ص : 2

ص : 3

ص : 4

ص : 5

ص : 6

ص : 7

مرقومه حضرت آیة اللّه سیّد محمّدعلی روضاتی (دامت برکاته)

ص : 8

ص : 9

پژوه از این روایت به عنوان «درّ یکتای مفقود»(1) یاد می کرده و نسخه ای از آن را شناسایی نمی کرده اند.

امّا به لطف خداوند متعال مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیّه اصفهان _ که از مراکز تأسیس شده به امر مرجع عالیقدر و زعیم حوزه علمیّه اصفهان حضرت آیة اللّه العظمی مظاهری «مدّظله العالی» می باشد _ نسخه منحصر به فرد این روایت را که در زمره گنجینه فاخر مخطوطات استاد معظّم، حضرت آیة اللّه آقای حاج سید محمّد علی محمّد روضاتی «دامت برکاته العالیه» قرار دارد، به عنوان تحفه ای بس نفیس و ارزشمند، برای اوّلین بار همراه با تحقیق و مقدّمه پژوهشی دوست ارجمند و مدیر آن مرکز حجة الاسلام والمسلمین سیّد احمد سجّادی به محضر تمامی شیفتگان و ارادتمندان آستانِ مبارک صحیفه سجّادیه تقدیم می دارد.

لازم به ذکر است، علاوه بر چاپ تصاویر کلیّه صفحات این نسخه نفیس نرم افزار این نسخه مهم به شکل اصلی آن همراه با برخی امکانات جانبی تهیّه و تولید گردیده و همراه با این کتاب در اختیارِ محقّقانِ عزیز قرار می گیرد.

در پایان از خداوند سبحان، طول عمر همراه با سلامت و کامیابی را برای استاد علاّمه آیة اللّه روضاتی «دامت البرکات» مسألت کرده و از محضر مبارک ایشان به سبب الطاف متزاید و بی دریغشان، و بالأخصّ به جهت محبّتی که در خصوص نشر این روایت صدها سال گم گشته مبذول داشته اند و نیز به خاطر زحمات فراوانی که در مطالعه پژوهش محقّق محترم و همچنین به سبب مرقومه ای که عنایت فرموده اند، صمیمانه تشکر و سپاسگزاری می نمایم.

از حجة الاسلام والمسلمین سیّد احمد سجّادی که امر تحقیق این نسخه و تنظیم نسخه بدلها و اختلاف این روایت با روایت مشهوره را عهده دار گشته و پژوهش مبسوط و مفیدی در خصوص اسناد صحیفه سجّادیه و شرح و توصیف نسخه حاضر، نگاشته اند و همچنین از سایر همکاران آن مرکز، نیز تشکر و قدردانی می کنم.

و آخر دعوانا ان الحمدللّه ربّ العالمین.

عید سعید غدیر خم 1425 قمری _ بهمن 1383 شمسی.

حوزه علمیه اصفهان

دفتر حضرت آیة اللّه العظمی مظاهری

محمد حسن مظاهری

ص : 11

ص : 12

یازده دعا مفقود گشته است و شصت و چهار دعا باقی مانده است. بنابر این سخن، و صحّت آن، ده دعای دیگر نیز از دست رفته و هم اکنون صحیفه مبارکه سجّادیه مشهوره دارای پنجاه و چهار دعا می باشد.

این کتاب که اوّلین نیایش نامه مکتوب جهان اسلام است، سوّمین کتاب مقدّس شیعیان بوده که از وجود چهارمین امام معصوم صادر گردیده، پنجمین دُرّ ولایت آن را کتابت فرموده، و ششمین کتابی است که در اسلام تألیف یافته است. اوّلین کتابت، قرآن کریم بوده که توسّط حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام انجام یافته و پس از آن، مؤلفانی همچون سلمان فارسی، ابوذر غفاری، اصبغ بن نباته، عبیدالله بن ابی رافع کتاب هایی داشته اند.(1)

صحیفه سجّادیّه که امام صادق علیه السلام لقب «الدعاء» به آن داده اند،(2) و امام باقر علیه السلام آن را ملقّب به «الکامل» کرده اند،(3) بعدها با عناوینی همچون «الدعاء الکامل»،(4) «دعاء الصحیفة»(5) و «الصحیفة الکاملة»(6) خوانده شد، و در بین دانشمندان اسلامی به «زبور آل

ص : 14

محمّد صلی الله علیه و آله » و «انجیل اهل بیت علیهم السلام » مرسوم گردید.(1)

علاّمه مولانا محمّدباقر مجلسی قدس سره علّت تسمیه صحیفه سجّادیّه به زبور آل محمّد صلی الله علیه و آله و انجیل اهل بیت علیهم السلام را ذکر کرده، می فرماید:

«همان گونه که خداوند این دو کتاب را بر زبان حضرت داوود و حضرت عیسی علیهماالسلام جاری ساخت، صحیفه را نیز بر زبان حضرت امام سجاد علیه السلام جاری فرمود.»(2)

عظمت این کتاب مقدّس، باعث گشت همگان در حراست از آن بکوشند و آن را به نسل های بعد، منتقل سازند. حضرت صادق علیه السلام دستور به حفظ و صیانت صحیفه را به فرزند خود، جناب اسماعیل داده،(3) و در وقت تحویل صحیفه به محمّد و ابراهیم (نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام ) از آنان پیمان خواستند که صحیفه را از مدینه خارج نکنند، چرا که فتنه ها در پیش است.(4) زید بن علی بن الحسین علیهم السلام نیز به فرزندش یحیی، دستور به حفظ و حراست از صحیفه را داده بود.(5) از این رو عالمان بی شماری در طول تاریخ تشیّع، با تبعیّت از ائمّه اطهار علیهم السلام و اعاظم مذهب، بر حفظ و حراست و استنساخ و تکثیر نسخ صحیفه سجّادیّه و همچنین دقّت نظر و تأمّل و شرح و تفسیر این کتاب ارزشمند، شخصاً اهتمام ورزیده اند.

ص : 15

برای نمونه شیخ شمس الدین محمد بن علی جُبَعی- جدّ شیخ بهایی و پدر شیخ عبدالصمد عاملی (علیهم الرحمة)- از مشایخی است که صحیفه سجّادیّه را در سال 851 در نزد استادش علی بن علی قرائت کرده و او نیز از طریق شهید اوّل آن را روایت می کند.(1) وی که حساسیّت خاصّی بر روایت صحیح از صحیفه داشت، صحیفه خود را از روی دستخطّ شهید اوّل استنساخ کرده و در پایان صحیفه، صورتِ تمامی دقّت خود و پیشینیان خود را نگاشته، این چنین می نویسد:

«این صحیفه را از روی دستخطّ شیخِ عالم، سعید شهید، محمّد بن مکی (شهید اوّل 786 ق) استنساخ کرده، شهید اوّل بر روی نسخه خود نوشته است: این صحیفه را از روی دستخطّ علی بن احمد سدید (در سال 772) کتابت کرده و وی نیز بر روی نسخه خود نوشته بوده، این نسخه را (در سال 643) از خطّ ابن سکون (م 600 ه_ . ق) نقل کرده ام و کوشیده ام هیچ اعرابی از آن اشتباه نشود. مگر آن که از چشم من افتاده باشد.»

و باز شیخ شمس الدین محمّد بن علی جبعی به خطّ خود بر روی نسخه شهید اوّل نوشته است:

«این نسخه را با اصل آن مقابله کرده و مواضعی که برایم روشن نبود به همان شکل نوشتم.»

پس از چندی دوباره با نسخه ای دیگر از شهید اوّل که در سال 776 نگاشته، مقابله می کند.

همچنین ابن سدید نسخه خود را با نسخه نگاشته شده توسطّ سعید، محمّد بن ادریس (م 598 ه_ . ق) نیز مقابله می کند و اختلافات اندک آن را ذکر می کند.

ص : 16

بر روی نسخه ابن سکون دست نوشته ای از عمیدالرؤساء (م 609 ه_ . ق) وجود دارد، که وی نوشته بود:

«صورت این کتاب را برای عالم جلیل القدر سیّد جلال الدین عمادالاسلام ابوجعفر القاسم بن الحسن خوانده و پس از آن با روایت بهاءالشرف مقابله کرده است».

ابن ادریس نیز بر روی نسخه خود نوشته ای دارد که حکایت از کوشش او در نقل صحیح صحیفه می کند.(1)

علاّمه محمّدباقر مجلسی قدس سره ، دگربار گزارشی از نسخه ای دیگر، از صحیفه سجّادیّه می دهد.(2) نسخه ای که شیخ زین الدین بن علی (شهید ثانی) بر کتابت و ضبط آن کوشش نموده و آن را از روی نسخه شهید اوّل نگاشته است. (که شهید اوّل از نسخه ابن سدید و او نیز از نسخه ابن سکون نقل کرده و با نسخه ابن ادریس مقابله نموده) و سپس با آن مقابله کرده و تتبع کامل نموده تا مواردی که خطای سهوی واقع شده، وجه صواب را ضبط نماید و سه بار، در وقت کتابت نسخه، سال 944 و سال 954 با نسخه اصلی مقابله نموده است.(3)

جهد و کوشش بزرگان در نقل صحیفه مبارکه سجّادیّه برای دیگران، آن چنان زیاد بوده که علاّمه مجلسی درباره طرق روایت صحیفه پس از ذکر اسنادِ خود از صحیفه، می فرماید:

«طریق روایت صحیفه افزون بر هزاران طریق است.»(4)

و پس از آن می نویسد:

ص : 17

«روایات صحیفه بیش از آن است که به شمارش آید.»(1)

سپس می نویسد:

«هیچ شکّی نیست که صحیفه سجّادیّه از سیدالسّاجدین علیه السلام است. چرا که از نظر سند همانند قرآن مجید می باشد. (و از طریق زیدیه نیز به تواتر نقل شده است.) و از حیث عبارت نیز همانند قرآن مجید در نهایت فصاحت می باشد و از جهت احاطه بر علوم الهیّه نیز، بسیار بر اهل معرفت واضح است.»(2)

وی در اجازه های دیگر نیز، این مطلب را تکرار می کند و می فرماید:

«هیچ شکّی نیست که صحیفه کامله از حضرت سیدالسّاجدین علیه السلام بوده، چرا که اتیان به آن از نظر متن، فصاحت، بلاغت و شمول بر علوم الهی، از غیر معصوم، غیر ممکن است.»(3)

علاوه بر محدّثان، فقها نیز به توثیق صحیفه مبارکه پرداخته اند. همان گونه که اشاره رفت، شهید اوّل و شهید ثانی که هر یک، از فقیهان بزرگ بوده اند، خود بر کتابت، مقابله و تصحیح نسخ صحیفه همّت گمارده اند. شهید ثانی در کتاب شریف شرح لمعه(4) در اَعمال روز عرفه، خواندن دعا در سرزمین عرفه را مستحب می داند، خصوصاً دعای امام حسین و امام سجّاد علیهماالسلام (که منظور دعای چهل و هفتمِ صحیفه سجّادیّه است). محقّق بحرانی نیز در «الحدائق الناضرة»، در اَعمال عرفه به دعای چهل و هفتمِ صحیفه سجّادیّه اشاره دارد.(5)

ص : 18

مرحوم وحید بهبهانی، صحیفه سجّادیه را جزءِ متونی می داند که متن آن بر صدورش از امام معصوم گواهی می دهد.(1)

شیخ الفقهاء محمّدحسن نجفی رحمه الله - صاحب کتاب ارزشمند جواهرالکلام- در بحث نماز جمعه، با استناد به صحیفه سجّادیّه می فرماید:

«و المعلوم انَّها من السجّاد علیه السلام...».(2)

سپس جمله «اللّهم انّ هذا المقام مقام خلفائک...» (از دعای چهل و هشتم صحیفه سجّادیّه) را مطرح کرده، نماز جمعه را همانند قضا و حدود از مناصب امام معصوم برمی شمارد و سپس استناد بیشتری به صحیفه شریفه نموده و می گوید:

«و فیه مواضع للدلالة علی المطلوب».

شیخ اعظم، شیخ مرتضی انصاری رحمه الله در کتاب شریف «المکاسب»، کفّاره غیبت را از حقوق مردم دانسته و برطرف شدن آن را به رضایت کسانی می داند که از آنان غیبت شده است. سپس می فرماید:

«دعای سی و نهم صحیفه و دعای روز دوشنبه که ملحق به صحیفه گشته، بر این معنی دلالت دارد».(3)

آیة اللّه العظمی بروجردی رحمه الله ، صدور صحیفه از امام سجّاد را، از بدیهیّات دانسته و شاهد این مطلب را اسلوب و نظم و مضامین این کتاب گرانمایه می داند.(4)

کوتاه سخن این که، عدّه فراوانی از فقهای شیعه، بر صدور صحیفه از امام معصوم علیه السلام

ص : 19

گواهی داده اند، مع الوصف به دو دلیل در فتوای خود از آن بهره نبرده اند: اوّل آن که این کتاب نص بر احکام شرعیه ندارد و یا بسیار کم دارد.(1) دوّمین علّت را بایستی در اسناد آن جستجو کرد، چرا که فقها با آن که به صدور کلّی صحیفه از معصوم معتقداند، ولی اسناد آن را با ملاک های خود در اعتماد به روایت، برای فتوا مطابق نمی دانند.

حضرت امام خمینی رحمه الله در این باره می فرماید:

«از نظر فقها، سند صحیفه ضعیف است ولی مضمون، فصاحت و بلاغت صحیفه بسیار بالا بوده که وثوق به صدور از طرف امام را باعث می گردد ولی این وثوق نمی تواند در فرد فرد فرازهای صحیفه جاری گشته تا بتوان از نظر فقهی به آن استناد کرد.»(2)

در کنار محدّثان و فقها، مفسّران نیز در تفسیر آیات قرآن کریم به فرازهای ادعیه صحیفه مبارکه سجّادیّه تمسّک جسته اند. از جمله میرزا محمّد مشهدی رحمه الله در تفسیر «کنزالدقائق»، در تفسیر آیه صد و هشتاد و سه از سوره بقره(3) به فرازی از دعای چهل و پنجم صحیفه(4) استناد کرده و روزه امّت های گذشته را بیش از سی روز دانسته است.(5)

مفسّر بزرگ، علاّمه سیّد محمدحسین طباطبائی نیز در تفسیر آیه صد و شصت و سه از

ص : 20

سوره بقره(1) به عبارت «...لک یا الهی وحدانیّة العدد...»(2) استناد می کند.(3)

دیگر عالمان و اندیشمندان اسلامی نیز اذعان دارند که صحیفه شریفه سجّادیّه پس از قرآن کریم و نهج البلاغه، ارزنده ترین کتاب بوده، لذا علاوه بر دقّت در نقل این کتاب بر شرح و ترجمه آن اهتمام فراوان نموده اند. به عنوان نمونه محقّق بحرانی در توصیف شیخ سلیمان بن عبداللّه ماحوزی(4) می گوید:

«وی که از عجایب روزگار بود، روزهای جمعه در مسجد پس از نماز، تدریس صحیفه کامله داشت و حلقه ای از فضلا و دانشمندان اطراف او را می گرفتند و در ایّام هفته همین درس را در منزل خود برقرار می کرد.»(5)

البته شرح و تفسیر ادعیه صحیفه سجّادیّه در مقام تدریس خلاصه نشد، بلکه ده ها تألیف نیز در شرح صحیفه کامله سجّادیّه، نگاشته شده است. مرحوم علاّمه شیخ آقابزرگ تهرانی در جلد سیزدهم کتاب «الذریعة الی تصانیف الشیعة»، در صفحات 345 تا 359 به بیش از شصت شرح صحیفه سجّادیّه اشاره دارد که خود دیده و یا یقین به وجود آن داشته است.(6)

ص : 21

متأسّفانه بسیاری از آن شروح هنوز به صورت نسخه های محدود خطّی باقی مانده است، که جای آن دارد در احیای این آثار از سوی احیاگران تراث شیعی اهتمام بیشتری صورت گیرد.

ترجمه صحیفه، دیگر همّتی بود که عاشقان و دل باختگان زبور آل محمّد صلی الله علیه و آله ، به آن همّت گماشتند، می توان گفت در سال های اخیر، نهضت ترجمان متون مقدّس در کشور ما صورت گرفته، مع الوصف هنوز ترجمه ای درخور توجّه، از صحیفه سجّادیّه به بسیاری از زبان های زنده دنیا صورت نپذیرفته است.

اسناد صحیفه سجّادیّه:

صحیفه کامله سجّادیه، با اسناد متّصلْ توسّط صدها محدّث و دانشمند اسلامی، روایت شده و اسناد و نسخ متعدّدی از آن در دست می باشد و روایات و تعداد مشایخی که صحیفه را روایت کرده اند، به حدّ تواتر و تعدّد رسیده است.

با این وجود و با توجّه به منابع در دسترس، به نظر می رسد که تمامی اسناد و نسخ موجود، در نهایت از سه طریق اصلی روایت شده است:

1. طریق اوّل

طریق امیر ماجد بن الامیر جمال الدین محمد حسینی دشتکی است. وی از مشایخ قرن یازدهم هجری است و ملاّ محمّد شفیع رشتی که برادر محمّد رفیع الدین (معروف به ملاّ رفیعا) است، از وی روایت می کند.(1)

ص : 22

امیر ماجد دشتکی پس از توصیفی زیبا از صحیفه سجّادیّه(1) درباره سند آن می نویسد:

«اتّصال سند صحیفه کامله یا انجیل اهل بیت علیهم السلام و زبور آل محمّد صلی الله علیه و آله به حجّت خدا، امامِ مؤیّد به عصمت و آیتِ هادیه حق، قدوة الراکعین و السّاجدین، امام زین العابدین علی بن الحسین علیهماالسلام ، چنان اشتهار دارد که نیازی به ذکر سلسله اسنادْ باقی نمی گذارد و حتّی از حدّ تواتر خارج گشته، امّا من طریق خود را در نقل صحیفه کامله ذکر می کنم، تا نورانیّت آن در صحائف منتشر شود.»(2)

سپس به ذکر اسناد و روایت خود پرداخته است.

در این روایت، امیر ماجد صحیفه را از پدرش سید جمال الدین محمّد و او از عموی خود سیّد معزالدین و او از پدرش سید نظام الدین احمد و او از پدرش معزالدین ابراهیم و او از پدرش سلام اللّه و او از پدرش عمادالدین مسعود و او از پدرش صدرالدین محمّد و او از پدرش غیاث الدین منصور و او از پدرش صدرالدین محمّد و او از پدرش ابراهیم و او از پدرش محمّد و او از پدرش اسحاق و او از پدرش علی و او از پدرش عربشاه و او از پدرش امیر انبه و او از پدرش امیری و او از پدرش حسن و او از پدرش حسین و او از پدرش علی و او از پدرش زید و او از پدرش علی و او از پدرش محمّد و او از پدرش علی و او از پدرش جعفر و او از پدرش احمد و او از پدرش جعفر و او از پدرش محمّد و او از پدرش زید و او از پدر بزرگوارش حضرت سیدالسّاجدین- امام سجّاد علیه السلام - روایت

ص : 23

می کند.(1)

ویژگی روایت امیر ماجد حسینی از صحیفه در آن است که، اولاً تمامی راویان این روایت (به جز جمال الدین محمد که از عموی خود نقل روایت کرده)، از پدر خود نقل صحیفه کرده اند و این سند علاوه بر این که سند صحیفه است، بیانگر شجره نامه امیر ماجد نیز هست.

ثانیاً طریق او منتهی به مشایخ زیدیّه می شود. او صحیفه را نه از طریق متوکّل از یحیی بن زید، بلکه از طریق پدران خود (که از مشایخ زیدیه بودند)، از محمّد بن زید، از زید بن علی، از امام سجّاد علیه السلام روایت می کند که طریق ویژه زیدیّه است.

نقل صحیفه سجّادیّه در میان زیدیّه نیز به تواتر صورت پذیرفته، چنان که علاّمه محمّدباقر مجلسی بر این امر تصریح کرده است(2) و چاپ های متعدّدی از صحیفه سجّادیّه مشهوره صورت گرفته،(3) مع الوصف نسخه ای از این روایت در دست نیست و شاید در بین مشایخ زیدیّه وجود داشته است.

2. طریق دوم

طریق سیّد مرتضی زبیدی است. وی که در اواخر قرن یازدهم می زیسته و در سال 1205 بر اثر طاعون از دنیا رفته، عالم لغت شناس، اهل حدیث، رجال و انساب و از بزرگان اهل تصنیف است. کتاب های او همچون «تاج العروس» در شرح قاموس فیروزآبادی و «اتحاف السادة المتّقین» در شرح احیاء علوم الدین غزالی، هنوز هم در مجامع علمی

ص : 24

مورد توجّه و اقبال اندیشمندان است.

وی که تصمیم به نقل صحیفه به طور کامل نداشته، بعضی از دعاهای آن را با سلسله سند و طریق خود در کتاب هایش نقل می کند. از جمله دعای حضرت امام زین العابدین علیه السلام در روز عرفه که دعای چهل و هفتم صحیفه است را در کتاب «اتحاف السادة المتّقین» نقل کرده است.

زبیدی دعای عرفه را از دو نفر به نام های عمر بن احمد بن عقیل حسینی و محی الدین نورالحق بن عبداللّه، که هر دو از محمّد طاهر کورانی روایت کرده اند، نقل می کند. محمّد طاهر صحیفه را از پدرش ابراهیم بن حسن کورانی و او از معمر عبداللّه بن سعداللّه المدنی و او از قطب الدین محمّد بن احمد حنفی و او از پدرش احمد حنفی و او از حافظ ابوالفتوح احمد بن عبداللّه و او از شرف الدین محمّد المطلق الحسینی و او از قطب الاقطاب جلال الدین حسینی و او از پدرش احمد بن الحسین الحسینی و او از پدرش حسین الحسینی و او از پدرش ابوالمؤید علی بن جعفر و او از پدرش ابوالحارث جعفر بن محمّد و او از پدرش محمّد بن محمود و او از پدرش محمود و او از پدرش عبداللّه بن علی و او از پدرش علی الاشقر و او از پدرش ابوحارث جعفر بن علی الهادی و او از پدر بزرگوارش حضرت امام هادی علیه السلام ، نقل صحیفه کرده است.

ویژگی این روایت در آن است که به فرزندان حضرت امام هادی علیه السلام و در نهایت به حضرتش منتهی می شود و ایشان از پدرشان حضرت جوادالائمه علیه السلام و ایشان از پدرشان حضرت ثامن الحجج- علی بن موسی الرضا علیه السلام - و ایشان از پدرشان حضرت کاظم علیه السلام و ایشان نیز از پدرشان امام صادق علیه السلام و ایشان نیز از پدرشان حضرت امام باقر علیه السلام نقل صحیفه نموده اند.(1)

ص : 25

ص : 26

ص : 27

3. طریق سوم

طریق راویانی است که روایت(1) هر یک به عمیر بن متوکّل منتهی می شود. در تمامی این روایات، قضیّه مفصّلی که برای متوکّل بن هارون در ملاقات با یحیی و امام صادق علیه السلام اتّفاق افتاده، درج شده است.

متوکّل بن هارون بلخی در راه بازگشت از حجّ با یحیی بن زید ملاقات می کند. وی نسخه ای از صحیفه را که به کتابتِ پدرش زید بن علی و به املای امام سجّاد علیه السلام است، به متوکّل داده که به نوادگان امام حسن علیه السلام برساند. او پس از شهادت یحیی خدمت امام صادق علیه السلام رسیده و نسخه دریافت شده از یحیی را با نسخه ای که نزد امام صادق علیه السلام و به کتابت امام باقر علیه السلام است، مقابله کرده و هیچ اختلافی در آن نمی یابد. سپس در حضور امام صادق علیه السلام ، امانتِ دریافتی از یحیی را به فرزندان امام حسن علیه السلام تحویل داده، امام از آنان می خواهد، صحیفه را از شهر مدینه خارج نکنند، چرا که بیمِ از بین رفتن آن را دارند.(2) متوکّل صحیفه را برای فرزندش عمیر و وی برای عدّه ای از راویان حدیث و صحیفه، بیان می کند.

در حال حاضر ما شش نفر از آنان را می شناسیم و به روایتِ آنان، صحیفه رابیان می کنیم. این افراد عبارتند از:

1 - "احمد المطهر" که برای فرزندش "محمد بن احمد" روایت کرده و روایت او،

ص : 28

«ابن مطهر» نام دارد.

2 - "علی بن النعمان الاعلم" که روایت او به «ابن اعلم» شهرت یافته است.

3 - "محمد بن صالح" که برای "احمد بن عبدالله" و او برای "علی بن مالک" روایت کرده، روایت آنان به «ابن مالک» مشهور شده است.

4 - "عبیدالله بن فضل". این روایت را، «ابن فضل» نام می گذاریم.

5 - "علی بن حماد بن علاء". روایت او را «ابن حماد» می نامیم.

6 - "حسین بن اشکیب". روایت وی، به «ابن اشکیب» مشهور است.

ص : 29

1. روایت ابن مطهر:

"محمّد بن احمد المطهر" صحیفه را از پدرش "احمد المطهر" و او از عمیر نقل می کند. محمّد، صحیفه را برای "حسن بن محمّد بن یحیی" و "محمّد بن حسن بن روزبه" به صورت جداگانه نقل می کند و "ابوالفضل محمّد شیبانی" از "ابن روزبه" روایت صحیفه کرده است.

هم اکنون نسخه ای از آن صحیفه که متعلق به سال 695 می باشد، در کتابخانه آیة الله العظمی نجفی مرعشی قدس سره به شماره 3685 نگهداری می شود.(1) این صحیفه دارای چهل و یک دعا بوده و در سند آن (برخلاف دیگر روایات متوکّل) ماجراهای اتّفاق افتاده برای متوکّل در ملاقات با یحیی و همچنین فهرست دعاها (که در روایت ابن مطهر وجود دارد) ذکر نشده، "عمیر بن متوکّل" از "متوکّل بن هارون" نقل کرده که "امام صادق علیه السلام " صحیفه را از نسخه پدرشان "امام باقر علیه السلام "، برای او املا فرمودند.(2) این نسخه تنها نسخه ای است که صحیفه را به صورت مستقل از "ابوالفضل شیبانی" از "محمّد بن مطهر" نقل کرده است و نسخه مستقل دیگری شناخته نشده است.

"ابوالفضل محمد شیبانی" از طریق ابن اعلم نیز راوی صحیفه است و او جامع جمعِ بین دو روایت ابن اعلم و ابن مطهر گشته است. (در روایت ابن اعلم توضیح داده خواهد شد.)

"حسن بن محمد بن یحیی معروف به ابن اخی طاهر" از دیگر روایت کنندگان صحیفه از "محمد بن مطهر" است. او صحیفه را برای "عامر بن عیسی بن عامر سیرافی" نقل کرده و وی برای "علی بن حسن" و او برای عالم جلیل القدر، "خزاز قمی". متأسّفانه نسخه ای از این

ص : 30

روایت که مرحوم "خزاز قمی" در «کفایة الاثر»(1) بدان اشاره و اسناد را ذکر فرموده، در دست نیست.

علاّمه مجلسی در بحارالانوار، کتاب «السماء و العالم»، باب «حقیقة الملائکة و صفاتهم»، سندی از صحیفه بیان می فرماید که بر طبق آن "ابن شاذان" از "احمد بن محمد بن عیاش الجوهری"(2) نقل صحیفه نموده و وی از "حسن بن محمد بن یحیی معروف به ابن اخی طاهر" و او از "محمد بن احمد" از "احمد المطهر" از "محمد بن شلقان (شلمغان) المصری" از "علی بن نعمان الاعلم" از "عمیر بن متوکّل"، نقل کرده است.(3)

در این سند چند مطلب مهم است:

اوّل آن که ابن اخی طاهر برای دو نفر صحیفه را بازگو کرده است. (یکی "عامر بن عیسی سیرافی" که قبلاً سند آن ذکر شد و دیگری "ابن عیاش الجوهری")

دوّم این که "ابن اخی طاهر" علاوه بر این که صحیفه را برای دو نفر بازگو کرده، از دو طریق نیز آن را، روایت نموده است. اوّل از "ابن مطهر" از پدرش از "عمیر"، و دوّم از "ابن مطهر" از پدرش از "محمد بن شلقان (شلمغان) مصری" از "ابن اعلم" از "عمیر". و بنابر نقل دوّم، روایت "ابن مطهر" تبدیل به روایت "ابن اعلم" گشته. زیرا "احمد مطهر" خود مستقیماً از "عمیر" نقل صحیفه ننموده است. بلکه از "محمد بن شلقان (شلمغان)" از "ابن اعلم" روایت کرده است.

سوّم آن که این طریق همان طریقی است که مرحوم میرزا عبداللّه افندی در «الصحیفة الثالثة» به آن اشاره دارد و می نویسد:

ص : 31

«به غیر از صحیفه مشهوره، نسخه های دیگری را من دیده ام که طریق روایت آن با مشهوره تفاوت دارد.»

سپس روایت ابن شاذان از ابن عیاش را نام می برد.(1)

ص : 32

2. روایت ابن اعلم:

"علی بن النعمان الأعلم"، صحیفه را از "عمیر بن متوکّل" نقل کرده و سلسله سندهایی که بعد از وی به او ختم می شود، به روایت ابن اعلم شهرت یافته است.

"ابوالحسن علی بن نعمان اعلم"، از اصحاب حضرت امام رضا علیه السلام است و او ثقه، ثبت، صحیح و واضح الطریقه می باشد.(1)

ابن اعلم صحیفه را برای "عبداللّه بن عمر" و او برای "ابو عبداللّه جعفر بن محمد" و وی نیز برای "ابوالفضل محمد شیبانی" بازگو نموده است.

"ابوالفضل محمد بن عبدالله بن مطلب شیبانی" در سال 297 ق به دنیا آمد و همه عمر خویش را صرف جستجوی حدیث و کتاب های حدیثی کرد. سفرهای متعدّدی به شهرهای مختلف نمود و در اثنای همین سفرها، روایات متعدّدی از افراد مختلف فراگرفت و به ضبط آن پرداخت.

کتاب های «شرف التوبة»، «مزار امیرالمؤمنین علیه السلام »، «مزار الحسین علیه السلام »، «کتاب الدعاء»، «مَن روی حدیث غدیر خم» و... نشانگر سخت کوشی وی در جمع روایات بوده است.

وی با آنکه در ابتدا ثقه و ثبت بود، ولی اواخر عمر خلط کرد. البته این خلط باعث نمی شود روایاتی را که در ثبت و ثقه بودنش نقل کرده، کنار گذارده شود.(2)

از روایت "ابوالفضل شیبانی" از طریق "ابن اعلم" دو نسخه می شناسیم:

اوّل: نسخه موجود در کاخ موزه گلستانِ تهران، به شماره 2105 که در سال 694

ص : 33

توسّط "یاقوت بن عبداللّه مستعصمی" به خطّ نسخ و ثلث نگاشته شده است. این نسخه شامل پنجاه و یک دعا در یکصد و شصت و شش برگ و هر برگ دارای دوازده سطر می باشد.(1)

دوّم: نسخه موجود در کتابخانه ایاصوفیای استانبول ترکیه به شماره 1946 که در سال 697 (بنا بر آن چه کاتب نگاشته) در یکصد و بیست و چهار برگ و هر برگ دارای ده سطر نگاشته شده است. این نسخه شامل پنجاه و چهار دعا می باشد و در گفتگوهای میان متوکّل و یحیی، با دیگر روایات اختلاف دارد.

همان گونه که ذکر شد، "ابوالفضل شیبانی" جامع جمعِ روایت های "ابن اعلم" و "ابن مطهر" است. از "ابوالفضل شیبانی"، پنج نفر از بزرگان نقل صحیفه کرده اند. این پنج نفر عبارتند از:

اوّل: شیخ مفید

"ابو عبداللّه محمد بن محمد بن نعمان" معروف به "شیخ مفید"، از شیبانی نقل صحیفه کرده است. در کتاب «الارشاد» به مجموعه ادعیه ای که از حضرت امام زین العابدین علیه السلام به جا مانده، اشاره می کند و بعضی از آن ادعیه را ذکر می کند.(2) سپس به دلیل این که دعاهای امام سجّاد علیه السلام و ادعیه ائمّه معصومین علیهم السلام به صورت مستقل وجود دارد، از بیان بقیه ادعیه خودداری می کند.(3) وی صحیفه را در دوران استقامتِ "شیبانی" از او نقل کرده

ص : 34

و برای "شیخ ابی عبدالله دوریستی"(1) و "سید ابوالصمصام"(2) روایت کرده است.

دوّم: ابن اشناس بزاز

"ابو علی حسن بن محمد بن اسماعیل بن محمد بن اشناس بزاز"، از مشایخ "شیخ طوسی" و صاحب کتاب های فراوانی از جمله کتابی در عمل ذی الحجّه می باشد. سیّد بن طاوس نسخه ای از آن کتاب را که ابن اشناس در سال 437 به خطّ خود نگاشته، دیده است.(3) وی نیز صحیفه را در دوران ثبت "شیبانی" از او روایت می کند.(4) نسخه ای از روایت ابن اشناس در عراق وجود دارد که با نسخه های ابن سکون و ابن ادریس و شیخ شهید و شهید ثانی مقابله شده است.(5)

سوّم: محمّد عُکبری

"ابو منصور محمد بن احمد بن عبدالعزیز عکبری معدل"، از شاگردان "سید مرتضی" و از مشایخ "خطیب بغدادی" بوده،(6) صحیفه را از "شیبانی" برای "ابو عبداللّه محمد بن شهریار خازن" (شاگرد و داماد شیخ طوسی و مسؤول کتابخانه امیرالمؤمنین در نجف)

ص : 35

روایت کرده(1) و او نیز برای "بهاءالشرف" روایت نموده است.

"نجم الدّین ابوالحسن محمد بن حسن بن احمد بن علی بن محمد بن عمر بن یحیی العلوی الحسینی"، معروف به "بهاءالشرف" راوی اصلی صحیفه در اوایل قرن ششم بوده و بسیاری از دانشمندان از او نقل صحیفه نموده اند.

صحیفه مشهوره که با جمله «حدثنا السید الاجل، نجم الدین، بهاءالشرف» آغاز می شود با روایت یکی از شاگردان بهاءالشرف، و از همین طریق روایت شده است.

چهارم: محمّد بن هارون تلعکبری

"ابوالحسین محمد بن هارون تلعکبری"، از شاگردان "ابوالفضل شیبانی" است. "سید بن طاوس" روایت او را بر صحیفه دیده و دعای چهل و ششم آن را نقل کرده است.(2)

پنجم: ابن غضائری

"حسین بن عبیداللّه الغضائری" به دو روایت صحیفه را بیان نموده است. اوّل، صحیفه را از "ابوالفضل شیبانی" برای "شیخ طوسی" روایت کرده(3) و دوّم از "ابن اخی طاهر" برای "ابوالعباس احمد نجاشی" صحیفه را بیان کرده است.(4)

ص : 36

ص : 37

3. روایت ابن مالک

"محمد بن صالح"، صحیفه را از "عمیر بن متوکّل" برای "احمد بن عبداللّه" و او برای "علی بن مالک" و وی برای "ابو علی محمد بن همام بن سهل اسکافی" (که از راویان قرن چهارم هجری قمری می باشد،) روایت کرده است. سلسله سندهایی که بعد از "علی بن مالک"، از این طریق صحیفه را نقل کرده اند، به «روایت ابن مالک» شناخته می شوند.

این روایت که تا همین سال های اخیر در دسترس محققان نبوده و با وجودی که شیخ طوسی در رجالنامه خود بدان اشاره کرده و فرموده:

«ابن همام صحیفه را از علی بن مالک روایت کرده است.»(1)

و بسیاری از بزرگان، همچون سیّد علی اصغر بروجردی در «طرائف المقال»،(2) ابن داود در رجال خود،(3) تفرشی در «نقدالرجال»(4) و آیة اللّه خوئی رحمه الله در «معجم رجال الحدیث»(5) سخن شیخ طوسی را تکرار کرده اند، مع الوصف بعضی از محقّقان پی به منظور او نبرده و کلام او را توجیه نموده اند.(6)

از روایت ابن مالک دو نسخه در دسترس است.

اوّل: نسخه ای که در سال 1348 هجری شمسی هنگام اجرای طرح توسعه حرم مطهّر حضرت امام رضا علیه السلام از زیر خاک قبه مبارک استخراج گردید و هم اکنون در کتابخانه

ص : 38

آستان قدس رضوی به شماره 12405 نگهداری می شود.(1) این نسخه که آثار نم و نای خاک در آن هویدا است، در یکصد و دو برگ و دربردارنده چند رساله همچون «قوارع القرآن» (در سه جزء)، صحیفه سجّادیه، رساله ای در تذکیر و تأنیث و رساله ای در فضائل ماه رجب(2) می باشد و در قطع رقعی بوده و هر برگ، دارای هفده تا بیست سطر می باشد. کتابت آن در سال 416 توسّط "حسن بن ابراهیم زامی" صورت گرفته است.

این نسخه که توسط عالم گران مایه، مرحوم "حاج شیخ کاظم مدیرشانه چی" تحقیق و اختلافات آن با صحیفه مشهوره مشخص گردیده بود، توسّط انتشارات بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی در سال 1371 در یکصد و هشتاد و هفت صفحه به چاپ رسید و چاپ دیگر آن، توسّط حجة الاسلام آقای "حاج سید احمد فهری" تحقیق شد که در دویست و سی و شش صفحه در دمشق به چاپ رسیده است.

راوی این نسخه، "ابوبکر محمد بن علی الکرمانی" از "بندار بن یحیی بروزن" از "ابوالحسن محمد بن یحیی بن سهل دهنی" از "ابو علی محمد بن همام" از "علی بن مالک" می باشد. این نسخه از صحیفه ابن مالک اختلاف های متعدّدی با صحیفه مشهوره دارد، که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف) تفاوت در تعداد دعاها: این نسخه از صحیفه ابن مالک دارای سی و هشت دعا می باشد که سی و هفت دعای آن با مشهوره مشترک بوده و پانزده دعا از مشهوره کمتر دارد.

