ص: 2

مش_عل_ی در راه

تهیه و تدوین : محمد حسین شهری / ویراستاری : عبدالحسین طالعی

طراحی و صفحه آرایی : محمد رضا محمودی / لیتوگرافی : نبأ اسکرین

چاپ و صحافی : سبحان / چاپ اول : 1383

شمارگان : 10000 نسخه / قیمت : 2500 ریال / کد کتاب : 99 / 179

ناشر : انتشارات نبأ / تهران ، فاطمی غربی ، سیندخت شمالی پلاک 31

تلفن : 2 _ 6944001 فاکس : 2 _ 6944001

شابک : 8 _ 20 _ 8323 _ 964ISBN : 964 - 8323 - 20 - 8

ص: 3

ص: 4

روزهای ویژه ای است که باید در بزرگداشت آنها با تمام توان بکوشیم تا نسل آینده ما، بتوانند در برابر امواج جهانی، هویت خود را بشناسند و حفظ کنند.

* * *

برای اینکه یاد چنین روزهایی بی مانند، در ذهن ها و خاطره ها باقی بماند، باید برنامه هایی صحیح، دقیق، سازنده، معتدل و بدور از افراط و تفریط داشته باشیم، تا آنکه اولاً چنین روزهایی را فراموش نکنیم، ثانیاً شناخت درست نسبت به حجت های الهی علیهم السلام به دست آوریم، و ثالثاً از ژرفای دل های پاک، با آن بزرگواران پیمانی دوباره ببندیم.

* * *

«مؤسسه فرهنگی نبأ» در خلال سالها فعالیت فرهنگی و تبلیغی، به تجربه هایی دست یافته است. این مؤسسه، از تلاش درجهت اقامه مراسم دینی، هدفی بزرگ داشته ودارد: بهره گیری از مناسبت ها و مجالس در جهت تقویت باورهای دینی، استحکام پیوندهای معنوی با اولیای الهی، استوارسازی محبت در دلهای مردم نسبت به حجت های معصوم علیهم السلام و در نهایت : بهترشدن اخلاق و رفتارهای ما در عمل، و رسیدن به اخلاق حسنه الهی و انسانی.

* * *

ص: 5

این دفتر _ که قسمتی از تجربه های یاد شده را در بردارد _ شامل دو بخش است. در بخش اول، کلیات مفید و لازم برای برنامه ریزی ارائه شده است. و در بخش دوم، چند برنامه پیشنهاد شده که می تواند در سطوح و مقاطع مختلف تحصیلی به کار آید.

* * *

این مجموعه، حاصل سالها تجربه مؤسسه است که ضمن بهره گیری از تجربه های آموزگاران و دبیران دلسوخته و فرهیخته، و نیز مشاوره با جمعی از پژوهشگران عرصه تعلیم و تربیت فراهم آمده است.

بدیهی است که چنین گامی در راه، نه گام اول است و نه گام آخر. از این رو، مؤسسه فرهنگی نبأ، همچنان چشم به راه دیدگاه ها، تجربه ها، روش ها و حرفهای نو و تازه است تا در مراحل آینده، شاهد بالارفتن کیفی این دفتر باشیم.

والحمدلله رب العالمین

محمد حسین شهری

شهریور 1383

ص: 6

ص: 7

در دنیای پرشتاب و پرتحول فعلی، روز آمد بودن و در جریان آخرین اخبار و تحولات فرهنگی بودن، ضرورت جدی دارد. هر کس که این ضرورت را نادیده گیرد، پیامش به گوش مخاطب نمی رسد، گرچه بهترین پیام باشد.

3

لازم است برنامه های پیشین با دید عبرت گرفتن از گذشته، نقد و بررسی شود. بکوشیم تا در کمال بی طرفی و بدون تعصب، نواقص آنها را بشناسیم و برطرف کنیم، همچنین نقاط قوت را شناسایی و تقویت کنیم.

