ص:2

کوثر بخشایش: ارمغانی برای مهمانان ماه خدا

کد: 336

نویسنده: سید حسین اسحاقی

ناشر و تهیه کننده: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

چاپ: زلال کوثر

نوبت چاپ: اول / 1384

شمارگان:

بها: ریال

حق چاپ برای ناشر محفوظ است

نشانی: قم، بلوار امین، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

پست الکترونیکی: Email: IRC@IRIB.ir

تلفن: 2919670-0251 دورنگار: 2915510

شابک: 6-8-96873-964ISBN: 964-96873-8-6 \

ص:3

ص:4

ص:5

امیال و هوسهایش «خواسته» است و اسلام مکتبی است که این «بایستگی» را به مسلمانان می آموزد و با احکام خود، او را به سوی «چنان بودنی» که شایسته مقام انسان است سوق می دهد.

آئین مقدس اسلام و مجموعه احکام حیات بخش آن برای رهاندن انسان از دام خواسته های حقیر جسمانی و حیوانی است؛ چرا که تا عُقاب جان آدمی از دام شهوت و هوس، و قید و بند نیازهای زمینی نرهد هرگز به فراز قرب حق و به جهان آسمانی پر نمی کشد.

اسلام پیروان خویش را در هر گوشه از زندگی، و در کشاکش نیازها و خواسته ها، به سوی همین وارستگی از بندهای حیوانی و آراستگی به فضایل انسانی فرا می خواند.

ما مسلمانان اگر نه در سخن بلکه در عمل، پیرو اسلام باشیم و دستورات این آیین آسمانی را آنچنان که هست و باید بکار بندیم، بی تردید به قله های معنویت اسلام نائل می آییم، همچنانکه سلمان ها و ابوذرها، مقدادها و عمارها، و چهره های بسیاری از این دست در تمام ابعاد انسانیت خویش اسوه و نمونه بودند، آنها در صفا و صمیمیت، چون سر چشمه های روشن آب، پاک و زلال، و در میدان مبارزه با مشکلات و نبرد با ناراستیها، چون کوه استوار؛ و در دانش و اندیشه، چون دریا پر موج و ژرف، و در مناعت و بی نیازی از غیر خدا چون آسمان بلند و برافراشته بودند.

آری دستورات اسلام، در عین سادگی و شیرینی، صیقلی است که جان مسلمان را جلا می دهد.

حس خودخواهی، دلبستگی به خویش، پیروی از هوسها، لذت جویی و پای بندی به خور و خواب و شهوت تن بندهایی است که انسانها را خوار و

ص:6

بیمقدار می سازد، و تا سر حد حیوان فرود می آورد، و اسلام با یک یک احکام خویش، بیش از هر چیز بازکننده این بندها و رهاننده جانهاست.

روزه یکی از احکام انسان ساز اسلام است، که آگاهی از همه فواید، و پی بردن به فلسفه کامل آن همچون سایر احکام الهی برای انسان عادی ممکن نیست؛ دانش محدود بشر نمی تواند راهگشای همه اسرار نهفته باشد.

اما ندانستن فلسفه احکام الهی نباید ما را از انجام آنها باز دارد، و موجب نافرمانی و عصیان شود چرا که این اطاعت کورکورانه نیست، بلکه بر علم و یقین است؛ مسلمان می داند که خدای جهان بر همه چیز دانا و از همه چیز آگاه است، نقص و نیازی نیز در ذات متعال او نیست که از اعمال ما سودی بخواهد، یا از زیانی بهراسد، خدای مهربان خیر محض است و برای بندگان خود جز خیر و سعادت نمی خواهد، پس اگر به چیزی فرمان می دهد خیر و سعادت ما در آن است و کمال و تعالی ما بدان بستگی دارد، و هر چه را نهی می فرماید برای ما زیانبخش است و به مصالح مادی و معنوی ما لطمه نمی زند.

در بررسی سود و زیان یک فرمان الهی، تنها به فواید جسمی و بهداشتی و حداکثر به فواید اجتماعی آن نباید بسنده کرد زیرا پیروی از احکام، اگر تنها به جهت همین فواید صوری باشد _ نه به عنوان اطاعت از خدای متعال _ ما هرگز به بندگی و تسلیم در برابر خدای متعال که از اهداف مترقی و برتر اسلام است نخواهیم رسید به همین جهت روزه حتما باید با نیت و قصد قربت و برای رضای خداوند متعال انجام شود، و بدون نیت باطل است، روزه بدون نیت و قصد قربت ممکن است فواید جسمی را دارا باشد ولی سازندگی و فواید روحی این عبادتِ انسان ساز را ندارد، مسلمان باید تسلیم خدا باشد نه پرستنده تشخیص خود، و بدیهی است اگر در مسیر تسلیم در برابر حق، آثار احکام را نیز پی جویی کنیم و به برخی از آنها پی ببریم شایسته و پسندیده است.

ص:7

ص:8

بدیهی است آنگاه این فواید بهداشتی بهتر به دست می آید که روزه دار امساک روزه را با زیاده روی در شب تلافی نکند.

با پیشرفت دانش پزشکی، برخی از پزشکان و متخصصان دریافته اند که امساک از خوردن و آشامیدن، عالی ترین روش درمانی است، یکی از پزشکان می گوید: «طرح درمان به وسیله روزه چنان معجزه آساست که بکار بستن آن مسیر طرحها و برنامه های طب عملی و جراحی را تغییر خواهد داد. زیرا روزه راه تازه ایی به روی دانش پزشکی می گشاید و سلاح مؤثری برای مبارزه با بیماریها به این دانش می بخشد؛ سلاحی که می توان آن را از راهها گوناگونی مورد استفاده قرار داد، و انسان را در مبارزه با علت بیماریها برای بهبود بیماران به نتیجه مطلوب و آشکار رساند».(1)

«با روزه و امساک می توان بیماریهایی را بهبود بخشید و معالجه کرد. البته در صورتی که با اعتدال و میانه روی مقرون باشد، و هنگام سحر و افطار در خوردن و آشامیدن افراط نشود.»(2)

روزه باعث استراحت معده است. در حال روزه داری اسید معده به جای غذا بوسیله صفراء خنثی می شود و زخم معده ایجاد نمی گردد.(3)

باید توجه داشت، بر خلاف تصور کوتاه اندیشان، روزه هیچگونه ضرری برای

ص:9

افراد سالم ندارد.(1) و اگر کسی بیمار باشد و نتواند روزه بگیرد از انجام این تکلیف اسلامی معاف است و اگر روزه بگیرد و با این کار بیمارتر شود و یا باعث شود بیماری اش ادامه یابد، کار حرامی مرتکب شده است و روزه اش هم نزد خدا پذیرفته نیست، بیماری که روزه برای او ضرر دارد نباید روزه بگیرد و فقط پس از بهبودی کامل لازم است در روزهای دیگر قضای آن را بجا آورد و جبران کند.

همانطور که گفتیم فواید جسمی و بهداشتی روزه اگر چه چشمگیر و غیر قابل انکار است، ولی مهمترین فواید آن اثرات بهداشتی اش نیست. متأسفانه برخی در بررسی فواید روزه تنها به همین اثرات بهداشتی بسنده کرده اند، در حالیکه فواید برتر روزه به جنبه های معنوی آن مربوط می شود. فواید جسمی روزه با اثرات معنوی آن در سازندگی، تربیت و تزکیه انسان، قابل مقایسه نیست. اگر چه همان فواید طبی هم گواهی است بر اصالت اسلام عزیز، چرا که این آیین فطری و آسمانی، چهارده قرن پیش با ژرف بینی و احاطه ایی که جز از خدای متعال نمی تواند بود، در محیط جاهلیت عرب دستوراتی برای انسانها وضع کرده است که دانش پزشکی انسان متمدن عصر ما با پیشرفت خود روز به روز به گوشه هایی از حکمت آن پی می برد.

ص:10

قرآن مجید این فایده بزرگ روزه را با جمله «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونْ» یاد آور می شود و این عبادت را عامل مهم تقوی می شمارد.

تقوی و پرهیزگاری در تربیت و سازندگی و شخصیت یک مسلمان نقش بسیار مهمی دارد، و برای رسیدن به این اثر پرارزش است که بهترین عبادت در ماه صیام، اجتناب از گناهان است.

پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و آله در خطابه ای فضیلت های ماه رمضان را برای مسلمانان بیان فرمودند: علی(ع) پرسیدند: بهترین اعمال در این ماه چیست؟

پیامبر پاسخ دادند: «اَلْوَرَعُ عَنْ مَحارِمِ اللّهِ» اجتناب و پرهیز از گناهان.(1)

روزه دار با به کار بستن این دستورات الهی که شرط کمال است، روح تقوی را در خود زنده می کند و این مراقبت ثمر بخش در ماه مبارک رمضان بسیار آسان تر است چرا که گرسنگی و تشنگی و دیگر محدودیت های روزه، شعله های سرکش غرایز حیوانی و هوسها را تا حد چشمگیری خاموش می سازد. و با مراقبت و تمرین پیاپی در یکماه، نیروی باز دارنده از گناه در انسان به وجود می آید. و خصلت خودداری در او ریشه می گیرد و رشد می کند و او با گذراندن این برنامه یکماهه توفیق می یابد که پس از ماه روزه نیز پرهیزگار باقی بماند.

ص:11

شهوات که در اسلام «جهاد اکبر» نامیده شده به پایمردی و اراده استوار نیاز دارد.

انسان با روزه داری، که امساک از خوردن و آشامیدن و خودداری از برخی چیزهای دیگر است، در واقع با خواهشهای نفسانی می جنگد و در برابر غرائز خود مقاومت می کند و جان را از قید حکومت و سلطه هوسها و خواهشها می رهاند.

پیشوایان اسلام فرموده اند: «اَفْضَلُ النّاسِ مَنْ جاهَدَ هَواهُ(1)[و] اَقْوی النّاسِ مَنْ غَلَبَ هَواهُ»(2)

بهترین مردم کسی است که با هوای نفس مبارزه کند و نیرومندترین آنان کسی است که بر آن پیروز شود.

ص:12

روزه، و به ویژه روزه یک ماهه رمضان موجب می شود که حکومت شهوات و امیال شیطانی جای خود را به حکومت تقوی و پیروی از دستورات الهی بدهد، و تیرگی هوسها و شهوات در جان آدمی به نورانیت و روشنی باطن تبدیل شود.

در سایه همین صفا و پاکی حاصل از روزه است که روزه دار، با خودآگاهی نه تنها دهان و شکم را از خوردن و آشامیدن؛ که دست و پا و چشم و گوش و زبان و همه اعضای خویش را از آنچه خدا حرام فرموده نگاه می دارد و می تواند به آن درجه از تقوی نائل آید که حتی از اندیشه و فکر گناه نیز دوری گزیند، و این اوج نورانیت روزه است.

امیرالمؤمنین علی(ع) نیز به همین مرتبه اشاره می فرماید: «صِیامُ الْقَلْبِ عَنِ الْفِکْرِ فیِ الاَسامِ اَفْضَلُ مِنْ صِیامِ البَطْنِ عَنِ الطَّعامِ»(1) روزه دل از اندیشه گناهان، برتر از روزه شکم از خوردن و آشامیدن است.

و البته این بدان معنا نیست که ظاهر روزه و امساک از خوردن و آشامیدن را رها کنیم، بلکه لازم است. به آن اکتفا ننماییم و همراه با آن بکوشیم که به نتایج معنوی روزه نیز برسیم.

جالب است که همین امساک ظاهری و روزه معمولی نیز انقلابی روحی در روزه داران بوجود می آورد و طبق شهادت دست اندرکاران و آمار و ارقام، در ماه مبارک رمضان از شرارت ها و تباهیها کاسته می شود.

صفا و پاکی حاصل از روزه و خودداری و پرهیزگاری روزه دار همچون سپری

ص:13

است که روزه دار را از آتش عذاب الهی که در گناهان است مصون می دارد. پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «اَلصَّوم جُنَّةٌ مِنَ النّارِ»(1) روزه سپری است که روزه دار را از آتش دوزخ حفظ می کند.

ص:14

الجَّنةُ» (_ رمضان _ ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است)(1)

و امام صادق(ع) نیز به همین ویژگی روزه اشاره فرموده است؛ هر گاه برای کسی حادثه ای جانکاه پیش آمد روزه بگیرد که خدا فرموده است: «وَاسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلوةِ».(2)

ص:15

را در خود بپروراند، بر خود متکی خواهد بود، و با دوری از مصرف بی رویه می تواند بر پای خویش بایستد و از بیگانه بی نیاز باشد. همه دیدیم پس از تهدید آمریکا و غرب به تحریم اقتصادی ایران، امام امت و رهبر کبیر انقلاب اسلامی، فرمودند: «ملت ما مسلمان است و در برابر تحریم اقتصادی و کمبود و نیازمندیها روزه خواهد گرفت».

آری روزه مسلمان را به زیستن با مصرف کم آشنا می سازد و با قناعت به آنچه دارد از وابستگی های اقتصادی به استعمارگران نجات می دهد. مسلمانان صدر اسلام با همین روحیه از همه چیز خویش در راه خدا می گذشتند و حتی در میدانهای جنگ به چند دانه خرما قناعت می کردند و با تکیه بر معنویت و صفات انسانی خویش پیروزی می آفریدند.

ص:16

احساساتش تلطیف می شود و احسان و انفاق فزونی می گیرد و جامعه کمک به همنوع را می آموزد.

«مواسات» یعنی سهیم ساختن برادران در رزق و روزی، و رمضان را به همین جهت ماه «مواسات» نامیده اند تا مسلمانان به احسان نسبت به هم بپردازند و با تمرین بر این صفت ارزنده انسانی، جامعه را از حِقد و کینه برهانند، و برادر وار در کنار هم از نعمتهای الهی بهره بگیرند، و شایسته است که روزه داران به همه این نکات انسانی توجه کنند و از برنامه های سازنده این ماه بهره مند شوند.

از حضرت امام حسن عسگری(ع) پرسیدند: چرا روزه واجب شده است؟ فرمودند: تا ثروتمند درد گرسنگی را دریابد و به فقیر توجه کند.(1)

هشام از امام صادق(ع) علت روزه را پرسید، امام فرمود: «خداوند روزه را واجب کرد تا غنی و فقیر با هم مساوی باشند، و بدان جهت که غنی رنج گرسنگی را لمس نکرده تا به فقیر رحم کند و ثروتمند هر وقت چیزی خواسته قوت به دست آوردن آنرا داشته است. خدا خواسته است که میان بندگانش یکنواختی بوجود آورد و خواسته است ثروتمند طعم گرسنگی را بچشد، و اگر جز این بود ثروتمند بر مستمند و گرسنه ترحم نمی کرد».(2)

ص:17

غربیان و تمدن آنهاست. در حالیکه نظم و انضباط و تنظیم اوقات از تعلیمات اصیل اسلام است، امیر مؤمنان در اولین فراز وصیت خود به فرزندانش می فرماید: «اُوصیکُما وَ جَمیعْ وُلْدی وَ اَهْلی وَ مَنْ بَلَغة کِتابی بِتَقْوی اللّه وَ نَظْمِ اَمْرِکُمْ»(1) شما و همه فرزندان و بستگانم و هر کسی را که وصیت من به او برسد به تقوی و نظم در کارها سفارش می کنم.

اصولاً فرائض اسلامی نشانگر توجه اسلام به نظم و انضباط است؛ هر یک از نمازهای پنجگانه را باید در وقت مخصوص آن بجا آورد؛ مراسم حج باید در وقت و مکان ویژه انجام شود و روزه نیز در ماه مبارک با دیدن هلال ماه رمضان شروع و با دیدن هلال ماه شوال خاتمه می یابد و نیز هر روز از سپیده دم آغاز و تا مغرب پایان می پذیرد و با توجه به اینکه ماه رمضان ماه قمری است طبعا در فصول چهارگانه سال جریان دارد و گاه در روزهای بلند تابستان و گاه در روزهای کوتاه زمستان قرار می گیرد، و در همه شرایط لازم است که لحظه و دقیقه را نیز در شروع سپیده دم و آغاز مغرب درنظر داشت و به هیچ وجه روزه دار نمی تواند از نظام آن سرپیچی نماید و این خود درسی است تا مسلمان امور خویش را در زندگی تنظیم کند.

آنچه بر شمردیم، گوشه هایی از برخی نتایج و آثار فریضه الهی روزه است، و ماه روزه اضافه بر آنها سودمندیها و برکات دیگری نیز دارد که در پرورش اسلامی فرد و جامعه بسیار مؤثر است:

ماه مبارک رمضان، ماه خدا، ماه آشنایی با قرآن، ماه عبادت، ماه دعا، ماه آمرزش، ماه توبه و بازگشت از گناهان و اصلاح خود است.

ص:18

در این ماه به قرائت قرآن بسیار سفارش شده و مرسوم مسلمین است که در رمضان بیشتر از ماههای دیگر قرآن می خوانند، و این خود وسیله ایی است که جامعه اسلامی با قرآن و معارف آن آشنایی بیشتری پیدا کرده و از کلام خدای متعال آموزش بگیرند.

رمضان ماه عبادت و بندگی و راز و نیاز با معبود جهان است؛ در روایات اسلامی تأکید شده که در این ماه با توجه و خضوع بیشتر، نمازها را بجا آورند و از نمازهای مستحبی در شب و روز غفلت نورزند، و بدین ترتیب با یک تمرین یک ماهه مؤمنین به عبادت خالصتری موفق می شوند و جانها به خدا نزدیکتر می گردد.

رمضان ماه دعا است؛ پیشوایان گرامی فرموده اند، مؤمنان در این ماه به ویژه در شبهای مبارک قدر در دعا و نیایش مبالغه کنند، و با توجه به اثرات سازنده دعا و نیایش، روزه داران می توانند در پیوند معنوی خویش با خدای متعال تحولی بوجود آورند.

رمضان ماه آمرزش و توبه و بازگشت به سوی خداست. آنانکه در زندگی خویش آلودگیهایی داشته اند، می توانند با روزه، جان خویش را شستشو و در خلوت سحرها با رو کردن به خدای متعال درون را صفا بخشند و از خدای خویش طلب آمرزش کنند، و می توانند با همین زمینه ها برای همیشه از کجی ها و گمراهیها دست بردارند و به راه آیند.

