ص:2

تقدیم به پیشگاه مقدس حضرت بقیه الله الاعظم (ارواحنا له الفداء)

ص:3

دیباچه8

پیش گفتار12

1. راهبردها16

الف) گفتمان سازی در زمینه فرهنگ عفاف و حجاب17

ب) تقویت انگیزه های درونی افراد برای رعایت عفاف و حجاب19

ج) نهادینه سازی عفاف و حجاب با فعالیت های فرهنگی20

د) ایجاد هم گرایی و هم افزایی در سازمان ها و نهادهای مسئول20

ه ) تقویت احساس مسئولیت والدین، مربیان و معلمان22

و) افزایش احساس مسئولیت اجتماعی در برابر پدیده بدحجابی22

ز) احیای هویت اسلامی زنان و دختران 23

ح) توجه دقیق به مرزهای زنانگی و مردانگی25

2. وظایف و مسئولیت های رسانه ملی28

الف) آموزش احکام حجاب و روابط زن و مرد30

ب) تبیین فلسفه و چرایی عفاف و حجاب31

ج) ترویج و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب31

د) معرفی و ترویج الگوهای مناسب عفاف و حجاب32

ه ) به تصویر کشیدن زنان موفق باحجاب33

و) نشان دادن آثار منفی رعایت نکردن عفاف و حجاب34

ز) تبیین تاریخچه رواج فرهنگ برهنگی در غرب و ایران36

ح) سیاست گذاری مناسب در زمینه رعایت عفاف و حجاب37

ص:4

ط) نظارت بر فرآیند تأمین و پخش فیلم ها و سریال های خارجی37

ی) تشویق عوامل مؤثر در رشد و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب38

ک) فرهنگ سازی برای ازدواج آسان جوانان39

ل) زمینه سازی برای اجرای کامل طرح39

3. بایسته های تحقق وظایف و مسئولیت های رسانه ملی42

الف) عزم جدّی مدیران رسانه ملی برای تحقق این وظایف42

ب) وارد کردن این وظایف و مسئولیت ها در برنامه های سالانه43

ج) طراحی برنامه زمان بندی برای تحقق کامل این وظایف43

د) تقویت فرایند ارزیابی و نظارت برنامه ها44

ه_) پیش بینی ضمانت اجراهای لازم44

و) بازنگری در سیاست برون سپاری تولید برنامه های سیما45

ز) بهره گیری از نیروی انسانی متعهد و ارزشی در همه سطوح46

ح) پی گیری جدی اجرای سیاست ها و ضوابط حاکم بر برنامه ها47

ط) توجه به نفوذ دشمن در فضای رسانه ای کشور49

4. اولویت های برنامه سازی52

الف) برنامه های مستند، ترکیبی و گفت وگو محور52

یک _ برنامه های با رویکرد مستقیم52

دو _ برنامه های با رویکرد غیرمستقیم54

ب) برنامه های نمایشی55

ج) نماآهنگ ها و میان برنامه ها56

5. سیاست های برنامه سازی58

الف) توجه به جنبه های مختلف موضوع58

ب) بهره گیری از پژوهش در تولید برنامه ها58

ج) بهره گیری از کارشناسان دینی توان مند در تولید برنامه ها59

د) وجود انسجام و هم افزایی در برنامه ها60

و) توجه به ارتباط نظام مند معارف و آموزه های اسلامی60

ص:5

ز) بهره گیری از قالب ها و روش های گوناگون برنامه سازی61

ح) اولویت بخشی به کودکان و نوجوانان61

ط) توجه به ویژگی های روان شناختی مخاطبان برنامه ها62

ی) توجه به مجموعه آموزه های اسلامی در زمینه روابط زن و مرد62

ک) توجه به شرایط اثرگذاری پیام64

ل) توجه به سطوح مختلف اثر رسانه65

م) خنثا نکردن اثر برنامه های مناسب66

ن) پرهیز از ترویج الگوی پوشش رایج در شهر تهران66

ف) استفاده بجا و مناسب از پوشش چادر برای بازیگران67

س) تبلیغ و ترویج عفاف و حجاب در روند معمول فیلم ها68

ع) پرهیز از تحمیل پوشش کامل به فضای برنامه های نمایشی68

6. طرح یک مجموعه تلویزیونی70

الف) مشخصات طرح70

ب) خلاصه طرح70

ج) عناوین برنامه73

یک _ حجاب در اسلام73

دو _ فلسفه و چرایی حجاب و عفاف74

سه _ دلایل و زمینههای روانشناختی و جامعهشناختی بدحجابی77

چهار_ بررسی تاریخی و جریان شناسانه حجاب در ایران80

پنج _ نظام اسلامی و مسئله حجاب81

شش _ آسیب ها و بایسته های گسترش فرهنگ حجاب83

هفت _ مخاطب شناسی در تبلیغ و ترویج حجاب85

پیوستها88

پیوست 1: سیاستها و ضوابط رسانه ملی در زمینه عفاف و حجاب و روابط زن و مرد88

پیوست 2: وظایف و مسئولیت های سازمان صدا و سیما در طرح «راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب»103

ص:6

پیوست 3: معرفی نرم افزار چندرسانه ای «سیمای عفاف: رسانه ملی و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب»108

پیوست 4: مأخذشناسی رسانه ملی و فرهنگ عفاف و حجاب116

پیوست 5: آثار مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما در موضوع عفاف و حجاب122

کتابنامه127

دیباچه

رسانه ها در دنیای امروز نقش و جایگاهی تعیین کننده یافته و بر همه مناسبات فردی و اجتماعی انسان ها اثر گذاشته اند. رسانه های تصویری به ویژه سینما و تلویزیون، امروز دیگر از نقش یک وسیله سرگرمی ساز خارج شده و تبدیل به وسیله ای برای همسان سازی فرهنگی و القای سبک زندگی خاصی بر مخاطبان جهانی خود شده اند.

بر همین اساس است که رهبر معظم انقلاب اسلامی می فرماید:

امروز رسانه ها در دنیا فکر، فرهنگ، رفتار و در حقیقت هویت فرهنگی انسان ها را القا می کنند و تعیین کننده هستند. رسانهها ... می توانند در ارتقای اخلاق و معنویت در میان انسان ها مؤثر باشند و می توانند انسان را خوشبخت تر کنند. متقابلاً می توانند ... عادات و آداب و رفتارهای مضر را در میان مردم رایج کنند. می توانند ملت هایی را از هویت انسانی خودشان و هویت ملی شان تهی کنند.(1)

ص:8

با توجه به جایگاه و نقش یاد شده، صدا و سیمای جمهوری اسلامی به عنوان رسانه ای که ترجمان باورها، ارزشها و آرمانهای حاکم به نظام جمهوری اسلامی به شمار میآید، باید با برنامهریزی و سیاست گذاری مناسب در جهت ارتقای ایمان و معرفت دینی مردم و ترویج اخلاق و معنویت در جامعه، با بهرهگیری از ابزار هنر و جذابیت های رسانهای اقدام کند.

با وجود گامهای بلندی که در طول سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی در جهت بهرهگیری از ابزار هنر و رسانه برای تبلیغ و ترویج و نهادینهسازی باورها، ارزشها و هنجارهای اسلامی در جامعه برداشته شده است، ولی باید اعتراف کرد که هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب و استفاده کامل از ظرفیتهای بینظیر رسانهها، به ویژه رسانههای تصویری برای اهداف و آرمانهای انقلاب اسلامی فاصله زیادی وجود دارد.

یکی از موضوعهای مهمی که رسانه ملی بسیار میتواند در آن اثرگذار باشد، موضوع ارتقای جایگاه و شخصیت زن در جامعه اسلامی و اصلاح تصویر نادرستی است که رسانههای غربی از زن و جایگاه اجتماعی او ارائه میدهند.

مقام معظم رهبری در این باره میفرماید:

ما بایستی زن را، هم باحجاب نشان بدهیم، هم سرشار از ارزش هایی که اسلام و انقلاب برای او در نظر گرفته است ... مهم ترین مسئله، آن گوهر عفت زن، آن عضو اصلی و رکن اساسی خانواده بودن، آن عضو اصلی و رکن اساسی فعالیتهای جامعه بودن، آن تأثیر زن در رشد جامعه و رشد مردان، آن تأثیر زن در واقعیتهای گذشته ما _ از قبیل انقلاب و جنگ و غیره _

ص:9

است.(1)

چنان که مقام معظم رهبری نیز در سخنان یادشده تأکید فرمودند، یکی از حوزههای مهمی که امروز رسانه ملی در جهت ارتقای جایگاه و شخصیت زن در جامعه اسلامی باید به آن بپردازد، ترویج و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب با بهرهگیری از ابزار هنر و جذابیت های رسانه ای است.

با توجه به ضرورت بهرهگیری از ابزار هنر و رسانه برای گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه که یکی از مطالبات جدی رهبر معظم انقلاب اسلامی، مراجع عظام تقلید و مردم متدین کشورمان از رسانه ملی است، در کتاب حاضر ضمن بررسی وظایف و مسئولیت های رسانه ملی در این زمینه، پیشنهادها و راه کارهای عملی برای برنامه سازی در حوزه فرهنگ عفاف و حجاب ارائه شده است.

امیدواریم این کتاب، مدیران و برنامه سازان صدا و سیما را در ایفای نقش و مسئولیت مهمی که در این حوزه دارند، یاری دهد.

اداره کل خدمات رسانه ای

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص:11

پیش گفتار

پدیده بدحجابی در ایران، پدیدهای پیچیده، چندوجهی و برخاسته از علل و عوامل گوناگون اجتماعی، فرهنگی، تربیتی، آموزشی، اخلاقی، سیاسی و اقتصادی است.(1) ازاین رو، برای مقابله با آن نمیتوان تنها به اقدام های ساده، سطحی و تکوجهی بسنده کرد و ضروری است که نهادها، سازمانها و دستگاههای مختلف پژوهشی، آموزشی، فرهنگی، انتظامی و قضایی با هماهنگی و انسجام و طرح و برنامهای دقیق و مشخص برای نهادینه سازی فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه اسلامی ایران بکوشند.

این موضوع به ویژه با تأکیدهای مقام معظم رهبری در زمینه ضرورت توجه به عفاف به عنوان مهم ترین عنصر شخصیت زن، اهمیتی فراوانتر مییابد:

هر حرکتی که برای دفاع از زن انجام میگیرد، باید رکن اصلی آن رعایت عفاف زن باشد ... . نباید بگذارند عفت زن که مهم ترین عنصر برای شخصیت زن است، مورد بیاعتنایی قرار گیرد.(2)

ص:12

بی تردید، از میان همه نهادها و سازمان های مسئول در زمینه گسترش فرهنگ حجاب و عفاف و مقابله با بدحجابی، صدا و سیمای جمهوی اسلامی نقشی مهم تر، گسترده تر و اثرگذارتر دارد؛ زیرا این سازمان بر اساس رهنمود مقام معظم رهبری، مأمور «مدیریت و هدایت فرهنگ و افکار عمومی جامعه» است(1) و بیشترین و ماندگارترین اثر را بر ذهن و دل مخاطبان انبوه خود بر جای می گذارد.

جایگاه و نقش رسانه ملی در گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب را از چند دیدگاه میتوان تحلیل و بررسی کرد:

نخست _ دیدگاه راهبردی: در این دیدگاه، آنچه اهمیت دارد، تبیین و تعیین راهبردهای رسانه ملی در پرداختن به مقوله عفاف و حجاب است.

دوم _ دیدگاه مأموریت و وظیفه سازمانی: در دومین دیدگاه، هدف مطالعه و پژوهش، شناسایی وظایف و مسئولیتهایی است که سازمان صدا و سیما با توجه به اسناد بالادستی و رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب بر عهده دارد.

سوم _ دیدگاه سیاستگذاری: در دیدگاه یادشده، موضوع تحلیل و بررسی، تعیین سیاستها و باید و نبایدهایی است که صدا و سیما در این حوزه باید به آنها توجه کند.

چهارم _ دیدگاه برنامه سازی: در این دیدگاه، بررسی و تحلیل با هدف شناسایی ایده ها، موضوع ها، اولویت ها و قالب های مناسب برنامه سازی انجام می شود.

ص:13

بی تردید، در حال حاضر بررسی و تحلیل موضوع یاد شده از همه دیدگاه های چهارگانه ضرورت دارد و رسانه ملی بدون داشتن پشتوانه های پژوهشی قابل اتکا در هر یک از این زمینه ها نمی تواند رسالت و مسئولیت مهم خود را در حوزه گسترش و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب به انجام رساند.

بر این اساس، در کتاب حاضر، راهبردها، وظایف و مسئولیتهای رسانه ملی در گسترش فرهنگ عفاف و حجاب بنا بر مصوبه شورای فرهنگ عمومی، بایستههای تحقق این وظایف و مسئولیتها و همچنین اولویتها، بایستهها و سیاستهای برنامهسازی در این زمینه بررسی می شود.

در پایان لازم میدانم از همه عزیزانی که از مشاورههای ارزشمند آنان در تدوین اثر بهره بردم؛ به ویژه برادران و خواهران ارجمندم در دفتر مطالعات و تحقیقات زنان و همکاران گرامیام در مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما و همچنین همه همکارانی که در آماده سازی این اثر نقش داشتند؛ به ویژه خواهر ارجمند سرکار خانم زهره نیک خلق احمدی سپاسگزاری و برای همه آنها آرزوی موفقیت کنم.

ابراهیم شفیعی سروستانی

رمضان المبارک 1433/مرداد 1391

ص:15

1. راهبردها

نخستین و مهمترین گام در هر اقدام کلان فرهنگی؛ به ویژه در زمینه فرهنگسازی و اصلاح فرهنگ موجود، تعیین راهبردها و سیاستهای کلان است؛ زیرا بدون وجود راهبرد و سیاست کلان، طرحها و برنامههای اجرایی و عملیاتی، اجزایی ناهماهنگ، غیرمنسجم و گسسته از هم خواهند بود که نه اثرگذاری لازم را دارند و نه هدف مورد نظر را محقق میسازند. حتی گاهی یکدیگر را هم خنثی میکنند.

در موضوع گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب نیز تعیین راهبردها و سیاستهای کلان نخستین و مهمترین گام به شمار میآید، از این رو پیش از بررسی وظایف و مسئولیتهای سازمان صدا و سیما در این زمینه باید به بررسی مهمترین راهبردها و سیاستهای کلانی پرداخت که این سازمان در برنامهریزیها و سیاستگذاریهای خود در حوزه گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب و همچنین تولید و پخش برنامه باید به آنها توجه کند.

در تعیین راهبردهای رسانه ملی در این زمینه، باید به چند عامل مهم توجه

ص:16

کرد:

نخست، وضعیت امروز عفاف و حجاب در ایران و گستردگی و ژرفای پدیده ناهنجار بدحجابی در کشور؛ دوم، عوامل و زمینههایی که در شکلگیری وضعیت امروز عفاف و حجاب در ایران مؤثر بودهاند؛ سوم، تهدیدها و آسیبهایی که در زمینه گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب در کشور وجود دارند؛ چهارم، مشکلات و نارساییهایی که در حال حاضر در عملکرد رسانه ملی در این زمینه وجود دارد؛ پنجم، جایگاه و نقش مهمی که سازمان صدا و سیما در مدیریت و هدایت فرهنگ و افکار عمومی جامعه بر عهده دارد.