ب) تفاوت در ترتیب دعا: به جز دعای اول و دعای سی و چهارم، بقیه دعاها از نظر

ص : 39

شماره با صحیفه مشهوره اختلاف دارد.(1)

ج) تفاوت در ذکر صلوات: در نسخه مورد نظر عموماً صلوات بر محمّد و آل ذکر نشده است. در حالی که روایت مشهوره دارای بیش از یکصد و پنجاه صلوات بر محمّد و آل علیهم السلام می باشد.

دوّم: نسخه ای که به شماره 3685 در کتابخانه عمومی آیة اللّه مرعشی در قم نگهداری می شود(2) و هر چند بر آن تاریخ کتابت نگاشته نشده، ولی قدمت آن بسیار واضح است. این روایت از "ابو علی محمّد بن همام"(3) بوده و مستقیماً از وی نقل صحیفه شده است.

حجة الاسلام آقای "حاج سید محمدحسین حسینی جلالی"، این نسخه را با مقدمه ای بسیار وزین و ارزنده با تحقیقی جامع در 500 صفحه توسّط انتشارات «دلیلِ ما» در سال 1380 به چاپ رسانیده اند.

تفاوت نسخه آستان قدس رضوی با نسخه کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی علاوه بر عبارات و کاستی و یا افزونی کلمات، در ترتیب دعاها نیز می باشد.(4)

ص : 40

ص : 41

4. روایت ابن فضل

"ابو عیسی عبیدالله بن الفضل بن محمد بن هلال النبهانی"، اصالتاً اهل کوفه بوده، ولی به مصر مهاجرت کرده و در آن جا ساکن شد(1) و کتاب هایی در معارف نگاشت، که از آن جمله می توان به کتاب «زهرالریاض» اشاره کرد که دارای فوائد زیادی در علوم است.(2) وی صحیفه را برای "ابوالقاسم میمون بن حمزه" که ساکن مصر بوده(3) و راوی کتاب «صحیح مسلم» در آن بلاد است، بیان کرد.(4)

"ابوالقاسم" دارای سه فرزند بوده(5) و خود از شاگردان "امام طحاوی"(6) و استاد "ابن ماکولا" می باشد.(7) وی صحیفه را برای نوه خود "ابو ابراهیم احمد بن قاسم بن میمون" بیان کرد. وی نیز، ساکن مصر بوده در کتابی که در سال 452 ه_ . ق نگاشته، ضمن معرفی خود، اقامت خود را در مصر ذکر کرده است.(8)

این روایت در هیچ یک از کتب ذکر نشده، ولی نسخه ای از آن در کتابخانه ایاصوفیا، استانبول به شماره 2819 وجود دارد. و با این عبارت شروع می شود:

«اخبرنا الشریف الجلیل ابو ابراهیم احمد بن القاسم بن المیمون قال حدّثنی جدّی ابوالقاسم المیمون بن حمزه بن الحسین الحسینی قال اخبرنا

ص : 42

عبیداللّه بن الفضل عن عمر بن المتوکّل بن هارون البلخی قال حدّثنی ابی قال لقیت یحیی بن زید...».

محقّق گرامی حجة الاسلام آقای حاج سیّد محمّدحسین حسینی جلالی، در سفری که در آبان ماه سال 1381 به ترکیه داشتند، از این نسخه عکس گرفته و برای دوستان خود ارسال نمودند.

بر صفحه اوّل این کتاب (که در 133 صفحه و حاوی شش رساله که به ترتیب عبارتند از: «سخنان افلاطون» در دوازده صفحه، «کلام بزرجمهر» در نه صفحه، «اوصی بعض الحکماء» در ده صفحه، «باب فی الاستعانة علی فضیلة العلم و العقل» در چهار صفحه، «باب فی الاستعانة علی الزهد و العبادة» در پنج صفحه و «شرح دعاء علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام » در نود و دو صفحه می باشد و به صورت رقعی و هر صفحه دارای پانزده سطر است و تاریخ کتابت آن معلوم نیست،) مهری زده شده که متعلق به سلطان دائری می باشد و بر روی آن نوشته شده:

«الحمداللّه الّذی هدانا لهذا و ما کنا لنهتدی لولا ان هدانا اللّه».

در پایین آن، متنی توسّط احمد شیخ زاده- مسؤول اوقاف حرمین شریفین- نگاشته شده:

«قد وقف هذا النسخة الجلیلة سلطاننا الاعظم و الخاقان المعظّم، مالک البرّین و البحرین خادم الحرمین الشریفین، السلطان بن السلطان، السلطان الغازی محمود خان وقفًا صحیحًا شرعیًا لمن طالع».

همین متن بر کتاب های متعدّدی نوشته شده که حکایت از آن دارد که سلطان محمود خان،(1) نسخ خطّی فراوانی را جمع آوری و وقف کتابخانه های استانبول کرده

ص : 43

است.(1)

این نسخه از روایت عبیدالله بن فضل دارای بیست و سه دعا و دعای اول آن، دعاهای اول و دوّم صحیفه مشهوره بوده، همچنین دعای ششم آن، دعاهای نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم از صحیفه مشهوره است. دعای سیزدهم آن هم، دعاهای بیست و هشتم و بیست و نهم صحیفه مشهوره بوده و دعای هفدهم و نوزدهم آن، همان دعای چهل و دوم صحیفه مشهوره است که تکرار شده است و مجموعاً بیست و سه دعا از صحیفه مشهوره در این نسخه ذکر نگردیده است.(2)

همان گونه که ذکر شد، راوی صحیفه (عبیدالله بن فضل) به آفریقا و مصر مهاجرت کرده و ناقلان این روایت، همگان اهل مصر هستند و حتّی در سال های بعد، این روایت توسّط کاتبان آن دیار کتابت شده و نسخه ای از آن توسّط پادشاه عثمانی وقف کتابخانه بزرگ استانبول می گردد.

دور بودن این روایت از شهرهایی که بزرگان شیعی در آن به بحث و درس مشغول بوده اند، خود دلیل آن است که هیچ یک از عالمان شیعه به این روایت اشاره نکرده و نامی از آن نبرده اند.

5. روایت ابن حماد

این روایت را "شیخ محمد بن شیخ شهاب الدین احمد بن نعمت الله بن خاتون العاملی"، (که از بیوت علم و فقاهت در جبل عامل بوده و معاصر با محقّق حلی می باشد،) در

ص : 44

اجازه نقل صحیفه ای که به عالم خبیر، "سید ابراهیم بن الحسین الحسینی الهمدانی" اعطا کرده، ذکر نموده است.

آیة اللّه "حاج شیخ آقابزرگ تهرانی" در جلد اول «الذریعة» صفحه 231، به این اجازه اشاره کرده است. و در «بحارالانوار» جلد 109 صفحه های 101 الی 107، این اجازه به صورت کامل به چاپ رسیده است. "شیخ محمد بن احمد"، صحیفه شریفه را این گونه روایت می کند:

«و بهذا الاسناد الی ورام بن ابی فراس یروی الصحیفة الکاملة من کلام الامام المعصوم ذی الثفنات سیّد الاوتاد زین العابدین علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام بحقّ قرائتی لها علی الامام الاجل عبداللّه بن جعفر بن محمّد الدوریستی، عن السیّد الامام ضیاءالدین أبی الرضا فضل اللّه بن علی الحسنی الراوندی، عن مکّی بن احمد المخلطی، عن أبی نصر محمّد بن علی بن الحسین بن شجیل بن الصفار، عن ابی الحسن مهلهل بن عبدالعزیز بن عبدالعزیز بن عبداللّه الخوارزمی، عن ابیه، عن ابی جعفر احمد بن الفیاض بن منصور بن زیاد البابی، عن علی بن حماد بن العلاء، عن عمر ابن المتوکّل البلخی، عن ابیه المتوکّل بن مروان، عن الامام المعصوم الصادق جعفر ابن محمّد، عن ابیه محمّد بن علی، عن ابیه زین العابدین علی بن الحسین بن علی بن أبیطالب علیهم السلام .»

در نقل اسناد دو سهوالقلم صورت گرفته است. اوّل آن که نام عمیر بن متوکّل، عمر بن متوکّل ذکر شده(1) و دوّم این که پدر عمیر، متوکّل بن مروان ذکر شده و حال آن که متوکّل بن هارون صحیح است و هیچ یک از علمای رجال، شخصی به نام متوکّل بن مروان را نمی شناسند. گویا این از آنجا ناشی شده که "هارون" را در اصل به شکل "هرون" می نوشتند.

ص : 45

این روایت را که عالمی از شهر جبل عامل نقل می کند، هیچ یک از مشایخ حدیث روایت نکرده و نامی از آن به میان نیاورده اند. مع الوصف بعید نیست، همان گونه که علما، نامی از روایت ابن مالک نبرده بودند، (و حتّی سخن شیخ طوسی را به تأویل می بردند) و همچنین نامی نیز از روایت ابن فضل در هیچ کتابی نبرده اند (در حالی که این روایت وجود داشت و در کتابخانه ایاصوفیا نسخه ای از آن یافت شده است)، این روایت نیز وجود داشته باشد و این سطور نگاشته شده توسّط شیخ محمد بن احمد وجود یک روایت دیگر را بیانگر باشد، نه اجازه نقل صحیفه را. همان گونه که استاد معظّم آیة اللّه حاج سیّد محمدباقر موحّد ابطحی در مقدّمه کتاب «الصحیفة السجّادیة الجامعة»، روایت ابن حماد و راویان بعد از او را جزء روایات صحیفه برشمرده اند.(1)

ص : 46

ص : 47

6. روایت ابن اشکیب

"حسین بن اشکیب المروزی" از اصحاب امام هادی علیه السلام (1) و امام حسن عسکری علیه السلام (2) بوده، بعضی او را «ابن اسکیب» کنیه داده اند.(3) وی فاضل و عالمی جلیل القدر بوده، در شهر سمرقند می زیسته(4) و دارای کتاب هایی می باشد. سخن او گوارا و مورد قبول همگان قرار می گرفته است.(5) کتاب «کافی» نمونه ای از نفوذ کلامش را- که نشأت گرفته از علوم علوی اوست- با اهل کتابی که در پی یافتن پیامبر آخرالزمان بوده، بیان می کند. اهل کتاب که غانم هندی نام داشت، از هندوستان به قصد یافتن دین جدید و پیامبر آخرالزمان که علائم و نشانه های او را در کتب پیشینیان خوانده بود، به شهر کابل و نزد مسلمانان می آید و تمامی مرام پیامبر خاتم را قبول می کند. ولی آن گاه که سخن از جانشینی ابوبکر به میان می آید، نپذیرفته، معتقد است جانشین پیامبر خاتم (همان گونه که در کتاب های پیشینیان آمده) بایستی برادر و داماد او باشد. وی را نزد ابن اشکیب راهنمایی کرده و او مذهب حقّ علوی را به وی فرامی دهد. و غانم هندی شهادت بر رسالت پیامبر داده و بعدها خدمت امام حسن عسکری علیه السلام در بغداد می رسد.(6)

بعضی نیز حسین بن اشکیب را مقیم قم و یا مشهد دانسته و او را خادم القبر می دانند.(7) در

ص : 48

هر حال وی مردی ثقه و ثبت بوده، بزرگان به حدیث او اعتماد دارند.(1) وی با آن که از راویان متعدّدی همچون محمد بن علی کوفی،(2) عبدالرحمن بن حماد،(3) محمد بن السری،(4) هارون بن عقبه،(5) حسن بن خزاز قمی،(6) محمد بن اورمه،(7) بکر بن صالح،(8) محسن بن احمد،(9) محمد بن احمد،(10) موسی بن قاسم بجلی(11) و حسین بن حسین المروزی(12) روایت می کند، ولی فقط دو نفر از او نقل حدیث کرده اند.

اوّل: ابوالنصر محمّد بن مسعود العیّاشی که دانشمند بزرگی بوده و صاحب تفسیر گران مایه عیاشی می باشد.(13)

دوّم: محمّد بن الوارث- از مشایخ بزرگ اواخر قرن سوم هجری- که او کتاب «الرّد علی الزّیدیه» و کتاب «الردّ علی من زعم انّ النبی صلی الله علیه و آله علی دین قومه»، را از حسین بن اشکیب برای ابوالقاسم جعفر بن محمد قولویه، روایت کرده است.(14)

ص : 49

سوّمین کتابی که محمّد بن الوارث از حسین بن اشکیب روایت کرده، صحیفه سجّادیّه بوده است. ولی هیچ یک از بزرگان حدیث و رجال به روایت سومین کتاب اشاره ای نکرده اند و چنین روایتی را نقل ننموده اند و تنها کسی که بدان اشاره دارد، "میرزا عبداللّه اصفهانی افندی" در کتاب «الصحیفة الثالثة» است.

"میرزا عبداللّه افندی" (م حدود 1130 ق) که صاحب کتاب «ریاض العلما» و دانشمند، کتابشناس معروف و از شاگردان "علاّمه محمّدباقر مجلسی" بوده است، می نویسد نسخه عتیقه ای از صحیفه، به روایت "محمد بن وارث" از "حسین بن اشکیب" و به خطّ "ابن مُقله"(1) خطّاط نامدار عصر عباسی مشاهده کرده است.(2) سپس دعای نوزدهم این روایت (دعائه للجیران) را در کتاب خود ذکر کرده، قبل از دعا می نویسد:

«آن گونه که در صحیفه غیر مشهوره به روایت شیخ حسین بن اشکیب، به خطّ ابن مقله دیدم، دعا را این گونه نگاشته بود.»

و پس از ذکر دعا می گوید:

ص : 50

«این دعا به صورت مستقل در صحیفه مشهوره یافت نمی شد بلکه داخل در دعائی با عنوان «لجیرانه و اولیائه...» (دعای بیست و ششم) بود.»(1)

علاّمه سید محسن امین عاملی قدس سره در صحیفه خامسه به نقل از مرحوم افندی همین دعا را ذکر می کند ولی گمان می کند این دعا در ضمن دعای بیست و یکم صحیفه مشهوره ذکر گردیده است.(2)

جای بسی تعجّب است که مرحوم افندی ادّعا می کند همّت خود را در صحیفه ثالثه بر جمع آوری دعاهایی که در صحیفه مشهوره وجود ندارد گماشته،(3) ولی دعای چهل و چهارم روایت ابن اشکیب را ذکر ننموده، با آن که این روایت را در اختیار داشته است. شاید این دعا در صحیفه نگاشته شده توسّط ابن مقله (که در اختیار مرحوم افندی بوده) وجود نداشته است.

در هر صورت روایت حسین بن اشکیب نیز تا امروز، همانند روایات ابن مالک و ابن حماد و ابن فضل در دسترس نبود و شاید به دلیل اهتمام بزرگان بر ذکر صحیفه مشهوره، خصوصاً پس از "بهاءالشرف ابوالحسن محمد بن الحسن" (قرن ششم)، این روایات خصوصاً روایت "حسین بن اشکیب" از دسترس خارج شد و حتّی «جواهرِ یگانه مفقود العین» لقب یافت.(4)

* * *

ص : 51

جای بسی شکرگزاری است که هم اکنون با عنایات الهی، نسخه ای از آن روایت که در تاریخ 1123 ه_ . ق، به فرمان شخص شاه سلطان حسین صفوی، توسّط خطاط زبردست دربار صفوی "محمدباقر الحسینی السلطانی الشوشتری" نگاشته شده، و در کتابخانه شخصی عالم کتاب شناس برجسته، حضرت آیة اللّه "سیّد محمّدعلی روضاتی" (دامت برکاته) نگهداری می شد، به زیور طبع آراسته و مشتاقان صحیفه مبارکه سجّادیّه و محقّقان و صحیفه پژوهان از فیض بُروز و ظهور این نسخه، برخوردار می گردند.

این نسخه از صحیفه ابن اشکیب اختلاف هایی با صحیفه مشهوره و همچنین با روایت ابن مالک دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف) تفاوت در تعداد دعاها

در این نسخه مجموعاً چهل و چهار دعا ذکر گردیده که دعای بیست و ششم نسخه مشهوره، در دعاهای هجدهم و نوزدهم دیده می شود و دعای چهل و چهارم این نسخه، در مشهوره ذکر نگردیده و از طرفی دوازده دعا از مشهوره در این نسخه از روایت حسین ابن اشکیب آورده نشده است.

ب) تفاوت در کلمات دعاها

در دعاهای این نسخه کاستی ها و زیادت هایی بر صحیفه مشهوره وجود دارد، که تماماً در پاورقی های کتابی که پیش رو دارید، مشخص گردیده است.

ج) اختلاف در ترتیب دعاها

در این روایت فقط دعای اوّل و دوّم با صحیفه مشهوره از نظر شماره دعا مشترک هستند و بقیه دعاها با مشهوره اختلاف دارد.

برای هر چه بیشتر روشن شدن مطلب جدولی طرّاحی شد، که در آن دعاهای صحیفه را به صورت مرتب آورده و روایات دیگر نیز ذکر گردیده است.

ص : 52

ص : 53

مشخّصات نسخه خطّی:

در سرآغاز این نسخه، دست نوشته ای از ذوالفقار، نامی که حضرت استاد آیة اللّه روضاتی (دامت برکاته) احتمال می دهند، سیّد امیر ذوالفقار رحمه الله - شاگرد مرحوم آقاحسین خوانساری رحمه الله - باشد، وجود دارد. وی در صفحه اوّل، خطاب به شاه سلطان حسین صفوی نوشته است:

هُو

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

بعرض اقدس میرساند اخلص فدویّین ذوالفقار که صحایف غیر مشهوره بسیار است مثل صحیفه تَلِّ عُکبری و صحیفه رُهَنی و صحیفه ابن اُشناس بَزّاز و صحیفه ابن شاذان و صحیفه ابن ادریس و صحیفه کفعمی و این صحیفه، و این صحیفه کامله بروایت حُسین بن اشکیب ثِقه نِقَه است که مرویّ عنه محمّد بن عبد الوارث و در فهارس و کتب رجال شیعه او را توثیق نموده اند و از اصحاب امام علیّ نقیّ و امام حسن عسکریّ علیهماالسلم شمرده اند و لیکن نسخه آن درین زمان چون منحصر در فرد بود و تصحیفات کُلیّه و جُزئیّه داشت، بعد از انعام و امعان نظر در مقابله بقدر مقدور تصحیح یافت. فَصَلَّی اللّهُ عَلی مَنْ اُلْهِمَ بِها و اآبائِه وَ اَبْنآئِهِ الطّیّبین الطّاهِرینَ المعصُومین وَ خَلَّدَ اللّهُ مُلْکَ مَنْ اَمَرَ بِکِتابَتِها لِرَسْم خَزانَتِهِ الْعامِرَة، اآمین ربّ العالمین.

سیّد امیر ذوالفقار گلپایگانی دارای اجازه ای از طرف محقّق خوانساری در تاریخ هفدهم رمضان سال 1064 بوده که محقّق در آن اجازه، او را بسیار ستوده و حتّی جامع المعقول و المنقول و حاوی الفروع و الاصولش خوانده است.(1)

ص : 54

علاّمه مجلسی در شرح کتاب «من لا یحضره الفقیه» آورده است:

«روزی به مدرسه مولانا شیخ بهاءالدین عاملی (م 1030) وارد شدم. دیدم شیخ مشغول مقابله صحیفه سجّادیه است و طرف مقابله که عبارت را می خواند سید صالح امیر ذوالفقار گلپایگانی بود.»(1)

شاید مقابله صورت گرفته بین همین روایت ابن اشکیب و روایت مشهوره بوده است.

در هر حال، این نسخه روایتی از صحیفه است که می توان با احیای آن، بر باز شدن راه تحقیق بر کتب کهن، خصوصاً صحیفه مبارکه سجّادیّه قدم برداشت.

نسخه مورد نظر دارای دویست و هفتاد و شش صفحه است و هر صفحه دارای نه سطر می باشد. این نسخه به صورت بسیار زیبا و با خطّ نسخ عالی نگاشته شده و همان گونه که مرحوم ذوالفقار در نوشتار آغاز کتاب مشخص کرده، سعی بر تصحیح و انعام و امعان نظر در مقابله به قدر مقدور داشته است. این سعی و کوشش او ستودنی است، زیرا در بسیاری از موارد، اختلافات آن نسخه که روایت حسین بن اشکیب است را با روایت مشهوره، در کنار صفحات مشخص نموده است. (مانند صفحه 67 و صفحه 111 از نسخه خطّی.) در برخی موارد اضافات روایت مشهوره را نیز در بالای کلمات نوشته است، هر چند این کار به صورت کامل صورت نگرفته، ولی خود نشانگر همّت نگارنده می باشد. مانند (صفحه 30 کلمه «بَل» و صفحه 41 کلمه «فِی» از نسخه خطّی.) در بعضی از موارد که روایت ابن اشکیب افزون بر کلمات روایت مشهوره بوده نیز با نوشتن حرف (فی) بر بالای کلمه افزون بر روایت مشهوره، آن را مشخص نموده است. (نظیر صفحه 18 کلمه «لَنا» و صفحه 34 کلمه «وَقْتِ» از نسخه خطّی.) در برخی از موارد که کلمه برای کاتب نامفهوم بوده، شکل کلمه را آورده است. (مانند صفحه 154 و صفحه 259 از نسخه خطّی.) و در

ص : 55

مواردی که جمله با معنیِ متفاوتی ارائه شده، هیچ دخل و تصرّفی ننموده، با کلمه «کذا» بر روی کلمه نشان داده که امانت را حفظ نموده است. (مانند صفحه 29 کلمه «اِذا» و صفحه 145 کلمه «ذلِکَ» از نسخه خطّی.)

در نسخه خطّی این روایت، صفحه 234 دعای سی و هشتم، پس از جمله «وَ هَبْ لی صِدْقَ الْهِدایَةِ» علامتی مشابه عدد 9 گذارده و به برگه ای که همراه نسخه است، ارجاع داده و تا پایان دعا در آن برگه آورده شده است. در صفحه 245 دعای سی و نهم نیز پس از جمله «فَرِّغْ قَلْبی لِ_مَحَبَّتِکَ» همین علامت را گذارده و به برگه ای دیگر که به همراه نسخه است، ارجاع داده شده. در آن برگه علاوه بر اتمام دعای سی و نهم، دعای چهلم را تا جمله «اِنْ وَکَلْتَنی اِلی نَفْسی عَجَزْتُ عَنْها» ذکر کرده است. شاید نسخه ای که کاتب از آن استنساخ می کرده، فاقد دو برگه های یادشده بوده و کاتب ادامه دعاها را از روی نسخه مشهوره استنساخ کرده و جداگانه آورده است. شاهد این مطلب آن که این برگه ها تقریباً هیچ اختلافی با نسخه مشهوره ندارند (به جز در سه مورد جزئی). و شاهد دوّم آن که عنوان دعای چهلم همان عنوان دعا، در صحیفه مشهوره است. (رجوع فرمایید به صفحه 165 و 166 از کتاب حاضر، برای مورد اوّل و صفحه 171-169 جهت مورد دوّم.)

* * *

مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیّه اصفهان- که به امر ریاست معظّم حوزه علمیّه اصفهان مرجع عالی قدر حضرت آیة اللّه العظمی مظاهری (مدّ ظلّه العالی) به منظور نشر معارف نورانی اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام تأسیس گردیده است- تحقیق و طبع و نشر این نسخه شریفه را در دستور کار خود قرار داد و این جانب با دقّت نظر، این نسخه از روایت ابن اشکیب را بررسی و موارد اختلاف آن را با نسخه مشهوره مشخص نموده، سپس تایپ دقیق کلمات از روی نسخه ابن اشکیب انجام و حتّی اعراب گذاری نیز بر طبق همان نسخه

ص : 56

انجام شده است. آن دسته از کلمات که در نسخه اصلی فاقد اعراب بود، بدون اعراب رها شده و بعضی از کلمات که شکل آن توسّط کاتب کشیده شده بود نیز، به همان شکل نگاشته شده است. (مانند صفحه 129 و 163).

سپس به مقابله با روایت مشهوره پرداخته و با دقّت این دو کتاب را با یکدیگر مقابله نموده، آن دسته از کلمات که با روایت مشهوره اختلاف داشت، مشخص و برخی از کلمات و یا عباراتی را که در روایت مشهوره نسبت به روایت ابن اشکیب، وجود نداشت، در این کتاب با علامت منفی در پاورقی ها مشخص گردیده. (مانند صفحه 68 و 117). و آن دسته از کلمات و عباراتی که در روایت مشهوره افزون بر روایت ابن اشکیب بود، با علامت مثبت در پاورقی ها مشخص شده است. (مانند صفحه 76 و 114).

علاوه بر این که در پاورقی ها موارد متفاوت و نیز اضافات و برخی کمبودهای روایت مشهوره نسبت به روایت ابن اشکیب مشخص شده، در متنِ نسخه ابن اشکیب نیز کلماتی که متفاوت با مشهوره بوده و نیز کلماتی که این نسخه افزون بر مشهوره داشت، به صورت درشت تر و پررنگ تر، در متن مشخص گردید. نیز کلماتی که در این روایت، یکی از حروف آن ها دارای دو اعراب بوده، به همان صورت در متن آورده شده است. (نظیر صفحه 69 کلمه «عُِقْرِ» و صفحه 176 کلمه «اَِخْطاری»). در بعضی از موارد که جملات به گمانْ نادرست می رسید، بدون دخل و تصرّفی در متنِ دعا، همان کلمه آورده شد و آن را با نماد دو ستاره در متن مشخص نمودیم، و در پاورقی با کلمه «کذا» سعی در حفظ و امانت داری در روایت مذکور شده است. (مانند صفحه 70 و 152).

علائم نگارشیِ وارد شده در این دعاها، تنها موردیست که به جهت سهولت در تفهیم معنا، به متن اضافه شده و تطابقی با نسخه ابن اشکیب ندارد.

پس از آوردن کلیّه دعاهای موجود در روایت ابن اشکیب، دعاهایی که در روایت

ص : 57

مشهوره افزون بر این روایت بود، آورده شد، و شماره این دعاها، بر اساس شماره دعاهای روایت مشهوره، آمده است. مانند دعاهای سوم، چهارم، نوزدهم و سی و سوم از صحیفه مشهوره.

در انتهای کتاب نیز کلّ نسخه خطیِ روایت ابن اشکیب، به صورت عکس آورده شد.

در کنار این کارها، این مرکز دست به ابداعی نوین زده، با طراحی یک نرم افزار حاوی عکس های رنگی از اصل نسخه با امکان نمایش صفحه به صفحه و امکان نمایش دعاها بر اساس روایت حسین به اشکیب و روایت مشهوره و امکانات دیگر جهت پژوهشگران، امکان ملاحظه صفحات و پژوهش بر روی این روایت را مهیّا نموده است. نرم افزار مذکور همراه با این کتاب در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد.

سپاس و تقدیر:

در پایان بر خود فرض می دانم، پس از حمد و سپاس درگاه ربوبی و ایزد متعال که این توفیق را به بنده حقیر عنایت فرمود که چنین اقدام بایسته ای را به پیشگاه حضرت امام سجّاد علیه السلام تقدیم دارم، از عنایات ویژه زعیم حوزه علمیّه اصفهان حضرت آیة اللّه العظمی مظاهری (مدّ ظلّه)- که تأسیس مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان و سامان دهیِ طرح های تحقیقاتیِ این مرکز، از برکات حضور معظمٌ له است- سپاس گزاری کرده، سپس از استاد عالی مقام حضرت آیة اللّه سیّد محمّدعلی روضاتی (دامت برکاته) که از سر لطف و عنایت، این نسخه ارزشمند از روایت حسین بن اشکیب را در اختیار این جانب قرار داده و باب تحقیق بر روی این نسخه را مفتوح فرمودند، صمیمانه تشکّر می کنم.

پس از آن از مسؤول محترم دفترِ حضرت آیة اللّه العظمی مظاهری(مدّ ظلّه العالی)، جناب آقای محمّدحسن مظاهری که پشتیبان همیشگی این مرکز بوده اند، قدردانی می نمایم. و

ص : 58

همچنین از محقّقان و همکاران این مرکز که مرا در انجام این کار یاری فرمودند، خصوصاً آقایان رحیم قاسمی و سیّد اکبر سجّادی و سرکار خانم سیّده مکرّمه مهرالسادات صدری که با دقّت زایدالوصفی به امر حروف چینی، ویرایش، صفحه آرایی و استخراج رموز این نسخه پرداخته اند نیز قدردانی می شود، و پایان سخن از همکاری دیگر تشکّر دارم که در تهیه نرم افزار این نسخه، ابتکارات زیبایی انجام داد، جناب آقای مهدی اثنی عشران که همیشه مرا در امور رایانه ای یاری می دهند، و سپاسی دیگر از همکاری دیگر، جناب آقای عباسعلی داوری که امر چاپ و توزیع این اثر را عهده دار خواهند بود.

«اللّهم لک الحمد بدیع السّماوات و الارض»

سیّد احمد سجّادی

مدیر عامل مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیّه اصفهان

ص : 59

ص : 60

اِلَیَّ فقالَ کُلُّنا لَهُ عِلْمٌ غَیْرَ اَنَّهُمْ یَعْمَلُونَ کُلَّ ما نَعْلمُ وَ لا نَعْلَمُ کُلَّ ما یَعْلَمُونَ ثُمّ قالَ هَلْ کَتَبْتَ مِن اِبْنِ عَمّی شَیْ_ءًا قُلْتُ نَعَمْ قالَ اَرِنیهِ فَاَخْرَجْتُ اِلَیْهِ دُعَآءً اَمْلاهُ عَلَیَّ ابُو عَبْد اللّه عَلَیْهِ السَّلامُ وَ حَدَّثنی اَنَّ اَباهُ محَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ عَلَیْهمَا السَّلمُ اَمْلاهُ عَلَیْهِ وَ کانَ یَدْعُوا بِه وَ یُسَمّیهِ الْکامِلَ فَنَظَرَ فیهِ حَتّی اَتی عَلی اخِرِه ثُمَّ قالَ لَأُخْرِجَنَّ اِلَیْکَ صَحیفَةً کانَ اَبی یُسَمّیهَا الکامِلَةَ ممّا حَفِظَهُ عَنْ اَبیهِ وَ لَقَدْ اَوْصانی اَبی بِصَوْنِها وَ مَنْعِها مِنْ غَیْرِ اَهْلِها. قالَ الْمُتوکِّلُ فَقُمْتُ اِلَیْهِ فَقَبَّلْتُ رَأْسَهُ وَ قُلْتُ یَابْن رَسُولِ اللّهِ وَ اللّهِ انّی لا دینُ اللّهَ بِحُبِّکُمْ وَ طاعَتِکُمْ وَ اَرْجُو اَنْ یُسْعِدَنِی اللّهُ بِوِلایَتِکُمْ ثُمَّ دَعا بِعَیْبةٍ فَاسْتَخْرَجَ مِنْها صَحیفَةً مُقَفَّلَةً مختُومةً فنظر الی الخاتم ثُمَّ بَکی و قَبَّلَهُ وَ فَضَّهُ وَ فَتَحَ الْقُفْلَ وَ نَشَرَ الصَّحیفَةَ وَ اَمَرَّها عَلی وَجْهه ثُمَّ قالَ وَ اللّهِ یا مُتوکِّلُ لو لا ما ذکرت من قول ابْن عَمّی جَعْفر من انّی اُقْتَلُ لَما دَفَعْتُها اِلَیْکَ وَ لَکُنْتُ بها ضَنینًا وَ لَکِنّی اعلم انّ قَوْله سَیَصّحُ وَ خِفْت اَنْ یَقَعَ مِثْلُ هَذا الدّعَآء الی بنی اُمیّة فیکتمُونه وَ یدخّرُونه فی خزَآئنهم لأنفسهم فَدُونَکَ هذه الصَّحیفةَ فَاکْتُمْها وَ تربّص بها فاذا قضی اللّه من اَمْری وَ هؤلآء الْقَوْمِ ما هُوَ قاض فَهِیَ اَمانة فی عُنقکَ حَتّی تُوصِلَها الی ابنی عَمّی مُحمّد وَ ابرهیمَ ابْنَیْ عَبْدِ اللّه بن الحَسَن قال المتوکّلُ فاخذت الصّحیفة فلما قُتِلَ صِرْتُ اِلَی المَدینَةِ فلقیت ابا عَبْدِ اللّهِ فَحَدّثْتهُ بالحدیث فبکی وَ قال رحم اللّه ابن عمّی وَ الحقه بابآئه وَ اجداده. ثمّ قال این الصّحیفة قلت ها هی فداک اَبی وَ امّی یابن رسُول اللّه ففتحها وَ قالَ هذا وَ اللَّه خطُّ عمّی زید وَ دُعَآء جدّی ثمّ قال یا اسمعیل قُمْ فاننی بالدّعَآء الّذی امرتک بحفظه وَ صونه فقام اسمعیل فاخرج صحیفة کانّها الصَّحیفة الّتی دفعها اِلَیَّ یحیَی فقبّلها ابُو عبد اللّه وَ وَضَعَها عَلَی عَیْنَیْه وَ قالَ هذا وَ اللّه خطّ اَبی وَ املَآء جدّی فقلتُ یَابْنَ رسُولِ اللّهِ اِنْ رَاَیْتَ اَنْ اعترض بهما فقال قد رایت ذلکَ فَافْعَلْ فعارضتُ صَحیفَةَ زَیْدٍ بصحیفة مُحمَّدٍ فلم اجدها تُغادِرُ حَرْفًا. ثمّ استاذَنْتُ ابا عَبْد اللّه فی دفعها الی ابنی عبد اللّه بن الحسن. فقال اِنَّ اللّهَ یَاْمُرُکُمْ اَنْ تُؤَدُّوا الاْءَماناتِ اِلی اَهْلِها. فلمّا نهضتُ قال مکانَکَ ثُمّ وجّه الی مُحمّد وَ ابرهیم فجآءا فَقالَ هذا میراث ابن عَمِّکُما قد خصّکما به دُون اخوته وَ نحن مشترطُون علیکما فیه شرطًا قالا قُل یرحمک اللّه فقولک المقبُول قالَ لا تُخْرِجا هذِهِ الصَّحیفَةَ مِنَ الْمَدینَةِ قالا وَ لِمَ یَغْفِرُ اللّهُ لَکَ قالَ اِنَّ ابْنَ عَمِّکُما خافَ عَلَیْها اَمْرًا اَخافُهُ

ص : 62

عَلَیْها قالا اِنَّ ذاکَ اِنَّما خافَ عَلَیْها مِنْ عِلْمٍ اِنَّهُ یُقْتَلُ قالَ اَبُو عَبْدِ اللّهِ عَلَیْهِ السَّلامُ وَ اَنْتُ_ما لا تَاْمَنا فو اللّهِ اِنّی لاَعْلَمُ اَنَّکُما سَتَخْرُجانِ کما خَرَجَ وَ تُقْتَلانِ کَما قُتِلَ فَقاما وَ هُو یَقُولانِ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللّهِ قال وَ هذه الصّحیفة.

