تاريخ حديث شيعه : در سده هاي چهاردهم هجري تا امروز

سخنى با خواننده

سخنى با خوانندهحديث ، در طول حيات خويش ، از بدو ظهور تا كنون ، فراز و نشيب هاى بسيارى به خود ديده است . شناخت اين مسير و ويژگى هاى آن را «تاريخ حديث» بر عهده دارد _ كه رشته اى واسطه ميان دو دانش حديث شناسى و تاريخ است _ . چگونگى ظهور حديث ، برخورد صحابه پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان معصوم با آن و نيز شيوه هاى برخورد عالمان بزرگ با اين منبع مهم و اصلى شريعت ، از مباحث مهم تاريخ حديث به شمار مى آيد . مطالعه تاريخ حديث ، شرط لازم براى تحقيق صحيح در حوزه هاى مختلف علوم حديث است ؛ چرا كه به هر حال ، حديث ، يك پديده تاريخى است كه نمى توان بدون در نظر گرفتن مسير تاريخى اش ، در زواياى آن ، بحث دقيقى ارائه كرد . قطعا مطالعه در سند حديث يا متن آن و يا هر موضوع ديگرِ مرتبط با آن ، به صورت موردى و بدون توجه به همه يا بخش هايى از تاريخ حديث ، تنها مطالعه اى ذهنى و انتزاعى خواهد بود و در موارد بسيارى ، بيم آن وجود دارد كه نتيجه اين گونه مطالعات ، به دور از واقعيت باشد . از سوى ديگر، حديث، به عنوان پديده اى تاريخى، مورد هجوم شبهات تاريخى هم قرار گرفته است؛ شبهاتى كه نمى توان آنها را بدون مطالعه تاريخ حديث، پاسخ گفت. به علاوه ، اتصال حديث به عصر معصوم و در امان ماندن آن از دستان تحريفگر پيدا و پنهان را بايد با مطالعات تاريخى به اثبات رساند و بِدين گونه ، پشتوانه علمى حديث را شناخت و شناساند . با توجه به اين مجموعه ضرورت ها ، گروه تاريخ حديثِ «پژوهشكده علوم و معارف حديث» ، بر آن شد تا مطالعه جامعى را در اين موضوع ، به انجام رسانَد . بر اين اساس ، مجموعه «تاريخ حديث شيعه (از قرن اوّل تا عصر حاضر)» پى ريزى گرديد . در اين مجموعه ، به ترتيب تاريخى ، اطلاعات مربوط به حديث شيعه را گرد آورده ايم . مباحثى كه در هر دوره مورد بحث (يا در هر يك از مقالاتْ) مورد توجه بوده اند ، عبارت اند از : شرايط اجتماعى _ فرهنگى ، حوزه هاى علمى _ جغرافيايى ، عالمان حديث پژوه ، زمينه هاى فعاليت هاى حديثى ، گونه هاى نگارش هاى حديثى ، علوم حديث ، اجازات و مشايخ اجازه . معرّفى مهم ترين فعاليت هاى حديثى هر عصر نيز از ديگر اطلاعات موجود در اين مجموعه است . عناوين مجلّدات اين مجموعه ، به قرار زير است : جلد اوّل . تاريخ حديث شيعه از شكل گيرى تا پايان سده سوم هجرى جلد دوم . تاريخ حديث شيعه در سده هاى چهارم تا هفتم هجرى جلد سوم . تاريخ حديث شيعه در سده هاى هشتم تا يازدهم هجرى جلد چهارم . تاريخ حديث شيعه در سده هاى دوازدهم و سيزدهم هجرى جلد پنجم . تاريخ حديث شيعه از آغاز سده چهاردهم هجرى تا امروز. كتاب حاضر _ كه به صورت تفصيلى ، تاريخ حديث شيعه را در قرن چهاردهم و ربع اوّل قرن پانزدهم هجرى بررسى كرده است _ در واقع ، پنجمين مجلّد از مجموعه پنج جلدى تاريخ حديث شيعه است كه به يارى خدا ، به تدريج ، به دست نشر سپرده خواهد شد . در اين جا بر خود ، لازم مى دانيم كه از زحمات آقاى مرتضى وفائى صدر _ كه نگارش اين جلد را به عهده داشته اند _ كمال تشكّر را به عمل آوريم . اميدواريم كه با يارى خداوند بزرگ ، ساير مجلّدات اين مجموعه و فهرست ها و نمايه هاى آن نيز به زودى آماده نشر گردد . گروه تاريخ حديث پژوهشكده علوم و معارف حديث

.

مقدمه

مقدمهبررسى تاريخ نگارش حديث و روش هاى مختلف تدوين آن، چگونگى فهم و برداشت از حديث، بررسى شرايط زمانى و مكانى صدور حديث و به عبارت كلّى، بررسى تاريخ حديث ، يكى از عوامل مهم در استفاده و استنباط از ركن دومِ اركان چهارگانه منابع دين به شمار مى رود. در متون اسلامى قديم ، كم تر مى توان مجموعه اى جامع و مدوّن از اين مباحث يافت. تنها در بعضى كتاب هاى رجال ، درايه ، تراجم و كتاب شناسى ، مانند معالم العلماء ابن شهرآشوب و رجال النجاشى ، اشاره اى به محدّثان و بعضى آثار آنها شده است . اين مهم در سال هاى اخير ، به طور مختصر توسّط بعضى از فرهيختگان به صورت مدوّن و تخصّصى تر انجام يافته و تأليفاتى چند را به علاقه مندان عرضه كرده اند، كه از آن جمله اند، كتاب هايى چون : تاريخ عمومى حديث و پژوهشى در تاريخ حديث شيعه، تأليف مجيد معارف، تاريخ حديث ، تأليف كاظم مدير شانه چى ، آشنايى با متون حديث ، تأليف مهدى مهريزى ، سير حديث در اسلام ، تأليف سيّد احمد ميرخانى ، تدوين السنة الشريفة ، تأليف سيّد محمّد رضا حسينى جلالى ، تاريخ الحديث النبوى بين سلطة النص و نصّ السلطة، تأليف سيّد محمّد على الحُلْو ، تدوين الحديث ، تأليف محمدعلى مهدوى راد و فرهنگ كتب حديثى شيعه ، تأليف سيّدمحمود مدنى بِجِستانى . با وجود اين ، به نظر مى رسد كه هنوز در ابتداى راه هستيم و حوزه تاريخ حديث ، همچنان ظرفيت بسيارى براى پژوهش دارد . اين نوشتار ، در ادامه كارِ چند تن از پژوهشگران است كه به تدوين مجموعه نسبتا مفصّلى از تاريخ حديث شيعه از قرون اوّل تا سيزدهم ، اقدام نموده اند و اين جانب ، عهده دار بررسى در يك قرن و ربع اخير هستم ؛ دوره اى كه بى شك ، از پُر تأليف ترين دوره هاى تاريخ اسلام است، بخصوص در بخش تك نگارى موضوعى در حوزه حديث يا شرح و ترجمه كتب حديثى قدما. در اين نوشته ، سعى شده با تفكيك آثار حديثى شيعه در حوزه هاى مختلف ، چون: موسوعه نگارى، مسندنويسى، اربعين نويسى، رجال، درايه، شرح و نقد حديث، ترجمه حديث ، اجازات حديثى و... ، پس از معرّفى مهم ترين آثار در هر بخش و آشنايى اجمالى با مؤلّفان آنها ، فهرست نسبتا كاملى از كتاب شناسى آن بخش ، ارائه گردد. البته پيش از ورود به مباحث اصلى كتاب ، لازم است نكاتى يادآورى شود : 1 . فهرست هاى ارائه شده در پايان هر بخش ، تنها شامل كتاب هاى چاپ شده در يك قرن و ربع اخير در ايران و موارد بسيار اندكى نيز از كتاب هاى منتشر شده در لبنان است . بنا بر اين ، بديهى است كه آثار حديثى شيعه كه در ديگر كشورهاى اسلامى ، چون عراق ، سوريه ، كشورهاى منطقه خليج فارس ، پاكستان و حتّى كشورهاى غير اسلامى كه شيعيان در آنها زندگى مى كنند ، چاپ و منتشر شده اند و نيز آثار اسلام شناسان غربى ، در اين مجموعه منعكس نشده است . 2 . در جريان نگارش اين مجموعه ، بعضا كتاب هاى جديدى مرتبط با حديث و علوم حديث از چاپ خارج شده ، به دست نگارنده مى رسيد . بنا بر اين ، سعى شده است تا در حدّ امكان ، آخرين تأليفات منتشر شده در اين زمينه تا پايان سال 1385 ش (پايان ماه صفر 1428ق) ، ارائه گردد . 3 . اين مجموعه با وجود تلاش قابل توجّه ، بدون ترديد ، عيوب و كاستى هايى دارد ، بخصوص در ارائه فهرست جامعى از آثار حديثى اين دوره و بى شك ، تعدادى از اين آثار ، از نظر نگارنده به دور مانده است كه اميدوارم با يارى خوانندگان و ناقدان فاضل ، در آينده جبران شود . 4 . اين مجموعه در پنج فصل تدوين يافته كه هر فصل ، داراى چند عنوان است . در فصل يكم ، تحت عنوان «كلّيات» ، مختصرى از وضعيت فرهنگى _ اجتماعى سده چهاردهم هجرى و اندكى پيش و پس از آن ، بيان شده است. فصل دوم، به متون حديثى تحت عنوان هاى: جوامع حديثى، مسندنويسى، اربعين نگارى ، متون دعا و... پرداخته است. فصل سوم، اختصاص به علوم حديث دارد ؛ يعنى درايه ، رجال و علوم نسبتا جديدى چون نقد الحديث و فقه الحديث با وجوه مختلف آن . در فصل چهارم به فعّاليت هاى حديثى توجّه شده است ؛ فعّاليت هايى كه تا پيش از اين سده ، چنين وسعت و گستره اى را به خود نديده اند ، از جمله معجم نويسى و فهرست نگارى حديثى، ترجمه متون حديث و تصحيح و احياى آثار گذشتگان . در نهايت ، فصل پنجم ، به مشايخ اجازات اين سده و بعضى از اجازه نامه ها و مُجازان آنها اشاره دارد. * در اين جا لازم مى دانم از تمام كسانى كه به نحوى در تدوين اين مجموعه مرا يارى كرده اند ، سپاس گزارى و قدردانى كنم، بخصوص استاد گرامى جناب حجة الاسلام والمسلمين مهدى مهريزى كه در خط دهى كلّى مباحث ، نقش مؤثّر داشتند و آقاى محمّد هادى خالقى كه در رفع نواقص ، مرا يارى كردند ، و همچنين آقايان : محمّدكاظم رحمان ستايش، قاسم جوادى (صفرى) و علينقى خدايارى كه از مشورت با آنها بهره بردم.

.

فصل يكم : كليّات

قيام امام خمينى و پيروزى انقلاب اسلامى

قيام امام خمينى و پيروزى انقلاب اسلامىبا زعامت آية اللّه حاج آقا حسين بروجردى ، حوزه علميه قم ، اقتدار بيشترى يافت و در چنين فضايى ، امام خمينى _ كه شاگرد برجسته حائرى يزدى و نايينى بود و خود ، سال ها به تدريس دروس مختلف حوزوى اشتغال داشت و شاگردان بسيارى پرورش داده بود _ ، به مطرح كردن برخى مسائل اجتماعى و سياسى و زمينه سازى براى تحوّل فرهنگى و اصلاحات در ساختار حكومت در ايران ، رو آورد . محمّدرضا پهلوى كه در صدد بسط قدرت و محكم ساختن پايه هاى حكومت خود بود، روحانيان را مانع جدّى براى پيشبرد اهداف خود مى ديد. لذا با رحلت آية اللّه بروجردى (م 1339 ش)، فشار بر روحانيان و حوزه هاى علميه را بيشتر ساخت. در محرّم سال 1383 (خرداد 1342) ، امام خمينى ، مردم را به قيام عليه استبداد شاه دعوت كرد و در سيزدهم خرداد 1342 ، نطق تاريخى خويش را ايراد نمود. در سحرگاه پانزدهم خرداد ، امام خمينى دستگير شد و به تهران انتقال يافت و رژيم ، در همان روز ، به كشتار وحشيانه مردم قم و برخى شهرهاى ديگر كه به دستگيرى امام اعتراض كرده بودند ، پرداخت . امام ، پس از آزادى ، مجدّدا در آبان 1343 به تصويب لايحه كاپيتولاسيونِ (مصونيت قضايى) اتباع امريكا اعتراض كرد و آن را توهين به اسلام و تمام مسلمانان دانست . به همين علّت ، كماندوهاى حكومت در سيزدهم آبان 1343 به منزل امام ، حمله و او را دستگير و مستقيما به تركيه تبعيد كردند . يك سال بعد ، ايشان به نجف اشرف ، انتقال يافت و مدّت سيزده سال در نجف ، به تدريس و تربيت شاگرد پرداخت . با اوج گيرى قيام مردم ايران ، امام خمينى ، در دوازدهم بهمن 1357 به ايران بازگشت و در 22 بهمن همان سال ، انقلاب اسلامى ايران ، به رهبرى ايشان ، به پيروزى رسيد .

.

اوضاع فرهنگى _ اجتماعى شيعه ، پس از انقلاب اسلامى ايران

اوضاع فرهنگى _ اجتماعى شيعه ، پس از انقلاب اسلامى ايرانبا پيروزى انقلاب اسلامى ايران و پس از تثبيت اركان نظام ، به تدريج ، نهادهاى فرهنگى _ دينى جديدى تأسيس شدند و اين گونه فعّاليت ها رو به گسترش نهاد . در اين فرايند ، از يك سو با شروع انقلاب فرهنگى ، كتاب هاى جديد براى دانشگاه ها تدوين شد و بعضا درس ها و رشته هاى تازه اى ايجاد گرديد و همچنين سهم رشته هاى تحصيلى دينى در دانشگاه ها افزايش يافت . از سوى ديگر ، حوزه هاى علميه رونق گرفتند و تعداد طلّاب علوم دينى ، افزايش يافت . مؤسّسات و مراكز فرهنگى و آموزشى _ پژوهشى در زمينه هاى گوناگون معارف دينى آغاز به كار نمودند و هر ساله گسترش بيشترى يافتند . در اين ميان ، نشر كتاب ها و مجلّات تخصّصى و نرم افزارهاى اسلامى و در نهايت ، تأسيس پايگاه هاى اينترنتى ، حلقه نهايى اين تحوّل فرهنگى بوده است . بى شك ، مجموعه اين تحولات ، علل و عوامل مختلفى داشته كه مى توان آنها را در اين موارد ، خلاصه كرد : 1. برداشته شدن موانع گوناگون سياسى _ اجتماعى كه حتّى باعث شد بسيارى از كسانى كه با نظام جديد ، اختلاف نظر و سليقه داشتند ، به عرصه اين تحول فرهنگى وارد شوند؛ 2 . ماهيت دينى انقلاب و نظام جديد كه نيازمند بهره گيرى از ضوابط و قوانين شرعى در تمام زمينه هاى اجتماعى ، سياسى ، اقتصادى و فرهنگى بود ؛ 3 . ضرورتْ يافتن پاسخگويى به مسائل و پيشامدهاى جديد در تمام زمينه ها . گرچه اين تحوّلات ، بيشتر در داخل ايران صورت پذيرفت ، امّا تأثير خود را در صحنه بين المللى گذاشت و روز به روز ، خبرهاى جديدترى از اين تحوّلات جهانى (بويژه در جهان اسلام) به گوش مى رسد . گرايش روز افزون اقشار تحصيل كرده كشورهاى مختلف به اسلام ، بيدارى مسلمانان در كشورهاى اسلامى و پر رنگ شدن نقش اسلام در زندگى اجتماعى و سياسى آنها ، برپايى كرسى هاى اسلام شناسى و بخصوص شيعه شناسى در دانشگاه هاى غربى ، ترجمه آثار اسلامى و قرآن به بيشتر زبان هاى زنده دنيا و بسيارى تحوّلات ديگر از اين دست ، بى شك ، ثمره پيروزى انقلاب اسلامى ايران بوده است .

.

فصل دوم : متون حديثى

1 . مستدرَك الوسائل و مستنبَط المسائل

برخى آثار محدّث نورى

برخى آثار محدّث نورىمحدّث نورى ، بيش از چهل سال در راه تحقيق و تأليف ، زحمت هاى فراوان متحمّل شد كه نتيجه آن ، تأليفات بسيار در موضوعات مختلف است . بعضى از آثار محدّث نورى ، چاپ شده و برخى ، هنوز به چاپ نرسيده است. از آثار چاپ شده ايشان ، مى توان به اين موارد اشاره نمود : 1 . نفس الرحمان فى فضائل سيّدنا سلمان ؛ 2 . دار السلام ، در دو جلد ، كه درباره خواب و تعبير خواب است؛ 3 . معالم العبر فى استدراك البحار السابع عشر؛ 4 . فصل الخطاب؛ 5 . جنّة المأوى ، درباره امام مهدى عليه السلام ؛ 6 . الفيض القدسى، درباره زندگى علّامه مجلسى؛ 7 . كشف الأستار عن وجه الغائب عن الأبصار ، در ردّ قصيده بغداديه كه در انكار امام مهدى عليه السلام سروده شده بود ؛ 8 . الصحيفة الثانية العلوية ؛ 9 . الصحيفة الرابعة السجادية ؛ 10 . النجم الثاقب فى أحوال الإمام الغائب ؛ 11 . لؤلؤ و مرجان ، در ردّ خرافات درباره حماسه عاشورا ؛ 12 . سلامة المرصاد ، در زيارت عاشوراى غير معروف ؛ 13 . تحيّة الزائر ، كه مستدرك تحفة الزائر علّامه مجلسى است ؛ 14 . ميزان السماء فى تعيين مولد خاتم الأنبياء . وى تأليفات ديگرى نيز دارد كه شمار آنها به 37 اثر مى رسد و مهم ترين آنها كتاب بزرگ مستدرك الوسائل است. (1) در اين ميان ، دو اثر حديثى ديگر نيز به چشم مى خورد كه پس از پرداختن به كتاب مستدرك ، مختصرا معرّفى خواهند شد.

.

