خدامیان آرانی، مهدی

تفسیر باران: نگاهی جدید به قرآن مجید، جلد اول (حمد و بقره) / مهدی خدامیان آرانی . قم: وثوق، 1393.

128 ص. (اندیشه سبز/51) 0 - 130 - 107 - 600 - 978 ISBN:

مندرجات:

جلد 1: حمد، بقره جلد 2: آل عمران، نساء جلد 3: مائده تا اعراف جلد 4: انفال تا هود جلد 5: یوسف تا نحل

جلد 6: اِسراء تا طهجلد 7: انبیاء تا فرقان جلد 8: شعراء تا روم جلد 9: لقمان تا فاطر جلد 10: یس تا غافر

جلد 11: فُصّلت تا فتحجلد 12: حجرات تا صفّ جلد 13: جمعه تا مرسلاتجلد 14: جزء 30 قرآن: (نبأ تا ناس).

فهرست نویسی بر اساس اطلاعات فیپا:

کتابنامه: ص. ]365[ - 366

1. قرآن - - تحقیق2. خداشناسی.الف.عنوان.

1393 ت 8 خ 4/4/65 BP

297/15

تفسیر باران، جلد اوّل (نگاهی نو به قرآن مجید)

دکتر مهدی خُدّامیان آرانی

ناشر : انتشارات وثوق

مجری طرح: موسسه پژوهشی نشر گستر وثوق

آماده سازی و تنظیم: محمد شکروی

قیمت دوره 14 جلدی: 160 هزار تومان

شمارگان و نوبت چاپ : 3000 نسخه، چاپ اول ، 1393.

شابک : 0 - 130 - 107 - 600 - 978

آدرس انتشارات : قم ; خ، صفاییه ، کوچه 28 (بیگدلی) ، کوچه نهم، پلاک 159

تلفکس : 37735700 - 025همراه : 39 58 252 0912

Email:Vosoogh_m@yahoo.com www.Nashrvosoogh.com

شماره پیامک انتقادات و پیشنهادات : 30004657735700

مراکز پخش:

 تهران: خیابان انقلاب، خیابان فخر رازی، کوچه انوری، پلاک 13، انتشارات هاتف: 66415420

 تبریز: خیابان امام، چهارراه شهید بهشتی، جنب مسجد حاج احمد، مرکز کتاب رسانی صبا، 3357886

 آران و بیدگل: بلوار مطهری، حکمت هفت، پلاک 62، همراه: 09133631172

 کاشان: میدان کمال الملک، نبش پاساژ شیرین، ساختمان شرکت فرش، واحد 6، کلک زرین4464902

 کاشان: میدان امام خمینی، خ اباذر 2، جنب بیمه البرز، پلاک 32، انتشارات قانون مدار، 4456725

 اهواز: خیابان حافظ، بین نادری و سیروس، کتاب اسوه. تلفن: 2923315 - 2216648

ص:2

بَقَره: آیه 57…87

بَقَره: آیه 59 - 58…88

بَقَره: آیه 60…89

بَقَره: آیه 61…91

بَقَره: آیه 62…93

بَقَره: آیه 66 - 63…95

بَقَره: آیه 67…98

بَقَره: آیه 71 - 68…101

بَقَره: آیه 73 - 72…104

بَقَره: آیه 74…106

بَقَره: آیه 79 - 75…107

بَقَره: آیه 82 - 80…115

بَقَره: آیه 83…116

بَقَره: آیه 86 - 84…118

بَقَره: آیه 88 - 87…120

بَقَره: آیه 90 - 89…121

بَقَره: آیه 93 - 91…123

بَقَره: آیه 96 - 94…124

بَقَره: آیه 101 - 97…125

بَقَره: آیه 103 - 102…127

بَقَره: آیه 104…131

بَقَره: آیه 105…132

بَقَره: آیه 107 - 106…134

بَقَره: آیه 110 - 108…135

بَقَره: آیه 112 - 111…138

بَقَره: آیه 113…139

بَقَره: آیه 114…140

بَقَره: آیه 115…141

بَقَره: آیه 117 - 116…142

بَقَره: آیه 118…143

بَقَره: آیه 120 - 119…144

بَقَره: آیه 121…145

بَقَره: آیه 123 - 122…146

بَقَره: آیه 124…148

بَقَره: آیه 125…151

بَقَره: آیه 126…153

بَقَره: آیه 128 - 127…154

بَقَره: آیه 130 - 129…155

بَقَره: آیه 132 - 131…157

بَقَره: آیه 133…158

بَقَره: آیه 134…159

بَقَره: آیه 135…159

بَقَره: آیه 136…160

بَقَره: آیه 137…161

بَقَره: آیه 138…162

بَقَره: آیه 139…163

بَقَره: آیه 141 - 140…164

بَقَره: آیه 143 - 142…166

بَقَره: آیه 145 - 144…168

بَقَره: آیه 150 - 146…171

بَقَره: آیه 152 - 151…176

بَقَره: آیه 153…178

ص:4

بَقَره: آیه 154…179

بَقَره: آیه 157 - 155…180

بَقَره: آیه 158…184

بَقَره: آیه 162 - 159…186

بَقَره: آیه 164 - 163…188

بَقَره: آیه 167 - 165…190

بَقَره: آیه 169 - 168…194

بَقَره: آیه 170…195

بَقَره: آیه 171…196

بَقَره: آیه 173 - 172…198

بَقَره: آیه 176 - 174…199

بَقَره: آیه 177…202

بَقَره: آیه 179 - 178…203

بَقَره: آیه 182 - 180…207

بَقَره: آیه 184 - 183…208

بَقَره: آیه 185…210

بَقَره: آیه 186…210

بَقَره: آیه 187…212

بَقَره: آیه 188…214

بَقَره: آیه 189…215

بَقَره: آیه 190…217

بَقَره: آیه 192 - 191…217

بَقَره: آیه 194 - 193…218

بَقَره: آیه 195…221

بَقَره: آیه 196…224

بَقَره: آیه 197…230

بَقَره: آیه 198…232

بَقَره: آیه 199…232

بَقَره: آیه 202 - 200…233

بَقَره: آیه 203…235

بَقَره: آیه 206 - 204…237

بَقَره: آیه 207…238

بَقَره: آیه 209 - 208…242

بَقَره: آیه 210…244

بَقَره: آیه 211…247

بَقَره: آیه 212…248

بَقَره: آیه 213…249

بَقَره: آیه 214…251

بَقَره: آیه 215…253

بَقَره: آیه 216…254

بَقَره: آیه 218 - 217…257

بَقَره: آیه 219…259

بَقَره: آیه 220…260

بَقَره: آیه 221…262

بَقَره: آیه 223 - 222…264

بَقَره: آیه 225 - 224…265

بَقَره: آیه 227 - 226…266

بَقَره: آیه 228…267

بَقَره: آیه 230 - 229…269

بَقَره: آیه 232 - 231…271

بَقَره: آیه 233…273

بَقَره: آیه 235 - 234…274

ص:5

بَقَره: آیه 237 - 236…276

بَقَره: آیه 239 - 238…278

بَقَره: آیه 240…279

بَقَره: آیه 242 - 241…280

بَقَره: آیه 243…281

بَقَره: آیه 245 - 244…283

بَقَره: آیه 246…284

بَقَره: آیه 248 - 247…285

بَقَره: آیه 250 - 249…287

بَقَره: آیه 252 - 251…289

بَقَره: آیه 253…293

بَقَره: آیه 254…295

بَقَره: آیه 255 (آیةُ الکُرسی)…297

بَقَره: آیه 257 - 256…301

بَقَره: آیه 258…306

بَقَره: آیه 259…307

بَقَره: آیه 260…309

بَقَره: آیه 261…311

بَقَره: آیه 263 - 262…313

بَقَره: آیه 265 - 264…313

بَقَره: آیه 266…315

بَقَره: آیه 267…316

بَقَره: آیه 268…318

بَقَره: آیه 269…319

بَقَره: آیه 270…321

بَقَره: آیه 271…321

بَقَره: آیه 272…322

بَقَره: آیه 273…327

بَقَره: آیه 274…328

بَقَره: آیه 275…329

بَقَره: آیه 276…331

بَقَره: آیه 277…333

بَقَره: آیه 280 - 278…334

بَقَره: آیه 281…335

بَقَره: آیه 284 - 282…336

بَقَره: آیه 285…342

بَقَره: آیه 286…344

* پیوست های تحقیقی…349

* منابع تحقیق…365

* فهرست کتب نویسنده…367

* بیوگرافی نویسنده…368

ص:6

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

خدا قرآن را برای سعادت ما فرستاده است، وظیفه ما این است که قرآن را بخوانیم و به آموزه های آسمانی آن، عمل کنیم، ما باید مسائل زندگی مادی و معنوی و موضوعات خانوادگی و اجتماعی خود را با قرآن تنظیم کنیم و در پرتو آن حرکت نماییم.

خدا قرآن را به زبانی شیوا نازل کرد و آن را برای پندگیری آسان نمود، در آیه 17 سوره «قمر» چنین می خوانیم: (قَدْ یَسَّرنَا الْقُرآنَ لِلذِّکْرِ...). برای همین باید آموزه های قرآن را به زبانی ساده و روان بیان نمود و از پیچیده گویی پرهیز کرد.

وقتی باخبر شدیم که فاضل ارجمند جناب حجة الاسلام و المسلمین دکتر مهدی خدّامیان آرانی، تفسیر قرآن را با زبانی شیوا و روان و در پرتو روایات اهل بیت(علیهم السلام) آغاز نموده اند، بسیار خرسند شدیم و مقدّمات چاپ این اثر ارزشمند و ماندگار را فراهم نمودیم. پیش از این، ما افتخار چاپ 50 کتاب از این نویسنده محترم را داشتیم و بر این باور بودیم که این اثر نیز با استقبال علاقمندان روبرو خواهد شد.

اکنون خدا را شکر می گوییم که به ما توفیق نشر این اثر را عنایت نمود، امید داریم که زحمات نویسنده محترم، مورد قبول حضرت حق قرار گیرد و توفیقات ایشان را بیشتر نماید و این تلاش ها، پنجره ای از نور را به جان و دل همه باز نماید و جوانان را با معارف قرآن، بیشتر آشنا کند.

موسسه پژوهشی

نشر گستر وثوق

ص:8

اشک از چشمان پدر جاری شد. پسر نامه های پدر را آورد و گفت: «پدرجان ! غصّه نخور ! ما یادگاری های تو را حفظ کرده ایم».

وقتی این داستان را خواندم، سر خود را بالا گرفتم، نگاهم به طاقچه اتاق افتاد، چشمم به کتابی که تو برایم فرستاده بودی، افتاد.

قرآن !

وای بر من ! من بارها قرآنِ تو را بوسیده بودم، امّا نمی دانستم در آن، چه گفته ای و از من چه می خواستی؟ من با کتاب تو چه کرده بودم؟ افسوس کسی به من نگفت که قرآن، کتاب زندگی است ! صدها کتاب را مطالعه کردم و یک بار، کتاب تو را مطالعه نکردم!

از آن روز، بیست سال گذشت... یک شب تصمیم گرفتم تا برای نسل امروز از قرآن بنویسم، قلم در دست گرفتم و با توکّل به تو این کار را آغاز نمودم، هر لحظه از تو یاری خواستم.

تو دستم را گرفتی و مرا بر سر سفره قرآن، مهمان نمودی، روح سرگشته ام را از این چشمه معرفت، سیراب نمودی، به راستی که قرآن، چراغ هدایت و مایه سعادت ابدی است.

این کتاب را «تفسیر باران» نام نهادم، «باران» کِنایه از وحی است که از آسمان بر قلب پیامبر نازل شد، آری، قرآن، همچون باران بهاری است که کویر روح هر انسانی را سیراب می کند.

امروز نمی دانم چگونه شکر تو را به جای آورم که توفیق پایان این کار را به من عطا کردی. نمی دانم این کار مرا قبول می کنی یا نه، امّا اگر لطف کنی و ثوابی برای نوشتن این کتاب به من بدهی، من آن ثواب را به حضرت فاطمه(علیها السلام) هدیه می کنم، این کتاب هدیه ای است به «مادر مظلوم شیعه»، همان مادری که کوثرِ قرآن توست.

مهدی خُدّامیان آرانی فروردین 1393 ه_ ش(1)

ص:10

* ششم: آشنایی گام به گام با قرآن: گروه هدف این تفسیر، نسل جوانی است که با قرآن آشنایی زیادی ندارد، برای همین در جلد اول تفسیر تلاش شد سادگی متن و محتوا بیشتر مراعات شود تا مخاطب کم کم با فضای قرآن انس بگیرد.

هدف این بوده است تا کسی که با قرآن، آشنایی کمتری دارد به صورت گام به گام با آموزه های قرآن، آشنایی پیدا کند.

* هفتم: گروه بندی آیات: سوره های طولانی قرآن را با توجه به فضای آیات آن سوره، به فصل های مختلف تقسیم کرده ام و در هر فصل، مجموعه ای از آیات را که به هم پیوستگی داشته اند، بیان نموده ام.

* هشتم: ذکر مستندات: مخاطبان خاص که نیاز به مستندات کتاب دارند، می توانند متنِ عربی مستندات را که در آخر کتاب آمده است، بیابند، البته متنِ مستندات به صورت خلاصه آمده است، هر کس که یک جمله از متن های عربی را در نرم افزارها جستجو کند، به راحتی می تواند به همه متن دسترسی پیدا کند، برای همین از ذکر همه متن خودداری شده است.

* نهم: منابع اصلی و عربی: بیشتر منابع معتبر علوم اسلامی به زبان عربی می باشد، بنابراین بیش از 95 درصد منابع استفاده شده در این تفسیر، کتب عربی می باشند.

* دهم: مراجعه به تفاسیر: برای درک بهتر فضای آیات به بیش از چهل کتاب تفسیری (شیعه و سنی) مراجعه شده است، در مواردی که بین شیعه و اهل سنّت اختلاف وجود دارد، نظر شیعه بیان شده است.

(برای نمونه به پیوست تفسیر آیات 32-30 سوره «ص» در جلد دهم مراجعه کنید).

* یازدهم: بررسی احادیث: در میان کتاب های حدیثی، بعضی از احادیث ضعیف به چشم می آیند، سعی کردم که این احادیث شناسایی شود و از اعتماد به آنان، پرهیز شود.

(برای نمونه به پیوست تفسیر آیه 78 سوره «غافر» در جلد دهم مراجعه کنید).

* دوازدهم: پیام کاربردی آیات: تلاش کردم پیام فردی و اجتماعی آیات برای انسان امروزی بیان شود و نگاه کاربردی به آیات وجود داشته باشد، برای مثال در ماجرای «ذوالقَرنَین» نکات کاربردی برای زندگی امروز بیان کردم.

(برای نمونه به آیات 101 - 92 سوره «کهف» در جلد ششم مراجعه کنید).

امید است که این کتاب، گامی جهت آشنایی بیشتر جوانان با معارف قرآن باشد.

ص:12

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکّی» است، یعنی قبل از هجرت پیامبر به مدینه نازل شده است. تذّکر این نکته لازم است: سوره های قرآن به دو گروه تقسیم می شوند: سوره های مکّی و سوره های مدنیّ. سوره های مکّی همان سوره هایی هستند که قبل از هجرت پیامبر به مدینه نازل شده اند. سوره های مدنیّ، همان سوره هایی هستند که بعد از هجرت پیامبر به مدینه نازل شده اند.(2)

2 - «فاتِحه» به معنای «آغازگر» می باشد، این سوره را به این نام خوانده اند، زیرا قرآن با این سوره، آغاز می شود. این سوره را سوره «حمد» هم می خوانند.

3- موضوعات این سوره چنین است: یکتاپرستی، حمد و ستایش خدا، عدل خدا، قیامت، نبوت، طلب هدایت از خدا...

ص:14

در مقابل همه نعمت ها، تو را ستایش می کنم، پروردگار جهانیان هستی. اگر خوبی و زیبایی ببینم و آن را ستایش کنم، در واقع تو را ستایش کرده ام، زیرا همه خوبی ها و نیکی ها از آنِ توست، همه ستایش ها به تو برمی گردد.

تو را ستایش می کنم و می گویم: «الحمد لّله».

معنای این جمله چیست؟

هر کس که خوبی هایی دارد، آن خوبی ها از خودش نیست، بلکه تو این خوبی ها را به او داده ای.

تو مهربان و بخشنده هستی، گناهان مرا می بخشی، بارها مرا بخشیده ای، مهربانی تو را هر لحظه احساس می کنم، من معصیتت را می کنم، امّا تو روزی ام می دهی و هرگز ناامیدم نمی کنی. وقتی به تو پناه می آورم، مرا پناه می دهی، دلم را نمی شکنی، توبه ام را می پذیری... هر چه زیبایی به ذهنم می آید درباره تو می گویم، تو را ستایش می کنم که تو سرچشمه همه خوبی ها هستی.

* * *

* * *

* * *

__ اگر او می خواست صدایش را بشنوم، باید از دری می آمد که من آن را معرّفی کرده ام. تو را پیامبر و نماینده خود روی زمین قرار داده ام، او به تو اعتقادی ندارد، چگونه می شود که من دعایش را مستجاب کنم در حالی که می دانم در قلب خود، به پیامبری تو هیچ اعتقادی ندارد؟ (4)

* * *

هر کس می خواهد به سوی تو بیاید، باید به سوی مهدی(علیه السلام)رو کند، فقط از راه او می توان به تو رسید. هر کس با او بیگانه باشد، هرگز به مقصد نخواهد رسید.(8)

* * *

این گونه دعا می کنم: «خدایا ! مرا به راه کسانی که به آن ها نعمت داده ای رهنمون کن !»، پیامبر و جانشینان او، بندگان خوب تو می باشند و به آنان، جایگاه بزرگی داده ای.

دیگر وقت آن است این خواسته مهمّ خود را هم بیان کنم: «خدایا ! مرا از راه کسانی که به آنان غضب کرده ای دور کن، مرا از راه کسانی که گمراه شده اند، دور کن».

به راستی تو به چه کسانی غضب کرده ای؟ تو با کسانی که با مهدی(علیه السلام)دشمن هستند، دشمن هستی، دشمنان مهدی(علیه السلام)به خشم و غضبت گرفتار شده اند.

آری، هر کس از مهدی(علیه السلام)پیروی کند، بهشت جایگاه اوست و هر کس با او دشمنی کند، آتش دوزخ سزای اوست.

گروهی از مردم، مهدی(علیه السلام)را نمی شناسند، آنان گمراهند، پیامبر فرموده است که هر کس امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیّت می میرد.

بارخدایا ! از تو می خواهم راه مرا از کسانی که دشمن اهل بیت(علیهم السلام)می باشند جدا کنی !(9)

* * *

ص:20(10)

سوره فاتحه را خواندم و «اصول دین» را این گونه برای خود بازگو کردم:

* اوّل: توحید

فریاد توحید برآوردم، نامت را بر زبان جاری کردم، از همه بُت ها جدا شدم و به سویت آمدم.

* دوم: عدل

تو را بخشنده و مهربان خطاب نمودم، دو بار تو را با این دو صفت خواندم، به راستی چه می خواستم بگویم؟ اگر تو را مهربان و بخشنده می دانم، پس باور دارم که تو هرگز ظلم نمی کنی ! تو حتّی به کسانی که تو را نمی شناسند، مهربان هستی، چگونه تصوّر کنم که به بنده ات رحم نکنی !

تو را ستایش کردم، همه خوبی ها را از آنِ تو می دانم، معنای این سخن این است که من تو را عادل می دانم، تو خدایی هستی که هرگز به بندگانت ظلم نمی کنی، مهربان و بخشنده هستی و بندگان خود را دوست داری.

* سوم: معاد

تو را «خداوندِ روز قیامت» خطاب کردم و از روز قیامت سخن به میان آوردم، روز قیامت را قبول دارم، خود را برای آن روز آماده می کنم، باید برای آن روز توشه تقوا برگیرم تا سعادتمند شوم.

* چهارم و پنجم: نبوّت و امامت

از تو خواستم تا مرا به راه پیامبر و جانشینان او هدایت کنی. فقط راه آنان

ص:21

را، راه مستقیم می دانم، از همه راه های انحرافی دوری می کنم، فقط در راه آنان قدم برمی دارم و از آنان پیروی می کنم.

* * *

سوره فاتحه را خواندم، از تو خواستم تا به راه مستقیم هدایتم کنی و باور دارم که راه مستقیم، همان راه محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)است، از تو می خواهم تا به راه آنان رهنمونم سازی !

می دانم دین من، هم اصول دارد و هم فروع. تولّا و تبرّا، از فروع دین من است. تولّا، یعنی با دوستانت دوست بودن ! تبرّا، یعنی با دشمنانت دشمن بودن !

اینجا به این دو فرع مهم اشاره کردم، مگر دین، چیزی غیر از این است؟ دین یعنی این که دوستانت را دوست بدارم و با دشمنانت دشمن باشم.(11)

اکنون از تو می خواهم تا قلبم را لبریز از عشق مهدی(علیه السلام)کنی، دوست دارم رنگ و بوی او را به خود بگیرم و قلبم شیدای او شود. او را امام زمان و محور حقّ و حقیقت می دانم، دوست دارم تسلیم او باشم و از او پیروی کامل بنمایم.(12)

از تو می خواهم تا مرا از راه دشمنان محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)دور کنی، می دانم کسانی که با محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)دشمنی می کنند، به غضب تو گرفتار می شوند و هر کس با راه محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)بیگانه باشد، گمراه است، می خواهم برای همیشه از راه گمراهان دور باشم، نمی خواهم پیرو کسانی باشم که تو به آنان غضب کرده ای، این معنای تبرّا است. من این گونه

ص:22

از همه پلیدی ها جدا می شوم و به همه خوبی ها می پیوندم.(13)

* * *

خدا در آیه 87 سوره «حِجر» به پیامبر چنین می گوید: «من به تو قرآن و سوره فاتحه عطا کردم». آری، سوره فاتحه آن قدر فضیلت دارد که خدا آن را کنارِ قرآن ذکر می کند.

آری، نعمت قرآن یک طرف و نعمت سوره «فاتحه» یک طرف !

این چه رازی است که در این سوره نهفته شده است؟

مناسب است در اینجا، این دو سخن امام صادق(علیه السلام)را بنویسم:

1 - اسم اَعظم خدا در این سوره نهفته شده است.

2 - اگر هفتاد بار سوره فاتحه را بر مرده ای خواندید و آن مرده زنده شد، تعجّب نکنید.(14)

به راستی که سوره فاتحه، چکیده قرآن است !

همه معارف قرآن به صورت خلاصه در این سوره آمده است. وقتی همه حروف قرآن را می شماریم به بیش از 320 هزار حرف می رسیم، سوره فاتحه 139 حرف دارد.

هر حرف این سوره، تقریباً خلاصه دو هزار حرف قرآن است. هیچ کس نمی تواند عظمت این سوره را درک کند.

ص:23

 

ص:24

 آشنایی با سوره

1 - این سوره «مدنیّ» است و سوره شماره 2 قرآن می باشد.

2 - «بَقَره» به معنای «گاو» می باشد، در آیه 67 تا 73 داستان بهانه های بنی اسرائیل ذکر شده است. یکی از جوانان آنان کشته شد و خدا به موسی(علیه السلام)فرمان داد تا گاوی کشته شود تا به اذن خدا، آن جوان زنده شود، ولی بنی اسرائیل بهانه های زیادی گرفتند و درباره چگونگی آن گاو، سؤال های زیادی نمودند.

3 - این سوره، بزرگ ترین سوره قرآن می باشد.

4 - موضوعات مهم این سوره چنین است: ایمان، انسان شناسی، آفرینش انسان، سرگذشت بنی اسرائیل، روزه و احکام آن، پرهیز از تصرف در مال یتیمان و...

ص:26

شوم و به سعادت برسم، باید سخنانت را بشنوم و به آن عمل کنم.

من همیشه از تو طلب هدایت می کنم، از تو می خواهم مرا به راه راست هدایت کنی، تو اکنون در این قرآن راه راست را نشان من می دهی، قرآن آمده است تا راه زندگی و سعادت را برایم بازگو کند.

باید راه خود را در زندگی انتخاب کنم، تو در اوّل این سوره، انسان ها را به سه گروه تقسیم کردی: مؤمنان، کافران، منافقان و سپس به بیان ویژگی های آنان پرداختی.

تو دوست داری ما را با این سه گروه آشنا کنی تا راه خود را با شناخت و معرفت انتخاب کنیم.

* * *

با خود فکر می کنم که چرا تو این گونه هستی؟ چرا نمی توانم تو را با چشم ببینم؟ خوب که فکر می کنم به این نتیجه می رسم که اگر می توانستم تو را با چشم ببینم، دیگر تو خدا نبودی، یک آفریده بودی ! آری، هر چه با چشم دیده شود، آفریده شده است.

تو صفات و ویژگی های مخلوقات را نداری، اگر یکی از این صفات را می داشتی، حتماً می توانستم تو را ببینم، امّا دیگر نمی توانستی همیشگی باشی، گذر زمان تو را هم دگرگون می کرد.

هر چیزی که با چشم دیده شود، روزی از بین می رود و می دانم تو هرگز از بین نمی روی، خدای یگانه ای، هیچ صفتی از صفات مخلوقات خود را نداری، برای همین هرگز نمی توانم تو را حس کنم و ببینم.

مؤمنان تو را با چشم دل دیده و به تو ایمان آورده اند. آنان مرزهای مادّی را می شکافند و دید وسیع تری به جهان هستی پیدا می کنند، آنان به غیب ایمان آورده اند.

همان کسانی که نماز را به پا می دارند، وقتی صدای اذان را می شنوند، از کار خود دست می کشند و به نماز می ایستند. آنان روح خویش را با نماز جانی دوباره می بخشند، از دنیای خاکی دل برمی کنند و به معراج یاد تو می آیند که نماز معراج اهل ایمان است.

مؤمنان از هر آنچه به آنان داده ای، به دیگران انفاق می کنند و نیازمندان را فراموش نمی کنند. آنان می دانند که از خود چیزی ندارند، این تو هستی که

ص:29

به آنان علم و دانش یا ثروت و دارایی داده ای، آنان خود را صاحب دارایی های خود نمی دانند، وقتی آنان به دیگران کمک می کنند، جلوه مهربانی تو می شوند.(15)

مؤمنان به محمّد(صلی الله علیه وآله)و همه پیامبران ایمان دارند. آنان پیامبران را معلّمان بزرگ بشریّت می دانند که هر کدام در یک رتبه و کلاسی، به آموزش بشر پرداخته اند. آری، پیامبران از اصول و برنامه یکسانی پیروی کرده اند که تو به آنان نازل کرده ای.

مؤمنان روز قیامت را باور دارند، آن ها می دانند که تو این جهان را بی هدف خلق نکرده ای، روزی فرا می رسد که همه انسان ها زنده شوند و برای حسابرسی به پیشگاهت می آیند. این اعتقاد به روز قیامت است که انسان را از پوچی نجات می دهد.

اگر بخواهم از این پس در گروه مؤمنان باشم باید این ویژگی ها را داشته باشم: ایمان به غیب، برپاداشتن نماز، انفاق به دیگران، ایمان به پیامبران و ایمان به روز قیامت.

آری، مؤمنان از هدایتت بهره مند می شوند و سرانجامِ آن ها رستگاری و سعادت است، آنان در بهشتت وارد خواهند شد و از همه نعمت ها و زیبایی های آن بهره خواهند برد. امید دارم که من هم مانند آنان باشم تا سعادت در انتظارم باشد.

* * *

ص:30

دیگر وقت آن است تا درباره نفاق بیشتر بدانم، منافقان چه کسانی هستند؟ نشانه آن ها چیست؟

من نباید تصوّر کنم با نفاق و دورویی فاصله زیادی دارم، باید همواره از نفاق بترسم. اگر من ادّعای محبّت تو را کنم، امّا دلم از عشق به دنیا و ریاست و شهرت و... پُر باشد، این نفاق است، اگر تو را به خدایی قبول داشته باشم، امّا در اعمال خوب خود، اهل ریا باشم، اگر تو را همه کاره جهان بدانم، امّا باز هم امید به دیگری داشته باشم، این نفاق است ! این چند نمونه از نفاق است.

شنیده ام که بندگان خوب تو وقتی به نمازِ شب می ایستند و با تو خلوت می کنند، چنین می گویند: «ای کسی که دعای بندگان خود را می شنوی و امید آنان را ناامید نمی کنی، از تو می خواهیم که قلب ما را از نفاق پاک کنی».(17)

من هم باید این دعا را بخوانم، باید بخواهم که مرا هم از نفاق و دورویی نجات بدهی.

وقتی تاریخ را می خوانم می بینم که در زمان پیامبر، افرادی در مدینه بودند که نزد پیامبر می آمدند و می گفتند که ما به تو ایمان آورده ایم، امّا آنان دروغ می گفتند، دل و زبان آن ها یکی نبود. زبان آن ها، چیزی می گفت و قلب آن ها چیز دیگر، تو آن ها را منافق نامیدی. آنان دروغگو بودند و به علّت این دروغ ها، به عذاب گرفتار شدند.

آنان وقتی که با اهل ایمان روبرو می شدند، می گفتند که ما به خدا و پیامبر ایمان داریم، امّا هدف آنان فریب مؤمنان بود. آن ها نمی دانستند که این گونه

ص:32

خود را فریب می دهند، با این کار، خود را از سعادت دنیا و آخرت محروم می کردند، آن ها خودشان زیان کردند و به گمراهی افتادند.(18)

وقتی بیماری نزد پزشک می رود، پزشک به او دستور می دهد تا داروی خاصّی را مصرف کند. حال اگر آن بیمار از مصرف آن دارو خودداری کند، آیا پزشک را فریب داده است؟ او خیال می کند که پزشک را فریب داده امّا در واقع به خود نیرنگ زده است. حال منافقان نیز مانند این بیمار است.

نفاق و دورویی، بیماری است، انسان سالم، یک چهره بیشتر ندارد، دل و زبان باید با هم هماهنگ باشد، امّا کسی که منافق است، گرفتار دوگانگی شده است.

نکته جالب این است که منافقان هر چه بیشتر در مسیر نفاق پیش روند، تو هم آن ها را بیشتر به خودشان واگذار می کنی، برای همین آنان بیشتر در گرداب نفاق فرو می روند.

* * *

بَقَره: آیه 13

دیگران می دانند.

منافقان به دیده حقارت به مؤمنان می نگرند و آنان را کم عقل می خوانند، امّا خبر ندارند که خودشان ساده لوح و کم عقل می باشند. دلیل کم عقلی شان همین بس که همه توان خود را در راه شیطان به کار می برند و با نفاق به باطل یاری می دهند، آنان اگر عقل می داشتند می فهمیدند که سرانجام نفاق، چیزی جز عذاب نیست !

به زودی معلوم خواهد شد که کم عقل کیست، وقتی مؤمنان در بهشت منزل کنند و منافقان در آتش عذاب گرفتار شوند، معلوم می شود که چه کسی عاقل بوده است.

* * *

__ مگر شما به مؤمنان نگفتید که به خدا و پیامبر ایمان آورده اید؟

__ ما به آنان دروغ گفتیم. می خواستیم مؤمنان را مسخره کنیم !

__ عجب ! پس شما در دل های خود به آنان می خندیدید !

آن ها فراموش کرده اند که تو خدایی دانا و شنوا هستی و از همه کارهایشان باخبری، تو به زودی سزای این کار آن ها را خواهی داد. در دنیا آنان را به حال خود رها می کنی تا در گرداب های تاریک گرفتار شده و سرگردانی آن ها بیشتر و بیشتر شود.

* * *

وجودی ام را به بهای اندک بفروشم و برای قیامتم توشه ای آماده نکنم !

حال دیگر می دانم نشانه های منافقان چیست: دو چهره بودن، فریب کاری و دروغگویی، فسادگری، حقیر شمردن اهل ایمان، زیانکاری در بازار دنیا. باید از این ویژگی ها پرهیز کنم تا مبادا همانند منافقان گردم.

* * *

شده است ! (19)

* * *

* * *

با ویژگی های مؤمنان، کافران و منافقان آشنا شدم، اکنون دیگر نوبت انتخاب من است، باید راه خود را انتخاب کنم، تو مرا با اختیار آفریده ای، به من حقّ انتخاب دادی، خودم باید راه خود را انتخاب کنم، تو همواره مرا به سوی ایمان فرا می خوانی و وسیله هدایتم را فراهم می کنی، امّا هرگز مرا مجبور نمی کنی، راه را نشان می دهی، انتخاب با من است.

اکنون از تو می خواهم کمکم کنی تا بتوانم راه مؤمنان را برگزینم، صفات و ویژگی های آن ها و ایمان به غیب را روزبه روز در خودم زیاد و زیادتر کنم. به نماز اهمیّت بیشتری بدهم، تلاش کنم تا به نیازمندان کمک کنم...

اکنون امام زمان من از دیده ها پنهان است، نمی توانم او را ببینم، من در روزگار «غیبت» هستم، امامم، غایب است و من او را ندیده ام ، امّا به او ایمان دارم، ایمان به او، همان ایمان به غیب است.(20)

شنیده ام که اهل بیت(علیهم السلام)درباره آن روزگار، این سخنان را گفته اند: زمانی می رسد که مهدی(علیه السلام)از دیده ها پنهان می شود، هر کس در آن زمان بر دین خود باقی بماند و طولانی شدن غیبت امام، او را ناامید نکند، در روز قیامت کنار ما و در درجه ما خواهد بود.(21)

روزگار غیبت امام دوازدهم، بسیار طولانی می شود، کسانی که در زمان غیبت، زندگی کرده و به امامت امام زمان خود اعتقاد داشته و در انتظار ظهور باشند، گلِ سرسبد مردم دنیا خواهند بود.(22)

روزگاری فرا می رسد که مهدی(علیه السلام)از دیده ها پنهان می شود و دوران غیبت از راه می رسد، در آن روزگار، خدا از بندگان خویش رضایت بیشتری دارد.

ص:38

خداوند کسانی که در آن شرایط بر عقیده مهدویّت باقی مانده اند را خیلی دوست دارد.(23)

خدایا ! روزگاری است که امامِ من از دیده ها پنهان شده است، از تو می خواهم کمکم کنی تا هرگز دین خود را از دست ندهم، به تو پناه می برم از این که طولانی شدن روزگار غیبت، باعث شکّ و تردیدم شود.

از تو می خواهم توفیق دهی تا همیشه به یاد امامم باشم و او را فراموش نکنم.

توفیقم بده برای ظهور او دعا کنم و مرا در زمره یارانش قرار ده !

بارخدایا ! ایمان مرا به امام زمان خویش، افزون فرما و مرا از یاد او غافل مگردان.(24)

ص:39

جاودان در انتظار من است.

اگر من پست و مقام، شهرت و ثروت را بتِ خود کنم و آن بُت را بپرستم، باید بدانم این بُت به زودی نابود شده و از بین می رود، زمانی که با چشم خود ببینم که این بُت من نابود می شود و خودم هم نابود می شوم و آن روز، روز حسرت من است، حسرتی که تمام وجودم را خواهد سوزاند.

اگر تنها بنده تو بشوم، از حسرت روز قیامت نجات پیدا می کنم، از عذاب وجدان رهایی می یابم ! باید فقط بندگی تو را کنم تا از عذاب روز قیامت رهایی یابم.(25)

* * *

می توانیم بر روی آن زندگی کنیم.

تو از آسمان برای ما باران نازل می کنی و با همین باران است که گیاهان رشد می کنند و خوراک ما فراهم می شود.

انسان هایی که بُت را به جای خدا می پرستند، می دانند که آن بُت ها هیچ کاری نمی توانند انجام دهند، آفریدگار این جهان، خدایی دانا و تواناست.

باید مواظب باشم، مبادا به تو شرک ورزم، شرک فقط این نیست که از سنگ یا چوب، مجسّمه ای بسازم و آن را عبادت کنم، گاه می شود که همین دنیا، بتم می شود، گاه خودِ من، بتِ خودم می شود، خواهشِ دل، خدای من می شود ! نام تو بر زبان جاری می کنم، امّا دلم جای دیگر است، چیز دیگری را بر تو ترجیح می دهم ! از این شرک می ترسم ! شرکی که مخفی و پنهان است. بارخدایا ! قلبم را از هرگونه شرکی پاک گردان !

* * *

نکته مهمّ دیگر این که در همه زمان ها، افرادی پیدا می شوند و به دروغ ادّعای پیامبری می کنند، اینجاست که تشخیص حقیقت برایم مشکل می شود.

می دانی راهی برای تشخیص حقّ و حقیقت می خواهم، باید بتوانم پیامبرت را از دروغگویان تشخیص بدهم، اینجاست که به پیامبرت معجزه می دهی، معجزه محمّد(صلی الله علیه وآله)، قرآن کریم است.

اکنون تو فریاد برمی آوری: ای انسان ها ! اگر در این قرآن شک دارید، اگر محمّد را پیامبر من نمی دانید، یک سوره مانند سوره های قرآن بیاورید.

اگر کسی بتواند یک سوره مانند قرآن بیاورد، معلوم می شود که محمّد(صلی الله علیه وآله)دروغگوست.

سال های سال از این سخن تو می گذرد، دشمنان اسلام برای نابودی اسلام چه کارها کرده اند !

ابوسفیان، رئیس کافران مکّه، سه بار به جنگ پیامبر آمد، او هزینه های زیادی برای این جنگ ها خرج کرد، بهترین سربازانش در این جنگ ها کشته شدند، به راستی اگر او می توانست یک سوره مانند قرآن بیاورد، آیا لازم بود این همه برای جنگ هزینه کند؟ او که رئیس قبیله قریش بود، می توانست همه دانشمندان عرب را جمع کند و از آنان بخواهد یک سوره مانند قرآن بیاورند، اگر کسی می توانست یک سوره مانند قرآن بیاورد، دیگر آبرویی از اسلام باقی نمی ماند و پیامبر شکست خورده بود. به راستی چرا ابوسفیان این کار را نکرد؟

ص:43

اکنون بیش از 1400 سال از ظهور اسلام می گذرد، دشمنان زیادی برای نابودی اسلام تلاش نموده اند، چرا آنان به جای این همه زحمت، یک سوره کوچک مانند قرآن نمی آورند؟ تو گفتی فقط یک سوره مثل قرآنِ من بیاورید ! چرا کسی این کار را نکرد؟

جوابش معلوم است، خودت گفتی که بشر هرگز نمی تواند این کار را بکند، قرآن، معجزه توست، چه کسی می تواند مانند آن را بیاورد؟

آری، هر کس که در قرآن تفکّر کند، می فهمد قرآن، نوشته بشر نیست، برای همین به قرآن ایمان می آورد، اکنون تو هشدار می دهی که ای انسان، از کفر و انکار حقیقت دوری کن زیرا هر کس کفر پیشه کند، سزایش آتش جهنّمی است که برای او آماده شده است.

آری، در جهنّم، هیزم نیست، هر کس به آتش خود می سوزد !

* * *

من چه می دانم بهشت چیست؟ من که شایسته آن نیستم، بنده گناهکارت هستم، امّا به فضل و مهربانیِ تو امید دارم، بهشتی که تو از آن سخن می گویی چقدر زیباست، آب ها از زیر درختانش جاری است و بسیار باصفا می باشد، در آنجا انواع میوه ها به چشم می آید و هر کدام از دیگری بهتر و زیباتر است، اهل ایمان در بهشت، همسرانی پاک و پاکیزه دارند که از هرگونه آلودگی به دور هستند. آری، هر کس در بهشت وارد شود، برای همیشه آنجا خواهد بود، این همان زندگی زیبا و جاوید است.

* * *

گاه برای نشان دادن پوشالی بودن تکیه گاهِ بُت پرستان از خانه عنکبوت می گویی: کسانی که غیر از من برای خود خدایانی ساخته اند، مانند عنکبوتی هستند که خانه ای برای خود ساخته است، آنان نمی دانند که سست ترین خانه ها، خانه عنکبوت است.(26)

گاه برای نشان دادن ضعف بُت ها از مگس می گویی: اگر همه بُت ها جمع شوند، هرگز نمی توانند مگسی را خلق نمایند.(27)

آری، تو برای روشن شدن حقیقت به پشه و غیر آن، مثال می زنی !

بیان حقیقت به وسیله مثال ها، نشانه هنرنمایی توست، امّا کافرانِ بهانه جو می گویند که منظور از این مثل ها چیست؟

همین مثال های زیبا برای انسان های حقیقت طلب، مایه هدایت است و برای فاسقانِ لجوج و بهانه جو، مایه گمراهی.

فاسقان به راه شیطان می روند و از زیانکاران هستند، آنان کسانی هستند که عهد و پیمان خود را (که همان فطرت و عشق به کمال است) فراموش کرده اند و به ندای فطرت خویش، گوش فرا نمی دهند، آنان با خویشاوندان خود، مهربانی نمی کنند، آنان با دوستان تو ارتباطی ندارند، (دوستان تو، محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)هستند).

* * *

تو از ما خواسته ای که به ندای فطرتمان گوش فرا دهیم و با دوستانت پیوند قلبی داشته باشیم، اهل بیت(علیهم السلام)بهترین دوستان تو هستند، مهدی(علیه السلام)را حجّت خود روی زمین قرار دادی و از ما خواسته ای تا دوستش بداریم، نام و یادش

ص:46

را فراموش نکنیم، او چراغ راه ماست.(28)

اگر من لحظه ای فکر کنم، می فهمم که نعمت زندگی، از خودم نیست، من نبودم و وجودی نداشتم، تو مرا آفریدی، اکنون هم زندگی من به دست توست، من برای همیشه زنده نمی مانم، دیر یا زود مرگ را به سراغم می فرستی و می میرم.

می دانم مرگ به معنای نابودی ام نیست، بار دیگر زنده خواهم شد تا نتیجه کردار خود را ببینم، به سوی تو خواهم آمد. هر کس به زندگی و مرگ خود فکر کند، به تو ایمان می آورد.

تو آنچه در زمین است برای انسان ها آفریدی و سپس به آفرینش آسمان پرداختی و هفت آسمان را سامان دادی، انسان در نزد تو عزیزترین موجودِ هستی است، همه جهان را برای خدمت به انسان آفریدی، گروهی این مقام و ارزش را می شناسند و ایمان می آورند و از این نعمت ها در راه کمال خویش استفاده می کنند، امّا گروهی دیگر ناسپاسی می کنند و قدر خود را نمی شناسند، آنان به بیراهه می روند و از سعادت و رستگاری بهره ای نمی برند.

* * *

جهان از هفت مجموعه بزرگ یا هفت آسمان تشکیل شده است که فقط یک مجموعه از آن در برابر دیدگان انسان است.

زمین، ماه و خورشید و همه ستارگان و همه کهکشان ها، همه در این مجموعه اوّل می باشند. به مجموعه ستارگان، کهکشان گفته می شود، در

ص:47

آسمان میلیون ها کهکشان وجود دارد. هر کهکشان میلیون ها ستاره دارد.

در آسمان «ده هزار میلیارد میلیارد» ستاره وجود دارد. این چیزی است که علم بشر تا به امروز به آن رسیده است.

انسان فقط آسمان اوّل را می بیند، امّا شش آسمان دیگر چگونه می باشند؟ از چه تشکیل شده اند؟ این را فقط خدا می داند، گویا این شش آسمان، از «عالَم مَلَکوت» می باشند، دنیایی که از دنیای مادی، برتر است و نمی توان آن را با چشم دید.

من نمی توانم فرشتگان را ببینم، چون فرشتگان از دنیایِ دیگری هستند، از «مَلَکوت» می باشند، امّا به فرشتگان باور دارم، زیرا قرآن از آنان بارها سخن گفته است، همین طور من نمی توانم شش مجموعه دیگر جهان را ببینم، امّا چون قرآن از آن سخن گفته است به آن باور دارم.

ص:48

این سخن «داروین» چقدر با سخن تو تفاوت دارد، گذشته مرا بیان می کنی تا بدانم که کیستم، من انسان هستم، من از نسل آدم(علیه السلام)هستم که همه فرشتگان بر او سجده کرده اند، من گل سر سبد جهان هستم.

راز آفرینش من چنین است:

با فرشتگان خود سخن می گویی: «می خواهم روی زمین خلیفه و جانشین خود را قرار دهم».

می خواهی انسان را خلق کنی و او را گل سرسبد آفرینش قرار دهی !

همه فرشتگان به زمین نگاه می کنند، تعجّب می کنند، با خود می گویند چرا خدا، ما را خلیفه خود انتخاب نمی کند؟ ما که همواره در حال عبادت او هستیم، ما که هرگز گناه و معصیت نمی کنیم. این چه رازی است که او می خواهد به «انسان»، چنین مقامی بدهد؟

فرشتگان تصمیم می گیرند با تو سخن بگویند، آن ها به پیشگاه تو چنین می گویند: «آیا می خواهی روی زمین کسی را قرار بدهی که فساد و خونریزی کند؟ ما فرشتگان همواره عبادتت می کنیم و هرگز معصیت نمی کنیم».

آری، فرشتگان چنین فکر می کردند: چرا خداوند می خواهد انسان را خلیفه خود روی این زمین قرار دهد؟ در زمین موجودات دیگری هم زندگی کرده اند، ده هزار سال گروهی از جنّ در آنجا زندگی کردند، آن ها در این زمین ظلم و ستم کردند و خون همدیگر را ریختند.(29)

دنیای مادّه، دنیای محدودی است، طبیعی است که اختلافات و جنگ پیش

ص:50

می آید، خونریزی می شود، یکی پیروز و دیگری کشته می شود، این طبیعت دنیاست، امّا در دنیای غیب که محلّ زندگی فرشتگان است، هیچ محدودیّتی نیست، آن دنیا اصلاً دنیایِ مادّه نیست تا جنگی پیش آید، بهتر است که خدا خلیفه خود را از میان ما فرشتگان انتخاب کند.

هر کس روی زمین زندگی کند، زندگی مادّی خواهد داشت، تو برای ادامه نسل به او شهوت خواهی داد، برای حفظ جان خود، به او حبّ نفس خواهی داد تا خودش را دوست بدارد و بتواند خود را از آسیب ها برهاند، این حبّ نفس کار دست او خواهد داد، او برای حفظ خود، دیگران را خواهد کشت !

ای خدا ! مگر هدف تو از آفرینش انسان، عبادت نیست، خوب، ما فرشتگان که همه اهل عبادت هستیم، ما که هرگز گناه نمی کنیم، ما را جانشین خود قرار بده ! ما که همواره تو را ستایش می کنیم.(30)

* * *

وقت آن است که به فرشتگان جواب دهی، پس به آنان چنین می گویی: «من چیزی را می دانم که شما نمی دانید».

فرشتگان به فکر فرو می روند، می خواهی از چه رازی پرده برداری؟ راز آفرینش انسان چیست؟

به آنان می گویی که می خواهم انسان را بیافرینم، از میان آن انسان ها، گروهی را پیامبرِ خود قرار دهم. پیامبران، خلیفه من روی زمین هستند و مردم را به سویِ من، دعوت می کنند.(31)

ص:51

فرشتگان نمی دانستند که تو چقدر انسان را دوست داری، هنر انسان این است که اختیار دارد، می تواند راه درست را انتخاب کند، اگر انسان رستگار شود، به اختیار خودش بوده است و این زیبایی انسان است.

فرشته نمی تواند معصیت و گناه کند، او اصلاً شهوت ندارد، نیازهای جسمی ندارد، امّا این انسانی که تو آفریده ای در او قوای حیوانی قرار داده ای و در او شوق پرواز به سوی خودت را هم نهادی.

انسان موجودی است که با اختیار خود راهش را انتخاب می کند، آن جوانی که در اوج جوانی، از نگاه به نامحرم روی برمی گرداند، او از هزاران هزار فرشته برتر است، زیرا او شهوت دارد و از گناه دوری می کند، امّا فرشته که اصلاً نمی داند شهوت چیست، می خواهی انسان را خلیفه خود کنی، انسانی که به اختیار خود از زشتی ها دوری می کند و به سوی زیبایی ها می آید.

شکوه انسان در اختیار اوست، وقتی قرار است انسان، موجودی آزاد و مختار باشد، طبیعی است که گروهی از انسان ها، راه زشتی ها را انتخاب خواهند نمود، روی زمین فساد خواهند کرد، امّا تو می دانی همه زیباییِ انسان در اختیار اوست، معنای انسان در اختیار است، اگر اختیار را از انسان بگیری، خوب بودن انسان، دیگر ارزشی ندارد.

می خواهی کسی را خلق کنی که در این دنیای خاکی، در میان سختی ها و بلاها، راه خوبی ها را انتخاب کند، اگر ظلم و ستمی را ببیند با آن مبارزه کند.

آری، فرشتگان به ظلم ها و ستم هایی که بعداً در روی زمین پیش خواهد

ص:52

آمد، توجّه کردند، درست است بر اساس اختیار، انسان ظلم و ستم خواهد کرد، امّا باز همین انسان خواهد بود که همه هستی خود را در راه مبارزه با ظلم و ستم ها فدا خواهد نمود، آن انسانی که می تواند راحت زندگی کند، آسوده باشد، از همه چیز خود می گذرد و راه آزادی و آزادگی را برمی گزیند و با ظلم و ستم مبارزه می کند و از فرشته بالاتر می شود.

* * *

از امتحان انسان و فرشتگان را به تصویر می کشی.

به فرشتگان می گویی تا از حقایق هستی، سخن بگویند، امّا آنان نمی توانند حقایق را بیان کنند. آنگاه تو به آدم می گویی: ای آدم ! برای فرشتگان از آن حقایق سخن بگو !

و آدم شروع به سخن می کند، برای فرشتگان حرف می زند، همه به سخنانش گوش می دهند.

این یک ارزیابی علمی بود، تو آدم و فرشتگان را در برابر حقایق و اسرار جهان هستی قرار می دهی. آدم به علّت ظرف وجودی خود، همه اسرار و حقایق را می آموزد و هنگام امتحان، همه حقایق را بیان می کند، امّا فرشتگان که ظرف وجودشان محدود است، نمی توانند حقایق و اسرار را بیان کنند و در این امتحان شکست می خورند. آری، فرشتگان برای چیز دیگری خلق شده اند، آن ها خلق شده اند تا عبادت کنند، ظرف وجود آنان، آماده پذیرش این همه علوم و اسرار نبود.

تو به انسان قدرتی داده ای که می تواند حقایق هستی را بشناسد و روی آن فکر کند، با همین تفکّر، علم خود را روزبه روز بیشتر کند، امّا علم فرشتگان، هرگز رشد نمی کند، آن ها فقط چیزی را می دانند که قبلاً آموخته اند، امّا انسان است که فکر می کند و علوم جدید را فرا می گیرد. این راز برتری انسان است.(33)

* * *

ص:54

شیطان گفت: خدایا ! مرا از سجده به آدم معاف کن، من به جای این سجده، آن قدر تو را عبادت کنم که هرگز کسی مثل آن را ندیده باشد. به او گفتی: اگر بنده من هستی بر آدم سجده کن، سخن مرا اطاعت کن، من از تو چنین می خواهم.(34)

ولی شیطان هرگز حاضر به سجده بر آدم نشد و این گونه بود که او را از رحمت خود دور ساختی.

تکبّر شیطان کار دستش داد، او به علّت تکبّر از سعادت دور شد و آتش غضب تو را برای همیشه از آنِ خود کرد، نتیجه کارش کفر و دشمنی با تو شد.

آری، خودبینی، یادگاری است که از شیطان مانده است، این اوّلین گناه و معصیتی است که در ابتدای آفرینشِ دنیا پدیدار شد، شاید بتوان گفت که ریشه همه فسادها به تکبّر و خودبینی برمی گردد. باید حواس خود را جمع کنم و همواره از خودبینی و خودپرستی به تو پناه ببرم.

* * *

ای آدم ! همراه با همسرت، حوّا در بهشت ساکن شوید و از نعمت های زیبای آن استفاده کنید ولی هرگز نزدیک درخت ممنوعه نشوید.

آدم وارد بهشت می شود و شیطان در پی وسوسه او !

به راستی آن بهشت کجاست؟ آن بهشتی که آدم در آنجاست، بهشت جاودان نیست ! زیرا اگر کسی وارد آن بهشت شود، برای همیشه در آن خواهد بود و شیطان هرگز نمی تواند وارد بهشت جاودان شود.

بهشت واقعی، منزلگاه بندگانِ خوب خداست، پس معلوم می شود آن بهشتی که آدم در آن منزل کرده است، بهشت دنیایی است. در زبان عربی، به «بهشت»، «جنّت» می گویند. جنّت، باغی است که درختان بلندی دارد، به بهشت جاودان هم جنّت می گویند زیرا در آنجا درختان سر به فلک کشیده اند.

اکنون آدم و حوّا در آن باغ زیبا منزل می کنند، آن ها زندگی خویش را آغاز می کنند، امّا شیطان بیکار نمی نشیند، او تصمیم می گیرد تا آنان را وسوسه کند تا از میوه آن درخت ممنوعه بخورند، شیطان با خود فکر می کند تا راهی برای فریب آدم و همسرش پیدا کند.(35)

* * *

به راستی آن درخت ممنوعه چیست؟ چه میوه ای دارد؟

درختان این بهشت دنیایی، مثل درختان بهشت واقعی است، وقتی نزدیک درخت بهشتی می شوم، بر آن هر نوع میوه می بینم، انگور، سیب و...

ص:57

باغی هم که آدم و حوّا در آن ساکن هستند، نمونه ای از آن بهشت واقعی است، هر درخت آن، همه میوه ها را دارد. تو به آدم گفتی که می تواند از همه درختان بهشت استفاده کند، فقط او نباید نزدیک یک درخت شود، آن درخت، «درخت ممنوعه» است.

آدم و حوّا اصلاً نیاز به آن درخت ندارند، زیرا آن درخت، میوه تازه ای ندارد، خدا انواع میوه ها را در اختیار آن ها قرار داده است، شیطان می داند هرگز آدم را نمی تواند به طمع میوه آن درخت وسوسه کند، آدم و حوّا هر میوه ای که بخواهند می توانند از درختان دیگر بچینند. شیطان با خود فکر می کند، او می خواهد نقشه اش را عملی کند.

* * *

آدم و حوّا در بهشت دنیا هستند و تو پرده از مقابل چشم آن ها برمی داری. عرش تو را می بینند و نورهایی را مشاهده می کنند که در عرش است.

چنین سؤال می کنند:

__ این چه نورهایی است که در عرش است؟

__ آن نورهایی که شما در عرش می بینید، نور بهترین بندگان من است. بدانید که اگر آن ها نبودند، من شما را خلق نمی کردم ! آنان خزانه دار علم و دانش من هستند و اسرار من نزد آنان است. هرگز آرزوی مقام آن ها را نکنید که مقام آن ها بس بزرگ و بالاست.(36)

__ آنان را برای ما معرّفی کن !

ص:58

__ نور محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین. این نور پنج تن از فرزندان توست.

* * *

می خواستی به آدم این پیام را برسانی که نورِ محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)، اوّلین آفریده هایت هستند. زمانی، این نورها را آفریدی که هنوز زمین و آسمان ها را خلق نکرده بودی، این نورها، آن روز، حمد و ستایش تو را می گفتند.