ص : 63

نِعَمِهِ الْمُتَظاهِرَةِ، لَتَصَرَّفُوا فی فَضْلِه(1) فَلَمْ یَحْمَدُوهُ، وَ تَوَسَّعُوا فی رِزْقِه فَلَمْ یَشْکُرُوهُ. وَ لَوْ کانُوا کَذلِکَ لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْأِنْسانِیَّةِ وَ لَدَخَلُوا فی حَریمِ(2) الْبَهیمِیَّةِ، فَکانُوا کَما وَصَفَ فی مُحْکَمِ کِتابِه: اِنْ هُمْ اِلّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ اَضَلُّ سَبیلًا. وَ الْحَمْدُ لِلّهِ عَلی ما عَرَّفَنا مِنْ نَفْسِه، وَ اَلْهَمَنا مِنْ شُکْرِه، وَ فَتَحَ لَنا مِنْ اَبْوابِ الْعِلْمِ بِرُبُوبِیَّتِه، وَ دَلَّنا عَلَیْهِ مِنَ الْأِخْلاصِ لَهُ فی تَوْحیدِه، وَ جَنَّبَنا مِنَ الْأِلْحادِ وَ الشَّکِّ فی اَمْرِه. حَمْدًا یَعْمُرُ(3) بِه مَنْ(4) حَمِدَهُ مِنْ جَمیعِ(5) خَلْقِه، وَ یَسْبِقُ مَنْ سَبَقَ بِه(6) اِلی رِضاهُ وَ عَفْوِه. حَمْدًا یُضیءُ(7) بِه ظُلُماتِ الْبَرْزَخِ، وَ یَسْهُلُ عَلَیْنا سُبُلُ(8) الْمَبْعَثِ، وَ یُشَرَّفُ بِه مَنازِلُنا(9) عِنْدَ مَواقِفِ الْأَشْهادِ، یَوْمَ تُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ یَوْمَ لا یُغْنی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْ_ءًا وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ. حَمْدًا یَرْتَفِعُ عَنّا(10) اِلی اَعْلی عِلِّیّینَ فی کِتابٍ مَرْقُومٍ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ. حَمْدًا تُنیرُ(11) بِه عُیُونُنا اِذا بَرَقَتِ(12) الْأَبْصارُ، وَ تُبَیِّضُ بِه وُجُوهَنا(13) اِذا اسْوَدَّتِ الْأَبْشارُ. حَمْدًا نَعْبُرُ(14) بِه مِنْ اَلیمِ عَذابِ(15) اللّهِ اِلی کَریمِ ثَوابِه.(16) حَمْدًا نُزاحِمُ بِه مَلاآئِکَةَ اللّهِ(17) الْمُقَرَّبینَ، وَ نُضآمُّ بِه اَنْبِیاءَهُ الْمُرْسَلینَ فی دارِ الْمُقامَةِ الَّتی لا تَزُولُ، وَ مَحَلِّ کَرامَتِهِ الَّتی لا تَحُولُ. وَ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی اخْتارَ لَنا مَحاسِنَ الاْءَخْلاقِ،(18) وَ اَجْری عَلَیْنا طَیِّباتِ الاْءَرْزاقِ.(19) وَ جَعَلَ لَنا(20) بِالْمَلَکَةِ عَلی جَمیعِ الْخَلْقِ، فَکُلُّ خَلْقِه مُنْقادٌ(21) لَنا بِقُدْرَتِه، وَ صآئِرَةٌ لَنا(22) اِلی طاعَتِنا بِعِزَّتِه. وَ(23) اَغْلَقَ عَنّا بابَ الْحاجَةِ اِلّا اِلَیْهِ، فَکَیْفَ

ص : 65

نُطیقُ حَمْدَهُ؟ اَمْ مَتی نُوءَدّی شُکْرَهُ؟ لا مَتی؟ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی رَکَّبَ فینا الاتِ الْبَسْطِ، وَ جَعَلَ لَنا اَدَواتِ الْقَبْضِ، وَ مَتَّعَنا بِاَرْواحِ الْحَیوةِ، وَ اَثْبَتَ فینا جَوارِحَ الْأَعْمالِ، وَ غَذّانا بِطَیِّباتِ الْمَعاشِ،(1) وَ اَغْنانا بِفَضْلِه، وَ اَقْنانا بِمَنِّه. ثُمَّ اَمَرَنا لِیَخْتَبِرَ طاعَتَنا، وَ نَهانا لِیَبْتَلِیَ شُکْرَنا، فَخالَفْنا عَنْ طَریقِ اَمْرِه، وَ رَکِبْنا مُتُونَ زَجْرِه، فَلَمْ یَبْتَدِرْنا بِعُقُوبَتِه، وَ لَمْ یُعاجِلْنا بِنِقْمَتِه، بَلْ تَاَنّی(2) بِرَحْمَتِه تَکَرُّمًا، وَ انْتَظَرَ فینا(3) بِرَاْفَتِه حِلْمًا. وَ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی اَدَلَّنا(4) عَلَی التَّوْبَةِ الَّتی لَمْ نُفِدْها اِلاّ مِنْ فَضْلِه، فَلَوْ لَمْ نَعْتَدِدْ مِنْ فَضْلِه اِلّا بِها لَقَدْ حَسُنَ بَلاآوءُهُ عِنْدَنا، وَ جَلَّ اِحْسانُهُ اِلَیْنا، وَ جَسُمَ فَضْلُهُ عَلَیْنا. فَما هکَذا کانَتْ سُنَّتُهُ فِی التَّوْبَةِ لِمَنْ(5) قَبْلَنا، لَقَدْ وَضَعَ عَنّا ما لا طاقَةَ لَنا بِه، فَلَمْ(6) یُکَلِّفْنا اِلّا وُسْعًا، وَ لَمْ یُجَشِّمْنا اِلّا یُسْرًا، وَ لَمْ یَدَعْ لِأَحَدٍ مِنّا حُجَّةً وَ لا عُذْرًا. فَالْهالِکُ مِنّا مَنْ هَلَکَ عَلَیْهِ، وَ السَّعیدُ مِنّا مَنْ رَغِبَ اِلَیْهِ وَ الْمَحْرُومُ مِنّا مَنْ اَخْطَاَهُ عَفْوُهُ.(7) وَ الْحَمْدُ لِلّهِ بِکُلِّ ما حَمِدَهُ بِه اَدْنی مَلاآئِکَتِه اِلَیْهِ وَ اَکْرَمُ خَلاآیءِقِه(8) عَلَیْهِ وَ اَرْضی حامِدیهِ لَدَیْهِ. حَمْدًا یَفْضُلُ سآئِرَ الْحَمْدِ کَفَضْلِ رَبِّنا عَلی جَمیعِ خَلْقِه. ثُمَّ لَهُ الْحَمْدُ مَکانَ کُلِّ نِعْمَةٍ لَهُ عَلَیْنا وَ عَلی جَمیعِ عِبادِهِ الْماضینَ وَ الْباقینَ عَدَدَ مآ اَحاطَ بِه عِلْمُهُ مِنْ جَمیعِ الْأَشْیآءِ، وَ مَکانَ کُلِّ واحِدٍ(9) مِنْها عَدَدُها جَمیعًا(10) اَضْعافًا مُضاعَفَةً اَبَدًا سَرْمَدًا اِلی یَوْمِ الْقِیمَةِ. حَمْدًا لا مُنْتَهی لِحَدِّه، وَ لا حِسابَ لِعَدِّه،(11) وَ لا مَبْلَغَ لِغایَتِه، وَ لاَ انْقِطاعَ لِأَمَدِه. حَمْدًا یَکُونُ وُصْلَةً اِلی(12) عَفْوِه، وَ سَبَبًا اِلی رِضْوانِه، وَ ذَریعَةً اِلی مَغْفِرَتِه، وَ طَریقًا اِلی جَنَّتِه، وَ خَفیرًا مِنْ نَقِْمَتِه،(13) وَ اَمْنًا مِنْ غَضَبِه، وَ ظَهیرًا عَلی طاعَتِه، وَ حاجِزًا عَنْ مَعْصِیَتِه، وَ عَوْنًا عَلی تَاْدِیَةِ حَقِّه وَ وَظآئِفِه. حَمْدًا نُسْتَعَدُ(14) بِه فی السُّعَدآءِ مِنْ اَوْلِیآئِه، وَ نَصیرُ بِه فی نَظْمِ الشُّهَدآءِ بِسُیُوفِ اَعْدآئِه.(15)

ص : 66

ص : 67

حَتّی ظَهَرَ اَمْرُکَ، وَ عَلَتْ کَلِمَتُکَ، وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ. اَللّهُمَّ فَارْفَعْهُ بِما کَدَحَ فیکَ اِلَی الدَّرَجَةِ الْعُلْیا مِنْ جَنَّتِکَ. حَتّی لا یُساوی فی مَنْزِلَةٍ، وَ لا یُکافی(1) فی مَرْتَبَةٍ، وَ لا یُوازیهِ(2) لَدَیْکَ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ، وَ لا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ. وَ عَرِّفْهُ فی اَهْلِه الطّاهِرینَ وَ اُمَّتِهِ الْمُوءْمِنینَ مِنْ حُسْنِ الشَّفاعَةِ اَجَلَّ ما وَعَدْتَهُ. یا نافِذَ الْعِدَةِ، یا وافِیَ الْقَوْلِ، یا زَکِیَّ الْفَضْلِ یا رَضِیَّ الطَّوْلِ(3) یا مُبَدِّلَ السَّیِّئاتِ بِاَضْعافِها مِنَ الْحَسَناتِ اِنَّکَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ.

ص : 69

طاعَتِکَ ما عَصاکَ اَحَدٌ،(1) وَ لَوْ لا اَنَّهُ یُصَوِّرُ(2) لَهُمُ الْباطِلَ فی صُورَةِ(3) الْحَقِّ ما ضَلَّ عَنْ طَریقِکَ ضآلٌّ. فَسُبْحانَکَ ما اَبْیَنَ کَرَمَکَ فی مُعامَلَةِ مَنْ عَصاکَ اَوْ اَطاعَکَ(4) تَشْکُرُ لِلْمُطیعِ ما اَنْتَ تَوَلَّیْتَهُ لَهُ، وَ تُمْلِی لِلْعاصی فیم_ا تَمْلِکُ مُعاجَلَتَهُ فیهِ. اَعْطَیْتَ کُلًّا مِنْهُما ما لا یَجِبُ(5) لَهُ، وَ تَفَضَّلْتَ عَلی کُلٍّ مِنْهُما بِما یُقَصِّرُ عَنْهُ عَمَلُهُ.(6) وَ لَوْ کَافَاْتَ الْمُطیعَ عَلی مآ اَنْتَ تَوَلَّیْتَهُ لَاَوْشَکَ اَنْ یَفْقِدَ ثَوابَکَ، وَ اَنْ تَزُولَ عَنْهُ نِعَمُکَ، وَ لکِنَّکَ(7) جازَیْتَهُ عَلَی الْمُدَّةِ الْقَصیرَةِ الْفَنا(8)** بِالْمُدَّةِ الطَّویلَةِ الْخالِدَةِ، وَ عَلَی الْغایَةِ الْقَریبَةِ الزّآئِلَةِ بِالْغایَةِ الْمَدیدَةِ الْباقِیَةِ. ثُمَّ لَمْ تَسُمْهُ الْقِصاصَ فیم_ا اَکَلَ مِنْ رِزْقِکَ الَّذی تَقَوّی(9) بِه عَلی طاعَتِکَ، وَ لَمْ تَحْمِلْهُ عَلَی الْمُناقَشَةِ(10) فِی الاْءلاتِ الَّتی تَسَبَّبَ بِاسْتِعْمالِها اِلی مَغْفِرَتِکَ، وَ لَوْ

ص : 71

فَعَلْتَ ذلِکَ بِه لَذَهَبَ جَمیعُ(1) ما کَدَحَ لَهُ وَ جُمْلَةُ(2) ما سَعی فیهِ جَزآءً لِلصُّغْری مِنْ(3) مِنَنِکَ، وَ لَبَقِیَ رَهْنًا(4) بَیْنَ یَدَیْکَ بِسآئِرِ نِعَمِکَ، فَمَتی کانَ یَسْتَحِقُّ شَیْ_ءًا مِنْ ثَوابِکَ؟ لا! مَتی؟! هذِه(5) یا اِلهی حالُ مَنْ اَطاعَکَ، وَ سَبیلُ مَنْ تَعَبَّدَ لَکَ، فَاَمَّا الْعاصی اَمْرَکَ وَ الْمُواقِعُ نَهْیَکَ فَلَمْ تُعاجِلْهُ بِنِقْمَتِکَ(6) لِکَیْ یَسْتَبْدِلَ بِحالِه فی مَعْصِیَتِکَ حالَ الْأِنابَةِ اِلی طاعَتِکَ، وَ لَقَدْ کانَ یَسْتَحِقُّ یا اِلهی(7) فی اَوَّلِ ما هَمَّ بِعِصْیانِکَ کُلَّما اَعْدَدْتَ لِجَمیعِ خَلْقِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ. فَجَمیعُ ما اَخَّرْتَ عَنْهُ مِنْ وَقْتِ الْعَذابِ(8) وَ اَبْطَاْتَ بِه عَلَیْهِ مِنْ سَطَواتِ النِّقْمَةِ فَتَرْکٌ(9) مِنْ حَقِّکَ، وَ رِضًا بِدُونِ واجِبِکَ. فَمَنْ اَکْرَمُ یا اِلهی مِنْکَ، وَ مَنْ اَشْقی مِمَّنْ هَلَکَ عَلَیْکَ؟ لا! مَنْ؟ فَتَبارَکْتَ اَنْ تُوصَفَ اِلّا بِالْأِحْسانِ، وَ کَرُمْتَ عَنْ(10) اَنْ یُخافَ مِنْکَ اِلاَّ الْعَدْلُ، لا یُخْشی جَوْرُکَ عَلَی مَنْ عَصاکَ، وَ لا یُخافُ اِغْفالُکَ ثَوابَ مَنْ اَرْضاکَ.(11)

ص : 72

یَکْفِی الْکُفاةُ(1) بِفَضْلِ قُوَّتِکَ فَاکْفِنا،(2) وَ اِنَّما یُعْطِی الْمُعْطُونَ مِنْ فَضْلِ جِدَتِکَ فَاَعْطِنَا،(3) وَ اِنَّما یَهْتَدِی الْمُهْتَدُونَ بِنُورِ حِکْمَتِکَ فَاهْدِنَا.(4) اَللّهُمَّ اِنَّکَ مَنْ والَیْتَ لَمْ یَضْرُرْهُ خِذْلانُ الْخاذِلینَ، وَ مَنْ اَعْطَیْتَ لَمْ یَمْنَعْهُ(5) مَنْعُ الْمانِعینَ، وَ مَنْ هَدَیْتَ لَمْ یُغْوِه اِضْلالُ الْمُضِلّینَ. فَامْنَعْنا(6) بِعِزِّکَ، مِنْ عِبادِکَ، وَ اَغْنِنا عَنْ غَیْرِکَ بِاِرْفادِکَ، وَ اسْلُکْ بِنا سُبُلَ(7) الْحَقِّ باِرْشادِکَ. اَللّهُمَّ وَ اکْفِنا حَدَّ نَوآیءِبِ الزَّمانِ، وَ سُوآءَ مَصآیءِدِ الشَّیْطانِ وَ مَرارَةَ صَوْلَةِ السُّلْطانِ فَاجْعَلْ(8) سَلامَةَ قُلُوبِنا فی ذِکْرِ عَظَمَتِکَ، وَ فَراغَ اَبْدانِنا فی شُکْرِ نِعْمَتِکَ، وَ انْطِلاقَ اَلْسُنِنا(9) فی وَصْفِ مِنَّتِکَ. اَللّهُمَّ(10) اجْعَلْنا مِنْ دُعاتِکَ الدّاعینَ اِلَیْکَ، وَ مِنْ(11) هُداتِکَ الدّآلّینَ عَلَیْکَ، وَ مِنْ خآصَّتِکَ الْحاضِرینَ(12) لَدَیْکَ، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.

ص : 74

وَ الْمُصیبَةِ الْکُبْری، وَ الشَّقآءِ الاْءَشْقی، وَ مِنْ سُوآءِ(1) الْمَ_ءابِ، وَ حِرْمَانِ الثَّوابِ، وَ حُلُولِ الْعِقابِ.(2)

ص : 76

مِنْ عِصْیانِکَ. فَهَلْ،(1) یا اِلهی، عِنْدَکَ اِقْرارُهُ بِسُوآءِ مَا اکْتَسَبَ؟(2) وَ هَلْ یُنْجیهِ(3) مِنْکَ اعْتِرافُهُ(4) بِقَبیحِ مَا ارْتَکَبَ؟(5) اَمْ وَجَبَ لَهُ فی مَقامِه هذا سُخْطَُکَ؟(6) اَمْ لَزِمَهُ فی وَقْتِ دُعآئِه(7) مَقْتُکَ؟ سُبْحانَکَ، لا اَیْئَسُ مِنْ رَحْمَتِکَ(8) وَ قَدْ فَتَحْتَ لی بابَ التَّوْبَةِ اِلَیْهِ،(9) بَلْ اَقُولُ مَقالَةَ(10) الْعَبْدِ(11) الظّالِمِ لِنَفْسِه الْمُسْتَخِفِّ بِحُرْمَةِ رَبِّه. اَلَّذی عَظُمَتْ ذُنُوبُهُ فَجَلَّتْ، وَ اَدْبَرَتْ اَیّامُهُ فَوَلَّتْ. حَتّی اِذا رَأی مُدَّةَ الْعَمَلِ قَدِ انْقَضَتْ وَ غایَةَ الْعُمُرِ قَدِ انْتَهَتْ، وَ اَیْقَنَ اَنَّهُ لا مَحیصَ لَهُ مِنْکَ، وَ لا مَهْرَبَ لَهُ عَنْکَ، تَلَقّاکَ بِالْأِنابَةِ، وَ اَخْلَصَ لَکَ التَّوْبَةَ، فَقامَ اِلَیْکَ بِقَلْبٍ طاهِرٍ،(12) ثُمَّ دَعاکَ بِصَوْتٍ خامِلٍ(13) خَفِیٍّ. قَدْ تَطَاْطَأَ لَکَ فَانْحَنی، وَ نَکَسَ(14) رَاْسَهُ فَانْثَنی، قَدْ اَرْعَشَتْ خَشْیَتُهُ رِجْلَیْهِ، وَ غَرَّقَتْ دُمُوعُهُ خَدَّیْهِ، یَدْعُوکَ(15) یا اَرْحَمَ مَنِ انْتابَهُ الْمُسْتَرْحِمُونَ، وَ یا اَعْطَفَ مَنْ اَطافَ بِهِ الْمُسْتَغْفِرُونَ، وَ یا مَنْ عَفْوُهُ اَکْثَرُ مِنْ نَقِمَتِه، وَ یا مَنْ رِضاهُ اَوْفَرُ مِنْ سَخَطِه. وَ یا مَنْ تَحَمَّدَ اِلی خَلْقِه بِحُسْنِ التَّجاوُزِ، وَ یا مَنْ عَوَّدَ عِبادَهُ قَبُولَ الْأِنابَةِ، وَ یا مَنِ اسْتَصْلَحَ فاسِدَهُمْ بِالتَّوْبَةِ وَ یا مَنْ رَضِیَ مِنْ فِعْلِهِمْ بِالْیَسیرِ، وَ یا مَنْ کافی قَلیلَهُمْ بِالْکَثیرِ، وَ یا مَنْ ضَمِنَ لَهُ(16) اِجابَةَ الدُّعآءِ، وَ یا مَنْ وَعَدَهُمْ(17) بِتَفَضُّلِه حُسْنَ الْجَزآءِ. ما اَنَا بِاَعْصی مَنْ عَصاکَ فَغَفَرْتَ لَهُمْ، وَ لا(18) اَنَا بِاَلْوَمِ مَنِ اعْتَذَرَ اِلَیْکَ فَقَبِلْتَ مِنْهُمْ، وَ لا(19) اَنَا بِاَظْلَمِ مَنْ تابَ اِلَیْکَ فَعُدْتَ عَلَیْهِمْ.(20) اَتُوبُ اِلَیْکَ فی مَقامی هذا تَوْبَةَ نادِمٍ عَلی ما فَرَّطَ، مُشْفِقٌ(21) مِمَّا اجْتَمَعَ عَلَیْهِ، خالِصِ الْحَیآءِ مِمّا

ص : 81

وَقَعَ بِه.(1) عالِمٍ بِاَنَّ الْعَفْوَ عَنِ الذَّنْبِ الْعَظیمِ لا یَتَعاظَمُکَ، وَ اَنَّ التَّجاوُزَ عَنِ الْأِثْمِ الْجَلیلِ لا یَکْبُرُ عَلَیْکَ،(2) وَ اَنَّ احْتِم_الَ الْجِنایاتِ الْفاحِشَةِ لا یَتَکَاَّدُکَ، وَ اَنَّ اَحَبَّ عِبادِکَ(3) مَنْ تَرَکَ الاِسْتِکْبارَ عَلَیْکَ، فَجانَبَ(4) الْأِصْرارَ، وَ لَزِمَ الاِسْتِغْفارَ. فَاَنَا(5) اَبْرَءُ اِلَیْکَ مِنْ اَنْ اَسْتَکْبِرَ، وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ اَنْ اُصِرَّ، وَ اَسْتَغْفِرُکَ لِما قَصَّرْتُ فیهِ، وَ اَسْتَعینُ بِکَ عَلی ما عَجَزْتُ عَنْهُ. اَللّهُمَّ فَهَبْ(6) لی ما یَجِبُ لَکَ عَلَیَّ،(7) وَ عافِنی مِمّا اَسْتَوْجِبُهُ مِنْکَ، وَ اَجِرْنی مِمّا یَخافُهُ اَهْلُ الْأِسآءَةِ، فَاِنَّکَ مَلِیٌّ،(8) مَرْجُوٌّ بِالْمَغْفِرَةِ،(9) مَعْرُوفٌ بِالتَّجاوُزِ، لَیْسَ لِحاجَتی مَطْلَبٌ سِواکَ، وَ لا لِذَنْبی غافِرٌ غَیْرُکَ، حاشاکَ. وَ لا اَخافُ عَلی نَفْسی اِلّا اِیّاکَ، اِنَّکَ اَهْلُ التَّقْوی وَ اَهْلُ الْمَغْفِرَةِ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْضِ حاجَتی، وَ اَنْجِحْ طَلِبَتی، وَ اغْفِرْ ذَنْبی، وَ امِنْ خَوْفَ نَفْسی، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ، وَ ذلِکَ عَلَیْکَ یَسیرٌ، امینَ یا(10) رَبَّ الْعالَمینَ.

ص : 82

ص : 85

وَ عَجَّلْتَ(1) مِنْ مَتاعِها بُلْغَةً اِلی جُِوارِکَ،(2) وَ وُصْلَةً اِلی قُرْبِکَ: وَ ذَریعَةً اِلی جَنَّتِکَ، اِنَّکَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ، وَ اَنْتَ الْجَوادُ الْکَریمُ.

ص : 90

السَّرآئِرِ. وَ قَدِ اسْتَحْوَذَ عَلَیَّ عَدُوُّکَ الَّذِی اسْتَنْظَرَکَ لِغَوایَتی فَاَنْظَرْتَهُ، وَ اسْتَمْهَلَکَ اِلی یَوْمِ الدّینِ لِأِضْلالی فَاَمْهَلْتَهُ. فَاَوْقَعَنی بِصَغآئِرِ(1) ذُنُوبٍ مُوبِقَةٍ، وَ کَبآئِرِ اَعْمالٍ مُرْدِیَةٍ حَتّی اِذا قارَفْتُ مَعْصِیَتَکَ، وَ اسْتَوْجَبْتُ بِسُوآءِ سَعْیی سَخْطَتَکَ، فَتَلَ عَنّی عِذارَ غَدْرِه، وَ تَلَقّانی بِکَلِمَةِ کُفْرِه، وَ تَوَلَّی الْبَرآءَةَ مِنّی، وَ اَدْبَرَ مُوَلِّیًا عَنّی، فَاَصْحَرَنی لِغَضَبِکَ فَریدًا، وَ اَخْرَجَنی اِلی فَنآءِ(2) نَقِمَتِکَ طَریدًا. لا شَفیعٌ یَشْفَعُ لی اِلَیْکَ، وَ لا خَفیرٌ یُوءْمِنُنی عَلَیْکَ، وَ لا حِصْنٌ یَحْجُبُنی عَنْکَ، وَ لا مَلاذٌ اَلْجَأُ اِلَیْهِ مِنْکَ. فَهذا مَقامُ الْعآئِذِ،(3) وَ مَحَلُّ الْمُعْتَرِفِ لَکَ، فَلا یَضیقَنَّ عَنّی فَضْلُکَ، وَ لا یَقْصُرَنَّ دُونی عَفْوُکَ، وَ لاآ اَکُنْ اَخْیَبَ عِبادِکَ التّآئِبینَ، وَ لا اَقْنَطَ وُفُودِ(4) الاْءآمِلینَ، وَ اغْفِرْ لی، اِنَّکَ خَیْرُ الْغافِرینَ. اَللّهُمَّ اِنَّکَ(5) نَهَیْتَنی فَرَکِبْتُ، وَ سَوَّلَ لِی الشَّیْطانُ الْخَطَاَ فَعَصَیْتُ.(6) وَ لا اَسْتَشْهِدُ عَلی صِیامی نَهارًا، وَ لا اَسْتَجیرُ بِتَهَجُّدی لَیْلًا، وَ لا تُثْنی عَلَیَّ بِاِحْیآئِها سُنَّةٌ حاشا فُرُوضِکَ الَّتی مَنْ ضَیَّعَها هَلَکَ. وَ لَسْتُ اَتَوَسَّلُ اِلَیْکَ بِفَضْلِ نافِلَةٍ مَعَ کَثیرِ ما اَغْفَلْتُ مِنْ وَظآئِفِ فُرُوضِکَ، وَ تَعَدَّیْتُ مِنْ غایاتِ(7) حُدُودِکَ اِلی حُرُماتٍ انْتَهَکْتُها، وَ کَبآئِرِ ذُنُوبٍ اجْتَرَحْتُها، کانَتْ عافِیَتُکَ لی مِنْ فَضایِحِها سِتْرًا وَ هذا مَقامُ مَنِ اسْتَحْیا لِنَفْسِه مِنْکَ، وَ سَخِطَ عَلَیْها، وَ رَضِیَ عَنْکَ، فَتَلَقّاکَ بِنَفْسٍ خاشِعَةٍ، وَ رَقَبَةٍ خاضِعَةٍ، وَ ظَهْرٍ مُثْقَلٍ مِنَ الْخَطایا واقِفًا بَیْنَ الرَّغْبَةِ اِلَیْکَ وَ الرَّهْبَةِ مِنْکَ. وَ اَنْتَ اَوْلی مَنْ اَطْلُبُ مَنْ(8) رَجاهُ، وَ امَنُ(9) مَنْ خَشِیَهُ وَ اتَّقاهُ، فَاطْلُبْنی(10) یا رَبِّ ما رَجَوْتُ، وَ امِنّی ما حَذِرْتُ، وَ عُدْ عَلَیَّ بِعآئِدَةِ رَحْمَتِکَ، اِنَّکَ اَکْرَمُ الْمَسْؤُلینَ. اَللّهُمَّ وَ اِذْ سَتَرْتَنی بِعَفْوِکَ، وَ تَغَمَّدْتَنی بِفَضْلِکَ فی دارِ الْحَیوةِ(11) بِحَضْرَةِ الْأَکْفآءِ فَاَجِرْنی مِنْ فَضیحاتِ دارِ الْبَقآءِ عِنْدَ تَواقُفِ(12) الْأَشْهادِ مِنَ الْمَلاآئِکَةِ الْمُقَرَّبینَ، وَ الرُّسُلِ الْمُکَرَّمینَ، وَ الشُّهَدآءِ وَ الصّالِحینَ، وَ(13) مِنْ جارٍ کُنْتُ اُکاتِمُهُ سَیِّ_ءاتی، وَ(14) ذی رَحِمٍ کُنْتُ

ص : 92

اَحْتَشِمُ مِنْهُ فی سَریراتی. لَمْ اَثِقْ بِهِمْ رَبِّ فِی السِّتْرِ عَلَیَّ، وَ وَثِقْتُ بِکَ(1) فِی الْمَغْفِرَةِ،(2) وَ اَنْتَ اَوْلی مَنْ وُثِقَ بِه، وَ اَعْطی مَنْ رُغِبَ اِلَیْهِ، وَ اَرَقُّ(3) مَنِ اسْتُرْحِمَ، فَارْحَمْنی. اَللّهُمَّ وَ اَنْتَ حَدَرْتَنی مآءً مَهینًا عَنْ(4) صُلْبٍ مُتَطابِقِ(5) الْعِظامِ، حَرِجِ الْمَسْلَکِ(6) اِلی رَحِمٍ ضَیِّقَةٍ سَتَرْتَها بِالْحُجُبِ، تُصَرِّفُنی حالًا عَنْ حالٍ حَتَّی انْتَهَیْتَ بی اِلی تَمامِ الصُّورَةِ، وَ اَثْبَتَّ فِیَّ الْجَوارِحَ کَما نَعَتَّ فی کِتابِکَ: نُطْفَةً ثُمَّ عَلَقَةً ثُمَّ مُضْغَةً ثُمَّ عِظامًا(7) ثُمَّ کَسَوْتَ الْعِظامَ لَحْمًا، ثُمَّ اَنْشَاْتَنی خَلْقًا اخَرَ کَما شِئْتَ. حَتّی اِذَا احْتَجْتُ اِلی رِزْقِکَ، وَ لَمْ اَسْتَغْنِ عَنْ غِیاثِ فَضْلِکَ، جَعَلْتَ لی قُوتًا مِنْ فَضْلِ طَعامٍ وَ شَرابٍ اَجْرَیْتَهُ لِأَمَتِکَ الَّتی اَسْکَنْتَنی جَوْفَها، وَ اَوْدَعْتَنی قَرارَ رَحِمِها. وَ لَمْ(8) تَکِلْنی یا رَبِّ فی تِلْکَ الْحالِ(9) اِلی حَوْلی، اَوْ تَضْطَرُّنی اِلی قُوَّتی لَکانَ الْحَوْلُ عَنّی مَغیبًا،(10) وَ لَکانَتِ الْقُوَّةُ مِنّی بَعیدَةً. فَقُتَّنی(11) بِفَضْلِکَ قیتَةَ(12) الْبَرِّ اللَّطیفِ، تَفْعَلُ بی ذلِکَ(13) تَطَوُّلًا عَلَیَّ اِلی غایَتی هذِه، لا اَعْدَمُ بِرَّکَ، وَ لا یُبْطِئُ عَنّی(14) حُسْنُ صَنیعِکَ، وَ لا تَخْلُصُ(15) مَعَ ذلِکَ ثِقَتی فَاَتَفَرَّغَ لِما هُوَ اَحْظی لی عِنْدَکَ. وَ(16) قَدْ مَلَکَ الشَّیْطانُ عِنانی فی سُوآءِ الظَّنِّ وَ ضَعْفِ الْیَقینِ، فَاَنَا اَشْکُو سُوآءَ مُجاوَرَتِه لی، وَ طاعَةَ نَفْسی لَهُ، وَ اَسْتَعْصِمُکَ مِنْ هَلَکَتِه،(17) وَ اَتَضَرَّعُ اِلَیْکَ.(18) فی اَنْ تُسَهِّلَ اِلی رِزْقی سُبُلی، وَ اَنْ تُقَنِّعَنی بِمَقْدُورِکَ(19) لی، وَ اَنْ تُرْضِیَنی بِحِصَّتی،(20) وَ اَنْ تَجْعَلَ ما بَقِیَ(21) مِنْ جِسْمی وَ عُمُری(22) فی سَبیلِ طاعَتِکَ، اِنَّکَ خَیْرُ الرّازِقینَ.

ص : 93

اللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ تَغَلَّظْتَ بِها عَلی مَنْ عَصاکَ، وَ اَوْعَدْتَ(1) بِها مَنْ صآدَّکَ وَ(2) صَدَفَ عَنْ رِضاکَ،(3) مِنْ نارٍ نُورُها ظُلْمَةٌ، وَ هَیِّنُها اَلیمٌ، وَ بَعیدُها قَریبٌ،(4) مِنْ نارٍ یَاْکُلُ بَعْضُها بَعْضًا،(5) وَ یَصُولُ بَعْضُها عَلی بَعْضٍ.(6) مِنْ نارٍ تَذَرُ الْعِظامَ رَمیمً_ا، وَ تَسْقی اَهْلَها حَمیمً_ا،(7) مِنْ نارٍ لا تُبْقی عَلی مَنْ تَضَرَّعَ اِلَیْها، وَ لا تَرْحَمُ مَنِ اسْتَعْطَفَها، وَ لا تَقْدِرُ عَلَی التَّخْفیفِ عَنْ مَنْ خَنَعَ(8) لَها(9) تَلْقی سُکّانَها بِاَحَرِّ ما لَدَیْها مِنْ اَلیمِ النَّکالِ وَ شَدیدِ الْوَبالِ. وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ عَقارِبِهَا الْفاغِرَةِ اَفْواهُها، وَ حَیّاتِها الصّالِقَةِ بِاَنْیابِها، وَ شَرابِهَا الَّذی یُقَطِّعُ الاْءَمْعآءَ(10) وَ اَسْتَهْدیکَ لِما باعَدَ مِنْها، وَ اَخَّرَ عَنْها. فَاَجِرْنی(11) مِنْها بِفَضْلِ رَحْمَتِکَ، وَ اَقِلْنی عَثَراتِکَ(12) بِحُسْنِ اِقالَتِکَ، وَ لا تَخْذُلْنی یا خَیْرَ الْمُ_جیرینَ.(13) اَللّهُمَّ وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ،(14) اِذا ذُکِرَ الْأَبْرارُ، وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ،(15) مَا اخْتَلَفَ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ، صَلوةً لا یَنْقَطِعُ اَمَدُها،(16) وَ لا یُحْصی عَدَدُها، صَلوةً تَسْحَرُ(17) الْهَوآءَ، وَ تَمْلَأُ الْاَرْضَ وَ السَّماءَ. صَلِّ(18) عَلَیْهِ حَتّی یَرْضی، وَ صَلِّ عَلَیْهِ مِنْ بَعْدِ(19) الرِّضا صَلوةً لا حَدَّ لَها وَ لا مُنْتَهی، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.

ص : 94

اَللّهُمَّ اشْکُرْ لَهُما تَرْبِیَتی، وَ اَثِبْهُما عَلی تَکْرِمَتی، وَ احْفَظْ لَهُما ما حَفِظاهُ مِنّی فی صِغَری. اَللّهُمَّ وَ ما مَسَّهُما مِنّی مِنْ اَذًی، وَ(1) خَلَصَ اِلَیْهِما عَنّی مِنْ مَکْرُوهٍ، اَوْ ضاعَ لَهُما قِبَلی(2) مِنْ حَقٍّ فَاجْعَلْهُ حِطَّةً لِذُنُوبِهِما، وَ عُلُوًّا فی دَرَجَتِهِما،(3) وَ زِیادَةً فی حَسَناتِهِما، یا مُبَدِّلَ السَّیِّئاتِ بِاَضْعافِها مِنَ الْحَسَناتِ. اَللّهُمَّ وَ ما تَعَدَّیا عَلَیَّ فیهِ مِنْ قَوْلٍ، اَوْ اَسْرَفا عَلَیَّ فیهِ مِنْ فِعْلٍ، اَوْ ضَیَّعاهُ لی مِنْ حَقٍّ، اَوْ قَصَّرا بی عَنْهُ مِنْ واجِبٍ فَقَدْ وَهَبْتُهُ لَهُما، وَ جُدْتُ بِه عَلَیْهِما، وَ رَغِبْتُ اِلَیْکَ فی وَضْعِ تَبِعاتِه(4) عَنْهُما، فَاِنّی لا اَتَّهِمُهُما عَلی نَفْسی، وَ لا اَسْتَبْطِئُهُما فی بِرّی، وَ لا اَکْرَهُ ما تَوَلَّیاهُ مِنْ اَمْری. فَهُما یا رَبِّ(5) اَوْجَبُ عَلَیَّ حَقًّا،(6) وَ اَقْدَمُ اِلَیَّ اِحْسانًا،(7) وَ اَعْظَمُ عَلَیَّ فیهِ مِنَّةً(8) مِنْ اَنْ اُقآصَّهُما بِعَدْلٍ، اَوْ اُجازِیَهُما عَلی مِثْلٍ، اَیْنَ اِذَنْ(9) یا اِلهی طُولُ شُغْلِهِما بِتَرْبِیَتی؟! وَ اَیْنَ شِدَّةُ تَعَبِهِما فی حِراسَتی؟! وَ اَیْنَ اِقْتارُهُما عَلی اَنْفُسِهِما لِلتَّوْسِعَةِ عَلَیَّ؟! هَیْهاتَ ما یَسْتَوْفِیانِ مِنّی حَقَّهُما، وَ لا یُدْرِکانِ(10) ما یَجِبُ عَلَیَّ لَهُما، وَ ما(11) اَنَا بِقاضٍ وَظیفَةَ حُرْمَتِهِما فَاَعِنّی(12) یا خَیْرَ مَنِ اسْتُعینَ بِه، وَ وَفِّقْنی یا اَهْدی مَنْ رُغِبَ اِلَیْهِ، وَ لا تَجْعَلْنی فی اَهْلِ الْعُقُوقِ لِلاْءبآءِ وَ الْأُمَّهاتِ یَوْمَ تُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ.(13) لا تُنْسِنی ذِکْرَهُما فی اَدْبارِ صَلَواتی، وَ فی کُلِّ اِنآءِ(14) لَیْلی، وَ ساعَةً(15) مِنْ ساعاتِ نَهاری. اَللّهُمَّ اغْفِرْ لَهُما بِدُعایَ مَغْفِرَةً(16) حَتْ_مًا، وَ ارْضَ عَنْهُما بِشَفاعَتی(17) رِضًا عَزْمًا، وَ بَلِّغْهُما بِالْکَرامَةِ اِلی مَواطِنَِ(18) السَّلامَةِ.