4

بهره گیری از اصول بهره وری ضرورت دارد، برای اینکه هزینه ها کمتر، بازده بیشتر، کیفیت عمیق تر و... باشد.

5

از تمام امکانات موجود (بالفعل و بالقوه) استفاده شود، حتی امکاناتی که به نظر ما ناچیز یا بی فایده می آید، و به همین دلیل فراموش شده است.

ص: 8

6

از تمام افراد در این جهت استفاده شود، بدون توجه به ظاهر آنها، بلکه فقط به توانایی ها، تخصص ها، تجربه ها و امکانات آنها توجه شود.

7

برای پربارتر شدن مراسم و برنامه ها، از امکانات موجود در جامعه، مانند: مساجد،حسینیه ها، فرهنگ سراها، فرهنگخانه ها، مراکز و موسسات فرهنگی (اعم از دولتی و خصوصی)، کتابخانه ها، موسسات پژوهشی و... با هماهنگی های لازم، استفاده شود.

8

در تلاش ها و برنامه ریزی ها، باید توجه بیشتر به تربیت دینی و تحول درونی باشد تا افزایش معلومات دینی.

9

از شیوه ها و ابزارهای مختلف بیانی، قلمی، هنری، فعالیت گروهی و... برای القای فرهنگ دینی استفاده شود.

10

ص: 9

بحث های مطرح شده و برنامه های اجرا شده باید نتایج کاربردی (تحول درونی و تغییر رفتاری) داشته باشند. پس باید از بیان مباحث علمی و استدلالی محض _ که جنبه کاربردی ندارد_ پرهیز شود.

11

مشورت یعنی استفاده از عقل جمعی، که مسلما از عقل فردی بهتر و جامع تر است. پس بجای عمل کردن به سلیقه های شخصی، برمبنای مشورت، بررسی همه جانبه، دورنگری، آینده اندیشی و جامع بینی عمل شود.

12

با توجه به امر قرآنی « تعاونوا علی البر و التقوی »، به یاد داشته باشیم که تمام محبان اهل بیت علیهم السلام ، خدمتگزاران این آستان مقدس (قرآن و عترت) هستند. به جای انحصارگرایی و تک روی و اعمال سلیقه های شخصی، جوّ خدمتگزاری عمومی را در تمام اقشار جامعه گسترش دهیم. طبعا در کار مدارس، دانش آموزان، معلمان، اولیا و کادر دفتری، اولویت بیشتری در این مورد دارند.

13

ص: 10

رعایت اعتدال در همه جا مطلوب و لازم است، بخصوص در مورد برنامه های دینی. از این رو، برنامه های مختصر، مفید، گویا و جذاب، بر دل می نشیند و موثر می افتد، در حالی که برنامه های طولانی، خسته کننده و کسالت آور، چه بسا سبب دین گریزی برخی از مخاطبان نیز گردد.

14

در القای مسائل دینی، دقت شود که به حقایق مسلم و قطعی (قرآن و عترت) اتکا کنیم، نه اینکه کاخ استوار دین را بر پایه سست، واهی، ضعیف، خواب و رویا، داستانهای غیرمستند منسوب به معصومین علیهم السلام و مانند آنها بنا کنیم. بدانیم که مخاطبان ما، فقط برمبنای حقایق محکم، استوار و ثابت می مانند.

15

یکی از اهداف برنامه ها را این نکته بدانیم که افرادی برای ادامه برنامه ها و مدیریت آنها تربیت کنیم تا در سالهای بعد (و حتی سالهای بعد از حیات ما) اقامه شعائر دینی را ادامه دهند.

16

ص: 11

در برنامه های دینی دقت شود که هر برنامه، حاوی یک پیام باشد نه پیام های متعدد. اگر یک پیام مورد توجه باشد، با تمرکز در ذهن جای می گیرد. اما پیام های متعدد، اثر یکدیگر را خنثی می کنند و هیچکدام در وجود مخاطب نمی نشیند.