تو بودی و این نورها و هیچ آفریده دیگری نبود، چهارده هزار سال بعد از آن، عرش خود را آفریدی، آن وقت آن نورها را در عرش خود قرار دادی.(37)

سخن از خلقتِ آن نورها بود، درست است که اکنون تو آدم را خلق کردی، امّا نور محمّد و خاندان او را هزاران سال قبل از او خلق کرده بودی، سخن درباره خلقتِ جسم محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)نیست، جسم آنان، حدود هفت هزار و هشتصد سال، بعد از آدم(علیه السلام)خلق شد.

* * *

آن هاست و می خواهی این گونه امتحانشان کنی.

چند ساعتی از حضور آدم در بهشت می گذرد، شاید او لحظه ای با خود فکر می کند که من کسی هستم که همه فرشتگان بر من سجده کرده اند، چه اشکالی داشت که مقام من هم، مثل آن پنج نور مقدّس می شد !

همین که این فکر از ذهن او می گذرد، تو او را به حال خود رها می کنی، تو به او گفته بودی که نباید در قلب خود، حسدی به آن پنج نور مقدّس داشته باشد، همین مقدار حسد باعث شد تا توفیق خودت را از او بگیری.(38)

در همان لحظه شیطان می آید و با آدم و حوّا سخن می گوید:

__ ای آدم ! ای حوّا ! من خیر و صلاح شما را می خواهم. آیا می دانید چرا خدا به شما دستور داد نزدیک آن درخت نشوید؟

__ نه. نمی دانیم.

__ اگر شما از میوه آن درخت بخورید، یا فرشته خواهید شد یا زندگی جاوید خواهید داشت. به خدا قسم، من خیر و صلاح شما را می خواهم !

آدم و حوّا هرگز فکر نمی کنند کسی به نام خدا، قسم دروغ بخورد، لحظه ای غافل می شوند و فریب شیطان را می خورند، آنان اصلاً نیازی به میوه آن درخت نداشتند، امّا حریص می شوند و از میوه آن درخت می خورند و تو آنان را از بهشت بیرون می کنی.(39)

* * *

تو آدم و حوّا را از آن بهشت بیرون کردی و آنان زندگی خود را روی زمین

ص:60

آغاز کردند.

تو به آدم گفتی که نسل تو در زمین زیاد می شود و بین فرزندانت، اختلاف و دشمنی پدیدار خواهد شد، گروهی راه خوبی ها را پیش خواهند گرفت و گروهی هم به راه شیطان خواهند رفت و همیشه میان این دو گروه دشمنی خواهد بود.

انسان در زمین زندگی خواهد کرد و در اینجا امتحان خود را خواهد داد و سرانجام مرگ به سراغ او می آید. انسان در روز قیامت زنده می شود و برای حسابرسی به پیشگاه تو حاضر می شود.

* * *

قرآن آدم و حوّا را به یک اندازه مقصّر می داند و چنین می گوید: «شیطان، آدم و حوّا را فریب داد».

ولی در انجیل، کتاب مقدّس مسیحیان ماجرا را چنین می خوانیم:

شیطان وقتی دید آدم در خواب است نزد حوّا آمد و با او سخن گفت. سرانجام شیطان حوّا را راضی کرد که از میوه آن درخت ممنوعه بخورد. حوّا از آن میوه خورد. وقتی آدم بیدار شد حوّا از آن میوه به آدم داد و آدم هم از آن خورد.(40)

این تفاوت قرآن و انجیل است. قرآن، نقش آدم و حوّا را در این غفلت یکسان می بیند، قرآن تصریح می کند این شیطان بود که آدم و حوّا را فریب داد، امّا در انجیل، این حوّا است که آدم را فریب می دهد. همین نگاه به زن

ص:61

باعث می شود مسیحیان همواره تصوّر کنند که زن، باعث گمراهی مرد می شود.

* * *

آدم نگاهی به اطراف خود می کند، ترس و وحشت تمام وجودش را فرا گرفته است. نمی داند چه باید کند، او روی کوهی قرار گرفته است که بعدها به نام «کوه صفا» مشهور می شود، کوهی که در نزدیکی کعبه است.

آدم در جستجوی حوّا است، حوّا را در کوه «مروه» می یابد، همراه او به کوه صفا بازمی گردد. آنان سر خود را به سوی آسمان می گیرند و شروع به گریه می کنند. سپس سر به سجده می نهند و از خدا طلب رحمت می کنند.

گریه آدم بر کوه صفا چهل روز طول می کشد، او در سجده است و از نافرمانی دستور خداوند گریه می کند.(43)

او در حسرت بهشت است. خوشا به حال روزی که او در بهشت مهمان تو بود و بهره مند از همه نعمت های آن ، امّا شیطان فریبش داد و از بهشت رانده شد.

آدم پشیمان است، با تو سخن می گوید تا گناهش را ببخشی. سجده های او بسیار طولانی است. ساعت ها سر از سجده برنمی دارد، گریه می کند و اشک می ریزد و می گوید:

ای خدای مهربان ! من بنده تو هستم، همواره مهربانی تو بیش از خشم توست. تو را می خوانم تا از گناهم درگذری که من به خودم ظلم کرده ام !

صدایی به گوش آدم می رسد: سلام ای آدم !

آدم سر از سجده برمی دارد، کیست که بر او سلام می کند؟ جبرئیل را می بیند، جواب سلام او را می دهد. اکنون جبرئیل چنین می گوید: «خدا مرا به سوی تو

ص:63

فرستاده است، او گفته است تو را بیاموزم که چگونه دعا کنی تا توبه ات پذیرفته شود، ای آدم ! تو باید خدا را به حقّ پنج تَن قسم بدهی، پس بگو: ای خدا تو را به حقّ محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام)می خوانم».

آن روز، آدم این پنج نام را از جبرئیل شنید، فهمید که این پنج تَن نزد خدا مقامی بس بزرگ دارند، امّا وقتی آدم نام حسین(علیه السلام)را از جبرئیل شنید، قلبش محزون شد.

آدم نمی دانست چه رازی در نام حسین(علیه السلام)نهفته است. چرا با شنیدن نام او همه غم های دنیا به دلش آمد. رو به جبرئیل کرد و گفت:

__ ای جبرئیل ! چرا با شنیدن نام حسین، حزن و اندوه به دل من آمد؟

__ ای آدم ! مصیبت حسین(علیه السلام)بزرگ ترین مصیبت هاست.

__ آن چه مصیبتی است؟

__ روزی فرا می رسد که حسین(علیه السلام) در کربلا گرفتار دشمنانش می شود، همه یاران او کشته می شوند و او غریب و تنها می ماند. آن روز حسین، تشنه است و جگرش از تشنگی می سوزد، مردم را به یاری می طلبد امّا مردم پاسخش را با شمشیر می دهند. مظلومانه شهید می شود و دشمنان، خیمه های آنان را آتش می زنند...

و آدم(علیه السلام)این سخنان را می شنود، اشک او جاری می شود... آنگاه تو هم به احترام اشک بر حسین(علیه السلام)، توبه اش را می پذیری.(44)

* * *

ص:64

اکنون جبرئیل آدم(علیه السلام)را به پایین کوه صفا می برد، جبرئیل به جایی می رود که در آنجا کعبه باید ساخته شود و در آنجا خانه تو را می سازد و در کنار آن، خیمه ای برای آدم و حوّا برپا می کند.

به امر خدا، هفتاد هزار فرشته از آسمان نازل می شوند و دور خانه ات طواف می کنند.

بعد از آن، آدم نیز به طواف خانه خدا می پردازد و این گونه است که تو رحمت خود را بر آدم نازل می کنی و او را پیامبر خود قرار می دهی و برایش مقام رسالت را برمی گزینی.

آری، تو خدای بخشنده و مهربان هستی و گناه آدم را بخشیدی و از او می خواهی به دور خانه ات طواف کند، تو برای این خانه، حُرمت زیادی قرار می دهی و قسم می خوری که اگر فرزندان آدم به طواف این خانه بیایند و دور آن طواف کنند، گناهانشان را می بخشی.(45)

قبله من هم کعبه است، حرمت کعبه را می دانم و دوست دارم هر چه زودتر به سرزمین مکّه سفر کنم و دور آن طواف کنم. کعبه، کهن ترین معبد روی زمین است، خانه توست، خانه یکتاپرستی !

* * *

خَالِدُونَ (39)

اکنون زندگی انسان روی زمین آغاز می شود !

تو می دانی انسان است و ترس او ! برای همین پیامی برای همه انسان ها می فرستی که ای انسان ! من هدایت ها و رهنمودهای خود را برایت می فرستم، اگر از هدایت های من، پیروی کردی، بدان که ترس تو برطرف می شود و هیچ غمی به دل نخواهی داشت، سرانجامِ تو بهشت جاودان خواهد بود، بهشتی که من برای تو خلق کرده ام. اگر می خواهی به بهشت جاودان وارد شوی، از پیامبرانم پیروی کن، امّا هر کس که از مسیر پیامبران منحرف شود، بداند سزای او چیزی جز عذاب نخواهد بود.

* * *

خدایا ! من حکایت آدم را شنیدم، فهمیدم که تو از همان لحظه اوّل، با انسان مهربان بوده ای، انسان را دوست داشتی و او را گل سرسبد هستیِ خود قرار دادی.

من اصل خویش را یافته ام، دانسته ام که کیستم، از کجایم، مسجود فرشتگانم !

من فرزند آدمم، چه بسا شیطان مرا هم وسوسه کند و من خطایی مرتکب می شوم، اکنون دیگر می دانم من اوّلین گناهکاری نیستم که تو او را بخشیده ای، من فرزند آدم هستم، همان کسی که خطای او را بخشیدی و از

ص:66

برگزیدگانت قرار دادی.

خدایا ! به رحمت و مهربانی تو امیدوارم، می دانم اگر خطایی از من سر بزند، نباید ناامید شوم، باید سر به سجده ببرم و همچون آدم بر خطای خود اشک بریزم، باید به نام پنج تن (محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین(علیهم السلام)) تو را بخوانم، به آنان توسّل می جویم تا رحمتت را بر من نازل کنی. راه خویش را یافته ام، می دانم چگونه رحمت تو را به سوی خود جذب کنم، بر حسین تو اشک می ریزم، شاید به خاطر حسین(علیه السلام) مرا ببخشی، حسینی که برای تو از همه هستی خود گذشت...

* * *

به راستی آیا آدم با خوردن میوه درخت ممنوعه، گناهی انجام داد؟ مگر پیامبران معصوم نیستند؟ چگونه می شود که او پیامبر باشد و گناه انجام دهد؟

این همان سؤالی است که مأمون، خلیفه عباسی از امام رضا(علیه السلام)پرسید و امام در پاسخ به او چنین فرمود: «وقتی آدم در بهشت بود، هنوز پیامبر نشده بود و خوردن میوه درخت ممنوعه، گناهی بزرگ نبود که موجب عذاب دوزخ بشود، بعد از آن که، آدم از بهشت رانده شد، خدا او را برگزید و پیامبر خود قرار داد و او در آن لحظه، از نعمت عصمت برخوردار شد و آدم دیگر گناهی (کوچک یا بزرگ) نکرد».(46)

وقتی پزشک به بیمار خود می گوید: «تو نباید گوشت قرمز بخوری»، اگر این بیمار، گوشت قرمز خورد، گناه بزرگی انجام داده است؟ نه، فقط به خودش

ص:67

ضرر زده است. خدا به آدم گفت که تو را در این بهشت دنیایی جای داده ام، اگر می خواهی اینجا بمانی، نباید از آن میوه بخوری، وقتی آدم از آن میوه خورد، از بهشت رانده شد، این نتیجه کار آدم بود.

* * *

آدم که اکنون پیامبرت شده است، در کنار کعبه نشسته است، امّا او هنوز از خودش ناراحت است، خیلی غصّه می خورد که چرا گوش به حرف شیطان کرد و از بهشت رانده شد.

غصّه بر قلب آدم هجوم می آورد، دلش می گیرد، اشک از چشمانش جاری می شود و تو جبرئیل را به زمین می فرستی تا با آدم سخن بگوید:

__ ای آدم ! چه شده است؟ چرا این قدر ناراحتی؟

__ غصّه می خورم که از بهشت رانده شده ام.

__ ای آدم ! آیا می دانی وقتی خدا می خواست تو را خلق کند به ما چه گفت؟

__ من نمی دانم.

__ خدا به ما فرشتگان گفت: «می خواهم خلیفه خود را روی زمین قرار دهم».

__ منظورت از این سخن چیست؟

__ خدا به ما نگفت: «می خواهم خلیفه خود را در بهشت قرار بدهم»، خدا به ما گفت: «می خواهم خلیفه خود را روی زمین قرار بدهم»، یعنی از اوّل هم قرار بود تو در این دنیای خاکی زندگی کنی و در اینجا خلیفه خدا باشی !

آدم لحظاتی فکر کرد، اگر او در آن بهشت می ماند خلیفه خدا نبود، او باید

ص:68

اینجا باشد تا بتواند خلیفه خدا باشد.

آدم آرام شد، راز خلقت خود را فهمید. آری، خدا می خواست انسان در همین دنیای خاکی زندگی کند، دنیایی که همه محدودیّت ها و تضادها را دارد، انسان در جستجوی روزی خود باشد، زحمت بکشد، جایی که آدم در آن بود، همه چیز برای او آماده بود، زندگی آنجا، زندگی بهشت گونه بود، در آنجا انسان نمی توانست کمال خود را بیابد.(47)

انسان که خوی حیوانی دارد، باید در این دنیا زندگی کند، رشد کند، خوی حیوانی خود را کنترل کند تا از فرشته بالاتر رود.

انسان واقعی در این دنیا معنا پیدا می کند، اگر انسان در بهشت بود، هرگز لیاقت ها و شایستگی های او نمایان نمی شد. خدا از اوّل اراده کرده بود که انسان در این دنیا باشد.

اکنون با جرأت می گویم که با رانده شدنِ آدم از بهشت، انسان متولّد شد، انسان بودنش کامل شد و این راز بزرگ خلقتِ انسان است که بسیاری از آن غافل مانده اند.

اگر انسان در بهشت بود، هیچ زحمتی نمی کشید، در آنجا هیچ اختلاف و جنگی رخ نمی داد، همه چیز آماده بود، معلوم است که در آنجا انسان نمی توانست صبر در مشکلات را به نمایش بگذارد، چون آنجا هیچ مشکلی نبود تا انسان بخواهد در راه خدا بر آن صبر کند.

زیبایی های انسان در سختی های این دنیا جلوه گر می شود، انسانی که همه

ص:69

سختی ها را به جان می خرد تا نام و یاد خدا زنده بماند، این زیباترین تصویر آفرینش است که خدا دوست داشت آن را به نمایش بگذارد.

خدا انسان را آزاد و مختار آفرید، این دنیا هم محلّ نمایش حقیقتِ انسان هاست، عدّه ای راه شیطان را برمی گزینند و به ظلم و ستم می پردازند، عدّه ای هم راه خدا را انتخاب می کنند.

خدایا ! من داستان آدم(علیه السلام)را از قرآن تو خواندم، اکنون می خواهم از تورات این داستان را بخوانم. تورات تحریف شده است، امّا اطلاع من از همین تورات در اینجا مفید است، به من کمک می کند تا بدانم یهودیان چه تصوّری از این ماجرا دارند.

* * *

خلاصه داستان آدم(علیه السلام)در تورات چنین است:

خدا به آدم اجازه داد که از تمام میوه های بهشت بخورد مگر از میوه درخت معرفت !

درخت معرفت، درختی بود که اگر آدم از میوه آن می خورد، خوب و بد را تشخیص می داد.

خدا به آدم گفت: «اگر میوه درخت ممنوعه را بخوری، همان روز خواهی مرد»، سپس خدا حوّا را آفرید، آنان در بهشت، برهنه بودند، زیرا نیک و بد را نمی دانستند. شیطان به شکل ماری نزد آنان آمد و به آنان گفت: «اگر میوه آن درخت ممنوعه را بخورید، نه تنها نمی میرید، بلکه معرفت و شناخت پیدا

ص:70

می کنید، برای همین است که خدا شما را از خوردن آن نهی کرده است».

سرانجام آدم و حوّا از آن میوه ممنوعه خوردند و چشمشان باز شد و فهمیدند که لخت هستند، برای همین، آنان با پارچه ای خودشان را پوشاندند.

خدا در بهشت قدم می زد !! آدم و حوّا را دید، آنان از خدا مخفی شدند، خدا به آدم گفت:

__ ای آدم ! کجا هستی؟ !

__ وقتی صدای تو را شنیدم، مخفی شدم، زیرا من عریان هستم.

__ چگونه فهمیدی که عریان هستی؟ مگر از آن میوه ممنوعه خوردی؟

اکنون خدا دانست که آدم از آن میوه خورده است، برای همین پیش خود گفت: «اکنون آدم مثل من شده است و خوب و بد، زشت و زیبا را شناخته است ! اگر او در بهشت بماند، ممکن است درخت حیات و زندگی را نیز پیدا کند و از میوه آن بخورد و آن وقت برای همیشه زنده بماند و مثل من بشود !». اینجا بود که خدا آدم را از بهشت بیرون کرد !! (48)

* * *

این سخن تورات است، کسی که به این تورات ایمان دارد و این ماجرا را می خواند، چنین تصوّری از خدا دارد:

1 - خدا کسی است که به آدم دروغ می گوید و آدم را فریب می دهد.

آن درخت ممنوعه، درخت معرفت بود، امّا خدا به آدم گفت که آن درخت، درخت مرگ است، اگر از آن بخوری، همان روز می میری !

ص:71

2 - خدا کسی است که می ترسد آدم به مقام او دست پیدا کند !

وقتی خدا دید آدم از آن درخت معرفت خورده است، ترسید که نکند آدم به درخت حیات و زندگی دسترسی پیدا کند.

3 - خدا جسم است، در بهشت راه می رود، آدم او را می بیند.

4 - خدا جاهل است، نمی داند آدم در کجای بهشت مخفی شده است.

و خدایی که من در قرآن با او آشنا می شوم، هرگز دروغ نمی گوید، بنده خود را فریب نمی دهد، او به همه چیز آگاه است. این خدا هرگز انسان را از معرفت و شناخت نهی نمی کند.

میوه ممنوعه، معرفت و شناخت نبود، آخر چگونه می شود خدا انسان را از معرفت منع کند؟

خدایی که من او را باور دارم، بندگان خود را به سوی علم و آگاهی و معرفت فرا می خواند. آنچه خدا آدم را از آن نهی کرد، حسد بود.

ص:72

سال قبل در کنعان (منطقه ای در شام یا سوریه) زندگی می کرد. او پیامبر بود و دوازده پسر داشت، یکی از آن ها یوسف(علیه السلام)بود. یوسف بعد از سختی های زیاد در مصر به مقام بزرگی رسید، برای همین بود که همه پسران یعقوب به مصر هجرت کردند. کم کم تعداد آنان زیاد شد، از نسل این دوازده برادر، قوم بنی اسرائیل شکل گرفت.

بعد از مدّتی قوم بنی اسرائیل گرفتار ظلم و ستم فرعون شدند، خدا موسی(علیه السلام)را برای نجات آنان فرستاد، بین یعقوب(علیه السلام)و آمدن موسی(علیه السلام)حدود هشتصد سال فاصله بود. با آمدن موسی(علیه السلام)، دین یهود شکل گرفت.

* * *

تو با بنی اسرائیل چنین سخن می گویی: نعمت هایی که به شما داده ام را به یاد بیاورید، به عهد و پیمان من وفا کنید تا من هم به عهد و پیمان خود وفا کنم !

من هم که اکنون این سخن تو را می خوانم باید همواره به یاد نعمت هایی باشم که به من داده ای، این گونه است که محبّت تو در قلبم زیاد و زیادتر می شود.

شنیده ام که روزی از موسی(علیه السلام)خواستی تا تو را دوست بدارد و کاری کند که مردم هم تو را دوست داشته باشند.

وقتی موسی(علیه السلام)این سخن را شنید به فکر فرو رفت. محبّتِ تو در قلب موسی(علیه السلام)موج می زد، هیچ چیز و هیچ کس را به قدر تو دوست نداشت، امّا نمی دانست چه کند که مردم تو را بیشتر دوست داشته باشند.

ص:74

باید راه حلّی پیدا می کرد، امّا هر چه فکر کرد چیزی به ذهنش نرسید. سرانجام از تو کمک خواست:

__ خدایا ! چه کنم که بندگانت تو را دوست داشته باشند؟ چگونه می توانم قلبشان را با محبّت تو آشنا کنم؟

__ ای موسی ! من نعمت های زیادی به بندگانم داده ام، کاری کن که آنان نعمت های من را به یاد آورند، ای موسی ! نعمت هایم را برای آن ها بگو، آن وقت خواهی دید که چگونه مرا دوست خواهند داشت.(49)

* * *

از بنی اسرائیل می خواهی تا به عهد و پیمانت وفادار بمانند، اگر آنان به آن عهد وفادار بمانند، تو هم به عهد خود وفا خواهی نمود. از آنان خواسته ای تا هرگز بُت ها را نپرستند، به دستورهای تو عمل کنند و از اختلاف دوری کنند، در مقابل به آنان وعده بهشت دادی.

اکنون من هم باید به عهد و پیمان خود وفا کنم، در این صورت است که می توانم امید داشته باشم مرا در بهشت خود جای دهی، امّا به راستی عهد و پیمان بزرگ من چیست؟

می دانم قرآن کتابی نیست که فقط از گذشته بگوید، قرآن از همه زمان ها سخن می گوید. از من می خواهی بر سر آن پیمان بزرگ بمانم. پیمانی را که از من گرفته ای فراموش نمی کنم !

کدام پیمان؟

ص:75

روزی که روح همه انسان ها را آفریدی، روزی که از همه پیمان گرفتی. آن روز را فراموش نمی کنم. چه روزی بود آن روز !

تو با همه سخن گفتی. از ما سؤال کردی: آیا من خدای شما نیستم؟ همه در جواب گفتیم: آری ! شهادت می دهیم که تو خدای ما هستی.(50)

سپس، تو پیامبرانت را برایمان معرّفی کردی. بعد، نوبت به معرّفی جانشینانِ پیامبران رسید. آنان را نیز معرّفی کردی و به همه دستور دادی تا از پیامبران و جانشینانشان اطاعت کنند.

آن روز بود که دوازده امام خویش را شناختم، امامتشان را پذیرفتم، عهد کردم که در مقابل آنان تسلیم باشم و گوش به فرمانشان باشم.(51)

امروز هم امامت مهدی(علیه السلام)را باور دارم، گوش به فرمان او هستم، منتظر می مانم تا ظهور کند و همچون سربازی در خدمتش باشم.(52)

از من می خواهی تا بر این عهد و پیمان وفادار بمانم، اگر من این کار را کنم تو هم به عهد خود وفا خواهی نمود و مرا وارد بهشت خواهی کرد.(53)

* * *

از بنی اسرائیل خواستی تا به کتاب تو ایمان بیاورند و به آن کفر نورزند و حقّ را کتمان نکنند...

این دستوری است که به آنان داده ای، امّا این دستور تو، برای امروز من هم هست، از من می خواهی تا به قرآنت ایمان بیاورم، به امام زمان ایمان داشته باشم، در زمره کسانی نباشم که چون حقّ را شنیدند، آن را انکار کردند.

آری، عدّه ای در مقابل بهایی اندک، حقّ و حقیقت را انکار می کنند، آنان باید از خشم تو بترسند.

وقتی که محمّد(صلی الله علیه وآله)به مدینه آمد، عدّه ای از دانشمندان یهود با اینکه می دانستند او پیامبر است، امّا با گرفتن امتیازهای ناچیزی، حقیقت را انکار می کردند، آنان کتاب آسمانی تورات را تغییر دادند. در تورات نشانه های آخرین پیامبر ذکر شده بود، ولی آنان آن قسمت های تورات را تغییر دادند تا منافع اندک خویش را حفظ کنند، فراموش کردند که تغییر کتاب تورات در مقابل همه دنیا، ارزان فروشی است، آنان گرچه لذّات چند روزه دنیا را از آنِ خود کردند، امّا باید در انتظار عذاب ابدی باشند، عذابی که هیچوقت پایان نمی یابد.

تو دوست داری که من حق گرا باشم و همواره حقّ را آشکار سازم، هر چند منافع زودگذرم به خطر افتد، آری، پنهان کردن حقّ و آمیختن حقّ و باطل، گناه بزرگی است و باعث گمراهی دیگران می شود.

از من می خواهی تا نماز بخوانم و زکات ثروت خود را پرداخت کنم، نماز را

ص:77

به جماعت بخوانم، در متن جامعه باشم و همراه مردم باشم.

دوست نداری که به کنج خلوت خانه پناه ببرم، از من می خواهی در میان مردم و برای آنان باشم، از آنان بی خبر نباشم، در جمع آنان حضور پیدا کنم، به راستی که، راه رسیدن به تو از میان مردم می گذرد.

* * *

در آن لحظات چه باید بکنم؟

این پیام توست: «از صبر و نماز کمک طلبید».

شنیده ام که بندگان خوب تو وقتی به نمازِ شب می ایستند و با تو خلوت می کنند، چنین می گویند: «ای کسی که دعای بندگان خود را می شنوی و امید آنان را ناامید نمی کنی، از تو می خواهیم که قلب ما را از نفاق پاک کنی».

آری، از من می خواهی تا در سختی ها صبر کنم و به نماز پناه ببرم، وضو بگیرم و با تو سخن بگویم که نماز، معراج مؤمن است. بلاها و سختی هایی که در زندگی پیش می آید، انسان را می سازد. شنیده ام که تو هر کس را بیشتر دوست داری بلای بیشتری به او می دهی. انسان فقط در کوره بلا است که می تواند از ضعف ها و کاستی های خود آگاه شود و به اصلاح آن ها بپردازد. بلا بد نیست اگر نگاهم را عوض کنم، باعث می شود از دنیا دل بکنم و بیشتر به یادت باشم و به درگاهت روی آورم. بلا و سختی که نباشد دلم برای همیشه اسیر دنیا می شود، ارزشم کم و کمتر می شود، این بلاست که دل های ما را آسمانی می کند.

اکنون یاد گرفتم که نماز می تواند به من کمک کند، سخن گفتن با تو می تواند آرامش را به من هدیه کند، نماز خواندن برای کسی که نسبت به تو فروتن است، کاری لذّت بخش است، نماز برای کسی لذّت دارد که روز قیامت را باور دارد و می داند زندگی اش فقط به این دنیای خاکی محدود نمی شود، می داند بعد از همه این سختی ها، بهشتی هست، او سختی ها را تحمّل می کند تا به سعادت ابدی که همان بهشت جاویدان است، برسد.

اگر کسی احساس کرد که نماز خواندن برای او سخت است، باید علّت را در

ص:79

باورهای خود جستجو کند، اگر ایمانم به روز قیامت کم رنگ شود، نماز خواندن دیگر سخت و گران به نظر می رسد، اگر دیدار تو و بهشت و قیامت را باور داشته باشم، نماز برایم لذّت بخش خواهد بود.

* * *

هر کس با پیامبران و جانشینان آنان دوست باشد و راهشان را رفته باشد، از شفاعت آنان بهره مند خواهد شد، چون پیامبران به اذن تو شفاعت مؤمنان را به عهده دارند.

وای به حال کسانی که به دنبال بُت های خود رفتند، آنان تصوّر می کردند که بت ها روزی به یاریشان خواهند آمد، افسوس که خیلی دیر می فهمند که هیچ یار و یاوری ندارند !

ص:81

بنی اسرائیل سالیان سال گرفتار ظلم و ستم فرعون بودند، فرعون پسران آنان را می کشت و دخترانشان را به اسیری می گرفت.

برای همین موسی(علیه السلام)را برای نجاتشان فرستادی، به موسی(علیه السلام)دستور دادی تا در تاریکی شب آنان را از کشور مصر حرکت دهد، وقتی که آنان به رود نیل رسیدند، رود نیل را شکافتی و آنان عبور کردند، فرعون و سپاهیانش به دنبال قوم بنی اسرائیل وارد رود نیل شدند و آن وقت بود که آب به هم آمد و فرعون و سپاه او نابود شدند. آری، فرعون که عمری، ادّعای خدایی می کرد، در آب غرق شد و به سزای اعمال خود رسید. (در اینجا از رود نیل به «دریا» تعبیر شده است، زیرا این رود بسیار بزرگ است).

بعد از آن بنی اسرائیل به سرزمین سینا رسیدند، خوشحال بودند که فرعون نابود شده است، آن ها می خواستند به فلسطین بروند، در مسیر حرکت به سوی فلسطین، از موسی(علیه السلام)خواستی تا با گروهی هفتاد نفره به کوه طور بیاید.

قرار بر این بود که موسی(علیه السلام)سی شب برای مناجات با تو در آنجا بماند تا کتاب آسمانی تورات بر او نازل شود.

کوه «طور» تقریباً در جنوب سرزمین سینا قرار دارد، راه فلسطین از شمال سرزمین سینا می گذرد، موسی(علیه السلام)باید به سمت جنوب حرکت می کرد تا به کوه «طور» می رسید.

موسی(علیه السلام)، برادرش، هارون را جانشین خود قرار داد و با هفتاد نفر به کوه طور آمد، صلاح را در آن دیدی که مأموریّت موسی(علیه السلام)ده شب دیگر تمدید

ص:83

شود، برای همین موسی(علیه السلام)ده روز دیرتر نزد قومش بازگشت، همین باعث شد تا مردی به نام سامری دسیسه کند و مردم را دعوت به پرستش گوساله ای از طلا کند. مردم فریب سامری را خوردند و عدّه زیادی از آنان گوساله پرست شدند.

این درس بزرگ تاریخ است که اگر رهبر آسمانی از میان مردم برود، هر لحظه خطر منحرف شدن انسان وجود دارد.

من هم باید حواس خود را خیلی جمع کنم، اکنون که امام زمانم غایب است، ممکن است عدّه ای بُتی بسازند و مرا به سوی آن فرا بخوانند، باید دقّت کنم، فریب نخورم. این درسی است که می خواهی من از این ماجرا بیاموزم.

وقتی موسی(علیه السلام)نزد مردم بازگشت، با مردم سخن گفت و از آنان خواست تا توبه کنند. توبه آنان این بود که باید خودشان را بکشند.

آنان یکدیگر را در این انحراف یاری کردند، پس باید به دست یکدیگر کشته شوند، وقتی آنان کشتن یکدیگر را آغاز کردند و در این آزمایش صداقت خود را نشان دادند، توبه آنان را قبول کردی و تو به موسی(علیه السلام)وحی کردی که دست از این کار بکشند و توبه آنان را پذیرفتی زیرا تو همواره توبه بندگانت را می پذیری.(54)

باید بدانم اگر خطایی از من سر زد، درِ توبه به رویم باز است، نباید ناامید شوم، تو مردمی که گوساله پرست شده بودند را بخشیدی، تو بسیار بخشنده و مهربان هستی.

ص:84

* * *

بزرگی است، صاعقه به یکی از کوه های آن اصابت کرد).

آنان تاب دیدن آن صاعقه را که مخلوق تو بود نداشتند، چگونه می توانستند نور عظمتت را ببینند؟

وقتی موسی(علیه السلام)به هوش آمد چنین گفت: «بارخدایا ! تو بالاتر از این هستی که با چشم دیده بشوی، من از طرف مردم خواستم که تو را ببینم، اکنون نیز از طرف آنان، توبه می کنم، من باور دارم که هرگز تو را نمی توان دید».

موسی(علیه السلام)می دانست که تو صفات و ویژگی های مخلوقات را نداری، اگر تو یکی از این صفات را می داشتی، حتماً با چشم دیده می شدی، امّا دیگر نمی توانستی همیشگی و ابدی باشی، گذر زمان تو را هم دگرگون می کرد. هر کس که ویژگی مخلوقات و آفریده ها را دارد، روزی نابود می شود.

* * *

می توانی هر کاری را انجام دهی.

آن هفتاد نفر را زنده کردی تا شاهدی باشند بر اینکه در روز قیامت هم می توانی مردگان را زنده کنی.

موسی(علیه السلام)بعد از چهل روز همراه با این هفتاد نفر به سوی بنی اسرائیل بازگشت و دید که آنان گوساله پرست شده اند، به راستی چقدر زود آنان عهد و پیمان خود را فراموش کردند.

* * *

نزدیک نشوم، من چقدر کم عقل بودم که تصوّر می کردم این کارها برایم نفعی ندارد، خیال می کردم که می خواهی از عبادت من سودی ببری، نمی دانستم برای تو هیچ فرقی ندارد که همه مردم مؤمن باشند یا کافر ! برای تو عبادت بندگانت هیچ سودی ندارد، زیرا تو بی نیاز از همه چیز هستی !

اگر به دستوراتت عمل نکنم، به خودم ظلم کرده ام، خودم را از سعادت ابدی محروم کرده ام، شاید چند روز در این دنیا آسایشی را تجربه کنم، امّا در مقابل این خوشی چندروزه، خود را از نعمت بهشتِ جاودان محروم کرده ام.

* * *

رسیدند، سجده کنند و این چنین بگویند: «بارخدایا ! گناهان ما را ببخش».آن ها باید به زبان خود چنین می گفتند: «حطّه».

این آدابی بود که برای آنان قرار دادی، می خواستی این گونه گناهشان را ببخشی و پاداش نیکوکاران را افزون و افزون تر کنی.

مؤمنان به این دستور تو عمل کردند و رحمت و مهربانی ات را از آنِ خود نمودند، امّا عدّه ای از آنان سخنت را به مسخره گرفتند و به جای واژه «حطّه»، حنطه» را به کار بردند. «حنطه» به معنای «گندم» بود، آن ها قصدی جز مسخره کردن نداشتند، می خواستند بگویند که گندم برای ما از این آداب باارزش تر است.

آنان که این سخن را مسخره کردند، به بلای سختی مبتلا شدند، عذابی همچون طاعون بر آنان فرود آمد و موجب ضعف و ناتوانی و اضطراب آنان شد.

آری، انسان ها در سرنوشت خود نقش دارند، نافرمانی آن ها، زمینه ساز عذاب است، همان طور که اطاعت از فرمانت باعث آمرزش و سعادت دنیا و آخرت می شود.

* * *

شنیده ام که قوم بنی اسرائیل در مسیر حرکت به فلسطین، وقتی به صحرای سینا رسیدند، تشنه بودند، نزد موسی(علیه السلام)آمدند و طلب آب نمودند. موسی(علیه السلام)نگاهی به آن بیابان خشک کرد، هیچ آبی یافت نمی شد، باید چه می کرد؟ دست به دعا برداشت و با تو سخن گفت، دعا کرد و از تو یاری خواست. موسی(علیه السلام)به امید تو این همه جمعیّت را همراهِ خود آورده بود.

صدای موسی(علیه السلام)را شنیدی، تو مهربان هستی و هیچ گاه بندگانت را فراموش نمی کنی، در نزدیکی موسی(علیه السلام)سنگ بزرگی بود، به موسی(علیه السلام)دستور دادی تا عصایش را به آن سنگ بزند.

عصایش را به سنگ زد، معجزه ای روی داد، از دل آن سنگ، دوازده چشمه آب جوشید، گفتی که مردم از این آب گوارا بنوشند.

امّا چرا دوازده چشمه از سنگ جوشید؟

یعقوب(علیه السلام)، دوازده پسر داشت، بنی اسرائیل همه از نسل این دوازده پسر بودند، آنان به دوازده گروه تقسیم می شدند، برای همین برای هر گروه، چشمه ای جداگانه جوشید تا از اختلاف میانشان جلوگیری شود.

* * *

این حکایتی بود که در گذشته روی داده است، امّا شبیه این ماجرا در آینده هم روی خواهد داد. وقتی مهدی(علیه السلام)در شهر مکّه ظهور کند، منتظر می ماند تا یارانش در آن شهر جمع بشوند. وقتی تعداد یارانش به ده هزار نفر رسید، به سمت مدینه حرکت می کند.(55)

ص:90

هوا خیلی گرم می شود و کم کم تشنگی بر همه غلبه می کند. مهدی(علیه السلام)که تشنگی و گرسنگی یارانش را می بیند، دستور می دهد تا لشکر در وسط بیابان منزل کند.

آنجا بیابانی خشک است، نه آبی، نه گیاهی ! فقط عطش است و گرمای سوزان صحرای حجاز !

همه یکجا را نگاه می کنند، مهدی(علیه السلام)دستور می دهد تا سنگ بزرگی را بیاورند. این سنگ چیست؟ او با عصایش به آن سنگ می زند. ناگهان همه فریاد می زنند: آب ! آب !

آب گوارایی از آن سنگ جاری می شود ، این سنگ از موسی(علیه السلام)به مهدی(علیه السلام)ارث رسیده است، به راستی که مهدی(علیه السلام)وارث همه پیامبران می باشد.(56)

آبی که از آن سنگ می جوشد هم تشنگی را برطرف می کند و هم گرسنگی را ! (57)

* * *

اللَّهِ وَیَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الْحَقِّ ذَلِکَ بِمَا عَصَوْا وَکَانُوا یَعْتَدُونَ (61)

ماجرای بنی اسرائیل درس های بزرگی برای من دارد، باز هم از آنان سخن می گویی. وقتی که بنی اسرائیل را از دست فرعون رها کردی، نعمت های فراوانی به آنان ارزانی داشتی، امّا آنان به جای سپاس و شکر نعمت ها، بهانه جویی کردند و راه نافرمانی در پیش گرفتند و به همین علّت، گرفتار خشم و غضب تو شدند.

وقتی آنان در صحرای سینا بودند، برایشان دو نوع غذای مقّوی از آسمان فرو می فرستادی، عسل و مرغ بریان، ولی بنی اسرائیل گفتند که تا کی باید هر روز از این دو غذا بخوریم ! ای موسی ! به خدایت بگو برای ما سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز بیاورد.

تنوّع طلبی انسان امری طبیعی است، امّا هدف اصلی آنان بهانه جویی و ایجاد مشکل در برنامه های موسی(علیه السلام)بود.

وقتی موسی(علیه السلام)و بنی اسرائیل در صحرای سینا بودند، می خواستند هر چه زودتر به فلسطین برسند، برای تفریح که به آنجا نیامده بودند، می خواستند به بیت المقدس بازگردند، هدف اصلی،این بود. امّا چه شد که آنان به فکر غذاهای متنوّع افتادند؟

به آنان دستور دادی که به سوی فلسطین بروند، در آن شهر می توانند به سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز برسند، امّا آنان را گرفتار خواری و ذلّت

ص:92

نمودی.

تو صلاح را در این دیده بودی که بنی اسرائیل مدّت بیشتری در صحرای سینا بمانند، این برای رشد و کمال معنوی خودِ آنان بود، امّا آنان هوس غذاهای متنوّع کردند، برای همین به آنان گفتی که به سوی فلسطین حرکت کنند و بدانند که همواره خوار و ذلیل خواهند بود.

به راستی علّت این خواری و ذلّت چه بود؟

آنان قبلاً گناهان زیادی انجام داده بودند، عدّه زیادی از پیامبران برای هدایتشان فرستاده شدند، پیامبران برایشان سخن می گفتند، ولی آنان، سخنان و اسرار پیامبران را برای کافران نقل می کردند، کافران نیز با شنیدن این سخنان، پیامبران را مظلومانه به شهادت می رساندند. آری، بنی اسرائیل با این کار خود در ریختن خون پیامبران شریک شدند، تو پیامبران را برای سعادت دنیا و آخرت آن ها فرستادی، ولی آنان در شهادتشان سهیم می شدند.(58)

سرانجام تصمیم می گیری آنان را برای همیشه زبون و خوار کنی.

* * *

نجات در پناه دین یهود است، نژاد خود را برتر از همه نژادها می دانستند.

تو به آنان چنین پاسخ می دهی که راه نجات فقط در ایمان و عمل شایسته است.

نام بر روی خود گذاشتن، راه نجات نیست، هر کسی خود را از گروهی می داند: گروه مسلمانان، یهودیان، صابئان، مسیحیان !

«صابئان» چه کسانی هستند، آنان پیرو مذهبی آسمانی بودند، پیامبر آنان، یحیی(علیه السلام)بود.

انسانی به سعادت می رسد که ایمان واقعی داشته باشد و عمل شایسته انجام دهد و از گناهان دوری کند.

امّا بنی اسرائیل که می پنداشتند یهودی بودن، باعث سعادتشان است، نافرمانی و گناه می کردند.

آخر چگونه ممکن است یک یهودی، فقط به علّت یهودی بودن، اهل نجات باشد؟

دین های یهود، مسیحیّت و اسلام، یک پیام دارند: باید به خدای یگانه ایمان داشت و از نافرمانی خدا پرهیز کرد.

در تورات وعده آمدن آخرین پیامبر را ذکر کردی، همه یهودیان وظیفه داشتند به محمّد(صلی الله علیه وآله)ایمان بیاورند؟ عیسی(علیه السلام)بارها و بارها به آمدن محمّد(صلی الله علیه وآله)بشارت داد. چرا یهودیان و مسیحیان به این دستورات عمل نکردند؟

تو آخرین پیامبر خود را برای هدایت مردم فرستادی، به او وحی کردی که

ص:94

دین اسلام، کامل ترین ادیان است و هر کس که می خواهد تو از او راضی باشی باید مسلمان شود.

به این فکر می کنم: آیا کسانی که (قبل از ظهور اسلام) دین دیگری داشته اند، به بهشت می روند؟

بله، همه کسانی که قبل از اسلام پیرو پیامبران دیگر بوده اند و کردار شایسته داشته اند، اهل بهشت اند و آنان هیچ ترس و نگرانی از روز قیامت نخواهند داشت.

اکنون از من می خواهی تا آیات و سخنانت را فراموش نکنم و به دستوراتت عمل کنم، انتظار داری تابه همه دستوراتت عمل کنم نه اینکه فقط به بعضی از آن ها که به نفع من است، عمل کنم.

* * *

مخالفت کردند.

اینجا بود که کوه طور به صورت معجزه آسایی از جا کنده شد و بالای سر آنان قرار گرفت، آنان سایه کوه را بالای سر خود دیدند و ترسیدند و گمان کردند که آن کوه برآنان فرود خواهد آمد. همه وحشت زده شدند و دست به دامن موسی(علیه السلام)زدند و با تو پیمان بستند که به تورات عمل کنند و این گونه بود که خطر از آنان برطرف شد.(59)

اکنون از آنان می خواهی تا نعمت هایی را که به آنان داده ای یاد کنند و تورات را با دقّت و جدّیت بخوانند و در آن تفکّر کنند.

به راستی که انسان به راحتی دچار غفلت می شود و پیمان تو را فراموش می کند، آری، اگر فقط برای لحظه ای فضل و رحمت تو نباشد، انسان، زیانکار خواهد شد.

همه امید من به رحمت توست تا بتوانم در این بازار دنیا، زیان نکنم و بتوانم برای سعادت همیشگی خود توشه ای بردارم.

تو برای امتحان بندگانت دستور و فرمانی می دهی، اهل ایمان به دستوراتت عمل می کنند و از این امتحان سرافراز بیرون می آیند، امّا گروهی هم سرافکنده می شوند، برای مثال به یهودیان فرمان دادی تا شنبه را روز تعطیلی خود قرار دهند و در این روز به کسب و کار نپردازند.

در کنار دریای سرخ عدّه ای از یهودیان زندگی می کردند، آن ها طبق دستور، روزهای شنبه ماهیگیری نمی کردند، عجیب این بود که در همان روزهای

ص:96

شنبه ماهیان زیادی در اطراف ساحل جلوه نمایی می کردند و آن ها وسوسه می شدند صید کنند و سود خوبی به جیب بزنند.

مدّتی گذشت، طمع مال دنیا در قلب آن ها زیادتر شد، برای همین کنار ساحل حوضچه هایی ساختند، روزهای شنبه صبر می کردند تا ماهی ها وارد حوضچه ها شوند، بعد از آن، راه حوضچه ها را می بستند و روز یکشنبه به صید ماهی اقدام می کردند.

آن ها تصوّر می کردند این گونه می توانند حکم خدا را به بازی بگیرند، اگر کسی به آنان می گفت که چرا این کار را می کنید، در جواب می گفتند: هرگز کار خلافی نمی کنیم، ما روز شنبه اصلاً ماهی صید نمی کنیم ! آری، آنان ظاهر قانون تو را حفظ کرده بودند ولی روح آن را کنار گذاشته بودند، برای کار خود کلاه شرعی درست کرده بودند.

سرانجام تصمیم گرفتی آنان را به گونه ای عقوبت کنی تا برای بشریّت درس بزرگی باشد، آنان نافرمانی تو را کردند و تو هم آنان را از رحمت خود دور کردی و آنان مسخ شدند و به شکل میمون در آمدند و سه روز ماندند و بعد از سه روز، باران و بادی سهمگین بر آنان فرستادی و همه آنان نابود شدند.(60)

این مجازات شدید سزای کسانی بود که قانون تو را به بازی گرفته بودند، همه ما باید به هوش باشیم و از سرنوشت آنان درس بگیریم.

ص:97

جوان بسیار خوشحال بود، زیرا این معامله به قدر کاسبی یک سالش سود داشت.

قرار شد مشتری، کالا را همان لحظه تحویل بگیرد. انبار کالا در خانه جوان بود، باهم به خانه آمدند تا کالا را تحویل مشتری بدهد.

جوان خواست کلید را بردارد، امّا دید پدرش درست جایی خوابیده است که کلید انبار قرار دارد.

با خود فکر کرد، آیا پدر را از خواب بیدار کند و کلید را بردارد یا اینکه از این معامله پر سود صرف نظر کند؟ مشتری عجله داشت، می خواست بار را تحویل بگیرد.

او از اتاق بیرون آمد، به مشتری گفت: باید صبر کنی تا پدرم از خواب بیدار شود.

مشتری مدّتی صبر کرد و در این فاصله او چند بار به داخل اتاق آمد، ولی پدر هنوز در خواب عمیقی بود. به مشتری گفت:

__ جنس شما آماده است، امّا باید صبر کنی تا پدرم بیدار شود.

__ ای جوان ! تو چقدر کم عقل هستی ! وقتی پدرت بفهمد، چنین پول زیادی نصیب تو شده است، خوشحال می شود که او را بیدار کرده ای.

با شنیدن این حرف، قدری فکر کرد، امّا نپذیرفت، زیرا آسایش پدرش برای او از همه ثروت دنیا باارزش تر بود.

به هر حال مشتری رفت و معامله به هم خورد. بعد از ساعتی، پدر از خواب

ص:99

بیدار شد.

وقتی پدر از ماجرا باخبر شد، پسرش را صدا زد و گفت: پسرم ! من از مال دنیا چیز زیادی ندارم، امّا در این خانه، گوساله ای دارم، آن را به تو می بخشم.

جوان نگاهی به چهره پدر کرد و تشکّر کرد و رویش را بوسید. پدر در حقّ جوانش دعا کرد.

شنیده ام این جوان به علّت این احترامی که از پدر گرفت و به برکت دعای پدر به ثروت بسیار زیادی رسید. امّا چگونه این اتّفاق افتاد؟

چند سال گذشت. در قوم بنی اسرائیل بین دو پسر عمو سر مسئله ای اختلاف پیش آمد و کینه و دشمنی بینشان زیاد شد.

شبی، یکی از آن ها درِ خانه دیگری را زد. وقتی صاحبخانه بیرون آمد به بهانه ای، او را به جای خلوت برد و او را به قتل رساند و جنازه اش را به محلّه دیگری برد و سپس به خانه خود بازگشت.

صبح روز بعد، خبر در تمام شهر پیچید که یکی از جوانان بنی اسرائیل توسط طایفه دیگری به قتل رسیده است.

شخص قاتل عدّه ای از جوانانِ طایفه خود را جمع کرد و به اسم خونخواهی به سوی محلّه ای که جنازه پسرعمویش آنجا پیدا شده بود حرکت کرد و فریاد برآورد که پسر عمویم توسّط شما کشته شده است، باید قاتل را پیدا کنید تا قصاصش کنیم.

قوم بنی اسرائیل که دوازده طایفه بودند، گاهی میانشان اختلافات طایفه ای

ص:100

پیش می آمد.

اوضاع خراب شد و نزدیک بود که جنگ داخلی پیش بیاید، ریش سفیدان بنی اسرائیل جمع شدند و نزد موسی(علیه السلام)رفتند و از او خواستند تا از خداوند بخواهد قاتل را مشخّص کند تا از بروز جنگ طایفه ای جلوگیری شود.

موسی(علیه السلام)با خدا سخن گفت. از جانب خداوند وحی آمد که باید گاوی را بکُشید تا قاتل معلوم شود.

ریش سفیدها نگاهی به هم کردند و گفتند: ای موسی ! ما را مسخره می کنی؟ ما می گوییم شهر در خطر جنگ طایفه ای است، تو به ما می گویی یک گاو بکشید.

موسی(علیه السلام)گفت: امّا این دستور خداوند است.

* * *

دست گرفته اند و می خواهند با یکدیگر بجنگند.

ریش سفیدها گفتند: ای موسی ! به خدا بگو تا ویژگی های این گاو را معیّن کند.

خداوند فرمود که گاو پیر نباشد، دوباره از ویژگی های گاو پرسیدند، موسی(علیه السلام)گفت که خداوند می فرماید در مزرعه برای شخم زدن از آن استفاده نشده باشد، باز سؤال کردند، موسی(علیه السلام)گفت رنگ آن، زردِ یک دست باشد. ویژگی های آن گاو معلوم شد.

اگر بنی اسرائیل این قدر درباره ویژگی های آن گاو سؤال نمی کردند، کار بر آنان این چنین سخت نمی شد، اگر همان لحظه اوّل آنان گاوی را می کشتند، مشکلشان حل شده بود، امّا سؤالات بیجایِ آن ها، کار را بر آن ها سخت نمود.

مردم به دنبال آن گاو گشتند و سرانجام بعد از جستجوی بسیار، گاوی را با آن ویژگی ها نزد همان جوان (که کالاها را عمده می خرید و به صورت جزئی می فروخت)، یافتند.

آن جوان خبر نداشت گاوی را که خدا نشان کرده است، همان گوساله ای است که پدرش، چند سال پیش به او داده است. اکنون دیگر آن گوساله، گاو بزرگی شده است. گاوی زرد رنگ و تنومند !

آری، حال زمان آن رسیده است که دعای آن پدر را در حقّ این جوان مستجاب کنی. هیچ کس راز این فرمان تو را نمی داند.

به هرحال بنی اسرائیل جستجو کردند و همه خانه ها را گشتند و فهمیدند آن

ص:102

گاوی را که باید بکشند همان گاو این جوان است.

عدّه زیادی از مردم به خانه آن جوان آمدند و خواستند گاو را بخرند. به آنان گفت: من گاوم را نمی فروشم.

قیمت معمولی گاو بیش از سه سکّه طلا نبود، امّا آن ها گفتند: ما گاو را به ده سکّه طلا می خریم.

باز جوان راضی نشد. آن ها قیمت را تا صد سکّه طلا بالا بردند، امّا باز جوان گفت: فروشنده نیستم.

آنان ناامید نزد موسی(علیه السلام)، برگشتند و گفتند: ای موسی ! آیا می شود خداوند گاو دیگری را معیّن کند.

موسی(علیه السلام)گفت: نه، فقط همان گاو !

آن ها دوباره برگشتند و گفتند: هر چه تو بگویی، آیا پانصد سکّه طلا خوب است؟

جوان گفت: من گاوم را اصلاً نمی فروشم. می خواست که از دست آن ها راحت شود. پیش خود گفت: سخنی بگویم تا آن ها مرا رها کنند و بروند، برای همین گفت: به شرطی می فروشم که پوست این گاو را پر از طلا و جواهرات کنید و به من برگردانید.

آن ها نگاهی به هم کردند و رفتند. امّا آتش جنگ در میان بنی اسرائیل شعله می کشید و هر لحظه ممکن بود نسل بنی اسرائیل در آن بسوزد.

زنان بنی اسرائیل راضی شدند و به شوهران خود پیشنهاد دادند، اگر هر زنی،

ص:103

یک قطعه از طلا و جواهراتش را بدهد، بهتر از آن است که جوانانشان در این جنگ کشته شوند.

سرانجام تصمیم گرفتند و به قدری که پوست گاو پر شود، طلا جمع کردند و به خانه آن جوان آوردند.

جوان خیلی تعجّب کرد، باور نمی کرد برای گاوی که فقط سه سکّه طلا می ارزد، این همه طلا و جواهرات آورده شود. جوان در کمال ناباوری طلاها را گرفت و گاو را فروخت.

* * *

ثروت نصیب تو شد !

وقتی جوان به سوی خانه باز می گشت به یاد دعای پدر افتاد و فهمید که این همه ثروت به علّت دعای پدر است.

اکنون که قرآن را می خوانم، می فهمم اگر در زندگی خود به دنبال برکت و موفقیّت هستم، باید دعای پدر را دریابم و از او بخواهم برایم دعا کند.(62)

با شنیدن این ماجرا، یقین من به روز قیامت زیادتر شد، آری، تو مردگان را این گونه زنده خواهی کرد، تو بر هر کاری توانا هستی.

ص:105

برابرت فروتن می شود، اگر همین انسان به گناهان زیادی آلوده شود، دیگر دل او از هر سنگی سخت تر می شود.

برای همین، نمونه ای از این سنگدلی یهودیان، که همانا ایمان نیاوردن آن ها با وجود چنین معجزه ای (زنده شدن انسانی با گذاردن بعضی از اعضاء گاوِ کشته شده بر بدن مقتول) را مثال زدی تا من از سرنوشت آنان درس بگیرم.

* * *

حذف کردند.

شما از چه کسانی انتظار ایمان دارید؟

آنان (قبل از آن که محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری مبعوث کنی) در شام (سوریه) زندگی می کردند، آن ها در کتاب آسمانی خود خوانده بودند که آخرین پیامبر تو در سرزمین حجاز (عربستان) مبعوث خواهد شد. برای همین از شام به سرزمین حجاز مهاجرت کردند. آن ها می خواستند اوّلین کسانی باشند که به آن پیامبر ایمان می آورند. عدّه ای از آن ها در مدینه که آن روزها «یثرب» نام داشت ساکن شدند.

در آن زمان تمامی مردم یثرب بت پرست بودند. یهودیان به بُت پرستان می گفتند: «به زودی پیامبری در این سرزمین ظهور می کند و به بُت پرستی پایان می دهد».

