خدامیان آرانی، مهدی

تفسیر باران: نگاهی جدید به قرآن مجید، جلد چهارم (انفال تا هود) / مهدی خدامیان آرانی . قم: وثوق، 1393.

128 ص. (اندیشه سبز/54) 2 - 152 - 107 - 600 - 978 ISBN:

مندرجات:

جلد 1: حمد، بقره جلد 2: آل عمران، نساء جلد 3: مائده تا اعراف جلد 4: انفال تا هود جلد 5: یوسف تا نحل

جلد 6: اِسراء تا طهجلد 7: انبیاء تا فرقان جلد 8: شعراء تا روم جلد 9: لقمان تا فاطر جلد 10: یس تا غافر

جلد 11: فُصّلت تا فتحجلد 12: حجرات تا صفّ جلد 13: جمعه تا مرسلاتجلد 14: جزء 30 قرآن: (نبأ تا ناس).

فهرست نویسی بر اساس اطلاعات فیپا:

کتابنامه: ص. ]367[ - 368

1. قرآن - - تحقیق2. خداشناسی.الف.عنوان.

1393 ت 8 خ 4/4/65 BP

297/15

تفسیر باران، جلد چهارم (نگاهی نو به قرآن مجید)

دکتر مهدی خُدّامیان آرانی

ناشر : انتشارات وثوق

مجری طرح: موسسه فرهنگی هنری پژوهشی نشر گستر وثوق

آماده سازی و تنظیم: محمد شکروی

قیمت دوره 14 جلدی: 160 هزار تومان

شمارگان و نوبت چاپ : 3000 نسخه، چاپ اول ، 1393.

شابک : 2 - 152 - 107 - 600 - 978

آدرس انتشارات : قم ; خ، صفاییه ، کوچه 28 (بیگدلی) ، کوچه نهم، پلاک 159

تلفکس : 37735700 - 025همراه : 39 58 252 0912

Email:Vosoogh_m@yahoo.com www.Nashrvosoogh.com

شماره پیامک انتقادات و پیشنهادات : 30004657735700

مراکز پخش:

 تهران: خیابان انقلاب، خیابان فخر رازی، کوچه انوری، پلاک 13، انتشارات هاتف: 66415420

 تبریز: خیابان امام، چهارراه شهید بهشتی، جنب مسجد حاج احمد، مرکز کتاب رسانی صبا، 3357886

 آران و بیدگل: بلوار مطهری، حکمت هفت، پلاک 62، همراه: 09133631172

 کاشان: میدان کمال الملک، نبش پاساژ شیرین، ساختمان شرکت فرش، واحد 6، کلک زرین4464902

 کاشان: میدان امام خمینی، خ اباذر 2، جنب بیمه البرز، پلاک 32، انتشارات قانون مدار، 4456725

 اهواز: خیابان حافظ، بین نادری و سیروس، کتاب اسوه. تلفن: 2923315 - 2216648

ص:2

توبه: آیه 35 - 34…95

توبه: آیه 37 - 36…98

توبه: آیه 40 - 38…101

توبه: آیه 43 - 41…108

توبه: آیه 48 - 44…111

توبه: آیه 49…113

توبه: آیه 51 - 50…114

توبه: آیه 54 - 52…117

توبه: آیه 55…118

توبه: آیه 57 - 56…119

توبه: آیه 60 - 58…120

توبه: آیه 61…122

توبه: آیه 63 - 62…123

توبه: آیه 66 - 64…124

توبه: آیه 70 - 67…125

توبه: آیه 72 - 71…128

توبه: آیه 73…128

توبه: آیه 74…130

توبه: آیه 78 - 75…135

توبه: آیه 79…138

توبه: آیه 89 - 80…139

توبه: آیه 93 - 90…142

توبه: آیه 96 - 94…144

توبه: آیه 99 - 97…145

توبه: آیه 100…147

توبه: آیه 101…148

توبه: آیه 102…150

توبه: آیه 104 - 103…154

توبه: آیه 105…158

توبه: آیه 106…160

توبه: آیه 110 - 107…163

توبه: آیه 112 - 111…166

توبه: آیه 113…167

توبه: آیه 114…169

توبه: آیه 116 - 115…170

توبه: آیه 117…172

توبه: آیه 118…174

توبه: آیه 119…175

توبه: آیه 121 - 120…178

توبه: آیه 122…179

توبه: آیه 123…181

توبه: آیه 127 - 124…182

توبه: آیه 129 - 128…183

سوره یونس

یونس: آیه 2 - 1…189

یونس: آیه 3…190

یونس: آیه 4…192

یونس: آیه 5…193

یونس: آیه 6…193

یونس: آیه 9 - 7…194

یونس: آیه 10…195

یونس: آیه 11…196

یونس: آیه 12…198

یونس: آیه 14 - 13…198

یونس: آیه 18 - 15…199

یونس: آیه 19…201

یونس: آیه 20…203

یونس: آیه 21…204

یونس: آیه 23 - 22…205

ص:4

یونس: آیه 24…206

یونس: آیه 25…207

یونس: آیه 27 - 26…209

یونس: آیه 30 - 28…210

یونس: آیه 33 - 31…212

یونس: آیه 36 - 34…213

یونس: آیه 37…218

یونس: آیه 38…219

یونس: آیه 40 - 39…219

یونس: آیه 44 - 41…221

یونس: آیه 45…222

یونس: آیه 46…222

یونس: آیه 47…223

یونس: آیه 52 - 48…224

یونس: آیه 54 - 53…226

یونس: آیه 56 - 55…226

یونس: آیه 57…228

یونس: آیه 58…229

یونس: آیه 60 - 59…232

یونس: آیه 61…233

یونس: آیه 62…234

یونس: آیه 64 - 63…235

یونس: آیه 65…239

یونس: آیه 67 - 66…240

یونس: آیه 68…240

یونس: آیه 70 - 69…242

یونس: آیه 72 - 71…242

یونس: آیه 73…244

یونس: آیه 74…244

یونس: آیه 78 - 75…247

یونس: آیه 82 - 79…249

یونس: آیه 86 - 83…250

یونس: آیه 87…251

یونس: آیه 88…252

یونس: آیه 89…253

یونس: آیه 92 - 90…253

یونس: آیه 93…256

یونس: آیه 95 - 94…259

یونس: آیه 97 - 96…260

یونس: آیه 98…261

یونس: آیه 100 - 99…264

یونس: آیه 101…265

یونس: آیه 103 - 102…265

یونس: آیه 109 - 104…267

سوره هود

هود: آیه 4 - 1…273

هود: آیه 6 - 5…274

هود: آیه 7…275

هود: آیه 8…281

هود: آیه 11 - 9…282

هود: آیه 14 - 12…285

هود: آیه 16 - 15…292

هود: آیه 17…294

هود: آیه 25 - 18…296

هود: آیه 31 - 26…298

هود: آیه 35 - 32…302

هود: آیه 37 - 36…302

هود: آیه 39 - 38…303

هود: آیه 41 - 40…305

ص:5

هود: آیه 43 - 42…307

هود: آیه 44…307

هود: آیه 47 - 45…308

هود: آیه 48…310

هود: آیه 49…311

هود: آیه 52 - 50…312

هود: آیه 55 - 53…313

هود: آیه 57 - 56…314

هود: آیه 60 - 58…315

هود: آیه 63 - 61…317

هود: آیه 65 - 64…318

هود: آیه 68 - 66…319

هود: آیه 70 - 69…321

هود: آیه 73 - 71…324

هود: آیه 76 - 74…325

هود: آیه 79 - 77…327

هود: آیه 83 - 80…329

هود: آیه 86 - 84…332

هود: آیه 87…332

هود: آیه 90 - 88…334

هود: آیه 91…336

هود: آیه 93 - 92…336

هود: آیه 95 - 94…337

هود: آیه 99 - 96…339

هود: آیه 102 - 100…339

هود: آیه 108 - 103…340

هود: آیه 113 - 109…341

هود: آیه 114…346

هود: آیه 115…347

هود: آیه 116…347

هود: آیه 117…348

هود: آیه 119 - 118…348

هود: آیه 120…349

هود: آیه 122 - 121…350

هود: آیه 123…351

* پیوست های تحقیقی…353

* منابع تحقیق…365

* فهرست کتب نویسنده…367

* بیوگرافی نویسنده…368

ص:6

 

 

 

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مدنیّ» است و سوره شماره 8 قرآن می باشد.

2 - «اَنفال» به معنای ثروت های عمومی جامعه می باشد که حکم آن در این سوره بیان شده است.

3 - نام دیگر سوره، «بَدر» می باشد. ماجرای جنگ «بَدر» در این سوره شرح داده شده است.

4 - موضوعات مهم این سوره چنین است: ثروت های عمومی جامعه، غنیمت های جنگی، ماجرای جنگ بدر و این که خدا مسلمانان را در این جنگ چگونه یاری نمود.

ص:10

* * *

عدّه ای از مسلمانان نزد پیامبر آمدند و از او درباره «انفال» سؤال کردند، آن ها می خواستند بدانند «انفال» از آنِ چه کسی است، در جواب آنان این آیه نازل شد: «انفال از آنِ خدا و پیامبر است».

تو انفال را در اختیار رهبر جامعه قرار دادی تا با توجّه به مصلحت جامعه برای آن برنامه ریزی کند و از درآمد آن، به نیازمندان کمک کند و اوضاع اجتماعی را سر و سامان بدهد، انفال، سرمایه جامعه اسلامی است و هرگز نباید بدون هماهنگی رهبر جامعه، در دست افراد عادی قرار گیرد.

* * *

از مسلمانان می خواهی اگر به تو ایمان آورده اند تقوا پیشه کنند و میان خود صلح برقرار سازند و دستورات تو و پیامبر را اطاعت کنند.

وقتی دو مسلمان با هم اختلاف پیدا می کنند و با یکدیگر دشمنی می کنند، من نباید بی خیال باشم، باید برای صلح و آشتی میان آنان تلاش کنم. تو از بین بردن کدورت ها و زدودن دشمنی ها و تبدیل آن به دوستی ها را بسیار دوست داری.

شنیده ام وقتی علی(علیه السلام)در محراب مسجد کوفه ضربت خورد، او را به خانه بردند، همه فرزندان او اطرافش جمع شدند تا وصیّت او را بشنوند. علی(علیه السلام)رو به آنان کرد و فرمود: «فرزندانم ! من از پیامبر این سخن را شنیدم: اگر کسی اختلاف بین دو نفر را تبدیل به دوستی کند، این کار او از یک سال نماز و روزه بهتر است».(1)

* * *

در این آیه، تصویری زیبا از دین نشان می دهی، دین فقط نماز خواندن و

ص:12

روزه گرفتن نیست، تو برای اقتصاد جامعه هم برنامه داری، برای همین است که اسلام کامل ترین ادیان است، تو از ما می خواهی هرگز از جامعه خود غافل نشویم.

* * *

* * *

افق فکری مؤمنان آن چنان بلند است که از تکیه کردن بر مخلوقات ناتوان دوری می کنند، آنان فقط از تو کمک می طلبند و تو تنها تکیه گاه آنان هستی و به تو توکّل می کنند.

بعضی ها معنای توکّل را خوب نفهمیده اند، آنان تصوّر می کنند باید وسایل و اسباب عادی را کنار بگذارند و تنها به تو امیدوار باشند، این درست نیست. توکّل این است که من اقدامات لازم را انجام دهم، وسایل عادی را فراهم کنم و وظیفه خود را درست انجام دهم، بعد از آن به لطف و حمایت تو چشم بدوزم.

* * *

* * *

مشرکان مکّه آن قدر مسلمانان را در مکّه اذیّت و آزار کردند که آنان مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شدند، آنان زندگی خود را رها می کردند و به مدینه می رفتند، وقتی مسلمانی از مکّه هجرت می کرد، مشرکان مکّه همه دارایی او را تصرّف می کردند.

مسلمانانی که به مدینه آمده بودند، در سختی و فقر زندگی می کردند و شرایط سختی را سپری می کردند. از طرف دیگر، مسلمانانی که در مکّه باقی مانده بودند، زیر ظلم و ستم مشرکان قرار داشتند.

هر سال، تاجرانی از مکّه به شام می رفتند و بعد از خریدن اموال زیاد، به مکّه باز می گشتند، این کاروان از آنِ مشرکان مکّه بود. به پیامبر خبر رسید که این کاروان در حال بازگشت به مکّه است، کاروانی که بیش از هزار شتر داشت و اموال زیادی را همراه داشت.

تو از پیامبر خواستی برای جنگ با کافران از مدینه بیرون بیاید، امّا عدّه ای از مسلمانان، جنگ را خوش نداشتند و دوست نداشتند که در جنگ شرکت کنند، با این که می دانستند این جنگ، به فرمان توست امّا باز هم حرف خودشان را می زدند، آنان از مشرکان مکّه می ترسیدند، گویی که می خواهند به سوی مرگ بروند و با چشم خود، مرگ را نظاره گر بودند.

* * *

به مسلمانان وعده دادی که با یکی از دو گروه کافران، درگیر می شوند و در این جنگ پیروز خواهند شد. منظور تو از دو گروه کدام بود؟ مگر کافران، دو گروه بودند؟

کاروان تجاری به سوی مکّه به پیش می رفت، پیامبر با یارانش در کمین آن

ص:15

کاروان در سرزمین «بدر» بودند، بدر، وسط راه مکّه و مدینه است.

ابوسفیان، رهبری کاروان را به عهده داشت، جاسوسان به او خبر دادند که مسلمانان در کمین شما هستند، ابوسفیان هم برای نجات کاروان چاره ای اندیشید و راه خود را تغییر داد تا از مسلمانان دور بماند، او کاروان را به سوی بیابان برد و از راهی فرعی به سوی مکّه به پیش رفت.

وقتی این خبر به کافران مکّه رسید که مسلمانان تصمیم دارند به کاروان آنان حمله کنند، بسیار عصبانی شدند، آنان با سپاهی که 950 نفر عضو داشت از مکّه حرکت کردند.

اکنون مسلمانان باید یک راه را انتخاب کنند، یا باید به دنبال کاروان تجاری می رفتند یا با سپاهی که از مکّه می آمد درگیر می شدند.

مسلمانان دوست داشتند با کاروان تجاری که نیروی نظامی کمی همراه آن بود، درگیر شوند و این کار برای آنان آسان تر بود، امّا تو اراده کرده بودی که آنان با سپاه کفر درگیر شوند تا آنان به سزای اعمال خود برسند، تو می خواستی قدرت مسلمانان را به کافران نشان بدهی و حقّ را ثابت و باطل را نابود کنی، این اراده تو بود، سپاه کافران هرگز تصوّر نمی کردند که در این جنگ شکست بخورند، آنان می دانستند که مسلمان حدود سیصد نفر بیشتر نیستند و فقط 20 شمشیر دارند.

کافران به امید پیروزی قطعی به سوی سرزمین بدر می آمدند، آنان می آمدند تا به خیال خود مسلمانان را تار و مار کنند، امّا تو چیز دیگری اراده کرده بودی.

* * *

ص:16

* * *

خود شسته بودند و با روحیّه ای خوب به میدان آمده بودند.

* * *

روبرو شدید از مقابله با آنان، نهراسید و فرار نکنید.

در هنگام جنگ، هر کس از میدان نبرد فرار کند، گرفتار غضب من خواهد شد و جهنّم جایگاه او خواهد بود و جهنّم چه بد جایگاهی است، البتّه اگر کسی از میدان برگردد ولی هدف او حمله مجدّد باشد یا تصمیم داشته باشد به گروه دیگری از رزمندگان بپیوندد، خطایی نکرده است.

* * *

به هر حال فرار از میدان جنگ، از گناهان بزرگی است، این کار سبب می شود تا دشمنان بر مسلمانان چیره شوند و آنان را نابود کنند.

کسی که خود را در میدان جنگ، تنها می بیند، می تواند برای پیوستن به دسته ای دیگر عقب نشینی کند و بعد از آن، حمله مجدّد را آغاز کند، در واقع این نوع عقب نشینی، یک شیوه جنگی است و اشکالی ندارد.

* * *

تو نبود، آنان هرگز نمی توانستند در مقابل آن سپاهی که سه برابر آنان بود، پیروز شوند،

تو می خواستی آنان یاری تو را فراموش نکنند و امدادهای غیبی تو را پیش چشم داشته باشند، پس چنین گفتی: «این شما نبودید که کافران را کشتید، بلکه خدا آنان را با فرستادن فرشتگان و یاریِ شما، به قتل رساند».

* * *

هنگام جنگ، کافران با تمام قوا به سوی مسلمانان هجوم می آوردند، پیامبر از علی(علیه السلام)خواست تا مشتی خاک به او بدهد.

وقتی علی(علیه السلام)مشتی خاک را به پیامبر داد، پیامبر آن را به سوی کافران پرتاب کرد و کافران را نفرین کرد. در این هنگام تو بادی فرستادی و آن خاک را به سوی کافران برد، هیچ کافری نبود که چشم و دهان و بینی اش، از آن خاک پر نشود، آنان دیگر جلوی چشم خود را نمی دیدند، پس مؤمنان فرصت را غنیمت شمردند و به سوی آنان حمله کردند و آنان را شکست دادند.

اکنون به پیامبر خود چنین می گویی: «ای محمّد ! تو آن خاک را نپاشیدی، این من بودم که آن خاک را به چهره کافران پاشیدم».(2)

آری، پیامبر نمی توانست با یک مشت خاک، چشم همه کافران را از خاک پر کند، این معجزه تو بود.

* * *

اگر تو کافران را به قتل رساندی، اگر تو خاک را پرتاب کردی، پس چرا دیگر مؤمنان را به زحمت انداختی و به آنان فرمان جهاد دادی و آنان را تا سرزمین بدر آوردی؟ آنان در شهر خود می ماندند و تو کافران را نابود می کردی !؟

این سؤالی است که به آن پاسخ می دهی. تو می خواستی تا استعدادهای

ص:21

مؤمنان شکفته شود، سرمایه های وجودی آنان شکوفا شود و لیاقت و شایستگی هرکدام، رشد کند و حقیقت خودشان را نشان بدهند و در نتیجه، راستگویان از دروغگویان جدا شوند.

آری، کسانی بودند که ادّعا می کردند اهل ایمان هستند، امّا وقتی سخن از جنگ شد، ترس به دل هایشان نشست و پیامبر را از روبرو شدن با کافران برحذر داشتند.

امّا گروه دیگری از جان خود مایه گذاشتند و حاضر بودند جان خود را فدای پیامبر تو کنند، آنان در این امتحان سرافراز بیرون آمدند. آری، تو می خواستی به مؤمنان راستین، نعمتی نیکو بدهی که تو شنوا و دانا هستی، تو این گونه نقشه کافران را بی اثر کردی.

* * *

بار دیگر به تاریخ برمی گردم، باید ماجرای جنگ بدر (در سال دوم هجری) را مرور کنم، دوست دارم بدانم در کجا پای عدّه ای لغزید و در کجا عدّه ای سرافراز شدند.

پیامبر همراه با مسلمانان برای جنگ با کاروان تجاری از مدینه خارج شدند، جاسوسان به ابوسفیان خبر دادند که مسلمانان می خواهند به کاروان تجاری او حمله کنند. او یک نفر را به سوی مکّه فرستاد و تقاضای نیروی کمکی کرد، کافران مکّه سپاهی تشکیل داده و به سوی مسلمانان حرکت کردند. وقتی خبر آمدن سپاه مکّه به مسلمانان رسید، آنان دچار وحشت شدند.

شب فرا رسیده بود، پیامبر همه یاران خود را جمع کرد و از آنان نظرخواهی کرد، او دوست داشت نظر مسلمانان را بداند.

پیامبر به آنان فرمود: نظر شما چیست؟

ص:22

اینجا بود که ابوبکر از جا بلند شد و چنین گفت: «ای پیامبر ! اینان که به سوی ما می آیند از قبیله قریش هستند، آنان از زمانی که عزّت و بزرگی یافته اند، هرگز ذلیل و خوار نشده اند».

معنای این سخن چه بود؟ ابوبکر می خواست به پیامبر بفهماند که قریش تا به حال در هیچ جنگی شکست نخورده است و باید از جنگ با آنان دوری کرد. بعد از آن، عمر از جا بلند شد و همین سخنان را تکرار کرد، با سخن این دو نفر، یأس و ناامیدی همه را فرا گرفت.

مقداد از جا بلند شد و گفت: «ای پیامبر ! می دانیم که قریش به سوی ما می آید، امّا ما به تو ایمان آورده ایم، اگر به ما دستور دهی که میان آتش برویم یا روی تیغ های بیابان راه برویم، این کار را می کنیم، ما در همه حال تو را همراهی می کنیم».

وقتی مقداد این سخن را گفت، لبخند بر لب های پیامبر نشست، او در حقّ مقداد دعا کرد.

یکی دیگر از یاران پیامبر از جا بلند شد و چنین گفت: «ای پیامبر ! ما به تو ایمان آورده ایم، به خدا اگر دستور دهی که وارد دریا شویم، این کار را می کنیم، بدان که ما تا پای جان تو را یاری می کنیم».(3)

* * *

وقتی جنگ آغاز شد، تو فرشتگان را به یاری مسلمانان فرستادی و آنان بر کافران پیروز شدند، امّا تو دوست داشتی مسلمانان، حقیقت خودشان را نشان بدهند، این امتحان بزرگی بود.

آری، تو می توانستی بدون آن که مسلمانان از مدینه خارج شوند، کافران را نابود کنی، امّا دیگر مؤمن واقعی از مؤمنان ترسو تشخیص داده نمی شد،

ص:23

کسانی مانند مقداد این گونه درخشیدند و نام آنان با افتخار برای همیشه در تاریخ ماندگار شد، امّا افرادی مثل ابوبکر و عمر از ترس، آن سخنان را بیان کردند.

مؤمنان ترسو به فکر این بودند که پیامبر با کافران جنگ نکند، آنان راه نجات را در این می دانستند، آن ها خبر نداشتند که کافران قسم خورده بودند که مسلمانان را به قتل برسانند و زنان آنان را به عنوان اسیر به مکّه ببرند.

* * *

همین تعداد نیز اسیر شدند و بقیّه فرار کردند. اکنون تو این آیه را نازل می کنی و با بُت پرستان سخن می گویی.

تو به آنان یادآوری می کنی که چه دعایی کردند، این سخن توست: «ای بُت پرستان ! شما پیروزی را برای گروهی می خواستید که دین بهتری دارند، اکنون با پیروزی مسلمانان، حقّ روشن شد، اگر شما دست از دشمنی با پیامبر من بردارید، به سود شماست، امّا اگر به دشمنی و جنگ ادامه دهید، من بار دیگر مسلمانان را یاری خواهم کرد، بدانید که جمعیّت زیادِ شما، عذاب مرا از شما دور نمی کند، یاری و نصرت من همواره با مؤمنان است».

* * *

بدترین مردم روی زمین هستند، آنان می دانستند که محمّد(صلی الله علیه وآله)پیامبر توست، ولی به او ایمان نمی آوردند، آنان شیفته بُت پرستی شده بودند و به بُت های خود دل خوش کرده بودند.

وقتی پیامبر تو با آنان سخن می گفت، سخن او را نمی پذیرفتند، گویی که کر شده بودند، آنان به حقّ اعتراف نمی کردند، گویی که لال شده بودند.

آنان عقل خود را به کار نمی بستند، اگر تو خیری در آنان می دیدی، آنان را شنوا می ساختی، اگر آنان شنوا هم می شدند، باز از پذیرش حقّ سر باز می زدند.

آنان گوش و زبان داشتند، سخن حقّ را می شنیدند و می توانستند به آن اعتراف کنند، امّا گوش و زبان خود را در راه خیر به کار نمی بردند، آنان پست تر از حیواناتی هستند که سخن نمی گویند و نمی توانند حرف بزنند.

تو به آنان نور فطرت داده ای، آنان می دانند که راه باطل را در پیش گرفته اند، تو می توانی آنان را مجبور به پذیرفتن حقّ کنی، امّا این کار را نمی کنی، زیرا سنّت تو در این است که انسان ها آزادانه، راه خود را انتخاب کنند.

حکایت این مردم، عجیب است، آنان در اوج لجاجت ایستاده اند، تو هیچ کس را مجبور به ایمان نمی کنی، امّا اگر تو بر خلاف سنّت خود عمل کنی و آنان را مجبور به پذیرفتن حقّ کنی، در اوّلین فرصتی که به آنان بدهی، باز از حق روی گردان خواهند شد و راه کفر را ادامه خواهند داد.(5)

ص:26

زندگی است.

تو به فرشتگان دستور دادی تا بر آدم(علیه السلام)سجده کنند، تو انسان را گل سر سبد جهان قرار دادی، این ارزشِ انسانی است که زندگی را یافته است.

اکنون مرا به زندگی فرا می خوانی: «ای کسانی که ایمان آورده اید، وقتی من و پیامبر شما را به سوی چیزی فرا می خوانیم که به شما زندگی می بخشد، ما را اجابت کنید». تو در اینجا همه را به سوی زندگی فرا می خوانی.

* * *

اهل شام بود و در دمشق زندگی می کرد، اسم او «ابوربیع» بود، او بارها این آیه را خوانده بود و درباره آن فکر کرده بود. او می خواست بداند منظور تو از این سخن چیست؟ تو و پیامبر، مردم را به چه چیزی دعوت کرده اید؟ آن چیزی که باعث زندگی حقیقی می شود چیست؟

از چند نفر سؤال خود را پرسید، آنان به او گفتند که منظور آیه این است که خدا و پیامبر مردم را به «ایمان» فرا می خوانند، هر کس که ایمان بیاورد، زندگی واقعی را درک کرده است.

ابوربیع وقتی این سخن را شنید، آن را نپذیرفت، حقّ هم با او بود، زیرا در ابتدای آیه، خدا می گوید: «ای کسانی که ایمان آورده اید»، خدا از کسانی که ایمان آورده اند، می خواهد که دعوت او و پیامبرش را اجابت کنند، پس چیزی که خدا مؤمنان را به سوی آن فرا می خواند، چیزی غیر از ایمان است.

او باید صبر می کرد تا زمان حجّ فرا برسد و از شام به مکّه و سپس به مدینه برود، باید به دیدار امام صادق(علیه السلام)برود و سؤال خود را از ایشان بپرسد، او می دانست که اهل بیت(علیهم السلام)بهترین مفسّران قرآن هستند.

وقتی او به مدینه رسید، خدمت امام صادق(علیه السلام)رفت، سلام کرد و این آیه

ص:28

را برای آن حضرت خواند و تفسیر آن را جویا شد. امام به او فرمود: «این آیه، درباره ولایت علی(علیه السلام)نازل شده است».(6)

جواب امام صادق(علیه السلام)کوتاه بود و پرمعنا. او خدا را شکر گفت که معنای واقعی این آیه را فهمید، خدا و پیامبر او مردم را به ولایت علی(علیه السلام)دعوت می کنند، ولایت علی(علیه السلام)به آنان زندگی می بخشد.

* * *

پیامبر از همان ابتدای پیامبری خود، مردم را به پذیرش ولایت و امامت علی(علیه السلام)دعوت می کرد، این چیزی بود که تو از او خواسته بودی، امامت، عهدی آسمانی است، تو بهترین بندگان خود را به عنوان «امام» برگزیدی و آنان را از هر گناه و خطایی دور کردی، به آنان مقام «عصمت» را عنایت کردی و از همه خواستی تا از آنان پیروی کنند.

امامت، حلقه اتّصال زمین و آسمان است، کسی که امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیّت می میرد، راه اتّصال بین تو و بندگانت، امامت است. علی(علیه السلام)و یازده امام بعد از او، رهبرانی آسمانی هستند و تو دین اسلام را با امامت و ولایت آنان تکمیل کردی.(7)

* * *

پیامبر مردم را به پیروی از علی(علیه السلام)فرا خواند، امّا تو خبر داشتی که بعد از مرگ پیامبر، فتنه ای بزرگ روی خواهد داد و مردم علی(علیه السلام)را خانه نشین خواهند کرد و برای خود رهبرانی دیگر برمی گزینند. آنان به نام دین، به جنگ علی(علیه السلام)خواهند رفت و خیلی ها را فریب خواهند داد.

اکنون می خواهی از قانون مهم خویش سخن بگویی، درست است که فتنه اوج خواهد گرفت، امّا دل های انسان ها به دست توست، تو نمی گذاری کسی

ص:29

چیزی را که باطل است، به عنوان حقّ بشناسد.

آنان که علی(علیه السلام)را خانه نشین کردند و گفتند علی(علیه السلام)خلیفه پیامبر نیست، دم از حقّ بودن خلافت ابوبکر زدند. خیلی ها هم این سخن را پذیرفتند با ابوبکر بیعت کردند، امّا هرگز آنان به خلافت ابوبکر، یقین کامل پیدا نکردند، ممکن بود که آنان به زبان چیزی بگویند، امّا تو از دل های آنان باخبر بودی، آنان هرگز به حقّ بودن خلافت ابوبکر یقین پیدا نکردند.

این سخن توست: «بدانید که خدا بین انسان و دل او، مانع می شود و همه در روز قیامت برای حسابرسی به پیشگاه او جمع می شوید». تو مانع می شوی که دل انسان، باطلی را حقّ بپندارد، این قانون تو برای همه زمان ها و همه انسان ها می باشد.(8)

اگر راه باطل را انتخاب کنم، تو به دل من شک می اندازی، نمی گذاری به یقین برسم !

تو کاری می کنی که در دل من، نسبت به عقیده ام، شک و تردید ایجاد شود، این شک و تردید، باعث می شود من رشد کنم.

تو کار خود را انجام می دهی، تردید ایجاد می کنی، از این به بعد، من باید تلاش کنم، باید جستجو کنم و حقیقت را دریابم.

آری، فقط کسانی که راه حقّ و حقیقت را برگزیدند، به یقین می رسند و بدون هیچ شک و شبهه ای به این باور می رسند که بر راه حقّ هستند.

این یکی از نعمت هایی است که تو به انسان ها داده ای، در هیچ شرایطی، انسانی که در مسیر باطلی قرار گرفته است، به یقین صد درصد نمی رسد، انسان تا زمانی که در راه باطل باشد، با شک و تردید همراه خواهد بود و این نشانه خوبی برای اوست. اگر کسی به شک خود توجّه نکرد، تو بر او اتمام

ص:30

حجّت کرده ای، روز قیامت نمی تواند بگوید که خدایا ! من راه حقیقت را کشف نکردم، زیرا تو به او می گویی: مگر در دل تو شک ایجاد نکردم؟ وقتی شک در دل تو افتاد، چرا تحقیق نکردی؟ چرا جستجو نکردی تا حقّ را بیابی.

شناخت درست انسان با توجّه به سخنان تو، امکان پذیر است، تو نور فطرت را در دلِ انسان قرار دادی، میل به یکتاپرستی را در او نهادینه کردی، از طرف دیگر، هر گاه انسانی به راه باطل برود، در دل او تردید ایجاد می کنی، تو نمی گذاری انسانی که در راه باطل است، به یقین برسد، این ها همه نکاتی است که باید در شناخت انسان به آن توجّه کرد.

* * *

تو می دانستی که مردم بعد از پیامبر، دچار فتنه می شوند، پس به آنان هشدار می دهی: «از فتنه ای بترسید که اگر شروع شود، تنها ستمگران را فرا نمی گیرد، بلکه اثر آن دامن گیر همه می شود ! فراموش نکنید که مجازات من، شدید است».

تو به مسلمانان هشدار دادی، امّا افسوس که آنان راه خود را رفتند و پس از پیامبر، به فتنه ای بزرگ گرفتار شدند.

مسلمانان در روز عید غدیر با علی(علیه السلام)بیعت کرده بودند، پیامبر از آنان خواست تا از علی(علیه السلام)و یازده امام بعد از او پیروی کنند، امّا آنان پیمان خود را شکستند، عدّه ای که ستمگر بودند، علی(علیه السلام)را خانه نشین کردند و بقیّه مردم هم با سکوت خود، آن ستمگران را یاری کردند.

این بلا و مصیبتی بود که اثر آن هرگز از بین نمی رود، جامعه اسلامی دچار انحرافی بزرگ شد و کسانی به عنوان خلیفه پیامبر انتخاب شدند که شایستگی این مقام را نداشتند، ظلم و ستم آغاز شد، همه مسلمانان از این فتنه

ص:31

ضرر کردند.

بعد از علی(علیه السلام)، حسن(علیه السلام)به مقام امامت رسید، امّا باز هم مردم از او پیروی نکردند، مردم هر زمانی، امامِ خود را رها کردند و به سوی رهبران دیگر رفتند و خود را از سعادت و رستگاری محروم کردند.

اکنون من ایستاده ام و به تاریخ نگاه می کنم، تاریخی که پُر است از کسانی که به قدرت رسیدند و به نام دین، بر دیگران ظلم و ستم نمودند، آنان دین خدا را به بازی گرفتند و قصد نابودی آن را داشتند.

اکنون من باید هشیار باشم، من که در انتظار ظهور امام زمان خویش هستم، باید خود را برای پیروی از او آماده کنم، شنیده ام وقتی او بیاید، عدّه ای به نام دین با او دشمنی خواهند کرد.

آن روز، بزرگ ترین دشمنان مهدی(علیه السلام)، کسانی هستند که قرآن را بد تفسیر می کنند، عالمان بی تقوایی که از دین و اعتقادات مردم برای ضربه زدن به امام زمان استفاده خواهند کرد، آنان به دنبال روشن کردن آتش فتنه خواهند بود، من باید از آن فتنه بترسم.(9)

بارخدایا ! یاریم کن که در آن فتنه، فریب نخورم، کمکم کن که یار امام زمان خود باشم، کمکم کن تا در راه او ثابت قدم بمانم !

ص:32

فراموش می کند.

من نیز باید روزهای سختی خود را به یاد داشته باشم، اگر این کار را بکنم، بنده شکرگزار تو خواهم بود.

* * *

انفال : آیه 28 - 27 یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِکُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (27) وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلَادُکُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ (28)

از ما می خواهی تا در امر دین تو، خیانت نکنیم و خلاف دستور تو و پیامبر تو، کاری انجام ندهیم و در امانت خیانت نکنیم، همه ما می دانیم که خیانت در امانت، گناه بزرگی است.

به ما خبر می دهی که دارایی ها و فرزندان، مایه آزمایش ما می باشند و تو ما را با این دو، امتحان می کنی، دوست داشتن ثروت دنیا و محبّت به فرزندان، نباید باعث شود که ما راه گمراهی را در پیش بگیریم.

کسی که در راه تو از مال دنیا و فرزندان خویش دل بکند، در امتحان تو پیروز می شود و تو به او پاداش بزرگی می دهی.

بعضی ها مانند ابراهیم(علیه السلام)در راه تو حاضرند فرزند خود را قربانی کنند، امّا بعضی دیگر، برای فرزندان خود، دین خود را قربانی می کنند و گرفتار لغزش ها، دروغ ها، کم فروشی ها و... می شوند.

* * *

سخن از نعمت هایی به میان آمد که تو به بندگان خود می دهی، در اینجا می خواهی یکی از بزرگ ترین نعمت ها را بیان کنی، مهم ترین خطر انسان در مسیر سعادت، خطر بیراهه ها است، ممکن است انسان از راه اصلی منحرف شود و به بیراهه بیفتد، امّا هر کس تقوا پیشه کند و از گناه دوری کند، تو قدرت تشخیص حقّ از باطل را به او می دهی و خطاهای او را می بخشی که تو صاحب بخشش بزرگ هستی.

کسی که اهل تقوا شد، به راحتی می تواند راه صحیح را تشخیص بدهد و از باطل جدا شود. تقوا، پرده های حرص، طمع و شهوت، خودبینی، حسد و دل بستگی به دنیا را از مقابل دیده عقل کنار می زند تاانسان بتواند چهره حقّ را به خوبی ببیند، تقوا روشن بینی خاصّی به انسان می دهد و پرتو آن، دل را روشن می نماید.

کسی که به گناه آلوده شده است، اگر توبه کند و تصمیم بگیرد دیگر گناه انجام ندهد و تقوا پیشه کند، سعادتمند می شود، زیرا تو گناهان گذشته او را می بخشی و به او قدرتی می دهی که راه صحیح را تشخیص بدهد. تقوا، گذشته و آینده انسان را اصلاح می کند و این نعمت بزرگی است برای انسانی که راه تو را می پیماید.

* * *

را اذیّت و آزار زیادی نمودند، عدّه ای از مردم یثرب که مسلمان شده بودند، به مکّه آمدند و با پیامبر دیدار کردند. یثرب همان شهر مدینه است که در آن زمان بیشتر به یثرب مشهور بود. آنان از پیامبر دعوت کردند تا به شهر آنان هجرت کند.

این خبر به گوش بزرگان مکّه رسید، پس تصمیم گرفتند هرطور شده مانع هجرت پیامبر بشوند. آنان جلسه ای تشکیل دادند تا در این زمینه با هم مشورت کنند، در آن جلسه سه نظر مطرح شد: عدّه ای گفتند باید محمّد را دستگیر و در مکانی زندانی کنیم تا او نتواند به مدینه برود، عدّه ای می گفتند که باید پیامبر را به قتل برسانیم. عدّه ای هم می گفتند باید او را از شهر مکّه بیرون کنیم و به جای دوری بفرستیم.

سرانجام تصمیم آن ها بر این شد که 25 نفر را با شمشیر برای کشتن پیامبر بفرستند تا او را به قتل برسانند.(10)

این نقشه آنان بود، امّا تو نقشه آنان را بی اثر ساختی که تو بهترین چاره جویان هستی.

* * *

بیست و پنج نفر خانه پیامبر را محاصره کرده بودند، آنان تصمیم داشتند با طلوع آفتاب، به آن خانه حمله کنند و پیامبر را به قتل برسانند.

آن شب، علی(علیه السلام)با پیامبر چنین سخن گفت: «امشب من به جای شما در رختخواب می خوابم، پس آنان فکر می کنند که شما از خانه بیرون نرفته اید، این طوری شما می توانید از فرصت استفاده کنید و تا روشن شدن هوا از مکّه دور شوید».

پیامبر در حقّ علی(علیه السلام)دعا کرد و آیه ای از قرآن را خواند، هیچ کس پیامبر

ص:36

را ندید. مشرکان خیال می کردند که پیامبر در خانه خود خوابیده است.(11)

وقتی صبح شد مشرکان به خانه حمله کردند، علی(علیه السلام)از جا بلند شد، آنان تعجّب کردند، از علی(علیه السلام)پرسیدند:

__ ای علی ! محمّد کجاست؟ او کجا رفته است؟

__ مگر شما محمّد(صلی الله علیه وآله)را به من سپرده بودید که اکنون او را از من می خواهید؟

بُت پرستان فهمیدند که دیشب پیامبر از شهر خارج شده است، آنان هنوز امید داشتند که بتوانند او را پیدا کنند، ولی نمی دانستند که تو او را یاری می کنی و او به سلامت به مدینه خواهد رفت.(12)

* * *

سپس برای این که ذهن مردم را درگیر کنند و از توجّه به قرآن آنان را باز دارند چنین گفتند: «بارخدایا ! اگر واقعاً این قرآن حقّ است و از طرف توست، پس از آسمان بارانی از سنگ بر ما فرو آور یا عذاب دردناک برای ما بفرست».

آیا تو به این درخواست آنان، عمل کردی؟ آیا عذاب را بر آنان نازل کردی؟

نه، زیرا تو قانون مهمّی داشتی، تقاضای آنان این بود که عذاب آسمانی نازل شود، امّا تو محمّد(صلی الله علیه وآله)را رحمت خود معرّفی کردی، تا زمانی که او در شهر مکّه باشد، عذابی بر مردم آن شهر نازل نمی کنی. این قانون تو بود. آنان باید صبر می کردند تا پیامبر از مکّه خارج شود.

وقتی من تاریخ را می خوانم می بینم که بعد از هجرت پیامبر، باز هم عذاب بر آنان نازل نشد.

به راستی علّت چه بود؟

بُت پرستان لحظه ای که این سخن را گفتند، در طوفان تعصّب و لجاجت گرفتار شده بودند، مدّتی گذشت، آنان از این سخن خود پشیمان شدند، آنان با خود گفتند چرا ما برای خود چنین عذابی خواستیم؟

درست است که آنان مشرک بودند، امّا تو را به عنوان خدا قبول داشتند ولی بت ها را شریک تو می دانستند، آنان از سخن خود پشیمان شدند و از تو طلب بخشش کردند.(13)

درست است که راه و روش آنان باطل بود، امّا تو استغفار آنان را پذیرفتی و عذابی را که تقاضا کرده بودند را بر آنان نازل نکردی، البتّه تو در روز قیامت، آنان را به عذاب گرفتار می کنی.

به راستی اگر واقعاً آنان خواستار عذاب آسمانی بودند، پس چرا پشیمان

ص:38

شدند و استغفار نمودند؟ چرا از تو طلب بخشش و مغفرت کردند؟

آری، اگر بنده تو از روی لجاجت سخنی کفرآمیز بگوید و از تو طلب عذاب کند، به او فرصتی می دهی، اگر او از گفته خود پشیمان شد و استغفار کرد، تو عذاب را بر او نازل نمی کنی.

* * *

عذاب را بچشید».

* * *

درست است که جنگ بدر تمام شده است، امّا تو دوست داری که مسلمانان بدانند هنوز در آغاز راه هستند، آنان باید تا برچیدن بساط بُت پرستی و شرک مبارزه کنند.

این سخن تو با آنان است: «ای مؤمنان ! با کافران بجنگید تا بُت پرستی و کفر روی زمین ریشه کن شود و دینی جز یکتاپرستی در زمین باقی نماند. اگر کافران از کفر خود دست برداشتند و ایمان آوردند، من آنان را می بخشم و پاداش آن ها را می دهم که من به آنچه انجام می دهند بینا هستم، اگر آنان ایمان نیاوردند و حقّ را نپذیرفتند، نگران نباشید، بدانید که من یار و نگهدار شما هستم، فراموش نکنید که من بهترین یار و بهترین یاور هستم».

* * *

وقتی دشمنان به مسلمانان حمله می کنند، مسلمانان وظیفه دارند تا با آنان به مقابله بپردازند و از خود و ناموس و آیین خود دفاع کنند و دست دشمن متجاوز را قطع کنند. این، جنگ نیست بلکه دفاع می باشد.

امّا سخن در این است که آیا مسلمانان می توانند خودشان جنگ با کافران را آغاز کنند؟

آغاز جنگ برای از بین بردن کفر و بُت پرستی، شرایط خاص خودش را دارد و فقط در صورتی می توان جنگ با کافران را آغاز کرد که پیامبر و یا امام معصوم فرماندهی آن جنگ را به عهده داشته باشد، چون پیامبر یا امام معصوم از هر خطایی به دور است، برای همین هرگز این جنگ برای به دست آوردن غنیمت یا کشورگشایی نیست، بلکه هدف آن نجات انسان ها از بُت پرستی است.

امام صادق(علیه السلام)جنگ با کافران را اگر به فرمان امام معصوم نباشد، حرام دانسته و آن را گناه بزرگی معرّفی می کند.(14)

ص:42

هر کسی اجازه ندارد به اسم گسترش اسلام و مبارزه با بُت پرستی، اسلحه در دست بگیرد و به جنگ کافران برود، اگر کافران با ما کاری نداشتند و به ما حمله نکردند، نباید جنگ را با آنان آغاز کنیم، آری، فقط اگر پیامبر یا امام معصوم، فرمان جنگ با کافران را دادند، باید مسلمانان اطاعت کنند.

* * *

ما باور داریم که بهترین مفسّران قرآن، اهل بیت(علیهم السلام)هستند، در احادیث آنان به این نکته اشاره شده است که خمس، فقط در غنیمت جنگی نیست. یکی از یاران امام کاظم(علیه السلام)از آن حضرت درباره خمس سؤال کرد، آن حضرت در جواب چنین فرمود: «خمس درباره هر فایده و سودی است که مردم به دست می آورند».(16)

به هر حال، مسلمانان باید 20 درصد از غنیمت های جنگی و همچنین 20 درصد درآمد خالص اضافی خود را به عنوان خمس پرداخت کنند، من در پایان هر سال، باید سرمایه خود را حساب کنم، اگر پولی اضافه بر مخارج سالیانه داشتم، باید بیست درصد آن را به عنوان خمس پرداخت کنم.

* * *

تو اسلام را کامل ترین ادیان قرار دادی و همه نیازهای مادّی و معنوی را در آن پیش بینی نمودی، تو می خواهی این دین، هم سعادت فرد و هم سعادت جامعه را در پی داشته باشد.

پیامبر برای اداره جامعه، نیاز به یک پشتوانه مالی داشت تا بتواند با آن از بینوایان، بیماران، بی سرپرستان و یتیمان جامعه دستگیری کند. تو زکات را بر مسلمانان واجب کردی و با این حکم، نیاز نیازمندان برطرف می شود.

ولی پیامبر برای اداره جامعه، به بودجه بیشتری نیاز داشت، تو خمس را واجب کردی تا او بتواند به اداره جامعه بپردازد، در واقع، خمس برای تأمین بودجه هر کار خیری است که پیامبر یا امام بخواهد انجام دهد و برای هر موردی که صلاح بداند، مصرف کند.(17)

برای حفظ کرامت و عزّت پیامبر، دادن زکات و صدقه به سادات (کسانی که از بنی هاشم هستند) را حرام کردی و قسمتی از خمس را به نیازمندانی که از سادات هستند، قرار دادی.

ص:44

* * *

در این آیه، شش مصرف برای خمس بیان شده است:

1_ سهم خدا 2_ سهم پیامبر 3_ سهم امامان معصوم که بعد از پیامبر، رهبران جامعه می باشند.

در این آیه، امامان معصوم، به عنوان خویشاوندان پیامبر ذکر شده اند.

نکته مهم این است که سهم خدا و سهم پیامبر، پس از پیامبر به امام معصوم می رسد و معمولاً از آن ها به عنوان «سهم امام» نام می برند. در روزگار غیبت امام معصوم، سهم امام، در اختیار فقیهان می باشد تا به مصرف نیازهای جامعه برسانند.

4 - سهم یتیم سیّد 5 - سهم فقیر سیّد 6_ سهم کسی که سیّد است و در راه مانده است و پول ندارد به وطن بازگردد. معمولاً این سه سهم را به عنوان «سهم سادات» ذکر می کنند.

تو صدقه دادن به سیّد (کسی که از نسل پیامبر است) را حرام کرده ای، اگر آنان نیازمند باشند، حرام است که به آنان زکات داده شود، برای همین برای نیازمندانی که از نسل پیامبر هستند، سهمی از خمس قرار دادی. اگر سیّدی نیاز به کمک داشت، از خمس به او پرداخت می شود.

* * *

تو درباره وجوب خمس سخن گفتی، اکنون به مسلمانان می گویی اگر شما به من و به یاری و نصرتی که بر پیامبر در جنگ بدر نازل کردم، ایمان دارید، خمس را پرداخت نمایید.

در روز بدر، دو گروه کافران و مسلمانان با هم روبرو شدند و اگر یاری و نصرت تو نبود، مسلمانان نابود شده بودند، تو چنین اراده کردی که آنان را پیروز این میدان کنی که تو بر هر کاری توانا هستی.

ص:45

در این آیه از روز جنگ بَدر به عنوان روز «جدایی حقّ از باطل» تعبیر می کنی، روزی که مؤمنان از کافران جدا شدند و هر یک برای آرمان خویش به میدان آمدند.

* * *

شده قرار دهی تا آنان به میدان بیایند و با کافران بجنگند. تو مسلمانان را یاری کردی و آنان پیروز شدند.

آن روز، هر کس می خواست می توانست حقّ را تشخیص بدهد، پیروزی مسلمانان در آن روز، معجزه ای آشکار بود. هر کس که پیروزی معجزه آسای مسلمانان را دید و باز هم راه گمراهی را در پیش گرفت، خودش را به هلاکت انداخت، هر کس هم این نشانه ها را با چشم دید و به حقّ بودن پیامبر و اسلام پی برد و هدایت شد، در حقیقت زندگی تازه ای یافت و به سعادت و رستگاری رسید و تو خدای شنوا و دانا هستی و از اسرار دل بندگان خود خبر داری.

* * *

جنگ سستی می کردند و چه بسا درباره آغاز درگیری با کافران، اختلاف می کردند، ولی پیامبر آن خواب را دید و برای یارانش بیان کرد، این کار، سبب شد تا روحیّه مسلمانان قوی شود و همه آماده جنگ با کافران شوند و هیچ اختلافی میان آنان پیش نیاید، تو از آنچه در دل های مردم می گذرد باخبر هستی، تو می دانستی که اگر آنان تعداد زیاد دشمنان خود را می دانستند، از جنگ خودداری می کردند و پیامبر تو را تنها می گذاشتند.

لحظه ای که می خواست جنگ آغاز شود، دو طرف در مقابل هم صف کشیده بودند، اینجا بود که دو کار کردی:

اوّل: انبوه سپاه دشمن را در چشم مسلمانان اندک جلوه دادی تا مسلمانان هراسی از دشمن نداشته باشند و شجاعانه به دشمن بتازند.

دوم: کاری کردی که کافران، مسلمانان را بسیار اندک می دیدند، برای همین آنان کار شکست مسلمانان را بسیار آسان تصوّر کردند و برنامه ریزی فوق العاده ای انجام ندادند. اگر آنان مسلمانان را زیاد می دیدند، احتمال داشت از جنگی که سرانجامش هلاکت بزرگان آنان بود، پشیمان شوند.

این دو کار برای لحظه ای بود که جنگ آغاز نشده بود، امّا وقتی جنگ آغاز شد، کاری کردی که کافران، مسلمانان را دو برابر دیدند و ترس و وحشت به دل آنان افتاد.(18)

تو می خواستی در آن روز از کافران انتقام بگیری. یکی از کسانی که در آن روز کشته شد، ابوجهل بود، او مسلمانان زیادی را شکنجه داده بود و بارها پیامبر را اذیّت و آزار کرده بود، تو آن روز آنان را غافلگیر کردی تا پیروزی مسلمانان را که تقدیر کرده بودی، تحقّق پذیرد، به درستی که بازگشت همه کارها به سوی توست، تو هر کس را که بخواهی پیروز می کنی و هر کس را که بخواهی شکست می دهی.

ص:48

* * *

را در نظرشان زیبا جلوه داد. آن روز شیطان به شکل یکی از آنان ظاهر شد و به آنان گفت: «امروز شما پیروز این میدان هستید و دشمن شما شکست می خورد، به مسلمانان حمله کنید که من در کنار شما هستم و شما را یاری می کنم».

امّا وقتی که تو فرشتگان را برای یاری مسلمانان فرستادی، شیطان عقب نشینی کرد و چنین گفت: «من از شما بیزارم، من چیزی را می بینم که شما نمی بینید، فرشتگان از آسمان برای یاری مسلمانان آمده اند، من از خدا می ترسم که عذاب او بسیار سخت است».

* * *

روحیّه ای قوی در مقابل کافران ایستاده بودند، آنان به تو توکّل کرده بودند، کسی که به تو توکّل کند، تو او را یاری می کنی، تو خدای قدرتمند هستی و همه کارهای تو از روی حکمت است.

* * *

وَأَغْرَقْنَا آَلَ فِرْعَوْنَ وَکُلٌّ کَانُوا ظَالِمِینَ (54)

تو به همه بندگان خود، نعمت های مادّی و معنوی فراوانی می دهی، رحمت تو شامل حال همه می شود، اگر بندگان تو، از این نعمت ها برای کمال و سعادت خود استفاده کردند و شکر آن را به جا آوردند، تو نعمت خود را بر آنان پایدار می کنی و حتّی آن را زیادتر هم می نمایی، امّا اگر این نعمت ها، وسیله سرکشی و گناه و معصیت شد، تو آن نعمت ها را از آنان باز پس می گیری و یا آن را به بلا تبدیل می کنی.

آری، سرنوشت انسان ها به دست خود آنان ساخته می شود، تو آنان را آزاد آفریده ای و آنان راه خود را انتخاب می کنند، اگر راه شکرگزاری را پیمودند، نعمت ها برای آنان زیادتر می شود، امّا اگر راه کفر را برگزیدند، نعمت ها از آنان گرفته می شود و به فقر و فلاکت مبتلا می شوند.

کافرانی که حقّ را انکار می کنند، مانند فرعونیان می باشند، تو به فرعونیان و کسانی که قبل از آنان بودند، نعمت های فراوان دادی، امّا آنان پیامبران تو را انکار کردند و راه کفر را در پیش گرفتند، تو هم آنان را به کیفر گناهانشان مبتلا ساختی و آنان را نابود کردی، پیروان فرعون را در آب غرق نمودی، آنان کسانی بودند که به خود ظلم و ستم کردند.

تو نعمت های زیادی به فرعونیان دادی، امّا آنان راه کفر را در پیش گرفتند و با این کار، خود را از آن نعمت ها محروم ساختند، این قانون توست.

ص:52

در آن زمان تمامی مردم یثرب بُت پرست بودند. یهودیان به بُت پرستان می گفتند: «به زودی پیامبری در این سرزمین ظهور می کند و به بُت پرستی پایان می دهد».

سال ها گذشت تا اینکه محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری مبعوث کردی و او به یثرب (مدینه) هجرت کرد; امّا متأسّفانه آنان به محمّد(صلی الله علیه وآله)ایمان نیاوردند.(19)

پیامبر با آن یهودیان پیمان نامه ای را امضاء کرد و آنان قول دادند که هرگز با دشمنان اسلام همکاری نکنند و مسلمانان را اذیّت و آزار ندهند، امّا آنان این پیمان خود را شکستند و به یاری بُت پرستان اقدام نمودند و در صف دشمنان ایستادند.

اکنون با پیامبر درباره آنان سخن می گویی: ای محمّد ! یهودیانی که ایمان نمی آورند، از حیوانات هم پست تر هستند، تو با آنان پیمان بستی، امّا بارها پیمان شکنی کردند، زیرا آنان از عذاب روز قیامت نمی ترسند، اگر آنان را آماده جنگ یافتی و فهمیدی که می خواهند با تو جنگ کنند، پس با چنان قدرت و شدّتی به آنان حمله کن تا مردمی که پشتیبان آنان هستند، پراکنده شوند و عبرت بگیرند.

* * *

پیامبر با گروه های مختلف پیمان بسته بود، امّا گاهی خبرهایی به پیامبر می رسید که فلان گروه، پیمان خود را شکسته اند و می خواهند به دشمنان کمک کنند. در این صورت وظیفه پیامبر چه بود؟ آیا باید صبر می کرد تا دشمنان از این فرصت استفاده کنند و اسلام را در خطر بیندازند؟

تو به پیامبر اجازه می دهی که به آنان به صورت علنی و آشکار اعلام کند که پیمان میان آنان، لغو شده است. پیامبر باید به آنان این مطلب را رسماً اعلام

ص:54

کند. مسلمان نباید در پیمان خود خیانت کند، زیرا تو خیانت کاران را دوست نداری، امّا اگر یهودیان پیمان خود را با مسلمانان شکستند، مسلمانان باید به آنان اعلام کنند که پیمان میان آن ها، لغو شده است.

اگر یهودیان فکر کنند که هنوز مسلمانان با آنان هم پیمان هستند، ولی مسلمانان به آنان حمله ببرند، این خیانت است، امّا اگر به آنان به صورت رسمی، خبر دهند که پیمان میان آنان لغو شده است، در این صورت، اگر جنگی میان آنان آغاز شود، دیگر خیانت نیست.

* * *

عدّه ای از مسلمانان وقتی فهمیدند که یهودیان پیمان خود را زودتر شکسته اند، با خود فکر کردند که اگر بین آنان و یهودیان جنگی درگیرد، یهودیان پیروز خواهند شد. آنان پیمان شکنی یهودیان را نشانه قدرت نظامی یهودیان قلمداد کردند، در حالی که چنین نبود، تو مسلمانان را یاری می کنی و یهودیان هرگز نمی توانند مسلمانان را شکست بدهند.

* * *

مسلّح پیاده و سواره آماده کنند تا به این وسیله، در دل دشمنان هراس ایجاد شود.