ص : 96

اَللّهُمَّ وَ اِنْ سَبَقَتْ مَغْفِرَتُکَ لَهُما فَشَفِّعْهُما فِیَّ، وَ اِنْ سَبَقَتْ مَغْفِرَتُکَ لی فَشَفِّعْنی فیهما حَتّی نَجْتَمِعَ بِرَاْفَتِکَ فی(1) مَحَلِّ(2) رَحْمَتِکَ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ وَ(3) اِنَّکَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ.(4)

ص : 97

عَنْهُمُ الْمَدَدَ، وَ انْقُصْ مِنْهُمُ الْعَدَدَ، وَ امْلَأْ اَفْئِدَتَهُمُ الرُّعْبَ، وَ اقْبِضْ اَیْدِیَهُمْ عَنِ الْبَسْطِ، وَ اخْرِسْ(1) اَلْسِنَتَهُمْ عَنِ النُّطْقِ، وَ شَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ وَ نَکِّلْ بِهِمْ مَنْ وَرآئَهُمْ، وَ اقْطَعْ بِخِزْیِهِمْ اَطْماعَ مَنْ بَعْدَهُمْ. اَللّهُمَّ عَقِّمْ اَرْحامَ نِسآئِهِمْ، وَ یَبِّسْ اَصْلابَ رِجالِهِمْ، وَ اقْطَعْ نَسْلَ دَوآبِّهِمْ وَ اَنْعامِهِمْ، لا تَاْذَنْ لِسَمائِهِمْ فی قَطْرٍ، وَ لا لِاَرْضِهِمْ فی نَباتٍ. اَللّهُمَّ وَ وَفِّرْ(2) بِذلِکَ عَدَدَ(3) اَهْلِ الْأِسْلامِ، وَ حَصِّنْ بِه دِیارَهُمْ، وَ ثَمِّرْ بِه اَمْوالَهُمْ، وَ فَرِّغْهُمْ عَنْ مُحارَبَتِهِمْ لِعِبادَتِکَ، وَ عَنْ مُنابَذَتِهِمْ لِلْخَلْوَةِ بِکَ حَتّی لا یُعْبَدَ فی بِقاعِ الْأَرْضِ غَیْرُکَ، وَ لا تُعَفَّرَ لِاَحَدٍ(4) جَبْهَةٌ دُونَکَ. اَللّهُمَّ اَذِلَّ بِاَهْلِ کُلّ(5) ناحِیَةٍ مِنَ الْمُسْلِمینَ(6) مَنْ بِاِزآئِهِمْ مِنَ الْمُشْرِکینَ، وَ اَمْدِدْهُمْ بِمَلاآئِکَةٍ مِنْ عِنْدِکَ مُرْدِفینَ حَتّی یَکْشِفُوهُمْ اِلی مُنْقَطَعِ التُّرابِ قَتْلًا فی رِضاکَ(7) وَ اَسْرًا،(8) یُقِرُّوا بِاَنَّکَ(9) لا اِلآهَ اِلّا اَنْتَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ.(10) وَ اعْمُمْ بِذلِکَ

ص : 101

اَعْداکَ(1) فی اَقْطارِ الْبِلادِ مِنَ الْهِنْدِ وَ الرُّومِ وَ التُّرْکِ(2) وَ الْحَبَشِ وَ النُّوْبَةِ وَ الزَّنْجِ وَ الصَّقالِبَةِ(3) وَ الدَّیالِمَةِ وَ سآئِرِ اُمَمِ الشِّرْکِ، الَّذینَ تَخْفی اَسْماوءُهُمْ وَ صِفاتُهُمْ، وَ قَدْ اَحْصَیْتَهُمْ بِمَعْرِفَتِکَ، وَ اَشْرَفْتَ عَلَیْهِمْ بِقُدْرَتِکَ. اللّهُمَّ اشْغَلِ الْمُشْرِکینَ بِالْمُشْرِکینَ عَنْ تَناوُلِ اَطْرافِ الْمُسْلِمینَ،(4) خُذْهُمْ بِالنَّقْصِ عَنْ تَنَقُّصِهِمْ، وَ ثَبِّطْهُمْ بِالْفُرْقَةِ عَنِ الاِحْتِشادِ عَلَیْهِمْ. اَللّهُمَّ اَخْلِ قُلُوبَهُمْ مِنَ الْأَمَنَةِ، وَ اَبْدانَهُمْ مِنَ الْقُوَّةِ، وَ اَذْهِلْ قُلُوبَهُمْ عَنِ الاِحْتِیالِ، وَ اَوْهِنْ اَرْکانَهُمْ عَنْ مُنازِلِ(5) الرِّجالِ، وَ جَبِّنْهُمْ عَنْ مُقارَعَةِ الْأَبْطالِ، وَ ابْعَثْ(6) جُنْدًا مِنْ مَلاآئِکَتِکَ بِبَاْسٍ مِنْ بَاْسِکَ کَفِعْلِکَ یَوْمَ بَدْرٍ، تَقْطَعُ بِهِمْ(7) دابِرَهُمْ وَ تَحْصُدُ بِه شَوْکَتَهُمْ، وَ تُقِلُّ(8) بِه عَدَدَهُمْ. اَللّهُمَّ وَ امْزُجْ مِیاهَهُمْ بِالْوَبآءِ، وَ اَطْعِمَتَهُمْ بِالْأَدْوآءِ، وَ(9) بِلادَهُمْ بِالْخُسُوفِ، وَ اَلْحِحْ عَلَیْهِمْ(10) بِالْقُذُوفِ، وَ اقْرَعْها(11) بِالْمُ_حُولِ، وَ اجْعَلْ مِیَرَهُمْ فی اَبْعَدِ(12) اَرْضِکَ(13) عَنْهُمْ، وَ امْنَعْ حُصُونَها مِنْهُمْ، اَصِبْهُمْ بِالْجُوعِ الْمُقیمِ وَ السُّقْمِ الْأَلیمِ. اَللّهُمَّ وَ اَیُّما غازٍ غَزاهُمْ مِنْ اَهْلِ مِلَّتِکَ، اَوْ مُجاهِدٍ جاهَدَهُمْ مِنْ اَتْباعِ سُنَنِکَ(14) لِیَکُونَ دینُکَ الْأَعْلی وَ حِزْبُکَ الْأَقْوی وَ حَظُّکَ الْأَوْفی فَلَقِّهِ الْبُشْری،(15) وَ هَیِّئْ

ص : 102

لَهُ الاْءَمْنَ،(1) وَ تَوَلَّهُ بِالنُّجْحِ، وَ تَخَیَّرْ لَهُ الْأَصْحابَ، وَ اسْتَفْرِهْ(2) لَهُ، الظَّهْرَ، وَ اَسْبِغْ عَلَیْهِ مِنَ(3) النَّفَقَةِ، وَ مَتِّعْهُ بِالنَّشاطِ، وَ اَطْفِ عَنْهُ حَرارَةَ الشَّوْقِ، وَ اَجِرْهُ مِنْ غَمِّ الْوَحْشَةِ، وَ اَنْسِه ذِکْرَ الْأَهْلِ وَ الْوَلَدِ. وَ اَدِمْ(4) لَهُ حُسْنَ النِّیَّةِ، وَ تَوَلَّهُ بِالْعافِیَةِ، وَ اَصْحِبْهُ السَّلامَةَ، وَ اَعْفِه مِنَ الْجُبْنِ، وَ اَلْهِمْهُ الْجُرْأَةَ، وَ ارْزُقْهُ الشِّدَّةَ، وَ اَیِّدْهُ بِالنُّصْرَةِ، وَ عَلِّمْهُ(5) السُّنَنَ، وَ سَدِّدْهُ فِی الْحُکْمِ، وَ اعْزِلْ عَنْهُ الرِّئآءَ،(6) وَ خَلِّصْهُ مِنَ السُّمْعَةِ، وَ اجْعَلْ فِکْرَهُ وَ ذِکْرَهُ وَ ظَعْنَهُ وَ اِقامَتَهُ، فیکَ وَ لَکَ. فَاِذا صآفَّ عَدُوَّهُ وَ عَدُوَّکَ(7) فَقَلِّلْهُمْ فی عَیْنِه، وَ صَغِّرْ شَاْنَهُمْ فی قَلْبِه، وَ اَدِلْهُ(8) مِنْهُمْ، وَ لا تُدِلْهُمْ مِنْهُ، فَاِنْ خَتَمْتَ لَهُ بِالسَّعادَةِ، وَ قَضَیْتَ لَهُ بِالشَّهادَةِ فَبَعْدَ اَنْ یَجْتاحَ عَدُوَّکَ بِالْقَتْلِ، وَ بَعْدَ اَنْ یُدیخُهُمُ(9) الْاَسْرُ، وَ بَعْدَ اَنْ تَاْمَنَ اَطْرافُ الْمُسْلِمینَ، وَ بَعْدَ اَنْ یُوَلِّیَ عَدُوُّکَ مُدْبِرینَ. اَللّهُمَّ وَ اَیُّما مُسْلِمٍ خَلَفَ غازِیًا اَوْ مُرابِطًا فی دارِه، اَوْ تَعَهَّدَ خالِفیهِ فی غَیْبَتِه، اَوْ اَعانَهُ بِطآئِفَةٍ مِنْ مالِه، اَوْ اَمَدَّهُ بِعِتادٍ، اَوْ شَحَذَهُ عَلی جِهادٍ، اَوْ اَتْبَعَهُ فی وَجْهِه دَعْوَةً، اَوْ رَعا لَهُ مِنْ وَرآئِه حُرْمَةً، فَاآجِرْ لَهُ مِثْلَ اَجْرِه وَزْنًا بِوَزْنٍ وَ مِثْلًا بِمِثْلٍ، وَ عَوِّضْهُ مِنْ فِعْلِه عَوْضًا(10) حاضِرًا یَتَعَجَّلُ بِه نَفْعَ ما قَدَّمَ وَ سُرُورَ ما اَتی،(11) اِلی اَنْ یَنْتَهیَ بِهِ الْوَقْتُ اِلی مآ اَجْرَیْتَ لَهُ مِنْ فَضْلِکَ، وَ اَعْدَدْتَ لَهُ مِنْ کَرامَتِکَ. اَللّهُمَّ وَ اَیُّما مُسْلِمٍ اَهَمَّهُ اَمْرُ الْأِسْلامِ وَ اَهْلِه،(12) وَ اَحْزَنَهُ تَحَزُّبُ اَهْلِ الشِّرْکِ عَلَیْهِمْ، فَنَوی غَزْوًا، اَوْ هَمَّ بِجِهادٍ فَقَعَدَ بِه ضَعْفٌ، اَوْ اَبْطَاَتْ بِه فاقَةٌ، اَوْ اَخَّرَهُ عَنْهُ حادِثٌ، اَوْ عَرَضَ مِنْ دُونِ اِرادَتِه عارِضٌ فَلَمْ یَنْفَذْ لَهُ نِیَّتَهُ وَ لَمْ تَمِضْ لَهُ اِرادَتَهُ فَاکْتُبِ(13) اسْمَهُ فِی الْعابِدینَ، وَ اَوْجِبْ لَهُ ثَوابَ الْمُ_جاهِدینَ، وَ اجْعَلْهُ فی نِظامِ الشُّهَدآءِ وَ الصّالِحینَ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ،(14) صَلوةً عالِیَةً عَلی الصَّلَواتِ،

ص : 103

مُشْرِفَةً فَوْقَ التَّحِیّاتِ، صَلوةً لا یَنْتَهی اَمَدُها، وَ لا یَنْقَطِعُ عَدَدُها کَاَتَمِّ ما مَضی مِنْ صَلَواتِکَ عَلی اَحَدٍ مِنْ اَوْلِیآئِکَ، اِنَّکَ الْمَنّانُ(1) الْمُبْدِئُ الْمُعیدُ الْفَعّالُ لِما یُریدُ بِرَحْمَتِکَ یا عَزیزُ یا غَفّارُ.(2)

ص : 104

مَحْظُورٍ، وَ لا نَخْطُوَا(1) بِاَقْدامِنا اِلی مَحْجُورٍ، وَ حَتّی لا تَعِیَ بُطُونُنا اِلّا ما اَحْلَلْتَ، وَ لا تَنْطِقَ بِاَلْسِنَتِنا(2) اِلّا بِما مَثَّلْتَ، وَ لا نَتَکَلَّفَ اِلّا ما یُدْنی مِنْ ثَوابِکَ، وَ لا نَتَعاطی اِلّا الَّذی یَقِی عَنْ(3) عِقابِکَ، ثُمَّ خَلِّصْ ذلِکَ کُلَّهُ مِنْ رِئآءِ الْمُرآئینَ، وَ سُمْعَةِ الْمُسْمِعینَ، لا نَشْرَکُ فیهِ اَحَدًا دُونَکَ، وَ لا نَبْتَغی بِه(4) مُرادًا سِواکَ. اَللّهُمَّ وَفِّقْنا فیهِ لِمَواقیتِ الصَّلوةِ(5) الْخَمْسِ بِحُدُودِهَا الَّتی حَدَّدْتَ،(6) وَ اَوْقاتِهَا الَّتی وَقَّتَّ. وَ اَنْزِلْنا فیهِ(7) مَنْزِلَةَ الْمُصیبینَ لِمَنازِلِهَا، الْحافِظینَ لِاَرْکانِها،(8) عَلی ما سَنَّهُ مُحَمَّدٌ(9) عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ(10) فی رُکُوعِها وَ سُجُودِها وَ رُکُودِها(11) وَ جَمیعِ فَواضِلِها عَلی اَتَمِّ الطَّهُورِ وَ اَسْبَغِه، وَ اَبْیَنِ الْخُشُوعِ وَ اَبْلَغِه. وَ وَفِّقْنا فیهِ لِأَنْ نَبُلَّ(12) اَرْحامَنا بِالْبِرِّ وَ الصِّلَةِ، وَ اَنْ نَتَعَهَّدَ(13) جیرانَنا بِالْأِفْضالِ وَ الْعَطِیَّةِ، وَ اَنْ نُخَلِّصَ اَمْوالَنا مِنَ التَّبِعاتِ، وَ اَنْ نُطَهِّرَها بِاِخْراجِ الزَّکَواتِ، وَ اَنْ نُراجِعَ مَنْ هاجَرَنا، وَ اَنْ نُنْصِفَ مَنْ ظَلَمَنا، وَ اَنْ نُسالِمَ مَنْ عادانا حاشایَ(14) مَنْ عُودِیَ فیکَ وَ لَکَ، فَاِنَّهُ الْعَدُوُّ الَّذی لا نُوالیهِ، وَ الْحَرْبُ(15) الَّذی لا نُفادیهِ.(16) وَ اَنْ نَتَقَرَّبَ اِلَیْکَ(17) مِنَ الْأَعْمالِ الزّاکِیَةِ بِما یُطَهِّرُنا(18) بِه مِنَ الذُّنُوبِ، وَ یَعْصِمُنا فیما(19) نَسْتَاْنِفُ مِنَ الْعُیُوبِ، حَتّی لا یُورِدَ عَلَیْکَ اَحَدٌ مِنْ مَلاآئِکَتِکَ اِلّا دُونَ ما یُورِدُونَ عَنّا(20) مِنْ اَبْوابِ الطّاعَةِ(21)،

ص : 106

وَ اَنْواعِ الْقُرْبَةِ اِلَیْکَ. اَللّهُمَّ اِنّا نَسْئَلُکَ(1) بِحَقِّ هذَا الشَّهْرِ، وَ حَقِّ(2) مَنْ تَعَبَّدَ لَکَ فیهِ مِنْ اِبْتِدآئِه اِلی وَقْتِ فَنآئِه: مِنْ مَلَکٍ قَرَّبْتَهُ، اَوْ نَبِیٍّ اَرْسَلْتَهُ، اَوْ عَبْدٍ صالِحٍ اخْتَصَصْتَهُ، اَنْ تُجَنِّبَنا مِنَ الاْءِلْحادِ(3) فی تَوْحیدِکَ، وَ التَّقْصیرِ(4) فی تَمْجیدِکَ، وَ الاْءِغْفالِ لِحُرْمَتِکَ، وَ الْعَمی عَنْ سُنَّتِکَ، وَ الاِْنْخِداعِ(5)لِعَدُوِّکَالشَّیْطانِ الرَّجیمِ، اَللّهُمَّ اَهِّلْنا فیهِ لِما وَعَدْتَ اَوْلِیآءَکَ مِنْ کَرامَتِکَ، وَ اَوْجِبْ لَنا ما اَوْجَبْتَ لاِءَهْلِ الاْءِستِقْصآءِ لِطاعَتِکَ، وَ اجْعَلْنا فی نَظْمِ مَنِ اسْتَحَقَّ الرَّفیعَ الاْءَعْلی بِرَحْمَتِکَ. اَللّهُمَّ وَ اِنَّ(6) لَکَ فی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ لَیالی شَهْرِنا هذا رِقابًا(7) یُعْتِقُها عَفْوُکَ، وَ(8) یَهَبُها صَفْحُکَ فَاجْعَلْ رِقابَنا مِنْ تِلْکَ الرِّقابِ، وَ اجْعَلْنا لِشَهْرِنا مِنْ خَیْرِ اَهْلٍ وَ اَصْحابٍ.(9) وَ امْحَقْ ذُنُوبَنا مَعَ اِمْحاقِ(10) هِلالِه، وَ اسْلَخْ عَنّا تَبِعاتِنا مَعَ انْسِلاخِ اَیّامِه حَتّی یَنْقَضِیَ عَنّا وَ قَدْ صَفَّیْتَنا(11) مِنَ الْخَطیآ_ءاتِ، وَ خَلَّصْتَنا(12) مِنَ السَّیِّئاتِ. اَللّهُمَّ اِنْ عُدْنا(13) فَعَدِّلْنا، وَ اِنْ زِغْنا(14) فیهِ فَقَوِّمْنا، وَ اِنِ اشْتَمَلَ عَلَیْنا عَدُوُّکَ الشَّیْطانُ فَاسْتَفِدْنا.(15) اَللّهُمَّ اشْحَنْهُ بِعِبادَتِنا،(16) وَ زَیِّنْ اَوْقاتَهُ بِطاعَتِنا،(17) وَ اَعِنّا فی نَهارِه عَلَی صِیامِه، وَ فی لَیْلِه عَلَی الصَّلوةِ لَکَ(18) وَ التَّضَرُّعِ اِلَیْکَ،

ص : 107

وَ الْخُشُوعِ لَکَ، وَ الذِّلَّةِ بَیْنَ یَدَیْکَ حَتّی لا یَشْهَدَ نَهارُهُ عَلَیْنا بِغَفْلَةٍ، وَ لا لَیْلُهُ بِتَفْریطٍ. اَللّهُمَّ وَ اجْعَلْنا فی سآئِرِ الشُّهُورِ وَ الْأَیّامِ کَذلِکَ ما عَمِرْنا،(1) وَ اجْعَلْنا مِنْ عِبادِکَ الصّالِحینَ الَّذینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فیها خالِدُونَ.(2) اَللّهُمَّ وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ

ص : 108

وَ عَلی الِ مُحَمَّدٍ،(1) فی کُلِّ وَقْتٍ وَ کُلِّ اَوانٍ وَ عَلی کُلِّ حالٍ عَدَدَ ما صَلَّیْتَ عَلی مَنْ صَلَّیْتَ،(2) وَ اَضْعافَ ذلِکَ کُلِّه فِی الاَْضْعافِ(3) الَّتی لا یُحْصیها غَیْرُکَ، اِنَّکَ فَعّالٌ لِما تُریدُ.

ص : 109

الْبابِ وَ اِقامَةِ الدَّلیلِ. وَ اَنْتَ الَّذی زِدْتَ فِی السَّوْمِ عَلی نَفْسِکَ لِعِبادِکَ، تُریدُ رِبْحَهُمْ فی مُتاجَرَتِکَ، وَ فَوْزَهُمْ بِالزِّیادَةِ عَلَیْکَ، فَقُلْتَ(1) مَنْ جآءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها، وَ مَنْ جآءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزی اِلّا مِثْلَها. وَ قُلْتَ: مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ اَمْوالَهُمْ فی سَبیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ اَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ.(2) وَ ما اَنْزَلْتَ مِنْ نَظآئِرِهِنَّ فِی الْقُرْءانِ(3) وَ اَنْتَ الَّذی دَلَلْتَهُمْ(4) مِنْ غَیْبِکَ (5) الَّذی فیهِ حَظُّهُمْ عَلی ما لَوْ سَتَرْتَهُ (6) لَمْ تُدْرِکْهُ اَبْصارُهُمْ، وَ لَمْ تَصُمْهُ (7) اَسْماعُهُمْ، وَ لَمْ تُفْضِ عَلَیْهِ(8) اَوْهامُهُمْ، فَقُلْتَ:

ص : 111

اُذْکُرُونی اَذْکُرْکُمْ،(1) وَ قُلْتَ: لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَاَزیدَنَّکُمْ،(2) وَ قُلْتَ: اُدْعُونی اَسْتَجِبْ لَکُمْ، وَ قُلْتَ: مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ ذَکَرُوکَ(3) وَ شَکَرُوکَ(4) وَ دَعَوْکَ(5) وَ تَصَدَّوْا(6) لَکَ(7) وَ فیها کانَتْ نَجاتُهُمْ مِنْ غَضَبِکَ، وَ فَوْزُهُمْ بِرِضاکَ. وَ لَوْ دَلَّ مَخْلُوقٌ مَخْلُوقًا مِنْ نَفْسِه عَلی مِثْلِ الَّذی دَلَلْتَ عَلَیْهِ عِبادَکَ مِنْکَ کانَ(8) مَحْمُودًا،(9) فَلَکَ الْحَمْدُ ما وُجِدَ فی حَمْدِکَ مَذْهَبٌ، وَ ما بَقِیَ لِلْحَمْدِ لَفْظٌ تُحْمَدُ بِه، وَ مَعْنًی یُصْرَفُ(10) اِلَیْهِ. یا مَنْ تَحَمَّدَ اِلی عِبادِه بِالْأِحْسانِ وَ الْفَضْلِ، وَ عامَلَهُمْ(11) بِالْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، ما اَفْشی فینا نِعَمَکَ،(12) وَ اَسْبَغَ عَلَیْنا مِنَّتَکَ، وَ اَخَصَّنا بِبِرِّکَ! هَدَیْتَنا لِدینِکَ الَّذی اصْطَفَیْتَ، وَ مِلَّتِکَ الَّتِی ارْتَضَیْتَ، وَ سَبیلِکَ الَّذی سَهَّلْتَ، وَ بَصیرَتِنا ما یُوجِبُ الزُّلْفَةَ اِلَیْکَ،(13) وَ الْوُصُولَ اِلی کَرامَتِکَ. اَللّهُمَّ وَ اَنْتَ جَعَلْتَ مِنْ صَفایا تِلْکَ الْوَظآئِفِ، وَ خَصایِصِ تِلْکَ الْفُرُوضِ شَهْرَ رَمَضانَ الَّذِی اخْتَصَصْتَهُ مِنْ سآئِرِ الشُّهُورِ، وَ تَخَیَّرْتَهُ مِنْ جَمیعِ الْأَزْمِنَةِ،(14) وَ اثَرْتَهُ عَلی کُلِّ الاْءَوْقاتِ لِما(15) اَنْزَلْتَ فیهِ مِنَ الْقُرْانِ،(16) وَ فَرَضْتَ فیهِ مِنَ الصِّیامِ، وَ جَعَلْتَ(17) فیهِ مِنْ لَیْلَةِ الْقَدْرِ الَّتی هِیَ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ. ثُمَّ اثَرْتَنا بِه عَلی سآئِرِ الْاُمَمِ، وَ اصْطَفَیْتَنا بِفَضْلِه دُونَ اَهْلِ الْمِلَلِ، فَصُمْنا بِاَمْرِکَ نَهارَهُ، وَ قُمْنا بِقَوْلِکَ(18) لَیْلَهُ، مُتَعَرِّضینَ بِصِیامِه وَ قِیامِه لِما عَرَّضْتَنا لَهُ مِنْ رَحْمَتِکَ، وَ سَبَّبْتَنا لَهُ(19) مِنْ مَثُوبَتِکَ، وَ اَنْتَ الْمَلیآءُ بِما رُغِبَ اِلَیْکَ فیهِ،(20) الْجَوادُ بِما سُئِلْتَ مِنْ فَضْلِکَ، الْقَریبُ اِلی مَنْ حاوَلَ

ص : 112

قُرْبَکَ. وَ قَدْ اَقامَ فینا هذَا الشَّهْرُ مُقامَ جِدٍّ،(1) وَ صَحِبَنا صُحْبَةَ سُرُورٍ،(2) وَ اَرْبَحَنا اَفْضَلَ اَرْباحِ الْعالَمینَ، ثُمَّ قَدْ فارَقَنا عِنْدَ تَمامِ وَقْتِه، وَ انْقِطاعِ مُدَّتِه، وَ وَفآءِ عَدَدِه. فَنَحْنُ مُوَدِّعُوهُ وَداعَ(3) مَنْ عَزَّ فِراقُهُ عَلَیْنا،(4) وَ اَوْحَشَنا اِنْصِرافُهُ عَنّا، وَ لَزِمَنا لَهُ الذِّمامُ الْمَ_حْفُوظُ، وَ الْحُرْمَةُ الْمَرْعِیَّةُ، وَ الْحَقُّ الْمَقْضِیُّ، فَنَحْنُ الْقآئِلُونَ:(5) السَّلامُ عَلَیْکَ یا شَهْرَ اللّهِ الاْءَکْرَمَ،(6) وَ یا عیدَ اَوْلِیآئِهِ الاَْعْظَمَ.(7) اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَکْرَمَ مَصْحُوبٍ مِنَ الْأَوْقاتِ، وَ یا خَیْرَ شَهْرٍ فِی الْأَیّامِ وَ السّاعاتِ. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنْ شَهْرٍ فُرِّقَتْ(8) فیهِ الاْءمالُ، وَ یُسِّرَتْ(9) فیهِ الْأَعْمالُ. السَّلامُ عَلَیْکَ مِنْ قَرینٍ جَلَّ قَدْرُهُ مَوْجُودًا، وَ فَجَعَ(10) فَقْدُهُ مَفْقُودًا.(11) اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنْ اَلیفٍ انَسَ مُقْبِلًا فَسَرَّ، وَ اَوْحَشَ مُدْبِرًا فَمَضی.(12) اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنْ ناصِرٍ اَعانَ عَلَی الشَّیْطانِ، وَ صاحِبٍ سَهَّلَ سَبیلَ(13) الْأِحْسانِ. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنْ مُجاوِرٍ رَقَّتْ فیهِ الْقُلُوبُ، وَ قَلَّتْ فیهِ الذُّنُوبُ.(14) اَلسَّلامُ عَلَیْکَ ما اَکْثَرَ عُتَقآءَ اللّهِ فیکَ! وَ ما اَسْعَدَ مَنْ رَعی حُرْمَتَکَ!(15) اَلسَّلامُ عَلَیْکَ ما کانَ اَمْحاکَ لِلذُّنُوبِ، وَ اَسْتَرَکَ لِأَنْواعِ الْعُیُوبِ. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ ما کانَ اَطْوَلَکَ عَلَی الْمُ_جْرِمینَ، وَ اَهْیَبَکَ فی صُدُورِ الْمُوءْمِنینَ. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنْ شَهْرٍ لا تُنافِسُهُ الْأَیّامُ.(16) مِنْ شَهْرٍ هُوَ مِنْ کُلِّ اَمْرٍ سَلامٌ. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ غَیْرَ کَریهِ الْمُصاحَبَةِ، وَ لا ذَمیمِ الْمُلابَسَةِ. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ کَما وَفَدْتَ عَلَیْنا بِالْبَرَکاتِ، وَ غَسَلْتَ عَنّا دَنَسَ الْخَطیآئاتِ. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ غَیْرَ مُوَدَّعٍ بَرَمًا وَ لا مَتْرُوکٍ صِیامُهُ سَأَمًا. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنْ مَطْلُوبٍ قَبْلَ وَقْتِه، وَ مَحْزُونٍ عَلَیْهِ بَعْدَ(17)

ص : 113

فَوْتِه. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ کَمْ مِنْ سُوآءٍ صُرِفَ بِکَ عَنّا، وَ کَمْ مِنْ خَیْرٍ اُفیضَ بِکَ عَلَیْنا. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلی لَیْلَةِ الْقَدْرِ الَّتی جَعَلَهَا اللّهُ خَیْرًا(1) مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلی فَضْلِکَ الَّذی حُرِمْناهُ، وَ عَلی ما مِنْ بَرَکَتِکَ سُلِبْناهُ. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ ما کانَ اَحْرَصَنا بِالاْءَمْسِ عَلَیْکَ! وَ اَشَدَّ شَوْقَنَا الْیَوْمَ اِلَیْکَ.(2) اَللّهُمَّ اِنّا اَهْلُ هذَا الشَّهْرِ الَّذی شَرَّفْتَنا بِه، وَ وَفَّقْتَنا بِمَنِّکَ.(3) اَنْتَ وَلِیُّ ما اثَرْتَنا بِه مِنْ مَعْرِفَتِه، وَ هَدَیْتَنا لَهُ مِنْ سُنَّتِه، وَ قَدْ تَوَلَّیْنا(4) صِیامَهُ وَ قِیامَهُ عَلی تَقْصیرٍ، وَ اَدَّیْنا مِنْ حَقِّکَ فیهِ قَلیلاً.(5) اَللّهُمَّ فَلَکَ اِقْرارُنا(6) بِالْأِسآءَةِ، وَ اِعْتِرافُنا(7) بِالْأِضاعَةِ، وَ لَکَ مِنْ قُلُوبِنا عُقْدَةُ(8) النَّدَمِ، وَ مِنْ اَلْسِنَتِنا صِدْقُ الأِعْتِدادِ،(9) فَاْجُرْنا عَلی ما اَصَبْنا بِه(10) فیهِ مِنَ التَّفْریطِ اَجْرًا نَسْتَبْدِلُ(11) بِهِ الْفَضْلَ الْمَرْغُوبَ،(12) وَ نَعْتاضُ بِه مِنْ اَنْواعِ الذُّخْرِ الْمَ_حْرُوصِ عَلَیْهِ. وَ اَوْجِبْ لَنا عُذْرَکَ عَلی ما قَصَّرْنا فیهِ مِنْ حَقِّکَ، وَ ابْلُغْ مِنْ اَعْمارِنا(13) ما بَیْنَ اَیْدینا مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ الْمُقْبِلِ، فَاِذا بَلَّغْتَناهُ فَاَعِنّا عَلی تَناوُلِ ما اَنْتَ اَهْلُهُ مِنَ الْعِبادَةِ، وَ اَدِّنا اِلَی الْقِیامِ بِما یَسْتَحِقُّهُ مِنَ الطّاعَةِ، وَ اَجْرِ لَنا مِنْ صالِحِ الْعَمَلِ ما یَکُونُ دَرَکًا لِحَقِّکَ فِی الشَّهْرَیْنِ وَ فی(14) شُهُورِ الدَّهْرِ. اَللّهُمَّ وَ ما هَمَمْنا(15) بِه فی شَهْرِنا هذا مِنْ لَمَمٍ،(16) اَوْ واقَعْنا فیهِ مِنْ ذَنْبٍ، اَوِ(17) اکْتَسَبْنا فیهِ مِنْ خَطیآئَةٍ عَنْ(18) تَعَمُّدٍ مِنّا، اَوْ عَنْ(19) نِسْیانٍ ظَلَمْنا بِه(20) اَنْفُسَنا، اَوِ انْتَهَکْنا

ص : 114

بِه حُرْمَةً مِنْ غَیْرِنا، فَاسْتُرْهُ(1) بِسِتْرِکَ، وَ اعْفُ عَنّا بِعَفْوِکَ، وَ لا تَنْصِبْنا فیهِ لِاَعْیُنِ الشّامِتینَ، وَ لا تَبْسُطْ عَلَیْنا(2) اَلْسُنَ الطّاعِنینَ، وَ اسْتَعْمِلْنا بِما یَکُونُ حِطَّةً وَ کَفّارَةً لِما اَنْکَرْتَ مِنْهُ(3) بِرَاْفَتِکَ الَّتی لا تَنْفَدُ، وَ فَضْلِکَ الَّذی لا یَنْقَضی.(4) اَللّهُمَّ(5) اجْبُرْ مُصیبَتَنا بِشَهْرِنا، وَ بارِکْ لَنا فی یَوْمِ عیدِنا،(6) وَ اجْعَلْهُ مِنْ خَیْرِ یَوْمٍ(7) عَلَیْنا اَجْلَبِه لِعَفْوٍ، وَ اَمْحاهُ لِذَنْبٍ، وَ اغْفِرْ لَنا ما خَفِیَ مِنْ ذُنُوبِنا وَ ما عَلَنَ. اَللّهُمَّ اسْلَخْنا بِانْسِلاخِ هذَا الشَّهْرِ مِنْ خَطایانا، وَ اَخْرِجْنا بِخُرُوجِه عَنْ(8) سَیِّئاتِنا، وَ اجْعَلْنا مِنْ اَسْعَدِ اَهْلِه،(9) وَ اَوْفَرِهِمْ قِسْمًا فیهِ.(10) اَللّهُمَّ وَ مَنْ رَعی حُرْمَتَهُ(11) حَقَّ رِعایَتِه، وَ حَفِظَ حُدُودَهُ(12) حَقَّ حِفْظِه،(13) اَوْ تَقَرَّبَ اِلَیْکَ بِقُرْبَةٍ اَوْجَبَتْ رِضاکَ لَهُ، وَ عَطَفْتَ بِرَحْمَتِکَ(14) عَلَیْهِ، فَهَبْ لَنا مِثْلَهُ مِنْ وُجْدِکَ، وَ اَعْطِنا اَضْعافَهُ،(15) فَاِنَّ فَضْلَکَ لا یَغیضُ، وَ اِنَّ خَزآئِنَکَ لا تَنْقُصُ،(16) وَ اِنَّ مَعادِنَ اِحْسانِکَ لا تَفْنی.(17) اَللّهُمَّ(18) وَ اکْتُبْ لَنا مِثْلَ اُجُورِ مَنْ صامَهُ، اَوْ تَعَبَّدَ لَکَ فیهِ اِلی یَوْمِ الْقِیمَةِ. اَللّهُمَّ وَ(19) اِنّا نَتُوبُ(20) فی یَوْمِ فِطْرِنَا -الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُوءْمِنِ(21) عیدًا وَ سُرُورًا، وَ لِاَهْلِ مِلَّتِکَ مَجْمَعًا وَ مُحْتَشَدًا- مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ اَذْنَبْناهُ، اَوْ سُوآءٍ اَسْلَفْناهُ، اَوْ

ص : 115

خَطْرَةِ(1) شَرٍّ اَضْمَرْناها،(2) تَوْبَةَ مَنْ لا یَنْطَوی عَلی رُجُوعٍ اِلی ذَنْبٍ، وَ لا عَوْدٍ(3) فی خَطیآئَةٍ، تَوْبَةً نَصُوحًا خَلَصَتْ مِنَ الشَّکِّ وَ الأِرْتِیابِ، فَتُقِلَّها(4) مِنّا، وَ ارْضَ بِها(5) عَنّا، وَ ثَبِّتْنا عَلَیْها. اَللّهُمَّ وَ(6) ارْزُقْنا خَوْفَ غَمِّ(7) الْوَعیدِ، وَ شَوْقَ ثَوابِ الْمَوْعُودِ، حَتّی نَجِدَ لَذَّةَ ما نَدْعُوکَ بِه، وَ کَاْابَةَ(8) ما نَسْتَجیرُکَ مِنْهُ. وَ اجْعَلْنا عِنْدَکَ مِنَ التَّوّابینَ الَّذینَ اَوْجَبْتَ لَهُمْ مَحَبَّتَکَ، وَ قَبِلْتَ مِنْهُمْ مُراجَعَةَ طاعَتِکَ، یا اَعْدَلَ الْعادِلینَ. اَللّهُمَّ تَجاوَزْ عَنْ ابآئِنا وَ اُمَّهاتِنا وَ اَهْلِ دینِنا جَمیعًا مَنْ سَلَفَ مِنْهُمْ وَ مَنْ غَبَرَ اِلی یَوْمِ الْقِیمَةِ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ نَبِیِّنا وَ عَلی(9) الِه کَما صَلَّیْتَ عَلی مَلاآئِکَتِکَ الْمُطَهَّرینَ وَ اَنْبِیآءِکَ الْمَرْضِیّینَ وَ(10) عِبادِکَ الصّالِحینَ،(11) صَلوةً تَبْلُغُنا بَرَکَتُها، وَ یَنالُنا نَفْعُها، وَ یَغْمُرُنا بُشْرُها(12) وَ یُسْتَجابُ لَنا(13) دُعآوءُنا، اِنَّکَ اَکْرَمُ مَنْ رَغِبْنا(14) اِلَیْهِ،(15) وَ اَعْطی مَنْ سُئِلَ مِنْ فَضْلِه، وَ اَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ.