17

حقایق دینی باید بارها تکرار شود تا آنجا که در نهاد مخاطب استوار شود، در زمره باورهای یقینی او درآید، و به آن عمل کند. البته این تکرار در مورد اصل مطلب است نه شیوه بیان. به عبارت دیگر، باید یک حقیقت به زبان ها و شیوه های مختلف بیان شود تا حالت دل زدگی از آن پدید نیاید.

18

بهتر است مطالبی را که می خواهیم بیان کنیم، به ترتیب اهمیت و اولویت (با توجه به مخاطب)، دسته بندی کنیم، مبادا امکانات محدود خود را برای انتقال پیام فرعی به کار گیریم، در حالی که پیام اصلی تحت الشعاع قرار گیرد.

19

ص: 12

بکوشیم تا محتوای برنامه ها_ اعم از سخنرانی، مداحی، کارهای هنری، میزگردهای علمی، قطعات ادبی، نمایشنامه ها، شعرها وغیره _ برگرفته از احادیث و دعاهای مأثور از اهل بیت علیهم السلام باشد، و پیام جاودانه آن کلمات نورانی را منتقل کند، اگر چه در هر کدام از این قالب ها، زبان خاص خودش رعایت شود.

20

در شناخت مخاطب، به عوامل مختلفی که در تکوین فکری و معنوی او اثر دارد، توجه کنیم. مثلا در مورد دانش آموز بدانیم که نه تنها درس رسمی مدرسه، بلکه خانواده، رفتارهای معلمان، محیط مدرسه، جو جامعه، رسانه های گروهی و... بر او اثر دارند. حداقل کار ما این است که این آثار را بشناسیم.

21

اسراف ها، رقابت ها، چشم و هم چشمی های بیهوده، آفت تمامی برنامه ها است، به ویژه برنامه های دینی. باید از این آفت ها پرهیز شود، و شئون مجالس اهل بیت علیهم السلام _ لااقل در حدّ توان و امکانات ما_ رعایت شود. رقابت را به سمت بالابردن کیفیت علمی و تربیتی برنامه ها سوق دهیم.

22

ص: 13

گرچه برپایی مراسم در مناسبت ها، خود، هدفی مهم است، ولی ما نباید به مجالس به چشم برنامه های مقطعی و گذرا نگاه کنیم، بلکه باید زمینه ارتباط مستمر مخاطبان با مجریان را در طول سال فراهم آوریم، مثلا از طریق صندوق پستی یا ای میل ( E-Mail ) یا لااقل از طریق یک صندوق عادی در مدرسه، که دانش آموزان پاسخ پرسشهای خود را از آن بگیرند.

23

ائمه معصومین علیهم السلام منشأ خیرات و کمالات هستند. اگر کمالات معصومین را(در حد نیازها و امکانات مخاطبان) بیان کنیم، پیوند محبت میان مردم با آن بزرگواران ایجاد می شود، چرا که زبان آن حجت های الهی، زبان فطرت و درون مردم است. زبان فطرت برای همه مردم، سخن آشنا است، و سخن آشنا بر جان های همه می نشیند.

ص: 14

24

برای اجرای برنامه ها، از افراد خاص که می توانند اثرگذاری بیشتر داشته باشند، استفاده شود، مثلا: نابینایان، قاریان ممتاز، افراد خارجی که اسلام آورده اند، شخصیت های علمی و دانشگاهی و...

25

برآوردن نیازهای نیازمندان، عبادتی بزرگ است، به ویژه اگر در جهت ایجاد پیوند میان مردم با خاندان نور باشد، که عبادتی مضاعف به حساب می آید.

26

باید بکوشیم تا نیازهای مخاطبان خود (نیازهای مادی، معنوی، عاطفی و...) را تأمین کنیم، تا پیام مهر خاندان رحمت الهی را با عمل خود به مردم برسانیم و ریشه های محبت اهل بیت را در دلهای مردم محکم سازیم.