آری، مسلمانان باید هر چقدر می توانند نیرو و تجهیزات جنگی فراهم سازند، در زمان پیامبر، اسب های ورزیده و آماده، از تجهیزات جنگی بود، اسب ها در میدان جنگ، نقش تانک و زره پوش امروز را داشتند، مسلمانان باید با توجّه به زمان خود، بهترین وسایل و امکانات دفاع از خود را داشته باشند.

البتّه منظور از تهیّه سلاح، کشورگشایی نیست، هدف این است که دشمنان از مسلمانان بترسند، خصوصاً دشمنانی که گوششان شنوای سخن حقّ نیست، آنان فقط زبان زور را می فهمند، برای همین، تو از مسلمانان می خواهی که تا آنجا که توان دارند، خود را آماده دفاع کنند و از بهترین تجهیزات جنگی بهره ببرند.

اگر مسلمانان به این دستور تو عمل کنند دشمنان از آنان می ترسند، حتّی دشمنانی که مسلمانان از دشمنی آنان باخبر نیستند، دچار وحشت می شوند و هرگز جرأت حمله پیدا نمی کنند.

دشمنان حقّ و حقیقت هرگز بر اساس منطق و اصول انسانی عمل نمی کنند، آنان اگر بفهمند که مسلمانان ضعیف هستند، نظر خود را بر آنان تحمیل می کنند، برای همین است که مسلمانان نیاز به یک نیروی نظامی قوی و بازدارنده دارند که دشمن را به هراس اندازد.

البتّه تهیّه تجهیزات جنگی نیاز به پول دارد، تو از مسلمانان می خواهی تا در این هزینه، کمک کنند و بدانند هر چه در این راه هزینه کنند، تو مزد کامل آنان را در روز قیامت می دهی و تو به آنان ستم نمی کنی و چیزی از مزد و پاداش

ص:56

آنان کم نمی کنی.

* * *

به پیامبر خود چنین می گویی: «ای پیامبر ! اگر دشمنان تقاضای صلح و آشتی داشتند، تو نیز بپذیر و بر من توکّل کن که من شنوا و دانا هستم، اگر آنان بخواهند تو را فریب بدهند، بدان که من تو را از شرّ آنان دور نگه می دارم، من همان خدایی هستم که تو را یاری کردم و دل های مؤمنان را قوی داشتم و آنان تا پای جان تو را یاری نمودند».

آری، اگر دشمنان پیشنهاد صلح دادند و هیچ شاهدی برای اثبات نیرنگ آن ها نبود، با توکّل به من و هشیاری کامل، با آنان صلح کنید، امّا اگر شواهد نشان بدهد که دشمنان قصد فریب دارند، در اینجا نباید با آنان صلح کرد.

* * *

آنان الفت و محبّت ایجاد کردی، آنان کینه ها و خشم ها را فراموش کردند و همه در کنار هم به یاری پیامبر آمدند و برای هدفی مقدّس، فداکاری کردند، تو به هر کاری که بخواهی توانا هستی و کارهای تو از روی حکمت است.(21)

* * *

ندارند، از مرگ می ترسند، برای همین سست و ضعیف هستند و شکست می خورند.

* * *

حَکِیمٌ (67) لَوْلَا کِتَابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمْ فِیَما أَخَذْتُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ (68)

در جنگ بدر، هنگامی که مسلمانان با کافران نبرد می کردند، نشانه های شکست کافران آشکار گردید، در این میان، عدّه ای به جای این که به ادامه نبرد با کافران بپردازند، به این فکر بودند که تا آنجا که می توانند اسیر بگیرند تا بعداً بتوانند در مقابل آزادی آنان، «فدیه» یا تاوان بگیرند، امّا این کار خطرناکی بود، هنوز دشمن به طور کامل شکست نخورده بود، سرگرم شدن به گرفتن اسیر می توانست سرنوشت جنگ را تغییر دهد، وقتی یک نیرو، یک نفر را اسیر می کرد، باید دست های او را می بست و او را به پشت جبهه می برد، عدّه ای باید در پشت جبهه مواظب اسیران باشند تا فرار نکنند، این کارها سبب می شود از تعداد نیروی جنگی مسلمانان کم شود، احتمال داشت که باقی مانده سپاه دشمن وقتی این وضعیّت را ببینند، تجدید قوا کرده و به مسلمانان حمله کنند.

اکنون تو این آیه را بر پیامبر نازل می کنی: ای پیامبر ! وقتی یاران تو، ضربه های کاری به دشمن زدند و از شکست آنان مطمئن شدند، می توانند کافران را اسیر کنند، امّا تا زمانی که کافران در میدان جنگ حضور دارند و احتمال حمله غافلگیر کننده آنان می رود، مسلمانان نباید فکر و ذهن خود را مشغول گرفتن اسیران بیشتر کنند، آنان باید فقط به میدان جنگ توجّه کنند تا مبادا کافران حمله کنند و آنان را غافلگیر کنند !

* * *

عدّه ای از مسلمانان این خطا را انجام دادند، آنان در حسّاس ترین لحظات

ص:60

جنگ، به اسیر کردن کافران اقدام کردند و میدان را خالی کردند، آنان به فکر پول و مال دنیا افتاده بودند، می خواستند اسیران بیشتری بگیرند تا بعداً در مقابل آزاد کردن آن اسیران، پول بیشتری به دست آورند.

در آن جنگ، کافران نتوانستند از این فرصت استفاده کنند، امّا این کار غفلت بزرگی بود، تو این غفلت آن گروه را بخشیدی، زیرا آنان این دستور تو را نمی دانستند، تو تا زمانی که قانون خود را بیان نکردی، کسی را به خاطر سرپیچی از آن عذاب نمی کنی.

جنگ بدر، اوّلین تجربه آنان بود، تو هم قبلاً این قانون را بیان نکرده بودی، تو این غفلت آنان را بخشیدی، امّا به آنان هشدار دادی تا به وظیفه خود آشنا باشند.

* * *

نباید هدف باشد، تو به مسلمانان می گویی تقوا پیشه کنند.

قرار شد که هر اسیری که از خانواده ای ثروتمند است، چهارهزار درهم بدهد، اسیری هم که از خانواده ای کم درآمد است، هزار درهم بدهد. این خبر به خانواده اسیران رسید و آنان این پول را برای آزاد کردن اسیران خود فرستادند و اسیران آزاد شدند.

برای این که من بدانم چهارهزار «درهم» امروز چقدر ارزش دارد، باید قیمت 80 مثقال طلا را به دست بیاورم، باید ببینم یک مثقال طلا چقدر ارزش دارد، آن را در 80 ضرب کنم. این ارزش تقریبی چهارهزار درهم می باشد. همین طور اگر بدانم 20 مثقال طلا چقدر ارزش دارد، به طور تقریبی به ارزش هزار درهم رسیده ام.

* * *

بعد از مدّتی، پولی به دست پیامبر رسید و پیامبر آن پول را به اسیرانی که مسلمان شده بودند داد، در واقع، آن پولی که پیامبر به آنان داد، جبران آن چیزی بود که آنان برای آزادی خود پرداخت کرده بودند.

* * *

ممکن است بعضی از اسیران به ظاهر ادّعا کنند که مسلمان شده اند، ولی هدف آنان ضربه زدن به مسلمانان باشد، اگر آنان بخواهند خیانت کنند، این امری تازه نیست، آنان قبل از این هم، ندای فطرت خویش را پشت سر انداختند و به جنگ دین خدا آمدند، امّا تو آنان را شکست دادی و تو به همه رفتار و کردار آنان آگاهی داری.

وحشت بی جا از اسیران درست نیست، اگر آنان بخواهند دسیسه ای بکنند، تو پیامبر را از آن باخبر می سازی که تو از همه چیز باخبر هستی.

* * *

پیامبر در شهر مکّه به پیامبری رسید، گروه کوچکی از مردم مکّه، اوّلین کسانی بودند که به پیامبر ایمان آوردند، آنان در راه تو سختی های زیادی تحمّل کردند و بارها به دست بُت پرستان شکنجه شدند ولی از یاری پیامبر دست برنداشتند.

وقتی پیامبر به مدینه هجرت کرد، آنان هم از تمام زندگی خود گذشتند و با دست خالی به آن شهر هجرت کردند، کافران اجازه نمی دادند که آنان، مال و دارایی خود را همراه خود ببرند، آنان از دنیای خود گذشتند تا بتوانند کنار پیامبر تو باشند. چون آنان به مدینه هجرت کردند، به آنان «مهاجران» گفته می شود.

در اینجا برای مهاجران چند ویژگی مهم ذکر می کنی: ایمان، مهاجرت در راه تو، یاری کردن پیامبر با جان و مال خود.

* گروه دوم: انصار

وقتی مردم مدینه با آموزه های قرآن آشنا شدند، به آن ایمان آوردند و گروهی از آنان به مکّه آمدند و با پیامبر دیدار کردند و آن حضرت را به شهر خود دعوت کردند، آنان با پیامبر پیمان بستند که او را یاری کنند. چون آنان پیامبر را یاری کردند، به آنان «انصار» گفته می شود.

در اینجا برای انصار دو ویژگی را نام می بری: پناه دادن به پیامبر و مؤمنان، یاری کردن پیامبر.

مهاجران و انصار، دو رکن اساسی جامعه اسلامی مدینه بودند، آنان به یکدیگر یاری می رساندند و نسبت به هم احساس وظیفه می کردند.

* * *

اگر کسی مسلمان شود و بدون عذر، در سرزمین کفر باقی بماند، مسلمانان

ص:64

در مقابل او وظیفه ای ندارند، اگر مثلاً مال و ثروت او به خطر افتد، مسلمانان در این زمینه مسئولیّتی ندارند، زیرا او به اختیار خودش در سرزمین کفر مانده است، امّا اگر دین او به خطر افتد و از مسلمانان یاری بطلبد، مسلمانان موظّف هستند او را یاری کنند.

* * *

اگر مسلمانان با کافران سرزمینی پیمان صلح ببندند، باید به پیمان خود وفادار باشند.

در این شرایط، اگر مسلمانی در آن سرزمین کفر زندگی کند و دین او به خطر افتد، مسلمانان نباید برای یاری او به جنگ آن کافران بروند، زیرا یاریِ آن مسلمان به معنای شکستن پیمان و عهد می باشد، این قانون توست: احترام به پیمانی که با کافران بسته شده است، مهم است.

مسلمانانی که در سرزمین کفر زندگی می کنند و در شرایط سخت می باشند، باید به جامعه اسلامی هجرت کنند.

* * *

تو بخشش و مغفرت خود را بر آنان نازل می کنی و در روز قیامت آنان را در بهشت جای می دهی و به آنان روزیِ شایسته می دهی، آنان در بهشت از نعمت های زیبای تو بهره مند خواهند شد و برای همیشه مهمان لطف تو خواهند بود.

* * *

می دهی.

* * *

از مهاجران و انصار سخن گفتی، از پیوند عمیقی که میان آنان بود، یاد کردی، آنان با یکدیگر پیمان برادری بسته بودند و در آن زمان، رسم بر این بود که اگر دو نفر با هم پیمان برادری می بستند، از یکدیگر ارث می بردند، اگر یکی از آنان از دنیا می رفت، دیگری از او ارث می برد.

از زمان هجرت مسلمانان به مدینه، چند سال گذشته است، در این مدّت، آنان به این رسم عمل می کردند، اکنون تو قانون خود را درباره ارث تغییر می دهی، ارث فقط به کسانی می رسد که با یکدیگر خویشاوندی دارند، هیچ کس به سبب پیمان برادری از دیگری ارث نمی برد.

* * *

چرا خدا قانون ارث را تغییر داد؟

وقتی مسلمانان از مکّه به مدینه آمدند، هیچ چیز از اموال زندگی و ثروت خود را همراه نیاورده بودند، کافران مکّه به آنان اجازه چنین چیزی نمی دادند. آن مسلمانان با دستان خالی به مدینه هجرت کردند، آنان همه زندگی خود را در مکّه رها کردند و به مدینه آمدند.

خدا می دانست که آنان در فقر هستند، برای همین فرمان داد که برادر مسلمان از برادرش ارث ببرد.

این قانون برای آن شرایطِ سخت و دشوار بود تا به این وسیله، مقداری از مشکلات اقتصادی کسانی که به مدینه هجرت کرده بودند، برطرف شود. هر کدام از مهاجران با یکی از مردم مدینه، عقد برادری خوانده بودند. این قانون باعث می شد تا اگر یکی از مردم مدینه از دنیا رفت، مقداری از ثروت او به آن

ص:67

مهاجری که از مکّه آمده بود، برسد.

چند سال که گذشت، وضع مسلمانان بهتر شد، برای همین خدا این قانون اوّلیّه ارث را لغو نمود و قانون اصلی ارث را بیان کرد.

* * *

قانون تقسیم ارث به صورت بسیار مفصّل در آیات دیگر قرآن بیان شده است.

وقتی کسی از دنیا می رود، ثروت او فقط بین خویشاوندان او به این ترتیب تقسیم می شود:

1 - اگر او پدر و مادر و فرزند دارد، ارث به آن ها می رسد.

2 - کسی که پدر و مادر و فرزند ندارد، ارث به پدربزرگ و مادربزرگ و برادر و خواهر او (یا فرزندان برادر و فرزندان خواهر) می رسد.

3 - اگر کسی هیچ کدام از موارد بالا را نداشت، ارث او به عمو، عمّه، دایی و خاله (و یا فرزندان آن ها) می رسد.

اگر کسی از دنیا برود و همسر داشته باشد، به همسر او هم مقداری از ارث می رسد. جزئیات بیشتر درباره ارث در سوره «نساء» آیه 11 و 176 آمده است.

خلاصه آن که در اینجا قرآن، قانون ارث با پیمان برادری را لغو می کند و از همه می خواهد به این دستور جدید عمل کنند، زیرا خدا به حکمت و درستی هر دستوری که می دهد، دانا می باشد و بر طبق مصلحتی که سعادت انسان ها در آن است، حکم می کند.(22)

ص:68

 

 

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مدنیّ» است و سوره شماره 9 قرآن می باشد.

2 - «توبه» به معنای پشیمانی از گناه و بازگشت به سوی خدا می باشد، در این سوره، 17 بار درباره توبه سخن به میان آمده است.

3 - نام دیگر این سوره، «برائت» است. برائت به معنای «بیزاری» است. در آیه اول، درباره بیزاری خدا از بُت پرستان سخن به میان آمده است.

4 - این سوره، تنها سوره ای است که با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز نمی شود، زیرا با بیزاری خدا از بُت پرستان، آغاز می شود و این مناسبت با مهربانی خدا که در «بسم الله الرحمن الرحیم» ذکر می شود، ندارد.

5 - موضوعات مهم این سوره چنین است: بیزاری از بُت پرستان، توبه، جهاد، حج، منافقان، مسجد ضِرار (مسجدی که منافقان آن را در مدینه ساختند و پیامبر آن را خراب کرد...).

ص:70

امّا ماجرای بیزاری تو از بُت پرستان چیست؟

در سال هشتم هجری پیامبر با مسلمانان به سوی مکّه رفت و شهر مکّه را بدون خونریزی فتح نمود و همه بُت هایی که درون کعبه بود را از بین برد، شهر مکّه، از همه ناپاکی ها و پلیدی ها پاک شد، بعد از آن پیامبر، به مدینه بازگشت.

سال نهم فرا رسید، وقت مراسم حجّ نزدیک شد، تو دوست نداشتی که بُت پرستان بعد از این دیگر به مکّه بازگردند.

بُت پرستان عادت داشتند که برای حجّ به مکّه می آمدند، آنان تو را به عنوان خدا و کعبه را به عنوان خانه تو قبول داشتند، امّا بُت ها را شریک تو می دانستند و باور داشتند اداره جهان به دست بُت ها می باشد و بُت ها را دختران تو می دانستند.

آنان رسم عجیبی داشتند، بعضی از آنان هنگام طواف لخت و عریان طواف می کردند، رسم آنان این بود: «هر کس که برای طواف کعبه می آید باید حتماً لباس مردم شهر مکّه را به تن کند و اگر کسی این لباس را نمی توانست تهیّه کند، باید لباس های خود را از بدن بیرون بیاورد و عریان طواف کند».(23)

این عمل بسیار زشتی بود، تو تصمیم گرفتی تا دیگر اجازه ندهی پس از این، بُت پرستان به مکّه بیایند و این عمل زشت را انجام بدهند.

تو 28 آیه اوّل این سوره را بر پیامبر نازل می کنی، پیامبر دستور می دهد این آیات بر صحیفه ای نوشته شود، (در آن زمان، نوشته ها را بر روی پوست حیوانات می نوشتند و به آن، صحیفه می گفتند).

پیامبر از ابوبکر می خواهد که به مکّه برود و برای مردم بخواند. ابوبکر به سوی مکّه حرکت می کند در این هنگام تو جبرئیل را نزد پیامبر می فرستی و

ص:72

از او می خواهی که تا به پیامبر چنین بگوید: «ای پیامبر ! این پیام را باید کسی به مکّه ببرد که از خاندان توست». پیامبر علی(علیه السلام)را فرامی خواند و او را به سوی مکّه روانه می کند و از او می خواهد خود را به ابوبکر برساند.

علی(علیه السلام)حرکت می کند، در منطقه ای به نام «روحاء» که تقریباً صد کیلومتر با مدینه فاصله دارد، به ابوبکر می رسد و این آیات را از او می گیرد و به سوی مکّه حرکت می کند و ابوبکر به مدینه بازمی گردد.(24)

علی(علیه السلام)به سوی مکّه می رود، روز عید قربان (دهم ذی الحجّه) به مکّه می رسد، مردم برای انجام مراسم حج، در سرزمین «مِنا» که نزدیک مکّه است، جمع شده اند، او در آنجا با صدای بلند به مردم می گوید: «ای مردم ! من فرستاده پیامبر هستم، پیامبر به من دستور داده به شما بگویم که هیچ کس حقّ ندارد، عریان و لخت، کعبه را طواف کند، بُت پرستان از سال آینده حقّ ندارند به مکّه بیایند»، او سپس این آیات را برای آنان می خواند، این سخن توست که به گوش مردم می رسد:

این اعلان بیزاری خدا و پیامبر اوست به مشرکانی که با آنان عهد بسته اید.

ای مشرکان ! بدانید که از الآن به مدّت چهارماه فرصت دارید تا آزادانه سفر کنید و هر جا می خواهید بروید، بعضی از شما از راه دوری به مکّه آمده اید، شما با امنیّت کامل در این مدّت چهارماه، می توانید به خانه های خود بازگردید، امّا بدانید بعد از این چهار ماه، باید مسلمان شوید و دست از بُت پرستی بردارید و اگر این کار را نکنید، آماده جنگ باشید، بدانید که شما نمی توانید عذاب خدا را از خود دور سازید و خدا کافران را خوار و ذلیل می کند.

در روز عید قربان که مردم برای انجام حجّ در سرزمین «مِنا» جمع هستند،

ص:73

خدا و پیامبر به مردم پیام مهمّی اعلام می کنند، این پیام مهم این است: «خدا و پیامبرش از مشرکان و بُت پرستان بیزار هستند، اگر مشرکان توبه کردند و دست از بُت پرستی برداشتند، به نفع آنان است، امّا اگر سرپیچی و نافرمانی کنند، بدانند که نمی توانند با قدرت خدا مقابله کنند، کسانی که راه کفر را برگزینند، به عذاب دردناکی گرفتار خواهند شد.

* * *

همه مردم از این دستور تو باخبر می شوند، مشرکان حقّ ندارند در سال آینده به مراسم حجّ بیایند و عریان دور کعبه طواف کنند.

محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری فرستادی تا مردم را از بُت پرستی نجات بدهد، امّا بُت پرستان به آزار و اذیّت پیامبر و یاران او پرداختند و تصمیم به قتل او گرفتند، پیامبر مجبور شد به مدینه هجرت کند، بُت پرستان بارها به جنگ او رفتند و البتّه تو او را یاری کردی. سرانجام در سال هشتم هجری به دست او مکّه را آزاد نمودی و پیامبر همه بُت هایی که دور کعبه بود را از بین برد.

امّا هنوز خیلی از مردم سرزمین حجاز، بُت پرست هستند، تو می خواهی همه مردم این سرزمین مثل مردم شهر مدینه و مکّه، دست از بُت پرستی بردارند.

* * *

بُت پرستانی که با پیامبر پیمان بسته بودند، به دو دسته تقسیم می شدند:

گروه اوّل: گروهی که با پیامبر پیمان صلح بسته بودند ولی آنان خیانت کرده بودند و به پیمان خود وفا نکردند، آنان قول داده بودند که با دشمنان اسلام همکاری نکنند، امّا به قول خود عمل نکردند و به دنبال فرصت مناسبی برای حمله به مسلمانان بودند.(25)

ص:74

تو از پیامبر خواستی تا لغو پیمان را به آنان اعلام کند تا فرصت توطئه و شبیخون زدن به مسلمانان را پیدا نکنند. آنان بعد از چهار ماه، دیگر در امن و امان نخواهند بود.

گروه دوم: گروهی که با پیامبر پیمان صلح بسته اند و به پیمان خود وفادار مانده اند، آنان هرگز دشمنان مسلمانان را یاری نکردند، تو از پیامبر می خواهی که به پیمان آنان احترام بگذارد.

البتّه پیمان پیامبر با آنان، به صورت دائمی نبود، معمولاً پیامبر در پیمان صلح خود، زمان مشخصّی را معیّن می کرد، تو از پیامبر می خواهی تا پایان زمان صلح نامه، پیمان را نشکند.

* * *

این دستور تو برای این است که بُت پرستی ریشه کن شود، بُت پرستی، یک آیین و دین نیست، بلکه یک انحراف و خرافه بزرگ است و باید به هر قیمت ریشه کن شود، نزدیک به بیست سال، پیامبر آنان را به سوی تو فرا خواند، اکنون دیگر هنگام آن است که آنان به خود آیند.

البتّه تو راه را بر بُت پرستان نمی بندی، آنان در هر حال و هر لحظه می توانند توبه کنند و به سوی حقّ بازگردند و نماز به پا دارند و زکات بدهند، اگر آنان واقعاً مسلمان شدند، آغوش اسلام برای آنان باز است.

* * *

هدف از برخورد با بُت پرستان، گسترش عدالت و یکتاپرستی است نه به دست آوردن غنیمت و تصرّف سرزمین آن ها.

پس از تمام شدن این چهارماه که به بُت پرستان مهلت دادی، جنگ با آنان آغاز می شود، امّا اگر بُت پرستی از پیامبر درخواست پناهندگی کرد تا درباره اسلام تحقیق کند، پیامبر او را پناهندگی می دهد و بعد از آن او را به محلّ امن و امانش می رساند. کسی که در جهل و نادانی گرفتار شده است و بُت ها را می پرستد، می تواند با کمال آرامش نزد پیامبر برود و سخن او را بشنود و به سلامت به خانه اش بازگردد.

* * *

سَبِیلِهِ إِنَّهُمْ سَاءَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ (9) لَا یَرْقُبُونَ فِی مُؤْمِن إِلًّا وَلَا ذِمَّةً وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُعْتَدُونَ (10) فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآَتَوُا الزَّکَاةَ فَإِخْوَانُکُمْ فِی الدِّینِ وَنُفَصِّلُ الاَْیَاتِ لِقَوْم یَعْلَمُونَ (11)

بعضی از مسلمانان از این که تو به پیامبر دستور دادی که بعد از چهارماه، پیمان بُت پرستان را لغو کند، تعجّب کردند، اکنون تو با آنان سخن می گویی: چگونه انتظار دارید که من و پیامبرم، بر پیمان خود با بُت پرستانی که پیمان خود را شکستند، باقی بمانیم؟

* * *

بار دیگر به دوگروه بُت پرستان اشاره می کنی:

گروه اوّل: کسانی که با مسلمانان، نزدیک مسجدالحرام (در منطقه حُدَیبیّه) پیمان بستند و بر آن وفادار ماندند، تو از مسلمانان می خواهی تا زمانی که این گروه بر پیمان خود هستند، مسلمانان هم به عهد خود وفا کنند، تو کسانی را که از عهدشکنی پرهیز می کنند، دوست داری.

گروه دوم: کسانی که با مسلمانان پیمان بستند، امّا به پیمان خود وفا نکردند، آنان دنبال فرصتی هستند تا به مسلمانان حمله کنند، اگر آنان بر مسلمانان پیروز شوند، هیچ عهد و پیمان و تعهّدی را مراعات نمی کنند، دل های آنان از کینه و انتقام جویی و دشمنی پر است، امّا با زبان، اظهار دوستی می کنند، بیشتر آنان از راه حقّ دور شده اند و قصد ندارند به پیمان خود وفا کنند.

آنان قرآن را شنیدند و حقّ را یافتند، امّا برای منافع مادّی خود از آن چشم پوشی کردند، دین تو را به بهای اندک دنیا فروختند و مردم را از راه تو دور کردند، به راستی که چه کارهایی انجام می دادند و آنان درباره یک

ص:77

مسلمان، رعایت خویشاوندی و عهد و پیمان را نمی کنند و تا آنجا که بتوانند ستم می کنند.

البتّه اگر همین افراد، توبه کنند و نماز بخوانند و زکات بدهند، آغوش اسلام برای آنان گشوده است، آنان برادران دینی مسلمانان می شوند. تو این گونه آیات خود را برای مردمی که می خواهند بدانند، بیان می کنی.

* * *

وَیُذْهِبْ غَیْظَ قُلُوبِهِمْ وَیَتُوبُ اللَّهُ عَلَی مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (15) أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَکُوا وَلَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جَاهَدُوا مِنْکُمْ وَلَمْ یَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَا رَسُولِهِ وَلَا الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً وَاللَّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ (16)

در میان مسلمانان کسانی بودند که موافق جنگ با بُت پرستان نبودند، آنان از بُت پرستان و قدرتشان می ترسیدند، اکنون تو به آنان می گویی:

چرا با کسانی که پیمان خود را شکستند و پیامبر را از شهر مکّه بیرون کردند، نمی جنگید؟ آیا فراموش کردید که آنان بودند که جنگ با شما را آغاز کردند؟

آیا می ترسید که آنان بر شما پیروز شوند؟ چرا از این مردم بی ایمان می ترسید؟ من به شما فرمان دادم که وقتی این چهارماه تمام شد، با آنان جنگ کنید، اگر شما مؤمن واقعی هستید، باید از مخالفت فرمان من بترسید.

با کافران پیکار کنید تا من به دست شما آنان را مجازات و رسوا کنم، با آنان بجنگید و بدانید من شما را یاری می کنم و با شکست آنان، دل های مؤمنان را آرام می کنم، شکست کافران را مایه خوشحالی مؤمنان قرار می دهم و خشم شما را فرو می نشانم. شما سالیان سال، زیر شکنجه های آنان بوده اید و از آنان خشم و کینه به دل دارید، اکنون وقت آن است که به جنگ آنان بروید و آنان را به سزای اعمالشان برسانید، فراموش نکنید اگر گروهی از آنان توبه کردند و مسلمان شدند، به آنان امن و امان بدهید و بدانید که هر کس توبه کند، من او را می پذیرم، من به همه چیز آگاه هستم و همه کارهای من از روی حکمت و مصلحت است.

ای کسانی که دوست ندارید با بُت پرستان جنگ کنید، به چه فکر می کنید؟

ص:79

من می دانم که بعضی از بُت پرستان از خویشاوندان شما هستند، برای همین جنگ با آنان را خوش نمی دارید، آیا شما پیوند خویشاوندی را بر فرمان من، مقدّم می دارید؟

آیا فکر می کنید که شما را به حال خود وامی گذارم؟ آیا فکر می کنید که شما با مؤمنان واقعی، یکسان خواهید بود؟

به زودی زمینه امتحان پیش می آورم تا مؤمنان واقعی از بقیّه جدا شوند. من کسانی را که در راه من جهاد می کنند و غیر از من و پیامبرم و مؤمنان، دوست و همرازی نمی گیرند، را می شناسم و به آنان پاداش بزرگی خواهم داد.

کسانی که با کافران و گناهکاران، رابطه دوستی برقرار می کنند، بدانند که از کار آنان باخبر هستم، آنان از فرمان من سرپیچی کردند و مخفیانه با دشمنان من طرح دوستی ریختند، آنان بدانند که خشم من در انتظارشان است.

* * *

بار دیگر سخن تو را می خوانم، تو از کسانی سخن گفتی که غیر از تو و پیامبر و مؤمنان، دوست و همرازی نمی گیرند، آنان فقط سرپرستی و ولایت پیامبر و مؤمنان را پذیرفته اند و از رهبران دیگر بیزار هستند.

به راستی منظور از مؤمنان در اینجا چه کسانی هستند؟ آنان همان دوازده امامی هستند که تو به آنان مقام عصمت داده ای و آنان را جانشین پیامبرت قرار داده ای.

در واقع، تو از همه ما می خواهی تا پیامبر و دوازده امام را به عنوان رهبر خود قبول کنیم.(26)

اینجاست که من به یاد سخن امام هادی(علیه السلام)می افتم، او به یکی از یاران خود، درس امام شناسی داد و برای او «زیارت جامعه» را بیان کرد، من این زیارت را

ص:80

بسیار دوست دارم. وقتی آن را می خوانم احساس خوبی به من دست می دهد.

اکنون قسمتی از آن زیارت را در اینجا ذکر می کنم، آنجا که خطاب به امامان چنین می گوییم: «من با شما هستم، با غیر شما کار ندارم، به شما ایمان دارم، همه شما را دوست دارم و ولایت همه شما را پذیرفته ام. من از رهبران و پیشوایانی که مردم گوش به فرمان آن ها هستند، بیزارم، من فقط گوش به فرمان شما هستم، تسلیم شما هستم و هرگز از رهبرانی که مردم را به سوی آتش جهنّم می برند، پیروی نمی کنم، آری ! پیروی کردن از غیر شما، چیزی جز آتش جهنّم در پی ندارد».(27)

* * *

زمان، این مسجد در اختیار بُت پرستان قرار گرفت و آنان از جای جای سرزمین حجاز به آنجا می آمدند. آنان در آنجا بُت های خود را قرار داده بودند و برای آبادی و تعمیر و مرمّت آن، پول های زیادی خرج می کردند.

در سال هشتم هجری، پیامبر مکّه را از وجود بُت ها پاک نمود، اکنون تو به او فرمان داده ای تا به بُت پرستان خبر بدهد که دیگر حقّ ندارند به مسجدالحرام بیایند.

عدّه ای از مسلمانان وقتی این سخن را شنیدند، با خود گفتند: چرا ما باید بُت پرستان را از خود برانیم؟ باید به آنان اجازه بدهیم به مسجدالحرام بیایند و مراسم حجّ را انجام بدهند، شرکت آنان که جمعیّت زیادی هم هستند، از هر جهت سبب رونق و آبادی است.

اکنون به همه اعلام می کنی که حضور بُت پرستان هرگز باعث آبادی و آبادانی نمی شود، بُت پرستان تا زمانی که بر کفر خود باقی هستند، حقّ تعمیر مساجد و به ویژه مسجدالحرام را ندارند، آنان راه شیطان را در پیش گرفته اند و کارهایشان نابود می شود و در روز قیامت برای همیشه در عذاب گرفتار خواهند بود.

فقط کسانی می توانند مساجد و به ویژه مسجدالحرام را آباد کنند که به تو و روز قیامت ایمان دارند و نماز می خوانند و زکات می دهند و از مخالفت فرمان تو، فقط می ترسند، آنان کسانی هستند که در روز قیامت به بهشت تو راه خواهند یافت. تو از همه می خواهی که اجازه ندهند افراد ناپاک به خاطر ثروت یا نفوذ اجتماعی خود، در اداره مساجد دخالت کنند.

* * *

بعضی از مسلمانان دوست داشتند تا با بُت پرستان مدارا شود، سال های سال

ص:82

کعبه به دست بُت پرستان اداره می شد، آنان مسجدالحرام را آباد می کردند و کلیددار کعبه بودند. بعضی برای مردمی که به آنجا می آمدند، آب تهیّه می کردند، شهر مکّه، شهری خشک و کم آب بود.

در اینجا به این نکته اشاره می کنی که هرگز کلیدداری کعبه و آب دادن به حاجیان، نمی تواند جای ایمان به تو را بگیرد، کسی که به تو و روز قیامت ایمان آورده است و در راه تو جهاد کرده است، مقامش از کلیددار کعبه و آب دهنده به حاجیان، بسی بالاتر است.

آری، کسانی که به تو ایمان آوردند و در راه تو با جان و مال جهاد کردند، نزد تو مقامی بزرگ دارند و آنان رستگار و سعادتمند هستند، تو به آنان مژده رحمت می دهی. در روز قیامت، فرشتگان به آنان خبر می دهند که تو از آنان راضی و خشنود هستی و آنان را به باغ های بهشت رهنمون می شوند، بهشتی که در آنجا، نعمت های جاودانه خواهد بود و آنان برای همیشه از آن بهره مند خواهند شد. در آن روز، پاداش بزرگی در انتظار آنان است.

* * *

از پیامبرت خواسته ای تا چهارماه به بُت پرستان مهلت بدهد و پس از آن، اگر بُت پرستان ایمان نیاوردند، با آنان وارد جنگ شود، عدّه ای از مسلمانان با بُت پرستان خویشاوند بودند، برای آنان سخت بود که از خویشاوندان خود چشم بپوشند، اکنون تو با آنان سخن می گویی: «اگر پدران و برادران شما، راه کفر را برگزیدند، شما آنان را به دوستی نگیرید، هر کس از شما با آنان دوستی کند، به خود ظلم و ستم نموده است».

نباید دوستیِ خویشاوندی که کافر است، مانع اجرای فرمان تو شود، اگر این دوستی سبب شود مسلمانی دست از جهاد بردارد و فرمان تو را اطاعت نکند، او به خود ظلم بزرگی کرده است.

گروهی دیگر از مسلمانان به فکر پدر، برادر، فرزندان و همسرِ کافر خود بودند، این مسلمانان با خود فکر می کردند چگونه به جنگ با آنان بروند، برخی دیگر به سرمایه ها و تجارت خود می اندیشیدند، رونق تجارت آنان به آمد و رفت کافران بستگی داشت، آنان وقتی شنیدند که از چهار ماه دیگر رفت و آمد کافران به مکّه ممنوع می شود، از کسادی تجارت خود نگران شدند.

تو همه این ها را می دانستی، اکنون سخن خود را با مسلمانان ادامه می دهی: «آیا پدارن و پسران و برادران و زنان و خویشاوندان و دارایی های خود و تجارتی که از کسادی آن نگران هستید و خانه های مورد علاقه خود را; از من و پیامبر من و جهاد در راه من، بیشتر دوست دارید؟ اگر چنین است، پس منتظر باشید تا زمان فرمان من فرا رسد، من کسانی را که نافرمانی کنند، به حال خود رها می کنم».

کسانی که نگران پدر، برادر، فرزند و همسرِ کافر خود بودند و به تجارت و

ص:84

رونق کاسبی خود فکر می کردند، باید لحظه ای تأمّل کنند، دیر یا زود، فرمان تو فرا می رسد و تو فرشته مرگ را برای گرفتن جان آنان می فرستی، در آن لحظه، هیچ چیز به کار آن ها نمی آید، فقط ایمان به توست که می تواند مایه نجات باشد، پدر، فرزند، همسر، برادر هیچ کاری نمی توانند بکنند، انسان باید همه ثروت و دارایی خود را رها کند و با یک کفن به سوی قبر برود، در آن لحظه می فهمد که به خاطر دوستی این چیزها، چه ظلمی به خود کرده است، امّا افسوس که آن وقت، دیر شده است و دیگر پشیمانی سودی ندارد.

البتّه منظور تو این نیست که انسان، از عواطف انسانی و سرمایه های اقتصادی خود چشم بپوشد، سخن در این است که عواطف و امور اقتصادی در نظرش از دین او مهم تر نباشد. مؤمن واقعی کسی است که بر سر دو راهیِ حق و باطل، عشق به فرزند و خویشاوندان و عشق به امور اقتصادی، او را از تو جدا نکند.

* * *

که پیامبر چگونه می خواهد این کار را بکند، آنان فکر می کردند که اعلام جنگ با بُت پرستان، کاری خطرناک است.

گویا مسلمانان فراموش کرده اند که تو پیامبر خود را یاری می کنی، از روزی که او را به پیامبری فرستادی، همواره یار و پشتیبان او بودی، پیامبر بارها با کافران در میدان جنگ روبرو شد و تو هیچ گاه او را تنها نگذاشتی، فرشتگان خویش را برای یاری اش فرستادی، دل های یاران او را محکم و استوار ساختی تا از دشمنان خود نهراسند.

اکنون می خواهی از «جنگ حُنین» سخن بگویی، در سال هشتم، مسلمانان شهر مکّه را فتح کردند و آنجا را از بُت ها پاک نمودند، به پیامبر خبر رسید که تعداد زیادی از بُت پرستانی که در «طائف» زندگی می کنند، تصمیم دارند به مسلمانان حمله کنند. طائف کمتر از صد کیلومتر با مکّه فاصله دارد.

پیامبر با دوازده هزار نفر به سوی حنین حرکت کرد، در آن روز مسلمانان مغرور شدند، به جای آن که به تو توکّل کنند، به جمعیّت زیاد خود اعتماد کردند، آنان تصوّر می کردند که دیگر هیچ کس نمی تواند شکستشان بدهد.

دشمن از حرکت سپاه اسلام باخبر شد و در منطقه ای به نام «حنین» برای آنان کمین گذاشت. حنین، درّه ای بود که سپاه اسلام باید از آن عبور می کرد و تقریباً سی کیلومتر با مکّه فاصله داشت.

راه زیادی تا طائف مانده بود و مسلمانان به دره «حنین» رسیدند، ناگهان بُت پرستان از بالای کوه هجوم آوردند و مسلمانان را با حمله ناگهانی خود غافلگیر کردند.

عدّه زیادی از مسلمانان فرار کردند و نظم سپاه اسلام به هم ریخت، آن روز، زیادی نیروی مسلمانان کاری از پیش نبرد، آنان بی پناه به هر سو فرار

ص:86

می کردند و هیچ پناهگاهی برای خود نمی یافتند.

در این میان افرادی همچون علی(علیه السلام)مقاومت نمودند، عباس عموی پیامبر بر سر مسلمانان فریاد زد و آنان را به پایداری و استقامت فرا خواند. پیامبر دست به دعا برداشت و از تو طلب یاری کرد، اینجا بود که تو آرامش را بر دل پیامبر و مؤمنان نازل کردی. فرشتگان را به یاری آنان فرستادی و بُت پرستان را به سزای اعمالشان رساندی و مسلمانان پیروز شدند.

مسلمانان در آن روز از میدان جنگ فرار کردند و پیامبر را تنها گذاشتند، امّا گروه زیادی از آنان از این کار خود پشیمان شدند و توبه کردند و تو هم گناه آنان را بخشیدی و رحمت خود را برا آنان نازل کردی که تو بخشنده و مهربان هستی.

* * *

خاطره «حنین» را برای مسلمانان یادآوری کردی تا آنان به تو توکّل کنند و بدانند که تو هرگز پیامبر را تنها نمی گذاری، تو از پیامبر خواسته ای به بُت پرستان چهارماه فرصت بدهد و سپس با آنان وارد جنگ شود، درست است که پیامبر علی(علیه السلام)را به مکّه فرستاده است تا این مطلب را در مکّه به بُت پرستان اعلام کند، امّا مسلمانان نباید نگران باشند و ترس به دل خود راه دهند، تو پیامبر و دین خود را یاری می کنی و به زودی ریشه بُت پرستی در این سرزمین برچیده می شود.

تو ترسی بر دل بُت پرستان می افکنی که آنان جرأت جنگ با پیامبر را نداشته باشند، خیلی از مردم عادی به اسلام علاقه مند شده و مسلمان می شوند، رهبران آنان هم می فهمند که دیگر نمی توان در مقابل اسلام ایستاد، آنان هم از بُت پرستی دست برمی دارند.

ص:87

* * *

خواستی بعد از این مدّت، جنگ را با آنان آغاز کند، اکنون از یهودیان و مسیحیان سخن می گویی، کسانی که می دانند محمّد(صلی الله علیه وآله)، آخرین پیامبر توست، امّا به او ایمان نمی آورند، آنان به دین تو باور ندارند و احکام تو را قبول ندارند، به قرآن ایمان نیاورده اند، اگر آنان واقعاً به تو ایمان داشتند و از عذاب روز قیامت می ترسیدند، حقّ را انکار نمی کردند، معلوم می شود آنان به تو و روز قیامت ایمان ندارند، مسیحیان، عیسی(علیه السلام)را خدا می دانند و دچار شرک شده اند، یهودیان هم یکی پیامبران تو را به عنوان «پسر خدا» مطرح کرده اند، آنان در دین خود، دچار شرک و انحراف شده اند.

اکنون آنان سه راه پیش رو دارند: یا مسلمان شوند، یا برای جنگ آماده شوند، یا با حفظ دین خود، زندگی مسالمت آمیز در کنار مسلمانان را بپذیرند و جزیه بدهند، جزیه، مالیاتی است که آنان باید با خواری (و به حالت تسلیم) بپردازند.

آنان می توانند در جامعه اسلامی زندگی کنند و این در صورتی است که حاضر شوند دین اسلام را محترم بشمارند و هرگز با دشمنان همکاری نکنند و مالیات خود را بپردازند، آنان این مالیات را در مقابل تأمین امنیّت خود می پردازند.

* * *

پیامبر هنگامی که می خواست علی(علیه السلام)را به مکّه بفرستد، این 28 آیه را به او داد تا برای همه مردمی که در آنجا بودند، بخواند، این یک اعلام عمومی بود و خبر آن به گوش همه رسید، وقتی آنان به خانه و کاشانه خود برگشتند،

ص:89

این خبر را به بقیّه گفتند. در واقع همه مردم سرزمین حجاز از این خبر آگاه شدند، بعد از آن ،قبیله ها و گروه های بزرگ به فکر افتادند و فهمیدند که توان مقابله با مسلمانان را ندارند، بیشتر آنان دین اسلام را پذیرفتند و از جنگ با مسلمانان خودداری کردند.

برای اوّلین بار بود که سرزمین حجاز وحدت و یکپارچگی را تجربه می کرد، سرزمینی که سال های سال در آتش تفرقه و اختلاف می سوخت، نجات پیدا کرد. مردمی که سراسر زندگی آنان، جز کشتن و غارت کردن نبود، فرماندهی حکومت پیامبر را پذیرفتند و جنگ جای خود را به صلح و آرامش داد. آری، قبیله های مختلف، نمایندگان خود را نزد پیامبر می فرستادند تا خبر پذیرفتن اسلام را به پیامبر بدهند.

تاریخ گواهی می دهد که پیامبر بعد از خواندن این آیات برای بُت پرستان، هیچ جنگی با آنان نداشت، تو از پیامبر خواستی تا چهارماه به بُت پرستان مهلت بدهد و بعد از آن، اگر آنان مسلمان نشدند، با آنان وارد جنگ شود و آنان را بکشد یا اسیر کند یا تبعید نماید، امّا بعد از مدّتی، بُت پرستان فهمیدند که نمی توانند در مقابل پیامبر، مقاومت کنند، آنان مسلمان شدند و کفر و بُت پرستی در سرزمین حجاز برچیده شد.

* * *

این سخن تو با پیامبر بود، تو از او خواستی تا اگر مردم سرزمین حجاز از کفر و بُت پرستی دست برنداشتند، به جنگ آنان برود، اکنون سؤال این است: آیا در هر زمانی، مسلمانان می توانند خودشان جنگ با کافران را آغاز کنند؟

ص:90

آغاز جنگ برای از بین بردن کفر و بُت پرستی، شرایط خاصّ خودش را دارد، آغاز جنگ با کافران فقط در صورتی جایز است که پیامبر و یا امام معصوم، حاضر باشند و دستور چنین کاری را بدهند. آن ها مقام عصمت را دارند و از هر خطایی به دورند، امام صادق(علیه السلام)جنگ با کافران را اگر به فرمان امام معصوم نباشد، حرام دانسته و آن را گناه بزرگی معرّفی می کند. هر کسی اجازه ندارد به اسم گسترش اسلام و مبارزه با بُت پرستی، اسلحه در دست بگیرد و به جنگ بُت پرستان برود.(28)

ص:91

نیاز به فرزند دارد، زیرا عمرش محدود است و برای ادامه نسل خود، محتاج تولّد فرزند است.

قدرت انسان محدود است و در هنگام پیری و ناتوانی، نیازمند کسی است که کمکش کند، انسان محتاج عاطفه و محبّت است، برای همین دوست دارد فرزندی در کنارش باشد تا با او انس گیرد، امّا تو بی نیاز از همه این ها هستی.

* * *

علمای یهود و رهبران مسیحی می خواستند نور دین تو را با سخنان خود خاموش کنند، آنان تورات و انجیل را تحریف کردند و مردم را از دین تو منحرف کردند.

آنان تورات و انجیل را بارها خوانده بودند، نشانه های پیامبر موعود را به خوبی می دانستند، آنان همان طور که فرزندان خود را می شناختند، پیامبر موعود را هم می شناختند و یقین داشتند که آن پیامبر، کسی جز محمّد(صلی الله علیه وآله)نیست، امّا این حقیقت را انکار کردند، در تورات و انجیل، نشانه های پیامبر موعود را ذکر کرده ای، آنان آن قسمت های تورات را تغییر دادند تا منافع اندک خویش را حفظ کنند و به مردم می گفتند که محمّد، پیامبر موعود نیست.

آنان خیال می کردند که این گونه می توانند حقیقت را پنهان کنند، امّا تو اراده کرده بودی که نور دین خودت را آشکار کنی هر چند آن کافران این را نپسندند، تو محمّد(صلی الله علیه وآله)را با قرآن و دین حقّ فرستادی و اراده کردی که دین اسلام بر همه ادیان برتری یابد هر چند مشرکان ناراضی و مخالف باشند.

روزی فرا می رسد که اسلام دین همه می شود، هر کس که روی زمین زندگی می کند، به محمّد(صلی الله علیه وآله)و دین او ایمان می آورد. این وعده ای است که تو به پیامبر خودت داده ای، آن روز، برای یهودیان و مسیحیانی که برای تو شریک قرار دادند، خوشایند نخواهد بود.

* * *

تو به پیامبر وعده دادی که در روزگار ظهور مهدی(علیه السلام)، دین او را بر همه جهان مسلّط کنی، در روزگار ظهور مهدی(علیه السلام)، مردم جهان مسلمان می شوند، دین اسلام، دین تمامی مردم جهان می شود. آن روز، روز باشکوهی است.

دوست دارم سیمای روزگار ظهور را ببینم، برای همین به مطالعه و تحقیق

ص:94

خود ادامه می دهم، سخنان اهل بیت(علیهم السلام)را بررسی می کنم، می فهمم که همه خوبی ها در آن روزگار خواهد بود، همه اهل آسمان ها و تمام مردم زمین در شادی و نشاط خواهند بود، زیرا حکومت عدل برقرار خواهد شد.(29)

از ظلم و ستم هیچ خبری نخواهد بود، فقر از میان می رود به طوری که مردم، فقیری را نمی یابند تا به او صدقه دهند. همه مردم به جای عشق به دنیا، عاشق عبادت هستند و کمال خویش را در عبادت و بندگی خدا جستجو می کنند.(30)

فرشتگان همواره بر انسان ها سلام می کنند; با آن ها معاشرت دارند و در مجالس آن ها شرکت می کنند، آری دل های مردم آن قدر پاک شده است که می توانند فرشتگان را ببینند.(31)

علم و دانش رشد زیادی پیدا کرده است به طوری که دانش بشر، بیش از ده برابر می شود.(32)

هیچ اختلافی در سرتاسر دنیا به چشم نمی خورد و مردم از هر قبیله و قومی که باشند در صلح و صفا با هم زندگی می کنند.(33)

باران رحمت الهی زیاد می بارد و سرتاسر دنیا، سرسبز و خرّم است.(34)

این همان ظهور زیبایی است که همه پیامبران منتظر آن بودند. ظهوری که آرزوی دل همه انسان ها بوده است...

* * *

بِعَذَاب أَلِیم (34) یَوْمَ یُحْمَی عَلَیْهَا فِی نَارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوَی بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا کَنَزْتُمْ لاَِنْفُسِکُمْ فَذُوقُوا مَا کُنْتُمْ تَکْنِزُونَ (35)

بسیاری از دانشمندان یهود و رهبران مسیحی دچار انحراف شدند، آنان از دیگران رشوه می گرفتند تا حقّ را پنهان کنند، آنان می دانستند که محمّد(صلی الله علیه وآله)، پیامبر موعود است، عدّه ای از ثروتمندان به آن ها پول زیادی می دادند تا این حقیقت را پنهان کنند، آن ها هم پول ها را می گرفتند و حقیقت را به مردم نمی گفتند، وقتی مردم درباره پیامبر موعود سؤال می کردند، آن ها در پاسخ مثلاً می گفتند: «پیامبر موعود پانصد سال دیگر ظهور خواهد کرد». آنان با این سخنان خود، مردم را از دین تو باز می داشتند.

حرص به مال دنیا، باعث شد که آنان حقّ را انکار کنند، دل آنان شیفته دنیا شده بود و این شیفتگی، کار آنان را به آنجا رسانید که در مقابل دین تو ایستادند و حقّ را انکار کردند. تو آنان را در روز قیامت در عذاب خود گرفتار خواهی ساخت، آنان سبب انحراف مردمی شدند که پیرو آنان بودند، آنان چند روزی در ناز و نعمت دنیا زندگی کردند، امّا آیا این چند روز زندگی، ارزش آن را داشت که به خاطر آن، عذاب همیشگی جهنّم را برای خود بخرند؟

* * *

سخن از حرص و علاقه به دنیا شد، شیفتگی دنیا باعث شد تا گروهی از دانشمندان یهودی و مسیحی از سعادت محروم شوند، اکنون می خواهی به مسلمانان هشدار بدهی، مبادا حرص به دنیا آنان را گمراه کند، کسانی که طلا و

ص:96

نقره ذخیره و پنهان می کنند و در راه تو مصرف نمی کنند و زکات آن را پرداخت نمی کنند، باید از عذاب سخت تو بترسند.

در روز قیامت، فرشتگان، طلا و نقره هایی (که زکات آن پرداخت نشده است) را در آتش جهنّم گداخته می کنند و سپس آن طلاها و نقره ها را بر پیشانی، پشت و پهلوی صاحبان آن ها داغ می کنند و به آنان می گویند: «این همان چیزی است که برای خود اندوختید، پس بچشید چیزی را که برای خود می اندوختید».

تو در اینجا از طلا و نقره به عنوان مثال نام می بری، کسانی که دلباخته دنیا هستند، به طلا و نقره علاقه زیادی دارند و آن را ذخیره می کنند و زکات آن را پرداخت نمی کنند. تو بر مسلمانان زکات را واجب کردی تا در جامعه فقر و فلاکت و بدبختی نباشد، کسانی که زکات ثروت خود را پرداخت نکنند، به عذاب سخت تو گرفتار خواهند شد.

اگر من ثروت و مال زیادی داشته باشم، امّا زکات واجبی که تو بر من واجب کرده ای پرداخت کنم، به عذاب تو گرفتار نمی شوم، ثروتی که زکات آن پرداخت شود، مایه برکت برای جامعه است، البتّه من باید هشیار باشم که به این مال دلبستگی پیدا نکنم.

زهد این نیست که من فقیر باشم، زهد این است که من دلبسته مال دنیا نباشم، اگر در دوراهی قرار گرفتم و قرار شد از ثروت و دین، یکی را انتخاب کنم، بتوانم از ثروت خود بگذرم و دین را برگزینم. زهد واقعی این است. تو دوست نداری مسلمان فقیر باشد، ثروتی که در مسیر اصلاح اقتصاد جامعه باشد و سبب رونق کسب و کار مردم باشد، مایه رحمت است.

* * *

ص:97

این ماه ها برای کسانی لازم است که این ماه ها را محترم بشمارند.

* * *

ماه های قمری، دوازده ماه است که همه آن را می شناسند، چهارماه حرام هم که معلوم است: رجب، ذی القعده، ذی الحجّه و مُحرّم. در این چهار ماه، جنگ حرام است.

این سنّتی بود که از زمان های دور به مردم سرزمین حجاز رسیده بود، مردم از راه های دور و نزدیک برای انجام حجّ به مکّه می آمدند و خیال می کردند که در طول این مدّت، کسی به آنان حمله نخواهد کرد.

شخصی به نام «جناده» که بزرگ یکی از قبیله های عرب بود، تصمیم گرفت تا سنّت را تغییری دهد. سال اوّل، وقتی مردم برای حجّ به مکّه آمده بودند، از جا بلند شد و با صدای بلند اعلام کرد که امسال جنگ در ماه «محرّم» آزاد است و به جای آن، جنگ در ماه «صفر» حرام می شود.

ماه صفر، بعد از ماه محرّم است، او با این کار خود، یکی از ماه های حرام را سی روز به عقب انداخت، او با این کار می خواست تا مردم فرصت حمله و غارت پیدا کنند، زندگی مردم آن روزگار با غارت و جنگ اداره می شد.

سال بعد که فرا رسید، جناده در میان مردم اعلام نمود: «سال قبل، صفر را ماه حرام اعلام کردم، اکنون اعلام می کنم که به جای ماه صفر، ماه محرّم، ماه حرام است». هدف او این بود که اصل سنّت ماه های حرام، باقی بماند، امّا شیوه اجرای آن را عوض می کرد.

این برنامه بارها تکرار شد، یک سال، ماه حرام اصلی، ماه محرّم بود، امّا آنان یک سال بعد، به جای ماه محرّم، ماه صفر را ماه حرام اعلام می کردند و سال بعد از آن، دوباره صفر را ماه آزاد اعلام می کردند و ماه محرّم را ماه حرام اعلام

ص:99

می کردند.

این آیه را نازل می کنی و به همه می فهمانی که تغییر ماه های حرام، چیزی جز افزایش در کفر نیست و کافران به این وسیله گمراه تر می شوند، آنان یک سال، ماه محرّم را ماه آزاد و سال دیگر آن را ماه حرام می شمارند، شیطان این کار را برای آنان زیبا جلوه می داد، تو هم کسانی را که شایستگی هدایت ندارند به حال خود رها می کنی. آنان این گونه دین تو را به بازی می گرفتند.

تو به مسلمانان هشدار می دهی تا به قانون تو احترام بگذارند و هرگز در آنچه مقرّر کرده ای، دست نبرند، هیچ کس حقّ ندارد ماه های حرام را تغییر بدهد، تصرّف در قانون تو، چیزی جز کفر نیست و عذاب تو را در پی دارد.

* * *

پیام تو برای همه زمان ها می باشد، کسانی که می خواهند برای مصلحت ها، احکام قرآن را تغییر دهند، راه کفر را می روند، تو در قرآن درباره حجاب، قصاص، مجازات دزدان و... سخن ها گفته ای.

عدّه ای به اسم مصلحت جامعه، این سخنان تو را تغییر می دهند و شیطان هم این کار آنان را زیبا جلوه می دهد، امّا این کار، چیزی جز کفر نیست، جا به جا کردن و تغییر در احکام تو، عذاب روز قیامت را در پی دارد. من باید هشیار باشم و فریب کسانی را نخورم که دین تو را به بازی می گیرند و سخنان تو را تغییر می دهند.