پیشوایان معصوم(ع) فرموده اند گناهان در این ماه بخشوده می شود؛ و این مژده ای بزرگ است برای آنانکه لغزشهایی داشته اند تا نومید نباشند و از برکات این ماه استفاده کنند، و بسوی خدا باز گردند و روی دل به سوی او دارند و با او پیمان بندند که از گناهان دست شویند و خود را اصلاح کنند و گذشته را جبران نمایند؛ و بدون تردید گناهکار پشیمانی که در این ماه مبارک برای خدا

ص:19

روزه بدارد و از گذشته خویش شرمسار باشد و از خدا آمرزش بخواهد مورد مهر و عفو خدا قرار خواهد گرفت و سعادتش تأمین می شود.

از برکتهای این ماه همین انقلاب روحی و تحول درونی روزه داران و همین توفیقات عملی است، که انسان آلوده را پاک می سازد و از عذاب الهی که محصول گناهان است نجات می بخشد و روزه دار را از ظلمتها به نور می کشاند، به نور تقوی، به نور فضیلتهای اخلاقی، به نور توبه و بازگشت به سوی خدا، به نور مهر و رحمت خدای متعال...

ص:20

در شبی مبارک و ما بیم دهندگانیم، در آن شب هر کار با حکمتی تعیین و تقدیر می شود.

و در سوره قدر می فرماید:

«اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَیْلةٍ الْقَدْرِ _ وَ ما اَدْریکَ ما لَیلَة الْقَدْرِ _ لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ _ تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَالرُّوحُ فیها بِاِذْنَ رَبِّهِمْ مَنْ کُلِّ اَمْرٍ _ سَلامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرٍ».(1)

همانا ما _ قرآن را _ در شب قدر نازل کردیم، تو چه می دانی شب قدر چیست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. فرشتگان و روح (که بزرگ فرشتگان است) در این شب به اذن خدا به خاطر همه امور(ی که در این سال تقدیر می شود) فرود می آیند این شب سراسر سلام و رحمت است تا سپیده دم.

پیشوایان معصوم ما نیز بر اینکه شب قدر در ماه مبارک رمضان است و سه شنبه 19 و 21 و 23 رمضان یا یکی از این سه شب، شب قدر است تأکید فرموده اند. دعاها و اعمال این سه شب و توجه خاص پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین(ع) به این شبهای ارجمند شاهد دیگری است بر اینکه شب قدر همین سه شب یا یکی از این سه شب است. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در خطبه مشهور خود در مورد رمضان فرموده است: «.. در این ماه شبی است که از هزار ماه بهتر است.»

شبهای قدر در اوج معنویت رمضان است. شبهایی است که زندگی مؤمن در آن سراسر رنگ خدایی می گیرد. پهنه ایی است که روزه دار بر آن می ایستد و به همه ما سوای حق پشت می کند و در خلوت پُر راز شبانه با عبودیت محض در

ص:21

پیشگاه خدا همه چیز و حتی خود را به فراموشی می سپارد، از تعلقات زمینی می برد و با آسمان پیوند می خورد.

قدر میعاد انسان با خداست. شب رنگ باختن جسم است و حکومت روح، شب حقارت ماده و عظمت معناست، شب تجلی معنویت دین و آسمانی شدن زمین است. شب همگامی سراسر وجود مؤمن با ژرفای فطرت الهی اوست، شب همسایگی انسان با فرشتگان است، شب فراموشی خود و استغراق در خدا است، شب باران مهر و رحمت حق بر روزه داران خدا جوست، شب تقدیر الهی است: آری شب قدر از هزار ماه بهتر است.... در شبهای قدر باید همچنانکه پیشوایان به ما آموخته اند با خدای جهان به راز و نیاز و دعا و نیایش بپردازیم.

سراسر شب باید بیدار ماند، و در نماز و عبادت کوشید، و نیازها را به پیشگاه خدا عرضه داشت، و از او رحمت و آمرزش خواست و پیوند فطری خویش را با ذات هستی آفرین تجدید کرد و استوار ساخت و به راستی نیز همچنانکه امامان پاک ما فرموده اند (محروم کسی است که از فیض این شبها محروم بماند) چرا که اوج و تجلی همه سازندگیهای فریضه انسان ساز روزه را باید در شب قدر دید و در شب قدر به کمال رساند.

امید است ملت بیدار دل ما به ویژه جوانان عزیزمان با برخورداری از برکات ماه رمضان، در شبهای قدر به کمال انسانی دست یابند و در این شبهای مکرم بر مراتب فضیلت و تعالی معنوی خویش بیافزایند.

ص:22

وجوه بسیار بارز ایشان روح تعبّد و تقوا بود. در سخنانشان همیشه توجه به خدا و دعوت به اطاعت و عبادت خدا وجود داشت. در طول ماه مبارک رمضان دیگر با خلق سخن نمی گفتند بلکه به راز و نیاز با معبود می پرداختند. از ماه شعبان به استقبال ماه رمضان رفته چنین می فرمودند:

«ماه شعبان مقدمه است برای ماه مبارک رمضان که مردم مهیا بشوند برای ورود در ماه مبارک رمضان و ورود ضیافة الله»(1) و می فرمودند: کسی که می خواهد به میهمانی برود اول خودش را آماده می کند، سر و وضع خود را تغییر می دهد؛ ماه رمضان ماه میهمانی خداست.

ص:23

کنار بگذارد و این برای هر کس میسور نیست، برای افراد انگشت شماری که در رأس آنها رسول الله صلی الله علیه و آله است میسور بوده است... از همه مردم این معنا مطلوب است که اگر بخواهند در ضیافت خدا وارد بشوند به اندازه وسع خودشان باید از دنیا اعراض کنند و قلبشان را از دنیا برگردانند».(1)

ص:24

ص:25

«این راههایی که به دنیا باز است، شهوات هست و اینها را سدش کنید تا مهیا بشوید برای لیله القدر»(1)

ص:26

بشویم.»(1)

ص:27

ص:28

ص:29

ص:30

در ظرفی شیشه ای می چینند و برای ماه رمضان نگه می دارند، در ماه رمضان هر روز از این نشاسته «فِرنی» درست می کنند و بر سفره افطار می گذارند.

ص:31

ص:32

ص:33

در کازرون فارس بعد از دیدن هلال ماه رمضان سه صلوات می فرستند و می گویند: الهی ماه شریف و مبارک و با برکتی، رو همه عزیزان و غریبان نو شده باشد.

ص:34

نیمه شب از گلدسته های صحن مطهر حضرت رضا(ع) و مسجد گوهر شاد، صدای مناجات و نقاره بلند می شود تا مردم برای عبادت و خوردن سحری از خواب بیدار شوند.

طبل و شیپور: در بعضی از شهرها به جای نقاره برای بیدار کردن مردم طبل و شیپور می زنند معمولاً طبل و شیپور را در دو نوبت می زدند. نوبت اول سه ساعت به اذان صبح که به آن طبل اول می گفتند و نوبت دوم یک ساعت ونیم به اذان که طبل دوم گفته می شد.

بوق حمام: حمامهای قدیم، بوقهایی برنجی داشتند که برای اعلام شروع و پایان کار حمام بوق را به صدا در می آوردند. در ماه رمضان هم اغلب حمامها سحر و افطار با زدن بوق مردم را با خبر می کردند.

توپ در کردن: از زمانی که توپ به ایران آمد یکی از وسایلی که برای بیدار کردن مردم در سحر و اعلام وقت افطار به کار می رفت، در کردن توپ بود. در این توپ در عوض گلوله از کهنه و پارچه استفاده می شد.

کوبیدن دیوار همسایه: در ماه رمضان همسایه ها قرار می گذاشتند هر کس سحر زودتر بیدار شود همسایه های دیگر را هم بیدار کند. در صورتی که خانه ها دیوار به دیوار باشد با کوبیدن مشتهای پیاپی به دیوار، همسایه شان را بیدار می کنند. در غیر این صورت به در خانه همسایه می روند و آنقدر در می زنند تا مطمئن شوند اهل خانه بیدار شده اند.

نذر دادن: در قدیم گاهی افراد برای نذری که داشتند سحرهای ماه رمضان مردم را بیدار می کردند برای این کار نزدیک سحر از کوچه ها می گذشتند و با خواندن اشعار مذهبی یا کوبیدن حلقه درب خانه ها یا کوبیدن بر روی طبل مردم را بیدار می کردند.

ص:35

صدای مناجات: بسیاری از مردم با صدای مناجاتهایی که از یکی دو ساعت مانده به سحر از گلدسته های مساجد و پشت بام خانه ها شنیده می شد، از خواب بیدار می شدند، بعضی از مناجات خوانان با سواد بودند و مناجاتشان غالبا سوره والفجر و دعاهایی از کتاب مفاتیح الجنان یا صحیفه سجادیه و اشعار خواجه عبدالله انصاری بود بسیاری از مناجات خوانان هم پیر مردانی بودند که سواد نداشتند و اشعار مختلفی از حفظ می خواندند مثل:

شب خیز که عاشقان به شب راز کنند

گرد در و بام دوست پرواز کنند...یا الله

هر جا که دری بود به شب در بندند

الا درِ دوست را که شب باز کنند...یا الله

ای آن که به ملک خویش پاینده تویی

در ظلمت شب، صبح نماینده تویی...یا الله

کار من بیچاره، قوی بسته شده

بگشای خدایا که گشاینده تویی...یا الله

یارب زکرم بر من دل ریش نگر

تو محتشمی بر من درویش نگر... یا الله

شایسته درگهت ندارم چیزی

بر من منگر، بر کرم خویش نگر...یا الله

در هر سحری با تو همی گویم راز

در حضرت تو، همی کنم راز و نیاز... یا الله

بی منت بندگانت ای بنده نواز

کار من بیچاره درمانده بساز...یا الله

ص:36

زنگ تلفن: از زمانی که تلفن به ایران آمد. کسانی که تلفن دارند با یکدیگر قرار می گذارند تا یکدیگر را از خواب بیدار کنند.

زنگ ساعت: ساعت متداولترین وسیله ای است که از آن برای بیدار شدن در سحر استفاده می کنند.

ص:37

آنهایی که قرآن را صحیح می خوانند و یا به نوبت در خانه شرکت کنندگان است.

مشهدیها معتقدند قرآنی را که در ماه رمضان آغاز می کنند باید حتما تا آخر ماه تمام کنند.

ص:38

ص:9

امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه خطاب به حضرت حق می فرماید:

«فسمیت دعائک عبادة و ترکه استکبارا» پس تو نام دعایت را عبادت گذاردی و ترک دعا را استکبار دانستی.

امام علی(ع): «احب الاعمال عندالله تعالی علی وجه الارض الدعا» محبوبترین کارها در نزد الله تعالی در روی زمین دعا است.

«الدعا مخ العبادة» دعا مغز عبادت است.

یعنی عبادتی که دعا در آن نباشد بی محتواست حقیقت هر عبادتی از خدا خواستن است چنانکه نماز خدا را خواندن است. علی(ع) در وصیت به فرزندشان امام حسن(ع) فرمودند:

«واعلم ان الذی بیده خزائن السموات و الارض قد اذن لک فی الدعاء و تکفل لک بالاجابة و امرک ان تسأله لیعطیک و قال ربکم و ادعونی استجب لکم و تسترحمه لیرحمک»

بدان کسی که در ید قدرت او گنجینه های آسمانها و زمین است به تو اذن دعا داده است و خود عهده دار استجابت دعایت شده است و امر کرده که از او بخواهی تا عطایت کند و در قرآنش فرموده بخوانید مرا تا اجابتتان کنم، طلب رحمت کنی و او تو را مورد رحمت قرار دهد.

در روایتی دیگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آثار دعا را ذکر فرموده اند:

«الا ادلکم علی سلاح ینجیکم من عدو کم و قدر ارزاقکم قالوا نعم قال تدعون بالیل و النهار فان سلاح المؤمن الدعا»

آیا می خواهید شما را از سلاحی با خبر کنم که از شر دشمنانتان نجاتتان بخشد و روزیتان را گسترده گرداند؟

جمعیت حاضر عرض کردند بلی یا رسول الله حضرت فرمودند که شب و روز دعا کنید به درستی که دعا سلاح مؤمن است.

ص:40

ص:41

برداشته، برای خود، خاندانش، مؤمنان و مردم مکه و... دعا کرد: «و هنگامی که ابراهیم و اسماعیل دیوارهای خانه [کعبه] را برافراشتند [عرض کرد] «پروردگارا! این [خدمت] را از ما قبول فرما، که تو شنوای دانایی. پروردگارا! دل ما را تسلیم فرمان خود گردان و فرزندان ما را هم به تسلیم و رضای خود بدار و راه پرستش و طاعت را به ما بنما و بر ما [وظیفه بندگی را] سهل و آسان گیر که تنها تویی بخشاینده و مهربان. پروردگارا! فرزندان ما را شایسته آن گردان که از میان آنان رسولی برانگیزی که بر مردم آیات تو را تلاوت کند و آنان را کتاب و حکمت بیاموزد و روانشان را از هر نادانی و زشتی، پاک و منزه سازد. تویی که در همه عالم، هر کاری که بخواهی، بر آن قدرت و علم کامل داری.»(1)

ص:42

امواج خشمگین رها می کنند. دست خداوند وی را به درون شکم ماهی رهنمون می سازد... قرآن، دعا و نیایش وی را در آن لحظات بحرانی این گونه نقل می کند: «و یونس هنگامی که از میان قوم خود غضبناک بیرون رفت و چنین پنداشت که ما هرگز بر او قدرتی نداریم (او را در مضیقه و سختی نمی افکنیم) آنگاه در آن ظلمات فریاد کرد که: خدایا! به جز ذات یکتای تو خدایی نیست. تو از شرک و شریک و هر عیب، پاک و منزهی و من از ستمکارانم. پس دعای او را مستجاب کردیم و او را از گرداب غم نجات دادیم و این گونه اهل ایمان را نجات می دهیم.»(1)

ص:43

چیزی (زندگانی و قوت غذایی) که تو [از خوان کرمت] نازل فرمایی محتاجم»(1)

ص:44

ص:45

ص:46

«دعاست که قضای حتمی را که به سختی محکم شده بر می گرداند» و (برای تشبیه و بیان مطلب) انگشتانش را بهم چسبانید (یعنی اگر شدت ابرام آن، مانند این انگشتان چسبیده به هم باشد).(1)

امام موسی کاظم(ع) می فرماید: «بر شما باد دعا؛ زیرا دعا به درگاه خدا و خواستن از او، بلایی را که مقدر شده و بدان حکم شده را،چون خدای عزوجل خوانده شده و از او درخواست شود، یکباره بلا را بر می گرداند. عمر بن زید می گوید: از حضرت ابی الحسن امام کاظم(ع) شنید که می فرمود: «همانا دعا بر می گرداند آنچه را مقدر شده و آنچه را مقدر نشده، عرض کردم: «مقدر شده را دانستم، مقدر نشده کدام است؟» فرمود: آنچه که مقرر شده، نباشد.(2)

ص:47

حضرت علی(ع) فرمود: «امواج بلا را به وسیله دعا قبل از پیش آمدن حادثه و بلا از خود دور کنید».(1)

امام صادق(ع) نیز فرمود: «کسی که از پیشامد ناگواری نگران و ترسان است قبل از آن، به دعا بپردازد خداوند هرگز چنین بلایی را به وی ننماید».(2)

ص:48

ما جامه عمل بپوشاند و یا آنچه را به کوشش میسر است، به دعا عطا کند. تنها در موردی نتایج نیایش می تواند مطمئنا به تحقق برسد، که همه راههای درمانی، غیر عملی و یا مردود است.(1)

دکتر فرانک لاباخ می گوید: دعا و عمل، در حقیقت لازم و ملزوم یکدیگرند، زیرا هر یک به تنهایی ضعیف اند، مقتدرترین مردان و زنان زمین، در عمل و دعا هر دو نیرومند هستند بهترین جراحان، آن کسی است که بهترین عملش وقتی صورت می گیرد که دعا و کار را با هم توأم نماید، آیا متوجه نشده اید که وقتی با دعا کاری را آغاز می کنید و آن کار را در ردای دعا مستور می دارید پیوسته موفقیت فوق انتظاری را به دست می آورید.(2)

دیل کارنگی متخصص روانکاوی و روانشناسی درباره عظمت نیایش و ارتباط با خدا می گوید که دعا و نیایش، انسان را به کار و کوشش وا می دارد و نخستین گام به سوی عمل است.(3)

آکهارت یوهان، فیلسوف معروف آلمانی، می گوید: اگر بپرسند: «چرا دعا می کنید؟» در پاسخ می گویم: «زیرا خداوند در باطن ما تجلی می کند و روان ما در سایه پروردگار تولدی تازه می یابد.(4)

ص:49

ص:50

وَ جَعَلْنا مِن اَهْلِهِ

«ما را از اهل حمد و شایسته آن گردانید»

اصولاً حمد و ستایش، منصبی بزرگ و مقامی والاست که هر کس شایستگی آن را ندارد. حمد خدا برای این است که از احسانها و نیکی های بی شمارش سپاسگزاری کنیم. حمد و ثنایی ارزشمند است که با هماهنگی تمام اعضا و جوارح و همه اجزاء وجود آدمی برخیزد و الا لقلقه زبان است و فایده و سودی ندارد. حمد الهی باید از عمق جان انسان برخیزد و بر زبان جاری شود. رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: احسان و نیکی آن است که خدای را چنان پرستش کنی که گویا تو او را می بینی؛ زیرا اگر تو او را نمی بینی قطعا او تو را می بیند.(1)

ص:51

و حمد و سپاس مخصوص خدایی است که ماه خود را که همان ماه مبارک رمضان است از جمله راههای رسیدن به رضوان قرار داد.

در فرازهای قبلی دعا آمده؛ خداوند، راههای متعددی را برای رسیدن به رضا و خشنودی خود، برای مردم قرار داده است و اکنون می فرماید: از جمله آن راهها، ماه رمضان است که ماه خداوند است.

کاروان روزه داران با فرا رسیدن ماه مبارک در برابر راهی قرار گرفته اند که آنان را به کوی معبود، سوق داده و به رضا و خشنودی خداوند می رساند. بنابر این رمضان عطیه الهی است که ما را به رضوان می رساند.باید رمضان را شناخت چون دارای اهمیت است و امام در شناسایی و معرفت این ماه در طی هفت نام می فرماید:

ص:52

رمضان از «رمض» گرفته شده که به معنی گرمی ناشی از شدت تابش آفتاب در سنگ است چون حکم وجوب روزه مصادف با شدت گرما بوده این ماه را رمضان گفته اند.