بیتردید، بررسی تفصیلی همه موارد یادشده به عنوان پیشنیازهای تعیین راهبردهای رسانه ملی در زمینه گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب، در این مجال امکانپذیر نیست. از این رو، در اینجا تنها بر اساس یافتههای کتابها و مقالههای پژوهشی که تاکنون در این زمینه نگارش یافتهاند؛ به ویژه مجموعه آثار هماندیشی «حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی»،(1) به تبیین مهمترین راهبردهای رسانه ملی در این زمینه میپردازیم.

گفتمان، زن از انسانی با ویژگیهای متعالی به «کالا»ی جنسی و موضوع سودآورترین تجارت جهانی (تجارت سکس)؛ «مشتری» تولیدات رنگارنگ صنایع بهداشتی، آرایشی، پوشاک جهان سرمایهداری و «ابزار»ی برای عرضه و فروش هرچه بیشتر کالاهای تولیدی شرکتهای بزرگِ ملی و فراملی بدل شده است.(1)

امروز در همه محافل دانشگاهی، مجامع و سازمانهای بینالمللی، گروهها و سازمانهای مدافع حقوق زنان و رسانههای نوشتاری، دیداری و شنیداری، دیدگاه غالب در مورد زن و خانواده همان دیدگاهی است که فرهنگ و تمدن غربی به جهان تحمیل کرده است.

در چنین فضایی، رهبر معظم انقلاب اسلامی ضرورت گفتمانسازی در حوزه زن و خانواده بر اساس دیدگاه اسلامی را مطرح کردند. ایشان در سومین نشست اندیشههای راهبردی که با موضوع زن و خانواده برگزار شد، با اشاره به ضرورت گفتمانسازی در این حوزه فرمود:

گفتمان یک جامعه، مثل هواست، همه تنفسش میکنند؛ چه بدانند؛ چه ندانند؛ چه بخواهند؛ چه نخواهند. باید این گفتمان سازی انجام بگیرد؛ که البته نقش رسانهها و بالخصوص نقش روحانیون و نقش بزرگان و اساتید دانشگاهی حتماً نقش بارز و مهمی است.(2)

با توجه به مطالب یادشده، رسانه ملی باید در حوزه گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب، بر اساس راهبرد تغییر گفتمان غربی در نگاه به زن و خانواده و گفتمانسازی در زمینه دیدگاه اسلام درباره زن و خانواده

ص:18

سیاستگذاری و برنامه ریزی و بر اساس همین گفتمان هم فرهنگ عفاف و حجاب را به عنوان بخشی از دیدگاه اسلام درباره حقوق و شخصیت زن تبیین کند. (1)

نمیتوان تنها به اقدامهای ساده، سطحی و تکوجهی بسنده کرد و ضروری است که نهادها، سازمانها و دستگاههای مختلف پژوهشی، آموزشی، فرهنگی، انتظامی و قضایی با هماهنگی و انسجام و طرح و برنامهای دقیق و مشخص برای نهادینه سازی فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه اسلامی ایران بکوشند.

با توجه به مطالب یاد شده، ایجاد همگرایی و همافزایی بین سازمان ها و نهادهایی که هر یک وظیفه و مسئولیتی ویژه در زمینه گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه دارند، امری ضروری است. در نگاه اول ممکن است چنین به نظر رسد که این نقش را باید یک سازمان یا نهاد اجرایی ایفا کند که بر دیگر سازمانها و نهادهای اجرایی کشور اشراف دارد، ولی با قدری تأمل روشن میشود که همگرایی و همافزایی واقعی زمانی محقق می شود که رسانه ملی به عنوان نماینده افکار عمومی جامعه، از یک سو، خواستهها و مطالبات رهبر معظم انقلاب اسلامی، مراجع عظام تقلید و مردم مسلمان و متعهد کشورمان از سازمانها و نهادهای مسئول در زمینه اصلاح وضعیت عفاف و حجاب در کشور را مطرح کند و از سوی دیگر، عملکرد سازمان و نهادهای مسئول در این زمینه را نقد و بررسی و ارزیابی کند و با بهرهگیری از دیدگاههای کارشناسی، راهحلهای مناسب برای اصلاح عملکرد آنها ارائه دهد.

بنابراین، رسانه ملی باید در راهبردهای خود در زمینه گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه، به موضوع ایجاد هم گرایی و هم

ص:21

افزایی در سازمانها و نهادهای مسئول در این زمینه، توجه ویژه کند.(1)

نکردند، دیگر اقدامهای اصلاحی، به ویژه اگر از جنس اقدامهای انتظامی و قضایی باشد، هیچ کارآیی نخواهد داشت. بنابراین، برای اصلاح وضعیت عفاف و حجاب در کشور باید در درجه نخست کاری کرد که بدحجابی و بیبندوباری در پوشش و آرایش به یک هنجار اجتماعی که عموم مردم آن را پذیرفته و در برابر آن واکنش نشان نمیدهند، تبدیل نشود.

بر این اساس، یکی دیگر از راهبردهای مهم رسانهای در زمینه گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب، افزایش احساس مسئولیت اجتماعی در برابر پدیده بدحجابی، بالا بردن سطح نظارت عمومی در این زمینه و تقویت نقش سازمانهای مردم نهاد در گسترش فرهنگ عفاف و حجاب و مقابله با پدیده بدحجابی است.(1)

کاسته شدن تمایلات دینی و مذهبی در جوانان که بارزترین این امر، در کمتوجهی آنها به مسائل شرعی در اجتماع، ... افزایش روی آوردن به موسیقیهای غربی، زیاد شدن فاصله آنها نسبت به تعهدات اجتماعی و خانوادگی، گسترش خانوادههای هستهای، روی آوردن به مدل ها و آرایش های ظاهری غربی و... همه اینها ناشی از گسستگی هویتی جوانان با هویتی پایا و پویاست».(1)

بر این اساس، احیای هویت اسلامی زنان و تلاش برای ارتقای شخصیت انسانی، حقوق فردی و جایگاه اجتماعی آنان در جامعه اسلامی ایران یکی از پیشنیازهای اساسی اصلاح وضعیت عفاف و حجاب در کشور به شمار میآید.

بیتردید، اگر زنان و دختران ایرانی باور کنند که در سایه احکام و قوانین اسلامی میتوانند شخصیت انسانی، حقوق فردی و جایگاه اجتماعی شایسته خود را بازیابند و هویت از دست رفتهشان را پیدا کنند، هرگز به بدحجابی، خودآرایی و خودنمایی روی نمیآورند.(2)

با توجه به نکات یادشده، رسانه ملی باید احیای هویت اسلامی زنان با همه وجوه آن را یکی از راهبردهای اصلی خود در زمینه گسترش فرهنگ عفاف و حجاب قرار دهد و از همه ظرفیتهایش برای تحقق آن بهرهگیری کند.

ح) توجه دقیق به مرزهای زنانگی و مردانگی

رواج اندیشههای فمینیستی و تفکرهای برابریطلبانه در چند دهه اخیر، موجب از بین رفتن مرزهای زنانگی و مردانگی، تحول در هویت جنسی و تغییر گسترده نقشهای جنسیتی در مغرب زمین شد. یکی از نویسندگان غربی در این زمینه مینویسد:

نیم قرن پیش، تعداد معدودی از زنان، زمینه ایجاد انقلابی فرهنگی و فلسفی را ایجاد کردند. آنها اعتقاد داشتند که زنان باید خود را از یوغ ستم مردان رها سازند و برای رسیدن به این هدف، کتاب ها نوشتند، مقالاتی منتشر کردند، در کالج ها تدریس کردند، در خیابان ها تظاهرات کردند، کنگره تشکیل دادند و بدین ترتیب، موفق شدند قلب و روح میلیون ها زن را تسخیر کنند.

آنها برای آنچه مفهوم زن را دربرداشت، تعریفی جدید ارائه دادند و موجب تغییر دیدگاه های موجود درباره اولویت ها و مسئولیت های زنان در زندگی شدند. مفاهیمی چون زهد، پاک دامنی، اطاعت، خویشتن داری و نجابت از واژه نامهها حذف شد و واژه هایی چون انتخاب، طلاق، خیانت و امتیازات یکسان برای هر دو جنس، جای آنها را گرفت. دختران و نوه های حاصل از آن نسل، هرگز شیوه تفکر دیگری را نشناخته اند.

یکی از مخربترین اهداف و تأثیرات این دیدگاه «جدید» نسبت به زنان، سبک شمردن ازدواج و مادری و بیرون آوردن جسمی و روحی زنان از خانه ها به سوی بازار کار بود.(1)

ص:25

اندیشههای یادشده به تدریج در دیگر نقاط جهان و از جمله کشورهای شرقی نیز نفوذ کرد و با گسترش مدرنیته و توسعه صنعتی در این کشورها، مرزهای زنانگی و مردانگی نیز در بسیاری زمینهها دگرگون شد. یکی از پیامدهای این دگرگونی، کمرنگ شدن فرهنگ حیا، عفاف، حجاب و غیرت بود.

با توجه به مطالب یادشده، رسانه ملی برای ترویج و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، باید توجه دقیق به مرزهای زنانگی و مردانگی بر اساس آموزههای اسلامی را به عنوان یک راهبرد اساسی تلقی کند و در همه برنامههای صدا و سیما به نقشها و جایگاههایی که دین مبین اسلام برای هر یک از زن و مرد در نظر گرفته است، توجه کند.(1)

ص:27

2. وظایف و مسئولیتهای رسانه ملی

در سالهای اخیر، طرحها و برنامههای گوناگونی در زمینه گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب در ایران ارائه شده که مهمترین آنها طرحها و برنامه های تدوین و تصویب شده در شورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگر شوراهای زیر مجموعه آن است.

«برای آنکه روشهای اجرایی دستگاههای مختلف در اهتمام به تقویت عفاف و حجاب، منطقی و جامع و هماهنگ و تابع یک سلسله اصول مبانی باشد»، شورای یاد شده در بهمن 1376، «اصول و مبانی، روشهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف» را در شانزده بند تصویب و به نهادها و سازمان مسئول ابلاغ کرد. همچنین این شورا در چارچوب اصول و مبانی یاد شده، «راهبردهای گسترش فرهنگ عفاف» را در 47 بند در مرداد 1384 تدوین و تصویب کرد.

در بند 47، «راهبردهای گسترش فرهنگ عفاف» پیشبینی شده بود که کمیتهای ویژه، «حداکثر ظرف مدت دو ماه، راه کارها، آییننامهها و دستورالعملهای اجرایی و نقش دستگاههای ذی ربط در این خصوص را تهیه و تصویب نموده و به اطلاع شورای عالی انقلاب فرهنگی برساند.» بر این

ص:28

اساس، شورای فرهنگ عمومی، از شوراهای زیرمجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی، در دی 1384، «راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ حجاب و عفاف» را به تصویب رساند.(1)

در مصوبه یاد شده، نخست، «سیاست و راه کارها» در شانزده بند آمده و پس از آن، «وظایف تخصصی دستگاههای قانونگذار و اجرایی»، جداگانه بیان شده است. در حال حاضر، این مصوبه، مهمترین سند ملی و فرابخشی در زمینه گسترش فرهنگ عفاف و حجاب به شمار میآید(2) و در آن، برای 26 نهاد و سازمان علمی، آموزشی، فرهنگی، تبلیغی، اجرایی، قضایی و انتظامی، وظایف و مسئولیتهای گوناگونی در این زمینه پیشبینی شده است.(3) یکی از 26 دستگاهی که در مصوبه یادشده، وظایف و مسئولیت های آن در جهت گسترش فرهنگ و عفاف بیان شده، «سازمان صدا و سیما» است.

در «راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب»، در 31 بند،

ص:29

وظایف و مسئولیتهای گوناگونی برای سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی برشمرده شده است (1) که در اینجا به طور مختصر به آنها اشاره میکنیم:

ب) تبیین فلسفه و چرایی عفاف و حجاب

نسل جوان امروز احکام شرع را کمتر بر اساس تعبد محض میپذیرد و بیشتر در پی دانستن فلسفه و چرایی این احکام است. ازاین رو، رسانه ملی در ترویج و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب باید به این موضوع، توجه و فلسفه متعالی لزوم رعایت حجاب و عفاف در برابر جنس مخالف را برای آنان به خوبی تبیین کند.

در همین زمینه، در بندهای 2، 6 و 30 مصوبه شورای فرهنگ عمومی، وظایف و مسئولیتهای زیر متوجه رسانه ملی شده است:

_ تبیین نقش حجاب و عفاف در افزایش سلامت جامعه و بهرهوری آن از طریق تولید برنامههای مختلف؛

_ انجام مناظره علمی، فرهنگی و هنری در باب فلسفه حجاب و عفاف به منظور استحکام بنیه اعتقادی و فرهنگی جوانان؛

_ افزایش سطح آگاهی خانوادهها از طریق رسانه ملی در مورد اهمیت فرهنگی عفاف و حجاب.

_ اهتمام ویژه در خصوص معرفی و ترویج فرهنگ عفاف به منظور نهادینه سازی آن؛

_ فرهنگسازی در زمینه اصلاح پوشش نامناسب و ارائه راهحلهای مؤثر و فوری از طریق تولید برنامههای کارشناسی، گفتمان، تولید فیلم، تیزرهای تلویزیونی و ...؛

_ تهیه برنامه های متناسب با فرهنگ حجاب و عفاف برای کودکان و استفاده از قهرمان های عروسکی مطرح در کارتون ها و برنامه های کودک در ترویج فرهنگ عفاف و حجاب با همکاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در پذیرش ساخت و تولید آثار؛

_ سفارش ساخت و تولید آثار برجسته و اثرگذار در موضوع حجاب.

ارزش های اسلامی به صورت جذاب؛

_ ترویج الگوهای مناسب حجاب از طریق تولید فیلم و سریال و دیگر برنامه های تلویزیونی و برگزاری مناظره علمی و فرهنگی؛

_ به تصویر کشیدن چهره بانوان محجبه کشورهای خارجی در زمینه های مختلف فرهنگی، هنری، اجتماعی و سیاسی از طریق برنامه های تلویزیون و تهیه فیلم از زندگی آنان.

با توجه به همین نکته، «در راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب»، رسانه ملی موظف شده است زنان موفق باحجاب را به تصویر بکشد. در بندهای 10، 14، 15 و 16 این مصوبه در این زمینه چنین آمده است:

_ به تصویر کشیدن زنان تحصیل کرده، ممتاز، متعهد و باحجاب در فیلم ها و مجموعه های هنری و پرهیز از نشان دادن آنان در نقش ها و شخصیت های عامه و کم سواد؛

_ معرفی نمونه های عینی از استادان، مربیان، نفرات اول کنکور، المپیادی ها و خانواده های ایثارگران و ... از نظر مظاهر عفاف و حجاب و سادهزیستی؛

_ انعکاس موفقیت های جوانان _ به ویژه دختران _ در ابعاد مختلف با هدف احیا و تقویت شخصیت و منزلت اجتماعی آنها؛

_ تهیه فیلم و گزارش از زندگی زنان فعال در عرصه های خانوادگی، مدیریتی، علمی، فرهنگی و هنری با محوریت موضوع «عفاف و پوشش».