ص:100

این خبر به پیامبر رسید، ماه رجب سال نهم هجری بود، پیامبر مسلمانان را به جهاد فرا خواند و از آنان خواست تا برای رفتن به سمت تبوک آماده شوند. فصل تابستان بود و هوا خیلی گرم بود. فاصله مدینه تا تبوک بیش از ششصد کیلومتر بود، از طرف دیگر، خرماهای مدینه رسیده بودند و وقت برداشت محصولات کشاوزی بود و درآمد یک سال آنان به آن بستگی داشت، برای همین عدّه ای از مسلمانان علاقه ای به شرکت در جنگ نداشتند، عدّه ای هم دچار وحشت و ترس شده بودند و با خود فکر می کردند که مسلمانان در این جنگ شکست خواهند خورد، اکنون با آنان چنین سخن می گویی:

ای کسانی که ایمان آورده اید، این چه حالی است؟ چرا وقتی پیامبر به شما می گوید: «برای جنگ با دشمنان حرکت کنید»، سستی می کنید؟ گویا از کشته شدن در راه من می ترسید؟ آیا به زندگی دنیا و خوشی های آن راضی شده اید؟ آیا به جای آخرت به دنیا دل بسته اید؟ چرا فراموش کرده اید که زندگی دنیا در مقایسه با زندگی آخرت، بسیار ناچیز و بی مقدار است؟ اگر برای جهاد حرکت نکنید، به عذابی دردناک گرفتار خواهید شد، فکر نکنید که اگر شما به جهاد نروید، دین من شکست می خورد، هرگز ! اگر شما به فرمان من گوش ندهید، مردمی با ایمان و مصمّم را جایگزین شما می کنم تا آنان با تمام وجود، دین مرا یاری کنند. شما با ترک جهاد، به من ضرر نمی زنید، بلکه به خود ضرر زده اید، من به هر کاری توانا هستم و برای یاری دین خود از شما بی نیاز هستم.

اگر پیامبر مرا یاری نکنید، من او را یاری می کنم، همان گونه که در سخت ترین لحظات او را تنها نگذاشتم و یاریش نمودم، زمانی که کافران او را از شهر مکّه بیرون کردند و تنها یک نفر همراه او بود، روزی که همه کافران در

ص:102

جستجوی او بودند تا او را به قتل برسانند و او می خواست به مدینه هجرت کند و در غار «ثور» مخفی شده بود، آن روز، کافران تا نزدیک غار آمده بودند، کسی که همراه پیامبر بود، نگران شد و ترسید، پیامبر به او گفت: «نترس که خدا با ماست». بعد از آن بود که من آرامش را بر قلب پیامبر نازل کردم و او را با فرشتگانی که آن ها را نمی دیدند، یاری کردم، این گونه سخن و دین کافران را پست و باطل قرار دادم، سخن و دین من عالی و برتر است و من توانا هستم و همه کارهای من از روی حکمت است.

* * *

تو در اینجا داستان هجرت پیامبر را بیان می کنی که چگونه پیامبر خود را یاری کردی، شبی که پیامبر می خواست به مدینه هجرت کند و دشمنان دور خانه اش را محاصره کرده بودند تا او را به شهادت رسانند، به راستی او چگونه می توانست از این محاصره نجات پیدا کند؟

بیست و پنج نفر خانه پیامبر را محاصره کرده بودند، آنان تصمیم داشتند با طلوع آفتاب، به آن خانه حمله کنند و پیامبر را به قتل برسانند.

آن شب، علی(علیه السلام)با پیامبر چنین سخن گفت: «امشب من جای شما در رختخواب می خوابم، پس آنان خیال می کنند که شما از خانه خارج نشده اید، این گونه شما می توانید از فرصت استفاده کنید و تا روشن شدن هوا از مکّه دور شوید».

پیامبر در حقّ علی(علیه السلام)دعا کرد و از خانه بیرون رفت، هیچ کس پیامبر را ندید. کافران خیال می کردند که پیامبر در خانه خوابیده است.(36)

پیامبر به سوی کوه «ثور» حرکت کرد، در مسیر با ابوبکر برخورد کرد، پیامبر ابوبکر را همراه خود به سوی کوه «ثور» برد، در بالای آن کوه، غاری قرار

ص:103

داشت که محل خوبی برای پنهان شدن بود.

صبح که فرا رسید، کافران به خانه پیامبر حمله کردند، علی(علیه السلام)از جا بلند شد، آنان تعجّب کردند، از علی(علیه السلام)پرسیدند:

__ ای علی ! محمّد کجاست؟ او کجا رفته است؟

__ مگر شما محمّد(صلی الله علیه وآله)را به من سپرده بودید که اکنون او را از من می خواهید؟

بُت پرستان فهمیدند که دیشب پیامبر از شهر خارج شده است، آنان هنوز امید داشتند که بتوانند او را پیدا کنند، همه به سوی اطراف مکّه پخش شدند، شاید بتوانند پیامبر را دستگیر کرده و به قتل برسانند.(37)

* * *

آنان در شهر مکّه اعلام کردند که هر کس بتواند محمّد را پیدا کند، صد شتر به او جایزه می دهند، عدّه زیادی از مردم عادی به طمع این جایزه بزرگ به سوی کوه و بیابان حرکت کردند، آنان همه جا را می گشتند.

گروهی از آنان تا کوه ثور بالا آمدند، آنان احتمال می دادند که پیامبر داخل غار بالای کوه باشد، وقتی به دهانه غار رسیدند، دیدند که عنکبوت بر دهانه غار، تار تنیده است و کبوتری هم در آنجا لانه گذاشته و روی تخم خوابیده است، یکی از آنان که زودتر به دهانه غار رسیده بود، فریاد زد: «محمّد اینجا نیست، ماه هاست که کسی اینجا نیامده است، سریع جاهای دیگر را بگردید».

آنان نمی دانستند که تو پیامبر خودت را این گونه یاری می کنی، به امر تو، عنکبوتی، در چند ساعت، دهانه غار را به گونه ای تار می بافد که آنان با یک نگاه تصوّر کنند چندین ماه است کسی آنجا نیامده است، کبوتر هم به فرمان تو در آنجا لانه می گذارد و تخم می گذارد.

وقتی که ابوبکر صدای آن کافران را شنید، ترسید، پیامبر به او گفت: «نترس،

ص:104

خدا با ماست».

* * *

سر کلاس بودم و درباره این آیه توضیح می دادم، دانشجویی پرسید:

__ استاد ! چرا ما شیعیان از ابوبکر به بدی یاد می کنیم در حالی که قرآن از او تعریف کرده است؟

__ خدا کجا از او تعریف کرده است؟

__ استاد ! در همین آیه، خدا می گوید: «هنگامی که پیامبر به رفیق خود گفت: نترس خدا با ماست». ابوبکر، رفیق پیامبر است.

__ عزیزم ! پیامبر با صاحبِ خود سخن گفت. این متن قرآن است: «اذ یقول لصاحبِهِ»، آیا می دانی معنای کلمه «صاحب» چیست؟

__ در ترجمه ای که من از قرآن دارم، این کلمه را «رفیق» معنا کرده است و چنین نوشته است: «آنگاه که پیامبر به رفیق خود گفت».

__ این ترجمه اشتباه است. زیرا کلمه رفیق، در زبان فارسی، معنای مثبتی را می رساند، امّا کلمه «صاحب» در زبان فارسی، همیشه دارای معنای مثبتی نیست. ما باید کلمه «صاحب» را «همراه» معنا کنیم.

__ برای چه؟

__ من آیه 37 سوره کهف را می خوانم آنجا که قرآن می گوید: «قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ یُحاوِرُهُ اَکَفَرْتَ....». ترجمه آن این است: «مؤمن به همراه خود که کافر بود چنین گفت». اگر در این آیه، «صاحب» را به معنای «رفیق» بگیریم، باید بگوییم که کافر، رفیق مؤمن است و این درست نیست، زیرا مؤمن، دوست و رفیقِ کافر نمی شود.

__ استاد ! شما می خواهی بگویی که قرآن می گوید: پیامبر به ابوبکر که همراه

ص:105

او بود گفت: نترس، خدا با ماست.

__ آفرین ! همراهیِ پیامبر، فضیلت نیست، ممکن است کسی کافر باشد امّا همراه پیامبر باشد، پیامبر قبل از آغازِ پیامبری از طرف خدیجه سفری تجاری به شام داشت، در این سفر، صدها نفر از کافران همراهان پیامبر بودند، آیا این همراهی آنان، فضیلت حساب می شود؟ اگر قرار است همراهی ابوبکر، فضیلت باشد، باید برای همه آن کافران هم فضیلتی قرار دهیم.

__ امروز فهمیدم که باید به واژه هایی که قرآن انتخاب می کند، دقّت کنیم و آن را به درستی ترجمه کنیم.

* * *

دانشجوی دیگری که در آخر کلاس نشسته بود سؤال دیگری مطرح کرد:

__ استاد ! به نظر من این آیه از ابوبکر تعریف می کند و ما باید پیرو قرآن باشیم. متأسّفانه ما از کسی بدگویی می کنیم که قرآن از او تعریف کرده است.

__ آیا می شود توضیح دهید که کجای قرآن از ابوبکر تعریف کرده است؟

__ قرآن می گوید که پیامبر ابوبکر را دلداری و نوازش داده است، این افتخار بزرگی است که پیامبر نگران ابوبکر باشد و به او بگوید نترس، خدا با ماست.

__ آیا قبول داری که ابوبکر ترسید؟

__ آری، پیامبر به او گفت: «نترس خدا با ماست».

__ آیا این ترس، خوب بود؟ اگر این ترس، چیز خوبی بود، چرا پیامبر ابوبکر را از آن نهی کرد؟ ترسِ ابوبکر، خوبی و اطاعت خدا نبود، بلکه گناه و معصیتی بوده است که پیامبر از آن نهی کرد. به راستی این چه فضیلت و افتخاری برای یک گناه کار است؟

* * *

ص:106

آن شب علی(علیه السلام)در رختخواب پیامبر خوابید و آماده شد تا جان خود را فدای پیامبر کند، علی(علیه السلام)می دانست که وقتی صبح فرا برسد، کافران با شمشیرهای برهنه به بستر پیامبر حمله می کنند. او در بستر پیامبر خوابید و عبای پیامبر را به روی خود کشید تا آنان خیال کنند پیامبر در آنجا خوابیده است، کافران هر نیم ساعت یک بار به آن بستر نگاه می کردند، آنان شکّی نداشتند که پیامبر در آن بستر خوابیده است. علی(علیه السلام)صدای کافران را می شنید ولی هرگز ترس به دل خود راه نداد، قلب او از ایمان پر بود، امّا آنجا ابوبکر کنار پیامبر بود و این گونه بی تابی می کرد و از ترس به خود می لرزید.

* * *

چرا پیامبر آن شب ابوبکر را همراه خود به غار برد؟ این سؤال مهمّی است که باید به آن پاسخ بدهیم.

سیّدبن طاووس یکی از علمای شیعه است که در قرن هفتم هجری زندگی می کرده است. او چنین نقل می کند: «پیامبر وقتی ابوبکر را دید او را همراه خود برد زیرا پیامبر نگران بود مبادا ابوبکر نزد کافران برود و به آنان خبر بدهد که پیامبر را کجا دیده است».(38)

* * *

در این آیه، سخن از نازل شدن آرامش به میان آمده است: «فاَنزَلَ اللهُ سَکینَتَه علَیه: پس خدا آرامش خود را بر او نازل کرد».

به راستی آن شب خدا آرامش را بر قلب چه کسی نازل کرد؟

در سخنان اهل بیت(علیهم السلام)این نکته آمده است که آن شب خدا آرامش را بر دل پیامبر نازل نمود و او را با فرشتگان خود یاری نمود.(39)( )

در سوره توبه آیه 26 قرآن چنین می گوید: «ثُمَّ اَنْزَلَ اللّهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ

ص:107

المُؤمِنِینَ...: و خدا آرامش خود را بر پیامبرش و مؤمنان نازل کرد». این آیه درباره جنگ «حنین» است، پس نزول آرامش بر قلب پیامبر، چیز عجیبی نیست و این نشانه محبّت خدا به پیامبر است. در شبی که پیامبر در غار بود، خدا آرامش را به پیامبر خود هدیه داد و به او وعده داد که او را از دست آن کافران نجات می دهد و او به سلامت به مدینه می رسد و در آنجا حکومت اسلامی را پایه گذاری می کند.

* * *

ثروتمند، چه مجرّد باشید یا زن و بچّه داشته باشید، در هر حالی که هستید در جهاد با دشمنان شرکت کنید و بهانه ها را کنار بگذارید. اگر به پایان کار فکر کنید می دانید که رفتن به جهاد برای شما بهتر از نرفتن به جهاد است، شما با جهاد، سعادت و رستگاری را برای خود می خرید.

* * *

در میان مسلمانان افرادی بودند که به ظاهر ایمان آورده بودند، امّا دل های آنان از نور ایمان خالی بود، آنان منافقانی بودند که برای منافع مادّی خود مسلمان شده بودند. اکنون که پیامبر دستور حرکت به تبوک را داده اند، آنان از پیوستن به لشکر اسلام خودداری می کردند و بهانه می آوردند.

این منافقان اگر مطمئن بودند که مسلمانان پیروز می شوند و یا راه تبوک این قدر دور نبود، برای به دست آوردن غنیمت حتماً مؤمنان را همراهی می کردند، امّا اکنون که راهی طولانی تا تبوک باید رفت و بیش از ششصد کیلومتر، بیابان ها و کوه ها را باید پشت سر گذاشت و از طرفی هم پیروزی مسلمانان حتمی نیست، بهانه می آورند.

پیامبر لشکر سی هزار نفری را آماده حرکت نمود، طبیعی است که پیامبر برای هر گروهی از مسلمانان، فرمانده ای قرار داد و به فرماندهان اختیار کامل داد تا درباره مسائل گروه خود تصمیم گیری کنند.

منافقان نزد فرماندهان آمدند و گفتند: «به خدا قسم ! اگر توانایی می داشتیم با شما در این جنگ شرکت می کردیم»، آنان قسم دروغ می خورند و با این قسم دروغ، خود را هلاک و تباه می سازند و سزاوار عذاب می شوند. تو می دانی که آنان دروغ می گویند.

منافقانی که نمی خواستند در جنگ شرکت کنند، نزد فرمانده خود می رفتند

ص:109

و به آنان التماس می کردند که ما گرفتاریم و نمی توانیم در این جنگ شرکت کنیم. فرمانده هم دلش برای آنان می سوخت و به آنان اجازه می داد که در مدینه بمانند.

اکنون تو با پیامبر سخن می گویی: «ای محمّد ! خدا تو را ببخشد ! چرا پیش از آن که تحقیق کنی به آنان اجازه دادی که در مدینه بمانند و در این جنگ شرکت نکنند؟ آنان گفتند که ما گرفتاریم و نمی توانیم در جنگ شرکت کنیم. اگر تو درباره آنان تحقیق می کردی، می فهمیدی که آنان دروغ می گویند و هیچ گونه گرفتاری ندارند، آنان توانایی شرکت در جنگ را داشتند، امّا نمی خواستند در این جنگ شرکت کنند، بقیّه مردم فکر می کنند که اگر تو عذر آنان را نمی پذیرفتی، آنان به جهاد می آمدند، امّا این تصوّر باطلی است، آنان در هر صورت با شما به جنگ نمی آمدند، چه به آن ها اجازه می دادی، چه اجازه نمی دادی، اگر تو عذر آنان را نمی پذیرفتی و آنان به جنگ نمی آمدند، همه، آن ها را می شناختند و می فهمیدند که آنان منافق هستند».

* * *

«ای محمّد ! خدا تو را ببخشد !».

منظور از این سخن چیست؟ آیا پیامبر گناهی انجام داده بود؟

تو به پیامبر، مقام عصمت داده ای و او از هر گناهی به دور است، پس منظور از این سخن چیست؟

این سؤالی بود که از امام رضا(علیه السلام)پرسیده شد، امام در جواب چنین فرمود: «در این آیه، خدا با پیامبر سخن می گوید امّا منظور خدا، مسلمانان می باشند، خدا در چند جای قرآن از این روش استفاده کرده است:

در سوره زمر، آیه 65 چنین می خوانیم: ای محمّد ! اگر تو شرک بورزی، همه

ص:110

اعمال خوب تو را نابود می کنم.

منظور خدا این است که اگر مسلمانان شرک بورزند، اعمال آنان نابود می شود.

در سوره اِسراء، آیه 74 چنین می خوانیم: ای محمّد ! اگر من تو را در راه حقّ استوار نمی ساختم، چیزی نمانده بود که به کافران تمایل پیدا کنی.

در اینجا هم منظور خدا این است که اگر خدا مسلمانان را یاری نمی کرد، آنان به کفر و بُت پرستی گرایش پیدا می کردند».(40)

* * *

وقتی من این سخن امام رضا(علیه السلام)را می شنوم، به فکر فرو می روم و بار دیگر آیه را می خوانم: «ای محمّد ! خدا تو را ببخشد ! چرا به منافقان اجازه دادی که در جنگ شرکت نکنند...».

درست است که در این آیه، خدا پیامبر را خطاب قرار داده است، امّا منظور واقعی، فرماندهان لشکر پیامبر می باشند. منافقانی که نمی خواستند در جنگ شرکت کنند، نزد فرماندهان رفتند و به آنان گفتند ما نمی توانیم در جنگ شرکت کنیم. فرماندهان هم به آنان اجازه دادند که در مدینه بمانند.

ای کاش آن فرماندهان عجله نمی کردند و قبل ازآن که به آن منافقان اجازه بدهند، قدری تحقیق می کردند تا حقیقت بر آنان آشکار شود، این خطایی بود که آنان انجام داده بودند، امّا تو از این خطای آنان گذشتی که تو خدای مهربان و بخشنده ای هستی.

* * *

أَنْ یُجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِالْمُتَّقِینَ (44) إِنَّمَا یَسْتَأْذِنُکَ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الاَْخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِی رَیْبِهِمْ یَتَرَدَّدُونَ (45) وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لاََعَدُّوا لَهُ عُدَّةً وَلَکِنْ کَرِهَ اللَّهُ انْبِعَاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ وَقِیلَ اقْعُدُوا مَعَ الْقَاعِدِینَ (46) لَوْ خَرَجُوا فِیکُمْ مَا زَادُوکُمْ إِلَّا خَبَالًا وَلاََوْضَعُوا خِلَالَکُمْ یَبْغُونَکُمُ الْفِتْنَةَ وَفِیکُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِالظَّالِمِینَ (47) لَقَدِ ابْتَغَوُا الْفِتْنَةَ مِنْ قَبْلُ وَقَلَّبُوا لَکَ الاُْمُورَ حَتَّی جَاءَ الْحَقُّ وَظَهَرَ أَمْرُ اللَّهِ وَهُمْ کَارِهُونَ (48)

کسانی که به تو و روز قیامت ایمان دارند، آنان برای معاف شدن از شرکت در جهاد، اجازه نمی خواهند، بلکه با جان و مال آماده جهاد هستند، تو به حال آنان که پرهیزکاران واقعی هستند، آگاهی داری و روز قیامت بهترین پاداش ها را به آنان خواهی داد.

کسانی که به تو و روز قیامت ایمان ندارند، برای نرفتن به جنگ، عذر و بهانه می آورند، آنان می خواهند برای معاف شدن از جنگ، اجازه از پیامبر بگیرند، دل های آنان به شک افتاده است و آنان در شک و تردید خود، سرگردانند، اگر آنان واقعاً تصمیمِ شرکت در جهاد را داشتند، وسیله و تجهیزات جنگی خود را آماده می کردند در حالی که آنان هیچ کاری نکرده اند، تو آمدن آنان به جنگ را دوست نداشتی و این توفیق را از آنان گرفتی، در روز حرکت به آنان گفته شد: «شما با زنان و کودکان و بیماران در خانه های خود بمانید».

اگر آن منافقان همراه لشکریان اسلام حرکت می کردند، جز تباهی و فساد چیزی نداشتند. آنان در میان مسلمانان فتنه گری و آشوبگری می کردند. در میان لشکر اسلام عدّه ای بودند که به سخنان منافقان گوش می کردند و

ص:112

دروغ های آنان را باور می کردند و این گونه فتنه در میان لشکر اسلام پدیدار می شد، تو بر گفتار و کردار آشکار و پنهان آن ستمکاران، دانا هستی و آنان را به سزای اعمالشان می رسانی.

این اوّلین باری نبود که منافقان به دنبال فتنه بودند، بارها آنان تلاش کردند تا در میان مسلمانان اختلاف ایجاد کنند، امّا تو همواره پیامبر و یاران او را یاری کردی و مسلمانان بر دشمنان پیروز شدند هر چند که منافقان این پیروزی ها را خوش نداشتند.

* * *

توبه: آیه 49 وَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ ائْذَنْ لِی وَلَا تَفْتِنِّی أَلَا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَُمحِیطَةٌ بِالْکَافِرِینَ (49)

لشکر اسلام آماده حرکت شده بود که یکی از منافقان نزد پیامبر آمد و چنین گفت: «ای پیامبر ! به من اجازه بده که در این جنگ شرکت نکنم، می ترسم در جنگ با رومیان، دختران آنان را ببینم و شیفته آنان بشوم و دست از جنگ بکشم».

پیامبر به او اجازه داد و او از لشکر جدا شد تا به سوی خانه اش بازگردد، در این هنگام پسر او که در لشکر اسلام شرکت کرده بود، به پدر رو کرد و گفت: «ای پدر ! تو به پیامبر گفتی که می خواهی برای پرهیز از گناه، جهاد را ترک کنی، من خودم شنیدم که به دوستان خود می گفتی که همراه پیامبر نروید زیرا پیامبر در این جنگ شکست می خورد».

این آیه را نازل کردی: ای پیامبر ! برخی از مردم نزد تو می آیند و می گویند: «به من اجازه بده از حضور در جهاد خودداری کنم و مرا به فتنه زنان مبتلا

ص:113

نکن»، ای پیامبر ! بدان که آنان هم اکنون در فتنه و گناه افتاده اند، آنان از فرمان من سرپیچی کرده اند، در روز قیامت به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد، در آن روز، آتش آنان را فرا می گیرد و آنان به سزای نافرمانی خود می رسند.

* * *

اکنون سؤالی در ذهن من نقش می بندد، منظور از این سرنوشت (قضا و قَدَر) چیست؟

اگر تو به من اختیار داده ای و من در انجام کارهای خود اختیار دارم، پس دیگر سرنوشت و تقدیر چه معنایی دارد؟ اگر تو زندگی مرا قبلا برنامه ریزی کرده ای، پس چگونه می شود که من در انجام کارهای خود اختیار داشته باشم؟

یکی از یاران امام صادق(علیه السلام)این سؤال را از آن حضرت پرسید، امام در جواب فرمود:

__ آیا می خواهی سرنوشت یا قضا و قَدَر را در چند جمله برایت بیان کنم؟

__ آری. مولای من !

__ وقتی روز قیامت فرا برسد و خدا مردم را برای حسابرسی جمع کند، از قضا و قَدَر یا سرنوشتِ آن ها سؤال نمی کند، بلکه از اعمال آنان سؤال می کند.

باید در این جمله فکر کنم. منظور از این سخن چیست؟

خدا هم در روز قیامت هنگام حسابرسی از انسان سؤال می کند: چرا دروغ گفتی؟ چرا شراب خوردی؟ چرا دزدی کردی؟

این سؤال ها سؤالات درستی است، زیرا از کارهایی سؤال می کند که انسان انجام داده است، ولی خدا هرگز نمی گوید: چرا عمر تو کوتاه بود؟ چرا بیمار شدی؟ چرا سفیدپوست شدی یا چرا سیاه پوست شدی؟ زیرا این ها چیزهایی است که به سرنوشت و تقدیر برمی گردد.

این سخن امام صادق(علیه السلام)را بار دیگر می خوانم: «هر چه خدا درباره آن در روز قیامت سؤال نمی کند، به تقدیر برمی گردد، هر چه که به کارهای انسان برمی گردد، از تقدیر نیست».

ص:115

این که عمر من چقدر باشد، پنجاه سال زندگی کنم یا هفتاد سال، این به قضا و قَدَر برمی گردد، امّا این که من در مدّت عمر خود چه کارهایی انجام داده ام، به «عمل و کردار» من مربوط می شود و جزء قضا و قَدَر نیست.

زندگی من دو محدوده جداگانه دارد:

محدوده اوّل: محدوده عمل. در این محدوده همه کردار و رفتارهای من جای می گیرد (نماز خواندن، کمک به دیگران، روزه گرفتن، دروغ گفتن، غیبت کردن و...).

محدوده دوم: محدوده تقدیر. در این محدوده سرنوشت من جای می گیرد (مدّت عمر من، بیماری و سلامتی من، بلاها، سختی ها و...).(42)

تو فقط در روز قیامت درباره محدوده اوّل از من سؤال می کنی زیرا من مسئول کردار و رفتار خود هستم. آری ! تو هرگز عمل و کردار مرا برنامه ریزی و تقدیر نمی کنی، این خود من هستم که با اختیار خود، عمل و کردار خود را شکل می دهم. تو به حکمت خویش، روزیِ عدّه ای را کم و روزیِ عدّه ای را زیاد قرار می دهی، عدّه ای در بیماری و سختی هستند و عدّه ای هم در سلامتی. عدّه ای در جوانی از دنیا می روند و عدّه دیگر در پیری.

این ها از تقدیر است، امّا اعمال من، ربطی به قضا و قَدَر ندارد، اعمال من به اختیار من ارتباط دارد. من در هر شرایطی که باشم، اختیار دارم و می توانم راه خوب یا راه بد را برگزینم.(43)

روشن است که منظور از مرگ و بیماری در اینجا، چیزی است که من خودم باعث آن نبوده ام. اگر من خودم باعث بیماری یا مرگ خودم بشوم، این دیگر تقدیر نیست، بلکه عمل خود من است. (کسی که خودکشی می کند، خودش چنین اراده کرده است).

ص:116

اکنون که این مطلب را دانستم این آیه را بار دیگر می خوانم: «هرگز چیزی غیر از آنچه خدا برای ما تقدیر کرده است به ما نمی رسد». این سخنی است که مسلمانان به منافقان می گویند، مسلمانانی که به جنگ می روند، عدّه ای از آنان شهید می شوند، عدّه ای هم مجروح می شوند، شهادت یا مجروح شدن، جزء تقدیر است، برای همین است که مسلمانان چنین جواب می دهند، آری، هر کس که شهید می شود یا جراحتی به او می رسد، به تقدیر تو بوده است، تو آنچه را برای بندگان خود تقدیر کنی، به آنان می رسد. کسی که در جبهه جنگ شهید می شود، قبلاً تقدیر شده است که در آن ساعت مخصوص، مرگ او فرا برسد، اگر او در خانه خودش هم می ماند، در آن ساعت، مرگ او فرا می رسید، مرگ و زندگی، بیماری و سلامتی، همه به دست توست.

* * *

بر شما نازل می شود یا به دست ما نابود می شوید.

آری، شما به انتظار سعادت ما نشسته اید و ما هم در انتظار بدبختی شما نشسته ایم.

ای منافقان ! اگر شما به دلخواه خود یا از روی کراهت به دیگران کمک کنید، از شما پذیرفته نمی شود، زیرا شما گروهی نافرمان هستید، آری، اگر شما پولی را هم با میل و رغبت بدهید، برای رضای خدا نیست، بلکه برای حفظ آبروی خود این کار را می کنید و خدا از شما نمی پذیرد.

ای منافقان ! خدا پولی را که شما انفاق کردید قبول نمی کند، زیرا شما به خدا و پیامبر کفر میورزید و نماز را فقط با کسالت و تنبلی می خوانید و با کراهت و بی میلی انفاق می کنید.

* * *

آنان فرزندان خود را دوست دارند و نگران هستند که مبادا آنان از دنیا بروند، این ترس و نگرانی با آنان هست تا مرگ آنان فرا برسد.

امّا کسی که به من و روز قیامت ایمان دارد، در کمال آرامش است، او می داند که این دنیا، در مقابل آخرت ارزشی ندارد، او هرگز به مال دنیا دل نمی بندد.

مؤمن می داند که فرزندش، امانتی است که من به او سپرده ام، هر وقت بخواهم آن امانت را از او می گیرم، او به رضای من راضی است و به آنچه من برای او تقدیر کرده ام، دلخوش می دارد، زیرا می داند من صلاح و مصلحت او را می خواهم.

مؤمن باور دارد که وقتی مرگ فرزند مؤمنش فرا می رسد، من فرزند او را به بهشت می برم تا از نعمت های آنجا بهره مند شود، این گونه است که مؤمن همیشه در آرامش است، داغ فرزند یا نابودی ثروت، آرامش او را به هم نمی زند.

* * *

نمی دانند. پس همیشه در ترس و وحشت هستند، به من ایمان ندارند و برای همین است که از غیر من می ترسند.

* * *

ما تنها رضای خدا را می طلبیم». اگر آنان به جای عیب جویی چنین سخن می گفتند، برای آنان بهتر بود و به سعادت و رستگاری می رسیدند.

درست است که آنان نیازمند بودند، امّا هرگز به حقّ خود راضی نبودند و انتظار داشتند پیامبر به آنان سهم بیشتری بدهد.

منافقان می خواستند از منافع عمومی بهره بیشتری ببرند و دوستی و دشمنی آنان بر محور منافع مادّی می چرخید، هر کس از مال دنیا به آنان بیشتر بدهد، او را بیشتر دوست می دارند و از هر کس که عدل و حقّ را رعایت کند، به خشم می آیند.

* * *

تو اکنون قانون تقسیم زکات را بیان می کنی: زکات باید میان این هشت گروه تقسیم شود:

1 - فقیر: کسی که در زندگی خود مشکلات مادّی دارد و نیاز خود را آشکار نمی کند و از کسی تقاضای کمک نمی کند. او شغل دارد، امّا درآمد آن، کفاف زندگی اش را نمی دهد.

2 - مسکین (درمانده و بیچاره): کسی که کمبود مالی او بسیار شدید است و از دیگران تقاضای کمک می کند، او شغل ندارد و یا نمی تواند کار کند.

3 - کسانی که برای جمع آوری زکات اقدام می کنند، سهمی از زکات به عنوان مزد به آنان پرداخت می شود، زیرا آنان کار دیگری ندارند و کار جمع آوری زکات، وقت زیادی از آنان را می گیرد.

4 - کسانی که باید دل های آنان را متمایل کرد: سهمی از زکات به کسانی می رسد که هنوز مسلمان نشده اند و مسلمان شدن آنان در رشد اسلام و رفع فتنه ها اثر زیادی دارد، اینجاست که می توان به آنان سهمی از زکات را پرداخت کرد تا دل های آنان به اسلام متمایل شود. همچنین ممکن است

ص:121

شخصی مسلمان شده باشد، امّا برای همکاری او در اموری مثل جهاد، به او سهمی از زکات بدهند تا دل او به این همکاری راضی شود.

5 - آزاد کردن بردگان.

6 - بدهکاران: کسانی که در مال مردم کوتاهی نکرده اند، امّا دچار مشکل اقتصادی شده اند و قرض زیادی دارند و نمی توانند آن را پرداخت کنند.(44)

7 - در راه خدا: همه کارهایی که باعث گسترش و تقویت دین اسلام می شود، کارهایی مثل جهاد، تبلیغ دین و همچنین کارهای عمرانی مثل ساختن جاده، پل، مدرسه و...

8 - در راه ماندگان: کسانی که در وطن خود ثروت دارند، امّا در سفر بر اثر حادثه ای، پول خود را از دست داده اند و نیازمند کمک هستند.

* * *

زکات را بر مسلمانان واجب کردی و آنان باید زکات خود را در این هشت موردی که گفته شد، مصرف کنند. مستحب است که هر مسلمان زکات خود را هشت قسمت مساوی کند و هر قسمت را به یکی از موارد بالا بدهد، البتّه این کار واجب نیست، او می تواند تمامی زکات خود را به مثلاً به یک فقیر بدهد یا با آن مدرسه ای بسازد.

این سخن امام صادق(علیه السلام)است: «اگر همه مردم، زکاتی که بر آنان واجب است، پرداخت می کردند، هیچ نیازمندی در جامعه وجود نداشت».(45)

* * *

گروهی از منافقان دور هم جمع می شدند و سخنان ناشایسته درباره پیامبر می گفتند، یکی از آنان رو به بقیّه کرد و گفت:

__ ممکن است این سخنان به گوش پیامبر برسد و این برای موقعیّت ما خوب نیست.

__ نگران نباشید، هر چه می خواهید بگویید، اگر سخنان ما به پیامبر رسید، ما نزد او می رویم و آن را انکار می کنیم و او سخن ما را می پذیرد، او آدم زودباوری است، هر کس هر چه بگوید، می پذیرد.

اکنون تو این آیه را نازل می کنی: «بعضی از منافقان تو را آزار می دهند و می گویند: «پیامبر خوش باور است»، ای پیامبر ! به آنان بگو که خوش باور بودن من به نفع شماست، من به خدا و آنچه بر من نازل کرده ایمان دارم و گفتار مؤمنان را می پذیرم، از طرف دیگر، خوش باوری من برای شما که به ظاهر ایمان آورده اید، رحمت است، من سخن شما را قبول می کنم تا اسرار و رازهای شما آشکار نشود. بدانید کسانی که به گفتار و کردارشان پیامبر خدا را آزار می دهند، به عذاب سختی گرفتار خواهند شد».

* * *

وظیفه پیامبر این بود که در نهایت لطف و محبّت، سخنان مردم را بشنود و عذرهای آنان را بپذیرد و درباره عیب های آنان، پرده دری نکند و آبرو و شخصیّت آنان را حفظ کند.

همه این ها نقطه قوّت پیامبر بود، او بسیاری از چیزها را متوجّه می شد، امّا به روی خود نمی آورد تا دروغگویان رسوا نشوند و راه توبه برای آنان بسته نشود و مردم از اطراف او پراکنده نشوند.

* * *

أَحَقُّ أَنْ یُرْضُوهُ إِنْ کَانُوا مُؤْمِنِینَ (62) أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ یُحَادِدِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدًا فِیهَا ذَلِکَ الْخِزْیُ الْعَظِیمُ (63)

منافقان درباره پیامبر و مؤمنان سخنان ناروا می گفتند و بعد از آن نزد آن ها آمده و عذر و بهانه می آوردند و سوگند یاد می کردند که آن سخنان را نگفته اند، اکنون تو به مسلمانان چنین می گویی: «آنان نزد شما می آیند و سوگند یاد می کنند تا شما را خشنود و راضی سازند، در صورتی که اگر ایمان داشتند سزاوار بود که من و پیامبر مرا از خود خشنود سازند، آیا آنان نمی دانند که هر کس با من و پیامبر درافتد به آتش جهنّم گرفتار می شود و برای همیشه در آن خواهد ماند و این همان ذلّت و خواری بزرگ است».

* * *

شود؟

__ اگر پیامبر از کار ما باخبر شد، قسم می خوریم که شوخی می کردیم.

اینجا بود که تو این دو آیه را نازل کردی:

* * *

ای پیامبر ! منافقان بیم دارند که سوره ای درباره آنان نازل شود و اسرار آن ها را فاش سازد، اکنون به آنان بگو: «هر چقدر می خواهید مسخره کنید، همان چیزی را که از فاش شدنش می ترسید، آشکار خواهد شد، به زودی خدا راز شما را آشکار می کند».

ای پیامبر ! اگر از آنان سؤال کنی که چرا این سخنان را گفتید؟ در جواب می گویند: «ما برای سرگرمی سخن گفتیم و قصد ما شوخی بود»، به آنان بگو: «آیا خدا و آیات و پیامبر او را مسخره می کنید؟ عذر و بهانه نیاورید که شما بعد از ایمان آوردن، کافر شدید، زیرا خدا و پیامبر او را مسخره کردید. اگر گروهی از شما توبه کنند، خدا آنان را می بخشد، امّا گروه دیگر شما توبه نمی کنند و به راه خود اصرار میورزند، آنان به عذاب گرفتار خواهند شد زیرا آنان تبهکارند».

* * *

اسْتَمْتَعَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ بِخَلَاقِهِمْ وَخُضْتُمْ کَالَّذِی خَاضُوا أُولَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَالاَْخِرَةِ وَأُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ (69) أَلَمْ یَأْتِهِمْ نَبَأُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَوْمِ نُوح وَعَاد وَثَمُودَ وَقَوْمِ إِبْرَاهِیمَ وَأَصْحَابِ مَدْیَنَ وَالْمُؤْتَفِکَاتِ أَتَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّنَاتِ فَمَا کَانَ اللَّهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَلَکِنْ کَانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ (70)

مردان و زنان منافق از مؤمنان نیستند، آنان در نفاق و معصیت و نافرمانی مانند یکدیگر هستند و از یک گروه می باشند، آنان مردم را به زشتی ها و گناهان دعوت می کنند و از زیبایی ها و خوبی ها منع می کنند، آنان در راه خدا انفاق نمی کنند و تو را فراموش کرده اند، پس تو هم آنان را به حال خود رها می کنی و از رحمت خود محروم می سازی، این منافقان مردمی تبهکار هستند.

تو آتش جهنّم را به منافقان و کافران وعده می دهی و آنان در عذاب تو، جاودانه خواهند ماند، برای کیفر آنان، آن آتش بس است زیرا هیچ عذابی بالاتر از جهنّم نیست، تو آنان را لعنت کرده ای و از رحمت خود دور نموده ای، پس آنان برای همیشه عذاب خواهند شد.

در طول تاریخ همواره گروهی به عنوان مخالف و منافق، مانع هدایت مردم بوده اند و با پیامبران دشمنی کرده اند، آنان در زمان خود، به هر کاری که می خواستند دست زدند و از این دنیا بهره های مادّی بردند و سپس مرگ به سراغ آنان آمد و اکنون آن ها در عذاب گرفتارند.

منافقانی هم که با محمّد(صلی الله علیه وآله)دشمنی می کنند، چند روزی فرصت دارند تا در این دنیا زندگی کنند و از آن بهره ببرند، به زودی مرگ سراغ آنان می آید.

مردمی که قبل از آنان با پیامبران دشمنی می کردند، هم مال و هم فرزندان بیشتری داشتند، امّا همه آنان نابود شدند و ثروت و فرزندان زیاد آنان

ص:126

نتوانست عذاب را از آنان دور کند.

منافقان همانند گذشتگان، به یاوه گویی و دشمنی با دین خدا سرگرم شدند و اعمال آن ها در دنیا و آخرت تباه شد، به راستی که آنان زیانکاران واقعی هستند.

* * *

آیا این منافقان از سرنوشت قوم نوح و قوم عاد و قوم ثَمودباخبر نیستند؟ آیا چیزی درباره قوم مَدیَن و قوم لوط نشنیده اند؟

آنان مردمانی بودند که در عصر خود از همه نعمت های دنیایی بهره مند بودند، امّا با پیامبران خود دشمنی کردند و سرانجام به عذاب گرفتار شدند.

قوم نوح، گرفتار طوفان شدند.

قوم «عاد» نیز سخنان پیامبر خود (که هود(علیه السلام)نام داشت) را نپذیرفتند و گرفتار تندبادهای سهمگین شدند و از بین رفتند.

قوم «ثَمود» هم سخنان صالح(علیه السلام)را دروغ شمردند و شتر او را که معجزه ای آسمانی بود، کشتند و زلزله ای ویرانگر، شهر آنان را با خاک یکسان کرد و همه نابود شدند.

قوم «لوط» با پیامبر خود (که نامش لوط(علیه السلام)بود) دشمنی کردند و به عذاب سختی گرفتار شدند، شهر آنان زیر و رو شد و بارانی از سنگریزه بر سر آنان فرود آمد و همه هلاک شدند.

قوم «مَدین» از سخنان پیامبر خود (که شعیب(علیه السلام)نام داشت) سر باز زدند و در معامله با دیگران تقلّب کردند و کم فروشی نمودند. سرانجام زلزله ای سهمگین شهر آنان را نابود کرد و همگی هلاک شدند.

آن پیامبران، مردم را با حجّت های روشن و سخنان واضح به سوی تو فراخواندند، امّا آنان پیامبران خود را انکار کردند، تو به هیچ کس ظلم

ص:127

نمی کنی، بلکه آنان به خود ظلم کردند و از سعادت و رستگاری محروم شدند.

* * *

عَلَیْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ (73)

قبلاً از پیامبر خواستی تا با کافران و منافقان مدارا کند، امّا اکنون پیامبر مکّه را فتح نموده است و تقریباً بیشتر قبیله های عرب مسلمان شده اند، از او می خواهی تا با کافران و منافقان جهاد کند و بر آنان سخت بگیرد که در آخرت جایگاه آنان جهنّم است و چه بد سرنوشتی در انتظار آنان است.

جهاد با قتال فرق می کند، «جهاد» یعنی «مبارزه»، امّا «قتال» یعنی «جنگ مسلّحانه».

پیامبر هرگز با منافقان، قتال و جنگ مسلّحانه نکرد، او فقط با کافران، جنگ مسلّحانه داشت، تو در اینجا از او می خواهی با منافقان و کافران جهاد و مبارزه کند.

پیامبر با منافقان این گونه جهاد و مبارزه می کرد: فرصت فتنه گری را از آنان می گرفت، به آنان فرصت نمی داد تا با دسیسه های خود، ایمان مردم را تضعیف کنند، همواره مواظب رفتار آنان بود، نمی گذاشت دروغ های خود را در جامعه منتشر کنند، مانع جاسوسی آنان برای دشمنان می شد. خلاصه آن که پیامبر هیچ گاه با منافقان، قتال و جنگ مسلّحانه نکرد، زیرا تو به او دستور چنین کاری نداده بودی.(46)

ص:129

این صدای پیامبر است که به گوش می رسد: «ای مردم ! چه کسی بر شما ولایت دارد؟»

همه می گویند: «خدا و پیامبر او».(48)

اکنون پیامبر، دست علی(علیه السلام)را در دست می گیرد و با صدای بلند می گوید: «هر کس من مولای او هستم این علی، مولای اوست».

سپس پیامبر چنین دعا می کند: «خدایا ! هر کس علی را دوست دارد تو او را دوست بدار ویاری کن و هر کس با علی دشمنی کند با او دشمن باش و او را ذلیل کن».(49)

اکنون پیامبر از مردم می خواهد تا با علی(علیه السلام)بیعت کنند، پیامبر تصمیم می گیرد تا سه روز در این سرزمین بماند.(50)

* * *

خورشید غروب می کند، امشب ، این بیابان میزبان 120 هزار نفر است ، زیر نور ماه تا چشم کار می کند خیمه برپا شده است.

صدایی به گوش می رسد، گویا چند نفر در خیمه ای با هم سخن می گویند ، یکی از آنان چنین می گوید:

__ به خدا قسم ، محمّد دیوانه شده است !

__ آری، حقّ با توست، دیدید که چگونه عشق علی ، محمّد را دیوانه کرد ؟!

__ او آرزو دارد که بعد از او ، علی به حکومت برسد ، امّا به خدا قسم ، ما نمی گذاریم که چنین بشود .(51)

اینان چه کسانی هستند که درباره پیامبر چنین سخن می گویند؟ نکند آن ها نقشه ای در سر داشته باشند ؟ نکند بخواهند فتنه ای برپا کنند ؟

بعد از لحظاتی، حُذیفه که یکی از یاران باوفای پیامبر است، وارد خیمه آن ها

ص:131

می شود، گویا او این سخنان را شنیده است، او با ناراحتی به آن ها می گوید : «هنوز پیامبر در میان ماست و شما این چنین سخن می گویید ، فردا صبح همه سخنان شما را به پیامبر خواهم گفت» .(52)

* * *

صبح فرا می رسد، همه جا روشن می شود، حُذیفه نزد پیامبر می آید و بعد از سلام، چنین می گوید:

__ ای پیامبر ! دیشب ، صدای چند نفر را شنیدم که ظاهراً می خواهند توطئه کنند .

__ ای حُذیفه ! آیا آن ها را می شناسی ؟

__ آری .

__ سریع برو و آن ها را به اینجا بیاور .

حُذیفه برمی خیزد و پس از مدّتی، آن سه نفر را با خود می آورد ، آن ها وارد خیمه پیامبر می شوند . پیامبر رو به آن ها می کند و می گوید : «شما دیشب با یکدیگر چه می گفتید ؟» .

همه آن ها می گویند : «به خدا قسم ، ما اصلاً با هم سخنی نگفته ایم ، هر کس از ما چیزی برای شما گفته، دروغگو است» .

این سه نفر قسم دروغ می خورند و پیامبر آن ها را به حال خود رها می کند و آن ها از خیمه پیامبر بیرون می آیند و به خیمه های خود می روند .(53)

اکنون این آیه را نازل می کنی: «منافقان به نام من سوگند می خورند که سخنی نگفته اند، در حالی آنان سخنان کفرآمیز گفتند و پس از اسلام آوردن کافر شدند».

* * *

ص:132

این آیه تقریباً در سه روز، کامل می شود، تو ادامه این آیه را چنین می گویی: «منافقان نقشه ای کشیدند ولی در نقشه خود موفّق نشده و شکست خوردند، من و پیامبرم، آنان را از فضل و بخشش خود توانگر ساختیم و آنان این چنین کینه جویی کردند، اگر آنان توبه کنند برایشان بهتر است و امّا اگر نافرمانی کنند، من در دنیا و آخرت آنان را به عذابی دردناک مجازات می کنم و آنان روی زمین هیچ یار و یاوری نخواهند داشت تا آنان را از عذاب من نجات دهد».

به راستی ماجرا چیست؟ منافقان چه نقشه ای داشتند؟ توطئه آنان چه بود؟ من دوست دارم از این ماجرا باخبر شوم، باید تاریخ را بخوانم...

پیامبر سه روز در منطقه غدیر خُمّ می ماند، از روز هجدهم تا بعد از ظهر روز بیست و یکم. همه مردم با علی(علیه السلام)بیعت می کنند، بعد از آن پیامبر آماده می شود تا به سوی مدینه بازگردد. کاروان حرکت می کند و به سوی مدینه پیش می رود.

چند ساعت می گذرد، هوا کم کم تاریک می شود ، اذان مغرب می شود، در دل بیابان ، کاروان توقّف می کند، نماز، سریع خوانده می شود و کاروان حرکت می کند .

هوا تاریک است ، ستارگان جلوه نمایی می کنند ، نسیم خنکی میوزد ، در این تاریکی شب ، چهره پیامبر می درخشد ، در کنار او حُذیفه به چشم می آید، کاروان باید از این مسیر کوهستانی عبور کند، این تنها راه رسیدن به مدینه است. هر چه کاروان جلوتر می رود ، راه عبور باریک تر و تنگ تر می شود ، اینجا گردنه ای است که عبور از آن بسیار سخت است، به اینجا « عَقَبه هَرشا » می گویند، جادّه ، تنگ می شود ، همه باید در یک ستون قرار گیرند و عبور

ص:133

کنند .(54)

شتر پیامبر اوّلین شتری است که از گردنه عبور می کند ، پشت سر او ، حُذیفه و عمّار هستند . در دل شب ، فقط پرتگاهی هولناک به چشم می آید . همه باید مواظب باشند تا در درّه سقوط نکنند.

ناگهان صدایی به گوش پیامبر می رسد . این جبرئیل است که با پیامبر سخن می گوید : «ای محمّد ! عدّه ای از منافقان در بالای کوه کمین کرده اند و تصمیم به کشتن تو گرفته اند» .(55)

جبرئیل ، پیامبر را از راز بزرگی آگاه می کند ، رازی که هیچ کس از آن خبر ندارد ، عدّه ای از منافقان تصمیم شومی گرفته اند . آن ها وقتی دیدند پیامبر علی(علیه السلام)را به عنوان جانشین خود معرّفی کرد، تصمیم گرفته اند تا پیامبر را ترور کنند .(56)

آنان از تاریکی شب استفاده کرده اند و خود را زودتر به بالای کوه رسانده اند ، آن ها چهارده نفر هستند و می خواهند با نزدیک شدن شتر پیامبر ، سنگ پرتاب کنند ، وقتی سنگ ها از کوه پایین بیایند، شتر پیامبر از این مسیر باریک خارج خواهد شد و در دل این درّه عمیق سقوط خواهد کرد و با سقوط شتر ، پیامبر کشته خواهد شد . این نقشه آن هاست و آن ها منتظرند تا لحظاتی دیگر نقشه خود را اجرا کنند .

جبرئیل نام آن منافقان را برای پیامبر می گوید و پیامبر با صدای بلند آن ها را صدا می زند . صدای پیامبر در دل کوه می پیچد ، منافقان با شنیدن صدای پیامبر می ترسند . عمّار و حُذیفه ، شمشیر خود را از غلاف می کشند و از کوه بالا می روند ، منافقان که می بینند راز آن ها آشکار شده است ، فرار می کنند . حُذیفه، نفس زنان می آید و به پیامبر خبر می دهد که منافقان فرار کرده اند .

ص:134

حُذیفه منافقان را شناخته است ، امّا پیامبر از او می خواهد که هیچ گاه نام آن ها را فاش نکند.

این همان توطئه ای بود که در این آیه درباره آن سخن گفتی، تو جان پیامبر را حفظ کردی و به زودی این منافقان را به سزای اعمالشان می رسانی.

* * *

آوری بهتر از ثروت زیادی است که با کفران نعمت همراه باشد.

امّا ثعلبه بر خواسته خود اصرار داشت، او روزی نزد پیامبر آمد و قسم خورد که من هرگز کفران نعمت نمی کنم.

پیامبر برای او دعا کرد، او یک گوسفند بیشتر نداشت، به برکت دعای پیامبر، کم کم گوسفندان او زیاد شدند، او مجبور شد وبه اطراف مدینه کوچ کرد، دیگر فرصت نداشت به مسجد بیاید، فقط روزهای جمعه به مسجد می آمد.

گوسفندان او زیادتر شدند، او دیگر جمعه ها هم برای نماز جمعه نمی آمد، دیگر از او خبری نبود، او آن چنان مشغول دنیا شده بود که پیامبر و مسجد را فراموش کرده بود، او فقط به فکر زیاد شدن ثروت خود بود و نمی دانست مال دنیا، مانند آب دریاست که هر چه آن را بنوشی، تشنه تر می شوی.

تو بر پیامبر خود آیه زکات را نازل کردی، هر مسلمان ثروتمندی باید مقداری از مال خود را برای نیازمندان پرداخت کند، این قانون تو بود، پیامبر مأموری را نزد ثعلبه فرستاد تا زکات مال او را تحویل بگیرد و برای نیازمندان مدینه بیاورد.

فرستاده پیامبر نزد ثعلبه رفت و حکم زکات را برای او گفت، ثعلبه به بیماری حرص دنیا مبتلا شده بود، این سخن پیامبر را نپذیرفت و زکات مال خود را نداد و این چنین بود که او از منافقان شد. وقتی این خبر به پیامبر رسید، پیامبر سه بار فرمود: «وای بر ثعلبه !».

تو این آیات را بر پیامبر نازل کردی:

بعضی از افراد با من عهد می کنند و می گویند: «اگر خدا به ما ثروتی بدهد، ما به دیگران کمک می کنیم و زکات می دهیم و ما از بندگان خوب خدا خواهیم شد»، امّا وقتی که من از فضل و کرم خویش آنان را بهره مند ساختم، در

ص:136

پرداخت زکات، بخل ورزیدند و به عهد خود وفا نکردند و پیمان خود را شکستند.

من به خاطر این پیمان شکنی و دروغگویی آنان در دل های آنان تصرّف می کنم و نفاق و دورویی را در دل آنان جایگزین می نمایم، آیا آنان نمی دانند که من از راز و گفتار پنهانی آنان باخبرم، من خدایی هستم که به رازهای نهانی آگاهی دارم.

* * *

این درس بزرگی برای کسانی است که هنگام فقر، دم از ایمان می زنند و وقتی به ثروت می رسند، غرق دنیاپرستی می شوند و پیمان خود را با تو فراموش می کنند و دچار بخل و خودخواهی می شوند، انسانی که ظرفیّت نداشته باشد، نعمت ها برای او بلا می شوند و برای همین گاهی فقر به صلاح بنده است و او خبر ندارد.

ص:137

خدمت پیامبر آوردند، منافقان آنان را مسخره کردند و گفتند: «آیا مشکل لشکر اسلام با این مقدار خرما، حل می شود؟».

اینجا بود که تو این آیه را نازل کردی: «منافقان به مؤمنانی که به لشکر اسلام کمک می کنند، عیب جویی می کنند، همچنین آنان مؤمنان فقیری که به اندازه توانشان کمک می کنند را مسخره می کنند، من در روز قیامت، کیفر این مسخره کردن آنان را می دهم، عذاب دردناکی در انتظار آنان است».

* * *

تو به عملی که با اخلاص و نیّت پاک باشد، امتیاز می دهی، مقدار آن مهم نیست، کسانی که از صبح تا شب به کارگری می رفتند، مزد یک روز کار کردن آنان، مقداری خرما بود، آنان همان خرما را برای پیامبر آوردند تا در آذوقه لشکریان اسلام قرار دهد، تو این کار آنان را پذیرفتی و در روز قیامت به آنان پاداش بزرگی می دهی.

* * *

أَحَد مِنْهُمْ مَاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَی قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ (84) وَلَا تُعْجِبْکَ أَمْوَالُهُمْ وَأَوْلَادُهُمْ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِهَا فِی الدُّنْیَا وَتَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَهُمْ کَافِرُونَ (85) وَإِذَا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آَمِنُوا بِاللَّهِ وَجَاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَکَ أُولُو الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُوا ذَرْنَا نَکُنْ مَعَ الْقَاعِدِینَ (86) رَضُوا بِأَنْ یَکُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلَی قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا یَفْقَهُونَ (87) لَکِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آَمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَأُولَئِکَ لَهُمُ الْخَیْرَاتُ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (88) أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ جَنَّات تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (89)

ای محمّد ! برای این منافقان، چه طلب آمرزش بکنی و چه نکنی، فرقی نمی کند، اگر حتّی هفتاد مرتبه هم طلب آمرزش برای آنان کنی، هرگز آن ها را نمی بخشم، زیرا آنان به من کفر ورزیدند و پیامبری تو را انکار کردند، من تبهکاران را به حال خود رها می کنم و آنان را هرگز به بهشت رهنمون نمی سازم.

آنان از این که در جنگ شرکت نکردند و نافرمانی تو را نمودند، خوشحال هستند، جهاد با جان و مال در راه من برای آنان بسیار سخت و ناگوار بود، آنان مردم را از رفتن به جهاد دلسرد می کردند و می گفتند: «در این هوای گرم و سوزان به میدان جنگ نروید».

ای محمّد ! به آنان چنین بگو: «آتش جهنّم از این هوا، سوزان تر است». اگر آنان به روز قیامت ایمان داشتند، لحظه ای فکر می کردند و با سرپیچی از فرمان تو، این گونه عذاب جهنّم را برای خود نمی خریدند. آنان راحتی چند روزه دنیا را برگزیدند، از این پس، باید کم بخندند و بسیار گریه کنند، زیرا به

ص:140

زودی، مرگ به سراغ آنان می آید و به عذاب سختی گرفتار می شوند.

ای محمّد ! آنان فکر می کنند که تو و یارانت دیگر به مدینه باز نمی گردید و همه به دست دشمنان کشته می شوید، هرگاه که تو را به سلامت از این جنگ به مدینه بازگردانم، آن منافقان نزد تو می آیند و می خواهند به آنان اجازه بدهی تا در جنگ بعدی شرکت کنند، به آنان بگو: به شما دیگر اجازه جهاد نمی دهم، شما هرگز با من به جهاد نمی آیید و هیچ گاه همراه من با دشمنان پیکار نمی کنید، مگر یادتان رفته است؟ شما در این جنگ، از جهاد کناره گرفتید در خانه های خود ماندید، پس اکنون هم با زنان و کودکان که از جنگ معاف شده اند، بمانید.

ای محمّد ! بر مرده هیچ کدام از آنان نماز نگذار و کنار قبر آنان نیز حاضر نشو، زیرا آنان به من کفر ورزیدند و پیامبری تو را انکار کردند، آنان در حالی که تبهکار بودند، از دنیا رفتند.

بعضی از منافقان، دارای ثروت و فرزندان زیادی هستند، هرگز فکر نکن که این نعمت هایی که به آنان داده ام، نشانه مهربانی من است، آنان نمی توانند با این نعمت ها هرگز روی آرامش را ببینند، من آنان را با ثروت و پول و فرزندانشان عذاب می کنم.

آنان به روز قیامت ایمان نیاورده اند و زندگی را فقط در این دنیا می دانند، همیشه نگران از دست دادن ثروت خود هستند، من فرزندان آنان را مایه غم و غصّه و بلای جانشان قرار می دهم. آنان در بن بست غم آلود زندگی مادّی، گرفتارند و در حالی که کافرند از دنیا می روند و از سعادت آخرت محروم می شوند.