سال ها گذشت تا اینکه محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری مبعوث کردی و او به یثرب (مدینه) هجرت کرد; امّا متأسّفانه نه تنها یهودیان به محمّد(صلی الله علیه وآله)ایمان نیاوردند بلکه به او حسد هم ورزیدند و با او دشمنی کردند.(63)

مردم مدینه که مسلمان شده بودند، انتظار داشتند یهودیان به محمّد(صلی الله علیه وآله)ایمان بیاورند، آن ها نمی دانستند که چرا یهودیان سخنان خود را فراموش کرده اند !

آنان کسانی بودند که آگاهانه در تورات دست بردند، کسانی که این چنین جرأت می کنند و سخن تو را تحریف می کنند، هرگز شایستگی ایمان را ندارند.

آن ها وقتی دور هم می نشستند به یکدیگر می گفتند که نباید اصلِ تورات را برای مردم بخوانیم زیرا اگر مسلمانان از بشارت هایی که درباره محمّد(صلی الله علیه وآله)در

ص:108

تورات آمده است، باخبر شوند، به ما خواهند گفت چرا به محمّد(صلی الله علیه وآله)ایمان نمی آورید. برای همین تصمیم گرفتند، حقیقت را پنهان کنند، آیا آنان نمی دانستند که تو از همه کارهایشان باخبری و می دانی چگونه در کتابت دست می برند؟

برنامه دیگر آن ها این بود که مطالبی دروغ را در تورات اضافه کنند و برای پیروان خود بخوانند، در تورات اصلی برای آخرین پیامبر نشانه هایی ذکر شده بود، آن نشانه ها را حذف کرده و نشانه های دیگری اضافه کردند تا کسی نفهمد پیامبر موعودِ تورات، همان محمّد(صلی الله علیه وآله)است. مثلاً در تورات نوشتند که پیامبر موعود شخصی است بلندقد ! در حالی که محمّد(صلی الله علیه وآله)قدّی متوسط داشت.

آن ها در تورات مطالبی نوشتند که هر کس آن را می خواند، تصوّر می کرد پیامبر موعود پانصد سال دیگر ظهور خواهد کرد.(64)

مردم عادی هم که از سواد و علم بهره ای نداشتند، از همین بزرگان و دانشمندان خود پیروی می کردند، این دانشمندان، تورات دروغین را می خواندند و این گونه بود که عامّه مردم فریب می خوردند و مسلمان نمی شدند. آری، آن ها سخنان دانشمندان خود را باور می کردند و خیال می کردند هنوز آخرین پیامبر خدا ظهور نکرده است.

امّا به راستی چرا دانشمندان یهود دست به چنین کاری می زدند؟ آن ها می دانستند اگر پیروانشان مسلمان شوند، دیگر ریاست و منافعشان تمام می شود، آنان عاشق ریاست و ثروت بودند و برای حفظ این دو، حاضر بودند هر کاری بکنند.

ص:109

و تو که از قصدشان خبر داشتی برایشان در قرآنِ خود پیامی فرستادی: وای بر شما که در تورات مطالبی را اضافه می کنید و می گویید این ها سخن خداست ! وای بر آنچه با دست خود می نویسید ! وای بر آنچه از این نوشتن ها به دست می آورید !

آری، سزای کسانی که این گونه باعث فریب دیگران می شوند چیزی جز آتش جهنّم نیست. آنان آتش جهنّم را چقدر ارزان برای خود خریدند ! با تحریف تورات، چند روزی بیشتر ریاست کردند، امّا عذاب همیشگی را از آنِ خود کردند.

وقتی تمام قرآن را خواندم، دیدم که تو کافران و ستمکاران را نفرین کرده ای، امّا فقط دانشمندانی که حقّ را پنهان می کنند، سه بار، آنان را نفرین می کنی، زیرا می دانی آنان باعث گمراهی دیگران می شوند.

* * *

این جوان از کوفه به مدینه آمده است تا امام صادق(علیه السلام)را ببیند، عشق دیدار امام، او را به این شهر کشانده است، اکنون نزد امام خویش است و می خواهد سؤال خود را بپرسد:

__ آقای من ! خدا در قرآن، مردم عادی یهود را مذمّت و سرزنش کرده است که چرا به سخنان دانشمندان خود گوش فرا دادند. مگر نه اینکه آن مردم بی سواد بودند و از علم و دانش دینی بهره ای نداشتند؟

__ بله، همین طور است.

__ اگر آن ها بی سواد بودند، چرا پیرویِ آنان از علمایشان اشتباه است، امّا پیروی کردن ما از علمایِ خود، کاری درست است؟ مگر ما با آنان چه فرقی

ص:110

داریم؟ چطور شده است که پیروی کردن یهودیان از علمای خود گناه است، امّا پیروی کردن ما از علما کاری پسندیده؟

__ بله. درست است که مردم عادی یهود از دانش دینی بهره ای نداشتند و در امور دینی از علمای خود پیروی می کردند، امّا آنان با چشم خود دیدند علمایشان به جمع آوری دنیا حریص شده اند، مال حرام می خورند و رشوه قبول می کنند، آن ها به گناه و معصیت آلوده شده اند، امّا باز هم از این علما پیروی می کردند، اگر مسلمانان ببینند که فقیهان به گناه و معصیت رو آورده و شیفته ثروت دنیا شده اند، نباید از آنان پیروی کنند، هر کس که از چنین فقیهانی پیروی کند، همانند یهودیان است.

__ یعنی پیروی از علمای شیفته دنیا اشتباه است، حال آن علما، یهودی باشند یا مسلمان.

__ آری، اگر فقیهی را دیدید که اهل تقوا نیست و به گناه و معصیت آلوده شده است، هیچ چیزی را از او نپذیرید. شما فقط می توانید از دانشمندی پیروی کنید که اهل تقوا باشد و با هوس های خود مبارزه کند.(65)

* * *

خدایا ! اکنون می فهمم که چرا این گونه مرا از خطر علمای بی تقوا برحذر داشتی، به راستی که خطر هیچ چیز برای دین تو بدتر از این چنین علمایی نیست، علمایی که دین را وسیله رسیدن به ثروت و قدرت می کنند و با دین تو بازی می کنند.

فهمیدم که علمای یهود با آن که می دانستند محمّد(صلی الله علیه وآله)پیامبر توست، این حقیقت را انکار کردند و باعث گمراهی مردم شدند.

ص:111

من امروز در انتظار آمدن مهدی(علیه السلام)هستم، شبانه روز برای آمدنش دعا می کنم، باید خود را آماده ظهور کنم، روزی که علمای بی تقوا در مقابل امام زمان می ایستند، وقتی ببینند که قدرت و منافع آنان با آمدن مهدی(علیه السلام)از بین خواهد رفت، با آن حضرت، مخالفت می کنند و مردم را گمراه می کنند.

* * *

وقتی مهدی(علیه السلام)ظهور کند هفتاد نفر به دشمنی با او برمی خیزند و سخنان دروغ به خدا و پیامبر نسبت می دهند.

آیا کسانی غیر از علمای بی تقوا اقدام به ساختن حدیث دروغ می کنند؟ آنان علمایی هستند که با استفاده از دین به جنگ مهدی(علیه السلام)می روند و می خواهند این گونه نور خدا را خاموش کنند، آنان با مهدی(علیه السلام)درگیر می شوند و به روی مهدی(علیه السلام)و یارانش سلاح می کشند.(66)

گروه دیگری پیدا می شوند که قرآن را برای مردم می خوانند و آیات آن را به گونه ای تفسیر می کنند تا مردم به جنگ مهدی(علیه السلام)بروند.(67)

آنان علمای بی تقوایی هستند و برای تشویق مردم به جنگ با مهدی(علیه السلام)، آیه قرآن می خوانند ! آنان با تحریفِ معنای آیه های قرآن، می خواهند ثابت کنند که مهدی(علیه السلام)دروغ می گوید !

وقتی مهدی(علیه السلام)نزدیک کوفه می رسد، بیش از ده هزار فقیه راه را بر او می بندند و می گویند: ما به تو هیچ نیازی نداریم ! باید از همان راهی که آمده ای، برگردی و بروی !! (68)

این ها، سخنانی بود که از خاندان پیامبر به ما رسیده است. به راستی هدف آنان از بیان این سخنان چه بوده است؟

ص:112

بارخدایا ! از تو می خواهم به من توفیق دهی تا بتوانم راه درست را تشخیص بدهم، پیرو علمایی باشم که خود را خاک پای مهدی(علیه السلام)می دانند، به من شناختی بده تا بتوانم از فقیهانی که به اسم تو و به اسم قرآنِ تو با مهدی(علیه السلام)سر جنگ دارند، دوری کنم. کمکم کن تا فریب آنان را نخورم، به راستی که در روزگار ظهور امتحان سختی را در پیش دارم.

* * *

نام او فُضَیل است، او از بصره به مدینه آمده است تا امام صادق(علیه السلام)را ببیند. وقتی خدمت امام می رسد امام رو به او می کند و می گوید:

__ وقتی مهدیِ ما قیام کند با جهل و نادانی مردم روبرو خواهد شد، شرایط او بسیار سخت تر از شرایط ظهور پیامبر خواهد بود.

__ برای چه؟ مگر در زمان ظهور مهدی(علیه السلام)چه اتّفاقی خواهد افتاد؟ چرا شرایط آن زمان سخت تر از زمان پیامبر خواهد بود؟

__ وقتی رسول خدا به پیامبری مبعوث شد، مردم به عبادت سنگ ها و چوب ها مشغول بودند، پیامبر وظیفه خود را انجام داد و آنان را از بُت پرستی نجات داد، امّا وقتی مهدی(علیه السلام)ظهور کند، مسلمانان هستند که با او مخالفت خواهند کرد، آنان آیات قرآن را بر ضدّ او تفسیر خواهند کرد ! (69)

فضیل با شنیدن این سخن به فکر فرو رفت، زمانی که مهدی(علیه السلام)ظهور کند، کسانی با اسم قرآن به مخالفت با او خواهند پرداخت، مهدی(علیه السلام)باید با تفسیر غلط و اشتباه قرآن مبارزه کند و این کاری است بسیار دشوار !

من چقدر ساده بودم که خیال می کردم دشمنان امام زمان فقط کافران هستند، نه، بزرگ ترین دشمنان آن حضرت، گروهی هستند که قرآن را تفسیر می کنند،

ص:113

این گروه همان علمای بی تقوایی هستند که از دین و اعتقادات مردم برای ضربه زدن به امام زمان استفاده می کنند، آنان به کانون ثروت و قدرت وابسته هستند، می دانند که با پیروزی امام زمان، دروغ هایشان آشکار خواهد شد، برای همین تلاش می کنند تا با استفاده از قرآن به جنگ مهدی(علیه السلام)بروند، افسوس که نمی دانند پیروزی مهدی(علیه السلام)وعده ای آسمانی است و آنان به زودی به سزای همه کارهای خود خواهند رسید.

* * *

بارخدایا ! تو می دانی من امام زمانم را دوست دارم، به امامت او اعتقاد دارم، کمکم کن تا همواره در راه او بمانم، من با دشمنان او، دشمن هستم، می دانم اگر بخواهم جزء پیروان واقعی او باشم، باید با دشمنانش، دشمن باشم.

تو امام زمان را محور حقّ و حقیقت قرار دادی، حقّ، آن چیزی است که او آن را می پسندد، باطل چیزی است که او از آن بیزار است.(70)

من آمادگی خود را برای یاری او اعلام می کنم، آماده ام و منتظرم تا روزگار ظهورش فرا رسد، روزی که تو دین خود را به دست او زنده می کنی.

بارخدایا ! از تو می خواهم تا مرا یاری کنی تا در راه او ثابت قدم بمانم. کاری کن که قلب من برای همیشه از آنِ امام زمانم باشد، توفیقم بده تا از امام زمان جدا نشوم !

ص:114

به آنان می گویی: «ای یهودیان ! آیا از من پیمانی گرفته اید که چنین سخن می گویید؟».

آری، یهودیان فراموش کرده اند که همه، نزد تو مساوی هستند و تفاوتی در رسیدگی به اعمال و کردار و پاداش و کیفر آنان وجود ندارد، معیار نجات و رستگاری، ایمان و کردار شایسته است، تو بهشت را به بها می دهی ، نه به بهانه !

اکنون می فهمم که نباید خود را بهتر از دیگران بدانم، تو با هیچ کس پیمان نبسته ای که بی دلیل او را وارد بهشت کنی، همه در برابر قانون تو یکسان هستند و با هیچ کس پیمان نجات نبسته ای.

کسی که می خواهد اهل بهشت بشود باید باایمان باشد و به نیکی رفتار کند، آری، ایمان و عمل شایسته، تنها راه سعادت است. کسانی که در دنیا به گناه و معصیت رو آورند، روز قیامت در آتش جهنّم گرفتار خواهند شد.

* * *

1 - از عبادت بُت ها دوری کنند و فقط تو را پرستش کنند.

2 - به پدر و مادر خود احترام بگذارند و به آنان نیکی کنند.

3 - به خویشاوندان و یتیمان و بیچارگان کمک کنند.

4 - با مردم به زیبایی سخن بگویند و با یکدیگر مهربان باشند.

5 - نماز بخوانند و زکات (صدقه) بدهند تا فقر از جامعه ریشه کن شود.

این پنج قانون مهمّی بود که تو برای بنی اسرائیل فرو فرستادی، امّا بیشترشان به این قوانین عمل نکردند.

* * *

نیکی به پدر و مادر را بعد از «توحید و یکتاپرستی» ذکر کرده ای، بعد از شناخت و معرفت، هیچ چیز مهم تر از احترام به پدر و مادر نیست. این درس بزرگی است که امروز از سخنت فرا گرفتم.

روزی می خواستم بدانم کدام یک از کارهای خوب، زودتر از همه کارها، خشنودی تو را در پی دارد؟

به راستی کدام کار است که گوی سبقت را از همه ربوده و می تواند باران رحمتت را برایم بفرستد؟

پس در کتاب ها به جستجو پرداختم، به حدیثی از امام صادق(علیه السلام)رسیدم که فرمودند: «هیچ عبادتی زودتر از احترام به پدر و مادر، نمی تواند خشنودی خداوند را در پی داشته باشد».(71)

* * *

ص:117

جوانی وارد مسجد می شود و سراغ پیامبر را می گیرد، مردم به او می گویند که پیامبر کنار آن ستون نشسته است، او نزد پیامبر می رود و بعد از سلام می گوید:

__ ای رسول خدا ! من خیلی علاقه دارم که به جهاد بروم و در راه خدا با دشمنان جنگ نمایم.

_ ای جوان ! به جهاد برو و بدان که اگر شهادت نصیب تو شود، به سعادت بزرگی دست یافته ای و اگر به سلامت از جهاد برگردی، باز هم خدا تمام گناهانت را می بخشد، همانند روزی که از مادر متولّد شده ای.

وقتی آن جوان این را می شنود، سکوت می کند و به فکر فرو می رود، او پدر و مادر پیری دارد و آن ها جز او کسی را ندارند، دلخوشی آن ها در تمام دنیا، این جوان است و به او انس دارند.

بعد از لحظاتی او رو به پیامبر می کند و می گوید:

__ می خواهم به جهاد بروم، امّا پدر و مادرم پیر شده اند و از رفتن من ناراحت می شوند، زیرا آن ها با من انس می گیرند.

__ ای جوان ! کنار پدر و مادر خود بمان. به خدایی که جانم در دست قدرت او است، اگر شبی، کنار پدر و مادر خود بمانی و آن ها با تو انس بگیرند از یک سال جهاد در راه خدا بالاتر است.(72)

* * *

أَنْتُمْ هَؤُلَاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَکُمْ وَتُخْرِجُونَ فَرِیقًا مِنْکُمْ مِنْ دِیَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَیْهِمْ بِالاِْثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِنْ یَأْتُوکُمْ أُسَارَی تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَیْکُمْ إِخْرَاجُهُمْ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتَابِ وَتَکْفُرُونَ بِبَعْض فَمَا جَزَاءُ مَنْ یَفْعَلُ ذَلِکَ مِنْکُمْ إِلَّا خِزْیٌ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ یُرَدُّونَ إِلَی أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِل عَمَّا تَعْمَلُونَ (85) أُولَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الْحَیَاةَ الدُّنْیَا بِالاَْخِرَةِ فَلَا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ یُنْصَرُونَ (86)

سخن خود درباره یهودیان را ادامه می دهی، از آنان عهد گرفتی که از اختلاف و جنگ دوری کنند و خون یکدیگر را نریزند و هم کیشان خود را از شهر و کاشانه خود بیرون نکنند.

قبل از ظهور اسلام، عدّه ای از یهودیانی که در شهر یثرب (مدینه) زندگی می کردند، با یکدیگر اختلاف داشتند و هر گروهی از آنان با قبیله ای از مشرکان هم پیمان می شدند و در جنگ ها بر روی هم شمشیر می کشیدند و خون یکدیگر را می ریختند، آنان پیمان و عهد خدا را فراموش کردند.

وقتی آتش جنگ فروکش می کرد، یهودیان برای آزاد کردن اسیران خود اقدام می کردند، می گفتند که ما به دستور خدا باید اسیران خود را آزاد کنیم.

خطاب به آنان گفتی: چطور شد که به برخی از دستورهای من عمل می کنید و برخی دیگر را نادیده می گیرید؟ چرا فقط به فکر آزاد کردن اسیران خود هستید؟ مگر من به شما نگفتم هرگز با یکدیگر نجنگید؟ چرا خون یکدیگر را می ریزید و با هم جنگ می کنید؟ کسانی که بعضی دستورهای مرا انجام دهند و بعضی دیگر را عمل نکنند به عذاب گرفتار خواهند شد، آنان در دنیا

ص:119

گرفتار خواری و زبونی خواهند شد. آنان کسانی هستند که فقط به دنیا چشم دوخته اند و آخرت را فراموش کرده اند.

آنان در بازار دنیا دچار زیانی بزرگ شده اند، سرمایه های خود را داده اند و عذاب همیشگی را خریده اند، آنان باید بدانند که در روز قیامت هیچ یار و یاوری ندارند و از عذابشان هم کاسته نخواهد شد.

* * *

پیامبری محمّد(صلی الله علیه وآله)به مشرکان می گفتند که به زودی آخرین پیامبر خدا در سرزمین حِجاز ظهور خواهد کرد، امّا وقتی که محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری برگزیدی، او را انکار کردند در حالی که می دانستند او پیامبر خداست و همه نشانه های پیامبر موعود را دارد، وقتی این رفتار را دیدی آنان را از رحمت خود دور کردی و نور عقل و فطرت را در قلب آنان خاموش کردی.

یهودیان سال های سال در انتظار پیامبر موعود بودند، با خود فکر می کنم که آیا انتظار باعث رستگاری می شود؟

وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله)به پیامبری رسید، آن ها دانستند که او همان پیامبر موعود است، ولی این علم هم به کار آن ها نیامد، علم، به تنهایی مایه نجات آدمی نمی شود، بلکه روحیه حق پذیری لازم است.

این درس بزرگی برای من است، من که ادّعا می کنم منتظر آمدن مهدی(علیه السلام)هستم، چقدر خود را آماده پذیرش دستورات او کرده ام؟ چقدر من به انتظار خود می بالم، در حالی که یهودیان نیز منتظرانِ پیامبر موعود بودند امّا چون او را دیدند به جنگ او رفتند و بر او شمشیر کشیدند !

* * *

مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ فَبَاءُوا بِغَضَب عَلَی غَضَب وَلِلْکَافِرِینَ عَذَابٌ مُهِینٌ (90)

یهودیان دوست داشتند که آخرین پیامبر از میان آنان باشد. برای همین وقتی که محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری مبعوث کردی، آنان به او ایمان نیاوردند. آری، حسد، علّت ایمان نیاوردن به محمّد(صلی الله علیه وآله)شد.

یهودیان با رنج فراوان به مدینه کوچ کرده بودند تا منتظر پیامبر موعود باشند، آنان از فلسطین و کنار دریای مدیترانه که آب و هوای خوبی داشت به مدینه آمدند و گرمای سوزان این منطقه را تحمّل کردند تا بتوانند آخرین پیامبر خدا را درک کنند، امّا همه زحمت های خود را به بهای ناچیز فروختند. دنیاطلبی و حسادت، آنان را از پذیرش حقّ و حقیقت بازداشت و گرفتار خشم خدا شدند.

قرآن کتابی بود که تورات (تحریف نشده) را تأیید می کرد، امّا یهودیانِ متعصّب به قوم و نژاد از قبول قرآن سر باز زدند. آنان قدرِ خود را ندانستند و همه سرمایه های خود را به بهای اندک فروختند !

باید از سرنوشت آنان درس بگیرم، نباید خود را ارزان بفروشم، برای وجود من بهایی جز بهشت نیست، اگر خودم را به غیر بهشت بفروشم، ضرر کرده ام، دنیا و همه نعمت هایش دیر یا زود از بین می رود، دنیا نابود شدنی است، آنچه جاوید است، بهشت است.(74)

* * *

ص:122

چه شد یهودیان به قرآن که آخرین کتاب توست ایمان نیاوردند؟ اینجا می خواهی پاسخ این سؤالم را بدهی.

یهودیان به کتاب خودشان هم بی اعتنا بودند و از قبول آن سر باز زدند، وقتی موسی(علیه السلام)به کوه طور رفت، آنان به پرستش گوساله روی آوردند. دل های آنان، از عشق به گوساله پر شده بود و دیگر جایی برای تفکّر و ایمان نمانده بود.

حال این سؤال را می پرسی: آیا گوساله پرستی، کشتن پیامبران و پیمان شکنی، نشانه ایمان است؟

* * *

آیا آنان چنین آرزویی دارند؟ هرگز !

آرزو دارند که در دنیا زندگی طولانی داشته باشند، آنان به جمع کردن مال دنیا حریص تر از سایرین حتّی مشرکان هستند و آن چنان شیفته دنیا شده اند که هر کدام از آنان دوست دارند هزار سال عمر کنند تا ثروت بیشتری بیندوزند و از عذاب قیامت فرار کنند.

اگر آنان هزار سال هم در این دنیا باشند، سرانجام، مرگ به سراغ آنان می آید و گرفتار عذاب خواهند شد.

آری، کسی که به تو ایمان دارد از مرگ هراسی ندارد، این نشانه ایمان است، باید لحظه ای فکر کنم، آیا مرگ را دوست دارم؟ آیا واقعاً مشتاق وصال تو هستم؟

* * *

مردم مدینه نگاه می کنند، این پیرمرد کیست که به سوی پیامبر می رود؟

او «ابن صوریا» یکی از بزرگان سرزمین فدک است، سرزمینی آباد و حاصلخیزی که یهودیان در آنجا زندگی می کنند. این سرزمین ، چشمه های آب فراوان و نخلستان های زیادی دارد .(75)

ابن صوریا نزد پیامبر می آید و با او سخن می گوید: «ای محمّد ! برایم از خدای خود سخن بگو، آیات قرآن را برایم بخوان».

پیامبر برای او قرآن می خواند و او سکوت می کند و به فکر فرو می رود، پیام آسمانی قرآن را با فطرت خویش هماهنگ می یابد. لحظاتی می گذرد، حال رو به پیامبر می کند و چنین می گوید:

__ سؤالی دارم. بگو بدانم نام فرشته ای که این آیات را بر تو نازل کرده است، چیست؟

__ این آیات را جبرئیل بر من نازل کرده است.

__ اگر فرشته ای که به تو قرآن را نازل می کند، میکائیل بود من حتماً به تو ایمان می آوردم ! افسوس که جبرئیل مأمور نازل کردن قرآن بر توست !

__ میکائیل و جبرئیل هر دو فرشته خدا هستند.

__ ای محمّد ! جبرئیل، دشمن ما یهودیان است، او در زمان موسی(علیه السلام)برای ما دستورات سختی درباره جهاد و جنگ آورد، امّا میکائیل برای ما دستورات آسانی می آورد.

سخن ابن صوریا به پایان می رسد و از نزد پیامبر می رود و مسلمان نمی شود،

ص:126

او نمی داند فرشتگان از طرف تو مأمور انجام کارهایی هستند، دشمنی با آنان در واقع دشمنی با توست، اکنون با محمّد(صلی الله علیه وآله)چنین سخن می گویی: «ای محمّد ! به مردم بگو: هر کس با جبرئیل دشمن باشد، دشمن خداست، زیرا جبرئیل به دستور خدا قرآن را بر من نازل کرده است، قرآنی که ادامه کتب آسمانی است و مایه هدایت اهل ایمان است و بشارت بهشت را به همراه دارد».

آری، هر مدرسه ای برای دانش آموزان خود کلاس هایی برگزار می کند و سرِ هر کلاس معلّم مخصوصی می رود، درست است که هر معلّم تخصّص و توانایی خاصّی دارد، امّا همه معلّمان هدف یکسانی دارند و هرکدام از آنان قسمتی از نیازهای شاگردان را برطرف می کنند. اگر دانش آموزی از سر تعصّب با معلّمی دشمنی کند، در واقع با مدرسه و نظام آموزشی دشمنی کرده است.

جبرئیل همچون معلّمی است که برای هدایت بشر، سخن خدا را بر پیامبران نازل می کند، دشمنی با او در واقع دشمنی با توست. جبرئیل به اذن تو قرآن را بر قلب محمّد(صلی الله علیه وآله)نازل کرده است، پس چه جای انکار و اعتراض است؟ (76)

* * *

مِنْ أَحَد حَتَّی یَقُولَا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلَا تَکْفُرْ فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُمْ بِضَارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَد إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَیَتَعَلَّمُونَ مَا یَضُرُّهُمْ وَلَا یَنْفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِی الاَْخِرَةِ مِنْ خَلَاق وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ (102) وَلَوْ أَنَّهُمْ آَمَنُوا وَاتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَیْرٌ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ (103)

یهودیان همواره بهانه جو بودند و با آن که می دانستند حقّ و حقیقت چیست، امّا باز هم از قبول آن سر باز می زدند، آنان برای حفظ منافع خود، قرآن را کنار گذاشتند و همچون جاهلان با محمّد(صلی الله علیه وآله)مخالفت کردند. آنان نه تنها قرآن بلکه دیگر کتب آسمانی را نیز کنار افکندند و به جای آن، به افسانه های جادوگران رو آوردند.

دوست دارم بدانم ماجرای آن افسانه ها چه بود که یهودیان به سراغ آن ها رفتند؟

تو برای ما از دو ماجرا سخن می گویی:

* ماجرای اوّل:

سلیمان(علیه السلام)یکی از پیامبران بزرگ بود، تو به او پادشاهی بزرگی عنایت کردی، او قدرت های عجیبی داشت که مایه تعجّب همه شده بود.

وقتی سلیمان(علیه السلام)از دنیا رفت، شیطان که می خواست مردم را گمراه کند، مطالبی را درباره جادوگری در اختیار مردم قرار داد. شیطان کتابی را در

ص:128

دسترس مردم قرار داد و کاری کرد که مردم خیال کنند این کتاب از سخنان سلیمان(علیه السلام)است.

بعد از آن، مردم خیال کردند که سلیمان(علیه السلام)، آن همه قدرت خود را از سحر و جادو به دست آورده بود و برای همین بود که مردم به جادوگری رو آوردند و سحر و جادو را به دیگران آموزش دادند.

کم کم عدّه ای خیال کردند که سلیمان(علیه السلام)اصلاً پیامبر نبوده است، بلکه او جادوگر بزرگی بوده است.

متأسفانه یهودیان هم این سخنان را باور کردند و به جادوگری رو آوردند، آنان به جای آن که تورات را بخوانند و به آن عمل کنند، به جادوگری دل بستند.

تو در اینجا اعلام می کنی که سلیمان جادوگر نبوده است، او پیامبر بود و هرگز برای پیشبرد اهداف خود از سحر و جادو استفاده نکرد.(77)

* ماجرای دوم:

مردم بابل به سحر و جادو رو آورده بودند، تو دو فرشته به نام «هاروت»و «ماروت» را به میان آنان فرستادی. آنان مأمور بودند تا راه باطل کردن سحر و جادو را به مردم آموزش بدهند. معلوم است که هر کس بخواهد جادویی را باطل کند، باید با جادوگری هم آشنایی داشته باشد. آن دو فرشته ناچار بودند ابتدا راه و روش جادو کردن را بگویند و سپس راه باطل کردن آن را شرح بدهند.

ص:129

در این میان، عدّه ای از این یهودیان سوءاستفاده کردند و از آموزش های آن دو فرشته، راه جادوگری را آموختند و توانستند بین زن و شوهر با جادو اختلاف و جدایی بیفکنند.

یهودیان به جای آن که از این آموزش ها برای باطل کردن جادو استفاده کنند، آن را وسیله فساد قرار دادند.

آن ها از نوشته هایی که در زمان سلیمان باقی مانده بود و از آموزش های آن دو فرشته، جادوگری را رواج دادند، آنان می دانستند جادوگری هیچ سودی در روز قیامت ندارد، پس سعادت و رستگاری ابدی را از دست دادند، اگر به جای رو آوردن به جادو به کتب آسمانی رو می آوردند، رستگار می شدند و بهشت جاودان را از آنِ خود می کردند.

ص:130

می گویند: «ای محمّد ! ما را احمق کن !».

همه به فکر فرو می روند، این سخن از کجا درست شد؟

کلمه «راعِنا» در زبان عربی به معنای «به ما مهلت بده !» است، امّا در زبان عِبری که زبان یهودیان است به معنای «ما را احمق کن !» می باشد.

عجیب است، پیامبر برای مسلمانان سخن می گفت، مسلمانان همه به عربی سخن می گویند، معلوم است که منظور مسلمانان چیست، امّا یهودیان این گونه می خواستند مسلمانان را مسخره کنند.

و تو آیه ای برای محمّد(صلی الله علیه وآله)نازل می کنی، مسلمانان می فهمند هرگاه خواستند که پیامبر آرام تر با آن ها سخن بگوید دیگر از واژه قبلی استفاده نکنند، بلکه به جای آن بگویند: «انظُرنا». واژه «انظُرنا» به معنای: «به ما مهلت بده» است، دیگر این واژه در زبان یهودیان معنای بدی ندارد تا آنان سوءاستفاده کنند.

و این ماجرا را در قرآن اشاره می کنی تا مسلمانان در طول تاریخ درس مهمّی بگیرند. ما باید مواظب باشیم که هرگز بهانه به دست دشمن ندهیم.

آری، حتّی به کار بردن کلمه ای می تواند به دشمن، فرصت سوءاستفاده دهد. مسلمان باید با دقّت سخن بگوید و به نتیجه سخن خود فکر کند، مبادا با سخن خود، بهانه دست دشمن بدهد.

* * *

أَنْ یُنَزَّلَ عَلَیْکُمْ مِنْ خَیْر مِنْ رَبِّکُمْ وَاللَّهُ یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ (105)

باز هم برای مسلمانان سخن می گویی، به آنان خبر می دهی که بُت پرستان و گروهی از یهودیان و مسیحیان به شما حسادت میورزند و حاضر نیستند ببینند که برای مسلمانان پیامبری فرستاده ای و قرآن را به او نازل کرده ای.

این اراده تو بود که اسلام، آخرین دین آسمانی باشد و محمّد(صلی الله علیه وآله)هم آخرین فرستاده تو.

کینه توزی و حسادت دیگران هرگز در اراده تو تأثیری ندارد، فضل و بخشش تو بسیار است، هر کس را که شایسته بدانی، رحمت و خیر خود را نصیبش می کنی.

* * *

به راستی رحمت مخصوص خود را به که داده ای؟ من در جستجوی آن رحمت خاصّ تو هستم.

شنیده ام وقتی رحمت و مهربانی خود را آفریدی، آن را به 100 قسمت تقسیم نمودی، 99 قسمت آن را به محمّد(صلی الله علیه وآله)و خاندان پاک او دادی و یک قسمت باقیمانده را میان همه آفریده های خود تقسیم کردی.(78)

برای همین محمّد(صلی الله علیه وآله)و خاندان او معدن مهربانی تو هستند، اگر در جستجوی رحمت و مهربانی تو هستم، باید به درِ خانه آن ها بروم که تو آنان

ص:133

را جایگاه رحمت خود قرار داده ای.

امروز هم تو رحمت خاصّ خود را به مهدی(علیه السلام)داده ای، او امام زمان من است، او اساس و اصل مهربانی توست، در هر کجای دنیا که مهربانی و عطوفت می بینم.

من باید بدانم که مهدی(علیه السلام)واسطه جاری شدن آن مهربانی است. امروز اگر می خواهی بر بندگان خود مهربانی کنی، خیر و برکتی را بر مردم نازل نمایی، آن را ابتدا نزد مهدی(علیه السلام)نازل می کنی، زیرا تو او را واسطه میان خود و بندگانت قرار داده ای.

آری، هیچ کس نمی تواند رحمت تو را به طور مستقیم دریافت دارد، مگر اینکه لیاقت و شایستگی خاصّی داشته باشد که تو امروز این شایستگی را فقط و فقط به مهدی(علیه السلام)داده ای، او واسطه فیض و رحمت توست.

* * *

کدام مردم را به یکتاپرستی فرا خواندند.

موسی(علیه السلام)دین یهود و کتاب تورات را آورد، عیسی(علیه السلام)دین مسیح و انجیل را آورد و محمّد(صلی الله علیه وآله)هم دین اسلام و قرآن را برای بشریّت به ارمغان آورد.

باید بدانم که تغییر ادیان آسمانی و کامل شدن آن ها نشانه نارسایی و نقص دین قبلی نیست. بلکه میزان رشد انسان ها زمینه ساز نزول ادیان مختلف است، وقتی پایان دین یهود را اعلام نمودی، دین مسیحیّت را جایگزین آن نمودی، بعد از مدّتی هم پایان دین مسیحیّت را اعلام کردی و دین اسلام که دینی کامل تر از آن بود را جایگزین ساختی.

بار دیگر تو را سپاس می گویم که پیرو کامل ترین دین هستم.

من باید بدانم که فقط تو همه کاره آسمان ها و زمین هستی، هیچ کس غیر از تو نمی تواند مرا یاری کند و سرپرستیم را به عهده بگیرد، تو خدای مهربانی و من اگر از تو رو برگردانم، هیچ پناهی ندارم.

* * *

خَیْر تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (110)

سرگذشت بنی اسرائیل را برایم گفتی، از بهانه جویی و درخواست های آنان سخن به میان آوردی، اینکه آنان از موسی(علیه السلام)خواستند تا تو را با چشم ببینند، در حالی که تو جسم نیستی تا بتوان با چشم تو را دید.

اکنون یادآوری می کنی که مبادا راه آنان را بروم و خواسته نامعقولی مانند آنان داشته باشم، باید از سرنوشت آنان برای امروز خود درس بگیرم.

نکته دیگر اینکه کافران و یهودیان هرگز به کفر خود بسنده نمی کنند، بلکه آنان تلاش می کنند کاری کنند که مسلمانان دست از اسلام بردارند.

آری، آنان هر روز دسیسه می کنند، سؤال هایی را مطرح می کنند، ایجاد شبهه می کنند تا شاید من دست از دین و آیین آسمانی خود بردارم، باید هشیار باشم، فریب آنان را نخورم!

تو می دانی چرا این کار را می کنند، آنان این کار را از روی حسادت می کنند، می دانند که دین اسلام دین حقّ است، امّا باز هم با این دین دشمنی می کنند.

می خواهی تا در مقابل تلاش های آنان عفو و گذشت داشته باشم و منتظر فرصت مناسب باشم، نباید در برخورد عجله کنم، باید با خویشتن داری و تقوا با آنان برخورد کنم.

باید به درون خود هم توجّه کنم !

ص:136

به اصلاح خود بپردازم، توجّه من فقط به دشمن نباشد، باید نماز بخوانم و نسبت به جامعه خود بی تفاوت نباشم، زکات و صدقه بدهم تا فقر از جامعه ریشه کن شود. هر کار خیری را که انجام دهم، آن را نزد تو خواهم یافت.

اگر به نیازمندی کمک مالی کنم ، این پول از بین نرفته است، بلکه در حساب بانکی قیامت ذخیره می شود و می توانم روز قیامت از آن برداشت کنم.(79)

ص:137

که در سر دارند. مگر تورات و انجیل، بشارت آمدن محمّد(صلی الله علیه وآله)را نداده اند، چرا آنان به کتاب آسمانی خود عمل نمی کنند؟

از من می خواهی که از آنان دلیل بخواهم، تو دوست داری بین ما انسان ها تفکّر منطقی حاکم شود.به راستی که آرزوهای خام هرگز نمی تواند محور گفتگوها باشد، محور اصلی، حقّ است که با دلیلِ روشن ثابت می شود.

تو یک قانون مهم داری، هر کس با تمام وجود تسلیم تو شود و کار نیکو انجام دهد، اهل بهشت است و در روز قیامت هیچ ترسی به دل نخواهد داشت.

یهودیان و مسیحیان اگر دست از لجاجت بردارند و تسلیم شوند، باید به اسلام ایمان بیاورند، زیرا در کتب آسمانی از آن ها خواسته شده که با ظهور آخرین پیامبر به او ایمان بیاورند، امّا چرا آنان لجاجت می کنند؟ چرا از قبول حق سر باز می زنند؟

* * *

اساسی ندارد»، او با این سخن، پیامبری عیسی(علیه السلام)و کتاب انجیل را انکار کرد.

مردی مسیحی از جا برخاست و او هم دین یهود را بی اساس خواند و موسی(علیه السلام) و تورات او را انکار کرد.

تو که این سخنان را می شنیدی به محمّد(صلی الله علیه وآله)وحی کردی که آنان تورات و انجیل را خوانده اند، امّا چه شده که مانند بُت پرستان، رسالت پیامبران را انکار می کنند؟ من در روز قیامت میان یهودیان و مسیحیان داوری خواهم نمود.

* * *

از همه ما می خواهی تا مساجد را با حضور خود رونق دهیم تا ستمکاران از حضور ما بترسند و دست آن ها از این مکان های مقدّس کوتاه شود.

* * *

اگر خواسته ای تا نماز واجبم را رو به کعبه بخوانم برای این است که وحدت مسلمانان در جامعه جلوه کند و یاد و نام ابراهیم(علیه السلام)زنده بماند، همان کسی که بت شکن بود و به کعبه حیاتی دوباره داد.

* * *

باشد تا به او انس گیرد، امّا تو بی نیاز از همه این ها هستی.

من تو را ستایش می کنم که همواره یگانه و بی نیاز بوده و هستی.

اگر خوب فکر کنم می بینم این قانون است: انسانی که فرزند دارد، روزی از بین می رود و فرزندش جای او را می گیرد. هرچیزی که فرزند داشته باشد، محکوم به فناست، امّا تو خدایی هستی که فرزند نداری، یعنی تو هرگز پایانی نداری، همیشه بوده و خواهی بود.(83)

تو آسمان ها و زمین را آفریده ای و هرگاه چیزی را اراده کنی، آن چیز بدون هیچ فاصله ای به وجود می آید. هر چه را که بخواهی بیافرینی، کافی است بگویی: «باش !» و آن، خلق می شود.(84)

* * *

سخن گفتن با تو مستلزم مقدّماتی است، از طرف دیگر، نزول فرشته وحی بر قلب هر کسی ممکن نیست، قلبی می تواند شایسته این مقام گردد که از سیاهی ها و تیرگی ها به دور باشد.

برای همه اتمام حجّت کرده ای، وقتی که دلایل روشن خود را بیان کردی و قرآن را فرو فرستادی، دیگر به بهانه جویی ها پاسخی نمی دهی.

* * *

دین اسلام راضی نمی شوند، به آنان بگو که فقط هدایت خدا، هدایت واقعی است و تو هرگز به دینی که تحریف شده است، ایمان نخواهی آورد.

دین یهود و مسیحیّت به دست پیروان آنان تحریف شده است، برای همین دیگر نمی توانند هدایت کننده انسان باشند، این قرآن است که هیچ تحریفی ندارد و می تواند مایه هدایت بشر شود.

ای محمّد ! یهودیان و مسیحیان دوست دارند که تو از آنان پیروی کنی، بدان اگر این کار را بکنی، دیگر تو را یاری نمی کنم و تو دیگر هیچ یار و یاوری نخواهی داشت.

سخن تو با محمّد(صلی الله علیه وآله)به پایان می رسد، امّا این سخن، در واقع سخن با همه مسلمانان هم هست. اگر ما بخواهیم یهودیان و مسیحیان را از خود راضی کنیم، باید دست از اسلام و قرآن برداریم، اگر ما به خواسته هایشان عمل کنیم، دیگر تو ما را یاری نمی کنی و به حال خود رهایمان می کنی.

ما باید بدانیم که تنها راه رستگاری، راه وحی است.

* * *

به راستی، چگونه می توانم قرآن را آن گونه که شایسته است، بخوانم؟ آیا اینکه تنها قرآن را حفظ کنم و با صوت و ترتیل بخوانم کفایت می کند؟

هرگز !

باید در قرآن اندیشه کنم، به آیات آن فکر کنم، از آن درس زندگی بگیرم، راه و رسم خوب زندگی کردن را از آن بیاموزم، اگر این کار را کنم، قرآن، مایه سعادتم خواهد شد.(85)

* * *

همه بُت ها، نابود شده اند، تازه آن زمان است که انسان می فهمد بُت هایی را که پرستیده است، به هیچ کار نمی آیند، آن روز فقط روز خدا و روز بندگان خوب خداست، روزی است که هر کس با پیامبران و جانشینانش دوست باشد و راهشان را رفته باشد، از شفاعت آنان بهره مند خواهد شد، زیرا پیامبران به اذن خدا شفاعت مؤمنان را خواهند نمود.

وای به حال کسانی که به دنبال بُت های خود رفتند، آن ها تصوّر می کردند که بت هایشان روزی به یاریشان خواهند آمد، آن ها خیلی دیر می فهمند که هیچ یار و یاوری ندارند !

ص:147

و او نیز چنین کرد.

از او خواستی تا فرزندش اسماعیل را قربانی کند و او فرزندش را به قربانگاه برد و آماده شد تا او را برای تو فدا کند، وقتی دیدی که ابراهیم(علیه السلام)واقعاً در انجام دستوراتت کوتاهی نمی کند، گوسفندی برایش فرستادی تا آن گوسفند را به جای فرزندش قربانی کند.

وقتی دیدی که ابراهیم(علیه السلام)از همه امتحانات سخت، سربلند شد، مقام امامت را به او عنایت کردی، مقامِ امامت، بالاتر از مقامِ پیامبری است، مقام امامت آخرین سیر تکاملی ابراهیم(علیه السلام)بود.

امام انسان کاملی است که اسوه همه ارزش ها است و هر کس که بخواهد به سعادت و رستگاری برسد باید از او پیروی کند، امام همچون خورشیدی است که با نور خود مایه هدایت همگان می شود.(86)

کسانی که در بیابانی گم می شوند، راه به هیچ جا نمی برند، خطرات زیادی آنها را تهدید می کند: تشنگی، گرسنگی، حمله درندگان و...

در این میان، یک نفر پیدا می شود و دست مردم را می گیرد و در ادامه مسیر آنان را کمک می کند و نمی گذارد به بیراهه بروند، او آنان را به سلامت به مقصد می رساند.

این مثالی بود برای بیان تفاوت پیامبر و امام، پیامبر مردم را به راه راست راهنمایی می کند، امام کسی است که دست آنان را می گیرد و آنان را به مقصد می رساند.

* * *

وقتی مقام امامت را به ابراهیم(علیه السلام)دادی، بسیار خوشحال شد و از تو خواست

ص:149

تا مقام امامت را به فرزندانش هم عنایت کنی، تو به ابراهیم(علیه السلام)گفتی که امامت، عهد و پیمان من است، این عهد و پیمان هرگز به ستمکاران، نخواهد رسید.

آری، می خواستی به ابراهیم(علیه السلام)بگویی که هر کس سابقه ظلم و ستم دارد، هرگز به امامت نخواهد رسید. فقط کسی که معصوم و بی گناه است، شایستگی این مقام را دارد.

با این سخن معلوم می شود که اگر کسی مدّتی از عمر خود را به بُت پرستی مشغول باشد، به خود ظلم کرده است، او ستمگر است و هرگز شایستگی مقام امامت را ندارد.

* * *

نزدیک به دو هزار و پانصد سال از مرگ ابراهیم(علیه السلام)گذشت، تو محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری مبعوث کردی، محمّد(صلی الله علیه وآله)از نسل ابراهیم(علیه السلام)بود، محمّد(صلی الله علیه وآله)به مسلمانان خبر داد که پس از من، دوازده امام خواهند آمد، او علی(علیه السلام)را جانشین و اوّلین امام معرّفی کرد، علی(علیه السلام)حتّی برای یک لحظه هم بُت نپرستید، او همواره یکتاپرست بود.

عجیب است، وقتی که از برادران اهل سنّت می خواهم تا آن دوازده امام را شمارش کنند، چنین می گویند: «ابوبکر، عمر، عثمان...».

به آنان می گویم:

__ مگر قرآن نمی گوید که امامت، عهد خداست و هرگز به ظالمان نمی رسد؟

__ آری، این سخن خداست.

__ شما چگونه می گویید این سه نفر به مقام امامت رسیدند؟

__ مسلمانان با آنان بیعت کردند و آنان امام شدند.

ص:150

__ آیا قبول دارید که این سه نفر قبل از ظهور اسلام، بت پرست بودند؟

__ آری، آن ها مثل بقیّه مردم بودند. آن زمان همه بت پرست بودند.

__ هر کس بت پرست باشد، ستمکار است و به خودش ظلم کرده است و نمی تواند به امامت برسد. این مولای من، علی(علیه السلام)است که هرگز بُت نپرستید و شایسته این مقام است.(87)

* * *

از ابراهیم(علیه السلام)خواست تا او را به همسری انتخاب کند تا شاید تو به او فرزندی بدهی. ابراهیم پیشنهاد ساره را پذیرفت. مدّتی گذشت و تو به ابراهیم و هاجر، فرزندی به نام «اسماعیل» دادی.

وقتی اسماعیل به دنیا آمد، محبّت ابراهیم(علیه السلام)به هاجر و اسماعیل، روز به روز زیادتر می شد، ساره از ابراهیم(علیه السلام)خواست تا هاجر و اسماعیل را از فلسطین به جای دیگری ببرد.

اینجا بود که به ابراهیم(علیه السلام)وحی کردی تا اسماعیل و هاجر را به مکّه ببرد، تو برای آنان «بُراق» را فرستادی و ابراهیم آنان را به مکّه برد. بُراق، مرکبی بهشتی بود، چیزی شبیه اسب بهشتی ! بُراق دو بال داشت و با سرعت برق پرواز می کرد و می توانست تمام دنیا را در یک چشم به هم زدن بپیماید.(88)

ابراهیم(علیه السلام)به مکّه آمد و اسماعیل و هاجر را آنجا ساکن کرد و خودش به فلسطین نزد ساره (همسر اوّلش) بازگشت، بعد از مدّتی تو به ابراهیم(علیه السلام)و ساره فرزندی به نام «اسحاق» دادی.

این خلاصه ای از ماجرای ابراهیم(علیه السلام)بود، اکنون آیه 125 این سوره را می خوانم.

* * *

از من می خواهی به یاد بیاورم زمانی که کعبه را محلّ عبادت قرار دادی و برای همین است که یکتاپرستان به آن خانه رو می آورند، آنجا پناهگاه و کانون امن و امان است.

ابراهیم(علیه السلام)به مکّه آمد و کعبه را بازسازی نمود، بعد از آن بر روی سنگی ایستاد و همه مردم را به سوی آن خانه فرا خواند.

ص:152

سنگی که ابراهیم(علیه السلام)بر روی آن ایستاد در نزدیکی کعبه قرار دارد و نام آن «مقام ابراهیم» است، از همه می خواهی وقتی به مکّه رفتند، پشت آن مقام، نماز بخوانند.

از ابراهیم و اسماعیل(علیهما السلام)خواستی تا کعبه و اطراف آن را از همه آلودگی ها پاک کنند، ابراهیم(علیه السلام)با آن مقام والایش، خادم کعبه شد تا آنجا را برای مردم پاکیزه نماید، آری، من هم باید همچون ابراهیم(علیه السلام)در پاکیزگی و زیبایی مساجد بکوشم.(89)

* * *

دارد، هرسال میلیون ها نفر به این شهر سفر می کنند و دور کعبه طواف می کنند و همه نعمت ها در دسترسشان است.(90)

اینکه مردم چنین اشتیاقی به زیارت کعبه دارند و دوست دارند به این سفر بروند، اثر همان دعای ابراهیم(علیه السلام)است.

آری، دل های اهل ایمان مشتاق سفر به مکّه است.(91)

* * *

و حکمتت را بیاموزد و آنان را رشد داده و از پلیدی ها پاک نماید».

باید در این دعای ابراهیم(علیه السلام)فکر کنم، به راستی که او الگوی کاملی است، من از او یاد می گیرم که در هنگام دعا فقط به فکر خود و زمان خود نباشم، باید دعایم فراتر از زمان و مکان باشد، برای نسل خود طلب هدایت و رحمت کنم.

باید بخواهم که به من و نسلم روحیّه تسلیم عنایت کنی تا در مقابل فرمانت تسلیم باشیم و هرگز از روی خودخواهی با فرمان تو مخالفت نکنیم.

* * *

نسل اسماعیل باشد.

سال های سال گذشت و تو محمّد(صلی الله علیه وآله)را که از نسل اسماعیل بود به پیامبری برگزیدی، محمّد(صلی الله علیه وآله)در کنار کعبه ایستاد و یادی از ابراهیم(علیه السلام)کرد و گفت: «من نتیجه دعای پدرم ابراهیم(علیه السلام)هستم».(92)

آری، یک دعا چقدر می تواند بابرکت باشد، محمّد(صلی الله علیه وآله)به پیامبری مبعوث شد و دین او مایه هدایت و سعادت انسان ها تا روز قیامت است.

* * *

کسی که نادان است به سوی آیین ابراهیم(علیه السلام)نمی رود، تو ابراهیم(علیه السلام)را در دنیا برگزیده خودت قرار دادی و در روز قیامت نیز از بندگان شایسته توست.

آری، آیین ابراهیم(علیه السلام)، آیین انسان ساز است، آیینی که بر اساس یکتاپرستی پایه گذاری شده است و نتیجه آن، سعادت دنیا و آخرت است.

این از جهالت و نادانی من است اگر این آیین زیبا را رها کنم و به سراغ آیین هایی بروم که با عقل و فطرت سازگاری ندارد و دنیا و آخرت مرا تباه می کند.(93)

ص:156

باشند.

یهودیان و مسیحیان که خود را پیرو ابراهیم و یعقوب(علیهما السلام)می دانند، اکنون به آن ها یادآوری می کنی که اگر شما واقعاً پیرو ابراهیم و یعقوب(علیه السلام)هستید، چرا به وصیّت آن ها عمل نمی کنید؟ چرا در برابر حقّ تسلیم نمی شوید؟ شما می دانید که محمّد(صلی الله علیه وآله)همان پیامبر موعود است، چرا به او ایمان نمی آورید؟

* * *

پیامبر موعود را خوانده اید، شما می دانید که محمّد(صلی الله علیه وآله)همان پیامبر موعود است، شما حقّ را شناخته اید، چرا آن را قبول نمی کنید؟ شما که خود را پیرو یعقوب(علیه السلام)می دانید، چرا به وصیّت او عمل نمی کنید؟ چرا تسلیم حقّ نیستید؟

* * *

وقتی مسلمانان با یهودیان روبرو می شدند، یهودیان می گفتند: «ای مسلمانان ! یهودی شوید»، همین طور مسیحیان می گفتند: «مسیحی شوید».

آری، خودمحوری باعث می شود که انسان، حقّ را فقط در راه و روش خود بداند و دیگران را باطل انگارد و تلاش کند تا دیگران را هم به آیین خود در آورد.

امّا تو دوست داری که همه انسان ها حق محور باشند و همگان را نیز به حقّ و حقیقت دعوت کنند.

اکنون به مسلمانان یاد می دهی تا در جواب یهودیان و مسیحیان چه بگویند، تو به مسلمانان می گویی چنین بگویند: «بیایید همچون ابراهیم(علیه السلام)حق گرا باشیم، ابراهیم(علیه السلام)که هرگز به خدا شرک نورزید».

به راستی که همه ادیان آسمانی، ابراهیم(علیه السلام)را قبول دارند، ابراهیم(علیه السلام)و آیین و روش او می تواند حلقه وصل همه ادیان آسمانی باشد.

ابراهیم(علیه السلام)همان کسی بود که «حَنیف» بود، حنیف کسی است که به حقّ و حقیقت می پیوندد. بیایید در جستجوی حقّ باشیم، قول بدهیم اگر حقیقت را یافتیم به آن ایمان بیاوریم.

* * *

ما ابراهیم و موسی و عیسی(علیهم السلام)را پیامبران خدا می دانیم، به همه پیامبران قبلی و کتاب هایشان ایمان داریم و فرقی بین آن ها نمی گذاریم، زیرا هدف همه آن ها یکی بوده است، آن ها می خواستند بشر را در پرتو یکتاپرستی و حقّ و عدالت هدایت کنند.

مسلمان واقعی کسی است که به همه پیامبران ایمان داشته باشد و این ایمان، لازمه تسلیم است.

فرقی میان پیامبران نیست زیرا همه آنان دارای اصول مشترکی بوده اند، هرچند که شرایط زمان و مکان آن ها، باعث می شد، هرکدام به وظیفه خاصّی عمل کنند.

ادیان آسمانی، کلاس های بشر در طول تاریخ بوده اند و پیامبران، معلّمان این کلاس ها.

البتّه کامل ترین دین و بالاترین کلاس، همان دین اسلام است که آخرین پیامبر، محمّد(صلی الله علیه وآله)آن را برای هدایت بشر آورده است.

* * *

نترسند زیرا تو خدایِ شنوا و دانا هستی و از همه کارهایشان خبر داری و شرّ آنان را به خودشان برمی گردانی.

* * *

پاک می شود.(94)

اگر رنگ تو را به خود بگیرم، روح و جانم از آلودگی ها پاک می شود، رنگ تو، رنگ بی رنگی و حذف همه رنگ هاست. رنگ حقیقت و آزادگی است، رنگ محبّت به تو و دوستان توست. اگر ولایت و محبّت به خاندان پیامبر را داشته باشم، رنگ تو را دارم، اگر من مهدی(علیه السلام)را دوست داشته باشم، رنگ تو را به خود گرفته ام.

آری، روزی که تو روح همه انسان ها را آفریدی، از آنان پیمان گرفتی. آن روز تو با ما سخن گفتی، خود و پیامبران و جانشینان آنان را به ما معرّفی کردی. آن روز بود که دوازده امام خویش را شناختم، امامت آنان را پذیرفتم، عهد کردم که در مقابل آنان تسلیم باشم و گوش به فرمانشان باشم. آن روز بود که من رنگ تو را به خود گرفتم.(95)

* * *

عیسی(علیهم السلام)و پیامبران دیگری هم از نسل اسحاق بودند. بنی اسرائیل هم همه از نسل اسحاق بودند.