ص : 116

شَرَفَهُ وَ فَضْلَهُ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ الْخَطیبِ بِه، وَ عَلی الِهِ الْخُزّانِ لَهُ، وَ اجْعَلْنا مِمَّنْ یَعْتَرِفُ بِاَنَّهُ مِنْ عِنْدِکَ حَتّی لا یُعارِضَنَا الشَّکُّ فی تَصْدیقِه، وَ لا یَخْتَلِجَنَا الزَّیْغُ عَنْ قَصْدِ طَریقِه. اَللّهُمَّ فَصَلِّ(1) عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ اجْعَلْنا مِمَّنْ یَعْتَصِمُ بِحَبْلِه، وَ یَاْوی مِنَ الْمُتَشابِهاتِ اِلی حِرْزِ مَعْقِلِه، وَ یَسْکُنُ فی ظِلِّ جَناحِه، وَ یَهْتَدی بِضَوْءِ صَباحِ نَهارِه،(2) وَ یَسْتَصْبِحُ بِمِصْباحِه، وَ لا یَلْتَمِسُ الْهُدی فی غَیْرِه. اَللّهُمَّ وَ کَما نَصَبْتَ بِه مُحَمَّدًا صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ الِه(3) عَلَمًا لِلدَّلالَةِ عَلَیْکَ، وَ اَنْهَجْتَ بِآلِه عَلَیْهِمُ السَّلامُ(4) سُبُلَ الرِّضا اِلَیْکَ. فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ اجْعَلْنا لِقُرءآنٍ(5) وَسیلَةً لَنا اِلی اَشْرَفِ مَنازِلِ الْکَرامَةِ، وَ سُلَّمًا نَعْرُجُ فیهِ اِلی مَحَلَّةِ(6) السَّلامَةِ، وَ سَبَبًا نَحْوی(7) بِهِ النَّجاةَ فی عَرْصَةِ الْقِیمَةِ، وَ ذَریعَةً نَقْدَمُ بِها عَلی نَعیمِ دارِ الْمُقامَةِ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ احْطُطْ بِالْقُرْءانِ عَنّا ثِقْلَ الْأَوْزارِ، وَ هَبْ لَنا بِه(8) حُسْنَ شَمائِلِ الْأَبْرارِ، وَ اقْفُ بِنا اثارَ الَّذینَ قامُوا لَکَ بِه انآءَ اللَّیْلِ وَ(9) النَّهارِ حَتّی تُطَهِّرَنا مِنْ کُلِّ دَنَسٍ بِتَطْهیرِه، وَ تَقْفُوا بِنا اَثَرَ(10) الَّذینَ اسْتَضآؤُا بِنُورِه.(11) اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ اجْعَلِ الْقُرْانَ لَنا فی ظُلَمِ اللَّیْلِ(12) مُونِسًا،(13) وَ لِاَقْدامِنا عَنْ نَقْلِها اِلَی الْمَعاصی حابِسًا،(14) وَ لِجَوارِحِنا عَنِ اقْتِرافِ الاْءثامِ زاجِرًا، وَ لِما طَوَتِ الْغَفْلَةُ عَنّا مِنْ تَصَفُّحِ الأِعْتِبارِ ناشِرًا، حَتّی تُوصِلَ اِلی قُلُوبِنا فَهْمَ عَجآئبِه، وَ زَواجِرَ اَمْثالِه الَّتی ضَعُفَتِ الْجِبالُ الرَّواسی عَلَی صَلابَتِها عَنِ احْتِم_الِه. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ اَدِمْ بِالْقُرْءانِ صَلاحَ ظاهِرِنا، وَ احْجُبْ بِه خَطَراتِ الْوَساوِسِ عَنْ صِحَّةِ ضَمائِرِنا، وَ اغْسِلْ بِه قُلُوبَنا(15) وَ عَلاآئِقَ اَوْزارِنا، وَ اجْمَعْ بِه مُنْتَشَرَ اُمُورِنا، وَ اَرْوِ بِه فی مَوْقِفِ

ص : 118

الْعَرْضِ عَلَیْکَ ظَمَأَ هَواجِرِنا، وَ اکْسُنا بِه حُلَلَ الْأَمانِ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ فی نُشُورِنا. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ اجْبُرْ بِالْقُرْانِ خَلَّتَنا مِنْ عَدَمِ الْأِمْلاقِ، وَ سُقْ اِلَیْنا بِه رَغَدَ الْعَیْشِ وَ خِصْبَ سَعَةِ الْأَرْزاقِ، وَ جَنِّبْنا بِه مِنَ الضَّرآئِبِ الْمُتَقَوِّمَةِ،(1) وَ اعْصِمْنا بِه مِنْ هُوَّةِ الْکُفْرِ وَ دَواعِی النِّفاقِ حَتّی یَکُونَ لَنا فِی الْقِیمَةِ اِلی رِضْوانِکَ وَ جِنانِکَ قآئِدًا، وَ لَنا فِی الدُّنْیا وَ الاْءآخِرَةِ(2) عَنْ سُخْطِکَ وَ(3) حُدُودِکَ ذآئِدًا، وَ لَنا(4) عِنْدَکَ بِتَحْلیلِ حَلالِه وَ تَحْریمِ حَرامِه شاهِدًا. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ هَوِّنْ بِالْقُرْءانِ عِنْدَ الْمَوْتِ عَلی اَنْفُسِنا کَرْبَ السِّیاقِ، وَ جَهْدَ الْأَنینِ، وَ تَرادُفَ الْحَشارِجِ اِذا بَلَغَتِ النَّفْسُ(5) التَّراقِیَ، وَ قیلَ مَنْ راقٍ؟ وَ تَجَلّی مَلَکُ الْمَوْتِ لِقَبْضِها مِنْ حُجُبِ الْغُیُوبِ، وَ رَماها عَنْ قَوْسِ الْمَنایا بِاَسْهُمِ وَحْشَةِ الْفِراقِ،(6) وَ دَنا مِنّا اِلَی الاْءخِرَةِ رَحیلٌ،(7) وَ صارَتِ الْأَعْمالُ قَلاآئِدَ فِی الْأَعْناقِ، وَ کانَتِ الْقُبُورُ هِیَ الْمَاْوی اِلی میقاتِ یَوْمِ التَّلاقِ. اَللّهُمَّ فَصَلِّ(8) عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ بارِکْ لَنا فی حُلُولِ دارِ الْبِلی، وَ طُولِ الْمُقامِ(9) بَیْنَ اَطْباقِ الثَّری، وَ اجْعَلِ الْقُبُورَ بَعْدَ فِراقِ الدُّنْیا خَیْرَ مَنازِلِنا، وَ افْسَحْ لَنا بِرَحْمَتِکَ فی ضیقِ مَداخِلِنا،(10) وَ لا تَفْضَحْنا فی حاضِرِی الْقِیمَةِ بِمَواقِفِ(11) اثامِنا. وَ ارْحَمْ بِالْقُرْانِ فی مَوْقِفِ الْعَرْضِ عَلَیْکَ ذُلَّ مَقامِنا، وَ ثَبِّتْ بِه عِنْدَ اضْطِرابِ جِسْرِ جَهَنَّمَ یَوْمَ الْمَ_جازِ عَلَیْها ذلِکَ(12)(13) اَقْدامِنا،(14) وَ نَجِّنا(15) مِنْ کُلِّ کَرْبٍ یَوْمَ الْقِیمَةِ وَ شَدآئِدِ اَهْوالِ یَوْمِ الطّآمَّةِ. وَ بَیِّضْ وُجُوهَنا یَوْمَ تَسْوَدُّ وُجُوهُ الظَّلَمَةِ فی یَوْمِ الْحَسْرَةِ وَ النَّدامَةِ، وَ اجْعَلْ لَنا فی صُدُورِ الْمُوءْمِنینَ وُدًّا، وَ لا تَجْعَلِ الْحَیوةَ عَلَیْنا نَکِدًا.(16) اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه(17) عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ کَما بَلَّغَ رِسالَتَکَ، وَ صَدَعَ بِاَمْرِکَ، وَ نَصَحَ

ص : 119

لِعِبادِکَ. اَللّهُمَّ اجْعَلْ نَبِیَّنا(1) یَوْمَ الْقِیمَةِ اَقْرَبَ النَّبِیّینَ مِنْکَ مَجْلِسًا، وَ اَمْکَنَهُمْ مِنْکَ شَفاعَةً، وَ اَجَلَّهُمْ عِنْدَکَ قَدْرًا، وَ اَوْجَهَهُمْ عِنْدَکَ جاهًا. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه،(2) وَ شَرِّفْ بُنْیانَهُ، وَ عَظِّمْ بُرْهانَهُ، وَ ثَقِّلْ میزانَهُ، وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ، وَ قَرِّبْ وَسیلَتَهُ، وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ، وَ اَتْمِمْ(3) نُورَهُ، وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ. وَ اَحْیِنا عَلی سُنَّتِه، وَ تَوَفَّنا عَلی مِلَّتِه وَ خُذْ بِنا مِنْهاجَهُ، وَ اسْلُکْ بِنا سَبیلَهُ، وَ اجْعَلْنا مِنْ اَهْلِ مِلَّتِه،(4) وَ احْشُرْنا فی زُمْرَتِه، وَ اَوْرِدْنا حَوْضَهُ، وَ اسْقِنا بِکَاْسِه. وَ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلی اَهْلِ بَیْتِه،(5) صَلوةً تُبَلِّغُهُ بِها(6) ما یَاْمُلُ مِنْ خَیْرِکَ وَ فَضْلِکَ وَ کَرامَتِکَ، اِنَّکَ ذُو رَحْمَةٍ واسِعَةٍ، وَ فَضْلٍ کَریمٍ.(7)

ص : 120

وَ اَمْنِنْ(1) عَلَیْنا بِاسْتِکْمالِ طاعَتِکَ فیهِ اِنَّهُ الْمَنّانُ الْحَنّانُ،(2) وَ صَلَّی اللّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ الِه وَ سَلّم.(3)

ص : 122

وَقَعَ بِه فی عِلْمِکَ وَ قَبیحِ ما فَضَحَهُ فی حُکْمِکَ: مِنْ ذُنُوبٍ اَدْبَرَتْ عَنْهُ(1) لَذّاتُها فَذَهَبَتْ، وَ اَقامَتْ تَبِعاتُها فَلَزِمَتْ. لا یُنْکِرُ یا اِلهی عَدْلَکَ اِنْ عاقَبْتَهُ، وَ لا یَسْتَعْظِمُ یا اِلهی(2) عَفْوَکَ اِنْ عَفَوْتَ عَنْهُ،(3) لِأَنَّکَ الرَّبُّ الْکَریمُ الَّذی لا یَتَعاظَمُهُ غُفْرانُ الذَّنْبِ الْعَظیمِ. اِلهی فَها اَنَذا(4) قَدْ جِئْتُکَ مُطیعًا لِأَمْرِکَ فیم_ا اَمَرْتَ ل_ل_ْرا(5)(6) الدُّعا، مُنْتَجِزًا لِما وَعَدْتَ(7) مِنَ الْأِجابَةِ، اِذْ تَقُولُ: اُدْعُونی اَسْتَجِبْ لَکُمْ. اَللّهُمَّ فَاَلْفِنی(8) بِمَغْفِرَتِکَ کَما لَقیتُکَ بِاِقْراری، وَ ارْفَعَنی(9) عَنْ مَصارِعِ الذُّنُوبِ کَما وَضَعْتُ لَکَ نَفْسی، وَ اسْتُرْنی بِسِتْرِکَ کَما تَاَنَّیْتَنی بِالأِنْتِقامِ(10) مِنّی. اَللّهُمَّ وَ ثَبِّتْ فی طاعَتِکَ نِیَّتی، وَ احْکُمْ(11) فی عِبادَتِکَ بَصیرَتی، وَ وَفِّقْنی مِنَ الْأَعْمالِ لِما تَغْسِلُ بِه دَنَسَ الْخَطایا عَنّی، وَ تَوَفَّنی عَلی(12) مِلَّةِ نَبِیِّکَ(13) اِذا تَوَفَّیْتَنی. اَللّهُمَّ اِنّی اَتُوبُ اِلَیْکَ فی مَقامی هذا مِنْ کَبآئِرِ ذُنُوبی وَ صَغآئِرِها، وَ بَواطِنِ سَیِّ_ءاتی وَ ظَواهِرِها، وَ سَوالِفِ زَلّاتی وَ حَوادِثِها، تَوْبَةَ مَنْ لا یُحَدِّثُ نَفْسَهُ بِمَعْصِیَةٍ، وَ لا یُضْمِرُ اَنْ یَعُودَ فی خَطیآئَةٍ. وَ قَدْ قُلْتَ(14) فی مُحْکَمِ کِتابِکَ وَ هُوَ الَّذی یَقْبَلُ(15) التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِه، وَ یَعْفُوا(16) عَنِ السَّیِّ_ءاتِ، وَ تُحِبُّ التَّوّابین، فَاقْبَلَ(17) تَوْبَتی کَما وَعَدْتَ، وَ اعْفُ عَنْ سَیِّ_ءاتی کَما ضَمِنْتَ، وَ اَوْجِبْ لی مَحَبَّتَکَ کَما شَرَطْتَ. وَ لَکَ یا رَبّی(18) شَرْطی اَلّا اَعُودَ فی مَکْرُوهِکَ، وَ ضَمانی اَلاّ(19) اَرْجِعَ اِلی(20) مَذْمُومِکَ، وَ عَهْدی اَنْ اَهْجُرَ جَمیعَ مَعاصیکَ. اَللّهُمَّ اِنَّکَ اَعْلَمُ بِما عَلِمْتُ(21) فَاغْفِرْ لی،(22) وَ اصْرِفْنی بِقُدْرَتِکَ اِلی ما اَحْبَبْتَ.

ص : 124

اَللّهُمَّ وَ عَلَیَّ(1) تَبِعاتٌ قَدْ نَسیتُها،(2) وَ کُلُّهُنَّ بِعَیْنِکَ الَّتی لا تَنامُ، وَ عِلْمِکَ الَّذی لا یَنْسی، فَعَوِّضْ مِنْها اَهْلَها،(3) وَ خَفِّفْ عَنّی ثِقْلَها، وَ اعْصِمْنی مِنْ اَنْ اُقارِفَ مِثْلَها. اَللّهُمَّ(4) اِنَّهُ لا وَفآءَ لی بِالتَّوْبَةِ اِلّا عَنْ عِصْمَتِکَ،(5) وَ لاَ اسْتِمْساکَ بی عَنِ الْخَطایا اِلّا عَنْ قُوَّتِکَ، فَقَوِّنی بِقُوَّةٍ کافِیَةٍ، وَ تَوَلَّنی بِعِصْمَةٍ مانِعَةٍ. اَللّهُمَّ وَ(6) اَیُّما عَبْدٍ مِنْ عِبادِکَ(7) تابَ اِلَیْکَ وَ هُوَ فی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ فاسِخٌ لِتَوْبَتِه، وَ عآئِدٌ فی ذَنْبِه،(8) فَاَنَا(9) اَعُوذُ بِکَ اَنْ اَکُونَ کَذلِکَ، فَاجْعَلْ تَوْبَتی هذِه تَوْبَةً لا اَحْتاجُ بَعْدَها اِلی تَوْبَةٍ تَوْبَةً مُوجِبَةً لِمَ_حْوِ ما سَلَفَ، وَ السَّلامَةِ فیم_ا بَقِیَ. اَللّهُمَّ وَ(10) اِنّی اَعْتَذِرُ اِلَیْکَ مِنْ جَهْلی، وَ اَسْتَوْهِبُکَ سُوآءَ فِعْلی، فَاضْمُمْنی اِلی کَنَفِ رَحْمَتِکَ تَطَوُّلًا، وَ اسْتُرْنی بِسِتْرِ عافِیَتِکَ تَفَضُّلًا. اَللّهُمَّ وَ اِنّی اَتُوبُ اِلَیْکَ مِنْ کُلِّ ما خالَفَ عَنْ اِرادَتِکَ، اَوْ اَزالَ(11) عَنْ مَحَبَّتِکَ مِنْ خَطَراتِ قَلْبی، وَ لَحَظاتِ عَیْنی، وَ حِکایاتِ لِسانی، تَوْبَةً یَسْلَمُ(12) بِها کُلُّ جارِحَةٍ عَلَی حِیالِها مِنْ تَبِعاتِکَ، وَ تَاْمَنُ ما(13) یَخافُ الْمُعْتَدُونَ مِنْ اَلیمِ سَطَواتِکَ. اَللّهُمَّ فَارْحَمْ وَحْدَتی بَیْنَ یَدَیْکَ، وَ وَجیبَ قَلْبی مِنْ خَشْیَتِکَ، وَ اضْطِرابَ اَرْکانی مِنْ هَیْبَتِکَ، فَقَدْ اَقامَتْنی یا رَبِّ ذُنُوبی مُقامَ(14) الْخِزْیِ بِفِنآئِکَ، فَاِنْ سَکَتُّ لَمْ یَنْطِقْ عَنّی اَحَدٌ، وَ اِنْ شَفَعْتُ فَلَسْتُ بِاَهْلِ الشَّفاعَةِ. اَللّهُمَّ فَشَفِّعْ(15) فی خَطایایَ کَرَمَکَ، وَ عُدْ عَلَی سَیِّ_ءاتی بِعَفْوِکَ، وَ لا تَجْزِنی جَزآئی مِنْ عُقُوبَتِکَ، وَ ابْسُطْ عَلَیَّ طَوْلَکَ، وَ جَلِّلْنی بِسِتْرِکَ، وَ افْعَلْ بی فِعْلَ عَزیزٍ تَضَرَّعَ اِلَیْهِ(16) ذَلیلٌ فَرَحِمَهُ، اَوْ غَنِیٍّ تَعَرَّضَ لَهُ(17) فَقیرٌ فَنَعَشَهُ. اَللّهُمَّ لا خَفیرَ لی مِنْکَ فَلْیَخْفُرْنی

ص : 125

عِزُّکَ، وَ لا شَفیعَ لی اِلَیْکَ فَلْیَشْفَعْ لی فَضْلُکَ، وَ قَدْ اَوْجَلَتْنی خَطیآئاتی(1) فَلْیُوءْمِنّی عَفْوُکَ. فَما کُلُّ ما نَطَقْتُ بِه عَنْ جَهْلٍ مِنّی بِسَرآیءِری،(2) وَ لا نِسْیانٍ لِما سَبَقَ مِنْ ذَمیمِ فِعْلی، وَ(3) لکِنْ لِتَسْمَعَ سَماوءُکَ وَ مَنْ فیها وَ اَرْضُکَ وَ مَنْ عَلَیْها ما اَظْهَرْتُ لَکَ مِنَ النَّدَمِ، وَ لَجَاْتُ

ص : 126

اِلَیْهِ(1) فیهِ مِنَ التَّوْبَةِ. فَلَعَلَّ بَعْضَهُمْ بِرَحْمَتِکَ یَرْحَمُ(2) لِسُوآءِ مَوْقِفی، اَوْ تُدْرِکُهُ الرِّقَّةُ(3) لِسُوآءِ حالی فَیَنالَنی مِنْهُ بِدَعْوَةٍ هِیَ اَسْمَعُ لَدَیْکَ مِنْ دُعآئی، وَ(4) شَفاعَةٍ اَوْکَدُ عِنْدَکَ مِنْ شَفاعَتی یَکُونُ(5) بِها نَجاتی مِنْ غَضَبِکَ وَ فَوْزی(6) بِرِضاکَ. اَللّهُمَّ اِنْ یَکُنِ النَّدَمُ تَوْبَةً اِلَیْکَ فَاَنَا اَنْدَمُ النّادِمینَ، وَ اِنْ یَکُنِ التَّرْکُ لِمَعْصِیَتِکَ اِنابَةً فَاَنَا اَوَّلُ الْمُنیبینَ، وَ اِنْ یَکُنِ الأِسْتِغْفارُ حِطَّةً لِلذُّنُوبِ فَاَنَا اَوَّلُ(7) الْمُسْتَغْفِرینَ. اَللّهُمَّ فَکَما اَمَرْتَ بِالتَّوْبَةِ، وَ ضَمِنْتَ الْقَبُولَ،(8) فَاقْبَلْ(9) تَوْبَتی، وَ لا تَرْجِعْنی مَرْجِعَ الْخَیْبَةِ مِنْ رَحْمَتِکَ، اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ(10) الرَّحیمُ.(11) اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی(12) الِه، کَما اَسْعَدْتَنا بِاَتْباعِه،(13) وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی(14) الِه، صَلوةً تَشْفَعُ لَنا(15) یَوْمَ الْفاقَةِ اِلَیْکَ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ، وَ اَنْتَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ.(16)

ص : 127

یَسْئَلُ مُحْتاجٌ مُحْتاجًا؟ وَ اَنّی یَرْغَبُ مُعْدِمٌ اِلی مُعْدِمٍ؟ فَقَصَدْتُ لَکَ،(1) یا اِلهی بِالرَّغْبَةِ، وَ اَوْفَدْتُ عَلَیْکَ رَجآئی بِالثِّقَةِ بِکَ. وَ عَلِمْتُ اَنَّ کَثیرَ ما اَسْئَلُکَ یَسیرٌ فی وُجْدِکَ، وَ اَنَّ خَطیرَ ما اَسْتَوْهِبُکَ حَقیرٌ فی وُسْعِکَ، وَ اَنَّ کَرَمَکَ لا یَضیقُ عَنْ سُوءالِ اَحَدٍ، وَ اَنَّ یَدَکَ بِالْعَطآءِ(2) اَعْلی مِنْ کُلِّ یَدٍ. اَللّهُمَّ فَاحْمِلْنی(3) بِکَرَمِکَ عَلَی التَّفَضُّلِ، وَ لا تَحْمِلْنی بِعَدْلِکَ عَلَی الأِسْتِحْقاقِ، فَما اَنَا بِاَوَّلِ راغِبٍ رَغِبَ اِلَیْکَ فَاَعْطَیْتَهُ وَ هُوَ یَسْتَحِقُّ الْمَنْعَ، وَ اَفْضَلْتَ(4) عَلَیْهِ وَ هُوَ یَسْتَوْجِبُ الْحِرْمانَ. اَللّهُمَّ(5) فَلا(6) تَقْطَعْ رَجآئی عَنْکَ، وَ لا تَبُتَّ سَبَبی مِنْکَ، وَ لا تُوَجِّهْنی فی حاجَتی هذِه وَ فی(7) غَیْرِها اِلی سِواکَ. وَ تَوَلَّنی بِنُجْحِ طَلِبَتی وَ قَضآءِ حاجَتی وَ نَیْلِ سُوءْلی قَبْلَ زَوالی عَنْ مَوْقِفی(8) بِتَیْسیرِکَ لِیَ الْعَسیرَ وَ حُسْنِ تَقْدیرِکَ.(9) وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی الِ مُحَمَّدٍ(10) صَلوةً دآئِمَةً نامِیَةً لاَ انْقِطاعَ لِأَبَدِها وَ لا مُنْتَهی لِأَمَدِها، وَ اجْعَلْ ذلِکَ عَوْنًا لی وَ سَبَبًا لِنَجاحِ طَلِبَتی، اِنَّکَ واسِعٌ کَریمٌ. وَ مِنْ حاجَتی یا رَبِّ کذا و کذا و یذکر حاجته و یسمّل_ها.(11)

ص : 129

اِلی اَحَدٍ سِواکَ، وَ لا اَسْتَعینُ بِحاکِمٍ غَیْرِکَ، حاشاکَ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ صِلْ دُعآئی بِالْأِجابَةِ، وَ انْظِمْ(1) شِکایَتی بِالتَّغْییرِ. اَللّهُمَّ لا تَفْتِنّی بِالْقُنُوطِ مِنْ اِنْصافِکَ، وَ لا تَفْتِنْهُ بِالْاَمْنِ لاِِنْکارِکَ،(2) فَیُصِرَّ عَلی ظُلْمی، وَ یُحاضِرَنی بِحَقّی، وَ عَرِّفْهُ عَمّا قَلیلٍ ما اَوْعَدْتَ الظّالِمینَ، وَ عَرِّفْنی ما وَعَدْتَ فی(3) اِجابَةِ الْمُضْطَرّینَ. اَللّهُمَّ(4) وَفِّقْنی لِقَبُولِ ما قَضَیْتَ عَلَیَّ وَ لی، وَ اَرْضِنی(5) بِما اَخَذْتَ لی وَ مِنّی، وَ اهْدِنی لِلَّتی هِیَ اَقْوَمُ، وَ اسْتَعْمِلْنی بِما هُوَ اَسْلَمُ. اَللّهُمَّ وَ اِنْ کانَتِ الْخِیَرَةُ لی عِنْدَکَ فی تَاْخیرِ الْأَخْذِ لی وَ تَرْکِ الأِنْتِقامِ مِمَّنْ ظَلَمَنی اِلی یَوْمِ الْفَصْلِ وَ مَجْمَعِ الْحُکْمِ فَاَیِّدْنی(6) مِنْکَ بِنِیَّةٍ صادِقَةٍ وَ صَبْرٍ دآئِمٍ. وَ اَعِذْنی مِنْ سُوآءِ الرَّغْبَةِ وَ هَلَعِ اَهْلِ الْحِرْصِ، وَ صَوِّرْ فی قَلْبی مِثالَ مَا ادَّخَرْتَ لی مِنْ ثَوابِکَ، وَ اَعْدَدْتَ لِخَصْمی مِنْ(7) عِقابِکَ، وَ اجْعَلْ ذلِکَ سَبَبًا لِقَناعَتی بِما قَضَیْتَ، وَ ثِقَتی بِما غَیَّرْتَ(8) اِنَّکَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ، وَ اَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ.

ص : 131

الذُّنُوبُ عُمْرَهُ،(1) اَنَا الَّذی بِجَهْلِه عَصاکَ، وَ لَمْ تَکُنْ مِنْهُ اَهْلاً(2) لِذاکَ. هَلْ اَنْتَ، غافِرٌ لِمَنْ(3) دَعاکَ فَاُبْلِغَ فِی الدُّعآءِ؟ اَمْ اَنْتَ غافِرٌ لِمَنْ بَکا اِلَیْکَ فَاُسْرِفَ(4) فِی الْبُکآءِ؟ اَمْ اَنْتَ مُتَجاوِزٌ عَمَّنْ عَفَّرَ وَجْهَهُ لَکَ تَذْلیلاً؟(5) اَمْ اَنْتَ مُغْنٍ مَنِ اشْتَکی(6) اِلَیْکَ، فَقْرَهُ تَوَکُّلًا؟ یا(7) اِلهی لا تُخَیِّبْ مَنْ لا یَجِدُ مُعْطِیًا غَیْرَکَ، وَ لا تَخْذُلْ مَنْ لا یَسْتَعینُ(8) بِاَحَدٍ دُونَکَ. یا اِلهی لا تُدْبِرْ(9) عَنّی وَ قَدْ اَقْبَلْتُ عَلَیْکَ، وَ لا تُحْرِمْنی(10) وَ قَدْ رَغِبْتُ اِلَیْکَ، وَ لا تَجْبَهْنی بِالرَّدِّ وَ قَدِ انْتَصَبْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ. اَنْتَ الَّذی وَصَفْتَ نَفْسَکَ بِالرَّحْمَةِ، فَارْحَمْنی،(11) وَ اَنْتَ الَّذی نَسَبْتَ(12) نَفْسَکَ اِلَی الْعَفْوِ(13) فَاعْفُ عَنّی. قَدْ تَری یا اِلهی، فَیْضانَ(14) دَمْعی مِنْ خَشْیَتِکَ،(15) وَ وَجیبَ قَلْبی مِنْ خیفَتِکَ، وَ انْتِفاضَ(16) جَوارِحی مِنْ هَیْبَتِکَ. کُلُّ ذلِکَ حَیآءً(17) مِنْکَ لِسُوآءِ عَمَلی، وَ لِذلِکَ(18) کَلَّ لِسانی عَنْ مُناجاتِکَ، وَ غَمَدَ صَوْتی عَنِ الْجَوابِ اِلَیْکَ.(19) یا اِلهی لَکَ(20) الْحَمْدُ فَکَمْ مِنْ عآئِبَةٍ سَتَرْتَها عَلَیَّ فَلَمْ تَفْضَحْنی، وَ کَمْ مِنْ ذَنْبٍ غَطَّیْتَ(21) عَلَیَّ فَلَمْ تَشْهَرْنی، وَ کَمْ مِنْ فاحِشَةٍ(22) اَلْمَمْتُ بِها فَلَمْ تَهْتِکْ عَنّی سِتْرَها، وَ لَمْ تُقَلِّدْنی مَکْرُوهَ شَنارِها، وَ لَمْ تُبْدِ سَوْءاتِها لِمَنْ یَلْتَمِسُ مَعآئِبی مِنْ جیرَتی، وَ حَسَدَةِ نِعْمَتِکَ عِنْدی. فَلَمْ یُنَهْنِهْنی(23) ذلِکَ عَنْ(24) سُوآءِ ما عَهِدْتَ مِنّی!! فَمَنْ اَجْهَلُ مِنّی، یا اِلهی، بِرُشْدِه؟ وَ مَنْ اَغْفَلُ مِنّی عَنْ حَظِّه؟ وَ مَنْ اَبْعَدُ مِنّی مِنِ اسْتِصْلاحِ نَفْسِه

ص : 133

حینَ اُنْفِقُ ما اَجْرَیْتَ عَلَیْکَ(1) مِنْ رِزْقِکَ فیم_ا نَهَیْتَنی عَنْهُ مِنْ مَعْصِیَتِکَ؟ وَ مَنْ اَبْعَدُ غَوْرًا فِی الْباطِلِ، وَ اَشَدُّ اِقْدامًا عَلَی السُّوآءِ مِنّی حینَ اَقِفُ بَیْنَ دَعْوَتِکَ وَ دَعْوَةِ الشَّیْطانِ فَاَتَّبِعُ دَعْوَتَهُ عَلی غَیْرِ عَمًی مِنْ(2) مَعْرِفَةٍ بِه وَ لا نِسْیانٍ مِنْ حِفْظی لَهُ؟ وَ اَنَا حینَئِذٍ مُوقِنٌ بِاَنَّ مُنْتَهی دَعْوَتِکَ اِلَی الْجَنَّةِ، وَ مُنْتَهی دَعْوَتِه اِلَی النّارِ. سُبْحانَکَ ما اَعْجَبَ ما اَشْهَدُ بِه عَلَی نَفْسی، وَ اُعَدِّدُهُ مِنْ مَکْتُومِ اَمْری. وَ اَعْجَبُ مِنْ ذلِکَ اَناتُکَ عَنّی، وَ اِبْطآوءُکَ عَنْ مُعاجَلَتی، وَ لَیْسَ ذلِکَ مِنْ کَرَمِکَ بِالْبَدیعِ، وَ لا مِنْ حِلْمِکَ بِالْبَدئِ(3) اَنَا یا اِلهی، اَکْثَرُ ذُنُوبًا، وَ اَقْبَحُ اثارًا، وَ اَشْنَعُ اَفْعالًا، وَ اَشَدُّ فِی الْباطِلِ تَهَوُّرًا، وَ اَضْعَفُ لِطاعَتِکَ(4) تَیَقُّظًا، وَ اَقَلُّ لِوَعیدِکَ انْتِباهًا(5) مِنْ اَنْ اُحْصِیَ لَکَ عُیُوبی، اَوْ اَقْدِرَ عَلی ذِکْرِ ذُنُوبی. وَ اِنَّما اُوَبِّخُ بِهذا نَفْسی طَمَعًا فی رَاْفَتِکَ الَّتی بِها صَلاحُ اَمْرِ الْمُذْنِبینَ، وَ رَجآءً لِعِصْمَتِکَ(6) الَّتی بِها فَکاکُ رِقابِ الْخاطِئینَ. اَللّهُمَّ وَ هذِه رَقَبَتی قَدْ اَرَقَّتْهَا الذُّنُوبُ، فَاَعْتِقْها(7) بِعَفْوِکَ، وَ انْفَلِتْها فَخَفِّفْ عَنْها(8) بِمَنّکَ. یا اِلهی لَوْ بَکَیْتُ اِلَیْکَ حَتّی تَسْقُطَ اَشْفاری،(9) وَ انْتَحَبْتُ حَتّی یَنْقَطِعَ صَوْتی، وَ قُمْتُ لَکَ حَتّی تَیْبَسَ(10) قَدَمایَ، وَ رَکَعْتُ لَکَ حَتّی یَنْخَلِعَ صُلْبی، وَ سَجَدْتُ لَکَ حَتّی تَتَفَقَّیَ(11) حَدَقَتایَ، وَ اَکَلْتُ تُرابَ الْأَرْضِ طُولَ عُمْری، وَ شَرِبْتُ مآءَ الرَّمادِ اخِرَ دَهْری، وَ ذَکَرْتُکَ فی خِلالِ ذلِکَ حَتّی یَکِلَّ لِسانی، وَ(12) لَمْ اَرْفَعْ طَرْفی اِلی افاقِ السَّماءِ اِسْتِحْیآءً(13) مِنْکَ مَا اسْتَوْجَبْتُ بِذلِکَ مَحْوَ سَیِّئَةٍ واحِدَةٍ مِنْ سَیِّ_ءاتی. فَاِنْ(14) کُنْتَ لا تَغْفِرُ لی اِلاّ(15) حینَ اَسْتَوْجِبُ مَغْفِرَتَکَ، وَ لا تَعْفُو عَنّی

ص : 134

اِلاّ(1) حینَ اَسْتَحِقُّ عَفْوَکَ فَاِنَّ ذلِکَ غَیْرُ واجِبٍ لی بِالأِسْتِحْقاقِ،(2) وَ لا اَنَا اَهْلٌ لَهُ بِالأِسْتیجابِ،(3) اِذْ کانَ جَزآئی مِنْکَ فی اَوَّلِ ما عَصَیْتُکَ، اِنْ(4) تُعَذِّبْنی وَ اَنْتَ لی غَیْرُ ظالِمٍ. اَللّهُمَّ(5) فَاِذْ قَدْ تَغَمَّدْتَنی بِسِتْرِکَ فَلَمْ تَفْضَحْنی، وَ تَاَنَّیْتَ بی عَنْ کَرَمِکَ(6) فَلَمْ

ص : 135

تُعاجِلْنی، وَ حَلُمْتَ عَنّی بِتَفَضُّلِکَ فَلَمْ تُکَدِّرْ نِعَمَکَ(1) عِنْدی فَارْضَ(2) طُولَ تَضَرُّعی، وَ شِدَّةَ مَسْکَنَتی، وَ سُوآءَ مَوْقِفی. اَللّهُمَّ(3) وَ نَقِّنی(4) مِنَ الْمَعاصی، وَ اسْتَعْمِلْنی بِالطّاعَةِ، وَ ارْزُقْنی حُسْنَ الْأِنابَةِ، وَ طَهِّرْنی بِالتَّوْبَةِ، وَ اَیِّدْنی بِالْعِصْمَةِ، وَ اسْتَصْلِحْنی بِالْعافِیَةِ، وَ اَذِقْنی حَلاوَةَ الْمَغْفِرَةِ، وَ اجْعَلْنی طَلیقَ عَفْوِکَ، وَ عَتیقَ رَحْمَتِکَ، وَ اکْتُبْ لی اَمانًا مِنْ سُخْطِکَ، وَ بَشِّرْنی بِذلِکَ فِی الْعاجِلِ دُونَ الاْءآجِلِ بُشْری اَعْرِفُها، وَ عَرِّفْنی فیهِ عَلامَةً اَتَبَیَّنُها. اِنَّ ذلِکَ لا یَضیقُ عَلَیْکَ فی قُدْرَتِکَ، وَ اَنْتَ(5) عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ.

ص : 136

وَ ما بَطَنَ فِی(1) الثَّری. اَصْبَحْنا فی قَبْضَتِکَ، وَ مُلْکُِکَ یَحْوینا(2) سُلْطانُکَ، وَ تَضُمُّنا مَشِیَّتُکَ، وَ نَتَصَرَّفُ فی(3) اَمْرِکَ، وَ نَتَقَلَّبُ فی تَدْبیرِکَ. لَیْسَ لَنا مِنَ الْاَمْرِ اِلّا ما قَضَیْتَ، وَ لا مِنَ الْخَیْرِ اِلّا ما اَعْطَیْتَ. وَ هذا یَوْمٌ حادِثٌ جَدیدٌ، وَ هُوَ عَلَیْنا شاهِدٌ عَتیدٌ، اِنْ اَحْسَنّا وَدَّعَنا بِحَمْدٍ، وَ اِنْ اَسَاْنا فارَقَنا بِذَمٍّ. اَللّهُمَّ فَارْزُقْنا(4) حُسْنَ مُصاحَبَتِه، وَ اعْصِمْنا مِنْ سُوآءِ مُفارَقَتِه بِارْتِکابِ جَریرَةٍ، اَوِ اقْتِرافِ صَغیرَةٍ اَوْ کَبیرَةٍ. وَ اَجْزِلْ لَنا فیهِ مِنَ الْحَسَناتِ، وَ اَخْلِنا فیهِ مِنَ السَّیِّ_ءاتِ، وَ امْلَأْ لَنا ما بَیْنَ طَرَفَیْهِ حَمْدًا وَ اَجْرًا وَ شُکْرًا(5) وَ ذُخْرًا وَ فَضْلًا وَ اِحْسانًا. اَللّهُمَّ یَسِّرْ عَلَی الْکِرامِ الْکاتِبینَ مَؤُنَتَنا، وَ امْلَاْ لَنا مِنْ حَسَناتِنا صَحآئِفَنا، وَ لا تُخْزِنا عِنْدَهُمْ بِسُوآءِ اَعْمالِنا. اَللّهُمَّ اجْعَلْ لَنا فی کُلِّ ساعَةٍ مِنْ ساعاتِه حَظًّا مِنْ عِبادَتِکَ،(6) وَ نَصیبًا فی(7) شُکْرِکَ وَ شاهِدَ صِدْقٍ مِنْ مَلاآئِکَتِکَ. اَللّهُمَّ(8) احْفَظْنا فیهِ(9) مِنْ بَیْنِ اَیْدینا، وَ مِنْ خَلْفِنا وَ عَنْ اَیْمانِنا وَ عَنْ شَمائِلِنا وَ مِنْ جَمیعِ نَواحینا حِفْظًا عاصِمًا مِنْ مَعْصِیَتِکَ، هادِیًا اِلی طاعَتِکَ، مُسْتَعْمَِلًا بِمَحَبَّتِکَ.(10) اَللّهُمَّ(11) وَفِّقْنا فی یَوْمِنا هذا وَ لَیْلَتِنا هذِه وَ فی جَمیعِ اَیّامِنا، لِاِسْتِعْمال الْخَیْرِ، وَ هِجْرانِ الشَّرِّ، وَ شُکْرِ النِّعْمَةِ،(12) وَ اتِّباعِ السُّنَنِ، وَ مُجانَبَةِ الْبِدَعِ، وَ الْاَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ، وَ حِیاطَةِ الْأِسْلامِ، وَ انْتِقاصِ الْباطِلِ وَ اِذْلالِه، وَ نُصْرَةِ الْحَقِّ وَ اِعْزازِه، وَ اِرْشادِ الضّآلِّ، وَ مُعاوَنَةِ الضَّعیفِ.(13) اَللّهُمَّ(14) وَ اجْعَلْهُ مِنْ اَفْضَلِ(15) یَوْمٍ عَهِدْناهُ، وَ اَیْمَنِ(16) صاحِبٍ صَحِبْناهُ، وَ خَیْرِ(17) وَقْتٍ ظَلِلْنا فیهِ. وَ اجْعَلْنا(18) اَرْضی مَنْ مَرَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ مِنْ

ص : 138

خَلْقِکَ، اَشْکَرَهُ لِما اَبْلَیْتَ(1) مِنْ نِعَمِکَ، وَ اَقْوَمَهُ(2) بِما شَرَعْتَ مِنْ شَرآئِعِکَ، وَ اَوْقَفَهُ عَمّا حَدَّدْتَ(3) مِنْ نَهْیِکَ. اَللّهُمَّ اِنّی اُشْهِدُکَ وَ کَفی بِکَ شَهیدًا، وَ اُشْهِدُ سَماءَکَ وَ اَرْضَکَ وَ مَنْ اَسْکَنْتَها(4) مِنْ مَلاآئِکَتِکَ وَ سآئِرِ خَلْقِکَ فی یَوْمی هذا وَ ساعَتی هذِه وَ لَیْلَتی هذِه وَ مُسْتَقَرّی هذا، اَنّی اَشْهَدُ اَنَّکَ(5) لا اِلَهَ اِلّا اَنْتَ، قآئِمًا(6) بِالْقِسْطِ، عادِلاً(7) فِی الْحُکْمِ، وَفِیًّا بِالْحَقِّ، مالِکًا لِلْمُلْکِ.(8) وَ اَنَّ مُحَمَّدًا صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ عَلی الِه(9) عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ و خِیَرَتُکَ مِنْ خَلْقِکَ، حَمَّلْتَهُ رِسالَتَکَ فَاَدّاها، وَ اَمَرْتَهُ بِالنُّصْحِ لِأُمَّتِه فَنَصَحَ لَها. اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلَیْهِ کَاَتَمِّ(10) ما صَلَّیْتَ عَلَی اَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ، وَ اتِه(11) اَفْضَلَ ما اتَیْتَ اَحَدًا مِنْ عِبادِکَ، وَ اَجْزِه عَنّا(12) اَکْرَمَ ما جَزَیْتَ اَحَدًا مِنَ الاْءَنْبِیآءِ(13) عَنْ اُمَّتِه. اِنَّکَ(14) الْمَنّانُ بِالْجَسیمِ، الْغافِرُ لِلْعَظیمِ، وَ اَنْتَ الاْءَرْحَمُ(15) مِنْ کُلِّ رَحیمٍ.(16)

ص : 139

وَ سُلْطانِکَ(1) وَجَّهْتَهُ اِلَیَّ. وَ لا(2) مُصْدِرَ لِما اَوْرَدْتَ، وَ لا صارِفَ لِما وَجَّهْتَ، وَ لا فاتِحَ لِما اَغْلَقْتَ، وَ لا مُغْلِقَ لِما فَتَحْتَ، وَ لا مُیَسِّرَ لِما عَسَّرْتَ، وَ لا ناصِرَ لِما(3) خَذَلْتَ. فَافْتَحْ لَنا(4) بابَ الْفَرَجِ بِطَوْلِکَ، وَ اکْسِرْ عَنّا(5) سُلْطانَ الْهَمِّ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ،(6) وَ اَنِلْنی حُسْنَ النَّظَرِ فیم_ا شَکَوْتُ، وَ اَذِقْنی حَلاوَةَ الصُّنْعِ فیم_ا سَاَلْتُ، وَ هَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ(7) فَرَجًا هَنیآ_ءًا، وَ اجْعَلْ لی مِنْ لَدُنْکَ(8) مَخْرَجًا وَحِیًّا. وَ لا تَشْغَلْنی بِالاِهْتِ_مامِ عَنْ تَعَهُّدِ(9) فُرُوضِکَ، وَ اسْتِعْمالِ سُنَّتِکَ وَ مُوالاةِ اَوْلِیآئِکَ وَ مُعاداةِ اَعْدآئِکَ. وَ قَدْ ضِقْتُ یا رَبِّ لِما نَزَلَ بی(10) ذَرْعًا، وَ امْتَلَاْتُ بِحَمْلِ ما حَدَثَ عَلَیَّ هَمًّا، وَ اَنْتَ الْقادِرُ عَلی کَشْفِ ما مُنیتُ بِه، وَ دَفْعِ ما وَقَعْتُ فیهِ، فَافْعَلْ(11) ذلِکَ وَ اِنْ لَمْ اَسْتَوْجِبْهُ مِنْکَ، یا ذا الْعَرْشِ الْعَظیمِ.

