مِنْكَ السَّلامُ، وَ إِلَيْكَ يَعُودُ السَّلامُ، وَ دارُكَ دارُ السَّلامِ، حَيِّنا رَبَّنا مِنْكَ بِالسَّلامِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي صَلَّيْتُ هٰذِهِ الصَّلاةَ ابْتِغاءَ رَحْمَتِكَ وَ رِضْوانِكَ وَ مَغْفِرَتِكَ وَ تَعْظِيماً لِمَسْجِدِكَ . اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْفَعْها فِي عِلِّيِّينَ وَ تَقَبَّلْها مِنِّي يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
ص: 955
مؤلف گوید: این مقام را که دکّة المعراج گفته اند و ظاهرا به ملاحظه آن است که در شب معراج رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) از خدا اذن طلبید و در این محلّ فرود آمد و دو رکعت نماز خواند، البته در اول فصل به روایت آن اشاره شد .
اعمال ستون هفتم: این محّل مقامی است که حق تعالی در آن، توفیق توبه و بازگشت به آدم را عنایت فرمود، پس به جانب آن برو و پیش آن رو به قبله بایست و بگو:
بِسْمِ اللّٰهِ، وَ بِاللّٰهِ، وَ عَلَىٰ مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَبِينا آدَمَ وَ أُمِّنا حَوَّاءَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ هابِيلَ الْمَقْتُولِ ظُلْماً وَ عُدْواناً عَلَىٰ مَواهِبِ اللّٰهِ وَ رِضْوانِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ شَيْثَ صَفْوَةِ اللّٰهِ الْمُخْتارِ الْأَمِينِ وَ عَلَى الصَّفْوَةِ الصَّادِقِينَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ الطَّيِّبِينَ أَوَّلِهِمْ وَ آخِرِهِمْ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ عَلَىٰ ذُرِّيَّتِهِمُ الْمُخْتارِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللّٰهِ خاتَمِ (1)
ص: 956
النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ ذُرِّيَّتِهِ الطَّيِّبِينَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ فِي الْأَوَّلِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ فِي الْآخِرينِ، السَّلامُ عَلىٰ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْأَئِمَّةِ الْهادِينَ شُهَداءِ اللّٰهِ عَلَىٰ خَلْقِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الرَّقِيبِ الشَّاهِدِ عَلَى الْأُمَمِ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ . (1) سپس نزد این ستون چهار رکعت نماز می خوانی، در رکعت اول (حَمد) و (قَدر) و در بکعت دوم (حَمد) و (تَوحید) بخوان و در رکعت سوم و چهارم هم به همین ترتیب عمل کن، پس از فراغت از چهار رکعت و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) بگو: اَللّٰهُمَّ إِنْ كُنْتُ قَدْ عَصَيْتُكَ، فَإِنِّي قَدْ أَطَعْتُكَ فِي الْإِيمانِ مِنِّي بِكَ مَنّاً مِنْكَ عَلَيَّ، لَامَنّاً مِنِّي عَلَيْكَ، وَ أَطَعْتُكَ فِي أَحَبِّ الْأَشْيَاءِ لَكَ (إِلَیْکَ )، لَمْ أَتَّخِذْ لَكَ وَلَداً، وَ لَمْ أَدْعُ لَكَ شَرِيكاً، وَ قَدْ عَصَيْتُكَ فِي أَشْياءَ كَثِيرَةٍ عَلَىٰ غَيْرِ وَجْهِ الْمُكابَرَةِ لَكَ، (2)
ص: 957
وَ لا الْخُرُوجِ عَنْ (مِنْ) عُبُودِيَّتِكَ، وَ لَا الْجُحُودِ لِرُبُوبِيَّتِكَ، وَ لَكِنِ اتَّبَعْتُ هَوايَ وَ أَزَلَّنِي الشَّيْطانُ بَعْدَ الْحُجَّةِ عَلَيَّ وَ الْبَيانِ، فَإِنْ تُعَذِّبْنِي فَبِذُنُوبِي غَيْرَ ظالِمٍ لِي، وَ إِنْ تَعْفُ عَنِّي وَ تَرْحَمْنِي فَبِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ يَا كَرِيمُ . اَللّٰهُمَّ إِنَّ ذُنُوبِي لَمْ يَبْقَ لَها إِلّا رَجاءُ عَفْوِكَ وَ قَدْ قَدَّمْتُ آلَةَ الْحِرْمانِ، فَأَنَا أَسْأَلُكَ اللّهمَّ مَا لَا أَسْتَوْجِبُهُ، وَ أَطْلُبُ مِنْكَ مَا لَاأَسْتَحِقُّهُ . اَللّٰهُمَّ إِنْ تُعَذِّبْنِي فَبِذُنُوبِي وَ لَمْ تَظْلِمْنِي شَيْئاً، وَ إِنْ تَغْفِرْ لِي فَخَيْرُ راحِمٍ أَنْتَ يَا سَيِّدِي ؛ (1) اَللّٰهُمَّ أَنْتَ أَنْتَ وَ أَنَا أَنَا، أَنْتَ الْعَوَّادُ بِالْمَغْفِرَةِ، وَ أَنَا الْعَوَّادُ بِالذُّنُوبِ، وَ أَنْتَ الْمُتَفَضِّلُ بِالْحِلْمِ، وَ أَنَا الْعَوَّادُ بِالْجَهْلِ . اَللّٰهُمَّ فَإِنِّي أَسْأَلُكَ يَا كَنْزَ الضُّعَفاءِ، يَا عَظِيمَ الرَّجاءِ، يَا مُنْقِذَ الْغَرْقىٰ، يَا مُنْجِيَ الْهَلْكىٰ، يَا مُمِيتَ الْأَحْياءِ، يَا مُحْيِيَ الْمَوْتىٰ، أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، أَنْتَ الَّذِي سَجَدَ لَكَ شُعاعُ الشَّمْسِ، وَ دَوِيُّ الْماءِ، (2)
ص: 958
وَ حَفِيفُ الشَّجَرِ، وَ نُورُ الْقَمَرِ، وَ ظُلْمَةُ اللَّيْلِ، وَ ضَوْءُ النَّهارِ، وَ خَفَقانُ الطَّيْرِ، فَأَسْأَلُكَ اللّهمَّ يَا عَظِيمُ بِحَقِّكَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الصَّادِقِينَ، وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الصَّادِقِينَ عَلَيْكَ، وَ بِحَقِّكَ عَلَىٰ عَلِيٍّ، وَ بِحَقِّ عَلِيٍّ عَلَيْكَ، وَ بِحَقِّكَ عَلَىٰ فاطِمَةَ، وَ بِحَقِّ فاطِمَةَ عَلَيْكَ، (1)وَبِحَقِّكَ عَلَى الْحَسَنِ، وَ بِحَقِّ الْحَسَنِ عَلَيْكَ، وَ بِحَقِّكَ عَلَىٰ الْحُسَيْنِ، وَ بِحَقِّ الْحُسَيْنِ عَلَيْكَ، فَإِنَّ حُقُوقَهُمْ عَلَيْكَ مِنْ أَفْضَلِ إِنْعامِكَ عَلَيْهِمْ، وَ بِالشَّأْنِ الَّذِي لَكَ عِنْدَهُمْ، وَ بِالشَّأْنِ الَّذِي لَهُمْ عِنْدَكَ، صَلِّ عَلَيْهِمْ يَا رَبِّ صَلاةً دائِمَةً مُنْتَهىٰ رِضاكَ، وَ اغْفِرْ لِي بِهِمُ الذُّنُوبَ الَّتِي بَيْنِي وَ بَيْنَكَ، وَ أَرْضِ عَنِّي خَلْقَكَ، وَ أَتْمِمْ عَلَيَّ نِعْمَتَكَ كَما أَتْمَمْتَها عَلىٰ آبائِي مِنْ قَبْلُ، وَ لَا تَجْعَلْ لِأَحَدٍ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ عَلَيَّ فِيهَا امْتِناناً، وَ امْنُنْ عَلَيَّ كَما مَنَنْتَ عَلىٰ آبائِي مِنْ قَبْلُ يَا كهيعص (کاف، یا، عین، صاد) . اَللّٰهُمَّ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ (2)
ص: 959
مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، فَاسْتَجِبْ لِي دُعَائِي فِيما سَأَلتُ، يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ . پس به سجده برو، و در سجده بگو:يَا مَنْ يَقْدِرُ عَلَىٰ حَوائِجِ السَّائِلِينَ، وَ يَعْلَمُ مَا فِي ضَمِيرِ الصَّامِتِينَ، يَا مَنْ لَايَحْتاجُ إِلَى التَّفْسِيرِ، يَا مَنْ يَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَ مَا تُخْفِي الصُّدُورُ، يَا مَنْ أَنْزَلَ الْعَذابَ عَلَىٰ قَوْمِ يُونُسَ وَ هُوَ يُرِيدُ أَنْ يُعَذِّبَهُمْ، فَدَعَوْهُ وَ تَضَرَّعُوا إِلَيْهِ فَكَشَفَ عَنْهُمُ الْعَذابَ، وَ مَتَّعَهُمْ إِلىٰ حِينٍ، قَدْ تَرىٰ مَكانِي، وَ تَسْمَعُ دُعائِي، وَ تَعْلَمُ سِرِّي وَ عَلانِيَتِي وَ حالِي صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اكْفِنِي مَا أَهَمَّنِي مِنْ أَمْرِ دِينِي وَ دُنْيايَ وَ آخِرَتِي . (1)
پس هفتاد مرتبه بگو یَا سَیِّدِی آنگاه سر از سجده بردار و بگو:یَا رَبِّ، أَسْأَلُکَ بَرَکَةَ هَذَا الْمَوْضِعِ وَ بَرَکَةَ أَهْلِهِ، وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَرْزُقَنِی مِنْ رِزْقِکَ، رِزْقا حَلالا طَیِّباً، تَسُوقُهُ، إِلَیَّ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ، وَ أَنَا خَائِضٌ فِی عَافِیَةٍ ؛ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (2)
ص: 960
مؤلف گوید: در کتاب «مزار قدیم» در دعای این مقام بعد از «یا کَریمُ یا کَریمُ یا کَریمُ» و پیش از سجده ذکر شده دعای «اللّهمَّ یَا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَکَارِهِ» که از دعاهای سجّادیّه است و متن آن در باب اول در ضمن دعاهای ایمنی از شرّ دشمنان و بلاها و ترس گذشت [292] . پس از آن فرمود: آنگاه بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ وَ لَا أَعْلَمُ، وَ تَقْدِرُ وَ لَا أَقْدِرُ، وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ، صَلِّ اللّهمَّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِي وَ ارْحَمْنِي، وَ تَجاوَزْ عَنِّي، وَ تَصَدَّقْ عَلَيَّ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1) سپس به سجده برو و بگو: «یا مَنْ یَقْدِرُ عَلَی حَواِئجِ السّائلین»تا آخر دعا . و نیز آگاه باش احادیث بسیار در فضیلت ستون هفتم، وارد شده . شیخ کلینی به سند معتبر روایت کرده: امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ)، رو به این ستون نماز می خواند و چنان نزدیک به آن می ایستاد، که بین آن حضرت و ستون فاصله در حدّی بود که بزی عبور کند و در روایت معتبر دیگر وارد شده: هر شب شصت هزار فرشته، از
ص: 961
عالم بالا نازل می شوند و کنار ستون هفتم نماز می خوانند و این به صورتی است که تا قیامت به هر شصت هزار نفر یک بار نوبت می رسد و فرصتی برای مراجعه دوباره آنان نیست، در حدیث معتبر از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمده: که ستون هفتم مقام حضرت ابراهیم است . شیخ کلینی در کتاب کافی به سند صحیح از ابو اسماعیل سرّاج روایت کرده: معاویة بن وهب دست مرا گرفت و گفت: ابو حمزه ثمالی دست مرا گرفت و گفت: اصبغ بن نباته دست مرا گرفت و ستون هفتم را به من نشان داد و گفت: این ستون مقام حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) است که نزد آن نماز می خواند و امام مجتبی (عَلَيهِ السَّلَامُ) کنار ستون پنجم نماز می خواند و وقتی امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) حضور نداشت امام مجتبی (عَلَيهِ السَّلَامُ) به جای آن حضرت نماز اقامه می کرد و آن از در کنده است در هر صورت، اخبار در فضیلت این ستون بسیار است و بنای ما بر اختصار می باشد .
عمل ستون پنجم: از جمله مواضع ممتاز مسجد کوفه ستون پنجم است، که باید کنار آن نماز بخوانند و حاجات خود را از خدا بطلبند زیرا در روایات معتبر وارد شده: محّل نماز حضرت ابراهیم خلیل بوده و با روایات دیگر منافات ندارد، زیرا ممکن است آن حضرت در همه این مواضع نماز
ص: 962
خوانده باشد، در حدیث معتبر از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: ستون پنجم مقام جبرییل است و از روایت سطور گذشته استفاده می شود که مقام امام مجتبی (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، در نهایت آنچه از احادیث فهمیده می شود، این است که محل ستون هفتم و پنجم از سایر مواضع مسجد شریف تر است . سیّد ابن طاووس گفته است: نزد ستون پنجم دو رکعت نماز بخوان به حَمد و هر سوره ای که خواهی، و پس از سلام و تسبیح بگو: اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِجَمِيعِ أَسْمائِكَ كُلِّها، مَا عَلِمْنا مِنْها وَ مَا لَانَعْلَمُ، وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الْعَظِيمِ الْأَعْظَمِ الْكَبِيرِ الْأَكْبَرِ الَّذِي مَنْ دَعاكَ بِهِ أَجَبْتَهُ، وَ مَنْ سَأَلَكَ بِهِ أَعْطَيْتَهُ، وَ مَنِ اسْتَنْصَرَكَ بِهِ نَصَرْتَهُ، وَ مَنِ اسْتَغْفَرَكَ بِهِ غَفَرْتَ لَهُ، وَ مَنِ اسْتَعانَكَ بِهِ أَعَنْتَهُ، وَ مَنِ اسْتَرْزَقَكَ بِهِ رَزَقْتَهُ، وَ مَنِ اسْتَغاثَكَ بِهِ أَغَثْتَهُ، وَ مَنِ اسْتَرْحَمَكَ بِهِ رَحِمْتَهُ، وَ مَنِ اسْتَجارَكَ بِهِ أَجَرْتَهُ، وَ مَنْ تَوَكَّلَ عَلَيْكَ بِهِ كَفَيْتَهُ، وَ مَنِ اسْتَعْصَمَكَ بِهِ عَصَمْتَهُ، وَ مَنِ اسْتَنْقَذَكَ بِهِ
ص: 963
مِنَ النَّارِ أَنْقَذْتَهُ، (1) وَ مَنِ اسْتَعْطَفَكَ بِهِ تَعَطَّفْتَ لَهُ، وَ مَنْ أَمَّلَكَ بِهِ أَعْطَيْتَهُ، الَّذِي اتَّخَذْتَ بِهِ آدَمَ صَفِيّاً، وَ نُوحاً نَجِيّاً، وَ إِبْراهِيمَ خَلِيلاً، وَ مُوسىٰ كَلِيماً، وَ عِيسىٰ رُوحاً، وَ مُحَمَّداً حَبِيباً، وَ عَلِيّاً وَصِيّاً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ أَنْ تَقْضِيَ لِي حَوائِجِي، وَ تَعْفُوَ عَمَّا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِي، وَ تَتَفَضَّلَ عَلَيَّ بِما أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لِجَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ لِلدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، يَامُفَرِّجَ هَمِّ الْمَهْمُومِينَ، وَ يَا غِياثَ الْمَلْهُوفِينَ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (2)
مؤلّف گوید: از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: به بعضی از اصحاب خود فرمودند: نزد ستون پنجم دو رکعت نماز بخوان، که آن مصلاّی ابراهیم است و بگو: السّلام علی ابنیا ادم و امّنا حوّاء تا آخر، نزدیک به آنچه که کنار ستون هفتم، به طرف قبله خواندی .
عمل ستون سوم: که مقام حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است .
آنگاه به جانب دکّه زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) حرکت کن و آن در کنار ستون سوم است، از جانب متّصل به باب کنده . مؤلّف
ص: 964
گوید: این مقام از طرف قبله برابر با دکّه بابد امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و از طرف غرب مقابل با باب کنده بوده که مسدود شده است و گفته شده که شایسته است نماز به اندازه پنج ذراع دورتر از ستون خوانده شود، زیرا دکّه در آن محل بوده است . به هر حال در آنجا دو رکعت نماز به حَمد و هر سوره ای که خواهی بجای آر و پس از سلام و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) بگو: بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، اَللّٰهُمَّ إِنَّ ذُنُوبِي قَدْ كَثُرَتْ وَ لَمْ يَبْقَ لَها إِلّا رَجاءُ عَفْوِكَ، وَ قَدْ قَدَّمْتُ آلَةَ الْحِرْمانِ إِلَيْكَ، فَأَنَا أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ مَا لَاأَسْتَوْجِبُهُ، وَ أَطْلُبُ مِنْكَ مَا لَاأَسْتَحِقُّهُ . اَللّٰهُمَّ إِنْ تُعَذِّبْنِي فَبِذُنُوبِي وَ لَمْ تَظْلِمْنِي شَيْئاً، وَ إِنْ تَغْفِرْ لِي فَخَيْرُ راحِمٍ أَنْتَ يَا سَيِّدِي . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ أَنْتَ وَ أَنَا أَنَا، أَنْتَ الْعَوَّادُ بِالْمَغْفِرَةِ، وَ أَنَا الْعَوَّادُ بِالذُّنُوبِ، وَ أَنْتَ الْمُتَفَضِّلُ بِالْحِلْمِ، وَ أَنَا الْعَوَّادُ بِالْجَهْلِ . اَللّٰهُمَّ فَإِنِّي أَسْأَلُكَ يَا كَنْزَ الضُّعَفَاءِ، يَا عَظِيمَ (1)
ص: 965
الرَّجَاءِ، يَا مُنْقِذَ الْغَرْقَىٰ، يَا مُنْجِيَ الْهَلْكىٰ، يَا مُمِيتَ الْأَحْيَاءِ، يَا مُحْيِيَ الْمَوْتىٰ، أَنْتَ اللّٰهُ الَّذِي لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، أَنْتَ الَّذِي سَجَدَ لَكَ شُعاعُ الشَّمْسِ، وَ نُورُ الْقَمَرِ، وَ ظُلْمَةُ اللَّيْلِ، وَ ضَوْءُ النَّهارِ، وَ خَفَقانُ الطَّيْرِ ؛ فَأَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ يَا عَظِيمُ بِحَقِّكَ يَا كَرِيمُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الصَّادِقِينَ، وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الصَّادِقِينَ (1) وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الصَّادِقِينَ عَلَيْكَ، وَ بِحَقِّكَ عَلَىٰ عَلِيٍّ، وَ بِحَقِّ عَلِيٍّ عَلَيْكَ، وَ بِحَقِّكَ عَلَىٰ فاطِمَةَ، وَ بِحَقِّ فاطِمَةَ عَلَيْكَ، وَ بِحَقِّكَ عَلَى الْحَسَنِ، وَ بِحَقِّ الْحَسَنِ عَلَيْكَ، وَ بِحَقِّكَ عَلَى الْحُسَيْنِ، وَ بِحَقِّ الْحُسَيْنِ عَلَيْكَ، فَإِنَّ حُقُوقَهُمْ مِنْ أَفْضَلِ إِنْعامِكَ عَلَيْهِمْ، وَ بِالشَّأْنِ الَّذِي لَكَ عِنْدَهُمْ، وَ بِالشَّأْنِ الَّذِي لَهُمْ عِنْدَكَ، صَلِّ يَا رَبِّ عَلَيْهِمْ صَلاةً دائِمَةً مُنْتَهىٰ رِضاكَ، وَ اغْفِرْ لِي بِهِمُ الذُّنُوبَ الَّتِي بَيْنِي وَ بَيْنَكَ، وَ أَتْمِمْ نِعْمَتَكَ عَلَيَّ كَما أَتْمَمْتَها عَلىٰ آبائِي مِنْ قَبْلُ يَا كهٰيٰعص . اَللّٰهُمَّ كَما صَلَّيْتَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ (2)
ص: 966
وَآلِ مُحَمَّدٍ فَاسْتَجِبْ لِي دُعَائِي فِيمَا سَأَلْتُكَ . (1) پس به سجده برو و طرف راست صورت را بر زمین بگذار و بگو:یَا سَیِّدِی یَا سَیِّدِی یَا سَیِّدِی، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِی وَ اغْفِرْ لِی . (2)
و این کلمات را با خشوع و گریه بسیار بگو، آنگاه طرف چپ صورت را بر زمین بگذار و باز این کلمات را بگو، پس دعا کن به آنچه که خواهی . مولّف گوید: برپایه بعضی مجموعه های غیر معتبر و مشهوری بین مردم، آن است که در این مقام بجا می آورند عملی را که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) تعلیم یکی از اصحاب خود نموده، ولی این عمل مقیّد به این مقام نیست . و کیفیّت آن این است که از آن حضرت نقل شده که به بعضی از اصحاب خود فرمودند: آیا بامداد دنبال حاجتی نمی روی که به مسجد بزرگ کوفه گذر کنی؟ عرض کرد چرا، فرمود: در آن مسجد چهار رکعت نماز بخوان و بگو:
إِلٰهِي إِنْ كُنْتُ قَدْ عَصَيْتُكَ فَإِنِّي قَدْ أَطَعْتُكَ فِي أَحَبِّ الْأَشْياءِ إِلَيْكَ، لَمْ أَتَّخِذْ لَكَ وَلَداً، (3)
ص: 967
وَلَمْ أَدْعُ لَكَ شَرِيكاً، وَ قَدْ عَصَيْتُكَ فِي أَشْياءَ كَثِيرَةٍ، عَلَىٰ غَيْرِ وَجْهِ الْمُكابَرَةِ لَكَ، وَ لَا الاسْتِكْبارِ عَنْ عِبادَتِكَ، وَ لَا الْجُحُودِ لِرُبُوبِيَّتِكَ، وَ لَا الْخُرُوجِ عَنِ (مُنَ) الْعُبُودِيَّةِ لَكَ، وَ لَكِنِ اتَّبَعْتُ هَوايَ وَ أَزَلَّنِيَ الشَّيْطانُ بَعْدَ الْحُجَّةِ وَ الْبَيانِ، فَإِنْ تُعَذِّبْنِي فَبِذُنُوبِي غَيْرَ ظالِمٍ أَنْتَ لِي، وَ إِنْ تَعْفُ عَنِّي وَ تَرْحَمْنِي فَبِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ يَا كَرِيمُ . (1) و همچنین می گویی: غَدَوْتُ بِحَوْلِ اللّٰهِ وَ قُوَّتِهِ، غَدَوْتُ بِغَيْرِ حَوْلٍ مِنِّي وَ لَا قُوَّةٍ، وَ لَكِنْ بِحَوْلِ اللّٰهِ وَ قُوَّتِهِ، يَا رَبِّ أَسْأَلُكَ بَرَكَةَ هٰذَا الْبَيْتِ وَ بَرَكَةَ أَهْلِهِ، وَ أَسْأَلُكَ أَنْ تَرْزُقَنِي رِزْقاً حَلالاً طَيِّباً تَسُوقُهُ إِلَيَّ بِحَوْلِكَ وَ قُوَّتِكَ وَ أَنَا خائِضٌ (خافِضُ) فِي عَافِيَتِكَ . (2)
شیخ شهید و محمّد بن مشهدی این عمل را برای صحن مسجد پس از عمل ستون چهارم ذکر کرده اند، در دو رکعت اول حَمد و تَوحید و در دو رکعت دیگر حَمد و اِنّا
ص: 968
اَنزَلناهُ و پس از سلام، تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بگو . در حدیث معتبر از ابو حمزه ثمالی نقل شده: که روزی در مسجد کوفه نشسته بودم، ناگاه دیدم شخصی از در کنده وارد شد، از همه کس خوشروتر و خوشروتر و پاکیزه جامه تر عمامه به سر بسته و پیراهن و درّاعه پوشیده و دو نعل عربی در پای مبارکش بود، نعلین را از پا درآورد، و نزد ستون هفتم ایستاد و دستها را تا برابر گوش بالا برد، و تکبیری گفت که تمام موهای من از دهشت آن راست ایستاد، پس چهار رکعت نماز خواند، و رکوع و سجودش را نیکو انجام داد، سپس این دعا را خواند: إِلَهِي إِنْ كُنْتُ قَدْ عَصَيْتُكَ دعا را ادامه داد تا رسید به یا کَریمُ در اینجا به سجده رفت و مکرّر یا کَریمُ گفت به اندازه ای که یک نفس را پر کند، آنگاه در سجده اش گفت یا مَن یَقدِرُ عَلی حَوائِجِ السّائِلینَ و دعا را ادامه داد تا هفتاد مرتبه یا سَیِّدی که در اعمال ستون هفتم ذکر شد، چون سر از سجده برداشت و من به دقّت ملاحظه کردم، دیدم حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، دستهای مبارکش را بوسیدم و پرسیدم برای چه اینجا آمدید، فرمود برای آنچه دیدی یعنی نماز در مسجد کوفه . در روایتی که در ذیل زیارت هفتم [صفحه 887]نقل کردیم این مطلب
ص: 969
هم بود که ابو حمزه را با خود به زیارت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) برد .
اعمال باب الفرج معروف به مقام نوح (عَلَيهِ السَّلَامُ): چون از عمل ستون سوم فارغ شدی، به دکّه باب امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) برو، و آن صفّه ای است متصّل به دری که از مسجد، به سوی خانه امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) باز می شده است .
پس چهار رکعت نماز بخوان به حَمد و هر سوره که خواستی، چون فارغ شدی، تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بجا آورد، و بگو:
اللّهمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْضِ حَاجَتِي يَا اللّه، يَا مَنْ لا يَخِيبُ سَائِلُهُ، وَ لا يَنْفَدُ نَائِلُهُ، يَا قَاضِيَ الْحَاجَاتِ، يَا مُجِيبَ الدَّعَوَاتِ، يَا رَبَّ الْأَرَضِينَ وَ السَّمَاوَاتِ، يَا كَاشِفَ الْكُرُبَاتِ، يَا وَاسِعَ الْعَطِيَّاتِ، يَا دَافِعَ النَّقِمَاتِ، يَا مُبَدِّلَ السَّيِّئَاتِ حَسَنَاتٍ، عُدْ عَلَيَّ بِطَوْلِكَ وَ فَضْلِكَ وَ إِحْسَانِكَ، وَ اسْتَجِبْ دُعَائِي فِيمَا سَأَلْتُكَ وَ طَلَبْتُ مِنْكَ، بِحَقِّ نَبِيِّكَ وَ وَصِيِّكَ وَ أَوْلِيَائِكَ الصَّالِحِينَ . (1)
چگونگی نمازی دیگر در این مقام: و آن دو رکعت است،
ص: 970
پس از سلام و تسبیح بگو:
اللّهمَّ إِنِّي حَلَلْتُ بِسَاحَتِكَ، لِعِلْمِي بِوَحْدَانِيَّتِكَ وَ صَمَدَانِيَّتِكَ، وَ أَنَّهُ لا قَادِرَ عَلَى قَضَاءِ حَاجَتِي غَيْرُكَ، وَ قَدْ عَلِمْتُ يَا رَبِّ، أَنَّهُ كُلَّمَا شَاهَدْتُ نِعْمَتَكَ عَلَيَّ، اشْتَدَّتْ فَاقَتِي إِلَيْكَ، وَ قَدْ طَرَقَنِي يَا رَبِّ مِنْ مُهِمِّ أَمْرِي مَا قَدْ عَرَفْتَهُ، لِأَنَّكَ عَالِمٌ غَيْرُ مُعَلَّمٍ، وَ أَسْأَلُكَ بِالاسْمِ الَّذِي وَضَعْتَهُ عَلَى السَّمَاوَاتِ فَانْشَقَّتْ، وَ عَلَى الْأَرَضِينَ فَانْبَسَطَتْ، وَ عَلَى النُّجُومِ فَانْتَشَرَتْ، وَ عَلَى الْجِبَالِ فَاسْتَقَرَّتْ، وَ أَسْأَلُكَ بِالاسْمِ الَّذِي جَعَلْتَهُ عِنْدَ مُحَمَّدٍ وَ عِنْدَ عَلِيٍّ، وَ عِنْدَ الْحَسَنِ وَ عِنْدَ الْحُسَيْنِ، وَ عِنْدَ الْأَئِمَّةِ كُلِّهِمْ، صَلَوَاتُ اللّه عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَقْضِيَ لِي يَا رَبِّ حَاجَتِي، وَ تُيَسِّرَ عَسِيرَهَا، وَ تَكْفِيَنِي مُهِمَّهَا، وَ تَفْتَحَ لِي قُفْلَهَا، فَإِنْ فَعَلْتَ ذَلِكَ فَلَكَ الْحَمْدُ، وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ (1)
ص: 971
فَلَكَ الْحَمْدُ، غَيْرَ جَائِرٍ فِي حُكْمِكَ، وَ لا حَائِفٍ فِي عَدْلِكَ . (1) پس طرف راست صورت را بر زمین می گذاری و می گویی: اللّهمَّ إِنَّ يُونُسَ بْنَ مَتَّى عَبْدَكَ وَ نَبِيَّكَ، دَعَاكَ فِي بَطْنِ الْحُوتِ، فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ أَنَا أَدْعُوكَ فَاسْتَجِبْ لِي، بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (2) آنگاه به آنچه می خواهی دعا کن، سپس طرف چب صورت را بر زمین بگذار و بگو:اللّهمَّ إِنَّكَ أَمَرْتَ بِالدُّعَاءِ، وَ تَكَفَّلْتَ بِالْإِجَابَةِ، وَ أَنَا أَدْعُوكَ كَمَا أَمَرْتَنِي، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اسْتَجِبْ لِي كَمَا وَعَدْتَنِي يَا كَرِيمُ . (3) سپس پیشانی را بر زمین بگذار و بگو:يَا مُعِزَّ كُلِّ ذَلِيلٍ، وَ يَا مُذِلَّ كُلِّ عَزِيزٍ، تَعْلَمُ كُرْبَتِي، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ فَرِّجْ عَنِّي يَا كَرِيمُ . (4)
ذکر نمازی برای رفع حاجت در محلّ مذکور: و آن چنان است که چهار رکعت نماز می گذاری، پس از سلام
ص: 972
و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) بگو:
اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا مَنْ لا تَرَاهُ الْعُيُونُ، وَ لا تُحِيطُ بِهِ الظُّنُونُ، وَ لا يَصِفُهُ الْوَاصِفُونَ، وَ لا تُغَيِّرُهُ الْحَوَادِثُ، وَ لا تُفْنِيهِ الدُّهُورُ، تَعْلَمُ مَثَاقِيلَ الْجِبَالِ، وَ مَكَايِيلَ الْبِحَارِ وَ وَرَقَ الْأَشْجَارِ، وَ رَمْلَ الْقِفَارِ، وَ مَا أَضَاءَتْ بِهِ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ، وَ أَظْلَمَ عَلَيْهِ اللَّيْلُ، وَ وَضَحَ عَلَيْهِ النَّهَارُ، وَ لا تُوَارِي مِنْكَ سَمَاءٌ سَمَاءً، وَ لا أَرْضٌ أَرْضاً، وَ لا جَبَلٌ مَا فِي أَصْلِهِ، وَ لا بَحْرٌ مَا فِي قَعْرِهِ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ خَيْرَ أَمْرِي آخِرَهُ، وَ خَيْرَ أَعْمَالِي خَوَاتِيمَهَا، وَ خَيْرَ أَيَّامِي يَوْمَ أَلْقَاكَ، إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ؛ اللّهمَّ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ فَأَرِدْهُ، وَ مَنْ کَادَنِی فَکِدْهُ وَ مَنْ بَغَانِی بِهَلَکَةٍ فَأَهْلِکْهُ، وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی مِمَّنْ دَخَلَ هَمُّهُ عَلَیَّ. اللّهمَّ أَدْخِلْنِی فِی دِرْعِکَ الْحَصِینَةِ، وَ اسْتُرْنِی بِسِتْرِکَ الْوَاقِی . یَا مَنْ
ص: 973
يَكْفِي مِنْ كُلِّ شَيْءٍ وَ لا يَكْفِي مِنْهُ شَيْءٌ، اكْفِنِي مَا أَهَمَّنِي مِنْ أَمْرِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ، وَ صَدِّقْ قَوْلِي وَ فِعْلِي ؛ يَا شَفِيقُ يَا رَفِيقُ، فَرِّجْ عَنِّي الْمَضِيقَ، وَ لا تُحَمِّلْنِي مَا لا أُطِيقُ ؛ اللّهمَّ احْرُسْنِي بِعَيْنِكَ الَّتِي لا تَنَامُ، وَ ارْحَمْنِي بِقُدْرَتِكَ عَلَيَّ ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، يَا عَلِيُّ يَا عَظِيمُ، أَنْتَ عَالِمٌ بِحَاجَتِي وَ عَلَى قَضَائِهَا قَدِيرٌ، وَ هِيَ لَدَيْكَ يَسِيرٌ، وَ أَنَا إِلَيْكَ فَقِيرٌ، فَمُنَّ بِهَا عَلَيَّ يَا كَرِيمُ ؛ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1)
سپس به سجده می روی و می گویی: إِلَهِي قَدْ عَلِمْتَ حَوَائِجِي، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْضِهَا، وَ قَدْ أَحْصَيْتَ ذُنُوبِي، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْهَا، يَا كَرِيمُ . (2) سپس طرف راست صورت خود را بر زمین می گذاری و می گویی: إِنْ كُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ، فَأَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ، افْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ لا تَفْعَلْ بِي مَا أَنَا أَهْلُهُ ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (3)
ص: 974
سپس طرف چپ صورت خود را بر زمین می گذاری و می گویی: اللّهمَّ إِنْ عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِكَ فَلْيَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِكَ ؛ يَا كَرِيمُ . (1)
پس پیشانی را بر زمین می گذاری و می گویی: ارْحَمْ مَنْ أَسَاءَ وَ اقْتَرَفَ، وَ اسْتَكَانَ وَ اعْتَرَفَ . (2) مؤلّف گوید: این دعاها تا وَ اغفِرها یا کَریمُ همان دعایی است که در کتاب «مزار قدیم» در اعمال صحن مسجد سَهْله در مقام امام زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده .
اعمال محراب امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ): در مکانی که امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) را ضربت زدند، دو رکعت نماز بخوان، و پس از سلام و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) بگو: يَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِيلَ وَ سَتَرَ الْقَبِيحَ، يَا مَنْ لَمْ يُؤَاخِذْ بِالْجَرِيرَةِ، وَ لَمْ يَهْتِكِ السِّتْرَ وَ السَّرِيرَةَ، يَا عَظِيمَ الْعَفْوِ، يَا حَسَنَ التَّجَاوُزِ ؛ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ، يَا بَاسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ، يَا صَاحِبَ كُلِّ نَجْوَى، يَا مُنْتَهَى كُلِّ شَكْوَى، يَا كَرِيمَ الصَّفْحِ، يَا عَظِيمَ الرَّجَاءِ، يَا سَيِّدِي صَلِّ عَلَى (3)
ص: 975
مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ يَا كَرِيمُ . (1)
مناجات حضرت امیر المؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) : اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ، «يَوْمَ لا يَنْفَعُ مَالٌ وَ لا بَنُونَ، إِلّا مَنْ أَتَى اللّه بِقَلْبٍ سَلِيمٍ» وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ، «يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ: يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلا» وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ «يَوْمَ يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ، فَيُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَ الْأَقْدَامِ ؛» وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ، يَوْمَ «لا يَجْزِي وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَ لا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَيْئاً، إِنَّ وَعْدَ اللّه حَقٌّ» وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ «يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ، وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ» وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ، «يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئا، وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ للّه» وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ، «يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ، وَ أُمِّهِ وَ أَبِيهِ، وَ صَاحِبَتِهِ وَ بَنِيهِ، لِكُلِّ امْرِىءٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ» ؛ وَ أَسْأَلُكَ الْأَمَانَ يَوْمَ «يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي (2)
ص: 976
مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ، وَ صَاحِبَتِهِ وَ أَخِيهِ، وَ فَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْوِيهِ، وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعا ثُمَّ يُنْجِيهِ، كَلّا آن ها لَظَى نَزَّاعَةً لِلشَّوَى» . مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْمَوْلَى وَ أَنَا الْعَبْدُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْعَبْدَ إِلّا الْمَوْلَى؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْمَالِكُ وَ أَنَا الْمَمْلُوكُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَمْلُوكَ إِلّا الْمَالِكُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْعَزِيزُ وَ أَنَا الذَّلِيلُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الذَّلِيلَ إِلّا الْعَزِيزُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْخَالِقُ وَ أَنَا الْمَخْلُوقُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَخْلُوقَ إِلّا الْخَالِقُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْعَظِيمُ وَ أَنَا الْحَقِيرُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْحَقِيرَ إِلّا الْعَظِيمُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْقَوِيُّ وَ أَنَا الضَّعِيفُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الضَّعِيفَ إِلّا الْقَوِيُّ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْغَنِيُّ وَ أَنَا الْفَقِيرُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْفَقِيرَ إِلّا الْغَنِيُّ ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْمُعْطِي وَ أَنَا السَّائِلُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ السَّائِلَ إِلا الْمُعْطِي؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، (1)
ص: 977
أَنْتَ الْحَيُّ وَ أَنَا الْمَيِّتُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَيِّتَ إِلا الْحَيُّ ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْبَاقِي وَ أَنَا الْفَانِي، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْفَانِيَ إِلّا الْبَاقِي؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الدَّائِمُ وَ أَنَا الزَّائِلُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الزَّائِلَ إِلّا الدَّائِمُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الرَّازِقُ وَ أَنَا الْمَرْزُوقُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَرْزُوقَ إِلّا الرَّازِقُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْجَوَادُ وَ أَنَا الْبَخِيلُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْبَخِيلَ إِلّا الْجَوَادُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْمُعَافِي وَ أَنَا الْمُبْتَلَى، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمُبْتَلَى إِلّا الْمُعَافِي؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْكَبِيرُ وَ أَنَا الصَّغِيرُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الصَّغِيرَ إِلّا الْكَبِيرُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْهَادِي وَ أَنَا الضَّالُّ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الضَّالَّ إِلّا الْهَادِي؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الرَّحْمَنُ وَ أَنَا الْمَرْحُومُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَرْحُومَ إِلّا الرَّحْمَنُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ السُّلْطَانُ و أَنَا الْمُمْتَحَنُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمُمْتَحَنَ إِلّا السُّلْطَانُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، (1)
ص: 978
أَنْتَ الدَّلِيلُ وَ أَنَا الْمُتَحَيِّرُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمُتَحَيِّرَ إِلّا الدَّلِيلُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْغَفُورُ وَ أَنَا الْمُذْنِبُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمُذْنِبَ إِلّا الْغَفُورُ؟ مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْغَالِبُ وَ أَنَا الْمَغْلُوبُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَغْلُوبَ إِلّا الْغَالِبُ؟! أَنْتَ الدَّلِيلُ وَ أَنَا الْمُتَحَيِّرُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمُتَحَيِّرَ إِلّا الدَّلِيلُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْغَفُورُ وَ أَنَا الْمُذْنِبُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمُذْنِبَ إِلّا الْغَفُورُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْغَالِبُ وَ أَنَا الْمَغْلُوبُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَغْلُوبَ إِّلا الْغَالِبُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الرَّبُّ وَ أَنَا الْمَرْبُوبُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْمَرْبُوبَ إِلّا الرَّبُّ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ الْمُتَكَبِّرُ وَ أَنَا الْخَاشِعُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْخَاشِعَ إِلّا الْمُتَكَبِّرُ؟! مَوْلايَ يَا مَوْلايَ، ارْحَمْنِي بِرَحْمَتِكَ وَ ارْضَ عَنِّي بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ وَ فَضْلِكَ ؛ يَا ذَا الْجُودِ وَ الْإِحْسَانِ، وَ الطَّوْلِ وَ الامْتِنَانِ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
مؤلّف گوید: سیّد ابن طاووس بعد از این مناجات، دعایی طولانی از آن حضرت روایت کرده، به نام دعای امان، مقام را گنجایش ذکر آن نیست . و همچنین در این مقام شریف می خوانی دعایی را که در برنامه مسجد زید ذکر می کنیم
ص: 979
ان شاء اللّه [صفحه 997] . آگاه باش ما در کتاب «هدیة الزائرین» به اختلاف در محرابی که محّل ضربت خوردن امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) است اشاره کردیم، که آیا همین محراب معروف است یا آن محراب متروک و گفتم نهایت احتیاط در این است که اعمال محراب را در هر دو محل بجا آورند یا گاهی در موضع معروف، گاهی در محّل متروک.
اعمال دکّه امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ): مقام امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در نزدیکی مسلم بن عقیل (رحمه اللّه) است، در انجا دو رکعت نماز بجای آر، و پس از سلام و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) بگو:
يَا صَانِعَ كُلِّ مَصْنُوعٍ، وَ يَا جَابِرَ كُلِّ كَسِيرٍ، وَ يَا حَاضِرَ كُلِّ مَلَإٍ، وَ يَا شَاهِدَ كُلِّ نَجْوَى، وَ يَا عَالِمَ كُلِّ خَفِيَّةٍ، وَ يَا شَاهِداً (شَاهِدُ) غَيْرَ غَائِبٍ (غَالِبُ )، وَ يَا غَالِباً، غَيْرَ مَغْلُوبٍ، وَ يَا قَرِيباً (قَرِيبُ) غَيْرَ بَعِيدٍ، وَ يَا مُونِسَ كُلِّ وَحِيدٍ، وَ يَا حَيّاً حِينَ لا حَيَّ غَيْرُهُ، يَا مُحْيِيَ الْمَوْتَى، وَ مُمِيتَ الْأَحْيَاءِ، الْقَائِمَ عَلَى كُلِّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ، لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ، (1)
ص: 980
صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1)
پس بخوان هرچه خواهی .
مؤلّف گوید: من پیش از این گفتم، در اینجا باز هم می گویم که در کتاب «مزار قدیم» و مشهور بین مردم در ترتیب اعمال مسجد آن است که بعد از این مقام، اعمال دکّة القضا و بیت الطشت را بجا می آورند، که ما این اعمال را موافق کتاب «مصباح» و «بحار» و کتب دیگران بعد از اعمال ستون چهارم نقل کردیم، اگر خواستی به کیفیت مشهور عمل کنی به کتاب «مزار قدیم» مراجعه کن و اعمال این دو مقام را ان شاء اللّه بجا آر .
ذکر نماز برای رفع حاجت در جامع کوفه: از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: کسی که در مسجد کوفه دو رکعت نماز بخواند در هر رکعت سوره های حَمد و الفَلَق و النّاس و قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ و قَدر و سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى را خوانده و سلام دهد و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) بگوید، از خدا هر حاجتی را بطلبد، خدا حاجتش را برآورده و دعایش را مستجاب خواهد کرد . مؤلف گوید: ترتیب در سوره های این دو رکعت، موافق روایت سیّد ابن طاووس در کتاب «مصباح»
ص: 981
است و در روایت شیخ طوسی در کتاب «امالی» سوره قَدر بعد از سَبِّحِ اسْمَ است و شاید ترتیب در آن ها لازم نباشد، عمده این است که پس از سوره حَمد این هفت سوره خوانده شود، وَ اللّه العالِمُ .
چون از اعمال مسجد کوفه فراغت یافتی، به جانب قبر مسلم بن عقیل برو، و کنار قبر بایست و بگو:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الْمَلِكِ الْحَقِّ الْمُبِينِ، الْمُتَصاغِرِ لِعَظَمَتِهِ جَبَابِرَةُ الطَّاغِينَ، الْمُعْتَرِفِ بِرُبُوبِيَّتِهِ جَمِيعُ أَهْلِ السَّمَاواتِ وَ الْأَرَضِينَ، الْمُقِرِّ بِتَوْحِيدِهِ سائِرُ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ سَيِّدِ الْأَنامِ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الْكِرامِ صَلاةً تَقَرُّ بِها أَعْيُنُهُمْ، وَ يَرْغَمُ بِها أَنْفُ شانِئِهِمْ، مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَجْمَعِينَ ؛ سَلامُ اللّه الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ، وَ سَلامُ مَلائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ، وَ أَنْبِیَائِهِ الْمُرْسَلِینَ، وَ أَئِمَّتِهِ الْمُنْتَجَبِینَ وَ عِبَادِهِ الصَّالِحِینَ، وَ جَمِیعِ الشُّهَدَاءِ (1)
ص: 982
وَ الصِّدِّيقِينَ، وَ الزَّاكِياتُ الطَّيِّباتُ فِيما تَغْتَدِي وَ تَرُوحُ عَلَيْكَ يَا مُسْلِمَ بْنَ عَقِيلِ بْنِ أَبِي طالِبٍ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ جاهَدْتَ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَ قُتِلْتَ عَلَىٰ مِنْهاجِ الْمُجاهِدِينَ فِي سَبِيلِهِ حَتَّىٰ لَقِيتَ اللّٰهَ عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ عَنْكَ راضٍ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَفَيْتَ بِعَهْدِ اللّٰهِ وَ بَذَلْتَ نَفْسَكَ فِي نُصْرَةِ حُجَّةِ اللّٰهِ وَ ابْنِ حُجَّتِهِ حَتَّىٰ أَتاكَ الْيَقِينُ، أَشْهَدُ لَكَ بِالتَّسْلِيمِ وَ الْوَفاءِ وَ النَّصِيحَةِ لِخَلَفِ النَّبِيِّ الْمُرْسَلِ، وَ السِّبْطِ الْمُنْتَجَبِ، وَ الدَّلِيلِ الْعالِمِ، وَ الْوَصِيِّ الْمُبَلِّغِ، وَ الْمَظْلُومِ الْمُهْتَضَمِ، فَجَزاكَ اللّٰهُ عَنْ رَسُولِهِ، وَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ عَنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ أَفْضَلَ الْجَزاءِ بِمَا صَبَرْتَ وَ احْتَسَبْتَ وَ أَعَنْتَ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ، لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ قَتَلَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ أَمَرَ بِقَتْلِكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ ظَلَمَكَ وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنِ افْتَرىٰ (1)
ص: 983
عَلَيْكَ، وَلَعَنَ اللّٰهُ مَنْ جَهِلَ حَقَّكَ، وَ اسْتَخَفَّ بِحُرْمَتِكَ ؛ وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ بايَعَكَ وَغَشَّكَ وَخَذَلَكَ وَ أَسْلَمَكَ وَ مَنْ أَلَّبَ عَلَيْكَ وَ لَمْ يُعِنْكَ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي جَعَلَ النَّارَ مَثْواهُمْ وَ بِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ . أَشْهَدُ أَنَّكَ قُتِلْتَ مَظْلُوماً، وَ أَنَّ اللّٰهَ مُنْجِزٌ لَكُمْ مَا وَعَدَكُمْ، جِئْتُكَ زائِراً عارِفاً بِحَقِّكُمْ، مُسَلِّماً لَكُمْ، تابِعاً لِسُنَّتِكُمْ، وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّىٰ يَحْكُمَ اللّٰهُ وَ هُوَ خَيْرُ الْحاكِمِينَ، فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَامَعَ عَدُوِّكُمْ صَلواتُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَ عَلَىٰ أَرْواحِكُمْ وَ أَجْسادِكُمْ وَ شاهِدِكُمْ وَ غائِبِكُمْ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، قَتَلَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكُمْ بِالْأَيْدِي وَ الْأَلْسُنِ . (1)
در کتاب «مزار کبیر» این متن را به منزله اذن دخول قرار داده، و با گفتن آن وارد شو، و خود را به قبر بچسبان و به روایت سابقه است که به ضریح آن جناب اشاره کن و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ، الْمُطِيعُ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ، (2)
ص: 984
وَلِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَالْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، عَلَيْهِمُ السَّلامُ . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ وَ سَلامٌ (سَلامُه) عَلَىٰ عِبادِهِ الَّذِينَ اصْطَفىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ وَ مَغْفِرَتُهُ، وَ عَلَىٰ رُوحِكَ وَ بَدَنِكَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلَىٰ مَا مَضَىٰ عَلَيْهِ (بِهِ) الْبَدْرِيُّونَ، الْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، الْمُبالِغُونَ فِي جِهَادِ أَعْدَائِهِ، وَ نُصْرَةِ أَوْلِيائِهِ، فَجَزاكَ اللّٰهُ أَفْضَلَ الْجَزاءِ، وَ أَكْثَرَ الْجَزاءِ، وَ أَوْفَرَ جَزاءِ أَحَدٍ مِمَّنْ وَ فىٰ بِبَيْعَتِهِ، وَ اسْتَجابَ لَهُ دَعْوَتَهُ، وَ أَطاعَ وُلاةَ أَمْرِهِ ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بالَغْتَ فِي النَّصِيحَةِ، وَ أَعْطَيْتَ غايَةَ الْمَجْهُودِ حَتَّىٰ بَعَثَكَ اللّٰهُ فِي الشُّهَداءِ، (1)
وَجَعَلَ رُوحَكَ مَعَ أَرْواحِ السُّعَداءِ، وَ أَعْطاكَ مِنْ جِنانِهِ أَفْسَحَها مَنْزِلاً، وَ أَفْضَلَها غُرَفاً، وَ رَفَعَ ذِكْرَكَ فِي الْعِلِّيِّينَ، وَ حَشَرَكَ مَعَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولٰئِكَ رَفِيقاً، أَشْهَدُ أَنَّكَ لَمْ تَهِنْ وَ لَمْ تَنْكُلْ، وَ أَنَّكَ قَدْ (2)
ص: 985
مَضَيْتَ عَلَىٰ بَصِيرَةٍ مِنْ أَمْرِكَ مُقْتَدِياً بِالصَّالِحِينَ، وَ مُتَّبِعاً لِلنَّبِيِّينَ، فَجَمَعَ اللّٰهُ بَيْنَنا وَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ رَسُولِهِ وَ أَوْلِيائِهِ فِي مَنازِلِ الْمُخْبِتِينَ فَإِنَّهُ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ . (1)
آنگاه در طرف سر دو رکعت نماز بجای آری و آن را به آن جناب هدیه کن و بگو: اللّهمّ صلّ علی محمّد و ال محمّد و لا تَدَعْ لی ذَنْباً و این همان دعایی است که در حرم قمر بنی هاشم خوانده می شود و ذکرش بیاید و اگر خواستی حضرت مسلم را وداع کنی، همان وداعی را بخوان که در زیارت حضرت عباس (عَلَيهِ السَّلَامُ) ذکر می شود .
کنار قبر او می ایستی و به رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) سلام می کنی و می گویی: سَلامُ اللّٰهِ الْعَظِيمِ، وَ صَلَواتُهُ عَلَيْكَ يَا هانِئَ بْنَ عُرْوَةَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ النَّاصِحُ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، أَشْهَدُ (2)
ص: 986
أَنَّكَ قُتِلْتَ مَظْلُوماً، فَلَعَنَ اللّٰهُ مَنْ قَتَلَكَ، وَ اسْتَحَلَّ دَمَكَ، وَ حَشىٰ قُبُورَهُمْ ناراً . أَشْهَدُ أَنَّكَ لَقِيتَ اللّٰهَ وَ هُوَ رَاضٍ عَنْكَ بِما فَعَلْتَ وَ نَصَحْتَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بَلَغْتَ دَرَجَةَ الشُّهَداءِ، وَ جُعِلَ رُوحُكَ مَعَ أَرْواحِ السُّعَداءِ بِما نَصَحْتَ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ مُجْتَهِداً، وَ بَذَلْتَ نَفْسَكَ فِي ذاتِ اللّٰهِ وَ مَرْضاتِهِ، فَرَحِمَكَ اللّٰهُ وَ رَضِيَ عَنْكَ وَ حَشَرَكَ مَعَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ وَ جَمَعَنا وَ إِيَّاكُمْ مَعَهُمْ فِي دارِ النَّعِيمِ، وَ سَلامٌ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1) پس دو رکعت نماز بگذار، و آن را به روح هانی هدیه کن و به آنچه خواهی برای خود دعا کن و وداع کن او را به آنچه مسلم را به آن وداع کردی .
ص: 987
آگاه باش پس از مسجد کبیر کوفه، مسجدی به فضیلت مسجد سهله در آن منطقه نیست، آن محّل مبارک، خانه حضرت ادریس (عَلَيهِ السَّلَامُ) و حضرت ابراهیم (عَلَيهِ السَّلَامُ) و محل ورود حضرت خضر (عَلَيهِ السَّلَامُ) و مسکن آن حضرت است . از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: به ابو بصیر فرمود: ای ابو محمّد گویا می بینم حضرت صاحب الأمر با اهل و عیالش در مسجد سهله فرود آید و منزل آن حضرت باشد و حق تعالی هیچ پیامبر نفرستاده، مگر آن که در ان مسجد نماز گذارده و هرکه در آن مسجد اقامت نماید، چنان است که در خیمه رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) اقامت کرده و هیچ مرد و زن مؤمنی نیست مگر آن که دلش به سوی آن مسجد مایل است و در آن مسجد سنگی است که در آن صورت هر پیامبر هست و هیچکس در ان مسجد با نیّت صادقه نماز و دعا نمی کند، مگر آن که با حاجت برآمده بر می گردد و هیچکس در آن مسجد امان نمی طلبد، مگر آن که از هرچه می ترسد امان می یابد، گفتم این است فضیلتی که برای این
ص: 988
مسجد است؟ حضرت فرمود: زیادتر بگویم؟ عرض کردم: آری فرمود: این مسجد از جمله بقعه هایی است که خدا دوست دارد او را در آن ها بخوانند و هیچ شب و روزی نیست مگر آن که فرشتگان به زیارت آن می آیند و خدا را در آن مسجد عبادت می کنند، سپس فرمود: اگر من به شما نزدیک بودم همه نمازهایم را در آن مسجد بجا می آوردم . آنگاه فرمود: ای ابا محمّد آنچه را فضیلت این مسجد، وصف نکردم، بیش از آن است که گفتم، عرضه داشتم: فدایت شوم، حضرت قائم (عَلَيهِ السَّلَامُ) همیشه در آن مسجد خواهد بود؟ فرمود: آری . . . تا آخر خبر
اعمال مسجد سهله:
دو رکعت نماز بین شام و خفتن مستحب است .
از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هر غمناکی چنین کند و دعا نماید، حق تعالی غمش را برطرف کند و از بعض کتب مزاریه نقل شده: که چون خواستی وارد مسجد شوی، نزد درگاه بایست و بگو:
بِسْمِ اللّٰهِ، وَ بِاللّٰهِ، وَ مِنَ اللّٰهِ، وَ إِلَى اللّٰهِ، وَ مَا شاءَ اللّٰهُ، وَ خَيْرُ (1)
ص: 989
الْأَسْماءِ لِلّٰهِ، تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّٰهِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِي مِنْ عُمّارِ مَساجِدِكَ وَ بُيُوتِكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أُقَدِّمُهُمْ بَيْنَ يَدَيْ حَوائِجِي فَاجْعَلْنِي اَللّٰهُمَّ بِهِمْ عِنْدَكَ وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ صَلاتِي بِهِمْ مَقْبُولَهً، وَ ذَنْبِي بِهِمْ مَغْفُوراً، وَ رِزْقِي بِهِمْ مَبْسُوطاً، وَ دُعائِي بِهِمْ مُسْتَجاباً، وَ حَوائِجِي بِهِمْ مَقْضِيَّةً، وَ انْظُرْ إِلَيَّ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ نَظْرَةً رَحِيمَةً أَسْتَوْجِبُ بِهَا الْكَرامَةَ عِنْدَكَ، ثُمَّ لَاتَصْرِفْهُ عَنِّي أَبَداً، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَ بْصارِ ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَىٰ دِينِكَ وَ دِينِ نَبِيِّكَ وَ وَلِيِّكَ، وَ لَا تُزِغْ قَلْبِي بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنِي، وَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ . اَللّٰهُمَّ إِلَيْكَ تَوَجَّهْتُ، وَ مَرْضاتَكَ طَلَبْتُ، وَ ثَوابَكَ ابْتَغَيْتُ، وَ بِكَ آمَنْتُ، وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ . (1)
ص: 990
اَللّٰهُمَّ فَأَقْبِلْ بِوَجْهِكَ إِلَيَّ، وَ أَقْبِلْ بِوَجْهِي إِلَيْكَ . (1) سپس (آیَةُ الکُرسی) و سوره (فَلَق) و سوره (ناس) را بخوان و خدا را هفت مرتبه تسبیح و هفت مرتبه حَمد و هفت مرتبه تهلیل و هفت مرتبه تکبیر بگو یعنی هریک از سبحان اللّه و الحَمد للّه و لا اله الاّ اللّه و اللّه اکبر را هفت مرتبه بگو و بخوان: اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ مَا هَدَيْتَنِي، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ مَا فَضَّلْتَنِي، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ مَا شَرَّفْتَنِي، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ كُلِّ بَلاءٍ حَسَنٍ ابْتَلَيْتَنِي . اَللّٰهُمَّ تَقَبَّلْ صَلاتِي وَ دُعائِي، وَ طَهِّرْ قَلْبِي، وَ اشْرَحْ لِي صَدْرِي، وَ تُبْ عَلَيَّ، إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ . (2)
سید ابن طاووس (رَحمهُ اللّه) علیه فرموده: چون اراده کردی به مسجد سهله بروی، در شب چهارشنبه بین مغرب و عشا وارد آن مسجد شو . که فضیلت آن از اوقات دیگر بیشتر است همین که وارد مسجد شدی نماز مغرب و نافله آن را بجا آور،
ص: 991
آنگاه دو رکعت نماز تحیّت مسجد قربة الی اللّه بخوان، چون فارغ شدی دستها را به جانب آسمان بلند کن و بگو:
أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، مُبْدِئُ الْخَلْقِ وَ مُعِيدُهُمْ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ خالِقُ الْخَلْقِ وَ رَازِقُهُمْ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْقَابِضُ الْباسِطُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ مُدَبِّرُ الْأُمُورِ وَ باعِثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ، أَنْتَ وارِثُ الْأَرْضِ وَ مَنْ عَلَيْها، أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الْمَخْزُونِ الْمَكْنُونِ الْحَيِّ الْقَيُّومِ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ عالِمُ السِّرِّ وَ أَخْفىٰ، أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي إِذا دُعِيتَ بِهِ أَجَبْتَ، وَ إِذَا سُئِلْتَ بِهِ أَعْطَيْتَ، وَ أَسْأَلُكَ بِحَقِّكَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ بِحَقِّهِمُ الَّذِي أَوْجَبْتَهُ عَلَىٰ نَفْسِكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِيَ لِي حَاجَتِي، السَّاعَةَ السَّاعَةَ، يَا سامِعَ الدُّعاءِ، يَا سَيِّداهُ يَا مَوْلاهُ يَا غِيَاثَاهُ، أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمٍ سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ، أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِي عِلْمِ (1)
ص: 992
الْغَيْبِ عِنْدَكَ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُعَجِّلَ فَرَجَنَا السَّاعَةَ، يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ، يَا سَمِيعَ الدُّعَاءِ . (1)
سپس به سجده برو و خشوع کن، و خدا را به جهت هرچه خواهی بخوان پس از آن دو رکعت نماز در گوشه ای که طرف مغرب و شمال است بخوان، که آن محل خانه حضرت ابراهیم (عَلَيهِ السَّلَامُ) است و از آنجا به جنگ «عمالقه» رفت، چون از نماز و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) فارغ شدی چنین بگو: اَللّٰهُمَّ بِحَقِّ هٰذِهِ الْبُقْعَةِ الشَّرِيفَةِ، وَ بِحَقِّ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ فِيها، قَدْ عَلِمْتَ حَوَائِجِي فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْضِها، وَ قَدْ أَحْصَيْتَ ذُنُوبِي فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْها . اَللّٰهُمَّ أَحْيِنِي مَا [إِذَا] كانَتِ الْحَيَاةُ خَيْراً لِي، وَ أَمِتْنِي إِذا كانَتِ الْوَفاةُ خَيْراً لِي عَلَىٰ مُوالاةِ أَوْلِيائِكَ وَ مُعاداةِ أَعْدائِكَ، وَ افْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
پس در گوشه ای دیگر که سمت مغرب و قبله است دو
ص: 993
رکعت نماز بگذار، و دستها را بردار و بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنِّي صَلَّيْتُ هٰذِهِ الصَّلاةَ ابْتِغاءَ مَرْضاتِكَ، وَ طَلَبَ نائِلِكَ، وَ رَجاءَ رِفْدِكَ وَ جَوائِزِكَ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْها مِنِّي بِأَحْسَنِ قَبُولٍ، وَ بَلِّغْنِي بِرَحْمَتِكَ الْمَأْمُولَ، وَ افْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1) سپس به سجده برو، و دو طرف صورت خویش را به خاک بگذار، انگاه به گوشه ای که بر طرف مشرق است برو، و در آنجا دو رکعت نماز بخوان و دست هایت را بگشا و بگو: اَللّٰهُمَّ إِنْ كانَتِ الذُّنُوبُ وَ الْخَطايا قَدْ أَخْلَقَتْ وَجْهِي عِنْدَكَ، فَلَمْ تَرْفَعْ لِي إِلَيْكَ صَوْتاً، وَ لَمْ تَسْتَجِبْ لِي دَعْوَةً، فَإِنِّي أَسْأَلُكَ بِكَ يَا اللّٰهُ فَإِنَّهُ لَيْسَ مِثْلَكَ أَحَد،ٌ وَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُقْبِلَ إِلَيَّ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ، وَ تُقْبِلَ بِوَجْهِي [إِلَیْکَ ]، وَ لا تُخَیِّبَنِی (2)
ص: 994
حيِنَ أَدْعُوكَ، وَ لَا تَحْرِمَنِي حيِنَ أَرْجُو ك ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
مؤلف گوید: از بعض کتب مزاریه [مربوط به زیارت] غیر معروفه نقل شده: که پس از آن می روی به گوشه ای دیگر که در جانب مشرق قرار گرفته، و در آنجا دو رکعت نماز می خوانی و می گویی: اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ يَا اللّٰهُ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ خَيْرَ عُمْرِي آخِرَهُ، وَ خَيْرَ أَعْمَالِي خَواتِيمَها، وَ خَيْرَ أَيَّامِي يَوْمَ أَلْقاكَ فِيهِ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . اَللّٰهُمَّ تَقَبَّلْ دُعائِي، وَ اسْمَعْ نَجْوايَ، يَا عَلِيُّ يَا عَظِيمُ، يَا قادِرُ يَا قاهِرُ، يَا حَيّاً لَايَمُوتُ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي بَيْنِي وَ بَيْنَكَ، وَ لَا تَفْضَحْنِي عَلَىٰ رُؤُوسِ الْأَشْهادِ، وَ احْرُسْنِي بِعَيْنِكَ الَّتِي لَاتَنامُ، وَ ارْحَمْنِي بِقُدْرَتِكَ عَلَيَّ ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ ؛ وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ ؛ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (2) پس
ص: 995
از آن دو رکعت نماز در خانه ای که میان مسجد است بجا می آوری و می گویی:
يَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَيَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ، يَا فَعَّالاً لِما يُرِيدُ، يَا مَنْ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ حُلْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ مَنْ يُؤْذِينا بِحَوْلِكَ وَ قُوَّتِكَ. يَا كافِي مِنْ كُلِّ شَيْءٍ وَ لَا يَكْفِي مِنْهُ شَيْءٌ اكْفِنَا الْمُهِمَّ مِنْ أَمْرِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
سپس دو طرف صورت خود را بر خاک بگذار . مؤلّف گوید: این مکان شریف در این زمان معروف به مقام امام زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است و در کتاب «مزار قدیم» نقل کرده: بعد از دو رکعت نماز در این مقام بخواند دعای: اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا مَنْ لاَ تَرَاهُ الْعُيُونُ را و این دعا در اعمال دکّه باب امیر مؤمنّان (عَلَيهِ السَّلَامُ) در مسجد کوفه ذکر شد، به آنجا [صفحه 973] رجوع شود و در نزدیک همین مکان بقعه ای است معروف به مقام مهدی (عَلَيهِ السَّلَامُ) زیارت آن حضرت در آن محل شریف مناسب است و از بعض کتب مزاریه نقل شده
ص: 996
که شایسته است آن حضرت را در حال ایستاده، به زیارت سَلامُ اللّه الْکامِلُ التَّامُّ زیارت کنند، و این همان استغاثه ای است که ما در فصل هفتم از باب اوّل از کتاب «کلم طیّب» نقل کردیم، و تکرارش را مناسب نمی دانیم . سیّد ابن طاووس آن را بعد از دو رکعت نماز یکی از زیارات سرداب مقدّس بر شمرده است .
سپس به مسجد زید می روی که نزدیک سهله است، و در آن دو رکعت نماز می گذاری، و دست ها را می گشایی و می گویی:
إِلٰهِي قَدْ مَدَّ إِلَيْكَ الْخَاطِئُ الْمُذْنِبُ يَدَيْهِ، بِحُسْنِ ظَنِّهِ بِكَ . إِلٰهِي قَدْ جَلَسَ الْمُسِيءُ بَيْنَ يَدَيْكَ، مُقِرَّاً لَكَ بِسُوءِ عَمَلِهِ، وَ راجِياً مِنْكَ الصَّفْحَ عَنْ زَللّه . إِلٰهِي قَدْ رَفَعَ إِلَيْكَ الظَّالِمُ كَفَّيْهِ، رَاجِياً لِما لَدَيْكَ، فَلَا تُخَيِّبْهُ بِرَحْمَتِكَ مِنْ فَضْلِكَ . إِلٰهِي قَدْ جَثَا الْعائِدُ إِلَى الْمَعَاصِي بَيْنَ يَدَيْك،َ خائِفاً مِنْ يَوْمٍ تَجْثُو فِيهِ الْخَلائِقُ بَيْنَ يَدَيْكَ . إِلَهِی جَاءَکَ الْعَبْدُ الْخَاطِئُ، (1)
ص: 997
فَزِعاً مُشْفِقاً، وَ رَفَعَ إِلَيْكَ طَرْفَهُ، حَذِراً راجِياً، وَ فاضَتْ عَبْرَتُهُ مُسْتَغْفِراً نادِماً ؛ وَ عِزَّتِكَ وَ جَلالِكَ مَا أَرَدْتُ بِمَعْصِيَتِي مُخالَفَتَكَ، وَ مَا عَصَيْتُكَ إِذْ عَصَيْتُكَ وَ أَنَا بِكَ جاهِلٌ وَ لَا لِعُقُوبَتِكَ مُتَعَرِّضٌ، وَ لَا لِنَظَرِكَ مُسْتَخِفٌّ، وَ لٰكِنْ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي، (1) وَ أَعانَتْنِي عَلَىٰ ذٰلِكَ شِقْوَتِي، وَ غَرَّنِي سِتْرُكَ الْمُرْخىٰ عَلَيَّ، فَمِنَ الْآنَ مِنْ عَذابِكَ مَنْ يَسْتَنْقِذُنِي ؟ وَ بَحَبْلِ مَنْ أَعْتَصِمُ إِنْ قَطَعْتَ حَبْلَكَ عَنِّي؟ فَيا سَوْأَتاهُ غَداً مِنَ الْوُقُوفِ بَيْنَ يَدَيْكَ إِذا قِيلَ لِلْمُخِفِّينَ جُوزُوا، ولِلْمُثْقِلِينَ حُطُّوا، أَفَمَعَ الْمُخِفِّينَ أَجُوزُ أم مَعَ الْمُثْقِلِينَ أَحُطُّ ؟ وَيْلِي كُلَّما كَبُرَ سِنِّي كَثُرَتْ ذُنُوبِي ! وَيْلِي كُلَّما طالَ عُمْرِي كَثُرَتْ مَعَاصِيَّ ! فَكَمْ أَتُوبُ ؟ وَ كَمْ أَعُودُ ؟ أَمَا آنَ لِي أَنْ أَسْتَحْيِيَ مِنْ رَبِّي؟ اللّٰهُمَ فَبِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اغْفِرْ لِي وَ ارْحَمْنِي، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ وَ خَيْرَ الْغَافِرِينَ . (2)
ص: 998
سپس گریه کن و صورت به خاک بگذار و بگو:ارْحَمْ مَنْ أَسَاءَ وَ اقْتَرَفَ وَ اسْتَکَانَ وَ اعْتَرَفَ . (1) پس از آن طرف راست صورت خود را به خاک بگذار و بگو:إِنْ کُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ فَأَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ . (2) بعد طرف چپ را به خاک بگذار و بگو:عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِكَ فَلْيَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِكَ يَا كَرِيمُ . (3)
آنگاه به حال سجده برگرد و صد مرتبه بگو العَفْوَ العَفْو .
مؤلّف گوید: این مسجد از مساجد شریف کوفه است، و منسوب به زید بن صوحان می باشد، که از بزرگان اصحاب امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و از ابدال به شمار می رفته، و در جنگ جمل در یاری حضرت شهید شد و دعایی که در چند سطر قبل ذکر شد دعای او بوده که در نماز شب می خوانده و در نزدیکی مسجد او مسجد برادرش صعصعة بن صوحان است که او نیز از اصحاب امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و از عارفان به حق آن حضرت است، و از بزرگان اهل ایمان
ص: 999
است و آنقَدر فصیح و بلیغ بوده که امیر مؤمنان او را خطیب شحشح [روان در گفتار سخنرانی] گفته و به مهارت در سخنرانی ها و فصاحت در زبان از او تعریف کرده و هم او را به قلّت مؤونه [قانع و بی نیاز از مردم]، و کثرت معونه [یاری دهنده به مردم در حدّ زیاد] مدح فرموده و در شبی که امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) از دنیا رفت و فرزندان آن حضرت جنازه نازنینش را از کوفه به نجف حمل کردند، صعصعه از جمله مشایعت کنندگان جنازه آن جناب بود و چون اهل بیت از کار دفن امام فارغ شدند، صعصعه کنار قبر مقدّس ایستاد و مشتی از خاک قبر بر گرفت و بر سر خود ریخت و گفت: پدر و مادرم فدایت ای امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) گوارا باد تو را کرامت های خدا ای ابو الحسن، به راستی زادگاه تو پاکیزه و صبر تو نیرومند و جهادت بزرگ بود و به آنچه آرزو داشتی رسیدی و تجارت سودمندی کردی و به نزد پروردگار خود رفتی، و از این نوع کلمات بسیار گفت و به سختی گریست و دیگران را به گریه وا داشت و در حقیقت کنار قبر آن حضرت در ان دل شب مجلس روضه برقرار شد و صعصعه به منزله روضه خوان بود، و مستمعین او جناب امام حسن و امام حسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) و محمّد حنفیه و قمر
ص: 1000
بنی هاشم و سایر فرزندان و بستگان آن حضرت بودند و چون این کلمات به پایان رسید، رو به جانب امام حسن و امام حسین (عَلَيهِم السَّلَامُ) و سایر آقازادگان کرد و ایشان را تعزیت و تسلیت گفت، سپس همگی به کوفه بازگشتند، در هر صورت مسجد صعصعه از مساجد شریف کوفه است و جماعتی امام زمان (صلوات اللّه علیه) را در ماه رجب، در آن مسجد مبارک مشاهده کرده اند، که دو رکعت نماز بجا آورده و این دعا را خوانده است: «اللّهمَّ یا ذَالمِنَنِ السّابِغَةِ وَ الآلاءِ الوازِعَةِ . . . » و ظاهر عمل آن حضرت نشان می دهد که این دعا مخصوص این مسجد شریف و از اعمال آن است، نظیر دعاهای مسجد سهله و زید، اما چون در ماه رجب بوده است این دعا را خوانده اند و احتمال داده شده که شاید این دعا از دعاهای ایام رجب باشد، بنابراین در کتب علما در اعمال ماه رجب ذکر شده و ما نیز چون این دعا را در اعمال ماه رجب ذکر کرده بودیم به همان جمله اکتفا کردیم و به تکرارش نپرداختیم، هرکه بخواهد می تواند مراجعه کند ان شاء اللّه تعالی .
ص: 1001
در فضیلت زیارت حضرت ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و آدابی که زائر آن جناب باید در راه زیارت و در آن حرم مطهر رعایت کند و کیفیت زیارت آن حضرت و آن در سه مقصد است:
مقصد اول: در فضیلت زیارت حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)
بدانکه فضیلت زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) از دایره بیان بیرون است و در روایات بسیاری وارد شده که معادل حجّ عمره و جهاد و بلکه به مراتب بالاتر و افضل است و باعث مغفرت و سبکی حساب و بالا رفتن درجات و اجابت دعاها گشته و موجب طول عمر و حفظ بدن و مال و زیاد شدن روزی و برآمدن حاجات و برطرف شدن غصّه ها و گرفتاری هاست و ترک آن سبب نقصان دین و ایمان و ترک حقّ بزرگی از حقوق پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) است و دست کم ثوابی که نصیب زائر آن قبر شریف می شود، این است که گناهانش آمرزیده شده و حق تعالی جان و مالش را حفظ کند، تا او را به اهلش بازگرداند و چون روز قیامت شود،
ص: 1002
خدا او را حافظ تر از دنیا خواهد بود و در روایت بسیاری آمده: زیارت آن حضرت غم را زایل و شدّت جان دادن و هراس قبر را برطرف می کند و هر مالی که در راه زیارت آن حضرت خرج شود، هر درهمی برای او به هزار درهم، بلکه به ده هزار درهم حساب می شود، و چون به طرف قبر آن حضرت رود، چهار هزار فرشته از او استقبال کنند و چون بازگردد، او را مشایعت می کنند . پیامبران و اوصیای آن ها و امامان معصوم و ملائکه سلام اللّه علیهم اجمعین به زیارت آن حضرت می آیند و برای زائران آن حضرت دعا می کنند و ایشان را بشارت های می دهند و حضرت حق به جانب زائران آن حضرت، پیش از نظر به اهل عرفات نظر می فرماید و هرکسی در روز قیامت آرزو می کند، ای کاش زائر آن حضرت بود، بخاطر بسیاری کرامت و بزرگواری زائران آن جناب که در آن روز مشاهده می کند، روایات در این باب بی اندازه است و ما در ضمن زیارات مخصوصه [صفحه 1074] اشاره به بخشی از فضیلت زیارت آن حضرت خواهیم کرد در این قسمت فقط اکتفا به ذکر یک روایت می کنیم: ابن قولویه و کلینی و سیّد ابن طاووس و دیگران به سندهای
ص: 1003
معتبر از ثقه جلیل القَدر معاویة بن وهب بجلّی کوفی، روایت کرده اند که گفته: زمانی خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفتم، آن حضرت را در مصلاّی خویش مشغول نماز دیدم، صبر کردم تا نمازش به پایان رسید، پس از آن شنیدم با پروردگار خود مناجات می کرد و میگفت: ای خدایی که ما را به کرامت مخصوص کردی و به ما وعده شفاعت دادی و علوم رسالت را به ما عنایت کردی و ما را وارث انبیا قرار دادی، و امّت های گذشته را به ما ختم فرموده و ما را به وصیّت پیامبر اختصاص داده و علم گذشته و آینده را به ما عطا فرموده و دل های مردم را به جانب ما میل داده ای اِغفِرلی وَ لِاِخوانی، وَ زُوّارِ قَبرِ اَبِیَ الحُسَینِ بِن عَلیٍّ، صَلَواتُ اللّه عَلَیهِما آنان که اموال خود را خرج کرده اند و بدن های خود را از شهرها بیرون آورده اند، به خاطر رغبت در نیکی ما و امید به ثواب های تو، در امر صله به ما و برای شاد نمودن پیامبرت و اجابت کردن امر ما و به علّت خشمی که بر دشمنان وارد کرده اند و قصد ایشان از این عمل خشنودی توست، پس ایشان را از جانب ما به خشنودی جزا
ص: 1004
ده، و شب و روز آن ها را حفظ کن و در اهل و اولادشان که در وطن گذاشته اند خلیفه آنان باش به خلافت نیکو، و رفیق ایشان باش و شرّ هر جبّار معاند و هر ضعیف و شدید از آفریدگانت و شرّ شیاطین جن و انس را از آنان دفع فرما، و به ایشان زیاده از آنچه از تو امید دارند عنایت کن، امید به تو در دور شدن از وطن هایشان، و اختیار کردنِ شان ما را، بر فرزندان و اهالی و خویشان خود . خدایا دشمنان، بیرون آمدن آنان را به زیارت ما عیب گرفتند، و این مخالفت دشمنان مانع ایشان از قصد و بیرون آمدن بسوی ما نشد، فَارْحَمْ تِلْکَ الْوُجُوهَ الَّتِی غَیَّرَتْهَا الشَّمْسُ، وَ ارْحَمْ تِلْکَ الْخُدُودَ، الَّتِی تُقَلَّبُ عَلَی قَبْرِ أَبِی عَبْدِ اللّه (عَلَيهِ السَّلَامُ) ؛ (1) و رحم کن آن دیده ها را که برای دلسوزی بر ما اشکشان جاری شد و رحم کن آن دل ها را که زاری کردند، و سوختند برای مصیبت ما، و رحم کن آن صداها را که در مصیبت ما بلند کرده اند .
خدایا آن جان ها و بدن ها را به تو میسپارم، تا آن ها را از حوض کوثر در روز تشنگی سیراب کنی و پیوسته آن حضرت به این صورت در سجده دعا
ص: 1005
می کرد، چون فارغ شد، عرضه داشتم، این دعایی که من از شما شنیدم، اگر در حق کسی می کردید که خدا را نمیشناخت، گمان داشتم هرگز آتش دوزخ به او نرسد، و اللّه آرزو کردم که آن حضرت را زیارت کرده بودم و حجّ انجام نداده بودم! ! امام فرمود: تو چه بسیار نزدیکی به آن حضرت تو را از زیارت چه چیز مانع است؟ معاویه ترک زیارت مکن، گفتم: فدایت شوم، نمیدانستم این اندازه فضیلت دارد، فرمود: ای معاویه، آن ها که در آسمان برای زیارت کنندگان آن حضرت دعا می کنند، زیاده از آنهایند که در زمین دعا می کنند، زیارت آن حضرت را برای ترس از احدی ترک مکن، که هرکس به خاطر ترس، ترک زیارت کند آن قَدر حسرت میبرد، که آرزو می کند ای کاش به اندازه ای نزد قبر آن حضرت میماندم که در آنجا دفن می شدم! آیا دوست نداری خدا تو را در میان آنهایی که رسول خدا و علی و فاطمه و امامان معصوم (عَلَيهِم السَّلَامُ) بر آن ها دعا می کنند؟ ببیند آیا نمی خواهی از آن ها باشی که ملائکه در قیامت با آنان مصافحه می کنند؟ آیا نمی خواهی از آن ها باشی که در قیامت وارد شوند و هیچ گناهی بر آن ها نباشد؟ آیا نمی خواهی از آن ها باشی که در قیامت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) با آنان مصافحه می کند؟ !
ص: 1006
مقصد دوم: در آدابی است که زائر حضرت سیّد الشّهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) باید آن ها را در راه زیارت و در آن حرم مطهر مراعات کند
و آن چند چیز است: اوّل: پیش از آن که از خانه بیرون رود، سه روز روزه بدارد و روز سوم غسل کند، چنان که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به صفوان دستور العمل دادند و در ذکر زیارت هفتم [صفحه 1046] خواهد آمدو شیخ محمّد بن مشهدی در مقدمات زیارت «عیدین» ذکر فرموده که چون زیارت آن حضرت را اراده کنی، سه روز روزه بدار و روز سوم غسل کن و اهل و عیال خود را نزد خود جمع کن و بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْتَوْدِعُكَ الْيَوْمَ نَفْسِي وَ أَهْلِي، وَ مالِي وَ وُلْدِي، وَ كُلَّ مَنْ كانَ مِنِّي بِسَبِيلٍ، الشَّاهِدَ مِنْهُمْ وَ الْغائِبَ . اَللّٰهُمَّ احْفَظْنا [بِحِفْظِکَ ] بِحِفْظِكَ بِحِفْظِ الْإِيمَانِ وَ احْفَظْ عَلَيْنا . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنا فِي حِرْزِكَ وَ لَا تَسْلُبْنا نِعْمَتَكَ، وَ لَا تُغَيِّرْ مَا بِنا مِنْ نِعْمَةٍ وَ عافِيَةٍ، وَ زِدْنا مِنْ فَضْلِكَ، إِنَّا إِلَيْكَ راغِبُونَ . (1) آنگا ه
ص: 1007
از منزل خود با حال خشوع بیرون رو و بسیار بگو: لا إلهَ إلاّ اللّه، وَ اللّه أکْبَرُ و الْحَمْدُ للّه ثنای خدا بر زبان جاری کن و بر پیامبر و آلش (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) صلوات فرست و به آرامی و وقار حرکت کن، روایت شده: خدا از عرق زائر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) از هر قطره ای هفتاد هزار فرشته خلق می کند، که خدای تعالی را تسبیح می کنند و از خدا آمرزش می خواهند برای او و زائران آن حضرت تا روز قیامت برپا شود . دوم: از حضرت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده چون به زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بروی، آن حضرت را محزون و غمناک و ژولیده مو و غبارآلود و گرسنه و تشنه زیارت کن که آن جناب با این احوال شهید شد و حاجات خود را بخواه و از کربلا بازگرد، و آن را وطن خود قرار مده . سوم: زائر در سفر زیارت آن حضرت توشه خود را از غذاهای لذیذ مانند بریانی و حلواجات قرار ندهد، بلکه خوارکش را نان با شیر یا ماست تهیّه ببیند .
از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده که فرمود: شنیدم جماعتی به زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) می روند، و با خود سفره هایی برمی دارند که در آن ها بزغاله های بریان و حلواجات هست، اگر به زیارت قبر پدران یا دوستان خود بروند قطعا این خوراکی ها را با خود برنمی دارند . در حدیث معتبر دیگری نقل شده است که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به مفضل بن عمر فرمود: زیارت کنید امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را بهتر از آن است که زیارت نکنید، و زیارت نکنید بهتر از آن است که زیارت کنید، مفّضل عرضه داشت: پشتم را شکستی! فرمود: و اللّه اگر به زیارت قبر پدران خود
ص: 1008
بروند قطعاً این خوراکیها را با خود برنمیدارند . در روایت معتبر دیگری نقلشده است: که امام صادق (علیهالسلام) به مفضل بن عمر فرمود: زیارت کنید امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را بهتر از آن است که زیارت نکنید و زیارت نکنید بهتر از آن است که زیارت کنید، مفضّل عرضه داشت: پشتم را شکستی! فرمود: و اللّه اگر به زیارت قبر پدران خود بروی، اندوهگین و غمناک می روید، و به زیارت آن حضرت که می روید سفره ها با خود برمی دارید، درحالی که باید ژولیده مو و گردآلود بروید .
مولّف گوید: پس برای اغنیا و تجّار چه اندازه شایسته است، که این مطلب را در این سفر ملاحظه کنند و هرگاه در شهرهایی که تا کربلا بین راه ایشان است، عدّه ای از دوستانشان ایشان را دعوت و میهمانی می کنند و در زمان حرکت سفره های آنان را از پخته های لذیذ، و مرغ بریان و سایر غذاها پر می کنند، نپذیرند و بگویند: ما مسافر کربلا هستیم، و برای ما تغذیه به این غذاها شایسته نیست . شیخ کلینی روایت کرده: بعد از شهادت حضرت سیّد الشّهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) همسر کلبیّه آن حضرت اقامه عزا نمود، گریست و سایر زنها و خدمتکاران گریستند، تا حدی که
ص: 1009
اشکهای آن ها خشک شد، از جایی برای آن مخدّره «جونی» هدیه فرستادند، که معنی آن را مرغ قطا گفته اند، این هدیه برای این بود که از خوردن آن در گریستن بر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) قوّت بگیرند، چون آن بانوی محترمه آن را دید پرسید چیست؟ گفتند: هدیه ای است که فلانی برای شما فرستاده، تا در ماتم امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به آن استعانت بجویید، فرمود: «ما که در جشن عروسی نیستیم، ما را چه به این خوراک؟ » پس دستور داد تا آن را از خانه بیرون بردند .
چهارم: از مسائلی که در سفر زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) مستحب است، تواضع و فروتنی و خشوع و راه رفتن همانند بنده ذلیل است، پس کسانی که در راه زیارت آن حضرت، بر این مرکب های جدید سوار می شوند، باید خیلی متوجه خود باشند، که بر سایر زائران و بندگان خدا، که به سختی و مشقّت به کربلا می روند، بزرگی ننمایند و تکبّر نورزند و آنان را زه چشم حقارت نبینند . علما در احوال اصحاب کهف نقل کرده اند که آن ها از خاصان دقیانوس و به منزله وزاری او بودند وقتی حق تعالی رحمت خود را شامل حال آن ها فرمود، و به فکر خداپرستی و اصلاح کار خود برآمدند، مصلحت خویش را در این دیدند، که از مردم
ص: 1010
کناره گیرند، و در غاری پناه گرفته به عبادت حق مشغول شوند، به این خاطر سوار بر اسبها شده، از شهر بیرون آمدند، همین که سه میل راه رفتند، تملیخا که یکی از آنان بود گفت: «برادران این راه، راه آخرت است و باید به صورت نداری و مسکنت رفت، و ملک و ریاست دنیا را کنار گذاشت، اکنون از اسبها پیاده شوید، و با پای پیاده به درگاه حق روید، شاید خدا به شما رحم کند، و در کار شما گشایشی نصیب شما فرماید، همگی از اسبها خود پیاده شدند، و آن افراد محترم و معظّم در آن روز، هفت فرسخ با پای پیاده راه رفتند، تا پاهایشان مجروح و خون چکان شد! پس زائران قبر مطهر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) این واقعیت را در نظر داشته باشند، و بدانند شخص در این راه هرچه برای خدا تواضع کند، باعث رفعت مقام او خواهد شد، بنابراین در آداب زیارت آن جناب از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه پیاده به زیارت قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برود، حق تعالی برای او به عدد هر گام هزار حسنه می نویسد، و هزار گناه را از او محو می کند، و برای او هزار درجه در بهشت بلند می کند، چون به شطّ فرات رسیدی غسل کن و پایت را برهنه نما، و کفش های خود را در دست گیر، و راه برو
ص: 1011
همانند راه رفتن بنده ای خوار .
پنجم: اگر در بین راه زائر پیاده ای را دید، که وامانده و خسته شده، و از او کمک خواست تا تواند در کار او اهتمام ورزد و او را به منزل رساند، و مبادا که او را سبک شمارد، و به او بیاعتنایی کند . شیخ کلینی به سند معتبر از ابو هارون روایت کرده: من در خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) بودم، به جمعیتی که نزد ایشان بودند فرمود: شما را چه شده که به ما استخفاف مینمایید؟ از میان آن ها مردی از اهل خراسان برخاست و گفت: پناه می بریم به خدا از این که ما به شما یا به چیزی از امر شما استخفاف کنیم و آن را کوچک شماریم، فرمود: آری تو خودت یکی از آنانی هستی، که سبک شمردی و خوار کردی مرا! آن مرد گفت: به خدا پناه میبرم که من شما را خوار کرده باشم . فرمود: وای بر تو، وقتی که نزدیک به جحفه بودیم، آیا نشنیدی که فلان کس به تو گفت: مرا به اندازه یک میل راه سوار کن، به خدا سوگند من از پیمودن راه خسته شدم، به خدا قسم تو سر به سوی او بلند نکردی، و او را سبک شمردی، و هرکه مؤمنی را خوا رکند ما را خوار کرده، و حرمت ما را تباه کرده است! ! مؤلف گوید: ما در فصول گذشته در آداب
ص: 1012
زیارت، در ادب نهم کلامی با روایتی از علی بن یقطین که مناسب با این مقام است ذکر کردیم، به آنجا رجوع کن، که در آن روایت موعظه نیکویی است و این ادب که در اینجا ذکر شد، اختصاص به زائران امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) ندارد، ولی چون این مطلب در راه زیارت آن حضرت بسیار اتفاق می افتد، به این خاطر آن را در اینجا ذکر کردیم . ششم: از ثقه جلیل القَدر محمّد بن مسلم روایت شده است که به حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کرد: ما زمانی که به زیارت پدرتان حسین بن علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) می رویم آیا چنین است که در حج خانه خداییم؟ فرمود: آری، عرضه داشت: پس آنچه بر حاجیان لازم است بر ما لازم است؟ فرمود: بر تو لازم است با هرکه رفیق توست نیکو مصاحبت کنی، و بر تو لازم است که کم سخن بگویی، مگر سخن خیر، و بر تو لازم است که بسیار یاد خدا کنی و لازم است که جامه هایت پاکیزه باشد، و پیش از آن که داخل حایر شوی غسل کنی، و لازم است که با خشوع و رقّت باشی و نماز بسیار بخوانی و بر محمّد و آل محمّد صلوات بسیار فرستی، و باید خود را از چیزهایی که سزاوار تو نیست حفظ کنی، و دیده ات را از حرام و شبهه بپوشانی، و به برادران مؤمن پریشان خود احسان کنی،
ص: 1013
و اگر کسی را ببینی که خرجی اش تمام شده از او دستگیری کرده، و خرجی خود را بین او و خود به طور برابر قسمت کنی و تقیّه بر تو لازم است که قوام دین تو به آن است، و همچنین پرهیز از اموری که خدا از آن ها نهی فرموده و خصومت و بسیار قسم خوردن و مجادله و منازعه ای که در آن سوگند باشد ترک کنی، چون چنین رفتار کنی به اندازه ثواب حج و عمره برای تو تمام می شود و از جانب کسی که به مال خرج کردن، و از اهل خود دور افتادن طلب ثواب او کرده ای، مستوجب میشوی به اینکه به آمرزش گناهان و رحمت و خشنودی خدا به وطن بازگردی .
هفتم: در روایت ابو حمزه ثمالی (رضوان اللّه علیه )، از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) باب زیارت حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: چون به نینوا رسیدی بارهای خود را در آنجا بگذار، و به خود روغن ممال، و به چشم سرمه مکش، و گوشت مخور، البته تا زمانی که در آنجا اقامت داری .
هشتم: غسل کردن با آب فرات است، که روایات در فضیلت آن بسیار وارد شده، در حدیثی از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: هرکه به آب فرات غسل کند و قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند، از گناهان خالی شود، همانند روزی که
ص: 1014
از مادر متولد شده اگرچه گناهانش از گناهان کبیره بوده باشد و روایت شده: خدمت آن حضرت عرض شد، که بسا شود که ما به زیارت قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برویم و غسل زیارت به سبب سروری هوا یا غیر آن بر ما دشوار باشد، فرمود: هرکه در فرات غسل کند و حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت نماید، آن قَدر از فضیلت برای او نوشته شود که به شماره درنیاید . از بشیر دهّان روایت شده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: هرکه به زیارت قبر حسین بن علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) برود، پس وضو بگیرد و در فرات غسل کند، قدمی بر ندارد و قدمی نگذارد مگر آنکه حق تعالی برای او حجّ و عمره بنویسد و در بعضی از روایات آمده: غسل کن از فرات، از جایی که برابر قبر آن حضرت واقع شود و چنان که از بعضی روایات استفاده می شود خوب است چون به فرات برسد صد مرتبه اللّه أَكْبَرُ و صد مرتبه لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه و صد مرتبه صلوات بر پیامبر و آل آن حضرت فرستد . نهم: چون خواستی وارد حایر مقدّس شوی، از دری که در جانب مشرق قرار دارد وارد شو، چنان که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به یوسف کنّاسی فرمودند . دهم: در روایت ابن قولویه آمده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به مفضل بن عمر فرمود: ای مفضّل چون به
ص: 1015
قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) رسیدی بر در روضه بایست و این کلمات را بخوان که تو را به هر کلمه نصیبی از رحمت الهی خواهد بود:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عِيسَىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ مُحَمَّدٍ حَبِيبِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ عَلِيٍّ وصِيِّ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ الْحَسَنِ الرَّضِيِّ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ فاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الشَّهِيدُ الصِّدِّيقُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْوَصِيُّ الْبارُّ التَّقِيُّ، اَلسَّلامُ عَلَى الْأَرْواحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنائِكَ وَ أَناخَتْ بِرَحْلِكَ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَلائِكَةِ اللّٰهِ الْمُحْدِقِينَ بِكَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ عَبَدْتَ (1)
ص: 1016
اللّٰهَ مُخْلِصاً حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
سپس به سوی قبر روانه میشوی، و به هر گامی که بر میداری یا میگذاری، همانن ثواب کسی را داری که در راه خدا در خون خود دست و پا زده باشد چون نزدیک قبر رسیدی به قبر دست بمال و بگو: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللّه فِی أَرْضِهِ وَ سَمَائِهِ . (2)
پس از آن از قبر فاصله گرفته متوجه نماز میشوی، و به هر رکعت که نزد آن حضرت بجا می آوری همانند ثواب کسی را داری، که هزار مرتبه حج و عمره انجام داده و هزار بنده آزاد کرده و هزار مرتبه همراه پیامبر مرسل، برای خدا به جهاد برخاسته باشد . یازدهم: از ابو سعید مدائنی نقل شده: خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) مشرّف شده، پرسیدم: به زیارت قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بروم؟ آری برو به زیارت قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرزند رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نیک ترین نیکان و پاکیزه ترین پاکیزگان و نیکوکارترین نیکوکاران و چون آن حضرت را زیارت کنی، نزد سر آن حضرت هزار مرتبه تسبیح امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و نزد پای آن حضرت هزار مرتبه تسبیح حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بخوان، پس کنار
ص: 1017
آن حضرت دو رکعت نماز بخوان و در آن دو رکعت سوره های (یس) و (اَلرَّحمن) را قرائت کن چون این عمل را بجا آوری ثواب بزرگی برای تو خواهد بود، گفتم: فدایت شودم: تسبیح علی و فاطمه (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را به من بیاموز، فرمود: باشد ای، ابو سعید، تسبیح علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) این است:
سُبْحانَ الَّذِي لَاتَنْفَدُ خَزَائِنُهُ ؛ سُبْحانَ الَّذِي لَاتَبِيدُ مَعَالِمُهُ ؛ سُبْحَانَ الَّذِي لَا يَفْنىٰ مَا عِنْدَهُ ؛ سُبْحَانَ الَّذِي لَايُشْرِكُ أَحَداً فِي حُكْمِهِ ؛ سُبْحانَ الَّذِي لَا اضْمِحْلالَ لِفَخْرِهِ ؛ سُبْحانَ الَّذِي لَاانْقِطاعَ لِمُدَّتِهِ ؛ سُبْحانَ الَّذِي لَا إِلٰهَ غَيْرُهُ . (1) و تسبیح حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) چنین است:سُبْحانَ ذِي الْجَلالِ الْبَاذِخِ الْعَظِيمِ ! سُبْحَانَ ذِي الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِيفِ ! سُبْحانَ ذِي الْمُلْكِ الْفَاخِرِ الْقَدِيمِ ! سُبْحَانَ ذِي الْبَهْجَةِ وَ الْجَمَالِ ! سُبْحانَ مَنْ تَرَدَّىٰ بِالنُّورِ وَ الْوَقارِ ! سُبْحانَ مَنْ يَرىٰ أَثَرَ النَّمْلِ فِي الصَّفَا وَ وَقْعَ الطَّيْرِ فِي الْهَوَاءِ . (2)
ص: 1018
دوازدهم: نماز واجب و مستحبّ را نزد قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بخواند، زیرا نماز نزد آن حضرت مورد قبول است . سیّد ابن طاووس فرموده: با تمام وجود بکوش که نماز واجب و مستحب در حایر شریف از تو فوت نشود، همانا روایت شده: نماز واجب نزد آن حضرت برابر است با حج و نماز مستحب مساوی است با عمره . مؤلف گوید: ثواب بسیاری برای نماز در حایر شریف در روایت مفضّل گذشت . در روایت معتبری از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: هرکه آن حضرت را زیارت کند و دو رکعت یا چهار رکعت نماز نزد آن حضرت بجا آورد ثواب حج و عمره برای او نوشته می شود . آنچه از روایات ظاهر می شود این است که نماز زیارت و غیر آن را در پشت قبر و بالای سر بجا آوردن، هر دو خوب است، و اگر بنای خواندن در بالای سر را دارد، عقب تر بایستد که محاذی اصل قبر مقدّس نباشد . در روایت ابو حمزه ثمالی از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمده: نزد سر آن حضرت دو رکعت نماز بگذارد، در رکعت اول پس از سوره «حَمد» سوره «یس» و در رکعت دوم پس از سوره «حَمد» سوره الرّحمن بخوان و اگر خواهی پشت قبر این نماز را به جای آر . و البته در بالای سر
ص: 1019
بهتر است، چون از این نماز فراغت یافتی، هرچه نماز میخواهی بخوان، ولی از این دو رکعت نماز زیارت، نزد هر قبری که زیارت کنند نباید غفلت ورزید . ابن قولویه از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که به شخصی فرمود: ای فلان تو را چه مانع است، که هرگاه حاجتی برایت روی دهد، نزد قبر حسین (صلوات اللّه علیه) بروی، و چهار رکعت نماز نزد او بخوانی، آنگاه حاجت خود را از خدا بخواهی به درستی که نماز واجب نزد آن حضرت برابر با حجّ، و نماز مستحبّ مساوی با عمره است .
سیزدهم: بدان که عمده اعمال در روضه مطهره امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) دعاست، زیرا اجابت دعا در زیر آن قبّه با رفعت یکی از اموری است که خدا به عوض شهادت به آن حضرت ارزانی داشته و زائر باید آن را غنیمت دانسته، در تضرّع و انابه و توبه و عرض حاجات کوتاهی نکند و در طی زیارات آن حضرت دعاهای بسیار، با مضامین عالیه وارد شده که اگر بنای اختصار نبود، چند دعایی در اینجا ذکر می کردم و بهتر آن است که زائر آنچه بتواند از دعاهای صحیفه کامله بخواند، که بهترین دعاها است و ما در اواخر این باب بعد از زیارات جامعه دعایی نقل می کنیم، که در
ص: 1020
همه حرمهای شریفه خوانده می شود [بدان که در ملحقات این کتاب دعایی ذکر می شود که جامع ترین دعاهاست و در روضات ائمه خوانده می شود، از خواندن آن غفلت ننمایی] و برای اینکه این قسمت را خالی نگذاریم، این دعای مختصر را که در ضمن یکی از زیارات نقل شده ذکر می کنیم و آن دعا این است: که در آن حرم شریف درحالی که دستها را به جانب آسمان برداشته باشی بگو:
اَللّٰهُمَّ قَدْ تَرىٰ مَكَانِي، وَ تَسْمَعُ كَلامِي، وَ تَرىٰ مَقَامِي (مَکَانِی) وَ تَضَرُّعِي وَ مَلاذِي بِقَبْرِ حُجَّتِكَ وَ ابْنِ نَبِيِّكَ، وَ قَدْ عَلِمْتَ يَا سَيِّدِي حَوَائِجِي وَ لَا يَخْفىٰ عَلَيْكَ حالِي، وَ قَدْ تَوَجَّهْتُ إِلَيْكَ بِابْنِ رَسُولِكَ وَ حُجَّتِكَ وَ أَمِينِكَ، وَ قَدْ أَتَيْتُكَ مُتَقَرِّباً بِهِ إِلَيْكَ وَ إِلىٰ رَسُولِكَ فَاجْعَلْنِي بِهِ عِنْدَكَ وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ، وَ أَعْطِنِي بِزِيارَتِي أَمَلِي، وَهَبْ لِي مُنَايَ، وَ تَفَضَّلْ عَلَيَّ بِشَهْوَتِي (بِسُؤلی) وَ رَغْبَتِي، وَ اقْضِ لِي حَوائِجِي، وَلَا تَرُدَّنِي خائِباً، وَ لا تَقْطَعْ (1)
ص: 1021
رَجائِي، وَلَا تُخَيِّبْ دُعائِي، وَعَرِّفْنِي الْإِجابَةَ فِي جَمِيعِ مَا دَعَوْتُكَ، مِنْ أَمْرِ الدِّينِ وَالدُّنْيا وَالْآخِرَةِ، وَاجْعَلْنِي مِنْ عِبادِكَ، الَّذِينَ صَرَفْتَ عَنْهُمُ الْبَلايا، وَالْأَمْراضَ وَالْفِتَنَ وَالْأَعْراضَ مِنَ الَّذِينَ تُحْيِيهِمْ فِي عافِيَةٍ، وَتُمِيتُهمْ فِي عافِيَةٍ، وَتُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ فِي عافِيَةٍ، وَتُجِيرُهُمْ مِنَ النَّارِ فِي عافِيَةٍ، وَوَفِّقْ لِي بِمَنٍّ مِنْكَ صَلاحَ مَا أُؤَمِّلُ فِي نَفْسِي، وَأَهْلِي وَوَلَدِي، وَ إِخْوانِي وَمالِي، وَجَمِيعِ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيَّ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
چهاردهم: از جمله اعمال در حرم امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) صلوات فرستادن بر آن حضرت است . روایت شده: پشت سر نزد کتف شریف آن حضرت میایستی و بر پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) صلوات میفرستی . سیّد ابن طاووس در کتاب «مصباح الزائر» در ضمن یکی از زیارات این صلوات را بر آن حضرت نقل کرده است:
ص: 1022
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَصَلِّ عَلَى الْحُسَيْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهِيدِ قَتِيلِ الْعَبَرَاتِ، وَأَسِيرِ الْكُرُبَاتِ، صَلاةً نَامِيَةً زَاكِيَةً مُبارَكَةً، يَصْعَدُ أَوَّلُها، وَلَا يَنْفَدُ آخِرُها أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَوْلادِ الْأَنْبِياءِ وَالْمُرْسَلِينَ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْإِمامِ الشَّهِيدِ الْمَقْتُولِ الْمَظْلُومِ الْمَخْذُولِ، وَالسَّيِّدِ الْقائِدِ، وَالْعابِدِ الزَّاهِدِ، الْوَصِيِّ الْخَلِيفَةِ الْإِمامِ الصِّدِّيقِ الطُّهْرِ الطَّاهِرِ الطَّيِّبِ الْمُبَارَكِ، [وَ] وَالرَّضِيِّ الْمَرْضِيِّ [وَ] التَّقِيِّ الْهادِي الْمَهْدِيِّ [الزَّاهِدِ الذَّائِدِ، الْمُجَاهِدِ الْعَالِمِ، إِمَامِ الْهُدَی] سِبْطِ الرَّسُولِ وَ قُرَّةِ عَیْنِ الْبَتُولِ صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِه . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِي وَ مَوْلايَ كَما عَمِلَ بِطاعَتِكَ، وَ نَهَىٰ عَنْ مَعْصِيَتِكَ، وَ بالَغَ فِي رِضْوانِكَ، وَ أَقْبَلَ عَلَىٰ إِيمانِكَ، غَيْرَ قابِلٍ فِيكَ عُذْراً سِرّاً وَ عَلانِيَةً، يَدْعُو الْعِبادَ إِلَيْكَ، وَ يَدُلُّهُمْ عَلَيْكَ، وَ قامَ بَيْنَ (1)
ص: 1023
يَدَيْكَ، يَهْدِمُ الْجَوْرَ بِالصَّوابِ، وَ يُحْيِي السُّنَّةَ بِالْكِتابِ، فَعاشَ فِي رِضْوانِكَ مَكْدُوداً، وَ مَضىٰ عَلَىٰ طاعَتِكَ وَ فِي أَوْلِيائِكَ مَكْدُوحاً، وَ قَضىٰ إِلَيْكَ مَفْقُوداً، لَمْ يَعْصِكَ فِي لَيْلٍ وَ لَانَهارٍ، بَلْ جاهَدَ فِيكَ الْمُنافِقِينَ وَ الْكُفَّارَ ؛ اللّهمَّ فَاجْزِهِ خَيْرَ جَزاءِ الصَّادِقِينَ الْأَبْرارِ، وَ ضاعِفْ عَلَيْهِمُ الْعَذابَ وَ لِقاتِلِيهِ الْعِقابَ، فَقَدْ قاتَلَ كَرِيماً، وَ قُتِلَ مَظْلُوماً، وَ مَضىٰ مَرْحُوماً، يَقُولُ: أَنَا ابْنُ رَسُولِ اللّٰهِ مُحَمَّدٍ وَ ابْنُ مَنْ زَكّىٰ وَ عَبَدَ، فَقَتَلُوهُ بِالْعَمْدِ الْمُعْتَمَدِ، قَتَلُوهُ عَلَى الْإِيمَانِ، وَ أَطَاعُوا فِي قَتْلِهِ الشَّيْطَانَ، وَ لَمْ يُراقِبُوا فِيهِ الرَّحْمَانَ . (1) اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِي وَ مَوْلايَ صَلاةً تَرْفَعُ بِهَا ذِكْرَهُ، وَ تُظْهِرُ بِهَا أَمْرَهُ، وَ تُعَجِّلُ بِهَا نَصْرَهُ، وَ اخْصُصْهُ بِأَ فْضَلِ قِسَمِ الْفَضائِلِ يَوْمَ الْقِيامَةِ، وَ زِدْهُ شَرَفاً فِي أَعْلَىٰ عِلِّيِّينَ، وَ بَلِّغْهُ أَعْلَىٰ شَرَفِ الْمُكَرَّمِينَ، وَ ارْفَعْهُ مِنْ شَرَفِ رَحْمَتِكَ فِي شَرَفِ الْمُقَرَّبِينَ، (2)
ص: 1024
فِي الرَّفِيعِ الْأَعْلَىٰ، وَ بَلِّغْهُ الْوَسِيلَةَ، وَ الْمَنْزِلَةَ الْجَلِيلَةَ، وَ الْفَضْلَ وَ الْفَضِيلَةَ، وَ الْكَرامَةَ الْجَزِيلَةَ ؛ اَللّٰهُمَّ فَاجْزِهِ عَنَّا أَفْضَلَ مَا جازَيْتَ إِماماً عَنْ رَعِيَّتِهِ وَ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِي وَ مَوْلايَ كُلَّما ذُكِرَ وَ كُلَّما لَمْ يُذْكَرْ، يَا سَيِّدِي وَ مَوْلايَ أَدْخِلْنِي فِي حِزْبِكَ وَ زُمْرَتِكَ، وَ اسْتَوْهِبْنِي مِنْ رَبِّكَ وَ رَبِّي فَإِنَّ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ جاهاً وَ قَدْراً وَ مَنْزِلَةً رَفِيعَةً، (1) إِنْ سَأَلْتَ أُعْطِيتَ، وَ إِنْ شَفَعْتَ شُفِّعْتَ، اللّٰهَ اللّٰهَ فِي عَبْدِكَ وَ مَوْلاكَ لَاتُخَلِّنِي عِنْدَ الشَّدَائِدِ وَ الْأَهْوَالِ لِسُوءِ عَمَلِي، وَ قَبِيحِ فِعْلِي، وَ عَظِيمِ جُرْمِي، فَإِنَّكَ أَمَلِي وَ رَجَائِي، وَ ثِقَتِي وَ مُعْتَمَدِي، وَ وَسِيلَتِي إِلَى اللّٰهِ رَبِّي وَ رَبِّكَ، لَمْ يَتَوَسَّلِ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَى اللّٰهِ بِوَسِيلَةٍ هِيَ أَعْظَمُ حَقّاً، وَ لَا أَوْجَبُ حُرْمَةً، وَ لَا أَجَلُّ قَدْراً عِنْدَهُ مِنْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ، لَاخَلَّفَنِيَ اللّٰهُ عَنْكُمْ بِذُنوُبِي، وَ جَمَعَنِي وَ إِيَّاكُمْ فِي جَنَّةِ عَدْنٍ الَّتِي أَعَدَّها (2)
ص: 1025
لَكُمْ وَ لِأَوْلِيائِكُمْ، إِنَّهُ خَيْرُ الْغافِرِينَ، وَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ . اَللّٰهُمَّ أَبْلِغْ سَيِّدِي وَ مَوْلايَ تَحِيَّةً [كَثِيرَةً] وَ سَلاماً، وَ ارْدُدْ عَلَيْنا مِنْهُ السَّلامَ ؛ إِنَّكَ جَوادٌ كَرِيمٌ، وَصَلِّ عَلَيْهِ كُلَّما ذُكِرَ السَّلامُ، وَ كُلَّما لَمْ يُذْكَرْ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
مؤلّف گوید: ما آن زیارات را در اعمال روز عاشورا نقل کرده ایم [صفحه 710] و در اواخر این باب صلواتی بر حجج طاهره (عَلَيهِم السَّلَامُ) نقل خواهیم کرد که صلوات مختصری بر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) نیز در آن مندرج است خواندن آن را نیز ترک نکن .
پانزدهم: از جمله اعمال این روزه منوره دعای مظلوم علیه ظالم است یعنی سزاوار است برای کسی که از ستم ستمکاری مضطّر شده این دعا را در آن حرم نورانی بخواند و دعا چنان است که شیخ الطائفه در «مصباح المتهجّد» در اعمال روز جُمعه ذکر کرده که مستحبّ است دعای مظلوم را نزد قبر ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بخوانند، و آن دعا این است:
اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعْتَزُّ بِدِينِكَ، وَ أكْرُمُ بِهِدايَتِكَ، وَ فُلانٌ يُذِلُّنِي (2)
ص: 1026
بِشَرِّهِ، وَ يُهِينُنِي بِأَذِيَّتِهِ، وَ يُعِيبُنِي بِوِلاءِ أَوْلِيَائِكَ، وَ يَبْهَتُنِي بِدَعْواهُ، وَ قَدْ جِئْتُ إِلىٰ مَوْضِعِ الدُّعَاءِ وَ ضَمَانِكَ الْإِجَابَةَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْدِنِي عَلَيْهِ، السَّاعَةَ السَّاعَةَ . (1)
پس خود را بر روی قبر انداخته و بگوید:
مَوْلايَ إِمامِي مَظْلُومٌ اسْتَعْدىٰ عَلَىٰ ظَالِمِهِ، النَّصْرَ النَّصْرَ . (2) آنقَدر تکرار کند که عبارت (اَلنَّصرَ اَلنَّصرَ) را تا نفس قطع شود .
شانزدهم: از جمله اعمال در آن حرم دعایی است که ابن فهد قدّس سرّه در کتاب «عدّة الداعی» از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که حضرت فرمودند هرکه حاجتی به درگاه خدا برای او باشد، نزد سر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بایستد وبگوید: يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ تَشْهَدُ مَقَامِي، وَ تَسْمَعُ كَلامِي، وَ أَنَّكَ حَيٌّ عِنْدَ رَبِّكَ تُرْزَقُ، فَاسْأَلْ رَبَّكَ وَ رَبِّي فِي قَضَاءِ حَوَائِجِي . (3) ان شاء اللّه تعالی حاجت او برآورده می شود .
ص: 1027
هفدهم: از جمله اعمال دو رکعت نماز، در آن حرم مطهّر نزد سر مقدّس با سوره اَلرّحمن و سوره تبارک است . سیّد ابن طاووس روایت کرده هرکه این نماز را بخواند، خداوند عطابخش برای او بیست و پنج حجّ پذیرفته و نیکو که با رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) انجام داده باشد می نویسد .
هیجدهم: از جمله اعمال در آن بارگاه بلند ارج استخاره است، علاّمه مجلسی کیفیّت آن را ذکر کرده و اصل روایت به سند صحیح از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) در کتاب «قرب الإسناد» حمیری است، که هرکسی در امری از امور درحالی که نزد حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بایستد، و از خدای عالمیان صد مرتبه طلب خیر کند، و بگوید: الحَمد للّه و لا اله الاّ اللّه و سبحان اللّه و خدا را به عظمت یاد کند، و حَمد و ثنای حضرتش را بگوید، چنان که سزاوار شأن حق است، البته حق تعالی آنچه در آن امر خیر اوست به او می نمایاند، و برای او پیش می آورد، و موافق روایات دیگر، به این صورت طلب خیر می کند که صد مرتبه میگوید: «أَسْتَخِيرُ اللّٰه بِرَحْمَتِهِ خِيرَةً فِي عافِيَةٍ». نوزدهم: شیخ اجل کامل
ص: 1028
ابو القاسم جعفر بن قولویه قمی (رَحمهُ اللّه) از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرگاه حضرت ابو عبداللّه را زیارت کردید، ملازم سکوت باشید مگر از خیر، به درستی که ملائکه شب و روز، از گروه حفظ، نزد ملائکه ای که در حایرند حاضر می شوند و با ایشان مصافحه می کنند، و ملائکه ای که در حایرند از شدّت گریستن جواب ایشان را نمی دهند و پیوسته مشغول گریه و زاری اند، مگر در وقت زوال شمس، و وقت طلوع فجر، که در این دو موقعیت ساکت می شوند، پس ملائکه حفظ منتظر می مانند تا ظهر شود و فجر ظاهر گردد، در این دو وقت با ایشان سخن می گویند و ایشان را چیزهایی از امر آسمان از آن ها سؤال می کنند، ولی در بین این دو وقت ملائکه حائر نطق نمی کنند، و از دعا و گریستن آرام نمی گیرند، و نیز از آن حضرت روایت کرده اند: حق تعالی تنها برای قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) چهار هزار فرشته را ژولیده مو، و گردآلود موکل نموده و به شکل اصحاب مصیبت از طلوع صبح تا ظهر بر آن حضرت گریه می کنند، و احادیث به این مضمون بسیار است، و از این روایات ظاهر می شود که گریستن بر آن حضرت در آن حرم مطّهر محبوب، و بلکه شایسته است که از اعمال آن بارگاه مبارک
ص: 1029
که «بیت الاحزان» شیعیان است شمرده شود . و از حدیثی که از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) است و به وسیله صفوان روایت شده استفاده می شود، که زاری ملائکه در درگاه خدا، در لعنت کردن بر قاتلان امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ)، و بر قاتلان امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و نوحه نمودن پریان بر آنان، و گریه کردن ملائکه، که گرداگرد ضریح امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) اند، و بسیاری اندوه ایشان، به حدّی است، که اگر کسی آن ها را بشنود، خوردن و آشامیدن، و خواب بر او گوارا نخواهد بود در حدیث عبد اللّه بن حمّاد بصری است، که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به او فرمود: به من خبر رسیده، که گروهی از اطراف کوفه و مردمانی غیر ایشان و زنانی که برای آن حضرت نوحه گری می کنند، کنار قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) می آیند، و این کار در نیمه ماه شعبان است، پس بعضی قرائت می کنند و گروهی داستان میخوانند (یعنی کیفیت شهادت و سایر مصایب را ذکر می کنند) و عدّه ای نوحه گری دارند، و بعضی مرثیه می خوانند، گفتم: آری فدایت شوم، قسمتی از آنچه را بیان فرمودی من مشاهده کرده ام . امام فرمود: حَمد خدایی را که در میان مردم کسانی را قرار داد، که نزد ما می آیند، و ما را مدح می کنند و برای ما مرثیه می خوانند، و قرار داد
ص: 1030
دشمن ما را، کسانی که به شیعیان ما طعنه می زنند، از خویشان ما یا غیر ایشان، و آنان را تهدید می کنند، و کارشان را زشت می شمارند . و در صدر همین حدیث آمده: هرکه به زیارت او می رود می گرید، و هرکه نمیرود، بر مصیبت او اندوهناک می باشد، و هرکه او را به یاد می آورد، دلش میسوزد، و نیز هرکه به جانب قبر پسرش که در پایین پای او قرار دارد و نظر می اندازد ترحّم می کند، در بیابانی که خویشی و دوستی نزد او نیست، و حق او را غصب کردند و جمعی از کافران و مرتدان از دین اجتماع کردند و یکدیگر کمک دادند، تا او را کشتند و دفن نکرده در بیابان رها کردند و او را از آب فراتی که حیوانات می خوردند منع کردند و حق رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و وصیّتی که درباره حسین و اهل بیتش کرده بود ضایع نمودند! ! و نیز ابن قولویه از حارث اعور روایت کرده: امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: پدر و مادرم فدای حسین شهید در پشت کوفه، به خدا قسم گویا می بینم جانوران وحشی را، از هر نوعی که گردن ها را به سوی قبر او کشیده اند و بر او شب تا به صبح می گریند، پس حالا که چنین بوده، مبادا شما جفا کنید و اخبار در این باب بسیار است .
بیستم: سیّد ابن طاووس
ص: 1031
فرموده: بر زائر مستحب است هروقت از زیارت آن حضرت فارغ شود و بخواهد از روضه مقدسه بیرون رود، خود را به ضریح بچسباند و آن را ببوسد و بگوید:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفْوَةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا خَالِصَةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا قَتِيلَ الظَّماءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا غَرِيبَ الْغُرَباءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ سَلامَ مُوَدِّعٍ لَاسَئِمٍ وَ لَا قَالٍ، فَإِنْ أَمْضِ فَلا عَنْ مَلالَةٍ، وَ إِنْ أُقِمْ فَلا عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِما وَعَدَ اللّٰهُ الصَّابِرِينَ، لَاجَعَلَهُ اللّٰهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي لِزِيارَتِكَ، وَ رَزَقَنِيَ اللّٰهُ الْعَوْدَ إِلىٰ مَشْهَدِكَ، وَ الْمَقامَ بِفِنائِكَ، وَ الْقِيامَ فِي حَرَمِكَ، وَ إِيَّاهُ أَسْأَلُ أَنْ يُسْعِدَنِي بِكُمْ، وَ يَجْعَلَنِي مَعَكُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . (1)
ص: 1032
مقصد سوّم: در کیفیت زیارت حضرت سیّد الشهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) و زیارت حضرت عباس (قدس اللّه روحه) است
بدان که زیارات بیان شده برای امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بر دو صورت است: یکی مطلقه، که مقیّد به وقتی نیست و دیگری مخصوصه که مقیّد به اوقات معیّنی است، و ذکر این زارات در ضمن سه بخش خواهد آمد .
زیارات مطلقه بسیار است، و ما در این فصل به ذکر چند زیارت از آن زیارات اکتفا می کنیم . زیارت اول حضرت ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) شیخ کلینی در کتاب «کافی» به سند خود، از حسین بن ثویر روایت کرده که گفت: من و یونس بن ظبیان و مفضّل بن عمر و ابو سلمه سرّاج، در محضر حضرت ابی عبد اللّه جعفر بن محمّد (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) نشسته بودیم، در میان ما، سخنگو یونس بود، که از نظر سنئ از همه ما بزرگتر بود . پس به حضرت عرضه داشت: فدایت شوم من در مجلس این قوم، یعنی اولا عباس بن عبد المطلب، حاضر میشوم، پس چه بگویم؟
ص: 1033
فرمود: هرگاه حاضر شدی و ما را به یاد آوردی بگو: اللّهمَّ أَرِنَا الرَّخَاءَ وَ السُّرُورَ که آنچه از ثواب و بازگشت به وطن خواهی در هنگام بازگشت، به دریافتش نایل گردی . گفت: فدایتم شوم بسیار می شود که امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را یاد می کنم، آن وقت چه بگویم؟ فرمود: سه مرتبه بگو: «صلی اللّه علیک یا ابا عبد اللّه» سلام به آن حضرت از نزدیک و دور می رسد، آنگاه حضرت فرمود: زمانی که حضرت ابو عبد اللّه الحسین شهید شد، بر آن حضرت آسمان های هفتگانه و هفت زمین، و آنچه در آنهاست گریست، و هرکه در بهشت و دوزخ است از آفریدگان پروردگارمان، و آنچه دیده می شود، و دیده نمی شود، همه بر ابو عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) گریستند مگر سه چیز . گفتم: فدایت شوم آن سه چیز کدام اند؟ فرمودند بصره و دمشق و آل عثمان بر آن حضرت گریه نکردند . گفتم فدایت شوم، می خواهم به زیارت آن حضرت بروم، چه بگویم و چه کاری انجام دهم؟ فرمود: چون به زیارت آن حضرت روی، در کنار فرات غسل کن، و جامه های پاک خود را بپوش، آنگاه با پای برهنه روانه شو، به درستی که تو در حرمی هستی از حرمهای خدا و حرم رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و در وقت رفتن بسیار بگو: اللّه
ص: 1034
اَکبَرُ، وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه، وَ سُبْحانَ اللّه . و هم چنین هر ذکری که متضمّن تمجید و تعظیم حق تعالی باشد، و بر محمّد و اهل بیت او صلوات فرست، تا به درگاه حائر برسی، پس بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ وَ ابْنَ حُجَّتِهِ، الَسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا مَلائِكَةَ اللّٰهِ وَ زُوَّارَ قَبْرِ ابْنِ نَبِيِّ اللّٰهِ . (1) سپس ده گام بردار، آنگاه بایست و سی مرتبه بگو:« اللّه اَکبَرُ» به دنبال آن از پیش رو به جانب قبر برو روی خود را با روی آن حضرت مقابل کن، به عبارت دیگر پشت به قبله و روبروی آن جناب باش و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ وَ ابْنَ حُجَّتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا قَتِيلَ اللّٰهِ وَ ابْنَ قَتِيلِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثَارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثَارِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وِتْرَ اللّٰهِ الْمَوْتُورَ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، أَشْهَدُ أَنَّ دَمَكَ سَكَنَ فِي الْخُلْدِ، وَ اقْشَعَرَّتْ لَهُ أَظِلَّةُ الْعَرْشِ، وَ بَكىٰ لَهُ جَمِيْعُ الْخَلائِقِ، (2)
ص: 1035
وَبَكَتْ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ، وَ مَا فِيهِنَّ وَ مَا بَيْنَهُنَّ، وَ مَنْ يَتَقَلَّبُ فِي الْجَنَّةِ وَ النَّارِ مِنْ خَلْقِ رَبِّنا، وَ مَا يُرىٰ وَ مَا لَايُرىٰ، أَشْهَدُ أَنَّكَ حُجَّةُ اللّٰهِ وَ ابْنُ حُجَّتِهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَتِيلُ اللّٰهِ وَ ابْنُ قَتِيلِهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ ثارُ اللّٰهِ وَ ابْنُ ثارِهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وِتْرُ اللّٰهِ الْمَوْتُورُ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ وَ نَصَحْتَ وَ وَفَيْتَ وَ أَوْفَيْتَ، وَ جاهَدْتَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ مَضَيْتَ لِلَّذِي كُنْتَ عَلَيْهِ شَهِيداً وَ مُسْتَشْهِداً وَ شاهِداً وَ مَشْهُوداً ؛ (1) أَنَا عَبْدُاللّٰهِ وَ مَوْلاكَ وَ فِي طاعَتِكَ وَ الْوافِدُ إِلَيْكَ، أَلْتَمِسُ كَمالَ الْمَنْزِلَةِ عِنْدَ اللّٰهِ، وَ ثَباتَ الْقَدَمِ فِي الْهِجْرَةِ إِلَيْكَ، وَ السَّبِيلَ الَّذِي لَايُخْتَلَجُ دُونَكَ مِنَ الدُّخُولِ فِي كِفالَتِكَ الَّتِي أُمِرْتَ بِها مَنْ أَرادَ اللّٰهَ بَدَأ بِكُمْ، بِكُمْ يُبَيِّنُ اللّٰهُ الْكَذِبَ، وَ بِكُمْ يُبَاعِدُ اللّٰهُ الزَّمَانَ الْكَلِبَ، وَ بِكُمْ فَتَحَ اللّٰهُ، وَ بِكُمْ يَخْتِمُ (2)
ص: 1036
اللّٰهُ، وَ بِكُمْ يَمْحُو مَا يَشاءُ وَ [بِکُمْ ] يُثْبِتُ، وَ بِكُمْ يَفُكُّ الذُّلَّ مِنْ رِقابِنا، وَ بِكُمْ يُدْرِكُ اللّٰهُ تِرَةَ كُلِّ مُؤْمِنٍ يُطْلَبُ بِها، وَ بِكُمْ تُنْبِتُ الْأَرْضُ أَشْجارَها، وَ بِكُمْ تُخْرِجُ الْأَرْضُ ثِمارَها، وَ بِكُمْ تُنْزِلُ السَّماءُ قَطْرَها وَ رِزْقَها، (1) وَ بِكُمْ يَكْشِفُ اللّٰهُ الْكَرْبَ، وَ بِكُمْ يُنَزِّلُ اللّٰهُ الْغَيْثَ، وَ بِكُمْ تُسَبِّحُ (تَسیخُ) الْأَرْضُ الَّتِي تَحْمِلُ أَبْدانَكُمْ وَ تَسْتَقِرُّ جِبَالُها عَنْ مَراسِيها، إِرادَةُ الرَّبِّ فِي مَقادِيرِ أُمُورِهِ تَهْبِطُ إِلَيْكُمْ وَ تَصْدُرُ مِنْ بُيُوتِكُمْ وَ الصَّادِرُ عَمَّا فُصِّلَ مِنْ أَحْكامِ الْعِبادِ، لُعِنَتْ أُمَّةٌ قَتَلَتْكُمْ، وَ أُمَّةٌ خالَفَتْكُمْ، وَ أُمَّةٌ جَحَدَتْ وِلايَتَكُمْ، وَ أُمَّةٌ ظَاهَرَتْ عَلَيْكُمْ، وَ أُمَّةٌ شَهِدَتْ وَ لَمْ تُسْتَشْهَدْ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي جَعَلَ النَّارَ مَأْوَاهُمْ، وَ بِئْسَ وِرْدُ الْوَارِدِينَ، وَ بِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ . (2) سپس سه مرتبه بگو: [وَ] صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ . (3) بعد سه مرتبه بگو:أَنَا إِلَی اللّه مِمَّنْ خالَفَكَ (4)
ص: 1037
بَرِيءٌ . (1)
پس از آن به نزد قبر فرزند آن حضرت، علی بن الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) که پائین پای پدر مدفون است می روی و می گویی: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ خَدِيجَةَ وَ فاطِمَةَ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ، لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ قَتَلَكَ . (2) این لعن را سه مرتبه می گویی، و نیز سه مرتبه می گویی: إِنّا إِلَى اللّٰهِ مِنْهُمْ بَرِيءٌ . (3)
آنگاه برمیخیزی و به دست خود به جانب شهدا (رضی اللّه عنهم) اشاره می کنی و می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ، فُزْتُمْ وَ اللّٰهِ، فُزْتُمْ وَ اللّٰهِ، فُزْتُمْ وَ اللّٰهِ، فَلَيْتَ أَنِّي مَعَكُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِيماً . (4)
پس برمی گردی، و قبر ابو عبد اللّه (عَلَيهِ السَّلَامُ) را مقابل خود قرار می دهی، یعنی پشت قبر مطهّر می ایستی، و شش رکعت نماز
ص: 1038
می گذاری، چون این کار را انجام دادی زیارتت تمام شده، اگر خواستی برگردید برگرد . مؤلّف گوید: شیخ طوسی در «تهذیب»، و صدوق در کتاب «من لا یحضره الفقیه» نیز این زیارت را نقل کرده اند، و شیخ صدوق فرموده: من در کتاب «مزار و مقتل» انواعی از زیارات را نقل کردم، و برای کتاب «من لا یحضر الفقیه» این زیارت را انتخاب کردم، زیرا به اعتبار سند، صحیح ترین زیارت نزد من است، و همین زیارت شریف ما را کافی و وافی است .
زیارت دوم حضرت ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)
شیخ کلینی از امام علی النقی (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده است که آن حضرت فرمود: نزد امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ فِي أَرْضِهِ وَ شَاهِدَهُ عَلىٰ خَلْقِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ عَلِيٍّ الْمُرْتَضىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكاةَ، (1)
ص: 1039
وَأَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ جاهَدْتَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ حَتّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، فَصَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ حَيّاً وَ مَيِّتاً . (1) آنگاه گونه راست صورت را بر قبر بگذار و بگو:أَشْهَدُ أَنَّكَ عَلَىٰ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّكَ، جِئْتُ مُقِرّاً بِالذُّنُوبِ لِتَشْفَعَ لِي عِنْدَ رَبِّكَ يَابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ . (2) پس یک یک امامان را به نام هایشان یاد کن و بگو: أَشْهَدُ أَنَّکُمْ حُجَجُ اللّه (3) نگاه بگو: اُكْتُبْ لِي عِنْدَكَ مِيثاقاً وَ عَهْداً إِنِّي أَتَيْتُكَ مُجَدِّداً الْمِيثاقَ فَاشْهَدْ لِي عِنْدَ رَبِّكَ إِنَّكَ أَنْتَ الشَّاهِدُ . (4)
زیارت سوم حضرت ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)
زیارت مختصری است که سیّد ابن طاووس، در کتاب «مزار» نقل کرده، و در آن فضل بسیاری آمده است، فرمود [با حذف اسناد روایت] : از جابر جعفی، از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: که به جابر فرمود: بین شما و قبر حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) چه اندازه مسافت است؟ عرضه داشتم: یک روز و پاره ای از
ص: 1040
روز، فرمود: آن حضرت را زیارت میکنی؟ گفتم: آری فرمود: آیا تو را خشنود نکنم، آیا تو را به ثواب ایشان بشارت ندهم؟ گفتم: آری فدایت شوم، فرمود: مردی از شما، چون برای زیارت او مهیّا شود، اهل آسمان یکدیگر را مژده دهند، و چو از منزلش، سوار یا پیاده بیرون رود، حق تعالی هزار فرشته از فرشتگان را بر او بگمارد، که بر او صلوات فرستند، تا به قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمدی، بر درگاه روضه بایست و این کلمات را بگو، که برای توبه عوض هر کلمه از آن، بهره ای از رحمت الهی خواهد بود . عرضه داشتم: فدایت شوم آن کلمات کدام است؟ فرمود: می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَارِثَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَارِثَ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ مُحَمَّدٍ (1)
ص: 1041
سَيِّدِ رُسُلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ خَيْرِ الْوَصِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ الْحَسَنِ الرَّضِيِّ الطَّاهِرِ الرَّاضِي الْمَرْضِيِّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ الْأَكْبَرُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الْوَصِيُّ الْبَرُّ التَّقِيُّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَى الْأَرْواحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنائِكَ وَ أَناخَتْ بِرَحْلِكَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَى الْمَلائِكَةِ الْحَافِّينَ بِكَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ جاهَدْتَ الْمُلْحِدِينَ، وَ عَبَدْتَ اللّٰهَ حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1) آنگاه به جانب قبر مطهر می روی، و برای تو به هر قدمی که برداری و بگذاری، ثواب کسی که در راه خدا کشته شده و در خون خود غلطیده خواهد بود . چون به قبر رسیدی، دست خود را به قبر بمال و بگو: السَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّه فِي أَرْضِهِ سپس برای انجام نماز برو، به هر رکعتی که نزد آن حضرت بجا آوری، برای تو همانند ثواب کسی که هزار حج و عمره بجا آورده،
ص: 1042
و هزار بنده آزاد کرده خواهد بود، و همانند کسی که هزار موقف با پیامبر مرسلی ایستاده باشد پاداشی می گیری . تا آخر خبر . و این روایت با اختلاف کمی به روایت مفضّل بن عمر، در آداب زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) گذشت .
زیارت چهارم حضرت ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) از معاویة بن عمّار نقل شده: خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرضه داشتم: چون به زیارت حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بروم چه بگویم؟ فرمود: بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، رَحِمَكَ اللّٰهُ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ قَتَلَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ شَرِكَ فِي دَمِكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ بَلَغَهُ ذٰلِكَ فَرَضِيَ بِهِ، أَنَا إِلَى اللّٰهِ مِنْ ذٰلِكَ بَرِيءٌ . (1)
زیارت پنجم حضرت ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)
به سند معتبر روایت شده: حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) به ابراهیم بن ابی البلاد فرمود: هنگامی که به زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) می روی چه می گویی؟ گفت می گویم:اَلسَّلامُ
ص: 1043
عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ دَعَوْتَ إِلىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ الَّذِينَ سَفَكُوا دَمَكَ وَ اسْتَحَلُّوا حُرْمَتَكَ مَلْعُونُونَ مُعَذَّبُونَ عَلَىٰ لِسانِ داوُدَ وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذٰلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ . (1) حضرت فرمود آری چنین است .
زیارت ششم حضرت ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)
از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: به عمار ساباطی فرمود: چون به قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برسی بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَيِّدَ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، اَلسَّلامُ (2)
ص: 1044
عَلَيْكَ يَا مَنْ رِضَاهُ مِنْ رِضَى الرَّحْمَانِ، وَ سَخَطُهُ مِنْ سَخَطِ الرَّحْمَانِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِينَ اللّٰهِ، وَ حُجَّةَ اللّٰهِ، وَ بابَ اللّٰهِ، وَ الدَّلِيلَ عَلَى اللّٰهِ، وَ الدَّاعِيَ إِلَى اللّٰهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ حَلَّلْتَ حَلالَ اللّٰهِ، وَ حَرَّمْتَ حَرامَ اللّٰهِ، وَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ دَعَوْتَ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَ مَنْ قُتِلَ مَعَكَ شُهَداءُ، أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّكُمْ تُرْزَقُونَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ قاتِلَكَ فِي النَّارِ، أَدِينُ اللّٰهَ بِالْبَراءَةِ مِمَّنْ قَتَلَكَ، وَ مِمَّنْ قاتَلَكَ وَ شايَعَ عَلَيْكَ وَ مِمَّنْ جَمَعَ عَلَيْكَ، وَ مِمَّنْ سَمِعَ صَوْتَكَ وَ لَمْ يُعِنْكَ، يَا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَكُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِيماً . (1)
مؤلّف گوید: این سه زیارت [چهارم و پنجم و ششم] از کتاب «مزار» ابن قولویه منقول است .
زیارت هفتم حضرت ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)
ص: 1045
(زیارت وارث)
شیخ طوسی در کتاب «مصباح» از صفوان جمّال روایت کرده: از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای زیارت مولایمان حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) اجازه خواستم، و استدعا نمودم، برای من جهت زیارت آن حضرت دستور العملی ذکر کند، که به آن صورت به زیارت اقدام کنم، فرمود: ای صفوان، پیش از حرکت به سفر، سه روز روزه بدار، و روز سوم غسل کن، پس اهل و عیال خود را نزد خویش جمع کن و چنین بگو اللّهمَّ إِنِّي أَسْتَوْدِعُكَ تا آخر دعا که قبلا ذکر شد . آنگاه دعایی تعلیم او فرمود که وقتی به فرات برسد بگوید . سپس فرمود: با آب فرات غسل کن، به درستی که پدرم مرا از پدرانش (عَلَيهِم السَّلَامُ) خبر داد که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: همانا فرزند من حسین، پس از من در کنار فرات کشته خواهد شد، هرکه او را زیارت کند، و از فرات غسل نماید، گناهان او بریزد و مانند روزی شود که مادر او را به دنیا آورده است .
چون غسل کنی در حال انجام غسل بگو:بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه اللّهمَّ اجْعَلْهُ نُورا وَ طَهُورا وَ حِرْزا وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ (1)
ص: 1046
وَسُقْمٍ، وآفَةٍ وَعاهَةٍ . اَللّٰهُمَّ طَهِّرْ بِهِ قَلْبِي، وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِي، وَ سَهِّلْ لِي بِهِ أَمْرِي . (1) چون از غسل فارغ شوی دو جامه پاکیزه بپوش، و در مشرعه دو رکعت نماز بجای آر، که آن همان مکانی است که حق تعالی درباره شأنش فرمود: «در زمین قطعه هایی است نزدیک یکدیگر، و بوستان هاست از انواع انگور، و کشتزار و باغستان هایی است از خرما، دو تا از یک ریشه رسته، و غیر دو تا از یک اصل روییده شده، به یک آب، آبخورده می شوند، و بعضی از آن ها را بر بعض دیگر از میوه زیادتی می دهیم» . چون از نماز فارغ شوی، با حالتی آرام، و همراه با وقار به جانب حائر حرکت کن، و گامهای خود را کوتاه بردار، به درستی که خدای تعالی برای گامی که برمی داری برایت حجّ و عمره می نویسد، و با دل فروتن و دیده گریان راه برو و بسیار کن ذکر اللّه أَكْبَرُ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه و ثنا بر خدا، و صلوات بر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و به ویژه صلوات بر حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را . و بسیار کن لعنت بر قاتلان آن حضرت و بیزاری جستن از کسانی که در ابتدا، پایه ظلم و جور بر اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) را بنا گذاشتند . هرگاه به درگاه حائر رسیدی بایست و بگو:
ص: 1047
اللّٰهُ أَكْبَرُ كَبِيراً، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كَثِيراً، وَ سُبْحانَ اللّٰهِ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي هَدَانا لِهٰذا، وَ مَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللّٰهُ، لَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالْحَقِّ . پس بگو اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا نَبِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا خاتَمَ النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا سَيِّدَ الْمُرْسَلِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حَبِيبَ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَمِيرَ الْمُؤمِنِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا سَيِّدَ الْوَصِيِّينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا قَائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِين؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلَدِكَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَصِيَّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ الشَّهِيدُ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا مَلائِكَةَ اللّٰهِ (رَبِّی)، الْمُقِيمِينَ فِي هٰذَا الْمَقامِ الشَّرِيفِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا مَلائِكَةَ رَبِّي، الْمُحْدِقِينَ بِقَبْرِ الْحُسَيْنِ عليه السلام؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ مِنِّي أَبَداً، مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ (1)
ص: 1048
وَ النَّهَارُ سپس می گویی اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِكَ، وَ ابْنُ أَمَتِكَ، الْمُقِرُّ بِالرِّقِّ، وَ التَّارِكُ لِلْخِلافِ عَلَيْكُمْ، وَ الْمُوالِي لِوَلِيِّكُمْ، وَ الْمُعَادِي لِعَدُوِّكُمْ، قَصَدَ حَرَمَكَ، وَ اسْتَجارَ بِمَشْهَدِكَ، وَ تَقَرَّبَ إِلَيْكَ بِقَصْدِكَ، أَ أَدْخُلُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا نَبِيَّ اللّٰهِ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا سَيِّدَ الْوَصِيِّينَ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا فاطِمَةُ سَيِّدَةَ نِساءِ الْعَالَمِينَ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ يَابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ؟ (1) پس اگر دلت فروتن و دیده ات گریان شد، نشانه اجازه ورود است، پس وارد شو و بگو:اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الْواحِدِ، الْأَحَدِ الْفَرْدِ الصَّمَدِ، الَّذِي هَدانِي لِوِلايَتِكَ، وَ خَصَّنِي بِزِيارَتِكَ، وَ سَهَّلَ لِي قَصْدَكَ . (2) آنگاه تا درگاه قبّه مطهره برو، و برابر بالا سر بایست و بگو:اَلسَّلامُ عَلَیْكَ
ص: 1049
يَا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ مُحَمَّدٍ حَبِيبِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاٰمُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفىٰ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ عَلِيٍّ الْمُرْتَضىٰ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ خَدِيجَةَ الْكُبْرىٰ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ أَطَعْتَ اللّٰهَ وَ رَسُولَهُ حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، فَلَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً ظَلَمَتْكَ وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذٰلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ . يَا مَوْلايَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ كُنْتَ نُوراً فِي الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحامِ (1)
ص: 1050
الْمُطَهَّرَةِ، لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجَاهِلِيَّةُ بِأَنْجَاسِها، وَ لَمْ تُلْبِسْكَ (مِنْ) مُدْلَهِمَّاتِ ثِيَابِها، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ مِنْ دَعائِمِ الدِّينِ، وَ أَرْكانِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْإِمامُ الْبَرُّ التَّقِيُّ الرَّضِيُّ الزَّكِيُّ الْهادِي الْمَهْدِيُّ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وَلَدِكَ كَلِمَةُ التَّقْوىٰ، وَ أَعْلامُ الْهُدىٰ، وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقىٰ، وَ الْحُجَّةُ عَلَىٰ أَهْلِ الدُّنْيا، وَ أُشْهِدُ اللّٰهَ وَ مَلائِكَتَهُ وَ أَنْبِياءَهُ وَ رُسُلَهُ أَنِّي بِكُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِيَابِكُمْ مُوقِنٌ، بِشَرايِعِ دِينِي، وَ خَواتِيمِ عَمَلِي، وَ قَلْبِي لِقَلْبِكُمْ سِلْمٌ، وَ أَمْرِي لِأَمْرِكُمْ مُتَّبِعٌ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ، وَ عَلَىٰ أَرْواحِكُمْ، وَ عَلَىٰ أَجْسادِكُمْ، وَ عَلَىٰ أَجْسامِكُمْ، وَ عَلَىٰ شاهِدِكُمْ، وَ عَلَىٰ غائِبكُمْ، وَ عَلَىٰ ظاهِرِكُمْ وَ عَلَىٰ باطِنِكُمْ . (1) پس خود را به روی قبر بینداز، و آن را ببوس و بگو:
بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِيَّةُ، وَ جَلَّتِ الْمُصِيبَةُ بِكَ عَلَيْنا وَ عَلَىٰ جَمِيعِ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ (2)
ص: 1051
وَالْأَرْضِ، فَلَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً أَسْرَجَتْ وَ أَلْجَمَتْ وَ تَهَيَّأَتْ لِقِتالِكَ . يَا مَوْلايَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ، قَصَدْتُ حَرَمَكَ، وَ أَتَيْتُ إِلىٰ مَشْهَدِكَ، أَسْأَلُ اللّٰهَ بِالشَّأْنِ الَّذِي لَكَ عِنْدَهُ، وَ بِالْمَحَلِّ الَّذِي لَكَ لَدَيْهِ أَنْ يُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ يَجْعَلَنِي مَعَكُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . (1)
آنگاه برخیز و بالای سر دو رکعت نماز بگذار، و در آن دو رکعت پس از سوره حَمد هر سوره ای را که می خواهی بخوان، و پس از نماز بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنِّي صَلَّيْتُ وَ رَكَعْتُ وَ سَجَدْتُ لَكَ وَحْدَكَ، لَاشَرِيكَ لَكَ، لِأَنَّ الصَّلاةَ وَ الرُّكُوعَ وَ السُّجُودَ لَاتَكُونُ إِلّا لَكَ، لِأَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَبْلِغْهُمْ عَنِّي أَفْضَلَ السَّلامِ وَ التَّحِيَّةِ، وَ ارْدُدْ عَلَيَّ مِنْهُمُ السَّلامَ . اَللّٰهُمَّ وَ هَاتَانِ الرَّكْعَتانِ هَدِيَّةٌ مِنِّي إِلىٰ مَوْلايَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا (2)
ص: 1052
السَّلامُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ عَلَيْهِ، وَ تَقَبَّلْ مِنِّي وَ أْجُرْنِي عَلَىٰ ذٰلِكَ بِأَ فْضَلِ أَمَلِي، وَ رَجائِي فِيكَ وَ فِي وَلِيِّكَ ؛ يَا وَلِيَّ الْمُؤْمِنِينَ . (1)
پس برخیز، و به طرف پایین قبر آن حضرت برو، و نزد سر علی بن الحسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ الْحُسَيْنِ الشَّهِيدِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الشَّهِيدُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الْمَظْلُومُ وَ ابْنُ الْمَظْلُومِ، لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً ظَلَمَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذٰلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ . (2) پس خود را بر قبرش بینداز، و آن را ببوس و بگو: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ وَ ابْنَ وَلِيِّهِ، لَقَدْ عَظُمَتِ الْمُصِيبَةُ وَ جَلَّتِ الرَّزِيَّةُ بِكَ عَلَيْنا وَ عَلَىٰ جَمِيعِ الْمُسْلِمِينَ، فَلَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ أَبْرَأُ (3)
ص: 1053
إِلَى اللّٰهِ وَ إِلَيْكَ مِنْهُمْ . (1)
سپس از دری که پایین پای علی بن الحسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) است بیرون بیا، و به سوی شهدا متوجه شود و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا أَوْلِياءَ اللّٰهِ وَ أَحِبَّاءَهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا أَصْفِياءَ اللّٰهِ وَ أَوِدَّاءَهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا أَنْصارَ دِينِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا أَنْصارَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا أَنْصارَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا أَنْصارَ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا أَنْصارَ أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَلِيِّ النَّاصِحِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا أَنْصارَ أَبِي عَبْدِ اللّٰهِ، بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي طِبْتُمْ وَ طابَتِ الْأَرْضُ الَّتِي فِيها دُفِنْتُمْ وَ فُزْتُمْ فَوْزاً عَظِيماً، فَيالَيْتَنِي كُنْتُ مَعَكُمْ فَأَفُوزَ مَعَكُمْ . (2)
آنگاه به جانب بالای سر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برگرد، و برای خود و اهل و اولاد و پدر و مادر و برادران خود، بسیار دعا کن، زیرا در آن روضه مطهره دعای دعاکننده، و درخواست درخواست کننده
ص: 1054
ردّ نمی شود .
مؤلّف گوید: این زیارت، معروف به زیارت وارث است و مأخذش کتاب «مصباح المتهجد» شیخ طوسی میباشد، که از کتب بسیار معتبر و معروف نزد علماست، من این زیارت را بدون واسطه، از همان کتاب شریف نقل کردم، و پایان زیارت شهدا همان بود که ذکر شد: فيَا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَكُمْ فَأَفُوزَ مَعَكُمْ . پس این اضافه هایی که بعضی بعد از فَأَفُوزَ مَعَكُمْ ذکر نموده اند: فِی الجَنانِ مَعَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ، وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً . اَلسَّلاَمُ عَلَى مَنْ كَانَ فِي اَلْحَائِرِ مِنْكُمْ وَ عَلَى مَنْ لَمْ يَكُنْ فِي اَلْحَائِرِ مَعَكُمْ الخ . . . . تمامی آن ها زیادی و اضافی است . شیخ ما در کتاب «لؤلؤ مرجان» فرموده است که این کلمات متضمّن چند دروغ واضح است، علاوه بر جسارت ارتکاب بدعت، و جسارت افزودن بر فرموده امام (عَلَيهِ السَّلَامُ) چنان شایع و متعارف شده، که چند هزار مرتبه در شب و روز، در عرصه گاه مرقد منوّر
ص: 1055
ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و محضر فرشتگان مقرّب و مطاف پیامبران مرسل (عَلَيهِم السَّلَامُ) به آواز بلند خوانده می شود، و احدی به این خوانندگان ایراد نمی گیرد، و از گفتن این دروغ و ارتکاب این معصیت نهی نمی کند، و کم کم این کلمات، در مجموعه هایی که در زیارت و ادعیه نادانان از عوام جمع می کنند، و گاهی اسمی برای آن می گذارند، راه پیدا کرده و به چاپ رسیده است . و از مجموعه این نادانان، به مجموعه آن نادان نقل شده، و کار به جایی رسیده که بر بعضی از طلاّب نیز امر مشتبه شده است . روزی طلبه ای را دیدم که آن دروغ های ناروا را برای شهدا می خواند، دست بر کتفش گذاشتم، ملتفت من شد، گفتم: از اهل علم چنین اکاذیب در چنین محضری قبیح نیست؟ گفت: مگر روایت نشده؟ تعجب کردم گفتم، نه، گفت: در کتابی دیدم، گفتم در کدام کتاب؟ گفت: «مفتاح الجنان»، ساکت شدم، چه اینکه کسی در بی اطلاعی کارش به اینجا رسد، که جمع آوری بعضی عوام را کتاب بشمارد، و مستند قرار دهد، قابل سخن گفتن نیست، سپس شیخ مرحوم کلام را در این مقام طول داده، و فرموده است: به حال خود گذاشتن عوام در امثال این امرو جزئی و بدعت های مختصر مثل غسل اویس قَرَن
ص: 1056
و آش ابو الدرداء که تابع و مخلص حقیقی معاویه بوده، و روزه صمت که در روز سخن نگویند، و غیر آن ها که احدی در مقام نهی برنیامده، سبب جسارت و جرأت شده است، که در هر ماه و سال پیامبر و امام تازه ای پیدا می شود، و دسته دسته از دین خدا بیرون می روند، انتهی کلامه رفع مقامه .
این فقیر گوید: در فرمایش این عالم بزرگ که به مذاق شرع مقدم آگاه است، خوب تأمّل کن، چگونه این مطلب غمی بزرگ و عقده ای گلوگیر در دل او شده، چه او به طور کامل مفاسد این کار را می داند، به خلاف آنان که از علوم اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) محروم و بی بهره ماندند، و به دانستن سخنی وفق آن عمل کنند، لا جرم کار به جایی می رسد که کتابهایی همچون «مصباح المتهجد، اقبال، مهج الدعوات، جماع الاسبوع، مصباح الزائر، بلد الامین، جنة الواقیة، مفتاح الفلاح، مقیاس، ربیع الاسابیع، تحفة، زاد المعاد» . و امثال این کتب متروک و مهجور شود، و این مجموعه های احمقانه شایع شود، که در دعای مجیر که از دعاهای معتبره مروّیه است، در هشتاد موضع آن کلمه بعفوک زیاد کنند، و کسی
ص: 1057
انکار نکند، و در دعای جوشن که مشتمل بر صد فصل است، برای هر فصلی یک خاصیتی وضع کنند، و با بودن این همه زیارت مأثوره، زیارت مفجعه جعل نمایند، و با بودن این همه دعاهای معتبر مروّیه با مضامین عالیه و کلمات فصیحه بلیغه، دعایی بی ربط در کمال برودت جعل کنند، و نام آن را دعای حبّی گذارند، و از کنگره عرش آن را ناز کنند، و چندان فضیلت برای آن وضع نمایند که انسان را متحیّر و سراسیمه کنند . از جمله آن که العیاذ باللّه، جبرئیل از جانب حق سبحانه و تعالی به رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) گفته باشد: هر بنده ای که این دعا را با خود دارد، او را عذاب نکنم، اگرچه مستوجب دوزخ باشد، و عمرش را به معصیت گذرانده، و مرا هیچ وقت سجده نکرده باشد، و عنایت کنم آن بنده را ثواب هفتاد هزار پیغمبر، و ثواب هفتاد هزار زاهد، و ثواب هفتاد هزار شهید، و ثواب هفتاد هزار نمازگزار، و ثواب پوشاندن هفتاد هزار برهنه، و ثواب سیر کردن هفتاد هزار گرسنه، و ثوابی مطابق ریگهای بیابان، و ثواب هفتاد هزار بقعه زمین، و ثواب مهر نبوت رسالت پناه و ثواب عیسی روح اللّه و ابراهیم خلیل اللّه، و اسماعیل ذبیح اللّه، و موسی کلیم اللّه، و یعقوب نبی اللّه، و آدم صفی اللّه،
ص: 1058
و جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل و دیگر فرشتگان، یا محمّد هرکه این دعای بزرگوار حبّی را بخواند یا با خود بردارد، او را بیامرزم، و شرم دارم که او را عذاب کنم . . . الی آخر ! ! و سزاوار است، انسان از شنیدن اینها عوض خنده بگرید . کتابهای دعای شیعه، به مرتبه ای متقن و محکم بوده، که غالب آن ها که استنساخ می کردند، خودشان از اهل علم بودند، و از روی نسخه هایی که به خط اهل علم و تصحیح شده علما بوده مقابله و تصیحیح می نمودند و اگر اختلافی بود، در حاشیه اش به آن اختلاف اشاره می کردند، مثلا در دعای مکارم الاخلاق، «وَ بَلِّغ ایمانی» در حاشیه اش اشاره می کنند، در نسخه ابن اشناس «وَ اَبلِغ بِایمانی» است، و در روایت ابن شاذان «اللّهمَّ اَبلِغ ایمانی» است، یا مثلا فلان کلمه به خط ابن سکون چنین است، و به خط شهید چنین، و همچنین کار کتابهای معتبر دعا به جایی رسیده، که منحصر به کتاب مفتاح شده که فی الجمله وصفش را شیندی، و این کتاب مرجع عوام و خواص و عرب و عجم شده، و این نیست، جز از بی اعتنایی اهل علم به حدیث، و اخبار، و رجوع ننمودن به کتب علما و فقهای اهل بیت اطهار و نهی نکردن از امثال این بدعت ها، و اضافات، و دسیسه وضّاعان [آنان که از پیش
ص: 1059
خود جعل حدیث می کنند، و به پیامبر و امام می بندند] و تحریف جاهلان، و جلو نگرفتن از نااهلان، و از تصرّفات بی خردان، تا کار به جایی رسیده که دعاها موافق سلیقه ها تلفیق شده، و زیارت ها و مفجعه ها و صلوات ها اختراع گشته، و مجموعه های بسیار از دعاهای ساختگی و قلابی چاپ شده، و بچّه مفتاح ها متولد گشته، و کم کم سرایت کرده، به سایر کتب رسیده، و شایع و رواج یافته است . مثلا کتاب منتهی الآمال این احقر را تازه طبع کرده اند، بعضی از خطّاطان آن، به سلیقه خود تصرّفاتی در آن نموده، از جمله در احوال مالک بن یسر ملعون نوشته: از دعای امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) هر دو دست او از کار افتاده بود، الحَمد للّه، در تابستان همانند دو چوب خشک می گردید الحَمد للّه، در زمستان خون از آن ها می چکید الحَمد للّه، و بر این حال خسران مآل بود الحَمد للّه در این دو سطر عبارت، چهار لفظ «الحَمد للّه» را کاتب موافق سلیقه خود جزو عبارت کرده است، و نیز در بعضی از مواضع کتاب پس از نام جناب زینب یا ام کلثوم، به سلیقه خود لفظ خانم اضافه کرده، که زینب خانم، و ام کلثوم خانم گفته شود، به خاطر آنکه از آن مخدّرات تجلیل شود، و کاتب حمید بن قحطبه را چون دشمن داشته، به
ص: 1060
علت بدی او حمید بن قحبه نوشته، ولی احتیاط نموده قحطبه را به عنوان نسخه بدل آن یادداشت کرده، و عبد ربّه را صلاح دیده عبد اللّه نوشته، و زحر بن قیس را که حاء بی نقطه است، در هر کجای کتاب بوده، به جیم نوشته، و ام سلمه را غلط دانسته، و تا در امکانش بوده ام السلمه کرده، الی غیر ذلک، غرضم از ذکر این مطلب در اینجا دو چیز بود .
یکی آن که تصرفاتی که این شخص به سلیقه خود کرده، آن را کمال دانسته، و خلافش را نقص فرض کرده، درحالی که آن چیزی که او کمال دانسته باعث نقصان شده است، بنابراین از اینجا قیاس کنیم به چیزهایی که ما از روی جهل و نادانی در دعاها داخل می کنیم، یا به سلیقه ناقص خود بعض تصرفات می نماییم، و آن را کمال فرض می کنیم بدانیم که همان چیزها نزد اهلش سبب نقصان، و بی اعتباری آن دعاها، یا زیارت خواهد بود، پس شایسته است، که ما به هیچ وجه در این باب مداخله نکنیم، و هرچه دستور العمل دادند، به همان رفتار کرده و از آن تخطّی نکنیم، و دیگر غرضم آن بود که معلوم گردد هرگاه نسخه ای که مؤلفش زنده، و حاضر، و نگهبان او باشد، با آن این گونه رفتار کنند، پس با سایر نسخه ها چه کردند، و به کتابهای چاپی
ص: 1061
دیگر چه اعتماد است؟ مگر کتابی که از مصنّفات مشهور علمای معروف باشد، و به نظر ثقه ای از علمای آن فن رسیده، و امضا فرموده باشد . در حال ثقه جلیل، فقیه پیشین در اصحاب ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) یونس بن عبد الرحمن روایت شده است که کتابی در اعمال شبانه روز نوشته بود، جناب ابو هاشم جعفری آن کتاب را به نظر مبارک حضرت عسکری رساند، حضرت تمام آن را مطالعه و به دقت بررسی نمود، پس از آن فرمود: هذا دینی وَ دینُ آبائی کُلُّه وَ هُوَ الحَقُّ کُلُّهُ این دین من و دین پدران من است، و تمامش حق میباشد، ملاحظ کن که ابو هاشم جعفری، با آن که بر کثرت علم و فقاهت و جلالت و دیانت جناب یونس مطلّع بوده، در عمل کردن به کتاب او اکتفا نکرده، تا آن که آن را به نظر مبارک امام خود رسانید . و نیز روایت شده از بورق شنجانی هراتی که مردی معروف به صدق و صلاح و ورع بوده، در سامره خدمت امام حسن عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ) رسید، و کتاب «یوم و لیله» شیخ جلیل القَدر فضل بن شاذان نیشابوری را به آن حضرت داد و گفت: فدایت شوم، می خواهم در این کتاب نظر فرمایی، و ورق ورق آن را ملاحظه کنی، حضرت فرمود: هذا صَحِیحٌ یَنْبَغی أَنْ تَعْمَلَ بِهِ؛ این
ص: 1062
کتاب صحیح است و شایسته است به آن عمل کنی الی غیر ذلک . و این احقر با این که مذاق مردم این زمان، و عدم اهتمامشان را در امثال این امر می دانستم، برای اتمام حجت سعی و کوشش بسیار کردم که دعاها و زیارات منقول در این کتاب حتی الامکان، از نسخه های اصل نقل شود، و بر نسخه های متعددی عرضه گردد و به اندازه ای که از عهده بر آید تصحیح آن نمایم، تا عامل به آن از روی اطمینان عمل کند ان شاء اللّه، به شرط آن که کاتبان و ناسخان، در آن تصرف ننمایند، و خوانندگان، اختراع و سلیقه های خو را کنار گذارند . شیخ کلینی (رَحمهُ اللّه) از عبد الرحیم قصیر نقل کرده: خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) رسید، و عرض کرد: فدایت شوم، من از پیش خود دعایی اختراع کرده ام، حضرت فرمود: مرا از اختراع خود بگذار، یعنی آن را کنار گذار، و برای من نقل مکن، و اجازه نداد، دعای جمع کرده اش را نقل کند و خود حضرت برای اودستور العملی عنایت فرمود . شیخ صدوق (رَحمهُ اللّه) از عبد اللّه بن سنان روایت کرده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: به همین زودی به شما شبهه ای می رسد، پس می مانید بدون نشانه و راهنما و پیشوای هدایت گر و در آن شبهه نجات نمی یابد مگر کسی که دعای غریق را بخواند، گفتم:
ص: 1063
دعای غریق چگونه است؟ فرمود: می گویی:
يَا اللّٰهُ يَا رَحْمَانُ يَا رَحِيمُ، يَا مُقَلِّبَ القُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَىٰ دِينِكَ . پس گفتم يَا مُقَلِّبَ القُلُوبِ وَ الأبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَىٰ دِينِكَ . (1) حضرت فرمود: خدای عزّ و جلّ مقلّب قلوب و ابصار است، ولی چنان که من می گویم بگو: یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَى دِینِکَ؛ تأمل در این دو حدیث شریف، برای بیداری کسانی که در دعاها به سلیقه خود، بعضی کلمات را زیاد می کنند، و پاره ای تصرّفات می نمایند کافی است، و اللّه العاصم .
ص: 1064
بخش دوم: در زیارت حضرت عباس بن علی بن ابیطالب (عَلَيهِ السَّلَامُ)
شیخ اجّل، جعفر بن قولویه قمی به سند معتبر از ابو حمزه ثمالی روایت کرده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرموده: هرگاه قصد کردی که قبر عبّاس بن علی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را زیارت کنی که در کنار فرات برابر حایر است، بر در روضه می ایستی و می گویی:
سَلامُ اللّٰهِ وَ سَلامُ مَلائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ، وَ أَنْبِيائِهِ الْمُرْسَلِينَ، وَ عِبادِهِ الصَّالِحِينَ، وَ جَمِيعِ الشُّهَداءِ وَ الصِّدِّيقِينَ، [وَ] الزَّاكِياتُ الطَّيِّباتُ، فِيما تَغْتَدِي وَ تَرُوحُ عَلَيْكَ، يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، أَشْهَدُ لَكَ بِالتَّسْلِيمِ وَ التَّصْدِيقِ، وَ الْوَفاءِ وَ النَّصِيحَةِ، لِخَلَفِ النَّبِيِّ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ الْمُرْسَلِ، وَ السِّبْطِ الْمُنْتَجَبِ، وَ الدَّلِيلِ الْعالِمِ، وَ الْوَصِيِّ الْمُبَلِّغِ، وَ الْمَظْلُومِ الْمُهْتَضَمِ، فَجَزاكَ اللّٰهُ عَنْ رَسُولِهِ وَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ عَنِ [فاطِمَةَ] وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ أَفْضَلَ الْجَزاءِ بِمَا صَبَرْتَ، وَ احْتَسَبْتَ وَ أَعَنْتَ، (1)
ص: 1065
فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ ؛ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ قَتَلَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ جَهِلَ حَقَّكَ، وَ اسْتَخَفَّ بِحُرْمَتِكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ حالَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ ماءِ الْفُراتِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قُتِلْتَ مَظْلُوماً، وَ أَنَّ اللّٰهَ مُنْجِزٌ لَكُمْ مَا وَعَدَكُمْ، جِئْتُكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وافِداً إِلَيْكُمْ وَ قَلْبِي مُسَلِّمٌ لَكُمْ وَ تابِعٌ، وَ أَنَا لَكُمْ تابِعٌ، وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّىٰ يَحْكُمَ اللّٰهُ وَ هُوَ خَيْرُ الْحاكِمِينَ، فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَامَعَ عَدُوِّكُمْ، إِنِّي بِكُمْ وَ بِإِيابِكُمْ (وَ بِآبَائِکُمْ) مِنَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ بِمَنْ خالَفَكُمْ وَ قَتَلَكُمْ مِنَ الْكافِرِينَ، قَتَلَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكُمْ بِالْأَيْدِي وَ الْأَلْسُنِ . (1)
سپس وارد روضه شو، و خود را به ضریح بچسبان و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ، الْمُطِيعُ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ، وَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِمْ وَ سَلَّمَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، وَ مَغْفِرَتُهُ وَ رِضْوانُهُ، (2)
ص: 1066
[وَ] عَلَىٰ رُوحِكَ وَ بَدَنِكَ . أَشْهَدُ وَ أُشْهِدُ اللّٰهَ، أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلَىٰ مَا مَضىٰ بِهِ الْبَدْرِيُّونَ، وَ الْمُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، الْمُناصِحُونَ لَهُ فِي جِهادِ أَعْدائِهِ، الْمُبالِغُونَ فِي نُصْرَةِ أَوْلِيائِهِ، الذَّابُّونَ عَنْ أَحِبَّائِهِ، فَجَزاكَ اللّٰهُ أَفْضَلَ الْجَزاءِ، وَ أَكْثَرَ الْجَزاءِ، وَ أَوْفَرَ الْجَزاءِ، وَ أَوْفىٰ جَزاءِ أَحَدٍ مِمَّنْ وَ فىٰ بِبَيْعَتِهِ، وَ اسْتَجابَ لَهُ دَعْوَتَهُ، وَ أَطاعَ وُلاةَ أَمْرِهِ ؛ (1) أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بالَغْتَ فِي النَّصِيحَةِ، وَ أَعْطَيْتَ غايَةَ الْمَجْهُودِ، فَبَعَثَكَ اللّٰهُ فِي الشُّهَداءِ، وَ جَعَلَ رُوحَكَ مَعَ أَرْواحِ السُّعَداءِ، وَ أَعْطاكَ مِنْ جِنانِهِ أَفْسَحَها مَنْزِلاً، وَ أَفْضَلَها غُرَفاً، وَ رَفَعَ ذِكْرَكَ فِي عِلِّيِّينَ، وَ حَشَرَكَ مَعَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولٰئِكَ رَفِيقاً . أَشْهَدُ أَنَّكَ لَمْ تَهِنْ وَ لَمْ تَنْكُلْ، وَ أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلىٰ بَصِيرَةٍ مِنْ أَمْرِكَ، مُقْتَدِياً بِالصَّالِحِينَ، وَ مُتَّبِعاً لِلنَّبِيِّينَ، فَجَمَعَ اللّٰهُ بَيْنَنا وَ بَيْنَكَ، وَ بَيْنَ رَسُولِهِ وَ أَوْلِيائِهِ فِي مَنازِلِ (2)
ص: 1067
الْمُخْبِتِینَ، فَإِنَّهُ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ . (1)
مؤلف گوید: خوب است این زیارت را، پشت سر قبر، به طرف قبله بخوانی، چنان که شیخ در «تهذیب» چنین فرموده: سپس وارد شو . و خود را با رو به قبر بیانداز، و چنین بگو درحالی که رو به جانب قبله ای: السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ و بدان که زیارت قمر بنی هاشم موافق روایت مذکور، همین بود که ذکر شد، ولی سید ابن طاووس و شیخ مفید و دیگران پس از این زیارت فرموده اند که به سمت بالا سر برو، و دو رکعت نماز بخوان، و بعد از آن هرچه خواهی نماز بجا آور، و بسیار خدا را بخوان و پس از نماز بگو: اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَدَعْ لِي فِي هٰذَا الْمَكانِ الْمُكَرَّمِ وَ الْمَشْهَدِ الْمُعَظَّمِ ذَنْباً إِلّا غَفَرْتَهُ، وَ لَا هَمّاً إِلّا فَرَّجْتَهُ، وَ لَا مَرَضاً إِلّا شَفَيْتَهُ، وَ لَا عَيْباً إِلّا سَتَرْتَهُ، وَ لَا رِزْقاً إِلّا بَسَطْتَهُ، وَ لَا خَوْفاً إِلّا آمَنْتَهُ، وَ لَا شَمْلاً إِلّا جَمَعْتَهُ، (2)
ص: 1068
وَلَا غائِباً إِلّا حَفِظْتَهُ وَ أَدْنَيْتَهُ، وَ لَا حاجَةً مِنْ حَوائِجِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ لَكَ فِيها رِضىً وَلِيَ فِيها صَلاحٌ إِلّا قَضَيْتَها يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1) بعد به جانب ضریح بازگرد، و نزد پاهای مبارک بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبَا الْفَضْلِ الْعَبَّاسَ ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ أَوَّلَ الْقَوْمِ إِسْلاماً، وَ أَقْدَمِهِمْ إِيماناً، وَ أَقْوَمِهِمْ بِدِينِ اللّٰهِ، وَ أَحْوَطِهِمْ عَلَى الْإِسْلامِ . أَشْهَدُ لَقَدْ نَصَحْتَ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَخِيكَ فَنِعْمَ الْأَخُ الْمُواسِي، فَلَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً ظَلَمَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً اسْتَحَلَّتْ مِنْكَ الْمَحارِمَ، وَ انْتَهَكَتْ حُرْمَةَ الْإِسْلامِ، فَنِعْمَ الصَّابِرُ الْمُجاهِدُ الْمُحَامِي النَّاصِرُ وَ الْأَخُ الدَّافِعُ عَنْ أَخِيهِ، (2) الْمُجِيبُ إِلىٰ طاعَةِ رَبِّهِ، الرَّاغِبُ فِيما زَهِدَ فِيهِ غَيْرُهُ مِنَ الثَّوابِ الْجَزِيلِ، وَ الثَّنَاءِ الْجَمِيلِ، وَ أَلْحَقَكَ اللّٰهُ بِدَرَجَةِ آبائِكَ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ . اَللّٰهُمَّ (3)
ص: 1069
إِنِّي تَعَرَّضْتُ لِزِيارَةِ أَوْلِيائِكَ، رَغْبَةً فِي ثَوابِكَ، وَ رَجاءً لِمَغْفِرَتِكَ وَ جَزِيلِ إِحْسانِكَ، فَأَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ، وَ أَنْ تَجْعَلَ رِزْقِي بِهِمْ دارّاً، وَ عَيْشِي بِهِمْ قارّاً، وَ زِيارَتِي بِهِمْ مَقْبُولَةً، وَ حَيَاتِي بِهِمْ طَيِّبَةً، وَ أَدْرِجْنِي إِدْراجَ الْمُكْرَمِينَ، وَ اجْعَلْنِي مِمَّنْ يَنْقَلِبُ مِنْ زِيارَةِ مَشاهِدِ أَحِبَّائِكَ مُفْلِحاً مُنْجِحاً قَدِ اسْتَوْجَبَ غُفْرانَ الذُّنُوبِ، وَ سَتْرَ الْعُيُوبِ، وَ كَشْفَ الْكُرُوبِ، إِنَّكَ أَهْلُ التَّقْوىٰ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ . (1) چون بخواهی آن حضرت را وداع کنی، به نزد قبر شریف برو، و این جملات را که در روایت ابو حمزه ثمالی است، و علماهم ذکر کرده اند بگو: أَسْتَوْدِعُكَ اللّٰهَ وَ أَسْتَرْعِيكَ وَ أَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلامَ، آمَنَّا بِاللّٰهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ بِكِتابِهِ وَ بِمَا جاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللّٰهِ، اَللّٰهُمَّ فَاكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِينَ . اَللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيارَتِي قَبْرَ ابْنِ (2)
ص: 1070
أَخِي رَسُولِكَ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ ارْزُقْنِي زِيارَتَهُ أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِي، وَ احْشُرْنِي مَعَهُ وَ مَعَ آبائِهِ فِي الْجِنانِ، وَ عَرِّفْ بَيْنِي وَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ رَسُولِكَ وَ أَوْلِيائِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَوَفَّنِي عَلَى الْإِيمانِ بِكَ، وَ التَّصْدِيقِ بِرَسُولِكَ، وَ الْوِلايَةِ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ عَلَيْهِ السَّلاٰمُ، وَ الْبَراءَةِ مِنْ عَدُوِّهِمْ، فَإِنِّي قَدْ رَضِيتُ يَا رَبِّي بِذٰلِكَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1) پس برای خود، و برای پدر و مادر و مؤمنان و مسلمانان دعا کن، و از دعاها هر دعایی را که می خواهی اختیار کن .
مؤلّف گوید: در خبری از حضرت سجاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) آنچه حاصلش این است روایت شده: خدا رحمت کند عباس (عَلَيهِ السَّلَامُ) را که نسبت به برادر خود ایثار کرد، و جانش را فدای آن حضرت نمود، تا این که در راه یاری او دو دستش را از بدن جدا کردند و خدا به جای دو دست او دو بال به آن جناب عنایت فرمود، که مانند جعفر بن ابی طالب با آن دو
ص: 1071
بال همراه فرشتگان در بهشت پرواز می کند، و برای عباس در قیامت نزد خدا مقامی است که مورد غبطه همه شهداست، و تمام شهیدان را آرزوی مقام اوست، روایت شده: قمر بنی هاشم به هنگام شهادت سی و چهار ساله بود، و ام النبین مادر آن حضرت در ماتم او و سه برادر دیگر عباس به بقیع می رفت و چنان ندبه و گریه می کرد، که هر شخصی از آنجا می گذشت گریان می شد، گریستن دوستان عجبی نیست، مروان بن حکم که از بزرگترین دشمنان خاندان نبوّت بود، چون بر ماتم ام البنین عبور می کرد، از اثر گریه او گریه می کرد و این اشعار از ام البنین در مرثیه قمر بنی هاشم و دیگر پسرانش نقل شده است:
یَا مَنْ رَأَی الْعَبَّاسَ کَرَّ عَلَی جَمَاهِیرِ النَّقَدِ
وَ وَرَاهُ مِنْ أَبْنَاءِ حَیْدَرَ کُلُّ لَیْثٍ ذِی لَبَدٍ (1)
أُنْبِئْتُ أَنَّ ابْنِی أُصِیبَ بِرَأْسِهِ مَقْطُوعَ یَدٍ
وَیْلِی عَلَی شِبْلِی أَمَالَ بِرَأْسِهِ ضَرْبُ الْعَمَدِ (2)
لَوْ کَانَ سَیْفُکَ فِی یَدِیْکَ لَمَا دَنَا مِنْهُ أَحَدٌ (3)
ص: 1072
و نیز از اوست:
لا تَدْعُوِنِّی وَیْکِ أم الْبَنِینَ *** تُذَکِّرِینِی بِلِیُوثِ الْعَرِینِ (1)
کَانَتْ بَنُونَ لِی أُدْعَی بِهِمْ *** وَ الْیَوْمَ أَصْبَحْتُ وَ لا مِنْ بَنِینَ (2)
أَرْبَعَةٌ مِثْلُ نُسُورِ الرُّبَی *** قَدْ وَاصَلُوا الْمَوْتَ بِقَطْعِ الْوَتِینِ (3)
تَنَازَعَ الْخِرْصَانُ أَشْلاءَهُمْ *** فَکُلُّهُمْ أَمْسَی صَرِیعاً طَعِینَ (4)
یَا لَیْتَ شِعْرِی أَ کَمَا أَخْبَرُوا *** بِأَنَّ عَبَّاسا قَطِیعُ الْیَمِینِ (5)
ص: 1073
و آن چند زیارت است .