رمضان از «رمیض» گرفته که به معنی آب و باران آخر تابستان و اول پاییز است و چون گرمی آفتاب را دفع می کند آن را رمیض نامیده اند و این ماه را رمضان گفته اند، زیرا بدن ها را از گناهان می شوید. به همین معنا حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده اِنَّما سُمِیَّ رَمَضانْ لِاَنَّ رَمَضانَ یَرْمِضُ الذُّ نُوبَ.(1)

ص:53

در قرآن کریم آمده «وَ اَنْزَلْنا مِنْ السَّماءِ ماءً طَهُورا(1) ما از آسمان آبی فرستادیم که پاک کننده است. همانگونه که خداوند آب آسمان را طهور نامیده و مایه پاکیزگی، حضرت سجاد(ع) نیز ماه رمضان را ماه طهور نامیده اند. زیرا همان طور که بدن انسان چرکین شده و نیاز به شستشو دارد. قلب انسان و روح و جان او بر اثر گناه و اخلاق مذموم چرکین می شود و ماه مبارک رمضان باران رحمت الهی است که زنگار عصیان را از دل و جان می زداید و آن را لطیف و پاکیزه می سازد.

ص:54

را می خواندند و این برنامه هر شب آن بزرگوار بوده که با خواندن این دعای شریف، با خدای خود مناجات داشته اند.

ص:55

ص:56

را در ماه مخصوص و ویژه ای قرار داد زیرا اگر انتخاب به مردم واگذار می شد شاید معتدلترین و کوهتاترین را انتخاب می کردند. خداوند به طرز حکیمانه ای روزه را درمیان تمام فصول قرار داد تا با چرخش ماههای قمری روزه دار، سرما و گرما و هوای معتدل بهاری شدت گرما و... را تجربه نماید.

ص:57

گرفته اند. بله در این شب سراسر سلام است. از هر کوی و برزن و هر درو دیواری صدای ملایکه الهی بلند است و به کاروان روزه داران رمضان سلام می کنند اما علت اصلی و مقصد نهایی فرشتگان در نزول، شرفیابی به محضر امام زمان و درک محضر آن وجود مقدس است تا سلام رسانیده و مقدرات بندگان را به محضرش ارایه نمایند.

ص:58

نپذیرد و زبان ما جز به آنچه که تو فرموده ای نطق نکند و تلاش ما جز برای ثواب و نزدیکی تو نباشد».

راستی چه روزه پر ارزشی است، روزه ای که در طی آن، اعضاء و جوارح از معاصی باز داشته می شوند و همه در راه رضای خداوند بکار گرفته می شوند و این «روزه عام یا عوام» نیست که در آن فقط نخوردن و نیاشامیدن است بلکه در این روزه، همه اعضا و جوارح در امساک هستند این «روزه خاص یا خواص» است.

روزه دیگری هم بنام روزه خاص الخاص است که امام سجاد(ع) به آن نیز اشاره دارند:

ثُمَّ خَلِّصْ ذلِکَ کُلَّهُ مِنْ رِئاءِ الْمُرائینَ وَ سُمْعَةِ الْمُسْتِمعینَ لا نَشْرَکْ فیهِ اَحَدَا دوُنَکَ وَ لا فَبْتَغی فیهِ مُرادَا

«و سپس همه این اعمال را از ریاء و خودنمایی ریا کاران، و شهرت جویی جاه طلبان خالص و پاک گردان بطوریکه غیر تو را در آن شریک نگردانم و مراد و مقصودی در آن بجز تو نجوییم.»

در این روزه هیچ انتظاری به جز رسیدن به مقام قرب الهی و جلب رضا و خشنودی الهی نیست و این اخلاص در عمل است یعنی تصفیه کردن عمل از غیر خدا؛ و آن درجه ای بلند است که به دشواری می شود بدان رسید.

صلوات و درخواست اعمال صالح

در این فراز از دعا امام پس از ذکر صلوات درباره اهمیت نماز سخن گفته اند:

وَقِفْنا فیه عَلی مَواقیتِ الصَّلَواتِ الْخَمْسِ بِحُدُدِهَا الَّتی حَدَّدْتَ وَ فُرُوضِهَا الَّتی فَرَضْتَ وَ وَظائِفَهَا اَلَّتی وَ ظَّفْتَ وَ اَوْقاتِها الَّتی وَقَّتَ.

«و ما را در این ماه آگاه گردان بر اوقات نمازهای پنجگانه با احکام و شرایط آن که محدود و معین نمودی و روشن ساختی و واجبات آن را که لازم شمردی و وظایف و آداب آن را که مقرر داشتی و اوقات آن را که معین ساختی.»

امام در ادامه دعا می فرماید:

ص:59

«و ما را با این نمازها به جایگاهی برسان که آنانی که با مراقبت بر ارکان نماز و بجا آوردن آن در وقت مخصوص به آنجا رسیده اند. آنان که به شیوه بنده و فرستاده ات حضرت محمد صلی الله علیه و آله عمل نموده و رکوع و سجود و همه آداب آن را با کاملترین طهارت و آشکارترین خشوع و فروتنی ادا نمودند.»

در این قسمت از دعاء مطالب مهمی درباره نماز وجود دارد که به طور خلاصه به آنها اشاره می شود.

1 _ باید موقعیت عظیم نماز را درک کرد؛ نماز خلوت با خداوند و داخل شدن در حریم معبود و انس گرفتن با پروردگار عالم است نماز انسان را از عالم مادی جدا کرده و به مقام قرب الهی می رساند.

2 _ باید ارکان و پایه های اصلی نماز را حفاظت و نگهداری کرد؛ ارکان نماز نقش اصلی را در نماز دارند و اخلال به آنها چه عمدی و چه سهوی نماز را باطل می کند. آنها عبارتند از؛ نیت، تکبیرة الاحرام، قیام، رکوع و سجود.

3 _ باید نماز را در وقت تعیین شده به جا آورد؛ مسلمان باید مواظب وقت نماز خود باشد و برای انجام کارهای دیگر، نماز را از وقت آن به تأخیر نیاندازد.

4 _ باید سنتهای پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله را در مورد نماز رعایت کرد؛ اداب نماز در کتب فقهی و اخلاقی آمده است.

5 _ باید نماز را با طهارت کامل انجام داد؛ طهارت شرط نماز است و نماز بدون آن باطل است.

6 _ باید نماز را با خضوع کامل و خشوع هر چه تمامتر انجام داد؛ باید با توجه مخصوص و احساس کوچکی در برابر خدا مشغول نماز شد.

آن نماز تو نماز است که در وقت قیام

دست برداشتنت از سر دنیا باشد

ص:60

پس از توصیه به نماز، امام سجاد(ع) می فرماید:

وَ وَفِّقْنا فیهِ لَاَنْ یَضِلَ اَرْحامَنا بِالْبِرِّ وَالصَّلَةِ وَ اَنْ نَتَعاهَدَ جیرانَنا بِالاِفْضالِ وَالْعَطِیَّةِ وَ اَنْ نُخَلِّصَ اَمْوالَنا مِنَ التَّبِعاتِ وَ اَنْ نُطَهِّرَها بِاِخْراجِ الزَّکَواتِ وَ اَنْ نُراجِعَ مَنْ هاجَرَنا وَ اَنْ نُنْصِفَ مَنْ ظَلَمْنا وَ اَنْ نُسالِمَ مَنْ عادانا حاشا مَنْ عُودِیَ فیکَ وَ لَکَ فَاِنَّهُ الْعَدُوُّ الَّذی لا نُوالیهِ وَ الْحِزْبُ الَّذی لا نُصا فیهِ

«و ما را در این ماه، موفق بدار که با احسان و نیکی، با خویشان خود پیوند برقرار کرده و به همسایگان با جود و عطا رسیدگی نماییم و اموال خود را از پیآمدها خالص گردانیده و آن را با اداء زکات _ حقوق واجبه _ پاک سازیم و نیز توفیقی عطا کن که روی آوریم به کسیکه از ما دوری می کند و با انصاف رفتار کنیم درباره کسی که به ما ظلم کرده و مدارایی کنیم با کسی که با ما دشمنی می کند، جز آنکه در راه تو و برای تو مورد دشمنی است. او دشمنی است که با او دوستی و آشتی نخواهیم کرد و با آن حزب یک دل و یک جان نخواهیم شد.

برنامه رشد و سعادت در ماه مبارک

امام سجاد(ع) به صورت دعا و نیایش خطوط اصلی رفتار یک روزه دار را ترسیم نموده اند که عبارتند از:

1 _ طلب توفیق برای صله ارحام و اتصال و همدلی با نزدیکان

یکی از برنامه های مؤثر در این ماه برقراری ارتباط نزدیک با خویشاوندان است. انسان باید تلاش کند تا با احسان و نیکوکاری رشته های قرابت را با آنها محکم نماید.

2 _ رسیدگی به همسایگان

ص:61

روزه دار باید در این ماه، به یاد همسایگان خود باشد و با حسن همجواری و کمک های بی دریغ خود رابطه خود را با آنان نیرومندتر و مستحکم تر سازد.

3 _ از بین بردن پی آمدهای نامطلوب در مال

انباشت مال پیامدهای خطرناکی را بدنبال دارد. باید در خلال این ماه، مال را از آثار سوء و عواقب وخیم آن پاک کرد.

4 _ پاک کردن مال و ثروت ازآلودگیها

ماه رمضان، ماه تطهیر و پاکی روزه دار است اموال او نیز با اداء زکات و حقوق واجب دیگر از آلودگی پاک می گردد. خداوند می فرماید: «خذ من امواله صدقه تطهرهم وتزکیهم بها».(1)

«ای پیامبر صلی الله علیه و آله صدقات اموال مؤمنان را از آنان دریافت کن تا بدین وسیله نفوس آنان را [از پلیدی و حب دنیا ]پاک و پاکیزه سازی.»

اصولاً هر زمان که نفس مالدار پاک شد مال و ثروت او نیز پاک و پاکیزه می گردد.

5 _ روی آوردن به کسی که از ما روی برتافته و از ما دوری می گزیند

و این نشانه تسلط انسان بر خویشتن است، تنها کسانی به این مقام می رسند که امیر بر نفس خویشند نه اسیر آن؛

ص:62

6 _ رفتار منصفانه نسبت به کسی که به ما ظلم کرده است

براستی چقدر مشکل است که انسان نسبت به کسی که به او ظلم کرده از محدوده انصاف پا فراتر نگذارد. مسلما دارنده این صفت در اوج بزرگی و رشد اخلاقی است. خداوند می فرماید: «فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم و اتقوا الله»(1) «کسی که به شما ظلم کرد شما در مقام انتقام به همان مقدار، پاسخش را بدهید و تقوای خدا را پیشه کنید.»

7 _ با دشمن خویش به طریق مسالمت برخورد کردن

اشخاصی که با دشمنان خود رفتار مسالمت آمیز دارند انسانهایی استثنایی اند که بندهای اسارت نفس را پاره و عادات ناپسند را از خود دور ساخته اند و به آداب و اصول اصیل انسانی دست یافته اند.

8 _ با دشمنان خدا بطور قاطع مواجه شدن

در این فراز از دعا، «حاشا مَن عودی فیک...» امام(ع) می فرماید با آنانی که سر دوستی با ما ندارند و با ما هم آهنگ و هم نوا نیستند نرمش نشان نمی دهیم. خداوند ما را از فروتنی و سازش با دشمنان نهی

ص:63

فرموده: یا ایها الذین آمنوا لا تتخذوا عدوی و عدوکم اولیاء(1) ای مؤمنان، دشمنان من و دشمنان خودتان را دوستان خود نگیرید.

امام سجاد(ع) در پایان این فراز از دعا قرب الهی را مسئلت می نماید.

«وَ اَنْ نَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ فیهِ مِنَ الْاَعْمالِ الزّاکِیَةِ بَما تُطَهِرُّنا بِهِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ تَعْصِمُنا فیهِ مِمّا نَسْتَأنِفُ مِنَ الْعُیُوبِ»

«خداوندا از تو می خواهم که در این ماه، توفیق تقرب به دربارت را از رهگذر اعمال پاک به ما عطا کنی؛ آنچنان اعمالی که ما را به برکت آن، از آلودگی گناهان، پاک کرده و ما را در این ماه از اینکه عیوب و بدیها را از سر بگیریم نگه داری.»

بنابر این عمده وسیله تقرّب به درگاه الهی در ماه مبارک رمضان پاک شدن از آلودگی گناهان و انجام اعمال صالح و کارهای خدا پسندانه است.

در ادامه پس از ذکر صلوات؛ درخواست مقامات عالی می نمایند:

ما را در ردیف آنانی قرار ده که مستحق مقام رفیع و والای قرب تو می باشند.

ص:64

و سپس درخواست «مصونیت از آلودگی ها» می نمایند:

«بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست و ما را دور بدار از اینکه در توحید تو دچار الحاد و انحراف شویم و از اینکه در ثناء و ستایش تو تقصیر و کوتاهی نموده و در دین تو به شک و تردید افتیم و نابینای از راه تو گردیم و نسبت به حرمت تو غفلت کرده و فریفته دشمن تو، شیطان مردود، گردیم.»

در این بخش از دعا با تعلیم امام زین العابدین(ع) از خدا می خواهیم که ما را از این آلودگیها نگه دارد.

1 _ الحاد در دین؛ این خطر انسان را یکسره از پرستش خدای یکتا منحرف می سازد.

2 _ کوتاهی در تمجید و ستایش پروردگار بزرگ؛ کوتاهی در این امر در حقیقت کوتاهی در اقرار به حق است.

3 _ شک و تردید در دین خدا؛ حالت تردید و نوسان و عدم اطمینان، از بدترین حالات است و اگر بگوییم مقدمه کفر است اغراق نگفته ایم زیرا کسانی که منکر مبدأ و معاد شده اند نوعا دچار شک و تردید شدند و بالاخره به انکار صریح کشیده شدند.

4 _ کوری و نابینایی از دین خدا؛ آفت سیر و سلوک، روشن

ص:65

ندیدن راه است که در اثر پرده های اوهام، انسان جاده اصلی را گم کرده و نمی بیند در نتیجه به نقطه خلاف مقصد خواهد رسید.

5 _ غفلت ورزیدن نسبت به حرمت الهی؛ غفلت از واجبات، ترک آنها و غفلت از محرمات، از ارتکاب آنهاست و مفاسد بی اعتنایی به قوانین و مقررات الهی بر کسی مخفی و پوشیده نیست.

6 _ فریب خوردن از شیطان و تحت تأثیر القائات او قرار گرفتن؛ از آنجا که شیطان قسم خورده جز بندگان مخلص همه را بفریبد، هر لحظه انسان در خطر اسیر شدن در دامهای شیطان و نیروهای مرموز است و برای گریز از آن باید به خدای متعال پناه آورد.

امام(ع) در ادامه از خداوند می خواهد:

«بار خدایا بر محمد و آل او صلوات بفرست و اکنون که در هر شبی از شبهای این ماه، انسانهایی هستند که با عفو تو از آتش دوزخ آزاد می شوند و یا گذشت تو آنها را می بخشد، پس ما را هم جزء همین گروه قرار ده و ما را از بهترین اهل و اصحاب ماه رمضان بگردان.

رمضان دارای اهل و اصحابی است که با این ماه دمسازند و

ص:66

سخت با آن اُنس دارند و بهترین لذتها را در وصال این ماه می بینند امام می فرماید: «وَاجْعَلْنا لِشَهْرِنا هذا مِنْ خَیْرِ اَهْلٍ وَ اَصْحابٍ»

ما هم با آموزش آموزگار فضیلت در کلاس رمضان، از خدا می خواهیم که ما را جزء این گروه که بهترین های اهل رمضان اند و آن را با جهانی معامله نمی کنند، قرار دهد نه جزء گروه شکم پرستان دور از معرفت و عرفان.

صلوات و درخواست محو گناهان همگام با گذشت رمضان

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَامْحَقْ ذُنوبَنا مَعَ اِمْحاقِ هِلالِهِ وَاسْلَخْ عَنّا تَبعاتِنا مَعَ اِنْسِلاخِ اَیّامِهِ حَتّی یَنْقَضِیَ عَنّا وَ قَدْ صَفَّیْتَنا فیهِ مِنَ الْخَطیئاتِ وَ اَخْلَصْتَنا فیهِ مِنَ السَّیِئاتِ

«بار خدایا بر محمد و آلش درود فرست و همچنانکه هلال ماه رمضان رو به پایان می رود گناهان ما را محو و زایل گردان و با جدا شدن ایام رمضان، ما را از پیامدهای اعمالمان، پیش از پایان این ماه جدا و دور کن به طوری که ما را از گناهان، تصفیه و پاک کرده و از بدیها خالصمان فرموده باشی.»

تکامل انسان، ایجاب می کند که در هر روز، مقداری از نقایص و عیوب خود را بر طرف نماید. در این رهگذر، هر مسلمانی از آغاز ماه مبارک رمضان، شروع به خودسازی می نماید و هر شب و روز سعی می کند تا قسمتی از آلودگیها را مرتفع نماید تا آنجا که با ناپدید شدن ماه، اثری از گناه و آلودگی در او نماند. و این ریاضت یک ماهه خلوص را می طلبد به نحوی که در وجودش خبری از دروغ و ریا و

ص:67

خلافکاری نباشد. روی این اساس امام می فرماید: «خداوندا این ماه را سرشار از عبادت و بندگی گردان و اوقات آن را به طاعت و فرمانبرداری ما زینت ده و ما را در روزهای آن بر روزه و در شب آن بر نماز و تضرع به درگاه خودت و خشوع و خاکساری در برابر ذات مقدست یاری فرما، تا روز آن به غفلت ما شهادت ندهد و شب آن به کوتاهی ما در عبادت و اطاعت گواهی ندهد.»