مرورى بر «مستدرك الوسائل»

مرورى بر «مستدرك الوسائل»اين كتاب ، يكى از مجموعه هاى بزرگ حديثى سه گانه (1) در قرون اخير است كه محدّث نورى ، آن را به عنوان مستدركى بر كتاب وسائل الشيعةى شيخ حرّ عاملى تأليف نموده كه متن آن بالغ بر 23 هزار حديث مى گردد. تدوين اين كتاب ، از منابعى كه بعضا در اختيار صاحب وسائل نبوده و يا صحّتش بر او محرز نگرديده ، صورت يافته است . ابواب اين كتاب ، همانند ترتيب وسائل الشيعة بر ابواب فقهى مرتّب شده است . محدّث نورى ، در مستدرك الوسائل از 46 كتاب بدون واسطه و از هفت كتاب به واسطه بحار الأنوار مجلسى ، نقلِ حديث نموده است. خاتمه اين كتاب كه حدود يكْ سومِ كلّ كتاب را به خود اختصاص داده، مشتمل بر تحقيقات عميقى درباره كتب حديثى اماميه و مؤلّفان آنها و نام آوران علم الحديث است كه محقّقان و پژوهندگان اين فن را گريزى از مراجعه به آن نيست. (2) جهت آشنايى اجمالى با محتواى خاتمه مستدرك الوسائل فهرستى از مطالب آن ارائه مى گردد: 1. نام كتاب هايى كه در مستدرك الوسائل از آنها نقل حديث نموده؛ 2. شرح حال هر يك از مؤلّفان آنها؛ 3. ذكر مشايخ عظام؛ 4. شرح حال الكافى و بيان اعتبار احاديث آن؛ 5. بيان حال كتاب من لا يحضره الفقيه و ترجمه رجال مشيخه صدوق و ترجمه جمعى از راويان معروف كه در كتابى نيامده است ؛ 6. معرّفى تهذيب الأحكام و ذكر طرق شيخ طوسى به صاحبان اصول؛ 7. ذكر اصحاب اجماع؛ 8. امارات عامّه اى كه موجب توثيق مجاهيل اصحاب امام صادق عليه السلام در رجال شيخ طوسى مى شود؛ 9. بيان وارد شدن بيشتر روايات حِسان در شمار صِحاح؛ 10. وجيزه اى در رجال (كه صاحب وسائل در رجال خود ، نام آنان را ذكر نكرده است)؛ 11. ردّ كسانى كه اخباريان را منكر عقل و يا حجّيت قطع شمرده اند؛ 12. درباره فضيلت علم الحديث و شرح حال مؤلّف و تأليفات وى. اينك ، جهت اطّلاع از محتواى ابواب كتاب مستدرك الوسائل و ترتيب آنها ، فهرست ابواب آن ذكر مى گردد: 1 . ابواب مقدّمة العبادات ، 2 . كتاب الطهارة ، 3. كتاب الصلاة ، 4. كتاب الزكاة ، 5. كتاب الخمس ، 6. كتاب الصيام ، 7. كتاب الاعتكاف ، 8. كتاب الحج ، 9. كتاب الجهاد ، 10. كتاب الأمر بالمعروف و النهى عن المنكر ، 11. كتاب التجارة ، 12. كتاب الرهن ، 13. كتاب الحجر ، 14. كتاب الضمان ، 15. كتاب الصلح ، 16. كتاب الشركة ، 17. كتاب المضاربة ، 18. كتاب المزارعة و المساقاة ، 19. كتاب الوديعة ، 20. كتاب العارية ، 21. كتاب الإجارة ، 22. كتاب الوكالة ، 23. كتاب الوقوف و الصدقات ، 24. كتاب السكنى و الحبيس ، 25. كتاب الهبات ، 26. كتاب السبق و الرماية ، 27. كتاب الوصايا ، 28. كتاب النكاح ، 29. كتاب الطلاق ، 30. كتاب الخُلع و المباراة ، 31. كتاب الظهار ، 32. كتاب الإيلاء و الكفّارات ، 33. كتاب اللّعان ، 34. كتاب العتق ، 35. كتاب التدبير و المكاتبة و الاستيلاد ، 36. كتاب الإقرار ، 37. كتاب الجعالة ، 38. كتاب الايمان ، 39. كتاب النذر و العهد ، 40. كتاب الصيد و الذبائح ، 41. كتاب الأطعمة و الأشربة ، 42. كتاب الغصب ، 43. كتاب الشفعة ، 44. كتاب إحياء الموات ، 45. كتاب اللقطة ، 46. كتاب الفرائض و المواريث ، 47. كتاب القضاء ، 48. كتاب الشهادات ، 49. كتاب الحدود ، 50. كتاب القصاص ، 51. كتاب الديات ، 52. خاتمة الكتاب فيها اثنتا عشرة فائدة .

.

چاپ هاى «مستدرك الوسائل»

چاپ هاى «مستدرك الوسائل»مستدرك الوسائل ، در سه جلد بزرگ رحلى با تصحيح مرحوم شيخ فضل اللّه نورى (خواهر زاده و داماد مؤلّف) در سال هاى 1318 تا 1321ق ، در تهران به صورت سنگى چاپ شد و همين چاپ ، مجدّدا در قم به صورت افست ، تجديد گرديد. در مقدّمه چاپ افست، رساله اى توسّط سيّد محمّد رضا نورى نجفى ، مشتمل بر سه بخش آمده است : 1 . شرح فايده پنجم خاتمه مستدرك الوسائل ، با عنوان «المرشد إلى مشيخة الفقيه» كه مشتمل بر فهرست الفبايى اسامى مشيخه است. 2 . فهرست اسامى كسانى كه محدّث نورى در فايده سوم ، با عنوان «مشايخ الإجازات» آورده است . 3 . فهرست ساير فوايد خاتمه مستدرك . اين كتاب ، اخيرا توسّط مؤسّسة آل البيت عليهم السلام قم در هجده جلد «متن» (در 37 مجلّد) و نُه جلد «خاتمه» و سه جلد «فهارس» ، به صورت زيبايى به چاپ رسيده كه داراى مزاياى زير است : 1 . مقابله احاديث با منابع اصلى؛ 2 . تعيين بعضى اشتباهات متن يا سلسله حديث؛ 3 . تعيين محلّ حديث در منبع اصلى؛ 4 . توضيح بعضى لغات احاديث .

.

معالم العبر فى استدراك «البحار» السابع عشر

ديدگاه هايى درباره آثار محدّث نورى

2 . جامع أحاديث الشيعة

برخى آثار آية اللّه بروجردى

برخى آثار آية اللّه بروجردى1 . حواشى و مستدركات «فهرست منتجب الدين» ، كه از خود كتاب منتجب الدين ، بزرگ تر است ؛ 2 . رساله اى درباره سند «صحيفه سجّاديه» ؛ 3 . حاشيه بر «كفاية الاُصول» ؛ 4 . حاشيه بر «النهاية»ى شيخ طوسى؛ 5 . حاشيه بر «منهج المقال» ؛ 6 . اصلاح و مستدرك «رجال الطوسى» ؛ 7 . تجريد أسانيد «رجال النجاشى» ؛ 8 . تجريد أسانيد «رجال الكشّى» ؛ 9 . تجريد أسانيد «الكافى» ؛ 10 . تجريد أسانيد «كتاب من لا يحضره الفقيه» ؛ 11 . تجريد أسانيد «الخصال» صدوق ؛ 12 . تجريد أسانيد «الأمالى» صدوق ؛ 13 . تجريد أسانيد «علل الشرائع» ؛ 14 . تجريد أسانيد «التهذيب» ؛ 15 . تجريد أسانيد «الاستبصار» ؛ (1) 16 . جامع أحاديث الشيعة، كه مهم ترين و بزرگ ترين يادگار علمى ايشان است.

.

مرورى بر «جامع أحاديث الشيعة»

مرورى بر «جامع أحاديث الشيعة»تدوين اين مجموعه حديثى ، شامل احاديث دو كتاب وسائل الشيعة و مستدرك الوسائل ، به امر و نظارت آية اللّه بروجردى و با تلاش جمعى از شاگردان فاضل ايشان ، در سال 1369 قمرى بدين شكل ، آغاز گرديد : 1. آيات قرآن مجيد در ارتباط با هر باب، قبل از ذكر احاديث، به ترتيب سوره ها آمده است. 2. كلّيه احاديث وسائل الشيعة و مستدرك الوسائل ، غير از احاديث مصباح الشريعة، و رواياتى كه ارتباط به احكام ندارند، نقل شده است. 3. كلّيه احاديث ، از مصادر اصلى اخذ شده و شماره صفحه آن ، مشخّص شده است، بجز احاديثى كه مصدر اصلى آن ، در دست نبوده است . 4. احاديث بدون تلخيص يا تبديل سند ، ضبط شده است. 5 . چنانچه سند روايتى همانند سند روايت قبلى بوده، روايت بعدى با عبارت «بهذا الإسناد» آمده است . 6. چنان كه حديثى در دو يا چند مصدر با يك سند آمده باشد، ابتدا نام كليّه مصادر ذكر شده و سپس متن حديث ، نقل شده است و احيانا اگر اختلافى در سند وجود داشته، ابتدا حديث با يك سند ذكر شده، سپس سند ديگر به تنهايى آمده است . 7. چنان كه حديثى تقطيع شده (مثل حديث «اربعمئة» يا حديث «علل الأحكام») ، سند حديث در اوّلين بابى كه بخشى از آن حديث ذكر شده، آمده است و در باب هاى ديگر ، سند به آن جا ارجاع شده است. 8. حتّى الامكان ، از تقطيع حديث ، احتراز شده است، مگر در احاديث طولانى. 9. از تكرار حديث كه متضمّن دو يا چند حكم بوده ، خوددارى شده و هر حديثى فقط در بابى كه مناسب تر بوده آمده و در مواضع ديگر ، به آن اشاره شده است. 10. در ترتيب ذكر روايات يك باب، حديثى كه معمولاً به آن ، فتوا داده شده ، در ابتدا و سپس روايات ديگر كه معارض يا مخصِّص يا مقيِّدند ، ذكر شده است. 11. در ترتيب ابواب، مناسبت ها رعايت شده است ، مثل تقديم ابواب وضو بر ابواب نواقض وضو. 12. احاديث هر باب ، شماره گذارى شده است. 13. وجوهى كه شيخ طوسى در جمع اخبار متعارض ذكر كرده، به مناسبت اخبار ياد شده ، آورده شده است. 14. خللى كه در بعضى اسناد يا متون وجود داشته ، اصلاح گرديده است . نيز مواردى كه ممكن است كلام راوى با متن حديث اشتباه شود، تذكّر داده شده است . 15. لغات غريب ، توضيح داده شده است. 16. روايات مربوط به فضيلت حديث و حديث ثقلين ، به عنوان مقدّمه در آغاز كتاب آمده است. 17. روايات سنن و آداب و اخلاق و ادعيه و اذكار و قرائت قرآن و لباس و مسكن و آداب معاشرت و... در مجلّدى جداگانه ذكر شده است. (1)

.

چاپ هاى «جامع أحاديث الشيعة»

چاپ سوم

چاپ سوماين چاپ در تاريخ 1371 ش ، آغاز شده و تا تاريخ 1379 ش ، جمعا در سى و يك مجلّد به پايان رسيده است. از جلد چهارم به بعد ، در اين چاپ ، كمى با چاپ دوم تفاوت دارد و تا حدّى منظّم تر است . بدين صورت كه مجلّدات چهارم تا هشتم ، «كتاب الصلاة» ، نهم ، «كتاب الزكاة و الخمس» ، دهم و يازدهم ، «كتاب الصوم و الإعتكاف» ، دوازدهم تا چهاردهم ، «كتاب الحج» ، پانزدهم ، «كتاب الفرار» ، شانزدهم تا هجدهم ، «كتاب الجهاد و الأمر بالمعروف» ، نوزدهم «كتاب القرآن و الدعاء» ، بيستم و بيست و يكم ، «كتاب آداب العشرة» و «آداب السفر» و ديگر آداب، بيست و دوم تا بيست و چهارم «كتاب المعايش و المكاسب و المعاملات» ، بيست و پنجم تا بيست و هفتم ، «كتاب النكاح و الطلاق» ، بيست و هشتم ، «كتاب الصيد و الذبائح و الأطعمة و الأشربة» و بيست و نهم ، «كتاب الميراث» و «كتاب القضاء» آمده است ، تا جلد سى ام كه «كتاب القصاص» است و جلد سى و يكم كه «كتاب الحدود و الديات» است و كتاب ، با آن ، در سال 1379 ش ، خاتمه يافته است و مؤلّف ، در پايان آن ، در سه صفحه ، به زحمات چهل ساله خويش در تأليف اين اثر ، اشاره كرده است . يادآور مى شود آية اللّه محمد واعظ زاده خراسانى كه در تدوين اوّليه كتاب ، همكارى داشته است ، نسبت به چاپ دوم و سوم اين كتاب ، انتقاداتى دارد كه به بعضى از آنها اشاره مى گردد: «يك . آقاى معزّى مدّعى است در حالى كه مجموع چاپ دوم كتاب 26 جلد بوده و اين مقدار ، تحت نظر آية اللّه بروجردى تأليف شده و صرفا از روايات دو كتاب وسائل و مستدرك گرد آمده، در چاپ سوم، حدود دو هزار حديث از غير اين دو كتاب ، اضافه شده است . بنا بر اين درباره چاپ سوم ، نمى توان گفت تحت نظر آية اللّه بروجردى بوده است و افزوده ها بايد به عنوان مستدرك در آخر كتاب به نام آقاى معزّى مى آمدند . دو . ضبط معانى لغات و نيز بيانات و تعليقات اضافه شده در اين چاپ را نمى توان به نظر آية اللّه بروجردى نسبت داد . سه . با توجّه به اين كه تمام اين كتاب توسّط اعضاى جلسه حديث زير نظر آية اللّه بروجردى تأليف گرديد و در مقدّمه فرزند ايشان ، سيّد محمّد حسن و نيز در تقريظ آية اللّه خويى همين مطلب ذكر شده است ، ليكن مشاهده شده كه در چاپ دوم ، از جلد هفدهم تا پايان و در چاپ سوم از جلد اوّل تا آخر ، همه جا آقاى معزّى ملايرى ، مؤلّفْ معرّفى شده است . البته مساعى فراوان ايشان ، قابل انكار نيست ؛ امّا هر چه باشد، اين كار ، با امانت ، سازگار نيست و از اعتبار كتاب مى كاهد و چنانچه ادّعا شود اين كتاب ، غير از آن چيزى است كه تحت اشراف آية اللّه بروجردى بوده، پس بايد از نسبت دادن آن به ايشان ، پرهيز شود. البته اگر بخواهيم انصاف بدهيم، كتاب الفرار، كتاب العشرة ، ابواب الحمّام و چند عنوان ديگر كه جزء سنن هستند ، احتمال دارد تأليف آقاى معزّى باشد» . (1) آية اللّه اسماعيل معزّى (2) به قصد پرهيز از به راه افتادن جنجال بر سر جامع الأحاديث ، تنها يك بار ، در نامه اى اعتراض آميز به مجلّه حوزه ، به دفاع از روش خود و پاسخگويى به ايرادات ياد شده برخاست ، با اين بيان كه : جامع الأحاديث چاپ شده به دستور آية اللّه بروجردى (طهارت و صَلات) ، از اصل ، تأليف و تصنيف خود آقاى معزّى است كه آية اللّه بروجردى ، كيفيت و روش آن را پسنديدند و آن را از ميان همه نمونه هاى انجام شده توسّط شاگردان ، نسخه مختار خود اعلام كرده ، دستور چاپ آن را دادند . وى ، همچنين تصريح مى كند كه ساير نمونه ها (يعنى بعضى ابواب فقهى ديگر كه توسّط ديگر آقايان ، تعهّد و گردآورى شدند) ، هيچ گاه در اختيار وى نبوده اند ، كه اگر هم بودند ، به خاطر تنوّع روش هاى تدوين و تنوّع نسخه هاى مصادر آنها (خطّى ، سنگى ، حروفى) و يكى نبودن روش هاى استخراج و استنساخ و تصحيح آنها ، و وارد شدن تدريجى كتاب هاى تصحيح شده جديد به عرصه چاپ و نشر و... قابل استفاده و در خور اعتماد نبودند و به جهت لزوم صرف وقت بيشتر براى تصحيح و تحقيق و يك دست كردن آنها ، اصلاً مقرون به صرفه نبودند . ضمنا بعضى شاگردان هم هيچ وقت نتوانستند به تعهّدشان عمل كنند و لذا برخى ابواب ، بر زمين مانده بود . (3)

.

3 . مِن فقه العترة الطاهرة (وسائل الشيعة ومستدركاتها)

نگاهى به زندگى آية اللّه سيّد محمّد شيرازى

نگاهى به زندگى آية اللّه سيّد محمّد شيرازىوى در سال 1347 ق ، در شهر نجف اشرف متولّد شد و در نُه سالگى همراه پدرش آية اللّه سيّد مهدى شيرازى به كربلا مهاجرت كرد . وى دروس مقدّمات و عالى حوزه را در محضر جمعى از اساتيد بزرگ حوزه ، از جمله پدر بزرگوارش ، آية اللّه سيّد هادى ميلانى ، آية اللّه شيخ محمّد رضا اصفهانى ، سيّد زين العابدين و شيخ جعفر رشتى گذراند . ايشان در 25 سالگى ، اولين كتاب فقهى خود را تأليف كرد . آية اللّه شيرازى در 44 سالگى بر اثر فشار رژيم بعثى عراق ، به كويت و سپس در 52 سالگى (1399 ق) به شهر مقدّس قم مهاجرت نمود . ايشان در سال 1422 ق ، دارفانى را وداع گفت و در حرم مطهّر حضرت معصومه عليهاالسلام دفن گرديد .

.

برخى آثار آية اللّه سيّد محمّد شيرازى

برخى آثار آية اللّه سيّد محمّد شيرازىايشان ، يكى از پُر تأليف ترين علماى معاصر به شمار مى رود و در حوزه هاى مختلف علمى دستى به قلم برده است . يكى از مهم ترين كتاب هاى ايشان ، موسوعة الفقه است كه بزرگ ترين دانش نامه استدلالىِ فقه شيعى به شمار مى رود و تعداد مجلّدات آن به يكصد و شصت جلد مى رسد . از ويژگى هاى اين كتاب ، تخصيص مجلّدات يا ابواب خاص براى بررسى فقهى فروع و مسائل اجتماعى جديد (همچون : مشاركت سياسى ، حقوق شهروندى ، تلقيح مصنوعى ، همانند سازى ، بانكدارى اعتبارى ، محيط زيست ، جهانى شدن و ...) است . پس از آن كه بعضى مجلّدات اين كتاب به مرور و به صورت پراكنده در چند كشور به چاپ رسيد ، در سال 1407 ق ، يكصد و ده جلد آن ، با هم ، در بيروت ، منتشر گرديد . برخى از آثار حديثى چاپ شده آية اللّه شيرازى ، عبارت اند از : _ توضيح نهج البلاغة (4 ج) ؛ _ الدعاء و الزيارة ؛ _ شرح الصحيفة السجّادية ؛ _ تذكرة الأخبار في تلخيص «ربيع الأبرار» ؛ _ مناقب أهل البيت من «الرياض النضرة» ؛ _ فضائل أهل البيت من «الصواعق المُحرقة» ؛ _ الآداب والسنن (4 ج) ؛ _ شرح نامه اميرالمؤمنين به مالك اشتر .

.

وضعيت فرهنگى _ اجتماعى شيعه در يك و نيم قرن گذشته

5 . الحياة

برخى آثار استاد محمّد رضا حكيمى

برخى آثار استاد محمّد رضا حكيمى1 . اجتهاد و تقليد در فلسفه، 1378 ش ؛ 2 . ادبيات و تعهّد در اسلام، 1356 ش ؛ 3 . امام در عينيت جامعه، 1355 ش؛ 4 . بعثت، غدير، عاشورا، مهدى، 1356 ش ؛ 5 . بيدارگران اقاليم قبله (شرح حال چهار تن از علماى بيدارگر)، 1356 ش؛ 6 . تفسير آفتاب (از نخستين آثار درباره امام خمينى)، 1358 ش؛ 7 . جامعه سازى قرآنى، 1378 ش؛ 8 . خورشيد مغرب (درباره حضرت ولى عصر)، 1360 (اين كتاب ، تاكنون بيش از بيست بار تجديد چاپ شده و به عربى نيز ترجمه شده است) . 9 . سپيده باوران ، 1378 ش ؛ 10 . شرف الدين ، 1360 ش ؛ 11 . شيخ آقا بزرگ تهرانى ، 1355 ش ؛ 12 . عاشورا مظلوميتى مضاعف، 1381 ش؛ 13 . فرياد روزها، 1344 ش؛ 14 . قيام جاودانه، 1373 ش؛ 15 . كلام جاودانه، 1370 ش؛ 16 . مشعل اتحاد، 1360 ش؛ 17 . معاد جسمانى در حكمت متعاليه ، 1379 ش؛ 18 . مكتب تفكيك، 1375 ش؛ 19 . مير حامد حسين، 1359 ش؛ 20 . هويّت صنفى روحانى، 1358 ش؛

.