اول: زیارت اول رجب و نیمه آن و نیمه شعبان .
از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه در روز اول ماه رجب امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند . البته حق تعالی او را بیامرزد، از ابن ابی نصر نقل شده: از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) پرسید، در کدام وقت بهتر است امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کنیم، ایشان فرمود: در نیمه رجب و نیمه شعبان . شیخ مفید و سیّد ابن طاووس گفته اند: این زیارت که ذکر می شود برای روز اول رجب و شب نیمه شعبان است، ولی شهید شب اول رجب و شب و روز نیمه رجب و روز نیمه شعبان را، بر آن افزوده . پس بنا بر فرموده شهید، این زیارت برای شش وقت است . کیفیت این زیارت چنین است: هرگاه در این اوقات خواستی ابو عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کنی . غسل کن . و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و بر در بارگاه آن حضرت به طرف قبله بایست و سلام کن بر جناب رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و بر امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و بر حضرت فاطمه و بر امام حسن و امام حسین و بر دیگر امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ)،
ص: 1074
پس از این در اذن دخول زیارت عرفه، کیفیّت سلام کردن بر این بزرگواران خواهد آمد [صفحه 1103]، سپس وارد شو، و نزد ضریح مقدّس بایست و صد مرتبه بگو: اللّه اکبر آنگاه بخوان:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللّه ؛ السَّلامُ عَلَيكَ یَابنَ خَاتَمَ النَّبيّينَ؛ [اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْمُرْسَلِينَ]؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ وَ ابْنَ وَلِيِّهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفِيَّ اللّٰهِ وَ ابْنَ صَفِيِّهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ وَ ابْنَ حُجَّتِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَبِيبَ اللّٰهِ وَ ابْنَ حَبِيبِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَفِيرَ اللّٰهِ وَ ابْنَ سَفِيرِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خازِنَ الْكِتابِ الْمَسْطُورِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الزَّبُورِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِينَ الرَّحْمٰنِ؛ (1)
ص: 1075
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا شَرِيكَ الْقُرْآنِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا عَمُودَ الدِّینِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا بَابَ حِکْمَةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ؛ [اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا بَابَ حِطَّةٍ الَّذِی مَنْ دَخَلَهُ کَانَ مِنَ الْآمِنِینَ ] ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا عَيْبَةَ عِلْمِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْضِعَ سِرِّ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثارِهِ، وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَى الْأَرْواحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنائِكَ، وَ أَناخَتْ بِرَحْلِكَ؛ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الْمُصِيبَة،ُ وَ جَلَّتِ الرَّزِيَّةُ بِكَ عَلَيْنا، وَ عَلَىٰ جَمِيعِ أَهْلِ الْإِسْلامِ، فَلَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً أَسَّسَتْ أَساسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً دَفَعَتْكُمْ عَنْ مَقامِكُمْ، وَ أَزالَتْكُمْ عَنْ مَراتِبِكُمُ الَّتِي رَتَّبَكُمُ اللّٰهُ فِيها ؛ (1) بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ . أَشْهَدُ لَقَدِ اقْشَعَرَّتْ لِدِمائِكُمْ أَظِلَّةُ الْعَرْشِ مَعَ أَظِلَّةِ الْخَلائِقِ، وَ بَكَتْكُمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ، وَ سُكَّانُ الْجِنانِ، وَ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ ؛ (2)
ص: 1076
صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ عَدَدَ مَا فِي عِلْمِ اللّٰهِ، لَبَّيْكَ داعِيَ اللّٰهِ، إِنْ كانَ لَمْ يُجِبْكَ بَدَنِي عِنْدَ اسْتِغاثَتِكَ، وَ لِسانِي عِنْدَ اسْتِنْصارِكَ، فَقَدْ أَجابَكَ قَلْبِي وَ سَمْعِي وَ بَصَرِي، «سُبْحٰانَ رَبِّنٰا إِنْ كٰانَ وَعْدُ رَبِّنٰا لَمَفْعُولاً» أَشْهَدُ أَنَّكَ طُهْرٌ طاهِرٌ مُطَهَّرٌ، مِنْ طُهْرٍ طاهِرٍ مُطَهَّرٍ، طَهُرْتَ وَ طَهُرَتْ بِكَ الْبِلادُ، وَ طَهُرَتْ أَرْضٌ أَنْتَ بِها، وَ طَهُرَ حَرَمُكَ . أَشْهَدُ أَنَّكَ [قَدْ] أَمَرْتَ بِالْقِسْطِ وَ الْعَدْلِ، وَ دَعَوْتَ إِلَيْهِما، وَ أَنَّكَ صادِقٌ صِدِّيقٌ، (1) صَدَقْتَ فِيما دَعَوْتَ إِلَيْهِ وَ أَنَّكَ ثارُ اللّٰهِ فِي الْأَرْضِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ عَنِ اللّٰهِ، وَ عَنْ جَدِّكَ رَسُولِ اللّٰهِ، وَ عَنْ أَبِيكَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ عَنْ أَخِيكَ الْحَسَنِ، وَ نَصَحْتَ وَ جاهَدْتَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ عَبَدْتَهُ مُخْلِصاً حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، فَجَزاكَ اللّٰهُ خَيْرَ جَزاءِ السَّابِقِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَلِّ عَلَى الْحُسَيْنِ الْمَظْلُومِ، الشَّهِيدِ (2)
ص: 1077
الرَّشِيدِ، قَتِيلِ الْعَبَراتِ، وَ أَسِيرِ الْكُرُباتِ، صَلاةً نامِيَةً زاكِيَةً مُبارَكَةً، يَصْعَدُ أَوَّلُها وَ لَا يَنْفَدُ آخِرُها، أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَوْلادِ أَنْبِيائِكَ الْمُرْسَلِينَ؛ يَا إِلٰهَ الْعالَمِينَ . (1)
آنگاه قبر مطهّر را ببوس و طرف راست صورت خود را بر قبر بگذار، و پس از آن طرف چپ را، سپس دور قبر بگرد، و چهار جانب قبر را ببوس، شیخ مفید (رَحمهُ اللّه) فرموده است: آنگاه به سوی قبر علی بن الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برو، و نزد قبر آن جانب بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ الطَّيِّبُ، الزَّكِيُّ الْحَبِيبُ الْمُقَرَّبُ، وَ ابْنَ رَيْحانَةِ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ مِنْ شَهِيدٍ مُحْتَسِبٍ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، مَا أَكْرَمَ مَقامَكَ وَ أَشْرَفَ مُنْقَلَبَكَ، أَشْهَدُ لَقَدْ شَكَرَ اللّٰهُ سَعْيَكَ، وَ أَجْزَلَ ثَوابَكَ، وَ أَلْحَقَكَ بِالذِّرْوَةِ الْعالِيَةِ حَيْثُ الشَّرَفُ كُلُّ الشَّرَفِ، وَ فِي الْغُرَفِ السَّامِيَةِ، كَمَا مَنَّ عَلَيْكَ مِنْ قَبْلُ، وَ جَعَلَكَ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ، الَّذِينَ أَذْهَبَ اللّٰهُ (2)
ص: 1078
عَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِيراً؛ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكَ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، وَ رِضْوانُهُ، فَاشْفَعْ أَيُّهَا السَّيِّدُ الطَّاهِرُ إِلىٰ رَبِّكَ، فِي حَطِّ الْأَثْقالِ عَنْ ظَهْرِي وَ تَخْفِيفِها عَنِّي، وَ ارْحَمْ ذُلِّي وَ خُضُوعِي لَكَ وَ لِلسَّيِّدِ أَبِيكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكُما . (1)پس خود را به قبر بچسبان و بگو:زادَ اللّٰهُ فِي شَرَفِكُمْ فِي الْآخِرَةِ كَمَا شَرَّفَكُمْ فِي الدُّنْيا، وَ أَسْعَدَكُمْ كَما أَسْعَدَ بِكُمْ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكُمْ أَعْلامُ الدِّينِ، وَ نُجُومُ الْعالَمِينَ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (2) سپس به جانب شهدا رو کن و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَنْصارَ اللّٰهِ، وَ أَنْصارَ رَسُولِهِ، وَ أَنْصارَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ، وَ أَنْصارَ فاطِمَةَ، وَ أَنْصارَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ أَنْصارَ الْإِسْلامِ، أَشْهَدُ أَنَّكُمْ لَقَدْ نَصَحْتُمْ لِلّٰهِ وَ جاهَدْتُمْ فِي سَبِيلِهِ فَجَزاكُمُ اللّٰهُ عَنِ الْإِسْلامِ وَ أَهْلِهِ أَفْضَلَ الْجَزاءِ، فُزْتُمْ وَ اللّٰهِ فَوْزاً عَظِيماً، يَا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَكُمْ، فَأَفُوزَ فَوْزاً (3)
ص: 1079
عَظِيماً، أَشْهَدُ أَنَّكُمْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّكُمْ تُرْزَقُونَ، أَشْهَدُ أَنَّكُمُ الشُّهَداءُ وَ السُّعَداءُ وَ أَنَّكُمُ الْفائِزُونَ فِي دَرَجاتِ الْعُلىٰ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1) پس از آن بازگرد، و نزدیک سر مبارک آن حضرت بیا، و نماز زیارت بخوان و برای خود و پدر و مادر و برادران مؤمن دعا کن . بدانکه سیّد ابن طاووس برای حضرت علی اکبر و دیگر شهدا (قدّس اللّه ارواحهم) زیارتی مشتمل بر اسامی آنان نقل کرده که ما به ملاحظه اختصار و شایع بودن و اشتهار ان زیارت، از ذکر ان خودداری کردیم .
غیر زیارتی که گذشت، و آن زیارتی است که شیخ مفید (رَحمهُ اللّه) در کتاب «مزار» نقل کرده، و از زیارات مخصوصه نیمه رجب است، نیمه رجبی که آن را «غُفَیله» میگویند، به سبب غفلت عموم مردم از فضیلت آن، چون در این وقت زیارت آن حضرت را قصد کردی، وارد حرم مطهّر شو و سه مرتبه بگو: اللّه اَکبَرُ و نزد قبر نورانی حضرت بایست و بگو:
ص: 1080
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا آلَ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا صَفْوَةَ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا خِيَرَةَ اللّٰهِ مِنْ خَلْقِهِ. اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا سادَةَ السَّاداتِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا لُيُوثَ الْغاباتِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا سُفُنَ النَّجاةِ. اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ الْحُسَيْنِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عِلْمِ الْأَنْبِياءِ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ إِسْماعِيلَ ذَبِيحِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُحَمَّدٍ حَبِيبِ اللّٰهِ ؛، (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفىٰ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ عَلِيٍّ الْمُرْتَضىٰ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ خَدِيجَةَ الْكُبْرَىٰ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا شَهِيدُ ابْنَ الشَّهِيدِ؛ اَلسَّلامُ (2)
ص: 1081
عَلَيْكَ يَا قَتِيلُ ابْنَ الْقَتِيلِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ وَ ابْنَ وَلِيِّهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ وَ ابْنَ حُجَّتِهِ عَلَىٰ خَلْقِهِ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ رُزِئْتَ (وَ بَرَرْتَ) بِوالِدَيْكَ، وَ جاهَدْتَ عَدُوَّكَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ تَسْمَعُ الْكَلامَ، وَ تَرُدُّ الْجَوابَ، وَ أَنَّكَ حَبِيبُ اللّٰهِ وَ خَلِيلُهُ وَ نَجِيبُهُ [نَجِیُّهُ ]، (1) وَ صَفِیُّهُ وَ ابْنُ صَفِیِّهِ، یَا مَوْلايَ وَ ابْنَ مَوْلايَ، زُرْتُكَ مُشْتاقاً، فَكُنْ لِي شَفِيعاً إِلَى اللّٰهِ، يَا سَيِّدِي، وَ أَسْتَشْفِعُ إِلَى اللّٰهِ بِجَدِّكَ سَيِّدِ النَّبِيِّينَ، وَ بِأَبِيكَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، وَ بِأُمِّكَ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، أَلا لَعَنَ اللّٰهُ قاتِلِيكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ ظالِمِيكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ سَالِبِيكَ وَ مُبْغِضِيكَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ . (2)
سپس قبر مطهّر را ببوس و رو به جانب علی بن الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) کن و در زیارت
ص: 1082
آن جناب بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ وَ ابْنَ مَوْلايَ ؛ لَعَنَ اللّٰهُ قاتِلِيكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ ظالِمِيكَ، إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ بِزِيارَتِكُمْ وَ بِمَحَبَّتِكُمْ، وَ أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ مِنْ أَعْدَائِكُمْ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلايَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1) بعد برو تا به قبور شهدا (رضوان اللّه علیهم) برسی آنجا بایست و بگو: اَلسَّلامُ عَلَى الْأَرْواحِ الْمُنِيخَةِ بِقَبْرِ أَبِي عَبْدِ اللّٰهِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاٰمُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا طَاهِرِينَ مِنَ الدَّنَسِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا مَهْدِيُّونَ (مَهْدِيّینَ )؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَبْرارَ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَ عَلَى الْمَلائِكَةِ الْحَافِّينَ بِقُبُورِكُمْ أَجْمَعِينَ، جَمَعَنَا اللّٰهُ وَ إِيَّاكُمْ فِي مُسْتَقَرِّ رَحْمَتِهِ وَ تَحْتَ عَرْشِهِ إِنَّهُ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ . (2)
بعد از آن به حرم عباس بن امیر المؤمنین رفته و چون به
ص: 1083
آنجا رسیدی بر در بارگاه آن جناب بایست و بگو: سَلامُ اللّٰهِ وَ سَلامُ مَلائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ تا آخر زیارت آن حضرت که پیش از این گذشت [صفحه 1065].
بدان که احادیث بسیاری در فضیلت زیارت آن حضرت، در نیمه شعبان وارد شده که در این باب کافی است تنها به برخی از آن ها اشاره شود . از جمله به چندین سند معتبر از حضرت زین العابدین و امام صادق (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) نقل شده: هرکه می خواهد صد و بیست و چهار هزار پیامبر با او مصافحه کنند، باید قبر ابی عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در نیمه شعبان زیارت کند به درستی که فرشتگان و ارواح پیامبران رخصت می طلبند، و به زیارت آن حضرت می آیند، پس خوشا به حال آنکه مصافحه کند با ایشان، و ایشان مصافحه کنند با او، و با آنانند پنج پیامبر اولوالعزم: نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمّد (صلّی اللّه علی و آله و علیهم اجمعین) . راوی گفت: پرسیدم، برای چه آنان را اولوالعزم می نامند؟ فرمود: به خاطر اینکه ایشان به مشرق و مغرب و جنّ و انس مبعوث شده اند . و اما الفاظ زیارت، پس به دو صورت نقل
ص: 1084
شده: یکی همان زیارت که برای اوّل رجب روایت شده بود و دیگر زیارتی است که شیخ کفعمی در کتاب «بلد الأمین» از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) آورده، و آن زیارت چنین است: نزد قبر آن حضرت می ایستی و می گویی:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الْعَبْدُالصَّالِحُ الزَّكِيُّ، أُودِعُكَ شَهادَةً مِنِّي لَكَ تُقَرِّبُنِي إِلَيْكَ فِي يَوْمِ شَفاعَتِكَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قُتِلْتَ وَ لَمْ تَمُتْ بَلْ بِرَجاءِ حَيَاتِكَ حَيِيَتْ قُلُوبُ شِيعَتِكَ، وَ بِضياءِ نُورِكَ اهْتَدَى الطَّالِبُونَ إِلَيْكَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ نُورُاللّٰهِ الَّذِي لَمْ يُطْفَأْ وَ لَايُطْفَأُ أَبَداً، وَ أَنَّكَ وَجْهُ اللّٰهِ الَّذِي لَمْ يَهْلِكْ وَ لَايُهْلَكُ أَبَداً، وَ أَشْهَدُ أَنَّ هٰذِهِ التُّرْبَةَ تُرْبَتُكَ، وَ هٰذَاالْحَرَمَ حَرَمُكَ، وَ هٰذَا الْمَصْرَعَ مَصْرَعُ بَدَنِكَ، لَاذَلِيلَ وَ اللّٰه مُعِزُّكَ، وَ لَامَغْلُوبَ وَ اللّٰه ناصِرُكَ، هٰذِهِ شَهَادَةٌ لِي عِنْدَكَ إِلىٰ يَوْمِ قَبْضِ رُوحِي بِحَضْرَتِكَ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
ص: 1085
بدان که احادیث در فضیلت زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در ماه مبارک رمضان به ویژه شب اوّل و نیمه و آخر و در خصوص شب قَدر بسیار است . از امام جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده هر که امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در شب بیست و سوم ماه رمضان زیارت کند، و آن شبی است که امید می رود شب قَدر باشد، و در آن شب هر امر محکمی جدا و مقدّر می گردد، روح بیست و چهار هزار فرشته و پیغمبر، که همه از خدا در این شب برای زیارت آن حضرت رخصت می طلبند، با او مصافحه کنند . و در حدیث معتبر دیگری از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون شب قَدر می شود، منادی از آسمان هفتم از پشت عرش ندا سر می دهد: حق تعالی آمرزید هرکه را به زیارت قبر حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمده و در روایت دیگری است هر که شب قَدر نزد قبر آن حضرت باشد و دو رکعت نماز یا آنچه میسر می شود نزد آن حضرت بخواند و از خدا بهشت درخواست کند و از آتش پناه ببرد حق تعالی خواهش او را به او عطا فرماید و از آتش پناهش دهد . ابن
ص: 1086
قولویه از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده هر که در ماه رمضان قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند و در راه زیارت بمیرد و برای او عرض و حسابی نخواهد بود و به او بگویند بدون ترس و بیم وارد بهشت شو اما متنی که در شب قَدر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به آن زیارت می شود چنان است که شیخ مفید و محمّد بن مشهدی و ابن طاووس و شهید رحمهم اللّه در کتب «مزار» ذکر کرده اند و آن زیارت را مختصّ به این شب و روزهای عید فطر و قربان قرار داده اند و شیخ محمّد بن مشهدی به اسناد معتبر خود آن را از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده و گفته که آن حضرت فرمودند: وقتی خواستی ابو عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کنی به مشهد آن حضرت برو البته بعد از آنکه غسل کرده و پاکیزه ترین جامه های خود را پوشیده باشی چون نزد قبر آن حضرت ایستادی، روی خود را به جانب آن حضرت کن و قبله را میان دو کتف خود قرار ده و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الصِّدِّيقَةِ الطَّاهِرَةِ (1)
ص: 1087
[فَاطِمَةَ] سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلايَ يَا أَباعَبْدِاللّٰهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ تَلَوْتَ الْكِتابَ حَقَّ تِلاوَتِهِ، وَ جاهَدْتَ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَ صَبَرْتَ عَلَى الْأَذىٰ فيْ جَنْبِهِ مُحْتَسِباً حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، أَشْهَدُ أَنَّ الَّذِينَ خالَفُوكَ وَ حارَبُوكَ، وَ الَّذِينَ خَذَلُوكَ وَ الَّذِينَ قَتَلُوكَ، مَلْعُونُونَ عَلَىٰ لِسانِ النَّبِيِّ الْأُمِيِّ،وَ قَدْ خابَ مَنِ افْتَرىٰ؛ لَعَنَ اللّٰهُ الظَّالِمِينَ لَكُمْ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ ضاعَفَ عَلَيْهِمُ الْعَذابَ الْأَلِيمَ . أَتَيْتُكَ يَا مَوْلايَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ زائِراً عارِفاً بِحَقِّكَ، مُوالِياً لِأَوْلِيائِكَ، مُعادِياً لِأَعْدائِكَ، مُسْتَبْصِراً بِالْهُدَى الَّذِي أَنْتَ عَلَيْهِ، عارِفاً بِضَلالَةِ مَنْ خالَفَكَ، فَاشْفَعْ لِي عِنْدَ رَبِّكَ . (1)
آنگاه خود را به قبر بچسبان، و صورت خویش را بر آن گذار، سپس به جانب سر مقدس
ص: 1088
رفته و بگو:اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ فِي أَرْضِهِ وَ سَمائِهِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ رُوحِكَ الطَّيِّبِ وَ جَسَدِكَ الطَّاهِرِ، وَ عَلَيْكَ السَّلامُ يَا مَوْلايَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1) پس خود را به قبر مبارک بچسبان، و آن را ببوس، و صورت خود را بر آن بگذار، و به جانب سر مبارک بازگرد، آنگاه دو رکعت نماز زیارت بجای آر، و بعد از آن به هر اندازه ای که توانستی نماز بخوان، پس از آن به سمت پایین پا برو و علی بن الحسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را زیارت کن و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ وَ ابْنَ مَوْلايَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ ظَلَمَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ قَتَلَكَ، وَ ضاعَفَ عَلَيْهِمُ الْعَذابَ الْأَلِيمَ . (2) و به آنچه می خواهی دعا کن سپس شهدا را درحالی که میل کنی از سمت پا به طرف قبله، زیارت کن و بگو:اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ أَيُّهَا الصِّدِيقُونَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ أَيُّهَا الشُّهَداءُ الصَّابِرُونَ، أَشْهَدُ أَنَّكُمْ جاهَدْتُمْ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، (3)
ص: 1089
وَصَبَرْتُمْ عَلَى الْأَذىٰ فِي جَنْبِ اللّٰهِ، وَ نَصَحْتُمْ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ حَتَّىٰ أَتَاكُمُ الْيَقِينُ، أَشْهَدُ أَنَّكُمْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّكُمْ تُرْزَقُونَ، فَجَزاكُمُ اللّٰهُ عَنِ الْإِسْلامِ وَ أَهْلِهِ أَفْضَلَ جَزاءِ الْمُحْسِنِينَ، وَ جَمَعَ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ فِي مَحَلِّ النَّعِيمِ . (1) پس به زیارت قمر بنی هاشم می روی، همین که آنجا رسیدی و نزد آن جناب ایستادی و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ الْمُطِيعُ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ جاهَدْتَ وَ نَصَحْتَ وَ صَبَرْتَ حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ؛ لَعَنَ اللّٰهُ الظَّالِمِينَ لَكُمْ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ أَلْحَقَهُمْ بِدَرْكِ الْجَحِيمِ . (2) آنگاه زائر در مسجد آن جناب هرچه که خواهد نماز مستحبّی بجا آورد، و سپس بیرون رود .
به سند معتبر از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه در یک شب از سه شب ذیل قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند،
ص: 1090
گناهان گذشته و آینده اش آمرزیده شود: شب عید فطر یا قربان یا نیمه شعبان . و به روایت معتبر از حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: سه شب است که هر که در آن ها حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند، گناهان گذشته و آینده اش آمرزیده می شود: شب نیمه شعبان و شب بیست و سوم ماه رمضان و شب عید فطر، از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: کسی که امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در شب نیمه شعبان و شب عید فطر و شب عرفه زیارت کند، حق تعالی برای او در یکسال: هزار حجّ پذیرفته و هزار عمره پذیرفته بنویسد و برای او هزار حاجت دنیا و آخرت را برآورده کند . و از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه شب عرفه در زمین کربلا باشد و آنجا بماند تا زیارت روز عید قربان کند و برگردد حق تعالی او را از شرّ آن سال نگاه دارد . بدانکه علما برای این دو عید شریف دو زیارت نقل کرده اند: یکی زیارتی که برای شبهای قَدر ذکر شده و دیگر این زیارت است که ذکر می شود و از کلمات ایشان ظاهر می گردد که زیارتی که گذشت برای روزهای عید فطر و عید
ص: 1091
قربان است و زیارتی که ذکر می شود برای شبهای عید فطر و قربان در هر صورت فرموده اند: چون در این دو شب زیارت آنحضرت را اراده کنی بر در بارگاه بایست و به جانب قبر نظر کن و برای اذن دخول بگو:
يا مَوْلايَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، عَبْدُكَ وَ ابْنُ أَمَتِكَ، الذَّلِيلُ بَيْنَ يَدَيْكَ، وَ الْمُصَغَّرُ فِي عُلوِّ قَدْرِكَ، وَ الْمُعْتَرِفُ بِحَقِّكَ جاءَكَ مُسْتَجِيراً بِكَ قاصِداً إِلىٰ حَرَمِكَ، مُتَوَجِّهاً إِلىٰ مَقامِكَ، مُتَوَسِّلاً إِلَى اللّٰهِ تَعالىٰ بِكَ، أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ ؟ أَ أَدْخُلُ يا وَلِيَّ اللّٰهِ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَلائِكَةَ اللّٰهِ الْمُحْدِقِينَ بِهٰذَا الْحَرَمِ، الْمُقِيمِينَ فِي هٰذَا الْمَشْهَدِ؟ (1)
پس اگر دلت خاشع شد، و دیده ات گریان گشت، وارد شو، و پای راست را بر پای چپ مقدّم بدار و بگو:
بِسْمِ اللّٰهِ، وَ بِاللّٰهِ، وَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ عَلَىٰ مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ . اَللّٰهُمَّ أَنْزِلْنِي مُنْزَلاً مُبارَكاً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ . (2) سپس بگو:اللّه أَکْبَرُ
ص: 1092
كَبِيراً، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كَثِيراً، وَ سُبْحانَ اللّٰهِ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الْفَرْدِ الصَّمَدِ، الْمَاجِدِ الْأَحَدِ، الْمُتَفَضِّلِ الْمَنَّانِ، الْمُتَطَوِّلِ الْحَنَّانِ، الَّذِي مِنْ تَطَوُّلِهِ سَهَّلَ لِي زِيارَةَ مَوْلايَ بِإِحْسانِهِ، وَ لَمْ يَجْعَلْنِي عَنْ زِيارَتِهِ مَمْنُوعاً، وَ لَا عَنْ ذِمَّتِهِ مَدْفُوعاً، بَلْ تَطَوَّلَ وَ مَنَحَ . (1) پس وارد شو، چون به میان روضه رسیدی با حال خضوع و گریه و تضرّع، برابر قبر مطهّر بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ نُوحٍ أَمِينِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ حَبِيبِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عَلِيٍّ حُجَّةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْوَصِيُّ الْبَرُّ التَّقِيُّ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ (2)
ص: 1093
قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ جاهَدْتَ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ حَتَّى اسْتُبِيحَ حَرَمُكَ، وَ قُتِلْتَ مَظْلُوماً . (1)
پس با دلی خاشع و چشمی گریان نزد سر مقدس بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَابْنَ فاطِمَةَ [الزَّهْراءِ] سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا بَطَلَ الْمُسْلِمِينَ، يَا مَوْلايَ أَشْهَدُ أَنَّكَ كُنْتَ نُوراً فِي الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحامِ الْمُطَهَّرَةِ، لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجاهِلِيَّةُ بِأَنْجَاسِها، وَ لَمْ تُلْبِسْكَ مِنْ مُدْلَهِمَّاتِ ثِيابِها، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ مِنْ دَعائِمِ الدِّينِ، وَ أَرْكانِ الْمُسْلِمِينَ، وَ مَعْقِلِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْإِمامُ الْبَرُّ التَّقِيُّ الرَّضِيُّ الزَّكِيُّ الْهادِي الْمَهْدِيُّ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ (2)
ص: 1094
وُلْدِكَ كَلِمَةُ التَّقْوىٰ، وَ أَعْلامُ الْهُدىٰ، وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقىٰ، وَ الْحُجَّةُ عَلَىٰ أَهْلِ الدُّنْيا . (1)
پس خود را به قبر بچسبان و بگو:
«إِنَّا لِلّٰهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ»، يَا مَوْلايَ، أَنَا مُوالٍ لِوَلِيِّكُمْ، وَ مُعادٍ لِعَدُوِّكُمْ، وَ أَنَا بِكُمْ مُؤْمِنٌ، وَ بِإِيابِكُمْ مُوقِنٌ، بِشَرايِعِ دِينِي، وَ خَواتِيمِ عَمَلِي، وَ قَلْبِي لِقَلْبِكُمْ سِلْمٌ، وَ أَمْرِي لِأَمْرِكُمْ مُتَّبِعٌ، يَا مَوْلايَ، أَتَيْتُكَ خائِفاً فَآمِنِّي، وَ أَتَيْتُكَ مُسْتَجِيراً فَأَجِرْنِي، وَ أَتَيْتُكَ فَقِيراً فَأَغْنِنِي، سَيِّدِي وَ مَوْلايَ أَنْتَ مَوْلايَ حُجَّةُ اللّٰهِ عَلَى الخَلْقِ أَجْمَعِينَ، آمَنْتُ بِسِرِّكُمْ وَ عَلانِيَتِكُمْ، وَ بِظاهِرِكُمْ وَ باطِنِكُمْ، وَ أَوَّلِكُمْ وَ آخِرِكُمْ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ التَّالِي لِكِتابِ اللّٰهِ وَ أَمِينُ اللّٰهِ الدَّاعِي إِلَى اللّٰهِ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً ظَلَمَتْكَ، وَ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذٰلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ . (2) سپس دو
ص: 1095
رکعت نماز، نزد سر آن حضرت بخوان و چون سلام دادی بگو:اَللّٰهُمَّ إِنِّي لَكَ صَلَّيْتُ، وَ لَكَ رَكَعْتُ، وَ لَكَ سَجَدْتُ، وَحْدَكَ لَاشَرِيكَ لَكَ فَإِنَّهُ لا تَجُوزُ الصَّلاةُ وَ الرُّكُوعُ وَ السُّجُودُ إِلّا لَكَ لِأَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ الَّذِي لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَبْلِغْهُمْ عَنِّي أَفْضَلَ السَّلامِ وَ التَّحِيَّةِ، وَ ارْدُدْ عَلَيَّ مِنْهُمُ السَّلامَ . اَللّٰهُمَّ وَ هاتانِ الرَّكْعَتانِ هَدِيَّةٌ مِنِّي إِلىٰ سَيِّدِي الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلاٰمُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ عَلَيْهِ وَ تَقَبَّلْهُما مِنِّي وَ اجْزِنِي عَلَيْهِما أَفْضَلَ أَمَلِي وَ رَجائِي فِيكَ وَ فِي وَلِيِّكَ، يَا وَلِيَّ الْمُؤْمِنِينَ . (1) پس خود را به قبر بچسبان و آن را ببوس و بگو:اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ الْمَظْلُومِ الشَّهِيدِ، قَتِيلِ الْعَبَراتِ، وَ أَسِيرِ الْكُرُباتِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَشْهَدُ أَنَّهُ وَلِيُّكَ وَ ابْنُ وَلِيِّكَ، وَ صَفِيُّكَ الثَّائِرُ بِحَقِّكَ، أَكْرَمْتَهُ بِكَرامَتِكَ، وَ خَتَمْتَ لَهُ (2)
ص: 1096
بِالشَّهادَةِ، وَ جَعَلْتَهُ سَيِّداً مِنَ السَّادَةِ، وَ قائِداً مِنَ الْقادَةِ، وَ أَكْرَمْتَهُ بِطِيبِ الْوِلادَةِ، وَ أَعْطَيْتَهُ مَوارِيثَ الْأَنْبِياءِ، وَ جَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلَىٰ خَلْقِكَ مِنَ الْأَوْصِياءِ، فَأَعْذَرَ فِي الدُّعاءِ، وَ مَنَحَ النَّصِيحَةَ، وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ حَتَّى اسْتَنْقَذَ عِبادَكَ مِنَ الْجَهالَةِ، وَ حَيْرَةِ (خَیبَةِ) الضَّلالَةِ، وَ قَدْ تَوازَرَ عَلَيْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْيا، وَ باعَ حَظَّهُ مِنَ الْآخِرَةِ بِالْأَدْنىٰ، وَ تَرَدَّىٰ فِي هَواهُ، وَ أَسْخَطَكَ وَ أَسْخَطَ نَبِيَّكَ، وَ أَطاعَ مِنْ عِبادِكَ أُولِي الشِّقاقِ وَ النِّفاقِ، وَ حَمَلَةَ الْأَوْزارِ، الْمُسْتَوْجِبِينَ النَّارَ، فَجاهَدَهُمْ فِيكَ صابِراً مُحْتَسِباً، مُقْبِلاً غَيْرَ مُدْبِرٍ، لَا تَأْخُذُهُ فِي اللّٰهِ لَوْمَةُ لائِمٍ، حَتَّىٰ سُفِكَ فِي طاعَتِكَ دَمُهُ وَ اسْتُبِيحَ حَرِيمُهُ . اَللّٰهُمَّ الْعَنْهُمْ لَعْناً وَبِيلاً، وَ عَذِّبْهُمْ عَذاباً أَلِيماً . (1) بعد به جانب علی بن الحسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) برگرد، و آن جناب در طرف پای مبارک حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، آنگاه بگو:اَلسَّلامُ
ص: 1097
عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمَظْلُومُ الشَّهِيدُ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي عِشْتَ سَعِيداً، وَ قُتِلْتَ مَظْلُوماً شَهِيداً . (1) پس به جانب قبر سایر شهدا رضوان اللّه علیهم رو کن و بگو: اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ أَيُّهَا الذَّابُّونَ عَنْ تَوْحِيدِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ، بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي، فُزْتُمْ فَوْزاً عَظِيماً . (2) سپس به مشهد عباس بن علی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) برو و نزد ضریح شریف آن جناب بایست و بگو:اَلسَّلامُ عَلَیْكَ أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ وَ الصِّدِّيقُ الْمُواسِي، أَشْهَدُ أَنَّكَ آمَنْتَ بِاللّٰهِ، وَ نَصَرْتَ ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، وَ دَعَوْتَ إِلَىٰ سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ واسَيْتَ بِنَفْسِكَ، فَعَلَيْكَ مِنَ اللّٰهِ أَفْضَلُ التَّحِيَّةِ وَ السَّلامِ . (3) سپس خود را به قبر بچسبان و چنین
ص: 1098
بگو: بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا ناصِرَ دِينِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْكَ يَا ناصِرَ الْحُسَيْنِ الصِّدِّيقِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ناصِرَ الْحُسَيْنِ الشَّهِيدِ، عَلَيْكَ مِنِّي السَّلامُ مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ . (1) بعد نزد سر آن حضرت دو رکعت نماز بخوان و دعای «اللّهمّ انّی صلّیت . . . » را که بالای سر حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بعد از دو رکعت نماز زیارت خواندی، در اینجا هم بخوان . آنگاه به جانب مشهد حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بازگرد و آنچه خواهی نزد آن حضرت بمان، جز اینکه مستحب است آنجا را خوابگاه خود قرار ندهی، و چون بخواهی آن حضرت را وداع کنی، نزد سر بایست و گریه کن و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْكَ يَا مَوْلايَ، سَلامَ مُوَدِّعٍ لَا قالٍ وَ لَا سَئِمٍ، فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلَا عَنْ مَلالَةٍ، وَ إِنْ أُقِمْ فَلا عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِمَا وَعَدَ اللّٰهُ الصَّابِرِينَ، يَا مَوْلايَ، لَا جَعَلَهُ اللّٰهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي لِزِيارَتِكَ، وَ رَزَقَنِي الْعَوْدَ إِلَيْكَ، وَ الْمُقَامَ فِي حَرَمِكَ، وَ الْکَوْنَ فِی (2)
ص: 1099
مَشْهَدِكَ، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (1) پس ضریح را ببوس و تمام بدنت را به آن بمال، که باعث امان و حفظ است و از نزد سر آن حضرت بیرون برو، به طوری که رویت به جانب قبر باشد و تا خروج از حرم پشت به قبر مکن، و در همان حال بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْكَ يَا بابَ الْمَقامِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا شَرِيكَ الْقُرْآنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْكَ يَا حُجَّةَ الْخِصامِ، اَلسَّلامُ عَلَیْكَ يَا سَفِينَةَ النَّجاةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا مَلائِكَةَ رَبِّي الْمُقِيمِينَ فِي هٰذَا الْحَرَمِ، اَلسَّلامُ عَلَیْكَ أَبَداً مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ . و بگو إِنَّا لِلّٰهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (2)
آنگاه بیرون رو سیّد بن طاووس و محمّد بن مشهدی گفته اند: وقتی که اینگونه اعمال را انجام دادی، همانند کسی هستی که خدا را در عرش زیارت کرده باشد .
ص: 1100
بدانکه آنچه از اهل بیت عصمت و طهارت (عَلَيهِم السَّلَامُ) در مورد زیارت عرفه رسیده، از زیادتی روایات، و بسیاری فضیلت و ثواب، بیشتر از آن است که شمرده شود، و ما به خاطر تشویق زائران، به ذکر چند حدیث اکتفا می کنیم . از بشیر دّهان به سند معتبر روایت شده: خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کردم: گاه هست که حجّ از من فوت می شود، و روز عرفه را نزد قبر امام (عَلَيهِ السَّلَامُ) میگذارانم، فرمود: ای بشیر کار خوبی انجام می دهی، هر مؤمنی که در روز غیر عید با معرفت به حق آن حضرت به زیارت قبر حضرتش برود، ثواب بیست حجّ و بیست عمره پسندیده پذیرفته، و بیست جهاد همراه پیامبر مرسل یا امام عادل برای او نوشته می شود و هرکه آن حضرت را در روز عید زیارت کند، حق تعالی برای او ثواب صد حجّ و صد عمره و صد جهاد همراه با پیامبر مرسل یا امام عادل را مینویسد و هر که آن حضرت را در روز عرفه با معرفت به حق حضرتش زیارت کند، برای او ثواب هزار حجّ و هزار عمره پسندیده پذیرفته، و هزار جهاد با پیامبر مرسل یا امام عادل بنویسد . به حضرت گفتم: ثواب موقف عرفات برای من کجا حاصل می شود؟ آن حضرت به جانب من نظر کرد، مانند کسی که خشمناک
ص: 1101
باشد و فرمود: ای بشیر، هرگاه مؤمنی در روز عرفه، به زیارت قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برود، و در رود فرات غسل کند، سپس به سوی قبر آن حضرت متوجّه شود، حق تعالی به هر گامی که بر میدارد، برای او ثواب حجّی که با همه مناسک به طور کامل انجام داده باشد مینویسد، و چنین گمان دارم که فرمود «و عمره» . و در احادیث بسیار به نهایت معتبر وارد شده: حق تعالی در روز عرفه، پیش از آنکه نظر به اهل موقف عرفات کند، ابتدا نظر رحمت به سوی زائران قبر حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) می افکند . در حدیث معتبر از رفاعه روایت شده است که حضرت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به من فرمود: امسال حجّ کردی؟ گفتم: فدایت شوم، مالی نداشتم که به حج روم، ولی عرفه را نزد قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) گذراندم، فرمود: ای رفاعه از آنچه اهل منی در آن بودند، هیچ کوتاهی نکردی، اگر نه این بود، که کراهت دارم مردم ترک حج کنند، هر آینه برای تو حدیثی میگفتم، که هرگز زیارت قبر آن حضرت را ترک نکنی، پس ساعتی ساکت شد، بعد از آن فرمود: پدرم به من خبر داد، هر که به سوی قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیرون رود، و با تکبّر حرکت نکند، عارف به حق آن حضرت باشد، هزار فرشته از طرف راست و هزار
ص: 1102
فرشته از طرف چپ همراه او می شوند و برای او ثواب هزار حجّ و هزار عمره که با پیغمبر یا وصیّ پیغمبر بجا آورده باشد نوشته می شود . امّا کیفیّت زیارت آن حضرت، چنان است که علمای بزرگوار، و رؤسای مذهب و ملّت فرموده اند: چون خواستی حضرت را در این روز زیارت کنی، اگر توانستی از فرات غسل کن وگرنه از هر آبی که برایت میسّر شد، و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و زیارت آن حضرت را قصد کن، درحالی که به آرامی و وقار و دقّت باشی، چون به در حائر رسیدی بگو: اللّه أَكْبَرُ و بخوان:
اَللّٰهُ أَكْبَرُ كَبِيراً، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كَثِيراً، وَ سُبْحانَ اللّٰهِ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي هَدٰانٰا لِهٰذٰا وَ مٰا كُنّٰا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لاٰ أَنْ هَدٰانَا اللّٰهُ، لَقَدْ جٰاءَتْ رُسُلُ رَبِّنٰا بِالْحَقِّ، السَّلامُ عَلىٰ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، اَلسَّلامُ عَلىٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، السَّلامُ عَلىٰ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَى الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلىٰ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلىٰ مُحَمَّدِ بْنِ (1)
ص: 1103
عَلِيٍّ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُوسىٰ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، اَلسَّلامُ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ، اَلسَّلامُ عَلَى الْخَلَفِ الصَّالِحِ الْمُنْتَظَرِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِكَ وَ ابْنُ أَمَتِكَ، الْمُوالِي لِوَلِيِّكَ، الْمُعادِي لِعَدُوِّكَ، اسْتَجارَ بِمَشْهَدِكَ، وَ تَقَرَّبَ إِلَى اللّٰهِ بِقَصْدِكَ . اَلْحَمْدُلِلّٰهِ الَّذِي هَدَانِي لِوِلايَتِكَ، وَ خَصَّنِي بِزِيارَتِكَ، وَ سَهَّلَ لِي قَصْدَكَ . (1) پس داخل روضه شو، و برابر بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ مُحَمَّدٍ حَبِيبِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ(2)
ص: 1104
يَا وارِثَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وارِثَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ عَلِيٍّ الْمُرْتَضىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ خَدِيجَةَ الْكُبْرىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ أَطَعْتَ اللّٰهَ حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ ؛ (1) فَلَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً ظَلَمَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذٰلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ، يَا مَوْلايَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، أُشْهِدُ اللّٰهَ وَ مَلائِكَتَهُ وَ أَنْبِياءَهُ وَ رُسُلَهُ أَنِّي بِكُمْ مُؤْمِنٌ، وَ بِإِيَابِكُمْ مُوقِنٌ، بِشَرايِعِ دِينِي، وَ خَواتِيمِ عَمَلِي، وَ مُنْقَلَبِي إِلَىٰ رَبِّي، فَصَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ، وَ عَلىٰ أَرْواحِكُمْ وَ عَلىٰ أَجْسادِكُمْ، وَ عَلىٰ شاهِدِكُمْ وَ عَلىٰ غائِبِكُمْ، وَ ظاهِرِكُمْ وَ باطِنِكُمْ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، وَ ابْنَ سَيِّدِ (2)
ص: 1105
الْوَصِيِّينَ، وَ ابْنَ إِمامِ الْمُتَّقِينَ، وَ ابْنَ قائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ إِلىٰ جَنَّاتِ النَّعِيمِ، وَ كَيْفَ لَاتَكُونُ كَذٰلِكَ وَ أَنْتَ بابُ الْهُدىٰ، وَ إِمامُ التُّقىٰ، وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقىٰ، وَ الْحُجَّةُ عَلَىٰ أَهْلِ الدُّنْيا، وَ خامِسُ أَصْحابِ الْكِساءِ، غَذَتْكَ يَدُ الرَّحْمَةِ، وَ رَضَعْتَ مِنْ ثَدْيِ الْإِيمانِ، وَ رُبِّيتَ فِي حِجْرِ الْإِسْلامِ، فَالنَّفْسُ غَيْرُ راضِيَةٍ بِفِراقِكَ، (1) وَ لَا شَاكَّةٍ فِي حَيَاتِكَ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ آبائِكَ وَ أَبْنائِكَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَرِيعَ الْعَبَرَةِ السَّاكِبَةِ، وَ قَرِينَ الْمُصِيبَةِ الرَّاتِبَةِ، لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً اسْتَحَلَّتْ مِنْكَ الْمَحارِمَ، [وَانْتَهَكَتْ فِيكَ حُرْمَةَ الْإِسْلامِ]، فَقُتِلْتَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ مَقْهُوراً، وَ أَصْبَحَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بِكَ مَوْتُوراً، وَ أَصْبَحَ كِتابُ اللّٰهِ بِفَقْدِكَ مَهْجُوراً . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ جَدِّكَ وَ أَبِيكَ، وَ أُمِّكَ وَ أَخِيكَ، وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ مِنْ بَنِيكَ، وَ عَلَى الْمُسْتَشْهَدِينَ مَعَكَ، وَ عَلَى الْمَلائِكَةِ الْحافِّينَ بِقَبْرِكَ، (2)
ص: 1106
وَالشَّاهِدِينَ لِزُوَّارِكَ، الْمُؤَمِّنِينَ بِالْقَبُولِ عَلَىٰ دُعاءِ شِيعَتِكَ، وَ السَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحمهُ اللّه وَ بَرکَاتُهُ؛ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي، يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِيَّةُ وَ جَلَّتِ الْمُصِيبَةُ بِكَ عَلَيْنا وَ عَلَىٰ جَمِيعِ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، فَلَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً أَسْرَجَتْ وَ أَلْجَمَتْ وَ تَهَيَّأَتْ لِقِتالِكَ، يَا مَوْلايَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، قَصَدْتُ حَرَمَكَ، وَ أَتَيْتُ مَشْهَدَكَ أَسْأَلُ اللّٰهَ بِالشَّأْنِ الَّذِي لَكَ عِنْدَهُ، وَ بِالْمحَلِّ الَّذِي لَكَ لَدَيْهِ أَنْ يُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ يَجْعَلَنِي مَعَكُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ بِمَنِّهِ وَ جُودِهِ وَ كَرَمِهِ . (1)
آنگاه ضریح را ببوس، و بالای سر دو رکعت نماز، به هر سوره که بعد از سوره «حَمد» خواستی بجا آور، و چون فارغ شدی بگو:اَللّٰهُمَّ إِنِّي صَلَّيْتُ وَ رَكَعْتُ وَ سَجَدْتُ لَكَ وَحْدَكَ، لَاشَرِيكَ لَكَ، لِأَنَّ الصَّلاةُ وَ الرُّكُوعَ وَ السُّجُودَ لَاتَكُونُ إِلّا (2)
ص: 1107
لَكَ، لِأَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَبْلِغْهُمْ عَنِّي أَفْضَلَ التَّحِيَّةِ وَ السَّلامِ، وَ ارْدُدْ عَلَيَّ مِنْهُمُ التَّحِيَّةَ وَ السَّلامَ . اَللّٰهُمَّ وَ هَاتَانِ الرَّكْعَتانِ هَدِيَّةٌ مِنِّي إِلىٰ مَوْلايَ، وَ سَيِّدِي وَ إِمامِي، الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلامُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ تَقَبَّلْ ذٰلِكَ مِنِّي، وَ اجْزِنِي عَلَىٰ ذٰلِكَ أَفْضَلَ أَمَلِي، وَ رَجائِي فِيكَ وَ فِي وَلِيِّكَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1) سپس به جانب پای مبارک حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفته و علی بن الحسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را که قبرشان پایین پای ابی عبد اللّه است زیارت کن و در زیارت حضرتش بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَابْنَ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَابْنَ الْحُسَيْنِ الشَّهِيدِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الشَّهِيدُ اِبْنُ الشَّهِيدِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمَظْلُومُ ابْنُ الْمَظْلُومِ، لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ لَعَنَ (2)
ص: 1108
اللّٰهُ أُمَّةً ظَلَمَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذٰلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلايَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ وَ ابْنَ وَلِيِّهِ، لَقَدْ عَظُمَتِ الْمُصِيبَةُ وَ جَلَّتِ الرَّزِيَّةُ بِكَ عَلَيْنا وَ عَلَىٰ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ، فَلَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ وَ إِلَيْكَ مِنْهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . (1)
بعد به جانب سایر شهدا رو کن و ایشان را به این صورت زیارت کن:اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَوْلِياءَ اللّٰهِ وَ أَحِبَّاءَهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَصْفِياءَ اللّٰهِ وَ أَوِدَّاءَهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَنْصارَ دِينِ اللّٰهِ، وَ أَنْصارَ نَبِيِّهِ، وَ أَنْصارَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ أَنْصارَ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَنْصارَ أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ الْوَلِيِّ النَّاصِحِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَنْصارَ أَبِي عَبْدِاللّٰهِ الْحُسَيْنِ الشَّهِيدِ الْمَظْلُومِ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ، بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي طِبْتُمْ وَ طَابَتِ الْأَرْضُ الَّتِي فِيها دُفِنْتُمْ، وَ فُزْتُمْ وَ اللّٰهِ فَوْزاً عَظِيماً؛ يَا لَيْتَنِي (2)
ص: 1109
كُنْتُ مَعَكُمْ، فَأَفُوزَ مَعَكُمْ فِي الْجِنانِ، مَعَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ، وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقاً، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1) آنگاه به جانب سر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برگرد، و برای خود و اهل و عیال و برادران با ایمانت بسیار دعا کن . سیّد ابن طاووس و شهید فرموده اند، سپس به مشهد جناب عباس رضی اللّه عنه برو، همین که به آنجا رسیدی، نزد قبر آن حضرت بایست و بگو:اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا الْفَضْلِ الْعَبَّاسَ بْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَوَّلِ الْقَوْمِ إِسْلاماً، وَ أَقْدَمِهِمْ إِيماناً، وَ أَقْوَمِهِمْ بِدِينِ اللّٰهِ، وَ أَحْوَطِهِمْ عَلَى الْإِسْلامِ؛ أَشْهَدُ لَقَدْ نَصَحْتَ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَخِيكَ، فَنِعْمَ الْأَخُ الْمُواسِي، فَلَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً ظَلَمَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً اسْتَحَلَّتْ مِنْكَ الْمَحارِمَ، وَ انْتَهَكَتْ فِي قَتْلِكَ حُرْمَةَ الْإِسْلامِ، فَنِعْمَ الْأَخُ الصَّابِرُ الْمُجاهِدُ، الْمُحامِي النَّاصِرُ، (2)
ص: 1110
وَ الْأَخُ الدَّافِعُ عَنْ أَخِيهِ، الْمُجِيبُ إِلىٰ طاعَةِ رَبِّهِ، الرَّاغِبُ فِيمَا زَهِدَ فِيهِ غَيْرُهُ، مِنَ الثَّوَابِ الْجَزِيلِ، وَ الثَّنَاءِ الْجَمِيلِ، وَ أَلْحَقَكَ اللّٰهُ بِدَرَجَةِ آبائِكَ فِي دارِ النَّعِيمِ؛ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ . (1) پس خود را به قبر بیفکن، و بگو:اَللّٰهُمَّ لَكَ تَعَرَّضْتُ، وَ لِزِيارَةِ أَوْلِيائِكَ قَصَدْتُ، رَغْبَةً فِي ثَوَابِكَ، وَ رَجَاءً لِمَغْفِرَتِكَ، وَ جَزِيلِ إِحْسَانِكَ، فَأَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ رِزْقِي بِهِمْ دارَّاً، وَ عَيْشِي بِهِمْ قَارَّاً، وَ زِيارَتِي بِهِمْ مَقْبُولَةً، وَ ذَنْبِي بِهِمْ مَغْفُوراً، وَ اقْلِبْنِي بِهِمْ مُفْلِحاً مُنْجِحاً، مُسْتَجاباً دُعائِي، بِأَفْضَلِ مَا يَنْقَلِبُ بِهِ أَحَدٌ مِنْ زُوَّارِهِ، وَ الْقَاصِدِينَ إِلَيْهِ؛ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2) پس ضریح را ببوس و نزد آن حضرت نماز زیارت بخوان و نیز آنچه خواسته باشی از دعا و قرآن و ذکر بجای آر و چون خواستی آن حضرت را وداع کنی، آنچه را که پیش از این [صفحه 1099] ذکر
ص: 1111
کردیم، در وداع آن حضرت بگو .
بدانکه زیارت نقل شده برای روز عاشورا چند زیارت است، و ما در اینجا به ملاحظه اختصار تنها به ذکر دو زیارت اکتفا می کنیم و البته در باب دوّم در بیان اعمال روز عاشورا نیز زیارتی را نقل کردیم [صفحه 718] با مطالبی دیگر که مناسب این مقام است . امّا آن دو زیارت .
اول: زیارت عاشورای معروفه است: که از نزدیک و دور خوانده می شود، و شرح آن چنان که شیخ ابو جعفر طوسی در «مصباح» ذکر فرموده چنین است: محمّد ابن اسماعیل بن بزیع، از صالح بن عقبه، از پدرش، از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه حسین بن علی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را در روز دهم محرّم نزد قبر آن حضرت زیارت کند تا آنکه گریان شود، خدا را در روز قیامت ملاقات کند، با ثوابی به اندازه ثواب دو هزار عمره، و دو هزار جهاد، که ثواب آن همانند ثواب کسی میباشد که در خدمت رسول خدا و ائمه طاهرین (عَلَيهِم السَّلَامُ) جهاد کرده باشد . راوی گفت: فدایت شوم چه ثوابی است،
ص: 1112
برای کسی که در شهرهای دور از کربلا باشد، و برایش در مانند این روز رفتن به سوی قبر آن حضرت ممکن نباشد؟ فرمود: هرگاه چنین باشد به سوی صحرا بیرون رود، یا در خانه خود، بر بام بلندی بالا رود، و به سوی آن حضرت به سلام اشاره کند، و در نفرین کردن بر قاتلین آن حضرت بکوشد و پس از آن دو رکعت نماز بخواند . و این کار را در اوایل روز، پیش از زوال آفتاب انجام دهد، پس بر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) زاری و گریه کند و کسانی را که در خانه اش هستند، هرگاه از ایشان تقیه نمی کند، به گریه کردن بر آن حضرت امر کند، و در خانه خود به اظهار جزع بر آن حضرت عزا بپا دارد و یکدیگر را به مصیبتشان به حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) تعزیت گویند، و من بر خدا برای ایشان همه آن ثوابها را ضامنم، هرگاه این عمل را بیاورند . گفتم: فدایت شوم این ثوابها را برای ایشان ضامن می شوی، و آن ها را کفیل می گردی؟ فرمود: آری من ضامن و کفیلم برای کسی که این عمل را بجا آورد . گفتم: یکدیگر را چگونه تعزیت گویند؟ فرمود: بگویند:
اَعْظَمَ اللّه اُجُورَنا وَ اُجورَکُمْ بِمُصابِنا بِالْحُسَیْنِ (عَلَيهِ السَّلَامُ) وَ جَعَلَنا (1)
ص: 1113
وَاِیّاکُمْ مِنَ الطّالِبینَ بِثارِهِ مَعَ وَلِیِّهِ الاِمامِ الْمَهْدِیِّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (عَلَيهِم السَّلَامُ) . (1) و اگر بتوانی آن روز را به دنبال حاجتی بیرون نروی، بیرون نرو، زیرا روز نحسی است، که در آن حاجت مؤمن برآورده نمی شود، و اگر برآورده شود برای او مبارک نخواهد بود، و در آن خیر و رشدی نخواهد دید، و در آن روز هیچ کدام از شما برای منزلش، البته چیزی ذخیره نکند، چرا که هرکه در آن روز چیزی ذخیره کند، در آن چیز برکت نخواهد دید، و برای او و اهلش که جهت آن ها ذخیره کرده گویا همه را با رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) انجام داده باشد و برای اوست مزد و پاداش مصیبت هر پیامبر و رسول و وصیّ و صدّیق و شهیدی که مرده یا کشته شده باشد، از زمانی که حق تعالی خلق فرموده دنیا را تا زمانی که قیامت بر پا شود . صالح بن عقبه و سیف بن عمیری گفته اند: علقمة بن محمّد حضرمی گفت: به حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) گفتم: به من دعایی تعلیم فرما که آن در این روز
ص: 1114
بخوانم هرگاه آن جناب را از نزدیک زیارت کنم، و دعایی که آن را بخوانم هرگاه او را از نزدیک زیارت ننمایم و بخواهم به سلام به جانب او از شهرهای دور از خانه ام اشاره کنم . به من فرمود: ای علقمه هرگاه آن دو رکعت نماز را بجای آوردی به سوی آن حضرت به سلام اشاره کن و در وقت اشاره به آن حضرت پس از گفتن تکبیر این کلام را بگو: [زیارتی که چند سطر بعد ذکر می شود]به درستی که هرگاه این کلام را گفتی، دعا کرده ای به آن چیزی که دعا می کنند، به آن زائران آن حضرت از ملائکه و خدا برای تو صد هزار هزار درجه بنویسد و همانند کسی باشی که با امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) شهید شده باشد تا مشارکت کنی با ایشان در درجاتشان و شناخته نشوی مگر در زمره شهیدانی که با آن حضرت شهید شده اند و برای تو نوشته شود و زیارت هر پیامبر و رسولی و پاداش زیارت هرکه زیارت کرده امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را از روزی که شهید شده، سلام خدا بر آن حضرت و اهل بیتش باد، می گویی:
اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللّه السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللّه ؛ (1)
ص: 1115
[اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا خِيَرَةَ اللّٰهِ وَ ابْنَ خِيرَتِهِ] ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ عَلَى الْأَرْواحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنائِكَ، عَلَيْكُمْ مِنِّي جَمِيعاً سَلامُ اللّٰهِ أَبَداً، مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ . یَا أَبَا عَبْدِ اللّه (1) لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِيَّةُ، وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصِيبَةُ بِكَ عَلَيْنا، وَعَلَىٰ جَمِيعِ أَهْلِ الْإِسْلامِ، وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصِيبَتُكَ فِي السَّمَاوَاتِ، عَلَىٰ جَمِيعِ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ، فَلَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً أَسَّسَتْ أَسَاسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً دَفَعَتْكُمْ عَنْ مَقامِكُمْ، وَ أَزالَتْكُمْ عَنْ مَراتِبِكُمُ، الَّتِي رَتَّبَكُمُ اللّٰهُ فِيها، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكُمْ، وَلَعَنَ اللّٰهُ الْمُمَهِّدِينَ لَهُمْ بِالتَّمْكِينِ مِنْ قِتالِكُمْ؛ بَرِئْتُ إِلَى اللّٰهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ، وَ مِنْ أَشْیَاعِهِمْ (2)
ص: 1116
وَأَتْباعِهِمْ وَ أَوْلِيائِهِمْ . يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، إِنِّي سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَكُمْ، وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَكُمْ إِلىٰ يَوْمِ الْقِيامَةِ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ آلَ زِيادٍ وَ آلَ مَرْوانَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ بَنِي أُمَيَّةَ قاطِبَةً، وَ لَعَنَ اللّٰهُ ابْنَ مَرْجانَةَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ عُمَرَ بْنَ سَعْدٍ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ شِمْراً، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً أَسْرَجَتْ وَ أَلْجَمَتْ وَ تَنَقَّبَتْ لِقِتالِكَ ؛ (1) وَ لَعَنَ اللّه أُمَّةً أَسْرَجَتْ وَ أَلْجَمَتْ وَ تَنَقَّبَتْ لِقِتَالِكَ ؛ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي، لَقَدْ عَظُمَ مُصابِي بِكَ، فَأَسْأَلُ اللّٰهَ الَّذِي أَكْرَمَ مَقامَكَ، وَ أَكْرَمَنِي [بِكَ]، أَنْ يَرْزُقَنِي طَلَبَ ثارِكَ مَعَ إِمامٍ مَنْصُورٍ، مِنْ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِي عِنْدَكَ وَجِيهاً بِالْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلاٰمُ، فِي الدُّنْيا وَ الآخِرَةِ . يَا أَباعَبْدِاللّٰهِ، إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ، وَ إِلىٰ رَسُولِهِ، وَ إِلىٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ إِلىٰ فاطِمَةَ، وَ إِلَى الْحَسَنِ، وَ إِلَيْكَ بِمُوَالاتِكَ ؛ وَ بِالْبَرَاءَةِ [مِمَّنْ قَاتَلَكَ، وَ نَصَبَ لَكَ الْحَرْبَ، وَ بِالْبَراءَةِ مِمَّنْ أَسَّسَ أَسَاسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَيْكُمْ، وَ أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ وَ إِلىٰ رَسُولِهِ] مِمَّنْ أَسَّسَ أَساسَ (2)
ص: 1117
ذٰلِكَ وَ بَنىٰ عَلَيْهِ بُنْيانَهُ، وَ جَرىٰ فِي ظُلْمِهِ وَ جَوْرِهِ عَلَيْكُمْ وَ عَلَىٰ أَشْياعِكُمْ، بَرِئْتُ إِلَى اللّٰهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ، وَ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ ثُمَّ إِلَيْكُمْ بِمُوالاتِكُمْ وَ مُوالاةِ وَلِيِّكُمْ، وَ بِالْبَراءَةِ مِنْ أَعْدائِكُمْ، وَ النَّاصِبِينَ لَكُمُ الْحَرْبَ، وَ بِالْبَراءَةِ مِنْ أَشْيَاعِهِمْ وَ أَتْبَاعِهِمْ، إِنِّي سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَكُمْ، وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَكُمْ، (1) و وَلِيٌّ لِمَنْ والاكُمْ، وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عاداكُمْ ؛ فَأَسْأَلُ اللّٰهَ الَّذِي أَكْرَمَنِي بِمَعْرِفَتِكُمْ، وَ مَعْرِفَةِ أَوْلِيَائِكُمْ، وَ رَزَقَنِي الْبَراءَةَ مِنْ أَعْدائِكُمْ، أَنْ يَجْعَلَنِي مَعَكُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ أَنْ يُثَبِّتَ لِي عِنْدَكُمْ قَدَمَ صِدْقٍ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يُبَلِّغَنِي الْمَقامَ الْمَحْمُودَ لَكُمْ عِنْدَ اللّٰهِ، وَ أَنْ يَرْزُقَنِي طَلَبَ ثارِي (ثارِکُم) مَعَ إِمامٍ هُدىً ظَاهِرٍ نَاطِقٍ [بِالْحَقِّ] مِنْكُمْ ؛ وَ أَسْأَلُ اللّه بِحَقِّکُمْ، وَ بِالشَّأْنِ الَّذِي لَكُمْ عِنْدَهُ، أَنْ يُعْطِيَنِي بِمُصابِي بِكُمْ أَفْضَلَ مَا يُعْطِي مُصاباً بِمُصِيبَتِهِ، مُصِيبَةً مَا أَعْظَمَها وَ أَعْظَمَ (2)
ص: 1118
رَزِيَّتَها فِي الْإِسْلامِ وَ فِي جَمِيعِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِي فِي مَقَامِي هٰذَا مِمَّنْ تَنالُهُ مِنْكَ، صَلَواتٌ وَ رَحْمَةٌ وَ مَغْفِرَةٌ، اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ مَحْيايَ مَحْيا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ مَماتِي مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ؛ وَ مَماتِي مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ؛ (1)
اَللّٰهُمَّ إِنَّ هٰذَا يَوْمٌ تَبَرَّكَتْ بِهِ (فیهِ) بَنُو أُمَيَّةَ وَ ابْنُ آكِلَةِ الْأَكْبادِ، اللَّعِينُ ابْنُ اللَّعِينِ عَلَىٰ [لِسانِكَ وَ] لِسانِ نَبِيِّكَ [صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ] . اَللّٰهُمَّ الْعَنْ أَباسُفْيانَ وَ مُعَاوِيَةَ وَ يَزِيدَ بْنَ مُعَاوِيَةَ عَلَيْهِمْ مِنْكَ اللَّعْنَةُ أَبَدَ الْآبِدِينَ، وَ هٰذَا يَوْمٌ فَرِحَتْ بِهِ آلُ زِيادٍ وَ آلُ مَرْوانَ بِقَتْلِهِمُ الْحُسَيْنَ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِ . (2) اللّهمَّ فَضَاعِفْ عَلَیْهِمُ اللَّعْنَ [مِنْکَ] وَ الْعَذَابَ [الْأَلِیمَ]. للّٰهُمَّ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ فِي هٰذَا الْيَوْمِ، وَ فِي مَوْقِفِي هٰذَا، وَ أَيَّامِ حَيَاتِي، بِالْبَرَاءَةِ مِنْهُمْ، وَ اللَّعْنَةِ عَلَيْهِمْ، وَ بِالْمُوَالاةِ لِنَبِيِّكَ وَ آلِ نَبِيِّكَ [ عَلَیْهِ وَ ] عَلَيهِم السَّلَامُ (3)
ص: 1119
سپس صد مرتبه می گویی اَللّٰهُمَّ الْعَنْ أَوَّلَ ظَالِمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ آخِرَ تَابِعٍ لَهُ عَلَىٰ ذٰلِكَ . اَللّٰهُمَّ الْعَنِ الْعِصَابَةَ الَّتِي جاهَدَتِ الْحُسَيْنَ، وَ شايَعَتْ وَ بايَعَتْ وَ تابَعَتْ عَلَىٰ قَتْلِهِ، اَللّٰهُمَّ الْعَنْهُمْ جَمِيعاً ؛ بعد صد مرتبه می گویی: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، وَعَلَى الْأَرْواحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنائِكَ، عَلَيْكَ مِنِّي سَلامُ اللّٰهِ [أَبَداً] مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ، وَ لَا جَعَلَهُ اللّٰهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي لِزِيارَتِكُمْ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْحُسَيْنِ، وَ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، وَ عَلَىٰ أَوْلادِ الْحُسَيْنِ، وَ عَلَىٰ أَصْحابِ الْحُسَيْنِ ؛ (1)
آنگاه می گویی اَللّٰهُمَّ خُصَّ أَنْتَ أَوَّلَ ظالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنِّي، وَ ابْدَأْ بِهِ أَوَّلاً، ثُمَّ [الْعَن] الثَّانِيَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ . اَللّٰهُمَّ الْعَنْ يَزِيدَ خامِساً، وَ الْعَنْ عُبَيْدَ اللّٰهِ بْنَ زِيادٍ، وَ ابْنَ مَرْجانَةَ، وَ عُمَرَ بْنَ سَعْدٍ وَ شِمْراً، وَ آلَ أَبِي سُفْيانَ وَ آلَ زِيادٍ وَ آلَ مَرْوَانَ، إِلىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ . (2) سپس به سجده می روی
ص: 1120
و می گویی: اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ حَمْدَ الشَّاكِرِينَ لَكَ عَلَىٰ مُصَابِهِمْ ؛ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ عَظِيمِ رَزِيَّتِي . اَللّٰهُمَّ ارْزُقْنِي شَفاعَةَ الْحُسَيْنِ يَوْمَ الْوُرُودِ، وَ ثَبِّتْ لِي قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَكَ مَعَ الْحُسَيْنِ، وَ أَصْحابِ الْحُسَيْنِ، الَّذِينَ بَذَلُوا مُهَجَهُمْ دُونَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِالسلام . (1)
علقمه گفت: حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: اگر بتوانی آن حضرت را هر روز به این زیارت در خانه خود زیارت کنی زیارت کن، که تمام این ثوابها برای تو خواهد بود . محمّد بن خالد طیالسی از سیف بن عمیره روایت کرده: با صفوان بن مهران و جمعی دیگر از اصحاب خودمان به سوی نجف بیرون رفتیم پس از خروج حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) از حیره به جانب مدینه زمانی که از زیارت امیر مؤمنان فارغ شدیم، صفوان صورت خود را به جانب مشهد ابا عبد اللّه گردانید، آنگاه به ما گفت: از نزد سر مقدّس امیر مؤمنان، حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کنید، که از اینجا امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) ایما و اشاره کرد، به سلام بر آن حضرت و من در آن وقت خدمت آن حضرت بودم . سیف گفت: صفوان
ص: 1121
همان زیارتی را خواند، که علقمة بن محمّد حضرمی از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) در روز عاشورا روایت کرده بود، سپس دو رکعت نماز نزد سر امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) بجا آورد، و پس از آن نماز، امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) را وداع کرد و اشاره کرد به جانب قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) درحالی که روی خود را به جانب او کرده بود و پس از زیارت او وداع گفت، و از جمله دعاهایی که بعد از نماز خواندن این بود:
يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، يَا مُجِيبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّينَ، يَا كاشِفَ كُرَبِ الْمَكْرُوبِينَ، يَا غِياثَ الْمُسْتَغِيثِينَ، يَا صَرِيخَ الْمُسْتَصْرِخِينَ، وَ يَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَيَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ، وَ يَا مَنْ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ، وَ يَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَىٰ، وَ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ، وَ يَا مَنْ هُوَ الرَّحْمانُ الرَّحِيمُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوىٰ، وَ يَا مَنْ يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَ مَا تُخْفِي الصُّدُورُ، وَ يَا مَنْ لا يَخْفىٰ عَلَيْهِ خافِيَةٌ، يَا مَنْ لَاتَشْتَبِهُ عَلَيْهِ الْأَصْواتُ، وَ يَا مَنْ لَاتُغَلِّطُه [لاتُغَلِّظُهُ ] الْحاجاتُ، وَ يَا مَنْ لَا يُبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّينَ، يَا مُدْرِكَ كُلِّ (1)
ص: 1122
فَوْتٍ، وَ يَا جامِعَ كُلِّ شَمْلٍ، وَ يَا بارِئَ النُّفُوسِ بَعْدَ الْمَوْتِ، يَا مَنْ هُوَ كُلَّ يَوْمٍ فِي شَأْنٍ، يَا قاضِيَ الْحاجاتِ، يَا مُنَفِّسَ الْكُرُباتِ، يَا مُعْطِيَ السُّؤُلاتِ، يَا وَلِيَّ الرَّغَباتِ ؛ يَا كافِيَ الْمُهِمَّاتِ، يَا مَنْ يَكْفِي مِنْ كُلِّ شَيْءٍ وَ لَا يَكْفِي مِنْهُ شَيْءٌ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ خَاتِمِ النَّبِيِّينَ، وَ عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ بِحَقِّ فاطِمَةَ بِنْتِ نَبِيِّكَ، وَ بِحَقِّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، فَإِنِّي بِهِمْ أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ فِي مَقامِي هٰذَا، وَ بِهِمْ أَتَوَسَّلُ، وَ بِهِمْ أَتَشَفَّعُ إِلَيْكَ، وَ بِحَقِّهِمْ أَسْأَلُكَ وَ أُقْسِمُ وَ أَعْزِمُ عَلَيْكَ، وَ بِالشَّأْنِ الَّذِي لَهُمْ عِنْدَكَ وَ بِالْقَدْرِ الَّذِي لَهُمْ عِنْدَكَ، وَ بِالَّذِي فَضَّلْتَهُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِي جَعَلْتَهُ عِنْدَهُمْ، وَ بِهِ خَصَصْتَهُمْ دُونَ الْعَالَمِينَ، وَ بِهِ أَبَنْتَهُمْ وَ أَبَنْتَ فَضْلَهُمْ مِنْ فَضْلِ الْعَالَمِينَ حَتَّىٰ فاقَ فَضْلُهُمْ فَضْلَ الْعَالَمِينَ جَمِيعاً، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَكْشِفَ عَنِّي (1)
ص: 1123
غَمِّي وَ هَمِّي وَ كَرْبِي، وَ تَكْفِيَنِي الْمُهِمَّ مِنْ أُمُورِي، وَ تَقْضِيَ عَنِّي دَيْنِي، وَ تُجِيرَنِي مِنَ الْفَقْرِ، وَ تُجِيرَنِي مِنَ الْفاقَةِ، وَ تُغْنِيَنِي عَنِ الْمَسْأَلَةِ إِلَى الْمَخْلُوقِينَ، وَ تَكْفِيَنِي هَمَّ مَنْ أَخافُ هَمَّهُ، وَ عُسْرَ مَنْ أَخافُ عُسْرَهُ، وَ حُزُونَةَ مَنْ أَخافُ حُزُونَتَهُ، وَ شَرَّ مَنْ أَخافُ شَرَّهُ، وَ مَكْرَ مَنْ أَخافُ مَكْرَهُ، وَ بَغْيَ مَنْ أَخافُ بَغْيَهُ، [وَ جَوْرَ مَنْ أَخَافُ جَوْرَهُ] وَ سُلْطانَ مَنْ أَخافُ سُلْطانَهُ، وَ كَيْدَ مَنْ أَخافُ كَيْدَهُ، وَ مَقْدُرَةَ مَنْ أَخافُ مَقْدُرَتَهُ عَلَيَّ، وَ تَرُدَّ عَنِّي كَيْدَ الْكَيَدَةِ، وَ مَكْرَ الْمَكَرَةِ . اَللّٰهُمَّ مَنْ أَرادَنِي فَأَرِدْهُ، وَ مَنْ كادَنِي فَكِدْهُ، وَ اصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُ وَ مَكْرَهُ وَ بَأْسَهُ وَ أَمانِيَّهُ وَ امْنَعْهُ عَنِّي كَيْفَ شِئْتَ وَ أَنَّىٰ شِئْتَ . اَللّٰهُمَّ اشْغَلْهُ عَنِّي بِفَقْرٍ لَاتَجْبُرُهُ، وَ بِبَلاءٍ لَاتَسْتُرُهُ، وَ بِفاقَةٍ لَا تَسُدُّها، وَ بِسُقْمٍ لاَ ٰتُعافِيهِ، وَ ذُلٍّ لَاتُعِزُّهُ، وَ بِمَسْكَنَةٍ لَاتَجْبُرُها . اللّهمَّ اضْرِبْ بِالذُّلِّ نَصْبَ عَیْنَیْهِ، (1)
ص: 1124
وَ أَدْخِلْ عَلَیْهِ الْفَقْرَ فِی مَنْزِلِهِ، وَ الْعِلَّةَ وَ السُّقْمَ فِي بَدَنِهِ، حَتَّىٰ تَشْغَلَهُ عَنِّي بِشُغْلٍ شاغِلٍ لَافَراغَ لَهُ، وَ أَنْسِهِ ذِكْرِي كَما أَنْسَيْتَهُ ذِكْرَكَ، وَ خُذْ عَنِّي بِسَمْعِهِ وَ بَصَرِهِ وَ لِسانِهِ، وَ يَدِهِ وَ رِجْلِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَمِيعِ جَوارِحِهِ، وَ أَدْخِلْ عَلَيْهِ فِي جَمِيعِ ذٰلِكَ السُّقْمَ وَ لَا تَشْفِهِ، حَتَّىٰ تَجْعَلَ ذٰلِكَ لَهُ شُغْلاً شاغِلاً بِهِ عَنِّي وَ عَنْ ذِكْرِي، وَ اكْفِنِي يَا كافِيَ مَا لَايَكْفِي سِواكَ، فَإِنَّكَ الْكافِي لَاكافِيَ سِواكَ، وَ مُفَرِّجٌ لَامُفَرِّجَ سِواكَ، وَ مُغِيثٌ لَامُغِيثَ سِواكَ، وَ جارٌ لَاجارَ سِواكَ، خابَ مَنْ كانَ جَارُهُ سِواكَ، وَ مُغِيثُهُ سِواكَ، وَ مَفْزَعُهُ إِلىٰ سِواكَ، وَ مَهْرَبُهُ (إِلىٰ سِواكَ )، وَمَلْجَأُهُ إِلىٰ غَيْرِكَ (سِواكَ )، وَ مَنْجَاهُ مِنْ مَخْلُوقٍ غَيْرِكَ، فَأَنْتَ ثِقَتِي وَ رَجائِي، وَ مَفْزَعِي وَ مَهْرَبِي، وَ مَلْجَإِي وَ مَنْجايَ، فَبِكَ أَسْتَفْتِحُ، وَ بِكَ أَسْتَنْجِحُ ؛ وَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ، وَأَتَوَسَّلُ وَ أَتَشَفَّعُ، فَأَسْأَلُكَ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰه (1)
ص: 1125
يَا اللّٰهُ، فَلَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ وَ إِلَيْكَ الْمُشْتَكَىٰ، وَ أَنْتَ الْمُسْتَعانُ، فَأَسْأَلُكَ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَكْشِفَ عَنِّي غَمِّي وَ هَمِّي وَ كَرْبِي، فِي مَقامِي هٰذَا، كَما كَشَفْتَ عَنْ نَبِيِّكَ هَمَّهُ، وَ غَمَّهُ، وَ كَرْبَهُ، وَ كَفَيْتَهُ هَوْلَ عَدُوِّهِ، فَاكْشِفْ عَنِّي كَما كَشَفْتَ عَنْهُ، وَ فَرِّجْ عَنِّي كَما فَرَّجْتَ عَنْهُ، وَ اكْفِنِي كَما كَفَيْتَهُ، [وَاصْرِفْ عَنِّي] هَوْلَ مَا أَخافُ هَوْلَهُ، وَ مَؤُونَةَ مَا أَخافُ مَؤُونَتَهُ، وَ هَمَّ مَا أَخافُ هَمَّهُ، بِلا مَؤُونَةٍ عَلَىٰ نَفْسِي مِنْ ذٰلِكَ، وَ اصْرِفْنِي بِقَضاءِ حَوائِجِي، وَ كِفَايَةِ مَا أَهَمَّنِي هَمُّهُ مِنْ أَمْرِ آخِرَتِي وَ دُنْيَايَ، يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، عَلَيْكُما مِنِّي سَلامُ اللّٰهِ أَبَداً مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ والنَّهارُ، وَ لا جَعَلَهُ اللّه آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیَارَتِکُمَا، وَ لا فَرَّقَ اللّه بَیْنِی وَ بَیْنَکُمَا . اللّهمَّ أَحْیِنِی حَیَاةَ مُحَمَّدٍ وَ ذُرِّیَّتِهِ، وَ أَمِتْنِی (1)
ص: 1126
مَمَاتَهُمْ، وَ تَوَفَّنِي عَلَىٰ مِلَّتِهِمْ، وَ احْشُرْنِي فِي زُمْرَتِهِمْ، وَ لَا تُفَرِّقْ بَيْنِي وَ بَيْنَهُمْ طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، أَتَيْتُكُما زائِراً وَ مُتَوَسِّلاً إِلَى اللّٰهِ رَبِّي وَ رَبِّكُما، وَ مُتَوَجِّهاً إِلَيْهِ بِكُما، وَ مُسْتَشْفِعاً بِكُما إِلَى اللّٰهِ [تَعَالَی] فِي حاجَتِي هٰذِه،ِ فَاشْفَعا لِي، فَإِنَّ لَكُما عِنْدَ اللّٰهِ الْمَقامَ الْمَحْمُودَ، وَ الْجاهَ الْوَجِيهَ، وَ الْمَنْزِلَ الرَّفِيعَ وَ الْوَسِيلَةَ، إِنِّي أَنْقَلِبُ عَنْكُما مُنْتَظِراً لِتَنَجُّزِ الْحاجَةِ، وَ قَضائِها وَ نَجاحِها مِنَ اللّٰهِ بِشَفاعَتِكُما لِي إِلَى اللّٰهِ فِي ذٰلِكَ، فَلا أَخِيبُ، وَ لَا يَكونُ مُنْقَلَبِي مُنْقَلَباً خائِباً خاسِراً، بَلْ يَكُونُ مُنْقَلَبِي مُنْقَلَباً راجِياً، مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً، بِقَضاءِ جَمِيعِ حَوائِجِي (الحَوائِجِ)، و تَشَفَّعا لِي إِلَى اللّٰهِ ؛ انْقَلَبْتُ عَلَی مَا شَاءَ اللّه، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، مُفَوِّضاً أَمْرِي إِلَى اللّٰهِ، مُلْجِئاً ظَهْرِي إِلَى اللّٰهِ، مُتَوَكِّلاً عَلَى اللّٰهِ، وَ أَقُولُ حَسْبِيَ اللّٰهُ وَ كَفىٰ، سَمِعَ اللّٰهُ (1)
ص: 1127
لِمَنْ دَعا، لَيْسَ لِي وَراءَ اللّٰهِ وَ وَراءَكُمْ يَا سادَتِي مُنْتَهى ؛ مَا شاءَ رَبِّي كانَ، وَ مَا لَمْ يَشَأْ لَمْ يَكُنْ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ أَسْتَوْدِعُكُمَا اللّٰهَ، وَ لَا جَعَلَهُ اللّٰهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي إِلَيْكُما، انْصَرَفْتُ يَا سَيِّدِي، يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَوْلايَ؛ وَ أَنْتَ (واُبتُ) يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ يَا سَيِّدِي؛ [وَ] سَلامِي عَلَيْكُما مُتَّصِلٌ مَا اتَّصَلَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ، (1) وَاصِلٌ ذٰلِكَ إِلَيْكُما، غَيْرُ مَحْجُوبٍ عَنْكُما سَلامِي إِنْ شَاءَ اللّٰهُ، وَ أَسْأَلُهُ بِحَقِّكُما أَنْ يَشاءَ ذٰلِكَ وَ يَفْعَلَ فَإِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ . انْقَلَبْتُ يَا سَيِّدَيَّ عَنْكُما، تائِباً حامِداً لِلّٰهِ، شاكِراً راجِياً لِلْإِجابَةِ، غَيْرَ آيِسٍ وَ لَا قَانِطٍ، آئِباً عائِداً راجِعاً إِلىٰ زِيارَتِكُما، غَيْرَ راغِبٍ عَنْكُما، وَ لَا مِنْ زِيارَتِكُما، بَلْ راجِعٌ عائِدٌ إِنْ شَاءَ اللّٰهُ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ؛ يَا سادَتِي، رَغِبْتُ إِلَيْكُما وَ إِلىٰ زِيارَتِكُما، بَعْدَ أَنْ زَهِدَ فِيكُما وَ فِي زِيارَتِكُما أَهْلُ الدُّنْيا، فَلا خَيَّبَنِيَ اللّٰهُ مٰا [مِمَّا] رَجَوْتُ (2)
ص: 1128
وَ مَا أَمَّلْتُ فِی زِیَارَتِکُمَا ؛ إِنَّهُ قَرِیبٌ مُجِیبٌ . (1)
سیف بن عمیره میگوید: به صفوان گفتم: علقمة بن محمّد، این دعا را برای ما از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت نکرد، بلکه همان زیارت را حدیث کرد . صفوان گفت: با سیّد خودم امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به این مکان وارد شدم، آن حضرت زیارت بجا آورد، مثل آنچه را که ما بجا آوردیم، و دعا کرد به این دعا هنگام وداع، پس از اینکه دو رکعت نماز بجا آورد، چنان که ما نماز بجا آوردیم و وداع کرد چنان که ما وداع کردیم . آنگاه صفوان گفت: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به من فرمود: بر این زیارت مواظبت کن و این دعا را بخوان و به آن زیارت کن، به درستی که من بر خدا ضامنم، برای هرکه زیارت کند به این زیارت و دعا کند به این دعا، از نزدیک یا دور، به اینکه زیارتش پذیرفته و سعیش پسندیده باشد و سلامش به آن حضرت برسد و آن سلام از آن جناب پوشیده نماند و حاجت او از جانب خدای تعالی روا شود، به هر مرتبه که خواهد برسد و او را ناامید باز نگرداند . ای صفوان این زیارت را به این ضمان یافتم از پدرم و پدرم از پدرش علی بن الحسین (عَلَيهِم السَّلَامُ) به
ص: 1129
همین ضمان و او از حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به همین ضمان و حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) از برادرش حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) به همین ضمان و حسن از پدرش امیر مؤمنان (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) با همین ضمان و رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) از جبراییل با همین ضمان و جبراییل از خدای تعالی با همین ضمان . به تحقیق خدای عزّ و جلّ به ذات مقدّس خود سوگند یاد کرده که هرکه حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را به این زیارت زیارت کند، از نزدیک یا دور، و دعا کند به این دعا، زیارت او را قبول می کنم و خواهش او را میپذیرم هر اندازه که باشد و خواسته اش را عنایت می کنم و از حضرت من با ناامیدی و خسارت باز نگردد و با خوشحالی بازش گردانم به برآوردن حاجت و رسیدن به بهشت و آزادی از دوزخ و شفاعت او را در حقّ هرکس که شفاعت کند میپذیرم، حضرت فرمود: جز دشمن ما اهل بیت که شفاعت در حق او قبول نشود . حق تعالی به این واقعیت بر ذات اقدسش سوگند خورده و ما را گواه گرفته بر آنچه ملائکه ملکوت به آن گواهی دادند . پس جبرائیل گفت: یا رسول اللّه خدا مرا بسوی تو فرستاده برای سرور و بشارت تو و شادی و بشارت علی و فاطمه و حسن و حسین و امامان از اولاد تو
ص: 1130
(عَلَيهِم السَّلَامُ) تا روز قیامت مستّمر و پاینده باد شادمانی تو و علی و فاطمه و حسن و حسین و امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) و شیعه شما تا روز رستاخیز آنگاه صفوان گفت: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به من فرمود: هرگاه برایت بسوی خدای عزّ و جلّ حاجتی روی داد، زیارت کن به این زیارت از هر مکانی که بودی و این دعا را بخوان و حاجتت را از پروردگار خود بخواه از جانب خدا برآورده می شود و خدا وعده خود را به رسول خود خلاف نخواهد فرمود، به جود و امتنانش و الحَمد للّه .
مؤلف گوید: در کتاب «نجم الثاقب» در ذیل تشرّف جناب حاج سید احَمد رشتی به محضر امام عصر ارواحنا فداه در سفر حجّ و فرمایش آنحضرت به او که شما چرا عاشورا نمی خوانید، عاشورا، عاشورا، عاشورا، «دلیل بر فضیلت و آثار و فواید این زیارت است» و ما آن حکایت را ان شاء اللّه پس از زیارت جامعه کبیره نقل خواهیم کرد . [صفحه 1341]. شیخ ما ثقة الاسلام نوری (رَحمهُ اللّه) علیه فرموده: اما زیارت عاشورا، در فضل و مقام آن بس که از سنخ سایر زیارات نیست که به ظاهر از انشاء و املای معصومی باشد، هر چند که از قلوب مطهّره ایشان چیزی جز آنچه از عالم بالا به آن رسد بیرون نیاید بلکه از سنخ احادیث قدسیّه است
ص: 1131
که به همین ترتیب از زیارت و لعن و سلام و دعا، از حضرت احدیّت جلّت عظمته به جبراییل امین و از او به خاتم انبیا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) رسیده و بنا بر تجربه، مداومت به آن در چهل روز یا کمتر در قضای حاجات و رسیدن به مقاصد و دفع دشمنان بی نظیر است اما از بهترین فواید آنکه از مواظبت و مداومت بر آن به دست آمده، فایده ای است که: ثقه صالح متقّی، حاج ملاّ حسین یزدی که از نیکان مجاور نجف اشرف است و پیوسته مشغول عبادت و زیارت از ثقه امین حاج محمّد یزدی نقل کرد که در شهر یزد مرد فاضل صالحی بود که همواره اشتغال به اصلاح امر آخرت خود داشت و شبها در مقبره خارج یزد که در آن جماعتی از صالحان مدفونند و معروف به مزار است به سر میبرد و او را همسایه ای بود که از کودکی با هم بزرگ شده بودند و برای درس پیش یک معلّم می رفتند، تا آنکه بزرگ شد و شغل عشّاری [ده یک گرفتن به زور و به ناحق مأمور مالیات] پیش گرفت تا از دنیا رفت و در همان مقبره نزدیک محلّی که آن مرد صالح بیتوته می کرد دفن کردند، پس از گذشتن کمتر از ماهی او را در خواب دید که در هیأت نیکویی است، به نزد او رفت و گفت: من آغاز و
ص: 1132
انجام و ظاهر و باطن کار تو را می دانم و می دانم از آنهایی نبودی که نیکی در باطن ایشان احتمال رود و شغل تو جز عذاب را نمی طلبد، پس به کدام عمل به این مقام رسیدی؟ گفت: چنان است که گفتی، من از روز مردن در شدیدترین عذاب بودم، تا دیروز که زوجه استاد اشرف حدّاد فوت شد، و او را در این مکان دفن کردند و اشاره کرد به موضعی که قریب صد ذرع از او دور بود و در شب وفات او، حضرت ابو عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) سه مرتبه او را زیارت کرد و در مرتبه سوم به برداشته شدن عذاب این مقبره امر فرمود، پس حالت ما نیکو شد و در سعه و نعمت افتادیم، آن مرد صالح متحیّرانه از خواب بیدار شد، درحالی که حدّاد را نمیشناخت و محّل او را نمیدانست، در بازار حدّادان از او پرسید، و او را یافت، از او پرسید: آیا برای تو همسری بود؟ گفت آری دیروز وفات کرد، و او را در فلان مکان (و همان موضع را اسم برد) دفن کردیم، پرسید: او به زیارت ابی عبد اللّه (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفته بود؟ گفت نه: گفت: ذکر مصائب او می کرد؟ گفت: نه، گفت مجلس عزاداری داشت؟ گفت: نه، حدّاد پرسید چه میجویی؟ خواب را نقل کرد، گفت آن زن به خواندن
ص: 1133
زیارت عاشورا مواظبت و مداومت داشت .
دوم: زیارت عاشورای غیر معروفه: این زیارت، با زیارت معروفه متداوله در اجر و ثواب هم سان است، و مشقّت گفتن صد مرتبه لعن، و صد مرتبه سلام را ندارد، و صورت آن که در کتاب «مزار قدیم» نقل شده، بدون ذکر شرح آن، چنین است: هرکس دوست دارد آن حضرت را از شهرهای دور یا نزدیک زیارت کند، غسل نماید و به صحرا یا بام خانه خود رود، آنگاه دو رکعت نماز بجا آورد، و در آن سوره «تَوحید» را بخواند، چون سلام داد، به سوی آن حضرت به سلام اشاره کند و به این سلام و اشاره و نیّت، متوجّه شود به آن جهتی که ابو عبد اللّه الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در آن است، یعنی رو به کربلای معلّی کند، آنگاه با خشوع و استکانت بگوید:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْبَشِيرِ النَّذِيرِ وَ ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خِيَرَةَ اللّٰهِ وَ ابْنَ خِيَرَتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ثارَ اللّٰهِ وَ ابْنَ ثَارِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْوِتْرُ (1)
ص: 1134
الْمَوْتُورُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْإِمامُ الْهَادِي الزَّكِيُّ،وَ عَلَىٰ أَرْوَاحٍ حَلَّتْ بِفِنائِكَ، وَ أَقامَتْ فِي جِوارِكَ، وَ وَفَدَتْ مَعَ زُوَّارِكَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنِّي مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ، فَلَقَدْ عَظُمَتْ بِكَ الرَّزِيَّةُ، وَ جَلَّتْ فِي الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُسْلِمِينَ، وَ فِي أَهْل السَّموَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرَضِينَ أَجْمَعِينَ، فَإِنَّا لِلّٰهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ؛ صَلَواتُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ وَ تَحِيَّاتُهُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ الْحُسَيْنِ، وَ عَلَىٰ آبائِكَ الطَّيِّبِينَ الْمُنْتَجَبِينَ، وَ عَلَىٰ ذُرِّيَّاتِكُمُ الْهُداةِ الْمَهْدِيِّينَ ؛ (1) لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً خَذَلَتْكَ، وَ تَرَكَتْ نُصْرَتَكَ وَ مَعُونَتَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً أَسَّسَتْ أَساسَ الظُّلْمِ لَكُمْ، وَ مَهَّدَتِ الْجَوْرَ عَلَيْكُمْ، وَ طَرَّقَتْ إِلىٰ أَذِيَّتِكُمْ وَ تَحَيُّفِكُمْ، وَجارَتْ ذٰلِكَ فِي دِيارِكُمْ وَ أَشْياعِكُمْ. بَرِئْتُ إِلَى اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ وَ إِلَيْكُمْ يَا سَادَاتِي وَ مَوَالِيَّ وَ أَئِمَّتِي مِنْهُمْ، وَ مِنْ أَشْياعِهِمْ وَ أَتْباعِهِمْ، وَ أَسْأَلُ اللّه الَّذِی أَکْرَمَ یَا مَوَالِیَّ مَقَامَکُمْ وَ شَرَّفَ مَنْزِلَتَکُمْ وَ شَأْنَکُمْ، أَنْ (2)
ص: 1135
يُكْرِمَنِي بِوِلايَتِكُمْ وَ مَحَبَّتِكُمْ، وَ الايْتِمامِ بِكُمْ، وَ بِالْبَراءَةِ مِنْ أَعْدَائِكُمْ، وَ أَسْأَلُ اللّٰهَ الْبَرَّ الرَّحِيمَ، أَنْ يَرْزُقَنِي مَوَدَّتَكُمْ، وَ أَنْ يُوَفِّقَنِي لِلطَّلَبِ بِثارِكُمْ، مَعَ الْإِمامِ الْمُنْتَظَرِ الْهادِي، مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ يَجْعَلَنِي مَعَكُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، (1) وَ أَنْ يُبَلِّغَنِي الْمَقامَ الْمَحْمُودَ لَكُمْ عِنْدَ اللّٰهِ ؛ وَأَسْأَلُ اللّٰهَ عَزَّوَجَلَّ بِحَقِّكُمْ، وَ بِالشَّأْنِ الَّذِي جَعَلَ اللّٰهُ لَكُمْ، أَنْ يُعْطِيَنِي بِمُصابِي بِكُمْ، أَفْضَلَ مَا أَعْطىٰ مُصاباً بِمُصِيبَةٍ، «إِنَّا لِلّٰهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» . يَا لَها مِنْ مُصِيبَةٍ مَا أَفْجَعَها وَ أَنْكاها، لِقُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُسْلِمِينَ، فَإِنَّا لِلّٰهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنِي فِي مَقامِي مِمَّنْ تَنالُهُ مِنْكَ، صَلَواتٌ وَ رَحْمَةٌ وَ مَغْفِرَةٌ، وَ اجْعَلْنِي عِنْدَكَ وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ، فَإِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ . اَللّٰهُمَّ وَ إِنِّي أَتَوَسَّلُ وَ أَتَوَجَّهُ (2)
ص: 1136
بِصَفْوَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ، وَ خِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ، مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ و الطَّيِّبِينَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِمَا .اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْ مَحْيايَ مَحْياهُمْ، وَ مَماتِي مَماتَهُمْ، وَ لَا تُفَرِّقْ بَيْنِي وَ بَيْنَهُمْ، فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرةِ، إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ . اَللّٰهُمَّ وَ هٰذَا يَوْمٌ تُجَدَّدُ فِيهِ النِّقْمَةُ، وَ تُنَزَّلَ فِيهِ اللَّعْنَةُ عَلَى اللَّعِينِ يَزِيدَ، وَ عَلَىٰ آلِ يَزِيدَ، وَ عَلَىٰ آلِ زِيادٍ، وَ عُمَرَ بْنِ سَعْدٍ وَ الشِّمْرِ . اَللّٰهُمَّ الْعَنْهُمْ وَ الْعَنْ مَنْ رَضِيَ بِقَوْلِهِمْ وَ فِعْلِهِمْ، مِنْ أَوَّلٍ وَ آخِرٍ، لَعْناً كَثِيراً، وَ أَصْلِهِمْ حَرَّ نارِكَ، وَ أَسْكِنْهُمْ جَهَنَّمَ وَ سَاءَتْ مَصِيراً، وَ أَوْجِبْ عَلَيْهِمْ وَ عَلَىٰ كُلِّ مَنْ شايَعَهُمْ، وَ بايَعَهُمْ وَ تابَعَهُمْ وَ ساعَدَهُمْ، وَ رَضِيَ بِفِعْلِهِمْ، وَ افْتَحْ لَهُمْ وَ عَلَيْهِمْ، وَ عَلَىٰ كُلِّ مَنْ رَضِيَ بِذٰلِكَ لَعَناتِكَ، الَّتِي لَعَنْتَ بِها كُلَّ ظالِمٍ، وَ كُلَّ غاصِبٍ، وَ كُلَّ جاحِدٍ، وَ كُلَّ كافِرٍ، وَ كُلَّ مُشْرِكٍ، وَ كُلَّ شَيْطانٍ رَجِيمٍ، وَ كُلَّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ . اَللّٰهُمَّ الْعَنْ يَزِيدَ وَ آلَ يَزِيدَ، وَ بَنِي (1)
ص: 1137
مَرْوَانَ جَمِیعا . اَللّٰهُمَّ وَضَعِّفْ غَضَبَكَ وَ سَخَطَكَ، وَ عَذابَكَ وَ نَقِمَتَكَ، عَلَىٰ أَوَّلِ ظالِمٍ ظَلَمَ أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكَ، اَللّٰهُمَّ وَ الْعَنْ جَمِيعَ الظَّالِمِينَ لَهُمْ، وَ انْتَقِمْ مِنْهُمْ، إِنَّكَ ذُو نِقْمَةٍ مِنَ الْمُجْرِمِينَ، اَللّٰهُمَّ وَ الْعَنْ أَوَّلَ ظالِمٍ ظَلَمَ آلَ بَيْتِ مُحَمَّدٍ، وَ الْعَنْ أَرْواحَهُمْ وَ دِيارَهُمْ وَ قُبُورَهُمْ، وَ الْعَنِ اَللّٰهُمَّ الْعِصابَةَ الَّتِي نازَلَتِ الْحُسَيْنَ ابْنَ بِنْتِ نَبِيِّكَ، وَ حارَبَتْهُ، وَ قَتَلَتْ أَصْحابَهُ وَ أَنْصارَهُ، وَ أَعْوَانَهُ وَ أَوْلِيَاءَهُ وَ شِيعَتَهُ وَ مُحِبِّيهِ، وَ أَهْلَ بَيْتِهِ وَ ذُرِّيَّتَهُ، وَ الْعَنِ اَللّٰهُمَّ الَّذِينَ نَهَبُوا مالَهُ، وَ سَلَبُوا (وَ سَبَوْا) حَرِيمَهُ، وَ لَمْ يَسْمَعُوا كَلامَهُ وَ لَا مَقالَهُ، اَللّٰهُمَّ وَ الْعَنْ كُلَّ مَنْ بَلَغَهُ ذٰلِكَ فَرَضِيَ بِهِ، مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ الْخَلائِقِ أَجْمَعِينَ، إِلىٰ يَوْمِ الدِّينِ . (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ الْحُسَيْنَ وَ عَلَىٰ مَنْ سَاعَدَكَ وَ عاوَنَكَ، وَ وَاسَاكَ بِنَفْسِهِ، وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ، فِي الذَّبِّ عَنْكَ . اَلسَّلامُ عَلَیْكَ يَا مَوْلايَ وَ عَلَيْهِمْ، (2)
ص: 1138
وَعَلَىٰ رُوحِكَ وَ عَلَىٰ أَرْواحِهِمْ، وَ عَلَىٰ تُرْبَتِكَ وَ عَلَىٰ تُرْبَتِهِمْ . اَللّٰهُمَّ لَقِّهِمْ رَحْمَةً وَ رِضْواناً، وَ رَوْحاً وَ رَيْحاناً، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلايَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، يَا ابْنَ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، وَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، وَ يَا ابْنَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا شَهِيدُ يَا ابْنَ الشَّهِيدِ . اَللّٰهُمَّ بَلِّغْهُ عَنِّي فِي هٰذِهِ السَّاعَةِ، وَ فِي هٰذَا الْيَوْمِ، وَ فِي هٰذَا الْوَقْتِ، وَ كُلِّ وَقْتٍ تَحِيَّةً وَ سَلاماً (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْعالَمِينَ، وَ عَلَى الْمُسْتَشْهَدِينَ مَعَكَ، سَلاماً مُتَّصِلاً مَا اتَّصَلَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ (بِالنَّهَارِ )، اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ الشَّهِيدِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الشَّهِيدِ. اَلسَّلامُ عَلَى الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الشَّهِيدِ. اَلسَّلامُ عَلَیٰ الشُّهَداءِ مِنْ وُلْدِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَداءِ مِنْ وُلْدِ جَعْفَرٍ وَ عَقِيلٍ. اَلسَّلامُ عَلَىٰ كُلِّ مُسْتَشْهَدٍ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بَلِّغْهُمْ عَنِّي (2)
ص: 1139
تَحِيَّةً وَ سَلاماً، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَ عَلَيْكَ السَّلامُ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَحْسَنَ اللّٰهُ لَكَ الْعَزاءَ فِي وَلَدِكَ الْحُسَيْنِ عَلَيهِ السَّلَامُ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبَا الْحَسَنِ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ عَلَيْكَ السَّلامُ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَحْسَنَ اللّٰهُ لَكَ الْعَزاءَ فِي وَلَدِكَ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا فاطِمَةُ يَا بِنْتَ رَسُولِ رَبِّ الْعالَمِينَ، (1)وَ عَلَيْكَ السَّلامُ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَحْسَنَ اللّٰهُ لَكَ الْعَزاءَ فِي وَلَدِكَ الْحُسَيْنِ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ، وَ عَلَيْكَ السَّلامُ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَحْسَنَ اللّٰهُ لَكَ الْعَزاءَ فِي أَخِيكَ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَرْواحِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، الْأَحْياءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْواتِ، وَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَحْسَنَ اللّٰهُ لَهُمُ الْعَزاءَ فِي مَوْلاهُمُ الْحُسَيْنِ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنا مِنَ الطَّالِبِينَ بِثارِهِ مَعَ إِمامٍ عَدْلٍ، تُعِزُّ بِهِ الْإِسْلامَ وَ أَهْلَهُ؛ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (2) بعد به سجده رو و بگو: اللّهمَّ لَکَ الْحَمْدُ
ص: 1140
عَلَی [جَمِیعِ] مَا نَابَ (یَأْتِی) مِنْ خَطْبٍ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ كُلِّ أَمْرٍ، وَ إِلَيْكَ الْمُشْتَكىٰ فِي عَظِيمِ الْمُهِمَّاتِ، بِخِيَرَتِكَ وَ أَوْلِيائِكَ، وَ ذٰلِكَ لِما أَوْجَبْتَ لَهُمْ مِنَ الْكَرَامَةِ وَ الْفَضْلِ الْكَثِيرِ . اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْزُقْنِي شَفاعَةَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلاٰمُ، يَوْمَ الْوُرُودِ، وَ الْمَقامَ الْمَشْهُودِ، وَ الْحَوْضَ الْمَوْرُودِ، وَ اجْعَلْ لِي قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَكَ مَعَ الْحُسَيْنِ وَ أَصْحابِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلاٰمُ، الَّذِينَ وَ اسَوْهُ بِأَنْفُسِهِمْ، وَ بَذَلُوا دُونَهُ مُهَجَهُمْ، وَ جاهَدُوا مَعَهُ أَعْداءَكَ ابْتِغاءَ مَرْضاتِكَ وَ رَجَائِكَ، وَ تَصْدِيقاً بِوَعْدِكَ، وَ خَوْفاً مِنْ وَعِيدِكَ؛ إِنَّكَ لَطِيفٌ لِمَا تَشاءُ ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
هشتم: زیارت اربعین سید الشهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) مصادف با روز بیستم صفر است، شیخ طوسی در کتاب تهذیب و مصباح از حضرت حسن عسکری (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: نشانه های مؤمن پنج چیز است:
ص: 1141
پنجاه و یک رکعت نماز گذاردن، که مراد هفده رکعت واجب، و سی و چهار رکعت نافله [مستحب] در هر شب و روز است، و زیارت اربعین، و انگشتر به دست راست نمودن، و پیشانی را در سجده بر خاک نهادن، و بلند گفتن «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم» کیفیت زیارت حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در روز اربعین به دو صورت رسیده: اول: زیارتی است که شیخ در دو کتاب تهذیب و مصباح از صفوان جمّال روایت کرده، که صفوان گفت: مولایم امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) درباره زیارت اربعین به من گفت: هنگامی که قسمت قابل توجهی از روز برآمده، بخوان:
اَلسَّلامُ عَلَىٰ وَلِيِّ اللّٰهِ وَحَبِيبِه ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ خَلِيلِ اللّٰهِ وَ نَجِيبِه ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ صَفِيِّ اللّٰهِ وَ ابْنِ صَفِيِّه ؛ اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَيْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهِيدِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَسِيرِ الْكُرُباتِ وَ قَتِيلِ الْعَبَرَاتِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَشْهَدُ أَنَّهُ وَلِيُّكَ وَ ابْنُ وَلِيِّكَ، وَ صَفِيُّكَ وَ ابْنُ صَفِيِّكَ، الْفَائِزُ بِكَرَامَتِكَ، أَكْرَمْتَهُ بِالشَّهَادَةِ، وَ حَبَوْتَهُ بِالسَّعَادَةِ، وَ اجْتَبَيْتَهُ بِطِيبِ الْوِلادَةِ، وَ جَعَلْتَهُ سَيِّداً مِنَ (1)
ص: 1142
اَلسَّادَةِ، وَ قَائِداً مِنَ الْقَادَةِ، وَ ذَائِداً مِنَ الذَّادَةِ، وَ أَعْطَيْتَهُ مَوَارِيثَ الْأَنْبِيَاءِ، وَ جَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلَىٰ خَلْقِكَ مِنَ الْأَوْصِيَاءِ، فَأَعْذَرَ فِي الدُّعَاءِ، وَ مَنَحَ النُّصْحَ، وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ، وَ حَيْرَةِ الضَّلالَةِ، وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَيْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْيا، وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنىٰ، وَ شَرَىٰ آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْكَسِ، وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّىٰ فِي هَوَاهُ، وَ أَسْخَطَكَ وَ أَسْخَطَ نَبِيَّكَ (1) وَ أَطَاعَ مِنْ عِبادِكَ أَهْلَ الشِّقاقِ وَ النِّفاقِ، وَ حَمَلَةَ الْأَوْزارِ، الْمُسْتَوْجِبِينَ النَّارَ (لِلنّارِ)، فَجاهَدَهُمْ فِيكَ صابِراً مُحْتَسِباً حَتَّىٰ سُفِكَ فِي طَاعَتِكَ دَمُهُ، وَ اسْتُبِيحَ حَرِيمُهُ ؛ اَللّٰهُمَّ فَالْعَنْهُمْ لَعْناً وَبِيلاً، وَ عَذِّبْهُمْ عَذاباً أَلِيماً . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْأَوْصِياءِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ أَمِينُ اللّٰهِ وَ ابْنُ أَمِينِهِ، عِشْتَ سَعِيداً، وَ مَضَيْتَ حَمِيداً، وَ مُتَّ فَقِيداً، مَظْلُوماً شَهِيداً، وَ أَشْهَدُ أَنَّ اللّٰهَ مُنْجِزٌ مَا وَعَدَكَ، (2)
ص: 1143
وَمُهْلِكٌ مَنْ خَذَلَكَ، وَ مُعَذِّبٌ مَنْ قَتَلَكَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَفَيْتَ بِعَهْدِ اللّٰهِ، وَ جاهَدْتَ فِي سَبِيلِهِ حَتّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، فَلَعَنَ اللّٰهُ مَنْ قَتَلَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ ظَلَمَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذٰلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ . (1) اَللّٰهُمَّ إِنِّي أُشْهِدُكَ أَنِّي وَلِيٌّ لِمَنْ والاهُ، وَعَدُوٌّ لِمَنْ عاداهُ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ كُنْتَ نُوراً فِي الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ، وَ الْأَرْحامِ الْمُطَهَّرَةِ (الطَّاهِرَةِ)، لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجاهِلِيَّةُ بِأَنْجاسِها، وَ لَمْ تُلْبِسْكَ الْمُدْلَهِمَّاتُ مِنْ ثِيابِها، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ مِنْ دَعائِمِ الدِّينِ، وَ أَرْكانِ الْمُسْلِمِينَ، وَ مَعْقِلِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْإِمامُ الْبَرُّ التَّقِيُّ الرَّضِيُّ الزَّكِيُّ الْهادِي الْمَهْدِيُّ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِكَ كَلِمَةُ التَّقْوىٰ، وَ أَعْلامُ الْهُدىٰ، وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقىٰ، وَ الْحُجَّةُ عَلَىٰ أَهْلِ الدُّنْيا، وَ أَشْهَدُ أَنِّي بِكُمْ مُؤْمِنٌ، وَ بِإِيابِكُمْ مُوقِنٌ، بِشَرايِعِ دِينِي، وَ خَواتِيمِ عَمَلِي، وَ قَلْبِي لِقَلْبِكُمْ سِلْمٌ، وَ أَمْرِي لِأَمْرِكُمْ مُتَّبِعٌ، (2)
ص: 1144
وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ، حَتَّىٰ يَأْذَنَ اللّٰهُ لَكُمْ، فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَامَعَ عَدُّوِكُمْ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ، وَ عَلَىٰ أَرْواحِكُمْ وَ أَجْسادِكُمْ، وَ شاهِدِكُمْ وَ غَائِبِكُمْ، وَ ظَاهِرِكُمْ وَ بَاطِنِكُمْ، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
پس دو رکعت نماز می خوانی، و به آنچه میخواهی دعا می کنی و برمیگردی .
دوم: زیارتی است که از جابر روایت شده، و کیفیت آن چنان است که از عطا [ظاهرا همان عطیه عوفی کوفی همسفر جابر در اربعین برای زیارت حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است] نقل شده: در روز بیستم ماه صفر با جابر بن عبد اللّه انصاری بودم، چون به غاضریه رسیدیم در آب فرات غسل کرد، و پیراهن پاکیزه ای که با خود داشت پوشیده، آنگاه به من گفت: آیا از بوی خوش چیزی، با تو هست ای عطا؟ گفتم: سعد با من هست، قَدری از آن گرفت و بر سر و بدن پاشید، و پابرهنه روانه شد، تا نزد سر مبارک امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) ایستاد، و سه مرتبه اللّه أَكْبَرُ گفت . پس افتاد و بیهوش شد، چون به هوش آمد شنیدم می گفت: « السَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا آلَ اللّه . . .»
ص: 1145
که درست همان زیارت نیمه رجب است که قبلا ذکر کردیم، و با آن جز در چند کلمه تفاوت ندارد، که آن هم احتمالا ناشی از اختلاف نسخه ها است، چنان که شیخ مرحوم احتمال داده . در هر صورت اگر کسی بخواهد آن را هم بخواند، به زیارت نیمه رجب رجوع کند، و همان را بخواند .
مؤلف گوید: زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در اوقات شریفه و شبها و روزهای متبرکه، به غیر این اوقات که ذکر شد، نیز افضل است، به ویژه اوقاتی که به آن حضرت نسبتی داشته باشد، مانند روز مباهله و روز نزول هل اتی و روز ولادت آن حضرت و نیز شبهای جُمعه . و از روایتی استفاده می شود که حق تعالی در هر شب جُمعه نظر لطفی بر آن حضرت مینماید، و همه پیامبران و اوصیای ایشان را به زیارت حضرتش میفرستد . ابن قولویه از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در هر جُمعه زیارت کند، البته آمرزیده می شود، و از دنیا با حالت حسرت بیرون نرود، و مسکنش در بهشت با امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) باشد . در خبر اعمش آمده: همسایه او برایش گفت: در خواب دیدم رقعه هایی از آسمان فرو میریزد، که در آن ها برای هرکه امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در شب جُمعه زیارت کند
ص: 1146
امان نوشته اند، و بعد از این در اعمال کاظمین در ضمن حکایت حاج علی بغدادی (صفحه 1184) به این مطلب اشاره خواهد شد . و در غیر این اوقات از اوقات شریفه دیگر نیز خوب است آن حضرت زیارت شود . روایت شده از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) پرسیدند: آیا برای زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) خاصی است که بهتر از زمان های دیگر باشد؟ فرمود: آن حضرت را در هر وقت و هر زمان زیارت کنید که در زیارت آن حضرت خیر مقرّری است، هرکه آن را بیشتر به عمل آورد، خیر بیشتری خواهد یافت و هرکه کمتر انجام دهد خیر کمتری به دست می آورد، و در زیارت کردن آن حضرت در اوقات شریفه بکوشید، که اعمال صالحه در آن اوقات ثوابش دو چندان است و در آن اوقات شریفه فرشتگان الهی برای زیارت آن حضرت از آسمان نازل می شوند الخ . و برای خصوص این اوقات یاد شده زیارت منقولی یافت نشده، تنها برای روز سوم شعبان که روز ولادت حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، دعایی از ناحیه مبارکه بیرون آمده که باید آن را خواند، و ما آن را در ضمن اعمال ماه شعبان ذکر کردیم، و همچنین بدانکه زیارت آن حضرت در غیر کربلا، از شهرهای دور فضیلت زیادی دارد، و ما در اینجا به ذکر
ص: 1147
دو روایت که در کتابهای «کافی»، «تهذیب» و «من لا یحضره الفقیه» است قناعت می کنیم .
روایت اوّل: ابن ابی عمیر از هشام روایت کرده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: هرگاه راه یکی از شما دور، و از خانه اش تا قبور ما مسافت زیادی باشد، به پشت بام بلندتر منزل خود بالا رود، و دو رکعت نماز بجا آورد، و به سلام کردن به سوی قبرهای ما اشاره کند، به درستی که آن نماز و سلام به ما می رسد .
روایت دوم: از حنّان بن سدیر از پدرش نقل شده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به من فرمود: ای سدیر آیا هر روز قبر حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت میکنی؟ عرض کردم: فدایت شوم نه، فرمود: شما جفا کارید، آیا در هر جُمعه او را زیارت می کنید؟ گفتم: نه، فرمود آیا در هر ماهی زیارت می کنید؟ گفتم: نه، فرمود: آیا در هر سالی زیارت می کنید؟ گفتم: گاهی از سالها شده که زیارت کرده ام فرمود: ای سدیر شما به امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) چه جفاکارید! آیا نمی دانید که حق تعالی دو هزارهزار فرشته [ در کتاب «تهذیب» و «فقیه» هزارهزار فرشته آمده است ] ژولیده موی و غبارآلود گمارده تا بر آن حضرت گریه کنند و زیارت نمایند که هرگز
ص: 1148
سست نمی شوند، و برای تو ای سُدَیر چه می شود، که زیارت کنی قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در هر جُمعه پنج مرتبه، و در هر روزی یک مرتبه؟ گفتم: فدایت شوم بین ما و او فاصله بسیاری است، فرمود: به بام خانه ات بالا رو و سپس به راست و چپ نظر کن، آنگاه سر خود را به سوی آسمان بردار، سپس قصد کن جانب قبر آن حضرت را و بگو: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللّه السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَکَاتُهُ به خاطر این عمل زیارتی برای تو نوشته می شود، و آن زیارت حجّ و عمره است . سدیر گفت: باشد که این را در ماه بیش از بیست مرتبه بجا آوردم، و در آغاز زیارت اوّل از زیارت مطلقه [صفحه 1033] مطلبی که مناسب این مقام بود گذشت، مراجعه کنید .
ص: 1149
بدان که روایات بسیاری وارد شده که در تربت آن حضرت شفای هر درد و بیماری است بجز مرگ، و امان است از هر بلا، و باعث ایمنی است از هر خوف و بیم، و اخبار در این باب متواتر [یعنی از طرق بسیاری نقل شده] است، و معجزاتی که به سبب این تربت مقدّسه ظاهر گردیده بیشتر از آن است که به ذکر آید، و من در کتاب «الفوائد الرضویه» که که در تراجم علمای امامیه است، در احوال سیّد محدّث متبحّر آقا سیّد نعمت اللّه جزایری (رَحمهُ اللّه) نوشتم، که آن سیّد جلیل القَدر در تحصیل علم زحمت بسیار کشیده، و سختی و رنج فراوان برده است و حتی در اوایل تحصیل چون قادر به تهیه چراغ نبوده، در روشنی ماه مطالعه می کرده، لا جَرَم از کثرت مطالعه در پرتو نور مهتاب و بسیار نوشتن، چشمانش ضعیف شده بود، بنابراین برای روشنی چشم خود، به تربت مقدّسه حضرت سید الشهداء (عَلَيهِ السَّلَامُ)، و تربت های سایر مراقد شریفه ائمه عراق اکتحال می کرد [مانند سرمه،
ص: 1150
به چشم میکشید] و به برکت آن تربت ها چشمانش روشن میشد، و برای اینکه مبادا اهالی زمان ما به وساطت معاشرت با کفّار و افراد بی دین، این واقعیت را عجیب بشمارند، نگاشتم: همانا کمال الدین دمیری در کتاب «حیاة الحیوان» نقل کرد: افعی هرگاه از عمرش هزار سال بگذرد، چشمانش کور می شود، حق تعالی به او الهام کرده است که برای رفع کوری خود، چشمانش را به رازیانه تر (نمناک) بمالد، او هم با چشم کور از بیابان به قصد باغها، و محلهایی که در آنجا رازیانه باشد بیرون می آید، گرچه مسافتی طولانی در بین باشد تا خود را به ان گیاه رسانده و چشم خویش را بر آن بمالد و روشنی چشمش بازگردد، و این مطلب را زمخشری و غیر او نیز نقل کرده اند . پس هرگاه حق تعالی در گیاه تری این خاصیت را قرار داده باشد، که مار کور به آن پی ببرد، و بهره خود را از آن بگیرد، چه جای تعجّب و شگفتی دارد، که خدا در تربت پسر پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) که خود و عترتش در راه خدا کشته شدند، شفایی از همه امراض و فوائد و برکاتی قرار داده باشد، که شیعیان و محبّان از آن بهره ها ببرند، و ما در این مقام به ذکر چند خبر اکتفا می کنیم:
ص: 1151
اوّل: روایت شده، حوریان بهشت، چون یکی از ملائکه را می بینند که برای کاری به زمین می آید، از او التماس می کنند که برای ما تسبیح و تربت قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را به عنوان هدیه بیاور . دوم: به سند معتبر روایت شده است که شخصی گفت: حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای من از خراسان بسته ای متاع فرستاد، چون گشودم در میان آن خاکی بود، از کسی که آورده بود پرسیدم این خاک چیست؟ گفت: خاک قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است و امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) هرگز از جام و غیر جامه چیزی به جایی نمی فرستد مگر آنکه این خاک را در میانش می گذارد و می فرماید: این به اذن و مشیّت خدا، امان از بلاهاست . سوم: روایت شده عبد اللّه بن ابی یعفور خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کرد: شخصی از خاک قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برمیدارد، و بهره مند می شود و دیگری بر می دارد، و سودی نمی برد، فرمود: نه و اللّه هرکه بردارد و اعتقاد داشته باشد که به او سود می بخشد، البته سودی می برد، چهارم: از ابو حمزه ثمالی روایت شده: به حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کردم: میبینم اصحاب ما، خاک قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را می گیرند، و از آن طلب شفا می کنند، آیا در آن شفایی هست؟ فرمود: می توان طلب شفا کرد، از
ص: 1152
خاکی که از فاصله میان قبر تا چهار میل بردارند . و همچنین است خاک قبر جدّم رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و قبر امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) و امام زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و امام محمّد باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ)، پس بگیر از آن خاک که شفای هر درد است و سپری است برای دفع هرچه از آن میترسی و هیچ چیز از چیزهایی که از آن طلب شفا می کنند با آن برابری نمی کند به غیر از دعا و چیزی که آن را فاسد می کند آن است که در ظرف ها و جاهای بد می گذارند و آن ها که با آن معالجه می کنند، یقینشان کم است، هرکه یقین داشته باشد که این تربت برای او شفاست، هرگاه با آن معالجه کند برایش کافی است و محتاج به دوای دیگر نخواهد شد . و آن تربت را شیاطین و کافران از جنّیان، که خود را بر آن می مالند فاسد می گردانند و نیز هرچیز را که آن تربت از آن می گذرد، بو می کنند، و امّا شیاطین و کافران جنّ به فرزندان آدم بر آن حسد می برند، به همین دلیل خود را بر آن می مالند، که اکثر نیکی و بوی خوشش برطرف می شود . و هیچ تربتی از حایر بیرون نمی آید، مگر اینکه مهیّا می شوند از شیاطین و کافران جنّ برای آن تربت، به اندازه ای که عدد آن ها را کسی به غیر از خدا نمی شمارد، و آن تربت در دست
ص: 1153
صاحب آن است و ایشان خود را بر آن میمالند و ملائکه نمی گذارند ایشان داخل حایر مطهّر شوند و اگر تربت از گزند آنان سالم بماند، هر بیمار را که با آن معالجه نمایند، البته در آن ساعت شفا می یابد . بنابراین چون تربت را برداشتی پنهان کن و نام خدا را بر آن بسیار بخوان و شنیده ام که بعضی از مردم که تربت را بر می دارند، حتی عده ای از ایشان، آن را در توبره چهارپایان، یا در ظرف طعام یا چیزهایی که دست به آن بسیار مالیده می شود، از خورجین ها و جوال ها می اندازند، پس چگونه از آن تربت شفا یابد کسی که به این نوع با این گوهر گرانبها معامله می کند؟ البته دلی که در آن یقین نیست و سبک می شمارد چیزی را که صلاحش در آن است عمل خود را فاسد می کند . پنجم: روایت شده: هرگاه یکی از شما بخواهد تربت بردارد و با نوک انگشتان خویش بردارد، آن هم به اندازه یک نخود . پس آن را ببوسد و بر هر دو دیده گذارد و بر سایر بدن نیز بمالد و بگوید:
اَللّٰهُمَّ بِحَقِّ هٰذِهِ التُّرْبَةِ، وَ بِحَقِّ مَنْ حَلَّ بِها وَ ثَوىٰ فِيها، وَ بِحَقِّ (1)
ص: 1154
جَدِّهِ وَ أَبِيهِ وَ أُمِّهِ وَ أَخِيهِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ، وَ بِحَقِّ الْمَلائِكَةِ الْحافِّينَ بِهِ إِلّا جَعَلْتَها شِفاءً مِنْ كُلِّ داءٍ، وَ بُرْءاً مِنْ كُلِّ مَرَضٍ، وَ نَجاةً مِنْ كُلِّ آفَةٍ، وَ حِرْزاً مِمَّا أَخافُ وَ أَحْذَرُ . (1) سپس از آن استفاده کند . روایت شده: که مهر کردن تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) آن است، که بر آن سوره اِنّا اَنزَلناهُ بخوانی . و نیز روایت شده، هرگاه خواستی تربت را بخوری، یا به کسی بخورانی بگو:
بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ ؛ اَللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ رِزْقاً واسِعاً، وَ عِلْماً نَافِعاً، وَ شِفاءً مِنْ كُلِّ داءٍ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (2) مؤلف گوید: فوائد تربت شریفه آن حضرت بسیار است، از جمله گذاشتن آن همراه میّت در قبر، و نوشتن کفن با آن مستحبّ است و دیگر سجده کردن بر آن است، روایت شده سجده بر آن، هفت حجاب را برمیدارد، یعنی باعث قبولی نماز می شود، نمازی که به عوالم بالا صعود کند و نیز ساختن تسبیح از تربت آن حضرت و ذکر گفتن با آن تسبیح و در دست داشتن آن است، که فضیلت بسیاری دارد، و از خاصیت آن تسبیح این
ص: 1155
است، که در دست آدمی تسبیح می گوید: بی آنکه صاحبش تسبیح گوید و معلوم است که این تسبیح غیر از آن تسبیحی است که در تمام موجودات است چنان که خدای تعالی فرموده: «هیچ موجودی نیست جز آنکه تسبیح می گوید همراه با سپاس خدا، ولی شما تسبیح آن ها را نمی فهمید» و عارف رومی در بیان آن چنین گفته:
گر ترا از غیب چشمی باز شد *** با تو ذرات جهان هم راز شد
نطق خاک و نطق آب و نطق گل *** هست محسوس حواس اهل دل
جمله ذرات در عالم نهان *** با تو می گویند روزان و شبان
ما سمیعیم و بصیر وهشیم *** با شما نامحرمان ما خامشیم
از جمادی سوی جان جان شوید *** غلغل اجزای عالم بشنوید
فاش تسبیح جمادات آیدت *** وسوسۀ تَاویلها بزدایدت
در هر صورت این تسبیحی که در این روایت است، تسبیحی است که از خصوصیات تربت حضرت سید الشهداء (ارواحنا له الفداء) است . ششم: از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه تسبیح ساخته شده از تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در دست بگرداند و بگوید:«سُبْحانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إلهَ إلاّ اللّه، وَ اللّه أکْبَرُ» حق تعالی عوض هر دانه برای او شش هزار حسنه
ص: 1156
بنویسد، و از او شش هزار گناه محو کند، و به او شش هزار درجه ترفیع دهد و برای او شش هزار شفاعت ثبت کند . از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه در دست خود بگرداند سنگ هایی که از تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) میرساند، یعنی تسبیح پخته، پس یک بار استفغار کند، هفتاد استغفار برای او نوشته می شود، و اگر تسبیحی را در دست نگاه دارد، و تسبیح نگوید به عدد هر دانه هفت مرتبه برای او نوشته می شود . هفتم: در حدیث معتبری نقل شده: چون امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به عراق تشریف آوردند، گروهی خدمت حضرت رسیدند و عرض کردند: دانسته ایم که تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) موجب شفای هر درد است، آیا باعث ایمنی از هر خوف نیز هست؟ فرمود: آری، هرگاه کسی بخواهد که او را از هر بیمی امان بخشد، باید تسبیحی که از تربت آن حضرت ساخته باشند، در دست بگیرد، و سه مرتبه این دعا را بخواند:
أَصْبَحْتُ [أَمْسَیْتُ ] اَللّٰهُمَّ مُعْتَصِماً بِذِمامِكَ، وَ جِوَارِكَ الْمَنِيعِ الَّذِي لَايُطاوَلُ وَ لَا يُحاوَلُ، مِنْ شَرِّ كُلِّ غَاشِمٍ وَ طَارِقٍ، مِنْ سائِرِ مَنْ خَلَقْتَ، وَ مَا خَلَقْتَ مِنْ خَلْقِكَ، الصَّامِتِ (1)
ص: 1157
وَ النَّاطِقِ، [فِی جُنَّةٍ] مِنْ کُلِّ مَخُوفٍ، بِلِبَاسٍ سَابِغَةٍ حَصِینَةٍ، وَ هِیَ وِلاءُ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکَ [عَلَيهِم السَّلَامُ] (مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ) مُحْتَجِزاً (مُحْتَجِباً) مِنْ کُلِّ قَاصِدٍ لِی إِلَی أَذِیَّةٍ، بِجِدَارٍ حَصِینٍ الْإِخْلاصِ فِی الاعْتِرَافِ بِحَقِّهِمْ، وَ التَّمَسُّکِ بِحَبْلِهِمْ [جَمِیعاً]، مُوقِناً أَنَّ الْحَقَّ لَهُمْ، وَ مَعَهُمْ [وَ مِنْهُمْ] وَ فِيهِمْ وَ بِهِمْ، أُوَالِي مَنْ والَوْا، وَ أُعَادِي مَنْ عادَوْا، وَ أُجانِبُ مَنْ جانَبُوا، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعِذْنِي اَللّٰهُمَّ بِهِمْ مِنْ شَرِّ كُلِّ مَا أَتَّقِيهِ، يَا عَظِيمُ حَجَزْتُ الْأَعادِيَ عنِّي بِبَدِيعِ السَّماوَاتِ وَ الْأَرْضِ، إِنَّا جَعَلْنا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدّاً وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً، فَأَغْشَيْناهُمْ فَهُمْ لَايُبْصِرُونَ . (1) پس تسبیح را ببوسد و بر هر دو چشم بمالد و بگوید:اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هٰذِهِ التُّرْبَةِ الْمُبَارَكَةِ، وَ بِحَقِّ صَاحِبِها، وَ بِحَقِّ جَدِّهِ، وَ بِحَقِّ أَبِيهِ، وَ بِحَقِّ أُمِّهِ، وَ بِحَقِّ أَخِيهِ، وَ بِحَقِّ وُلْدِهِ الطَّاهِرِينَ، اجْعَلْها شِفاءً مِنْ كُلِّ (2)
ص: 1158
دَاءٍ، وَ أَمَاناً مِنْ كُلِّ خَوْفٍ، وَ حِفْظاً مِنْ كُلِّ سُوءٍ . (1)
بعد تسبیح را بر جبین خود بگذارد، اگر در صبح چنین کند، تا شام در امان خدا باشد و اگر در شام چنین کند تا صبح در امان خدا باشد . در روایت دیگری نقل شده: هرکه از پادشاهی یا غیر او بترسد، چون از خانه بیرون آید، این عمل را انجام دهد، تا نگهداری و حافظی از شرّ ایشان برای او باشد . مؤلف گوید: مشهور میان علما آن است که خوردن گل و خاک مطلقا جایز نیست، مگر تربت مقدّسه امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به قصد شفا بدون قصد لذّت . آن هم به اندازه یک نخود، بلکه احوط آن است که به اندازه یک عدس باشد، و خوب است تربت را در دهان بگذارد، و پس از آن جرعه ای از آب بخورد و بگوید:
اللّهمَّ اجْعَلْهُ رِزْقاً وَاسِعاً، وَ عِلْماً نَافِعاً، وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ . (2)
علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) فرموده: احوط آن است که مهر و تسبیح و تربت آن حضرت را خرید و فروش نکنند، بلکه به هدیه و بخشش بدهند و در برابر آن ها اگر تراضی کنند، بی آنکه
ص: 1159
اوّل شرط کرده باشند شاید بد نباشد، چنان که در حدیث معتبری از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: هرکه خاک قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را بفروشد، چنان است که گوشت آن حضرت را فروخته و خریده .
مؤلف گوید: شیخ ما محدّث چیره دست ثقة الاسلام نوری (رَحمهُ اللّه) در کتاب «دار السلام» نقل کرده: روزی یکی از برادران من خدمت مرحومه والده ام رسید، مادرم دید تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را، در جیب پایین قبای خود گذاشته، مادرم او را نهی کرد، که این بیادبی به تربت مقدّسه است، چه اینکه بسا شود زیر ران قرار گیرد و شکسته شود، برادرم گفت: چنین است که فرمودی و تاکنون دو مهر شکسته ام، ولی عهد کرد که پس از آن تربت را در جیب پایین خود نگذارد، چند روزی از این قضیّه گذشت، علاّمه والدم بدون اینکه از این مطلب اطلاع داشته باشد، خواب دید که مولای ما حضرت ابا عبد اللّه السحین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای دیدن او به خانه تشریف آورد، و در اطاق کتابخانه نشست، و ملاطفت و مهربانی بسیار کرد و فرمود: پسران خود را دعوت کن بیایند تا آن ها را اکرام کنم . پس پسرها را خواست، و با من پنج نفر بودند، همه آن ها کنار در مقابل آن حضرت ایستادند، و نزد
ص: 1160
حضرت جامه ها و چیزهای دیگری بود، یک یک را می خواند، و چیزی از آن ها به او می داد، نوبت به برادر مزبور سلّمه اللّه رسید، حضرت نظری به او انداخت، مانند کسی که در غضب باشد . و التفات به پدرم نمود و فرمود: این پسر تو دو تربت از تربت های قبر مرا در زیر ران خود شکسته، پس آن حضرت او را مثل برادران دیگر نخواند، بلکه چیزی به سوی او افکند، و الآن در ذهن من است که گویا قاب شانه ترمه به او داد، بعد علاّمه والد بیدار شد و خواب خود را برای مرحومه والده نقل کرد، و والده حکایت برادرم را برای او بیان نمود، والدم از صدق این خواب شگفت زده شد .
ص: 1161
در فضیلت و کیفیت زیارت کاظمین یعنی امام موسی کازم و امام محمّد تقی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) و ذکر مسجد براثا و زیارت نواب اربعه و زیارت جناب سلمان و مشتمل بر چند بخش است:
بخش اول: در فضیلت و کیفیت زیارت کاظمین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ)
بدانکه برای زیارت این دو امام معصوم (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) فضیلت بسیاری ذکر شده، و در اخبار بیشماری وارد شده که زیارت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) مثل زیارت پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) است . و در روایتی است: هرکه او را زیارت کند، مانند آن است که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و امیر مؤمنان را زیارت کرده، و در روایت دیگری: مثل آن است که امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کرده باشد، و در حدیث دیگری: هرکه او را زیارت کند، بهشت برای اوست . شیخ جلیل محمّد بن شهر آشوب در «مناقب» از تاریخ بغداد نقل کرده: که خطیب مؤلّف آن کتاب به سند خود از علی بن خلال روایت نموده: هیچ امر دشواری مرا روی نداد، که بعد از آن به نزد قبر حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) روم، و متوسّل
ص: 1162
به آنجناب شوم، مگر آنکه خدا، آن را برایم آسان کرد . و نیز گفته است: زنی در بغداد دیده شد که میدوید به و گفتند: کجا می روی؟ گفت: به سوی قبر موسی بن جعفر (عَلَيهَا السَّلَامُ) میروم، برای پسرم که او را حبس کرده اند دعا کنم، مردی حنبلی مذهب در آنجا حاضر بود، آن زن را مسخره کرد، و گفت: پسرت در زندان از دنیا رفت، آن زن گفت: خدایا از تو درخواست می کنم، به حق کسی که در زندان شهیدش کردند [مرادش موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) بود] قَدرت خود را به من بنما، به ناگاه پسر آن زن را رها کردند، و فرزند آن مرد حنبلی را که مسخره کرده بود، به جنایت او گرفتند شیخ صدوق از ابراهیم بن عقبه روایت کرده: خدمت امام هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) نامه ای نوشتم، و در نامه پرسیدم از زیارت ابی عبد اللّه السحین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، و از زیارت حضرت موسی بن جعفر و حضرت جواد (عَلَيهِمَا السَّلَامُ)، منظور از پرسش آن بود که بدانم کدام یک از این دو زیارت افضل است؟ حضرت در جواب نوشته بودند: ابو عبد اللّه (عَلَيهِ السَّلَامُ) مقدم است، و زیارت این دو معصوم جامع تر، و ثوابش عظیم تر است . اما کیفیّت زیارت کاظمین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ): بدانکه زیارات آن حرم
ص: 1163
شریف، بعضی اختصاص به هر یک از آن دو بزرگوار دارد، و بعضی مشترک مابین آن دو امام است .
اما کیفیّت زیارت کاظمین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ):
بدانکه زیارات آن حرم شریف، بعضی اختصاص به هر یک از آن دو بزرگوار دارد، و بعضی مشترک مابین آن دو امام است . اما زیارت مختصّ به حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) چنان که سیّد ابن طاووس در کتاب «مزار» نقل کرده: آن است که چون خواستی آن حضرت را زیارت کنی، سزاوار است غسل کنی و بعد با آرامش و وقار به زیارت، روانه شوی همین که به در حرم رسیدی بایست و بگو:
اللّٰهُ أَكْبَرُ، اللّٰهُ أَكْبَرُ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ؛ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ هِدايَتِهِ لِدِينِهِ، وَ التَّوْفِيقِ لِمَا دَعا إِلَيْهِ مِنْ سَبِيلِهِ . اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ أَكْرَمُ مَقْصُودٍ، وَ أَكْرَمُ مَأْتِيٍّ، وَ قَدْ أَتَيْتُكَ مُتَقَرِّباً إِلَيْكَ بِابْنِ بِنْتِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ آبائِهِ الطَّاهِرِينَ وَ أَبْنائِهِ الطَّيِّبِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تُخَيِّبْ سَعْيِي، وَ لَا تَقْطَعْ رَجائِي، وَ اجْعَلْنِي عِنْدَكَ وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ . (1)
بعد وارد شو، و پای راست خود را مقدّم دار و بگو:
ص: 1164
بِسْمِ اللّٰهِ، وَ بِاللّٰهِ، وَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ عَلَىٰ مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ لِجَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ . (1) همین که به در بارگاه شریف رسیدی بایست، و طلب اذن کن و بگو:أَ أَدْخُلُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، أَ أَدْخُلُ يَا نَبِيَّ اللّٰهِ، أَ أَدْخُلُ يَا مُحَمَّدَ بنَ عَبْدِاللّٰهِ، أَ أَدْخُلُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، أَ أَدْخُلُ يَا أَبا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ، أَ أَدْخُلُ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ الْحُسَيْنَ، أَ أَدْخُلُ يَا أَبا مُحَمَّدٍ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ، أَ أَدْخُلُ يَا أَبا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ اِبْنَ عَلِيٍّ، أَ أَدْخُلُ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ، أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ يَا أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ، أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ يَا أَبا جَعْفَرٍ، أَ أَدْخُلُ يا مَوْلايَ مُحَمَّدَ اِبْنَ عَلِيٍّ، (2) سپس وارد شو، و چهار مرتبه بگو: اللّه أَكْبَرُ و مقابل قبر بایست، و قبله را پشت کتف خود قرار بده، آنگاه بگو:
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللّه وَ ابْنَ وَلِیِّهِ ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللّه (3)
ص: 1165
وَ ابْنَ حُجَّتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفِيَّ اللّٰهِ وَ ابْنَ صَفِيِّهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا أَمِينَ اللّٰهِ وَ ابْنَ أَمِينِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا نُورَ اللّٰهِ فِي ظُلُماتِ الْأَرْضِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا إِمامَ الْهُدىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَلَمَ الدِّينِ وَ التُّقىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خازِنَ عِلْمِ النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا خازِنَ عِلْمِ الْمُرْسَلِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا نائِبَ الْأَوْصِياءِ السَّابِقِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَعْدِنَ الْوَحْيِ الْمُبِينِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صاحِبَ الْعِلْمِ الْيَقِينِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَيْبَةَ عِلْمِ الْمُرْسَلِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْإِمامُ الصَّالِحُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْإِمامُ الزَّاهِدُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْإِمامُ الْعابِدُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْإِمامُ السَّيِّدُ الرَّشِيدُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمَقْتُولُ الشَّهِيدُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ وَ ابْنَ وَصِيِّهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ عَنِ اللّٰهِ (1)
ص: 1166
مَا حَمَّلَكَ، وَ حَفِظْتَ مَا اسْتَوْدَعَكَ، وَ حَلَّلْتَ حَلالَ اللّٰهِ، وَ حَرَّمْتَ حَرامَ اللّٰهِ، وَ أَقَمْتَ أَحْكامَ اللّٰهِ، وَ تَلَوْتَ كِتابَ اللّٰهِ، وَ صَبَرْتَ عَلَى الْأَذىٰ فِي جَنْبِ اللّٰهِ، وَ جاهَدْتَ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلَىٰ مَا مَضىٰ عَلَيْهِ آباؤُكَ الطَّاهِرُونَ وَ أَجْدادُكَ الطَّيِّبُونَ الْأَوْصِياءُ الْهادُونَ الْأَئِمَّةُ الْمَهْدِيُّونَ، لَمْ تُؤْثِرْ عَمىً عَلَىٰ هُدىً، وَ لَمْ تَمِلْ مِنْ حَقٍّ إِلىٰ باطِلٍ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ نَصَحْتَ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ أَنَّكَ أَدَّيْتَ الْأَمانَةَ، وَ اجْتَنَبْتَ الْخِيانَةَ، وَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ عَبَدْتَ اللّٰهَ مُخْلِصاً مُجْتَهِداً مُحْتَسِباً حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، فَجَزاكَ اللّٰهُ عَنِ الْإِسْلامِ وَ أَهْلِهِ أَفْضَلَ الْجَزاءِ وَ أَشْرَفَ الْجَزاءِ أَتَيْتُكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ زائِراً، عارِفاً بِحَقِّكَ مُقِرّاً بِفَضْلِكَ، مُحْتَمِلاً لِعِلْمِكَ، مُحْتَجِباً بِذِمَّتِكَ، عائِذاً بِقَبْرِكَ، (1)
ص: 1167
لائِذاً بِضَرِيحِكَ، مُسْتَشْفِعاً بِكَ إِلَى اللّٰهِ، مُوالِياً لِأَوْلِيائِكَ، مُعادِياً لِأَعْدائِكَ، مُسْتَبْصِراً بِشَأْنِكَ وَ بِالْهُدَى الَّذِي أَنْتَ عَلَيْهِ، عالِماً بِضَلالَةِ مَنْ خالَفَكَ وَ بِالْعَمَى الَّذِي هُمْ عَلَيْهِ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي، وَ أَهْلِي وَ مالِي وَ وَلَدِي، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ؛ أَتَيْتُكَ مُتَقَرِّباً بِزِيارَتِكَ إِلَى اللّٰهِ تَعَالىٰ، وَ مُسْتَشْفِعاً بِكَ إِلَيْهِ، فَاشْفَعْ لِي عِنْدَ رَبِّكَ، لِيَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي، وَ يَعْفُوَ عَنْ جُرْمِي، وَ يَتَجاوَزَ عَنْ سَيِّئاتِي، وَ يَمْحُوَ عَنِّي خَطِيئاتِي، وَ يُدْخِلَنِي الْجَنَّةَ، وَ يَتَفَضَّلَ عَلَيَّ بِما هُوَ أَهْلُهُ، وَ يَغْفِرَ لِي وَ لِآبائِي، وَ لِإِخْوانِي وَ أَخَواتِي، وَ لِجَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، فِي مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا؛ بِفَضْلِهِ ومَنِّهِ . (1) سپس خود را بر قبر بینداز، و آن را ببوس، و دو طرف صورت خود را بر آن بگذار، و به آنچه که خواهی دعا کن، آنگاه رو به جانب سر برگرد و بگو:
ص: 1168
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ يَا مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْإِمامُ الْهادِي، وَ الْوَلِيُّ الْمُرْشِدُ، وَ أَنَّكَ مَعْدِنُ التَّنْزِيلِ، وَ صَاحِبُ التَّأْوِيلِ، وَ حَامِلُ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ، وَ الْعَالِمُ الْعَادِلُ، وَ الصَّادِقُ الْعَامِلُ، يَا مَوْلايَ، أَنَا أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ مِنْ أَعْدائِكَ، وَ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ بِمُوالاتِكَ، فَصَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ آبائِكَ، وَ أَجْدادِكَ وَ أَبْنائِكَ وَ شِيعَتِكَ وَ مُحِبِّيكَ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
آنگاه دو رکعت نماز زیارت بجا آر، و در آن دو رکعت سوره یس و الرَّحمن یا هر سوره ای از قرآن که برایت آسان باشد بخوان، سپس به آنچه می خواهی دعا کن . زیارت دیگر: شیخ مفید و شیخ شهید و محمّد بن مشهدی فرموده اند: چون خواستی موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را در بغداد زیارت کنی، غسل کن، و حرم شریف را قصد نما، و بر در حرم بایست، و اذن دخول بطلب، آنگاه وارد حرم شو، درحالی که می گویی: بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ، وَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ عَلَىٰ (2)
ص: 1169
مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَوْلِيَاءِ اللّٰهِ . (1) سپس برو تا برابر قبر حضرت موسی بن جعفر قرار گیری، چون نزد قبر ایستادی بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا نُورَ اللّٰهِ فِي ظُلُماتِ الْأَرْضِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا بابَ اللّٰهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ تَلَوْتَ الْكِتَابَ حَقَّ تِلاوَتِهِ، وَ جَاهَدْتَ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَ صَبَرْتَ عَلَى الْأَذَىٰ فِي جَنْبِهِ مُحْتَسِباً، وَ عَبَدْتَهُ مُخْلِصاً حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، أَشْهَدُ أَنَّكَ أَوْلَىٰ بِاللّٰهِ وَ بِرَسُولِهِ، وَ أَنَّكَ ابْنُ رَسُولِ اللّٰهِ حَقّاً، أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ مِنْ أَعْدائِكَ، وَ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ بِمُوالاتِكَ، أَتَيْتُكَ يَا مَوْلايَ عارِفاً بِحَقِّكَ، مُوالِياً لِأَوْلِيائِكَ، مُعادِياً لِأَعْدائِكَ، فَاشْفَعْ لِي عِنْدَ رَبِّكَ . (2) پس خود را بر قبر بینداز، و آن را ببوس
ص: 1170
و گونه هایت را به روی آن بگذار، آنگاه برگرد و به جانب سر بیا و بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ صادِقٌ، أَدَّيْتَ ناصِحاً، وَ قُلْتَ أَمِيناً، وَ مَضَيْتَ شَهِيداً، لَمْ تُؤْثِرْ عَمىً عَلَى الْهُدىٰ، وَ لَمْ تَمِلْ مِنْ حَقٍّ إِلىٰ باطِلٍ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ آبائِكَ وَ أَبْنائِكَ الطَّاهِرِينَ . (1)
پس قبر نورانی را ببوس و دو رکعت نماز زیارت بجای آر، و بعد از این دو رکعت، هر نمازی که خواستی بخوان، آنگاه به سجده رو و بگو:
اَللّٰهُمَّ إِلَيْكَ اعْتَمَدْتُ، وَ إِلَيْكَ قَصَدْتُ، وَ بِفَضْلِكَ رَجَوْتُ، وَ قَبْرَ إِمامِيَ الَّذِي أَوْجَبْتَ عَلَيَّ طاعَتَهُ زُرْتُ، وَ بِهِ إِلَيْكَ تَوَسَّلْتُ، فَبِحَقِّهِمُ الَّذِي أَوْجَبْتَ عَلَىٰ نَفْسِكَ اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ؛ يَا كَرِيمُ . (2) پس طرف راست صورت خود را بر قبر بگذار و بگو:اَللّٰهُمَّ قَدْ عَلِمْتَ حَوائِجِي، (3)
ص: 1171
فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْضِها . (1)
آنگاه جانب چپ صورت را بر قبر بگذار و بگو:اَللّٰهُمَّ قَدْ أَحْصَيْتَ ذُنُوبِي، فَبِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْها، وَ تَصَدَّقْ عَلَيَّ بِما أَنْتَ أَهْلُهُ . (2) سپس به سجده برو، و صد مرتبه بگو: شُکراً شُکراً آنگاه سر از سجده بردار، و به آنچه خواهی و برای هرکه خواهی و او را دوست داری، دعا کن .
مؤلّف گوید: سیّد جلیل علی بن طاووس (رضی اللّه عنه) در کتاب «مصباح الزائر» در یکی از زیارت حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) این صلوات بر حضرت را که مشتمل بر شمّه ای از فضایل و مناقب و عبادات و مصائب آن جناب است نقل کرده: البته زائر، خود را از فیض خواندن آن محروم نسازد .
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَصِيِّ الْأَبْرارِ، وَ إِمامِ الْأَخْيارِ، وَ عَيْبَةِ الْأَنْوارِ، وَ وارِثِ السَّكِينَةِ وَ الْوَقارِ، وَ الْحِكَمِ وَ الْآثارِ، الَّذِي كانَ (3)
ص: 1172
يُحْيِي اللَّيْلَ بِالسَّهَرِ إِلَى السَّحَرِ، بِمُواصَلَةِ الاسْتِغْفارِ، حَلِيفِ السَّجْدَةِ الطَّوِيلَةِ، وَ الدُمُوعِ الْغَزِيرَةِ، وَ الْمُناجاةِ الْكَثِيرَةِ، وَ الضَّراعاتِ الْمُتَّصِلَةِ، وَ مَقَرِّ النُّهىٰ وَ الْعَدْلِ، وَ الْخَيْرِ وَ الْفَضْلِ، وَ النَّدىٰ وَ الْبَذْلِ، وَ مَأْلَفِ الْبَلْوىٰ وَ الصَّبْرِ، وَ الْمُضْطَهَدِ بِالظُّلْمِ، وَ الْمَقْبُورِ بِالْجَوْرِ، وَ الْمُعَذَّبِ فِي قَعْرِ السُّجُونِ وَ ظُلَمِ الْمَطَامِيرِ، ذِي السَّاقِ الْمَرْضُوضِ بِحَلَقِ الْقُيُودِ، وَ الْجَنازَةِ الْمُنَادىٰ عَلَيْها بِذُلِّ الاسْتِخْفافِ، وَ الْوارِدِ عَلَىٰ جَدِّهِ الْمُصْطَفىٰ، وَ أَبِيهِ الْمُرْتَضىٰ، وَ أُمِّهِ سَيِّدَةِ النِّساءِ (1) بِإِرْثٍ مَغْصُوبٍ، وَ وِلاءٍ مَسْلُوبٍ، وَ أَمْرٍ مَغْلُوبٍ، وَ دَمٍ مَطْلُوبٍ، وَ سَمٍّ مَشْرُوبٍ ؛ اَللّٰهُمَّ وَ كَمَا صَبَرَ عَلَىٰ غَلِيظِ الْمِحَنِ، وَ تَجَرَّعَ غُصَصَ الْكُرَبِ، وَ اسْتَسْلَمَ لِرِضاكَ، وَ أَخْلَصَ الطَّاعَةَ لَكَ، وَ مَحَضَ الْخُشُوعَ، وَ اسْتَشْعَرَ الْخُضُوعَ، وَ عادَى الْبِدْعَةَ وَ أَهْلَها، وَ لَمْ يَلْحَقْهُ فِي شَيْءٍ مِنْ أَوامِرِكَ وَ نَواهِيكَ (2)
ص: 1173
لَوْمَةُ لائِمٍ، صَلِّ عَلَيْهِ صَلاةً نامِيَةً مُنِيفَةً زاكِيَةً، تُوجِبُ لَهُ بِها شَفاعَةَ أُمَمٍ مِنْ خَلْقِكَ، وَ قُرُونٍ مِنْ بَراياكَ، وَ بَلِّغْهُ عَنَّا تَحِيَّةً وَ سَلاماً، وَ آتِنا مِنْ لَدُنْكَ فِي مُوالاتِهِ فَضْلاً وَ إِحْساناً وَ مَغْفِرَةً وَ رِضْواناً، إِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَمِيمِ، وَ التَّجاوُزِ الْعَظِيمِ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
همان سه عالم بزرگوار فرموده اند: متوجه به جانب قبر ابی جعفر محمّد بن علیّ الجواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) شو، که پشت سر جدّ بزرگوار خود مدفون است . چون نزد قبر آن حضرت ایستادگی بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا نُورَ اللّٰهِ فِي ظُلُماتِ الْأَرْضِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ آبائِكَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ أَبْنائِكَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ أَوْلِيائِكَ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ (2)
ص: 1174
بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ تَلَوْتَ الْكِتابَ حَقَّ تِلاوَتِهِ، وَ جاهَدْتَ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَ صَبَرْتَ عَلَى الْأَذىٰ فِي جَنْبِهِ، حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ؛ أَتَيْتُكَ زائِراً، عارِفاً بِحَقِّكَ، مُوالِياً لِأَوْلِيائِكَ، مُعادِياً لِأَعْدائِكَ، فَاشْفَعْ لِي عِنْدَ رَبِّكَ . (1) آنگاه قبر را ببوس و صورت خود را بر آن بگذار، سپس دو رکعت نماز زیارت بجا آر، و بعد از آن هر نمازی که خواهی بخوان، پس به سجده رو و بگو: اِرْحَمْ مَنْ أَساءَ وَ اقْتَرَفَ، وَ اسْتَكانَ وَ اعْتَرَفَ . (2) آنگاه طرف راست صورت را بر زمین بگذار و بگو: إِنْ كُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ فَأَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ . (3) سپس طرف چپ صورت را روی زمین بگذارد و بگو: عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِكَ فَلْيَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِكَ يَا كَرِيمُ . (4)
آنگاه به سجده بازگرد و صد مرتبه بگو: شکراً شکراً(5) . زیارتی دیگر: سیّد ابن طاووس در کتاب «مزار» فرموده:
ص: 1175
چون موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را زیارت کردی، نزد قبر حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) می ایستی، و آن را می بوسی و می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبا جَعْفَرٍ، مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ، الْبَرَّ التَّقِيَّ الْإِمامَ الْوَفِيَّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الرَّضِيُّ الزَّكِيُّ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا نَجِيَّاللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا سَفِيرَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا سِرَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ضِياءَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا سَناءَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا كَلِمَةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا رَحْمَةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا النُّورُ السَّاطِعُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الْبَدْرُ الطَّالِعُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الطَّيِّبُ مِنَ الطَّيِّبِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الطَّاهِرُ مِنَ الْمُطَهَّرِينَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الْآيَةُ الْعُظْمىٰ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الْحُجَّةُ الْكُبْرىٰ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الْمُطَهَّرُ مِنَ الزَّلَّاتِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الْمُنَزَّهُ عَنِ الْمُعْضِلاتِ، (الْمُعْظِلاتِ) ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَلِیُّ عَنْ نَقْصِ (1)
ص: 1176
الْأَوْصَافِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الرَّضِيُّ عِنْدَ الْأَشْرافِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَمُودَ الدِّينِ ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَلِيُّ اللّٰهِ وَ حُجَّتُهُ فِي أَرْضِهِ، وَ أَنَّكَ جَنْبُ اللّٰهِ، وَ خِيَرَةُ اللّٰهِ، وَ مُسْتَوْدَعُ عِلْمِ اللّٰهِ وَ عِلْمِ الْأَنْبِياءِ، وَ رُكْنُ الْإِيمانِ، وَ تَرْجُمانُ الْقُرْآنِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مَنِ اتَّبَعَكَ عَلَى الْحَقِّ وَ الْهُدىٰ، وَ أَنَّ مَنْ أَنْكَرَكَ وَ نَصَبَ لَكَ الْعَداوَةَ عَلَى الضَّلالَةِ وَ الرَّدىٰ، أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ وَ إِلَيْكَ مِنْهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ . (1) و در صلوات بر آن حضرت بگو:اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، الزَّكِيِّ التَّقِيِّ، وَ الْبَرِّ الْوَفِيِّ، وَ الْمُهَذَّبِ النَّقِيِّ، هادِي الْأُمَّةِ، وَ وارِثِ الْأَئِمَّةِ، وَ خازِنِ الرَّحْمَةِ، وَ يَنْبُوعِ الْحِكْمَةِ، وَ قائِدِ الْبَرَكَةِ، وَ عَدِيلِ الْقُرْآنِ فِي الطَّاعَةِ، وَ واحِدِ الْأَوْصِياءِ فِي الْإِخْلاصِ وَ الْعِبادَةِ، وَ حُجَّتِكَ الْعُلْيا، وَ مَثَلِكَ الْأَعْلىٰ، وَ كَلِمَتِكَ الْحُسْنىٰ، (2)
ص: 1177
الدَّاعِي إِلَيْكَ، وَ الدَّالِّ عَلَيْكَ، الَّذِي نَصَبْتَهُ عَلَماً لِعِبادِكَ، وَ مُتَرْجِماً لِكِتابِكَ، وَ صادِعاً بِأَمْرِكَ، وَ ناصِراً لِدِينِكَ، وَ حُجَّةً عَلَىٰ خَلْقِكَ، وَ نُوراً تَخْرُقُ بِهِ الظُّلَمَ، وَ قُدْوَةً تُدْرَكُ بِهَا الْهِدايَةُ، وَ شَفِيعاً تُنالُ بِهِ الْجَنَّةُ . اَللّٰهُمَّ وَ كَما أَخَذَ فِي خُشُوعِهِ لَكَ حَظَّهُ، وَ اسْتَوْفىٰ مِنْ خَشْيَتِكَ نَصِيبَهُ، فَصَلِّ عَلَيْهِ أَضْعافَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ وَلِيٍّ ارْتَضَيْتَ طاعَتَهُ، وَ قَبِلْتَ خِدْمَتَهُ، وَ بَلِّغْهُ مِنَّا تَحِيَّةً وَ سَلاماً، وَ آتِنا فِي مُوالاتِهِ مِنْ لَدُنْكَ فَضْلاً وَ إِحْساناً وَ مَغْفِرَةً وَ رِضْواناً، إِنَّكَ ذُو الْمَنِّ الْقَدِيمِ، وَ الصَّفْحِ الْجَمِيلِ . (1) آنگاه نماز زیارت بخوان و پس از سلام بگو:أَنْتَ الرَّبُّ وَ أَنَا الْمَرْبُوبُ (2) تا آخر دعا که در کتابهای زیارتی معتبر روایت شده است .
زیارتی دیگر: شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه روایت کرده: چون خواستی آن حضرت را زیارت کنی، غسل کن، و خود را پاکیزه نما، و دو جامه پاک بپوش، و
ص: 1178
در زیارت آن جناب بگو:
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ ابْنِ عَلِيٍّ، الْإِمامِ التَّقِيِّ النَّقِيِّ، الرَّضِيِّ الْمَرْضِيِّ، وَحُجَّتِكَ عَلَىٰ مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ، وَمَنْ تَحْتَ الثَّرىٰ، صَلاةً كَثِيرَةً نامِيَةً زاكِيَةً مُبارَكَةً مُتَواصِلَةً مُتَرادِفَةً مُتَواتِرَةً كَأَفْضَلِ مَاصَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍمِنْ أَوْلِيائِكَ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا نُورَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا إِمامَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وارِثَ عِلْمِ النَّبِيِّينَ، وَ سُلالَةَ الْوَصِيِّينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا نُورَ اللّٰهِ فِي ظُلُماتِ الْأَرْضِ؛ أَتَيْتُكَ زائِراً، عارِفاً بِحَقِّكَ، مُعادِياً لِأَعْدائِكَ، مُوالِياً لِأَوْلِيائِكَ، فَاشْفَعْ لِي عِنْدَ رَبِّكَ . (1)
آنگاه حاجت خود را بخواه، و بعد از آن در بارگاهی که قبر حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) است چهار رکعت نماز بالای سر بخوان، دو رکعت برای حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ)، دو رکعت برای حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) و نزد سر حضرت موسی بن
ص: 1179
جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) که مقابل قبور قریش است نماز بجا نیاور، که آن ها را قبله خود قرار دادن جایز نیست . مؤلّف گوید: از کلام شیخ صدوق، ظاهر می شود، که در آن زمانها قبر شریف موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) جدا بود، و بارگاه و در جداگانه داشته، مردم پس از زیارت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) بیرون رفته و در بارگاه حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد می شدند .
بخش اوّل:آنکه برای هر کدام جداگانه باید خواند . شیخ جلیل جعفر بن محمّد قولویه در کتاب «کامل الزیارات» از حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: در زیارت هر یک از آن دو امام بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا نُورَ اللّٰهِ فِي ظُلُماتِ الْأَرضِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَنْ بَدَا لِلّٰهِ فِي شَأْنِهِ؛ أَتَيْتُكَ زائِراً، عارِفاً بِحَقِّكَ، مُعادِياً لِأَعْدائِكَ، مُوالِياً لِأَوْلِيائِكَ، فَاشْفَعْ لِي عِنْدَ رَبِّكَ يَا مَوْلايَ . (1) این زیارت
ص: 1180
در نهایت اعتبار است و شیخ صدوق و شیخ کلینی و شیخ طوسی هم با اختلاف کمی آن را ذکر کرده اند .
بخش دوم: زیارتی است که به قرائتش، آن دو امام دو امام (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) زیارت می شوند، و آن چنان است که شیخ مفید و شهید و محمّد بن مشهدی ذکر کرده اند، که در زیارت آن بزرگواران، همین که نزد ضریح ایستادی می گویی:
السَّلامُ عَلَيْكُما يَا وَلِيَّيِ اللّٰه ؛ السَّلامُ عَلَيْكُما يَا حُجَّتَيِ اللّٰهِ؛ السَّلامُ عَلَيْكُما يَا نُورَيِ اللّٰهِ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ ؛ أَشْهَدُ أَنَّكُما قَدْ بَلَّغْتُما عَنِ اللّٰهِ مَا حَمَّلَكُما، وَ حَفِظْتُما مَا اسْتُودِعْتُما، وَ حَلَّلْتُما حَلالَ اللّٰهِ، وَ حَرَّمْتُما حَرامَ اللّٰهِ، وَ أَقَمْتُما حُدُودَ اللّٰهِ، وَ تَلَوْتُما كِتابَ اللّٰهِ، وَ صَبَرْتُما عَلَى الْأَذىٰ فِي جَنْبِ اللّٰهِ مُحْتَسِبَيْنَ حَتَّىٰ أَتَاكُمَا الْيَقِينُ، أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ مِنْ أَعْدائِكُما، وَ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ بِوِلايَتِكُما، أَتَيْتُكُما زائِراً، عارِفاً بِحَقِّكُما، مُوالِياً لِأَوْلِيائِكُما؛ مُعادِياً لِأَعْدائِكُما، مُسْتَبْصِراً بِالْهُدَى الَّذِي أَنْتُما عَلَيْهِ، عارِفاً (1)
ص: 1181
بِضَلالَةِ مَنْ خالَفَكُما، فَاشْفَعا لِي عِنْدَ رَبِّكُما، فَإِنَّ لَكُما عِنْدَ اللّٰهِ جاهاً عَظِيماً، وَ مَقاماً مَحْمُوداً . (1) آنگاه تربت شریف آنجا را ببوس و سمت راست صورت خویش را بر آن بگذار، سپس به جانب سر مقدس آن بزرگواران برو و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكُما يَا حُجَّتَيِ اللّٰهِ فِي أَرْضِهِ وَ سَمائِهِ، عَبْدُكُما وَ وَلِيُّكُما زَائِرُكُما مُتَقَرِّباً إِلَى اللّٰهِ بِزِيارَتِكُما . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ لِي لِسانَ صِدْقٍ فِي أَوْلِيائِكَ الْمُصْطَفَيْنَ، وَ حَبِّبْ إِلَيَّ مَشاهِدَهُمْ، وَ اجْعَلْنِي مَعَهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
آنگاه برای هر یک دو رکعت نماز بجا آر، و خدا را به آنچه می خواهی بخوان .
مؤلّف گوید: چون در گذشته تقیّه بسیار شدید بود، برای زیارت این دو امام همام (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) زیارتهای مختصر و کوتاه تعلیم میدادند برای اینکه شیعیان از آسیب طاغوتیان محفوظ باشند، و اگر زائری خواهان زیارت مفصّل و بلند
ص: 1182
باشد زیارت جامعه را بخواند که برای ایشان بهترین زیارت است، به ویژه یکی از زیارات جامعه که از روایتش ظاهر می شود اختصاص بیشتری به حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) دارد، و آن زیارت، پس از این در آغاز زیارات جامعه خواهد آمد . [صفحه 1403] چون زائر قصد خروج از شهر را کرد آن دو بزرگوار را وداع کند، با دعاهای وداعی که از جمله آن ها دعایی است که شیخ طوسی علیه الرّحمه در کتاب «تهذیب» ذکر فرموده: که چون خواستی حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را وداع گویی نزد قبر بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلايَ، يَا أَبَا الْحَسَنِ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ أَسْتَوْدِعُكَ اللّٰهَ وَ أَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلامَ؛ آمَنَّا بِاللّٰهِ وَ بِالرَّسُولِ وَ بِما جِئْتَ بِهِ وَ دَلَلْتَ عَلَيْهِ . اَللّٰهُمَّ اكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِينَ . (1)
همچنین در وداع حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) می گویی: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰه، وَ رَحْمَةُ اللّٰه وَ بَرَكاتُهُ ؛ أَسْتَوْدِعُكَ اللّٰهَ وَ أَقْرَأُ عَلَيْكَ اَلسَّلامَ ؛ آمَنَّا بِاللّٰهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ بِما (2)
ص: 1183
جِئْتَ بِهِ وَ دَلَلْتَ عَلَيْهِ . اَللّٰهُمَّ اكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِينَ . (1)
آنگاه از خدا بخواه، که این آخرین زیارت تو نباشد و دوباره توفیق بازگشتن به دست آورید، و قبر را ببوس و دو سمت صورتت را بر قبر بگذار .
مؤلف گوید: از اموری که مناسب است در اینجا نقل شود، داستان سعید صالح صفیّ متقیّ حاج علی بغدادی است که شیخ ما در کتاب جنّة المأوی و النّجم الثاقب نقل کرده، و در النّجم الثّاقِب فرموده: اگر نبود در این کتاب شریف، جز این حکایت معتبر صحیح که در آن فواید بسیاری است، و در همین نزدیکی ها واقع شده، هرآینه در شرافت و نفاست آن کافی بود، آنگاه بعد از مقدماتی فرموده: حاجی مذکور اَیّده اللّه نقل کرده: بر گردن من هشتاد تومان سهم امام جمع شد . به نجف اشراف رفتم بیست تومان آن را به جناب علم الهدی و التّقی شیخ مرتضی اعلی اللّه مقامه و بیست تومان به جناب شیخ محمّد حسین مجتهد کاظمینی، و بیست تومان به جناب شیخ محمّد حسن شروقی دادم، و بر عهده ام بیست تومان باقی ماند، که قصد داشتم، در بازگشت به جناب شیخ محمّد حسن کاظمینی آل یاسین
ص: 1184
بدهم، چون به بغداد بازگشتم، خوش داشتم در ادای آنچه بر گردن من بود شتاب کنم، روز پنجشنبه بود، که به زیارت دو امام همام کاظمین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) مشرف شدم، پس از آن خدمت جناب شیخ سلّه اللّه رفتم و مقداری از آن بیست تومان را به ایشان دادم، و بقیّه را وعده کردم که پس از فروش بعضی از اجناس به تدریج به من حواله کنند، تا به اهلش برسانم، در بعد از ظهر آن روز تصمیم به بازگشت به بغداد گرفتم، ولی جناب شیخ فرمود بمانم، عذر آوردم که باید مزد کارگران کارخانه ریس بافی خود را بدهم، چون شیوه ام با پرداخت مزد آنان در عصر هر پنجشنبه بود، بر این پایه برگشتم چون یک سوم راه را تقریبا پیمودم، سید جلیلی را دیدم که از جانب بغداد رو به من می آید، چون نزدیک شد سلام کرد و دست های خود را برای مصافحه و معانقه گشود، و فرمود: اهلاً و سهلاً، سپس مرا در آغوش گرفت، معانقه کردیم، و هر دو یک دیگر را بوسیدیم، بر سر عمامه سبز روشنی داشت، و بر رخسار مبارکش خال سیاه بزرگی بود، پس ایستاد و فرمود: حاج علی خیر است، کجا می روی؟ گفتم: کاظمین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را زیارت کردم، و به بغداد باز می گردم، فرمود: امشب شب جُمعه است برگرد، گفتم: ای
ص: 1185
سرور من، متمکّن نیستم، فرمود: هستی، برگرد تا برای تو گواهی دهم که از موالیان جدّ من امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و از موالیان مایی، و نیز شیخ گواهی دهد، زیرا خدای تعالی امر فرموده: دو شاهد بگیرید . و این اشاره به مطلبی بود که در خاطر داشتم، که از جناب شیخ خواهش کنم، نوشته ای به من بدهد، که من از موالیان اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) هستم و آن را در کفن خود بگذارم . پس گفتم: تو چه می دانی، و چگونه شهادت می دهی؟ فرمود: کسی که حق او را به او میرسانند، چگونه آن رساننده را نمیشناسد؟ گفتم: کدام حق؟ فرمود: آنچه به وکیل من رساندی، گفتم: وکیل تو کیست؟ فرمود: شیخ محمّد حسن، گفتم وکیل توست؟ فرمود: وکیل من است، و به جناب آقا سید محمّد گفته بود، که ناگهان در خاطرم خطور کرد این سیّد بزرگوار، مرا به اسم خواند، با آنکه او را نمی شناسم؟ به خود گفتم شاید او مرا می شناسد، ولی من او را فراموش کرده ام باز در باطن خود گفتم: این سید از حق سادات، چیزی از من می خواهد، خوش دارم از سهم امام چیزی به او برسانم، گفتم: ای سیّد، نزد من از حق شما چیزی مانده، در امر آن به جناب شیخ محمّد حسن مراجعه کردم، تا حق شما را [یعنی حق سادات] به اجازه او
ص: 1186
ادا کنم، پس بر چهره من تبسمی کرد و فرمود: آری بعضی از حق ما را به وکلای ما در نجف اشرف رساندی، گفتم: آنچه ادا کردم پذیرفته شد؟ فرمود: آری . پس در خاطرم گذشت که این سیّد، نسبت به علمای اعلام می گوید: «وکلای ما!» و این در نظرم گران آمد، به خود گفتم: علما در گرفتن حقوق سادات، وکلایند و مرا غفلت گرفت . آنگاه فرمود: بازگرد جدّم را زیارت کن، بازگشتم درحالی که دست راست او، در دست چپ من بود . چون به راه افتادیم، دیدم طرف راست نهر آب سپید صافی جاری است، و درختان لیمو و نارنج و انار و انگور و غیر آن، همه با میوه همزمان، بی آنکه فصل آن ها باشد بالای سر ما سایه انداخته، گفتم: این نهر و این درختان چیست؟ فرمود: هرکس از موالیان ما زیارت کند جدّ ما را و نیز خود ما را، اینها با او خواهد بود . گفتم: می خواهم سؤالی بپرسم، فرمود: بپرس، گفتم: شیخ عبد الرّزاق مرحوم، مردی مدرّس بود، روزی نزد او رفتم، شنیدم میگفت: کسی که در طول عمر خود، روزها را روزه باشد، و شبها را به عبادت به سر برد، و چهل حج و چهل عمره بجا آورد، و در میان صفا و مروه بمیرد، و از موالیان امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) نباشد، برای او چیزی
ص: 1187
نیست، فرمود: آری و اللّه برای او چیزی نیست، آنگاه از حال یکی از خویشان خود پرسیدم، که آیا او از موالیان امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) است؟ فرمود: آری او و هر که متعلق به توست، گفتم: آقای ما، برای من پرسشی است، فرمود: بپرس، گفتم: تعزیه خوانان امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) میخوانند که سلیمان اعمش نزد شخصی آمد، و از زیارت سید الشهداء (عَلَيهِ السَّلَامُ) پرسید، گفت: بدعت است! پس در خواب هودجی را میان زمین و آسمان دید، پرسید: در آن هودج کیست؟ گفتند: فاطمه زهرا و خدیجه کبری (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) گفت: کجا میروند؟ گفتند: در این شب که شب جُمعه است به زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) میروند، آنگاه نوشته هایی را دید که از هودج فرو می ریزد، و در آن نوشته شده:
اَمانُ مِنَ النّارِ لِزُّوارِالحُسَینِ (عَلَيهِ السَّلَامُ) فی لَیلَةِ الجُمُعَة، اَمانُ مِنَ النّارِ یَومَ القیامَةِ . (1)
آیا این حدیث صحیح است؟ فرمود: آری خبری راست و تمام است . گفتم: آقای ما آیا صحیح است که می گویند هرکه حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در شب جُمعه زیارت کند، برای او
ص: 1188
امان است؟ فرمود: آری و اللّه، سپس اشک از دیدگان مبارکش جاری شد و گریست . گفتم: آقای ما پرسشی دیگر . فرمود: بپرس، گفتم: سال هزار و دویست و شصت و نه امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کردیم، و در درّود یکی از عربهای شروقیّه را، که از بادیه نشینان طرف شرقی نجف اشرفند، ملاقات کرده و او را مهمان کرده، از او پرسیدم ولایت امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) چگونه است؟ گفت: بهشت، امروز پانزده روز است که من از مال مولایم امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) خورده ام، نکیر و منکر را چه رسد که در قبر نزد من آیند! ! گوشت و خون من از طعام آن حضرت در مهمان خانه اش روییده، این صحیح است؟ علی بن موسی الرضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) میآید، و او را از منکر و نکیر خلاص می کند؟ فرمود: آری و اللّه جدّ من ضامن است . گفتم: آقای ما پرسش کوچکی است که می خواهم بپرسم، فرمود: بپرس گفتم: زیارت من از امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) پذیرفته است؟ فرمود: پذیرفته است ان شاء اللّه تعالی، گفتم آقای ما پرسشی دیگر، فرمود: بسم اللّه، گفتم: حاج محمّد حسین بزّازباشی فرزند مرحوم حاج احَمد بزّاز باشی آیا زیارتش پذیرفته است یا نه، و او با من در راه مشهد رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفیق و شریک در هزینه ها بوده است؟
ص: 1189
فرمود: عبد صالح زیارتش پذیرفته است . گفتم: آقای ما پرسشی دیگر . فرمود: بسم اللّه، گفتم: فلان که از اهل بغداد همسفر ما بود آیا زیارتش پذیرفته است؟ سکوت کرد، گفتم: آقای ما پرسش دیگر، فرمود: بسم اللّه، گفتم: سخنم را شنیدی یا نه؟ زیارتش پذیرفته است، یا پذیرفته نیست؟ با زجوابی نداد! حاجی مذکور نقل کرد که آنان چند نفر از مرفّهین اهل بغداد بودند که در این سفر پیوسته به لهو ولعب مشغول بودند، و آن شخص هم مادر خود را کشته بود، پس در راه به موضعی وسیع از جادّه رسیدیم که دو طرف آن باغها و روبروی شهر شریف کظمین است، و موضعی از آن جادّه از طرف راست پیوسته به باغهاست که از بغداد می آید، و آن متعلّق به بعضی از یتیمان سادات بود، که حکومت آن را به ستم داخل در جادّه کرد، و اهل تقوا و ورع ساکن این دو شهر [بغداد و کاظمین] همیشه از راه رفتن در آن در آن قطعه از زمین کناره می گیرند، ولی آن جناب را دیدم در آن قطعه راه می رود! گفتم: ای سید من این موضع مالع بعضی از یتیمان سادات است، تصرّف در آن روا نیست . فرمود: این موضع از اموال جدّ ما امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و فرزندان او و اولاد ماست، تصرّف در آن برای موالیان ما حلال است .