وقتی سوره ای را بر تو نازل می کنم و از مردم می خواهم به من ایمان بیاورند

ص:141

و همراه تو به جهاد بروند، منافقان نزد تو می آیند و می گویند به ما اجازه بده با معاف شدگان (زنان و کودکان) بمانیم، آنان توانایی و قدرت جسمی و مالی برای جهاد دارند، امّا برای حفظ جان و مال خود به این راضی شدند که با معاف شدگان از جهاد بمانند، من هم بر دل های آنان مُهر زدم.

تو به همه انسان ها، نور عقل و فطرت داده ای تا بتوانند راه سعادت را پیدا نمایند، امّا آنان راه شیطان را انتخاب کردند، نتیجه کار آنان، این بود که نور عقل و فطرت در دل هایشان خاموش شد. این قانون توست: هر کس لجاجت به خرج دهد و بهانه جویی کند و معصیت تو را انجام دهد، نور فطرت از او گرفته می شود.

ای محمّد ! من به تو و به یاران باوفای تو که در راه من با جان و مال خود جهاد کردید، همه نعمت ها و خوبی ها را می دهم و سعادت و رستگاری همیشگی از آن شماست، من برای شما بهشت خویش را آماده کرده ام، بهشتی که از زیر درختان آن، نهرها جاری است و شما در آنجا جاودانه خواهید ماند و این همان رستگاری بزرگ است.

* * *

یَسْتَأْذِنُونَکَ وَهُمْ أَغْنِیَاءُ رَضُوا بِأَنْ یَکُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطَبَعَ اللَّهُ عَلَی قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ (93)

ای محمّد ! گروهی که واقعاً نمی توانستند به جهاد بروند و عذر دارند، نزد تو آمدند تا به آنان اجازه دهی که در جهاد شرکت نکنند و تو به آنان این اجازه را دادی. بعد از آن، عدّه ای هم که عذر نداشتند و می توانستند در جنگ شرکت کنند، نزد تو آمدند و به دروغ به تو گفتند که ما نمی توانیم به جهاد بیاییم، به زودی آنان را به عذاب گرفتار می کنم، آنان راه کفر و انکار را پیش گرفتند و از دستور من نافرمانی کردند.

اگر ضعیفان و بیماران و کسانی که هزینه راه و خرج سفر و مخارج زندگی خانواده خود را ندارند، به جهاد نیایند، گناهی بر آنان نیست، البتّه آنان باید برای دین من خیرخواهی کنند و مردم را به جهاد تشویق کنند و به آنان روحیّه بدهند، اینان از نیکوکاران می باشند و هیچ کس نمی تواند نیکوکاران را توبیخ یا سرزنش بکند که چرا به جنگ نرفته اند، مهم این است که انسان به وظیفه اش عمل کند، اگر آنچه را من برای او مشخّص می کنم، انجام دهد، نیکوکار است و من بخشنده و مهربان هستم.

کسانی هم نزد تو آمدند تا برای رفتن به جهاد، آنان را بر اسب یا شتر سوار کنی، تو به آنان گفتی که اسب یا شتری نمی یابم که شما را بر آن سوار کنم، آنان با چشم گریان بازگشتند و اندوهناک بودند که چرا توان مالی ندارند که برای جهاد هزینه کنند، به آنان خبر بده که هیچ ایراد و گناهی بر آنان نیست، آری، آنان دوست داشتند در جهاد شرکت کنند امّا این فرصت برای آنان فراهم

ص:143

نشد.

البتّه کسانی هم بودند که هیچ عذری نداشتند و توانایی جسمی و مالی داشتند و همراه تو به جهاد نیامدند، آنان را باید مؤاخذه و سرزنش و ملامت کرد، آنان با این که توانگر بودند، امّا دوست داشتند با معاف شدگان (زنان و کودکان و ناتوانان) در شهر بمانند، آنان اهل نفاق و دورویی هستند و این نفاق کارشان را به جایی رسانده که من بر دل های آنان مُهر زدم و آنان را به حال خود رها کردم، آنان نمی دانند که خود را از چه سعادتی محروم کردند و چه عذابی را برای خود خریدند.

* * *

کنند.

اکنون تو با پیامبر خود درباره منافقان سخن می گویی:

ای محمّد ! وقتی از جنگ تبوک برگردی، منافقان نزد تو می آیند و عذرخواهی می کنند، به آنان چنین بگو: «عذرخواهی نکنید که هرگز حرف های شما را باور نمی کنم، خدا ما را از نیّت های شما باخبر کرد، به زودی من به فرمان خدا، کارهای شما را برای همه آشکار می کنم، مرگ در انتظار شماست، شما به سوی خدایی که پنهان و آشکار را می داند بازمی گردید و به آنچه انجام داده اید، آگاه می شوید و شما را به سزای اعمالتان می رساند».

ای محمّد ! آنان نزد تو می آیند و سوگند یاد می کنند تا تو عذر و بهانه آنان را بپذیری و از آنان راضی شوی، اگر بر فرض، تو و یارانت هم از آنان راضی شوید، من هرگز از آن مردم تبهکار راضی و خشنود نمی شوم !

* * *

می کنند و گروهی هم در بیابان های اطراف شهر.

گروه دوم که صحرانشین هستند، در کفر و نفاق شدیدترند، آنان به سبب شدّت نادانی، قوانین و احکامی که تو بر پیامبر نازل کرده ای را نمی شناسند.

گروهی از آنان وقتی پولی را در راه تو انفاق می کنند، فکر می کنند ضرر کرده اند، پرداخت زکات را ضرری برای خود می بینند، آنان همیشه منتظر هستند تا حوادث دردناکی برای مسلمانان پیش آید و آنان در کار خود ناکام بمانند، امّا نمی دانند که حوادث دردناکی (مثل ذلّت و خواری در دنیا و آخرت و عذاب جهنّم) در انتظار آنان است و تو خدای شنوا و دانا هستی و به گفتار و اندیشه های آنان آگاهی.

* * *

از صحرانشینان سخن گفتی، آیا همه صحرانشینان این گونه هستند؟ آیا همه آنان راه کفر و نفاق را در پیش می گیرند؟

نه. این طور نیست، برخی از صحرانشینان به تو و روز قیامت ایمان دارند و آنچه را که در راه تو انفاق می کنند، مایه تقرّب به تو و سبب دعای خیر پیامبر تو می دانند، این پولی که آن ها در راه تو می دهند، باعث تقرّب آن ها به توست، آنان با این کار، به سوی تو می آیند و خشنودی و رضایت تو را از آنِ خود می کنند، تو آنان را در بهشت مهربانی خود مهمان می کنی که تو خدای بخشنده و مهربان هستی.

* * *

واژه «اَعرابی» به معنای «صحرانشین» است.

ص:146

من باید این واژه را با دقّت بررسی کنم، در فرهنگ اسلامی به کسی که از آموزه های دینی چیزی نمی داند، «صحرانشین» می گویند.

این واژه، به مکانی که انسان زندگی می کند، بستگی ندارد، ممکن است من در شهر زندگی کنم ولی عقب افتاده و جاهل به شمار آیم، وقتی من از آموزه های دینی چیزی نمی دانم، «صحرانشین» هستم.

از طرف دیگر، یک نفر ممکن است در بیابان ها و روستاهای دور افتاده زندگی کند، امّا به خاطر فرهنگ، دانش و ایمانش انسانی متمدّن به شمار آید.

این سخن امام صادق(علیه السلام)است: «هر کس آگاهی و شناخت کافی از دین خود پیدا نکند، صحرانشین و اعرابی است».(57)

انسانی که در جهل زندگی می کند و احکام دین را نمی داند، «صحرانشین» است، فرقی نمی کند در شهر زندگی کند یا در بیابانی دور افتاده. کسی که آموزه های دین را می داند و احکام قرآن را فراگرفته است، متمدّن است، چه در شهر زندگی کند، چه در بیابان.

* * *

الف. «مهاجران» کسانی بودند که در مکّه به پیامبر ایمان آوردند و در راه اسلام سختی زیادی، تحمّل نمودند و همراه پیامبر به مدینه هجرت کردند.

ب. «انصار»، همان مردم مدینه بودند که مسلمان شدند و پیامبر را به شهر خود دعوت کردند و تا پای جان از او حمایت نمودند.

ج. «تابعین» کسانی بودند که از مهاجران و انصار پیروی کردند و راه آنان را ادامه دادند.

تو از آنان خشنود هستی و آنان نیز از تو خشنودند. برای آنان بهشتی را آماده کرده ای که نهرها زیر درختان آن جاری است، آنان برای همیشه در آنجا خواهند بود و این رستگاری بزرگ است.

* * *

جهنّم خواهند برد».

* * *

این هشداری برای همه مسلمانان است که مواظب باشند، منافقان به اسم مؤمنان در میان آن ها نفوذ کرده اند، آنان آنقدر ماهرانه کار می کنند که کسی نمی تواند به آنان شک کند، آنان منتظر هستند تا فرصتی به دست آورند و دست به فتنه بزنند.

پیامبر هم با علم عادی و معمولی نمی تواند آنان را بشناسد، البتّه اگر خدا به او وحی کند و او را از منافقان باخبر سازد، او می تواند آنان را شناسایی کند.

ص:149

می خواهم به ترجمه های فارسی بیشتری از قرآن مراجعه کنم. مطالعه و تحقیق می کنم، بیش از چهل ترجمه را می بینم، آن ها این جمله قرآن را به یکی از گزینه های زیر ترجمه کرده اند:

1 - امید است که خدا توبه آنان را بپذیرد.

2 - باشد که خدا توبه آنان را بپذیرد.

3 - شاید خدا توبه آنان را بپذیرد.

4 - چه بسا خدا توبه آنان را بپذیرد.(58)

منظور این ترجمه ها این است که وقتی بنده گناهکار توبه می کند، تو شاید توبه او را بپذیری. پس سخن از احتمال است.

نمی دانم چرا این ترجمه ها به دل من نمی نشیند، این آیه 102 سوره توبه است. دو آیه بعد را می خوانم، تو در آیه 104 چنین می گویی: «آیا مؤمنان نمی دانند که من توبه بندگانم را می پذیرم؟».

چگونه می شود یک جا از احتمال قبول توبه سخن بگویی و دو آیه بعد، به همه مژده قبول توبه را بدهی؟

من باید مطالعه کنم...

* * *

نام او «خَیثَمه» بود، در کوفه زندگی می کرد. یک سال او به مدینه رفت و خدمت امام باقر(علیه السلام)رسید. آن روز امام باقر(علیه السلام)درباره این آیه سخن گفت.

خَیثَمه با دقّت به سخنان امام گوش فرا داد، او باور داشت که تفسیر واقعی قرآن را باید از اهل بیت(علیهم السلام)شنید.(59)

آن روز یاران امام باقر(علیه السلام)فهمیدند که منظور خدا از این سخن چیست، امام این آیه را این گونه تفسیر کرد: «خدا قطعاً گناه آنان را می بخشد که او بخشنده

ص:151

و مهربان است».(60)

طبق این سخن امام، در ترجمه این آیه، نباید از واژه های «امید است»، «شاید»، «چه بسا» استفاده کرد، خدا قطعاً گناهان بندگان پشیمان خود را می بخشد.

اگر کسی قبل از فرا رسیدن مرگ توبه کند، خدا او را می بخشد. البتّه توبه باید قبل از لحظه مرگ باشد، در لحظه مرگ، پرده ها از جلوی چشم انسان کنار می رود و انسان حقایق جهان دیگر و نتیجه اعمال خود را می بیند، در آن لحظه همه گناهکاران پشیمان می شوند و سعی می کنند از آتش جهنّم رهایی یابند، امّا توبه در آن لحظه سودی ندارد.

مهم این است که انسان به غیب ایمان بیاورد و با درک عقلانی خود به سوی تو بازگردد و از گناهان پشیمان شود.

نکته جالب این است که این سوره را به خاطر همین آیه، سوره توبه نام نهاده اند. شنیده ام که نازل شدن این آیه، داستانی دارد...

* * *

اینجا مدینه است، مسجد پیامبر. چقدر اینجا شلوغ است ! هر طور هست جمعیّت را می شکافم و جلو می روم. دوستانم به من گفته اند کنار ستون توبه نماز بخوانم، آنطور که آنان آدرس داده اند، آن ستون در گوشه مسجد قرار دارد. رسم است هر کس به مدینه می آید، کنار ستون توبه، دو رکعت نماز می خواند.

یکی به من گفت بین این ستون و آیه 102 سوره توبه ارتباطی وجود دارد، من باید سؤال کنم، تحقیق کنم، باید به سال هفتم هجری بروم، ماجرای جنگ احزاب یا جنگ خندق...

ص:152

* * *

گروهی از یهودیان در مدینه زندگی می کردند که به آنان «بنی قُرَیظه» می گفتند، محلّ سکونت آنان، قلعه ای بود که در شرق مدینه قرار داشت. وقتی پیامبر به مدینه آمد با یهودیان پیمان نامه ای امضاء کرد، قرار شد که آن ها با دشمنان اسلام همکاری نکنند.

در سال هفتم، بُت پرستان مکّه با همکاری قبیله های مختلف تصمیم گرفتند به مدینه حمله کنند، پیامبر از این ماجرا باخبر شد و دستور داد مسلمانان در قسمت ورودی شهر، خندقی بکنند تا مانع ورود سپاه بُت پرستان به مدینه بشود. متأسّفانه یهودیان بنی قُرَیظه، پیمان خود را شکستند و تصمیم گرفتند بُت پرستان را یاری کنند امّا تو مسلمانان را بار دیگر یاری کردی و بُت پرستان با شکست و خواری بازگشتند.

دیگر وقت آن بود تا بنی قریظه سزای پیمان شکنی خود را ببینند، در شرایطی که مسلمانان در محاصره دشمنان بودند، آنان می خواستند از پشت جبهه به لشکر اسلام حمله کنند، دیگر صلاح نیست این مردم پیمان شکن در مدینه زندگی کنند.

«ابو لُبابه» یکی از مسلمانان مدینه بود، او به قلعه آنان رفت، یهودیان دور او را گرفتند و درباره تصمیم پیامبر از او سؤال کردند. ابو لُبابه با دست اشاره ای به گردن خود کرد، یهودیان فهمیدند که جنگ در انتظار آنان است، به همین خاطر سریع برای دفاع از خود دست به کار شدند. ابولبابه از قلعه خارج شد، پیامبر فهمید که او به مسلمانان خیانت کرده است و به دشمنان خدمت !

امّا او پشیمان شد، وقتی به مدینه رسید، طنابی برداشت و به مسجد رفت و خود را به ستونی بست و تصمیم گرفت روزها، روزه بگیرد و شب ها عبادت

ص:153

کند و فقط برای وضو گرفتن، طناب را باز کند و پس از وضو، سریع به مسجد بازگردد. او سوگند یاد کرد تا زمانی که خدا او را نبخشد، به این کار ادامه بدهد.

این خبر به پیامبر رسید، پیامبر به مردم فرمود که اگر او نزد من می آمد، برای او طلب آمرزش می کردم، امّا اکنون باید صبر کند تا بخشش خدا فرا رسد.

چند روز گذشت، سرانجام این آیه نازل شد، مسلمانان نزد ابولبابه رفتند و به او مژده دادند که توبه او پذیرفته شده است، ابولبابه خدا را شکر کرد، چند نفر جلو رفتند تا طناب را باز کنند. ابولبابه گفت: «این کار را نکنید، من دوست دارم پیامبر مرا آزاد کند».

پیامبر آمد و فرمود: «ای ابولبابه ! خدا توبه تو را پذیرفت و مانند روزی که از مادر متولّد شدی، پرونده اعمالت پاک شده است...».(61)

* * *

وقتی این آیه نازل شد، پیامبر به همه خبر داد که زکات، واجب شده است همانگونه که نماز واجب است. پیامبر به آنان یک سال فرصت داد و بعد از یک سال، زکات آنان را دریافت کرد، زیرا زکات سالی یک بار واجب است.(62)

* * *

پیامبر برای غلّات، طلا و نقره و چهارپایان به شرح زیر زکات تعیین کرد:

* غلّات: گندم، جو، خرما، کشمش

کسی که یکی از غلّات چهارگانه بالا را به اندازه 207 کیلوگرم دارد، باید زکات آن را پرداخت کند. اگر این غلّات به صورت دیمی باشند، باید ده درصد آن را زکات بدهد، امّا اگر دیمی نباشند و با آبیاری محصول داده باشند، زکات آن پنج درصد است.

* طلا و نقره

کسی که 15 مثقال طلا دارد، باید به اندازه یک چهلم آن زکات بدهد، همچنین کسی که به اندازه 105 مثقال نقره دارد، باید به اندازه یک چهلم آن زکات بدهد.

* چهارپایان: شتر، گاو، گوسفند

کسی که 5 شتر دارد، باید یک گوسفند زکات بدهد، کسی که 30 گاو دارد، یک گوساله دو ساله باید زکات بدهد، کسی که چهل گوسفند دارد باید یک گوسفند زکات بدهد.

دام فقط در صورتی زکات دارد که در تمام سال، از علف کوه و صحرا استفاده کند، امّا اگر مقداری از سال، صاحب آن به دام خود، علوفه ای که از مزرعه خودش چیده است یا خریداری کرده بدهد، زکات ندارد.

برای زکات احکام دیگری هم وجود دارد که در جای خود بیان شده است،

ص:155

مثلاً اگر کسی ده شتر داشت، باید دو گوسفند زکات بدهد، امّا کسی که مثلاً 9 شتر دارد، زکات او همان یک گوسفند است.

* * *

اینجا سخن از زکات و صدقات است. بر من واجب است که زکات مال خود را پرداخت کنم، امّا چقدر خوب است که گاهی اضافه بر زکات، پولی به فقیران و نیازمندان بدهم، این همان صدقه است که برکت زیادی دارد، وقتی من صدقه و زکات می دهم، تو خودت آن را از من می گیری، به همین دلیل، وقتی امام باقر(علیه السلام)به فقیری صدقه می داد، دست خودش را می بوسید.

امام باقر(علیه السلام)صدقه ای را که می خواست به فقیر بدهد، با دست خودش می داد و با احترام دستش را به سوی فقیر می برد تا فقیر پول را بردارد و سپس امام دست خودش را می بوسید و چنین می فرمود: «قبل از آن که صدقه به دست نیازمند برسد، در دست خدا قرار می گیرد، خدا برای انجام هر کاری، فرشته ای را مأمور کرده است، امّا صدقه را خودش می گیرد».(63)

* * *

گناه، روح مرا آلوده می کند و باعث سیاهی قلب من می شود، با صدقه دادن می توانم اثرات گناه را از خودم دور کنم، صدقه دادن، راهی برای بخشش گناهان است و مرگ بد و بلاها را از من دور می کند و باعث طولانی شدن عمر من می شود.(64)

وقتی داشتم درباره «صدقه» مطالعه می کردم، به سخنی از پیامبر رسیدم، روزی پیامبر به یاران خود چنین فرمود: «تبسّم و لبخند تو به روی برادر دینی، صدقه محسوب می شود».(65)

این سخن پیامبر برای من بسیار جالب بود، آن روز فهمیدم که اسلام

ص:156

می خواهد در جامعه مسلمانان، هیچ نوع فقری وجود نداشته باشد، نه کسی گرسنه باشد و نه کسی در عطش محبّت بسوزد.

افرادی را دیده ام که پول زیادی را به عنوان صدقه به فقیران می دهند، امّا همیشه با اخم با مردم روبرو می شوند، آنان تصوّر می کنند هر کس بیشتر اخم کند و کمتر لبخند بزند، ایمانش قوی تر است.

الگوی ما پیامبر(صلی الله علیه وآله)می باشد، او همواره لبخند به لب داشت، افسوس که ما را از فهم واقعی دین خود محروم ساختند.(66)

* * *

وقت آن است که در اینجا ماجرایی را بنویسم:

امام سجاد(علیه السلام)می خواست به مسجد برود، پیرمردی به سوی امام می آمد، او فقیر بود و محتاج نان شب.

پیرمرد نزدیک شد و از امام کمکی طلبید. امام دست برد و چند سکّه به آن پیرمرد داد. پیرمرد خیلی خوشحال شد، بعد امام دست خودش را بوسید.

یکی از یاران امام که همراه او بود، تعجّب کرد و گفت: «آقای من ! چرا شما دست خودتان را بوسیدید؟».

امام گفت: «من به فقیر کمک کردم. این صدقه قبل از این که به دست فقیر برسد به دست خدا می رسد، من دست خودم را بوسیدم زیرا دستم به دست خدا رسیده است».

بعد امام آیه 104 این سوره را برای او خواند: «خدا صدقات و زکات شما را می گیرد و به شما پاداش می دهد که او توبه پذیر و مهربان است».(67)

ص:157

* * *

تو امام را شاهد بر بندگان خود قرار دادی، آنان به اذن تو از اعمال و کردار مردم باخبر هستند، تو این علم و آگاهی را به آنان داده ای، آنان هر چه دارند از تو دارند و از خودشان هیچ ندارند.

امروز مهدی(علیه السلام)، امام زمان من است، فرشتگان، هر صبح و شام، پرونده اعمال مرا نزد او می برند، او به اعمال من نگاه می کند، اگر در آن کارهای زیبا ببیند، خوشحال می شود، برایم دعا می کند، اگر من گناهی انجام داده باشم، او ناراحت می شود و دست به دعا برمی دارد و برای من استغفار می کند.

* * *

ابراهیم یکی از یاران امام صادق(علیه السلام)بود، یکی از شب ها که او به خانه امام صادق(علیه السلام)رفته بود، سخن به درازا کشید، او از بس مجذوب سخنان امام شده بود، گذشت زمان را فراموش کرد. وقتی او به خود آمد، فهمید که خیلی از شب گذشته است و مادرش حتماً نگران شده است.

ابراهیم با امام خداحافظی کرد و با سرعت خود را به خانه رساند. وقتی او به خانه رسید، مادرش را خیلی نگران یافت، مادر به او گفت: پسرم ! چرا این قدر دیر کردی؟ دلم هزار جا رفت، گفتم نکند مأموران حکومتی تو را دستگیر کرده باشند !

ابراهیم با عصبانیّت بر سر مادر فریاد زد و او را ناراحت کرد. فردا صبح، ابراهیم به سوی خانه امام صادق(علیه السلام)حرکت کرد، وقتی وارد خانه امام شد، سلام کرد، امام جواب سلام او را داد، سپس رو به او کرد و فرمود: ای ابراهیم ! چرا دیشب با مادر خود با صدای بلند سخن گفتی؟ چرا دل او را شکستی؟ آیا فراموش کردی که او برای بزرگ کردن تو چقدر زحمت کشیده است؟

ابراهیم خیلی تعجّب کرد، جریان تندی او با مادر را هیچ کس نمی دانست،

ص:159

ولی امام صادق(علیه السلام)از آن باخبر بود، ابراهیم از امام خود خیلی خجالت کشید. امام به سخنان خود چنین ادامه داد: سعی کن که دیگر با صدای بلند، با مادرت سخن نگویی و او را ناراحت نکنی.(69)

* * *

یا او را به عذاب گرفتار می کنی و یا او را می بخشی و وارد بهشت می کنی.(70)

* * *

در قرآن بندگان خود را به سه گروه تقسیم نموده ای: وقتی مرگ بنده ای از بندگان تو فرا می رسد، در همان لحظه جان دادن، در یکی از این سه گروه قرار می گیرد: گروهی که معلوم است به بهشت می روند، گروهی که معلوم است به جهنّم می روند، گروهی که سرنوشت آنان معلوم نیست و فقط در روز قیامت معلوم می شود.

درباره این سه گروه کمی توضیح می دهم:

* گروهی که قطعاً به بهشت می روند:

1 - پیامبران و امامان معصوم: تو به آنان مقام عصمت داده ای و آنان حجّت تو در میان بندگان هستند.

2 - مؤمن نیکوکار: مسلمانی که به تو و پیامبر تو ایمان آورده است و اعمال خوب انجام می دهد. بهشت جایگاه او است.

3 - مؤمن گنهکار: کسی که نور ایمان در دلش وجود دارد، امّا گاهی شیطان او را فریب می دهد و گناهی انجام می دهد، امّا او هرگز گناه را از روی دشمنی با تو انجام نمی دهد. او در این دنیا، پشیمان می شود و توبه می کند و تو توبه اش را می پذیری و او را در بهشت جای می دهی، او شایستگی آن را دارد که شفاعت پیامبران و امامان نصیبش شود و با شفاعت آنان وارد بهشت شود.

* کسانی که قطعاً به جهنّم می روند:

1 - کافر: کسی که راه کفر را انتخاب نموده و آشکارا با تو و دین تو دشمنی می کند. او در روز قیامت به عذاب گرفتار خواهد شد. بُت پرستان و یهودیان و مسیحیان و زرتشتیانی که ندای اسلام را شنیدند امّا آن را انکار کردند در این

ص:161

دسته جای می گیرند.

2 - منافق: کسی که به ظاهر مسلمان است، ولی با تو و دین تو دشمنی می کند، او هرگز به تو ایمان نیاورده است.

* کسانی که سرنوشت آن ها معلوم نیست:

1_ واگذارشده: کسی که فقط به زبان مسلمان شده است، امّا ایمان قلبی ندارد و به گناهان بزرگ آلوده شده است. تو در روز قیامت، یا آنان را می بخشی یا به جهنّم می فرستی. سرنوشت آنان، به امر تو واگذار شده است.

2 - مُستضعف فکری: کسانی که در کودکی از دنیا می روند یا کسی که دیوانه است یا کسی که از نظر فهم و درک مانند کودکان است یا ندای حقّ به او نرسیده است. آنان در روز قیامت، امتحان می شوند و به اختیار خود، ایمان یا کفر را می پذیرند و سرنوشت آنان آن وقت معلوم می شود.

شناخت این سه گروه می تواند به من کمک کند تا عدالت تو را بهتر بشناسم.

* * *

هر مسلمان ممکن است در یکی از گروه های زیر باشد:

1 - مؤمن نیکوکار: مسلمانی که گناه نمی کند و بدون توبه وارد بهشت می شود.

2 - مؤمن گناهکار: مسلمانی که گناه دارد و با توبه وارد بهشت می شود.

3 - منافق: مسلمانی که به ظاهر، مسلمان است و در قلب خود، با خدا و دین خدا و دوستان خدا، دشمنی دارد.

4 - واگذارشده: مسلمانی که به اسم، مسلمان است، ایمان قلبی ندارد، امّا دشمنی هم با خدا و دین خدا ندارد، گناهان زیادی انجام می دهد و سرنوشت او به امر تو واگذار شده است.

ص:162

و بیمار در آن نماز بگذارند.

آنان از پیامبر دعوت کردند تا وقتی کار ساختن این مسجد تمام شد، خود او برای افتتاح مسجد به آنجا برود. پیامبر به آنان گفت: «صبر کنید تا از جنگ تبوک برگردیم».

پیامبر به سوی تبوک حرکت کرد، آن منافقان کار ساختن مسجد را آغاز کردند، آنان نزدیک محلّه «قُبا»، مسجد خودشان را ساختند. قُبا، نام محلّه ای در اطراف مدینه بود و با مرکز شهر و مسجد پیامبر، حدود 5 کیلومتر فاصله داشت، وقتی پیامبر به مدینه هجرت کرد، قبل از آن که به مرکز شهر برود، در محلّه قبا سه روز توقّف کرد و در آن مدّت در آنجا مسجدی ساخت که به نام «مسجد قبا» مشهور شد. مسجد قبا، اوّلین مسجدی است که به دست پیامبر ساخته شد.

* * *

در محلّه قبا، این مسجد وجود داشت، چرا منافقان نزدیک آن، مسجد دیگری ساختند؟ آنان به پیامبر گفتند که مسجد خودشان را برای این می سازند که افراد ناتوان و بیمار، بتوانند در آن نماز بخوانند، امّا این دروغی بیش نبود.

ماجرا چه بود؟ آنان می خواستند برای هدف شوم خود پایگاهی داشته باشند. یکی از مسیحیان که چندین سالِ قبل در مدینه زندگی می کرد، بعد از فتح مکّه به روم رفت و دیداری با پادشاه کشور «روم» داشت. او از پادشاه روم خواست تا به مدینه حمله کند. آن مسیحی نامه ای به منافقان مدینه نوشت و از آنان خواست تا پایگاهی برای

خود در مدینه بسازند. منافقان با ساختن این مسجد، به خواسته آن مسیحی عمل کردند، آنان به بهانه مسجد پایگاهی برای

ص:164

نقشه های شوم خود ساختند.

وقتی پیامبر از جنگ تبوک برمی گشت، منافقان به استقبال پیامبر رفتند از او خواستند تا به مسجد آنان بیاید و آن را افتتاح کند. اینجا بود که تو این آیات را نازل کردی و راز منافقان را برای همه آشکار کردی:

ای محمّد ! گروهی از منافقان مسجدی ساختند و قصد آنان ضرر زدن به دین و رواج کفر است. آنان می خواهند بین مؤمنان اختلاف بیندازند، آنان آن مسجد را پایگاه دشمنان دین من قرار داده اند.

ای محمّد ! آنان نزد تو می آیند و سوگند یاد می کنند که هدفشان چیزی جز خوبی و خدمت به مردم نبوده است، من می دانم که آنان دروغ می گویند.

ای محمّد ! هرگز در آن مسجد نماز نخوان ! بهتر است در مسجد قبا که از روز اوّل، بر اساس پرهیزکاری بنا شده است، نماز بخوانی، در مسجد قُبا، مردمانی هستند که به پاکیزگی و دوری از شرک و نفاق و گناه، گرایش دارند و من پرهیزکاران را دوست دارم.

گروهی بنیان مسجد خود را بر پرهیزکاری و خشنودی خدا قرار دادند، گروهی هم مسجدشان را بر لبه پرتگاه سستی (که در حال سقوط در جهنّم است) قرار دادند. به راستی کدام یک از این دو گروه، بهتر می باشند؟ مردمی که مسجد قبا را بر اساس تقوا ساختند، بهتر از منافقانی هستند که مسجدشان را بر اساس کفر و نفاق ساختند. من آن منافقانی که به خود و دیگران ظلم کردند را به حال خود رها می کنم تا سرگردانی آن ها بیشتر و بیشتر شود.

شک و تردید از دل منافقانی که آن مسجد را بنا کردند، از بین نمی رود تا وقتی که دل های آن ها بشکافد و از اندوه کار خود بمیرند، من به همه کارهای آن ها آگاهی دارم و هر چه فرمان می دهم درست و از روی حکمت است.

ص:165

* * *

به پیامبر فرمان می دهی تا آن مسجد را خراب کند، مسجدی که برای ضرر زدن به دین ساخته شده بود، از این رو آن مسجد به «مسجد ضرار» مشهور شد. مسجد ضرر زدن !

مسلمانان آن مسجد را خراب کردند، پیامبر دستور داد تا خرابه های آن را آتش بزنند و بعداً مکان آن جایگاه زباله ها شد.

این ماجرا، هشداری برای همه است، مسلمانان نباید ساده اندیش باشند، دشمنان گاهی به نام دین به دین ضربه می زنند، آنان برای کارهای خود، دلایل زیبایی می آورند و قصد دارند مردم را دور خود جمع کنند و فتنه ای به پا کنند. منافقان پایگاهی به نام مسجد ساختند و گفتند که هدف ما چیزی جز خدمت به مردم نیست، ما می خواهیم بیماران و ناتوانان در آنجا نماز بخوانند، امّا تو از هدف آنان باخبر بودی و آنان را رسوا ساختی.

* * *

زدن به دین تو هستند، امّا در جامعه، مؤمنانی هستند که برای دفاع از دین تو تلاش می کنند و از جان و مال خویش مایه می گذارند، اکنون می خواهی درباره آنان سخن بگویی:

تو جان ها و دارایی مؤمنان را می خری و به آنان بهشت جاودان می دهی، آن مؤمنان کسانی هستند که در راه تو جهاد می کنند، دشمنان دین تو را می کشند و خودشان شهید می شوند. تو به آنان وعده بهشت می دهی، این وعده بهشت که در تورات و انجیل و قرآن آمده است، وعده حقّ است. چه کسی به پیمان خود از تو وفادارتر است؟ تو به وعده ات وفا می کنی. از مؤمنان می خواهی به داد و ستدی که با تو انجام داده اند، دلخوش باشند، تو جان و مال آنان را خریدی و به آنان بهشت را فروختی و این رستگاری بزرگ است.

مؤمنانی که تو به آنان نوید بهشت داده ای این ویژگی ها را دارند: از گناهان خود توبه می کنند، تو را عبادت می کنند، حمد و ستایش تو را به جا می آورند، روزه می گیرند، در مقابل بزرگی تو، در نماز به رکوع می روند و سجده به جا می آورند، مردم را به زیبایی ها و خوبی ها دعوت می کنند، مردم را از زشتی ها و گناهان باز می دارند و همواره می کوشند تا پای خود را از محدوده دین بیرون نگذارند و آن گونه رفتار می کنند که دین به آنان اجازه می دهد. اینان مؤمنان واقعی هستند و تو به آنان بشارت بهشت و نعمت های جاودان آن را می دهی.(71)

* * *

الْجَحِیمِ (113)

سخن از ویژگی های مؤمن شد، اکنون یک سؤال مطرح می شود: آیا مؤمن می تواند برای بُت پرستان دعا کند؟ آیا من می توانم برای بُت پرستی که سال های سال بُت پرست بوده و اکنون از دنیا رفته است، دعا کنم؟

دعا کردن برای بُت پرستان، رابطه ای عاطفی و قلبی با دشمن توست، مؤمن چگونه می تواند با دشمن تو چنین رابطه ای داشته باشد.

در این آیه چنین می گویی: «وقتی بُت پرستی از دنیا رفت و تا لحظه آخر، از بُت پرستی دست برنداشت، او اهل جهنّم است. پیامبر و مؤمنان وقتی فهمیدند او اهل جهنّم است، نباید برای او آمرزش بخواهند، هر چند که آنان از خویشان و اقوام آنان باشند».

* * *

این آیه در سال نهم هجری نازل شد، مسلمانان وقتی این آیه را شنیدند، به فکر فرو رفتند، آن ها آیه 86 سوره «شعراء» را به یاد آوردند که قبل از این نازل شده بود. در آنجا، ابراهیم(علیه السلام)چنین می گوید: «خدایا ! پدرِ مرا ببخش که او از گمراهان است».

اگر مؤمن نباید برای بُت پرست دعا کند، پس چرا ابراهیم(علیه السلام)این گونه دعا کرد؟ این سؤالی است که باید به آن پاسخ داد. برای همین تو آیه بعد را به پیامبر نازل کردی.

ابراهیم(علیه السلام)یکی از پیامبران بزرگ تو بود، وقتی او کوچک بود، پدرش از دنیا رفت، به همین خاطر عمویش، آذر او را بزرگ کرد، او عمویش را پدر صدا می زد.(72)

ص:168

* * *

اوّل. بردباری و حلم: او هنگامی که با مشکلات روبرو می شد، صبر می کرد و بردباری خود را حفظ می نمود.

دوم. خشوع و خضوع: او همواره در پیشگاه تو، فروتنی و خشوع خود را به نمایش می گذاشت و بسیار دعا می کرد.

این سخن امام باقر(علیه السلام)است: «حضرت ابراهیم(علیه السلام)هرگاه در بیابان ها جای خلوتی را پیدا می کرد به نماز می ایستاد، سر به سجده می نهاد و فروتنی خود را نسبت به خدا نشان می داد و خدا این کار او را خیلی دوست می داشت».(73)

من باید از ابراهیم(علیه السلام)الگو بگیرم، اگر گذرم به بیابان افتاد، همانند ابراهیم(علیه السلام)، در دل بیابان به نماز بایستم، صورت خود را به خاک بگذارم. آن لحظه ای که بنده ای صورت به خاک می نهد و تو را صدا می زند، به تو نزدیک می شود و تو رحمت خود را بر او نازل می کنی.

* * *

این قانون توست، قبل از آن که کسی را به حال خود رها کنی، برای او زمینه هدایت را فراهم می کنی، او راه حقّ را از باطل تشخیص می دهد ولی به اختیار خودش، راه گمراهی را در پیش می گیرد و به راه خود اصرار میورزد، اینجاست که تو او را به حال خود رها می کنی، تو به همه رفتار آنان آگاهی داری، درست است که به آنان فرصت دادی، امّا سرانجام آنان را به سزای اعمالشان می رسانی، پادشاهی زمین و آسمان ها از آن توست، تو همه بندگان را می میرانی و سپس در روز قیامت آن ها را زنده می کنی، آنان در آن روز، جز تو هیچ دوست و یاوری نخواهند داشت.

ص:171

نشسته بودند، این لحظات، لحظات سختی بود. گروهی تصمیم گرفتند که دست از یاری پیامبر بردارند و به مدینه بازگردند.

اینجا بود که تو رحمت خویش را بر پیامبر و آنان نازل کردی، باران رحمت خویش را فرو فرستادی و آنان را از تشنگی نجات دادی و روحیّه آنان را استوار نمودی، کسانی که تصمیم گرفته بودند پیامبر را تنها بگذارند، توبه کردند و تو توبه آنان را پذیرفتی که تو بخشنده و مهربان هستی. آری، تو وعده داده ای که کسانی را که در راه تو تلاش می کنند را یاری نمایی.

* * *

پیامبر با سی هزار نفر از یارانش به سوی تبوک حرکت کرد، سپاه روم که با چهل هزار نفر به جنگ مسلمانان آمده بود، وقتی از موضوع باخبر شد، تصمیم به عقب نشینی گرفت. لشکر اسلام خود را به تبوک رساند در حالی که دشمن فرار کرده بود.

آری، رومیان باور نمی کردند که مسلمانان به جنگ آنان بیایند، آنان دریافتند که مسلمانان تبدیل به قدرتی بزرگ شده اند و دیگر نمی توان آن ها را تهدید کرد.

پیامبر فرصت را غنیمت شمرد و با ساکنان مناطق جنوبی شام وارد گفتگو شد و نامه ای به «یوحنّا» که پادشاه آنجا بود، نوشت که یا اسلام بیاورد یا آماده جنگ شود.

یوحنّا که در خود قدرت مقابله با مسلمانان را نمی دید نزد پیامبر آمد و حاضر شد که جِزیه (نوعی مالیات اسلامی) پرداخت کند، پیامبر هم به او اجازه داد که مردم آن منطقه، آزادانه در قلمرو حکومت اسلامی رفت و آمد کنند و امنیّت آن ها را ضمانت کرد. همچنین چند تن دیگر از رؤسای محلّی

ص:173

نیز چنین عمل نمودند.

پس از آن بود که پیامبر با یارانش به سوی مدینه حرکت کردند، پیامبر به هدف خود رسیده بود و آن جلوگیری از تهاجم رومیان به قلمرو اسلامی بود.

* * *

می ریختند.

مدّتی گذشت و آنان را بخشیدی و رحمت خود را بر آنان نازل کردی که تو بخشنده و مهربان هستی و توبه بندگان خود را می پذیری.

* * *

دیگری می گفت: «علی به دنبال راحتی است، او به خاطر هوای گرم و راه طولانی به جنگ نرفته است».

این سخنان به زودی در شهر منتشر شد. همه زنان و کسانی که در شهر مانده بودند، این سخنان را به هم می گفتند.

وقتی علی(علیه السلام)این ماجرا را شنید، یکی از یاران خود را به جای خود گماشت و سوار بر اسب خود شد و به سوی پیامبر حرکت کرد تا ماجرا را به او خبر دهد. پیامبر تقریباً سه کیلومتر از مدینه دور شده بودند. علی(علیه السلام)خود را به پیامبر رساند و ماجرا را به ایشان گفت.

پیامبر نگاهی به علی(علیه السلام)کرد و فرمود: «ای برادرم ! به مدینه بازگرد، هیچ کس دیگری، شایستگی کاری که به تو گفته ام، ندارد، تو نماینده و جانشین من در میان خانواده و قوم من هستی، ای علی ! جایگاه تو نزد من، همانند جایگاه هارون(علیه السلام)برای موسی(علیه السلام)است، جز آن که بعد از من پیامبری نیست».

هارون(علیه السلام)، برادر موسی(علیه السلام)بود و موسی(علیه السلام)او را جانشین خود قرار داده بود، وقتی موسی(علیه السلام)چهل شب به کوه طور رفت، هارون(علیه السلام)را در میان قوم خود به عنوان جانشین خود قرار داد.

همه این سخن را شنیدند و تاریخ این حدیث را ثبت کرد، این حدیث به حدیث «منزلت» مشهور شد: «یا علیّ أنتَ منّی بمَنزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسی».

علی(علیه السلام)با پیامبر خداحافظی کرد و به سوی مدینه بازگشت، آری، او رفت تا با دسیسه ها و کارشکنی های منافقان مبارزه کند، بازگشت علی(علیه السلام)، ترس و وحشتی در دل منافقان انداخت، آنان شجاعت علی(علیه السلام)را دیده بودند و برای همین در این مدّتی که پیامبر در مدینه نبود، مدینه همچنان در امن و امان بود.

* * *

در این سوره، حوادث جنگ تبوک را بیان کردی، الآن می خواهی مردم را به پیروی از علی(علیه السلام)که جانشین پیامبر است، دعوت کنی، درست است گروهی

ص:176

از مردم، به جنگ نیامدند، آنان به بهانه های واهی از جنگ فرار کردند، امّا نیامدن علی(علیه السلام)به جنگ تبوک، به امر و دستور پیامبر بود، تاریخ باید بداند علی(علیه السلام)از راستگویان است و بارها تا پای جان در راه دفاع از اسلام، فداکاری نموده است.

اکنون با مردم چنین سخن می گویی: «ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوا پیشه کنید و با راستگویان همراه باشید».

* * *

منظور از «راستگویان»، کسی جز علی(علیه السلام)و یازده امام بعد از او نیست، تو آنان را بر همه برتری داده ای و آنان را مقرّب درگاه خود قرار داده ای، آنان به تو نزدیک تر از همه هستند، آری، آنان بندگان پرهیزکار تو هستند و هرگز معصیت و نافرمانی نمی کنند.(74)

هر کس از علی(علیه السلام)پیروی کند، به این آیه عمل کرده است، تو در روز قیامت، از کسانی که دیگری را به عنوان امام خود انتخاب کرده اند، سؤال خواهی کرد و به آنان چنین خواهی گفت: من علی را به عنوان رهبر شما برگزیدم، چرا از او پیروی نکردید؟ چرا به بیراهه رفتید؟ چرا دیگری را امامِ خود قرار دادید و دین مرا تباه ساختید؟

آری، علی(علیه السلام)و یازده امام بعد از او، «حجّت» تو روی زمین هستند، تو راه سعادت را برای مردم روشن نمودی، به آنان دستور دادی تا ولایت آن ها را بپذیرند و از آنان پیروی کنند، هر کس از او اطاعت کرده است، اهل بهشت خواهد بود و هر کس با او دشمنی کرده باشد، خشم تو را برای خود خریده است.(75)

* * *

ص:177

وقتی به سوی دشمن می روید، هر سرزمین را پشت سر می گذارید، برای شما حساب می کنم، بدانید من در برابر کارهای شما، بهترین پاداش ها را به شما عطا خواهم نمود.

* * *

است که برای این امر اقدام کنند.

هدف از تحصیل علم دین، این است که کسی که این علم را می آموزد، مردم را با دین و آموزه های دینی آشنا کند و آنان را از غفلت ها و گمراهی ها نجات بدهد و وسیله سعادت و رستگاری آنان را فراهم سازد.

* * *

افسوس که فقط به اسم، مسلمان هستم و از واقعیّت اسلام به دور مانده ام. وقتی کلمه «عبادت» را می شنوم، بیشتر به یاد نماز، روزه، حجّ و... می افتم.

وقتی سخنی از علی(علیه السلام)را خواندم، خیلی به فکر فرو رفتم، فهمیدم که دین را خوب نفهمیدم، سخن علی(علیه السلام)این بود: «اگر ساعتی کنار دانشمندان بنشینی تا از علم و دانش آن ها بهره ببری، این کار تو بهتر از هزار سال عبادت و یک سال اعتکاف کنار کعبه است، وقتی به دیدار شخص دانشمندی می روی بدان که این کار از هفتاد حجّ و عمره بهتر است».(76)

اگر می خواهم به سعادت برسم، اگر می خواهم عبادت تو را به جا آورم، بهتر است به سوی فراگیری دانش و معرفت بروم.

* * *

وقتی بنده ای برای تحصیل دانش از خانه خود خارج می شود، تو از بالای عرش خود او را صدا می زنی و به او چنین می گویی: «خوش آمدی ای بنده من ! آیا می دانی که تو به چه مقامی رسیده ای؟ تو امروز شبیه فرشتگان من شده ای ! من تو را به آرزویت می رسانم و حاجت تو را روا می کنم».(77)

وقتی کسی برای کسب دانش قدم برمی دارد، به هر قدمی که در این راه برمی دارد، تو ثواب هزار سال عبادت به او می دهی و فرشتگان با بال های خود او را در آغوش می گیرند.(78)

ص:180

من باید قدری فکر کنم، این ها سخنان پیامبر توست، اکنون می فهمم که بهترین راه برای نزدیک شدن به تو، کسب علم است. وقتی کتابی را می خوانم که مرا با قرآن و آموزه های دینی بیشتر آشنا می کند، باید یقین کنم که رحمت تو بر من نازل می شود.

تو دوست داری که بندگانت با تحقیق و دانش عبادتت کنند، برای همین است که این قدر بندگان خود را به فراگیری علم تشویق می کنی، چقدر خوب است که دینداری من از روی علم و آگاهی باشد.

* * *

به مسلمانان را از سر بیرون کنند.

* * *

خواندی. گاهی وقتی آن منافقان حضور پیامبر بودند و تو سوره ای درباره آنان نازل می کردی و پیامبر آن سوره را برای مردم می خواند، آن منافقان به یکدیگر نگاه می کردند و به هم می گفتند: «آیا کسی شما را می بیند»، سپس مخفیانه از نزد پیامبر باز می گشتند. تو به آنان فرصت توبه دادی و زمینه هدایت را برای آنان فراهم کردی، امّا آنان به اختیار خود راه گمراهی را برگزیدند، تو هیچ کس را مجبور به پذیرش حقیقت نمی کنی، برای همین تو دل های آنان را از رحمت خود برگرداندی، آنان نمی خواهند حقّ را درک کنند و از آن پیروی کنند.

* * *

تواناست، او پروردگار همه هستی است، پادشاهی جهان از آن اوست».

* * *

در این سوره بیش از همه بر محور «جهاد» سخن گفتی، جهاد زمینه ای برای شناخت بهتر مردمی است که ادّعای ایمان می کنند، وقتی پیامبر از مردم خواست به جنگ تبوک بروند، همه آن ها امتحان شدند.

مؤمنان در این امتحان سربلند بیرون آمدند و رحمت و رضایت تو را از آنِ خود نمودند، امّا منافقان در این آزمون مردود شدند، آنان که زمانی ادّعا می کردند به تو ایمان آوردند، در این آزمون مردود شدند.

تقریباً در نیمی از آیات این سوره، سخن از «عملکرد منافقان» در برابر «جهاد» است. این فهرست عملکرد آنان است:

__ بهانه تراشی برای شرکت نکردن در جهاد.

__ سوگندهای دروغین برای شرکت نکردن در جهاد.

__ مخالفت با پیامبر برای رفتن به جهاد.

__ عدم کمک مادّی به لشکر اسلام.

__ مسخره کردن مؤمنانی که آماده جهاد بودند.

تو نتیجه این عملکرد آنان را بیان کردی و برایم گفتی که آنان را به عذاب خود گرفتار می سازی و بندگان مؤمن خود را به بهشت جادوان مژده دادی.

هدف تو در این سوره این بود که من با ویژگی های منافقان آشنا شوم، من فهمیدم که نفاق، بیماری بزرگی است و می تواند سعادت مرا به خطر اندازد.

در این سوره به من آموختی که منافقان به نام دین، مسجد ضرار را ساختند و قصد داشتند با آن به دین تو ضربه بزنند، این نشانه منافقان است.

من باید هشیار باشم، من منتظر امام زمان خویش هستم و روز و شب برای

ص:184

ظهور او دعا می کنم، باید بدانم که وقتی مهدی(علیه السلام)ظهور کند گروهی قرآن را برای مردم می خوانند و آیات آن را به گونه ای تفسیر می کنند تا مردم به جنگ مهدی(علیه السلام)بروند.(79)

آنان منافقانی هستند که دم از دین و قرآن می زنند و برای تشویق مردم به جنگ با مهدی(علیه السلام)، آیه قرآن می خوانند. وقتی مهدی(علیه السلام)نزدیک کوفه می رسد، بیش از ده هزار فقیه راه را بر او می بندند و می گویند: «ما به تو هیچ نیازی نداریم ! باید از همان راهی که آمده ای، برگردی و بروی».(80)

وقتی این مطالب را می خوانم می فهمم که چرا در این سوره این قدر برایم از منافقان گفتی. منافقان همیشه و در همه زمان ها هستند. بارخدایا ! از تو می خواهم به من توفیق دهی تا بتوانم راه درست را تشخیص بدهم...(81)

ص:185

ص:186

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکی» است و سوره شماره 10 قرآن می باشد.

2 - در آیه 109 این سوره، ماجرای یونس(علیه السلام)ذکر شده است. یونس(علیه السلام)همان پیامبری بود که قبل از فرا رسیدن عذاب قومش، از شهر بیرون رفت ولی قوم او، توبه کردند و خدا توبه آنان را پذیرفت و یونس(علیه السلام)سوار کشتی شد و نهنگ او را بلعید ولی به امر خدا زنده ماند و بعداً به سوی قومش بازگشت.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: اشاره به نشانه های قدرت خدا، انسان شناسی، حقیقت زندگی دنیا، داستان پیامبرانی همچون نوح و موسی و یونس(علیهم السلام).

ص:188

بفرستی، آن ها تعجّب کردند. آنان وقتی فهمیدند که تو محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری فرستاده ای، گفتند: «چرا خدا یکی از ما را به پیامبری نفرستاده است؟».

حکمت تو در این بود که بندگان برگزیده خود را به پیامبری بفرستی و آنان را الگوی انسان ها قرار دادی.

آری، کسی که می خواهد الگوی انسان ها باشد باید از جنس خود آن ها باشد، یوسف(علیه السلام)، پیامبر تو بود و وقتی زنی نامحرم او را به سوی خود فراخواند، تقوا پیشه کرد و برای همه انسان ها، الگوی عملی تقوا شد، اگر یوسف(علیه السلام)، فرشته بود، غریزه شهوت نداشت و تقوای او، برای انسان ها، الگو نبود.

* * *

تو کسانی که به پیامبر ایمان آوردند را مژده «قدم صدق» می دهی، منظور تو از «قدم صدق» شفاعت پیامبر در روز قیامت است !

روزی که همه از هم فرار می کنند و هیچ کس، دیگری را یاری نمی کند، تو به پیامبر اجازه می دهی تا مؤمنان را شفاعت کند و چه روز باشکوهی خواهد بود آن روز ! روزی که پیامبر، مؤمنان را به سوی بهشت، رهنمون سازد.(82)

در روز قیامت، پیروان پیامبر با شفاعت او به بهشت می روند.

کسانی که در دنیا، پیامبر را دروغگو شمردند و او را جادوگر خواندند، در روز قیامت نتیجه رفتار خود را می بینند و در آتش جهنّم گرفتار می شوند.

* * *

إِذْنِهِ ذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ (3)

تو خدای یگانه ای، تو آفریننده این جهان هستی، آفرینش جهان را بر اساس برنامه ریزی انجام دادی، زمین و آسمان ها را در شش مرحله آفریدی، تو می توانستی که در یک چشم به هم زدن جهان را بیافرینی امّا این چنین خواستی که جهان را در چند مرحله خلق کنی تا نشانه ای بهتر از قدرت تو باشد.

بعد از آن تو بر «عرش» قرار گرفتی، «عرش» به معنای «تخت» است. بعد از آن که جهان را آفریدی، بر تخت پادشاهی خود قرار گرفتی.

منظور از «تخت» تو در این آیه، علم و دانش توست. علم و دانش تو، همه زمین و آسمان ها را فرا گرفته است. هیچ چیز از علم تو پوشیده نیست.

وقتی پادشاه بر روی تخت خود می نشیند، در واقع او قدرت و احاطه خود را به کشور خود نشان می دهد. تخت پادشاه، نشانه قدرت او بر کشورش است. تو که خدای یگانه ای، از همه هستی خبر داری، آری ! هیچ چیز بر تو پوشیده نیست. هر برگ درختی که از درختان می افتد تو از آن آگاهی داری، تو تختی نداری که بر روی آن بنشینی و به آفریده های خود فرمان بدهی، تو بالاتر از این هستی که بخواهی در مکانی و جایی قرار گیری.

پس معنای صحیح این قسمت آیه چنین است: «تو بعد از آفرینش زمین و آسمان ها، به تدبیر امور جهان پرداختی».

در روز قیامت، هیچ کس بی اجازه تو نمی تواند شفاعت بکند، تو خدای یگانه هستی و شایسته پرستش !

اگر انسان ها فکر کنند و پند بگیرند، فقط تو را می پرستند و از پرستش بت ها

ص:191

دست برمی دارند.

* * *

* * *

جهان را بیهوده، خلق نکردی، آفرینش این جهان از روی حکمت بوده است تا دلیلی برای قدرت و عظمت تو باشد.

* * *

در این دنیا هم تو مؤمن را در پرتو ایمانش، هدایت می کنی، او به تو و قرآن ایمان آورده است، تو به او کمک می کنی و او با نور ایمان، از وسوسه های شیطان، هوس هاو خودخواهی ها رهایی می یابد.

* * *

* * *

وقتی اهل بهشت یکدیگر را ملاقات می کنند، به یکدیگر «سلام» می کنند، آنان هیچگاه سخن یاوه و دروغ نمی گویند و به یکدیگر حسادت نمیورزند، فقط از خوبی ها و زیبایی ها سخن می گویند.

می خواهم بدانم دعایِ دیگر اهل بهشت چیست؟ (84)

این دعای دیگر آنان است:

«الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعَ__لَمِینَ».

خدایا ! تو را حمد و ستایش می کنیم که تو پروردگار جهانیان هستی.

در این جمله، سخنان زیادی نهفته است: تو سرچشمه همه خوبی ها هستی، اگر ما هدایت شدیم و به بهشت تو آمدیم، به خاطر توفیق تو بوده است، اگر تو ما را هدایت نمی کردی، ما اینجا نبودیم.

هر کس که خوبی هایی دارد، آن خوبی ها از خودش نیست، بلکه تو این خوبی ها را به او داده ای.

ما مهربانی تو را هر لحظه احساس می کنیم، تو بودی که خطاهای ما را بخشیدی نعمت را بر ما تمام کردی، ما به تو پناه آوردیم، ما را پناه دادی.... تو را ستایش می کنم، تو سرچشمه همه خوبی ها هستی.

* * *

من است، به سرعت آماده شود، آرزوهای زیادی دارم و خواستار آن هستم که هر چه زودتر به آرزوهایم برسم.

این عادت و خلق و خوی من است، وقتی من می بینم که کافران به راحتی در این دنیا زندگی می کنند، تعجّب می کنم، آنان قرآن را تکذیب می کنند، سخن پیامبر تو را مسخره می کنند، امّا تو عذابی بر آنان نازل نمی کنی. اینجاست که به فکر فرو می روم، با خود می گویم اگر راه کافران، باطل است، چرا عذاب بر آنان نازل نمی شود.

من انسان هستم و عجول ! خواستار عذاب سریع دشمنان هستم، امّا تو خدا هستی و قانون خودت را داری، قانون تو، مهلت دادن به کافران است.

اگر این قانون نبود هر کس کفر میورزید، فوراً عذاب بر او نازل می شد پس همه بندگان از روی ترس و اجبار، ایمان می آوردند، این ایمان، ارزشی ندارد، زیرا ایمانی است که از روی اجبار و ترس است، ایمانی ارزش دارد که انسان با اختیار، آن را برگزیند.