به نشان دادن آثار و پی آمدهای بی بندوباری جنسی و رعایت نکردن عفاف و حجاب، به ویژه در جوامع غربی، توجه و این موضوع به بهترین شکل ممکن برای جوانان تبیین شود.

بر همین اساس، در بندهای 11، 12، 23، 24 و 25، مصوبه شورای فرهنگی عمومی درباره «راه کارهای گسترش فرهنگ عفاف و حجاب»، وظایف زیر را برای صدا و سیمای جمهوری اسلامی برشمرده است:

_ نشان دادن وضعیت حقوقی، فرهنگی و اجتماعی زنان در غرب و مقایسه آن با وضعیت زنان در ایران، به منظور ایجاد احساس رضایت خاطر زنان ایرانی از فرهنگ دینی و پای بندی آگاهانه تر آنان به عفاف و حجاب؛

_ نشان دادن آثار منفی فرهنگ مبتذل و غیراخلاقی غرب در زندگی اجتماعی و خانوادگی؛

_ اطلاع رسانی مناسب و دقیق به خانواده ها در مورد علل آسیب های اجتماعی و انحراف ها در مورد زنان بیسرپرست، کودکان خیابانی، طلاق، اعتیاد، فرار دختران و نشان دادن نقش رعایت نکردن عفاف و حجاب در بروز این آسیب ها؛

_ انعکاس پی آمدهای منفی استفاده از فیلم ها و نوارهای مبتذل و حضور در گروه های منحرف، بر زندگی فردی _ اجتماعی از طریق برنامه های مناسب به صورت طبیعی و غیرعمدی؛

_ نشان دادن آثار منفی اثرگذاری فرهنگ مبتذل و غیراخلاقی غرب در زندگی اجتماعی نوجوانان به صورت طبیعی.

ص:35

_ تهیه برنامه های مختلف در مورد تاریخچه و جایگاه پوشش و حجاب در غرب، تبیین علل و عوامل آن و چگونگی رواج فرهنگ برهنگی در سده های اخیر در آن جوامع.

فرهنگ و اخلاق مبتذل غربی به جامعه اسلامی ایران و زمینه ساز تغییر فرهنگ متعالی عفاف و حجاب در این جامعه هستند. ازاین رو، باید با کاستن از حجم پخش اینگونه فیلمها و سریالها و به کار بستن نظارت بیشتر بر تأمین و پخش آنها تا حد ممکن از آثار مخرب آن جلوگیری کرد.

بر اساس بندهای 13 و 18 «راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب»، مهمترین وظایف رسانه ملی در این زمینه به شرح زیر است:

_ انجام تمهیدات لازم برای کاهش آثار منفی سریال ها و فیلم های خارجی متضاد با فرهنگ اسلامی از طریق نقد و بررسی فیلم ها و سریال ها؛

_ بازنگری در شرایط انتخاب فیلم ها و سریال های خارجی بر اساس ملاک های حجاب و عفاف.

حجاب، صاحب اثر و نظر هستند.

دو _ پی گیری رسانهای مراحل گوناگون اجرای این طرح و مطالبه از نهادها و سازمانهای مسئول برای ارائه گزارش به مردم، در زمینه اقدام هایی که برای تحقق وظایف و مسئولیتهایشان در این طرح انجام داده اند.

ص:41

3. بایسته های تحقق وظایف و مسئولیت های رسانه ملی

بیتردید، طرح «راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب»، بستر مناسبی برای جهتدهی به انسجام فعالیتهای رسانه ملی در زمینه گسترش این فرهنگ و نهادینه سازی آن در جامعه ماست، ولی تحقق راه کارهای پیشبینی شده در این طرح، نیازمند بایستههایی است که در اینجا به برخی از آنها اشاره میکنیم.

ب) وارد کردن این وظایف و مسئولیت ها در برنامه های سالانه

رسانه ملی به طور ذاتی وظایف و مسئولیتهای گوناگونی دارد و هر سال نیز به اقتضای شرایط زمان، وظایف و مسئولیتهای جدیدی بر آن افزوده میشود. در چنین شرایطی از هیچ مدیر ارشد یا میانی صدا و سیما نمیتوان انتظار داشت که وظایف و مسئولیتهای مستقیم و ذاتی خود را رها و به وظایف و مسئولیتهایی عمل کند که در طرح یادشده برای صدا و سیما مشخص شده است. ازاین رو، لازم است که رئیس سازمان صدا و سیما، مصوبه شورای فرهنگ عمومی در زمینه «راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب» را به طور رسمی به همه معاونان خود ابلاغ کند و تحقق مفاد آن را بر اساس برنامه مشخص از آنها بخواهد. بدون تردید، در این صورت، معاونت های برنامهریزی و نظارت و اداری _ مالی سازمان نیز باید بودجه لازم را برای تحقق مفاد این طرح پیشبینی کنند.

های سازمان را در این برنامه مشخص کند.(1)

سازمان صدا و سیما برای تحقق وظایف و مسئولیت هایی که در زمینه گسترش فرهنگ عفاف و حجاب برعهده دارد، باید ضمانت اجراهای لازم را پیشبینی کند.

وارد کردن این وظایف و مسئولیتها در برنامههای سالانه رسانه ملی، طراحی برنامه زمانبندی برای تحقق کامل این وظایف و مسئولیت ها و همچنین تقویت فرایند ارزیابی و نظارت برنامهها که پیش از این به آنها اشاره شد، بخشی از این ضمانت اجراها به شمار میآید. افزون بر اینها کارهای دیگری نیز باید انجام شود که از آن جمله میتوان به این موارد اشاره کرد:

_ اولویت قائل شدن برای تصویب طرحها و فیلمنامههایی که با موضوع گسترش یا نهادینه کردن فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه نگارش یافتهاند؛

- بالابردن میانگین نرخ طرحها، فیلمنامهها و برنامههای تولیدی که در آنها به فرهنگ عفاف و حجاب توجه شده است؛

- انجام اقدامهای تشویقی و تنبیهی با بهرهگیری از اهرم شوراهای برآورد و ارزیابی و با توجه به میزان رعایت ضوابط و چارچوبهای عفاف و حجاب در برنامههای تولیدی.

برنامههای نمایشی افزوده شد. تهیه کنندگانی که به طور رسمی در خدمت سازمان نبودند و الزام کمتری درباره رعایت ضوابط و چارچوبهای مصوب سازمان احساس میکردند.(1)

بیتردید، تا زمانی که مدیران شبکهها و گروههای برنامهساز به دلیل آنچه از آن به عنوان «تب آنتن» یاد میشود، به سرپیچی از برخی سیاست ها و ضوابط حاکم بر روند تولید، تأمین و پخش برنامهها و تن دادن به سلیقه ها و ارزشهای پذیرفته شده تهیهکنندگان و کارگردانان برنامههای نمایشی، مجبور می شوند، نمیتوان انتظار داشت که سازمان صدا و سیما وظایف و مسئولیتهای خود را در زمینه گسترش فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه و نهادینه کردن آن، به طور شایسته انجام دهد.

روشنبینانه، اخلاق فاضله و رفتار دینی خالصانه آحاد جامعه و حفظ و اعتلای فرهنگ و هویت ایرانی _ اسلامی»(1) را تحقق بخشد.

در موضوع گسترش و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب نیز رسانه ملی زمانی میتواند به وظایف و مسئولیتهای خود به خوبی عمل کند که همه عوامل انسانی مؤثر در تولید و پخش برنامههای رسانه، این فرهنگ را در زندگی فردی خود به عنوان یک حکم اسلامی پذیرفته و به آن پایبند باشند. نه اینکه عفاف و حجاب را صرفاً به دلیل برخی الزامهای سازمانی و برای ظاهرسازی حدود و چارچوبهای شرعی رعایت کنند و در خارج سازمان و در زندگی فردی و اجتماعی خود هیچ باور و التزامی به این حدود و چارچوبها نداشته باشند.

مدیران و برنامهسازان رسانه ملی قرار گرفت. مجموعه یادشده آخرین بار در سال 1386 با عنوان «سیاست ها و ضوابط تولید، تأمین و پخش سازمان صدا و سیما» و با سرفصل های زیر منتشر شد:

_ سیاست ها و ضوابط تولید، تأمین و پخش تمام برنامه ها؛

_ سیاست ها و ضوابط تولید، تأمین و پخش گروه های برنامه ساز؛

_ سیاست ها و ضوابط تولید، تأمین و پخش شبکه ها و حوزه های برنامه سازی؛

_ سایر سیاستها و ضوابط تولید، تأمین و پخش.

در این مجموعه، سیاستها و ضوابط رسانه ملی در زمینه عفاف و حجاب و روابط زن و مرد متناسب با گروههای مختلف برنامهساز به تفصیل بیان شده است.(1)

شاید مجموعه یادشده نقصها و اشکالهایی داشته باشد، ولی در صورت وجود ضمانت اجراهای لازم و پیگیری جدیتر مدیران سازمان برای عملیاتی شدن آن میتواند برنامههای صدا و سیما را از بسیاری آسیبها و مشکلها از جمله در حوزه عفاف و حجاب و روابط زن و مرد در امان دارد. از این رو، شایسته است که با بازنگری «سیاستها و ضوابط تولید، تأمین و پخش سازمان صدا و سیما» و برطرف کردن نواقص آن، اجرای کامل این سیاستها و ضوابط برای همه مدیران و برنامهسازان صدا و سیما، الزامی شود.

ط) توجه به نفوذ دشمن در فضای رسانهای کشور

در سال های اخیر فضای رسانهای کشور به شدت دست خوش تغییر و دگرگونی شده است. با نفوذ گسترده شبکههای ماهواره ای بیگانه در فضای رسانه ای جمهوری اسلامی، رسانه ملی از حالت یگانه رسانه فرهنگ ساز که پیام هایش بی هیچ مانعی بر ذهن و دل مخاطبان می نشست، خارج شده و در رقابتی سخت با رسانههای بیگانه قرار گرفته است. در چنین شرایطی روشن است که رسانه ملی نمی تواند در فرایند مدیریت پیام از نفوذ دشمن در فضای رسانه ای کشور و اثرگذاری اش بر بخش قابل توجهی از مردم غافل باشد، ولی متأسفانه به نظر می رسد که برخی برنامهریزیهای فرهنگی از جمله برنامه ریزی برای اصلاح وضعیت عفاف و حجاب در کشور از هجوم رسانه ای گسترده دشمن به فرهنگ عفاف و حجاب و برنامهریزی دقیق و حساب شده اش برای تضعیف این فرهنگ غفلت میشود.

مقام معظم رهبری در یکی از سخنان خود در این باره میفرماید:

غفلت از روحیه جهادی و ایثار، غفلت از تهاجم فرهنگی دشمن، غفلت از در کمین بودن دشمن، غفلت از نفوذ دشمن در فضای رسانه ای کشور، ... اینها گناهان ماست. اینها نقاط ضعف ماست.(1)

گفتنی است در حال حاضر، رسانههای وابسته به نظام سلطه مقابله با فرهنگ عفاف و حجاب را از دو راه دنبال میکنند؛ یکی، ترویج فرهنگ برهنگی و ولنگاری در رابطه با جنس مخالف با پخش برنامههای نمایشی غیراخلاقی و مبتذل و دیگری، القای شبهه و تردید درباره فرهنگ اسلامی

ص:49

حجاب و عفاف در قالب خبرها، تحلیلها و مستندهای جهتدار. شبکههای ویژه پخش فیلم و سریال مانند «فارسی وان»(1) و «من و تو1»،(2) راه نخست و شبکههای خبری _ تحلیلی مانند «بی. بی. سی فارسی»(3) و «صدای امریکا _ فارسی»،(4) راه دوم را دنبال می کنند.(5)

با توجه به مطالب یاد شده، لازم است که هرگونه سیاستگذاری و برنامهسازی در زمینه گسترش فرهنگ و عفاف در جامعه با توجه به برنامهها و اهداف رسانههای بیگانه و در جهت خنثاسازی اقدامهای مخرب آنها انجام شود.

ص:51

4. اولویتهای برنامهسازی

با توجه به وظایف و مسئولیتهای گوناگونی که در طرح «راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب» برای رسانه ملی پیشبینی شده است، صدا و سیمای جمهوری باید برنامههای متنوع فراوانی تولید و پخش کند تا این وظایف و مسئولیتها چنان که شایسته است، تحقق یابد.

در یک نگاه کلی، برنامههایی را که رسانه ملی برای نهادینه شدن فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه باید تولید کند، به چند دسته میتوان تقسیم کرد:

موجود در این زمینههاست.

مهمترین موضوعهایی که میتواند دست مایه تولید این برنامهها باشند، به شرح زیر است:

_ عفاف و حجاب در قرآن و روایات؛

_ حدود و چارچوبهای شرعی عفاف و حجاب؛

_ فلسفه و چرایی عفاف و حجاب؛

_ آثار و پی آمدهای فردی، خانوادگی و اجتماعی رعایت عفاف و حجاب؛

_ آثار و پی آمدهای گسترش بدحجابی در جامعه؛

_ دلایل و زمینههای روانشناختی، جامعه شناختی و فرهنگی بدحجابی؛

_ زمینهها و عوامل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشف حجاب در ایران؛

_ بررسی وضعیت حجاب در ایران پس از انقلاب اسلامی؛

_ وظایف و مسئولیتهای نظام اسلامی در زمینه گسترش حجاب و مقابله با بدحجابی؛

_ بررسی نقش و مسئولیت خانوادهها در زمینه نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب؛

_ آسیبشناسی عملکرد خانوادهها در زمینه موضوع عفاف و حجاب؛

_ آسیبشناسی عملکرد نهادها و سازمانهای دولتی و عمومی در زمینه عفاف و حجاب؛

_ راه کارهای گسترش فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه؛

_ نقد و بررسی رویکرد رسانههای غربی در زمینه موضوع عفاف و حجاب زنان مسلمان؛

_ معرفی الگوهای برتر در زمینه عفاف و حجاب؛

ص:53

_ بررسی پدیده بازگشت زنان غربی به فرهنگ عفاف و خویشتنداری جنسی؛

_ بررسی پدیده گرایش روزافزون زنان اروپایی به اسلام و ارزش های اسلامی؛

_ آشنایی با کتابها و آثار ارزشمند در حوزه فرهنگ عفاف و حجاب؛

_ آشنایی با مؤسسهها، پایگاههای اطلاعرسانی و افراد فعال در حوزه فرهنگ عفاف و حجاب؛

_ بررسی وضعیت حجاب در دیگر کشورهای اسلامی به همراه تحلیل زمینهها و بسترهای فرهنگی _ اجتماعی شکل گیری نوع خاص پوشش در این کشورها؛

_ بررسی نقش و اثر صنعت فیلمسازی غرب در گسترش فرهنگ برهنگی در جهان؛

_ بررسی نقش و جایگاه صهیونیسم در دامن زدن به فساد، تباهی و بیبندوباری در جهان؛

_ بررسی چرایی و چگونگی رواج فرهنگ برهنگی در مغربزمین پس از رنسانس و انقلاب صنعتی؛

_ بررسی نقش صنعت مد، زیبایی و تبلیغات در فرو کاستن از جایگاه انسانی زنان و تبدیل آنان به کالاهای جنسی.