ص: 1190
در نزدیکی آن مکان در طرف راست باغی است متعلّق به شخصی که او را حاجی میرزا هادی می گفتند، و او از ثروتمندان غیر عرب در بغداد بود، گفتم: آقای ما آیا راست است که میگویند زمین باغ حاج میرزا هادی متعلّق به موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) است؟ فرموده: به این مسئله چه کار داری و از جواب روی گرداند .
پس به نهر آبی که از رود دجله برای آبیاری مزارع و باغهای آن حدود جدا می کنند و از جاده میگذرد رسیدیم، آنجا به طرف شهر دو راه وجود دارد: یکی راه سلطانی و دیگر راه سادات و آن جناب به راه سادات میل فرمود، گفتم بیار از راه سلطانی برویم . فرمود: نه از این راه مربوط به خود می رویم، پس آمدیم، چند قدمی نرفتیم که خود را بدون دیدن کوچه و بازار در صحن مقدّس موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) نزد کفشداری دیدیم، از طرف باب المراد که از سمت مشرق و طرف پایین پاست وارد ایوان شدیم و کنار در رواق مطهّر مکث نفرمود، و اذن دخول نخواند، داخل شد و کنار در حرم ایستاد سپس فرمود: زیارت کن، گفتم قاری نیستم، فرمود: برایت بخوانم؟ گفتم: آری، فرمود:
ص: 1191
أَ أَدْخُلُ يَا اللّٰه، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰه. اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَميرَ المُؤْمِنِينَ . (1)
همچنین بر یک یک امامان سلام کردند تا رسیدند به حضرت امام حسن عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ)، فرمودند:عَلَیْکَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ العَسْكَرِيِّ . (2) آنگاه فرمود: امام زمان خود را می شناسی؟ گفتم: چرا نمی شناسم! فرمود: بر امام زمان خود سلام کن، گفتم:اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حُجَّةَ اللّٰه يَا صَاحِبَ الزَّمانِ يَا ابْنَ الحَسَنِ . (3) پس تبسّم نمود و فرمود:عَلَیْکَ السَّلامُ وَ رَحمهُ اللّه وَ بَرَکَاتُهُ . (4) پس داخل حرم مطهر شدیم، و به ضریح مقدّس چسبیدیم و آن را بوسیدیم، آنگاه به من فرمود: زیارت کن، گفتم: من قاری نیستم . فرمود: برای تو زیارت بخوانم؟ گفتم: آری، فرمود کدام زیارت را می خواهی؟ گفتم: هر زیارت که افضل است مرا به آن زیارت ده، فرمود: زیارت «امین اللّه» افضل است، مشغول به
ص: 1192
خواندن شد و فرمود:
اَلسَّلامُ عَلَیْکُمَا یَا أَمِینَیِ اللّه فِی أَرْضِهِ، وَ حُجَّتَیْهِ عَلَی عِبَادِهِ . (1)
در این حال چراغ های حرم را روشن کردند، من دیدم شمع ها روشن است، ولی حرم نورانی به نوری دیگر است، نوری همانند نور آفتاب و شمع ها همانند چراغی بودند که روز در آفتاب روشن کنند و من آن چنان در غفلت بودم، که هیچ ملتفت این آیات نمی شدم، چون از زیارت فارغ شدند، از سمت پایین پا به پشت سر آمدند، و در طرف شرق ایستادند و فرمودند: آیا جدّم حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت می کنی؟ گفتم: آری شب جُمعه است زیارت می کنم، پس زیارت وارث را خواندند، درحالی که اذان گوها از اذان مغرب فارغ شدند و به من فرمود: به جماعت ملحق شو و نماز بخوان، و خود تشریف آورد، در مسجد پشت سر حرم مطهر در آنجا نماز جماعت منعقد بود، ولی ایشان در سمت راست امام جماعت، محاذی او ایستادند، و من وارد صف اول شدم و برایم برای ادای نماز جایی باز شد، چون فارغ شدم ایشنان را ندیدم، از مسجد بیرون آمدم، در حرم جستجو کردم ایشان را نیافتم، قصد داشتم ایشان را ملاقات کنم، و
ص: 1193
چند ریالی به ایشان بدهم، و شب نیز ایشان را نزد خود نگاه دارم که مهمان من باشد ناگاه از خود پرسیدم که آن سیّد که بود؟ و آیات و معجزات گذشته را مورد توجه قرار دادم، از اطاعتم نسبت به او، در بازگشتن به کاظمین، با آن کار مهمی که در بغداد داشتم، و مرا به اسم خواندند با اینکه او را ندیده بودم، و گفتار او که گفت: موالیان ما و اینکه من شهادت می دهم، و دیدن نهر جاری، و درختان میوه ها در غیر فصل مناسب و وقایع دیگری که گذشت همه سبب یقین من شد، که او حضرت مهدی (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، به ویژه در قسمت اذن دخول، و سؤال از من، بعد از سلام بر امام عسکری (عَلَيهِ السَّلَامُ) که امام زمان خود را می شناسی؟ چون پاسخ دادم می شناسم، فرمود: سلام کن، چون سلام کردم تبسّم کرد و جوادب داد . با شتاب نزد کفشدار آمدم، و از حال حضرتش پرسیدم، گفت: بیرون رفت، سپس پرسید این سیّد رفیق تو بود؟ گفتم: آری . در هر صورت به خانه مهماندار خود آمدم، و شب را در آنجا ماندم، چون صبح شد، نزد جناب شیخ محمّد حسن رفتم، و آنچه را دیده بودم نقل کردم، شیخ دستش را بر دهان خود گذاشت، و از اظهار این قصه و افشای این سرّ نهی کرد، و و فرمود: خدا تو را موفّق
ص: 1194
کند . من این واقعه را مخفی می داشتم، و برای هیچ کس اظهار نمی کردم، تا یک ماه از این قضیه گذشت، روزی در حرم مطهر بودم، سیّد بزرگواری را دیدم، که نزدیک من آمد و پرسید چه دیدی؟ و به داستان آن روز اشاره کرد، گفتم: چیزی ندیدم، باز آن سخن را تکرار کرد، و من به شدت انکار کردم، ناگهان از نظرم ناپدید شد و دیگر او را ندیدم .
بدانکه مسجد براثا از مساجد معروف و متبرّک است، و در بین بغداد و کاظمین در راه زائران واقع شده، ولی غالبا از فیض آن محروم بوده و با همه فضایل و شرافتی که برای آن نقل شده مورد بی اعتنایی است . حموی که از مورّخان سال ششصد است، در کتاب «معجم البلدان» گفته: براثا محله ای بود در طرف بغداد، در قبله کرخ، و در جنوب باب محول، و در آن مسجد جامعی بوده که شیعیان در آن نماز می خواندند که خراب شده و نیز گفته: شیعیان ما از زمان راضی باللّه خلیفه عباسی، در آن مسجد جمع می شدند، و سبّ [بدگویی] صحابه می کردند ولی به دستور راضی باللّه،
ص: 1195
ناگهان در آن مسجد ریختند، و هرکه را یافتند گرفتند و حبس کردند، و مسجد را خراب و با خاک یکسان کردند . شیعیان این خبر را به امیر الامرای بغداد «بحکم ما کافی» رساندند، او هم به تجدید بنا، و گسترش بنای مسجد، و محکم ساختن آن فرمان داد، و در بالای مسجد اسم راضی باللّه را نوشت . پیوسته آن مسجد آباد و محّل اقامه نماز بود، ولی پس از سال چهارصد و پنجاه تا الآن معطّل مانده! براثا پیش از بنای بغداد روستایی بوده، که گمان مردم آن است که حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) در زمانی که به جنگ خوارج نهروان میرفت گذارش به آن جا افتاد، و در مسجد جامع مذکور نماز خواند، و در حمّامی که در آن روستا بود وارد شد . «براثا» منسوب به ابو شعیب براثی عابد است، و او نخستین کسی بود که در «براثا» در کوخی [یعنی خانه ای که از نی ساخته بود] ساکن شد، و در آن کوخ خدا را عبادت می کرد، تا دختری از اولاد مستوفیان بزرگ که تربیت شده قصرها بود، گذارش به کوخ او افتاد، همین که نظرش به ابو شعیب افتاد و حال او را دید، از آن حال معنوی بسیار لذّت برد، و جذبه ابو شعیب او را در ربود، به اندازه ای که پای بند او شد، به ناچار نزد آن عابد زاهد آمد و گفت: می خواهم
ص: 1196
خادم تو باشم، گفت: میپذیرم به شرط اینکه از این شک و هیبئت خارج شوی، آن سعادتمند پذیرفت و از آنچه در اختیار داشت چشم پوشید، و آراسته به لباس عابدان شد . ابو شعیب او را به همسری برگزید، همین که آن دختر وارد کوخ شد، قطعه حصیری دید، که ابو شعیب آن را برای حفظ خویش از رطوبت زمین زیر بدن خود انداخته بود، دختر گفت:
من نزد تو نخواهم ماند، مگر وقتی که این قطعه حصیر را از زیر خود دور اندازی، زیرا از تو شنیدم که میگفتی زمین می گوید:
یَا ابْنَ آدَمَ تَجْعَلُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ حِجَاباً وَ أَنْتَ غَداً فِی بَطْنِی . (1)
ابو شعیب آن حصیر را دور انداخت و آن دختر چند سالی نزد او ماند و با هم به بهترین وجه عبادت می کردند، تا از دنیا رخت بربستند .
مؤلّف گوید: ما درکتاب «هدیة الزائرین» تعدادی از روایاتی را که در فضیلت این مسجد شریف است ذکر کردیم و گفتیم: از مجموع این اخبار چند فضیلت برای این مسجد به دست می آید که اگر هریک از آن ها در هر مسجدی باشد،
ص: 1197
سزاوار است انسان کوله بار خود برگیرد، و سختی راه را به جان بخرد، تا به فیض نماز و دعای در آن نائل و بهره مند شود: اول: حق تعالی مقرّر فرموده که در آن زمین فرو نیاید، هیچ رهبری با لشکرش جز پیغمبر یا وصی او . دوم: خانه حضرت مریم (عَلَيهَا السَّلَامُ) است . سوم: زمین حضرت عیسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) است . چهارم: اینکه چشمه ای در آنجاست که برای حضرت مریم (عَلَيهَا السَّلَامُ) ظاهر شده . پنجم: ظاهر ساختن حضرت امیر (عَلَيهِ السَّلَامُ) آن چشمه را به اعجاز خویش . ششم: بودن سنگ سپید متبرکی که مریم (عَلَيهَا السَّلَامُ) حضرت عیسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در آن محل بر آن سنگ نهاده بود . هفتم: بیرون آوردن امیر مؤمنان آن سنگ را با اعجاز و نصب آن به سمت قبله، و خواندن نماز به سوی آن . هشتم: اینکه حضرت امیر مومنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و دو نوباوه او حضرت مجتبی و سید الشهدا (عَلَيهِم السَّلَامُ) در آن مکان نماز بجا آوردند . نهم: توقف امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) به مدت چهار روز در آنجا، نماز خواندند . دهم: نماز خواندن پیغمبران به خصوص حضرت خلیل الرحمن در آنجا . یازدهم: اینکه قبر پیامبری در آنجا است . و شاید آن پیامبر حضرت یوشع باشد، که شیخ مرحوم فرموده: قبرش در خارج کاظمین در قبله مسجد براثاست . دوازدهم:
ص: 1198
برگشتن آفتاب برای حضرت امیر (عَلَيهِ السَّلَامُ) در آنجا . با این شرافت و فضیلت، و بروز آیات الهی و معجزات حیدری در آن مکان، معلوم نیست از هزار نفر زائر یکی هم به آنجا برود، با اینکه مسجد سر راه آنان است و به کرّات از آنجا عبور می کنند، و اگر به طور اتفاق کسی بخواهد آن مواهب را درک کند، چون به آنجا برسد و ببیند در مسجد بسته است، از دادن اندکی پول، برای بازکردن آن دریغ می کند، و خود را از این همه مواهب بزرگ محروم می کند، و حال آنکه گاهی برای تماشای بغداد، و عمارات ستم گران پول های گزافی می پردازند . چه رسد به پرداخت پول های بسیاری که برای تنوع در معاش و خرید اجناس نحس نجس یهودیان بغداد، که گویا این مصارف سنگین، و خرج های فوق العاده، و پرداخته ای اضافی، از شرایط کامل شدن زیارت بیشتر زائران است و اللّه المستعان!
یعنی، جناب ابو عمرو عثمان بن سعید اسدی، و جناب ابو جعفر محمّد بن عثمان، و شیخ ابو القاسم حسین بن روح نوبختی، و شیخ جلیل ابو الحسن علی بن محمّد سمری (رضی اللّه عنهم) .
ص: 1199
بدانکه از جمله تکالیف زائران در ایّام توقّف در شهر مقدّس کاظمین رفتن به بغداد، برای زیارت این چهار نایب خاص امام عصر (صلوات اللّه علیه) است، که حتی اگر قبر هر یک از آن ها در شهرهای دوردست قرار می داشت، شایسته بود انسان راههای سخت و طولانی را طی کند و رنج و سختی سفر را به جان بپذیرد، و به فیض زیارت آن ها نایل گردد، زیرا در میان همه اصحاب خاصّ امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) کسی به بزرگی و جلالت قَدر ایشان نمی رسد . اینان نزدیک هفتاد سال به منصب سفارت و وساطت میان امام (عَلَيهِ السَّلَامُ) و مؤمنان فایز شدند، و بر دست ایشان کرامات بسیار و خوارق عادات بی شمار جاری گردید، و گفته شده:
بعضی از علما قایل به عصمت ایشان شده اند، و مخفی نیست که همچنان که این بزرگواران در زمان حیات خود، واسط میان ولی عصر (صلوات اللّه علیه) و مردم بودند، و از جمله مناصب ایشان، رساندن درخواستها و نامه های حاجات مردم به آن حضرت بود، اکنون هم به همان منصب شریف مفتخرند، و باید نامه های حاجات، که در سختی ها نوشته می شود توسط ایشان، به آن حضرت برسد، چنان که در جای خود معلوم گریده . خلاصه، فضایل و مناقب ایشان
ص: 1200
بیشتر از آن است که ذکر شود، و همین اندازه برای ترغیب زائران، برای درک فیض زیارتشان کافی است .
اما کیفیّت زیارت ایشان: به صورتی است که شیخ طوسی در کتاب «تهذیب» و سیّد ابن طاووس در «مصباح الزائر» ذکر کرده اند، و آن را به جناب ابو القاسم حسین بن روح (رَحمهُ اللّه علیه) نسبت داده اند که فرموده است در زیارت ایشان بر رسول خدا سلام می کنی، و بعد از آن حضرت، به امیر مومنان و خدیجه کبری و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین و بر هر یک از امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) تا صاحب الزمان (صلوات اللّه علیه) و آنگاه می گویی اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا فُلانَ بْنَ فُلانٍ : (سلام بر تو ای فلان بن فلان) و به جای «فلان بن فلان» اسم صاحب قبر و پدر او را ذکر می کنی:
أَشْهَدُ أَنَّكَ بَابُ الْمَوْلَىٰ، أَدَّيْتَ عَنْهُ وَ أَدَّيْتَ إِلَيْهِ، مَا خَالَفْتَهُ وَ لَا خَالَفْتَ عَلَيْهِ، قُمْتَ خاصّاً، وَ انْصَرَفْتَ سابِقاً؛ جِئْتُكَ عارِفاً بِالْحَقِّ الَّذِي أَنْتَ عَلَيْهِ، وَ أَنَّكَ مَا خُنْتَ فِي التَّأْدِيَةِ وَ السَّفارَةِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنْ بابٍ مَا أَوْسَعَهُ، (أَوْسَعَکَ)، (1)
ص: 1201
وَمِنْ سَفِيرٍ مَا آمَنَكَ، وَ مِنْ ثِقَةٍ مَا أَمْكَنَكَ، أَشْهَدُ أَنَّ اللّٰهَ اخْتَصَّكَ بِنُورِهِ، حَتَّىٰ عَايَنْتَ الشَّخْصَ، فَأَدَّيْتَ عَنْهُ وَ أَدَّيْتَ إِلَيْهِ . (1) بعد باز می گردی و دوباره بر معصومان از رسول خدا تا صاحب الزمان (عَلَيهِم السَّلَامُ) سلام می کنی، و پس از آن می گویی: جِئْتُكَ مُخْلِصاً بِتَوْحِيدِ اللّٰهِ، وَ مُوالاةِ أَوْلِيَائِهِ، وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِهِم (أَعْدَائِهِ )، وَ مِنَ الَّذِينَ خالَفُوكَ؛ يَا حُجَّةَ الْمَوْلىٰ، وَ بِكَ إِلَيْهِمْ (اللّهمَ) تَوَجُّهِی، وَ بِهِمْ إِلَی اللّه (إِلَیْکَ) تَوَسُّلِی . (2) سپس دعا می کنی و از حق تعالی می طلبی آنچه را که میخواهی، که ان شاء اللّه اجابت می شود .
مؤلّف گوید: سزاوار است در بغداد زیارت شود، شیخ اجلّ عالی مقام ثقة الاسلام محمّد بن یعقوب کلینی عطر اللّه مرقده که شیخ و رئیس شیعه و أوثق وأثبت ایشان در حدیث بود، و کتاب شریف کافی را که روشنی چشم شیعه است، در مدت بیست سال تألیف کرد، و الحق منّت عظیم بر شیعه، به ویژه بر اهل علم نهاد، و به خاطر جلالت
ص: 1202
و عظمت شأن آن بزرگ، ابن اثیر او را احیا کننده مذهب امامیه در آغاز سال سیصد هجری برشمرده است، پس از آنکه مولای ما حضرت ثامن الائمه صلوات اللّه علیه را احیاگر این مذهب در آغاز سال دویست هجری به حساب آورده است و ما در کتاب «هدّیه» بیشتر علمایی را که در مشاهد مشرّفه مدفونند ذکر کردیم، به آنجا رجوع کنید .
بدان که از تکالیف زائران در شهر کاظمین، رفتن به مدائن است، برای زیارت عبد صالح الهی، جناب سلمان محمّدی رضوان اللّه علیه که نخستین ارکان اربعه است، و خاص به شرافتِ سَلمانُ مِنّا اَهلَ البَیتِ و درآمده در شمار اهل بیت نبوّت و عصمت است . در فضیلت او جناب رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: «سلمان دریایی است که نخشکد، و گنجی است که پایان نپذیرد، سلمان از ما اهل بیت است، حکمت میبخشد و برهان می آورد .» حضرت امیر (عَلَيهِ السَّلَامُ) او را مانند لقمان، بلکه امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) او را بهتر از لقمان دانسته، و حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) او را از متوسّمین [کسانی که با تمام وجودشان در صدد شناخت حق و در جستجوی حقایق الهی اند] برشمرده . از
ص: 1203
روایات استفاده می شود که آن جناب اسم اعظم را می دانست و از محدّثین به فتح دال [کسی که فرشتگان با او سخن می گویند] بوده است . برای ایمان ده درجه است و او در درجه دهم قرار داشت و عالم به غیب و زمان مرگ افراد بود، و در دنیا از خوراکی های بهشت تناول فرمود و بهشت مشتاق و عاشق او بود و خدا و رسول او را دوست داشتند و حق تعالی پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را به محبّت چهار نفر امر فرمود که سلمان یکی از ایشان است و آیاتی در مدح او و همتایان او نازل شد و جبراییل هرگاه بر حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرود میآمد امر می کرد از جانب پروردگار به سلمان سلام برساند و او را به علم منایا [زمان مرگ افراد] و بلایا و انساب مطلّع گرداند و شبها برای او در خدمت پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) مجلس انسی بوده حضرت رسول و امیر مؤمنان (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) چیزهایی از مخزون و مکنون علم خدا به او تعلیم کردند که غیر او قابلیت و قَدرت تحمّل آن را نداشتنه و به مرتبه ای رسید که امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: «سلمان دانش اول و آخر را یافت و او دریایی است که هرچه از او برگرفته شود پایان نپذیرد و او از ما اهلبیت است» برای شوق زائران و رغبتشان به زیات آنجناب کافی است تفکّر کردن در
ص: 1204
اختصاص و امتیازش در میان تمام صحابه و جمیع امّت به اینکه حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) در یک شب از مدینه به مدان رفت، و به دست مبارک خود او را غسل داد و کفن کرد و بر او با صفوفی بسیار از ملائکه نماز خواند و در همان شب به مدینه بازگشت زهی شرافت و مودّت و محبّت به خانواده رسالت که انسان را به این مرتبه از شکوه و عظمت می رساند.
امّا کیفیّت زیارت آنجناب: بدانکه سیّد ابن طاووس در کتاب «مصباح الزّائر» برای آن بزرگوار چهار زیارت نقل کرده و ما در اینجا به همان زیارت اول اکتفا می کنیم و در کتاب «هدّیه» زیارت چهارم را که شیخ در «تهذیب» ذکر فرموده نقل کردیم . چون خواستی آن جناب را زیارت کنی، نزد قبر او به طرف قبطه میایستی و می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَىٰ رَسُولِ اللّٰهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللّٰهِ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَى الْأَئِمَّةِ الْمَعْصُومِينَ الرَّاشِدِينَ، اَلسَّلامُ عَلَى الْمَلائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَاحِبَ رَسُولِ اللّٰهِ الْأَمِينِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ (1)
ص: 1205
يَا وَلِيَّ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مُودَعَ أَسْرَارِ السَّادَةِ الْمَيامِينِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا بَقِيَّةَ اللّٰهِ مِنَ الْبَرَرَةِ الْمَاضِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ أَطَعْتَ اللّٰهَ كَما أَمَرَكَ، وَ اتَّبَعْتَ الرَّسُولَ كَمَا نَدَبَكَ، وَ تَوَلَّيْتَ خَلِيفَتَهُ كَما أَلْزَمَكَ، وَ دَعَوْتَ إِلَى الاهْتِمامِ بِذُرِّيَّتِهِ كَمَا وَقَفَكَ ؛ (وَفَّقَکَ )، (1) وَ عَلِمْتَ الْحَقَّ يَقِيناً وَ اعْتَمَدْتَهُ كَمَا أَمَرَكَ، [وَ] أَشْهَدُ أَنَّكَ بابُ وَصِيِّ الْمُصْطَفىٰ، وَ طَرِيقُ حُجَّةِ اللّٰهِ الْمُرْتَضىٰ، وَ أَمِينُ اللّٰهِ فِيمَا اسْتُوْدِعْتَ مِنْ عُلُومِ الْأَصْفِيَاءِ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِ النَّبِيِّ، النُّجَبَاءِ الْمُخْتَارِينَ لِنُصْرَةِ الْوَصِيِّ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ صاحِبُ الْعاشِرَةِ، وَ الْبَراهِينِ وَ الدَّلائِلِ الْقاهِرَةِ، وَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ أَدَّيْتَ الْأَمانَةَ، وَ نَصَحْتَ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ، وَ صَبَرْتَ عَلَى الْأَذىٰ فِي جَنْبِهِ، (2)
ص: 1206
حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ؛ لَعَنَ اللّه مَنْ جَحَدَکَ حَقَّکَ، وَ حَطَّ مِنْ قَدْرِکَ؛ لَعَنَ اللّه مَنْ آذَاکَ فِی مَوَالِیکَ؛ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ أَعْنَتَكَ فِي أَهْلِ بَيْتِكَ (نَبیِّكَ )، لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ لامَكَ فِي سَادَاتِكَ. لَعَنَ اللّٰهُ عَدُوَّ آلِ مُحَمَّدٍ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ، مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، وَ ضاعَفَ عَلَيْهِمُ الْعَذابَ الْأَلِيمَ. (1)صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ يَا صاحِبَ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَيْكَ يَا مَوْلىٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ رُوحِكَ الطَّيِّبَةِ، وَ جَسَدِكَ الطَّاهِرِ، وَ أَلْحَقَنا بِمَنِّهِ وَ رَأْفَتِهِ إِذا تَوَفَّانا بِكَ وَ بِمَحَلِّ السَّادَةِ الْمَيامِينِ، وَ جَمَعَنا مَعَهُمْ بِجِوارِهِمْ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ ؛ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ إِخْوانِكَ الشِّيعَةِ الْبَرَرَةِ، مِنَ السَّلَفِ الْمَيامِينِ، وَ أَدْخَلَ الرَّوْحَ وَ الرِّضْوانَ عَلَى الْخَلَفِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ أَلْحَقَنا وَ إِيَّاهُمْ بِمَنْ تَوَلَّاهُ مِنَ الْعِتْرَةِ الطَّاهِرِينَ، (2)
ص: 1207
وَ عَلَيْكَ وَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1) آنگاه سوره «اِنّا اَنزَلناهُ فی لیلة القَدر» را هفت مرتبه بخوان، سپس هرچه خواهی نماز مستحبّ بجا آور .
مؤلّف گوید: چون خواستی از زیارت سلمان بازگردی، به جهت وداع نزد قبر بایست، و این وداع را که سیّد در آخر زیارت چهارم ذکر فرموده است بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، أَنْتَ بابُ اللّٰهِ الْمُؤْتىٰ مِنْهُ، وَالْمَأْخُوذُ عَنْهُ؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ قُلْتَ حَقّاً، وَ نَطَقْتَ صِدْقاً، وَ دَعَوْتَ إِلىٰ مَوْلايَ وَ مَوْلاكَ عَلانِيَةً وَ سِرّاً؛ أَتَيْتُكَ زائِراً، وَ حَاجَاتِي لَكَ مُسْتَوْدِعاً، وَ هَا أَنَا ذَا مُوَدِّعُكَ، أَسْتَوْدِعُكَ دِينِي وَ أَمانَتِي، وَ خَواتِيمَ عَمَلِي، وَ جَوَامِعَ أَمَلِي إِلىٰ مُنْتَهىٰ أَجَلِي، وَ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ؛ وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَخْيَارِ . (2)
آنگاه خدا را بسیار بخوان و بازگرد .
مؤلّف گوید:چون زائر
ص: 1208
به زیارت سلمان مشرّف شد، پس از زیارت دو وظیفه دیگر دارد: اول: نماز خواندن در طاق کسری، دو رکعت یا بیشتر، چون آنجا مصلاّی حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) است . از عمّار ساباطی روایت شده: امیر مؤمنان به مدائن آمد و در ایوان کسری نزول فرمود، درحالی که ابو دلف بن بحیر با او بود، در آنجا نماز خواند، پس از آن برخاست و به دلف فرمود: با من برخیز . و جماعتی از اهل ساباط در خدمت آن حضرت بود، در منازل کسری گردش کرد و به دلف می فرمود: برای کسری در این مکان چنین و چنان بوده، و دلف می گفت: به خدا قسم چنین است که میفرمایی، پس با آن جماعت در تمام آن مواضع گردش کرد، و دلف میگفت: ای سیّد و مولای من، شما چنان به این مکانها آگاهی دارید، که گویا شما این چیزها را در این مکانها نهاده اید! ! روایت شده وقتی حضرت بر مداین مرور فرمود، و آثار کسری و خرابی آن را مشاهده می کرد، یکی از افرادی که در خدمت آن حضرت بود، از روی عبرت این شعر را خواند:
جَرَتِ الرِّیَاحُ عَلَی رُسُومِ دِیَارِهِمْ *** فَکَأَنَّهُمْ کَانُوا عَلَی مِیعَادِ (1)
ص: 1209
حضرت فرمود: چرا نخواندی: «كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنّٰاتٍ وَ عُيُونٍ . وَ زُرُوعٍ وَ مَقٰامٍ كَرِيمٍ . وَ نَعْمَةٍ كٰانُوا فِيهٰا فٰاكِهِينَ . كَذٰلِكَ وَ أَوْرَثْنٰاهٰا قَوْماً آخَرِينَ . فَمٰا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمٰاءُ وَ الْأَرْضُ، وَ مٰا كٰانُوا مُنْظَرِينَ» (1) پس از آن فرمود:إِنَّ هَؤُلاءِكانُوا وَارِثِينَ، فَأَصْبَحُوا مَوْرُوثِينَ، لَمْ يَشْكُرُوا النِّعْمَةَ فَسُلِبُوا دُنْياهُمْ بِالْمَعْصِيَةِ، إِيَّاكُمْ وَ كُفْرَ النِّعَمِ، لَاتَحُلُّ َبِكُمُ النِّقَمُ . (2)
فقیر گوید: حاصل این معنی را حکیم خاقانی، در قالب شعر آورده، آنجا که فرموده:
هان ای دل عبرت بین از دیده نظر کن هان *** ایوان مدائن را آیینه عبر دان
پرویز که بنهادی بر خوان تره زرّین *** زرّین تره کو بر خوان، رو «کم ترکوا» برخوان
دوم:زیارت جناب حذیفه بن الیمان میباشد، که از بزرگان اصحاب رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و خاصان امیر مؤمنان عیه السّلام است، و در میان صحابه به شناختن منافقان و آگاهی بر اسامی آنان جایگاه خاصی داشت، و اگر در نماز جنازه کسی حاضر نمی شد، خلیفه ثانی بر او نماز نمی خواند . او از جانب خلیفه ثانی سال ها والی مداین بود، و پس از عزل کردندش جناب
ص: 1210
سلمان والی آنجا شد . چون سلمان از دنیا رفت دوباره حذیفه والی مداین شد، و ولایتش مستقر گشت تا نوبت خلافت به شاه ولایت (عَلَيهِ السَّلَامُ) رسید، از جانب حضرت از مدینه فرمانی مبارک به او و به اهل مداین صادر شد، که در آن فرمان مبارک، از خلافت خود، و استقرار حکومت حذیفه بر مداین اطلاع دادند . ولی حذیفه پس از حرکت آن حضرت از مدینه به جانب بصره، به خاطر دفع شرّ اصحاب جمل و پیش از نزول موکب همایون امیر مؤمنان به کوفه وفات یافت و در همان مدائن دفن شد . از ابو حمزه ثمالی روایت شده: چون حذیفه مشرف به وفات شد فرزند خود را خواست و او را به عمل کردن به این نصیحت های پرفایده وصیت کرد: پسرجان من، آشکار کن ناامیدی خویش از آنچه را در دست مردم است، که در این ناامیدی بی نیازی و توانگری است، و از مردم حاجات خود را مخواه، که در آن فقر هویدا است، و همواره چنان باش، که روزی که در آن هستی، از روز گذشته ات بهتر باشد، و هرگاه نماز می خوانی، چنان بخوان که گویا نماز وداع و آخرین نماز توست، و کاری مکن که از آن پوزش بخواهی . و بدان که در جنب حرم جناب
ص: 1211
سلمان مسجد جامع مداین می باشد که منسوب به حضرت عسکری (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، معلوم نیست چه کسی آن را ساخته یا در آنجا نماز خوانده، شایسته است زائر در آن محل شریف خود را از فیض دو رکعت نماز تحیّت محروم نکند .
ص: 1212
فضیلت زیارت آن حضرت بیش از آن است که به شمار آید، و ما در اینجا تنها به ذکر چند خبر تبرّک می جوییم، و بیشتر آن را از «تحفة الزائر» نقل می کنیم .
اول: از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: زود باشد که پاره ای از تن من، در زمین خراسان مدفون شود، هیچ مؤمنی او را زیارت نکند، مگر آنکه حق تعالی بهشت را برای او واجب کند و بدنش را بر آتش دوزخ حرام سازد، و در حدیث معتبر دیگری فرمود: پاره ای از بدن من در خراسان مدفون خواهد شد، هر غمناکی او را زیارت کند، البته حق تعالی اندوهش را برطرف کند، و هر گناهکاری او را زیارت نماید، البته گناهانش را بیامرزد . دوم: به سند معتبر روایت شده: که حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) فرمود هرکه قبر فرزند من علی را زیارت کند، برای او نزد خدای تعالی ثواب هفتاد حج پذیرفته باشد . راوی بعید دانست و گفت: هفتاد حجّ
ص: 1213
پذیرفته؟! حضرت فرمود: آری هفتاد هزار حج، گفت: هفتاد هزار حجّ؟ ! فرمود: چه بسا حجّی که پذیرفته نباشد، هرکه آن حضرت را زیارت کند یا یک شب نزد آن حضرت بیتوته کند چنان باشد که خدا را در عرش زیارت کرده باشد، گفت: چنان که خدا را در عرش زیارت کرده باشد؟ فرمود: آری چون روز قیامت شود، چهار نفر از پیشینیان و چهار نفر از پسینیان بر عرش الهی خواهند بود، اما پیشینیان، نوح و ابراهیم و موسی و عیسی (عَلَيهِم السَّلَامُ) هستند و اما پسینیان، محمّد و علی و حسن و حسین (عَلَيهِم السَّلَامُ) اند، آنگاه ریسمانی در پای عرش می کشند، پس زیارت کنندگان قبور امامان با ما می نشینند و به تحقیق زیارت کنندگان قبر فرزندم علی، درجه ایشان از همه بالاتر و عطایشان از همه بیشتر خواهد بود . سوم: از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: در خراسان بقعه ای است، که زمانی بر آن خواهد آمد، که محل رفت وآمد ملائکه شود پس پیوسته گروه هایی از ملائکه از آسمان فرود خواهند آمد و گروه هایی بالا خواهند رفت تا در صور بدمند، پرسیدند: یابن رسول اللّه کدام بقعه است؟ فرمود: آن بقعه در زمین طوس است و آن و اللّه باغی است از باغهای بهشت، هرکه مرا در آن بقعه زیارت کند، چنان
ص: 1214
است که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را زیارت کرده و حق تعالی برای او به سبب آن زیارت، ثواب هزار حجّ پسندیده و هزار عمره پذیرفته بنویسد و من و پدرانم در روز قیامت شفیع او باشیم . چهارم: به چندین سند صحیح از ابن ابی نصر نقل شده که گفت: نامه امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) را خواندم در آن نوشته شده بود: به شیعیان من برسانید، که زیارت من نزد خدا برابر است با هزار حج، پس من این حدیث را خدمت حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کردم، فرمود: آری و اللّه هزار حج است، برای کسی که آن حضرت را زیارت کند و حق او را بشناسد . پنجم: به دو سند معتبر روایت شده: حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: هرکه مرا با این دوری بارگاه زیارت کند، من در سه موطن روز قیامت نزد او آیم تا او را از اهوال آن ها خلاصی بخشم: نخست وقتی که نامه های نیکوکاران در دست راست ایشان و نامه های بدکاران در دست چپ ایشان پرواز کند و دیگر نزد صراط و سوم نزد ترازوی اعمال . ششم: در حدیث معتبر دیگری فرمود زود باشد که بر اثر ظلم و ستم با زهر به قتل برسم و کنار هارون الرشید به خاک سپرده شوم و خدا تربت مرا محلّ تردّد شیعیان و دوستان من گرداند پس هرکه مرا در این غربت زیارت کند، برای او واجب می شود،
ص: 1215
که من او را در روز قیامت زیارت کنم و سوگند می خورم، به خدایی که محمّد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را به پیامبری گرامی داشته و او را بر تمام خلایق برگزیده، که هرکه از شما شیعیان نزد قبر من دو رکعت بجا آورد، البته از جانب خدای عالمیان در روز قیامت آمرزش گناهان را مستحقّ شود و به حق آن خدایی که ما بعد از محمّد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به امامت گرامی داشته، و به وصیّت آن حضرت مخصوص گردانید، سوگند یاد می کنم که زیارت کنندگان قبر من در روز قیامت بر خدا گرامی تر از هر گروه دیگری هستند و هر مؤمنی که مرا زیارت کند و بر روی او قطره ای از باران برسد، البته حق تعالی جسم او را بر آتش دوزخ حرام گرداند . هفتم: به سند معتبر روایت شده: محمّد بن سلیمان از حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) پرسید: شخصی به عنوان حج تمتع، حج واجب خود را انجام داد و پس از آن به مدینه رفت و حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را زیارت نمود، آنگاه به نجف رفت و پدرتان امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیات کرد، درحالی که حق او را می شناخت و می دانست که او حجت خدا بر خلق و باب اللّه است که از آن باب باید به خدا رسید، بر آن حضرت سلام کرد و به کربلا رفت و حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کرد . سپس به بغداد رفت و
ص: 1216
حضرت امام موسی کاظم (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کرد و پس از این زیارتها به شهر خود بازگشت، در این وقت خدا آن قَدر مال به او روزی کرد که می تواند به حج برود، برای این مرد که حج واجب خود را انجام داده کدام یک از این دو عمل بهتر است، آیا برگردد و دوباره حج کند، یا به خراسان رفته و پدرتان حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کند؟ فرمود: بلکه برود بر پدرم سلام کند که این افضل است و باید که در ماه رجب باشد و در این زمان انجام ندهید، که بر ما و شما از خلیفه زمان خوف رسوا ساختن و عیب جویی است . هشتم: شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه از حضرت امام جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: در میان دو کوه طوس قطعه ای از زمین است که از بهشت برداشته شده، هرکه وارد آن شود در روز قیامت از آتشی ایمنی یابد . نهم: و نیز از آن حضرت روایت کرده: من از جانب حق تعالی بهشت را ضمانت می کنم برای هرکه قبر پدرم را در طوس زیارت کند، درحالی که عارف به حق آن حضرت باشد . دهم: شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار الرّضا روایت کرده: مردی از نیکان، حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را در خواب دید، خدمت آن حضرت عرضه داشت: یا رسول اللّه از فرزندانت کدام یک
ص: 1217
را زیارت کنم؟ فرمود بعضی از فرزندان من زهر نوشیده و برخی کشته شده پیش من آمدند . گفتم: با پراکنده شدن مشاهد ایشان کدامیک از آنان را زیارت کنم؟ فرمود: آن را که به تو نزدیکتر است زیارت کن . یعنی آن را که محل تو به بارگاهش نزدیک تر است و او را در زمین غربت به خاک سپرده اند، گفتم: یا رسول اللّه از این فرمایش «رضا» را قصد کردید، فرمود: بگو صلی اللّه علیه بگو: صلی اللّه علیه بگو: صلی اللّه علیه، این جمله را سه بار فرمود . مؤلّف گوید: در کتاب «وسائل» و «مستدرک» فصول و ابوابی ذکر شده در مورد استحباب تبرّک به مشهد امام رضا و مشاهد امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) و استحباب اختیار زیارت امام رضا بر زیارت امام حسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) و بر زیارت دیگر امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) و بر حجّ مستحب و عمره مستحب و چون این کتاب گنجایش بسط مطلب را ندارد، ما به همین چند روایت که عشره کامله است اکتفا کردیم .
بدانکه برای آن بزرگوار زیارات چندی نقل شده و زیارت
ص: 1218
مشهور آن حضرت زیارتی است که در کتب معتبر مذکور است و به شیخ جلیل القَدر محمّد بن حسن بن ولید که از مشایخ جناب صدوق است منسوب کرده اند و از کتاب «مزار» ابن قولویه معلوم می شود که از ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت شده و کیفیّت آن موافق کتاب من لا یحضره الفقیه چنان است که: چون زیارت قبر امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در طوس قصد کنی، پیش از آنکه از خانه بیرون روی غسل کن، و وقتی که غسل می کنی بگو:
اَللّٰهُمَّ طَهِّرْنِي، وَ طَهِّرْ لِي قَلْبِي، وَ اشْرَحْ لِي صَدْرِي، وَ أَجْرِ عَلىٰ لِسانِي مِدْحَتَكَ وَ الثَّناءَ عَلَيْكَ، فَإِنَّهُ لَاقُوَّةَ إِلّا بِكَ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ لِي طَهُوراً وَ شِفاءً . (1)
و در وقت بیرون رفتن از خانه می گویی: بِسْمِ اللّٰهِ، وَ بِاللّٰهِ، وَ إِلَى اللّٰهِ، وَ إِلَى ابْنِ رَسُولِ اللّٰهِ، حَسْبِيَ اللّٰهُ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّٰهِ . اَللّٰهُمَّ إِلَيْكَ تَوَجَّهْتُ، وَ إِلَيْكَ قَصَدْتُ، وَ مَا عِنْدَكَ أَرَدْتُ . (2) چون بیرون رفتی بر در خانه خود بایست و بگو:اللّهمَّ إِلَیْكَ
ص: 1219
وَجَّهْتُ وَجْهِي، وَ عَلَيْكَ خَلَّفْتُ أَهْلِي، وَ مالِي وَ مَا خَوَّلْتَنِي، وَ بِكَ وَثِقْتُ فَلَا تُخَيِّبْنِي يَا مَنْ لَا يُخَيِّبُ مَنْ أَرَادَهُ، وَ لَا يُضَيِّعُ مَنْ حَفِظَهُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مَحُمَّدٍ وَ احْفَظْنِي بِحِفْظِكَ فَإِنَّهُ لَايَضِيعُ مَنْ حَفِظْتَ . (1) چون به سلامت رسیدی ان شاء اللّه، هرگاه خواستی به زیارت بروی غسل کن و وقتی که غسل می کنی بگو:
اَللّٰهُمَّ طَهِّرْنِي، وَ طَهِّرْ لِي قَلْبِي، وَ اشْرَحْ لِي صَدْرِي، وَ أَجْرِ عَلَىٰ لِسانِي مِدْحَتَكَ، وَ مَحَبَّتَكَ وَ الثَّناءَ عَلَيْكَ، فَإِنَّهُ لَاقُوَّةَ إِلّا بِكَ، وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ قِوامَ دِينِي التَّسْلِيمُ لِأَمْرِكَ، وَ الاِتِّباعُ لِسُنَّةِ نَبِيِّكَ، وَ الشَّهَادَةُ عَلَىٰ جَمِيعِ خَلْقِكَ، اَللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ لِي شِفاءً وَ نُوراً إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (2) پس پاکیزه ترین جامه های خویش را بپوش، و با پای برهنه به آرامی و وقار راه برو، و دلت به یاد خدا باشد، و اللّه أَكْبَرُ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه وَ سُبْحانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه بگو، و گامهای خود را کوتا بردار، و زمانیکه وارد روضه مقدّسه شوی
ص: 1220
بگو:
بِسْمِ اللّٰهِ، وَ بِاللّٰهِ، وَ عَلَىٰ مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ؛ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ أَنَّ عَلِيّاً وَلِيُّ اللّٰهِ . (1) آنگاه به نزد ضریح برو و قبله را پشت سر خود قرار بده و روبروی آن حضرت بایست و بگو:
أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ أَنَّهُ سَيِّدُ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، وَ أَنَّهُ سَيِّدُ الْأَنْبِياءِ وَ الْمُرْسَلِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ وَ نَبِيِّكَ وَ سَيِّدِ خَلْقِكَ أَجْمَعِينَ صَلاةً لَايَقْوَىٰ عَلَىٰ إِحْصَائِها غَيْرُكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ، عَبْدِكَ وَ أَخِي رَسُولِكَ، الَّذِي انْتَجَبْتَهُ بِعِلْمِكَ، وَ جَعَلْتَهُ هادِياً لِمَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِكَ، وَ الدَّلِيلَ عَلَىٰ مَنْ بَعَثْتَهُ (2)
ص: 1221
بِرِسالاتِكَ، وَ دَيَّانَ الدِّينِ بِعَدْلِكَ، وَ فَصْلَ قَضائِكَ بَيْنَ خَلْقِكَ، وَ الْمُهَيْمِنَ عَلَىٰ ذٰلِكَ كُلِّهِ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ .اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ فاطِمَةَ بِنْتِ نَبِيِّكَ، وَ زَوْجَةِ وَلِيِّكَ، وَ ام السِّبْطَيْنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ سَيِّدَىْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، الطُّهْرَةِ الطَّاهِرَةِ الْمُطَهَّرَةِ، التَّقِيَّةِ النَّقِيَّةِ، الرَّضِيَّةِ الزَّكِيَّةِ، سَيِّدَةِ نِساءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَجْمَعِينَ، صَلاةً لَايَقْوىٰ عَلَىٰ إِحْصائِها غَيْرُكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ سِبْطَيْ نَبِيِّكَ، وَ سَيِّدَيْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، الْقائِمَيْنِ فِي خَلْقِكَ، وَ الدَّلِيلَيْنِ عَلَىٰ مَنْ بَعَثْتَ بِرِسالاتِكَ، وَ دَيَّانَيِ الدِّينِ بِعَدْلِكَ، وَ فَصْلَيْ قَضائِكَ بَيْنَ خَلْقِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَبْدِكَ الْقائِمِ فِي خَلْقِكَ، وَ الدَّلِيلِ عَلَىٰ مَنْ بَعَثْتَ [بَعَثْتَهُ ] بِرِسَالاتِكَ، وَ دَيَّانِ الدِّينِ بِعَدْلِكَ، وَ فَصْلِ قَضائِكَ بَيْنَ خَلْقِكَ . (1) اللّهمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ، عَبْدِکَ الْقَائِمِ فِی خَلْقِکَ، وَ الدَّلِیلِ عَلَی مَنْ بَعَثْتَ بِرِسَالاتِکَ، وَ دَیَّانِ الدِّینِ بِعَدْلِکَ، وَ فَصْلِ قَضَائِکَ بَیْنَ خَلْقِکَ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ، (2)
ص: 1222
عَبْدِكَ وَ خَلِيفَتِكَ فِي أَرْضِكَ، باقِرِ عِلْمِ النَّبِيِّينَ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ، عَبْدِكَ وَ وَلِيِّ دِينِكَ، وَ حُجَّتِكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ أَجْمَعِينَ، الصَّادِقِ الْبارِّ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، عَبْدِكَ الصَّالِحِ، وَ لِسَانِكَ فِي خَلْقِكَ، النَّاطِقِ بِحُكْمِك [بِحِکْمَتِکَ ] وَ الْحُجَّةِ عَلَىٰ بَرِيَّتِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا الْمُرْتَضىٰ عَبْدِكَ وَ وَلِيِّ دِينِكَ، الْقائِمِ بِعَدْلِكَ، وَ الدَّاعِي إِلىٰ دِينِكَ وَ دِينِ آبائِهِ الصَّادِقِينَ، صَلاةً لَايَقْوىٰ عَلَىٰ إِحْصائِها غَيْرُكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ،عَبْدِكَ وَ وَلِيِّكَ، الْقائِمِ بِأَمْرِكَ، وَ الدَّاعِي إِلىٰ سَبِيلِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَبْدِكَ وَ وَلِيِّ دِينِكَ ؛ (1) اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْعامِلِ بِأَمْرِكَ، الْقائِمِ فِي خَلْقِكَ، وَ حُجَّتِكَ الْمُؤَدِّي عَنْ نَبِيِّكَ، وَ شاهِدِكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ، الْمَخْصُوصِ بِكَرامَتِكَ، الدَّاعِي إِلىٰ طاعَتِكَ وَ طاعَةِ رَسُولِكَ (2)
ص: 1223
صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ حُجَّتِكَ وَ وَلِيِّكَ، الْقائِمِ فِي خَلْقِكَ، صَلاةً تَامَّةً نَامِيَةً بَاقِيَةً، تُعَجِّلُ بِها فَرَجَهُ وَ تَنْصُرُهُ بِها، وَ تَجْعَلُنا مَعَهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِحُبِّهِمْ، وَ أُوَالِي وَلِيَّهُمْ، وَ أُعادِي عَدُوَّهُمْ، فَارْزُقْنِي بِهِمْ خَيْرَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ اصْرِفْ عَنِّي بِهِمْ شَرَّ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أَهْوالَ يَوْمِ الْقِيامَةِ . (1) سپس نزد سر آن حضرت می نشینی و می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا نُورَ اللّٰهِ فِي ظُلُماتِ الْأَرْضِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا عَمُودَ الدِّينِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ آدَمَ صِفْوَةِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ إِسْماعِيلَ ذَبِيحِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ (2)
ص: 1224
يَا وارِثَ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٍّ وَلِيِّ اللّٰهِ وَ وَصِيِّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وارِثَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ، زَیْنِ الْعَابِدِین؛َ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ بَاقِرِ عِلْمِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ الْبَارِّ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ الشَّهِیدُ، السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْوَصِیُّ الْبَارُّ التَّقِیُّ؛ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَیْتَ الزَّکَاة،َ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ عَبَدْتَ اللّه [مُخْلِصا]، حَتَّی أَتَاکَ الْیَقِینُ؛ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ، وَ رَحمهُ اللّه وَ بَرَکَاتُهُ . (1) بعد خود را به ضریح می چسبانی و می گویی: اللّهمَّ إِلَیْکَ صَمَدْتُ مِنْ
ص: 1225
أَرْضِي، وَ قَطَعْتُ الْبِلادَ رَجاءَ رَحْمَتِكَ، فَلَا تُخَيِّبْنِي، وَ لَا تَرُدَّنِي بِغَيْرِ قَضاءِ حاجَتِي، وَ ارْحَمْ تَقَلُّبِي عَلَىٰ قَبْرِ ابْنِ أَخِي رَسُولِكَ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا مَوْلايَ أَتَيْتُكَ زائِراً وافِداً، عائِذاً مِمَّا جَنَيْتُ عَلَىٰ نَفْسِي، وَ احْتَطَبْتُ عَلَىٰ ظَهْرِي، فَكُنْ لِي شافِعاً إِلَى اللّٰهِ يَوْمَ فَقْرِي وَ فاقَتِي، فَلَكَ عِنْدَ اللّٰهِ مَقامٌ مَحْمُودٌ، وَ أَنْتَ عِنْدَهُ وَجِيهٌ . (1) پس دست راست را بلند می کنی و دست چپ را بر قبر می گشایی و می گویی: اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِحُبِّهِمْ وَ بِوِلايَتِهِمْ، أَتَوَلَّىٰ آخِرَهُمْ بِمَا تَوَلَّيْتُ بِهِ أَوَّلَهُمْ، وَ أَبْرَأُ مِنْ كُلِّ وَلِيجَةٍ دُونَهُمْ . اَللّٰهُمَّ الْعَنِ الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَكَ، وَ اتَّهَمُوا نَبِيَّكَ، وَ جَحَدُوا بِآياتِكَ، وَ سَخِرُوا بِإِمامِكَ، وَ حَمَلُوا النَّاسَ عَلَىٰ أَكْتافِ آلِ مُحَمَّدٍ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِاللَّعْنَةِ عَلَيْهِمْ وَ الْبَراءَةِ مِنْهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الآخِرَةِ يَا رَحْمٰنُ . (2) آنگاه باز می گردی، و به نزد پای آن
ص: 1226
حضرت می روی و می گویی: صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ؛ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ رُوحِكَ وَ بَدَنِكَ، صَبَرْتَ وَ أَنْتَ الصَّادِقُ المُصَدَّقُ؛ قَتَلَ اللّٰهُ مَنْ قَتَلَكَ، بِالْأَيْدِي وَ الْأَلْسُنِ . (1)
سپس زاری کن و در لعنت بر قاتل امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و قاتلان حسن و حسین (عَلَيهِم السَّلَامُ) و قاتلان همه اهل بیت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بیفزای، آنگاه از پشت قبر برو، و بالای سر آن حضرت دو رکعت نماز بجا آر، در رکعت اول سوره یس، و در رکعت دوم سوره الرّحمن را بخوان و در دعا و زاری بکوش و برای خود و پدر و مادرت و همه برادران اهل ایمان خویش، بسیار دعا کن و آنچه خواهی نزد سر آن حضرت توقف کن، و توجه داشته باش که باید نمازهای خود را نزد قبر بجا آوری .
مولّف گوید: این زیارت، بهترین زیارات آن حضرت است . در کتاب «فقیه» و «عیون» و کتب علاّمه مجلسی و غیر ایشان «و سخروا بامامک» که در آخر زیارت است با دو میم است، یعنی خدایا لعنت کن، کسانی را که استهزا نمودند به امامی که برای ایشان قرار دادی، ولی در کتاب مصباح الزائر ؛
ص: 1227
سَخِروا بِاَیّامِکَ است، که این نیز صحیح است، بلکه شاید از جهتی اولی باشد، چه آن که مراد از ایّام ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) هستند، همان طور که در روایت صقر بن ابی دلف در فصل پنجم از باب اول گذشت [صفحه 145] این را هم بدان، که لعنت کردن بر قاتلان ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) به هر زبانی انجام گیرد خوب است و اگر زائرین این عبارت را که از بعضی دعاها گرفته شده بخواند، شاید مناسب تر باشد:
اَللّٰهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ قَتَلَةَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، عَلَيْهِمُ السَّلامُ، وَ قَتَلَةَ أَهْلِ بَيْتِ نَبِيِّكَ، اَللّٰهُمَّ الْعَنْ أَعْداءَ آلِ مُحَمَّدٍ وَقَتَلَتَهُمْ، وَ زِدْهُمْ عَذاباً فَوْقَ الْعَذَابِ، وَ هَوَاناً فَوْقَ هَوَانٍ، وَ ذُلّاً فَوْقَ ذُلٍّ، وَ خِزْياً فَوْقَ خِزْيٍ . اَللّٰهُمَّ دُعَّهُمْ إِلَى النَّارِ دَعّاً، وَ أَرْكِسْهُمْ فِي أَلِيمِ عَذابِكَ رَكْساً، وَ احْشُرْهمْ وَ أَتْباعَهُمْ إِلىٰ جَهَنَّمَ زُمَراً . (1)
در کتاب «تحفة الزائر» آمده که شیخ مفید ذکر کرده: پس از نماز زیارت حضرت امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) مستحب است این دعا را بخوانند:
ص: 1228
اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا اللّٰهُ الدَّائِمُ فِي مُلْكِهِ، الْقَائِمُ فِي عِزِّهِ، الْمُطاعُ فِي سُلْطانِهِ، الْمُتَفَرِّدُ فِي كِبْرِيائِهِ، الْمُتَوَحِّدُ فِي دَيْمُومِيَّةِ بَقائِهِ، الْعادِلُ فِي بَرِيَّتِهِ، الْعالِمُ فِي قَضِيَّتِهِ، الْكَرِيمُ فِي تَأْخِيرِ عُقُوبَتِهِ . إِلٰهِي حَاجَاتِي مَصْرُوفَةٌ إِلَيْكَ، وَ آمالِي مَوْقُوفَةٌ لَدَيْكَ، وَ كُلَّما وَفَّقْتَنِي مِنْ خَيْرٍ (بِخَیْرٍ) فَأَنْتَ دَلِيلِي عَلَيْهِ وَ طَرِيقِي إِلَيْهِ؛ يَا قَدِيراً لَاتَؤُودُهُ الْمَطالِبُ، يَا مَلِيّاً يَلْجَأُ إِلَيْهِ كُلُّ راغِبٍ، ما زِلْتُ مَصْحُوباً مِنْكَ بِالنِّعَمِ، جارِياً عَلَىٰ عَادَاتِ الْإِحْسانِ وَ الْكَرَمِ، أَسْأَلُكَ بِالْقُدْرَةِ النَّافِذَةِ فِي جَمِيعِ الْأَشْياءِ، وَ قَضائِكَ الْمُبْرَمِ، الَّذِي تَحْجُبُهُ بِأَيْسَرِ الدُّعاءِ، وَ بِالنَّظْرَةِ الَّتِي نَظَرْتَ بِها إِلَى الْجِبالِ فَتَشامَخَتْ، وَ إِلَى الْأَرَضِينَ فَتَسَطَّحَتْ، وَ إِلَى السَّماواتِ فَارْتَفَعَتْ، (1) وَ إِلَى الْبِحارِ فَتَفَجَّرَتْ؛ یا مَنْ جَلَّ عَنْ أَدَوَاتِ لَحَظَاتِ الْبَشَرِ، وَ لَطُفَ عَنْ دَقائِقِ خَطَراتِ الْفِكَرِ، لَاتُحْمَدُ يَا سَيِّدِي إِلّا بِتَوْفِيقٍ مِنْكَ يَقْتَضِي حَمْداً، وَ لَا تُشْكَرُ عَلَىٰ (2)
ص: 1229
أَصْغَرِ مِنَّةٍ إِلّا اسْتَوْجَبْتَ بِها شُكْراً، فَمَتىٰ تُحْصىٰ نَعْماؤُكَ يَا إِلٰهِي، وَ تُجازىٰ آلاؤُكَ يَا مَوْلايَ! وَ تُكافَأُ صَنَائِعُكَ يَا سَيِّدِي ! وَ مِنْ نِعَمِكَ يَحْمَدُ الْحَامِدُونَ، وَ مِنْ شُكْرِكَ يَشْكُرُ الشَّاكِرُونَ، وَ أَنْتَ الْمُعْتَمَدُ لِلذُّنُوبِ فِي عَفْوِكَ، وَ النَّاشِرُ عَلَى الْخَاطِئِينَ جَنَاحَ سَتْرِكَ، وَ أَنْتَ الْكاشِفُ لِلضُّرِّ بِيَدِكَ، فَكَمْ مِنْ سَيِّئَةٍ أَخْفاها حِلْمُكَ حَتَّىٰ دَخِلَتْ، وَ حَسَنَةٍ ضاعَفَها فَضْلُكَ حَتَّىٰ عَظُمَتْ عَلَيْهَا مُجَازَاتُكَ ! جَلَلْتَ أَنْ يُخافَ مِنْكَ إِلّا الْعَدْلُ، وَ أَنْ يُرْجىٰ مِنْكَ إِلّا الْإِحْسانُ وَ الْفَضْلُ، فَامْنُنْ عَلَيَّ بِمَا أَوْجَبَهُ فَضْلُكَ (1) وَ لَا تَخْذُلْنِي بِما يَحْكُمُ بِهِ عَدْلُكَ. سَيِّدِي، لَوْ عَلِمَتِ الْأَرْضُ بِذُنُوبِي لَساخَتْ بِي، أَوِ الْجِبالُ لَهَدَّتْنِي، أَوِ السَّمَاوَاتُ لَاخْتَطَفَتْنِي، أَوِ الْبِحارُ لأَغْرَقَتْنِي. سَيِّدِي سَيِّدِي سَيِّدِي! مَوْلايَ مَوْلايَ مَوْلايَ! قَدْ تَكَرَّرَ وُقُوفِي لِضِيافَتِكَ فَلَا تَحْرِمْنِي مَا وَعَدْتَ الْمُتَعَرِّضِينَ، (2)
ص: 1230
لِمَسْأَلَتِکَ . يَا مَعْرُوفَ الْعارِفِينَ، يَا مَعْبُودَ الْعابِدِينَ، يَا مَشْكُورَ الشَّاكِرِينَ، يَا جَلِيسَ الذَّاكِرِينَ، يَا مَحْمُودَ مَنْ حَمِدَهُ، يَا مَوْجُودَ مَنْ طَلَبَهُ، يَا مَوْصُوفَ مَنْ وَحَّدَهُ، يَا مَحْبُوبَ مَنْ أَحَبَّهُ، يَا غَوْثَ مَنْ أَرَادَهُ، يَا مَقْصُودَ مَنْ أَنَابَ إِلَيْهِ، يَا مَنْ لَايَعْلَمُ الْغَيْبَ إِلّا هُوَ، يَا مَنْ لَا يَصْرِفُ السُّوءَ إِلّا هُوَ، يَا مَنْ لَايُدَبِّرُ الْأَمْرَ إِلّا هُوَ، يَا مَنْ لَايَغْفِرُ الذَّنْبَ إِلّا هُوَ، يَا مَنْ لَايَخْلُقُ الْخَلْقَ إِلّا هُوَ، يَا مَنْ لا يُنَزِّلُ الْغَيْثَ إِلّا هُوَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِي يَا خَيْرَ الْغافِرِينَ، (1) رَبِّ إِنِّي أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ حَياءٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ رَجاءٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ إِنَابَةٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ رَغْبَةٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ رَهْبَةٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ طَاعَةٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ إِيمانٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ إِقْرارٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ إِخْلاصٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ تَقْوىٰ، (2)
ص: 1231
وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ تَوَكُّلٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ ذِلَّةٍ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ عَامِلٍ لَكَ، هَارِبٍ مِنْكَ إِلَيْكَ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ تُبْ عَلَيَّ وَ عَلَىٰ والِدَيَّ، بِما تُبْتَ وَ تَتُوبُ عَلَىٰ جَمِيعِ خَلْقِكَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ. يَا مَنْ يُسَمَّىٰ بِالْغَفوُرِ الرَّحِيمِ، يَا مَنْ يُسَمَّىٰ بِالْغَفُورِ الرَّحِيمِ، يَا مَنْ يُسَمَّىٰ بِالْغَفُورِ الرَّحِيمِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْبَلْ تَوْبَتِي، وَ زَكِّ عَمَلِي، وَ اشْكُرْ سَعْيِي، وَ ارْحَمْ ضَراعَتِي، وَ لَا تَحْجُبْ صَوْتِي، وَ لَا تُخَيِّبْ مَسْأَلَتِي، يَا غَوْثَ الْمُسْتَغِيثِينَ، وَ أَبْلِغْ أَئِمَّتِي سَلامِي وَ دُعائِي، وَ شَفِّعْهُمْ فِي جَمِيعِ مَا سَأَلْتُكَ، وَ أَوْصِلْ هَدِيَّتِي إِلَيْهِمْ كَما يَنْبَغِي لَهُمْ، وزِدْهُمْ مِنْ ذٰلِكَ مَا يَنْبَغِي لَكَ بِأَضْعَافٍ لَايُحْصِيها غَيْرُكَ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ أَطْيَبِ الْمُرْسَلِينَ، مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ . (1)
مؤلّف گوید: علاّمه مجلسی در «بحار الانوار»، از برخی
ص: 1232
نوشته های قدمای اصحاب زیارتی برای حضرت امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده که معروف به «جوادیّه» است، و در آخر آن زیارت است که نماز زیارت و تسبیح بجا آر، و آن را به آن حضرت هدیه کن، آنگاه بگو: «اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا اللّه الدَّائِمُ . . . » و این دعا را تا آخر آن نقل کرده، پس هر زمان آن زیارت را در آن مشهد مقدسّ خواندی، این دعا را ترک مکن .
زیارتی دیگر: این زیارتی است که ابن قولَوَیه از بعضی ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت کرده که فرمودند: چون به نزد قبر امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفتی بگو:
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُوسَىٰ الرِّضَا الْمُرْتَضَىٰ، الْإِمامِ التَّقِيِّ النَّقِيِّ، وَ حُجَّتِكَ عَلَىٰ مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ، وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَىٰ، الصِّدِيقِ الشَّهِيدِ، صَلاةً كَثِيرَةً تامَّةً، زاكِيَةً مُتَواصِلَةً، مُتَواتِرَةً مُتَرادِفَةً، كَأَفْضَلِ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَوْلِيَائِكَ . (1)
زیارت دیگر: زیارتی است که شیخ مفید در کتاب «مقنعه» نقل کرده و فرموده: پس از آنکه غسل زیارت کردی و پاکیزه ترین جامه های خود را در بر کردی نزد قبر آن
ص: 1233
حضرت می ایستی و می گویی: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ وَ ابْنَ وَلِيِّهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ وَ ابْنَ حُجَّتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا إِمامَ الْهُدىٰ وَ الْعُرْوَةَ الْوُثْقىٰ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَشْهَدُ أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلَىٰ مَا مَضىٰ عَلَيْهِ آباؤُكَ الطَّاهِرُونَ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ، لَمْ تُؤْثِرْ عَمىً عَلَىٰ هُدىً، وَ لَمْ تَمِلْ مِنْ حَقٍّ إِلىٰ باطِلٍ، وَ أَنَّكَ نَصَحْتَ لِلّٰهِ وَ لِرَسُولِهِ، وَ أَدَّيْتَ الْأَمانَةَ، فَجَزاكَ اللّٰهُ عَنِ الْإِسْلامِ وَ أَهْلِهِ خَيْرَ الْجَزَاءِ، أَتَيْتُكَ بِأَبِي وَ أُمِّي، زَائِراً عَارِفاً بِحَقِّكَ، مُوالِياً لِأَوْلِيائِكَ، مُعادِياً لِأَعْدائِكَ، فَاشْفَعْ لِي عِنْدَ رَبِّكَ . (1) سپس خود را به قبر بچسبان، و آن را ببوس و دو طرف صورت خود را بر آن بگذار، آنگاه به جانب سر بازگرد و بگو: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ، يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَشْهَدُ أَنَّكَ الْإِمامُ الْهادِي وَ الْوَلِيُّ الْمُرْشِدُ، أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ مِنْ أَعْدائِكَ، وَ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ بِوِلايَتِكَ ؛ (2)
ص: 1234
صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
آنگاه دو رکعت نماز زیارت به جای آر، و بعد از آن هرچه خواستی نماز بخوان، و به طرف پایین پا بازگرد، و به آنچه میخواهی دعا کن، ان شاء اللّه .
مؤلّف گوید: زیارت آن حضرت در ایّام و اوقات شریفه خاصه به آن جناب فضیلت بسیار دارد، به ویژه در ماه رجب و بیست و سوم و بیست و پنجم ذو القعده، و ششم ماه رمضان، چنان که در محل خود در اعمال ماهها ذکر شد، و غیر این روزها از ایام دیگر، که به آن حضرت اختصاصی دارد . چون خواستی آن حضرت را وداع کنی، آنچه را در وداع حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) میگفتی بگو: «لاَ جَعَلَهُ اللّه آخِرَ تَسْلِيمِي عَلَيْكَ . . . » و اگر خواستی بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . اَللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيارَتِي ابْنَ نَبِيِّكَ، وَ حُجَّتِكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ، وَ اجْمَعْنِي وَ إِيَّاهُ فِي جَنَّتِكَ، وَ احْشُرْنِي مَعَهُ وَ فِي حِزْبِهِ، مَعَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ، وَ حَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقاً؛ وَ أَسْتَوْدِعُكَ (2)
ص: 1235
اللّٰهَ وَ أَسْتَرْعِيكَ وَ أَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلامَ، آمَنَّا بِاللّٰهِ وَ بِالرَّسُولِ وَ بِمَا جِئْتَ بِهِ وَ دَلَلْت عَلَيْهِ فَاكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِينَ . (1)
مؤلّف گوید: در اینجا به ذکر چند مطلب میپردازیم که ذکر آن ها شایسته و مناسب است . اوّل: به سند معتبر از حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: هرکه را به سوی خدا حاجتی باشد، قبر جدّم حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در شهر طوس زیارت کند، درحالی که غسل کرده باشد، و نزد سر آن حضرت دو رکعت نماز بخواند، و در قنوت نماز حاجت خود را بخواهد، به درستی که مستجاب می شود، مگر آنکه خواسته او برای گناه یا قطع رحمی باشد . به تحقیق موضع قبر آن حضرت بارگاهی است از بارگاه های بهشت، و هیچ مؤمنی او را زیارت نمی کند مگر آنکه حق تعالی او را از آتش دوزخ آزاد می کند، و وارد بهشت می نماید . دوم: علاّمه مجلسی از خط شیخ جلیل حسین بن عبد الصمد، پدر شیخ بهایی نقل کرده: شیخ ابو الطّیب حسین بن احَمد فقیه رازی ذکر کرده: هرکس حضرت امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) یا دیگر از امامان را زیارت کند، آنگاه نزد آن امام نماز جعفر بجای آورد، برای او به هر رکعتی نوشته می شود، ثواب کسی که هزار
ص: 1236
حجّ و هزار عمره بجا آورده، و هزار بنده در راه خدا آزاد کرده، و هزار مرتبه همراه با پیامبر مرسل به جهاد برخاسته و به هر گامی که بر میدارد، برای اوست ثواب صد حجّ و عمره، و صد بنده آزاد کردن، در راه خدای تعالی، و برای او نوشته می شود صد کار نیک و از او محو می شود صد گناه، و کیفیّت نماز جعفر در اعمال روز جُمعه گذشت . [صفحه 123] سوم: از محوّل سجستانی روایت شده است: چون مأمون حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) را از مدینه به خراسان خواست . حضرت برای وداع با قبر پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وارد مسجد شد، و مکرّر با قبر آن حضرت وداع می کرد، و بیرون میآمد و نزد قبر برمیگشت و هر بار صدای مبارکش به گریه بلند بود، من نزدیک آن حضرت رفته و سلام کردم و آن جناب جواب داد، آنگاه حضرت را به آن سفر تهنیت گفتم، فرمود: مرا زیارت کن، همانا از جوار جدّم بیرون می شوم، و در غربت می میرم، و مجاور هارون مدفون می شوم . شیخ یوسف بن حاتم شامی در کتاب «درّ النظیم» فرموده: جماعتی از اصحاب امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کردند که آن حضرت فرمود: زمانی که خواستم از مدینه به جانب خراسان بیرون بیایم، عیال خود را جمع کردم آنان را دستور
ص: 1237
دادم که بر من گریه کنند، تا گریه آنان را بشنوم، آنگاه دوازده هزار دینار بین ایشان تقسیم کردم، و به آن ها گفتم من هرگز به سوی عیالم برنمی گردم، سپس ابو جعفر جواد را برگرفتم و او را به مسجد پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بروم، و دست او را کنار قبر گذاشتم، و وی را به آن قبر شریف چسبانیدم، و حفظ او را به سبب رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) خواستم، و جمیع وکلا و خدمتکاران خود را به شنیدن، و اطاعت فرمایش اوامر کردم، و اینکه با او مخالفت نکنند و به آنان فهماندم که او جانشین من است .
سیّد عبد الکریم بن طاووس روایت کرده: زمانی که مأمون امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) را از مدینه به خراسان طلبید، حضرت از مدینه به جانب بصره حرکت کرد، و به کوفه نرفت و از بصره بر طریق کوفه به بغداد توجّه نمود، و از آنجا به شهر قم و سپس وارد قم شد، اهل قم به استقبال حضرت آمدند، و برای مهمانی کردن آن حضرت با هم مخاصمه می نمودند، و هرکدام میل داشتند، آن بزرگوار به خانه او وارد شود، حضرت فرمود: شتر من مأمور است! یعنی هر کجا زانو زد، من آنجا وارد میشوم، پس آن شتر آمد تا در یک خانه خوابید، و صاحب آن خانه، در شب آن روز خواب دیده بود که حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) فردا میهمان
ص: 1238
او خواهد بود! چندی نگذشت که آن محلّ مقام رفیعی یافت و در زمان ما مدرسه ای آباد است .
شیخ صدوق به سند خود از اسحاق بن راهَوَیه نقل کرده: چون حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) به نیشابور آمد، و خواست از آنجا حرکت کند، اصحاب حدیث خدمت آن حضرت جمع شدند، و عرضه داشتند: یابن رسول اللّه از نزد ما می روی و برای ما حدیثی نمی فرمایی که با واسطه آن از حضورتان استفاده کنیم؟ آن حضرت در آن هنگام در عماری نشسته بود، سر خود را بیرون کرد و فرمود: شنیدم پدرم موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) فرمود: شنیدم پدرم جعفر بن محمّد فرمود: شنیدم پدرم محمّد بن علی فرمود: شنیدم پدرم علی بن الحسین فرمود: شنیدم پدرم حسین بن علی فرمود: شنیدم پدرم امیر مؤمنان علی بن ابیطالب (عَلَيهِم السَّلَامُ) فرمود: شنیدم رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: شنیدم جبرئیل می گفت: شنیدم خدا عزّ و جلّ فرمود:لا إِلَهَ إِلّا اللّه حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی . (1) این حدیث شریف را فرمود و حرکت کرد، چون شتر به راه افتاد، ما را خواند و فرمود:بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا (2) ابوالصلت روایت کرده: امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) زمانیکه به نزد مأمون می رفت چون به منطقه ده سرخ رسید، گفتند: یابن
ص: 1239
رسول اللّه ظهر شده، نماز نمی خوانید؟ حضرت پیاده شد و آب طلبید، عرضه داشتند آب به همراه نداریم، پس به دست مبارک خود، زمین را کاوید، به اندازه ای که آب جوشید، که آن حضرت و هرکه با او بود وضو ساختند، و اثرش تا امروز باقی است، چون وارد سناباد شد، پشت مبارک خود را به کوهی گذاشت، که از آن دیگ ها می تراشند، و فرمود: خدایا به این کوه سود ببخش، و در ظرفی از این کوه تراشند، هرچه گذارند، برکت ده، و فرمود: برای آن حضرت دیگ ها از سنگ تراشیدند، و دستور داد طعامش را جز در آن دیگ ها نپزند، مردم از آن روز به بعد، دیگ ها و ظرف ها از آن تراشیدند و برکت یافتند .
چهارم: صاحب «مطلع الشمس» نقل کرده: در بیست وپنجم ذو الحجة سال هزار وشش، شاه عباس اول وارد مشهد مقدس شد، مشاهده کرد، عبد المؤمن خان اوزبکی حرم مطهر را غارت کرده، و غیر از محجّر طلا چیز دیگری در آنجا نگذاشته، در بیست و هشتم ذو الحجة از مشهد به هرات رفت، و هرات را به ایران بازگرداند و پس از ساماندهی آنجا، به مشهد بازگشت و یک ماه در آنجا ماند، و صحن مقدّس را مرمّت کرد، و خدّام بارگاه مبارک را مورد احسان و لطف خویش قرار داد، و به عراق
ص: 1240
بازگشت، و در اواخر سال هزار و هشت، دوباره به مشهد مقدّس رفته، زمستان را در آنجا گذرانید، و خدمت افتخاری آستانه را خود به گردن گرفت و مشغول بود، چنان که شبی با قیچی سر شمعها را میگرفت، شیخ بهایی علیه الرحمه «بالبداهه» این رباعی را سرود:
پیوسته بود ملائک علیّین *** پروانه شمع روضه خلد آیین
مقراض به احتیاط زن ای خادم *** ترسم بِبُرِی شهپر جبریل امین
و در سال هزارونه، بنا به نذری که شاه عباس کرده بود تا پیاده به مشهد برود، پیاده به مشهد مشرّف شد، و آن مسافت دور را در بیست و هشت روز طی کرد .
صاحب تاریخ «عالم آرا» این اشعار را به همین مناسبت نگاشته است:
غلام شاه مردان شاه عباس *** شه والا گهر خاقان امجد
به طوف مرقد شاه خراسان *** پیاده رفت با اخلاص بیحدّ
تا آنجا که گفته است:
پیاده رفت شد تاریخ رفتن *** ز اصفاهان پیاده تا به مشهد
[1009 به حروف ابجد]
چون به مشهد مقدّس رسید، صحن مبارک را وسعت داد، و ایوان علی شیر، که درگاه روضه متبرکه از آنجا بوده، و در یک گوشه صحن قرار داشت و بد نما بود، در وسط
ص: 1241
قرار داد، و ایوانی برابر آن در طرف دیگر ساخت و خیابانی از دروازه غربی شهر تا شرقی طرح کرد که از هر طرف به صحن رسیده از میان ایوان ها بگذشت و چشمه ها و قنات ها احداث کرد و به شهر آورد، و نهری از میان خیابان و حوضی بزرگ در وسط ایجاد کرد، که آب از حوض گذشته به خیابان شرقی جاری گردد، و در بناهای مذکور کتیبه ها به خط میرزا محمّد رضا «صدر الکتاب» و علیرضا عبّاسی و محمّد رضا امامی رسم شد و بارگاه مطهّر را به طلا تذهیب کرد، چنان که در کتیبه بارگاه مطهر به آن اشاره شده و نوشته آن کتیبه چنین است:
بِسمِ اللّه الرَّحمنِ الرَّحِيم مِن عَظائِمِ تَوفِيقاتِ اللّه سُبحَانَهُ، أَن وَفَّقَ السُّلطَانَ الأعظَمَ، مَولَى مُلُوكِ العَرَبِ وَ العَجَمِ، صَاحِبُ النَّسَبِ الطَّاهِرِ النَّبَوِيِّ، وَ الحَسَبِ البَاهِرِ العَلَوِيِّ، تُرابُ أَقدَامِ خُدَّامِ هَذِهِ العَتَبَةِ المُطَهَّرةِ اللَّاهُوتِيَّةِ، غُبارُ نِعالِ زُوَّارِ هَذِهِ الرَّوضَةِ المُنَوَّرَةِ المَلَكُوتِيَّةِ، مُرَوِّجُ آثَارِ أَجدادِهِ المَعصُومينَ، اَلسُّلطَانُ ابنُ السُّلطَانِ، أبُو المُظَفَّرِ، شَاه عَبَّاسُ (1)
ص: 1242
الحُسَينِيُّ المُوسَوِيُّ، الصَّفَوِيُّ بَهادُر خانُ، فَاستَسعَدَ بِالمَجِيءِ، مَاشِيًا عَلَى قدَمَيهِ مِن دَارِ السَّلطَنَةِ أِصفَهَانَ، إِلَى زِيَارَةِ هَذَا الحَرَمِ الأشرَفِ، وَ قَد تَشَرَّفَ بِزِينَةِ هَذِهِ القُبَّةِ مِن خُلَّصِ مَالِهِ، فِي سَنَةِ أَلفِ وَ عَشَرٍ، وَ تَمَّ فِي سَنَةِ أَلفٍ وَ سِتٍّ وَ عَشَرةَ. (1)
شیخ طبرسی در کتاب «اعلام الوری»، پس از بیان پاره ای از معجزات حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) گفته: اما آنچه برای مردم پس از شهادت آن حضرت تا زمان ما ظاهر شده، از برکت مشهد مقدّس آن حضرت و علامات و عجایبی که مردم بسیار مشاهده نمودد، و عام و خاص تصدیقش کردند، و مخالف و موافق به آن اقرار نمودند، بسیار بلکه خارج از شماره است، و همانا در آن مشهد مقدّس کور مادرزاد، و ابرص [نوعی بیماری پوستی] شفا یافتند، و دعاها مستجاب شده و حاجات برآورده گشته و شداید و مصایب برطرف شده است و ما بسیاری از اینها را خود مشاهده کردیم و علم و یقینی یافتیم که شک در آن راه نیابد .
شیخ بزرگوار حرّ عاملی در کتاب «اثبات الهداة» پس از نقل این کلام از شیخ طبرسی فرموده: که مؤلّف این کتاب محمّد بن الحسن
ص: 1243
الحرّ می گوید: من بسیاری از این معجزات را دیدم و مشاهد کردم همچنان که شیخ طبرسی مشاهده کرده است و برای من یقین حاصل شد همچنان که برای او یقین حاصل شده و در مدت مجاورت من در مشهد مقدس که 26 سال می شود چیزهایی در این باب شنیدم که از حدّ تواتر گذشته و من در خاطر ندارم که در این مشهد دعا کرده باشم و از خدا حاجتی خواسته باشم مگر آنکه الحَمد للّه برآورده شد و مقام را گنجایش تفصیل نیست، لهذا به اجمال اکتفا کردیم .
مؤلّف این کتاب عباس قمی گوید: در هر زمان آن قَدرکرامات و معجزات از این روضه مقدّسه ظاهر می شود، که نیاز به نقل وقایع گذشته نیست و ما در باب دوم در اعمال شب بیست و هفتم رجب به برخی مطالب که مناسب این مقام بود اشاره کردیم [صفحه 378] و فعلا مقام را گنجایش تطویل نیست بهتر است آنکه این فصل را به همین جا ختم کنیم و این چند بیت شعر را که از جامی در مدح آن حضرت نقل شده است ذکر نماییم .
سَلامٌ عَلی آلِ طه وَ یس *** سَلامٌ عَلی آلِ خَیرِ النّبیین
سَلامٌ عَلی رَوضَةٍ حَلَّ فِیها *** اِمامٌ یُباهی بِهِ المَلَکُ وَ الدّینُ
ص: 1244
امام به حق شاه مطلق که آمد *** حریم درش قبله گاه سلاطین
شه کاخ عرفان گل شاخ احسان *** دُر دُرج امکان مه برج تمکین
علی بن موسی الرضا کز خدایش *** رضا شد لقب چون رضا بودش آیین
ز فضل و شرف بینی او را جهانی *** اگر نبودت تیره چشم جهان بین
پی عطر روبند حوران جنّت *** غبار درش را به گیسوی مشگین
اگر خواهی آری به کف دامن او *** برو دامن از هرچه جز اوست برچین
ص: 1245
مقام اول در زیارت دو امام معصوم حضرت هادی و حضرت حسن عسگری صلوات اللّه علیهما . هرگاه ان شاء اللّه بر سُرَّمَن رَای وارد شدی، و خواستی آن دو امام همام (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را زیارت کنی، غسل کن، و پس از رعایت آداب ورود به حرم های شریفه، تا در حرم مطهر با آرامش و وقار روانه شو، و اذن دخول عامّی را که در اوایل این باب ذکر شد بخوان، آنگاه وارد حرم مطهر شو، و آن دو بزرگوار را به این عبارت که صحیح ترین زیارات است زیارت کن
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمَا يَا وَلِيَّيِ اللّٰهِ؛ السَّلامُ عَلَيْكُما يَا حُجَّتَيِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُما يَا نُورَيِ اللّٰهِ فِي ظُلُماتِ الْأَرْضِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكُما يَا مَنْ بَدالِلّٰهِ فِي شَأْنِكُما؛ أَتَيْتُكُما زائِراً، عارِفاً بِحَقِّكُما، مُعادِياً لِأَعْدائِكُما، مُوالِياً لِأَوْلِيَائِكُما، مُؤْمِناً بِمَا آمَنْتُما بِهِ، كافِراً بِما كَفَرْتُما بِهِ، مُحَقِّقاً لِمَا حَقَّقْتُما، مُبْطِلاً (1)
ص: 1246
لِمَا أَبْطَلْتُمَا . أَسْأَلُ اللّٰهَ رَبِّي وَ رَبَّكُما، أَنْ يَجْعَلَ حَظِّي مِنْ زِيارَتِكُمَا، اَلصَّلاةَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَنْ يَرْزُقَنِي مُرافَقَتَكُما فِي الْجِنانِ، مَعَ آبائِكُمَا الصَّالِحِينَ، وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يُعْتِقَ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ، وَ يَرْزُقَنِي شَفاعَتَكُما وَ مُصاحَبَتَكُما، (1) وَ يُعَرِّفَ بَيْنِي وَ بَيْنَكُما، وَ لَا يَسْلُبَنِي حُبَّكُما، وَ حُبَّ آبائِكُمَا الصَّالِحِينَ، وَ أَنْ لَايَجْعَلَهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيارَتِكُمَا، وَ يَحْشُرَنِي مَعَكُمَا فِي الْجَنَّةِ بِرَحْمَتِهِ . اللّهمَّ ارْزُقْنِی حُبَّهُمَا وَ تَوَفَّنِی عَلَی مِلَّتِهِمَا اللّهمَّ الْعَنْ ظَالِمِی آلِ مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ، وَ انْتَقِمْ مِنْهُمْ. اللّهمَّ الْعَنِ الْأَوَّلِینَ مِنْهُمْ وَ الْآخِرِینَ، وَ ضَاعِفْ عَلَیْهِمُ الْعَذَابَ، وَ ابْلُغْ بِهِمْ وَ بِأَشْیَاعِهِمْ، وَ مُحِبِّیهِمْ وَ مُتَّبِعِیهِمْ، أَسْفَلَ دَرْکٍ مِنَ الْجَحِیمِ؛ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ. اللّهمَّ عَجِّلْ فَرَجَ وَلِیِّکَ وَ ابْنِ وَلِیِّکَ، وَ اجْعَلْ فَرَجَنَا مَعَ فَرَجِهِمْ [فَرَجِهِ]؛ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . (2) و در دعا کردن برای خود، و پدر و مادرت
ص: 1247
بکوش و دعا کن به هر دعایی که می خواهی، و اگر بتوانی نزدیک قبر ایشان بروی، برو، و دو رکعت نماز قبر بخوان، و اگر نتوانی وارد مسجد شو و دو رکعت نماز بجا آر، و دعا کن به هر دعایی که خواستی که مستجاب است، و این مسجد مجاور خانه ایشان است، و حضرت امام هادی و امام عسگری (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) در آن نماز بجای می آوردند. مولف گوید:این زیارت موافق روایت «کامل الزّیارة» بوده و شیخ محمّد بن المشهدی و شیخ مفید و شهید نیز این زیارت را در کتاب «مزار» خود، با اختلافی اندک نقل کرده اند . و بعد از جمله «فِي اَلْجَنَّةِ بِرَحْمَتِهِ» فرموده اند: آنگاه برو، و خود را بر هر یک از آن دو قبر بینداز و آن را ببوس و طرف راست و چپ صورت خود را بر قبر بگذار، و پس از آن سر بردار و بگو: «اللّهمَّ ارْزُقْنِی حُبَّهُمَ وَ تَوَفَّنِی عَلَى مِلَّتِهِمَ . . . » تا آخر زیارت . و گفته اند نزدیک سر مقدّس چهار رکعت نماز بخوان، و پس از نماز زیارت، هر اندازه خواهی نماز بگذار و پوشیده نماند که آن دو بزرگوار در خانه خود دفن شدند، و برای آن خانه دری بود، که گاهی باز می کردند و شیعیان وارد می شدند، و کنار قبر زیارت می کردند، و گاهی بسته بود از بیرون مقابل پنجره ای که بر دیوار، روبروی قبر مطهّر
ص: 1248
بود زیارت می کردند، در صدر همین روایت مربوطه به زیارت ذکر شده است که غسل می کنی و اگر بتوانی نزد قبر ایشان می روی وگرنه، از برابر پنجره ای که به سوی قبر باز می شود به سلام اشاره می کنی، و چنین زائری نماز زیارت خود را در مسجد بجای آورد . چون به همّت دوستان آن خانه برداشته شد، و به جای آن بارگاه و حرم و رواق قرار گرفت، آن مسجد داخل در فضای حرم شد، و اکنون در بین مردم معروف است، که ایوان مستطیل، که در صحن پشت سر عسگریّین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) به رواق متصّل است، همان مسجد مذکور است . در هر صورت، زائران از این جهت آسوده شدند . برای آن دو بزرگوار زیارت مخصوص به هر کدام، و مشترک میان هر دو امام، در کتاب های زیارتی ذکر شده است که زائران اگر خواستند، نسخه آن کتاب ها فراوان است، و اگر زائر را حالی و مجالی باشد، مناسب است زیارت جامعه کبیره را، که پس از این ان شاء اللّه تعالی ذکر می شود [صفحه 1327] بخواند، زیرا که صدور آن کلمات رسا، که دارای تمام مراتب اظهار بندگی و تذلّل، و اعتراف به عظمت و جلالت امامان است، از مصدر جلال حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) می باشد . سیّد ابن طاووس در کتاب «مصباح
ص: 1249
الزائر» برای هر یک از این دو بزرگوار زیارت مبسوط، با صلوات بر آنان و دعای پس از نماز زیارت نقل کرده، که آوردنش در این کتاب، گرچه موجب تطویل می باشد، شایسته است، زیرا فواید بسیاری در آن مندرج است . فرمود: هرگاه به «سُرَّ مَن رَای» رسیدی، غسل کن، غسل زیارت و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و با آرامی و وقار روانه شو، تا به درگاه حرم شریف برسی، وقتی رسیدی، طلب رخصت کن و بگو: أَ أَدْخُلُ يَا نَبِيَّ اللّٰهِ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا فاطِمَةُ الزَّهْراءُ سَيِّدَةَ نِساءِ الْعالَمِينَ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ ؟ أَ أَدْخُلُ يا مَوْلايَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ عَلِيَّ بْنَ مُوسَىٰ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ يَا أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ ؟ أَ أَدْخُلُ يَا مَوْلايَ يَا أَبامُحَمَّدٍ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ ؟ (1)
ص: 1250
أَ أَدْخُلُ يَا مَلائِكَةَ اللّٰهِ الْمُوَكَّلِينَ بِهٰذَا الْحَرَمِ الشَّرِيفِ . (1)
آنگاه وارد شو، و در وقت وارد شدن پای راست را پیش گذار، و نزد ضریح حضرت امام هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) رو به قبر، و پشت به قبله بایست و صد مرتبه «اللّه أَكْبَرُ» بگو و بخوان:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ، عَلِيَّ بن مُحَمَّدٍ الزَّكِيَّ الرَّاشِدَ، النُّورَ الثَّاقِبَ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا سِرَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَبْلَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا آلَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خِيَرَةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفْوَةَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِينَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَقَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَبِيبَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا نُورَ الْأَنْوَارِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا زَيْنَ الْأَبْرَارِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَلِيلَ الْأَخْيَارِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عُنْصُرَ الْأَطْهارِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ الرَّحْمٰنِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رُكْنَ الْإِيمانِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ (2)
ص: 1251
يَا مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَلِيَّ الصَّالِحِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا عَلَمَ الْهُدىٰ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَلِيفَ التُّقىٰ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَمُودَ الدِّينِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ؛ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعالَمِينَ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْأَمِینُ الْوَفِیُّ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَلَمُ الرَّضِیُّ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الزَّاهِدُ التَّقِیُّ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْحُجَّةُ عَلَی الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا التَّالِی لِلْقُرْآنِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْمُبَیِّنُ لِلْحَلالِ مِنَ الْحَرَامِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْوَلِیُّ النَّاصِحُ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الطَّرِیقُ الْوَاضِحُ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّجْمُ اللائِحُ؛ أَشْهَدُ یَا مَوْلایَ یَا أَبَا الْحَسَنِ، أَنَّکَ حُجَّةُ اللّه عَلَی خَلْقِهِ، وَ خَلِیفَتُهُ فِی بَرِیَّتِهِ، وَ أَمِینُهُ فِی بِلادِهِ، وَ شَاهِدُهُ عَلَی عِبَادِهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ كَلِمَةُ التَّقْوَىٰ، وَ بَابُ الْهُدَىٰ، وَ الْعُرْوَةُ (1)
ص: 1252
الْوُثْقىٰ، وَ الْحُجَّةُ عَلَىٰ مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَىٰ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْمُطَهَّرُ مِنَ الذُّنُوبِ، الْمُبَرَّأُ مِنَ الْعُيُوبِ، وَ الْمُخْتَصُّ بِكَرامَةِ اللّٰهِ، وَ الْمَحْبُوُّ بِحُجَّةِ اللّٰهِ، وَ الْمَوْهُوبُ لَهُ كَلِمَةُ اللّٰهِ، وَ الرُّكْنُ الَّذِي يَلْجَأُ إِلَيْهِ الْعِبادُ، وَ تُحْيىٰ بِهِ الْبِلادُ، وَ أَشْهَدُ يَا مَوْلايَ، أَنِّي بِكَ وَ بِآبائِكَ وَ أَبْنَائِكَ مُوقِنٌ مُقِرٌّ، وَ لَكُمْ تَابِعٌ فِي ذَاتِ نَفْسِي، وَ شَرَايِعِ دِينِي، وَ خَاتِمَةِ عَمَلِي وَ مُنْقَلَبِي وَ مَثْوَايَ، وَ أَنِّي وَلِيٌّ لِمَنْ وَالاكُمْ، وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاكُمْ، مُؤْمِنٌ بِسِرِّكُمْ وَ عَلانِيَتِكُمْ، وَ أَوَّلِكُمْ وَ آخِرِكُمْ، بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي، وَاَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
آنگاه ضریح را ببوس، و طرف راست صورت خود، و سپس طرف چپ آن را بر ضریح بگذار و بگو: اللّهمَّ [صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ] صَلِّ عَلَىٰ حُجَّتِكَ الْوَفِيِّ، وَ وَلِيِّكَ الزَّكِيِّ، وَ أَمِينِكَ الْمُرْتَضىٰ، وَ صَفِيِّكَ الْهَادِي، وَ صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ، وَ الْجَادَّةِ (2)
ص: 1253
الْعُظْمىٰ، وَ الطَّرِيقَةِ الْوُسْطىٰ، نُورِ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ وَلِيِّ الْمُتَّقِينَ، وَ صاحِبِ الْمُخْلَصِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الرَّاشِدِ الْمَعْصُومِ مِنَ الزَّلَلِ، وَ الطَّاهِرِ مِنَ الْخَلَلِ، وَ الْمُنْقَطِعِ إِلَيْكَ بِالْأَمَلِ، الْمَبْلُوِّ بِالْفِتَنِ، وَ الْمُخْتَبَرِ بِالْمِحَنِ، وَ الْمُمْتَحَنِ بِحُسْنِ الْبَلْوَىٰ، وَ صَبْرِ الشَّكْوَىٰ، مُرْشِدِ عِبَادِكَ، وَ بَرَكَةِ بِلادِكَ، وَ مَحَلِّ رَحْمَتِكَ، (1) وَ مُسْتَوْدَعِ حِكْمَتِكَ، وَ الْقَائِدِ إِلَىٰ جَنَّتِكَ الْعَالِمِ فِي بَرِيَّتِكَ، وَ الْهَادِي فِي خَلِيقَتِكَ الَّذِي ارْتَضَيْتَهُ وَ انْتَجَبْتَهُ وَ اخْتَرْتَهُ لِمَقَامِ رَسُولِكَ فِي أُمَّتِهِ، وَ أَلْزَمْتَهُ حِفْظَ شَرِيعَتِهِ، فَاسْتَقَلَّ بِأَعْبَاءِ الْوَصِيَّةِ ناهِضاً بِهَا وَ مُضْطَلِعاً بِحَمْلِها، لَمْ يَعْثُرْ فِي مُشْكِلٍ، وَ لَا هَفَا فِي مُعْضِلٍ، بَلْ كَشَفَ الْغُمَّةَ، وَ سَدَّ الْفُرْجَةَ، وَ أَدَّى الْمُفْتَرَضَ . اَللّٰهُمَّ فَكَما أَقْرَرْتَ ناظِرَ نَبِيِّكَ بِهِ فَرَقِّهِ دَرَجَتَهُ، وَ أَجْزِلْ لَدَيْكَ مَثُوبَتَهُ، وَ صَلِّ عَلَيْهِ وَ بَلِّغْهُ مِنَّا تَحِيَّةً (2)
ص: 1254
وَ سَلاماً، وَ آتِنَا مِنْ لَدُنْکَ فِی مُوَالاتِهِ فَضْلاً وَ إِحْسَاناً، وَ مَغْفِرَةً وَ رِضْوَاناً؛ إِنَّکَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ . سپس نماز زیارت بخوان و چون سلام نماز دادی بگو: يَا ذَا الْقُدْرَةِ الْجامِعَةِ، وَ الرَّحْمَةِ الْواسِعَةِ، وَ الْمِنَنِ الْمُتَتابِعَةِ، وَ الْآلاءِ الْمُتَوَاتِرَةِ، وَ الْأَيادِي الْجَلِيلَةِ، وَ الْمَواهِبِ الْجَزِيلَةِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِينَ، وَ أَعْطِنِي سُؤْلِي، وَ اجْمَعْ شَمْلِي، وَ لُمَّ شَعَثِي، وَزَكِّ عَمَلِي، وَ لَا تُزِغْ قَلْبِي بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنِي، وَ لَا تُزِلَّ قَدَمِي، وَ لَا تَكِلْنِي إِلَىٰ نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً، وَ لَا تُخَيِّبْ طَمَعِي، وَ لَا تُبْدِ عَوْرَتِي، وَ لَا تَهْتِكْ سِتْرِي، وَ لَا تُوحِشْنِي، وَ لَا تُؤْيِسْنِي، وَ كُنْ بِي رَؤُوفاً رَحِيماً، وَ اهْدِنِي وَ زَكِّنِي وَ طَهِّرْنِي، وَ صَفِّنِي وَ اصْطَفِنِي، وَ خَلِّصْنِي وَ اسْتَخْلِصْنِي، وَ اصْنَعْنِي وَ اصْطَنِعْنِي، وَ قَرِّبْنِي إِلَيْكَ وَ لَا تُباعِدْنِي مِنْكَ، وَ الْطُفْ بِي وَ لَا تَجْفُنِي، (1)
ص: 1255
وَأَكْرِمْنِي وَ لَا تُهِنِّي، وَ مَا أَسْأَلُكَ فَلَا تَحْرِمْنِي، وَ مَا لَاأَسْأَلُكَ فَاجْمَعْهُ لِي؛ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَ أَسْأَلُكَ بِحُرْمَةِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ، وَ بِحُرْمَةِ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ بِحُرْمَةِ أَهْلِ بَيْتِ رَسُولِكَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ عَلِيٍّ وَ مُحَمَّدٍ، وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسىٰ، وَ عَلِيٍّ وَ مُحَمَّدٍ، وَعَلِيٍّ وَ الْحَسَنِ، وَ الْخَلَفِ الْباقِي، صَلَواتُكَ وَ بَرَكاتُكَ عَلَيْهِمْ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ، وَ تُعَجِّلَ فَرَجَ قائِمِهِمْ بِأَمْرِكَ، وَ تَنْصُرَهُ وَ تَنْتَصِرَ بِهِ لِدِينِكَ، وَ تَجْعَلَنِي فِي جُمْلَةِ النَّاجِينَ بِهِ، وَ الْمُخْلِصِينَ فِي طاعَتِهِ، وَأَسْأَلُكَ بِحَقِّهِمْ لَمَّا اسْتَجَبْتَ لِي دَعْوَتِي، وَ قَضَيْتَ [لِي] حاجَتِي، وَ أَعْطَيْتَنِي سُؤْلِي، وَ كَفَيْتَنِي مَا أَهَمَّنِي مِنْ أَمْرِ دُنْيايَ وَ آخِرَتِي؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ؛ يَا نُورُ يا بُرْهانُ، يَا مُنِيرُ يَا مُبِينُ، يَا رَبِّ اكْفِنِي شَرَّ الشُّرُورِ، وَ آفاتِ الدُّهُورِ، وَ أَسْأَلُكَ النَّجاةَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ . (1)
ص: 1256
سپس برای هرچه خواهی دعا کن، و بسیار بگو: يا عُدَّتِي عِنْدَ الْعُدَدِ، وَ يَا رَجائِي وَ الْمُعْتَمَدَ، وَ يَا كَهْفِي وَ السَّنَدَ؛ يَا واحِدُ يَا أَحَدُ، [وَ] يَا قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ، أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ بِحَقِّ مَنْ خَلَقْتَ مِنْ خَلْقِكَ، وَ لَمْ تَجْعَلْ فِي خَلْقِكَ مِثْلَهُمْ أَحَداً، صَلِّ عَلَىٰ جَماعَتِهِمْ، وَ افْعَلْ بِي كَذا وَ كَذا . (1)
و به جای این جلمه [کذا و کذا] حاجت خویش را بخواه، همانا از آن حضرت روایت شده: من از خدای عزّ و جلّ خواسته ام: کسی را که این دعا را در روضه من، پس از من بخواند، ناامید بازنگرداند .
شیخ به سند معتبر از آن حضرت روایت کرده: قبر من در سُرَّمَن رَأی [سامرّای کنونی در عراق] برای اهل دو جانب، از بلاها و عذاب خدا، امان است . مجلسی اوّل «اهل دو جانب» را به شیعه و سنیّ معنا کرده و فرموده است: برکت آن حضرت دوست و دشمن را احاطه کرده، چنان که قبر
ص: 1257
کاظمین [امام کاظم (عَلَيهِ السَّلَامُ) و امام جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ)] سبب امان بغداد شد تا آخر مطلب . سید ابن طاووس فرموده: چون خواستی حضرت عسکری (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کنی، جمیع آنچه را در زیارت پدرش حضرت هادی بجا آوردی، بجا آر، آنگاه نزد ضریح آن حضرت بایست و بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ، يَا أَبا مُحَمَّدٍ، الْحَسَنِ بْنَ عَلِيٍّ الْهادِي الْمُهْتَدِي، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ وَ ابْنَ أَولِيَائِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ وَ ابْنَ حُجَجِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفِيَّ اللّٰهِ وَ ابْنَ أَصْفِيَائِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَلِيفَةَ اللّٰهِ وَ ابْنَ خُلَفائِهِ وَ أَبا خَلِيفَتِه؛، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ خاتَمِ النَّبِيِّينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعالَمِين؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ الْأَئِمَّةِ الْهَادِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ الْأَوْصِيَاءِ الرَّاشِدِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا عِصْمَةَ الْمُتَّقِينَ؛ (1)
ص: 1258
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا إِمامَ الْفائِزِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رُكْنَ الْمُؤْمِنِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا فَرَجَ الْمَلْهُوفِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ الْأَنْبِياءِ الْمُنْتَجَبِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَازِنَ عِلْمِ وَصِيِّ رَسُولِ اللّٰهِ ؛، (1) اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا الدَّاعِي بِحُكْمِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَيُّهَا النَّاطِقُ بِكِتَابِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حُجَّةَ الْحُجَجِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا هَادِيَ الْأُمَمِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا وَلِيَّ النِّعَمِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا عَيْبَةَ الْعِلْمِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا سَفِينَةَ الْحِلْمِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبَا الْإِمامِ الْمُنْتَظَرِ، الظَّاهِرَةِ لِلْعاقِلِ حُجَّتُهُ، وَ الثَّابِتَةِ فِي الْيَقِينِ مَعْرِفَتُهُ، الْمُحْتَجَبِ عَنْ أَعْيُنِ الظَّالِمِينَ، وَ الْمُغَيَّبِ عَنْ دَوْلَةِ الْفَاسِقِينَ، وَ الْمُعِيدِ رَبُّنا بِهِ الْإِسْلامَ جَدِيداً بَعْدَ الانْطِماسِ، وَ الْقُرْآنَ غَضّاً بَعْدَ الانْدِرَاس. أَشْهَدُ يامَوْلايَ أَنَّكَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ دَعَوْتَ إِلَىٰ(2)
ص: 1259
سَبِيلِ رَبِّكَ، ُ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، وَ عَبَدْتَ اللّٰهَ مُخْلِصاً حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ، أَسْأَلُ اللّٰهَ بِالشَّأْنِ الَّذِي لَكُمْ عِنْدَهُ أَنْ يَتَقَبَّلَ زِيَارَتِي لَكُمْ، وَ يَشْكُرَ سَعْيِي إِلَيْكُمْ، وَ يَسْتَجِيبَ دُعَائِي بِكُمْ، وَ يَجْعَلَنِي مِنْ أَنْصَارِ الْحَقِّ وَ أَتْباعِهِ وَ أَشْياعِهِ وَ مَوالِيهِ وَ مُحِبِّيهِ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
آنگاه ضریح را ببوس، و دو طرف صورت خود را بر آن بگذار و بگو: اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ صَلِّ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْهادِي إِلَىٰ دِينِكَ، وَ الدَّاعِي إِلىٰ سَبِيلِكَ، عَلَمِ الْهُدىٰ، وَ مَنارِ التُّقىٰ، وَ مَعْدِنِ الْحِجىٰ، وَ مأْوَى النُّهَىٰ، وَ غَيْثِ الْوَرَىٰ، وَ سَحَابِ الْحِكْمَةِ، وَ بَحْرِ الْمَوْعِظَةِ، وَ وَارِثِ الْأَئِمَّةِ، وَ الشَّهِيدِ عَلَى الْأُمَّةِ، الْمَعْصُومِ الْمُهَذَّبِ، وَ الْفاضِلِ الْمُقَرَّبِ، وَ الْمُطَهَّرِ مِنَ الرِّجْسِ، الَّذِي وَرَّثْتَهُ عِلْمَ الْكِتابِ، (2)
ص: 1260
وَأَلْهَمْتَهُ فَصْلَ الْخِطابِ، وَ نَصَبْتَهُ عَلَماً لِأَهْلِ قِبْلَتِكَ، وَ قَرَنْتَ طاعَتَهُ بِطاعَتِكَ، وَ فَرَضْتَ مَوَدَّتَهُ عَلَىٰ جَمِيعِ خَلِيقَتِكَ، اللّهمَّ فَكَما أَنابَ بِحُسْنِ الْإِخْلاصِ فِي تَوْحِيدِكَ، وَ أَرْدَىٰ مَنْ خَاضَ فِي تَشْبِيهِكَ، وَ حامىٰ عَنْ أَهْلِ الْإِيمانِ بِكَ، فَصَلِّ يَا رَبَّ عَلَيْهِ صَلاةً يَلْحَقُ بِها مَحَلَّ الْخاشِعِينَ، وَ يَعْلُو فِي الْجَنَّةِ بِدَرَجَةِ جَدِّهِ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، وَ بَلِّغْهُ مِنَّا تَحِيَّةً وَ سَلاماً، وَ آتِنا مِنْ لَدُنْكَ فِي مُوالاتِهِ فَضْلاً وَ إِحْساناً وَ مَغْفِرَةً وَ رِضْواناً، إِنَّكَ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ، وَ مَنٍّ جَسِيمٍ . (1) آنگاه نماز زیارت بجا آور . و هنگامی که فارغ شدی بگو: یَا دَائِمُ یَا دَیْمُومُ [یَا دَیُّومُ ]، يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ، يَا كاشِفَ الْكَرْبِ وَ الْهَمِّ، [وَ] يَا فارِجَ الْغَمِّ، وَ يَا باعِثَ الرُّسُلِ، [وَ] يَا صادِقَ الْوَعْدِ، [وَ] يَا حَيُّ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِحَبِيبِك [مُحَمَّدٍ] وَ وَصِيِّهِ عَلِيٍّ ابْنِ عَمِّهِ وَ صِهْرِهِ عَلَى ابْنَتِهِ، الَّذِي [اللَّذَیْنِ ] خَتَمْتَ بِهِمَا (2)
ص: 1261
الشَّرَائِعَ وَ فَتَحْتَ [بِهِمَا] التَّأْوِيلَ وَ الطَّلائِعَ، فَصَلِّ عَلَيْهِما صَلاةً يَشْهَدُ بِهَا الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ، وَ يَنْجُو بِهَا الْأَوْلِياءُ وَ الصَّالِحُونَ، وَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِفَاطِمَةَ الزَّهْراءِ، والِدَةِ الْأَئِمَّةِ الْمَهْدِيِّينَ، وَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، الْمُشَفَّعَةِ فِي شِيعَةِ أَوْلادِهَا الطَّيِّبِينَ، فَصَلِّ عَلَيْها صَلاةً دَائِمَةً أَبَدَ الْآبِدِينَ، وَ دَهْرَ الدَّاهِرِينَ، وَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِالْحَسَنِ الرَّضِيِّ، الطَّاهِرِ الزَّكِيِّ، وَ الْحُسَيْنِ الْمَظْلُومِ الْمَرْضِيِّ الْبَرِّ التَّقِيِّ، سَيِّدَيْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ (1) الْإِمامَيْنِ الْخَيِّرَيْنِ الطَّيِّبَيْنِ، التَّقِيَّيْنِ الطَّاهِرَيْنِ، الشَّهِيدَيْنِ الْمَظْلُومَيْنِ الْمَقْتُولَيْنِ، فَصَلِّ عَلَيْهِما مَا طَلَعَتْ شَمْسٌ وَ مَا غَرَبَتْ، صَلاةً مُتَوالِيَةً مُتَتالِيَةً، وَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، سَيِّدِ الْعابِدِينَ، الْمَحْجُوبِ مِنْ خَوْفِ الظَّالِمِينَ، وَ بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْباقِرِ الطَّاهِرِ النُّورِ الزَّاهِرِ، الْإِمامَيْنِ السَّيِّدَيْنِ، مِفْتاحَيِ الْبَرَكاتِ، وَ مِصْباحَيِ (2)
ص: 1262
الظُّلُماتِ، فَصَلِّ عَلَيْهِما مَا سَرىٰ لَيْلٌ وَ مَا أَضاءَ نَهارٌ، صَلاةً تَغْدُو وَ تَرُوحُ، وَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، الصَّادِقِ عَنِ اللّٰهِ، وَ النَّاطِقِ فِي عِلْمِ اللّٰهِ، وَ بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، الْعَبْدِ الصَّالِحِ فِي نَفْسِهِ، وَ الْوَصِيِّ النَّاصِحِ، الْإِمامَيْنِ الْهادِيَيْنِ الْمَهْدِيَّيْنِ، الْوافِيَيْنِ الْكافِيَيْنِ، فَصَلِّ عَلَيْهِما مَا سَبَّحَ لَكَ مَلَكٌ، وَ تَحَرَّكَ لَكَ فَلَكٌ، (1) صَلاةً تُنْمىٰ وَ تَزِيدُ، وَ لَا تَفْنىٰ وَ لَا تَبِيدُ؛ وَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَلِيِّ بْنِ مُوسَىٰ الرِّضا، وَ بِمُحَّمَدِ بْنِ عَلِيٍّ الْمُرْتَضَى، الْإِمامَيْنِ الْمُطَهَّرَيْنِ الْمُنْتَجَبَيْنِ، فَصَلِّ عَلَيْهِما مَا أَضاءَ صُبْحٌ وَ دامَ، صَلاةً تُرَقِّيهِما إِلَىٰ رِضْوانِكَ فِي الْعِلِّيِّينَ، مِنْ جِنانِكَ؛ وَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَليِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الرَّاشِدِ، وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْهادِي، الْقائِمَيْنِ بِأَمْرِ عِبادِكَ، الْمُخْتَبَرَيْنِ بِالْمِحَنِ الْهائِلَةِ، وَ الصَّابِرَيْنِ فِي الْإِحَنِ الْمائِلَةِ، فَصَلِّ عَلَيْهِما كِفاءَ أَجْرِ الصَّابِرِينَ، وَ إِزاءَ ثَوابِ الْفائِزِينَ، صَلاةً تُمَهِّدُ لَهُما الرِّفْعَةَ ؛ (2)
ص: 1263
وَأَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ يَا رَبَّ بِإِمامِنا، وَ مُحَقِّقِ زَمانِنَا، الْيَوْمِ الْمَوْعُودِ، وَ الشَّاهِدِ الْمَشْهُودِ، وَ النُّورِ الْأَزْهَرِ، وَ الضِّياءِ الْأَنْوَرِ، الْمَنْصُورِ بِالرُّعْبِ، وَ الْمُظَفَّرِ بِالسَّعادَةِ، فَصَلِّ عَلَيْهِ عَدَدَ الثَّمَرِ، وَ أَوْراقِ الشَّجَرِ، وَ أَجْزاءِ الْمَدَرِ، وَ عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ، وَ عَدَدَ مَا أَحاطَ بِهِ عِلْمُكَ، وَ أَحْصاهُ كِتابُكَ، صَلاةً يَغْبِطُهُ بِهَا الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ. (1) اَللّٰهُمَّ وَ احْشُرْنا فِي زُمْرَتِهِ، وَ احْفَظْنا عَلَىٰ طاعَتِهِ، وَ احْرُسْنا بِدَوْلَتِهِ، وَ أَتْحِفْنا بِوِلايَتِهِ، وَ انْصُرْنا عَلَىٰ أَعْدائِنا بِعِزَّتِهِ، وَ اجْعَلْنا يَا رَبِّ مِنَ التَّوابِينَ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . اَللّٰهُمَّ وَ إِنَّ إِبْلِيسَ الْمُتَمَرِّدَ اللَّعِينَ، قَدِ اسْتَنْظَرَكَ لِإِغْواءِ خَلْقِكَ فَأَنْظَرْتَهُ، وَ اسْتَمْهَلَكَ لِإِضْلالِ عَبِيدِكَ فَأَمْهَلْتَهُ، بِسابِقِ عِلْمِكَ فِيهِ، وَ قَدْ عَشَّشَ وَ كَثُرَتْ جُنُودُهُ، وَ ازْدَحَمَتْ جُيُوشُهُ، وَ انْتَشَرَتْ دُعاتُهُ فِي أَقْطارِ الْأَرْضِ، فَأَضَلُّوا عِبادَكَ، وَ أَفْسَدُوا دِينَكَ، وَ حَرَّفُوا الْكَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ، وَ جَعَلُوا (2)
ص: 1264
عِبادَكَ شِيَعاً مُتَفَرِّقِينَ، وأَحْزاباً مُتَمَرِّدِينَ، وَ قَدْ وَعَدْتَ نَقْضَ بُنْيانِهِ، وَ تَمْزِيقَ شَأْنِهِ، فَأَهْلِكْ أَوْلادَهُ وَ جُيُوشَهُ، وَ طَهِّرْ بِلادَكَ مِنِ اخْتِراعاتِهِ وَ اخْتِلافاتِهِ، وَ أَرِحْ عِبادَكَ مِنْ مَذاهِبِهِ وَ قِياساتِهِ ؛ (1) وَ اجْعَلْ دائِرَةَ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ، وَ ابْسُطْ عَدْلَكَ، وَ أَظْهِرْ دِينَكَ، وَ قَوِّ أَوْلِياءَكَ، وَ أَوْهِنْ أَعْداءَكَ، وَ أَوْرِثْ دِيارَ إِبْلِيسَ وَ دِيارَ أَوْلِيائِهِ أَوْلِياءَكَ، وَ خَلِّدْهُمْ فِي الْجَحِيمِ، وَ أَذِقْهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَلِيمِ، وَ اجْعَلْ لَعائِنَكَ الْمُسْتَوْدَعَةَ فِي مَناحِسِ [مَناجیسِ] الْخِلْقَةِ وَ مَشاوِيهِ الْفِطْرَةِ، دائِرَةً عَلَيْهِمْ، وَ مُوَكَّلَةً بِهِمْ وَ جارِيَةً فِيهِمْ، كُلَّ صَباحٍ وَ مَساءٍ، وَ غُدُوٍّ وَ رَواحٍ . رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا بِرَحْمَتِكَ عَذَابَ النَّارِ ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
آنگاه به آنچه برای خود و برادرانت خواهی دعا کن، سپس ملکه دنیا و آخرت، مادر بزرگوار امام قائم (عَلَيهِم السَّلَامُ) را، که قبرش پشت ضریح مولایمان امام عسکری (عَلَيهِ السَّلَامُ) است زیارت
ص: 1265
کن، و در زیارت آن بزرگ بانو بگو:
اَلسَّلامُ عَلَىٰ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، الصَّادِقِ الْأَمِينِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَوْلانا أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، َالسَّلامُ عَلَى الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِينَ الْحُجَجِ الْمَيامِينِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ والِدَةِ الْإِمامِ، وَ الْمُودَعَةِ أَسْرارَ الْمَلِكِ الْعَلَّامِ، وَ الْحامِلَةِ لِأَشْرَفِ الْأَنامِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الصِّدِّيقَةُ الْمَرضِيَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا شَبِيهَةَ ام مُوسىٰ وَ ابْنَةَ حَوارِيِّ عِيسىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا التَّقِيَّةُ النَّقِيَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الرَّضِيَّةُ الْمَرْضِيَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمَنْعُوتَةُ فِي الْإِنْجِيلِ، الْمَخْطُوبَةُ مِنْ رُوحِ اللّٰهِ الْأَمِينِ، فِي وُصْلَتِها مُحَمَّدٌ سَيِّدُ الْمُرْسَلِينَ، وَ الْمُسْتَوْدَعَةُ أَسْرَارَ رَبِّ الْعالَمِينَ ؛ (1) اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلَىٰ آبائِكِ الْحَوارِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلَىٰ بَعْلِكِ وَ وَلَدِكِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلَىٰ رُوحِكِ وَ بَدَنِكِ الطَّاهِرِ، الطَّاهِرِ، أَشْهَدُ أَنَّكِ أَحْسَنْتِ الْكَفالَةَ، وَ أَدَّيْتِ (2)
ص: 1266
الْأَمانَةَ، وَ اجْتَهَدْتِ فِي مَرْضاةِ اللّٰهِ، وَ صَبَرْتِ فِي ذاتِ اللّٰهِ، وَ حَفِظْتِ سِرَّ اللّٰهِ، وَ حَمَلْتِ وَلِيَّ اللّٰهِ، وَ بالَغْتِ فِي حِفْظِ حُجَّةِ اللّٰهِ، وَ رَغِبْتِ فِي وُصْلَةِ أَبْناءِ رَسُولِ اللّٰهِ، عارِفَةً بِحَقِّهِمْ، مُؤْمِنَةً بِصِدْقِهِمْ، مُعْتَرِفَةً بِمَنْزِلَتِهِمْ، مُسْتَبْصِرَةً بِأَمْرِهِمْ، مُشْفِقَةً عَلَيْهِمْ، مُؤْثِرَةً هَواهُمْ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكِ مَضَيْتِ عَلَىٰ بَصِيرَةٍ مِنْ أَمْرِكِ مُقْتَدِيَةً بِالصَّالِحِينَ راضِيَةً مَرْضِيَّةً تَقِيَّةً نَقِيَّةً زَكِيَّةً فَرَضِيَ اللّٰهُ عَنْكِ وَ أَرْضاكِ، وَ جَعَلَ الْجَنَّةَ مَنْزِلَكِ وَ مَأْوَاكِ، فَلَقَدْ أَوْلاكِ مِنَ الْخَيْراتِ مَا أَوْلاكِ، وَ أَعْطاكِ مِنَ الشَّرَفِ مَا بِهِ أَغْناكِ، فَهَنَّأكِ اللّٰهُ بِما مَنَحَكِ مِنَ الْكَرامَةِ وَ أَمْرأَكِ . (1)
آنگاه سر خود را بالا کرده و می گویی:
اَللّٰهُمَّ إِيَّاكَ اعْتَمَدْتُ، وَ لِرِضاكَ طَلَبْتُ، وَ بِأَوْلِيائِكَ إِلَيْكَ تَوَسَّلْتُ، وَ عَلَىٰ غُفْرانِكَ وَ حِلْمِكَ اتَّكَلْتُ، وَ بِكَ اعْتَصَمْتُ، وَ بِقَبْرِ ام وَلِيِّكَ لُذْتُ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ (2)
ص: 1267
مُحَمَّدٍ، وَ انْفَعْنِي بِزِيارَتِها، وَ ثَبِّتْنِي عَلَىٰ مَحَبَّتِها، وَ لَا تَحْرِمْنِي شَفاعَتَها وَ شَفاعَةَ وَلَدِها، وَ ارْزُقْنِي مُرافَقَتَها، وَ احْشُرْنِي مَعَها وَ مَعَ وَلَدِها، كَما وَفَّقْتَنِي لِزِيارَةِ وَلَدِها وَ زِيارَتِها . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِالْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِينَ، وَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِالْحُجَجِ الْمَيامِينِ مِنْ آلِ طٰهَ وَ يس أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الطَّيِّبِينَ، وَ أَنْ تَجْعَلَنِي مِنَ الْمُطْمَئِنِّينَ الْفائِزِينَ الْفَرِحِينَ الْمُسْتَبْشِرِينَ الَّذِينَ لَاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ، وَ اجْعَلْنِي مِمَّنْ قَبِلْتَ سَعْيَهُ، وَ يَسَّرْتَ أَمْرَهُ، وَ كَشَفْتَ ضُرَّهُ، وَ آمَنْتَ خَوْفَهُ ؛ (1) اَللّٰهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيارَتِي إِيَّاها، وَ ارْزُقْنِي الْعَوْدَ إِلَيْها أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِي، وَ إِذا تَوَفَّيْتَنِي فَاحْشُرْنِي فِي زُمْرَتِها، وَ أَدْخِلْنِي فِي شَفاعَةِ وَلَدِها وَ شَفَاعَتِها، وَ اغْفِرْ لِي وَ لِوَالِدَيَّ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، وَ آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِي الْآخِرَةِ (2)
ص: 1268
حَسَنَةً وَ قِنَا بِرَحْمَتِكَ عَذَابَ النَّارِ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا سَادَاتِي وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
مؤلّف گوید: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: وقتی که زید شحّام خدمت آن جناب عرضه داشت، برای کسی که یکی از شما امامان را زیارت کند، چه ثوابی است؟ فرمود: مانند این است که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را زیارت کرده باشد . ما در صفحات گذشته نوشتیم، که روایتی از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به این مضمون نقل شده: هر که امام واجب الطاعه را زیارت کند، و چهار رکعت نماز کنار قبرش بجا آورد، برای او ثواب حج و عمره نوشته می شود، و در کتاب «هدیة الزائرین» فضایل جناب حکیمه دختر امام محمّد تقی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را، که قبرش پایین پا، متصل به ضریح عسگریّین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) است نقل کردیم و گفتیم با مرتبه والایی که برای اوست، در کتاب های زیارتی، برای آن بانوی بزرگ زیارتی ذکر نشده بنابر این شایسته است او را به جملاتی که در زیارت اولاد امامان (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) نقل شده زیارت کنند، یا او را زیارت نمایند به این جملات که در زیارت عمّه مکرّمه اش حضرت فاطمه دختر موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد شده است، و آن به این
ص: 1269
صورت است، که به طرف قبله می ایستی و می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَىٰ آدَمَ صَفْوَةِ اللّٰهِ . اَلسَّلامُ عَلَىٰ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ . اَلسَّلامُ عَلَىٰ مُوسىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ . اَلسَّلامُ عَلَىٰ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَيْرَ خَلْقِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفِيَّ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللّٰهِ خاتَمَ النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طالِبٍ وَصِيَّ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا فاطِمَةُ سَيِّدَةَ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُما يَا سِبْطَيِ الرَّحْمَةِ وَ سَيِّدَيْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَ الْعَابِدِینَ وَ قُرَّةَ عَیْنِ النَّاظِرِینَ، (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ باقِرَ الْعِلْمِ بَعْدَ النَّبِيِّ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ الْبارَّ الْأَمِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ الطَّاهِرَ الطُّهْرَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا (2)
ص: 1270
الْمُرْتَضىٰ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ التَّقِيَّ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ النَّقِيَّ النَّاصِحَ الْأَمِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حَسَنَ بْنَ عَلِيّ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْوَصِيِّ مِنْ بَعْدِهِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ نُورِكَ وَ سِراجِكَ، وَ وَلِيِّ وَلِيِّكَ، وَ وَصِيِّ وَصِّيِكَ، وَ حُجَّتِكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ . اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ رَسُولِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ فاطِمَةَ وَ خَدِيجَةَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ وَلِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا أُخْتَ وَلِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا عَمَّةَ وَلِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا بِنْتَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ التَّقِيِّ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكِ عَرَّفَ اللّٰهُ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ فِي الْجَنَّةِ، وَ حَشَرَنا فِي زُمْرَتِكُمْ، وَ أَوْرَدَنا حَوْضَ نَبِيِّكُمْ، وَ سَقانا بِكَأْسِ جَدِّكُمْ مِنْ يَدِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ، أَسْأَلُ اللّٰهَ أَنْ يُرِيَنا فِيكُمُ السُّرُورَ (2)
ص: 1271
وَالْفَرَجَ، وَ أَنْ يَجْمَعَنا وَ إِيَّاكُمْ فِي زُمْرَةِ جَدِّكُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَنْ لَايَسْلُبَنا مَعْرِفَتَكُمْ إِنَّهُ وَلِيٌّ قَدِيرٌ، أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ بِحُبِّكُمْ، وَ الْبَراءَةِ مِنْ أَعْدائِكُمْ، وَ التَّسْلِيمِ إِلَى اللّٰهِ راضِياً بِهِ غَيْرَ مُنْكِرٍ وَ لَا مُسْتَكْبِرٍ، وَ عَلَىٰ يَقِينِ مَا أَتَىٰ بِهِ مُحَمَّدٌ وَ بِهِ راضٍ، نَطْلُبُ بِذٰلِكَ وَجْهَكَ يَا سَيِّدِي اَللّٰهُمَّ وَ رِضاكَ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ، يَا حَكِيمَةُ اشْفَعِي لِي فِي الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَكِ عِنْدَ اللّٰهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ أَنْ تَخْتِمَ لِي بِالسَّعادَةِ فَلَا تَسْلُبْ مِنِّي مَا أَنَا فِيهِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . اَللّٰهُمَّ اسْتَجِبْ لَنا، وَ تَقَبَّلْهُ بِكَرَمِكَ وَ عِزَّتِكَ وَ بِرَحْمَتِكَ وَ عافِيَتِكَ؛ وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ، وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
مؤلف گوید: معروف است که در کنار قبر عسگریین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) قبور عدّه ای از سادات عظام است، که از جمله آن ها حسین پسر حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) است و من بر حال حسین آگاه
ص: 1272
نشدم، ولی آنچه به نظرم می رسد آن است که سیّدی جلیل القَدر و عظیم الشأن بوده، زیرا از بعضی روایات استفاده می شود که از مولای ما حضرت عسکری (عَلَيهِ السَّلَامُ) و برادرش حسین بن علی تعبیر به سبطین می کردند، و این دو برادر را به دو جدّشان، دو سبط پیامبر رحمت حسن و حسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) تشبیه می کردند، و در روایت ابو الطیّب است، که صدای حضرت حجّت شبیه به صدای حسین بود . در کتاب «شجرة الاولیا» نوشته سید فقیه محدّث حکیم سیّد احَمد اردکانی یزدی، در ذکر اولاد حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، که حسین فرزند آن حضرت از زاهدان و عابدان بود، و به امامت برادرش اعتراف داشت و شاید جستجوگر ماهر، غیر از آنچه ذکر شد، چیزی را بیابد که دلالت بر جلالت حسین کند،
و همچنین امام زاده سید محمّد، فرزند حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در نزدیکی قریه بلد، یک منزلی سامره، مزاری است مشهور و به جلالت مقام و بروز کرامات معروف، عموم مردم به زیارتش مشرّف می شوند و نذرها و هدایای بسیار به آنجا میبرند، و حاجات میطلبند و تمامی اعراب آن حدود از او بیم دارند و حساب میبرند، کرامات بسیار از آن بزرگوار نقل شده که این مختصر جای ذکرش نیست و
ص: 1273
در جلالت آن جناب بس است که قابلیت و صلاحیت مقام امامت داشت و فرزند بزرگتر حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) بود، و حضرت عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ) در مرگ او گربیان چاک زد! شیخ ما ثقة الاسلام نوری اعتقاد عظیمی به زیارت آن بزرگوار داشته و در تعمیر بقعه و ضریح مبارکش کوشش کرده است و صورت کتیبه ای که بر ضریح شریفش نوشته چنین است:
هذا مَرقَدُ السَّیّدُ الجَلیلِ، أبی جَعفَر، مُحَمَّد بنِ الإِمامِ أبِی الحَسَنِ، عَلی الهادی عَلَيهِ السَّلَامُ، عَظیمِ الشَّأنِ، جَلیلِ القَدرِ، کانَتِ الشّیعَةُ تَزعُمُ أَنَّهُ الإمامُ بَعدَ أبیهِ عَلَيهِ السَّلَامُ، فَلما تُوفی، نَصَّ أبُوهُ عَلی أخیهِ أبی مُحَمَّدٍ الّزکی، عَلَيهِ السَّلَامُ و قالَ لَهُ : أَحْدِثْ ِللّه شُکْرَاً، فَقَدْ أَحْدَثَ فیکَ أمرًا، خَلَّفَهُ أبُوهُ فی المَدینَةِ طِفلاً، وَ قَدِمَ عَلَیهِ فی سامِراء مُشْتَدْاً، وَ نَهَضَ إلی الُّرجُوع إلَی الحجازِ، وَ لَمّا بَلَغَ بَلَدَ عَلی تسعَةِ فَراسِخَ، مَرِضَ و تُوُفّی، وَ مَشهَدُهُ هُناکَ وَ لَمَّا تُوُفیَّ، شَقَّ أبُو مُحَمَّدٍ (1)
ص: 1274
عَلَیهِ ثَوبَهُ، وَ قالَ فی جَوابِ مَن عابَهُ عَلَیهِ: قَد شَقَّ موسی عَلی أخیهِ هارون ؛ و کانَت وَفاتُهُ فی حُدُودِ اثْنَینِ و َخَمسینَ بَعدَ المِائَتَینِ . (1) در هر صورت چون خواستی عسگرییّن را وداع کنی، نزد قبر مطهر بایست و بگو: اَلسَّلامُ عَلَيْكُما يَا وَلِيَّيِ اللّٰهِ، أسْتَوْدِعُكُمَا اللّٰهَ وَ أقْرَأُ عَلَيْكُمَا السَّلامُ؛ آمَنَّا بِاللّٰه وَ بِالرَّسُولِ وَ بِما جِئْتُما بِهِ وَ دَلَلْتُما عَلَيْهِ . اَللّٰهُمَّ اكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ . اَللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيارَتِي إِيَّاهُما، وَ ارْزُقْنِي الْعَوْدَ إِلَيْهِما، وَ احْشُرْنِي مَعَهُما، وَ مَعَ آبائِهِمَا الطَّاهِرِينَ، وَ الْقائِمِ الْحُجَّةِ مِنْ ذُرِّيَتِهِما؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
پیش از شروع بر مطلبی آگاهی می دهم، که در کتاب
ص: 1275
«هدّیة»، از کتاب «تحیّة» نقل کردیم و آن مطلب این است که سرداب مطهّر داخل در خانه آن بزرگواران بود، و راه ورود به آن سرداب در قدیم، یعنی پیش از بنای جدید، و ساختن صحن و قبّه و حرم، از پشت سر، نزدیک به قبر نرجس خاتون بود، و شاید الآن در رواق باشد، از آنجا پایین می رفتند، دالان طولانی تاریکی داشت، چون از انجا می گذشتند به در سرداب غیبت می رسیدند، که اکنون آینه کاری شده، و از طرف قبله پنجره ای به صحن عسگریّین باز می شود، و آن در از وسط این سرداب باز می شد، که اکنون جای کاشی کاری دیوار آن را به صورت محرابی ساخته اند، و همه اعمال این سه امام (عَلَيهِم السَّلَامُ) از یک حرم انجام می شد، لذا شهید اول در کتاب «مزار» بعد از زیارت عسگریین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) زیارت سرداب را ذکر کرده پس از آن زیارت نرجس خاتون را . در حدود یک صدسال و اندی پیش از این، مؤمن مؤید، و انسان مسدّد، احَمد خان دنبلی، صحن آن دو امام (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را به صورتی که اکنون موجود است با هزینه کردن مبلغی گزاف جدا کرد، و برای آن روضه و قبّه عالیه ای ساخت، و برای سرداب مطهّر، صحنی جداگانه، و ایوان و راه و پلّه ای مستقل و دهلیز و سردابی جدا، برای
ص: 1276
زنان بنا کرد، به شکلی که الآن دیده می شود، و راه اولیّه و پله ها و در سرداب به کلّی بسته شد، و نشانی از آن ها نیست، و جایی برای بجا آوردن بعضی از آداب وارده نمانده است، ولی جایگاه قسمتی از زیارت، که اصل سرداب شریف است تغییری نکرده . اما درخواست اجازه ورود، و خواندن اذن دخول پس باید بگویم براساس پی جویی در تمام زیارات و تصریح علما بر این مسئله که از هر دری که ورود به حرم شریف هر امامی از انجا رسم شده خواندن اذن دخول را باید رعایت کرد و در آن حرم محترم نباید بدون اذن وارد شد . اکنون شروع به بیان کیفیت زیارت می کنم، بدانکه اذن دخول ویژه سرداب مطهّر، همان زیارتی است که پس از این خواهد آمد و ابتدای آن «السَّلاَمُ عَلَيْكَ يَا خَلِيفَةَ اللّه» است . و در پایان آن اذن دخول گرفته می شود، و باید آن زیارت را، در کنار در سرداب، پیش از پایین رفتن دوم از باب زیارات نقل کردیم و اذن دخولی دیگر، سید بن طاووس نقل کرده است که در فصل دوم از باب زیارات نقل کردیم و اذن دخولی دیگر، علاّمه مجلسی از نسخه ای قدیمی نقل فرموده: که اول آن این عبارات است:
ص: 1277
«اللّهمَّ اِنَّ هذِه بُقعَةٌ طَهَّرتَها وَ عَقوَةٌ شَرَّفتَها» که ما نیز آن را پس از اذن دخول عام نقل کردیم، به آنجا رجوع کن [صفحه 773] و به آن جملات اذن دخول بطلب، پس از آن وارد سرداب مطهّر شو، و حضرت را به آنچه خود دستور العمل داده اند زیارت کن، چنان که شیخ جلیل احَمد بن ابی طالب طبرسی در کتاب شریف «احتجاج» روایت کرده که از ناحیه مقدّسه، به سوی محمّد حمیری پس از جواب مسائلی که از آن حضرت پرسیده بود، این مضمون شرف صدور یافت:
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ . لا لِأَمْرِهِ تَعْقِلُونَ، وَ لا مِنْ أَوْلِیَائِهِ تَقْبَلُوَن، حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ فَمَا تُغْنِی النُّذُرُ . اَلسَّلامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللّه الصَّالِحِینَ . (1) هرگاه خواستید به وسیله ما به سوی خدای تبارک و تعالی و به سوی ما توجه کنید، پس بگویید چنان که خدای تعالی فرموده است:
سَلامٌ عَلَىٰ آلِ يس؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا داعِيَ اللّٰهِ وَ رَبَّانِيَّ آياتِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا بابَ اللّٰهِ وَ دَيَّانَ دِينِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَلِيفَةَ اللّٰهِ وَ ناصِرَ حَقِّه؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ وَ دَلِيلَ إِرادَتِهِ؛ (2)
ص: 1278
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا تالِيَ كِتابِ اللّٰهِ وَ تَرْجُمانَهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ فِي آناءِ لَيْلِكَ وَ أَطْرافِ نَهارِكَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللّٰهِ فِي أَرْضِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مِيثاقَ اللّٰهِ الَّذِي أَخَذَهُ وَ وَكَّدَهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَعْدَ اللّٰهِ الَّذِي ضَمِنَهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْعَلَمُ الْمَنْصُوبُ، وَ الْعِلْمُ الْمَصْبُوبُ، والْغَوْثُ وَ الرَّحْمَةُ الْواسِعَةُ وَعْداً غَيْرَ مَكْذُوبٍ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تَقُومُ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تَقْعُدُ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تَقْرَأُ وَ تُبَیِّنُ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تُصَلِّی وَ تَقْنُتُ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تَرْکَعُ وَ تَسْجُدُ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تُهَلِّلُ وَ تُکَبِّرُ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حِینَ تَحْمَدُ وَ تَسْتَغْفِرُ، (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ حِينَ تُصْبِحُ وَ تُمْسِي؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ فِي اللَّيْلِ إِذا يَغْشىٰ، وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّىٰ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْإِمامُ الْمَأْمُونُ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمُقَدَّمُ الْمَأْمُولُ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ بِجَوامِعِ السَّلامِ؛ أُشْهِدُكَ يَا مَوْلايَ، أَنِّي أَشْهَدُ (2)
ص: 1279
أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ، لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، لَاحَبِيبَ إِلّا هُوَ وَ أَهْلُهُ، وَ أُشْهِدُكَ (يَا مَوْلايَ)، أَنَّ عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ حُجَّتُهُ، وَ الْحَسَنَ حُجَّتُهُ، وَ الْحُسَيْنَ حُجَّتُهُ، وَ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ حُجَّتُهُ، وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ حُجَّتُهُ، وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ حُجَّتُهُ، وَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ حُجَّتُهُ، وَ عَلِيَّ بْنَ مُوسىٰ حُجَّتُهُ، وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ حُجَّتُهُ، وَ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ حُجَّتُهُ، وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ حُجَّتُهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ حُجَّةُ اللّه، (1) أَنْتُمُ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ ؛ وَ أَنَّ رَجْعَتَكُمْ حَقٌّ لَارَيْبَ فِيها يَوْمَ «لَايَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمانِها خَيْراً»، وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ، وَ أَنَّ ناكِراً وَ نَكِيراً حَقٌّ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ النَّشْرَ حَقٌّ، وَ الْبَعْثَ حَقٌّ، وَ أَنَّ الصِّراطَ حَقٌّ، وَ الْمِرْصادَ حَقٌّ، وَ الْمِيزانَ حَقٌّ، وَ الْحَشْرَ حَقٌّ، وَ الْحِسابَ حَقٌّ، وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ حَقٌّ، وَ الْوَعْدَ وَ الْوَعِيدَ بِهِما حَقٌّ ؛ یَا مَوْلایَ، شَقِیَ مَنْ (2)
ص: 1280
خالَفَكُمْ، وَ سَعِدَ مَنْ أَطَاعَكُمْ، فَاشْهَدْ عَلَىٰ مَا أَشْهَدْتُكَ عَلَيْهِ وَ أَنَا وَلِيٌّ لَكَ، بَرِيءٌ مِنْ عَدُوِّكَ، فَالْحَقُّ مَا رَضِيتُمُوهُ، وَ الْباطِلُ مَا أَسْخَطْتُمُوهُ، وَ الْمَعْرُوفُ مَا أَمَرْتُمْ بِهِ، وَ الْمُنْكَرُ مَا نَهَيْتُمْ عَنْهُ، فَنَفْسِي مُؤْمِنَةٌ بِاللّٰهِ وَحْدَهُ، لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ بِرَسُولِهِ وَ بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ بِكُمْ يَا مَوْلايَ أَوَّلِكُمْ وَ آخِرِكُمْ، وَ نُصْرَتِي مُعَدَّةٌ لَكُمْ، وَ مَوَدَّتِي خَالِصَةٌ لَكُمْ، آمِينَ آمِينَ . (1)
و پس از آن، این دعا خوانده شود: اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ نَبِيِّ رَحْمَتِكَ، وَ كَلِمَةِ نُورِكَ، وَ أَنْ تَمْلَأَ قَلْبِي نُورَ الْيَقِينِ، وَ صَدْرِي نُورَ الْإِيمانِ، وَ فِكْرِي نُورَ النِّيَّاتِ، وَ عَزْمِي نُورَ الْعِلْمِ، وَ قُوَّتِي نُورَ الْعَمَلِ، وَ لِسانِي نُورَ الصِّدْقِ، وَ دِينِي نُورَ الْبَصائِرِ مِنْ عِنْدِكَ، وَ بَصَرِي نُورَ الضِّياءِ، وَ سَمْعِي نُورَ الْحِكْمَةِ، وَ مَوَدَّتِي نُورَ الْمُوالاةِ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَلَيْهِمُ اَلسَّلامُ حَتَّىٰ أَلْقَاكَ، وَ قَدْ وَفَيْتُ بِعَهْدِكَ وَ مِيثاقِكَ، (2)
ص: 1281
فَتُغَشِّيَني رَحْمَتَكَ ؛ يَا وَلِيُّ يَا حَمِيدُ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَىٰ (مُحَمَّدٍ) حُجَّتِكَ فِي أَرْضِكَ، وَ خَلِيفَتِكَ فِي بِلادِكَ، وَ الدَّاعِي إِلَىٰ سَبِيلِكَ، وَ الْقائِمِ بِقِسْطِكَ، وَ الثَّائِرِ بِأَمْرِكَ، وَلِيِّ الْمُؤْمِنِينَ، وَ بَوَارِ الْكافِرِينَ، وَ مُجَلِّي الظُّلْمَةِ، وَ مُنِيرِ الْحَقِّ، وَ النَّاطِقِ بِالْحِكْمَةِ وَ الصِّدْقِ، وَ كَلِمَتِكَ التَّامَّةِ فِي أَرْضِكَ، الْمُرْتَقِبِ الْخائِفِ، وَ الْوَلِيِّ النَّاصِحِ ؛ (1) سَفِينَةِ النَّجَاةِ، وَ عَلَمِ الْهُدَىٰ، وَ نُورِ أَبْصارِ الْوَرَىٰ، وَ خَيْرِ مَنْ تَقَمَّصَ وَ ارْتَدىٰ، وَ مُجَلِّي الْعَمَى، الَّذِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلاً وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ وَلِيِّكَ وَ ابْنِ أَوْلِيَائِكَ، الَّذِينَ فَرَضْتَ طَاعَتَهُمْ، وَ أَوْجَبْتَ حَقَّهُمْ، وَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِيراً . اَللّٰهُمَّ انْصُرْهُ وَ انْتَصِرْ بِهِ لِدِينِكَ، وَ انْصُرْ بِهِ أَوْلِياءَكَ وَ أَوْلِيَاءَهُ وَ شِيعَتَهُ وَ أَنْصارَهُ وَ اجْعَلْنا مِنْهُمْ . اَللّٰهُمَّ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ كُلِّ باغٍ وَ طاغٍ، وَ مِنْ شَرِّ جَمِيعِ (2)
ص: 1282
خَلْقِكَ، وَ احْفَظْهُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ، وَ عَنْ يَمِينِهِ وَ عَنْ شِمالِهِ، وَ احْرُسْهُ وَ امْنَعْهُ مِنْ أَنْ يُوصَلَ إِلَيْهِ بِسُوءٍ، وَ احْفَظْ فِيهِ رَسُولَكَ وَ آلَ رَسُولِكَ، وَ أَظْهِرْ بِهِ الْعَدْلَ، وَ أَيِّدْهُ بِالنَّصْرِ، وَ انْصُرْ ناصِرِيهِ، وَ اخْذُلْ خاذِلِيهِ، وَ اقْصِمْ قاصِمِيهِ، وَ اقْصِمْ بِهِ جَبابِرَةَ الْكُفْرِ، وَ اقْتُلْ بِهِ الْكُفَّارَ وَ الْمُنافِقِينَ، وَ جَمِيعَ الْمُلْحِدِينَ، حَيْثُ كانُوا مِنْ مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِها، بَرِّها وَ بَحْرِها، وَ امْلَأْ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلاً، وَ أَظْهِرْ بِهِ دِينَ نَبِيِّكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وآلِهِ، وَ اجْعَلْنِي اَللّٰهُمَّ مِنْ أَنْصارِهِ وَ أَعْوانِهِ وَ أَتْباعِهِ وَ شِيعَتِهِ، وَ أَرِنِي فِي آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ مَا يَأْمُلُونَ، وَ فِي عَدُوِّهِمْ مَا يَحْذَرُون؛ إِلٰهَ الْحَقِّ آمِينَ؛ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
زیارتی دیگر: به نقل از کتاب های معتبر علما، و ان اینکه بر در حرم آن حضرت بایست و بگو:
ص: 1283
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَلِيفَةَ اللّٰهِ وَ خَلِيفَةَ آبائِهِ الْمَهْدِيِّينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَصِيَّ الْأَوْصِياءِ الْماضِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حافِظَ أَسْرَارِ رَبِّ الْعالَمِين؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللّٰهِ مِنَ الصَّفْوَةِ الْمُنْتَجَبِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْأَنْوَارِ الزَّاهِرَةِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْأَعْلامِ الْباهِرَةِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْعِتْرَةِ الطَّاهِرَةِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَعْدِنَ الْعُلُومِ النَّبَوِيَّةِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا بابَ اللّٰهِ الَّذِي لَايُؤْتىٰ إِلّا مِنْهُ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَبِيلَ اللّٰهِ الَّذِي مَنْ سَلَكَ غَيْرَهُ هَلَكَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ناظِرَ شَجَرَةِ طُوبىٰ وَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا نُورَ اللّٰهِ الَّذِي لَايُطْفَأُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ الَّتِي لَاتَخْفىٰ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللّٰهِ عَلَىٰ مَنْ فِي الْأَرْضِ وَ السَّماءِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ سَلامَ مَنْ عَرَفَكَ بِما عَرَّفَكَ بِهِ اللّٰهُ وَ نَعَتَكَ بِبَعْضِ نُعُوتِكَ، الَّتِي أَنْتَ أَهْلُها وَ فَوْقَها؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْحُجَّةُ عَلَىٰ(1)
ص: 1284
مَنْ مَضَىٰ وَ مَنْ بَقِيَ، وَ أَنَّ حِزْبَكَ هُمُ الْغالِبُونَ، وَ أَوْلِياءَكَ هُمُ الْفائِزُونَ، وَ أَعْدَاءَكَ هُمُ الْخاسِرُونَ، وَ أَنَّكَ خازِنُ كُلِّ عِلْمٍ، وَ فاتِقُ كُلِّ رَتْقٍ، وَ مُحَقِّقُ كُلِّ حَقٍّ، وَ مُبْطِلُ كُلِّ باطِلٍ؛ رَضِيتُكَ يَا مَوْلايَ إِماماً وَ هادِياً، وَ وَلِيَّاً وَ مُرْشِداً، لَا أَبْتَغِي بِكَ بَدَلاً، وَ لَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِكَ وَلِيّاً؛ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْحَقُّ الثَّابِتُ، الَّذِي لَا عَيْبَ فِيهِ، وَ أَنَّ وَعْدَ اللّٰهِ فِيكَ حَقُّ، لَاأَرْتابُ لِطُولِ الْغَيْبَةِ وَ بُعْدِ الْأَمَدِ، وَ لَا أَتَحَيَّرُ مَعَ مَنْ جَهِلَكَ وَ جَهِلَ بِكَ، مُنْتَظِرٌ مُتَوَقِّعٌ لِأَيَّامِكَ، وَ أَنْتَ الشَّافِعُ الَّذِي لَا تُنازَعُ، وَ الْوَلِيُّ الَّذِي لَاتُدافَعُ، ذَخَرَكَ اللّٰهُ لِنُصْرَةِ الدِّينِ، وَ إِعْزَازِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ الانْتِقامِ مِنَ الْجاحِدِينَ الْمارِقِينَ ؛ (1)أَشْهَدُ أَنَّ بِوِلايَتِكَ تُقْبَلُ الْأَعْمالُ، وَ تُزَكَّى الْأَفْعالُ، وَ تُضاعَفُ الْحَسَناتُ، وَ تُمْحَى السَّيِّئاتُ، فَمَنْ جاءَ بِوَلايَتِكَ، وَ اعْتَرَفَ بِإِمامَتِكَ، قُبِلَتْ أَعْمالُهُ، وَ صُدِّقَتْ أَقْوالُهُ، وَ تَضاعَفَتْ حَسَناتُهُ، وَ مُحِيَتْ (2)
ص: 1285
سَيِّئاتُهُ، وَ مَنْ عَدَلَ عَنْ وَلايَتِكَ، وَ جَهِلَ مَعْرِفَتَكَ، وَ اسْتَبْدَلَ بِكَ غَيْرَكَ كَبَّهُ اللّٰهُ عَلَىٰ مِنْخَرِهِ فِي النَّارِ وَ لَمْ يَقْبَلِ اللّٰهُ لَهُ عَمَلاً، وَ لَمْ يُقِمْ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَزْناً، أُشْهِدُ اللّه وَ أُشْهِدُ مَلائِکَتَهُ وَ أُشْهِدُ اللّٰهَ وَ أُشْهِدُ مَلائِكَتَهُ وَ أُشْهِدُكَ يَا مَوْلايَ بِهَذَا، ظاهِرُهُ كَباطِنِهِ، وَ سِرُّهُ كَعَلانِيَتِهِ، وَ أَنْتَ الشَّاهِدُ عَلَىٰ ذٰلِكَ، وَ هُوَ عَهْدِي إِلَيْكَ وَ مِيثاقِي لَدَيْكَ، إِذْ أَنْتَ نِظامُ الدِّينِ، وَ يَعْسُوبُ الْمُتَّقِينَ، وَ عِزُّ الْمُوَحِّدِينَ، وَ بِذٰلِكَ أَمَرَنِي رَبُّ الْعالَمِينَ، فَلَوْ تَطاوَلَتِ الدُّهُورُ، وَ تَمادَتِ الْأَعْمارُ (الْأَعْصَارُ) لَمْ أَزْدَدْ فِيكَ إِلّا يَقِيناً، وَ لَكَ إِلّا حُبّاً، وَ عَلَيْكَ إِلّا مُتَّكَلاً وَ مُعْتَمَداً، (تَوَکُّلا وَ اعْتِمَاداً)، وَ لِظُهُورِكَ إِلّا مُتَوَقَّعاً وَ مُنْتَظَراً (تَوَقُّعا وَ انْتِظَاراً )، (1) وَ لِجِهادِي بَيْنَ يَدَيْكَ مُتَرَقَّباً ؛ (إِلّا تَرَقُّبا)، فَأَبْذُلُ نَفْسِي وَ مالِي، وَ وَلَدِي وَ أَهْلِي، وَ جَمِيعَ مَا خَوَّلَنِي رَبِّي بَيْنَ يَدَيْكَ، وَ التَّصَرُّفَ بَيْنَ أَمْرِكَ وَ نَهْيِكَ؛ مَوْلايَ فَإِنْ أَدْرَكْتُ أَيَّامَكَ الزَّاهِرَةَ، (2)
ص: 1286
وَأَعْلامَكَ الْباهِرَةَ، فَها أَنَا ذَا عَبْدُكَ، الْمُتَصَرِّفُ بَيْنَ أَمْرِكَ وَ نَهْيِكَ، أَرْجُو بِهِ الشَّهادَةَ بَيْنَ يَدَيْكَ، وَ الْفَوْزَ لَدَيْكَ؛ مَوْلايَ فَإِنْ أَدْرَكَنِي الْمَوْتُ قَبْلَ ظُهُورِكَ، فَإِنِّي أَتَوَسَّلُ بِكَ وَ بِآبائِكَ الطَّاهِرِينَ إِلَى اللّٰهِ تَعالىٰ، وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ يَجْعَلَ لِي كَرَّةً فِي ظُهُورِكَ، وَ رَجْعَةً فِي أَيَّامِكَ، لِأَبْلُغَ مِنْ طاعَتِكَ مُرادِي، وَ أَشْفِيَ مِنْ أَعْدَائِكَ فُؤَادِي؛ مَوْلايَ وَقَفْتُ فِى زِيارَتِكَ، مَوْقِفَ الْخاطِئِينَ النَّادِمِينَ، (1) الْخائِفِينَ مِنْ عِقابِ رَبِّ الْعالَمِينَ ؛ وَ قَدِ اتَّكَلْتُ عَلَىٰ شَفاعَتِكَ، وَ رَجَوْتُ بِمُوالاتِكَ وَ شَفاعَتِكَ مَحْوَ ذُنُوبِي، وَ سَتْرَ عُيُوبِي، وَ مَغْفِرَةَ زَلَلِي، فَكُنْ لِوَلِيِّكَ يَا مَوْلايَ عِنْدَ تَحْقِيقِ أَمَلِهِ، وَ اسْأَلِ اللّٰهَ غُفْرانَ زَللهِ، فَقَدْ تَعَلَّقَ بِحَبْلِكَ، وَ تَمَسَّكَ بِوَلايَتِكَ، وَ تَبَرَّأَ مِنْ أَعْدائِكَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْجِزْ لِوَلِيِّكَ مَا وَعَدْتَهُ. اَللّٰهُمَّ أَظْهِرْ كَلِمَتَهُ، وَ أَعْلِ (2)
ص: 1287
دَعْوَتَهُ، وَ انْصُرْهُ عَلَىٰ عَدُوِّهِ وَ عَدُوِّكَ؛ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَظْهِرْ كَلِمَتَكَ التَّامَّةَ، وَ مُغَيَّبَكَ فِي أَرْضِكَ الْخائِفَ الْمُتَرَقَّبَ . اَللّٰهُمَّ انْصُرْهُ نَصْراً عَزِيزاً، وَ افْتَحْ لَهُ فَتْحاً يَسِيراً. اَللّٰهُمَّ وَ أَعِزَّ بِهِ الدِّينَ بَعْدَ الْخُمُولِ، وَ أَطْلِعْ بِهِ الْحَقَّ بَعْدَ الْأُفُولِ، وَ أَجْلِ بِهِ الظُّلْمَةَ، وَ اكْشِفْ بِهِ الْغُمَّةَ . اَللّٰهُمَّ وَ آمِنْ بِهِ الْبِلادَ، وَاهْدِ بِهِ الْعِبادَ. اَللّٰهُمَّ امْلَأْ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلاً وَ قِسْطاً، كَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً؛ إِنَّكَ سَمِيعٌ مُجِيبٌ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ، ائْذَنْ لِوَلِيِّكَ فِي الدُّخُولِ إِلَىٰ حَرَمِكَ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ آبائِكَ الطَّاهِرِينَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
آنگاه نزد سرداب غیبت آن حضرت برو، و بین دو در بایست، و درها را با دست خود بگیر، و صدا را در سینه رفت و برگشت بده، همانند کسی که اجازه وارد شدن میخواهد، و«بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ اَلْرَحیمْ» بگو، و به آرامی،
ص: 1288
و با حضور قلب پایین برو، و در فضای سرداب دو رکعت نماز بخوان، سپس بگو:
اَللّٰهُ أَكْبَرُ، اَللّٰهُ أَكْبَرُ اَللّٰهُ أَكْبَرُ؛ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ وَ لِلّٰهِ الْحَمْدُ. اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي هَدانا لِهَذا، وَ عَرَّفَنا أَوْلِياءَهُ وَ أَعْداءَهُ، وَ وَفَّقَنا لِزِيارَةِ أَئِمَّتِنا، وَ لَمْ يَجْعَلْنا مِنَ الْمُعانِدِينَ النَّاصِبِينَ، وَ لَا مِنَ الْغُلاةِ الْمُفَوِّضِينَ، وَ لَا مِنَ الْمُرْتابِينَ الْمُقَصِّرِينَ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ وَلِيِّ اللّٰهِ وَ ابْنِ أَوْلِيائِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْمُدَّخَرِ لِكَرامَةِ أَوْلِياءِ اللّٰهِ وَ بَوارِ أَعْدائِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ النُّورِ الَّذِي أَرادَ أَهْلُ الْكُفْرِ إِطْفاءَهُ، فَأَبَى اللّٰهُ إِلّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ بِكُرْهِهِمْ، وَ أَيَّدَهُ بِالْحَيَاةِ، حَتَّىٰ يُظْهِرَ عَلَىٰ يَدِهِ الْحَقَّ بِرَغْمِهِمْ؛ أَشْهَدُ أَنَّ اللّٰهَ اصْطَفَاكَ صَغِيراً، وَ أَكْمَلَ لَكَ عُلُومَهُ كَبِيراً، وَ أَنَّكَ حَيٌّ لَا تَمُوتُ، حَتّىٰ تُبْطِلَ الْجِبْتَ وَ الطَّاغُوتَ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ خُدَّامِهِ وَ أَعْوانِهِ، عَلَىٰ غَيْبَتِهِ وَ نَأْيِهِ، وَ اسْتُرْهُ سَتْراً عَزِيزاً، (1)
ص: 1289
وَاجْعَلْ لَهُ مَعْقِلاً حَرِيزاً، وَ اشْدُدِ اَللّٰهُمَّ وَطْأَتَكَ عَلَىٰ مُعانِدِيهِ، وَ احْرُسْ مَوالِيَهُ وَ زائِرِيهِ . اَللّٰهُمَّ كَما جَعَلْتَ قَلْبِي بِذِكْرِهِ مَعْمُوراً، فَاجْعَلْ سِلاحِي بِنُصْرَتِهِ مَشْهُوراً، وَ إِنْ حالَ بَيْنِي وَ بَيْنَ لِقائِهِ الْمَوْتُ، الَّذِي جَعَلْتَهُ عَلَىٰ عِبادِكَ حَتْماً، وَ أَقْدَرْتَ بِهِ عَلَىٰ خَلِيقَتِكَ رَغْماً، فَابْعَثْنِي عِنْدَ خُرُوجِهِ ظاهِراً مِنْ حُفْرَتِي، مُؤْتَزِراً كَفَنِي، حَتَّىٰ أُجاهِدَ بَيْنَ يَدَيْهِ، فِي الصَّفِّ الَّذِي أَثْنَيْتَ عَلَىٰ أَهْلِهِ فِي كِتابِكَ فَقُلْتَ: «كَأَنَّهُمْ بُنْيٰانٌ مَرْصُوصٌ» . اَللّٰهُمَّ طالَ الانْتِظارُ، وَشَمِتَ مِنَّا الْفُجَّارُ، وَصَعُبَ عَلَيْنَا الانْتِصارُ، اَللّٰهُمَّ أَرِنا وَجْهَ وَلِيِّكَ الْمَيْمُون فِي حَياتِنا وَ بَعْدَ الْمَنُونِ ؛ (1) اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَدِينُ لَكَ بِالرَّجْعَةِ بَيْنَ يَدَيْ صاحِبِ هٰذِهِ الْبُقْعَةِ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ! يَا صاحِبَ الزَّمانِ، قَطَعْتُ فِي وُصْلَتِكَ الْخُلَّانَ، وَ هَجَرْتُ لِزِيارَتِكَ الْأَوْطانَ، وَ أَخْفَيْتُ أَمْرِي عَنْ أَهْلِ الْبُلْدانِ، لِتَكُونَ شَفِيعاً (2)
ص: 1290
عِنْدَ رَبِّكَ وَ رَبِّي، وَ إِلَىٰ آبائِكَ وَ مَوالِيَّ فِي حُسْنِ التَّوْفِيقِ لِي، وَ إِسْباغِ النِّعْمَةِ عَلَيَّ، وَ سَوْقِ الْإِحْسانِ إِلَيَّ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَصْحابِ الْحَقِّ، وَ قادَةِ الْخَلْقِ، وَ اسْتَجِبْ مِنِّي مَا دَعَوْتُكَ، وَ أَعْطِنِي مَا لَمْ أَنْطِقْ بِهِ فِي دُعائِي، مِنْ صَلاحِ دِينِي وَ دُنْيايَ؛ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيد؛ وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ . (1) آنگاه وارد صفّه شو، و دو رکعت نماز بخوان و بگو: اَللّٰهُمَّ عَبْدُكَ الزَّائِرُ فِي فِناءِ وَلِيِّكَ، الْمَزُورِ الَّذِي فَرَضْتَ طاعَتَهُ عَلَى الْعَبِيدِ وَ الْأَحْرارِ، وَ أَنْقَذْتَ بِهِ أَوْلِياءَكَ مِنْ عَذابِ النَّارِ، اَللّٰهُمَّ اجْعَلْها زِيارَةً مَقْبُولَةً، ذاتَ دُعاءٍ مُسْتَجابٍ، مِنْ مُصَدِّقٍ بِوَلِيِّكَ غَيْرِ مُرْتابٍ . اَللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ بِهِ وَ لَا بِزِيارَتِهِ، وَ لَا تَقْطَعْ أَثَرِي مِنْ مَشْهَدِهِ، وَ زِيارَةِ أَبِيهِ وَ جَدِّهِ. اَللّٰهُمَّ أَخْلِفْ عَلَيَّ نَفَقَتِي، وَ انْفَعْنِي بِما رَزَقْتَنِي فِي دُنْيايَ وَ آخِرَتِي، لِي وَ لِإِخْوانِي وَ أَبَوَيَّ، وَ جَمِيعِ عِتْرَتِي؛ (2)
ص: 1291
أَسْتَوْدِعُكَ اللّٰهَ أَيُّهَا الْإِمامُ، الَّذِي يَفُوزُ بِهِ الْمُؤْمِنُونَ، وَيَهْلِكُ عَلَىٰ يَدَيْهِ الْكافِرُونَ الْمُكَذِّبُونَ؛ يَا مَوْلايَ يَا ابْنَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ، جِئْتُكَ زائِراً لَكَ وَلِأَبِيكَ وَ جَدِّكَ، مُتَيَقِّناً الْفَوْزَ بِكُمْ، مُعْتَقِداً إِمامَتَكُمْ . اَللّٰهُمَّ اكْتُبْ هٰذِهِ الشَّهادَةَ وَ الزِّيارَةَ لِي عِنْدَكَ فِي عِلِّيِّينَ، وَ بَلِّغْنِي بَلاغَ الصَّالِحِينَ، وَ انْفَعْنِي بِحُبِّهِمْ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
زیارت دیگر: از زیارتهای حضرت صاحب الامر: زیارتی است که سید ابن طاووس نقل کرده است که در آن می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَى الْحَقِّ الْجَدِيدِ، وَ الْعالِمِ الَّذِي عِلْمُهُ لَايَبِيدُ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ مُحْيِي الْمُؤْمِنِينَ، وَ مُبِيرِ الْكافِرِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَهْدِيِّ الْأُمَمِ، وَ جامِعِ الْكَلِمِ؛ اَلسَّلامُ عَلَىٰ خَلَفِ السَّلَفِ، وَ صاحِبِ الشَّرَفِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ حُجَّةِ الْمَعْبُودِ، وَ كَلِمَةِ الْمَحْمُودِ؛ اَلسَّلامُ (2)
ص: 1292
عَلَىٰ مُعِزِّ الْأَوْلِياءِ، وَ مُذِلِّ الْأَعْداءِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ وارِثِ الْأَنْبِياءِ، وَ خاتِمِ الْأَوْصِياءِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْقائِمِ الْمُنْتَظَرِ، وَ الْعَدْلِ الْمُشْتَهَرِ؛ السَّلامُ عَلَی السَّیْفِ الشَّاهِرِ وَ الْقَمَرِ الزَّاهِرِ، [وَ النُّورِ الْبَاهِرِ]، السَّلامُ عَلَی شَمْسِ الظَّلامِ، وَ بَدْرِ (الْبَدْرِ) التَّمامِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ رَبِيعِ الْأَنامِ، وَ نَضْرَةِ (فِطْرَةِ) الْأَيَّامِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ صاحِبِ الصَّمْصامِ، وَ فَلَّاقِ الْهامِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ الدِّينِ الْمَأْ ثُورِ، وَ الْكِتابِ الْمَسْطُورِ ؛ اَلسَّلامُ عَلَی بَقِیَّةِ اللّه فِی بِلادِهِ، (1) وَ حُجَّتِهِ عَلَىٰ عِبَادِهِ، الْمُنْتَهِی إِلَیْهِ مَوَارِیثُ الْأَنْبِیَاءِ، وَ لَدَیْهِ مَوْجُودٌ آثَارُ الْأَصْفِیَاءِ ؛ [السَّلامُ عَلَی] الْمُؤْتَمَنِ عَلَى السِّرِّ، وَ الْوَلِيِّ لِلْأَمْرِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْمَهْدِيِّ الَّذِي وَعَدَ اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ الْأُمَمَ، أَنْ يَجْمَعَ بِهِ الْكَلِمَ، وَ يَلُمَّ بِهِ الشَّعَثَ، وَ يَمْلَأَ بِهِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً، وَ يُمَكِّنَ لَهُ، وَ يُنْجِزَ بِهِ وَعْدَ الْمُؤْمِنِينَ . أَشْهَدُ يَا مَوْلايَ، أَنَّكَ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ آبائِكَ أَئِمَّتِي (2)
ص: 1293
وَمَوالِيَّ، فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ، أَسْأَلُكَ يَا مَوْلايَ، أَنْ تَسْأَلَ اللّٰهَ تَبارَكَ وَ تَعالىٰ، فِي صَلاحِ شَأْنِي، وَ قَضاءِ حَوائِجِي، وَ غُفْرانِ ذُنُوبِي، وَ الْأَخْذِ بِيَدِي فِي دِينِي وَ دُنْيايَ وَ آخِرَتِي، لِي وَ لِإِخْوانِي وَ أَخَواتِي، الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ كافَّةً إِنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ . (1)
آنگاه نماز زیارت را آن چنان که پیش از این ذکر کردیم بجای آر، یعنی دوازده رکعت که پس از هر دو رکعت سلام داده، و پس از پایان نمازها تسبیح حضرت زهرا، و هدیه نمودن آن به محضر حضرت است و پس از فراغت نمازها بگو:
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ حُجَّتِكَ فِي أَرْضِكَ، وَ خَلِيفَتِكَ فِي بِلادِكَ، الدَّاعِي إِلَىٰ سَبِيلِكَ، وَ الْقائِمِ [بِقِسْطِكَ، وَ الْفائِزِ بِأَمْرِكَ، وَلِيِّ الْمُؤْمِنِينَ، وَ مُبِيرِ الْكافِرِينَ، وَ مُجَلِّي الظُّلْمَةِ، وَ مُنِيرِ الْحَقِّ]، وَ الصَّادِعِ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ الصِّدْقِ، وَ كَلِمَتِكَ (2)
ص: 1294
وَعَيْبَتِكَ، وَ عَيْنِكَ فِي أَرْضِكَ، الْمُتَرَقِّبِ الْخائِفِ، الْوَلِيِّ النَّاصِحِ، سَفِينَةِ النَّجاةِ، وَ عَلَمِ الْهُدَىٰ، وَ نُورِ أَبْصارِ الْوَرَىٰ، وَ خَيْرِ مَنْ تَقَمَّصَ وَ ارْتَدىٰ، وَ الْوِتْرِ الْمَوْتُورِ، وَ مُفَرِّجِ الْكَرْبِ، وَ مُزِيلِ الْهَمِّ، وَ كاشِفِ الْبَلْوَىٰ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ آبائِهِ الْأَئِمَّةِ الْهادِينَ وَ الْقادَةِ الْمَيامِينِ، مَا طَلَعَتْ كَواكِبُ الْأَسْحارِ، وَ أَوْرَقَتِ الْأَشْجارُ، وَ أَيْنَعَتِ الْأَثْمارُ، وَ اخْتَلَفَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ، وَ غَرَّدَتِ الْأَطْيارُ . اَللّٰهُمَّ انْفَعْنا بِحُبِّهِ، وَ احْشُرْنا فِي زُمْرَتِهِ، وَ تَحْتَ لِوائِهِ؛ إِلٰهَ الْحَقِّ آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ صَلِّ عَلَىٰ وَلِيِّ الْحَسَنِ وَ وَصِيِّهِ وَ وارِثِهِ، الْقائِمِ بِأَمْرِكَ، وَ الْغائِبِ فِي خَلْقِكَ، وَ الْمُنْتَظِرِ لِإِذْنِكَ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ، وَ قَرِّبْ بُعْدَهُ، وَ أَنْجِزْ (2)
ص: 1295
وَعْدَهُ، وَ أَوْفِ عَهْدَهُ، وَ اكْشِفْ عَنْ بَأْسِهِ حِجابَ الْغَيْبَةِ، وَ أَظْهِرْ بِظُهُورِهِ صَحائِفَ الْمِحْنَةِ، وَ قَدِّمْ أَمامَهُ الرُّعْبَ، وَ ثَبِّتْ بِهِ الْقَلْبَ، وَ أَقِمْ بِهِ الْحَرْبَ، وَ أَيِّدْهُ بِجُنْدٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمِينَ، وَ سَلِّطْهُ عَلَىٰ أَعْداءِ دِينِكَ أَجْمَعِينَ، وَ أَلْهِمْهُ أَنْ لَايَدَعَ مِنْهُمْ رُكْناً إِلّا هَدَّهُ، وَ لَا هاماً إِلّا قَدَّهُ، وَ لَا كَيْداً إِلّا رَدَّهُ، وَ لَا فاسِقاً إِلّا حَدَّهُ ؛ (1) وَ لَا فِرْعَوْناً إِلّا أَهْلَكَهُ، وَ لَا سِتْراً إِلّا هَتَكَهُ، وَ لَا عَلَماً إِلّا نَكَّسَهُ، وَ لَا سُلْطاناً إِلّا كَسَبَهُ، وَ لَا رُمْحاً إِلّا قَصَفَهُ، وَ لَا مِطْرَداً إِلّا خَرَقَهُ، وَ لَا جُنْداً إِلّا فَرَّقَهُ، وَ لَا مِنْبَراً إِلّا أَحْرَقَهُ، وَ لَا سَيْفاً إِلّا كَسَرَهُ، وَ لَا صَنَماً إِلّا رَضَّهُ، وَ لَا دَماً إِلّا أَراقَهُ، وَ لَا جَوْراً إِلّا أَبادَهُ، وَ لَا حِصْناً إِلّا هَدَمَهُ، وَ لَا باباً إِلّا رَدَمَهُ، وَ لَا قَصْراً إِلّا خَرَّبَهُ، وَ لَا مَسْكَناً إِلّا فَتَّشَهُ، وَ لَا سَهْلاً إِلّا أَوْطَأَهُ، وَ لَا جَبَلاً إِلّا صَعِدَهُ، وَ لَا كَنْزاً إِلّا أَخْرَجَهُ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
ص: 1296
مؤلّف گوید: شیخ مفید پس از نقل زیارت سابق که اول آن «اللّه أَكْبَرُ، اللّه أَكْبَرُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه وَ اللّه أَكْبَرُ» است فرموده: به روایت دیگر نقل است: پس از وارد شدن در سرداب مقدس چنین می خوانی: «السَّلاَمُ عَلَى الْحَقِّ الْجَدِيدِ» و سپس آن زیارت را تا انجام نماز زیارت نقل کرد و فرمود: دوازده رکعت نماز زیارت می خوانی، هر دو رکعت به یک سلام و پس از آن دعایی را که از ان حضرت روایت شده است می خوانی:
اَللّٰهُمَّ عَظُمَ الْبَلاءُ، وَ بَرِحَ الْخَفاءُ، وَ انْكَشَفَ الْغِطاءُ، وَ ضاقَتِ الْأَرْضُ، وَ مَنَعَتِ السَّماءُ، وَ إِلَيْكَ يَا رَبِّ الْمُشْتَكىٰ، وَ عَلَيْكَ الْمُعَوَّلُ فِي الشِّدَّةِ وَ الرَّخاءِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، الَّذِينَ فَرَضْتَ عَلَيْنا طاعَتَهُمْ، فَعَرَّفْتَنا بِذٰلِكَ مَنْزِلَتَهُمْ، فَرِّجْ عَنَّا بِحَقِّهِمْ فَرَجاً عاجِلاً، كَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ مِنْ ذٰلِكَ، يَا مُحَمَّدُ يَا عَلِيُّ، يَا عَلِيُّ يَا مُحَمَّدُ، انْصُرانِي فَإِنَّكُما ناصِرايَ، وَ اكْفِيانِي فَإِنَّكُما كافِيايَ، يَا مَوْلايَ يَا صاحِبَ الزَّمانِ، (1)
ص: 1297
الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی (1) مؤلّف گوید: این دعا دعای شریفی است، و خواندن آن در سرداب، به طور مکرّر، و در غیر آنجا، سزاوار است، و ما این دعا را با اندکی تفاوت، در باب اول ذکر نمودیم .