قانون تو، قانون مهلت است، هر کس کفر بورزد، تو به او مهلت می دهی، او را به حال خود رها می کنی تا در سرکشی و طغیان خود، بیشتر سرگردان شود. اگر تو در عذاب کردن عجله می کردی، کافران نابود می شدند، امّا تو چنین نخواستی.

تو می خواهی انسان با اختیار خودش راه تو را انتخاب کند. این راز خلقت انسان است، تو هرگز کاری نمی کنی که اختیار انسان از او گرفته شود، او در این دنیا، چند روزی زندگی می کند، تو راه خوب و بد را به او نشان می دهی، اوست که باید انتخاب کند. البتّه تو در کمین کافران هستی، مرگ به سراغ آنان می آید و آن وقت است که عذاب را با چشم خود می بینند، آتش جهنّم در

ص:197

انتظار آنان است.

* * *

خواندند و راه کفر را پیمودند، آنان این گونه به خود ظلم کردند و سرمایه های وجودی خود را تباه کردند. وقتی تو دیدی که آنان قصد ندارند ایمان بیاورند، عذاب را بر آنان نازل کردی، تو به آنان فرصت زیادی دادی، امّا دیگر امیدی به توبه آنان نبود.

تو این گونه مردمی که از روی دشمنی گناه انجام دادند را هلاک کردی، سپس انسان های دیگر را جانشین آنان روی زمین قرار دادی. آنان هم چند روزی در این دنیا زندگی می کنند و امتحان می شوند.

* * *

نمی توانند به کسی ضرری برسانند. اُف بر شما و بر بُت هایی که می پرستید ! (85)

مردم کم کم به سخنان پیامبر توجّه کردند و گروهی از آنان مسلمان شدند، بزرگان مکّه منافع خود را در خطر دیدند، آنان دوست داشتند که آیین بُت پرستی باقی بماند، زیرا ریاست و ثروت آنان در گرو بُت پرستی مردم بود.

گروهی از بزرگان مکّه نزد پیامبر آمدند و به او گفتند:

__ ای محمّد ! تو می گویی فرستاده خدا هستی و برای رستگاری ما آمده ای، ما به یک شرط حاضریم به تو ایمان بیاوریم.

__ چه شرطی؟

__ در قرآن بارها از بُت پرستی نکوهش شده است، یا قرآن دیگری بیاور یا قسمت هایی از این قرآن که در مورد نکوهش بُت پرستی است، عوض کن !

اکنون تو از محمّد(صلی الله علیه وآله)می خواهی تا این گونه به آنان پاسخ دهد:

* * *

من حقّ ندارم که قرآن را از پیش خود تغییر دهم، من فقط از آنچه خدا بر من وحی کرده است، پیروی می کنم، اگر سخن شما را بپذیرم و در قرآن تغییری بدهم، عذاب خدا در انتظار من است و من از عذاب او می ترسم.

قرآن از طرف خداست، اگر او نمی خواست من این آیات را بخوانم، آن را بر من نازل نمی کرد، من پیامبر او هستم و آنچه را او بر قلب من نازل کرده است، برای شما می خوانم.

شما فکر می کنید که این سخنان را از پیش خود ساخته ام، پس لحظه ای فکر کنید، من چهل سال در میان شما بوده ام و در این مدّت، نه کتابی خوانده ام و نه چیزی نوشته ام. اکنون قرآنی را برای شما می خوانم که در آن علوم بسیار،

ص:200

تاریخ پیامبران و سرگذشت امّت های قبل را می یابید، چرا فکر نمی کنید؟ چگونه ممکن است این ها، سخن خود من باشد؟

چه کسی از شما ستمکارتر است؟ شما بُت ها را شریک خدا می دانید و می گویید که او به شما دستور داده است بُت ها را بپرستید، شما این دروغ بزرگ را به خدا نسبت می دهید، شما قرآن را دروغ می شمارید. بدانید که گناه شما، بزرگ است و هرگز رستگار نمی شوید.

شما بُتی را می پرستید که نه می تواند سودی به شما برساند و نه ضرری را از شما دور کند. قدری فکر کنید بت، هیچ خاصیّتی ندارد، نه می بیند و نه می شنود بلکه قطعه ای سنگ یا چوب است.

شما می گویید که بُت، شفیع و واسطه شما نزد خداست، خدا در آسمان و زمین از شفاعت این بت ها، خبری ندارد؟ هرگز بُت نمی تواند شفیع و واسطه خدای یکتا باشد، خدای من از آنچه شما برای او شریک قرار داده اید، بالاتر و والاتر است، او هیچ شریکی ندارد.

* * *

امّا به او دستور دادی تا این امر را پنهان کند و هیچ کس را از آن مطّلع نکند، زیرا اگر قابیل متوجّه این ماجرا می شد، شیث را هم به قتل می رساند.

این گونه بود که حجّت تو مخفی بود، نسل آدم کم کم زیاد شدند، آنان همه در سرگردانی بودند، نور فطرت در وجودشان روشن بود، امّا کسی نبود تا برایشان از تو سخن بگوید، آن روزها، روزهای حیرتِ بشر بود و همه در گمراهی بودند.

بعد از آن اراده کردی تا پیامبران خود را برای مردم بفرستی و آنان به صورت آشکارا مردم را به سوی تو دعوت کنند و از روز قیامت سخن بگویند، نوح(علیه السلام)را برای مردم فرستادی، او سال های سال برای هدایت مردم تلاش کرد، وقتی نوح(علیه السلام)دعوت خود را آشکار کرد، عدّه ای به او ایمان آوردند و عدّه ای هم مخالفت کردند، در جامعه بشری اختلاف پیش آمد و این ماجرا تکرار شد، برای هر ملّتی که پیامبری را مبعوث می کردی، عدّه ای به او ایمان می آوردند و گروهی هم با او دشمنی می کردند، پیام و سخن خود را برای مردم فرستادی، آنان همه حقّ و حقیقت را فهمیدند، امّا عدّه ای از روی حسادت با پیامبران دشمنی کردند.(86)

اگر قانون «مهلت» تو نبود، حتماً در میان این دو گروه داوری می کردی و دشمنان حقّ و حقیقت را به عذاب خود گرفتار می کردی و آنان را نابود می نمودی. تو همواره بر اساس قانون «مهلت» رفتار نموده ای و به کافران مهلت می دهی و آنان را به حال خود رها می کنی.

اگر تو در عذاب آنان عجله می کردی، همه کافران نابود می شدند و البتّه در آن صورت، ایمان آوردن انسان ها از روی اجبار بود، مردم برای نجات از عذاب تو، مؤمن می شدند، تو می خواهی انسان با اختیار خودش ایمان را

ص:202

برگزیند. به همین علّت است که به کافران مهلت می دهی.

* * *

* * *

این سوره، تقریباً یک سال قبل از هجرت پیامبر نازل شده است. وقتی پیامبر به مدینه هجرت کرد، تعداد مسلمانان زیاد شد، در سال دوم هجری پیامبر به جنگ سپاه مکّه رفت و جنگ «بدر» روی داد. در آن جنگ، سپاه مکّه سه برابر مسلمانان بودند و تجهیزات جنگی زیادی همراه داشتند، تو به وعده خود عمل کردی مسلمانان را یاری کردی و بر کافران پیروز شدند.

در آن جنگ، هفتاد نفر از بزرگان مکّه کشته شدند. آن هفتاد نفر همان بُت پرستان لجوجی بودند که تقاضای عذاب می کردند، تقریباً سه سال بعد از آن تقاضا، تو آنان را به دست مسلمانان عذاب نمودی. تو به بُت پرستان گفتی که منتظر عذاب بمانند، این انتظار بیش از سه سال طول نکشید !

* * *

ای محمّد ! وقتی آنان گرفتار سختی و بلا می شوند، من رحمت خود را بر آنان نازل می کنم، امّا آنان در مقابل نشانه های قدرت من، نیرنگ می کنند و می گویند: «پس از خشکسالی، این بُت ها بودند که برای ما باران آوردند».

به آنان چنین بگو: ای بُت پرستان ! شما نیرنگ می کنید و می خواهید آیین بُت پرستی را این گونه تقویت کنید، تدبیر خدای من، بسیار شدید و سریع تر از مکر شماست، بدانید که فرشتگان، نیرنگ شما را می نویسند و در روز قیامت آن را نشان شما می دهند. در آن روز نتیجه نیرنگ خود را می بینید و به عذابی سخت گرفتار می شوید و هیچ یار و یاوری نخواهید داشت.

* * *

می کنند، ناگهان طوفانی از راه می رسد و موج های دریا از هر طرف به آنان هجوم می آورد، آن ها دل از دنیا می کنند و مرگ را در مقابل چشم خود می بینند.

آن وقت است که به یاد تو می افتند و تو را خالصانه صدا می زنند، همه خدایان دروغین خود را از یاد می برند و فقط تو را می خوانند و چنین می گویند: «بارخدایا ! اگر ما را نجات بدهی، بنده شکرگزار تو می شویم و از گناه دست می کشیم».

تو نور فطرت را در وجود همه قرار داده ای، در آن شرایط سخت، حجاب ها کنار می رود و آنان تو را با همه وجود می خوانند، امّا وقتی تو آنان را نجات می دهی، آنان دوباره در زمین ظلم می کنند و همان راه گذشته خود را ادامه می دهند، ولی آنان نمی دانند که به خود ظلم می کنند، آیا دنیا ارزش آن را دارد که به خاطرش، این گونه به خود ستم کنند؟ دنیا و هر چه در دنیاست، از بین می رود، مرگ به سراغ همه انسان ها می آید، روز قیامت حقّ است و در آن روز، همه برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند و آنان را به سزای کردارشان می رسانی.

* * *

می دانی که انسان ها دلباخته دنیا می شوند و برای رسیدن به لذّت های زودگذر دنیا چقدر تلاش می کنند، این دنیا، بُتِ انسان ها می شود و برای رسیدن به آن تو را فراموش می کنند و راه گناه را در پیش می گیرند.

در اینجا می خواهی حقیقت دنیا را برای همه بگویی، دنیا همانند آب و گیاهان زیبایی است که چشم ها را خیره می کنند، امّا به زودی نابود می شوند و هیچ چیز از آن نمی ماند.

این سخن توست: همانا زندگی دنیا مانند بارانی است که از آسمان فرو می فرستم، این باران سبب سبزی و خرّمی زمین می گردد، زمین پر از گیاهان سرسبز می شود، شما تصوّر می کنید که می توانید از آن گیاهان برای همیشه، بهره بگیرید، ناگهان فرمان می دهم و صاعقه و طوفان فرا می رسد و همه گیاهان نابود می شوند به طوری که گویا هیچگاه آنجا سرسبز و خرّم نبوده است، حقیقت دنیا نیز این چنین است، من این گونه آیات خود را برای کسانی که اهل تعقّل هستند، بیان می کنم.

* * *

یکدیگر را دوست دارند و در سایه لطف تو، زندگی واقعی را تجربه می کنند.

* * *

تو همه را به بهشت فرا می خوانی، از همه می خواهی به گونه ای زندگی کنند که نتیجه آن، بهشت باشد، تو هر کس را بخواهی به «راه راست» هدایت می کنی.

این سخن توست: «هر کس را بخواهم به راه مستقیم، هدایت می کنم».

منظور تو از این جمله چیست؟

تو اراده کرده ای که من با ایمان باشم، پس من مجبور بوده ام ایمان بیاورم ! وقتی تو چیزی را اراده کنی، حتماً واقع می شود، از طرف دیگر کسی که کافر است، گناهی ندارد، تو نباید او را در روز قیامت عذاب کنی، چون تو نخواسته ای که او ایمان بیاورد، تو بودی که او را در گروه اهل ایمان قرار ندادی، تو او را هدایت نکردی، او چه تقصیری دارد !؟

معلوم می شود که باید درباره این آیه، تحقیق کنم، مدّتی مطالعه می کنم، می فهمم که تو در این آیه درباره «هدایت مرحله دوم» سخن می گویی.

شش سال داشتم، من به مدرسه رفتم، مثل همه بچّه ها. همه می توانستند به مدرسه بروند، به مدرسه رفتم و سال ها درس خواندم، سپس توانستم در کنکور شرکت کنم و به دانشگاه بروم. اگر کسی به مدرسه نرود و درس نخواند، نمی تواند به دانشگاه برود. این قانون دانشگاه است. شرط ورود به دانشگاه، داشتن دپیلم است.

تو برای همه زمینه هدایت را آماده کردی، راه خوب و بد را نشان آن ها دادی، این هدایت مرحله اوّل است.

عدّه ای این هدایت را پذیرفتند و ایمان آوردند و به سخنان پیامبر تو گوش

ص:208

فرا دادند، تو اراده کرده ای که به این افراد امتیاز ویژه ای بدهی و مسیر کمال را به آنان نشان بدهی، این هدایت مرحله دوم است.

آنان مانند کسانی هستند که به مدرسه رفته اند و درس خوانده اند پس اکنون می توانند به دانشگاه بروند و به جایگاه های بالاتر اجتماعی دست پیدا کنند.

عدّه ای هم به اختیار خود سخن قرآن را نپذیرفتند، آنان هدایت مرحله اوّل را نپذیرفتند، به همین خاطر، تو آنان را از هدایت مرحله دوم محروم می کنی ! مانند کسی که به اختیار خود به مدرسه نرفت، پس نمی تواند به دانشگاه برود.

تو چنین خواسته ای: فقط کسانی را از هدایت مرحله دوم بهره مند می کنی که مرحله ابتدایی هدایت را پشت سر گذاشته باشند.

* * *

سخن تو این بود: «هر کس را بخواهم به راه مستقیم، هدایت می کنم».

می دانم که راه مستقیم، همان راه اهل بیت(علیهم السلام)اوست، هر کس که به پیامبر و قرآن ایمان واقعی بیاورد، تو او را به راه مستقیم رهنمون می شوی، راه مستقیم، راه علی(علیه السلام)و امامان معصوم(علیهم السلام)است.(87)

امروز مهدی(علیه السلام)امام زمان من است، او نورِ تو در آسمان ها و زمین است، او مایه هدایتِ همه است، رهبری است که همه را به سوی تو راهنمایی می کند، اگر هدایتِ او نباشد، هیچ کس نمی تواند به سعادت و رستگاری برسد.

* * *

اللَّهِ مِنْ عَاصِم کَأَنَّمَا أُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعًا مِنَ اللَّیْلِ مُظْلِمًا أُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ (27)

تو همه را به سوی بهشت فرا می خوانی، کسانی را که به تو ایمان آوردند و از قرآن و پیامبر و اهل بیت(علیهم السلام)پیروی کردند، پاداش می دهی، تو به آنان پاداش و بلکه زیادتر از پاداش می دهی، تو از فضل و رحمتت آنان را بهره مند می سازی، آنان در دنیا از نعمت های تو استفاده می کنند و از دنیا برای آخرت توشه می گیرند، روز قیامت، روز عزّت و بزرگی آنان است، در آن روز، آنان هیچ ذلّتی نمی بینند و ترس و وحشتی ندارند. آنان برای همیشه در بهشت خواهند بود.(88)

امّا کسانی که راه کفر و گناه را برگزیدند، در روز قیامت، به همان میزان گناهی که انجام داده اند، مجازات می شوند، روز قیامت، روز خواری و ذلّت آنان است و هیچ کس نمی تواند آنان را از عذاب رهایی دهد. در آن روز، چهره های آنان سیاه می شود، گویا تاریکی شب تار، آن چهره ها را پوشانده است، آنان اهل جهنّم هستند و برای همیشه در آن خواهند بود.

* * *

یونس: آیه 30 - 28 وَیَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِیعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِینَ أَشْرَکُوا مَکَانَکُمْ أَنْتُمْ وَشُرَکَاؤُکُمْ فَزَیَّلْنَا بَیْنَهُمْ وَقَالَ شُرَکَاؤُهُمْ مَا کُنْتُمْ إِیَّانَا تَعْبُدُونَ (28) فَکَفَی بِاللَّهِ شَهِیدًا بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ إِنْ کُنَّا عَنْ عِبَادَتِکُمْ لَغَافِلِینَ (29) هُنَالِکَ تَبْلُو کُلُّ نَفْس مَا أَسْلَفَتْ وَرُدُّوا إِلَی اللَّهِ مَوْلَاهُمُ الْحَقِّ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا کَانُوا یَفْتَرُونَ (30)

ص:210

روز قیامت همه برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، آن روز تو به بُت پرستان چنین می گویی: «شما و بُت هایتان در جای خود بایستید». سپس میان بُت پرستان و بُت ها جدایی می اندازی، تو با قدرت خود به بُت ها این فرصت را می دهی تا سخن بگویند. بُت ها به بُت پرستان می گویند: «شما ما را نمی پرستیدید، شما هوس خود را می پرستیدید ! ما کجا شما را به پرستش خود دعوت می کردیم؟ خدا، میان ما و شما گواه است که ما از این که شما ما را می پرستیدید، بی خبر بودیم، ما موجودات جامدی بودیم».

آن وقت است که بُت پرستان به پوچی کار خود پی می برند، در روز قیامت، همه انسان ها، نتیجه اعمال خویش را می یابند، آن روز معلوم می شود که فقط تو شایسته پرستش هستی و تو خدای یگانه ای !

کسانی که بُت ها را پرستش کرده اند، به عذاب گرفتار می شوند و بندگان خوب تو به بهشت می روند، بُت ها در آن روز نابود می شوند و آن وقت است که بُت پرستان ناامید می شود، آنان فکر می کردند که بُت ها می توانند به آنان نفعی برسانند و از خطرها نجاتشان بدهند، امّا وقتی می بینند که این بُت ها، نابود می شوند، امیدشان از دست می رود.

آنان در دنیا با چه شور و عشقی، این بُت ها را می پرستیدند، آن وقت که بت های آنان نابود می شوند، می فهمند که چقدر ضرر کرده اند، آنان سرمایه وجودی خویش را در پای بُت ها ریختند و اکنون آن بُت ها، هیچ شده اند.

کاش آنان تو را می پرستیدند که هرگز نابود نمی شوی، تو پایان نداری، تو یگانه و بی نیازی !، تو همواره بوده ای و برای همیشه خواهی بود.(89)

* * *

چگونه ممکن است که بُت های بی جان در روز قیامت سخن بگویند؟ آیا

ص:211

قطعه ای که از چوب یا سنگ تراشیده شده است، می تواند سخن بگوید؟

روز قیامت، روز شگفتی ها است، در آن روز اعضای بدن انسان هم سخن می گویند و بر اعمال و رفتار انسان شهادت می دهند. گناهکاران به اعضای بدن خود می گویند: «چرا بر ضدّ ما گواهی دادید؟ آن ها پاسخ می دهند: «خدایی که تمام موجودات را گویا می سازد، ما را نیز گویا کرد».(90)

آری، تو بر هر کاری توانا هستی، در آن روز، اراده می کنی و به بُت ها و... قدرت سخن گفتن می دهی.

* * *

تو شایسته پرستش هستی.

تو انسان را از نطفه ای به وجود می آوری و سپس دوباره از این انسان، نطفه می آفرینی تا نسل انسان، ادامه پیدا کند، تو آفریدگار این جهان هستی و قدرت تو، بی پایان است، چرا انسان ها رو به گناه و بُت پرستی می آورند، چرا پرستش تو را رها می کنند؟ تو خدایِ حقیقی می باشی، معلوم است بعد از حق، چیزی جز گمراهی نمی تواند باشد، اگر کسی یکتاپرستی را رها کند، فقط به گمراهی می رسد، چرا انسان ها از پذیرش حق، روی برمی گردانند؟

تو راه خوب و بد را نشان می دهی، زمینه هدایت را برای همه فراهم می کنی و به انسان اختیار می دهی تا خودش، راهش را انتخاب کند، وقتی کسی حقّ را شناخت و از آن پیروی نکرد، به خود ظلم کرده است.

این قانون توست: کسی که آگاهانه از حقّ روبرگرداند، تو دیگر به او توفیق ایمان نمی دهی و او را به حال خود رها می کنی.

آری، اگر من حقّ را بشناسم و باز هم به بیراهه بروم، به خودم ظلم کرده ام، زیرا سرمایه وجودی خود را در راه باطل صرف کرده ام و از راه کمال دور شده ام، من زمینه هدایت خود را از بین می برم، تو آن وقت مرا به حال خود رها می کنی و من در گمراهی خود غوطهور می شوم، این نتیجه کردار و رفتار خود من است.

* * *

شُرَکَائِکُمْ مَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ یَهْدِی لِلْحَقِّ أَفَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدَی فَمَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (35) وَمَا یَتَّبِعُ أَکْثَرُهُمْ إِلَّا ظَنًّا إِنَّ الظَّنَّ لَا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئًا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِمَا یَفْعَلُونَ (36)

ای محمّد ! به بُت پرستان بگو: آیا بُت هایی که شما می پرستید، می توانند جهان هستی را بیافرینند و پس از نابودی، آن را دوباره بازگردانند؟

بدانید من شما را به پرستش خدایی دعوت می کنم که جهان هستی را آفرید، او همه انسان ها را خلق نمود و همه آن ها را می میراند و در روز قیامت همه را زنده می کند.

قدری فکر کنید، شما به خوبی می دانید که بُت ها هرگز بر چنین کاری توانا نیستند، پس چرا از حقّ روی گردان می شوید؟

* * *

تو می دانی که مردم در هر زمانی، نیاز به کسانی دارند که آنان را هدایت کنند، بُت پرستان در آن زمان، رهبری کسانی را پذیرفته بودند که انسان ها را به پرستش بُت ها فرا می خواندند. تو می خواهی سخنی بگویی که برای همه زمان ها باشد.

از مردم می خواهی تا بین دو گروه مقایسه کنند و خودشان نتیجه بگیرند که کدام یک برای رهبری، شایستگی بیشتری دارند:

گروه اوّل: کسانی که به حقّ و حقیقت هدایت می کنند.

گروه دوم: کسانی که خودشان هم نیاز به هدایت دارند و اگر کسی آنان را

ص:214

راهنمایی نکند، گمراه می شوند.

به راستی مردم، رهبری کدام یک را می پذیرند؟ بیشتر آنان از گمان و پندارهای بی اساس پیروی می کنند، آن ها نمی دانند که گمان، انسان را از حقّ بی نیاز نمی کند، تو از همه رفتار انسان ها باخبر هستی.

* * *

آیا کار عاقلانه ای است که من رهبری کسی را بپذیرم که خودش نیاز به هدایت دارد؟

تو پیامبر را برای هدایت ما فرستادی، بعد از پیامبر هم، دوازده امام را به عنوان رهبران جامعه معرّفی کردی و به علی(علیه السلام)و یازده امام پس از او، مقام «امامت» عطا کردی. امام، انسان کاملی است که اسوه همه ارزش ها است و هر کس که بخواهد به سعادت و رستگاری برسد باید از او پیروی کند، امام همچون خورشیدی است که با نور خود مایه هدایت همگان می شود.(91)

* * *

از اوّل این سوره تا اینجا، از توحید و معاد و بهشت و جهنّم برایم سخن گفتی و از نبوّت هم سخن گفتی. می دانم که تو محمّد(صلی الله علیه وآله)را برای هدایت ما فرستادی و این قرآن هم، معجزه اوست. در اینجا از «امامت» سخن می گویی تا من بدانم امامت، عهدی آسمانی است.

آری، تو برای هدایت جامعه، بهترین بندگان خود را به عنوان «امام» برگزیدی و آنان را از هر گناه و خطایی دور کردی، به آنان مقام «عصمت» را عنایت کردی و از همه خواستی تا از آنان پیروی کنند. مردم باید خودشان

ص:215

داوری کنند، آیا پیروی از علی(علیه السلام)بهتر است یا پیروی از کسی که بارها گفت: «اگر علی نبود، من هلاک شده بودم».

عُمَر، کسی بود که پس از ابوبکر، جانشین او شد و به عنوان «خلیفه دوم»، رهبری جامعه را به عهده گرفت، او بارها نیازمند راهنمایی علی(علیه السلام)شد.

این ماجرا شنیدنی است: مردم در میدان شهر جمع بودند، عمر دستور داده بود تا زنی را سنگسار کنند. آن زن گناه زنا انجام داده بود و باید به سزای عملش می رسید.

خبر به علی(علیه السلام)رسید، او نزد عُمَر آمد و به او گفت:

__ ای عُمَر ! تو دستور داده ای که این زن را سنگسار کنند؟

__ آری ! من این دستور را دادم تا دیگر کسی جرأت نکند کار خلاف انجام بدهد.

__ ای عُمَر ! این زن، دیوانه است، عقل ندارد، مگر نمی دانی که خداوند از دیوانه تکلیف را برداشته است؟ او چون عقل ندارد به زشتی زنا آگاه نبوده است. تو نباید او را سنگسار کنی.

__ «لَولاَ عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَر » ! ای علی ! اگر تو نبودی، من هلاک می شدم.

سپس عُمَر فرمان داد تا آن زن را آزاد کنند.(92)

* * *

کاش مردم آن زمان، به عهد و پیمانی که با پیامبر در غدیر بسته بودند، وفادار می ماندند، کاش با علی(علیه السلام)مخالفت نمی کردند، کاش دیگری را به عنوان «رهبر» خود انتخاب نمی کردند، هیچ مصیبتی برای اسلام، بدتر از این نبود که

ص:216

علی(علیه السلام)را با آن همه علم و توانایی، خانه نشین کردند و دیگران را به رهبری برگزیدند.

برایم گفتی که بیشتر انسان ها از گمان و پندارهای بی اساس پیروی می کنند. وقتی پیامبر از دنیا رفت، مردم با ابوبکر بیعت کردند و او را خلیفه خود نمودند، جای تعجّب دارد، چه شد که آنان از پندارهای بی اساس پیروی کردند؟ روزی که آنان دور هم جمع شدند تا خلیفه را تعیین کنند، سخن آنان این بود: «ای مردم ، بیایید با کسی که از همه ما پیرتر است بیعت کنیم ».

آیا سنّ زیاد ، می تواند ملاک انتخاب خلیفه باشد ؟ چرا آنان به دنبال سنّت های غلط روزگار جاهلیّت رفتند؟

وقتی علی(علیه السلام)با آنان از حقّ خود سخن گفت، مردم به او گفتند: «می دانیم که تو از همه ما به پیامبر نزدیک تر بودی ، امّا تو هنوز جوان هستی ! نگاه کن ، ابوبکر پیرمرد و ریش سفید ماست و امروز شایستگی خلافت را دارد ، تو امروز با او بیعت کن ، وقتی که پیر شدی نوبت تو هم می رسد ، آن روز ، هیچ کس با خلافت تو مخالفت نخواهد کرد».(93)

علی(علیه السلام)آن روز، حدود سی سال داشت، مردم می دانستند که علی(علیه السلام)همه خوبی ها و کمال ها را دارد ، امّا هیچ چیز برای آن مردم، مانند یک مشت ریش سفید نمی شد ، گویا ارزش ریش سفید از همه خوبی ها بیشتر بود.

با رحلت پیامبر، بار دیگر رسم و رسوم روزگار جاهلیّت زنده شد و مردم از پندارهای بی اساس پیروی کردند و رهبری جامعه را از مسیر اصلی آن، منحرف کردند.

 ص:217

* * *

الظَّالِمِینَ (39) وَمِنْهُمْ مَنْ یُؤْمِنُ بِهِ وَمِنْهُمْ مَنْ لَا یُؤْمِنُ بِهِ وَرَبُّکَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِینَ (40)

ای محمّد ! آنان قرآنی را که به آن علم ندارند، دروغ می شمارند، آنان از روی تعصّب و دشمنی با تو، قرآن را انکار کردند. آنان قرآن را تکذیب کردند زیرا قرآن از قیامتی سخن می گفت که هنوز زمان آن فرا نرسیده است، گویا منتظرند که قیامت برپا شود، آن وقت ایمان بیاورند !

روز قیامت، روز کشف حقیقت ها است، آن روز می فهمند که قرآن از چه سخن می گفت، آنچه را که قرآن درباره قیامت و حسابرسی و عذاب و... گفته است با چشم خود می بینند.

آنان به تو گفتند که قرآن تو، وعده عذاب به ما داده است، امّا عذابی بر ما نازل نشده است، آن ها نمی دانستند که زمان عذاب آنان فرا نرسیده است. من به بندگان خود فرصت می دهم، هرگز عذاب را بدون مهلت دادن، نازل نمی کنم !

قبل از این، افراد زیادی بودند که پیامبران مرا دروغگو شمردند و من به آنان مهلت دادم و سرانجام به عذاب من گرفتار شدند، آنان به خود ظلم کردند و سرانجام آنان، عذاب دنیا و آتش جهنّم بود.

ای محمّد ! هرگز انتظار نداشته باش همه مردم، ایمان بیاورند، من انسان را با اختیار آفریدم، مهم این نیست که همه ایمان بیاورند، مهم این است که پیام من به همه برسد، تو برای آنان قرآن را بخوان، راه هدایت را نشان آنان بده، من خود می دانم چه کسانی ایمان نمی آورند و راه تباهی را در پیش می گیرند و آنان را به سزای اعمالشان می رسانم !

ص:220

* * *

و بد را نشان می دهم، گروهی به اختیار خود از پذیرش حقّ سر باز می زنند و تو را دروغگو می دانند و قرآن را انکار می کنند، آنان راه شیطان را برگزیدند، من آنان را به حال خود رها می کنم، من هیچ کس را مجبور به ایمان نمی کنم، آنان راه خود را انتخاب می کنند و سرمایه های وجودی خویش را تباه می نمایند و به خود ظلم می کنند.

* * *

در قرآن به کافران وعده دادی که اگر به انکار و کفر خود ادامه دهند، عذاب آنان فرا خواهد رسید، کافران وقتی این مطلب را شنیدند با خود گفتند: «محمّد، دیر یا زود، از دنیا می رود، با مرگ او، این وعده ها هم بی اثر می شود».

اکنون با پیامبر چنین سخن می گویی: «ای محمّد ! بر این سخنان شکیبایی کن که وعده من حقّ است، ای محمّد ! فرقی نمی کند تو زنده باشی یا نه، بخشی از عذاب هایی که به کافران وعده دادم به زودی فرا می رسد. من آنان را به سزای اعمالشان می رسانم، در روز قیامت، آن ها برای حسابرسی نزد من می آیند، من از همه کارهای آنان خبر دارم».

این آیه، تقریباً یک سال قبل از هجرت پیامبر نازل شد، سه سال بعد، در جنگ «بدر» تو پیامبر را یاری کردی، در آن روز گروهی از این کافران کشته شدند و به سزای عملشان رسیدند، این قسمتی از عذابی بود که به آنان وعده داده بودی، بقیّه آنان را در قیامت، عذاب خواهی کرد، در آن روز، هیچ کس نمی تواند از عذاب تو رهایی یابد.

* * *

نمی کنی، کسانی که به پیامبران ایمان آوردند، نتیجه ایمان خود را می بینند و کافران هم نتیجه کفر خود را.

* * *

خدا به شما وعده عذاب داده است، ولی زمان آن را مشخّص نکرده است، تنها این مطلب مشخّص شده است: «برای نابودی هر امّت و قومی، زمانی مشخّص شده است، وقتی آن زمان فرا رسید، آن ها حتّی یک ساعت هم نمی توانند مرگ خود را عقب یا جلو بیندازند».

بدانید که عذاب خدا با اطّلاع قبلی سراغ شما نمی آید، عذاب شب یا روز، ناگهانی بر شما نازل می شود و شما هرگز نمی توانید آن را از خود دور کنید، پس برای چه عجله می کنید؟ چرا می خواهید که عذابتان زودتر فرا رسد؟

شما فکر می کنید که وقتی عذاب خدا آمد، اگر فوراً ایمان بیاورید، عذاب از شما برطرف می شود، امّا این فکر شما باطل است، ایمان آوردن هنگام فرا رسیدن عذاب، ارزشی ندارد، ایمانی ارزش دارد که از روی اختیار باشد، همه وقتی عذاب را می بینند، از روی ترس و اضطراب و ناچاری ایمان می آورند و توبه می کنند، امّا این توبه پذیرفته نمی شود.

وقتی شما عذاب را با چشم ببینید، ایمان می آورید، امّا فرشتگان به شما می گویند: «آیا اکنون ایمان می آورید، حال آن که قبلاً برای فرا رسیدن عذاب، عجله داشتید؟».

این یک قانون است: اگر پرده ها از جلوی چشم انسان کنار برود و انسان بتواند بهشت و جهنّم را ببیند، دیگر این ایمان ارزشی ندارد. مهم این است که انسان به غیب ایمان بیاورد و با درکِ عقلانی خود به روز قیامت و بهشت و جهنّم ایمان آورد.

در روز قیامت فرشتگان به کافران که به خود ظلم کردند، می گویند: «عذاب همیشگی را بچشید، آیا جز برای گناهانی که انجام می دادید، عذاب می شوید؟».

ص:225

* * *

وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ (55) هُوَ یُحْیِی وَیُمِیتُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ (56)

در روز قیامت، اگر کافران همه دنیا را بدهند، تو آنان را نمی بخشی، زیرا تو بی نیاز هستی، تو خدای آسمان ها و زمین هستی و هر آنچه در جهان وجود دارد، از آنِ توست.

کافران چه چیزی را می خواهند به تو بدهند تا عذاب را از آنان برداری؟ همه ثروت ها و پول هایی که در دست آنان بود، از آنِ توست.

وعده تو حقّ است و به زودی فرا می رسد، ولی بیشتر مردم نمی دانند.

تو به بندگانت، زندگی می بخشی سپس آنان را می میرانی، پس از آن قیامت را برپا می داری و همه بندگان را دوباره زنده می کنی تا در پیشگاه تو برای حسابرسی حاضر شوند.

بسیاری از مردم، مرگ را فراموش می کنند و شیفته دنیا و زینت های دل فریب آن می شوند، آنان وعده های تو را از یاد می برند و برای سفر آخرت خود، توشه ای آماده نمی کنند.

ص:227

است، همیشه مضطرب است، کسی که به تو و قرآن ایمان ندارد، از آینده می ترسد، همیشه نگران است که چه خواهد شد، کسی نیست تا از او حمایت کند، او در این دنیای مادّی، تنها رها شده است، امّا کسی که به قرآن ایمان دارد، می داند که روز قیامت حقّ است، آن روز تو به همه خوبی ها پاداش می دهی، او همواره به یاری تو دلخوش است، می داند که تو مؤمنان را تنها نمی گذاری، دل او آرام است.

قرآن، انسان را از بیماری جهل و نادانی شفا می دهد، در قرآن آموزه های زیادی بیان شده است، تو سنّت ها و قوانین خودت را در قرآن بیان کردی.

قرآن، راه و رسم زندگی را به مؤمنان یاد می دهد و آنان را هدایت می کند، تو به مؤمنان بشارت بهشت و نعمت های آن را دادی، کسی که به قرآن ایمان می آورد، از مهربانی تو بهره مند می شود.

* * *

رفتنی نیست.

فراموش نکن که فضل و رحمت من از همه آنچه اهل دنیا اندوخته می کنند، بهتر است.

* * *

به او «ابوحمزه ثُمالی» می گفتند، او در کوفه زندگی می کرد. خیلی ها او را می شناختند، او دعای ماه رمضان را از امام سجاد(علیه السلام)نقل کرده است، شب های ماه رمضان که می شود، خیلی ها این دعا را می خوانند و با این دعا با تو مناجات می کنند، بعضی ماه رمضان را به «دعای ابوحمزه ثمالی» می شناسند.

او وقتی این آیه قرآن را خواند، به فکر فرو رفت، او می خواست بداند منظور از «فضل» و «رحمت» در این آیه چیست؟

وقتی به مدینه سفر کرد، امام سجاد(علیه السلام)از دنیا رفته بود، به همین دلیل به خانه امام باقر(علیه السلام)رفت و این آیه را خواند و سپس گفت:

__ آقای من ! منظور از فضل و رحمت در این آیه چیست که خدا آن را بهتر از همه دنیا می داند؟

__ پذیرش نبوّت محمّد(صلی الله علیه وآله)و ولایت علی(علیه السلام)از همه آنچه اهل دنیا جمع می کنند، بهتر است.(95)

* * *

به من توفیق دادی و نور ایمان را در قلب من قرار دادی و من به محمّد(صلی الله علیه وآله)و قرآن ایمان آوردم و ولایت علی(علیه السلام)و یازده امام بعد از او را قبول کردم، امامت، ادامه نبوّت است، امروز هم به ولایت مهدی(علیه السلام)باور دارم.

تو درباره ولایت سفارش بسیاری نموده ای، می دانم اگر کسی در این دنیا عمر طولانی کند و سالیان سال، عبادت خدا را به جا آورد و نماز بخواند و

ص:230

روزه بگیرد و به اندازه کوه بزرگی، صدقه بدهد و هزار حجّ هم به جا آورد و سپس در کنار خانه خدا مظلومانه به قتل برسد، با این همه اگر ولایت مهدی(علیه السلام)را انکار کند، وارد بهشت نخواهد شد.(96)

این سخن پیامبر است: «هر کس بمیرد و امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیّت مرده است».(97)

مردمی که شیفته دنیا شده اند و ثروت دنیا را اندوخته می کنند، باور ندارند که به زودی با دست خالی به سوی قبر می روند، آنان باید همه ثروت خود را رها کنند و بروند، مال دنیا به هیچ کس وفا نمی کند، من باید فکر کنم، اعتقاد به نبوّت پیامبر و ولایت دوازده امام، سرمایه من است، سرمایه ای که من می توانم با خودم به صحرای قیامت ببرم، آیا در آن روز، این سرمایه به کار من می آید؟

* * *

روز قیامت فرا می رسد و همه انسان ها سر از خاک برمی آورند و برای حسابرسی به پیشگاه تو حاضر می شوند. تشنگی بر همه غلبه می کند. هر کسی با خود فکر می کند که سرانجام من چه خواهد شد؟

صدایی به گوش همه می رسد: یکی از فرشتگان تو چنین می گوید: «پیامبر مهربانی ها; محمّد(صلی الله علیه وآله)کجاست؟».

محمّد(صلی الله علیه وآله)از جا برمی خیزد و به سوی حوض کوثر می رود، صدای دیگری به گوش می رسد: «علی(علیه السلام)کجاست؟».

اکنون علی(علیه السلام)به سوی حوض کوثر می رود و در کنار پیامبر می ایستد.

مردم به سوی حوض کوثر می روند تا از آب گوارای آن بنوشند و تشنگی خود را برطرف کنند. آب کوثر مخصوص بندگان خوب توست، تو

ص:231

فرشتگانی را مأمور کرده ای تا مانع شوند گناهکاران کنار حوض کوثر بیایند.

گروهی از شیعیان علی(علیه السلام)برای نوشیدن آب به سمت حوض کوثر می آیند و فرشتگان آن ها را بر می گردانند، آنان شیعیانی هستند که در دنیا به گناه آلوده شده اند.

پیامبر این منظره را می بیند، اشک در چشمانش حلقه می زند و می گوید: «بارخدایا ! شیعیان علی را می بینم که نمی توانند کنار حوض کوثر بیایند».

اکنون تو فرشته ای را می فرستی تا این سخن را به پیامبر بگوید: «ای محمّد ! من به خاطر تو اجازه می دهم تا شیعیانِ علی که در دنیا مرتکب گناه شده اند از آب کوثر بنوشند».

شیعیان علی(علیه السلام)، گروه گروه به سوی حوض کوثر می آیند و از دست پیامبر و علی(علیه السلام)سیراب می شوند و با شفاعت آنان وارد بهشت می شوند.(98)

آن روز، همه می فهمند که کدام سرمایه بهتر است. اعتقاد به نبوّت پیامبر و ولایت دوازده امام، بهتر از همه دنیا است، کسانی که ثروت دنیا را جمع کرده اند، آرزو می کنند کاش این سرمایه را با خود داشتند !

* * *

را آماده کردی، امّا گروهی از آنان، گرفتار خرافات شده بودند: اگر گوسفندی، پنج بار زایید، دیگر خوردن گوشت آن گوسفند حرام می شود، اگر شتری، دو قلو زایید، خوردن گوشت آن هم حرام است.

آنان این دروغ ها را به تو نسبت می دادند و می گفتند خدا این ها را حرام کرده است؟ چرا آنان این گونه دروغ می گفتند؟ آیا آنان فکر نمی کنند که تو در روز قیامت، آنان را به عذاب گرفتار می کنی؟ تو در قرآن با این خرافات مبارزه می کنی و گوشت این حیوانات را حلال اعلام می کنی.(99)

به کسانی که سخن دروغ به تو نسبت می دهند وعده عذاب دادی، امّا به آنان فرصت توبه می دهی، اگر آنان از کردار خود پشیمان شوند و توبه کنند تو آنان را می بخشی، تو نسبت به بندگانت لطف و بخشش داری ولی افسوس که بیشتر آنان از این فرصتی که به آنان داده ای بهره نمی برند و از خطای خود توبه نمی کنند و شکر آن را به جا نمی آورند.

* * *

که باشی، من از حال تو باخبرم، وقتی برای آنان قرآن می خوانی، خبر دارم، به همه کارهای آن کافران آگاهی دارم، وقتی آنان به کاری مشغول می شوند، همان لحظه شاهد آنان هستم. هیچ ذرّه ای در آسمان و زمین از من پنهان نیست، هر چیزی خواه کوچک تر از ذرّه باشد، خواه بزرگ تر; در کتابی آشکار ثبت شده است، آن کتاب آشکار، علم وسیع من است. من به همه چیز آگاهی دارم».

* * *

این گونه به زندگی نگاه می کنند، آنان از مرگ نمی هراسند، باور دارند که تو مولای آنان هستی، به مهربانی تو یقین دارند و می دانند جز خوبی برای آنان نمی خواهی.

آنان در اوج سختی ها و بلاها هم تو را سپاس می گویند، خود را بنده تو می دانند و به این بندگی افتخار می کنند، به رضای تو، راضی هستند و هیچ ترس و دلهره ای ندارند.

* * *

روز دوازدهم ماه محرم سال 61 هجری بود، سپاه کوفه، زینب(علیها السلام) را همراه با دیگر اسیران به کوفه برده بودند، ابن زیاد امیر کوفه بود، او که مست پیروزی خود بود، مجلسی را آراسته و مهمانان زیادی را دعوت کرده بود.

ابن زیاد دستور داد تا اسیران را به مجلس آوردند، او به زینب(علیها السلام) رو کرد و گفت: «ای زینب ! دیدی که چگونه برادرت کشته شد. دیدی که چگونه همه عزیزانت کشته شدند».

همه منتظر بودند تا صدای گریه و شیون زینب(علیها السلام) را بشنوند، زینبی که داغ برادرش حسین(علیه السلام)را به سینه دارد و همه عزیزانش در کربلا شهید شده اند.

زینب(علیها السلام) فریاد برآورد: «من جز زیبایی ندیدم».(100)

زینب(علیها السلام) در اوج قلّه بلا ایستاد و جز زیبایی ندید. آری، دوستان تو این گونه اند، هیچ حزن و اندوهی ندارند و زندگی را این گونه زیبا می بینند.

* * *

الْعَظِیمُ (64)

درباره دوستان خود چنین سخن می گویی: «کسانی که ایمان آوردند و تقوا پیشه کردند، در دنیا و آخرت برای آنان بشارت است، این وعده من برای آنان است و هرگز وعده های من تغییر نمی کند، این بشارت ها همان رستگاری بزرگ است».

من در این سخن تو فکر می کنم، تو از بشارت دنیا و بشارت آخرت سخن گفتی، می دانم که در روز قیامت، فرشتگان دوستان تو را به بهشت فرا می خوانند و این بشارتی بزرگ برای آنان است، من می خواهم بدانم در این دنیا، به دوستان خود چه بشارتی می دهی؟

* * *

نام او عُقبه بود، به خانه امام صادق(علیه السلام)آمده بود تا از سخنان آن حضرت بهره ببرد. امام صادق(علیه السلام)به او رو کرد و فرمود:

__ ای عُقبه ! شیعه ما لحظه جان دادن، با منظره ای روبرو می شود که او را بسیار خوشحال می کند و باعث روشنی چشم او می شود.

__ شیعه شما چه می بیند؟

__ شیعه ما، در لحظه آخر، پیامبر و علی(علیه السلام)را می بیند.

__ آیا پیامبر با شیعه سخنی هم می گویند؟

__ آری، پیامبر می فرماید: «ای دوست خدا ! تو را بشارت باد که من رسول خدا هستم. آگاه باش که من برای تو بهتر از همه دنیا هستم ».

__ آیا علی(علیه السلام)هم با او سخنی می گوید؟

__ علی(علیه السلام)به او می گوید: «ای دوست خدا، شاد باش و غم مخور که من همان

ص:236

کسی هستم که همواره مرا دوست می داشتی، من آمده ام تا تو را یاری کنم.

__ این بشارت بزرگی برای شیعیان است !

__ خدا در قرآن از این بشارت سخن گفته است.

__ آقای من ! از کدام آیه سخن می گویی؟

__ سوره یونس، آنجا که خدا می گوید: «در دنیا و آخرت برای آنان بشارت است...».(101)

وقتی عقبه این سخن را شنید، اشک در چشمانش حلقه زد، او دیگر به این فکر بود که چه هنگام لحظه مرگ او فرا می رسد تا پیامبر و علی(علیه السلام)را ببیند.

* * *

به آن سو نگاه کرد، آن آقا کیست که با عدّه ای به دیدارش آمده اند؟ دوست داشت آن ها را بشناسد... آن ها پیامبر و دوازده امام و حضرت زهرا(علیهم السلام)بودند.(102)

به آنان سلام کرد: «الّسَلامُ عَلَیْکُمْ یا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوّةِ».

پیامبر آمد و طرف راست او نشست، علی(علیه السلام)در سمت چپ او. پس از آن عزرائیل آمد. او قبلاً از عزرائیل می ترسید، امّا وقتی چهارده معصوم(علیهم السلام)کنار او بودند، او دیگر ترسی نداشت.

پیامبر به عزرائیل فرمود:

__ ای عزرائیل ! با او مهربان باش، او دوست ماست .

__ من برای او از برادر، دلسوزتر هستم.

عزرائیل رو به او کرد و گفت:

__ آیا برگه آزادی از آتش جهنّم را با خود داری؟».

__ آری، با محبّت و عشق به محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)و با ولایت حضرت

ص:237

علی(علیه السلام)، برگه آزادی از جهنّم را دارم».(103)

پیامبر به او نگاه کرد و گفت: «نگران نباش، نترس، که تو در امان هستی ». این سخن آرامش را به قلب او هدیه کرد.

ناگهان پرده ها از جلوی چشم او کنار رفت، او نگاه کرد و خانه خود را در بهشت دید، بار دیگر صدای پیامبر را شنید:

__ این خانه تو در بهشت است، اکنون، اختیار با خودت است، اگر بخواهی می توانی در دنیا بمانی .

__ ای پیامبر ! ای رسول خدا، من دیگر با دنیا کاری ندارم .

او این مرگ زیبا را انتخاب کرد، اشک از گوشه چشمش جاری شد، آن اشک شوق بود، شوق وصال آن هایی که یک عمر به عشقشان زندگی کرد، شوق دیدار آن عزیزانی که دیدار آن ها همواره آرزوی او بود .(104)

بارخدایا ! از تو می خواهم که مرگ مرا هم این گونه قرار بدهی، کسی که این گونه جان بدهد، به سعادت بزرگی رسیده است.(105)

ص:238

روز قیامت که فرا رسد، جلوی چشمانشان، همه بُت ها را نابود می کنی، آن روز آنان ناامید می شوند و هیچ کس نخواهد بود آنان را یاری کند.

* * *

عدّه ای از مردم می گویند که تو برای خود فرزندی برگزیدی. مسیحیان می گویند که «عیسی» پسر توست، یهودیان می گویند «عُزَیر» پسر توست.

عُزَیر یکی از پیامبران تو بود که تو او را برای هدایت یهودیان فرستاده بودی.

بُت پرستان هم بُت ها را دختران خدا می دانستند، آنان برای بُت ها قربانی می کردند و به عبادت آن ها می پرداختند.(106)

این سخن باطلی است، آنان هیچ دلیلی برای این سخن ندارند، چرا آنان این گونه سخنان دروغ را درباره تو می گویند؟

مقام تو بالاتر از این است که فرزند داشته باشی. هرچه در آسمان ها و زمین است، از آنِ توست و همه آفرینش در برابر فرمانت تسلیم هستند.

این انسان است که نیاز به فرزند دارد، زیرا عمرش محدود است و برای ادامه نسل خود، محتاج تولّد فرزند است، از طرف دیگر، قدرت انسان محدود است، او در هنگام پیری و ناتوانی، نیازمند کسی است که کمکش کند، انسان محتاج عاطفه و محبّت است،به همین خاطر دوست دارد فرزندی در کنارش باشد تا به او انس گیرد، امّا تو بی نیاز از همه این ها هستی.

من تو را ستایش می کنم که همواره یگانه و بی نیاز بوده و هستی.

اگر خوب فکر کنم می بینم این قانون است: انسانی که فرزند دارد، روزی از بین می رود و فرزندش جای او را می گیرد. هرچیزی که فرزند داشته باشد، محکوم به فناست، امّا تو خدایی هستی که فرزند نداری، یعنی تو هرگز پایانی نداری، همیشه بوده و خواهی بود.(107)

* * *

ص:241

کرد، وقتی نوح(علیه السلام)دعوت خود را آشکار کرد، عدّه ای به او ایمان آوردند و عدّه ای زیادی با او مخالفت کردند، او سال های سال، مردم را به یکتاپرستی دعوت کرد و از عبادت بُت ها نهی کرد.

روزی نوح(علیه السلام)به آنان چنین فرمود:

* * *

ای قوم من ! شما را نصیحت و موعظه می کنم، امّا می بینم که سخن من برای شما گران می آید.

اگر مرا مزاحم خود می بینید و نمی خواهید سخنم را بپذیرید، پس خودتان مسئول اعمالتان هستید.

من بر خدا توکّل می کنم و از شرّ شما به او پناه می برم. تدبیر خود و قدرت بت ها را برای نابودی من جمع کنید، در این راه از هیچ چیز فروگذار نکنید و به زندگی من پایان دهید و دیگر لحظه ای به من مهلت ندهید.

من از شما خواستم به خدا ایمان بیاورید، امّا شما دعوت مرا رد کردید، من ضرر نکرده ام، زیرا قرار نیست من از شما پاداشی بگیرم، مزد من با خدای من است، او به من دستور داده است که تسلیم فرمانش باشم.

* * *

در این سخنان نوح(علیه السلام)فکر می کنم، او یکی از پیامبران بزرگ تو بود، با این که یاران اندکی داشت، امّا در برابر دشمنان با شهامت و شجاعت ایستاد و با بی اعتنایی به قدرت و جمعیّت آنان، ضربه روحی به آنان وارد کرد و آنان را حقیر و کوچک شمرد.

ص:243

این درس بزرگی برای انسان های آزاده است، آنان وقتی در جامعه خود فساد و انحرافی می بینند، باید این گونه با شجاعت اقدام کنند و از هیچ چیزی نهراسند.

* * *

قُلُوبِ الْمُعْتَدِینَ (74)

پس از نوح(علیه السلام)، پیامبران دیگری را برای هدایت انسان ها فرستادی تا آنان پیام و سخن تو را ابلاغ کنند و مردم بتوانند راه سعادت و خوشبختی را پیدا کنند.

از میان آن پیامبران، چهار پیامبر (هود، صالح، لوط و شعیب(علیهم السلام)) سرآمد بودند. آنان معجزات آشکاری برای مردم آوردند، ولی مردم به آنچه قبلاً تکذیب کرده بودند، ایمان نیاوردند، پس تو هم بر دل آنان مُهر زدی.

تو به همه انسان ها، نور عقل و فطرت داده ای تا بتوانند راه سعادت را پیدا نمایند، امّا آنان سخنان پیامبران را انکار کردند، نتیجه کار آنان، این بود که نور عقل و فطرت در دل هایشان خاموش شد.

تو آنان را به حال خود رها کردی تا وقتی که مهلت آنان تمام شد و بعد از آن، عذاب را بر آنان نازل کردی.

* * *

قوم «عاد» سخنان هود(علیه السلام)را دروغ شمردند و به عذاب گرفتار شدند، قوم «ثَمود» هم صالح(علیه السلام)دروغگو خواندند و سرانجام نابود شدند.

قوم «لوط» هم در زیر بارانی از سنگریزه هلاک شدند. قوم «مَدین» نیز سخنان شعیب(علیه السلام)را قبول نکردند و به عذاب گرفتار شدند.

* * *

بار دیگر این آیه را می خوانم: «پیامبران معجزات آشکار برای مردم آوردند، ولی مردم به آنچه قبلاً تکذیب کرده بودند، ایمان نیاوردند».

منظور تو از این سخن چیست؟ آنان قبلاً در کجا و چه زمانی حقّ را انکار

ص:245

کرده بودند؟ آیا کسی هست به من کمک کند تا معنای این سخن تو را به خوبی بفهمم؟ باید مطالعه کنم...

* * *

قبل از این که تو این انسان ها را خلق کنی، آنان را به صورت ذرّه های کوچکی آفریدی و با آنان سخن گفتی، آنان تو را شناختند.

روز میثاق بزرگ، عالَم ذرّ !

آن روز، روز میثاق بزرگ بود، کسی جزئیّات آن روز را نمی داند، همین قدر می دانیم که تو خود را معرّفی کردی، همه تو را شناختند.

در آیه 172 سوره «اعراف» از روزی سخن گفتی که از پشت فرزندان آدم، همه فرزندان آن ها را برگرفتی و آنان را بر خودشان گواه گرفتی و گفتی: آیا من پروردگار شما نیستم؟ همه گفتند: «آری، ما گواهی می دهیم که تو پروردگار ما هستی».

این سخن امام باقر(علیه السلام)است: «وقتی آنان به توحید اقرار کردند، پیامبران خود را به آنان معرّفی کردی، به آنان اختیار دادی، گروهی به پیامبران تو ایمان آوردند و گروهی هم پیامبران را تکذیب کردند».(108)

نکته مهم این است که همه به توحید اعتراف نمودند امّا وقتی از آنان خواستی تا به حقّ بودن پیامبرانت ایمان بیاورند، عدّه ای ایمان نیاوردند، غرور آنان باعث شد که راه انکار را پیش گرفتند، برای آنان سخت بود بپذیرند که کسانی که مانند آنان هستند، پیامبر و نماینده تو باشند. این غرور و خودبرتربینی سبب انکار آنان شد.

ص:246

تو این دنیا را خلق نمودی و انسان ها پا به این دنیا گذاشتند، تو پیامبران را برای آنان فرستادی، گروهی به آنان ایمان آوردند و گروهی هم آنان را تکذیب نمودند.

سخن تو در اینجا (آیه 74 سوره یونس) این بود: «آن مردم به آنچه قبلاً تکذیب کرده بودند، ایمان نیاوردند». اکنون معنای آن را فهمیدم: کافرانی که در این دنیا به پیامبران تو ایمان نیاوردند، در روز میثاق بزرگ هم پیامبران تو را تکذیب کرده بودند.

* * *

انسان، موجودی است که همواره اختیار دارد و راه خود را خودش انتخاب می کند، در روز میثاق بزرگ، او حقّ انتخاب داشت، در این دنیا هم حقّ انتخاب دارد، انتخاب صحیح او می تواند گذشته او را اصلاح کند، درِ توبه برای همه باز است، اگر کسی قبل از این که مرگ به سراغش بیاید، توبه کند و به سوی تو بازگردد، تو نه تنها او را می پذیری بلکه گناهانش را هم می بخشی.

تو درباره اقوام گذشته ای سخن گفتی که سخن پیامبران خود را انکار کردند، آنان به اختیار خود راه کفر را برگزیدند، پیامبران با آنان بارها سخن گفتند و آنان را از عذاب ترساندند، امّا آنان به راه گمراهی اصرار ورزیدند. سرانجام عذاب تو فرا رسید و همه نابود شدند. تو به ما خبر می دهی که آن مردمی که عذاب شدند، در روز میثاق هم پیامبران تو را تکذیب کرده بودند.