مرورى بر «الحياة»

نگاهى به زندگى حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى

مرورى بر «ميزان الحكمة»

مرورى بر «ميزان الحكمة»چاپ اوّل اين كتاب ، در ده جلد ، در سال هاى 1362 تا 1365 به وسيله مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى در قم منتشر شده و تاكنون بارها در قم و بيروت ، تجديد چاپ شده است. گستردگى احاديث و روايات، و همسان نبودن نياز پژوهشگران و مخاطبان حديث، محدّثان را بر آن داشت تا در كنار فراهم آوردن مجموعه هاى بزرگ حديثى، به عرضه حديث در شكل هاى نوينى روى آورند و كتاب هايى مانند الخصال، تحف العقول و مكارم الأخلاق و... را به وجود آورند. ميزان الحكمة ، در امتداد پژوهش هاى گذشته ، مجموعه اى است كه آيات و روايات را با ترتيب خاص و نظمى جديد ، در يك جا جمع نموده است. اين كتاب ، مجموعه اى است از احاديث پيامبر اكرم و اهل بيت عليهم السلام كه به صورت موضوعى باب بندى شده و به ترتيب الفبا تنظيم گرديده است. در اين كتاب ، به ذكر احاديث شيعه بسنده نشده است ، بلكه هر آنچه از احاديث اهل سنّت كه همسان احاديث شيعه بوده، يا مضمونى نزديك به آنها داشته نيز ، ذكر شده است. همچنين ، رواياتى از اهل سنّت كه داراى مضمونى علمى يا اخلاقى بوده و با عقل و مذهب ، مخالفتى نداشته، حتّى اگر مشابهى هم در كتب شيعه نداشته ، آمده است. گفتنى است ميزان الحكمة و منتخب ميزان الحكمة ، هر دو به فارسى ترجمه شده اند . ضمناً برپايه الگوى اين كتاب ، اثر گسترده ديگرى به نام موسوعة ميزان الحكمة (با عنوان ترجمه : دانش نامه ميزان الحكمه) نيز توسط همين مؤلف و با همكارى محقّقان پژوهشكده علوم و معارف حديث ، در دست تأليف است كه تاكنون پنج جلد آن (از مَدخل «ايثار» تا مدخل «اللّه ») ، با ترجمه و بدون ترجمه ، منتشر شده است . تعداد مجلّدات اين كتاب ، احتمالاً از پنجاه مجلّد ، خواهد گذشت .

.

شكل و ساختار كتاب

شكل و ساختار كتاب1. در ابتداى هر باب يا موضوع، آيات مرتبط با آن ذكر شده و سپس ، احاديث معصومان عليهم السلام به ترتيب از پيامبر خدا شروع شده و در نهايت ، احاديث حضرت مهدى عليه السلام نقل شده است ، البته بجز احاديث تفسير كننده آيات قرآن كه بر همه روايات ، مقدّم است . 2. آنچه در انتخاب متون حديث ، مدّ نظر بوده، بلاغت و فراگير بودن حديث است، حتّى در مواردى كه اعتبار مصدر آن ، ضعيف تر باشد. 3. چنانچه يك حديث ، هم از پيامبر خدا نقل شده ، و هم به واسطه يكى از معصومان ديگر، حديث پيامبر صلى الله عليه و آله در متن آمده و به روايت ديگر ، در پاورقى اشاره شده است . 4. سعى شده نقل حديث از كتاب هاى معتبرِ متقدّم باشد و از كتب واسطه ، بجز بحار الأنوار و كنز العمّال ذكر نشود، مگر آن كه كتاب اصلى يافت نشده باشد، كه در نتيجه ، از منبع واسطه و با ذكر مصدر اصلى نقل شده است. 5. در ذكر مصادر، ابتدا مصادر اصلى شيعه و در انتها ، بحار الأنوار و سپس ، مصادر اصلى اهل سنّت و در آخر ، كنز العمّال آمده است. 6. براى هر يك از احاديث ، دو شماره در نظر گرفته شده است : يكى شماره مسلسل كه از ابتداى كتاب تا انتهاست و ديگرى ، شماره هاى مخصوص در هر باب است. 7. غالبا روايات با نام مروىٌ عنه (كسى كه روايت از او نقل شده) آغاز مى شود و در مواردى ، نام مصدر حديث در ابتدا آمده و چنانچه نام راوى نقش بسزايى در فهم روايت داشته، نام او در مرتبه بعد ذكر شده است. 8. علّت اين كه بعضا مصدر حديث در ابتدا ذكر شده ، اين است كه بعضى روايات از معصوم عليه السلام نقل نشده يا اين كه حديث ، قدسى بوده و يا اين كه بيانى از عمل يا گفتار معصومان بوده است . 9. چون روش تدوين احاديث به صورت موضوعى بوده، لذا به تناسب موضوعات، احاديث تقطيع شده اند و هر بخشى از آن ، در جايگاه مناسب خود آمده است. 10. لغات مشكل و غريب ، با استفاده از كتاب هايى مثل: النهاية، الصحاح جوهرى ، القاموس المحيط و المصباح المنير، شرح داده شده است . از بعضى شروح ، مثل: مرآة العقول، الوافى، روضة المتقين و شرح نهج البلاغة و... نيز استفاده شده است .

.

7 . آثار الصادقين

برخى آثار حجة الاسلام و المسلمين احسان بخش

8 . ينابيع الحكمة

مجموعه هاى حديثى خاص يا موضوعى

برخى آثار حجة الاسلام و المسلمين قزوينى

2 . نهج السعادة فى مستدرك «نهج البلاغة»

برخى آثار آية اللّه محمّد باقر محمودى

3 . سنن النبى صلى الله عليه و آله

مرورى بر «سنن النبى صلى الله عليه و آله »

مرورى بر «سنن النبى صلى الله عليه و آله »اين كتاب _ كه از نگاشته هاى روزگار جوانى علامه طباطبايى است _ ، اوّلين بار در سال 1354ش ، چاپ شد و سال هاى بعد ، چندين بار تجديد چاپ گرديد و دست كم ، سه ترجمه فارسى از آن ، به همّت آقايان محمّد هادى فقهى ، حسين استادوَلى و لطيف راشدى ، تاكنون به انجام رسيده است. محتواى كتاب ، شامل بخشى از رواياتى است كه محدّثان در كتاب هاى خود از آداب و سنن پيامبر اسلام نقل كرده اند و از آن جا كه به نظر علّامه ، هيچ مكروه و مباحى از آن جهت كه مكروه و مباح است ، از پيامبر صلى الله عليه و آله سر نمى زند، مؤلف ، از آنها سخن به ميان نياورده است. اسانيد روايات هم به جهت اختصار حذف شده است ؛ امّا روايات «مسند» از «مرسل» ، تميز داده شده است. روايات مربوط به شمايل پيامبر صلى الله عليه و آله نيز ذكر شده است. اصل اين كتاب در 21 باب و شامل 411 روايت است ؛ امّا در ترجمه هاى فارسى ، برخى مترجمان ، ملحقاتى بر آن افزوده و كلّ روايات كتاب را به بيش از نُهصد عدد رسانده اند. مصادر روايات ، از كتب شيعه اند ، بجز إحياء العلوم غزالى و الدرّ المنثور سيوطى .

.

4 . سنن النبى صلى الله عليه و آله

برخى آثار حجة الاسلام و المسلمين مدير شانه چى

برخى آثار حجة الاسلام و المسلمين مدير شانه چى1. علم الحديث؛ 2. دراية الحديث؛ 3. آيات الأحكام؛ 4. ترجمه و شرح تبصرة المتعلمين؛ 5. تاريخچه ادوار منطق؛ 6. تاريخچه فقه مذاهب اسلامى؛ 7. مزارات خراسان؛ 8. روش استنباط؛ 9. كتاب و كتاب خانه در اسلام؛ 10. تحقيق و تحشيه الأنوار البهية ى شيخ عبّاس قمى؛ 11. مقدّمه و تحقيق الأربعين نورالدين عبد الرحمان جامى؛ 12. مقدّمه و تصحيح چهل حديث حسين بن سيف الدين هرَوى؛ 13. تحقيق المسائل الجارودية ى شيخ مفيد؛ 14. اشراف و نظارت بر تأليف و تحقيق و نشر كتاب سنن النبى صلى الله عليه و آله . (1)

.

مرورى بر «سنن النبى صلى الله عليه و آله »

6 . موسوعة النبىّ الأعظم صلى الله عليه و آله

6. موسوعة النبىّ الأعظم صلى الله عليه و آلهتأليف مرحوم حجة الاسلام و المسلمين دكتر محمّد هادى امينى . اين كتاب ، در دو مجلّد در سال 1415 ق ، به چاپ رسيده است . كتاب ، مجموعه اى است از آنچه به پيامبر اكرم ، اسناد داده شده و در تنظيم آن ، از روش كتاب هاى معتبر حديثى استفاده شده است ، بدين صورت كه ابتدا روايات درباره «عقل و جهل» آمده و در پايان ، «كتاب الحدود و الديات» آورده شده است . در گردآورى احاديث ، از منابع اهل سنّت نيز استفاده شده است . تمام احاديث ، به صورت كامل همراه با سند ذكر شده اند و مصدر آن ، در پايان حديث آمده است . شرح حال بعضى از راويان و نيز توضيح لغات مشكل ، در پاورقى آمده و اختلاف نسخ در پاورقى بيان شده است .

.

7 . الألفين فى أحاديث الحسن و الحسين عليهماالسلام

برخى آثار آية اللّه احمدى ميانجى

برخى آثار آية اللّه احمدى ميانجى1 . مواقف الشيعة ؛ 2 . مالكيت خصوصى ، 2 ج ؛ 3 . السجود على الأرض ؛ 4 . التبرّك ؛ 5 . الأسير فى الإسلام ؛ 6 . مكاتيب الأئمة عليهم السلام (كه تاكنون ، چهار جلد آن به وسيله دارالحديث ، منتشر شده است) ؛ 7 . مكاتيب الرسول صلى الله عليه و آله (كه مهم ترين اثر ايشان به شمار مى رود و به تفصيل ، به معرّفى آن خواهيم پرداخت ) ؛ 8 . أحاديث أهل البيت عليهم السلام عن طرق أهل السنّة (با همكارى آية اللّه سيّد مهدى روحانى) .

.

مرورى بر «مكاتيب الرسول صلى الله عليه و آله »

مرورى بر «مكاتيب الرسول صلى الله عليه و آله »اين كتاب ، مجموعه اى است از نامه ها و نوشته هايى چون پيمان نامه هاى پيامبر خدا كه از ميان كتاب هاى حديثى ، تفسير ، تاريخ و ادبيات ، جمع آورى شده است . اين مجموعه ، اوّلين بار در سال 1379 ق ، به چاپ رسيد ؛ امّا مؤلّف در خلال سال هاى متمادى تا 1418ق ، به نامه ها و نوشته هاى ديگرى دست مى يابد كه در گوشه و كنار حاشيه كتاب خود ، يادداشت مى نمايد ، تا اين كه در همين سال ، آنها را به كتاب اصلى مى افزايد و براى اين كار ، ناچار ، به نگارش مجدّد و تنظيم جديد كتاب مى پردازد . در تدوين اين مجموعه ، نامه ها و نوشته هاى پيامبر صلى الله عليه و آله به دو بخش تقسيم شده است: بخش اوّل ، شامل نامه هاى پيامبر خدا كه براى امام على عليه السلام املا نموده و ايشان نوشته است ؛ بخش دوم ، شامل نامه هايى است درباره دعوت به اسلام كه يا براى فرمانداران و كارگزاران خود ، جهت تبيين وظايف آنها نگاشته و يا پيمان نامه ها و امان نامه هايى است كه در موارد مختلف نوشته شده است و از اين تعداد 229 عدد ، نامه هايى است كه در آنها لفظ و كلام پيامبر خدا به دست ما رسيده و 255 عدد از آنها نامه هايى است كه الفاظ آنها به دست ما نرسيده است . البته اينها بجز نامه هايى است كه به ايشان نسبت داده شده يا نامه هايى است كه قرار بوده نوشته شود، امّا هرگز نوشته نشده است كه اين بخش ، در خاتمه كتاب ، ذكر شده است . مؤلّف، پس از آوردن متن نامه ها، تمام مصادر آنها را در ذيل متن ، ذكر كرده و در مواردى كه نياز بوده، به شرح و توضيح بعضى عبارات و لغات مشكل ، پرداخته است . اين مجموعه ، در سه جلد متن و يك جلد فهرست هاى فنّى تنظيم شده و شامل فصل هاى زير است : فصل اوّل : فى افتتاحه كتبه ببسم اللّه الرحمن الرحيم فصل دوم : فيما كان يشرع به كتبه بعد البسملة فصل سوم : فى بلاغة كتبه فصل چهارم : فى الألفاظ الغريبة الموجودة فى كتبه فصل پنجم : فى أنه كان يكتب أم لا فصل ششم : فى كتابه فصل هفتم : حول كتبه و رسله إلى الملوك للدّعوة فصل هشتم : حول الكتب الّتى لم تصل إلينا نصوصها فصل نهم : حول كتبه المودعة عند أهل بيته المشتملة على كتابة الحديث و ... فصل دهم : فى كتبه للدّعوة إلى الإسلام فصل يازدهم : فى كتبه إلى عمّاله و اُمرائه فصل دوازدهم: فى عهوده و مواثيقه فصل سيزدهم: فى كتبه فى الإقطاعات فصل چهاردهم: فى كتبه فى الموضوعات المختلفة الخاتمة: فى الكتب المختلفة المنسوبة إليه .

.