زیارت دیگر: زیارتی است که سیّد ابن طاوس نقل کرده، و فرموده: زائر دو رکعت نماز بخواند، و پس از آن بگوید: «سَلامُ اللّٰهِ الْكامِلُ التَّامُّ الشَّامِلُ» تا آخر، و ما این زیارت را در فصل هفتم از باب اول، [صفحه 297] به عنوان استغاثه به آن حضرت از کتاب «کلم طیّب» نقل کردیم، به آنجا رجوع شود . مؤلّف گوید: سیّد ابن طاووس در کتاب «مصباح الزائر» فصلی در اعمال سَردابِ مقدّس آورده و در آن فصل شش زیارت نقل کرده، پس از آن فرموده: دعای ندبه به این فصل ملحق می شود، و همچنین زیارتی که هر روز، مولای ما صاحب الامر پس از نماز صبح به آن زیارت می شود، و آن زیارت هفتم حساب می شود، و دعای عهدی که به خواندن آن در حال غیبت امر شده، و دعایی که آن را وقتی که می خواهند از آن حرم شریف بازگردند بخوانند، آنگاه در کتاب خود به ذکر این چهار عمل شروع کرده
ص: 1298
است [چهار عمل عبارتند از: 1- دعای ندبه، 2 -زیارت پس از نماز صبح، 3 -دعای عهد، 4 -دعای هنگام خروج از حرم ] ما هم در این کتاب مبارک از آن بزرگوار پیروی کرده و آن چهار عمل را ذکر می کنیم:
عمل اول: دعای ندبه است . مستحب است دعای ندبه را در چهار عید، یعنی فطر و قربان و غدیر و روز جُمعه بخوانند، و دعا این است:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ وَ آلِهِ، وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً . اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ مَا جَرىٰ بِهِ قَضاؤُكَ فِي أَوْلِيائِك،َ الَّذِينَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِكَ وَ دِينِكَ، إِذِ اخْتَرْتَ لَهُمْ جَزِيلَ مَا عِنْدَكَ، مِنَ النَّعِيمِ الْمُقِيمِ، الَّذِي لَازَوالَ لَهُ وَ لَا اضْمِحْلالَ، بَعْدَ أَنْ شَرَطْتَ عَلَيْهِمُ الزُّهْدَ فِي دَرَجاتِ هٰذِهِ الدُّنْيَا الدَّنِيَّةِ، وَ زُخْرُفِها وَ زِبْرِجِها، فَشَرَطُوا لَكَ ذٰلِكَ، وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفاءَ بِهِ، فَقَبِلْتَهُمْ وَ قَرَّبْتَهُمْ، وَ قَدَّمْتَ لَهُمُ الذِّكْرَ الْعَلِيَّ، وَ الثَّناءَ الْجَلِيَّ، وَ أَهْبَطْتَ عَلَيْهِمْ مَلائِكَتَكَ، (1)
ص: 1299
وَكَرَّمْتَهُمْ بِوَحْيِكَ، وَ رَفَدْتَهُمْ بِعِلْمِكَ ؛ (الذَّرَائِعَ) إِلَیْکَ، وَ الْوَسِيلَةَ إِلَىٰ رِضْوانِكَ، فَبَعْضٌ أَسْكَنْتَهُ جَنَّتَكَ إِلَىٰ أَنْ أَخْرَجْتَهُ مِنْها، وَ بَعْضٌ حَمَلْتَهُ فِي فُلْكِكَ، وَ نَجَّيْتَهُ وَ [مَعَ ] وَ مَنْ آمَنَ مَعَهُ مِنَ الْهَلَكَةِ بِرَحْمَتِكَ، وَ بَعْضٌ اتَّخَذْتَهُ لِنَفْسِكَ خَلِيلاً، وَ سَأَلَكَ لِسانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ فَأَجَبْتَهُ، وَ جَعَلْتَ ذٰلِكَ عَلِيّاً، وَ بَعْضٌ كَلَّمْتَهُ مِنْ شَجَرَةٍ تَكْلِيماً، وَ جَعَلْتَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ رِدْءاً وَ وَزِيراً، وَ بَعْضٌ أَوْلَدْتَهُ مِنْ غَيْرِ أَبٍ، وَ آتَيْتَهُ الْبَيِّناتِ، وَ أَيَّدْتَهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ، وَ كُلٌّ [وَ کُلًّا] شَرَعْتَ لَهُ شَرِیعَةً، (1) وَ نَهَجْتَ لَهُ مِنْهَاجا وَ تَخَیَّرْتَ لَهُ أَوْصِیَاءَ (أَوْصِیَاءَهُ)، مُسْتَحْفِظاً بَعْدَ مُسْتَحْفِظٍ، مِنْ مُدَّةٍ إِلَىٰ مُدَّةٍ، إِقامَةً لِدِينِكَ، وَ حُجَّةً عَلَىٰ عِبادِكَ، وَ لِئَلَّا يَزُولَ الْحَقُّ عَنْ مَقَرِّهِ، وَ يَغْلِبَ الْباطِلُ عَلَىٰ أَهْلِهِ، وَ لَا [لِئَلَّا] قُولَ أَحَدٌ لَوْلا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولاً مُنْذِراً، وَ أَقَمْتَ (2)
ص: 1300
لَنا عَلَماً هادِياً، فَنَتَّبِعَ آياتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزىٰ، إِلَىٰ أَنِ انْتَهَيْتَ بِالْأَمْرِ إِلىٰ حَبِيبِكَ وَ نَجِيبِكَ، مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وآلِهِ، فَكانَ كَمَا انْتَجَبْتَهُ سَيِّدَ مَنْ خَلَقْتَهُ، وَ صَفْوَةَ مَنِ اصْطَفَيْتَهُ، وَ أَفْضَلَ مَنِ اجْتَبَيْتَهُ، وَ أَكْرَمَ مَنِ اعْتَمَدْتَهُ، قَدَّمْتَهُ عَلَىٰ أَنْبِيائِكَ، وَ بَعَثْتَهُ إِلَى الثَّقَلَيْنِ مِنْ عِبادِكَ، وَ أَوْطَأْتَهُ مَشارِقَكَ وَ مَغارِبَكَ، وَ سَخَّرْتَ لَهُ الْبُراقَ، وَ عَرَجْتَ بِرُوحِهِ إِلَىٰ سَمائِكَ، وَ أَوْدَعْتَهُ عِلْمَ مَا كانَ وَ مَا يَكُونُ إِلَىٰ انْقِضاءِ خَلْقِكَ، ثُمَّ نَصَرْتَهُ بِالرُّعْبِ، وَ حَفَفْتَهُ بِجَبْرَئِيلَ وَ مِيكائِيلَ، وَ الْمُسَوِّمِينَ مِنْ مَلائِكَتِكَ، وَ وَعَدْتَهُ أَنْ تُظْهِرَ دِينَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ، وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ، وَ ذٰلِكَ بَعْدَ أَنْ بَوَّأْتَهُ مُبَوَّأَ صِدْقٍ مِنْ أَهْلِهِ ؛ وَجَعَلْتَ لَهُ وَ لَهُمْ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّٰاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبٰارَكاً وَ هُدىً لِلْعٰالَمِينَ ؛ فِيهِ آيٰاتٌ بَيِّنٰاتٌ، مَقٰامُ إِبْرٰاهِيمَ، وَ مَنْ دَخَلَهُ كٰانَ آمِناً، وَ قُلْتَ: «إِنَّمٰا يُرِيدُ (1)
ص: 1301
اللّٰهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ، وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»، ثُمَّ جَعَلْتَ أَجْرَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، مَوَدَّتَهُمْ فِي كِتابِكَ، فَقُلْتَ: «قُلْ لاٰ أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبىٰ»، وَ قُلْتَ: «مٰا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ»، وَ قُلْتَ: «مٰا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلاّٰ مَنْ شٰاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلىٰ رَبِّهِ سَبِيلاً» ؛ فَکَانُوا هُمُ السَّبِیلَ إِلَیْکَ، (1) وَ الْمَسْلَكَ إِلَىٰ رِضْوانِكَ، فَلَمَّا انْقَضَتْ أَيَّامُهُ أَقامَ وَلِيَّهُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طالِبٍف صَلَواتُكَ عَلَيْهِما وَ آلِهِما هادِياً، إِذْ كانَ هُوَ الْمُنْذِرَ، وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ، فَقالَ وَ الْمَلَأُ أَمامَهُ: مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاهُ، اَللّٰهُمَّ وَ الِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ، وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ، وَ قالَ: مَنْ كُنْتُ أَنَا نَبِيَّهُ فَعَلِيٌّ أَمِيرُهُ، وَ قالَ: أَنَا وَ عَلِيٌّ مِنْ شَجَرَةٍ واحِدَةٍ، وَ سائِرُ النَّاسِ مِنْ شَجَرٍ شَتَّىٰ، وَ أَحَلَّهُ مَحَلَّ هَارُونَ مِنْ مُوسىٰ، فَقال لَهُ: أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسىٰ، إِلّا أَنَّهُ لَانَبِيَّ (2)
ص: 1302
بَعْدِي، وَ زَوَّجَهُ ابْنَتَهُ سَيِّدَةَ نِساءِ الْعالَمِينَ، وَ أَحَلَّ لَهُ مِنْ مَسْجِدِهِ مَا حَلَّ لَهُ، وَ سَدَّ الْأَبْوابَ إِلّا بابَهُ، ثُمَّ أَوْدَعَهُ عِلْمَهُ وَ حِكْمَتَهُ ؛ فَقَالَ: أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بابُها، فَمَنْ أَرادَ الْمَدِينَةَ وَ الْحِكْمَةَ فَلْيَأْتِها مِنْ بابِها، ثُمَّ قالَ: أَنْتَ أَخِي وَ وَصِيِّي وَ وارِثِي، لَحْمُكَ مِنْ لَحْمِي، وَ دَمُكَ مِنْ دَمِي، وَ سِلْمُكَ سِلْمِي، وَ حَرْبُكَ حَرْبِي، وَ الْإِيمانُ مُخالِطٌ لَحْمَكَ وَ دَمَكَ، كَمَا خالَطَ لَحْمِي وَ دَمِي، وَ أَنْتَ غَداً عَلَى الْحَوْضِ خَلِيفَتِي، وَ أَنْتَ تَقْضِي دَيْنِي، وَ تُنْجِزُ عِداتِي، وَ شِيعَتُكَ عَلَىٰ مَنابِرَ مِنْ نُورٍ، مُبْيَضَّةً وُجُوهُهُمْ حَوْلِي فِي الْجَنَّةِ، وَ هُمْ جِيرانِي، وَ لَوْلا أَنْتَ يَا عَلِيُّ، لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدِي، وَ كانَ بَعْدَهُ هُدىً مِنَ الضَّلالِ، وَ نُوراً مِنَ الْعَمىٰ، وَ حَبْلَ اللّٰهِ الْمَتِينَ، وَ صِراطَهُ الْمُسْتَقِيمَ ؛ لَايُسْبَقُ بِقَرابَةٍ فِي رَحِمٍ، وَ لَا بِسابِقَةٍ فِي دِينٍ، وَ لَا يُلْحَقُ فِي مَنْقَبَةٍ مِنْ مَناقِبِهِ، يَحْذُو حَذْوَ الرَّسُولِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِما (1)
ص: 1303
وَآلِهِما، وَ يُقاتِلُ عَلَى التَّأْوِيلِ، وَ لَا تَأْخُذُهُ فِي اللّٰهِ لَوْمَةُ لائِمٍ، قَدْ وَتَرَ فِيهِ صَنادِيدَ الْعَرَبِ، وَ قَتَلَ أَبْطالَهُمْ، وَ ناوَشَ ذُؤْبانَهُمْ، فَأَوْدَعَ قُلُوبَهُمْ أَحْقاداً بَدْرِيَّةً وَ خَيْبَرِيَّةً، وَ حُنَيْنِيَّةً وَ غَيْرَهُنَّ، فَأَضَبَّتْ (فَأضَنَّتْ) عَلَىٰ عَداوَتِهِ، وَ أَكَبَّتْ عَلَىٰ مُنابَذَتِهِ، حَتَّىٰ قَتَلَ النَّاكِثِينَ، وَ الْقاسِطِينَ وَ الْمارِقِينَ، وَ لَمَّا قَضىٰ نَحْبَهُ، وَ قَتَلَهُ أَشْقَى الْآخِرِينَ، يَتْبَعُ أَشْقَى الْأَوَّلِينَ «اَشقَی الاَشقِیاءِ ِمنَ الاَوَّلینَ وَ الآخِرینَ» لَمْ يُمْتَثَلْ أَمْرُ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، فِي الْهادِينَ بَعْدَ الْهادِينَ، وَ الْأُمَّةُ مُصِرَّةٌ عَلَىٰ مَقْتِهِ، مُجْتَمِعَةٌ عَلَىٰ قَطِيعَةِ رَحِمِهِ، وَ إِقْصاءِ وُلدِهِ، إِلّا الْقَلِيلَ مِمَّنْ وَ فَىٰ لِرِعايَةِ الْحَقِّ فِيهِمْ، (1) فَقُتِلَ مَنْ قُتِلَ، وَ سُبِيَ مَنْ سُبِيَ، وَ أُقْصِيَ مَنْ أُقْصِيَ، وَ جَرَى الْقَضاءُ لَهُمْ بِمَا يُرْجىٰ لَهُ حُسْنُ الْمَثُوبَةِ، إِذْ كانَتِ الْأَرْضُ لِلّٰهِ «يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»، «وَ سُبْحانَ رَبِّنا إِنْ كانَ وَعْدُ رَبِّنا (2)
ص: 1304
لَمَفْعُولاً»، وَ لَنْ يُخْلِفَ اللّٰهُ وَعْدَهُ، وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ؛ فَعَلَى الْأَطائِبِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِما وَ آلِهِما فَلْيَبْكِ الْباكُونَ، وَ إِيَّاهُمْ فَلْيَنْدُبِ النَّادِبُونَ، وَ لِمِثْلِهِمْ فَلْتَذْرِفِ الدُّمُوعُ، وَ لْيَصْرُخِ الصَّارِخُونَ، وَ يَضِجَّ الضَّاجُّونَ، وَ يَعِجَّ الْعاجُّونَ، أَيْنَ الْحَسَنُ ؟ أَيْنَ الْحُسَيْنُ ؟ أَيْنَ أَبْناءُ الْحُسَيْنِ ؟ صالِحٌ بَعْدَ صالِحٍ، وَ صادِقٌ بَعْدَ صادِقٍ، أَيْنَ السَّبِيلُ بَعْدَ السَّبِيلِ؟ (1) أَيْنَ الْخِيَرَةُ بَعْدَ الْخِيَرَةِ ؟ أَيْنَ الشُّمُوسُ الطَّالِعَةُ ؟ أَيْنَ الْأَقْمارُ الْمُنِيرَةُ ؟ أَيْنَ الْأَنْجُمُ الزَّاهِرَةُ ؟ أَيْنَ أَعْلامُ الدِّينِ وَ قَواعِدُ الْعِلْمِ ؟ أَيْنَ بَقِيَّةُ اللّٰهِ الَّتِي لَاتَخْلُو مِنَ الْعِتْرَةِ الْهادِيَةِ ؟ أَيْنَ الْمُعَدُّ لِقَطْعِ دابِرِ الظَّلَمَةِ ؟ أَيْنَ الْمُنْتَظَرُ لِإِقامَةِ الْأَمْتِ وَ الْعِوَجِ ؟ أَيْنَ الْمُرْتَجىٰ لِإِزالَةِ الْجَوْرِ وَ الْعُدْوانِ ؟ أَيْنَ الْمُدَّخَرُ لِتَجْدِيدِ الْفَرائِضِ وَ السُّنَنِ ؟ أَيْنَ الْمُتَخَيَّرُ لِإِعادَةِ الْمِلَّةِ وَ الشَّرِيعَةِ ؟ أَيْنَ الْمُؤَمَّلُ لِإِحْياءِ الْكِتابِ (2)
ص: 1305
وَحُدُودِهِ ؟ أَيْنَ مُحْيِي مَعالِمِ الدِّينِ وَ أَهْلِهِ ؟ أَيْنَ قاصِمُ شَوْكَةِ الْمُعْتَدِينَ ؟ أَيْنَ هادِمُ أَبْنِيَةِ الشِّرْكِ وَ النِّفاقِ ؟ أَيْنَ مُبِيدُ أَهْلِ الْفُسُوقِ وَ الْعِصْيانِ وَ الطُّغْيانِ ؟ أَيْنَ حاصِدُ فُرُوعِ الْغَيِّ وَ الشِّقاقِ ؛ (النِّفَاقِ) ؟، (1) أَيْنَ طامِسُ آثارِ الزَّيْغِ وَ الْأَهْواءِ ؟ أَيْنَ قاطِعُ حَبائِلِ الْكِذْبِ (الْکَذِبِ) وَ الافْتِرَاءِ؟ أَيْنَ مُبِيدُ الْعُتاةِ وَ الْمَرَدَةِ ؟ أَيْنَ مُسْتَأْصِلُ أَهْلِ الْعِنادِ وَ التَّضْلِيلِ وَ الْإِلْحادِ ؟ أَيْنَ مُعِزُّ الْأَوْلِياءِ وَ مُذِلُّ الْأَعْداءِ ؟ أَيْنَ جامِعُ الْكَلِمَةِ (الْكَلِمِ) عَلَى التَّقْوىٰ ؟ أَيْنَ بابُ اللّٰهِ الَّذِي مِنْهُ يُؤْتىٰ ؟ أَيْنَ وَجْهُ اللّٰهِ الَّذِي إِلَيْهِ يَتَوَجَّهُ الْأَوْلِياءُ ؟ أَيْنَ السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَيْنَ الْأَرْضِ وَ السَّماءِ ؟ أَيْنَ صاحِبُ يَوْمِ الْفَتْحِ وَ ناشِرُ رايَةِ الْهُدىٰ؟ أَيْنَ مُؤَلِّفُ شَمْلِ الصَّلاحِ وَ الرِّضا؟ (2) أَيْنَ الطَّالِبُ بِذُحُولِ الْأَنْبِياءِ وَ أَبْناءِ الْأَنْبِياءِ ؟ أَيْنَ الطَّالِبُ (المُطَّالِبُ) بِدَمِ الْمَقْتُولِ بِكَرْبَلاءَ ؟ أَيْنَ الْمَنْصُورُ عَلَىٰ مَنِ اعْتَدىٰ عَلَيْهِ وَ افْتَرىٰ ؟ أَيْنَ (3)
ص: 1306
الْمُضْطَرُّ الَّذِي يُجابُ إِذا دَعا ؟ أَيْنَ صَدْرُ الْخَلائِقِ (الْخَلائِفِ) ذُو الْبِرِّ وَ التَّقْوىٰ ؟ أَيْنَ ابْنُ النَّبِيِّ الْمُصْطَفىٰ، وَ ابْنُ عَلِيٍّ الْمُرْتَضىٰ، وَ ابْنُ خَدِيجَةَ الْغَرَّاءِ، وَ ابْنُ فاطِمَةَ الْكُبْرَىٰ ؟ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي لَكَ الْوِقاءُ وَ الْحِمىٰ؛ يَا ابْنَ السَّادَةِ الْمُقَرَّبِينَ، يَا ابْنَ النُّجَباءِ الْأَكْرَمِينَ، يَا ابْنَ الْهُداةِ الْمَهْدِيِّينَ (الْمُهْتَدِینَ )، يَا ابْنَ الْخِيَرَةِ الْمُهَذَّبِينَ، يَا ابْنَ الْغَطارِفَةِ الْأَنْجَبِينَ، يَا ابْنَ الْأَطائِبِ الْمُطَهَّرِينَ (الْمُسْتَظْهَرِینَ )، يَا ابْنَ الْخَضارِمَةِ الْمُنْتَجَبِينَ، يَا ابْنَ الْقَماقِمَةِ الْأَكْرَمِينَ (الْأَکْبَرِینَ )، يَا ابْنَ الْبُدُورِ الْمُنِيرَةِ، يَا ابْنَ السُّرُجِ الْمُضِيئَةِ، يَا ابْنَ الشُّهُبِ الثَّاقِبَةِ، يَا ابْنَ الْأَنْجُمِ الزَّاهِرَةِ ؛، (1)يَا ابْنَ السُّبُلِ الْواضِحَةِ، يَا ابْنَ الْأَعْلامِ اللَّائِحَةِ، يَا ابْنَ الْعُلُومِ الْكامِلَةِ، يَا ابْنَ السُّنَنِ الْمَشْهُورَةِ (الْمَشْهُودَةِ)، يَا ابْنَ الْمَعالِمِ الْمَأْثُورَةِ، يَا ابْنَ الْمُعْجِزاتِ الْمَوْجُودَةِ، يَا ابْنَ الدَّلائِلِ الْمَشْهُودَةِ، يَا ابْنَ الصِّراطِ الْمُسْتَقِيمِ، يَا ابْنَ النَّبَاَ الْعَظِيمِ، يَا ابْنَ (2)
ص: 1307
مَنْ هُوَ فِي ام الْكِتابِ لَدَى اللّٰهِ عَلِيٌّ حَكِيمٌ، يَا ابْنَ الْآياتِ وَ الْبَيِّناتِ، يَا ابْنَ الدَّلائِلِ الظَّاهِراتِ، يَا ابْنَ الْبَراهِينِ الْواضِحاتِ الْباهِراتِ، يَا ابْنَ الْحُجَجِ الْبالِغاتِ، يَا ابْنَ النِّعَمِ السَّابِغاتِ، يَا ابْنَ طٰهٰ (طا، ها) وَ الْمُحْكَماتِ ؛ یَا ابْنَ یس (یا، سین) وَ الذَّارِياتِ، يَا ابْنَ الطُّورِ وَ الْعادِياتِ، يَا ابْنَ مَنْ دَنا فَتَدَلَّىٰ، فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنىٰ، دُنُوّاً وَ اقْتِراباً مِنَ الْعَلِيِّ الْأَعْلىٰ ؛ لَيْتَ شِعْرِي أَيْنَ اسْتَقَرَّتْ بِكَ النَّوىٰ ؟ بَلْ أَيُّ أَرْضٍ تُقِلُّكَ أَوْ ثَرىٰ ؟ أَبِرَضْوىٰ أَوْ غَيْرِها ام ذِي طُوى ؟ عَزِيزٌ عَلَيَّ أَنْ أَرَى الْخَلْقَ وَ لَا تُرىٰ، وَ لَا أَسْمَعَ لَكَ حَسِيساً وَ لَا نَجْوىٰ، عَزِيزٌ عَلَيَّ أَنْ تُحِيطَ بِكَ دُونِيَ الْبَلْوَىٰ وَ لَا يَنالُكَ مِنِّي ضَجِيجٌ وَ لَا شَكْوىٰ، بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ مُغَيَّبٍ لَمْ يَخْلُ مِنَّا، بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ نازِحٍ مَا نَزَحَ عَنَّا، بِنَفْسِي أَنْتَ أُمْنِيَّةُ شائِقٍ يَتَمَنَّىٰ مِنْ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ ذَكَرا فَحَنَّا؛ بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ عَقِيدِ عِزٍّ لَايُسامىٰ ؛ بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ أَثِيلِ مَجْدٍ لَايُجارَىٰ، (1)
ص: 1308
(لا یُحَاذَىٰ) ؛ بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ تِلادِ نِعَمٍ لَاتُضاهىٰ ؛ بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ نَصِيفِ شَرَفٍ لَايُساوَىٰ، إِلىٰ مَتَىٰ أَحارُ (اَجاَرُ) فِيكَ يَا مَوْلايَ؟ وَ إِلَىٰ مَتَىٰ وَ أَيَّ خِطابٍ أَصِفُ فِيكَ وَ أَيَّ نَجْوَىٰ ؟ عَزِيزٌ عَلَيَّ أَنْ أُجَابَ دُونَكَ وَ (او) أُناغَىٰ؛ عَزِيزٌ عَلَيَّ أَنْ أَبْكِيَكَ وَ يَخْذُلَكَ الْوَرَىٰ؛ عَزِيزٌ عَلَيَّ أَنْ يَجْرِيَ عَلَيْكَ دُونَهُمْ مَا جَرَىٰ؛ هَلْ مِنْ مُعِينٍ فَأُطِيلَ مَعَهُ الْعَوِيلَ وَ الْبُكاءَ ؟ هَلْ مِنْ جَزُوعٍ فَأُساعِدَ جَزَعَهُ إِذا خَلا ؟ هَلْ قَذِيَتْ عَيْنٌ فَساعَدَتْها عَيْنِي عَلَى الْقَذَىٰ؟ (1) هَلْ إِلَيْكَ يَابْنَ أَحْمَدَ سَبِيلٌ فَتُلْقىٰ ؟ هَلْ يَتَّصِلُ يَوْمُنا مِنْكَ بِغَدِةِ (بِعِدَةٍ) فَنَحْظىٰ ؟ مَتَىٰ نَرِدُ مَناهِلَكَ الرَّوِيَّةَ فَنَرْوَىٰ ؟ مَتَىٰ نَنْتَقِعُ مِنْ عَذْبِ مائِكَ فَقَدْ طالَ الصَّدىٰ ؟ مَتىٰ نُغادِيكَ وَ نُراوِحُكَ فَنُقِرَّ عَيْناً ؟ مَتىٰ تَرانا وَ نَراكَ وَ قَدْ نَشَرْتَ لِواءَ النَّصْرِ تُرَىٰ أَتَرَانا نَحُفُّ بِكَ وَ أَنْتَ تَؤُمُّ الْمَلَأَ وَ قَدْ مَلَأْتَ الْأَرْضَ عَدْلاً، وَ أَذَقْتَ أَعْداءَكَ هَواناً (2)
ص: 1309
وَعِقاباً، وَ أَبَرْتَ الْعُتاةَ وَ جَحَدَةَ الْحَقِّ، وَ قَطَعْتَ دابِرَ الْمُتَكَبِّرِينَ، وَ اجْتَثَثْتَ أُصُولَ الظَّالِمِينَ، وَ نَحْنُ نَقُولُ: الْحَمْدُ للّه رَبِّ الْعَالَمِینَ. اَللّٰهُمَّ أَنْتَ كَشَّافُ الْكُرْبِ وَ الْبَلْوَىٰ، وَ إِلَيْكَ أَسْتَعْدِي، فَعِنْدَكَ الْعَدْوَىٰ، وَ أَنْتَ رَبُّ الْآخِرَةِ وَ الدُّنْيا، فَأَغِثْ يَا غِياثَ الْمُسْتَغِيثِينَ عُبَيْدَكَ الْمُبْتَلىٰ، وَ أَرِهِ سَيِّدَهُ يَا شَدِيدَ الْقُوَىٰ، وَ أَزِلْ عَنْهُ بِهِ الْأَسَىٰ وَ الْجَوَىٰ، وَ بَرِّدْ غَلِيلَهُ يَا مَنْ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَىٰ، وَ مَنْ إِلَيْهِ الرُّجْعىٰ وَ الْمُنْتَهىٰ . اَللّٰهُمَّ وَ نَحْنُ عَبِيدُكَ التَّائِقُونَ (الشّائقونَ)، إِلىٰ وَلِيِّكَ الْمُذَكِّرِ بِكَ وَ بِنَبِيِّكَ، خَلَقْتَهُ لَنا عِصْمَةً وَ مَلاذاً، وَ أَقَمْتَهُ لَنا قِواماً وَ مَعاذاً، وَ جَعَلْتَهُ لِلْمُؤْمِنِينَ مِنَّا إِماماً، فَبَلِّغْهُ مِنَّا تَحِيَّةً وَ سَلاماً (1) وَ زِدْنا بِذٰلِكَ يَا رَبِّ إِكْراماً ؛ وَ اجْعَلْ مُسْتَقَرَّهُ لَنا مُسْتَقَرّاً وَ مُقاماً، وَ أَتْمِمْ نِعْمَتَكَ بِتَقْدِيمِكَ إِيَّاهُ أَمامَنا حَتَّىٰ تُورِدَنا جِنَانَكَ [جَنَّاتِكَ ] و مُرافَقَةَ الشُّهَداءِ مِنْ خُلَصائِكَ . اَللّٰهُمَّ (2)
ص: 1310
صَلِّ عَلَىٰ عَلیٰ حُجَّتِكَ وَ وَلِیِّ اَمرِكَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ جَدِّهِ مُحَمَّدٍ، وَ رَسُولِكَ السَّيِّدِ الْأَكْبَرِ، وَ عَلَىٰ [علیٍّ] أَبِيهِ السَّيِّدِ الْأَصْغَرِ، وَ جَدَّتِهِ الصِّدِّيقَةِ الْكُبْرىٰ، فاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ، وَ عَلَىٰ مَنِ اصْطَفَيْتَ مِنْ آبائِهِ الْبَرَرَةِ، وَ عَلَيْهِ أَفْضَلَ وَ أَكْمَلَ، وَ أَتَمَّ وَ أَدْوَمَ، وَ أَكْثَرَ وَ أَوْفَرَ، مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَصْفِيائِكَ، وَ خِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ، (1)وَصَلِّ عَلَيْهِ صَلاةً لَاغايَةَ لِعَدَدِها، وَ لَا نِهايَةَ لِمَدَدِها، وَ لَا نَفادَ لِأَمَدِها، اَللّٰهُمَّ وَ أَقِمْ بِهِ الْحَقَّ، وَ أَدْحِضْ بِهِ الْباطِلَ، وَ أَدِلْ بِهِ أَوْلِياءَكَ، وَ أَذْلِلْ بِهِ أَعْداءَكَ، وَصِلِ اَللّٰهُمَّ بَيْنَنا وَ بَيْنَهُ، وُصْلَةً تُؤَدِّي إِلىٰ مُرافَقَةِ سَلَفِهِ، وَ اجْعَلْنا مِمَّنْ يَأْخُذُ بِحُجْزَتِهِمْ، وَ يَمْكُثُ فِي ظِلِّهِمْ، وَ أَعِنَّا عَلَىٰ تَأْدِيَةِ حُقُوقِهِ إِلَيْهِ، وَ الاجْتِهادِ فِي طاعَتِهِ، وَ اجْتِنابِ مَعْصِيَتِهِ، وَ امْنُنْ عَلَيْنا بِرِضاهُ، وَهَبْ لَنا رَأْفَتَهُ وَ رَحْمَتَهُ، وَ دُعاءَهُ وَ خَيْرَهُ مَا نَنالُ بِهِ سَعَةً مِنْ رَحْمَتِكَ، وَ فَوْزاً عِنْدَكَ، (2)
ص: 1311
وَ اجْعَلْ صَلاتَنَا بِهِ مَقْبُولَةً، وَ ذُنُوبَنَا بِهِ مَغْفُورَةً، وَ دُعَاءَنَا بِهِ مُسْتَجَابا، وَاجْعَلْ أَرْزاقَنا بِهِ مَبْسُوطَةً، وَ هُمُومَنا بِهِ مَكْفِيَّةً، وَ حَوَائِجَنا بِهِ مَقْضِيَّةً، وَ أَقْبِلْ إِلَيْنا بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ، وَ اقْبَلْ تَقَرُّبَنا إِلَيْكَ، وَ انْظُرْ إِلَيْنا نَظْرَةً رَحِيمَةً، نَسْتَكْمِلُ بِهَا الْكَرامَةَ عِنْدَكَ، ثُمَّ لَاتَصْرِفْها عَنَّا بِجُودِكَ، وَ اسْقِنا مِنْ حَوْضِ جَدِّهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، بِكَأْسِهِ وَ بِيَدِهِ رَيّاً رَوِيّاً هَنِيئاً سائِغاً، لَاظَمَأَ بَعْدَهُ؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
آنگاه به صورتی که گذشت نماز زیارت بجا می آوری و به آن چه خواهی دعا می کنی، که ان شاء اللّه به اجابت خواهد رسید .
عمل دوم: زیارتی است، که هر روز پس از نماز صبح مولای ما صاحب الزمان (عَلَيهِ السَّلَامُ) به آن زیارت می شود، و آن زیارت چنین است:
اَللّٰهُمَّ بَلِّغْ مَوْلايَ صاحِبَ الزَّمانِ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِ، عَنْ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، فِي مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها، (2)
ص: 1312
وَ بَرِّها وَ بَحْرِها، وَ سَهْلِها وَ جَبَلِها، حَيِّهِمْ وَ مَيِّتِهِمْ، وَ عَنْ والِدَيَّ وَ وُلَدِي وَ عَنِّي مِنَ الصَّلَواتِ وَ التَّحِيَّاتِ، زِنَةَ عَرْشِ اللّٰهِ وَ مِدادَ كَلِماتِهِ، وَ مُنْتَهىٰ رِضاهُ، وَ عَدَدَ مَا أَحْصاهُ كِتابُهُ، وَ أَحاطَ بِهِ عِلْمُهُ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أُجَدِّدُ لَهُ فِي هٰذَا الْيَوْمِ وَ فِي كُلِّ يَوْمٍ عَهْداً وَ عَقْداً وَ بَيْعَةً فِي رَقَبَتِي . (1) اَللّٰهُمَّ كَمَا شَرَّفْتَنِي بِهٰذَا التَّشْرِيفِ، وَ فَضَّلْتَنِي بِهٰذِهِ الْفَضِيلَةِ، وَ خَصَصْتَنِي بِهٰذِهِ النِّعْمَةِ، فَصَلِّ عَلَىٰ مَوْلايَ وَ سَيِّدِي صاحِبِ الزَّمانِ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ أَنْصارِهِ وَ أَشْياعِهِ وَ الذَّابِّينَ عَنْهُ، وَ اجْعَلْنِي مِنَ الْمُسْتَشْهَدِينَ بَيْنَ يَدَيْهِ، طائِعاً غَيْرَ مُكْرَهٍ فِي الصَّفِّ الَّذِي نَعَتَّ أَهْلَهُ فِي كِتابِكَ فَقُلْتَ: «صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيٰانٌ مَرْصُوصٌ» عَلَىٰ طاعَتِكَ وَ طاعَةِ رَسُولِكَ وَ آلِهِ عَلَيهِمُ السَّلامُ . اَللّٰهُمَّ هٰذِهِ بَيْعَةٌ لَهُ فِي عُنُقِي إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ . (2)
ص: 1313
مؤلّف گوید: علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) در کتاب «بحار الانوار» فرموده: من در بعضی از کتاب های قدیمی دیده ام، که پس از این زیارت، دست راست را به دست چپ بگذارند، مانند قراردادن در بیعت . و نیز بدانکه ما در اعمال سرداب مقدّس چهار زیارت نقل کردیم، و این زیارت، پنجمین زیارت کتاب ما محسوب می گردد، و در باب اول، در ذکر زیارات حجج طاهره، در ایام هفته، زیارتی برای آن حضرت نقل کردیم، که در روزهای جُمعه به آن زیارت می شود .
عمل سوم: دعای عهد است: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه چهل صبحگاه این عهد را بخواند، از یاوران قائم ما باشد، و اگر پیش از ظهور آن حضرت از دنیا برود، خدا او را از قبر بیرون آورد، که در خدمت آن حضرت باشد، و حق تعالی بر هر کلمه هزار حسنه به او کرامت فرماید، و هزار گناه از او محو سازد، و آن عهد این است:
اَللّٰهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظِيمِ، وَ رَبَّ الْكُرْسِيِّ الرَّفِيعِ، وَ رَبَّ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ، وَ مُنْزِلَ التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الزَّبُورِ، وَ رَبَّ الظِّلِّ (1)
ص: 1314
وَ الْحَرُورِ، وَ مُنْزِلَ الْقُرْآنِ (الْفُرْقَانِ) الْعَظِیمِ، وَ رَبَّ الْمَلائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ، وَ الْأَنْبِیَاءِ [وَ] الْمُرْسَلِینَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِوَجْهِكَ (بِاسْمِکَ) الْكَرِيمِ، وَ بِنُورِ وَجْهِكَ الْمُنِيرِ، وَ مُلْكِكَ الْقَدِيمِ؛ يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ، أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي أَشْرَقَتْ بِهِ السَّمَاواتُ وَ الْأَرَضُونَ، وَ بِاسْمِكَ الَّذِي يَصْلَحُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ؛ يَا حَيّاً قَبْلَ كُلِّ حَيٍّ، وَ يَا حَيّاً بَعْدَ كُلِّ حَيٍّ، وَ يَا حَيّاً حِينَ لَاحَيَّ، يَا مُحْيِيَ الْمَوْتىٰ، وَ مُمِيتَ الْأَحْياءِ، يَا حَيُّ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ ؛ (1) اَللّٰهُمَّ بَلِّغْ مَوْلانَا الْإِمامَ الْهادِيَ الْمَهْدِيَّ الْقائِمَ بِأَمْرِكَ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ آبائِهِ الطَّاهِرِينَ، عَنْ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، فِي مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها، سَهْلِها وَ جَبَلِها، وَ بَرِّها وَ بَحْرِها، وَ عَنِّي وَ عَنْ وَالِدَيَّ مِنَ الصَّلَواتِ زِنَةَ عَرْشِ اللّٰهِ، وَ مِدادَ كَلِماتِهِ، وَ مَا أَحْصاهُ عِلْمُهُ، وَ أَحاطَ بِهِ كِتابُهُ . (کِتَابُهُ) وَ أَحَاطَ بِهِ کِتَابُهُ (عِلْمُهُ) اللّهمَّ إِنِّی أُجَدِّدُ لَهُ فِی صَبِیحَةِ یَوْمِي هَذَا (2)
ص: 1315
وَ مَا عِشْتُ مِنْ أَیَّامِی، عَهْدا وَ عَقْدا وَ بَیْعَةً لَهُ فِی عُنُقِی، لا أَحُولُ عَنْهَا وَ لا أَزُولُ أَبَدا، اللّهمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ، وَ الذَّابِّینَ عَنْهُ . وَ الْمُسَارِعِینَ إِلَیْهِ فِی قَضَاءِ حَوَائِجِهِ، وَ الْمُمْتَثِلِینَ لِأَوَامِرِهِ، وَ الْمُحَامِینَ عَنْهُ، وَ السَّابِقِینَ إِلَی إِرَادَتِهِ، وَ الْمُسْتَشْهَدِینَ بَیْنَ یَدَیْهِ . اَللّٰهُمَّ إِنْ حالَ بَيْنِي وَ بَيْنَهُ الْمَوْتُ، الَّذِي جَعَلْتَهُ عَلَىٰ عِبادِكَ حَتْماً مَقْضِيّاً، (1) فَأَخْرِجْنِي مِنْ قَبْرِي مُؤْتَزِراً كَفَنِي، شاهِراً سَيْفِي، مُجَرِّداً قَناتِي، مُلَبِّياً دَعْوَةَ الدَّاعِي فِي الْحاضِرِ وَ الْبادِي . اَللّٰهُمَّ أَرِنِي الطَّلْعَةَ الرَّشِيدَةَ، وَ الْغُرَّةَ الْحَمِيدَةَ، وَ اكْحُلْ ناظِرِي بِنَظْرَةٍ مِنِّي إِلَيْهِ، وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ، وَ سَهِّلْ مَخْرَجَهُ، وَ أَوْسِعْ مَنْهَجَهُ، وَ اسْلُكْ بِي مَحَجَّتَهُ، وَ أَنْفِذْ أَمْرَهُ، وَ اشْدُدْ أَزْرَهُ . وَاعْمُرِ اَللّٰهُمَّ بِهِ بِلادَكَ، وَ أَحْيِ بِهِ عِبادَكَ، فَإِنَّكَ قُلْتَ وَ قَوْلُكَ الْحَقُّ: «ظَهَرَ الْفَسٰادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمٰا كَسَبَتْ أَيْدِي النّٰاسِ» ؛ فَأَظْهِرِ اَللّٰهُمَّ لَنا وَلِيَّكَ، (2)
ص: 1316
وَابْنَ بِنْتِ نَبِيِّكَ الْمُسَمَّىٰ بِاسْمِ رَسُولِكَ، حَتَّىٰ لَايَظْفَرَ بِشَيْءٍ مِنَ الْباطِلِ إِلّا مَزَّقَهُ، وَ يُحِقَّ الْحَقَّ وَ يُحَقِّقَهُ ؛ وَ اجْعَلْهُ اَللّٰهُمَّ مَفْزَعاً لِمَظْلُومِ عِبادِكَ، وَ ناصِراً لِمَنْ لَايَجِدُ لَهُ ناصِراً غَيْرَكَ، وَ مُجَدِّداً لِمَا عُطِّلَ مِنْ أَحْكامِ كِتابِكَ، وَ مُشَيِّداً لِمَا وَرَدَ مِنْ أَعْلامِ دِينِكَ وَ سُنَنِ نَبِيِّكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وآلِهِ، وَ اجْعَلْهُ اَللّٰهُمَّ مِمَّنْ حَصَّنْتَهُ مِنْ بَأْسِ الْمُعْتَدِينَ . اَللّٰهُمَّ وَ سُرَّ نَبِيَّكَ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وآلِهِ، بِرُؤْيَتِهِ وَ مَنْ تَبِعَهُ عَلَىٰ دَعْوَتِهِ، وَ ارْحَمِ اسْتِكانَتَنا بَعْدَهُ . اللّهمَّ اكْشِفْ هٰذِهِ الْغُمَّةَ عَنْ هٰذِهِ الْأُمَّةِ بِحُضُورِهِ، وَ عَجِّلْ لَنا ظُهُورَهُ، إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيداً وَ نَرَاهُ قَرِيباً، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
آنگاه سه بار بر ران خود دست می زنی، و در هر مرتبه می گویی:
الْعَجَلَ الْعَجَلَ يَا مَوْلايَ يَا صاحِبَ الزَّمانِ .
عمل چهارم: سیّد ابن طاووس فرموده: چون خواستی
ص: 1317
از حرم مطهّر آن حضرت مرخصّ شوی، به سوی سرداب شریف برگرد، و در آنجا هرچه میخواهی نماز بخوان، آنگاه رو به قبله بایست و بگو: «اللّهمَّ ادْفَعْ عَنْ وَلِيِّكَ . » و این دعا را تا پایان آن ذکر کرد و سپس فرمود: خدا را بسیار بخوان، و با خوشبختی بازگرد . ان شاء اللّه تعالی .
مؤلّف گوید: شیخ در کتاب «مصباح» این دعا را در اعمال روز جُمعه از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده، و ما هم این دعا را به صورتی که شیخ از آن حضرت نقل نموده، در اینجا میآوریم، شیخ فرموده: یونس بن عبد الرحمن روایت کرده که حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) امر می فرمودند به دعا نمودن، برای حضرت صاحب الامر عجل اللّه تعالی فرجه به این دعا:
اَللّٰهُمَّ ادْفَعْ عَنْ وَلِيِّكَ وَ خَلِيفَتِكَ، وَ حُجَّتِكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ، وَ لِسانِكَ الْمُعَبِّرِ عَنْكَ، النَّاطِقِ بِحِكْمَتِكَ، وَ عَيْنِكَ النَّاظِرَةِ بِإِذْنِكَ، وَ شاهِدِكَ عَلَىٰ عِبادِكَ، الْجَحْجاحِ الْمُجاهِدِ الْعائِذِ بِكَ الْعابِدِ عِنْدَكَ، وَ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ جَمِيعِ مَا خَلَقْتَ وَ بَرَأْتَ(1)
ص: 1318
وَأَنْشَأْتَ وَ صَوَّرْتَ، وَ احْفَظْهُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ، وَ مِنْ خَلْفِهِ، وَ عَنْ يَمِينِهِ، وَ عَنْ شِمالِهِ، وَ مِنْ فَوْقِهِ، وَ مِنْ تَحْتِهِ بِحِفْظِكَ الَّذِي لَايَضِيعُ مَنْ حَفِظْتَهُ بِهِ، وَ احْفَظْ فِيهِ رَسُولَكَ وَ آباءَهُ أَئِمَّتَكَ وَ دَعائِمَ دِينِكَ، وَ اجْعَلْهُ فِي وَدِيعَتِكَ الَّتِي لَا تَضِيعُ، وَ فِي جِوارِكَ الَّذِي لَايُخْفَرُ، وَ فِي مَنْعِكَ وَ عِزِّكَ الَّذِي لَايُقْهَرُ، وَ آمِنْهُ بِأَمانِكَ الْوَثِيقِ الَّذِي لَايُخْذَلُ مَنْ آمَنْتَهُ بِهِ، وَ اجْعَلْهُ فِي كَنَفِكَ الَّذِي لاَ ٰ يُرامُ مَنْ كانَ فِيهِ، وَ انْصُرْهُ بِنَصْرِكَ الْعَزِيزِ، وَ أَيِّدْهُ بِجُنْدِكَ الْغالِبِ، وَ قَوِّهِ بِقُوَّتِكَ، وَ أَرْدِفْهُ بِمَلائِكَتِكَ، وَ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ أَلْبِسْهُ دِرْعَكَ الْحَصِينَةَ، وَ حُفَّهُ بِالْمَلائِكَةِ حَفّاً . (1)اَللّٰهُمَّ اشْعَبْ بِهِ الصَّدْعَ، وَ ارْتُقْ بِهِ الْفَتْقَ، وَ أَمِتْ بِهِ الْجَوْرَ، وَ أَظْهِرْ بِهِ الْعَدْلَ، وَ زَيِّنْ بِطُولِ بَقائِهِ الْأَرْضَ، وَ أَيِّدْهُ بِالنَّصْرِ، وَ انْصُرْهُ بِالرُّعْبِ، وَ قَوِّ ناصِرِيهِ، وَ اخْذُلْ خاذِلِيهِ، وَ دَمْدِمْ مَنْ نَصَبَ لَهُ، وَ دَمِّرْ مَنْ غَشَّهُ، (2)
ص: 1319
وَ اقْتُلْ بِهِ جَبابِرَةَ الْكُفْرِ، وَ عُمُدَهَ وَ دَعائِمَهُ، وَ اقْصِمْ بِهِ رُؤُوسَ الضَّلالَةِ، وَ شارِعَةَ الْبِدَعِ، وَ مُمِيتَةَ السُّنَّةِ، وَ مُقَوِّيَةَ الْباطِلِ، وَ ذَلِّلْ بِهِ الْجَبَّارِينَ، وَأبِرْ بِهِ الْكافِرِينَ وَ جَمِيعَ الْمُلْحِدِينَ فِي مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها، وَ بَرِّها وَ بَحْرِها، وَ سَهْلِها وَ جَبَلِها، حَتَّىٰ لَاتَدَعَ مِنْهُمْ دَيَّاراً، وَ لَا تُبْقِيَ لَهُمْ آثاراً، اَللّٰهُمَّ طَهِّرْ مِنْهُمْ بِلادَكَ، وَ اشْفِ مِنْهُمْ عِبادَكَ، وَ أَعِزَّ بِهِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ أَحْيِ بِهِ سُنَنَ الْمُرْسَلِينَ، وَ دارِسَ حُكْمِ النَّبِيِّينَ، وَ جَدِّدْ بِهِ مَا امْتَحَىٰ مِنْ دِينِكَ، وَ بُدِّلَ مِنْ حُكْمِكَ، حَتَّىٰ تُعِيدَ دِينَكَ بِهِ وَ عَلَىٰ يَدَيْهِ، جَدِيداً غَضّاً مَحْضاً صَحِيحاً، لَاعِوَجَ فِيهِ، وَ لَا بِدْعَةَ مَعَهُ، وَ حَتَّىٰ تُنِيرَ بِعَدْلِهِ ظُلَمَ الْجَوْرِ ؛ وَتُطْفِئَ بِهِ نِيرانَ الْكُفْرِ، وَ تُوضِحَ بِهِ مَعاقِدَ الْحَقِّ وَ مَجْهُولَ الْعَدْلِ، فَإِنَّهُ عَبْدُكَ الَّذِي اسْتَخْلَصْتَهُ لِنَفْسِكَ، وَ اصْطَفَيْتَهُ عَلَىٰ غَيْبِكَ، وَ عَصَمْتَهُ مِنَ الذُّنُوبِ، وَ بَرَّأْتَهُ (1)
ص: 1320
مِنَ الْعُیُوبِ، وَ طَهَّرْتَهُ مِنَ الرِّجْسِ، وَ سَلَّمْتَهُ مِنَ الدَّنَسِ . اَللّٰهُمَّ فَإِنَّا نَشْهَدُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ يَوْمَ حُلُولِ الطَّامَّةِ أَنَّهُ لَمْ يُذْنِبْ ذَنْباً، وَ لَا أَتَىٰ حُوباً، وَ لَمْ يَرْتَكِبْ مَعْصِيَةً، وَ لَمْ يُضَيِّعْ لَكَ طاعَةً، وَ لَمْ يَهْتِكْ لَكَ حُرْمَةً، وَ لَمْ يُبَدِّلْ لَكَ فَرِيضَةً، وَ لَمْ يُغَيِّرْ لَكَ شَرِيعَةً، وَ أَنَّهُ الْهادِي الْمُهْتَدِي الطَّاهِرُ التَّقِيُّ النَّقِيُّ الرَّضِيُّ الزَّكِيُّ ؛ (1) اَللّٰهُمَّ أَعْطِهِ فِي نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ، وَ وَلَدِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ، وَ أُمَّتِهِ وَ جَمِيعِ رَعِيَّتِهِ، مَا تُقِرُّ بِهِ عَيْنَهُ، وَ تَسُرُّ بِهِ نَفْسَهُ، وَ تَجْمَعُ لَهُ مُلْكَ الْمُمْلَكاتِ كُلِّها، قَرِيبِها وَ بَعِيدِها، وَ عَزِيزِها وَ ذَلِيلِها، حَتَّىٰ تُجْرِيَ حُكْمَهُ عَلَىٰ كُلِّ حُكْمٍ، وَ تَغْلِبَ بِحَقِّهِ [عَلی] كُلَّ باطِلٍ . اَللّٰهُمَّ اسْلُكْ بِنا عَلَىٰ يَدَيْهِ مِنْهاجَ الْهُدَىٰ، وَ الْمَحَجَّةَ الْعُظْمَىٰ، وَ الطَّرِيقَةَ الْوُسْطَى، الَّتِي يَرْجِعُ إِلَيْهَا الْغالِي، وَ يَلْحَقُ بِها التَّالِي، وَ قَوِّنا عَلَىٰ طاعَتِهِ، وَ ثَبِّتْنا عَلَىٰ مُشايَعَتِهِ، وَ امْنُنْ عَلَيْنا بِمُتابَعَتِهِ، وَ اجْعَلْنا فِي حِزْبِهِ، (2)
ص: 1321
الْقَوَّامِينَ بِأَمْرِهِ، الصَّابِرِينَ مَعَهُ، الطَّالِبِينَ رِضاكَ بِمُناصَحَتِهِ، حَتَّىٰ تَحْشُرَنا يَوْمَ الْقِيامَةِ فِي أَنْصارِهِ وَ أَعْوانِهِ وَ مُقَوِّيَةِ سُلْطانِهِ، اَللّٰهُمَّ وَ اجْعَلْ ذٰلِكَ لَنا خالِصاً مِنْ كُلِّ شَكٍّ وَ شُبْهَةٍ، وَ رِياءٍ وَ سُمْعَةٍ، حَتَّىٰ لَا نَعْتَمِدَ بِهِ غَيْرَكَ، وَ لَا نَطْلُبَ بِهِ إِلّا وَجْهَكَ (1) وَ حَتَّىٰ تُحِلَّنا مَحَلَّهُ، وَ تَجْعَلَنا فِي الْجَنَّةِ مَعَهُ ؛ وَ أَعِذْنا مِنَ السَّأْمَةِ وَ الْكَسَلِ وَ الْفَتْرَةِ، وَ اجْعَلْنا مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِهِ لِدِينِكَ، وَ تُعِزُّ بِهِ نَصْرَ وَلِيِّكَ، وَ لَا تَسْتَبْدِلْ بِنا غَيْرَنا، فَإِنَّ اسْتِبْدالَكَ بِنا غَيْرَنا عَلَيْكَ يَسِيرٌ، وَ هُوَ عَلَيْنا كَثِيرٌ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَىٰ وُلاةِ عَهْدِهِ، وَ الأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ، وَ بَلِّغْهُمْ آمالَهُمْ، وَ زِدْ فِي آجالِهِمْ، وَ أعِزَّ نَصْرَهُمْ، وَ تَمِّمْ لَهُمْ مَا أَسْنَدْتَ إِلَيْهِمْ مِنْ أَمْرِكَ لَهُمْ، وَ ثَبِّتْ دَعائِمَهُمْ، وَ اجْعَلْنا لَهُمْ أَعْواناً، وَ عَلَىٰ دِينِكَ أَنْصاراً، فَإِنَّهُمْ مَعادِنُ كَلِماتِكَ، وَ خُزَّانُ عِلْمِكَ، وَ أَرْكانُ تَوْحِيدِكَ، وَ دَعَائِمُ دِينِكَ، وَ وُلاةُ أَمْرِكَ، وَ خالِصَتُكَ مِنْ عِبادِكَ، وَ صَفْوَتُكَ مِنْ (2)
ص: 1322
مِنْ خَلْقِكَ، وَ أَوْلِياؤُكَ وَ سَلائِلُ أَوْلِيائِكَ، وَ صَفْوَةُ أَوْلادِ نَبِيِّكَ، وَ السَّلامُ [عَلَیْهِ وَ] عَلَیْهِمْ، وَ (رَحمهُ اللّه) وَ بَرَکَاتُهُ . (1)
ص: 1323
مقام اول: در زیارات جامعه: که هر امامی را میتوان به آن زیارت کرد و این زیارات بسیار است که ما به ذکر چند نمونه از میان آن ها اکتفا می کنیم .
زیارت اول: شیخ صدوق در کتاب «من لا یحضره الفقیه» روایت کرده: که از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) در باب آمدن نزد قبر حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) پرسیدند، آن حضرت فرمود: در مساجدی که در اطراف آن قبر آن حضرت است نماز بگذارید . و در همه مواضع جایز است: یعنی در زیارت هر یک از امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) یا مطلق مزارهای شریفه مقدّسه، مانند مراقد [آرامگاه های] پیامبران و سایر اوصیا (عَلَيهِم السَّلَامُ) کما هو الظاهر، و اینکه بگوئید:
اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَوْلِياءِ اللّٰهِ وَ أَصْفِيائِهِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ أُمَناءِ اللّٰهِ وَ أَحِبَّائِهِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ أَنْصارِ اللّٰهِ وَ خُلَفائِهِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مَحالِّ (1)
ص: 1324
مَعْرِفَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مَساكِنِ ذِكْرِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ مُظْهِرِي أَمْرِ اللّٰهِ وَ نَهْيِهِ، اَلسَّلامُ عَلَى الدُّعاةِ إِلَى اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْمُسْتَقِرِّينَ (وَ المُستَوفِرینَ) فِي مَرْضاةِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَى الْمُخْلِصِينَ فِي طاعَةِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَى الْأَدِلَّاءِ عَلَى اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَى الَّذِينَ مَنْ وَالاهُمْ فَقَدْ والَىٰ اللّٰهَ، وَ مَنْ عَادَاهُمْ فَقَدْ عادَى اللّٰهَ . (1) وَ مَنْ عَرَفَهُمْ فَقَدْ عَرَفَ اللّٰهَ، وَ مَنْ جَهِلَهُمْ فَقَدْ جَهِلَ اللّٰهَ، وَ مَنِ اعْتَصَمَ بِهِمْ فَقَدِ اعْتَصَمَ بِاللّٰهِ، وَ مَنْ تَخَلَّىٰ مِنْهُمْ فَقَدْ تَخَلَّىٰ مِنَ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ أُشْهِدُ اللّٰهَ أَنِّي سِلْمٌ لِمَنْ سالَمْتُمْ، وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبْتُمْ، مُؤْمِنٌ بِسِرِّكُمْ وَ عَلانِيَتِكُمْ، مُفَوِّضٌ فِي ذٰلِكَ كُلِّهِ إِلَيْكُمْ، لَعَنَ اللّٰهُ عَدُوَّ آلِ مُحَمَّدٍ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ مِنْهُمْ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ . (2) این زیارت در کتابهای «کافی» و «تهذیب» و «کامل الزیارت» نقل شده، و در همه کتاب ها پس از پایان زیارت، مذکور است، که این
ص: 1325
یعنی این کلماتی که ذکر شد در همه زیارتها مجزی است . و بر محمّد و خاندان محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) بسیار صلوات می فرستی، و یک یک را به نام های خودشان نام می بری و از دشمنانشان بیزاری می جویی، و هر دعایی که می خواهی برای خود، و مردان و زنان با ایمان اختیار می کنی . مؤلّف گوید: ظاهرا این باقیمانده «یعنی جمله: در همه زیارت ها مجزی است» جزو روایت و از کلام معصوم (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، ولی اگر فرض کنیم این باقیمانده خارج از روایت باشد و بگوییم عبارت و کلام بعضی از راویان است، باز هم مطمئن هستیم به اینکه زیارت، زیارت جامعه است، چون بزرگان مشایخ حدیث، چنین فهمیده اند، که در همه زیارت ها مجزی است چنان که ظاهر ابتدای حدیث بر آن دلالت دارد، پس آن را در باب زیارات جامعه نقل کرده اند، و تعابیر وارده در زیارت، نیز تماما از صفات جامعه است، که اختصاص به بعضی غیر بعض دیگر ندارد، پس مناسب است در تمام مشاهد مشرّفه، به آن زیارت، زیارت شود، حتی مشاهد انبیا و اوصیا چنان که جمعی از علما در مشهد جناب یونس (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده اند . و چون در ذیل زیارت، امر به صلوات بر هر یک از امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) شد، صلواتی مخصوص به خود آن امام وارد
ص: 1326
شده است، اگر صلوات منسبوب به ابو الحسن ضرّاب اصفهانی را، که در آخر اعمال روز جُمعه نقل کردیم [138] بخوانی، بسیار مناسب است .
زیارت دوم: شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه و عیون اخبار الرضا از موسی بن عبد اللّه نخعی روایت کرده که گفت خدمت حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کردم: یابن رسول اللّه، مرا زیارتی با بلاغت تعلیم فرما که کامل باشد، تا اینکه هرگاه خواستم یکی از شما را زیارت کنم، آن را بخوانم . فرمود: چون به درگاه حرم رسیدی، بیایست و شهادتین را بگو یعنی:
اَشهَدُ اَن لا اِلهَ اِلَّا اللّه وَحدَهُ، لا شَریکَ لهُ، وَ اَشهَدُاَنَّ مُحَمَّدًا عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ . (1) در این هنگام باید با حالت غسل باشی، چون داخل حرم شوی، و قبر را ببینی بایست و سی مرتبه اللّه أَكْبَرُ بگو، سپس اندکی با آرامش و وقار راه برو، و در این راه رفتن، گامها را نزدیک
ص: 1327
یکدیگر گذار، آنگاه بایست و سی مرتبه اللّه أَكْبَرُ بگو، پس نزدیک قبر مطهّر برو و چهل مرتبه اللّه أَكْبَرُ بگو، تا صد تکبیر کامل شود . و شاید چنان که مجلسی اول فرموده: وجه این صد تکبیر این باشد، که اکثر طبایع مردم مایل به غلّو در حق محبوبان خود هستند، مبادا از عبارات امثال این زیارت گرفتار غلو و افراط در اعتقاد و سخن شوند، یا از بزرگی حق تعالی غافل گردند یا غیر این امور . پس بگو:
اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ يَا أَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ، وَ مَوْضِعَ الرِّسالَةِ، وَ مُخْتَلَفَ الْمَلائِكَةِ، وَ مَهْبِطَ الْوَحْيِ، وَ مَعْدِنَ الرَّحْمَةِ، وَ خُزَّانَ الْعِلْمِ، وَ مُنْتَهَى الْحِلْمِ، وَ أُصُولَ الْكَرَمِ، وَ قادَةَ الْأُمَمِ، وَ أَوْلِياءَ النِّعَمِ، وَ عَناصِرَ الْأَبْرارِ، وَ دَعائِمَ الْأَخْيارِ، وَ ساسَةَ الْعِبادِ، وَ أَرْكانَ الْبِلادِ، وَ أَبْوابَ الْإِيمانِ، وَ أُمَناءَ الرَّحْمٰنِ، وَ سُلالَةَ النَّبِيِّينَ، وَ صَفْوَةَ الْمُرْسَلِينَ، وَ عِتْرَةَ خِيَرَةِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَئِمَّةِ الْهُدَىٰ، وَ مَصابِيحِ الدُّجَىٰ، وَ أَعْلامِ التُّقَىٰ، وَ ذَوِي النُّهَىٰ وَ أُولِي الْحِجَىٰ، وَ كَهْفِ الْوَرَىٰ، (1)
ص: 1328
وَ وَرَثَةِ الْأَنْبِياءِ، وَ الْمَثَلِ الْأَعْلَىٰ، وَ الدَّعْوَةِ الْحُسْنَىٰ، وَ حُجَجِ اللّٰهِ عَلَىٰ أَهْلِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولَىٰ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . اَلسَّلامُ عَلَیٰ مَحالِّ مَعْرِفَةِ اللّٰهِ، وَ مَساكِنِ بَرَكَةِ اللّٰهِ، وَ مَعَادِنِ حِكْمَةِ اللّٰهِ، وَ حَفَظَةِ سِرِّ اللّٰهِ، وَ حَمَلَةِ كِتابِ اللّٰهِ، وَ أَوْصِياءِ نَبِيِّ اللّٰهِ وَ ذُرِّيَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وآلِهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ (1) اَلسَّلامُ عَلَى الدُّعاةِ إِلَى اللّٰهِ، وَ الْأَدِلَّاءِ عَلَىٰ مَرْضاةِ اللّٰهِ، وَ الْمُسْتَقِرِّينَ فِي أَمْرِ اللّٰهِ، وَ التَّامِّينَ فِي مَحَبَّةِ اللّٰهِ، وَ الْمُخْلِصِينَ فِي تَوْحِيدِ اللّٰهِ، وَ الْمُظْهِرِينَ لِأَمْرِ اللّٰهِ وَ نَهْيِهِ، وَ عِبادِهِ الْمُكْرَمِينَ الَّذِينَ «لَايَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بأَمْرِهِ يَعْمَلُون» وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْأَئِمَّةِ الدُّعاةِ، وَ الْقادَةِ الْهُداةِ، وَ السَّادَةِ الْوُلاةِ، وَ الذَّادَةِ الْحُماةِ، وَ أَهْلِ الذِّكْرِ وَ أُولِي الْأَمْرِ، وَ بَقِيَّةِ اللّٰهِ وَ خِيَرَتِهِ وَ حِزْبِهِ وَ عَيْبَةِ عِلْمِهِ وَ حُجَّتِهِ، وَ صِرَاطِهِ وَ نُورِهِ [وَ بُرْهَانِهِ ]، وَ رَحمهُ اللّه وَ بَرَکَاتُهُ . أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللّه وَحْدَهُ، (2)
ص: 1329
لَا شَرِيكَ لَهُ كَما شَهِدَ اللّٰهُ لِنَفْسِهِ وَ شَهِدَتْ لَهُ مَلائِكَتُهُ وَ أُولُو الْعِلْمِ مِنْ خَلْقِهِ؛ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ الْمُنْتَجَبُ، وَ رَسُولُهُ الْمُرْتَضَىٰ، أَرْسَلَهُ بِالْهُدَىٰ وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكُمُ الْأَئِمَّةُ الرَّاشِدُونَ الْمَهْدِيُّونَ الْمَعْصُومُونَ الْمُكَرَّمُونَ الْمُقَرَّبُونَ الْمُتَّقُونَ الصَّادِقُونَ الْمُصْطَفُونَ، الْمُطِيعُونَ لِلّٰهِ، الْقَوَّامُونَ بِأَمْرِهِ، الْعامِلونَ بِإِرَادَتِهِ، (1) الْفائِزُونَ بِكَرَامَتِهِ ؛ اصْطَفاكُمْ بِعِلْمِهِ، وَ ارْتَضاكُمْ لِغَيْبِهِ، وَ اخْتارَكُمْ لِسِرِّهِ، وَ اجْتَباكُمْ بِقُدْرَتِهِ، وَ أَعَزَّكُمْ بِهُداهُ، وَ خَصَّكُمْ بِبُرْهانِهِ، وَ انْتَجَبَكُمْ لِنُورِهِ، (بِنُورِهِ) وَ أَیَّدَکُمْ بِرُوحِهِ، وَ رَضِيَكُمْ خُلَفاءَ فِي أَرْضِهِ، وَ حُجَجاً عَلَىٰ بَرِيَّتِهِ، وَ أَنْصاراً لِدِينِهِ، وَ حَفَظَةً لِسِرِّهِ، وَ خَزَنَةً لِعِلْمِهِ، وَ مُسْتَوْدَعاً لِحِكْمَتِهِ، وَ تَرَاجِمَةً لِوَحْيِهِ، وَ أَرْكاناً لِتَوْحِيدِهِ، وَ شُهَداءَ عَلَىٰ خَلْقِهِ، (2)
ص: 1330
وَأَعْلاماً لِعِبادِهِ، وَ مَناراً فِي بِلادِهِ، وَ أَدِلَّاءَ عَلَىٰ صِرَاطِهِ، عَصَمَكُمُ اللّٰهُ مِنَ الزَّلَلِ، وَ آمَنَكُمْ مِنَ الْفِتَنِ، وَ طَهَّرَكُمْ مِنَ الدَّنَسِ، وَ أَذْهَبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهَّرَکُمْ تَطْهِیرا، فَعَظَّمْتُمْ جَلالَهُ، وَ أَکْبَرْتُمْ شَأْنَهُ، وَ مَجَّدْتُمْ کَرَمَهُ، وَ أَدَمْتُمْ (أَدْمَنْتُمْ) ذِکْرَهُ، وَ وَکَّدْتُمْ (ذَکَّرْتُمْ) مِیثَاقَهُ، وَ أَحْکَمْتُمْ عَقْدَ طَاعَتِهِ، وَ نَصَحْتُمْ لَهُ فِی السِّرِّ وَ الْعَلانِیَةِ، وَ دَعَوْتُمْ إِلَی سَبِیلِهِ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، وَ بَذَلْتُمْ أَنْفُسَکُمْ فِی مَرْضَاتِهِ، وَ صَبَرْتُمْ عَلَی مَا أَصَابَکُمْ فِی جَنْبِهِ، (حُقِّهِ) وَ أَقَمْتُمُ، الصَّلاةَ وَ آتَیْتُمُ الزَّکَاةَ، وَ أَمَرْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ، وَ نَهَیْتُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ، وَ جَاهَدْتُمْ فِی اللّه حَقَّ جِهَادِهِ، حَتَّی أَعْلَنْتُمْ دَعْوَتَهُ، وَ بَیَّنْتُمْ فَرَائِضَهُ، وَ أَقَمْتُمْ حُدُودَهُ، وَ نَشَرْتُمْ (وَ فَسَّرْتُمْ) شَرَائِعَ أَحْکَامِهِ، وَ سَنَنْتُمْ سُنَّتَهُ، وَ صِرْتُمْ فِی ذَلِکَ مِنْهُ إِلَی الرِّضَا، وَ سَلَّمْتُمْ لَهُ الْقَضَاءَ، وَ صَدَّقْتُمْ مِنْ رُسُلِهِ مَنْ مَضَی، فَالرَّاغِبُ عَنْکُمْ مَارِقٌ، (1)
ص: 1331
وَاللَّازِمُ لَكُمْ لاحِقٌ، وَ الْمُقَصِّرُ فِي حَقِّكُمْ زاهِقٌ، وَ الْحَقُّ مَعَكُمْ وَ فِيكُمْ، وَ مِنْكُمْ وَ إِلَيْكُمْ، وَ أَنْتُمْ أَهْلُهُ وَ مَعْدِنُهُ، وَ مِيراثُ النُّبُوَّةِ عِنْدَكُمْ، وَ إِيابُ الْخَلْقِ إِلَيْكُمْ، وَ حِسابُهُمْ عَلَيْكُمْ، وَ فَصْلُ الْخِطابِ عِنْدَكُمْ، وَ آياتُ اللّٰهِ لَدَيْكُمْ، وَ عَزائِمُهُ فِيكُمْ، وَ نُورُهُ وَ بُرْهانُهُ عِنْدَكُمْ، وَ أَمْرُهُ إِلَيْكُمْ، مَنْ والاكُمْ فَقَدْ والَى اللّٰهَ، وَ مَنْ عاداكُمْ فَقَدْ عادَى اللّٰهَ، وَ مَنْ أَحَبَّكُمْ فَقَدْ أَحَبَّ اللّٰهَ، [وَمَنْ أَبْغَضَكُمْ فَقَدْ أَبْغَضَ اللّٰهِ ] وَ مَنِ اعْتَصَمَ بِكُمْ فَقَدِ اعْتَصَمَ بِاللّٰهِ ؛ (1) أَنْتُمُ الصِّرَاطُ الْأَقْوَمُ (السَّبِیلُ الْأَعْظَمُ )، وَ شُهَداءُ دارِ الْفَناءِ، وَ شُفَعاءُ دارِ الْبَقاءِ، وَ الرَّحْمَةُ الْمَوْصُولَةُ، وَ الْآيَةُ الْمَخْزُونَةُ، وَ الْأَمانَةُ الْمَحْفُوظَةُ، وَ الْبابُ الْمُبْتَلَىٰ بِهِ النَّاسُ، مَنْ أَتَاكُمْ نَجَا، وَ مَنْ لَمْ يَأْتِكُمْ هَلَكَ، إِلَى اللّٰهِ تَدْعُونَ، وَ عَلَيْهِ تَدُلُّونَ، وَ بِهِ تُؤْمِنُونَ، وَ لَهُ تُسَلِّمُونَ، وَ بِأَمْرِهِ تَعْمَلُونَ، وَ إِلَىٰ سَبِيلِهِ تُرْشِدُونَ، وَ بِقَوْلِهِ تَحْكُمُونَ . (2)
ص: 1332
سَعَدَ مَنْ والاكُمْ، وَ هَلَكَ مَنْ عاداكُمْ، وَ خابَ مَنْ جَحَدَكُمْ، وَ ضَلَّ مَنْ فارَقَكُمْ، وَ فازَ مَنْ تَمَسَّكَ بِكُمْ، وأَمِنَ مَنْ لَجَأَ إِلَيْكُمْ، وَ سَلِمَ مَنْ صَدَّقَكُمْ، وَ هُدِيَ مَنِ اعْتَصَمَ بِكُمْ، مَنِ اتَّبَعَكُمْ فَالْجَنَّةُ مَأْواهُ، وَ مَنْ خالَفَكُمْ فَالنَّارُ مَثْواهُ، وَ مَنْ جَحَدَكُمْ كافِرٌ، وَ مَنْ حارَبَكُمْ مُشْرِكٌ، (1) وَ مَنْ رَدَّ عَلَيْكُمْ فِي أَسْفَلِ دَرَكٍ مِنَ الْجَحِيمِ ؛ أَشْهَدُ أَنَّ هٰذَا سابِقٌ لَكُمْ فِيما مَضىٰ، وَ جارٍ لَكُمْ فِيما بَقِيَ، وَ أَنَّ أَرْواحَكُمْ وَ نُورَكُمْ وَ طِينَتَكُمْ واحِدَةٌ، طابَتْ وَ طَهُرَتْ بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ، خَلَقَكُمُ اللّٰهُ أَنْواراً فَجَعَلَكُمْ بِعَرْشِهِ مُحْدِقِينَ حَتّىٰ مَنَّ عَلَيْنا بِكُمْ فَجَعَلَكُمْ فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللّٰهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ، وَ جَعَلَ صَلاتَنا (صلواتنا) عَلَيْكُمْ، وَ مَا خَصَّنا بِهِ مِنْ وِلايَتِكُمْ، طِيباً لِخَلْقِنا، وَ طَهارَةً لِأَنْفُسِنا، وَ تَزْكِيَةً (وَبَرَکَةَ) لَنا، وَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِنا، فَكُنَّا عِنْدَهُ مُسَلِّمِينَ بِفَضْلِكُمْ، وَ مَعْرُوفِينَ (2)
ص: 1333
بِتَصْدِیقِنَا إِیَّاکُمْ، فَبَلَغَ اللّه بِکُمْ أَشْرَفَ مَحَلِّ الْمُکَرَّمِینَ، وَ أَعْلَىٰ مَنازِلِ المُقَرَّبِينَ، وَ أَرْفَعَ دَرَجاتِ الْمُرْسَلِينَ، حَيْثُ لَايَلْحَقُهُ لاحِقٌ، وَ لَا يَفُوقُهُ فائِقٌ، وَ لَا يَسْبِقُهُ سابِقٌ، وَ لَا يَطْمَعُ فِي إِدْرَاكِهِ طامِعٌ، حَتَّىٰ لَايَبْقَىٰ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ، وَ لَا نَبِيٌّ مُرْسَلٌ، وَ لَا صِدِّيقٌ، وَ لَا شَهِيدٌ، وَ لَا عالِمٌ، وَ لَا جاهِلٌ، وَ لَا دَنِيٌّ، وَ لَا فاضِلٌ، وَ لَا مُؤْمِنٌ صالِحٌ، وَ لَا فاجِرٌ طالِحٌ، وَ لَا جَبَّارٌ عَنِيدٌ، وَ لَا شَيْطانٌ مَرِيدٌ، وَ لَا خَلْقٌ فِيما بَيْنَ ذٰلِكَ شَهِيدٌ ؛ إِلّا عَرَّفَهُمْ جَلالَةَ أَمْرِکُمْ وَ عِظَمَ خَطَرِکُمْ وَ کِبَرَ شَأْنِکُمْ وَ تَمَامَ نُورِکُمْ وَ صِدْقَ مَقَاعِدِکُمْ وَ ثَبَاتَ مَقَامِکُمْ، (1) وَ شَرَفَ مَحَلِّكُمْ وَ مَنْزِلَتِكُمْ عِنْدَهُ، وَ كرامَتَكُمْ عَلَيْهِ، وَ خاصَّتَكُمْ لَدَيْهِ، وَ قُرْبَ مَنْزِلَتِكُمْ مِنْهُ؛ بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي وَ أَهْلِي، وَ مالِي وَ أُسْرَتِي، أُشْهِدُ اللّٰهَ وَ أُشْهِدُكُمْ أَنِّي مُؤْمِنٌ بِكُمْ وَ بِما آمَنْتُمْ بِهِ، كافِرٌ بِعَدُوِّكُمْ وَ بِما كَفَرْتُمْ بِهِ، مُسْتَبْصِرٌ بِشَأْنِكُمْ، (2)
ص: 1334
وَبِضَلالَةِ مَنْ خالَفَكُمْ، مُوالٍ لَكُمْ وَ لِأَوْلِيائِكُمْ، مُبْغِضٌ لِأَعْدائِكُمْ وَ مُعادٍ لَهُمْ، سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَكُمْ، وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَكُمْ، مُحَقِّقٌ لِما حَقَّقْتُمْ، مُبْطِلٌ لِمَا أَبْطَلْتُمْ، مُطِيعٌ لَكُمْ، عارِفٌ بِحَقِّكُمْ ؛ (1) مُقِرٌّ بِفَضْلِكُمْ، مُحْتَمِلٌ لِعِلْمِكُمْ، مُحْتَجِبٌ بِذِمَّتِكُمْ، مُعْتَرِفٌ بِكُمْ، مُؤْمِنٌ بِإِيابِكُمْ، مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِكُمْ، مُنْتَظِرٌ لِأَمْرِكُمْ، مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِكُمْ، آخِذٌ بِقَوْلِكُمْ، عامِلٌ بِأَمْرِكُمْ، مُسْتَجِيرٌ بِكُمْ، زائِرٌ لَكُمْ، لائِذٌ عائِذٌ بِقُبُورِكُمْ، مُسْتَشْفِعٌ إِلَى اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ بِكُمْ، وَ مُتَقَرِّبٌ بِكُمْ إِلَيْهِ، وَ مُقَدِّمُكُمْ أَمامَ طَلِبَتِي وَ حَوَائِجِي وَ إِرادَتِي فِي كُلِّ أَحْوالِي وَ أُمُورِي، مُؤْمِنٌ بِسِرِّكُمْ وَ عَلانِيَتِكُمْ، وَ شاهِدِكُمْ وَ غائِبِكُمْ، وَ أَوَّلِكُمْ وَ آخِرِكُمْ، وَ مُفَوِّضٌ فِي ذٰلِكَ كُلِّهِ إِلَيْكُمْ، وَ مُسَلِّمٌ فِيهِ مَعَكُمْ، وَقَلْبِي لَكُمْ مُسَلِّمٌ، وَ رَأْيِي لَكُمْ تَبَعٌ، وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ، حَتَّىٰ يُحْيِيَ اللّٰهُ [تَعَالىٰ] دِينَهُ بِكُمْ، (2)
ص: 1335
وَيَرُدَّكُمْ فِي أَيَّامِهِ، وَ يُظْهِرَكُمْ لِعَدْلِهِ، وَ يُمَكِّنَكُمْ فِي أَرْضِهِ، فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَامَعَ غَيْرِكُمْ، [عَدُوِّکُمْ]، آمَنْتُ بِكُمْ، وَ تَوَلَّيْتُ آخِرَكُمْ بِمَا تَوَلَّيْتُ بِهِ أَوَّلَكُمْ، وَ بَرِئْتُ إِلَى اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ أَعْدائِكُمْ، وَ مِنَ الْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ الشَّياطِينِ وَ حِزْبِهِمُ، الظَّالِمِينَ لَكُمُ، الْجاحِدِينَ لِحَقِّكُمْ، وَ الْمارِقِينَ مِنْ وِلايَتِكُمْ، وَ الْغاصِبِينَ لِإِرْثِكُمُ، الشَّاكِّينَ فِيكُمُ، الْمُنْحَرِفِينَ عَنْكُمْ، وَ مِنْ كُلِّ وَلِيجَةٍ دُونَكُمْ، وَ كُلِّ مُطاعٍ سِواكُمْ، وَ مِنَ الْأَئِمَّةِ الَّذِينَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ، فَثَبَّتَنِيَ اللّٰهُ أَبَداً مَا حَيِيتُ عَلَىٰ مُوالاتِكُمْ وَ مَحَبَّتِكُمْ وَ دِينِكُمْ، وَ وَفَّقَنِي لِطاعَتِكُمْ، وَ رَزَقَنِي شَفاعَتَكُمْ ؛ (1) وَ جَعَلَنِي مِنْ خِيارِ مَوالِيكُمُ، التَّابِعِينَ لِما دَعَوْتُمْ إِلَيْهِ، وَ جَعَلَنِي مِمَّنْ يَقْتَصُّ آثارَكُمْ، وَ يَسْلُكُ سَبِيلَكُمْ، وَ يَهْتَدِي بِهُداكُمْ، وَ يُحْشَرُ فِي زُمْرَتِكُمْ، وَ يَكِرُّ فِي رَجْعَتِكُمْ، وَ يُمَلَّكُ فِي دَوْلَتِكُمْ، وَ يُشَرَّفُ فِي عافِيَتِكُمْ، وَ يُمَكَّنُ (2)
ص: 1336
فِي أَيَّامِكُمْ، وَ تَقَرُّ عَيْنُهُ غَداً بِرُؤْيَتِكُمْ؛ بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي، وَ أَهْلِي وَ مالِي، مَنْ أَرادَ اللّٰهَ بَدَأَ بِكُمْ، وَ مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْكُمْ، وَ مَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِكُمْ. مَوالِيَّ لَاأُحْصِي ثَناءَكُمْ، وَ لَا أَبْلُغُ مِنَ الْمَدْحِ كُنْهَكُمْ، وَ مِنَ الْوَصْفِ قَدْرَكُمْ، وَ أَنْتُمْ نُورُ الْأَخْيارِ، وَ هُداةُ الْأَبْرارِ، وَ حُجَجُ الْجَبَّارِ ؛ بِکُمْ فَتَحَ اللّه، وَ بِکُمْ یَخْتِمُ [اللّه ] وَ بِکُمْ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ، (1) وَ بِكُمْ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلّا بِإِذْنِهِ، وَ بِكُمْ يُنَفِّسُ الْهَمَّ، وَ يَكْشِفُ الضُّرَّ، وَ عِنْدَكُمْ مَا نَزَلَتْ بِهِ رُسُلُهُ، وَ هَبَطَتْ بِهِ مَلائِكَتُهُ، وَ إِلىٰ جَدِّكُمْ (2)
- و اگر زیارت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) باشد، به جای «والی جدّکم» بگو: وَ إِلَی أَخِیکَ - بُعِثَ الرُّوحُ الْأَمِینُ، آتاكُمُ اللّٰهُ مَا لَمْ يُؤْتِ أَحَداً مِنَ الْعالَمِينَ، طَأْطَأَ كُلُّ شَرِيفٍ لِشَرَفِكُمْ، وَ بَخَعَ كُلُّ مُتَكَبِّرٍ لِطاعَتِكُمْ، وَ خَضَعَ كُلُّ جَبَّارٍ لِفَضْلِكُمْ، وَ ذَلَّ كُلُّ شَيْءٍ لَكُمْ، وَ أَشْرَقَتِ (3)
ص: 1337
الْأَرْضُ بِنُورِكُمْ، وَ فازَ الْفائِزُونَ بِوَلايَتِكُمْ، بِكُمْ يُسْلَكُ إِلَى الرِّضْوانِ، وَ عَلَىٰ مَنْ جَحَدَ وِلايَتَكُمْ غَضَبُ الرَّحْمٰنِ؛ بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ مَالِي، ذِكْرُكُمْ فِي الذَّاكِرِينَ، وَ أَسْماؤُكُمْ فِي الْأَسْماءِ، وَ أَجْسادُكُمْ فِي الْأَجْسادِ، وَ أَرْواحُكُمْ فِي الْأَرْواحِ، وَ أَنْفُسُكُمْ فِي النُّفُوسِ، وَ آثارُكُمْ فِي الْآثارِ، وَ قُبُورُكُمْ فِي الْقُبُورِ ؛ فَمَا أَحْلَىٰ أَسْماءَكُمْ، وَ أَكْرَمَ أَنْفُسَكُمْ، وَ أَعْظَمَ شَأْنَكُمْ، وَ أَجَلَّ خَطَرَكُمْ، وَ أَوْفَىٰ عَهْدَكُمْ، (وَ أَصْدَقَ وَعْدَكُمْ )! كَلامُكُمْ نُورٌ، وَ أَمْرُكُمْ رُشْدٌ، وَ وَصِيَّتُكُمُ التَّقْوَىٰ، وَ فِعْلُكُمُ الْخَيْرُ، وَ عادَتُكُمُ الْإِحْسانُ، (1) و سَجِيَّتُكُمُ الْكَرَمُ، وَ شَأْنُكُمُ الْحَقُّ وَ الصِّدْقُ وَ الرِّفْقُ، وَ قَوْلُكُمْ حُكْمٌ وَ حَتْمٌ، وَ رَأْيُكُمْ عِلْمٌ وَ حِلْمٌ وَ حَزْمٌ، إِنْ ذُكِرَ الْخَيْرُ كُنْتُمْ أَوَّلَهُ، وَ أَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ، وَ مَأْواهُ وَ مُنْتَهاهُ، بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي، كَيْفَ أَصِفُ حُسْنَ ثَنائِكُمْ، وَ أُحْصِي (2)
ص: 1338
جَمِيلَ بَلائِكُمْ؟ وَ بِكُمْ أَخْرَجَنَا اللّٰهُ مِنَ الذُّلِّ، وَ فَرَّجَ عَنَّا غَمَراتِ الْكُرُوبِ، وَ أَنْقَذَنا مِنْ شَفا جُرُفِ الْهَلَكاتِ، وَ مِنَ النَّارِ، بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي، بِمُوالاتِكُمْ عَلَّمَنَا اللّٰهُ مَعالِمَ دِينِنا، وَ أَصْلَحَ مَا كانَ فَسَدَ مِنْ دُنْيانا، وَ بِمُوالاتِكُمْ تَمَّتِ الْكَلِمَةُ، وَ عَظُمَتِ النِّعْمَةُ، (1) وَ ائْتَلَفَتِ الْفُرْقَةُ، وَ بِمُوالاتِكُمْ تُقْبَلُ الطَّاعَةُ الْمُفْتَرَضَةُ، وَ لَكُمُ الْمَوَدَّةُ الْواجِبَةُ، وَ الدَّرَجاتُ الرَّفِيعَةُ، وَ الْمَقامُ الْمَحْمُودُ، وَ الْمَكانُ الْمَعْلُومُ عِنْدَاللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ الْجاهُ الْعَظِيمُ، وَ الشَّأْنُ الْكَبِيرُ، وَ الشَّفاعَةُ الْمَقْبُولَةُ. «رَبَّنا آمَنَّا بِمَا أَنْزَلْتَ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ، فَاكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِينَ»، «رَبَّنا لَاتُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا، وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ»، «سُبْحانَ رَبِّنا، إِنْ كانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولاً» ؛ يَا وَلِيَّ اللّٰهِ (یا اَولیاءَ اللّه)، إِنَّ بَيْنِي وَ بَيْنَ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ ذُنُوباً، لَايَأْتِي عَلَيْها إِلّا رِضاكُمْ، فَبِحَقِّ (2)
ص: 1339
مَنِ ائْتَمَنَكُمْ عَلَىٰ سِرِّهِ، وَ اسْتَرْعاكُمْ أَمْرَ خَلْقِهِ، وَ قَرَنَ طاعَتَكُمْ بِطاعَتِهِ، لَمَّا اسْتَوْهَبْتُمْ ذُنُوبِي، وَ كُنْتُمْ شُفَعائِي، فَإِنِّي لَكُمْ مُطِيعٌ؛ مَنْ أَطاعَكُمْ فَقدْ أَطاعَ اللّٰهَ، وَ مَنْ عَصَاكُمْ فَقَدْ عَصَى اللّٰهَ، وَ مَنْ أَحَبَّكُمْ فَقَدْ أَحَبَّ اللّٰهَ، وَ مَنْ أَبْغَضَكُمْ فَقَدْ أَبْغَضَ اللّٰهَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي لَوْ وَجَدْتُ شُفَعاءَ أَقْرَبَ إِلَيْكَ، مِنْ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الْأَخْيارِ، الأَئِمَّةِ الأَبْرارِ، لَجَعَلْتُهُمْ شُفَعائِي، فَبِحَقِّهِمُ الَّذِي أوْجَبْتَ لَهُم عَلَيْكَ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي جُمْلَةِ الْعارِفِينَ بِهِمْ وَ بِحَقِّهِمْ، وَ فِي زُمْرَةِ الْمَرْحُومِينَ بِشَفاعَتِهِمْ؛ إِنَّكَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ، وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً كَثِيراً؛ وَ حَسْبُنَا اللّٰهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ . (1)
مؤلّف گوید: این زیارت را شیخ هم در کتاب «تهذیب» نقل کرده، و علما بعد از این دعا دعای وداعی نقل کرده اند که ما آن را به ملاحظه اختصار ذکر نکردیم . این زیارت چنان که، علاّمه مجلسی فرموده، بهترین
ص: 1340
زیارات جامعه، از جهت متن و سند و فصاحت و بلاغت است، و والد بزرگوارش در شرح من لا یحضره الفقیه فرموده: این زیارت احسن و اکمل زیارات است . و من تا در عتبات عالیات بودم، ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) را زیارت نکردم، مگر با این زیارت . شیخ ما در کتاب «نجم الثاقب» حکاتی نقل کرده که از آن استفاده می شود، باید به خواندن این زیارت مواظبت کرد، و از آن غافل نشد، و آن حکایت چنین است: جناب مستطاب تقیّ صالح، سید احَمد بن سیّد هاشم بن سیّد حسن موسوی رشتی، تاجر ساکن رشت (ایدّه اللّه) تقریبا در هفتده سال پیش، به نجف اشرف مشرّف شد، و با عالم ربّانی و فاضل صمدانی، شیخ علی رشتی (طاب ثراه) که در حکایت آینده ان شاء اللّه ذکر خواهند شد به منزل حقیر آمدند، چون برخاستند، شیخ به صلاح و سداد سیّد احَمد بن هاشم اشاره کرد، و فرمود داستان شگفتی دارد، ولی در آن وقت مجال بیان نبود . پس از چند روزی شیخ علی را ملاقات کردم، فرمود سیّد رفت، اما داستان را با قسمتی از حالات سیّد برایم نقل کرد، از نشنیدن آن ها از خود او، بسیار تأسف خوردم، گرچه مقام شیخ (رحمه اللّه علیه) بزرگتر از آن بود، که اندکی احتمال خلاف در نقل ایشان
ص: 1341
برود، و از آن سال تا چند ماه قبل این مطلب در خاطرم بود، تا در ماه جمادی الآخر این سال، از نجف اشرف برگشته بودم، در کاظمین سیّد صالح سیّد احَمد بن سید هاشم را ملاقات کردم، که از سامره بازگشته، عازم ایران بود، پس شرح حال او را چنان که شنیده بودم پرسیدم، از آن جمله داستان معهود را مطابق شنیده من بیان کرد، و آن داستان این است که گفت: در سال هزار و دویست و هشتاد به قصد حجّ بیت اللّه الحرام از دار المرز رشت، به تبریز آمدم، و در خانه حاج صفر علی تاجر معروف تبریزی منزل کردم چون قافله نبود سرگردان ماندم، تا حاجی جبّار جلودار سدهی اصفهانی قافله ای را جهت رفتن به «طرابوزن» حرکت داد، به تنهایی از او مرکبی را کرایه نمودم و حرکت کردم . وقتی به منزل اول رسیدیم، سه نفر دیگر به تشویق حاج صفر علی به من ملحق شدند، حاج ملاّ باقر تبریزی، که به نیابت از جانب دیگران حج انجام میداد، و نزد علما معروف بود، و حاج سید حسین تاجر تبریزی، و مردی به نام حاج علی، که کارش خدمت به افراد بود، به اتفاق روانه شدیم تا به «ارزنة الروم» رسیدیم، و از آنجا عازم «طرابوزن» شدیم، در یکی از منازل بین این دو شهر، حاجی جبّار جلودار نزد ما آمد و
ص: 1342
گفت: این منزل که در پیش داریم بس ترسناک است، زودتر بار کنید که همراه قافله باشید، چون در سایر منازل غالبا با رعایت مقداری فاصله، به دنبال قافله حرکت می کردیم، ما هم حدود دو ساعت و نیم، یا سه ساعت به صبح مانده به اتّفاق قافله حرکت کردیم، به اندازه نیم یا سه ربع فرسخ از محل حرکت دور شده بودیم، که هوا تاریک شد، و به طوری برف گرفت، که دوستان هر کدام سر خود را پوشانده به سرعت راندند، من هرچه تلاش کردم با آن ها بروم ممکن نشد تا آنکه آن ها رفتند و من تنها شدم، از اسب فرو آمده، در کنار راه نشستم، درحالی که به شدت مضطرب بودم، زیرا نزدیک به ششصد تومان برای مخارج راه همراه داشتم، و نمیدانستم عاقبت کار چه خواهد شد؟ ! پس از تأمّل و تفکّر، بنا را بر این گذاشتم که در همین موضع بمانم، تا سپیده طلوع کند، سپس به همان محلی که از آنجا حرکت کردیم بازگردم، و از آنجا چند نفر نگهبان همراه خود برداشته، به قافله ملحق شوم، در آن حال در برابر خود باغی دیدم، و در آن باغ باغبانی بیل به دست به درختان بیل میزد که برفش بریزد، به طرف من آمد، به اندازه فاصله کمی ایستاد و فرمود: کیستی؟ عرض کردم:
ص: 1343
دوستان رفتند، و من جا مانده ام، اطلاعی از جاده ندارم، مسیر را گم کرده ام، به زبان فارسی فرمود: نافله بخوان تا راه پیدا کنی من مشغول نافله شدم، پس از فراغت از تهجّد، دوباره آمد و فرمود: نرفتی، گفتم: و اللّه راه را نمی دانم، فرمود: جامعه بخوان، من جامعه را حفظ نداشتم، و تاکنون هم حفظ ندارم، با آنکه مکرّر به زیارت عتبات مشرّف شده ام، از جای برخاستم و تمام زیارت جامعه را از حفظ خواندم، باز نمایان شد و فرمود: نرفتی، هنوز هستی؟ بی اختیار گریستم و گفتم: هستم راه را نمی دانم، فرمود: عاشورا بخوان، و عاشورا را نیز از حفظ نداشتم، و تاکنون نیز ندارم، پس برخاستم و از حفظ مشغول زیارت عاشورا شدم، تا آنکه تمام لعن و سلام و دعای علقمه را خواندم، دیدم باز آمد و فرمود: نرفتی، هستی؟ گفتم: نه تا صبح هستم، فرمود: من اکنون تو را به قافله می رسانم، رفت بر الاغی سوار شد، و بیل خود را به دوش گرفت، و فرمود: ردیف من بر الاغ سوار شو . سوار شدم، آنگاه عنان اسب خود را کشیدم، مقاومت کرد، و حرکت نکرد، فرمود عنان اسب را به من بده، دادم، پس بیل را به دوش چپ گذاشت، و عنان اسب را به دست راست گرفت، و به راه افتاد، اسب
ص: 1344
در نهایت تمکین متابعت کرد، آنگاه دست خود را بر زانوی من گذاشت و فرمود: شما چرا نافله نمی خوانید؟ سه مرتبه فرمود:
نافله، نافله، نافله
و باز فرمود: شما چرا عاشورا نمی خوانید؟ سه مرتبه فرمود:
عاشورا، عاشورا، عاشورا
و بعد فرمود: شما چرا جامعه نمی خوانید؟
جامعه، جامعه، جامعه
و در هنگامی طی مسافت دایره وار راه را پیمود، یک مرتبه برگشت و فرمود: اینانند دوستان شما، که در کنار نهر آبی فرود آمده، مشغول وضو برای نماز صبح هستند! من از الاغ پیاده شدم، که سوار مرکب خود شوم ولی نتوانستم، پس آن جناب پیاده شد و بیل را در برف فرو برد، و مرا بر مرکب نشاند، و سر اسب را به جانب دوستان بازگرداند، من در آن حال به این خیال افتادم که این شخص کیست که با من به زبان فارسی حرف زد؟ و حال آنکه در آن حدود زبانی جز ترکی و غالبا مذهبی جز مذهب عیسوی نبود، و او چگونه به این سرعت مرا به دوستانم رساند؟ ! پس به پشت سر خود
ص: 1345
نظر کردم، کسی را ندیدم، و از او اثری نیافتم، آنگاه به دوستان خود ملحق شدم .
زیارت سوم: زیارتی است که علاّمه مجلسی آن را در کتاب تحفة الزائر، زیارت هشتم از زیارتهای جامعه قرار داده، و فرموده: این زیارتی است که سیّد ابن طاووس، در ضمن دعاهای عرفه از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده، و در هر زمان، و هر مکان که باشد میتوان آن را خواند به ویژه در روز عرفه، و زیارت این است:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا نَبِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خِيَرَةَ اللّٰهِ مِنْ خَلْقِهِ، وَ أَمِينَهُ عَلَىٰ وَحْيِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ، أَنْتَ حُجَّةُ اللّٰهِ عَلَىٰ خَلْقِهِ، وَ بابُ عِلْمِهِ، وَ وَصِيُّ نَبِيِّهِ، وَ الْخَلِيفَةُ مِنْ بَعْدِهِ فِي أُمَّتِهِ؛ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً غَصَبَتْكَ حَقَّكَ، وَ قَعَدَتْ مَقْعَدَكَ؛ أَنَا بَرِيءٌ مِنْهُمْ وَ مِنْ شِيعَتِهِمْ إِلَيْكَ. اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا فاطِمَةُ الْبَتُولُ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا زَيْنَ نِساءِ الْعالَمِينَ؛ (1)
ص: 1346
اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ رَسُولِ رَبِّ الْعالَمِينَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكِ وَ عَلَيْهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا ام الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ؛ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً غَصَبَتْكِ حَقَّكِ، وَ مَنَعَتْكِ مَا جَعَلَهُ اللّٰهُ لَكِ حَلالاً؛ أَنَا بَرِيءٌ إِلَيْكِ مِنْهُمْ، وَ مِنْ شِيعَتِهِمْ. (1) اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلايَ؛ يَا أَبا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ الزَّكِيّ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلايَ؛ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ بايَعَتْ فِي أَمْرِكَ وَ شايَعَتْ؛ أَنَا بَرِيءٌ إِلَيْكَ مِنْهُمْ وَ مِنْ شِيعَتِهِمْ. اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ، يَا أَبا عَبْدِ اللّٰهِ الْحُسَيْنَ ابْنَ عَلِيٍّ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكَ وَ عَلَىٰ أَبِيكَ، وَ جَدِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ؛ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً اسْتَحَلَّتْ دَمَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ اسْتَباحَتْ حَرِيمَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أَشْياعَهُمْ وَ أَتْباعَهُمْ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ الْمُمَهِّدِينَ لَهُمْ بِالتَّمْكِينِ مِنْ قِتالِكُمْ؛ أَنَا بَرِيءٌ إِلَى اللّٰهِ وَ إِلَيْكَ مِنْهُمْ. السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ یَا [أَبَا مُحَمَّدٍ] عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ، یَا [أَبَا جَعْفَرٍ]، مُحَمَّدَ بْنَ (2)
ص: 1347
عَلِیٍّ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ، یَا أَبَا عَبْدِ اللّه، جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ، یَا [أَبَا الْحَسَنِ ]، مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ، یَا [أَبَا الْحَسَنِ ]، عَلِیَّ بْنَ مُوسَی . السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ، یَا [أَبَا جَعْفَرٍ] مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ، یَا [أَبَا الْحَسَنِ ] عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ، یَا [أَبَا مُحَمَّدٍ] الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ، یَا [أَبَا الْقَاسِمِ ] مُحَمَّدَ بْنَ الْحَسَنِ صَاحِبَ الزَّمَانِ ؛ صَلَّی اللّه عَلَیْکَ وَ عَلَی عِتْرَتِکَ الطَّاهِرَةِ الطَّیِّبَةِ يَا مَوالِيَّ، كُونُوا شُفَعائِي فِي حَطِّ وِزْرِي وَ خَطايايَ، آمَنْتُ بِاللّٰهِ وَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ، وَ أَتَوالىٰ آخِرَكُمْ بِما أَتَوالىٰ أَوَّلَكُمْ، وَ بَرِئْتُ مِنَ الْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ اللَّاتِ وَ الْعُزَّىٰ، يَا مَوالِيَّ أَنَا سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَكُمْ، وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَكُمْ، وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عاداكُمْ، وَ وَلِيٌّ لِمَنْ والاكُمْ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ ظالِمِيكُمْ (1)
ص: 1348
وَغاصِبِيكُمْ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أَشْياعَهُمْ وَ أَتْباعَهُمْ وَ أَهْلَ مَذْهَبِهِمْ، وَ أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ . (1)
زیارت چهارم: زیارت معروف به امین اللّه می باشد، که ابتدایش: السَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِينَ اللّٰهِ فِي أَرْضِهِ، وَ حُجَّتَهُ عَلَىٰ عِبادِهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ جَاهَدْتَ فِي اللّه . . . تا پایان زیارت، که در زیارت های حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) گذشت، زیرا ما آن را زیارت دوم آن حضرت قرار دادیم.
زیارت پنجم: زیارت الحَمدُ لِلّٰهِ الَّذي أشهَدَنا مَشهَدَ أوليائِهِ في رَجَب است که در اعمال ماه رجب ذکر شد . پس آنچه از زیارات جامعه در این کتاب مبارک است پنج زیارت است، و ان شاء اللّه تعالی کفایت می کند .
سیّد ابن طاووس فرموده: مستحب است این دعا بعد از
ص: 1349
زیارت ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) خوانده شود:
اَللّٰهُمَّ إِنْ كانَتْ ذُنُوبِي قَدْ أَخْلَقَتْ وَجْهِي عِنْدَكَ، وَ حَجَبَتْ دُعائِي عَنْكَ، وَ حالَتْ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ، فَأَسْأَلُكَ أَنْ تُقْبِلَ عَلَيَّ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ، وَ تَنْشُرَ عَلَيَّ رَحْمَتَكَ، وَ تُنَزِّلَ عَلَيَّ بَرَكاتِكَ، وَ إِنْ كانَتْ قَدْ مَنَعَتْ أَنْ تَرْفَعَ لِي إِلَيْكَ صَوْتاً، أَوْ تَغْفِرَ لِي ذَنْباً، أَوْ تَتَجاوَزَ عَنْ خَطِيئَةٍ مُهْلِكَةٍ، فَها أَنَذَا مُسْتَجِيرٌ بِكَرَمِ وَجْهِكَ وَ عِزِّ جَلالِكَ، مُتَوَسِّلٌ إِلَيْكَ، مُتَقَرِّبٌ إِلَيْكَ بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ، وَ أَكْرَمِهِمْ عَلَيْكَ، وَ أَوْلاهُمْ بِكَ، وَ أَطْوَعِهِمْ لَكَ، وَ أَعْظَمِهِمْ مَنْزِلَةً وَ مَكاناً عِنْدَكَ مُحَمَّدٍ، وَ بِعِتْرَتِهِ الطَّاهِرِينَ الْأَئِمَّةِ الْهُداةِ الْمَهْدِيِّينَ، الَّذِينَ فَرَضْتَ عَلَىٰ خَلْقِكَ طاعَتَهُمْ، وَ أَمَرْتَ بِمَوَدَّتِهِمْ، وَ جَعَلْتَهُمْ وُلاةَ الْأَمْرِ مِنْ بَعْدِ رَسُولِكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، يَا مُذِلَّ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ، وَ يَا مُعِزَّ الْمُؤْمِنِينَ بَلَغَ مَجْهُودِي، فَهَبْ لِي نَفْسِيَ السَّاعَةَ، (1)
ص: 1350
وَرَحْمَةً مِنْكَ تَمُنُّ بِها عَلَيَّ يا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1) پس ضریح را ببوس، و هر دو طرف صورت خود را بر آن گذار و بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنَّ هٰذَا مَشْهَدٌ لَايَرْجُو مَنْ فاتَتْهُ فِيهِ رَحْمَتُكَ، أَنْ يَنالَها فِي غَيْرِهِ، وَ لَا أَحَدٌ أَشْقىٰ مِنِ امْرِىً قَصَدَهُ مؤَمِّلاً، فَآبَ عَنْهُ خائِباً . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ الْإِيَابِ، وَ خَيْبَةِ الْمُنْقَلَبِ، وَ الْمُناقَشَةِ عِنْدَ الْحِسابِ، وَ حاشَاكَ يَا رَبِّ أَنْ تَقْرِنَ طَاعَةَ وَلِيِّكَ بِطاعَتِكَ، وَ مُوالاتَهُ بِمُوالاتِكَ، وَ مَعْصِيَتَهُ بِمَعْصِيَتِكَ، ثُمَّ تُؤْيِسَ زائِرَهُ وَ الْمُتَحَمِّلَ مِنْ بُعْدِ الْبِلادِ إِلَىٰ قَبْرِهِ، وَ عِزَّتِكَ يَا رَبَّ لَايَنْعَقِدُ عَلَىٰ ذٰلِكَ ضَمِيرِي، إِذْ كانَتِ الْقُلُوبُ إِلَيْكَ بِالْجَمِيلِ تُشِيرُ . (2) سپس نماز زیارت بخوان، و چون خواستی وداع گویی، و از آنجا بازگردی بگو:السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنَ الرِّسَالَةِ سَلامَ مُوَدِّعٍ لا سَئِمٍ وَ لا قَالٍ وَ رَحمهُ اللّه وَ بَرَکَاتُهُ . . . (3) تا آخر، و شیخ
ص: 1351
مفید هم این دعا را نقل کرده است، ولی بعد از بِالجَمیلِ تُشیرُ، فرموده است: پس بگو: يَا وَلِيَّ اللّٰهِ إِنَّ بَيْنِي وَ بَيْنَ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ ذُنُوباً، لَايَأْتِي عَلَيْها إِلّا رِضاكَ، فَبِحَقِّ مَنِ ائْتَمَنَكَ عَلَىٰ سِرِّهِ، وَ اسْتَرْعاكَ أَمْرَ خَلْقِهِ، وَ قَرَنَ طاعَتَكَ بِطاعَتِهِ، وَ مُوالاتَكَ بِمُوالاتِهِ؛ تَوَلَّ صَلاحَ حالِي مَعَ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ اجْعَلْ حَظِّي مِنْ زِيارَتِكَ تَخْلِيطِي بِخالِصِي زُوَّارِكَ، الَّذِينَ تَسْأَلُ اللّٰهَ عَزَّوَجَلَّ فِي عِتْقِ رِقابِهِمْ، وَ تَرْغَبُ إِلَيْهِ فِي حُسْنِ ثَوابِهِمْ، وَ هَا أَنَا الْيَوْمَ بِقَبْرِكَ لائِذٌ، وَ بِحُسْنِ دِفاعِكَ عَنِّي عائِذٌ، فَتَلافَنِي يَا مَوْلايَ وَ أَدْرِكْنِي، وَ اسْأَلِ اللّٰهَ عَزَّوَجَلَّ فِي أَمْرِي، فَإِنَّ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ مَقاماً كَرِيماً، وَجاهاً عَظِيماً؛ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً . (1)
مؤلّف گوید: بهتر آن است که زائر در مشاهد مشرفه، چون بخواهد دعا کند، بلکه هر دعاکننده ای، در هر کجا که باشد، برای هر مطلب و حاجتی که بخواهد دعا نماید، بر
ص: 1352
دعای خود مقدم کند، دعا برای سلامتی وجود مقدّس حجّت عصر، حضرت صاحب الامر (عَلَيهِ السَّلَامُ) را، و این مطلب، مطلبی بسیار مهم و دارای فواید فوق العاده است، که شرحش مناسب اینجا نیست . و مرحوم شیخ نوری، در باب دهم کتاب «نجم ثاقب»، این مطلب را مشروحا ذکر کرده، و بعضی از دعاهای مخصوص به این مقام را نوشته، هرکه می خواهد به آن جا رجوع کند، و مختصرترین آن ها دعایی است، که در اعمال شب بیست و سوم ماه رمضان، در ضمن دعاهای شبهای دهه آخر ذکر شد، و نیز در ذکر آداب زائر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) دعایی نقل کردیم، که در همه مشاهد مشرّفه خوانده می شود .
شیخ طوسی در کتاب «مصباح» در اعمال روز جُمعه فرموده: جماعتی از اصحابمان، از ابو المفضّل شیبانی خبر دادند، که گفت: ابو محمّد عبد اللّه بن محمّد عابد بدالیه حدیثی نقل کرد و به زبان خویش گفت: از مولای خود امام حسن عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ) در منزلشان در سُرَّمَن رَأی، سال دویست و پنجاه و پنج خواسته ام، که بر من املاء فرماید، [یعنی
ص: 1353
کلمه کلمه بگوید]، کیفیّت فرستادن صلوات بر پیامبر و جانشینان آن حضرت را (صلوات اللّه علیهم )، و با خود کاغذ بزرگی حاضر کردم، پس بر من املاء کرد با لفظ خود، بدون آنکه از کتابی ببیند . فرمود:
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، كَما حَمَلَ وَحْيَكَ، وَ بَلَّغَ رِسالاتِكَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، كَما أَحَلَّ حَلالَكَ، وَ حَرَّمَ حَرَامَكَ، وَ عَلَّمَ كِتابَكَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، كَما أَقامَ الصَّلاةَ، وَ آتَى الزَّكَاةَ، وَ دَعا إِلىٰ دِينِكَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَدَّقَ بِوَعْدِكَ، وَ أَشْفَقَ مِنْ وَعِيدِكَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، كَمَا غَفَرْتَ بِهِ الذُّنُوبَ، وَ سَتَرْتَ بِهِ الْعُيُوبَ، وَ فَرَّجْتَ بِهِ الْكُرُوبَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، كَمَا دَفَعْتَ بِهِ الشَّقاءَ، وَ كَشَفْتَ بِهِ الْغَمَّاءَ، وَ أَجَبْتَ بِهِ الدُّعاءَ، وَ نَجَّيْتَ بِهِ مِنَ الْبَلاءِ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، كَما رَحِمْتَ بِهِ الْعِبادَ، وَ أَحْيَيْتَ بِهِ الْبِلادَ، وَ قَصَمْتَ بِهِ (1)
ص: 1354
الْجَبابِرَةَ، وَ أَهْلَكْتَ بِهِ الْفَراعِنَةَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ كَما أَضْعَفْتَ بِهِ الْأَمْوالَ، وَ أَحْرَزْتَ بِهِ مِنَ الْأَهْوَالِ، وَ كَسَرْتَ بِهِ الْأَصْنامَ، وَ رَحِمْتَ بِهِ الْأَنامَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَعَثْتَهُ بِخَيْرِ الْأَدْيانِ، وَ أَعْزَزْتَ بِهِ الْإِيمانَ، وَ تَبَّرْتَ بِهِ الْأَوْثانَ، وَ عَظَّمْتَ بِهِ الْبَيْتَ الْحَرامَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّاهِرِينَ الْأَخْيارِ، وَ سَلِّمْ تَسْلِيماً . (1)
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ أَخِي نَبِيِّكَ وَ وَلِيِّهِ وَ صَفِيِّهِ (وَ وَصِیِّهِ) وَ وَزِيرِهِ، وَ مُسْتَوْدَعِ عِلْمِهِ، وَ مَوْضِعِ سِرِّهِ، وَ بابِ حِكْمَتِهِ، وَ النَّاطِقِ بِحُجَّتِهِ، وَ الدَّاعِي إِلَىٰ شَرِيعَتِهِ، وَ خَلِيفَتِهِ فِي أُمَّتِهِ، وَ مُفَرِّجِ الْكَرْبِ عَنْ وَجْهِهِ، قاصِمِ الْكَفَرَةِ، وَ مُرْغِمِ الْفَجَرَةِ، الَّذِي جَعَلْتَهُ مِنْ نَبِيِّكَ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَىٰ . اَللّٰهُمَّ وَ الِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ (2)
ص: 1355
مَنْ عاداهُ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ، وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ، وَ الْعَنْ مَنْ نَصَبَ لَهُ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، وَ صَلِّ عَلَيْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَوْصِياءِ أَنْبِيائِكَ؛ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الصِّدِّيقَةِ، فاطِمَةَ الزَّكِيَّةِ، حَبِيبَةِ حَبِيبِكَ وَ نَبِيِّكَ، وَ أ م أَحِبَّائِكَ وَ أَصْفِيائِكَ، الَّتِي انْتَجَبْتَها وَ فَضَّلْتَها وَ اخْتَرْتَها عَلَىٰ نِساءِ الْعالَمِينَ . اَللّٰهُمَّ كُنِ الطَّالِبَ لَها مِمَّنْ ظَلَمَها وَ اسْتَخَفَّ بِحَقِّها، وَ كُنِ الثَّائِرَ اَللّٰهُمَّ بِدَمِ أَوْلادِها . اَللّٰهُمَّ وَ كَما جَعَلْتَها أ م أَئِمَّةِ الْهُدىٰ، وَ حَلِيلَةَ صاحِبِ اللِّواءِ، وَ الْكَرِيمَةَ عِنْدَ الْمَلإِ الْأَعْلىٰ، فَصَلِّ عَلَيْها وَ عَلَىٰ أُمِّها صَلاةً تُكْرِمُ بِها وَجْهَ مُحَمَّدٍ [أَبِيها]، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ تُقِرُّبِها أَعْيُنَ ذُرِّيَّتِها، وَ أَبْلِغْهُمْ عَنِّي فِي هٰذِهِ السَّاعَةِ أَفْضَلَ التَّحِيَّةِ وَ السَّلامِ . (2)
ص: 1356
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، عَبْدَيْكَ وَ وَلِيَّيْكَ، وَ ابْنَيْ رَسُولِكَ، وَ سِبْطَيِ الرَّحْمَةِ، وَ سَيِّدَيْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَوْلادِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ سَيِّدِ النَّبِيِّينَ، وَ وَصِيِّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ، أَشْهَدُ أَنَّكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَمِينُ اللّٰهِ وَ ابْنُ أَمِينِهِ، عِشْتَ مَظْلُوماً، وَ مَضَيْتَ شَهِيداً، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْإِمامُ الزَّكِيُّ الْهادِي الْمَهْدِيُّ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ وَ بَلِّغْ رُوحَهُ وَ جَسَدَهُ عَنِّي فِي هٰذِهِ السَّاعَةِ أَفْضَلَ التَّحِيَّةِ وَ السَّلامِ ؛ اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ الْمَظْلُومِ الشَّهِيدِ، قَتِيلِ الْكَفَرَةِ، وَ طَرِيحِ الْفَجَرَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، (1)
ص: 1357
أَشْهَدُ مُوقِناً أَنَّكَ أَمِينُ اللّٰهِ وَ ابْنُ أَمِينِهِ، قُتِلْتَ مَظْلُوماً، وَ مَضَيْتَ شَهِيداً، وَ أَشْهَدُ أَنَّ اللّٰهَ تَعالَى الطَّالِبُ بِثارِكَ، وَ مُنْجِزٌ مَا وَعَدَكَ مِنَ النَّصْرِ وَ التَّأْيِيدِ فِي هَلاكِ عَدُوِّكَ وَ إِظْهارِ دَعْوَتِكَ، وَأَشْهَدُ أَنَّكَ وَفَيْتَ بِعَهْدِ اللّٰهِ، وَ جاهَدْتَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ عَبَدْتَ اللّٰهَ مُخْلِصاً حَتَّىٰ أَتاكَ الْيَقِينُ، لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً خَذَلَتْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ أُمَّةً أَلَّبَتْ عَلَيْكَ، وَ أَبْرَأُ إِلَى اللّٰهِ تَعالىٰ مِمَّنْ أَكْذَبَكَ وَ اسْتَخَفَّ بِحَقِّكَ وَ اسْتَحَلَّ دَمَكَ. بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا أَبا عَبْدِاللّٰهِ، لَعَنَ اللّٰهُ قاتِلَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ خاذِلَكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ سَمِعَ وَ اعِيَتَكَ فَلَمْ يُجِبْكَ وَ لَمْ يَنْصُرْكَ، وَ لَعَنَ اللّٰهُ مَنْ سَبَىٰ نِساءَكَ، أَنَا إِلَى اللّٰهِ مِنْهُمْ بَرِيءٌ، وَ مِمَّنْ والاهُمْ وَ مالَاهُمْ وَ أَعانَهُمْ عَلَيْهِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِكَ كَلِمَةُ التَّقْوَىٰ، وَ بابُ الْهُدَىٰ، وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقىٰ، وَ الْحُجَّةُ عَلَىٰ أَهْلِ الدُّنْيا، وَ أَشْهَدُ أَنِّي بِكُمْ مُؤْمِنٌ، وَ بِمَنْزِلَتِكُمْ (1)
ص: 1358
مُوقِنٌ، وَ لَكُمْ تابِعٌ بِذاتِ نَفْسِي، وَ شَرايِعِ دِينِي، وَ خَواتِيمِ عَمَلِي، وَ مُنْقَلَبِي فِي دُنْيايَ وَ آخِرَتِي . (1)
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ سَيِّدِ الْعابِدِينَ، الَّذِي اسْتَخْلَصْتَهُ لِنَفْسِكَ، وَ جَعَلْتَ مِنْهُ أَئِمَّةَ الْهُدَى، الَّذِينَ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ، اخْتَرْتَهُ لِنَفْسِكَ، وَ طَهَّرْتَهُ مِنَ الرِّجْسِ وَ اصْطَفَيْتَهُ، وَ جَعَلْتَهُ هادِياً مَهْدِيّاً . اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَيْهِ، أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ ذُرِّيَّةِ أَنْبِيائِكَ، حَتَّىٰ تَبْلُغَ بِهِ مَا تَقَرُّ بِهِ عَيْنُهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ إِنَّكَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ . (2)
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ باقِرِ الْعِلْمِ، وَ إِمامِ الْهُدىٰ، وَ قائِدِ أَهْلِ التَّقْوىٰ، وَ الْمُنْتَجَبِ مِنْ عِبادِكَ . اَللّٰهُمَّ وَ كَما جَعَلْتَهُ عَلَماً لِعِبادِكَ، وَ مَناراً لِبِلادِكَ، وَ مُسْتَوْدَعاً لِحِكْمَتِكَ، (3)
ص: 1359
وَ مُتَرْجِماً لِوَحْيِكَ، وَ أَمَرْتَ بِطاعَتِهِ، وَ حَذَّرْتَ مِنْ مَعْصِيَتِهِ، فَصَلِّ عَلَيْهِ يَا رَبِّ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ ذُرِّيَّةِ أَنْبِيائِكَ وَ أَصْفِيائِكَ وَ رُسُلِكَ وَ أُمَنائِكَ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ، خازِنِ الْعِلْمِ، الدَّاعِي إِلَيْكَ بِالْحَقِّ، النُّورِ الْمُبِينِ . اَللّٰهُمَّ وَ كَما جَعَلْتَهُ مَعْدِنَ كَلامِكَ وَ وَحْيِكَ، وَ خازِنَ عِلْمِكَ، وَ لِسانَ تَوْحِيدِكَ، وَ وَلِيَّ أَمْرِكَ، وَ مُسْتَحْفِظَ دِينِكَ، فَصَلِّ عَلَيْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَصْفِيائِكَ وَ حُجَجِكَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ . (2)
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْأَمِينِ الْمُؤْتَمَنِ، مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، الْبَرِّ الْوَفِيِّ، الطَّاهِرِ الزَّكِيِّ، النُّورِ الْمُبِينِ (المُنیرِ )، الْمُجْتَهِدِ الْمُحْتَسِبِ الصَّابِرِ عَلَى الْأَذىٰ فِيكَ . اَللّٰهُمَّ وَ كَما بَلَّغَ عَنْ آبائِهِ مَا اسْتُودِعَ مِنْ (3)
ص: 1360
أَمْرِكَ وَ نَهْيِكَ، وَ حَمَلَ عَلَى الْمَحَجَّةِ، وَ كابَدَ أَهْلَ الْعِزَّةِ وَ الشِّدَّةِ، فِيما كانَ يَلْقىٰ مِنْ جُهَّالِ قَوْمِهِ؛ رَبِّ فَصَلِّ عَلَيْهِ، أَفْضَلَ وَ أَكْمَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِمَّنْ أَطاعَكَ، وَ نَصَحَ لِعِبادِكَ؛ إِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ . (1)
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى، الَّذِي ارْتَضَيْتَهُ، وَ رَضَّيْتَ بِهِ مَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِكَ . اَللّٰهُمَّ وَ كَمَا جَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلَىٰ خَلْقِكَ، وَ قائِماً بِأَمْرِكَ، وَ ناصِراً لِدِينِكَ، وَ شاهِداً عَلَىٰ عِبادِكَ، وَ كَمَا نَصَحَ لَهُمْ فِي السِّرِّ وَ الْعَلانِيَةِ، وَ دَعا إِلَىٰ سَبِيلِكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، فَصَلِّ عَلَيْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَوْلِيائِكَ وَ خِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ إِنَّكَ جَوادٌ كَرِيمٌ . (2)
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَىٰ عَلَمِ التُّقىٰ، وَ نُورِ (3)
ص: 1361
الْهُدَىٰ، وَ مَعْدِنِ الْوَفاءِ، وَ فَرْعِ الْأَزْكِياءِ، وَ خَلِيفَةِ الْأَوْصِياءِ، وَ أَمِينِكَ عَلَىٰ وَحْيِكَ . اَللّٰهُمَّ فَكَما هَدَيْتَ بِهِ مِنَ الضَّلالَةِ، وَ اسْتَنْقَذْتَ بِهِ مِنَ الْحَيْرَةِ، وَ أَرْشَدْتَ بِهِ مَنِ اهْتَدىٰ، وَ زَكَّيْتَ بِهِ مَنْ تَزَكَّىٰ، فَصَلِّ عَلَيْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَوْلِيائِكَ، وَ بَقِيَّةِ أَوْصِيائِكَ، إِنَّكَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ . (1)
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَصِيِّ الْأَوْصِياءِ، وَ إِمامِ الْأَتْقِياءِ، وَ خَلَفِ أَئِمَّةِ الدِّينِ، وَ الْحُجَّةِ عَلَى الْخَلائِقِ أَجْمَعِينَ . اَللّٰهُمَّ كَما جَعَلْتَهُ نُوراً يَسْتَضِيءُ بِهِ الْمُؤْمِنُونَ فَبَشَّرَ بِالْجَزِيلِ مِنْ ثَوابِكَ، وَ أَنْذَرَ بِالْأَلِيمِ مِنْ عِقابِكَ، وَ حَذَّرَ بَأْسَكَ، وَ ذَكَّرَ بِآياتِكَ، وَ أَحَلَّ حَلالَكَ، وَ حَرَّمَ حَرامَكَ، وَ بَيَّنَ شَرائِعَكَ وَ فَرائِضَكَ، وَ حَضَّ عَلَىٰ عِبادَتِكَ، وَ أَمَرَ بِطاعَتِكَ، وَ نَهىٰ عَنْ مَعْصِيَتِكَ، فَصَلِّ عَلَيْهِ، أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ (2)
ص: 1362
أَوْلِيائِكَ، وَ ذُرِّيَّةِ أَنْبِيائِكَ؛ يَا إِلٰهَ الْعالَمِينَ . (1)
راوی این صلوات، ابو محَمد یمنی گفت: چون حضرت عسکری (عَلَيهِ السَّلَامُ) از ذکر صلوات بر پدرشان فارغ شد، و نوبت به خود آن جناب رسید، ساکت ماند، عرضه داشتم: کیفیت صلوات بر باقی را بفرمایید، فرمود: اگر نه این بود، که ذکر این نکته از نشانه های دین است و خدا ما را امر فرموده که به اهلش برسانیم، هرآینه دوست داشتم ساکت بمانم، ولی چون در بیان دین است پس بنویس .
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ [بْنِ مُحَمَّدٍ]، الْبَرِّ التَّقِيِّ، الصَّادِقِ الْوَفِيِّ، النُّورِ الْمُضِيءِ، خازِنِ عِلْمِكَ، وَ الْمُذَكِّرِ بِتَوْحِيدِكَ، وَ وَلِيِّ أَمْرِكَ، وَ خَلَفِ أَئِمَّةِ الدِّينِ، الْهُداةِ الرَّاشِدِينَ، وَ الْحُجَّةِ عَلَىٰ أَهْلِ الدُّنْيا، فَصَلِّ عَلَيْهِ يَا رَبِّ، أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَصْفِيائِكَ وَ حُجَجِكَ، وَ أَوْلادِ رُسُلِكَ؛ يَا إِلٰهَ الْعالَمِينَ . (2)
ص: 1363
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ وَلِيِّكَ وَ ابْنِ أَوْلِيائِكَ، الَّذِينَ فَرَضْتَ طاعَتَهُمْ، وَ أَوْجَبْتَ حَقَّهُمْ، وَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِيراً . اَللّٰهُمَّ انْصُرْهُ وَ انْتَصِرْ بِهِ لِدِينِكَ، وَ انْصُرْ بِهِ أَوْلِياءَكَ وَ أَوْلِياءَهُ وَ شِيعَتَهُ وَ أَنْصارَهُ وَ اجْعَلْنا مِنْهُمْ . اَللّٰهُمَّ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ كُلِّ باغٍ وَ طاغٍ، وَ مِنْ شَرِّ جَمِيعِ خَلْقِكَ، وَ احْفَظْهُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ يَمِينِهِ وَ عَنْ شِمالِهِ، وَ احْرُسْهُ وَ امْنَعْهُ أَنْ يُوصَلَ إِلَيْهِ بِسُوءٍ، وَ احْفَظْ فِيهِ رَسُولَكَ وَ آلَ رَسُولِكَ، وَ أَظْهِرْ بِهِ الْعَدْلَ، وَ أَيِّدْهُ بِالنَّصْرِ، وَ انْصُرْ ناصِرِيهِ، وَ اخْذُل خاذِلِيهِ، وَاقْصِمْ بِهِ جَبابِرَةَ الْكُفْرِ، وَ اقْتُلْ بِهِ الْكُفَّارَ وَ الْمُنافِقِينَ وَ جَمِيعَ الْمُلْحِدِينَ حَيْثُ كانُوا مِنْ مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها، وَ بَرِّها وَ بَحْرِها، وَ امْلَأْ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلاً، وَ أَظْهِرْ بِهِ دِينَ نَبِيِّكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ، وَ اجْعَلْنِي اَللّٰهُمَّ مِنْ (1)
ص: 1364
أَنْصارِهِ وَ أَعْوانِه، ِ وَ أَتْباعِهِ وَ شِيعَتِهِ، وَ أَرِنِي فِي آلِ مُحَمَّدٍ مَا يَأْمُلُونَ، وَ فِي عَدُوِّهِمْ مَا يَحْذَرُونَ؛ إِلٰهَ الْحَقِّ آمِينَ . (1)
ص: 1365
بخش اول: در زیارت پیامبران عظام است . بدان که تکریم و تعظیم پیامبران (عَلَيهِم السَّلَامُ) عقلا و شرعا لازم «لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ» و زیارتشان، پسندیده و راجح است . علما به استحباب زیارت آن بزرگواران تصریح فرموده اند، و عدد آن بزرگواران گرچه بسیار، ولی قبرهای معلوم آنان بسیار اندک است، و قبور آنهایی که فعلا در خاطر خود حاضر دارم از این قرار است: حضرت آدم و حضرت نوح که این دو بزرگوار در مرقد منوّر حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) مدفونند . حضرت ابراهیم خلیل (عَلَيهِ السَّلَامُ) در قدس، که نزدیکی بیت المقدس قرار دارد، مدفون است، و در جوار آن حضرت جناب ساره زوجه او، و جناب اسحاق و یعقوب و یوسف (عَلَيهِم السَّلَامُ) مدفونند . و حضرت اسماعیل (عَلَيهِ السَّلَامُ) و مادرش هاجر در مسجد الحرام در پیرامون حجر مدفونند . و نیز قبور بعضی از پیامبران (عَلَيهِم السَّلَامُ) در آنجاست . از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: مابین رکن و
ص: 1366
مقام مملو از قبور پیامبران است، و از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: مابین رکن یمانی و حجر الاسود، هفتاد پیامبر مدفونند . در بیت المقدس، قبور عده ای از پیامبران مانند حضرت داود و سلیمان (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) و غیر آن دو بزرگوار قرار دارد، که نزد اهل آنجا معروفند . قبر جناب زکریا (عَلَيهِ السَّلَامُ) در شهر حلب مشهور است، و برای جناب یونس (عَلَيهِ السَّلَامُ) در شریعه کوفه بقعه و قبره ای معروف است، و قبر حضرت هود و صالح (عَلَيهِ السَّلَامُ) در نجف اشرف مشهور، و مرقد حضرت ذی الکفل (عَلَيهِ السَّلَامُ) در کنار شطّ فرات نزدیک کوفه به مساحت چند فرسخ معروف و در شهر موصل مرقد جرجیس پیغمبر (عَلَيهِ السَّلَامُ)، و در بیرون شهر قبر شیث هبة اللّه (عَلَيهِ السَّلَامُ)، و در شهر شوش قبر دانیال (عَلَيهِ السَّلَامُ)، و در برابر مسجد براثا قبر جناب یوشع و غیر اینها سلام اللّه علیهم اجمعین واقع شده است .
کیفیت زیارت پیامبران: در اخبار، زیارت ویژه ای برای این بزرگواران به نظر نرسیده مگر زیارت آدم و نوح (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) که در باب زیارت حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) گذشت، ولی از روایت زیارت جامعه که ما آن را اول زیارات جامعه قرار دادیم، استفاده می شود، که پیامبران هم به آن زیارت می شوند . شاید بر این مطلب آن شیخ بزرگوار محَمد
ص: 1367
ابن مشهدی در کتاب مزار، و سیّد اجلّ علی ابن طاووس در کتاب «مصباح الزائر» و غیر ایشان رضوان اللّه علیهم در آداب ورود به کوفه، همین زیارت شریفه را برای مشهد حضرت یونس (عَلَيهِ السَّلَامُ) ذکر کرده اند . و گمان آن است که نقل زیارت مذکور توسط ایشان، از مفهوم عامّ روایت استفاده شده . در هر صورت، اگر کسی آن زیارت جامعه را در آرامگاه های شریف پیامبران (عَلَيهِم السَّلَامُ) بخواند مناسب است، و چون زیارت در صفحات گذشته ذکر شد، نیازمند به نقل آن در اینجا نیستیم، هرکه می خواهد، به زیارت اول زیارات جامعه مراجعه کند، و از فیض عظیم آن، خود را بهره مند سازد .
بخش دوم: در زیارت امامزادگان عظام: که قبورشان محلّ فیوضات و برکات، و موضع نزول رحمت و عنایات الهیّه است، و علمای اعلام به استحباب زیارت قبور ایشان تصریح فرموده اند . و بحَمد اللّه تعالی در اکثر شهرهای شیعه قبورشان موجود، بلکه در روستاها و بیابانها، و اطراف کوهها و درّه ها، پیوسته پناهگاه درماندگان، و مأوای واماندگان و پناه ستم دیدگان، و موجب تسلّی دل های پژمردگان بوده است . و تا روز قیامت خواهد بود، و از بسیاری از ایشان
ص: 1368
کرامات و خوارق عادات مشاهده شده . ولی پوشیده نماند که امامزاده ای که انسان، با اطمینان خاطر، به خاطر درک فیوضات، و زدودن رنج ها و غصه ها، به جانب قبر شریفش، بار سفر ببندد، و شدّ رحال کند، باید نسبت به او دو مطلب را رعایت کند، آنگاه به قصد زیارت حرکت کند . اول: جلالت مقام، و عظمت شأن صاحب آن مرقد، علاوه بر شرافت نسب او، که این دو معنا، از کتاب های حدیث و انساب [علم نسب شناسی] و تاریخ شناخته می شود . دوم: معلوم بودن قبر آن سیّد جلیل و صحت نسبت قبر به او، و زمینه جمع بین این دو مطلب بسیار کم است . و ما در کتاب «هدیة الزائر» به ذکر جمعی از ایشان اشاره کرده ایم . و در کتاب «نفثة المصدور» و «منتهی الآمال» اشاره به محسن بن حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) نمودیم، و چون در این کتاب گنجایش ذکر نیست، تنها به ذکر دو نفر از ایشان اکتفا می نماییم .
اول: سیّده جلیله معظّمه حضرت فاطمه دختر موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) که به حضرت معصومه (عَلَيهَا السَّلَامُ) شهرت دارد و قبر شریفش در شهر مقدس قم، معروف و مشهور است و دارای
ص: 1369
بارگاه والا و ضریح متعدد و خدمه بسیار، و موقوفات زیادی می باشد و روشنی چشم اهل قم و مأوی و پناهگاه عموم مردم است و هر سال جمیعتی فراوان از شهرهای دور، بار سفر می بندند و رنج راه می کشند، تا به درک فیوضات از زیارت آن معظمّه نایل گردند و فضیلت و جلالت آن حضرت از اخبار بسیار، استفاده می شود . شیخ صدوق به سند حسن، [سندی در حد صحیح] از سعد بن سعد روایت کرده که از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) درباره فاطمه دختر موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) سؤال کرد؟ حضرت فرمود: هر که او را زیارت کند، برای او بهشت است . و به سند معتبر دیگر، از فرزند آن حضرت، امام جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده که هرکه عمه مرا در قم زیارت کند، بهشت برای اوست . علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) از بعضی کتابهای زیارات، نقل کرده: علی بن ابراهیم، از پدرش، از سعد اشعری قمی، از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده که آن حضرت فرمود: ای سعد، از ما نزد شما قبری هست، گفتم فدایت شوم قبر فاطمه، دختر امام موسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را می فرمایی؟ فرمود: بلی مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ (1) چون به نزد قبر آن
ص: 1370
حضرت برسی، بالای سر، رو به قبله بایست، و سی وچهار مرتبه اللّه أَكْبَرُ و سی وسه مرتبه سُبْحانَ اللّه، و سی وسه مرتبه الْحَمْدُ للّه بگو، آنگاه بخوان:
اَلسَّلامُ عَلَىٰ آدَمَ صِفْوَةِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَى إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ مُوسَىٰ كَلِيمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ عِيسىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَيْرَ خَلْقِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفِيَّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللّٰهِ خاتَمَ النَّبِيِّينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طالِبٍ وَصِيَّ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا فاطِمَةُ سَيِّدَةَ نِساءِ الْعالَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُما يَا سِبْطَيْ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ وَ سَيِّدَيْ شَبابِ أَهْلِ الْجَّنَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ سِيِّدَ الْعابِدِينَ وَ قُرَّةَ عَيْنِ النَّاظِرِينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ باقِرَ الْعِلْمِ بَعْدَ النَّبِيِّ ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ الْبَارَّ (1)
ص: 1371
الْأَمِينَ . اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ الطَّاهِرَ الطُّهْرِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا الْمُرْتَضىٰ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ التَّقِيَّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ النَّقِيَّ النَّاصِحَ الْأَمِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا حَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ، اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْوَصِيِّ مِنْ بَعْدِهِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ نُورِكَ وَ سِراجِكَ، وَ وَلِيِّ وَلِيِّكَ، وَ وَصِيِّ وَصِيِّكَ، وَ حُجَّتِكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا بِنْتَ رَسُولِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا بِنْتَ فاطِمَةَ وَ خَدِيجَةَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا بِنْتَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا بِنْتَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا بِنْتَ وَلِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا أُخْتَ وَلِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا عَمَّةَ وَلِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يَا بِنْتَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكِ عَرَّفَ اللّٰهُ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ فِي الْجَنَّةِ، وَ حَشَرَنا فِي زُمْرَتِكُمْ، وَ أَوْرَدَنا حَوْضَ نَبِيِّكُمْ، وَ سَقَانا بِكَأْسِ (1)
ص: 1372
جَدِّكُمْ، مِنْ يَدِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ . أَسْأَلُ اللّٰهَ أَنْ يُرِيَنا فِيكُمُ السُّرُورَ وَ الْفَرَجَ، وَ أَنْ يَجْمَعَنا وِإِيَّاكُمْ فِي زُمْرَةِ جَدِّكُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَنْ لَايَسْلُبَنا مَعْرِفَتَكُمْ إِنَّهُ وَلِيٌّ قَدِيرٌ، أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ بِحُبِّكُمْ، وَ الْبَراءَةِ مِنْ أَعْدائِكُمْ، وَ التَّسْلِيمِ إِلَى اللّٰهِ راضِياً بِهِ غَيْرَ مُنْكِرٍ وَ لَا مُسْتَكْبِرٍ، وَ عَلَىٰ يَقِينِ مَا أَتىٰ بِهِ مُحَمَّدٌ وَ بِهِ راضٍ، نَطْلُبُ بِذٰلِكَ وَجْهَكَ يَا سَيِّدِي اَللّٰهُمَّ وَ رِضاكَ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ، يَا فاطِمَةُ اشْفَعِي لِي فِي الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَكِ عِنْدَ اللّٰهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ أَنْ تَخْتِمَ لِي بِالسَّعادَةِ، فَلَا تَسْلُبْ مِنِّي مَا أَنَا فِيهِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . اَللّٰهُمَّ اسْتَجِبْ لَنا وَ تَقَبَّلْهُ بِكَرَمِكَ وَ عِزَّتِكَ، وَ بِرَحْمَتِكَ وَ عافِيَتِكَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ، وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
ص: 1373
دوم: امام زاده لازم التعظیم، جناب عبد العظیم، که نَسَب شریفش به چهار واسطه، به سبط جلیل حضرت خیر الوری امام حسن مجتبی (عَلَيهِ السَّلَامُ) به این طریق منتهی می گردد: عبد العظیم بن عبد اللّه بن علیّ بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن ابی طالب . قبر شریفش در منطقه ری معلوم و مشهور، و مأوی و پناهگاه عموم مردم است، و بلندی مقام و جلالت شأن آن حضرت، روشن تر از آفتاب است، چه آن جناب علاوه بر آنکه از دودمان حضرت خاتم النبیین (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) می باشد از بزرگان راویان و اعاظم علما و زاهدان و عابدان و صاحب تقوا و پرهیز و از اصحاب حضرت جواد، و حضرت هادی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) است، و به خدمت ایشان، نهایت توسّل و انقطاع را داشته است، و ازآن بزرگواران، احادیث بسیار روایت کرده . صاحب کتاب «خطب امیر المؤمنین» و کتاب «یوم و لیله» است و اوست که دین خود را بر امام زمانش حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرضه کرد و حضرت او را تصدیق کرد و فرمود:يَا أَبَا الْقَاسِمِ، هَذَا وَ اللّه دِينُ اللّه الَّذِي ارْتَضَاهُ لِعِبَادِهِ، فَاثْبُتْ عَلَيْهِ، ثَبَّتَكَ اللّه بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي (1)
ص: 1374
الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ (1)
صاحب بن عبّاد، رساله مختصری در حالات آن جناب نوشته که شیخ ما، مرحوم ثقة الاسلام نوری، در خاتمه مستدرک، آن را نقل کرده در آن کتاب و در رجال شیخ نجاشی آمده: حضرت عبد العظیم از سلطان زمان خود ترسید، و گریخت، و به عنوان آنکه قاصد و پیک است، در شهرها گردش می کرد تا به ری آمد، و در ساربانان مخفی شد، و بنا بر روایت نجاشی در سردابی در خانه یکی از شیعیان، در سکّة الموالی پنهان گشت، و در آنجا عبادت خدا می کرد و روزها را روزه می داشت و شبها به نماز می ایستاد، و پنهان از دید مردم بیرون می آمد، و قبری را که برابر قبر او به فاصله یک راه رو است زیارت می کرد، و می گفت: این قبر مردی از فرزندان موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، و پیوسته در آنجا بود و یکی دو نفر از شیعه، از احوال او با خبر می شدند، تا آنکه بیشتر مردم ری او را شناختند، پس شخصی از شیعیان، حضرت رسالت پناه را در خواب دید، که فرمود: مردی از فرزندان مرا، از سکّة الموالی برخواهند داشت، و کنار درخت سیب، در باغ عبد الجبّار بن عبد الوّهاب، دفن خواهند کرد، و اشاره
ص: 1375
فرمود به همان مکانی که در آنجا دفن شد، بیننده خواب نزد صاحب باغ رفت، تا آن درخت و جایش را از صاحب باغ بخرد، مالک باغ به او گفت: این درخت و جایش را برای چه می خری؟ خریدار خوابش را تعریف کرد، صاحب باغ گفت: من نیز چنین خوابی دیده ام، و جای این درخت را با تمام باغ وقف بر آن سیّد، و سایر شیعیان کرده ام، که اموات خود را در آنجا دفن کنند . حضرت عبد العظیم پس از مدتی بیمار شد، و بر اثر آن بیماری به رحمت ایزدی پیوست، چون او را برای غسل دادن برهنه کردند، در جیب لباسش ورقه ای یافتند، که نسب شریف خود را در آن نوشته بود: منم ابو القاسم عبد العظیم فرزند عبد اللّه فرزند علی، فرزند حسن، فرزند زید، فرزند امام حسن، فرزند علی بن ابی طالب (عَلَيهِم السَّلَامُ) .
صاحب بن عبّاد، در وصف دانش عبد العظیم فرموده: ابو تراب رویانی روایت کرده که گفت: از ابو حمّاد رازی شنیدم که میگفت: در شهر سرّ من رأی بر حضرت امام علیّ النقی (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد شدم، پس پاره ای از مسائل حلال و حرام خود را، از آن حضرت پرسیدم . سؤالات مرا پاسخ دادند، زمانی که برای بیرون آمدن از سرّ من رای، با آن حضرت وداع کردم به
ص: 1376
من فرمودند: ای حمّاد هرگاه چیزی از امور دینت بر تو مشکل شد، در ناحیه خود، یعنی در شهر ری، از عبد العظیم بن عبد اللّه حسنی بپرس، و سلام مرا به او برسان . محققّ داماد در کتاب «رواشح» گفته، احادیث بسیاری در فضیلت زیارت حضرت عبد العظیم روایت شده، از جمله آمده است: هرکه قبر او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می شود، و شیخ بزرگوار شهید ثانی در حواشی کتاب «خلاصه» همین روایت را از بعض نسب شناسان نقل فرموده، و ابن بابویه و ابن قولویه به سند معتبر روایت کرده اند، که مردی از اهل ری، خدمت حضرت امام علی النقی (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفت، حضرت پرسید کجا بودی؟ عرض کرد به زیارت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفته بودم، فرمود: اگر قبر عبد العظیم را که نزد شماست، زیارت می کردی، هرآینه مانند کسی بودی که امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را زیارت کرده باشد . فقیر گوید: علما برای آن بزرگوار زیاراتی نقل ن کرده اند، مگر فخر المحققین آقا جمال الدین، که در کتاب «مزار» خود فرموده زیارت آن حضرت به این صورت مناسب است:
ص: 1377
اَلسَّلامُ عَلَىٰ آدَمَ صَفْوَةِ اللّٰهِ. اَلسَّلامُ عَلَیٰ نُوحٍ نَبِيِّ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللّٰهِ. اَلسَّلامُ عَلَىٰ مُوسَى كَلِيمِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ عِيسَىٰ رُوحِ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَيْرَ خَلْقِ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا صَفِيَّ اللّٰهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللّٰهِ خاتَمَ النَّبِيِّينَ. اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طالِبٍ، وَصِيَّ رَسُولِ اللّٰهِ. اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يَا فاطِمَةُ، سَيِّدَةَ نِساءِ الْعالَمِينَ. اَلسَّلامُ عَلَيْكُما يَا سِبْطَيِ الرَّحْمَةِ، وَ سَيِّدَيْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ. اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ، سَيِّدَ الْعابِدِينَ، وَ قُرَّةَ عَيْنِ النَّاظِرِينَ. اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ باقِرَ الْعِلْمِ بَعْدَ النَّبِيِّ. اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ الْبارَّ الْأَمِينَ ؛ (1) اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ، الطَّاهِرَ الْطُّهْرَ. اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا عَلِيَّ بْنَ مُوسَى، الرِّضَا الْمُرْتَضىٰ. اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ التَّقِيَّ . السَّلامُ (2)
ص: 1378
عَلَيْكَ يَا عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ النَّقِيَّ النَّاصِحَ الْأَمِينَ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ . اَلسَّلامُ عَلَى الْوَصِيِّ مِنْ بَعْدِهِ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ نُورِكَ وَ سِراجِكَ، وَ وَلِيِّ وَلِيِّكَ، وَ وَصِيِّ وَصِيِّكَ، وَ حُجَّتِكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا السَّيِّدُ الزَّكِيُّ وَ الطَّاهِرُ الصَّفِيُّ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ السَّادَةِ الْأَطْهارِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْمُصْطَفَيْنَ الْأَخْيارِ، اَلسَّلامُ عَلَىٰ رَسُولِ اللّٰهِ وَ عَلَىٰ ذُرِّيَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1)اَلسَّلامُ عَلَیٰ الْعَبْدِ الصَّالِحِ، الْمُطِيعِ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا أَبَا الْقاسِمِ ابْنَ السِّبْطِ الْمُنْتَجَبِ الْمُجْتَبَىٰ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَنْ بِزِيارَتِهِ ثَوابُ زِيارَةِ سَيِّدِ الشُّهَداءِ يُرْتَجىٰ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ عَرَّفَ اللّٰهُ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ فِي الْجَنَّةِ، وَ حَشَرَنا فِي زُمْرَتِكُمْ، وَ أَوْرَدَنا حَوْضَ نَبِيِّكُمْ، وَ سَقَانا بِكَأْسِ جَدِّكُمْ مِنْ يَدِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ، صَلَواتُ (2)
ص: 1379
اللّٰهِ عَلَيكُمْ . أَسْأَلُ اللّٰهَ أَنْ يُرِيَنا فِيكُمُ السُّرُورَ وَ الْفَرَجَ، وَ أَنْ يَجْمَعَنا وَ إِيَّاكُمْ فِي زُمْرَةِ جَدِّكُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَنْ لَا يَسْلُبَنا مَعْرِفَتَكُمْ إِنَّهُ وَلِيٌّ قَدِيرٌ . (1) أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ بِحُبِّكُمْ، وَ الْبَراءَةِ مِنْ أَعْدائِكُمْ، وَ التَّسْلِيمِ إِلَى اللّٰهِ راضِياً بِهِ غَيْرَ مُنْكِرٍ وَ لَا مُسْتَكْبِرٍ وَ عَلَىٰ يَقِينِ مَا أَتىٰ بِهِ مُحَمَّدٌ نَطْلُبُ بِذٰلِكَ وَجْهَكَ يَا سَيِّدِي اَللّٰهُمَّ وَ رِضاكَ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ، يَا سَيِّدِي وَ ابْنَ سَيِّدِي اشْفَعْ لِي فِي الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ أَنْ تَخْتِمَ لِي بِالسَّعادَةِ فَلَا تَسْلُبْ مِنِّي مَا أَنَا فِيهِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . اَللّٰهُمَّ اسْتَجِبْ لَنا وَ تَقَبَّلْهُ بِكَرَمِكَ وَ عِزَّتِكَ وَ بِرَحْمَتِكَ وَ عافِيَتِكَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
فخر المحققین فرموده: در پاره ای از اخبار ذکر شده، که
ص: 1380
امام زاده عبد العظیم، در هنگام توقّف در شهر ری، به طور پنهان از منزل بیرون می آمد، و قبری که برابر قبر او به فاصله یک راهرو قرار دارد، زیارت می کرد، و می فرمود: این قبر مردی از فرزندان موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) است، و اکنون قبری در آنجاست، منسوب به امام زاده حمزه، فرزند موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ)، و ظاهرا همان قبری است که امام زاده عبد العظیم آن را زیارت مینمود، ان شاء اللّه او را هم باید زیارت کرد، و در زیارتش، همین زیارت را تا «الْمُطِيعِ للّه رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ» میتوان خواند، و دنباله زیارت را که خاص حضرت عبد العظیم است نباید خواند . پایان سخن فخر المحققّین . پنهان نباشد، که در صحن امام زاده حمزه، قبر شیخ جلیل سعید، قدوة المفسّرین، جمال الدین ابو الفتوح حسین بن علی خزاعی (رَحمهُ اللّه) صاحب تفسیر معروف قرار دارد، باید آن جناب را هم زیارت نمود، و همچنین از زیارت جناب شیخ صدوق رئیس المحدثین، معروف به ابن بابویه، که در نزدیکی شهر حضرت عبد العظیم است، نباید غفلت کرد .
شیخ ثقة جلیل القَدر، جعفر بن قولویه قمی، از عمرو بن
ص: 1381
عثمان رازی روایت کرده که گفت: از حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) شنیدم که می فرمود: هرکه بر زیارت ما قادر نباشد، پس زیارت کند صالحان از دوستان ما را، تا ثواب زیارت ما را برای او نوشته شود، و کسی که بر صله و نیکی به ما ناتوان باشد، با صالحان از دوستان ما از در صله و نیکی برآید، تا برای او ثواب صله و نیکی به ما نوشته شود . و نیز به صند صحیح از محَمد بن احَمد بن یحیی الاشعری روایت کرده که من درفید [جایی است در راه مکه] با علی بن بلال به جانب قبر محمّد بن اسماعیل بن بزیع روانه شدیم، علی بن بلال به من گفت: صاحب این قبر برای من، از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرد: هرکه به نزد قبر برادر مؤمن خود بیاید، و دست بر قبر گذارد، و هفت بار سوره «قَدر» را بخواند، و روز فزع اکبر [یعنی ترس بزرگ روز قیامت] ایمن شود . و در روایت دیگری مانند همین مطلب را نقل کرده، جز آنکه در آن آمده: رو به قبله کند . فقیر گوید: این ایمن بودن که، روایت بر آن دلالت دارد، ممکن است برای خواننده باشد، چنانکه ظاهر حدیث چنین است و احتمال دارد برای صاحب قبر باشد چنانکه آن را تایید می کند حدیثی که بعد از این از سید ابن طاووس نقل می شود . و نیز
ص: 1382
در کامل الزیارات به سند معتبر نقل شده، عبد الرحمن بن ابی عبد اللّه، به حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرضه داشت، چگونه دست خود را بر قبور مسلمانان بگذارم؟ پس حضرت با دست خود اشاره به زمین فرمود، و دست را بر زمین نهاد در حالی که مقابل قبله بودند . و نیز به سند صحیح روایت شده عبد اللّه بن سنان به حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کرد، چگونه باید بر اهل قبور سلام کرد؟ فرمود: می گویی:
اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَهْلِ الدِّيارِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُسْلِمِينَ، أَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ وَ نَحْنُ إِنْ شاءَ اللّٰهُ بِكُمْ لاحِقُونَ . (1)
و از حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه وارد قبرستان شود و بگوید: اَللّٰهُمَّ رَبَّ هٰذِهِ الْأَرْواحِ الْفانِيَةِ، وَ الْأَجْسادِ الْبالِيَةِ، وَ الْعِظامِ النَّخِرَةِ الَّتِي خَرَجَتْ مِنَ الدُّنْيا وَ هِيَ بِكَ مُؤْمِنَةٌ أَدْخِلْ عَلَيْهِمْ رَوْحاً مِنْكَ وَ سَلاماً مِنِّي . (2)
حق تعالی برای او به عدد خلق، از زمان آدم تا قیام قیامت، حسنات بنویسد، و از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده است، هرکه وارد قبرستان شود و بگوید:
ص: 1383
اَلسَّلامُ عَلَیٰ أَهْلِ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ مِنْ أَهْلِ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، يَا أَهْلَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ بِحَقِّ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ كَيْفَ وَجَدْتُمْ قَوْلَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ مِنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ ؟ يَا لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ بِحَقِّ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ اغْفِرْ لِمَنْ قالَ: لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ احْشُرْنا فِي زُمْرَةِ مَنْ قالَ: لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰهِ، عَلِيٌّ وَلِيُّ اللّٰهِ . (1)
حق سبحانه و تعالی ثواب پنجاه سال عبادت را برای او بنویسد و گناه پنجاه ساله را از او و پدر و مادرش محو نماید . و در روایت دیگری وارد شده است: بهتر سخنی که در قبرستان بگویی، وقتی که از آنجا بگذری، این است که بایستی و بگویی: اَللّٰهُمَّ وَ لِّهِمْ مَا تَوَلَّوْا، وَ احْشُرْهُمْ مَعَ مَنْ أَحَبُّوا . (2)
سیّد ابن طاووس در «مصباح الزائر» گفته: چون زیارت اهل ایمان را قصد کنی، شایسته است روز پنجشنبه باشد، و گرنه هر وقت که خواستی، و کیفیت زیارت ایشان چنین است، که رو به جانب قبله نمایی، و دست خود را بر قبر
ص: 1384
گذاری، و بگویی:اَللّٰهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ، وَصِلْ وَحْدَتَهُ، وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ، وَ آمِنْ رَوْعَتَهُ، وَ أَسْكِنْ إِلَيْهِ مِنْ رَحْمَتِكَ، رَحْمَةً يَسْتَغْنِي بِها عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواكَ، وَ أَلْحِقْهُ بِمَنْ كانَ يَتَوَلَّاهُ . (1) سپس سوره «قَدر» را هفت بار می خوانی . و در صفت زیارتشان، و ثواب آن، حدیث دیگری از فضیل روایت شده است که هرکه سوره «قَدر» را هفت بار نزد قبر مؤمنی بخواند، حق تعالی فرشته ای به سوی قبر او بفرستد، که خدا را نزد قبر او عبادت کند، و حق تعالی ثواب عمل این فرشته را برای آن مرده بنویسد، پس زمانی که از قبرش برانگیخته شود، به هیچ هراسی از هراس های قیامت نگذرد، جز آنکه خدا آن هراس را به سبب آن فرشته از او بر گرداند، تا خدا او را وارد بهشت سازد، و با هفت بار «قَدر»، سوره «حَمد» و «فَلَق» و «ناس» و «تَوحید» و «آیَةُ الکُرسی» را هر کدام سه بار بخواند . و نیز در صفت زیارت آنها، روایت دیگری از محَمد بن مسلم روایت شده که گفت: خدمت حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کردم: مردگان را زیارت کنیم؟ فرمود: آری، گفتم: آیا آن ها می دانند که ما به زیارتشان
ص: 1385
رفته ایم؟ فرمود: آری به خدا قسم می دانند، و شاد می شوند، و به شما انس می گیرند، عرض کردم وقتی به زیارتشان می رویم چه بگوییم؟ فرمود بگو:
اللّهمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جُنُوبِهِمْ، وَ صَاعِدْ إِلَیْکَ أَرْوَاحَهُمْ، وَ لَقِّهِمْ مِنْکَ رِضْوَاناً، وَ أَسْکِنْ إِلَیْهِمْ مِنْ رَحْمَتِکَ مَا تَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُمْ، وَ تُونِسُ بِهِ وَحْشَتَهُمْ؛ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ . (1)
سپس سیّد ابن طاووس فرموده است: وقتی که بین قبرهای مؤمنان میباشی، یازده مرتبه: «تَوحید» بخوان، و آن را برای ایشان هدیه کن، به تحقیق روایت شده: که خدا به خواننده آن به عدد مردگان ثواب می دهد . در کتاب «کامل الزیارات» از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون مردگان را پیش از طلوع آفتاب زیارت کنید می شنوند، و به شما پاسخ می دهند، و اگر پس از طلوع آفتاب زیارت کنید، میشنوند و پاسخ نمی دهند . در کتاب دعوات راوندی حدیثی در کراهت زیارت مردگان در شب از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده، چنانکه به حضرت ابی ذر فرمود:وَ لا تَزُرْهُمْ أَحْیَانا بِاللَّیْلِ (2)در مجموعه شیخ شهید از حضرت رسول
ص: 1386
(صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: که هیچ کس نزد قبر مرده ای سه مرتبه نمیگوید: اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَنْ لَاتُعَذِّبَ هٰذَا الْمَيِّتَ . (1) مگر اینکه خدای تعالی عذاب را در روز قیامت، از او دور گرداند . از کتاب «جامع الاخبار» نقل شده: بعضی از صحابه، از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل کرده اند: که آن حضرت فرمود: برای اموات خود هدیه بفرستید، پرسیدیم: هدیه برای اموات چیست؟ فرمود: صدقه و دعا . و فرمود: هر جُمعه ارواح مؤمنان به آسمان دنیا می آیند، و در برابر خانه ها و منازل خود قرار می گیرند، و هر یک از ایشان به آواز حزین با گریه فریاد می کنند: ای اهل من، و اولاد من، ای پدر و مادر من، ای خویشان من، به ما به آنچه در دنیا در دست ما بود مهربانی کنید، عذاب و حساب آن بر ما، و سودش برای غیر ماست، و هر یک خویشان خود را فریاد می کنند: به ما مهربانی کنید به درهمی، یا قرص نانی، یا جامه ای، که خدا شمار را از جامه بهشت بپوشاند . پس رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) گریه کرد، و ما گریه کردیم، و آن حضرت
ص: 1387
از زیادی گریستن قَدرت بر سخن گفتن نداشت، آنگاه فرمود: اینان برادران دینی شمایند، که پس از شادی و نعمت، تبدیل به خاک پوسیده شده اند، اینان به عذاب و هلاکت بر جانهای خود فریاد می کنند، و می گویند: وای بر ما، اگر آنچه در دست ما بود در طاعت و رضای خدا انفاق می کردیم، نیازمند به شما نبودیم، پس با حسرت و پشیمانی باز می گردند، و فریاد میزنند، صدقه مردگان را زود بفرستید، و نیز از آن حضرت روایت کرده: هر صدقه ای که برای میّت داده می شود، فرشته ای آن را در طبقی می گیرد، که شعاع آن درخشان است، و به هفت آسمان می رسد، پس لب قبر می ایستد، و فریاد می کند: اَلسَّلامُ عَلَیکُم یا اَهلَ القُبُورِ اهل شما این هدیه را به سوی شما فرستادند، پس میّت آن را می گیرد، و وارد قبر خود می کند، و خوابگاهش با آن گسترده می شود، سپس فرمود: هرکس میّت را با دادن صدقه مهربانی کند، برای اوست نزد خدا از پاداش، مانند کوه احد، و روز قیامت در سایه عرش خدا می باشد، روزی که سایه ای جز سایه عرش خدا نیست . زنده و و مرده به این صدقه نجات می یابند . حکایت شده: امیر خراسان را در خواب دیدند، که می گفت: برای من آنچه را که برای سگان
ص: 1388
خود می اندازید بفرستید، که به آن نیازمندم .
بدان که زیارت قبور مؤمنان ثواب بسیار دارد، و علاوه بر فواید عظیمه ای که بر آن مترتّب است، باعث عبرت و آگاهی و زهد و بی میلی به دنیا، و رغبت در آخرت می شود، و به هنگام اندوه بسیار، و شادی فراوان، باید به قبرستان رفت، عاقل آن است که در قبرستان از اموات عبرت بگیرد، تا حلاوت دنیا از دلش بیرون رود، و شهد کالای دنیوی در کامش تلخ گردد، و در فنای دنیا و دگرگونی احوال آن تفکر کند و توجه کند که او نیز به نزدیک ترین زمان مثل ایشان خواهد شد و دستش از عمل کوتاه و باعث عبرت دیگران شود .
راستی که شیخ نظامی در گفته اش زیبا سروده است:
زنده ولی در صف افسردگان *** رفت به همسایگی مردگان
حرف فنا خوان ز هر لوح پاک *** روح بقا جست ز هر روح پاک
کارشناسی پی تفتیش حال *** کرد از او بر سر راهی سؤال
کین همه از زنده رمیدن چراست *** رخت سوی مرده کشیدن چراست
گفت پلیدان به مغاک اندرند *** پاک نهادان ته خاک اندرند
مرده دلالنند به روی زمین *** بهر چه با مرده شوم همنشین
همدمی مرده دهد مردگی *** صحبت افسرده دل افسردگی
زیر گل آنان که پراکنده اند *** گرچه به تن مرده به دل زنده اند
مرده دلی بود مرا پیش از این *** بسته هر چون وچرا پیش از این
زنده شدم از نظر پاکشان *** آب حیات است مرا خاکشان
ص: 1389
رُوِیَ أَنَّهُ، أَوْحَی اللّه تَعَالَی إِلَی عِیسَی (عَلَيهِ السَّلَامُ): یَا عِیسىٰ، هَبْ لِی مِنْ عَیْنِكَ الدُّمُوعَ، وَ مِنْ قَلْبِكَ الْخُشُوعَ، وَ اکْحَلْ عَیْنَیْكَ بِمِیلِ الْحُزْنِ، إِذا ضَحِكَ الْبَطَّالُونَ، وَ قُمْ عَلَىٰ قُبُورِ الْأَمْواتِ، فَنادِهِمْ بِالصَّوْتِ الرَّفِیعِ، لَعَلَّكَ تَأْخُذُ مَوْعِظَتَکَ مِنْهُمْ، وَ قُلْ: إِنِّی لاحِقٌ بِهِمْ فِی اللَّاحِقِینَ . (1)
«آنچه ثبت آن در این کتاب شریف مقَدر شده بود، در شب یکشنبه دهم ذو القعدة الحرام سال هراز و سیصد و چهل و چهار قمری، شب ولادت باسعادت حضرت ثامن الائمه مولانا ابو الحسن الرضا (صلوات اللّه علیه) پایان یافت، و چون در این روز بوسیله نامه خبر فوت مادرم به من رسید، از برادران ایمانی که از این کتاب بهره مند می شوند، برای آن مرحومه مغفوره و برای خودم و والدم در حیات و ممات، التماس دعا و زیارت دارم . وَ الحَمدُ للّه أوَّلِاً وَ آخِراً ؛ وَ صَلَّی اللّه عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطّاهِرینَ» .