اجتماعی مخاطبان است. مهمترین موضوعهایی که مناسب است در این زمینه به آنها پرداخته شود، به این شرح است:

_ مبانی نقلی و عقلی تقلید در احکام شرعی؛

_ جایگاه تعبد و تعبدورزی در آموزههای اسلامی؛

_ تأثیر اعتقاد به معاد در زندگی روزمره انسانها؛

_ حقوق فردی و شخصیت اجتماعی زن مسلمان؛

_ نقد و بررسی جایگاه زن و خانواده در مغرب زمین؛

_ راه کارهای تقویت خویشتنداری در نوجوانان و جوانان.

در صورت بهرهگیری مناسب و دقیق برنامهسازان از ساختارهای برنامهسازی چون مستند، ترکیبی، گفتوگو، میزگرد کارشناسی و پرسش و پاسخ میتوان موضوعهای یاد شده را به بهترین شکل ممکن برای مخاطبان رسانه ملی، به ویژه جوانان ارائه داد.

و حجاب روی آوردهاند؛

_ آثار و پی آمدهای بیتوجهی یا کمتوجهی به ضوابط و چارچوب های شرعی عفاف و حجاب؛

_ زندگی افرادی که با حفظ عفاف و حجاب به جایگاههای مناسب علمی، آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، هنری، تولیدی و صنعتی دست یافتهاند.

ناگفته نماند که استفاده از قالب فیلم و سریال برای تبلیغ، ترویج و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب مستلزم توجه به نکاتی است که در فصل آینده به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

_ سیر تحول دخترانی که در پی یک رویداد، حجاب برتر را برمی گزینند؛

_ آثار نامناسب بیتوجهی به فرهنگ عفاف و حجاب.

5. سیاستهای برنامهسازی

برای تحقق کامل رسالت رسانه ملی در زمینه گسترش و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه، در تولید و پخش برنامهها باید به نکته های متعددی توجه شود که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:

همه برنامههای تولیدی در این زمینه، پیوست پژوهشی داشته باشند و از مشاوره پژوهشی کارشناسان برجسته این حوزه بهره بگیرند.

د) وجود انسجام و همافزایی در برنامهها

برنامهسازی در زمینه فرهنگ عفاف و حجاب، تنها در صورتی میتواند این فرهنگ را در جامعه نهادینه کند که میانِ برنامههای گوناگون رسانه ملی در این زمینه انسجام و هماهنگی برقرار باشد و این برنامهها به گونهای با یکدیگر همافزایی داشته باشند. به دیگر بیان، اگر در یکی از برنامههای رسانه ملی به تبلیغ و ترویج فرهنگ عفاف و حجاب پرداخته و در برنامهای دیگر، به این فرهنگ خدشه وارد شود، هیچگاه فرهنگ سازی در این زمینه اتفاق نمیافتد و مخاطبان رسانه ملی نیز دچار دوگانگی و تضاد میشوند.

و این فرهنگ را در آنها نهادینه کرد. از این رو، رسانه ملی برای دست یافتن به هدف خود در زمینه ترویج فرهنگ عفاف و حجاب و نهادینه کردن آن در جامعه باید با نگاه نظاممند و کلاننگر، الگوهای تربیتی را که در حال حاضر در برنامههای گوناگون آن ارائه میشود، بازبینی کند و همه آنها را بر اساس معارف و آموزههای اسلامی سامان دهد.

برنامههای این گروه از مخاطبان را به گونهای سامان دهد که به تدریج و بر اساس سیری طبیعی، موضوع محرم و نامحرم و ضرورت حفظ عفاف و حجاب برای آنها نهادینه شود.

بیتردید، اگر رسانه ملی نتواند این موضوعها را زمانی که مخاطبان آن دوران کودکی و نوجوانی را میگذرانند، برای آنها نهادینه کند، در زمانی که مخاطبان به سنین جوانی رسیدند، توفیق چندانی نخواهد داشت.

میتواند ضامن سلامت ارتباطهای اجتماعی دو جنس و مانع بروز گناهان و ناهنجاریهای اخلاقی و جنسی در جامعه باشد. در این مجموعه آموزهها، ضوابط و چارچوبهای شرعی در زمینههایی مانند نوع نگاه مردان و زنان نامحرم به یکدیگر، چگونگی پوشش و آرایش بانوان در مقابل نامحرم، شیوه گفتار و رفتار زنان در برابر نامحرمان، چگونگی ارتباط زن و مرد نامحرم، حدود ارتباط دختر و پسر پیش از ازدواج و خویشتن داری جنسی به خوبی بیان شده است. آموزههای یاد شده بیانگر یک نظام و شبکه معنایی به هم پیوسته هستند که در مفاهیمی چون حیا، حریم، عفاف، حجاب و غیرت تجلی مییابند.(1)

با توجه به نکات یادشده، مدیران و برنامهسازان رسانه ملی برای گسترش فرهنگ عفاف و حجاب باید به مجموعه آموزههای اسلامی در زمینه روابط زن و مرد توجه کنند و تنها به حفظ پوشش ظاهری مجریان، گزارشگران و بازیگران بسنده نکنند. چه بسا دیده میشود که برخی مجریان یا بازیگران زن تمام ضوابط پوشش را رعایت کردهاند، ولی نوع گفتار و رفتار آنها با نامحرم هیچ تناسبی با فرهنگ حیا و عفاف ندارد.(2)

ک) توجه به شرایط اثرگذاری پیام

پژوهشها و مطالعات اثرسنجی نشان میدهد که برنامههای رسانه آن گاه میتواند اثر مورد نظر را بر مخاطبان داشته باشد که دستکم از سه مؤلفه زیر برخوردار باشد:

یک_ مداوم باشد به گونهای که مخاطب به طور مکرر در معرض آن قرار گیرد و به آن توجه کند. این تداوم میتواند حاصل تکرار یک برنامه و در چند نوبت باشد یا اینکه موضوعی واحد به شکل مختلف و در قالبهای گوناگون بارها نمایش داده شود.

دو_ محتوای آن به شکلی جدی و واقعی نمایش داده شود. به عبارت دیگر، پیام برنامه باید به گونهای ارائه شود که مخاطب گمان کند با چیزی واقعی و نه شوخی یا بیاهمیت روبه روست. البته این بدان معنا نیست که یک برنامه طنز نمیتواند اثرگذار باشد، بلکه نباید پیامهای چنین برنامهای چنان تحت الشعاع شوخیها و داستان آن قرار گیرد که مخاطب، آن برنامه را سراسر طنز و سرگرمی بداند.

سه_ برنامه به دانش و آگاهیهای اولیه مخاطب توجه کرده باشد. توجه مخاطب به برنامهای بیشتر جلب میشود که موضوع یا محتوای آن آشنا بوده یا اندک اطلاعی از آن داشته باشد و به تعبیری بتواند آن را بفهمد و با آن ارتباط برقرار کند. انتظار نمیرود برنامهای که فارغ از دانش و آگاهی مخاطب ساخته میشود، در اثرگذاری بر او موفق باشد.(1)

ص:64

برای تولید برنامههای اثرگذار در حوزه گسترش و نهادینهسازی فرهنگ عفاف و حجاب نیز باید به این مؤلفهها، به ویژه مؤلفه تکرار و استمرار برنامهها توجه شود تا در آینده، شاهد نهادینه شدن کامل فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه باشیم.

زمینه عفاف و حجاب منتهی شود.

به عنوان مثال، نشان داده شود که او بسیار مذهبی است. در صورتی که در برخی دیگر از شهرهای کشور فضای عمومی اینگونه نیست و اگر چادر پوشش غالب نباشد، دستکم در کنار مانتو و شلوار پوشش معمول خانمها به شمار میآید.

بازتاب اینگونه سریالها یا به بیان دیگر پیام پنهان آنها، این خواهد بود که پوشش معمول و متداول جامعه مانتو و شلوار است و نیازی به پوشش بهتر و کاملتری مانند چادر نیست. این در واقع تبلیغی است برای کنار گذاشتن چادر که به تعبیر مقام معظم رهبری «حجاب برتر»(1) و «لباس ملی»(2) ماست.

بنابراین، در طراحی لباس بازیگران زن فیلمها و سریالهای تلویزیونی باید به گونه ای عمل کرد که الگوی پوشش رایج در تهران و برخی دیگر از شهرهای بزرگ کشور، تبدیل به الگوی پذیرفته شده همه زنان و دختران کشور نشوند.

سیما باید به طور دقیق به این نکته توجه داشته باشند و از تولید و پخش فیلم ها و سریال هایی که این گونه پیام های غیرمستقیم را به مخاطبان القا میکنند، جلوگیری کنند.

بنابراین، در برنامههای نمایشی باید جهان داستان به گونه ای باشد که حجاب و عفاف در پرتو شخصیتی دوست داشتنی و متناسب با این فرهنگ، تبلیغ و ترویج شود.

6. طرح یک مجموعه تلویزیونی

زیر فصل ها

الف) مشخصات طرح

ب) خلاصه طرح

ج) عناوین برنامه

مختلف بوده و همواره بحث و گفتوگوها، اعتراضها و شکایتهایی در مورد بدحجابی در جامعه ما وجود داشته است.(1) البته این بحث و گفتوگوها در دورههای مختلف تاریخ انقلاب اسلامی، فراز و فرودهایی داشته است.

در دهه نخست پیروزی انقلاب اسلامی به ویژه در دوران دفاع مقدس، به دلیل حاکمیت شرایط ویژه فرهنگی و اجتماعی، در مورد حدود پوشش اسلامی، بحث و گفتوگوهایی وجود داشت، ولی جامعه، کمتر با معضل بدحجابی روبه رو بود. در دهه دوم انقلاب، به دلایل مختلف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، ناهنجاریهای اجتماعی از جمله پدیده بدحجابی در جامعه ما ظهور بیشتری یافت و در دهه سوم، این روند با سیری رو به افزایش ادامه پیدا کرد.(2)

گسترش پدیده بدحجابی در جامعه ما به ویژه در دو دهه گذشته، سازمانها، نهادها و مراکز فرهنگی، اجتماعی، قضایی، انتظامی و ... را به چارهاندیشی برای مهار این ناهنجاری اجتماعی و مقابله با رشد و گسترش آن واداشت و هر از چندگاهی، طرح، برنامه، لایحه، آییننامه و بخشنامهای برای اصلاح وضعیت حجاب در اداره ها، سازمانها، مدارس، دانشگاهها، معابر عمومی و ... ارائه شد که آخرین آنها، طرح «راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب » و طرح «گسترش امنیت اجتماعی» بود.

مطالعه اجمالی پیشینه طرحهای متنوعی که در سالهای گذشته در این

ص:71

زمینه اجرا شده است، نشان میدهد بسیاری از آنها به دلایل مختلف از کارآیی لازم برخوردار نبوده و نتوانستهاند در جلوگیری از بدحجابی و گسترش فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه مؤثر باشند. از این رو، به نظر میرسد که به جای امید بستن به طرحها و برنامه های گسترده و پر سر و صدای دستگاه های اجرایی باید به آموزش و فرهنگسازی در این زمینه پرداخت. این آموزش و فرهنگسازی به دو شیوه میتواند انجام شود: نخست از طریق سازمانهای فرهنگی گسترده و اثرگذاری جون وزارت آموزش و پرورش و صدا و سیمای جمهوری اسلامی و دوم با استفاده از ظرفیت نهادهای مردمی، چون مساجد، هیئتهای مذهبی، حوزههای علمیه، انجمنهای اسلامی، بسیج دانشجویی، بسیج جامعه زنان کشور، نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاهها و ... .

طرح مجموعه تلویزیونی «انتخاب برتر» با همین هدف آماده شده است که امیدواریم در مرحله اجرا بتواند مخاطبان هدف را با چیستی، چرایی و چگونگی عفاف و حجاب آشنا سازد.

در این طرح، مخاطبان در قالب یک مجموعه برنامه ترکیبی هدفمند با مباحث گوناگون فقهی، فرهنگی، جامعه شناختی و روان شناختی مطرح در زمینه فرهنگ عفاف و حجاب آشنا می شوند و در نهایت به تصویر جامعی از وضعیت این فرهنگ در جامعه ما دست می یابند.

ج) عناوین برنامه

زیر فصل ها

یک _ حجاب در اسلام (3 قسمت)

دو _ فلسفه و چرایی حجاب و عفاف (4 قسمت)

سه _ دلایل و زمینه های روان شناختی و جامعه شناختی بدحجابی (4 قسمت)

چهار_ بررسی تاریخی و جریانشناسانه حجاب در ایران (3 قسمت)

پنج _ نظام اسلامی و مسئله حجاب (2 قسمت)

شش _ آسیبها و بایستههای گسترش فرهنگ حجاب (6 قسمت)

هفت _ مخاطبشناسی در تبلیغ و ترویج حجاب (4 قسمت)

، فصلنامه شورای فرهنگی، اجتماعی زنان، سال نهم، شماره 36، تابستان 1386.

غروی نائینی، نهله و وحیده عامری، «پویشی در معنا و مفهوم حجاب»، فصلنامه شورای فرهنگی، اجتماعی زنان، سال نهم، شماره 36، تابستان 1386.

فتاحی زاده، فتحیه، حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، 1379.

کلانتری، علی اکبر، فقه و پوشش بانوان، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، 1383.

مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، تهران، صدرا، چاپ شصت و نهم، 1385.

_______________ ، پاسخهای استاد به نقدهایی بر کتاب مسئله حجاب، تهران، صدرا، چاپ هفتم، 1377.

کارشناسان پیشنهادی:

حجت الاسلام دکتر عباس پسندیده؛

سرکارخانم مریم حاج عبدالباقی؛

حجت الاسلام دکتر عباس رجبی؛

سرکارخانم منصوره رحماندوست؛

حجت الاسلام دکتر محمدرضا سالاری فر؛

سرکار خانم دکتر فریبا علاسوند؛

سرکارخانم فهیمه فرهمندپور؛

سرکارخانم دکتر ایراندخت فیاض؛

حجت الاسلام دکتر رضاعلی کرمی؛

سرکارخانم فروغ نیلچی زاده.

منابع پژوهشی:

بنیانیان، حسن، پوشش اسلامی: چالشها و راه کارها با رویکردی به مهندسی فرهنگی، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر، چاپ اول، 1389.

پور سیدآقایی، مسعود، حجاب، میوه شناخت، قم، حضور، چاپ نهم، 1385.

پیره، روژه، روانشناسی اختلافی زن و مرد، ترجمه: محمد حسین سروری، تهران، جانزاده، چاپ اول، 1377.

پیس، آلن و باربارا، آنچه زنان و مردان نمیدانند، ترجمه: زهرا افتخاری، تهران، نسل نواندیش، چاپ اول، 1383.

حقشناس، سیدجعفر (گردآورنده)، نظام اسلامی و مسئله حجاب (مجموعه مقالات و گفتوگوها)، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان،

ص:75

چاپ اول، 1387.

رجبی، عباس، حجاب و نقش آن در سلامت روان، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله ، چاپ دوم، 1385.

روبی، تبسم ف.، «گوش فرادادن به ندای حجاب»، ترجمه: نسرین مصباح، در: نظام اسلامی و مسئله حجاب، صص 223 _ 257.