اکنون می دیدند محمّد(صلی الله علیه وآله)از نسل اسحاق نیست، بلکه او از نسل اسماعیل(علیه السلام)، برادر اسحاق است، آنان می دانستند که او همه نشانه های پیامبر موعود را دارد، ولی حاضر نبودند به او ایمان بیاورند. آنان به این کار اعتراض داشتند و می گفتند چرا آخرین پیامبر خود را از نژاد ما انتخاب نکردی؟

تو از مسلمانان می خواهی تا در جواب چنین بگویند: «خدای یگانه، آفریدگار ما و شماست، هر کس مسئول اعمال خودش است و نتیجه آن را می بیند. ما فقط خدای یگانه را می پرستیم و هرگز به او شرک نمیورزیم».

* * *

و اسحاق و یعقوب (و فرزندان یعقوب)، صدها سال، قبل از موسی و عیسی(علیهما السلام)زندگی کرده اند، حال چگونه ممکن است آن ها یهودی و یا مسیحی باشند؟ زمانی که آنان زنده بودند، هنوز هیچ خبری از ادیان یهود و مسیحیّت نبود؟ دین یهود نهصد سال پس از ابراهیم(علیه السلام)و دین مسیحیّت هزار و ششصد سال بعد از ابراهیم(علیه السلام)به وجود آمد.

به راستی چرا یهودیان و مسیحیان این گونه حقایق تاریخی را تحریف می کنند؟ پنهان کردن حقایق دینی و تحریف تاریخ، بزرگ ترین ظلم به بشریّت است، این کار به فکر و عقیده مردم ضربه می زند.

آنان برای اینکه مانع رشد اسلام شوند هر کاری می کنند، امّا باید بدانند که تو از کار آن ها باخبر هستی و به زودی سزای آنان را خواهی داد.

یهودیان می گویند که ابراهیم، اسحاق و یعقوب(علیهم السلام) یهودی بودند، مسیحیان می گویند همه آن ها مسیحی بودند، تو به آنان گفتی که این سخن از نظر تاریخی درست نیست، زیرا در زمان آنان نه دین یهود آمده بود نه مسیحیّت.

اکنون می خواهی مطلب دیگری را به آنان بگویی، اگر حقّ با شما باشد و ابراهیم، اسحاق و یعقوب(علیهم السلام)یهودی یا مسیحی بوده باشند، باز هم راه فراری برای شما نیست، زیرا آن پیامبران مسئول کردار خود بودند و شما هم مسئول کردار خود هستید، شما که امروز حقیقت را شناخته اید و یقین دارید که محمّد(صلی الله علیه وآله)همان پیامبر موعود است، چرا به او ایمان نمی آورید؟ چرا از پذیرش حقّ خودداری می کنید؟

ص:165

من به سوی کهن ترین معبد جهان، کعبه نماز می خوانم، همان جا که خانه توست، خانه ای که از ابتدای آفرینش، پناه انسان بود، آدم(علیه السلام)که از بهشت رانده شد، کنار آن فرود آمد، بر روی کوه صفا، همان کوهی که فقط 130 متر با کعبه فاصله دارد. آدم(علیه السلام)گریه کرد و توبه نمود. اینجا بود که تو جبرئیل را فرستادی و او آدم(علیه السلام)را به پایین کوه صفا می برد، جبرئیل به جایی می رود که در آنجا کعبه باید ساخته شود و در آنجا خانه تو را می سازد و در کنار آن، خیمه ای برای آدم و حوّا برپا می کند.

به امر تو، هفتاد هزار فرشته از آسمان نازل می شوند و دور خانه ات طواف می کنند.

بعد از آن، آدم نیز به طواف خانه خدا می پردازد و این گونه است که تو رحمت خود را بر آدم نازل می کنی و او را پیامبر خود قرار می دهی و بعد از آن، ابراهیم(علیه السلام)را مأمور می کنی تا از فلسطین به مکّه بیاید و این خانه را آباد کند.

کعبه را دوست دارم، کعبه، یک سنگ نیست، حقیقت زنده است، راه یکتاپرستی را نشانم می دهد، هرروز پنج بار به سوی آن می ایستم. آرزویم، طواف این خانه است، قلب من در آرزوی دیدارش است، هیچ خانه دیگری را قبله خود نمی دانم، هرگز صاحبان زر و زور و تزویر را خانه امید و آرزوی خود قرار نمی دهم، من تنها یک قبله دارم، آن هم خانه توست.

* * *

محمّد(صلی الله علیه وآله)پیامبر توست، به او دستور داده ای تا به سوی بیت المقدس نماز بخواند، سیزده سال است که او و همه مسلمانان به سوی فلسطین نماز

ص:167

می خوانند.

امشب محمّد(صلی الله علیه وآله)بی قرار است، از خانه بیرون آمده است و در تاریکی شب، به آسمان پرستاره نگاه می کند، او با تو سخن می گوید. هر کس به او نگاه کند می فهمد که از موضوعی رنج می برد، قلب او به درد آمده است. چه شده است؟ تو که از راز دل او باخبر هستی. برایم بگو، می خواهم بدانم ماجرا چیست؟

محمّد(صلی الله علیه وآله)در انتظار است، انتظار او کی به سر خواهد آمد؟ کی جبرئیل از راه خواهد رسید؟ فقط تو می دانی و بس ! (96)

* * *

مدینه زندگی می کنند، آنان می گویند: اگر محمّد(صلی الله علیه وآله)واقعاً دین جدیدی آورده است، پس چرا به سوی قبله ما نماز می گزارد؟ معلوم می شود که او حرفی برای گفتن ندارد، معلوم می شود که آیین یهود بر حقّ است، او برای سخن گفتن با خدا به سوی قبله ما می ایستد، پس چرا دین ما را قبول ندارد؟

این سخن ها به گوش محمّد(صلی الله علیه وآله)می رسد، غمی بزرگ بر دل او می نشیند، او کعبه را دوست دارد، کعبه ای که یادگار ابراهیم(علیه السلام)است، افسوس که مشرکان کعبه را بتخانه کرده اند ! بزرگان مکّه داخل کعبه، سیصد و شصت بُت قرار داده اند.

پانزده سال قبل، وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری مبعوث کردی، می خواستی دین محمّد(صلی الله علیه وآله)، نوید بخش رهایی از بُت پرستی باشد، کعبه ای که آکنده از بت ها شده بود، نمی توانست قبله ای باشد که تحوّل ایجاد کند، از محمّد خواستی تا به سوی بیت المقدس نماز بخواند.

اکنون پانزده سال از آن ماجرا می گذرد، امروز دیگر یکتاپرستی در میان مسلمانان نهادینه شده است، بیزاری از بُت و بُت پرستی، اصلی اساسی برای همه است، دیگر وقت آن است که از محمّد(صلی الله علیه وآله)بخواهی تا به سوی کعبه نماز گزارد.

* * *

شهر مدینه از چند محلّه تشکیل شده است، هر محلّه مسجدی دارد، مسجد اصلی در مرکز شهر است که معمولا محمّد(صلی الله علیه وآله)در آنجا نماز می خواند، امّا گاهی او به مسجد محلّه های دیگر می رود.

امروز محمّد(صلی الله علیه وآله)به محلّه «بنی سالم» آمده است و می خواهد نماز ظهر را

ص:169

همراه با مردم در مسجد این محلّه، نماز بخواند.

اذان ظهر گفته می شود، محمّد(صلی الله علیه وآله)همراه با مسلمانان به سوی بیت المقدس نماز می گزارد، اکنون رکعت دوم نماز را تمام کرده است، در این هنگام، جبرئیل نزد محمّد(صلی الله علیه وآله)می آید، بازویش را می گیرد و او را به سوی کعبه می چرخاند و می خواهد تا به سوی کعبه نماز بخواند، این آرزوی محمّد(صلی الله علیه وآله)بود که کعبه، قبله باشد.

خدایا ! تو او را به آرزویش رساندی !

این اوّلین نمازی است که به سوی کعبه خوانده می شود، محمّد(صلی الله علیه وآله)با تمام وجود خوشحال می شود. این خبر در همه جا پخش می شود، همه مسلمانان خوشحال می شوند.

این گونه می شود که نام مسجدِ این محلّه، تغییر می کند، دیگر مردم این مسجد را به نام «مسجد ذوقبلتَیْن» می شناسند، مسجدی که پیامبر، یک نماز را به دو قبله خواند.

خدایا ! تو خود می دانی مثل همه، من هم آرزو دارم وقتی به مدینه سفر کردم، به این مسجد بروم و در آن نماز بخوانم.

* * *

خبر به گوش یهودیان مدینه می رسد، آن ها از شنیدن این خبر ناراحت می شوند و به فکر فرو می روند. تصمیم می گیرند نزد محمّد(صلی الله علیه وآله)بروند.

گروهی از یهودیان به پیامبر تو چنین می گویند:

__ ای محمّد ! تو سال های سال است که به سوی بیت المقدس نماز می خواندی، اکنون چه شده است که قبله خود را تغییر داده ای؟

ص:170

__ این دستور خدای من است.

__ ای محمّد ! بگو بدانیم، کدام کار، درست و کدام باطل است؟ آن زمانی که به سوی بیت المقدس نماز می خواندی یا الآن که به سوی کعبه نماز می خوانی؟ نمی شود که هر دو کار درست باشد، اگر کارِ الان تو درست است، خوب، چرا پانزده سال کار باطل و اشتباهی را انجام دادی و اگر آن زمان که به سوی قبله ما نماز می خواندی، درست بود، پس چرا دیگر به سوی آن نماز نمی خوانی؟

__ شرق و غرب جهان هستی از آنِ خدای من است، او خانه و مکانی ندارد، اینکه ما در نماز به سوی قبله می ایستیم، نشانه جهت گیری دل به سوی اوست. مهم این است که تسلیم فرمان او باشیم، او زمانی دستور داد تا سوی بیت المقدس نماز گزارم، اکنون هم او خواسته تا سوی کعبه نماز بخوانم.(97)

* * *

این تغییر قبله، برای مسلمانان آزمایش الهی بود تا پیروان واقعی پیامبر شناخته شوند، گروهی از مسلمانان با خود می گفتند ما که سال ها به سوی بیت المقدس نماز خواندیم، آیا آن نمازها باطل بوده است؟

بار دیگر با پیامبر سخن می گویی: «ای محمّد ! به آنان بگو که نمازهای قبلی شما صحیح است، شما به دستور من به سوی بیت المقدس نماز می خواندید، اجر و مزد شما با من است، من با همه شما مهربان هستم».

آری، این گونه معلوم می شود مسلمان واقعی کیست، افرادی بودند که ادّعا می کردند پیرو پیامبر هستند، امّا وقتی کار به اینجا رسید، دچار شکّ و تردید شدند، حرف زدن آسان است، اینکه به حرف خود عمل کنی، مشکل است.

* * *

تو مسلمانان را امّت میانه قرار دادی، امّت اسلامی، امّتی معتدل و میانه هستند، اسلام دین اعتدال است.

آری، به همین علّت است که تو اسلام را آخرین و کامل ترین دین معرّفی کرده ای، اسلام، یعنی اعتدال ! مسلمان واقعی کسی است که هم به دنیا و هم به آخرت توجّه دارد، هرگز برای آخرت، دنیا را فراموش نمی کند و برای دنیا، از آخرت غافل نمی شود.

مسلمان خود را در محیط بسته قرار نمی دهد، با دیگر امّت ها ارتباط دارد، امّا اصالت و استقلال خود را از دست نمی دهد، مسلمان هرگز خود را از دانش دیگران محروم نمی کند و خودباخته هر ندایی هم نمی شود.

باید ساعت ها درباره اعتدال اسلام فکر کرد، فکر می کنم باید اسلام را دوباره بشناسم، باید دوباره مسلمان شوم ! این افراط و تفریط ها، اسلام نیست !

ص:172

اگر برای یهودیان و مسیحیان هزاران دلیل هم بیاوریم، آنان کعبه را قبله خود قرار نخواهند داد. اکنون از پیامبر می خواهی تا هرگز از قبله یهودیان و مسیحیان پیروی نکند.

از همه مسلمانان می خواهی در هرکجا که باشند کعبه و مسجدالحرام را قبله خود بدانند و باور کنند این تغییر قبله، نعمتی است که تو به آنان داده ای و ثمره آن استقلال از یهودیان و مسیحیان است، تو از آنان می خواهی تا از دشمنان پروایی به دل نداشته باشند.

* * *

در تورات و انجیل درباره آمدن آخرین پیامبر خود بشارت دادی و نشانه های محمّد(صلی الله علیه وآله)را بیان کردی، یهودیان و مسیحیانی که در زمان پیامبر زندگی می کردند، به راحتی می توانستند حقّ و حقیقت را متوجّه شوند، آنقدر روشن و واضح درباره محمّد(صلی الله علیه وآله)سخن گفته بودی که جای هیچ شکّی نبود.

آن زمان عامه مردم خواندن و نوشتن نمی دانستند، فقط دانشمندان یهود می توانستند تورات را بخوانند، همان طور که دانشمندان مسیحی انجیل را می خواندند، آنان همان طور که فرزندان خود را می شناختند، آخرین پیامبر را هم شناخته بودند، امّا اشکال کار این بود که نمی خواستند حقّ را بپذیرند، حقّ را شناختند و آن را کتمان کردند، نگذاشتند که مردم عادی با حقیقت آشنا شوند، زیرا با مسلمان شدن مریدانشان، همه منافع خود را از دست می دادند، آنان برای اینکه بتوانند ریاست کنند و از ثروت مردم استفاده کنند، از قبول حق سر باز زدند و حقیقت را کتمان کردند.

اکنون تو از محمّد(صلی الله علیه وآله)می خواهی تا در راه خود ثابت قدم باشد و در مقابل

ص:173

دشمنی های دشمنان تردید به خود راه ندهد. همه مسلمانان باید از این سخن درس بگیرند، اگر من به راه خود یقین دارم، دیگر نباید دچار شکّ و تردید شوم، باید تنها به تو توکّل کنم و از تو یاری بخواهم.

* * *

اگر به زندگی انسان ها نگاه کنم، می بینم که هرکدام از آنان شیوه ای برای زندگی خود انتخاب کرده اند، اکنون می خواهی یک شیوه زندگی معرّفی کنی، می خواهی من همواره در خوبی ها و زیبایی ها پیش قدم باشم، زندگیِ من، میدان مسابقه خوبی ها باشد ! چه می دانم این شیوه زندگی چه معنای باشکوهی دارد !

از اوّل صبح که چشم باز می کنم، مردمی را می بینم که سرگرم جمع کردن مال دنیا هستند و زندگی خود را میدان مسابقه ای می دانند که باید همیشه بدوند تا ثروت بیشتر به دست بیاورند !

از من می خواهی از این مسابقه خارج شوم، زیرا هرچه آنان به دست بیاورند، به زودی از دست خواهند داد، هیچ کس بیش از یک کفن با خود نبرده است، مرگ در کمین من است، دیر یا زود به سراغم خواهد آمد و من باید همه ثروت خود را بگذارم و دست خالی بروم !

لحظه مرگ، خواهم فهمید که آنچه از مال دنیا برای خود اندوخته ام، ثروت واقعی نبوده است، ثروت آن چیزی است که بتوانم با خود ببرم و آن چیزی جز خوبی و نیکویی نیست، برای همین از من می خواهی همواره در مسابقه خوبی ها شرکت کنم، زندگی خود را این گونه ببینم، در هر لحظه، برای کسب خوبی ها از دیگران سبقت بگیرم.

ص:174

در روز قیامت همه را زنده خواهی کرد، تو به هر کاری توانا هستی، من روز قیامت را باور دارم، شاید در این دنیا تمام اثرات کارهای خوب خود را نبینم، امّا روز قیامت بی شک اثر آن را به چشم خواهم دید، روزی که همه از هم فرار می کنند و هیچ کس به فکر دیگری نیست، آن روز، روز نجات من خواهد بود، اگر توشه ای از کارهای خوب برای خود اندوخته باشم.(98)

ص:175

اگر همواره به یادت باشیم، زیبایی ها در زندگی ما رشد می کند، روح و جان ما نیز پاک و روشن می شود.

به راستی اگر ما به یاد تو باشیم، تو هم ما را یاد خواهی کرد ، رحمت و مهربانی مخصوص خود را نازل خواهی کرد.

البتّه یاد تو تنها با زبان نیست، بلکه باید با دل و جان تو را یاد کنیم، اگر زمینه گناه برایم پیش آمد و از آن دوری کردم، این همان یادِ توست، وای به حال کسی که فقط به زبان تو را یاد می کند، امّا هنگام گناه با اشتیاق به سوی گناه می دود !

* * *

از من می خواهی تا شکر نعمت هایت را به جا آورم و هرگز کفرانِ نعمت نکنم. معلوم است که شکر کردن، فقط به زبان نیست، اگر من هزار بار بگویم: «خدایا ! شکر»، امّا نعمت هایت را به طور صحیح، مصرف نکنم، شکر تو را به جا نیاورده ام.

باید فکر کنم، مرا برای چه آفریده ای؟ آیا هدف از خلقت من این بوده که خوب بخورم، خوب گردش کنم و خوب بخوابم؟

اگر من هر روز صدبار سجده شکر به جا آورم، امّا سرمایه های وجودی خود را، فقط در راه جمع آوری ثروت دنیا صرف کنم، باز هم بنده شکرگزارت نیستم ! باید بدانم برای چه خلق شده ام، نگاه من باید به آینده باشد، آینده ای که دیر یا زود فرا خواهد رسید، باید برای زندگی بعد از این دنیا، توشه برگیرم، این دنیا محلّ امتحان است، اینجا مزرعه آخرت است، اگر فراموش کنم که برای چه در دنیا هستم و فقط به فکر دنیای خود باشم، شکر تو را به جا

ص:177

نیاورده ام.

* * *

فرا می رسد، در مقابل تشنگی و گرسنگیِ روزه داری صبر کنم و مطیع فرمان تو باشم، اگر صبر کنم، یاری تو هم فرا می رسد و من لطف و مهربانیت را به چشم می بینم.

* * *

ندارم مرگ من، مردن باشد، کاری کن که من شهید شوم و این گونه به زندگی واقعی برسم !

آری، وقتی قرار است من در مسیر پیامبران قدم بردارم باید در برابر ستمکاران قیام کنم، باید دست از بی خیالی بردارم، باید بر سر ظالمان فریاد برآورم، طبیعی است که این رفتار خطراتی را برایم در پی دارد، باید آماده باشم که سختی ها را به جان بخرم، باید از زندگی فانی دنیا چشم بپوشم، دل از همسر و فرزندان خویش برگیرم.

چگونه ممکن است این اتّفاق بیفتد؟ وقتی که باور کنم، شهادت، زندگی واقعی است، تو می خواهی من به این نقطه برسم، آن وقت است که هیچ چیز در دلم هراس ایجاد نمی کند.

آری، مهم نیست به هدف خود می رسم یا نه، مهم این است که من با شهادت به زندگی واقعی می رسم.

* * *

استعدادهایش شکوفا شود، یکی از راه های شکوفایی استعدادها، سختی ها و بلاها می باشد.

همه را به سختی مبتلا می کنی، پیامبران بزرگ خویش را هم به صحنه آزمایش می آوری و از آنان سخت ترین امتحان ها را می گیری. می دانم هیچ چیز بر تو مخفی نیست، وقتی معلّمی از شاگردش امتحان می گیرد، می خواهد بداند او چقدر رشد کرده است، امّا تو که به همه چیز آگاهی و از همه چیز باخبر هستی، تو بدون امتحان هم می دانی بندگانت در چه سطحی از کمال هستند. امتحان گرفتن برای رفع ابهام نیست، تو از بندگان امتحان می گیری تا استعدادهای آنان شکوفا شود.

یادم نمی رود سالها پیش وقتی که به روستایی رفته بودم، کشاورزی را دیدم که مشغول کشت گندم بود. من هم هوس کشاورزی کردم، او به من مشتی گندم داد و قرار شد آن ها را بکارم.

چند هفته گذشت، بار دیگر به آن روستا رفتم، به سراغ گندم های خود رفتم، دیدم که گندم ها سبز نشده اند، امّا همه گندم هایی که آن کشاورز کاشته بود، سبز شده اند، آنجا گندم زاری زیبا شده بود، رنگ سبز آن دلنوازی می کرد.

نگاهم به گندم های خودم دوخته شده بود، چرا گندم های من سبز نشده بودند؟ چه رازی در میان بود؟

نزد کشاورز رفتم تا برایم بگوید چه اتّفاقی افتاده است، او گفت: تو گندم ها را درست زیر خاک قرار ندادی، گندمی که زیر خاک نباشد، جوانه نمی زند.

این سخن کشاورز مرا به فکر فرو برد، اگر می خواستم که هر گندم به هفتصد گندم تبدیل شود، باید خاک روی آن می ریختم، گندم باید تاریکی را تجربه

ص:181

می کرد، این تاریکی برای او خیر و برکت بود، همه گندم هایی که زیر خاک قرار گرفتند، اکنون سبز شده اند و به زودی خوشه های زیبایی خواهند داد.

آن روز فهمیدم که بلاها و سختی های این دنیا هم برایم خیر است، اگر من در این سختی ها و بلاها قرار نگیرم، هرگز استعدادهایم شکوفا نمی شود، ترس و گرسنگی، زیان مالی، داغ عزیزان، بیماری و... همه برای این بود که من شکوفا شوم.

تو در قرآن از این راز مهم پرده برمی داری، از من می خواهی تا در سختی ها صبر پیشه کنم و بدانم که همه کارهای تو از روی حکمت است.

می خواهی وقتی مصیبتی به من می رسد و داغ عزیزی را می بینم، بی تابی نکنم بلکه چنین بگویم: إنّا لّله و إنّا إلیهِ راجِعُون، ما از آنِ خداییم و به سوی او بازمی گردیم.

تو برای آنانی که در مصیبت ها صبر می کنند، رحمت و درود خاصّ خود را می فرستی، این رحمت توست که باعث می شود آنان در زندگی، هرگز دچار لغزش نشوند و در اوج بلاها، زیبایی ها را ببینند و تو را ستایش کنند.

* * *

تو دوست داری که ما این جمله را هنگام مصیبت به زبان جاری کنیم.

آری ! وقتی عزیزی را که ما به او علاقه زیادی داریم، از دنیا می رود، قلبمان می شکند، تحمّل این داغ بر ما سخت می شود، در آن لحظه است که ما باید این جمله را بر زبان جاری کنیم: إنّا لّله و إنّا إلیه راجِعُون.

ما همه از آنِ تو هستیم، این هستیِ ما از خودِ ما نیست، تو این هستی را به ما داده ای، مرگ ما هم به دست توست، هر وقت که بخواهی روح ما را از این

ص:182

دنیای خاکی به اوج آسمان ها می بری. با مرگ تولّدی دوباره می یابیم و از زندان دنیا آزاد می شویم. به سوی مهربانی تو پر می کشیم و اوج می گیریم.

من بار دیگر این جمله را تکرار می کنم:

إِنَّا لِلَّهِ: ما از آنِ خداییم.

امام سجّاد(علیه السلام)این آیه را برای ما این گونه معنا می کند: «هستی ما، مالِ خدا است. ما از آنِ خدا هستیم».(99)

تو مالک همه جهان هستی، ما از خود هیچ نداریم، ما را آفریده ای و مالک ما هستی.

وَ إِنَّ_آ إِلَیْهِ رَاجِعُونَ: ما به سوی تو بازمی گردیم.

تو مکانی نداری، بالاتر از همه مکان هایی، تو بودی که مکان را آفریدی، پس «بازگشت به سوی تو» چه معنایی دارد؟

روح از این دنیای خاکی نیست، روح ما از دنیایِ غیب است. روح ما را در آنجا آفریدی و سپس ما را به این دنیا آوردی تا امتحانمان کنی.

وقتی که مرگ فرا رسد، روح، از این دنیای خاکی به اوج آسمان ها پر می کشد. ما بار دیگر به سوی دنیایِ بالا می رویم، به سوی دنیایِ معنا پرواز می کنیم.

آن دنیا، مقام والایی دارد و هیچ کجای دیگر به شرافت آنجا نمی رسد، بازگشت به دنیایِ معنا، همانند بازگشت به سوی توست !

آری ! تو در بالای آسمان ها و در عرش خود، مکان های مقدّسی را قرار داده ای. وقتی روح ما به آن مکان ها پرواز کند و اوج گیرد، همانند این است که به سوی تو آمده ایم.

* * *

ص:183

کرد، امّا نه از آب خبری بود و نه از کسی.

آن روز هیچ کس در آن اطراف نبود. هاجر، مضطرب و نگران نوزادش بود، بار دیگر به سوی کوه صفا بازگشت، هفت بار فاصله صفا و مروه را پیمود، سرانجام به سوی نوزادش بازگشت، دید که از زیر پای اسماعیل چشمه آب گوارایی جوشیده است. به سوی چشمه آب رفت، این همان آب زمزم است که تقریباً چهار هزار سال است حاجیان از آن می نوشند و سیراب می شوند.

و تو به احترام هاجر بر همه واجب کردی تا وقتی به سفر حجّ می روند هفت بار مانند هاجر فاصله کوه صفا و کوه مروه را بپیمایند.

سال ها گذشت و مردم آیین یکتاپرستی را فراموش کردند، آنان بالای هر کدام از کوه صفا و مروه، بُت بزرگی قرار دادند و وقتی به صفا و مروه می رسیدند به آن دو بُت دست می کشیدند، محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری مبعوث کردی، بعضی از مسلمانان می خواستند از سعی صفا و مروه چشم پوشی کنند، زیرا آن را عمل درستی نمی دانستند، تو این آیه را نازل کردی و فهماندی که سعی صفا و مروه از نشانه های حجّ است، هیچ کس نباید به علّت کار بُت پرستان، از سعی صفا و مروه چشم پوشی کند. مسلمانان باید وظیفه خود را انجام دهند، تو به زودی به محمّد(صلی الله علیه وآله)قدرت فتح مکّه را می دهی تا این شهر را از وجود همه بُت ها پاک کند، امّا تا آن زمان باید صبر کرد.

تو دوست داری بندگانت اهل صبر باشند، از تندروی پرهیز کنند و تسلیم امر تو باشند که یاری تو بسیار نزدیک است.

ص:185

زندگی کند که تو از او خواسته ای. پیام ابراهیم(علیه السلام)و پیامبران، یکتاپرستی بود، امّا به راستی چه کسانی این پیام را به مردم خواهند رسانید؟

اینجاست که به نقش دانشمندان در رساندن این پیام به توده مردم تأکید می کنی، آری، وظیفه دانشمندان بسیار سنگین است، آنان باید سختی های زیادی را تحمّل کنند و با جهالت مردم مبارزه کنند و باعث رشد و کمال آنان شوند. این رسالت بزرگ آنان است.

روزی که دانشمندان گرفتار دنیاپرستی و پیروی از هوس ها شوند و رسالت خود را فراموش کنند و دین را دکّان دنیای خود قرار دهند، آن روز دیگر حقیقت دین به مردم نخواهد رسید.

می دانی عدّه ای از دانشمندان حقیقت را کتمان خواهند نمود، برای همین چنین سخن می گویی: «ای کسانی که سخنان مرا کتمان می کنید، بدانید که از رحمت من دور هستید و گرفتار لعنت من خواهید شد. همه مؤمنان هم شما را لعنت خواهند نمود».

البتّه راه را بر آنان نمی بندی و آنان را از رحمت خود ناامید نمی کنی، اگر توبه کنند و با زبان و قلم خود به بیان حقیقت بپردازند و گذشته را جبران کنند، رحمت خود را بر آنان نازل می کنی که تو بسیار مهربان هستی.

کسانی که تا لحظه مرگ بر راه باطل اصرار بورزند و به حقّ و حقیقت کفر بورزند، لعنت تو و فرشتگان و مردم بر آنان خواهد بود. آنان گرفتار عذاب سختی خواهند شد، عذابی که همیشگی است و دیگر فرصتی ندارند.

* * *

سخن تو را باید آویزه گوش خود کنم، اگر بر من منّت نهادی و بهره ای از

ص:187

علم و دانش به من دادی، باید شکرگزار باشم و دیگران را از آن بهره مند سازم.

باید بدانم که اگر کسی نزد من آمد و سؤالی کرد که جواب آن را می دانم، وظیفه دارم جواب بدهم، اگر بهانه بیاورم که وقت ندارم و از پاسخ دادن خودداری کنم، لعنت تو را برای خود خریده ام.

آری، این خیال باطلی است که این آیه فقط برای دانشمندان است، اگر من فقط جواب یک مسأله را بدانم و یکی از بندگان تو از من راهنمایی بخواهد، وظیفه دارم پاسخ او را بدهم و اگر بی دلیل، از پاسخ دادن خودداری کنم، حقیقت را کتمان کرده ام.(100)

* * *

میورزند، گناه آنان بسیار بزرگ است، آنان آیه های تو را از مردم مخفی می کنند، امّا نمی دانند که آیه های تو فقط قرآن نیست، در کتاب طبیعت، هزاران آیه و نشانه وجود دارد، کافی است که انسان چشم باز کند و به این آیه ها دقّت کند، هر کس که با فطرت پاک خود به آسمان ها و زمین بنگرد، هدفمندی جهان هستی را متوجّه می شود و می فهمد که این جهان خالق دانا و توانا دارد، خدایی یگانه و مهربان !

اکنون هفت آیه از کتاب طبیعت را برایم بازگو می کنی: آسمان ها و زمین، روز و شب، کشتی ها، باران، حیوانات، بادها، ابرها.

به راستی اگر در این هفت نشانه با دقّت فکر کنم، به خوبی می توانم درس توحید را فرا گیرم:

زمین و منظومه شمسی در کهکشان راه شیری قرار دارند، اگر بخواهیم ستارگان این کهکشان را شمارش کنیم و در هر ثانیه یک ستاره را بشماریم، ما نیاز به سه هزار سال عمر داریم تا بتوانیم همه ستارگان این کهکشان را شمارش کنیم. اگر امروز، یک پیام رادیویی را از زمین به مرکز کهکشان ارسال کنیم، سی هزار سال طول می کشد تا این پیام به آنجا برسد. طول کهکشان ما صد هزار سال نوری است. کهکشان راه شیری با سرعت 288 کیلومتر در ثانیه در حال حرکت است.

در آسمان، صد میلیون کهکشان قرار دارد که هرکدام از آنان حداقل صد میلیارد ستاره دارند. همه این کهکشان ها در حال حرکت هستند.

کره زمین به صورت منظّم به دور خود می چرخد و از این چرخش، شب و روز پدید می آید تا هم آب و هوای زمین معتدل بماند و هم شب مایه آرامش

ص:189

بشر باشد و روز هم فرصتی برای کار و تلاش.

حرکت کشتی ها در دریاها یکی از نعمت های توست، بیشترِ نقل و انتقال کالاها به وسیله کشتی صورت می گیرد، امروزه کشتی ها بیش از هفتاد درصد انتقال کالا را انجام می دهند و به این وسیله بشر می تواند نیازهای خود را از هرجای دنیا تهیّه کند.

باران، مایه حیات و دوام زندگی همه موجودات است، جنگل های انبوه، کشتزارهای زیبا، همه به برکت باران در زمین به وجود آمده اند.

حیوانات مختلفی که روی زمین زندگی می کنند، قسمتی از غذای بشر از گوشت آنان تأمین می شود و فایده های دیگری هم از آنان به بشر می رسد.

این بادها هستند که ابرها را در آسمان جابه جا می کنند و مطلوب شدن هوا را در پی دارند. این ابرها هستند که باعث بارش باران می شوند و این گونه مناطق تشنه را از آب سیراب می سازند.

آری، شناخت طبیعت، یکی از راه های شناخت توست، از ما می خواهی تا به طبیعت نگاه کنیم و از نظم و هماهنگی آن به وجودت پی ببریم، زیرا این نظم در طبیعت، دلیل آن است که این جهان خالقی توانا دارد.

این نشانه ها برای کسی که اندیشه خود را به کار گیرد، راهی است برای شناخت تو، افسوس که بسیاری از مردم به سادگی از این نشانه ها می گذرند و هرگز به آن ها نمی اندیشند !

* * *

یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللَّهِ وَالَّذِینَ آَمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَلَوْ یَرَی الَّذِینَ ظَلَمُوا إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعًا وَأَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعَذَابِ (165) إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا وَرَأَوُا الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الاَْسْبَابُ (166) وَقَالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا کَذَلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَات عَلَیْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِینَ مِنَ النَّارِ (167)

اگر انسان به نشانه های طبیعت خوب نگاه کند، به شناخت تو می رسد و نظام آفرینش را هدفمند می یابد و تلاش می کند تا زندگیش رنگ و بوی حقیقت به خود بگیرد.

امّا گروهی از مردم به جای پرستش تو به پرستش بُت ها می پردازند، گروهی به جای آن که تو را پروردگار خود بدانند، در مقابل صاحبان قدرت سر تعظیم فرود می آورند، مطیع چشم و گوش بسته آنان می شوند و صاحبان زر و زور و تزویر را آن چنان دوست می دارند که باید تو را این گونه دوست داشت. دل انسان حرم توست، در دل باید بالاترین محبّت ها که همانا محبّت توست خانه کند، امّا گروهی بت پرست و مُرادپرست می شوند.

آنان فراموش می کنند که همه چیز غیر از تو روزی نابود می شود، به زودی همه بُت ها و مرادها از بین خواهند رفت.

آری، تو انسان را به گونه ای آفریده ای که همیشه در جستجوی کمال و زیبایی باشد، دل آدمی اگر به محبّت تو برسد، آرام می شود زیرا همه زیبایی ها و کمال ها از آنِ توست و تو هرگز نابود نمی شوی.

وقتی انسان دلباخته چیزی می شود که پایان دارد، درست است که ابتدا بسیار

ص:191

خوشحال می شود، از این دلبستگی لذّت می برد، آن چیز، بتِ او می شود و همه فضای قلب او را پر می کند، امّا وقتی آن بُت از بین می رود، دل آدمی هم از بین می رود.

وقتی انسان با چشم خود ببیند که بُت و آرمان او نابود می شود، خودش هم نابود می شود، آن روز می فهمد باید دلباخته کسی می شد که هرگز پایانی نداشت.

اهل ایمان تو را بیش از همه دوست دارند، این محبّت ریشه در فطرت آنان دارد، این محبّتی است که از روی عقل و علم و آگاهی است و برای همین هرگز سرد و خاموش نمی شود، امّا عشق به بُت ها و مرادها ریشه در جهل و خرافه و خیال دارد و به زودی این عشق سرد و خاموش خواهد شد.

* * *

روز قیامت که فرا رسد پرده های تعصّب، غرور و جهل از جلوی دیدگان همه کنار می رود، همه به قدرت تو پی می برند و با تمام وجود قدرتت را حس می کنند، آن روز، روز سختی برای کسانی خواهد بود که به جای دوستی تو، دوستی دیگران را در دل داشته اند.

آن روز می فهمند چقدر اشتباه کرده اند که به غیر تو دل بسته اند واز شدّت بیچارگی دست به دامن بُت ها و رهبران خود می شوند، ولی بُت ها و رهبرانشان از آنان بیزاری می جویند، آن وقت است که آن مردم بیچاره دستشان از همه جا کوتاه و همه پیوندهای آنان بریده می شود.

آن روز پیروان گمراه وقتی بیوفایی بُت ها و رهبران خود را می بینند، پشیمان می شوند ولی دیگر کار از کار گذشته است. سرمایه های وجودی

ص:192

خود را در راه رهبران گمراه خود صرف نموده اند، دین خود را به دنیا فروخته اند، حسرت بزرگی به دل دارند و با خود چنین می گویند: «ای کاش ما بار دیگر به دنیا باز می گشتیم و از رهبران خود بیزاری می جستیم، اگر ما دوباره به دنیا باز می گشتیم هرگز از آنان پیروی نمی کردیم»، امّا این حسرت هیچ فایده ای ندارد، آن روز هرگز راهی برای بازگشت به دنیا نیست، روز قیامت روزی است که هر کس سزای عمل خویش را می بیند و دیگر جایی برای جبران گذشته ها نیست.

* * *

باید به هوش باشم، رهبر من کیست؟ مراد من کیست؟ عشق و محبّت چه کسی را به دل دارم؟ اگر به دنبال رهبری باشم که مرا از او نهی کرده ای، باید بدانم که من پلی شده ام تا او به قدرت، هوس ها و آرزوهای خود برسد و در روز قیامت مرا رها خواهد کرد و از من بیزاری خواهد جست و تنها حسرت برای من می ماند و بس !

باید از رهبران طاغوتی دل برکنم و به سوی رهبران آسمانی بروم، آری، تو برایم رهبران آسمانی برگزیدی، پیامبر و جانشینان پاک او، همان رهبران آسمانی هستند که دوست داری از آنان پیروی کنم، امروز هم، مهدی(علیه السلام)حجّت تو روی زمین است، از من می خواهی تا عشق و محبّت او را به دل داشته باشم.

محبّت به امام زمان، محبّت به توست. از من خواسته ای تا فقط ولایت او را بپذیرم و پیرو او باشم. اگر به سوی او بروم به هدایت، رهنمون می شوم و سعادت دنیا و آخرت را از آنِ خود می کنم.

ص:193

امام زمان، نورِ تو در آسمان ها و زمین است، او مایه هدایتِ همه است، رهبری است که همه را به سوی تو راهنمایی می کند، اگر راهنمایی او نباشد، هیچ کس نمی تواند به سعادت و رستگاری برسد.

هر کس می خواهد به سمت تو بیاید، باید به سوی امام زمان رو کند، فقط از راه او می توان به تو رسید. هر کس با او بیگانه باشد، هرگز به مقصد نخواهد رسید.(101)

تو به من یاد داده ای که در نماز بگویم: (اهدِنا الصِّراطَ المُستَقیم)، راه مهدی(علیه السلام)همان راه هدایت است، اگر مهدی(علیه السلام)را دوست دارم، چون تو مرا به محبّت او امر کرده ای، از من خواسته ای از طاغوت ها بیزاری بجویم و حجّت تو را دوست بدارم، همه دین، دوستیِ دوستان تو و دشمنی با دشمنان توست، من باید از طاغوت های زمان خود بیزاری بجویم و عشق مهدی(علیه السلام)را در دل جای دهم، این تنها راه سعادت و رستگاری است، مهدی(علیه السلام)را دوست دارم چون او را از همه پلیدی ها و زشتی ها پاک کرده ای، عشق به او، عشق به همه خوبی ها و زیبایی ها می باشد، فقط اوست که مرا به سوی تو رهنمون می کند.(102)

* * *

معیارهای حلال و حرام را معرّفی کرده اند، پیروان آنان از دستورهایشان اطاعت می کنند، اکنون از من می خواهی تا قانون تو را بپذیرم، تو نعمت های خود را برای همه حلال کردی و هیچ کس حقّ ندارد آنچه را که تو برای بندگان خود حلال کردی، حرام اعلام کند، باید از قانون تو پیروی کنم و از وسوسه های شیطان دوری کنم که او دشمن سعادت من است.

آری، این شیطان است که انسان را وسوسه می کند تا به سمت بدی ها و زشتی ها برود. دوست دارد که همه به گناه آلوده شوند و کاری می کند که مردم به دنبال خرافات و دروغ پردازی بروند و از حقیقت دور شوند.

* * *

می شد به مردم یاد داده بودند که در جواب محمّد(صلی الله علیه وآله)بگویند: «پدران ما همه بت پرست بودند، ما از دین آنان پیروی می کنیم».

به راستی اگر پدران آنان اهل فکر و اهل هدایت نبودند، باز هم باید از آنان پیروی کنند !

در اینجا برای پذیرش فرهنگ گذشتگان، یک معیار بیان می کنی و آن، بررسی عاقلانه است. اگر پدرانمان بر چیزی اعتقاد داشتند که آن را بر اساس عقل یافتیم، ما نیز آن را می پذیریم، اگر دیدیم عقل آن را تأیید نمی کند، باید از آن دست برداریم.

این درس بزرگی است که تو به انسان ها می دهی تا به هوش باشند و از تقلید کورکورانه گذشتگان دست بردارند و به سوی عقل گرایی گام بردارند.

* * *

گرگ در کمین شماست، گوسفندان معنای آن را نمی فهمند و متوجّه خطر نمی شوند.

مَثَل آنانی که کفر میورزند واز قبول حقّ و حقیقت سر باز می زنند، مانند آن گوسفندان می باشد، بلکه آنان از گوسفندان بدتر می باشند، زیرا گوسفندان حداقل سر و صدا را متوجّه می شوند، امّا این کافران به جایی می رسند که کور و کر و لال می شوند، اصلاً هیچ صدای حقّی را نمی شنوند.

آری، انسان در اثر کفر به جایی می رسد که دیگر امیدی به هدایت او نیست.(103)

ص:197

سلامتی انسان مضّر است، مردار معمولا کانون انواع میکروب ها می باشد، خون خواری هم باعث می شود خلق و خوی انسان تغییر کند و دلش سیاه شود، خوک هم سمبل بی غیرتی در امور جنسی است، امّا راز حرام بودن گوشت حیوانی که نام غیر تو بر آن برده شده چیست؟ می خواهی هیچ کاری رنگ و بوی بُت پرستی نداشته باشد، می خواهی همه کارها بر مدار یکتاپرستی باشد تا بتوانیم به کمال و سعادت برسیم، اگر هنگام ذبح حیوانی نام بُت ها برده شود، فرهنگ شرک و کفر باقی می ماند.

تو دین اسلام را کامل ترین دین ها قرار دادی و در آن، راه و روش زندگی انسان را معیّن کردی، خوشا به حال کسی که به این قوانین احترام می گذارد و می داند این قوانین به نفع خود اوست.

ممکن است کسی در جایی گرفتار شود که هیچ غذایی یافت نشود و او به علّت گرسنگی در خطر مرگ باشد، در این صورت به او اجازه داده ای که به مقدار ضرورت، از غذای حرام مثل مردار بخورد. آری، حفظ جان واجب است، در این شرایط، خوردن غذای حرام، حلال است. دین اسلام، دین کاملی است، در هیچ مرحله، بن بست ندارد، هر تکلیفی در هنگام اضطرار، از مسلمان برداشته می شود.(104)

* * *

النَّارِ (175) ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ وَإِنَّ الَّذِینَ اخْتَلَفُوا فِی الْکِتَابِ لَفِی شِقَاق بَعِید (176)

درباره بهداشت غذای جسم برایم سخن گفتی، امّا روح انسان هم نیاز به غذا دارد و تو برای روح بشر، سخنان خود را بر پیامبران نازل نمودی، سخنانی که مایه سعادت و رستگاری بشر می شود.

به راستی چه کسانی باید سخن و پیام تو را به توده مردم برسانند؟ گروهی که تو به آنان علم و دانش دادی و می توانند کتاب تو را بخوانند و مردم را با حقیقت آشنا کنند، امّا متأسّفانه گروهی از این دانشمندان فریب شیطان را می خورند و همه حقیقت را به مردم نمی گویند، آنان فقط قسمتی از حقیقت را بیان می کنند و قسمت دیگر آن را کتمان می کنند. این خطر بزرگی برای توده مردم است.

در اینجاست که به دانشمندان هشدار می دهی تا بدانند که در مقابل آگاهی مردم مسئول می باشند، مبادا آنان به سرنوشت دانشمندان یهود گرفتار شوند. وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری مبعوث کردی، دانشمندان یهود که در مدینه بودند، یقین پیدا کردند که محمّد(صلی الله علیه وآله)همان پیامبری است که بشارت آمدنش در تورات بیان شده است، امّا این حقیقت را کتمان کردند، آنان با این کار چند سالی ریاست بیشتری کردند و ثروت و پول بیشتری کسب نمودند. این هدیه ها و غذاهای چرب و نرمی که آنان می خوردند، چیزی جز آتش جهنّم نبود، تو در روز قیامت هرگز به آنان نظر رحمت نمی کنی و گناه آنان را نمی بخشی و به عذاب دردناک گرفتارشان می سازی، زیرا آنان باعث گمراهی

ص:200

گروه زیادی شدند.

این هشدار برای همه دانشمندان است، اگر آنان دین خود را به دنیا بفروشند و برای کسب قدرت و ثروت، حقیقت را کتمان کنند، سرنوشت سختی در انتظارشان خواهد بود.

وای به حال این دانشمندان بی تقوا که بخشش و مهربانی تو را فروختند و غضب و عذاب را برای خود خریدند، وای به حال آنان که هدایت را فروختند و گمراهی را خریدند، وای به حال آنان که آخرت را فروختند و دنیا را خریدند، آنانی که در حقّ مردم و نسل های آینده خیانت کردند.

به راستی چه چیزی آنان را در مقابل عذاب همیشگی شکیبا نمود؟ آنان چگونه جرأت کردند برای خوشی چند روزه دنیا، آتش همیشگی جهنّم را از آنِ خود کنند؟

آری، تو کتاب آسمانی خود را با دلیل های روشن برای مردم فرستادی تا شبهه و ابهامی باقی نماند، افسوس که این دانشمندان بی تقوا برای حفظ منافع خود، دست به تحریف حقیقت می زنند و موجب اختلاف می شوند ! دین تو بسیار واضح و روشن است و هیچ ابهامی در آن نیست، امّا این دانشمندان گمراه هستند که در دین اختلاف ایجاد می کنند، آنان آب را گل آلود می کنند تا از آن ماهی بگیرند !

تو به آنان وعده عذاب دردناک جهنّم را می دهی و خبر می دهی که خود آنان در اختلاف بزرگی خواهند بود.

* * *

ص:201

5 - وفای به عهد.

6 - صبر و شکیبایی در برابر محرومیّت ها، بلاها و سختی ها.

آری، تو همه خوبی ها را در اینجا ذکر می کنی، هدف دین در این شش مورد، خلاصه می شود، تو ایمان و نماز را در کنار همکاری اجتماعی ذکر می کنی تا اهل ایمان بدانند که باید به همه چیز توجّه داشته باشند.

برای همین پیامبر فرمود: «هر کس به این آیه عمل کند، ایمانش کامل است».(105)

باید از این سخن تو درس بگیرم، نباید ظاهربین باشم، باید به هدف اساسی دین توجّه کنم، نباید دین را امری فردی بدانم که فقط به ارتباط من و تو می پردازد، من وقتی مسلمان واقعی هستم که هم نماز بخوانم، هم در متن جامعه باشم و با اشتیاق به دیگران کمک کنم، اگر به کسی قول می دهم، به آن وفا کنم، اگر ثروت زیادی داشتم، حتماً زکات آن را پرداخت کنم.

تو دوست نداری که من در جستجوی معنویّت و کمال به کنجِ عزلت پناه ببرم بلکه باید در متن جامعه حضور پیدا کنم و نسبت به دیگران احساس مسئولیّت داشته باشم.

* * *

وقتی دین مسیحیّت را بررسی می کنم، می بینم که این دین بیشتر به ارتباط انسان با تو پرداخته است و کمتر به «شریعت» و «فقه» می پردازد.

شریعت، همان راه و رسم زندگی فردی و اجتماعی است، مسیحیّت برنامه ای برای زندگی فردی و اجتماعی انسان ندارد. دین اسلام را کامل ترین دین ها قرار دادی، این دین، برای همه زندگی من برنامه دارد، این همان فقه اسلامی است که برای تولّد، ازدواج، خواب، خوراک، پوشاک من برنامه دارد، یک مسلمان در چهارچوب این برنامه زندگی می کند و این برنامه به او، هویّت اسلامی می دهد، چیزی که مسیحیّت از آن محروم است. اسلام برای ارتباط بین انسان ها هم برنامه دقیقی دارد. جالب است افرادی که از مسیحیّت به اسلام رو می آورند، بیشتر مجذوب این برنامه زندگی اسلامی می شوند.

* * *

تو انسان را آزاد آفریدی، راه خوب و بد را به او نشان دادی، پیامبران را برای هدایت او فرستادی، ندای وجدان و فطرت را درون او قرار دادی تا از زشتی ها برحذرش دارد. در این میان عدّه ای ستمکار با اختیار، زشتی ها را انتخاب می کنند و به دیگران ظلم و ستم می کنند و گاه فرد مظلومی را می کشند.

اکنون می خواهی قانون قصاص را بیان کنی، اگر انسانی دست به قتل انسان دیگری زد، باید مجازات شود، البتّه شرط این مجازات این است که این قتل از روی عمد و آگاهی باشد، اگر یک نفر در هنگام رانندگی به صورت غیر عمدی به یک نفر برخورد کند و منجر به فوت شود، فقط باید خون بها بدهد، زیرا عمداً این کار را نکرده است.

ص:204

سخن در این است که اگر کسی از روی آگاهی و با عمد شخصی را بکشد، باید کشته شود، این همان قانون قصاص است.

اجرای این قانون مانع می شود که قتل و جنایت در جامعه زیاد بشود، تو خواسته ای تا از جان انسان دفاع کنی. قصاص را برای حفظ حیات و زندگی اجتماعی معرّفی می کنی. قصاص یک برخورد و انتقام شخصی نیست، بلکه تأمین کننده امنیّت اجتماعی است. اگر در جامعه متجاوز قصاص نشود، عدالت و امنیّت از بین می رود.

اگر به بهانه های مختلف از اجرای این قانون سرپیچی کنیم، جامعه دیگر روی آرامش و امنیّت را نخواهد دید.

امروزه می بینیم در بعضی کشورها از قصاصِ قاتل خودداری می کنند و فقط به زندانی کردن اکتفا می کنند، متأسّفانه در این کشورها آمار قتل و جنایت رو به فزونی نهاده است.

البتّه تو سه راه حلّ برای بازماندگان مقتول ارائه می دهی:

1 - بدون دریافت خون بها، قاتل را ببخشند.

2 - خون بها دریافت کنند که در این صورت قاتل قصاص نمی شود.

3 - قاتل را قصاص کنند.

این دستور عادلانه، باعث اجرای عدالت می شود و از خونریزی ها جلوگیری می کند، زیرا گاهی پیش آمده است که با کشته شدن یک نفر، خویشاوندان آن مقتول، برای انتقام گیری دست به کشتن چندین نفر می زدند، امّا قانون تو، بر عدالت تأکید دارد، خویشاوندان مقتول فقط حقّ دارند یک نفر را مجازات کنند، آن هم شخصی که ثابت شده قاتل است. از طرف دیگر

ص:205

راه عفو و بخشش را نمی بندی. نکته مهم این است که این قانون، احترام خون انسان را کاهش نمی دهد و قاتلان را جسور نمی سازد.

آری، این قانونی است که آن را برای نظم جامعه وضع کرده ای، ممکن است برای عدّه ای، قصاص در نگاه اوّل ظالمانه باشد. اگر قدری فکر کنند می فهمند که این قانون، رمز حیات و بقای جامعه سالم است.

* * *

1 - اگر مردی به دست یک مرد کشته شود، مردِ قاتل را می توان قصاص کرد.

2 - اگر مردی به دست زنی کشته شود، زنِ قاتل را می توان قصاص نمود.

2 - اگر زنی به دست مردی کشته شود، آیا می توان مردِ قاتل را قصاص کرد؟

در این صورت باید بازماندگان آن زنی که کشته شده است، نصف پول خون بهای مرد را به خانواده مرد پرداخت کنند، در این صورت آن ها می توانند آن مرد قاتل را قصاص کنند.

این قانون توست، امّا آیا این قانون معنایش این است که خون زن کم رنگ تر از خون مرد است؟

خیر. از آنجا که مرد نقش بیشتری در تأمین اقتصاد خانواده دارد و مخارج خانواده به عهده اوست، طبیعی است که فقدان مرد برای خانواده، ضرر مالی بیشتری دارد، برای همین خون بهای مرد بیشتر از زن است تا به این وسیله مقداری از اثرات سوء فقدان مرد برای افراد خانواده اش جبران شود. البتّه برخی زنان نیز نان آور خانواده خود می باشند، امّا قانون بر اساس وضعیّت کلّی جامعه در کلّ تاریخ بشر است.

* * *

ص:206

او هرگز وصیّت او را تغییر ندهند که این خیانت است و گناه بزرگی است.

در موارد زیر می توان وصیّت نامه را تغییر داد:

1 - اگر به چیزی وصیّت شود که گناه و معصیت است.

2 - اگر وصیّت به گونه ای است که در حقّ بازماندگان ظلمی شده است و عمل به آن وصیّت باعث درگیری و فساد شود.

آری، در این موارد می توان وصیّت را تغییر داد، در اسلام بن بست وجود ندارد و چون مسیر همه اعمال برای رسیدن به تقواست، می توان براساس تقوا موارد ضدّ تقوا را اصلاح کرد.

* * *

می شوم و سعی می کنم به آنان کمک کنم.

اگر ماه رمضان بیمار باشم، نباید روزه بگیرم، باید صبر کنم وقتی بیماری من برطرف شد، قضای آن را بگیرم و به تعداد روزهایی که روزه آن را نگرفته ام، روزه قضایی بگیرم.

آری، تو روزه گرفتن را برای کسی که روزه برایش ضرر دارد، منع کرده ای، پس اگر می دانم واقعاً روزه برای من، ضرر دارد نباید روزه بگیرم، مهم اطاعت از فرمان توست.

همچنین اگر در ماه رمضان مسافرت باشم، وقتی به وطن بازگشتم، باید روزه خود را قضا کنم.

افرادی که اصلاً توانایی گرفتن روزه را ندارند (همانند سالمندان)، آنان از روزه گرفتن معاف هستند و قضای روزه ها هم بر آنان لازم نیست، آنان باید برای هر روز ماه رمضان، یک وعده غذا به فقیر بدهند، البتّه اگر بتوانند غذای بیشتری به فقیر بدهند، کار بسیار شایسته ای انجام داده اند.

این دستور توست و می دانم روزه گرفتن من برای تو هیچ نفعی ندارد، این دستور را داده ای تا من رشد کنم و تقوا را تمرین کنم و از ثواب زیادی بهره مند شوم و نزد تو عزیز شوم.

وقتی روزه هستم، حتّی خواب من عبادت است، نفس کشیدن من ثواب عبادت دارد و همچنین روزه در روز قیامت مانند سپری مرا از آتش جهنّم حفظ می کند.

* * *

ص:209

الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (186)

ماه رمضان ماه دعا و نیایش است، چقدر خوب است که خودت درباره راه و رسم دعا کردن برایم سخن بگویی، بعضی ها وقتی می خواهند دعا کنند و تو را بخوانند، فریاد می زنند، آنان خیال می کنند که هر چقدر بلندتر تو را بخوانند بهتر دعای آنان را می شنوی.

یادم نمی رود یکی از شب های ماه رمضان به جلسه دعا رفته بودم، مدّاحی که دعا را می خواند گفت: «اگر می خواهی به حاجتت برسی، چنان فریاد بزن و حاجتت را بخواه که صدایت به عرش خدا برسد تا خدا جوابت را بدهد».