ص: 1390
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
الْحَمْدُ للّه وَ سَلامٌ عَلى عِبادِهِ الَّذِينَ اصْطَفى. چنین گوید این گنهکار روسیاه، عبّاس قمی که خدا او را ببخشاید: پس از آنکه به کمک خدای تعالی کتاب «مفاتیح الجنان» را تألیف کردم، و در گوشه و کنار منتشر شد، به خاطرم رسید، که در چاپ دومش، برای آن موارد زیر را بیفزایم: دعای وداعی برای ماه رمضان، و خطبه روز عید فطر، و زیارت جامعه ائمه مؤمنان، و دعای «اَللّٰهُمَّ إِنِّي زُرْتُ هٰذَا الْإِمامَ»، که بعد از زیارتها خوانده می شود، و زیارت وداعی که هر یک از ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) را، به آن وداع کنند، و نوشته هایی که برای رفع حاجت می نویسند، و دعایی که در غیبت امام عصر عج اللّه تعالی فرجه باید خوانده شود، و آداب زیارت به نیابت، به سبب کثرت نیاز به اینها . ولی از سویی دیدم هرگاه چنین کاری را انجام دهم، فتح بابی می شود، برای تصرّف در کتاب «ماتیح»، و بسا شود که بعضی از فضولان، بعد از این در این کتاب، بعضی از دعاهای دیگر بیفزایند، یا از آن کم کنند، و به اسم «مفاتیح الجنان» در میان مردم رواج دهند، چنان که در کتاب
ص: 1391
«مفاتیح الجنان» مشاهده می شود . به ناچار کتاب را به همان وضع خود گذاشتم . و این هشت مطلب را پس از پایان مفاتیح، ملحق به آن کردم، و به لعنت خدای قهّار و نفرین رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و ائمه اطهار (عَلَيهِم السَّلَامُ) واگذار و حواله نمودم کسی را که در «مفاتیح» تصرف کند . اینک به ذکر آن هشت مطلب می پردازم: مطلب اول: دعای وداع ماه مبارک رمضان: شیخ کلینی رضوان اللّه علیه در کتاب «کافی» از ابو بصیر، از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را برای وداع ماه رمضان روایت کرده:
اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ قُلْتَ فِي كِتابِكَ الْمُنْزَلِ: «شَهْرُ رَمَضٰانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ»، وَ هٰذَا شَهْرُ رَمَضانَ وَ قَدْ تَصَرَّمَ، فَأَسْأَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ، وَ كَلِماتِكَ التَّامَّةِ، إِنْ كانَ بَقِيَ عَلَيَّ ذَنْبٌ لَمْ تَغْفِرْهُ لِي، أَوْ تُرِيدُ أَنْ تُعَذِّبَنِي عَلَيْهِ، أَوْ تُقايِسَنِي بِهِ، أَنْ يَطْلُعَ فَجْرُ هٰذِهِ اللَّيْلَةِ، أَوْ يَتَصَرَّمَ هٰذَا الشَّهْرُ، إِلّا وَ قَدْ غَفَرْتَهُ، لِي يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ بِمَحامِدِكَ كُلِّها، أَوَّلِها (1)
ص: 1392
وَآخِرِها مَا قُلْتَ لِنَفْسِكَ مِنْها، وَ مَا قالَ الْخَلائِقُ الْحَامِدُونَ، الْمُجْتَهِدُونَ الْمَعْدُودُونَ (الْمُعَدِّدُونَ)، الْمُوَفِّرُونَ (الْمُؤْثِرُونَ) ذِكْرَكَ وَ الشُّكْرَ لَكَ، الَّذِينَ أَعَنْتَهُمْ عَلَىٰ أَداءِ حَقِّكَ، مِنْ أَصْنافِ خَلْقِكَ، مِنَ الْمَلائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ، وَالنَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ، وَ أَصْنافِ النَّاطِقِينَ، وَ الْمُسَبِّحِينَ لَكَ مِنْ جَمِيعِ الْعالَمِينَ، (1) عَلَىٰ أنَّكَ بَلَّغْتَنا شَهْرَ رَمَضانَ، وَ عَلَيْنا مِنْ نِعَمِكَ، وَ عِنْدَنا مِنْ قِسَمِكَ وَ إِحْسانِكَ، وَ تَظاهُرِ امْتِنانِكَ، فَبِذٰلِكَ لَكَ مُنْتَهَى الْحَمْدِ الْخالِدِ، الدَّائِمِ الرَّاكِدِ، الْمُخَلَّدِ السَّرْمَدِ، الَّذِي لَايَنْفَدُ طُولَ الْأَبَدِ، جَلَّ ثَناؤُكَ أَعَنْتَنا عَلَيْهِ، حَتَّىٰ قَضَيْتَ عَنَّا صِيامَهُ، وَ قِيامَهُ، مِنْ صَلاةٍ وَ مَا كانَ مِنَّا فِيهِ، مِنْ بِرٍّ أَوْ شُكْرٍ أَوْ ذِكْرٍ . اَللّٰهُمَّ فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا بِأَحْسَنِ قَبُولِكَ، وَ تَجاوُزِكَ وَ عَفْوِكَ، وَ صَفْحِكَ وَ غُفْرانِكَ، وَ حَقِيقَةِ رِضْوانِكَ، حَتَّىٰ تُظَفِّرَنَا فِيهِ بِكُلِّ (2)
ص: 1393
خَيْرٍ مَطْلُوبٍ، وَ جَزِيلِ عَطاءٍ مَوْهُوبٍ، وَ تُوقِيَنا فِيهِ مِنْ كُلِّ مَرْهُوبٍ، أَوْ بَلاءٍ مَجْلُوبٍ، أَوْ ذَنْبٍ مَكْسُوبٍ. اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِعَظِيمِ مَا سَأَلَكَ بِهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِكَ، مِنْ كَرِيمِ أَسْمائِكَ، وَ جَمِيلِ ثَنائِكَ، وَ خاصَّةِ دُعائِكَ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ شَهْرَنا هٰذَا، أَعْظَمَ شَهْرِ رَمَضانَ مَرَّ عَلَيْنا، مُنْذُ أَنْزَلْتَنا إِلَى الدُّنْيا، بَرَكَةً فِي عِصْمَةِ دِينِي، وَ خَلاصِ نَفْسِي، وَ قَضاءِ حَوَائِجِي، وَ تُشَفِّعَنِي فِي مَسائِلِي، وَ تَمامِ النِّعْمَةِ عَلَيَّ، وَ صَرْفِ السُّوءِ عَنِّي، وَ لِباسِ الْعافِيَةِ لِي فِيهِ، وَ أَنْ تَجْعَلَنِي بِرَحْمَتِكَ مِمَّنْ خُرْتَ (ادَّخَرتَ) لَهُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ، وَ جَعَلْتَها لَهُ خَيْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ فِي أَعْظَمِ الْأَجْرِ، وَ كَرائِمِ الذُّخْرِ، وَ حُسْنِ الشُّكْرِ، وَ طُولِ الْعُمْرِ، وَ دَوامِ الْيُسْرِ . اَللّٰهُمَّ وَ أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ وَ طَوْلِكَ وَ عَفْوِكَ، وَ نَعْمائِكَ وَ جَلالِكَ وَ قَدِيمِ إِحْسانِكَ وَ امْتِنانِكَ، أَنْ لَاتَجْعَلَهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنَّا لِشَهْرِ (1)
ص: 1394
رَمَضانَ حَتَّىٰ تُبَلِّغَناهُ مِنْ قابِلٍ عَلَىٰ أَحْسَنِ حالٍ، وَ تُعَرِّفَنِي هِلالَهُ مَعَ النَّاظِرِينَ إِلَيْهِ، وَ الْمُعْتَرِفِينَ لَهُ فِي أَعْفىٰ عافِيَتِكَ، وَ أَنْعَمِ نِعْمَتِكَ، وَ أَوْسَعِ رَحْمَتِكَ، وَ أَجْزَلِ قِسَمِكَ، يَا رَبِّيَ الَّذِي لَيْسَ لِي رَبٌّ غَيْرُهُ، لَايَكُونُ هٰذَا الْوَداعُ مِنِّي لَهُ وَداعَ فَناءٍ، وَ لَا آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي لِلِقاءٍ، حَتّىٰ تُرِيَنِيهِ مِنْ قابِلٍ فِي أَوْسَعِ النِّعَمِ، وَ أَفْضَلِ الرَّجاءِ، وَ أَنَا لَكَ عَلَىٰ أَحْسَنِ الْوَفاءِ؛ إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ . اَللّٰهُمَّ اسْمَعْ دُعائِي، وَ ارْحَمْ تَضَرُّعِي وَ تَذَلُّلِي لَكَ وَ اسْتِكانَتِي وَ تَوَكُّلِي عَلَيْكَ وَ أَنَا لَكَ مُسَلِّمٌ لَا أَرْجُو نَجاحاً وَ لَا مُعافاةً، وَ لَا تَشْرِيفاً وَ لَا تَبْلِيغاً إِلّا بِكَ وَ مِنْكَ، وَ امْنُنْ عَلَيَّ جَلَّ ثَناؤُكَ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْماؤُكَ، بِتَبْلِيغِي شَهْرَ رَمَضانَ، وَ أَنَا مُعافىً مِنْ كُلِّ مَكْرُوهٍ وَ مَحْذُورٍ، وَ مِنْ جَمِيعِ الْبَوائِقِ. اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي أَعانَنا عَلَىٰ صِيامِ هٰذَا الشَّهْرِ وَ قِيامِهِ، حَتَّىٰ بَلَّغَنِي آخِرَ لَيْلَةٍ مِنْهُ . (1)
ص: 1395
دوم: خطبه روز عید فطر است، که امام جماعت، پس از بجا آوردن نماز عید می خواند، و آن به صورتی که شیخ صدوق در کتاب «من لا یحضره الفقیه» از حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده است چنین است: «اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ، وَ جَعَلَ الظُّلُماتِ وَ النُّورَ، ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ»، لَانُشْرِكُ بِاللّٰهِ شَيْئاً، وَ لَا نَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِيّاً؛ وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّماواتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ، وَ لَهُ الْحَمْدُ فِي الْآخِرَةِ وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ، «يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ مَا يَخْرُجُ مِنْها وَ مَا يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ مَا يَعْرُجُ فِيها وَ هُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ»، كَذَلِكَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ، إِلَيْهِ الْمَصِيرُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلّا بِإِذْنِهِ، إِنَّ اللّٰهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَحِيمٌ ؛ اَللّٰهُمَّ ارْحَمْنا بِرَحْمَتِكَ، وَ اعْمُمْنا بِمَغْفِرَتِكَ؛ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ؛ وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَامَقْنُوطٌ مِنْ رَحْمَتِهِ، وَ لَا مَخْلُوٌّ (1)
ص: 1396
مِنْ نِعْمَتِهِ، وَ لَا مُؤْيَسٌ مِنْ رَوْحِهِ، وَ لَا مُسْتَنْكِفٌ عَنْ عِبادَتِهِ، [اَلَّذی] بِكَلِمَتِهِ قامَتِ السَّمٰوَاتُ السَّبْعُ، وَ اسْتَقَرَّتِ الْأَرْضُ الْمِهادُ، وَ ثَبَتَتِ الْجِبالُ الرَّواسِي، وَ جَرَتِ الرِّياحُ اللَّواقِحُ، وَ سارَ فِي جَوِّ السَّماءِ السَّحابُ، وَ قامَتْ عَلَىٰ حُدُودِهَا الْبِحارُ، وَ هُوَ إِلٰهٌ لَها، وَ قاهِرٌ يَذِلُّ لَهُ الْمُتَعَزِّزُونَ، وَ يَتَضاءَلُ لَهُ الْمُتَكَبِّرُونَ، وَ يَدِينُ لَهُ طَوْعاً وَ كَرْهاً الْعالَمُونَ، نَحْمَدُهُ كَمَا حَمِدَ نَفْسَهُ، وَكَما هُوَ أَهْلُهُ، وَ نَسْتَعِينُهُ وَ نَسْتَغْفِرُهُ وَ نَسْتَهْدِيهِ، وَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ، لَاشَرِيكَ لَهُ، يَعْلَمُ مَا تُخْفِي النُّفُوسُ، وَ مَا تُجِنُّ الْبِحارُ، وَ مَا تَوارىٰ مِنْهُ ظُلْمَةٌ، وَ لَا تَغِيبُ عَنْهُ غائِبَةٌ، وَ مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ مِنْ شَجَرَةٍ وَ لَا حَبَّةٍ فِي ظُلْمَةٍ إِلّا يَعْلَمُها لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ وَ لَا رَطْبٍ وَ لَا يابِسٍ إِلّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ ؛ وَ يَعْلَمُ مَا يَعْمَلُ الْعامِلُونَ، وَ أَيَّ مَجْرَىً يَجْرُونَ، وَ إِلَىٰ أَيِّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ، (1)
ص: 1397
وَ نَسْتَهْدِی اللّه بِالْهُدَىٰ، وَ نَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ نَبِيُّهُ، وَ رَسُولُهُ إِلَىٰ خَلْقِهِ، وَ أَمِينُهُ عَلَىٰ وَحْيِهِ، وَ أَنَّهُ قَدْ بَلَّغَ رِسالاتِ رَبِّهِ، وَ جاهَدَ فِي اللّٰهِ الْحائِدِينَ عَنْهُ الْعادِلِينَ بِهِ، وَ عَبَدَ اللّٰهَ حَتَّىٰ أَتاهُ الْيَقِينُ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ [وَسَلَّمَ] . أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللّٰهِ الَّذِي لَاتَبْرَحُ مِنْهُ نِعْمَةٌ، وَ لَا تَنْفَدُ مِنْهُ رَحْمَةٌ، وَ لَا يَسْتَغْنِي الْعِبادُ عَنْهُ، وَ لَا يَجْزِي أَنْعُمَهُ الْأَعْمالُ، الَّذِي رَغَّبَ فِي التَّقْوَىٰ، وَ زَهَّدَ فِي الدُّنْيا، وَ حَذَّرَ الْمَعاصِيَ، وَ تَعَزَّزَ بِالْبَقاءِ، وَ ذَلَّلَ خَلْقَهُ بِالْمَوْتِ وَ الْفَناءِ، وَ الْمَوْتُ غايَةُ الْمَخْلُوقِينَ (1) وَ سَبِیلُ الْعَالَمِینَ، وَ مَعْقُودٌ بِنَوَاصِی الْبَاقِینَ، لَايُعْجِزُهُ إِباقُ الْهارِبِينَ، وَ عِنْدَ حُلُولِهِ يَأْسِرُ أَهْلَ الْهَوَىٰ، يَهْدِمُ كُلَّ لَذَّةٍ، وَ يُزِيلُ كُلَّ نِعْمَةٍ، وَ يَقْطَعُ كُلَّ بَهْجَةٍ، وَ الدُّنْيا دارٌ كَتَبَ اللّٰهُ لَهَا الْفَناءَ، وَ لِأَهْلِها مِنْهَا الْجَلاءَ، فَأَكْثَرُهُمْ يَنْوِي بَقاءَها، وَ يُعَظِّمُ بَناءَها، وَ هِيَ حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ، قَدْ عُجِّلَتْ لِلطَّالِبِ، (2)
وَالْتَبَسَتْ بِقَلْبِ النَّاظِرِ، وَ یُضْنِي ذو الثَّرْوَةِ الضَّعِيفَ، وَ يَحتَوِيهَا الْخائِفُ الْوَجِلُ، فَارْتَحِلُوا مِنْها يَرْحَمُكُمُ اللّٰهُ بِأَحْسَنِ مَا بِحَضْرَتِكُمْ، وَ لَا تَطْلُبُوا مِنْها أَكْثَرَ مِنَ الْقَلِيلِ، وَ لَا تَسْأَلُوا مِنْها فَوْقَ الْكَفافِ، وَ ارْضَوْا مِنْها بِالْيَسِيرِ، وَ لَا تَمُدُّنَّ أَعْيُنَكُمْ مِنْها إِلىٰ مَا مُتِّعَ الْمُتْرَفُونَ بِهِ، وَ اسْتَهِينُوا بِها وَ لَا تُوَطِّنُوها، وَ أَضِرُّوا بِأَنْفُسِكُمْ فِيها، وَ إِيَّاكُمْ وَ التَّنَعُّمَ وَ التَّلَهِّيَ وَ الْفاكِهاتِ ؛ (1) فَإِنَّ فِی ذَلِکَ غَفْلَةً وَ اغْتِرَارا . أَلا إِنَّ الدُّنْيا قَدْ تَنَكَّرَتْ وَ أَدْبَرَتْ، وَ احْلَوْلَتْ وَ آذَنَتْ بِوَداعٍ، أَلا وَ إِنَّ الْآخِرَةَ قَدْ رَحَلَتْ فَأَقْبَلَتْ وَ أَشْرَفَتْ وَ آذَنَتْ بِاطِّلاعٍ، أَلا وَ إِنَّ الْمِضْمارَ الْيَوْمَ وَ السِّباقَ غَداً، أَلا وَ إِنَّ السُّبْقَةَ الْجَنَّةُ وَ الْغايَةَ النَّارُ، أَلا أَفَلا تائِبٌ مِنْ خَطِيئَتِهِ قَبْلَ يَوْمِ مَنِيَّتِهِ؟! أَلا عامِلٌ لِنَفْسِهِ قَبْلَ يَوْمِ بُؤْسِهِ وَ فَقْرِهِ؟! جَعَلَنَا اللّٰهُ وَ إِيَّاكُمْ مِمَّنْ يَخافُهُ، وَ يَرْجُو ثَوابَهُ . أَلا إِنَّ هٰذَا الْيَوْمَ يَوْمٌ جَعَلَهُ اللّٰهُ لَكُمْ (2)
ص: 1399
عِيداً، وَ جَعَلَكُمْ لَهُ أَهْلاً، فَاذْكُرُوا اللّٰهَ يَذْكُرْكُمْ، وَ ادْعُوهُ يَسْتَجِبْ لَكُمْ، وَ أَدُّوا فِطْرَتَكُمْ فَإِنَّها سُنَّةُ نَبِيِّكُمْ، وَ فَرِيضَةٌ واجِبَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ، فَلْيُؤَدِّها كُلُّ امْرِىً مِنْكُمْ عَنْ نَفْسِهِ وَ عَنْ عِيالِهِ كُلِّهِمْ، ذَكَرِهِمْ وَ أُنْثاهُمْ، وَ صَغِيرِهِمْ وَ كَبِيرِهِمْ (1)وَحُرِّهِمْ وَ مَمْلُوكِهِمْ ؛ عَنْ كُلِّ إِنْسانٍ مِنْهُمْ صاعاً مِنْ بُرٍّ، أَوْ صاعاً مِنْ تَمْرٍ، أَوْ صاعاً مِنْ شَعِيرٍ، وَ أَطِيعُوا اللّٰهَ فِيما فَرَضَ عَلَيْكُمْ وَ أَمَرَكُمْ بِهِ مِنْ إِقامِ الصَّلاةِ، وَ إِيتآءِ الزَّكَاةِ، وَ حِجِّ الْبَيْتِ، وَ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضانَ، وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ الْإِحْسانِ إِلىٰ نِسائِكُمْ وَ مَا مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ، وَ أَطِيعُوا اللّٰهَ فِيما نَهاكُمْ عَنْهُ مِنْ قَذْفِ الْمُحْصَنَةِ، وَ إِتْيانِ الْفاحِشَةِ، وَ شُرْبِ الْخَمْرِ، وَ بَخْسِ الْمِكْيالِ، وَ نَقْصِ الْمِيزانِ، وَ شَهادَةِ الزُّورِ، وَ الْفِرارِ مِنَ الزَّحْفِ، عَصَمَنَا اللّٰهُ وَ إِيَّاكُمْ بِالتَّقْوىٰ وَ جَعَلَ الْآخِرَةَ خَيْراً لَنا وَ لَكُمْ مِنَ الْأُولَىٰ، إِنَّ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ وَ أَبْلَغَ (2)
ص: 1400
مَوْعِظَةِ الْمُتَّقِينَ، كِتابُ اللّٰهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ، أَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ «بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ اللّٰهُ الصَّمَدُ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ». (1)
سپس اندکی پس از فراغ از خطبه، مانند کسی که شتاب داشته باشد می نشیند، آنگاه برخاسته، خطبه دوم را می خواند و این همان خطبه ای است که حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) در روز جُمعه، پس از نشستن و برخاستن از خطبه اوّل می خواندند، و آن خطبه این است:
الْحَمْدُلِلّٰهِ نَحْمَدُهُ وَ نَسْتَعِينُهُ وَ نُؤْمِنُ بِهِ وَ نَتَوَكَّلُ عَلَيْهِ، وَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ صَلَواتُ اللّٰهِ وَ سَلامُهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ مَغْفِرَتُهُ وَ رِضْوانُهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ وَ نَبِيِّكَ، صَلاةً نامِيَةً زاكِيَةً تَرْفَعُ بِها دَرَجَتَهُ، وَ تُبَيِّنُ بِها فَضْلَهُ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بارِكْ عَلَىٰ(2)
ص: 1401
مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، كَما صَلَّيْتَ وَ بارَكْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَىٰ إِبْراهِيمَ وَ آلِ إِبْراهِيمَ؛ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ . اَللّٰهُمَّ عَذِّبْ كَفَرَةَ أَهْلِ الْكِتابِ، الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِكَ، وَ يَجْحَدُونَ آياتِكَ، وَ يُكَذِّبُونَ رُسُلَكَ . اَللّٰهُمَّ خالِفْ بَيْنَ كَلِمَتِهِمْ، وَ أَلْقِ الرُّعْبَ فِي قُلُوبِهِمْ، وَ أَنْزِلْ عَلَيْهِمْ رِجْزَكَ وَ نِقمَتَكَ وَ بَأْسَكَ الَّذِي لَاتَرُدُّهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ . اَللّٰهُمَّ انْصُرْ جُيُوشَ الْمُسْلِمِينَ، وَ سَرَاياهُمْ وَ مُرابِطِيهِمْ، فِي مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، وَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلِ التَّقْوىٰ زادَهُمْ، وَ الْإِيمانَ وَ الْحِكْمَةَ فِي قُلُوبِهِمْ، وَ أَوْزِعْهُمْ أَنْ يَشْكُرُوا نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ (1) وَ أَنْ يُوفُوا بِعَهْدِكَ، الَّذِي عاهَدْتَهُمْ عَلَيْهِ ؛ إِلٰهَ الْحَقِّ وَ خالِقَ الْخَلْقِ ؛ اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِمَنْ تُوُفِّيَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، وَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ، وَ لِمَنْ هُوَ لاحِقٌ بِهِمْ، مِنْ (2)
ص: 1402
بَعْدِهِمْ مِنْهُمْ ؛ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ . «إِنَّ اللّٰهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحسانِ وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبىٰ، وَ يَنْهىٰ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ»، اُذْكُرُوا اللّٰهَ يَذْكُرْكُمْ، فَإِنَّهُ ذاكِرٌ لِمَنْ ذَكَرَهُ، وَ اسْأَلُوا اللّٰهَ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ فَضْلِهِ فَإِنَّهُ لَايَخِيبُ عَلَيْهِ داعٍ دَعاهُ . «رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ». (1)
سوم: زیارت جامعه ائمه مؤمنان است، که هر امامی را، در هر زمان از ماهها و ایام، میتوان به آن زیارت کرد، و این زیارت را سیّد ابن طاووس در کتاب «مصباح الزائر» با مقدّماتی از دعا و نماز، در وقت رفتن به سفر زیارت، از ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت کرده و فرموده است: چون خواستی غسل زیارت کنی، در وقتی که غسل می کنی بگو:
بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ، وَفِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَعَلَىٰ مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ. اَللّٰهُمَّ اغْسِلْ عَنِّي دَرَنَ الذُّنُوبِ، وَ وَسَخَ الْعُيُوبِ، وَ طَهِّرْنِي بِماءِ التَّوْبَةِ، وَ أَلْبِسْنِي رِداءَ (2)
ص: 1403
الْعِصْمَةِ، وَ أَيِّدْنِي بِلُطْفٍ مِنْكَ، يُوَفِّقُنِي لِصالِحِ الْأَعْمالِ ؛ إِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ . (1) پس هرگاه به در حرم مطهّر نزدیک شدی بگو: اَلْحَمْدُلِلّٰهِ الَّذِي وَفَّقَنِي لِقَصْدِ وَلِيِّهِ، وَ زِيارَةِ حُجَّتِهِ، وَ أَوْرَدَنِي حَرَمَهُ وَ لَمْ يَبْخَسْنِي حَظِّي مِنْ زِيارَةِ قَبْرِهِ، وَ النُّزُولِ بِعَقْوَةِ مُغَيَّبِهِ، وَ ساحَةِ تُرْبَتِهِ . اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَمْ يَسِمْنِي بِحِرْمانِ مَا أَمَّلْتُهُ، وَ لَا صَرَفَ عَنِّي مَا رَجَوْتُهُ، وَ لَا قَطَعَ رَجائِي فِيمَا تَوَقَّعْتُهُ، بَلْ أَلْبَسَنِي عافِيَتَهُ، وَ أَفادَنِي نِعْمَتَهُ، وَ آتانِي كَرامَتَهُ . (2) پس هرگاه وارد حرم شدی در برابر ضریح مقدّس بایست و بگو: اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ أَئِمَّةَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ سادَةَ الْمُتَّقِينَ، وَ كُبَراءَ الصِّدِّيقِينَ، وَ أُمَراءَ الصَّالِحِينَ، وَ قادَةَ الْمُحْسِنِينَ، وَ أَعْلامَ الْمُهْتَدِينَ، وَ أَنْوارَ الْعارِفِينَ، وَ وَرَثَةَ الْأَنْبِياءِ، وَ صَفْوَةَ الْأَوْصِياءِ، وَ شُمُوسَ الْأَتْقِياءِ، وَ بُدُورَ الْخُلَفاءِ، وَ عِبادَ الرَّحْمَانِ، وَ شُرَكاءَ الْقُرْآنِ، وَ مَنْهَجَ الْإِيمانِ، (3)
ص: 1404
وَمَعادِنَ الْحَقائِقِ، وَ شُفَعاءَ الْخَلائِقِ، وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ ؛ أَشْهَدُ أَنَّكُمْ أَبْوابُ اللّٰهِ، وَ مَفاتِيحُ رَحْمَتِهِ، وَ مَقالِيدُ مَغْفِرَتِهِ، وَ سَحائِبُ رِضْوانِهِ، وَ مَصابِيحُ جِنانِهِ، وَ حَمَلَةُ فُرْقانِهِ، وَ خَزَنَةُ عِلْمِهِ، وَ حَفَظَةُ سِرِّهِ، وَ مَهْبِطُ وَحْيِهِ، وَ عِنْدَكُمْ أَماناتُ النُّبُوَّةِ، وَ وَدائِعُ الرِّسالَةِ، أَنْتُمْ أُمَناءُ اللّٰهِ وَ أَحِبَّاؤُهُ، وَ عِبادُهُ وَ أَصْفِياؤُهُ، وَ أَنْصارُ تَوْحِيدِهِ، وَ أَرْكانُ تَمْجِيدِهِ، وَ دُعاتُهُ إِلىٰ كُتُبِهِ، وَ حَرَسَةُ خَلائِقِهِ، وَ حَفَظَةُ وَ دَائِعِهِ، لَايَسْبِقُكُمْ ثَناءُ الْمَلائِكَةِ فِي الْإِخْلاصِ وَ الْخُشُوعِ (1) وَ لَا يُضادُّكُمْ ذُو ابْتِهالٍ وَ خُضُوعٍ، أَنَّىٰ وَ لَكُمُ الْقُلُوبُ الَّتِي تَوَلَّى اللّٰهُ رِياضَتَها بِالْخَوْفِ وَ الرَّجاءِ، وَ جَعَلَها أَوْعِيَةً لِلشُّكْرِ وَ الثَّناءِ، وَ آمَنَها مِنْ عَوارِضِ الْغَفْلَةِ، وَ صَفَّاها مِنْ سُوءِ الْفَتْرَةِ بَلْ يَتَقَرَّبُ أَهْلُ السَّماءِ بِحُبِّكُمْ، وَ بِالْبَراءَةِ مِنْ أَعْدائِكُمْ، وَ تَوَاتُرِ الْبُكاءِ عَلَىٰ مُصابِكُمْ، وَ الاسْتِغْفارِ لِشِيعَتِكُمْ وَ مُحِبِّيكُمْ، فَأَنَا أُشْهِدُ اللّه (2)
ص: 1405
خالِقِي، وَ أُشْهِدُ مَلائِكَتَهُ وَ أَنْبِياءَهُ، وَ أُشْهِدُكُمْ يَا مَوالِيَّ أَنِّي مُؤْمِنٌ بِوِلايَتِكُمْ، مُعْتَقِدٌ لِإِمامَتِكُمْ، مُقِرٌّ بِخِلافَتِكُمْ، عارِفٌ بِمَنْزِلَتِكُمْ، مُوقِنٌ بِعِصْمَتِكُمْ، خاضِعٌ لِوِلايَتِكُمْ، (1) مُتَقَرِّبٌ إِلَى اللّٰهِ بِحُبِّكُمْ، وَ بِالْبَراءَةِ مِنْ أَعْدائِكُمْ، عالِمٌ بِأَنَّ اللّٰهَ قَدْ طَهَّرَكُمْ مِنَ الْفَوَاحِشِ، مَا ظَهَرَ مِنْها وَ مَا بَطَنَ، وَ مِنْ كُلِّ رِيبَةٍ وَ نَجاسَةٍ، وَ دَنِيَّةٍ وَ رَجاسَةٍ، وَ مَنَحَكُمْ رايَةَ الْحَقِّ، الَّتِي مَنْ تَقَدَّمَها ضَلَّ، وَ مَنْ تَأَخَّرَ عَنْها زَلَّ، وَ فَرَضَ طاعَتَكُمْ عَلَىٰ كُلِّ أَسْوَدَ وَ أَبْيَضَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكُمْ قَدْ وَفَيْتُمْ بِعَهْدِ اللّٰهِ وَ ذِمَّتِهِ وَ بِكُلِّ مَا اشْتَرَطَ (اشْتَرَطَه) عَلَيْكُمْ فِي كِتابِهِ، وَ دَعَوْتُمْ إِلىٰ سَبِيلِهِ، وَ أَنْفَذْتُمْ طاقَتَكُمْ فِي مَرْضاتِهِ، وَ حَمَلْتُمُ الْخَلائِقَ عَلَىٰ مِنْهاجِ النُّبُوَّةِ وَ مَسالِكِ الرِّسالَةِ، وَ سِرْتُمْ فِيهِ بِسِيرَةِ الْأَنْبِياءِ وَ مَذاهِبِ الْأَوْصِياءِ، فَلَمْ يُطَعْ لَكُمْ أَمْرٌ، وَ لَمْ تُصْغَ إِلَيْكُمْ أُذُنٌ، فَصَلَواتُ اللّٰهِ عَلَىٰ أَرْواحِكُمْ وَ أَجْسادِكُمْ . (2)
پس خود را به قبر
ص: 1406
منوّر می چسبانی و می گویی: بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا حُجَّةَ اللّٰهِ، لَقَدْ أُرْضِعْتَ بِثَدْيِ الْإِيمانِ، وَ فُطِمْتَ بِنُورِ الْإِسْلامِ، وَ غُذِّيتَ بِبَرْدِ الْيَقِينِ، وَ أُلْبِسْتَ حُلَلَ الْعِصْمَةِ، وَ اصْطُفِيتَ وَ وُرِّثْتَ عِلْمَ الْكِتابِ، وَ لُقِّنْتَ فَصْلَ الْخِطابِ، وَ أُوضِحَ بِمَكانِكَ مَعارِفُ التَّنْزِيلِ، وَ غَوامِضُ التَّأْوِيلِ، وَ سُلِّمَتْ إِلَيْكَ رايَةُ الْحَقِّ، وَ كُلِّفْتَ هِدايَةَ الْخَلْقِ، وَ نُبِذَ إِلَيْكَ عَهْدُ الْإِمامَةِ، وَ أُلْزِمْتَ حِفْظَ الشَّرِيعَةِ، وَ أَشْهَدُ يَا مَوْلايَ، أَنَّكَ وَفَيْتَ بِشَرائِطِ الْوَصِيَّةِ، وَ قَضَيْتَ مَا لَزِمَكَ مِنْ حَدِّ الطَّاعَةِ، وَ نَهَضْتَ بِأَعْبَاءِ الْإِمامَةِ، وَ احْتَذَيْتَ مِثالَ النُّبُوَّةِ فِي الصَّبْرِ وَ الاجْتِهادِ، وَ النَّصِيحَةِ لِلْعِباد،ِ وَ كَظْمِ الْغَيْظِ، وَ الْعَفْوِ عَنِ النَّاسِ، وَ عَزَمْتَ عَلَى الْعَدْلِ فِي الْبَرِيَّةِ وَ النَّصَفَةِ فِي الْقَضِيَّةِ، وَ وَكَّدْتَ الْحُجَجَ عَلَى الْأُمَّةِ بِالدَّلائِلِ الصَّادِقَةِ، وَ الشَّرِيعَةِ النَّاطِقَةِ، وَ دَعَوْتَ إِلَی اللّه (1)
ص: 1407
بِالْحِكْمَةِ الْبالِغَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، فَمُنِعْتَ مِنْ تَقْوِيمِ الزَّيْغِ، وَ سَدِّ الثُّلَمِ، وَ إِصْلاحِ الْفاسِدِ، وَ كَسْرِ الْمُعانِدِ، وَ إِحْياءِ السُّنَنِ، وَ إِماتَةِ الْبِدَعِ، حَتَّىٰ فارَقْتَ الدُّنْيا وَ أَنْتَ شَهِيدٌ، وَ لَقِيتَ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَنْتَ حَمِيدٌ؛ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكَ تَتَرادَفُ وَ تَزِيدُ . (1)
سپس به طرف پایین پای مبارک برو و بگو: يا سادَتِي يَا آلَ رَسُولِ اللّٰهِ، إِنِّي بِكُمْ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰهِ جَلَّ وَ عَلَا بِالْخِلافِ عَلَى الَّذِينَ غَدَرُوا بِكُمْ، وَ نَكَثُوا بَيْعَتَكُمْ، وَ جَحَدُوا وِلايَتَكُمْ، وَ أَنْكَرُوا مَنْزِلَتَكُمْ، وَ خَلَعُوا رِبْقَةَ طاعَتِكُمْ، وَ هَجَرُوا أَسْبابَ مَوَدَّتِكُمْ، وَ تَقَرَّبُوا إِلىٰ فَراعِنَتِهِمْ بِالْبَراءَةِ مِنْكُمْ، وَ الْإِعْراضِ عَنْكُمْ، وَ مَنَعُوكُمْ مِنْ إِقامَةِ الْحُدُودِ، وَ اسْتِئْصالِ الْجُحُودِ، وَ شَعْبِ الصَّدْعِ، وَ لَمِّ الشَّعَثِ، وَ سَدِّ الْخَلَلِ، وَ تَثْقِيفِ الْأَوَدِ، وَ إِمْضاءِ الْأَحْكامِ، وَ تَهْذِيبِ الْإِسْلامِ، وَ قَمْعِ الْآثامِ، وَ أَرْهَجُوا عَلَيْكُمْ نَقْعَ (2)
ص: 1408
الْحُرُوبِ وَ الْفِتَنِ، وَ أَنْحَوْا عَلَيْكُمْ سُيُوفَ الْأَحْقادِ، وَ هَتَكُوا مِنْكُمُ السُّتُورَ، وَ ابْتاعُوا بِخُمْسِكُمُ الْخُمُورَ، وَ صَرَفُوا صَدَقاتِ الْمَساكِينِ إِلَى الْمُضْحِكِينَ وَ السَّاخِرِينَ، وَ ذٰلِكَ بِما طَرَّقَتْ لَهُمُ الْفَسَقَةُ الْغُواةُ، (1) وَ الْحَسَدَةُ الْبُغاةُ، أَهْلُ النَّكْثِ وَ الْغَدْرِ، وَ الْخِلافِ وَ الْمَكْرِ، وَ الْقُلُوبِ الْمُنْتِنَةِ مِنْ قَذَرِ الشِّرْكِ، وَ الْأَجْسادِ الْمُشْحَنَةِ مِنْ دَرَنِ الْكُفْرِ، الَّذِينَ أَضَبُّوا عَلَى النِّفاقِ، وَ أَكَبُّوا عَلَىٰ عَلائِقِ الشِّقاقِ، فَلَمَّا مَضَى الْمُصْطَفىٰ صَلَوات اللّٰهِ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، اخْتَطَفُوا الْغِرَّةَ، وَ انْتَهَزُوا الْفُرْصَةَ، وَ انْتَهَكُوا الْحُرْمَةَ، وَ غَادَرُوهُ عَلَىٰ فِرَاشِ الْوَفاةِ، وَ أَسْرَعُوا لِنَقْضِ الْبَيْعَةِ، وَ مُخالَفَةِ الْمَوَاثِيقِ الْمُؤَكَّدَةِ، وَ خِيانَةِ الْأَمانَةِ الْمَعْرُوضَةِ عَلَى الْجِبالِ الرَّاسِيَةِ، وَ أَبَتْ أَنْ تَحْمِلَها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ الظَّلُومُ الْجَهُولُ ذُو الشِّقاقِ وَ الْعِزَّةِ بِالْآثامِ الْمُؤْلِمَةِ وَ الْأَنَفَةِ عَنِ الانْقِيادِ لِحَمِيدِ الْعاقِبَةِ ؛ (2)
ص: 1409
فَحُشِرَ سفْلَةُ الْأَعْرابِ، وَ بَقايَا الْأَحْزابِ، إِلَىٰ دارِ النُّبُوَّةِ وَ الرِّسالَةِ، وَ مَهْبِطِ الْوَحْيِ وَ الْمَلائِكَةِ، وَ مُسْتَقَرِّ سُلْطانِ الْوِلايَةِ، وَ مَعْدِنِ الْوَصِيَّةِ وَ الْخِلافَةِ وَ الْإِمامَةِ حَتَّىٰ نَقَضُوا عَهْدَ الْمُصْطَفَىٰ، فِي أَخِيهِ عَلَمِ الْهُدَىٰ، وَ الْمُبَيِّنِ طَرِيقَ النَّجاةِ مِنْ طُرُقِ الرَّدَىٰ، وَ جَرَحُوا كَبِدَ خَيْرِ الْوَرَىٰ فِي ظُلْمِ ابْنَتِهِ، وَ اضْطِهادِ حَبِيبَتِهِ، وَ اهْتِضامِ عَزِيزَتِهِ بَضْعَةِ لَحْمِهِ وَ فِلْذَةِ كَبِدِهِ، وَ خَذَلُوا بَعْلَها، وَ صَغَّرُوا قَدْرَهُ، وَ اسْتَحَلُّوا مَحارِمَهُ، وَ قَطَعُوا رَحِمَهُ، وَ أَنْكَرُوا أُخُوَّتَهُ، وَ هَجَرُوا مَوَدَّتَهُ، وَ نَقَضُوا طاعَتَهُ، وَ جَحَدُوا وِلايَتَهُ، (1) وَ أَطْمَعُوا [أَطْعَمُوا] الْعَبِيدَ فِي خِلافَتِهِ، وَ قادُوهُ إِلىٰ بَيْعَتِهِمْ مُصْلِتَةً سُيُوفَها، مُقْذِعَةً [مُشْرِعَةً] أَسِنَّ_تَها، وَ هُوَ ساخِطُ الْقَلْبِ، هَائِجُ الْغَضَبِ، شَدِيدُ الصَّبْرِ، كاظِمُ الْغَيْظِ، يَدْعُونَهُ إِلَىٰ بَيْعَتِهِمُ الَّتِي عَمَّ شُؤْمُهَا الْإِسْلامَ، وَ زَرَعَتْ فِي (2)
ص: 1410
قُلُوبِ أَهْلِهَا الْآثَامَ، وَ عَقَّتْ [وَ عَنَّفَتْ ] سَلْمانَها، وَ طَرَدَتْ مِقْدَادَها، وَ نَفَتْ جُنْدُبَها، وَ فَتَقَتْ بَطْنَ عَمَّارِها، وَ حَرَّفَتِ الْقُرْآنَ، وَ بَدَّلَتِ الْأَحْكامَ، وَ غَيَّرَتِ الْمَقامَ، وَ أَباحَتِ الْخُمْسَ لِلطُّلَقاءِ، وَ سَلَّطَتْ أَوْلادَ اللُّعَناءِ عَلَى الْفُرُوجِ وَ الدِّماءِ، وَ خَلَطَتِ الْحَلالَ بِالْحَرامِ، وَ اسْتَخَفَّتْ بِالْإِيمانِ وَ الْإِسْلامِ، وَ هَدَمَتِ الْكَعْبَةَ، (1) وَ أَغارَتْ عَلَىٰ دارِ الْهِجْرَةِ يَوْمَ الْحَرَّةِ، وَ أَبْرَزَتْ بَناتِ الْمُهاجِرِينَ وَ الْأَنْصارِ، لِلنَّكالِ وَ السَّوْرَةِ [وَ السَّوْءَةِ]، وَ أَلْبَسَتْهُنَّ ثَوْبَ الْعارِ وَ الْفَضِيحَةِ، وَ رَخَّصَتْ لِأَهْلِ الشُّبْهَةِ، فِي قَتْلِ أَهْلِ بَيْتِ الصَّفْوَةِ، وَ إِبَادَةِ نَسْلِهِ، وَ اسْتِئْصالِ شَأْفَتِهِ، وَ سَبْيِ حَرَمِهِ، وَ قَتْلِ أَنْصارِهِ، وَ كَسْرِ مِنْبَرِهِ، وَ قَلْبِ مَفْخَرِهِ، وَ إِخْفاءِ دِينِهِ، وَ قَطْعِ ذِكْرِهِ، يَا مَوالِيَّ فَلَوْ عايَنَكُمُ الْمُصْطَفَىٰ، وَ سِهامُ الْأُمَّةِ مُغْرَقَةٌ فِي أَكْبادِكُمْ، وَ رِماحُهُمْ مُشْرَعَةٌ فِي نُحُورِكُمْ، وَ سُيُوفُها مُولَغَةٌ (2)
ص: 1411
(مُولَعَةٌ) فِي دِمائِكُمْ، يَشْفِي أَبْناءُ الْعَوَاهِرِ غَلِيلَ الْفِسْقِ مِنْ وَرَعِكُمْ، وَ غَيْظَ الْكُفْرِ مِنْ إِيمَانِكُمْ ؛ وَ أَنْتُمْ بَيْنَ صَرِي_عٍ فِي الْمِحْرَابِ، قَدْ فَلَقَ السَّيْفُ هامَتَهُ، وَ شَهِيدٍ فَوْقَ الْجَنَازَةِ، قَدْ شُكَّتْ أَكْفانُهُ بِالسِّهامِ (شُبِّکَتْ بِالسِّهَامِ أَکْفَانُهُ )، وَ قَتِيلٍ بِالْعَراءِ قَدْ رُفِعَ فَوْقَ الْقَناةِ رَأْسُهُ، وَ مُكَبَّلٍ فِي السِّجْنِ قَدْ رُضَّتْ بِالْحَدِيدِ أَعْضاؤُهُ، وَ مَسْمُومٍ قَدْ قُطِّعَتْ (قُطِعَتْ) بِجُرَعِ السَّمِّ أَمْعاؤُهُ، وَ شَمْلُكُمْ عَبَادِيدُ تُفْنِيهِمُ الْعَبِيدُ وَ أَبْناءُ الْعَبِيدِ، فَهَلِ الْمِحَنُ يَا سادَتِي إِلّا الَّتِي لَزِمَتْكُمْ، وَ الْمَصائِبُ إِلّا الَّتِي عَمَّتْكُمْ، وَ الْفَجَائِعُ إِلّا الَّتِي خَصَّتْكُمْ، وَ الْقَوارِعُ إِلّا الَّتِي طَرَقَتْكُمْ، صَلَوَاتُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَ عَلَىٰ أَرْواحِكُمْ وَ أَجْسادِكُمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1) پس از این، قبر منوّر را ببوس، و بگو:
بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي يَا آلَ الْمُصْطَفَىٰ، إِنَّا لَانَمْلِكُ إِلّا أَنْ نَطُوفَ حَوْلَ مَشاهِدِكُمْ، وَ نُعَزِّيَ فِيها أَرْواحَكُمْ، عَلَىٰ هٰذِهِ (2)
ص: 1412
الْمَصَائِبِ الْعَظِيمَةِ، الْحَالَّةِ بِفِنائِكُمْ، وَ الرَّزايَا الْجَلِيلَةِ النَّازِلَةِ بِساحَتِكُمُ، الَّتِي أَثْبَتَتْ فِي قُلُوبِ شِيعَتِكُمُ الْقُرُوحَ، وَ أَوْرَثَتْ أَكْبادَهُمُ الْجُرُوحَ، وَ زَرَعَتْ فِي صُدُورِهِمُ الْغُصَصَ، فَنَحْنُ نُشْهِدُ اللّٰهَ أَنَّا قَدْ شارَكْنا أَوْلِياءَكُمْ وَ أَنْصَارَكُمُ الْمُتَقَدِّمِينَ فِي إِرَاقَةِ دِماءِ النَّاكِثِينَ، وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ، وَ قَتَلَةِ أَبِي عَبْدِاللّٰهِ سَيِّدِ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ عَلَيهِ السَّلَامُ، يَوْمَ كَرْبَلاءَ بِالنِّيَّاتِ وَ الْقُلُوبِ، وَ التَّأَسُّفِ عَلَىٰ فَوْتِ تِلْكَ الْمَواقِفِ، الَّتِي حَضَرُوا لِنُصْرَتِكُمْ، وَ عَلَيْكُمْ مِنَّا السَّلامُ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (1) سپس قبر شریف را بین خود و قبله قرار بده و بگو: اَللّٰهُمَّ يَا ذَا الْقُدْرَةِ الَّتِي صَدَرَ عَنْهَا الْعَالَمُ، مُكَوَّناً مَبْرُوءاً عَلَيْها، مَفْطُوراً تَحْتَ ظِلِّ الْعَظَمَةِ، فَنَطَقَتْ شَوَاهِدُ صُنْعِكَ فِيهِ، بِأَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ مُكَوِّنُهُ، وَ بَارِئُهُ وَ فاطِرُهُ ابْتَدَعْتَهُ لَامِنْ شَيْءٍ، وَ لَا عَلَىٰ شَيْءٍ، وَ لَافِي (2)
ص: 1413
شَيْءٍ، وَ لَا لِوَحْشَةٍ دَخَلَتْ عَلَيْكَ إِذْ لَاغَيْرُكَ، وَ لَا حاجَةٍ بَدَتْ لَكَ فِي تَكْوِينِهِ، وَ لَا لِاسْتِعانَةٍ مِنْكَ عَلَى الْخَلْقِ بَعْدَهُ، بَلْ أَنْشَأْتَهُ لِيَكُونَ دَلِيلاً عَلَيْكَ بِأَنَّكَ بائِنٌ مِنَ الصُّنْعِ، فَلا يُطِيقُ الْمُنْصِفُ لِعَقْلِهِ إِنْكارَكَ، وَ الْمَوْسُومُ بِصِحَّةِ الْمَعْرِفَةِ جُحُودَكَ ؛ (1) أَسْأَلُكَ بِشَرَفِ الْإِخْلاصِ فِي تَوْحِيدِكَ، وَ حُرْمَةِ التَّعَلُّقِ بِكِتابِكَ، وَ أَهْلِ بَيْتِ نَبِيِّكَ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ آدَمَ بَدِيعِ فِطْرَتِكَ، وَ بِكْرِ حُجَّتِكَ، وَ لِسَانِ قُدْرَتِكَ، وَ الْخَلِيفَةِ فِي بَسِيطَتِكَ، وَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ الْخالِصِ مِنْ صَفْوَتِكَ، وَ الْفاحِصِ عَنْ مَعْرِفَتِكَ، وَ الْغائِصِ الْمَأْمُونِ عَلَىٰ مَكْنُونِ سَرِيرَتِكَ بِمَا أَوْلَيْتَهُ مِنْ نِعْمَتِكَ بِمَعُونَتِكَ، وَ عَلَىٰ مَنْ بَيْنَهُما مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الْمُكَرَّمِينَ، وَ الْأَوْصِياءِ وَ الصِّدِّيقِينَ، وَ أَنْ تَهَبَنِي لِإِمامِي هٰذَا . (2)
پس پهلوی روی خود را بر ضریح مبارک بگذار و بگو: اَللّٰهُمَّ بِمَحَلِّ هٰذَا السَّيِّدِ مِنْ طاعَتِكَ، وَ بِمَنْزِلَتِهِ عِنْدَكَ، لَاتُمِتْنِي (3)
ص: 1414
فُجَاءَةً، وَ لَا تَحْرِمْنِي تَوْبَةً، وَ ارْزُقْنِي الْوَرَعَ عَنْ مَحارِمِكَ دِيناً وَ دُنْيا، وَ اشْغَلْنِي بِالْآخِرَةِ عَنْ طَلَبِ الْأُولىٰ، وَ وَفِّقْنِي لِما تُحِبُّ وَ تَرْضىٰ، وَ جَنِّبْنِي اتِّباعَ الْهَ_وَىٰ، وَ الاغْتِرارَ بِالْأَباطِيلِ وَ الْمُنَىٰ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلِ السَّدادَ فِي قَوْلِي، وَ الصَّوابَ فِي فِعْلِي، وَ الصِّدْقَ وَ الْوَفاءَ فِي ضَمانِي وَ وَعْدِي، وَ الْحِفْظَ وَ الْإِيناسَ مَقْرُونَيْنَ بِعَهْدِي وَ وَعْدِي، وَ الْبِرَّ وَ الْإِحْسانَ مِنْ شَأْنِي وَ خُلْقِي، وَ اجْعَلِ السَّلامَةَ لِي شامِلَةً، وَ الْعافِيَةَ بِي مُحِيطَةً مُلْتَفَّةً، وَ لَطِيفَ صُنْعِكَ وَ عَوْنِكَ مَصْرُوفاً إِلَيَّ،، وَ حُسْنَ تَوْفِيقِكَ وَ يُسْرِكَ مَوْفُوراً عَلَيَّ، وَ أَحْيِنِي يَا رَبِّ سَعِيداً(1) وَ تَوَفَّنِی شَهِیداً، وَ طَهِّرْنِی لِلْمَوْتِ وَ مَا بَعْدَهُ، اَللّٰهُمَّ وَ اجْعَلِ الصِّحَّةَ وَ النُّورَ فِي سَمْعِي وَ بَصَرِي، وَ الْجِدَةَ وَ الْخَيْرَ فِي طُرُقِي، وَ الْهُدىٰ وَ الْبَصِيرَةَ فِي دِينِي وَ مَذْهَبِي، وَ الْمِيزانَ أَبَداً نَصْبَ عَيْنِي، وَ الذِّكْرَ وَ الْمَوْعِظَةَ شِعارِي وَ دِثارِي، وَ الْفِكْرَةَ وَ الْعِبْرَةَ أُنْسِي (2)
ص: 1415
وَعِمادِي، وَ مَكِّنِ الْيَقِينَ فِي قَلْبِي، وَ اجْعَلْهُ أَوْثَقَ الْأَشْياءِ فِي نَفْسِي، وَ اغْلِبْهُ عَلَىٰ رَأْيِي وَ عَزْمِي، وَاجْعَلِ الْإِرشادَ فِي عَمَلِي، وَ التَّسْلِيمَ لِأَمْرِكَ مِهادِي وَ سَنَدِي، وَ الرِّضا بِقَضائِكَ وَ قَدَرِكَ أَقْصَىٰ عَزْمِي وَ نِهايَتِي، وَ أَبْعَدَ هَمِّي وَ غايَتِي، حَتَّىٰ لَاأَتَّقِيَ أَحَداً مِنْ خَلْقِكَ بِدِينِي، وَ لَا أَطْلُبَ بِهِ غَيْرَ آخِرَتِي، وَ لَا أَسْتَدْعِيَ مِنْهُ إِطْرائِي وَ مَدْحِي ؛ وَ اجْعَلْ خَیْرَ الْعَوَاقِبِ عَاقِبَتِی، (1) وَ خَيْرَ الْمَصايِرِ مَصِيرِي، وَ أَنْعَمَ الْعَيْشِ عَيْشِي، وَ أَفْضَلَ الْهُدىٰ هُدايَ، وَ أَوْفَرَ الْحُظُوظِ حَظِّي، وَ أَجْزَلَ الْأَقْسامِ قِسْمِي وَ نَصِيبِي، وَ كُنْ لِي يَا رَبِّ مِنْ كُلِّ سُوءٍ وَلِيّاً، وَ إِلىٰ كُلِّ خَيْرٍ دَلِيلاً وَ قائِداً، وَ مِنْ كُلِّ باغٍ وَ حَسُودٍ ظَهِيراً وَ مانِعاً . اَللّٰهُمَّ بِكَ اعْتِدادِي وَ عِصْمَتِي، وَ ثِقَتِي وَ تَوْفِيقِي، وَ حَوْلِي وَ قُوَّتِي، وَ لَكَ مَحْيايَ وَ مَماتِي، وَ فِي قَبْضَتِكَ سُكُونِي وَ حَرَكَتِي، وَ إِنَّ بِعُرْوَتِكَ الْوُثْقَى اسْتِمْساكِي وَ وُصْلَتِي، وَ عَلَيْكَ فِي (2)
ص: 1416
الْأُمُورِ كُلِّهَا اعْتِمادِي وَ تَوَكُّلِي، وَ مِنْ عَذابِ جَهَنَّمَ وَ مَسِّ سَقَرَ نَجاتِي وَ خَلاصِي، وَ فِي دارِ أَمْنِكَ وَ كَرامَتِكَ مَثْوايَ وَ مُنْقَلَبِي، وَ عَلَىٰ أَيْدِي سادَتِي وَ مَوالِيَّ آلِ الْمُصْطَفَىٰ فَوْزِى وَ فَرَجِي . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ، وَ اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ مَا وَلَدا، وَ أَهْلِ بَيْتِي وَ جِيرانِي، وَ لِكُلِّ مَنْ قَلَّدَنِي يَداً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ ؛ إِنَّكَ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ . (1)
چهارم: دعایی است با مضامین بسیار بلند که پس از زیارت هر یک از امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) خوانده می شود، و این دعا را سیّد ابن طاووس در کتاب «مصباح الزائر» بعد از این زیارت جامعه نقل فرموده است، و آن دعای شریف این است:
اَللّٰهُمَّ إِنِّي زُرْتُ هٰذَا الْإِمامَ، مُقِرّاً بِإِمامَتِهِ، مُعْتَقِداً لِفَرْضِ طاعَتِهِ، فقَصَدْتُ مَشْهَدَهُ بِذُنُوبِي وَ عُيُوبِي، وَ مُوبِقاتِ آثامِي، وَ كَثْرَةِ سَيِّئاتِي وَ خَطايايَ وَ مَا تَعْرِفُهُ مِنِّي، مُسْتَجِيراً بِعَفْوِكَ، (2)
ص: 1417
مُسْتَعِيذاً بِحِلْمِكَ، راجِياً رَحْمَتَكَ، لاجِئاً إِلَىٰ رُكْنِكَ، عائِذاً بِرَأْفَتِكَ، مُسْتَشْفِعاً بِوَلِيِّكَ وَ ابْنِ أَوْلِيائِكَ، وَ صَفِيِّكَ وَ ابْنِ أَصْفِيائِكَ، وَ أَمِينِكَ وَ ابْنِ أُمَنائِكَ، وَ خَلِيفَتِكَ وَ ابْنِ خُلَفائِكَ، الَّذِينَ جَعَلْتَهُمُ الْوَسِيلَةَ إِلىٰ رَحْمَتِكَ وَ رِضْوانِكَ وَ الذَّرِيعَةَ إِلىٰ رَأْفَتِكَ وَ غُفْرانِكَ . اَللّٰهُمَّ وَ أَوَّلُ حاجَتِي إِلَيْكَ، أَنْ تَغْفِرَ لِي مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِي عَلَىٰ كَثْرَتِها، وَ أَنْ تَعْصِمَنِي فِيما بَقِيَ مِنْ عُمْرِي، وَ تُطَهِّرَ دِينِي مِمَّا يُدَنِّسُهُ، وَ يَشِينُهُ، وَ يُزْرِي بِهِ وَ تَحْمِيَهُ، مِنَ الرَّيْبِ وَ الشَّكِّ وَ الْفَسادِ وَ الشِّرْكِ، (1) وَ تُثَبِّتَنِي عَلَىٰ طاعَتِكَ وَ طاعَةِ رَسُولِكَ، وَ ذُرِّيَّتِهِ النُّجَباءِ السُّعَداءِ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِمْ، وَ رَحْمَتُكَ وَ سَلامُكَ وَ بَرَكاتُكَ، وَ تُحْيِيَنِي مَا أَحْيَيْتَنِي عَلَىٰ طاعَتِهِمْ، وَ تُمِيتَنِي إِذا أَمَتَّنِي عَلَىٰ طاعَتِهِمْ، وَ أَنْ لَا تَمْحُوَ مِنْ قَلْبِي مَوَدَّتَهُمْ وَ مَحَبَّتَهُمْ، وَ بُغْضَ أَعْدائِهِمْ وَ مُرافَقَةَ أَوْلِيائِهِمْ وَ بِرَّهُمْ، وَ أَسْأَلُكَ يَا رَبِّ أَنْ تَقْبَلَ ذٰلِكَ مِنِّي (2)
ص: 1418
وَتُحَبِّبَ إِلَيَّ عِبادَتَكَ، وَ الْمُواظَبَةَ عَلَيْها، وَ تُنَشِّطَنِي لَها، وَ تُبَغِّضَ إِلَيَّ مَعاصِيَكَ وَ مَحارِمَكَ، وَ تَدْفَعَنِي عَنْها، وَ تُجَنِّبَنِي التَّقْصِيرَ فِي صَلَواتِي، وَ الاسْتِهانَةَ بِها، وَالتَّرَاخِيَ عَنْها، وَ تُوَفِّقَنِي لِتَأْدِيَتِها، كَما فَرَضْتَ وَ أَمَرْتَ بِهِ عَلَىٰ سُنَّةِ رَسُولِكَ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ رَحْمَتُكَ وَ بَرَكاتُكَ، خُضُوعاً وَ خُشُوعاً، وَ تَشْرَحَ صَدْرِي لِإِيتاءِ الزَّكَاةِ، وَ إِعْطاءِ الصَّدَقاتِ (1) وَ بَذْلِ الْمَعْرُوفِ، وَ الْإِحْسانِ إِلىٰ شِيعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، وَ مُواساتِهِمْ ؛ وَ لَا تَتَوَفَّانِي إِلّا بَعْدَ أَنْ تَرْزُقَنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرامِ، وَ زِيارَةَ قَبْرِ نَبِيِّكَ، وَقُبُورِ الْأَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، وَ أَسْأَلُكَ يَا رَبِّ تَوْبَةً نَصُوحاً تَرْضاها، وَ نِيَّةً تَحْمَدُها، وَ عَمَلاً صالِحاً تَقْبَلُهُ، وَ أَنْ تَغْفِرَ لِي وَ تَرْحَمَنِي إِذا تَوَفَّيْتَنِي وَ تُهَوِّنَ عَلَيَّ سَكَراتِ الْمَوْتِ، وَ تَحْشُرَنِي فِي زُمْرَةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ، وَ تُدْخِلَنِي الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ، (2)
ص: 1419
وَتَجْعَلَ دَمْعِي غَزِيراً فِي طاعَتِكَ، وَ عَبْرَتِي جارِيَةً فِيمَا يُقَرِّبُنِي مِنْكَ، وَ قَلْبِي عَطُوفاً عَلَىٰ أَوْلِيائِكَ، وَ تَصُونَنِي فِي هٰذِهِ الدُّنْيا مِنَ الْعَاهاتِ وَ الْآفاتِ وَ الْأَمْراضِ الشَّدِيدَةِ، (1) وَ الْأَسْقامِ الْمُزْمِنَةِ وَ جَمِيعِ أَنْواعِ الْبَلاءِ وَ الْحَوادِثِ ؛ وَ تَصْرِفَ قَلْبِي عَنِ الْحَرامِ، وَ تُبَغِّضَ إِلَيَّ مَعاصِيَكَ، وَ تُحَبِّبَ إِلَيَّ الْحَلالَ، وَ تَفْتَحَ لِي أَبْوابَهُ وَ تُثَبِّتَ نِيَّتِي وَ فِعْلِي عَلَيْهِ وَ تَمُدَّ فِي عُمْرِي، وَ تُغْلِقَ أَبْوابَ الْمِحَنِ عَنِّي، وَ لَا تَسْلُبَنِي مَا مَنَنْتَ بِهِ عَلَيَّ وَ لَا تَسْتَرِدَّ شَيْئاً مِمَّا أَحْسَنْتَ بِهِ إِلَيَّ، وَ لَا تَنْزِعْ مِنِّي النِّعَمَ الَّتِي أَنْعَمْتَ بِها عَلَيَّ، وَ تَزِيدَ فِيما خَوَّلْتَنِي وَ تُضاعِفَهُ أَضْعافاً مُضاعَفَةً، وَ تَرْزُقَنِي مالاً كَثِيراً واسِعاً سائِغاً، هَنِيئاً نامِياً وافِياً، وَ عِزَّاً باقِياً كافِياً، وَجاهاً عَرِيضاً مَنِيعاً، وَ نِعْمَةً سابِغَةً عامَّةً، وَ تُغْنِيَنِي بِذٰلِكَ عَنِ الْمَطالِبِ الْمُنَكَّدَةِ وَ الْمَوارِدِ الصَّعْبَةِ، وَ تُخَلِّصَنِي مِنْها مُعافىً فِي دِينِي وَ نَفْسِي وَ وَلَدِي، (2)
ص: 1420
وَمَا أَعْطَيْتَنِي وَمَنَحْتَنِي ؛ وَ تَحْفَظَ عَلَيَّ مالِي وَ جَمِيعَ ما خَوَّلْتَنِي، وَ تَقْبِضَ عَنِّي أَيْدِيَ الْجَبابِرَةِ، وَ تَرُدَّنِي إِلىٰ وَطَنِي، وَ تُبَلِّغَنِي نِهايَةَ أَمَلِي فِي دُنْيايَ وَ آخِرَتِي، وَ تَجْعَلَ عاقِبَةَ أَمْرِي مَحْمُودَةً حَسَنَةً سَلِيمَةً، وَ تَجْعَلَنِي رَحِيبَ الصَّدْرِ، واسِعَ الْحالِ، حَسَنَ الْخُلْقِ، بَعِيداً مِنَ الْبُخْلِ وَ الْمَنْعِ وَ النِّفاقِ وَ الْكِذْبِ وَ الْبَهْتِ وَ قَوْلِ الزُّورِ، وَ تُرْسِخَ فِي قَلْبِي مَحَبَّةَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ شِيعَتِهِمْ، وَ تَحْرُسَنِي يَا رَبِّ فِي نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ مالِي وَ وَلَدِي، وَ أَهْلِ حُزانَتِي وَ إِخْوانِي، وَ أَهْلِ مَوَدَّتِي وَ ذُرِّيَّتِي؛ بِرَحْمَتِكَ وَ جُودِكَ . اَللّٰهُمَّ هٰذِهِ حاجاتِي عِنْدَكَ، وَ قَدِ اسْتَكْثَرتُها لِلُؤْمِي وَ شُحِّي، وَ هِيَ عِنْدَكَ صَغِيرَةٌ حَقِيرَةٌ، وَ عَلَيْكَ سَهْلَةٌ يَسِيرَةٌ، فَأَسْأَلُكَ بِجاهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ عِنْدَكَ، وَ بِحَقِّهِمْ عَلَيْكَ، وَ بِمَا أَوْجَبْتَ لَهُمْ، وَ بِسائِرِ أَنْبِيائِكَ وَ رُسُلِكَ، وَ أَصْفِيائِكَ وَ أَوْلِيائِكَ، الْمُخْلَصِينَ (1)
ص: 1421
مِنْ عِبادِكَ، وَ بِاسْمِكَ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ، لَمَّا قَضَيْتَها كُلَّها، وَ أَسْعَفْتَنِي بِها، وَ لَمْ تُخَيِّبْ أَمَلِي وَ رَجائِي . اَللّٰهُمَّ وَ شَفِّعْ صاحِبَ هٰذَا الْقَبْرِ فِيَّ، . يَا سَيِّدِي يَا وَلِيَّ اللّٰهِ يَا أَمِينَ اللّٰهِ، أَسْأَلُكَ أَنْ تَشْفَعَ لِي إِلَى اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ، فِي هٰذِهِ الْحاجاتِ كُلِّها بِحَقِّ آبائِكَ الطَّاهِرِينَ، وَ بِحَقِّ أَوْلادِكَ الْمُنْتَجَبِينَ، فَإِنَّ لَكَ عِنْدَ اللّٰهِ تَقَدَّسَتْ أَسْماؤُهُ، الْمَنْزِلَةَ الشَّرِيفَةَ، وَ الْمَرْتَبَةَ الْجَلِيلَةَ، وَ الْجاهَ الْعَرِيضَ . اَللّٰهُمَّ لَوْ عَرَفْتُ مَنْ هُوَ أَوْجَهُ عِنْدَكَ مِنْ هٰذَا الْإِمامِ، وَ مِنْ آبائِهِ وَ أَبْنائِهِ الطَّاهِرِينَ، عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَ الصَّلاةُ، لَجَعَلْتُهُمْ شُفَعائِي، وَ قَدَّمْتُهُمْ أَمامَ حاجَتِي وَ طَلِباتِي هٰذِهِ، فَاسْمَعْ مِنِّي، وَ اسْتَجِبْ لِي، وَ افْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1) اَللّٰهُمَّ وَ مَا قَصُرَتْ عَنْهُ مَسْأَلَتِي، وَ عَجَزَتْ عَنْهُ قُوَّتِي وَ لَمْ تَبْلُغْهُ فِطْنَتِي مِنْ صالِحِ دِينِي، وَ دُنْيايَ وَ آخِرَتِي فَامْنُنْ بِهِ عَلَيَّ، وَاحْفَظْنِي وَ احْرُسْنِي، وَهَبْ لِي وَ اغْفِرْلِي، (2)
ص: 1422
وَمَنْ أَرادَنِي بِسُوءٍ أَوْ مَكْرُوهٍ، مِنْ شَيْطانٍ مَرِيدٍ، أَوْ سُلْطانٍ عَنِيدٍ، أَوْ مُخالِفٍ فِي دِينٍ، أَوْ مُنازِعٍ فِي دُنْيا، أَوْ حاسِدٍ عَلَيَّ نِعْمَةً، أَوْ ظالِمٍ أَوْ باغٍ، فَاقْبِضْ عَنِّي يَدَهُ، وَ اصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُ، وَ اشْغَلْهُ عَنِّي بِنَفْسِهِ، وَ اكْفِنِي شَرَّهُ وَ شَرَّ أَتْباعِهِ وَ شَياطِينِهِ، وَ أَجِرْنِي مِنْ كُلِّ مَا يَضُرُّنِي وَ يُجْحِفُ بِي، وَ أَعْطِنِي جَمِيعَ الْخَيْرِ كُلَّهُ مِمَّا أَعْلَمُ وَ مِمَّا لَاأَعْلَمُ ؛ اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ لِإِخْوَانِی وَ أَخَوَاتِی وَ أَعْمَامِی وَ عَمَّاتِی وَ أَخْوَالِی وَ خَالاتِی وَ أَجْدَادِی وَ جَدَّاتِی وَ أَوْلادِهِمْ، (1) وَ ذَرارِيهِمْ، وَ أَزْواجِي وَ ذُرِّيَّاتِي، وَ أَقْرِبائِي وَ أَصْدِقائِي، وَ جِيرانِي وَ إِخْوانِي فِيكَ، مِنْ أَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ، وَ لِجَمِيعِ أَهْلِ مَوَدَّتِي، مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، الْأَحْياءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْواتِ، وَ لِجَمِيعِ مَنْ عَلَّمَنِي خَيْراً، أَوْ تَعَلَّمَ مِنِّي عِلْماً . اَللّٰهُمَّ أَشْرِكْهُمْ فِي صالِحِ دُعائِي وَ زِيارَتِي لِمَشْهَدِ حُجَّتِكَ (2)
ص: 1423
وَوَلِيِّكَ، وَ أَشْرِكْنِي فِي صالِحِ أَدْعِيَتِهِمْ ؛ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَ بَلِّغْ وَلِيَّكَ مِنْهُمُ السَّلامَ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ، يَا سَيِّدِي يَا مَوْلايَ يَا فلان بن فلان(1)
(بجای این کلمه نام امامی را که زیارت می کند، و نام پدر آن بزرگوار را بگوید)
صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْكَ، وَ عَلَىٰ رُوحِكَ وَ بَدَنِكَ، أَنْتَ وَسِيلَتِي، إِلَى اللّٰهِ وَ ذَرِيعَتِي إِلَيْهِ وَلِي حَقُّ مُوالاتِي وَ تَأْمِيلِي فَكُنْ شَفِيعِي إِلَى اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ فِي الْوُقُوفِ عَلَىٰ قِصَّتِي هٰذِهِ، وَ صَرْفِي عَنْ مَوْقِفِي هٰذَا، بِالنُّجْحِ بِمَا سَأَلْتُهُ كُلِّهِ ؛ بِرَحْمَتِهِ وَ قُدْرَتِهِ . اَللّٰهُمَّ ارْزُقْنِي عَقْلاً كامِلاً، وَلُبّاً راجِحاً، وَ عِزّاً باقِياً، وَ قَلْباً زَكِيّاً، وَ عَمَلاً كَثِيراً، وَ أَدَباً بارِعاً، وَ اجْعَلْ ذٰلِكَ كُلَّهُ لِي وَ لَا تَجْعَلْهُ عَلَيَّ ؛ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
پنجم: در ذکر زیارت وداع، هر یک از امامان به آن وداع می شوند . بدان که از جمله آداب زیارت، چنان که در محل خود ذکر شد، وداع زیارت کننده است، نسبت به زیارت
ص: 1424
شده، به وقت بیرون رفتن از شهر آن بزرگوار، آن هم به زیارت وداعی که از ایشان رسیده باشد، چنان که در اکثر زیارات مشاهده می شود، و ما در این کتاب شریف در ابواب زیارات امامان (عَلَيهِم السَّلَامُ) برای هر یک از ایشان وداعی نقل کردیم و در وداع حضرت سید الشهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) اکتفا نمودیم، به همان زیارت وداعی که در آداب بیستم از آداب زائر آن حضرت ذکر شد، و به هر صورت در اینجا ذکر می کنیم این زیارت وداع را که شیخ محَمد بن المشهدی، آن را در باب وداع، کتاب مزار کبیر نقل کرده و سیّد ابن طاووس (رَحمهُ اللّه) پس از زیارت جامعه مذکوره آورده است، و ما آن را از کتاب «مصباح الزائر» نقل می کنیم، سیّد فرموده: وقتی خواستی وداع کنی و برگردی، البته در هر یک ای مشاهد مشرّفه که باشی، بگو:
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ، وَ مَعْدِنَ الرِّسالَةِ، سَلامَ مُوَدِّعٍ لَاسَئِمٍ وَ لَا قالٍ وَ رَحْمَةُ اللّٰهُ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ؛ سَلامَ وَلِيٍّ غَيْرِ رَاغِبٍ عَنْكُمْ، وَ لَا مُنْحَرِفٍ عَنْكُمْ، وَ لَا مُسْتَبْدِلٍ بِكُمْ، وَ لَا مُؤْثِرٍ عَلَيْكُمْ، (1)
ص: 1425
وَلَا زاهِدٍ فِي قُرْبِكُمْ، لَاجَعَلَهُ اللّٰهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيارَةِ قُبُورِكُمْ، وَ إِتْيانِ مَشاهِدِكُمْ، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ حَشَرَنِيَ اللّٰهُ فِي زُمْرَتِكُمْ، وَ أَوْرَدَنِي حَوْضَكُمْ، وَ أَرْضاكُمْ عَنِّي وَ مَكَّنَنِي فِي دَوْلَتِكُمْ، وَ أَحْيَانِي فِي رَجْعَتِكُمْ، وَ مَلَّكَنِي فِي أَيَّامِكُمْ، وَ شَكَرَ سَعْيِي لَكُمْ، وَ غَفَرَ ذُنُوبِي بِشَفاعَتِكُمْ، وَ أَقالَ عَثْرَتِي بِحُبِّكُمْ، وَ أَعْلَىٰ كَعْبِي بِمُوالاتِكُمْ، وَ شَرَّفَنِي بِطاعَتِكُمْ، وَ أَعَزَّنِي بِهُدَاكُمْ، وَ جَعَلَنِي مِمَّنْ يَنْقَلِبُ مُفْلِحاً مُنْجِحاً، سالِماً غانِماً مُعافىً غَنِيّاً، فائِزاً بِرِضْوانِ اللّٰهِ وَ فَضْلِهِ وَ كِفايَتِه (1) بِأَفْضَلِ مَا يَنْقَلِبُ بِهِ أَحَدٌ مِنْ زُوَّارِكُمْ، وَ مَوالِيكُمْ وَ مُحِبِّيكُمْ وَ شِيعَتِكُمْ، وَ رَزَقَنِيَ اللّٰهُ الْعَوْدَ ثُمَّ الْعَوْدَ ثُمَّ الْعَوْدَ، مَا أَبْقانِي رَبِّي بِنِيَّةٍ صادِقَةٍ، وَ إِيمانٍ وَ تَقْوَىٰ وَ إِخْباتٍ، وَ رِزْقٍ واسِعٍ حَلالٍ طَيِّبٍ . اَللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيارَتِهِمْ وَ ذِكْرِهِمْ، وَ الصَّلاةِ عَلَيْهِمْ، وَ أَوْجِبْ لِيَ الْمَغْفِرَةَ وَ الرَّحْمَةَ، وَ الْخَيْرَ (2)
ص: 1426
وَالْبَرَكَةَ وَ النُّورَ وَ الْإِيمانَ، وَ حُسْنَ الْإِجابَةِ كَما أَوْجَبْتَ لِأَوْلِيائِكَ الْعارِفِينَ بِحَقِّهِم، الْمُوجِبِينَ طاعَتَهُمْ وَ الرَّاغِبِينَ فِي زِيارَتِهِمْ الْمُتَقَرِّبِينَ إِلَيْكَ وَ إِلَيْهِمْ، ببِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي، وَ مالِي وَ أَهْلِي، اجْعَلُونِي مِنْ هَمِّكُمْ، وَ صَيِّرُونِي فِي حِزْبِكُمْ، وَ أَدْخِلُونِي فِي شَفاعَتِكُمْ، وَ اذْكُرُونِي عِنْدَ رَبِّكُمْ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَبْلِغْ أَرْواحَهُمْ وَ أَجْسادَهُمْ عَنِّي تَحِيَّةً كَثِيرَةً وَ سَلاماً، وَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰهُ وَ بَرَكاتُهُ . (1)
ششم: در کتاب «تحفة الزائر» از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده، هرگاه تو را حاجتی به سوی خدای تعالی باشد، یا از امری بیمناک و ترسان باشی در کاغذی بنویس:
بِسْمِ اللّٰه الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَتَوجَّهُ إِلَيْكَ بِأَحَبِّ الْأَسْماءِ إِلَيْكَ وَ أَعْظَمِها لَدَيْكَ، وَ أَتَقَرَّبُ وَ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِمَنْ أَوْجَبْتَ حَقَّهُ عَلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ، وَ عَلِيٍّ، وَ فاطِمَةَ، وَ الْحَسَنِ، وَ الْحُسَيْنِ، وَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، وَ جَعْفَرِ بْنِ (2)
ص: 1427
مُحَمَّدٍ، وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، وَ عَلِيِّ بْنِ مُوسىٰ، وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ، وَ الْحُجَّةِ الْمُنْتَظَرِ صَلَواتُ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ، اكْفِنِي كَذا وَ كَذا . (1) به جای کذا و کذا حاجت خود را ذکر میکنی، سپس کاغذ را تا کن و در میان تکّه ای از گل بگذار، و در میان آب جاری، یا چاهی بینداز، که حق تعالی به زودی گشایشی در مشکلت کرامت می کند .
هفتم: به سند معتبر روایت شده که شیخ ابو عمرو نایب اول امام عصر صلوات اللّه علیه به ابو علی محَمد بن همّام املا فرمود، و به او امر کرد که آن را بخواند . سیّد ابن طاووس در کتاب «جمال الاسبوع»، پس از ذکر دعاهای وارد بعد از نماز عصر جُمعه، و صلوات کبیره، این دعا را ذکر کرده و گفته: اگر برای تو، از تمام آنچه ذکر کردیم عذری باشد، پس بپرهیز از اینکه خواندن این دعا را واگذاری، به دستی که ما داشتن این دعا را از فضل خدا «جل جلاله» می دانیم که ما را به آن ممتاز ساخته، پس به آن اعتماد کن . و دعا این است:
ص: 1428
اَللّٰهُمَّ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ، فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ، لَمْ أَعْرِفْ رَسُولَكَ . اَللّٰهُمَّ عَرِّفْنِي رَسُولَكَ، فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي رَسُولَكَ، لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَكَ . اَللّٰهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ، فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ، ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي . اَللّٰهُمَّ لَاتُمِتْنِي مِيْتَةً جاهِلِيَّةً، وَ لَا تُزِغْ قَلْبِي بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنِي . اَللّٰهُمَّ فَكَما هَدَيْتَنِي لِوِلايَةِ مَنْ فَرَضْتَ عَلَيَّ طاعَتَهُ، مِنْ وِلايَةِ وُلاةِ أَمْرِكَ بَعْدَ رَسُولِكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، حَتَّىٰ والَيْتُ وُلاةَ أَمْرِكَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طالِبٍ، وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ، وَ عَلِيّاً وَ مُحَمَّداً، وَ جَعْفَراً وَ مُوسَىٰ، وَ عَلِيّاً وَ مُحَمَّداً، وَ عَلِيّاً وَ الْحَسَنَ، وَ الْحُجَّةَ الْقائِمَ الْمَهْدِيَّ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ . اَللّٰهُمَّ فَثَبِّتْنِي عَلَىٰ دِينِكَ، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِطاعَتِكَ، وَ لَيِّنْ قَلْبِي لِوَلِيِّ أَمْرِكَ ؛ وَعافِنِي مِمَّا امْتَحَنْتَ بِهِ خَلْقَكَ، وَ ثَبِّتْنِي عَلَىٰ طاعَةِ وَلِيِّ أَمْرِكَ، الَّذِي سَتَرْتَهُ عَنْ خَلْقِكَ، وَ بِإِذْنِكَ غابَ (1)
ص: 1429
عَنْ بَرِيَّتِكَ، وَ أَمْرَكَ يَنْتَظِرُ، وَ أَنْتَ الْعالِمُ غَيْرُ الْمُعَلَّمِ بِالْوَقْتِ الَّذِي فِيهِ صَلاحُ أَمْرِ وَلِيِّكَ، فِي الْإِذْنِ لَهُ بِإِظْهارِ أَمْرِهِ، وَ كَشْفِ سِتْرِهِ، فَصَبِّرْنِي عَلَىٰ ذٰلِكَ، حَتَّىٰ لَاأُحِبَّ تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ، وَ لَا تَأْخِيرَ مَا عَجَّلْتَ، وَ لَا كَشْفَ مَا سَتَرْتَ، وَ لَا الْبَحْثَ عَمَّا كَتَمْتَ، وَ لَا أُنازِعَكَ فِي تَدْبِيرِكَ، وَ لَا أَقُولَ لِمَ وَ كَيْفَ وَ ما بالُ وَلِيِّ الْأَمْرِ لَايَظْهَرُ، وَقَدِ امْتَلَأَتِ الْأَرْضُ مِنَ الْجَوْرِ ؟ وَ أُفَوِّضُ أُمُورِي كُلَّها إِلَيْكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ أَنْ تُرِيَنِي وَلِيَّ أَمْرِكَ ظاهِراً نافِذَ الْأَمْرِ، مَعَ عِلْمِي بِأَنَّ لَكَ السُّلْطانَ وَ الْقُدْرَةَ وَ الْبُرْهانَ وَ الْحُجَّةَ وَ الْمَشِيَّةَ وَ الْحَوْلَ وَ الْقُوَّةَ، فَافْعَلْ ذٰلِكَ بِي وَ بِجَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ(1) حَتَّىٰ نَنْظُرَ إِلَىٰ وَلِيِّ أَمْرِكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ ؛ ظاهِرَ الْمَقالَةِ، واضِحَ الدَّلالَةِ، هادِياً مِنَ الضَّلالَةِ، شافِياً مِنَ الْجَهالَةِ، أَبْرِزْ يَا رَبِّ مُشاهَدَتَهُ، وَ ثَبِّتْ قَواعِدَهُ، وَ اجْعَلْنا مِمَّنْ تَقَرُّ عَيْنُهُ بِرُؤْيَتِهِ، وَ أَقِمْنا (2)
ص: 1430
بِخِدْمَتِهِ، وَ تَوَفَّنا عَلَىٰ مِلَّتِهِ، وَ احْشُرْنا فِي زُمْرَتِهِ . اَللّٰهُمَّ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ جَمِيعِ مَا خَلَقْتَ، وَ ذَرَأْتَ وَ بَرَأْتَ، وَ أَنْشَأْتَ وَ صَوَّرْتَ، وَ احْفَظْهُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ، وَ عَنْ يَمِينِهِ وَ عَنْ شِمالِهِ [وَمِنْ فَوْقِهِ وَ مِنْ تَحْتِهِ]، بِحِفْظِكَ الَّذِي لَايَضِيعُ مَنْ حَفِظْتَهُ بِهِ، وَ احْفَظْ فِيهِ رَسُولَكَ، وَ وَصِيَّ رَسُولِكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ، اَللّٰهُمَّ وَ مُدَّ فِي عُمْرِهِ، وَ زِدْ فِي أَجَلِهِ، وَ أَعِنْهُ عَلَىٰ مَا وَلَّيْتَهُ وَ اسْتَرْعَيْتَهُ، وَ زِدْ فِي كَرامَتِكَ لَهُ، فَإِنَّهُ الْهادِي الْمَهْدِيُّ، وَ الْقائِمُ الْمُهْتَدِي وَ الطَّاهِرُ التَّقِيُّ،، الزَّكِيُّ النَّقِيُّ،، الرَّضِيُّ الْمَرْضِيُّ، الصَّابِرُ الشَّكُورُ الْمُجْتَهِدُ ؛ (1) اَللّٰهُمَّ وَ لَا تَسْلُبْنَا الْيَقِينَ لِطُولِ الْأَمَدِ فِي غَيْبَتِه، ِ وَ انْقِطاعِ خَبَرِهِ عَنَّا، وَ لَا تُنْسِنا ذِكْرَهُ وَ انْتِظارَهُ، وَ الْإِيمانَ بِهِ، وَ قُوَّةَ الْيَقِينِ فِي ظُهُورِهِ، وَ الدُّعاءَ لَهُ وَ الصَّلاةَ عَلَيْهِ، حَتَّىٰ لَايُقَنِّطَنا طُولُ غَيْبَتِهِ مِنْ قِيامِهِ، وَ يَكُونَ يَقِينُنا فِي ذٰلِكَ كَيَقِينِنا فِي (2)
ص: 1431
قِيامِ رَسُولِكَ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ مَا جاءَ بِهِ مِنْ وَحْيِكَ وَ تَنْزِيلِكَ، فَقَوِّ قُلُوبَنا عَلَى الْإِيمانِ بِهِ، حَتَّىٰ تَسْلُكَ بِنَا عَلَىٰ يَدَيْهِ مِنْهاجَ الْهُدَىٰ، وَ الْمَحَجَّةَ الْعُظْمَىٰ، وَ الطَّرِيقَةَ الْوُسْطَىٰ، وَ قَوِّنا عَلَىٰ طاعَتِهِ، وَ ثَبِّتْنا عَلَىٰ مُتابَعَتِهِ (مُشَایَعَتِهِ )، وَاجْعَلْنا فِي حِزْبِهِ وَ أَعْوانِهِ وَ أَنْصارِهِ، وَ الرَّاضِينَ بِفِعْلِهِ، وَ لَا تَسْلُبْنا ذٰلِكَ فِي حَيَاتِنا وَ لَا عِنْدَ وَفاتِنا، حَتَّىٰ تَتَوَفَّانا وَ نَحْنُ عَلَىٰ ذٰلِكَ، لَاشاكِّينَ وَ لَا ناكِثِينَ وَ لَا مُرْتابِينَ وَ لَا مُكَذِّبِينَ ؛ (1)اَللّٰهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ أَيِّدْهُ بِالنَّصْرِ، وَ انْصُرْ ناصِرِيهِ، وَ اخْذُلْ خاذِلِيهِ، وَ دَمْدِمْ عَلَىٰ مَنْ نَصَبَ لَهُ وَ كَذَّبَ بِهِ، وَ أَظْهِرْ بِهِ الْحَقَّ، وَ أَمِتْ بِهِ الْجَوْرَ، وَ اسْتَنْقِذْ بِهِ عِبادَكَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ الذُّلِّ، وَ انْعَشْ بِهِ الْبِلادَ، وَ اقْتُلْ بِهِ جَبابِرَةَ الْكُفْرِ (الْجَبَابِرَةَ وَ الْکَفَرَةَ )، وَ اقْصِمْ بِهِ رُؤُوسَ الضَّلالَةِ، وَ ذَلِّلْ بِهِ الْجَبَّارِينَ وَ الْكافِرِينَ، وَ أَبِرْ بِهِ الْمُنافِقِينَ وَ النَّاكِثِينَ، وَ جَمِيعَ الُمخالِفِينَ وَ الْمُلْحِدِينَ، فِي (2)
ص: 1432
مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها، وَ بَرِّها وَ بَحْرِها، وَ سَهْلِها وَ جَبَلِها، حَتَّىٰ لَاتَدَعَ مِنْهُمْ دَيَّاراً، وَ لَا تُبْقِيَ لَهُمْ آثاراً، طَهِّرْ مِنْهُمْ بِلادَكَ، وَ اشْفِ مِنْهُمْ صُدُورَ عِبادِكَ، وَ جَدِّدْ بِهِ مَا امْتَحىٰ مِنْ دِينِكَ، (1) وَ أَصْلِحْ بِهِ مَا بُدِّلَ مِنْ حُكْمِكَ، وَ غُيِّرَ مِنْ سُنَّتِكَ، حَتَّىٰ يَعُودَ دِينُكَ بِهِ وَ عَلَىٰ يَدَيْهِ، غَضّاً جَدِيداً صَحِيحاً، لَاعِوَجَ فِيهِ وَ لَا بِدْعَةَ مَعَهُ، حَتَّىٰ تُطْفِئَ بِعَدْلِهِ نِيرانَ الْكافِرِينَ، فَإِنَّهُ عَبْدُكَ الَّذِي اسْتَخْلَصْتَهُ لِنَفْسِكَ، وَ ارْتَضَيْتَهُ لِنَصْرِ دِينِكَ، وَ اصْطَفَيْتَهُ بِعِلْمِكَ، وَ عَصَمْتَهُ مِنَ الذُّنُوبِ، وَ بَرَّأْتَهُ مِنَ الْعُيُوبِ، وَ أَطْلَعْتَهُ عَلَى الْغُيُوبِ، وَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِ، وَ طَهَّرْتَهُ مِنَ الرِّجْسِ، وَ نَقَّيْتَهُ مِنَ الدَّنَسِ . اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ آبائِهِ، الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِينَ، وَ عَلَىٰ شِيعَتِهِ الْمُنْتَجَبِينَ، وَ بَلِّغْهُمْ مِنْ آمالِهِمْ مَا يَأْمُلُونَ، وَ اجْعَلْ ذٰلِكَ مِنَّا خالِصاً مِنْ كُلِّ شَكٍّ وَ شُبْهَةٍ وَ رِياءٍ وَ سُمْعَةٍ، (2)
ص: 1433
حَتَّی لا نُرِیدَ بِهِ غَیْرَكَ، وَ لا نَطْلُبَ بِهِ إِلا وَجْهَكَ، اَللّٰهُمَّ إِنَّا نَشْكُو إِلَيْكَ فَقْدَ نَبِيِّنا، وَ غَيْبَةَ إِمامِنا (وَلِیِّنا )، وَ شِدَّةَ الزَّمانِ عَلَيْنا، وَ وُقُوعَ الْفِتَنِ بِنا، وَ تَظاهُرَ الْأَعْداءِ عَلَيْنا، وَ كَثْرَةَ عَدُوِّنا، وَ قِلَّةَ عَدَدِنا . اَللّٰهُمَّ فَافْرُجْ ذٰلِكَ عَنَّا، بِفَتْحٍ مِنْكَ تُعَجِّلُهُ، وَ نَصْرٍ مِنْكَ تُعِزُّهُ، وَ إِمامِ عَدْلٍ تُظْهِرُهُ، إِلٰهَ الْحَقِّ آمِينَ . اَللّٰهُمَّ إِنَّا نَسْأَلُكَ أَنْ تَأْذَنَ لِوَلِيِّكَ فِي إِظْهارِ عَدْلِكَ فِي عِبادِكَ، وَ قَتْلِ أَعْدائِكَ فِي بِلادِكَ، حَتَّىٰ لَا تَدَعَ لِلْجَوْرِ يَا رَبِّ دِعامَةً إِلّا قَصَمْتَها، وَ لَا بَقِيَّةً إِلّا أَفْنَيْتَها، وَ لَا قُوَّةً إِلّا أَوْهَنْتَها، وَ لَا رُكْناً إِلّا هَدَمْتَهُ، وَ لَا حَدّاً إِلّا فَلَلْتَهُ، وَ لَا سِلاحاً إِلّا أَكْلَلْتَهُ، وَ لَا رايَةً إِلّا نَكَّسْتَها، وَ لَا شُجاعاً إِلّا قَتَلْتَهُ، وَ لَا جَيْشاً إِلّا خَذَلْتَهُ، وَ ارْمِهِمْ يَا رَبِّ بِحَجَرِكَ الدَّامِغِ، وَ اضْرِبْهُمْ بِسَيْفِكَ الْقاطِعِ، وَ بَأْسِكَ الَّذِي لَاتَرُدُّهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ، وَ عَذِّبْ أَعْداءَكَ وَ أَعْداءَ وَلِيِّكَ، وَ أَعْداءَ (1)
ص: 1434
رَسُولِكَ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بِيَدِ وَلِيِّكَ، وَ أَيْدِي عِبادِكَ الْمُؤْمِنِينَ ؛ (1) اَللّٰهُمَّ اكْفِ وَلِيَّكَ وَ حُجَّتَكَ فِي أَرْضِكَ هَوْلَ عَدُوِّهِ، وَ كَيْدَ مَنْ أَرادَهُ، وَ امْكُرْ بِمَنْ مَكَرَ بِهِ، وَ اجْعَلْ دائِرَةَ السَّوْءِ عَلَىٰ مَنْ أَرادَ بِهِ سُوءاً، وَ اقْطَعْ عَنْهُ مادَّتَهُمْ، وَ أَرْعِبْ لَهُ قُلُوبَهُمْ، وَ زَلْزِلْ أَقْدامَهُمْ، وَ خُذْهُمْ جَهْرَةً وَ بَغْتَةً، وَ شَدِّدْ عَلَيْهِمْ عَذابَكَ، وَ أَخْزِهِمْ فِي عِبادِكَ، وَ الْعَنْهُمْ فِي بِلادِكَ، وَ أَسْكِنْهُمْ أَسْفَلَ نارِكَ، وَ أَحِطْ بِهِمْ أَشَدَّ عَذابِكَ، وَ أَصْلِهِمْ ناراً، وَ احْشُ قُبُورَ مَوْتاهُمْ ناراً، وَ أَصْلِهِمْ حَرَّ نارِكَ، فَإِنَّهُمْ أَضاعُوا الصَّلاةَ، وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ، وَ أَضَلُّوا عِبادَكَ، وَ أَخْرَبُوا بِلادَكَ . اَللّٰهُمَّ وَ أَحْيِ بِوَلِيِّكَ الْقُرْآنَ، وَ أَرِنا نُورَهُ سَرْمَداً لَالَيْلَ فِيهِ، وَ أَحْيِ بِهِ الْقُلُوبَ الْمَيِّتَةَ ؛ وَ اشْفِ بِهِ الصُّدُورَ الْوَغِرَةَ، وَ اجْمَعْ بِهِ الْأَهْواءَ الْمُخْتَلِفَةَ عَلَى الْحَقِّ، وَ أَقِمْ بِهِ الْحُدُودَ الْمُعَطَّلَةَ وَ الْأَحْكامَ الْمُهْمَلَةَ، حَتَّىٰ لَايَبْقىٰ حَقٌّ (2)
ص: 1435
إِلّا ظَهَرَ، وَ لَا عَدْلٌ إِلّا زَهَرَ، وَ اجْعَلْنا يَا رَبِّ مِنْ أَعْوانِهِ، وَ مُقَوِّيَةِ سُلْطانِهِ، وَ الْمُؤْتَمِرِينَ لِأَمْرِهِ، وَ الرَّاضِينَ بِفِعْلِهِ، وَ الْمُسَلِّمِينَ لِأَحْكامِهِ، وَ مِمَّنْ لَاحاجَةَ بِهِ إِلَى التَّقِيَّةِ مِنْ خَلْقِكَ، وَ أَنْتَ يَا رَبِّ الَّذِي تَكْشِفُ الضُّرَّ، وَ تُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاكَ، وَ تُنْجِي مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ، فَاكْشِفْ الضُّرَّ عَنْ وَلِيِّكَ، وَ اجْعَلْهُ خَلِيفَةً فِي أَرْضِكَ كَما ضَمِنْتَ لَهُ . اَللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلْنِي مِنْ خُصَماءِ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، وَ لَا تَجْعَلْنِي مِنْ أَعْداءِ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، وَ لَا تَجَعَلْنِي مِنْ أَهْلِ الْحَنَقِ وَ الْغَيْظِ عَلَىٰ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، فَإِنِّي أَعُوذُبِكَ مِنْ ذٰلِكَ فَأَعِذْنِي، وَ أَسْتَجِيرُ بِكَ فَأَجِرْنِي . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنِي بِهِمْ فائِزاً عِنْدَكَ، فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ، آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
هشتم: در آداب زیارت به نیابت است . بدانکه ثواب زیارت
ص: 1436
هر یک از رسول خدا، و ائمه هدی (عَلَيهِم السَّلَامُ) را می توان هدیه به روح مقدّس هر یک از آنان نمود، و همچنین به روح هر یک از مؤمنان می توان هدیه کرد، و نیز می توان به نیابت از ایشان زیارت نمود، چنان که به سند معتبر نقل شده: داود صرمی به حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرضه داشت: من پدر شما را زیارت کردم، و ثوابش را برای شما قرار دادم . فرمود: برای تو از جانب خدا، پاداش و ثواب بزرگی است، و از جانب ما ستایش و ثنا . و در حدیث دیگری وارد شده: حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) شخصی را به حایر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرستاد که برای حضرت زیارت و دعا کند . هم به سند معتبر از حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون به زیارت مرقد منوّر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بروی و از اعمال زیارت فارغ شوی، دو رکعت نماز بخوان، و نزد سر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بایست و بگو: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا نَبِيَّ اللّٰه مِنْ أَبِي وَ أُمِّي وَ زَوْجَتِي، وَ وَلَدِي وَ حامَّتِي، وَ مِنْ جَمِيعِ أَهْلِ بَلَدِ،ي حُرِّهِمْ وَ عَبْدِهِمْ، وَ أَبْيَضِهِمْ وَ أَسْوَدِهِمْ . (1) پس به هرکس از شهر خود بگویی که من به نیابت از تو، به پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) سلام دادم، راستگو خواهی بود .
ص: 1437
و در بعضی از روایات وارد شده: از بعضی از ائمه طاهرین پرسیدند: از مردی که دو رکعت نماز بجا می آورد، یا یک روز روزه می دارد، یا حجّ و عمره بجا می آورد، یا رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) یا یکی از ائمه طاهرین (عَلَيهِم السَّلَامُ) را زیارت می کند، و ثواب آن را برای پدر و مادر خود، یا برادر مؤمن خود هدیه می کند، آیا برای او ثوابی هست؟ فرمود: ثواب آن عمل به آن شخص می رسد، بدون اینکه از ثواب نایب چیزی کم شود . شیخ طوسی قدّس سره در کتاب تهذیب فرموده: کسی که با گرفتن اجرت، به نیابت برادر مومن به زیارت می رود، چون از غسل فارغ شود، [و موافق بعضی از نسخه ها: از عمل زیارت فارغ گردد] بگوید: اَللّٰهُمَّ مَا أَصابَنِي مِنْ تَعَبٍ أَوْ نَصَبٍ، أَوْ شَعَثٍ أَوْ لُغُوبٍ، فَأْجُرْ فُلانَ ابْنَ فُلانٍ فِيهِ وَ أْجُرْنِي فِي قَضائِي عَنْهُ . (1) پس چون زیارت کند در آخر زیارت بگوید:اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يَا مَوْلايَ عَنْ فُلانِ ابْنِ فُلانٍ، أَتَيْتُكَ زائِراً عَنْهُ فَاشْفَعْ لَهُ عِنْدَ رَبِّكَ . (2)
پس هر دعا را که خواهد برای او بنماید، و نیز فرموده:
ص: 1438
چون کسی بخواهد، به نیابت دیگری زیارت کند بگوید:
اَللّٰهُمَّ إِنَّ فُلانَ ابْنَ فُلانٍ، أَوْفَدَنِي إِلىٰ مَوالِيهِ وَ مَوالِيَّ، لِأَزُورَ عَنْهُ، رَجاءً لِجَزِيلِ الثَّوابِ، وَ فِراراً مِنْ سُوءِ الْحِسابِ، اَللّٰهُمَّ إِنَّهُ يَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِأَوْلِيائِهِ الدَّالِّينَ عَلَيْكَ، فِي غُفْرانِكَ ذُنُوبَهُ وَ حَطِّ سَيِّئاتِهِ، وَ يَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِهِمْ (بِاَولِیائِكَ) عِنْدَ مَشْهَدِ إِمامِهِ، صَلَواتُ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ، اَللّٰهُمَّ فَتَقَبَّلْ مِنْهُ، وَ اقْبَلْ شَفاعَةَ أَوْلِيائِهِ، صَلَواتُ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ فِيهِ . اَللّٰهُمَّ جازِهِ عَلَىٰ حُسْنِ نِيَّتِهِ، وَ صَحِيحِ عَقِيدَتِهِ، وَ صِحَّةِ مُوالاتِهِ، أَحْسَنَ مَا جازَيْتَ أَحَداً مِنْ عَبِيدِكَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ أَدِمْ لَهُ مَا خَوَّلْتَهُ، وَ اسْتَعْمِلْهُ صالِحاً فِيما آتَيْتَهُ، وَ لَا تَجْعَلْنِي آخِرَ وافِدٍ لَهُ يُوفِدُهُ . اَللّٰهُمَّ أَعْتِقْ رَقَبَتَهُ مِنَ النَّارِ، وَ أَوْسِعْ عَلَيْهِ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ الطَّيِّبِ، وَ اجْعَلْهُ مِنْ رُفَقاءِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بارِكْ لَهُ فِي وُلْدِهِ وَ مالِهِ وَ أَهْلِهِ، وَ ما مَلَكَتْ يَمِينُهُ ؛ اللّهمَّ صَلِّ عَلَىٰ (1)
ص: 1439
مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ حُلْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ مَعاصِيكَ، حَتَّىٰ لَايَعْصِيَكَ، وَ أَعِنْهُ عَلَىٰ طاعَتِكَ وَ طاعَةِ أَوْلِيائِكَ، حَتَّىٰ لَاتَفْقِدَهُ حَيْثُ أَمَرْتَهُ، وَ لَا تَراهُ حَيْثُ نَهَيْتَهُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لَهُ وَ ارْحَمْهُ وَ اعْفُ عَنْهُ، وَ عَنْ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَعِذْهُ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ، وَ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ، وَ سُوءِ الْمُنْقَلَبِ، وَ مِنْ ظُلْمَةِ الْقَبْرِ وَ وَحْشَتِهِ، وَ مِنْ مَوَاقِفِ الْخِزْیِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ. اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْ جَائِزَتَهُ فِی مَوْقِفِی هَذَا غُفْرَانَکَ، (1) وَ تُحْفَتَهُ فِي مَقامِي هٰذَا عِنْدَ إِمامِي، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ، أَنْ تُقِيلَ عَثْرَتَهُ، وَ تَقْبَلَ مَعْذِرَتَهُ، وَ تَتَجاوَزَ عَنْ خَطِيئَتِهِ، وَ تَجْعَلَ التَّقْوَىٰ زادَهُ، وَ مَا عِنْدَكَ خَيْراً لَهُ فِي مَعادِهِ، وَ تَحْشُرَهُ فِي زُمْرَةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ تَغْفِرَ لَهُ وَ لِوالِدَيْهِ، (2)
ص: 1440
فَإِنَّكَ خَيْرُ مَرْغُوبٍ إِلَيْهِ، وَ أَكْرَمُ مَسْؤُولٍ اعْتَمَدَ الْعِبادُ عَلَيْهِ . اَللّٰهُمَّ وَ لِكُلِّ مُوفِدٍ جائِزَةٌ، وَ لِكُلِّ زائِرٍ كَرامَةٌ، فَاجْعَلْ جائِزَتَهُ فِي مَوْقِفِي هٰذَا غُفْرانَكَ، وَ الْجَنَّةَ لَهُ وَ لِجَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ . اَللّٰهُمَّ وَ أَنَا عَبْدُكَ الْخاطِئُ الْمُذْنِبُ، الْمُقِرُّ بِذُنُوبِهِ، فَأَسْأَلُكَ يَا اللّٰهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، أَنْ لَاتَحْرِمَنِي بَعْدَ ذٰلِكَ الْأَجْرَ وَ الثَّوابَ، مِنْ فَضْلِ عَطائِكَ، وَ كَرَمِ تَفَضُّلِكَ . (1)
آنگاه نزد ضریح مقدّس رفته و دستها را رو به قبله به سوی آسمان بردارد و بگوید: يَا مَوْلايَ، يَا إِمامِي، عَبْدُكَ فُلانُ ابْنُ فُلان،ٍ أَوْفَدَنِي زائِراً لِمَشْهَدِكَ، يَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰه عَزَّوَجَلَّ بِذَلِكَ، وَ إِلَىٰ رَسُولِهِ وَ إِلَيْكَ، يَرْجُو بِذٰلِكَ فَكاكَ رَقَبَتِهِ مِنَ النَّارِ مِنَ الْعُقُوبَةِ، فَاغْفِرْ لَهُ وَ لِجَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ الْحَلِيمُ الْكَرِيمُ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ، (2)
ص: 1441
أَسْأَلُكَ أَنْ تُصِلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ تَسْتَجِيبَ لِي فِيهِ، وَ فِي جَمِيعِ إِخْوانِي وَ أَخَوَاتِي، وَ وَلَدِي وَ أَهْلِي، بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
ص: 1442
بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحيمِ
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي سَمَكَ السَّمَاءَ، وَ نَدَبَ عِبَادَهُ إِلَى الدُّعاءِ، وَ الصَّلاةُ وَ اَلسَّلامُ عَلَیٰ مَنْ قَدَّمَهُ فِي الْاصْطِفَاءِ، مُحَمَّدٍ خاتَمِ الْأَنْبِيَاءِ وَ عَلَىٰ آلِهِ الطَّاهِرِينَ مَصابِيحِ الدُّجىٰ، سِيَّما عَلَىٰ قَائِمِهِمْ خاتَمِ الْأَوْصِياءِ . (1)
و بعد چنین گوید: این گنهکار روسیاه و مقصّر درگاه اِله، عبّاس بن محمّد رضا القمى که این مجموعه اى است مشتمل بر مختصرى از اعمال شبانه روز و ذکر بعضى از نمازها که در روایات آمده و پاره اى از عوذات و احراز [دعاهایى که براى پناه جستن از خطرات خوانده مى شود] و اذکار و دعاهاى کوتاه و خواصّ بعضى از سوره ها و آیات و چکیده اى از آداب اموات، آن ها را جمع کردم تا
ص: 1443
به «مفاتیح» ضمیمه شود و این کتاب شریف از هر جهت کامل و نفعش تمامتر شود، آن را نامیدم به «الباقیات الصالحات فی الأدعیه والصلوات المندوبات»، (1)
قال اللّٰه تعالى: «وَ الْبٰاقِيٰاتُ الصّٰالِحٰاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوٰاباً وَ خَيْرٌ أَمَلاً».(2)
و آن را بر شش باب و یک خاتمه مرتّب ساختم:
باب اوّل: در بیان مختصرى از اعمال شب و روز .
باب دوم: در ذکر بعضى از نمازهاى مستحبّ .
باب سوم: در بیان دعاها و عوذات مربوط به دردها و بیمارىها و نقص و ناراحتى اعضاى بدن و تب و غیره .
باب چهارم: در بیان دعاهایى که از کتاب شریف کافى انتخاب شده .
باب پنجم: در ذکر بعضى از اَحراز [جمع حرز به معناى دعاى نگاهداشت و پرهیز] و دعاهاى کوتاه که از کتاب «مُهَج الدّعوات» و کتاب «مجتنى» گرفته شده .
باب ششم: در ذکر خواصّ بعضى از سورهها و آیات و ذکر
ص: 1444
برخى از دعاها و مطالب متفرّقه .
خاتمه: در مختصر و مجملى از احکام اموات .
رجاى واثق و امید صادق که برادران مؤمن و شیعیان حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) این گنهکار عاصى را از دعا و طلب مغفرت در حال حیات و پس از ممات فراموش نفرمایند
بدانکه از جمله اوقات شریف بین الطلوعین [زمان بین طلوع فجر صادق و طلوع خورشید] است، و اخبار بسیاری از اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) در فضیلت این وقت، و تشویق بر عبادت، و ذکر و تسبیح در آن وارد شده، و در برخی اخبار، از این وقت تعبیر به ساعت غفلت شده، چنان که از حضرت محَمد باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: ابلیس رانده شده لشکرهای خویش را، در دو وقت پراکنده می سازد: وقت غروب آفتاب، و زمان طلوع آن، پس در این دو ساعت، خدا را بسیار یاد کنید، و از شرّ ابلیس و لشکرش، به خدا پناه بجویید، و در این دو ساعت کودکان خود را به پناه خدا درآورید، زیرا آن دو
ص: 1445
ساعت، ساعت غفلت است و بدانکه خواب در این دو وقت مکروه است . از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: خواب در وقت صبح خوابی است شوم و مانع روزی است، و رنگ رخسار را زرد و دگرگون می کند، و به درستی که حق تعالی روزی ها را در مابین طلوع فجر، تا طلوع آفتاب قسمت می کند، بنابراین از خوابیدن در این وقت بپرهیزید شیخ طوسی این دعا را در کتاب «مصباح» نقل کرده است که در وقت طلوع فجر صادق خوانده شود .
اَللّٰهُمَّ أَنْتَ صاحِبُنا، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَفْضِلْ عَلَيْنا، اَللّٰهُمَّ بِنِعْمَتِكَ تَتِمُّ الصَّالِحاتُ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَتْمِمْها عَلَيْنا، عائِذاً بِاللّٰهِ مِنَ النَّارِ، عائِذاً بِاللّٰهِ مِنَ النَّارِ، عائِذاً بِاللّٰهِ مِنَ النَّارِ . (1) سپس می گویی :يَا فالِقَهُ مِنْ حَيْثُ لَاأَرىٰ، وَ مُخْرِجَهُ مِنْ حَيْثُ أَرىٰ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ أَوَّلَ يَوْمِنا هٰذَا صَلاحاً، وَ أَوْسَطَهُ فَلاحاً، وَ آخِرَهُ نَجاحاً . (2) آنگاه ده مرتبه: می گویی : اللّهمَّ إِنِّي أُشْهِدُكَ أَنَّهُ مَا أَصْبَحَ بِي مِنْ نِعْمَةٍ (3)
ص: 1446
أَوْ عافِيَةٍ فِي دِينٍ أَوْ دُنْيا، فَمِنْكَ وَحْدَكَ، لَاشَرِيكَ لَكَ، لَكَ الْحَمْدُ، وَ لَكَ الشُّكْرُ بِها عَلَيَّ، حَتَّىٰ تَرْضَىٰ وَ بَعْدَ الرِّضا . (1) و ذکرهای وارد بر این وقت، غیر از آنچه ذکر شد بسیار است، و بهترین آن ها ذکر«سُبْحانَ اللّه وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا اِلهَ اِلا اللّه وَ اللّه اَکْبَرُ » (2) است که از آن به «باقیات صالحات» تعبیر ده و نیز خواندن این دعاست: لا اِلهَ اِلا اللّه وَحْدَهُ، لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، یُحْیی وَ یُمیتُ وَ یُمیتُ وَ یُحیی وَ هُوَ حَیُّ لا یَمُوتُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ ؛ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ . (3)
چون ندای اذان صبح را شنیدی می گویی: اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِإِقْبالِ نَهارِكَ، وَ إِدْبارِ لَيْلِكَ، وَ حُضُورِ صَلَواتِكَ وَ أَصْواتِ دُعاتِكَ، وَ تَسْبِيحِ مَلائِكَتِكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَتُوبَ عَلَيَّ؛ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ . (4)
چون خواستی به نماز رو کنی، ولی به رفتن به بیت الخلاء
ص: 1447
نیازمندی، پس به آن ابتدا کن، و آداب آن بسیار است، و پاره ای از آن به طور اختصار این است که پای چپ را وقت وارد شدن مقدّم بداری و بگویی:
بِسْمِ اللّٰه وَ بِاللّٰهِ، أَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الرِّجْسِ النَّجِسِ، الْخَبِيثِ الْمُخْبِثِ، الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ . (1)
چون لباس به یک سو قرار دادی به نام خدا می گویی، و واجب در این حال، بلکه در تمام حالات، پوشاندن عورت از بیننده محترم است . و در این حال به طرف قبله، و پشت به قبله نشستن حرام می باشد، و مستحبّ است در حال قضای حاجت بگویی: اللّهمَّ أَطْعِمْنِي طَيِّباً فِي عافِيَةٍ، وَ أَخْرِجْهُ مِنِّي خَبِيثاً فِي عافِيَةٍ . (2) و زمانی که بر آنچه از تو دفع شد . نگاهت افتاد بگو:اللّهمَّ ارْزُقْنِي الْحَلالَ، وَ جَنِّبْنِي الْحَرَامَ . (3) چون خواستی از بول تطهیر کنی، اول استبراء می نمایی، سپس دعای رؤیت آب را می خوانی: اَلْحَمْدُ للّه
ص: 1448
الَّذِي جَعَلَ الْماءَ طَهُوراً وَ لَمْ يَجْعَلْهُ نَجِساً . (1) و در وقت طهارت از بول می گویی
اللّهمَّ حَصِّنْ فَرْجِي وَ أَعِفَّهُ، وَ اسْتُرْ عَوْرَتِي، وَ حَرِّمْنِي عَلَى النَّارِ . (2) و چون از جای خود برخاستی، دست راست را بر شکم خود می کشی و می گویی: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي أَماطَ عَنِّي الْأَذىٰ، وَ هَنَّأَنِي طَعامِي وَ شَرابِي، وَ عافانِي مِنَ الْبَلْوىٰ . (3) آن گاه با مقدّم نمودن پای راست بر پای چپ از انجا بیرون می آیی، و این دعا را می خوانی: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي عَرَّفَنِي لَذَّتَهُ، وَ أَخْرَجَ عَنِّي أَذاهُ؛ يَا لَها نِعْمَةً، يَا لَها نِعْمَةً، يَا لَها نِعْمَةً، لَايَقْدِرُ الْقادِرُونَ قَدْرَهَا . (4)
چون خواستی وضو بگیری، با مسواک آغاز کن، که دهان را پاکیزه، و بلغم را برطرف، و نیروی حافظه را زیاد می کند، و موجب فزونی حسنات و خشنودی حق تعالی است، و دو رکعت نماز با مسواک، بهتر از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک است، و اگر مسواک نباشد . انگشت نیز کفایت می کند .
و سزاوار است وقت وضو گرفتن به طرف قبله
ص: 1449
بنشینی، و ظرف آب را در جانب راست خود گذاری، و چون نگاهت به آب افتاد، این دعا را بخوانی:
اَلْحَمْدُ للّه الَّذِي جَعَلَ الْماءَ طَهُوراً وَ لَمْ يَجْعَلْهُ نَجِساً . (1) پس دست خود را پیش از آن که داخل ظرف آب کنی می شویی، و به هنگام وارد کردن دست در ظرف آب می گویی: بِسْمِ اللّٰه وَ بِاللّٰهِ، اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ، وَ اجْعَلْنِي مِنَ الْمُتَطَهِّرِينَ . . (2) پس سه بار به سه کف آب، مضمضه [آب در دهان گرداندن] می کنی و می گویی: اللّهمَّ لَقِّنِي حُجَّتِي يَوْمَ أَلْقاكَ، وَ أَطْلِقْ لِسانِي بِذِكْراكَ . (3) پس سه بار استنشاق می کنی و می گویی: اللّهمَّ لَاتُحَرِّمْ عَلَيَّ رِيحَ الْجَنَّةِ، وَ اجْعَلْنِي مِمَّنْ يَشَمُّ رِيحَهَا وَ رَوْحَهَا وَ طِيبَها . (4) و در آغاز شستن صورت می گویی: اللّهمَّ بَيِّضْ وَجْهِي يَوْمَ تَسْوَدُّ الْوُجُوهُ، وَ لَا تُسَوِّدْ وَجْهِي يَوْمَ تَبْيَضُّ الْوُجُوهُ . (5)
ص: 1450
و به هنگام شستن دست راست می گویی: اللّهمَّ أَعْطِنِي كِتَابِي بِيَمِينِي، وَ الْخُلْدَ فِي الْجِنانِ بِيَسارِي، وَ حاسِبْنِي حِساباً يَسِيراً . (1) و به وقت شستن دست چپ می گویی: اللّهمَّ لَا تُعْطِنِي كِتَابِي بِشِمَالِي، وَ لَا مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِ،ي وَ لَا تَجْعَلْها مَغْلُولَةً إِلَىٰ عُنُقِي، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ مُقَطَّعَاتِ النِّيرانِ . (2) پس با رطوبت دست راست جلوی سر را مسح کن، و در آن حال بگو:اللّهمَّ غغَشِّنِي رَحْمَتَكَ وَ بَرَكاتِكَ . (3) آنگاه پاهای خود را مسح کن، و هنگام مسح بگو: اللّهمَّ ثَبِّتْنِي عَلَى الصِّراطِ يَوْمَ تَزِلُّ الْأَقْدَامُ، وَ اجْعَلْ سَعْيِي فِيما يُرْضِيكَ عَنِّي يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ . (4) چون از وضو فارغ شدی بگو: اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ تَمَامَ الْوُضُوءِ، وَ تَمَامَ الصَّلاةِ، وَ تَمامَ رِضْوَانِكَ وَ الْجَنَّةَ . (5) و بگو: اَلْحَمْدُ للّه رَبِّ الْعالَمینَ (6) و سوره «قَدر» را سه مرتبه می خوانی، آنگاه پس از فراغت از وضو، بوی خوش استعمال می کنی،
ص: 1451
و با حالت آرامش و وقار به جانب مسجد روانه می شوی، و به وقت بیرون رفتن از خانه به قصد مسجد می گویی: بِسْمِ اللّٰه اَلَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ، وَ الَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَ يَسْقِينِ، وَ إِذٰا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ، وَ الَّذِي يُمِيتُنِي ثُمَّ يُحْيِينِ، وَ الَّذِي أَطْمَعُ أَنْ يَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي يَوْمَ الدِّينِ، رَبِّ هَبْ لِي حُكْماً وَ أَلْحِقْنِي بِالصّٰالِحِينَ، وَ اجْعَلْ لِي لِسٰانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِيمِ، وَ اغْفِرْ لِأَبِي . (1) چون خواستی وارد مسجد شوی، ابتدا کف کفش خود را ملاحظه کن که آلودگی همراه آن نباشد بعد پای راست را مقدّم بدار، آنگاه این دعا را بخوان: بِسْمِ اللّٰهِ، وَ بِاللّٰهِ، وَ مِنَ اللّٰهِ، وَ إِلَى اللّٰهُ، وَ خَيْرُ الْأَسْماءِ كُلِّها لِلّٰهِ، تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّٰهِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْتَحْ لِي أَبْوابَ رَحْمَتِكَ وَ تَوْبَتِكَ، وَ أَغْلِقْ عَنِّي أَبْوابَ مَعْصِيَتِكَ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ (2)
ص: 1452
زُوَّارِكَ، وَ عُمَّارِ مَساجِدِكَ، وَ مِمَّنْ يُناجِيكَ فِي اللَّيْلِ وَ النَّهارِ، وَ مِنَ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ، وَ ادْحَرْ عَنِّي الشَّيْطانَ الرَّجِيمَ، وَ جُنُودَ إِبْلِيسَ أَجْمَعِينَ . (1)
و چون اراده کردی نماز بخوانی بگو: اَللّٰهُمَّ إِنِّي أُقَدِّمُ إِلَيْكَ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، بَيْنَ يَدَيْ حاجَتِي، وَ أَتَوَجَّهُ بِهِ إِلَيْكَ، فَاجْعَلْنِي بِهِ وَجْيهاً عِنْدَكَ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ، وَ اجْعَلْ صَلاتِي بِهِ مَقْبُولَةً، وَ ذَنْبِي بِهِ مَغْفُوراً، وَ دُعائِي بِهِ مُسْتَجاباً إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ . (2) پس برای نماز، اذان و اقامه می گویی، و بین اذان و اقامه با یک سجده، یا نشستن فاصله می اندازی، و این دعا را می خوانی:اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ قَلْبِي بَارّاً، وَ عَيْشِي قَارّاً، وَ رِزْقِي دَارّاً، وَ اجْعَلْ لِي عِنْدَ قَبْرِ رَسُولِكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، مُسْتَقَرّاً وَ قَرَاراً . (3) و آنچه خواهی دعا می کنی، و حاجتت را از حق تعالی درخواست می کنی، زیرا دعا بین اذان و اقامه
ص: 1453
ردّ نمی شود، و پس از گفتن اقامه می خوانی: إِلَيْكَ تَوَجَّهْتُ، وَ مَرْضَاتَكَ طَلَبْتُ، وَ ثَوابَكَ ابْتَغَيْتُ، وَ بِكَ آمَنْتُ، وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْتَحْ مَسَامِعَ قَلْبِي لِذِكْرِكَ، وَ ثَبِّتْنِي عَلَىٰ دِينِكَ وَ دِينِ نَبِيِّكَ، وَ لَا تُزِغْ قَلْبِي بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنِي، وَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً، إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ . (1)
آنگاه برای نماز آماده می شوی، و قلب خود را حاضر می کنی، و خواری شأن خود، و عظمت و جلال مولایت را، که در مقام مناجات با او برآمده ای ملاحظه می کنی، و چنان باش که گویا او را می بینی، و حیا کن، از اینکه با او سخن گویی، و دلت متوجه جانب دیگر باشد! پس با وقار و خشوع می ایستی، در حالتی که دستهایت را بر رانهای خود، برابر سر زانو گذاشته باشی، و بین قدمهایت را، به اندازه سه انگشت، یا یک وجب باز کرده، گشادگی قرار می دهی، و نگاهت را به موضع سجده می اندازی، سپس قُربَةً اِلَی اللّه نیّت نماز واجب صبح کن، و تکبیرة الاحرام بگو . و مستحبّ است پیش از
ص: 1454
تکبیرة الاِحرام نماز، شش تکبیر بر آن اضافه کنی، و هر تکبیری دستها را تا مقابل نرمی گوش بلند کنی، درحالی که کف دستها به طرف قبله و انگشتها، غیر از انگشت بزرگ، به هم چسبیده باشد، و بخوانی دعاهای تکبیرات را، به این صورت، که پس از تکبیر سوم بگویی:
اللّهمَّ أَنْتَ الْمَلِكُ الْحَقُّ الْمُبينُ ؛ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، سُبْحانَكَ ؛ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي ذَنْبِي إِنَّهُ لَايَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا أَنْتَ . (1) و پس از تکبیر پنجم می گویی: لَبَّيْكَ وَ سَعْدَيْكَ، وَ الْخَيْرُ فِي يَدَيْكَ، وَ الشَّرُّ لَيْسَ إِلَيْكَ، وَ الْمَهْدِيُّ مَنْ هَدَيْتَ، عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدَيْكَ، ذَلِيلٌ بَيْنَ يَدَيْكَ، مِنْكَ وَ بِكَ وَ لَكَ وَ إِلَيْكَ، لَامَلْجَأَ وَ لَا مَنْجَىٰ وَ لَا مَفَرَّ مِنْكَ إِلّا إِلَيْكَ، سُبْحانَكَ وَ حَنانَيْكَ، تَبَارَكْتَ وَ تَعَالَيْتَ؛ سُبْحانَكَ رَبَّ الْبَيْتِ الْحَرامِ . (2) و پس از تکبیر هفتم می گویی: وجَّهْتُ وَجْهِي لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ، عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ، حَنِيفاً مُسْلِماً، (3)
ص: 1455
وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ، إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي، وَ مَحْيَايَ وَ مَمَاتِي، لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ ؛ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ بِذَلِكَ أُمِرْتُ، وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ . (1)
چون بخواهی قرائت را شروع کنی، استعاذه أَعُوذُ بِاللّه مِنَ اٌلشَیطَانِ الرَّجِیمِ را آهسته بگو، آنگاه سوره «حَمد» را، با آداب تمام و حضور قلب و تفکّر در معانی ان بخوان، و پس از تمام شدن سوره «حَمد» به اندازه یک نفس ساکت شو، و بعد از آن سوره های دیگر از قرآن را بخوان، و خوب است که سوره هایی مانند عَمَّ و هَل اَتی و لا اُقسِمُ باشد، پس از آن به اندازه یک نفس ساکت می ایستی، و سپس دستها را برای تکبیر، به طریقی که پیش از این ذکر شد بلند می کنی، بعد از آن به رکوع برو، و دست راست را سر زانوی راست می گذاری، پیش از آن که دست چپ را بر زانوی چپ بگذاری، و انگشتان دو دست را باز کرده، و از زانوهای خود پر می کنی، و کمر را خم کرده، و گردن را کشیده، مساوی با کمر قرار می دهی، و نگاه خویش را بین قدمها انداخته و بگو:سُبْحانَ رَبِّی الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ ؛ (2) و سزاوار است این ذکر را هفت
ص: 1456
یا پنج یا سه مرتبه بگویی، و پیش از گفتن ذکر این دعا را بخوانی: اَللّٰهُمَّ لَكَ رَكَعْتُ، وَ لَكَ أَسْلَمْتُ، وَ بِكَ آمَنْتُ، وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ، وَ أَنْتَ رَبِّي، خَشَعَ لَكَ سَمْعِي وَ بَصَرِي، وَ شَعْرِي وَ بَشَرِي، وَ لَحْمِي وَ دَمِي، وَ مُخِّي وَ عَصَبِي وَ عِظَامِي، وَمَا أَقَلَّتْهُ قَدَمَايَ غَيْرَ مُسْتَنْكِفٍ، وَ لَا مُسْتَكْبِرٍ وَ لَا مُسْتَحْسِرٍ . (1) آنگاه از رکوع برخیز و بایست، و در این حال بگو: سَمِعَ اللّه لِمَن حَمِدَهُ [خدا هرکس را که حَمدش کند شنواست] بعد تکبیر بگو، و با نهایت خضوع و خشوع به سجده برو، در حال سجده کف دستها را پهن کرده، جلوتر از زانوها بر زمین بگذار، و بر تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) سجده کن، و ذکر سجود را بگو، و بهتر آن است که ذکر سجود را، هفت یا پنج یا سه بار بگویی، و پیش از گفتن ذکر، این دعا را بخوان: اَللّٰهُمَّ لَكَ سَجَدْتُ، وَ بِكَ آمَنْتُ، وَ لَكَ أَسْلَمْتُ، وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ، وَ أَنْتَ رَبِّي سَجَدَ وَجْهِي لِلَّذِي خَلَقَهُ، وَ شَقَّ سَمْعَهُ (2)
ص: 1457
وَبَصَرَهُ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ تَبارَكَ اللّٰهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ . (1) پس ذکر را بگو، و سر از سجده بردار و بنشین، و مستحبّ است تکبیر بگویی و روی کفل خود بنشینی و بگویی:
اَسْتَغْفِرُ اللّه رَبّی وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ و نیز بگوئی : اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِي، وَ ارْحَمْنِي، وَ اجْبُرْنِي، وَ ادْفَعْ عَنِّي وَ عافِنِي، إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ، تَبَارَكَ اللّٰهُ رَبُّ الْعالَمِينَ . (2) آنگاه تکبیر می گویی و به سجده دوم می روی و انجام می دهی آنچه را که در سجده اول انجام دادی، سپس سر از سجده برداشته و جلسه [نشستن] استراحت را بجا می آوری، و برای رکعت دوم بر می خیزی، و در حال برخاستن می گویی: بِحَولِ اللّه وَ قُوَّتِهِ اَقُومُ وَ اَقْعُدُ [به نیرو و جنبش خدا برخیزم و بنشینم] چون به حالت آرامش قرار گرفتی حَمد و سوره بخوان، و بهتر آن است که سوره تَوحید را بخوانی، و پس از پایان آن، سه مرتبه گفتن: كَذَلِكَ اللّه رَبّى مستحبّ است، بعد تکبیر گفته، دستها را برای قنوت، تا برابر صورت بلند می کنی، و باطن دستها را به سوی آسمان قرار می دهی، و غیر از
ص: 1458
انگشت بزرگ سایر انگشتان، را به هم می چسبانی و خوب است برای قنوت خواندن کلمات فرج را برگزینی و پس از آن بگویی:
اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لَنا، وَ ارْحَمْنَا، وَ عافِنا، وَ اعْفُ عَنَّا فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ ؛ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1) آنگاه می گویی: اللّهمَّ مَنْ كانَ أَصْبَحَ وَ لَهُ ثِقَةٌ أَوْ رَجاءٌ غَيْرُكَ، فَأَنْتَ ثِقَتِي وَ رَجائِي يَا أَجْوَدَ مَنْ سُئِلَ، وَ يَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْحَمْ ضَعْفِي وَ مَسْكَنَتِي، وَ قِلَّةَ حِيلَتِي، وَ امْنُنْ عَلَيَّ بِالْجَنَّةِ طَوْلاً مِنْكَ، وَ فُكَّ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ، وَ عافِنِي فِي نَفْسِي، وَ فِي جَمِيعِ أُمُورِي بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
و طول دادن قنوت سزاوار است، و دعاهایی که در قنوت خوانده می شود بسیار است، آنگاه تکبیر می گویی و رکوع و سجود را به همان صورتی که ذکر شد به جا می آوری و پس از اتمام دو سجده، برای تشهّد و سلام بنشین، و مستحبّ است که روی کفل خود بنشینی، و پیش از تشهّد
ص: 1459
بگویی: بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه، وَ الاَسْمآءُ الْحُسْنیٰ کُلُّها للّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ خَیْرُ الاَسْمآءِ للّه ؛ اَشْهَدُ اَنْ لا اِلْهَ اِلا اللّه . (1) تا آخر تشهّد .
و چون از نماز فارغ شدی، شروع به خواندن تعقیب کن که تأکید و امر بسیار بر آن شده، و حق تعالی فرموده:
«فَاِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ اِلی رَبِّکَ فَارْغَبْ» (2)
در تفسیر این آیه روایت شده: چون از نماز فارغ شوی، خود را در دعا به زحمت انداز، و به سوی پروردگار خود میل کن، و حاجات خود را از او بطلب، و امیدت را از غیر او قطع کن . و از حضرت امیر المؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هر کدام از شما که از نماز فارغ شد، باید دستها را به سوی آسمان بلند کند، و خود را در دعا به سختی اندازد . از روایات استفاده می شود، که تعقیب زیاد کننده روزی است، و مؤمن در نماز است، و ثواب نماز را دارد تا گاهی که مشغول به ذکر حق تعالی است، و خواندن دعا پس از نماز واجب، بهتر از خواندن نماز مستحبّ است . علاّمه مجلسی (رَحمهُ اللّه) فرموده: از کلمه «تعقیب» ظاهر می شود، که قرآن و دعا و ذکر وقتی متصّل به نماز است، عرفا تعقیب می باشد، ولی
ص: 1460
بهتر آن است که با وضو، و در حال نشستن رو به قبله باشد، و افضل در وقت خواندن تعقیب نشستن بر طریق تشهّد [یعنی متورکّا و بروی کَفَل] است، و در اثنای تعقیب به ویژه در تعقیب نماز شام سخن نگوید، و بعضی گفته اند: تمام شرایط نماز را در تعقیب رعایت کنند، و ظاهر آن است که پس از نماز، به هر حالی که مشغول قرآن و ذکر و دعا باشد، ثوابی برای آن مقرّر است هر چند در حال راه رفتن انجام گیرد . مؤلف گوید: برای دین و دنیا، دعاهای بسیار، از ائمه اطهار (عَلَيهِم السَّلَامُ) در تعقیب نمازها وارد شده، و چون اشرف عبادات بدنی نماز است، و تعقیبات روایت شده را، در تکمیل نمازها دخالتی بس عظیم است، و همچنین موجب بالا رفتن درجات، و فرو ریختن گناهان، و حصول خواسته ها، و حاجات می شود، به خاطر این دعاگو رسید، که قسمتی از آن ها را در این رساله ذکر نمایم، و اکثر آن را از کتاب «بحار» و «مقباس» علاّمه مجلسی عطّر اللّه مرقده الشریف نقل می کنم، پس می گویم: تعقیبات بر دو قسم است: تعقیبات مشترک، و تعقیبات مختصّ .
اما مشترک: تعقیباتی است که پس از هر نماز خوانده می شود، و بسیار است، و ما در اینجا به چند قسمت از آن
ص: 1461
اکتفا می کنیم .
اوّل: تسبیح حضرت فاطمه زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) است، و احادیث در فضیلت آن بیش از حدّ و خارج از شماره است، از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده است: ما کودکان خود را به تسبیح حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) امر می کنیم، چنان که ایشان را به نماز دستور می دهیم، بنابراین آن را ترک مکن، که هرکه بر آن مداومت کند، شقّی و بدبخت نمی شود . در روایات معتبر وارد شده: ذکر کثیری که خدا، در قرآن به آن امر فرموده، تسبیح حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) است، و هرکه بعد از هر نماز، مداومت بر آن داشته باشد، خدا را بسیار یاد کرده، و به آیه «اُذکُرُوا اللّه ذِکراً کَثیرًا» عمل کرده است . به سند معتبر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هر که تسبیح فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بگوید، و بعد از آن استغفار کند، خدا او را بیامرزد، و آن را بر زبان صد است، و در میزان عمل هزار، و شیطان را دور می کند، و خدا را خشنود می نماید . به سندهای صحیح از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه تسبیح فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) را پس از هر نماز بگوید، پیش از آن که پاها را از حالت نماز بگرداند، آمرزیده شود، و برایش بهشت واجب می شود . و در حدیث معتبر دیگری فرمود: پس از هر نماز، تسبیح فاطمه را خواندن، نزد من بهتر است از
ص: 1462
آن که در هر روز هزار رکعت نماز بخوانند . در روایت معتبری از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: به چیزی از تسبیح و تمجید، عبادت الهی انجام نشده که بهتر از تسبیح فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) باشد، و اگر چیزی از آن بهتر بود، حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آن را به فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) عطا می فرمود . و احادیث در فضل آن، زیاده از آن است، که بتوان در این رساله ایرا نمود، و در کیفیّت آن اختلافی در احادیث دیده می شود، و اشهر و اظهر [مشهورتر و محتملتر] آن است، که سی وچهار مرتبه «اللّه أَكْبَرُ» و سی وسه مرتبه «الْحَمْدُ للّه» و سی و سه مرتبه «سُبْحانَ اللّه» بگوید . در بعضی از روایات «سُبْحانَ اللّه» پیش از «الْحَمْدُ للّه» وارد شده، و بعضی از علما به این صورت جمع بین روایات کرده اند، که پس از نماز به طریق اول بخواند، و هنگام خوابیدن به صورت دوم، و ظاهرا انجام دادنش در هر وقت، به طریق اول که مشهور است بهتر است . و مستحبّ است بعد از تمام شدن تسبیح، یک مرتبه «لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه» بگوید، چنان که از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه پس از هر نماز واجب، تسبیح حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بجا آورد، و به دنبال آن یک مرتبه بگوید «لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه» خدا او را بیامرزد،
و بهتر آن است که حساب آن را با تسبیح ساخته از تربت
ص: 1463
حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) نگاه دارد، و نگاه داشتن حساب تمام ذکرها با تسبیح تربت حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) مستحبّ است، و با خود داشتن تربت آن حضرت به طور پیوسته، مستحبّ و نگهدار از بلاها، و باعث ثواب بی انتهاست . نقل شده: حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) در ابتدا رشته ای از پشم تابیده، و بر آن گره ها زده بود، که به آن تسبیح می گفتند، تا حضرت حمزة بن عبد المطلّب (رضی اللّه عنه) شهید شد، پس حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) از تربت قبر آن شهید بزرگوار، خاک برگرفت، و تسبیح ساخت، و به آن خدا را تسبیح می کرد، مردم نیز چنان کردند . چون حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به شهادت رسید، ساختن تسبیح و ذکر گفتن با آن از تربت آن امام مظلوم مستحبّ شد . از حضرت صاحب الامر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه تسبیح تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را در دست داشته باشد، و ذکر را فراموش کند، ثواب ذکر برای او نوشته می شود . از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: تسبیح تربت آن حضرت خود ذکر می کند، بی آنکه آدمی بگوید: و فرمود: یک ذکر، یا استغفار، که با آن گفته می شود، برابر با هفتاد ذکر است، که با چیز دیگری گفته شود، و اگر بدون ذکر بگرداند، به هر دانه هفت تسبیح برای او نوشته می شود، و به
ص: 1464
روایت دیگر، اگر با ذکر بگرداند، به ازای هر دانه چهل حسنه برای او نوشته می شود، و روایت شده: حوریان بهشت، چون فرشته ای را می بینند به زمین می آید، از او درخواست می کنند که تسبیح و تربت حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای ما بیاور . در حدیث صحیح از حضرت موسی بن جعفر علیهما لاسّلام نقل شده: مؤمن می باید خالی از پنج چیز نباشد: مسواک، شانه، سجّاده ای که بر روی آن نماز بجا آورد، و تسبیحی که در آن سی وچهار دانه باشد، و انگشتر عقیق . و ظاهر آن است که تسبیح خام و پخته هر دو خوب است، و خام بهتر است . از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: هرکه با تسبیح تربت قبر امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) یک تسبیح بگوید، حق تعالی برای او چهارصد حسنه بنویسد، و چهارصد گناه از او محو کند، و چهارصد حاجت او را برآورد، و چهارصد درجه برای او بالا برد . و نیز روایت شده: مستحب است رشته تسبیح کبود باشد به رنگ آسمان، و از بعضی روایات استفاده می شود، که اگر زنان عدد ذکر را به انگشتان خود بشمارند افضل است، ولی احادیث فضیلت تربت به طور مطلق اکثر و اقوی است . دوم: مستحب است پس از سلام نماز واجب، سه مرتبه دست را تا روبروی صورت بلند کند
ص: 1465
و تا به زانو، یا نزدیک زانو بازگرداند، و با هر مرتبه یک اللّه أَكْبَرُ بگوید، چنان که علیّ بن ابراهیم و سیّد ابن طاووس، و ابن بابویه، به سندهای معتبر، از حضرت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: مفضّل بن عمر از آن حضرت پرسید: به چه علت نمازگزار، پس از سلام نماز سه مرتبه تکبیر می گوید و دست بر می دارد؟ فرمود: برای آن که چون حضرت رسالت پناه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فتح مکه نمود، نماز ظهر را با اصحاب، کنار «حجر الأسود» بجا آورد، چون سلام نماز را به پایان برد، سه مرتبه تکبیر گفت، و با هر نوبت دست برداشت، آنگاه گفت:
لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ ؛ أَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ، وَ غَلَبَ الْأَحْزابَ وَحْدَهُ، فَلَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَ يُمِيتُ ؛ وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1)
آنگاه رو به جانب اصحاب کرد و فرمود: این تکبیر و این دعا را، پس از هر نماز واجب ترک نکنید چه هر که پس از سلام نماز چنین کند، شکر نعمت خدا را بر تقویت اسلام و لشکر اسلام ادا کرده است . در حدیث صحیح نقل شده: چون حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) از نماز فارغ می شدند، دستها را بالای
ص: 1466
سر مبارک خود بلند می کردند، و دعا می کردند . و از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هر بنده ای که دستها را به سوی خدا بردارد، حق تعالی حیا می کند، دستهای او را خالی بازگرداند، بنابراین وقتی که دعا می کنید، دستها را فرود نیاورید، مگر آن که بر سر و روی خود بکشد . سوم: کلینی به سند معتبر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده هرکه پس از نماز واجب، پیش از آن که پاهای خود را بگرداند، سه مرتبه این دعا را بخواند، خدا گناهان او را بیامرزد، هرچند در کثر مانند کف دریا باشند .
أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ الَّذِي لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ، الْحَيُّ الْقَيُّوْمُ، ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ . (1)
و در روایات دیگر وارد شده: هرکه این استغفار را، هر روز بخواند، حق تعالی چهل گناه کبیره او را بیامرزد . چهارم: کلینی به سند معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: این دعا را پس از هر نماز ترک نکن:
أُعِيذُ نَفْسِي، وَ ما رَزَقَنِي رَبِّي، بِاللّٰهِ الْواحِدِ الصَّمَدِ، الَّذِي لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، وَ أُعِيذُ نَفْسِي، وَ مَا رَزَقَنِي رَبِّي، بِرَبِّ الْفَلَقِ، مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ، (2)
ص: 1467
وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ، وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِي الْعُقَدِ، وَمِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ، وَأُعِيذُ نَفْسِي، وَمَا رَزَقَنِي رَبِّي، بِرَبِّ النَّاسِ، مَلِكِ النَّاسِ، إِلٰهِ النَّاسِ، مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ، الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ، مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ . (1)
پنجم: شیخ کلینی به سند معتبر از علی بن مهزیار روایت کرده: محَمد بن ابراهیم به حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) نوشت: ای سیّد من، اگر مصلحت می دانی، دعایی به من بیاموز، که بعد از هر نماز بخوانم، تا حق تعالی به سبب آن، خیر دنیا و آخرت را برای من گرد آورد . آن حضرت در پاسخ او نوشت، می گویی:
أَعُوْذُ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ، وَ عِزَّتِكَ الَّتِي لَاتُرَامُ، وَ قُدْرَتِكَ الَّتِي لَايَمْتَنِعُ مِنْها شَيْءٌ، مِنْ شَرِّ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنْ شَرِّ الْأَوْجاعِ كُلِّها . (2) و در بعضی از روایات این دنباله را دارد: وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (3)
ششم: کلینی و ابن بابویه به سندهای صحیح و غیر صحیح از
ص: 1468
حضرت باقر و صادق (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) روایت کرده اند: کمتر چیزی که تو را پس از نماز واجب از دعا مجزی است، این است که بگویی: اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ كُلِّ خَيْرٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ كُلِّ شَرٍّ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ عَافِيَتَكَ فِي أُمُورِي كُلِّها وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ خِزْيِ الدُّنْيا وَ عَذابِ الْآخِرَةِ . (1) و در روایت ابن بابویه است : اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اللّهمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ . . . (2) تا آخر دعا .
هفتم، مستحبّ است نمازگزار چون از نماز فارغ شود، بگوید:
اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اَجِرْنی مِنَ النّارِ وَ اَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ، وَ زَوِّجْنیِ الْحُورَ الْعینَ . (3)
چنان که در حدیث معتبر از حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: بنده باید از نماز فارغ نشود، تا از خدا بهشت را بخواهد، و از دوزخ به او پناه برد، و نیز بخواهد که حور العین
ص: 1469
را به همسری او درآورد .
هشتم: به سند موّثق از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون حق تعالی فرمان داد، این آیات را به زمین آورند، به عرش الهی چنگ زدند، و گفتند: پروردگارا، ما را به سوی اهل خطا و گناهکاران می فرستی؟ حق تعالی به سوی ایشان وحی کرد، به جانب زمین بروید، به عزّت و جلالم سوگند یاد می کنم، که تلاوت نکند شما را، احدی از آل محمّد و شیعیان ایشان، جز آن که نظر رحمت کنم به سوی آنان، از رحمتهای پنهان خود، هر روز هفتاد نظر، در هر نظری هفتاد حاجت او را برآورم، و او را بپذیرم هرچند نافرمانی بسیار نموده باشد، و طبق روایتی دیگر: هرکه این آیات را بعد از هر نماز بخواند، او را در خطیره قدس [منظور استراحتگاه بهشت است] ساکن گردانم، با هر گناهی که داشته باشد، و اگر ساکن نکنم، به سوی او نظر کنم، به نظر رحمت خاصّ خود، در هر روز هفتاد نظر، و اگر چنین نکنم، هر روز هفتاد حاجت او را برآورم، که کمتر آن ها آمرزیدن گناهان باشد، و اگر چنین نکنم، او را از شرّ شیطان و از شرّ هر دشمنی پناه دهم، و به او بر ایشان یاری رسانم و او را از داخل شدن بهشت مانع نشود مگر مرگ . و آن آیات به شرح زیر است سوره فاتحه
ص: 1470
تا آخر، و آیَةُ الکُرسی که تا «هُم فیها خالِدونَ» بخواند بهتر است، و آیه شهادت، یعنی:
«شَهِدَ اللّٰهُ أَنَّهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ، وَ الْمَلاٰئِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ، قٰائِماً بِالْقِسْطِ ؛ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ . إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللّٰهِ الْإِسْلاٰمُ ؛ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتٰابَ إِلاّٰ مِنْ بَعْدِ مٰا جٰاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِآيٰاتِ اللّٰهِ فَإِنَّ اللّٰهَ سَرِيعُ الْحِسٰابِ» (1) و آیه ملک یعنی: «قُلِ اَللّٰهُمَّ مٰالِكَ الْمُلْكِ، تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشٰاءُ، وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشٰاءُ، وَ تُعِزُّ مَنْ تَشٰاءُ، وَ تُذِلُّ مَنْ تَشٰاءُ ؛ بِيَدِكَ الْخَيْرُ ؛ إِنَّكَ عَلىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . تُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهٰارِ، وَ تُولِجُ النَّهٰارَ فِي اللَّيْلِ وَ تُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ، وَ تُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ ؛ وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشٰاءُ بِغَيْرِ حِسٰابٍ» (2)
به سند معتبر از حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) روایت
ص: 1471
شده: هرکه بعد از نماز واجب آیَةُ الکُرسی را بخواند، گزنده ای به او ضرر نرساند . و در حدیث معتبر دیگر فرمود: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند: یا علی بر تو باد به تلاوت نمودن آیَةُ الکُرسی پس از هر نماز واجب، به درستی که بر خواندن آن محافظت نکند، مگر پیغمبر، یا صدّیق، یا شهید . و از حضرت رسالت پناه روایت شده: هرکه آیَةُ الکُرسی را پس از هر نماز بخواند او را از وارد شدن به بهشت جز مرگ مانعی نباشد . و طبق روایت دیگر: هرکه آیَةُ الکُرسی را بعد از هر نماز واجب بخواند، نمازش پذیرفته شود، و در امان خدا باشد، و خدا او را از بلاها و گناهان حفظ کند .
نهم: کلینی و ابن بابویه و دیگران به سندهای معتبر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: شیبه هذلی به محضر حضرت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آمد و عرضه داشت: یا رسول اللّه من پیر شده ام، و به اعمالی که پیش از این خود را به آن عادت داده بودم همچون نماز و روزه و حج و جهاد قَدرتم وفا نمی کند، بنابراین گفتاری به من بیاموز که خدا مرا به آن سود بخشد، و انجامش برایم سبک و آسان باشد . حضرت فرمودند: سخنت را بار دیگر بگو، شیبه سه مرتبه سخنش را تکرار کرد . حضرت فرمودند:
ص: 1472
درخت و کلوخی در اطراف تو نماند، مگر اینکه از باب ترحّم بر تو گریست، هرگاه از نماز صبح فارغ شوی ده مرتبه: بگو:
سُبْحانَ اللّه الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ، وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه، الْعَلِیِّ الْعَظیمِ . (1) تا خدا به برکت این عا، تو را از کوری و دیوانگی و خوره و پیسی و پریشانی و تباهی عقل، عافیت دهد . شیبه گفت: یا رسول اللّه این برای دنیا من است، برای آخرت من چیزی بفرما، فرمودند: بعد از هر نماز می گویی:
اللّهمَّ اهْدِنِي مِنْ عِنْدِكَ، وَ أَفِضْ عَلَيَّ مِنْ فَضْلِكَ، وَ انْشُرْ عَلَيَّ مِنْ رَحْمَتِكَ، وَ أَنْزِلْ عَلَيَّ مِنْ بَرَكاتِكَ . (2) آنگاه حضرت فرمودند: اگر بنده بر این عمل مواظبت کند، و آن را عمدا تا وقت مردن ترک نکند، چون به صحران محشر درآید، هشت در بهشت، برای او گشوده می شود، که از هر دری که بخواهد وارد شود . و این دعای آخر به اسانید معتبر دیگر نیز وارد شده .
دهم: خواندن تسبیحات اربعه است، چنان که شیخ
ص: 1473
طوسی و ابن بابویه و حمیری به سندهای صحیح از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: روزی حضرت رسالت پناه به اصحاب خود فرمود اگر آنچه از جامه ها و ظرفها دارید جمع کنید، و بر روی هم گذارید، آیا به آسمان می رسد؟ گفتند: نه یا رسول اللّه، فرمود: می خواهید به شما چیزی بیاموزم که ریش اش در زمین، و شاخه هایش در آسمان است؟ گفتند: آری یا رسول اللّه، حضرت فرمود: پس از هر نماز سی بار بگویید: سُبْحانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إلهَ إلاّ اللّه، وَ اللّه أکْبَرُ که پایه های اینها در زمین، و شاخه هایشان در آسمان است، و از آدمی دور می سازد: زیر آوارماندن، غرق شدن، سوختن، در چاه افتادن، دریدن درندگان، مردن به مرگ های دردناک، و هربلایی را که در آن روز از آسمان فرود می آید، و اینهایند باقیات صالحات که حق تعالی در قران فرموده است . و به سندهای صحیح دیگر، از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه این تسبیحات را پس از هر نماز واجب، چهل مرتبه بخواند، پیش از آن که از جای نماز برخیزد هر حاجتی که از خدا بخواهد روا
ص: 1474
می گردد . و به سند صحیح از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه پس از نماز واجب سی مرتبه سُبحانَ اللّه بگوید، بر بدنش گناهی نماند جز آن که بریزد . و در حدیث صحیح دیگری از آن حضرت روایت شده: ذکر کثیر، که حق تعالی در کلام مجید مدح کرده، این است که پس از هر نماز واجب سی مرتبه سبحان اللّه بگوید . و قطب راوندی روایت کرده: حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) به براء بن عازب فرمود: می خواهی تو را به امری دلالت کنم، که چون بجا آری، به حقّ و راستی دوست خدا باشی؟ عرضه داشت آری، فرمود: پس از هر نماز هر یک از تسبیحات اربعه را ده مرتبه: بگو، چون انجام دهی، هزار بلا در دنیا از تو دور شود، که یکی از آن ها ارتداد در دین می باشد، و هزار درجه در آخرت برای تو ذخیره می کنند، که یکی از آن ها قرار گرفتن در جوار حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) است . یازدهم: کلینی به سند حسن، از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه پس از نماز واجب سه مرتبه بگوید:
یا مَنْ یَفْعَلُ ما یَشآءُ، وَ لایَفْعَلُ ما یَشآءُ اَحَدٌ غَیْرُهُ (1) هر حاجت
ص: 1475
که بخواهد روا می شود .
دوازدهم: شیخ برقی به سند موثّق از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه پس از فارغ شدن از نماز، پیش از آن که زانوهای خود را، از جای خویش حرکت دهد، ده مرتبه: این تهلیل را بخواند، حق تعالی چهل هزار گناه او را محو می کند، و چهل هزار حسنه برای او می نویسد، و چنان است که گویادوازده مرتبه: قرآن را ختم کرده باشد و نیز فرمود: من صدر مرتبه می خوانم، ولی برای شما ده مرتبه: کافی است .
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلّا اللّه وَحْدَهُ، لا شَریکَ لَهُ، اِلها واحِدا اَحَدا صَمَدا، لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَدا . (1) فضیلت بسیاری برای این تهلیل وارد شده، به ویژه در تعقیب نماز صبح و شام و به هنگام طلوع و غروب آفتاب . سیزدهم: کلینی و ابن بابویه و دیگران، به سندهای صحیح از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: جبرییل در زندان نزد یوسف (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمد و گفت: پس از هر نماز بگو:اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ لِي فَرَجاً وَ مَخْرَجا، وَ ارْزُقْنِي مِنْ حَيْثُ أَحْتَسِبُ، وَ مِنْ حَيْثُ لَاأَحْتَسِبُ . (2)
ص: 1476
چهاردهم: نویسنده کتاب «بلد الأمین» از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده هرکه بخواهد خدا در روز قیامت او را بر اعمال زشتش آگاه نسازد، و پرونده گناهانش نگشاید، باید پس از هر نماز بخواند: اَللّٰهُمَّ إِنَّ مَغْفِرَتَكَ أَرْجَىٰ مِنْ عَمَلِي، وَ إِنَّ رَحْمَتَكَ أَوْسَعُ مِنْ ذَنْبِي . اَللّٰهُمَّ إِنْ كانَ ذَنْبِي عِنْدَكَ عَظِيماً، فَعَفْوُكَ أَعْظَمُ مِنْ ذَنْبِي . اَللّٰهُمَّ إِنْ لَمْ أَكُنْ أَهْلاً أَنْ تَرْحَمَنِي، فَرَحْمَتُكَ أَهْلٌ أَنْ تَبْلُغَنِي وَ تَسَعَنِي، لِأَنَّها وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
پانزدهم: کفعمی از حضرت رسالت پناه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده که مردی از روی بیماری و تنگدستی به آن حضرت شکایت کرد، حضرت فرمود: پس از هر نماز واجب چنین بگو:
تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَايَمُوتُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لَا وَلَداً، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . (2) و در روایت دیگری فرمود:
ص: 1477
هیچ سختی برایم روی نداد، مگر آن که جبرییل در برابرم، تمّثل یافت و گفت: این دعا را بخوان . و در احادیث معتبر وارد شده: برای وسوسه های درونی و قرض و پریشانی و بیماری باید این دعا را به کرّات خواند .
و در بعضی روایت در ابتدای آن:لاحَوْلَ وَ لاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّه . (1) آمده است . شانزدهم: شیخ مفید، در کتاب «مقنعه» در تعقیب هر نماز این دعا را آورده: اللّهمَّ انْفَعْنا بِالْعِلْمِ، وَ زَیِّنّا بِالْحِلْمِ، وَ جَمِّلْنا بِالْعافِیَةِ، وَ کَرِّمْنا بِالتَّقْوی؛ اِنَّ وَلِیِّیَ اللّه الَّذی نَزَّلَ الْکِتابَ، وَ هُوَ یَتَوَلَّی الصّالِحینَ (2)
هفدهم: ابن بابویه، و شیخ طوسی و غیر ایشان، به سندهای معتبر از حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: هرکه مایل است از دنیا بیرون رود درحالی که از گناهان پاک شده باشد همچون طلایی که از ناخالصی پاک می شود، و در قیامت هیچ کس از او بازخواست دادخواهی نکند، پس از نمازهای پنج گانه «نسبت» پروردگار را بخواند، و آن خواندن دوازده مرتبه: «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» است، آنگاه دستها را به جانب آسمان بگشاید، واین دعا را بخواند، سپس فرمود:
ص: 1478
این از رازهای مکنون است، که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به من تعلیم داد، و فرمود به حسن و حسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) بیاموزم، و دعا این است:
اللّهمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ بِاسْمِكَ الْمَكْنُونِ الْمَخْزُونِ، الطّاهِرِ الطُّهْرِ الْمُبارَكِ، وَ اَسْئَلُكَ بِاسْمِكَ الْعَظيمِ وَ سُلْطانِكَ الْقَديمِ؛ يا واهِبَ الْعَطايا، يا مُطْلِقَ الاْسارى، يا فَكّاكَ الرِّقابِ مِنَ النّارِ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَفُكَّ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، وَ اَخْرِجْنى مِنَ الدُّنْيا آمِناً، وَ اَدْخِلْنِى الْجَنَّةَ سالِماً، وَ اجْعَلْ دُعآئى اَوَّلَهُ فَلاحاً، وَ اَوْسَطَهُ نَجاحاً، وَ آخِرَهُ صَلاحاً؛ اِنَّكَ اَنْتَ عَلاّمُ الْغُيُوبِ . (1) و در بعضی از نسخه های معتبر این دعا به این صورت است:يا فَكّاكَ الرِّقابِ مِنَ النّار، اَسْئَلُكَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اَنْ تُعْتِقَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ وَ اَنْ تُخْرَجَنى مِنَ الدُّنْيا سالِما، وَ تُدْخِلَنِى الْجَنَّةَ آمِنا، وَ اَنْ تَجْعَلَ دُعآئى اَوَّلَهُ فَلاحا، وَ اَوْسَطَهُ نَجاحا، وَ آخِرَهُ صَلاحاً ؛ اِنَّكَ (2)
ص: 1479
اَنْتَ عَلاّمُ الْغُیُوبِ . (1)
کلینی به سند معتبر از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید پس از هر نماز واجب خواندن سورۀ «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» را ترک نکند، به یقین هرکه آن را بخواند، خدا خیر دنیا و آخرت را برای او گرد آورد، و پدر و مادرش را، و هرکه از پدر و مادرش پدید آمده میآمرزد . و در حدیث دیگری وارد شده: هرکه پس از نماز واجب ده مرتبه: سوره تَوحید را بخواند، حق تعالی از حور العین به همسری او درآورد . و سیّد ابن طاووس از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده: هرکه پس از هر نماز سوره تَوحید را بخواند، از آسمان رحمت بر سرش فرو ریزد، و آرامش بر او نازل شود، و خدا به سوی او به مهر نظر اندازد، و گناهانش را بیامرزد و هر حاجت که بخواهد برآورده نماید، و در امان خدا باشد . هجدهم: کلینی و دیگران به سند معتبر از اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت کرده اند: هرکه پس از هر نماز محاسن خود را به دست راست بگیرد، و دست چپ را به جانب آسمان بگشاید، و سه مرتبه بگوید:
ص: 1480
یا ذَاالْجَلالِ وَ الاِکْرامِ، اِرْحَمْنی مِنَ النّارِ . (1) بعد سه مرتبه بگوید:اَجِرْنی مِنَ الْعَذابِ الاَلیمِ . (2) آنگاه دست راست را از محاسن بردارد، و هر دو دست را به سوی آسمان بگشاید و سه مرتبه بگوید: یا عَزیزُ یا کَریمُ، یا رَحْمنُ یا غَفُورُ یا رَحیمُ . (3) بعد دستها را بگرداند، و پشت دستها را به جانب آسمان کند و سه مرتبه بگوید: اَجِرْنی مِنَ الْعَذابِ الاَلیمِ (4) آنگاه بگوید: وَ صَلَّی اللّه عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ الْمَلاَّئِکَةُ وَ الرُّوحُ . (5) پس از آن، حضرت فرمود: هرکه این دعا را بخواند، خدا همه گناهان او را بیامرزد، و از او خشنود گردد، و به جز جنّ و انس، همه آفریدگان برای او تا هنگام مرگ استغفار کنند .
نوزدهم: شیخ مفید در کتاب «مجالس»، از محمّد بن حنفیّه روایت کرده: روزی پدرم حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) کعبه را طواف می کرد، ناگاه مردی را دید، که به پرده های کعبه چنگ زده، و این دعا را می خواند، به او فرمود: این است دعای تو؟ گفت: آری مگر شنیدی؟ حضرت فرمود: آری شنیدم،
ص: 1481
فرمود: پس این دعا را پس از هر نماز بخوان، به خدا سوگند هر مؤمنی این دعا را پس از هر نماز بخواند، بی تردید حق تعالی گناهان او را می آمرزد، هرچند به اندازه ستارگان آسمان، و قطره های باران، و ریگ های زمین، و ذرّه های خاک باشد، بعد حضرت امیر (عَلَيهِ السَّلَامُ) گفت: من این دعا را می دانم، و حق تعالی واسع العطایا (دارای بخشش گسترده) و کریم است، آن مرد گفت: یا امیر المؤمنین راست گفتی، و بالاتر از هر دانایی داناتری است، و آن مرد حضرت خضر (عَلَيهِ السَّلَامُ) بود .
و کفعمی نیز این دعا را در کتاب «بلد الأمین» روایت کرده، و دعای این است:
يا مَنْ لا يَشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ، يا مَنْ لا يُغَلِّطُهُ السّآئِلُونَ، وَ يا مَنْ لا يُبْرِمُهُ اِلْحاحُ الْمُلِحّينَ، اَذِقْنى بَرْدَ عَفْوِكَ وَ مَغْفِرَتِكَ، وَ حَلاوَةَ رَحْمَتِكَ . (1)
ص: 1482
بیستم: دیلمی در کتاب اعلام الدّین از ابن عبّاس روایت کرده: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه سه مرتبه این آیات را پس از نماز مغرب بخواند، آنچه را از ثواب در روز گذشته از او فوت شده دریابد و نمازش پذیرفته شود، و اگر بعد از هر نماز واجب و مستحبّ بخواند به عدد ستارگان آسمان و قطرات باران، و برگ درختان، و ذرّات خاک زمین برایش حسنات نوشته می شود، و چون بمیرد، در ازای هر حسنه ده حسنه، در قبر به او داده می شود . این است آیات:
«فَسُبْحٰانَ اللّٰهِ حِينَ تُمْسُونَ وَ حِينَ تُصْبِحُونَ، وَ لَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ، وَ عَشِيًّا وَ حِينَ تُظْهِرُونَ، يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ، وَ يُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ، وَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهٰا وَ كَذٰلِكَ تُخْرَجُونَ» . «سُبْحٰانَ رَبِّكَ رَبِّ اَلْعِزَّةِ عَمّٰا يَصِفُونَ، وَ سَلاٰمٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ» . (1)
بیست ویکم: سیّد ابن طاووس به سند معتبر، از جمیل بن درّاج روایت کرده: مردی خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمد و گفت: ای مولای من سنّ و سالم بالا رفته، و خویشانم
ص: 1483
مرده اند، و مونسی ندارم، می ترسم مرا هم مرگ دریابد، حضرت فرمود: برادران مؤمن صالح، برای انس گرفتن از نزدیکان بهترند، و اگر طولانی شدن عمر خود و خویشان و دوستان را خواهی، این دعا را پس از هر نماز بخوان .
اللّهمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . اللّهمَّ اِنَّ رَسُولَكَ الصّادِقَ الْمُصَدَّقَ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، قالَ اِنَّكَ قُلْتَ: ما تَرَدَّدْتُ فى شَىْءٍ أَنَا فاعِلُهُ، كَتَرَدُّدى فى قَبْضِ رُوحِ عَبْدِىَ الْمُؤْمِنِ، يَكْرَهُ الْمَوْتَ وَ اَكْرَهُ مَسآئَتَهُ، اللّهمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَجَّلْ لِوَلِيِّكَ الْفَرَجَ، وَ الْعافِيَةَ وَ النَّصْرَ، وَ لا تَسُؤْنى فى نَفْسى، وَ لا فى اَحَدٍ مِنْ اَحِبَّتى . (1)
و اگر خواهی یک یک از دوستان خود را نام ببر و بگو: «وَ لا فی فُلانٍ وَ لا فی فُلانٍ» راوی گفت: چون بر این دعا مداومت کردم، چندان عمر یافته ام که از زندگانی ملول و خسته شده ام، و این دعا بسیار معتبر است . و در تمام کتاب های دعا نقل شده .
ص: 1484
بدانکه تعقیب نماز صبح، بیش ار سایر نمازهاست، و احادیث در فضیلت خصوص این تعقیب بسیار است . از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: ذکر خدا بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب در بدست آوردن روزی، سرعت بخش تر از سفر کردن برای تجارت بر روی زمین است . از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هرکه از طلوع صبح، تا طلوع آفتاب، در مصلاّی [محلّ خواندن نماز] خود قرار گیرد، و به تعقیب مشغول باشد، خدا او را از آتش دوزخ برهاند . از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: شیطان لشکر روز خویش را از طلوع صبح تا طلوع آفتاب منتشر می کند، و لشکر شب خویش را از غروب تا بر طرف شدن حمره مغربیّه [سرخی موجود در افق مغرب] بنابراین، در این دو ساعت خدا را بسیار یاد کنید، که در این دو زمان، شیطان آدمی را از ذکر خدا غافل می کند . به سند صحیح روایت شده که امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) در خراسان، هنگامی که نماز صبح را به جای می آوردند، تا طلوع آفتاب در مصلاّی خویش می نشستند، و مشغول تعقیب بودند، آنگاه کیسه چرمی برای آن حضرت
ص: 1485
می آوردند، که در آن چند مسواک بود، به یک یک آن ها مسواک می کردند، سپس مقداری کندر می جویدند، پس از آن قرآن تلاوت می کردند . از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هرکه از طلوع صبح تا طلوع آفتاب مشغول تعقیب باشد، ثواب حجّ برای او نوشه می شود . در حدیث قدسی وارد شده: حق تعالی می فرماید: ای فرزند آدم مرا پس از صبح یک ساعت، و پس از عصر یک ساعت یاد کن، تا همه کارهای مهمّ تو را کفایت کنم .
اما تعقیبات مختصّ به صبح: اول: ابن بابویه به سند معتبر، از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه پس از نماز صبح هفتاد مرتبه أَسْتَغْفِرُ ٱللَّٰهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ (1) بگوید، خدا او را بیامرزد، هرچند در آن روز هفتاد هزار گناه مرتکب شود، و در روایت دیگری آمده است هفتصد گناه . دوم همچنین ابن بابویه به سند صحیح و سندهای معتبر از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه پس از نماز صبح یازده مرتبه: سوره تَوحید را بخواند، در آن روز علی رغم شیطان گناهی بر او نوشته نمی شود در «بلد الأمین» از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده: هرکه تَوحید را هر روز ده مرتبه: بخواند، در آن روز هر مقدار شیطان بکوشد که گناهی بر او نوشته شود
ص: 1486
نوشته نمی شود . سوّم: کلینی به سند صحیح از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه پس از نماز صبح صد مرتبه بگوید: ما شآءاللّه کانَ، وَ لاحَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه، الْعَلِیِّ الْعَظیمِ، (1) در آن روز هیچ مکروهی نبیند . این معنا را شیخ طوسی و دیگران نیز در کتب دعای خویش ذکر کرده اند .
چهارم: کفعمی و غیر او از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند، هرکه سورّ قَدر را بعد از نماز صبح ده مرتبه:، و هنگام گذشتن آفتاب از وقت ظهر شرعی ده مرتبه: و بعد از عصر ده مرتبه: بخواند، دوهزار نویسنده عمل را به اندازه سی سال به زحمت اندازد، و همچنین از آن حضرت روایت شده، هرکه آن را هفت مرتبه بعد از طلوع فجر بخواند، هفتاد صف از ملائکه هفتاد صلوات بر او فرستند، و هفتاد مرتبه به او ترحّم کنند . و از امام جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) ثواب زیادی نقل شده برای کسی که سوره قَدر را در شبانه روز، هفتادوشش مرتبه به این صورت بخواند: بعد از طلوع فجر و پیش از نماز صبح هفت مرتبه، بعد از نماز صبح ده مرتبه، و بعد از گذشتن آفتاب از وقت ظهر شرعی و پیش از نافله ده مرتبه، و بعد از نافله های ظهر بیست ویک مرتبه، و بعد از نماز عصر ده مرتبه، و بعد از عشا
ص: 1487
هفت مرتبه، و در وقت خواب یازده مرتبه: . از جمله ثوابش این است که حق تعالی هزار فرشته بیافریند، که در سی وشش هزار سال، ثواب آن را برای او بنویسند . پنجم: ابن بابویه و سایر علما رحمهم اللّه به سند معتبر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند که حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه هر روز در پی نماز صبح ده مرتبه: بگوید:
سُبْحانَ اللّه الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ، وَ لَاحَوْلَ وَ لَاقُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ . حق تعالی او را از کوری و دیوانگی و خوره و پریشانی و زیر آوار ماندن و بی خرد شدن در پیری عافیت می دهد . ششم: در کتاب بلد الأمین از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرموده: هرکه می خواهد خدا در اجل او تأخیر اندازد، و او را بر دشمنانش یاری دهد، و از مرگهای ناخوشایند نگاهش دارد، باید هر بامداد و پسین بر این دعاها مداومت نماید، سه مرتبه بگوید:
سُبْحانَ اللّه مِلاَ الْمیزانِ، وَ مُنْتَهَی الْعِلْمِ، وَ مَبْلَغَ الرِّضا، وَ زِنَةَ الْعَرْشِ، وَسَعَةَ الْکُرْسِیِّ . (1) و سه مرتبه بگوید: اَلْحَمْدُ للّه مِلاَ الْمیزانِ، وَ مُنْتَهَی الْعِلْمِ، وَ مَبْلَغَ الرِّضا، وَ زِنَةَ الْعَرْشِ، وَسَعَةَ (2)
ص: 1488
الْکُرْسِیِّ . (1) و سه مرتبه بگوید: لا اِلهَ اِلّا اللّه مِلاَ الْمیزانِ، وَ مُنْتَهَی الْعِلْمِ، وَ مَبْلَغَ الرِّضا، وَ زِنَةَ الْعَرْشِ، وَسَعَةَ الْکُرْسِیِّ . (2) و سه مرتبه بگوید: اللّه اَکْبَرُ مِلاْ الْمیزانِ، وَ مُنْتَهَی الْعِلْمِ، وَ مَبْلَغَ الرِّضا، وَ زِنَةَ الْعَرْشِ، وَسَعَةَ الْکُرْسِیِّ . (3)
هفتم: سیّد ابن طاووس به سند معتبر از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه پس از نماز صبح صد مرتبه بگوید: بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیمِ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه الْعَلِیِّ الْعَظیمِ (4)
به اسم اعظم خدا نزدیک تر خواهد بود از سیاهی چشم به سپیدی آن . و نیز به سندهای معتبر از حضرت صادق و حضرت کاظم (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) روایت شده: هرکه پس از نماز صبح و مغرب، پیش از آن که سخن بگوید، و حرکت کند، هفت مرتبه این دعا را بخواند، هفتاد نوع بلا از او دور می شود، که آسان ترین آن ها خوره و پیسی و شرّ شیطان و شرّ پادشاهان می باشد . و در بعضی روایات معتبر سه مرتبه و در بعضی ده مرتبه: وارد شده است و حدّاقل آن سه مرتبه، و حدّاکثر آن صدر مرته بیان شده، و هرچه بیشتر بگوید، ثوابش بیشتر خواهد بود . هشتم:
ص: 1489
شیخ احَمد بن فهد و دیگران روایت کرده اند: مردی به موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) شکایت کرد که کار من بسته شده، و به هر کاری رو می کنم سودی نمی یابم، و به هر حاجت که توجّه می نمایم، برآورده نمی گردد، حضرت فرمود: پس از نماز صبح ده مرتبه: بگو:
سُبْحانَ اللّه الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ اَسْتَغْفِرُ اللّه وَ اَسْئَلُهُ مِنْ فَضْلِهِ راوی گفت: اندک زمانی که بر این دعا مداومت کردم، جمعی از بادیه آمدند، و مرا خبر دادند که مردی از اقوام تو از دنیا رفته، و جز تو وارثی ندارد، پس مال بسیار، به دست من آمد و تا حال بی نیازم .
در کتاب «کافی» و «مکارم» روایت کرده اند: مردی هلقام نام به آن حضرت عرضه داشت: به من دعایی تعلیم کن که برای نیک بختی دنیا و آخرت جامع بوده و آسان باشد، حضرت این دعا را تعلیم او کرد که پس از نماز صبح تا زمانی که آفتاب برآید بخواند، او بر این دعا مداومت کرد، و حالش نیکو شد .
نهم: عیّاشی از عبد اللّه بن سنان روایت کرده خدمت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفتم، حضرت فرمود: می خواهی دعایی به تو بیاموزم که چون بخوانی، حق تعالی قرضت را ادا کند، و
ص: 1490
حالت نیکو گردد؟ گفتم: به چنین دعایی چه بسیار نیازمندم حضرت فرمود: پس از نماز صبح بگو:
تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الْقَيُّومِ، الَّذِي لَايَمُوتُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْبُؤْسِ وَ الْفَقْرِ، وَ مِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ وَ السُّقْمِ، وَ أَسْأَلُكَ أَنْ تُعِينَنِي عَلَىٰ أَداءِ حَقِّكَ إِلَيْكَ وَ إِلَى النَّاسِ . (1) و به روایت شیخ و دیگران چنین است:وَمِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَعِنِّي عَلَىٰ أَداءِ حَقِّكَ إِلَيْكَ وَ إِلَى النَّاسِ . (2)
دهم: کفعمی روایت کرده: مردی به رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) از تنگدستی و پریشانی و بیماری شکایت کرد، حضرت فرمود: هر صبح و شام ده مرتبه: این دعا را بخواند، او سه روز بر این دعا مداومت کرد، حال او به صحّت و توانگری و راحتی برگشت، و شیخ طوسی و دیگران، آن را در تعقیب نماز صبح ذکر کرده اند، و دعا این است:
ص: 1491
لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ . تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَايَمُوتُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . (1)
یازدهم: شیخ طبرسی و کفعمی و دیگران از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده اند که به یاران خود فرمود: آیا ناتوانید از این که هر صبح و شام، نزد خدای جهانیان عهدی بگیرید؟ گفتند: چگونه عهد بگیریم؟ فرمود: این دعا را بخوانید، هرکه این دعا را بخواند، بر آن مهری می زنند، و زیر عرش الهی می گذارند، چون روز قیامت شود، منادی ندا سر می دهد، که کجایند آنان که نزد خدای رحمان عهدی دارند؟ پس آن عهد را به ایشان دهند، و با آن عهد وارد بهشت شوند . شیخ طوسی این دعا را در تعقیب نماز صبح آورده است:
اَللّٰهُمَّ فاطِرَ السَّمَواتِ وَ الْأَرْضِ . عالِمَ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ، الرَّحْمانَ الرَّحِيمَ، أَعْهَدُ إِلَيْكَ فِي هٰذِهِ الدُّنْيَا أَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَكَ لَاشَرِيكَ لَكَ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّه (2)
ص: 1492
عَلَيْهِ وَ آلِهِ، عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ . اَللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَكِلْنِي إِلَىٰ نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً، وَ لَا إِلىٰ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ، فَإِنَّكَ إِنْ وَكَلْتَنِي إِلَيْها تُباعِدْنِي مِنَ الْخَيْرِ، وَ تُقَرِّبْنِي مِنَ الشَّرِّ، أَيْ رَبِّ لَاأَثِقُ إِلّا بِرَحْمَتِكَ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَيِّبينَ وَ اجْعَلْ لِي عِنْدَكَ عَهْداً تُؤَدِّيهِ إِلَيَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّكَ لَاتُخْلِفُ الْمِيعادَ . (1)
دوازهم: در کتاب «عُدّة الداعی» از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هر که پس از نماز صبح و پیش از آن که سخن بگوید این دعا را بخواند: «رَبِ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ» حق تعالی او را از آتش دوزخ حفظ کند . ابن بابویه در کتاب «ثواب الاعمال» به سند معتبر روایت کرده: پس از نماز صبح صد مرتبه بگو: «اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»، تا حق تعالی صورت تو را از آتش دوزخ نگاه دارد، و به روایت دیگر صد مرتبه پیش از سخن گفتن بگو: يا رَبِّ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَعْتِقْ رَقَبَتِي مِنَ النّارِ .
ص: 1493
چون از تعقیب نماز فارغ شدی، سجده شکر بجا آور . و اتفاق علمای شیعه بر آن است که سجده شکر در وقت تازه شدن نعمتی، یا دفع بلایی مستحبّ است، و بهترین آن پس از نماز است برای شکر بر توفیق ادای نماز . به سند معتبر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: پدرم امام زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، هیچ نعمتی را از خدا یاد نکرد، مگر آن که به شکرانه آن، سجده بجا آورد، و هیچ آیه ای از قرآن را نخواند که در آن سجده باشد، مگر آن که سجده کرد، و خدا شرّی را که از آن می ترسید، از او دفع نکرد مگر آنکه سجده کرد، و از هر نماز واجبی که فارغ می شد، پس از آن سجده بجا می آورد، و هرگاه اصلاح نمودن میان دو نفر را توفیق می یافت، به خاطر شکر آن سجده می کرد، در تمام مواضع سجود آن حضرت، اثر سجده نمایان بود، به این خاطر به آن حضرت سجّاد می گفتند . و نیز به سند صحیح از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده هر مؤمنی در غیر نماز، برای شکر نعمتی برای خدا سجده کند حق تعالی برای او ده حسنه می نویسد، و ده
ص: 1494
سیئه را از او محو می کند، و ده درجه برای او در بهشت بلند می گرداند . و به سندهای معتبر بسیار از آن حضرت روایت شده: نزدیک ترین حالات بنده به خدا، حالت سجده همراه با گریه است . در حدیث صحیح دیگری فرمود: سجده شکر بر هر مسلمانی واجب است، نماز خود را با آن تمام کن، و پروردگارت را به وسیله آن خشنود نما، و فرشتگان را از خود به شگفتی انداز، به درستی که بنده هرگاه نماز بجا آورد، و پس از آن سجده شکر کند، پروردگار جهانیان بین او و فرشتگان پرده را بگشاید و بگوید: ای فرشتگان من، به جانب بنده من نظر کنید، که فریضه مرا ادا نمود، و عهد مرا تمام کرد، پس در پیشگاه من به خاطر آنچه بر او انعام کرده ام سجده کرد، ای فرشتگان من، به او چه پاداشی باید داد؟ پاسخ می دهند رحمتت را . می پرسد: دیگر چه؟ می گویند: بهشت، باز می فرماید: دیگر چه؟ می گویند: کفایت کارهای مهمّ او، و برآوردن حاجاتش . پس حق تعالی به کرّات می پرسد، و فرشتگان پاسخ می دهند، تا آن که فرشتگان می گویند: پروردگارا، دیگر چیزی نمی دانیم، آنگاه خدای کریم می فرماید: من او را شکر
ص: 1495
می کنم، چنان که او مرا شکر کرد، و به فضل خود به سوی او رو می کنم، و رحمت عظیم خود را در قیامت به او می نمایانم! به سند صحیح از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: خدای عالمیان، ابراهیم (عَلَيهِ السَّلَامُ) را برای آن خلیل خود گردانید، که بسیار بر زمین سجده می کرد . و در حدیث معتبر دیگری فرمود: چون نعمتی از نعمتهای خدا را به یاد آوری، و در جایی باشی که کسی از مخالفان تو را نبیند، چهره خود را به نیّت سجده بر زمین گذار، و اگر در جایی باشی که مخالفان حاضر باشند، و نتوانی سجده کنی، دست بر پایین شکم خود گذار، و برای تواضع و فروتنی نسبت به خدا به حالت رکوع درآ، و دست بر شکم گذاشتن به خاطر آن است، که مخالفان گمان کنند، دردی در شکم تو پیدا شده . در روایات متعددی وارد شده: حق تعالی به موسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) خطاب کرد: می دانی تو را برای چه برگزیدم، و از میان آفریدگانم تنها تو را کلیم خود کردم؟ موسی گفت: پروردگارا نمی دانم، خدا فرمود: برای آن که بر احوال بندگان توجّه کردم، در میان ایشان کسی را ندیدم، که در پیشگاه من بیش از تو خشوع آورد، چون تو از نماز فارغ می شوی، دو طرف چهره ات را بر خاک می گذاری . به سند
ص: 1496
موثّق از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: سجده پس از فراغت از نماز واجب، شکر خدا است بر اینکه بنده خود را بر ادا کردن واجب توفیق داده، و کمتر چیزی که باید در این سجده گفته شود، این است که سه مرتبه بگوید: «شکراً للّه» راوی پرسید: «شکراً للّه» چه معنایی دارد؟ حضرت فرمود: معنایش این است که این سجده از جانب من برای شکر و سپاس خدا است بر اینکه به من توفیق داد به خدمتش برخاستم، و واجب او را ادا کردم، و شکر خدا موجب فزونی نعمت و توفیق طاعت است، و اگر در نماز تقصیری مانده باشد، که به نافله ها جبران نگشته به وسیله این سجده جبران می شود . و اما کیفیت این سجده، مشروط به شرطی نیست به هر شکلی که صورت گیرد صحیح است، و احوط آن است که بر زمین انجام گیرد، و اگر بتواند باید مانند سجده نماز بر هفت عضو سجده کند، و پیشانی را بر آنچه سجده نماز بر آن صحیح است بگذارد، و بهتر آن است که بر خلاف سجده نماز دستها را بر زمین بخواباند، و شکم را به زمین برساند، و مستحبّ است اول پیشانی را بر زمین گذارد، سپس طرف راست صورت را، آنگاه جانب چپ را و دوباره پیشانی را بر زمین گذارد . به همین خاطر این حالت
ص: 1497
را «دو سجده شکر» می گویند . و ظاهرا بدون گفتن ذکر هم صورت می گیرد، و مستحبّ است که در این سجده ذکر بگوید، و بهتر آن است که ذکرها و دعاهایی را که در چند سطر بعد ذکر خواهد شد بخواند، و مستحبّ است این سجده را طول دهد،
چنان که روایت شده: حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) پس از طلوع صبح سجده می نمود تا هنگام ظهر شرعی، و بعد از عصر تا هنگام شام، و در حدیث دیگری وارد شده: آن حضرت بیشتر از ده سال هر روز پس از طلوع آفتاب، تا هنگام ظهر شرعی در سجده بودند، و به سند صحیح روایت شده: حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) به اندازه ای در سجود می ماند، که سنگ ریزه مسجد از عرق ایشان تر می شد، و آن حضرت دو طرف روی خود را بر زمین مسجد می چسباندند . در کتاب رجال کَشّی آمده است که فضل به شاذان نزد ابن عمیر آمد درحالی که در سجده بود، و سجده را بسیار طول داد، چون سر برداشت، و درباره طول سجده اش سخن به میان آمد گفت: اگر سجده جمیل بن درّاج را می دیدی، سجده مرا طولانی نمی شمردی، و نیز گفت: روزی نزد جمیل رفتم، او سجده را بسیار طول داد، چون سر برداشت، گفتم: سجد را طول دادید؟ گفت: اگر
ص: 1498
طول سجده معروف بن خرَّبوذ را می دیدی، سجده مرا آسان می شمردی، و نیز از فضل بن شاذان روایت کرده: حسن بن علی بن فضّال برای عبادت به صحرا می رفت، سجده را به اندازه ای طول میداد، که پرندگان بر پشتش می نشستند، به گمان این که جامه ی افتاده ای است، و حیوانات وحشی در اطراف او می چریدند و از او نمی هراسیدند و نیز روایت کرده: علیّ بن مهزیار، به هنگام طلوع آفتاب به سجده می رفت و سر بر نمی داشت تا برای هزار نفر از برادران خود دعا می کرد همانند آنچه که برای خود دعا کرده بود، و از کثرت طول سجده بر پیشانی او به مانند زانوی شتر، پینه بود!! و نیز روایت کرده: ابن عُمَیر پس از نماز صبح سر به سجده شکر می گذاشت و برنمی داشت مگر هنگام ظهر . بهتر این است که سجده شکر پس از تمام تعقیبات و پیش از انجام نوافل باشد و بیشتر اصحاب گفته اند: در نماز مغرب پس از نوافل انجام گیرد و بعضی زمان انجام آن را پیش از نوافل گفته اند، و ظاهرا هر دو وقت خوب است ولی پیش از نوافل بجا آوردن بهتر است، چنانکه حمیری از حضرت صاحب الزمان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده و اگر هر دو را به عمل آورد، شاید بهتر باشد .
اما دعاهای این سجده بسیار
ص: 1499
است و آسانترین آن ها این چند مورد است . اول: به سند معتبر از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: اگر میخواهی صد مرتبه شُکراً شُکراً بگو و اگر می خواهی صد مرتبه عفوا عفوا . در «عیون اخبار الرضا» از رجاء بن ابی الضّحاک روایت کرده که حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) در راه خراسان، هرگاه از تعقیب نماز ظهر فارغ میشدند صد مرتبه در سجده میگفتند شکرا للّه و چون از تعقیب نماز عصر فارغ میشدند، صد مرتبه می گفتند حَمداً للّه دوم: شیخ کلینی به سند معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: نزدیکترین احوال بنده به خدای تعالی هنگامی است که در سجده باشد و خدای خود را بخواند . چون به سجده روی بگو:
يَا رَبَّ الْأَرْبابِ، وَ يَا مَلِكَ الْمُلُوكِ، وَ يَا سَيِّدَ السَّاداتِ، وَ يَا جَبَّارَ الْجَبابِرَةِ، وَ يَا إِلٰهَ الْآلِهَةِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، (1) سپس حاجت خود را بخواه . آنگاه بگو:
فَاِنّى عَبْدُكَ، ناصِيَتى فى قَبْضَتِ ك (2) بعد هر دعایی را که خواهی بکن، که خدا بخشنده است، و برآوردن هیچ حاجتی برای او دشوار نیست . سوم: کلینی به سند موثّق از
ص: 1500
حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: پدرم را شبی در مسجد به حال سجده دیدم، شنیدم می گریست و این دعا را می خواند: سُبْحانَكَ اَللّٰهُمَّ أَنْتَ رَبِّي، حَقّاً حَقّاً، سَجَدْتُ لَكَ يَا رَبِّ تَعَبُّداً وَرِقّاً . اَللّٰهُمَّ إِنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي . اَللّٰهُمَّ قِنِي عَذابَكَ يَوْمَ تَبْعَثُ عِبادَكَ، وَ تُبْ عَلَيَّ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ . (1)
چهارم: کلینی به سند معتبر روایت کرده: حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را در سجده می خواند:
أَعُوذُ بِكَ مِنْ نَارٍ حَرُّها لَايُطْفَىٰ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ جَدِيدُها لَايُبْلىٰ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ عَطْشانُها لَايُرْوىٰ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ مَسْلُوبُها لَا يُكْسَىٰ . (2)
پنجم: کلینی به سند معتبر روایت کرده: مردی به حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) شکایت کرد: امّ ولدی [اُمِّ ولد به کنیزانی گفته
ص: 1501
می شود که از مالکان خود دارای فرزندی شوند] دارم که علیل است، فرمود: پس از هر نماز واجب در سجده شکر بگوید: يا رَئُوفُ یَا رَحِيمُ، یَارَبِّ یَا سَیِّدِی آنگاه حاجت خود را بطلبد . ششم: در بسیاری از روایات معتبر نقل شده: امام صادق و امام کاظم (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) در سجده شکر بسیار می گفتند: أَسْأَلُكَ اَلرَّاحَةَ عِنْدَ اَلْمَوْتِ وَ اَلْعَفْوَ عِنْدَ اَلْحِسَابِ . هفتم: به سند صحیح از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: در سجده می گفتند: سَجَدَ وَجْهِیَ اللَّئِیمُ لِوَجْهِ رَبِّیَ الْکَرِیمِ . هشتم: در بعضی از کتب معتبر از امیر مؤمنان علی السّلام روایت شده: بهترین سخنان نزد حق تعالی، آن است که بنده در سجده سه مرتبه بگوید:
إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی .
نهم: در «جعفریات» به سند صحیح از حضرت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وقتی سر به سجده می گذاشت این دعا را می خواند: اللّهمَّ مَغْفِرَتُكَ
ص: 1502
أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِي، وَ رَحْمَتُكَ أَرْجَىٰ عِنْدِي مِنْ عَمَلِي، فَاغْفِرْ لِي ذُنُوبِي يَا حَيّاً لَايَمُوتُ . (1) دهم: قطب راوندی از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرگاه بر تو شدّت و غمی عارض شود، و به نهایت سختی برسد، بر زمین سجده کن و بگو: يَا مُذِلَّ كُلِّ جَبَّارٍ، يَا مُعِزَّ كُلِّ ذَلِيلٍ، قَدْ وَ حَقِّكَ بَلَغَ مَجْهُودِي، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ فَرِّجْ عَنِّي . (2)
در کتاب «عُدة الداعی» از آن حضرت روایت کرده: هرگاه به مردی حادثه ای یا پیش آمد سختی، یا اندوه شدیدی، یا غمی سنگین برسد، زانوها و دستهای خود را تا مرفق برهنه کند، و به زمین بچسباند و سینه خود، نیز به زمین برساند و حاجت خود را بطلبد . یازدهم: ابن بابویه به سند معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرگاه بنده در سجده سه مرتبه بگوید: یا اللّه یا رَباهُ یا سَیِّداهُ خدای کریم در جواب او گوید: لَبیّکَ بنده من، حاجت خود را بخواه . در «مکارم الاخلاق» روایت کرده: هرکه در سجده بگوید: یا رَبّاهُ
ص: 1503
یا سَیِّداهُ ؛ آن قَدر که نفس قطع شود، حق تعالی فرماید: حاجت خود را بخواه . دوازدهم: در کتاب «مکارم اخلاق» از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به مردی رسید که در حال سجده بود و می گفت: يَا رَبِّ، مَاذا عَلَيْكَ أَنْ تُرْضِيَ عَنِّي، كُلَّ مَنْ كانَ لَهُ عِنْدِي تَبِعَةٌ، وَ أَنْ تَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي، وَ أَنْ تُدْخِلَنِي الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ، فَإِنَّمَا عَفْوُكَ عَنِ الظَّالِمِينَ، وَ أَنَا مِنَ الظَّالِمِينَ، فَلْتَسَعْنِي رَحْمَتُكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
حضرت فرمود: سر از سجده بردار که دعایت مستجاب شد، به درستی که دعای پیامبری را خواندی که در زمان قوم عاد بود .
مولّف گوید: ما در «مفاتیح» در ضمن اعمال مسجد کوفه، و مسجد زید، بعضی دعاها را نقل کردیم که در سجده خوانده می شود . و شیخ طوسی در کتاب «مصباح المتهجّد» در ذکر سجده شکر فرمود: مستحبّ است برای برادران خود، در سجده دعا کند و بگوید:
اَللّٰهُمَّ رَبَّ الْفَجْرِ، وَ اللَّيَالِي الْعَشْرِ، وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ، وَ اللَّيْلِ إِذا (2)
ص: 1504
يَسْرِ، وَ رَبَّ كُلِّ شَيْءٍ، وَ إِلٰهَ كُلِّ شَيْءٍ، وَ خَالِقَ كُلِّ شَيْءٍ، وَ مَلِكَ (وَمَلِيكَ) كُلِّ شَيْءٍ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ افْعَلْ بِي وَ بِفُلانٍ وَ فُلانٍ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ لَا تَفْعَلْ بِنَا مَا نَحْنُ أَهْلُهُ، فَإِنَّكَ أَهْلُ التَّقْوَىٰ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ . (1) چون سر از سجده برداشتی، دست خود را بر موضع سجود خود می مالی، و از طرف چپ صورت به صورت می کشی، آنگاه به پیشانی، سپس سه مرتبه به جانب راست، و در هر مرتبه می گویی:
اللّهمَّ لَكَ الْحَمْدُ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، عَالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ، الرَّحْمٰنُ الرَّحِيمُ . اَللّٰهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّي الْهَمَّ، وَ الْحَزَنَ، وَ الْغِيَرَ، وَ الْفِتَنَ، مَا ظَهَرَ مِنْها وَ مَا بَطَنَ . (2)
ص: 1505
در زمانی که آفتاب طلوع می کند، دعاهایی را که «ان شاء اللّه تعالی» در فصل پنجم خواهد آمد می خوانی . سزاوار است در ابتدای روز صدقه بدهی، هر چند مقدار کمی باشد، و پیش از فرا رسیدن ظهر برای نماز ظهر آماده شوی، و خواب قیلوله را مقدم بداری، و خواب قیلوله برای عبادت شبانه و روزه روز کمک خوبی است، و نیز سعی کن از خواب قیلوله برای ظهر بیدار شوی، بعد وضو می گیری و به جانب مسجد می روی، و نماز تحیت مسجد را بجای می آوری و اگر وقت نماز نرسیده بود منتظر دخول وقت می شوی، و مستحب است نماز در اول وقت خوانده شود، چون زوال [هنگام ظهر شرعی] محقق شد نخستین عملی را که انجام می دهی این است که می گویی:
سُبْحانَ اللّه وَ لَا إِلهَ إِلّا اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ (1)
ص: 1506
صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . (1)
روایت شده: حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) به محَمد بن مسلم فرمود: بر این دعا محافظت کن، چنان که بر چشمهایت محافظت می کنی . و اگر وضو نداری، برای وضو گرفتن بشتاب، و آدابی را که قبلا ذکر شد بجا می آوری، آنگاه شروع به خواندن نوافل ظهر می کنی که هشت ركعت است، پس برای دو رکعت اول نیت می کنی، و هفت تکبیری را که قبلا ذکر شد همراه با دعاهایش انجام می دهی و استعاذه (یعنی أعوذُ بِاللّه مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ) می گویی و سوره (حَمد) و (تَوحید) را در رکعت اول، و سوره های (حَمد) و «قُل یا اَیُّهاَ الکافِرونَ» را در رکعت دوم می خوانی . و پس از فراغت از این دو رکعت، سه تکبیری را که در تعقیبات ذکر شد با تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) عالم به جا می آوری، آنگاه می خوانی:
اللّهمَّ إِنِّي ضَعِيفٌ فَقَوِّ فِي رِضاكَ ضَعْفِي، وَخُذْ إِلَى الْخَيْرِ (2)
ص: 1507
بِنَاصِيَتِي، وَ اجْعَلِ الْإِيمانَ مُنْتَهى رِضايَ، وَ بَارِكْ لِي فِيمَا قَسَمْتَ لِي، وَ بَلِّغْنِي بِرَحْمَتِكَ كُلَّ الَّذِي أَرْجُو مِنْكَ، وَ اجْعَلْ لِي وُدّاً وَ سُرُوراً لِلْمُؤْمِنِينَ وَ عَهْداً عِنْدَكَ . (1) سپس برمی خیزی و به همین طریق دو رکعت دیگر به جای می آوری، جز آنکه شش تکبیر افتتاح را نمی گویی، و سپس دو رکعت دیگر به همین کیفیت به جا می آوری، و نیز تسبیح و دعای مذکور را به دنبال این چهار رکعت می خوانی، و دو رکعت دیگر از این نوافل را بین اذان و اقامه به جا می آوری، و پس از اقامه نماز می گویی:
اللّهمَّ رَبَّ هذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ، وَ الصَّلاةِ الْقَائِمَةِ، بَلِّغْ مُحَمَّداً صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ، الدَّرَجَةَ وَ الْوَسِيلَةَ، وَ الْفَضْلَ وَ الْفَضِيلَةَ، بِاللّه أَسْتَفْتِحُ، وَ بِاللّه أَسْتَنْجِحُ، وَ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَتَوَجَّهُ . اللّهمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اجْعَلْنِي بِهِمْ عِنْدَكَ وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ . (2) . آنگاه به خواندن
ص: 1508
نماز ظهر مشغول شو، و آنچه را که در نماز صبح ذکر شد رعایت کن، و همه این نماز را جز آیه (بِسمِ اللّه) آهسته بخوان، و بهتر این است که در رکعت اول بعد از سوره حَمد سوره «قَدر» و در رکعت دوم سوره «تَوحید» را بخوانی، چون دو رکعت آن را خواندی و از تشهد فارغ شدی، پس از صلوات بگو: وَ تَقَبَّلْ شَفٰاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ، سپس برخیز و تسبیحات اربعه را در رکعت سوم سه مرتبه بخوان، و اگر «قُربَةً إِلَى اللّه» استغفاری به آن اضافه کنی نیکوست، پس رکوع و سجود را به همان آدابی که قبلا به تفصیل بیان شد بجا آر، آنگاه برای رکعت چهارم برخیز، و آن را نیز همانند رکعت سوم انجام ده، سپس تشهد و سلام بگو و پس از نماز شروع کن به خواندن تعقیب و آن سه تکبیری را که در ابتدای تعقیبات بود بگو، پس بخوان: لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه، إِلهاً واحِداً، تا آخر دعایی که قبلا ذکر شد، آنگاه تسبیح حضرت زهرا این را بگو، و آنچه از تعقیبات مشترک می خواهی بخوان یعنی تعقیباتی را که پس از نماز صبح خواندی، سپس تعقیبات مختص نماز ظهر را می خوانی که بسیار است، ما بعضی از آن ها را در کتاب «هدیّه» و «مفاتیح» ذکر کردیم، و این مختصر گنجایش آن تعقیبات را ندارد، سپس سجده
ص: 1509
شکر به جا می آوری، و زمانی که از تعقیب نماز ظهر فارغ شدی، آماده نماز عصر میشوی، نافله آن را که هشت رکعت است بجای می آوری، و پس از فراغت از نوافل، نماز عصر را به همان آدابی که ذکر شد می خوانی، و سزاوار است در رکعت اول پس از سوره حَمد، سوره «نَصر» یا سوره «تَكاثُر» یا امثال آن را و در رکعت دوم سوره «تَوحید» را بخوانی، و پس از پایان نماز آنچه از تعقیبات مشترک خواستی بخوان، پس آنچه را مختص به نماز عصر است به جای می آوری، از جمله: هفتاد مرتبه استغفار، و ده مرتبه: سوره «قَدر»، آنگاه سجده شکر بجا می آوری، و چون خواستی از مسجد خارج شوی، این دعا را می خوانی:
اللّهمَّ دَعَوْتَنِي فَأَجَبْتُ دَعْوَتَكَ، وَ صَلَّيْتُ مَكْتُوبَتَكَ، وَ انْتَشَرْتُ فِي أَرْضِكَ كَمَا أَمَرْتَنِي، فَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ الْعَمَلَ بِطَاعَتِكَ، وَ اجْتِنَابَ مَعْصِيَتِكَ، وَ الْكَفَافَ مِنَ الرِّزْقِ بِرَحْمَتِكَ . (1)
ص: 1510
آنچه در نزدیکی غروب آفتاب سزاوار است، اینکه در حرکت به سوی مسجد شتاب ورزی و به هنگام زردی آفتاب بگویی:
أَمْسَىٰ ظُلْمِي، مُسْتَجِيراً بِعَفْوِكَ، وَ أَمْسَتْ ذُنُوبِي مُسْتَجِيرَةً بِمَغْفِرَتِكَ، وَ أَمْسىٰ خَوْفِي، مُسْتَجِيراً بِأَمانِكَ، وَ أَمْسَىٰ ذُلِّي مُسْتَجِيراً بِعِزِّكَ، وَ أَمْسَىٰ فَقْرِي مُسْتَجِيراً بِغِنَاكَ، وَ أَمْسَىٰ وَجْهِيَ الْبالِي مُسْتَجِيراً بِوَجْهِكَ الدَّائِمِ الْباقِي . (1)اَللّٰهُمَّ أَلْبِسْنِي عافِيَتَكَ، وَ غَشِّنِي بِرَحْمَتِكَ، وَ جَلِّلْنِي كَرامَتَكَ، وَ قِنىٰ شَرَّ خَلْقِكَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ، يَا اللّٰهُ يَا رَحْمٰنُ يَا رَحِيمُ . (2)
و شایسته است در این وقت به تسبیح و استغفار مشغول باشی، زیرا فضیلت این وقت مانند فضیلت پیش از طلوع
ص: 1511
است و حقتعالی فرموده: «وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ» (1) از حضرت صادق (علیهالسلام) روایت شده: زمانی که خورشید تغییر کرد یعنی مشرف به غروب شد، یاد خدا کن و اگر با مردمی هستی که تو را از ذکر باز میدارند، از آنان دور شو و مشغول دعا شو، در هنگام غروب بگو:
يَا مَنْ خَتَمَ النُّبُوَّةَ بِمُحَمَّدٍ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، اخْتِمْ لِي فِي يَوْمِي هٰذَا بِخَيْرٍ، وَ شَهْرِي بِخَيْرٍ، وَ سَنَتِي بِخَيْرٍ، وَ عُمْرِي بِخَيْرٍ . (2)و «تهلیل» (لا اله الاّ اللّه) و «استعاذه» (اعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم) روایت شده را که در دعاهاى «صبح و شب» خواهد آمد می خوانی، پس دست خود را بالاى سرت می گذاری و به صورت خود می کشی و محاسن را به دست گرفته و می گویی: أَحَطْتُ عَلَىٰ نَفْسِي وَ أَهْلِي، وَ مالِي وَ وَلَدِي، مِنْ غائِبٍ وَ شاهِدٍ بِاللّٰهِ، الَّذِي لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ، عالِمُ (3)
ص: 1512
الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تاْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ (1) ادامه می دهی تا العلیّ العظیم .
سپس اقدام به خواندن نماز مغرب می کنی، و تأخیر آن از اول وقت سزاوار نیست، که در احادیث بسیاری به تأخیر نینداختن آن از اول وقت تأکید بسیار شده . چون خواستی مشغول نماز شوی به همان آدابی که گذشت اذان و اقامه بگو، و بین اذان و اقامه می خوانی: اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِإِقْبالِ لَيْلِكَ، وَ إِدْبارِ نَهارِكَ، وَ حُضُورِ صَلَوَاتِكَ، وَ أَصْواتِ دُعاتِكَ، وَ تَسْبِيحِ مَلائِكَتِكَ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَتُوْبَ عَلَيَّ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ . (2)
آنگاه نماز مغرب را با آداب و شرایط بجا می آوری، و پس از پایان نماز سه تکبیر و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) می گویی و می خوانی:
«اِنَّ اللّه وَ مَلاَّئِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ؛ یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا،
ص: 1513
صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً» . اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ عَلی ذُرّیَّتِهِ وَ عَلی اَهْلِ بَیْتِهِ (1) و هفت مرتبه بگو :بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیمِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه الْعَلِیِّ الْعَظیمِ (2) سپس سه مرتبه می گویی : اَلْحَمْدُ للّه الَّذی یَفْعَلُ ما یَشآءُ وَ لا یَفْعَلُ ما یَشآءُ غَیْرُهُ (3) سپس می گویی : سُبْحانَكَ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ اغْفِرْ لِي ذُنُوبِي جَمِيعاً، فَإِنَّهُ لَايَغْفِرُ الذُّنُوبَ كُلَّها جَمِيعاً إِلّا أَنْتَ . (4) اگر دوست داشته باشی، بیش از این تعقیب بخوانی، بهتر آن است که پس از نافله مغرب بخوانی، آنگاه برای خواندن نافله بر می خیزی، که چهار رکعت است، و سخن گفتن مابین نماز مغرب و نافله آن کراهت دارد . در رکعت اول سوره «کافِرون» و در رکعت دوم سوره «تَوحید» و در دو رکعت دیگر هر سوره ای را که خواستی بخوان، البته شایسته است در رکعت سوم سوره «حَدید» تا «عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدورِ» و در رکعت چهارم آخر سوره حشر یعنی «لَو اَنزَلنا هذَا القُرآنَ» را تا پایان سوره بخوانی . و اگر مانند سایر نوافل به حَمد تنها
ص: 1514
هم اکتفا کنی جایز است و بلند خواندن قرائت در نافله مغرب، و همچنین در سایر نوافل سزاوار است . وقتی از نافله مغرب فارغ شدی، از تعقیبات مشترک آنچه بخواهی بخوانی مانعی نیست، پس سجده شکر بجا می آوری به صورتی که پیش از این گذشت و کمتر چیزی که در سجده شکر لازم است این است که بگویی: «شُکراً شُکراً شُکراً» . شیخ کلینی از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرگاه از نماز مغرب فارغ شدی، بر جبین خود دست بکش، و سه مرتبه بگو:
بِسْمِ اللّه الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ، عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ، هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِيمُ . اللّهمَّ أَذْهِبْ عَنِّي الْهَمَّ وَ الْحَزَنَ . شایسته است نماز غفیله را، که کیفیت آن در «مفاتیح» و غیر آن ذکر شده بخوانی .
زمانی که روشنایی پس از غروب آفتاب پنهان شد، برای نماز عشاء به همان آدابی که گذشت اذان و اقامه می گویی، آنگاه با رعایت آداب و شرایط، خواندن نماز واجب عشا را شروع کن، و شایسته است قنوت و تعقیب آن را طول دهی زیرا وقت وسعت دارد . در تعقیب نماز عشا،
ص: 1515
دعای مشترک بین صبح و شام را می خوانی، پس از آن دعاهای مختصّ به شام را که بسیار است قرائت می کنی، از جمله دعایی را که برای طلب روزی وارد شده است، و این دعا در «مفاتیح» نقل شده و مستحب است هفت مرتبه سوره «قَدر» را بخوانی، آنگاه می گویی: اللّهمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا أَظَلَّتْ، وَ رَبَّ الْأَرَضِينَ السَّبْعِ وَ مَا أَقَلَّتْ، وَ رَبَّ الشَّياطِينِ وَ ما أَضَلَّتْ، وَ رَبَّ الرِّياحِ وَ ما ذَرَتْ . اَللّٰهُمَّ رَبَّ كُلِّ شَيْءٍ وَ إِلٰهَ كُلِّ شَيْءٍ وَ مَلِيكَ كُلِّ شَيْءٍ، أَنْتَ اللّٰهُ الْمُقْتَدِرُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ، أَنْتَ اللّٰهُ الْأَوَّلُ فَلاٰ شَيْءَ قَبْلَكَ، وَ أَنْتَ الْآخِرُ فَلا شَيْءَ بَعْدَكَ، وَ أَنْتَ الظَّاهِرُ فَلاٰ شَيْءَ فَوْقَكَ، وَ أَنْتَ الْباطِنُ فَلاٰ شَيْءَ دُونَكَ . رَبَّ جَبْرَئیلَ وَ میکائیلَ وَ اِسْرافیلَ وَ الِهَ اِبْراهیمَ [وَاِسْماعیلَ] وَ اِسْحاقَ ویَعْقُوبَ [وَالاَسْباطِ] أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَوَلَّانِي بِرَحْمَتِكَ وَ لَا تُسَلِّطْ عَلَيَّ أَحَداً (1)
ص: 1516
مِنْ خَلْقِكَ مِمَّنْ لَا طاقَةَ لِي بِهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَتَحَبَّبُ إِلَيْكَ فَحَبِّبْنِي، وَ فِي النَّاسِ فَعَزِّزْنِي، وَ مِنْ شَرِّ شَّياطِينِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَسَلِّمْنِي؛ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ . (1)
پس به آنچه دوست داری دعا کن، آنگاه سجده شکر بجا آور، و نماز وتیره را که دو رکعت نافله نشسته است به دنبال نماز عشا بخوان، و مستحبّ است در این نماز صد آیه از قرآن خوانده شود، و خوب است در رکعت اول پس از سوره «حَمد» سوره «واقعه» و در رکعت دوم سوره «تَوحید» خوانده شود و پس از سلام هر دعایی را که خواستی قرائت کن .
زمانی که خواستی بخوانی، شایسته است آماده مرگ شوی، و در حال خوابیدن با طهارت باشی و از گناهان توبه کنی، و دل خود را از همّ وغم دنیا فارغ سازی، و هنگام مرگ و تنها و بیکس خوابیدن در قبر را یاد آری، و وصیّت خود را نوشته زیر بالین خود گذاری، و در نیّت برخاستن برای نماز شب باشی، زیرا افتخار مؤمن و زینت او در دنیا و آخرت خواندن نماز در پایان شب است . در وقت خوابیدن، سوره «تَوحید» و سوره «تکاثر» و «آیَةُ الکُرسی»
ص: 1517
می خوانی، آنگاه سه مرتبه می گویی: اَلْحَمْدُللّه الَّذی عَلا فَقَهَرَ، وَ الْحَمْدُ للّه الَّذی بَطَنَ فَخَبَرَ، وَ الْحَمْدُللّه الَّذی مَلَکَ فَقَدَرَ، وَ الْحَمْدُللّه الَّذی یُحْییِ الْمَوْتی، وَ یُمیتُ الاَحْیآءَ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ . (1) پس تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را می گویی، و بر طرف راست، به شکل مرده که در قبر گذاشته می شود می خوابی، اما خوابیدن به صورت محتضر [یعنی کسی که مشرف به مرگ است] . شیخ ما ثقة الاسلام نوری در «دار السلام» فرموده: آن را در هیچ خبر و اثری نیافتم، آری غزالی آن را ذکر کرده، و شک نیست که رشد و هدایت در مخالفت با رأی اوست . اگر خواستی برای نماز شب یا غیر آن، بیدار شوی . ولی از غلبه خواب برخود می ترسی، آیه آخر سوره «کَهف» را بخوان:
«قُلْ اِنَّما اَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی اِلَیَّ، اَنَّما اِلهُکُمْ اِلهٌ واحِدٌ، فَمَنْ کانَ یَرْجُو لِقاَّءَ رَبِّهِ، فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحا، وَ لایُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ اَحَدا». (2)
از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده:
ص: 1518
هیچ کس در وقت خوابیدن، این آیه را نمی خواند، مگر اینکه بیدار می شود، در ساعتی که می خواهی بیدار شود، و اگر از عقرب و جانوران دیگر می ترسی، این دعا را بخوان، که حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) سلامتی خواننده آن را از شرّ عقرب و حشرات تا وقت صبح ضامن شده است:
اَعُوذُ بِکَلِماتِ اللّه التّاَّمّاتِ، الَّتی لایُجْاوِزُ هُنَّ بَرُّ وَ لا فاجِرٌ، مِنْ شَرِّ ماذَرَءَ، وَ مِنْ شَرِّ ما بَرَءَ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دآبَّةٍ هُوَ اخِذٌ بِناصِیَتِها، اِنَّ رَبّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ . (1)
اگر از جنب شدن می ترسی این دعا را بخوان:
اللّهمَّ اِنّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الاِحْتِلامِ وَ مِنْ شَرِّ الْاَحْلامِ وَ مِنْ اَنْ یَتَلاعَبَ (یَلعَبَ) بِیَ الشَّیْطانُ، فِی الیَقْظَةِ وَ الْمَنامِ . (2)
اگر از خراب شدن خانه و ماندن زیر آوار و محلّی که در آنجا میخوابی میترسی این آیه را بخوان: «إِنَّ اللّٰهَ يُمْسِكُ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولاٰ، وَ لَئِنْ زٰالَتٰا إِنْ أَمْسَكَهُمٰا مِنْ (3)
ص: 1519
اَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ ؛ اِنَّهُ کانَ حَلیما غَفُورا (1)
اگر از دزد میترسی آخر سوره «اسراء» را بخوان که آغازش این آیه است:ذقُلِ ادْعُوا اللّه اَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ . . . (2)
در وقت خواب هفت میل سرمه بکش چهار میل در چشم راست، و سه میل در چشم چپ، و در وقت سرمه کشیدن این دعا را بخوان:
اللّهمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ اَنْ تُصَلِیَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَ اَنْ تَجْعَلَ النُّورَ فی بَصَری، وَ الْبَصیرَةَ فی دینی، وَ الْیَقینَ فی قَلْبی، وَ الاِخْلاصَ فی عَمَلی، وَ السَّلامَةَ فی نَفْسی، وَ السَّعَةَ فی رِزْقی، وَ الشُکْرَ لَکَ اَبَداً ما اَبْقَیْتَنی ؛ اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیر . (3) و شایسته است خواب بین الطلوعین [بین طلوع و فجر و طلوع آفتاب] و خواب پس از عصر را ترک کنی و هنگامی که خوابت بخوابی چراغ را خاموش کن، و رو به جانب قبله بخواب، و در بامی که اطرافش حفاظ نداشته باشد مخواب، و خوابی که دیدی، برای هرکس مگو، جز آن که عالم و خیرخواه و مهربان باشد .
ص: 1520
درباره برخاستن به هنگام شب، و بیان فضیلت آن، روایات بسیاری از اصحاب عصمت (عَلَيهِم السَّلَامُ) وارد شده . و نقل شده که نماز شب شرف مؤمن است، و باعث سلامت بدن، و کفّاره گناهان روز و برطرف کننده وحشت قبر است، نماز شب روی را سپید و بو را خوش کرده، و جلب کننده روزی است، ثروت و فرزندان زینت زندگی دنیا و هشت رکعت نماز در پایان شب با نماز وتر زینت آخرت است و حق تعالی گاهی این دو زینت را برای بعضی از مردم قرار می دهد و دروغ گفته است کسی که بگوید: من نماز شب به جای می آورم، و روز در گرسنگی به سر می برم، زیرا نماز شب ضامن روزی روز است . از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: در وصیت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمده است: یا علی من تو را نسبت به خودت، به چند خصلت وصیّت می کنم، آن ها را نیکو بدار، پس از آن فرمود: خدایا او را یاری ده، و پاره ای از آن خصلتها را ذکر فرمود، تا
ص: 1521
اینکه گفت:
وعَلَيْكَ بِصَلاةِ الليْلِ، وَ عَلَيْكَ بِصَلاةِ الليْلِ، وَ عَلَيْكَ بِصَلاةِ الليْلِ، وَ عَلَيْكَ بِصَلاةِ الزَّوالِ، وَ عَلَيْكَ بِصَلاةِ الزَّوالِ، وَ عَلَيْكَ بِصَلاةِ الزَّوالِ . (1)
ظاهر این است که حضرت از نماز شب، سیزده رکعت را اراده کردند و از نماز ظهر هشت رکعت را که نافله ظهر است .
از انس روایت شده: از پیامبر شنیدم که فرمود: دو رکعت نماز در دل شب، پیش من از دنیا و آنچه در آن است بهتر می باشد . نیز روایت شده: از حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) پرسیدند: چه شده کسانی که به شب زنده داری بر می خیزند چهره شان از همه کس نیکوتر است؟ فرمود: به خاطر اینکه اینان، با خدا خلوت می کنند، حق تعالی از نور خویش به چهره ایشان می تاباند . به هر صورت روایات در این زمینه بسیار است و ترک برخاستن شب مکروه است . شیخ به سند صحیح از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: بنده ای نیست مگر این که هر شب، یک بار، یا دو بار، یا چند بار بیدار می شود اگر برخاست، که برخاست، و گرنه
ص: 1522
شیطان پاهای خود را می گشاید و در گوش او بول [ادرار] می کند، آیا آن که برای نماز شب برنخواسته، صبح که بر می خیزد، توجه نمی کند، گران و مکدّر و سنگین و کسل است؟ شیخ برقی به سند معتبر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: برای شب شیطانی است، که او را «رها» می گویند، هرگاه بنده ای از خواب بیدار شود، و برخاستن برای نماز شب را قصد کند، آن شیطان به او می گوید: اکنون وقت برخاستن نیست، بار دیگر که بیدار شود، و بخواهد برخیزد، باز می گوید: وقت برخاستن نشده، یعنی زود است، پس پیوسته او را از برخاستن باز می دارد و او را حبس می کند تا فجر طلوع کند، چون فجر پدیدار شود، در گوش او ادرار می کند، و از او دست بر می دارد، درحالی که به خود می بالد، و از نخوت و ناز دم خود را می جنباند! ! ابن ابی جمهور از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده: روزی به اصحاب خود فرمود: هرگاه یکی از شما در شب بخوابد، شیطان در پس سر او سه گره می زند و در مکان هر گره ای می گوید: «شب تو طولانی است بخواب» هرگاه بیدار شود و یاد خدا کند، یک گره باز می شود، و اگر وضو بگیرد، گره دیگری باز می گردد، و اگر نماز بخواند، گره سوم گشوده می شود، پس با حال
ص: 1523
نشاط، پاکیزه نفس وارد صبح می گردد، وگرنه آلوده نهاد و کسل وارد صبح می شود، این روایت در کتابهای اهل سنّت نیز ذکر شده . قطب راوندی از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: در سه چیز با سه چیز طمع مکن: در بیداری شب با پرخوری، در نور چهره با خوابیدن در همه ساعات شب و در امان از دنیا، با همنشینی اهل فسق . و همچنین قطب راوندی روایت کرده: حضرت عیسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) مادرش مریم را پس از مردنش صدا زد، و گفت: ای مادر با من سخن بگو، آیا علاقه داری به دنیا بازگردی؟ گفت: آری برای اینکه به خاطر خدا، در شب بسیار سرد نماز گذارم، و در روز بسیار گرم روزه بگیرم، پسرم این راه بیمناک است .
به صورت آسان و مختضر، که ان شاء اللّه تعالی همه کس بتواند بجا آورد این است که چون از خواب برخاست، برای خدای متعال سجده کند، و خوب است در این حال، یا در حال برداشتن سر از سجده، بگوید:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي أَحْيانِي بَعْدَما أَمَاتَنِي وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي رَدَّ عَلَيَّ رُوحِي لِأَحْمَدَهُ وَ أَعْبُدَهُ . (1) و چون برخاست
ص: 1524
و ایستاد بگوید: اَللّٰهُمَّ أَعِنِّي عَلَىٰ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ، وَ وَسِّعْ عَلَيَّ الْمَضْجَعَ، وَ ارْزُقْنِي خَيْرَ مَا بَعْدَ الْمَوْتِ . (1) وچون صدای خروس شنید بگوید:سُبُّوْحٌ قُدُّوسٌ، رَبُّ الْمَلائِكَةِ وَ الرُّوحِ، سَبَقَتْ رَحْمَتُكَ غَضَبَكَ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي، إِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا أَنْتَ، فَتُبْ عَلَيَّ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ . (2) چون به اطراف آسمان نگاه کند بخواند: اللّهمَّ إِنَّهُ لَايُوَارِي مِنْكَ لَيْلٌ ساجٍ، وَ لَا سَمَاءٌ ذَاتُ أَبْرَاجٍ، وَ لَا أَرْضٌ ذَاتُ مِهادٍ، وَ لَا ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ، وَ لَا بَحْرٌ لُجِّيٌّ تُدْلِجُ بَيْنَ يَدَيِ الْمُدْلِجِ مِنْ خَلْقِكَ تُدْلِجُ الرَّحْمَةَ عَلَىٰ مَنْ تَشاءُ مِنْ خَلْقِكَ، تَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَ ما تُخْفِي الصُّدُورُ، غارَتِ النُّجُومُ، وَ نامَتِ الْعُيُونُ، وَ أَنْتَ الْحَيُّ الْقَيُّوْمُ، لَاتَأْخُذُكَ سِنَةٌ وَ لَا نَوْمٌ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ إِلٰهِ الْمُرْسَلِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ . (3) آنگاه پنج
ص: 1525
آیه سوره آل عمران را بخواند: «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلاٰفِ اللَّيْلِ وَ النَّهٰارِ لَآيٰاتٍ لِأُولِي الْأَلْبٰابِ، اَلَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللّٰهَ قِيٰاماً وَ قُعُوداً وَ عَلىٰ جُنُوبِهِمْ، وَ يَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ. رَبَّنٰا مٰا خَلَقْتَ هٰذٰا بٰاطِلاً سُبْحٰانَكَ فَقِنٰا عَذٰابَ النّٰارِ، رَبَّنٰا إِنَّكَ مَنْ تُدْخِلِ النّٰارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَ مٰا لِلظّٰالِمِينَ مِنْ أَنْصٰارٍ. رَبَّنٰا إِنَّنٰا سَمِعْنٰا مُنٰادِياً يُنٰادِي لِلْإِيمٰانِ، أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنّٰا؛ رَبَّنٰا فَاغْفِرْ لَنٰا ذُنُوبَنٰا، وَ كَفِّرْ عَنّٰا سَيِّئٰاتِنٰا، وَ تَوَفَّنٰا مَعَ الْأَبْرٰارِ؛ رَبَّنٰا وَ آتِنٰا مٰا وَعَدْتَنٰا عَلىٰ رُسُلِكَ وَ لاٰ تُخْزِنٰا يَوْمَ الْقِيٰامَةِ إِنَّكَ لاٰ تُخْلِفُ الْمِيعٰادَ» (1) هرگاه خواست به جانب عبادت رو کند، و او را نیازی به تخلیّ [قضای حاجت] باشد آن را پیش اندازد، و چون از بیت الخلا درآید به مسواک آغاز کند، پس از آن وضوی کامل بگیرد، و خود را خوشبو سازد، آنگاه به نماز شب برخیزد که ابتدای وقت آن نیمه شب است، و هرچه به طلوع صبح صادق نزدیک تر شود، بهتر است، و اگر صبح طلوع کند،
ص: 1526
درحالی که چهار رکعت آن را بجا آورده، بقیه را با «حَمد» تنها بجا آورد، در هر صورت زمانی که برای نماز شب برخاست، هشت رکعت به قصد نماز شب شروع می کند، و پس از هر دو رکعت سلام می دهد، و خوب است در دو رکعت اول در هر رکعت پس از سوره «حَمد» سی مرتبه سوره تَوحید بخواند، تا از نماز فارغ شود درحالی که بین او و خدای عزّ و جلّ گناهی نباشد، یا آن که در رکعت اوّل آن سوره «تَوحید» و در رکعت دوم قُل یا اَیُّهاَ الکافِرون بخواند، و در شش رکعت دیگر «حَمد» و هر سوره ای که میلش باشد، و در هر رکعتی «حَمد» و «تَوحید» نیز کافی است، و اکتفا به سوره «حَمد» تنها هم جایز می باشد، و چنان که قنوت در نمازهای واجب مستحبّ است در رکعت دوم از نمازهای نافله هم مستحبّ است، و در قنوت سه مرتبه سبحان اللّه گفتن کفایت می کند . یا اینکه گفته شود:
اللّهمَّ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا، وَ عافِنا وَاعْفُ عَنَّا فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ ؛ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1) و یا اینکه بگوید:رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ، وَ تَجاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ، إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأَجَلُّ الْأَكْرَمُ . (2)
ص: 1527
روایت شده: حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) هنگامی که در شب تاریک، در محراب عبادت می ایستاد چنین می خواند: اللّهمَّ إِنَّكَ خَلَقْتَنِي سَوِيّاً . . .، و این دعا دعای پنجاهم صحیفه کامله است . چون از هشت رکعت نماز شب فارغ شود، دو رکعت نماز شفع، و یک رکعت نماز وتر بجا آورد، و در این سه رکعت پس از سوره «حَمد» سوره «تَوحید» بخواند تا به منزله یک ختم قرآن باشد، زیرا سوره تَوحید ثلث قرآن است، یا آن که در نماز شفع در رکعت اول سوره «حَمد» و قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ و در رکعت دوم سوره «حَمد» و «قُل اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَق» را بخواند و چون از نماز شفع فارغ گشت مستحبّ است بخواند: إِلَهِي تَعَرَّضَ لَكَ فِي هَذَا اللَّيْلِ الْمُتَعَرِّضُونَ . . . و این دعایی است که در اعمال نیمه شعبان در کتاب مفاتیح الجنان ذکر شد . پس از نماز شفع، برای خواندن یک رکعت نماز وتر برخیزد، و در آن یک رکعت سوره «حَمد» و سوره تَوحید بخواند، یا آنکه پس از حَمد سه مرتبه سوره تَوحید و یک مرتبه سوره های الفَلَق و النّاس را قرائت کند، سپس برای قنوت دست بردارد، و هر دعایی را که می خواهد بخواند . شیخ طوسی فرموده: دعاهایی که در این قنوت خوانده می شود، آن قَدر زیاد است که شمرده
ص: 1528
نمی شود، ولی مقیّد به این وقت نیست، که خلافش جایز نباشد، انسان مستحبّ است در قنوت نماز وتر، برای ترس از خدا، و بیم از عقاب پروردگار گریه یا تباکی [یعنی خود را به گریه واداشتن یا اظهار گریه کردن] کند، و برای برادران مؤمن دعا کند، و ذکر چهل نفر مؤمن مستحب است، به درستی که دعا کننده برای چهل مؤمن دعایش ان شاء اللّه مستجاب می شود، و نیز دعا کند به آنچه بخواهد . شیخ صدوق در کتاب من لا یَحضره الفقیه آورده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در قنوت نماز وتر می خواند:
اَللّٰهُمَّ اهْدِنِي فِيمَنْ هَدَيْتَ، وَ عَافِنِي فِيمَنْ عَافَيْتَ، وَ تَوَلَّنِي فِيمَنْ تَوَلَّيْتَ، وَ بارِكْ لِي فِيما أَعْطَيْتَ، وَقِنىٰ شَرَّ مَا قَضَيْتَ، فَإِنَّكَ تَقْضِي وَ لَا يُقْضَىٰ عَلَيْكَ، سُبْحَانَكَ رَبَّ الْبَيْتِ، أَسْتَغْفِرُكَ وَ أَتُوبُ إِلَيْكَ، وَ أُؤْمِنُ بِكَ وَ أَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِكَ يَا رَحِيمُ . (1) و شایسته است، هفتاد مرتبه بگوید:اَسْتَغْفِرُاللّه رَبّی، وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ . (2)
و سزاوار است دست چپ را به دعا برداشته، و استغفار را با
ص: 1529
دست راست شماره کند . روایت شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در نماز وتر هفتاد مرتبه استغفار می کرد، و هفت مرتبه می گفت:هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّارِ، اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ . (1)
و همچنین روایت شده: حضرت سجاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) به هنگام سحر، در نماز وتر سیصد مرتبه می گفت: العفو العفو و سپس بگوید: رَبِّ اغْفِرْلی وَ ارْحَمْنی، وَ تُبْ عَلیَّ اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الْغَفُورُ الرَّحیمُ . (2) شایسته است قنوت را طولانی کند، و زمانی که از قنوت فارغ می شود، به رکوع رود، و چون سر از رکوع بردارد این دعا را که شیخ طوسی در کتاب «تهذیب» از حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده بخواند:
هٰذَا مَقَامُ مَنْ حَسَناتُهُ نِعْمَةٌ مِنْكَ، وَ شُكْرُهُ ضَعِيفٌ، وَ ذَنْبُهُ عَظِيمٌ، وَ لَيْسَ لِذٰلِكَ إِلّا رِفْقُكَ وَ رَحْمَتُكَ، فَإِنَّكَ قُلْتَ فِي كِتابِكَ الْمُنْزَلِ، عَلَىٰ نَبِيِّكَ الْمُرْسَلِ، صَلَّى اللّٰهُ (3)
ص: 1530
عَلَيْهِ وَ آله: «كٰانُوا قَلِيلاً مِنَ اللَّيْلِ مٰا يَهْجَعُونَ وَ بِالْأَسْحٰارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ»، طَالَ هُجُوعِي، وَ قَلَّ قِيامِي، وَ هٰذَا السَّحَرُ وَ أَنَا أَسْتَغْفِرُكَ لِذُنُوبِي، اسْتِغْفارَ مَنْ لَايَجِدُ لِنَفْسِهِ ضَرَّاً وَ لَا نَفْعَاً، وَ لَا مَوْتاً وَ لَا حَياةً وَ لَا نُشُوراً . (1) آنگاه به سجده رود، و نماز را تمام کند، و پس از سلام تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بگوید، و بخواند: اَلْحَمْدُ لِرَبِّ الصَّباحِ ؛ الْحَمْدُ لِفالِقِ الاِصْباحِ . (2) و سه مرتبه بگوید: سُبْحانَ رَبِّىَ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ، الْعَزيزِ الْحَكيمِ . (3)سپس بگوید:يا حَىُّ يا قَيُّومُ، يا بَرُّ يا رَحيمُ، يا غَنِىُّ يا كَريمُ، اُرْزُقْنى مِنَ التِّجارَةِ اَعْظَمَها فَضْلاً، وَ اَوْسَعَها رِزْقاً، وَ خَيْرَها لى عاقِبَةً، فَاِنَّهُ لا خَيْرَ فيما لا عاقِبَةَ لَهُ . (4) و سزاوار است پس از این، دعای حزین را بخواند: «اُناجیكَ یا مَوجودُ فی کُلِّ مکانٍ ...»؛ آنگاه به سجده رود، و پنج مرتبه بگوید: «سُبّوحٌ قُدّوسٌ، رَبُّ المَلائِکَةِ و الرّوحِ»،
ص: 1531
سپس بنشیند و آیةُ الکرسی بخواند، باز به سجده رود و سُبّوحٌ قُدّوسٌ را پنج مرتبه بخواند،
آنگاه برای نافله صبح برخیزد، که دو رکعت است: در رکعت اول پس از سوره حَمد سوره قُل یا اَیُّهاَ الکافِرونَ، و در رکعت دوم پس از سوره حَمد سوره تَوحید را بخواند، و چون سلام داد، به طرف قبله به صورت مرده در قبر به پهلوی راست بخوابد، و گونه راستش را بر روی دست راست بگذارد و بگوید:
اِسْتَمْسَكْتُ بِعُرْوَةِ اللّه الْوُثْقىَ، الَّتى لاَانْفِصامَ لَها، وَ اعْتَصَمْتُ بِحَبْلِ اللّه الْمَتينِ، وَ اَعُوذُ بِاللّه مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ، وَ اَعُوذُ بِاللّه مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الاِنْسِ . (1) آنگاه سه مرتبه بگوید: سُبْحانَ رَبِّ الصَّباحِ فالِقِ الاِصْباحِ، (2) و پنج آیه آل عمران را که در سطور قبل [صفحه 1526] ذکر شد بخواند، سپس برخیزد و بنشیند و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بگوید .
در کتاب (مَن لا یَحضُرُهُ الفَقیه) فرموده: روایت شده: هرکه بین دو رکعت نافله صبح و نماز صبح، صد مرتبه بر محمّد
ص: 1532
و آل محمّد صلوات فرستد، حق تعالی چهره او را از حرارت آتش حفظ کند، و کسی که صد مرتبه بگوید: سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ، أَسْتَغْفِرُ اللّه رَبِّي وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ، حق تعالی خانه ای در بهشت برای او بنا کند، و کسی که بیست ویک مرتبه قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ بخواند، خدای تعالی در بهشت خانه ای برای او بنا کند، و اگر آن را چهل مرتبه بخواند، حق تعالی او را بیامرزد، و شایسته است پس از فراغت از نماز شب، دعای سی ودم صحیفه کامله: اللّهمَّ یا ذَا الْمُلْکِ الْمُتَأَبِّدِ . . . خوانده شود، آنگاه سجده شکر بجا آورد، و سزاوار است برای برادران مؤمن خود دعا کند، و دعای اللّٰهُمَّ رَبَّ الْفَجْرِ را که در ادعیه سجده شکر گذشت بخواند، از برادران دینی امید واثق دارم، که برای این گنهکار روسیاه هم دعا کنند که به دعای بسیار نیازمندم وَ اللّه المُوَفَّقُ .
ص: 1533
آگاه باش أَیدَّکَ اللّه که تشویق و ترغیب بسیاری بر محافظت این دو وقت در آیات و اخبار آمده، بر این اساس، برای این دو وقت دعاها و اذکار بسیاری از رسول خدا و ائمه اطهار صَلَواتُ اللّه عَلَیهِم وارد شده که ما در این رساله به ذکر مختصری از آن ها تبّرک می جوییم . اول: ابن بابویه به سند معتبر، از حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه پیش از طلوع آفتاف هر یک از سوره های: تَوحید و قَدر و آیَةُ الکُرسی، را یازده مرتبه: بخواند، خدا دارایی او را از آنچه می ترسد باز می دارد . و نیز فرمود: هرکه قُل هُوَ اللّه و قَدر را پیش از طلوع آفتاب بخواند، در آن روز گناهی به او نرسد، هرچند شیطان بر این امر سخت بکوشد . دوم: کلینی و ابن بابویه، و شیخ طوسی، و دیگران، به سندهای معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند، بر هر مسلمان فرض است که ده مرتبه: پیش از طلوع آفتاب، و ده مرتبه: پیش از غروب خورشید، این دعا را بخواند:
ص: 1534
لا اِلهَ اِلا اللّه وَحْدَهُ، لاشَريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيى وَ يُميتُ، وَ هُوَ حَيٌّ لايَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَديرٌ . (1) و در بعضی از روایات آمده است: یُحیی وَ یُمیتُ وَ یُمیتُ وَ یُحیی و در چند روایت جمله وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ . . . نیامده ولی در بعضی روایات آمده . و ظاهرا همه خوب است، و اگر همه صورتها را بگوید بهتر است، و در بعضی از روایات وارد شده اگر ترک شود لازم است قضا کنید، و در بعضی روایات آمده: این کفاره گناهان او در آن روز است . سوم: ابن بابویه و دیگران به سندهای بسیار معتبر از حضرت زین العابدین و حضرت صادق (عَلَيهَا السَّلَامُ) روایت کرده اند: هرکه در شام صد مرتبه اللّه اکبر بگوید، مانند این است که صد بنده را آزاد کرده باشد، و به سند صحیح دیگر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه پیش از طلوع آفتاب صد مرتبه، و قبل از غروب آن صد مرتبه اللّه اکبر بگوید، خدای کریم برای او همانند پاداش کسی که صد بنده را آزاده کرده باشد می نویسد، و هرکه ده بار سُبْحانَ اللّه وَ
ص: 1535
بِحَمدِهِ بگوید، خدا ده حسنه برای او می نویسد، و هرکه بیشتر بگوید، برای او بیشتر نوشته می شود . چهارم: ابن بابویه به سند معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: غرفه ای چند در بهشت است، که ظاهر آن ها از درون، و درون آن ها از بیرون نمایان است، و از امّت من کسی در آن ها ساکن می شود، که سخن نیک گوید، و به مردم طعام بخوراند، و به هر که رسد سلام کند، و در شب هنگامی که مردم در خوابند نماز بجا آورد، آنگاه فرمود: کلام نیک آن است که در صبح و شام ده بار بگوید:
سُبْحانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إلهَ إلاّ اللّه، وَ اللّه أکْبَر و نیز در کتاب «محاسن» برقی به سند صحیح از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به مردی رسید که باغی را برای خود احداث می کرد، حضرت ایستاد و فرمود: می خواهی تو را بر باغی راهنمایی کنم، که اصلش از این باغ ثابت تر، و میوه اش زودرس تر، و نیکوتر و پایدارتر باشد؟ گفت: آری یا رسول اللّه، فرمود: در صبح و شام بگو: سُبْحانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إلهَ إلاّ اللّه، وَ اللّه أکْبَر، که
ص: 1536
به عدد هر تسبیحی برایت در بهشت درختها از انواع میوه ها غرس می کنند، و اینهاست باقیات صالحات، که خدا در قرآن فرموده: «نیکوتر و پایدارترند از دارایی دنیا» . پنجم: ابن بابویه به سند معتبر از حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه نزدیک به شام، یا پس از شام سه مرتبه این آیه را بخواند، در آن شب خیری از او فوت نمی شود، و جمیع شرور از او دور می شود . و همچنین است، هرگاه هنگام صبح بگوید:
فَسُبْحانَ اللّه حینَ تَمْسُونَ وَ حینَ تُصْبِحُونَ، وَ لَهُ الْحَمْدُ فِی السَّمواتِ وَ الاَرْضِ، وَ عَشِیّاً وَ حینَ تُظْهِرُونَ . (1)
ششم: برقی در کتاب «محاسن» به سند موثّق از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه در صبح، و در شام سه مربته بگوید: بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ اَلْرَحیمْ . لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّه، نترسد از شیطان و نه از پادشاه و نه از خوره و نه از پیسی، و حضرت فرمود: من صد مرتبه می گویم، و در تعقیب نماز صبح و شام هفت مرتبه، روایت شده، چنان که قبلا گذشت . هفتم: به سند معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده:
ص: 1537
مردی از انصار، چند روزی خدمت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نرسید، حضرت از او پرسید: به چه علت در این چند روز، از ما، غایب بودی؟ گفت: به سبب تنگدستی و طول بیماری، حضرت فرمود: می خواهی به تو دعایی را تعلیم کنم که چون بخوانی تنگدستی و بیماری از تو برطرف شود؟ گفت: آری یا رسول اللّه . فرمود: صبح و شام این دعا را بخوان: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَايَمُوتُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . (1)
هشتم: در بسیاری از روایات معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: پیش از طلوع و غروب آفتاب ده مرتبه: بگو: أَعُوذُ بِاللّٰهِ السَّمِيعِ الْعَلِيمِ، مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ، وَ أَعُوذُ بِاللّٰهِ أَنْ يَحْضُرُونِ، إِنَّ اللّٰهَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ . (2) و در پاره ای از روایات چنین آمده و اعوذ بکّ ربّ ان یحضرون و در بعضی از روایات أَستعیذ بِاللّه السَّمِيعِ الْعَلِيمِ، مِنَ
ص: 1538
الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ، وَ اَعُوذُ باللّه اَنْ یَحْضُرُونِ .
نهم: در کتاب «فلاح السائل» از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: شما را چه چیزی مانع است از این که در هر صبح و شام این دعا را سه مرتبه بخوانید:
اللّهمَّ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ، ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَىٰ دِينِكَ، وَ لَا تُزِغْ قَلْبِي بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنِي، وَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ، وَ أَجِرْنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ . اَللّٰهُمَّ امْدُدْ لِي فِي عُمْرِي، وَ أَوْسِعْ عَلَيَّ فِي (مِن) رِزْقِي، وَ انْشُرْ عَلَيَّ مِنْ رَحْمَتِكَ، وَ إِنْ كُنْتُ عِنْدَكَ فِي أم الْكِتابِ شَقِيّاً فَاجْعَلْنِي سَعِيداً، فَإِنَّكَ تَمْحُو مَا تَشاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَكَ أم الْكِتابِ . (1)
دهم: شیخ طوسی و سیّد بن طاووس از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده اند: هرکه صبح و شام یک مرتبه بگوید: سُبْحَانَ اللّه وَ بِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللّه الْعَظِيمِ حق تعالی فرشته ای را با بیلی از نقره به سوی بهشت روانه می کند تا برای او در زمین بهشت که از مشک ناب است درختانی
ص: 1539
غَرس کند، و دیواری دور آن قرار دهد، و دری بر آن نصب کند، و بر آن در بنویسد: این بوستان فلان فرزند فلان است، و سیّد به روایت معتبر دیگری از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده: هرکه این تسبیح را، در غیر مقام تعجب بگوید [عده ای در برخورد به پیش آمدها و حوادث، از باب تعجب فریاد می زنند: سبحان اللّه، که از ظاهر روایت استفاده می شود ثوابی که ذکر شده برای اینگونه تسبیح گفتن نیست] حق تعالی هزار گناه او را محو می کند، و هزار حسنه برایش ثبت می نماید، و هزار شفاعت برای وی می نویسد، و هزار درجه برای او بلند گرداند، و برای او از این کلمه مرغ سپیدی بیافریند، که تا روز قیامت مشغول به این تسبیح باشد، و ثوابش برای او نوشته شود . یازدهم: قطب راوندی از حضرت امیر مومنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرموده: هرکه صبح کند، و چهار نعمت خدا را یاد نکند، می ترسم نعمت خدا از دست او برود:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي عَرَّفَنِي نَفْسَهُ، وَ لَمْ يَتْرُكْنِي عَمْيانَ الْقَلْبِ؛ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي جَعَلَنِي مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، (1)
ص: 1540
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي جَعَلَ رِزْقِي فِي يَدَيْهِ، وَ لَمْ يَجْعَلْ رِزْقِي فِي أَيْدِي النَّاسِ؛ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي سَتَرَ ذُنُوبِي وَ عُيُوبِي، وَ لَمْ يَفْضَحْنِي بَيْنَ الْخَلائِقِ . (الناس) (1)
دوازدهم: در کتاب «بلد الأمین» از سلمان فارسی روایت کرده: هر بنده ای که صبح کند سه مرتبه بگوید: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ حَمْداً كَثِيراً طَيِّباً مُبارَكاً فِيهِ . (2) حق تعالی هفتاد نوع بلا را از او برگیرد که کمترین آن ها اندوه باشد .
سیزدهم: شیخ کلینی به سند معتبر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: چون صبح کنی بگو: أَصْبَحْتُ بِاللّٰهِ مُؤْمِناً عَلَىٰ دِينِ مُحَمَّدٍ وَ سُنَّتِهِ، وَ دِينِ عَلِيٍّ وَ سُنَّتِهِ، وَ دِينِ الْأَوْصِياءِ وَ سُنَّتِهِمْ، آمَنْتُ بِسِرِّهِمْ وَ عَلانِيَتِهِمْ، وَ شاهِدِهِمْ وَ غائِبِهِمْ، وَ أَعُوذُ بِاللّٰهِ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ رَسُولُ اللّٰهُ صَلَّى اللّٰه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلِيٌّ عَلَيهِ السَّلَامُ وَ الْأَوْصِياءُ عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَ أَرْغَبُ إِلَى اللّٰهِ فِيمَا رَغِبُوا إِلَيْهِ، (3)
ص: 1541
وَلاحَوْلَ وَ لاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّه . (1)
چهاردهم: شیخ کلینی به سند معتبر از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای خواند این دعا بعد از صبح، پیش از طلوع آفتاب، فضیلت بسیار نقل کرده:
اللّٰهُ أَكْبَرُ اللّٰهُ أَكْبَرُ كَبِيراً، وَ سُبْحانَ اللّٰه بُكْرَةً وَ أَصِيلاً، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ كَثِيراً لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ . (وَ آل محَمدٍ) (2)
پانزدهم: در کتاب بلد الأمین از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه در صبح این دعا را سه مرتبه بخواند، تا شام بلایی به او نرسد، و اگر در شام بخواند، تا صبح بلایی او را در نگیرد: بِسْمِ اللّٰه الَّذِي لَايَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَيْءٌ فِي الْأَرْضِ، وَ لَا فِي السَّماءِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ . (3)
شانزدهم: کلینی و ابن بابویه و دیگران به سندهای موثّق و معتبر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: حق تعالی حضرت نوح را بنده بسیار شاکر نامید، برای اینکه هر صبح
ص: 1542
و شام این دعا را می خواند: اللّهمَّ إِنِّي أُشْهِدُكَ أَنَّهُ مَا أَمْسىٰ وَ أَصْبَحَ بِي مِنْ نِعْمَةٍ، أَوْ عافِيَةٍ فِي دِينٍ أَوْ دُنْيا، فَمِنْكَ وَحْدَكَ لَاشَرِيكَ لَكَ؛ لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ بِها عَلَيَّ حَتَّىٰ تَرْضىٰ إِلٰهَنَا . (1) و در بعضی روایات آمده است ده مرتبه: می خواند: اللّهمَّ إِنَّهُ مَا أَصْبَحَ بِي مِنْ نِعْمَةٍ، أَوْ عافِيَةٍ فِي دِينٍ أَوْ دُنْيا، فَمِنْكَ وَحْدَكَ لَاشَرِيكَ لَكَ، لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ بِها عَلَيَّ حَتَّىٰ تَرْضَىٰ وَ بَعْدَ الرِّضا ؛ (2) و هر دو بیان خوب است .
هفدهم: کلینی و برقی به سندهای معتبر، از حضرت صادق و کاظم (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت کرده اند: چون نزدیک غروب آفتاب شود، این دعا را بخوان، تا از شرّ هر درنده و گزنده و شرّ شیطان لعین و فرزندانش، و شرّ هر صاحب زهری، و دزدان و دیوانگی ایمن گردی .
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، (3)
ص: 1543
وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَاَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي يَصِفُ وَلَا يُوصَفُ، وَيَعْلَمُ وَلَا يُعْلَمُ، يَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَما تُخْفِي الصُّدُورُ، أَعُوذُ بِوَجْهِ اللّٰهِ الْكَرِيمِ وَبِاسْمِ اللّٰهِ الْعَظِيمِ مِنْ شَرِّ مَا ذَرَأَ وَبَرَأَ، وَمِنْ شَرِّ مَا تَحْتَ الثَّرَىٰ، وَمِنْ شَرِّ مَا ظَهَرَ وَما بَطَنَ، وَمِنْ شَرِّ مَا كانَ فِي اللَّيْلِ وَالنَّهارِ وَمِنْ شَرِّ أَبِي قِتْرَةَ (مُرَّةَ) وَما وَ لَدَ، وَمِنْ شَرِّ الرَّسِيسِ، وَمِنْ شَرِّ مَا وَصَفْتُ وَ ما لَمْ أَصِفْ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ . (1)
هجدهم: کلینی به سند معتبر از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه در صبح این دعا را بخواند، در آن روز چیزی به او گزندی نزند ان شاء اللّه تعالی: اللّهمّ َإِنِّي أَصْبَحْتُ فِي ذَمَّتِكَ وَ جِوَارِكَ، اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْتَوْدِعُكَ دِينِي وَ نَفْسِي، وَ دُنْيايَ وَ آخِرَتِي، وَ أَهْلِي وَ مالِي، وَ أَعُوذُ بِكَ يَا عَظِيمُ مِنْ شَرِّ خَلْقِكَ جَمِيعاً، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ ما يُبْلِسُ بِهِ إِبْلِيسُ (2)
ص: 1544
وَ جُنُودُهُ (1)
نوزدهم: و نیز کلینی به سندی در حدّ سند صحیح روایت کرده: مردی به محضر حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرضه داشت: به من دعایی تعلیم کن که هر صبح و شب بخوانم، حضرت فرمود: این دعا را بخوان: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي يَفْعَلُ مَا يَشاءُ، وَ لَا يَفْعَلُ مَا يَشاءُ غَيْرُهُ ؛ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كَمَا يُحِبُّ اللّٰهُ أَنْ يُحْمَدَ ؛ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ . اَللّٰهُمَّ أَدْخِلْنِي فِي كُلِّ خَيْرٍ، أَدْخَلْتَ فِيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، وَ أَخْرِجْنِي مِنْ كُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (2)
بیستم: در کتاب بلد الأمین از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده: هرکه این دعا را هنگام صبح، هفت مرتبه بخواند، در آن روز از بلاها محفوظ بماند . «فَاللّٰهُ خَيْرٌ حَافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ
ص: 1545
الرَّاحِمِينَ»، «إِنَّ وَلِيِّيَ اللّٰهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتابَ وَ هُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِحِينَ ». (1) پس اگر رو برگرداندند، بگو: «فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِيَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ» . (2)
بیست ویکم: در بعضی از کتب معتبر روایت شده: هرکه در بامداد سه مرتبه، و در پایان روز سه مرتبه، این صلوات را بخواند، گناهانش آمرزیده می شود، و شادی او دوام می یابد، و دعایش به اجابت می رسد، و روزی اش فراخ می شود، و بر دشمنش یاری می گردد، و در بهشت از همنشینان محمّد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) باشد:
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِي الْأَوَّلِينَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِي الْآخِرِينَ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِي الْمَلاَ الْأَعْلَىٰ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِي الْمُرْسَلِينَ . اَللّٰهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسِيلَةَ وَ الشَّرَفَ وَ الْفَضِيلَةَ، وَ الدَّرَجَةَ (3)
ص: 1546
الْکَبیرَةَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ لَمْ أَرَهُ، فَلا تَحْرِمْنِي يَوْمَ الْقِيامَةِ رُؤْيَتَهُ، وَ ارْزُقْنِي صُحْبَتَهُ، وَ تَوَفَّنِي عَلَىٰ مِلَّتِهِ، وَ اسْقِنِي مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِيّاً، سَائِغاً هَنِيئاً، لَاأَظْمَأُ بَعْدَهُ أَبَداً؛ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . اَللّٰهُمَّ كَمَا آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ أَرَهُ، فَأَرِنِي فِي الْجِنانِ وَجْهَهُ . اَللّٰهُمَّ بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ عَنِّي، تَحِيَّةً كَثِيرَةً وَ سَلاماً . (1)
مؤلف گوید: این صلوات همان صلواتی است که کفعمی از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه بخواهد محمّد و آل محمّد (عَلَيهِم السَّلَامُ) را در صلوات بر ایشان خوشحال کند، آن را بخواند، و ما آن را در «مفاتیح» در ضمن اعمال روز عرفه ذکر کردیم . بدانکه دعاهای وارده در مورد صبح و شب بسیار است و این مختصر را گنجایش بیش از این نیست و در باب چهارم ده دعا از کتاب شریف کافی خواهد آمد که در صبح و شب خوانده می شود، و اگر فرصت داشتی، دعای عشرات و دعای معروف به یستشیر، و دعای نور و دعای عهد اللّهمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظِيمِ را بخوان و ما این دعاها را
ص: 1547
در «مفاتیح» آوردیم، و نیز در آداب، تربت ذکر کردیم که دعای اصبحت اللّهمَّ مُعْتَصِماً بِذِمَامِكَ را، در حال به دست گرفتن تسبیح تربت، و آن دعا را در صبح و شام، برای ایمنی از هر خوف بخوانند .
ص: 1548
در بیان دعاهایی که در ساعات روز باید خواند و دعاهای هر روز که اختصاص به ساعتی ندارد . شیخ طوسی و سیّد بن باقی و شیخ کفعمی هر روز را به دوازده ساعت [منظور دوازده زمان است نه اینکه هر یک دقیقا یک یا دو ساعت باشد] تقسیم کرده اند، و هر ساعتی را به امامی از دوازده امام نسبت داده اند، و برای هر ساعتی دعایی را که مشتمل بر توسّل به آن امام عالی مقام است ذکر کرده اند، اگرچه روایتش را به خصوص نیاورده اند، ولی روشن است، که چنین تقسیم بندی را بدون استناد به روایت ذکر نمی کنند، و ما در این رساله به آنچه در کتاب مصباح المتهجّد آمده است اکتفا می کنیم .
ساعت اوّل: از طلوع فجر است تا طلوع آفتاب، این ساعت منسوب به امیر مومنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) است و دعایش این است:
اللّهمَّ رَبَّ الْبَهَاءِ وَ الْعَظَمَةِ، وَ الْكِبْرِياءِ وَ السُّلْطانِ، أَظْهَرْتَ الْقُدْرَةَ كَيْفَ شِئْتَ، وَ مَنَنْتَ عَلَىٰ عِبادِكَ بِمَعْرِفَتِكَ، وَ تَسَلَّطْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَرُوتِكَ، وَ عَلَّمْتَهُمْ شُكْرَ نِعْمَتِكَ . اللّهمَّ (1)
ص: 1549
فَبِحَقِّ عَلِيٍّ الْمُرْتَضَىٰ لِلدِّينِ، وَ الْعَالِمِ بِالْحُكْمِ، وَ مَجَارِي التُّقَىٰ، إِمامِ الْمُتَّقِينَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، فِي الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوائِجِي أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ، وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (1)
ساعت دوم: از طلوع آفتاب است تا ذهاب حمره [یعنی کنار رفتن سرخی افق مشرق]، و به حضرت مجتبی (عَلَيهِ السَّلَامُ) منسوب است:
اللّهمَّ لَبِسْتَ بَهاءَكَ فِي أَعْظَمِ قُدْرَتِكَ، وَ صَفا نُورُكَ فِي أَنْوَرِ ضَوْئِكَ، وَ فاضَ عِلْمُكَ حِجَابَكَ، وَ خَلَّصْتَ فِيهِ أَهْلَ الثِّقَةِ بِكَ عِنْدَ جُودِكَ، فَتَعالَيْتَ فِي كِبْرِيائِكَ عُلُوّاً عَظُمَتْ فِيهِ مِنَّتُكَ عَلَىٰ أَهْلِ طاعَتِكَ، فَباهَيْتَ بِهِمْ أَهْلَ سَماواتِكَ بِمِنَّتِكَ (بِمَنِّكَ) عَلَيْهِمْ. اَللّٰهُمَّ فَبِحَقِّ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْكَ أَسْأَلُكَ، وَ بِهِ أَسْتَغِيثُ إِلَيْكَ، وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوَائِجِي، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (2)
ص: 1550
ساعت سوّم: از ذهاب شعاع [ناپیدا شدن ستون عمودی نور خورشید در شرق] است تا ارتفاع نهار [بالا آمدن روز] که به حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) منسوب است:
يَا مَنْ تَجَبَّرَ فَلا عَيْنٌ تَراهُ، يَا مَنْ تَعَظَّمَ فَلا تَخْطِرُ الْقُلُوبُ بِكُنْهِهِ، يَا حَسَنَ الْمَنِّ، يَا حَسَنَ التَّجاوُزِ، يَا حَسَنَ الْعَفْوِ، يَا جَوادُ يَا كَرِيمُ، يَا مَنْ لَايُشْبِهُهُ شَيْءٌ مِنْ خَلْقِهِ، يَا مَنْ مَنَّ عَلَىٰ خَلْقِهِ بِأَوْلِيائِهِ إِذِ ارْتَضاهُمْ لِدِينِهِ، وَ أَدَّبَ بِهِمْ عِبادَهُ، وَ جَعَلَهُمْ حُجَجاً مَنّاً مِنْهُ عَلَىٰ خَلْقِهِ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلامُ السِّبْطِ التَّابِعِ لِمَرْضَاتِكَ، وَ النَّاصِحِ فِي دِينِكَ، وَ الدَّلِيلِ عَلَىٰ ذَاتِكَ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّهِ وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوَائِجِي، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ عَلىٰ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (1)
ساعت چهارم: از ارتفاع نهار تا زوال شمس [هنگام ظهر شرعی] است، و به علی بن الحسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) منسوب است:
ص: 1551
اللّهمَّ صَفَا نُورُكَ فِي أَتَمِّ عَظَمَتِكَ، وَ عَلا ضِيَاؤُكَ فِي أَبْهَىٰ ضَوْئِكَ، أَسْأَلُكَ بِنُورِكَ الَّذِي نَوَّرْتَ بِهِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ، وَ قَصَمْتَ بِهِ الْجَبابِرَةَ، وَ أَحْيَيْتَ بِهِ الْأَمْوَاتَ، وَ أَمَتَّ بِهِ الْأَحْياءَ، وَ جَمَعْتَ بِهِ الْمُتَفَرِّقَ، وَ فَرَّقْتَ بِهِ الْمُجْتَمِعَ، وَ أَتْمَمْتَ بِهِ الْكَلِماتِ، وَ أَقَمْتَ بِهِ السَّمَاوَاتِ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ وَلِيِّكَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلامُ الذَّابِّ عَنْ دِينِكَ وَ الْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِكَ، وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوَائِجِي، أَنْتُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (1)
ساعت پنجم: از زوال شمس است تا مقدار چهار رکعت پس از آن که به حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) منسوب است: اللّهمَّ رَبَّ الضِّيَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ النُّوْرِ، وَ الْكِبْرِياءِ وَ السُّلْطانِ، تَجَبَّرْتَ بِعَظَمَةِ بَهائِكَ، وَ مَنَنْتَ عَلَىٰ عِبادِكَ بِرَأْفَتِكَ وَ رَحْمَتِكَ، (2)
ص: 1552
وَدَلَلْتَهُمْ عَلَىٰ مَوجُودِ رِضاكَ، وَ جَعَلْتَ لَهُمْ دَلِيلاً يَدُلُّهُمْ عَلَىٰ مَحَبَّتِكَ، وَ يُعَلِّمُهُمْ مَحابَّكَ، وَ يَدُلُّهُمْ عَلَىٰ مَشِيئَتِكَ . اَللّٰهُمَّ فَبِحَقِّ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوَائِجِي، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (1)
ساعت ششم: به اندازه چهار رکعت از زوال گذشته تا هنگام نماز ظهر است که به حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) منسوب است:
يَا مَنْ لَطُفَ عَنْ إِدْراكِ الْأَوْهامِ، يَا مَنْ كَبُرَ عَنْ مَوْجُودِ الْبَصَرِ، يَا مَنْ تَعَالَىٰ عَنِ الصِّفاتِ كُلِّها، يَا مَنْ جَلَّ عَنْ مَعانِي اللُّطْفِ، وَ لَطُفَ عَنْ مَعانِي الْجَلالِ، أَسْأَلُكَ بِنُورِ وَجْهِكَ وَ ضِياءِ كِبْرِيائِكَ، وَ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ عَظَمَتِكَ الْعافِيَةَ مِنْ نارِكَ، وَ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَيْكَ، وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوائِجِي، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي (2)
ص: 1553
کَذا وَ کَذا (1)
ساعت هفتم: از هنگام نماز ظهر است، تا مقدار چهار رکعت پیش از عصر که به موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) منسوب است:
يَا مَنْ تَكَبَّرَ عَنِ الْأَوْهامِ صُورَتُهُ، يَا مَنْ تَعَالَىٰ عَنِ الصِّفاتِ نُورُهُ، يَا مَنْ قَرُبَ عِنْدَ دُعَاءِ خَلْقِهِ، يَا مَنْ دَعَاهُ الْمُضْطَرُّوْنَ، وَ لَجَأَ إِلَيْهِ الْخَائِفُونَ، وَ سَأَلَهُ الْمُؤْمِنوْنَ، وَ عَبَدَهُ الشَّاكِرُونَ، وَ حَمِدَهُ الْمُخْلِصُونَ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ نُورِكَ الْمُضِيءِ، وَ بِحَقِّ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَلَيْكَ، وَ أَتَقَرَّبُ بِهِ إِلَيْكَ، وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوَائِجِي، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (2)
ساعت هشتم: از مقدار چهار رکعت بعد از ظهر است تا هنگام نماز عصر که به علی بن موسی الرضا (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) منسوب است:
يَا خَيْرَ مَدْعُوٍّ، يَا خَيْرَ مَنْ أَعْطَىٰ، يَا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ، يَا مَنْ (3)
ص: 1554
أَضَاءَ بِاسْمِهِ ضَوْءُ النَّهارِ، وَ أَظْلَمَ بِهِ ظُلْمَةُ اللَّيْلِ، وَ سَالَ بِاسْمِهِ وَابِلُ السَّيْلِ، وَ رَزَقَ أَوْلِياءَهُ كُلَّ خَيْرٍ، يَا مَنْ عَلَا السَّمَاوَاتِ نُورُهُ، وَ الْأَرْضَ ضَوْؤُهُ، وَ الشَّرْقَ وَ الْغَرْبَ رَحْمَتُهُ، يَا واسِعَ الْجُودِ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضا عَلَيْهِمَا السَّلاٰمُ وَ أُقَدِّمُهُ (فَأُقَدِّمُهُ) بَيْنَ يَدَيْ حَوَائِجِي، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (1)
ساعت نهم: از هنگام نماز عصر است تا دو ساعت پس از آن که به حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) منسوب است:
يَا مَنْ دَعاهُ الْمُضْطَرُّونَ فَأَجابَهُمْ، وَ الْتَجَأَ إِلَيْهِ الْخائِفُونَ فَآمَنَهُمْ، وَ عَبَدَهُ الطَّائِعُونَ فَشَكَرَهُمْ، وَ شَكَرَهُ الْمُؤْمِنُونَ فَحَباهُمْ، وَ أَطاعُوهُ فَعَصَمَهُمْ، وَ سَأَلُوهُ فَأَعْطَاهُمْ، وَ نَسُوا نِعْمَتَهُ فَلَمْ يُخْلِ شُكْرَهُ مِنْ قُلُوبِهِمْ، وَ امْتَنَّ عَلَيْهِمْ فَلَمْ يَجْعَلِ اسْمَهُ مَنْسِيّاً عِنْدَهُمْ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا (2)
ص: 1555
اَلسَّلاٰمُ حُجَّتِكَ الْبالِغَةِ، وَ نِعْمَتِكَ السَّابِغَةِ، وَ مَحَجَّتِكَ الْوَاضِحَةِ، وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوَائِجِي، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (1)
ساعت دهم: دو ساعت پس از هنگام نماز عصر، تا پیش از زرد شدن خورشید است که به حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ) منسوب است:
يَا مَنْ عَلا فَعَظُمَ، يَا مَنْ تَسَلَّطَ فَتَجَبَّرَ، وَ تَجَبَّرَ فَتَسَلَّطَ، يَا مَنْ عَزَّ فَاسْتَكْبَرَ فِي عِزِّهِ، يَا مَنْ مَدَّ الظِّلَّ عَلَىٰ خَلْقِهِ، يَا مَنِ امْتَنَّ بِالْمَعْرُوفِ عَلَىٰ عِبادِهِ، يَا عَزِيزاً ذَا انْتِقامٍ، يَا مُنْتَقِماً بِعِزَّتِهِ مِنْ أَهْلِ الشِّرْكِ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمَا السَّلامُ، وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوَائِجِي، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (2)
ساعت یازدهم: پیش از زرد شدن خوشید تا زرد شدن آن است که به حضرت عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ) منسوب است:
ص: 1556
يَا أَوَّلاً بِلا أَوَّلِيَّةٍ، وَ يَا آخِراً بِلا آخِرِيَّةٍ، يَا قَيُّوْماً بِلا مُنْتَهى لِقِدَمِهِ، يَا عَزِيزاً بِلَا انْقِطاعٍ لِعِزَّتِهِ، يَا مُتَسَلِّطاً بِلا ضَعْفٍ مِنْ سُلْطانِهِ، يَا كَرِيماً بِدَوامِ نِعْمَتِهِ، يَا جَبَّاراً وَ مُعِزّاً لِأَوْلِيائِهِ، يَا خَبِيراً بِعِلْمِهِ، يَا عَلِيماً بِقُدْرَتِهِ، يَا قَدِيراً بِذاتِهِ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلامُ، وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوائِجِي، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (1)
ساعت دوازدهم: از زرد شدن خورشید است تا غروب آن، که به امام عصر (عَلَيهِ السَّلَامُ) منسوب است:
يَا مَنْ تَوَحَّدَ بِنَفْسِهِ عَنْ خَلْقِهِ، يَا مَنْ غَنِيَ عَنْ خَلْقِهِ بِصُنْعِهِ، يَا مَنْ عَرَّفَ نَفْسَهُ خَلْقَهُ بِلُطْفِهِ، يَا مَنْ سَلَكَ بِأَهْلِ طاعَتِهِ مَرْضاتَهُ، يَا مَنْ أَعانَ أَهْلَ مَحَبَّتِهِ عَلَىٰ شُكْرِهِمْ، يَا مَنْ مَنَّ عَلَيْهِمْ بِدِينِهِ وَ لَطُفَ لَهُمْ بِنائِلِهِ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْخَلَفِ الصَّالِحِ عَلَيهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ أَتَضَرَّعُ إِلَيْكَ بِهِ، وَ أُقَدِّمُهُ بَيْنَ يَدَيْ حَوائِجِي، أَنْ تُصَلِّيَ (2)
ص: 1557
عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، أُولِي الْأَمْرِ الَّذِينَ أَمَرْتَ بِطاعَتِهِمْ، وَ أُولِي الْأَرْحامِ الَّذِينَ أَمَرْتَ بِصِلَتِهِمْ، وَ ذَوِي الْقُرْبَى الَّذِينَ أَمَرْتَ بِمَوَدَّتِهِمْ، وَ الْمَوَالِي الَّذِينَ أَمَرْتَ بِعِرْفانِ حَقِّهِمْ، وَ أَهْلِ الْبَيْتِ الَّذِينَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِيراً، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (1)
علاّمه مجلسی در «مقباس المصابیح» فرموده: به سندهای معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: حق تعالی در سه ساعت شب، و سه ساعت روز، خود را به مجد و بزرگواری یاد می کند . سه ساعت روز از وقت بالا آمدن خورشید تا آغاز ظهر است، و سه ساعت شب ثلث آخر شب تا صبح است، پس هر بنده من این تمجید را بخواند، و دلش با خدا باشد، البته حق تعالی حاجت او را برآورد، و اگر شقی بدعاقبت باشد، امیدوارم سعادتمند و نیکو عاقبت گردد . مؤلّف گوید: اگر در این ساعتهای روزوشب این دعا را
ص: 1558
بخواند مناسب تر خواهد بود:
اَنْتَ اللّه لااِلهَ اِلاّ اَنْتَ، رَبُّ الْعالَمینَ ؛ اَنْتَ اللّه لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، الرَّحْمنُ الرَّحیمُ ؛ اَنْتَ اللّه لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، الْعَلِیُّ الْکَبیرُ ؛ اَنْتَ اللّه لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، مَلِکُ (مالِکُ) يَوْمِ الدِّينِ؛ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ، أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ، أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ مِنْكَ بَدْءُ كُلِّ شَيْءٍ (بَدْءُ الْخَلْقِ) وَ إِلَيْكَ يَعُودُ؛ كُلُّ شَيْءٍ، أَنْتَ اللّٰه الَّذِي لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ لَمْ تَزَلْ وَ لَا تَزالُ ؛ أَنْتَ اللّٰهُ (الَّذِي) لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، خالِقُ الْخَيْرِ وَ الشَّرِّ ؛ (1)أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، خالِقُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ ؛ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ (هُوَ) الْأَحَدُ الصَّمَدُ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ، اَلسَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيمِنُ، الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ، سُبْحانَ اللّٰه عَمَّا يُشْرِكُونَ، أَنْتَ (هُوَ) اللّٰهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمصَوِّرُ، (لَكَ) الْأَسْماءُ الْحُسْنَىٰ، يُسَبِّحُ لَكَ (لَهُ) مَا فِي (2)
ص: 1559
السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، وَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ، أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ وَ الْكِبْرِياءُ رِدَاؤُكَ . (1)
ابن بابویه به سند صحیح از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هر بنده ای هر روز هفت مرتبه بگوید: اَسْأَلُ اللّه الْجَنَّةَ وَ اَعُوذُ بِاللّه مِنَ النّارِ، (2) دوزخ می گوید: خدایا او را از من پناه ده . به سند معتبری دیگری از آن حضرت روایت کرده: اگر مؤمنی در یک روز چهل گناه کبیره دچار شود، آنگاه از روی ندامت و پشیمانی، این استغفار را بخواند، خدا گناهان او را بیامرزد: أَسْتَغْفِرُ اللّٰه الَّذِي لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَالْحَيُّ الْقَيُّوْمُ بَدِيعُ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ، ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ، وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيَّ . (3) و نیز به سند معتبراز آن حضرت روایت کرده: هرکه هر روز هفت مرتبه بگوید:
اَلْحَمْدُللّه عَلی کُلِّ نِعْمَةٍ کانَتْ اَوْ هِیَ کائِنَةٌ (4) ادای شکر
ص: 1560
نعمتهای گذشته و آینده را کرده است . و نیز به سند معتبر از آن حضرت روایت کرده: هرکه هر روز بیست وپنج مرتبه بگوید:
اللّهمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ، وَ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ، (1) حق تعالی به عدد هر مؤمن که که از دنیا رفته، و هر مؤمن که تا روز قیامت بیاید، در نامه عمل او حسنه می نویسد، و به آن عدد گناهان او را محو کند، و درجه ای در بهشت برای او بلند گرداند . و همچنین به سند معتبر از آن حضرت روایت کرده: هرکه هر روز صد مرتبه بگوید: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّه حق تعالی هفتاد نوع بلا را از او دور می گرداند، که کمترین آن ها اندوه شدید و غم باشد، و در روایت دیگر، هرگز پریشان نشود . کلینی و شیخ طبرسی و دیگران به سندهای حسن و معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هر روز هفتاد مرتبه می گفت: أَسْتَغْفِرُ اللّه و هفتاد مرتبه اَتُوبُ إِلَى اللّه در کتاب کشف و الغمّه و امالی شیخ طوسی، به سند معتبر روایت شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه هر روز صد مرتبه بگوید: لَا إِلهَ إِلَّا اللّه، الْمَلِكُ الْحَقُّ الْمُبِينُ، از فقر و وحشت قبر امان یابد، و توانگری به او روی آورد، و درهای
ص: 1561
بهشت به رویش گشوده شود . و در کتاب «امالی» لَا إِلهَ إِلَّا اللّه الْمَلِكُ الْحَقُّ الْمُبِينُ آمده است، و در کتاب ثواب الاعمال و محاسن برقی بجای صد مرتبه، سی مرتبه روایت کرده اند .
قطب راوندی در کتاب «دعوات» خود از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه بخواهد او را پیش از مجاهدان در ملأ اعلی ثنا گویند، هر روز این دعا را بخواند، اگر حاجتی داشته باشد برآورده شود و اگر دشمنی داشته باشد بر او چیره گردد، اگر قرضی داشته باشد ادا گردد، اگر اندوه سخت و غمی داشته باشد برطرف می شود، و این دعا از هفت آسمان بالا رود، تا در لوح محفوظ برای او نوشته شود، دعا این است:
سُبْحانَ اللّٰه كَما يَنْبَغِي لِلّٰهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كَما يَنْبَغِي لِلّٰهِ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ كَما يَنْبَغِي لِلّٰهِ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ كَما يَنْبَغِي لِلّٰهِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ جَمِيعِ الْمُرْسَلِينَ وَ النَّبِيِّينَ حَتَّىٰ يَرْضَى اللّٰهُ . (1)
به سند معتبر از امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: شخصی از اصحاب رسول خدا نامه ای را یافت، آن نامه را خدمت آن
ص: 1562
حضرت آورد، حضرت ندا کردند، که همه اصحاب حاضر شوند، بعد بر منبر آمد و فرمود: این نامه ای است که یوشع بن نون وصیّ موسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) نوشته است، و مضمون نامه این بود: بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ اَلْرَحیمْ؛ به درستی که پروردگار شما با شما دوست و مهربان است، به درستی که بهترین بندگان باتقوا گمنامند، و بدترین خلق کسی است، که به ریاست باطل انگشت نمای مردم باشد، پس کسی که می خواهد به او ثواب کامل داده شود، و شکر نعمتهای خدا را کرده باشد، هر روز این دعا را بخواند:
بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحيمِ . سُبْحانَ اللّٰه كَما يَنْبَغِي لِلّٰهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كَما يَنْبَغِي لِلّٰهِ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ كَما يَنْبَغِي لِلّٰهِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ وَ عَلَىٰ جَمِيعِ الْمُرْسَلِينَ وَ النَّبِيِّينَ حَتَّىٰ يَرْضَى اللّٰهُ . (1)
در کتاب «بلد الأمین» از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده: هرکه هر روز ده مرتبه: بگوید:بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ اَلْرَحیمْ . لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّه الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ، از گناهان بیرون آید، مانند روزی که از مادر متولد شده، و خدا از او هفتاد نوع بلا را دفع کند، که از
ص: 1563
جمله آن ها دیوانگی و خوره و پیسی و فلج باشد، و حق تعالی هفتاد هزار فرشته بگمارد که برای او استغفار نمایند . از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه هر روز صد بار بگوید: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّه الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ تنگدستی و فقر او را درنیابد، و هرکه هر روز صد بار بگوید: سُبْحانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إلهَ إلاّ اللّه، وَ اللّه أکْبَرُ حق تعالی بدنش را بر آتش دوزخ حرام گرداند .
در کتاب «بلد الأمین» از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده: هرکه هر روز ده بار این دعا را بخواند، حق تعالی چهار هزار گناه کبیره او را بیامرزد، و وی را از سکرات مرگ و فشار قبر، و صدهزار هراس قیامت نجات دهد، و از شرّ شیطان و سپاهیان او محفوظ گردد، و قرضش ادا شود، و اندوه و غمش برطرف گردد، دعا این است:
أَعْدَدْتُ لِكُلِّ هَوْلٍ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَ لِكُلِّ هَمٍّ وَ غَمٍّ مَا شاءَ اللّٰهُ، وَ لِكُلِّ نِعْمَةٍ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ، وَ لِكُلِّ رَخاءٍ الشُّكْرُ لِلّٰهِ، وَ لِكُلِّ أُعْجُوبَةٍ سُبْحانَ اللّٰه، وَ لِكُلِّ ذَنْبٍ أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ، وَ لِكُلِّ (1)
ص: 1564
مُصِيبَةٍ إِنَّا لِلّٰهِ، وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ، وَ لِكُلِّ ضِيقٍ حَسْبِيَ اللّٰهُ، وَ لِكُلِّ قَضاءٍ وَ قَدَرٍ تَوَكَّلْتُ عَلَىاللّٰه، وَ لِكُلِّ عَدُوٍّ اعْتَصَمْتُ بِاللّٰهِ، وَ لِكُلِّ طاعَةٍ وَ مَعْصِيَةٍ لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (1)
کلینی و ابن بابویه و برقی رحمه اللّه علیهم به سندهای معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: هرکه هر روز ده بار این دعا را بخواند، حق تعالی چهل وپنج هزار حسنه برای او بنویسد، و چهل وپنج هزار گناه را از او محو کند، و چهل وپنج هزار درجه در بهشت برای او بلند نماید، و برای او حرزی [محافظ و نگهدارنده] باشد از شرّ شیطان و ظالمان، و او را گناه کبیره متصرف نشده و احاطه اش نکند . و به روایت دیگر: چنان باشد که قرآن را دوازده بار ختم کرده باشد، و خدا در بهشت خانه ای برای او بنا کند . و در روایت ابن بابویه «ده بار» ذکر نشده است، دعا این است:
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللّه وَحْدَهُ، لاشَریكَ لَهُ، اِلهاً واحِداً اَحَداً صَمَداً، لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً . (2) در کتابهای «ثواب
ص: 1565
الاعمال» و «محاسن» و «کافی» از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه هر روز پانزده مرتبه: بگوید:
لا اِلهَ اِلّا اللّه، حَقّاً حَقّاً، لا اِلهَ اِلّا اللّه، ایماناً وَ تَصْدیقاً ؛ لا اِلهَ اِلّا اللّه عُبُودِیَّةً وَ رِقّاً ؛ (1)
حق تعالی روی رحمت خود را از و نگرداند، تا وارد بهشتش کند . در «محاسن» از حضرت رسول اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده: هرکه هر روز صد بار «سُبحانَ اللّه» بگوید، از قربانی کردن صد شتر برای کعبه بهتر است، و هرکه صد بار الْحَمْدُ للّه بگوید، از آزاد کردن صد بنده بهتر است، و هرکه صد بار «اللّه أَكْبَرُ» بگوید از این که صد اسب با زین و لگام در را خدا بفرستد بهتر است، و هرکه صد با «لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه» بگوید، کسی عملش از او نیکوتر نباشد، مگر آنکه بیشتر بگوید . قطب راوندی روایت کرده: در بنی اسرائیل عابدی بود، که سالها به عبادت حق پرداخته بود، روزی به حضرت حق عرضه داشت: می خواهم حال خود را نزد تو بدانم، اگر اعمال مرا پسندیده باشی، از این اعمال بسیار انجام دهم، وگرنه پیش از مرگ توبه کنم، خدا فرشته ای با این پیام نزد او فرستاد: که برای تو نزد خدا هیچ
ص: 1566
عمل خیری نیست! پرسید پروردگارا عبادت های من چه شد؟ فرشته گفت: هر کار خیری انجام می دادی، مردم را خبر می کردی، که تو را نیک بدانند، و به نیکی یاد کنند، اکنون ثواب تو همان است، که خود بر عمل خود خشنود شدی، این سخن بر عابد بسیار گران آمد، و اندوهگین و نالان شد، بار دیگر فرشته آمد و گفت: حق تعالی می فرماید: اکنون خود را ار من بخر، و پس از این هر روز به عدد هر رگی از رگهای بدن خود تصدّق بده، گفت: چگونه می توانم چنین کاری انجام دهم؟ پاسخ داد: هر روز سیصدوشصت مرتبه به عدد رگهای بدنت بگو:
سُبْحانَ اللّه،وَ الْحَمْدُللّه، وَ لا اِلهَ اِلّا اللّه، وَ اللّه اَکْبَرُ، وَ لا حَوْلَ وَ لاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّه ؛ عرضه داشت: پروردگارا بیشتر بفرما، فرمود: اگر بیشتر بگویی ثواب بیشتر دارد . کلینی به سند معتبر از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هر روز به عدد رگهای بدن سیصد و شصت بار می گفت:
اَلْحَمْدُ للّه رَبِّ الْعالَمینَ، کَثیراً عَلی کُلِّ حالٍ .
به روایت دیگر از
ص: 1567
آن حضرت نقل شده: هرکه در دو ماه پیاپی، هر روز چهارصد بار این دعا را بخواند، خدا به او دانش بسیاری یا دارایی فراوان کرامت فرماید، و دعا این است:
أَسْتَغْفِرُ اللّٰه الَّذِي لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ، الْحَيُّ الْقَيُّوْمُ،الرَّحْمانُ الرَّحِيمُ، بَدِيعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، مِنْ جَمِيعِ ظُلْمِي وَ جُرْمِي، وَ إِسْرافِي عَلَىٰ نَفْسِي، وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ . (1) شیخ طوسی و دیگران روایت کرده اند که مستحب است مؤمن هر روز این دعا را بخواند:
اللّهمَّ اِنّی اَسْئَلُك بِنُورِ وَجْهِکَ الْمُشْرِقِ، الْحَیِّ الْباقیِ الْکَریمِ، وَ اَسْئَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ الْقُدُّوسِ، الَّذی اَشْرَقَتْ بِهِ السَّمواتُ، وَ انْکَشَفَتْ بِهِ الظُّلُماتُ، وَ صَلُحَ عَلَیْهِ اَمْرُ الاَوَّلینَ وَ الاْخِرینَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اَنْ تُصْلِحَ لی شَاْنی کُلَّهُ . (2)
کفعمی از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه هر روز این
ص: 1568
دعا را بخواند حق تعالی امور دنیا و آخرت او را کفایت کند .
بِسْمِ اللّه، حَسْبِیَ اللّه، تَوَکَّلْتُ عَلَی اللّه . اللّهمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ خَیْرَ اُمُوری کُلِّها، وَ اَعُوذُبِکَ مِنْ خِزْیِ الدُّنْیا وَ عَذابِ الاْخِرَةِ . (1) و نیز روایت کرده: هرکه هر روز این دعا را هفت بار بخواند، امور دنیا و آخرت او کفایت شود:حَسْبِیَ اللّه رَبِّیَ، اللّه لا اِلهَ اِلاّ هُوَ ؛ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ، وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ . (2) و نیز روایت کرده: هرکه در طول یک سال، هر روز یک بار این دعا را بخواند، تا جای خد را در بهشت نبیند نمیرد: سُبْحانَ الدّآئِمِ الْقآئِمِ، سُبْحانَ الْقآئِمِ الدّآئِمِ، سُبْحانَ الْواحِدِ الاَحَدِ، سُبْحانَ الْفَرْدِ الصَّمَدِ، سُبْحانَ الْحَیِّ الْقَیُّومِ، سُبْحانَ اللّه وَ بِحَمْدِهِ ؛ سُبْحانَ الْحَیِّ الَّذی لایَمُوتُ ؛ سُبْحانَ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ ؛ سُبْحانَ رَبِّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ ؛ سُبْحانَ الْعَلِیِّ الاَعْلی ؛ سُبْحانَهُ وَ تَعالی . (3)
ص: 1569
سیّد ابن طاووس در کتاب جمال الأسبوع از شیخ تلّعکبری نقل کرده: او به سند خود از زید بن ثابت روایت کرده: مردی از بادیه نشینان خدمت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) ایستاد و گفت: پدر و مادرم فدایت ای رسول خدا، ما در بادیه هستیم، و از مدینه بسیار دوریم، و نمیتوانیم هر جُمعه به نماز جُمعه حاضر شویم، مرا به عملی دلالت کن، که چون بجا آورم، فضیلت نماز جُمعه را دریابم، و پس از بازگشت به اهل و قبیله خود به ایشان بیاموزم حضرت فرمود: چون روز برآید، دو رکعت نماز بخوان، در رکعت اول پس از سوره «حَمد» هفت مرتبه سوره «فَلَق»، و در رکعت دوم بعد از سوره حَمد هفت مرتبه سوره ناس، پس از سلام هفت مرتبه آیَةُ الکُرسِیّ بخوان، سپس برخیز، و هشت رکعت دیگر به دو سلام بخوان، به این طریق که پس از هر دو رکعت بنشین و تشهد بگو، ولی سلام تشهد را نخوان، که می شود چهار رکعت، آن گاه چهار رکعت دیگر
ص: 1570
به همین صورت بجا آر، در این هشت رکعت در هر رکعتی سوره حَمد یک مرتبه و سوره اِذا جاءَ نَصرُ اللّه یک مرتبه و سوره قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ بیست وپنج مرتبه بخوان و چون از تشهّد و سلام رکعت هشتم فارغ شدی این دعا را هفت بار بخوان:
يَا حَيُّ يَا قَيُّوْمُ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ، يَا إِلٰهَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، يَا رَحْمانَ الدُّنْيا، وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِيمَهُما، يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبِّ، يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبِّ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْ لِي . (1)
سپس حاجت خود را ذکر کن و هفتاد مرتبه بگو: لاحَوْلَ وَ لاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّه، الْعَلِیِّ الْعَظیمِ ؛ وَ سُبْحانَ اللّه رَبِّ الْعَرْشِ الْکَریمِ (2)
آنگاه حضرت فرمود: به حق آن خدایی که مرا به راستی فرستاده سوگند، هر مرد و زن مؤمنی که این نماز را در روز جُمعه بخواند من بهشت را برای او ضمانت می کنم، و از جایش برنخیزد، تا گناهانش و گناهان پدر و مادرش
ص: 1571
آمرزیده شود، و حق تعالی به او ثواب هرکه را در این روز در شهرهای مسلمانان نماز خوانده باشد عطا میفرماید، و برای او پاداش کسی را که در این روز در مشرق و مغرب عالم روزه گرفته باشد و نماز خوانده باشد مینویسد . و به او ببخشد آنچه را که هیچ چشمی ندیده، و هیچ گوشی نشینیده . مؤلّف گوید: شیخ طوسی هم در کتاب «مصباح» این نماز را نقل کرده، ولی در روایت ایشان دعای پس از نماز نیامده است، بلکه به جای آن فرموده است: چون از نماز فارغ شدید، هفتاد مرتبه بگو:
سُبْحانَ اللّه رَبِّ الْعَرْشِ الْکَریمِ، وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه، الْعَلِیِّ الْعَظیمِ . (1)
از معصومان (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت شده: عبد در روز جُمعه هشت رکعت نماز بجا آورد و در پایان هر دو رکعت سلام بگوید: چهار رکعت آن را هدیه رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و چهار رکعت دیگر را هدیه حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) نماید، و در روز شنبه چهار رکعت بخواند و هدیه امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) کند، و همچنین هر روز چهار رکعت بجا آورد و هدیه امامی نماید
ص: 1572
به ترتیب آن حضرات، تا روز پنجشنبه که چهار رکعت بخواند و هدیه حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) کند، باز در روز جُمعه هشت رکعت بجا آورد، چهار رکعت هدیه به رسول خدا، و چهار رکعت هدیه به حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) نماید، و در روز شنبه چهار رکعت هدیه به موسی بن جعفر (عَلَيهَا السَّلَامُ)، و همچنین هر روز چهار رکعت بخواند و هدیه امامی نماید به ترتیب آن حضرات، تا روز پنجشنبه که چهار رکعت بجا آورد، و هدیه به امام عصر (عجّل اللّه تعالی فرجه) نماید، و بین هر دو رکعت از این نمازها این دعا را بخواند:
اللّهمَّ أَنْتَ السَّلامُ، وَ مِنْكَ السَّلامُ، وَ إِلَيْكَ يَعُودُ السَّلامُ، حَيِّنا رَبَّنا مِنْكَ بِالسَّلامِ . اَللّٰهُمَّ إِنَّ هٰذِهِ الرَّكَعَاتِ، هَدِيَّةٌ مِنَّا إِلىٰ وَلِيِّكَ (فُلان) فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ بَلِّغْهُ إِيَّاها، وَ أَعْطِنِي أَفْضَلَ أَمَلِي وَ رَجَائِي فِيكَ، وَ فِي رَسُولِكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ فِيهِ . (1) پس هر دعایی را که می خواهد بخواند و بجای «فلان» نام آن امامی که نماز را برای او خوانده بگوید .
ص: 1573
دو رکعت است، در رکعت اول سوره «حَمد» و آیَةُ الکُرسّی، و در رکعت دوم سوره «حَمد» و ده مرتبه: سوره «قَدر» بخواند، چون سلام داد بگوید:
اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ابْعَثْ ثَوابَها اِلی قَبْرِ فُلان . (1) و به جای فلان نام میّت را ذکر کند .
نماز میّت دیگر: همچنین سیّد ابن طاووس، از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت کرده: ساعتی بر میّت سخت تر از شب اول قبر نمیگذرد، بنابر این با درگذشتگان خود به صدقه رحم کنید، و اگر چیزی که صدقه بدهی نیافتی، یکی از شما دو رکعت نماز بخواند، در رکعت اول، پس از سوره حَمد، دو مرتبه سوره تَوحید و دو رکعت دوم بعد از سوره حَمد، ده مرتبه: «أَلْهَیٰكُمُ التَّكَاثُرُ» را خوانده و بعد از سلام بگوید:
اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ابْعَثْ ثَوابَها اِلی قَبْرِ ذلِکَ الْمَیِّتِ، فُلانِ بْنِ فُلان (2)
حق تعالی همان ساعت هزار فرشته به سوی قبر آن میّت فرستد که با هر فرشته جامه ای و حلّه ای است، و تنگی قبر او
ص: 1574
را تا روز نفخ صور وسعت دهد، و به نمازگزار به عدد آنچه آفتاب بر آن بتابد حسنات عطا کند، و چهل درجه برای او بالا برده می شود .
مؤلّف گوید: کفعمی هم این نماز را با همین کیفیّت نقل کرده، و پس از آن فرموده: در بعضی از کتب دیدم که در رکعت اول پس از سوره «حَمد» یک مرتبه آیَةُ الکُرسّی و دو مرتبه «تَوحید» را بخواند، و علاّمه مجلسی در «زاد المعاد» فرموده: باید مردگان را فراموش نکنند، زیرا دستشان از اعمال خیر کوتاه شده، و به فرزندان و خویشان و برادران مؤمن امیدوارند، و به احسان آنان چشم به راهند، به خصوص دعای در نماز شب، و پس از نمازهای واجب . و نیز باید در مشاهد مشرّفه پدر و مادر را زیادتر از دیگران دعا کرد، و برای ایشان اعمال خیری بجای آورد . در خبر آمده: بسا فرزندی که در حال حیات پدر و مادر عاقّ آنان است، و پس از مرگ آن ها به سبب اعمال خیری که برای ایشان انجام می دهد نیکوکار به آن ها به حساب آید و از عاقیّ رهایی یابد، و بسا فرزندی که در حیات پدر و مادر نیکوکار به آن ها باشد، و بعد از فوت آنان عاقّ گردد و به خاطر اعمال خیری که باید برای آنان انجام دهد، ولی کم انجام می دهد، و عمده خیرات برای پدر و مادر و سایر
ص: 1575
خویشان، ادای قرضهای آنان، و آزاد نمودن آن ها از حقوق خدا و خلق است، و نیز سعی شود حجّ و عباداتی که از آنان فوت شده به صورت گرفتن اجیر یا رایگان بجا آورد . در حدیث صحیح نقل شده: حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) هر شب برای فرزند خود، و هر روز برای پدر و مادر خود، دو رکعت نماز به جا می آوردند، در رکعت اول سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» و در رکعت دوم سوره «إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» قرائت می کردند . به سند صحیح از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: بسا باشد، که میّت در تنگی و سختی است، و حق تعالی به او وسعت می دهد، و تنگی را از او بر می دارد، پس به او می گویند: این گشایش که برای تو حاصل شد، به سبب نمازی است که فلان برادر مؤمن برای تو خواند . راوی پرسید: می توانم دو میّت را در دو رکعت نماز شریک کنم؟ فرمود: آری میّت شاد می شود، و گشایش می یابد به دعا و استغفاری که برای او انجام می دهند، چنان که زنده به خاطر هدیه ای که برای او می برند شاد می شود، و نیز فرمود: نماز و روزه و حجّ و تصدّق و سایر اعمال خیر و دعا، بر میّت در قبرش وارد می شود، و ثواب آن اعمال برای هر دو یعنی: کسی که انجام داده، و نیز برای مرده نوشته می شود . در حدیث دیگری
ص: 1576
فرمود: هرکه از مسلمانان، برای میّتی عمل صالح انجام دهد، خدا ثواب آن را دوچندان نماید، و میّت به آن عمل بهره مند گردد .
در روایتی وارد شده: هرگاه شخصی به نیّت میّتی صدقه ای بدهد حق تعالی به جبرئیل امر می کند تا با هفتاد هزار فرشته نزد قبر او بروند هر یک با طبقی از نعمتهای الهی در دست و یک به یک به او می گویند: سلام بر تو ای دوست خدا، این هدیه فلان مؤمن برای توست، پس قبر او روشن می شود، و حق تعالی هزار شهر در بهشت، به او کرامت می کند، و هزار حوری با او تزویج می نماید، و هزار لباس فاخر به او می پوشاند، و هزار خواسته او را روا می کند .
دو رکعت است: در رکعت اول سوره حَمد و ده مرتبه: رَبِّ اغْفِرْلی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ، یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ . (1) و در رکعت دوم سوره حَمد و ده مرتبه: رَبِّ اغْفِرْلی وَ لِوالِدَیَّ، وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً، وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ ؛ (2) خوانده و پس از سلام ده مرتبه: بگوید:رَبِّ ارْحَمْهُما کَما
ص: 1577
رَبَّیانی صَغیراً (1)
از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکه گرسنه باشد وضو بگیرد، و دو رکعت نماز گذارد، و بگوید:یا رَبِّ اِنّی جائِعٌ فَاَطْعِمْنی (2) و در روایت دیگری آمده است:رَبِّ اَطْعِمْنی فَاِنّی جائِعٌ (3) به درستی که خدا او را در آن ساعت طعام دهد .
نماز حدیث نفس برای دفع [وسوسه های نفسانی در مورد عقاید دینی] : از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هیچ مؤمنی نیست که بر او چهل روز بگذرد، مگر این که حدیث نفس عارض او گردد . هرگاه دچار این عارضه شد، دو رکعت نماز بخواند، و از آن به خدا پناه برد، و نیز از آن حضرت روایت شده: حضرت آدم به خدا، از حدیث نفس شکایت کرد، جبرئیل نازل شد و گفت بگو: جنبش و نیرویی نیست مگر به خدای والای بزرگ آدم این ذکر را گفت و حدیث نفس از او برطرف شد، آنگاه حضرت فرمود، این است اصل لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّه . از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: مردی به محضر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آمد، و به آن حضرت از وسوسه و حدیث نفس و قرضی که بر او گران آمده بود، و نیز از تهیدستی شکایت کرد، حضرت به او
ص: 1578
فرمود بگو:
تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَايَمُوتُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ ولِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً . (1) سپس فرمود: این دعا را به کرّات بگو، چندی نگذشت که آن مرد خدمت حضرت آمد و گفت: یا رسول اللّه خدا وسوسه مرا از بین برد، و قرضم را ادا کرد، و از تهیدستی به توانگری رساند . و همچنین روایت شده: هنگامی که در سینه ات شکّی پیدا شد، برای دفع وسوسه شیطان بگو:
«هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ» (2)
و نیز از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای دفع وسوسه شیطان روایت شده: بر سینه خود دست بکش و بگو: بِسْمِ اللّٰه وَ بِاللّٰه، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰه، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰه الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . اَللّٰهُمَّ امْسَحْ عَنِّي مَا أَحْذَرُ . (3) پس بر شکم خود دست
ص: 1579
می کشی، و سه مرتبه می گویی، که ان شاء اللّه برطرف خواهد شد . و همچنین برای دفع وسوسه این امور سودمند است: شستن سر با سدر، و مسواک کردن، و انار خوردن، و آب نیسان آشامیدن، و پنجشنبه اول و آخر و چهارشنبه میان هر ماه روزه گرفتن، و نیز گفتن: أَعُوذُ بِاللّٰهِ الْقَوِيِّ مِنَ الشَّيْطانِ الْغَوِيِّ، وَ أَعُوذُ بِمُحَمَّدٍ الرَّضِيِّ مِنْ شَرِّ مَا قُدِّرَ وَ قُضِيَ، وَ أَعُوذُ بِإِلٰهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ . (1)
کیفیتش چنین است که هرگاه کاری را اراده کردی، شش ورقه آماده کن، در سه ورقه بنویس: بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیمِ . خِیَرَةٌ مِنَ اللّه الْعَزیزِ الْحَکیمِ، لِفُلان بْنِ فُلان، اِفْعَلْ ؛ (2) و در سه ورقه دیگر بنویس لاتَفعَل (3)سپس آن ها را زیر جانماز خود می گذاری، و دو رکعت نماز به جا می آوری، چون از نماز فراغت یافتی، سجده می کنی، و در سجده صد بار می گویی:
اَسْتَخیرُ اللّه بِرَحْمَتِهِ، خِیَرَةً فی عافِیَةٍ ؛ (4) آنگاه می نشینی
ص: 1580
و می گویی : اللّهمَّ خِرْلی، وَ اخْتَرْلی فی جَمیعِ اُمُوری، فی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عافِیَةٍ ؛ (1) سپس ورقه های زیر جانماز را با هم مخلوط می کنی، و یکی یکی بیرون می آوری، هرگاه سه اِفعَل دنبال هم بیرون آمد، آن کار را که اراده کرده ای به جای می آوری، و اگر سه لا تَفعَل بیرون آمد به جا نیاور، و اگر یکی اِفعَل بیرون آمد، و دیگر لا تَفعَل، تا پنج ورقه بیرون بیاور و به آن دقت کن، اگر سه اِفعَل است و دو لا تَفعَل بجا آورد، و اگر برعکس است انجام نده .
مؤلّف گوید: معنی استخاره، طلب خیر کردن است، پس هرکاری که میخواهی انجام دهی، خیر خود را از حق تعالی طلب کن . روایت شده: در سجده آخر نماز شب طلب خیر کن، و صدو یک مرتبه بگو: أَسْتَخِيرُ اللّٰه بِرَحْمَتِهِ و نیز طلب خیر در سجده آخر نافله صبح خوب است . و همچنین در هر رکعت از نافله های ظهر استخاره نیکوست .
علاّمه مجلسی از پدر بزرگوارش نقل کرده، آن جناب از استادش شیخ بهایی روایت نموده که شیخ فرمود: از مشایخ شنیدم که از حضرت قائم عجل اللّه فرجه، در استخاره با تسبیه مذاکره می کردند: به این که شخص تسبیح را به دست گیرد، و سه
ص: 1581
مرتبه بر محمّد و آل محمّد صلوات اللّه علیهم اجمعین صلوات فرستد، و یک قبضه از تسبیح را بگیرد، و دوتا دوتا بشمارد، اگر یکی باقی ماند، کار را انجام دهد، و اگر دوتا بجای ماند انجام ندهد .
شیخ فقیه بزرگوار صاحب «جواهر» در کتاب «جواهر» فرموده: استخاره ای است، که پیش بعضی از اهل زمان رایج است، و بسا به مولای ما حضرت قائم عجل اللّه فرجه نسبت داده می شود، و آن به این صورت است، که پس از قرائت و دعا، یک قبضه از تسبیح را بگیرد، و هشت هشت رد کند، اگر یک دانه باقی ماند، فی الجمله نیک است . اگر دو تا باقی ماند، دارای یک نهی است، و اگر سه عدد باقی ماند در انجام و ترک اختیار دارد، زیرا انجام و ترک کار مساوی است، و اگر چهار دانه باقی ماند دارای دو نهی است، و اگر پنج عدد باقی ماند بعضی گفته اند: زحمت و رنج دارد، و بعضی گفته اند: در آن کار ملامت است، و اگر شش دانه باقی ماند، در نهایت خوبی است، و باید نسبت به انجام کار شتاب ورزید، و اگر هفت عدد باقی ماند، در حکم مانند عدد پنج است، و اگر هشت دانه باقی ماند، در آن چهار نهی است . ما در باب ششم، بعضی از استخاره ها را ذکر خواهیم کرد .
مرحوم محدّث
ص: 1582
کاشانی در کتاب «تقویم المحسنین» برای استخاره به قرآن مجید، در ایام هفته ساعاتی را نقل کرده و گفته است : اختیار این ساعات، بنا بر مشهور بین اهل ایمان است، اگرچه حدیثی از اهل بیت بر آن یافت نشده است سپس فرمود: روز یک شنبه: تا ظهر خوب است، آنگاه از عصر تا مغرب . روز دوشنبه: تا طلوع آفتاب خوب است، آنگاه از زمان ناهار تا ظهر و سپس از عصر تا عشاء آخر . روز سه شنبه از وقت ناهار تا ظهر خوب است، آنگاه از عصر تا عشاء آخر . روز چهارشنبه تا ظهر خوب است، آنگاه از عصر تا عشاء آخر . روز پنجشنبه تا طلوع آفتاب خوب است، آنگاه از ظهر تا عشاء آخر . روز جُمعه تا طلوع آفتاب خوب است، آنگاه از ظهر شرعی تا عصر . روز شنبه تا وقت ناهار خوب است، آنگاه از ظهر شرعی تا عصر . این جدول برگرفته از مدخل [مقدّمه] منظوم محقّق طوسی طاب ثراه است .
شیخ طوسی روایت کرده: مردی خدمت حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) رسید و گفت: ای آقای من به تو شکایت می کنم، از قرضی که مرا فرا گرفته، و از پادشاهی که به من ستم می کند . می خواهم به من دعایی تعلیم دهی که به وسیله آن غنیمتی
ص: 1583
تحصیل کنم، تا قرضم را ادا کرده، و ستم پادشاه را از خود بازدارم .
حضرت فرمود: هرگاه تاریکی شب تو را فرا گرفت دو رکعت نماز بخوان، در رکعت اول سوره «حَمد» و «آیَةُ الکُرسّی»، و در رکعت دوم سوره حَمد و آخر سوره «حشر» از لَوْ أَنْزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ تا پایان سوره را قرائت کن، سپس قرآن مجید را بردار و بر سر خود بگذار و بگو بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ (1) آنگاه هر یک از این اذکار را ده مرتبه: بگو:بِکَ یا اللّه، یا مُحَمَّدُ، یا عَلِیُّ، یا فاطِمَةُ، یا حَسَنُ، یا حُسَیْنُ، عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ، یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِی یا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ، یا مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ، یا عَلِیَّ بْنَ مُوسی، یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِی، یا عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ، یا حَسَنَ بْنَ عَلِی، بِالْحُجَّةِ بک یا اللّه، یا محمّد، یا علی، یا فاطمه، یا حسن، یا حسین، یا علی بن الحسین، یا محمّد بن علی، یا جعفر بن محَمد، یا موسی بن جعفر، یا علی بن موسی، یا محمّد بن علی، یا علی بن محمّد، یا حسن بن علی، بالحجّة . (یا اَیُّهاَ الحُجَّةُ) ؛ سپس حاجت خود را بطلب، راوی گفت: آن مرد رفت، و پس از مدّتی بازگشت، درحالی که
ص: 1584
قرضش را ادا نموده، و از ستم پادشاه امان یافته، و دارایی اش فراوان شده بود .
مؤلّف گوید: ظاهر این است که این عمل، پس از نماز بجا آورده می شود .
از کتاب «دعوات» راوندی نقل شده: حضرت سجّاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) به مردی رسیدند که در خانه مرد دیگری نشسته بود، به او فرمود: برای چه در خانه این ستمکار جبّار نشسته ای؟ گفت: به جهت محنت و شدّتیّ که بر من عارض شده، فرمود: برخیز تا من تو را به دری راهنمایی کنم که بهتر از در اوست، و به جانب ربّی که برای تو از او نیکوتر است، پس دست او را گرفت، و تا مسجد پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آورد و فرمود: رو به قبله آر، و دو رکعت نماز بخوان، آنگاه خدا را ثنا بگو، و بر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) صلوات فرست، و آخر سوره «حشر»، و شش آیه اول سوره حدید، و دو آیه ای که در سوره «آل عمران» است بخوان، سپس حاجت خود را از خدا بخواه، که به تو عطا میفرماید . جناب راوندی فرموده: شاید دو آیده، آیه «قُلِ اللّهمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ» باشد تا بِغَیرِ حِسابٍ [سوره آل عمران، آیات 27 -26] . علامه مجلسی فرموده است: شاید آیه قُلِ اللّهمَّ باشد و آیه شَهِدَ اللّه اَنَّهُ . [سوره آل
ص: 1585
عمران، آیه18] از حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرگاه یکی از شما رفع حاجتی را قصد کند، صبح پنجشنبه در طلب آن بیرون رود، و هنگامی که از منزل بیرون میرود آخر سوره آلِ عِمران، و آیَةُ الکُرسّی، و سوره إِنَّا أَنْزَلْناهُ و سوره حَمد را بخواند، زیرا رفع حوائج دنیا و آخر در اینهاست .
چهار رکعت بجا می آوری، و قنوت و ارکان آن را به نیکی انجام می دهی، در رکعت اول پس از سوره حَمد، هفت مرتبه حَسْبُنَا اللّه وَ نِعْمَ الْوَکیلُ (1) و در رکعت دوم پس از سورّ حَمد، هفت مرتبه آیه: ماشآءَاللّه، لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه، اِنْ تَرَنِ اَنَا اَقَلَّ مِنْکَ مالاً وَ وَلَداً ؛ (2) و در رکعت سوم پس از سوره حَمد، هفت مرتبه: لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ ؛ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ . و در رکعت چهارم بعد از سوره حَمد هفت مرتبه أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللّه إِنَّ اللّه بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ . سپس حاجت خود را بخواه .
از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده:
ص: 1586
چون کاری بر تو دشوار شود، هنگام زوال دو رکعت نماز بگذار، در رکعت اول پس از سوره حَمد قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ، و إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا، تا وَ يَنْصُرَکَ اللّه نَصْراً عَزيزاً ؛ و در رکعت دوم پس از سوره حَمد قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ، و اَلَم نَشْرَح بخوان، و این نماز به تجربه رسیده است .
روایت شده، مردی نزد رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آمد و گفت: یا رسول اللّه من صاحب عیالم و قرض دارم و حالم بس سخت است، به من دعایی تعلیم فرما، که بخوانم خدای عزّ و جلّ را، تا به من آن قَدر روزی کند، که قرضم را ادا کنم، و به آن بر عیال خود استعانت جویم . فرمود: ای بنده خدا وضو بگیر، وضوی کاملی بعد دو رکعت نماز بخوان، و رکوع و سجود آن را به طور کامل بجا آور، پس بگو:
يَا ماجِدُ يَا واحِدُ يَا كَرِيمُ، أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ نَبِيِّكَ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، يَا مُحَمَّدُ يَا رَسُولَ اللّٰه، إِنِّي أَتَوَجَّهُ بِكَ إِلَى اللّٰهِ رَبِّي وَ رَبِّكَ وَ رَبِّ كُلِّ شَيْءٍ، وَ أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَسْأَلُكَ نَفْحَةً كَرِيمَةً (1)
ص: 1587
مِنْ نَفَحَاتِكَ وَ فَتْحاً يَسِيراً وَ رِزْقاً واسِعاً أَلُمُّ بِهِ شَعَثِي، وَ أَقْضِي بِهِ دَيْنِي، وَ أَسْتَعِينُ بِهِ عَلَىٰ عِيَالِي . (1)
نماز دیگر برای زیاد شدن روزی: چون خواستی به محلّ کسب خود بروی، ابتدا به مسجد برو، و دو رکعت یا چهار رکعت نماز بجا آور و بگو: غَدَوْتُ بِحَوْلِ اللّٰهِ وَ قُوَّتِهِ، وَ غَدَوْتُ بِلا حَوْلٍ مِنِّي وَ لَا قُوَّةٍ، وَ لٰكِنْ بِحَوْلِكَ وَ قُوَّتِكَ، يَا رَبِّ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي عَبْدُكَ، أَلْتَمِسُ مِنْ فَضْلِكَ كَما أَمَرْتَنِي، فَيَسِّرْ لِي ذٰلِكَ وَ أَنَا خَافِضٌ فِي عَافِيَتِكَ . (2)
نماز دیگر: دو رکعت است که در رکعت اول بعد از سوره حَمد سه مرتبه إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ و در رکعت دوم پس از سوره «حَمد» سه مرتبه سوره «فَلَق» و سه مرتبه سوره «ناس» خوانده می شود .
نماز حاجت: به نقل از کتاب «مکارم» : زمانی که شب به نیمه رسید، غسل کن و دو رکعت نماز بجا آور، در رکعت اول پس از سوره حَمد پانصد مرتبه سوره تَوحید و همچنین در رکعت دوم پس از سوره «حَمد» پانصد مرتبه سوره تَوحید
ص: 1588
و آخر سوره حشر را از لَوْ أَنْزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ . تا آخر سوره، و شش آیه اول سوره حدید، و پس از آن به همان حال که ایستاده ای هزار مرتبه اِیّاکَ نَعبُدُ وَ اِیّاکَ نَستَعینُ بگو، سپس نماز را به پایان برسان، و ثنای حق تعالی را بجای آور، اگر حاجتت برآورده شد که به مراد خود رسیده ای، و اگر به حاجت خود نرسیدی دوباره این نماز را بخوان، و اگر حاجتت برآورده نشد، بار سوم آن را بجا آر، ان شاء اللّه بر آورده می شود .
ثقة الاسلام کلینی در کتاب «کافی» به سند معتبر از عبد الرّحیم قصیر روایت کرده: بر حضرت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد شدم و عرض کردم: فدایت شوم، از پیش خود دعایی اختراع کردم . فرمود: مرا از اختراع خود واگذار، هرگاه برایت حاجتی بود، به رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) پناه ببر، و دو رکعت نماز بخوان، و آن را به حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هدیه کن، عرضه داشتم: این نماز را چگونه بجا آورم؟ فرمود: غسل می کنی، و دو رکعت نماز در آغاز و پایان، همانند نماز واجب صبح به جا می آوری، و پس از سلام می گویی:
اللّهمَّ اَنْتَ السَّلامُ وَ مِنْکَ السَّلامُ، وَ اِلَیْکَ یَرْجِعُ السَّلامُ . (1)
ص: 1589
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ مِنِّي السَّلامَ، وَ أَرْواحَ الْأَئِمَّةِ الصَّادِقِينَ سَلامِي، وَ ارْدُدْ عَلَيَّ مِنْهُمُ السَّلامَ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰه وَ بَرَكاتُهُ . اَللّٰهُمَّ إِنَّ هاتَيْنِ الرَّكْعَتَيْنِ هَدِيَّةٌ مِنِّي، إِلىٰ رَسُولِ اللّٰه صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، فَأَثِبْنِي عَلَيْهِما مَا أَمَّلْتُ وَ رَجَوْتُ فِيكَ وَ فِي رَسُولِكَ ؛ يَا وَلِيَّ الْمُؤْمِنِينَ . (1)
آنگاه به سجده می روی، و چهل مرتبه می گویی: يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ، يَا حَيّاً لاَ يَمُوتُ، يَا حَيّاً لاَ يَمُوتُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، یا ذَاالْجَلالِ وَ الاِکْرامِ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . سپس جانب راست صورت خویش را بر زمین می گذاری، و همین دعا را چهل مرتبه می خوانی . آنگاه جانب چپ صورت خود را بر زمین می گذاری، و باز چهل مرتبه این دعا را قرائت می کنی، سپس سر از سجده بر می داری، و دست را به جانب آسمان برداشته چهل مرتبه می خوانی، پس از آن دستها را بر گردن خود می گذاری، و به انگشت شهادت خویش پناه برده چهل مرتبه می خوانی، سپس محاسن خود
ص: 1590
را با دست چپ می گیری و گریه می کنی یا اظهار گریستن می نمایی، و می گویی: يَا مُحَمَّدُ يَا رَسُولَ اللّٰه، أَشْكُو إِلَى اللّٰه وَ إِلَيْكَ حاجَتِي، وَ إِلَىٰ أَهْلِ بَيْتِكَ الرَّاشِدِينَ حَاجَتِي وَ بِكُمْ أَتَوَجَّهُ إِلَى اللّٰهِ فِي حاجَتِي . (1) سپس به سجده می روی و می گویی: یا اللّه یا اللّه به اندازه ای که نفس قطع شود، آنگاه می گویی: صلّ علی محمّد و ال محمّد و افعل بی کذا و کذا و به جای کذا و کذا (با من چنین و چنان کن) حاجت خود را بخواه، پس از آن حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: من بر خدای عزّ و جلّ ضامنم، که از جای خود حرکت نمی کنی، مگر آن که حاجت تو برآورده شد .
مؤلّف گوید: در باب چهارم دعاهای بسیاری برای رفع حوائج دنیا و آخرت ذکر خواهم کرد . شیخ کفعمی در کتاب بلد الأمین برای رفع حاجت بسیار مهمّ فرموده: این کلمات را در کاغذی بنویسد، و در آب بیندازد:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ مِنَ الْعَبْدِ الذَّلِيلِ إِلَى الْمَوْلَى الْجَلِيلِ، (2)
ص: 1591
رَبِّ إِنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ، وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ، بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْشِفْ هَمِّي، وَ فَرِّجْ عَنِّي غَمِّي ؛ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
سیّد ابن طاووس در کتاب «مزار»، در باب اعمال مسجد کوفه، در ذیل اعمال محراب حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرموده: ذکر نماز حاجتی که در خصوص این مکان باید انجام داد، و آن چهار رکعت است با دو سلام، در رکعت اول پس از سوره «حَمد» ده مرتبه: «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» و در رکعت دوم بعد از سوره «حَمد» بیست ویک مرتبه «تَوحید» و در رکعت سوم بعد از سوره «حَمد» سی ویک مرتبه «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ»و در رکعت چهارم پس از «حَمد» چهل ویک مرتبه «تَوحید» خوانده می شود و پس از سلام نماز، و خواندن تسبیح، پنجاه ویک مرتبه سوره تَوحید را بخوان و پنجاه مرتبه استغفار کن، و پنجاه مرتبه صلوات بفرست و پنجاه مرتبه بگو:
لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا باللّه الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ . آنگاه بگو:یا اللّه الْمانِعُ
ص: 1592
قُدْرَتَهُ خَلْقَهُ، وَ الْمالِكُ بِها سُلْطانَهُ، وَ الْمُتَسَلِّطُ بِما فِي يَدَيْهِ عَلَىٰ كُلِّ مَوْجُودٍ، وَ غَيْرُكَ يَخِيبُ رَجاءُ راجِيهِ وَ راجِيكَ مَسْرُورٌ لَايَخِيبُ، أَسْأَلُكَ بِكُلِّ رِضىً لَكَ، وَ بِكُلِّ شَيْءٍ أَنْتَ فِيهِ، وَ بِكُلِّ شَيْءٍ تُحِبُّ أَنْ تُذْكَرَ بِهِ وَ بِكَ يَا اللّٰهُ، فَلَيْسَ يَعْدِلُكَ شَيْءٌ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَحْفَظَنِي، وَ وَلَدِي وَ أَهْلِي وَ مالِي، وَ تَحْفَظَنِي بِحِفْظِكَ، وَ أَنْ تَقْضِيَ حَاجَتِي فِي كَذا وَ كَذا . (1) و حاجت خود را ذکر کن .
روایت شده: هر که را به خدا حاجتی باشد، و بخواهد برآورده گردد، چهار رکعت نماز بجا آورد، در هر رکعت پس از سوره حَمد سوره انعام بخواند، و در پی نماز بگوید: يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ، يَا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ، يَا أَعْظَمَ مِنْ كُلِّ عَظِيمٍ، يَا سَمِيعَ الدُّعاءِ، يَا مَنْ لَاتُغَيِّرُهُ اللَّيالِي وَ الْأَيَّامُ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ارْحَمْ ضَعْفِي وَ فَقْرِي، وَ فاقَتِي وَ مَسْكَنَتِي فَإِنَّكَ أَعْلَمُ بِها مِنِّي، وَ أَنْتَ (2)
ص: 1593
أَعْلَمُ بِحاجَتِي، يَا مَنْ رَحِمَ الشَّيْخَ يَعْقُوبَ، حِينَ رَدَّ عَلَيْهِ يُوسُفَ قُرَّةَ عَيْنِهِ، يَا مَنْ رَحِمَ أَيُّوْبَ بَعْدَ طُولِ بَلائِهِ، يَا مَنْ رَحِمَ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ مِنَ الْيُتْمِ آواهُ وَ نَصَرَهُ عَلَىٰ جَبابِرَةِ قُرَيْشٍ وَ طَواغِيتِها، وَ أَمْكَنَهُ مِنْهُمْ؛ يَا مُغِيثُ يَا مُغِيثُ يَا مُغِيثُ . (1) را مکرّر می گویی و سپس حاجات خود را از خدای تعالی طلب می کنی، که حق تعالی آن ها را عطا می کند .
و نیز نماز حاجتی دیگر: سیّد ابن طاووس (رَحمهُ اللّه) روایت کرده و فرموده: شب جُمعه و شب عید قربان دو رکعت نماز بخوان و در هر رکعت سوره فاتحه را قرائت کن، ولی آیه ایاک نعبد و ایاک نستعین را صد مرتبه بگو، سپس حَمد را به پایان برسان، و دویست مرتبه سوره «تَوحید» را بخوان، چون سلام دادی، هفتاد مرتبه بگو: «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا باللّه الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ» آنگاه به سجده برو و دویست مرتبه بگو: یا رَبِّ یا رَبِّ، پس هر حاجت که داری بخواه، ان شاء اللّه برآورده خواهد شد .
نمازی است که بسیاری از علما مانند شیخ مفید و شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس و دیگران آن را
ص: 1594
از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده اند، و کیفیت آن موافق روایت سیّد چنین است: هرگاه برایت به خدای عزّ و جلّ حاجت مهمی روی دهد سه روز پی درپی که چهارشنبه و پنجشنبه و جُمعه باشد، روزه بگیر، و چون روز جُمعه شود غسل کن، و جامه نو و پاکیزه بپوش، و به بامی که بلندترین بامهای خانه ات باشد بالا رو، و دو رکعت نماز بخوان، سپس دستها را به سوی آسمان بلند کن و بگو:
اللّهمَّ إِنِّي حَلَلْتُ بِساحَتِكَ، لِمَعْرِفَتِي بِوَحْدانِيَّتِكَ وَ صَمَدانِيَّتِكَ، وَ أَنَّهُ لَا قادِراً عَلَىٰ قَضاءِ حاجَتِي غَيْرُكَ، وَ قَدْ عَلِمْتُ يَا رَبِّ، أَنَّهُ كُلَّما تَظاهَرَتْ نِعْمَتُكَ عَلَيَّ، اشْتَدَّتْ فاقَتِي إِلَيْكَ، وَ قَدْ طَرَقَنِي هَمُّ كَذا وَ كَذا (1) و به جای چنین و چنان، حاجت خود را ذکر نماید .
وَأَنْتَ بِكَشْفِهِ عالِمٌ غَيْرُ مُعَلَّمٍ، واسِعٌ غَيْرُ مُتَكَلِّفٍ، فَأَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي وَضَعْتَهُ عَلَى الْجِبالِ فَنُسِفَتْ، وَ وَضَعْتَهُ عَلَى السَّماواتِ فَانْشَقَّتْ، وَ عَلَى النُّجُومِ فَانْتَشَرَتْ، وَ عَلَى الْأَرْضِ (2)
ص: 1595
فَسُطِحَتْ، وَ أَسْأَلُكَ بِالْحَقِّ الَّذِي جَعَلْتَهُ عِنْدَ مُحَمَّدٍ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ عِنْدَ عَلِيٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ عَلِيٍّ وَ مُحَمَّدٍ، وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسىٰ، وَ عَلِيٍّ وَ مُحَمَّدٍ، وَ عَلِيٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُجَّةِ، عَلَيْهِمُ السَّلامُ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَنْ تَقْضِيَ لِي حاجَتِي، وَ تُيَسِّرَ لِي عَسِيرَها، وَ تَكْفِيَنِي مُهِمَّها، فَإِنْ فَعَلْتَ فَلَكَ الْحَمْدُ، وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَلَكَ الْحَمْدُ، غَيْرَ جائِرٍ فِي حُكْمِكَ، وَ لَا مُتَّهَمٍ فِي قَضائِكَ، وَ لَا حائِفٍ فِي عَدْلِكَ . (1) صورت خود را به زمین می چسبانی و می گویی: اللّهمَّ إِنَّ يُونُسَ بْنَ مَتَّىٰ عَبْدَكَ، دَعاكَ فِي بَطْنِ الْحُوتِ، وَ هُوَ عَبْدُكَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ، وَ أَنَا عَبْدُكَ أَدْعُوكَ، فَاسْتَجِبْ لِي . (2)
حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: بسا که حاجتی برای من پیش می آید، و من این دعا را می خوانم، آنگاه که باز می گردم،
ص: 1596
حاجتم برآورده شده . مؤلّف گوید: سید ابن طاووس در کتاب «جمال الأسبوع» سخنی فرموده که حاصلش این است: هرگاه از خدای تعالی حاجتی خواستی، دست کم حالتت مانند آن باشد که حاجت مهمی از یکی از پادشاهان دنیا بطلبی، چه این که هرگاه حاجتی به ایشان داشته باشی، خشنودی آنان را به هر صورت که ممکن است می جویی، پس هنگام حاجت خواستنی از خدا در به دست آوردن خشنودی حضرتش سخت بکوش، و مبادا روی آوردنت به خدا، کمتر از روی آوردنت به پادشاهان دنیا باشد، که اگر حال تو چنین باشد، از مسخره کنندگان هلاک شده خواهی بود، و چگونه قابل قبول است که اهتمام تو، به خشنودی خدا کمتر از اهتمام تو به خشنودی بندگان باشد؟ پس هرگاه منزلت خدا نزد تو، کمتر از منزلت پادشاهان دنیا باشد، پادشاهانی که بندگان خدای تواند، بنابراین تو خدا را استهزاء کرده و کوچک دانسته ای، و عظمت و شکوه او را نادیده گرفته ای، و از حضرتش اعراض نموده ای، و بعید است که با چنین حالی به سبب نماز یا روزه ات به حاجت خود دست یابی، و باید نماز و روزه ای که برای حاجت به جا می آوری، برای تحصیل تجربه نباشد، چه آن که انسان
ص: 1597
نمی آزماید مگر کسی را که در حق او بد گمان است، و حق تعالی آنهایی را که در حق او گمان بد بروند به گفتارش مذمّت نموده است: «یَظُنّونَ بِاللّه ظَنَّ السَّوءِ، عَلَيهِم دائِرَةُ السَّوءِ» بلکه باید به رحمت خدا و به وعده های او، در کمال اطمینان و اعتماد باشی، و امیدت به خدا، در طلب حاجتت بیش از آن باشد، که حاتم [بخشنده معروف که بخشایشش ضرب المثل شده است] را برای طلب یک قیراط قصد کنی . چه اینکه اگر حاتم را برای یک قیراط قصد کنی، یقین داری به هر شکل که باشد، به تو عطا خواهد کرد، پس آگاه باش که حاجت تو نزد حق تعالی هرچه باشد، کمتر از یک قیراط نزد حاتم است، بنابراین مبادا اعتمادت به حق تعالی کمتر از رو آوردن به درگاه خانه امثال حاتم باشد . و شایسته است، هرگاه به خاطر حاجتی، روزه یا نماز بجا آوری، عمل خود را برای کارهای مهمتر از حاجات دینی خود نیّت کنی، و بدان که مهمترین آن ها حوایج آن کسی است که تو در پناه هدایت، و حمایت اویی، و آن امام زمان تو صلوات اللّه علیه است، پس باید نماز و روزه ات نخست برای قضای حاجات آن حضرت باشد، و بعد برای حوایج دینی خود، و سپس برای آن حاجتی که برایت پیش آمده،
ص: 1598
و قصد آن را داشته ای، مثلا هرگاه ستمگری در صدد کشتن تو باشد، و تو برای خلاصی از گزند او روزه حاجت گرفتی، باید توجه داشته باشی که مهمتر از آن حاجت دینی توست، که آن حاجت گذشت و رضای حق از تو می باشد، و اینکه بر تو اقبال کند، و عملت را بپذیرد، زیرا در کشته شدنت، دنیایت فاسد می شود چنانچه دینت سالم باشد، به علاوه اگر کشته نشوی، به ناچار یک روز خواهی مرد، ولی اگر عفو و رضای خدا برایت حاصل نشود، در دنیا و آخرت هلاک خواهی شد، و هراسها و شدایدی که به خیالت نمی رسد برایت پیش خواهد آمد، و اینکه گفتیم حاجت امام زمان را بر حوایج خود پیش اندازی، برای این است، که بقای دنیا و اهل آن به واسطه وجود آن حضرت است، بنابر این هرگاه وجود تو، محفوظ به وجود شخص دیگری باشد، چگونه قابل قبول است که حوایج و خواسته های خود را بر حوایج او مقدّم بداری؟ و بر تو معلوم باد که آن حضرت، در حاجات خود، از نماز و روزه تو بی نیاز است، و نیازی به تو ندارد، ولی مقتضای بندگی و وظیفه تو آن است، که به آن صورت عمل کنی، چنان که دعاهای خود را با صلوات بر ایشان صلوات اللّه علیهم
ص: 1599
اجمعین آغاز می کنی .
[استغاثه: دادخواهی و پناه جویی] : در کتاب «مکارم» آمده: چون در شب خواستی بخوابی، بالای سر خود ظرف پاکیزه ای، که در آن آب پاک باشد بگذار، و آن را با پارچه پاکیزه ای بپوشان، چون در آخر شب برای نماز شب بیدار شوی، سه جرعه از آن آب بیاشام، و با باقی آن وضو بگیر، و رو به قبله کن، و اذان و اقامه بگو، و دو رکعت نماز بجا آور، و هر سوره ای که خواستی در آن بخوان، چون از «حَمد» و سوره فارغ شدی به رکوع رفته و در رکوع بیست وپنج مرتبه بگو: یا غِیاثَ المُستَغیثینَ؛ (ای فریادرس دادخواهان) پس سر از رکوع بر می داری و همین ذکر را بیست وپنج بار می گویی: و همچنین در سجده اول و پس از سر برداشتن، و در سجدّ دوم و پس از سر برداشتن، در هر کدام بیست وپنج مرتبه می گویی، و رکعت دوم را نیز به همین کیفیت به جا می آوری، که در مجموع سیصد مرتبه گفته می شود، آنگاه تشهّد می خوانی، و سلام می دهی، و پس از سلام سر به جانب آسمان بر می داری و سی مرتبه می گویی:
مِنَ الْعَبْدِ الذَّلیلِ اِلَی الْمَوْلَی الْجَلیلِ (1) و حاجت خود را می طلبی، همانا به زودی حاجتت روا خواهد شد .
ص: 1600
روایت شده: هرگاه برای تو به خدای متعال حاجتی پیش آمد، و سینه ات از آن تنگی گرفت دو رکعت نماز بخوان، و پس از سلام سی مرتبه تکبیر بگو، و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) را بجا آور، و به سجده برو و صد مرتبه بگو:يا مَوْلاتِي يا فاطِمَةُ أَغِيثِينِي . (1) پس جانب راست صورت خویش را بر زمین بگذار، و همین ذکر را صد رمتبه بگو، و سپس جانب چپ چهره ات را بر زمین بگذار و صد مرتبه بگو، دوباره به سجده برو و صدوده مرتبه: بگو، و حاجت خود را یاد کن، به درستی که خدا آن را برآورده کند . ان شاء اللّه تعالی مولّف گوید: شیخ حسن بن فضل طبرسی در کتاب «مکارم الاخلاق» فرموده: نماز استغاثه به بتول چنین است: دو رکعت نماز بجا می آوری، سپس به سجده می روی، و صد مرتبه می گویی: «یا فاطِمة» آنگاه جانب راست صورت خویش را به زمین می گذاری و صد مرتبه می گویی، سپس جانب چپ صورتت را و صد مرتبه می گویی، دوباره به سجده می روی و صدوده مرتبه: می گویی، پس از آن می خوانی:
يَا آمِناً مِنْ كُلِّ شَيْءٍ، وَ كُلُّ شَيْءٍ مِنْكَ خائِفٌ حَذِرٌ، أَسْأَلُكَ (2)
ص: 1601
بِأَمْنِكَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ، وَ خَوْفِ كُلِّ شَيْءٍ، مِنْكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُعْطِيَنِي أَماناً لِنَفْسِي وَ أَهْلِي، وَ مالِي وَ وَلَدِي، حَتَّىٰ لَاأَخَافَ أَحَداً، وَ لَا أَحْذَرَ مِنْ شَيْءٍ أَبَداً، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1)
و نیز در آن کتاب شریف از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرگاه یکی از شما بخواهد به خدا استغاثه کند، دو رکعت نماز بجا آورد، سپس به سجده رفته و بگوید:
يَا مُحَمَّدُ يَا رَسُولَ اللّٰه، يَا عَلِيُّ يَا سَيِّدَيِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، بِكُما أَسْتَغِيثُ إِلَى اللّٰهِ تَعالىٰ، يَا مُحَمَّدُ يَا عَلِيُّ أَسْتَغِيثُ بِكُما، يَا غَوْثاهُ بِاللّٰهِ وَ بِمُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فاطِمَةَ . (2) و می شماری هریک از امامان را پس می گویی: بِكُمْ أَتَوَسَّلُ إِلَى اللّه تَعَالَى ؛ به درستی که همان ساعت به فریاد تو خواهند رسید، ان شاء اللّه تعالی
نماز حضرت حجّت (عَلَيهِ السَّلَامُ) در مسجد جمکران که در یک فرسخی شهر مقدّس قم قرار دارد: شیخ مرحوم در کتاب
ص: 1602
«نجم ثاقب» کیفیت بنای این مسجد شریف را به امام صاحب الزمان (عَلَيهِ السَّلَامُ) به این صورت در حکایت اول از باب هفتم نقل کرده: امام زمان (عَلَيهِ السَّلَامُ) به حسن مثله جمکرانی فرمود: به مردم بگو به این جایگاه رغبت کنند، و آن را عزیز بدارند، و در اینجا چهار رکعت نماز بجا آورند، دو رکعت تحیّت مسجد، در هر رکعتی یک مرتبه سوره «حَمد» و هفت مرتبه «تَوحید» و تسبیح رکوع و سجود را هفت مرتبه بگویند، و دو رکعت نماز صاحب الزمان (عَلَيهِ السَّلَامُ) به این صورت که چون سوره «حَمد» به ایّاکَ نَعْبُدُ وَ ایّاکَ نَسْتَعین برسد آن را صد مرتبه بگوید، و بعد سوره «حَمد» را به پایان برساند، و در رکعت دوم نیز به همین طریق عمل کند و تسبیح رکوع و سجود را هفت مرتبه بگوید، و چون نماز به پایان رسید «لَا إِلَهَ إِلَّا اللّه» بگوید، و تسبیح حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) بجا آورد، و پس از تسبیح فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) سر به سجده گذارد و صد مرتبه بر محمّد و آلش صلوات اللّه علیهم صلوات فرستد . و این جمله عینا از ان حضرت روایت شده: فَمَنْ صَلَّاهُما فَكَأَنَّمَا صَلَّىٰ فِي الْبَيْتِ الْعَتِيقِ (1)
و نیز نماز دیگر آن حضرت: همچنین در کتاب «نجم ثاقب» از کتاب «کُنوز النّجاح» شیخ طبرسی نقل کرده که از ناحیه مقدّسه حضرت صاحب الزمان (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیرون آمد که: هرکس
ص: 1603
را به خدای تعالی حاجتی پیش آید باید بعد از نیمه شب جُمعه غسل کند، و به جایگاه نماز خود برود، و دو رکعت نماز بخواند، در رکعت اول وقتی که به آیه «ایّاکَ نَعْبُدُ وَ ایّاکَ نَسْتَعین» رسید صد مرتبه آن را بگوید، سپس سوره (حَمد) را به پایان ببرد و یک مرتبه «تَوحید» بخواند، و رکوع و دو سجده را بجا آورد، «وَ سُبْحانَ رَبِّی العَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ» را در رکوع هفت مرتبه «وَ سُبْحانَ رَبِّی الأعْلَی وَ بِحَمْدِهِ» را در هر سجده هفت مرتبه بخواند و رکعت دوم را نیز به همین کیفیت بجا آورد، و پس از تمام شدن نماز این دعا را بخواند، به درستی که حق تعالی حاجت او را برآورده می سازد هر حاجتی که باشد بجز آن که حاجت او در قطع کردن پیوند خویشان باشد .
و دعا این است: اَللّٰهُمَّ إِنْ أَطَعْتُكَ فَالْمَحْمَدَةُ لَكَ، وَ إِنْ عَصَيْتُكَ فَالْحُجَّةُ لَكَ، مِنْكَ الرَّوْحُ وَ مِنْكَ الْفَرَجُ، سُبْحانَ مَنْ أَنْعَمَ وَ شَكَرَ، سُبْحانَ مَنْ قَدَّرَ وَ غَفَرَ . اَللّٰهُمَّ إِنْ كُنْتُ عَصَيْتُكَ فَإِنِّي قَدْ أَطَعْتُكَ فِي أَحَبِّ الْأَشْياءِ إِلَيْكَ وَ هُوَ الْإِيمانُ بِكَ، لَمْ أَتَّخِذْ (1)
ص: 1604
لَكَ وَلَداً، وَ لَمْ أَدْعُ لَكَ شَرِيكاً، مَنّاً مِنْكَ بِهِ عَلَيَّ، لَامَنّاً مِنِّي بِهِ عَلَيْكَ، وَ قَدْ عَصَيْتُكَ يَا إِلٰهِي عَلَىٰ غَيْرِ وَجْهِ الْمُكابَرَةِ، وَ لَا الْخُرُوجِ عَنْ (مِن) عُبُودِيَّتِكَ، وَ لَا الْجُحُودِ لِرُبُوبِيَّتِكَ، وَ لٰكِنْ أَطَعْتُ هَوايَ وَ أَزَلَّنِي الشَّيْطانُ، فَلَكَ الْحُجَّةُ عَلَيَّ وَ الْبَيانُ، فَإِنْ تُعَذِّبْنِي فَبِذُنُوبِي غَيْرُ ظالِمٍ لِي، وَ إِنْ تَغْفِرْ لِي وَ تَرْحَمْنِي فَإِنَّكَ جَوادٌ كَرِيمٌ . (1) پس از این دعا تا نفس او وفا کند یا کریم، یا کریم را تکرار کند، و بعد از آن بگوید: يَا آمِناً مِنْ كُلِّ شَيْءٍ، وَ كُلُّ شَيْءٍ مِنْكَ خائِفٌ حَذِرٌ، أَسْأَلُكَ بِأَمْنِكَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ وَ خَوفِ (خَوْفُ) كُلِّ شَيْءٍ مِنْكَ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُعطِيَنِي أَماناً لِنَفْسِي، وَ أَهْلِي وَ وَلَدِي، وَ سائِرِ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيَّ، حَتَّىٰ لَا أَخافَ وَ لَا أَحْذَرَ مِنْ شَيْءٍ أَبَداً ؛ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، وَ حَسْبُنَا اللّٰهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ، يَا كافِيَ إِبْرَاهِيمَ نُمْرُودَ، وَ يَا كافِيَ مُوسىٰ (2)
ص: 1605
فِرْعَوْنَ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَكْفِيَنِي شَرَّ فُلانِ ابْنِ فُلان . (1) و به جای (فلان بن فلان) نام شخصی را که از شرّ او می ترسد، و نام پدرش را بگوید، و از خدا بخواهد که زیان او را دفع و وی را از او کفایت کند، به درستی که حق تعالی گزند او را کفایت خواهد کرد انشاء اللّه تعالی، و پس از آن به سجده رود، و حاجت خود را بخواهد، و به سوی حق تعالی زاری کند، به درستی که مرد مؤمن و زن مؤمنه ای نیست، که این نماز را بجا آورد، و این دعا را از روی اخلاص بخواند، مگر اینکه درهای آسمان برای او در برآمدن حاجاتش گشوده می شود، و در همان هنگام و همان شب دعای او نسبت به هرگونه حاجتی که باشد مستجاب می شود، و این به سبب فضل و انعام حق تعالی بر ما و بر مردم است . مؤلّف گوید: فرزند بزرگوار شیخ طبرسی، رضی الدین حسن بن فضل هم این نماز را در «مکارم الاخلاق» نقل کرده و در ابتدای دعا به جای «اللّٰهُمَّ إِنْ کُنْتُ عَصَیْتُكَ»، «إِنْ کُنْتُ عَصَیْتُكَ» را ذکر کرده است و پس از «حَتّی لَا أَخَافُ» کلمه «اَحَداً» را اضافه نموده است . و پس از کلمه «فِرعَونَ» «اَساَلُكَ» را .
ص: 1606
به نقل از «مکارم» غسل می کنی، و دو رکعت نماز به جا می آوری، و زانوهای خود را نزد جانمازت برهنه می کنی و صد مرتبه می گویی:
يَا حَيُّ يَا قَيُّوْمُ، يَا حَيّاً لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، بِرَحْمَتِكَ أَسْتَغِيثُ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَأَغِثْنِي، السَّاعَةَ السَّاعَةَ! (1) چون از این دعا فارغ شدی بگو: أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَلْطُفَ لِي، وَ أَنْ تَغْلِبَ لِي، وَ أَنْ تَمْكُرَ لِي، وَ أَنْ تَخْدَعَ لِي، وَ أَنْ تَكِيدَ لِي، وَ أَنْ تَكْفِيَنِي مَؤونَةَ فلان ابن فلان . (2) و این دعای رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در روز احد است .
در مَکارِم الأَخلاق از معصومان (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت شده: در ظرف پاکیزه ای سوره حَمد و آیَةُ الکُرسی و إِنَّا أَنْزَلْناهُ و یسی و واقعه و حشر و تبارک و تَوحید و دو قُل اَعوذُ را با زعفران می نویسی، و آن ها را با آب زمزم یا باران یا با آب پاکی می شویی، و در آن دو مثقال کندر و ده مثقال شکر و ده مثقال عسل می ریزی سپس آن
ص: 1607
را به هنگام شب زیر آسمان قرار ده، و بر روی آن آهنی بگذار، وقتی آخر شب شد، دو رکعت نماز بخوان، در هر رکعت سوره حَمد و پنجاه مرتبه «قُل هُوَ اللّه» را بخوان، و پس از نماز آن آب را بیاشام که برای حافظه نیکو آزموده شده است اِن شاءَ اللّه و در اواخر باب ششم مطالبی خواهد آمد که سبب کثرت حافظه است .
دو رکعت بجا آورد و در هر رکعت شصت مرتبه قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ بخواند چون از نماز فارغ شود، گناهانش آمرزیده شود .
نمازی دیگر: شیخ طوسی رحمه اللّه در کتاب «مصباح» در اعمال روز جُمعه گفته: از عبد اللّه بن مسعود روایت شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه در روز جُمعه پس از نماز عصر دو رکعت نماز بخواند، در رکعت اول سوره فاتحه و آیَةُ الکُرسی و سوره فَلَق را بیست وپنج مرتبه، و در رکعت دوم سوره فاتحه و سوره تَوحید و ناس را بیست وپنج مرتبه بخواند، و پس از نماز بیست وپنج مرتبه بگوید: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا باللّه الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ؛ از دنیا بیرون نرود، تا حق تعالی بهشت را در خواب به او بنمایاند و مکانش را در آنجا ببیند . مؤلّف گوید: سیّد ابن طاووس در فصل سی وسوم کتاب جَمال
ص: 1608
الأسبوع نمازی برای آمرزش گناهان نقل کرده و فرموده: این نمازی است پر ارج و ارزشمند، که آن را حاملان اسرار الهی می شناسند، مبادا در حق آن سستی کنی، هرکه می خواهد به آن کتاب مراجعه نماید .
نمازی است که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به آن وصیت فرموده و آن دو رکعت است بین مغرب و عشا، در رکعت اول سوره حَمد و سیزده مرتبه: سوره اِذا زُلزِلَت و در رکعت دوم سوره حَمد و پانزده مرتبه: سوره تَوحید خوانده شود اگر هر شب بجا آورد، ثوابش را کسی جز خدا نمی تواند بشمارد .
دو رکعت است که در هر رکعت سوره حَمد و یک مرتبه إِنَّا أَنْزَلْناهُ خوانده می شود و بعد از قرائت حَمد و سوره پانزده مرتبه: رَبِّ عَفوَکَ عَفوَکَ و در رکوع ده مرتبه: گفته می شود و آن را مانند نماز جعفر تمام می کند . مؤلّف گوید: نماز استغفار همانند نماز عفو است، جز ان که به جای رَبِّ عَفوَکَ باید أَسْتَغْفِرُ اللّه گفته شود، و این نماز برای فراوانی روزی سودمند است، إِن شَاء اللّه تَعالی .
ص: 1609
نماز روز شنبه: سیّد ابن طاووس از حضرت عسکری (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: آن حضرت فرمود: در کتابهای پدرانم خواندم که هرکه در روز شنبه چهار رکعت نماز بجا اورد و در هر رکعتی سوره های حَمد و قُل هُوَ اللّه و آیَةُ الکُرسی را بخواند، خدا او را در درجه پیامبران و شهدا و صالحان بنویسد که نیکو رفیقانی هستند . نماز روز یکشنبه: و نیز از آن حضرت روایت شده: هر که روز یکشنبه چهار رکعت نماز بجای آورد و در هر رکعت سوره حَمد و تَبارَکَ بخواند، حق تعالی او را در بهشت جا دهد، هر جای آن که بخواهد . نماز روز دوشنبه: و نیز فرمود: هرکه روز دوشنبه ده رکعت نماز بجا آورد و در هر رکعت سوره حَمد و ده مرتبه: سوره تَوحید را بخواند، حق تعالی در قیامت برای او نوری قرار دهد، که موقف را روشنایی بخشد تا در آن روز همه بندگان خدا بر او غبطه برند . نماز روز سه شنبه: و نیز از آن حضرت روایت شده: هرکه روز سه شنبه شش رکعت نماز بخواند و در هر رکعت پس از سوره حَمد آیه آمَنَ الرَّسولُ را تا آخر، و یک مرتبه سوره اِذا زُلزِلَت را بخواند
ص: 1610
خدا گناهان او را بیامرزد، و همچون روزی که از مادر به دنیا آمده از گناهان بیرون می رود . نماز روز چهارشنبه: و از آن حضرت روایت شده: هرکه روز چهارشنبه چهار رکعت نماز بجای آورد، و در هر رکعت پس از سوره حَمد یک مرتبه قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ و إِنَّا أَنْزَلْناهُ بخواند، خدا توبه او را از هر گناهی که باشد می پذیرد و حوریّه ای در بهشت به همسری او در می آورد . نماز روز پنجشنبه: و نیز آن حضرت فرمود: هرکه در روز پنجشنبه، ده رکعت نماز بجای آورد، و در هر رکعتی سوره حَمد و قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ را ده مرتبه: بخواند، فرشتگان به او می گویند: هر حاجتی داری بخواه، که برآورده خواهد شد . نماز روز جُمعه: و نیز آن جناب فرمود: هرکه در روز جُمعه چهار رکعت نماز اقامه کند، و در هر رکعتی سوره های حَمد و تبارک و حم سجده را بخواند، حق تعالی او را وارد بهشت کند، و شفاعتش را در حق اهل بیتش بپذیرد و نیز او را از فشار قبر و هراس های قیامت حفظ نماید . راوی از آن حضرت پرسید در چه وقتی از روز باید این نمازها را بجای آورد؟ فرمود: بین طلوع آفتاب تا ابتدای ظهر .
ص: 1611
سیّد ابن طاووس، در کتاب مُهَجُ الدّعوات، از سعید بن ابی الفتح قمی، ساکن در شهر واسط، نقل کرده: مرا بیماری عظیمی بود، که طبیبان از علاجش عاجز بودند، پدرم مرا به دار الشفاء برد، و طبیبان و ساعور را که پیشرو مسیحیان در طب بود، برای معالجه من گرد آورد، آنان اندیشه کردند، و گفتند: این بیماری را کسی غیر خدا نمی تواند علاج کند، از این سخن شکسته دل، و غمناک شدم، کتابی از کتابهای پدرم را برداشتم، که چیزی از آن را مطالعه کنم، در پشت آن کتاب این نوشته را دیدم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه دچار مرضی باشد، پس از نماز صبح چهل بار بگوید:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، حَسْبُنَا اللّٰهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ، تَبَارَكَ اللّٰهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . (1) و به موضع بیماری بمالد از آن صحّت
ص: 1612
می یابد، و حضرت عزّت او را شفا بخشد، من صبر کردم، چون صبح شد، فریضه را بجا آوردم، و چهل بار این دعا را خواندم، و با دست خود بر آن موضع مالیدم، در نتیجه خدای تعالی آن بیماری را از من برطرف کرد، ولی می ترسیدم مبادا بیماری بازگردد، تا سه روز به انتظار بودم بازنگشت، پس از آن پدرم را از این واقعه باخبر ساختم شکر خدا کرد، و برای یکی از اطبّا که اهل کتاب بود نقل کرد، آن طبیب نزد من آمد، و دید بیماری برطرف شده، در همان حال مسلمان شد، و کلمه شهادت أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلَّا ٱللَّٰهُ، و أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ ٱللَّٰهِ گفت، و اسلامش نیکو گردید .
شیخ کفعمی در کتاب «مصباح» فرموده: هرگاه در تو مرضی باشد، به موضع سجده خود دست بکش، و آن را پس از نماز واجب هفت مرتبه بر آن موضع بمال و بگو: يَا مَنْ كَبَسَ الْأَرْضَ عَلَى الْماءِ، وَ سَدَّ الْهَواءَ بِالسَّماءِ، وَ اخْتارَ لِنَفْسِهِ أَحْسَنَ الْأَسْماءِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْعَلْ بِي كَذا وَ كَذا وَ ارْزُقْنِي وَ عافِنِي مِنْ كَذا وَ كَذا . (1)
ص: 1613
کفعمی از کتاب متهجّد نقل کرده: هرکس از دردی که با اوست، طلب عافیت کند، در سجدّ دوم از دو رکعت اوّل نماز شب بگوید: يَا عَلِيُّ يَا عَظِيمُ، يَا رَحْمانُ يَا رَحِيمُ، يَا سَمِيعَ (سامِعَ) الدَّعَواتِ، يَا مُعْطِيَ الْخَيْراتِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعْطِنِي مِنْ خَيْرِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ اصْرِفْ عَنِّي مِنْ شَرِّ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ أَذْهِبْ عَنِّي هٰذَا الْوَجَعَ ؛ (1) [درد را نام ببرد] فَإِنَّهُ قَدْ غاظَنِي وَ أَحْزَنَنِي . (2) و در دعا اصرار ورزد، که عافیت شتابان به او می رسد، ان شاء اللّه تعالی . در کتاب عُدّة الداعی از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده: نزد بیماری خود درحالی که زیر آسمان قرار بگیری دستها را بلند کن و بگو: اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ عَيَّرْتَ أَقْواماً فِي كِتابك ؛ فقلت: «قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ، فَلاٰ يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرِّ عَنْكُمْ وَ لاٰ تَحْوِيلاً» فيا من لايَمْلِكُ كَشْفَ ضُرِّي وَ لَا تَحْوِيلَهُ عَنِّي أَحَدٌ غَيْرُهُ، صَلِّ عَلَىٰ (3)
ص: 1614
مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْشِفْ ضُرِّي، وَ حَوِّلْهُ إِلىٰ مَنْ يَدْعُو مَعَكَ إِلٰهاً آخَرَ فَإِنِّي أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ غَيْرُكَ . (1) روایت شده: هر مؤمنی هر بیماری و دردی بیابد، با دست به موضع درد بمالد و با خلوص نیّت بگوید: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مٰا هُوَ شِفٰاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لاٰ يَزِيدُ الظّٰالِمِينَ إِلاّٰ خَسٰاراً» (2) هر دردی که باشد، از آن عافیت یابد، و مصداق این واقعیت در خود آیه است که فرموده: شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ.
یک پیمانه گندم بخرد، و به پشت بخوابد، و گندمها را روی سینه خود بریزید و بگوید:
اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي إِذا سَأَلَكَ بِهِ الْمُضْطَرُّ، كَشَفْتَ مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ، وَ مَكَّنْتَ لَهُ فِي الْأَرْضِ، وَ جَعَلْتَهُ خَلِيفَتَكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَنْ (3)
ص: 1615
تُعافِيَنِي مِنْ عِلَّتِي . (1) آنگاه برخیزد، و بنشیند، و گندمها را از اطراف خود جمع کند، و دوباره این دعا را بخواند، سپس آن را به چهار قسمت تقسیم کند، و هر چارک آن را که یک «مُد» [تقریبا 10 سیر] است به مسکینی دهد، و این دعا را بخواند، که ان شاء اللّه تعالی از بیماری بهبودی یابد .
از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: بر موضع درد دست بگذار و سه مرتبه بگو:
اللّٰهُ اللّٰهُ اللّٰهُ رَبِّي حَقّاً لَاأُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ لَها وَ لِكُلِّ عَظِيمَةٍ فَفَرِّجْها عَنِّي . (2)
از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: بر موضع درد دست بگذار و بگو: بِسْمِ اللّه بعد بر آن دست بکش، و هفت مرتبه بگو: أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِقُدْرَةِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِجَلالِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِعَظَمَةِ اللّٰه، وَ أَعُوذُ بِجَمْعِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِرَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَعُوذُ بِأَسْماءِ اللّٰهِ مِنْ شَرِّ مَا أَحْذَرُ، وَ مِنْ شَرِّ مَا أَخافُ عَلَىٰ نَفْسِي . (3)
ص: 1616
روایت شده: هرگاه طفل بیمار شد، مادرش بالای بام برود، و مقنعه از سر برگیرد، به گونه ای که مویش آشکار گردد، آنگاه به سجده رود و بگوید: اللّهمَّ رَبِّ أَنْتَ أَعْطَيْتَنِيهِ، وَ أَنْتَ وَهَبْتَهُ لِي، اَللّٰهُمَّ فَاجْعَلْ هِبَتَكَ الْيَوْمَ جَدِيدَةً إِنَّكَ قادِرٌ مُقْتَدِرٌ . (1)
شیخ شهید نقل کرده: هر که درد شدیدی دارد، بر قدح آبی، چهل مرتبه سوره حَمد بخواند، و آن را بر خود بریزد، و زنبیلی که در آن گندم باشد نزد خود بگذارد، سپس از آن گندم با دست خود به سائل دهد، و از او بخواهد وی را دعا کند تا شفا یابد ان شاء اللّه تعالی . به سندهای معتبر وارد شده: بیماران خود را با دادن صدقه مداوا کنید . شیخ شهید برای رفع بیماری نقل کرده: بر بازوی راست بیمار دست بگذارد، و هفت مرتبه سوره حَمد بخواند، و این دعا را قرائت کند: اللّهمَّ أَزِلْ عَنْهُ الْعِلَلَ وَ الدَّاءَ، وَ أَعِدْهُ إِلَى الصِّحَّةِ وَ الشِّفاءِ، وَ أَمِدَّهُ بِحُسْنِ الْوِقايَةِ، وَ رُدَّهُ إِلىٰ حُسْنِ الْعافِيَةِ، وَ اجْعَلْ مَا نالَهُ (2)
ص: 1617
فِي مَرَضِهِ هٰذَا مادَّةً لِحَياتِهِ، وَ كَفَّارَةً لِسَيِّئَاتِهِ، اَللّٰهُمَّ وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (1) اگر در عافیت او اثر نکرد، سوره حَمد را هفتاد مرتبه تکرار کند، ان شاء اللّه تعالی اثر خواهد کرد . از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکس را سوره های حَمد و قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ خوب نکند، چیز دیگری او را خوب نخواهد کرد، و هر بیماری را این دو سوره شفا می دهد، از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: هر مؤمنی که بیماری یا مرضی داشته باشد، از روی اخلاص بگوید: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ، ما هُوَ شِفآءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنینَ» (2) و موضع علّت را مسح کند، حق تعالی او را شفا دهد . از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: برای رفع تمامی امراض بر آن ها بخوان: يَا مُنْزِلَ الشِّفاءِ، وَ مُذْهِبَ الدَّاءِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَنْزِلْ عَلَىٰ وَجَعِي الشِّفاءَ . (3) سیّد ابن طاووس در کتاب «مهج»، از ابن عباس روایت کرده: نزد امیر مؤمنان نشسته بودم، شخصی رنگ
ص: 1618
پریده آمد، و گفت: ای امیر مؤمنان، من همیشه بیمارم، و دردهای بسیاری دارم، به من دعایی بیاموز، که با آن بر بیماری هایم یاری جویم، فرمود: به تو دعایی می آموزم، که جبرئیل وقتی حسن و حسین بیمار بودند به پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آموخت، و آن دعا این است: إِلٰهِي كُلَّما أَنْعَمْتَ عَلَيَّ نِعْمَةً قَلَّ لَكَ عِنْدَها شُكْرِي، وَ كُلَّمَا ابْتَلَيْتَنِي بِبَلِيَّةٍ قَلَّ لَكَ عِنْدَها صَبْرِي، فَيا مَنْ قلَّ شُكْرِي عِنْدَ نِعَمِهِ فَلَمْ يَحْرِمْنِي، وَ يا مَنْ قَلَّ صَبْرِي عِنْدَ بَلائِهِ فَلَمْ يَخْذُلْنِي، وَ يَا مَنْ رَآنِي عَلَى الْمَعَاصِي فَلَمْ يَفْضَحْنِي، وَ يَا مَنْ رَآنِي عَلَى الْخَطايَا فَلَمْ يُعاقِبْنِي عَلَيْها، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِي ذَنْبِي، وَ اشْفِنِي مِنْ مَرَضِي إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1)
ابن عبّاس گفت: پس از یک سال آن مرد را دیدم، درحالی که رنگش نیکو و سرخ شده بود؟ و گفت: این دعا را بر هیچ دردی نخواندم مگر آن که شفا یافتم، و بر سلطانی که از او می ترسیدم وارد نشدم، مگر آن که خدای عزّ و جلّ
ص: 1619
شرش را از من بازگرداند . نقل شده: به نجاشی از پدرانش کلاهی چهارصدساله به ارث رسیده بود، که به روی هر دردی نهاده می شد تسکین می یافت، کلاه را شکافتند، که ملاحظه کنند چه چیزی در آن است: این دعا را دیدند:
بِسْمِ اللّٰهِ الْمَلِكِ الْحَقِّ الْمُبِينِ ؛ «شَهِدَ اللّٰهُ أَنَّهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ، وَ الْمَلاٰئِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قٰائِماً بِالْقِسْطِ ؛ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ . إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللّٰهِ الْإِسْلاٰمُ» ؛ لِلّٰهِ نُورٌ وَ حِكْمَةٌ وَ حَوْلٌ وَ قُوَّةٌ وَ قُدْرَةٌ، وَ سُلْطانٌ وَ بُرْهانٌ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، آدَمُ صَفِيُّ اللّٰهِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ إِبْراهِيمُ خَلِيلُ اللّٰه، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ مُوسَىٰ كَلِيمُ اللّٰه ؛ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ مُحَمَّدٌ الْعَرَبِيُّ رَسُولُ اللّٰه، وَ حَبِيبُهُ وَ خِيَرَتُهُ مِنْ خَلْقِهِ، اسْكُنْ يَا جَمِيعَ الْأَوْجاعِ وَ الْأَسْقامِ وَ الْأَمْراضِ، وَ جَمِيعَ الْعِلَلِ، وَ جَمِيعَ الْحُمَيَّاتِ سَكَّنْتُكَ بِالَّذِي سَكَنَ لَهُ مَا فِي اللَّيْلِ وَ النَّهارِ، وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ خَيْرِ (1)
ص: 1620
خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ اَجْمَعینَ . (1) در کتاب مَکارِمُ الأَخلاق آمده: نجاشی پادشاه، دچار درد سر بود، بیماری خود را برای پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نوشت حضرت این حرز را برای او فرستاد، او در کلاهش گذاشت، دردش آرام گرفت و آن حرز این است:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ . لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، الْمَلِكُ الْحَقُّ الْمُبِينُ، شَهِدَ اللّٰهُ . . .، لِلّٰهِ نُورٌ وَ حِكْمَةٌ . وَ عِزٌّ وَ قُوَّةٌ، وَ بُرْهانٌ وَ قُدْرَةٌ، وَ سُلْطانٌ وَ رَحْمَةٌ . يَا مَنْ لَايَنامُ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ إِبْراهِيمُ خَلِيلُ اللّٰهِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ مُوسىٰ كَلِيمُ اللّٰه، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ عِيسىٰ رُوحُ اللّٰه وَ كَلِمَتُهُ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ مُحَمَّدٌ رَسُول اللّٰهِ وَ صَفِيُّهُ وَ صِفْوَتُهُ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ، اسْكُنْ، سَكَّنْتُكَ بِمَنْ يَسْكُنُ لَهُ، مَا فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، وَ بِمَنْ سَكَنَ لَهُ مَا فِي اللَّيْلِ وَ النَّهارِ، وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ؛ «فَسَخَّرْنٰا لَهُ الرِّيحَ، تَجْرِي بِأَمْرِهِ رُخٰاءً حَيْثُ أَصٰابَ ؛ وَ الشَّيٰاطِينَ كُلَّ بَنّٰاءٍ وَ غَوّٰاصٍ» (2)
ص: 1621
«اَلا اِلَی اللّه تَصیرُ الاُمُورُ» (1)
از حضرت امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده است که برای آرام شدن درد سر، سر را مسح کند، و هفت مرتبه بگوید: أَعُوذُ بِاللّٰهِ الَّذِي سَكَنَ لَهُ مَا فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ . (2) و نیز این دعا برای آرام شدن درد گوش، با هفت مرتبه خواندن از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده، و همچنین از آن حضرت رسیده: مقداری پنیر بسیار کهنه را بگیر و نرم بکوب و با شیر مخلوط کن، و روی آتش حرارت بده، و چند قطره در گوشی که درد می کند بریز . نیز برای سردرد: بر قدح آبی بخواند: «أَوَ لَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا، أَنَّ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ كٰانَتٰا رَتْقاً، فَفَتَقْنٰاهُمٰا، وَ جَعَلْنٰا مِنَ الْمٰاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلاٰ يُؤْمِنُونَ» (3) سپس آن را بیاشامد . روایت شده: هرگاه کسالت، یا درد سَر
ص: 1622
عارض رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) می شد، دستها را می گشودند، و فاتحه و مُعَوَّذتین [دو سوره قُل اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَق و قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ] می خواندند، و به صورت خویش می کشیدند، پس درد از آن حضرت برطرف می شد . و نیز برای رفع سردرد بر سر دست بکشد و بگوید: «إِنَّ اللّٰهَ يُمْسِكُ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولاٰ وَ لَئِنْ زٰالَتٰا إِنْ أَمْسَكَهُمٰا مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ كٰانَ حَلِيماً غَفُوراً» (1)
از «ربیع الابرار» نقل شده: مأمون را در منطقه طرطوس دردسری عارض شد، که راه علاج برای آن نیافتند، قیصر روم کلاهی برایش فرستاد و به همراه آن نوشت: خبر سردرد تو را شنیدم، این کلاه را فرستادم، بر سر گذاری تا دردت آرام گیرد، مأمون ترسید، زهری در آن تعبیه کرده باشد، دستور داد بر سر آورنده اش نهادند، دید ضرری متوجه او نشد، امر کرد بر سر کسی که دچار دردسر بود گذاشتند، دردش آرام گرفت، آنگاه بر سر خود گذاشت، و از درد رهایی یافت، شگفت زده شد، کلاه را شکافت، دید در آن نوشته شده:
بِسْمِ اللّٰه الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ . كَمْ مِنْ نِعْمَةٍ لِلّٰهِ فِي عِرْقٍ ساكِنٍ، حٰم، (2)
ص: 1623
عَسَقَ (حا، میم، عین، سین، قاف )، لَا يُصَدَّعُونَ عَنْها وَ لَا يُنْزِفُونَ، مِنْ كَلامِ الرَّحْمانِ خَمَدَتِ النِّيرَانُ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، وَ جٰالَ نَفْعُ الدَّوَاءِ فِيكَ كَما يَجُولُ ماءُ الرَّبِيعِ فِي الْغُصْنِ . (1)
بر محلّ درد دست بگذار و سه مرتبه بگو:یا ظاهِراً مَوْجُوداً وَ یا باطِناً غَیْرَ مَفْقُودٍ اُرْدُدْ عَلی عَبْدِکَ الضَّعیفِ اَیادِیَکَ الْجَمیلَةَ عِنْدَهُ وَ اَذْهِبْ عَنْهُ ما بِهِ مِنْ اَذیً اِنَّکَ رَحیمٌ قَدیرٌ (2)
از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: دست بر آن بگذارد و بخواند: لَوْ أَنْزَلْنٰا هٰذَا الْقُرْآنَ عَلىٰ جَبَلٍ تا آخر سوره حشر .
از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: دست بر آن بگذار و بگو:
بِسْمِ اللّٰه الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، بِسْمِ اللّٰه الَّذِي لَايَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ داءٌ، أَعُوذُ بِكَلِماتِ اللّٰه الَّتِي لَايَضُرُّ مَعَها شَيْءٌ، قُدُّوسٌ قُدُّوسٌ قُدُّوسٌ، (3)
ص: 1624
أَسْأَلُكَ يَا رَبِّ، بِاسْمِكَ الطَّاهِرِ الْمُقَدَّسِ الْمُبارَكِ، الَّذِي مَنْ سَأَلَكَ بِهِ أَعْطَيْتَهُ، وَ مَنْ دَعَاكَ بِهِ أَجَبْتَهُ، أَسْأَلُكَ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَنْ تُعافِيَنِي مِمَّا أَجِدُ فِي فَمِي، وَ فِي رَأْسِي وَ فِي سَمْعِي وَ فِي بَصَرِي، وَ فِي بَطْنِي وَ فَي ظَهْرِي، وَ فِي يَدِي وَ فِي رِجْلي، وَ فِي جَوَارِحِي كُلِّها . (1) که ان شاء اللّه تعالی شفا می یابی .
برای درد دندان: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: پس از گذاشتن دست بر جای درد سوره های حَمد و تَوحید و قَدر و این آیه مبارکه را بر آن بخواند:
«وَ تَرَى الْجِبٰالَ تَحْسَبُهٰا جٰامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحٰابِ صُنْعَ اللّٰهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمٰا تَفْعَلُونَ» (2) و نیز از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: به موضع سجده خود دست بکش، سپس دندان درد گرفته را مسح کن و بگو: بِسْمِ اللّه، وَ الشّافی [ و الکافِی] اللّه،
ص: 1625
وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه الْعَلِیِّ الْعَظیمِ (1)
دعای تجربه شده ای برای درد دندان: سوره های [حَمد] و [فَلَق] و [ناس] و [تَوحید] را قرائت می کنی، و با هر سوره بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیمِ را می خوانی، و پس از سوره [تَوحید] می گویی: «بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحيمِ وَ لَهُ مٰا سَكَنَ فِي اللَّيْلِ وَ النَّهٰارِ؛ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ. قُلْنٰا: يٰا نٰارُ كُونِي بَرْداً وَ سَلاٰماً عَلىٰ إِبْرٰاهِيمَ. وَ أَرٰادُوا بِهِ كَيْداً فَجَعَلْنٰاهُمُ الْأَخْسَرِينَ. نُودِيَ أَنْ بُورِكَ مَنْ فِي النّٰارِ وَ مَنْ حَوْلَهٰا وَ سُبْحٰانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ» (2) سپس می گویی : اللّهمَّ يا كافِياً مِنْ كُلِّ شَئٍ وَ لا يَكْفى مِنْكَ شَئٌ اِكْفِ عَبْدَكَ وَ ابْنَ اَمَتِكَ، مِنْ شَرِّ ما يَخافُ وَ يَحْذَرُ، وَ مِنْ شَرِّ الْوَجَعِ الَّذى يَشْكُوهُ اِلَيْكَ . (3)
و نیز روایت شده: کاردی یا برگ خرمایی بگیرد و به آن جانب که درد می کند بمالد، و هفت مرتبه بگوید:
ص: 1626
بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه وَ اِبْراهيمُ خَليلُ اللّه اُسْكُنْ بِالَّذى سَكَنَ لَهُ ما فِى اللَّيْلِ وَ النَّهارِ بِإِذْنِهِ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَئٍ قَديرٌ . (1)
و نیز وارد شده: چوبی یا آهنی بر دندانی که درد دارد بگذارد و از جانب آن هفت مرتبه افسونش کند:
بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، اَلْعَجَبُ كُلُّ الْعَجَبِ، دُودَةٌ تَكُونُ فِى الْفَمِ، تَاْكُلُ الْعَظْمَ، وَ تُنْزِلُ (تَترُكُ) الدَّمَ، اَنَا الرّاقى وَ اللّه الشّافى وَ الْكافى، لا اِلهَ اِلاّ اللّه، وَالْحَمْدُللّه رَبِّ الْعالَمينَ ؛ «وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادّٰارَأْتُمْ . . . لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ» (2) بخواند . همان طور که ابتدای دعا گفته شد این دعا را هفت مرتبه بخواند .