ص : 141

اَسْلِحَةً ماضِیَةً. اَللّهُمَّ وَ اعْمُمْ بِذلِکَ مَنْ شَهِدَ لَکَ بِالرُّبُوبِیَّةِ، وَ اَخْلَصَ لَکَ بِالْوَحْدانِیَّةِ، وَ عاداهُ لَکَ،(1) وَ اسْتَظْهَرَ عَلَیْهِ بِکَ.(2) اَللّهُمَّ احْلُلْ ما عَقَدَ، وَ افْتُقْ ما رَتَقَ، وَ افْسَخْ ما دَبَّرَ، وَ انْقُضْ ما اَبْرَمَ، وَ ثَبِّطْهُ اِذا عَزَمَ.(3) اَللّهُمَّ(4) اهْزِمْ جُنْدَهُ، وَ اَبْطِلْ کَیْدَهُ، وَ اهْدِمْ کَهْفَهُ، وَ اَرْغِمْ اَنْفَهُ. اَللّهُمَّ اجْعَلْنا فی نَظْمِ اَعْدآئِه، وَ اعْزِلْنا عَنْ عِدادِ اَوْلِیآئِه، فَلا(5) نُطیعُ لَهُ اِذَا اسْتَهْوانا، وَ لا نَسْتَجیبُ لَهُ اِذا دَعانا، نَاْمُرُ بِمُناواتِه، مَنْ اَطاعَ اَمْرَنَا، وَ نَعِظُ عَنْ مُتابَعَتِه مَنِ اتَّبَعَ زَجْرَنا. اَللّهُمَّ اَعِذْنا مِمَّا اسْتَعَذْناکَ مِنْهُ.(6) وَ اسْمَعْ لَنا ما دَعَوْناکَ(7) بِه، وَ اَعْطِنا ما اَغْفَلْناهُ، وَ احْفَظْ لَنا ما نَسیناهُ، وَ صَیِّرْنا بِذلِکَ فی دَرَجاتِ الصّالِحینَ.(8) یا(9) رَبَّ الْعالَمینَ.

ص : 144

وَ اَذِقْنی بَرْدَ السَّلامَةِ، وَ اجْعَلْ مَخْرَجی عَنْ عِلَّتی اِلی عَفْوِکَ، وَ تَحَوُّلی عَنْ مَصْرَعی(1) اِلی تَجاوُزِکَ،(2) وَ سَلامَتی مِنْ هذِهِ الشِّدَّةِ اِلی فَرَجِکَ. اِنَّکَ الْمُتَفَضِّلُ بِالْاِحْسانِ، الْمُتَطَوِّلُ بِالاِمْتِنانِ، الْوَهّابُ الْکَریمُ.(3)

ص : 146

النَّعْماءِ حَمْدًا یُخْلِفُ(1) حَمْدَ الْحامِدینَ وَرآءَهُ، حَمْدًا یَمْلَأُ اَرْضَهُ وَ سَماءَهُ. اِنَّکَ الْمَنّانُ بِجِسامِ(2) الْمِنَنِ، الْوَهّابُ لِعِظامِ(3) النِّعَمِ، الْقابِلُ یَسیرَ الْحَمْدِ، الشّاکِرُ قَلیلَ الشُّکْرِ، الْمُ_حْسِنُ الْمَجیدُ(4) الْمُ_جْمِلُ.(5)

ص : 149

لا یَخیبُ عَلَیْکَ(1) الاْءمِلُونَ، وَ لا یُحَقِّقُ(2) مِنْ عَطآئِکَ الْمُتَعَرِّضُونَ، وَ لا یَشْقی بِنِقْمَتِکَ(3) الْمُسْتَغْفِرُونَ. رِزْقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصاکَ، وَ حِلْمُکَ مُعَرِّضٌ(4) لِمَنْ ناواکَ، عادَتُکَ الْأِحْسانُ اِلَی الْمُسی_ل_ینَ،(5)(6) وَ سُنَّتُکَ الْأِبْقآءُ عَلَی الْمُعْتَدینَ حَتّی لَقَدْ غَرَّتْهُمْ اَناتُکَ عَنِ النُّزُوعِ،(7) وَ صَدَّهُمْ اِمْهالُکَ عَنِ الرُّجُوعِ.(8) وَ اِنَّما تَاَنَّیْتَ بِهِمْ لِیَفیآؤُا اِلی اَمْرِکَ، وَ اَمْهَلْتَهُمْ ثِقَةً بِدَوامِ مُلْکِکَ، فَمَنْ کانَ مِنْ اَهْلِ السَّعادَةِ خَتَمْتَ لَهُ بِها، وَ مَنْ کانَ مِنْ اَهْلِ الشَّقاوَةِ خَذَلْتَهُ لَها. کُلُّهُمْ صآئِرُونَ، اِلی حُکْمِکَ، وَ اُمُورُهُمْ اآئِلَةٌ اِلی اَمْرِکَ، لَمْ یَهِنْ عَلی طُولِ مُدَّتِهِمْ سُلْطانُکَ، وَ لَمْ یَدْحَضْ لِتَرْکِ مُعاجَلَتِهِمْ بُرْهانُکَ. حُجَّتُکَ قآئِمَةٌ،(9) وَ سُلْطانُکَ ثابِتٌ لا یَزُولُ، فَالْوَیْلُ الدّآئِمُ لِمَنْ جَنَحَ عَنْکَ، وَ الْخَیْبَةُ الْخالِدَةُ(10) لِمَنْ خابَ مِنْکَ، وَ الشَّقآءُ الْاَشْقی لِمَنِ اغْتَرَّ بِکَ. ما اَکْثَرَ تَصَرُّفَهُ فی عَذابِکَ، وَ ما اَطْوَلَ تَرَدُّدَهُ فی عِقابِکَ، وَ ما اَبْعَدَ غایَتَهُ مِنَ الْفَرَجِ، وَ ما اَقْنَطَهُ مِنْ سُهُولَةِ الْمَ_خْرَجِ عَدْلًا مِنْ قَضآئِکَ لا تَجُورُ فیهِ، وَ اِنْصافًا مِنْ حُکْمِکَ لا تَحیفُ عَلَیْهِ. فَقَدْ ظاهَرْتَ الْحُجَجَ، وَ اَبْلَیْتَ الْأَعْذارَ، وَ قَدْ تَقَدَّمْتَ بِالْوَعیدِ، وَ تَلَطَّفْتَ فِی التَّرْغیبِ، وَ ضَرَبْتَ الْأَمْثالَ، وَ اَطَلْتَ الْأِمْهالَ، وَ اَخَّرْتَ وَ اَنْتَ مُسْتَطیعٌ لِلْمُعاجَلَةِ، وَ تَاَنَّیْتَ وَ اَنْتَ مَلیآءٌ بِالْمُبادَرَةِ. لَمْ تَکُنْ اَناتُکَ عَجْزًا، وَ لا تَعَمُّدُکَ(11) وَهْنًا، وَ لا اِمْساکُکَ غَفْلَةً، وَ لا انْتِظارُکَ مُداراةً، بَلْ لِتَکُونَ حُجَّتُکَ اَبْلَغَ، وَ کَرَمُکَ اَکْمَلَ، وَ اِحْسانُکَ اَوْفی، وَ نِعْمَتُکَ اَتَمَّ، کُلُّ ذلِکَ کانَ وَ لَمْ یَزَلْ،(12) وَ هُوَ کآئِنٌ وَ لا یَزالُ. عَظَمَتُکَ(13) اَجَلُّ مِنْ اَنْ تُوصَفَ بِکُلِّها، وَ مَجْدُکَ اَرْفَعُ مِنْ اَنْ یُحَدَّ بِکُنْهِه، وَ نِعَمُکَ(14) اَکْثَرُ مِنْ اَنْ تُحْصی بِکُلِّها، وَ تُشْکَرُ عَنْ اَقَلِّها. وَ قُصارایَ(15) السُّکُوتُ عَنْ

ص : 152

تَحْمیدِکَ، وَ الأِعْتِرافُ بِالْعَجْزِ عَنْ تَمْجیدِکَ، بِما اَنْتَ اَهْلُهُ لا رَغْبَةً عَنْهُ(1)-یا اِلهی- بَلْ عَجْزًا. فَها اَنَذا یا اِلهی(2) اَوءُمُّکَ بِالْوِفادَةِ، وَ اَسْئَلُکَ اَنْ تُحْسِنَ الْوِفادَةَ، فَاسْمَعْ(3) نَجْوایَ، وَ اسْتَجِبْ دُعایَ،(4) وَ لا تَخْتِمْ یَوْمی بِخَیَّتی بِخَیْبَةٍ،(5)(6) وَ لا تَجْبَهْنی بِالرَّدِّ عَنْ(7) مَسْئَلَتی، وَ اَکْرِمْ مِنْ عِنْدِکَ مُنْصَرَفی،(8) اِنَّکَ غَیْرُ ضآئِقٍ لِما(9) تُریدُ، وَ لا عاجِزٍ عَمّا تُسْاَلُ، وَ اَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ.(10)

ص : 153

اَصْلَحْتَها، وَ لا عآئِبَةً اُؤَنَّبُ بِها اِلّا اَحْسَنْتَها،(1) وَ لا اُکْرُومَةً فِیَّ ناقِصَةً اِلّا اَتْمَمْتَها. اَللّهُمَّ(2) اَبْدِلْنی مِنْ بِغْضَةِ اَهْلِ الشَّنَ_ءانِ الْم_َحَبَّةَ، وَ مِنْ حَسَدِ اَهْلِ الْبَغْیِ الْمَوَدَّةَ، وَ مِنْ ظِنَّةِ اَهْلِ الصَّلاحِ الثِّقَةَ، وَ مِنْ عَداوَةِ الْاَدْنَیْنَ الْوَلایَةَ، وَ مِنْ عُقُوقِ ذَوِی الْأَرْحامِ الْبِرَّ،(3) وَ مِنْ خِذْلانِ الْاَقْرَبینَ النُّصْرَةَ، وَ مِنْ حُبِّ الْمَذّاقینَ(4) تَصْحیحَ الْمِقَةِ، وَ مِنْ مَدْقِ(5) الْمُلابِسینَ کَرَمَ الْعِشْرَةِ، وَ مِنْ مَرارَةِ خَوْفِ الظّالِمینَ حَلاوَةَ الاْءُمْنَةِ.(6) اَللّهُمَّ(7) اجْعَلْ لی یَدًا عَلی مَنْ ظَلَمَنی، وَ لِسانًا عَلی مَنْ خاصَمَنی، وَ ظَفَرًا بِمَنْ عانَدَنی، وَ هَبْ لی مَکْرًا عَلی مَنْ کایَدَنی، وَ قُدْرَةً عَلی مَنِ اضْطَهَدَنی، وَ تَکْذیبًا لِمَنْ قَصَبَنی، وَ سَلامَةً مِمَّنْ اَوْعَدَنی،(8) وَ وَفِّقْنی لِطاعَةِ مَنْ سَدَّدَنی، وَ مُتابَعَةِ مَنْ اَرْشَدَنی. اَللّهُمَّ(9) سَدِّدْنی لِاَنْ اُعارِضَ مَنْ غَشَّنی بِالنُّصْحِ، وَ اَجْزِیَ مَنْ هَجَرَنی بِالْبِرِّ، وَ اُثیبَ مَنْ حَرَمَنی بِالْبَذْلِ، وَ اُکافِیَ مَنْ قَطَعَنی بِالصِّلَةِ، وَ اُخالِفَ مَنِ اغْتابَنی اِلی حُسْنِ الذِّکْرِ، وَ اَنْ اَشْکُرَ بِالْحَسَنَةِ،(10) وَ اُغْضِیَ عَنِ السَّیِّئَةِ. اَللّهُمَّ(11) حَلِّنی بِحِلْیَةِ الصّالِحینَ، وَ اَلْبِسْنی زینَةَ الْیَقینِ،(12) فی بَسْطِ الْعَفْوِ،(13) وَ کَظْمِ الْغَیْظِ، وَ اِطْفآءِ النّآئِرَةِ،(14) وَ لینِ الْعَریکَةِ، وَ خَفْضِ الْجَناحِ، وَ حُسْنِ السّیرَةِ، وَ سُکُونِ الرّیحِ، وَ طیبِ الْمُخالَفَةِ،(15) وَ السَّبْقِ اِلَی الْفَضیلَةِ، وَ ایثارِ التَّفَضُّلِ، وَ تَرْکِ التَّغْییرِ،(16) وَ الْأِفْضالِ عَلی غَیْرِ الْمُسْتَحِقِّ، وَ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ وَ اِنْ عَزَّ، وَ اسْتِقْلالِ الْخَیْرِ وَ اِنْ کَثُرَ،(17) وَ اسْتِکْثارِ الشَّرِّ وَ اِنْ قَلَّ،(18) وَ اَکْمِلْ ذلِکَ لی بِدَوامِ الطّاعَةِ، وَ لُزُومِ الْجَماعَةِ،

ص : 155

وَ رَفْضِ اَهْلِ الْبِدَعِ، وَ اسْتِعْمالِ(1) الرَّاْیِ الْمُ_خْتَرَعِ. اَللّهُمَّ(2) اجْعَلْ اَوْسَعَ رِزْقِکَ عَلَیَّ اِذا کَبِرْتُ، وَ اَقْوی قُوَّتِکَ فِیَّ اِذا فن_ل_ت،(3) وَ لا تدلّ عَلَیَّ الْکَسَل(4) عَنْ عِبادَتِکَ، وَ لاَ الْعَمی عَنْ سُنَّتِکَ،(5) وَ لاَ التَّعَرُّض بِخِلافِ(6) مَحَبَّتِکَ، وَ لا مُجامَعَةِ مَنْ تَفَرَّقَ عَلَیْکَ،(7) وَ لا مُفارَقَةِ مَنِ اجْتَمَعَ لَکَ.(8) اَللّهُمَّ اجْعَلْنی اَصُولُ بِکَ عِنْدَ الضَّرُورَةِ، وَ اَسْاَلُکَ عِنْدَ الْحاجَةِ، وَ اَتَضَرَّعُ اِلَیْکَ عِنْدَ الْمَسْکَنَةِ، وَ لا تَفْتِنّی بِالأِسْتِعانَةِ(9) اِذَا اضْطُرِرْتُ، وَ التَّعَرُّضِ(10) لِسُوءالِ غَیْرِکَ اِذَا افْتَقَرْتُ، وَ لاَ الْتَجَأ(11) اِلی مَنْ دُونَکَ اِذا رَهِبْتُ، فَاَسْتَحِقَّ بِذلِکَ خِذْلانَکَ وَ مَقْتَکَ(12) وَ اِعْراضَکَ.(13) اَللّهُمَّ اجْعَلْ ما یُلْقِی الشَّیْطانُ فی رُوعِی مِنْ فِکرَةِ(14) التَّ_مَنّی وَ التَّظَنّی وَ الْحَسَدِ ذِکْرًا لِعِصْمَتِکَ،(15) وَ تَفَکُّرًا لِقُدْرَتِکَ،(16) وَ تَدْبیرًا عَلَی عَدُوِّکَ، وَ ما اَجْری عَلَیْهِ(17) لِسانی مِنْ لَفْظَةٍ(18) اَوْ هُجْرٍ اَوْ شَتْمِ عِرْضٍ اَوْ شَهادَةِ باطِلٍ وَ(19) اغْتِیابِ(20) غآئِبٍ اَوْ سَبِّ حاضِرٍ وَ ما اَشْبَهَ ذلِکَ نُطْقًا بِالْحَمْدِ لَکَ، وَ اِغْراقًا فِی الثَّنآءِ عَلَیْکَ، وَ ذَهابًا فی تَمْجیدِکَ، وَ شُکْرًا لِنِعْمَتِکَ،(21) وَ اِحْصآءً لِمِنَنِکَ. اَللّهُمَّ(22) لا اُظْلَمَنَّ وَ اَنْتَ مُطیقٌ لِلدَّفْعِ،(23) وَ لا اَظْلِمَنَّ وَ اَنْتَ قادِرٌ(24) عَلَی الْقَبْضِ مِنّی، وَ لا اَضِلَّنَّ وَ قَدْ اَمْکَنَتْکَ هِدایَتی، وَ لا اَفْتَقِرَنَّ وَ عِنْدَکَ(25) وُسْعی، وَ لا اَبْخِلن(26)

ص : 156

وَ مِنْ عِنْدِکَ وُجْدی. اَللّهُمَّ اِلی مَغْفِرَتِکَ تُبْتُ،(1) وَ اِلی عَفْوِکَ(2) اَشْتَقْتُ، وَ بِفَضْلِکَ وَثِقْتُ، وَ لَیْسَ عِنْدی ما یُوجِبُ لی مَغْفِرَتَکَ، وَ لا فی عَمَلی ما اَسْتَحِقُّ بِه عَفْوَکَ، وَ ما لی بَعْدَ اَنْ حَکَمْتُ عَلی نَفْسی اِلّا فَضْلُکَ، فَتَفَضَّلْ(3) عَلَیَّ. اَللّهُمَّ(4) اَنْطِقْنی بِالْهُدی، وَ اَلْهِمْنِی التَّقْوی، وَ وَفِّقْنی لِلَّتی هِیَ اَزْکی، وَ اسْتَعْمِلْنی بِما هُوَ اَرْضی. اَللّهُمَّ اسْلُکْ بِی الطَّریقَةَ الْمُثْلی، وَ اجْعَلْنی عَلی مِلَّتِکَ اَمُوتُ وَ اَحْیی. اَللّهُمَّ(5) مَتِّعْنی بِالاِقْتِصادِ، وَ اجْعَلْنی مِنْ اَهْلِ السَّدادِ، وَ مِنْ اَدِلَّةِ الرَّشادِ، وَ مِنْ صالِحِی(6) الْعِبادِ، وَ ارْزُقْنِی الْفَوْزَ فِی(7) الْمَعادِ، وَ سلامَةَ الْمِرْصادِ. اَللّهُمَّ خُذْ لِنَفْسِکَ مِنْ نَفْسی ما یُخَلِّصُها، وَ اَبْقِ لِنَفْسی مِنْ نَفْسی ما یُصْلِحُها، فَاِنَّ نَفْسی هالِکَةٌ اَوْ تُصْلِحَها وَ(8) تَعْصِمَها. اَللّهُمَّ اَنْتَ عُمْدَتی اِنْ جَدَیْتُ، وَ اِلَیْکَ نَجْعَتی(9) اِنْ حُرِمْتُ، وَ بِکَ اسْتِغاثَتی اِنْ کُرِبْتُ،(10) وَ عِنْدَکَ مِمّا فاتَ خَلَفٌ، وَ لِما فَسَدَ مِنّا(11) صَلاحٌ، وَ فیم_ا اَنْکَرْتَ تَغْییرٌ، فَامْنُنْ عَلَیَّ بِالْعافِیَةِ قَبْلَ الْبَلاآءِ،(12) وَ قَبْلَ الطَّلَبِ بِالْجِدَةِ، وَ قَبْلَ الضَّلالِ بِالرَّشادِ، وَ اکْفِنی مَؤُنَةَ مَعَرَّةِ الْعِبادِ، وَ هَبْ لی اَمْنَ یَوْمِ الْمَعادِ، وَ امْنِحْنی حُسْنَ الْأِرْشادِ. اَللّهُمَّ(13) اغْذُنی بِنِعْمَتِکَ، وَ اَصْلِحْنی بِکَرَمِکَ، وَ داوِنی بِصُنْعِکَ، وَ دارِکْنی بِلُطْفِکَ، وَ اَحِلَّنی فی بُحْبُوحَةِ دارِکَ،(14) وَ جَلِّلْنی رِضاکَ، اَللّهُمَّ(15) وَفِّقْنی اِذا طالَتِ(16) الْأُمُورُ لِأَهْداها، وَ اِذا تَشابَهَتِ الْأَعْمالُ لِأَزْکاها، وَ اِذا تَناقَضَتِ الْمِلَلُ لِاَرْضاها. اَللّهُمَّ قُتْنی بِالسَّعَةِ وَ سُسْنی بِالدَّعَةِ، وَ هَبْ لِی الرَّعَةِ. اَللّهُمَّ لا تَجْعَلْ عَیْشی کَدًّا، وَ لا ل_سم(17) دُعآئی رَدًّا، وَ لا تُعَرِّفْنی مِنْکَ ضِدًّا، فَاِنّی لا اَجْعَلُ لَکَ ضِدًّا.(18) اَللّهُمَّ تَوَحَّدْ لی(19) بِالْکِفایَةِ، وَ سُمْنی بِحُسْنِ الْوَِلایَةِ،(20) وَ هَبْ لی

ص : 157

صِدْقَ الْهِدایَةِ، وَ لا تَفْتِنّی بِالسَّعَةِ، وَ امْنِحْنی حُسْنَ الدَّعَةِ، وَ لا تَجْعَلْ عَیْشی کَدًّا کَدًّا، وَ لا تَرُدَّ دُعآئی عَلَیَّ رَدًّا، فَاِنّی لا اَجْعَلُ لَکَ ضِدًّا، وَ لا اَدْعُو مَعَکَ نِدًّا. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ امْنَعْنی مِنَ السَّرَفِ، وَ حَصِّنْ رِزْقی مِنَ التَّلَفِ، وَ وَفِّرْ مَلَکَتی بِالْبَرَکَةِ فیهِ، وَ اَصِبْ بی سَبیلَ الْهِدایَةِ لِلْبِرِّ فیم_ا اُنْفِقُ مِنْهُ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ اکْفِنی مَؤُنَةَ الأِکْتِسابِ، وَ ارْزُقْنی مِنْ غَیْرِ احْتِسابٍ، فَلا اَشْتَغِلَ عَنْ عِبادَتِکَ بِالطَّلَبِ، وَ لا اَحْتَمِلَ اِصْرَ تَبِعاتِ الْمَکْسَبِ. اَللّهُمَّ فَاَطْلِبْنی بِقُدْرَتِکَ ما اَطْلُبُ، وَ اَجِرْنی بِعِزَّتِکَ مِمّا اَرْهَبُ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ صُنْ وَجْهی بِالْیَسارِ، وَ لا تَبْتَذِلْ جاهی بِالْأِقْتارِ، فَاَسْتَرْزِقَ اَهْلَ رِزْقِکَ، وَ اَسْتَعْطِیَ شِرارَ خَلْقِکَ، فَاَفْتَتِنَ بِحَمْدِ مَنْ اَعْطانی، وَ اُبْتَلی بِذَمِّ مَنْ مَنَعَنی، وَ اَنْتَ مِنْ دُونِهِمْ وَلِیُّ الْأِعْطآءِ وَ الْمَنْعِ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ ارْزُقْنی صِحَّةً فی عِبادَةٍ، وَ فَراغًا فی زَهادَةٍ، وَ عِلْمًا فِی اسْتِعْمالٍ، وَ وَرَعًا فی اِجْمالٍ. اَللّهُمَّ اخْتِمْ بِعَفْوِکَ اَجَلی، وَ حَقِّقْ فی رَجآءِ رَحْمَتِکَ اَمَلی، وَ سَهِّلْ اِلی بُلُوغِ رِضاکَ سُبُلی، وَ حَسِّنْ فی جَمیعِ اَحْوالی عَمَلی. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ نَبِّهْنی لِذِکْرِکَ فی اَوْقاتِ الْغَفْلَةِ، وَ اسْتَعْمِلْنی بِطاعَتِکَ فی اَیّامِ الْمُهْلَةِ، وَ انْهَجْ لی اِلی مَحَبَّتِکَ سَبیلًا سَهْلَةً، اَکْمِلْ لی بِها خَیْرَ الدُّنْیا وَ الاْءخِرَةِ. اَللّهُمَّ(1) صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، کَاَفْضَلِ ما صَلَّیْتَ عَلی اَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ قَبْلَهُ، وَ اَنْتَ مُصَلٍّ عَلی اَحَدٍ بَعْدَهُ، وَ اتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الاْءخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنَا بِرَحْمَتِکَ عَذابَ النّارِ.

ص : 158

اِجْمالٍ. اَللّهُمَّ اخْتِمْ بِعَفْوِکَ اَجَلی، وَ حَقِّقْ فی رَجآءِ رَحْمَتِکَ اَمَلی، وَ سَهِّلْ اِلی بُلُوغِ رِضاکَ سُبُلی، وَ حَسِّنْ فی جَمیعِ اَحْوالی عَمَلی. اَللّهُمَّ نَبِّهْنی لِذِکْرِکَ فی اَوْقاتِ الْغَفْلَةِ، وَ اسْتَعْمِلْنی بِطاعَتِکَ فی اَیّام الْمُهْلَةِ، وَ انْهَجْ لی اِلی مَحَبَّتِکَ سُبُلاً سَهْلَةً، اَللّهُمَّ اجْعَلْ لی خَیْرَ الدُّنْیا وَ الاْءخِرَةِ. وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، کَاَفْضَلِ ما صَلَّیْتَ عَلی اَحَدٍ بَعْدَهُ، وَ اتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الاْءآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النّارِ.(1) اَللّهُمَّ اِنَّکَ اِنْ صَرَفْتَ عَنّی وَجْهَکَ الْکَریمَ، اَوْ مَنَعْتَنی فَضْلَکَ الْجَسیمَ، اَوْ حَظَرْتَ عَلَیَّ رِزْقَکَ،(2) لَمْ اَجِدِ السَّبیلَ اِلی شَیْ ءٍ مِنْ اَمَلی بِغَیْرِکَ، وَ لَمّا قدر(3) عَلی مَا اعْتَدَلَ(4)(5) بِمَعُونَةِ سِواکَ، فَاِنّی عَبْدُکَ یا سَیِّدی(6) وَ فی قَبْضَتِکَ، ناصِیَتی بِیَدِکَ. لا اَمْرَ لی مَعَ اَمْرِکَ، ماضٍ فِیَّ حُکْمُکَ، عَدْلٌ فِیَّ قَضآئُکَ، وَ لا قُوَّةَ لی عَلَی الْخُرُوجِ مِنْ سُلْطانِکَ، وَ لا اَسْتَطیعُ مُجاوَزَةَ قُدْرَتِکَ،(7) وَ لا اَبْلُغُ رِضاکَ، وَ لا اَنالُ ما عِنْدَکَ اِلّا بِطاعَتِکَ وَ بِفَضْلِ رَحْمَتِکَ. اَللّهُمَّ(8) اَصْبَحْتُ وَ اَمْسَیْتُ عَبْدًا داخِرًا لَکَ، لا اَمْلِکُ لِنَفْسی نَفْعًا وَ لا ضُرًّا وَ لا اَصْرِفُ عَنْها شَرًّا(9) اِلّا بِکَ، اَشْهَدُ بِذلِکَ عَلی نَفْسی، وَ اَعْتَرِفُ لَکَ بِفَضْلِ(10)(11) قُوَّتی وَ قِلَّةِ حیلَتی، فَاَنْجِزْ لی ما وَعَدْتَنی، وَ تَمِّمْ لی ما اتَیْتَنی، فَاِنّی عَبْدُکَ الْمِسْکینُ الْمُسْتَکینُ الضَّعیفُ الضَّریرُ الذَّلیلُ(12) الْحَقیرُ الْمَهینُ الْفَقیرُ الْخآئِفُ الْمُسْتَجیرُ. اَللّهُمَّ(13) لا تَجْعَلْنی ناسِیًا لِذِکْرِکَ فیم_ا اَوْلَیْتَنی، وَ لا غافِلًا عَنْ شُکْرِ اِحْسانِکَ(14) فیم_ا اَبْلَیْتَنی، وَ لا ائِسًا مِنْ اِجابَتِکَ لی وَ اِنْ اَبْطَاْتَ(15) عَنّی، فی سَرّآءَ کُنْتُ اَوْ ضَرّآءَ، اَوْ شِدَّةٍ اَوْ رَخآءٍ، اَوْ عافِیَةٍ اَوْ بَلاآءٍ، اَوْ بُوءْسٍ اَوْ نَعْمی،(16) اَوْ فَقْرٍ اَوْ غِنًی. اَللّهُمَّ(17) اجْعَلْ ثَنایَ(18) عَلَیْکَ، وَ مَدْحی اِیّاکَ، وَ حَمْدی لَکَ فی کُلِّ حالاتی، حَتّی لا اَفْرَحَ

ص : 160

بِما اتَیْتَنی مِنَ الدُّنْیا، وَ لا اَحْزَنَ عَلی ما مَنَعْتَنی مِنْها،(1) وَ اَشْعِرْ قَلْبی تَقْواکَ، وَ اسْتَعْمِلْ بَدَنی بِما(2) تَقْبَلُهُ مِنّی، وَ اشْغَلْ بِطاعَتِکَ نَفْسی عَنْ کُلِّ ما تُورِدُهُ(3) عَلَیَّ حَتّی لا اُحِبَّ شَیْ_ءًا مِنْ سُخْطِکَ، وَ لا اَسْخَطَ شَیْ_ءًا مِنْ رِضاکَ. اَللّهُمَّ(4) فَرِّغْ قَلْبی لِمَ_حَبَّتِکَ، وَ اشْغَلْهُ بِذِکْرِکَ، وَ انْعَشْهُ بِخَوْفِکَ وَ بِالْوَجَلِ مِنْکَ، وَ قَوِّه بِالرَّغْبَةِ اِلَیْکَ، وَ اَمِلْهُ اِلی طاعَتِکَ، وَ اَجْرِ بِه فی اَحَبِّ السُّبُلِ اِلَیْکَ، وَ ذَلِّلْهُ بِالرَّغْبَةِ فیم_ا عِنْدَکَ اَیّامَ حَیوتی کُلِّها. وَ اجْعَلْ تَقْواکَ مِنَ الدُّنْیا زادی، وَ اِلی رَحْمَتِکَ رِحْلَتی، وَ فی مَرْضاتِکَ مَدْخَلی، وَ اجْعَلْ فی جَنَّتِکَ مَثْوایَ، وَ هَبْ لی قُوَّةً اَحْتَمِلُ بِها جَمیعَ مَرْضاتِکَ، وَ اجْعَلْ فِراری(5) اِلَیْکَ، وَ رَغْبَتی فیم_ا عِنْدَکَ، وَ اَلْبِسْ قَلْبِی الْوَحْشَةَ مِنْ شِرارِ خَلْقِکَ، وَ هَبْ لِی الْأُنْسَ بِکَ وَ بِاَوْلِیآئِکَ وَ اَهْلِ طاعَتِکَ. وَ لا تَجْعَلْ لِفاجِرٍ وَ لا کافِرٍ عَلَیَّ مِنَّةً، وَ لا لَهُ عِنْدی یَدًا، وَ لا بی اِلَیْهِمْ حاجَةً، بَلِ اجْعَلْ سُکُونَ قَلْبی وَ اُنْسَ نَفْسی وَ اسْتِغْنآئی وَ کِفایَتی بِکَ وَ بِخِیارِ خَلْقِکَ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَ اجْعَلْنی لَهُمْ قَرینًا، وَ اجْعَلْنی لَهُمْ نَصیرًا، وَ امْنُنْ عَلَیَّ بِشَوْقٍ اِلَیْکَ، وَ بِالْعَمَلِ لَکَ بِما تُحِبُّ وَ تَرْضی، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ، وَ ذلِکَ عَلَیْکَ یَسیرٌ.