اساسا در این ماه نباید به مقدار کمی از عبادت بسنده کرد بلکه باید این ماه را سرشار از بندگی خدا نمود زیرا زیور و زینت اوقات ماه رمضان به طاعت و فرمانبرداری خدای تعالی است. زمانی ماه رمضان چهره ای زیبا و آراسته دارد که بندگان خدا آن را به زیور طاعت و بندگی بیارایند، روزهای ماه رمضان را باید روزه گرفت و شبهای ماه رمضان را به نماز، مناجات و راز و نیاز با محبوب یگانه گذراند؛ بسیار تأسف انگیز است اگر کسی در انجام روزه رمضان سستی و سهل انگاری کند و ایام پر ارزش این ماه را به غفلت و بی خبری بگذراند چرا که شبها و روزهای این ماه شاهدان صریح اعمالند و ممکن است شهادت به غفلت انسان بدهند. و اعمال و مراقبت در این ماه در حقیقت زمینه سازی برای ماههای دیگر است. رمضان منشأ تحول همیشگی نه موقت

ص:68

در وجود آدمی است. تمرین بندگی برای تمام ایام است که امام(ع) می فرماید:

اَللّهُمَّ وَاجْعَلْنا فی سائِر الشُّهُورِ وَ الْاَیّامِ کَذلِکَ ما عَمَّرْتَنا وَاجْعَلْنا مِنْ عِبادِکَ الصّالِحینَ اَلَّذینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فیها خالِدُونَ وَالَّذین یُؤتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَ جِلَةٌ اَنَّهُمْ اِلی رَبِّهِمْ راجِعُونَ وَ مِنَ الَّذینَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ

«خداوندا و ما تا زنده ایم در سایر ماهها و روزها نیز همینگونه قرار بده و ما را از بندگان صالح خود بگردان، آنانی که باغ بهشت را به ارث می برند وهمواره در آنجا خواهند بود و آنانی که اعمال صالح و حسنات فراوان انجام می دهند و با این حال قلبهای آنان خائف و ترسان است که به سوی پروردگارشان بازگشت خواهند نمود و آنان که به سوی خیرات شتاب می کنند و سبقت جویندگان در راه دستیابی به آن می باشند.»

آری غرض از ماه رمضان سازندگی است. نظم بخشی به اعمال در طول سال است و الا کیست که نتواند برای مدت یک ماه خود را کنترل نماید؟ آن زمان، هر روزه داری در خور تحسین است که آن برنامه های روحانی، پایدار بماند و این نظم و نزاکت یک ماهه دنبال شود تا به رمضان دیگر بپیوندد. در پایان دعای افتتاح امام(ع) می خواهند بفهمانند که ماه رمضان، لیله القدر، شب زنده داریها، روزه گرفتنها، خیرات و مبرات و اعمال صالح همه و همه در پرتو وجود پاک پیامبر اسلام و خاندان پاک اوست. بنابر این مردم رهین منت

ص:69

این پاکانند و دعای بی پایان و سلام و صلوات بی حد خود را تقدیم روح پاک آنان می نمایند.

«بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست در همه اوقات و تمامی زمانها و در هر حالی، به شماره درودهایی که فرستاده ای بر هر کسی و چندین برابر آن، به حدی که جز تو کسی نتواند آن را بشمارد؛ و تو بجا آورنده ای هر چه را که بخواهی.»

ص:70

ص:71

الف: روزه واقعی

ب: هشیاری از غفلت

ص:72

واجب کرد تا بوسیله آن اخلاص مردم را بیازماید.(1)

4 _ مطلوب خدا: روزه برای من است و من پاداش آن را می دهم.(2)

5 _ یکی از پایه های اسلام: امام باقر(ع) می فرماید: اسلام بر پنج چیز استوار است. نماز، زکات، حج، روزه و ولایت.(3)

ص:73

4 _ برخورداری از نعمتهای جاودانه بهشت: امام رضا(ع) می فرماید: هرکس روزه او را از غذاهای مورد علاقه اش باز دارد بر خداست که به او از غذاهای بهشتی بخوراند و از نوشیدنی های بهشتی بنوشاند.(1)

5 _ شادی در دنیا و آخرت: امام صادق(ع) فرمودند: برای روزه دار دو سرور و خوشحالی است، یکی هنگام افطار و دیگری هنگام لقاء پروردگار(2)

6 _ سپری در مقابل آتش جهنم: رسول الله صلی الله علیه و آله می فرماید: روزه سپر آتش جهنم است.(3)

7 _ آمرزش گناهان: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: هرکس داوطلبانه یک روز، برای خدا روزه بگیرد آمرزش او حتمی است.(4)

ص:74

1 _ پند نگرفتن از حوادث دنیا: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: غافلترین مردم کسی است که از دگرگونیهای دنیا پند نگیرد.(1)

2 _ بیهوده گذراندن عمر: امام علی(ع) می فرماید: تضییع عمر در راهی که موجب رستگاری انسان نمی شود برای غفلت کفایت می کند.(2)

3 _ فراموشی: امام صادق(ع) فرمودند: لقمان به فرزندش گفت: غافل سه نشانه دارد، سرگرمی، حواس پرتی، فراموشی.(3)

4 _ گمراهی و نداشتن رهبر: امام علی(ع) می فرماید: غافل در پی هوای بیخبران افتاده روز را با گناهکاران گذارد نه راهی راست در پیش دارد و نه رهبری.(4)

ص:75

الله»(1)

ای اهل ایمان مبادا، مال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل سازد.

2 _ امکانات رفاهی: «ولکن متّعتهم و ابائهم حتّی نسوا الذّکر»(2)

لکن تو این کافران و پدرانشان را متمتع بدنیا و نعمتهای دنیا گردانیدی تا آنکه از فرط سرگرمی به دنیای فانی ذکر و قرآن تو را فراموش کردند.

3 _ دنیاگرایی: «فاعرض عمّن تولّی عن ذکرنا و لم یرد الاّ الحیوة الدّنیا.»(3)

تو هم ای رسول صلی الله علیه و آله از هر کس که از یاد ما روگردانید و جز زندگانی دنیا را نخواست به کلی اعراض کن.

4 _ فزون طلبی: «الهکم التّکاثر»(4) شما را فزون طلبی فریب داد.

5 _ گرایش شدید به مسائل اقتصادی: «رجال لاتلهیهم تجارة و لا بیع عن ذکراللّه»(5)

ص:76

پاک مردانی که کسب و تجارت آنان را از یاد خدا غافل نمی گرداند.

6 _ پیروی از شهوات: امام علی(ع) فرمودند: در میان گناهان چیزی شدیدتر از پیروی خواهشهای نفسانی نیست از آن پیروی نکنید که شما را از ذکر خدا باز می دارد.(1)

7 _ پرخوری: امام سجاد(ع) فرمودند: پری شکم و میل مفرط و سرمستی موجب فراموشی یاد خداست.(2)

8 _ کنترل نکردن چشم: امام علی(ع) می فرماید: در میان اعضای بدن ناشکرتر از چشم نیست. خواهشهای او را اجابت نکنید که شما را از ذکر خدا غافل می کند.(3)

ص:77

2 _ اهتمام به حسنات: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: ای اباذر! به نیکیها اهتمام داشته باش ولو اینکه موفق به انجام آن نشوی تا اینکه از غافلان محسوب نگردی.(1)

3 _ داشتن آگاهی و بینش لازم: امام علی(ع) می فرماید: هرکس روزگار و شرایط اجتماعی خود را بشناسد از آمادگی لازم، غفلت نمی کند.(2)

4 _ اهتمام به برپایی نماز: حضرت علی(ع) فرمودند: مؤمنی که نمازهای واجب را مقید باشد و آن را در وقت به جا آورد از اهل غفلت نیست.(3)

5 _ تقوی و پرهیزگاری: امام علی(ع) می فرماید: بندگان خدا شما را به تقوی الهی وصیت می کنم خود را به آن بیدار دارید و روز خود را با آن به سر آورید.(4)

ص:78

ص:79

رهبری قرآن: «علیکم بالقرآن فاتّخذوه اماما قائدا»(1) بر شما باد قرآن آن را پیشوا و رهبر خویش قرار دهید.

برترین گفتار: «اللّه نزّل احسن الحدیث»(2) خداوند بهترین گفتارها را نازل کرد.

شفای دردها: «و نُنزّل مِنَ القران ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤمنین وَ لا یزید الظالمینَ الاّ خَسارا.»(3) و ما آنچه از قرآن می فرستیم، شفای دل و رحمت الهی برای اهل ایمان است و کافران و ستمگران را بجز زیان چیزی نخواهد بود.

جاودانگی قرآن: امام رضا(ع) فرمودند: خداوند قرآن را برای زمان خاص قرار نداده و نیز برای مردم خاص نفرستاده بلکه قرآن در هر زمان جدید است و نزد هر ملتی محفوظ است تا روز قیامت(4)

کمال قرآن: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: قرآن گنجینه

ص:80

بی نیازی است، بدون آن ثروتی نیست و با وجود آن فقری نیست.(1)

جامعیت قرآن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: هرکس علم اولین و آخرین بخواهد قرآن بخواند.(2)

ص:81

آثار تلاوت قرآن

پاداش الهی: آنان که کتاب خدا را تلاوت کرده نماز را برپا دارند و از آنچه ما روزیشان نموده ایم پنهان و آشکار به فقیران انفاق می کنند امید تجارتی دارند که زیان و زوال نخواهد یافت.(1)

هم کلامی با خدا: رسول گرامی اسلام فرمود: هرکدام از شما دوست دارد با خدایش حرف بزند قرآن بخواند.(2)

شکوفایی ایمان: امام علی(ع) می فرماید: شکوفایی ایمان با قرآن خواندن است.(3)

جلای قلبها: پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: قلبها زنگ می زند مانند زنگ زدن آهن؛ گفته شد جلای آن با چیست ای رسول خدا؟ فرمود: خواندن قرآن.(4)

کفاره گناهان: رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: خواندن قرآن کفاره ای

ص:82

برای گناهان است و پوششی در مقابل آتش جهنم و ایمنی از آتش.(1)

هم نشین تنهایی: امام علی(ع) فرمودند: هرکس با خواندن قرآن انس گیرد دوری برادران و دوستان او را وحشت زده نمی سازد.(2)

فضایل قاریان قرآن

بهره مندان از رحمت الهی: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: حاملان قرآن کسانی هستند که در رحمت خداوند پیچیده و با نور خدا پوشانده شده اند.(3)

عارفان اهل بهشت: پیامبر اسلام می فرماید: حاملان قرآن عارفان اهل بهشتند.(4)

شریف ترین مسلمانان: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: شریفترین امت من حاملان قرآنند.(5)

بندگان خاص خدا: امام علی(ع) می فرماید: اهل قرآن، اهل خدا و از

ص:83

خواص او هستند.(1)

پرچمداران اسلام: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: حامل قرآن، حامل پرچم اسلام است. هرکس او را گرامی بدارد خدا را اکرام کرده است و هرکس به او اهانت کند به خدا اهانت کرده است.(2)

آداب تلاوت قرآن

پاکی و نظافت دهان: رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: دهانهای خود را پاکیزه کنید. زیرا دهانهای شما راه قرآن است.(3) [با آن قرآن می خوانید].

استعاذه: ای رسول، چون خواستی قرآن تلاوت کنی، اول از شر وسوسه شیطان مردود به خدا پناه ببر.(4)

ترتیل: و به تلاوت قرآن با توجه کامل مشغول باش.(5)

تدبّر: آیا در آیات قرآن (منافقان) تفکر نمی کنند یا بر دلهای خود قفل

ص:84

زده اند؟(1)

خشوع: آیا نوبت آن نرسیده که گرویدگان دلهاشان به یاد خدا خاشع گردد.(2)

صدای خوش: رسول خدا فرمود: قرآن را با صدای خوش بخوانید زیرا صدای خوش محسنات و گیرایی قرآن را زیاد می کند.(3)

ص:85

دوری از جهالت و سفاهت.

«قال اعوذبالله ان اکون من الجاهلین». گفت پناه می برم به خدا از اینکه جزو نادانان باشم.(1)

ص:86

توقف می کردند (بر اساس نادانی خود اقدام نمی کردند) کافر نمی شدند و گمراه نمی گشتند.(1)

بدترین نوع نادانی

نشناختن خویشتن: امام علی(ع) می فرماید: بزرگترین نادانی، نادانی انسان نسبت به خویشتن است.(2)

افتخار به نادانی: حضرت علی(ع) فرمودند: نهایت نادانی آن است که کسی به نادانی خود افتخار کند.(3)

نقل همه معلومات: امیرالمؤمنین علی(ع) می فرماید: هرچه می دانی نگو، این برای اثبات نادانی کافی است.(4)

غرور علمی: امام علی(ع) فرمودند: برای نادانی این کافی است که دانشت تو را به شگفتی درآورد (مغرورت کند)(5)

آثار و نتایج جهل و نادانی

ص:87

انحراف عقیدتی: گفتند ای موسی برای ما خدایی مثل خدایانی که بت پرستان دارند مقرر کن. موسی گفت: شما مردم نادانی هستید.(1)

کوتاه نظری: امام علی(ع) فرمودند: دانشمند با قلب و اندیشه می نگرد [دیدش وسیع است] نادان فقط با چشم می نگرد [کوتاه بین است(2)]

خودپسندی: حضرت علی(ع) می فرماید: نادان کسی است که خود را نسبت به نادانسته هایش دانا شمارد و نظر خود را کافی بداند هرکس با وی مخالفت کند او را در اشتباه پندارد و ناآگاهان را گمراه کند هرچه را نداند انکار و تکذیب نماید، حقیقت را انکار نموده و در لجاجت جری باشد و در طلب دانش خودپسندی کند.(3)

قضاوت عجولانه: از اخلاق نادان این است که قبل از شنیدن جواب گوید و قبل از دانستن حقیقت امر ستیزه کند و نیز بدانچه نمی داند حکم نماید.(4)

افراط و تفریط: امام علی(ع) می فرمایند: نادان یا زیاده روی می کند یا

ص:88

عقب می ماند (اعتدال در کار ندارد)(1)

آرزومندی و خیالبافی: امام علی(ع) فرمودند: عاقل بر تلاش و کوشش خود تکیه کند و جاهل بر آرزوهای خود.(2)

ص:89

اَلصّابِرینَ و الصّادِقینَ و الْقانتینَ والمُنْفِقین و الْمَستَغْفِرینَ بِالاَسحارِ(1)

آنان (اهل ایمان) صابران و راستگویان و فرمانبرداران و انفاق کنندگان و استغفار کنندگان در سحرگاهانند.

شرایط استغفار

عدم تکرار گناه: امام صادق(ع) فرمودند: کسی که نسبت به گناهی طلب آمرزش می کند و در عین حال آنرا مرتکب می شود مانند کسی است که خدای خود را مورد استهزاء قرار داده است.(2)

پشیمانی قلبی: امام رضا(ع) می فرماید: هرکس به زبان استغفار کند و به قلب پشیمان نشود خود را مسخره کرده است.(3)

آثار و نتایج استغفار

محو گناهان: امام علی(ع) می فرماید: استغفار گناهان را محو می کند.(4)

رفع گرفتاریها: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: با استغفار دربهای بلا را بر روی خود ببندید.(5)

ص:90

درمان بیماری گناه: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: برای هر دردی دوایی است و دوای گناهان استغفار است.(1)

افزایش روزی: امام علی(ع) می فرماید: طلب آمرزش روزی را زیاد می کند.(2)

ص:91

شرک به خدا، ناامیدی از رحمت الهی، قتل، عقوق و آزار دادن والدین، خوردن مال یتیم، انحرافات جنسی، قمار، اشتغال به ملاهی (سرگرمی با آلات موسیقی)، دروغ، سوگند دروغ، پیمان شکنی، خیانت در امانت، سرقت، کم فروشی، رباخواری، ندادن حقوق دیگران، اسراف، تکبّر، ترک نماز عمدا، ندادن زکات، ترک یکی از واجبات و اصرار بر گناه و... که از این همه تنها به ذکر چند مورد بسنده می کنیم.

عقوق والدین: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: از آزردن والدین بپرهیزید. بوی بهشت از هزار سال راه استشمام می شود ولی عاق والدین و قاطع رحم آنرا نمی یابند.(1)

دروغ: رسول مکرم اسلام فرمودند: آیا شما را از بزرگترین گناه کبیره با خبر سازم؟ 1 _ شرک 2 _ عقوق والدین 3 _ قول باطل (دروغ)(2)

خیانت در امانت: بدرستیکه خدا به شما امر می کند که امانتها را به

ص:92

صاحبانش برگردانید.(1)

کم فروشی: وای بر کم فروشان آنانکه چون از مردم می ستانند پیمانه را برای خود تمام و به زیادتی می گیرند و هرگاه برای مردم ترازو و پیمانه می کنند کم می کنند و به ایشان ضرر می رسانند آیا کم فروشان گمان ندارند پس از مردن روز بزرگی برانگیخته می شوند روزیکه مردم به پا خواهند ایستاد برای امر پروردگار عالمیان.(2)

رباخواری: ای کسانیکه ایمان آورده اید ربا مخورید (چیزی که داده اید چند برابر باز مستانید) و افزونی و زیادتی نطلبید و از مخالفت خداوند بپرهیزید تا رستگار شوید و بترسید از آتشی که برای کافران آماده شده است.(3)

ترک نماز عمدا: نماز را برپا دارید و از شرک آورندگان نباشید.(4)

ترک یکی از واجبات: امام صادق(ع) می فرماید: بنده ای که یکی از واجبات الهی را ترک کند یا یکی از گناهان کبیره را بجا آورد خداوند به نظر رحمت به او نمی نگرد و او را پاک نمی فرماید.(5)

ص:93

اصرار بر گناه: امام صادق(ع) فرمودند: گناه کوچکی که بر آن اصرار شود دیگر کوچک نیست بلکه کبیره است.(1)

ص:94

مؤثرتر از زبان نیست.(1)

آیینه تمام نما: حضرت علی(ع) می فرماید: خلاصه انسان زبان اوست و عقل او و دین او.(2)

میزان عقل: امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: سخن مرد میزان عقل وی است.(3)

کلید خیر و شر: امام باقر(ع) فرمودند: زبان کلید هر نیکی و بدی است سزاوار است مؤمن بر زبان خود مهر زند (مواظب آن باشد) همانگونه که از طلا و نقره خود مواظبت می کند.(4)

آفات زبان

لغزش: رسول گرامی اسلام فرمودند: «انّ اکثر خطایا ابن آدم فی لسانه»(5) بیشتر لغزشهای آدمیزاد در زبان اوست.