روحانی، شهریار، آیا حجاب ضرورت دارد؟ (بررسی مسئله پوشیدگی از دیدگاه روان شناسی)، تهران، اشراقیه، چاپ اول، 1369.

صلاحی اصفهانی، سهیلا، راز هدیه خدا در نامههای دخترانه، تهران، مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، چاپ اول، 1387.

«نابودی عفاف، ارمغان فمینیسم»، برگرفته از: وندی شلیت، بازگشت به عفاف، تلخیص و ترجمه: سمانه مدنی، در: دبیرخانه همایش سراسر زنان، مسائل فرهنگی _ اجتماعی و جهانسازی، فمینیسم در امریکا تا سال 2003، قم، دفتر نشر معارف اسلامی، چاپ سوم، 1384.

فقیهی، علینقی، تربیت جنسی؛ مبانی، اصول و روشها از منظر قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1387.

گروه نویسندگان «حدیث زندگی»، جوان، هیجان و خویشتنداری، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ اول، 1386.

مهریزی، مهدی، آسیبشناسی حجاب، تهران، جوانه رشد، چاپ اول، 1379.

میرخندان، سیدحمید، حجاب در فرهنگ اسلامی، تهران، مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، چاپ اول، 1387.

ص:76

منابع پژوهشی:

بنیانیان، حسن، پوشش اسلامی: چالشها و راه کارها با رویکردی به مهندسی فرهنگی، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر، چاپ اول، 1389.

پیشوایی، فریده و دیگران، «رسانه ملی و بایستههای ترویج حجاب و عفاف»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 407-433.

حقشناس، سید جعفر (گردآورنده)، نظام اسلامی و مسئله حجاب (مجموعه مقالات و گفتوگوها)، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ اول، 1387.

«حجاب و مسئولیت رسانه ملی»، گفت وگو با علی رضا پویا رئیس [وقت] مرکز تحقیقات صدا و سیما، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 3، صص 179- 198.

رفیع پور، فرامرز، توسعه و تضاد (کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی در ایران)، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، 1379.

زیبایی نژاد، محمدرضا، «نظام اسلامی و مسئله پوشش زنان»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 455- 505.

سیدی تبار، اعظم السادات، «بررسی و تحلیل علل فردی، خانوادگی و اجتماعی گسترش بدحجابی»، در: حجاب؛ مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص305-357.

شرفالدین، سید حسین، «ریشه یابی جامعه شناختی بی حجابی»، در: حجاب؛ مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 199- 236.

ص:78

شفیعی سروستانی، ابراهیم (گردآورنده)، حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی (مجموعه مقالات و گفتوگوها)، 3 جلد، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

___________________ ، «نظام اسلامی و ناهنجاری در روابط جنسی»، در: ابراهیم شفیعی سروستانی (گردآورنده)، نظام اسلام و مسئله روسپیگری (مجموعه مقالات و گفت وگوها)، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ اول، 1385.

___________________ ، زن؛ نظام سلطه و رسانهها، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، 1390.

علاسوند، فریبا، «جستاری در آسیب شناسی حضور زن مسلمان در رسانه»، فصلنامه پژوهش و سنجش، شماره 38 (ویژه رسانه و زن)، تابستان 1383.

معیدفر، سعید و مرضیه دهقانی، «تحلیل برخی زمینهها و عوامل فرهنگی و اجتماعی گسترش بدحجابی»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 237- 259.

«ملاحظات روانشناختی در موضوع حجاب»، گفت وگو با دکتر شکوه نوابینژاد، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج3، صص 287 – 302.

«نگرش جامعهشناختی به پدیده بدحجابی»، گفت وگو با دکتر عماد افروغ، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج3، صص 117-147.

هاشمی فشارکی، سید احمد، «بررسی جامعهشناختی بدحجابی در ایران»، در: نظام اسلامی و مسئله حجاب، صص 119 -180.

ص:79

بدعت کشف حجاب، قم، دلیل ما، چاپ اول، 1380.

حیدریان، فاطمه، کشف حجاب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.

صلاح، مهدی، کشف حجاب، زمینهها، واکنشها و پی آمدها، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ اول، 1384.

رمضاننرگسی، رضا، «بررسی وضعیت حجاب در ایران از سالهای آخر حکومت پهلوی تا پایان جنگ تحمیلی»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 55 _ 85.

__________________ ، «زمینهسازی کشف حجاب در ایران»، فصلنامه بانوان شیعه، سال اول، شماره2، زمستان 1382.

مالمیر، مهدی، «جامعهشناختی حجاب: بررسی و تحلیل وضعیت حجاب در ایران»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 87 _ 107.

کارشناسان پیشنهادی:

دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی؛

حجت الاسلام دکتر سعید ضیاییفر؛

حجت الاسلام دکتر حسنعلی علی اکبریان.

منابع پژوهشی:

ذاکر حسین، محمدهادی، «نگاهی به جایگاه بزه (رعایت نکردن حجاب شرعی) در نظام حقوقی ایران»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 1، صص 495 _ 524.

رجبیان، زهره، «پوشش زنان در عرصه قانون و حکومت»، در: نظام اسلامی و مسئله حجاب، صص 75 _ 118.

ضیائیفر، سعید، «مبانی اختیارات نظام اسلامی در زمینه جلوگیری از بدحجابی»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 1، صص 231 _ 268.

علی اکبریان، حسن، «مبانی مسئولیت حکومت اسلامی در ترویج حجاب»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 1، صص 25 _ 64.

مرتضوی، سید ضیاء، «درآمدی بر مبانی کلی فقهی حجاب و مسئولیت دولت اسلامی»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 1، صص 65 _ 101.

نقیبی، سیدابوالقاسم، «تحلیلی بر حکم یا حق بودن حجاب»، نشریه ندای صادق، سال یازدهم، شماره 44، زمستان 1385.

ص:82

دکتر محمدتقی کرمی؛

دکتر محمود گلزاری.

منابع پژوهشی:

«آسیبها و موانع گسترش فرهنگ عفاف و حجاب»، گفت وگو با دکتر زهره طبیب زاده، رئیس مرکز امور زنان و خانواده، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 3، صص 225 _ 234.

بنیانیان، حسن، پوشش اسلامی: چالشها و راه کارها با رویکردی به مهندسی فرهنگی، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر، چاپ اول، 1389.

بهزاد پور، سیمین دخت، «آسیب شناسی نظام اجرایی کشور در ترویج حجاب»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 393- 406.

حاج عبدالباقی، مریم، «مقایسه رویکرد قرآن کریم و سیاست جمهوری اسلامی در طرح موضوع حجاب»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 1، صص 439 _ 463.

«حجاب و مصوبههای اجرا نشده»، گفت وگو با منیره نوبخت، رئیس شورای فرهنگی _ اجتماعی زنان، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 3، صص 303 _ 317.

حق شناس، سیدجعفر، «مبانی و راه کارهای قرآن برای گسترش عفاف و حجاب» در: حجاب: مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی، ج 1، صص 189 _ 218.

دبیرخانه شورای فرهنگی عمومی، راه کارهای اجرایی فرهنگ عفاف و

ص:84

حجاب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1386.

زائری، محمدرضا، حجاب بیحجاب، اصفهان، آرما، چاپ اول، 1390.

زیبایی نژاد، محمدرضا، «نظام اسلامی و مسئله پوشش زنان»، در: حجاب؛ مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 455 _ 505.

«شورای فرهنگ عمومی و عزم ملی برای مهار بدحجابی»، گفت وگو با منصور واعظی، دبیر شورای فرهنگی عمومی، در: حجاب؛ مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی، ج 3، صص 319 _ 334.

«طرح های سامان دهی حجاب و عفاف»، گفت وگو با بتول محتشمی، دبیر شورای فرهنگی _ اجتماعی زنان، در: حجاب؛ مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی، ج 3، صص 259 _ 267.

ضیائی، بیتا، «طرح های سامان دهی حجاب و عفاف در ایران»، در: حجاب؛ مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 435 _ 451.

قاسمی، هاجرالسادات، «حلقه های مفقود حجاب»، مجله حوراء (نشریه داخلی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان)، شماره 9، دی 1383.

مستقیمی، مهدیه السادات، «نقش حاکمیت اسلامی در تربیت دینی حوزه حجاب»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج2، صص 627-669.

سرفصلها:

ویژگیهای روانشناختی نوجوانان؛

ویژگیهای روانشناختی جوانان؛

راه کارهای جذب نوجوانان به فرهنگ حجاب و عفاف؛

راه کارهای جذب جوانان به فرهنگ حجاب و عفاف.

کارشناسان پیشنهادی:

حجت الاسلام دکتر مسعود آذربایجانی؛

حجت الاسلام حسین دهنوی؛

سرکارخانم دکتر ایراندخت فیاض؛

حجت الاسلام دکتر رضاعلی کرمی؛

دکتر محمود گلزاری.

منابع پژوهشی:

احمدی، سید احمد، روانشناسی نوجوانان و جوانان، اصفهان، مشعل، چاپ دهم، 1382.

جلالوند، علی کرم، مخاطب شناسی و تبلیغ، قم، نور السجاد، چاپ اول، 1385.

زارعنژاد، ندا، «نظریههای روانشناسی تبلیغ در گفتمان حجاب»، بانوان شیعه، شماره 10، زمستان 1385.

صادقی، عبدالمجید، اصول مخاطب شناسی تبلیغی، قم، زمزم هدایت، چاپ اول، 1384.

لطفآبادی، حسین، روانشناسی رشد کاربردی جوانان، تهران، سازمان ملی جوانان، چاپ اول، 1379.

قابل توجه برنامه سازان محترم:

برای تسهیل کار کلیه برنامه سازانی که قصد تولید برنامه در زمینه موضوع عفاف و حجاب دارند، بخش عمده ای از منابع پژوهشی عناوین هفت گانه یادشده در نرم افزار چندرسانه ای «سیمای عفاف: رسانه ملی و فرهنگ عفاف و حجاب» تولید مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما ارائه شده است.(1)

برای آشنایی بیشتر با منابع و مآخذ موضوع های گوناگون مرتبط با بحث عفاف و حجاب، نک: نیره قوی (تدوین)، ماخذشناسی پوشش، تهران، معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، چاپ اول، 1388.

برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره کارشناسان معرفی شده در این طرح با مدیریت کارشناسان و اندیشمندان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (به شماره 2933830 _ 0251) تماس بگیرید یا به بخش کارشناسان پایگاه اطلاع رسانی مرکز (به نشانی

) مراجعه کنید.

پیوست ها

زیر فصل ها

پیوست 1

پیوست 2

پیوست 3

پیوست 4

پیشوایی، فریده، «راه کارهای قرآنی ترویج عفاف و حجاب و مقایسه آن با عملکرد رسانه ملی»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، دوره جدید، سال اول، شماره 4، بهار 1391

پیوست 5

4-2-1. روابط اشخاص نامحرم با یکدیگر

1-4-2-1. نمایش هرگونه تماس بدنی (عمدی یا غیرعمدی) زن و مرد ممنوع است.

2-4-2-1. نمایش هرگونه تماس بدنی غیرمتعارف مرد با مرد و زن با زن ممنوع است.

3-4-2-1. نمایش هرگونه بدحجابی در برنامهها ممنوع است.

4-4-2-1. تظاهر زن و مرد به الگوی رفتاری جنس مخالف ممنوع است؛ مگر در مواردی که به منظور تحقیر یا تضعیف این رفتار صورت گیرد.

5-4-2-1. باید از اختلاط بی مورد زن و مرد در تولیدات تلویزیونی (در صحنههایی نظیر: عروسی، میهمانی خانوادگی، فضاهای کاری و همچنین جشنها) اکیداً خودداری شود.

6-4-2-1. به تصویر کشیدن الگوهای رفتاری برگرفته از فرهنگ مخرب بیگانه (مگر به منظور تقبیح آن) ممنوع است.

7-4-2-1. پخش برنامه هایی که مروج عادی سازی روابط افراد نامحرم و شکستن حریم های شرعی میان آنان می گردد، ممنوع می باشد.

8-4-2-1. طرح ترکیبهای عشقی هوسآلود (مثلثهای عشقی یا بیشتر) مگر به منظور تقبیح آن، ممنوع میباشد.

9-4-2-1. روابط میان دختر و پسر در دوران قبل از ازدواج باید مطابق با موازین شرعی باشد و به صورت معقول و منطقی به تصویر کشیده شود.

10-4-2-1. در برنامهها، به خصوص آثار نمایشی، باید الگوی صحیح و مشروع مراودات و تعاملات اجتنابناپذیر اشخاص نامحرم (در سطح جامعه، مثلاً در محیط کار یا فضاهای آموزشی) ارائه گردد.

ص:89

11-4-2-1. در برنامهها، آسیبشناسیِ دوستیابی و نمایش فرجام دوستیهای ناسالم و غیرمتعارف بین زن و مرد تأکید شود.

14-4-2-1. در گفتوگوی زن و مرد از افعال مفرد که بیانگر نوعی نزدیکی و دوستی است، خودداری شود.

15-4-2-1. زن و مرد نامحرم یکدیگر را با نام کوچک خطاب نکنند.

16-4-2-1. در مصاحبهها و گفتوگوها، مجری و مصاحبهشونده از یک جنس باشند، مگر در مواردی که بر حسب ضرورت برنامه، غیرهمجنس باشند.

4-1. سیاستها و ضوابط پوشش و حجاب

1-4-1. طراحی لباس نباید با معیارهای زیباییشناختی، محتوای برنامه، شخصیت مورد نظر و ارزشهای فرهنگی، مغایرت داشته باشد.

2-4-1. پوشش مورد استفاده در برنامهها نباید مروج تجملگرایی و اشرافیگری باشد.

3-4-1. استفاده از لباسهای مروج مدهای غیربومی و الگوهای مغایر با فرهنگ اسلامی و زمینهساز فرهنگ بیگانگان، برای مردان و زنان ممنوع میباشد.

4-4-1. پوشش نباید تداعیکننده لباس شهرت (انگشتنما شدن) باشد و نیز نباید حالت تبرج و تحریک کنندگی داشته باشد.

5-4-1. پوشش باید آراسته، پاکیزه و متناسب با محتوای برنامه باشد؛ مگر مواردی که فضای برنامه خصوصیات دیگری را اقتضا کند.

6-4-1. لباسهای زنان باید تمامی بدن آنها را به استثنای صورت و دو دست تا مچ

ص:90

بپوشاند.

7-4-1. در پوشش نباید از لباس های منقوش به آرم، تصاویر نامتعارف، نوشتهها و نمادهای فرهنگی بیگانه، علایم فرقه های ضاله، گروه های منحرف، نمادها و علایم بازرگانی بدون دلیل برنامهسازی خاص، استفاده شود.

8-4-1. در برنامهها لازم است شأن و منزلت چادر به عنوان حجاب برتر رعایت شود و از چادر در نقشهای منفی و حقیر و نازل استفاده نشود؛ مگر هنگامی که نقش منفی آشکارا از چادر سوء استفاده کند یا استفاده ابزاری کرده باشد. در چنین وضعیتی لازم است در کنار شخصیت منفی، شخصیت مثبت با پوشش چادر نیز در آن برنامه وجود داشته باشد.

9-4-1. از نشان دادن مادران چادری در کنار دختران جوان غیرچادری باید تا حد امکان اجتناب شود؛ مگر اینکه اقتضای داستان و شخصیتپردازی چنین امری را ایجاب کند.