ص : 161

فی وَجْهٍ مِنْ وُجُوهِ طاعَتِکَ اَوْ بِخَلْقٍ(1) مِنْ خَلْقِکَ وَ ما(2) ضَعُفَ عَنْهُ مِنْ(3) ذلِکَ بَدَنی، وَ وَهَنَتْ عَنْهُ قُوَّتی، فَلَمْ(4) تَنَلْهُ مَقْدُرَتی، وَ لَمْ یَسَعْهُ مالی وَ لا ذاتُ یَدی، ذَکَرْتُهُ اَوْ نَسیتُهُ.(5) یا رَبِّ، مِمّا قَدْ اَحْصَیْتَهُ عَلَیَّ وَ اَغْفَلْتُهُ(6) مِنْ نَفْسی، فَاَدِّه عَنّی مِنْ جَزیلِ عَطِیَّتِکَ وَ کَبیرِ(7) ما عِنْدَکَ، فَاِنَّکَ واسِعٌ کَریمٌ، حَتّی لا یَبْقی عَلَیَّ مِنْهُ شَیْ ءٌ(8) تُریدُ اَنْ تُقآصَّنی بِه مِنْ حَسَناتی، اَوْ تُضاعِفَ بِه مِنْ سَیِّ_ءاتی یَوْمَ لِقاکَ(9) یا رَبِّ. اَللّهُمَّ(10) ارْزُقْنِی الرَّغْبَةَ فِی الْعَمَلِ لَکَ لاِءآخِرَتی حَتّی اَعْرِفَ صِدْقَ ذلِکَ مِنْ قَلْبی، وَ حَتّی یَکُونَ الْغالِبُ عَلَیَّ الزُّهْدَ فِی الدُّنْیا،(11) وَ حَتّی اَعْمَلَ الْحَسَناتِ حُبًّا وَ(12) شَوْقًا، وَ اَفِرَّ(13) مِنَ السَّیِّ_ءاتِ فَرَقًا وَ خَوْفًا، وَ هَبْ لی نُورًا اَمْشی بِه فِی النّاسِ، وَ اَهْتَدی بِه فِی الظُّلُماتِ، وَ اَسْتَضیآءُ بِه مِنَ الشَّکِّ وَ الشُّبُهاتِ. اَللّهُمَّ(14) وَ ارْزُقْنی خَوْفَ غَمِّ الْوَعیدِ، وَ شَوْقَ ثَوابِ الْمَوْعُودِ، حَتّی اَجِدَ لَذَّةَ ما اَدْعُوکَ بِه،(15) وَ کَاْبَةَ ما اَسْتَجیرُکَ(16) مِنْهُ. اَللّهُمَّ قَدْ تَعْلَمُ ما یُصْلِحُنی مِنْ اَمْرِ اخِرَتی وَ دُنْیایَ(17) فَکُنْ بِحَوایِجی حَفِیًّا. اَللّهُمَّ(18) ارْزُقْنِی الْحَقَّ عِنْدَ تَقْصیری فِی الشُّکْرِ لَکَ بِما اَنْعَمْتَ بِه(19) عَلَیَّ فِی الْیُسْرِ وَ الْعُسْرِ وَ الصِّحَّةِ وَ السَّقَمِ، حَتّی اَتَعَرَّفَ مِنْ نَفْسی رَوْحَ الرِّضا وَ طُمَاْنینَةَ النَّفْسِ مِنّی بِما یُحِبُّ مِنْکَ(20) فیم_ا یَحدُثُ فی حالِ الْخَوْفِ وَ الْأَمْنِ وَ النَّفْعِ وَ الضَّرِّ.(21) اَللّهُمَّ(22) ارْزُقْنی سَلامَةَ الصَّدْرِ مِنَ الْحَسَدِ حَتّی لا اَحْسُدَ اَحَدًا مِنْ

ص : 163

خَلْقِکَ عَلی شَیْ ءٍ مِنْ فَضْلِکَ، وَ حَتّی لا اَری نِعْمَةً مِنْ نِعَمِکَ عَلی اَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ فی دینٍ اَوْ دُنْیا اَوْ عافِیَةٍ اَوْ تَقْوی اَوْ سَعَةٍ اَوْ رَخآءٍ اِلّا رَجَوْتُ لِنَفْسی اَفْضَلَ مِنْ(1) ذلِکَ بِکَ وَ مِنْکَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ. اَللّهُمَّ(2) ارْزُقْنِی التَّحَفُّظَ مِنَ الْخَطایا، وَ الأِحْتِراسَ مِنَ الزَّلَلِ فِی الدُّنْیا وَ الاْءخِرَةِ فی حالِ الرِّضا وَ الْغَضَبِ، حَتّی اَکُونَ بِما یَرِدُ(3) مِنْهُما بِمَنْزِلَةٍ سَوآءً،(4) عامِلًا بِطاعَتِکَ، مُوءْثِرًا لَها(5) فِی الْاَوْلِیآءِ وَ الْاَعْدآءِ، حَتّی یَاْمَنَ عَدُوّی مِنْ ظُلْمی،(6) وَ یَأْیَسَ وَلِیّی مِنْ مَیْلی وَ اِنْحِطاطِ(7) هَوایَ. وَ اجْعَلْنی مِمَّنْ یَدْعُوکَ مُخْلِصًا فِی الرَّخآءِ وَ الشِّدَّةِ(8) دُعآءَ الْمُ_خْلِصینَ الْمُضْطَرّینَ لَکَ فِی الدُّعآءِ، اِنَّکَ اَنْتَ الْحَمیدُ الْمَجیدُ.(9)

ص : 164

اشد(1)(2) دینِکَ قَلْبی. وَ اَعِذْنی وَ ذُرِّیَّتی مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ، وَ مِنْ شَرِّ السّآمَّةِ وَ الْهآمَّةِ و الْعآمَّةِ وَ اللّآمَّةِ، وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ شَیْطانٍ مَریدٍ، وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ شَیْطانٍ(3) عَنیدٍ، وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ مُتْرَفٍ حَفیدٍ، وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ضَعیفٍ وَ شَدیدٍ، وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ شَریفٍ وَ وَضیعٍ، وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ صَغیرٍ وَ کَبیرٍ، وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ قَریبٍ وَ بَعیدٍ،(4) وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دآبَّةٍ اَنْتَ اخِذٌ بِناصِیَتِها، اِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ. اَللّهُمَّ مَنْ اَرادَ بی شَرًّا(5) فَاصْرِفْهُ عَنّی، وَ ازْجُرْ (6) بِقُوَّتِکَ(7) عَنّی مَکْرَهُ، وَ ادْرَأْ عَنّی شَرَّهُ، وَ رُدَّ کَیْدَهُ فی نَحْرِه. وَ اجْعَلْ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِه سَدًّا(8) حَتّی تُعْمِیَ عَنّی بَصَرَهُ، وَ تُصِمَّ عَنْ ذِکْری سَمْعَهُ، وَ تُغَفِّلَ دُونَ اَِخْطاری(9) قَلْبَهُ، وَ تُخْرِسَ عَنّی لِسانَهُ، وَ تُقْنِعَ(10) رَاْسَهُ، وَ تُذِلَّ عِزَّهُ، وَ تَکسِرَ جَبَرُوتَهُ، وَ تُذِلَّ رَقَبَتَهُ، وَ تَفْسَخَ کِبْرَهُ، وَ تُوءْمِنَنی مِنْ جَمیعِ ضَرِّه وَ شَرِّه وَ غَمْزِه وَ هَمْزِه(11) وَ حَسَدِه وَ عَداوَتِه وَ حبالِه(12) وَ مَصآئِدِه وَ رَجْلِه(13) وَ خَیْلِه.(14)

ص : 166

وَ اجْعَلْهُمْ لی(1) عَلَی ما سَاَلْتُکَ. وَ اَعِذْنی وَ ذُرِّیَّتی مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ، فَاِنَّکَ خَلَقْتَنا وَ اَمَرْتَنا وَ نَهَیْتَنا وَ رَغَّبْتَنا فی ثَوابِ ما اَمَرْتَنا وَ رَهَّبْتَنا عِقابَهُ، وَ جَعَلْتَ لَنا عَدُوًّا یَکیدُنا، سَلَّطْتَهُ مِنّا عَلی ما لَمْ تُسَلِّطْنا عَلَیْهِ مِنْهُ، اَسْکَنْتَهُ صُدُورَنا، وَ اَجْرَیْتَهُ مَجْری(2) دِمآئِنا، لا یَغْفُلُ اِنْ غَفَلْنا، وَ لا یَنْسی اِنْ نَسینا، یُوءْمِنُنا عِقابَکَ، وَ یُخَوِّفُنا تَغْییرَکَ.(3) اِنْ هَمَمْنا بِفاحِشَةٍ شَجَّعَنا عَلَیْها، وَ اِنْ هَمَمْنا بِعَمَلٍ صالِحٍ ثَبَّطَنا عَنْهُ، یَتَعَرَّضُ لَنا بِالشَّهَواتِ، وَ یَنْصِبُ لَنا بِالشُّبُهاتِ، اِنْ وَعَدَنا کَذَبَنا، وَ اِنْ مَنّانا اَخْلَفَنا، وَ اِلّا تَصْرِفْ عَنّا کَیْدَهُ یُضْلِلْنا،(4) وَ اِلّا تَقِنا خَبالَهُ یَسْتَزْلِلْنا.(5) اَللّهُمَّ فَاقْهَرْ سُلْطانَهُ عَنّا بِسُلْطانِکَ حَتّی تَحْبِسَهُ عَنّا بِکَثیرِ(6) الدُّعآءِ لَکَ وَ نَکُونَ(7) مِنْ کَیْدِه فِی الْمَعْصُومینَ بِکَ. اَللّهُمَّ اَعْطِنی کُلَّ سُوءْلی، وَ اقْضِ لی جَمیعَ(8) حَوایِجی، وَ لا تَمْنَعْنِی الْأِجابَةَ وَ قَدْ ضَمِنْتَها لی، وَ لا تَحْجُبْ دُعآئی عَنْکَ وَ قَدْ اَمَرْتَنی بِه، وَ امْنُنْ عَلَیَّ بِکُلِّ ما یُصْلِحُنی فی اآخِرَتی وَ دُنْیایَ(9) ما ذَکَرْتُ مِنْهُ وَ ما نَسیتُ، اَوْ اَظْهَرْتُ اَوْ اَخْفَیْتُ اَوْ اَعْلَنْتُ اَوْ اَسْرَرْتُ. وَ اجْعَلْنی فی جَمیعِ ذلِکَ مِنَ الْمُفْلِحینَ(10) بِسُوءآلی اِیّاکَ، الْمُنْجِحینَ بِالطَّلَبِ اِلَیْکَ وَ(11) الْمَمْنُوعینَ بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ. الْمُعَوَّذینَ(12) بِالتَّعَوُّذِ بِکَ، الرّابِحینَ بِالنَّجاةِ(13)(14) عَلَیْکَ، الْمُحآدّینَ(15) بِعِزِّکَ، الْمُوَسَّعِ(16) عَلَیْهِمُ الرِّزْقُ الْحَلالُ مِنْ فَضْلِکَ، الْواسِعِ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ، الْمُعَزَّرینَ(17) مِنَ الذُّلِّ بِکَ،(18) الْمُ_جارینَ مِنَ الظُّلْمِ بِعَدْلِکَ، وَ الْمُعافَیْنَ مِنَ الْبَلاآءِ بِرَحْمَتِکَ،(19) الْمُغْنَیْنَ مِنَ الْفَقْرِ بِغِناکَ، وَ الْمَعْصُومینَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الزَّلَلِ وَ الْخَطایا،(20) وَ الْمُوَفَّقینَ لِلْخَیْرِ وَ الرُّشْدِ وَ الصَّوابِ

ص : 168

بِطاعَتِکَ، وَ الْمُ_حالِ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ الذُّنُوبِ بِقُدْرَتِکَ، التّارِکینَ لِکُلِّ مَعْصِیَتِکَ، السّاکِنینَ فی جَوارِکَ.(1) اَللّهُمَّ اَعْطِنی(2) جَمیعَ ذلِکَ بِتَوْفیقِکَ وَ اَجِرْنی بِرَحْمَتِکَ،(3) مِنْ عَذابِ السَّعیرِ اِلهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعالَمینَ اَللّهُمَّ(4) اَعْطِ جَمیعَ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُوءْمِنینَ وَ الْمُوءْمِناتِ مِثْلَ الَّذی سَاَلْتُکَ لِنَفْسی وَ لِوَلَدی فی عاجِلِ الدُّنْیا وَ اجِلِ الاْءخِرَةِ، اِنَّهُ(5) قَریبٌ مُجیبٌ(6) عَلیمٌ عَفُوٌّ غَفُورٌ(7) رَحیمٌ. اَللّهُمَّ(8) وَ اتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً، وَ فِی الاْءخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النّارِ، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(9)

ص : 169

فیم_ا لَمْ اُعْمِلْ فیهِ فِکْری. فَاَیَّدْتَنی بِنُصْرَتِکَ،(1) وَ شَدَدْتَ اَزْری بِقُوَّتِکَ، ثُمَّ فَلَلْتَ لی حَدَّهُ، وَ صَیَّرْتَهُ مِنْ بَعْدِ جَمْعٍ(2) وَحْدَهُ، وَ اَعْلَیْتَ کَعْبی عَلَیْهِ، وَ جَعَلْتَ ما سَدَّدَهُ مَرْدُودًا اِلَیهِ،(3) فَرَدَدْتَهُ یا اِلهی(4) لَمْ یَشْفِ غَلیلَهُ، وَ لَمْ یَبْرُدْ حَرارَةُ غُیُوظِه،(5) قَدْ عَضَّ عَلی شَواهُ وَ اَدْبَرَ مُوَلِّیًا قَدْ اَحْفَقَتْ(6) سَرایاهُ. وَ کَمْ مِنْ باغٍ بَغانی بِمَکآئِدِه، وَ نَصَبَ لی شَرَکَ مَصآئِدِه، وَ وَکَّلَ بی تَفَقُّدَ رِعایَتِه، وَ اَضْبَئَ اِلَیَّ اِضْبَآءَ السَّبُعِ لِطَریدَتِه اِنْتِظارًا لِانْتِهازِ الْفُرْصَةِ لِفَریسَتِه.(7) وَ کَمْ مِنْ حاسِدٍ شَرِقَ لی بِعُصَّتِه،(8) وَ شَجِیَ مِنّی بِغَیْظِه، وَ سَلَقَنی بِحَدِّ لِسانِه، وَ وَحَرَنی بِقَرْفِ عُیُوبِه، وَ جَعَلَ عِرْضی غَرَضًا لِمَرامیهِ، وَ قَلَّدَنی خِلالًا لَمْ تَزَلْ فیهِ.(9) فَنادَیْتُکَ(10) عالِمًا اَنَّهُ لَمْ یُضْطَهَدْ(11) مَنْ اوی(12) اِلی ظِلِّ کِفایَتِکَ، وَ لَمْ یَفْزَعِ الْقَوارِعُ(13) مَنْ لَجَاَ اِلی مَعاقِلِ اِنْتِظارِکَ،(14) فَحَصَّنْتَنی مِنْ بَاْسِه بِقُدْرَتِکَ. وَ کَمْ مِنْ سَحآئِبِ مَکْرُوهٍ جَلَّیْتَها،(15) وَ سَحآئِبِ نِعَمٍ اَمْطَرْتَها عَلَیَّ، وَ جَداوِلِ رَحْمَةٍ نَشَرْتَها، وَ عافِیَةٍ اَلْبَسْتَها،(16) وَ غَواشی کُرُباتٍ کَشَفْتَها، وَ اُمُورٍ کارِبَةٍ دَفَعْتَها، وَ اَعْیُنِ اَحْداثٍ طَمَسْتَها، وَ ناشِئَةِ رَحْمَةٍ نَشَرْتَها. اَللّهُمَّ(17) وَ کَمْ مِنْ ظَنٍّ حَسَنٍ حَقَّقْتَ، وَ مِنْ عَدَمِ اِمْلاقٍ(18) جَبَرْتَ، وَ مِنْ صَرْعَةٍ مُهْلِکَةٍ نَعَشْتَ، وَ مِنْ(19) مَسْکَنَةٍ فادِحَةٍ(20) حَوَّلْتَ.(21) لا تُسْئَلُ

ص : 171

عَمّا تَفْعَلُ. وَ لَقَدْ سُئِلْتَ فَاَعْطَیْتَ، وَ لَمْ تُسْئَلْ فَابْتَدَاْتَ، وَ اسْتُمیحَ فَضْلُکَ فَما اَکْدَیْتَ، اَبَیْتَ(1) اِلّا اِحْسانًا،(2) وَ اَبَیْتُ اِلّا تَقَحُّمَ حُرُماتِکَ، وَ تَعَدِّیَ حُدُودِکَ، وَ غَفَلْتُ(3)(4) عَنْ وَعیدِکَ، فَلَکَ الْحَمْدُ اِلهی مِنْ مُقْتَدِرٍ لا یُغْلَبُ، وَ ذی اَناةٍ لا یَعْجَلُ. هذا مَقامُ مَنِ اعْتَرَفَ لَکَ(5) بِالتَّقْصیرِ، وَ شَهِدَ عَلَی نَفْسِه بِالتَّضْییعِ. اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ(6) بِالْمُ_حَمَّدِیَّةِ الرَّفیعَةِ،(7) وَ اَتَوَجَّهُ اِلَیْکَ بِالْعَلَوِیَّةِ الْبَیْضآءِ فَاَعِذْنی(8) مِنْ شَرِّ کَذا وَ کَذا، فَاِنَّ ذلِکَ لا یَضیقُ عَلَیْکَ فی مَجْدِکَ، وَ لا یُعْجِزُکَ(9) فی قُدْرَتِکَ وَ اَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ.(10)

ص : 172

هُو

عَلی حَسَبِ الأمر الأشرف الأرفع الأقدس الاعلی قد تشرّف بکتابة هذه

الصَّحیفَةِ الکاملَةِ الغیر المشهُورة العبدُ الْمحتاجُ الی رحمة رَبّه العلیّ الغَنیّ مُحمّد باقر

الحُسینی السُّلطانی الشُّوشتَری حامدًا للّه تعالی و مُصَلِّیًا علی نبیّه محمّدٍ و اله الطّاهرین

المعصُومین تعجیلًا. در عین غبن عین فی 1123.

ص : 174

ص : 176

الْأَمْطَارِ وَ عَوَالِجُهَا. وَ رُسُلِکَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ إِلَی أَهْلِ الْأَرْضِ بِمَکْرُوهِ مَا یَنْزِلُ مِنَ الْبَلَاءِ وَ مَحْبُوبِ الرَّخَاءِ. وَ السَّفَرَةِ الْکِرَامِ الْبَرَرَةِ، وَ الْحَفَظَةِ الْکِرَامِ الْکَاتِبِینَ، وَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ أَعْوَانِهِ، وَ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ، وَ رُومَانَ فَتَّانِ الْقُبُورِ، وَ الطَّائِفِینَ بِالْبَیْتِ الْمَعْمُورِ، وَ مَالِکٍ، وَ الْخَزَنَةِ، وَ رِضْوَانَ، وَ سَدَنَةِ الْجِنَانِ. وَ الَّذِینَ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ، وَ یَفْعَلُونَ مَا یُوءْمَرُونَ. وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ: سَلَامٌ عَلَیْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ. وَ الزَّبَانِیَةِ الَّذِینَ إِذَا قِیلَ لَهُمْ: خُذُوهُ فَغُلُّوهُ ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ. ابْتَدَرُوهُ سِرَاعًا، وَ لَمْ یُنْظِرُوهُ. وَ مَنْ أَوْهَمْنَا ذِکْرَهُ، وَ لَمْ نَعْلَمْ مَکَانَهُ مِنْکَ، و بِأَیِّ أَمْرٍ وَکَّلْتَهُ. وَ سُکَّانِ الْهَوَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ الْمَاءِ، وَ مَنْ مِنْهُمْ عَلَی الْخَلْقِ. فَصَلِّ عَلَیْهِمْ یَوْمَ یَأْتِی کُلُّ نَفْسٍ مَعَهَا سَائِقٌ وَ شَهِیدٌ. وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ صَلَاةً تَزِیدُهُمْ کَرَامَةً عَلَی کَرَامَتِهِمْ وَ طَهَارَةً عَلَی طَهَارَتِهِمْ. اللَّهُمَّ وَ إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی مَلَائِکَتِکَ وَ رُسُلِکَ، وَ بَلَّغْتَهُمْ صَلَاتَنَا عَلَیْهِمْ فَصَلِّ عَلَیْنَا بِمَا فَتَحْتَ لَنَا مِنْ حُسْنِ الْقَوْلِ فِیهِمْ، إِنَّکَ جَوَادٌ کَرِیمٌ.

ص : 178

بِهَا عَلَی مَا اسْتَعَانُوکَ عَلَیْهِ مِنْ بِرٍّ، وَ تَقِیهِمْ طَوَارِقَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ إِلَّا طَارِقًا یَطْرُقُ بِخَیْرٍ. وَ تَبْعَثُهُمْ بِهَا عَلَی اعْتِقَادِ حُسْنِ الرَّجَاءِ لَکَ، وَ الطَّمَعِ فِیما عِنْدَکَ وَ تَرْکِ التُّهَمَةِ فِیما تَحْوِیهِ أَیْدِی الْعِبَادِ. لِتَرُدَّهُمْ إِلَی الرَّغْبَةِ إِلَیْکَ وَ الرَّهْبَةِ مِنْکَ، وَ تُزَهِّدَهُمْ فِی سَعَةِ الْعَاجِلِ، وَ تُحَبِّبَ إِلَیْهِمُ الْعَمَلَ لِلْآجِلِ، وَ الِاسْتِعْدَادَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ. وَ تُهَوِّنَ عَلَیْهِمْ کُلَّ کَرْبٍ یَحُلُّ بِهِمْ یَوْمَ خُرُوجِ الْأَنْفُسِ مِنْ أَبْدَانِهَا. وَ تُعَافِیَهُمْ مِمَّا تَقَعُ بِهِ الْفِتْنَةُ مِنْ مَحْذُورَاتِهَا، وَ کَبَّةِ النَّارِ وَ طُولِ الْخُلُودِ فِیهَا. وَ تُصَیِّرَهُمْ إِلَی أَمْنٍ مِنْ مَقِیلِ الْمُتَّقِینَ.

ص : 180

سُخْطِکَ، وَ عَتِیقَ صُنْعِکَ مِنْ وَثَاقِ عَدْلِکَ. إِنَّکَ إِنْ تَفْعَلْ ذَلِکَ یَا إِلَهِی تَفْعَلْهُ بِمَنْ لَا یَجْحَدُ اسْتِحْقَاقَ عُقُوبَتِکَ، وَ لَا یُبَرِّئُ نَفْسَهُ مِنِ اسْتِیجَابِ نَقِمَتِکَ. تَفْعَلْ ذَلِکَ یَا إِلَهِی بِمَنْ خَوْفُهُ مِنْکَ أَکْثَرُ مِنْ طَمَعِهِ فِیکَ، وَ بِمَنْ یَأْسُهُ مِنَ النَّجَاةِ أَوْکَدُ مِنْ رَجَائِهِ لِلْخَلَاصِ، لَا أَنْ یَکُونَ یَأْسُهُ قُنُوطًا، أَوْ أَنْ یَکُونَ طَمَعُهُ اغْتِرَارًا، بَلْ لِقِلَّةِ حَسَنَاتِهِ بَیْنَ سَیِّئَاتِهِ، وَ ضَعْفِ حُجَجِهِ فِی جَمِیعِ تَبِعَاتِهِ. فَأَمَّا أَنْتَ یَا إِلَهِی فَأَهْلٌ أَنْ لَا یَغْتَرَّ بِکَ الصِّدِّیقُونَ، وَ لَا یَیْأَسَ مِنْکَ الْمُ_جْرِمُونَ، لِأَنَّکَ الرَّبُّ الْعَظِیمُ الَّذِی لَا یَمْنَعُ أَحَدًا فَضْلَهُ، وَ لَا یَسْتَقْصِی مِنْ أَحَدٍ حَقَّهُ. تَعَالَی ذِکْرُکَ عَنِ الْمَذْکُورِینَ، وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاوءُکَ عَنِ الْمَنْسُوبِینَ، وَ فَشَتْ نِعْمَتُکَ فِی جَمِیعِ الْمَ_خْلُوقِینَ، فَلَکَ الْحَمْدُ عَلَی ذَلِکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ.

ص : 184

لَکَ فَیُکَاثِرَکَ، وَ لَا نِدَّ لَکَ فَیُعَارِضَکَ. أَنْتَ الَّذِی ابْتَدَأَ، وَ اخْتَرَعَ، وَ اسْتَحْدَثَ، وَ ابْتَدَعَ، وَ أَحْسَنَ صُنْعَ مَا صَنَعَ. سُبْحَانَکَ! مَا أَجَلَّ شَأْنَکَ، وَ أَسْنَی فِی الْأَمَاکِنِ مَکَانَکَ، وَ أَصْدَعَ بِالْحَقِّ فُرْقَانَکَ! سُبْحَانَکَ مِنْ لَطِیفٍ مَا أَلْطَفَکَ، وَ رَؤُوفٍ مَا أَرْأَفَکَ، وَ حَکِیمٍ مَا أَعْرَفَکَ. سُبْحَانَکَ مِنْ مَلِیکٍ مَا أَمْنَعَکَ، وَ جَوَادٍ مَا أَوْسَعَکَ، وَ رَفِیعٍ مَا أَرْفَعَکَ ذُو الْبَهَاءِ وَ الْمَ_جْدِ وَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْحَمْدِ. سُبْحَانَکَ بَسَطْتَ بِالْخَیْرَاتِ یَدَکَ، وَ عُرِفَتِ الْهِدَایَةُ مِنْ عِنْدِکَ، فَمَنِ الَْتمَسَکَ لِدِینٍ أَوْ دُنْیَا وَجَدَکَ. سُبْحَانَکَ خَضَعَ لَکَ مَنْ جَرَی فِی عِلْمِکَ، وَ خَشَعَ لِعَظَمَتِکَ مَا دُونَ عَرْشِکَ، وَ انْقَادَ لِلتَّسْلِیمِ لَکَ کُلُّ خَلْقِکَ. سُبْحَانَکَ لَا تُحَسُّ وَ لَا تُجَسُّ وَ لَا تُمَسُّ وَ لَا تُکَادُ وَ لَا تُمَاطُ وَ لَا تُنَازَعُ وَ لَا تُجَارَی وَ لَا تُمَارَی وَ لَا تُخَادَعُ وَ لَا تُمَاکَرُ. سُبْحَانَکَ سَبِیلُکَ جَدَدٌ. وَ أَمْرُکَ رَشَدٌ، وَ أَنْتَ حَیٌّ صَمَدٌ. سُبْحَانَکَ قَولُکَ حُکْمٌ، وَ قَضَاوءُکَ حَتْمٌ، وَ إِرَادَتُکَ عَزْمٌ. سُبْحَانَکَ لَا رَادَّ لِمَشِیَّتِکَ، وَ لَا مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِکَ. سُبْحَانَکَ بَاهِرَ الْآیَاتِ، فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ، بَارِئَ النَّسَمَاتِ. لَکَ الْحَمْدُ حَمْدًا یَدُومُ بِدَوَامِکَ. وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْدًا خَالِدًا بِنِعْمَتِکَ. وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْدًا یُوَازِی صُنْعَکَ. وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْدًا یَزِیدُ عَلَی رِضَاکَ. وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْدًا مَعَ حَمْدِ کُلِّ حَامِدٍ، وَ شُکْرًا یَقْصُرُ عَنْهُ شُکْرُ کُلِّ شَاکِرٍ. حَمْدًا لَا یَنْبَغِی إِلَّا لَکَ، وَ لَا یُتَقَرَّبُ بِهِ إِلَّا إِلَیْکَ. حَمْدًا یُسْتَدَامُ بِهِ الْأَوَّلُ، وَ یُسْتَدْعَی بِهِ دَوَامُ الْآخِرِ. حَمْدًا یَتَضَاعَفُ عَلَی کُرُورِ الْأَزْمِنَةِ، وَ یَتَزَایَدُ أَضْعَافًا مُتَرَادِفَةً. حَمْدًا یَعْجِزُ عَنْ إِحْصَائِهِ الْحَفَظَةُ، وَ یَزِیدُ عَلَی مَا أَحْصَتْهُ فِی کِتَابِکَ الْکَتَبَةُ. حَمْدًا یُوازِنُ عَرْشَکَ الْمَ_جِیدَ وَ یُعَادِلُ کُرْسِیَّکَ الرَّفِیعَ. حَمْدًا یَکْمُلُ لَدَیْکَ ثَوَابُهُ، وَ یَسْتَغْرِقُ کُلَّ جَزَاءٍ جَزَاوءُهُ. حَمْدًا ظَاهِرُهُ وَفْقٌ لِبَاطِنِهِ، وَ بَاطِنُهُ وَفْقٌ لِصِدْقِ النِّیَّةِ. حَمْدًا لَمْ یَحْمَدْکَ خَلْقٌ مِثْلَهُ، وَ لَا یَعْرِفُ أَحَدٌ سِوَاکَ فَضْلَهُ. حَمْدًا یُعَانُ مَنِ اجْتَهَدَ فِی تَعْدِیدِهِ، وَ یُوءَیَّدُ مَنْ أَغْرَقَ نَزْعًا فِی تَوْفِیَتِهِ. حَمْدًا یَجْمَعُ مَا خَلَقْتَ مِنَ الْحَمْدِ، وَ یَنْتَظِمُ مَا أَنْتَ خَالِقُهُ مِنْ بَعْدُ. حَمْدًا لَا حَمْدَ أَقْرَبُ إِلَی قَوْلِکَ مِنْهُ، وَ لَا أَحْمَدَ مِمَّنْ یَحْمَدُکَ بِهِ. حَمْدًا یُوجِبُ بِکَرَمِکَ الْمَزِیدَ بِوُفُورِهِ، وَ تَصِلُهُ بِمَزِیدٍ بَعْدَ مَزِیدٍ طَوْلًا مِنْکَ. حَمْدًا یَجِبُ لِکَرَمِ وَجْهِکَ، وَ یُقَابِلُ عِزَّ جَلَالِکَ. رَبِّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْمُنْتَجَبِ الْمُصْطَفَی الْمُکَرَّمِ الْمُقَرَّبِ، أَفْضَلَ صَلَوَاتِکَ، وَ بَارِکْ عَلَیْهِ أَتَمَّ بَرَکَاتِکَ، وَ تَرَحَّمْ عَلَیْهِ أَمْتَعَ رَحَمَاتِکَ. رَبِّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، صَلَاةً زَاکِیَةً لَا تَکُونُ صَلَاةٌ أَزْکَی مِنْهَا، وَ صَلِّ عَلَیْهِ صَلَاةً نَامِیَةً لَا تَکُونُ صَلَاةٌ أَنْمَی مِنْهَا، وَ صَلِّ عَلَیْهِ صَلَاةً رَاضِیَةً لَا تَکُونُ صَلَاةٌ فَوْقَهَا. رَبِّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، صَلَاةً تُرْضِیهِ وَ تَزِیدُ عَلَی رِضَاهُ،

ص : 186

وَ صَلِّ عَلَیْهِ صَلَاةً تُرْضِیکَ و تَزِیدُ عَلَی رِضَاکَ لَهُ وَ صَلِّ عَلَیْهِ صَلَاةً لَا تَرْضَی لَهُ إِلَّا بِهَا، وَ لَا تَرَی غَیْرَهُ لَهَا أَهْلًا. رَبِّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صَلَاةً تُجَاوِزُ رِضْوَانَکَ، وَ یَتَّصِلُ اتِّصَالُهَا بِبَقَائِکَ، وَ لَا یَنْفَدُ کَمَا لَا تَنْفَدُ کَلِمَاتُکَ. رَبِّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، صَلَاةً تَنْتَظِمُ صَلَوَاتِ مَلَائِکَتِکَ وَ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ أَهْلِ طَاعَتِکَ، وَ تَشْتَمِلُ عَلَی صَلَوَاتِ عِبَادِکَ مِنْ جِنِّکَ وَ إِنْسِکَ وَ أَهْلِ إِجَابَتِکَ، وَ تَجْتَمِعُ عَلَی صَلَاةِ کُلِّ مَنْ ذَرَأْتَ وَ بَرَأْتَ مِنْ أَصْنَافِ خَلْقِکَ. رَبِّ صَلِّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، صَلَاةً تُحِیطُ بِکُلِّ صَلَاةٍ سَالِفَةٍ وَ مُسْتَأْنَفَةٍ، وَ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی آلِهِ، صَلَاةً مَرْضِیَّةً لَکَ وَ لِمَنْ دُونَکَ، وَ تُنْشِئُ مَعَ ذَلِکَ صَلَوَاتٍ تُضَاعِفُ مَعَهَا تِلْکَ الصَّلَوَاتِ عِنْدَهَا، وَ تَزِیدُهَا عَلَی کُرُورِ الْأَیَّامِ زِیَادَةً فِی تَضَاعِیفَ لَا یَعُدُّهَا غَیْرُکَ. رَبِّ صَلِّ عَلَی أَطَائِبِ أَهْلِ بَیْتِهِ الَّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لِأَمْرِکَ، وَ جَعَلْتَهُمْ خَزَنَةَ عِلْمِکَ، وَ حَفَظَةَ دِینِکَ، وَ خُلَفَاءَکَ فِی أَرْضِکَ، وَ حُجَجَکَ عَلَی عِبَادِکَ، وَ طَهَّرْتَهُمْ مِنَ الرِّجْسِ وَ الدَّنَسِ تَطْهِیرًا بِإِرَادَتِکَ، وَ جَعَلْتَهُمُ الْوَسِیلَةَ إِلَیْکَ، وَ الْمَسْلَکَ إِلَی جَنَّتِکَ. رَبِّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، صَلَاةً تُجْزِلُ لَهُمْ بِهَا مِنْ نِحَلِکَ وَ کَرَامَتِکَ، وَ تُکْمِلُ لَهُمُ الْأَشْیَاءَ مِنْ عَطَایَاکَ وَ نَوَافِلِکَ، وَ تُوَفِّرُ عَلَیْهِمُ الْحَظَّ مِنْ عَوَائِدِکَ وَ فَوَائِدِکَ. رَبِّ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ صَلَاةً لَا أَمَدَ فِی أَوَّلِهَا، وَ لَا غَایَةَ لِأَمَدِهَا، وَ لَا نِهَایَةَ لِآخِرِهَا. رَبِّ صَلِّ عَلَیْهِمْ زِنَةَ عَرْشِکَ وَ مَا دُونَهُ، وَ مِلْ ءَ سَمَاوَاتِکَ وَ مَا فَوْقَهُنَّ، وَ عَدَدَ أَرَضِیکَ وَ مَا تَحْتَهُنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ، صَلَاةً تُقَرِّبُهُمْ مِنْکَ زُلْفَی، وَ تَکُونُ لَکَ وَ لَهُمْ رِضًی، وَ مُتَّصِلَةً بِنَظَائِرِهِنَّ أَبَدًا. اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَیَّدْتَ دِینَکَ فِی کُلِّ أَوَانٍ بِإِمَامٍ أَقَمْتَهُ عَلَمًا لِعِبَادِکَ، وَ مَنَارًا فِی بِلَادِکَ بَعْدَ أَنْ وَصَلْتَ حَبْلَهُ بِحَبْلِکَ، وَ جَعَلْتَهُ الذَّرِیعَةَ إِلَی رِضْوَانِکَ، وَ افْتَرَضْتَ طَاعَتَهُ، وَ حَذَّرْتَ مَعْصِیَتَهُ، وَ أَمَرْتَ بِامْتِثَالِ أَوَامِرِهِ، وَ الِانْتِهَاءِ عِنْدَ نَهْیِهِ، وَ أَلَّا یَتَقَدَّمَهُ مُتَقَدِّمٌ، وَ لَا یَتَأَخَّرَ عَنْهُ مُتَأَخِّرٌ فَهُوَ عِصْمَةُ اللَّائِذِینَ، وَ کَهْفُ الْمُوءْمِنِینَ وَ عُرْوَةُ الْمُتَمَسِّکِینَ، وَ بَهَاءُ الْعَالَمِینَ. اللَّهُمَّ فَأَوْزِعْ لِوَلِیِّکَ شُکْرَ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیْهِ، وَ أَوْزِعْنَا مِثْلَهُ فِیهِ، وَ آتِهِ مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا، وَ افْتَحْ لَهُ فَتْحًا یَسِیرًا، وَ أَعِنْهُ بِرُکْنِکَ الْأَعَزِّ، وَ اشْدُدْ أَزْرَهُ، وَ قَوِّ عَضُدَهُ، وَ رَاعِهِ بِعَیْنِکَ، وَ احْمِهِ بِحِفْظِکَ وَ انْصُرْهُ بِمَلَائِکَتِکَ، وَ امْدُدْهُ بِجُنْدِکَ الْأَغْلَبِ. وَ أَقِمْ بِهِ کِتَابَکَ وَ حُدُودَکَ وَ شَرَائِعَکَ وَ سُنَنَ رَسُولِکَ، صَلَوَاتُکَ اللَّهُمَّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ أَحْیِ بِهِ مَا أَمَاتَهُ الظَّالِمُونَ مِنْ مَعَالِمِ دِینِکَ، وَ اجْلُ بِهِ صَدَاءَ الْجَوْرِ عَنْ طَرِیقَتِکَ، وَ أَبِنْ بِهِ الضَّرَّاءَ مِنْ سَبِیلِکَ، وَ أَزِلْ بِهِ النَّاکِبِینَ عَنْ صِرَاطِکَ، وَ امْحَقْ بِهِ بُغَاةَ قَصْدِکَ عِوَجًا. وَ أَلِنْ جَانِبَهُ لِأَوْلِیَائِکَ، وَ ابْسُطْ یَدَهُ عَلَی

ص : 187

أَعْدَائِکَ، وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ، وَ رَحْمَتَهُ وَ تَعَطُّفَهُ وَ تَحَنُّنَهُ، وَ اجْعَلْنَا لَهُ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ، وَ فِی رِضَاهُ سَاعِینَ، وَ إِلَی نُصْرَتِهِ وَ الْمُدَافَعَةِ عَنْهُ مُکْنِفِینَ، وَ إِلَیْکَ وَ إِلَی رَسُولِکَ صَلَوَاتُکَ اللَّهُمَّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِذَلِکَ مُتَقَرِّبِینَ. اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی أَوْلِیَائِهِمُ الْمُعْتَرِفِینَ بِمَقَامِهِمُ، الْمُتَّبِعِینَ مَنْهَجَهُمُ، الْمُقْتَفِینَ آثَارَهُمُ، الْمُسْتَمْسِکِینَ بِعُرْوَتِهِمُ، الْمُتَمَسِّکِینَ بِوِلَایَتِهِمُ، الْمُوءْتَمِّینَ بِإِمَامَتِهِمُ، الْمُسَلِّمِینَ لِأَمْرِهِمُ، الْمُ_جْتَهِدِینَ فِی طَاعَتِهِمُ، الْمُنْتَظِرِینَ أَیَّامَهُمُ، الْمَادِّینَ إِلَیْهِمْ أَعْیُنَهُمُ الصَّلَوَاتِ الْمُبَارَکَاتِ الزَّاکِیَاتِ النَّامِیَاتِ الْغَادِیَاتِ الرَّائِحَاتِ. وَ سَلِّمْ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ، وَ اجْمَعْ عَلَی التَّقْوَی أَمْرَهُمْ، وَ أَصْلِحْ لَهُمْ شُؤُونَهُمْ، وَ تُبْ عَلَیْهِمْ، إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ، وَ خَیْرُ الْغَافِرِینَ، وَ اجْعَلْنَا مَعَهُمْ فِی دَارِ السَّلَامِ بِرَحْمَتِکَ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ. اللَّهُمَّ هَذَا یَوْمُ عَرَفَةَ یَوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ عَظَّمْتَهُ، نَشَرْتَ فِیهِ رَحْمَتَکَ، وَ مَنَنْتَ فِیهِ بِعَفْوِکَ، وَ أَجْزَلْتَ فِیهِ عَطِیَّتَکَ، وَ تَفَضَّلْتَ بِهِ عَلَی عِبَادِکَ. اللَّهُمَّ وَ أَنَا عَبْدُکَ الَّذِی أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ قَبْلَ خَلْقِکَ لَهُ وَ بَعْدَ خَلْقِکَ إِیَّاهُ، فَجَعَلْتَهُ مِمَّنْ هَدَیْتَهُ لِدِینِکَ، وَ وَفَّقْتَهُ لِحَقِّکَ، وَ عَصَمْتَهُ بِحَبْلِکَ، وَ أَدْخَلْتَهُ فِی حِزْبِکَ، وَ أَرْشَدْتَهُ لِمُوَالَاةِ أَوْلِیَائِکَ، وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِکَ. ثُمَّ أَمَرْتَهُ فَلَمْ یَأْتَمِرْ، وَ زَجَرْتَهُ فَلَمْ یَنْزَجِرْ، وَ نَهَیْتَهُ عَنْ مَعْصِیَتِکَ، فَخَالَفَ أَمْرَکَ إِلَی نَهْیِکَ، لَا مُعَانَدَةً لَکَ، وَ لَا اسْتِکْبَارًا عَلَیْکَ، بَلْ دَعَاهُ هَوَاهُ إِلَی مَا زَیَّلْتَهُ وَ إِلَی مَا حَذَّرْتَهُ، وَ أَعَانَهُ عَلَی ذَلِکَ عَدُوُّکَ وَ عَدُوُّهُ، فَأَقْدَمَ عَلَیْهِ عَارِفًا بِوَعِیدِکَ، رَاجِیًا لِعَفْوِکَ، وَاثِقًا بِتَجَاوُزِکَ، وَ کَانَ أَحَقَّ عِبَادِکَ مَعَ مَا مَنَنْتَ عَلَیْهِ أَلَّا یَفْعَلَ. وَ هَا أَنَا ذَا بَیْنَ یَدَیْکَ صَاغِرًا ذَلِیلًا خَاضِعًا خَاشِعًا خَائِفًا، مُعْتَرِفًا بِعَظِیمٍ مِنَ الذُّنُوبِ تَحَمَّلْتُهُ، وَ جَلِیلٍ مِنَ الْخَطَایَا اجْتَرَمْتُهُ، مُسْتَجِیرًا بِصَفْحِکَ، لَائِذًا بِرَحْمَتِکَ، مُوقِنًا أَنَّهُ لَا یُجِیرُنِی مِنْکَ مُجِیرٌ، وَ لَا یَمْنَعُنِی مِنْکَ مَانِعٌ. فَعُدْ عَلَیَّ بِمَا تَعُودُ بِهِ -عَلَی مَنِ اقْتَرَفَ- مِنْ تَغَمُّدِکَ، وَ جُدْ عَلَیَّ بِمَا تَجُودُ بِهِ -عَلَی مَنْ أَلْقَی بِیَدِهِ إِلَیْکَ- مِنْ عَفْوِکَ، وَ امْنُنْ عَلَیَّ -بِمَا لَا یَتَعَاظَمُکَ أَنْ تَمُنَّ بِهِ عَلَی مَنْ أَمَّلَکَ- مِنْ غُفْرَانِکَ. وَ اجْعَلْ لِی فِی هَذَا الْیَوْمِ نَصِیبًا أَنَالُ بِهِ حَظًّا مِنْ رِضْوَانِکَ، وَ لَا تَرُدَّنِی صِفْرًا مِمَّا یَنْقَلِبُ بِهِ الْمُتَعَبِّدُونَ لَکَ مِنْ عِبَادِکَ. وَ إِنِّی وَ إِنْ لَمْ أُقَدِّمْ مَا قَدَّمُوهُ مِنَ الصَّالِحَاتِ فَقَدْ قَدَّمْتُ تَوْحِیدَکَ وَ نَفْیَ الْأَضْدَادِ وَ الْأَنْدَادِ وَ الْأَشْبَاهِ عَنْکَ، وَ أَتَیْتُکَ مِنَ الْأَبْوَابِ الَّتِی أَمَرْتَ أَنْ تُوءْتَی مِنْهَا، وَ تَقَرَّبْتُ إِلَیْکَ بِمَا لَا یَقْرُبُ أَحَدٌ مِنْکَ إِلَّا بِالتَّقَرُّبِ بِهِ. ثُمَّ أَتْبَعْتُ ذَلِکَ بِالْإِنَابَةِ إِلَیْکَ، وَ التَّذَلُّلِ وَ الِاسْتِکَانَةِ لَکَ، وَ حُسْنِ الظَّنِّ بِکَ، وَ الثِّقَةِ بِمَا عِنْدَکَ، وَ شَفَعْتُهُ بِرَجَائِکَ الَّذِی قَلَّ مَا یَخِیبُ عَلَیْهِ رَاجِیکَ. وَ سَأَلْتُکَ مَسْأَلَةَ الْحَقِیرِ الذَّلِیلِ