آن شب مردم همه فریاد زدند، خیلی دلم می خواست به آن مدّاح بگویم: مگر خدا در عرش است که تو از ما می خواهی فریاد بزنیم؟

آن شب از بس سر و صدا شد، دیگر نتوانستم تمرکز لازم را برای دعا داشته باشم و مجلس را ترک کردم.

ما چه وقت می خواهیم باور کنیم که تو در مکان خاصّی نیستی؟ این تو هستی که مکان را آفریده ای، برای همین هرگز در مکانی جای نمی گیری. عرش را آفریدی و بالاتر از این هستی که در آفریده خود قرار گیری. این مخلوقات هستند که در مکان هستند، تو هرگز صفت و ویژگی مخلوقاتت را نداری.

آری، مشکل این است که ما کمتر، تو را می شناسیم. ما خیال می کنیم که تو در بالای عرش هستی و باید فریاد بزنیم تا صدای ما به گوش تو برسد.

آن شب وقتی به منزل آمدم به مطالعه پرداختم، به این نکته تاریخی برخورد

ص:211

کردم که پیامبر عدّه ای را دید که با صدای بلند دعا می کردند، پیامبر به آنان فرمود: «شما کسی را که ناشنواست نمی خوانید، شما کسی را که از شما دور باشد، صدا نمی زنید. خدا شنواست و در نزدیکی شماست».(107)

در کتاب دیگری خواندم که روزی عدّه ای از مسلمانان نزد پیامبر آمدند و از او سؤال کردند که آیا خدا نزدیک است تا آهسته او را مناجات کنیم یا از ما دور است تا با صدای بلند او را بخوانیم؟

و تو آن روز این سؤال را شنیدی و این آیه را بر پیامبر نازل کردی: «وقتی بندگانم درباره من از تو می پرسند، به آنان بگو که من در نزدیکی آن ها هستم، از رگ گردن به آن ها نزدیک تر هستم، صدای کسی که مرا می خواند می شنوم و پاسخ می دهم. به بندگانم بگو که دعوت مرا اجابت کنند و به من ایمان بیاورند».

آری، تو از همه به ما نزدیک تر هستی، صدای ما را می شنوی، پس بهتر است که به آرامی تو را بخوانیم و با تو مناجات کنیم.

* * *

اکنون درباره روزه ماه رمضان بیشتر سخن می گویی، اوّلین سالی که روزه بر مسلمانان واجب شد، از آنان خواستی که در کلّ روز و شب های ماه رمضان از ارتباط جنسی با همسر خود پرهیز کنند. همچنین فقط تا ساعتی بعد از غروب آفتاب حقّ داشتند بخورند و بیاشامند، وقتی شب استراحت می کردند، اگر چه سحر از خواب بیدار می شدند، نباید خوردنی یا آشامیدنی مصرف کنند.

این دو دستور برای آنان سخت بود و تو می دانستی که آنان به گناه آلوده خواهند شد، برای همین بود که به مسلمانان تخفیف دادی و روزه را آسان تر نمودی و حکم جدید روزه را بیان کردی، بعد از آن، مسلمانان می توانستند از غروب آفتاب تا سپیده دم، بخورند و بیاشامند، در واقع مدّت زمان روزه را از سپیده صبح تا غروب آفتاب معیّن کردی که فقط در این فاصله مسلمانان باید از کارهایی که روزه را باطل می کند دوری می کردند. همچنین هر مسلمان می تواند در شب های ماه رمضان با همسر خود ارتباط جنسی داشته باشد، وقتی آنان روزه دار هستند و یا در مسجد اعتکاف می کنند، باید از ارتباط جنسی خودداری کنند.

اعتکاف یعنی اینکه انسان برای عبادت سه روز در مسجد بماند و در این مدّت روزه بگیرد و از بعضی لذّت ها دوری کند تا روح او پاک و توبه اش پذیرفته شود.

آری، تو نمی خواهی بر انسان سخت بگیری، برای همین هر کجا دیدی بشر طاقت کافی برای قانونی ندارد، آن قانون را برداشته و قانون ساده تری جایگزین کردی.

ص:213

* * *

کعبه را بتکده کرده بودند، امّا آنان هر سال حجّ را انجام می دادند. این چیزی بود که از ابراهیم(علیه السلام)به یادگار مانده بود، البتّه آیین حجّ در طول زمان دچار تحریفات زیادی شده بود، در قرآن، حجّ واقعی را برای مردم بیان کردی تا مردم از خرافات فاصله بگیرند.

کسی که اعمال حجّ را انجام می دهد، لباس معمولی را از تن در می آورد و لباس احرام به تن می کند، مردم آن زمان وقتی لباس احرام به تن داشتند، دیگر از درِ خانه وارد خانه نمی شدند، بلکه دیوار پشت خانه را می شکافتند و از آنجا وارد خانه می شدند. این عادت خرافی بود و این را خوب و نیکو می پنداشتند.

این سخن توست: نیکی آن نیست که از پشت خانه وارد خانه شوی، نیکی در تقواست نه در پیروی از رسوم خرافی ! شما باید از راهش وارد خانه خود شوید.

با این سخن آن عادت خرافی از میان رفت، امّا این بیان دو درس برای ما دارد:

1 - مسلمان هرگز اهل خرافات نیست. اگر من دیدم رسم و آیینی در جامعه رواج دارد باید درباره آن تحقیق نمایم، اگر دلیلی عقلی یا شرعی بر آن نیافتم، باید از آن دوری کنم.

2 - برای ورود به هر کاری باید از راه صحیح آن اقدام نمود نه از راه های انحرافی. اگر من می خواهم به معارف و علوم اسلامی دسترسی پیدا کنم، باید به اهل بیت(علیهم السلام)مراجعه کنم زیرا آنان پرورش یافتگان مکتب وحی هستند.

پیامبر به مسلمانان چنین فرمود: «من شهر علم هستم و علی(علیه السلام)دروازه آن

ص:216

است ، هر کس خواهان علم است آن را از علی(علیه السلام)بیاموزد ». آن کس که معارف دین را نزد دیگران می جوید و شاگردی مکتب اهل بیت(علیهم السلام)را نمی کند، باید بداند بیراهه می رود.

* * *

بعد از مدّتی که تعداد مسلمانان زیاد شد، به آنان اجازه دادی تا به شهر مکّه بازگردند و خانه تو را از بُت پرستی پاک کنند، شهر مکّه، یادگار ابراهیم و اسماعیل و هاجر(علیهم السلام)بود و بُت پرستان آنجا را تصرّف کرده بودند، آنان مسلمانان را از خانه های خود آواره کرده بودند، اکنون دیگر وقت آن بود که با آنان مثل خودشان رفتار شود.

تو به مسلمانان دستور می دهی تا با بُت پرستان مکّه وارد جنگ شوند و کعبه را از بُت ها پاک کنند، زیرا بُت پرستی از کشتار هم بدتر است.

از مسلمانان می خواهی تا جنگ را به مسجدالحرام نکشانند و حرمت آن مکان مقدّس را نگاه دارند، البتّه اگر بُت پرستان در آنجا با مسلمانان وارد جنگ شدند، مسلمانان می توانند با آنان بجنگند. سپس از مسلمانان می خواهی اگر بُت پرستان توبه کردند و دست از بُت پرستی برداشتند، جنگ را متوقّف کنند زیرا تو مهربان هستی و توبه بُت پرستان را می پذیری و از گناهان گذشته آنان چشم پوشی می کنی.

* * *

و بُت پرستی از روی زمین برچیده شود و یکتاپرستی در همه جا فراگیر شود، اگر بُت پرستان از راه باطل خود دست برداشتند، دیگر نباید مزاحم آنان شد.

آری، راه بازگشت بر هیچ کس بسته نیست، حتّی دشمن سر سخت نیز اگر تغییر مسیر بدهد، او را عفو می کنی و می بخشی.

تو چهار ماه را به عنوان «ماه حرام» اعلام می کنی. این چهار ماه، ماه های حرام هستند: «رجب، ذی القعده، ذی الحجّه، محرّم».

از همه می خواهی تا به این چهار ماه احترام بگذارند، تو جنگ در این ماه ها را حرام کردی و برای همین این چهار ماه، ماه های حرام نام گرفتند.

مسلمانان حقّ ندارند در این چهار ماه جنگی را آغاز کنند، اگر دشمن در این چهار ماه حمله کرد، آنان می توانند از خود دفاع کنند و با دشمن بجنگند، زیرا حرمت خون مسلمان از حرمت ماه های حرام بیشتر است. احترام این ماه ها در برابر کسانی لازم است که این ماه ها را محترم بشمارند، اگر دشمن در این ماه حرام به مسلمانان حمله کرد، مسلمانان هم می توانند از خود دفاع کنند و با آن ها بجنگند.

* * *

اگر لشکر مسلمانان و سپاه کافران روبروی هم قرار گیرند، یکی از دو حالت وجود دارد:

الف. دفاع

وقتی کافران به مسلمانان حمله کنند و مسلمانان از خود دفاع می کنند (در این صورت مسلمانان وظیفه دارند تا با آنان به مقابله بپردازند و از خود و ناموس و آیین خود دفاع کنند و دست دشمن متجاوز را کوتاه کنند).

ص:219

ب. جنگ

وقتی که کافران جنگ را آغاز نکرده اند، بلکه این مسلمانان هستند که جنگ را آغاز می کنند.

مسلمانان با شرایط خاصّی می توانند برای ریشه کن کردن کفر و بُت پرستی با کافران و بُت پرستان بجنگند. این جنگ برای خدا و در راه اوست و بر خلاف جنگ های دیگر، اصول اخلاقی در آن رعایت می شود، زیرا پیامبر و یا امام معصوم رهبری آن را به عهده دارد.

جنگ با کافران فقط در صورتی جایز است که پیامبر و یا امام معصوم فرماندهی آن را به عهده داشته باشد، چون پیامبر یا امام معصوم از هر خطایی به دور است، برای همین هرگز این جنگ برای به دست آوردن غنیمت یا کشورگشایی نیست، بلکه هدف آن نجات انسان ها از بُت و بُت پرستی است.

در حدیثی که از امام صادق(علیه السلام)به ما رسیده به این نکته تأکید شده است که جنگ با کافران اگر به فرمان امام معصوم نباشد، حرام است و گناه بزرگی محسوب می شود.(109)

اگر به تاریخ اسلام مراجعه کنیم، می بینیم که علی(علیه السلام)در زمان پیامبر در جنگ های مختلفی شرکت نمود و با شجاعت های خود باعث پیشرفت اسلام و نابودی شرک و بُت پرستی شد. امّا بعد از وفات پیامبر، مسلمانان، ابوبکر و عمر و عثمان را به عنوان خلیفه، انتخاب نمودند، می بینیم که در زمان این سه خلیفه، مسلمانان، گروه گروه به کشورهای دیگر حمله کردند و به اسم جنگ با کافران، آن کشورها را تصرّف کردند و به غنیمت های زیادی رسیدند.

اکنون سؤال مهمّی برای همه مطرح است: علی(علیه السلام)که در زمان پیامبر در صف

ص:220

اوّل همه جنگ ها بود، چرا حتّی برای یک بار در این جنگ ها شرکت نکرد؟

هیچ کدام از امامان معصوم(علیهم السلام) در جنگ های این چنینی شرکت نکردند، زیرا می دانستند که این جنگ ها برای خدا و در راه خدا نیست. آنان پیروان خود را از شرکت در این جنگ ها منع می کردند و این نکته بسیار مهمّی است که باید به آن توجّه کنیم.

هر کسی اجازه ندارد به اسم گسترش اسلام و مبارزه با بُت پرستی، اسلحه در دست بگیرد و به جنگ کافران برود، اگر کافران با ما کاری نداشتند و به ما حمله نکردند، نباید جنگ را با آنان آغاز کنیم، آری، اگر پیامبر یا امام معصوم، فرمان جنگ با کافران را دادند، باید مسلمانان اطاعت کنند.

* * *

خود عشق میورزم باید برای تبلیغ زیبایی های اسلام کاری کنم، تبلیغ دین هزینه دارد، تو از من می خواهی تا از ثروت خود به کسانی که از مرزهای اعتقادی دفاع می کنند، کمک کنم تا آنان بتوانند شبهات و برنامه های فرهنگی دشمن را خنثی کنند.

اگر من می توانم با قلم و بیان از اسلام دفاع کنم، باید تلاش کنم و اگر این هنر را ندارم، با ثروت خویش از اسلام دفاع نمایم.

اگر همه مسلمانان به فکر خود باشند و برای دفاع از اسلام و قرآن و اعتقادات اسلامی هیچ کاری نکنند، جبهه فرهنگی اسلام ضعیف خواهد شد. آن وقت است که بی دینی و بی اعتقادی جامعه را فرا خواهد گرفت و فرهنگ دشمن در آن رواج پیدا خواهد کرد و این سرنوشتی است که مردم برای خود رقم زده اند.

ما باید با خدا معامله کنیم، بدانیم خدا کسانی را که در راه او کمک می کنند دوست دارد، اگر ما ثروت خویش را در راه خدا خرج کنیم، محبّت خدا را برای خود خریده ایم و این گوهر ارزشمندی است که در روز قیامت ارزش آن معلوم خواهد شد.

* * *

یادم نمی رود وقتی به عربستان سفر کرده بودم، اطلاعیه ای را دیدم که روی دیوار مسجدی زده بودند: «اگر نمی توانید با قلم خود برای اسلام بنویسید، با پول خود بنویسید».

بعد شماره حسابی داده بود تا مردم بتوانند کمک های خود را به یک مرکز فرهنگی پرداخت نمایند. بعد از مدّتی متوجّه شدم که آن مرکز سالانه ده ها

ص:222

کتاب بر ضد اعتقادات شیعه چاپ و آن را رایگان در میان مردم توزیع می کند.

یکی از آن کتاب ها درباره انکار ولادت امام زمان بود. آنان کتابی را در شمارگان 300 هزار به زبان فارسی و رایگان توزیع کرده بودند.

آن روز خیلی غصّه خوردم، وقتی دیدم وهّابی ها این گونه برای آرمان خود، تلاش می کنند، آنان به فکر افتاده اند تا برای ضربه زدن به مهدویّت، کار فرهنگی کنند، آنان ثروتمندان جامعه خویش را این گونه تشویق می کنند تا در راه هدفشان به آن ها کمک کنند.

به راستی ما شیعیان چه می کنیم؟ ثروتمندان جامعه ما بیشتر به فکر ساختن ساختمان ها و دادن شام و نهار هستند تا به فکر دفاع از مکتب تشیّع !

اگر امام زمان را دوست داریم، اگر ما به این مکتب عشق میورزیم، باید کاری کنیم، با پول خود از این مکتب دفاع کنیم و کار فرهنگی نماییم.(110)

ص:223

شوم.

خوشا به حال کسی که از مرگ هیچ هراسی ندارد و مرگ را این گونه معنا می کند: سفر زیبایی که به آغوش مهربانی تو ختم می شود !

من هم دوست دارم مرگ را زیبا ببینم ! کاش راهی پیدا می شد؟ کاش می شد از این دنیا دل می کندم، دنیایی که در بیوفایی، حرف اوّل را می زند.

کی می شود که قلبم پر از محبّت تو بشود و تو را بیش از همه کس دوست داشته باشم. معلوم است که وقتی تو دوست من باشی، مشتاق هستم تا هرچه زودتر به دیدارت بیایم، آری، هیچ کس از دیدار دوست خود غمگین نمی شود.

* * *

از من می خواهی به سفر حجّ بروم، کعبه را زیارت کنم و پروانهوار دور آن طواف کنم.

برای این سفر قوانینی وضع کرده ای مثلاً باید قبل از رسیدن به شهر مکّه، لباس احرام به تن کنم. لباس احرام لباسی سفید رنگ است که شبیه کفن است، باید ذکر «لبّیک» بگویم، دعوتت را اجابت کنم و به سویت بیایم.

تو می دانستی که من از مرگ می ترسم، برای همین خواسته ای تا یک بار مرگ را تجربه کنم، لباس احرام که همان کفن است به تن نمایم، به سوی تو بیایم، از همه دنیا دل بکنم، وقتی لباس احرام به تن دارم و لبّیک گفته ام، دیگر نباید نگاه به آینه بکنم، نباید عطر بزنم، باید از لذّت های دنیایی چشم بپوشم، نباید با همسر خود رابطه ای داشته باشم، نباید مو و ناخن خود را کوتاه کنم، می خواهی من در این سفر از دنیا چشم بپوشم و فقط به تو توجّه کنم و در

ص:225

سفر حج، مرگ را تجربه کنم، این فلسفه این سفرِ زیباست.

وقتی من از این سفر بازمی گردم، دیگر نباید از مرگ بترسم، زیرا یک بار به اختیار خود مرگ را تجربه کرده ام، از این دنیا دل کنده ام، از لذّت های دنیا چشم پوشی کرده ام، مهمان مهربانی های تو شده ام، دور خانه زیبایت طواف کرده ام، به دریای رحمت تو وصل شده ام، دیگر از چه بترسم؟

* * *

سفر حجّ باشکوه ترین عبادتی است که در دین اسلام وجود دارد، هر سال در ایّام حج، میلیون ها مسلمان از سرتاسر جهان به شهر مکّه می آیند تا در این مراسم شرکت کنند.

باید در ماه ذی القَعده یا ذی الحَجّه به سوی مکّه سفر کنم و دو مرحله زیر را انجام دهم:

1 - عمره: قبل از رسیدن به مکّه، در مکان های مخصوصی که به آن «میقات» می گویند، باید لباس احرام به تن کنم و سپس به مکّه بروم. وقتی به مکّه رسیدم، دور کعبه طواف کنم (طواف یعنی هفت بار دور کعبه بچرخم) و بعد از آن نماز طواف بخوانم. سپس بین کوه صفا و مروه را هفت بار رفت و آمد کنم. بعد از آن، مقداری از موی سر خود را کوتاه کنم. اکنون من می توانم لباس معمولی خود را به تن کنم.(111)

2 - حج: باید در شهر مکّه بمانم تا روز نهم ذی الحجّه که روز عرفه است فرا رسد. آن روز باید از شهر مکّه خارج شوم و به سرزمین عرفات بروم.

این اعمال مثل امتحانی است که سه مرحله دارد، من باید سه مرحله را پشت سر بگذارم:

ص:226

مرحله اوّل: سرزمین عرفات.

مرحله دوم: سرزمین مشعر.

مرحله سوم: سرزمین منا.

وقتی این مراحل را انجام دادم، بار دیگر به مکّه باز خواهم گشت. از مکّه که بیرون می روم وقتی 6 کیلومتر راه آمدم، به سرزمین منا می رسم، امّا از آن عبور می کنم، سپس حدود 500 متر راه می روم که به ابتدای سرزمین مشعر می رسم. باید از مشعر هم عبور کنم، وقتی از سرزمین مشعر بیرون آمدم باید 4 کیلومتر دیگر بروم تا به سرزمین عرفات برسم. برای اعمال حجّ باید به این ترتیب عمل کنم: اعمال عرفات، اعمال مشعر، اعمال منا، اعمال مکّه. (ولی وقتی من از مکّه خارج می شوم موقعیّت جغرافیایی این سه منطقه به این صورت است: منا، مشعر، عرفات. مهم این است که من باید خود را به عرفات برسانم، حدود 21 کیلومتر از مکّه که دور شدم به عرفات می رسم).

روز نهم ذی الحجّه (که همان روز عرفه است) از ظهر تا غروب باید در عرفات بمانم. به راستی عرفات کجاست؟ همان جایی که جبرئیل، آدم(علیه السلام)را به آنجا برد و به او گفت که در آنجا به گناه خود اعتراف کن ! آری، آنجا جایی است که گناهان بزرگ انسان بخشیده می شود. شنیده ام که همه پیامبران بزرگ اعمال حجّ را انجام داده اند.

راستی چرا باید از شهر مکّه خارج شوم و به عرفات بروم؟ من باید از این شهر بیرون بروم و اعمالی را انجام دهم تا روح من از همه آلودگی ها پاک شود و شایستگی بیشتری برای طواف کعبه پیدا کنم.

وقتی آفتاب روز نهم غروب کرد و شب دهم فرا رسید، بعد از آن باید به

ص:227

مرحله دوم که همان مشعر است بروم و شب را آنجا بمانم. آن شب با تو مناجات می کنم. آن شب، شب شگفت انگیزی است، این سرزمین، صحرای محشر و روز قیامت را به یاد من می اندازد، همه مردم با لباس های سفید به اینجا آمده اند.

وقتی صبح روز دهم ذی الحجّه (که همان روز عید قربان است) فرا رسید، باید به سرزمین «مِنا» بروم. به راستی چرا آنجا را سرزمین منا می گویند؟ منا به معنای آرزوست. وقتی آدم(علیه السلام)به آن سرزمین رسید، جبرئیل به او گفت: «ای آدم ! هر چه می خواهی آرزو کن». آری، در این سرزمین آرزوهای من برآورده می شود.

در منا ابتدا به «جمرات» می روم، آنجا به صورت نمادین شیطان را سنگ می زنم، شنیده ام که ابراهیم(علیه السلام)در خواب دید که باید پسر خود را در راه خدا قربانی کند، او اسماعیل را همراه گرفت تا به قربانگاه برود، وقتی به این مکان رسیدند شیطان به صورت انسانی ظاهر شد و نزد اسماعیل رفت و خواست او را وسوسه کند، ابراهیم به اسماعیل دستور داد تا او را سنگ بزند، برای همین همه حاجیان وقتی به منا می آیند اوّل به جایگاه شیطان سنگ می زنند.

بعد از آن باید به قربانگاه بروم و گوسفندی را قربانی کنم همانگونه که ابراهیم(علیه السلام)به جای اسماعیل، گوسفندی را قربانی کرد، ابراهیم(علیه السلام)از این امتحان بزرگ سربلند بیرون آمد و برای همین یاد و خاطره او برای همیشه زنده خواهد ماند.

سپس موی سرم را می تراشم (اگر زنی به سفر حجّ برود باید مقدار کمی از موی سر خود را کوتاه کند).

ص:228

شبِ یازدهم و دوازدهم را در سرزمین منا می مانم و روز یازدهم و دوازدهم نیز برای سنگ زدن به شیطان اقدام می کنم.

بعد از ظهر روز دوازدهم به شهر مکّه بازمی گردم و بار دیگر طواف کعبه را انجام می دهم و نماز آن را می خوانم و سعی صفا و مروه را انجام می دهم. در پایان باید طواف نساء را انجام دهم و نماز آن را بخوانم.

این مجموعه اعمالی است که باید در این سفر انجام دهم و آن وقت است که من «حاجی» شده ام.

* * *

مسلمانان باید در عمر خود یک بار، اعمال حجّ و عمره را انجام دهند و در آن کوتاهی نکنند زیرا حج، پرچم و شعار اسلام است.

وقتی من لباس احرام پوشیدم و لبّیک گفتم، واجب است همه اعمال را انجام دهم و تا زمانی که اعمال واجب را انجام نداده ام، نمی توانم لباس معمولی به تن کنم، عطر بزنم، در آینه نگاه کنم و...

«میقات» همان جایی است که باید لباس احرام به تن کنم و ذکر لبّیک را بگویم. بین میقات تا مکّه، صدها کیلومتر راه است، اگر در میان راه بیمار شوم یا دشمنی مانع شود باید گوسفندی را قربانی نمایم. بعد از این قربانی، می توانم از لباس احرام بیرون بیایم.

تا زمانی که در لباس احرام هستم، حقّ ندارم موی سر خود را کوتاه کنم، اگر به علّت بیماری، مجبور بودم، می توانم این کار را انجام دهم به شرط اینکه سه روز روزه بگیرم یا به شش فقیر غذا بدهم یا گوسفندی را قربانی کنم.

اگر محلّ زندگی شخصی تا شهر مکّه بیش از 86 کیلومتر باشد، باید اعمال

ص:229

حجّ را به صورتی که در بالا ذکر شد انجام دهد و در روز عید قربان در سرزمین منا، گوسفندی را قربانی کند (به این حج، اصطلاحاً حجّ تمتّع می گویند).(112)

اگر به دلیل نبودن حیوان برای قربانی یا نداشتن پول برای خرید آن، نتوانست قربانی کند، وظیفه او چیست؟

دین اسلام بن بست ندارد، برای آنان راه حلّی بیان شده است. کافی است آنان روز هفتم و هشتم و نهم ذی الحجه را روزه بگیرند و وقتی به شهر خود بازگشتند هفت روز دیگر هم روزه بگیرند. در واقع ده روز روزه، جایگزین قربانی کردن است.

مسلمانان باید قوانین حجّ را با دقّت عمل نمایند و باور داشته باشند که این احکام در شکل گیری حجّ ابراهیمی و رشد و کمال معنوی آن ها بسیار مؤثّر است.

* * *

مرحله دوم: مرحله اصلی (اعمال حج).

که این اعمال از روز نهم ذی الحجّه شروع می شود.

مسلمانان باید دقّت کنند که اعمال این دو مرحله را در زمان مخصوص آن انجام دهند.

بقیّه ایّام سال می توانم به مکّه بروم و اعمال عمره انجام دهم ولی این عمره، اصطلاحاً عمره مفرده است و ربطی به حجّ ندارد. اگر بخواهم حجّ به جا آورم باید حتماً در یکی از این سه ماه، عمره انجام دهم و اصطلاحاً به این عمره، عمره تمتّع می گویند، یعنی عمره ای که بعد از آن حجّ تمتّع صورت می گیرد.

اگر به سفر حجّ بروم باید از همه چیزهایی که بر من حرام شده است، پرهیز کنم.

محیط حج، محیط عبادت و اخلاص و ترک لذّت های مادّی است، محیطی است که باید روح انسان از آن نیرو بگیرد، برای همین در طول اعمال حج، لذّت های جنسی بر من حرام است همان طور که بحث و کشمکش را باید کنار بگذارم.

سفر حجّ فرصت مناسبی برای تهیّه توشه معنوی است، در این سفر جلوه هایی از رحمت خدا را می بینم که در هیچ جای دیگر نمونه ندارد، اگر من این فرصت را غنیمت بشمارم می توانم برای آخرت خود، بهترین توشه ها را فراهم سازم که بهترین توشه ها برای آن روز تقواست و این سفر هم تمرین تقواست.

* * *

ص:231

اعلام می شود زیرا حجّ مظهر برابری و یکرنگی است و باید همه افراد مثل هم باید این مراسم را انجام دهند، آری، امتیازطلبی به هر نام و عنوان، ممنوع است.

هر کس که برای حجّ آمده است، باید مثل همه به عرفات برود و قطره ای از دریای جمعیّت گردد و غروب روز عرفه، مانند همه از عرفات به سوی سرزمین مشعر و منا حرکت کند. حجّ فرصتی است برای توبه از گناهان، از این فرصت باید استفاده کرد و از گناهان خود طلب بخشش و مغفرت نمود.

* * *

گذشتگان خود می پرداختند و به آن ها افتخار می کردند.

اصل این سفر که سنّت ابراهیم(علیه السلام)است برای این است که انسان فرصتی برای فکر کردن به قیامت پیدا کند، برای همین به ما تذکّر می دهی که بعد از انجام مراسم حج، تو را یاد کنیم و این یاد تو باید پرشور و از عمق وجودمان باشد.

کسی که به حجّ می رود باید از تو چه بخواهد؟

مردم در دعا کردن سه گروه هستند:

گروه اوّل: کسانی که فقط به فکر آخرت هستند و در دنیا گوشه گیری و عبادت را انتخاب می کنند.

گروه دوم: افرادی که فقط دنیا را می خواهند و آخرت خود را فدای لذّت های این دنیا می کنند.

گروه سوم: کسانی که هم به فکر دنیا هستند و هم به فکر آخرت.

اینجا روش گروه اوّل و دوم را سرزنش می کنی و از مسلمانان می خواهی جزء دسته سوم باشند و این گونه دعا کنند: «بارخدایا ! در دنیا و آخرت به ما نیکی نما و در روز قیامت ما را از عذاب رهایی بخش».

مسلمان واقعی کسی است که دنیا را فراموش نمی کند، خیر و برکت و ثروت حلال دنیا را طلب می کند، امّا این ها را وسیله ای برای تهیّه توشه سفر آخرت می نماید.

باید دعا کنیم که تو در دنیا به ما نور ایمان، خوش اخلاقی، برکت، ثروت، همسر با ایمان، فرزندان خوب و... عنایت کنی و در آخرت هم از نعمت های بی اندازه خود ما را بهره مند سازی.

* * *

ص:234

من در انتخاب یکی از گزینه های بالا اختیار دارم و هرکدام را خواستم می توانم انجام دهم.

من باید بدانم که سفر حجّ یادآور سفر قبر و قیامت من است، وقتی من در این سفر می بینم که میلیون ها نفر از همه جای دنیا به این سرزمین آمده اند، همه لباس سفید احرام را به تن کرده اند، به یاد روز قیامت می افتم، سعی می کنم خود را برای آن روز آماده کنم، اهل تقوا شوم و از گناه دوری کنم.

ص:236

می آمد و پشت سر پیامبر نماز می خواند، بارها به پیامبر می گفت: «ای رسول خدا ! من تو را دوست دارم، من به خدای یگانه ایمان دارم».

مدّتی گذشت، او با گروهی از مسلمانان اختلاف پیدا کرد، برای همین نیمه شب به محلّ زندگی آنان حمله کرد، محصولات کشاورزی آنان را به آتش کشید و حیوانات آنان را کشت، خسارت سنگینی به آنان وارد کرد.

آن روز معلوم شد که او منافقی بیش نبوده است، اکنون تو درباره منافقان هشدار می دهی تا من شیفته چرب زبانی آنان نشوم، آری، منافقان اگر قدرت و فرصت پیدا کنند دست به ظلم و ستم می زنند و همه چیز را نابود می کنند.

منافقان هرگز موعظه و نصیحت دیگران را نمی پذیرند و به گناه و معصیت ادامه می دهند و البتّه سزای این کار خود را خواهند دید و در آتش جهنّم گرفتار خواهند شد.

* * *

من شیعه علی(علیه السلام)هستم، او امام اوّل من است، او را الگوی خود می دانم، او کسی بود که این تجارت را نمود و جان خود را فروخت و رضایت تو را خرید.

من آن شب باشکوه را از یاد نمی برم، شبی که پیامبر می خواهد به مدینه هجرت کند و دشمنان گرداگرد خانه اش را محاصره کرده اند تا او را به شهادت برسانند، به راستی چگونه می تواند از این محاصره نجات پیدا کند؟

هوا تاریک شده است، بیست و پنج نفر با شمشیر بیرون خانه ایستاده اند و می خواهند به پیامبر حمله کنند.

یکی می گوید: محمّد اینجاست، او در محاصره ماست، نمی تواند فرار کند، صبر کنید، صبح زود حمله کنیم، الآن زن ها و بچّه ها خوابند.(113)

این نظر را بقیّه قبول می کنند و قرار می شود صبح حمله کنند، آن ها مواظب هستند و نگهبانی می دهند تا محمّد(صلی الله علیه وآله) از خانه بیرون نیاید، آری، آنان هم قسم شده اند که صبح زود محمّد(صلی الله علیه وآله)را به قتل برسانند، امّا داخل خانه چه خبر است؟ علی(علیه السلام)با محمّد(صلی الله علیه وآله)سخن می گوید:

__ ای رسول خدا ! شما باید امشب از این خانه بروید و به مدینه هجرت کنید.

__ دشمنان همه جا را محاصره کرده اند، آنان خانه را زیر نظر دارند.

__ امشب من جای شما در بستر شما می خوابم، کافران خیال می کنند که شما

ص:239

از خانه بیرون نرفته اید، این طوری شما می توانید از فرصت استفاده کنید و تا روشن شدن هوا از مکّه دور شوید.

پیامبر نگاهی به علی(علیه السلام)می کند، علی(علیه السلام)می داند این کار خطر زیادی دارد، بیست و پنج مرد قسم خورده اند و صبح زود به این خانه هجوم خواهند آورد، امّا علی(علیه السلام) امشب برای حفظ جان پیامبر، این خطر را به جان می خرد.

پیامبر با علی(علیه السلام)خداحافظی می کند و عبایِ سبز رنگ خود را به علی(علیه السلام)می دهد و علی(علیه السلام)در رختخواب می خوابد و آن عبا را بر روی خود می اندازد، پیامبر آیه ای از قرآن را می خواند و از خانه بیرون می رود و هیچ کس پیامبر را نمی بیند.

مشرکان به طور مرتّب از پنجره داخل خانه را کنترل می کنند، خیال می کنند که این محمّد(صلی الله علیه وآله)است که در رختخواب خوابیده است، با خود می گویند: نگاه کنید، محمّد به چه خوابی فرو رفته است، او نمی داند چند ساعت دیگر مرگ سختی در انتظارش خواهد بود، با شمشیرهای خود بدن او را قطعه قطعه خواهیم کرد.(114)

شب اوّل ماه ربیع الأوّل است، شهر در خاموشی و تاریکی است، امّا در آسمان ها امشب چه خبر است؟

* * *

تو می دانی جبرئیل و میکائیل به یکدیگر علاقه زیادی دارند، آنان دو

ص:240

فرشته ای هستند که کارهای بزرگی می کنند، امشب با آنان سخن می گویی: میان شما، پیمان دوستی و برادری بسته ام و شما سال های سال زنده خواهید بود، امّا قرار است یکی از شما زودتر از دیگری از دنیا برود. بگویید بدانم کدام یک از شما حاضر است عمر کوتاه تری داشته باشد و در عوض، دوست او بیشتر زنده بماند؟

جبرئیل مقداری فکر می کند، او دوست دارد بیشتر زنده بماند، مکائیل هم همین طور، او هم دوست دارد بیشتر زنده باشد، هیچ کدام از آنان حاضر نمی شود که زودتر از دیگری بمیرد.

در این هنگام تو به آنان چنین می گویی: ای فرشتگان من ! شما چرا مانند علی(علیه السلام)نبودید؟ من بین او و بین محمّد(صلی الله علیه وآله)پیمان برادری بستم، امشب علی(علیه السلام)جان خویش را فدای محمّد(صلی الله علیه وآله)نمود. از شما می خواهم به زمین بروید و علی(علیه السلام)را از شرِّ دشمنان حفظ نمایید.

و این گونه است که جبرئیل و میکائیل به فکر فرو می روند، باید رفاقت را از علی(علیه السلام)بیاموزند که این گونه از جان خود برای حفظ جان پیامبر می گذرد.

آنان به امر تو کنار علی(علیه السلام)می آیند، می بینند که علی(علیه السلام)عبایِ سبز پیامبر را روی خود انداخته است، جبرئیل بالای سر علی(علیه السلام)می ایستد و میکائیل پایین پای او. جبرئیل نگاهی به اطراف می کند، بیست و پنج مرد جنگجو با شمشیرهای برهنه، کنارِ در نشسته اند و منتظرند صبح فرا رسد، جبرئیل

ص:241

می بیند علی(علیه السلام)با کمال آرامش در بستر پیامبر آرمیده است، او از جان خود گذشته است، با تو معامله کرده است و آرزوی شهادت دارد، او می داند اگر کشته شود به آغوش مهربانی تو خواهد آمد.

جبرئیل از این کار علی(علیه السلام)تعجّب می کند و می گوید: ای علی ! خوشا به حالت که امشب خدا به تو مباهات کرد.

و این گونه است که امشب این آیه را نازل می کنی و در وصف علی(علیه السلام)چنین می گویی: از بندگان من کسانی هستند که جانشان را برای خشنودی من می فروشند و من به آنان مهربان هستم.

و تو جان علی(علیه السلام)را حفظ می کنی، وقتی صبح می شود مشرکان به داخل خانه هجوم می آورند، علی(علیه السلام)سریع از جا برمی خیزد، آنان تعجّب می کنند، از علی(علیه السلام)می پرسند:

__ ای علی ! محمّد کجاست؟ او کجا رفته است؟

__ مگر شما محمّد(صلی الله علیه وآله)را به من سپرده بودید که اکنون او را از من می خواهید؟

بُت پرستان می فهمند که دیشب محمّد(صلی الله علیه وآله)از شهر خارج شده است، برای همین سریع به تکاپو می افتند تا شاید بتوانند او را بیابند، امّا آن ها نمی دانند که تو او را یاری خواهی کرد و او به سلامت به مدینه خواهد رسید.( )(115)

* * *

وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ (208) فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْکُمُ الْبَیِّنَاتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (209)

از ما می خواهی تا همه تسلیم فرمان تو باشیم، بزرگ ترین فرمان تو، همان پیروی از پیامبر و خاندان اوست. ولایت آنان را بر همه واجب کرده ای، روز قیامت به مردم می گویی: ای مردم ! من خاندان پیامبر را به عنوان رهبران شما برگزیدم، چرا از آنان پیروی نکردید؟ چرا بیراهه رفتید؟ چرا به سخنان آنان گوش فرا ندادید؟ چرا برای خودتان خلیفه تعیین کردید و دین مرا تباه ساختید؟ (116)

امروز هم مهدی(علیه السلام)حجّت و نماینده تو روی زمین است، در سایه ولایت او، همه اختلاف ها برطرف می شود، شرط قبولی اعمال، همانا ولایت اوست، اگر کسی ولایت او را قبول نداشته باشد، خدا هیچ کدام از اعمالش را نمی پذیرد.

ولایت اهل بیت(علیهم السلام)محور اتّحاد است و از دشمنی ها جلوگیری می کند و باعث دوستی و برادری می شود، تو اهل بیت(علیهم السلام)را معصوم قرار داده ای و آنان از هر اشتباه و خطایی به دور هستند، پیروی از آنان، مایه سعادت دنیا و آخرت می شود.

هشدار می دهی تا مبادا از دسیسه های شیطان پیروی کنیم، که او دشمن سعادت ماست.

ص:243

از ما می خواهی با اهل بیت(علیهم السلام)باشیم و از رهبران شیطانی دوری کنیم، رهبرانی که مردم را به سوی آتش جهنّم می برند، هر کس که از غیر اهل بیت(علیهم السلام)پیروی کند، فریب شیطان را خورده است. شیطان قسم خورده است که انسان ها را گمراه کند و برای این هدف خود تمام تلاش خود را می کند، تو هشدار می دهی تا مواظب باشیم و فریب دشمن را نخوریم.

با این همه، گروهی از انسان ها رهبری کسانی را می پذیرند که دشمن اهل بیت(علیهم السلام)هستند، به دنبال دسیسه های شیطان می روند و پایشان می لغزد، البتّه راه را برای همه مشخّص کرده ای همه می توانند به سوی هدایت و رستگاری بیایند، امّا آنان به اختیار خود راه نادرست را انتخاب می کنند، هر کس که از راه سعادت رو برگرداند و به گمراهی خویش ادامه دهد، به خود ضرر می زند، زیرا تو خدایی هستی که در اوج اقتداری.(117)

* * *

نمی دهید؟

بُت پرستان هم انتظار داشتند تا تو همراه با فرشتگان در سایه ابرها به زمین بیایی و آن ها تو را ببینند !

به درستی که سرانجام، روز قیامت فرا می رسد، آن روز همه انسان ها زنده می شوند و برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، آری، بازگشت همه کارها به سوی توست.

* * *

تو جسم نیستی که بتوان تو را با چشم دید، تو بودی که زمین و آسمان را

آفریدی، زمان و مکان را آفریدی، تو بالاتر از آن هستی که در مکان و زمانی، جای گیری.

تو نشانه های خود را برای انسان بیان کردی و از هیچ چیز فروگذار نکرده ای و سرانجامِ همه کارها به دست توست.

آری، باید در جواب آنان چنین بگویم: «خدای من بالاتر از این است که با چشم دیده شود. خدای من از دیده ها پنهان است، هیچ کس نمی تواند او را ببیند و حقیقت او را بفهمد. اگر خدا را می شد با چشم دید، او دیگر خدا نبود، بلکه یک آفریده بود. اگر خدای من، بُت بود، می توانستم او را با چشم ببینم، امّا خدای من، الله است، او را هرگز نمی توان با چشم دید».(118)

آری،، هر مخلوقی روزی نابود می شود، دیر یا زودش فرقی نمی کند، وقتی

ص:245

دل انسان دلباخته چیزی می شود که پایان دارد، ابتدا، خیلی خوشحال است، از این دلبستگی لذّت می برد، آن چیز، بتِ او می شود و همه فضای قلب او را پر می کند، امّا وقتی آن بُت از بین می رود، دل آدمی هم از بین می رود ! وقتی با چشم خود می بینم که بتم نابود می شود، خودم هم نابود می شوم، آن روز می فهمم باید دلباخته کسی می شدم که هرگز پایانی نداشته باشد.

آری ! بُت هایی را که می توان دید، نابودشدنی است، باید خدایی را بپرستم که با چشم دیده نمی شود، افتخار می کنم تو را می پرستم که پنهان از دیده ها هستی، تو هرگز دیده نمی شوی و نابود نمی شوی، تو همیشه بوده و خواهی بود.(119)

ص:246

(که رضای تو در آن است) به کار گیرم، اگر به من قدرت، سلامتی و آبرو داده ای، باید مواظب باشم که این نعمت ها، برایم مایه نگون بختی نشود، باید دقّت کنم که این نعمت ها را در راه صحیح آن مصرف کنم.

* * *

باید همه ثروت خود را بگذارند و مهمان تاریکی قبر شوند، روز قیامت برپا می شود و آنان هیچ توشه ای برای آن روز ندارند، امّا فقیران امروزی، ثروتمندان آن روز هستند، آنان با خود سرمایه ایمان را آورده اند و بهشت در انتظارشان است، آنان در بهشت مهمان مهربانی خدا خواهند بود.

تو خدای دانا و توانا هستی و ثروت این دنیا را به نسبت کفر و ایمان تقسیم نمی کنی، ثروت و پول، نشانه شخصیّت و ارزش انسان ها نیست، چه بسا ممکن است به کافری ثروت زیادی بدهی و مؤمنی را در فقر نگاه داری، تو بر اساس حکمت عمل می کنی، امّا روز قیامت این گونه نیست، آنجا فقط بر ملاک ایمان، نعمت به افراد داده خواهد شد، زندگی دنیا بسیار سریع می گذرد، آنچه مهم است روز قیامت است که اهل ایمان را در بهشت مهمان می کنی و آنان در نعمت های جاودان خواهند بود و کافران به عذاب گرفتار خواهند شد.

* * *

جانشین پدر برگزیدی، امّا آتش حسد در جان قابیل شعلهور شد و برادرش هابیل را به قتل رساند.

پسر دیگری به نام «شیث» به آدم(علیه السلام)دادی و شیث، حجّت و جانشین پدر شد، امّا به او دستور دادی تا این امر را پنهان کند و هیچ کس را از آن مطّلع نکند، زیرا اگر قابیل متوجّه این ماجرا می شد، شیث را هم به قتل می رساند.

این گونه بود که حجّت تو مخفی بود، نسل آدم کم کم زیاد شدند، آنان همه در سرگردانی بودند، نور فطرت در وجودشان روشن بود، امّا کسی نبود تا برایشان از تو سخن بگوید، آن روزها، روزهای حیرتِ بشر بود و همه در گمراهی بودند.

بعد از آن اراده کردی تا پیامبران خود را برای مردم بفرستی و آنان به صورت آشکارا مردم را به سوی تو دعوت کنند و از روز قیامت سخن بگویند، نوح(علیه السلام)را برای مردم فرستادی، او سال های سال برای هدایت مردم تلاش کرد، وقتی نوح(علیه السلام)دعوت خود را آشکار کرد، عدّه ای به او ایمان آوردند و عدّه ای هم مخالفت کردند، در جامعه بشری اختلاف پیش آمد و این ماجرا تکرار شد، برای هر ملّتی که پیامبری را مبعوث می کردی، عدّه ای به او ایمان می آوردند و گروهی هم با او دشمنی می کردند، پیام و سخن خود را برای مردم فرستادی، آنان همه حقّ و حقیقت را فهمیدند، امّا عدّه ای از روی حسادت با پیامبران دشمنی کردند، آری، به انسان اختیار دادی تا خودش راه خودش را انتخاب کند.

البتّه کسانی را که دعوت پیامبران را اجابت کردند، یاری نمودی و راه راست را به آنان نشان دادی، توفیق خود را بر آنان نازل کردی، امّا کسانی را که کافر

ص:250

شدند به حال خود رها کردی.(120)

* * *

خطر هر لحظه مسلمانان را تهدید می کرد. ابوسفیان که فرماندهِ نیروهای دشمن بود پیام داده بود: ای محمّد ! گفته بودم که می آیم ! آماده باش که این بار پیروزی از آنِ من است.

عدّه ای از مسلمانان با خود می گفتند: مگر ما بر حقّ نیستیم، پس چرا خدا ما را یاری نمی کند؟ چرا ما باید این همه سختی را تحمّل کنیم؟ پس وعده یاری خدا کجاست؟

ولی قانون و سنّت تو چیز دیگری است، اگر آنان از تاریخ بشر آگاه بودند، هرگز چنین سخنی نمی گفتند، وقتی کسی اهل ایمان شد، تازه سختی های او آغاز می شود.

کسی که ایمان ندارد، نیاز به امتحان ندارد، مثل بچّه ای که اصلاً به مدرسه نرفته است و سواد ندارد، هیچ وقت این بچّه معنای شب امتحان را نمی فهمد، هیچ کس از او امتحان نمی گیرد.

من که دوست دارم باسواد باشم، بتوانم کتاب بخوانم، نویسنده شوم، باید در مدرسه بارها و بارها امتحان بدهم، یادم نمی رود چه شب هایی را تا دیر وقت بیدار ماندم، شب های امتحان را هرگز فراموش نمی کنم !

وای ! چقدر دیر فهمیدم که من اگر اهل ایمان شدم و نماز خواندم، تازه وارد مدرسه تو شده ام، باید هر روز امتحان بدهم، امّا با خود فکر می کنم چگونه بندگانت را امتحان می کنی؟

با سختی ها و بلاهایی که برایشان می فرستی، البتّه می دانم تو دانا و توانا هستی و از قبل، از نتیجه امتحان من باخبر هستی، هدف از این امتحان این است که من رشد کنم، من در بلاها و سختی ها می توانم بشکفم و رشد کنم.

ص:252

مرا آفریده ای و می دانی رشد من در چیست، کمال من در چیست، به دنبال خوشی این دنیا هستم، امّا تو به فکر سعادت و خوشبختی من در روز قیامتی، قیامتی که هرگز پایان ندارد.

آری، این قانون توست، مؤمنان باید به استقبال مشکلات و بلاها بروند و البتّه یاری تو بسیار نزدیک است، پایان شب سیاه، سفید است، هرگز مؤمنان را به حال خود رها نمی کنی، پیروزی را برای آنان می فرستی، بعد از آن که امتحانات را پشت سر گذاشتند. معلّم نباید در سر جلسه امتحان، جواب سؤالات را به شاگردان بگوید، باید صبر کند تا همه استعداد و لیاقت خود را نشان بدهند، بعد از آن که امتحان تمام شد، حالا نوبت جایزه دادن به نفرات برتر است.

* * *

نباشم که چندین مدرسه می سازد، امّا مادر خود را به خانه سالمندان برده است و اگر خیلی هنر کند، ماهی یک بار به او سر می زند. شاید مادر او نیاز مادّی نداشته باشد، امّا نیاز به مهربانی و محبّت فرزند خود دارد. آری، من نباید مانند کسانی باشم که مهربانی را به غریبه ها هدیه می دهند، امّا نزدیک ترین افراد به آنان در عطش محبّت می سوزند.

از همه خوبی ها آگاهی داری و من باید در کارهای خوب خود رضای تو را در نظر بگیرم و به پدر و مادر و اقوام و دیگران کمک کنم و یقین بدانم که تو پاداش مرا هرگز فراموش نمی کنی، اگر این طور باشد،دیگر از هیچ کس انتظار مزد نخواهم داشت.

* * *

سختی های زیادی دارد، گروهی از مسلمانان به دنبال راحتی بودند و نمی خواستند پیامبر را در این امر مهم یاری کنند، تو به آنان چنین گفتی: «شما خبر از حکمت کارها ندارید، از کجا که در پس آنچه در نظر شما ناپسند است، خیری نباشد و در پس آنچه شما پسند کرده اید، شرّی نباشد؟ تنها من هستم که از تمام اسرار نهفته آگاهم».

این سخن پنجره ای تازه به روی همه می گشاید، من بسیاری از چیزها را دوست دارم و نمی دانم این چیزها برایم خوب نیست، یاد آن روزها به خیر !! جوان بودم، آرزویی داشتم، دست به دعا برداشتم، به تو التماس کردم، امّا حاجتم را ندادی، ده سال گذشت و آن روز فهمیدم که آن آرزو صلاح من نبود، سر به سجده گذاشتم و از تو تشکّر کردم که آن حاجتم را برآورده نکردی.

چیزی را خوب می دانستم و آن را می خواستم که مصلحت من در آن نبود، تو مرا دوست داشتی و به همین علّت، به التماس های من توجّه نکردی، صبر کردی تا خودم همه چیز را فهمیدم.

از طرف دیگر چه بسا من چیزی را بد بدانم، امّا تو آن را برایم خوب بدانی.

یادم نمی رود روزی که مشغول نوشتن اوّلین کتاب خود بودم، همسرم نزدم آمد و گفت:«وقت واکسن پسرمان، علیرضا است». علیرضا که سه سال داشت در گوشه ای مشغول بازی بود. نمی توانستم به او بگویم که او را می خواهیم کجا ببریم، چون او از واکسن زدن خیلی می ترسید.

وقتی پرستار می خواست به او واکسن بزند محکم او را نگه داشتم. آن روز خیلی گریه کرد.

ص:255

وقتی به خانه برگشتیم، با من قهر کرد، هروقت به سمتش می رفتم از من فرار می کرد و می گفت: «چرا مرا به دکتر بردی؟»

نمی توانست بفهمد که این واکسن برایش مفید بوده و مانعِ ابتلا به بیماری ها می شود.

ای خدای مهربان ! آن روز به فکر فرو رفتم، دیدم خود من هم به سبب واکسنِ بلا با تو قهر کرده ام !

وقتی بلا، بیماری، سردرد یا ضرر مالی را برایم فرستادی، ناراحت شدم و صبر خود را از دست دادم و گفتم: تو دیگر چه خدایی هستی؟ !!

وقتی کودکم را به دست پرستار سپردم تا به او واکسن بزند، به من نگاه می کرد و با گریه می گفت: ای بابای بی رحم ! من هم هنگام بلا به تو اعتراض کردم، در حالی که تو دوستم داشتی و برای همین مرا به بلا مبتلا کردی.

من تصوّر می کردم به این دنیا آمده ام تا خانه ای بسازم و ماشینی بخرم، سرگرم چنین کارهایی شوم، دنیا مرا به خود مشغول کرده بود. کسی را که دلباخته دنیاست و از صبح تا شب دنبال دنیا می دود و لحظه ای آرام ندارد چگونه باید درمان کرد؟ به زودی مرگ سراغم می آید و من از این دنیایی که برای خود ساخته ام جدا می شوم و در دل تاریکی قبر جا می گیرم. باید زودتر از این ها بیدار می شدم !

ولی متأسّفانه بیدار نشدم. هر چه تو برای من پیام فرستادی من متوجّه نشدم و سرگرم دنیای خود بودم، مقصد را فراموش کرده بودم، سرانجام کاخ آرزوهایم را خراب کردی.

من در فکر ساختن این دنیا بودم و تو در فکر ساختنِ من !

ص:256

اگر به اینجا آمده بودم برای این بود که ساخته شوم; اینجا وطن من نیست، وطن من بهشت است، چند روزی اینجا هستم و باید بروم، امّا اسیر زرق و برق دنیا شده ام. باید تو بزم مرا بسوزانی و خانه ام را خراب کنی و بُت آرزویم را بشکنی، شاید به خود بیایم !

با دست های مهربانت، کاخ آرزوهایم را خراب کردی تا آباد شوم، بُت هایم را شکستی تا بزرگ شوم، من اسیر دنیا شده بودم، پول، ریاست، قدرت و شهرت دنیا، آرزوی من شده بود. این عشق به خاک و خاکی ها، بیماری بود، تو باید مرا درمان می کردی. و این گونه بود که برایم بلا فرستادی.

این بلا نشانه دوستی و مهربانی تو بود. چقدر دیر فهمیدم !

* * *

مسلمانان در ماه رجب، ذی القعده، ذی الحجّه و مُحرّم با هیچ کس جنگ نکنند و حرمت این ماه ها را نگاه دارند.

البتّه اگر در این ماه ها دشمنی به مسلمانان حمله کرد آنان می توانند از خود دفاع کنند.

سپس به این نکته اشاره می کنی که گناه بُت پرستی بیشتر و بالاتر از قتل است، در زمان پیامبر، بُت پرستان مکّه مانع می شدند که مسلمانان برای زیارت کعبه به مکّه بروند، آنان حتّی مسلمانان مکّه را هم از آن شهر بیرون کرده بودند و مکّه را که شهر تو بود به مرکز بُت پرستی تبدیل کرده بودند، تو گناه این کار را بالاتر از قتل عمد معرّفی می کنی.

مسلمانان نباید تصوّر کنند که دشمنان، آنان را به حال خود رها خواهند کرد، دشمنان اسلام تلاش می کنند تا مسلمانان دست از دین و آیین خود بردارند، آن ها همه توان و نیروی خود را برای سست کردن اعتقادات مسلمانان به کار می گیرند.

ممکن است عدّه ای از مسلمانان هم فریب آنان را بخورند و از اسلام دست بردارند، آنان وقتی مسلمان بودند، کارهای خوب زیادی انجام داده اند، نماز خوانده اند و روزه گرفته اند، امّا باید بدانند اگر به سوی کفر بروند، همه اعمال خوب آنان نابود خواهد شد و عذاب در انتظارشان خواهد بود، زیرا گناه کفر آنقدر بزرگ است که همه اعمال نیک قبلی انسان را از بین می برد.

از طرف دیگر، افراد مؤمنی هم هستند که در راه تو تلاش می کنند و خدمات بزرگی برای دین انجام می دهند، امّا گاهی خطایی از آنان سر می زند، ممکن است آنان به سبب این خطای خود، دچار یأس و ناامیدی شوند، اکنون به آنان

ص:258

چنین امید می دهی: «از خطایشان چشم پوشی می کنی»، آری تو بخشنده و مهربانی !

* * *

سپس از من می خواهی تا در بخشش و کمک به دیگران رعایت اعتدال و میانه روی را بکنم، نه آنقدر به فکر دیگران باشم که از فرزندان و خویشان خود غافل شوم، نه آنقدر خسیس که به دیگران کمک نکنم، باید در انفاق و کمک کردن به دیگران، میانه رو باشم. افراط و تفریط در هیچ کاری صحیح نیست حتّی در انفاق.

* * *

ارث آن یتیم ها صدها برابر خرجشان بود)، به مسلمانان هشدار دادی که به یتیمان ظلم نکنند و آتش دوزخ را برای خود نخرند.