كتاب شناسى مجموعه هاى حديثى خاص يا موضوعى سده هاى چهاردهم و پانزدهم

كتاب شناسى مجموعه هاى حديثى خاص يا موضوعى سده هاى چهاردهم و پانزدهم1 . أحاديث دينية (المواعظ الدينية) ، السيّد محمّد حسين الحسينى الجلالى، مؤسسة اهل البيت عليهم السلام ، بى جا ، بى تا . 2 . أحاديث الغيبية، تحقيق: مؤسّسة المعارف الإسلامية، قم : مؤسّسة المعارف الإسلامية، 1415ق. 3 . الاحاديث القدسية، زيد بكرى، قم : انصاريان ، 1417 ق . 4 . أحاديث المهدى عليه السلام من مسند أحمد بن حنبل، السيّد محمّد جواد الحسينى الجلالى، قم : مؤسّسة النشر الإسلامى، 1409ق. 5 . اخلاق ادارى در نهجالبلاغه، مصطفى دلشاد تهرانى، تهران: دريا، 1379 ش ، هفتم . 6 . الاداب الطبّية فى الاءسلام ، جعفر مرتضى العاملى، بيروت : دار البلاغة، 1412 ق . 7 . أدعية الاءمام زين العابدين عليه السلام ، جواد القيّومى الإصفهانى، قم : مؤسسة النشر الإسلامى، 1419ق. 8 . أدعية الاءمام المهدى عليه السلام المنسوب إلى الاءمام المهدى عليه السلام ، بيروت : دار المرتضى _ مؤسسة دخيل، 1419 ق . 9 . أدعية الاءمامين محمّد الباقر و جعفر الصادق عليهماالسلام، على محمّد على دخيّل ، بيروت : دار المرتضى، 1421 ق . 10 . أدعية الحج و آدابه ، محمّد الرَّيْشَهرى ، قم : دارالحديث ، 1377ش . 11 . أقوال الائمة عليهم السلام ، محبّ الإسلام موسوى، تهران : كتاب فروشى اسلامى، 1364 ش . 12 . ألف حديث فى المؤمن، هادى النجفى، قم : مؤسّسة النشر الإسلامى، 1416ق. 13 . الاءمام المهدى فى القرآن و السنة ، سعيد أبو معاش ، مشهد : بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى ، 1380 ش ، اوّل . 14 . أمثال و حكم الاءمام الرضا عليه السلام ، محمّد الغروى، بيروت : دار الزهراء ، 1410ق . 15 . أمثال و حكم الاءمام الكاظم و كلماته، محمّد الغروى، مشهد : المؤتمر العالمى للإمام الرضا عليه السلام ، 1422 ق / 1379 ش . 16 . أنباء الحجة عليه السلام ، إبراهيم حازم العاملى ، بيروت : دار المحجّة البيضاء ، 1426 ق . 17 . اهل البيت عليهم السلام به لسان اهل بيت عليهم السلام ، حبيب اللّه صميمى، تهران: صبا، 1381 ش، اوّل. 18 . أهل البيت فى القرآن ، السيّد صادق الحسينى الشيرازى ، بيروت : المركز العلمى ، 1400 ق . 19 . البحر الزخّار فى شرح أحاديث الائمة الاطهار ، السيّد محسن الأمين ، بيروت : شركة الكتبى ، 1413 ق / 1371 ش . 20 . بلاغة الاءمام الحسن عليه السلام ، جعفر عبد الرضا الحائرى، قم : شكورى، 1373ش. 21 . بلاغة الحسين عليه السلام ، مصطفى آل اعتماد، قم : اسماعيليان، 1406ق . 22 . بيان الائمة عليهم السلام للوقايع الغريبة و الاسرار العجيبة، 7 ج ، محمّد مهدى زين العابدين، قم : دار الغدير، 1425ق . 23 . البيان فى أخبار صاحب الزمان عليه السلام ، محمّد بن يوسف الكنجى، قم : مؤسسة النشر الإسلامى، 1409 ق . 24 . پانصد حديث اعتقادى واخلاقى، احمد صادقى اردستانى، قم : دفتر تبليغات اسلامى، 1373ش. 25 . پندهاى گران مايه پيغمبر اكرم به ابوذر غفارى، ابوطالب تجليل تبريزى، قم : دفتر نشر برگزيده، 1372ش. 26 . پندهاى معصومين عليهم السلام ، مهدى حائرى تهرانى، قم : بنياد فرهنگى امام المهدى عليه السلام ، 1372ش. 27 . پيام پيامبر، بهاء الدين خرمشاهى و مسعود انصارى، تهران: جامى 1376 ش ، اوّل. 28 . التبليغ فى الكتاب و السنة، محمّد الريشهرى، قم : دار الحديث، 1379ق. 29 . تمامُ نهج البلاغة من كلام الاءمام أمير المؤمنين ، السيّد صادق الموسوى ، بيروت : مؤسسه الأعلمى ، 1426ق ، 7ج . 30 . التنمية الاءقتصادية فى الكتاب و السنة، محمّد الريشهرى، قم : دار الحديث، 1422ق. 31 . توقيعات مقدّسه، جعفر وجدانى، تهران : كتاب فروشى مصطفوى . 32 . ثلات آلاف حكمة للإمام على عليه السلام ، محسن عقيل، دار السرور، 1421ق. 33 . حج در كلام قرآن و عترت، حسين فالى، قم : دار الثقلين، 1419ق. 34 . الحج فى الكتاب و السنة، مركز الحجّ للدراسات و النشر، قم : مركز الحجّ للدراسات و النشر، 1407ق. 35 . الحجّ و العمرة فى الكتاب و السنة ، محمّد الريشهرى، قم : دار الحديث، 1376ش. 36 . الحديث النبوى فى روايات الائمّة عليهم السلام ، خضر محمّد نبها ، بيروت : دار المحجّة البيضاء ، 1427ق . 37 . الحسين في القرآن ( تاويل آيات القرآن فى الحسين عليه السلام ) ، السيد محمد الواحد / ، مشهد ، لاهيجى ، 1418 ق . 38 . الحسين و عاشوراء فى الكافى، حسين صولى، بيروت : المركز الإسلامى للتراث، 1418ق. 39 . حقوق از ديدگاه امام سجاد عليه السلام ، قدرت اللّه مشايخى، قم : انصاريان، 1379ش. 40 . الحكم الزاهرة عن النبىّ و عترته الطاهرة ، عليرضا صابرى يزدى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1375ش. 41 . الحكم من كلام أمير المؤمنين عليه السلام ، 2ج ، قسم الحديث فى مجمع البحوث الإسلامية ، زير نظر : كاظم مدير شانه چى ، مشهد : بنياد پژوهش هاى اسلامى ، 1417 ق . 42 . الحكومة الاءسلامية فى أحاديث الشيعة، غلامرضا السلطانى، قم : مؤسسه در راه حق، 1368ق. 43 . الحوار بين الحضارات فى الكتاب و السنة، محمّد الريشهرى، قم : دار الحديث، 1379 ش . 44 . حياة الحيوان عند أهلالبيت عليهم السلام ، رسول كاظم، بيروت: دارالمحجّة البيضاء، 1426 ق. 45 . الدرّ الثمين أو ديوان المعصومين ، محمّد على مدرّس تبريزى ، تبريز : مطبعه ملّتى ، 1369 ق . 46 . دعاها و آداب حج و عمره، محمّد محمّدى رى شهرى ، قم : دار الحديث، 1377ش. 47 . دولت آفتاب (كشوردارى و مديريت در نهج البلاغه) ، مصطفى دلشاد تهرانى ، تهران : دريا ، 1378 . 48 . دو هزار حديث از حضرت على عليه السلام ، زين العابدين كاظمى خلخالى، تهران : فؤاد ، 1374 ش . 49 . رسالة الحقوق ، المنسوب إلى الاءمام السجّاد عليه السلام ، بيروت : دار الأضواء، 1419 ق . 50 . زبدة الاحاديث (من الاربعة إلى الاربعة)، عبّاس بن على اكبر الجهرودى القمى، قم: 1399ق. 51 . سلسلة دواوين المعصومين ، جمع و تحقيق : سيّد امير تقدّمى معصومى ، 10 ج ، قم : دليل ما ، 1381 _ 1385 ش . 52 . سنن الاءمام على عليه السلام ، لجنة الحديث فى معهد باقر العلوم عليه السلام ، قم : نور السجّاد عليه السلام ، 1380 ش ، اوّل . 53 . ششصد حديث برگزيده از چهارده معصوم عليهم السلام ، شعبانعلى لامعى، قم : ناصر. 54 . الشيعة فى القرآن ، السيّد صادق الحسينى الشيرازى ، كويت : هيئة محمّد الأمين ، 1423 ق . 55 . صحيفه فاطمه (احاديث و كرامات حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام) ، حميد احمدى جلفايى ، قم : زائر ، 1381 ش ، اوّل . 56 . صحيفه فاطميه، جواد قيّومى اصفهانى، ناشر : مؤلّف، 1372ش. 57 . صحيفه كاظميه ، سيّد محمّدرضا غياثى كرمانى ، تهران : سروش ، 1380 ش ، دوم . 58 . صحيفة الاءمام الرضا عليه السلام ، مؤسّسة الإمام المهدى عليه السلام ، قم : مؤسّسة الإمام المهدى عليه السلام . 59 . صحيفة الحسين عليه السلام ، جواد القيّومى الإصفهانى، قم : اسلامى، 1375ش. 60 . الصحيفة الحسينية، محمّد على الهمدانى، بيروت : مؤسّسة البلاغ، 1416ق. 61 . الصحيفة الرابعة السّجادية، جواد القيّومى الإصفهانى، قم : مكتبة الثقلين القرآن 1398ق. 62 . صحيفة الزهراء عليه السلام ، اسعد عبود، بيروت : الإرشاد للطباعة و النشر، 1419ق. 63 . الصحيفة الصادقية، باقر شريف القَرَشى، بيروت : دار الأضواء، 1410ق. 64 . صحيفة على بن أبى طالب عليه السلام ، رفعت فوزى عبد المطّلب، بيروت : دار السلام، 1406ق. 65 . الصحيفة الفاطمية الجامعة، محمّد باقر الموحّد الأبطحى، مؤسّسة الإمام المهدى عليه السلام ، قم: 1421ق . 66 . الصحيفة الكاظمية ، به كوشش و ترجمه : غلامرضا اكبرى ، مشهد : كنگره جهانى امام رضا عليه السلام ، 1372 ش ، اوّل . 67 . صحيفة المهدى عليه السلام ، عيسى الأهرى، مؤسّسة الغدير، 1406ق. 68 . صفات و علامات متّقين در خطبه اميرالمؤمنين عليه السلام ، 3 ج ، عبّاس حاجيانى دشتى ، قم : محلّاتى ، 1420 ق ، اوّل . 69 . الصلاة فى الكتاب و السنة، محمّد الريشهرى، قم : مؤسّسة دار الحديث، 1376ش. 70 . طبّ الاءمام الصادق عليه السلام ، محمّد كاظم القزوينى، بيروت : دار القارى، 1423ق. 71 . طبّ الاءمام على عليه السلام ، عقيل محسن، بيروت : دار الرسول الأكرم، 1417ق. 72 . طبّ الاءمام على بن موسى الرضا عليه السلام ، باقر شريف القَرَشى، بيروت : دار المرتضى، 1414ق. 73 . طبّ الاءمام موسى الكاظم عليه السلام ، عبد الحسين الجواهرى، بيروت : دار الكتاب الإسلامى، 1413ق. 74 . طبّ الرضا عليه السلام ، نصير الدين مير صادقى، تهران : كورش كبير، 1343ش. 75 . طبّ الرضا و طب الصادق عليهماالسلام السيّد مرتضى العسكرى، قم : رئوف، 1372ش. 76 . طبّ الصادق عليه السلام ، محمّد على خليلى، تهران : عطايى . 77 . الطفل فى حديث أهل البيت عليهم السلام ، قسم الدراسات الإسلامية فى دار المرتضى ، بيروت : دار المرتضى ، 1423 ق ، اوّل . 78 . العبادات على مذهب أهل البيت عليهم السلام ، السيّد محمّد حسين الحسينى الجلالى ، شيكاگو : اُپِن اِسكول . 79 . العلم و الحكمة فى الكتاب و السنة، محمّد الريشهرى، قم : مؤسّسة دار الحديث، 1376ش. 80 . على فى القرآن (2 ج) ، السيّد صادق الحسينى الشيرازى ، بيروت : دار العلوم ، 1421 ق . 81 . على عليه السلام فى الكتاب و السنة، حسين الشاكرى النجفى، قم : انصاريان، 1412ق. 82 . على عليه السلام و نظام الحكم فى الاءسلام، محمّد باقر الناصرى، بيروت : دار الزهراء، 1410 ق. 83 . فاطمة الزهراء فى القرآن ، السيّد صادق الحسينى الشيرازى ، اصفهان : خوش نواز ، 1421 ق . 84 . فضائل المهدى عليه السلام ، على اكبر تلافى، تهران : نيك معارف، 1372ش. 85 . الفقه المأثور و الاُصول المتلقّاة ، على المشكينى ، قم : الهادى ، 1378ش . 86 . قرآن در نهج البلاغه ، محمّدتقى مصباح يزدى ، نگارش : احمد محمدى ، قم : مؤسّسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى رحمه الله ، 1379 ش ، اوّل . 87 . القرآن الكريم وروايات المدرستين ، السيّد مرتضى العسكرى ، تهران : توحيد ، 1418 ق . 88 . كلمات قصار حسين بن على عليه السلام ، ابوالقاسم حالت، تهران : بهجت . 89 . كلمات قصار حضرت امير المؤمنين عليه السلام ، محمود دعوتى، تهران : نوين، 1366ش. 90 . كلمات قصار حضرت مولا على بن ابى طالب، سيّد مهدى لاجوردى زاده، قم : فرهنگ، 1384 ق. 91. المرأة فى فقه الاءمام الصادق عليه السلام ، محمود الشامى، بيروت: دارالكاتب العربى، 1426 ق. 92 . مُعجم المَحاسن و المساوئ ، ابوطالب التجليل التبريزى ، قم : جماعة المدرّسين ، 1417 ق . 93 . موسوعة الادعية ، 6 ج ، جواد القيّومى الإصفهانى ، مشهد : بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى ، 1418 ق . 94 . المهدى فى السنّة ، السيّد صادق الحسينى الشيرازى ، بيروت : مؤسّسة الوفاء ، 1400 ق . 95. المهدى فى القرآن ، السيّد صادق الحسينى الشيرازى ، اصفهان : خوش نواز ، 1421 ق . 96 . يك هزار حديث در يكصد موضوع (هر موضوع ، ده حديث) ، هادى موحّدى ، قم : ارم ، 1385 ، هشتم. 97 . ينابيع الحكمه (برگزيده روايات در قضايا و حكايات) ، تهران : دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامى ، 1382 .

.

شيوه هاى خاصّ تدوين احاديث

نگاهى به زندگى حجة الاسلام و المسلمين قَبّانچىوى در سال 1328 ق ، در خانواده اى تبريزى ، در شهر نجف اشرف ، ديده به جهان گشود . نَسَبش با بيست و شش واسطه به امام حسين بن على عليه السلام مى رسد . در بيست سالگى پدرش را از دست داد . در آغاز جوانى ، به تحصيل علوم دينى رو آورد و پس از فراگيرى دروس مقدّماتى ، فقه و اصول را نزد حضرات آيات شيخ زين العابدين عاملى و سيّد محمّد جواد طباطبايى تبريزى تلمّذ نمود . وى در كنار تحصيل علوم دينى ، به تبليغ و خطابه ، عنايت ويژه اى داشت ، به گونه اى كه يكى از خُطباى بزرگ كشور عراق و ديگر كشورهاى عربى به شمار مى رفت . او به سبب فعاليت هاى دينى و سياسى خود ، بارها در حكومت هاى مختلف عراق ، دستگير و زندانى شد كه آخرين آنها ، پس از قيام شعبان 1411 (انتفاضه شعبانيه) بود كه توسّط عُمّال حكومت بعثى عراق ، دستگير شد و پس از آن ، مفقود گرديد و اكنون كه سال ها از سقوط صدّام و آزادى زندانيان سياسىِ باقى مانده در اسارتگاه هاى مخفى حكومت صدّام مى گذرد ، بايد وى را در كنار هزاران شهروند مفقود ديگر عراق ، در زمره شهيدان به شمار آورد . اين كتاب ، با تحقيق شيخ طاهر سلامى ، در ده جلد به سال 1420 ق ، توسّط دار الاُسوه ، در قم به چاپ رسيده است. كتاب مسند الإمام على عليه السلام حاصل 23 سال تلاش مؤلّف بوده و كارى فراگير در جمع آورى احاديث امام على عليه السلام است . نام اين كتاب در الذريعة ذكر نشده ، چون بعد از وفات شيخ آقا بزرگ تهرانى به اتمام رسيده است ؛ امّا چون ايشان از تأليف آن مطلّع بوده ، مقدّمه اى بر آن نگاشته است . اين مجموعه ، دربرگيرنده كلّيه احاديث، فتاوا، قضاوت ها، حكمت ها، احكام و بسيارى موضوعات ديگر از امام على عليه السلام است . مؤلّف ، بدون آن كه در صدد تميز بين احاديث صحيح و حَسَن و ضعيف باشد، سعى كرده هر آنچه از امام عليه السلام بوده ، جمع آورى نمايد و البته مدّعى نيست كه همه آنچه از ايشان صادر شده را جمع آورى نموده است ، چنان كه از نقل خطبه ها ، كلمات قصار و نامه هاى امام عليه السلام صرف نظر نموده است ؛ چون پيش از اين ، جمع آورى و چاپ شده اند.

.

كتاب شناسى مسندهاى سده هاى چهاردهم و پانزدهم

كتاب شناسى مسندهاى سده هاى چهاردهم و پانزدهم1 . مسند الإمام الباقر عليه السلام ، عزيز اللّه العطاردى ، تهران : عطارد ، 1381ش. 2 . مسند الإمام الباقر عليه السلام ، سيّد محمّد كاظم الكفائى النجفى . (1) 3 . مسند الإمام الجواد عليه السلام ، عزيز اللّه العطاردى، مشهد : المؤتمر العالمى للإمام الرضا عليه السلام ، 1410ق. 4 . مسند الإمام الرضا عليه السلام ، عزيز اللّه العطاردى ، مشهد : المؤتمر العالمى للإمام رضا عليه السلام ، 1406ق. 5 . مسند الإمام الشهيد أبى عبد الله، عزيز اللّه العطاردى ، تهران : عطارد، 1376ش. 6 . مسند الإمام الصادق عليه السلام ، 22 ج ، عزيز اللّه عطاردى ، تهران : عطارد ، 1384 ش ، اوّل . 7 . مسند الإمام العسكرى عليه السلام ، عزيز اللّه العطاردى ، مشهد : المؤتمر العالمى للإمام الرضا عليه السلام ، 1410ق. 8 . مسند الإمام الكاظم عليه السلام ، عزيز اللّه العطاردى ، مشهد : المؤتمر العالمى للإمام الرضا عليه السلام ، 1410 ق . 9 . مسند الإمام المجتبى عليه السلام ، عزيزاللّه العطاردى ، تهران : عطارد ، 1383ش . 10 . مسند الإمام الهادى عليه السلام ، عزيز اللّه العطاردى ، مشهد : المؤتمر العالمى للإمام الرضا عليه السلام ، 1410ق. 11 . مسند الإمام أبى عبد اللّه جعفر بن محمّد الصادق عليه السلام ، السيّد محمّد كاظم الكفائى النجفى (م 1345ق). (2) 12 . مسند الإمام زيد ، زيد بن على بن الحسين عليه السلام ، بيروت : دار مكتبة الحياة ، 1996ق. 13 . مسند الإمام على عليه السلام ، السيّد حسن القبانچى، تهران : دار الاُسوة ، 1420ق. 14 . مسند الإمام على بن أبى طالب عليه السلام ، عبد المحسن عبد اللّه السراوى ، قم : دار ذوالفقار . 15 . مسند الرسول الأعظم ، يحيى الفلسفى الدارابى، شيراز : مؤسّسة و مدرسة المهدى، 1413ق. 16 . مسند الرضا عليه السلام ، داوود بن سليمان الغازى ، السيّد محمّدرضا الحسينى الجلالى ، قم : دفتر تبليغات اسلامى ، 1418ق. 17 . مسند إمام المجتبى عليه السلام ، عزيز اللّه العطاردى ، تهران : عطارد ، 1373ش. 18 . مسند أبى بصير، 2 ج ، بشير المحمّدى المازندرانى، قم : دار الحديث، 1383 ش . 19 . مسند أبى حمزة ثابت بن دينار الثمالى، عبد الرزّاق حرز الدين، قم : دليل، 1420ق. 20 . مسند أهل البيت و مرسلهم، السيّد محمّد رضا الحسينى الجلالى . (3) 21 . مسند زرارة بن أعين الكوفى الشيبانى ، بشير المحمّدى المازندرانى، قم : مؤسّسة النشر الإسلامى . 22 . مسند زُرارة بن أعيَن (ما رواه الحواريّون : ج 5 _ 6) ، كاظم جعفر المصباح ، اصفهان : بصائر ، 1374 ، اوّل . 23 . مسند عبدالعظيم الحسنى، عزيز اللّه العطاردى، قم : دار الحديث، 1382ش. 24 . مسند على بن سويد السائى ، فاضل المالكى ، مشهد : المؤتمر العالمى للإمام رضا عليه السلام ، 1411ق. 25 . مسند فاطمه عليهاالسلام ، مهدى جعفرى ، تهران : جمال الحق ، 1373 ش ، دوم . 26 . مسند فاطمة الزهراء عليهاالسلام ، حسين شيخ الإسلامى، قم : دفتر تبليغات اسلامى، 1419ق. 27 . مسند فاطمة الزهراء عليه السلام ، عزيز اللّه العطاردى ، تهران : عطارد ، 1412ق. 28 . مسند فاطمة بنت الحسين عليه السلام ، ميرناصر حسين لكنهويى (فرزند مير حامد حسين) (1361ق) . (4) 29 . مسند فاطمة بنت الحسين عليه السلام ، عليرضا سيّد كبارى ، قم : زائر ، 1376ش. 30 . مسند محمّد بن قيس البجلى، كاظم إبراهيم الركابى ، بيروت : مركز دراسات الوحدة الإسلامية، 1411ق. 31 . مسند محمّد بن قيس البجلى ، بشير المحمّدى المازندرانى ، قم : المركز العالمى للدراسات، 1409ق. 32 . مسند محمّد بن مسلم الثقفى الطائفى، بشير المحمّدى المازندرانى ، قم : مؤسّسة النشر الإسلامى، 1416ق. 33 . مسند محمّد بن مسلم الثقفى (ما رواه الحواريّون : ج 1 _ 2) ، كاظم جعفر المصباح ، قم : مؤسسة أنصار الحسين ، 1417 ق . 34 . من مسند أهل البيت عليهم السلام ، فضل اللّه الحائرى ، لندن : مؤسسة الزهراء ، 1407 ق .

.

دو . اربعين نويسى يا چهل حديث نگارى

شيوه تأليف چهل حديث

شيوه تأليف چهل حديثدر گردآورى و تدوين كتاب هاى اربعين يا چهل حديث ، هيچ محدوديتى در شيوه و نوع گردآورى احاديث نبوده است و هر يك از مؤلّفان، سليقه، ابتكارات و شيوه هاى گوناگونى برگزيده اند. در بعضى اربعينات، احاديث ضعيف و حتّى جعلى نيز راه يافته است. موضوعات استفاده شده در جمع آورى احاديث اربعينات ، بسيار متنوّع است و شامل موضوعاتى از قبيل: توحيد، صفات خدا، احكام، عبادات، مواعظ اخلاقى، جهاد، حج، اصول دين، معراج، ماه رمضان، آداب معيشت، خواصّ خوراكى ها، فضايل و مناقب معصومان و ... است . براى برخى از اين مجموعه ها، نام هاى غير از چهل حديث ، گذاشته شده است . مثلاً مواردى چون كشف الحق ، اثر مير محمّد صادق خاتون آبادى و الرسالة العَليّة فى الأحاديث النبوية، اثر حسين بن على كاشفى. اكنون ، به معرّفى چند كتاب مهم اربعين مى پردازيم و در ادامه ، فهرستى از اربعينات و چهل حديث هاى منتشر شده در سده چهاردهم و پانزدهم هجرى را تقديم مى كنيم .

.

1 . شرح چهل حديث

برخى آثار امام خمينى قدس سره

برخى آثار امام خمينى قدس سره1. شرح دعاء السَّحَر ؛ 2. شرح حديث رأس الجالوت ؛ 3. شرح چهل حديث ؛ 4. شرح حديث جنود عقل و جهل ؛ 5. التعليقة على «الفوائد الرضوية» للقاضى سعيد القمى ؛ (1) 6. حاشيه بر مصباح الاُنس ؛ 7. مصباح الهداية إلى الخلافة والولاية ؛ 8. سرّ الصلاة ؛ 9. التعليقة على «الأسفار الأربعة» (4 ج) ؛ 10. كشف اسرار ؛ 11. أنوار الهداية فى التعليقة على الكفاية (2ج) ؛ 12. كتاب الطهاره (4ج) ؛ 13. المكاسب المحرّمة (2ج) ؛ 14. تحرير الوسيلة (5ج) ؛ 15. كتاب البيع ؛ 16. ديوان شعر .

.

مرورى بر «شرح چهل حديث»

مرورى بر «شرح چهل حديث»شرح چهل حديث، كتابى است دربردارنده مجموعه اى از عالى ترين نكات عرفانى و لطيف ترين آموزه هاى اخلاقى، كه امام خمينى در 38 سالگى (1358ق) به رشته تحرير درآورده است . سى و سه حديث از اين كتاب ، مربوط به اخلاق اسلامى و هفت حديث آخر ، در باب اعتقادات و كلام است . مؤلّف ، در آغاز، برخى از مشايخ روايى خويش را به اين ترتيب ، معرّفى نموده است: 1. شيخ ابوالمجد محمّد رضا اصفهانى (م1362ق)، صاحب وقاية الأذهان ؛ 2. حاج شيخ عبّاس قمى (م1359ق)، صاحب مفاتيح الجنان ؛ 3. علّامه سيّد محسن امين عاملى(م1371ق)، صاحب أعيان الشيعة ؛ 4. سيّد ابوالقاسم دهكردى اصفهانى (م1353ق)، صاحب الوسيلة إلى السير و السلوك.