ص : 188

الْبَائِسِ الْفَقِیرِ الْخَائِفِ الْمُسْتَجِیرِ، وَ مَعَ ذَلِکَ خِیفَةً وَ تَضَرُّعًا وَ تَعَوُّذًا وَ تَلَوُّذًا، لَا مُسْتَطِیلًا بِتَکَبُّرِ الْمُتَکَبِّرِینَ، وَ لَا مُتَعَالِیًا بِدَالَّةِ الْمُطِیعِینَ، وَ لَا مُسْتَطِیلًا بِشَفَاعَةِ الشَّافِعِینَ. وَ أَنَا بَعْدُ أَقَلُّ الْأَقَلِّینَ، وَ أَذَلُّ الْأَذَلِّینَ، وَ مِثْلُ الذَّرَّةِ أَوْ دُونَهَا، فَیَا مَنْ لَمْ یُعَاجِلِ الْمُسِیئِینَ، وَ لَا یَنْدَهُ الْمُتْرَفِینَ، وَ یَا مَنْ یَمُنُّ بِإِقَالَةِ الْعَاثِرِینَ، وَ یَتَفَضَّلُ بِإِنْظَارِ الْخَاطِئِینَ. أَنَا الْمُسِیءُ الْمُعْتَرِفُ الْخَاطِئُ الْعَاثِرُ. أَنَا الَّذِی أَقْدَمَ عَلَیْکَ مُجْتَرِئًا. أَنَا الَّذِی عَصَاکَ مُتَعَمِّدًا. أَنَا الَّذِی اسْتَخْفَی مِنْ عِبَادِکَ وَ بَارَزَکَ. أَنَا الَّذِی هَابَ عِبَادَکَ وَ أَمِنَکَ. أَنَا الَّذِی لَمْ یَرْهَبْ سَطْوَتَکَ، وَ لَمْ یَخَفْ بَأْسَکَ. أَنَا الْجَانِی عَلَی نَفْسِهِ. أَنَا الْمُرْتَهَنُ بِبَلِیَّتِهِ. أَنَا الْقَلِیلُ الْحَیَاءِ. أَنَا الطَّوِیلُ الْعَنَاءِ. بِحَقِّ مَنِ انْتَجَبْتَ مِنْ خَلْقِکَ، وَ بِمَنِ اصْطَفَیْتَهُ لِنَفْسِکَ، بِحَقِّ مَنِ اخْتَرْتَ مِنْ بَرِیَّتِکَ، وَ مَنِ اجْتَبَیْتَ لِشَأْنِکَ، بِحَقِّ مَنْ وَصَلْتَ طَاعَتَهُ بِطَاعَتِکَ، وَ مَنْ جَعَلْتَ مَعْصِیَتَهُ کَمَعْصِیَتِکَ، بِحَقِّ مَنْ قَرَنْتَ مُوَالَاتَهُ بِمُوَالَاتِکَ، وَ مَنْ نُطْتَ مُعَادَاتَهُ بِمُعَادَاتِکَ، تَغَمَّدْنِی فِی یَوْمِی هَذَا بِمَا تَتَغَمَّدُ بِهِ مَنْ جَارَ إِلَیْکَ مُتَنَصِّلًا، وَ عَاذَ بِاسْتِغْفَارِکَ تَائِبًا. وَ تَوَلَّنِی بِمَا تَتَوَلَّی بِهِ أَهْلَ طَاعَتِکَ وَ الزُّلْفَی لَدَیْکَ وَ الْمَکَانَةِ مِنْکَ. وَ تَوَحَّدْنِی بِمَا تَتَوَحَّدُ بِهِ مَنْ وَفَی بِعَهْدِکَ، وَ أَتْعَبَ نَفْسَهُ فِی ذَاتِکَ، وَ أَجْهَدَهَا فِی مَرْضَاتِکَ. وَ لَا تُوءَاخِذْنِی بِتَفْرِیطِی فِی جَنْبِکَ، وَ تَعَدِّی طَوْرِی فِی حُدُودِکَ، وَ مُجَاوَزَةِ أَحْکَامِکَ. وَ لَا تَسْتَدْرِجْنِی بِإِمْلَائِکَ لِی اسْتِدْرَاجَ مَنْ مَنَعَنِی خَیْرَ مَا عِنْدَهُ وَ لَمْ یَشْرَکْکَ فِی حُلُولِ نِعْمَتِهِ بِی. وَ نَبِّهْنِی مِنْ رَقْدَةِ الْغَافِلِینَ، وَ سِنَةِ الْمُسْرِفِینَ، وَ نَعْسَةِ الْمَ_خْذُولِینَ. وَ خُذْ بِقَلْبِی إِلَی مَا اسْتَعْمَلْتَ بِهِ الْقَانِتِینَ، وَ اسْتَعْبَدْتَ بِهِ الْمُتَعَبِّدِینَ، وَ اسْتَنْقَذْتَ بِهِ الْمُتَهَاوِنِینَ. وَ أَعِذْنِی مِمَّا یُبَاعِدُنِی عَنْکَ، وَ یَحُولُ بَیْنِی وَ بَیْنَ حَظِّی مِنْکَ، وَ یَصُدُّنِی عَمَّا أُحَاوِلُ لَدَیْکَ. وَ سَهِّلْ لِی مَسْلَکَ الْخَیْرَاتِ إِلَیْکَ، وَ الْمُسَابَقَةَ إِلَیْهَا مِنْ حَیْثُ أَمَرْتَ، وَ الْمُشَاحَّةَ فِیهَا عَلَی مَا أَرَدْتَ. وَ لَا تَمْحَقْنِی فِیمَن تَمْحَقُ مِنَ الْمُسْتَخِفِّینَ بِمَا أَوْعَدْتَ. وَ لَا تُهْلِکْنِی مَعَ مَنْ تُهْلِکُ مِنَ الْمُتَعَرِّضِینَ لِمَقْتِکَ. وَ لَا تُتَبِّرْنِی فِیمَنْ تُتَبِّرُ مِنَ الْمُنْحَرِفِینَ عَنْ سُبُلِکَ. وَ نَجِّنِی مِنْ غَمَرَاتِ الْفِتْنَةِ، وَ خَلِّصْنِی مِنْ لَهَوَاتِ الْبَلْوَی، وَ أَجِرْنِی مِنْ أَخْذِ الْإِمْلَاءِ. وَ حُلْ بَیْنِی وَ بَیْنَ عَدُوٍّ یُضِلُّنِی، وَ هَوًی یُوبِقُنِی، وَ مَنْقَصَةٍ تَرْهَقُنِی. وَ لَا تُعْرِضْ عَنِّی إِعْرَاضَ مَنْ لَا تَرْضَی عَنْهُ بَعْدَ غَضَبِکَ. وَ لَا تُوءْیِسْنِی مِنَ الْأَمَلِ فِیکَ فَیَغْلِبَ عَلَیَّ الْقُنُوطُ مِنْ رَحْمَتِکَ. وَ لَا تَمْنِحْنِی بِمَا لَا طَاقَةَ لِی بِهِ فَتَبْهَظَنِی مِمَّا تُحَمِّلُنِیهِ مِنْ فَضْلِ مَحَبَّتِکَ. وَ لَا تُرْسِلْنِی مِنْ یَدِکَ إِرْسَالَ مَنْ لَا خَیْرَ فِیهِ، وَ لَا حَاجَةَ بِکَ إِلَیْهِ، وَ لَا إِنَابَةَ لَهُ. وَ لَا تَرْمِ بِی رَمْیَ مَنْ سَقَطَ مِنْ عَیْنِ رِعَایَتِکَ، وَ مَنِ اشْتَمَلَ عَلَیْهِ الْخِزْیُ مِنْ

ص : 189

عِنْدِکَ، بَلْ خُذْ بِیَدِی مِنْ سَقْطَةِ الْمُتَرَدِّینَ، وَ وَهْلَةِ الْمُتَعَسِّفِینَ، وَ زَلَّةِ الْمَغْرُورِینَ، وَ وَرْطَةِ الْهَالِکِینَ. وَ عَافِنِی مِمَّا ابْتَلَیْتَ بِهِ طَبَقَاتِ عَبِیدِکَ وَ إِمَائِکَ، وَ بَلِّغْنِی مَبَالِغَ مَنْ عُنِیتَ بِهِ، وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ، وَ رَضِیتَ عَنْهُ، فَأَعَشْتَهُ حَمِیدًا، وَ تَوَفَّیْتَهُ سَعِیدًا. وَ طَوِّقْنِی طَوْقَ الْإِقْلَاعِ عَمَّا یُحْبِطُ الْحَسَنَاتِ، وَ یَذْهَبُ بِالْبَرَکَاتِ. وَ أَشْعِرْ قَلْبِیَ الِازْدِجَارَ عَنْ قَبَائِحِ السَّیِّئَاتِ، وَ فَوَاضِحِ الْحَوْبَاتِ. وَ لَا تَشْغَلْنِی بِمَا لَا أُدْرِکُهُ إِلَّا بِکَ عَمَّا لَا یُرْضِیکَ عَنِّی غَیْرُهُ. وَ انْزِعْ مِنْ قَلْبِی حُبَّ دُنْیَا دَنِیَّةٍ، تَنْهَی عَمَّا عِنْدَکَ، وَ تَصُدُّ عَنِ ابْتِغَاءِ الْوَسِیلَةِ إِلَیْکَ، وَ تُذْهِلُ عَنِ التَّقَرُّبِ مِنْکَ. وَ زَیِّنْ لِیَ التَّفَرُّدَ بِمُنَاجَاتِکَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ. وَ هَبْ لِی عِصْمَةً تُدْنِینِی مِنْ خَشْیَتِکَ، وَ تَقْطَعُنِی عَنْ رُکُوبِ مَحَارِمِکَ، وَ تَفُکَّنِی مِنْ أَسْرِ الْعَظَائِمِ. وَ هَبْ لِیَ التَّطْهِیرَ مِنْ دَنَسِ الْعِصْیَانِ، وَ أَذْهِبْ عَنِّی دَرَنَ الْخَطَایَا، وَ سَرْبِلْنِی بِسِرْبَالِ عَافِیَتِکَ، وَ رَدِّنِی رِدَاءَ مُعَافَاتِکَ، وَ جَلِّلْنِی سَوَابِغَ نَعْمَائِکَ، وَ ظَاهِرْ لَدَیَّ فَضْلَکَ وَ طَوْلَکَ. وَ أَیِّدْنِی بِتَوْفِیقِکَ وَ تَسْدِیدِکَ، وَ أَعِنِّی عَلَی صَالِحِ النِّیَّةِ، وَ مَرْضِیِّ الْقَوْلِ، وَ مُسْتَحْسَنِ الْعَمَلِ، وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی حَوْلِی وَ قُوَّتِی دُونَ حَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ. وَ لَا تُخْزِنِی یَوْمَ تَبْعَثُنِی لِلِقَائِکَ، وَ لَا تَفْضَحْنِی بَیْنَ یَدَیْ أَوْلِیَائِکَ، وَ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ، وَ لَا تُذْهِبْ عَنِّی شُکْرَکَ، بَلْ أَلْزِمْنِیهِ فِی أَحْوَالِ السَّهْوِ عِنْدَ غَفَلَاتِ الْجَاهِلِینَ لِآلْائِکَ، وَ أَوْزِعْنِی أَنْ أُثْنِیَ بِمَا أَوْلَیْتَنِیهِ، وَ أَعْتَرِفَ بِمَا أَسْدَیْتَهُ إِلَیَّ. وَ اجْعَلْ رَغْبَتِی إِلَیْکَ فَوْقَ رَغْبَةِ الرَّاغِبِینَ، وَ حَمْدِی إِیَّاکَ فَوْقَ حَمْدِ الْحَامِدِینَ. وَ لَا تَخْذُلْنِی عِنْدَ فَاقَتِی إِلَیْکَ، وَ لَا تُهْلِکْنِی بِمَا. أَسْدَیْتُهُ إِلَیْکَ، وَ لَا تَجْبَهْنِی بِمَا جَبَهْتَ بِهِ الْمُعَانِدِینَ لَکَ، فَإِنِّی لَکَ مُسَلِّمٌ، أَعْلَمُ أَنَّ الْحُجَّةَ لَکَ، وَ أَنَّکَ أَوْلَی بِالْفَضْلِ، وَ أَعْوَدُ بِالْإِحْسَانِ، وَ أَهْلُ التَّقْوَی، وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ، وَ أَنَّکَ بِأَنْ تَعْفُوَ أَوْلَی مِنْکَ بِأَنْ تُعَاقِبَ، وَ أَنَّکَ بِأَنْ تَسْتُرَ أَقْرَبُ مِنْکَ إِلَی أَنْ تَشْهَرَ. فَأَحْیِنِی حَیَاةً طَیِّبَةً تَنْتَظِمُ بِمَا أُرِیدُ، وَ تَبْلُغُ مَا أُحِبُّ مِنْ حَیْثُ لَا آتِی مَا تَکْرَهُ، وَ لَا أَرْتَکِبُ مَا نَهَیْتَ عَنْهُ، وَ أَمِتْنِی مَیتَةَ مَنْ یَسْعَی نُورُهُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ. وَ ذَلِّلْنِی بَیْنَ یَدَیْکَ، وَ أَعِزَّنِی عِنْدَ خَلْقِکَ، وَ ضَعْنِی إِذَا خَلَوْتُ بِکَ، وَ ارْفَعْنِی بَیْنَ عِبَادِکَ، وَ أَغْنِنِی عَمَّنْ هُوَ غَنِیٌّ عَنِّی، وَ زِدْنِی إِلَیْکَ فَاقَةً وَ فَقْرًا. وَ أَعِذْنِی مِنْ شَمَاتَةِ الْأَعْدَاءِ، وَ مِنْ حُلُولِ الْبَلَاءِ، وَ مِنَ الذُّلِّ وَ الْعَنَاءِ، تَغَمَّدْنِی فِیما اطَّلَعْتَ عَلَیْهِ مِنِّی بِمَا یَتَغَمَّدُ بِهِ الْقَادِرُ عَلَی الْبَطْشِ لَوْ لَا حِلْمُهُ، وَ الْآخِذُ عَلَی الْجَرِیرَةِ لَوْ لَا أَنَاتُهُ. وَ إِذَا أَرَدْتَ بِقَوْمٍ فِتْنَةً أَوْ سُوءًا فَنَجِّنِی مِنْهَا لِوَاذًا بِکَ، وَ إِذْ لَمْ تُقِمْنِی مَقَامَ فَضِیحَةٍ فِی دُنْیَاکَ فَلَا تُقِمْنِی مِثْلَهُ فِی آخِرَتِکَ. وَ اشْفَعْ لِی أَوَائِلَ مِنَنِکَ بِأَوَاخِرِهَا، وَ قَدِیمَ فَوَائِدِکَ بِحَوَادِثِهَا، وَ لَا تَمْدُدْ

ص : 190

لِی مَدًّا یَقْسُو مَعَهُ قَلْبِی، وَ لَا تَقْرَعْنِی قَارِعَةً یَذْهَبُ لَهَا بَهَائِی، وَ لَا تَسُمْنِی خَسِیسَةً یَصْغُرُ لَهَا قَدْرِی وَ لَا نَقِیصَةً یُجْهَلُ مِنْ أَجْلِهَا مَکَانِی. وَ لَا تَرُعْنِی رَوْعَةً أُبْلِسُ بِهَا، وَ لَا خِیفَةً أُوجِسُ دُونَهَا، اجْعَلْ هَیْبَتِی فِی وَعِیدِکَ، وَ حَذَرِی مِنْ إِعْذَارِکَ وَ إِنْذَارِکَ، وَ رَهْبَتِی عِنْد تِلَاوَةِ آیَاتِکَ. وَ اعْمُرْ لَیْلِی بِإِیقَاظِی فِیهِ لِعِبَادَتِکَ، وَ تَفَرُّدِی بِالتَّهَجُّدِ لَکَ، وَ تَجَرُّدِی بِسُکُونِی إِلَیْکَ، وَ إِنْزَالِ حَوَائِجِی بِکَ، وَ مُنَازَلَتِی إِیَّاکَ فِی فَکَاکِ رَقَبَتِی مِنْ نَارِکَ، وَ إِجَارَتِی مِمَّا فِیهِ أَهْلُهَا مِنْ عَذَابِکَ. وَ لَا تَذَرْنِی فِی طُغْیَانِی عَامِهًا، وَ لَا فِی غَمْرَتِی سَاهِیًا حَتَّی حِینٍ، وَ لَا تَجْعَلْنِی عِظَةً لِمَنِ اتَّعَظَ، وَ لَا نَکَالًا لِمَنِ اعْتَبَرَ، وَ لَا فِتْنَةً لِمَنْ نَظَرَ، وَ لَا تَمْکُرْ بِی فِیمَنْ تَمْکُرُ بِهِ، وَ لَا تَسْتَبْدِلْ بِی غَیْرِی، وَ لَا تُغَیِّرْ لِی اسْمًا، وَ لَا تُبَدِّلْ لِی جِسْمًا، وَ لَا تَتَّخِذْنِی هُزُوًا لِخَلْقِکَ، وَ لَا سُخْرِیًّا لَکَ، وَ لَا تَبَعًا إِلَّا لِمَرْضَاتِکَ، وَ لَا مُمْتَهَنًا إِلَّا بِالِانْتِقَامِ لَکَ. وَ أَوْجِدْنِی بَرْدَ عَفْوِکَ، وَ حَلَاوَةَ رَحْمَتِکَ وَ رَوْحِکَ وَ رَیْحَانِکَ، وَ جَنَّةِ نَعِیمِکَ، وَ أَذِقْنِی طَعْمَ الْفَرَاغِ لِمَا تُحِبُّ بِسَعَةٍ مِنْ سَعَتِکَ، وَ الِاجْتِهَادِ فِیما یُزْلِفُ لَدَیْکَ وَ عِنْدَکَ، وَ أَتْحِفْنِی بِتُحْفَةٍ مِنْ تُحَفَاتِکَ. وَ اجْعَلْ تِجَارَتِی رَابِحَةً، وَ کَرَّتِی غَیْرَ خَاسِرَةٍ، وَ أَخِفْنِی مَقَامَکَ، وَ شَوِّقْنِی لِقَاءَکَ، وَ تُبْ عَلَیَّ تَوْبَةً نَصُوحًا لَا تُبْقِ مَعَهَا ذُنُوبًا صَغِیرَةً وَ لَا کَبِیرَةً، وَ لَا تَذَرْ مَعَهَا عَلَانِیَةً وَ لَا سَرِیرَةً. وَ انْزَعِ الْغِلَّ مِنْ صَدْرِی لِلْمُوءْمِنِینَ، وَ اعْطِفْ بِقَلْبِی عَلَی الْخَاشِعِینَ، وَ کُنْ لِی کَمَا تَکُونُ لِلصَّالِحِینَ، وَ حَلِّنِی حِلْیَةَ الْمُتَّقِینَ، وَ اجْعَلْ لِی لِسَانَ صِدْقٍ فِی الْغَابِرِینَ، وَ ذِکْرًا نَامِیًا فِی الْآخِرِینَ، وَ وَافِ بِی عَرْصَةَ الْأَوَّلِینَ. وَ تَمِّمْ سُبُوغَ نِعْمَتِکَ، عَلَیَّ، وَ ظَاهِرْ کَرَامَاتِهَا لَدَیَّ، امْلَأْ مِنْ فَوَائِدِکَ یَدِی، وَ سُقْ کَرَائِمَ مَوَاهِبِکَ إِلَیَّ، وَ جَاوِرْ بِیَ الْأَطْیَبِینَ مِنْ أَوْلِیَائِکَ فِی الْجِنَانِ الَّتِی زَیَّنْتَهَا لِأَصْفِیَائِکَ، وَ جَلِّلْنِی شَرَائِفَ نِحَلِکَ فِی الْمَقَامَاتِ الْمُعَدَّةِ لِأَحِبَّائِکَ. وَ اجْعَلْ لِی عِنْدَکَ مَقِیلًا آوِی إِلَیْهِ مُطْمَئِنًّا، وَ مَثَابَةً أَتَبَوَّوءُهَا، وَ أَقَرُّ عَیْنًا، وَ لَا تُقَایِسْنِی بِعَظِیَماتِ الْجَرَائِرِ، وَ لَا تُهْلِکْنِی یَوْمَ تُبْلَی السَّرَائِرُ، وَ أَزِلْ عَنِّی کُلَّ شَکٍّ وَ شُبْهَةٍ، وَ اجْعَلْ لِی فِی الْحَقِّ طَرِیقًا مِنْ کُلِّ رَحْمَةٍ، وَ أَجْزِلْ لِی قِسَمَ الْمَوَاهِبِ مِنْ نَوَالِکَ، وَ وَفِّرْ عَلَیَّ حُظُوظَ الْإِحْسَانِ مِنْ إِفْضَالِکَ. وَ اجْعَلْ قَلْبِی وَاثِقًا بِمَا عِنْدَکَ، وَ هَمِّی مُسْتَفْرَغًا لِمَا هُوَ لَکَ، وَ اسْتَعْمِلْنِی بِمَا تَسْتَعْمِلُ بِهِ خَالِصَتَکَ، وَ أَشْرِبْ قَلْبِی عِنْدَ ذُهُولِ الْعُقُولِ طَاعَتَکَ، وَ اجْمَعْ لِیَ الْغِنَی وَ الْعَفَافَ وَ الدَّعَةَ وَ الْمُعَافَاةَ وَ الصِّحَّةَ وَ السَّعَةَ وَ الطُّمَأْنِینَةَ وَ الْعَافِیَةَ. وَ لَا تُحْبِطْ حَسَنَاتِی بِمَا یَشُوبُهَا مِنْ مَعْصِیَتِکَ، وَ لَا خَلَوَاتِی بِمَا یَعْرِضُ لِی مِنْ نَزَغَاتِ فِتْنَتِکَ، وَ صُنْ وَجْهِی عَنِ الطَّلَبِ إِلَی أَحَدٍ مِنَ الْعَالَمِینَ، وَ ذُبَّنِی عَنِ الِْتمَاسِ مَا

ص : 191

عِنْدَ الْفَاسِقِینَ. وَ لَا تَجْعَلْنِی لِلظَّالِمِینَ ظَهِیرًا، وَ لَا لَهُمْ عَلَی مَحْوِ کِتَابِکَ یَدًا وَ نَصِیرًا، وَ حُطْنِی مِنْ حَیْثُ لَا أَعْلَمُ حِیَاطَةً تَقِینِی بِهَا، وَ افْتَحْ لِی أَبْوَابَ تَوْبَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ رَأْفَتِکَ وَ رِزْقِکَ الْوَاسِعِ، إِنِّی إِلَیْکَ مِنَ الرَّاغِبِینَ، وَ أَتْمِمْ لِی إِنْعَامَکَ، إِنَّکَ خَیْرُ الْمُنْعِمِینَ. وَ اجْعَلْ بَاقِیَ عُمْرِی فِی الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ ابْتِغَاءَ وَجْهِکَ، یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ، وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ، وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَبَدَ الْآبِدِینَ.

ص : 192

وَ لَا یَنْقُصُهُ نَائِلٌ، فَإِنِّی لَمْ آتِکَ ثِقَةً مِنِّی بِعَمَلٍ صَالِحٍ قَدَّمْتُهُ، وَ لَا شَفَاعَةِ مَخْلُوقٍ رَجَوْتُهُ إِلَّا شَفَاعَةَ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ سَلَامُکَ. أَتَیْتُکَ مُقِرًّا بِالْجُرْمِ وَ الْإِسَاءَةِ إِلَی نَفْسِی، أَتَیْتُکَ أَرْجُو عَظِیمَ عَفْوِکَ الَّذِی عَفَوْتَ بِهِ عَنِ الْخَاطِئِینَ، ثُمَّ لَمْ یَمْنَعْکَ طُولُ عُکُوفِهِمْ عَلَی عَظِیمِ الْجُرْمِ أَنْ عُدْتَ عَلَیْهِمْ بِالرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ. فَیَا مَنْ رَحْمَتُهُ وَاسِعَةٌ، وَ عَفْوُهُ عَظِیمٌ، یَا عَظِیمُ یَا عَظِیمُ، یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عُدْ عَلَیَّ بِرَحْمَتِکَ وَ تَعَطَّفْ عَلَیَّ بِفَضْلِکَ وَ تَوَسَّعْ عَلَیَّ بِمَغْفِرَتِکَ. اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا الْمَقَامَ لِخُلَفَائِکَ وَ أَصْفِیَائِکَ وَ مَوَاضِعَ أُمَنَائِکَ فِی الدَّرَجَةِ الرَّفِیعَةِ الَّتِی اخْتَصَصْتَهُمْ بِهَا قَدِ ابْتَزُّوهَا، وَ أَنْتَ الْمُقَدِّرُ لِذَلِکَ، لَا یُغَالَبُ أَمْرُکَ، وَ لَا یُجَاوَزُ الْمَ_حْتُومُ مِنْ تَدْبِیرِکَ کَیْفَ شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ، وَ لِمَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ غَیْرُ مُتَّهَمٍ عَلَی خَلْقِکَ وَ لَا لِإِرَادَتِکَ حَتَّی عَادَ صِفْوَتُکَ وَ خُلَفَاوءُکَ مَغْلُوبِینَ مَقْهُورِینَ مُبْتَزِّینَ، یَرَوْنَ حُکْمَکَ مُبَدَّلًا، وَ کِتَابَکَ مَنْبُوذًا، وَ فَرَائِضَکَ مُحَرَّفَةً عَنْ جِهَاتِ أَشْرَاعِکَ، وَ سُنَنَ نَبِیِّکَ مَتْرُوکَةً. اللَّهُمَّ الْعَنْ أَعْدَاءَهُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ، وَ مَنْ رَضِیَ بِفِعَالِهِمْ وَ أَشْیَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ، کَصَلَوَاتِکَ وَ بَرَکَاتِکَ وَ تَحِیَّاتِکَ عَلَی أَصْفِیَائِکَ إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ، وَ عَجِّلِ الْفَرَجَ وَ الرَّوْحَ وَ النُّصْرَةَ وَ الَّتمْکِینَ وَ التَّأْیِیدَ لَهُمْ. اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ التَّوْحِیدِ وَ الْإِیمَانِ بِکَ، وَ التَّصْدِیقِ بِرَسُولِکَ، وَ الْأَئِمَّةِ الَّذِینَ حَتَمْتَ طَاعَتَهُمْ مِمَّنْ یَجْرِی ذَلِکَ بِهِ وَ عَلَی یَدَیْهِ، آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ. اللَّهُمَّ لَیْسَ یَرُدُّ غَضَبَکَ إِلَّا حِلْمُکَ، وَ لَا یَرُدُّ سَخَطَکَ إِلَّا عَفْوُکَ، وَ لا یُجِیرُ مِنْ عِقَابِکَ إِلَّا رَحْمَتُکَ، وَ لَا یُنْجِینِی مِنْکَ إِلَّا التَّضَرُّعُ إِلَیْکَ وَ بَیْنَ یَدَیْکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ هَبْ لَنَا یَا إِلَهِی مِنْ لَدُنْکَ فَرَجًا بِالْقُدْرَةِ الَّتِی بِهَا تُحْیِی أَمْوَاتَ الْعِبَادِ، وَ بِهَا تَنْشُرُ مَیْتَ الْبِلَادِ. وَ لَا تُهْلِکْنِی یَا إِلَهِی غَمًّا حَتَّی تَسْتَجِیبَ لِی، وَ تُعَرِّفَنِی الْإِجَابَةَ فِی دُعَائِی، وَ أَذِقْنِی طَعْمَ الْعَافِیَةِ إِلَی مُنْتَهَی أَجَلِی، وَ لَا تُشْمِتْ بِی عَدُوِّی، وَ لَا تُمَکِّنْهُ مِنْ عُنُقِی، وَ لَا تُسَلِّطْهُ عَلَیَّ. إِلَهِی إِنْ رَفَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَضَعُنِی، وَ إِنْ وَضَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَرْفَعُنِی، وَ إِنْ أَکْرَمْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یُهِینُنِی، وَ إِنْ أَهَنْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یُکْرِمُنِی، وَ إِنْ عَذَّبْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَرْحَمُنِی، وَ إِنْ أَهْلَکْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یَعْرِضُ لَکَ فِی عَبْدِکَ، أَوْ یَسْأَلُکَ عَنْ أَمْرِهِ، وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّهُ لَیْسَ فِی حُکْمِکَ ظُلْمٌ، وَ لَا فِی نَقِمَتِکَ عَجَلَةٌ، وَ إِنَّمَا یَعْجَلُ مَنْ یَخَافُ الْفَوْتَ، وَ إِنَّمَا یَحْتَاجُ إِلَی الظُّلْمِ الضَّعِیفُ، وَ قَدْ تَعَالَیْتَ یَا إِلَهِی عَنْ ذَلِکَ عُلُوًّا کَبِیرًا. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ لَا تَجْعَلْنِی لِلْبَلَاءِ غَرَضًا، وَ لَا لِنَقِمَتِکَ

ص : 194

نَصَبًا، وَ مَهِّلْنِی، وَ نَفِّسْنِی، وَ أَقِلْنِی عَثْرَتِی، وَ لَا تَبْتَلِیَنِّی بِبَلَاءٍ عَلَی أَثَرِ بَلَاءٍ، فَقَدْ تَرَی ضَعْفِی وَ قِلَّةَ حِیلَتِی وَ تَضَرُّعِی إِلَیْکَ. أَعُوذُ بِکَ اللَّهُمَّ الْیَوْمَ مِنْ غَضَبِکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعِذْنِی. وَ أَسْتَجِیرُ بِکَ الْیَوْمَ مِنْ سَخَطِکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَجِرْنِی. وَ أَسْأَلُکَ أَمْنًا مِنْ عَذَابِکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ آمِنِّی. وَ أَسْتَهْدِیکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اهْدِنِی. وَ أَسْتَنْصِرُکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ انْصُرْنِی. وَ أَسْتَرْحِمُکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ارْحَمْنِی. وَ أَسْتَکْفِیکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اکْفِنِی. وَ أَسْتَرْزِقُکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ارْزُقْنِی. وَ أَسْتَعِینُکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعِنِّی. وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِی، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اغْفِرْ لِی. وَ أَسْتَعْصِمُکَ، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اعْصِمْنِی، فَإِنِّی لَنْ أَعُودَ لِشَیْءٍ کَرِهْتَهُ مِنِّی إِنْ شِئْتَ ذَلِکَ. یَا رَبِّ یَا رَبِّ، یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ، یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اسْتَجِبْ لِی جَمِیعَ مَا سَأَلْتُکَ وَ طَلَبْتُ إِلَیْکَ وَ رَغِبْتُ فِیهِ إِلَیْکَ، وَ أَرِدْهُ وَ قَدِّرْهُ وَ اقْضِهِ وَ أَمْضِهِ، وَ خِرْ لِی فِیما تَقْضِی مِنْهُ، وَ بَارِکْ لِی فِی ذَلِکَ، وَ تَفَضَّلْ عَلَیَّ بِهِ، وَ أَسْعِدْنِی بِمَا تُعْطِینِی مِنْهُ، وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ وَ سَعَةِ مَا عِنْدَکَ، فَإِنَّکَ وَاسِعٌ کَرِیمٌ، وَ صِلْ ذَلِکَ بِخَیْرِ الْآخِرَةِ وَ نَعِیمِهَا، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ. ثُمَّ تَدْعُو بِمَا بَدَا لَکَ، وَ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَلْفَ مَرَّةٍ هَکَذَا کَانَ یَفْعَلُ عَلَیْهِ السَّلَامُ.

ص : 195

وَجِلًا، فَقِیرًا، مُضْطَرًّا إِلَیْکَ. أَشْکُو إِلَیْکَ یَا إِلَهِی ضَعْفَ نَفْسِی عَنِ الْمُسَارَعَةِ فِیما وَعَدْتَهُ أَوْلِیَاءَکَ، وَ الْمُ_جَانَبَةِ عَمَّا حَذَّرْتَهُ أَعْدَاءَکَ، وَ کَثْرَةَ هُمُومِی، وَ وَسْوَسَةَ نَفْسِی. إِلَهِی لَمْ تَفْضَحْنِی بِسَرِیرَتِی، وَ لَمْ تُهْلِکْنِی بِجَرِیرَتِی، أَدْعُوکَ فَتُجِیبُنِی وَ إِنْ کُنْتُ بَطِیئًا حِینَ تَدْعُونِی، وَ أَسْأَلُکَ کُلَّمَا شِئْتُ مِنْ حَوَائِجِی، وَ حَیْثُ مَا کُنْتُ وَضَعْتُ عِنْدَکَ سِرِّی، فَلَا أَدْعُو سِوَاکَ، وَ لَا أَرْجُو غَیْرَکَ. لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ، تَسْمَعُ مَنْ شَکَا إِلَیْکَ، وَ تَلْقَی مَنْ تَوَکَّلَ عَلَیْکَ، وَ تُخَلِّصُ مَنِ اعْتَصَمَ بِکَ، وَ تُفَرِّجُ عَمَّنْ لَاذَ بِکَ. إِلَهِی فَلَا تَحْرِمْنِی خَیْرَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی لِقِلَّةِ شُکْرِی، وَ اغْفِرْ لِی مَا تَعْلَمُ مِنْ ذُنُوبِی. إِنْ تُعَذِّبْ فَأَنَا الظَّالِمُ الْمُفَرِّطُ الْمُضَیِّعُ الْآثِمُ الْمُقَصِّرُ الْمُضَجِّعُ الْمُغْفِلُ حَظَّ نَفْسِی، وَ إِنْ تَغْفِرْ فَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ.

ص : 198

مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُغْنِیَنِی عَنْ کُلِّ شَیْءٍ بِعِبَادَتِکَ، وَ أَنْ تُسَلِّیَ نَفْسِی عَنِ الدُّنْیَا بِمَخَافَتِکَ، وَ أَنْ تُثْنِیَنِی بِالْکَثِیرِ مِنْ کَرَامَتِکَ بِرَحْمَتِکَ. فَإِلَیْکَ أَفِرُّ، و مِنْکَ أَخَافُ، وَ بِکَ أَسْتَغِیثُ، وَ إِیَّاکَ أَرْجُو، وَ لَکَ أَدْعُو، وَ إِلَیْکَ أَلْجَأُ، وَ بِکَ أَثِقُ، وَ إِیَّاکَ أَسْتَعِینُ، وَ بِکَ أُومِنُ، وَ عَلَیْکَ أَتَوَکَّلُ، وَ عَلَی جُودِکَ وَ کَرَمِکَ أَتَّکِلُ.

ص : 200

ص : 203

نسخ__ه خطّی

صحی_فه س_جّادیّه

به روایت حس_ین بن اشکیب

ص : 204