* * *

فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ بِآَیَاتِنَا فَاسْتَکْبَرُوا وَکَانُوا قَوْمًا مُجْرِمِینَ (75) فَلَمَّا جَاءَهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِنَا قَالُوا إِنَّ هَذَا لَسِحْرٌ مُبِینٌ (76) قَالَ مُوسَی أَتَقُولُونَ لِلْحَقِّ لَمَّا جَاءَکُمْ أَسِحْرٌ هَذَا وَلَا یُفْلِحُ السَّاحِرُونَ (77) قَالُوا أَجِئْتَنَا لِتَلْفِتَنَا عَمَّا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آَبَاءَنَا وَتَکُونَ لَکُمَا الْکِبْرِیَاءُ فِی الاَْرْضِ وَمَا نَحْنُ لَکُمَا بِمُؤْمِنِینَ (78)

پس از آن پیامبران، موسی(علیه السلام)و برادرش هارون را برای هدایت فرعون و یاران او فرستادی، امّا آنان تکبّر ورزیدند و از پذیرش حقّ خودداری کردند، آنان گروهی بودند که با حقّ دشمنی داشتند و تبهکار بودند.

تو موسی(علیه السلام)را با معجزات آشکاری نزد فرعون و یارانش فرستادی، یکی از معجزات موسی(علیه السلام)، عصای او بود: موسی(علیه السلام)عصای خود را بر زمین انداخت، به قدرت تو، عصا تبدیل به اژدهایی وحشتناک شد، اژدهایی بزرگ که می رفت تخت فرعون را ببلعد. فرعون تا این منظره را دید، فریاد زد: «ای موسی ! این اژدها را بگیر !». موسی(علیه السلام)دست دراز کرد و اژدها تبدیل به عصا شد.

وقتی فرعون و یاران او، معجزات موسی(علیه السلام)را دیدند، به جای آن که ایمان بیاورند به موسی(علیه السلام)گفتند:

__ این جادویی بزرگ است !

__ خدا برای هدایت شما، این معجزه را فرستاده است، آیا معجزه خدا را جادو و مرا جادوگر می خوانید؟ چگونه می شود که من جادوگر باشم، حال آن که جادوگران پیروز نمی شوند، امّا من با توکّل به خدا بر شما پیروز خواهم شد.

ص:248

__ تو آمده ای تا ما را از دین پدران و نیاکان ما بازداری و پیرو خود کنی. تو می خواهی به حکومت برسی و پادشاه این سرزمین شوی، ما به تو ایمان نمی آوریم و به تو اعتماد نمی کنیم.

* * *

موسی(علیه السلام)به آنان گفت: «آنچه شما آورده اید، سحر و جادوست، به زودی خدا سحر شما را باطل می کند، خدا نمی گذارد که تبهکاران پیروز شوند، او با معجزه ای، حقّ را پیروز می کند اگر چه گناهکاران خوش نداشته باشند».

موسی(علیه السلام)عصای خود را بر زمین افکند، ناگهان آن عصا به اژدهایی تبدیل شد و با سرعت همه وسایل جادوگری که در آنجا بود، بلعید، وحشتی عجیب در همه آشکار شد، گروهی از ترس فرار کردند، فرعون و یاران او هم با وحشت به صحنه می نگریستند.

آری، این گونه بود که حقّ پیروز شد و جادوگری باطل شد و فرعون و فرعونیان با خواری و ذلّت شکست خوردند.

* * *

شکنجه کنند، به همین خاطر، در ابتدا، بیشتر قوم موسی(علیه السلام)به او ایمان نیاوردند، آن ها از شکنجه فرعون می ترسیدند، زیرا فرعون بسیار جاه طلب و از تبهکاران بود و در شکنجه و انتقام بسیار سخت گیری می کرد.

موسی(علیه السلام)به پیروان خود چنین گفت:

__ اگر شما واقعاً تسلیم هستید، به خدا توکّل کنید، از دشمنان نترسید و به وظیفه خود عمل کنید.

__ ما به خدا توکّل می کنیم.

سپس آنان دست به دعا برداشتند و چنین گفتند: «بارخدایا ! نگذار که ما مورد شکنجه ستمکاران قرار گیریم، با رحمت خود ما را از شرّ این قوم کافر نجات بده».

* * *

شوند و نماز را آنجا برپا کنند، در این صورت، فرعونیان تصوّر می کردند که آنان برای دید و بازدید خانوادگی رفت و آمد می کنند.

تو از موسی(علیه السلام)خواستی تا مؤمنان را بشارت دهد که به زودی بر دشمنان خود پیروز خواهند شد.

* * *

* * *

موسی(علیه السلام)می دانست که فرعونیان دیگر به راه راست هدایت نمی شوند، آنان تصمیم گرفته بودند بر کفر و گمراهی خود باقی بمانند، آنان فقط زمانی ایمان می آورند که عذاب بر آنان نازل شود، امّا آن ایمان هم ارزشی ندارد، این قانون توست: ایمانی که از روی ترس و اضطراب باشد، ارزشی ندارد.

* * *

چشم خود ببینند، باز گمراه شده و رو به گوساله پرستی بیاورند؟

* * *

کنی !

فرعون سوار بر اسب خود است و به رود نیل با شگفتی نگاه می کند، ترس همه وجود او را گرفته است، او ترس خود را از یارانش مخفی می کند.

در این هنگام جبرئیل را به شکل یکی از سربازان فرستادی که سوار بر اسب ماده ای بود. او از عقب سپاه فرعون جلو آمد تا وارد شکاف آب شود. همگی فکر کردند که او یکی از سربازان این سپاه است.

فرعون سوار اسب نری بود، آن اسب ماده از جلوی او گذشت، اسب به دنبال آن حرکت کرد و وارد شکاف شد، فرعون هیچ ممانعتی نکرد، او با خود گفت چرا من باید از این سرباز ترسوتر باشم؟

با ورود فرعون به آن شکاف، سپاه به دنبال او حرکت کرد، آن ها می خواستند یاران موسی(علیه السلام)را دستگیر کنند.

وقتی آخرین نفر سپاه او وارد آب شد، به دستور تو، رود نیل به حالت اوّلش بازگشت، وقتی فرعون فهمید در حال غرق شدن است گفت: «من به خدایی که بنی اسرائیل به او ایمان آورده اند، ایمان آوردم، خدایی جز او نیست و من تسلیم امر او هستم».

تو با فرعون سخن گفتی: «ای فرعون ! اکنون ایمان می آوری حال آن که پیش از این نافرمانی می کردی و از تبهکاران بودی، امروز تو را در این آب ها غرق می کنم و بدن تو را از آب بیرون می اندازم تا برای آیندگان، مایه عبرت باشی، اگر چه بسیاری از مردم از معجزات من، غافل هستند».

آن روز فرعون و همه سپاه او را در رود نیل غرق نمودی و بدن فرعون را به بیرون آب انداختی.(110)

* * *

ص:255

این قانون توست: اگر کسی در لحظه مرگ توبه کند، تو آن را نمی پذیری. مهم این است که انسان به غیب ایمان بیاورد و با درک عقلانی خود به سوی تو بازگردد و از گناهان پشیمان شود. در لحظه مرگ پرده ها کنار رفته و گناهکاری که توبه نکرده است، آتش جهنّم را می بیند، در آن لحظه، توبه قبول نمی شود، به همین خاطر توبه فرعون را در لحظه جان دادن قبول نکردی.

* * *

فرعون با سپاه خود برای رویارویی با موسی(علیه السلام)و یاران او حرکت کرده بود، او زرهی سنگین به تن داشت، به همین دلیل وقتی غرق شد، بدن او را در آب فرو رفت، تو بدن او به روی آب آوردی و در ساحل انداختی تا همه جسد او را ببینند و یقین کنند که او مرده است.

مردم به بدن بی جان او نگاه می کردند، این همان فرعونی است که سال های سال ادّعای خدایی می کرد !

* * *

یعقوب(علیه السلام)پیامبر تو بود و دوازده پسر داشت، یکی از آن ها یوسف(علیه السلام)بود. یوسف(علیه السلام)پس از سختی های بسیار در مصر به مقام بزرگی رسید، برای همین بود که همه پسران یعقوب(علیه السلام)به مصر هجرت کردند. کم کم تعداد آنان زیاد شد، از نسل این دوازده برادر، قوم بنی اسرائیل شکل گرفت.

بعد از مدّتی قوم بنی اسرائیل گرفتار ظلم و ستم فرعون شدند، تو موسی(علیه السلام)را برای نجات آنان فرستادی، بین یعقوب(علیه السلام)و آمدن موسی(علیه السلام)حدود هشتصد سال فاصله بود.

اکنون فرعون را نابود کردی و بنی اسرائیل را به فلسطین بازگرداندی و نعمت های پاکیزه، روزی آنان کردی.

* * *

آنان سالیان سال در فلسطین زندگی کردند، در تورات مژده آمدن آخرین پیامبر خود را داده بودی، آنان می دانستند که پیامبر موعود در سرزمین حجاز (عربستان) ظهور خواهد کرد، گروهی به سرزمین حجاز مهاجرت کردند.

آن ها می خواستند اوّلین کسانی باشند که به آن پیامبر ایمان می آورند. عدّه ای از آن ها در مدینه که آن روزها «یثرب» نام داشت ساکن شدند. آنان تا آن زمان، در هیچ زمینه ای اختلافی با هم نداشتند.

سال ها گذشت تا اینکه محمّد(صلی الله علیه وآله)را به پیامبری مبعوث کردی و او به یثرب (مدینه) هجرت کرد; امّا متأسّفانه گروهی از آنان به محمّد(صلی الله علیه وآله)حسد ورزیدند و با او دشمنی کردند، گروهی هم حقّ را پذیرفتند و ایمان آوردند.(111)

ص:257

به هر حال، اختلاف در میان آنان افتاد، آنان تورات را بارها خوانده بودند، نشانه های پیامبر موعود را به خوبی می دانستند و همان طور که فرزندان خود را می شناسند، پیامبر موعود را هم می شناختند و یقین داشتند که آن پیامبر، کسی جز محمّد(صلی الله علیه وآله)نیست. تو در روز قیامت در آنچه اختلاف کردند، داوری خواهی کرد.

ص:258

* * *

منظور تو از این سخن چیست؟ مگر محمّد(صلی الله علیه وآله)در قرآن شک داشت که تو با او این گونه سخن می گویی؟

وقتی قرآن را مورد بررسی قرار می دهم می بینم که تو در بعضی آیات، با محمّد(صلی الله علیه وآله)سخن گفته ای امّا منظور تو، پیروان اوست، مثلاً در سوره «اسرا» آیه 23 چنین می گویی: «به پدر و مادر خود، اُف نگو».

تو با محمّد(صلی الله علیه وآله)سخن می گویی، او هنوز به دنیا نیامده بود که پدرش از دنیا رفت، مادرش را هم در دو سالگی از دست داد، پس چرا به او می گویی: «به پدر و مادر خود اف نگو»؟

تو محمّد(صلی الله علیه وآله)را مخاطب خود قرار می دهی ولی منظور تو پیروان اوست، این شیوه تو در بعضی از آیات قرآن است، این کار، اثر روانی زیادی در روحیّه مسلمانان دارد، وقتی تو به پیامبر می گویی که به پدر و مادرت، اف نگو، مسلمانان حساب کار خودشان را می کنند و می فهمند که این مسأله مهمّی است که حتّی پیامبر هم باید آن را مراعات کند.

در اینجا، تو از مسلمانان می خواهی تا در حقّانیّت قرآن شک نکنند و سخن تو را دروغ نشمارند.

* * *

است که راه حقّ را نشان آنان بدهی، دیگر اختیار با خودشان است.

بعضی از آنان تصمیم گرفته اند ایمان نیاورند، آنان مردمی لجوج هستند و از روی لجاجت حقّ را انکار می کنند، این قانون من است که آنان را به حال خود رها می کنم و توفیق ایمان آوردن را به آنان نمی دهم. برای آنان هر نوع معجزه ای هم که بیاوری، باز آنان ایمان نمی آورند.

وقتی عذاب من فرا رسد و آنان با چشم خود عذاب را ببینند، آن وقت ایمان می آورند، البتّه این ایمان دیگر سودی ندارد، وقتی که عذاب دردناک بر کسی نازل شود، دیگر توبه او پذیرفته نمی شود.

* * *

این سرنوشت مردمی بود که پیامبران خود را تکذیب کردند و به عذاب تو گرفتار شدند، امّا سرنوشت قوم یونس به گونه ای دیگر بود، تو یونس(علیه السلام)را برای هدایت آنان فرستادی و آنان او را تکذیب کردند، یونس(علیه السلام)به آنان وعده عذاب داد و از میان آنان رفت، آنان قبل از این که عذاب فرا برسد، توبه کردند و به تو ایمان آوردند و تو عذاب را از آنان برداشتی و به آنان فرصت دادی تا در این دنیا زندگی کنند و از نعمت های تو بهره مند شوند.

* * *

من دوست دارم درباره یونس(علیه السلام)و قوم او بیشتر بدانم:

* * *

تو یونس(علیه السلام)را به پیامبری انتخاب کردی و از او خواستی تا به سوی مردمی برود که در نینوا (در کشور عراق) زندگی می کردند. او به نینوا رفت و سی و سه سال، مردم آنجا را به یکتاپرستی دعوت کرد.

آن مردم با یونس(علیه السلام)تندی می کردند و او را تهدید به قتل نمودند، سرانجام یونس(علیه السلام)آنان را نفرین کرد و از تو خواست تا بر آنان عذاب را نازل کنی.

تو به یونس(علیه السلام)وحی کردی که در روز چهارشنبه، نیمه ماه، هنگام طلوع آفتاب، وقت آمدن عذاب بر آن مردم است. یونس(علیه السلام)این ماجرا را به شخصی اطّلاع داد. آن شخص به یونس(علیه السلام)ایمان آورده بود، نام او «روبیل» بود.

یونس(علیه السلام)پیش خود فکر کرد که دیگر باید از آن شهر برود، او قبل از آن که عذاب فرا برسد، از شهر خارج شد.

روبیل برای کاری که داشت در شهر ماند، گویا او تصمیم داشت تا کارش را انجام بدهد و بعداً از شهر بیرون برود، روبیل پیش خود گفت: خوب است یکبار دیگر این مردم را از عذاب خدا بترسانم و بعداً از شهر بروم.

ص:262

او به بالای بلندی رفت فریاد برآورد: «ای مردم ! دل من به حال شما می سوزد، عذابی که یونس(علیه السلام)به شما وعده داده بود، نزدیک شده است، از عذاب خدا بترسید».

روبیل این سخن را برای اتمام حجّت گفت و شاید هم باور نمی کرد این سخن را گوش کنند، امّا چون نشانه های عذاب فرا رسیده بود، آنان تصمیم گرفتند توبه کنند. آنان نزد روبیل آمدند و گفتند:

__ ای روبیل ! به ما بگو اکنون چه کنیم.

__ از خانه های خود بیرون بیایید و مادران را از کودکان جدا کنید.

__ چرا؟

__ وقتی کودکان گریه کنند، زمینه گریه برای شما فراهم می شود، آنگاه شروع به ناله کنید و توبه کنید و از خدا بخواهید شما را ببخشد.

__ چگونه توبه کنیم؟

__ دست های خود را رو به آسمان بگیرید و بگویید: «خدایا ! ما به خود ستم کردیم که پیامبر تو را دروغگو پنداشتیم، اکنون توبه می کنیم و از تو می خواهیم ما را ببخشی».

آنان به سخنان روبیل عمل کردند، قبل از آمدن عذاب، توبه کردند، هنوز ساعتی به نازل شدن عذاب مانده بود که صدای گریه و فغان آنان، همه جا را فرا گرفت، تو توبه آنان را پذیرفتی و عذاب را از آنان برداشتی که تو خدای بخشنده و مهربان هستی.(112)

* * *

شهر نینوا کنار رود فرات واقع شده بود، یونس(علیه السلام) به سوی فرات رفت. رود فرات رود بزرگی بود و کشتی ها به راحتی در آن رفت و آمد می کردند،

ص:263

یونس(علیه السلام)سوار کشتی شد. کشتی به سوی «خلیج فارس» حرکت کرد. وقتی کشتی به وسط دریا رسید، تو نهنگ بزرگی را بر اهل آن کشتی مسلّط کردی، آن ها فهمیدند که آن نهنگ، یکی از آنان را می خواهد، آن ها به قرعه رو آوردند و قرعه به نام یونس(علیه السلام)درآمد، آن ها یونس(علیه السلام)را به آب انداختند. یونس(علیه السلام)درون شکم نهنگ قرار گرفت. (بعضی از نهنگ ها بیش از 30 متر طول دارند و به راحتی می توانند انسانی را ببلعند).

یونس(علیه السلام)تقریباً یک هفته در شکم نهنگ باقی ماند، زنده ماندن یک انسان در شکم نهنگ به قدرت و اراده تو بود، تو به هر کاری که بخواهی توانا هستی.

یونس(علیه السلام)از تو خواست تا او را نجات دهی، تو دعای او را مستجاب کردی، آن نهنگ به ساحل آمد و یونس(علیه السلام)را به آنجا افکند. یونس(علیه السلام)بسیار ضعیف شده بود، مدّتی گذشت تا او سلامتی خود را بازیافت و به سوی قوم خود رفت، مردم با دیدن او بسیار خوشحال شدند و به او ایمان آوردند.

ذکر این نکته لازم است که یونس(علیه السلام)تقریباً چهار هفته از قوم خود دور بود، یک هفته طول کشید تا از نینوا به خلیج فارس برود، یک هفته هم در شکم نهنگ بود، یک هفته هم در ساحل خلیج فارس استراحت کرد تا سلامتی خود را به دست آورد، یک هفته هم طول کشید تا از ساحل خلیج فارس خود را به نینوا برساند.(113)

* * *

یَعْقِلُونَ (100)

ای محمّد ! اگر من می خواستم می توانستم کاری کنم که همه مردم یکجا ایمان بیاورند، امّا این را نخواستم، زیرا در آن صورت، ایمان آوردن مردم از روی اجبار بود. اکنون که این را دانستی چرا می خواهی که مردم را مجبور کنی که ایمان بیاورند؟ ایمانی که از روی اجبار باشد، ارزشی ندارد. من دوست دارم بندگانم، ایمان به من را آزادانه انتخاب کنند، من به چنین ایمانی پاداش می دهم.(114)

من بندگان خود را آفریدم و راه خوب و بد را به آن ها نشان می دهم، پیامبران را برای هدایت آنان می فرستم، کسانی که به من ایمان می آورند، از توفیق من بهره مند شده اند، اگر من پیامبران را نفرستاده بودم، آیا کسی می توانست به راه راست هدایت شود و به سعادت دنیا و آخرت برسد؟

کسانی که به سخنان پیامبران من گوش فرا می دهند و در آن فکر می کنند، از نعمت ایمان بهره مند می شوند، امّا گروهی که از تعقّل و اندیشه در سخنان پیامبران سر باز می زنند، نتیجه کار آنان این می شود که توفیق ایمان را از دست می دهند و به عذاب گرفتار می شوند.

* * *

قدرت تو هستند.

این نشانه ها و هشدارهای تو، برای گروهی که ایمان نمی آورند، سودی نمی بخشد. برای ایمان آوردن، نشانه ها و معجزه ها کافی نیست، بلکه باید خودِ من بخواهم ایمان بیاورم، تو مرا موجودی با اختیار آفریده ای، نشانه های قدرت خود را به من نشان می دهی، راه حقّ و حقیقت را برایم آشکار می کنی، این کاری است که تو انجام می دهی، پس از آن باید خود تصمیم بگیرم که ایمان بیاورم، اگر من نخواهم راه ایمان را انتخاب کنم، هزاران دلیل و نشانه و معجزه هم نمی توانند مرا باایمان کنند، ایمان، وابسته به اختیار من است.

* * *

آن کافران دور می کنی و آنان را از آن عذاب رهایی می بخشی و این گونه بر خود واجب کرده ای که مؤمنان را از عذاب نجات دهی.

* * *

چند سال پیش شهری که مردم آن مسلمان و شیعه بودند، در اثر زلزله ویران شد و هزاران نفر از بین رفتند، اگر تو بر خود واجب کرده ای که مؤمنان را از عذاب نجات دهی، پس چرا آن هزاران مسلمان را نجات ندادی؟

برای پاسخ این سؤال خود مطالعه می کنم، به این نتیجه می رسم: درست است که تو قوم «ثمود» را هم با زلزله از بین بردی، امّا هر زلزله ای، عذاب نیست !

نشانه زلزله ای که عذاب است این است: تو شهری را با زلزله نابود می کنی و سپس مردم آن شهر را به جهنّم می فرستی و به آتش عذاب گرفتار می کنی.

گاهی زلزله، حادثه ای طبیعی است، عدّه ای از مؤمنان ممکن است در آن زلزله از دنیا بروند، امّا تو هرگز آنان را به جهنّم نمی بری بلکه آنان را در بهشت مهمان رحمت خود می کنی، پس این زلزله، عذاب نیست، حادثه ای طبیعی است.

سخن تو در این آیه این است: بر تو واجب است که مؤمنان را از عذاب نجات دهی، تو نگفتی که مؤمنان را از حادثه طبیعی نجات می دهی ! آری، اگر تو بر مردم شهر غضب کنی و بخواهی عذاب را بر آنان نازل کنی، قطعاً مؤمنان را نجات می دهی.

* * *

دِینِی فَلَا أَعْبُدُ الَّذِینَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَکِنْ أَعْبُدُ اللَّهَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُمْ وَأُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ (104) وَأَنْ أَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکِینَ (105) وَلَا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنْفَعُکَ وَلَا یَضُرُّکَ فَإِنْ فَعَلْتَ فَإِنَّکَ إِذًا مِنَ الظَّالِمِینَ (106) وَإِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرّ فَلَا کَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ یُرِدْکَ بِخَیْر فَلَا رَادَّ لِفَضْلِهِ یُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (107) قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَکُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَمَا أَنَا عَلَیْکُمْ بِوَکِیل (108) وَاتَّبِعْ مَا یُوحَی إِلَیْکَ وَاصْبِرْ حَتَّی یَحْکُمَ اللَّهُ وَهُوَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ (109)

اکنون با پیامبر خود این گونه سخن می گویی:

ای محمّد ! به این مردم بگو که اگر در دین تو شک و تردید دارند، بدانند که تو هرگز بُت های آن ها را نمی پرستی.

ای محمّد ! به آنان بگو که من خدایی را می پرستم که جان شما را می ستاند و به من فرمان داده است تا از مؤمنان باشم !

ای محمّد ! با تمام وجود و با اخلاص به سوی دینی روی بیاور که خالی از هر عیب و شرکی است.

هرگز از مشرکان نباش و جز من را به خدایی نخوان که اگر چنین کنی از ستمکاران خواهی بود، بدان هیچ کس غیر از من نمی تواند به تو سودی یا زیانی برساند.

اگر من برای تو رنج و ضرری بخواهم، جز من چه کسی می تواند آن را برطرف کند؟ اگر خیر و خوبی برای تو بخواهم، هیچ کس نمی تواند جلوی

ص:268

آن خیر و خوبی را بگیرد. من به هرکدام از بندگان خود که بخواهم خیر و رحمت خویش را نازل می کنم، من خدای آمرزنده و مهربان هستم.

ای محمّد ! تو فقط مأموری تا پیام مرا به مردم برسانی، اگر آنان دین مرا پذیرفتند و به آن ایمان آوردند، خودشان سود کرده اند، اگر هم آن را انکار کردند، به خود ضرر زده اند.

ای محمّد ! از تو می خواهم از آنچه به تو وحی می کنم، پیروی کنی و در مقابل سختی ها صبر و تحمّل داشته باشی، کافران برای تو مشکلات زیادی ایجاد می کنند، آنان تو را جادوگر می خوانند و به تو تهمت می زنند و دیوانه ات می خوانند و قصد جان تو را می کنند، تو در مقابل همه این سختی ها، صبر کن. من به آنان مهلت می دهم، سرانجام مهلت آنان تمام می شود و من در آن هنگام میان تو و آن کافران داوری خواهم کرد و من بهترین داوران هستم.(115)

ص:269

 

 

ص:270

 

آشنایی با سوره

1 - این سوره، «مکیّ» نازل شده است و سوره شماره 11 قرآن می باشد.

2 - هود(علیه السلام)یکی از پیامبران بزرگ بود که خدا او را برای هدایت قوم «عاد» فرستاد، اما آن مردم به سخن او گوش نکردند و به عذاب سختی گرفتار شدند و نابود شدند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: سختی کار پیامبر، امر به مقابله با منافقان، توصیه به صبر، ذکر زندگی هفت پیامبر (نوح، هود، صالح، لوط، ابراهیم، شعیب، موسی(علیهم السلام)) که برای هدایت مردم سختی های زیادی تحمّل کردند.

ص:272

روز قیامت بترساند و به آنان، مژده بهشت بدهد.

اگر آنان به سوی تو بازگردند و ایمان بیاورند و از گناهان خود توبه کنند، تو در این دنیا آنان را از نعمت ها و آرامش بهره مند می کنی و فضل و رحمت خود را به آن ها عطا می نمایی، اگر ایمان نیاورند، عذاب روز قیامت در انتظار آن ها خواهد بود، در آن روز، می توانی همه را بار دیگر زنده کنی و برای حسابرسی به پیشگاه خود حاضر کنی که تو بر هر کاری توانا هستی.

* * *

حدود نه سال از آغاز رسالت محمّد(صلی الله علیه وآله)گذشته بود، او در مکّه بود و روزها کنار کعبه می رفت تا با بُت پرستان سخن بگوید، بُت پرستان در اطراف کعبه، بت های زیادی قرار داده بودند و در مقابل آن بُت ها سجده می کردند.

وقتی آنان برای سجده بر بُت های خود می آمدند، پیامبر را می دیدند که در کنار کعبه نشسته است، آن ها می دانستند که پیامبر برای آنان قرآن خواهد خواند، پس بعضی از آنان، سر خود را پایین می گرفتند و لباس خود را روی سر خود می انداختند تا پیامبر آن ها را نبیند و نشناسد.

کار آنان به اینجا رسیده بود که از قرآن و شنیدن سخن تو فراری بودند، آن ها فکر نمی کردند که ایمان یا کفر آنان ضرری برای تو ندارد، تو خدای بی نیاز هستی و هرگز به ایمان بندگان خود نیازی نداری.

شاید با این کار، پیامبر آنان را نبیند، امّا تو که آنان را می بینی و به همه کارهای آشکار و پنهان آنان آگاهی داری، تو از اسرار دل ها باخبر هستی.

تو بر حال همه جنبندگان آگاه هستی، روزیِ همه آنان را می دهی، می دانی کجا زندگی می کنند و کجا می میرند، همه این ها در کتاب علم تو ثبت شده است، این ها نشانه علم و دانش توست، آن کافران که جامه بر سر می کشند و از پیامبر تو فرار می کنند، فکر می کنند که تو آنان را نمی بینی، تو بر هر کاری توانا هستی، از همه کارهای بندگان خود آگاهی داری، به این کافران مهلت می دهی، امّا سرانجام آنان را به عذاب سختی گرفتار می سازی.

* * *

مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِینٌ (7)

برایم گفتی که بر هر کاری توانا هستی، اکنون نمونه های قدرت خود را بیان می کنی. تو زمین و آسمان ها را در شش مرحله آفریدی، تو می توانستی که در یک چشم به هم زدن جهان را بیافرینی امّا این چنین خواستی که جهان را در چند مرحله خلق کنی تا نشانه ای بهتر از قدرت تو باشد.(116)

«و آن روز عرش خدا بر آب بود»، برای فهم این سخن تو نیاز به فرصت دیگری هست.

تو جهان هستی را آفریدی و هدف تو این بود تا بندگان را آزمایش کنی که اعمال کدام یک از آنان بهتر است. این آزمایش برای این بود که آنان خودشان را بهتر بشناسند و گرنه تو به همه چیز آگاهی داری و نیاز به امتحانِ بندگانت نداری.

آری، تو می خواهی معلوم بشود چه کسی عملش بهتر از دیگران است، تو عملِ بیشتر را نمی خواهی، بلکه عمل بهتر را می خواهی. عملی که کم باشد امّا با اخلاص باشد نزد تو ارزش دارد، امّا تو عملی را که زیاد باشد و در آن اخلاص نباشد، قبول نمی کنی.

وقتی که پیامبر برای کافران آیات این قرآن را خواند و خبر داد که بعد از مرگ زنده می شوند، آنان در جواب گفتند: «این قرآن جادویی آشکار است».

* * *

شیوه تو در قرآن این است که گاهی در وسط یک آیه به مطلب مهمّی اشاره می کنی و سپس بحث را ادامه می دهی، در وسط این آیه، چنین گفتی:

ص:276

«و آن روز عرش خدا بر آب قرار داشت».

به راستی منظور از «آب» در اینجا چیست؟ آیا تو درباره آب دریا و رودها سخن می گویی؟ باید تحقیق و مطالعه کنم...

* * *

اسم او «داوود رَقّی» بود، شتربانی بود که در کوفه زندگی می کرد، گاه گاهی به مدینه سفر می کرد و خدمت امام صادق(علیه السلام)می رسید، آن حضرت به داوود علاقه زیادی داشت، یک روز وقتی او نزد امام رفت، امام به اطرافیان خود رو کرد و فرمود: «هر کس می خواهد یکی از یاران مهدی(علیه السلام)را ببیند، به داوود نگاه کند».(117)

داوود رقّی بارها این آیه را خوانده بود و دوست داشت بداند منظور از «آب» در اینجا چیست؟ او با خود فکر می کرد آیا عرش خدا بر روی همان آبی است که او در دریاها و رودها می بیند؟

پس تصمیم گرفت تا تفسیر این آیه را از امام صادق(علیه السلام)بپرسد. امام در پاسخ چنین فرمود: «قبل از این که خدا، زمین و آسمان و خورشید و ماه و انسان ها را بیافریند، علم و دین خود را به آب عطا نمود».(118)

داوود به فکر فرو رفت، «آب» حقیقتی است که خدا علم و دانش و دین خود را به آن عطا کرده است ! پس آبی که در این آیه ذکر شده است، آبی نیست که در دریا و رودها دیده می شود، آن حقیقتی دیگر است و قبل از خلقت زمین و آسمان ها خلق شده است.

* * *

اگر بخواهم آن حقیقت را بشناسم باید بدانم تو قبل از خلقت زمین و آسمان ها، چه چیزی را آفریدی، باید به مطالعه خود ادامه دهم...

ص:277

در کتاب ها جستجو می کنم، سخنان اهل بیت(علیهم السلام)را می خوانم، به این مطلب می رسم: تو قبل از آن که زمین و آسمان را خلق کنی، نوری را خلق نمودی، فقط نور بود و هیچ آفریده دیگری نبود، آن نور، حمد و ستایش تو را می کرد. چهارده هزار سال گذشت، پس از آن، تو عرش خود را آفریدی.(119)

آن نور، نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) بود، سخن از آفرینش جسم آن ها نیست، جسم آن ها را که در این دنیایِ خاکی آفریدی. هزاران سال پس از خلقت آن نور، زمین را آفریدی و بعد از سال های سال، جسم آنان را آفریدی، اینجا سخن از آفرینش نورِ آن هاست.

آن نور سالیان سال، در عرش و ملکوت تو بود و حمد و ستایش تو را می کرد. پس از آن اراده کردی و بر بندگانت منّت نهادی و آن نور را به این دنیای خاکی آوردی.

* * *

من به دنبال حقیقتی بودم که تو در این آیه، از آن به «آب» یاد کردی، آن حقیقت این ویژگی را داشت که قبل از زمین و آسمان ها خلق شده بود.

فکر می کنم دیگر می توانم حدس بزنم آن حقیقت چیست، آن حقیقت، نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)است که قبل از همه چیز تو آن نور را خلق کردی.

و امّا یک سؤال؟

چرا در این آیه، از آن نور به عنوان «آب» یاد کردی؟

در این دنیای خاکی، آب مایه حیات و زندگی است، اگر آب نباشد، هیچ موجود زنده ای باقی نمی ماند، قوام موجودات زنده به آب است، پس آب است که سبب حیات و بقای موجودات دیگر می شود. نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)هم باعث بقای موجودات است، اگر لحظه ای آن نور نباشد، همه

ص:278

موجودات نابود می شوند. نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)، حجّت تو می باشد، اگر حجّت تو نباشد، زمین و زمان زیر و رو می شود، اگر برای لحظه ای، زمین از حجّت تو خالی بماند، نظام هستی به هم می ریزد.(120)

وقتی آدم و حوّا را آفریدی، چشم آنان به این نور مقدّس افتاد، از تو درباره آنان سؤال کردند، تو در جواب چنین گفتی: «این نوری که شما می بینید نور بهترین بندگان من است. بدانید که اگر آن ها نبودند، من شما را خلق نمی کردم ! آنان خزانه دار علم و دانش من هستند و اسرار من نزد آنان است».(121)

* * *

بار دیگر این آیه را می خوانم: «عرش خدا بر فراز آب بود». معنای «آب» را دانستم، آب در اینجا نماد ولایت و نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)است.

امّا منظور از عرش خدا چیست؟

بار دیگر باید حدیث داوود رَقّی را بخوانم، او نزد امام صادق(علیه السلام)رفت و از آن حضرت درباره این آیه سؤال کرد، امام به او فرمود:

__ ای داوود ! بگو بدانم مردم درباره این آیه چه می گویند؟

__ عرش به معنای «تخت پادشاهی» است، آنان می گویند که تخت پادشاهی خدا بر روی آب بود و خدا هم بالای آن تخت بود.

__ این چه سخن باطلی است که آنان می گویند، چگونه ممکن است خدا بر بالای عرش و تخت باشد؟ هر کس چنین سخنی بگوید، خدا را با ویژگی های مخلوقاتش وصف کرده است، خدا جسم نیست و ویژگی های مخلوقات خود را ندارد.

__ آقای من ! برایم بگو که منظور از این آیه چیست؟

ص:279

__ خدا علم و دین خود را بر «آب» عطا کرد...(122)

آن روز داوود به جواب سؤال خود رسید، زیرا برای فهم قرآن به در خانه کسی آمده است که وارث علم پیامبر است.

* * *

بار دیگر این آیه را می خوانم:

«عرش» بر «آب» قرار داشت.

اکنون به جای کلمه «عرش»، کلمه «علم» را قرار می دهم و به جای کلمه «آب»، «نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)» را قرار می دهم.

معنای آیه این می شود:

«علم» بر «نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)» قرار داشت !

این ترجمه زیبا نیست، بار دیگر به روایت امام صادق(علیه السلام)مراجعه می کنم، با توجّه به سخن آن حضرت به این ترجمه می رسم:

خدا «علم» را به «نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)» عطا کرد.

این ترجمه زیباست و روشن و واضح !

شاید بتوانم بگویم این زیباترین آیه ای بود که در این مدّت تفسیر نمودم، امروز این قلم تجربه ای به من داد که کمتر کسی آن را درک می کند، کاش یک نفر به من می گفت چگونه شکر این نعمت را به جا آورم !

* * *

خدا قبل از همه چیز علم خود را به این نور عنایت کرد، این علم است که ریشه همه خوبی ها و زیبایی ها می باشد.

وقتی که خدا آدم و حوّا را خلق کرد، به آنان درباره آن نور چنین گفت: «آنان خزانه دار علم و دانش من هستند و اسرار من نزد آنان است»، این سخن، ثابت

ص:280

می کند که خدا قبلاً علم خود را به این نور مقدّس عطا کرده بود.(123)

اکنون که معنای این آیه را دانستم، خیلی از مطالب برایم واضح می شود و می فهمم که چرا فرشتگان از این نور مقدّس، درس آموختند !

وقتی خدا فرشتگان را آفرید، این نور مقدّس به آنان ذکر توحید را آموخت و به آنان آموزش داد این گونه خدا را به بزرگی یاد کنند:

سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر.

آری، این چهار شعار توحید را نور مقدّس به فرشتگان یاد داد، قبل از آن، فرشتگان نمی دانستند چه بگویند و چگونه خدا را یاد کنند. این ثمره علمی بود که خدا به این نور مقدّس داده بود.(124)

* * *

هود: آیه 8 وَلَئِنْ أَخَّرْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إِلَی أُمَّة مَعْدُودَة لَیَقُولُنَّ مَا یَحْبِسُهُ أَلَا یَوْمَ یَأْتِیهِمْ لَیْسَ مَصْرُوفًا عَنْهُمْ وَحَاقَ بِهِمْ مَا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ (8)

پیامبر برای کافران قرآن خواند و آنان را از عذاب روز قیامت ترساند، آنان به پیامبر گفتند که این قرآن، جادوست، تو این سخن را می شنوی، امّا قانون تو این است که به کافران مهلت می دهی.

اگر عذاب آنان را تا زمان مشخّصی عقب بیندازی، آنان می گویند: «چه چیزی جلوی عذاب ما را گرفته است». این سخن آنان است، گویی که مشتاق عذاب تو هستند.

آن ها نمی دانند که وقتی روز عذاب فرا برسد، هیچ کس نمی تواند آن عذاب را از آنان دور کند. آنان فرا رسیدن روز عذاب را مسخره می کنند و سرانجام به

ص:281

آن گرفتار خواهند شد و راهی برای فرار نخواهند داشت.

* * *

قرآن تو برای همه زمان ها می باشد، این آیه درباره کافرانی که پیامبر را جادوگر خواندند، نازل شده است، امّا معنا و مفهوم آن برای امروز هم هست.

مهدی(علیه السلام)حجّت توست و اکنون در پس پرده غیبت است، دشمنان تو روی زمین فساد و تباهی می کنند، آنان به بندگان مؤمن تو ظلم و ستم می نمایند، تو به آنان تا زمان ظهور مهدی(علیه السلام)مهلت می دهی، آنان به مؤمنان می گویند: مگر شما نمی گویید مهدی(علیه السلام)ظهور می کند و شما را از دست ما نجات می دهد؟ پس چرا او نمی آید؟

مؤمنان به وعده تو باور دارند، می دانند که وعده تو هیچ گاه دروغ نیست، آنان برای ظهور مهدی(علیه السلام)دعا می کنند و سرانجام تو به وعده ات وفا می کنی، در روز ظهور، دشمنان تو به دست مهدی(علیه السلام)و یاران او که سیصد و سیزده نفرند، نابود می شوند.(125)

* * *

انسان، حکمت کار تو و مصلحت خود را نمی داند، برای همین زود قضاوت می کند و از رحمت تو ناامید می شود و راه ناسپاسی در پیش می گیرد، اگر او باور داشته باشد که تو خیر بندگان خود را می خواهی، هرگز این چنین ناامید نمی شود. آری، گاهی تو نعمتی را به صلاح بنده ای نمی دانی پس آن نعمت را از او می گیری، امّا او بنای ناشکری می گذارد.

از طرف دیگر، اگر بعد از بلاها و سختی ها، نعمت و منفعتی را به انسان بدهی، او تو را شکر نمی کند و با خوشحالی می گوید: «روزگار رنج و سختی گذشت و دیگر تکرار نمی شود»، او به دیگران فخر می فروشد و به آن نعمت ها مباهات می کند و فراموش می کند که تو می توانی بار دیگر آن نعمت ها را از او بگیری.

این حکایت بیشتر انسان ها می باشد، امّا مؤمنانی که در سختی ها صبر پیشه می کنند و عمل نیکو انجام می دهند، از ناشکری و غرور و فخرفروشی به دورند، آنان هرگز از محدوده اطاعت و بندگی تو بیرون نمی روند، هنگام سختی ها، صبر می کنند و هنگام نعمت ها شکر تو را به جا می آورند.

اکنون به آنان وعده می دهی که گناهان آنان را ببخشی و پاداشی بس بزرگ به آنان عطا کنی.

ص:283

چون این کار برای ما عیب و ننگ است. ای محمّد ! ما به شرطی مسلمان می شویم که تو نماز را حذف کنی».(126)

این چه سخنی بود که آنان گفتند؟

مگر اختیار دینِ تو در دست محمّد(صلی الله علیه وآله)است؟

مگر او می تواند نماز را از دین حذف کند؟ در قرآن بارها از نماز سخن گفته شده است. مگر محمّد(صلی الله علیه وآله)می تواند این آیه ها را حذف کند؟

به راستی آن کافران چه خیال کرده اند؟ اکنون باید سخنی بگویی تا همه بفهمند که محمّد(صلی الله علیه وآله)نمی تواند چنین کاری بکند، پس این آیه را بر محمّد(صلی الله علیه وآله)نازل می کنی: «ای محمّد ! مبادا بعضی از آیاتی را که بر تو نازل کرده ام، ترک کنی !».

وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله)این سخن تو را برای کافران خواند، آنان فهمیدند که محمّد(صلی الله علیه وآله)هرگز با خواسته آنان موافقت نخواهد کرد.

* * *

بزرگان مکّه به مردم می گفتند: «محمد دروغگویی بیش نیست، اگر واقعاً او پیامبر است پس چرا فقیر است؟ چرا گنجی از سکه های طلا با خود ندارد؟ چرا فرشته ای همراه او نیست تا ما آن فرشته را ببینیم؟». اکنون به محمّد(صلی الله علیه وآله)چنین می گویی: «ای محمّد ! مبادا از این که می گویند تو گنجی نداری و فرشته ای همراه تو نیست، دلتنگ شوی ! بدان که تو فقط وظیفه داری پیام مرا به آنان برسانی و آنان را از عذاب روز قیامت بترسانی، بدان که من سخنان آنان را می شنوم و بر همه چیز آگاه هستم و در روز قیامت به حساب همه آنان

ص:285

می رسم و آنان را به عذابی سخت گرفتار می سازم».

* * *

بزرگان مکّه محمّد(صلی الله علیه وآله)را دروغگو خطاب می کردند و می گفتند که قرآن را از پیش خودش ساخته است، آنان به مردم می گفتند: «محمد گمراه شده است و از شما می خواهد دست از دین پدران خود بردارید، هشیار باشید، مبادا فریب او را بخورید».

اکنون از آنان می خواهی که ده سوره مانند سوره های قرآن بیاورند. مگر آنان نمی گویند محمّد(صلی الله علیه وآله)این سوره ها را در ذهن خود ساخته است؟

اگر این طور است پس دیگران هم باید بتوانند مثل آن را بسازند.

تو از آنان چنین درخواستی را نمودی ولی آنان نتوانستند حتّی یک آیه همانند قرآن بیاورند، پس معلوم می شود که قرآن، سخن توست و از علم تو سرچشمه گرفته است. تو قرآن را بر قلب پیامبر نازل کردی، خدایی جز تو نیست، پس چرا بُت پرستی را رها نمی کنند و مسلمان نمی شوند؟

* * *

آیه 12 را می خوانم: «ای محمّد ! مبادا بعضی از آیاتی را که بر تو نازل کرده ام، ترک کنی !...».

این آیه ماجرای دیگری هم دارد. اکنون می خواهم آن ماجرا را بیان کنم:

این آیه در مکّه نازل شد، زمانی که هنوز پیامبر به مدینه هجرت نکرده بود، اما سال ها گذشت، پیامبر به مدینه هجرت کرد، سال دهم هجری فرا رسید، یک بار دیگر جبرئیل این آیه را برای پیامبر خواند...

ص:286

ماجرای سرزمین «قُدید»، سال دهم هجری...

من باید به سفری تاریخی بروم تا از این ماجرا باخبر بشوم... من باید جواب سؤال خویش را بیابم...

چرا جبرئیل یک بار دیگر این آیه را برای پیامبر می خواند؟

بعضی از آیات قرآن، یک بار قبل از هجرت پیامبر به مدینه و یک بار بعد از هجرت نازل شده اند. (برای مثال: سوره حمد دو بار نازل شده است، سه آیه اوّل سوره معارج هم این گونه است).

سفر تاریخی من آغاز می شود...

صدای کاروان به گوش می رسد، بیش از صد و بیست هزار نفر در دل این بیابان به این سو می آیند.(127)

روز هفدهم ماه ذی الحجّه است. سال دهم هجری. آنان همراه پیامبر اعمال حجّ را انجام داده اند و اکنون می خواهند به سوی خانه های خود بازگردند.

شتر پیامبر در این بیابان به پیش می رود، عدّه ای سواره اند و گروهی هم با پای پیاده همراه او می آیند، آسمان ابری است، خورشید در پس پرده ابرها پنهان شده است. وقتی آنان به اینجا می رسند، منزل می کنند. اینجا سرزمین «قُدید» است.(128)

به پیامبر خبر داده ای که منتظر فرمان تو باشد، تو می خواهی این مردم با علی(علیه السلام)به عنوان «جانشین پیامبر» بیعت کنند، امسال آخرین سالی است که پیامبر در میان مردم است.

پیامبر می داند که گروه زیادی از منافقان دشمنی علی(علیه السلام)را به سینه دارند و به

ص:287

دنبال این هستند تا در اوّلین فرصت، فتنه و آشوب برپا کنند.

پیامبر نگران فتنه منافقان است، به راستی مراسم بیعت با علی(علیه السلام)چه زمانی برگزار می شود؟

* * *

اذان ظهر فرا می رسد، بلال اذان می گوید، صف های نماز مرتّب می شود، همه نماز ظهر خود را همراه پیامبر می خوانند. بعد از نماز، پیامبر با صدای بلند چنین دعا می کند: «خدایا محبّت علی(علیه السلام)را در قلب اهل ایمان قرار بده...».

آنگاه پیامبر علی(علیه السلام)را به حضور می طلبد و به او می گوید:

__ ای علی ! من از خدا خواسته ام تا تو را جانشین من قرار بدهد و خدا هم مرا به این آرزویم رساند، اکنون دست خود را به سوی آسمان بگیر و دعا کن تا من آمین بگویم.

__ ای پیامبر ! من در دعای خود چه باید بگویم؟

__ ای علی ! بگو: «خدایا ! محبّت مرا در قلب اهل ایمان قرار بده».

علی(علیه السلام)دعا می کند، پیامبر به دعای او «آمین» می گوید.

* * *

عدّه ای از منافقان وقتی سخنان پیامبر و دعای او را می شنوند می گویند: «این دیگر چه خواسته ای بود که محمّد از خدا نمود؟ چرا او از خدا نخواست تا فرشته ای به کمک او بیاید تا او را بر دشمنان پیروز کند یا از خدا گنجی نطلبید تا فقر و نداری او را برطرف نماید؟».

او برای ما آیه ای خواند، از کجا که این دروغ نباشد؟

ص:288

اکنون تو این آیه را بر پیامبر نازل می کنی:

* * *

ای محمّد ! مبادا بعضی از آیاتی که من به تو وحی کرده ام را از ترس انکار مردم، ابلاغ نکنی ! مبادا از سخن مردم دلتنگ شوی ! آنان به تو گفتند: «چرا گنجی برای او نازل نمی شود؟ یا چرا فرشته ای به یاری او نمی آید؟»

وظیفه تو تنها رساندن پیام من به آنان است، نگران نباش و از آنان نترس !

تو باید مردم را پند بدهی و از عذاب من بترسانی، من حافظ و نگهبان همه چیز هستم، تو و دین تو را از شرِّ آنان حفظ می کنم.(129)

* * *

وقتی پیامبر این سخنان تو را می شنود، دلش آرام می گیرد، او دیگر از دشمنان هراسی به دل ندارد، او منتظر است تا فرمان تو فرا برسد و مراسم بیعت با علی(علیه السلام)را با شکوه برگزار کند.

کاروان از «قدید» حرکت می کند و در دل بیابان به پیش می رود، روز هجدهم فرا می رسد، کاروان اکنون به سرزمین «غدیر خُمّ» رسیده است.

انتظار در چهره پیامبر موج می زند ، به راستی کی آن وعده بزرگ فرا خواهد رسید ؟

پیامبر آرام آرام در دل این بیابان به پیش می رود، جبرئیل بر او نازل می شود و آیه 67 سوره مائده را برای او می خواند: «ای پیامبر ! آنچه بر تو نازل کردم برای مردم بگو که اگر این کار را نکنی، وظیفه خود را انجام نداده ای و من تو را از فتنه ها حفظ می کنم» .

ص:289

صدای پیامبر سکوت صحرا را می شکند : «شتر مرا بخوابانید ! به خدا قسم ، تا دستور خدای خویش را انجام ندهم از این سرزمین نمی روم ».(130)

پیامبر از شتر پیاده می شود ، چهره پیامبر از خوشحالی می درخشد ، هیچ کس پیامبر را تا به حال این قدر خوشحال ندیده است .

مردم ، همه تعجّب کرده اند ، نمی دانند چرا پیامبر دستور توقّف داده است .

پیامبر در این سرزمین مراسم بیعت با علی(علیه السلام)را برگزار می کند و دست علی(علیه السلام)را در دست می گیرد و می گوید: «هر کس من مولای او هستم این علی، مولای اوست». او سه روز در این سرزمین می ماند تا همه مسلمانان با علی(علیه السلام)(به عنوان جانشین بعد از پیامبر) بیعت کنند.

آری، پیامبر با خود فکر می کرد که وقتی تو از او بخواهی مراسم غدیر را برگزار کند، منافقان چه خواهند کرد؟

در این آیه تو از پیامبر می خواهی که وظیفه خود را انجام بدهد و به او قول می دهی که خودت مواظب همه چیز هستی و فتنه منافقان را خنثی می کنی.

ص:290

نتیجه کارهای خود می رسد، تو بلاها را از او دور می کنی، امّا در روز قیامت، هیچ بهره ای به او نمی رسد، زیرا او کافر مرده است، تو و روز قیامت را انکار کرده است.

* * *

پادشاهی بر کشوری حکومت می کرد، او تو را به خدایی قبول نداشت، کافر و بی دین بود. روزی او بیمار شد، پزشکان دور او جمع شدند و دستور دادند تا ماهی مخصوصی صید شود و او از آن بخورد.

مأموران به سوی دریا رفتند تا شاید بتوانند آن ماهی را صید کنند، آنان می دانستند آن موقعِ سال، وقت صید آن ماهی نیست، آن ماهی در این فصل هرگز نزدیک ساحل نمی آید.

تو فرشته ای را فرستادی تا آن ماهی را از دل دریا به سمت ساحل بفرستد.

بعد از مدّتی، مأموران با دست پُر به قصر برگشتند، پادشاه خیلی خوشحال شد.

چند ماه گذشت، یکی از بندگان خوب تو نیز به همان بیماری مبتلا شد، او می دانست که شفای او در خوردن آن ماهی است. او خوشحال بود فصل صید آن ماهی فرا رسیده است، او چند نفر از دوستان خود را به سوی ساحل فرستاد تا آن ماهی را برای او صید کنند.

تو فرشته ای را فرستادی تا آن ماهی ها را از ساحل دور کند. دوستانِ آن مؤمن، هرچه تلاش کردند نتوانستند ماهی را صید کنند و با دست خالی برگشتند.

فرشتگان تو از این کار شگفت زده شدند، آن ها با خود گفتند: این چه کاری بود که خدا کرد؟ پادشاه کافر را یاری نمود و او را به خواسته اش رساند، امّا

ص:292

وقتی نوبت به بنده مؤمنش رسید، نه تنها او را یاری نکرد، بلکه بلای او را شدّت بخشید.

تو این سخن را شنیدی، با آنان سخن گفتی تا راز کار تو را بفهمند، سخن تو با فرشتگان این است: «من خدای مهربان هستم و هرگز به بندگان خود ستم نمی کنم، شما دیدید که من چگونه برای آن کافر، شکار ماهی را آسان نمودم، آن کافر در این دنیا کار خوب و نیکی انجام داده بود، درست است او کافر است، امّا من هیچ کار خوبی را بدون مزد نمی گذارم، من خواستم تا کار خوب او را در همین دنیا پاداش بدهم. او در روز قیامت به خاطر کفرش به عذاب من گرفتار خواهد شد و جایگاه او آتش جهنّم خواهد بود. از طرف دیگر من مانع شدم تا آن ماهی به دست بنده مؤمنم برسد، آن بنده خوب من در این دنیا، گناه بزرگی انجام داده بود، می خواستم تا با بلایی که در این دنیا می بیند، گناه او را ببخشم. من می خواستم تا سختی هایی که او به خاطر آن بیماری می کشد، کفّاره گناهش باشد».(131)

* * *

نیست، قبل از آن، تورات موسی(علیه السلام)را برای مردم فرستادی، تورات، هدایت کننده و مایه رحمت بود.

از مردم می خواهی قدری فکر کنند، آیا چنین کسی دروغ می بافد؟ چرا آنان چنین سخن می گویند؟ چرا محمّد(صلی الله علیه وآله)را دروغگو می خوانند؟

قرآن، سخن توست، اگر کسی در جستجوی حقیقت باشد، به آن ایمان می آورد.

هر کس (خواه بُت پرست باشد یا یهودی و مسیحی) به قرآن ایمان نیاورد، در روز قیامت، آتش جایگاه او خواهد بود.

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله)می خواهی تا در قرآنی که به او نازل کردی، شک نکند و بداند که قرآن، حقیقتی از جانب توست، ولی بیشتر مردم به آن ایمان نمی آورند. تو این سخن را با محمّد(صلی الله علیه وآله)می گویی، امّا منظور تو پیروان اوست، تو از مسلمانان می خواهی که هرگز در قرآن شک نکنند و بدانند که این کتاب آسمانی، حقیقتی از جانب توست.

* * *

در این آیه، دو ویژگی مهم برای پیامبر بیان کردی:

الف. قرآن دلیل و معجزه اوست.

ب. شاهدی را پیرو او قرار دادی.

به راستی منظور از این «شاهد» چه کسی است؟

وقتی به کتب شیعه و سنّی مراجعه می کنم بیش از بیست حدیث پیدا می کنم که همه آن ها از پیامبر و امامان معصوم هستند. این احادیث به این نکته اشاره می کنند که منظور از «شاهد» در این آیه، علی(علیه السلام)می باشد.

آری، علی(علیه السلام)اوّلین کسی است که به پیامبر ایمان آورد و همواره از پیامبر

ص:294

پیروی می کرد، او در راه دفاع از دین اسلام فداکاری زیادی نمود، برای همین تو در اینجا به پیروی او از پیامبر و مقام والای او اشاره می کنی.

* * *

بستند».

* * *

آن کسانی که سخنانِ دروغ به تو نسبت دادند، به خود ظلم و ستم کردند، اکنون تو آنان را لعنت می کنی و از رحمت خود دور می نمایی، آنان مردم را از راه تو باز می داشتند و آن راه را برای مردم نادرست نشان می دادند و روز قیامت را انکار می کردند.

روز قیامت که فرا رسد، آنان هرگز نمی توانند از عذاب تو فرار کنند و هیچ یار و یاوری نخواهند داشت، در آن روز، تو عذاب آنان را دوچندان می کنی، زیرا هم خود گمراه بودند و هم دیگران را گمراه می کردند.

آنان گوش و چشم خود را بسته بودند و تصمیم گرفته بودند ایمان نیاورند. آنان به خود ضرر زدند و در روز قیامت با چشم خود می بینند که بُت های آنان نابود می شوند، آن وقت است که امید آنان ناامید می شود و می فهمند که بیشتر از همه زیان کرده اند.

امّا کسانی را که ایمان آوردند و عمل نیکو انجام دادند و در برابر فرمان تو تسلیم و فروتن بودند، به بهشت وارد می کنی و آنان برای همیشه از نعمت های بهشت بهره مند خواهند شد.

تو در اینجا از کافر و مؤمن سخن گفتی، داستان این دو، مانند نابینا و ناشنوا در مقایسه با بینا و شنوا می باشد، به راستی آیا این دو با هم برابرند؟ چرا انسان ها پند نمی گیرند؟

مؤمن و کافر هرگز با هم برابر نخواهند بود همان گونه که بینا با نابینا و شنوا با ناشنوا یکسان نمی باشد. مؤمن در بهشت جای خواهد گرفت و کافر در آتش عذاب تو خواهد سوخت.

ص:296

پیامبر و مسلمانان در شرایط سختی به سر می برند، فشارها و شکنجه های بُت پرستان به نهایت رسیده است، امسال پیامبر دو نفر از بهترین یاران خود را از دست داده است: خدیجه و ابوطالب !