27

برای اینکه ارتباط صحیح و موثر بین مجریان و مخاطبان برقرار شود، باید مخاطب اطمینان یابد که مجریان، حرف او را فهمیده اند. به عبارت دیگر، باید به مخاطب بفهمانیم که سخن او را فهمیده ایم و براساس آن برنامه ریزی کرده ایم. در نتیجه مخاطبان به مجریان، به دیده پناهگاه و تکیه گاه قابل اطمینان بنگرند. یعنی "گوش دادن فعال" را به عنوان مقدمه ای بر "سخن گفتن موثر" بدانیم. و بدین طریق، انگیزه کافی برای تداوم این ارتباط سازنده، در مخاطب ایجاد شود.

28

ص: 15

هر مخاطبی زبان خاص خود را دارد. مثلا دانش آموز مقطع ابتدایی بیشتر به حرکات گوینده و مجری و... توجه دارد تا مفاهیمی که او می گوید. در حالی که دبیرستانی بیشتر به مفاهیم توجه می کند، تا حرکات. یعنی زبان کودک، زبان بازی است و زبان جوان، زبان تفکر. باید در برنامه های خود به این اختلاف زبان ها توجه کنیم.

29

برای بهینه سازی برنامه ها با توجه به اصل "مخاطب محوری"، بهتر است کارهای زیر انجام شود:

_ نظرسنجی: بررسی دیدگاه ها در مورد کارهای انجام شده و کارهای پیشنهادی.

_ اثرسنجی: بررسی آثار تربیتی و تحولی که برنامه ها در افراد ایجاد کرده است.

_ نیازسنجی: مخاطبان (با توجه به سطح علمی، سنّی، محل اقامت، موقعیت اجتماعی و...)چه نیازهایی دارند.

30

مجالس مناسبت های دینی (به ویژه اعیاد)، باید مقدمه ای برای اجرای برنامه های منظم و مرتب و مستمر در طول سال در جهت تربیت دینی صحیح نسل آینده باشد.

31

ص: 16

مدرسه، باید در محل خود، مانند ستاره ای درخشان باشد. از این رو، باید برنامه های دینی مدارس نیز محل جذب افراد محل _ و لااقل اولیای دانش آموزان _ باشد.

بدیهی است که نخستین شرط مفید بودن برنامه دینی آن است که مزاحمت برای همسایگان فراهم نکند. و هر برنامه ای این شرط را رعایت نکند، به جای تبلیغ، ضد تبلیغ خواهد بود.

32

هیچ مدرسه ای جزیره ای تنها در میان دریا نیست. مدارس برای رسیدن به اهداف والای آموزشی و تربیتی، باید اولاًاز امکانات موسسات فرهنگی، پژوهشی، تبلیغی و... خبردار باشند و ثانیاً از طریق ارتباط با آنها، از امکاناتشان استفاده کنند. متقابلاً خواسته ها و نیازهای دانش آموزان را به آن مؤسسات و مراکز منتقل کنند تا آن مراکز نیز فرآورده های فرهنگی مناسب تر عرضه بدارند.

33

ص: 17

گرچه از شی_وه های مختلف ب_رای گفتگ_و با مخاطبان می توان استفاده کرد، ولی مناسب ترین و موثرترین روش تربیتی،گفتگوی چهره به چهره با مخاطب است. ضمن بهره گیری از تمام آن روش ها، بر روش انتقال سینه به سینه تاکید شود.

34

برای مدارس دخترانه، مدارس ویژه نابینایان و ناشنوایان، مدارس استعدادهای درخشان، مدارس استثنایی و... در جهت برگزاری مراسم دینی باید تمهیدات و برنامه ریزی خاص اندیشید.

35

اگر امکانات محدود خود را میان تمام مناسبت های دینی تقسیم کنیم، بر کمیت برنامه ها افزوده ایم، اما کیفیت آنها را پایین آورده ایم. لذا بهتر است که این امکانات محدود را به چند برنامه معین با اولویت درجه اول و با کیفیت بالا اختصاص دهیم، به گونه ای که اهداف آموزشی مدرسه تحت الشعاع قرار نگیرد.