آیه «وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً تا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ» وارد شده، و نیز روایت شده: به قرآن طلب شفا کن، زیرا حق تعالی فرموده است: «شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ».
برای سرفه: دعای
ص: 1627
جامعه ای وارد شده: اللّهمَّ أَنْتَ رَجَائِي، وَ أَنْتَ ثِقَتِي وَ عِمَادِي که دعایی طولانی است، هرکه خواهد به مأخذ آن یعنی کتاب دعای بحار الأنوار مراجعه کند .
برای درد شکم: از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: شربت عسل به آب گرم بیاشامد، و آن را هفت مرتبه به سوره فاتحه الکتاب تعویذ نماید، و نیز از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: آب گرم بیاشامد و بگوید:
يا اللّه يا اللّه يا اللّه، يا رَحْمنُ يا رَحيمُ، يا رَبَّ الاَرْبابِ، يا اِلهَ الْآلِهَةِ، يا مَلِكَ الْمُلُوكِ، يا سَيِّدَ السّادَةِ، اشْفِنى بِشِفآئِكَ مِنْ كُلِّ دآءٍ وَ سُقْمٍ، فَاِنّى عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدَيْكَ،اَتَقَلَّبُ فى قَبْضَتِكَ . (1)
و نیز برای درد شکم و غیر آن دست بر آن بگذارد و هفت مرتبه بگوید:
اَعُوذُ بِعِزَّةِ اللّه وَ جَلالِهِ، مِنْ شَرِّ ما اَجِدُ ؛ (2) و دست راست را بر موضع درد بگذارد و سه مرتبه بگوید: بِسمِ اللّه .
برای قولنج: بر لوحی یا کتفی (صفحه فلزی) سوره های «حَمد»
ص: 1628
و «تَوحید»، و دو «قُل اَعوذ» را بنگارد، و زیر آن ها بنویسد:
اَعُوذُ بِوَجْهِ اللّه الْعَظيمِ، وَ بِعِزَّتِهِ الَّتى لا تُرامُ، وَ بِقُدْرَتِهِ الَّتى لا يَمْتَنِعُ مِنْها شَئٌ، مِنْ شَرِّ هذَا الْوَجَعِ وَ مِنْ شَرِّ ما فيهِ، وَ مِنْ شَرِّ ما اَجِدُ مِنْهُ . (1)
سپس آن را به آب باران بشوید، و در وقتی که ناشتاست، و نیز به هنگام خواب بیاشامد، ان شاء اللّه مبارک و سودمند است .
برای درد شکم و قولنج: روایت شده: شخصی از درد شکم برادرش، خدمت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) شکایت کرد، حضرت فرمود: به برادرت بگو شربتی از عسل با آب گرم بیاشامد، فردای آن روز خدمت حضرت آمد و گفت: آن شربت را به او نوشاندم فایده ای نبرد، فرمود: [خدا راست گفت، و شکم برادرت دروغ گفت] . برو و به او شربت عسل بده، و آن را هفت مرتبه سوره حَمد تعویذ کن، وقتی آن مرد رفت، حضرت به امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: «به درستی که برادر این مرد منافق است، به همین دلیل آن شربت به او سود نمی دهد» [البته روشن است که بیان پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در مورد نفاق مرد یاد شده به علم آن حضرت مربوط می شود، و
ص: 1629
نمی توان همیشه به استناد عدم تأثیر این تعویذ حکم به نفاق کسی کرد . ]
برای ثالول: و آن میخچه ای است که اغلب در دست پیدا می شود، برای این بیماری وارد شده: برای هر میخچه هفت دانه جو بگیر، و بر هر دانه جو بخوان: از اول سوره واقعه تا هَباءً مُنْبَثًّا را و نیز هفت مرتبه: «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْجِبٰالِ فَقُلْ يَنْسِفُهٰا رَبِّي نَسْفاً، فَيَذَرُهٰا قٰاعاً صَفْصَفاً، لاٰ تَرىٰ فِيهٰا عِوَجاً وَ لاٰ أَمْتاً» (1) آنگاه یک یک دانه های جو را به میخچه بمال، و آن ها را در کهنه ای ببند، و با سنگی قرار ده، و در چای بینداز، بعضی گفته اند: شایسته است این عمل در آخر ماه، هنگامی که ماه پنهان است انجام بگیرد . و همچنین نقل شده: دارنده میخچه قطعه نمکی را به میخچه بمالد، و بر آن سه مرتبه لَوْ أَنزَلْنَا هَٰذَا الْقُرْآنَ را تا آخر سوره حشر بخواند، و آن را در تنوری بیندازد، و به شتاب بگذرد که ان شاء اللّه تعالی برطرف خواهد شد، و در کتاب «خزائن» آمده: مالیدن نوره میخچه را برطرف خواهد کرد .
ص: 1630
برای وَرَم های بدن: روایت شده: چون برای نماز واجب وضو بگیری، پیش از نماز و بعد از آن بر وَرَم بخوان: لَوْ أَنزَلْنَا هَٰذَا الْقُرْآنَ عَلَىٰ جَبَلٍ تا آخر سوره حشر، و در هنگام خواندن آن تدبّر کن، که ان شاء اللّه تعالی وَرَم آرام خواهد شد .
برای رفع دشواری زایمان زنان: بر پوستی بنویسد:بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، «كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مٰا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلاّٰ سٰاعَةً مِنْ نَهٰار» «كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَهٰا لَمْ يَلْبَثُوا إِلاّٰ عَشِيَّةً أَوْ ضُحٰاهٰا» «إِذْ قٰالَتِ امْرَأَتُ عِمْرٰانَ، رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مٰا فِي بَطْنِي مُحَرَّراً، فَتَقَبَّلْ مِنِّي؛ إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ» (1) سپس آن را بر ران راست او ببندد، و وقتی فرزندش به دنیا آمد باز کند . و نیز روایت شده: بر آن بخواند:فَاَجاءَهَا الْمَخاضُ اِلی جِذْعِ النَّخْلَةِ تا رُطَباً جَنِیّاً (2) پس به این آیه صدا را بلند کند «وَ اللّٰهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهٰاتِكُمْ، لاٰ تَعْلَمُونَ شَيْئاً، وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصٰارَ وَ الْأَفْئِدَةَ ؛ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»؛
ص: 1631
کَذلِکَ اُخْرُجْ اَیُّها الطِّلْقُ، اُخْرُجْ بِاذْنِ اللّه . (1) و نیز از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده : برای آسان شدن ولادت بر پوستی یا کاغذی بنویسید :
اللّهمَّ فارِجَ الْهَمِّ، وَ كاشِفَ الْغَمِّ، وَ رَحْمنَ الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ وَ رَحيمَهُما، اِرْحَمْ فلانة بنت فُلانة، رَحْمَةً تُغْنيها بِها عَنْ رَحْمَةِ جَميعِ خَلْقِكَ، تُفَرِّجُ بِها كُرْبَتَها، وَ تَكْشِفُ بِها غَمَّها، وَ تُيَسِّرُ بِها وِلادَتَها «وَ قُضِىَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لايُظْلَمُونَ» «وَ قيلَ الْحَمْدُللّه رَبِّ الْعالَمينَ» . (2)
برای گشایش کار بسته: ابتدای سوره اِنّا فَتَحناتا «مُستَقیماً» و نیز سوره اِذا جاءَ نَصرُ اللّه و نیز این آیات را بنویسند:
«وَ مِنْ آيٰاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوٰاجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْهٰا وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَآيٰاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»، «اُدْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبٰابَ، فَإِذٰا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غٰالِبُونَ» . «فَفَتَحْنٰا أَبْوٰابَ السَّمٰاءِ بِمٰاءٍ مُنْهَمِرٍ، (3)
ص: 1632
وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُيُوناً، فَالْتَقَى الْمٰاءُ عَلىٰ أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ» . «رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي، وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي، وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسٰانِي، يَفْقَهُوا قَوْلِي» . «وَ تَرَكْنٰا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ فِي بَعْضٍ، وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْنٰاهُمْ جَمْعاً» ؛ كذلك حَلَلْتُ فُلانَ بْنِ فُلانٍ، عَنْ بِنْتِ فُلانَةٍ . «لَقَدْ جٰاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ، عَزِيزٌ عَلَيْهِ مٰا عَنِتُّمْ، حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ، فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِيَ اللّٰهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ، عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ ؛ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ» . (1) سپس این نوشته را همراه او کرده، بر او بیاویزند .
همچنین در طلب الأئمّه دعایی از حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: تعلیم اسحاق صحّاف فرمود، چون طولانی بود از ذکرش صرف نظر کردیم .
دعای درمان تب: 1 - این دعا را که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) تعلیم فرمود، بخواند:
اللّهمَّ ارْحَمْ جِلْدِیَ الرَّقیقَ، وَ عَظْمِیَ الدَّقیقَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ (2)
ص: 1633
فَوْرَةِ الْحَریقِ ؛ یا أم مِلْدَمٍ، اِنْ کُنْتِ آمَنْتِ بِاللّه فَلا تَاْکُلیِ اللَّحْمَ، وَ لاتَشْرَبیِ الدَّم، وَ لاتَفُوری مِنَ الْفَمِ، وَ انْتَقِلی اِلی مَنْ یَزعَمُ اَنَّ مَعَ اللّه اِلهاً آخَرَ، فَاِنّی أَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللّه وَحْدَهُ، لاشَریکَ لَهُ، وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ . (1)
2- در صبح و شب، به خواندن دعای نور، که سلمان از حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) نقل کرده مواظبت کند، این دعا در «مفاتیح» آمده .
3 -روایت شده: ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) تب را به آب سرد معالجه می کردند، پیوسته جامه ای را رطوبت می دادند، و بر بدن می گذاشتند .
4- به خطّ مبارک حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) دیده شده برای تب به این ترتیب بر سه قطعه کاغذ نوشته شود:
قطعه اول: بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیمِ «لاتَخَفْ، اِنَّکَ اَنْتَ الْاَعْلی» . به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی اش همیشگی است، نترس، به رساتی که تویی برترو بر دوّم : بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیمِ . «لاتَخَفْ نَجْوَتَ مِنَ الْقَوْمِ الظّالِمینَ». (2) و بر سوّم : بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیمِ . «اَلا لَهُ الْخَلْقُ (3)
ص: 1634
وَ الاَمْرُ تَبارَکَ اللّه رَبُّ الْعالَمینَ) ». (1)
آنگاه بر هر قطع سه مرتبه تَوحید بخواند، و آن را در سه روز، روزی یکی ببلعد که خوب خواهد شد، ان شاء اللّه تعالی .
5- دگمه های پیراهن خویش را بگشاید و سر را در پیراهن کند، و اذان و قامه بگوید، و هفت مرتبه سوره حَمد بخواند، ان شاء اللّه خوب خواهد شد .
6- از ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت شده: این دعا را بر پوستی بنویسد و بر تب دار بیاویزد: اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِعِزَّتِكَ، وَ قُدْرَتِكَ وَ سُلْطانِكَ، وَ مَا أَحاطَ بِهِ عِلْمُكَ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ لَاتُسَلِّطَ عَلَىٰ فُلان ابْنِ فُلانِ شَيْئاً مِمَّا خَلَقْتَ بِسُوءٍ، وَ ارْحَمْ جِلْدَهُ الرَّقِيقَ، وَ عَظْمَهُ الدَّقِيقَ مِنْ فَوْرَةِ الْحَرِيقِ، اخْرُجِي يَا أم مِلْدَمٍ، يَا آكِلَةَ اللَّحْمِ، وَ شارِبَةَ الدَّمِ، حَرُّها وَ بَرْدُها مِنْ جَهَنَّمَ، إِنْ كُنْتِ آمَنْتِ بِاللّٰهِ الْأَعْظَمِ أَنْ لَاتَأْكُلِي لِفُلانِ بْن فُلان لَحْماً، وَ لَا تَمُصِّي لَهُ دَماً، (2)
ص: 1635
وَلَا تُنْهِكِي لَهُ عَظْماً، وَ لَا تُثَوِّرِي عَلَيْهِ غَمّاً، وَ لَا تُهَيِّجِي عَلَيْهِ صُداعاً، وَ انْتَقِلِي عَنْ شَعْرِهِ وَ بَشَرِهِ، وَ لَحْمِهِ وَ دَمِهِ، إِلىٰ مَنْ زَعَمَ أَنَّ «مَعَ اللّٰه إِلٰهاً آخَرَ، لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ» «سُبْحانَهُ وَ تَعَالىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ» (1) و بعد از عَمّا یُشْرِکُونَ اسم یک نفر از اهل کتاب، یا یکی از دشمنان خدا را بنویسد .
7- برای تب بنویسد، و به بازوی راست تب دار ببندد . «بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیمِ اَلْحَمْدُللّه رَبِّ الْعالَمینَ» (2) تا آخر سوره، بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ، أَعُوذُ بِكَلِماتِ اللّٰهِ التَّامّاتِ كُلِّهَا، الَّتِي لَايُجاوِزُهُنَّ بَرٌّ وَ لَا فاجِرٌ، مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ، وَ مِنْ شَرِّ الْهامَّةِ وَ السَّامَّةِ، وَالْعامَّةِ وَ اللَّامَّةِ، وَ مِنْ شَرِّ طَوَارِقِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ، وَ مِنْ شَرِّ فُسَّاقِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ، وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ، وَ مِنْ شَرِّ الشَّيْطانِ وَ شِرْكِهِ، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ ذِي شَرٍّ، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ دابَّةٍ «هُوَ آخِذٌ بِناصِيَتِها، إِنَّ رَبِّي عَلَىٰ صِراطٍ (3)
ص: 1636
مُسْتَقِيمٍ»، «رَبَّنٰا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنٰا، وَ إِلَيْكَ أَنَبْنٰا، وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ»، «يٰا نٰارُ كُونِي بَرْداً وَ سَلاٰماً عَلىٰ إِبْرٰاهِيمَ، وَ أَرٰادُوا بِهِ كَيْداً فَجَعَلْنٰاهُمُ الْأَخْسَرِينَ» ؛ بَرْداً وَ سَلاماً عَلَىٰ فُلانِ بْن فُلانَة، «رَبَّنٰا لاٰ تُؤٰاخِذْنٰا إِنْ نَسِينٰا أَوْ أَخْطَأْنٰا» (1) تا آخر سوره بقره . حَسبِيَ اللّٰه «لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلاً»، «وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لاٰ يَمُوتُ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَ كَفىٰ بِهِ بِذُنُوبِ عِبٰادِهِ خَبِيراً» بَصِيراً، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، صَدَقَ وَعْدَهُ، وَ نَصَرَ عَبْدَهُ، وَ هَزَمَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ، «مَا شاءَ اللّٰهُ، لَاقُوَّةَ إِلّا بِاللّٰه» ؛ «كَتَبَ اللّٰهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَ رُسُلِي إِنَّ اللّٰهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ»، «إِنَّ حِزْبَ اللّٰهِ هُمُ الْغالِبُون»، «وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللّٰهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلىٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِيمٍ»، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ . (2)
8- بر سه دانه شکر بنویسد، و هر قطعه را تا سه روز صبح ناشتا بخورد، بر دانه اول:
عَقَدْتُ بِاِذْنِ اللّه (3) و بر دوم: شَدَدْتُ بِاِذْنِ اللّه (4) و بر سوم: سَکَنْتُ بِاِذْنِ اللّه (5)
ص: 1637
روایت شده: شخصی به موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) شکایت کرد و گفت: مرا زحیری است که آرام نمی گیرد، حضرت فرمود: هرگاه از نماز شب فارغ شدی بگو: اللّهمَّ مَا كانَ مِنْ خَيْرٍ فَمِنْكَ، لَاحَمْدَ لِي فِيهِ، وَ مَا عَمِلْتُ مِنْ سُوءٍ فَقَدْ حَذَّرْتَنِيهِ، لَاعُذْرَ لِي فِيهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَتَّكِلَ عَلَىٰ مَا لَاحَمْدَ لِي فِيهِ، أَوْ آمَنَ مِمَّا لَاعُذْرَ لِي فِيهِ . (1)
و نیز روایت شده: شخصی به آن حضرت شکایت کرد، که شکم من پیوسته صدا می کند، و من حیا می کنم با مردم سخن بگویم، زیرا از شکمم صدا بیرون می آید و مردم صدای شکم مرا می شنوند، برای شفای من دعا کنید، حضرت فرمود: هرگاه از نماز شب فارغ شدی بگو: اَللّٰهُمَّ مَا عَمِلْتُ مِنْ خَيْرٍ فَهُوَ مِنْكَ، لَاحَمْدَ لِي فِيهِ . تا آخر آنچه در سطور قبل گذشت . و نیز از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: برای صداهای شکم سیاه دانه با عسل بخورند .
و آن پیسی اندام است، از یونس روایت شده: مابین دیدگان من سپیدی عارض شده بود، آن را به حضرت
ص: 1638
صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) شکایت کردم، فرمود: وضو بگیر، و دو رکعت نماز بخوان و بگو:
يَا اللّٰهُ يَا رَحْمٰنُ يَا رَحِيمُ، يَا سَمِيعَ الدَّعَواتِ، يَا مُعْطِيَ الْخَيْراتِ، أَعْطِنِي خَيْرَ الدُّنْيا وَ خَيْرَ الْآخِرَةِ، وَ قِنىٰ شَرَّ الدُّنْيا وَ شَرَّ الْآخِرَةِ، وَ أَذْهِبْ عَنِّي مَا أَجِدُ فَقَدْ غاظَنِي الْأَمْرُ وَ أَحْزَنَنِي . (1)
یونس گفت: آنچه حضرت فرموده بود انجام دادم، حق تعالی آن پیسی را از من زایل کرد و له الحَمد .
در روایات عُدَّة الدّاعی آمده: حضرت به وی فرمود: چون ثلث آخر شب شود، در اول آن برخیز و وضو بگیر و مشغول نماز شب شو، و در سجده آخر رکعت اول بگو: يَا عَلِيُّ يَا عَظِيمُ، يَا رَحْمٰنُ يَا رَحِيمُ، يَا سَامِعَ الدَّعَوَاتِ، يَا مُعْطِيَ الْخَيْراتِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَعْطِنِي مِنْ خَيْرِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ اصْرِفْ عَنِّي مِنْ شَرِّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ أَذْهِبْ عَنِّي هٰذَا الْوَجَعَ فَإِنَّهُ قَدْ (2)
ص: 1639
غَاظَنِي وَ أَحْزَنَنِي . (1)
و در دعا اصرار و مبالغه کن . یونس گفت: آنچه فرموده بود بجا آوردم، هنوز به کوفه نرسیده بودم که خوب شدم . و نیز برای برطرف شدن برص، نوشتن سوره یس با عسل در جامی و شستن و خوردن آن وارد است، چنان که برای معالجه بواسیر هم وارد شده است . و نیز تربت حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) با آب باران برای درمان پیسی وارد شده، و نیز حنا را با نوره مخلوط کردن و روی آن مالیدن روایت شده .
برای بیماری گری و دمل و قوباء: (و آن جوششی است در بدن، یا خارش بسیار که آن را «داد» نیز گویند .) روایت شده: بر آن بخوانند و نیز آن را نوشته به او بیاویزند:
بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیمِ «وَ مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبیثَةٍ، اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الاَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ» (2) تا آخر آیه «مِنْهٰا خَلَقْنٰاكُمْ، وَ فِيهٰا نُعِيدُكُمْ، وَ مِنْهٰا نُخْرِجُكُمْ تٰارَةً أُخْرىٰ» اللّٰهُ أَكْبَرُ وَ أَنْتَ لَاتُكَبَّرُ، اللّٰهُ يَبْقَىٰ وَ أَنْتَ لَاتَبْقَىٰ؛ وَاللّٰه (3)
ص: 1640
عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قدِيرٌ . (1)
برای درد عورت [آلت تناسلی] : روایت شده: یکی از اصحاب ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) در جایی عورت خود را عریان کرده بود که شایسته نبود، علّتش دردی بود که به آن مبتلا شده بود، خدمت امام ششم (عَلَيهِ السَّلَامُ) شکایت کرد، حضرت این دعا را به او آموخت و فرمود: دست چپ خود را بر آن بگذار و سه مرتبه بگو:
بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّه، «بَلىٰ مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّٰهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ، فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ، وَ لاٰ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لاٰ هُمْ يَحْزَنُونَ» . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْلَمْتُ وَجْهِي إِلَيْكَ، وَ فَوَّضْتُ أَمْرِي إِلَيْكَ، لَامَلْجَأَ وَ لَا مَنْجَىٰ [مِنْكَ] إِلّا إِلَيْكَ . (2)
که ان شاء اللّه تعالی عافیت خواهی یافت .
برای درد زانو: از کتاب (طبّ الأئمّه) نقل شده: جابر جعفی از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: من نزد امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بودم که مردی از شیعیان آن حضرت که از بنی امیّه بود خدمت آن جناب آمد و عرض کرد: یابن رسول اللّه من به خاطر درد پایی که دارم، نمی توانم خدمت شما برسم،
ص: 1641
حضرت فرمود: چرا از دعای امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) غافلی؟ عرضه داشت آن دعا چیست؟
فرمود: «إِنّٰا فَتَحْنٰا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً» تا «کٰانَ اللّٰهُ عَزِیزاً حَکِیماً»پس آنچه آن حضرت فرموده بود بجای آورد، پس از آن درد پا را احساس نکرد . و نیز برای درد زانو وارد شده: چون نماز گزاردی بگو: يَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَىٰ، يَا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ، وَ يَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ، ارْحَمْ ضَعْفِي وَ قِلَّةَ حِيلَتِي، وَ أَعْفِنِي مِنْ وَجَعِي . (1) و نیز برای درد ساقها وارد شده است که هفت مرتبه این آیه شریفه را بخوانند:
«وَ اتْلُ مٰا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنْ كِتٰابِ رَبِّكَ لاٰ مُبَدِّلَ لِكَلِمٰاتِهِ وَ لَنْ تَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَداً»(2)
برای درد چشم: روایات بسیاری وارد شده است که پس از نماز صبح و نماز مغرب بخواند:
اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْكَ، أَنْ تُصَلِّيَ (3)
ص: 1642
عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ النُّورَ فِي بَصَرِي، وَ الْبَصِيرَةَ فِي دِينِي، وَ الْيَقِينَ فِي قَلْبِي، وَ الْإِخْلاصَ فِي عَمَلِي، وَ السَّلامَةَ فِي نَفْسِي، وَ السَّعَةَ فِي رِزْقِي، وَ الشُّكْرَ لَكَ أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِي . (1)
بزنطی از یونس بن ظبیان روایت کرده: بر حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد شدیم، آن حضرت را دیدیم به چشم درد سختی دچار شده، به اندازه ای که ما به خاطر آن جناب غمناک شدیم، روز دیگر که خدمت حضرت رسیدیم، چشم دردی نداشت، عرضه داشتیم: فدایت شویم چشمان خود را به چیزی معالجه فرمودید؟ فرمود: آری به چیزی که از جمله معالجات بود، گفتیم: چه بود؟ فرمود: به دعایی پس ما آن دعا را نوشتیم، و آن دعا این است:
أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِقُوَّةِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِقُدْرَةِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِنُورِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِعَظَمَةِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِجَلالِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِجَمالِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِبَهاءِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِجَمْعِ اللّٰهِ ؛ (2)
گفتیم: ای فرزند رسول خدا «جَمعُ اللّه» چییست؟ فرمود:بِکُلِّ اللّه،
ص: 1643
وَأَعُوذُ بِعَفْوِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِغُفْرَانِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِرَسُولِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِالْأَئِمَّةِ . (1) و یکیک ایشان را نام برد . آنگاه گفت: عَلَىٰ ما تَشآءُ مِنْ شَرِّ ما اَجِدُ اللّهمَّ رَبَّ الْمُطیعینَ . (2) و هم برای دردچشم وارد شده: بر آن «آیةُ الکرسیّ» بخواند، و خوب شدن آن را در دل بگیرد، و اگر پیش از آن دست بر چشم نهد و بگوید: اُعیذُ نُورَ بَصَری بِنُورِاللّه الَّذی لایُطْفَأُ (3) وارد شده: برای ضعف بینایی سودمند است . و برای ضعف چشم، و شب کوری وارد شده: آیه نور را مکرّر در جامی بنویسد، و با آب بشوید، و آن را در شیشه قرار دهد، و از آن با میل به چشم خود بکشد . و نیز روایت شده: هر که قرآن را از روی صفحات قرآن بخواند، از چشم خود بهره برد . و نیز روایت شده: هرکه هر روز بگوید:
«فَجَعَلْناهُ سَمیعاً بَصیراً» (4) دیدگانش از آفات سالم بماند . شیخ کفعمی فرموده: برای درد چشم و همه دردهای اعضا، توسّل جستن به حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) به تجربه رسیده
ص: 1644
است .
برای خون دماغ: آب یخ بر سر و پیشانیاش بریزد .
دعای بطلان سحر: از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: بر پوست آهو بنویسد، و همراه خود داشته باشد:
بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ، بِسْمِ اللّٰهِ وَ مَا شاءَ اللّٰهُ، بِسْمِ اللّٰهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ . قالَ مُوسىٰ: «مٰا جِئْتُمْ بِهِ السِّحْرُ إِنَّ اللّٰهَ سَيُبْطِلُهُ، إِنَّ اللّٰهَ لاٰ يُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِينَ»، «فَوَقَعَ الْحَقُّ وَ بَطَلَ مٰا كٰانُوا يَعْمَلُونَ، فَغُلِبُوا هُنٰالِكَ وَ انْقَلَبُوا صٰاغِرِينَ ». (1)
و هم از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) برای دفع شیاطین و جادوگران وارد شده: آیه سخره را بخوانند
که این آیه است:
«إِنَّ رَبَّكُمُ اللّٰهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ، فِي سِتَّةِ أَيّٰامٍ، ثُمَّ اسْتَوىٰ عَلَى الْعَرْشِ، يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهٰارَ، يَطْلُبُهُ حَثِيثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّرٰاتٍ بِأَمْرِهِ، أَلاٰ لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبٰارَكَ اللّٰهُ رَبُّ الْعٰالَمِينَ . ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً إِنَّهُ (2)
ص: 1645
لاٰ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ، وَ لاٰ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاٰحِهٰا وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللّٰهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ» (1) و در بعضی از روایات آمده: تا تَبارَكَ اللّه رَبُّ الْعالَمِينَ بخواند .
از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل شده: بر هر یک از برگ و دانه درخت اسفند، فرشته ای گمارده شده، و تا پوسیدن برگ و دانه همراه آنهاست، و ریشه و شاخه غم و سحر را برطرف می کند، و در دانه اش شفای هفتاد درد است، بنابراین به اسفند و کندر مداوا کنید . از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: مصروعی را دید، قدحی از آب طلبید، بر آن سوره های حَمد و معوذتین [سوره های ناس و فَلَق] خواند، و در قدح دمید . و امر فرمود: از آن آب بر سر و صورتش ریختند تا به هوش آمد، فرمود: دیگر به سوی تو ابدا باز نخواهد گشت . از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: اگر جنّ سنگی بیندازد، و آن شخص سنگ را بگیرد، و به همان جایی که سنگ از آنجا آمده بیندازد و بگوید:
حَسْبِيَ اللّٰهُ وَ كَفَىٰ، وَ سَمِعَ اللّٰهُ لِمَنْ دَعا، لَيْسَ وَراءَ اللّٰهِ مُنْتَهَىٰ . (2)
ص: 1646
و همچنین برای دفع شرّ جنیان، نگاه داشتن مرغ و خروس و کبوتر و بزغاله در خانه سودمند است، از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: برای دفع شرّ جنیّان در سفر و بیابان و جاهای هولناک آن، دست بر سر بگذارد، و با صدای بلند بخواند:
«أَفَغَیْرَ دینِ اللّه یَبْغُونَ، وَ لَهُ اَسْلَمَ مَنْ فِی السَّمواتِ وَ الاَرْضِ، طَوْعاً وَ کَرْهاً، وَ اِلَیْهِ یُرْجَعُونَ» (1) و هم وارد شده: در بیان و جاهای وحشت آور و هولناک، با صدای بلند اذان بگویند .
دعای حفاظت از چشم زخم: وارد شده: آیه و ان یکاد بخوانند، و نیز از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون بترسد چشم او در کسی، یا چشم کسی در او، اثر بگذارد، سه مرتبه بگوید: ما شآءَاللّه لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه، الْعَلِیِ الْعَظیمِ . (2) و وارد شده: هرگاه کسی خود را به شکلی نیکو آراست، وقتی از منزل می رود دو قُل اَعوذُ [یعنی سوره های قُل اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَق و قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ] بخواند، تا چیزی به اذن اللّه تعالی به او زیان نرساند . و نیز برای دفع چشم زخم وارد شده: دستها را برابر صورت بردارد، و سوره های حَمد و تَوحید
ص: 1647
و دو قُل اَعوذُ را بخواند، و دست بر پیشانی بکشد . و همچنین دعای پناه از چشم زخم: اللّهمَّ رَبَّ مَطَرٍ حابِسٍ، وَ حَجَرٍ يابِسٍ، وَ لَيْلٍ دامِسٍ، وَ رَطْبٍ وَ يابِسٍ، رُدَّ عَيْنَ الْعايِنِ عَلَيْهِ فِي كَبِدِهِ وَ نَحْرِهِ وَ ماله، «فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرىٰ مِنْ فُطُورٍ، ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خٰاسِئاً وَ هُوَ حَسِيرٌ» (1) دیده به سویت باز می گردد ناتوان و درمانده دعای پناهی دیگر: اَللّٰهُمَّ ذَا السُّلْطانِ الْعَظِيمِ، وَ الْمَنِّ الْقَدِيمِ، وَ الْوَجْهِ الْكَرِيمِ، ذَا الْكَلِماتِ التَّامَّاتِ وَ الدَّعَواتِ الْمُسْتَجَابَاتِ، عافِ فُلانَ مِنْ أَنْفُسِ الْجِنِّ وَ أَعْيُنِ الْإِنْسِ . (2) این دعایی است که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) برای حسنین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) خواند، و به اصحاب خود فرمود: زنها و اولاد خود را با این کلمات پناه دهید .
دعای پناه چشم زخم برای حیوانات و غیر آنها: بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیمِ . بِسْمِ اللّه الْعَظیمِ . عَبَسَ عابِسٍ، وَ شَهابَ قابسٍ، حَجَرَ یابِسٍ، رَدَدْتُ عَیْنَ (3)
ص: 1648
العايِنِ عَلَيْهِ، مِنْ رَأسِهِ اِلى قَدَمَيْهِ، اَخَذَ عَيْناهُ، قابِضٌ بِكِلاهُ، وَ عَلى جارِهِ وَ اَقارِبِهِ، جِلْدُهُ دَقيقٌ وَ دَمُهُ رَقيقٌ، وَ بابُ الْمَكْرُوهِ تَليقُ، «فَارْجِعِ الْبَصَرَ ؛ هَلْ تَرى مِنْ فُطُورٍ، ثمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ، يَنْقَلِبْ اِلَيْكَ الْبَصَرُ خاسِئاً، وَ هُوَ حَسيرٌ» (1)
برای دفع وسوسه شیطان: روایت شده: به خدای تعالی استعاذه [پناه جویی] کند، بنابراین بگوید: آمَنْتُ بِاللّٰهِ وَ بِرَسُولِهِ مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ . (2) و شیخ شهید از حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل کرده: شیطان بر دو قسم است: شیطان جنّی، و آن دور می شود به گفتن: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا باللّه الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ و شیطانِ انسی و آن دور می شود به صلوات فرستادن بر محمّد و آل آن حضرت (عَلَيهِم السَّلَامُ) . مؤلّف گوید: در باب نمازها نماز حدیث نَفس گذشت، و نیز ذکر بعضی از عوذات برای دفع وسوسه بیان شد به آنجا مراجعه کنید .
برای ایمنی از دزد: بر حلقه ها و قفل در بخواند (قُلِ ادْعُوا اللّه أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ) تا آخر سوره اسراء .
دعای حفظ از عقرب: روایت شده: تیز نظر کند به ستاره سُهیٰ و آن ستاره کوچکی است، نزدیک به ستاره وسطی از
ص: 1649
ستارگان بنات نَعش [مقصود همان «دبّ اکبر» است] و سه مرتبه بگوید:
اَللّٰهُمَّ رَبَّ أَسْلَمَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ، وَ سَلِّمْنا مِنْ شَرِّ كُلِّ ذِي شَرٍّ . (1)
و نیز روایت شده: بر آن ستاره نظر اندازد و سه مرتبه بگوید: اللّهمَّ رَبَّ هُودِ بْنِ أُسَيَّةَ آمِنِّي شَرَّ كُلِّ عَقْرَبٍ وَحَيَّةٍ . (2) هر شب که چنین گوید از شرّ مار و عقرب محفوظ بماند .
از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: برای دفع شرّ عقرب ها و مارها هنگام شب بخواند: بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، أَخَذْتُ الْعَقارِبَ وَ الْحَيَّاتِ كُلَّها، بِإِذْنِ اللّٰهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَىٰ بِأَفْوَاهِها وَ أَذْنَابِها، وَ أَسْمَاعِها وَ أَبْصَارِها وَ قُوَاها، عَنِّي وَ عَمَّنْ أَحْبَبْتُ إِلَىٰ ضَحْوَةِ النَّهارِ إِنْ شاءَ اللّٰهُ تَعَالَىٰ . (3)
و نیز برای دفع شرّ عقرب بخواند: «سَلاٰمٌ عَلىٰ نُوحٍ فِي الْعٰالَمِينَ، (4)
ص: 1650
إِنّٰا كَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ، إِنَّهُ مِنْ عِبٰادِنَا الْمُؤْمِنِينَ» (1)
روایت شده: وقتی حضرت نوع (عَلَيهِ السَّلَامُ) سوار کشتی شد، عقرب را از سوار شدن بر کشتی منع فرمود: عقرب گفت: من با تو معاهده می بندم که نگزم کسی را که بگوید: سَلامٌ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمینَ (2) و در چند حدیث دیگر وارد شده: مالیدن نمک به محق نیش عقرب و گزندگان، زهر آن ها را می زداید .
در بیان دعاهایی است که از کتاب شریف «کافی» انتخاب شده و این باب شامل چند فصل است . فصل اول: در بعضی دعاهای وارده برای وقت صبح و شام غیر از آنچه در فصول پیش گذشت . و آن ده دعاست: اول: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: حضرت سجاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) چون وارد صبح می شد می گفت:
أَبْتَدِءُ يَوْمِي هٰذا، بَيْنَ يَدَيْ نِسْيانِي وعَجَلَتِي، بِسْمِ اللّٰهِ وَ ما شاءَ اللّٰهُ . (3)
دوم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: هرکس این کلمات
ص: 1651
را وقتی داخل شب می شود، سه مرتبه بگوید: به بالی از بالهای جبرئیل پوشیده گردد، تا وارد صبح شود:
أَسْتَوْدِعُ اللّٰهَ الْعَلِيَّ الْأَعْلَى، الْجَلِيلَ الْعَظِيمَ، نَفْسِي وَ مَنْ يَعْنِينِي أَمْرُهُ، أَسْتَوْدِعُ اللّٰهَ نَفْسِي الْمَرْهُوبَ الْمَخُوفَ الْمُتَضَعْضِعَ لِعَظَمَتِهِ كُلُّ شَيْءٍ . (1)
سوم: همچنین از آن حضرت روایت شده: چون وارد شب شوی بگو:
اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ عِنْدَ إِقْبالِ لَيْلِكَ، وَ إِدْبارِ نَهارِكَ، وَ حُضُورِ صَلَواتِكَ، وَأَصْواتِ دُعائِكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ . (2)و به آنچه خواهی دعا کن .
چهارم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: پدرم وقتی وارد صبح می شد می گفت:
بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ، وَ إِلَى اللّٰهِ، وَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ عَلَىٰ مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . اَللّٰهُمَّ إِلَيْكَ أَسْلَمْتُ نَفْسِي، وَ إِلَيْكَ فَوَّضْتُ أَمْرِي، (3)
ص: 1652
عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ يَا رَبَّ العالَمِينَ . اَللّٰهُمَّ احْفَظْنِي بِحِفْظِ الْإِيمَانِ مِنْ بَيْنِ يَدَيَّ، وَ مِنْ خَلْفِي، وَ عَنْ يَمِينِي، وَ عَنْ شِمَالِي، وَ مِنْ فَوْقِي، وَ مِنْ تَحْتِي، وَ مِنْ قِبَلِي، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، لَا حَوْلَ ولَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، نَسْأَلُكَ الْعَفْوَ وَ الْعافِيَةَ مِنْ كُلِّ سُوءٍ وَ شَرٍّ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ عَذابِ الْقَبْرِ، وَ مِنْ ضُغْطَةِ الْقَبْرِ، وَ مِنْ ضِيقِ الْقَبْرِ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ سَطَوَاتِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ ؛ (1) اللّهمَّ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ، وَ رَبَّ الْبَلَدِ الْحَرامِ، وَ رَبَّ الْحِلِّ وَ الْإِحْرامِ، أَبْلِغْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَنِّي السَّلامَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِدِرْعِكَ الْحَصِينَةِ، وَ أَعُوذُ بِجَمْعِكَ أَنْ تُمِيتَنِي غَرَقاً، أَوْ حَرَقاً، أَوْ شَرَقاً، أَوْ قَوَداً، أَوْ صَبْراً، أَوْ مُسَمّاً، أَوْ تَرَدِّياً فِي بِئْرٍ، أَوْ أَكِيلَ السَّبُعِ، أَوْ مَوْتَ الْفُجَاءَةِ، أَوْ بِشَيْءٍ مِنْ مِيْتاتِ السَّوءِ، وَ لٰكِنْ أَمِتْنِي عَلَىٰ فِراشِي، فِي طاعَتِكَ، وَ طاعَةِ رَسُولِكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، مُصِيباً لِلْحَقِّ غَيْرَ مُخْطِىً، (2)
ص: 1653
أَوْ فِي الصَّفِّ الَّذِينَ (الَّذی) نَعَتَّهُمْ فِي كتابك، كَأَنَّهُمْ بُنْيٰانٌ مَرْصُوصٌ، أعِيذُ نَفْسِي وَ وَلَدِي وَ ما رَزَقَنِي ربي، قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ، (1) تا آخر سوره وَ اُعیذُ نَفْسی وَ وُلْدی وَ ما رَزَقَنی رَبي بِقُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ(2) تا آخر سوره و می گویی : اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَدَدَ مَا خَلَقَ اللّٰهُ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ مِثْلَ مَا خَلَقَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ مِلْءَ مَا خَلَقَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ مِدادَ كَلِماتِهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ زِنَةَ عَرْشِهِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رِضا نَفْسِهِ وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ الْحَلِيمُ الْكَرِيمُ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ وَ مَا بَيْنَهُما وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ دَرَكِ الشَّقَاءِ وَ مِنْ شَمَاتَةِ الْأَعْدَاءِ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفَقْرِ وَ الْوَقْرِ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِي الْأَهْلِ وَ الْمالِ وَ الْوَلَدِ . (3)و ده مرتبه: بر محمّد و آل محمّد صلوات فرست .
پنجم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: چون نماز مغرب و
ص: 1654
صبح بجا آوردی، هفت مرتبه بگو:
«بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ اَلْرَحیمْ . لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّه» . حقیقتا هرکس این ذکر را بگوید، جذام و پیسی و دیوانگی و هفتاد نوع از انواع بلاها به او نرسد . چون داخل صبح و شام شدی دو مرتبه بگو:
اَلْحَمْدُ لِرَبِّ الصَّباحِ اَلْحَمْدُ لِفالِقِ الاِصْباحِ، دو مرتبه اَلْحَمْدُللّه الَّذی اَذْهَبَ اللَّیْلَ بِقُدْرَتِهِ وَ جآءَ بِالنَّهارِ بِرَحْمَتِهِ وَ نَحْنُ فی عافِیَة ٍ(1) و آیَةُ الکُرسی، و آخر سوره حشر، و ده آیه از سوره صافات را می خوانی: «سُبْحانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا يَصِفُونَ وَ سلامٌ عَلَى الْمُرْسَلينَ والْحَمْدُللّه رَبِّ الْعالَمينَ»؛ «فَسُبْحانَ اللّه حينَ تُمْسُونَ وَ حينَ تُصْبِحُونَ ؛ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِى السَّمواتِ وَ الاَرْضِ وَ عَشِيّاً وَ حينَ تُظْهِرُونَ ؛ يُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ يُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَىِّ، وَ يُحْيِى الاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ كَذلِكَ تُخْرَجُونَ» ؛ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ، رَبُّنا وَ رَبُّ (2)
ص: 1655
الْمَلاَّئِكَةِ وَ الرُّوحِ . سَبَقَتْ رَحْمَتُكَ غَضَبَكَ ؛ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَكَ، اِنِّى ظَلَمْتُ نَفْسى، فَاغْفِرْ لى وَ ارْحَمْنى وَ تُبْ عَلَىَّ اِنَّكَ اَنْتَ التّوّابُ الرَّحيمُ . (1)
ششم: از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا برای صبح روایت شده:
اللّهمَّ لَكَ الْحَمْدُ، أَحْمَدُكَ وَ أَسْتَعِينُكَ، وَ أَنْتَ رَبِّي، وَ أَنَا عَبْدُكَ ؛ أَصْبَحْتُ عَلَىٰ عَهْدِكَ وَ وَعْدِكَ، وَ أُؤْمِنُ بِوَعْدِكَ، وَ أُوفِي بِعَهْدِكَ مَا اسْتَطَعْتُ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، أَصْبَحْتُ عَلَىٰ فِطْرَةِ الْإِسْلامِ، وَ كَلِمَةِ الْإِخْلاصِ، وَ مِلَّةِ إِبْراهِيمَ، وَ دِينِ مُحَمَّدٍ، صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِما وَ آلِهِما، عَلَىٰ ذٰلِكَ أَحْيىٰ وَ أَمُوْتُ إِنْ شاءَ اللّه، اَللّٰهُمَّ أَحْيِنِي مَا أَحْيَيْتَنِي، وَ أَمِتْنِي إِذا أَمَتَّنِي عَلَىٰ ذٰلِكَ، وَ ابْعَثْنِي إِذا بَعَثْتَنِي عَلَىٰ ذٰلِكَ، أَبْتَغِي بِذَلِكَ رِضْوانَكَ، وَ اتِّباعَ سَبِيلِكَ، إِلَيْكَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِي، (2)
ص: 1656
وَ إِلَيْكَ فَوَّضْتُ أَمْرِي، آلُ مُحَمَّدٍ أَئِمَّتِي، لَيْسَ لِي أَئِمَّةٌ غَيْرُهُمْ، بِهِمْ أَئْتَمُّ، وَ إِيَّاهُمْ أَتَوَلَّىٰ، وَ بِهِمْ أَقْتَدِي . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْهُمْ أَوْلِيائِي فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ اجْعَلْنِي أُوالِي أَوْلِياءَهُمْ، وَ أُعادِي أَعْداءَهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ أَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ وَ آبائِي مَعَهُمْ . (1)
هفتم: و از آن حضرت روایت شده: هرچه را ترک کردی، خواندن این دعا را در هر صبح و شام ترک مکن . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَصْبَحْتُ أَسْتَغْفِرُكَ فِي هٰذَا الصَّباحِ، وَ فِي هٰذَا الْيَوْمِ لِأَهْلِ رَحْمَتِكَ، وَ أَبْرَأُ إِلَيْكَ مِنْ أَهْلِ لَعْنَتِكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَصْبَحْتُ أَبْرَأُ إِلَيْكَ فِي هٰذَا الْيَوْمِ وَ فِي هٰذَا الصَّباحِ مِمَّنْ نَحْنُ بَيْنَ ظَهْرانِيْهِمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ، وَ مِمَّا كانُوا يَعْبُدُونَ، إِنَّهُمْ كانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فاسِقِينَ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ مَا أَنْزَلْتَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ فِي هٰذَا الصَّباحِ وَ فِي هٰذَا الْيَوْمِ بَرَكَةً عَلَىٰ أَوْلِيائِكَ وَ عِقاباً عَلَىٰ أَعْدائِكَ . اَللّٰهُمَّ والِ مَنْ والاكَ، (2)
ص: 1657
وَعادِ مَنْ عَادَاكَ . اَللّٰهُمَّ اخْتِمْ لِي بِالْأَمْنِ وَ الْإِيمانِ كُلَّما طَلَعَتْ شَمْسٌ أَوْ غَرَبَتْ . اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً . اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ الْأَحْياءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ، اللّهمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ مُنْقَلَبَهُمْ وَ مَثْواهُمْ . اللّهمَّ احْفَظْ اِمامَ الْمُسْلِمینَ بِحِفْظِ الاْیمانِ، (1) وَانْصُرْهُ نَصْراً عَزِيزاً، وَ افْتَحْ لَهُ فَتْحاً يَسِيراً، وَ اجْعَلْ لَهُ وَلَنَا مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصِيراً . اَللّٰهُمَّ الْعَنْ فُلاناً وَ فُلاناً وَ الْفِرَقَ الْمُخْتَلِفَةَ عَلَىٰ رَسُولِكَ وَ وُلاةِ الْأَمْرِ بَعْدَ رَسُولِكَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ، وَ شِيعَتِهِمْ، وَ أَسْأَلُكَ الزِّيادَةَ مِنْ فَضْلِكَ، وَ الْإِقْرَارَ بِمَا جاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِكَ، وَ التَّسْلِيمَ لِأَمْرِكَ، والْمُحافَظَةَ عَلَىٰ ما أَمَرْتَ بِهِ، لَا أَبْتَغِي بِهِ بَدَلاً وَ لَا أَشْتَرِي بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً . اَللّٰهُمَّ اهْدِنِي فِيمَنْ هَدَيْتَ، وَ قِنىٰ شَرَّ مَا قَضَيْتَ، إِنَّكَ تَقْضِي وَ لَا يُقْضىٰ عَلَيْكَ، وَ لَا يُذَلُّ مَنْ وَالَيْتَ، تَبارَكْتَ (2)
ص: 1658
وَتَعالَيْتَ، سُبْحانَكَ رَبَّ الْبَيْتِ، تَقَبَّلْ مِنِّي دُعائِي، وَ مَا تَقَرَّبْتُ بِهِ إِلَيْكَ مِنْ خَيْرٍ فَضاعِفْهُ لِي أَضْعافاً كَثِيرَةً، وَ آتِنا مِنْ لَدُنْكَ أَجْراً عَظِيماً، رَبِّ مَا أَحْسَنَ مَا أَبْلَيْتَنِي، وَ أَعْظَمَ مَا أَعْطَيْتَنِي، وَ أَطْوَلَ مَا عافَيْتَنِي، وَ أَكْثَرَ مَا سَتَرْتَ عَلَيَّ، فَلَكَ الْحَمْدُ يَا إِلٰهِي، كَثِيراً طَيِّباً مُبارَكاً عَلَيْهِ مِلْءَ السَّماوَاتِ وَ مِلْءَ الْأَرْضِ وَ مِلْءَ مَا شاءَ رَبِّي وَ رَضِيَ، وَ كَما يَنْبَغِي لِوَجْهِ رَبِّي ذِي الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ . (1)
هشتم: از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده است که هر که به هنگام طلوع فجر ده مرتبه: بگوید: لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ، لَاشَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَ يُمِيتُ، وَ هُوَ حَيٌّ لَا يَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (2)
و ده بار صلوات بر محمّد و آل محمّد فرستد، و سی وپنج بار سبحان اللّه بگوید، و سی وپنج مرتبه لا اله الاّ اللّه بگوید،
ص: 1659
و خدا را سی وپنج مرتبه حَمد کند، در آن روز از غافلان نوشته نشود، و اگر در شب گوید، در آن شب از غافلان شمرده نشود . نهم: از محَمد بن فضیل روایت شده: خدمت حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) نوشتم که به من دعایی بیاموزد . حضرت در جوابم نوشت که صبح و شام می گویی: اللّٰهُ اللّٰهُ اللّٰهُ رَبِّيَ الرَّحْمٰنُ الرَّحِيمُ، لَاأُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً . (1) سپس برای حاجت خود دعا می کنی . که این کلمات مقدّمه ای است برای رفع هر حاجتی به اذن خدای تعالی . دهم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: به داود رقّی فرمود: سه بار خواندن این دعا را در صبح و سه بار در شب ترک مکن . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِي فِي دِرْعِكَ الْحَصِينَةِ الَّتِي تَجْعَلُ فِيها مَنْ تُرِيدُ . (2) . به درستی که پدرم می فرمود: این از دعاهای مخزون [محفوظ در گنجینه خدا] است .
و آن ها هفت دعاست: اول: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: کسی که هنگام قرار گرفتن در خوابگاهش سه مرتبه بگوید:اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي عَلا فَقَهَرَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي بَطَنَ (3)
ص: 1660
فَخَبَرَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي مَلَكَ فَقَدَرَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي يُحْيِي الْمَوْتىٰ وَ يُمِيتُ الْأَحْياءَ، وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1) . از گناهانش بیرون آید، همانند روزی که از مادر متولد شده، و شیخ صدوق و شیخ طوسی هم این روایت را نقل کرده اند . و در«عدّة الدّاعی»از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده: این دعا کمترین چیزی است که از تحمید [یعنی حَمد و ستایش گویی] کفایت می کند . ولی در آن روایت حَمد دوم پس از حَمد سوم است . دوم: از آن حضرت روایت شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هنگامی که در رختخواب خود قرار می گرفت آیَةُ الکُرسی می خواند و می گفت:
بِسْمِ اللّٰهِ، آمَنْتُ بِاللّٰهِ، وَ كَفَرْتُ بِالطَّاغُوتِ ؛ اَللّٰهُمَّ احْفَظْنِي فِي مَنامِي وَ فِي يَقَظَتِي . (2) سوم: از مفضّل بن عمر نقل شده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) به من فرمود: اگر بتوانی شب نکن، مگر اینکه خود را به یازده حرف پناه دهی، گفتم: مرا از آن ها خبر ده، فرمود: بگو:أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِقُدْرَةِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِجَلالِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ (3)
ص: 1661
بِسُلْطانِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِجَمالِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِدَفْعِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِمَنْعِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِجَمْعِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِمُلْكِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِوَجْهِ اللّٰهِ، وَ أَعُوذُ بِرَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَ بَرَأَ وَ ذَرَأَ . (1) و خود را هرگاه که خواهی به این کلمات حفظ کن . چهارم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: کسی که درخوابگاهش قرار گیرد، و صد مرتبه تَوحید بخواند، از گناهان پنجاه ساله خود پاک شود . و نیز از آن حضرت روایت شده: کسی که در رختخوابش جای گیرد، و قُل یا اَیُّهاَ الکافِرون و قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ بخواند، حق تعالی بیزاری از شرک را برای او بنویسد . پنجم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و سلم فرمود: کسی که قصد کرده برای نماز شب برخیزد، و در رختخواب قرار گرفته بگوید:
اَللّٰهُمَّ لَاتُؤْمِنِّي مَكْرَكَ، وَ لَا تُنْسِنِي ذِكْرَكَ، وَ لَا تَجْعَلْنِي مِنَ الْغافِلِينَ، أَقُومُ ساعَةَ كَذا وَ كَذا . (2) حق تعالی فرشته ای را بر او بگمارد، که در آن ساعت بیدارش کند . ششم: و از آن
ص: 1662
حضرت روایت شده: هرگاه یکی از شما در شب از خواب برخاست بگوید:
سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ النَّبِيِّينَ، وَ إِلٰهِ الْمُرْسَلِينَ، وَ رَبِّ الْمُسْتَضْعَفِينَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي يُحْيِي الْمَوْتىٰ، وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1) هفتم: از عبد الرحمن بن حجّاج روایت شده: حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) آخر شب از خواب برمی خواست، صدا را در حدّی که اهل خانه بشنوند بلند می کرد و می گفت:
اَللّٰهُمَّ أَعِنِّي عَلَىٰ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ، وَ وَسِّعْ عَلَيَّ ضِيقَ الْمَضْجَعِ، وَ ارْزُقْنِي خَيْرَ مَا قَبْلَ الْمَوْتِ وَ ارْزُقْنِي خَيْرَ مَا بَعْدَ الْمَوْتِ . (2)
در بیان چند دعا که هنگام بیرون آمدن از خانه خوانده می شود و آن ها هشت دعاست اول: از حضرت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده است انسان زمانی که خواست از خانه خارج شود،
ص: 1663
هنگام نیّت خروج سه مرتبه بگوید: اللّه اکبر، و سه مرتبه بِاللّه اَخْرُجُ، وَ بِاللّه اَدْخُلُ، وَ عَلَی اللّه اَتَوَکَّلُ . (1) آنگاه بگوید: اللّهمَّ افْتَحْ لِي فِي وَجْهِي هٰذَا بِخَيْرٍ، وَ اخْتِمْ لِي بِخَيْرٍ، وَ قِنىٰ شَرَّ كُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِها إِنَّ رَبِّي عَلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ . (2)
پیوسته در پناه خدای عزّ و جلّ باشد، تا به همان مکانی که در آن بود بازگردد .
دوم: از امام زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده است که به هنگام بیرون رفتن از در خانه بگوید:بِسْمِ اللّه آمَنْتُ بِاللّه وَ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللّه (3)
سوم: از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده است که هرکس زمانی که از منزلش بیرون می رود بگوید:
بِسْمِ اللّٰهِ، حَسْبِيَ اللّٰهُ، وتَوَكَّلْتُ عَلَى اللّٰهِ ؛ اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ أُمُورِي كُلِّها، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ خِزْيِ الدُّنْيَا، وَ عَذَابِ الْآخِرَةِ . (4) خدا آنچه از امر دنیا و آخرت او را اندوهگین می سازد کفایت می فرماید . چهارم: از حضرت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل
ص: 1664
شده است که وقتی که از منزل خود بیرون می روی بگو:
بِسْمِ اللّٰهِ، تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّٰهِ، لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا خَرَجْتُ لَهُ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا خَرَجْتُ لَهُ . اَللّٰهُمَّ أَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ فَضْلِكَ، وَ أَتْمِمْ عَلَيَّ نِعْمَتَكَ، وَ اسْتَعْمِلْنِي فِي طاعَتِكَ، وَ اجْعَلْ رَغْبَتِي فِيما عِنْدَكَ، وَ تَوَفَّنِي عَلَىٰ مِلَّتِكَ وَ مِلَّةِ رَسُولِكَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . (1) پنجم: از امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده است که پدرم زمانی که از منزل خارج می شد، این کلمات را می گفت: بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، خَرَجْتُ بِحَوْلِ اللّٰهِ وَ قُوَّتِهِ، لَابِحَوْلٍ (بلَابِحَوْلٍ) مِنِّي وَ لَا قُوَّتِي، بَلْ بِحَوْلِكَ وَ قُوَّتِكَ يَا رَبِّ، مُتَعَرِّضاً لِرِزْقِكَ، فَأْتِنِي بِهِ فِي عافِيَةٍ . (2)
ششم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده است که هرکه از منزلش بیرون می رود، ده مرتبه: سوره قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ بخواند، پیوسته در حفظ خدای عزّ و جل باشد، و تا به منزلش
ص: 1665
بازگردد، خدا از او محافظت نماید . هفتم: از امام هفتم (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده است که هرگاه خواستی به سفر روی، بر در خانه ات بایست، و سوره های حَمد و قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ، و قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ، وقُل اَعوذُ بِرَبِّ الفَلَق را از پیش رو، و از طرف راست و چپ بخوان، آنگاه بگو:
اللّهمَّ احْفَظْنِي وَ احْفَظْ مَا مَعِيَ، وَ سَلِّمْنِي وَ سَلِّمْ مَا مَعِيَ، وَ بَلِّغْنِي وَ بَلِّغْ مَا مَعِيَ بَلاغاً حَسَناً . (1)
هشتم: و نیز از آن حضرت روایت شده است که هرگاه در سفر یا حضر [حضر یعنی ماندن در وطن، در مقابل سفر] از منزلت بیرون رفتی بگو:بِسْمِ اللّٰهِ، آمَنْتُ بِاللّٰهِ، وَ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّٰهِ، مَا شاءَ اللّٰهُ، لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ . (2)
ص: 1666
و آن پنج دعا است اوّل: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: هرکه این دعا را به هنگام قیام برای نماز، پیش از شروع نماز بگوید با محمّد و آل محمّد خواهد بود:
اللّهمَّ إِنِّي أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أُقَدِّمُهُمْ بَيْنَ يَدَيْ صَلَواتِي، وَ أَتَقَرَّبُ بِهِمْ إِلَيْكَ، فَاجْعَلْنِي بِهِمْ وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ، مَنَنْتَ عَلَيَّ بِمَعْرِفَتِهِمْ، فَاخْتِم لِي بِطاعَتِهِمْ وَ مَعْرِفَتِهِمْ، وَ وِلايَتِهِمْ، فَإِنَّهَا السَّعادَةُ، وَ اخْتِمْ لِي بِهَا فَإِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1) آنگاه نماز را به جای می آوری، و چون فارغ شدی می گویی: اللّهمَّ اجْعَلْنِي مَعَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، فِي كُلِّ عافِيَةٍ وَ بَلاءٍ، وَ اجْعَلْنِي مَعَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (2)
ص: 1667
فِي كُلِّ مَثْوىً وَ مُنْقَلَبٍ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ مَحْيَايَ مَحْيَاهُمْ، وَ مَمَاتِي مَمَاتَهُمْ، وَ اجْعَلْنِي مَعَهُمْ فِي الْمَوَاطِنِ كُلِّها، وَ لَا تُفَرِّقْ بَيْنِي وَ بَيْنَهُمْ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1) دوّم: از صفوان جمّال [شتربان] روایت شده: امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) را دیدم پیش از تکبیر رو به قبله کرد و گفت: اللّهمَّ لَاتُؤْيِسْنِي مِنْ رَوْحِكَ، وَ لَا تُقَنِّطْنِي مِنْ رَحْمَتِكَ، وَ لَا تُؤْمِنِّي مَكْرَكَ، فَإِنَّهُ لَايَأْمَنُ مَكْرَ اللّٰهِ إِلّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ . (2)
سوم: از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: حضرت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) پس از فارغ شدن از نماز ظهر می گفت:
اللّهمَّ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ، وَ أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ، وَ أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِمَلائِكَتِكَ الْمُقَرَّبِينَ، وَ أَنْبِيَائِكَ الْمُرْسَلِينَ، وَ بِكَ اَللّٰهُمَّ أَنْتَ الْغَنِيُّ عَنِّي وَ بِيَ الْفاقَةُ إِلَيْكَ، أَنْتَ الْغَنِيُّ وَ أَنَا الْفَقِيرُ، إِلَيْكَ، (3)
ص: 1668
أَقَلْتَنِي عَثْرَتِي، وَ سَتَرْتَ عَلَيَّ ذُنُوبِي، فَاقْضِ الْيَوْمَ حاجَتِي، وَ لَا تُعَذِّبْنِي بِقَبِيحِ مَا تَعْلَمُ مِنِّي، بَلْ عَفْوُكَ وَ جُودُكَ يَسَعُنِي . (1) سپس آن حضرت به سجده می افتاد و می گفت: يَا أَهْلَ التَّقْوَىٰ، وَ يَا أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ، يَا بَرُّ يَا رَحِيمُ، أَنْتَ أَبَرُّ بِي مِنْ أَبِي وَ أُمِّي، وَ مِنْ جَمِيعِ الْخَلائِقِ، اقْلِبْنِي بِقَضاءِ حاجَتِي، مُجاباً دُعائِي، مَرْحُوماً صَوْتِي، قَدْ كَشَفْتَ أَنْوَاعَ الْبَلاءِ عَنِّي . (2)
چهارم: از امام جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: زمانی که از نماز واجب فارغ شدی بگو: رَضیتُ بِاللّه رَبّاً، وَ بِمُحَمَّدٍ نَبِیّاً، وَ بِالاِسْلامِ دیناً، وَ بِالْقُرْآنِ کِتاباً، وَ بِفُلانٍ وَ فُلانٍ اَئِمَّةً، اللّهمَّ وَلِیُّکَ فُلانٌ، فَاحْفَظْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ، وَ عَنْ يَمِينِهِ وَ عَنْ شِمالِهِ، وَ مِنْ فَوْقِهِ وَ مِنْ تَحْتِهِ، وَ امْدُدْ لَهُ فِي عُمْرِهِ، وَ اجْعَلْهُ الْقائِمَ بِأَمْرِكَ، وَ الْمُنْتَصِرَ لِدِينِكَ، وَ أَرِهِ مَا يُحِبُّ وَ ما تَقَرُّ بِهِ عَيْنُهُ فِي نَفْسِهِ، وَ ذُرِّيَّتِهِ، وَ فِي أَهْلِهِ وَ مالِهِ، (3)
ص: 1669
وَ فِي شِيعَتِهِ وَ فِي عَدُوِّهِ، وَ أَرِهِمْ مِنْهُ مَا يَحْذَرُونَ، وَ أَرِهِ فِيهِمْ مَا يُحِبُّ وَ تُقِرُّ بِهِ عَيْنَهُ، وَ اشْفِ بِهِ صُدُورَنا وَ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ . (1)
و فرمود: چون رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) از نماز فارغ می شد می گفت: اللّهمَّ اغْفِرْ لِي مَا قَدَّمْتُ وَ ما أَخَّرْتُ، وَ ما أَسْرَرْتُ وَ ما أَعْلَنْتُ، وَ إِسْرَافِي عَلَىٰ نَفْسِي وَ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ الْمُقَدِّمُ وَ الْمُؤَخِّرُ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، بِعِلْمِكَ الْغَيْبَ وَ بِقُدْرَتِكَ عَلَى الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ، مَا عَلِمْتَ الْحَياةَ خَيْرَاً لِي فَأَحْيِنِي، وَ تَوَفَّنِي إِذا عَلِمْتَ الْوَفَاةَ خَيْراً لِي . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَشْيَتَكَ فِي السِّرِّ وَ الْعَلانِيَةِ، وَ كَلِمَةَ الْحَقِّ فِي الْغَضَبِ وَ الرِّضا، وَ الْقَصْدَ فِي الْفَقْرِ وَ الْغِنَىٰ، وَ أَسْأَلُكَ نَعِيماً لَايَنْفَدُ، وَ قُرَّةَ عَيْنٍ لَاتَنْقَطِعُ، وَ أَسْأَلُكَ الرِّضَا بِالْقَضاءِ، وَ بَرَكَةَ الْمَوْتِ بَعْدَ الْعَيْشِ، وَ بَرْدَ الْعَيْشِ بَعْدَ الْمَوْتِ، وَ لَذَّةَ الْمَنْظَرِ إِلَىٰ وَجْهِكَ، وَ شَوْقاً إِلَىٰ رُؤْيَتِكَ وَ لِقائِكَ مِنْ غَيْرِ (2)
ص: 1670
ضَرّآءَ مُضِرَّةٍ وَ لافِتْنَةٍ مُضِلَّةٍ . اَللّٰهُمَّ زَيِّنَّا بِزِينَةِ الْإِيمانِ، وَ اجْعَلْنا هُدَاةً مُهْتَدِينَ، اَللّٰهُمَّ اهْدِنا فِيمَنْ هَدَيْتَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ عَزِيمَةَ الرَّشادِ وَ الثَّباتِ فِي الْأَمْرِ وَ الرُّشْدِ، وَ أَسْأَلُكَ شُكْرَ نِعْمَتِكَ، وَ حُسْنَ عافِيَتِكَ، وَ أَدَاءَ حَقِّكَ، وَ أَسْأَلُكَ يَا رَبِّ قَلْباً سَلِيماً، وَ لِساناً صادِقاً، وَ أَسْتَغْفِرُكَ لِمَا تَعْلَمُ، وَ أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا تَعْلَمُ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا تَعْلَمُ، فَإِنَّكَ تَعْلَمُ وَ لَا نَعْلَمُ وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ . (1)
پنجم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرکس نزد هر نماز واجب، این کلمات را بگوید، خود و خانه و دارایی و اولادش محفوظ بماند .
أُجِيرُ نَفْسِي وَ مالِي وَ وَلَدِي وَ أَهْلِي وَ دَارِي، وَ كُلَّ مَا هُوَ مِنِّي بِاللّٰهِ الْواحِدِ، الْأَحَدِ، الصَّمَدِ، الَّذِي لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، وَ أُجِيرُ نَفْسِي وَ مَالِي وَ وَلَدِي، وَ كُلَّ مَا هُوَ مِنِّي بِرَبِّ الْفَلَقِ، مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ، (2)
ص: 1671
تا آخر سوره، وَأُجِيرُ نَفْسِي وَ مالِي وَ وَلَدِي وَ كُلَّ مَا هُوَ مِنِّي بِرَبِّ النَّاسِ مَلِكِ النَّاسِ (1) تا آخر سوره، وَأُجِيرُ نَفْسِي وَ مَالِي وَ وَلَدِي وَ كُلَّ مَا هُوَ مِنِّي بِاللّٰهِ، لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّوْمُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لَا نَوْمٌ، (2) تا پایان آیَةُ الکُرسی .
و آن پنج دعاست . اوّل: از معاویة بن عمّار نقل شده: از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) درخواست کردم تا برای رزق دعایی تعلیم من فرماید، آن حضرت این دعا را به من آموخت، و من برای زیاد شدن رزق، چیزی بهتر از این ندیدم .
اللّهمَّ ارْزُقْنِي مِنْفَضْلِكَ الْوَاسِعِ، الْحَلالِ الطَّيِّبِ، رِزْقاً واسِعاً حَلالاً طَيِّباً، بَلاغاً لِلدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، صَبّاً صَبّاً، هَنِيئاً (3)
ص: 1672
مَرِيئاً، مِنْ غَيْرِ كَدٍّ وَ لَا مَنٍّ مِنْ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ، إِلّا سَعَةً مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ، فَإِنَّكَ قُلْتَ: «وَ سْأَلُوا اللّٰهَ مِنْ فَضْلِهِ»، فَمِنْ فَضْلِكَ أَسْأَلُ، وَ مِنْ عَطِيَّتِكَ أَسْأَلُ، وَ مِنْ يَدِكَ الْمَلْأَىٰ أَسْأَلُ . (1)
دوم: از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: به زید شحّام فرمود: برای درخواست روزی، در سجده نماز واجب بگو:يَا خَيْرَ الْمَسْؤُولِينَ، وَ يَا خَيْرَ الْمُعْطِينَ، ارْزُقْنِي وَ ارْزُقْ عِيَالِي مِنْ فَضْلِكَ، فَإِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ . (2)
سوم: از ابو بصیر نقل شده: از حاجت خود به حضرت امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) شکایت کردم، و از آن جناب خواستم، برای روزق دعایی تعلیم من کن، حضرت این دعا را به من آموخت از زمانی که آن را خواندم، دیگر محتاج نشدم، فرمود: در نماز شب در حال سجده بگو: يَا خَيْرَ مَدْعُوٍّ، وَ يَا خَيْرَ مَسْؤُولٍ، وَ يَا أَوْسَعَ مَنْ أَعْطَىٰ، وَ يَا خَيْرَ مُرْتَجىً، ارْزُقْنِي وَ أَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ، وَ سَبِّبْ لِي رِزْقاً مِنْ قِبَلِكَ، (فَضلِکَ) ؛ إِنَّكَ عَلَىٰ کُلِّ (3)
ص: 1673
شَيْءٍ قَدِيرٌ . (1)
مؤلف گوید: شیخ طوسی در کتاب «مصباح» این دعا را در سجده آخر رکعت، هشتم نافله شب ذکر فرموده .
چهارم: روایت شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) این دعا را برای طلب روزی تعلیم فرمود: يَا رَازِقَ الْمُقِلِّينَ، وَ يَا رَاحِمَ الْمَساكِينِ، وَ يَا وَلِيَّ الْمُؤْمِنِينَ، وَ يَا ذَاالْقُوَّةِ الْمَتِينِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ ارْزُقْنِي وَ عافِنِي وَ اكْفِنِي مَا أَهَمَّنِي . (2)
پنجم: ابو بصیر این دعا را برای طلب روزی از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: و آن حضرت فرموده: این دعای علی بن الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است که خدا را به آن می خواند:
اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ حُسْنَ الْمَعِيشَةِ، مَعِيشَةً أَتَقَوَّىٰ بِهَا عَلَىٰ جَمِيعِ حَوَائِجِي، وَ أَتَوَصَّلُ بِها فِي الْحَياةِ إِلَىٰ آخِرَتِي، مِنْ غَيْرِ أَنْ تُتْرِفَنِي فِيها فَأَطْغَىٰ، أَوْ تُقَتِّرَ بِها عَلَيَّ فَأَشْقىٰ، أَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ حَلالِ رِزْقِكَ، وَ أَفْضِلْ عَلَيَّ مِنْ سَيْبِ فَضْلِكَ، نِعْمَةً مِنْكَ (3)
ص: 1674
سابِغَةً، وَ عَطاءً غَيْرَ مَمْنُونٍ، ثُمَّ لَاتَشْغَلْنِي عَنْ شُكْرِ نِعْمَتِكَ بِإِكْثارٍ مِنْها، تُلْهِينِي بَهْجَتُهُ، وَ تَفْتِنُنِي زَهَراتُ (زَهْرَتُهُ) زَهْوَتِهِ، وَ لَا بِإِقْلالٍ عَلَيَّ مِنْها، يَقْصُرُ بِعَمَلِي كَدُّهُ، وَ يَمْلَأُ صَدْرِي هَمُّهُ، أَعْطِنِي مِنْ ذٰلِكَ يَا إِلٰهِي غِنىً عَنْ شِرَارِ خَلْقِكَ، وَ بَلاغاً أَنالُ بِهِ رِضْوانَكَ، وَ أَعُوذُ بِكَ يَا إِلٰهِي مِنْ شَرِّ الدُّنْيا وَ شَرِّ مَا فِيها، وَ لَا تَجْعَلْ عَلَيَّ الدُّنْيا سِجْناً، وَ لَا فِراقَها عَلَيَّ حُزْناً، أَخْرِجْنِي مِنْ فِتْنَتِها مَرْضِيّاً عَنِّي، مَقْبُولاً فِيها عَمَلِي، إِلَىٰ دَارِ الْحَيَوانِ وَ مَساكِنِ الْأَخْيَارِ، (1) وَ اَبْدِلْنی بِالدُّنْیَا الْفانِیَةِ نَعیمَ الدّارِ الْباقِیَةِ . اللّهمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ أَزْلِها وَ زِلْزالِها وَ سَطَوَاتِ شَياطِينِها وَ سَلاطِينِها، وَ نَكالِها، وَ مِنْ بَغْيِ مَنْ بَغَىٰ عَلَيَّ فِيها . اَللّٰهُمَّ مَنْ كادَنِي فَكِدْهُ، وَ مَنْ أَرادَنِي فَأَرِدْهُ، وَ فُلَّ عَنِّي حَدَّ مَنْ نَصَبَ لِي حَدَّهُ، وَ أَطْفِئ عَنِّي نارَ مَنْ شَبَّ لِي وَقُودَهُ، وَ اكْفِنِي مَكْرَ الْمَكَرَةِ، وَافْقَأْ عَنِّي عُيُونَ (2)
ص: 1675
الْكَفَرَةِ، وَ اكْفِنِي هَمَّ مَنْ أَدْخَلَ عَلَيَّ هَمَّهُ، وَ ادْفَعْ عَنِّي شَرَّ الْحَسَدَةِ، وَ اعْصِمْنِي مِنْ ذٰلِكَ بِالسَّكِينَةِ، وَ أَلْبِسْنِي دِرْعَكَ الْحَصِينَةَ، وَ أَحْيِنِي فِي سِتْرِكَ الْوَاقِي، وَ أَصْلِحْ لِي حالِي، وَ صَدِّقْ قَوْلِي بِفِعالِي، وَ بَارِكْ لِي فِي أَهْلِي وَ مٰالي . (1)
مؤلف گوید: در باب دوم، در مقام بیان نمازها، نمازهایی برای زیادشدن روزی ذکر شده که می توانید مراجعه کنید .
اوّل: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: بگو: اللّهمّ َلَحْظَةً مِنْ لَحَظاتِكَ تُيَسِّرُ عَلَىٰ غُرَمائِي بِهَا الْقَضاءَ، وَ تُيَسِّرُ لِي بِهَا الاقْتِضاءَ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ . (2)
دوّم: این دعا از موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) روایت شده:اللّهمَّ ارْدُدْ إِلىٰ جَمیعِ خَلْقِکَ مَظالِمَهُمْ، الَّتی قِبَلی صَغیرَها (3)
ص: 1676
وَكَبِيرَها، فِي يُسْرٍ مِنْكَ وَ عافِيَةٍ، وَ ما لَمْ تَبْلُغْهُ قُوَّتِي، وَ لَمْ تَسَعْهُ ذاتُ يَدِي، وَ لَمْ يَقْوَ عَلَيْهِ بَدَنِي وَ يَقِينِي وَ نَفْسِي، فَأَدِّهِ عَنِّي، مِنْ جَزِيلِ ما عِنْدَكَ مِنْ فَضْلِكَ، ثُمَّ لَاتُخَلِّفْ عَلَيَّ مِنْهُ شَيْئاً تَقْضِيهِ مِنْ حَسَناتِي، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ أَنَّ الدِّينَ كَما شَرَعَ، وَ أَنَّ الْإِسْلامَ كَما وَ صَفَ، وَ أَنَّ الْكِتَابَ كَمَا أَنْزَلَ، وَ أَنَّ الْقَوْلَ كَما حَدَّثَ، وَ أَنَّ اللّٰهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ، ذَكَرَ اللّٰهُ مُحَمَّداً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ بِخَيْرٍ، وَ حَيَّا مُحَمَّداً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ بِالسَّلامِ . (1)
و آن مشتمل بر دوازده دعا است . اوّل: از امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: زمانی که پیش آمدی برایت رخ داد و از آن در هراسی، به قبله رو کن، و دو رکعت نماز بخوان، آنگاه
ص: 1677
هفتاد مرتبه بگو: يا اَبصَرَ النّاظِرینَ، وَ یا اَسمَعَ السّامِعینَ، وَ یا اَسرَعَ الحاسِبینَ، وَ یا اَرحَمَ الرّاحِمینَ . و در هر مرتبه که می گویی حاجت خود را با آن ذکر کن . دوم: از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: به هر که همّی یا غمی یا اندوهی یا بلایی یا شدّتی برسد، بگوید: اَللّٰهُ رَبِّي لَاأُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً، تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ . سوم: از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: چون برادران یوسف، او را به چاه افکندند، جبرئیل نزد او آمد و گفت: ای پسر در اینجا چه می کنی؟ یوسف گفت: برادرانم مرا در این چاه افکندند، پرسید دوست داری از آن بیرون آیی؟ پاسخ داد: این امر بسته به مشیّت خدای عزّ و جلّ است، اگر بخواهد مرا بیرون می آورد، جبرئیل گفت: حق تعالی می فرماید: مرا به این دعا بخوان تا تو را از چاه بیرون آورم، گفت آن دعا کدام است، گفت: بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِأَنَّ لَكَ الْحَمْدَ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْمَنَّانُ، بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، ذُو الْجَلالِ (1)
ص: 1678
وَالْإِكْرامِ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ لِي مِمَّا أَنَا فِيهِ فَرَجاً وَ مَخْرَجاً . (1) در نتیجه کاروان از راه رسید، و او را از چاه بیرون آورد، به همان صورتی که داستانش در قرآن مجید آمده . چهارم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: هرگاه از امری ترسیدی بگو: اللّهمَّ إِنَّكَ لَايَكْفِي مِنْكَ أَحَدٌ وَ أَنْتَ تَكْفِي مِنْ كُلِّ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ، فَاكْفِنِي كَذا وَ كَذا .
و در حدیث دیگری فرمود: می گویی: يَا كافِياً مِنْ كُلِّ شَيْءٍ، وَ لَا يَكْفِي مِنْكَ شَيْءٌ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، اكْفِنِي ما أَهَمَّنِي مِنْ أَمْرِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، وَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ . (2) و حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: هرکه بر سلطانی که از او بترسد وارد شود بگوید: بِاللّٰهِ أَسْتَفْتِحُ، وَ بِاللّٰهِ أَسْتَنْجِحُ، وَ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَتَوَجَّهُ، اَللّٰهُمَّ ذَلِّلْ لِي صُعُوبَتَهُ، وَ سَهِّلْ لِي حُزُونَتَهُ، فَإِنَّكَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ (3)
ص: 1679
وَعِنْدَكَ ام الْكِتَابِ . (1)
و نیز بگوید: حَسْبِيَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعظِيمِ، وَ أَمْتَنِعُ بِحَوْلِ اللّٰهِ وَ قُوَّتِهِ مِنْ حَوْلِهِمْ وَ قُوَّتِهِمْ وَ أَمْتَنِعُ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ . (2)
پنجم: روایت شده: این دعای امام باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) است، در امری که پیش می آید: اللّهمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِي وَ ارْحَمْنِي، وَ زَكِّ عَمَلِي، وَ يَسِّرْ مُنْقَلَبِي، وَاهْدِ قَلْبِي، وَ آمِنْ خَوْفِي، وَ عافِنِي فِي عُمْرِي كُلِّهِ، وَ ثَبِّتْ حُجَّتِي، وَ اغْفِرْ خَطايايَ، وَ بَيِّضْ وَجْهِي، وَ اعْصِمْنِي فِي دِينِي، وَ سَهِّلْ مَطْلَبِي، وَ وَسِّعْ عَلَيَّ فِي رِزْقِي فَإِنِّي ضَعِيفٌ ؛ وَ تَجاوَزْ عَنْ سَيِّءِ مَا عِنْدِي بِحُسْنِ مَا عِنْدَكَ، وَ لَا تَفْجَعْنِي بِنَفْسِي وَ لَا تَفْجَعْ لِي حَمِيماً، وَهَبْ لِي يَا إِلٰهِي لَحْظَةً مِنْ لَحَظاتِكَ، تَكْشِفُ بِها عَنِّي جَمِيعَ مَا بِهِ ابْتَلَيْتَنِي، وَ تَرُدُّ بِها عَلَيَّ مَاهُوَ (3)
ص: 1680
أَحْسَنُ عادَتِكَ عِنْدِي، فَقَدْ ضَعُفَتْ قُوَّتِي، وَ قَلَّتْ حِيلَتِي، وَ انْقَطَعَ مِنْ خَلْقِكَ رَجائِي، وَ لَمْ يَبْقَ إِلّا رَجاؤُكَ، وَ تَوَكُّلِي عَلَيْكَ، وَ قُدْرَتُكَ عَلَيَّ يَا رَبِّ أَنْ تَرْحَمَنِي وَتُعافِيَنِي كَقُدْرَتِكَ عَلَيَّ أَنْ تُعَذِّبَنِي وَ تَبْتَلِيَنِي . إِلٰهِي ذِكْرُ عَوَائِدِكَ يُؤْنِسُنِي، وَ الرَّجاءُ لِإِنْعامِكَ يُقَوِّينِي، وَ لَمْ أَخْلُ مِنْ نِعَمِكَ مُنْذُ خَلَقْتَنِي، فَأَنْتَ رَبِّي وَ سَيِّدِي وَ مَفْزَعِي وَ مَلْجَأي وَ الْحافِظُ لِي وَ الذَّابُّ عَنِّي، وَ الرَّحِيمُ بِي، وَ الْمُتَكَفِّلُ بِرِزْقِي، وَ فِي قَضائِكَ وَ قُدْرَتِكَ كُلُّ مَا أَنَا فِيهِ، فَلْيَكُنْ يَا سَيِّدِي وَ مَوْلايَ فِيما قَضَيْتَ وَ قَدَّرْتَ وَ حَتَمْتَ تَعْجِيلُ خَلاصِي مِمَّا أَنَا فِيهِ جَمِيعِهِ، وَ الْعافِيَةُ لِي فَإِنِّي لَاأَجِدُ لِدَفْعِ ذٰلِكَ أَحَداً غَيْرَكَ، وَ لَا أَعْتَمِدُ فِيهِ إِلّا عَلَيْكَ، فَكُنْ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ عِنْدَ أَحْسَنِ ظَنِّي بِكَ، وَ رَجائِي لَكَ، وَ ارْحَمْ تَضَرُّعِي وَ اسْتِكانَتِي وَ ضَعْفَ رُكْنِي، وَ امْنُنْ بِذٰلِكَ عَلَيَّ (1)
ص: 1681
وَعَلَىٰ كُلِّ دَاعٍ دَعاكَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ . (1)
ششم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: حضرت سجاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) می فرمود: هرگاه این کلمات را بگویم، اگر جن و انس به زیان من گرد آیند باکی ندارم:
بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ، وَ مِنَ اللّٰهِ، وَ إِلَى اللّٰهِ، وَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَ عَلَىٰ مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . اَللّٰهُمَّ إِلَيْكَ أَسْلَمْتُ نَفْسِي، وَ إِلَيْكَ وَجَّهْتُ وَجْهِي، وَ إِلَيْكَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِي، وَ إِلَيْكَ فَوَّضْتُ أَمْرِي، اَللّٰهُمَّ احْفَظْنِي بِحِفْظِ الْإِيمانِ مِنْ بَيْنِ يَدَيَّ وَ مِنْ خَلْفِي، وَ عَنْ يَمِينِي وَ عَنْ شِمالِي، وَ مِنْ فَوْقِي وَ مِنْ تَحْتِي، وَ ما قِبَلِي، وَ ادْفَعْ عَنِّي بِحَوْلِكَ وَ قُوَّتِكَ، فَإِنَّهُ لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِكَ . (باللّه) (2)
هفتم: وارد شده: برای دفع اندوه و ترس از سلطان،
ص: 1682
دعای اهل بیت را بخوانند: یا کائِناً قَبْلَ کُلِّشَیْءٍ، وَ یا مُکَوِّنَ کُلِّشَیْءٍ، وَ یا باقِیاً بَعْدَ کُلِّشَیْءٍ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بی کَذا وَ کَذا . (1) بجای کذا و کذا حاجت را بخواه .
هشتم: از حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: برای گشایش امر به خواندن این دعا مداومت کن: يَا مَنْ يَكْفِي مِنْ كُلِّ شَيْءٍ، وَ لَا يَكْفِي مِنْهُ شَيْءٌ، اكْفِنِي مَا أَهَمَّنِي . (2) نهم: از حضرت سجاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: به فرزند خود می فرمود: ای پسرک من، هرگاه به یکی از شما مصیبتی برسد، یا حادثه ای بر او فرود آید، وضوی کامل بگیرد، و دو رکعت یا چهار رکعت نماز بخواند، و در آخر آن بگوید:
يَا مَوْضِعَ كُلِّ شَكْوَىٰ، وَ يَا سامِعَ كُلِّ نَجْوَىٰ، وَ يَا شاهِدَ كُلِّ مَلَاً، وَ يَا عالِمَ كُلِّ خَفِيَّةٍ، وَ يَا دافِعَ مَا يَشاءُ مِنْ بَلِيَّةٍ، يَا خَلِيلَ إِبْرَاهِيمَ، وَ يَا نَجِيَّ مُوسَىٰ، وَ يَا مُصْطَفِيَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، أَدْعُوكَ دُعاءَ مَنِ اشْتَدَّتْ فاقَتُهُ، وَ قَلَّتْ حِيلَتُهُ، (3)
ص: 1683
وَضَعُفَتْ قُوَّتُهُ، دُعاءَ الْغَرِيبِ الْغَرِيقِ الْمُضْطَرِّ، الَّذِي لَايَجِدُ لِكَشْفِ مَا هُوَ فِيهِ إِلّا أَنْتَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
به درستی که این دعا را احدی نمی خواند، مگر آن که حق تعالی حادثه را از او ان شاء اللّه برطرف می کند . دهم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: برای رفع اندوه و غم غسل می کنی، و دو رکعت نماز می خوانی، و می گویی:
يَا فارِجَ الْهَمِّ، وَ يَا كاشِفَ الْغَمِّ، يَا رَحْمٰنَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِيمَهُما، فَرِّجْ هَمِّي، وَ اكْشِفْ غَمِّي، يَا اللّٰهُ الْواحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ، الَّذِي لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، اعْصِمْنِي وَ طَهِّرْنِي وَ اذْهَبْ بِبَلِيَّتِي . (2) و آیَةُ الکُرسی و معذتین [سوره های ناس و فَلَق] را بخوان . یازدهم: روایت شده: برای رفع اندوه، صد مرتبه در سجده می گویی: يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ يَا لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، بِرَحْمَتِكَ أَسْتَغِيثُ، فَاكْفِنِي ما أَهَمَّنِي، وَ لَا تَكِلْنِي إِلَىٰ نَفْسِي . (3)
ص: 1684
دوازدهم: از موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: به سماعه فرموده: ای سماعه هروقت برای تو، نزد خدا حاجتی پیش آمد بگو:
اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ،، فَإِنَّ لَهُما عِنْدَكَ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ، وَ قَدْراً مِنَ الْقَدْرِ، فَبِحَقِّ ذٰلِكَ الشَّأْنِ وَ بِحَقِّ ذٰلِكَ الْقَدْرِ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (1) به درستی که وقتی روز قیامت شود، فرشته مقرّبی و پیامبر مرسلی و مؤمن امتحان شده ای نماند مگر آن که در آن روز، نیازمند به محمّد و علی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) است . فقیر گوید: ابن الی الحدید از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده: وقتی از رسول خدا درخواست کردم، برایم به مغفرت دعا کند فرمود: دعا می کنم، پس برخاست و نماز خواند، و دست به دعا برداشت، به دعایش گوش دادم، شنیدم می گوید: اللّهمَّ بِحَقِّ عَلیٍّ عِندَکَ، اِغفِر لِعَلیٍّ . من عرضه داشتم: یا رسول اللّه این چه دعایی بود؟ ! فرمود: آیا نزد خدا گرامی تر از تو هست، که من او را نزد حضرتش شفیع خود کنم؟
ص: 1685
مؤلّف گوید: ما در باب اول در بیان دعاهای سجده شکر، بعضی از دعاهایی را که مناسب این فصل بود ذکر کردیم .
فصل هشتم: در بیان چند دعا برای دردها و بیماریها: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: باری رفع دردها می گویی: بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّه، كَمْ مِنْ نِعْمَةٍ لِلّٰهِ، فِي عِرْقٍ ساكِنٍ وَ غَيْرِ ساكِنٍ، عَلَىٰ عَبْدٍ شاكِرٍ وَ غَيْرِ شاكِرٍ . و پس از نماز واجب محاسن [موی صورت] خود را به دست راست خود می گیری، و سه مرتبه می گویی: اَللّٰهُمَّ فَرِّجْ عَنِّي كُرْبَتِي، وَ عَجِّلْ عافِيَتِي، وَ اكْشِفْ ضُرِّي . و حریص با شکه این عمل با اشک و گریه همراه باشد .
دوم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: دست بر جای درد بگذار و بگو:
بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه، وَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه صَلَّی اللّه عَلَیِه وَ آلِه،
ص: 1686
وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا باللّه، اللّهمَّ امْسَحْ عَنّي ما اَجِدُ . و سه مرتبه جای درد را به دست راست مسح کن .
سوم: از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیمار شد، رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به دیدن ایشان رفت و به ایشان فرمود: بگو: اللّهمَّ اِنّي اَسْئَلُكَ تَعْجيلَ عافِيَتِكَ، وَ صَبْراً عَلي بَلِيَّتِكَ، وَ خُرُوجاً اِلي رَحْمَتِكَ .
چهارم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: دست خود را بر جای درد می گذاری و سه مرتبه می گویی: اللّهمَّ اِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْقُرْآنِ الْعَظِيمِ، الَّذِي نَزَلَ بِهِ الرُّوْحُ الْأَمِينُ، وَ هُوَ عِنْدَكَ فِي ام الْكِتابِ عَلِيٌّ حَكِيمٌ، أَنْ تَشْفِيَنِي بِشِفائِكَ، وَ تُدَاوِيَنِي بِدَوَائِكَ، وَ تُعافِيَنِي مِنْ بَلائِكَ . سپس بر محَمد و آل محمّد صلوات می فرستی .
پنجم: از ابو حمزه روایت شده: دردی در زانویم عارض شد، شکایت آن را نزد حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) بردم، فرمودند: هرگاه نماز بجا آوردی بگو: يَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَىٰ، وَ يَا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ،
ص: 1687
وَيَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ، ارْحَمْ ضَعْفِي وَ قِلَّةَ حِيلَتِي، وَ اعْفِنِي مِنْ وَجَعِي . گفت: آن را خواندم و عافیت یافتم .
مؤلف گوید: ما در آغاز باب سوم دعاهایی را برای دردها و بیماری ها ذکر کردیم .
فصل نهم: در بعضی حرزها و عوذات است آنچه در اینجا ذکر می شود شش چیز است: اول: روایت شده: شخصی خدمت حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) از ابتلای به وحشت و ترس شکایت کرد، حضرت فرمود: آیا شما را به چیزی خبر ندهم که اگر آن را بگویید وحشت نخواهید کرد نه در شب و نه در روز؟
بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ وَ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّٰهِ، إِنَّهُ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللّٰهِ فَهُوَ حَسْبُهُ، إِنَّ اللّٰهَ بالِغُ أَمْرِهِ، قَدْ جَعَلَ اللّٰهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْراً . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْنِي فِي كَنَفِكَ وَ فِي جِوارِكَ، وَ اجْعَلْنِي فِي أَمانِكَ وَ فِي مَنْعِكَ . (1) روایت شده:
ص: 1688
مردی سی سال این دعا را می خواند شبی آن را ترک کرد، در آن شب عقرب او را گزید . دوم: کسی که شب را در خانه یا اتاقی تنها به روز آورد، آیَةُ الکُرسی بخواند و بگوید: اللّهمَّ آنِسْ وَحْشَتِي، وَ آمِنْ رَوْعَتِي، وَ أَعِنِّي عَلَىٰ وَحْدَتِي .
سوم: روایت شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) حضرت حسن و حسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را به این کلمات تعویذ داد:
أُعِيذُكُما بِكَلِماتِ اللّٰهِ التَّامَّةِ، وَ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَىٰ كُلِّها عامَّةً، مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهامَّةِ، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ عَيْنٍ لامَّةٍ، وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ . (1)
آنگاه فرمود: حضرت ابراهیم (عَلَيهِ السَّلَامُ)، اسماعیل و اسحاق را اینچنین تعویذ می کرد .
چهارم: روایت شده: اصحاب رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در بعضی از جنگ ها از آزار کیک ها خدمت آن حضرت شکایت کردند .
فرمود: وقتی به خوابگاه خود می روند چنین بخوانند:
أَيُّهَا الْأَسْوَدُ الْوَثَّابُ، الَّذِي لَايُبالِي غَلَقاً وَ لَا باباً، عَزَمْتُ عَلَيْكَ بِأُمِّ الْكِتابِ أَنْ لَاتُؤْذِيَنِي وَ أَصْحابِي إِلَىٰ أَنْ يَذْهَبَ اللَّيْلُ، وَ يَجِيءَ الصُّبْحُ بِمَا جَاءَ . (2)
ص: 1689
پنجم: از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون جانور درنده ای را مانند شیر و پلنگ و گرگ و امثال آن ها دیدی بگو: أَعُوذُ بِرَبِّ دَانِیَالَ وَ اَلْجُبِّ، مِنْ شَرِّ کُلِّ أَسَدٍ مُسْتَأْسِدٍ . و از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: چون جانور درنده دیدی در صورت او آیَةُ الکُرسی . بخوان و به او بگو:
عَزَمْتُ عَلَيْكَ بِعَزِيمَةِ اللّٰهِ، وَ عَزِيمَةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ عَزِيمَةِ سُلَيْمَانَ بْنِ داوُدَ، وَ عَزِيمَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طالِبٍ(عَلَيهِ السَّلَامُ، وَ الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِينَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ مِنْ بَعْدِهِ . (1) ان شاء اللّه از تو روی گردان خواهد شد .
ششم: روایت شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: یا علی هرگاه به مهلکه یا بلایی دچار شدی بگو:بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ . به درستی که خدا آنچه را از انواع بلا بخواهد از تو دور می کند .
ص: 1690
و آنچه در اینجا ذکر می گردد سی دعاست . اوّل: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: بگو: اللّهمَّ اجْعَلْنِي أَخْشَاكَ كَأَنِّي أَرَاكَ، وَ أَسْعِدْنِي بِتَقْوَاكَ، وَ لَا تُشْقِنِي بِنَشْطِي لِمَعاصِيكَ، وَخِرْ لِي فِي قَضائِكَ، وَ بارِكْ لِي فِي قَدَرِكَ، حَتَّىٰ لَا أُحِبَّ تَأْخِيرَ مَا عَجَّلْتَ، وَ لَا تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ، وَ اجْعَلْ غِنَايَ فِي نَفْسِي، وَ مَتِّعْنِي بِسَمْعِي وَ بَصَرِي، وَ اجْعَلْهُمَا الْوَارِثَيْنِ مِنِّي، وَ انْصُرْنِي عَلَىٰ مَنْ ظَلَمَنِي، وَ أَرِنِي فِيهِ قُدْرَتَكَ يَا رَبِّ، وَ أَقِرَّ بِذٰلِكَ عَيْنِي . (1)
دوم: و از آن حضرت نقل شده: بگو:
اللّهمَّ أَعِنِّي عَلَىٰ هَوْلِ يَوْمِ الْقِيامَةِ، وَ أَخْرِجْنِي مِنَ الدُّنْيا سالِماً، وَ زَوِّجْنِي مِنَ الْحُورِ الْعِينِ، وَ اكْفِنِي مَؤُونَتِي وَ مَؤُونَةَ عِيالِي، وَ مَؤُونَةَ النَّاسِ، (2)
ص: 1691
وَاَدْخِلْنی بِرَحْمَتِکَ فی عِبادِکَ الصّالِحینَ . (1)
سوم: این دعای شریف است که از گناهان حفظ می کند، و دربرگیرنده رستگاری در دنیا و آخرت است:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، يَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِيلَ وَ سَتَرَ الْقَبِيحَ، وَ لَمْ يَهْتِكِ السِّتْرَ عَنِّي، يَا كَرِيمَ الْعَفْوِ، يَا حَسَنَ التَّجَاوُزِ، يَا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ، وَ يَا باسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ، يَا صاحِبَ كُلِّ نَجْوَىٰ، وَ يَا مُنْتَهىٰ كُلِّ شَكْوَىٰ، يَا كَرِيمَ الصَّفْحِ، يَا عَظِيمَ الْمَنِّ، يَا مُبْتَدِئَ كُلِّ نِعْمَةٍ قَبْلَ اسْتِحْقاقِها، يَا رَبَّاهُ يَا سَيِّداهُ يَا مُوْلَيٰاهُ (مَوْلَاهُ )، یا غايَتَاهُ، يَا غِيَاثاهُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَسْأَلُكَ أَنْ لَاتَجْعَلَنِي فِي النَّارِ . (2) آنگاه از حق تعالی هرچه می خواهی بطلب .
چهارم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: این دعا را خواند: اللّهمَّ أَنْتَ ثِقَتِي فِي كُلِّ كُرْبَةٍ، وَ أَنْتَ رَجائِي فِي كُلِّ شِدَّةٍ، (3)
ص: 1692
وَأَنْتَ لِي فِي كُلِّ أَمْرٍ نَزَلَ بِي ثِقَةٌ وَ عُدَّةٌ ؛ كَمْ مِنْ كَرْبٍ يَضْعُفُ عَنْهُ الْفُؤادُ، وَ تَقِلُّ فِيهِ الْحِيلَةُ، وَ يَخْذُلُ عَنْهُ الْقَرِيبُ وَ الْبَعِيدُ، وَ يَشْمَتُ بِهِ الْعَدُوُّ، وَ تُعْيِينِي فِيهِ الْأُمُورُ أَنْزَلْتُهُ بِكَ، وَ شَكَوْتُهُ إِلَيْكَ راغِباً فِيهِ عَمَّنْ سِوَاكَ فَفَرَّجْتَهُ وَ كَشَفْتَهُ وَ كَفَيْتَنِيهِ، فَأَنْتَ وَلِيُّ كُلِّ نِعْمَةٍ، وَ صاحِبُ كُلِّ حاجَةٍ، وَ مُنْتَهَىٰ كُلِّ رَغْبَةٍ، فَلَكَ الْحَمْدُ كَثِيراً، وَ لَكَ الْمَنُّ فاضِلاً . (1)
مؤلّف گوید: این دعا همان دعای رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در روز بدر و احزاب، و دعای حضرت سید الشهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) در روز عاشورا است، و جز این دعا دو دعای دیگر از حضرت روایت شده که در روز عاشورا خواندند، یکی دعایی است که به حضرت سجاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) تعلیم فرمودند، زمانی که ایشان را به سینه خود چسباند در حالی که از بدن مبارکشان خون می جوشید، و این دعا را برای حاجت و نیاز مهم و اندوه و بلای سخت و امر بزرگ دشوار می خوانند، و آن دعا این است: بِحَقِّ یس (یا، سین) وَ الْقُرْآنِ الْحَکیمِ، وَ بِحَقِّ طه (طا، ها) وَ الْقُرْآنِ الْعَظیمِ یا مَنْ یَقْدِرُ عَلی حَوآئِجِ (2)
ص: 1693
السَّائِلِينَ، يَا مَنْ يَعْلَمُ ما فِي الضَّمِيرِ، يَا مُنَفِّساً عَنِ الْمَكْرُوبِينَ، يَا مُفَرِّجاً عَنِ الْمَغْمُومِينَ، يَا راحِمَ الشَّيخِ الْكَبِيرِ، يَا رازِقَ الطِّفْلِ الصَّغِيرِ، يَا مَنْ لَا يَحْتاجُ إِلَى التَّفْسِيرِ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْعَلْ بِي كَذا وَ كَذا . (1) و حاجت خود را بخواه .
پنجم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: دست خود را به جانب آسمان برداشت و گفت: رَبِّ لَاتَكِلْنِي إِلىٰ نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً، لَا أَقَلَّ مِنْ ذٰلِكَ وَ لَا أَكْثَرَ . (2)
ششم: و از آن حضرت روایت شده: این کلمات را می گفت: ارْحَمْنِي مِمَّا لَاطاقَةَ لِي بِهِ، وَ لَا صَبْرَ لِي عَلَيْهِ . (3) هفتم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: بگو: اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِجَلالِكَ وَ جَمالِكَ وَ كَرَمِكَ، أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (4) .
ص: 1694
هشتم: از فضل بن یونس نقل شده: موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) به من فرمود که بسیار بگو: اللّهمَّ لَاتَجْعَلْنِي مِنَ الْمُعَارِينَ، وَ لَا تُخْرِجْنِي مِنَ التَّقْصِيرِ . یعنی: خدایا مرا از کسانی که ایمانشان عاریه و ناپایدار است قرار مده، یا مرا از کسانی که آن ها را به خودشان وانهادی، همانند چهارپایی که مهارش را به گردنش افکنند و او را به چراکردن رها کنند، که هرکاری بخواهد بکند، و هرکجا بخواهد برود و مرا از تقصیر بیرون مکن، یعنی چنان مکن که من خود را مقصّر ندانم، بلکه چنان باشم که همیشه خود را مقصّر در گاه تو بدانم . نهم: از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: حق تعالی مردی از بادیه را به سبب این دو کلمه که به آن دعا کرد آمرزید:
اللّهمَّ إِنْ تُعَذِّبْنِي فَأَهْلٌ لِذٰلِكَ (ذٰلِكَ) أَنَا، وَ إِنْ تَغْفِرْ لِي فَأَهْلٌ لِذٰلِكَ (ذٰلِكَ) أَنْتَ . (1)
دهم: از داود رقّی روایت شده: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) می شنیدم، بیشتر چیزی که در دعا به آن اصرار می ورزید، خدا را به حق پنج تن: محمّد و امیر مؤمنان و فاطمه و حسن
ص: 1695
و حسین (عَلَيهِم السَّلَامُ) می خواند .
یازدهم: از یزید ضایغ روایت شده: به حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) گفتم: خدا را برای ما بخوان، حضرت این دعا را برای ما خواند:
اللّهمَّ اُرْزُقْهُمْ صِدْقَ اَلْحَدِیثِ، وَ أَدَاءَ اَلْأَمَانَهِ، وَ اَلْمُحَافَظَهَ عَلَی اَلصَّلَوَاتِ . اللّهمَّ إِنَّهُمْ أَحَقُّ خَلْقِکَ أَنْ تَفْعَلَهُ بِهِمُ اللّهمَّ وَ اِفْعَلْهُ بِهِمْ .
دوازدهم: این دعا را که امیر مؤمنان می خواند بخواند:
اللّهمَّ مُنَّ عَلَيَّ بِالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ، وَ التَّفوِيضِ إِلَيْكَ، وَ الرِّضا بِقَدَرِكَ، وَ التَّسْلِيمِ لِأَمْرِكَ حَتَّىٰ لَاأُحِبَّ تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ، وَ لَا تَأْخِيرَ مَا عَجَّلْتَ، يَا رَبَّ الْعالَمِينَ . (1)
سیزدهم: روایت شده: جبرئیل خدمت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آمد و عرض کرد: پروردگارت می فرماید: هرگاه روزوشبی خواستی مرا عبادتی کنی، و حق عبادت را بجا آوری، دستهایت را به جانب من بلند کن و بگو: اللّهمَّ لَكَ
ص: 1696
الْحَمْدُ، حَمْداً خالِداً مَعَ خُلُودِكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً لَامُنْتَهَىٰ لَهُ دُونَ عِلْمِكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً لَاأَمَدَ لَهُ دُونَ مَشِيئَتِكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً لَا جَزاءَ لِقائِلِهِ إِلّا رِضاكَ . اللّهمَّ لَكَ الْحَمْدُ كُلُّهُ، وَ لَكَ الْمَنُّ كُلُّهُ، وَ لَكَ الْفَخْرُ كُلُّهُ، وَ لَكَ الْبَهاءُ كُلُّهُ، وَ لَكَ النُّورُ كُلُّهُ، وَ لَكَ الْعِزَّةُ كُلُّها، وَ لَكَ الْجَبَرُوتُ كُلُّها، وَ لَكَ الْعَظَمَةُ كُلُّها، وَ لَكَ الدُّنْيا كُلُّها، وَ لَكَ الْآخِرَةُ كُلُّها، وَ لَكَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ كُلُّهُ، وَ لَكَ الْخَلْقُ كُلُّهُ، وَ بِيَدِكَ الْخَيْرُ كُلُّهُ، وَ إِلَيْكَ يَرْجِعُ الْأَمْرُ كُلُّهُ، عَلانِيَتُهُ وَ سِرُّهُ . اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ حَمْداً أَبَداً، أَنْتَ حَسَنُ الْبَلاءِ، جَلِيلُ الثَّناءِ، سابِغُ النَّعْماءِ، عَدْلُ الْقَضاءِ، جَزِيلُ الْعَطاءِ، حَسَنُ الْآلاءِ، إِلٰهٌ فِي الْأَرْضِ، وَ إِلٰهٌ فِي السَّماءِ . اللّهمَّ لَكَ الْحَمْدُ فِي السَّبْعِ الشِّدادِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي الْأَرْضِ الْمِهادِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ طاقَةَ الْعِبادِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ سَعَةَ الْبِلادِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي الْجِبالِ (1)
ص: 1697
الْأَوْتادِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي اللَّيْلِ إِذا يَغْشَىٰ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي النَّهارِ إِذا تَجَلَّىٰ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي الْآخِرَةِ وَ الْأُولىٰ، وَ لَكَ الْحَمْدُ فِي الْمَثَانِي وَ الْقُرْآنِ الْعَظِيمِ ؛ وَسُبْحانَ اللّٰهِ وَ بِحَمْدِهِ، وَ الْأَرْضُ جَمِيعاً قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ، وَ السَّمَاوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ، سُبْحانَهُ وَ تَعالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ، سُبْحانَ اللّٰهِ وَ بِحَمْدِهِ، كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ إِلّا وَجْهَهُ، سُبْحانَكَ رَبَّنا وَ تَعالَيْتَ وَ تَبارَكْتَ وَ تَقَدَّسْتَ، خَلَقْتَ كُلَّ شَيْءٍ بِقُدْرَتِكَ، وَ قَهَرْتَ كُلَّ شَيْءٍ بِعِزَّتِكَ، وَ عَلَوْتَ فَوْقَ كُلِّ شَيْءٍ بِارْتِفاعِكَ، وَ غَلَبْتَ كُلَّ شَيْءٍ بِقُوَّتِكَ، وَ ابْتَدَعْتَ كُلَّ شَيْءٍ بِحِكْمَتِكَ وَ عِلْمِكَ، وَ بَعَثْتَ الرُّسُلَ بِكُتُبِكَ، وَ هَدَيْتَ الصَّالِحِينَ بِإِذْنِكَ، وَ أَيَّدْتَ الْمُؤْمِنِينَ بِنَصْرِكَ، وَ قَهَرْتَ الْخَلْقَ بِسُلْطانِكَ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَكَ لَاشَرِيكَ لَكَ، لَانَعْبُدُ غَيْرَكَ، وَ لَا نَسْأَلُ إِلّا إِيَّاكَ، وَ لَا نَرْغَبُ إِلّا إِلَيْكَ، أَنْتَ مَوْضِعُ شَكْوَانا، (1)
ص: 1698
وَمُنْتَهَىٰ رَغْبَتِنا، وَ إِلٰهُنا وَ مَلِيكُنا . (1)
چهاردهم: روایت شده: مردی از طولانی شدن اجابت دعایش نزد امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) شکایت کرد، حضرت فرمود: چرا دعای سریع الإجابه را نمی خوانی؟ پرسید کدام دعاست؟ فرمود: بگو:
اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الْعَظِيمِ الْأَعْظَمِ، الْأَجَلِّ الْأَكْرَمِ، الْمَخْزُونِ الْمَكْنُونِ، النُّورِ الْحَقِّ الْبُرْهانِ الْمُبِينِ، الَّذِي هُوَ نُورٌ مَعَ نُورٍ، وَ نُورٌ مِنْ نُورٍ، وَ نُورٌ فِي نُورٍ، وَ نُورٌ عَلَىٰ كُلِّ نُورٍ، وَ نُورٌ فَوْقَ كُلِّ نُورٍ، وَ نُورٌ تُضِيءُ بِهِ كُلَّ ظُلْمَةٍ، وَ يُكْسَرُ بِهِ كُلُّ شِدَّةٍ، وَ كُلُّ شَيْطانٍ مَرِيدٍ، وَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ، لَاتَقِرُّ بِهِ أَرْضٌ، وَ لَا تَقُومُ بِهِ سَماءٌ، وَ يَأْمَنُ بِهِ كُلُّ خائِفٍ، وَ يَبْطُلُ بِهِ سِحْرُ كُلِّ ساحِرٍ، وَ بَغْيُ كُلِّ باغٍ، وَ حَسَدُ كُلِّ حاسِدٍ، وَ يَتَصَدَّعُ لِعَظَمَتِهِ الْبَرُّ وَ الْبَحْرُ، وَ يَسْتَقِلُّ بِهِ الْفُلْكُ، حِينَ يَتَكَلَّمُ بِهِ الْمَلَكُ، فَلا يَكُونُ لِلْمَوجِ عَلَيْهِ سَبِيلٌ، وَ هُوَ اسْمُكَ الْأَعْظَمُ الْأَعْظَمُ، الْأَجَلُّ الْأَجَلُّ، النُّورُ الْأَكْبَرُ (2)
ص: 1699
الَّذِي سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ، وَ اسْتَوَيْتَ بِهِ عَلَىٰ عَرْشِكَ، وَ أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَسْأَلُكَ بِكَ وَ بِهِمْ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (1) بجای کذا و کذا حاجت بخواهد .
پانزدهم: از عمرو بن ابی المقدام روایت شده: حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را بر من املا کرد، و این دعا جامع دنیا و آخرت است، پس از حَمد و ثنای خدای عزّ و جلّ می گویی:
اللّهمَّ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْحَلِيمُ الْكَرِيمُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْمَلِكُ الْجَبَّارُ ؛ وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الرَّحِيمُ الْغَفَّارُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الشَّدِيدُ الْمِحالُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْمَنِيعُ الْقَدِيرُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْغَفُورُ (2)
ص: 1700
الشَّکُورُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْحَمِيدُ الْمَجِيدُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْحَنَّانُ الْمَنَّانُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْحَلِيمُ الدَّيَّانُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْجَوادُ الْماجِدُ (1)وَأَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْواحِدُ الْأَحَدُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْغائِبُ الشَّاهِدُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الظَّاهِرُ الْباطِنُ، وَ أَنْتَ اللّٰهُ لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ؛ تَمَّ نُورُكَ فَهَدَيْتَ، وَ بَسَطْتَ يَدَكَ فَأَعْطَيْتَ، رَبَّنا وَجْهُكَ أَكْرَمُ الْوُجُوهِ، وَجِهَتُكَ خَيْرُ الْجِهاتِ، وَ عَطِيَّتُكَ أَفْضَلُ الْعَطايَا وَ أَهْنَأُها ؛ تُطاعُ رَبَّنا فَتَشْكُرُ، وَ تُعْصىٰ رَبَّنا فَتَغْفِرُ لِمَنْ شِئْتَ، تُجِيبُ الْمُضْطَرِّينَ، وَ تَكْشِفُ السُّوءَ، وَ تَقْبَلُ التَّوْبَةَ، وَ تَعْفُو عَنِ الذُّنُوبِ، لَاتُجَازَىٰ أَيادِيكَ، وَ لَا تُحْصىٰ نِعَمُكَ، وَ لَا يَبْلُغُ مِدْحَتَكَ قَوْلُ قائِلٍ . اللّهمَّ صَلِّ (2)
ص: 1701
عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ، وَ رَوْحَهُمْ وَ راحَتَهُمْ وَ سُرُورَهُمْ، وَ أَذِقْنِي طَعْمَ فَرَجِهِمْ، وَ أَهْلِكْ أَعْداءَهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ، وَ آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ، وَ اجْعَلْنا مِنَ الَّذِينَ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ، وَ اجْعَلْنِي مِنَ الَّذِينَ صَبَرُوا وَ عَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ ؛ وَ ثَبِّتْنِي بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ، وَ بارِكْ لِي فِي الْمَحْيَا وَ الْمَماتِ، وَ الْمَوْقِفِ وَ النُّشُورِ، وَ الْحِسابِ وَ الْمِيزانِ وَ أَهْوَالِ يَوْمِ الْقِيامَةِ، وَ سَلِّمْنِي عَلَى الصِّراطِ، وَ أَجِزْنِي عَلَيْهِ ؛ وَ ارْزُقْنِي عِلْماً نافِعاً، وَ يَقِيناً صادِقاً، وَ تُقىً وَ بِرّاً وَ وَرَعاً وَ خَوْفاً مِنْكَ، وَ فَرَقاً يُبَلِّغُنِي مِنْكَ زُلْفَىٰ وَ لَا يُبَاعِدُنِي عَنْكَ، وَ أَحْبِبْنِي وَ لَا تُبْغِضْنِي، وَ تَوَلَّنِي وَ لَا تَخْذُلْنِي، وَ أَعْطِنِي مِنْ جَمِيعِ خَيْرِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَ ما لَمْ أَعْلَمْ، وَ أَجِرْنِي مِنَ السُّوءِ (1)
ص: 1702
بِحَذافیرِهِ، ما عَلِمْتُ مِنْهُ، وَ مالَمْ اَعْلَمْ . (1)
شانزدهم: از معاویة بن عمّار نقل شده: به حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کردم: آیا مرا به آموختن دعایی اختصاص نمی دهی؟ فرمود: چرا، بگو:
يَا واحِدُ، يَا ماجِدُ، يَا أَحَدُ، يَا صَمَدُ، يَا مَنْ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، يَا عَزِيزُ يَا كَرِيمُ يَا حَنَّانُ، يَا سامِعَ الدَّعَوَاتِ، يَا أَجْوَدَ مَنْ سُئِلَ، وَ يَا خَيْرَ مَنْ أَعْطَىٰ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، قُلْتَ: «وَ لَقَدْ نٰادٰانٰا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِيبُونَ» . (2) آنگاه حضرت فرمود: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) می گفت:
نَعَمْ لَنِعْمَ الْمُجِيبُ أَنْتَ، وَ نِعْمَ الْمَدْعُوُّ وَ نِعْمَ الْمَسْؤُولُ، أَسْأَلُكَ بِنُورِ وَجْهِكَ، وَ أَسْأَلُكَ بِعِزَّتِكَ وَ قُدْرَتِكَ وَ جَبَرُوتِكَ، وَ أَسْأَلُكَ بِمَلَكُوتِكَ وَ دِرْعِكَ الْحَصِينَةِ وَ بِجَمْعِكَ وَ أَرْكانِكَ كُلِّها، وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ بِحَقِّ الْأَوْصِياءِ بَعْدَ مُحَمَّدٍ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا . (3)
ص: 1703
هفدهم: روایت شده: شخصی از مردم کوفه معروف به ابو جعفر، به حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرض کرد: به من دعایی بیاموز، که آن را بخوانم، فرمود: بگو:
يَا مَنْ أَرْجُوهُ لِكُلِّ خَيْرٍ، وَ يَا مَنْ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ كُلِّ عُسْرَةٍ، وَ يَا مَنْ يُعْطِي بِالْقَلِيلِ الْكَثِيرَ، يَا مَنْ أَعْطَىٰ مَنْ سَأَلَهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً، يَا مَنْ أَعْطَىٰ مَنْ لَمْ يَسْأَلْهُ وَ لَمْ يَعْرِفْهُ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (وَ آلِهِ)، وَ أَعْطِنِي بِمَسْأَلتِي، مِنْ جَمِيعِ خَيْرِ الدُّنْيا، وَ جَمِيعِ خَيْرِ الْآخِرَةِ، فَإِنَّهُ غَيْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَيْتَنِي، وَ زِدْنِي مِنْ سَعَةِ فَضْلِكَ يَا كَرِيمُ . (1)
هجدهم: روایت شده: حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را به برادرش عبد اللّه بن علی تعلیم فرمود:
اللّهمَّ ارْفَعْ ظَنِّي صاعِداً، وَ لَا تُطْمِعْ فِيَّ عَدُوّاً وَ لَا حاسِداً، وَاحْفَظْنِي قائِماً وَ قاعِداً، وَ يَقْظاناً وَ رَاقِداً . اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِي وَ ارْحَمْنِي، وَ اهْدِنِي سَبِيلَكَ الْأَقْوَمَ، وَ قِنىٰ حَرَّ جَهَنَّمَ، وَ احْطُطْ (2)
ص: 1704
عَنِّي الْمَغْرَمَ وَ الْمَأْثَمَ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ خِيارِ الْعالَمِ . (1)
نوزدهم: روایت شده: این دعای إلحاح [پافشاری در طلب] است:
اللّهمَّ رَبَّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَ ما بَيْنَهُنَّ، وَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، وَ رَبَّ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكائِيلَ وَ إِسْرافِيلَ، وَ رَبَّ الْقُرْآنِ الْعَظِيمِ، وَ رَبَّ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِيِّينَ، إِنِّي أَسْأَلُكَ بِالَّذِي تَقُومُ بِهِ السَّماءُ، وَ بِهِ تَقُومُ الْأَرْضُ، وَ بِهِ تُفَرِّقُ بَيْنَ الْجَمْعِ، وَ بِهِ تَجْمَعُ بَيْنَ الْمُتَفَرِّقِ، وَ بِهِ تَرْزُقُ الْأَحْياءَ، وَ بِهِ أَحْصَيْتَ عَدَدَ الرِّمالِ، وَ وَزْنَ الْجِبالِ، وَ كَيْلَ الْبُحُورِ . (2)
سپس بر محمّد و آل محَمد صلوات می فرستی، و حاجت خود را می خواهی، و در طلب حاجتت پافشاری و اصرار می ورزی بیستم: از ثقه جلیل ابن أبی یعفور روایت شده: حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را می خواند:
اللّهمَّ امْلَأْ قَلْبِي حُبّاً لَكَ، وَ خَشْيَةً مِنْكَ وَ تَصْدِيقاً، وَ إِيماناً بِكَ، وَ فَرَقاً مِنْكَ، (3)
ص: 1705
وَشَوْقاً إِلَيْكَ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ ؛ اللّهمَّ حَبِّبْ إِلَيَّ لِقاءَكَ، وَ اجْعَلْ لِي فِي لِقائِكَ خَيْرَ الرَّحْمَةِ وَ الْبَرَكَةِ، وَ أَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ، وَ لَا تُؤَخِّرْنِي مَعَ الْأَشْرَارِ، وَ أَلْحِقْنِي بِصالِحِ مَنْ مَضَىٰ، وَ اجْعَلْنِي مَعَ صالِحِ مَنْ بَقِيَ، وَ خُذْ بِي سَبِيلَ الصَّالِحِينَ ؛ وَ أَعِنِّي عَلَىٰ نَفْسِي بِما تُعِينُ بِهِ الصَّالِحِينَ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ، وَ لَا تَرُدَّنِي فِي سُوءٍ اسْتَنْقَذْتَنِي مِنْهُ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ، أَسْأَلُكَ إِيماناً لَاأَجَلَ لَهُ دُونَ لِقائِكَ تُحْيِينِي وَ تُمِيتُنِي عَلَيْهِ، وَ تَبْعَثُنِي عَلَيْهِ إِذا بَعَثْتَنِي، وَ أَبْرِئْ قَلْبِي مِنَ الرِّياءِ وَ السُّمْعَةِ وَ الشَّكِّ فِي دِينِكَ . (1) اللّهمَّ أَعْطِنِي نَصْراً فِي دِينِكَ، وَ قُوَّةً فِي عِبادَتِكَ، وَ فَهْماً فِي خَلْقِكَ، وَ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِكَ، وَ بَيِّضْ وَجْهِي بِنُورِكَ، وَ اجْعَلْ رَغْبَتِي فِيما عِنْدَكَ، وَ تَوَفَّنِي فِي سَبِيلِكَ عَلَىٰ مِلَّتِكَ وَ مِلَّةِ رَسُولِكَ . اللّهمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكَسَلِ، وَ الْهَرَمِ، وَ الْجُبْنِ، وَ الْبُخْلِ، وَ الْغَفْلَةِ، وَ الْقَسْوَةِ، (2)
ص: 1706
وَالْفَتْرَةِ، وَ الْمَسْكَنَةِ، وَ أَعُوذُ بِكَ يَا رَبِّ مِنْ نَفْسٍ لَاتَشْبَعُ، وَ مِنْ قَلْبٍ لَايَخْشَعُ، وَ مِنْ دُعاءٍ لَايُسْمَعُ، وَ مِنْ صَلاةٍ لَاتَنْفَعُ، وَ أُعِيذُ بِكَ نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ ذُرِّيَّتِي مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ . اَللّٰهُمَّ إِنَّهُ لَايُجِيرُنِي مِنْكَ أَحَدٌ، وَ لَا أَجِدُ مِنْ دُونِكَ مُلْتَحَداً، فَلا تَخْذُلْنِي وَ لَا تَرُدَّنِي فِي هَلَكَةٍ، وَ لَا تَرُدَّنِي بِعَذَابٍ، أَسْأَلُكَ الثَّبَاتَ عَلَىٰ دِينِكَ، وَ التَّصْدِيقَ بِكِتابِكَ، وَ اتِّبَاعَ رَسُولِكَ . اَللّٰهُمَّ اذْكُرْنِي بِرَحْمَتِكَ، وَ لَا تَذْكُرْنِي بِخَطِيئَتِي، وَ تَقَبَّلْ مِنِّي، وَ زِدْنِي مِنْ فَضْلِكَ، إِنِّي إِلَيْكَ راغِبٌ . (1)اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ ثَوَابَ مَنْطِقِي وَ ثَوَابَ مَجْلِسِي رِضاكَ عَنِّي، وَ اجْعَلْ عَمَلِي وَ دُعائِي خالِصاً لَكَ، وَ اجْعَلْ ثَوابِيَ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ، وَ اجْمَعْ لِي جَمِيعَ مَا سَأَلْتُكَ، وَ زِدْنِي مِنْ فَضْلِكَ إِنِّي إِلَيْكَ راغِبٌ . اللّهمَّ غارَتِ النُّجُومُ، وَ نامَتِ الْعُيُونُ، وَ أَنْتَ الْحَيُّ الْقَيُّوْمُ، لَا يُوَارِي مِنْكَ لَيْلٌ ساجٍ، وَ لَا سَماءٌ ذاتُ أَبْراجٍ، (2)
ص: 1707
وَلَا أَرْضٌ ذاتُ مِهادٍ، وَ لَا بَحْرٌ لُجِيٌّ، وَ لَا ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ، تُدْلِجُ الرَّحْمَةَ عَلَىٰ مَنْ تَشاءُ مِنْ خَلْقِكَ، تَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَ ما تُخْفِي الصُّدُورُ ؛ أَشْهَدُ بِما شَهِدْتَ بِهِ عَلَىٰ نَفْسِكَ، وَ شَهِدَتْ مَلائِكَتُكَ وَ أُولُوا الْعِلْمِ، لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ، وَ مَنْ لَمْ يَشْهَدْ عَلَىٰ مَا شَهِدْتَ عَلَىٰ نَفْسِكَ وَ شَهِدَتْ مَلائِكَتُكَ وَ أُولُوا الْعِلْمِ، فَاكْتُبْ شَهادَتِي مَكانَ شَهادَتِهِ . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ، وَ مِنْكَ السَّلامُ، أَسْأَلُكَ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ أَنْ تَفُكَّ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ . (1)
مؤلّف گوید: این دعا را شیخ طوسی در کتاب «مصباح» بعد از رکعت چهارم نافله شب ذکر فرموده: و علاّمه مجلسی روایتی از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده: این دعا را در نماز وتر بخوان .
بیست ویکم: روایت شده: این دعای ابوذر است که جبرئیل درباره آن به حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) عرض کرد: نزد
ص: 1708
اهل آسمان دعایی معروف است: اللّهمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ الْأَمْنَ وَ الْإِیمَانَ، وَ التَّصْدِیقَ بِنَبِیِّكَ، وَ الْعَافِیَةَ مِنْ جَمِیعِ الْبَلَاءِ، وَ الشُّكْرَ عَلَی الْعَافِیَةِ، وَ الْغِنَی عَنْ شِرَارِ النَّاسِ .
بیست ودوم: از ابو حمزه روایت شده: این دعا را از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) گرفتم، و آن حضرت این دعا را جامع می نامید:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، آمَنْتُ بِاللّٰهِ وَ بِجَمِيعِ رُسُلِهِ، وَ بِجَمِيعِ ما أُنْزِلَ بِهِ عَلَىٰ جَمِيعِ الرُّسُلِ، وَ أَنَّ وَعْدَ اللّٰهِ حَقٌّ، وَ لِقاءَهُ حَقٌّ، وَ صَدَقَ اللّٰهُ وَ بَلَّغَ الْمُرْسَلُونَ ؛ وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ سُبْحانَ اللّٰهِ كُلَّما سَبَّحَ اللّٰهَ شَيْءٌ، وَ كَما يُحِبُّ اللّٰهُ أَنْ يُسَبَّحَ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ كُلَّما حَمِدَ اللّٰهَ شَيْءٌ، وَ كَما يُحِبُّ اللّٰهُ أَنْ يُحْمَدَ، وَ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّه كُلَّما هَلَّلَ اللّٰهَ شَيْءٌ، وَ كَما يُحِبُّ اللّٰهُ أَنْ يُهَلَّلَ، وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ كُلَّما (1)
ص: 1709
كَبَّرَ اللّٰهَ شَيْءٌ، وَ كَما يُحِبُّ اللّٰهُ أَنْ يُكَبَّرَ . اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مَفاتِيحَ الْخَيْرِ وَ خَوَاتِيمَهُ، وَ سَوَابِغَهُ، وَ فَوَائِدَهُ، وَ بَرَكاتِهِ، وَ ما بَلَغَ عِلْمَهُ عِلْمِي، وَ ما قَصَرَ عَنْ إِحْصائِهِ حِفْظِي ؛ (1) اللّهمَّ انْهَجْ لِي أَسْبابَ مَعْرِفَتِهِ، وَ افْتَحْ لِي أَبْوَابَهُ، وَ غَشِّنِي بَرَكاتِ رَحْمَتِكَ، وَ مُنَّ عَلَيَّ بِعِصْمَةٍ عَنِ الْإِزالَةِ عَنْ دِينِكَ، وَ طَهِّرْ قَلْبِي مِنَ الشَّكِّ، وَ لَا تَشْغَلْ قَلْبِي بِدُنْيايَ، وَ عاجِلِ مَعاشِي عَنْ آجِلِ ثَوابِ آخِرَتِي، وَ اشْغَلْ قَلْبِي بِحِفْظِ مَا لَاتَقْبَلُ مِنِّي جَهْلَهُ، وَ ذَلِّلْ لِكُلِّ خَيْرٍ لِسانِي، وَ طَهِّرْ قَلْبِي مِنَ الرِّياءِ، وَ لَا تُجْرِهِ فِي مَفاصِلِي، وَ اجْعَلْ عَمَلِي خالِصاً لَكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الشَّرِّ وَ أَنْواعِ الْفَواحِشِ كُلِّها، ظاهِرِها وَ باطِنِها وَ غَفَلاتِها، وَ جَمِيعِ مَا يُرِيدُنِي بِهِ الشَّيْطانُ الرَّجِيمُ، وَ ما يُرِيدُنِي بِهِ السُّلْطانُ الْعَنِيدُ، مِمَّا أَحَطْتَ بِعِلْمِهِ، وَ أَنْتَ الْقادِرُ عَلَىٰ صَرْفِهِ عَنِّي . اللّهمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنْ طَوارِقِ الْجِنِّ وَ الاِنْسِ (2)
ص: 1710
وَ زَوَابِعِهِمْ وَ بَوائِقِهِمْ، وَ مَكائِدِهِمْ، وَ مَشاهِدِ الْفَسَقَةِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ، وَ أَنْ أُسْتَزَلَّ عَنْ دِينِي فَتَفْسُدُ عَلَيَّ آخِرَتِي، وَ أَنْ يَكُونَ ذٰلِكَ مِنْهُمْ ضَرَراً عَلَيَّ فِي مَعاشِي، أَوْ يَعْرِضَ بَلاءٌ يُصِيبُنِي مِنْهُمْ لَاقُوَّةَ لِي بِهِ، وَ لَا صَبْرَ لِي عَلَى احْتِمالِهِ، فَلا تَبْتَلِيَنِّي يَا إِلٰهِي بِمُقَاسَاتِهِ، فَيَمْنَعُنِي ذٰلِكَ عَنْ ذِكْرِكَ، وَ يَشْغَلُنِي عَنْ عِبادَتِكَ، أَنْتَ الْعاصِمُ الْمانِعُ الدَّافِعُ الْواقِي مِنْ ذٰلِكَ كُلِّهِ ؛ أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ الرَّفاهِيَّةَ فِي مَعِيشَتِي مَا أَبْقَيْتَنِي، مَعِيشَةً أَقْوىٰ بِها عَلَىٰ طاعَتِكَ، وَ أَبْلُغُ بِها رِضْوَانَكَ، وَ أَصِيرُ بِها إِلَىٰ دارِ الْحَيَوانِ غَداً، وَ لَا تَرْزُقْنِي رِزْقاً يُطْغِينِي، وَ لَا تَبْتَلِيَنِّي بِفَقْرٍ أَشْقَىٰ بِهِ، مُضَيَّقاً عَلَيَّ، أَعْطِنِي حَظّاً وافِراً فِي آخِرَتِي، وَ مَعاشاً واسِعاً هَنِيئاً مَرِيئاً فِي دُنْيايَ، وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْيا عَلَيَّ سِجْناً، وَ لَا تَجْعَلْ فِراقَها عَلَيَّ حُزْناً، أَجِرْنِي مِنْ فِتْنَتِها، وَ اجْعَلْ عَمَلِي فِيها مَقْبُولاً، وَ سَعْيِي فِيها مَشْكُوراً . اللّهمَّ وَ مَنْ اَرادَنی (1)
ص: 1711
بِسُوءٍ فَأَرِدْهُ بِمِثْلِهِ، وَ مَنْ كادَنِي فِيها فَكِدْهُ، وَ اصْرِفْ عَنِّي هَمَّ مَنْ أَدْخَلَ عَلَيَّ هَمَّهُ، وَ امْكُرْ بِمَنْ مَكَرَ بِي، فَإِنَّكَ خَيْرُ الْماكِرِينَ، وَافْقَأْ عَنِّي عُيُونَ الْكَفَرَةِ الظَّلَمَةِ، وَ الطُّغاةِ الْحَسَدَةِ . اللّهمَّ أَنْزِلْ عَلَيَّ مِنْكَ السَّكِينَةَ، وَ أَلْبِسْنِي دِرْعَكَ الْحَصِينَةَ، وَ اْحفَظْنِي بِسِرِّكَ الْوَاقِي، وَ جَلِّلْنِي عافِيَتَكَ النَّافِعَةَ، وَ صَدِّقْ قَوْلِي وَ فِعالِي، وَ بارِكْ لِي فِي وَلْدِي وَ أَهْلِي وَ مالِي . اَللّٰهُمَّ مَاقَدَّمْتُ وَ مَا أَخَّرْتُ وَ مَا أَغْفَلْتُ وَ مَا تَعَمَّدْتُ وَ مَا تَوَانَيْتُ وَ مَا أَعْلَنْتُ وَ مَا أَسْرَرْتُ فَاغْفِرْهُ لِي، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
بیست وسوم: از محمّد بن مسلم روایت شده: حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود بخوان: اللّهمَّ أَوْسِعْ عَلَيَّ فِي رِزْقِي، وَ امْدُدْ لِي فِي عُمْرِي، وَ اغْفِرْ لِي ذَنْبِي، وَ اجْعَلْنِي مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِهِ لِدِينِكَ، وَ لَا تَسْتَبْدِلْ بِي غَيْرِي . (2)
ص: 1712
بیست وچهارم: روایت شده: حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را می خواندند:
يَا مَنْ يَشْكُرُ الْيَسِيرَ، وَ يَعْفُو عَنِ الْكَثِيرِ، وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ، اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي ذَهَبَتْ لَذَّتُها، وَ بَقِيَتْ تَبِعَتُها . (1)
بیست وپنجم: و نیز روایت شده: آن حضرت این دعا را می خواندند:
يَا نُورُ، يَا قُدُّوْسُ، يَا أَوَّلَ الْأَوَّلِينَ، وَ يَا آخِرَ الْآخِرِينَ، يَا رَحْمٰنُ يَا رَحِيمُ، اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُغَيِّرُ النِّعَمَ، وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُحِلُّ النِّقَمَ، وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تَهْتِكُ الْعِصَمَ، وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُنْزِلُ الْبَلاءَ، وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُدِيلُ الْأَعْداءَ، وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُعَجِّلُ الْفَناءَ، وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تَقْطَعُ الرَّجاءَ، وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُظْلِمُ الْهَواءَ، وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تَكْشِفُ الْغِطاءَ، وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ (2)
ص: 1713
الَّتی تَرُدَّ غَیْثَ السَّمآءِ (1)
بیست وششم: و نیز این دعا از آن حضرت نقل شده:یَا عُدَّتِی فِی کُرْبَتِی، وَ یَا صَاحِبِی فِی شِدَّتِی، وَ یَا وَلِیِّی فِی نِعْمَتِی، وَ یَا غِیاثی فِی رَغْبَتِی . و آن حضرت فرموده: این دعا دعای امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) است:
اللّهمَّ كَتَبْتَ الْآثارَ، وَ عَلِمْتَ الْأَخْبارَ، وَ اطَّلَعْتَ عَلَى الْأَسْرَارِ، فَحُلْتَ بَيْنَنا وَ بَيْنَ الْقُلُوبِ، فَالسِّرُّ عِنْدَكَ عَلانِيَةٌ، وَ الْقُلُوبِ إِلَيْكَ مُفْضاةٌ، وَ إِنَّما أَمْرُكَ لِشَيْءٍ إِذا أَرَدْتَهُ أَنْ تَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ، فَقُلْ بِرَحْمَتِكَ لِطاعَتِكَ أَنْ تَدْخُلَ فِي كُلِّ عُضْوٍ مِنْ أَعْضائِي، وَ لَا تُفارِقَنِي حَتَّىٰ أَلْقَاكَ، وَ قُلْ بِرَحْمَتِكَ لِمَعْصِيَتِكَ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ كُلِّ عُضْوٍ مِنْ أَعْضائِي فَلا تُقَرِّبَنِي (تَقرَبَنی) حَتَّىٰ أَلْقَاكَ، وَارْزُقْنِي مِنَ الدُّنْيا، وَزَهِّدْنِي فِيها، وَلَا تَزْوِها عَنِّي، وَرَغْبَتِي فِيها يَا رَحْمٰنُ . (2)
ص: 1714
بیست وهفتم: علی بن ابراهیم از پدرش، از ابن محبوب، از علاء بن رزین، از عبد الرحمن بن سیّابه روایت کرده: حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را به من عطا فرمود: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ وَلِيِّ الْحَمْدِ وَ أَهْلِهِ، وَ مُنْتَهاهُ وَ مَحَلِّهِ، أَخْلَصَ مَنْ وَحَّدَهُ، وَ اهْتَدَىٰ مَنْ عَبَدَهُ، وَ فازَ مَنْ أَطاعَهُ، وَ أَمِنَ الْمُعْتَصِمُ بِهِ . يَا ذَا الْجُودِ وَ الْمَجْدِ، وَ الثَّناءِ الْجَمِيلِ وَ الْحَمْدِ، أَسْأَلُكَ مَسْأَلَةَ مَنْ خَضَعَ لَكَ بِرَقَبَتِهِ، وَ رَغَمَ لَكَ أَنْفَهُ، وَ عَفَّرَ لَكَ وَجْهَهُ، وَ ذَلَّلَ لَكَ نَفْسَهُ، وَ فاضَتْ مِنْ خَوْفِكَ دُمُوعُهُ، وَ تَرَدَّدَتْ عَبْرَتُهُ، وَ اعْتَرَفَ لَكَ بِذُنُوبِهِ، وَ فَضَحَتْهُ عِنْدَكَ خَطِيئَتُهُ، وَ شَأَنَتْهُ عِنْدَكَ جَرِيرَتُهُ، فَضَعُفَتْ عِنْدَ ذٰلِكَ قُوَّتُهُ، وَ قَلَّتْ حِيلَتُهُ، وَ انْقَطَعَتْ عَنْهُ أَسْبابُ خَدَائِعِهِ، وَ اضْمَحَلَّ عَنْهُ كُلُّ باطِلٍ، وَ أَلْجَأَتْهُ ذُنُوبُهُ إِلَىٰ ذُلِّ مَقامِهِ بَيْنَ يَدَيْكَ، وَ خُضُوعِهِ لَدَيْكَ، وَ ابْتِهَالِهِ إِلَيْكَ، اَسْئَلُکَ اللّهمَّ (1)
ص: 1715
سُؤالَ مَنْ هُوَ بِمَنْزِلَتِهِ، أَرْغَبُ إِلَيْكَ كَرَغْبَتِهِ، وَ أَتَضَرَّعُ إِلَيْكَ كَتَضَرُّعِهِ، وَ أَبْتَهِلُ إِلَيْكَ كَأَشَدِّ ابْتِهالِهِ . اللّهمَّ فَارْحَمِ اسْتِكانَةَ مَنْطِقِي، وَ ذُلَّ مَقامِي، وَ مَجْلِسِي وَ خُضُوعِي إِلَيْكَ بِرَقَبَتِي . أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ الْهُدَىٰ مِنَ الضَّلالَةِ، وَ الْبَصِيرَةَ مِنَ الْعَمَىٰ، وَ الرُّشْدَ مِنَ الْغِوَايَةِ . وَ أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ أَكْثَرَ الْحَمْدِ عِنْدَ الرَّخاءِ، وَ أَجْمَلَ الصَّبْرِ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ، وَ أَفْضَلَ الشُّكْرِ عِنْدَ مَوْضِعِ الشُّكْرِ، وَ التَّسْلِيمَ عِنْدَ الشُّبُهاتِ ؛ وَأَسْأَلُكَ الْقُوَّةَ فِي طاعَتِكَ، وَ الضَّعْفَ عَنْ مَعْصِيَتِكَ، وَ الْهَرَبَ إِلَيْكَ مِنْكَ، وَ التَّقَرُّبَ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضَىٰ، وَ التَّحَرِّيَ لِكُلِّ مَا يُرْضِيكَ عَنِّي فِي إِسْخاطِ خَلْقِكَ، الْتِماساً لِرِضَاكَ ؛ رَبِّ مَنْ أَرْجُوهُ إِنْ لَمْ تَرْحَمْنِي، أَوْ مَنْ يَعُودُ عَلَيَّ إِنْ أَقْصَيْتَنِي، أَوْ مَنْ يَنْفَعُنِي عَفْوُهُ إِنْ عاقَبْتَنِي، أَوْ مَنْ آمُلُ عَطاياهُ إِنْ حَرَمْتَنِي، أَوْ مَنْ يَمْلِكُ كَرَامَتِي إِنْ أَهَنْتَنِي، أَوْ مَنْ يَضُرُّنِي هَوانُهُ إِنْ أَكْرَمْتَنِي؟! (1)
ص: 1716
رَبِّ مَا أَسْوَأَ فِعْلِي وَ أَقْبَحَ عَمَلِي، وَ أَقْسَىٰ قَلْبِي، وَ أَطْوَلَ أَمَلِي، وَ أَقْصَرَ أَجَلِي، وَ أَجْرَأَنِي عَلَىٰ عِصْيانِ مَنْ خَلَقَنِي! رَبِّ وَ ما أَحْسَنَ بَلاءَكَ عِنْدِي، وَ أَظْهَرَ نَعْماءَكَ عَلَيَّ ! كَثُرَتْ عَلَيَّ مِنْكَ النِّعَمُ فَمَا أُحْصِيها، وَ قَلَّ مِنِّيِ الشُّكْرُ فِيما أَوْلَيْتَنِيهِ، فَبَطِرْتُ بِالنِّعَمِ، وَ تَعَرَّضْتُ لِلنِّقَمِ، وَ سَهَوْتُ عَنِ الذِّكْرِ، وَ رَكِبْتُ الْجَهْلَ بَعْدَ الْعِلْمِ، وَ جُزْتُ مِنَ الْعَدْلِ إِلَى الظُّلْمِ، وَ جاوَزْتُ الْبِرَّ إِلَىٰ الْإِثْمِ، وَ صِرْتُ إِلَى اللّهوِ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْحُزْنِ، فَما أَصْغَرَ حَسَناتِي وَ أَقَلَّها فِي كَثْرَةِ ذُنُوبِي، وَ أَعْظَمَها عَلَىٰ قَدْرِ صِغَرِ خَلْقِي، وَ ضَعْفِ رُكْنِي ؛ رَبِّ وَ ما أَطْوَلَ أَمَلِي فِي قِصَرِ أَجَلِي، وَ أَقْصَرَ أَجَلِي فِي بُعْدِ أَمَلِي، وَ ما أَقْبَحَ سَرِيرَتِي فِي عَلانِيَتِي ! رَبِّ لَاحُجَّةَ لِي إِنِ احْتَجَجْتُ، وَ لَا عُذْرَ لِي إِنِ اعْتَذَرْتُ، وَ لَا شُكْرَ عِنْدِي إِنِ ابْتَلَيْتُ (اَبلیتُ )، وَ أُوْلِيتُ إِنْ لَمْ تُعِنِّي عَلَىٰ شُكْرِ مَا أَوْلَيْتَ . رَبّی (1)
ص: 1717
مَا أَخَفَّ مِيزانِي غَداً إِنْ لَمْ تُرَجِّحْهُ، وَ أَزَلَّ لِسانِي إِنْ لَمْ تُثَبِّتْهُ، وَ أَسْوَدَ وَجْهِي إِنْ لَمْ تُبَيِّضْهُ ! رَبِّ كَيْفَ لِي بِذُنُوبِيَ الَّتِي سَلَفَتْ مِنِّي، قَدْ هُدَّتْ لَها أَرْكانِي، رَبِّ كَيْفَ أَطْلُبُ شَهَوَاتِ الدُّنْيا، وَ أَبْكِي عَلَىٰ خَيْبَتِي فِيها وَ لَا أَبْكِي وَ تَشْتَدُّ حَسَراتِي عَلَىٰ عِصْيانِي وَ تَفْرِيطِي ؛ رَبِّ دَعَتْنِي دَواعِي الدُّنْيا فَأَجَبْتُها سَرِيعاً، وَ رَكَنْتُ إِلَيْها طائِعاً، وَ دَعَتْنِي دَواعِي الْآخِرَةِ فَتَثَبَّطْتُ عَنْها، وَ أَبْطَأْتُ فِي الْإِجابَةِ وَ الْمُسارَعَةِ إِلَيْها كَما سارَعْتُ إِلىٰ دَواعِي الدُّنْيا، وَ حُطامِهَا الْهامِدِ، وَ هَشِيمِهَا الْبَائِدِ، وَ سَرابِهَا الذَّاهِبِ ؛ رَبِّ خَوَّفْتَنِي وَ شَوَّقْتَنِي وَ احْتَجَجْتَ عَلَيَّ بِرِقِّي، وَ تَكَفَّلْتَ لِي بِرِزْقِي، فَأَمِنْتُ خَوْفَكَ، وَ تَثَبَّطْتُ عَنْ تَشْوِيقِكَ وَ لَمْ أَتَّكِلْ عَلَىٰ ضَمانِكَ، وَ تَهاوَنْتُ بِاحْتِجاجِكَ ؛ اَللّٰهُمَّ فَاجْعَلْ أَمْنِي مِنْكَ فِي هٰذِهِ الدُّنْيا خَوْفاً، وَ حَوِّلْ تَثَبُّطِي شَوْقاً، وَ تَهاوُنِي بِحُجَّتِكَ فَرَقاً مِنْكَ، ثُمَّ (1)
ص: 1718
رَضِّنِي بِما قَسَمْتَ لِي مِنْ رِزْقِكَ ؛ يَا كَرِيمُ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الْعَظِيمِ، رِضاكَ عِنْدَ السُّخْطَةِ، وَ الْفُرْجَةَ عِنْدَ الْكُرْبَةِ، وَ النُورَ عِنْدَ الظُّلْمَةِ، وَ الْبَصِيرَةَ عِنْدَ تَشَبُّهِ الْفِتْنَةِ، رَبِّ اجْعَلْ جُنَّتِي مِنْ خَطَايَايَ حَصِينَةً، وَ دَرَجاتِي فِي الْجِنانِ رَفِيعَةً، وَ أَعْمالِي كُلَّها مُتَقَبَّلَةً، وَ حَسَناتِي مُضاعَفَةً زَاكِيَةً ؛ أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفِتَنِ كُلِّها، مَا ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ، وَ مِنْ رَفِيعِ الْمَطْعَمِ وَ الْمَشْرَبِ، وَ مِنْ شَرِّ مَا أَعْلَمُ وَ مِنْ شَرِّ مَا لَاأَعْلَمُ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ أَنْ أَشْتَرِيَ الْجَهْلَ بِالْعِلْمِ، وَ الْجَفاءَ بِالْحِلْمِ، وَ الْجَوْرَ بِالْعَدْلِ، وَ الْقَطِيعَةَ بِالْبِرِّ، وَ الْجَزَعَ بِالصَّبْرِ، أَوْ الْهُدَىٰ بِالضَّلالَةِ، أَوْ الْكُفْرَ بِالْإِيمانِ . (1)
مؤلّف گوید: این دعا مشتمل بر مضامین بلندی است، و عبد الرحمن بن سیابه همان کسی است، که حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) او را وصیت سودمندی فرموده که بیانش در اینجا شایسته است، عبد الرحمن نقل کرده: وقتی پدرم سیابه از دنیا
ص: 1719
رفت، مردی از دوستانش در منزل ما را کوبید، من به سویش رفتم، به من تسلیت گفت سپس پرسید: پدرت چیزی برای شما گذاشته؟ گفتم: نه! کیسه ای که هزار درهم در آن بود به من داد و گفت نیکو محافظت کن و با آن به کسب معاش برخیز، من خوشحال شده، نزد مادرم رفتم، و او را به این مسئله خبر دادم، در پایان آن روز نزد یکی از دوستان پدرم رفتم که برای من کسی مهیّا کند، او برایم سرمایه ای از جامه های سابری خرید، در مغازه ای نشستم، و مشغول کسب شدم حق تعالی مرا از آن کسب خیر بسیاری نصیب فرمود، وقت حج رسید، به قلبم افتاد به حج روم، نزد مادر رفته و او را به حجّ رفتنم خبر کردم، مادر گفت هزار درهم آن مرد را بازگردان، پول آن مرد را تهیه و به او پرداختم، مانند اینکه پول را به و بخشیدم خوشحال شد و لی به من گفت: شاید پولی که به تو دادم کم بوده، و نتوانستی با آن کسب کنی، اگر خواهی بیش از این در اختیارت بگذارم، گفتم نه، قصد حجّ دارم، خواستم پول شما را بازگردانم، به مکه رفتم، اعمال حج را بجا آوردم، به مدینه شرفیاب شدم و با گروهی از مدرم در وقتی که اذن عام می دادند خدمت حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) رفتم، چون جوان
ص: 1720
بودم و ناشناخته، آخر جمعیت نشستم، مردم شروع به پرسش کردند، و حضرت پاسخ آنان را لطف می فرمود، پس از گرفتن جواب می رفتند، تا جمعیّت کم شد، حضرت به جانب من اشاره کردند و فرمودند: آیا حاجتی داری؟ گفتم: فدایت شوم، من عبد الرحمن بن سَیَابَه هستم . احوال پدرم را پرسیدند . گفتم: از دنیا رفت، محزون و غمگین شدند، گویا حضرت را دردی گرفت، فرمودند: خدا او را رحمت کند . پرسیدند: چیزی گذاشت؟ گفتم: نه . فرمودند: از کجا توانستی به حج بیایی؟ قصه آن مردی را که هزار درهم به من داد شروع کردم، حضرت فرصت تمام کردن قصه را ندادند و فرمودند: حج آمدی، هزار درهم آن مرد را چه کردی؟ گفتم: به صاحبش بازگردانم . فرمود: احسنت، سپس فرمود: آیا تو را وصیّتی نکنم؟ گفتم: چرا، فرمودند: به راستی در گفتار، و ادای امانت ملازمت کن تا با مردم در اموالشان شریک شوی، آنگاه بین دو انگشت خود را جمع کرد، یعنی اگر گفتارت صادقانه شد، و دروغ نگفتی، و خلاف وعده نکردی، و در موعد معیّنی که وعده کردی مال مردم را بازگردانی، و حق مردم را نخوری از مردم هرچه بخواهی به تو می دهند، روی این حساب، به خاطر
ص: 1721
امانت و صداقتی که در تو وجود دارد شریک مردم در اموالشان می شوی . من این وصیت را از حضرت حفظ کردم، یعنی به آن عمل کردم، و آنقَدر مال یافتم که زکات سیصدهزار درهم را پرداختم . در روایت دیگری وارد شده: این دعای حضرت علی بن الحسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است و در پایانش این اضافه قرار دارد: آمینَ رَبَّ العالَمینَ .
بیست وهشتم: از ابن محبوب روایت شده: حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را تعلیم شخصی فرمود که بخواند:
اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِي لَاتُنالُ مِنْكَ إِلّا بِرِضاكَ، وَ الْخُرُوجَ مِنْ جَمِيعِ مَعاصِيكَ، وَ الدُّخُولَ فِي كُلِّ مَا يُرْضِيكَ، وَ النَّجاةَ مِنْ كُلِّ وَرْطَةٍ، وَ الْمَخْرَجَ مِنْ كُلِّ كَبِيرَةٍ أَتَىٰ بِها مِنِّي عَمْدٌ، أَوْ زَلَّ بِها مِنِّي خَطَأٌ، أَوْ خَطَرَ بِها عَلَيَّ خَطَراتُ الشَّيْطانِ، أَسْأَلُكَ خَوْفاً تُوقِفُنِي بِهِ عَلَىٰ حُدُودِ رِضاكَ، وَ تَشَعَّبَ بِهِ عَنِّي كُلُّ شَهْوَةٍ خَطَرَ بِها هَوايَ، وَ اسْتُزِلَّ بِها رَأْيِي لِيُجاوِزَ حَدَّ حَلالِكَ . أَسْأَلُكَ اَللّٰهُمَّ الْأَخْذَ بِأَحْسَنِ مَا تَعْلَمُ، (1)
ص: 1722
وَ تَرْكَ سَيِّءِ كُلِّ مَا تَعْلَمُ، أَوْ أُخْطِئَ مِنْ حَيْثُ لَا أَعْلَمُ أَوْ مِنْ حَيْثُ أَعْلَمُ ؛ أَسْئَلُكَ السَّعَةَ فِي الرِّزْقِ، وَ الزُّهْدَ فِي الْكَفافِ، وَ الْمَخْرَجَ بِالْبَيانِ مِنْ كُلِّ شُبْهَةٍ، وَ الصَّوَابَ فِي كُلِّ حُجَّةٍ، وَ الصِّدْقَ فِي جَمِيعِ الْمَواطِنِ، وَ إِنْصافَ النَّاسِ مِنْ نَفْسِي فِيما عَلَيَّ وَلِي، والتَّذَلُّلَ فِي إِعْطاءِ النَّصَفِ مِنْ جَمِيعِ مَواطِنِ السَّخَطِ وَ الرِّضا، وَ تَرْكَ قَلِيلِ الْبَغْيِ وَ كَثِيرِهِ، فِي الْقَوْلِ مِنِّي وَ الْفِعْلِ، وَ تَمامَ نِعَمِكَ فِي جَمِيعِ الْأَشْياءِ، وَ الشُّكْرَ لَكَ عَلَيْها، لِكَيْ تَرْضَىٰ وَ بَعْدَ الرِّضا، وَ أَسْأَ لُكَ الْخِيرَةَ فِي كُلِّ مَا يَكُونُ فِيهِ الْخِيرَةُ، بِمَيْسُورِ الْأُمُورِ كُلِّها لَابِمَعْسُورِها، يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ ؛ وَ افْتَحْ لی بابَ الاَمْرِ الَّذی فیهِ الْعافِیَةُ وَ الْفَرَجُ وَ افْتَحْ لی بابَهُ، وَ يَسِّرْ لِي مَخْرَجَهُ، وَ مَنْ قَدَّرْتَ لَهُ عَلَيَّ مَقْدُرَةً مِنْ خَلْقِكَ، فَخُذْ عَنِّي بِسَمْعِهِ وَ بَصَرِهِ، وَ لِسانِهِ وَ يَدِهِ، وَ خُذْهُ عَنْ يَمِينِهِ، وَ عَنْ يَسارِهِ، وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ مِنْ(1)
ص: 1723
قُدَّامِهِ، وَ امْنَعْهُ أَنْ يَصِلَ إِلَيَّ بِسُوءٍ، عَزَّ جارُكَ، وَ جَلَّ ثَناءُ وَجْهِكَ، وَ لَا إِلٰهَ غَيْرُكَ، أَنْتَ رَبِّي، وَ أَنَا عَبْدُكَ . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ رَجَائِي فِي كُلِّ كُرْبَةٍ، وَ أَنْتَ ثِقَتِي فِي كُلِّ شِدَّةٍ، وَ أَنْتَ لِي فِي كُلِّ أَمْرٍ نَزَلَ بِي ثِقَةٌ وَ عُدَّةٌ، فَكَمْ مِنْ كَرْبٍ يَضْعُفُ عَنْهُ الْفُؤادُ، وَ تَقِلُّ فِيهِ الْحِيلَةُ، وَ يَشْمَتُ بِهِ الْعَدُوُّ، وَ تَعْيىٰ فِيهِ الْأُمُورُ أَنْزَلْتُهُ بِكَ، وَ شَكَوْتُهُ إِلَيْكَ، راغِباً إِلَيْكَ فِيهِ عَمَّنْ سِوَاكَ، قَدْ فَرَّجْتَهُ وَ كَفَيْتَهُ، فَأَنْتَ وَلِيُّ كُلِّ نِعْمَةٍ، وَ صاحِبُ كُلِّ حاجَةٍ، وَ مُنْتَهَىٰ كُلِّ رَغْبَةٍ، فَلَكَ الْحَمْدُ كَثِيراً، وَ لَكَ الْمَنُّ فاضِلاً . (1)
بیست ونهم: به سند معتبر روایت شده: حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) این دعا را به ابو بصیر تعلیم داد که بخواند: اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ قَوْلَ التَّوَّابِينَ وَ عَمَلَهُمْ، وَ نُورَ الْأَنْبِياءِ وَ صِدْقَهُمْ، وَ نَجاةَ الْمُجاهِدِينَ وَ ثَوابَهُمْ، وَ شُكْرَ الْمُصْطَفَيْنَ (2)
ص: 1724
وَنَصِيحَتَهُمْ، وَ عَمَلَ الذَّاكِرِينَ وَ يَقِينَهُمْ، وَ إِيمانَ الْعُلَماءِ وَفِقْهَ هُمْ، وَ تَعَبُّدَ الْخاشِعِينَ وَ تَواضُعَهُمْ، وَ حُكْمَ الْفُقَهاءِ وَ سِيرَتَهُمْ، وَ خَشْيَةَ الْمُتَّقِينَ وَ رَغْبَتَهُمْ، وَ تَصْدِيقَ الْمُؤْمِنِينَ وَ تَوَكُّلَهُمْ، وَ رَجاءَ الْمُحْسِنِينَ وَ بِرَّهُمْ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ ثَوابَ الشَّاكِرِينَ، وَ مَنْزِلَةَ الْمُقَرَّبِينَ، وَ مُرافَقَةَ النَّبِيِّينَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَوْفَ الْعامِلِينَ لَكَ، وَ عَملَ الْخائِفِينَ مِنْكَ، وَ خُشُوعَ الْعابِدِينَ لَكَ، وَ يَقِينَ الْمُتَوَكِّلِينَ عَلَيْكَ، وَ تَوَكُّلَ الْمُؤْمِنِينَ بِكَ . اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ بِحاجَتِي عالِمٌ غَيْرُ مُعَلَّمٍ، وَ أَنْتَ لَها واسِعٌ غَيْرُ مُتَكَلِّفٍ، وَ أَنْتَ الَّذِي لَايُحْفِيكَ سائِلٌ، وَ لَا يَنْقُصُكَ نائِلٌ، وَ لَا يَبْلُغُ مِدْحَتَكَ قَوْلُ قائِلٍ، أَنْتَ كَما تَقُولُ، وَ فَوْقَ مَا نَقُولُ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْ لِي فَرَجَاً قَرِيباً، وَ أَجْراً عَظِيماً، وَ سَتْراً جَمِيلاً ؛ اَللّٰهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنِّي عَلَىٰ ظُلْمِي لِنَفْسِي وَ إِسْرافِي عَلَيْها، لَمْ أَتَّخِذْ لَكَ ضِدّاً وَ لَا نِدّاً، وَ لَا صاحِبَةً (1)
ص: 1725
وَ لَا وَلَداً، يَا مَنْ لَاتُغَلِّطُهُ الْمَسائِلُ، وَ يَا مَنْ لَايَشْغَلُهُ شَيْءٌ عَنْ شَيْءٍ، وَ لَا سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ، وَ لَا بَصَرٌ عَنْ بَصَرٍ، وَ لَا يُبْرِمُهُ إِلْحاحُ الْمُلِحِّينَ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُفَرِّجَ عَنِّي فِي ساعَتِي هٰذِهِ مِنْ حَيْثُ أَحْتَسِبُ، وَ مِنْ حَيْثُ لَاأَحْتَسِبُ، إِنَّكَ تُحْيِي الْعِظامَ وَ هِيَ رَمِيمٌ، إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، يَا مَنْ قَلَّ شُكْرِي لَهُ فَلَمْ يَحْرِمْنِي، وَ عَظُمَتْ خَطِيئَتِي فَلَمْ يَفْضَحْنِي، وَ رَآنِي عَلَى الْمَعاصِي فَلَمْ يَجْبَهْنِي، وَ خَلَقَنِي لِلَّذِي خَلَقَنِي لَهُ فَصَنَعْتُ غَيْرَ الَّذِي خَلَقَنِي لَهُ، فَنِعْمَ الْمَوْلَىٰ أَنْتَ يَا سَيِّدِي، وَ بِئْسَ الْعَبْدُ أَنَا وَ جَدْتَنِي، وَ نِعْمَ الطَّالِبُ أَنْتَ رَبِّي، وَ بِئْسَ الْمَطْلُوبُ أَلْفَيْتَنِي، عَبْدُكَ، ابْنُ عَبْدِكَ، ابْنُ أَمَتِكَ، بَيْنَ يَدَيْكَ، مَا شِئْتَ صَنَعْتَ بِي ؛ اللّهمَّ هَدَأَتِ الْأَصْواتُ، وَ سَكَنَتِ الْحَرَكاتُ، وَ خَلا كُلُّ حَبِيبٍ بِحَبِيبِهِ، وَ خَلَوْتُ بِكَ، أَنْتَ الْمَحْبُوبُ إِلَيَّ، فَاجْعَلْ خَلْوَتِي مِنْكَ اللَّيْلَةَ، الْعِتْقَ مِنَ النَّارِ، (1)
ص: 1726
يَا مَنْ لَيْسَتْ لِعالِمٍ فَوْقَهُ صِفَةٌ، يَا مَنْ لَيْسَ لِمخْلُوقٍ دُونَهُ مَنْعَةٌ، يَا أَوَّلُ قَبْلَ كُلِّ شَيْءٍ، وَ يَا آخِراً بَعْدَ كُلِّ شَيْءٍ، يَا مَنْ لَيْسَ لَهُ عُنْصُرٌ، وَ يَا مَنْ لَيْسَ لِآخِرِهِ فَناءٌ، وَ يَا أَكْمَلَ مَنْعُوتٍ، وَ يَا أَسْمَحَ الْمُعْطِينَ، وَ يَا مَنْ يَفْقَهُ بِكُلِّ لُغَةٍ يُدْعَىٰ بِها، وَ يَا مَنْ عَفْوُهُ قَدِيمٌ، وَ بَطْشُهُ شَدِيدٌ، وَ مُلْكُهُ مُسْتَقِيمٌ، أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي شافَهْتَ بِهِ مُوسَىٰ، يَا اللّٰهُ يَا رَحْمٰنُ يَا رَحِيمُ، يَا لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ الصَّمَدُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُدْخِلَنِي الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ . (1)
سی ام: از یونس روایت شده: به حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) عرضه داشتم: به من دعای کوچکی بیاموز . فرمود: بخوان: یَا مَنْ دَلَّنِی عَلَی نَفْسِهِ وَ ذَلَّلَ قَلْبِی بِتَصْدِیقِهِ أَسْأَلُکَ اَلْأَمْنَ وَ اَلْإِیمَانَ .
این حرزها و دعاها از کتاب «مهج الدعوات» و «مجتنی» که
ص: 1727
هر دو از نوشته های رضی الدین سیّد ابن طاووس هستند انتخاب شده اند . اول: از حضرت موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: حضرت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به امیر مؤمنان فرمود: هرگاه برای تو امر دشواری پیش آمد بگو: اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُنْجِيَنِي مِنْ هٰذَا الْغَمِّ .
دوم: حرز حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ):
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، يَا حَيُّ يَا قَيُّوْمُ، بِرَحْمَتِكَ أَسْتَغِيثُ، فَأَغِثْنِي وَ لَا تَكِلْنِي إِلىٰ نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً، وَ أَصْلِحْ لِي شَأْنِي كُلَّهُ . (1)
سوم: حرز حضرت زین العابدین (عَلَيهِ السَّلَامُ):
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ، سَدَدْتُ أَفْواهَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّياطِينِ وَ السَّحَرَةِ، وَ الْأَبالِسَةِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ السَّلاطِينِ وَ مَنْ يَلُوذُ بِهِمْ، بِاللّٰهِ الْعَزِيزِ الْأَعَزِّ، وَ بِاللّٰهِ الْكَبِيرِ (2)
ص: 1728
الْأَكْبَرِ، بِسْمِ اللّٰهِ الظَّاهِرِ الْباطِنِ، الْمَكْنُونِ الْمَخْزُونِ، الَّذِي أَقامَ بِهِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ، ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ . بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، «وَ وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ بِمٰا ظَلَمُوا فَهُمْ لاٰ يَنْطِقُونَ»، «قٰالَ اخْسَؤُا فِيهٰا وَ لاٰ تُكَلِّمُونِ» ؛ (1) «وَ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَيِّ الْقَيُّومِ وَ قَدْ خٰابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْماً»، «وَ خَشَعَتِ الْأَصْوٰاتُ لِلرَّحْمٰنِ فَلاٰ تَسْمَعُ إِلاّٰ هَمْساً»، «وَ جَعَلْنٰا عَلىٰ قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَنْ يَفْقَهُوهُ، وَ فِي آذٰانِهِمْ وَقْراً، وَ إِذٰا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلىٰ أَدْبٰارِهِمْ نُفُوراً»، «وَ إِذٰا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنٰا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذِينَ لاٰ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجٰاباً مَسْتُوراً»، «وَ جَعَلْنٰا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنٰاهُمْ فَهُمْ لاٰ يُبْصِرُونَ»، «اَلْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلىٰ أَفْوٰاهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنٰا أَيْدِيهِمْ فَهُمْ لاٰ يَنْطِقُونَ»، «لَوْ أَنْفَقْتَ مٰا فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً مٰا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ، (2)
ص: 1729
وَ لٰكِنَّ اللّٰهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ . (1)
چهارم: حرز حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ):
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، يَا خالِقَ الْخَلْقِ، وَ يَا باسِطَ الرِّزْقِ، وَ يَا فالِقَ الْحَبِّ، وَ يَا بارِئَ النَّسَمِ، وَ مُحْيِيَ الْمَوْتَىٰ، وَ مُمِيتَ الْأَحْياءِ، وَ دائِمَ الثَّباتِ، وَ مُخْرِجَ النَّباتِ، افْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَ لَا تَفْعَلْ بِي مَا أَنَا أَهْلُهُ، وَ أَنْتَ أَهْلُ التَّقْوَىٰ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ . (2)
پنجم: حرز موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ): از علی بن یقطین روایت شده: به موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) از آنچه موسی بن مهدی در کار او قصد کرده بود خبر دادند، در حالی که جماعتی از اقوام آن جناب در خدمتش بودند . حضرت به اقوامش فرمود: دراین باره رأی شما چیست؟ گفتن: از او دور شوی و شخص خود را مخفی کنی، که از شرّ او ایمن نتوان شد . حضرت تبّسم فرمود . و به شعر کعب بن مالک تمثلّ جست:
ص: 1730
زَعَمْتَ سَخینَةُ اَنْ سَتَغْلِبَ رَبَّها *** فَلَیَغْلِبَنَّ مَغالِبَ الغُلاّبِ (1)
پس دست خود را به جانب آسمان بلند کرد و گفت:إِلٰهِي كَمْ مِنْ عَدُوٍّ شَحَذَ لِي ظُبَةَ مُدْيَتِهِ، وَ أَرْهَفَ لِي شَبا حَدِّهِ، وَ دافَ لِي قَواتِلَ سُمُومِهِ، وَ لَمْ تَنَمْ عَنِّي عَيْنُ حِراسَتِهِ، فَلَمَّا رَأَيْتَ ضَعْفِي عَنِ احْتِمالِ الْفَوادِحِ، وَ عَجْزِي عَنْ مُلِمَّاتِ الْجَوائِحِ، صَرَفْتَ ذٰلِكَ عَنِّي بِحَوْلِكَ وَ قُوَّتِكَ، لَابِحَوْلٍ مِنِّي وَ لَا قُوَّةٍ، فَأَلْقَيْتَهُ فِي الْحَفِيرِ الَّذِي احْتَفَرَهُ لِي خائِباً مِمَّا أَمَّلَهُ فِي الدُّنْيا، مُتَباعِداً مِمَّا رَجاهُ فِي الْآخِرَةِ، فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَىٰ ذٰلِكَ قَدْرَ اسْتِحْقاقِكَ سَيِّدِي . اَللّٰهُمَّ فَخُذْهُ بِعِزَّتِكَ، وَ افْلُلْ حَدَّهُ عَنِّي بِقُدْرَتِكَ، وَ اجْعَلْ لَهُ شُغْلاً فِيما يَلِيهِ، وَ عَجْزاً عَمَّا يُناوِيهِ . اَللّٰهُمَّ وَ أَعْدِنِي عَلَيْهِ عَدْوَىً حاضِرَةً، تَكُونُ مِنْ غَيْظِي شِفاءً، وَ مِنْ حَنَقِي عَلَيْهِ وَقاءً، وَ صِلِ اَللّٰهُمَّ دُعائِي بِالْإِجابَةِ، وَ انْظِمْ شِكايَتِي بِالتَّغْيِيرِ، وَ عَرِّفْهُ عَمَّا قَلِيلٍ مَا أَوْعَدْتَ (2)
ص: 1731
الظَّالِمِينَ، وَ عَرِّفْنِي مَا وَعَدْتَ فِي إِجابَةِ الْمُضْطَرِّينَ، إِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ، وَ الْمَنِّ الْكَرِيمِ . (1)
راوی گفت: قوم پراکنده شدند، و جمع نشدند مگر برای قرائت خبر مردن موسی بن مهدی .
ششم: رقعة الجیب حرز حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) است: از یاسر خادم مأمون روایت شده: که زمانی، حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد قصر حمید بن قحطبه شد، لباس را از تن بیرون آورد، و به حمید داد، حمید آن را برای شستن به کنیز خود داد، اندکی نگذشت که کنیز آمد و رقعه ای با او بود، رقعه را به حمید داد و گفت: در گریبان لباس ابو الحسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) یافتم، حمید به حضرت گفت: فدای شما گردم این جاریه دست نوشته ای در گریبان پیراهن شما یافته، چیست؟ فرمود: تعویذی [دعای پناه جویی] است که آن را از خود دور نمی کنم، حمید گفت: ممکن است ما را به آن مشرّف کنی، فرمود: این تعویذی است که هرکه در گریبان خود نگاه دارد بلا از او دفع می شود، و برای او نگاهداری از شیطان رجیم است . آنگاه تعویذ را بر حمید خواند:
ص: 1732
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ . بِسْمِ اللّٰهِ، إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمٰنِ مِنْكَ، إِنْ كُنْتَ تَقِيّاً، أَوْ غَيْرَ تَقِيٍّ، أَخَذْتُ بِاللّٰهِ السَّمِيعِ الْبَصِيرِ عَلَىٰ سَمْعِكَ وَ بَصَرِكَ، لَاسُلْطانَ لَكَ عَلَيَّ وَ لَا عَلَىٰ سَمْعِي، وَ لَا عَلَىٰ بَصَرِي، وَ لَا عَلَىٰ شَعْرِي، وَ لَا عَلَىٰ بَشَرِي، وَ لَا عَلَىٰ لَحْمِي، وَ لَا عَلَىٰ دَمِي، وَ لَا عَلَىٰ مُخِّي، وَ لَا عَلَىٰ عَصَبِي، وَ لَا عَلَىٰ عِظامِي، وَ لَا عَلَىٰ مالِي، وَ لَا عَلَىٰ مَا رَزَقَنِي رَبِّي، سَتَرْتُ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بِسِتْرِ النُّبُوَّةِ الَّذِي اسْتَتَرَ أَنْبِياءُ اللّٰهِ بِهِ مِنْ سَطَواتِ الْجَبابِرَةِ وَ الْفَراعِنَةِ، جَبْرَئِيلُ عَنْ يَمِينِي، وَ مِيكائِيلُ عَنْ يَسارِي، وَ إِسْرافِيلُ عَنْ وَرائِي، وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَمامِي، وَ اللّٰهُ مُطَّلِعٌ عَلَيَّ، يَمْنَعُكَ مِنِّي وَ يَمْنَعُ الشَّيْطانَ مِنِّي . اَللّٰهُمَّ لَا يَغْلِبُ جَهْلُهُ أَناتَكَ أَنْ يَسْتَفِزَّنِي وَ يَسْتَخِفَّنِي . اَللّٰهُمَّ إِلَيْكَ الْتَجَأْتُ، اَللّٰهُمَّ إِلَيْكَ الْتَجَأْتُ، اَللّٰهُمَّ إِلَيْكَ الْتَجَأْتُ . (1)
ص: 1733
برای این حرز حکایت عجیبی است که آن را ابو الصّلت هروی روایت کرده: مولایم علی بن موسی الرّضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روزی در منزلش نشسته بود، فرستاده مأمون بر او وارد شد، و گفت امیر تو را می طلبد، امام برخاست، و به من گفت: مأمون در این وقت مرا نمی طلبد مگر برای کاری سخت، و به خدا نمی تواند به من آسیبی برساند، به خاطر این کلمات، که از جدّم رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به من رسیده . ابو الصّلت گفت: همراه امام نزد مأمون رفتم، چون نظر حضرت به مأمون افتاد، این حرز را تا آخر خواند، وقتی که حضرت برابر مأمون قرار گرفت، مأمون به جانب آن بزرگوار نگریست و گفت: ای ابو الحسن دستور داده ام صدهزار درهم به حضرتت بدهند، و هر حاجتی داری بنویس، چون امام برگشت، مأمون نظر در قفای امام کرد و گفت: اراده کردم من، و اراده کرده است خدا، و آنچه خدا اراده کرده بهتر بوده .