.

موضوعات احاديث

2 . چهل حديث

مرورى بر كتاب «چهل حديث»

مرورى بر كتاب «چهل حديث»اين مجموعه چهل حديث ، موضوعات گوناگونى را دربر گرفته كه مؤلّف ، هر يك از احاديث آن را بدين صورت شرح و بسط داده است كه ابتدا يك فقره از روايت را بيان كرده، ترجمه و شرح مى نمايد و در خلال آن ، مطالب مرتبط با آن فقره را با استفاده از آيات و روايات متعدّد و بعضا شعر و داستان ، بيان نموده است . اين كتاب ، در سه مجلّد تدوين يافته كه جلد اوّل و دوم ، هر يك ده حديث و جلد سوم ، بيست حديث را در خود جاى داده است. بعضى از موضوعات احاديث ، اينهاست : نشانه هاى مؤمن، فضيلت نماز، سخت ترين اعمال، ضمانت بهشت در برابر شش چيز، فايده رفت و آمد به مسجد، قوام دين به چهار طايفه است، دعا و فوايد آن، مكارم اخلاق، استغفار و شرايط آن، وصاياى پيامبر خدا به سلمان، محبوب ترين كارها نزد خدا، وصاياى پيامبر خدا به ابوذر، به آنچه اميد ندارى ، اميدوارتر باش، خوشى مؤمن در دنيا سه چيز است، نيّت مؤمن بهتر از عمل اوست، چهار خصلت موجب رستگارى است و... .

.

3 . پرورش روح در پرتو چهل حديث

3 . پرورش روح در پرتو چهل حديثتأليف سيّد محمّد شفيعى . اين كتاب ، در قم به وسيله دفتر تبليغات اسلامى، در زمستان 1370 ش ، منتشر شده است . اين كتاب ، مجموعه اى است دو جلدى كه مؤلّف در گزينش احاديث آن، چهل موضوع اخلاقى ، اعتقادى و سياسى را در نظر گرفته و براى هر يك از موضوعات، چهل حديث مرتبط با آنها را انتخاب نموده كه به طور خلاصه ، ساختار كتاب چنين است : 1. گذشته از احاديث اصلى كه با شماره مسلسل مشخّص شده اند، جهت توضيح و تبيين مطالب، اغلب حديث يا احاديث ديگرى تحت عنوان «تذنيب» ذكر شده است. 2. در نقل همه احاديث از ذكر سلسله سند ، خوددارى شده است. 3. منابع احاديث ، غالبا مجلّدات بحار الأنوار و ديگر منابع متأخّر چون ميزان الحكمة و سفينة البحار و... است كه در پاورقى آمده است . 4. از ميان موضوعات، بيست موضوع در جلد اوّل و بيست موضوع ديگر در جلد دوم ، تدوين يافته كه به تفكيك بدين شرح است : موضوعات جلد اوّل : اخلاص، اخلاق، تواضع، تقوا ، عفّت و پاك دامنى، حُسن ظن و سوء ظن، صبر، سكوت حكيمانه، توبه، زهد، ازدواج، آيين همسردارى، متابعت از هواى نفس، حسد، خودبينى، خودپسندى، عيب جويى، غيبت، غضب، دروغ و تكبّر . موضوعات جلد دوم: شهوت پرستى، جدل، مى گسارى، پيروى از شيطان، نوع دوستى، دانش، آيين دوستى، زيارت خانه خدا، صِله رحم، جهاد و شهادت، روزه، نيايش و ارتباط با خدا، صلوات بر محمّد و آل محمد، نماز شب، راه هاى عفو و غفران الهى ، كسب حلال و حرام، انتظار، شيعه و تشيّع ، امامت و ولايت و حماسه عاشورا .

.

4 . چهل حديث حضرت رضا عليه السلام

4 . چهل حديث حضرت رضا عليه السلامتأليف مرحوم حجة الاسلام والمسلمين كاظم مديرشانه چى . (1) چاپ دوم اين كتاب به سال 1371 ش ، به وسيله انتشارات آستان قدس رضوى در مشهد ، منتشر شده است . هدف مؤلّف از تأليف اين كتاب، گذشته از ارائه چهل حديث از امام رضا عليه السلام ، در اصل ، معرّفى شخصيت، زندگى و اوضاع فرهنگى _ سياسى دوران امام عليه السلام بوده است. به همين دليل ، بيشتر حجم كتاب را اين مطالب به خود اختصاص داده است : تولّد امام رضا عليه السلام ، امامت وى و متون نقل شده از ائمه پيش از وى بر وصايت او، مقام علمى و اخلاقى امام عليه السلام ، و اوضاع سياسى زمان امام عليه السلام . مؤلّف ، در ادامه نام چهل تَن از اصحاب امام رضا عليه السلام را برشمرده و به اختصار ، معرّفى مى نمايد . سپس به ذكر دانشمندان و بزرگان معاصر ايشان در شهرهاى اسلامى پرداخته، به معرّفى آنها مى پردازد و در نهايت نيز ماجراى شهادت و تاريخ وفات امام عليه السلام را بيان مى كند . در پايان ، چهل حديث كوتاه از امام رضا عليه السلام بدون ذكر سند آمده و منابع احاديث نيز مشخّص نشده است . مفهوم و ترجمه احاديث نيز به همّت آقاى باقرزاده ، تنظيم يافته و در ذيل هر حديث ، آمده است .

.

كتاب شناسى كتاب هاى اربعين سده هاى چهاردهم و پانزدهم

كتاب شناسى كتاب هاى اربعين سده هاى چهاردهم و پانزدهم1 . اربعين حسينيه، ميرزا محمّد ارباب اشراقى قمى (م 1341ق) ، تهران : اُسوه، 1372 ش. 2 . اُسوه حسنه _ شايسته ترين الگو (چهل حديث درباره پيامبر گرامى اسلام) ، هادى موحّدى (موحّد كيا) ، تهران : مؤسسه مهد قرآن ، 1385ش ، دوم. 3 . الأربعون حديثا، به كوشش: محمّد على احمديان ، با تحقيق : مرتضى احمديان، قم: فاضل، 1378 ش ، اوّل . 4 . الأربعون حديثاً (آداب التلاوة)، معاونت آموزشى، پژوهشى و تربيتى دفتر امور قرآنى ، عصمت ، 1378ش. 5 . الأربعون حديثا، محمّد بن الحسين الآجَرى، بيروت : المكتب الإسلامى، 1409ق. 6 . الأربعون حديثا ، السيّد روح اللّه الموسوى الخمينى، سامى خضراء ، بيروت : دار التعارف للمطبوعات ، 1415ق / 1995 م . 7 . الأربعون حديثا المختارة من السنّة، السيّد عبّاس الموسوى، بيروت: دار المرتضى ، 1998 ق. 8 . الأربعون حديثا عن النبىّ الأكرم ، قم : سازمان تبليغات اسلامى . 9 . الأربعون حديثا عن كلّ معصوم، على پناه الإشتهاردى، قم : مؤسّسة السيّدة المعصومة، 1420ق. 10 . الأربعون حديثا (فضل القرآن)، مكتب الشؤون القرآنية (دفتر امور قرآنى) ، 1376 ش. 11 . الأربعون حديثا فى فضائل أميرالمؤمنين، أحمد المحمودى، بيروت : مؤسّسة البلاغ، 1410 ق. 12 . الأربعون حديثا فى من يملأ الأرض قسطا و عدلاً، هادى النجفى، قم : الهداية، 1411 ق. 13 . الأربعون حديثا للإمام الرضا عليه السلام ، دائرة الشؤون الثقافية، مشهد : آستان قدس رضوى، 1412ق. 14 . الأربعينات فى القرآن و الحديث، محمود اكبر زاده خراسانى، مشهد : بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1420ق. 15 . الأربعين المحسنية (الفوائد السنية فى شرح الأربعين)، محسن بن غفّار الحسينى التبريزى (م1392ق)، چاپ تبريز. 16 . الأربعين الهاشمية في شرح جملة من الأحاديث الواردة في العلوم الدينية ، مهدى العلوى ، دمشق : دار الفكر ، 1399 ق / 1357 ش . 17 . الأربعين جامى، عبد الرحمان جامى، به كوشش : كاظم مدير شانه چى، مشهد : آستان قدس رضوى، 1363 ش. 18 . الأربعين حجت، على حجّت هاشمى خراسانى، قم : حاذق، 1370 ش. 19 . الأربعين فى فضائل مولانا أمير المؤمنين، محمّدرضا بانى كاشانى، قم : مؤلّف، 1376 ش . 20 . الأربعينيات، احمد المولائى، تحقيق : هاجر مولوى همدانى، قم: 1369ش . 21 . انوار درخشان : چهل حديث پيرامون روزه و ماه رمضان، مؤسّسه پيام امام هادى عليه السلام ، قم: 1378 ش. 22 . انوار هدايت : چهل حديث در موعظه و حكمت، مؤسّسه پيام امام هادى عليه السلام ، قم: 1382 ش . 23 . جلوه نور (چهل حديث قابل تصويرگرى) ، سيدحميد محمودزاده حسينى ، تهران : محبت ، 1377ش . 24 . چهل چلچراغ (چهل «چهل حديث» موضوعى _ كاربردى) ، هادى موحّدى ، قم : اِرم ، 1385ش. 25 . چهل حديث، به كوشش : شيخ عبّاس قمى (1254 _ 1319 ش) ، قم: لوح محفوظ، 1378 ش ، اوّل . 26 . چهل حديث، سيّد هاشم رسولى محلّاتى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1375 ش. 27 . چهل حديث آخرين پيشواى معصوم، به كوشش: سيّد محمّدباقر طباطبايى، تهران: ايران نگين، 1378 ش ، اوّل . 28 . چهل حديث آزادى، محمّد عابدى ميانجى، قم: معروف، 1380ش. 29 . چهل حديث آموزش و پرورش، مهدى امامى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373 ش. 30 . چهل حديث احتكار، محمّد رحيم بيگ محمّدى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1375 ش. 31 . چهل حديث اذان، محمّد جواد فرقانى ، قم : معروف ، 1374 ش . 32 . چهل حديث : اربعين در روايات اسلامى، به كوشش: محبوب عليزاده، تهران: ايران نگين، اوّل ، 1378 ش . 33 . چهل حديث از امام حسن مجتبى عليه السلام ، احمد زمانى، قم : معروف، 1375ش. 34 . چهل حديث ازدواج، محمّد رحيم بيگ محمّدى، قم : معروف، 1375ش. 35 . چهل حديث از سخنان پيشوايان اسلام، محمّد سالار، قم : نهضت. 36 . چهل حديث از غيبت فضل بن شاذان، على اكبر مهدى پور، قم : حاذق، 1415ق. 37 . چهل حديث استقلال، محمّد عابدى ميانجى، قم: معروف، 1380ش. 38 . چهل حديث اسراف، محمود شريفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش. 39 . چهل حديث اسوه ها، عبّاس رفيعى پور علويجه، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373 ش. 40 . چهل حديث انتظار فرج حضرت ولى عصر، محمود شريفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 41 . چهل حديث اوّلين ها، محمود شريفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش. 42 . چهل حديث با ترجمه فارسى (ج 1 تا 6) ، هادى موحّدى ، تهران : برهان ، 1373 _ 1374 ش . 43 . چهل حديث بازار، محمود مهدى پور، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش. 44 . چهل حديث بيت المال، محمّد عابدى، قم : معروف، 1375ش. 45 . چهل حديث بيمار و بيمارستان، عبّاس عزيزى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1374 ش . 46 . چهل حديث بينش و حكمت، محمود شريفى، قم : معروف ، 1374 ش . 47 . چهل حديث پرسش و پاسخ ، احمد لقمانى ، تهران: سازمان تبليغات اسلامى ، 1374 ش. 48 . چهل حديث پيرامون درختكارى، مهدى مجيدى، تهران : سازمان جنگل ها و مراتع ، 1371 ش . 49 . چهل حديث تربيت، سيّد رضا تقوى دامغانى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى . 50 . چهل حديث تربيت، جعفر شيخ الاسلامى، تهران: 1377ش. 51 . چهل حديث تغذيه، عبّاس عزيزى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى . 52 . چهل حديث تغذيه درمانى، حبيب اللّه سلمانى آرانى، مركز نشر علوم دانشگاهى، 1373 ش. 53 . چهل حديث تفكّر، حسين زينالى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 54 . چهل حديث جوان و نوجوان، محمّد صحّتى سردرودى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1375 ش. 55 . چهل حديث ، چهل چراغ زندگى، محمّد زارعى نور آبادى، قم : دار الحديث، 1375 ش. 56 . چهل حديث حج، محمود مهدى پور، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1370ش. 57 . چهل حديث حج ، ترجمه و شرح : حسين انصاريان ، تهران : مشعر ، 1374 ش . 58 . چهل حديث حُسن ظن و سوء ظن، عبّاس عزيزى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى . 59 . چهل حديث حسينى ، سازمان تبليغات اسلامى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى ، 1373 ش. 60 . چهل حديث حضرت رضا عليه السلام ، كاظم مديرشانه چى، مشهد : آستان قدس رضوى، 1371 ش. 61 . چهل حديث حضرت على عليه السلام ، كاظم مديرشانه چى، مشهد : آستان قدس رضوى، 1371 ش. 62 . چهل حديث حقوق زن و شوهر، مرتضى نظرى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373 ش. 63 . چهل حديث در اهمّيت زكات، محمّد محمّدى اشتهاردى، تهران: مطهّر، 1374 ش. 64 . چهل حديث در اهمّيت صدقه، محمّد محمّدى اشتهاردى، تهران: مطهّر، 1374 ش . 65 . چهل حديث در اهمّيت نماز، محمّد محمّدى اشتهاردى، تهران : مطهّر 1378 ش . 66 . چهل حديث درباره بهداشت دهان و دندان، غلامعلى غلامى، تهران : رسالت قلم، 1375 ش. 67 . چهل حديث در پرتو چهل آيه در فضائل حضرت سيّد الشهدا ، مؤسّسه نشر حديث اهل البيت عليه السلام ، تهران : وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى ، 1374 ش . 68 . چهل حديث در سير و سفر، حسين زينالى، قم: مركز انتشارات دارالنشر 1374 ش. 69 . چهل حديث در فضايل امام حسن مجتبى عليه السلام ، مؤسّسه نشر حديث اهل البيت عليهم السلام ، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى 1374 ش . 70 . چهل حديث در فضايل امام رضا عليه السلام ، مؤسّسه نشر حديث اهل البيت عليهم السلام ، تهران : وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى، 1374 ش . 71 . چهل حديث در فضايل رسول اكرم صلى الله عليه و آله ، مؤسّسه نشر حديث اهل البيت عليهم السلام ، تهران : وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى، 1374 ش . 72 . چهل حديث در فضايل سوره هاى قرآن، مؤسّسه نشر حديث اهل البيت عليهم السلام ، تهران : وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى، 1415ق. 73 . چهل حديث در فضايل فاطمه عليهاالسلام از زبان عايشه، مؤسّسه تحقيقاتى _ فرهنگى جليل، تهران : مؤسّسه فرهنگى انتشاراتى صائب، 1375ش. 74 . چهل حديث در فضايل ماه مبارك رمضان، مؤسّسه نشر حديث اهل البيت عليهم السلام ، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى ، 1374 ش . 75 . چهل حديث در فضايل و آداب تلاوت ، مؤسّسه نشر حديث اهل البيت عليهم السلام ، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1373ش. 76 . چهل حديث در فضايل و آداب نماز، مؤسّسه نشر حديث اهل البيت عليهم السلام ، تهران : وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى ، 1374ش . 77 . چهل حديث در فضايل و كلمات امام موسى بن جعفر عليهماالسلام ، مؤسّسه نشر حديث اهل البيت عليهم السلام ، تهران : وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى، 1374 ش . 78 . چهل حديث دعا، امير سجّادى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش . 79 . چهل حديث دوستى، على عسگرى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى مركز چاپ و نشر ، 1374ش . 80 . چهل حديث دهان و دندان، عبّاس عزيزى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1371 ش. 81 . چهل حديث ربا، حسين بيرشك، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1369ش. 82 . چهل حديث رزمى از حضرت على عليه السلام ، حسين صبورى، قم : بلاغ دانش، 1376ش. 83 . چهل حديث روزه، محمّد حسين فلاح زاده، قم : معروف 1374 ش . 84 . چهل حديث روزه و رمضان، محمّد حسين فلاح زاده، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1371ش. 85 . چهل حديث رياست، حسن زينالى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى ، 1374 ش . 86 . چهل حديث زكات، محمود شريفى، قم : معروف ، 1374 ش . 87 . چهل حديث سپاس، محمود شريفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 88 . چهل حديث سنّت نبوى، جواد محدّثى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373 ش. 89 . چهل حديث سوگوارى، جواد محدّثى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش. 90 . چهل حديث سيره انبيا عليهم السلام ، محمود احمديان، قم : معروف، 1379ش. 91 . چهل حديث سيره اهل بيت عليهم السلام ، محمود شريفى، قم : معروف، 1379ش. 92 . چهل حديث سيره باقرى، محمود مدنى بجستانى، قم : معروف، 1377ش. 93 . چهل حديث سيره تقوى، محمود شريفى، قم : معروف، 1378ش. 94 . چهل حديث سيره حسنى ، حسين زينالى، قم : معروف، 1378ش. 95 . چهل حديث سيره حسينى، حسين سجّادى تيلى، قم : معروف، 1379ش. 96 . چهل حديث سيره رضوى، محمود احمديان، قم : معروف، 1377ش. 97 . چهل حديث سيره سجّادى ، محمود شريفى، قم : معروف، 1379ش. 98 . چهل حديث سيره صادقى، محمود مدنى بجستانى، قم : معروف، 1378ش. 99 . چهل حديث سيره عسكريين عليهماالسلام، حسين سجّادى تيلى، قم : معروف، 1379ش. 100 . چهل حديث سيره علوى ، محمود لطيفى، قم : معروف، 1378ش. 101 . چهل حديث سيره فاطمى، محمود لطيفى، قم : معروف، 1377ش. 102 . چهل حديث سيره كاظمى، محمود احمديان، قم : معروف، 1379ش. 103 . چهل حديث سيره مهدوى، محمود مدنى بجستانى، قم : معروف، 1379ش. 104 . چهل حديث سيره نبوى، جواد محدّثى، قم : معروف، 1377ش. 105 . چهل حديث شريف قدسى، احمد كتابچى، تهران : كتاب فروشى اسلاميه ، بى تا . 106 . چهل حديث شريف قدسى منسوب به مولاى متقيان از علماى متقدّم ، ترجمه و تصحيح : محمّد بهشتى، تهران : اسلاميه، 1378ش. 107 . چهل حديث شعر، محمّد صحتى سردرودى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى ، 1374 ش . 108 . چهل حديث شهادت، محمّد حسين فلاح زاده، قم: معروف، 1377ش. 109 . چهل حديث صدقه جاريه، جواد محدّثى، قم : معروف، 1378ش. 110 . چهل حديث صلوات، محمّد شفيعى مازندرانى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1375 ش. 111 . چهل حديث ظلم، حسين بيرشك، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1370ش. 112 . چهل حديث عبادت، حسين بيرشك، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 113 . چهل حديث عيد، محمود لطيفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش. 114 . چهل حديث عيد، محمود لطيفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى ، 1372ش . 115 . چهل حديث عيسى بن مريم عليه السلام ، محمّد جواد فرقانى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 116 . چهل حديث غدير، محمود شريفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1376ش. 117 . چهل حديث غدير، محمود شريفى، قم : معروف، 1379ش. 118 . چهل حديث غيبت، امير سجّادى خو، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش. 119 . چهل حديث فضائل امير المؤمنين، خانه كتاب ايران، تهران : وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى، 1373ش. 120 . چهل حديث قدس، محسن اديب بهروز، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش. 121 . چهل حديث قدسى (بر گردان چهل سوره از تورات توسّط على بن ابى طالب عليه السلام از سريانى به عربى) ، ترجمه : محمّد فربودى ، قم : نهاوندى، 1379ش. 122 . چهل حديث قرآن، محمود شريفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1371ش. 123 . چهل حديث قرض الحسنه، محمود شريفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1368ش. 124 . چهل حديث قم و حضرت معصومه عليهاالسلام، محمود شريفى، قم : معروف، 1416ق. 125 . چهل حديث كار و كارگر، سيّد رضا تقوى دامغانى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 126 . چهل حديث كتاب و كتابت، خانه كتاب ايران، تهران : وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى، 1373ش. 127 . چهل حديث كربلا، محمّد صحّتى سردرودى، قم : معروف، 1374 ش . 128 . چهل حديث لباس، محمود مدنى بجستانى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 129 . چهل حديث مسجد، حسين زينالى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 130 . چهل حديث معاشرت، محمود شريفى، قم : معروف، 1376ش. 131 . چهل حديث مواعظ حضرت عيسى عليه السلام ، مؤسّسه نشر حديث اهل البيت عليهم السلام ، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1373ش. 132 . چهل حديث نام گذارى، محمود شريفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 133 . چهل حديث نشانه ها، جواد محدّثى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 134 . چهل حديث نماز، محمود شريفى، قم : معروف . 135 . چهل حديث نماز جمعه و جماعت، محمود لطيفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 136 . چهل حديث نماز شب، محمود شريفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش. 137 . چهل حديث والدين، محمود شريفى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1373ش. 138 . چهل حديث وحدت، محمّد حسين فلاح زاده، قم : معروف، 1376ش. 139 . چهل حديث وعده و عهد، مرتضى نظرى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش. 140 . چهل حديث وقت، محمّد جواد فرقانى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى، 1372ش. 141 . چهل حديث ولايت و غدير، معاونت امور فرهنگى ، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى . 142 . چهل حديث همسايه، حسين زينالى تيلى، تهران : سازمان تبليغات اسلامى 1374 ش . 143 . چهل حديث هواى نفس، اصغر جدّايى ، تهران : كتاب آشنا، 1377ش. 144 . چهل درس خوش بختى، محمّد رضا حاج شريفى، قم : حضور، 1377ش. 145 . چهل سخن، محمّد حسين حجازى، تهران : فجر، 1355ش. 146 . چهل كلام از چهارده معصوم درباره امر به معروف، يد الله بهتاش، تهران : سبحان . 147 . چهل گفتار درباره آداب معاشرت از چهارده معصوم عليهم السلام ، تهيه و تنظيم: يد اللّه بهتاش، تهران: سبحان، دوم. 148 . چهل گوهر از زهراى اطهر عليهاالسلام، مهدى موسوى، تهران : مؤسّسه فرهنگى قدر ولايت، 1378ش. 149 . چهل گوهر درخشان، محمّد محمّدى رى شهرى ، قم : تربيت، 1370ش. 150 . گفتار دل نشين چهارده معصوم عليهم السلام (شامل 560 حديث از چهارده معصوم عليهم السلام از هر كدام چهل حديث) ، محمّد محمدى اشتهاردى (1323 _ 1385 ش)، قم: انصاريان، 1371 ش . 151 . گل ياد : مجموعه چهل حديث نماز، محمّد مطهّر، ناظم: محمّد على مردانى، قم: الهادى، 1379ش. 152 . اللّؤلؤ والمرجان حول أربعين من أخبار أهل بيت الوحى، آية اللّهى جهرمى، قم: دار الحكمة ، 1411ق. 153 . يك آيه و چهل حديث علم ، هادى موحّدى (موحّد كيا) ، قم : چاپ خانه اعتماد ، 1376ش .