دروغ: زشتیها به تمامی در خانه ای قرار داده شده و کلید آن

ص:95

خانه دروغ است.(1)

غیبت: بعضی از شما غیبت بعضی دیگر را نکنید آیا دوست دارید گوشت برادر مرده خود را بخورید در حالیکه او مرده است؟ حتما از ین کار اکراه خواهید داشت.(2)

سخن چینی: امام صادق(ع) فرمودند: بدترین شما کسانی هستند که خبر چینی کنند و بین دوستان جدایی اندازند.(3)

تهمت و افتراء: امام صادق(ع) می فرماید: وقتی که مؤمنی به برادر دینی خود تهمت می زند ایمان از قلب وی محو می شود مانند نمک که در آب حل می شود.(4)

نسبت دروغ به خدا: کیست ظالمتر از کسی که به دروغ به خداوند افترا ببندد؟(5)

ص:96

افشاء اسرار مؤمنین: امام صادق(ع) فرمودند: یکی از جاهایی که از شیعیان ما امتحان می شود این است که ببینید در حفظ اسرار در پیش دشمنان ما چگونه عمل می کنند؟(1)

فحش و دشنام: رسول گرامی اسلام فرمودند: خداوند حرام نموده بهشت را بر هر فحش دهنده بدزبان کم حیایی که اهمیتی به آنچه می گوید یا درباره اش می گویند نمی دهد.(2)

استهزاء: ای کسانیکه ایمان آورده اید مسخره نکنند گروهی، گروه دیگر را شاید آنها بهتر از ایشان باشند.(3)

اشاعه فحشاء: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: هر کس کار زشتی را بشنود و آن را منتشر کند مانند کسی است که آن را مرتکب شده است.(4)

سخن بیهوده: امام علی(ع) می فرماید: عجب دارم از کسی که حرفی می زند که برای دنیایش سودی ندارد و برای آخرتش نیز اجری نوشته

ص:97

نمی شود.(1)

آثار و نتایج لغزش زبان

هلاکت: امام علی(ع): «زَلَّةُ الْلِّسانِ اَشَدُّ هَلاکٍ»(2) لغزش زبان بدترین نوع هلاکت است.

گرفتاری: رسول اکرم صلی الله علیه و آله : «بَلاء الانسانِ مِن اللِّسانِ»(3) گرفتاری انسان، از زبان سرچشمه می گیرد.

دگر آزاری: «طَعْنُ اللِّسانِ اَمَضُّ مِنْ طَعْنِ السِّنانِ» زخم زبان برنده تر و تلخ تر از زخم نیزه است.

رسوایی: امام صادق(ع): «اِذا ارادَ اللّهُ بَعیدٍ شَرَّا اَجْری فَضیحَتَهُ عَلی لِسانِهِ».(4) وقتی خداوند به بنده ای اراده شرکند رسوایی او را در زبانش قرار می دهد.

ص:98

خدایا! مرا در این روز توفیق ترحم به یتیمان و اطعام به گرسنگان و افشاء سلام و مصاحبت نیکان نصیب فرما به حق انعامت ای پناه آرزومندان عالم.

پیام دعا:

یتیم نوازی

«اللّهَ اللّهَ فِی الْأَیْتامِ»(1) در مورد یتیمان خدا را در نظر بگیرید.

ص:99

نورانیت قلب: مردی به رسول خدا صلی الله علیه و آله از سخت دلی خود شکایت کرد، حضرت فرمود: آیا می خواهی قلبت نرم شود و حاجات خود را به دست آوری؟ بر یتیم رحم کن، بر سر او دست بکش و از غذای خود به او بخوران.(1)

همنشینی با پیامبر صلی الله علیه و آله : رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند: من و کسی که یتیمی را نگهداری کند مانند اینها (دو انگشت) در بهشت در کنار هم خواهیم بود.(2)

ص:100

گستره رحمت الهی: «وَرَحْمَتی وُسِعَتْ کُلَّ شی ءٌ(1) رحمت من همه موجودات را فرا گرفته است.

موجبات رحمت الهی

احسان و نیکی: «اِنَّ رَحْمَةَ اللّهِ قریبٌ مِن المحسنین»(2) البته رحمت خداوند به نیکوکاران نزدیک است.

ایمان و تکیه بر خداوند: پس آنان که به خدا گرویدند و به او متوسل شدند بزودی به جایگاه رحمت و فضل خود داخلشان می گرداند.(3)

صبر و شکیبایی: بشارت ده شکیبان را، آنان که چون به حادثه سخت و ناگواری دچار شوند صبوری پیشه کرده و می گویند ما به فرمان خدا آمده و به سوی او باز می گردیم. درود و الطاف الهی و رحمت خاص خداوندی مخصوص آن گروه است.(4)

یاد الهی: امام علی(ع) فرمودند: رحمت خداوند بواسطه ذکر او نازل می شود.(5)

ص:101

عفو و گذشت: حضرت علی(ع) فرمود: رحمت بواسطه عفو و بخشش نازل می شود.(1)

ترحم بر ضعیفان: امیرالمؤمنین علی(ع) می فرماید: ترحّم بر ضعیفان موجب نزول رحمت است.(2)

ترحم بر خویش و دیگران: پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: به خود رحم کن و نیز به خلق خدا، تا خداوند به تو رحم کند.(3)

اطاعت از خدا و رسول صلی الله علیه و آله : از حکم خدا و رسول او فرمان برید باشد که مشمول رحمت خدا شوید.(4)

استغفار: چرا از کردار زشت استغفار به درگاه خدا نمی کنید تا شاید مورد عفو و رحمت قرار گیرید.(5)

پیروی از قرآن: این کتاب مبارکی است که فرستادیم، پس از آن پیروی

ص:102

کنید و پرهیزگار باشید شاید مورد رحمت قرار گیرید.

اهل مراقبت: امام علی(ع) می فرماید: خدا رحمت کند بنده ای را که گناهش را مد نظر داشته و از پروردگارش بترسد.(1)

غلبه کنندگان بر هوای نفس: امام علی(ع) فرمودند: خدا رحمت کند مردی را که بر هوای نفس خود غلبه کند و خود را از بندهای فریبنده جهان برهاند.(2)

اهل توبه: حضرت علی(ع) فرمودند: خدا رحمت کند مردی را که به پیشواز توبه برود.(3)

ص:103

ص:104

ایمانشان افزوده شد و گفتند در مقابل همه دشمنان تنها خدا ما را کفایت می کند.(1)

پیروزی: امام باقر(ع) فرمودند: هر کس توکل به خدا کند مغلوب نشود و کسی که به خدا تکیه کند شکست نمی خورد.(2)

بی نیازی: رسول گرامی اسلام می فرماید: اگر کسی با نیت صدق به خدا توکل کند نیازهای پایین تر از او به سویش متوجه می شود، پس چگونه او و مولایش محتاج می شوند؟(3)

کفایت از غیر خدا: رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: ای مردم به خدا توکل کنید و به او اطمینان نمایید زیرا او شما را از غیر خودش کفایت می کند.(4)

وسیله دوستی خداوند: خداوند توکل کنندگان را دوست دارد: «اِنَّ

ص:105

اللّهَ یُحِبُّ الْمُتوَکّلین»(1)

ص:106

صبر: البته هر کس در حوادث تقوی و صبر پیشه کند (چنین کسی نیک است) و خدا اجر نیکان را ضایع نگرداند.(1)

راضی بودن به رضای خدا: و پیشینیان نخستین از مهاجرین و انصار و آنانکه در نیکوکاری پیروی از آنها کردند، خدا از ایشان راضی است و ایشان نیز از خدا راضی هستند و برای ایشان آماده کرده است باغهایی که زیر آنها جویها جاری است، همیشه در آن جاودان هستند، این است رستگاری بزرگ.(2)

احسان در روایات

سرشت نیکان: امام علی(ع) فرمودند: احسان سرشت نیکان است و بدی سرشت اشرار.(3)

محبت: امام علی(ع): «اَالْاِحْسانُ محبةٌ»(4) احسان محبت و دوستی است.

سرمایه و گنجینه انسان: امام علی(ع): احسان سرمایه است، احسان ذخیره

ص:107

است.(1)

زینت علم: امام علی(ع): «زینة العِلْمِ اَلْاِحسانُ.»(2) احسان زیور دانش است.

قله ایمان: امام علی(ع) فرمودند: نیکی به مردم در رأس ایمان قرار دارد.(3)

فضیلت انسان: امام علی(ع) می فرماید: کارهای نیک از فضایل انسان است.(4)

آثار و نتایج احسان

عنایت خداوند: «اِنَّ اللّه لَمَعَ المُحسنینَ.»(5) خداوند با نیکوکاران است.

محبت الهی: «اَحْسِنُوا اَنّ اللّه یُحَبّ الْمحسنین»(6) نیکی کنید که خداوند

ص:108

نیکوکاران را دوست دارد.

وسیله اصلاح: امام علی(ع) فرمودند: بد کار را با نیکوکاری اصلاح کن و مردم را با سخن خوش به سوی نیکیها راهنمایی کن.(1)

پاداش در دو جهان: پس خداوند فتح و پیروزی در دنیا و ثواب در آخرت نصیبشان گردانید که خدا نیکوکاران را دوست می دارد.(2)

علم و حکمت: و چون یوسف به سن رشد و کمال رسید او را مسند حکم فرمایی و مقام دانش عطا کردیم و این چنین ما نیکوکاران عالم را پاداش می بخشیم.(3)

هدایت: این است آیات کتاب خدای حکیم که رحمت و هدایت است برای نیکوکاران.(4)

رحمت: که البته رحمت او به نیکوکاران نزدیک است.(5)

رفعت و بزرگی: امام علی(ع): بلندی مرتبه و مقام بوسیله نیکوکاری به

ص:109

دست آید.(1)

عاقبت نیکو: امام علی(ع): هر کس به مردم نیکی کند عاقبت بخیر خواهد شد و پیچ و خمهای زندگی بر وی آسان شود.(2)

ص:110

وسیله شکرگزاری: حضرت علی(ع) می فرماید: شاکرترین مردم قانع ترین آنهاست و ناسپاس ترین آنها حریص ترین آنها نسبت به نعمت هاست.(1)

انصاف انبیاء: امام علی(ع) می فرماید: ولکن خدای سبحان فرستادگان خود را در اراده شان نیرومند گردانید با قناعتی که دل و چشمها را از بی نیازی پر دارد.(2)

وسیله برتری: حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند: نیکان امت من قناعت کنندگانند و بدان امت طمع ورزان.(3)

آثار و نتایج قناعت

بی نیازی: امام علی(ع) می فرماید: هر کس بدانچه خدا روزیش نموده قناعت ورزد او از غنی ترین مردم است.(4)

عزت نفس: امام علی(ع): «ثمرةُ القناعَةِ الْعِزُّ» نتیجه قناعت عزت

ص:111

است.(1)

خودسازی: امام علی(ع) می فرماید: آنچه برای بهبود نفس آدمی بیش از هر چیز کمک می کند قناعت است.(2)

آسانی حساب: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: به آنچه به تو داده شده قناعت کن تا حساب تو سبک باشد.(3)

سبکباری: امام علی(ع) می فرماید: هر کس در امر معاش بر خدا آسان گیرد (قناعت ورزد) خداوند در عمل بر او آسان گیرد.(4)

سلامت دین: حضرت علی(ع) فرمودند: به خاطر سلامت دینتان به مال کمی از دنیا قانع باشید.(5)

ص:112

«خدایا! از آلودگی و کثافتم پاکم کن، بر حوادث و قضا و قدرها صبرم بده و بر تقوا و همنشینی نیکان، توفیقم بخش، به یاری ات، ای نور چشم مسکینان.»

پیام دعا:

صبر و بردباری

وَاصْبِرْ عَلی ما اَصابَکَ اِنَّ ذلک من عَزْمِ الامورِ.(1)

در برابر مصایبی که به تو می رسد شکیبا باش که این از کارهای مهم است.

ص:113

آرامش: آنانکه گفتند پروردگار، و بر این ایمان پایدار ماندند فرشتگان رحمت بر آنها نازل شوند و مژده دهند دیگر ترس و حزن و اندوهی از گذشته خود نداشته باشید.(1)

هدایت: آنانکه چون به حادثه سخت و ناگواری دچار شوند صبوری پیشه کرده و گویند ما از خداییم و بسوی او باز می گردیم درود و الطاف الهی و رحمت خاص الهی بر آنان باد و آنها به حقیقت هدایت یافتگانند.(2)

رستگاری: سلام و تحیت بر شما باد که صبر پیشه کردید تا عاقبت نیکو منزلگاهی یافتید.(3)

پاداش مضاعف: و البته اجری که به صابران بدهیم اجری است بسیار بهتر از عملی که بجا آورده اند.(4)

آسانی مشکلات: امام علی(ع) فرمودند: کسی که صبر را به عنوان سپر داشته باشد سختیها بر او آسان می گردد.(5)

ص:114

همنشنی با نیکان امام علی(ع) فرمودند: اگر صبر کنی به برکت صبر، منازل و مقام نیکان را درک خواهی کرد.(1)

ص:115

توبه اش پذیرفته نیست.(1)

در حال ایمان: همانا آنانکه بعد از ایمان کافر شدند و بر کفر خویش افزودند هرگز توبه آنان پذیرفته نمی شود.(2)

اعتراف به گناه: و بعضی به گناه خود اعتراف کردند، امید که خدا توبه آنها را بپذیرد.(3)

اثر توبه: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: توبه کننده مادامی که اثر توبه اش را نشان ندهد تائب نیست رضایت و صلح با دشمنان، قضای نماز فوت شده، تواضع بین مردم، پرهیز از خواهشهای نفسانی و اهتمام به روزه داری.(4)

تصمیم جدی بر ترک گناه: امام علی(ع) می فرماید: توبه سه مرحله دارد و پشیمانی واقعی و قلبی، طلب آمرزش با زبان و اراده بر ترک و عدم بازگشت به گناه.(5)

توبه نصوح: از رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره توبه نصوح سئوال کردم؛

ص:116

حضرت فرمودند: آن است که از گناه گذشته ات پشیمان باشی پس در هر لغزشگاهی از خداوند طلب بخشش کنی و پس از آن هیچگاه به سمت گناه برنگردی.(1)

ص:117

آن فروتنی در نماز است.(1)

خشوع اعضاء و جوارح: امام علی(ع) فرمود: هر کس خاشع گردد اعضاء و جوارحش خاشع می شود.(2)

خشوع ممنوع

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند:

بپرهیز از خشوع منافقانه و آن عبارت است از اینکه بدن خاشع به نظر آید ولی در قلب چیزی از خشوع نباشد.(3)

آثار و نتایج خشوع

یقین: امام علی(ع) فرمودند: بدون عمل ایمان نیست و بدون یقین عمل نیست و یقین بدست نمی آید مگر همراه با خشوع.(4)

بالا رفتن ظرفیت پذیرفش: از صبر و نماز کمک بجویید و هر آینه گران و سنگین است این عمل خبر بر خاشعان.(5)

ص:118

رستگاری: همانا اهل ایمان به پیروزی و رستگاری رسیدند آنانی که در نماز خاضع و خاشعند.(1)

ص:119

است.

اِنَّ الابرارَ لَفی نَعیم عَلَی الاَرائِکَ ینظُرُونَ.(1) محققا نیکو کاران در بهشت متنعم اند آنجا بر تحتهای عزت تکیه زده و بر نعمتهای خدا می نگرند.

کَلاّ اِنَّ کتابَ الاْبرارِ لَفی عِلّیینَ.(2) چنین نیست که شما کافران پنداشتید امروز نیکوکاران عالم با نامه اعمالشان در بهشت عِلیینند.

آثار و نتایج نیکی:

رستگاری: با نیکی و پرهیزگاری خود را نجات دهید. «تناجَوْا بِالبِرِّ وَالتَّقوی».(3)

افزایش عمر: لا یَزیدُ فِی الْعُمْرِ اِلاّ البِرُّ(4) «چیزی عمر را زیاد نکند مگر نیکی».

افزایش روزی: اَلبِّرُ وَالصَّدَقَهُ السِّرِّ یُنْفِقْانِ الْفَقْرَ نیکی و صدقه پنهانی فقر را از بین می برد.

خصلت نیکوکاران: اما علامت نیکان ده تاست: دوستی برای خدا،

ص:120

دشمنی برای خدا، رفاقت برای خدا، متارکه برای خدا، تعصب برای خدا، رضایت برای خدا، عمل برای خدا، دعوت بسوی خدا، خوف برای خدا.

ص:121

به روز در آید اما آن را به آخر نرساند، در اول شب مردم به او حسرت می برند و در آخر شب گریه کنندگان به گریه و زاری برای وی بر می خیزند.(1)

آثار و نتایج آروزهای باطل

مانع بصیرت و واقع بینی: امام علی(ع): اَالاَمانیُّ تَعْمی عُیُونَ البَصائِرِ.(2) آرزوها چشم بصیرت را کور می گردانند.

زمینه ساز تسلط شیطان: امام علی(ع) فرمودند: آرزوها نشانه تسلط شیطان بر قلبهای اهل غفلت است.(3)

از یاد بردن آخرت: حضرت علی(ع) می فرماید: آرزو عقل را زایل و موجب تکذیب وعده خدا می گردد و او را وادار به غفلت می کند و حسرت را به ارث می آورد پس آرزوی باطل را تکذیب کنید.(4)

بی عملی: امام علی(ع) فرمودند: کسی که آرزویش بلند باشد عمل وی کوتاه گردد.(5)

ص:122

قساوت قلب: حضرت علی(ع) می فرماید: وحی شد به حضرت موسی(ع) که: ای موسی، در دنیا آرزوی خود را طولانی نکن که قلبت سخت می گردد و کسی که قلب سختی دارد از من دور است.(1)

سرگردانی در دنیا: امام علی(ع) فرمودند: آرزو مانند سرابی است که بیننده را گول می زند و کسی که با امید به سوی آن می رود خلاف ظاهرش را به وی نشان می دهد.(2)

اثار آرزوهای کوتاه

استفاده از دنیا برای آخرت: امام باقر(ع) می فرماید: با کوتاهی آروزها از دنیا توشه برگیرید.(3)

جدیت در عمل: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: اگر قلب خود را از آن آرزو خالی کردی در انجام اعمال نیک جدیت خواهی نمود.(4)

توفیق در زهد: امام باقر(ع) فرمودند: شیرینی زهد و پرهیزگاری را با

ص:123

کوتاهی آرزو بدست آورید.(1)

ص:124

گنجینه زبان: امام علی(ع) می فرماید: قلب گنجینه زبان است.(1)

رهبر بدن: امام صادق(ع) می فرماید: جایگاه قلب در بدن مانند جایگاه امام و رهبر در میان مردم است.(2)

ظرف خداوند: رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: خداوند در روز زمین ظرفهایی دارد آگاه باشید که آنها قلبها هستند.(3)

قلوب سالم

قلب سلیم: پروردگارا روزیکه خلق را از قبرها بر می انگیزی مرا رسوا مگردان آن روزی که مال و فرزندان هیچ سودی نبخشند و تنها آن کس سود می برد که با دل پاک و سلیم از شک و ریب به درگاه تو آید.(4)

امام علی(ع) می فرماید: خداوند وقتی نسبت به بنده ای اراده خیر کند، قلب سلیم روزی او می گرداند.(5)

قلب مطمئنه: آنانکه ایمان آوردند دلهایشان به یاد خدا آرام می گیرد همانا

ص:125

یاد خدا آرام بخش دلهاست.(1)

قلب نورانی: از رسول خدا صلی الله علیه و آله در مورد شرح صدر سؤال شد؛ فرمودند نوری است که خداوند در قلب مؤمن قرار می دهد و بوسیله آن سینه اش ظرفیت می یابد.(2)

قلوب بیمار

قلب مُهر خورده: چنین مُهر می نهد خدا بر دل هر متکبر گردن فراز.(3)

قلب فاقد معرفت: و محققا بسیاری از جن و انس را برای جهنم وا می گذاریم چه آنکه آنان را دلهایی است بی ادراک و بی معرفت.(4)

قلب منحرف: چون از حق روی گردانیدند، خدا هم دلهای بی نورشان را از سعادت و اقبال باز گردانید.(5)

قلب سخت: پس چون پیمان شکستند (بنی اسرائیل) آنان را لعنت کردیم و

ص:126

دلهاشان را سخت گردانیدیم.(1)

امام علی(ع) می فرماید: فقط زیادی گناه موجب قساوت دلها می شود.(2)

قلب مرده: امام علی(ع) می فرمایند: کسی که پرهیزگاری وی کم باشد قلبش می میرد و کسی که قلبش بمیرد داخل جهنم می شود.(3)

درمان بیماریهای قلب

یاد خدا: امام علی(ع) می فرماید: ای فرزند ترا سفارش می کنم به تقوای الهی و ضرورت پیروی از اوامر او و اینکه قلب خود را با یاد او آباد کنی.(4)

تلاوت قرآن: رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: قلبها زنگ می زنند مانند زنگ زدن آهنی که آب به آن برسد گفته شد: جلای اینگونه قلبها به چه وسیله ای ممکن است؟ فرمود: زیاد مرگ

ص:127

را یاد کردن و خواندن قرآن.(1)

هم نشینی با اهل معرفت: حضرت علی(ع) می فرماید: آبادی قلب ها در همنشینی با عاقلان است.(2)

موعظه و پند: امام علی(ع) می فرماید: «اَحْیِ قَلْبَکَ بِالْمَوْعِظَةِ» در قلب خود را به وسیله موعظه زنده کن.»(3)

دلجویی از ایتام: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: اگر خواستی قلب خود را نرم گردانی، بیچارگان را غذا ده و یتیمان را نوازش کن.(4)

پرهیزگاری: امام علی(ع) فرمودند: تقوای الهی درمان دردهای قلوب شماست.(5)

ص:128

خدایا! در این روز، بهره ام را از برکاتش فراوان گردان و را هم به خیرات آن آسان ساز و از پذیرفته شدن حسناتش محرومم مکن، ای راهنما به سوی حق آشکار.