خدیجه، همسر با وفای پیامبر بود که در سخت ترین شرایط از پیامبر حمایت می کرد. ابوطالب، عموی پیامبر بود که همیشه در مقابل بُت پرستان از او دفاع می کرد، مرگ این دو، باعث اندوه پیامبر شد.

سال نهم بعثت است، پیامبر در مکّه است، مسلمانان در سختی و فشار هستند، اکنون تو می خواهی به او و پیروانش درس مقاومت و پایداری بدهی.

برای همین داستان هفت پیامبر (نوح، هود، صالح، لوط، ابراهیم، شعیب، موسی(علیهم السلام)) را برای او ذکر می کنی و سختی هایی که آنان در راه هدایت مردم کشیدند را بیان می کنی.

این ها درس مقاومت و استقامت است:

* * *

نوح(علیه السلام)را برای هدایت مردمی فرستادی که در عراق کنار رود فرات زندگی می کردند، (بیشتر آنان در جایی زندگی می کردند که اکنون کوفه قرار دارد).

نوح(علیه السلام)، نهصد و پنجاه سال مردم را به یکتاپرستی دعوت کرد و از پرستش بت ها باز داشت، در این مدّت، کمتر از هشتاد نفر به او ایمان آوردند، می توان گفت که او برای هدایت هر نفر، بیش از ده سال زحمت کشید ! (132)

مردم نوح(علیه السلام)را بسیار اذیّت نمودند، گاهی او را آنقدر کتک می زدند که سه روز بی هوش روی زمین می افتاد و خون از صورت او جاری می شد.(133)

او به مردم چنین می گفت: «من پیامبر شما هستم و برای هشدار دادن به شما آمده ام، از شما می خواهم که فقط خدا را بپرستید و از بُت پرستی دست

ص:298

بردارید، می ترسم که عذاب سختی بر شما نازل شود، من برای شما از آن روز در هراس هستم».

صاحبان قدرت و ثروت در مقابل او موضع گرفتند و به او گفتند: «ای نوح ! به ما می گویی که پیامبر هستی، ما تو را انسانی مانند خود می بینیم، تو چه فرقی با ما داری؟ از طرف دیگر، اطراف تو را یک مشت آدم های بی سر و پا و ساده لوح گرفته اند، آنان ظاهربین و زودباور بودند که به سخنان تو ایمان آوردند، شما چه برتری نسبت به ما دارید، از همه این ها که بگذریم ما شما را دروغگو می دانیم».

نوح(علیه السلام)جواب آنان را این گونه داد:

* * *

درست است که من انسانی مانند شما هستم، ولی خدا بر من رحمتی عطا کرد که بر شما پنهان است، او دلیل آشکاری به من داد و مرا برای پیامبری فرستاد.

چرا شما پیامبری مرا انکار می کنید؟ آیا انتظار دارید شما را بر پذیرفتن سخنم مجبور کنم حال آن که شما سخنم را ناپسند می دانید؟ بدانید که من هرگز شما را وادار به ایمان آوردن به خدا نمی کنم، وظیفه من این است که شما را راهنمایی کنم.

شما مرا دروغگو خواندید، قدری فکر کنید، چرا من باید به شما دروغ بگویم؟ من که از شما اجر و مزدی نمی خواهم، کسی به دروغ ادّعای پیامبری می کند که بخواهد از شما چیزی بگیرد و به ثروتی برسد، من که هرگز از شما مزدی نخواسته ام، اجر من با خداست.

به من گفتید که یاران من، ساده لوح هستند و از من می خواهید آن ها را از خود

ص:299

دور کنم، من هرگز این کار را نمی کنم.

من برای هدایت انسان ها آمده ام، خواه ثروتمند باشند، خواه فقیر ! شما چقدر نادان هستید که برتری انسان را در ثروت و موقعیّت او می بینید و یاران مرا که دستشان از مال دنیا خالی است، کم ارزش می انگارید، شما به زودی خواهید دانست که ارزش واقعی انسان به ایمان و عمل صالح اوست.

اگر این مؤمنان را از خود برانم، خشم خدا را برای خود خریده ام، آن وقت چه کسی می تواند مرا از عذاب خدا نجات دهد؟

چرا قدری فکر نمی کنید تا حقیقت سخن مرا درک کنید؟ به من می گویید که من انسانی مانند شما هستم و هیچ برتری بر شما ندارم، انتظار شما از پیامبر چیست؟ شما خیال می کنید پیامبر کسی است که گنج های خدا نزد او باشد و بتواند هر فقیری را ثروتمند کند، شما می پندارید که پیامبر باید علم غیب داشته باشد و بتواند بلاها را از خود دور کند و از همه چیز باخبر باشد، من ادّعای داشتن این چیزها را ندارم، من انسانی مانند شما هستم، فرشته نیستم. من انسانی مثل شما هستم که خدا مرا برای هدایت شما فرستاده است. اکنون سخنم را بشنوید و از عذاب خدا بترسید.

به من می گویید که پیروان من، منافق اند، به ظاهر به خدای یگانه ایمان آورده اند، امّا در دل های خود بُت ها را قبول دارند. شما از من می خواهید که به پیروانم بگویم که ایمان آنان فایده ای ندارد و خدا به آنان پاداشی نخواهد داد !

من هرگز چنین کاری نمی کنم زیرا اگر چنین کنم از ستمکاران خواهم بود. پیروان من ایمان آورده اند. خدا به دل های آنان آگاهی دارد و می داند چه کسی مؤمن واقعی است و چه کسی منافق. من باید ایمان ظاهری مؤمنان را ملاک قرار دهم و به آنان احترام بگذارم.

ص:300

* * *

بِأَعْیُنِنَا وَوَحْیِنَا وَلَا تُخَاطِبْنِی فِی الَّذِینَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ (37)

به نوح(علیه السلام)وحی کردی که بیش از این گروهی که ایمان آورده اند، دیگر هیچ کس ایمان نخواهد آورد، پس به خاطر ظلم و ستمی که به تو کردند، اندوهناک مباش زیرا مهلت آنان رو به پایان است و به زودی عذاب آنان فرا می رسد و همه آن ها نابود می شوند.

به او دستور دادی که کشتی بسازد و تو او را در چگونه ساختن آن کمک کردی، کشتی نوح(علیه السلام)باید در مقابل طوفان سهمگینی که قرار بود فرا رسد، مقاوم باشد، برای همین جبرئیل را فرستادی تا او را در این امر یاری رساند.(135)

تو می توانستی نوح(علیه السلام)و یاران او را بدون کشتی هم نجات بدهی، امّا این قانون توست: بیشتر وقت ها، یاری خود را از طریق اسباب و راه های طبیعی به بندگان خوبت می رسانی. نوح(علیه السلام)باید کشتی بسازد و تو او را با کشتی نجات بدهی، همیشه نباید منتظر امور غیبی بود، باید دست به کار شد.

تو می دانستی که نوح(علیه السلام)دلسوز آن مردم است، پس به او گفتی «ای نوح !دیگر درباره کسانی که به خود و دیگران ظلم کردند با من سخن مگو، به زودی آنان در طوفان غرق می شوند».

تو به آن مردم سال های سال فرصت دادی و نوح(علیه السلام)آنان را به راه راست فرا خواند، امّا آنان از پذیرش حقّ خودداری کردند، اکنون دیگر وقت شفاعت درباره آنان گذشته است و وقت خشم تو فرا رسیده است.

* * *

سَخِرُوا مِنْهُ قَالَ إِنْ تَسْخَرُوا مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنْکُمْ کَمَا تَسْخَرُونَ (38) فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ یَأْتِیهِ عَذَابٌ یُخْزِیهِ وَیَحِلُّ عَلَیْهِ عَذَابٌ مُقِیمٌ (39)

نوح(علیه السلام)و یارانش شروع به ساختن کشتی نمودند، جبرئیل به نوح یاد داده بود که کشتی را چگونه بسازد، یک کشتی به طول 80 متر و ارتفاع 30 متر ! (136)

تو به نوح(علیه السلام)دستور داده بودی که از هر حیوانی، جفتی را تهیّه کند و در کشتی خود قرار دهد، زیرا طوفان همه زمین را فرا خواهد گرفت و نباید نسل آن ها منقرض شود، پس کشتی او باید بزرگ باشد.

محلّ ساختن کشتی نزدیک مکانی بود که امروز «مسجد کوفه» قرار دارد.

هر روز صبح که آفتاب طلوع می کرد، نوح(علیه السلام)همراه با یارانش شروع به کار می کردند. آنان در جایی که صدها کیلومتر از دریا فاصله داشت، کشتی بزرگی ساختند.

مردم به جای این که درباره دعوت نوح(علیه السلام)بیشتر فکر کنند و یا احتمال بدهند وعده عذاب نزدیک است، همچنان بر کفر خود پافشاری می کردند، آن مردم به نوح(علیه السلام)و یارانش سنگ پرتاب می کردند و آنان را مسخره می کردند.(137)

یکی می گفت: «حالا که کشتی می سازی، دریای آن را هم بساز»، دیگری می گفت: «چه شد که پس از پیامبری، سر از نجّاری درآوردی؟». آن یکی می گفت: «نوح عقل خود را از دست داده است و یارانش هم دیوانه شده اند، در بیابان کشتی می سازند !».

نوح(علیه السلام)در پاسخ چنین می گفت: «اگر شما ما را مسخره می کنید، ما هم روزی شما را مسخره خواهیم کرد، به زودی خواهید دانست که چه کسی در این دنیا

ص:303

به عذابی خوارکننده گرفتار می شود و سپس آتش جهنّم که عذابی جاودانه است او را فرا خواهد گرفت».

آری، نوح(علیه السلام)از طوفان سهمگینی که تو به او وعده داده بودی، سخن می گفت، عذابی که این مردم کافر را به ذلّت و خواری می افکند و همه آن ها را نابود می کند، آنان بعد از مرگ هم در آتش جهنّم خواهند سوخت.

* * *

نیست، زن نوح(علیه السلام)از دیدن این منظره تعجّب کرد، به نوح(علیه السلام)خبر داد، نوح(علیه السلام)فوراً کنار تنور آمد. فهمید که وعده عذاب تو فرا رسیده است، او درپوشی را بر تنور نهاد و دور آن را با گِل گرفت، به امر تو، آب از جوشش ایستاد.(140)

نوح(علیه السلام)به یاران خود گفت: «بسم الله را بگویید و سوار کشتی شوید، حرکت کشتی و توقّف آن باخداست، بدانید که خدا بخشنده و مهربان است».

سه پسر و یک دختر نوح(علیه السلام)همراه با مؤمنان سوار بر کشتی شدند، نوح(علیه السلام)، همسر خود را سوار کشتی نکرد زیرا او از کافران بود. نوح(علیه السلام)، پسر دیگری هم داشت که نامش کنعان بود، کنعان منافق بود، به ظاهر ادّعا می کرد به نوح(علیه السلام)ایمان آورده است، امّا ایمان او واقعی نبود. او سوار بر کشتی نشد، او به گفته پدر ایمان نداشت.

هنوز هیچ خبری نشده بود، همه چیز عادی بود، مردم به کارهای آنان می خندیدند و می گفتند: این ها دیگر امروز واقعاً دیوانه شده اند !

یاران نوح(علیه السلام)هشتاد نفر بودند، همه سوار کشتی شدند، هشتاد نفر در مقابل آن همه مردم، جمعیّت کمی بود. نوح(علیه السلام)به سراغ تنور رفت و درپوش را از روی آن برداشت، آب فوران کرد، او خود را به کشتی رساند و سوار شد. به فرمان تو، باران سیل آسا از آسمان بارید، رود فرات طغیان کرد، آب روی زمین بالا آمد و کشتی بر روی آب قرار گرفت، این همان طوفانی بود که تو وعده آن را داده بودی. کشتی نوح(علیه السلام)مانند کوهی (محکم و استوار) در میان موج ها شروع به حرکت کرد.

* * *

نُوحٌ ابْنَهُ وَکَانَ فِی مَعْزِل یَا بُنَیَّ ارْکَبْ مَعَنَا وَلَا تَکُنْ مَعَ الْکَافِرِینَ (42) قَالَ سَآَوِی إِلَی جَبَل یَعْصِمُنِی مِنَ الْمَاءِ قَالَ لَا عَاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ وَحَالَ بَیْنَهُمَا الْمَوْجُ فَکَانَ مِنَ الْمُغْرَقِینَ (43)

نوح از بالای کشتی نگاه کرد، پسرش کنعان را دید که از دامنه کوهی بالا می رود، گاهی می افتد و گاهی بلند می شود. کنعان به ظاهر به او ایمان آورده بود امّا ایمان او واقعی نبود، قلب او از نور ایمان خالی بود.(141)

نوح(علیه السلام)پسرش را با دنیایی از عاطفه و احساس صدا کرد و به او گفت:

__ پسرم ! بیا با ما سوار کشتی شو و با کافران مباش !

__ من به بالای کوه پناه می برم، این کوه می تواند مرا از غرق شدن نجات بدهد.

__ امروز روز عذاب این کافران است، جز لطف خدا، هیچ چیز نمی تواند تو را از این عذاب برهاند.

پسر نوح(علیه السلام)باور داشت که آن کوه می تواند او را نجات بدهد، او از روی لجاجت سخن پدر را نپذیرفت، همین طور که او از کوه بالا می رفت، موجی سهمگین آمد و نوح(علیه السلام)دیگر او را ندید، او در آب ها غرق شد.(142)

* * *

اوّلین باری که به عراق سفر کردم و به شهر کوفه رفتم، هر چه نگاه کردم در آن اطراف کوهی ندیدم، شنیده بودم که محلّ زندگی نوح(علیه السلام)، کوفه بوده است و ماجرای پناه بردن پسر او به کوه، باید در همین کوفه باشد، امّا در کوفه و اطراف آن، اصلاً کوهی وجود ندارد.

ص:306

وقتی از سفر برگشتم، مدّت ها به دنبال پاسخی برای این سؤال خود بودم، به کتاب های زیادی مراجعه کردم، سرانجام به این سخن از امام صادق(علیه السلام)رسیدم: «نجف، کوه بلندی بود، همان کوهی که پسر نوح(علیه السلام)به آن پناه برد...».

نجف، در هشت کیلومتری کوفه قرار دارد. در ادامه سخن امام صادق(علیه السلام)این مطلب آمده است که این کوه بعد از طوفان نوح(علیه السلام)، از بین رفته است.(143)

ماجرای طوفان نوح(علیه السلام)تقریباً هفت هزار سال پیش اتّفاق افتاده است، آن کوه امروز از بین رفته است.

* * *

کافران پاک شد و نوح(علیه السلام)و هشتاد نفر از مؤمنان، وارث زمین شدند.(146)

نوح(علیه السلام)کافران را نفرین کرد و همه نابود شدند، امّا سؤالی ذهن مرا مشغول کرده است: در این که آن کافران دچار عذاب شده بودند، حرفی نیست، امّا در میان آنان کودکان زیادی بودند که هنوز به سنّ بلوغ نرسیده بودند تا ایمان یا کفر را انتخاب کنند. به راستی گناه آنان چه بود؟

همین سؤال را یکی از یاران امام رضا(علیه السلام)از آن حضرت نمود، امام به او چنین پاسخ داد: «چهل سال قبل از آن طوفان بزرگ، خدا زنان قوم نوح(علیه السلام)را به نوعی بیماری مبتلا کرد که همه آن ها عقیم شدند و دیگر کودکی به دنیا نیامد».(147)

در واقع هنگام طوفان، هیچ طفل و کودکی در میان آن مردم نبود، حدّاقل سن آنان، چهل سال بود، آنان می توانستند راه حقّ را انتخاب کنند، فرصت و مهلت کافی برای پذیرش حقّ داشتند، امّا راه شیطان را برگزیدند و به سزای اعمالشان رسیدند.

* * *

کشتی شو، امّا کنعان نپذیرفت، ناگهان موجی آمد و کنعان گرفتار آب ها شد.

هر پدری فرزند خود را دوست دارد، تو عاطفه پدری را در قلب پدر قرار داده ای، نوح(علیه السلام)جلوی چشم خود دید که پسرش، کنعان در آب ها دست و پا می زند، این منظره برای نوح(علیه السلام)سخت بود !

نوح(علیه السلام)نمی دانست که پسر او، منافق است، او خیال می کرد که کنعان مؤمن واقعی است و از روی غرور و لجاجت، سوار کشتی نشده است، پس نوح(علیه السلام)برای او چنین دعا کرد، اما نوح(علیه السلام)که می دانست همسرش، کافر است، هرگز برای او دعا نکرد.

دست و پا زدن کنعان در آب ها، قلب نوح(علیه السلام)را به درد آورد، او رو به آسمان کرد و گفت: «پروردگارا ! کنعان فرزند من بود، تو به من وعده داده بودی که اهل مرا از این طوفان نجات دهی، تو هیچ گاه وعده ات را فراموش نمی کنی، وعده تو حقّ است، پسرم را نجات بده که تو از همه داوران برتری !».

تو در جواب چنین گفتی: «ای نوح ! او از اهل تو نیست، زیرا او فرد ناشایسته ای است، او کافر است و به تو ایمان ندارد پس از روی جهل از من مخواه او را نجات بدهم، پند من بشنو و از جاهلان مباش».(148)

نوح عرض کرد: «پروردگارا ! به تو پناه می برم که دیگر چیزی را که نمی دانم از تو بخواهم، اگر تو مرا نبخشی و بر من رحم نکنی، من از زیانکاران خواهم بود».

* * *

تو به نوح(علیه السلام)وعده داده بودی که اهل او را نجات دهی. کنعان، راه کفر را انتخاب نمود و پیوند او با نوح(علیه السلام)قطع شد، کسی که از نوح(علیه السلام)پیروی کند، اهل اوست و با او پیوند حقیقی دارد.

ص:309

ماجرای سلمان فارسی هرگز از یادم نمی رود، او ایرانی بود و با پیامبر، هیچ پیوند خانوادگی نداشت، امّا پیامبر گفت: «سلمان از ما اهل بیت(علیهم السلام)است».

سلمان مؤمن واقعی بود و برای یاری اسلام تلاش زیادی نمود، به همین خاطر پیامبر او را از اهل بیت(علیهم السلام)خواند.

روزی جمعی از یاران امام باقر(علیه السلام)خدمت آن حضرت رسیده بودند، آنان نامی از سلمان بردند و از او به عنوان «سلمان فارسی» یاد کردند.

امام باقر(علیه السلام)به آنان رو کرد و فرمود: «نگویید سلمان فارسی، بلکه بگویید: سلمان محمّدی، او مردی از ما خاندان نبوّت بود».(149)

این چنین است که پیوند مکتب و عقیده، اصل است، «سلمان فارسی»، «سلمان محمّدی» شد زیرا او مؤمن واقعی بود امّا کنعان (پسر نوح) از خاندان نبوّت دور شد، زیرا راه کفر را برگزید.

* * *

خواهند آمد».

آری، تو درهای برکت زمین و آسمان را بر روی آنان گشودی و به آنان گفتی که بدون هیچ نگرانی از کشتی فرود آیند که تو زمین را محلّ زندگی و آسایش آنان قرار می دهی. به آنان خبر می دهی که نسل بشر ادامه پیدا می کند و فرزندان آنان نیز از نعمت های تو بهره مند خواهند شد.

تو انسان را آزاد آفریدی و به آنان حقّ انتخاب داده ای، فرزندان این گروه کوچک، حقّ انتخاب خواهند داشت، بعضی از آنان مؤمن و بعضی کافر خواهند بود، تو به کافران مهلت می دهی، آنان نیز در این دنیا از نعمت ها بهره مند می شوند، امّا سرانجام به عذاب سختی گرفتار می شوند.

* * *

چه سخن دروغی است که می گویید؟ من شما را به سوی خدا فرا می خوانم و از شما هیچ پاداشی نمی خواهم، من فقط از خدایی که مرا آفریده است، پاداش می خواهم. در سخنانم فکر و اندیشه کنید و از بُت پرستی دست بردارید».

مردم به سخنان او گوش فرا ندادند، پس تو هفت سال، خشکسالی را بر آنان مسلّط کردی، دیگر از باران هیچ خبری نبود، هود(علیه السلام)به آنان گفت: «ای مردم ! از خدا طلب عفو و بخشش کنید و از گناهان خود توبه کنید، دست از بُت پرستی بردارید و به خدای یگانه ایمان آورید، اگر چنین کنید، خدا پیوسته بر شما باران رحمت می فرستد و بر قدرت و نیروی شما می افزاید، او فرزندان شما را زیاد می کند تا در سختی ها شما را یاری کنند، سخن مرا بپذیرید و از من با انکار روبرنگردانید».

* * *

شده ای و آنان عقل تو را گرفته اند، تو دیوانه شده ای، ما هرگز از آدم دیوانه پیروی نمی کنیم».

هود(علیه السلام)به آنان گفت: «اگر فکر می کنید که بُت های شما بر من خشم کرده اند، من اینک به طور علنی از آنان بیزاری می جویم. من از بُت های شما بیزارم ! شما می گویید بُت ها می توانند به من ضرر برسانند، اکنون همه شما و بُت ها، دست به دست هم بدهید و بر ضدّ من نقشه بکشید».

* * *

زمام اختیار همه در دست اوست، او جهان را بر محور عدالت اداره می کند، او به هیچ کس ظلم نمی کند.

او انسان ها را خلق کرد، راه خوب و بد را به آنان نشان داد و به آنان اختیار داد تا راه خود را خودشان انتخاب کنند، این سنّت اوست: «او هیچ کس را مجبور به پذیرفتن ایمان نمی کند».

وظیفه من این نیست که شما را مجبور به ایمان کنم، وظیفه من رساندن پیام خدا بود، اگر شما سخنم را نپذیرید، من وظیفه ام را انجام داده ام، بدانید که به زودی عذاب خدا فرا می رسد و شما را نابود می کند و مردمی دیگر را جایگزین شما می کند، شما به خدا ضرر نمی زنید، این خود شما هستید که ضرر می کنید، او از همه رفتار و کردار شما باخبر است و شما را به سزای کارهایتان می رساند.(151)

* * *

باد و طوفانی شدید و کوبنده به مدّت هفت شب و هشت روز بر آنان وزید و آنان را تار و مار کرد و آنان را نابود ساخت، آنان مردمی بودند که نشانه های تو را دروغ شمردند و پیامبران تو را نافرمانی نمودند و از هر ستمگر ستیزه جو پیروی کردند، در این دنیا و روز قیامت، لعنت، بدرقه راه آنان گردید، آنان به تو کفر ورزیدند و سزای این کفر خود را چشیدند، آنان از رحمت تو دور هستند.(152)

ص:316

صالح(علیه السلام)نیز همچون برادری به آنان چنین گفت: «ای قوم من ! خدای یگانه را بپرستید، جز او خدایی ندارید، او شما را از خاک آفرید و آبادی زمین را به شما واگذار کرد و شما نیز این چنین سرزمین خود را آباد کردید، این ها همه از نعمت های اوست، از گناهان خود طلب بخشش کنید، به سوی او بازگردید و توبه کنید، بُت پرستی را رها کنید و بدانید او گناهان شما را می بخشد، او به شما نزدیک است و دعای شما را می شنود و اجابت می کند».

قوم ثمود در پاسخ به صالح(علیه السلام)چنین گفتند: «ای صالح ! تو پیش از این مایه امید ما بودی، ما در حل مسائل اجتماعی خود با تو مشورت می کردیم، ولی اکنون می بینیم که تو عقل خود را از دست داده ای و به ما می گویی از پرستش بت ها دست برداریم؟ پدران ما سال های سال این بُت ها را می پرستیدند، چگونه می توانیم دین آن ها را کنار بگذاریم؟ ما دیگر از تو مأیوس شدیم و به سخنان تو شک و تردید داریم، تو باید از این حرف ها دست برداری و به دین ما بازگردی».

صالح(علیه السلام)در جواب آنان گفت: «به من می گویید دست از رسالت خود بردارم، اگر خدا به من معجزه آشکاری داده باشد و مرا به پیامبری فرستاده باشد، آیا می توانم چنین کاری بکنم؟ اگر نافرمانی او را بنمایم، چه کسی می تواند مرا از عذاب نجات بدهد؟ اگر به سخن شما گوش کنم، جز خسران برایم چیزی نمی ماند».

* * *

فَعَقَرُوهَا فَقَالَ تَمَتَّعُوا فِی دَارِکُمْ ثَلَاثَةَ أَیَّام ذَلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوب (65)

صالح(علیه السلام)سالیان سال آنان را به یکتاپرستی فرا خواند ولی آنان سخن حقّ را انکار کردند. روزی از روزها آنان با صالح(علیه السلام)قرار گذاشتند که هرکدام از خدای دیگری، چیزی را بخواهند.

صالح(علیه السلام)رو به بُت های آنان کرد و آن ها را صدا زد، امّا بُت ها جوابی ندادند، بعد از آن، قوم ثمود از صالح(علیه السلام)خواستند تا از تو بخواهد از دل کوه، شتری بیرون بیاوری.

صالح(علیه السلام)دستانش را رو به آسمان برد و تو را خواند، ناگهان تو کوه را شکافتی و شتری از آن بیرون آوردی، این معجزه بزرگی برای صالح(علیه السلام)بود.

صالح(علیه السلام)به آنان گفت: «این شتر، معجزه خدا است، او را به حال خود واگذارید تا در زمین بچرد و علف بخورد و به او آسیبی نرسانید، به شما هشدار می دهم اگر به او آسیبی برسانید، عذابی دردناک شما را فراخواهد گرفت».

* * *

گروهی از مردم با دیدن آن معجزه بزرگ به صالح(علیه السلام)ایمان آوردند و دست از بُت پرستی برداشتند، امّا بیشتر مردم همان راه کفر و بُت پرستی را ادامه دادند. رهبران که منافع خود را در بُت پرستی مردم می دیدند، مانع می شدند که مردم به سوی حقّ بیایند.

بزرگان ثمود تصمیم گرفتند تا شتر صالح(علیه السلام)را از بین ببرند، آنان یک نفر را مأمور کردند تا آن شتر را نابود کند، آن شخص به سوی شتر رفت و ابتدا

ص:319

قسمتی از پای شتر را بُرید و آن شتر بر روی زمین افتاد و سپس او را کشت. مردم گوشت آن شتر را میان خود تقسیم کردند و هرکدام قسمتی از گوشت آن را به خانه بردند. درست است که شتر را یک نفر کشت امّا آن مردم به این کار او راضی بودند، آنان در جرم او شریک شدند.

صالح(علیه السلام)وقتی از این ماجرا باخبر شد به آنان گفت:

__ ای مردم ! چرا این کار را کردید؟ خدا به شما سه روز فرصت می دهد، اگر توبه کردید، شما را می بخشد وگرنه عذاب بر شما نازل خواهد شد.

__ ای صالح ! اگر راست می گویی، آن عذاب را بیاور !

__ سه روز صبر کنید، عذاب فرا می رسد و همه شما نابود می شوید، این وعده ای است که دروغی در آن نیست.

__ اگر آن عذاب هم فرا برسد، ما دست از بُت پرستی برنمی داریم ! (153)

* * *

یک لحظه جان دادند، صبح که فرا رسید جسم بی جانشان بر زمین افتاده بود، پس از آن زلزله ای فرا رسید و خانه های آنان را در هم کوبید.

آری، همه آنان هلاک شدند، گویی که هرگز در آن دیار نبودند، آنان راه کفر را برگزیدند و از رحمت تو دور شدند و در روز قیامت در آتش جهنّم می سوزند.

ص:321

هم جنس بازی رو آورده بودند، لوط(علیه السلام)آنان را از این کار زشت نهی می کرد، امّا آنان به سخن او گوش نمی دادند، لوط(علیه السلام)به آنان وعده عذاب تو را داد و آن ها او را مسخره کردند.

سرانجام تو تصمیم گرفتی تا آن مردم تبهکار را نابود کنی، چهار فرشته خود را برای این مأموریّت انتخاب کردی، جبرئیل و میکائیل در میان آن چهار فرشته بودند.

آنان از آسمان به زمین آمدند، تو به آنان گفته بودی که قبل از هر چیز، به فلسطین بروند و به ابراهیم(علیه السلام)مژده فرزند بدهند، ابراهیم(علیه السلام)با ساره ازدواج کرده بود، سال های سال از زندگی آنان گذشته بود و تو به آن ها فرزندی نداده بودی. سرانجام ابراهیم(علیه السلام)از زن دیگری به نام «هاجر» دارای پسری به نام «اسماعیل» شد.

تو به ابراهیم(علیه السلام)امر کرده بودی تا اسماعیل و مادرش هاجر را به مکّه ببرد، ابراهیم(علیه السلام)آنان را به مکّه برد و کعبه را بازسازی کرد و آن ها در آنجا ماندند.

ابراهیم(علیه السلام)به فلسطین بازگشت، محل زندگی او فلسطین بود و او در کنار ساره زندگی می کرد، ابراهیم(علیه السلام)دلش می خواست تا از ساره هم فرزندی داشته باشد، این حاجتی بود که ابراهیم(علیه السلام)بارها از تو خواسته بود، گویا او در آن هنگام، صد و دوازده سال داشت.(154)

اکنون تو می خواهی به او بشارت پسری به نام «اسحاق» را بدهی، پسری که از نسل او «بنی اسرائیل» پدید خواهد آمد.

فرشتگان نزد ابراهیم(علیه السلام)آمدند، این فرشتگان به شکل انسان ظاهر شده بودند، ابراهیم(علیه السلام)آن ها را به خانه برد، او در خانه گوساله ای داشت، آن را کباب کرد و برای مهمانانش آورد.

ابراهیم(علیه السلام)سر سفره، کنار مهمانان خود نشست، امّا هر چه منتظر شد دید

ص:323

آن ها دست به سوی غذا دراز نمی کنند، او حدس زد که آنان نمی خواهند از نان و نمک او بخورند و این نشانه خوبی نبود، اگر کسی از غذای دیگری بخورد، به قول معروف «نمک گیر» می شود و دیگر به میزبان خود صدمه ای نمی زند، وقتی ابراهیم(علیه السلام)دید که مهمانان غذای او را نمی خورند، بدگمان شد و فکر کرد که آنان قصد بدی دارند.

اینجا بود که مهمانان به او گفتند: «ای ابراهیم ! نگران نباش ! ما فرستادگان خدا هستیم و برای مجازات قوم لوط آمده ایم».

* * *

دو پیر شده ایم؟

__ از کار خدا تعجّب نکن ! این کار خداست و شما خانواده ای هستید که خدا رحمت و برکاتش را بر شما نازل کرده است. فراموش نکن که خدا بسیار ستوده و بزرگوار است.

ساره لحظه ای به یاد مهربانی ها و نعمت هایی افتاد که تو به این خاندان داده بودی، دشمنان ابراهیم(علیه السلام)را در آتش انداختند و تو آتش را بر او گلستان کردی، خدایی که می تواند آتش را گلستان کند پس می تواند به آن ها فرزندی در سنّ پیری عطا کند.

* * *

برای نجات آن مردم، خودداری کن که هنگام عذاب آنان فرا رسیده است، عذاب آنان قطعی است، دیگر این عذاب از آنان برداشته نمی شود».

وقتی ابراهیم(علیه السلام)این سخن را شنید، تسلیم امر تو شد، فرشتگان با او خداحافظی نمودند و از فلسطین به سوی سرزمین قوم لوط (اردن) حرکت کردند.

* * *

لوط(علیه السلام)صبر کرد تا هوا تاریک شد، در تاریکی شب، مهمانان را به خانه برد تا برای آنان غذایی فراهم کند، لوط(علیه السلام)خوشحال بود که مهمانان او از دست این مردم تبهکار نجات پیدا کرده اند، امّا او چه می توانست بکند وقتی که دشمن او درون خانه اش بود !

همسر لوط(علیه السلام)زن بی ایمانی بود و به این قوم گناهکار کمک می کرد، وقتی او از ورود مهمانان زیبارو آگاه شد، به بالای بام رفت، ابتدا کف زد تا شاید بقیّه خبردار شوند، امّا فایده ای نکرد، برای همین آتشی روشن کرد، دود آتش به آسمان رفت، گروهی از آن مردم تبهکار متوجّه شدند و با سرعت، دوان دوان به سوی خانه لوط(علیه السلام)آمدند.

ناگهان لوط(علیه السلام)متوجّه شد که عدّه ای محکم درِ خانه را می زنند، متوجّه شد که گروهی از مردان هوس ران آمده اند تا مهمانان او را مورد اذیّت و آزار جنسی قرار دهند.

لوط(علیه السلام)با دست محکم در را نگاه داشت تا کسی نتواند داخل شود و به آنان گفت:

__ بیایید با دختران من ازدواج کنید، من حاضرم دخترانم را به عقد شما دربیاورم، ازدواج با دختران من، عملی پاک است و در آن هیچ زشتی نیست.

__ ای لوط ! ما از اینجا نمی رویم تا به خواسته خود برسیم.

__ از خدا بترسید، این جوانان، مهمانان من هستند، مرا نزد مهمانانم سرافکنده نکنید. آیا در میان شما یک مرد فهمیده و عاقل نیست.

__ ای لوط ! تو که می دانی ما تمایلی به دختران و زنان نداریم، خوب می دانی که ما چه می خواهیم !

* * *

ص:327

__ چشم.

__ ای لوط ! تو نباید همسرت را با خود ببری، او به سرنوشت این مردم گرفتار خواهد شد. شما از این شهر بروید و دیگر پشت سر خود را نگاه نکنید !

__ ای جبرئیل ! در عذاب کردن این مردم، عجله کن !

__ وعده عذاب، هنگام سحر است، مگر سحر نزدیک نیست؟

* * *

نیمه شب فرا رسیده بود، لوط(علیه السلام)با دخترانش از شهر دور شدند. چند ساعت گذشت، همسر لوط(علیه السلام)از خواب بیدار شد، او دید که لوط(علیه السلام)و دختران او نیستند، از جای خود بلند شد و از خانه بیرون رفت تا به مردم خبر بدهد که لوط(علیه السلام)فرار کرده است.

او در خانه ها را می زد و مردم را از خواب بیدار می کرد، آن ها تصمیم گرفتند تا به دنبال لوط(علیه السلام)بروند و او را دستگیر کنند و به قتل برسانند.

امّا دیگر چیزی تا طلوع آفتاب نمانده بود، عذاب تو فرا رسید، به قدرت خود، شهر را زیر و رو کردی و بارانی از سنگریزه بر آنان نازل کردی. سنگریزه هایی که نشانه هایی داشتند و معلوم بود سنگِ عذاب است.

این چنین بود که همه آنان نابود شدند، این عاقبت کار کسانی بود که گناه کردند و از فرمان تو سرپیچی نمودند و عذاب تو از ستمکاران دور نیست.

* * *

در اینجا لازم می بینم سه نکته را بنویسم:

* نکته اوّل

داستان همسر لوط(علیه السلام)درس بزرگی برای همه ماست، آنچه برای سعادت انسان مهم است نور ایمان است، در خانه پیامبر بودن، هرگز سبب نجات

ص:329

همسر لوط(علیه السلام)نشد، امّا ایمان زن فرعون (آسیه) باعث نجات او شد، آسیه در کاخ فساد و طغیان بود، امّا به موسی(علیه السلام)ایمان آورد و از بهترین زنان مؤمن شد.

* نکته دوم

آیا همسر لوط(علیه السلام)، مادر دختران او بود؟

لوط(علیه السلام)با زنی مؤمن ازدواج کرده بود و از او دخترانی داشت که آن ها هم مؤمن بودند. آن زن مؤمن از دنیا رفت، پس از آن، لوط(علیه السلام)با زن دیگری ازدواج کرد امّا آن زن به او کفر ورزید، در واقع همسر لوط(علیه السلام)که به عذاب گرفتار شد، نامادری دختران لوط(علیه السلام)بود.(156)

* نکته سوم

ابتدا شیطان، مردان آن شهر را وسوسه کرد و آنان را به هم جنس گرایی تشویق کرد، آنان دچار انحراف جنسی شدند، بعد از آن، شیطان زنان قوم لوط(علیه السلام)را هم وسوسه کرد و آنان نیز همجنس گرا شدند، این گونه بود که در آن شهر، مردان با مردان و زنان با زنان به گناه مشغول می شدند، برای همین بود که وقتی عذاب نازل شد، همه مردان و زنان نابود شدند.

البتّه چون مردان آغازگر چنین انحراف بزرگی بودند، در قرآن، به گناه مردان قوم لوط(علیه السلام)تأکید بیشتری شده است.

ص:330

و فروش، پیمانه و ترازو را درست و کامل بسنجید.

من خیر و صلاح شما را می خواهم، نگران روزی هستم که عذابی سخت شما را فرا گیرد و هیچ کس از آن عذاب رهایی نیابد.

ای مردم ! در وزن کردن، انصاف را رعایت کنید و از اجناسی که به مردم می فروشید، کم نگذارید و در زمین فساد نکنید.

ثروتی که از راه حرام به دست می آورید، برای شما خوشی و برکت نمی آورد، اگر شما مؤمن باشید، می دانید سرمایه ای که از راه صحیح و حلال به دست می آورید، سبب دوام نعمت های خدا می شود و برکت را برای شما به ارمغان می آورد.

بدانید وقتی عذاب بر شما نازل شود، من نمی توانم شما را نجات بدهم، تا فرصت دارید از گناهان خود توبه کنید.

* * *

سخنان شعیب(علیه السلام)نشان می دهد که بعد از مسأله اعتقاد به یکتاپرستی، اقتصاد سالم اهمیّت ویژه ای دارد، وقتی نظام اقتصادی یک جامعه از عدالت و انصاف دور باشد، آن جامعه به سعادت و رستگاری نمی رسد.

* * *

عاقلانه را به ما می دهی، ما هرگز بُت پرستی و این کاسبی سودآور خود را رها نمی کنیم و به سخنان تو ایمان نمی آوریم».

* * *

سرنوشتی مبتلا شدند، از آنان عبرت بگیرید و دست از گناه و بُت پرستی بردارید.

به سوی خدا رو کنید، از گناهان خود طلب بخشش کنید، توبه کنید که خدای من به بندگانش مهربان است و آن ها را خیلی دوست دارد، او توبه شما را می پذیرد و گناهانتان را می بخشد.

* * *

سخن از داستان شعیب(علیه السلام)است.

ولی من دوست دارم درباره آیه 86 مطلبی را بنویسم. برای همین فعلاً ماجرای شعیب(علیه السلام)و قوم او را رها می کنم و این مطلب را می نویسم:

من شنیده ام وقتی مهدی(علیه السلام)ظهور کند، این آیه را می خواند، آری، وقتی روزگار ظهور فرا برسد، تو فرشتگان خود را به زمین می فرستی تا مهدی(علیه السلام)را یاری کنند. آن روز، جبرئیل به مهدی(علیه السلام)سلام می کند و می گوید: «آقای من ! دعای شما مستجاب شد و خدا به شما اجازه ظهور داد».(157)

پس از آن، مهدی(علیه السلام)به کعبه تکیه می زند و این آیه را می خواند:

(بَقیَّةُ اللهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنینَ).

و سپس می گوید: «من بَقیّةُ الله و حجّت خدا هستم».(158)

به راستی چرا مهدی(علیه السلام)خود را این گونه معرّفی می کند؟

بعضی افراد، وسایل قیمتی تهیّه می کنند و آن را در جایی مطمئن قرار می دهند، آن وسایل، ذخیره های آن ها هستند. تو هم برای خود ذخیره ای داری، تو پیامبران زیادی برای هدایت بشر فرستادی، آن ها تلاش زیادی کردند،، امّا نتوانستند عدالت را در همه کره زمین برقرار کنند، زیرا زمینه آن فراهم نشده بود.

تو مهدی(علیه السلام)را برای روزگاری ذخیره کردی که زمینه ظهور فراهم شود، در

ص:334

آن روز، مهدی(علیه السلام)، حکومت عدل را در همه جهان برپا خواهد نمود.

آری، مهدی(علیه السلام)، بَقیّةُ الله است، او ذخیره توست، او یادگار همه پیامبران است و اگر من مؤمن باشم او برای من بهتر از همه است.

من باید ساعت ها روی این سخن فکر کنم.

* * *

اکنون به ماجرای شعیب(علیه السلام)و قوم او بازمی گردم و سخنان آن مردم با پیامبرشان را بیان می کنم:

* * *

اعْمَلُوا عَلَی مَکَانَتِکُمْ إِنِّی عَامِلٌ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ یَأْتِیهِ عَذَابٌ یُخْزِیهِ وَمَنْ هُوَ کَاذِبٌ وَارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ (93)

شعیب(علیه السلام)چنین پاسخ گفت: «ای مردم ! آیا طایفه من نزد شما از خدای یگانه، گرامی تر است؟ چرا به خاطر خدا مرا گرامی نمی دارید؟ چرا خدا را به کلّی فراموش کرده اید؟ بدانید خدا به آنچه شما انجام می دهید، آگاهی کامل دارد».

سپس آنان را این گونه تهدید کرد: «ای مردم ! شما گفتید که اگر ملاحظه طایفه من نبود، مرا سنگسار می کردید، اکنون به شما می گویم، هر کاری که می توانید انجام بدهید، فکر نکنید با این سخنان شما، من از رسالت خود دست برمی دارم، من باز هم شما را به سوی خدای یگانه دعوت می کنم، به زودی خواهید فهمید چه کسی گرفتار عذاب خوارکننده می شود، به زودی معلوم می شود چه کسی دروغگوست: من یا شما؟ منتظر باشید که من هم منتظرم.

* * *

بی جانشان در شهر افتاده بود.

آری، همه آنان هلاک شدند، گویی که هرگز در آن دیار نبودند، آنان راه کفر را برگزیدند و از رحمت تو دور شدند و در روز قیامت در آتش جهنّم می سوزند همانگونه که قوم ثمود به این سرنوشت مبتلا شدند.

* * *

سرگذشت قوم شش پیامبر را ذکر کردی، آنان به عذاب تو گرفتار شدند، اکنون برای من این سؤال پیش می آید: در میان آنان کودکان خردسال هم بودند که در این عذاب ها از بین رفتند، به راستی سرنوشت آنان چیست؟ آیا آنان هم در آتش جهنّم می سوزند؟ آنان که هنوز به سن بلوغ نرسیده بودند.

وقتی مطالعه می کنم می بینم که چهل سال قبل از طوفان نوح، قوم نوح عقیم شدند و هنگام نازل شدن عذاب، آنان کمتر از چهل سال نداشتند و در میان آنان کودکی نبود.

امّا وقتی عذاب قوم عاد، قوم ثمود، قوم لوط و قوم مَدیَن نازل شد، در میان آنان کودکانی بودند، تو آنان را وارد جهنّم نمی کنی، بلکه در روز قیامت به آنان فرصت امتحان می دهی، آنان به اختیار خود، ایمان یا کفر را می پذیرند، اگر ایمان را انتخاب نمودند به بهشت می روند و گرنه جهنّم جایگاه آن هاست.(159)

به عبارت دیگر، تو کودکان را عذاب نکردی، آن زلزله ها برای آنان، همانند حادثه طبیعی بود.

اگر کسی با زلزله از دنیا برود و بعد از آن مستقیم به جهنّم برود، این عذاب است، امّا تو کودکان را مستقیم به جهنّم نمی فرستی، در روز قیامت به آنان فرصت امتحان می دهی.

ص:337

سخن گفت، آنان عصای موسی(علیه السلام)را دیدند که چگونه به اژدها تبدیل می شود.

فرعون همه جادوگران را برای مقابله با موسی(علیه السلام)جمع کرد، جادوگران وقتی معجزه موسی(علیه السلام)را دیدند به او ایمان آوردند.

فرعون ایمان نیاورد و بقیّه هم از فرمان فرعون پیروی کردند با این که فرمان او، مایه رشد و نجات جامعه نبود. آنان به اذیّت و آزار موسی(علیه السلام)و یاران او پرداختند، سرانجام تو به موسی(علیه السلام)دستور دادی تا شب هنگام با یاران خود از مصر برود، موسی(علیه السلام) نیمه شب از مصر خارج شد و وقتی به رود نیل رسید، تو به قدرت خود رود نیل را شکافتی تا آنان از آنجا عبور کنند.

فرعون و همه سپاهیانش به دنبال موسی(علیه السلام)حرکت کردند، وقتی به رود نیل رسیدند، به فرمان فرعون همه وارد آن شکافی شدند که تو برای موسی(علیه السلام)و یارانش آماده کرده بودی، وقتی همه یاران او وارد شکاف شدند، به دستور تو شکاف آب بسته شد و همه در آب غرق شدند.

فرعون در این دنیا سبب هلاکت پیروان خود شد، در روز قیامت هم پیشاپیش آنان حرکت می کند و همه را با خود وارد جهنّم می کند و به راستی که جهنّم چه جایگاه بدی برای انسان است !

فرعون و یارانش در این دنیا و در روز قیامت از رحمت تو دور هستند، پیامد زندگی آنان، چیزی جز نفرین و عذاب تو نیست، این چه پیامد بدی برای آنان است !

* * *

عَنْهُمْ آَلِهَتُهُمُ الَّتِی یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ شَیْء لَمَّا جَاءَ أَمْرُ رَبِّکَ وَمَا زَادُوهُمْ غَیْرَ تَتْبِیب (101) وَکَذَلِکَ أَخْذُ رَبِّکَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَی وَهِیَ ظَالِمَةٌ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِیمٌ شَدِیدٌ (102)

اکنون با محمّد(صلی الله علیه وآله)چنین سخن می گویی:

ای محمّد ! حکایت پیامبران و مردم زمان آن ها را برای تو بیان کردم تا برای همه بخوانی، شاید عبرت بگیرند، گروهی از کسانی که به عذاب گرفتار شدند، هنوز خرابه های شهر آنان باقی است، گروهی دیگر، چنان شهر آنان زیر و رو شد که هیچ اثری از آنان باقی نمانده است.

ای محمّد ! من هرگز به بندگان خود ظلم نمی کنم بلکه آنان به خود ظلم و ستم کردند، سرمایه وجودی خویش را تباه کردند و پیامبران خود را دروغگو خواندند.

آن مردم بُت پرست بودند و از بُت های خود انتظار یاری داشتند، وقتی عذاب فرا رسید، آن بُت ها نتوانستند عذاب را از مردم دور کنند و جز نابودی بر آنان نیفزودند.

ای محمّد ! به بُت پرستان بگو که مجازات من این چنین است، وقتی مردم شهری ستمگر می شوند، آنان را مجازات می کنم، آری، مجازات من، دردناک و شدید است.

* * *

فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَسَعِیدٌ (105) فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُوا فَفِی النَّارِ لَهُمْ فِیهَا زَفِیرٌ وَشَهِیقٌ (106) خَالِدِینَ فِیهَا مَا دَامَتِ السَّمَوَاتُ وَالاَْرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّکَ إِنَّ رَبَّکَ فَعَّالٌ لِمَا یُرِیدُ (107) وَأَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ خَالِدِینَ فِیهَا مَا دَامَتِ السَّمَوَاتُ وَالاَْرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّکَ عَطَاءً غَیْرَ مَجْذُوذ (108)

تو سرگذشت عبرت انگیز مردمی را گفتی که به عذاب گرفتار شدند، این سرگذشت ها، علامت و نشانه ای است برای کسی که به روز قیامت ایمان دارد و از عذاب آن روز می ترسد، تو در روز قیامت، همه بندگان خود را زنده می کنی و برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، آن روز، روز حضور همه بندگان توست.

از من می خواهی تا قیامت را دور نپندارم، تو قیامت را تا زمان معیّنی به تأخیر می اندازی و سرانجام فرا می رسد، در آن روز هیچ کس بدون اجازه تو نمی تواند سخنی بگوید.

آن روز مردم دو گروه می شوند: گروه بدبخت ها و گروه خوشبخت ها:

* گروه بدبخت ها: کسانی که بدبخت شده اند، به جهنّم می روند و در آنجا، ناله و فریاد بسیاری خواهند کرد. اهل جهنّم برای همیشه در آنجا خواهند بود مگر این که تو اراده کنی و آنان را از جهنّم نجات بدهی، تو هر کاری که اراده کنی، انجام می دهی.

* گروه خوشبخت ها: کسانی که خوشبخت شده اند، به بهشت می روند و از نعمت های آن بهره می برند، بهشت نعمتی پایدار برای آنان است. اهل بهشت برای همیشه در بهشت تو خواهند بود مگر این که تو چیز دیگری بخواهی.

ص:341

* * *

لازم می بینم در اینجا چهار نکته را بنویسم:

* نکته اوّل: کسانی که در دنیا یکتاپرست بودند و به خدا ایمان داشتند امّا گناه و معصیت زیادی انجام داده اند، در روز قیامت به جهنّم می روند و در آنجا عذاب می شوند، امّا بعد از مدّتی، شایستگی عفو و بخشش پیدا می کنند و از جهنّم بیرون می آیند و به بهشت می روند.

بهشت جایگاه های متعدّدی دارد، وقتی آنان وارد بهشت می شوند در جایگاهی پایین تر قرار می گیرند و هرگز با مؤمنان و دوستان خدا هم رتبه نمی شوند، جایگاه دوستان خدا، جایگاه ویژه ای است.(160)

* نکته دوم: کسانی که در دنیا کافر بودند و حقّ را شناختند و آن را انکار کردند، با پیامبران و دوستان خدا دشمنی کردند، هرگز از جهنّم آزاد نمی شوند، آن ها برای همیشه در عذاب گرفتار خواهند بود.(161)

* نکته سوم: کسانی که وارد بهشت شوند، هرگز از بهشت بیرون نمی آیند، این قانون خداوند است.

با توجّه به نکته بالا، باید بدانیم که منظور از این سخن در آیه 108 چیست: «کسانی که خوشبخت شده اند، برای همیشه در بهشت خواهند بود مگر این که خدا چیز دیگری بخواهد».

در این سخن، خدا می خواهد قدرت خود را بیان کند، این طور نیست که هر کس به بهشت برود، دیگر از دست خدا خارج شده است و خدا دیگر بر او قدرتی ندارد.

همه کسانی که در بهشت هستند و از آن نعمت ها استفاده می کنند، بنده خدا هستند، خدا به همه آنان قدرت دارد، او می تواند در یک لحظه همه نعمت ها

ص:342

را از آنان بگیرد.

* نکته چهارم:

منظور از جمله «تا زمانی که آسمان ها و زمین پابرجاست» چیست؟

در آیه 107 این سخن آمده است: «کسانی که بدبخت شدند، تا زمانی که آسمان ها و زمین برپاست، در جهنّم خواهند بود»، در آیه 108 هم چنین آمده است: «کسانی که سعادتمند شدند، تا زمانی که آسمان ها و زمین برپاست، در بهشت خواهند بود».

آسمان ها و زمین که روزی از بین می روند و نیست و نابود می شوند، آیا وقتی آسمان ها و زمین نابود شوند، اهل جهنّم از جهنّم بیرون می آیند و اهل بهشت هم از بهشت خارج می شوند؟

وقتی مطالعه بیشتری می کنم می فهمم که منظور از آسمان و زمین در اینجا، این آسمان و زمینی که الآن می بینم نیست، بلکه منظور آسمان و زمینِ آخرت است.

در سوره ابراهیم آیه 48 چنین می خوانم: «روز قیامت، این زمین به زمین دیگر و آسمان ها به آسمان های دیگر تبدیل می شود».

خدا زمین و آسمان ها را در هم می پیچد و سپس روز قیامت فرا می رسد، بار دیگر زمین و آسمان ها را خلق می کند، آن زمین و آسمان ها دیگر نابود نمی شوند و همیشگی خواهند بود.

با توجّه به این نکته، اهل بهشت برای همیشه در بهشت خواهند بود و کافرانی که با دوستان خدا دشمنی کردند، برای همیشه در جهنّم خواهند بود.

ص:343

پرتاب می کنند، خاکستر بر سرش می ریزند.

بعضی از مسلمانان وقتی زیادی جمعیّت کافران را می بینند، دلسرد می شوند، تو می خواهی قلب آنان را آرام کنی.

با محمّد(صلی الله علیه وآله)چنین سخن می گویی:

* * *

ای محمّد ! بُت پرستان را نگاه کن، شک نکن که آنان به خاطر این بُت پرستی به عذاب گرفتار می شوند، آنان بُت هایی را می پرستند که پدران آنان قبلاً می پرستیدند، آنان از جهالت و نادانی پدران خود پیروی می کنند، من بهره آنان از عذاب را بی کم و کاست خواهم داد.

ای محمّد ! تو دوست داری که همه مردم ایمان بیاورند، امّا بدان که این سنّت من است، من انسان ها را با اختیار آفریدم و به آنان حقّ انتخاب دادم، همواره مؤمن و کافر وجود داشته است. موسی پیامبر من بود، به او کتاب تورات را دادم، امّا قوم او دچار اختلاف شدند، عدّه ای ایمان آوردند و عدّه ای هم کافر شدند.

من در مجازات دشمنان خود عجله نمی کنم، به آنان فرصت می دهم، اگر این قانون من نبود، من همه کافران را نابود می کردم.

ای محمّد ! بارها از تو خواسته ام تا بُت پرستان را از عذاب روز قیامت بترسانی، امّا آنان همواره در شک و تردیدند، اگر آنان به روز قیامت ایمان داشتند، دست از بُت پرستی برمی داشتند. در روز قیامت من سزای اعمال همه را به صورت کامل می دهم و آنان نتیجه کارهای خود را می بینند، من به همه اعمال آنان آگاهی دارم.

ای محمّد ! همان گونه که به تو گفته ام بر راه راست باش و در این راه،

ص:345

استقامت کن ! عدّه ای هم که از بُت پرستی توبه کرده اند و به دین تو ایمان آورده اند و همراه تو شده اند، آنان هم باید ایستادگی کنند و از سختی ها نهراسند و هرگز نافرمانی مرا نکنند که من آنچه را که شما انجام می دهید می بینم و به آن آگاهی دارم.

ای محمّد ! به یارانت بگو که هرگز به بُت پرستانی که به خود و دیگران ظلم کردند، دلبستگی پیدا نکنند و آنان را دوست خود نگیرند و به آنان تکیه نکنند.

هر کس به بُت پرستان تکیه کند و آنان را دوست خود قرار دهد، آتش کیفرِ بُت پرستان، او را فرا خواهد گرفت، در روز قیامت، فرشتگانِ من، او را به سوی جهنّم خواهند برد در حالی که هیچ یار و یاوری نخواهد داشت.

* * *

سپس از نماز در آخر روز سخن می گویی که سه رکعت نماز مغرب است، وقتی که خورشید غروب می کند و روز به پایان می رسد. تو دوست داری بندگانت در این دو وقت به یاد تو باشند.

بعد از آن از چهار رکعت نماز عشاء سخن می گویی، نماز در هنگامی که پاسی از شب گذشته است.

در سوره بقره آیه 238 از چهار رکعت نماز ظهر سخن گفتی و پیامبر از چهار رکعت نماز عصر برای مسلمانان سخن گفت، این ها نمازهای پنج گانه ای هستند که بر هر مسلمان واجب است آن را بخواند، مجموع این نمازها، هفده رکعت می شود: نماز صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء.

* * *

پیامبر با سلمان فارسی زیر درختی نشسته بود، چشم پیامبر به شاخه ای افتاد که خشکیده بود و همه برگ های آن زرد شده بود. پیامبر از جا بلند شد و آن شاخه را گرفت و محکم تکان داد تا همه برگ های آن بر روی زمین ریخت.

سلمان نگاهی به پیامبر کرد، او می خواست بداند چرا پیامبر این کار را کرد، پیامبر فرمود:

__ ای سلمان ! چرا از علّت این کار من سؤال نمی کنی؟

__ ای پیامبر ! برایم بگو چرا چنین کردی؟

__ ای سلمان ! وقتی مسلمانی هنگام نماز وضو می گیرد و نمازهای پنج گانه خود را می خواند، گناهان او فرو می ریزند، همانگونه که برگ های این شاخه فرو ریخت.

ص:347

بعد از آن پیامبر این آیه را برای سلمان خواند: «بدان که خوبی ها، گناهان را از بین می برد...». آن روز سلمان فهمید که نمازهای پنج گانه همان خوبی هایی هستند که گناهان را از بین می برند.