10-4-1. در سریالهای تاریخی لازم است ضمن رعایت ضوابط شرعی با انجام تحقیق و پژوهش، در طراحی لباس به مقتضیات و ویژگیهای زمان واقعه توجه شود.

11-4-1. لباسهای قومیتهای ایرانی و یا مذاهب و ادیان الهی نباید در برنامهها تحقیر و یا تمسخر شود.

12-4-1. در برنامهها استفاده از لباسهایی با رنگها و مدلهای نامتعارف و نامناسب، هرگونه لباس، پیراهن و مانتوی تنگ، چسبیده که موجب نشان دادن برجستگیهای بدن میشود و نیز لباسهای کوتاه ممنوع میباشد.

13-4-1. استفاده از بلوز، پیراهن و لباسهای رنگی نامناسب و غیرمتین به

ص:91

عنوان پوشش خانمها در خارج از منزل و در ارتباط با نامحرم ممنوع میباشد.

14-4-1. نمایش ورزشکاران دارای لباسهای کوتاه و بدننما و چسبان، با نمای نزدیک و بسته ممنوع میباشد.

15-4-1. برنامههای صدا و سیما باید مروج پوشش کامل برای زنان، شامل چادر یا مانتو همراه با شلوار و مقنعه و جوراب با رنگهای مناسب و متین باشد.

16-4-1. رعایت تناسب پوشش با مناسبتها و حال و هوای برنامهها در محدوده ضوابط و سیاستهای مصوب ضرورت دارد.

17-4-1. مدعوین و میهمانان برنامههای صدا و سیما نیز موظف به رعایت ضوابط و سیاستهای پوشش میباشند.

18-4-1. استفاده از پوششهای مربوط به اقوام ایرانی و متناسب با حال و هوای برنامه با حفظ حدود شرعی بدون اشکال است.

21-4-1. در پوشش زنان، مقنعه به عنوان جزیی از پوشش برتر ترویج شود.

22-4-1. استفاده از روسری در پوشش خانمها، باید به نحوی باشد که روی شانهها و برجستگیهای سینه را بپوشاند.

23-4-1. استفاده از رنگهای تند و زننده، به ویژه در پوشش مجریان، به استثنای مواردی که مقتضای نقش منفی است، ممنوع میباشد.

5-1. سیاستها و ضوابط آرایش و گریم

1-5-1. آرایش سر و صورت افراد در برنامهها باید بیانگر متانت، عفاف و وقار و متناسب با هنجارها و ارزشهای دینی باشد.

2-5-1. استفاده از خانمهای دارای آرایش در برنامههای تلویزیونی ممنوع

ص:92

میباشد. فون و گریمهای ضروری به نحوی که آرایش جلوه نکند مشمول آرایش نمیشود.

3-5-1. نشان دادن زنان جوان دارای آرایش و در نماهای نزدیک و بسته، ممنوع است.

4-5-1. نشان دادن مردان به صورتی که آرایش شده جلوه کنند، ممنوع است.

5-5-1. نمایش مردان با سر و صورت نامناسب و زننده و برگرفته از الگوهای نامتعارف و غربی، موهای بسته یا پیچیده شده غیرمتارف یا نامرتب و یا مدلدار، باز بودن یقه پیراهن بیش از حد معمول، لباس تنگ و چسبیده، عینکهای غیرمتعارف، لنزهای آرایشی و استفاده از طلا و زیورآلات مجاز نیست.

6-5-1. گریم اشخاص نباید با معیارهای زیباشناختی، محتوای برنامه ها، شخصیت مورد نظر و ارزشهای فرهنگی مغایر باشد.

7-5-1. پخش برنامههای تولیدی سازمان که در آنها زنانی نمایش داده می شوند که تمام یا بخشی از موهای آنها هویداست، ممنوع می باشد.

8-5-1. نمایش زنانی که دارای ناخنهای لاک زده و زیورآلات جالب توجه هستند، جز در موارد خاص و ضروری برای برنامهسازی، ممنوع میباشد.

9-5-1. به تصویر کشیدن صحنه آرایش شدن زنان مجاز نمیباشد.

6-1. سیاستها و ضوابط اجرای برنامهها به وسیله مجری

1-6-1. در اجرای برنامه از مجریانی باید استفاده شود که از ویژگی های زیر بهره مند باشند:

وفاداری، حساسیت و التزام عملی نسبت به ارزشها و مواضع اسلام و انقلاب.

ص:93

دارا بودن اخلاق و منش همخوان با فرهنگ ایرانی _ اسلامی و هنجارهای ملی.

دارا بودن رفتار و برخوردهای متین در حد بارز و برجسته.

دارا بودن چهره و اندامی موزون، معتدل و ظاهری متناسب با فرهنگ و ادب اسلامی.

2-6-1. مجری در برخورد با مخاطبان، موظف به مراعات امور زیر می باشد:

رعایت ادب و احترام نسبت به مردم، مخاطبان، شرکت کنندگان، میهمانان و عوامل برنامه.

رعایت اخلاق و ضوابط اسلامی در اجرای مشترک با جنس مخالف.

عذرخواهی متواضعانه هنگام خطا یا اشتباه.

پرهیز از تعارفات بیجا، بزرگنمایی در معرفی افراد و سخنان بیهوده و بی هدف.

رعایت صمیمیت، صداقت و تواضع در گفتار.

3-6-1. لباس مجریان باید ضمن پرهیز از مدگرایی تقلیدی، ساده، زیبا، برازنده، خوشفرم و متناسب با ضوابط اسلامی و عرف جامعه باشد.

4-6-1. رفتار، گفتار، پوشش و برخوردهای مجریان باید به نحوی باشد که موجب جذب مخاطبان به رسانه شود.

5-6-1. استفاده از آرایش برای مجریان ممنوع میباشد.

8-6-1. مجریان در برنامهها باید از گفتار غیرمتعارف جاهلانه و دون شأن رسانه، به خصوص در مواردی که با میهمان غیرهمجنس باشند، پرهیز کنند.

12-6-1. ابراز احساسات بیمورد و اعلام پیامهای شخصی از طریق برنامهها مجاز نیست و مجریان به خصوص در تماسهای تلفنی و هنگامی که دوطرف

ص:94

همجنس نباشند نباید به ابراز عواطف فراتر از حریمهای عرفی بپردازند.

13-6-1. لازم است مجریان خانم که برای اولین بار با چادر در برابر دوربین ظاهر میشوند، در برنامه مورد نظر و سایر برنامهها، همچنان با پوشش چادر ظاهر شوند.

14-6-1. مجریان مردی که در شروع فعالیت خود با ظاهری مذهبی به اجرای برنامه میپردازند صرفاً با حفظ وضعیت خود میتوانند به فعالیت ادامه دهند.

فصل دوم: سیاستها و ضوابط گروههای برنامهسازی

1_2. سیاستها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامههای اجتماعی

1-1-2. پیامهای رسانه نباید موقعیت زن غربی را به عنوان جایگاه و الگوی برتر معرفی کند و یا به تأثیرپذیری از آن دامن بزند.

2-1-2. پیام های رسانه نباید موجب بیرغبتی و یا بیتفاوتی زنان نسبت به حجاب اسلامی گردد.

3-2. سیاست ها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامه های فرهنگی

12-3-2. در برنامهها هر نوع ترویج، تبلیغ شعارها و مفاهیم و آراء فمینیستی ممنوع میباشد.

15-3-2. برنامههای رسانه نباید در مواجهه با تهاجم فرهنگی بیگانه، سادهانگارانه، سطحی و توأم با غفلتزدگی باشد.

16-3-2. پیامهای رسانه نباید از حساسیت مخاطبین نسبت به وظایف و رسالتهای دینی و فرهنگیشان بکاهد.

17-3-2. پیامهای رسانه نباید موجب بیرغبتی و یا بیتفاوتی زنان نسبت به

ص:95

حجاب اسلامی، وظایف و مسئولیتهای آنان در خانواده و جامعه گردد.

5-2. سیاستها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامههای خردسالان

10-5-2. نشان دادن خردسالان به صورت عریان یا نیمه عریان، ممنوع می باشد.

19-5-2. پخش موسیقیهایی بسیار محزون و یا بسیار تند که در خردسال حالت رقص ایجاد کند، ممنوع است.

31-5-2. خردسالان میهمان در برنامهها، نباید دارای آرایش و پوشش نامناسب باشند.

6-2. سیاست ها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامه های کودکان

12-6-2. نشان دادن کودکان به صورت عریان یا نیمه عریان ممنوع می باشد.

18-6-2. استفاده از دختران در برنامهها باید با پوشش کامل و مناسب باشد.

19-6-2. برنامهها نباید مروج اختلاط کودکان دختر و پسر باشد.

21-6-2. پخش موسیقیهای بسیار محزون و بسیار تند که در کودک حالت رقص ایجاد میکند، ممنوع است.

34-6-2. کودکان میهمان در برنامهها، نباید دارای آرایش و پوشش نامناسب باشند.

7-2. سیاست ها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامه های نوجوانان

11-7-2. پخش موسیقی های بسیار محزون و یا بسیار شاد که در نوجوان حالت رقص ایجاد می کند، ممنوع است.

ص:96

8-2. سیاست ها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامه های جوانان

16-8-2. دستهبندی و رودررو قراردادن نسلها و یا جنسها، ممنوع است.

17-8-2. ترویج آداب، رسوم، اصطلاحات و رفتارهای غربی، ممنوع است.

18-8-2. اصل بر جدایی نامحرمان است و هرگونه اختلاط بیمورد آنها، ممنوع میباشد.

9-2. سیاستها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامههای زن و خانواده

1-9-2. نباید به کرامت زن خدشه وارد شود و هرگونه تحقیر نسبت به زن ممنوع است.

2-9-2. در هیچ برنامهای نباید حقوق و جایگاه زن مخدوش و سنتهای غلط و ظالمانه، عادی جلوه داده شود.

3-9-2. از هر امری که منجر به تضعیف نهاد مهم خانواده در ذهنیت یا عینیت جامعه شود، باید پرهیز گردد.

4-9-2. تحقیر امر خانهداری، شوهرداری و تضعیف مقام مادری، ممنوع است.

5-9-2. از ایجاد هرگونه تقابل آسیبزننده به روابط خانوادگی و اجتماعی بین زن و مرد اجتناب شود.

6-9-2. ترویج فمینیسم، مردستیزی و زنسالاری، ممنوع است.

7-9-2. دامن زدن به مباحثی چون مزدگیری زن در قبال شیر دادن به فرزندان و مزد گرفتن زن در قبال خانهداری که موجب تضعیف جایگاه معنوی زن در خانواده می شود، ممنوع است.

8-9-2. از القای این مسئله که ملاک ارزش یافتن زن، حضور در فعالیتهای

ص:97

مردانه است، پرهیز گردد.

9-9-2. از عادیسازی مسئله طلاق و خانوادههای تک والدینی به ویژه از طریق تکرار آن در برنامههای مختلف، اجتناب شود.

10-9-2. فصل الخطاب بودن موضع مرد در هنگام استمرار اختلافات خانوادگی نباید تضعیف و تحقیر گردد.

11-9-2. از هرگونه امری که به تجملگرایی و اشرافیگری در محیط خانواده دامن میزند، باید اجتناب گردد.

12-9-2. ترویج و عادی سازی اختلاط زن و مرد نامحرم، ممنوع است.

13-9-2. استقلال اقتصادی زن نباید به عنوان امری ارزشمند ترویج و تبلیغ شود.

14-9-2. از هر امری که منجر به تشویق تشبه زنان به مردان و بالعکس شود، اجتناب گردد.

15-9-2. از تشویق مردان به تحقیر و تمسخر زنان و بالعکس اجتناب گردد.

16-9-2. هرگونه تبلیغ و نظریهپردازی در مورد زن و مرد که منجر به تضعیف نهاد خانواده شود، ممنوع است.

17-9-2. نمایش همکاری داوطلبانه اعضای خانواده به خصوص آقایان، نباید تمسخرآمیز نشان داده شود.

18-9-2. انجام مسئولیتهای خانهداری و تربیت فرزند به وسیله زنان، نباید در مقابل کار خارج از خانه و فعالیتهای اجتماعی آنان کماهمیت تصویر شود.

19-9-2. نمایش برنامههایی که بیانگر برتری جنسیتی زن یا مرد می باشد، ممنوع است.

20-9-2. به تصویر کشیدن برخورد نقادانه والدین نسبت به یکدیگر در برابر

ص:98

فرزندان، ممنوع میباشد.

21-9-2. در برنامههای آموزشی خانواده باید از مواد اولیه در مسایل قابل دسترس همگان و دارای قیمتهای متناسب با سطح متوسط اقتصادی استفاده شود.

22-9-2. برتری دادن هر نوع فعالیت و شغل نسبت به مسئولیت مقدس مادری، ممنوع است.

14-2. سیاستها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامههای ورزشی

18-14-2. در مصاحبهها و گفتوگوها از طرح ورزشکارانی که دارای آرایش و پوشش غربی و یا ناهنجاری رفتاری هستند پرهیز شود.

19-14-2. در برنامه هایی که به طور خاص به ورزش بانوان می پردازد، ترویج دیدگاه های فمینیستی و طرح چهرههای مدافع فمینیسم ممنوع است.

20-14-2. نمایش صحنه ورزش کردن بانوان که موجب آشکار شدن برجستگیهای بدن و تحریک شهوانی است ممنوع میباشد.

21-14-2. پخش صحنههای رقابت ورزشی بانوان جز در رشتههای مناسب نظیر کوهپیمایی، شطرنج، تیراندازی ممنوع میباشد. پخش این صحنه باید بدون استفاده از نمای نزدیک صورت گیرد.

22-14-2. ایجاد رقابت و مقایسه میان ورزش بانوان و آقایان در برنامهها ممنوع میباشد.

15-2. سیاستها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامههای فیلم، سریال و نمایش

7-15-2. در نمایش ارتباطات و اختلافات خانوادگی، به کار بردن زبان اهانت

ص:99

و توهین به یکدیگر و نیز شکستن حریمهای اخلاقی، ممنوع می باشد.

8-15-2. در تصویر ارتباط میان دختران و پسران و نیز زنان و مردان، باید حفظ حدود و ضوابط شرعی و نیز مراعات حریمهای اخلاقی جامعه تحکیم و تثبیت گردد.

9-15-2. در برنامههای نمایشی ترویج زنسالاری، کودکسالاری، تحقیر زن، مرد و کودک، ممنوع میباشد.

10-15-2. استفاده از جاذبههای جنسی و سایر جذابیتهای ظاهری به ویژه در مورد زنان، در برنامههای نمایشی مطلقاً ممنوع میباشد.

11-15-2. نمایش چهره زن در نمای بزرگ و نزدیک، جز در موارد ضروری که استفاده از جذابیت ظاهری وی تلقی نشود، ممنوع می باشد.

12-15-2. پوشش شخصیتهای مورد استفاده در برنامهها باید منطبق بر ضوابط شرعی، قانونی و نیز متناسب با عرف اخلاقی جامعه و موقعیت سنی و اجتماعی آنان باشد.

18-15-2. پخش برنامههایی که در آن زنان دارای نقش مردانه و نقش های مخالف فطرت و روحیات طبیعی زن هستند، ممنوع است.