پیام دعا:

هدایت

ص:129

توبه کنندگان: و هدایت کند به سوی خود هر که را که بازگشت کند.(1)

تمسک جویان به خدا: هر کس به دین خدا متمسک شود محققا به راه مستقیم هدایت یافته.(2)

جهاد گران: آنانکه در راه ما کوشش کردند تحقیقا آنها را به راه خویش هدایت می کنیم.(3)

اهل تقوا: امام علی(ع) فرمودند: هدایت یافت آنکه قلبش تقوا را پذیرا شد.(4)

صابران: حضرت علی(ع) می فرماید: هدایت یافت آنکه لباس صبر و یقین پوشید.(5)

مخلصین: امیرالمؤمنین علی(ع) می فرماید: آنکه ایمان خود را

ص:130

خالص نمود هدایت یافت.(1)

نهی کنندگان از منکر: امام علی(ع) می فرماید: کسی که با شمشیر برای اعتلای کلمة الله واز بین بردن ظلم، از منکر جلوگیری کند او راه هدایت را یافته است.(2)

عالمان: امام علی(ع) فرمودند: هر کس رشد خواست عالم رشد، آنکه عالم شد هدایت یافت آنکه هدایت یافت، نجات پیدا کرد.(3)

خداوند چه کسانی را هدایت نمی کند؟

ظالمان: خداوند قوم ظالم را هدایت نمی کند.(4)

کافران: خداوند قوم کافر را هدایت نمی کند.(5)

اهل فسق: خداوند قوم فاسق را هدایت نمی کند.(6)

ص:131

اسراف کنندگان: خداوند اسراف کننده دروغگو را هدایت نمی کند.(1)

دروغگویان: خداوند دروغگوی ناسپاس را هدایت نمی کند.(2)

پیروان هوی نفس: امام علی(ع) فرمودند: چگونه می تواند هدایت شود کسی که هوای نفس بر او غلبه کرده است.(3)

بهترین وسیله هدایت:

قرآن: «همانا این قرآن، خلق را به استوارترین راه هدایت می کند.»(4)

این کتاب بی هیچ شکی راهنمای پرهیزگاران است.(5)

اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله : رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: من دو چیز گرانبها در میان شما به امانت می گذارم کتاب خدا و خاندانم، آن دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا در قیامت بر من وارد شوند.(6)

ص:132

ص:133

ترس از خدا و مخالفت با خواهشهای نفسانی: اما آنکه از خدا بترسد و خویشتن را از هوسها باز دارد همانا بهشت جایگاهش می باشد.(1)

زهد: امام علی(ع) می فرماید: بهای بهشت پرهیزگاری در دنیاست.(2)

توفیق در امتحان: گمان کردید بدون امتحانی که پیش از شما برگذشتگان آمد داخل بهشت می شوید بر آنان رنج و سختیها رسید و همواره پریشان و رنجور بودند.(3)

تحمل سختیهای دنیا: امام علی(ع): با سختیها به بهشت می توان رسید.(4)

تقوی: امام علی(ع): بهشت خانه پرهیزگاران است.(5)

اطاعت از پروردگار: امام علی(ع): بهشت پاداش بنده اطاعت کننده است.(6)

ص:134

صبر: امام رضا(ع) می فرماید: هر کس از خدا بهشت خواهد ولی صبر را در گرفتاریها پیشه خود نسازد خود را مسخره کرده است.

ص:135

می دارد.(1)

کفر: (این منافقان) در مثل مانند شیطانند که به انسان گفت به خدا کافر شوید. پس از اینکه آدمی با اطاعت از او کافر شد آنگاه به او گفت من از تو بیزارم.(2)

شیوه های فریب شیطان

ترساندن از فقر: شیطان به وعده فقر و ترس و بی چیزی شما را به کارهای زشت وا دار می کند.(3)

وعده و وعید کاذب: شیطان (برای گمراهی انسان) وعده بسیار می دهد و امیدوار می کند ولی وعده نوید شیطان بجز غرور و فریب خلق نیست.(4)

وارونه کردن زشتیها: شیطان کردار زشت آنها را در نظرشان زیبا نمود.(5)

کاشتن بذر آرزوها: شیطان کفر را در نظرشان جلوه گر ساخت و با آمال و

ص:136

آرزوهای دراز فریبشان داد.(1)

ابزار حفاظت در برابر شیطان

اخلاص: شیطان گفت به عزت و جلالت تمام خلق را گمراه می سازم مگر خاصان از بندگانت که دل از غیر بریدند و برای تو خالص شدند.(2)

توکل: البته شیطان هرگز بر کسی که به خدا ایمان آورده و بر او توکل و اعتماد کرده تسلط نخواهد داشت.(3)

رحمت و فضل الهی:

اگر نه این بود که فضل و رحمت خدا شامل حال شماست همانا بجز اندکی همه از شیطان پیروی می کردید.(4)

دعا و نیایش: امام علی(ع): زیاد دعا کن تا از هجوم شیطان در امان باشی.(5)

راضی بودن به قضای الهی: امام صادق(ع) می فرماید: ابلیس گفت: مرا بر پنج کس راه نفوذ نیست و بقیه مردم در دست من هستند. کسیکه آنچه

ص:137

را برای خود دوست دارد بر برادر دینی اش نیز دوست بدارد و کسیکه بر مصایب جزع و ناله نکند و صبر نماید و کسیکه راضی باشد به قسمت خدا و غم روزی نخورد.(1)

صدقه: امام باقر(ع): کارهای خود را با صدقه شروع کنید زیرا صدقه روی شیطان را سیاه می کند.(2)

ص:138

رحمت الهی: توفیق رحمت خداوندی است.

جذبه خداوندی: توفیق از جاذبه های پروردگار است.

اولین نعمت: توفیق راهبر خوبیهاست.

قله رستگاری: توفیق اوج موفقیت و رستگاری است.

برترین نعمت: نعمتی بلند مرتبه تر از توفیق نیست.

موجبات توفیق الهی

طلب هدایت الهی: امام علی(ع) می فرماید: ای مردم! آنکه از خدا خیر خویش خواهد توفیق یافته است و آنکه گفته او را راهنما گیرد به راست ترین راه هدایت شده است.(1)

خود آگاهی: امام علی(ع) می فرماید: هر کس در نقش خود بیداری و آگاهی داشته باشد بر خداست او را حفظ کند.(2)

دینداری: همانگونه که جسم و سایه اش جدایی ناپذیرند همینطور توفیق و دین جدایی ناپذیرند.(3)

اطاعت از اوامر الهی: وقتی بنده به آنچه خدا امر فرموده عمل کند عمل او

ص:139

موافق با امر خداست و آن بنده را موفق نامند.(1)

آثار و نتایج توفیق الهی

نیکویی در عمل: امام علی(ع) هر کس را توفیق یار شد اعمال خود را نیک گرداند.(2)

بازگشت به سوی خدا: امام علی(ع) فرمودند: هر کس توفیق نیافت به سوی حق باز نگردد.(3)

بهره مندی از عبادات: امام علی(ع) می فرماید: کسی که توفیق یارش نباشد چگونه از عبادت بهره مند می گردد.(4)

بهره مندی از علم: امام علی(ع) فرمودند: علم بدون توفیق بهره ای ندارد.(5)

بهره مندی از تلاشها: امام علی(ع) فرمودند: کوشش بدون توفیق

ص:140

سودمند نیست.(1)

بهره مندی از تجارب: امام علی(ع) فرمودند: حفظ تجربه از توفیقات است.(2)

ص:141

منافق مشتبهند) تا آنکه بد سرشت را زا پاک گوهر جدا کند.(1)

شناخت صابران: و البته ما شما را در مقام امتحان می آوریم تا آنکه را که در راه خدا مجاهدت و کوشش دارد و بر رنج آن صبر می کند مقامش را معلوم سازیم و اخبار شما را بیازماییم.(2)

شناخت نیکوکاران: خدایی که آفرید مرگ و زندگانی را تا شما بندگان را بیازماید که کدام یک از شما نیکوکارتر است.(3)

هشدار: آیا (منافقان) نمی بینند که در هر سال یک یا دو بار امتحان می شوند باز هم از کردار بد خود پشیمان نشده و خدا را یاد نمی کنند.(4)

محک ایمان: از امام صادق(ع) پرسیده شد؛ آیا مؤمن به جذام و برص و مانند آن گرفتار می شود؟ فرمودند: آیا بلا برای غیر مؤمن نوشته شده است؟(5)

تقویت ایمان: امام صادق(ع) می فرماید: مؤمن مانند کفه ترازو است

ص:142

هر چه ایمانش زیاد شود ابتلاء و گرفتاریش زیاد می شود.(1)

اَشکال گوناگون امتحان

آفات زراعت: البته شما را به سختیها همچون ترس و گرسنگی و نقصان اموال و نفوس و آفات زراعت بیازماییم و مژده آسایش از برای صابران است.(2)

خوبیها و بدیها: و امتحانشان کردیم با خوبیها و بدیها.(3)

اموال و اولاد: و به تحقیق که اموال و فرزندان شما را فتنه و امتحانی بیش نیست.(4)

وظایف مؤمن در هنگام ابتلاء

صبر: مژده آسایش از سختی های امتحان برای صابران است.(5)

توجه به خواست خدا: رسول گرامی اسلام فرمودند: مؤمن، مؤمن شمرده نمی شود تا اینکه بلاها را نعمتی از سوی خداوند بداند.(6)

ص:143

ذکر و یاد خدا: آنانکه چون به حادثه سخت و ناگواری دچار شوند صبوری کرده و می گویند ما به فرمان خدا آمده به سوی او باز می گردیم.(1)

دعا: امام علی(ع) می فرماید: در هر سختی و بلا بگو (لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ العَلِّی العَظیم) کفایت می کند.(2)

ص:144

بندگی گوناگون: امام علی(ع) می فرماید: گروهی خدا را به خاطر شوقی که برای بهشت دارند عبادت کنند این عبادت تاجران است و گروهی خدا را به خاطر ترس از جهنم عبادت کنند و این عبادت بردگان است و گروهی نیز خدا را به خاطر شکرگزاری از او عبادت می کنند که این عبادت آزادگان است.(1)

نتایج بندگی:

وحدت انسانها: بیائید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروی کنیم و آن اینکه به جز خدای یکتا هیچکس را نپرستیم.(2)

درک مقام یقین: و دائم به پرستش خدای خود مشغول باش تا ساعت یقین فرا رسد.(3)

دوستی خداوند: و خدا دوستدار بندگان است.(4)

بهشت: این همان بهشتی است که ما بندگان پاک و متقی خود را وارث آن می گردانیم.(5)

ص:145

ایمنی از شیطان: شیطان می گوید: همه آنها (فرزندان آدم) را گمراه خواهم کرد و به جز بندگان پاک و خالص تو را.(1)

حکومت زمین: و ما بعد از تورات و زبور داود نوشتیم که البته بندگان نیکوکار من مالک زمین خواهند بود.(2)

تقرب به خداوند: و چون بندگانم از تو، در مورد من سئوال کنند، من به آنها نزدیکم.(3)

حرکت در صراط مستقیم: و مرا پرستش کنید که این راه مستقیم است.(4)

بی نیازی از غیر خدا: آیا خدای (مهربان) برای بندگانش کافی نیست؟(5)

ص:146

خدایا! امروز مرا دوستدار دوستانت و دشمن دشمنانت قرار بده و مرا پیرو راه و روش آخرین پیامبرانت مقرر فرما، ای نگهدارنده دلهای پیامبران.

پیام دعا:

دوستی با اولیاء خدا

دوستی یک نیاز انسانی

امام علی(ع) می فرماید: بر تو باد برادران (دوستان) راستین، پس فراوان از آنها به دست آور که آنها در وقت راحتی کمک و در سختی سپر انسانند.(1)

ص:147

عقل: امام علی(ع) می فرماید: بر تو باد همنشینی با خردمند.(1)

پند دهی: امام علی(ع) فرمودند: هر کس در دوستی خود ترا نصیحت نکند عذر او را در عدم نصیحت کردن مپذیر.(2)

بردباری: امام علی(ع) فرمودند: با بردباران مجالست کن تا حلم تو افزایش یابد.(3)

وفاداری: امام علی(ع) می فرماید: هر گاه برای خود دوستی گرفتی در برابر او فروتن و وفادار باش.(4)

خوش نامی: امام علی(ع) می فرماید: نتیجه عقل رفاقت با خوبان است.(5)

خیر خواهی: رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: بهترین یاران نزد

ص:148

خدای سبحان کسی است که برای دوست خود بهتر و سودمندتر باشد.(1)

ص:149

تباه می سازد.(1)

چاپلوسی: حضرت علی(ع) می فرماید: بدترین برادران (دوستان) تو کسی است که تو را (با تملق) به باطل خرسند نماید.(2)

بدنامی: سزاوارترین مردم به بدنامی، کسی است که با بدنامان همنشینی کند.(3)

بخل: امام علی(ع) فرمودند: بر حذر باش از رفاقت با بخیل زیرا او در هنگام احتیاج از یاری تو خودداری می کند.(4)

عوامل استحکام دوستی

محبت و علاقه متقابل: حضرت علی(ع) می فرماید: نباید برادر (دوست) تو علاقه اش نسبت به تو قویتر از علاقه توبه او باشد.(5)

گشاده رویی: امام علی(ع) فرمودند: خوش رویی اصل دوستی

ص:150

است.(1)

هماهنگی: امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند: شرط تداوم دوستی و رفاقت، کم بودن مخالفت با آنهاست.(2)

دوستی برای خدا: امام علی(ع) می فرماید: کسانی که برای خدا با هم دوستی می کنند، دوستیشان پایدار است چون انگیزه آنها پایدار است.(3)

عوامل از دست دادن دوستان

کم حوصلگی: امام علی(ع) فرمودند: از خودپسندی و بد اخلاقی و کم حوصلگی بر حذر باش زیرا با این سه صفت، رفیقی برای تو نمی ماند و پیوسته مردم از تو دوری می کنند.(4)

حسادت: امام علی(ع) می فرماید: حسادت و رشک بردن بر دوست، از بیماری است.(5)

خرده گیری: حضرت علی(ع) می فرماید: کسی که از کار برادران

ص:151

(دوستان) خرده بگیرد، دوستش کم می شود.(1)

بد گمانی: امام علی(ع) فرمودند: هرگز بدگمانی بر تو غلبه نکند که سوء ظن: علاقه و ارتباطی بین شما، باقی نمی گذارد.(2)

پیمان شکنی: امام علی(ع): با پیمان شکنی و بی وفایی، دوستی پایدار نمی ماند.(3)

ص:152

تجسس نهی شده است. در مذمت عیب جویی به عنوان یک صفت ناپسند در قرآن مجید آمده:

وای بر هر عیبجوی هرزه زبان و طعن زننده.(1)

و همچنین آمده: ای اهل ایمان از بسیار پندارها (ظن بد) در حق یکدیگر اجتناب کنید که برخی ظن ها و پندارها معصیت است و هرگز از حال درونی هم تجسس نکنید.(2)

در روایات ما به کسی که به دنبال کشف عیوب دیگران است «فریب خورده» گفته شده امام صادق(ع) می فرماید: وقتی دیدید بنده ای در صدد جستجوی عیب مردم است و گناهان و بدیهای خود را فراموش کرده بدانید که او «فریب خورده و گمراه» است.(3)

از سوی دیگر امام علی(ع) عیبجویان را «معیوب ترین خلق خدا» دانسته و فرموده است:

پی جویی عیبها، از زشت ترین عیب ها و بدترین بدیهاست، و هر کس از عیب خویش آگاه باشد در پی عیب جویی از دیگران بر نمی آید.(4)

ص:153

اما عیب پوشی از صفات نیک و از فضایل اخلاقی است. امام علی(ع) وجود این صفت پسندیده را «کلید سعادت» دانسته و فرموده اند: خوشا به حال کسی که عیبش او را از پرداختن به عیوب دیگران باز دارد.(1)

عیب پوشی از چنان اهمیت و ارزشی در تعالیم حیات بخش اسلام برخوردار است که رسول گرامی اسلام آن را به مثابه اهدای «حق حیات» به دیگران دانسته و فرموده اند:

هر کس بدی مؤمنی را بپوشاند مانند این است که زنده به گوری را نجات داده باشد.(2)

هم ایشان، پوشاندن عیوب دیگران را وسیله آسایش در قیامت دانسته اند و می فرمایند:

هر کسی از برادر دینی خود، بدی را بداند و آن را بپوشاند خداوند در روز قیامت بدیها و گناهان او را می پوشاند.(3)

ص:154

ص:155

رحمت و امنیت: این شب رحمت و سلامت و تهنیت است تا صبحگاه.(1)

شب تقدیر: در آن شب هر امری با حکمت تعیین می گردد.(2)

با معصومین(ع) در شب قدر

رسول الله صلی الله علیه و آله : امام صادق(ع) فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه و آله وقتی دهه آخر ماه رمضان وارد می شد، مراقبت شدیدی می کرد و از معاشرت با زنان پرهیز می کرد دو شب را احیاء می گرفت و فقط عبادت می نمود.(3)

امام باقر(ع): امام باقر(ع) در شب بیست و یکم و بیست و سوم دعا می فرمود تا نصف شب وقتی شب از نیمه می گذشت شروع به نماز می کرد.(4)

حضرت زهرا(س): حضرت فاطمه(س) نمی گذاشت در این شب احدی از اهلش بخوابد و خواب آنها را به کمی طعام و

ص:156

استراحت در روز برطرف می فرمود.(1)

امام صادق(ع): حضرت صادق(ع) سخت مریض شده بود و چون شب بیست و سوم رمضان شد امر فرمودند او را به مسجد ببرند و تا صبح در مسجد بودند.(2)

ص:157

دستور الهی: و بعضی از شب را بیدار و متهجد باش و نماز شب مخصوص توست (بجای آر) باشد که خدایت به مقام محمود (شفاعت) مبعوثت گرداند.(1)

وسیله ای برای تقرب: خداوند سبحان به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: به تحقیق در بین بندگان مؤمن من کسانی هستند که بوسیله انجام نوافل به من به حدی نزدیک می شوند که من آنها را دوست دارم.(2)

شرف مؤمن: امام صادق(ع) شرف و بزرگواری مؤمن در نماز شب است.(3)

محو کننده گناهان: امام صادق(ع) می فرمایند: نماز شب مؤمن، آثار گناه روز او را می برد.(4)

سیمای صالحان: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: کسی که نماز شب می خواند چهره اش در روز زیباست.(5)

ص:158

زینت آخرت: امام صادق(ع) فرمودند: هشت رکعت نماز شبی که بنده در شب می خواند زینت آخرت است.(1)

والاترین ارزش: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: دو رکعت نماز در دل شب نزد من از دنیا و آنچه در دنیاست محبوبتر است.(2)

موجب افزایش روزی: معصوم(ع) نماز شب سبب افزایش روزی می شود.(3)

موجب خشنودی خدا: معصوم(ع) همانا نماز شب خداوند را خشنود می کند.(4)

آمرزش: رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: وقتی که بنده از رختخواب راحت و خواب شیرین بلند می شود تا رضای خدا را با نماز شب به دست آورد خداوند (به داشتن چنین بنده ای) بر ملائکه فخر می کند و می فرماید

ص:159

شاهد باشید او را آمرزیدم.(1)

اجر نامحدود: امام صادق(ع): بنده هیچ کار نیکی نمی کند مگر اینکه در قرآن پاداش آن هست مگر نماز شب، که به خاطر (امتیاز خاص آن) خداوند پاداش آن را بیان نفرموده.(2)

شیوه صالحان: امام صادق(ع) می فرماید: بر شما باد به نماز شب همانا نماز شب روش صالحان است.(3)

ص:160

مرد یا زن مؤمنی بهتان زند و در موردش چیزی بگوید که در او نیست خداوند روز قیامت او را بر تپه ای از آتش نگهدارد، تا آنچه گفته را ثابت نماید.(1)

از بین رفتن احترام: امام صادق(ع) می فرماید: هر کس برادر دینی خود را تهمت زند، احترامی میان آن دو بجا نماند.(2)

زوال ایمان: امام صادق(ع) می فرماید: همینکه مؤمن به برادر دینی، خود تهمت می زند، ایمان از دلش زدوده می شود همچنان که نمک در آب حل می گردد.(3)

سنگینی بهتان: امام صادق(ع) می فرماید: بهتان به بی گناه، سنگین تر از کوههای بلند است.(4)

در معرض بدگمانی: امام علی(ع) فرمودند: بپرهیز از جایگاه تهمت و مجلسی که در معرض بدگمانی است.(5)

ص:161

جایگاهش در آتش: پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: هر کس چیزی را که من نگفته ام را به من نسبت دهد جایگاه او در آتش است.(1)

ص:162

رسول او را.(1)

حضرت علی(ع) می فرماید: بر امام است که به آنچه خدا نازل کرده حکم براند و امانت الهی را ادا کند وقتی اینگونه شد بر مردم است که حرف او را بشنوند و اطاعتش نمایند و به ندایش پاسخ دهند.(2)

حفظ احترام: آنان که نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله (برای احترام او) به صدای آرام و آهسته سخن می گویند، آنها هستند که خداوند در حقیقت دلهایشان را برای مقام بلند و رفیع تقوی آزموده و آمرزش و اجر عظیم نصیب فرموده است.(3)

تقدم نجستن به رسول صلی الله علیه و آله : ای کسانیکه به خدا ایمان آورده اید «هیچگاه بر خدا و رسول صلی الله علیه و آله تقدم مجویید از خدا بترسید که خدا به گفتارتان دانا و شنوا است.(4)

ص:163

ص:164

ص:165

مشغول به کارهای خود باشد.»(1)

ص:166

رخ داد و به صلح انجامید.(1) کاروانی از شام به مدینه برای تجارت آمد و خبر داد که رومیان آماده جنگ می باشند، مسلمانان با آنکه شدیدا از جهت مالی در مضیقه بودند آماده دفاع شدند و پس از آنکه صلح انجام شد قصه اصحاب عقبه روی داد و منافقینی که قصد جان پیامبر صلی الله علیه و آله را کرده بودند رسوا شدند، و این جنگ غزوه تبوک با فضحه (زیرا منافقین رسوا شدند) یا ذوالعسره (زیرا مسلمان از جهت آذوقه در مشقت بودند) می نامند و آیات 29، 38، 41، 70 الی 79 سوره توبه درباره این جنگ می باشد.

4 _ روز اول ماه رمضان سال 201 مردم طوس را امام رضا(ع) بیعت نمودند(2) و در روز چهارم و هفتم نیز گفته شده است و در مفاتیح الجنان روز ششم را گفته است و شاید علت این اختلاف آن باشد که بیعت چند روز ادامه داشته است. مثلاً از روز اول ماه شروع و تا روز هفتم ادامه داشته است.

ص:167

5 _ بزرگترین فیلسوف اسلام شناس شیخ الرئیس ابو علی سینا در این روز در سال 427 ه.ق از دنیا رفت(1) و وی پس از هزار سال هنوز ریاست خود را در منطق و فلسفه و ریاضیات حفظ کرده و کتابهای فلسفی او از مهمترین متون فلسفی به شمار می روند و کتاب قانون او در طب چندین قرن کتاب درسی دانشگاه ها بوده است.

ص:168

ص:169

ص:170

واقع شد در این روز شکرگزاری مناسب است.(1) مأمون خلیفه عباسی چون عقیده و تمایل قلبی مردم را نسبت به امام رضا(ع) می دانست امام را به اجبار از مدینه به خراسان آورد و در نیشابور مردم استقبال مفصلی از امام نمودند و امام حدیث معروف سلسلة الذهب را بیان فرمود پس از آن که به طوس رسیدند مأمون ولایت عهدی خود را به امام داد و علی رغم خودداری امام از پذیرفتن آن، مأمون آن را اعلام کرد و مردم با آن حضرت بیعت کردند.

ص:171

است.(1) شاید وجه جمع این دو قول آن باشد که آن حضرت در سوم رمضان آماده شده و در هفتم حرکت کردند و در هفدهم جنگ شروع شد.

ص:172

غارت نموده اند و بسیاری از آنان را کشته اند و اکثر کشته شدگان از عجم می باشد. تعداد کشته شدگان را یکصد و پنجاه نفر ذکر کرده اند.

ص:173

یهودیان از بین رفت و چهار انجیلی که امروزه در میان مسیحیان رواج دارند حدود یک قرن پس از عروج عیسی به آسمان نوشته شدند.

2 _ انجام عقد اخوت بین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین(ع) وقتی آیه شریفه «اِنَّمَا المؤمنون اخوة» نازل شد پیامبر صلی الله علیه و آله بین مهاجر و انصار عقد اخوت برقرار کرد و هر کسی را با کسی که مثل خود او بود برادر ساخت و امیرالمؤمنین(ع) هرگاه بر روی منبر می نشست می فرمود من بنده خدا و برادر رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشم و هر کس غیر از من چنین ادعایی کند دروغگو می باشد.(1)

ص:174

دَرَک واصل شد وی از دشمنان اهل بیت(س)(1) بود حدود بیست سال در عراق حکومت کرد و صد و بیست هزار نفر از شیعیان را به شهادت رساند و هنگام مرگش که 53 ساله بود در زندان او پنجاه هزار مرد و سی هزار زن زندانی بودند در خطبه 116 نهج البلاغه امیرالمؤمنین(ع) با عنوان «غلام ثقیف» به او اشاره شده است.

ص:175

ص:176

2 _ در روز پانزدهم سال 60 ه .ق مسلم به عقیل به نمایندگی از طرف امام حسین(ع) به طرف کوفه حرکت نموده اما کوفیان او را تنها گذارده و به دست عبیدالله به شهادت رسید.

3 _ محمد بن عبدالله بن حسن بن علی بن ابی طالب در پانزده رمضان سال 145 ه.ق به دست منصور دوانیقی به شهادت رسید. چندین نفر از اولاد امام مجتبی به خونخواهی امام حسین(ع) قیام کردند که قیام آنها به قیام طالبین معروف گشت که با شعار «یا لثارات الحسین» بوده است.

ص:177

و مأمور به ساختن مسجد جمکران قم گردید.(1) این مسجد هم اکنون در شبهای چهارشنبه و جمعه پذیرای هزاران نفر از عاشقان امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف است.

ص:178

بوده است.(1) جنگ بدر صغری تنها تعقیب کردن قافله قریش بود اما بدر کبری همان جنگ معروف است که در آن جنگ مسلمانان 313 نفر و نیروی قریش حدود هزار نفر بودند در این جنگ حضرت علی(ع) در برابر ولید که از بزرگان کفار قریش بود قرار گرفته و پس از کشتن او در کفار تزلزل ایجاد شد و مسلمانان پیروز شدند.

ص:179

باید به حج روند مقدر می گردد.(1)

2 _ در این شب امیرالمؤمنین حضرت علی بن ابیطالب(ع) به دست اشعی الاشقیاء عبدالرحمن بن ملجم لعنة الله علیه ضربت خورد. حضرت علی(ع) در سال 30 پس از عام الفیل متولد گردید و اولین شخصی بود که به رسول خدا صلی الله علیه و آله ایمان آورد در سال 40 هجری در سن 63 سالگی به شهادت رسید.(2)

ص:180

2 _ در این روز امیرالمؤمنین(ع) پا بر شانه پیامبراکرم صلی الله علیه و آله گذارد و بتها را از داخل کعبه بیرون ریخت.(1)

ص:181

ص:182

اسرائیل را سیل می برد.»(1)

ص:183

سوم رمضان سال 1372 ه.ق پایان یافت.(1) این کتاب بهترین تفسیر قرآن است که تاکنون به رشته تحریر در آمده است امتیاز ویژه آن تفسیر قرآن به قرآن است.

5 _ شرح منظومه حاج ملا هادی سبزواری در بیست و سوم رمضان سال 1261 ه.ق پایان یافته است.(2) این کتاب یک دوره منطق و فلسفه اسلامی اعم از الهیات بالمعنی الاعم و بالمعنی الاخص و نبوت و معاد و اخلاق بوده و در واقع خلاصه اسفار می باشد.

ص:184

کتابهای زیادی تألیف کرده است حاشیه شرح لمعه و حاشیه شرح تجریه قوشچی و شرح مفتاح الفلاح از آثار اوست.

ص:185

ذیل یکی از روزهای ماه مبارک رمضان قرار دهیم که اینجا به دو مورد از آنها اشاره می کنیم.

1 _ عقد ازدواج حضرت امیرالمؤمنین(ع) با فاطمه زهرا(س) در ماه رمضان بوده است.(1)

2 _ قیام حسن بن زید بن محمد در ماه رمضان سال 250 ه.ق در طبرستان علیه مستعین خلیفه عباسی بوده است و تمام شیعه و بسیاری از اهل سنت با او بیعت کردند.(2)

ص:186

ص:187

ص:188

نوعا کسانی که احسانی می کنند انتظار پاداش به صورت بهتر و یا حداقل مانند آن را دارند، تنها خداوند است که با آن همه احسان، رحمت، لطف و نعمت، انتظار هیچ پاداشی ندارد.

یا مَنْ لا یَنْدَمُ عَلَی الْعَطاءِ

وای کسی که بر عطا و بخشش هرگز پشیمان نمی شوی.

انسان ممکن است در مواردی مثل وقتی که نیازمند به آنچه که عطا کرده باشد، یا دچار فقر و تنگدستی شود و یا بفهمد که طرف مقابل احسان او را قدر دانی نکرده یا به مخالفت با وی برخاسته دچار ندامت و پشیمانی شود. اما خداوند با علم به عاقبت امور بخشش می کند می داند که عصیان و مخالفت می کند اما باز هم بر اساس حکمت بالغه خود احسان می کند.

یا منْ لا یُکافِی ءُ عَبدَهْ عَلَی السَّواء

ای کسی که پاداش نمی دهد بنده خود را به طور مساوی.

معمولاً بدیهای اشخاص را با بدی پاداش می دهند یا نیکی را به همان میزان تلافی می کند. اما خداوند، انسان خطا کار را می آمرزد و به کسی که کار نیک انجام دهد به چندین و چند برابر پاداش می دهد: مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَه عشر امثالها و مَنْ جاءَ

ص:189

بِالسَّیئةِ فَلا یجزی الا مثلها.(1)

ص:190

اساسا نقطه آسایش و آرامش برای انسان گناهکار و مضطرب دست یابی به عفو الهی است که درب ورودی آن توبه است، این درب به سوی همه بندگان حتی کفار و ملحدان نیز باز است، هیچ عذر و بهانه ای برای هیچکس باقی نگذاشته است باید گفت گر گدا کاهل بود تقصیر صاحبخانه چیست!

ص:191

برای او جند برابر بیفزاید؟(1)

و مانند اینها که از آیات قرآنی درباره افزایش حسنات نازل فرمودی.(2)

در این آیات خداوند خریدار و انسان فروشنده است اما با خرید و فروشهای دنیوی از جهاتی فرق دارد:

1 _ بطور طبیعی خریدار تلاش می کند که قیمت جنس را پایین بیاورد اما خداوند بر قیمت کالای مورد درخواست خود می افزاید و ده برابر قیمت کالا را به فروشنده (انسان) می پردازد و گاهی تا هفتاد برابر بالا می برد.

2 _ در خرید و فروش دنیوی، نه خریدار بهای جاویدی می دهد و نه فروشنده متاع جاویدی اما در این معامله خداوند سرای جاوید آخرت و پاداش معنوی و رحمت واسعه خود را در اختیار می گذارد.

ص:192

3 _ هدف نهایی تاجر جلب منفعت شخصی است اما در معامله با خداوند تمام هدف، سود و منفعت بندگان است و کمترین سودی برای خداوند ندارد.

ص:193

داده و ما را از انواع و اقسام نعمتها بهره مند و برخوردار نموده؟

ص:194

اَرْباحِ الْعالَمینَ

«و به راستی که ماه رمضان در میان ما بار افکنده و زیست کرد و چه پایگاه خوبی داشت و در این مدت که با ما بود چقدر مصاحبت و همنشینی نیکویی داشت و بالاترین نفع جهانیان را برای ما آورد.»

و اینک وقت آن به پایان رسیده و مدتش به اتمام رسیده و در حال جدا شدن از ماست و چه طاقت فرساست فراق و جدایی (زچنین همنشینی که با آمدنش نه تنها رنج و زحمتی نداشت بلکه بزرگترین سعادت و خوشبختی را برای عموم به همراه داشت. امام(ع) خداحافظی صمیمانه ای دارد با ماهی که سرو جان ما را طراوت بخشیده و ما را در فضای ملکوتی به پرواز در آورده و با دیار غیب آشنا ساخته و با فرشتگان مقرب آسمانی دمساز نموده، به ما سلامت روح بخشیده و زنگار بدیها را از صفحه دل ما زدوده، لذت تهجد و شب زنده داری و مناجات سحری را به ما چشانده و به راستی چه سخت است وداع با چنین عزیز و یار سودمندی که دلهای عاشقان شیفته اوست و این عشق و دلدادگی در کلام آموزگار تربیت کاملاً پیدا و نمایان است:

«پس اینک ما با آن وداع می کنیم، خداحافظی کسی که فراق و دوری او بر ما گران و دشوار است و روی برگرداندن و رفتنش از میان ما، ما را غمگین نموده و به وحشت انداخته و پیمان ناگسستنی و حق مسلم او به

ص:195

گردن ما افتاده است.»(1)

ص:196

راستی کدام یار گرامی تر از ماهی است، که در هر شب و روز آن هزاران در رحمت و نعمت خداوندی بر مردم باز می شود. ماهی که سکوت پر و قار و نغمه مناجات و دعا، دریچه های حیات معنوی را به روی انسان می گشاید.

3) اَلسَّلامُ عَلَیکَ مِنْ شَهْرٍ قَرُبَتْ فیهْ الْآمالُ وَ نُشِرَتْ فیهْ الْاَعْمالُ

«سلام بر تو ای ماهی که آرزوها در آن نزدیک است و اعمال در آن گسترده است»

آری آرزوهای سازنده و امیدهای نوربخش حیاتی، امید بهبودی اخلاقی و تهذیب نفس، امید خود یافتگی انسانها، آرزوی رهایی مادیات کور، آرزوی قرب الهی و دمساز شدن با فرشتگان مقرب. امید نورانیت دلها و اجابت دعاها، نه تنها بعید نیست بلکه بسیار رو براه و تحقق یافتنی است. همچنین در این ماه پهنه اعمال بسیار وسیع است اعمال گوناگونی که سرنوشت ساز و سعادت آور است، روزه که از بهترین اعمال است، نماز و اقامه جماعت که رونق بسزایی دارد، رسیدگی به زیردستان، ایثار، انفاق، و ده ها عمل سازنده، از اعمال روزانه و شبانه این ماه بزرگ است.