36

فعالیت در مناسبت های دینی را منحصر به معلمان دینی و قرآن نکنیم، بلکه فضایی ایجاد کنیم که تمام معلمان _ به خصوص معلمان دروس علوم پایه مانند ریاضی و فیزیک _ در متن اجرای این گونه برنامه ها دخالت مستقیم و حضوری فعال داشته باشند.

37

برنامه ریزان مراسم و مجالس دینی، از فضای فرهنگی جهانی _ که خواسته یا ناخواسته برفرزندان مااثرمی گذارد _ غافل نباشند. از این رو، باید بکوشند که بدون نقل متن شبهات، رشته سخن را به گونه ای سوق دهند که در خلال توضیحات گوینده، شبهات ضد دین بطور غیرمستقیم پاسخ داده شود.

ص: 18

38

هر مدرسه باید با مدارس همجوار خود، _ به دلیل هم سو بودن اهداف _ رابطه و همکاری داشته باشد، و از این روابط برای تبادل امکانات، تجربه ها و برنامه ها استفاده مثبت کنند. این روابط، هم در بعد آموزشی برای مدارس یک منطقه مفید است و هم در بعد تربیتی و تبلیغ دینی. در این مورد، باید اصل رقابت سالم و سازنده حاکم باشد.

39

افرادی که در این برنامه ها فعالیت دارند، باید از نظر مسائل رفتاری و برخوردهای اجتماعی و اخلاقی نمونه باشند. سخن دل پذیر دردل سخن پذیر می نشیند. و دلی سخن پذیر است که با کمند محبت، صید شود. پیامی بر دلها می نشیند که مردم، عملکرد دلنشین از مدعیان آن پیام ببینند، و گرنه زبان گویای عمل زشت ما، مانع از رسیدن پیام زبانی زیبای ما به مخاطبان می شود.

40

معلمان دروس دینی و قرآن، باید بدانند که خواسته یا ناخواسته، الگوی رفتاری برای دانش آموزان هستند. اگر رفتار آن معلمان، نامطلوب باشد یا بر درس خود مسلط نباشند، دانش آموزان را از دین گریزان می سازد. پس این معلمان باید در تقویت مبانی علمی، دینی، رفتاری، تربیتی و عملی خود بکوشند. و دانش آموزان را_ که به عنوان امانت به آنها سپرده اند_ به خوبی نگاه دارند.

ص: 19

41

در انتخاب و اهدای جوایز، باید اعتدال رعایت شود. بار فرهنگی جوایز باید بیش از بار مادی آنها باشد. باید بر جنبه های معنوی، ارزشی، فرهنگی و محتوایی جوایز تأکید شود، تا قیمت مادی جایزه (کم یا زیاد) در نظر جایزه گیرنده، جنبه های معنوی آن را تحت الشعاع قرار ندهد.

42

از مهمترین وظایف مدیران،معلمان و مسئولان مدارس، شناسایی دانش آموزان نخبه برای بالابردن کیفیت برنامه های تبلیغی دینی است. برای این افراد نخبه، باید کلاس هایی فوق العاده به کمک معلمان مدارس (یا در صورت فقدان چنین کسانی، شخصیت های علمی از خارج مدرسه) تشکیل شود و با آموزش مستمر و مداوم، افراد مناسب برای تداوم آن برنامه های تبلیغی تربیت شود.

43

در توزیع جوایز، باید توجه فراوان بر عواطف، احساسات، حساسیت های مثبت و منفی، مشکلات، کمبودها و دیگر ویژگی های شخصی مخاطبان معطوف گردد. مبادا اهدای جایزه به عده ای از مخاطبان، سبب رنجش، تحقیر، نومیدی، حسادت، تفاخر و... در جمع مخاطبان گردد یا توقع بیجا در آنها ایجاد کند.

ص: 20

44