گروهی از مسلمانان با شنیدن این پیام خیلی ترسیدند، یتیمان را از خانه خود بیرون کردند، هدف آنان این بود که مبادا مال یتیم را بخورند ! گروه دیگری سفره و غذای یتیمان را از دیگر فرزندان خود جدا نمودند و برای آنان غذای جداگانه تهیّه می کردند تا مبادا مال یتیم با زندگیشان مخلوط شود، این کار آن ها، باعث ناراحتی و رنجش یتیمان شد.(121)

اکنون این آیه را بر پیامبر نازل می کنی و آنان را از این کار نهی می کنی و می خواهی در این امر نیز میانه رو باشند، مهم این است که نیّت فرد خیر باشد و بخواهد به یتیمان کمک کند، سرپرستی آنان کار پسندیده ای است و ثواب زیادی دارد، به آنان می گویی که یتیمان برادر یا خواهر کوچک شما هستند، آنان جزئی از خود شما هستند و اشکالی ندارد در متن زندگی شما باشند، تو هرگز نمی خواهی تا مسلمانان در امور یتیمان سخت گیری زیاد کنند. مهم این است که نیّت و قصد شما خیر باشد و قصد ظلم و ستم به آنان را نداشته باشید.

آری، من باید تلاش کنم با درک صحیح به وظیفه خود عمل کنم و از سخت گیری بیش از اندازه خودداری کنم، باید میانه روی را در اجرای دستور تو فراموش نکنم.

ص:261

نسل است و طبیعی است که اگر کودکی در دامن شخص کافری بزرگ شود، سرنوشت شومی خواهد داشت.

آری، از ما می خواهی در انتخاب همسر به ایمان، اصالت بدهیم، پس نباید فریب ظاهر زیبای مشرکان را بخوریم و باید بدانیم که ازدواج خوب و موفّق زمینه ساز سعادت فرزندانمان خواهد بود و ازدواج با مشرکان و کافران باعث گمراهی آنان می شود.

اگر من در جستجوی آرامش هستم، اگر می خواهم زندگی همراه با سعادت داشته باشم باید به سخن تو گوش فرا دهم و ملاک ازدواج را ایمان قرار دهم.

گاه پیش می آید که دو زمینه انتخاب برای ازدواج دارم:

1 - کسی که موقعیّت اجتماعی پایین تری دارد و از زیبایی کمتری برخوردار است، امّا به تو ایمان دارد.

2 - کسی که موقعیت اجتماعی بالاتری دارد، زیبایی ویژه ای دارد، ولی قلب او از ایمان به تو خالی است.

به من می گویی که گزینه اوّل بهتر از گزینه دوم است، تو خیر مرا می خواهی، آیا من سخن تو را باور دارم؟

شاید با دیدن زیبایی، دل خود را ببازم، موقعیّت اجتماعی بالای همسرم برای من مهم جلوه کند و سخنت را نادیده بگیرم، امّا آیا زیبایی و دارایی و ثروت آن همسری که دل به او بستم، دوام دارد؟ یک اتّفاق کوچک می تواند همه زیبایی او را از بین ببرد، یک غفلت می تواند همه ثروتش را نابود کند. آری، هیچ گاه زیبایی و ثروت نمی تواند تکیه گاه زندگی باشد.

خوشا به حال کسانی که به سخن تو گوش فرا می دهند، فقط ایمان به تو

ص:263

می تواند تکیه گاه مطمئنّی برای آینده زندگی زناشویی باشد.

* * *

این کار باعث بیماری می شود.

به مسلمانان می گویی که اگر می خواهید شما را دوست داشته باشم، راه توبه و راه پاکی را در پیش گیرید.

سپس به دیدگاه برخی اشاره می کنی که وجود زن را وسیله ای برای هوس بازی و شهوت رانی می دانند، این دیدگاه غلطی است، وجود زن برای حفظ حیات نوع بشر است، هدف از زندگی زناشویی، پرورش فرزندان صالح است، فرزند صالح، بهترین سرمایه برای آینده است.

از طرف دیگر در زندگی زناشویی، زن باید حقوق همسرش را درباره رابطه جنسی به رسمیّت بشناسد و مانع آلوده شدن مردش به گناه شود.

* * *

قسمی خورده ام، اکنون می خواهم برای نجات زندگی دخترم کاری بکنم، امّا نمی دانم چه کنم؟ آیا باید به این قسم پایبند باشم؟

این دو آیه را بر پیامبر نازل کردی و از مسلمانان خواستی تا به نام تو قسم یاد نکنند و نام تو را کوچک نکنند و برای اصلاح بین مردم اقدام کنند.

تو اعلام می کنی سوگندی که در حال خشم و عصبانیّت و یا از روی عادت و بدون توجّه گفته شود، هیچ اعتباری ندارد، فقط سوگندی را باید ترتیب اثر داد که از روی توجّه باشد و گوینده عمداً گفته باشد.

پیامبر به ابن رواحه خبر داد که او می تواند برای صلحِ دختر و دامادش اقدام کند زیرا سوگند او در حال خشم زیاد و بدون توجّه بوده است.

* * *

دو کار می کند:

1 - مرد به زندگی خود برمی گردد و به همه حقوق زن خود احترام می گذارد و آن ها را مراعات می کند.

2 - مرد زن خود را طلاق بدهد و آن زن از دست مرد آسوده می شود.

مرد یکی از این دو را باید انتخاب کند و هیچ راه دیگری ندارد، این حکم توست که نمی خواهی زن در سرگردانی باشد. آری، تو این گونه از حقوق زن در برابر مرد کج اندیش حمایت می کنی تا زن سرگردان نباشد.

* * *

پیمان زناشویی آنان با طلاق از بین می رود. بعد از طلاق، زن می تواند فوراً با مرد دیگری ازدواج کند.(122)

2 - آن زن و شوهر با یکدیگر، رابطه جنسی داشته اند، اینجا بر زن واجب است به مدّت سه دوره عادت ماهیانه صبر کند و بعد از آن می تواند با مرد دیگری ازدواج نماید. به مدّتی که زن باید صبر کند، «عدّه طلاق» می گویند.

اما فلسفه عدّه طلاق چیست؟

با عدّه طلاق، فرصتی برای فکر کردن و بازگشت به زندگی مشترک پیدا شود و هیجان ها فروکش کند و هم مشخّص شود آیا زن باردار هست یا نه، تا اگر تصمیم به ازدواج با مرد دیگری گرفت، نسل مرد بعدی با شوهر قبلی اشتباه نگردد.

البتّه در این مدّت، شوهر می تواند بار دیگر به همسر خود رجوع کند و آنان زندگی زناشویی خود را دوباره آغاز نمایند و نیز بر زن واجب است که در هنگام طلاق اگر از شوهر خود حامله شده است، آن را اعلام نماید. همچنین صیغه طلاق باید در هنگامی جاری شود که زن عادت ماهیانه (پریود) نباشد، زن باید در این موضوع، حقیقت را بگوید.

وقتی به انجیل که فعلاً در دسترس مسیحیان است مراجعه کردم، دیدم در آن آمده که مرد فقط در صورتی می تواند زن خود را طلاق بدهد که زن به فحشا رو آورده باشد و طلاق به دلیل عدم تفاهم فکری و عاطفی زن و شوهر و یا هر دلیل عاقلانه دیگری ممنوع است. همچنین اگر کسی با زنی که از شوهرش طلاق گرفته است ازدواج نماید، زناکار است.(123)

اکنون می فهمیم که چرا اسلام دین کامل و جامعی است، اسلام به تحکیم

ص:268

نظام خانواده اهمیّت می دهد، امّا راه را برای آینده زن نمی بندد، اگر او ازدواج ناموفّقی داشت، می تواند بعد از گذشت مدّتی، با مرد دیگری ازدواج نماید.

نکته دیگر اینکه مردان و زنان، هرکدام نیروهای جسمی و روحی ویژه ای دارند که با هم تفاوت دارد، زنان از عواطف و احساسات بیشتری برخوردارند، به همین علّت، آنان برای انجام وظایف عاطفی (مثل مادری و پرورش فرزند) مناسب تر می باشند، امّا مردان قوای جسمی بیشتر و احساسات کمتری دارند، برای همین وظیفه تامین معاش خانواده و وظایف سختی مانند دفاع به دوش آنان است. پس بین زن و مرد تفاوت وجود دارد و با وجود این تفاوت ها، حقوق و مسئولیّت های آنان نیز متفاوت است.

* * *

دیگر زندگی با او را شروع کند، این کار آزار و اذیّت زن را به دنبال داشت.

در اینجا جلوی سوءاستفاده از زنان را درباره قانون طلاق می گیری، در اسلام وقتی مردی زن خود را طلاق داد زن باید سه دوره عادت ماهیانه صبر کند، در این مدّت، مرد می تواند به زن «رجوع» کند، یعنی تصمیم بگیرد که زندگی با آن زن را دوباره از سر بگیرد. این حقّ به مرد داده شده است، امّا این رجوع کردن فقط برای دو بار است. اگر مردی دو بار به همسرش رجوع کرد و بعد از رجوع کردن دوم، همسر خود را طلاق داد، دیگر نمی تواند برای بار سوم به آن زن رجوع کند. در واقع با طلاق سوم، دیگر هرگونه ارتباطی بین این مرد و زن گسسته می شود.

حکم جدایی مرد و زن بعد از طلاق سوم، همیشگی است. فقط در یک صورت مرد می تواند با این زن ازدواج مجدّد نماید، آن هم وقتی است که این زن با مرد دومی ازدواج نماید و میان این زن و شوهر دومش رابطه جنسی برقرار گردد، اکنون اگر شوهر فعلی، این زن را طلاق داد و زن هم، به مدّت سه دوره عادت ماهیانه صبر کرد، حالا همسر سابق می تواند از این زن خواستگاری کند و در صورت رضایت زن، عقد ازدواج جاری شود و آنان بار دیگر زن و شوهر می شوند.

این امر با جریحه دار کردن وجدان مرد تا حدود زیادی از طلاق سوم جلوگیری می کند و در حقیقت این قانون، مانعی بر سر مردان فریب کار می شود که زن را بازیچه هوس های سرکش خود نسازند.

طلاق نباید باعث کینه، خشونت و انتقام باشد، اگر به هر دلیل طلاقی صورت گرفت، باید بر اساس نیکی باشد، در هنگام طلاق، مرد حقّ ندارد

ص:270

مهریّه ای را که به زن داده است از او پس بگیرد (و در صورتی که هنوز مرد، مهریّه زن را پرداخت نکرده است، باید مهریّه را پرداخت نماید).

البتّه در یک صورت اگر مرد مهریّه را پس بگیرد، اشکالی ندارد و آن وقتی است که زن بخواهد از مرد جدا شود ولی شوهرش حاضر به طلاقِ او نباشد. در اینجا زن می تواند مهریّه خود را به مرد پس بدهد (یا اگر هنوز زن مهریّه خود را نگرفته است، آن را به مرد ببخشد)به این شرط که مرد او را طلاق بدهد. اشکال ندارد مرد مهریّه ای را که به زن داده پس بگیرد (یا اگر آن را پرداخت نکرده دیگر از پرداخت آن معاف بشود) و در عوض همسر خود را طلاق بدهد. نکته مهم این است که اگر زن مهریّه اش را به مرد برگرداند (یا آن را به مرد ببخشد)، دیگر مرد بعد از طلاق، حقّ رجوع به آن زن را ندارد و هر گونه ارتباطی بین این زن و مرد از هم گسسته می شود.

* * *

اگر زن و شوهر با هم رابطه جنسی داشتند و سپس مرد زن را طلاق داد، تو به مرد فرصت می دهی تا پایان مدّت مخصوص (سه دوره عادت ماهیانه زن) بتواند با همسرش آشتی کند و به او رجوع نماید و بار دیگر زندگی صمیمانه ای را آغاز کنند، البتّه اگر مرد به همسرش رجوع نکرد، بعد از گذشت این مدّت، دیگر هرگونه ارتباط بین این زن و شوهر از هم گسسته می شود و زن به دنبال زندگی جدید خود می رود، (بعد از پایان این مدّت، آن زن می تواند با مرد دیگری ازدواج نماید).

بعد از تمام شدن این دوره، نتیجه هرچه باشد (خواه رجوع، خواه جدایی)، باید رفتار مرد با نیکوکاری همراه باشد و از هرگونه انتقام جویی و زیان رساندن به زن پرهیز کند. مرد حقّ ندارد به زن رجوع کند، امّا نیّت او اذیّت و آزار او باشد، زیرا این کار سوءاستفاده از قانون است.

آری، با سخنان حکمت آمیز خود، همه را موعظه می کنی و از مردم می خواهی تقوا پیشه کنند که تو از همه کارهای آنان آگاهی.

زنی که از شوهرش جدا می شود بعد از گذشت سه دوره عادت ماهیانه می تواند دنبال زندگی خود برود، حال اگر شوهر سابقش به خواستگاری او بیاید و آن زن مایل باشد می تواند به این خواستگاری جواب مثبت بدهد و با عقد جدیدی، آنان زندگی مشترک را از سر بگیرند و نیز اقوام و خویشان زن حق ندارند مانع این ازدواج شوند.

عمل کردن به دستورات تو باعث تکامل و خیر و برکت می شود و زندگی انسان را از آلودگی ها پاک می کند.

* * *

ص:272

3 - پدر و مادر نباید سرنوشت کودک خود را قربانی اختلافات خود کنند، پدر باید اجازه بدهد که کودک به مدّت دو سال نزد مادر بماند و مادر هم باید اجازه بدهد پدر، فرزندش را ببیند.

4 - اگر در این مدّت شیردهیِ مادر، مرد از دنیا برود، وارثان آن مرد باید عهده دار مخارج مادر بشوند و احتیاجات او را در این دو سال شیردهی برآورده کنند.

5 - زمان از شیر گرفتن کودک قبل از دو سال، به تصمیم پدر و مادر بستگی دارد، این زمان با توجّه به وضع جسمی کودک و با هم فکری و توافق پدر و مادر معیّن می شود.

6 - هرگز نمی توان از حقّ شیر دادن و سرپرستی مادر جلوگیری کرد. گاهی پیش می آید که مادر از این کار انصراف می دهد یا مانعی برای او پیش می آید، در این صورت می توان نگهداری و شیر دادن به کودک را به دایه مناسبی واگذار کرد و باید حقّ دایه را نیز پرداخت نمود.

* * *

وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ (235)

رعایت حریم زندگی زناشویی، حتّی بعد از مرگ همسر، موضوعی فطری است و همه اقوام و ملل در این باره قوانین و آدابی دارند، امّا گاهی این قوانین زنان را در بن بست اسارت قرار می دهد، شنیده ام که در کتاب انجیل آمده است: «زنی که شوهرش از دنیا رفته است، هرگز نباید مجدداً شوهر کند و اگر کسی با او ازدواج کند، زناکار است».(124)

امّا تو دین اسلام را دین کامل و جامعی قرار دادی، به زنان دستور می دهی بعد از مرگ شوهر، چهار ماه و ده روز صبر کنند و بعد از آن می توانند ازدواج مجدد داشته باشند.

آری، ازدواجِ بی درنگ زن پس از مرگ شوهر با محبّت و دوستی و حفظ احترام همسر قبلی، سازگار نیست و نیز ممکن است زن از شوهر مرحومش باردار باشد، برای همین آنان باید این مدّت را صبر کنند و این برای حفظ حریم زندگی مشترک است.

اکنون سؤالی مطرح می شود: در این مدّت چهار ماه و ده روز (که زن بعد از مرگ شوهرش باید صبر کند)، آیا می توان از آن زن خواستگاری کرد؟

خواستگاری اگر به صورت کنایه و سربسته باشد، اشکالی ندارد و زن هم می تواند به صورت کنایه جواب مثبت بدهد، ولی او باید این مدّت را به احترام همسر سابقش صبر کند، بعد از تمام شدن این دوره، خواستگاری رسمی صورت می گیرد، هرگونه خواستگاریِ صریح و شفاف در این زمان حرام است.

ص:275

با این قانون چند نکته مورد توجّه قرار گرفته است: رعایت قانون صبرِ زن بعد از فوت شوهر سابق، رعایت احترام شوهر سابق، میل فطری زن به ازدواج. در جامعه باید این قوانین اجرا شوند و همه به صورت شایسته به آن عمل کنند.

* * *

خوانده می شود و زندگی زناشویی آغاز می شود. اگر بین زن و شوهر رابطه جنسی پیش نیامده باشد و این ازدواج به طلاق و جدایی برسد، در این صورت مرد باید هدیه ای به زن بدهد که آن هدیه مناسب با جایگاه زن باشد. این هدیه از فشار روحی بر زن می کاهد. البتّه زن هم نباید مرد را برای هدیه گرفتن، زیر فشار قرار دهد، هر مرد باید به مقدار توانایی خود اقدام به تهیّه هدیه ای کند.

2 - اگر قبل از عقد ازدواج، مهریّه مشخّص نشود و عقد ازدواج خوانده شود و بین زن و شوهر رابطه جنسی نیز پیش آید، در صورت طلاق، مرد باید نگاه کند که در جامعه، زنانی که در جایگاه اجتماعی همسر او هستند، چقدر مهریّه دارند. مرد باید به همان اندازه به همسرش مهریّه پرداخت نماید.

3 - اگر پیش از عقد، مهریّه مشخّص شود و عقد ازدواج صورت بگیرد و رابطه جنسی میان زن و شوهر برقرار گردد، مرد باید کلّ مهریّه زن را پرداخت نماید.

4 - اگر پیش از عقد ازدواج، مهریّه ای برای زن معیّن شود و قبل از رابطه جنسی این ازدواج به جدایی و طلاق بکشد، مرد باید نصف مهریّه را پرداخت نماید، البتّه زن می تواند از حقّ خود بگذرد و در این صورت دیگر چیزی بر شوهر واجب نیست، همان طور که بهتر است مرد کلّ مهریّه را، به زن پرداخت کند.

اگر مرد قبلاً همه مهریّه را به زن پرداخت کرده است، می تواند نصف آن را از زن پس بگیرد، البتّه بهتر است که مرد نصف دیگر این مهریّه را به زن ببخشد، زیرا این بخشش مرد به پارسایی نزدیک تر است و می تواند گوشه ای از

ص:277

مشکلات اقتصادی و روانی زن را برطرف و جامعه را از آفت ها حفظ نماید.

آری، تو دوست داری که اگر طلاقی هم در جامعه صورت می گیرد با حسّ انتقام جویی نباشد، بلکه زن و مرد با بزرگواری، گذشت و نیکوکاری با یکدیگر برخورد کنند و کرامت انسانی را فراموش نکنند.

* * *

و رکوع و سجده را با اشاره انجام دهند و یا در حالی که راه می روند و یا سواره هستند نماز بخوانند، دین اسلام، دین سخت گیری نیست.

مهم این است که انسان ارتباط خود را با تو قطع نکند، در شرایط سخت، این نماز است که نقطه امید انسان خواهد بود.

* * *

زندگی کند و در این زمان، وارثان مرد باید مخارج زندگی او را تأمین کنند.

در واقع تو دستور می دهی تا هزینه زندگی و مسکن زن تأمین شود، البتّه در این دستور به آزادی زن هم احترام گذاشته می شود، اگر زن تصمیم به ترک خانه شوهر و یا ازدواج مجدّد گرفت، هیچ کس نمی تواند مانع او شود.

واضح است که او اگر از خانه شوهر بیرون رفت، باید بعد از فوت شوهر، به مدّت چهار ماه و ده روز صبر کند، بعد از گذشت این مدّت است که او می تواند ازدواج مجدّد داشته باشد.

* * *

بَقَره: آیه 242 - 241وَلِلْمُطَلَّقَاتِ مَتَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ (241) کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آَیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ (242)

به مرد دستور دادی تا در هنگام طلاق، مهریّه زن را پرداخت نماید و پرداخت مهریّه را بر مرد واجب نمودی، اکنون یک دستور مستحبّی دیگری می دهی، از مرد می خواهی اگر برایش امکان دارد در هنگام طلاق، هدیه ای به زن بدهد زیرا این هدیه باعث دلجویی از او می شود، شایسته است که پرهیزکاران به این دستور عمل کنند.

تو دستورات خود را به صورت شفّاف برای مسلمانان بیان کردی و آنان باید در این دستورات تفکّر کنند که تفکّر در آن، زمینه ساز دوری از کارهای ناشایسته می شود.(125)

ص:280

می شود.

او می فهمد که مردم این شهر همه به یک باره از دنیا رفته اند، آری، کسی نبوده است تا بدن آنان را به خاک بسپارد. این مردم در شهر دیگری زندگی می کردند، در شهر آنان طاعون آمد، آن ها به اینجا آمدند، آن وقت بود که مرگشان فرا رسید.

اشک در چشمان حِزقیل حلقه می زند، دست های خود را رو به آسمان می کند و تو را می خواند، از تو می خواهد بار دیگر آنان را زنده کنی تا تو را عبادت کنند.

تو به او وحی می کنی:

__ ای حِزقیل ! آیا واقعاً دوست داری این مردم را زنده کنم؟

__ آری.

__ ای حِزقیل، اسم اعظم خود را به تو یاد می دهم، این اسم اعظم را بر زبان جاری کن آن وقت خواهی دید که آنان زنده خواهند شد.

حِزقیل، اسم اعظم تو را بر زبان جاری کرد و تو همه آنان را زنده نمودی تا بار دیگر در این دنیا زندگی کنند.

این حکایت را در اینجا بیان می کنی تا همه بدانند که بر هر کاری قادر و توانا هستی، تو می توانی مردگان را زنده کنی، روز قیامت همه سر از خاک بر خواهند داشت و برای حسابرسی به پیشگاهت خواهند آمد.

* * *

باید به زندگی خود دوباره نگاه کنم، تو چقدر بر من مهربانی کرده ای ! افسوس که زود این همه لطف و مهربانیت را فراموش می کنم ، نعمت حیات،

ص:282

نعمت ایمان، نعمت سلامتی و هزاران نعمت دیگر را به من داده ای، کاش می توانستم شکر این همه نعمت تو را به جا آورم.

* * *

* * *

__ می ترسم شما در موقعی که باید از فرمانده خود، پیروی و اطاعت کنید، از اطاعت او سر باز زنید و برای پیکار با دشمن بهانه تراشی کنید.

__ ای پیامبر خدا ! چگونه چنین چیزی ممکن است؟ ما آماده ایم تا پای جان از فرماندهی که برای ما معیّن می کنی، اطاعت کنیم، ما همه سرباز او می شویم و گوش به فرمان او خواهیم بود، مگر نمی بینی که جالوت وطن ما را تصرّف کرده و زنان ما را به اسیری گرفته است؟ برای دفاع از ناموسمان هم که باشد از جان خود دریغ نخواهیم کرد.

اشموئیل از آنان پیمان گرفت، هنگامی که فرماندهی برای آنان انتخاب شد و فرمان جهاد صادر شد، همه پیمان شکنی کردند و فقط تعداد کمی در جبهه جنگ حاضر شدند.

امّا این ماجرا چگونه اتّفاق افتاد؟ چه شد که آنان پیمان خود را فراموش کردند؟ در آیه های بعد این ماجرا را برایم شرح می دهی.

* * *

بنی اسرائیل همه نزد اشموئیل آمده اند و از او می خواهند تا فرماندهی را برای آنان انتخاب کند تا به جنگ جالوت ستمگر بروند. این چنین بود که اشموئیل دست به دعا برداشت و از تو یاری خواست، او دعا کرد تا تو فرماندهی شجاع و شایسته برای آنان برگزینی.

تو به اشموئیل وحی کردی که من طالوت را برای فرماندهی آنان انتخاب می کنم.

وقتی اشموئیل این سخن را شنید، تو را سپاس گفت و سجده شکر به جا آورد و به مردم خبر داد که هرچه زودتر آماده جنگ شوید که خداوند فرمانده شما را تعیین کرده است.

آنان پرسیدند که فرمانده کیست؟ اشموئیل به آنان خبر داد که طالوت فرماندهی است که خدا او را برای جنگ با جالوت ستمگر انتخاب کرده است.

به راستی طالوت کیست؟ جوانی گمنام که نه از مال دنیا چیزی دارد و نه از خانواده ای سرشناس است.

وقتی مردم این سخن را شنیدند فریاد اعتراضشان بلند شد، گفتند: چرا خدا طالوت را انتخاب نمود؟ در میان ما کسانی هستند که برای فرماندهی لیاقت بیشتری دارند. طالوت فقیر است و از مال دنیا هیچ ندارد، خدا باید فرمانده را از میان ثروتمندان و بزرگان انتخاب می کرد.

اشموئیل رو به آنان کرد و گفت که این انتخاب خداست، طالوت، هوش و علم و حکمت دارد و از نظر جسمی قوی و پر قدرت است.

گویا بنی اسرائیل هنوز به مأموریّت طالوت از طرف تو اطمینان پیدا نکرده

ص:286

بودند، برای همین از اشموئیل خواستند تا از تو بخواهد نشانه و دلیلی برای آنان بفرستی.

تو هم به اشموئیل وحی کردی که نشانه حقّ بودن طالوت این است که صندوق مقدّس به بنی اسرائیل بازمی گردد.

وقتی بنی اسرائیل دیدند، صندوق مقدّس از آسمان نازل شد حاضر شدند تا فرماندهی طالوت را بپذیرند.

دوست دارم بدانم صندوق مقدّس چه بوده است؟

وقتی موسی(علیه السلام)به دنیا آمد، مادرش، او را در میان صندوقی نهاد و آن را به دریا انداخت. آن صندوق در نزد بنی اسرائیل بسیار مقدّس بود. موسی(علیه السلام)، قبل از مرگ خود، تورات اصلی را (که بر لوح های گِل نوشته شده بود) در همین صندوق قرار داد و به جانشین خود «یوشع» سپرد.

تا زمانی که این صندوق میان یهودیان بود، آنان عزیز بودند; امّا از زمانی که صندوق از میان آن ها رفت عزّت آن ها هم رفت. آنان حرمت آن صندوق را نگاه نداشتند و تو صندوق را از آن ها گرفتی.(126)

آن روز بود که فرشتگان را مأمور کردی تا صندوق را به بنی اسرائیل بازگردانند، با بازگشت این صندوق آرامش از دست رفته بازگشت و آنان آماده مبارزه با جالوت ستمگر شدند.

* * *

وَالَّذِینَ آَمَنُوا مَعَهُ قَالُوا لَا طَاقَةَ لَنَا الْیَوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلَاقُو اللَّهِ کَمْ مِنْ فِئَة قَلِیلَة غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ (249) وَلَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُوا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَی الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ (250)

طالوت با لشکریان خود به سوی بیت المقدس حرکت کردند تا با جالوت مبارزه و شهر را آزاد کنند، لشکریان بعد از مدّتی راه رفتن، بر اثر گرمای آفتاب همگی تشنه شدند، طالوت به آنان گفت: به زودی به رودخانه ای می رسیم، آگاه باشید که خدا می خواهد شما را امتحان کند، شما باید پیمان ببندید که از آن آب، سیر ننوشید، هر کس از آب سیر بنوشد، دیگر از لشکر من نخواهد بود. اگر می خواهید در این امتحان سربلند شوید، اصلاً آب ننوشید یا فقط کف دستی از آب برگیرید.

همه قول دادند که به فرمان طالوت عمل کنند، لحظاتی گذشت، به رودخانه رسیدند، آبی زلال و گوارا در جریان بود، همین که چشم لشکریان به آب افتاد، خوشحال شدند، خود را به آن رساندند و عدّه زیادی از آن آب سیر نوشیدند، فقط سیصد و سیزده نفر بر سر پیمان خود استوار ماندند.

شصت هزار نفر در این امتحان مردود شدند، طالوت آنان را به حال خود رها کرد و با همان سیصد و سیزده نفر به سوی دشمن حرکت کرد. اکنون دیگر لشکر او بسیار کم شده بود، شصت هزار نفر کجا و سیصد و سیزده نفر کجا؟

از طرف دیگر، جالوت که از حرکت طالوت باخبر شده بود، سپاه خود را بسیج نمود و به مقابله با طالوت آمد. وقتی یاران طالوت نزدیک دشمن

ص:288

رسیدند، نگاهی به سپاه جالوت ستمگر نمودند، چند نفر از آنان به طالوت گفتند: ما امروز توانایی جنگ با سپاه جالوت را نداریم، تعداد ما خیلی کمتر از آنان است.

گروه دیگری از یاران طالوت که ایمانشان از بقیّه بیشتر بود و به روز قیامت یقین بیشتری داشتند به طالوت گفتند: ما گوش به فرمان تو هستیم و پیروزی در دست خداست. چه بسا گروهی اندک به اذن خدا بر سپاهی بزرگ پیروز شده اند و یاری خدا با کسانی است که در راه او بر مشکلات صبر می کنند.

طالوت تصمیم گرفت تا با لشکر خود به مقابله با جالوت برود، وقتی آنان با جالوت و سپاه بزرگ او روبرو شدند چنین دعا کردند: بارخدایا ! در راه خود صبر به ما عنایت کن و گام های ما را استوار گردان و ما را بر این مردم کافر پیروز کن !

طالوت دستور می دهد تا لشکر در نزدیکی سپاه دشمن اردو بزند.

* * *

سلام می کند و وسایلی را که پدر برایشان فرستاده است را تحویل برادرانش می دهد. او می فهمد که لشکر از زیادی سپاه جالوت ترسیده اند، به آنان می گوید: چرا شما این قدر سپاه جالوت را بزرگ می پندارید؟ به خدا قسم اگر من با جالوت روبرو شوم او را خواهم کشت.

این سخن همه را به تعجّب وا می دارد و آوازه آن به همه جا می رسد، طالوت هم خبردار می شود و به دنبال این جوان می فرستد و به او چنین می گوید:

__ ای جوان ! نام تو چیست و اینجا چه می کنی؟

__ من داوود هستم و آمده ام شما را یاری کنم.

__ چرا تو این قدر دیر آمدی؟

__ پدر پیری دارم، خدا به او چهار پسر داده است، او سه برادرم را برای یاری تو فرستاد و مرا که کوچکتر از بقیّه بودم نزد خود نگه داشت تا گوسفندان را برای چرا به صحرا ببرم. وقتی سپاه شما حرکت کرد، پدرم از من خواست تا مقداری وسایل برای برادران خود بیاورم.

__ آیا نمی خواهی نزد پدر خود بازگردی؟

__ من می خواهم جالوت را به قتل برسانم.

* * *

فردا صبح دو لشکر در مقابل هم قرار گرفتند، لشکر جالوت با شمشیرهای برهنه به صف ایستاده بودند، جالوت هم که به پیروزی خود مطمئن بود به میدان مبارزه آمده بود و با هزاران سرباز در مقابل جمعیّتی اندک ایستاده بود و از روی تمسخر لبخند می زد.

در این هنگام داوود جلو آمد، او شمشیری همراه خود نداشت، فقط یک

ص:290

قلاب سنگ با خود آورده بود، او معمولا با این قلاب سنگ از گلّه گوسفند محافظت می کرد. داوود از کسی سؤال کرد:

__ آیا تو جالوت را می شناسی؟ می توانی به من نشان بدهی؟

__ ای جوان ! آنجا را نگاه کن، آن فیل را می بینی که صدها نگهبان در اطرافش با شمشیر ایستاده اند؟

__ آری.

__ آن مردی که سوار بر فیل است، جالوت است.

__ ممنون.

داوود در فرصتی مناسب، سنگی داخل قلاب سنگ گذاشت و آن را به سوی جالوت پرتاب کرد و سنگ به پیشانی جالوت اصابت کرد و او از روی فیل به زمین افتاد و کشته شد، با کشته شدن جالوت سپاه او در هم شکست و لشکر طالوت پیروز شد و این گونه بود که بنی اسرائیل توانستند به بیت المقدس برگردند و زنان و فرزندان خود را نجات دهند.(127)

* * *

تو بعدها داوود را برای پیامبری برگزیدی و به او فرمانروایی و علم و دانش کرم کردی و فرزند او، سلیمان را هم به پیامبری انتخاب کردی و پادشاهی بزرگی به او دادی.

این قانون توست: باید در برابر ستمکاران قیام کرد و آنان را سرکوب کرد. اگر در مقابل ستمکاران قیامی نشود، فساد و تباهی سرتاسر جهان را می گیرد.

جالوت ستمگر بود و باید اهل ایمان او را به سزای کارش می رساندند، سرکوب ستمکاران، یک ضرورت برای اجتماع بشری است.

ص:291

این داستان هایی که برایم بیان می کنی، نشانه علم و قدرت و حکمت توست، باور دارم که داستان های قرآن واقعی است و هرگز دروغ و افسانه نیست.

* * *

در اینجا داستان طالوت و صندوق مقدّس را برایم گفتی، صندوق مقدّسی که نشانه حقّ بودن طالوت بود و باعث اطاعت بنی اسرائیل از طالوت شد. اکنون می خواهم از آینده این صندوق بیشتر بدانم.

من در انتظار ظهور مهدی(علیه السلام)هستم، باور دارم که سرانجام او می آید و دنیا را پر از عدل و داد می کند.

او در مکّه ظهور می کند، سیصد و سیزده یار باوفای او کنار کعبه با او بیعت می کنند و او قیام خویش را آغاز می کند سپس به کوفه می آید، در کوفه حکومت خویش را تشکیل می دهد، مدّتی می گذرد و او تصمیم می گیرد به سوی فلسطین حرکت کند. وقتی به فلسطین می رسد، چند روز صبر می کند تا روز جمعه فرا رسد. در آن روز گروهی از مسیحیان و یهودیان در آنجا جمع می شوند، آن روز عیسی(علیه السلام)از آسمان می آید و پشت سر مهدی(علیه السلام)نماز می خواند و آن وقت است که مسیحیان مسلمان می شوند.

سپس مهدی(علیه السلام)همان صندوق مقدّس را به یهودیان نشان می دهد، وقتی یهودیان آن را نزد مهدی(علیه السلام)می بینند عدّه زیادی از آن ها به مهدی(علیه السلام)ایمان می آورند و مسلمان می شوند، آنان بر این اعتقادند که صندوق مقدّس را نزد هر کس یافتند باید تسلیم او شوند، گذشتگان آن ها بر این باور بوده اند وقتی پیامبری از دنیا می رود، آن ها باید ببینند که این صندوق نزد چه کسی است. این صندوق نزد هر کس که یافت می شد، او پیامبر بعدی بود و یهودیان

ص:292

تسلیمِ او می شدند.(128)

عدّه کمی از آنان زمانی که حقّ را می بینند از قبول آن سر باز می زنند و با مهدی(علیه السلام)وارد جنگ می شوند ولی سرانجام شکست خواهند خورد.

* * *

قرآن هستی.

پیامبران معلّمان بزرگ بشریّت هستند که هرکدام در یک رتبه و کلاسی، به آموزش بشر پرداخته اند، آنان از اصول و برنامه یکسانی پیروی کرده اند.

راه خوب و بد را به انسان ها نشان دادی، پیامبران مسیر حقّ و حقیقت را برای مردم بیان کردند، بعد از آن دیگر نوبت انتخاب مردم بود، آن ها باید راه خودشان را انتخاب می کردند، تو انسان را با اختیار آفریدی، به او حقّ انتخاب داده ای، خود او باید راه خود را انتخاب کند، تو همواره آن ها را به سوی ایمان فرا می خوانی و وسیله هدایت آن ها را فراهم می سازی، امّا هرگز آن ها را در پیمودن راه صحیح مجبور نمی کنی، راه را نشان می دهی، انتخاب با خود آن هاست.

وقتی بنا شد اختیار با خود انسان باشد، طبیعی است که عدّه ای ایمان می آورند و عدّه ای هم کافر می شوند و بین مردم اختلاف پیش می آید، عدّه ای فریب شیطان را می خورند و در حقّ دیگران ظلم می کنند.

اگر تو انسان ها را مجبور به پذیرفتن راه حقّ می کردی، هرگز جنگ و اختلافی پیش نمی آمد و تاریخ بشر هرگز ظلم و ستم را به چشم نمی دید، امّا در آن صورت، بشر به تکامل نمی رسید، بشری که اختیار ندارد، ظلم هم نمی کند، ولی تو انسان را به گونه ای آفریدی که می تواند راه درست را انتخاب کند، اگر انسان رستگار شود، به اختیار خودش بوده است و این زیبایی انسان است. شکوهِ انسان در اختیار اوست، وقتی قرار است انسان، موجودی آزاد و

ص:294

مختار باشد، طبیعی است که گروهی از انسان ها که راه زشتی ها را انتخاب می کنند، روی زمین فساد خواهند کرد، امّا تو می دانی همه زیباییِ انسان در اختیار اوست، معنای انسان در اختیار است، اگر اختیار را از انسان بگیری، خوب بودن انسان، دیگر ارزشی ندارد.

می خواهی کسی را خلق کنی که در این دنیای خاکی، در میان سختی ها و بلاها، راه خوبی ها را انتخاب کند و اگر ظلم و ستمی را دید با آن مبارزه کند.

* * *

برای آن روز آماده کنم. انسان به هرچه دل بسته باشد، دیگر به کارش نمی آید. این واقعیّت است، همه بُت ها، نابود شده اند، انسان می فهمد بُت هایی که آن ها را پرستیده است، به هیچ کار نمی آیند، آن روز فقط روز تو و روز بندگان خوب توست، هر کس با پیامبران و جانشینانش دوست باشد و راهشان را رفته باشد، از شفاعت آنان بهره مند خواهد شد، چون پیامبران به اذن تو شفاعت مؤمنان را به عهده دارند، وای به حال کافران که به دنبال بُت های خود رفتند، آنان به خود ظلم کردند، افسوس که دیر می فهمند که هیچ یار و یاوری ندارند.

ص:296

نمی شود و پایان نمی پذیرد، هستیِ خود را از موجود دیگری نگرفته ای، پس هیچ گاه نابود نمی شوی.(129)

تو «قَیُّوم» هستی. «قَیّوم» به کسی گفته می شود که روی پای خود ایستاده و دیگران به او وابسته اند، آری، این جهان با این عظمت را تو برپا کرده ای، این جهان را آفریده ای، به همه روزی می دهی، هدایت می کنی، زندگی و مرگ در دست توست، تو به کمک هیچ کس نیاز نداری، همه جهان به تو نیازمند است، اگر لحظه ای تدبیر و حمایت تو نباشد، جهان به هم می ریزد و نابود می شود.

* * *

تو هرگز سستی و خواب نداری، برای یک لحظه هم از این جهان غافل نمی شوی، فیض و لطف تو دائمی است و لحظه ای قطع نمی شود، مانند بندگان خود نیستی که در اثر خواب از دیگران غافل می شوند.

تو مالک حقیقی همه جهانی، تو مالک آسمان ها و زمینی، هر تصرّفی که در جهان می شود، از طرف توست. همه کاره این جهانی !

گروهی از مردم به بُت ها عقیده دارند، برای بُت ها قربانی می کنند و می گویند: این بُت ها در روز قیامت از آنان شفاعت خواهند کرد، این چه عقیده باطلی است، چگونه می شود انسان، سنگی را بتراشد و از آن مجسّمه انتظار داشته باشد که در روز قیامت نجاتش دهد؟

کیست که در روز قیامت بدون اجازه تو بتواند شفاعت کند و مردم را از آتش برهاند؟

تو صاحب روز قیامت هستی ! انسان نمی تواند با خیال و توهّم به بُت خود

ص:298

مقام شفاعت بدهد. شفاعت در روز قیامت تنها به اجازه توست.

آن روز فقط روز تو و روز بندگان خوب توست، به پیامبران و جانشینانشان اجازه می دهی تا دیگران را شفاعت کنند و به پیروان راستین خود یاری رسانند.

درست است مقام شفاعت را به پیامبران و جانشینان آن ها داده ای، امّا من نباید درباره آنان زیاده گویی و غلو کنم، آنان بندگان تو هستند، مخلوق تو هستند، مبادا درباره آن ها گزافه بگویم و چیزی را باور داشته باشم که با یکتاپرستی منافات دارد.

آری، آنان از خود چیزی ندارند، تو به گذشته و آینده آنان علم داری. تو بودی که به پیامبران وحی نازل کردی و آنان را از علم غیب آگاه ساختی، اگر وحی نبود، آنان هرگز نمی توانستند از علم غیب باخبر شوند، آنان آن مقداری از علم غیب را می دانند که تو اراده کرده ای.

* * *

تخت تو همه زمین و آسمان ها را در برگرفته است !!

یادش به خیر ! کلاس دوم ابتدایی که بودم، معلّم ما، هر روز، اوّل درس، این آیه را برایمان می خواند و همه با او همخوانی می کردیم. بعد از چند ماه، همه ما «آیةُ الکُرسی» را حفظ بودیم.

یک روز از او سؤال کردم:

__ معنای کلمه «کرسی» چیست؟

__ کرسی یعنی تخت، تختِ پادشاهی !

__ چرا به این آیه، آیه تخت می گویند؟

ص:299

__ چون در آن از تخت خدا سخن گفته شده است. این آیه می گوید که تخت خدا، همه آسمان ها و زمین است.

کودکی بودم هشت ساله، در ذهن خود چنین تصوّر کردم که تو در آسمان ها، تخت بزرگی داری و بر روی آن نشسته ای. آن روز دیگر چیزی به معلّم نگفتم و سؤالی هم نکردم، زیرا به خیال خودم، معنای «آیة الکرسی» را فهمیده بودم.

وقتی بزرگ تر شدم، کم کم فهمیدم که تو جسم نیستی تا بخواهی بر روی تختِ پادشاهی خودت بنشینی.

البتّه شنیده ام عدّه ای از اهل سنّت معتقد هستند که تو واقعاً تخت بزرگی داری و بر روی آن نشسته ای و فرمان می دهی، حتّی آن ها این سخن را هم نقل کرده اند که وقتی روز قیامت فرا می رسد تو بر تخت پادشاهی خود می نشینی و مردم به تو نگاه می کنند و گروهی هم در پای آن تخت به سجده می افتند.

وقتی با کتاب های حدیثی آشنا شدم، این ماجرا را خواندم که روزی شخصی به نام حَفْص نزد امام صادق(علیه السلام)آمد و از او درباره این آیه سؤال کرد:

__ آقای من ! منظور این سخن قرآن چیست: «تخت خدا همه آسمان ها و زمین را فرا گرفته است»؟

__ منظور از واژه «کرسی» در این آیه، علم و دانش خداست. علم و دانش او همه زمین و آسمان ها را فرا گرفته است. هیچ چیز از علم خدا پوشیده نیست.(130)

من قدری به سخن امام صادق(علیه السلام)فکر کردم، وقتی پادشاه بر روی تخت خود می نشیند، در واقع او قدرت و احاطه خود را به کشور خود نشان می دهد.

ص:300

تخت پادشاه، نشانه قدرت او بر کشورش است. تو که خدای یگانه ای، از همه هستی خبر داری، آری ! هیچ چیز بر تو پوشیده نیست. هر برگ درختی که از درختان می افتد تو از آن آگاهی داری، تو تختی نداری که بر روی آن بنشینی و به آفریده های خود فرمان بدهی، تو بالاتر از این هستی که بخواهی در مکانی و جایی قرار گیری.

* * *

حفظ و نگهداری آسمان ها و زمین برای تو کار سختی نیست، زیرا قدرت تو حدّ و اندازه ای ندارد و تو بر هر کاری توانایی.

تو از همه چیز بالاتر و بزرگ تر هستی، هیچ شریکی نداری، خدای بزرگ و بی نهایت که به همه کارها تواناست.

اکنون که من این آیه را خواندم، تو را بهتر می شناسم:

تو سرچشمه جاوید جهان و برپادارنده این جهانی، این جهان هدف دار است و زندگی و حرکت در آن به سویی است که تو آن را معیّن نموده ای.

تو مالک همه آسمان ها و زمینی، بدون اذن تو هیچ کس نمی تواند شفاعت دیگری را نماید، حاکمیّت تنها از آنِ توست !

به همه چیز علم داری، به بندگانت قسمتی از علم را عنایت می کنی. خدایی بزرگ هستی، جهان با این عظمت را آفریده ای و این نشانه قدرت بی اندازه توست، حفظ و نگهداری جهان برای تو کار سختی نیست.

* * *

فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَیُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَی لَا انْفِصَامَ لَهَا وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (256) اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آَمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُمَاتِ أُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ (257)

نام او حَصین بود، خیلی پریشان بود، سراسیمه به سوی مسجد پیامبر می آمد، همه امید او دو پسری بود که به او داده بودی، امّا امروز خبردار شد که آن ها دست از آیین اسلام برداشته و مسیحی شده اند، گویا بازرگانی که از سوریه به مدینه آمده بود با آنان سخن گفته و آن ها را مسیحی کرده است و می خواهد این دو پسر را با خود به سوریه ببرد تا در میان مسیحیان زندگی کنند.

حصین نزد پیامبر می آید، او ماجرا را برای پیامبر تعریف می کند و از آن حضرت اجازه می خواهد تا به زور و اجبار، دو پسر خود را به اسلام بازگرداند.

در این هنگام تو جبرئیل را می فرستی تا این آیه را برای پیامبر بخواند.

آری، در پذیرش دین هیچ اجباری نیست، انسان را آفریدی و راه هدایت و سعادت و راه گمراهی و بدبختی را نشان دادی، اختیار با خود اوست.

وقتی راه حقّ از راه گمراهی مشخّص شده است، چه نیازی به اجبار انسان ها برای قبول اسلام است؟

* * *

نوروز سال 1391 است، بهار فرا رسیده است و بیشتر مردم به مسافرت

ص:302

رفته اند، من در خانه مانده ام و مشغول نوشتن این صفحه ها هستم. دو پسرم نزد من آمده اند، آن ها می خواهند تا ما هم به مسافرت برویم، امّا من حوصله این جاده های شلوغ را ندارم، قول می دهم در فرصت مناسب تری آن ها را به مسافرت ببرم.

هیچ کس مرا مجبور نکرده است به مسافرت بروم یا نروم. اختیار با خود من است، امّا نکته مهم این است که اگر من سوار ماشین شدم، باید به قوانین راهنمایی و رانندگی احترام بگذارم، در قسمتی از جاده، سبقت ممنوع است، نباید سرعت من بیش از صد و بیست کیلومتر در ساعت بشود، در پیچ های خطرناک، نباید سرعت از سی کیلومتر در ساعت بیشتر باشد. باید این قوانین را مراعات کنم، یعنی مجبور هستم، اگر این کار را نکنم، جریمه می شوم، حتّی ممکن است پلیس ماشین مرا توقیف کند و به پارکینگ ببرد.

آری، تأکید می کنم هیچ کس مرا مجبور نمی کند رانندگی کنم، اگر رانندگی را انتخاب کردم، مجبورم به قانون احترام بگذارم.

اسلام هم یک مسیر زندگی است، راه و رسم چگونه زیستن است، مجبور نیستم مسلمان باشم، می توانم هر دینی را برای خود انتخاب کنم، اگر اسلام را پذیرفتم، باید به قوانین این دین احترام بگذارم، باید نماز بخوانم، روزه بگیرم، گوشت مردار نخورم، امر به معروف کنم و...

آری، در اصل قبول اسلام، هیچ اجباری نیست، اگر کسی مسلمان شد باید قوانین اسلام را بپذیرد.

به راستی اگر انسان در انتخاب دین، آزاد است، پس چرا پیامبر بارها و بارها به جنگ کافران و مشرکان رفت؟ آیا معنای این کار پیامبر این نیست که او

ص:303

می خواست آن ها را مجبور به پذیرفتن اسلام کند؟

وقتی من درباره جنگ هایی که در زمان پیامبر روی داد، تحقیق می کنم، متوجّه می شوم که بعضی از آن جنگ ها، جنبه دفاعی داشته و مسلمانان از شهر مدینه در مقابل تهاجم بُت پرستان دفاع کرده اند، بعضی از آن جنگ ها هم برای سرنگونی نظامی بوده که مانع آزاداندیشی مردم بوده اند.

آری، انسان برای انتخاب دین آزاد است. اسلام بُت پرستی را دین نمی داند، بلکه آن را انحراف می داند مسلمانان به فرمان پیامبر یا امام معصوم نسبت به ریشه کن کردن آن اقدام می کنند تا زنجیرهای اسارت از فکر انسان ها زدوده شود.

* * *

هر کس به طاغوت کافر شود و به تو ایمان آورد، به دستاویزی استوار که گسستنی نیست، چنگ زده است.

طاغوت هر کس یا هرچیزی است که باعث گمراهی انسان ها می شود، شیطان، بُت ها، ستمگران و رهبران دروغین همه این ها طاغوت هستند و من اوّل باید دل از آنان برکنم، باید از آن ها جدا شوم، تا بتوانم به تو برسم، این تنها راه رسیدن به توست، باید از طاغوت بیزاری بجویم.

اگر در درّه ای عمیق و هولناک گرفتار شوم و بخواهم نجات پیدا کنم، باید به دستاویز محکمی چنگ بزنم، دستاویزی که هرگز گسسته نشود، باید طناب محکمی پیدا کنم. اگر این طناب محکم نباشد ممکن است مرا تا مقداری از قعر درّه بالا آورد، امّا در میانه راه پاره شود و به درّه سقوط کنم.

عشق به این دنیا و جلوه های آن، همانند درّه ای عمیق است، اگر من بخواهم

ص:304

از قعر این درّه به قلّه سعادت و رستگاری برسم، باید از هرچه مرا از یاد تو غافل می کند، جدا شوم و به تو ایمان بیاورم. این تنها راه نجات من است، اگر قلب خود را از محبّت طاغوت های زمان خود خالی کنم و ایمان آورم، نجاتم می دهی، زیرا تو شنوا و دانا می باشی و از حال من باخبری.

بدون کمک تو نمی توانم نجات پیدا کنم، نیاز به سرپرستی دارم که مرا راهنمایی کند، تو سرپرست و راهنمای همه مؤمنان هستی، برای همین از آنان خواسته ای تا از پیامبر و امامان معصوم پیروی کنند.

امروز اگر من ایمان واقعی داشته باشم و پیرو مهدی(علیه السلام)باشم مرا یاری می کنی و از تاریکی ها به سوی نور می بری، لحظه به لحظه مرا از ناامیدی و اضطراب به سوی امید و آرامش می بری، نور ایمان در قلب من زیاد و زیادتر می شود.

آری، اگر امام زمان خود را بشناسم و از او پیروی کنم، تو گناهان مرا می بخشی، از سیاهی ها و تاریکی های گناهان نجات می دهی، به من توفیق توبه می دهی و بخشش و مغفرت خود را نازل می کنی، آن وقت است که قلب من نورانی می شود.(131)

از طرف دیگر، کسانی که به تو ایمان ندارند و از طاغوت ها پیروی می کنند، لحظه به لحظه از آرامش دور می شوند، شیطان و رهبران گمراه، آنان را به سوی تاریکی ها می برند. کسی که پیرو طاغوت ها شد، سرانجام گرفتار عذاب دوزخ خواهد شد، عذابی که هرگز پایانی ندارد.

* * *

ص:305

بگیرد و بگوید که کشتن یک زندانی و آزاد کردن دیگری، ربطی به مسأله مرگ و زندگی طبیعی ندارد، امّا فهمید که اگر بخواهد در این زمینه سخن بگوید، فرصت از دست می رود و کسانی که در کاخ نمرود جمع شده اند، به این سخنان فکر نخواهند کرد، برای همین رو به نمرود کرد و گفت: «ای نمرود ! خدای من کاری کرده است که خورشید از مشرق طلوع می کند، تو که ادّعای خدایی می کنی کاری کن که خورشید از مغرب، طلوع کند».

نمرود نتوانست هیچ جوابی بدهد و مات و مبهوت، نگاه می کرد.

در این ماجرایی که برایم نقل کردی، اگر من چشم های خود را باز کنم، می توانم دلایل بسیاری برای یکتایی و قدرت تو بیابم، می توانم از طبیعت، آسمان، زمین، درس معرفت بیاموزم.

* * *

عُزَیر، یکی از پیامبران بنی اسرائیل بود. روزی گذرش به شهری ویران افتاد، استخوان های مردگان زیادی در آنجا بود.

او مدّتی به آن استخوان ها و جمجمه ها نگاه کرد، سؤالی ذهن او را مشغول نمود: در روز قیامت، چگونه این مردگان، زنده خواهند شد؟

در این هنگام به عزرائیل دستور دادی تا جان او را بگیرد، مرگ عُزَیر فرا رسید.

بعد از صد سال، دوباره او را زنده کردی، وقتی زنده شد نگاهی به اطراف خود کرد، به او وحی کردی:

__ ای عُزَیر ! فکر می کنی چند وقت است که اینجایی؟

__ یک روز و شاید هم کمتر از یک روز.

__ تو صد سال است که اینجایی. نگاهی به غذا و آشامیدنی خود نما، ببین که هیچ تغییری در آن ایجاد نشده است. آن الاغ توست، ببین از او فقط مشتی استخوان مانده است. اکنون نگاه کن که من چگونه او را زنده می کنم.

آن روز عُزَیر آن منظره را دید و چنین گفت: تو بر هر چیزی توانا هستی.

این گونه بود که او آرامش یافت و مسأله رستاخیز برایش به شکلی محسوس حل شد. در واقع با این کار صحنه قیامت را به دنیا آوردی و برای عُزَیر نمایش دادی.

سؤال عُزَیر درباره اصل معاد نبود، او به معاد ایمان داشت، فقط در حیرت بود که تو چگونه استخوان های پوسیده را جمع می کنی و انسان ها را زنده

ص:308

می کنی، می خواست با چشم ببیند که چگونه بدنی را که به خاک تبدیل می شود، زنده می کنی.

بعد از این ماجرا، عُزَیر به شهر خود بازگشت، وقتی به شهر رسید همه چیز تغییر کرده بود، آری ! صد سال گذشته و همسر او از دنیا رفته بود.(132)

* * *

مخلوط کن و آن را چند قسمت نما و هر قسمت را بر بالای کوهی بگذار، بعد پرندگان را صدا بزن، آنان به قدرت من زنده خواهند شد و نزد تو خواهند آمد.

ابراهیم(علیه السلام)چهار پرنده (طاووس، خروس، کبوتر و کلاغ) تهیّه کرد و دستور تو را اجرا کرد، وقتی آن ها را صدا زد، همه زنده شدند و به سوی ابراهیم(علیه السلام)آمدند و این گونه بود که قلب او آرام شد و به یقین بیشتری دست یافت.(133)

تو در روز قیامت، اجزاء بدن مرا به هم متّصل می کنی و بار دیگر مرا زنده می کنی، اگر چه هر جزء از بدن من، در گوشه ای از دنیا باشد، آری تو خدایی هستی که به هر کاری توانایی.(134)

ص:310

دیر یا زود مرگ به سراغم خواهد آمد و به جز کفن، هیچ چیز دیگر نمی توانم با خود ببرم، چقدر خوب است به نیازمندان کمک کنم، کارهای خیر انجام دهم، مالی که در راه تو خرج شود سرمایه ای برای روز قیامت خواهد بود.