17-2. سیاستها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامههای تله تئاتر

4-17-2. طراحی لباس و صحنه تله تئاترها نباید مغایر با ضوابط معمول سازمان باشد.

7-17-2. اجرای تمام سیاستها و ضوابط ناظر بر برنامههای فیلم، سریال و نمایش، برای تله تئاتر نیز الزامی است.

ص:100

18-2. سیاست ها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامه های مسابقه و سرگرمی

10-18-2. در مسابقات نباید مقایسههای اختلاف برانگیز بین دو جنس زن و مرد، مطرح یا جنسیت زن و مرد تحقیر شود.

19-18-2. مجری برنامه مسابقه و سرگرمی باید از شوخی با جنس مخالف و هر اقدامی که بی ادبی و یا بی احترامی نسبت به شرکت کنندگان در مسابقه است، اجتناب کند.

19-2. سیاست ها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش برنامه های طنز

7-19-2. شأن و شخصیت زنان و حریم آنان باید کاملاً رعایت شود. حرکات و کلمات دور از شأن زن مسلمان در بازی خانمهای بازیگر یا مجری، قرار داده نشود.

9-19-2. شوخی با مقدسات، ارزشها، نمادها و شعارهای ارزشی _ دینی، مفاخر مذهبی و ملی در برنامههای طنز ممنوع است.

10-19-2. روابط خارج از ضوابط اسلامی و فرهنگ دینی جامعه در بین زن و مرد در برنامههای طنز نیز ممنوع است.

14-19-2. طنز نباید مجوزی برای عبور از حدود اسلامی و ارزشهای انسانی تلقی شود.

29-19-2. نباید مردها نقش زن ها و زن ها نقش مردها را ایفا کنند.

فصل چهارم: سایر سیاست ها و ضوابط تولید، تأمین و پخش

4-4. سیاست ها و ضوابط ویژه ناظر بر خرید و پخش برنامه ها تأمینی

ص:101

10-4-4. برنامه های تأمینی نباید مروج آداب، رسوم، الگوها و ارزش های رفتاری بیگانه و ناقض هنجارهای جامعه اسلامی باشد.

18-4-4. تأمین و پخش برنامههایی که حاوی اختلاط زن و مرد بوده و مغایر هنجارهای جامعه ایران است، ممنوع میباشد.

19-4-4. در برنامههای تأمینی، رفتار و پوشش زنان نباید به گونهای باشد که موجب تحریک شهوانی مخاطبین شود.

20-4-4. در برنامههای تأمینی پخش هر تصویر، کلام، موسیقی و اشارات (المانها) شهوانی ممنوع است.

21-4-4. پخش برنامههای تأمینی که در آن زنان در نقش اول، مروج شخصیتهای مردانه و فمینیستی هستند ممنوع می باشد.

6-4. سیاست ها و ضوابط ناظر بر تولید، تأمین و پخش پیام های بازرگانی

19-6-4. در تبلیغ کالا و خدمات، استفاده از صدا و تصویر زنان و دختران و بهره گیری از جاذبه های جنسی، مطلقاً ممنوع میباشد.

پیوست 2

زیر فصل ها

وظایف و مسئولیتهای سازمان صدا و سیما در طرح «راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب»

مناسبت های مذهبی و ملی و تأثیر آن در فرهنگ سازی و گسترش ارزش های اسلامی به صورت جذاب؛

ترویج الگوهای مناسب حجاب از طریق تولید فیلم و سریال و سایر برنامه های تلویزیونی و انجام مناظره علمی، فرهنگی و هنری در خصوص فلسفه حجاب و عفاف به منظور استحکام بنیه اعتقادی و فرهنگی جوانان؛

به تصویر کشیدن چهره بانوان محجبه کشورهای خارجی در زمینه های مختلف فرهنگی، هنری، اجتماعی و سیاسی از طریق برنامه های تلویزیون و تهیه فیلم از زندگی آنان؛

تهیه فیلم و ارایه تصویر روشن از تاریخچه و خاستگاه کشف حجاب در ایران به عنوان یک حرکت سیاسی با هدف تخریب بنیان های فکری و عقیدتی و رفتاری زنان در جامعه؛

آموزش و ترویج احکام شرعی حجاب و پوشش بومی (منطقه ای) در جغرافیای جمهوری اسلامی ایران؛

به تصویر کشیدن زنان تحصیلکرده، ممتاز، متعهد و باحجاب در فیلم ها و مجموعه های هنری و پرهیز از نشان دادن آنان در نقش ها و شخصیت های عامه و کم سواد؛

نشان دادن وضعیت حقوقی، فرهنگی و اجتماعی زنان در غرب و مقایسه آن با وضعیت زنان در غرب و مقایسه آن با وضعیت زنان در ایران به منظور ایجاد احساس رضایت خاطر زنان ایرانی از فرهنگ دینی و پایبندی آگاهانه تر آنان به عفاف و حجاب؛

ص:104

نشان دادن اثرات منفی فرهنگ مبتذل و غیراخلاقی غرب در زندگی اجتماعی و خانوادگی؛

انجام تمهیدات لازم برای کاهش تأثیرات منفی سریال ها و فیلم های خارجی متضاد با فرهنگ اسلامی از طریق نقد و بررسی فیلم ها و سریال ها؛

معرفی نمونه های عینی از اساتید، مربیان، نفرات اول کنکور، المپیادی ها و خانواده های ایثارگران و .. از نظر مظاهر عفاف و حجاب و ساده زیستی؛

انعکاس موفقیت های جوانان _ خصوصاً دختران _ در ابعاد مختلف با هدف احیا و تقویت شخصیت و منزلت اجتماعی آنها؛

تهیه فیلم و گزارش از زندگی زنان فعال در عرصه های خانوادگی، مدیریتی، علمی، فرهنگی و هنری با محوریت موضوع «عفاف و پوشش»؛

آشنا کردن خانواده ها و جوانان نسبت به برگزاری ازدواج کم هزینه و ساده با توجه به شرایط اقتصادی جامعه؛

بازنگری در شرایط انتخاب فیلم ها و سریال های خارجی بر اساس ملاک های حجاب و عفاف؛

تهیه برنامه های متناسب با فرهنگ حجاب و عفاف برای کودکان و استفاده از قهرمان های عروسکی مطرح در کارتون ها و برنامه های کودک نظیر (علی کوچولو، کلاه قرمزی و ...) در ترویج فرهنگ عفاف و حجاب با همکاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان؛

تهیه برنامه های مختلف در خصوص تاریخچه و جایگاه پوشش و حجاب در غرب، تبیین علل و عوامل آن و چگونگی رواج فرهنگ برهنگی در سده های اخیر در آن جوامع؛

ص:105

نظارت مستمر بر تبلیغات تجاری به منظور جلوگیری از ایجاد روحیه مصرف گرایی و تجمل پرستی به عنوان عوامل ترویج بی مبالاتی اخلاقی و سوق آن به سوی تبلیغات و آگهی ها فرهنگی و اخلاقی؛

تدوین سیاست های روشن و مشخص در مورد سبک لباس و آرایش هنرمندان، مجریان زن و مرد و ... در برنامه ها، فیلم های سینمایی، تئاتر و ... با محوریت عفاف و حجاب؛

اطلاع رسانی مناسب و دقیق به خانواده ها در مورد علل آسیب های اجتماعی و انحرافات در خصوص زنان بی سرپرست، کودکان خیابانی، طلاق، اعتیاد، فرار دختران و نشان دادن عدم رعایت عفاف و حجاب در بروز این آسیب ها؛

انعکاس عواقب منفی استفاده از فیلم ها، نوارهای مبتذل و حضور در گروه های منحرف بر زندگی فردی _ اجتماعی از طریق برنامه های مناسب به صورت طبیعی و غیرعمدی؛

نشان دادن اثرات منفی تاثیر فرهنگ مبتذل و غیراخلاقی غرب در زندگی اجتماعی نوجوانان به صورت طبیعی؛

بیان آیات و روایات و توصیه های دینی در مورد مسئولیت مشترک زن و مرد در رعایت نگاه، رفتار و گفتار؛

اتخاذ سیاست های انضباطی در خصوص بازیگران زن صدا و سیما و جلوگیری از تجلیل و تبلیغ چهره هایی که در مناظر اجتماعی و عمومی با ظاهر و پوشش بد حضور پیدا می کنند؛

ترغیب و تشویق تولید کنندگان آثار فرهنگی که راه کارهای بدیع و جذاب در راستای تعمیق و توسعه فرهنگ عفاف ارائه نمایند؛

ص:106

تجلیل از هنرمندان و فرهنگسازان متعهد که در اشاعه فرهنگ عفاف و حجاب صاحب اثر و نظر هستند؛

افزایش سطح آگاهی خانواده ها از طریق رسانه ملی در مورد اهمیت فرهنگ عفاف و حجاب؛

سفارش ساخت و تولید آثار برجسته و تأثیرگذار در موضوع حجاب.

پیوست 3

زیر فصل ها

معرفی نرمافزار چندرسانه ای «سیمای عفاف: رسانه ملی و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب»

1. بخشهای نرمافزار

الف) پژوهشهای برنامهای

ب) بایستههای برنامهسازی

ج) متنهای برنامهای

د) مراکز و پایگاههای اطلاعرسانی

ه_) نرمافزارهای حجاب و عفاف

و) مباحث کارشناسی

ح) هجوم رسانه ای

ز) تولیدات رسانهای

2. امکانات نرمافزار

1. بخشهای نرمافزار

نرمافزار چند رسانهای «سیمای عفاف: رسانه ملی و فرهنگ حجاب و عفاف» شامل بخشهای زیر است:

ب) بایستههای برنامهسازی

در این بخش با بهرهگیری از دیدگاههای تخصصی کارشناسان حوزوی و دانشگاهی که در قالب چندین مقاله و گفتوگوی علمی ارائه شده است، ضمن بررسی عملکرد رسانه ملی در زمینه گسترش فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه، مهمترین راهبردها، سیاستها و برنامهها ارائه شده که شایسته است مدیران و برنامهسازان رسانه ملی در این باره به آنها توجه کنند.

ه_) نرمافزارهای حجاب و عفاف

در سالهای اخیر نرمافزارهای متعددی در زمینه فرهنگ حجاب و عفاف تهیه شده است که آشنایی با آنها برنامهسازان را در ارتقای محتوای برنامههای خود یاری میدهد. در پنجمین بخش نرمافزار فهرستی از این نرمافزارها و قابلیتهای آنها ارائه شده است.

اول _ روان شناسی اختلافی زن و مرد؛

دوم _ نظریه جنسی اسلام؛

سوم _ آثار فردی و اجتماعی حجاب؛

چهارم _ پی آمدهای بی حجابی.

سه _ دلایل و زمینه های روان شناختی و جامعه شناختی بدحجابی: این عنوان درسی نیز شامل سرفصل های متعددی است که برخی از آنها عبارتند از:

اول _ دلایل و زمینه های روان شناختی بدحجابی؛

دوم _ دلایل و زمینه های جامعه شناختی بدحجابی؛

سوم _ دلایل و زمینههای فرهنگی بدحجابی (با تأکید بر نقش رسانه ها).

چهار _ بررسی تاریخی و جریان شناسانه حجاب در ایران: مهم ترین سرفصل هایی که ذیل این عنوان مطرح شده اند، به شرح زیر است:

اول _ زمینه ها و عوامل فرهنگی، سیاسی و تاریخی کشف حجاب در ایران؛

دوم _ بررسی وضعیت حجاب در دوران پهلوی دوم؛

سوم _ بررسی وضعیت حجاب در ایران پس از انقلاب.

پنج _ نظام اسلامی و مسئله حجاب: در ذیل این عنوان، موضوعهای زیر بررسی شده است:

اول _ مبانی مشروعیت مداخله حکومت اسلامی در موضوع حجاب؛

دوم _ وظایف و مسئولیتهای نظام اسلامی در موضوع حجاب.

شش _ آسیب ها و بایسته های گسترش فرهنگ حجاب: سرفصل های اصلی این عنوان درسی عبارتند از:

اول _ آسیب شناسی عملکرد خانواده ها در موضوع حجاب؛

ص:112

دوم _ بایسته های درونی سازی حجاب در خانواده ها؛

سوم _ آسیب شناسی عملکرد نهادها و دستگاه های دولتی و عمومی در موضوع حجاب؛

چهارم _ بایسته های مقابله با بدحجابی و گسترش حجاب در جامعه (نهادهای حکومتی و عمومی)؛

پنجم _ بایسته های مقابله با بدحجابی و گسترش حجاب در جامعه (نهادهای تبلیغی)؛

ششم _ الگوهای حجاب در جهان معاصر.

هفت _ مخاطب شناسی در تبلیغ و ترویج حجاب: دو سرفصل مهمی که ذیل این عنوان به آنها پرداخته شده است، عبارتند از:

اول _ ویژگی های روان شناختی نوجوانان و جوانان؛

دوم _ راه کارهای جذب نوجوانان و جوانان به فرهنگ حجاب و عفاف.

پایه های اعتقادی زنان و دختران ایرانی را تضعیف و آنها را در پذیرش این فرهنگ متعالی دچار تردید و دودلی می کنند.

با توجه به نکات یادشده و اهمیت مقابله با هجوم رسانهای گسترده و سازمانیافته به فرهنگ حجاب و عفاف، در هفتمین بخش نرمافزار، جنبههای گوناگون این هجوم رسانه ای در دو قسمت، تبیین، تحلیل و بررسی شده است.

در قسمت نخست این بخش، گزیده ای از برنامه هایی آمده که در طول سال های 1389 و 1390 با موضوع حجاب و عفاف از شبکه های ماهواره ای خبری و تحلیلی مانند بی.بی.سی و صدای امریکا پخش شده است. در قسمت دوم این بخش نیز مقالهها و تحلیلهای متعددی در این زمینه عرضه شده است.

جدیدترین برنامههای تولید شده در این موضوع اختصاص یافته است. در قسمت نخست این بخش، برخی تولیدات تلویزیونی و در قسمت دوم آن، برخی تولیدات رادیویی گرد آمده است.

پیوست 4

مأخذشناسی رسانه ملی و فرهنگ عفاف و حجاب(1)

آذرشین، سیدامیر، مطالعه نقش زن در نمایشهای تلویزیونی بر اساس سه دیدگاه اسلامی، فمنیستی و سنتی، تهران، دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، 1385.

آصفی، محمدمهدی، «حکم بازیگری زن در فیلم و تئاتر»، فقه اهل بیت، تابستان 1379، شماره 22، صص 59 _ 98.

ابراهیم زاده، حسن، «حجاب و رسانه های جمعی و هویت ما»، پیام زن، خرداد 1386، شماره 183، صص 144 _ 151.

ابراهیمی، محبوبه، «رسانه های دیداری و رسالت ترویج حجاب»، فرهنگ پویا (ویژه جوان، هویت، رسانه)، شهریور 1387، شماره 8 و 9، صص 132 _ 134.

براتی، عبدالعلی، «حجاب و رسانه»، فرهنگ کوثر، زمستان 1387، شماره 76، ص12.

پیشوایی، فریده و مریم رضایی، «راه کارهای گسترش عفاف و حجاب در سیما»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، دوره جدید، سال اول، ش3، زمستان 1390.