4 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ مِنْ قَرینٍ جَلَّ قَدْرُهُ مَوْجُودَا وَ اَفْجَعَ فَقْدُهُ مَفْقُودَا وَ مَرْجُّوٍ آلَمَ فِرْاقُهُ

ص:197

«سلام بر تو که همنشینی بلند پایه و جلیل القدر بودی و فقدانت بسیار هولناک بود، تو همان عزیز مایی که فراق و دوریت دردناک است»

5 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ مِنْ اَلیفٍ آنَسَ مُقْبِلَا فَسَّرَ وَ اَوْحَشَ مُنْقَضِیَا فَمَضَّ

«سلام بر تو که یاری سخت آشنا و خودمانی بودی که با انس و الفت روی آوردی و سرور و شادی آفریدی ولی پایانت رنج آور و وحشت زا بود و برای مان تلخی آفرید.»

آری تلخی فراق جز با آمدن رمضانی دیگر جبران نمی شود باید به انتظار این رفیق یکرنگ تا سالی دیگر به انتظار نشست.

6 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ مِنْ مُجاوِرٍ رَقَّتْ فیهْ الْقُلوبُ وَقَلَّتْ فیهْ الذُّنُوبُ

«سلام بر تو در نزدیکی ما بودی، قلبها به رقت و لطافت می نشست و گناهان به کمی و نیستی می گذارد.»

جای شکی نیست که رمضان غلظت و قساوت را از دلها می برد و نرمی و رأفت و مهربانی ایجاد می کند اصولاً در این ماه کشش افراد به سوی گناه کاهش می یابد و شرارت و فساد کمرنگ شده و احیانا به صورت تعطیل در می آید.

7 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ مِنْ ناصِرٍ اَعانَ عَلَی الشَّیْطانِ وَ صاحِبٍ سَهَّلَ سُبُلَ الْاِحْسانِ

«سلام بر تو که ناصر و یاری دهنده بزرگی برای ما در برابر شیطان بودی، همنشینی که راههای احسان را بر ما سهل و آسان نمودی.»

ص:198

در روایات ما آمده که روزه پشت شیطان را می شکند بر این اساس رمضان ما را در جنگ با شیطان یاری می دهد و راههای نیکوکاری را به سویمان می گشاید. راههای احسان همچون کمکهای نقدی، جنسی، زبانی، فکری، فرهنگی و مراسم با شکوه افطار به مستمندان همه و همه از انواع بی شمار احسان یک ماه رمضان است.

8 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ ما اَکْثَرَ عُنَفاءَ اللّهِ فیکَ وَ ما اَسْعَدَ مَنْ رَعی حُرْمَتَکَ بِکَ

«سلام بر تو که آزاد شدگان در تو چه بسیارند! و کسی که حرمت تو را مراعات نمود در پرتو تو چه سعادتمند شد.» آزادی در این ماه به اشکال مختلف است، گروهی به برکت توبه، گروهی در رهگذر شفاعت و برخی نیز در سایه رحمت و مغفرت الهی قرار می گیرند و از عذاب دوزخ رهایی می یابند.در فراز دوم درباره کسانی است که در پر تو احترام به ماه رمضان به سعادت و بزرگی دست می یابند چه بسا افرادی که در اثر مسافرت یا بیماری روزه نمی گیرند اما به خاطر احترام و عظمت این ماه، به ظاهر حرمت این ماه را حفظ می کنند و چه بسا که توفیقات الهی شامل حامل آنان نیز می گردد.

9 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ ما کانَ اَمْحاکَ لِلذُّنُوبِ وَ اَسْتَرَکَ لِأَنْواعِ الْعُیُوبِ

ص:199

«سلام بر تو که چه خوب گناهان را محو نموده و چه نیکو بر انواع عیبها پرده می افکندی.»

اساسا در پرتو برنامه های رهایی بخش این ماه، نخست گناهان انسان محو و نابود شده و سپس انسان شایسته رحمت و نعمت پروردگار خواهد شد.

10 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ ما کانَ اَطْوَلَکَ عَلَی الْمُجْرِمینَ وَ اَهْیَبَکَ فی صُدوُرِ الْمُؤمِنینَ

«سلام بر تو که چقدر بر مجرمین و تباهکاران طولانی می باشی و چقدر در سینه های اهل ایمان، شکوه و مهابت داری.»

کسانی که قلبشان در برابر فرمان حق خاشع نیست، شکم بارگان سست عنصر و بی اراده که نمی توانند تسلیم روزه شده و ساعاتی را با گرسنگی، تشنگی به سر آورند، طبیعی است که ماه رمضان برای آنان بسیار طولانی خواهد بود و برای به سر آمدنش، روزشماری می کنند و تا این ماه بگذرد جان مجرمشان نیز به لب خواهد آمد.

11 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ مِنْ شَهْرٍ لاتُنا فِسُهُ الاْیّامُ

«سلام بر تو که ماه بزرگی هستی و هیچ دوره و زمانی به پایه تو نرسد و با تو برابر نیست.»

رمضان ماه خدا و ماه لیلهُ القدر است که عبادت در آن برابر هشتاد سال است. کتابی در این ماه نازل شد که هیچ چیز توان برابری با آن را ندارد.

ص:200

12 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ مِنْ شَهْرٍ هُوَ مِنْ کُلِّ اَمْرٍ سَلامْ

«سلام بر ماهی که در آن از هر گزند و آزادی سالم و در امان هستی.»

بزرگترین آفت انسان در راه کمال خطرات شیطانی است اوست که عامل غرور و فریب و وسوسه است در این ماه شیاطین در بند و اسیر هستند.

13 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ غَیْرَ کَریهِ الْمُصاحَبَةِ وَ لا ذَمیمِ الْمُلا بَسَةِ

«سلام بر تو که مصاحبت تو را ناخوش نداشتیم و همنشینی با تو مذموم و نکوهیده نبود.»

ماه رمضان برای عاشقان خورد و خوراک، بسیار ثقیل و طاقت فرساست آنان در این فصل در رنج و عذابند و از همنشینی با آن گریزانند. ولی بندگان عارف و خداجو عاشقانه در انتظار فرا رسیدن این ماه هستند و در خود احساس نشاط و طراوت می کنند و به آرمانهای الهی _ انسانی خود دست می یابند.

14 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ کَما وَفَدَتَ عَلَیْنا بِالْبَرَکاتِ وَ غَسَلْتَ عَنّا دَنَسَ الْخَطیئاتِ

«سلام بر تو باد همچنان که با برکات فراوان وارد شدی و چرکی گناهان شسته و بر طرف نمودی.»

رمضان با خود برکات بیشماری می آورد چرا که ماه نزول خیرات و برکات است تأثیر آن بر انسان زدودن چرک و

ص:201

زنگار گُنه از صفحه قلب و ضمیر انسان است. مانند ابری بر بندگان می بارد و آنان را شسته و طاهر می سازد.

15 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ غَیْرَ مُوَدَّعٍ بَرَما وَلا مَتْرُوکٍ صِیامُهُ سَأَما

«سلام بر تو که بدرود و وداع می شوی اما نه از روی ملالت، روزه تو را ترک می کنیم اما نه از روی خستگی.»

گاهی انسان از روی خستگی و ملالت با کسی خداحافظی می کند و از او جدا می شود روی این اساس از رفتنش احساس ناراحتی نمی کند حتی در بعضی موارد خوشحال هم می شود. اما درباره ماه رمضان چنین احساسی ندارد.

16 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ مِنْ مَطْلُوبٍ قَبْلَ وَقْتِهِ وَ مَحْزوُن عَلَیْهِ قَبْلَ فَوْتِهِ

«سلام بر تو که پیش از آمدنت در جستجوی تو بودم و پیش از رفتنت در مفارقت تو محزون و اندوهگینم.»

انسان به هر دوستی که محبوب است ارادت خاص دارد و از همنشینی با او خسته نمی شود، همواره در آرزوی دیدار اوست و هر زمان که به یاد جدایی می افتد به شدت ناراحت می شود.

17 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ کَمْ مِن سُوءٍ صُرِفَ بِکَ عَنّا وَ کَمْ مِنْ خَیْرٍ اُفیضَ بِکَ عَلَیْنا

«سلام بر تو، چه بدیها که به سبب برکتت از ما رفع شد و چه نیکیها که به یُمن تو بر ما فرو ریخت.»

18 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ وَ علَی لَیْلَةِ الْقَدْرِ الَّتی هِیَ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ

ص:202

«سلام بر تو ای ماه رمضان و بر شب قَدْرَت که از هزار ماه بهتر و با ارزش تر است.»

در این فراز از دعا یک بار بر مجموعه ماه رمضان سلام داده شد و دگربار بر شبی در ماه رمضان که مزایای بسیاری دارد پس همه ایام رمضان سلام دارد اما شب قدر سلامی ویژه و مخصوص به خود دارد زیرا شب قدر، شب سلام است (سَلامٌ هِیَ حَتّی مَطْلَعِ الْفَجْر)

19 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ ما کانَ اَحْرَصْنا بِالْاَمْسِ عَلَیْکَ وَ اَشَدَّ شَوقَنا غَدا اِلَیْکِ

«سلام بر تو که دیروز چه قدر مشتاق تو بودیم و فردا چه قدر شوق ما به تو زیادتر خواهد شد.»

ای رمضان قبل از آمدنت سخت مشتاق تو هستیم و بعد از رفتنت آتش شوق به تو در دلها شعله ور است با رفتنت باز هم دل در هوایت پر می زند و با اشتیاق تو را می خواند.

20 _ اَلسَّلامُ عَلَیکَ وَ عَلی فَضْلِکَ الَّذی حُرِمْناهُ وَ عَلی ماضٍ مِنْ بَرَکاتِکَ سُلِبْناهُ

«سلام بر تو و بر نعمتهای تو که از آن محروم شدیم و بر برکات گذشته تو که از ما گرفته شد.»

و گذشت رمضان برای مؤمنان بسیار تلخ و ناراحت کننده است. چرا که گذشت آن با رضا و خوشنودی آنان نیست.

ص:203

ص:204

«و عمر ما را به ماه رمضان آینده برسان و چون ما را به آن ماه رسانیدی بر انجام عبادتی که تو شایسته آنی یاریمان فرما. و برای بپا داشتن آن طاعتی که ماه رمضان استحقاق آن را دارد موفق بدار و به دست ما از اعمال صالحه به مقداری جاری کن که تدارک حق تو در دو ماه از ماههای روزگار باشد.»(1)

2 _ درخواست جبران مصیبت فقدان رمضان

«خداوندا بر محمد و آل او درود فرست و مصبت ما را در از دست دادن این ماه جبران نما و روز عید و فطر ما را بر ما مبارک گردان و آن را از بهترین روزها که بر عمر ما می گذرد و بیشتر از هر وقت که عفو تو را جلب کند و زیادتر از هر زمانی که گناه را محو سازد، قرار ده، گناهان پنهان و آشکار ما را بیامرز»(2)

اساسا مبارک بودن روز عید فطر منوط به عفو و غفران الهی است چنانچه انسان مشمول لطف و آمرزش خدا قرار بگیرد آن روز برای او مبارک است در غیر اینصورت هیچ یُمن و برکتی ندارد.

ص:205

3 _ درخواست پاداش روزه داران و قدر شناسان رمضان

گروهی از صالحان و اولیاءالله در احترام این ماه می کوشند و حقش را مراعات نموده و از گناه و معصیت به هر شکل ممکن دوری می گزینند و توفیق انجام اعمالی را پیدا می کنند که رضا و خشنودی خدا را به همراه دارد. در این فراز از دعا امام(ع) به درخواست کننده می آموزاند که اگر چه از بعضی از اعمال محروم بوده اما از خدا بخواهد تا مقامات عالی را خداوند از فضل و احسانش به او نصیب فرماید امام علی(ع) می فرماید:

«بار خدایا هر کس به نحو شایسته ای رعایت ماه رمضان نمود و حرمت آن را نگه داشت و به وظایف و مقررات آن بنحو مطلوب قیام کرد و از گناهانش پرهیزگاری جست و با عمل صالح بسویت تقرب جست و رحمت الهی را شامل حال خود کرد. پس تو هم از بی نیازی و توانت، همانند آن و حتی چند برابر آن را به ما عطا فرما چرا که چشمه فضل تو هرگز خشکیده نخواهد شد و خزائن تو و به کاهش نخواهد

ص:206

گذاشت.(1)

4 _ درخواست توبه در عید فطر

روز عید سعید فطر، روز توبه است نباید این روز را به گناه و بطالت گذرانید. بلکه این روز، روز بازگشت است، توبه ای راستین، توبه ای که اندیشه بازگشت به گناه در ضمیر و جان توبه کننده نباشد. روی به خدا آورد و گذشته ها را جبران نماید. بنابر این امام سجاد(ع) درس بزرگی در این فراز از دعا دارند:

«بار خدایا ما در روزه فطرمان که تو آن را برای مؤمنین عید و شادمانی و برای اهل دینت اجتماع و گردهمایی قرار دادی از هر گناهی که مرتکب شدیم و از بدیهایی که از ما واقع شد و از هر اندیشه نادرستی که در ضمیر خود گذراندیم به سوی تو باز می گردیم، توبه کسی که اندیشه بازگشت به گناه نداشته باشد، توبه ای خالص و بدور از هر گونه شک و ریبی؛ پس توبه ما را بپذیر و از ما راضی باشد و ما را بر آن ثابت قدم و استوار بدار».(2)

5 _ درخواست حالت خوف و رجاء و توفیق بر توبه

ص:207

یکی از حالات اهل ایمان حالت خوف و دیگر حالت شوق است، مؤمن باید از عذاب الهی و کیفر پروردگار سخت خائف و بیمناک باشد و نسبت به ثوابهای پروردگار شوق و رغبت داشته باشد. امام (ع) این حالت را به تصویر می کشند:

«خداوندا! بیم عقابی که به آن تهدید شده را روزی ما کن و شوق ثواب موعود را در دل ما بیفکن تا لذت چیزهایی که از تو درخواست می کنیم را دریابیم و ناراحتی آنچه را که از آن به تو پناه می آوریم در خود احساس کنیم.»(1)

6 _ درخواست عفو عمومی

این فراز از دعا در حق والدین است که در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده آنجا که می فرماید:

واحفض لهما جناح الذل من الرحمة و قل رب ارحمهما کما ربیانی صغیرا(2)

«بال ذلت و تواضع را برای پدر و مادر به زمین بیانداز و بگو پروردگارا بر آن دو، رحم آور همچنانکه آن دو مرا در دوران کودکی مورد رحمت قرار داده و تربیت کردند.»

ص:208

احترام به والدین از دستورات قرآنی است و امام زین العابدین(ع) نیز مظهر قرآن است ایشان می فرماید:

«بار خدایا! از پدران ومادران ما و اهل دین ما، همگی گذشتگان از آنان و کسانی که تا روز قیامت خواهند آمد درگذر.»(1)

7 _ درخواست بهترین درودها برای پیامبر صلی الله علیه و آله و آل او(ع)

«خداوندا بر محمد پیامبر ما و بر خاندان او درود بفرست چنانکه بر فرشتگان مقربت فرستادی؛ و درود بفرست بر محمد و خاندان او چنانکه بر بندگان شایسته ات فرستادی؛ و درودی بهتر و بالاتر از آنها ای پروردگار جهانیان؛ درودی که برکت آن به ما برسد و سود آن شامل حال ما شود و بخاطر آن دعای ما مستجاب گردد.»(2)

پایان دعا با جملاتی است که نور امید را در دل دعا کنندگان وارد می سازد و این خود، از آداب دعاست که دعا کننده با امید واری متوجه باشد که از کسی درخواست می کند که هم توانا و هم بزرگوار و اهل عطا و احسان است و بهترین کسی

ص:209

است که می توان به او تکیه کرد و از او کمک خواست. بنابر این می فرماید:

«به راستی که تو گرامی ترین کسی هستی که دلها متوجه توست و کفایت کننده ترین کسی که توکل و اعتماد بر او می شود و بخشنده ترین کسی هستی که فضل و احسان از او درخواست می شود و تو بر هر چیزی توانایی.»

ص:210

ص:211

ص:212

ص:213

ص:214

ص:215

ص:216

ص:217

ص:218

ص:219

ص:220

ص:221

ص:222

دوزخ رهایی یابم و چه کسی است که طاقت عقوبت تو را دارد؟

ص:223

برکاتت را نازل نگردانی، چگونه آدمی می تواند به غربتکده عالم، دل بندد و بر آن خشنود باشد.

مگر جز این است که رضایت هستی در رضایت توست همچنان که سلامت آفاق در سلامت توست.

پس سبب ساز خشنودیمان باش، تا عاشقانه در رکاب تو گام نهیم و دل قوی داریم که در بهشت موعودت مسکن خواهیم گزید و آرام خواهیم یافت.

ص:224

ص:225

پس دشمنی به غیر نیست که «خود» نیز می تواند دشمن باشد و چه تلخ و گزنده است که انسان، دشمن خود باشد و خود را به دست خویش به نیستی بکشاند.

پس هم ما را با دوستانت، آشنایی و دوستی ده و هم خودمان را خیرخواه خویش قرار ده.

و دشمن دشمنانت کن تا از بدیها به دور مانیم. همچنان که پیامبر رحمتت، چنین کرد.

ص:226

کریما!

دستان ندامتمان را به سوی تو دراز می کنیم. هر چند این ندیم قدیم (ندامت) بهانه ای بیش نبوده است هم خطا پوشی، هم عفوپذیر و این لطف کریمانه و کبریایی توست. پس چگونه می توان «آن شد» که «تو» می پسندی و چگونه می توان دشواریهای زندگانی را آسان نمود تا آنسان تو را دریافت.

الهی! تفضلی فرما تا «فضیلت» شبهای قدرت را دریابم و بر بی مقداری خود؛ واقف گردم.

ص:227

هر لحظه ای که می گذرد در مظان خطا و خطریم.

هم خطا کاری، راهمان را تاریک و باریک می کند؛ و هم خطر پذیری، ما را در معرض سقوط قرار می دهد.

پس با نجاتمان از تاریکیهای تهمت و غیبت به قرب رحمتت برسان و تنها صراط مستقیمت را به ما نشان ده تا در گمراهی خطر و خطا گرفتار نیاییم.