اکنون برایم مثالی می زنی، از من می خواهی به دانه گندم نگاه کنم، اگر این دانه در زمینی مناسب قرار گیرد و از آب سیراب شود، رشد می کند و بعد از چند ماه، هفت خوشه می دهد که هر خوشه آن، صد دانه گندم دارد.

وقتی که کشاورز دانه های گندم را در دل خاک قرار می داد، می دانست چه می کند، او به آینده ایمان داشت، ولی کسی که از کشاورزی هیچ اطّلاعی ندارد، شاید با خود می گوید چرا کشاورز این گندم ها را در خاک مرطوب قرار می دهد؟ او سرمایه خود را از دست می دهد. می توانست با این گندم ها، نانی تهیّه کند. چند ماه می گذرد، فصل برداشت فرا می رسد، هر دانه گندم، هفتصد دانه شده است، کشاورز خوشحال است.

مؤمن می تواند با سرمایه خود، ماشین بهتر، خانه بهتر و... تهیّه کند، امّا این کار را نمی کند، او باور دارد پولی را که در راه تو بدهد، صدها برابر خواهد شد و به او باز خواهد گشت، فقط باید تا زمان برداشت صبر کرد، دیر یا زود مرگ فرا می رسد، آن وقت او می بیند که تو سرمایه اش را هفتصد برابر بلکه بیشتر از آن کرده ای و به او برمی گردانی.

* * *

ص:312

یَقْدِرُونَ عَلَی شَیْء مِمَّا کَسَبُوا وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ (264) وَمَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ اللَّهِ وَتَثْبِیتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّة بِرَبْوَة أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآَتَتْ أُکُلَهَا ضِعْفَیْنِ فَإِنْ لَمْ یُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (265)

باید بدانم تو کاری را که از روی ریا و خودنمایی باشد و یا با منّت گذاشتن بر سر نیازمندان همراه باشد، نمی پذیری، کاری را قبول می کنی که از روی اخلاص باشد و فقط برای رضایت و خشنودی تو باشد.

در زمین های سنگلاخ گیاهان نمی توانند به خوبی رشد کنند، گیاه نیاز به زمینی دارد که بتواند ریشه های خود را داخل آن فرو ببرد و مواد مورد نیاز خود را از آن بگیرد، گاهی زمین های صخره ای با قشر نازکی از خاک پوشیده می شوند، اگر بذری در این خاک قرار گیرد، جوانه می زند و رشد می کند، اگر طوفان و باران تندی بیاید، خاک صخره و گیاهان روییده شده بر روی آن را می شوید و با خود می برد. بعد از آن، دیگر هیچ اثری از گیاهان نیست و صخره ای بیش باقی نمانده است.

کسانی که از روی ریا و خودنمایی، کار خیر انجام می دهند و یا بر دیگران منّت می نهند، کار نیک آنان، مانند کاشت بذر روی صخره است، تو وعده دادی که کار خیر را صدها برابر رشد دهی، امّا این رشد نیاز به فضای مناسب دارد، دل این ریاکاران هرگز برای این رشد مناسب نیست، ریاکاری و منّت نهادن آنان، مانند رگبار تندی است که هیچ چیز را بر روی آن صخره باقی نمی گذارد، آنان با این کار خود، اعمال خوب خود را از بین می برند.

ص:314

از طرف دیگر باغ هایی را دیده ام که در مناطق مرطوب واقع شده اند، کشاورز این باغ را در جای بلندی درست کرده تا از خطر سیل در امان بماند، خاک باغ، مناسب و حاصلخیز است، در آنجا گیاهان به خوبی رشد می کنند، وقتی باران تند هم ببارد، درختان از آب سیراب می شوند،و محصول این باغ دو برابر می شود. اگر باران هم نبارد، ریزش شبنم، طراوت و لطافت باغ را حفظ می کند.

کسانی که برای خشنودی تو و تقویت ایمانشان، کار خیر انجام می دهند، کار آن ها مانند این باغ پر برکت، مفید و ارزشمند است و هرگز نابودی ندارد، آن ها پاداش کار خود را به زودی خواهند دید.

هر کاری را که من انجام می دهم، تو می بینی، باید مواظب باشم که به اسمِ کار خیر به دنبال مطرح کردن خود نباشم، اگر من به فقیری کمک بکنم، امّا هدفم خودنمایی باشد، شاید هیچ کس از نیّت من باخبر نشود و همه تعریف مرا بکنند، امّا تو که از همه چیز آگاه هستی و از دلم باخبری، باید مواظب باشم هدفم خودنمایی نباشد.

* * *

با من سخن می گویی تا بیشتر از ضرر ریا بدانم، تو دوست داری که هیچ کدام از کارهایم از روی ریا نباشد. ریاکار مانند کسی است که باغ سرسبز و خرّمی دارد، در آن باغ، درختان میوه مثل انگور و خرما به چشم می آیند و نهرهای آب در آن جاری است. صاحب باغ دیگر پیر شده است، فرزندان کوچکی دارد، او می داند دیگر روزهای آخر عمرش است. تنها امید او برای آینده فرزندانش، این باغ است. یک شب، طوفانی سهمگین میوزد، صاعقه ای از آسمان می آید و این باغ را به آتش می کشد و هیچ درختی را باقی نمی گذارد، به راستی حال صاحب باغ چگونه خواهد شد و چه حسرت و اندوهی به او دست خواهد داد؟

کسانی که عمل نیکی انجام می دهند و سپس ریا می کنند یا بر دیگران منّت می گذارند، مانند این باغبان هستند که زحمت زیادی کشیده است و در هنگام نیاز، نتیجه کارش از بین می رود و جز حسرت و اندوه چیزی برایش نمی ماند.

ریاکاری و منّت گذاشتن، کارهای نیکم را از بین می برد و روزی که به این کارهای خوب خود نیاز دارم، جز حسرت چیزی نخواهم داشت.

* * *

در مدینه مردی زندگی می کرد که سرمایه زیادی را از راه حرام به دست آورده بود، او مقداری از اموالش را به عنوان صدقه به نیازمندان می داد. این آیه را بر پیامبر خود نازل کردی تا به مردم بگوید که تو صدقه ای را می پذیری که از مال حلال باشد.

اشتباه بزرگی است که عدّه ای برای به دست آوردن ثروت هر کاری می کنند، حقوق مردم را پایمال می کنند، از راه حرام بر ثروت خود می افزایند، بعد از آن که ثروتشان زیاد شد، مقداری از آن را در راه خیر مصرف می کنند، تو به آنان می گویی که این کارها را هرگز نمی پذیری، صدقه وقتی ارزشمند است که انسان زحمت بکشد و کسب حلال داشته باشد و آنگاه به نیازمندان انفاق کند.

* * *

مردم مدینه نخلستان های زیادی داشتند، در مدینه انواع درختان خرما وجود داشت، بعضی از درختان، خرمای بسیار مرغوب و گران می دادند، از بعضی درختان هم خرمای بسیار ارزان به دست می آمد.

عدّه ای از مسلمانان وقتی می خواستند صدقه بدهند، ارزان ترین نوع خرما را انتخاب می کردند و آن را صدقه می دادند، خرماهایی که شیرینی کمتری داشت و نامرغوب بود و خودشان از آن ها نمی خوردند و چه بسا آن ها را دور می ریختند.

به پیامبر وحی کردی تا به آنان بگوید که وقتی می خواهید در راه خدا انفاق کنید، از بهترین ها صدقه بدهید.

ص:317

آن ها نمی دانستند که وقتی چیزی را صدقه می دهند در واقع با تو معامله می کنند، پس چرا در هنگام معامله با خدا، پست ترین خرما را به فقیران می دهند؟ آیا این کار باعث تحقیر نیازمندان نمی شود؟

تو دوست داری که عزّت و احترام نیازمندان حفظ شود، باید چیزی را صدقه بدهم که خودم آن را دوست دارم.

اگر من چیزی را دوست ندارم، نباید آن را به عنوان صدقه به نیازمندان بدهم، من باید از بهترین مال خود صدقه بدهم.

ثروتمندی را می شناسم که خیلی وقت ها مهمانی های بزرگی می گیرد، آخرِ شب که می شود و مهمان ها می روند، غذایی را که باید دور بریزد برمی دارد و برای نیازمندان می برد. اینکه هنر نیست. هنر آن است که او سرِ شب، قبل از آن که برای مهمانان سفره پهن کند، مقداری از آن غذا را برای نیازمندان ببرد. کاری که او انجام می دهد صدقه نیست، بلکه اسم آن، جلوگیری از اسراف است ! اسراف گناه است، او با این کار خود، از گناهی جلوگیری می کند، ولی نباید انتظار داشته باشد که به او ثواب صدقه را بدهی !

* * *

می ترساند و از من می خواهد تا بخل بورزم، امّا نباید فریب وسوسه شیطان را بخورم، با صدقه دادن و انجام کار خیر، مغفرت و آمرزش تو را برای خود می خرم و این کار باعث برکت زندگی من می شود، تو وعده دادی که در مقابل کمک به دیگران و انجام کار خیر، از گناهان من درگذری و روزیم را وسیع گردانی.

* * *

من به مطالعه و تحقیق ادامه دادم، سخنی از امام صادق(علیه السلام)خواندم که آن حضرت، حکمت را «فهم درست دین» معنا کرده است. آری، اگر من دین اسلام را به درستی بفهمم و از کجروی ها دوری کنم، به خیر فراوان دست یافته ام، اسلام دین کاملی است، افسوس که گاهی مسلمانان دستورات دین را به خوبی نمی فهمند، دچار تندرویی ها و کندروی ها می شوند ! این آفت بزرگی برای جامعه است.

سؤال مهم این است که چگونه می توانم به این فهم دقیق برسم؟ راه آن چیست؟

باید برای فهم درست اسلام نزد بهترین اسلام شناس بروم، از او درس بیاموزم و از او بخواهم مرا راهنمایی کند. ولی بهترین اسلام شناس کیست؟ هر کسی می تواند در فهم دین، دچار خطا و اشتباه شود، باید نزد کسی بروم که معصوم است. باید امام معصوم را بشناسم و پیرو او باشم. باید با دوازده امام پاک آشنا شوم، آنان که مفسّران واقعی قرآن هستند، پیامبر فرمود که در میان شما دو چیز گرانبها به یادگار می گذارم که اگر پیرو این دو باشید، هرگز گمراه نخواهید شد: قرآن و اهل بیت(علیهم السلام).

آری، پیامبر از مسلمانان خواست تا بعد از او پیرو علی(علیه السلام)و امامان بعد از او باشند.

حکمتی که باید به دنبال آن باشم، همان معرفت و شناخت امام معصوم است.

اگر پیرو واقعی امامان باشم، دیگر به این دنیا دلبستگی نخواهم داشت، زیرا آنان الگوی من هستند، آنان هستی خود را در راه تو فدا نمودند، حماسه

ص:320

عاشورا درس بزرگی است، اگر پیرو حسین(علیه السلام)هستم، باید آماده باشم تا جان و مال و هستی خود را در راه تو فدا کنم. این پیروی از امامان معصوم است که مرا به سوی همه خوبی ها دعوت می کند و عشق به زیبایی ها را در دل من می آورد.(135)

* * *

باشد، اشکالی ندارد.

تو دوست داری تا غیر از زکات واجب، باز هم به فقرا کمک و دستگیری کنم، این همان صدقه است، از من می خواهی تا صدقه من پنهانی باشد و دیگران از آن باخبر نشوند، می خواهی آبروی نیازمندان این گونه حفظ بشود، صدقه دادن اگر به صورت پنهانی باشد، باعث بخشش گناهانم می شود. آری، مهم این است که با نیّت پاک و بدون ریا به نیازمندان کمک کنم، اینکه مردم از کار من باخبر بشوند یا نه، مهم نیست، مهم این است که تو باخبر باشی و پاداش مرا بدهی.

* * *

انجام دهند که در این صورت آن ها روز قیامت نتیجه کارهای خود را خواهند دید و از پاداش آن بهره مند خواهند شد، آری، کاری که برای تو انجام شود، هرگز از بین نمی رود.

* * *

اکنون با پیامبر خود چنین سخن می گویی:

ای محمّد ! وظیفه تو، دعوت مردم به سوی من است، از تو نخواسته ام که به اجبار مردم را هدایت کنی، من انسان ها را با اختیار آفریده ام، آنان در انتخاب راه خود آزاد هستند، می توانند به من ایمان بیاورند، می توانند پیرو طاغوت ها شوند و کفر بورزند.

ای محمّد ! تو فقط پیام و سخن مرا برای مردم بازگو کن ! تو فرستاده من هستی، باید کار ابلاغ قرآن را انجام دهی، مهم این است که همه سخن حقّ را بشنوند، اگر این کار را کردی، دیگر نباید نگران باشی که آیا آنان حقّ را می پذیرند یا نه، بدان که دوست دارم انسان با اختیار ایمان بیاورد، هیچ کس را مجبور به ایمان آوردن نمی کنم. همه زیبایی انسان در این اختیار اوست، راه خود را خودش انتخاب می کند.

ای محمّد ! اگر احساس کردی عدّه ای مانع می شوند تا پیام من به گوش مردم برسد، می توانی با آنان مبارزه کنی، وقتی دیدم که بزرگان مکّه مردم را تشویق به بُت پرستی می کنند و مؤمنان را از شهر خود بیرون می کنند، اجازه دادم که با آنان جنگ کنی، زیرا آنان مانع رسیدن پیام من به مردم بودند، امّا وقتی که این موانع برداشته شد، دیگر تو باید کار خودت را انجام دهی و سخن مرا برای

ص:323

مردم بگویی، ممکن است عدّه ای باز هدایت نشوند، نباید آنان را مجبور به هدایت کنی.

* * *

«این خداست که هر کس را بخواهد هدایت می کند».

این سخن توست که مرا به فکر وا داشته است. ساعت ها درباره این سخن فکر کرده ام. منظور تو از این جمله چیست؟

یادم نمی رود وقتی اوّلین بار ترجمه این آیه را خواندم فکر اشتباهی به ذهنم رسید، کاش آن روز کسی بود که راهنماییم می کرد. آن روز با خود این گونه فکر کردم:

تو هر کس را بخواهی هدایت می کنی، پس ایمان من به این علّت بوده است که تو این گونه خواسته ای. این ایمان که ارزشمند نیست، چون من مجبور بوده ام ایمان بیاورم، وقتی تو چیزی را اراده کنی، حتماً واقع می شود، گویا مجبور بوده ام که باایمان باشم. آن کسی هم که کافر است، مقصّر نیست، خوب، این تو بودی که نخواستی او ایمان بیاورد، او هم کافر شده است، اگر من مؤمنم، برای این بوده که تو این گونه خواسته ای، اگر انسان دیگری کافر است، او هیچ گناهی ندارد، این تو بودی که او را در گروه اهل ایمان قرار ندادی، تو او را هدایت نکردی، او چه تقصیری دارد؟

مدّت زیادی گذشت تا توانستم جواب این سؤال را پیدا کنم. برای اینکه بفهمم منظور از این سخن چیست، به این مثال توجّه کردم:

هر کودکی وقتی به سنّ شش سالگی می رسد، می تواند به مدرسه برود و از

ص:324

آموزش رایگان دولت استفاده کند، دولت این امکان را در اختیار همه قرار داده است، حال ممکن است یک کودک به اختیار خود به مدرسه نرود، مهم این است که امکان مدرسه رفتن برای او وجود دارد، حالا اگر این کودک به دبستان نرفت و درس نخواند، در آینده نمی تواند به دانشگاه برود. فقط کسانی می توانند به دانشگاه بروند (و بعدها پزشک، مهندس و... شوند) که دیپلم گرفته باشند.

دولت به کسی که دیپلم دارد فرصت می دهد به دانشگاه برود، هر کس دپیلم دارد می تواند در دانشگاه ادامه تحصیل دهد، آیا این قانون، قانون ظالمانه ای است؟ کسی که به اختیار خودش ترک تحصیل کرده است، می توانست درس بخواند، خودش نخواست که درس بخواند، پس نمی تواند به دانشگاه برود.

تو هم برای همه انسان ها زمینه هدایت را آماده کردی، راه خوب و بد را نشان آن ها دادی، این هدایت مرحله اوّل است.

عدّه ای این هدایت را پذیرفتند و ایمان آوردند و به سخنان پیامبر تو گوش فرا دادند، تو اراده کرده ای که به این افراد امتیاز ویژه ای بدهی و آنان را موفّق به کارهای خوب و زیبا نمایی و مسیر کمال را به آنان نشان بدهی، این هدایت مرحله دوم است.

آنان مانند کسانی هستند که به مدرسه رفته اند و درس خوانده اند پس اکنون می توانند به دانشگاه بروند و به جایگاه های بالاتر اجتماعی دست پیدا کنند.

ولی عدّه ای دیگر به اختیار خود از پذیرش سخن پیامبر سر باز زدند، آنان راه شیطان را انتخاب نمودند و فریبش را خوردند.در واقع، هدایت مرحله

ص:325

اوّل را نپذیرفتند، برای همین از هدایت مرحله دوم محروم می شوند. این افراد مانند کسانی هستند که به اختیار خود ترک تحصیل کردند و از رفتن به دانشگاه محروم شدند.

«تو هر کس را بخواهی هدایت می کنی». این جمله مربوط به هدایت مرحله دوم است، نه هدایت مرحله اوّل. یعنی تو در مرحله اوّل، همه را هدایت می کنی، پیام و سخن خود را به آنان می رسانی، راه خوب و بد را نشان می دهی. در قرآن بارها درباره هدایت مرحله اوّل سخن گفتی. در این آیه از هدایت مرحله دوم سخن می گویی، قانون مهمّ خود را بیان می کنی، قانون این است: فقط کسانی وارد هدایت مرحله دوم می شوند که هدایت مرحله اوّل را پذیرفته باشند. اراده تو این است. در واقع فقط کسانی را از هدایت مرحله دوم بهره مند می کنی که مرحله ابتدایی هدایت را طی کرده باشند. این هرگز جبر نیست. انسان هرگز مجبور نیست، او مختار است که هدایت را بپذیرد یا نه، اگر هدایت مرحله اوّل را نپذیرفت، طبق اراده تو، دیگر از هدایت مرحله دوم بهره مند نخواهد شد.

* * *

اکنون می خواهم سخن تو با پیامبر را به زبان ساده بیان کنم:

ای محمّد ! وظیفه تو هدایت مرحله اوّل است، تو باید پیام و سخن مرا برای همه مردم بیان کنی، آنان را آزاد آفریده ام، نباید آنان را مجبور به ایمان آوردن کنی.

وظیفه تو تنها ابلاغ پیام است، وقتی کار خودت را انجام دادی، عدّه ای ایمان

ص:326

می آورند و عدّه ای هم در کفر و بُت پرستی باقی می مانند.

این اراده و خواست من است که هر کس هدایت مرحله اوّل را پذیرفت، شایستگی و لیاقت وارد شدن به مرحله بعدی هدایت را دارد، راه کمال را به او نشان می دهم، کاری می کنم که لحظه به لحظه به من نزدیک تر شود، دست او را می گیرم و او را به بهشت خویش رهنمون می سازم.

* * *

اسلام نموده اند و در سنگر جهاد خدمت می کنند.

حتماً در جامعه می توانم کسانی را پیدا کنم که برای حفظ اسلام زحمت می کشند. کسانی که اگر دشمن حمله کند، جان خویش را به خطر می اندازند. همچنین باید به دنبال کسانی بگردم که برای مقابله با دشمن در جبهه فرهنگی تلاش می کنند، آنان همه وقت خود را صرف دفاع از قرآن و اسلام می کنند، من نباید آنان را از یاد ببرم.

* * *

آشکارا، انفاق می کنند، پاداش بزرگی خواهی داد و آنان در روز قیامت هیچ غم و اندوهی نخواهند داشت.

جبرئیل به پیامبر خبر می دهد که این آیه درباره علی(علیه السلام)نازل شده است. پیامبر خیلی خوشحال می شود، در حقّ علی(علیه السلام)دعا می کند.(136)

خوشا به حال کسانی که پیرو واقعی علی(علیه السلام)هستند، اگر آنان همچون مولای خود عمل کنند، خدا به آنان هم پاداش بزرگ می دهد و روز قیامت که همه در هراس و بیم هستند، روز شادی و خوشحالی آنان خواهد بود.

* * *

ولی اگر جامعه از یاد تو غافل شود و عاشق دنیا شود، چه اتّفاقی می افتد؟ دنیاپرستی و رقابت جای یکتاپرستی و برادری را می گیرد، ثروتمندان با وجود آگاهی از فقر نیازمندان، به آنان کمک نمی کنند، بلکه به جای دلسوزی، شیره جان آنان را می گیرند، آنان پول خود را در اختیار دیگران قرار می دهند به شرط آن که زمان معیّنی اصل پول را با مقداری سود باز پس بگیرند، این همان ربا می باشد که حرام است.

ثروتمندان از تنگدستی فقیران سوءاستفاده می کنند و روز به روز ثروت بیشتری به دست می آورند، اکنون می خواهی درباره «ربا» سخن بگویی. می دانی ربا بیماری خطرناکی برای جامعه توحیدی است.

* * *

تو رباخواران را همانند کسانی می دانی که نمی توانند تعادل خود را حفظ کنند، این سخن پیام مهمّی برای رباخواران دارد، کسی که به این عمل زشت رو آورد، دیگر نمی تواند حقایق را ببیند، مستیِ ثروت چشم او را کور می کند، عشق به دنیا همه وجودش را فرا می گیرد و فقط به سود بیشتر فکر می کند.

یادم نمی رود روزی با یکی از آنان روبرو شدم، دیدم خیلی در فکر است، او رو به من کرد و گفت:

__ امروز فکر می کردم که من چقدر ضرر کرده ام.

__ چطور مگر؟

__ اگر خانه خود را می فروختم و پول آن را به دیگران می دادم، می دانی سالی

ص:330

چقدر سود می گرفتم !

__ این چه حرفی است که می زنی. خانه محلّ آرامش انسان است، انسان نیاز به یک سرپناه دارد.

__ درست است، امّا چه کنم، هروقت به خانه می روم، این فکر به ذهنم می رسد، دست خودم نیست. فکر می کنم که چقدر ضرر کرده ام.

آن روز فهمیدم که هر کس اهل رباخواری شد، دیگر روی آرامش را نمی بیند، مستیِ ثروت، چشم او را کور می کند و به خودش هم رحم نمی کند، شیطان بر تمام وجود او مسلّط می شود و لحظه مرگ هم شیطان خواهد آمد و او را آشفته خواهد نمود.(137)

آری، تو ربا را حرام اعلام می کنی و از مسلمانان می خواهی از این کار زشت پرهیز کنند و به جای آن به تجارت بپردازند که تو برکت را در آن قرار داده ای.

قبل از ظهور اسلام عدّه ای رباخوار بودند، وقتی تو این آیه را نازل کردی، آنان از این کار دست برداشتند، قانون حرام بودن ربا، شامل گذشته نشد، یعنی کسانی که قبل از اسلام، ثروتی را از راه ربا به دست آورده بودند، مورد بخشش خود قرار دادی، مهم این بود که بعد از ابلاغ حرام بودن ربا، دیگر کسی به رباخواری نپردازد.

* * *

در زمان پیامبر خیلی ها تصوّر می کردند که با ربا می توانند ثروت خود را زیاد کنند، اکنون از یک قانون مهم خبر می دهی، قانونی که خیلی ها از آن مطّلع نیستند، وقتی من به ظاهرِ زندگی رباخوار نگاه می کنم، خیال می کنم که او ثروت زیادی دارد و پول زیادی جمع کرده است، امّا تو عهد کرده ای ثروتی را که از راه ربا به دست آمده است، نابود کنی !

مهم پول زیاد نیست، مهم این است که این پول برکت داشته باشد، تو برکت را از ثروتی که از راه ربا جمع شده است می گیری، رباخوار یک عمر، پولی را جمع می کند، امّا این پول هرگز برکت ندارد، این سرمایه را به هر کاری بزند، ضرر می کند، چه بسا این پول را صرف دارو و درمان بیماری ها کند، به دردهایی مبتلا می شود که تصوّرش را هم نمی کرد.

ثروت چه وقت ارزش دارد؟ وقتی که به انسان آرامش دهد، امّا تو عهد کرده ای که پول رباخوار چیزی جز دردسر نباشد، درست است که رباخوار ثروتمند شده است، امّا این ظاهرِ قضیّه است، ثروت واقعی آن آرامش است که در قلب انسان جای دارد، رباخوار با این کار دین خود را می فروشد، به جنگ تو می آید، او هرگز روی آرامش را نخواهد دید، ثروت دارد، امّا راحتی و آرامش ندارد.

تو از قانون دیگری هم سخن می گویی، به کسانی که کار خیر می کنند و صدقه می دهند، برکت می دهی، آرامش روح و جان می دهی، آری، کسی که قسمتی از مال خود را به فقیران می دهد، با تو معامله می کند، رضایت و

ص:332

خشنودی تو را برای خود می خرد، تو هم عهد کرده ای که به مال او برکت بدهی، شاید پول کمتری داشته باشد، امّا این پول برکت دارد، او با پول خود هر کاری کند، سود واقعی می برد، او با پول خود تجارت می کند و تو به کار او برکت می دهی. مهم تر از همه، آرامش را به او هدیه می کنی، زندگی راحت و باصفایی دارد، تو این بنده خود را دوست داری.

به راستی آیا ثروتی بالاتر از این دوستی و محبّت وجود دارد و آیا بدبختی بالاتر از دور بودن از رحمت و محبّت خداوند برای رباخوار وجود دارد؟

* * *

مسلمانان همان طور که نماز می خوانند، زکات هم می دادند، آیا در جامعه نیازمندی پیدا می شد؟ آیا دیگر کسی مجبور بود نزد رباخواران برود؟

در اینجا از کسانی سخن می گویی که به تو ایمان می آورند و کار نیک انجام می دهند، نماز می خوانند، زکات می دهند، پاداشی بس بزرگ به آنان خواهی داد و هیچ ترس و اندوهی نخواهند داشت. آنان زندگی همراه با آرامش را تجربه خواهند کرد.

* * *

به یکدیگر کمک نخواهند کرد و هر کس به فکر سود بیشتر خواهد بود.

رباخواران باید توبه کنند، می توانند اصل پولی را که به دیگران داده اند، از آنان پس بگیرند ولی گرفتن سود آن حرام است. اگر کسی از رباخواری پولی را قرض بگیرد، باید اصلِ پول رباخوار را به او پس بدهد، نمی تواند به بهانه حرام بودن ربا، اصل پول را برای خود بردارد، فقط سود پول را که به صورت ربا می باشد، حرام است و نباید پرداخت شود.

اکنون که رباخوار توبه کرده است و می خواهد فقط اصل پول خود را پس بگیرد، باید شرایط بدهکار را در نظر بگیرد، اگر او نمی تواند فعلاً پول را پس بدهد، مهلت دهد تا او در هنگام توانایی به پرداخت بدهی خود اقدام کند، اگر هم واقعاً نمی تواند بدهی خود را بدهد، چه بهتر که به نیّت صدقه از دریافت آن، صرف نظر کند که این، کار انسانی ارزشمندی است.

* * *

اگر بخواهم «درهم» را به قیمت امروز بیان کنم باید بگویم هر «درهم» حدود دو دلار ارزش دارد.(138)

اکنون تو در این آیه به همه یادآوری می کنی که روز قیامت را فراموش نکنند و بدانند که این دنیا به زودی می گذرد و انسان سزای همه کارهای خود را در روز قیامت خواهد دید.

کسی که رباخواری می کند، باید به فکر آینده خود باشد، به زودی مرگ سراغش خواهد آمد و او به غیر از یک کفن چیز دیگری را نمی تواند با خود ببرد، همه دارایی او به دیگران خواهد رسید و با دست خالی به سوی آخرت خواهد رفت، او با کار زشت خود به جنگ تو آمده، باید سزای کار خویش را ببیند و در آتش جهنّم بسوزد.

* * *

تَکُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِیرُونَهَا بَیْنَکُمْ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَکْتُبُوهَا وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَایَعْتُمْ وَلَا یُضَارَّ کَاتِبٌ وَلَا شَهِیدٌ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَیُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْء عَلِیمٌ (282) وَإِنْ کُنْتُمْ عَلَی سَفَر وَلَمْ تَجِدُوا کَاتِبًا فَرِهَانٌ مَقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُمْ بَعْضًا فَلْیُؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا تَکْتُمُوا الشَّهَادَةَ وَمَنْ یَکْتُمْهَا فَإِنَّهُ آَثِمٌ قَلْبُهُ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ (283) لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الاَْرْضِ وَإِنْ تُبْدُوا مَا فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحَاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشَاءُ وَیُعَذِّبُ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْء قَدِیرٌ (284)

سخن درباره مسائل اقتصادی جامعه است، در اینجا، 16 قانون درباره امور تجاری بیان می کنی تا سرمایه ها در مسیر رشد طبیعی خود قرار بگیرند:

1 - اگر کسی به دیگری قرض داد و یا با او معامله ای انجام داد و خریدار، همه پول فروشنده را به صورت نقدی پرداخت نکرد، باید قراردادی بین آنان نوشته شود.

2 - قرارداد را شخص سومی بنویسد تا اطمینان بیشتری حاصل شود.

3 - نویسنده قرارداد باید واقعیّت را با دقّت بنویسد و چیزی را کم و زیاد نکند.

4 - نوشتن قرارداد کار هر کسی نیست، آن شخص باید از احکام خرید و فروش آگاه باشد، برای همین اگر دو نفر از او خواستند که برای آنان، قراردادی بنویسد، نباید از این کار امتناع کند، بلکه باید در این امر اجتماعی

ص:337

کمک کند.

5 - در هر قرارداد آنچه مهم است، امضای بدهکار است که حقّی را برای طلبکار ایجاد می کند. در هنگام نوشتن قرارداد باید دقّت شود که قرارداد با توجّه به گفته های بدهکار تنظیم شود تا بعداً جای انکار باقی نگذارد.

6 - شخص بدهکار باید حقّ را در نظر بگیرد و چیزی را مخفی نکند تا مبادا حقی از طلبکار ضایع شود.

7 - اگر کسی کم عقل یا گنگ یا سبک سر باشد و نتواند امور مالی خود را سامان ببخشد، باید سرپرست او نسبت به تنظیم قرارداد اقدام نماید، البتّه لازم است که سرپرست او رعایت حال او را بکند و حقّ او را ضایع نکند.

8 - در هنگام تنظیم قرارداد باید دو مرد یا یک مرد و دو زن شاهد آن قرارداد باشند، باید تمامی شاهدان، مسلمان و بالغ باشند و مورد اطمینان بدهکار و طلبکار باشند.

با خود فکر می کنم که چرا گواهی دو زن برابر با گواهی یک مرد است؟ شاید دلیل این باشد که زن موجودی عاطفی است و ممکن است تحتِ تأثیر عواطف خود قرار گیرد برای همین گواهیِ یک نفر دیگر به گواهیِ او ضمیمه شده است.

9 - در هنگام شهادت دادن، اگر شاهدان دو مرد بودند، هرکدام می توانند جداگانه شهادت بدهند، اگر شاهدان یک مرد و دو زن بودند، آن دو زن باید به اتّفاق یکدیگر شهادت بدهند تا اگر یکی مرتکب اشتباهی شد، زن دیگر به او یادآوری کند.

ص:338

10 - در تنظیم قرارداد، فرقی بین بدهیِ کم یا زیاد نیست، مهم این است که در جامعه به علّت روابط اقتصادی، اختلاف و درگیری روی ندهد، برای همین بهتر است برای هر تجارتی، قراردادی تنظیم شود.

11 - اگر معامله به صورت نقدی انجام گرفت، نوشتن قرارداد ضرورت ندارد، بهتر است که برای این نوع معامله هم قرارداد تنظیم شود تا از هرگونه اشتباه و اعتراضی در آینده جلوگیری کند. نکته مهم این است که اگر معامله به صورت نقدی صورت گرفت و قرارداد تنظیم نشد، حتماً باید شاهد گرفت.

12 - نویسنده قرارداد و همچنین شاهدان را نباید مورد اذیّت و آزار قرار داد، اگر کسی آنان را به سبب حق گویی آزار دهد، گناه بزرگی انجام داده و از مسیر اسلام خارج شده است.

13 - اگر مثلا در سفر، تجارتی صورت گرفت و امکان نوشتن قرارداد نبود، بدهکار چیزی را به عنوان وثیقه به طلبکار بدهد تا طلبکار اطمینان داشته باشد که به حقّ خود خواهد رسید. وقتی که بدهکار بدهی خود را به طلبکار داد، طلبکار وثیقه را به بدهکار بازمی گرداند.

14 - وثیقه باید به طور کامل در اختیار طلبکار قرار گیرد تا اثر اطمینان بخشی داشته باشد.

15 - نوشتن قرارداد، شاهد گرفتن و وثیقه گذاشتن، مخصوص جایی است که دو طرف معامله به یکدیگر اطمینان نداشته باشند، اگر بین آنان اطمینان کامل باشد، نیاز به این امور نیست.

16 - اگر از شاهدان خواسته شد که گواهی و شهادت بدهند، باید این کار را

ص:339

انجام دهند. آنان نباید گواهی خود را کتمان نکنند زیرا کتمانِ گواهی از گناهان بزرگ به شمار می آید.

اگر کسی کتمانِ گواهی کرد و در این میان حقّی از کسی ضایع شد، خشم و غضب تو را برای خود خریده است، آری، تو از درون و ضمیر انسان ها باخبری، نمی توان هیچ چیز را از تو پنهان کرد، در روز قیامت از آنان سؤال می کنی: چرا برای دفاع از کسی که حقّ او غصب شده بود، گواهی ندادی؟

* * *

حالا می فهمم که تو چقدر به قانونمند کردن جامعه اهمیّت می دهی و دوست داری عدالت در جامعه حکمفرما شود، می خواهی حقّ هیچ کس ضایع نشود و بدبینی و اختلاف در جامعه رواج نیابد.

اکنون از قدرت خود می گویی، تو مالک آسمان ها و زمین هستی، تو بر هر کاری توانایی، تو برای اصلاح اقتصاد جامعه مطالب زیادی را بیان کردی، ما را به کمک کردن به نیازمندان و صدقه دادن تشویق کردی، از حرام بودن ربا سخن گفتی و از ما خواستی تا روابط اقتصادی خود را به صورت قرارداد درآوریم و بر آن شاهد بگیریم، از شاهدان خواستی تا هرگز گواهی خود را کتمان نکنند. اگر مردم به این سخنان عمل کنند، در جامعه دیگر فقر و اختلافی نخواهد بود.

تو می دانی عدّه ای خطا خواهند کرد، رباخواری خواهند کرد، به فقیران کمک نخواهند کرد، شهادت خود را کتمان خواهند کرد، امّا تو راه توبه را بر

ص:340

روی آنان نمی بندی، نمی خواهی آن ها را ناامید کنی، تو به این نکته تأکید می کنی که همه کاره روز قیامت هستی، هر کس را که بخواهی می بخشی و از لغزش هایش چشم پوشی می کنی و هر کس را که بخواهی مجازات می کنی. درست است که بنده ای از بندگانت خطایی مرتکب شده و سزای او آتش دوزخ است، اگر واقعاً توبه کند و به سوی تو بازگردد و گذشته را جبران کند، او را می بخشی و در بهشت خود مهمان می کنی، چه کسی می تواند به این کار تو اعتراض کند.

ص:341

چیزی نگفته است که خودش به آن ایمان ندارد.

بعد از آن برایم از ایمان مؤمنان سخن می گویی،

مؤمنان این ویژگی ها را دارند:

1 - ایمان به تو.

2 - ایمان به فرشتگان.

3 - ایمان به کتاب های آسمانی.

4 - ایمان به همه پیامبران.

5 - شنیدن همه دستورهای تو و اطاعت از همه آن ها.

آری، آنان مثل یهودیان یا مسیحیان نیستند که فقط به پیامبر خود ایمان داشته باشند. مؤمنان اهل تعصّب قومی و نژادی نیستند و به همه پیامبران تو ایمان دارند و به همه آنان احترام می گذارند.

مؤمنان پیامبران را معلّمان بزرگ بشریّت می دانند که هرکدام در یک رتبه و کلاسی، به آموزش بشر پرداخته اند، پیامبران از اصول و برنامه یکسانی پیروی کرده اند که تو به آنان نازل کرده ای. هدف همه یکی بوده است، روش های متفاوت آنان ناشی از شرایط متفاوت زمانی و مکانی آنان بوده است.

ایمان به همه پیامبران و برنامه های آنان منافاتی با منسوخ شدن دین های قبلی ندارد. وقتی کسی به مدرسه می رود در کلاس اوّل، خواندن و نوشتن می آموزد، با فرا رسیدن سال بعد، به پایه بالاتر می رود و دروس پایه اوّل را

ص:343

کنار می گذارد، امّا او هرگز احترام به درس و معلّم کلاس اوّل را کنار نمی گذارد. مؤمنان، موسی و عیسی(علیهما السلام)را پیامبران تو می دانند و اسلام را به عنوان دین خود انتخاب کرده اند، زیرا این دین از همه ادیان کامل تر است، آخرین دین آسمانی است.

مؤمنان با این آگاهی و معرفت، تسلیم فرمان تو هستند، از تو می خواهند تا گناه آنان را ببخشی و رحمتت را بر آنان نازل کنی، آن ها می دانند که سرانجامِ همه به سوی تو خواهد بود، روز قیامت همه در پیشگاه تو خواهند آمد.

* * *

استعدادی داده ای و متناسب با همان استعداد از او انتظار داری.

بار دیگر یادآوری می کنی که من نتیجه عمل نیک و بد خود را خواهم دید، من مسئول کارهایی هستم که انجام می دهم و درباره آن ها سؤال خواهد شد.

* * *

اکنون که راه خود را شناخته ام، باید دعا کنم تا تو مرا یاری کنی، از ابتدای این سوره سخنان مهمّی را گفته ای، از من خواستی تا راه اهل ایمان را انتخاب کنم، تو مرا با آغاز آفرینش آشنا کردی، فهمیدم که تو مرا بر فرشتگان برتری دادی، تو تاریخ بنی اسرائیل را برایم گفتی تا از سرنوشت آنان درس بگیرم، مرا با ابراهیم(علیه السلام)آشنا کردی. من دانستم او چگونه برای زنده کردن نام و یاد تو، قیام کرد، بعضی از احکام دین را برایم گفتی: نماز، زکات، روزه، جهاد، حجّ و...

خواستی تا روز قیامت را فراموش نکنم و برای آن روز زاد و توشه برگیرم، به کمک کردن به نیازمندان تشویقم نمودی.

این ها درس های تو برای من بود، اکنون دیگر می خواهم دعا کنم، امّا چگونه؟

چقدر خوب است که تو خود بیاموزی چگونه دعا کنم، بگو من از تو چه بخواهم؟

برایم سخن بگو !

ص:345

* * *

بارخدایا ! گاهی من سرگرم دنیا می شوم و مسئولیّت و وظیفه خود را فراموش می کنم و خطا و اشتباهی از من روی می دهد که از هدف دورم می کند، به این دنیا آمده ام تا برای قیامت خود توشه برگیرم، امّا چه کنم، گاهی آنقدر دنیا برایم دوست داشتنی می شود که دیگر قیامت را فراموش می کنم، دنیا همه چیزم می شود و فقط به آن فکر می کنم، آن چنان به دنبال دنیا می دوم که گویی قرار است هزاران سال در این دنیا باشم، آری، غفلت و فراموشی تمام وجود مرا می گیرد، فراموش می کنم که تا مرگ فقط یک قدم فاصله دارم، همه استعدادها و سرمایه های خود را صرف دنیا می کنم و در این میان چقدر ضرر می کنم، همه دنیا ارزش یک ساعت از عمر مرا ندارد، امّا من خود را به دنیا می فروشم !

اکنون به سوی تو رو می کنم، دست هایم را به سوی آسمان می گیرم و از تو می خواهم این لغزش های مرا ببخشی، فقط عفو تو می تواند جبران ضررهای مرا کند.

خدایا ! امّت های قبلی فریب شیطان را خوردند و معصیت تو را نمودند، تو برای کیفر آنان، تکالیف سختی را قرار دادی، مثلا بر یهودیان حرام کردی که از گوشت های حلال بخورند، زیرا آنان پی درپی، نافرمانی می کردند، خدایا !

ص:346

از تو می خواهم تکالیف سخت را بر دوشمان قرار ندهی، چیزی را بر ما واجب نکن که ما طاقت آن را نداشته باشیم.

خدایا ! گناهان ما را ببخش و رحمتت را بر ما نازل کن و ما را بر کافران پیروز بگردان.

* * *

من در جستجوی «عفو»، «غُفران» و «رحمت» هستم، می دانم این سه واژه با هم تفاوت دارند، چقدر خوب است، قدری درباره معنای این سه واژه بدانم:

وقتی پسرم شش سال داشت، از من خواست تا برایش توپی بخرم، من هم برای او توپ خریدم ولی گفتم نباید داخل کوچه بازی کند زیرا همسایه ها اذیّت می شوند.

یک روز در خانه نشسته بودم که ناگهان صدای شکستن شیشه به گوشم رسید، پسرم با توپ، شیشه خانه همسایه را شکسته بود.

از جا بلند شدم و به کوچه رفتم، دیدم که شیشه خانه همسایه شکسته است، به کسی آسیبی نرسیده بود.

هرچه می گشتم از پسرم خبری نبود، او ترسیده و فرار کرده بود. وارد خانه شدم; امّا دلم پیش پسرم بود.

نگرانش بودم، اگر پسرم به خانه برمی گشت و از کار خودش پشیمان بود، او

ص:347

را می بخشیدم.

بعد از ساعتی پسرم آمد، شرمنده بود، عذرخواهی کرد. او را بخشیدم، امّا با شیشه شکسته چه باید کرد؟ به یکی از دوستانم زنگ زدم تا بیاید پنجره خانه همسایه را شیشه کند.

بعد از ساعتی همه چیز درست شد وقتی پسرم را بخشیدم، در واقع او را «عفو» کرده بودم، وقتی من شیشه را درست کردم در حقّ پسر خود «غفران» کردم، وقتی او را در آغوش گرفتم و بوسیدمش، به او «رحمت» کرده ام.(139)

خدایا !

تو به من فرمان دادی که از زشتی ها دوری کنم، امّا چه کنم، شیطان مرا فریب داد و من به گناه آلوده شدم، دل من اسیر دنیا شد، عمر خود را صرف دنیا کردم، عمر من تباه شد، غفلت مرا گرفت، اکنون چه کنم؟

به که پناه ببرم؟ چه کسی جز تو می تواند گذشته مرا جبران کند؟

این تو هستی که با یک نگاه مهربان، همه گناهانم را به خوبی ها بدل می کنی، تو خدای خوبی ها هستی. از تو می خواهم اوّل مرا ببخشی و عذابم نکنی، بعد غفران را بر من نازل کنی، یعنی ابتدا همه ضررهایی که به خود زده ام، جبران کنی، بعد مرا در آغوش مهربانی خود جای بدهی !

من امیدوار به عفو، غفران و رحمت تو هستم...(140)

ص:348

توجه کنید: آیه 12 این سوره دو بار نازل شده است. بار اول قبل از هجرت پیامبر و بار دوم در سرزمین قُدید، یک روز قبل از ماجرای غدیر خم، این نشانه اهمیت حادثه غدیر خم می باشد.

__ مطلب ب: سوره معارج مکّی است. همه این سوره و حتی سه آیه اول آن در مکّه و قبل از هجرت پیامبر نازل شده است.

توجه کنید: سه آیه اول این سوره دو بار نازل شده است. بار اول قبل هجرت پیامبر و بار دوم در سرزمین غدیر خم. این نشانه اهمیت حادثه غدیر خم می باشد.

__ مطلب ج. سوره مدثّر مکّی است و همه آیات آن در مکّه نازل شده است. آیه اول سوره مدثر از وجوب نماز شب سخن می گوید، آیه آخر از تخفیف این حکم سخن می گوید، آیات اول این سوره در سال سوم بعثت پیامبر و آیه آخر آن در سال نهم یا دهم بعثت و در مکّه نازل شده است.

* نکته سوم

هر سوره ای که مدنی است همه آیات آن بعد از هجرت پیامبر به مدینه نازل شده است، البته لازم نیست که این آیات در خودِ شهر مدینه نازل شده باشد، معیار و ملاک این است که سوره بعد از هجرت نازل شده باشد هرچند محل نزول آن مدینه نباشد. برای مثال آیه 67 سوره مائده که درباره ابلاغ ولایت علی علیه السلام می باشد در غدیر خم نازل شده است و این سرزمین بین مکّه و مدینه است.

* نکته چهارم

هر سوره ای که مدنی است همه آیات بعد از هجرت پیامبر نازل شده است. این یک قانون کلی است.

برای شرح بیشتر این قانون کلی، باید دو مطلب را اینجا بنویسم:

__ مطلب الف: سوره تغابن، مدنی است. بعضی ها بر این باور هستند که آیه 1 تا 15 این سوره مکّی است، اما مهشور مفسرین این سخن را قبول نکرده اند و گفته اند همه این سوره مدنی است و حق هم همین است. در واقع تمام این سوره مدنی است.

__ مطلب دوم: سوره حج، مدنی است و آیات 42 تا 51 شباهت زیادی به آیات مکّی دارد، اما این آیات در مدینه نازل شده است. پیامبر وقتی به مدینه هجرت کرد، بُت پرستان مکّه به سخنان ناروای خود نسبت به پیامبر ادامه می دادند، پس این آیات در مدینه نازل شده است، گویا همان روزهای اولی که پیامبر به مدینه رفت، این آیات نازل شد و جواب آن سخنان ناروای بُت پرستان را داد.

این چهار نکته ای بود که درباره مکی - مدنی سوره های قرآن لازم بود شرح بدهم.

3. القلب حرم الله، لا تُسکن حرم الله غیر الله: بحار الأنوار ج 67 ص 25.

4. فلو دعانی حتّی ینقطع عنقه أو تنتثر أنامله ما استجبتُ له: الکافی ج 2 ص 400، مستدرک الوسائل ج 1 ص 166، أمالی المفید ص 3، عدّة الداعی ص 57، الجواهر السنیة ص 111، بحار الأنوار ج 14

ص:350

ص 279، جامع أحادیث الشیعة ج 1 ص 443، تفسیر کنز الدقائق ج 1 ص 451، غایة المرام ج 6 ص 137.

5. ونحن الصراط المستقیم، ونحن عیبة علمه، ونحن تراجمة وحیه، ونحن أرکان توحیده: معانی الأخبار ص 35، بحار الأنوار ج 24 ص 12; (صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ)، یعنی محمّداً وذرّیّته: معانی الأخبار ص 36، بحار الأنوار ج 24 ص 13 (اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ)، یعنی أمیر المؤمنین: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 24، بحار الأنوار ج 82 ص 23 وج 89 ص 240.

6. وحزبه، وعیبة علمه، وحجّته وصراطه ونوره، ورحمة الله وبرکاته: عیون أخبار الرضا ج 1 ص 305، من لا یحضره الفقیه ج2 ص 609، تهذیب الأحکام ج 6 ص 95، وسائل الشیعة ج 14 ص 309، المزار لابن المشهدی ص 523، بحار الأنوار ج 99 ص 127، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص

7. الصِّراط والسِّراط والزِّراط: الطریق: الصحاح ج 3 ص 1139 صرط ، لسان العرب ج 7 ص 340 صرط ; الصِّراط _ بالکسر _ : الطریق: تاج العروس ج 10 ص 320 صرط; سَرَطَ: أصلٌ صحیحٌ واحد، یدلّ علی غیبة فی مرّ وذهاب: معجم مقاییس اللغة ج 3 ص 152 سرط; والسِّراط لغةً فی الصِّراط: الصحاح ج 3 ص 1131 سرط; إنّ الأصل الواحد فی هذه المادّة هو الطریق الواضح الواسع مادّیاً أو معنویاً: التحقیق فی کلمات القرآن ج 6 ص 228.

8. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا داعِیَ اللهِ وَرَبّانِیَّ آیاتِهِ...: الاحتجاج ج 2 ص 316، بحار الأنوار ج 53 ص 171 و ج 91 ص 2 و ج 99 ص 81.

9. فی قوله: (اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ)، قال: قولوا_ معاشر العباد _ : أرشدنا إلی حبّ محمّد وأهل بیته:مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 271، بحار الأنوار ج 24 ص 16، الغدیر ج 2 ص 311، نهج الإیمان لابن جبر ص 539.

10. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا داعِیَ اللهِ وَرَبّانِیَّ آیاتِهِ...: الاحتجاج ج 2 ص 316، بحار الأنوار ج 53 ص 171 و ج 91 ص 2 و ج 99 ص 81.

11. یا زیاد، هل الدین إلاّ الحبّ والبغض؟ تفسیر فرات الکوفی ص 430، مستدرک الوسائل ج 12 ص 226، بحار الأنوار ج 65 ص 63، جامع أحادیث الشیعة ج 16 ص 210.

12. المغضوب علیهم: النصّاب والضالّین: الشکّاک الذین لا یعرفون الإمام: تفسیر القمّی ج 1 ص 29، التفسیر الأصفی ج 1 ص 9، تفسیر الصافی ج 1 ص 87، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 24، بحار الأنوار ج 24 ص 20 و ج 82 ص 52 و ج 89 ص 230.

13. للاطّلاع أکثر علی تفسیر هذه السورة راجع: التبیان ج 1 ص 35، الکشّاف عن حقائق التنزیل ج 1 ص 48، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 55، تفسیر مقاتل بن سلیمان ج 1 ص 25، جامع البیان ج 1 ص 92، تفسیر أبی حاتم ج 1 ص 29، أحکام القرآن ج 1 ص 8، تفسیر السمرقندی ج 1 ص 43، تفسیر السلمی ج 1 ص 36، تفسیر الثعلبی ج 1 ص 104، تفسیر الواحدی ج 1 ص 89، تفسیر السمعانی ج 1 ص 37، زاد المسیر ج 1 ص 7، تفسیر الرازی ج 1 ص 3، تفسیر القرطبی ج 1 ص 94، تفسیر البیضاوی ج 1 ص 63، تفسیر البحر المحیط ج 1 ص 140، تفسیر ابن کثیر ج 1 ص 12، تفسیر الجلالین ص 2، تفسیر الثعالبی ج 1 ص 164، فتح القدیر ج 2 ص 56، تفسیر الآلوسی ج 1 ص 38.

ص:351

14. لو قرأت الحمد علی میت سبعین مرة، ثم ردت فیه الروح، ما کان عجبا: الکافی ج 2 ص 623، وسائل الشیعة ج 6 ص 231، مکارم الأخلاق ص 363، بحار الأنوار ج 89 ص 257، التفسیر الصافی ج 1 ص 88، البرهان ج 1 ص 88، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 4. دقت کنید: حدیث با سند معتبر در کتابی معتبر نقل شده است. سند این حدیث به این شرح است: الشیخ الکلینی عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن معاویة بن عمار، عن أبی عبدالله علیه السلام.

اسم الله الأعظم مقطع فی أم الکتاب: ثواب الاعمال ص 104، وسائل الشیعة ج 6 ص 39، مستدرک الوسائل ج 4 ص 158، بحار الأنوار ج 89 ص 234، جامع احادیث الشیعة ج 15 ص 88.

15. ممّا علّمناهم، یُنبئون، وممّا علّمناهم من القرآن یتلون: تفسیر القمّی ج 1 ص 30، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 26، البرهان ج 1 ص 100.

16. فأمّا کفر الجحود فهو الجحود بالربوبیة، وهو قول من یقول: لا ربّ ولا جنّة ولا نار، وهو قول صنفین من الزنادقة...: الکافی ج 2 ص 389، وسائل الشیعة ج 1 ص 32، مستدرک الوسائل ج 1 ص 76، بحار الأنوار ج 69 ص 100، التفسیر الأصفی ج 7 ص 1161، تفسیر الصافی ج 5 ص 7، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 32.

17. اللهّم طهّر قلبی من النفاق: مصباح المتهجد ص 599، بحار الأنوار ج 95 ص 95.

18. فإنّها نزلت فی قوم منافقین أظهروا لرسول الله صلّی الله علیهوآله الإسلام، وکانوا إذا رأوا الکفّار...والاستهزاء من الله هو العذاب: تفسیر القمّی ج 1 ص 34، بحار الأنوار ج 9 ص 174.

19. إنّ الله تبارک وتعالی لا یوصف بالترک کما یوصف خلقه: عیون أخبار الرضا ج 2 ص 113، الاحتجاج ج 2 ص 197، الفصول المهمّة للحرّ العاملی ج 1 ص 239، بحار الأنوار ج 5 ص 11، التفسیر الأصفی ج 1 ص 17، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 36، تفسیر شبّر ص 42، کشف الغمّة ج 3 ص 78.

20. (الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ)، قال: من آمن بقیام القائم علیه السلام أنّه حقّ: کمال الدین ص 17، بحار الأنوار ج 51 ص 52، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 31، تفسیر کنز الدقائق ج 1 ص 86، مکیال المکارم ج 1 ص 389، البرهان ج 1 ص 100.

21. إنّ القائم منّا إذا قام لم یکن لأحد فی عنقه بیعة، فلذلک تُخفی ولادته ویغیب شخصه: کمال الدین ص 303، بحار الأنوار ج 51 ص 109، معجم أحادیث الإمام المهدی ج 3 ص 33، أعیان الشیعة ج 2 ص 55.

22. إنّ أهل زمان غیبته القائلون بإمامته، المنتظرون لظهوره، أفضل أهل کلّ زمان: کمال الدین ص 320، الاحتجاج ج 2 ص 50، بحار الأنوار ج 36 ص 387 و ج 52 ص 122، أعلام الوری ج 2 ص 196، مکیال المکارم ج 2 ص 129.

23. ولو علم أنّهم یرتابون لما غیّب حجّته طرفة عین، ولا یکون ذلک إلاّ علی رأس شرار الناس: الإمامة والتبصرة ص 123، الکافی ج 1 ص 333،کمال الدین ص 338، کتاب الغیبة للنعمانی ص 165، بحار الأنوار ج 52 ص 145، أعلام الوری ج 2 ص 236.

ص:352

24. اللهمّ ولا تسلبنا الیقین لطول الأمد فی غیبته وانقطاع خبره عنّا: مصباح المتهجّد ص 413، کمال الدین ص 513، جمال الأُسبوع ص 316، بحار الأنوار ج 53 ص 188.

25. (لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ)، أی اعبدوه لعلّکم تتّقون النار: البرهان ج 1 ص 121.

26. العنکبوت: 40.

27. حجّ: 73.

28. فالبعوضة أمیر المؤمنین علیه السلام، وما فوقها رسول الله صلّی الله علیهوآله: تفسیر القمّی ج 1 ص 35، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 45، البرهان ج 1 ص 127.