.

سه . گزيده نويسى

كتاب شناسى گزيده ها و منتخب هاى حديثى در سده هاى چهاردهم و پانزدهم

كتاب شناسى گزيده ها و منتخب هاى حديثى در سده هاى چهاردهم و پانزدهم1 . آداب معاشرت (انتخاب از اصول الكافى ، به ضميمه راه رستگارى)، تهران 1354 ش . 2. احاديث منتخبه از اُصول كافى، محمّد امين رضوى، تهران : فرّخى، 1361ش. 3. احاديث منتخبه از روضه كافى، محمّد امين رضوى، تهران: هيئت مكتب النبى صلى الله عليه و آله ، 1351 ش. 4 . المنتخب من الكتاب و السنّة و الخطب، إبراهيم الديباجى، تهران : سَمت ، 1366ش . 5 . انتخاب از كتاب اصول كافى با ترجمه و شرح، جواد مصطفوى، تهران : 1351 ش . 6 . بحار الأنوار فى تفسير المأثور للقرآن، كاظم مرادخانى ، تهران : طور ، 1411 ق / 1369 ش . 7. برگزيده اى از اُصول كافى، سيّد جواد رضوى، قم : انتشارات امام حسن مجتبى عليه السلام ، 1380ش . 8 . بنادر البحار (خلاصه بيست و پنج جلد كتاب بحارالأنوار) ، علينقى فيض الاسلام اصفهانى (م 1364 ش) ، تهران : فقيه ، بى تا . 9. پاداش ها و كيفرها (گزيده «ثواب الأعمال و عقاب الأعمال» شيخ صدوق) ، گزينش على افراسيابى، قم: نهاوندى، اوّل، جيبى. 10 . تحف العقول (گزيده متون حديثى / 3) ، به كوشش: مركز تحقيقات دار الحديث ، قم : دار الحديث، 1383ش. 11 . تلخيص بحارالأنوار (ج 6 _ 10) ، محمّدباقر شريعتى اصفهانى ، قم : بى تا ، 1406 ق / 1364 ش . 12. دُرَر الأخبار (گزيده «بحار الأنوار»)، مهدى حجازى، تهران : دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامى، 1419ق. 13 . دُرَر الأخبار من بحار الأنوار ، مهدى الحجازى الشهرضائى ، بيروت : الإرشاد ، 1417 ق / 1996 م . 14 . زبدة الكافى ، محمدباقر البهبودى ، 3 ج ، بيروت : الدار الإسلامية، 1981 م / 1359ش . 15 . زبدة نهج البلاغة لعلى بن أبى طالب عليه السلام ، به كوشش : عبد الحميد صالح حمدان ، بيروت : عالم الكتب ، 1420ق/2000 م/1378 ش . 16 . شهاب الأخبار (گزيده متون حديثى / 1) ، به كوشش: مركز تحقيقات دار الحديث، قم : دار الحديث، 1383ش. 17. صحيح الكافى، محمدباقر البهبودى ، 3 ج ، بيروت : الدار الإسلاميه، 1401ق / 1981م ، اوّل . 18 . غررالحكم و درر الكلم (گزيده متون حديثى / 2) ، به كوشش: مركز تحقيقات دار الحديث، قم : دار الحديث، 1383ش. 19. گزيده اى از اُصول كافى در مبانى دين اسلام، ترجمه و تنظيم : على اصغر خسروى شبسترى، تهران: اميرى، 1351ش. 20. گزيده اُصول كافى، محمّدكاظم بهنيا، تهران : رايحه، 1377ش . 21. گزيده «تحفة الزائر» (135 حديث در فضيلت زيارت امام حسين عليه السلام ) ، قم : عصر ظهور، 1379ش . 22. گزيده كافى، محمدباقر بهبودى ، 6 ج ، تهران : علمى و فرهنگى، 1368ش ، اوّل . 23 . گلچينى از سخنان حكمت آميز و اندرزهاى رسول خدا و ائمه معصومين عليهم السلام (منتخب از كتاب روضه بحار الأنوار) ، تأليف و ترجمه : سيّد هاشم رسولى محلّاتى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1378 ش . 24. گنجينه حكمت (برگزيده كلمات قصار حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام با ترجمه به نثر و نظم روان و كوتاه فارسى) ، عطاء اللّه مجدى، قم : دفتر تبليغات اسلامى، دوم . 25. مختصر اُصول كافى، عبد الصمد اسلامى، قم : نصايح، 1381ش. 26 . المختصر من الكافى ، حسين بركه شامى ، قم: مؤسّسه دار الإسلام، 1381 ش، اوّل. 27. مناهل الأبرار فى تلخيص «البحار»، حسين درگاهى، قم : عالمه، 1422 ق / 1380ش . 28 . منتخب الأثر فى الإمام الثانى عشر عليه السلام ، 3 ج ، لطف اللّه الصافى ، قم : انتشارات حضرت معصومه ، 1422ق/1380 . 29 . منتخب الأحاديث، حسين احمدى لامردى، تحقيق و پاورقى : عبد الهادى احمدى، 1415ق/1373 ش ، قم : حسن احمدى لامردى، 1373ش . 30 . منتخب الأنوار المضيئه] فى ذكر القائم الحجّة عليه السلام ]، بهاءالدين على بن عبدالكريم النيلى النجفى (م 803 ق) تحقيق : مؤسسة الإمام الهادى عليه السلام ، قم : مؤسّسة الإمام الهادى عليه السلام ، 1420 ق / 1378 ش . 31 . منتخب الحكم، محمّد رضا عزيز اللهى ، قم : دفتر انتشارات اسلامى ، 1369 ش . 32 . منتخب الخصال ، گردآورنده : محمّدعلى عماد الإسلام ، بى جا : بى تا ، چاپ نبرد ما . 33 . منتخب الدعوات، محمّد بن محمّد كريم كرمانى (1263 _ 1324ق) بى جا : 1332ق ، سنگى . 34. منتخب الغرر (دو هزار و چهار صد سخن از سخنان حكيمانه على عليه السلام ) ، به كوشش: فضل اللّه كمپانى، مفيد. 35 . منتخب الغرر (دو هزار و چهارصد سخن از سخنان حكيمانه على عليه السلام ) ، عبد الواحد بن محمّد التميمى الآمِدى (م 510 ق) ، گردآورنده : فضل اللّه كمپانى ، تهران : مفيد، 1362ش . 36 . منتخب الفضائل ومناقب المعصومين عليهم السلام (انوار مقدّسات)، حسين صابر خاتمى، 313 ص. 37 . منتخب ميزان الحكمه، محمّد محمدى رى شهرى، تلخيص : سيّد حميد حسينى، ترجمه : حميدرضا شيخى ، قم : دار الحديث، 1422ق. 38 . منتخب نهج البلاغه، احمدعلى بابايى ، تهران : موسوى . 39. منتخبى از نهج البلاغه، ترجمه : سيّد جعفر شهيدى ، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1377ش ، دوم.

.

چهار . پژوهش هاى حديثى شيعه در منابع اهل سنّت

نگاهى به زندگى آية اللّه مرعشى نجفى

نگاهى به زندگى آية اللّه مرعشى نجفىسيّد شهاب الدين محمّد حسين بن سيّد شمس الدين محمود حسينى مرعشى تبريزى نجفى ، در روز پنج شنبه بيستم صفر 1315 ، در شهر نجف از پدرى عالم و مادرى فاضل ، ديده به جهان گشود . نسب وى با 33 پشت به امام زين العابدين عليه السلام مى رسد . او مقدّمات علوم را نزد مادر بزرگش (مادرِ مادرش) تا كتاب مغنى اللّبيب آموخت ، گرچه از آموزش هاى والدينش نيز بهره مى جست . سپس براى فراگيرى رياضيات ، وارد مدارس جديد شد و پس از پايان دوره مدرسه ، اين علوم را نزد سيّد ابوالقاسم موسوى خوانسارى و ميرزا محمود اهرى و ديگران ، تلمّذ نمود . در كنار آن به فراگيرى علوم طب از پدرش و عرفان از ابوالحسن اخبارى هندى و ... پرداخت . آية اللّه مرعشى ، علوم حوزوى را نزد اساتيدى چون شيخ مرتضى طالقانى و سيّد محمّدكاظم خرّم آبادى و شيخ محمّد حسين سدهى اصفهانى و ميرزا على ايروانى آموخت و خارج فقه و اصول را نيز نزد شيخ ضياء الدين عراقى ، شيخ احمد كاشف الغطاء ، سيّد احمد بهبهانى و بسيارى از آيات عظام آن دوران ، فراگرفت . علاوه بر اينها ، آية اللّه مرعشى نجفى به آموختن از علماىِ غير امامى نيز توجّه داشت ، چنان كه احاديث مروى از طرق زيديه را نزد جمال الدين احمد بن على كوكبانى ، و رجال اهل سنّت را از عبد السلام كردستانى ، نور الدين شافعى و سيّد عبد الوهاب اَفَندى حنفى و ... آموخت . او در 27 سالگى به درجه اجتهاد نايل گشت و در سال 1342 ق ، به قصد زيارت امام رضا عليه السلام عازم ايران شد و پس از مدّتى اقامت در جوار آن امام بزرگوار ، عازم تهران شد و سپس در شعبان 1343 وارد شهر قم گرديد و از ابتداى اقامت در قم ، به تدريس سطوح مختلف حوزه پرداخت و پس از وفات آية اللّه حاج شيخ عبد الكريم حائرى يزدى (م 1355 ق) ، تدريس خارج فقه و اصول را آغاز نمود . ايشان در كنار تدريس ، به تأسيس مدارس علميه و مهم تر از همه ، تأسيس كتاب خانه اى شامل مجموعه بزرگى از نسخ خطّى كمياب پرداخت كه يكى از كتاب خانه هاى بزرگ كشور به شمار مى آيد . آية اللّه مرعشى نجفى ، در روز چهارشنبه هفتم شهريور ماه 1369 (1411 ق) وفات كرد و در ورودىِ كتاب خانه خود در قم به خاك سپرده شد . (1)

.

مرورى بر «ملحقات الإحقاق»

مرورى بر «ملحقات الإحقاق»شهيد ثالث در إحقاق الحق ، نخست متن نهج الحق را با عبارت «قال المصنّف» و سپس متن إبطال نهج الباطل را با عبارت «قال الناصب» و در نهايت ، ديدگاه خود را با عنوان «أقول» بيان نموده است . مرحوم آية اللّه مرعشى در ابتداى جلد اوّل ، مقدّمه مفصلى را با عنوان «اللّئالى المنتظمة والدُّرَر الثمينة» آورده و در ضمن آن از علّامه حلّى و محمّد خدابنده (اُلجايتو) _ كه علّامه ، نهج الحق را براى وى نگاشته بود _ و همچنين از فضل اللّه بن روزبهان و قاضى نور اللّه و كتاب هاى آنها سخن گفته است . سپس تعليقات گسترده و توضيح هر سه متن ياد شده را در پانوشت هاى بعضا چند صفحه اى نوشته است . البته در بعضى مجلّدات كتاب ، ديگر خبرى از متن سه كتاب قبلى نيست و هر چه هست ، مستدركات إحقاق الحق است تا اين كه پس از جلد بيست و يكم ، يك جلد فهرست مفصّل براىِ همه آن تعليقات و استدراكات ، تهيّه شده است . امّا كار به پايان نرسيد و ادامه كار ، توسط محقّقان كتاب خانه آية اللّه مرعشى پيگيرى شد تا اين كه مجلّدات اين مجموعه به 33 جلد رسيد و منتشر گرديد و در سال 1374 ش ، به عنوان كتاب سال جمهورى اسلامى انتخاب شد . پيش بينى مى شد كه تدوين اين كتاب ، تا پنجاه جلد ادامه داشته باشد . (1) بايد يادآور شد كه اين مجموعه طى چند سال به تدريج چاپ شده و بعضا استدراك هايى بر مجلّدات قبلى افزوده شده است . بدين ترتيب ، مطالب كتاب ، پراكنده و ناهمگون است و اين ، كار را براى مراجعه كننده دشوار ساخته است ، چنان كه مثلاً اگر كسى بخواهد فضايل و مناقب امام حسين عليه السلام را در اين كتاب مطالعه كند ، ناچار است همه مجلّدات كتاب را از اوّل تا آخر ببيند ؛ چرا كه اين مطالب ، در چندين جلد ذكر شده است . (2)

.

2 . موسوعة الإمامة فى نُصوص أهل السنة

2 . موسوعة الإمامة فى نُصوص أهل السنةدر ادامه كار تهيّه و تدوين ملحقات إحقاق الحق كه توسّط آية اللّه مرعشى نجفى و گروه همراه ايشان انجام مى شد ، مدّتى است كه گروهى از پژوهشگران ، زير نظر فرزند ايشان ، حجة الاسلام و المسلمين سيّد محمود مرعشى ، بر اساس يك ساز و كار معيّن ، به تنظيم و ترتيب و تكميل آن كتاب ، مشغول اند و حاصل تلاش آنان تاكنون ، مجموعه اى است پنج جلدى كه تحت عنوان موسوعة الإمامة فى نصوص أهل السنة به تازگى به چاپ رسيده و بقيه مجلّدات آن نيز در دست تحقيق و نشر است . اين پنج جلد ، حاوى مجموعه احاديثى از كتاب هاى قرن دوم تا هفتم اهل سنّت درباره اهل بيت عليهم السلام و امامان معصوم است . عدم برنامه ريزى دقيق در جمع آورى ملحقات إحقاق الحق و پراكندگى مطالب كتاب و استفاده ناقص از منابع و نسخ خطّى و عكسى كه سرفصل هاى بسيارى را ناتمام گذاشته بود ، و از سوى ديگر ، نياز مبرم پژوهشگران به استفاده از اين كتابِ با ارزش ، مى طلبيد كه همّتى نو در تكميل و سامان دادن آن صرف شود . موسوعة الإمامة كه در صفحه آرايى و تجليد نيز چشم نواز است ، به صورت موضوعى و مُسندى تنظيم شده است . بخش اوّل از اين كتاب ، به اهتمام سيّد محمود مرعشى و محمد اسفنديارى و ديگران ، توسّط انتشارات صحيفه خرد در قم در سال 1384 در پنج جلد به چاپ رسيده است و كار آماده سازى ساير مجلّدات آن ، همچنان ادامه دارد . حجم كلّى اين اثر ، بين سى تا چهل جلد ، پيش بينى شده است .

.

3 . نفحات الأزهار فى خلاصة عبقات الأنوار

مرورى بر «عَبَقات الأنوار»

مرورى بر «عَبَقات الأنوار»در نيمه نخست سده سيزدهم هجرى يكى از علماى اهل سنّت هندوستان به نام مولوى عبدالعزيز دهلوى كه به «سراج الهند» شهرت داشت ، كتابى فارسى به نام تحفه اثنا عشريه نوشت . او در آن كتاب ، عقايد و آراى شيعه را با عباراتى غير منطقى و كلماتى بيرون از آداب مناظره ، مورد حمله قرار داد و تهمت و افترائات بسيارى به شيعيان وارد ساخت . پس از انتشار اين كتاب ، علماى شيعه در ردّ برخى ابواب كتاب و يا همه آن ، كتاب هاى متعدّدى نوشتند . يكى از بهترين و كامل ترين اين آثار ، كتاب عبقات الأنوار فى مناقب الأئمة الأطهار است . اين كتاب ، همانند تحفه اثنا عشريه ، به فارسى و در دو «منهج» ، تنظيم يافته است . منهج اوّل ، به بحث و اثبات دلالت آيات قرآن كريم در امامت ائمه عليهم السلام پرداخته است . ظاهرا اين بخش ، هنوز چاپ نشده و به صورت مخطوط ، باقى مانده است . (1) منهج دوم كتاب ، به بحث درباره احاديث دوازده گانه دال بر امامت ائمه عليهم السلام و پاسخ اعتراضات و شبهات وارد شده ، اختصاص دارد . البته بررسى پنج حديث را خودِ مير حامد حسين به انجام رساند ؛ امّا اَجَل مهلت نداد تا بقيه احاديث را تكميل نمايد . لذا فرزند برومندش سيد ناصر حسين ، چهار حديث ديگر به روش پدر گرامى اش بدان افزود و پس از ناصر ، فرزندش سيّد محمّد سعيد ، دو حديث ديگر را مورد بررسى قرار داد . تاكنون شانزده جلد از مجلّدات كتاب كه درباره نُه حديث اوّل است ، به چاپ رسيده است .