البتّه معلوم است اگر من حقّ کسی را از بین ببرم مثلاً مال کسی را به ناحق تصرّف کنم، آن گناه با نماز خواندن از بین نمی رود، باید بروم و صاحب آن مال را راضی کنم.

* * *

دانایی نبودند که مردم را از فساد و تبهکاری نهی کنند.

خردمندان آن ها هم به خود ظلم کردند و در پیِ کامجویی از لذّت های دنیا بودند و به گناه آلوده شدند، آنان به جای آن که مردم را از زشتی ها نهی کنند، خودشان به زشتی ها آلوده شدند.

در هر جامعه گروهی از خردمندان وجود دارند، تا زمانی که آن خردمندان با مفاسد جامعه مبارزه کنند، جامعه به نابودی کشیده نمی شود، امّا اگر خردمندان هم فاسد بشوند و به گناه و فساد رو آورند، نابودی جامعه، حتمی است و آنان به عذاب گرفتار خواهند شد.

* * *

أَجْمَعِینَ (119).

اکنون با محمّد(صلی الله علیه وآله)چنین سخن می گویی:

ای محمّد ! وقتی پیام مرا برای مردم بیان کردی، دیگر کار نداشته باش آنان ایمان می آورند یا نه، تو کار خودت را انجام بده، من انسان ها را آزاد آفریده ام، آنان به اختیار و انتخاب خود، ایمان می آورند یا کافر می شوند.

برای من هیچ مانعی وجود نداشت تا مردم را به اجبار، مؤمن قرار دهم، ولی ایمانی که از روی اجبار باشد، ارزشی ندارد. ایمانی ارزش دارد که انسان از روی اختیار و با آزادی، آن را انتخاب کند.

ای محمّد ! اگر من می خواستم (به اجبار) همه انسان ها را مؤمن قرار می دادم، امّا من چنین نخواستم، برای همین همیشه بین انسان ها اختلاف خواهد بود مگر گروهی که من آنان را مورد رحمت خود قرار دهم و آنان در مسیر حقّ اختلافی نخواهند داشت.

من بندگان خود را برای پذیرش رحمت و هدایت آفریده ام تا به سوی حقّ رهنمون شوند و ایمان بیاورند، امّا گروهی از آنان از حقّ سر باز می زنند و آن را انکار می کنند. این قانون من است: «هر کس حقّ را بشناسد و آن را انکار کند، جایگاه او جهنّم است»، من جهنّم را از کافران جن و انس، پر خواهم کرد.

* * *

سازی، در این داستان ها، حقایقی برای تو روشن و واضح می شود.

همچنین این داستان ها برای کسانی که به تو ایمان آورده اند، پند و تذکّر است، آنان با شنیدن این آیات به فکر فرو می روند و تلاش می کنند فریب دسیسه های شیطان را نخورند.

* * *

عمل کردی مسلمانان را یاری کردی و آنان بر کافران پیروز شدند.

در آن جنگ، هفتاد نفر از بزرگان مکّه کشته شدند، ابوجهل یکی از آنان بود، او به سزای عملش رسید، ابوجهل همان کسی است که بر سرِ پیامبر، خاکستر می ریخت و مسلمانان را شکنجه می داد.

تقریباً شش سال بعد از این آیه، تو بزرگان مکّه را عذاب نمودی، تو به بُت پرستان گفتی که منتظر عذاب بمانند، این انتظار بیش از شش سال طول نکشید.

* * *

8. فانّ اتّباعکم ایّاه و ولایته أجمع: تفسیر القمی ج 1 ص 271، التفسیر الصافی ج 2 ص 289، البرهان ج 2 ص 664، نور الثقلین ج 2 ص 141، بحار الأنوار ج 9 ص 210.

9. إنّ رسول الله أتی الناس وهم یعبدون الحجارة والصخور والعیدان...: کتاب الغیبة للنعمانی ص 307.

10. فاختارت خمسة عشر رجلاً من خمسة عشر بطناً...: الخرائج والجرائح ج 1 ص 143، بحار الأنوار ج 19 ص 72; فناموا حول حجرة رسول الله...: تفسیر القمّی ج1 ص 275، تفسیر الصافی ج 2 ص 296، البرهان ج 2 ص 671، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 149، بحار الأنوار ج 19 ص 50.

11. فلمّا أصبحت قریش وأتوا إلی الحجرة وقصدوا...: تفسیر القمّی ج1 ص 275، تفسیر الصافیج 2 ص 296، البرهان ج 2 ص 671، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 149، بحار الأنوار ج 19 ص 50; فلم یبرحوا کذلک حتّی أصبحوا، فقام علی من الفراش...: بحار الأنوار ج 19 ص 39، تاریخ الطبری ج 2 ص 100، المنتظم فی تاریخ الأُمم والملوک ج 3 ص 49، البدایة والنهایة ج 3 ص 217، عیون الأثر لابن سیّد الناس ج 1 ص 235، السیرة النبویة لابن کثیر ج 2 ص 230، سبل الهدی والرشاد ج 3 ص233، السیرة الحلبیة ج 2 ص 193.

12. وجعل جبرئیل یقول: بخ بخ من مثلک یا بن أبی طالب والله یباهی بک الملائکة...: الأمالی للطوسی ج 1 ص 464، مناقب آل أبی طالب ج 1 ص 339، سعد السعود ص216، المحتضر ص 81، الجواهر السنیة ص 308، بحار الأنوار ج 19 ص 39، 64.

13. ان الله بعثنی ان اقتل جمیع ملوک الدنیا: تفسیر القمی ج 1 ص 277، التفسیر الصافی ج 2 ص 298، البرهان ج 2 ص 683، نور الثقلین ج 2 ص 150، بحار الأنوار ج 9 ص 210.

14. إنّ القتال مع غیر الإمام المفروض طاعته حرام مثل المیتة والدم ولحم الخنزیر: الکافی ج 5 ص 23، تهذیب الأحکام ج 6 ص 134، وسائل الشیعة ج 15 ص 45، بحار الأنوار ج 58 ص 239، جامع أحادیث الشیعة ج 13 ص 48، تذکرة الفقهاء ج 9 ص 19، منتهی المطلب ج 2 ص 900، الوافی ج 15ص 78، جواهر الکلام ج 21 ص 11.

15. ثم استعملوا فی کل مظفور من جهة العدی و غیره: مفردات الفاظ القرآن ص 615.

16. عن الخمس فقال فی کل ما افاد الناس: الکافی ج 1 ص 545، وسائل الشیعة ج 9 ص 503، جامع أحادیث الشیعة ج 8 ص 546، البرهان ج 2 ص 690.

17. فما کان لله فهو لرسوله یضعه حیث شاء...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 47، التفسیر الصافی ج 2 ص 266، البرهان ج 2 ص 643، الحدائق الناضرة ج 12 ص 473، جواهر الکلام ج 38 ص 102، بحار الأنوار ج 93 ص 210، جامع أحادیث الشیعة ج 8 ص 591.

18. آل عمران، آیه 13.

19. (فَلَمَّا جَآءَهُم)، أی هؤلاء الیهود (مَّا عَرَفُواْ) من نعت محمّد وصفته...: بحار الأنوار ج 9 ص 181 و ج 91 ص 10، التفسیر الأصفی ج 1 ص 53، تفسیر الصافی ج 1 ص 158.

20. وکانت الأوس والخزرج ابنا حارثة بن ثعلبة أهل عزّ ومنعة فی بلادهم... یوم بِعاث: تاریخ الیعقوبی ج 2 ص 37 .

21. فالذین الّف بین قلوبهم هم الأنصار: تفسیر القمی ج 1 ص 279، بحار الأنوار ج 2 ص 709، نور الثقلین ج 2 ص 165، بحار الأنوار ج 19 ص 308.

22. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 5 ص 165، تفسیر مجمع البیان ج 4 ص 4روض الجنان وروح الجنان ج 9 ص 147، التفسیر الأصفی ج 1 ص 449، التفسیر الصافی ج 2 ص 316، البرهان ج 2 ص 720، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 173، جامع البیان ج 10 ص 74، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 35، تفسیر الثعلبی ج 4 ص 375، تفسیر

ص:354

السمعانی ج 2 ص 283، معالم التنزیل ج 2 ص 264، الکشاف ج 2 ص 170، زاد المسیر ج 3 ص 263، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 124، الدر المنثور ج 3 ص 205، تفسیر الآلوسی ج 10 ص 39.

23. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 5 ص 165، تفسیر مجمع البیان ج 4 ص 4روض الجنان وروح الجنان ج 9 ص 147، التفسیر الأصفی ج 1 ص 449، التفسیر الصافی ج 2 ص 316، البرهان ج 2 ص 720، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 173، جامع البیان ج 10 ص 74، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 35، تفسیر الثعلبی ج 4 ص 375، تفسیر السمعانی ج 2 ص 283، معالم التنزیل ج 2 ص 264، الکشاف ج 2 ص 170، زاد المسیر ج 3 ص 263، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 124، الدر المنثور ج 3 ص 205، تفسیر الآلوسی ج 10 ص 39.

24. فبعث رسول الله امیرالمومنین فی طلب ابی بکر فلحقه بالروحاء: تفسیر القمی ج 1 ص 282، البرهان ج 2 ص 729، التفسیر الصافی ج 2 ص 320، بحار الأنوار ج 35 ص 292.

25. امّا ان یکون قد ظهر من المشرکین خیانه و نقض فامر الله سبحانه بان ینبذ الیهم عهدهم: مجمع البیان ج 5 ص 7، بحار الأنوار ج 21 ص 265.

26. یعنی بالمؤمنین الائمة لم یتخذوا الولائج من دونهم: الکافی ج 1 ص 415، البرهان ج 2 ص 746، التفسیر الصافی ج 2 ص 326، نور الثقلین ج 2 ص 192.

27. فمعکم معکم لا مع عدوّکم، آمنت بکم، وتولّیت آخرکم...: من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 609، تهذیب الأحکام ج 6 ص 95، وسائل الشیعة ج 14 ص 309، المزار لابن المشهدی ص 523، بحار الأنوار ج 99 ص 127، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 298.

28. إنّ القتال مع غیر الإمام المفروض طاعته حرام مثل المیتة: الکافی ج 5 ص 23، تهذیب الأحکام ج 6 ص 134، وسائل الشیعة ج 15 ص 45، بحار الأنوار ج 58 ص 239، جامع أحادیث الشیعة ج 13 ص 48، تذکرة الفقهاء ج 9 ص 19، منتهی المطلب ج 2 ص 900، الوافی ج 15ص 78، جواهر الکلام ج 21 ص 11.

29. الخیر کلّه فی ذلک الزمان یقوم قائمنا: الغیبة ص 213، یفرح به أهل السماء والأرض ، والطیر فی الهواء ...: الملاحم والفتن ص 281، اسمه اسمی یملأ الأرض عدلاًوقسطاً...: فتح الباری ج 13 ص 185، المعجم الصغیر ج 2 ص 148، صحیح ابن حبّان ج 15ص 238، المعجم الأوسط ج 4 ص 256، تفسیر الرازی ج 2 ص 28، الجرح والتعدیل ج 2 ص 494، تاریخ بغدادج 1 ص387، سیر أعلام النبلاء ج 5 ص 116.

30. لا یجد الرجل منکم یومئذ موضعاً لصدقته ولا لبرّه : الإرشاد ج 2 ص 384، بحار الأنوار ج 2 ص 384، یطلب الرجل منکم من یصله...: الإرشاد ج 2 ص 381، بحار الأنوار ج 52 ص 337، یحسن حال عامّة الناس... لا یُعصی الله فی أرضه...: بحار الأنوار ج 52 ص 128.

31. إذا قام القائم ، یأمر الله الملائکة بالسلام علی المؤمنین...: دلائل الإمامة ص 455.

32. فإذا قام القائم أخرج الخمسة والعشرین حرفاً فبثّها فی الناس...: مختصر بصائر الدرجات ص 117، بحار الأنوار ج 52 ص 336.

33. لیرفع عن الملل والأدیان الاختلاف ، ویکون الدین کلّه واحداً...: مختصر بصائر الدرجات ص 180، بحار الأنوار ج 53 ص 4.

34. فلا تمنع السماء شیئاً من قطرها ، ولا الأرض شیئاً من نباتها: الجامع الصغیر ج 2 ص 402، مجمع الزوائد ج 7 ص 314، الکامل ج 3 ص 99، تذکرة الحفّاظ ج 3 ص 838، تاریخ ابن خلدون ج 1 ص 808، یؤذَن للسماء فی القطر ، ویؤذَن للأرض فی النبات : الجامع الصغیر ج 2 ص 135، فوائد العراقیین ص 44، عن أمیر المؤمنین: لأنزلت السماء قطرها ، ولأخرجت الأرض نباتها: تحف العقول ص 115، الخصال ص 624، بحار الأنوار ج 52 ص 316.

ص:355

35. والحُرُم منها، هی: رجب و ذوالقعده و ذوالحجه... دیناً قیما...: الغیبة للنعمانی ص 89، البرهان ج 2 ص 773.

36. خذ علی طریق ثور، وهو جبل علی طریق منی له سنام کسنام الثور. فدخل الغار...: تفسیر القمّی ج1 ص 275، تفسیر الصافیج 2 ص 296، البرهان ج 2 ص 671، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 149، بحار الأنوار ج 19 ص 50، والله لقد صدقنا الذی کان حدّثنا به: بحار الأنوار ج 19 ص 39، تاریخ الطبری ج 2 ص 100، المنتظم فی تاریخ الأُمم والملوک ج 3 ص 49، البدایة والنهایة ج 3 ص 217، عیون الأثر لابن سیّد الناس ج 1 ص 235، السیرة النبویة لابن کثیر ج 2 ص 230، سبل الهدی والرشاد ج 3 ص233، السیرة الحلبیة ج 2 ص 193.

37. بخ بخ من مثلک یا بن أبی طالب والله یباهی بک الملائکة...: الأمالی للطوسی ج 1 ص 464، مناقب آل أبی طالب ج 1 ص 339، سعد السعود ص216، المحتضر ص 81، الجواهر السنیة ص 308، بحار الأنوار ج 19 ص 39، 64.

38. وخشی ان أبی قحافه ان یدل القوم علیه: الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف ص 410.

39. (ثانی اثنین اذ هما فی الغار)، قال: وما لهم فی ذلک؟... فانزل الله سکینته علی رسوله: الاحتجاج ج 2 ص 145، مناقب آل ابی طالب ج 2 ص 330، بحار الأنوار ج 10 ص 297، جامع أحادیث الشیعة ج 13 ص 166، الغدیر ج 6 ص 305، تفسیر العیاشی ج 2 ص 89.

40. نزل بایّاک اعنی و اسمعی یا جاره، خاطب الله تعالی بذلک...: التوحید ص 74، بحار الأنوار ج 4 ص 47، التفسیر الصافی ج 2 ص 259.

41. أربعة لا ینظر الله إلیهم یوم القیامة: عاقّ، ومنّان، ومکذّب بالقدر...: الخصال ص 203، بحار الأنوار ج ص 87، وسائل الشیعة ج 25 ص 335.

42. به این مثال توجّه کنید: وقتی در جاده رانندگی می کنی، پلیس راه می تواند جلو تو را بگیرد وبگوید: چرا با سرعت زیاد رانندگی کردی؟ امّا حق ندارد سؤال کند چرا مثلا ماشین تو، خارجی نیست، پلیس راه فقط حق دارد از چگونگی رانندگی تو سؤال کند نه از نوع ماشین تو که آیا گرانقیمت است یا ارزان قیمت. سؤال در مورد چگونگی رانندگی، سؤال از عمل ورفتار توست وپلیس راه می تواند از آن سؤال کند.

43. یقول الله تعالی للعبد: لم عصیت؟ لم فسقت؟ لم شربت الخمر؟ لم زنیت؟ فهذا فعل العبد...: بحار الأنوار ج 5 ص 59; سألهم عمّا عهد إلیهم ولم یسألهم عمّا قضی علیهم: الإرشاد ج 2 ص 204، کنز الفوائد ص 171، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 420، بحار الأنوار ج 5 ص 60.

44. ولا الذین لایبالون بما صنعوا من اموال الناس: مستدرک الوسائل ج 7 ص 129، بحار الأنوار ج 93 ص 60، تفسیر العیّاشی ج 2 ص 94.

45. إنَّما وضعت الزَّکاة اخْتباراً للْأغنیاء و معونة للفقراء...: من لاحضره الفقیه ج 2 ص 7، وسائل الشیعة ج 9 ص 12، جامع أحادیث الشیعة ج 8 ص 33، جواهر الکلام ج 15 ص 7، الحدائق الناضرة ج 12 ص 11.

46. روض الجنان وروح الجنان ج 9 ص 290، التفسیر الأصفی ج 1 ص 9، 47، التفسیر الصافی ج 2 ص 358، البرهان ج 2 ص 816، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 242، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 73، تفسیر الثعلبی ج 5 ص 69، تفسیر السمعانی ج 2 ص 328، معالم التنزیل ج 2 ص 311، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 158، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 72، الدر المنثور ج 3 ص 258.

47. ودعا أمیرَ المؤمنین فرقی معه حتّی قام عن یمینه...: الإرشاد ج 1 ص 175، بحار الأنوار ج 21 ص 387.

48. من أولی بکم مِن أنفسکم؟ فجهروا فقالوا: الله ورسوله، ثمّ قال ثانیة...: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 332، بحار الأنوار ج 37 ص

ص:356

139.

49. اللهم وال من والاه و عاد من عاده: بصائر الدرجات ص 97، قرب الإسناد ص 57، الکافی ج 1 ص 294، التوحید ص 212، الخصال ص 211، کمال الدین ص 276، معانی الأخبار ص 65، من لایحضره الفقیه ج 1 ص 229، تحف العقول ص 459، تهذیب الأحکام ج 3 ص 144، کتاب الغیبة للنعمانی ص 75، الإرشاد ج 1 ص 351، کنز الفوائد ص 232، الإقبال بالأعمال ج 1 ص 506، مسند أحمد ج 1 ص 84، سنن ابن ماجة ج 1 ص 45، سنن الترمذی ج 5ص 297، المستدرک للحاکم ج 3 ص 110، مجمع الزوائد ج 7 ص 17، تحفة الأحوذی ج 3 ص 137، مسند أبی یعلی ج 11 ص 307، المعجم الأوسط ج 1 ص 112، المعجم الکبیر ج 3 ص 179، التمهید لابن عبد البرّ ج 22 ص 132، نصب الرایة ج 1 ص 484، کنز العمّال ج 1 ص 187، ج 11 ص 332، 608، تفسیر الثعلبی ج 4 ص 92، شواهد التنزیل ج 1 ص 200، الدرّ المنثور ج 2 ص 259.

50. أوصلوا البیعة والمصافقة ثلاثاً...: بحار الأنوار ج 37 ص 217.

51. والله محمّد لأحمق إن کان یری أنّ الأمر یستقیم لعلیّ من بعده!: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 98، بحار الأنوار ج 37 ص 152، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص243.

52. اکتم علینا، فإنّ لکلّ جِوار أمانةً، فقال لهم: ما هذا من جِوار الأمانة...: المصادر السابقة.

53. ثمّ مضی حتّی أتی رسول الله وعلیّ إلی جانب مُحتَب بحمائل سیفه...: المصادر السابقة.

54. عَقَبة هَرشَی إلی ذات الأصافر میلان، ثمّ إلی الجُحفَة، ولیس بین الطریقین إلاّ میلین: معجم ما استعجم ج 3 ص 954.

55. قعدوا له فی العقبة وهی عقبة اَرشَی (هَرشَی) بین الجُحفَة والأبواء...: تفسیر القمّی ج 1 ص 174، بحار الأنوار ج 31 ص 632; اتّفقوا علی أن یَنفِروا بالنبیّ ناقتَهُ علی عقبة هَرشَی: بحار الأنوار ح 28 ص 97.

56. والرأی أن نقتل محمّداً قبل أن یدخل المدینة... فقعد سبعة عن یمین العقبة...: إقبال الأعمال ج 2 ص 249.

57. تفقهوا فی الحلال و الحرام و الا فانتم اعراب: المحاسن ج 1 ص 227 بحار الأنوار ج 1 ص 214، الفصول المهمة ج 1 ص 187.

58. ترجمه های های: آیتی، ارفع، اشرفی، الهی قمشه ای، انصاریان، برزی، ترجمه المیزان، ترجمه جوامع الجامع، حلبی، رضایی، رهنما، روان جاوید، روشن، روض الجنان، طاهری، کوثر، معزی، بروجردی، پاینده، پورجوادی، تفسیر آسان، خسروی، خواجوی، رضایی، سراج، عاملی، شعرانی، فولادوند، کاوپانیور، گرمارودی، مجتبوی، مشکینی، مصباح زاده، مکارم شیرازی، یاسری، صفارزاده، مخزن العرفان، نور، یاسری.

59. خیثمه بن عبد الرحمن الجعفی: رجال الطوسی ص 133، راجع: رجال النجاشی ص 110.

60. عسی من الله واجب و انّما نزلت فی شیعتنا المذنبین: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 106، مجمع البیان ج 3 ص 145، جامع أحادیث الشیعة ج 26، 109، التفسیر الصافی ج 2 ص 371، البرهان ج 2 ص 837، بحار الأنوار ج 66 ص 13.

61. ابعث لنا ابالبابة نستشیره فی امرنا...: تفسیر القمی ج 1 ص 303، نور الثقلین ج 2 ص 258، البرهان ج 2 ص 835، بحار الأنوار ج 22 ص 94.

62. امر رسول الله منادیه فنادی فی الناس... فرض علکیم الزکاة: الکافی ج 3 ص 497، من لایحضره الفقیه ج 2 ص 13، وسائل الشیعة ج 9 ص 9، جامع أحادیث الشیعة ج 8 ص 5، التفسیر الصافی ج 2 ص 371، البرهان ج 2 ص 831، جواهر الکلام ج 15 ص 417.

63. کان أبی اذا تصّدق بشیء وضعه فی ید السائل: الکافی ج 4 ص 9، ثواب الاعمال ص 144، تهذیب الاحکام ج 4 ص 105، وسائل الشیعة ج 9 ص 407، بحار الأنوار ج 93 ص 125، تفسیر العیّاشی ج 2 ص 107، البرهان ج 2 ص 837، نور الثقلین

ص:357

ج 2 ص 261، الجامع للشرایع ص 146، منتهی المطلب ج 8 ص 18، الوافی ج 10 ص 403، الحدائق الناضرة ج 12 ص 10.

64. جهت اطلاع از آثار وبرکات صدقه مراجعه کنید به: الکافی ج 4 ص 8، دعائم الإسلام ج 2 ص 331، ثواب الأعمال ص 142، بحار الأنوار ج 93 ص 176.

65. تبسّمک فی وجه أخیک لک صدقة: سنن الترمذی ج 3 ص 228، صحیح ابن حبّان ج 2 ص 221، الجامع الصغیر ج 1 ص 497، کنز العمّال ج 4106، الکامل لابن عدی ج 5 ص 275، میزان الاعتدال ج 3 ص 92، عن ابن عمر عن رسول الله: ان تبسمک فی وجه اخیک یکتب لک صدقة: مجمع الزوائد ج 3 ص 134، الدرّ المنثور ج 1 ص 356،

66. ولا رآنی إلاّ تبسّم فی وجهی: مسند أحمد ج 4 ص 358، صحیح البخاری ج 7 ص 94، صحیح مسلم ج 7 ص 157، سنن ابن ماجة ج 1 ص 56، سنن الترمذی ج 5 ص 343.

67. کان علیه السلام یقبّل یده عند الصدقة، فسُئل عن ذلک...: عدّة الداعی ص 59، وسائل الشیعة ج 9 ص 433، بحار الأنوار ج 93 ص 134، جامع أحادیث الشیعة ج 93 ص 134.

68. ان أعمالکم لتعرض علیّ فی کل یوم و لیلة: الکافی ج 1 ص 219، بصائر الدرجات ص 449، وسائل الشیعة ج 16 ص 108، بحار الأنوار ج 23 ص 347، جامع أحادیث الشیعة ج 13 ص 306، البرهان ج 2 ص 839، نور الثقلین ج 2 ص 264.

69. أما علمت أنّ بطنها منزلٌ قد سکنته، وأنّ حجرها مهدٌ قد غمزته، وثدیها وعاءٌ قد شربته؟ بصائر الدرجات ص 263، مستدرک الوسائل ج 15 ص 190، الخرائج والجرائح ج 2 ص 729.

70. دخلو الاسلام فوحّدوا.... ولم یعرفوا الایمان بقلوبهم: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 110، بحار الأنوار ج 69 ص 165، البرهان ج 2 ص 845، نور الثقلین ج 2 ص 265.

71. السائحون و هم الصائمون: الکافی ج 5 ص 15، تهذیب الاحکام ج 6 ص 130، وسائل الشیعة ج 15 ص 36، بحار الأنوار ج 66 ص 355، التفسیر الصافی ج 2 ص 381، البرهان ج 2 ص 853، نور الثقلین ج 2 ص 271.

72. آذر کان عم إبراهیم، فأما أبوه فتارخ بن ناخور، وسمی العم...: بحار الانوار ج 35 ص 156، کما انه ذکر نسب ابراهیم کذا: ابراهیم بن تارخ راجع: مناقب آل ابی طالب ج 1 ص 135، بحار الانوار ج 15 ص 106، روض الجنان ج 13 ص 88، تفسیر المحیط ج 1 ص 536، تاریخ الطبری ج 1 ص 162، الکامل فی التاریخ لابن الاثیر ج 1 ص 94، قصص الانبیاء لابن کثیر ج 1 ص 167.

73. قال: الاواه الدعّاء: تفسیر القمّی ج 1 ص 306 ، التفسیر الصافی ج 2 ص 383 ، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 275 ، بحار الأنوار ج 93 ص 290.

74. عن قول الله عزّ وجلّ: (اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّ_دِقِینَ)، قال: إیّانا عنی: الکافی ج 1 ص 208، بصائر الدرجات ص 51، دعائم الإسلام ج 1 ص 21، بحار الأنوار ج 24 ص 31، التفسیر الأصفی ج 1 ص 497، التفسیر الصافی ج 2 ص 387، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 280.

75. السلام علی أئمّة الهدی ومصابیح الدجی، وأعلام التقی وذوی النهی، وأُولی الحجی...: عیون أخبار الرضا ج 1 ص 305، من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 609، تهذیب الأحکام ج 6 ص 95، وسائل الشیعة ج 14 ص 309، المزار لابن المشهدی ص 523، بحار الأنوار ج 99 ص 127، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 298.

76. جلوس ساعة عند العلماء أحبّ إلی الله من عبادة ألف سنة...: عدّة الداعی ص 75، بحار الأنوار ج 1 ص 205، جامع أحادیث الشیعة ج 16 ص 236.

ص:358

77. مرحباً بک یا عبدی، أتدری أیّ منزلة تطلب؟ وأیّ درجة تروم؟ تضاهی ملائکتی المقرّبین...: بحار الأنوار ج 1 ص 180 و ج 22 ص 340.

78. مَن خرج من بیته لیلتمس باباً من العلم لینتفع به ویعلّمه غیره: بحار الأنوار ج 1 ص 177.

79. إنّ القائم یلقی فی حربه ما لم یلق رسول الله...: کتاب الغیبة للنعمانی ص 308، بحار الأنوار ج 52 ص 363.

80. قرّاء القرآن، فقهاء فی الدین، قد قرحوا جباههم، وشمّروا ثیابهم...: دلائل الإمامة ص 455.

81. للاطّلاع أکثر علی تفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 5 ص 329، تفسیر مجمع البیان ج 5 ص 146، روض الجنان وروح الجنان ج 10 ص 73، التفسیر الأصفی ج 1 ص 500، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 286، تفسیر السمعانی ج 2 ص 363، زاد المسیر ج 3 ص 354، تفسیر الرازی ج 16 ص 237، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 116.

82. ان معنی قدس صدق شفاعة محمد صلی الله علیهوآله: مجمع البیان ج 5 ص 153، بحار الأنوار ج 24 ص 40، التفسیر الصافی ج 2 ص 393، البرهان ج 3 ص 12.

83. سألتُ أبا عبد الله عن قول الله عزّ وجلّ: سبحان الله، ما یعنی به؟ قال: تنزیهه: الکافی ج 1 ص 118، التوحید للصدوق ص 312، بحار الأنوار ج 4 ص 169 و ج 90 ص 177.

84. وَ ءَاخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَ__لَمِینَ : کلمه آخر در اینجا به معنای سخن دیگر است، نه آخرین سخن. البته در ترجمه های زیر «آخر دعواهم» به مفهوم آخرین سخن ترجمه شده است: الهی قمشه ای، آیتی، احسن الحدیث، ارفع، اشرف، انصاریان، برزی، بروجردی، پاینده، پور جوادی، حلبی، خسروی، رضایی، روان جاوید، روشن، روض الجنان، سراج، شعرانی، ظاهری، عاملی، فولادوند، فیض الاسلام، کاوپانپور، گرمارودی، مجتبوی، مجد، مشکینی، مصباح زاده، مکارم، نور، یاسری، انصاری، صفارزاده.

85. انعام آیه 71، انبیا آیه 67

86. قال: بل کانوا ضلالاً، کانوا لا مؤمنین، ولا کافرین، ولا مشرکین ومنذرین: تفسیر العیّاشی ج 1 ص 104، البرهان ج 1 ص 451، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 208، تفسیر کنز الدقائق ج 1 ص 208، ذلک أنّ قابیل توعّده بالقتل کما قتل أخاه هابیل، فسار فیهم بالتقیّة والکتمان، فازدادوا کلّ یوم ضلالة، حتّی لم یبق علی الأرض معهم إلاّ من هو سلف...: تفسیر الصافی ج 1 ص 244، البرهان ج 1 ص 451، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 208.

87. هو الطریق إلی معرفة الله عزّ وجلّ، وهما صراطان: صراط فی الدنیا، وصراط فی الآخرة، فأمّا الصراط الذی فی الدنیا، فهو الإمام المفترض الطاعة...: معانی الأخبار ص 32، التفسیر الأصفی ج 1 ص 7، تفسیر الصافی ج 1 ص85، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 21، تفسیر المیزان ج 1 ص 41، غایة المرام ج 3 ص 46; ونحن الصراط المستقیم، ونحن عیبة علمه: معانی الأخبار ص 35، بحار الأنوار ج 24 ص 12.

88. اما الزیادة فالدنیا، ما اعطاهم الله فیها لم یحاسبهم...: نور الثقلین ج 2 ص 301، التفسیر الصافی ج 2 ص 400.

89. لا تصحبه الأوقات، ولا تضمنه الأماکن، ولا تأخذه السنات، ولا تحدّه الصفات: التوحید للصدوق ص 34، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 135، بحار الأنوار ج 4 ص 228 و ج 54 ص 43، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 39.

90. سوره فصّلت، آیه 21 و 22.

91. إنّ الإمامة هی منزلة الأنبیاء، وإرث الأوصیاء، إنّ الإمامة خلافة الله وخلافة الرسول...: الکافی ج 1 ص 200، الأمالی للصدوق ص 775، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 197، معانی الأخبار ص 98، تحف العقول ص 439، بحار الأنوار ج 25 ص 123.

92. قد زنی فشهد علی نفسه أربع شهادات، فأمر به رسول الله صلّی الله علیهوآله فرُجم وکان قد أحصن: سنن أبی داوود ج 2 ص

ص:359

338، وراجع: عمدة القاری ج 23 ص 292; فی المجنونة التی أمر برجمها... فی التی وضعت لستّة أشهر، فأراد عمر رجمها...: الاستیعاب: ج 3 ص 1102.

93. فقلت والجمع یسمعون: ألا أکبرنا سنّاً وأکثرنا لیناً: بحار الأنوار ج 30 ص 291 .

94. انعام، آیه 27.

95. الاقرار بنبوه محمد صلی الله علیهوآله... خیر مما یجمع هولاء فی دنیاهم: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 124، الوافی ج 3 ص 894، بحار الأنوار ج 35 425، تفسیر ابی حمزه الثمالی ص 198، البرهان ج 3 ص 35، نور الثقلین ج 2 ص 308.

96. ولو أنّ رجلاً عمّر ما عمّر نوح...یصوم النهار ویقوم اللیل فی ذلک المکان...: المحاسن ج 1 ص 91، الکافی ج 8 ص 253، من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 245، وسائل الشیعة ج 1 ص 122، مستدرک الوسائل ج 1 ص 149، شرح الأخبار ج 3 ص 479، الأمالی للطوسی ص 132، بحار الأنوار ج 27 ص 173، جامع أحادیث الشیعة ج 1 ص 426; ثمّ لم یوالک یا علیّ، لم یشمّ رائحة الجنّة ولم یدخلها: المناقب للخوارزمی ص 67، مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 2، کشف الغمّة ج 1 ص 100، نهج الإیمان لابن جبر ص 450، بحار الأنوار ج 27 ص 194، و ج 39 ص 256، 280، الغدیر ج 2 ص 302، و ج 9 ص 268، بشارة المصطفی ص 153.

97. من مات و لم یعرف امام زمانه، مات میتة جاهلیة: وسائل الشیعة ج 16 ص 246، مستدرک الوسائل ج 18 ص 187، اقبال الاعمال ج 2 ص 252، بحار الأنوار ج 8 ص 368، جامع أحادیث الشیعة ج 26 ص 56، الغدیر ج 10 ص 126

98. ثمّ ینادی مناد من تلقاء العرش: أین النبیّ الأُمّی...فلا یبقی أحد یومئذ کان محبّنا...: الأمالی للمفید ص 290، الأمالی للطوسی ص 67، تفسیر فرات ص 259، بشارة المصطفی ص 20، کشف الغمّة ج 1 ص 135، بحار الأنوار ج 8 ص 17.

99. مائده: آیه 103

100. فقال ابن زیاد : کیف رأیت صُنع الله بأخیک وأهل بیتک؟ فقالت : ما رأیت إلاّ جمیلا، هؤلاء قومٌ کتب الله علیهم القتل ...: مثیر الأحزان، ص 90; بحار الأنوار، ج 45، ص 115; الفتوح، ج 5، ص 122 .

101. یا عقبة ، لا یقبل الله من العباد یوم القیامة إلا هذا الذی أنتم علیه...: المحاسن ج 171، بحار الأنوار ج 6 ص 18، الکافی ج 3 ص 129، تفسیر العیّاشی ج 2 ص 12.

102. یُستکره المؤمن علی خروج نفسه ؟... إنّ المؤمن إذا حضرته الوفاة حضر رسول الله صلّی الله علیهوآله وأهل بیته...: تفسیر الفرات ص 553، بحار الأنوار ج 6 ص 162.

103. لأنا أرفق به من والد رفیق، وأشفق علیه من أخ شفیق، ثمّ قام إلیه ملک الموت فیقول: یا عبد الله ، أخذت فکاک رقبتک ...: تفسیر الفرات ص 553، بحار الأنوار ج 6 ص 162.

104. أمّا ما کنت تحذر فقد آمنک الله منه، وأمّا ما کنت ترجو فقد أتاک الله به، افتح عینیک فانظر إلی ما عندک...: تفسیر الفرات ص 553، بحار الأنوار ج 6 ص 162.

105. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 5 ص 401، تفسیر مجمع البیان ج 5 ص 203، روض الجنان وروح الجنان ج 10 ص 161، التفسیر الأصفی ج 1 ص 518، التفسیر الصافی ج 2 ص 410، البرهان ج 3 ص 37، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 311، جامع البیان ج 11 ص 173، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 123، تفسیر الثعلبی ج 5 ص 137، تفسیر السمعانی ج 2 ص 393، زاد المسیر ج 4 ص 38، تفسیر الرازی ج 17 ص 125، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 206، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 172، تفسیر الآلوسی ج 11 ص 150.

106. ثمّ اتّخذوا العزّی، وسُمّی بها عبد العزّی بن کعب، وکان الذی اتّخذها ظالم بن أسعد: خزانة الأدب ج 4 ص 116 و ص 209;

ص:360

کانت العزّی أحدث من اللاّت، وکان الذی اتّخذه ظالم بن سعد بوادی نخلة...: فتح الباری ج 8 ص 471، تفسیر القرطبی ج 17 ص 99، فکان أقدمها مناة، وسُمّیت العرب عبد مناة وزید مناة، وکان منصوباً علی ساحل البحر، وکانت العرب جمیعاً تعظّمه: خزانة الأدب ج 7 ص 208 و راجع: فتح الباری ج 3 ص 399، عمدة القارئ ج 19 ص 203، تحفة الأحوذی ج 8 ص 242، التمهید لابن عبد البرّ ج 2 ص 98، تفسیر ابن کثیر ج 4 ص 272.

107. الحمد لله الذی لم یلد فیورّث، ولم یولد فیُشارک: التوحید للصدوق ص 48، الفصول المهمّة للحرّ العاملی ج 1 ص 242، بحار الأنوار ج 3 ص 256، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 237.

108. ثم بعث منهم النبیین فدعوهم الی الاقرار بالله... کان التکذیب ثمَّ: الکافی ج 1 ص 437، علل الشرایع ج 1 ص 118، مختصر بصائر الدرجات ص 164، بحار الأنوار ج 5 ص 244، التفسیر الصافی ج 2 ص 222، البرهان ج 2 ص 566، نور الثقلین ج 2 ص 53.

109. کان بین قول الله عز وجل: (قد اجیب دعوتکما) و بین اخذ فرعون، اربعون عاماً: الکافی ج 2 ص 355، الوافی ج 9 ص 1523، بحار الأنوار ج 90 ص 375، البرهان ج 3 ص 49.

110. قال: یا ربِّ، البحر امامهم، قال: امضِ، فانی آمره...: تفسیر القمی ج 1 ص 315، التفسیر الصافی ج 2 ص 417، نور الثقلین ج 2 ص 317، بحار الأنوار ج 13 ص 116.

111. (فَلَمَّا جَآءَهُم)، أی هؤلاء الیهود (مَّا عَرَفُواْ) من نعت محمّدصلی الله علیهوآله وصفته، (کَفَرُواْ بِهِ)...: بحار الأنوار ج 9 ص 181 و ج 91 ص 10، التفسیر الأصفی ج 1 ص 53، تفسیر الصافی ج 1 ص 158.

112. واقام روبیل مع قومه فی قریتهم، حتی اذا دخل علیهم شوّال، صرخ روبیل باعلی صوته...: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 132، التفسیر الصافی ج 2 ص 423، البرهان ج 3 ص 61، نور الثقلین ج 2 ص 324، بحار الأنوار ج 14 ص 395.

113. کم غاب یونس عن قومه حتی رجع الیهم...: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 135، بحار الأنوار ج 14 ص 398، التفسیر الصافی ج 2 ص 426، نور الثقلین ج 2 ص 327.

114. و لو فعلت ذلک بهم لم یستحقوا منی ثواباً و لا مدحا، لکنی ارید ان یومنوا مختارین: التوحید للصدوق ص 342، الإحتجاج ج 2 ص 196، بحار الأنوار ج 5 ص 50، التفسیر الصافی ج 2 ص 427، البرهان ج 3 ص 66.

115. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 5 ص 439، تفسیر مجمع البیان ج 5 ص 236، روض الجنان وروح الجنان ج 10 ص 199، التفسیر الأصفی ج 1 ص 527، التفسیر الصافی ج 2 ص 428، تفسیر السمعانی ج 2 ص 135، معالم التنزیل ج 2 ص 371، الکشاف ج 2 ص 255، زاد المسیر ج 4 ص 59، تفسیر الرازی ج 17 ص 171، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 217، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 185، تفسیر الآلوسی ج 11 ص 196.

116. منظور از روز در این آیه، دوران است، نه 24 ساعت، زیرا در آن زمان هنوز زمین و آسمان وجود نداشت، نه کره زمین بود و نه حرکت بیست و چهارساعته زمین به دور خودش.

117. من سره أن ینظر إلی رجل من أصحاب القائم فلینظر إلی هذا: جامع الرواة ج 1 ص 308، معجم رجال الحدیث ج 8 ص 128، اعیان الشیعة ج 6 ص 382.

118. إن الله حمل دینه وعلمه الماء قبل أن یکون أرض أو سماء أو جن أو إنس أو شمس أو قمر...: الکافی ج 1 ص 133، الوافی ج 1 ص 501، مختصر بصائر الدرجات ص 159، بحار الأنوار ج 3 ص 334، البرهان ج 3 ص 79، نور الثقلین ج 2 ص 338.

119. فأوّل ما ابتدأ من خلق خلقه أن خلق محمّداً وخلقنا أهل البیت معه من نور عظمته، فأوقفنا أظلّةً خضراء...: بحار الأنوار ج 3 ص 307; أوّل ما خلق الله نور نبیّک یا جابر: کشف الخفاء ج 1 ص 265، تفسیر الآلوسی ج 1 ص 51، ینابیع المودّة ج 1 ص

ص:361

56، بحار الأنوار ج 15 ص 24; یا محمّد، إنّی خلقتک وعلیّاً نوراً، یعنی روحاً بلا بدن...: الکافی ج 1 ص 440، بحار الأنوار ج 54 ص 65; فمکثوا ألف دهر، ثمّ خلق جمیع الأشیاء...: الکافی ج 1 ص 441، المحتضر للحلّی ص 285، حلیة الأبرار ج 1 ص 18، بحار الأنوار ج 15 ص 19; نسبّحه ونقدّسه ونهلّله ونمجّده، وما من ملک مقرّب ولا ذی روح غیرنا، حتّی بدا له فی خلق الأشیاء: الکافی ج 1 ص 441، بحار الأنوار ج 15 ص 24 و ج 54 ص 196; وهو النور الذی خلق منه محمّداً وعلیّاً، فلم یزالا نورین أوّلین: الکافی ج 1 ص 442، بحار الأنوار ج 15 ص 24، أعیان الشیعة ج 3 ص 49، مکیال المکارم ج 1 ص 368; أوّل ما خلق الله نوری، ابتدعه من نوره...: بحار الأنوار ج 25 ص 22.

120. لو خلت الارض طرفة عین من حجة لساخت باهلها: بصائر الدرجات ص 509، الأمالی للصدوق ص 253، علل الشرایع ج 1 ص 198، کمال الدین ص 204، بحار الأنوار ج 36، ص 338، التفسیر الصافی ج 4 ص 243، البرهان ج 3 ص 227.

121. أسکن الله عزّ وجلّ آدم وزوجته الجنّة... فنظر إلی منزلة محمّد وعلیّ وفاطمة والحسن والحسین والأئمّة من بعدهم...: معانی الأخبار ص 110، بحار الأنوار ج 11 ص 176، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 13، غایة المرام ج 4 ص188.

122. إن الله حمل دینه وعلمه الماء قبل أن یکون أرض أو سماء أو جن أو إنس أو شمس أو قمر...: الکافی ج 1 ص 133، الوافی ج 1 ص 501، مختصر بصائر الدرجات ص 159، بحار الأنوار ج 3 ص 334، البرهان ج 3 ص 79، نور الثقلین ج 2 ص 338.

123. أنتم الصراط الأقوم، وشهداء دار الفناء، وشفعاء دار البقاء، والرحمة الموصولة: من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 609، تهذیب الأحکام ج 6 ص 95، وسائل الشیعة ج 14 ص 309، المزار لابن المشهدی ص 523، بحار الأنوار ج 99 ص 127، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 298، یا آدم ویا حوّا، لا تنظرا إلی أنواری وحججی بعین الحسد فأهبطکما عن جواری وأحلّ بکما هوانی...: معانی الأخبار ص 110، بحار الأنوار ج 11 ص 176، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 13، غایة المرام ج 4 ص 188.

124. أیّ شیء کنتم قبل أن یخلق الله عزّ وجلّ آدم؟ قال: کنّا أشباح نور ندور حول عرش الرحمان، فنعلّم الملائکة التسبیح والتهلیل والتحمید: علل الشرائع ج 1 ص 23، بحار الأنوار ج 57 ص 311; وبنا اهتدوا إلی معرفة الله وتسبیحه وتهلیله وتمجیده: علل الشرائع ج 1 ص 5، کمال الدین ص 255، بحار الأنوار ج 18 ص 346 و ج 26 ص 336.

125. ان متعناهم فی هذه الدنیا الی خروج القائم فنردّهم و نعذبهم: تفسیر القمی ج 1 ص 322، التفسیر الصافی ج 2 ص 433، البرهان ج 3 ص 84، نور الثقلین ج 2 ص 342، بحار الأنوار ج 9 ص 214.

126. لاخیر فی دین لیس فیه رکوع ولاسجود، فاما کسر اصنامکم بایدیکم فذاک لکم...: بحار الأنوار ج 17 ص 53، مجمع البیان ج 10 ص 236، تفسیر الصافی ج 5 ص2 271، نور الثقلین ج 5 ص 490.

127. کان معه من الصحابة ومن الأعراب وممّن یسکن حول مکّة والمدینة مئة وعشرون ألفاً... : العدد القویّة ص 183، بحار الأنوار ج 37 ص 150.

128. قُدید: موضع بین مکّة والمدینة، بینها وبین الجحفة سبعة وعشرون میلاً: النفحة المسکیة فی الرحلة المکّیة ص 320.

129. یا علی، إنّی سألت ربّی أن یوالی بینی وبینک ففعل، وسألت ربّی: الکافی ج 8 ص 378، تفسیر العیّاشیج 2 ص 141، تفسیر نور الثقلین ج 7 ص 342; اللهمّ هب لعلی المودّة فی صدور المؤمنین، والهیبة والعظمة فی صدور المنافقین: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 142، بحار الأنوار ج 35 ص 354، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 343.

130. أنیخوا ناقتی، فو الله ما أبرح من هذا المکان حتّی أبلّغ رسالة ربّی... : بحار الأنوار ج 37 ص 166.

131. ومنعتُ العابد من تلک السمکة بعینها لخطیئة کانت منه أردتُ تمحیصها عنه بمنع تلک الشهوة...: الجواهر السنیة ص 171، بحار الأنوار ج 64 ص 233 و ج 89 ص 242.

ص:362

132. کان هو و ولده و من تبعه ثمانین نفسا: علل الشرایع ج 1 ص 30، بحار الأنوار ج 11 ص 322، البرهان ج 3 ص 105.

133. والوثوب علی نوح بالضرب المبرح...: کمال الدین ص 133، بحار الأنوار ج 11 ص 326، البرهان ج 5 ص 501.

134. در روایت مرسله ای نقل شده است که آیه 35 این سوره، خطاب به پیامبر است، از آن جهت که روایت مرسل بود، به آن اعتماد نکردم. روایت این است: ان کفار مکّه قالوا: ان محمداً افتری القرآن... روی مثل ذلک عن ابی جعفر و ابی عبد الله عیهما السلام: البرهان ج 3 ص 100.

135. و امر جبرئیل ان ینزل علیه و یعلمه کیف یتخذها فقدر...: تفسیر القمی ج 1 ص 326، التفسیر الصافی ج 2 ص 452، البرهان ج 3 ص 106، بحار الأنوار ج 11 ص 311.

136. امر ان یجعل طوله ثمانین ذراعا.... و عرضه خمسین: بحار الأنوار ج 11 ص 325.

137. 82 برهان ج 4

138. وکانوا یسخرون منه و یقولون یتخذ سفینة فی البرّ: تفسیر القمی ج 1 ص 326، التفسیر الصافی ج 2 ص 452، البرهان ج 3 ص 106، بحار الأنوار ج 11 ص 311.

139. ففار التنور فی بیت امراته...: بحار الأنوار ج 3 ص 103.

140. فقام الیه مسرعا حتی جعل الطبق علیه...: الکافی ج 8 ص 282، بحار الأنوار ج 11، ص 324، نور الثقلین ج 5 ص 180، البرهان ج 3 ص 103.

141. نظر نوح الی ابنه یقع و یقوم: تفسیر القمی ج 1 ص 7، التفسیر الصافی ج 2 ص 448، البرهان ج 3 ص 107، نور الثقلین ج 2 ص 364، بحار الأنوار ج 11 ص 312.

142. قال: یا بنی تصغیر ابن، صغّره للشفقة: التفسیر الصافی ج 3 ص 5، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 274; هو تصغیر لطف ومرحمة: إمتاع الأسماع ج 3 ص 152; بنی تصغیر ابن، وهو تصغیر لطف ومرحمة: تحفة الأحوذی ج 7 ص 370; قال یا بنی صغّره للشفقة، ویسمّی النحاة مثل هذا تصغیر التحبیب: تفسیر الآلوسی ج 12 ص 18; خاطبه أبوه بقوله: یا بنی تصغیر التحبیب والتقریب والشفقة: تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 281.

143. یا جبل! ایعتصم بک منی فتقطع قطعا قطعا...: علل الشرایع ج 1 ص 31، بحار الأنوار ج 11 ص 321.

144. فنزل نوح... مع الثمانین و بنوا مدینة الثمانین و کان لنوح بنت رکبت معه فی السفینة فتناسل الناس منها: البرهان ج 3 ص 108، بحار الأنوار ج 11 ص 313.

145. لبث فیها سبعه ایام و لیالیها و طافت بالبیت اسبوعا: مجمع البیان ج 5 ص 278، البرهان ج 3 ص 103.

146. کان هو و ولده و من تبعه ثمانین نفسا: علل الشرایع ج 1 ص 30، بحار الأنوار ج 11 ص 322، البرهان ج 3 ص 105.

147. لانّ الله اعقم اصلاب قوم نوح و ارحام نسائهم اربعین سنة: التوحید ص 392، علل الشرایع ج 1 ص 30، وسائل الشیعة ج 16 ص 139، بحار الأنوار ج 5 ص 283، التفسیر الصافی ج 2 ص 454.

148. فقال: کذبوا، هو ابنه ولکن الله نفاه عنه حین خالفه فی دینه: علل الشرایع ج 1 ص 31، عیون اخبار الرضا ج 2 ص 82، بحار الأنوار ج 11 ص 320، تفسیر العیاشی ج 2 ص 151، البرهان ج 3 ص 105.

149. قولوا سلمان المحمّدی ذلک رجل منا اهل البیت: بحار الأنوار ج 22 ص 349، اختیار معرفة الرجال ج 1 ص 54، معجم رجال الحدیث ج 6 ص 298، اعیان الشیعة ج 7 ص 280.

150. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 5 ص 498، تفسیر مجمع البیان ج 5 ص 282، روض الجنان وروح الجنان ج 10 ص 240، التفسیر الصافی ج 2 ص 451، البرهان ج 3 ص 108، جامع البیان ج 12 ص 74، تفسیر

ص:363

السمرقندی ج 2 ص 154، تفسیر الثعلبی ج 5 ص 173، تفسیر السمعانی ج 2 ص 434، الکشاف ج 2 ص 274، زاد المسیر ج 4 ص 93، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 238، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 224، فتح القدیر ج 2 ص 503، تفسیر الآلوسی ج 12 ص 75.

151. فالحفظ کنایه عن المجازاه: روح المعانی ج 6 ص 283.

152. ارسل الله علیهم الریح الصرصر یعنی الباردة...: تفسیر القمی ج 1 ص 330، تفسیر الصافی ج 2 ص 457، البرهان ج 3 ص 114، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 373.

153. فلم یبق منهم احد الا شرکه فی ضربته: الکافی ج 8 ص 188، بحار الأنوار ج 11 ص 389، تفسیر الصافی ج 2 ص 216، البرهان ج 3 ص 118، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 183، تفسیر کنز الدقائق ج 5 ص 131.

154. روی عن ابن عباس أنه وهب له إسماعیل و هوابن تسع و تسعین سنة، و وهب له إسحق و هو ابن مائة و اثنتی عشرة سنة: تفسیر الآلوسی ج 13 ص 242.

155. یعاهدون الله لئن اصبحنا لانستبقی احدا من آل لوط: علل الشرایع ج 2 ص 552، بحار الأنوار ج 12 ص 161، تفسیر العیاشی ج 2 ص 156، بحار الأنوار ج 3 ص 127، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 385.

156. فاقام فیهم لوط عشرین سنة و هو یدعوهم و توفیت امراته و کانت مومنة فتزوج بأخری من قومه: البرهان ج 4 ص 314.

157. الإمام الصادق علیه السلام: إذا قام القائم نزلت ملائکة بدر...: الغیبة للنعمانی ص 252، الإمام الصادق علیه السلام: فیقول له جبرئیل: یا سیدیّ ، قولک مقبول ، وأمرک جائز...: مختصر بصائر الدرجات ص 182.

158. الإمام الباقر علیه السلام: فإذا خرج أسند ظهره إلی الکعبة واجتمع إلیه ثلاثمئة وثلاثة عشر... فأوّل ما ینطق به هذه الآیة: بَقیَةُ اللهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنینَ: کمال الدین ص 331، بحار الأنوار ج 52 ص 192.

159. اذا کان یوم القیامة...یاتی باولاد المشرکین فیقول لهم...: التوحید ص 391، بحار الأنوار ج 3 ص 135، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 721،.

160. إنّها جنة دون جنة و نار دون نار: بحار الأنوار ج 8 ص 360، بحار الأنوار ج 3 ص 133.

161. حتی تصفق ابوابها، فقال: لا، والله انّه الخلود: البرهان ج 3 ص 132.

162. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 6 ص 89، تفسیر مجمع البیان ج 5 ص 348، روض الجنان وروح الجنان ج 10 ص 325، التفسیر الأصفی ج 1 ص 560، التفسیر الصافی ج 2 ص 478، البرهان ج 3 ص 145، جامع البیان ج 12 ص 192، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 176، تفسیر الثعلبی ج 5 ص 194، تفسیر السمعانی ج 2 ص 469، زاد المسیر ج 4 ص 135، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 270، فتح القدیر ج 2 ص 535، تفسیر الآلوسی ج 12 ص 167.

ص:364

 

58 . الحدائق الناضرة.

59 . حلیة الأبرار.

60 . الخرائج والجرائح .

61 . خزانة الأدب.

62 . الخصال .

63 . الدرّ المنثور.

64 . دعائم الإسلام.

65 . دلائل الإمامة .

66 . روح المعانی.

67 . روض الجنان

68 . زاد المسیر.

69 . زبدة التفاسیر.

70 . سبل الهدی والرشاد.

71 . سعد السعود .

72 . سنن ابن ماجة .

73 . السیرة الحلبیّة .

74 . السیرة النبویّة .

75 . شرح الأخبار.

76 . تفسیر الصافی.

77 . الصحاح.

78 . صحیح ابن حبّان .

79 . عدّة الداعی.

80 . علل الشرائع .

81 . عوائد الأیّام.

82 . عیون أخبار الرضا .

83 . عیون الأثر.

84 . غایة المرام.

85 . الغدیر.

86 . الغیبة .

87 . فتح الباری.

88 . فتح القدیر.

89 . الفصول المهمّة.

90 . فضائل أمیر المؤمنین.

91 . فقه القرآن .

92 . الکافی .

93 . الکامل فی التاریخ .

94 . کتاب الغیبة .

95 . کتاب من لا یحضره الفقیه .

96 . الکشّاف عن حقائق التنزیل.

97 . کشف الخفاء.

98 . کشف الغمّة.

99 . کمال الدین.

100 . کنز الدقائق .

101 . کنز العمّال.

102 . لسان العرب .

103 . مجمع البیان.

104 . مجمع الزوائد.

105 . المحاسن .

106 . المحبَّر .

107 . المحتضر.

108 . مختصر مدارک التنزیل.

109 . المزار .

110 . مستدرک الوسائل

111 . المستدرک علی الصحیحین .

112 . المسترشد.

113 . مسند أحمد .

114 . مسند الشامیّین .

115 . مسند الشهاب .

116 . معانی الأخبار .

117 . معجم أحادیث المهدی(عج) .

118 . المعجم الأوسط .

119 . المعجم الکبیر .

120 . معجم مقاییس اللغة .

121 . مکیال المکارم.

122 . الملاحم والفتن.

123 . مناقب آل أبی طالب.

124 . المنتظم فی تاریخ الاُمم.

125 . منتهی المطلب.

126 . المهذّب .

127 . مستطرفات السرائر .

128 . النهایة فی غریب الحدیث. 129 . نهج الإیمان .

130 . الوافی .

131 . وسائل الشیعة.

132 . ینابیع المودّة.

ص:366