29. إنّ الله خلق لها خمسین ألف عام، فترکها قاعاً قفراء خاویة عشرة آلاف عام: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 31، بحار الأنوار ج 54 ص 86.

30. وإنّما قالوا ذلک بخلق مضی، یعنی الجان أبا الجنّ: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 31، مستدرک الوسائل ج 9 ص 371، بحار الأنوار ج 96 ص 205، جامع أحادیث الشیعة ج 10 ص 8.

31. انظروا إلی أهل الأرض من خلقی من الجنّ والنسناس...: تفسیر القمّی ج 1 ص 35، بحار الأنوار ج 60 ص 234، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 55، تفسیر کنز الدقائق ج 1 ص 232، البرهان ج 1 ص 137.

32. ادیم به معنای سطح روی زمین است. سطح روی زمین معمولاً به عمق 20 تا 50 سانتیمتر است ومحل رویش گیاهان می باشد: (وذلک أنّ الله تبارک وتعالی بعث جبرئیل علیه السلام وأمره أن یأتیه من أدیم الأرض: علل الشرائع ج 1 ص 2، بحار الأنوار ج 10 ص 13، البرهان ج 1 ص 140).

33. فهم یلوذون حول العرش إلی یوم القیامة. فلمّا أصاب آدم الخطیئة...: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 31،مستدرک الوسائل ج 9 ص 371، بحار الأنوار ج 96 ص 205، جامع أحادیث الشیعة ج 10 ص 8.

34. أنا أُرید أن أُعبد من حیث أُرید لا من حیث ترید: تفسیر القمّی ج 1 ص 42، بحار الأنوار ج 11 ص 141، التفسیر الأصفی ج 1 ص 364، تفسیر الصافی ج 2 ص 185، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 9.

35. ولو کانت من جنان الخلد ما خرج منها أبداً: الکافی ج 3 ص 247، وراجع: الاعتقادات للصدوق ص 79، بحار الأنوار ج 6 ص 284، تفسیر القمّی ج 1 ص 43، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 13.

36. فنظر إلی منزلة محمّد وعلیّ وفاطمة والحسن والحسین والأئمّة من بعدهم، فوجداها أشرف منازل أهل الجنّة...: معانی الأخبار ص 110، بحار الأنوار ج 11 ص 176، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 13، غایة المرام ج 4 ص188.

37. فأوّل ما ابتدأ من خلق خلقه أن خلق محمّداً وخلقنا أهل البیت معه من نور عظمته: بحار الأنوار ج 3 ص 307; أوّل ما خلق الله نور نبیّک یا جابر: کشف الخفاء ج 1 ص 265، تفسیر الآلوسی ج 1 ص 51، ینابیع المودّة ج 1 ص 56، بحار الأنوار ج 15 ص 24; ثمّ خلق محمّداً وعلیّاً وفاطمة، فمکثوا ألف دهر، ثمّ خلق جمیع الأشیاء...: الکافی ج 1 ص 441، المحتضر للحلّی ص 285، حلیة الأبرار ج 1 ص 18، بحار الأنوار ج 15 ص 19; حتّی بدا له فی خلق الأشیاء، فخلق ما شاء کیف شاء من

ص:353

الملائکة وغیرهم، ثمّ أنهی علم ذلک إلینا: الکافی ج 1 ص 441، بحار الأنوار ج 15 ص 24 و ج 54 ص 196; فلم یزالا یجریان طاهرین مطهّرین فی الأصلاب الطاهرة، حتّی افترقا فی أطهر طاهرین، فی عبد الله وأبی طالب: الکافی ج 1 ص 442، بحار الأنوار ج 15 ص 24، أعیان الشیعة ج 3 ص 49، مکیال المکارم ج 1 ص 368; ثمّ خلق العرش واللوح، والشمس وضوء النهار ونور الأبصار، والعقل والمعرفة، وأبصار العباد وأسماعهم وقلوبهم من نوری: بحار الأنوار ج 25 ص 22.

38. یا آدم ویا حوّا، لا تنظرا إلی أنواری وحججی بعین الحسد فأهبطکما عن جواری...: معانی الأخبار ص 110، بحار الأنوار ج 11 ص 176، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 13، غایة المرام ج 4 ص 188.

39. وأوّل الحرص حرص آدم، نُهی عن الشجرة فأکل منها، فأخرجه حرصه من الجنّة: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 34، بحار الأنوار ج 11 ص 149; فلمّا أسکنه الله الجنّة وأتی جهالةً إلی الشجرة أخرجه: تفسیر القمّی ج 1 ص 43، بحار الأنوار ج 11 ص 161، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 13.

40. انجیل برنابا، فصل 40.

41. ونُفخ فیه یوم الجمعة بعد الزوال... فما استقرّ فیها إلاّ ستّ ساعات من یومه ذلک حتّی عصی الله، وأخرجهما من الجنّة بعد غروب الشمس: تفسیر القمّی ج 1 ص 45، البرهان ج 1 ص 154.

42. إنّما کان لبث آدم وحواء فی الجنّة حتّی أُخرجا منها سبع ساعات من أیّام الدنیا، حتّی أهبطهما الله من یومهما ذلک: الخصال ص 297، بحار الأنوار ج 11 ص 142، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 64.

43. یا آدم، مالک تبکی؟ فقال: یا جبرئیل، ما لی لا أبکی وقد أخرجنی الله من الجنّة: مستدرک الوسائل ج 9 ص 329، بحار الأنوار ج 11 ص 178 و ج 96 ص 35، جامع أحادیث الشیعة ج 10 ص 427، تفسیر القمّی ج 1 ص 44،... فهبط آدم علی الصفا، وإنّما سُمّیت الصفا: تفسیر القمّی ج 1 ص 43، بحار الأنوار ج 11 ص 161، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 13.

44. فلقّنه جبرئیل: قل یا حمید بحقّ محمّد، یا عالی بحقّ علیّ، یا فاطر بحقّ فاطمة...: بحار الأنوار ج 44 ص 245; سأله بحقّ محمّد وعلی والحسن والحسین وفاطمة: الکافی ج 8 ص 305، معانی الأخبار ص 125، وسائل الشیعة ج 7 ص 100، بحار الأنوار ج 11 ص 177 وج 26 ص 324; سأله بحقّ محمّد وعلی وفاطمة والحسن والحسین إلاّ تبت علیَّ، فتاب الله علیه: الخصال ص 270، کمال الدین ص 359، معانی الأخبار ص 125، وسائل الشیعة ج 7 ص 99، مناقب ابن شهر آشوب ج 1 ص 243، العمدة لابن البطریق ص 379، الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین ص 81، الطرائف للسیّد ابن طاووس ص 112، المحتضر ص 201، بحار الأنوار ج 11 ص 177، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 375، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 68، شواهد التنزیل ج 1 ص 101، الدرّ المنثور ج 1 ص 60، ینابیع المودّة ج 1 ص 288، غایة المرام ج 1 ص 262.

45. فاهبط علیهما بخیمة من خیام الجنّة، وعزّهما عنّی بفراق الجنّة، واجمع بینهما فی الخیمة...: الکافی چ 4 ص 196، علل الشرائع ج 2 ص 421، مستدرک الوسائل ج 9 ص 337، بحار الأنوار ج 11 ص 183، جامع أحادیث الشیعة ج 10 ص 10، تفسیر العیّاشی ج 1 ص 36، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 125.

ص:354

46. ألیس من قولک إنّ الأنبیاء معصومون؟ فقال: بلی، قال: فما معنی قول الله تعالی: (وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی)...: عیون أخبار الرضا ج 2 ص 174، الاحتجاج ج 2 ص 216، بحار الأنوار ج 11 ص 78، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 59، أعیان الشیعة ج 2 ص 22.

47. إن آدم کان له فی السماء خلیل من الملائکة، فلمّا هبط آدم من السماء إلی الأرض استوحش الملک...: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 32، البرهان ج 1 ص 134.

48. تورات، سفر پیدایش، فصل 2، شماره 17.

49. یا موسی، أحبّنی وحبّبنی إلی خلقی، قال: هذا أحبّک، فکیف أُحبّبک إلی خلقک؟: الأمالی للطوسی ص 484، الجواهر السنیة ص 68.

50. (أَلَستُ بِرَبِّکُم قَالُوا بَلَی). اعراف: 172.

51. أخذ علیهم المیثاق، وأن یصبروا ویصابروا ویرابطوا، وأن یتّقوا الله...: الکافی ج 1 ص 451، مختصربصائر الدرجات ص 172، بحار الأنوار ج 52 ص 380، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 252، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 137.

52. فأقرّوا له بالطاعة والربوبیة، ومیّز الرسل والأنبیاء والأوصیاء، وأمر الخلق بطاعتهم، فأقرّوا بذلک فی المیثاق...: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 41، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 99.

53. (وَ أَوْفُوا بِعَهْدِی) قال: بولایة امیر المؤمنین علیه السلام، (أُوفِ بِعَهْدِکُمْ)، أوف لکم بالجنة: الکافی ج 1 ص 431، بحار الأنوار ج 24 ص 358، البرهان ص 159 ح 5.

54. فقالوا: وکیف نقتل أنفسنا؟ فقال لهم موسی: اغدوا کلّ واحد منکم إلی بیت المقدس ومعه سکّین أو حدیدة أو سیف: تفسیر القمّی ج 1 ص 47، بحار الأنوار ج 13 ص 222.

55. وما یخرج إلاّ فی أُولی قوّة ، وما یکون أُولو قوّة إلاّ عشرة آلاف...: کمال الدین ص 654، تفسیر الصافی ج 4 ص65، بحار الأنوار ج 52 ص 323.

56. ویحمل حجر موسی بن عمران وهو وقر بعیر ، فلا ینزل منزلاً إلاّ انبعث عین منه...: بصائر الدرجات ص 208، الکافی ج 1 ص 231، کمال الدین ص 670، کتاب الغیبة للنعمانی ص 244.

57. من کان جائعاً شبع ، ومن کان ظمآناً روی: کتاب الغیبة للنعمانی ص 244، بحار الأنوار ج 13 ص 185 و ج 52 ص 324.

58. والله، ما ضربوهم بأیدیهم ولا قتلوهم بأسیافهم، ولکن سمعوا أحادیثهم فأذاعوها...: المحاسن ج 1 ص 256، الکافی ج 2 ص 371، وسائل الشیعة ج 16 ص 251،مستدرک الوسائل ج 12 ص 296، بحار الأنوار ج 2 ص 74، جامع أحادیث الشیعة ج 14 ص 541، تفسیر العیّاشی ج 1 ص 45، التفسیر الأصفی ج 1 ص 41، تفسیر الصافی ج 1 ص 138، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 84، تفسیر کنز الدقائق ج 2 ص 203.

59. اعراف: آیه 171.

60. فما زالوا الا ثلاثه ایام ثم بعث الله عز و جل علیهم مطرا و ریحا...: التفسیر الصافی ج 2 ص 247، البرهان ج 1 ص 235.

ص:355

61. إنّ رجلاً من بنی إسرائیل قتل قرابة له، ثمّ أخذه فطرحه علی طریق أفضل سبط من أسباط بنی إسرائیل...: الأمالی للطوسی ص 300، تفسیر العیّاشی ج 10 ص 46، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 87، بحار الأنوار ج 13 ص 263 و ج 71 ص 68.

62. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: تفسیر القمّی ج 1 ص 49، التبیان ج 1 ص 294، الکشّاف ج 1 ص 286، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 113، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 250، تفسیر الصافی ج 1 ص 141، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 89، تفسیر کنز الدقائق ج 1 ص 267، تفسیر شبّر ص 50، جامع البیان ج 1 ص 479، تفسیر ابن أبی حاتم ج 1 ص 136، تفسیر السمرقندی ج 1 ص 89، تفسیر الثعلبی ج 1 ص 211، تفسیر الواحدی ج 1 ص 111 تفسیر السمعانی ج 1 ص 91، زاد المسیر ج 1 ص 82، تفسیر الرازی ج 3 ص 113، تفسیر القرطبی ج 1 ص 444، تفسیر البحر المحیط ج 1 ص 411، تفسیر ابن کثیر ج 1 ص 111، تفسیر الجلالین ص 14، تفسیر الثعالبی ج 1 ص 259، تفسیر الآلوسی ج 1 ص 285.

63. (وَ کَانُوا)، یعنی هؤلاء الیهود، (مِن قَبْلُ) ظهور محمّد... (کَفَرُواْ بِهِ)، جحدوا نبوّته حسداً له وبغیاً: بحار الأنوار ج 9 ص 181 و ج 91 ص 10، التفسیر الأصفی ج 1 ص 53، تفسیر الصافی ج 1 ص 158.

64. کان قوم من الیهود لیسوا من المعاندین المتواطئین، إذا لقوا المسلمین حدّثوهم بما فی التوراة من صفة محمّد...: التبیان ج 1 ص 316، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 272، بحار الأنوار ج 9 ص 56; وقالوا للمستضعفین منهم: هذه صفة النبی المبعوث فی آخر الزمان، أنّه طویل، عظیم البدن والبطن، أصهب الشعر، ومحمّد خلافه، وهو یجیء بعد هذا الزمان بخمسمئة سنة...: الاحتجاج ج 2 ص 262، بحار الأنوار ج 2 ص 87، جامع أحادیث الشیعة ج 1 ص 313، تفسیر الصافی ج 1 ص 148، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 92.

65. إنّ عوامّ الیهود کانوا قد عرفوا علماءهم بالکذب الصراح، وبأکل الحرام والرشا، وبتغییر الأحکام عن واجبها...: الاحتجاج ج 2 ص 262، بحار الأنوار ج 2 ص 87، جامع أحادیث الشیعة ج 1 ص 313، تفسیر الصافی ج 1 ص 148، تفسیرنور الثقلین ج 1 ص 92.

66. کیف أنت إذا اختلفت الشیعة هکذا، وشبک أصابعه وأدخل بعضها فی بعض...: فضائل أمیر المؤمنین لابن عقدة ص 127، کتاب الغیبة للنعمانی 214، بحار الأنوار ج 52 ص 115.

67. لأنّ رسول الله صلّی الله علیهوآله أتاهم وهم یعبدون الحجارة المنقورة: کتاب الغیبة للنعمانی ص 308، بحار الأنوار ج 52 ص 363.

68. ویسیر إلی الکوفة، فیخرج منها ستّة عشر ألفاً من البتریة، شاکین فی السلاح، قرّاء القرآن: دلائل الإمامة ص 455.

69. إنّ قائمنا إذا قام استقبل من جهل الناس أشدّ ممّا استقبله رسول الله: کتاب الغیبة للنعمانی ص 307.

70. یا مَولایَ، شَقِیَ مَن خالَفَکُم، وَسَعِدَ مَن أَطاعَکُم: الاحتجاج ج 2 ص 316، بحار الأنوار ج 53 ص 171 و ج 91 ص 2 و ج 99 ص 81.

ص:356

71. برّ الوالدین من حسن معرفة العبد بالله ، إذ لا عبادة أسرع بلوغاً بصاحبها...: تفسیر الصافی ج 4 ص 144، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 202، بحار الأنوار ج 71 ص 77، مستدرک الوسائل ج 15 ص 198; فإنّ ریح الجنّة یوجدمن مسیرة ألف عام ، والله لا یجدها قاطع رحم...: مجمع الزاوئد ج 5 ص 125 و ج 8 ص 149، المعجم الأوسط ج 6 ص 18، کنز العمّال ج 16 ص 96، الکامل لابن عدی ج 1386، تاریخ مدینة دمشق ج 18 ص 81.

72. إنّ لی والدین کبیرین یزعمان أنّهما یأنسان بی ویکرهان خروجی...: الکافی ج 2 ص 160، وسائل الشیعة ج 15 ص 20، بحار الأنوار ج 71 ص 52.

73. از آیه 102 سوره نحل استفاده می شود که روح القدس همان جبرئیل است.

74. قال علی علیه السلام: لیس لأنفسکم ثمن الا الجنة فلاتبیعوها الا بها: بحار الانوار ج 70 ص 132، التفسیر الصافی ج 2 ص 382.

75. فدک: قریة بالحجاز بینها وبین المدینة یومان... وفیها عین فوّارة ونخیل کثیرة...: معجم البلدان ج 4 ص 238.

76. لمّا قدم رسول الله صلّی الله علیهوآله المدینة أتوه بعبد الله بن صوریا...: الاحتجاج ج 1 ص 48، چسعد السعود ص 213، بحار الأنوار ج 9 ص 66، التبیان ج 1 ص 363، وراجع: تفسیر الثعلبی ج 4 ص 65، تفسیر الرازی ج 3 ص 194.

77. لمّا هلک سلیمان وضع إبلیس السحر، ثمّ کتبه فی کتاب فطواه وکتب علی ظهره...: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 52، تفسیر القمّی ج 1 ص 55، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 328، تفسیر الصافی ج 1 ص 170، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 111.

78. المختصّ بالرحمة نبیّ الله ووصیّه صلوات الله علیهما، إنّ الله خلق مئة رحمة، تسعة وتسعون رحمة: بحار الأنوار ج 24 ص 62، البرهان ج 1 ص 234.

79. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان ج 1 ص 405، الکسفا ج 1 ص 303، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 138، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 345، التفسیر الأصفی ج 1 ص 60، تفسیر کنز الدقائق ج 1 ص 315، البلیان للسید الخویی ص 287، تفسیر مقاتل بن سلیمان ج 1 ص 72، جامع البیان ج 1 ص 681، تفسیر السمرقندی ج 1 ص 110، تفسیر الثعلبی ج 1 ص 256، تفسیر الواحدی ج 1 ص 125، تفسیر السمعانی ج 1 ص126، زاد المسیر ج 1 ص 113، تفسیر الرازی ج 3 ص 236، تفسیر القرطبی ج 2 ص 70، تفسیر البحر المحیط ج 1 ص 505، تفسیر ابن کثیر ج 1 ص 158، تنویر المقابس ص 16، تفسیر الجلالین ص 23، تفسیر الثعالبی ج 1 ص 301، تفسیر الآلوسی ج 1 ص 356.

80. فإنّها نزلت فی صلاة النافلة، فصلّها حیث توجّهت إذا کنت فی سفر...: تفسیر القمّی ج 1 ص 58، بحار الأنوار ج 81 ص 47، تفسیر الصافی ج 1 ص 182، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 118; فکتب: یعیدها ما لم یفت الوقت، أوَ لم یعلم...: تهذیب الأحکام ج 2 ص 49، الاستبصار ج 1 ص 297، وسائل الشیعة ج 4 ص 316، بحار الأنوار ج 81 ص 31، جامع أحادیث الشیعة ج 4 ص 596.

ص:357

81. ویلک! إنّما یقال لشیء لم یکن فکان: متی کان، إنّ ربّی تبارک وتعالی کان لم یزل حیّاً بلا کیف: الکافی ج 1 ص 89، التوحید للصدوق ص 174، بحار الأنوار ج 4 ص 299.

82. ثمّ اتّخذوا العزّی، وسُمّی بها عبد العزّی بن کعب، وکان الذی اتّخذها ظالم بن أسعد: خزانة الأدب ج 4 ص 116 و ص 209; کانت العزّی أحدث من اللاّت، وکان الذی اتّخذه ظالم بن سعد بوادی نخلة...: فتح الباری ج 8 ص 471، تفسیر القرطبی ج 17 ص 99، وراجع: تاج العروس ج 8 ص 101; ثمّ اتّخذوا اللاّت بالطائف، وکانت صخرة مربّعة: خزانة الأدب ج 7 ص 209; وکان اللاّت بالطائف لثقیف علی صخرة: المحبّر ص 315، وراجع: فتح الباری ج 8 ص 471، تفسیر القرطبی ج 17 ص 99، فکان أقدمها مناة، وسُمّیت العرب عبد مناة...فمن أهلّ لها لم یطف بین الصفا والمروة: فتح الباری ج 3 ص 399، عمدة القارئ ج 19 ص 203، تحفة الأحوذی ج 8 ص 242، التمهید لابن عبد البرّ ج 2 ص 98، تفسیر ابن کثیر ج 4 ص 272.

83. الحمد لله الذی لم یلد فیورّث، ولم یولد فیُشارک: التوحید للصدوق ص 48، الفصول المهمّة للحرّ العاملی ج 1 ص 242، بحار الأنوار ج 3 ص 256، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 237.

84. إنّ أمیر المؤمنین علیه السلام استنهض الناس فی حرب معاویة فی المرّة الثانیة، فلمّا حشد الناس: الکافی ج 1 ص 134، التوحید للصدوق ص 41، الغارات ج 2 ص 732، بحار الأنوار ج 4 ص 269.

85. یرتّلون آیاته ویتفقّهون به ویعملون بأحکامه، ویرجون وعده ویخافون وعیده، ویعتبرون بقصصه: البرهان ج 1 ص 245.

86. إنّ الإمامة هی منزلة الأنبیاء، وإرث الأوصیاء، إنّ الإمامة خلافة الله وخلافة الرسول...: الکافی ج 1 ص 200، الأمالی للصدوق ص 775، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 197، معانی الأخبار ص 98، تحف العقول ص 439، بحار الأنوار ج 25 ص 123.

87. أتمهنّ بمحمّد وعلی والأئمّة من ولد علی صلّی الله علیهم: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 57، بحار الأنوار ج 25 ص 201، البرهان ج 1 ص 251; (لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ)، أی لا یکون إماماً ظالماً: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 58، بحار الأنوار ج 25 ص 191; من سجد لصنم من دونی لا أجعله إماماً أبداً: بحار الأنوار ج 25 ص 200، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 546.

88. فلو أنّ الله أذن لها لجالت الدنیا والآخرة فی جریة واحدة...: مسند زید بن علی علیه السلام ص 497، عیون أخبار الرضا ج 1 ص 35، بحار الأنوار ج 18 ص 316، التفسیر الأصفی ج 1 ص 670، التفسیر الصافی ج 3 ص 167، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 100، وقال ابن درید: إنّ اشتقاق البراق من البرق لسرعته...: عمدة القاری ج 15 ص 126، الدیباج علی مسلم ج 1 ص 194، شرح أُصول الکافی ج 12 ص524.

89. واتّخذوا من مقام ابراهیم مصلّی، یعنی بذلک رکعتی طواف الفریضة: تهذیب الأحکام ج 5 ص 138، جامع أحادیث الشیعة ج 11 ص 388.

90. من ثمرات القلوب; أی حبّبهم إلی الناس لینتابوا إلیهم ویعودوا إلیهم: تفسیر القمّی ج 1 ص 62، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 385، بحار الأنوار ج 12 ص 86.

ص:358

91. البرهان ج 1 ص 256.

92. فلذلک قال رسول الله صلّی الله علیهوآله: أنا دعوة أبی إبراهیم: تفسیر فرات الکوفی ج 1 ص 62، تفسیر الصافی ج 1 ص 190، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 130، بحار الأنوار ج 12 ص 92، وراجع: دعائم الإسلام ج 1 ص 34، الخصال ص 177، من لا یحضره الفقیه ج 4 ص 269، المسترشد ص 649، الأمالی للطوسی ص 379، الغیبة للطوسی ص 68، مکارم الأخلاق ص 442، مستطرفات السرائر ص 620، بحار الأنوار ج 12 ص 88،مسند أحمد ج 5 ص 262، المستدرک علی الصحیحین للحاکم ج 2 ص 418، فتح الباری ج 6 ص 426، صحیح ابن حبان ج 14ص 313، المعجم الکبیر ج 8 ص 175، مسند الشامیین ج 2 ص 341، کنز العمّال ج 11 ص 383.

93. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان ج 1 ص 466، الکشّاف ج 1 ص 311، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 151، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 393، تفسیر مقاتل بن سلیمان ج 1 ص 78، جامع البیان ج 1 ص 773، تفسیر الثعلبی ج 1 ص 267، تفسیر الواحدی ج 1 ص 131، تفسیر السمعانی ج 1 ص 139، زاد المسیر ج 1 ص 128، تفسیر الرازی ج 3 ص 38، تفسیر البیضاوی ج 1 ص 402، تفسیر البحر المحیط ج 1 ص 542، تفسیر ابن کثیر ج 1 ص 189، تفسیر الجلالین ص 27، تفسیر الثعالبی ج 1 ص 316.

94. (صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً)، قال: الإسلام: الکافی ج 2 ص 14، معانی الأخبار ص 188، بحار الأنوار ج 3 ص 280 و ج 4 ص 136; الصبغة هی الإسلام: الکافی ج 2 ص 14، بحار الأنوار ج 68 ص 132، الکافی ج 2 ص 14، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 132; صبغ المؤمنین بالولایة فی المیثاق: مختصر بصائر الدرجات ص 171، بحار الأنوار ج 23 ص 379، التفسیر الأصفی ج 1 ص 68، تفسیر الصافی ج 1 ص 193، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 132.

95. أخذ علیهم المیثاق، وأن یصبروا ویصابروا ویرابطوا: الکافی ج 1 ص 451، مختصربصائر الدرجات ص 172، بحار الأنوار ج 52 ص 380، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 252، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 137; شهدنا علیکم یا بنی آدم أن تقولوا یوم القیامة إنّا کنّا عن هذا غافلین: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 41، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 99.

96. خرج فی جوف اللیل ینظر الی آفاق السماء ینتظر من الله فی ذلک أمراً...: تفسیر القمی ج 1 ص 63، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 414، بحار الأنوار ج 81 ص 62.

97. أنّ الیهود کانوا یعیّرون رسول الله صلّی الله علیهوآله، ویقولون له: أنت تابع لنا تصلّی إلی قبلتنا...: تفسیر القمّی ج 1 ص 63، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 414، البرهان ج 2 ص 7، الحدائق الناضرة ج 7 ص 369، مستدرک الوسائل ج 3 ص 170، بحار الأنوار ج 19 ص 196، جامع أحادیث الشیعة ج 4 ص 573.

98. لأنّ الله عزّ وجلّ قد أنزل علیهم فی التوراة والإنجیل والزبور صفة محمّد وصفة أصحابه ومهاجرته...: تفسیر القمّی ج 1 ص 33، تفسیر الصافی ج 2 ص 112، البرهان ج 1 ص 347، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 99، 138; للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: تفسیر أبی حمزة الثمالی ص

ص:359

113، التبیان ج 1 ص 183، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 162، زبدة التفاسیر ج 1 ص 258، البرهان ج 1 ص 346، جامع البیان ج 2 ص 36، تفسیر السمعانی ج 1 ص 153، الکشّاف ج 1 ص 321، زاد المسیر ج 1 ص 142، تفسیر الرازیج 4 ص 144، أنوار التنزیل ج 1 ص 112، تفسیر البحر المحیط ج 1 ص 590، الدرّ المنثور ج 1 ص 147، تفسیر الآلوسی ج 2 ص 12، أضواء البیان ج 8 ص 24.

99. قولک: (إِنَّا لِلَّهِ)، فإقرار منک بالمُلک: الکافی ج 3 ص 261، تحف العقول ص 209، بحار الأنوار ج 42 ص 160، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 494، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 144.

100. من سُئل عن علم یعلمه فکتمه، أُلجم یوم القیامة بلجام من نار: المهذّب لابن البرّاج ج 2 ص 555، عوائد الأیّام ص 550، وراجع: مسند أحمد ج 2ص 495، سنن ابن ماجة ج 1 ص 98، المعجم الأوسط ج 2 ص 382، مسند الشهاب ج 1 ص 266، جامع بیان العلم وفضله ج 1 ص 4، التبیان ج 2 ص 46، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 447، تفسیر الصافیج 1 ص 207، البرهان ج 1 ص 366، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 149، جامع البیان ج 2 ص 74، تفسیر الرازی ج 9 ص 115.

101. سلام علی آل یاسین، السَّلامُ علیک یا داعی الله وربانیَّ آیاتِه...: الاحتجاج ج 2 ص 316، بحار الأنوار ج 53 ص 171 و ج 91 ص 2 و ج 99 ص 81.

102. السلام علی الأئمّة الدعاة، والقادة الهداة، والسادة الولاة، والذادة الحماة...: عیون أخبار الرضا ج 1 ص 305، من لا یحضره الفقیه ج2 ص 609، تهذیب الأحکام ج 6 ص 95، وسائل الشیعة ج 14 ص 309، المزار لابن المشهدی ص 523، بحار الأنوار ج 99 ص 127، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 298.

103. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: تفسیر القمّی ج 1 ص 64، التبیان ج 2 ص 77، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 174، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 470، زبدة التفاسیر ج 1 ص 283، البرهان ج 1 ص 372، جامع البیان ج 2 ص 109، تفسیر السمعانی ج 1 ص168، الکشّاف ج 1 ص 328، زاد المسیر ج 1 ص 155، تفسیر الرازی ج 5 ص 8، تفسیر العزّ بن عبد السلام ج 2 ص214، تفسیر البحر المحیط ج 1 ص 650، تفسیر الآلوسی ج 2 ص 41.

104. أتت امرأة إلی عمر، فقالت: یا أمیر المؤمنین، إنّی فجرت...: من لا یحضره الفقیه ج 4 ص 35، تهذیب الأحکام ج 10 ص 49، وسائل الشیعة ج 28 ص 112، مستدرک الوسائل ج 18 ص 58، جامع أحادیث الشیعة ج 25 ص 369، تفسیر العیّاشی ج 1 ص 74، البرهان ج 1 ص 374، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 155.

105. من عمل بهذه الآیة فقد استکمل الإیمان: بحار الأنوار ج 66 ص 346، زبدة التفاسیر ج 1 ص 290، التفسیر الأصفی ج 1 ص 82، تفسیر الصافی ج 1 ص 215، تفسیر البیضاوی ج 1 ص 455، الدرّ المنثور ج 1 ص 170، تفسیر أبی السعود ج 1 ص 194، تفسیر الآلوسی ج 2 ص 48.

106. روی أنّه لا ینبغی أن یبیت إلاّ ووصیّته تحت رأسه: الحدائق الناضرة ج 22 ص 379، وسائل الشیعة ج 19 ص258، جامع أحادیث الشیعة ج 19 ص 167، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 494.

ص:360

107. مرّ رسول الله بقوم رفعوا أصواتهم بالدعاء...: تفسیر مجمع البیان ج 4 ص 77، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 724.

108. وفی السیرة أنّ واحداً ممّن ولاّه رسول الله صلّی الله علیهوآله قَبِل رشوةً قُدّمت إلیه بشکل هدیة...: راجع الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل ج 2 ص 9.

109. إنّ القتال مع غیر الإمام المفروض طاعته حرام مثل المیتة والدم ولحم الخنزیر: الکافی ج 5 ص 23، تهذیب الأحکام ج 6 ص 134، وسائل الشیعة ج 15 ص 45، بحار الأنوار ج 58 ص 239، جامع أحادیث الشیعة ج 13 ص 48، تذکرة الفقهاء ج 9 ص 19، منتهی المطلب ج 2 ص 900، الوافی ج 15ص 78، جواهر الکلام ج 21 ص 11.

110. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 87، التبیان ج 2 ص 151، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 191، تفسیر مجمع البیان ج 2 ص 34، زبدة التفاسیر ج 1 ص 317، تفسیر الصافی ج 1 ص 230، البرهان ج 1 ص 412، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 179، تفسیر مقاتل بن سلیمان ج 1 ص 103، جامع البیان ج 2 ص 273، تفسیر السمعانی ج1 ص 194، الکشّاف ج 1 ص 343، زاد المسیر ج 1 ص 183، تفسیر الرازی ج 5 ص 148، تفسیر العزّ بن عبد السلام ج1 ص 197، تفسیر البحر المحیط ج 2 ص 65، تفسیر الجلالین ص 40، تفسیر الآلوسی ج 2 ص 77.

111. کسانی که در غیر ایّام حجّ به مکّه می روند، عمره مفرده به جا می آورند، البتّه آنان در پایان باید طواف نساء ونماز آن را انجام دهند.

112. کسانی که در شهر مکّه واطراف آن زندگی می کنند، اعمال حجّ آنان مقداری تفاوت دارد (مثلا قربانی کردن برآنان واجب نیست).

113. فاختارت خمسة عشر رجلاً من خمسة عشر بطناً، کان فیهم أبو لهب من بطن بنی هاشم...: الخرائج والجرائح ج 1 ص 143، بحارالأنوار ج 19 ص 72; جاءت قریش لیدخلوا علیه، فقال أبو لهب: لا أدعکم أن تدخلوا علیه باللیل، فإنّ فی الدار صبیاناً ونساءً، ولا نأمن أن تقع بهم ید خاطئة، فنحرسه اللیلة، فإذا أصبحنا دخلنا علیه. فناموا حول حجرة رسول الله...: تفسیر القمّی ج1 ص 275، تفسیر الصافی ج 2 ص 296، البرهان ج 2 ص 671، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 149، بحار الأنوار ج 19 ص 50.

114. خذ علی طریق ثور، وهو جبل علی طریق منی له سنام کسنام الثور...: تفسیر القمّی ج1 ص 275، تفسیر الصافی ج 2 ص 296، البرهان ج 2 ص 671، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 149، بحار الأنوار ج 19 ص 50; ثمّ جعلوا یطّلعون فیرون علیّاً علی الفراش متّشحاً ببرد رسول صلّی الله علیهوآله، فیقولون: إنّ هذا لمحمّد نائم علیه برده. فلم یبرحوا کذلک حتّی أصبحوا، فقام علی من الفراش فقالوا: والله لقد صدقنا الذی کان حدّثنا به: بحار الأنوار ج 19 ص 39، تاریخ الطبری ج 2 ص 100، المنتظم فی تاریخ الأُمم والملوک ج 3 ص 49، البدایة والنهایة ج 3 ص 217، عیون الأثر لابن سیّد الناس ج 1 ص 235، السیرة النبویة لابن کثیر ج 2 ص 230، سبل الهدی والرشاد ج 3 ص233، السیرة الحلبیة ج 2 ص 193.

ص:361

115. أنّی قد آخیت بینکما وجعلت عمر أحدکما أطول من عمر صاحبه، فأیّکما یؤثر أخاه...: الأمالی للطوسی ج 1 ص 464، مناقب آل أبی طالب ج 1 ص 339، سعد السعود ص216، المحتضر ص 81، الجواهر السنیة ص 308، بحار الأنوار ج 19 ص 39، 64.

116. السلام علی أئمّة الهدی ومصابیح الدجی، وأعلام التقی وذوی النهی...: عیون أخبارالرضا ج 1 ص 305،من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 609، تهذیب الأحکام ج 6 ص 95، وسائل الشیعة ج 14ص 309، المزار لابن المشهدیص 523، بحار الأنوار ج 99 ص 127، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 298.

117. أتدری ما السلم؟ قال: قلت: أنت أعلم، قال: ولایة علی والأئمّة الأوصیاء من بعده: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 102، بحار الأنوار ج 24 ص 159، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 206; سألناهما عن قول الله: (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّةً)...: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 102، بحار الأنوار ج 24 ص 159، البرهان ج 1 ص 446، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 206.

118. إنّ الله تبارک وتعالی أری رسوله بقلبه من نور عظمته ما أحبّ: الکافی ج 1 ص 95، التوحید للصدوق ص 108، بحار الأنوار ج 4 ص 43.

119. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: تفسیر فرات الکوفی ص 67، التبیان ج 2 ص 188، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 200، تفسیر مجمع البیان ج 2 ص 59، روض الجنان ج 3 ص 142، زبدة التفاسیر ج 1 ص 335، البرهان ج 1 ص 447، جامع البیان ج 2 ص 445، تفسیر السمعانی ج 1 ص 210، الکشّاف ج 1 ص 353، زاد المسیر ج 1 ص 204، تفسیر الرازی ج 5 ص 231، تفسیر البحر المحیط ج 2 ص 116، تفسیر الجلالین ص 44، تفسیر الآلوسی ج 2 ص 98.

120. کانوا ضلالاً، کانوا لا مؤمنین، ولا کافرین، ولا مشرکین ومنذرین: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 104، البرهان ج 1 ص 451، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 208، تفسیر کنز الدقائق ج 1 ص 208; لمّا انقرض آدم علیه السلام وصالح ذرّیته، بقی شیث وصیّه لا یقدر علی إظهار دین اللّ...: تفسیر الصافی ج 1 ص 244، البرهان ج 1 ص 451، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 208.

121. خرج کلّ من کان عنده یتیم، وسألوا رسول الله صلّی الله علیهوآله فی إخراجهم...: تفسیر القمّی ج 1 ص 72، تفسیر الصافی ج 1 ص 250، البرهان ج 1 ص 459، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 211، 448، الحدائق الناضرة ج 18 ص 345، وسائل الشیعة ج 17 ص 256، بحار الأنوار ج 72 ص 3، جامع أحادیث الشیعة ج 17 ص 400.

122. احزاب آیه 49.

123. در انجیل متی، فصل 19، شماره 9 چنین می خوانیم: هر که زن مطلّقه ای را نکاح کند، زنا کند.

124. دائرة المعارف کتاب مقدس ص 675.

125. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 129، تفسیر القمّی ج 1 ص 65، التبیان ج 2 ص 107، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 180،مجمع البیان ج 1 ص 492، تفسیر مجمع البیان ج 2 ص 131، زبدة التفاسیر ج 1 ص 383، التفسیر الأصفی ج 1 ص 84، البرهان ج 1 ص

ص:362

499، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 241، جامع البیان ج 2 ص 721، تفسیر السمعانیج2 ص 235، الکشّاف ج 1 ص 277، زاد المسیر ج 1 ص 252، تفسیر الرازی ج 6 ص 172، تفسیر القرطبی ج 3 ص 203، تفسیر البیضاوی ج 1 ص 540، تفسیر البحر المحیط ج 2 ص 252، تفسیر الجلالین ص 52، تفسیر الآلوسی ج2 ص 160.

126. فلمّا حضرت موسی الوفاة وضع فیه الألواح...: بحار الأنوار ج 87 ص 110، التبیان ج 2 ص 293، تفسیر مجمع البیان ج 2 ص143; وکان أعظمهم جسماً، وکان شجاعاً قویّاً، وکان أعلمهم...: تفسیر القمّی ج 1 ص 82، تفسیر مجمع البیان ج 2 ص 144، زبدة التفاسیر ج 1 ص 392، التفسیر الأصفی ج 1 ص 117، البرهان ج 1 ص 506، تفسیر نور الثقلین ج 1ص 246; إنّ جالوت یقتله من تستوی علیه درع موسی، وهو رجل من ولد لاوی بن یعقوب...: تفسیر القمّی ج 1 ص 82، التفسیر الأصفی ج 1 ص 118، تفسیر الصافی ج 1 ص 27،4 البرهان ج 1 ص 506، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 247، الوافی ج 3 ص 570، بحار الأنوار ج 13 ص 440.

127. أخذ حجراًآخر فرمی به فی میسرة جالوت، فوقع علیهم فانهزموا...: تفسیر مجمع البیان ج 2 ص 151، بحار الأنوار ج 13 ص 441، البرهان ج 1 ص 507، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 247.

128. یظهر تابوب السکینة... فیوضع بین یدیه ببیت المقدس ...: الملاحم والفتن للمروزی ص 223، الملاحم والفتن للسیّد ابن طاووس ص 150; عن الإمام الصادق علیه السلام: السلاح فینا بمنزلة التابوت فی بنی إسرائیل...: بصائر الدرجات ص 197، الخصال ص 117.

129. أوّل عبادة الله معرفته، وأصل معرفة الله توحیده، ونظام توحید الله نفی الصفات عنه...:التوحید للصدوق ص 34، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 135، بحار الأنوار ج 4 ص 228 و ج 54 ص 43، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 39.

130. (وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَ_وَ تِ وَالاَْرْضَ)، قال: علمه:التوحید للصدوق ص 327، معانی الأخبار ص 30، بحار الأنوار ج 4 ص 89، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 259; السماوات والأرض وما بینهما فی الکرسی، والعرش هو العلم الذی لا یقدر أحد قدره: التوحید للصدوق ص 327، بحار الأنوار ج 4 ص 89، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 260.

131. نزلت فی أعدائه ومن تبعهم، أخرجوا الناس من النور _ والنور: ولایة علی _ فصاروا إلی ظلمة ولایة أعدائه: مناقب آل ابی طالب ج 2 ص 278، بحار الأنوار ج 35 ص 396، البرهان ج 1 ص 525، فالنور هم آل محمّد علیهم السلام والظلمات عدوّه: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 139، بحار الأنوار ج 23 ص 310، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 265.

132. فنظر إلی سباع البرّ وسباع البحر وسباع الجو تأکل الجیف، ففکّر فی نفسه ساعة...: تفسیر القمّی ج 1 ص 90، تفسیر الصافی ج1 ص 290، بحار الأنوار ج 7 ص34، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 274.

133. فأخذ إبراهیم علیه السلام نسراً وبطّاً وطاووساً ودیکاً، فقطّعهنّ وخلطهنّ...: التوحید للصدوق ص 132، الاحتجاج ج 2 ص 218، بحار الأنوار ج 11 ص 79، مرآة العقول ج 26 ص 394، تفسیر الصافی ج 1 ص 293، البرهان ج 1 ص 535، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 276.

ص:363

134. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: تفسیر القمّی ج 1 ص 91، التبیان ج 2 ص 326، تفسیر مجمع البیان ج 2 ص 175، تفسیر الثعلبی ج 2 ص 252، الکشّاف ج 1 ص 391، زاد المسیر ج 1 ص 272، تفسیر الرازی ج 3 ص 10، تفسیر القرطبی ج 3ص 297، الدرّ المنثور ج 1 ص 335.

135. (وَمَن یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا)، فقال: طاعة الله ومعرفة الإمام: الکافی ج 1 ص 185، المحاسن ج 1 ص 148، شرح الأخبار للقاضی النعمان ج 3 ص 578، بحار الأنوار ج 24 ص 86.

136. کان لعلی بن أبی طالب علیه السلام أربعة دراهم لم یملک غیرها، فتصدّق بدرهم لیلاً، وبدرهم نهاراً...: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 151، البرهان ج 1 ص 551، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 290، وسائل الشیعة ج 9 ص 403، مستدرک الوسائل ج 7 ص 180، بحار الأنوار ج 41 ص 35، جامع أحادیث الشیعة ج 8 ص 427.

137. آکل الربا لا یخرج من الدنیا حتّی یتخبّطه الشیطان: بحار الأنوار ج 100 ص 120، جامع أحادیث الشیعة ج 18 ص 127، تفسیر الصافی ج 1 ص 301، البرهان ج 1 ص 553.

138. برای محسابه ارزش یک درهم، من باید قیمت یک اونس نقره را بدانم، آن را تقسیم بر شش کنم، تقریباً هردرهم معادل 5 دلار می باشد.

139. عفو: أصلان، یدلّ أحدهما علی ترک الشیء والآخر علی طلبه، ثمّ یرجع إلیه فروع کثیرة...: معجم مقاییس اللغة ج 4 ص 56; أصل معنی العفو الترک، وعلیه تدور معانیه...: التحقیق فی کلمات القرآن ج 8 ص 183، الغفر: الستر، والغفران والغفر بمعنی...: معجم مقاییس اللغة ج 4 ص 385، غفر الله ذنوبه: أی سترها، وغفرت المتاع: جعلته فی الوعاء: لسان العرب ج 5 ص 25.

140. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 158، تفسیر القمّی ج 1 ص 95، التبیان ج 2 ص 384، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 260، تفسیر مجمع البیان ج 2 ص 228، روض الجنان ج 4 ص 121، زبدة التفاسیر ج 1 ص 442، تفسیر الصافی ج 1 ص 311، البرهان ج 1 ص570، تفسیر نور الثقلینج 1 ص 304، تفسیر کنز الدقائق ج 2 ص 483، تفسیر الثعلبی ج 2 ص 297، تفسیر السمعانی ج 1 ص 288، الکشّاف ج 1 ص 407، زاد المسیر ج 1 ص 296، تفسیر الرازی ج 7 ص 148، تفسیر البحر المحیط ج 2 ص 357، الدرّ المنثور ج 1 ص 374، تفسیر الآلوسی ج 3 ص 69.

ص:364

 

58 . الحدائق الناضرة.

59 . حلیة الأبرار.

60 . الخرائج والجرائح .

61 . خزانة الأدب.

62 . الخصال .

63 . الدرّ المنثور.

64 . دعائم الإسلام.

65 . دلائل الإمامة .

66 . روح المعانی.

67 . روض الجنان

68 . زاد المسیر.

69 . زبدة التفاسیر.

70 . سبل الهدی والرشاد.

71 . سعد السعود .

72 . سنن ابن ماجة .

73 . السیرة الحلبیّة .

74 . السیرة النبویّة .

75 . شرح الأخبار.

76 . تفسیر الصافی.

77 . الصحاح.

78 . صحیح ابن حبّان .

79 . عدّة الداعی.

80 . علل الشرائع .

81 . عوائد الأیّام.

82 . عیون أخبار الرضا .

83 . عیون الأثر.

84 . غایة المرام.

85 . الغدیر.

86 . الغیبة .

87 . فتح الباری.

88 . فتح القدیر.

89 . الفصول المهمّة.

90 . فضائل أمیر المؤمنین.

91 . فقه القرآن .

92 . الکافی .

93 . الکامل فی التاریخ .

94 . کتاب الغیبة .

95 . کتاب من لا یحضره الفقیه .

96 . الکشّاف عن حقائق التنزیل.

97 . کشف الخفاء.

98 . کشف الغمّة.

99 . کمال الدین.

100 . کنز الدقائق .

101 . کنز العمّال.

102 . لسان العرب .

103 . مجمع البیان.

104 . مجمع الزوائد.

105 . المحاسن .

106 . المحبَّر .

107 . المحتضر.

108 . مختصر مدارک التنزیل.

109 . المزار .

110 . مستدرک الوسائل

111 . المستدرک علی الصحیحین .

112 . المسترشد.

113 . مسند أحمد .

114 . مسند الشامیّین .

115 . مسند الشهاب .

116 . معانی الأخبار .

117 . معجم أحادیث المهدی(عج) .

118 . المعجم الأوسط .

119 . المعجم الکبیر .

120 . معجم مقاییس اللغة .

121 . مکیال المکارم.

122 . الملاحم والفتن.

123 . مناقب آل أبی طالب.

124 . المنتظم فی تاریخ الاُمم.

125 . منتهی المطلب.

126 . المهذّب .

127 . مستطرفات السرائر .

128 . النهایة فی غریب الحدیث. 129 . نهج الإیمان .

130 . الوافی .

131 . وسائل الشیعة.

132 . ینابیع المودّة.

ص:366

خدامیان آرانی، مهدی

تفسیر باران: نگاهی جدید به قرآن مجید، جلد دوم (آل عمران، نساء) / مهدی خدامیان آرانی . قم: وثوق، 1393.

128 ص. (اندیشه سبز/52) 1 - 146 - 107 - 600 - 978 ISBN:

مندرجات:

جلد 1: حمد، بقره جلد 2: آل عمران، نساء جلد 3: مائده تا اعراف جلد 4: انفال تا هود جلد 5: یوسف تا نحل

جلد 6: اِسراء تا طهجلد 7: انبیاء تا فرقان جلد 8: شعراء تا روم جلد 9: لقمان تا فاطر جلد 10: یس تا غافر

جلد 11: فُصّلت تا فتحجلد 12: حجرات تا صفّ جلد 13: جمعه تا مرسلاتجلد 14: جزء 30 قرآن: (نبأ تا ناس).

فهرست نویسی بر اساس اطلاعات فیپا:

کتابنامه: ص. ]373[ - 374

1. قرآن - - تحقیق2. خداشناسی.الف.عنوان.

1393 ت 8 خ 4/4/65 BP

297/15

تفسیر باران، جلد دوم (نگاهی نو به قرآن مجید)

دکتر مهدی خُدّامیان آرانی

ناشر : انتشارات وثوق

مجری طرح: موسسه فرهنگی هنری پژوهشی نشر گستر وثوق

آماده سازی و تنظیم: محمد شکروی

قیمت دوره 14 جلدی: 160 هزار تومان

شمارگان و نوبت چاپ : 3000 نسخه، چاپ اول ، 1393.

شابک : 1 - 146 - 107 - 600 - 978

آدرس انتشارات : قم ; خ، صفاییه ، کوچه 28 (بیگدلی) ، کوچه نهم، پلاک 159

تلفکس : 37735700 - 025همراه : 39 58 252 0912

Email:Vosoogh_m@yahoo.com www.Nashrvosoogh.com

شماره پیامک انتقادات و پیشنهادات : 30004657735700

مراکز پخش:

 تهران: خیابان انقلاب، خیابان فخر رازی، کوچه انوری، پلاک 13، انتشارات هاتف: 66415420

 تبریز: خیابان امام، چهارراه شهید بهشتی، جنب مسجد حاج احمد، مرکز کتاب رسانی صبا، 3357886

 آران و بیدگل: بلوار مطهری، حکمت هفت، پلاک 62، همراه: 09133631172

 کاشان: میدان کمال الملک، نبش پاساژ شیرین، ساختمان شرکت فرش، واحد 6، کلک زرین4464902

 کاشان: میدان امام خمینی، خ اباذر 2، جنب بیمه البرز، پلاک 32، انتشارات قانون مدار، 4456725

 اهواز: خیابان حافظ، بین نادری و سیروس، کتاب اسوه. تلفن: 2923315 - 2216648

ص:2

آل عِمران : آیه 91 - 86…84

آل عِمران : آیه 92 …87

آل عِمران : آیه 95 - 93…88

آل عِمران : آیه 97 - 96…91

آل عِمران : آیه 101 - 98…94

آل عِمران : آیه 102 …96

آل عِمران : آیه 103 …97

آل عِمران : آیه 104 …99

آل عِمران : آیه 108 - 105…100

آل عِمران : آیه 109 …101

آل عِمران : آیه 110 …103

آل عِمران : آیه 112 - 111…108

آل عِمران : آیه 115 - 113…109

آل عِمران : آیه 117 - 116…111

آل عِمران : آیه 120 - 118…113

آل عِمران : آیه 122 - 121…116

آل عِمران : آیه 127 - 123…118

آل عِمران : آیه 129 - 128…121

آل عِمران : آیه 131 - 130…124

آل عِمران : آیه 136 - 132…125

آل عِمران : آیه 138 - 137…127

آل عِمران : آیه 141 - 139…128

آل عِمران : آیه 143 - 142…131

آل عِمران : آیه 144 …131

آل عِمران : آیه 145 …132

آل عِمران : آیه 151 - 146…133

آل عِمران : آیه 153 - 152…135

آل عِمران : آیه 154 …137

آل عِمران : آیه 155 …138

آل عِمران : آیه 158 - 156…139

آل عِمران : آیه 160 - 159…141

آل عِمران : آیه 161 …143

آل عِمران : آیه 163 - 162…144

آل عِمران : آیه 164 …145

آل عِمران : آیه 166 - 165…146

آل عِمران : آیه 168 - 167…147

آل عِمران : آیه 171 - 169…148

آل عِمران : آیه 175 - 172…149

آل عِمران : آیه 178 - 176…152

آل عِمران : آیه 179 …153

آل عِمران : آیه 180 …156

آل عِمران : آیه 182 - 181…158

آل عِمران : آیه 183 …159

آل عِمران : آیه 185 - 184…161

آل عِمران : آیه 186 …161

آل عِمران : آیه 187 …163

آل عِمران : آیه 189 - 188…164

آل عِمران : آیه 194 - 190…166

ص:4

آل عِمران : آیه 195 …170

آل عِمران : آیه 198 - 196…171

آل عِمران : آیه 199 …172

آل عِمران : آیه 200 …173

سوره نِساء

نِساء : آیه 1…177

نِساء : آیه 4 - 2 …181

نِساء : آیه 6 - 5 …184

نِساء : آیه 8 - 7 …185

نِساء : آیه 10 - 9…186

نِساء : آیه 14 - 11…187

نِساء : آیه 16 - 15…191

نِساء : آیه 18 - 17…193

نِساء : آیه 19 …198

نِساء : آیه 21 - 20…200

نِساء : آیه 22 …201

نِساء : آیه 24 - 23…201

نِساء : آیه 25 …209

نِساء : آیه 28 - 26…211

نِساء : آیه 30 - 29…212

نِساء : آیه 31 …214

نِساء : آیه 32 …216

نِساء : آیه 33 …217

نِساء : آیه 34 …218

نِساء : آیه 35 …223

نِساء : آیه 36 …224

نِساء : آیه 39 - 37…227

نِساء : آیه 40 …230

نِساء : آیه 42 - 41…232

نِساء : آیه 43 …233

نِساء : آیه 46 - 44…235

نِساء : آیه 47 …237

نِساء : آیه 48 …238

نِساء : آیه 50 - 49…239

نِساء : آیه 54 - 51…240

نِساء : آیه 57 - 55…242

نِساء : آیه 58 …243

نِساء : آیه 59 …246

نِساء : آیه 61 - 60…251

نِساء : آیه 64 - 62…252

نِساء : آیه 68 - 65…255

نِساء : آیه 70 - 69…257

نِساء : آیه 71 …259

نِساء : آیه 74 - 72…259

نِساء : آیه 76 - 75…260

نِساء : آیه 78 - 77…262

نِساء : آیه 80 - 79…266

ص:5

نِساء : آیه 82 - 81…268

نِساء : آیه 83 …270

نِساء : آیه 85 - 84…271

نِساء : آیه 87 - 86…273

نِساء : آیه 91 - 88…274

نِساء : آیه 93 - 92…276

نِساء : آیه 94 …280

نِساء : آیه 96 - 95…281

نِساء : آیه 99 - 97…284

نِساء : آیه 100 …291

نِساء : آیه 101 …292

نِساء : آیه 104 - 102…295

نِساء : آیه 112 - 105…297

نِساء : آیه 115 - 113…300

نِساء : آیه 116 …302

نِساء : آیه 122 - 117…303

نِساء : آیه 124 - 123…305

نِساء : آیه 126 - 125…306

نِساء : آیه 127 …308

نِساء : آیه 130 - 128…310

نِساء : آیه 133 - 131…313

نِساء : آیه 134 …314

نِساء : آیه 135 …315

نِساء : آیه 136 …317

نِساء : آیه 139 - 137…317

نِساء : آیه 140 …318

نِساء : آیه 141 …319

نِساء : آیه 144 - 142…321

نِساء : آیه 147 - 145…322

نِساء : آیه 149 - 148…323

نِساء : آیه 152 - 150…324

نِساء : آیه 153 …326

نِساء : آیه 155 - 154…328

نِساء : آیه 158 - 156…330

نِساء : آیه 159 …332

نِساء : آیه 161 - 160…334

نِساء : آیه 162 …335

نِساء : آیه 163 …336

نِساء : آیه 169 - 164…339

نِساء : آیه 170 …340

نِساء : آیه 173 - 171…341

نِساء : آیه 175 - 174…350

نِساء : آیه 176 …352

* پیوست های تحقیقی…355

* منابع تحقیق…373

* فهرست کتب نویسنده…375

* بیوگرافی نویسنده…376

ص:6