.

4 . سلسلة الأحاديث المشتركة

4 . سلسلة الأحاديث المشتركةعنوانِ مجموعه كتاب هايى است كه توسّط مجمع جهانى اهل بيت عليهم السلام زير نظر آية اللّه محمّد على تسخيرى به نگارش درآمده است . هر يك از اين آثار ، موضوعات مستقلّى را شامل مى شود و توسط مؤلّف جداگانه اى تأليف شده است . هر يك از مجلّدات اين اثر ، داراى ابواب مختلفى در زمينه موضوع كتاب است كه ابتدا احاديث اهل سنّت ، گزينش شده و پس از آن ، احاديث اماميه در همان مضمون ، آمده است . البته از نظر تعداد احاديث هر يك از فريقين ، مطابقت وجود ندارد و ممكن است در يك موضوع خاص ، يك يا دو حديث از اهل سنّت وارد شده باشد و از طريق شيعه احاديث متعدّدى ذكر شود و يا بالعكس . همچنين ، احاديث ياد شده ، بدون ذكر سند آمده اند و براى همه روايات ، شماره مسلسلى بدون تفكيك بين احاديث اهل سنّت و شيعه قيد شده است . تاكنون ، هفت عنوان از اين مجموعه در مجلّدات ذيل به چاپ رسيده است : 1 . الإمام المهدى في الأحاديث المشتركة بين السنّة و الشيعة ، محمّد أمير الناصرى . 2 . الأخلاق فى الأحاديث المشتركة بين السنّة و الشيعة ، 2 ج ، على المختارى . 3 . عيسى المسيح فى الأحاديث المشتركة بين السنّة و الشيعة ، مهدى منتظر القائم . 4 . الوحدة الإسلامية فى الأحاديث المشتركة بين السنّة و الشيعة، السيّد شهاب الدين الحسينى. 5 . الأمر بالمعروف و النهى عن المنكر ، محمّدى رستم نجّار . 6 . الأحاديث القدسية المشتركة بين السنّة و الشيعة ، السيّد محسن الحسينى الأمينى . 7 . الحج ، معطياته ، أحكامه و الروايات المشتركة فيه ، محمّد على التسخيرى و محمود قانصوه .

.

كتاب شناسى پژوهشى هاى حديثى شيعه در منابع اهل سنّت در سده هاى چهاردهم

كتاب شناسى پژوهشى هاى حديثى شيعه در منابع اهل سنّت در سده هاى چهاردهم و پانزدهم1 . آية التطهير فى أحاديث الفريقين ، 4 ج ، السيد على الموحّد الأبطحى ، قم : حبل المتين ، 1404ق ، اوّل. 2 . الإمام الحسين فى أحاديث الفريقين ، السيّد على الموحّد الأبطحى ، 4 ج (تاكنون) ، قم : حبل المتين ، 1414 _ 1427ق . 3 . امام كاظم عليه السلام از ديدگاه اهل سنّت ، على اصغر قربانى ، قم : مركز پژوهش هاى اسلامى صدا و سيما ، 1385 ش . 4 . امام مهدى در احاديث شيعه و سنّى ، محمّد امين بالا دستيان ، قم : بنياد فرهنگى حضرت مهدى موعود . 5 . أحاديث اُمّ المؤمنين عائشة ، السيّد مرتضى العسكرى ، تهران : مكتبة الصدوق ، بى تا. 6 . أحاديث أهل البيت عليهم السلام عن طرق أهل السنّة ، السيّد مهدى الروحانى وعلى الأحمدى الميانجى ، قم : مؤسسة النشر الإسلامى ، 1421 ق . 7 . تشييد المراجعات و تفنيد المكابرات ، السيّد على الحسينى الميلانى ، 3 ج ، بى جا : 1423 ق . 8 . التطبيق بين الأحاديث من مصادر أهل السنّة و الشيعة ، يحيى النورى ، تهران : هفده شهريور ، 1371 ش . 9 . حديث الكساء من طرق الفريقين ، السيد مرتضى العسكرى ، تهران : توحيد ، 1406 ق. 10 . شب هاى پيشاور ، سيّد محمّد موسوى (سلطان الواعظين) ، تهران : دار الكتب الإسلاميه ، 1374 ش . 11 . الشيعة فى أحاديث الفريقين ، السيّد على الموحّد الأبطحى ، قم : حبل المتين ، 1405 ق ، اوّل. 12 . طُرق حديث الغدير ، أمير التقدّمى المعصومى ، قم : دليل ما ، 1422 ق . 13 . الفرقة الناجية ، مناظرات و مراسلات فى العقائد و التاريخ ، السيّد محمّد الموسوى (سلطان الواعظين) ، تعريب : فاضل الفراتى ، 1422 ق / 1380 ش ، بى جا . 14 . الفصول المهمّة فى تأليف الأمّة ، السيّد عبدالحسين شرف الدين الموسوى ، نجف : دار النعمان ، بى تا . 15 . فضائل الخمسة من الصحاح الستّة ، 3 ج ، السيد مرتضى الحسينى الفيروزآبادى ، قم : المجمع العالمى لأهل البيت عليهم السلام ، 1422ق. 16 . القرآن الكريم و روايات المدرستين ، 3 ج ، السيّد مرتضى العسكرى ، تهران : توحيد ، 1419ق . 17 . المراجعات ، السيّد عبدالحسين شرف الدين ، بيروت : مكتبة الرسول الأعظم ، 1411 ق . 18 . معالم المدرَسَتَين ، السيّد مرتضى العسكرى ، 3 ج ، تهران : مؤسسة البعثة ، 1406 ق .

.

فصل سوم : علوم حديث

1 . مقباس الهداية فى علم الدراية

مرورى بر «مقباس الهداية»

مرورى بر «مقباس الهداية»مؤلّف ، در مقدّمه كتاب، به تعريف علم درايه و به موضوع و هدف اين علم پرداخته است. جلد اوّل اين كتاب ، حاوى پنج فصل و داراى اين عناوين است: فصل اوّل ، در بيان اصطلاحات علم درايه ؛ فصل دوم ، در بيان خبر و اقسام آن ؛ فصل سوم ، تقسيم خبر به متواتر و آحاد ؛ فصل چهارم ، تنوّع خبر واحد به اعتبار حال راويانش ؛ فصل پنجم ، در بيان ديگر اصطلاحات علماى حديث ، مثل: حديث مسند، متّصل، مرفوع، مُعَنعَن ، معلَّق، مفرد و ... . در پايان اين پنج فصل ، بخشى با عنوان «تذييل» آمده كه شامل اين عناوين است : حديث عالى و نازل، شاذ، نادر، محفوظ، منكر، مردود، معروف، مسلسل، مزيد و... . در نهايت نيز تذكّرات مفيدى ذكر شده است. جلد دوم كتاب، بخش عمده فصل ششم را به خود اختصاص داده و درباره كسانى است كه روايت آنها قبول يا ردّ مى شود، كه شامل اين عناوين است: _ شروط معتبر در راوى؛ _ كيفيت ثبوت عدالت راوى؛ _ اختلاف در قبول جرح و تعديل مطلق يا همراه ذكر سبب؛ _ اقوال مختلف در مواردى كه جرح و تعديل با هم جمع شوند؛ _ آنچه در تصحيح سند ، معتبر است؛ _ الفاظ به كار رفته در جرح و تعديل و... . جلد سوم كتاب كه تتمّه فصل ششم است ، تحت عنوان: الفاظى كه نه معناى مدح و نه معناى ذم دارند ، آمده، مثل: مولا، غلام، شاعر كوفى، لهُ اصل و... . فصل هفتم: در شرافت علم حديث و كيفيت دريافت و نقل آن است و در بر گيرنده اين عناوين است: _ سزاوار بودن در دريافت حديث؛ _ راه هاى دريافت حديث؛ _ كتابت و ضبط حديث؛ _ كيفيت روايت حديث؛ _ آداب گفتن حديث و آداب طالب حديث و ... . فصل هشتم: در اسماى رجال و طبقات آنهاست ، كه شامل اين مطالب است: _ تعريف صحابى و تابعى و مُخَضرَم ؛ _ روايت بزرگان از زيردستان، و امور متنوّع ديگر... . جلد چهارم، مربوط به خاتمه كتاب و درباره معرّفى كسانى است كه درباره رجال و علم درايه ، تأليفاتى داشته اند، كه در اين ميان ، مؤلّف ، نام هشتاد نفر را ذكر كرده است. سپس فهرست هاى فنى اين چهار جلد تهيّه گرديده كه بيش از سه چهارم اين مجلّد را به خود ، اختصاص داده است. سه جلد ديگر (پنجم و ششم و هفتم) به اين مجموعه افزوده شده است : دو جلد به عنوان مستدركات مقباس الهداية و يك جلد تحت عنوان نتائج مقباس الهداية . در جلد پنجم ، مؤلّف ، تعداد 139 مستدرك تحت عناوين مختلف بيان مى كند و در جلد ششم نيز 139 مستدرك از شماره 140 تا 238 مستدرك ذكر مى نمايد. در نهايت ، جلد هفتم اين مجموعه كه توسّط فرزند مؤلّف تدوين گرديده، يك معجم الفبايى است از كلّ مجلّدات كتاب، جهت سهولت جستجو و استفاده بهتر از مطالب آن.

.

2 . نهاية الدراية

برخى آثار آية اللّه سيّد حسن صدر

برخى آثار آية اللّه سيّد حسن صدراو در حوزه هاى گوناگون علوم ، چون: اصول، فقه، حديث، درايه، رجال، اخلاق، تاريخ و ... آثار فراوانى از خود به جاى گذاشته است . محقق كتاب نهاية الدراية ، از آن ميان ، نام 82 كتاب و رساله را ذكر كرده است . بعضى از آنها عبارت اند از : 1 . حدائق الاُصول ؛ 2 . التعادل و التعارض و الترجيح ؛ 3 . تعليقة على رسائل الشيخ الأنصارى ؛ 4 . أحكام الشكوك الغير منصوصة ؛ 5 . تبيين الإباحه ؛ 6 . تحصيل الفروع الدينية فى فقه الإمامية ؛ 7 . حواشى بر عروة الوثقى و نيز بر غاية القصوى و نجاة العباد و التبصرة ؛ 8 . بيش از ده رساله فقهى در ابواب مختلف فقه ؛ 9 . چند تعليقه بر بعضى رساله هاى شيخ انصارى؛ 10 . بغية الوعاة فى طرق طبقات مشايخ الإجازات ؛ 11 . التعليقة على منتهى المقال ؛ 12 . تكملة أمل الآمل ؛ 13. عيون الرجال ؛ 14 . مختلف الرجال ؛ 15 . نكت الرجال؛ 16. رسالة فى السلوك ؛ 17. تأسيس الشيعة الكرام لعلوم الإسلام؛ 18 . الشيعة و فنون الإسلام؛ 19 . البراهين الجلية فى ضلال ابن تيميّة؛ 20 . الفرقة الناجية؛ 21. قاطعة اللجاح فى تزييف أهل الاعوجاج ؛ 22. محاسن الرسائل فى معرفة الأوائل؛ 23 . وفيات الأعلام من الشيعة الكرام؛ 24 . مجالس المؤمنين فى وفيات الأئمة المعصومين عليهم السلام . در ميان تأليفات ايشان، ده اثر درباره حديث و مرتبط با آن ديده مى شود كه عبارت اند از: 1 . أحاديث الرجعة ؛ 2 . تحية أهل القبور بالمأثور؛ 3 . تعريف الجنان فى حقوق الإخوان؛ 4. الحقائق فى فضائل أهل البيت عليهم السلام من طريق الجمهور؛ 5 . رسالة فى المناقب؛ 6 . شرح وسائل الشيعة (كه يك جلد آن از ابتداى باب طهارت به چاپ رسيده است)؛ 7 . صحيح الخبر فى الجمع بين الصلاتين فى الحضر ؛ 8 . مفتاح السعادة و ملاذ العبادة ؛ 9 . النصوص المأثورة ؛ 10 . هداية النجدين و تفصيل الجندين . (1)

.

مرورى بر «نهاية الدراية»

مرورى بر «نهاية الدراية»كتاب الوجيزة ى شيخ بهاء الدين عاملى، يكى از كتاب هاى مهم در زمينه دراية الحديث است كه از زمان تأليف تاكنون ، وزانت و ارزش علمى خود را از دست نداده است. به همين دليل ، سيّد حسن صدر ، شرح نسبتا مبسوطى از اين كتاب به نام نهاية الدراية نگاشته كه به معرّفى آن مى پردازيم. اين مجموعه ، در شش فصل و يك خاتمه ، تنظيم شده است: فصل اوّل ، در معناى متن و سند _ تقسيم خبر به : متواتر و واحد _ تقسيم خبر به اعتبار راوى آن به : مستفيض، مشهور، غريب، عزيز و... _ تقسيم خبر به: مرفوع، موقوف، متصل، مسند، معلق و... _ تقسيم خبر به: مُعَنعَن، مُضمَر ، عال و... _ تقسيم خبر به: مسلسل، شاذ، نادر، مخالف و مشهور . فصل دوم ، حكم اقسام خبر _ تقسيم احكام اخبار به سه نوع: صدق و كذب، متواتر و آحاد، آنچه صدق يا كذبش دانسته مى شود يا احتمال آن مى رود ؛ _ بيان تفصيلى احكام اين انواع . فصل سوم ، در بيان بعضى اصطلاحات و القاب براى حديث مثل : مُعَلّل، مُدرَج، مُدَلّس، مقلوب، مُصحَّف، مَزيد و ... . _ بيان انواع واضعان و برخى از موضوعات اخبار _ بيان مطالب مختلفى در معناى «الأقران» و «الدّبج»، «رواية السابق واللاحق» روايت كردن بزرگ ترها از كوچك ترها (يعنى راويانى كه از افراد كم سن تر نقل روايت كنند) . فصل چهارم ، حاوى مسائل گوناگون جرح و تعديل، قدح و مدح است. فصل پنجم ، در كيفيت تحمّل و دريافت حديث است كه شامل هفت روش تحمّل حديث است : 1 . سَماع، 2. قرائت ، 3. اجازه، 4. مُناوله (به دست سپردن) ، 5 . كتابت، 6. اِعلام، 7. وِجاده (يافتن) . فصل ششم: در بيان آداب كتابت حديث و نقل آن ، كه در اين باره ، فوايد قابل توجّهى بيان شده است و در نهايت ، خاتمه كتاب آمده كه در برگيرنده موضوعات مختلفى است ، از جمله: _ بيان طريق شيعه كه به امامان معصوم عليهم السلام منتهى مى شود ؛ _ تقدّم شيعه در جمع آورى حديث ؛ _ بيان تعداد احاديث كتب خاصّه و تطبيق با صحاح ستّه ، _ كيفيت جمع آورى الكافى و كتاب من لايحضره الفقيه و بيان تعداد احاديث آنها ؛ _ بيان وضعيّت كتب التهذيب و الإستبصار و مطالب متنوّعى درباره ديگر كتاب هاى حديثى.

.

3 . رسائل فى دراية الحديث

رساله هاى جلد اوّل

چهار . وصول الأخيار إلى اُصول الأخبار

سه . رسالة فى علم الدراية

شش . الوجيزة فى علم دراية الحديث

شش . الوجيزة فى علم دراية الحديثتأليف ملّا عبد الرزّاق بن على رضا حائرى اصفهانى (م 1383ق). مؤلّف ، در تدوين اين رساله ، تنها در صدد بيان مطالب مهم علم درايه بوده و هيچ ترتيبى در فصل بندى و تقسيمات كتاب ، انجام نداده است. اين رساله ، توسّط آقاى رضا قبادلو ، تحقيق شده است. در سال هاى اخير نيز كتاب هاى متعدّدى در حوزه دراية الحديث ، تأليف و چاپ شده است كه درخور توجّه اند و اينك ، فهرستى از آنها را نام مى بريم :

.