هفتم: حرز حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ): يَا نُورُ يَا بُرْهانُ، يَا مُبِينُ يَا مُنِيرُ، يَا رَبِّ اكْفِنِي الشُّرُورَ وَ آفاتِ الدُّهُورِ، (1)
ص: 1734
وَأَسْأَلُكَ النَّجاةَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ . (1)
هشتم: حرز حضرت هادی (عَلَيهِ السَّلَامُ):
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، يَا عَزِيزَ الْعِزِّ فِي عِزِّهِ، مَا أَعَزَّ عَزِيزَ الْعِزِّ فِي عِزِّهِ، يَا عَزِيزُ أَعِزَّنِي بِعِزِّكَ، وَ أَيِّدْنِي بِنَصْرِكَ، وَ ادْفَعْ عَنِّي هَمَزاتِ الشَّياطِينِ، وَ ادْفَعْ عَنِّي بِدَفْعِكَ، وَ امْنَعْ عَنِّي بِصُنْعِكَ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ خِيارِ خَلْقِكَ، يَا واحِدُ يَا أَحَدُ يَا فَرْدُ يَا صَمَدُ . (2)
نهم: حرز حضرت عسگری (عَلَيهِ السَّلَامُ):
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، يَا عُدَّتِي عِنْدَ شِدَّتِي، وَ يَا غَوْثِي عِنْدَ كُرْبَتِي، وَ يَا مُؤْنِسِي عِنْدَ وَحْدَتِي، احْرُسْنِي بِعَيْنِكَ الَّتِي لَاتَنامُ، وَ اكْنُفْنِي بِرُكْنِكَ الَّذِي لَايُرامُ . (3)
دهم: حرز مولانا القائم (عَلَيهِ السَّلَامُ):
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، يَا مالِكَ الرِّقابِ، وَ يَا هازِمَ الْأَحْزابِ، يَا مُفَتِّحَ الْأَبْوابِ، يَا مُسَبِّبَ الْأَسْبابِ، سَبِّبْ لَنا سَبَباً لَا نَسْتَطِيعُ لَهُ طَلَباً، بِحَقِّ (4)
ص: 1735
لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰهِ، صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ آلِهِ أَجْمَعِينَ . (1)
یازدهم: قنوت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ):
اللّهمَّ مَنْ أَوىٰ إِلَىٰ مَأْوَىً فَأَنْتَ مَأْوايَ، وَ مَنْ لَجَأَ إِلىٰ مَلْجَاً فَأَنْتَ مَلْجإِي . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اسْمَعْ نِدائِي، وَ أَجِبْ دُعائِي، وَ اجْعَلْ مَآبِي عِنْدَكَ وَ مَثْوايَ، وَ احْرُسْنِي فِي بَلْوايَ مِنِ افْتِتانِ الامْتِحانِ وَ لَمَّةِ الشَّيْطانِ، بِعَظَمَتِكَ الَّتِي لَايَشُوبُها وَلَعُ نَفْسٍ بِتَفْتِينٍ، وَ لَا وارِدُ طَيْفٍ بِتَظْنِينٍ، وَ لَا يَلُمُّ بِها فَرَحٌ، حَتَّىٰ تَقْلِبَنِي إِلَيْكَ بِإِرادَتِكَ، غَيْرَظَنِينٍ، وَ لَا مَظْنُونٍ، وَ لَا مُرابٍ وَ لَا مُرْتابٍ، إِنَّكَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ . (2)
سیّد ابن طاووس قنوتهای ائمه را در کتاب «مهج الدعوات» گرد آورده، چون طولانی بودند، من به همین یک قنوت اکتفا کردم .
دوازدهم: دعای حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) است: که امان از
ص: 1736
جنّ و انس می باشد:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، عَلَيْهِ تَوَكَّلتُ، وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، مَا شاءَ اللّٰهُ كانَ، وَ مَا لَمْ يَشَأْ لَمْ يَكُنْ، أَشْهَدُ أَنَّ اللّٰهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، وَ أَنَّ اللّٰهَ قَدْ أَحاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْماً . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ نَفْسِي، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ دابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِيَتِها، إِنَّ رَبِّي عَلَىٰ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ . (1)
سیزدهم: دعای به تجربه آمده: از انس روایت شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه این دعا را در هر صبح و شام بخواند، حق تعالی چهار فرشته بر او بگمارد، که او را از پیش رو و پشت سر و جانب راست و طرف چپ حفظ کنند، و در امان خدای عزّ و جلّ باشد، و اگر آفریدگان از جنّ و انس بکوشند که بر او زیان برسانند توفیق نیابند، و آن دعا این است:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، بِسْمِ اللّٰهِ خَيْرِ الْأَسْماءِ، بِسْمِ اللّٰهِ رَبِّ الْأَرْضِ وَ السَّماءِ، بِسمِ اللّٰهِ الَّذِي لَايَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ سَمٌّ وَ لَا داءٌ، بِسْمِ (2)
ص: 1737
اللّٰهِ أَصْبَحْتُ، وَ عَلَى اللّٰهِ تَوَكَّلْتُ، بِسْمِ اللّٰهِ عَلَىٰ قَلْبِي وَ نَفْسِي، بِسْمِ اللّٰهِ عَلَىٰ دِينِي وَ عَقْلِي، بِسْمِ اللّٰهِ عَلَىٰ أَهْلِي وَ مالِي، بِسْمِ اللّٰهِ عَلَىٰ مَا أَعْطانِي رَبِّي، بِسْمِ اللّٰهِ الَّذِي لَا يَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَيْءٌ فِي الْأَرْضِ، وَ لَا فِي السَّماءِ، وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ، اللّٰهُ اللّٰهُ رَبِّي لَاأُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً، اللّٰهُ أَكْبَرُ اللّٰهُ أَكْبَرُ، وَ أَعَزُّ وَ أَجَلُّ مِمَّا أَخافُ وَ أَحْذَرُ، عَزَّ جارُكَ وَ جَلَّ ثَناؤُكَ، وَ لَا إِلٰهَ غَيْرُكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ نَفْسِي، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ سُلْطانٍ شَدِيدٍ، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ شَيْطانٍ مَرِيدٍ، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ، وَ مِنْ شَرِّ قَضاءِ السُّوءِ، وَ مِنْ كُلِّ دابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِيَتِها، إِنَّكَ عَلَىٰ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ، وَ أَنْتَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ، «إِنَّ وَلِيِّيَ اللّٰهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتٰابَ وَ هُوَ يَتَوَلَّى الصّٰالِحِينَ»، «فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِيَ اللّٰهُ، لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ، وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ» . (1)
چهاردهم: دعای
ص: 1738
حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) :
اللّهمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَفْتَقِرَ فِي غِنَاكَ، أَوْ أَضِلَّ فِي هُدَاكَ، أَوْ أَذِلَّ فِي عِزِّكَ، أَوْ أُضامَ فِي سُلْطانِكَ، أَوْ أُضْطَهَدَ وَ الْأَمْرُ إِلَيْكَ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَقُولَ زُوراً، أَوْ أَغْشَىٰ فُجُوراً، أَوْ أَكُونَ بِكَ مَغْرُوراً . (1)
پانزدهم: دعایی است از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ): از ابو حمزه ثمالی روایت شده: از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) اجازه خواستم خدمتش مشرّف شوم، حضرت از خانه بیرون آمد، درحالی که لبهای مبارکش حرکت می کرد، فرمود: تکلّم مرا دانستی؟ گفتم: آری فدایت شوم . فرمود: تکلّم کردم به کلامی که احدی هرگز به آن تکلم نکرده، مگر آن که حق تعالی آنچه از امر دنیا و آخرت مهم اوست کفایت فرموده، گفتم: فدایت شوم، پس مرا به آن خبر ده، فرمود: آری هرکه این کلمات را در حال بیرون رفتن از خانه بخواند، مهمّات او آسان گردد:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، حَسْبِيَ اللّٰهُ، تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّٰهِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ أُمُورِي كُلِّها، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ خِزْيِ الدُّنْيا
ص: 1739
وَ عَذَابِ اَلْآخِرَةِ .
شانزده هم: ادعیة الوسائل الی المسائل [دعاهای سبب خواهی برای نیل به درخواستها] از محمّد بن حارث نوفلی خادم حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: وقتی مأمون دخترش را به همسری حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) درآورد، حضرت برای او نوشت: برای هر زنی از جانب شوهرش صداقی است، و حق تعالی دارایی ما را در آخرت ذخیره کرده، همچنان که دارایی شما را در دنیا به شما داده و من به کابین دختر تو دادم «وسائل الی المسائل» را و آن مناجاتی است که پدرم به من عنایت کرده، به او نیز از پدرش موسی بن جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) رسیده، و به و او پدرش جعفر و به او از پدرش محمّد، و به او از پدرش علی بن الحسین، و به او از پدرش حسین، و به او از پدرش امیر مؤمنان علی بن ابیطالب و به او از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) رسیده، که جبرئیل به آن حضرت سپرد و گفت: ای محمّد ربّ العزّه به تو سلام می رساند و می فرماید: این کلیدهای گنجهای دنیا و آخرت است، آن را به سوی خواسته های خود وسیله ساز، تا به مراد خود برسی و خواسته تو انجام گیرد، و آن را به حاجتهای دنیا اختصاص مده، که بهره آخرتت را کم می کند، و آن ده وسیله است
ص: 1740
که به واسطه آن، درهای خواسته ها گشوده می شود، و به سبب آن ها حاجات درخواست می گردد، و به انجام می رسد، و این است نسخه آن:
اللّهمَّ إِنَّ خِيَرَتَكَ فِيمَا اسْتَخَرْتُكَ فِيه، ِ تُنِيلُ الرَّغائِبَ، وَ تُجْزِلُ الْمَواهِبَ، وَ تُغْنِمُ الْمَطالِبَ، وَ تُطَيِّبُ الْمَكاسِبَ، وَ تَهْدِي إِلَىٰ أَجْمَلِ الْمَذَاهِبِ، وَ تَسُوقُ إِلَىٰ أَحْمَدِ الْعَوَاقِبِ، وَ تَقِي مَخُوفَ النَّوَائِبِ . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ فِيما عَزَمَ رَأْيِي عَلَيْهِ، وَ قادَنِي عَقْلِي إِلَيْهِ، وَ سَهِّلِ اَللّٰهُمَّ فِيهِ مَا تَوَعَّرَ، وَ يَسِّرْ مِنْهُ مَا تَعَسَّرَ، وَ اكْفِنِي فِيهِ الْمُهِمَّ، وَ ادْفَعْ بِهِ عَنِّي كُلَّ مُلِمٍّ، وَ اجْعَلْ يَا رَبِّ عَوَاقِبَهُ غُنْماً، وَ مَخُوفَهُ سِلْماً، وَ بُعْدَهُ قُرْباً، وَ جَدْبَهُ خِصْباً . وَ أَرْسِلِ اَللّٰهُمَّ إِجابَتِي، وَ أَنْجِحْ طَلِبَتِي، وَ اقْضِ حاجَتِي، وَ اقْطَعْ عَنِّي عَوَائِقَها، وَ امْنَعْ عَنِّي بَوَائِقَها . وَ أَعْطِنِي اَللّٰهُمَّ لِواءَ الظَّفَرِ وَ الْخِيَرَةَ فِيمَا اسْتَخَرْتُكَ، وَ وُفُورَ (1)
ص: 1741
الْمَغْنَمِ (الغُنمِ) فِيما دَعَوْتُكَ، وَ عَوائِدَ الْإِفْضالِ فِيما رَجَوْتُكَ، وَ اقْرِنْهُ اَللّٰهُمَّ بِالنَّجاحِ، وَ خُصَّهُ بِالصَّلاحِ، وَ أَرِنِي أَسْبابَ الْخِيَرَةِ فِيهِ واضِحَةً، وَ أَعْلامَ غُنْمِها لائِحَةً، وَ اشْدُدْ خِناقَ تَعْسِيرِها، وَ انْعَشْ صَرِيعَ تَيْسِيرِها، وَ بَيِّنِ اَللّٰهُمَّ مُلْتَبَسَها، وَ أَطْلِقْ مُحْتَبَسَها، وَ مَكِّنْ أُسَّهَا، حَتَّىٰ تَكُونَ خِيَرَةً مُقْبِلَةً بِالْغُنْمِ، مُزِيلَةً لِلْغُرْمِ، عاجِلَةً لِلنَّفْعِ، باقِيَةَ الصُّنْعِ، إِنَّكَ مَلِيءٌ بِالْمَزِيدِ، مُبْتَدِئٌ بِالْجُودِ . (1)
اَللّٰهُمَّ إِنَّ الرَّجاءَ لِسَعَةِ رَحْمَتِكَ، أَنْطَقَنِي بِاسْتِقالَتِكَ، وَ الْأَمَلَ لِأَناتِكَ وَ رِفْقِكَ شَجَّعَنِي عَلَىٰ طَلَبِ أَمانِكَ وَ عَفْوِكَ، وَلِي يَا رَبِّ ذُنُوبٌ قَدْ واجَهَتْها أَوْجُهُ الانْتِقامِ، وَ خَطَايَا قَدْ لاحَظَتْها أَعْيُنُ الاصْطِلامِ، وَ اسْتَوْجَبْتُ بِها عَلَىٰ عَدْلِكَ أَلِيمَ الْعَذابِ، وَ اسْتَحْقَقْتُ بِاجْتِراحِها مُبِيرَ الْعِقابِ، وَ خِفْتُ (2)
ص: 1742
تَعْوِيقَها لِإِجابَتِي، وَ رَدَّها إِيَّايَ عَنْ قَضاءِ حاجَتِي بِإِبْطالِها (وَ اِبْطالِها) لِطَلِبَتِي، وَ قَطْعَها لِأَسْبابِ رَغْبَتِي، مِنْ أَجْلِ مَا قَدْ أَنْقَضَ ظَهْرِي مِنْ ثِقْلِها، وَ بَهَظَنِي مِنَ الاسْتِقْلالِ بِحَمْلِها، ثُمَّ تَرَاجَعْتُ رَبِّ إِلىٰ حِلْمِكَ عَنِ الْخاطِئِينَ، وَ عَفْوِكَ عَنِ الْمُذْنِبِينَ، وَ رَحْمَتِكَ لِلْعاصِينَ، فَأَقْبَلْتُ بِثِقَتِي مُتَوَكِّلاً عَلَيْكَ، طَارِحاً نَفْسِي بَيْنَ يَدَيكَ، شاكِياً بَثِّي إِلَيْكَ، سائِلاً رَبِّ مَا لَا أَسْتَوْجِبُهُ مِنْ تَفْرِيجِ الْهَمِّ، وَ لَا أَسْتَحِقُّهُ مِنْ تَنْفِيسِ الْغَمِّ، مُسْتَقِيلاً لَكَ (ربِّ) إِيَّايَ، واثِقاً مَوْلايَ بِكَ . (1) اللّهمَّ فَامْنُنْ عَلَيَّ بِالْفَرَجِ، وَ تَطَوَّلْ عَلَيَّ بِسُهُولَةِ الْمَخْرَجِ، وَ ادْلُلْنِي بِرَأْفَتِكَ عَلَىٰ سَمْتِ الْمَنْهَجِ، وَ أَزْلِقْنِي بِقُدْرَتِكَ عَنِ الطَّرِيقِ الْأَعْوَجِ، وَ خَلِّصْنِي مِنْ سِجْنِ الْكَرْبِ بِإِقالَتِكَ، وَ أَطْلِقْ أَسْرِي بِرَحْمَتِكَ، وَ طُلْ [وَ تطَوَّل] عَلَيَّ بِرِضْوانِكَ، وَ جُدْ عَلَىَّ بِإِحْسانِكَ، وَ أَقِلْنِي [رَبِّ] عَثْرَتِي، وَ فَرِّجْ كُرْبَتِي، وَ ارْحَمْ (2)
ص: 1743
عَبْرَتِي، وَ لَا تَحْجُبْ دَعْوَتِي، وَ اشْدُدْ بِالْإِقَالَةِ أَزْرِي، وَ قَوِّ بِها ظَهْرِي، وَ أَصْلِحْ بِها أَمْرِي، وَ أَطِلْ بِها عُمْرِي، وَ ارْحَمْنِي يَوْمَ حَشْرِي وَ وَقْتَ نَشْرِي، إِنَّكَ جَوادٌ كَرِيمٌ، غَفُورٌ رَحِيمٌ، [وَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ] . (1)
اللّهمَّ إِنِّي أُرِيدُ سَفَراً فَخِرْ لِي فِيهِ وَ أَوْضِحْ لِي فِيهِ سَبِيلَ الرَّأْيِ وَ فَهِّمْنِيهِ، وَ افْتَحْ لِي عَزْمِي بِالاسْتِقامَةِ، وَ اشْمُلْنِي فِي سَفَرِي بِالسَّلامَةِ، وَ أَفِدْنِي جَزِيلَ الْحَظِّ وَ الْكَرامَةِ، وَ اكْلَأْنِي بِحُسْنِ الْحِفْظِ وَ الْحِراسَةِ، وَ جَنِّبْنِي اَللّٰهُمَّ وَ عْثَاءَ الْأَسْفارِ، وَ سَهِّلْ لِي حُزُونَةَ الْأَوْعَارِ، وَ اطْوِلِي بِساطَ الْمَراحِلِ، وَ قَرِّبْ مِنِّي بُعْدَ نَأْيِ الْمَناهِلِ، وَ باعِدْ فِي الْمَسِيرِ بَيْنَ خُطَى الرَّوَاحِلِ، حَتَّىٰ تُقَرِّبَ نِياطَ الْبَعِيدِ، وَ تُسَهِّلَ وُعُورَ الشَّدِيدِ ؛ وَ لَقِّنِی اللّهمَّ فی (2)
ص: 1744
سَفَری نُجْحَ طائِرِ الْواقِیَةِ وَ هَبْنی (هَنِّئنی) فیهِ غُنْمَ الْعافِیَةِ، وَ خَفِيرَ الاسْتِقْلالِ، وَ دَلِيلَ مُجاوَزَةِ الْأَهْوَالِ، وَ باعِثَ وُفُورِ الْكِفايَةِ، وَ سانِحَ خَفِيرِ الْوِلايَةِ، وَ اجْعَلْهُ اَللّٰهُمَّ سَبَبَ عَظِيمِ السِّلْمِ، حاصِلَ الْغُنْمِ، وَ اجْعَلِ اللَّيْلَ عَلَيَّ سِتْراً مِنَ الْآفاتِ، وَ النَّهارَ مانِعاً مِنَ الْهَلَكاتِ، وَ اقْطَعْ عَنِّي قِطَعَ لُصُوصِهِ بِقُدْرَتِكَ، وَ احْرُسْنِي مِنْ وُحُوشِهِ بِقُوَّتِكَ، حَتَّىٰ تَكُونَ السَّلامَةُ فِيهِ مُصاحِبَتِي، وَ الْعافِيَةُ فِيهِ مُقارِنَتِي، وَ الْيُمْنُ سائِقِي، وَ الْيُسْرُ مُعانِقِي، وَ الْعُسْرُ مُفارِقِي، وَ الْفَوْزُ مُوافِقِي، وَ الْأَمْنُ مُرافِقِي، إِنَّكَ ذُو الطَّوْلِ وَ الْمَنِّ وَ الْقُوَّةِ وَ الْحَوْلِ، وَ أَنْتَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، وَ بِعِبادِكَ بَصِيرٌ خَبِيرٌ . (1)
اللّهمَّ أَرْسِلْ عَلَيَّ سِجالَ رِزْقِكَ مِدْراراً، وَ أَمْطِرْ عَلَيَّ سَحائِبَ إِفْضالِكَ غِزَاراً، وَ أَدِمْ غَيْثَ نَيْلِكَ إِلَيَّ سِجالاً، وَ أَسْبِلْ مَزِيدَ (2)
ص: 1745
نِعَمِكَ عَلَىٰ خَلَّتِي إِسْبالاً، وَ أَفْقِرْنِي بِجُودِكَ إِلَيْكَ، وَ أَغْنِنِي عَمَّنْ يَطْلُبُ مَا لَدَيْكَ، وَ داوِ داءَ فَقْرِي بِدَواءِ فَضْلِكَ، وَ انْعَشْ صَرْعَةَ عَيْلَتِي بِطَوْلِكَ، وَ تَصَدَّقْ عَلَىٰ إِقْلالِي بِكَثْرَةِ عَطائِكَ، وَ عَلَى اخْتِلالِي بِكَرِيمِ حِبائِكَ، وَ سَهِّلْ رَبِّ سَبِيلَ الرِّزْقِ إِلَيَّ، وَ ثَبِّتْ قَواعِدَهُ لَدَيَّ، وَ بَجِّسْ لِي عُيُونَ سَعَتِهِ بِرَحْمَتِكَ، وَ فَجِّرْ أَنْهارَ رَغَدِ الْعَيْشِ قِبَلِي بِرَأْفَتِكَ، وَ أَجْدِبْ أَرْضَ فَقْرِي، وَ أَخْصِبْ جَدْبَ ضُرِّي، وَ اصْرِفْ عَنِّي فِي الرِّزْقِ الْعَوائِقَ، وَ اقْطَعْ عَنِّي مِنَ الضِّيْقِ الْعَلائِقَ . وَ ارْمِنِي مِنْ سَعَةِ الرِّزْقِ اَللّٰهُمَّ بِأَخْصَبِ سِهامِهِ، وَ احْبُنِي مِنْ رَغَدِ الْعَيْشِ بِأَكْثَرِ دَوامِهِ، وَ اكْسُنِي اَللّٰهُمَّ سَرابِيلَ السَّعَةِ وَ جَلابِيبَ الدَّعَةِ، فَإِنِّي يَا رَبِّ مُنْتَظِرٌ لِإِنْعامِكَ بِحَذْفِ المَضِيقِ، وَ لِتَطَوُّلِكَ بِقَطْعِ التَّعْوِيقِ، وَ لِتَفَضُّلِكَ بِإِزَالَةِ التَّقْتِيرِ، وَ لِوُصُولِ حَبْلِي بِكَرَمِكَ بِالتَّيْسِيرِ ؛ وَ اَمْطِرِ اللّهمَّ عَلَیَّ سَمآءَ (1)
ص: 1746
رِزْقِکَ بِسِجالِ الدِّیَمِ، وَ اَغْنِنی عَنْ خَلْقِکَ بِعَوائِدِ النِّعَمِ، وَ ارْمِ مَقاتِلَ الْاِقْتارِ مِنِّی، وَ احْمِلْ کَشْفَ الضُّرِّ عَنِّی، عَلی مَطایَا الْاِعْجالِ، وَ اضْرِبْ عَنّی، الضّیقَ بِسَیْفِ الْاِسْتیصالِ، وَ اَتْحِفْنی رَبِّ مِنْکَ بِسَعَةِ الْاِفْضالِ، وَ امْدُدْنی بِنُمُوِّ الْاَمْوالِ، وَ احْرُسْنی مِنْ ضیقِ الْاِقْلالِ، وَ اقْبِضْ عَنِّی سُوءَ الْجَدْبِ، وَ ابْسُطْ لی بِساطَ الخِصْبِ، وَ اسْقِنی مِنْ ماءِ رِزْقِکَ غَدَقاً، وَ انْهَجْ لی مِنْ عَمیمِ بَذْلِکَ طُرُقاً وَ فاجِئْنی بِالثَّرْوَةِ وَ الْمالِ وَ انْعَشْنی بِهِ مِنْ صَرْعَةِ الاْقْلالِ وَ صَبِّحْنی بِالاْسْتِظْهارِ، وَ مَسِّنی بِالتَّمَکُّنِ مِنَ الْیَسارِ، اِنَّکَ ذُو الطَّوْلِ الْعَظیمِ، وَ الْفَضْلِ الْعَمیمِ، وَ الْمَنِّ الْجَسیمِ، وَ اَنْتَ الْجَوادُ الْکَریمُ . (1)
اللّهمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ مُلِمَّاتِ نَوازِلِ الْبَلاءِ، وَ أَهْوَالِ عَظائِمِ الضَّرَّاءِ، فَأَعِذْنِي رَبِّ مِنْ صَرْعَةِ الْبَأْساءِ، وَ احْجُبْنِي مِنْ (2)
ص: 1747
سَطَواتِ الْبَلاءِ، وَ نَجِّنِي مِنْ مُفاجَاةِ النِّقَمِ، وَ أَجِرْنِي مِنْ زَوالِ النِّعَمِ، وَ مِنْ زَلَلِ الْقَدَمِ، وَ اجْعَلْنِي اَللّٰهُمَّ فِي حِياطَةِ عِزِّكَ، وَ حِفاظِ حِرْزِكَ مِنْ مُباغَتَةِ الدَّوَائِرِ، وَ مُعاجَلَةِ الْبَوَادِرِ . اَللّٰهُمَّ رَبِّ وَ أَرْضَ الْبَلاءِ فَاخْسِفْها، وَ عَرْصَةَ الْمِحَنِ فَارْجُفْها، وَ شَمْسَ النَّوائِبِ فَاكْسِفْها، وَ جِبالَ السُّوءِ فَانْسِفْها، وَ كُرَبَ الدَّهْرِ فَاكْشِفْها ؛ (1)وَعَوائِقَ الْأُمُورِ فَاصْرِفْها، وَ أَوْرِدْنِي حِياضَ السَّلامَةِ، وَ احْمِلْنِي عَلَىٰ مَطايَا الْكَرامَةِ، وَ اصْحَبْنِي بِإِقالَةِ الْعَثْرَةِ، وَ اشْمَلْنِي بِسَتْرِ الْعَوْرَةِ، وَ جُدْ عَلَيَّ يَا رَبِّ بِآلائِكَ وَ كَشْفِ بَلائِكَ وَ دَفْعِ ضَرَّائِكَ، وَ ادْفَعْ عَنِّي كَلاكِلَ عَذابِكَ، وَ اصْرِفْ عَنِّي أَلِيمَ عِقابِكَ، وَ أَعِذْنِي مِنْ بَوَائِقِ الدُّهُورِ، وَ أَنْقِذْنِي مِنْ سُوءِ عَواقِبِ الْأُمُورِ، وَ احْرُسْنِي مِنْ جَمِيعِ الْمَحْذُورِ، وَ اصْدَعْ صَفاةَ الْبَلاءِ عَنْ أَمْرِي، وَ اشْلُلْ يَدَهُ عَنِّي مَدىٰ عُمْرِي، إِنَّكَ الرَّبُّ الْمَجِيدُ، الْمُبْدِئُ الْمُعِيدُ، الْفَعَّالُ (2)
ص: 1748
لِما تُریدُ . (1)
اللّهمَّ إِنِّي قَصَدْتُ إِلَيْكَ بِإِخْلاصِ تَوْبَةٍ نَصُوحٍ، وَ تَثْبِيتِ عَقْدٍ صَحِيحٍ، وَ دُعاءِ قَلْبٍ قَرِيحٍ، وَ إِعْلانِ قَوْلٍ صَرِيحٍ . اَللّٰهُمَّ فَتَقَبَّلْ مِنِّي مُخْلَصَ التَّوْبَةِ، وَ إِقْبالَ سَرِيعِ الْأَوْبَةِ، وَ مَصارِعَ تَخَشُّعِ الْحَوْبَةِ، وَ قابِلْ رَبِّ تَوْبَتِي بِجَزِيلِ الثَّوابِ، وَ كَرِيمِ الْمَآبِ، وَ حَطِّ الْعِقابِ، وَ صَرْفِ الْعَذابِ، وَ غُنْمِ الْإِيابِ، وَ سِتْرِ الْحِجابِ، وَ امْحُ اَللّٰهُمَّ مَا ثَبَتَ مِنْ ذُنُوبِي، وَ اغْسِلْ بِقَبُولِها جَمِيعَ عُيُوبِي، وَ اجْعَلْها جالِيَةً لِقَلْبِي، شاخِصَةً لِبَصِيرَةِ لُبِّي، غاسِلَةً لِدَرَنِي، مُطَهِّرَةً لِنَجاسَةِ بَدَنِي، مُصَحِّحَةً فِيها ضَمِيرِي، عاجِلَةً إِلَى الْوَفاءِ بِها بَصِيرَتِي، وَ اقْبَلْ يَا رَبِّ تَوْبَتِي، فَإِنَّها تَصْدُرُ مِنْ إِخْلاصِ نِيَّتِي، وَ مَحْضٍ مِنْ تَصْحِيحِ بَصِيرَتِي، وَ احْتِفالاً فِي طَوِيَّتِي، وَ اجْتِهادٍ (2)
ص: 1749
فِي نَقاءِ سَرِيرَتِي، وَ تَثْبِيتاً لِإِنابَتِي، وَ مُسارِعَةً إِلىٰ أَمْرِكَ بِطاعَتِي ؛ وَ اجْلُ اَللّٰهُمَّ بِالتَّوْبَةِ عَنِّي ظُلْمَةَ الْإِصْرارِ، وَ امْحُ بِها مَا قَدَّمْتُهُ مِنَ الْأَوْزارِ، وَ اكْسُنِي لِباسَ التَّقْوَىٰ وَ جَلابِيبَ الْهُدَىٰ، فَقَدْ خَلَعْتُ رِبْقَ الْمَعاصِي عَنْ جَلَدِي، وَ نَزَعْتُ سِرْبالَ الذُّنُوبِ عَنْ جَسَدِي، مُسْتَمْسِكاً رَبِّ بِقُدْرَتِكَ، مُسْتَعِيناً عَلَىٰ نَفْسِي بِعِزَّتِكَ، مُسْتَوْدِعاً تَوْبَتِي مِنَ النَّكْثِ بِخَفْرَتِكَ، مُعْتَصِماً مِنَ الْخِذْلانِ بِعِصْمَتِكَ، مُقارِناً بِهِ لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلّا بِكَ . (1)
اللّهمَّ ارْزُقْنى الْحَجَّ، الَّذى افْتَرَضْتَهُ عَلى مَنِ اسْتِطاعَ اِلَيْهِ سَبيلاً، وَ اجْعَلْ لى فيهِ هادِياً، وَ اِلَيْهِ دَليلاً، وَ قَرِّبْ لى بُعْدَ الْمَسالِكِ، وَ اَعِنّى عَلى تَاْدِيَةِ الْمَناسِكِ، وَ حَرِّمْ بِاِحْرامى عَلَى النّارِ جَسَدى، وَ زِدْ لِلسَّفَرِ قُوَّتى وَ جَلَدى، وَ ارْزُقْنى رَبِّ (2)
ص: 1750
الْوُقُوفَ بَيْنَ يَدَيْكَ، وَ الاْفاضَةَ اِلَيْكَ، وَ اَظْفِرْنى بِالنُّجْحِ بِوافِرِ الرِّبْحِ، وَ اَصْدِرْنى رَبِّ مِنْ مَوْقِفِ الْحَجِّ الْاَكْبَرِ، اِلى مُزْدَلَفَةِ الْمَشْعَرِ، وَ اجْعَلْها زُلْفَةً اِلى رَحْمَتِكَ، وَ طَريقاً اِلى جَنَّتِكَ، وَقِفْنى مَوْقِفَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ، وَ مَقامَ وُقُوفِ الْاِحْرامِ وَ اَهِلَّنى لِتَاْدِيَةِ الْمَناسِكِ، (1) وَ نَحْرِ الْهَدىِ التَّوامِكِ، بِدَمٍ يَثُجُّ، وَ اَوْداجٍ تَمُجُّ، وَ اِراقَةِ الدِّماءِ الْمَسْفُوحَةِ، وَ الْهَدايَا الْمَذْبُوحَةِ وَ فَرْىِ اَوْداجِها عَلى ما اَمَرْتَ وَ التَّنَفُّلُ (و التَّنَقُّلِ) بِها کَما وَسَمْتَ (رَسَمتَ)؛ وَ اَحْضِرْنىِ اللّهمَّ صَلوةَ الْعيدِ، راجِياً لِلْوَعْدِ، خآئِفاً مِنَ الْوَعيدِ، حالِقاً شَعْرَ رَاْسى وَ مُقَصِّراً، وَ مُجْتَهِداً فى طاعَتِكَ، مُشَمِّراً رامِياً لِلْجِمارِ، بِسَبْعٍ بَعْدَ سَبْعٍ مِنَ الْاَحْجارِ، وَ اَدْخِلْنىِ اللّهمَّ عَرْصَةَ بَيْتِكَ وَ عَقْوَتِكَ، وَ مَحَلَّ اَمْنِكَ وَ كَعْبَتِكَ، وَ مَساكينِكَ وَ سُؤالِكَ وَ مَحاويجِكَ، وَجُدْ عَلَىَّ اللّهمَّ بِوافِرِ الْاَجْرِ، مِنَ الْاِنْكِفاءِ (2)
ص: 1751
وَالنَّفْرِ، وَ اخْتِمِ اللّهمَّ مَناسِكَ حَجّى، وَ انْقِضآءَ عَجّى بِقَبُولٍ مِنْكَ لى، وَ رَاْفَةٍ مِنْكَ بى يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ . (1)
اللّهمَّ اِنَّ ظُلْمَ عِبادِكَ قَدْ تَمَكَّنَ فى بِلادِكَ، حَتّى اَماتَ الْعَدْلَ، وَ قَطَعَ السُّبُلَ، وَ مَحَقَ الْحَقَّ، وَ اَبْطَلَ الصِّدْقَ، وَ اَخْفَى الْبِرَّ، وَ اَظْهَرَ الشَّرَّ، وَ اَخْمَدَ التَّقْوى، وَ اَزالَ الْهُدى، وَ اَزاحَ الْخَيْرَ، وَ اَثْبَتَ الضَّيْرَ، وَ اَنْمَى الْفَسادَ، وَ قَوَّى الْعِنادَ، وَ بَسَطَ الْجَوْرَ، وَ عَدَى الطَّوْرَ . اللّهمَّ يا رَبِّ لا يَكْشِفُ ذلِكَ اِلاّ سُلْطانُكَ، وَ لايُجيرُ مِنْهُ اِلّا امْتِنانُكَ . اللّهمَّ رَبِّ فَابْتُرِ الظُّلْمَ، وَ بُثَّ جِبالَ الْغَشْمِ، وَ اَخْمِدْ سُوقَ الْمُنْكَرِ، وَ اَعِزَّ مَنْ عَنْهُ يَنْزَجِرُ، وَ احْصُدْ شَاْفَةَ اَهْلِ الْجَوْرِ، وَ اَلْبِسْهُمُ الْحَوْرَ بَعْدَ الْکَوْرِ وَ عَجِّلِ اللّهمَّ اِلَیْهِمْ الْبَیاتَ، وَ اَنْزِلْ عَلَیْهِمُ الْمَثُلاتِ، وَ اَمِتْ حَیوةَ الْمُنْکَرِ لِیُؤْمَنَ الْمَخُوفُ، (2)
ص: 1752
وَ يَسْكُنَ الْمَلْهُوفُ، وَ يَشْبَعَ الْجايِعُ، وَ يُحْفَظَ الضّائعُ، وَ يَاْوَى الطَّريدُ، وَ يَعُودَ الشَّريدُ، وَ يُغْنَى الْفَقيرُ، وَ يُجارَ الْمُسْتَجيرُ، وَ يُوَقَّرَ الْكَبيرُ، وَ يُرْحَمَ الصَّغْيرُ، وَ يُعَزَّ الْمَظْلُومُ، وَ يُذَلَّ الظّالِمُ وَ يُفَرَّجَ الْمَغْمُومُ، وَ تَنْفَرِجَ الْغَمآءُ وَ تَسْكُنُ الدَّهْمآءُ، وَ يَمُوتَ الْاِخْتِلافُ، وَ يَعْلُوَ الْعِلْمُ، وَ يَشْمُلَ السِّلْمُ، وَ يُجْمَعَ الشَّتاتُ، وَ يَقْوىَ الاْيمانُ، وَ يُتْلَى الْقُرْآنُ، اِنَّكَ اَنْتَ الدَّيانُ الْمُنْعِمُ الْمَنّانُ . (1)
اللّهمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلى مَرَدِّ نَوازِلِ الْبَلاءِ، وَ مُلِمّاتِ الضَّرَّآءِ، وَ كَشْفِ نَوائِبِ اللأواءِ، وَ تَوالى سُبُوغِ النَّعْمآءِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلى هنيءِ عَطائِكَ، وَ مَحْمُودِ بَلائِكَ وَ جَليلِ آلائكَ وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلى اِحْسانِكَ الْكَثيرِ، وَ خَيْرِكَ الْغَزيرِ، وَ تَكْليفِكَ الْيَسيرِ، وَ دَفْعِ الْعَسيرِ ؛ وَ لَكَ الْحَمْدُ يا رَبِّ عَلى تَثْميرِكَ قَليلَ (2)
ص: 1753
الشُّكْرِ، وَ اِعْطآئِكَ وَافِرَ الْاَجْرِ، وَ حَطِّكَ مُثْقَلَ الْوِزْرِ، وَ قَبُولِكَ ضَيِّقَ الْعُذْرِ، وَ وَضْعِكَ باهِضَ الاْصْرِ، وَ تَسْهيلِكَ مَوْضِعَ الْوَعْرِ، وَ مَنْعِكَ مُفْظِعَ الْاَمْرِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى الْبَلاءِ الْمَصْرُوفِ، وَ وافِرِ الْمَعْرُوفِ، وَ دَفْعِ الْمَخُوفِ، وَ اِذْلالِ الْعَسُوفِ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلى قِلَّةِ التَّكْليفِ، وَ كَثْرَةِ التَّخْفيفِ، وَ تَقْوِيَةِ الضَّعيفِ، وَ اِغاثَةِ اللّهيفِ وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلى سَعَةِ اِمْهالِكَ، وَ دَوامِ اِفْضالِكَ وَ صَرْفِ اِمْحالِكَ، وَ حَميدِ اَفْعالِكَ، وَ تَوالى نَوالِكَ، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلى تَأْخير مُعاجَلَةِ الْعِقابِ، وَ تَرْكِ مُغافَصَةِ الْعَذابِ، وَ تَسْهيلِ طَريقِ المآبِ وَ اِنْزالِ غَيْثِ السَّحابِ، إِنَّكَ الْمَنّانُ الْوَهّابُ . (1)
جديرٌ مَنْ اَمَرْتَهُ بِالدُّعآءِ اَنْ يَدْعُوَكَ، وَ مَنْ وَعَدْتَهُ بِالاْجابَةِ اَنْ يَرْجُوَكَ، وَلِىَ اللّهمَّ حاجَةٌ، قَدْ عَجَزَتْ عَنْها حيلَتى، (2)
ص: 1754
وَكَلَّتْ فيها طاقَتى، وَ ضَعُفَ عَنْ مَرامِها قُوَّتى، وَ سَوَّلَتْ لى نَفْسِىَ الْاَمّارَةُ بِالسّوءِ، وَ عَدُوِّىَ الْغَرُورُ، الَّذى اَنَا مِنْهُ مَبْلُوُّ (مُبتَلًی) اَنْ اَرْغَبَ اِلَيْكَ فيها. اللّهمَّ وَ اَنْجِحْها بِاَيْمَنِ النَّجاحِ، وَ اهْدِها سَبيلَ الْفَلاحِ، وَ اشْرَحْ بِالرَّجآءِ لاِسْعافِكَ صَدْرى، وَ يَسِّرْ فى اَسْبابِ الْخَيْرِ اَمْرى، وَ صَوِّرْ اِلَىَّ الْفَوْزَ بِبُلُوغِ ما رَجَوْتُهُ بِالْوُصُولِ اِلى ما اَمَّلْتُهُ؛ وَ وَفِّقْنِى اللّهمَّ فى قَضآءِ حاجَتى، بِبُلُوغِ اُمْنِيَّتى، وَ تَصْديقِ رَغْبَتى؛ وَ اَعِذْنِى اللّهمَّ بِكَرَمِكَ، مِنَ الْخَيْبَةِ وَ الْقُنُوطِ، وَ الْاَناةِ وَ التَّثْبيطِ. اللّهمَّ اِنَّكَ مَلىءٌ بِالْمَنائِحِ الْجَزيلَةِ، وَ فِىُّ بِها، وَ اَنْتَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَديرٌ بِعِبادِكَ خَبيرٌ بَصيرٌ . (1)
[دعای پرده نگهدار]
يا مَنْ اِذَا اسْتَعَذْتُ بِهِ اَعاذَنى، وَ اِذَا اسْتَجَرْتُ بِهِ عِنْدَ الشَّدائِدِ اَجارَنى، وَ اِذَا اسْتَغَثْتُ بِهِ عِنْدَ النَّوائِبِ اَغاثَنى، وَ اِذَا (2)
ص: 1755
اسْتَنْصَرْتُ بِهِ عَلى عَدُوّى نَصَرَنى وَ اَعانَنى، اِلَيْكَ الْمَفْزَعُ وَ اَنْتَ الثِّقَةُ، فَاقْمَعْ عَنِّى مَنْ اَرادَنى، وَ اغْلِبْ لى مَنْ كادَنى ؛ يا مَنْ قالَ: «اِنْ يَنْصُرْكُمُ اللّه فَلا غالِبَ لَكُمْ» ؛ يا مَنْ نَجّيَ نُوحاً مِنَ الْقَوْمِ الظّالِمينَ، يا مَنْ نَجّيَ لُوطاً مِنَ الْقَوْمِ الْفاسِقَينَ، يا مَنْ نَجّيَ هُوداً مِنَ الْقَوْمِ الْعادينَ، يا مَنْ نَجّيَ مُحَمَّداً صَلّىَ اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ، مِنَ الْقَوْمِ الْكافِرينَ، نَجِنّى مِنْ اَعْدائى وَ اَعْدائِكَ، بِاَسْمآئِكَ يا رَحْمنُ يا رَحيمُ، لا سَبيلَ لَهُمْ عَلى مَنْ تَعَوَّذَ بِالْقُرْآنِ، وَ اسْتَجارَكَ بِالرَّحيمِ الرَّحْمنِ، «الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى» ؛ «اِنَّ بَطْشَ رَبِّكَ لَشَديدٌ، اِنَّهُ هُوَ يُبْدِئُ وَ يُعيدُ، وَ هُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ، ذُوالْعَرْشِ الْمَجيدِ، فَعالٌ لِما يُريدُ» ؛ «فَاِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ: حَسْبِىَ اللّه، لا اِلهَ اِلّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ، وَ هَوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظيمِ» . (1)
ص: 1756
تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ، وَ تَحَصَّنْتُ بِذِي الْعِزَّةِ وَ الْجَبَرُوتِ، وَ اسْتَعَنْتُ بِذِي الْكِبْرِياءِ وَ الْمَلَكُوتِ، مَوْلايَ اسْتَسْلَمْتُ إِلَيْكَ فَلا تُسْلِمْنِي، وَ تَوَكَّلْتُ عَلَيْكَ فَلا تَخْذُلْنِي، وَ لَجَأْتُ إِلَىٰ ظِلِّكَ الْبَسِيطِ فَلا تَطْرَحْنِي، أَنْتَ الْمَطْلَبُ وَ إِلَيْكَ الْمَهْرَبُ، تَعْلَمُ مَا أُخْفِي وَ ما أُعْلِنُ، وَ تَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ، وَ ما تُخْفِي الصُّدُورُ، فَأَمْسِكْ عَنِّي اَللّٰهُمَّ أَيْدِي الظَّالِمِينَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَجْمَعِينَ، وَ اشْفِنِي وَ عافِنِي يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
الْخالِقُ أَعْظَمُ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ، وَ الرَّازِقُ أَبْسَطُ يَداً مِنَ الْمَرْزُوقِينَ، وَ نارُ اللّٰهِ الْمُؤْصَدَةُ فِي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ تَكِيدُ أَفْئِدَةَ الْمَرَدَةِ، وَ تَرُدُّ كَيْدَ الْحَسَدَةِ، بِالْأَقْسامِ، بِالْأَحْكامِ، بِاللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ، وَ الْحِجابِ الْمَضْرُوبِ، بِعَرْشِ رَبِّنَا الْعَظِيمِ، احْتَجَبْتُ (2)
ص: 1757
وَاسْتَتَرْتُ، وَ اسْتَجَرْتُ، وَ اعْتَصَمْتُ، وَ تَحَصَّنْتُ، بِالم (ال، لام، میم) وَ بِكهٰيٰعص (کاف، ها، یا، عین، صاد) وَ بِطٰهٰ (طا، ها) وَ بِطٰسم (طا، سین، میم) وَ بِحٰم (حا، میم) وَ بِحٰمعسق (حا، میم، عین، سین، قاف) وَ ن (نوُن) وَ بِطس (طا، سین) وَ بِق (قاف) وَ الْقُرْآنِ الْمَجیدِ «وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ»، وَ اللّٰهُ وَلِيِّي، وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ . (1)
بیستم: از کتاب «تعبیر الرؤیا» نوشته شیخ کلینی نقل شده: و شّاء از حضرت رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: پدرم را در خواب دیدم فرمود: فرزندم هرگاه در شدّتی واقع شدی بسیار بگو: یا رؤوف یا رحیم آنگاه فرمود: آنچه ما در خواب می بینیم، چنان است که در بیداری می بینیم .
بیست ویکم: دعای رزق و غیره: از کتاب «مجتنی»، نوشته سیّد ابن طاووس نقل شده:
اللّهمَّ إِنَّ ذُنُوبِي لَمْ يَبْقَ لَها إِلّا رَجاءُ عَفْوِكَ، وَ قَدْ قَدَّمْتُ آلَةَ الْحِرْمانِ بَيْنَ يَدَيَّ، فَأَنَا أَسْأَلُكَ مَا لَاأَسْتَحِقُّهُ، وَ أَدْعُوكَ مَا لَاأَسْتَوْجِبُهُ، وَ أَتَضَرَّعُ إِلَيْكَ بِما لَا أَسْتَأْهِلُهُ، وَ لَمْ يَخْفَ عَلَيْكَ حالِي وَ إِنْ خَفِيَ عَلَى النَّاسِ كُنْهُ مَعْرِفَةِ أَمْرِي . (2)
ص: 1758
اللّهمَّ إِنْ كانَ رِزْقِي فِي السَّماءِ فَأَهْبِطْهُ، وَ إِنْ كانَ فِي الْأَرْضِ فَأَظْهِرْهُ، وَ إِنْ كانَ بَعِيداً فَقَرِّبْهُ، وَ إِنْ كانَ قَرِيباً فَيَسِّرْهُ، وَ إِنْ كانَ قَلِيلاً فَكَثِّرْهُ وَ بارِكْ لِي فِيهِ . (1)
بیست ودوم: دعای دفع شرّ ابلیس به نقل از «مُجتنی» :
اللّهمَّ إِنَّ إِبْلِيسَ عَبْدٌ مِنْ عَبِيدِكَ، يَرانِي مِنْ حَيْثُ لَا أَراهُ، وَ أَنْتَ تَراهُمِنْ حَيْثُ لَايَراكَ، وَ أَنْتَ أَقْوَىٰ عَلَىٰ أَمْرِهِ كُلِّهِ، وَ هُوَ لَايَقْوَىٰ عَلَىٰ شَيْءٍ مِنْ أَمْرِكَ، اَللّٰهُمَّ فَأَنَا أَسْتَعِينُ بِكَ عَلَيْهِ، يَا رَبِّ فَإِنِّي لَاطاقَةَ لِي بِهِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ لِي عَلَيْهِ إِلّا بِكَ يَا رَبِّ . اَللّٰهُمَّ إِنْ أَرادَنِي فَأَرِدْهُ، وَ إِنْ كادَنِي فَكِدْهُ، وَ اكْفِنِي شَرَّهُ، وَ اجْعَلْ كَيْدَهُ فِي نَحْرِهِ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَ صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ . (2)
بیست وسوم: و نیز در کتاب «مجتنی» آمده: شخصی پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را در خواب دید، به آن حضرت گفت: به من دعایی تعلیم ده که دلم را زنده کند، حضرت این کلمات را
ص: 1759
تعلیم او فرمود: يَا حَيُّ يَا قَيُّوْمُ يَا لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُحْيِيَ قَلْبِي، اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ .
بیست وچهارم: از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل شده: هرکه بخواهد مرگش به تأخیر افتد، و بر دشمنانش پیروز شود، و از مردن بد در امان بماند، سه مرتبه هنگام فرارسیدن شب، و سه مرتبه هنگام فرارسیدن صبح بگوید:
سُبْحَانَ اللّه مِلْءَ الْمِيزَانِ، وَ مُنْتَهَى الْحِلْمِ، وَ مَبْلَغَ اَلرِّضَا، وَزِنَةَ اَلْعَرشِ .
بیست وپنجم: از کتاب «نثر اللئالی» تألیف سیّد سعید علی بن فضل اللّه الحسین راوندی نقل شده: مردی به حضرت عیسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) از بدهی خود شکایت کرد، حضرت فرمود، بگو:
اللّهمَّ يَا فارِجَ الْهَمِّ، وَ مُنَفِّسَ الْغَمِّ، وَ مُذْهِبَ الْأَحْزانِ، وَ مُجِيبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّينَ، يَا رَحْمٰنَ الدُّنْيا وَ الآخِرَةِ وَ رَحِيمَهُما، أَنْتَ رَحْمانِي وَ رَحْمانُ كُلِّ شَيْءٍ، فَارْحَمْنِي رَحْمَةً تُغْنِينِي بِها عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواكَ، وَ تَقْضِي بِها عَنِّي (1)
ص: 1760
و آن مشتمل بر چهل امر است .
اوّل: شیخ کلینی در کتاب «کافی»، از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه پیش از خواب «مستحبّات» را بخواند، (یعنی سوره های حدید، حشر، صف، جُمعه، تغابن و اعلی) نمیرد تا حضرت قائم را درک کند، و اگر بمیرد در جوار رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) خواهد بود .
دوم: و در آن کتاب آمده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: هرکه چهار آیه از اول سوره بقره، و آیَةُ الکُرسی، و دو آیه بعد از آن و سه آیه آخر سوره بقره را بخواند، در جان و مال خود چیزی را که ناخوشایند او باشد نبیند، و شیطان به او نزدیک نگردد، و قرآن را فراموش نکند . سوم: و از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» را بخواند، و صدایش را به آن بلند کند، مانند کسی باشد، که شمشیر از نیام برکشیده، و در راه خدا جهاد کند، و اگر آهسته بخواند همانند کسی باشد که در راه خدا در خون خود طپیده، و کسی که ده مرتبه: بخواند، هزار گناه از
ص: 1762
گناهانش را محو کند .
چهارم: شیخ کلینی از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: پدرم می فرمود:
«قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» ثلث قرآن، و «قُل یا اَیُّهاَ الکافِرون» ربع قرآن است .
پنجم: از موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده: هرکه هنگام خواب آیَةُ الکُرسیّ را بخواند، از مبتلا شدن به فلج اندام نترسد ان شاء اللّه، و کسی که آن را پس از هر فریضه بخواند، هیچ حیوان زهرآلودی به او زیان نرساند، و نیز فرمود: کسی که «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» را هنگام دیدار شخص جبّاری بخواند، حق تعالی شرّ وی را از او بازدارد، با خواندن آن سور، از پیش رو، و پشت سر، و طرف راست و طرف چپ، که هرگاه چنین کند حق تعالی خیر وی را روزی او کند و او را از شرّ آن جبّار بازدارد، و نیز فرمود: هرگاه از امری ترسیدی صد آیه قرآن، از هر جای قرآن که باشد بخوان سپس سه مرتبه بگو: اللّٰهُمَّ اكْشِفْ عَنِّي الْبَلاءَ. ششم: شیخ کلینی از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هر که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، خواندن «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» را پس از فریضه وا نگذارد، به یقین کسی که آن را بخواند، حق تعالی خیر دنیا و آخرت را برای او جمع کند، و او و پدر و مادر و اولادش را بیامرزد . هفتم: و از آن حضرت روایت کرده: هر که سوره «أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ» را
ص: 1763
هنگام خواب بخواند، از عذاب قبر در امان باشد .
هشتم: و از آن حضرت روایت کرده: اگر سوره حَمد هفتاد مرتبه بر مرده خوانده شود، و روح به او بازگردانده شود شگفت نخواهد بود . نهم: از موسی بن جعفر (عَلَيهِ السَّلَامُ) فضیلت بسیاری وارد شده: برای کودکی که در هر شب سه مرتبه «قل اعوذ بربّ الفَلَق» و سه مرتبه «قُل اَعوذُ بِرَبِّ النّاسِ» و صد مرتبه «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» بخواند، و اگر نتواند پنجاه مرتبه، و هرگاه به آن مواظبت داشته باشد، از بلاها ایمن باشد تا روزی که از دنیا برود . دهم: کلینی از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: به مفضّل فرمود: ای مفضّل بازدار، و ایمن بدار خود را از تمام مردم با «بِسْمِ اللّه الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ» و سوره «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» که آن را بخوانی از طرف راست و چپ، و از پیش رو، و پشت سر، و از بالای سر و پایین پای خود، و هرگاه بر پادشاه ستمگری وارد شدی، هنگامی که به او نظر کنی سه مرتبه آن را بخوان، و با دست چپ خود بشمار و دستت را به همان حال، که انگشتان را جمع کرده ای برای شماره نگاهدار تا از نزد او بیرون روی، و بعضی گفته اند: خواندن سوره را ترک نکن تا از پیش او بروی .
یازدهم: در حدیثی از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: برای ایمنی از
ص: 1764
سوختن و غرق شدن بخواند:
«اللّه الَّذی نَزَّلَ الْکِتابَ وَ هُوَ یَتَوّلَیَ الصّالِحینَ» . «وَ ما قَدَرُوا اللّه حَقَّ قَدْرِهِ وَ الاَرْضُ جَمیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیمَةِ وَ السَّمواتُ مَطْوِیّاتٌ بِیَمینِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمّا یُشْرِکُونَ». (1)
و برای رام شدن اسب سرکش، در گوش راستش بخوانند: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعًا وَ كَرْهًا وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ)»
و در زمین مسبعه یعنی زمینی که جانوران درنده داشته باشد برای ایمنی از آن ها بخواند: «لَقَدْ جائَکُمْ رَسُولٌ مِنْ اَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیمٌ» ؛ «فَاِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللّه لا اِلهَ اِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ» . (2)
و برای پیدا شدن گمشده، سوره یس را در دو رکعت نماز بخواند و بگوید: یا هادِیَ الضّالَّةِ رُدَّ عَلَیَّ ضالَّتی . و برای
ص: 1765
بازگشت بنده فراری بخواند: «أَوْ كَظُلُمَاتٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ يَغْشَاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ» تا «وَمَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللّه لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِنْ نُورٍ».
و برای ایمنی از دزد وقتی که به رختخواب میرود بخواند: «قُلِ ادْعُوا اللّه أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ» تا «وَكَبِّرْهُ تَكْبِيرًا».
دوازدهم: نیز شیخ کلینی از حضرت صاق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: از قرائت إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها ملول نشوید، زیرا هر که این سوره را در نمازهای مستحب خود بخواند حق تعالی هرگز بر او زلزله آسیب نرساند، و با زلزله نمیرد، و به صاعقه و آفتی از آفات دنیا دچار مرگ نشود، و در وقت مردن او فرشته ای بزرگوار از نزد حق تعالی بر او نازل گردد، و بالای سر او بنشیند و بگوید: «ای ملک الموت نسبت به ولی اللّه نرمی و مدارا داشته باش، زیرا او بسیار مرا یاد می کرد» تا آخر خبر، و در آخر خبر آمده است: پرده از پیش چشمش برداشته شود، و منازل خود را در بهشت ببیند . و به نرم ترین صورت قبض روح شود، و روح او را هفتاد هزار فرشته مشایعت کنند، که به سوی بهشت بالا ببرند .
ص: 1766
سیزدهم: و نیز کلینی از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: «سوره مُلک بازدانده است از عذاب قبر باز دارد . . . » تا آخر خبر .
چهاردهم: و نیز از ان حضرت روایت شده: قرآنی در دریا افتاد، چون آن را یافتند دیدند همه کلماتش پاک شده بود جز این آیه کریمه: «أَلا إِلَی اللّه تَصِیرُ اَلْأُمُورُ».
پانزدهم: شیخ کلینی از زراره روایت کرده: قرآن را در ثلث دوم ماه رمضان بر می داری و می گشایی و روبروی خود می گذاری و می گویی: اللّهمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتابِكَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِيهِ، وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَعْظَمُ الْأَكْبَرُ، وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَىٰ، وَ مَا يُخافُ وَ يُرْجَىٰ أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقائِكَ مِنَ النَّارِ . و دعا می کنی به آنچه حاجت داری .
شانزدهم: شیخ کفعمی در کتاب «مصباح» و محدّث فیض در خُلاصَة الأَذکار فرموده: در بعضی از کتب اصحاب امامیه دیدم، هرکه خواسته باشد یکی از پیامبران و امامان یا یکی از مردمان، یا والدین خود را، در خواب ببیند
ص: 1767
سوره های شمس و لیل و قَدر و «قُل یا اَیُّهاَ الکافِرونَ» و سوره اخلاص و معوّذتین [ناس و فَلَق] را بخواند، سپس صد مرتبه سوره اخلاص را بخواند، و بر پیامبر و خاندانش صد مرتبه صلوات بفرستد، و با وضو به طرف راست بخوابد، هرکه را اراده کرده ان شاء اللّه خواهد دید و با او هرچه بخواهد سخن خواهد گفت: و در نسخه دیگری دیدم که این عمل را در هفت شب بجا آورد، پس از آن این دعا را بخواند:
اللّهمَّ أَنْتَ الْحَيُّ الَّذِي لَايُوصَفُ، وَ الْإِيمانُ يُعْرَفُ مِنْهُ، مِنْكَ بَدَتِ الْأَشْياءُ وَ إِلَيْكَ تَعُودُ، فَمَا أَقْبَلَ مِنْها كُنْتَ مَلْجَأَهُ وَ مَنْجاهُ، وَ ما أَدْبَرَ مِنْها لَمْ يَكُنْ لَهُ مَلْجَأٌ وَ لَا مَنْجَىً مِنْكَ إِلّا إِلَيْكَ، فَأَسْأَلُكَ بِلا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، وَ أَسْأَلُكَ بِبِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، وَ بِحَقِّ حَبِيبِكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَيِّدِ النَّبِيِّينَ، وَ بِحَقِّ عَلِيٍّ خَيْرِ الْوَصِيِّينَ، وَ بِحَقِّ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ، وَ بِحَقِّ الحَسَنِ وَ الحُسَيْنِ اللَّذَيْنِ جَعَلْتَهُما سَيِّدَيْ شَبابِ أهْلِ الجَنَّةِ عَلَيْهِمْ أجْمَعِينَ (1)
ص: 1768
السَّلامُ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُرِيَنِي مَيِّتِي فِي الْحالِ الَّتِي هُوَ فِيها . (1)
هفدهم: و نیز در کتاب «خلاصه» آمده است به نقل از برخی کتابها که یافتم در کتاب الآداب الحمیدة تألیف محمّد بن جریر طبری که حارث بن روح، از پدرش و او از جدّش نقل کرده: به فرزندان خود گفت: هرگاه امری شما را اندوهگین ساخت پس شب را به سر نیاورد مگر در حالی که پاک شد، و رختخواب و رو اندازش پاک باشد، و زنی با او نباشد، پس بخواند هفت مرتبه: و الشمس، و هفت مرتبه: و اللیل، سپس بگوید:
اللّهمَّ اجعَلْ لِی مِن أمْرِی هذا فَرَجاً وَ مَخرَجَا . هرگاه این عمل را بجا آورد، شخصی در همان شب، یا شب سوم، یا پنجم، و گمان می کنم گفت: یا در شب هفتم در خواب او بیاید، و راه بیرون شدن از آن غصّه و اندوه را برای او بگوید .
فقیر گوید: بعضی گفته اند: سوره های و الضّحی و الم نشرح را نیز بخواند . و در کتاب الجواهر المنثوره آمده است: کسی که بخواهد مطلب خود را در خواب ببیند به وقت
ص: 1769
خوابیدن هریک از این سوره ها را هفت مرتبه بخواند، سوره های و الشمس، و اللّیل و التّین، اخلاص، قل اعوذ برب الفَلَق، قل اعوذ برب الناس، و با طهارت در مکان پاکی، در جامه پاکی رو به قبله بر دست راست بخوابد، همانند مرده ای که در قبر گذاشته می شود، و مطلب خود را نیّت کند اگر در شب اوّل ندید، در شبهای بعد خواهد دید، و از هفت شب تجاوز نمی کند، گفته شده این مطلب مجرّب [یعنی تجربه شده] است .
هجدهم: در خلاصة الاذکار از حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) روایت شده: رسول خدا بر من وارد شد، وقتیکه بستر خود را پهن کرده بودم و قصد خوابیدن داشتم فرمود: ای فاطمه نخواب مگر اینکه چهار عمل بجا آوری: ختم قرآن کنی، و پیامبران را شفعای خود سازی، و اهل ایمان را از خود خشنود کنی، و حجّ و عمره بجا آوری، این را فرمود وارد نماز شد، من ایستادم تا نمازش را تمام کرد، گفتم یا رسول اللّه به چهار چیز امر فرمودی، که من در این وقت قَدرت بجا آوردن آن را ندارم، حضرت تبسّم کرد و فرمود: هرگاه سوره تَوحید را سه مرتبه بخوانی گویا ختم قران کرده ای، و هرگاه به من و پیامبران پیش از من صلوات فرستی ما شفیعان تو در روز قیامت خواهیم بود، و هرگاه
ص: 1770
برای اهل ایمان استغفار کنی، تمامی آن ها از تو خشنود می شوند .
و هرگاه بگویی: سُبْحانَ اللّه، وَ الْحَمْدُ للّه، وَ لا إلهَ إلاّ اللّه، وَ اللّه أکْبَرُ حجّ و عمره کرده ای .
مؤلّف گوید: کفعمی نقل کرده: هرکس هنگام خواب سه مرتبه بگوید: . يَفْعَلُ اللّه مَا يَشَاءُ بِقُدْرَتِهِ وَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ بِعِزَّتِهِ مانند این است که هزار رکعت نماز بجا آورده باشد .
نوزدهم: و نیز در خلاصة الاذکار آمده وقت مطالعه بخواند:
اَللّٰهُمَّ أَخْرِجْنِي مِنْ ظُلُماتِ الْوَهْمِ، وَ أَكرِمْنِي بِنُورِ الْفَهْمِ . اَللّٰهُمَّ افْتَحْ عَلَيْنا أَبْوابَ رَحْمَتِكَ، وَ انْشُرْ عَلَيْنا خَزائِنَ عُلُومِكَ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (1)
بیستم: روایت شده: شخصی خدمت حضرت جواد (عَلَيهِ السَّلَامُ) نوشت: قرض بسیار دارم، حضرت نوشتند: بسیار استغفار کن و زبانت را به خواندن سوره انا انزلناه تر بدار .
بیست ویکم: در حدیث است: مفضّل به حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) از تنگی نفس
ص: 1771
شکایت کرد و گفت: اندکی که راه میروم نفسم تنگ می شود، به این خاطر می نشینم . حضرت فرمود: بول شتر بخور تا آرام شود . در حدیث دیگری آمده: شخصی به آن حضرت از سرفه شکایت کرد . فرمود: مقداری اَنجِدان رومی با همان مقدار از نبات بکوب و یک روز یا دو روز بخور، آن شخص گفت: یک مرتبه خوردم برطرف شد .
بیست ودوم: از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: حضرت عیسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) به شهری رسیدند دیدند مردم آن شهر صورتشان زرد، و چشمانشان کبود شده است، و از بسیاری بیماری به آن حضرت شکایت کردند . ایشان فرمود: شما گوشت را نشسته می پزید، و هیچ حیوانی از دنیا بیرون نمی رود مگر ان که جنابتی با او هست، پس از آن گوشت را پیش از پختن شستند، بیماریشان برطرف شد .
و حضرت عیسی (عَلَيهِ السَّلَامُ) به شهر دیگری رسیدند که دندان های مردمشان ریخته بود و صورت هایشان وَرَم کرده بود . فرمود: هنگام خواب دهانتان را باز کنید و بر هم مگذارید، چنان کردند، علتها از ایشان زایل شد .
بیست وسوم: از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: چون کسی از صاحبان بلا را ببینی آهسته که او نشنود سه مرتبه بگو: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي عافانِي مِمَّا
ص: 1772
ابْتَلاكَ بِهِ، وَ لَوْ شاءَ فَعَلَ .
هرکه چنین کند هرگز آن بلا به او نرسد، و در روایت دیگری آمده: بگو:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي عافانِي مِمَّا ابْتَلاكَ بِهِ وَ فَضَّلَنِي عَلَيْكَ، وَ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقَ .
بیست وچهارم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: هرگاه زنی باردار باشد، و چهار ماه بر او بگذرد، روی او به قبله کن و آیَةُ الکُرسی بخوان، و دست بر پهلوی او بگذار و بگو: اللّهمَّ إِنِّی قَدْ سَمَّیْتُهُ مُحَمَّداً چون چنین کند خدا آن فرزند را پسر گرداند، پس اگر او را به نام محمّد نام گذاری کند مبارک باشد، و اگر نام نکند، خدا اگر خواهد از او بگیرد، و اگر بخواهد به او ببخشد .
بیست وپنجم: روایت شده: وقت کشتن گوسفند عقیقه [گوسفندی که برای نوزاد و قربانی می کنند] این دعا را بخواند:
بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه اللّهمَّ عَقِیقَهٌ عَنْ فُلاَنٍ (نام او را بگوید) لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ، وَ دَمُهَا بِدَمِهِ، وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ . اللّهمَّ
ص: 1773
اجْعَلْها وِقاءً لِآلِ مُحَمَّدٍ عَلَیهِ وَ آلِهِ السَّلامُ . و در حدیث دیگری فرمود که این دعا را بخواند: «يَا قَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ، إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمٰواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ»، «إِنَّ صَلاٰتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيٰايَ وَ مَمٰاتِي لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ، لاٰ شَرِيكَ لَهُ وَ بِذٰلِكَ أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ» . اَللّٰهُمَّ مِنْكَ وَ لَكَ، بِسْمِ اللّٰهِ وَ بِاللّٰهِ وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ . اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ مِنْ فُلانِ ابْنِ فُلان . (1) و نام فرزند را بگوید سپس ذبح کند .
علاّمه مجلسی در حلیة المتّقین فرموده: بدان که عقیقه فرزند مستحب موکّد است، برای کسی که قادر بر آن باشد، و بعضی از علما واجب می دانند، و بهتر است روز هفتم واقع شود، و اگر تا بلوغ طفل تأخیر کند بر پدر مستحبّ است، و پس از بلوغ تا آخر عمر بر خودش مستحبّ است . و در احادیث معتبر بسیاری وارد شده: عقیقه بر کسی که دارای
ص: 1774
فرزند شود واجب است . و در احادیث بسیاری نقل شده: هر فرزندی در گرو عقیقه است، یعنی اگر انجام نگیرد، در معرض مردن و انواع بلاهاست . از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: عقیقه بر کسی که توانگر باشد لازم است، و کسی که تهی دست است پس از توانگری انجام دهد، اگر هم توانگر نشد بر او تکلیفی نیست و اگر برای او عقیقه نکنند، تا زمانی برای او قربانی کنند، قربانی از عقیقه کفایت می کند . در حدیث دیگری نقل شده: از آن حضرت پرسیدند: ما برای عقیقه دنبال گوسفند رفتیم ولی نیافتیم، چه می فرمایید قیمتش را تصّدق کنیم؟ فرمود: طلب کنید تا بیابید . خدا خوراندن طعام و ریختن خون را دوست دارد . در حدیث دیگری آمده: پرسیدند آیا فرزندی که در روز هفتم بمیرد، می باید عقیقه اش کرد؟ فرمود: اگر پیش از ظهر بمیرد عقیقه ندارد، و اگر بعد از ظهر بمیرد عقیقه کنند . در حدیث معتبری از عمر بن یزید نقل شده: خدمت آن حضرت عرض کرد: نمی دانم پدرم برای من عقیقه کرده یا نه؟ فرمود: عقیقه کن . پس او در پیری عقیقه کرد . در حدیث حَسَن از آن حضرت نقل شده: فرزند را در روز هفتم ولادت نام می گذارند و عقیقه می کنند، و سر می تراشند، و موی سرش را با نقره وزن
ص: 1775
می کنند، و آن نقره را تصدق می دهند، و پای و ران عقیقه را برای قابله ای که در زایمان زن کمک کرده می فرستند . و باقی را به مردم اطعام می کنند و تصدّق می دهند . در حدیث موثّق دیگری فرمود: هرگاه پسری یا دختری برای تو متولّد شود، در روز هفتم گوسفندی یا شتری عقیقه می کنی، و او را نامگذاری کن، و سرش را در روز هفتم بتراش، و به سنگینی موی سرش طلا یا نقره تصّدق بده . در حدیث دیگری وارد شده: ربع گوسفند را به قابله می دهد، و اگر بی قابله زایمان کرده آن را به مادر می دهد، که به هرکه خواست ببخشد، و دست کم به ده مسلمان بخوراند، و هرچه زیادتر باشد بهتر است، و خود از گوشت عقیقه نخورد، و اگر قابله زنی یهودی باشد قیمت ربع گوشت گوسفند را به او بدهد . و در روایت دیگری وارد شده: به قابله ثلث گوسفند را می دهند، و مشهور میان علما آن است که باید عقیقه شتر یا گوسفند یا بز باشد . از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در روز ولادت در گوش حسنین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) اذان گفتند و حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) روز هفتم برای آنان عقیقه کرد، و پای گوسفند را با یک اشرفی به قابله دادند . عقیقه اگر شتر باشد باید پنج ساله یا در شش یا
ص: 1776
بیشتر باشد، و اگر بز یک سال یا در دو یا بیشتر، و اگر گوسفند باشد دست کم شش ماهه یا در هفت ماه باشد، و اگر هفت ماه تمام باشد بهتر است، و باید بیضه اش را نکشیده باشند، و نیز بهتر آن است که آن را نکوبیده باشند، و باید مغز شاخش شکسته، و گوشش بریده، و زیاد لاغر، و کور و بسیار لنگ که راه رفتن برایش دشوار باشد، نباشد . اما در حدیث معتبری از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: عقیقه از باب قربانی نیست، هر گوسفندی که باشد خوب است . هدف گوشت است هرچه فربه تر باشد بهتر است . و مشهور میان علما آن است که مستحب است عقیقه پسر نر باشد، و عقیقه دختر ماده، و گمان فقیر این است که برای هر دو موافق بسیاری از احادیث معتبر گوسفند نَر بهتر است و برای هر دو گوسفند ماده هم خوب است . و مستحبّ است پدر و مادر از گوشت عقیقه نخورند، بلکه بهتر آن است، از طعامی که در آن پخته باشند نیز نخورند، و خوردن مادر کراهتش بیشتر است . و بهتر این است که عیال پدر و مادر هم که در خانه ایشان می باشند، از آن گوشت طعام نخورند، و مستحبّ است بپزند، و خام تصّدق نکنند، و کمترینش آن است که با آب نمک بپزند، بلکه
ص: 1777
احتمال دارد این گونه پختن بهتر باشد، و اگر خام هم تصدّق کنند خوب است، و اگر حیوان عقیقه پیدا نشود، تصدّق قیمتش فایده ای ندارد، بلکه باید صبر کنند تا پیدا شود، و شرط نیست جماعتی که به خوردن عقیقه حاضر می شوند فقیر باشند، اما خوراندن به صالحان و فقرا بهتر است، انتهی . فقیر گوید: مشهور کراهت شکستن استخوان های عقیقه است، و روایت: یُکْسَرُ عَظْمُها، وَ یُقْطَعُ لَحْمُها، وَ تَصْنَعُ بِها بَعْدَ الذِّبْحِ ما شِئْتَ، (1) منافات با کراهت ندارد . صاحب جواهر فرموده: اما آنچه بین مردم عراق مشهور شده که پیچیدن استخوانهای آن، در پارچه ای سپید و دفن کردن آن مستحبّ است نصّی بر آن نیافتم، و اللّه العالم
بیست وششم: از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: وقت ختنه کردن پسر این دعا را بخوانند، و اگر در آن وقت میسّر نشود، تا بلوغ طفل هر وقت میّسر گردد، بر آن طفل بخوانند، که از او حرارت آهن را از کشتن و غیر آن دفع می کنند و دعا این است:
ص: 1778
اللّهمَّ هٰذِهِ سُنَّتُكَ وَ سُنَّةُ نَبِيِّكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ اتِّباعٌ مِنَّا لَكَ وَ لِنَبِيِّكَ، بِمَشِيئَتِكَ وَ بِإِرادَتِكَ وَ قَضائِكَ، لِأَمْرٍ أَرَدْتَهُ، وَ قَضاءٍ حَتَمْتَهُ، وَ أَمْرٍ أَنْفَذْتَهُ، وَ أَذَقْتَهُ حَرَّ الْحَدِيدِ فِي خِتانِهِ، وَ حِجامَتِهِ بِأَمْرٍ أَنْتَ أَعْرَفُ بِهِ مِنِّي . اَللّٰهُمَّ فَطَهِّرْهُ مِنَ الذُّنُوبِ، وَ زِدْ فِي عُمْرِهِ، وَ ادْفَعِ الْآفاتِ عَنْ بَدَنِهِ، وَ الْأَوْجاعَ عَنْ جِسْمِهِ، وَ زِدْهُ مِنَ الْغِنَىٰ، وَ ادْفَعْ عَنْهُ الْفَقْرَ، فَإِنَّكَ تَعْلَمُ وَ لَا نَعْلَمُ . (1)
بیست وهفتم: سید ابن طاووس از دعوات خطیب مستغفری نقل کرده: او از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت نموده است که هرگاه خواستی به کتاب خدا تفّأل [فال نیک زدن] بزنی، سوره اخلاص را سه مرتبه بخوان، سپس سه مرتبه بر پیامبر و آلش صلوات فرست، پس بگو: اللّهمَّ إِنِّي تَفَأَّلْتُ بِكِتابِكَ، وَ تَوَكَّلْتُ عَلَيْكَ، فَأَرِنِي مِنْ كِتابِكَ مَا هُوَ مَكْتُومٌ مِنْ سِرِّكَ الْمَكْنُونِ فِي غَيْبِكَ . (2) پس باز کن جامع را یعنی
ص: 1779
قرآنی که جامع تمام سوره ها و آیات باشد، و بگیر فال را از خط اول از جانب اول بی آنکه اوراق و سطور را بشماری .
و بدان که علامه مجلسی از برخی نوشته های اصحاب از خط شیخ یوسف قطیفی نقل کرده، و او از خط آیت اللّه علامه، که از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرگاه اراده کردی از کتاب عزیز استخاره کنی بعد از بسم اللّه بگو:
إِنْ كانَ فِي قَضائِكَ وَ قَدَرِكَ، أَنْ تَمُنَّ عَلَىٰ شِيعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، بِفَرَجِ وَلِيِّكَ، وَ حُجَّتِكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ، فَأَخْرِجْ إِلَيْنا آيَةً مِنْ كِتابِكَ، نَسْتَدِلَّ بِها عَلَىٰ ذٰلِكَ . (1)
پس مصحف شریف را می گشایی، و شش ورق می شماری، و از ورق هفتم شش سطر می شماری، و در آن نظر می کنی و مطلب را بیرون می آوری . و شیخ شهید رحمه اللّه در کتاب «ذِکری» فرموده: از جمله استخاره ها، استخاره به عدد است، و این در روزگار گذشته، پیش از زمان سیّد کبیر عابد رضی الدین محمّد بن محمّد الآویّ الحسینی، مجاور مشهد غروی (رضی اللّه عنه) مشهور نبوده، و ما روایت می کنیم این استخاره را با جمیع مرویّات او، از جماعتی از مشایخ خودمان،
ص: 1780
از شیخ کبیر فاضل جمال الدّین بن المطّهر از والدش (رضی اللّه عنه) از سیّد رضی الدین مذکور، از حضرت صاحب الامر علیه الصّلوة و السّلام: می خوانی فاتحه را ده مرتبه:، و کمترینش سه مرتبه، و کمتر از آن یک مرتبه، سپس می خوانی سوره قَدر را ده مرتبه:، سپس این دعا را سه مرتبه می خوانی: اللّهمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ لِعِلْمِكَ بِعاقِبَةِ الْأُمُورِ، وَ أَسْتَشِيرُكَ لِحُسْنِ ظَنِّي بِكَ فِي الْمَأْمُولِ وَ الْمَحْذُورِ . اَللّٰهُمَّ إِنْ كانَ الْأَمْرُ الْفُلانِيّ مِمَّا قَدْ نِيطَتْ بِالْبَرَكَةِ أَعْجازُهُ وَ بَوادِيهِ، وَ حُفَّتْ بِالْكَرامَةِ أَيَّامُهُ وَ لَيالِيهِ، فَخِرْ لِي اَللّٰهُمَّ فِيهِ خِيَرَةً تَرُدُّ شَمُوسَهُ ذَلُولاً، وَ تَقْعَضُ أَيَّامَهُ سُرُوراً . اَللّٰهُمَّ إِمَّا أَمْرٌ فَأَئْتَمِرُ وَ إِمَّا نَهْيٌ فَأَنْتَهِي . اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِرَحْمَتِكَ خِيَرَةً فِي عافِيَةٍ . (1)
پس یک قبضه از تسبیح را می گیری، و حاجت خود را نیّت می کنی، اگر عدد آن قبضه جفت است پس آن «افعل» است، یعنی انجام بده، و اگر طاق است «لا تفعل» است یعنی
ص: 1781
انجام نده، یا به عکس یعنی طاق خوب است و جفت بد، و این بسته به قصد استخاره کنند دارد . فقیر گوید: تَقعَضُ [در متن عربی دعای استخاره] به ضاد معجمه یعنی تَرُدُّ و تعطف . و ما در باب نمازها، استخاره ذات الرّقاع، و بعضی از اقسام استخاره و ساعات آن را ذکر کردیم، به آنجا رجوع شود .
و بدان که سیّد ابن طاووس کلامی فرموده که حاصلش این است: من حدیث صریحی نیافتم که انسان برای غیر خود استخاره کند، ولی یافتم احادیث بسیاری را که در آن ها امر شده بر قضای حاجت برادران به دعاها و سایر توسّلات، بلکه در اخبار از فواید دعا برای برادران چندان ذکر شده که محتاج بر بیان نیست، و استخاره نیز از جمله حاجات، و از جمله دعوات است، زیرا شخصی که انسان را تکلیف به استخاره می کند، به طور حتم حاجتی برایش پیش آمده و آن شخصی که مباشر استخاره می شود می خواهد برای خود استخاره کند که آیا صلاح است که به او بگوید انجام بده یا نه، و میخواهد برای آن شخص که به او گفته استخاره کند، آیا مصلحت در فعل است یا در ترک، و این از چیزهایی است که داخل است در تحت عموم روایات ناظر به استخارات و قضای
ص: 1782
حاجات . علاّمه مجلسی فرموده: کلام سیّد در جواز استخاره برای غیر، خالی از قوّت نیست به جهت عمومات [یعنی تعابیر عامّ وارد در روایات برای رفع حاجت برادران دینی]، به خصوص وقتیکه نایب برای خود قصد کند که به شخص طالب استخاره بگوید: انجام بده یا نده، چنان که سید به آن اشاره فرموده: و این نقشه ای است برای داخل کردن استخاره در تحت اخبار خاصّه، لیکن احوط و اولی آن است که صاحب حاجت خودش برای خود استخار کند، زیرا ما خبری که در جواز وکالت در استخاره وارد شده باشد، ندیدیم، و اگر این کار جایز یا راجح میبود، به طور قطع اصحاب از ائمه سؤال می کردند، و اگر سؤال کرده بودند برای ما دست کم در یک روایت نقل میشد، به علاوه اینکه شخص مضطر خود اولی به اجابت، و دعای او اقرب به خلوص نیّت است، انتهی .
بیست وهشتم: از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل شده: هرکس یهود، یا ترسا [مسیحی]، یا گبری [مجوسی] را ببیند و بگوید:
اَلْحَمْدُ للّه الَّذي فَضَّلَني عَلَيْكَ بِالاْسْلامِ ديناً ؛ وَ بِالْقُرْآنِ كِتاباً، وَ بِمُحَمَّد نَبِيّاً، وَ بِعَلِيّ اِماماً، وَ بِالْمُؤْمِنينَ اِخْواناً،
ص: 1783
وَ بِالْکَعْبَهِ قِبْلَهً ؛ خدای تعالی میان او و آن کافر در دوزخ جمع نکند .
مؤلّف گوید: از آیات و اخبار بسیاری استفاده می شود که مسلمان باید از دوستی با کفّار و محبّت و میل و تشبّه به ایشان اجتناب ورزد، و بر مسلک آنان سلوک نکند .
قالَ اللّه تعالی: «قَدْ كٰانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرٰاهِيمَ، وَ الَّذِينَ مَعَهُ، إِذْ قٰالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنّٰا بُرَآؤُا مِنْكُمْ، وَ مِمّٰا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ،كَفَرْنٰا بِكُمْ وَ بَدٰا بَيْنَنٰا وَ بَيْنَكُمُ الْعَدٰاوَةُ وَ الْبَغْضٰاءُ أَبَداً» . (1)
شیخ صدوق (رَحمهُ اللّه) از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: حق تعالی به سوی پیغمبری از پیامبران خود وحی فرستاد تا به مؤمنان بگوید: لباس دشمنان مرا نپوشید، و غذای دشمنان مرا نخورید، و بر راههای دشمنان من مروید، که دشمنان من خواهید بود، چنان که آنان دشمنان منند .
لذا در بسیاری از روایات وارد شده: فلان عمل را بجا آورید، و خود را به کفّار شبیه نسازید، مانند روایتی که از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )
ص: 1784
نقل شده: شارب [موهای پشت لَب] را از ته بگیرید، و محاسن [موهای صورت] را بلند بگذارید، و خود را به یهودیان و گبران شبیه نکنید، و نیز فرمود: گبران محاسن خود را تراشیدند، و شاربهای خود را زیاد کردند، و ما شارب خود را می گیریم و محاسن می گذاریم، و هنگامی که نامه های دعوت آن جناب به پادشاهان رسید، کسری به باذان عامل یمن نوشت، آن حضرت را نزد او فرستد، و او کاتب خود بانویه، و مردی که او را خرخسک میگفتند به مدینه فرستاد، و آن دو محاسن خود را تراشیده و شارب گذاشته بودند، آن جناب را خوش نیامد که به ایشان نظر کند فرمود: وای بر شما چه کسی شما را به این هیئت امر کرده؟ گفتند: پروردگارمان یعنی کسری، فرمود ولی پروردگار من مرا به گذاشتن محاسن و چیدن شارب امر فرموده است .
بدان که حق تعالی در سوره هود فرموده است:
«وَلاتَرْکَنُوا اِلَی الَّذینَ ظَلَمُوا، فَتَمَسَّکُمُ النّارُ، وَ مالَکُمْ مِنْ دُونِ اللّه مِنْ اَوْلِیآءَ، ثُمَّ لاتُنْصَروُنَ» . (1) مفسّران در معنی آیه فرموده اند: میل اندک به سوی آنان نکنید تا چه رسد به
ص: 1785
بسیار که ستم کردند، پس برسد به شما آتش دوزخ . و بعضی گفته اند: «رُکون» نهی شده، وارد شدن با ایشان در ستم ایشان، و اظهار رضایت به کارشان و اظهار موالات با آنان است، و در روایت اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) آمده: رکون عبارت از موّدت و نصیحت و طاعت ایشان است .
بیست ونهم: نوزده حرف است که برای خواننده آن، اسباب گشایش و رهایی از آفات است، رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آن ها را به امیر مؤمنان صلوات اللّه علیهما و آلهما تعلیم فرموده و شیخ صدوق در کتاب خصال در ابواب نوزده گانه نقل کرده: فرمودند که می گویی:
يا عِمادَ مَنْ لاعِمادَ لَهُ، وَ يا ذُخْرَ مَنْ لاذُخْرَ لَهُ، وَ يا سَنَدَ مَنْ لاسَنَدَ لَهُ، وَ يا حِرْزَ مَنْ لاحِرْزَ لَهُ، وَ يا غِياثَ مَنْ لاغِياثَ لَهُ، وَ يا كَريمَ الْعَفْوِ، وَ يا حَسَنَ الْبَلاءِ، وَ يا عَظيمَ الرَّجاءِ، وَ يا عِزَّ الضُّعَفاءِ، وَ يا مُنْقِذَ الْغَرْقى، وَ يا مُنْجِىَ الْهَلْكى، يا مُحْسِنُ يا مُجْمِلُ، يا مُنْعِمُ يا مُفْضِلُ، اَنْتَ الَّذى سَجَدَ لَكَ سَوادُ اللَّيْلِ، وَ نُورُ النَّهارِ وَ ضَوْءُ الْقَمَرِ، وَ شُعاعُ الشَّمْسِ (1)
ص: 1786
وَ دَوِىُّ الْماءِ وَ حَفيفُ الشَّجَرِ، يا اللّه يا اللّه يا اللّه، اَنْتَ وَحْدَكَ لاشَريكَ لَكَ . (1)
پس می گویی: اَاللّهمَّ افْعَلْ بي كَذا وَ كَذا به جای کلمه کذا و کذا حاجت خود را ذکر می کنی همانا که از جای خود برنخواهی خاست تا ان شاء اللّه تعالی مستجاب شود .
سی ام: شیخ کفعمی از مفاتیح الغیب نقل کرده: هرکه لفظ بسم اللّه را بر دَرِ ورودی منزل خود بنویسد از هلاک ایمن خواهد شد، اگرچه کافر باشد، و نیز گفته است: خدا فرعون را زود هلاک نکرد بلکه به او مهلت داد، با این که ادّعای ربوبیّت داشت به خاطر این که بر در خانه خود نوشته بود: بِسمِ اللّه و حق تعالی به موسی زمانی که شتاب در هلاکت فرعون را خواست وحی فرمود: توبه کفر او نظر می کنی، و من به آنچه به در خانه خود نوشته است .
سی ویکم: شیخ ابن فهد روایت کرده: روزی به ابو الدّرداء خبر دادند: خانه ات سوخته است، گفت نسوخته، دیگری خبر داد، باز همان جواب را داد تا سه مرتبه معلوم شد تمام خانه های اطراف جز خانه او سوخته اند! گفتند: از کجا می دانستی که خانه تو نسوخته است؟ گفت:
ص: 1787
زیرا از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) شنیدم که فرمود: هرکه در صبح این دعا را بخواند، بدی در آن روز به او نمی رسد، و اگر در شب بخواند، در آن شب بدی به او نمی رسد، و من این دعا را خوانده بودم:
اللّهمَّ اَنْتَ رَبّى لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ وَ اَنْتَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظيمِ، وَ لا حَوْلَ وَ لاقُوَّةَ اِلاّبِاللّه الْعَلِىِّ الْعَظيمِ ؛ ما شاءَاللّه كانَ وَ مالَمْ يَشَاءْلَمْ يَكُنْ ؛ اَعْلَمُ اَنَّ اللّه عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ وَ اَنَّ اللّه قَدْ اَحاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْماً ؛ اللّهمَّ اِنّى اَعُوذُبِكَ مِنْ شَرِّ نَفْسى وَ مِنْ شَرِّ قَضاءِ السُّوءِ وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ ذى شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الاْنْسِ وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ دابَّةٍ اَنْتَ آخِذٌ بِناصِيَتَها، اِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ . (1)
سی ودوم: شیخ کلینی و غیر او از احضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده اند: این دعا را تعلیم زراره فرمود: که در زمان غیبت و امتحان شیعه بخوانند:
اللّهمَّ عَرِّفْنى نَفْسَكَ، فَاِنَّكَ اِنْ (2)
ص: 1788
لَمْ تُعَرِّفْنى نَفْسَكَ، لَمْ اَعْرِف نَبِيَّكَ ؛ اللّهمَّ عَرِّفْنى رَسُولَكَ، فَاِنَّكَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى رَسُولَكَ، لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَكَ ؛ اللّهمَّ عَرِّفْنى حُجَّتَكَ، فَاِنَّكَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى حُجَّتَكَ، ضَلَلْتُ عَنْ دينى . (1)
سی وسوم: در عُدّة الداعی از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت شده: هرگاه یکی از شما خواست بخوابد، دست راست را زیر صورت راست خود بگذارد و بگوید:
بِسْمِ اللّه ؛ وَضَعْتُ جَنْبِی للّه عَلَی مِلَّهِ إِبْرَاهِیمَ، وَ دِینِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ وَلاَیَةِ مَنِ اِفْتَرَضَ اللّه طَاعَتَهُ ؛ مَا شَاءَ اللّه کَانَ وَ مَا لَمْ یَشَأْ لَمْ یَکُنْ . هرکه این دعا را هنگام خواب بگوید، خدا او را از دزد غارتگر، و از ریزش آوار بر سرش، حفظ کند، و فرشتگان برای او طلب آمرزش کنند .
سی وچهارم: و نیز در عدّة الداعی آمده: خواندن «إنّا إنْزَلْناهُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» بر هرچیزی که ذخیره و پنهان کنند، برای آن حرز [حافظ و نگاهبان] است، بنابر آنچه از اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) روایت شده . سی وپنجم: و نیز از امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده: هرکه صد
ص: 1789
آیه از قرآن بخواند از هر آیه که باشد، و هفت مرتبه بگوید یا اللّه اگر بر سنگی بخواند خدا آن را بشکافد .
سی وششم: و نیز از آن حضرت نقل کرده: کسی که «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» را سه مرتبه بخواند وقتی که به بستر خواب خویش می رود، خدا پنجاه هزار فرشته بر او بگمارد که از او در ان شب پاسداری کنند، و از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه یک روز بر او بگذرد، و در نماز خود «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» را نخواند، روز قیامت به او می گویند: ای بنده خدا تو از نماز گذاران نیستی! ! و نیز از آن حضرت نقل شده: کسی که جُمعه بر او بگذرد یعنی یک هفته و در آن هفته «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» نخوانده باشد، به دین ابی لهب بمیرد! ! و نیز از آن جناب روایت شده: کسی که به او مرضی یا شدّتی برسد و در آن حال «قُل هُوَ اللّه اَحَدٌ» نخواند، و در آن مرض یا شدّت بمیرد اهل آتش خواهد بود . سی وهفتم: در (عُدة الداعی) این نوشته را برای حفظ زراعت خربزه و خیار و سایر زراعتها از ضرر کرم و آفاتی که آن را فاسد کند نقل کرده، و کیفیت آن، چنان است که بر چهار نی، یا چهار کاغذ که در نی بگذارد و بنویسد، و آن ها را در چهار طرف مزرعه قرار دهد .
ص: 1790
اَيُّهَا الدُّودُ، اَيُّهَا الدَّوابُّ وَ الْهَوامُّ وَ الْحَيْواناتُ، اُخْرُجُوا مِنْ هذِهِ الاْرْضِ وَ الزَّرْعِ اِلَى الْخَرابِ، كَما خَرَجَ ابْنُ مَتَّى مِنْ بَطْنِ الْحُوتِ، فَاِنْ لَمْ تَخْرِجُوا اَرْسَلْتُ عَلَيْكُمْ شُواظاً مِنْ نارٍ وَ نُحاسٍ فَلا تَنْتَصِرانِ ؛ «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيٰارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقٰالَ لَهُمُ اللّٰهُ مُوتُوا» فماتوا، اُخْرُجُوا «مِنْهٰا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ»؛ «فَخَرَجَ مِنْهٰا خٰائِفاً يَتَرَقَّبُ» . «سُبْحٰانَ الَّذِي أَسْرىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرٰامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى». «كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَهٰا لَمْ يَلْبَثُوا إِلّا عَشِيَّةً أَوْ ضُحٰاهٰا» . «فَأَخْرَجْنٰاهُمْ مِنْ جَنّٰاتٍ وَ عُيُونٍ وَ كُنُوزٍ وَ مَقٰامٍ كَرِيمٍ»، «وَ نَعْمَةٍ كٰانُوا فِيهٰا فٰاكِهِينَ» . «فَمٰا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمٰاءُ وَ الْأَرْضُ وَ مٰا كٰانُوا مُنْظَرِينَ»، «اُخْرُجْ مِنْهٰا فَمٰا يَكُونُ لَكَ أَنْ تَتَكَبَّرَ فِيهٰا فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصّٰاغِرِينَ» . «اُخْرُجْ مِنْهٰا مَذْؤُماً مَدْحُوراً» . «فَلَنَأْتِيَنَّهُمْ (1)
ص: 1791
بِجُنُودٍ لاقِبَلَ لَهُمْ، وَ لَنُخْرِجَنَّهُمْ مِنْها اَذِلَّةً وَ هُمْ صاغِروُنَ» . (1)
سی وهشتم: سیّد ابن طاووس از حضرت باقر (عَلَيهِ السَّلَامُ) روایت کرده: هرکه صبح کند و در دستش انگشتر عقیقی باشد، که در انگشت راست کرده باشد، پیش از آنکه نظرش به کسی افتد، آن را به جانب کف دست برگرداند، و به آن نظر کند و سوره «إنّا إنْزَلْناهُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» را تا آخر بخواند، سپس بگوید: آمَنْتُ بِاللّه وَحْدَهُ، لاَ شَرِیکَ لَهُ، وَ کَفَرْتُ بِالْجِبْتِ وَ اَلطَّاغُوتِ، وَ آمَنْتُ بِسِرِّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلاَنِیَتِهِمْ، وَ ظَاهِرِهِمْ وَ بَاطِنِهِمْ، وَ أَوَّلِهِمْ وَ آخِرِهِمْ ؛ خدای عالمیان او را در آن روز، از شرّ آنچه از آسمان نازل می شود، و آنچه به سوی آسمان بالا میرود، و آنچه در زمین فرو میرود، و آنچه از زمین بیرون میآید حفظ می کند، و تا شامگاه در حرز [پناه] و حمایت خدا و دوستان خدا باشد .
سی ونهم: شیخ کفعمی از کتاب جامع الشتات، از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده: هرگاه خوساتی از ما حدیثی نقل کنی، و شیطان باعث فراموشی تو شود، دست را بر
ص: 1792
پیشانی ات بگذار و بگو: صَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا مُذَكِّرَ الْخَيْرِ، وَ فاعِلَهُ وَ الْآمِرَ بِهِ، ذَكِّرْنِي مَا أَنْسانِيهِ الشَّيْطانُ . در کتاب مَن لا یَحضُره الفَقیه از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: کسی که فراموشی او در نماز زیاد باشد، هنگامی که وارد بیت الخلاء می شود بگوید:
بِسْمِ اللّه . أَعُوذُ بِاللّه مِنَ اَلرِّجْسِ اَلنِّجِسِ اَلْخَبِیثِ اَلْمُخْبِثِ، اَلشَّیْطَانِ اَلرَّجِیمِ .
مؤلف گوید: کسی که می خواهد حافظه اش زیاد شود، مسواک کند، و روزه بگیرد، و قرآن بخواند، به ویژه آیَةُ الکُرسی را، و ادامه دهد خوردن مویز را در ناشتا، به ویژه اگر سرخ و بیست ویک دانه باشد، این کارها برای فهم و ذهن و حافظه سودمند است، و نیز خوردن حلوا و گوشت نزدیک گردن گوسفند، و عسل و عدس نیز باعث تقویت حافظه هستند، نقل شده: از دواهایی که به تجربه رسیده آن است: که کندر و سُعد و شکر طبرزد را مساوی با هم گرفته و نرم بکوبند و مخلوط کنند، و روزی پنج دِرهم بخورند، البته سه روز پی درپی
ص: 1793
بخورند، و پنج روز ترک کنند و به این صورت ادامه دهند، و هر روز پس از نماز صبح، پیش از آن که سخن بگویند بخوانند: یا حَیُّ یا قَیّومُ، فَلا یَفوتُ شَیئاً عِلمُهُ وَ لا یؤُدُهُ . و نیز به دنبال نمازها بخواند دعای: سُبْحَانَ مَنْ لاَ یَعْتَدِی عَلَی أَهْلِ مَمْلَکَتِهِ را،
و نیز بخواند نمازی را که در باب دوم برا تقویت حافظه نقل کردیم [صفحه 1607] و غیر ذلک، و نیز اجتناب کند از اموری که سبب نسیان می شود مانند: خوردن سیب ترش، گشنیز سبز، پنیر پَس خورده موش، بول کردن در آب راکد، خواندن سنگ قبور، عبور از بین دو زن، دور انداختن شپش زنده، نگرفتن ناخنها، ترک قیلوله [خواب نمیروز]، کثرت معاصی، بسیاری ناراحتی ها و اندوهها در امر دنیا، کثرت اشتغال و دلبستگی ها، چشم دوختن به اعدامی بر بالای دار، عبور از میان قطار شتر .
چهلم: ابن فهد از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرده: هر دعایی که پیش از آن تمجید نباشد اَبتر [بی ثمر] است، اول او تمجید است سپس ثنا، راوی گفت کمتر چیزی که از تمجید کفایت می کند
ص: 1794
چیست؟ فرمود:
اللّهمَّ أَنْتَ الْأَوَّلُ، فَلَيْسَ قَبْلَكَ شَيْءٌ، وَ أَنْتَ الْآخِرُ فَلَيْسَ بَعْدَكَ شَيْءٌ، وَ أَنْتَ الظَّاهِرُ فَلَيْسَ فَوْقَكَ شَيْءٌ، وَ أَنْتَ الْباطِنُ فَلَيْسَ دُونَكَ شَيْءٌ، وَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ . (1)
ص: 1795
بدانکه چون بر کسی آثار مرگ نمایان شود، اول کسی که باید به احوال او بپردازد، خود شخص است که سفر آخرتی ابدی در پیش دارد، و برای او در خود آن سفر توشه لازم است . اوّل چیزی که برای او ضرری است، اقرار به گناه و اعتراف به تقصیر و ندامت از گذشته ها و توبه کامل و تضرع و زاری به درگاه جناب مقدّس ایزدی که از گناهان گذشته او درگذرد، و در احوال و هول و هراسی که در پیش دارد، او را به خود و دیگران وا مگذارد . پس باید که متوجه وصیت شود، و حقوق خدا و خلق و آنچه را بر ذمّه اوست ادا کند، و به دیگران وا گذار نکند که پس از مردن بی اختیار می شود، و به حسرت در اموال خود بنگرد، و شیاطین جن و انس، اوصیا و وارثان او را وسوسه ها کنند، و از اینکه ذمّه او را از حقوق آزاد کنند مانع شوند، و برای او چاره ای نشود، جز آنکه بگوید: مرا باز گردانید، آن مقدار که از اعمال شایسته می خواهم با دارایی خود انجام
ص: 1796
دهم، ولی به خواسته اش توجهی نشود، و حسرت و ندامت سودی نبخشد . پس به اندازه ثلث مال خود برای خویشان و صدقات و خیرات و آنچه مناسب حال خود می داند وصیت کند، که اضافه بر ثلث را ختیاری ندارد . برائت ذمّه خود را از برادران مؤمنش بخواهد، و از هرکه غیبت کرده، یا اهانت و آزاری روا داشته، اگر حاضر باشند از آنان بخواهد او را حلال کنند و اگر حاضر نباشند، از برادران مؤمن بخواهد که برای او برائت ذمّه بخواهند، سپس امور اطفال و عیال خود را بعد از توکّل بر جناب حق به امینی وا گذارد و شخصی را برای اولاد صغیر خود به عنوان وصی تعیین نماید . سپس کفن خود را مهیا نماید و از شهادتین و عقاید و اذکار و ادعیه و آیات، آنچه در کتب مبسوطه ذکر شده است، و این رساله گنجایش بیان آن ها را ندارد، بگوید با تربت حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بر کفن او بنویسند، و این در صورتی است، که قبل از این غافل بوده و کفنی مهیا نکرده باشد، وگرنه مؤمن باید کفنش همیشه مهیّا و نزد او حاضر باشد، چنان که از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: هرکه کفنش در خانه اش همراه او باشد، او را در شمار غافلان
ص: 1797
ننویسند، و هرگاه به آن کفن نظر کند ثواب یابد، و باید پس از آن دیگر به فکر زن و فرزند و مال نباشد، و متوجّه حضرت حق گردد، و به یاد او باشد، و اندیشه کند که این امور فانی به کار او نمی آید، و به غیر لطف و رحمت پروردگار، در دنیا و آخرت چیزی به فریاد او نمی رسد، و بداند وقتی که توکّل بر حق کند، امور بازماندگانش به بهترین صورت انجام خواهد گرفت، و بداند که اگر خود باقی بماند، نمی تواند بدون خواست خدا سودی به آنان رساند، و ضرری از آنان برطرف نماید، و خدایی که آنان را آفریده از او به آنان مهربان تر است . و باید در آن حال در مقام امید و رجا به سر برد، و به رحمت خدا و شفاعت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و ائمه معصومین (عَلَيهِم السَّلَامُ) امید عظیم داشته باشد، و منتظر قدوم شریف ایشان باشد، و بداند همه آنان در آن وقت حاضر می شوند، و شیعیان خود را بشارتها می دهند، و ملک الموت را سفارشها می نمایند .
شیخ طوسی در (مصباح المتهجّد) فرموده: وصیت و اخلال نکردن به آن برای انسان مستحبّ است . چه آنکه روایت شده: برای آدمی سزاوار است شب را به روز نیاورد، مگر آنکه وصیت نامه اش زیر سرش باشد، و این معنا در حال
ص: 1798
بیماری تاکید شده است . و نیکو وصیت کند، و خود را از حقوقی که ما بین او و خداست و از مظالم عباد [ستمهایی که بر بندگان روا داشته است] خلاص کند .
به راستی از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) روایت شده: هرکه هنگام مرگ خویش وصیّتش را نیکو نکند، نشانه نقص در عقل و مروّت اوست . عرضه داشتند: ان وصیّت نیکو چگونه است؟ فرمود: چون مرگ او برسد، و مردم نزد او جمع شوند بگوید:
اللّهمَّ فاطِرَ السَّمواتِ وَ الاَرْضِ، عالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ، الرَّحْمنَ الرَّحیمَ، اِنّی اَعْهَدُ اِلَیْكَ اَنّی اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاّاللّه (انتَ) وحْدَهُ (وَحدَکَ) لاشَریکَ لَهُ (لَکَ)، وَ اَنَّ مُحَمَّداً صَلَی اللّه عَلَیْهِ وَ آلِهِ، عَبْدُهُ (عَبدُکَ) وَ رَسُولُهُ (رَسولُکَ)، وَ اَنَّ السّاعَةَ آتِیَةٌ لارَیْبَ فیها وَ اَنَّ اللّه یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ وَ اَنَّ الْحِسابَ حَقُّ وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لَارَيْبَ فِيها، وَ أَنَّ اللّٰهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ، وَ أَنَّ الْحِسابَ حَقٌّ، وَ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ، وَ أَنَّ مَا وُعِدَ فِيها مِنَ النَّعِيمِ مِنَ الْمَأْكَلِ وَ الْمَشْرَبِ وَ النِّكاحِ حَقٌّ، وَ أَنَّ النَّارَ حَقٌّ، وَ أَنَّ الْإِيمانَ حَقٌّ، وَ أَنَّ الدِّينَ (1)
ص: 1799
کَما وَصَفتَ، وَ أَنَّ الْإِسْلامَ كَما شَرَعتَ، وَ أَنَّ الْقَوْلَ كَما قُلتَ، وَ أَنَّ الْقُرْآنَ كَما أَنْزَلتَ ؛ وَ أَنَّ اللّٰهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ، وَ أَنِّي أَعْهَدُ إِلَيْكَ فِي دارِ الدُّنْيا أَنِّي رَضِيتُ بِكَ رَبّاً، وَ بِالاِسْلامِ دِيناً، وَ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نَبِيّاً، وَ بِعَلِيٍّ وَلِيّاً (امامًا )، وَ بِالْقُرْآنِ كِتاباً، وَ أَنَّ أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ أَئِمَّتِي . اَللّٰهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِي عِنْدَ شِدَّتِي، وَ رَجائِي عِنْدَ كُرْبَتِي، وَ عُدَّتِي عِنْدَ الْأُمُورِ الَّتِي تَنْزِلُ بِي، وَ أَنْتَ وَلِيِّي فِي نِعْمَتِي، وَ إِلٰهِي وَ إِلٰهُ آبائِي، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَكِلْنِي إِلىٰ نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً، وَ آنِسْ فِي قَبْرِي وَحْشَتِي، وَ اجْعَلْ لِي عِنْدَكَ عَهْداً يَوْمَ أَلْقاكَ مَنْشُوراً . (1)
این عهد میّت است در روزی که به حاجت خود وصیّت می کند، و وصیت بر هر مسلمانی حق است . حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: تصدیق این معنا در گفتار خدای تبارک
ص: 1800
و تعالی در سوره مریم آمده است:
«لَا يَمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَٰنِ عَهْدًا» (1)
و این همان پیمان است . رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: آن را بیاموز و به اهل بیت و شیعه خود آموزش ده، که آن را جبرئیل به من آموخت .
شیخ فرموده: نسخه نوشته ای که با میّت نزد جریده گذارده می شود، پیش از نوشتن بگوید:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ، وَ أَنَّ النَّارَ حَقٌّ، وَ أَنَّ السَّاعَةَ حَقٌّ آتِيَةٌ لَارَيْبَ فِيها، وَ أَنَّ اللّٰهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ . (2) آنگاه بنویسد: بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، شَهِدَ الشُّهُودُ الْمُسَمَّوْنَ فِي هٰذَا الْكِتابِ أَنَّ أَخاهُمْ فِي اللّٰهِ عَزَّ وَ جَلَّ (فلان بن فلان) (3) بجای فلان نام شخص ذکر شود اَشْهَدَهُمْ، وَ اسْتَوْدَعَهُمْ، (4)
ص: 1801
وَأَقَرَّ عِنْدَهُمْ، أَنَّهُ يَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ، لَا شَرِيكَ لَهُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ أَنَّهُ مُقِرٌّ بِجَمِيعِ الْأَنْبِيَاءِ وَ الرُّسُلِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، وَ أَنَّ عَلِيّاً وَلِيُّ اللّٰهِ وَ إِمَامُهُ، وَ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِ أَئِمَّتُهُ، وَ أَنَّ أَوَّلَهُمُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ، وَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَىٰ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ، وَ عَلِيُّ ابْنُ مُحَمَّدٍ، وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ، وَ الْقائِمُ الْحُجَّةُ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، وَ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ، وَ النَّارَ حَقٌّ، وَ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لَارَيْبَ فِيها ؛ (1) وَ أَنَّ اللّٰهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، جاءَ بِالْحَقِّ، وَ أَنَّ عَلِيّاً وَلِيُّ اللّٰهِ وَ الْخَلِيفَةُ مِنْ بَعْدِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ مُسْتَخْلَفُهُ فِي أُمَّتِهِ، مُؤَدِّياً لِأَمْرِ رَبِّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَىٰ، وَ أَنَّ فاطِمَةَ بِنْتُ رَسُولِ اللّٰهِ، وَ ابْنَيْهَا الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ، إِبْنَا (2)
ص: 1802
رَسُولِ اللّٰهِ، وَسِبْطاهُ وَ إِمَامَا الْهُدَىٰ، وَ قائِدا الرَّحْمَةِ، وَ أَنَّ عَلِيّاً وَ مُحَمَّداً وَ جَعْفَراً وَ مُوسَىٰ وَ عَلِيّاً وَ مُحَمَّداً وَ عَلِيّاً وَ حَسَناً وَ الْحُجَّةَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ أَئِمَّةٌ وَ قادَةٌ، وَ دُعاةٌ إِلَى اللّٰهِ جَلَّ وَ عَلا وَ حُجَّةٌ عَلَىٰ عِبادِهِ(1) سپس بگوید: یا شُهُودُ (2) ای فلان و ای فلان که نام برده شده اید، برای من در این نوشته، این شهادت را نزد خودتان استوار بدارید، تا مرا به آن کنار حوض کوثر ملاقات کنید سپس گواهان بگویند: ای فلان نَسْتَوْدِعُکَ اللّه وَ نَسْتَوْدِعُكَ اللّٰهَ، وَ الشَّهادَةُ وَ الاِقْرارُ وَ الاْخآءُ مَوْدُوعَةٌ الشَّهادَةُ وَ الْاِقْرارُ وَ الْاِخآءُ مَوْدُوعَةٌ [مَوعِدُه]عِنْدَ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ نَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلامَ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكاتُهُ . (3) پس آن صحیفه را به هم پیچند، و آن را مهر کنند، و باید به مهر شهود و میّت مهر شود، و با جریده طرف راست میّت گذاشته شود، و این صحیفه با نوک چوبی با کافور نوشته شود، و معطر و خوشبو نباشد .
و سزاوار است وقتی حالت مرگ می رسد،
ص: 1803
باطن قدمهای محتضر را رو به قبله کنند، و نزد او کسی باشد که سوره یس و صافات بخواند، و ذکر خدا کند، و او را به گفتن شهادتین، و اقرار به یک یک امامان تلقین نماید، و کلمات فرج را تلقین او کند:
لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ الْحَلِيمُ الْكَرِيمُ، لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ، سُبْحانَ اللّٰهِ رَبِّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْأَرَضِينَ السَّبْعِ، وَ مَا فِيهِنَّ وَ مَا بَيْنَهُنَّ وَ مَا تَحْتَهُنَّ، وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، وَ الصَّلاةُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ . (1)
و نزد محتضر جنب و حایض حاضر نشود،
و چون از دنیا رفت چشمانش را فرو خوابانند، و دستهایش را بکشند، و دهانش را بر هم گذارند، و ساقهایش را بکشند، و چانه اش را ببندند، و شروع در تحصیل کفن او کنند، و کفن واجب سه پارچه است: لنگ، پیراهن، و سرتاسری، و مستحبّ است بر این پارچه ها جره یمنّیه اضافه شود، و آن جامه ایست که از یمن می آورند، یا پارچه ای دیگر، و پارچه پنجمی زیاد کنند، که با آن رانهای میّت را بپیچند، و علاوه بر اینها
ص: 1804
مستحبّ است برای او عمامه قرار دهند، پس مقداری از کافور که آتش به آن نرسیده باشد تهیّه کنند و بهتر است به وزن سیزده درهم و ثلث، و کمتر از آن چهار مثقال، و اقلّ یک درهم باشد، و اگر دشوار باشد هر اندازه ممکن است تهیه کنند .
و سزاوار است بر تمام کفنها، یعنی بر هر پارچه از آن بنویسند: فُلانٌ يَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّٰهِ، وَ أَنَّ عَلِيّاً أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِ، و یک یک امامان را ذکر کند سپس نوشته را به این جمله ادامه دهد . اَئِمَّتَهُ اَئِمَه الهُدَیَ الاَبرارُ؛ و این را با تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) یا به انگشت بنویسند، و به سیاهی نوشته نشود .
و باید میّت را به سه غسل، غسل دهند: غسل اول با آب سدر، دوّم با آب کافور، سوم با آب خالص . و کیفیّت غسلش مانند غسل جنابت است . ابتدا می کند به شستن دستهای میّت سه مرتبه، پس عورت او را با کمی از اشنان سه مرتبه می شوید، سپس سر او را سه مرتبه با کف سدر غسل می دهد، سپس جانب راست و بعد جانب چپ را به همین صورت و دست خود را به تمام بدن میّت میکشد، و باید همه این شستنهای اول با آب سِدر باشد، سپس ظرفها را بشوید تا اثر سدر از آن ها برود، سپس به همین ترتیب با آب کافور آنگاه او را با آب خالص غسل دهد، و غسل دهنده در حال غسل دادن هر عضوی بر جانب راست
ص: 1805
او بایستد و بگو: عَفواً عَفواً، چون از غسل دادن فارغ شود، بدن میّت را با جامه تمیزی خشک کند، و بر غسل دهنده در این حال یا بعد از آن غسل میّت واجب است . و مستحبّ است وضو، پیش از غسلهای میّت .
سپس او را کفن کند، و پارچه پنجمی را که ران پیچ باشد حاضر کند، و پهن نماید، و مقداری پنبه روی آن بگذارد، و بر آن قَدری زریره بپاشد، و بر قُبُل و دُبُر میّت گذارد، و بر سوراخ دُبُر او پنبه بگذارد، سپس آن پارچه را بر رانهای او ببندد و محکم ببندد، و سپس لنگش را از نافش تا هر کجا برسد ببندد، و پیراهنش را بر او بپوشاند، و روی همه اینها سرتاسری را قرار دهد، و بالای آن حِبَرَه، یا چیزی که جایگزین آن باشد، و بگذارد با او دو جریده از چوب خرما، یا درخت دیگری، و باید تروتازه باشد، و طولش به اندازه استخوان ذراع [ساعد]، یکی از آن دو را در جانب راست، چسبیده به بدن، از آن محّلی که موضع بستن لنگ است، و دیگری را در جانب چپ مابین پیراهن و سرتاسری و کافور را بر مواضع سجده میّت، که پیشانی و باطن دستها، و سر زانوها، و اطراف انگشتان پاها می باشد بگذارد . و اگر از کافور چیزی اضافه آمد بر سینه او قرار دهد . و کفنها را بر او بپیچند، و او را از جانب سر و پاهایش ببندد، تا او را به خاک سپارند، آن وقت گره کفن را بگشایند . چون از کار کفن فارغ شدند، او را بر تابوت قرار داده، به جانب مصّلی ببرند، و بر او نماز بخوانند
علاّمه مجلسی در
ص: 1806
«زادُ المعاد» آنچه را که خلاصه اش این است فرموده: این نماز بر همه مسلمانان که آگاه به فوت شخصی شوند واجب است، و اگر یک نفر از آنان بخواند، از دیگران ساقط می شود . و خواندن نماز بر مرده شیعه اثنی عشری که بالغ باشد بدون خلاف در بین علما واجب است، و اشهر اقوی آن است که بر طفلی که شش سالش تمام شده خواندن نماز واجب است، و ظاهرا به قصد قربت می توان اکتفا کرد . و کمتر از شش ماهه را اگر زنده متولّد شده باشد بعضی مستحبّ دانسته اند و بعضی بدعت، و احوط نماز نخواندن است . و سزاوارترین مردم به نماز میّت بنابر مشهور وارث اوست، و شوهر به همسر خود اولی است، و واجب است نمازگزار رو به قبله بایستد، و سر جنازه به جانب راست او باشد، درحالی که میّت را به پشت خوابانده باشند، و در این نماز طهارت از حدث شرط نیست، و جنب و حائض، و بی وضو می توانند این نماز را بخوانند، و مستحبّ است با وضو باشد، و اگر آب نباشد، یا مانعی داشته باشد، یا وقت تنگ باشد، مستحبّ است تیمم نماید . و ظاهر بعضی احادیث است که بدون عذر نیز تیمم مستحبّ است و بنابر مشهور مستحبّ است امام جماعت برابر میان بدن مرد میّت، و روبروی سینه زن بایستد، و مستحبّ است کفش را از پا بیرون کند . و واجب است نیّت نماز کنند . و پنج تکبیر بگویند، و مستحبّ است، در هر تکبیر دستها را تا برابر گوش بالا ببرند، و مشهور آن است که پس از تکبیر اول بگوید:
ص: 1807
أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللّه وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّه و پس از تکبیر دوم بگوید: اللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و بعد از تکبیر سوم بگوید: اللّهمَّ اِغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْمُؤْمِنَاتِ و بعد از تکبیر چهارم بگوید: اللّهمّ اغْفِرْ لِهٰذَا الْمَيِّتِ . و تکبیر پنجم را بگویند، به این صورت نماز تمام و مجزی است . و بنابر نظر مشهور، بهتر آن است که پس از نیت بگوید: اللّه اَکْبَرُ اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الّا اللّه وَحْدَهُ، لاشَریکَ لَهُ، وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ، بَشیراً وَ نَذیراً، بَیْنَ یَدَیِ السّاعَةِ . (1) سپس بگوید: اللّه اَکْبَرُ . اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بارِکْ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، کَاَفْضَلِ ما صَلَّیْتَ وَ بارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ، عَلی اِبْراهیمَ وَ آلِ اِبْراهیمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ، وَ صَلِّ عَلی جَمیعِ الْاَنْبِیآءِ وَ الْمُرْسَلینَ . (2) سپس بگوید: اللّه اَکْبَرُ اللّهمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ، وَ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ، الْاَحْیآءِ مِنْهُمْ (3)
ص: 1808
وَالْاَمْواتِ، تابِعْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ بِالْخَیْراتِ، اِنَّکَ مُجیبُ الدَّعَواتِ ؛ اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْئٍ قَدیرٌ . (1) سپس بگوید:
اللّه اَکْبَرُ. اللّهمَّ إِنَّ هٰذَا عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِكَ، وَ ابْنُ أَمَتِكَ، نَزَلَ بِكَ، وَ أَنْتَ خَيْرُ مَنْزُولٍ بِهِ . اَللّٰهُمَّ إِنَّا لَانَعْلَمُ مِنْهُ إِلّا خَيْراً، وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنَّا . اَللّٰهُمَّ إِنْ كانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِي إِحْسانِهِ، وَ إِنْ كانَ مُسِيئاً فَتَجَاوَزْ عَنْهُ، وَ اغْفِرْ لَهُ . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَكَ فِي أَعْلَىٰ عِلِّيِّينَ، وَ اخْلُفْ عَلَىٰ أَهْلِهِ فِي الْغابِرِينَ، وَ ارْحَمْهُ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ . (2)
سپس بگوید: اللّه اَکْبَرُ (3) و فارغ می شود، و اگر میّت زن باشد می گوید: اللّهمَّ إِنَّ هٰذِهِ أَمَتُكَ وَ ابْنَةُ عَبْدِكَ، وَ ابْنَةُ أَمَتِكَ نَزَلَتْ بِكَ، وَ أَنْتَ خَيْرُ مَنْزُولٍ بِهِ . اَللّٰهُمَّ إِنَّا لَانَعْلَمُ مِنْها إِلّا خَيْراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِها مِنَّا . اَللّٰهُمَّ إِنْ كانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ فِي إِحْسانِها، وَ إِنْ كانَتْ مُسِيئَةً فَتَجاوَزْ عَنْها وَ اغْفِرْ لَها . اَللّٰهُمَّ اجْعَلْها عِنْدَكَ فِي أَعْلَىٰ عِلِّيِّينَ، وَ اخْلُفْ (4)
ص: 1809
عَلی اَهْلِها فِی الْغابِرینَ، وَ ارْحَمْها بِرَحْمَتِکَ ؛ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ . (1)
و اگر میّت مستضعف باشد بگوید: اللّهمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ، وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ . و اگر میّت طفل نابالغ باشد بگوید: اللّهمَّ اِجْعَلْهُ لِأَبَوَیْهِ وَ لَنَا سَلَفاً، وَ فَرَطاً وَ أَجْراً .
و مستحبّ است نمازگزاران بر جای خود بایستند، به خصوص پیشنماز تا جنازه را بردارند، و در روایتی وارد شده: پس از فارغ شدن از نماز بگوید: «رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً، وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ» از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: برادران مؤمن را از مردن او خبر دهند، تا بر جنازه او حاضر شوند، و بر او نماز بخوانند، و برایش استغفار کنند، که میّت و همه آنان ثواب ببرند . در حدیث حسن از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: چون مؤمن را در قبر می گذارند، او را ندا می کنند: اول عطایی که به تو دادیم بهشت است، و اول عطایی که به تشییع کنندگان جنازه تو دادیم آمرزش گناهان ایشان است . و در حدیث دیگری فرمود: اول تحفه ای که در قبر به مؤمن می دهند آن است که هرکس را همراه جنازه او بوده می آمرزند . و در حدیث دیگری فرمود: هرکه جنازه مؤمنی را همراهی کند، تا او را دفن کنند، حق تعالی در قیامت هفتاد
ص: 1810
فرشته بر او می گمارد، که او را همراهی کنند، و برایش از قبر تا جایگاه حساب استغفار نماید . و فرمود: هرکه یک طرف جنازه را بگیرد، بیست وپنچ گناه کبیره اش آمرزیده می شود و اگر چهار طرف جنازه را بگیرد از گناهانش خارج می شود، و باید جنازه را چهار نفر بردارند، و برای کسی که تشییع جنازه می کند، بهتر است اول دست راست میّت را که جانب چپ جنازه است به دوش راست خود بردارد، سپس پای راست میّت را باز به دوش راست بردارد، آنگاه از پشت جنازه برود، و پای چپ میّت را به دوش چپ بردارد، سپس دست چپ میّت را که جانب راست جنازه است به دوش چپ بردارد، و اگر بار دیگر بخواهد چهار گوشه تابوت را بگیرد، از پیش جنازه نرود، بلکه از جانب پشت جنازه بازگردد، و باز همان روش عمل کند . و اکثر علما بر عکس گفته اند، اول ابتدا به دست راست جنازه، سپس به پای راست، آنگاه به پای چپ، سپس به دست چپ، و موافق احادیث معتبر صورت اول بهتر است، و اگر هر دو صورت را بجا آوردند بهتر می باشد، و افضل آن است که دنبال جنازه، یا پهلوها راه رود نه پیش جنازه، و ظاهر اکثر احادیث آن است که اگر جنازه مؤمن باشد، جلوی آن راه رفتن خوب است، و در جنازه آن که خلاف مذهب اهل بیت است خوب نیست، زیرا ملائکه او را به عذاب استقبال می کنند، و سواره رفتن دنبال جنازه مکروه است .
از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل شده: هرکه جنازه ببیند
ص: 1811
این دعا را بخواند: اللّه اَکْبَرُ . «هَذا ما وَعَدَنَا اللّه وَ رَسُولُهُ، وَ صَدَقَ اللّه وَ رَسُولُهُ». اللّهمَّ زِدْنا ایماناً وَ تَسْلیماً اَلْحَمْدُللّه الَّذی تَعَزَّزَ بِالْقُدْرَةِ، وَ قَهَرَ الْعِبادَ بِالْمَوْتِ ؛ (1) هیچ ملکی در آسمان نماند مگر آنکه برای ترحّم به و او گریه کند . و از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: در حال برداشتن جنازه، این دعا را بخواند: بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه . اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ . (2) و نقل شده که حضرت سجاد (عَلَيهِ السَّلَامُ) هرگاه جنازه ای را می دید می گفت: اَلْحَمْدُ للّه الَّذی لَمْ یَجْعَلْنی مِنَ السَّوادِ الْمُخْتَرَمِ . (3)
و برای زنان تشییع جنازه سنّت نیست، و برخی گفته اند: جنازه را بسیار تُند بُردن مکروه است . و خندیدن و حرف باطل گفتن بر آن کس که بر جنازه حاضر می شود مکروه است، علامه مجلسی فرموده: از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل شده: هرکه بر جنازه ای نماز بخواند، هفتاد هزار ملک بر او نماز بخوانند، و گناهان گذشته اش آمرزیده شود . و اگر همراهی کند تا او را دفن کنند، به ازای هر قدمی که بردارد، قیراطی از ثواب به او
ص: 1812
بدهند، که قیراط همانند کوه احد است . و در حدیث دیگری فرمود: هر مؤمنی بر جنازه ای نماز کند، بهشت بر او واجب می شود، مگر آنکه منافق یا عاقّ پدر و مادر باشد .
و به سند از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل شده: چون مؤمنی بمیرد . وچهل نفر از مؤمنان بر جنازه او حاضر شوند و بگویند: اللّهمَّ إِنَّا لاَ نَعْلَمُ مِنْهُ إِلاَّ خَیْراً، وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنَّا چون این را بگویند حق تعالی فرماید: من گواهی شما را پذیرفتم، و آن گناهانی را که من می دانم و شما نمی دانید آمرزیدم . در حدیث معتبر دیگری از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل شده: اول چیزی که در عنوان نامه مؤمن پس از مرگش می نویسند، چیزی است که مردم در حق او می گویند، اگر نیک می گویند، نیک می نویسند، و اگر بد می گویند بد می نویسند .
فقیر گوید: شیخ طوسی در مصباح المتهجّد فرموده: تربیع جنازه مستحبّ است، یعنی به دوش بگیرد، جانب کتف راست میّت را، پس از آن بیاید به جانب پا، به دوش بگذارد پای راست او را، پس از آن پای چپ او را، و بعد از آن کتف چپش را، خلاصه اینکه چهار گوشه جنازه را به این ترتیب بر دوش بگیرد، که از آن تعبیر به «دور رحی» کنند، یعنی گشتن مانند سنگ آسیا .
چون جنازه را نزد قبر آوردند، اگر مرد است او را به طرف پاهای قبر بگذارند، و او را سه مرتبه تا لب قبر بیاورند، و اگر جنازه زن است، او را طرف جلوی قبر که جانب قبله است بگذارند، پس ولیّ میّت
ص: 1813
داخل قبر شود، یا کسی که ولیّ او را امر کند و وارد قبر شود از طرف پای قبر، که آن در قبر است، و چون وارد می شود بگوید:
اللّهمَّ اِجْعَلْهَا رَوْضَهً مِنْ رِیَاضِ اَلْجَنَّهِ، وَ لاَ تَجْعَلْهَا حُفْرَهً مِنْ حُفَرِ اَلنَّارِ .
و سزاوار است شخصی که وارد قبر شده سر برهنه و پابرهنه باشد، با بندهای گشاده، پس میّت را بگیرد و او را از جانب سر داخل قبر کند، و در آن حال بگوید:
بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه، وَ فی سَبیلِ اللّه، وَ عَلی مِلَّةِ رَسُولِ اللّه . اللّهمَّ ایماناً بِکَ وَ تَصْدیقاً بِکِتابِکَ ؛ «هذا ما وَعَدَنَا اللّه وَ رَسُولُهُ، وَ صَدَقَ اللّه وَ رَسُولُهُ» اللّهمَّ زِدْنا ایماناً وَ تَسْلیماً (1) آنگاه میّت را به جانب راست بخواباند، و صورت او را به طرف قبله قرار دهد، و از جانب سر و پا بند کفن او را بگشاید، و صورت میّت را روی خاک بگذارد، و مستحبّ است همراه او مقداری از تربت حضرت حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بگذارند، سپس لحد را بچیند و بگوید:
اللّهمَّ صِلْ وَحْدَتَهُ، وَ انِسْ وَحْشَتَهُ، وَ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ، وَ اَسْکِنْ اِلَیْهِ مِنْ رَحْمَتِكَ، رَحْمَةً یَسْتَغْنی بِها عَنْ (2)
ص: 1814
رَحْمَةِ مَنْ سِواکَ، وَ احْشُرْهُ مَعَ مَنْ کانَ یَتَوَلاّهُ، مِنَ الائِمَّةِ الطّاهِرینَ . (1) و مستحبّ است میّت وقتی که در قبر گذاشته شد، پیش از چیدن لحد به شهادتین و اسماء ائمه تلقین شود، به این صورت که تلقین کننده می گوید: یا فلان بن فلان و به جای این دو کلمه نام میّت و پدر او را ذکر می کند، و می گوید:
اذْكُرِ الْعَهْدَ الَّذِي خَرَجْتَ عَلَيْهِ مِنْ دارِ الدُّنْيا ؛ شَهادَةَ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ أَنَّ عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ (2)
یک یک امامان را تا آخر ذکر کند اَئِمَتُّکَ اَئِمَّةُ الْهُدیَ الْاَبْرارُ . (3) وقتی از چیدن لحد فارغ شد خاک بر او بریزد، و مستحبّ است کسانی که حاضر شده اند، با پشت دستهای خود خاک بریزند، و در آن حال بگویند: (اِنّا للّه وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ) ؛ «هذا ما وَعَدَنَا اللّه وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللّه وَ رَسُولُهُ». اللّهمَّ زِدْنا ایماناً وَ تَسْلیماً . (4)
چون بیرون آمدن از قبر را اراده کند از طرف پای میّت بیرون آید، بعد قبر را پر
ص: 1815
کند، و به اندازه چهار انگشت از زمین بلند کند، و در قبر غیر از خاک قبر نریزد، و ابتدا کند در ریختن آب از جانب سر و آب را در چهار طرف قبر دور دهد، تا بازگردد آنجایی که شروع کرده، اگر چیزی از آب اضافه آمده وسط قبر بریزد، پس وقتی که قبر را پوشانید، هرکسی که می خواهد دست خود را بر قبر بگذارد، و انگشتان خود را بگشاید و در خاک قبر فرو ببرد
و برای میّت دعا کند و بگوید:
اللّهمَّ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ وَ اَسْکِنْ (و آمِن) رَوْعَتَهُ، وَ صِلْ وَحْدَتَهُ، وَ أَسْكِنْ إِلَيْهِ مِنْ رَحْمَتِكَ رَحْمَةً يَسْتَغْنِي بِها عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواكَ، وَ احْشُرْهُ مَعَ مَنْ كانَ يَتَوَلَّاهُ . (1)
چون مردم از کنار قبر بازگشتند، کسی که به میّت سزاوارتر است برگشتنش را به تأخیر اندازد، و به او مهربانی کند، و اگر مقام تقیه نباشد به صدای بلند بگوید: یا فُلانُ بنُ فُلانٍ اسم میّت و پدرش را بگوید: اللّٰهُ رَبُّكَ، وَ مُحَمَّدٌ نَبِيُّكَ، وَ الْقُرْآنُ كِتابُكَ، وَ الْكَعْبَةُ قِبْلَتُكَ، وَ عَلِيٌّ إِمامُكَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ، ائمه را یک یک نام ببرد أَئِمَّتُکَ أَئِمَّهُ اَلْهُدَی اَلْأَبْرَارُ .
مؤلف گوید: غیر از زمان احتضار در دوجا برای میّت خواندن
ص: 1816
تلقین مستحبّ است: یکی زمانی که او را در قبر می گذارند . و بهتر آن است با دست راست دوش راست، و با دست چپ دوش چپ او را بگیرند، و وی را حرکت دهند و تلقین کنند . و دیگر زمانی که از دفن او فارغ شدند، پس از آن که مردم رفتند، مستحبّ است ولیّ میّت نزدیک ترین خویشان او نزد سر میّت بنشیند، و به صدای بلند به او تلقین کند، و خوب است دو کف دستش را روی قبر گذارد، و دهان را نزدیک قبر ببرد، و اگر دیگری را هم نایب کند خوب است . و در اخبار وارد شده: چون میّت را این گونه تلقین کنند منکر به نکیر گوید: بیا برویم تلقین حجّتش کردند احتیاج به پرسیدن نیست، پس باز می گردند و دیگر سال نمی کنند . علاّمه مجلسی رحمه اللّه فرموده: اگر تلقین کننده به این صورت بگوید جامع تر است: اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا فُلانَ بْنَ فُلانٍ(1) نام او و پدرش را بگوید: هَلْ أَنْتَ عَلَى الْعَهْدِ الَّذِي فارَقْتَنا عَلَيْهِ، مِنْ شَهادَةِ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ سَيِّدُ النَّبِيِّينَ وَ خَاتَمُ الْمُرْسَلِينَ، وَ أَنَّ عَلِيَّاً أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ، وَ سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ، وَ إِمامٌ افْتَرَضَ اللّٰهُ طاعَتَهُ عَلَى الْعالَمِينَ، وَ أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ، وَ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ (2)
ص: 1817
وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ، وَ عَلِيَّ بْنَ مُوسىٰ، وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ وَ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ، وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ وَ الْقَائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدِيَّ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ أَئِمَّةُ الْمُؤْمِنِينَ، وَ حُجَجُ اللّٰهِ عَلَى الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ، وَ أَئِمَّتَكَ أَئِمَّةُ هُدىً أَبْرَارٌ ؛ يَا فُلانَ ابْنَ فُلانٍ، إِذا أَتَاكَ الْمَلَكانِ الْمُقَرَّبانِ رَسُولَيْنِ مِنْ عِنْدِ اللّٰهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَىٰ وَ سَأَلاكَ عَنْ رَبِّكَ، وَ عَنْ نَبِيِّكَ، وَ عَنْ دِينِكَ، وَ عَنْ كِتابِكَ، وَ عَنْ قِبْلَتِكَ، وَ عَنْ أَئِمَّتِكَ فَلا تَخَفْ وَ قُلْ فِي جَوابِهِما: (1) اللّٰهُ جَلَّ جَلالُهُ رَبِّي، وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نَبِيِّي، وَ الْإِسْلامُ دِينِي، وَ الْقُرْآنُ كِتابِي، وَ الْكَعْبَةُ قِبْلَتِي، وَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طالِبٍ إِمامِي، وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الْمُجْتَبَىٰ إِمامِي، وَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ الشَّهِيدُ بِكَرْبَلاءَ إِمامِي، وَ عَلِيٌّ زَيْنُ الْعابِدِينَ إِمامِي، وَ مُحَمَّدٌ باقِرُ عِلْمِ النَّبِيِينَ إِمامِي، وَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ إِمامِي، (2)
ص: 1818
وَ مُوسَى الْكاظِمُ إِمامِي، وَ عَلِيٌّ الرِّضا إِمامِي، وَ مُحَمَّدٌ الْجَوادُ إِمامِي، وَ عَلِيٌّ الْهَادِي إِمامِي، وَ الْحَسَنُ الْعَسْكَرِيُّ إِمامِي، وَ الْحُجَّةُ الْمُنْتَظَرُ إِمامِي، هٰؤُلاءِ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ أَئِمَّتِي وَ سادَتِي وَ قادَتِي وَ شُفَعائِي، بِهِمْ أَتَوَلَّىٰ، وَ مِنْ أَعْدائِهِمْ أَتَبَرَّأُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ ؛ ثُمَّ اعْلَمْ يَا فُلانَ ابْنَ فُلانٍ أَنَّ اللّٰهَ تَبارَكَ وَ تَعالىٰ نِعْمَ الرَّبُّ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نِعْمَ الرَّسُولُ، وَ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طالِبٍ وَ أَوْلادَهُ الْأَئِمَّةَ الْأَحَدَ عَشَرَ نِعْمَ الْأَئِمَّةُ، وَ أَنَّ مَا جاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ حَقٌّ، وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ، وَ سُؤَالَ مُنْكَرٍ وَ نَكِيرٍ فِي الْقَبْرِ حَقٌّ، وَ الْبَعْثَ حَقٌّ، وَ النُّشُورَ حَقٌّ، وَ الصِّراطَ حَقٌّ، وَ الْمِيزانَ حَقٌّ، وَ تَطايُرَ الْكُتُبِ حَقٌّ، وَ الْجَنَّةَ حَقٌّ، وَ النَّارَ حَقٌّ، وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لَارَيْبَ فِيها، وَ أَنَّ اللّٰهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ . (1) آنگاه بگوید : اَفَهِمْتَ یا فُلانُ (2)
در حدیث آمده: میّت در
ص: 1819
جواب می گوید: آری فهمیدم، سپس بگوید:
ثَبَّتَکَ اللّه بِالْقَوْلِ الثّابِتِ هَداکَ اللّه اِلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ، عَرَّفَ اللّه بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اَوْلِیائِکَ فی مُسْتَقرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ . (1) سپس بگوید: اللّهمَّ جافِ الْأَرْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ، وَ اصْعَدْ بِرُوحِهِ إِلَيْكَ، وَ لَقِّهِ مِنْكَ بُرْهاناً . اَللّٰهُمَّ عَفْوَكَ عَفْوَكَ . (2)
این رساله را به کلمه شریفه «عفو» پایان دادم، و رجای واثق دارم که عفو الهی شامل حال این روسیاه و همه کسانی که به این رساله عمل می کنند شود .
وَ کانَ ذلِکَ فِی آخِرِ یَومِ الجُمُعَةِ، اَلتّاسِعَ عَشَرِ مِن شَهرِ مُحَرَّمِ الحَرامِ سَنَةَ 1345 اَلفٍ وَ ثَلثِمِائَةٍ وَ خَمسٍ وَ اَربَعینَ، فِی جِوارِ اِمامِنَا المَسمومِ، مَولانَا الغَریبِ المَظلومِ، اَبِی الحَسَنِ عَلِیِّ بِن موسَی الرِّضا، عَلَیهِ وَ عَلی آبائِهِ السَّلامُ مِنَ الحَیِّ القَیّومِ؛ وَ الحَمدُللّه اَوَّلاً وَ آخِراً؛ وَ صَلَّی اللّه عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ .
کَتَبَه بِیُمناهُ الوازِرَةُ عَبّاسُ بنُ مُحَمَّد رِضَا القُمیّ عُفِیَ عَنهُما .
ص: 1820
و پایان این کتاب در آخر روز جُمعه، نوزدهم محرم، سال هزار و سیصد و چهل و پنج قمری بوده است، در جوار امام مسموم، مولای غریب و مظلوم ما، ابی الحسن علیّ بن موسی الرضا (که بر او و پدرانش سلام از سوی خدای زنده پاینده)، و ستایش خدای را در آغاز و انجام، و [درود خدا بر محمّد و خاندانش باد] آن را عباس فرزند محمّد رضا قمی که خدا هر دو را عفو کند نگاشت.
عَنْ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ عَلَيهَا السَّلامُ بِنْتِ رَسُولِ اللّه صَلَّي اللّه عَلَيهِ وَ آلِهِ قالَ سَمِعْتُ فاطِمَةَ آن ها قالَتْ دَخَلَ عَلَيَّ اَبي رَسُولُ اللّه في بَعْضِ الْأَيَّامِ، فَقالَ اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يا فاطِمَةُ، فَقُلْتُ عَلَيْكَ السَّلامُ قالَ اِنّي اَجِدُ في بَدَني ضُعْفاً، فَقُلْتُ لَهُ اُعيذُكَ بِاللّه يا اَبَتاهُ مِنَ الضُّعْفِ، فَقَالَ يا فاطِمَةُ ايتيني بِالْكِسآءِ الْيَماني فَغَطّيني بِهِ، فَاَتَيْتُهُ بِالْكِسآءِ الْيَماني فَغَطَّيْتُهُ بِهِ، وَ صِرْتُ اَنْظُرُ اِلَيْهِ، وَ اِذا وَجْهُهُ يَتَلَأْلَؤُ كَاَنَّهُ الْبَدْرُ في لَيْلَةِ تَمامِهِ وَ كَمالِه (1)
ص: 1821
فَما كانَتْ اِلاَّ ساعَةً وَ اِذا بِوَلَدِيَ الْحَسَنِ قَدْ اَقْبَلَ، وَ قالَ اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يا اُمَّاهُ، فَقُلْتُ وَ عَلَيْكَ السَّلامُ يا قُرَّةَ عَيْني وَ ثَمَرَةَ فُؤادي، فَقالَ يا اُمَّاهُ اِنّي اَشَمُّ عِنْدَكِ رآئِحَةً طَيِّبَةً، كَاَنَّها رآئِحَةُ جَدّي رَسُولِ اللّه، فَقُلْتُ نَعَمْ اِنَّ جَدَّكَ تَحْتَ الْكِسآءِ، فَاَقْبَلَ الْحَسَنُ نَحْوَ الْكِسآءِ، وَ قالَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يا جَدَّاهُ يا رَسُولَ اللّه، اَتَاْذَنُ لي اَنْ اَدْخُلَ مَعَكَ تَحْتَ الْكِسآءِ، فَقالَ وَ عَلَيْكَ السَّلامُ يا وَلَدي وَ يا صاحِبَ حَوْضي، قَدْ اَذِنْتُ لَكَ، فَدَخَلَ مَعَهُ تَحْتَ الْكِسآءِ، (1)
ص: 1822
فَما كانَتْ اِلاَّ ساعَةً وَ اِذا بِوَلَدِيَ الْحُسَيْنِ قَدْ اَقْبَلَ، وَ قالَ اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يا اُمَّاهُ، فَقُلْتُ وَ عَلَيْكَ السَّلامُ يا وَلَدي وَ يا قُرَّةَ عَيْني وَ ثَمَرَةَ فُؤادي، فَقالَ لي يا اُمَّاهُ اِنّي اَشَمُّ عِنْدَكِ رآئِحَةً طَيِّبَةً، كَاَنَّها رآئِحَةُ جَدّي رَسُولِ اللّه صَلَّي اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ، فَقُلْتُ نَعَمْ اِنَّ جَدَّكَ وَ اَخاكَ تَحْتَ الْكِسآءِ، فَدَنَي الْحُسَيْنُ نَحْوَ الْكِسآءِ، وَ قالَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يا جَدَّاهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنِ اخْتارَهُ اللّه، اَتَاْذَنُ لي اَنْ اَكُونَ مَعَكُما تَحْتَ الْكِسآءِ، فَقالَ وَ عَلَيْكَ السَّلامُ يا وَلَدي وَ يا شافِعَ اُمَّتي، قَدْ اَذِنْتُ لَكَ فَدَخَلَ مَعَهُما تَحْتَ الْكِسآءِ (1)
ص: 1823
فَاَقْبَلَ عِنْدَ ذلِكَ اَبُوالْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ اَبي طالِبٍ، وَ قالَ اَلسَّلامُ عَلَیْکِ يا بِنْتَ رَسُولِ اللّه، فَقُلْتُ وَ عَلَيْكَ السَّلامُ يا اَبَا الْحَسَنِ وَ يا اَميرَ الْمُؤْمِنينَ فَقالَ يا فاطِمَةُ اِنّي اَشَمُّ عِنْدَكِ رائِحَةً طَيِّبَةً كَاَنَّها رآئِحَةُ اَخي وَ ابْنِ عَمّي رَسُولِ اللّه، فَقُلْتُ نَعَمْ ها هُوَ مَعَ وَلَدَيْكَ تَحْتَ الْكِسآءِ، فَاَقْبَلَ عَلِيٌّ نَحْوَ الْكِسآءِ، وَ قالَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يا رَسُولَ اللّه، اَتَاْذَنُ لي اَنْ اَكُونَ مَعَكُمْ تَحْتَ الْكِسآءِ، قالَ لَهُ وَ عَلَيْكَ السَّلامُ يا اَخي يا وَصِيّي وَ خَليفَتي وَ صاحِبَ لِوآئي، قَدْ اَذِنْتُ لَكَ فَدَخَلَ عَلِيٌّ تَحْتَ الْكِسآءِ، (1)
ص: 1824
ثُمَّ اَتَيْتُ نَحْوَ الْكِسآءِ، وَ قُلْتُ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا اَبَتاهُ يا رَسُولَ اللّه، اَتَاْذَنُ لي اَن اَكُونَ مَعَكُمْ تَحْتَ الْكِسآءِ، قالَ وَ عَلَيْكِ السَّلامُ يا بِنْتي وَ يا بَضْعَتي قَدْ اَذِنْتُ لَكِ، فَدَخَلْتُ تَحْتَ الْكِسآءِ، (1)
ص: 1825
فَلَمَّا اكْتَمَلْنا جَميعاً تَحْتَ الْكِسآءِ، اَخَذَ اَبي رَسُولُ اللّه بِطَرَفَيِ الْكِسآءِ، وَ اَوْمَئَ بِيَدِهِ الْيُمْني اِلَي السَّمآءِ، وَ قالَ اللّهمَّ اِنَّ هؤُلاءِ اَهْلُ بَيْتي وَ خآصَّتي وَ حآمَّتي، لَحْمُهُمْ لَحْمي، وَ دَمُهُمْ دَمي، يُؤْلِمُني ما يُؤْلِمُهُمْ، وَ يَحْزُنُني ما يَحْزُنُهُمْ، اَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَهُمْ، وَ سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَهُمْ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عاداهُمْ، وَ مُحِبٌّ لِمَنْ اَحَبَّهُمْ، اِنَّهُمْ مِنّي وَ اَنَا مِنْهُمْ، فَاجْعَلْ صَلَواتِكَ وَ بَرَكاتِكَ وَ رَحْمَتَكَ، وَ غُفْرانَكَ وَ رِضْوانَكَ عَلَيَّ وَ عَلَيْهِمْ، وَ اَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهيراً، (1)
ص: 1826
فَقالَ اللّه عَزَّوَجَلَّ يا مَلائِكَتي وَ يا سُكَّانَ سَمواتي، اِنّي ما خَلَقْتُ سَمآءً مَبْنِيَّةً، وَ لا اَرْضاً مَدْحِيَّةً، وَ لا قَمَراً مُنيراً، وَ لا شَمْساً مُضِيئَةً، وَ لا فَلَكاً يَدُورُ، وَ لا بَحْراً يَجْري، وَ لا فُلْكاً يَسْري، اِلاَّ في مَحَبَّةِ هؤُلاءِ الْخَمْسَةِ الَّذينَ هُمْ تَحْتَ الْكِسآءِ، فَقالَ الْأَمينُ جِبْرآئيلُ يا رَبِّ وَ مَنْ تَحْتَ الْكِسآءِ، فَقالَ عَزَّوَجَلَّ هُمْ اَهْلُ بَيْتِ النُّبُوَّةِ، وَ مَعْدِنُ الرِّسالَةِ، هُمْ فاطِمَةُ وَ اَبُوها وَ بَعْلُها وَ بَنُوها، (1)
ص: 1827
فَقالَ جِبْرآئيلُ يا رَبِّ، اَتَاْذَنُ لي اَنْ اَهْبِطَ اِلَي الْأَرْضِ لِأَكُونَ مَعَهُمْ سادِساً، فَقالَ اللّه نَعَمْ قَدْ اَذِنْتُ لَكَ، فَهَبَطَ الْأَمينُ جِبْرآئيلُ، وَ قالَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ يا رَسُولَ اللّه، الْعَلِيُ الْأَعْلي يُقْرِئُكَ السَّلامَ، وَ يَخُصُّكَ بِالتَّحِيَّةِ وَ الْإِكْرامِ، وَ يَقُولُ لَكَ وَ عِزَّتي وَ جَلالي اِنّي ما خَلَقْتُ سَمآءً مَبْنِيَّةً، وَ لا اَرْضاً مَدْحِيَّةً، وَ لا قَمَراً مُنيراً، وَ لا شَمْساً مُضيئَةً وَ لا فَلَكاً يَدُورُ، وَ لا بَحْراً يَجْري، وَ لا فُلْكاً يَسْري، اِلاَّ لِأَجْلِكُمْ وَ مَحَبَّتِكُمْ، وَ قَدْ اَذِنَ لي اَنْ اَدْخُلَ مَعَكُمْ، فَهَلْ تَاْذَنُ لي يا رَسُولَ اللّه، فَقالَ رَسُولُ اللّه وَ عَلَيْكَ السَّلامُ يا اَمينَ وَحْيِ اللّه، اِنَّهُ نَعَمْ قَدْ اَذِنْتُ لَكَ، فَدَخَلَ جِبْرآئيلُ مَعَنا تَحْتَ الْكِسآءِ، فَقالَ لِأَبي اِنَّ اللّه قَدْ اَوْحى اِلَيْكُمْ يَقُولُ: اِنَّما يُريدُ اللّه لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَيْتِ، وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً، (1)
ص: 1828
فَقالَ عَلِيٌّ لِأَبي يا رَسُولَ اللّه، اَخْبِرْني ما لِجُلُوسِنا هذا تَحْتَ الْكِسآءِ مِنَ الْفَضْلِ عِنْدَ اللّه؟ فَقالَ النَّبِيُّ وَ الَّذي بَعَثَني بِالْحَقِّ نَبِيّاً، وَ اصْطَفاني بِالرِّسالَةِ نَجِيّاً، ما ذُكِرَ خَبَرُنا هذا في مَحْفِلٍ مِنْ مَحافِلِ اَهْلِ الْأَرْضِ، وَ فيهِ جَمْعٌ مِنْ شَيعَتِنا وَ مُحِبّينا، اِلاَّ وَ نَزَلَتْ عَلَيْهِمُ الرَّحْمَةُ وَ حَفَّتْ بِهِمُ الْمَلائِكَةُ، وَ اسْتَغْفَرَتْ لَهُمْ اِلي اَنْ يَتَفَرَّقُوا، فَقالَ عَلِيٌّ اِذاً وَ اللّه فُزْنا وَ فازَ شيعَتُنا وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ، (1)
ص: 1829
فَقالَ النَّبِيُّ ثانِياً يا عَلِيُّ وَ الَّذي بَعَثَني بِالْحَقِّ نَبِيّاً، وَ اصْطَفاني بِالرِّسالَةِ نَجِيّاً، ما ذُكِرَ خَبَرُنا هذا في مَحْفِلٍ مِنْ مَحافِلِ اَهْلِ الْأَرْضِ، وَ فيهِ جَمْعٌ مِنْ شيعَتِنا وَ مُحِبّينا، وَ فيهِمْ مَهْمُومٌ اِلاَّ وَ فَرَّجَ اللّه هَمَّهُ، وَ لا مَغْمُومٌ اِلاَّ وَ كَشَفَ اللّه غَمَّهُ، وَ لا طالِبُ حاجَةٍ اِلاَّ وَ قَضَي اللّه حاجَتَهُ، فَقالَ عَلِيٌّ اِذاً وَ اللّه فُزْنا وَ سُعِدْنا، وَ كَذلِكَ شيعَتُنا فازُوا وَ سُعِدُوا فِي الدُّنْيا وَ الْأخِرَةِ، وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ . (1)
ص: 1830
تاکنون در تحقیقات انجام شده درباره سند حدیث شریف کساء، چند سند به دست آمده که در ذیل به آن اشاره می شود: قدیمی ترین کتابی که تاکنون به دست آمده و در بردارنده ی بخشی از حدیث شریف کساء به شکل فعلی است، کتاب «غُرَر الاخبار و دُرَر الآثار دیلمی» (1)است که محیی الدین غریفی(2)در کتاب خود(3) حدیث کساء را به نقل از آن آورده و گفته که این نسخه را در کتابخانه ی شیر محَمد همدانی دیده است . کتاب دیگری که تاریخ کتابت آن سال 1033 ه . ق است، در بردارنده ی متن و ترجمه ی حدیث شریف کساء است . نسخه ی خطی این کتاب در کتابخانه ی آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی (رَحمهُ اللّه) به شماره ی 8954 موجود و از آن نگهداری می شود . کتاب دیگری که متن حدیث شریف کساء را روایت کرده منتخب طریحی است . (4)
ص: 1831
فخر الدّین محَمد طُرَیحی 979 1085ه . ق از علمای قرن یازدهم و هم عصر علامه ی مجلسی و نویسنده ی کتابهای چندی از جمله مجمع البحرین، تفسیر غریب القرآن و ضوابط الاسماء و الرجال و … است . علامه ی مجلسی (رَحمهُ اللّه) و علامه بَحرانی (رَحمهُ اللّه) از کتاب منتخب طُرَیحی نقل حدیث کرده اند . (1) آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی (رَحمهُ اللّه) نیز او را بزرگ داشته و چنین ستوده اند: علامه ی جلیل القَدر ثقه و ثبت، فخرالدین محَمد علی الطریحی الاسدی النجفی (رَحمهُ اللّه)، صاحب مجمع البحرین . یکی دیگر از سندهای حدیث کساء مربوط به علامه شیخ عبداللّه بحرانی (رَحمهُ اللّه) صاحب کتاب عوالم العلوم است . ایشان در حاشیه کتاب عوالم نسخه ی میرزا سلیمان یزد سند حدیث کساء را چنین نقل کرده است: رایت بخط الشیخ الجلیل السید هاشم، عن شیخه السید ماجد البَحرانی عن الحسن بن زین الدین الشهید الثانی، عن شیخه المقدس الاردبیلی، عن
ص: 1832
شیخه علی بن عبدالعالی الکَرَکی، عن الشیخ علی بن هلال الجزائری، عن الشیخ احَمد بن فَهد الحلی، عن الشیخ علی بن الخازن الحائری، عن الشیخ ضیاء الدین علی بن الشهید الاول عن ابیه، عن فخر المحققین، عن شیخه العلامه الحلی، عن شیخه المحقق، عن شیخه ان نما الحلی، عن شیخه محَمد بن ادریس الحلی، عن ابی حمزه الطوسی صاحب ثاقب المناقب، عن الشیخ الجلیل محَمد بن شهر آشوب عن الطبرسی صاحب الاحتجاج، عن شیخه الجلیل الحسن بن الحسن الطوسی، عن ابیه، شیخ الطائفه، عن شیخه المفید، عن شیخه ابن قولویه القمی، عن شیخه الکلینی، عن علی بن ابراهیم بن هاشم، عن ابیه، عن احَمد بن محَمد بن ابی نصر البزنطی، عن قاسم بن یحیی الجَلاّء الکوفی، عن ابی بصیر، عن ابان بن تغلِب البکری، عن جابر بن یزیدَ الجُعفی، عن جابر بن عبداللّه الانصاری عن فاطمه الزهرا سلامُ اللّه علیها بنت رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) . در این
ص: 1833
سند بزرگانی همچون سید هاشم بحرانی صاحب تفسیر البرهان، شیخ حسن بن زید شهید ثانی، مقدس اردبیلی، شیخ عبدالعالی کَرَکی، علامه حِلّی و شیخ طوسی و صاحب دو کتاب از کتابهای چهارگانه شیعه یعنی الاستبصار و تهذیب الاحکام، شیخ مفید، ابن قولویه و شیخ کلینی صاحب یکی از کتب اربعه شیعه یعنی الکافی که حضرت مهدی عجّلَ اللّه فرجَه در توقیعی درباره ی آن فرموده اند: «الکافی کافٍ لشیعتنا» قرار دارند و سند به جابر بن عبداللّه انصاری ختم می شود که او نیز این حدیث شریف را از حضرت فاطمه زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) نقل می کند . آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی (رَحمهُ اللّه) در اهمیت این سند بارها می فرمودند: خدا عنایت بفرماید حدیث شریف کساء را در عوالم طبع شده زیارت کنم . کتاب دیگری که در آن از حدیث شریف کساء به شکل کنونی آن یاد شده، نهج الحُجَّة فی فضائل الائمَّة، نوشته ی علی نقی احسایی، از علمای قرن دوازدهم
ص: 1834
هجری است . وی به هنگام نقل این حدیث می نویسد: «و رُوِیَ حدیثُ الکساءِ مِن طُرُقِنا مبسوطاً مشتملاً علی فضل شیعةِ آل محمَّدٍ (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )» و این نشان دهنده ی آن است که راه های سندی متعددی برای این حدیث وجود داشته است . آیت اللّه العظمی حاج سید صادق شیرازی نیز حدیث کساء را به این طریق از جابر بن عبداللّه انصاری نقل می کنند: عن والدی، عن الشیخ عباس القمی، عن المیرزا حسین النوری، عن الشیخ مرتضی الانصاری، عن المولی احَمد النراقی، عن السید بحرالعلوم، عن الوحید البهبهانی، عن ابیه الشیخ محَمد اکمل، عن المولی محَمد باقر المجلسی، عن ابیه المولی محَمد تقی المجلسی، عن الشیخ البهائی، عن ابیه الشیخ حسین عبدالصمد، عن الشهید الثانی، عن احَمد بن محَمد بن خاتون، عن الشیخ عبدالعالی الکرکی، عن علی بن هلال الجزائری، عن الشیخ علی بن خازن الحائری، عن احَمد بن فهدا لحلی، عن ضیاء الدین علی بن الشهید
ص: 1835
الاول، عن ابیه محَمد بن مکی العاملی، عن فخر المحققین عن ابیه العلامه الحلی، عن خاله المحقق الحلی، عن ابن نما، عن محَمد بن ادریس الحلی، عن ابی حمزه الطوسی، عن محَمد بن شهر آشوب، عن الطبرسی صاحب الاحتجاج، عن الحسن بن محَمد بن الحسن الطوسی، عن ابیه شیخ الطائفه عن الشیخ المفید، عن الشیخ الصدون، عن ابیه عن علی بن ابراهیم حیلوله و عن ابن قولویه، عن الشیخ الکلینی، عن علی بن ابراهیم، عن ابیه ابراهیم بن هاشم، عن احَمد بن محَمد بن ابی نصر البَزَنطی، عن القاسم بن یحیی الحَذّاء الکوفی، عن ابی بصیر، عن اَبان بن تغلب، عن جابر بن یزید الجُعفی، عن جابر بن عبداللّه الانصاری (رَحمهُ اللّه) جمیعاً عن سیدتنا و مولاتنا الصدیقه الکبری فاطمه الزهر (عَلَيهَا السَّلَامُ) بنت رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ): آن ها قالت: دخل علیّ ابی رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فی بعض الایام، الی آخِر الحدیث الشریف … از دیگر کتبی که حدیث کساء در آن ها نقل شده است
ص: 1836
می توان به رساله ی آیت اللّه بافقی (رَحمهُ اللّه)، کتاب «مُلحَقات احقاق الحق»، ج 2، ص 544 تا 557 اثر حضرت آیت اللّه العظمی مرعشی نجفی، کتاب «آیه التطهیر فی احادیث الفریقین» سید علی موحد ابطحی ج 1 ص 43، من فقه الزهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) جلد1، صفحه 53 نوشته ی مرحوم آیت اللّه العظمی سید محَمد حسینی شیرازی (رَحمهُ اللّه) و کتاب حسین علوی دمشقی اشاره کرد ؛ که این امر نشان از اعتبار این حدیث نزد نویسندگان آن کتابها دارد (1) .
http: //www. sibtayn. com shdj
سایت اینترنتی سبطَین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) ؛ نیز رجوع شود به: دایرة المعرف تشیّع، جلد 14، مدخل "الکِساء و أسنادُهُ"، که اثری بوده است از مرحوم آیت اللّه مرعشی نجفی (رَحمهُ اللّه) .
ص: 1837
بسمه تعالی
حدیث شریف کساء، بسیار مجرب بوده و به وسیله قرائت آن حدیث شریف و توسل به حضرت صدیقه شهیده سلام اللّه علیها، تاکنون بیماران و دردمندان بسیاری شفا و حوائج متعددی روا گشته است . شایسته است که دوستان عزیز در قرائت این حدیث شریف که طولانی نیز نمی باشد کوتاهی نکرده و اقلا روزی یکبار به خواندن آن مبادرت ورزند . فاضل معظم و علامه بزرگوار، جناب سید علی موحد ابطحی، در خصوص حدیث کساء و آثار شگفت آن کتابی قیم را تحت عنوان "حدیث کساء و آثار شگفت" تالیف کرده اند که بخشی از این کتاب حاوی حکایاتی پیرامون برآورده شدن حاجات متوسلین به این حدیث شریف، و آثار و برکات آن است . جهت استفاده هر چه بیشتر دوستان عزیز و بزرگوار، آن 19 حکایت را به تدریج در اینجا قرار خواهم داد .
ص: 1838
خدای متعال به همه ما توفیق قرائت این حدیث شریف و پیروی از حضرت زهرای مرضیه سلام اللّه علیها، و برائت از دشمنان ایشان را عطا نماید . التماس دعا از همه دوستان بزرگوار .
1- شفای لکنت زبان کودک فرزند آقای حاج سید محَمد کاظم اعظم پور، در نامه ای به برادر گرانقَدر نگارنده، جناب حجت الاسلام والمسلمین حاج آقا حجت موحد ابطحی، چنین نوشته است :
حدود دو سال قبل فرزند چهار ساله یکی از بستگان نزدیک ما به لکنت زبان دچار شد و همه را متاثر کرد . . معالجه و توسل زیادی انجام گرفت، ولی به نتیجه ای نرسید . تصمیم گرفتم برای شفای کودک به زیارت علی بن موسی الرضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) مشرف شوم . با توفیق الهی به زیارت مشرف شدم . چند روزی که در خدمت آن حضرت بودم تمام توسلاتم برای شفای آن کودک بود .
ص: 1839
شبی در صحن مطهر امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) هیئتی عزاداری می کرد . بنده هم در عزاداری آن ها حضور یافتم و حال خوشی پیدا کردم . تمام هدفم شفای آن بچه بود . پس از مراجعت به اصفهان، شبی پدرتان مرحوم آیت اللّه حاج سید مرتضی موحد ابطحی را در خواب دیدم . ایشان به من فرمودند برای شفای طفلتان ده مرتبه: حدیث شریف کساء بخوانید . پس از عمل به دستوری که آن مرحوم در خواب به ما دادند، بحَمداللّه بیمار ما شفای کامل یافت .
2- شفای نواده مرحوم سید ابراهیم میلانی آقای سید احَمد . . .، نواده مرحوم سید ابراهیم میلانی، در تبریز به بیماری سختی دچار می شود . دختر یکی از مراجع تقلید، پدر خود را در خواب می بیند که به او می گویند سید احَمد مریض است، فردا شب (سوم جمادی الاخری) شب شهادت فاطمه زهرا سلام اللّه علیها است و حدیث کساء از آن حضرت است . فردا شب در اتاق مخصوص من گرد هم آیید و برای شفای او حدیث کساء
ص: 1840
بخوانید . فردا شب اهل خانه بنابر سخن پدر در اتاق مخصوص ایشان گرد هم آمدند و حدیث کساء خواندند و آقا سید احَمد از برکت توسل به حضرت زهرا سلام اللّه علیها و خواندن حدیث کساء بهبود یافت .
3- شفای جوان مسیحی مبتلا به سرطان خون از طرف مرحوم آیت اللّه العظمی حاج سید محَمد شیرازی (رَحمهُ اللّه) حسینیه ای در واشنگتن آمریکا به نام حسینیه "الرسول الاعظم" (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) تاسیس شده است . دهه فاطمیه در این حسینیه مراسم عزاداری برای حضرت زهرا سلام اللّه علیها برپا و در شبهای جُمعه مراسم دعا و توسل و قرائت حدیث شریف کساء برقرار است . یکی از روحانیون بزرگواری که از سوی بیت آیت اللّه العظمی شیرازی در آن مرکز بزرگ دینی انجام وظیفه می کند، نقل کرده است : روزی در یکی از خیابان های واشنگتن، پشت چراغ قرمز منتظر آزاد شدن راه بودم . در این هنگام یک خانم با گریه شدید به طرف اتومبیل من آمد و گفت
ص: 1841
حاج آقا شما ایرانی هستید؟ گفتم بله . گفت التماس دعا دارم . من یک جوان نوزده ساله دارم که به سرطان خون مبتلا و در بیمارستان بستری است . حالش هم بسیار بد است . در جواب آن خانم گفتم شب جُمعه به حسینیه رسول اعظم بیایید و در مجلس حدیث کساء شرکت کنید تا به برکت توسل به حضرت زهرا سلام اللّه علیها مشکل شما مرتفع شود . آن خانم شب جُمعه به حسینیه آمد و دعا کرد . از قندهایی که برای تبرک در جلسه حدیث کساء به حاضران داده می شد و قَدری شله زرد نذری به آن خانم دادم و گفتم از اینها قَدری به جوان سرطانی خود بدهید . وی در جواب گفت پسرم نمی تواند چیزی بخورد . از او خواستم که حتی اگر شده یک ذره از این شله زرد را در دهان او بگذارد . دو روز بعد دیدم که آن خانم گریه کنان به حسینیه آمد . اول خیال کردم جوانش فوت کرده، خواستم به او تسلیت بگویم ولی او هنگامی که نزدیک شد رو به من کرد و پس از سلام گفت
ص: 1842
حاج آقا! وقتی مقداری از آن شله زرد را در دهان جوانم گذاشتم فورا چشمش را باز کرد و حالش خوب شد . پس از آن پزشکان بیمارستان برای بررسی حال او جلسه مشورتی تشکیل دادند و در نهایت اظهار داشتند که حضرت مسیح او را شفا داده است . ولی من به آن ها گفتم که به یقین او شفا یافته امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، حضرت زهرا سلام اللّه علیها و حدیث کساء است . آن خانم در نوبت های بعد با حجاب اسلامی در جلسه حدیث کساء شرکت می کرد و جریان زندگی خود و شفا یافتن فرزندش را برای حاضران تعریف می کرد و می گفت من مسیحی بودم . بیست سال قبل هنگام حاملگی در ایران حضور داشتم، شوهرم را از دست دادم و پس از آن به آمریکا آمدم . در ایران تبلیغات هیچ یک از علمای بزرگ نتوانست مرا مسلمان کند . ولی امروز به برکت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و حضرت زهرا سلام اللّه علیها و حدیث کساء مسلمان شده ام . وی مرتب بر این جمله تاکید می کرد که حدیث
ص: 1843
کساء و حضرت زهرا سلام اللّه علیها مرا به سوی اسلام هدایت کرده است .
4- شفای بیمار سرطانی یکی از خطبای معروف که برای تبلیغ دین به آمریکا، انگلستان، کویت، بحرین و دیگر کشورها و نیز به شهرهای مختلف ایران سفر کرده است چنین نقل می کند : زمانی در حسینیه کویت منبر می رفتم، یکی از رفقا برای خداحافظی نزد من آمد و گفت به من خبر داده اند که برادرم در انگلستان به سرطان مبتلا و در بیمارستان بستری شده و حالش نیز بسیار وخیم است . وی قصد داشت برای عیادت برادرش به انگلیس برود . من به او گفتم قَدری صبر کن، بعد از جلسه با شما کاری دارم . بعد از جلسه مقداری از قندهای مجلس حدیث کساء و مقداری تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را به او دادم و گفتم اینها را به برادرت بده تا بخورد . او خداحافظی کرد و رفت . پس از چندی این دوست از انگلیس بازگشت و مستقیم نزد من آمد و گفت بعد از آنکه قندها و تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)
ص: 1844
را به برادرم دادم حالش رو به بهبود گذاشت . از آقایان دکترها خواستم که یک آزمایش دیگر از او بگیرند ولی آن ها قبول نمی کردند و می گفتند وضع او بسیار وخیم است و از آزمایشهای متعدد کاری بر نمی آید . سرانجام با اصرار زیاد من، آزمایش دیگری از برادرم گرفتند و در کمال تعجب دیدند که بیماری سرطان به طور کامل برطرف شده است . خلاصه آنکه در اثر خواندن حدیث شریف کساء و خوردن تربت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برادر من از بیماری سرطان نجات یافت .
5- شفای دختر مسیحی و مسلمان شدن جمعی از مسیحیان آیت اللّه شیخ محَمد حسن بهاری، فرزند مرحوم آیت اللّه حاج شیخ محَمد باقر بهاری همدانی چنین نقل کرده اند :
از خیابان خیام تهران می گذشتم که دیدم در حسینیه مدرسه سید ناصرالدین، مجلس عزای امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برپاست . برای شرکت در عزا وارد مجلس شدم . خطیب مجلس مشغول وعظ و
ص: 1845
سخنرانی بود و از روی کتابی که در دست داشت این داستان را برای اهل مجلس می خواند :
در ایام محرم، از خیابان اسماعیل بزاز به طرف منزل خود در خیابان جوادی می رفتم که ناگاه زن باحجابی از یکی از پنجره های فوقانی مرا صدا زد . ایستادم تا ببینم خواسته اش چیست؟ آن زن با صدای بلند گفت ای آقا! اهل این منزل همه مسیحی هستند و من زن مسلمانی هستم که در این منزل خدمت می کنم ؛ ولی از غذای آن ها مصرف نمی کنم . دختر صاحبخانه چند روزی است که به کسالت سختی دچار شده و به رغم معالجاتی که اطبا انجام داده اند هیچ نتیجه ای حاصل نشده است و پدر و مادر این دختر به شدت ناامید شده اند و نزدیک است که خودشان هم تلف شوند . من به آن ها گفته ام که شما آنچه در توان داشته اید به کار گرفته اید و نتیجه ای به دست نیاورده اید، در عوض ما مسلمانها دعاها و توسلات مجربی از جمله حدیث شریف کساء داریم که برای هر مریضی که خوانده شود به اذن خدا شفا
ص: 1846
پیدا می کند . پدر و مادر مریض به من گفته اند که اگر کسی پیدا شود و این دعا را برای دختر ما بخواند و دختر ما شفا پیدا کند ما مسلمان شده و مسلمان شدنمان را هم اعلان می کنیم . من چند دقیقه ای است که از پنجره های ساختمان به بیرون نگاه می کنم تا شاید کسی را پیدا کنم که این دعا را بخواند و خوشبختانه شما را پیدا کردم . آن خانم از من تقاضا کرد که مراسم حدیث کساء و توسل به حضرت زهرا سلام اللّه علیها را برای آن ها اجرا کنم .
من به آن خانم عرض کردم : من اطمینان به شفای آن دختر ندارم و می ترسم خدای متعال بیش از این اجازه زندگانی به او نداده باشد و اجل او فرا رسیده باشد و همین امر موجب بدبینی مسیحیان به دعاها و توسلات ما شود . در این هنگام آن زن در غم و اندوه فرو رفت و گفت ای شیخ! اگر این کار را انجام ندهی روز قیامت نزد مادرم حضرت فاطمه زهرا سلام اللّه علیها از تو شکایت می کنم .
ص: 1847
وقتی این صحبت را شنیدم لرزه بر اندامم افتاد و ترس مرا گرفت و ناچار در پاسخ آن خانم گفتم همسایه ها را خبر کنید تا در این مراسم شرکت کنند . آن زن علویه همسایگان را دعوت کرد و من در حضور آن ها شروع به خواندن حدیث کساء کردم . در آخر دعا از خدای متعال خواستم که بر ما منت گذارد و این دختر جوان را شفا دهد . پس از انجام مراسم از منزل آن مسیحی بیرون رفتم . فردای آن روز پس از خروج از منزل و در حالی که هیچ به فکر اتفاق دیروز نبودم، ناگهان نگاهم به همان پنجره و همان خانم علویه افتاد . آن زن علویه اشک ریزان می گفت ای آقا! تشریف بیاورید و با چشمان خود ببینید که چگونه خدا دعای ما را به اجابت رساند و آبروی ما را حفظ کرد و بر این دختر بی گناه که دیروز در حال احتضار بود منت گذاشت و او را شفا داد . امروز دختر سالم و بی هیچ کسالتی از رختخواب بیرون آمده و مرتب می گوید فاطمه، فاطمه .
ص: 1848
وقتی وارد منزل آن مسیحی شدم، دختر را دیدم که به زبان ارمنی سخن می گوید . اطرافیان حرفهای او را برای من این چنین ترجمه کردند : بدون هیچ حرکتی خوابیده بودم و درد و ناراحتی مرا احاطه کرده بود . در آن حالت، ناگهان دیدم خانمی بزرگوار و نورانی با ابهت و جلال خاصی وارد اتاق شدند و فرمودند از روی تخت بلند شو . به ایشان گفتم با اینکه به طبیبان متخصص زیادی مراجعه کرده ام ولی نمی توانم حرکت کنم . ایشان دو مرتبه فرمودند من می گویم برخیز . یک وقت به خودم آمدم و متوجه شدم که دیگر آن دردها و ناراحتی ها را حس نمی کنم . اسم آن خانم را از زنان همراهشان پرسیدم، به من فرمودند ایشان حضرت فاطمه – سلام اللّه علیها – هستند . حال عجیبی پیدا کردم و مرتب نام ایشان را تکرار می کردم تا از یادم نرود .
این داستان بر سر زبانها افتاد و نقل مجالس شد و به برکت حضرت زهرا سلام اللّه علیها و عنایات
ص: 1849
ایشان جمع بسیاری از ارامنه و وابستگان این دختر به دین اسلام شرفیاب شدند .
6- اهل نماز و مسجد شدن با خواندن حدیث کساء در بین راه یک آقا سید تهرانی با محبت و اصرار زیاد مرا سوار ماشین خود کرد و به مقصد رساند . در بین راه این نکته را بیان کرد که ما شبهای جُمعه جلسه حدیث کساء داریم و از من خواست که در مجلس آن ها شرکت کنم . یک هفته توفیق یافتم در مجلس آن ها حاضر شوم . جلسه باحالی بود، به آن آقا سید گفتم شما که هر هفته چنین جلسه ای را برگزار می کنید، اگر رخداد جالبی در زمینه خواندن حدیث کساء دارید بفرمایید، چون بنده مشغول نوشتن کتابی در زمینه داستان های شگفت حدیث شریف کساء هستم . پس از اصرار زیاد صاحب جلسه به یکی از آقایان گفت که داستانش را برای من شرح دهد . آن آقا نزد من آمد و گفت من راننده خوش هیکلی بودم .
رفقا که همگی اهل مواد مخدر و انجام کارهای
ص: 1850
خلاف بودند، هر جا که مرا می دیدند با اصرار زیاد به جمع خود دعوتم می کردند . در آن موقع من به هیچ وجه اهل نماز و مسجد و انجام کارهای خیر نبودم ؛ تا اینکه مسائلی پیش آمد و من توفیق یافتم که در این جلسه شرکت کنم و پس از آن حالات عجیبی به من دست داد که تمام کارهای خلاف را کنار گذاشتم و الان اهل نماز و مسجد و روزه شده ام . حکایت از این قرار بود که شبی که من برای اولین بار در جلسه حدیث کساء شرکت کردم، همسر من در خواب می بیند که من در جلسه ای که پنج تن آل عبا حضور داشتند شرکت داشتم و آن بزرگواران مرا صدا زدند و گوشه ای از عبای خود را بر سر من انداختند . پس از آنکه چنین خوابی در مورد عنایت اهل بیت به این بنده گنهکار دیده شد، تصمیم گرفتم تمام رفقای سابق را کنار گذاشته و مسلمانی واقعی را پیشه
ص: 1851
خود کنم و الان هم هر وقت که ناراحتی دارم در جلسه حدیث کساء شرکت می کنم و مشکلات روحی از من برطرف می شود .
سید صاحب جلسه در تایید حرف آن بنده خدا می گفت : زن و مادر این شخص زمانی به من تلفن زدند و گفتند فلانی به یکباره عوض شده و به نماز و مسجد اهمیت می دهد .
ص: 1852