ص:116

____________________ ، حجاب و عفاف در سیما: آسیب ها و راهکارها، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، با همکاری دفتر امور زنان و خانواده سازمان صدا و سیما، 1386، 66 صفحه.

پیشوایی، فریده، مریم رضایی و مرضیه رضاییان، «رسانه ملی و بایسته های ترویج حجاب و عفاف»، در حجاب، مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج2، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

دباغ، علی رضا، «نگره ای بر مقوله جنسیت در برنامه های طنز رسانه ملی (بررسی سیمای زن در برنامه های رسانه ملی)»، پژوهش و سنجش، تابستان 1383، شماره 38، صص 71 _ 86.

راستی پیشه، طاهره، بررسی روابط قبل از ازدواج دختران و پسران در سریال های ایرانی، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محمدعلی هرمزی زاده، استاد مشاور: حوا صابرآمل، کارشناس ارشد ارتباطات (گرایش تحقیق در ارتباطات)، دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، 1389، 204 صفحه.

«رسانه تصویری، اثرگذارترین وسیله ارتباطی برای ترویج عفاف در جامعه است»، نامه ارتباطات و دین، اردی بهشت و خرداد 1387، شماره 13 و 14، صص 8 و 9.

رشکیانی، مهدی، «تحلیل نمایش روابط خانوادگی و عفاف و حجاب در سریال فاصله ها»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، دوره جدید، سال اول، شماره 4، بهار 1391.

ریاحی، مرضیه، «آسیب شناسی نقش رسانه ها در ترویج فرهنگ حجاب»، پاسدار اسلام، آبان 1390، شماره 359، ص43.

زارعی، عیسی، «مأخذشناسی حجاب و رسانه»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، دوره جدید، سال اول، شماره 4، بهار 1391.

شاکرینژاد، محسن، مؤلفههای حجاب و عفاف در پربیننده ترین فیلم های سینمایی ایران در سال 1386، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشکده صدا و سیمای جمهوی اسلامی ایران، 1388.

شجاعی پور، محمدعلی، سنجش نگرش دانشجویان دانشگاه های شهر

ص:118

اراک نسبت به پوشش و موفقیت و عملکرد صدا و سیما در گسترش و نهادینه کردن فرهنگ حجاب، صدا و سیمای استان مرکزی، واحد آموزش و پژوهش، 1385، 370 صفحه.

شفیعی سروستانی، ابراهیم، «وظایف و بایستههای رسانه ملی در زمینه عفاف و حجاب بر اساس مصوب شورای فرهنگی عمومی»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، دوره جدید، سال اول، شماره 4، بهار 1391.

صحفی، سید محمد علی، «نگاهی به سبک زندگی و پوشش زنان در سریال سقوط یک فرشته»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، دوره جدید، سال اول، شماره3، زمستان 1390.

علاسوند، فریبا، «جستاری در آسیب شناسی حضور زن مسلمان در رسانه»، پژوهش های ارتباطی، تابستان 1383، شماره 38، ص117.

«عملکرد رسانه ملی در زمینه عفاف و حجاب: گفت وگو با فریبا علاسوند»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، دوره جدید، سال اول، شماره 4، بهار 1391.

قادری، سید رضی، ارتباط زن و مرد در برنامه های تلویزیونی از نظر اخلاق، پایان نامه کارشناسی ارشد استاد راهنما: سید مسعود معصومی، استاد مشاور: یوسف زاده، کارشناس ارشد ارتباطات، دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، 1387.

قاسمی، فاطمه، چگونگی روابط میان فردی زن و مرد و بررسی عوامل مؤثر بر آن در سریالهای ایرانی، تهران، مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامهای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، 1383.

کلانتری، محبوبه، ایده و ایده پردازی با موضوع «حجاب و واقعه کشف

ص:119

حجاب» بر مبنای اهداف کلان افق رسانه، اولویت های برنامه سازی شبکه ها و تجلی پیام در صدا و سیما، تهران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، اداره کل آموزش و پژوهش سیما، 1387، 44 صفحه.

گیتی، حسین، «پوشش در فیلم های سینمای ایران از آغاز تا 1385: لباس با بار فرهنگی در روایت فیلم ها»، فرهنگ و سینما، فروردین 1386، شماره 182، صص 37 _ 44.

محمدی همدانی، اصغر، فیلم و بازیگری در منابع دینی، تهران، گلزار کتاب، 1384، 196 صفحه.

مرکز تحقیقات صدا و سیما، بررسی نقش صدا و سیما در تعدیل گرایش جوانان و نوجوانان به الگوی بیگانه در پوشش، آرایش و ترویج الگوی ملی _ اسلامی، 1381.

موسوی، آمنه، «عفاف و حجاب در دست اندازهای رسانه»، پنجره، شهریور 1390، شماره 105.

میرخندان، حمید، «نگاه به تصویر در فقه»، بیناب، آبان 1383، شماره 7، صص 308 _ 323.

نقی زاده، حسین، «سینما و حجاب»، مبلغان، اردی بهشت 1387، شماره 102، ص85.

«نقش ارتباطات رسانه ای در زمینه حجاب وعفاف: گفت وگو با پروین سلیحی و طیبه ربانی، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، دوره جدید، سال اول، شماره 4، بهار 1391.

هاکس، کیتی، «اثرگذاری رسانهها بر نوع پوشش دختران»، ترجمه: وحیده پیشوایی، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، دوره جدید، سال اول، شماره 3، زمستان 1390.

ص:120

هرمزی زاده، محمدعلی، بررسی ارزشهای اسلامی در سریال های همسران و آپارتمان، تهران، مرکز مطالعات تحقیقات و سنجش برنامه ای سازمان صدا و سیما، 1374.

یامین پور، وحید، «امنیت اخلاقی و تصویرسازی رسانه ملی: بایسته های پرداخت رسانه ملی به موضوع پیش گیری از جرم»، پژوهش و سنجش، بهار 1387، شماره 53، صص 129 _ 142.

پیوست 5

زیر فصل ها

آثار مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما در موضوع عفاف و حجاب

الف) کتابها

ب) نشریات

ج) نرمافزار

معین الاسلام، مریم، پوشش و آرایش، 1386، 100صفحه.

مهدی زاده، حسین، تأثیر پوشش اسلامی در مهار غریزه جنسی، 1383، 106 صفحه.

«چرا حجاب؟»، اشارات، شماره 128، دی 1388.

«حافظان حجاب» (سالروز اجرای سیاست کشف حجاب)، گلبرگ، شماره 46، 1382.

«حجاب، گوهر آسمانی» (سالروز کشف حجاب)، گلبرگ، شماره 70 ، دی 1384.

«حجاب، هدیهای آسمانی» (سالروز اجرای سیاست کشف حجاب، گلبرگ، شماره 58، دی 1383.

«حریم عفاف»، اشارات، شماره 68 ، دی 1383.

«حیا و خویشتنداری»، طوبی، شماره 5، اردیبهشت 1385.

«در حریم عفاف»، طوبی، شماره 31، زمستان 1387.

«دستهای شیطان»، اشارات ، شماره 80، دی 1384.

«راه کارهای گسترش فرهنگ عفاف وحجاب در سیما»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، شماره 3، زمستان 1390.

«سالروز اجرای سیاست استعماری کشف حجاب»، گلبرگ، شماره 82، دی 1385.

«عفاف حریم عاشقی»، طوبی، شماره 35، مرداد 1388.

«عملکرد رسانه ملی در زمینه عفاف و حجاب در گفت وگو با خانم فریبا علاسوند»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، شماره 3، زمستان 1390.

«کتابشناسی در موضوع حجاب وعفاف»، طوبی، شماره 35، مرداد 1388.

«کشف حجاب توسط رضاخان»، اشارات، شماره 98، تیر 1386.

«محدوده آزادی روابط دختران و پسران»، طوبی، شماره 3، اسفند 1384.

ص:124

«نشانههای مؤمن»، گلبرگ، شماره 70 ، دی 1384.

«نقش خانواده در نهادینه کردن حجاب و عفاف در فرزندان»، طوبی، شماره 35، مرداد 1388.

«نکتههای ظریف»، اشارات، شماره 110، تیر 1387.

«نگاهی به بایستههای پوششی در حریم خانواده و جامعه»، طوبی، شماره 15، اسفند 1385.

«نگاهی به سبک زندگی و پوشش زنان در سریال سقوط یک فرشته»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، شماره3، زمستان 1390.

«وظایف و بایسته های رسانه ملی در زمینه عفاف و حجاب بر اساس مصوبات شورای فرهنگ عمومی»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، شماره 3، زمستان 1390.

«یادداشتی علمی بر علل روان شناختی بدحجابی در دختران»، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، شماره 3، زمستان 1390.

ص:126

کتاب نامه

الف) کتاب

بنیانیان، حسن، پوشش اسلامی: چالشها و راه کارها با رویکردی به مهندسی فرهنگی، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر، چاپ اول، 1389.

جعفری، مرتضی، واقعه کشف حجاب، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی و پژوهش و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم، 1373.

جعفریان، رسول، داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1384.

حداد عادل، غلا معلی، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، تهران، سروش، چاپ دهم، 1382.

دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، گفتمان خانواده: بیانیه تحلیلی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، مرکز نشر هاجر، 1391.

دموس، نانسی لی، دروغهایی که زنان باور میکنند و حقایقی که آنها را آزاد میسازد، ترجمه و تلخیص: پریسا پورعلمداری، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول، 1387.

ص:127

زائری، محمدرضا، حجاب بیحجاب، چاپ اول: اصفهان، آرما، چاپ اول، 1390.

سعدیپور، اسماعیل؛ علیرضا خوشگویان فرد و معصومه طالبی دلیر، اثرسنجی در حوزه رسانه با تأکید بر تلویزیون، تهران، مرکز تحقیقات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، 1390.

شفیعی سروستانی، ابراهیم (به کوشش)، حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی (جلد 3)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

__________ ، (به کوشش)، نظام اسلامی و مسئله روسپیگری، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ اول، 1385.

__________ ، زن؛ نظام سلطه و رسانهها، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، 1390.

صلاح، مهدی، کشف حجاب، زمینهها، واکنشها و پی آمدها، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ اول، 1384.

کاستلز، مانوئل، عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (قدرت هویت)، ج2، ترجمه: حسن چاووشیان، تهران، طرح نو، چاپ پنجم، 1385.

ب) مقاله

ابتهاج, فریبا و طیبه اسدی، «به رسمیت شناختن هویت فردی و حقوق انسانی زن؛ راهکار گسترش حجاب» در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2, صص 544 _ 577.

امیری، ابراهیم، «روزشمار تحولات و رویدادهای زنان در 25 سال

ص:128

گذشته»، پیام زن، سال چهاردهم، شماره دوم، اردیبهشت 1384.

پیشوایی، فریده و دیگران، «رسانه ملی و بایستههای ترویج حجاب و عفاف» در: ابراهیم شفیعی سروستانی (به کوشش)، حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 407 _ 433، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

جعفری، علی، «خانم های چادری تلویزیون»، ماهنامه رواق هنر و اندیشه، شماره 11، خرداد 1386.

حاج عبدالباقی، مریم، «مقایسه رویکرد قرآن کریم و سیاست جمهوری اسلامی در طرح موضوع حجاب»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 1، صص 439 _ 463، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

«حجاب و مصوبههای اجرا نشده: گفتوگو با منیره نوبخت، رئیس شورای فرهنگی، اجتماعی زنان» در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 3، صص 303 _ 317، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

حقشناس، سیدجعفر، «مبانی و راه کارهای قرآن برای گسترش عفاف و حجاب» در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 1، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

شرفالدین، سیدحسین، «ریشهیابی جامعهشناختی بدحجابی» در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 210و 211.

«شورای فرهنگ عمومی و عزم ملی برای مهار بدحجابی: گفتوگو با

ص:129

منصور واعظی، دبیر شورای فرهنگ عمومی» در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 3، صص 319 _ 334، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

ضیائی، بیتا، «طرحهای ساماندهی حجاب و عفاف در ایران»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 2، صص 432 _ 451، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

«طرحهای سازماندهی حجاب و عفاف، گفتوگو با بتول محتشمی، دبیرشورای فرهنگی _ اجتماعی زنان»، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج 3، صص 259 _ 267، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

علاسوند، فریبا، «رسانه و بحران نقشهای جنسیتی در خانواده»، فصلنامه بازتاب اندیشه، دوره جدید، شماره اول، زمستان 1389.

«عملکرد رسانه ملی در زمینه عفاف و حجاب: گفت وگو با فریبا علاسوند»، فصلنامه تخصصی مطالعات جوان و رسانه، دوره جدید، شماره3، زمستان 1390.

«ملاحظات روانشناختی در موضوع حجاب»، گفت وگو با دکتر شکوه نوابینژاد، در: حجاب؛ مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، ج3، صص 287 _ 302، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1387.

«میزگرد رسانه و الگوی خانواده مطلوب ایرانی، اسلامی»، فصلنامه تخصصی رسانه و خانواده، شماره اول، زمستان 1390.

«نظام اسلامی و مسئله حجاب: گفتوگو با دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی»، مجله حوراء، شماره 37، دی 1389.

ج) پایگاه اطلاع رسانی

ص:130

«ساز ناکوک دستگاه ها در گسترش فرهنگ عفاف و حجاب» در: پایگاه تحلیلی _ خبری خانواده و زنان:

http://www.mehrkhane.com/showcontent.aspx?contentId=3338.

سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با رئیس و مدیران سازمان صدا و سیما، 11/9/1383 در پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنهای:

http://farsi:khamenei:ir/speech-contenet?id=3262.

سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار با مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران، 16/5/1390. در: پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنهای:

http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=bayanatid=8432.

سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای شورای سیاستگذاری صدا و سیما، 14/12/1369. در پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنهای:

سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با مدیران و برنامهسازان کشورهای مختلف، 26/2/1385. در پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنهای:

content?id=3340.

سخنان مقام معظم رهبری در سومین نشست اندیشههای راهبردی، 14/4/91، در پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنهای:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id1=18453.

سخنرانی رهبر معظم انقلاب در اجتماع بزرگ بانوان، 30/7/1376، در

ص:131

پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنهای:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=1501.

متن کامل قانون راه کارهای اجرایی گسترش فرهنگ حجاب و عفاف»، در: پایگاه اطلاع رسانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران:

http://www.poloce.ir/ipootalg/Home/show page, cspn?object-news8ID.

«ناتوانی در سیاست گذاری حوزه حجاب: گفت وگو با حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا زیبایی نژاد» در پایگاه تحلیلی _ تبیینی برهان:

http:// www. Borhan.ir.//Nsite/full story/ news/? Id=3744.

ص:132

از مجموعه کتاب های آیین برنامه سازی تاکنون منتشر شده است:

آیین برنامه سازی در «اتحاد ملی و انسجام اسلامی»

آیین برنامه سازی در موضوع «مهدویت»

آیین برنامه سازی «سیر و سلوک در قرآن»

آیین برنامه سازی درباره «اصلاح الگوی مصرف»

آیین برنامه سازی درباره «تاریخ مقدس و رسانه»

آیین برنامه سازی «قابلیت فیلم مستند برای انتقال مفاهیم دینی»

آیین برنامه سازی «زندگی امام موسی کاظم علیه السلام »

ص:133