كتاب شناسىِ آثار دراية الحديثى سده هاى چهاردهم و پانزدهم

كتاب شناسىِ آثار دراية الحديثى سده هاى چهاردهم و پانزدهم1. آشنايى با متون حديث و نهج البلاغه ، مهدى مهريزى ، قم : مركز جهانى علوم اسلامى ، 1377 ش . 2 . اُصول الحديث ، عبد الهادى الفضلى ، قم : مؤسّسة اُمّ القرى ، 1416ق ، دوم . 3. اُصول الحديث و أحكامه فى علم الدراية ، جعفر السبحانى ، قم : مؤسسة الإمام الصادق عليه السلام ، 1419 ق ، دوم. 4 . الاُسس الحديثية و الرجالية عند العلامة الشيخ محمدتقى المجلسى ، محمدرضا جديدى نژاد و عبد الهادى مسعودى ، قم : دار الحديث ، 1385ش . 5. تدوين الحديث ، محمدعلى مهدوى راد ، بيروت : الهادى : 1427 ق. 6 . تلخيص مقباس الهداية ، على اكبر الغفّارى ، تهران : جامعة الإمام الصادق عليه السلام ، 1369 ش . 7. حديث پژوهى ، مهدى مهريزى ، قم : دارالحديث ، 1381 _ 1385 ش . 8. حديث شناسى ، على نصيرى ، قم : سنابل ، 1383 ش . 9 . حديث ما ، سيّد على اكبر موسوى (محبّ الاسلام) ، تهران : بى نا ، 1364 ش . 10 . الحديث النبوى بين الرواية و الدراية ، جعفر السبحانى ، قم : مؤسسه الإمام الصادق عليه السلام ، 1426 ق ، دوم . 11 . دانش حديث ، محمّد باقر نجف زاده بارفروش، جهاد دانشگاهى ، 1373 ش ، اوّل . 12 . دانش دراية الحديث ، محمّد حسن ربّانى ، دانشگاه علوم اسلامى رضوى ، 1380 ش ، اوّل . 13. درآمدى بر مباحث علم الحديث ، يداللّه ملكى ، قم : عرش انديشه ، 1384 ش . 14. دراسات فى علم الدراية ، على أكبر الغفّارى ، تهران : مكتبة الصدوق ، 1412 ق . 15 . درايه و حديث شناسى ، سيّد موسى شبيرى زنجانى، قم : دار التبليغ، 1389ق . 16 . الدراية فى علم الرواية ، محمّد باقر الزاهد المهاجرانى، قم : مكتبة بصيرتى ، بى تا . 17. درس نامه علم حديث ، على نصيرى ، قم : سنابل ، 1384 ش . 18. درس نامه وضع حديث ، ناصر رفيعى ، قم : مركز جهانى علوم اسلامى ، 1384 ش . 19 . دروس فى علم الدراية ، أكرم بركات العاملى، قم : منشورات سعيد بن جبير، 1418 ق. 20 . دروس موجزة فى علم الرجال و الدراية ، جعفر السبحانى ، قم : المركز العالمى للدراسات الإسلامية ، 1380 ش . 21 . الدرّة العزيزة فى شرح الوجيزة ، السيّد على بن محمّد حسين الحسينى الشهرستانى (م 1344ق) ، تهران : 1320ق (ضمن رسائل الشهرستانى) . 22 . الدرّة الفاخرة (منظومة فى الدراية) ، ملّا حبيب اللّه بن على مدد الشريف الكاشانى، آماده سازى و مقدمه : محمّد تقى حسينى ، قم : دار الحديث ، 1417 ق ، (ضمن دو فصل نامه علوم الحديث) . 23. رسالة فى الدراية ، عبدالحسين الأمينى (م 1390ق) (منتشر شده در : يادنامه علّامه امينى) . 24 . روايت و درايت ، سيّد محمّد امين، قم : بى نا ، 1372 ش . 25. سنّت ، ابوالفضل شكورى ، قم : هجرت ، 1358 ش . 26. سير حديث در اسلام ، سيّد احمد ميرخانى ، تهران : گنجينه ، 1357 ش . 27 . ضياء الدراية ، السيّد ضياء الدين الفانى الإصفهانى، قم : چاپ خانه حكمت، 1378ق. 28. طريق الهداية فى علم الدراية ، السيّد محمّد بن عبد الكريم الموسوى التبريزى (م 1363ق)، تحقيق: محمّد رضا جديدى نژاد، قم (منتشر شده در : ميراث حديث شيعه ، دفتر سوم، ص 331 _ 356) . 29 . علم الحديث : پژوهشى در مصطلح الحديث ، سيّد رضا مؤدّب، قم : احسن الحديث ، 1378 ش ، اوّل . 30 . علم الحديث و دراية الحديث ، كاظم مدير شانه چى، قم : اسلامى، 1376 ش ، دوازدهم . 31 . علم حديث و نقش آن در شناخت و تهذيب حديث، زين العابدين قربانى، قم : انصاريان، 1370 ش ، اوّل . 32 . علم الدرايه ، حسين مؤيّد، قم : چاپ نهضت،1417ق. 33 . علم الدرايه تطبيقى ، سيّد رضا مؤدّب، قم : مركز جهانى علوم اسلامى ، 1382 ش ، اوّل . 34. قواعد الحديث ، محيى الدين الموسوى الغريفى، بيروت : دار الأضواء، 1406ق. 35 . قواعد الدارية ، مصطفى النورانى، قم : مؤسّسه مكتب أهل البيت عليهم السلام ، 1411ق. 36. الكفاية فى علم الدراية ، أبو طالب الزنجانى (م1329ق) (منتشر شده در : ميراث حديث شيعه ، دفتر پنجم، مركز تحقيقات دارالحديث) . 37 . الكفاية فى علم الدراية ، أبوطالب محمّد بن أبى القاسم الموسوى الزنجانى (م 1329 ق) ، تحقيق : على فرّخ (چاپ شده در : ميراث حديث شيعه ، دفتر پنجم، ص 279 _ 400) . 38. كلياتى در علم حديث ، سيد حسين نخلى ، قم : نخلى ، 1381 ش . 39. المختصر النافع فى علم الدراية، السيّد شهاب الدين المرعشى النجفى، تحقيق : محمّدرضا جديدى نژاد (منتشر شده در : مجلّه ميراث شهاب ، ش 27، ص 3) . 40 . معجم مصطلحات الرجال و الدراية ، محمّد رضا جديدى نژاد ، قم : دارالحديث ، 1383 ش . 41 . معرفة الحديث و تاريخ نشره ، محمّد باقر بهبودى، تهران : علمى و فرهنگى، 1362ش. 42 . مقباس الرواية فى علم الدراية ، على أكبر السيفى المازندرانى، قم : جامعه مدرّسين، 1421 ق، رقعى. 43 . مقباس الهداية فى علم الدرايه ، عبد اللّه المامقانى ، تحقيق : محمّدرضا المامقانى ، قم : مؤسسة آل البيت عليهم السلام ، 1411 ق / 1369 ش . 44 . نهاية الدراية ، السيّد حسن الصدر الكاظمى ، تحقيق : ماجد الغرباوى ، قم : المشعر ، بى تا . 45. هدية المحصلين (درايه فارسى) ، على اكبر بن غلامعلى مروّج الإسلام كرمانى (زنده در 1348ق)، تهران : كتاب فروشى مصطفوى، 1378ق. (1)

.

رج_ال

دو . جرح و تعديل

مهم ترين كتاب هاى جرح و تعديل

مرورى بر «تنقيح المقال»اين كتاب ، اوّلين بار در سال 1350ق ، در سه جلد رحلى در نجف ، به چاپ رسيده و شامل شرح حال تعداد بسيارى از صحابيان ، تابعيان و اصحاب ائمه و راويان شيعه تا قرن چهارم هجرى است و تعداد نام هاى ثبت شده در آن ، شانزده هزار و 307 نفر است. ترتيب كتاب ، بدين صورت است كه اسامى راويان ، به ترتيب حروف هجا آمده و با شماره مسلسل ، مشخّص شده است. مؤلّف ، نخست به ضبط دقيق نام راوى و نام پدر و نسبت او پرداخته و با نقل اقوال مختلف در مورد او، به نقد و بررسى آنها پرداخته است. سپس تمامى مطالبى كه در كتب قدما راجع به آن عنوان آمده ، نقل كرده و بعضا به نقد آنها پرداخته است . مؤلّف، مبانى و اصول و قواعد علم رجال را در يك «مقدّمه» و سى «فايده» در مقدّمه و بخشى را نيز در خاتمه آورده است. وى ، در نهايت ، چكيده نظر خود را در مورد هر يك از رجال ، در فهرستى با عنوان «نتائج التنقيح» ضميمه كتاب ساخته است. (1)

.

2 . الموسوعة الرجالية

3 . معجم رجال الحديث

مرورى بر «معجم رجال الحديث»اين كتاب ، يكى از مفيدترين آثار رجالى در دوران معاصر به شمار مى رود كه در 25 مجلّد ، توسّط آية اللّه سيّد ابوالقاسم موسوى خويى تأليف گرديده و به دفعات به چاپ رسيده است . اوّلين بار در 1398ق ، در نجف و سپس در قم و بيروت (1403ق)، و چند بار ديگر در ايران به چاپ رسيده است كه چاپ پنجم آن ، به سال 1413ق ، بوده است . خصوصيات كتاب معجم رجال الحديث را مى توان در موارد زير بيان كرد: 1. هر آنچه از كسى نقل شده ، همه از مصادر اصلى بوده و جز در مواردى كه در مصادر اصلى يافت نشده، از مصادر واسطه استفاده شده است. 2. در شرح حال هر شخص، همه راويان او و نيز كسانى كه وى از آنها در كتب اربعه به نقل روايت پرداخته، ذكر شده است. 3. در ذكر نام راويان، از همه اسامى به كار رفته در كتاب هاى رجال استفاده شده است. به همين دليل ، بعضا نام يك راوى چندين بار به صور گوناگون به كار رفته است، مثل: أحمد البرقى، أحمد بن أبى عبد اللّه ، أحمد بن أبى عبد اللّه البرقى و... ؛ أمّا در شرح حال آنها، هر راوى تنها يك بار آورده شده است. 4. توثيقاتى كه در كتاب هاى متأخّر آمده و قبلاً در كتب قدما مطرح شده، در اين جا ذكر نشده است، مگر مواردى كه در كتب قدما يافت نشده باشد ؛ گرچه به نظر مؤلّف ، توثيقات متأخّران اعتبارى نداشته است . 5. جهت سهولت مراجعه، شماره رديف رجالى كه نام آنها در سه كتاب الفهرست، رجال الطوسى و رجال الكشّى آمده، در اين كتاب نيز ذكر شده است.

.

4 . قاموس الرجال

كتاب شناسى آثار رجالى سده هاى چهاردهم و پانزدهم هجرى (1)1 . إتقان المقال، محمّد طه التبريزى النجفى (م 1323 ق)، نجف: بى نا، 1341 ق، سربى. 2 . اُصول علم الرجال، عبد الهادى فضلى، بيروت : مؤسّسة اُمّ القرى، 1416ق، دوم . 3 . اُصول علم الرجال، مسلم الداورى ، تحقيق و تدوين : محمّد على صالح المعلّم ، قم : مؤلّف ، 1416 ق / 1374 ش . 4 . اُصول علم الرجال بين النظرية و التطبيق ، تأليف و تحقيق : محمّد على صالح المعلّم (تقريرا لبحث الشيخ مسلم الداورى) ، قم : مؤلّف ، 1416 ق / 1374 ش . 5 . إطلالة على الرجال والحديث ، السيّد حسين الطباطبائى البروجردى ، جمع و تصحيح و تحقيق : محمّد مهدى نجف ، قم : المجمع العالمى للتقريب بين المذاهب الإسلامية ، 1421ق . 6 . الاُسس الحديثية و الرجالية عند العلامة الشيخ محمدتقى المجلسى ، محمدرضا جديدى نژاد و عبدالهادى مسعودى ، قم : دار الحديث ، 1385. 7 . الجامع فى الرجال ، السيّد موسى الزنجانى، قم : بى نا ، 1352 ش ، اول. 8 . أبو هريرة، السيّد عبد الحسين شرف الدين الموسوى ، بيروت : دار الزهراء ، 1406 ق / 1986 م . 9 . أصحاب الإجماع و ثلاثون من فطاحل العلماء ، إبراهيم المشكينى ، قم : الإمام الحسين عليه السلام ، 1413 ق / 1371 ش . 10 . أصحاب الإمام أميرالمؤمنين عليه السلام و الرواة عنه ، محمّد هادى الأمينى ، بيروت : دار الغدير ودار الكتاب الإسلامى ، 1412 ق / 1992 م . 11 . أصحاب امام صادق عليه السلام ، على محدّث زاده ، تهران : مسجد جامع و كتاب خانه مدرسه چهل ستون ، 1371 ش . 12 . أضبط المقال فى ضبط أسماء الرجال، حسن حسن زاده آملى، تحقيق : سيّد محمّد كاظم مدرّسى و فاضل عرفان و محمّد كاظم محمودى ، قم : مركز الأبحاث والدراسات الإسلامية ، 1418ق ، اوّل . 13 . بازشناسى منابع اصلى رجال شيعه ، محمدكاظم رحمان ستايش و محمدرضا جديدى نژاد ، قم : دار الحديث ، 1426 ق . 14 . بحوث فى علم الرجال، محمّد آصف المحسنى، مطبعة سيّد الشهداء، 1403ق، دوم. 15 . بحوث فى فقه الرجال، تقرير بحث آية اللّه الفانى الإصفهانى ، تأليف : على حسين المكّى العاملى ، بى جا : مؤسّسة العروة الوثقى ، 1414 ق / 1994 م . 16 . بحوث فى مبانى علم الرجال، محمّد صالح التبريزى (تقريرات درس آية اللّه محمّد السَنَد)، قم : عصر ظهور، 1420ق ، اوّل . 17 . بررسى نظريات رجالى امام خمينى ، محمّدحسن ربّانى ، قم : بوستان كتاب ، 1384 ش ، اوّل . 18 . بنيان المقال فى الرجال، السيّد محمّد باقر الكنجى (م 1335) . 19 . بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال، ملّا على العليارى التبريزى (1236 _ 1347 ق)، تهران : بنياد فرهنگ اسلامى حاج حسين كوشان پور . 20 . تحرير المقال فى كليّات علم الرجال ، مهدى الهادوى الطهرانى ، تهران : الزهراء ، 1412 ق / 1371 ش . 21 . تراجم الرجال ، السيد أحمد الحسينى الإشكورى ، قم : دليل ما ، 1380 ش ، اوّل . 22 . ترتيب أسانيد الأمالى، السيّد حسين الطباطبائى البروجردى (م 1381ق)، تحقيق : ميرزا حسن النورى الهمدانى، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية 1414 ق / 1371 ش ، دوم . 23 . ترتيب أسانيد التهذيب، السيّد حسين الطباطبائى البروجردى (م 1381ق)، تحقيق : ميرزا حسن النورى الهمدانى، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1414 ق / 1371 ش ، دوم . 24 . ترتيب أسانيد الخصال، معانى الأخبار، علل الشرائع و ثواب الأعمال، السيّد حسين الطباطبائى البروجردى (م 1381ق)، تحقيق : ميرزا حسن النورى الهمدانى، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية، 1413 ق / 1371 ش ، دوم . 25 . ترتيب أسانيد الكافى ، السيّد حسين الطباطبائى البروجردى (م 1381ق)، تحقيق : ميرزا حسن النورى الهمدانى، مشهد : مجمع البحوث الإسلاميه ، 1414 ق / 1372 ش ، دوم . 26 . ترتيب أسانيد رجال الكشّى، فهرست الطوسى و فهرست النجاشى، السيّد حسين الطباطبائى البروجردى (م 1381ق)، تحقيق : ميرزا حسن النورى الهمدانى، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، دوم . 27 . ترجمة أبى بصير، السيّد محمّد هاشم الموسوى الخوانسارى، 1318 ق . 28 . تصحيح تراثنا الرجالى، مع التعريف بالمجهولين من رواته، 2 ج ، محمّد على النجّار، 1410ق. 29 . تكملة أمل الآمل ، السيّد حسن الصدر ، تصحيح : السيّد أحمد الحسينى ، قم : مكتبة آية اللّه المرعشى ، 1406 ق / 1364 ش . 30 . تنقيح المقال فى أحوال الرجال، عبد اللّه المامقانى (1287 _ 1351 ق)، تهران : انتشارات جهان ، 1351 _ 1352 ق ، دوم. 31 . توثيق رواة الصحاح ، السيّد أحمد ماجد البحرانى ، قم : دار الهُدى ومؤسّسة اُم القُرى ، 1382 ش ، اوّل . 32 . توضيح المقال فى علم الرجال ، الملّا على الكنى (1220 _ 1306 ق) ، تحقيق : محمّد حسين مولوى ، قم : مركز بحوث دار الحديث ، 1421 ق / 1379 ش . 33 . تهذيب المقال فى كتاب الرجال، السيّد محمّد على الموحّد الأبطحى، قم،1374 ش، دوم. 34 . الثقات الأخيار من رواة الأخبار ، حسين المظاهرى ، قم : مؤسسه فرهنگى _ مطالعاتى الزهراء ، 1385ش. 35 . ثقات الرواة من جامع الرواة ، السيّد حسن الموسوى الإصفهانى، قم : مؤسّسة الإمام المنتظر، 1382 ش ، اوّل . 36 . چهار كتاب اصلى علم رجال، سيّد على خامنه اى، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1374 ش . 37 . خاتمة مستدرك الوسائل، ميرزا حسين النورى الطَّبَرسى (1254 _ 1320 ق)، قم : مؤسّسه آل البيت عليهم السلام ، 1415ق ، اوّل . 38 . خمسون و مئة صحابى مختلق ، السيّد مرتضى العسكرى ، تهران : التوحيد ، 1422ق ، پنجم. 39 . دراسات فى علم الرجال، حميد الزبيدى البغدادى، قم: اعتصام، اوّل. 40 . دراسات فى مشيخة الفقيه ، إبراهيم الشبوط ، بيروت : الأعلمى ، 1427ق . 41 . دروس تمهيديّه فى القواعد الرجالية ، باقر الإيروانى، 1417ق ، اوّل . 42 . راويان امام رضا عليه السلام در مسند الرضا عليه السلام ، عزيز اللّه العطاردى، المؤتمر العالمى للإمام الرضا عليه السلام ، 1409 ق . 43 . راويان مشترك (پژوهشى در بازشناسى راويان مشترك شيعه و اهل سنّت) ، 2 ج ، حسين عزيزى و پرويز رستگار و يوسف بيات، قم : دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، 1380 ش ، اوّل . 44 . رجال الخاقانى، على بن الحسين الخاقانى النجفى، قم : مكتب الإعلام الإسلامى، 1404ق ، دوّم . 45 . رجال السيّد أحمد اللكنهوى النقوى (متولّد 1308 ق) . 46 . رجال السيّد جعفر الأعرجى، السيد جعفر بن راضى الأعرجى المقدّس (م1332 ق). 47 . رجال السيّد محمّد صادق بحر العلوم ابن السيّد حسن (متولّد 1315 ق). 48 . رجال السيّد محمّد على ابن السيّد حسين الحسينى الحائرى الشهرستانى (متولّد 1300 ق) . 49 . رجال الشيخ أسد اللّه الأنصارى التسترى (م 1353) (جلد اوّل حدائق الأدب). 50 . رجال الشيخ على بن الحسين الخاقانى النجفى (م1334 ق) . 51 . رجال الشيخ محمّد باقر الهمدانى (م 1333 ق) . 52 . رجال الشيخ محمّدحسين بن على ابن محمّد رضا آل كاشف الغطاء (متولّد 1294 ق). 53 . رجال الشيخ محمّدحسين بن محمّد المظفرى (1312 _ 1381 ق) . 54 . رجال الملّا باقر التسترى النجفى (م 1327 ق) . 55 . رجال ايزد گشسب ، اسداللّه گلپايگانى (م1366 ق) . 56 . رجال الشيعة فى أسانيد السنّة ، محمّد جعفر الطبسى ، قم : مؤسّسة المعارف الإسلامية ، 1420 ق . 57 . رجال ملّا محمّد باقر قائنى (م 1352 ق) (مؤلف ، رساله اى در درايه و رجال دارد) . 58 . رجال ميرزا محمّد على بن محمّد طاهر المدرّس التبريزى الخيابانى (م 1373 ق) (مؤلّف ريحانة الأدب) . 59 . الرسائل الرجالية، أبو المعالى الإصفهانى الكلباسى (1247 _ 1315 ق) ، قم : مركز تحقيقات دار الحديث ، 1422 ق / 1380 ش . 60 . رسالة فى الحاجة إلى علم الرجال، محمّد باقر الزنجانى (م 1341 ق) . 61 . روات و محدّثين نهج البلاغه ، محمّد دشتى ، قم : مؤسّسه فرهنگى _ تحقيقاتى اميرالمؤمنين ، 1378 ش ، اوّل . 62 . سماء المقال فى علم الرجال، أبو الهدى الكلباسى (م 1356 ق) تحقيق : السيّد محمّد الحسينى القزوينى، قم : مؤسسة ولى العصر عليه السلام ، 1419ق ، اوّل . 63 . سه رساله در علم رجال (توضيح الإشتباه والإشكال ، از محمّد على ساروى، رسالة فى معرفة الصحابة ، از شيخ حرّ عاملى و رجال قائن از محمّد باقر آيتى بيرجندى) ، زير نظر : جلال الدين محدّث اُرمَوى، تصحيح : سيّد كاظم موسوى ، تهران : دانشگاه تهران : 1345 ش . 64 . شرح مشيخة تهذيب الأحكام ، السيّد حسن الموسوى الخرسان ، بيروت : دار صعب و دار التعارف ، 1401ق . 65 . شعب المقال فى أحوال الرجال، ميرزا أبوالقاسم النراقى ، تصحيح : محمّد على نحوى ، يزد : ديوان الإنتشارات الدينية ، 1367 ق / 1325 ش . 66 . الضعفاء من رجال حديث الشيعة ، حسين الساعدى ، 3 ج ، قم : دار الحديث ، 1426 ق . 67 . طرائف (ظرائف) المقال فى معرفة طبقات الرواة، السيّد على اصغر البروجردى الجابِلَقى (م 1313 ق) ، تحقيق : مهدى الرجائى ، قم : مكتبة آية اللّه المرعشى ، 1410 ق / 1368 ش . 68 . العندبيل فى تمييز الصحيح من العليل، علم الهدى الرضوى الكاشانى (م 1385 ق) . 69 . الفائق فى رواة و أصحاب الإمام الصادق عليه السلام ، 2 ج ، عبد الحسين الشبسترى، مؤسسة النشر الإسلامى، 1418ق ، اوّل . 70 . الفوائد الرجالية، السيّد على الحسينى الصدر ، قم : دار الغدير ، 1420 ق / 1378 ش . 71 . الفوائد الرجالية ، مهدى الكجورى الشيرازى ، تحقيق : محمّد كاظم رحمانْ ستايش ، قم : دار الحديث ، 1424 ق / 1382 ش . 72 . الفوائد الرجالية، ابن عبد الحسين المشكينى (م 1358 ق) . 73 . قاموس الرجال، 9 ج ، محمّد تقى التسترى (م 1415 ق) ، قم : مؤسّسة النشر الإسلامى ، دوم ، 1417 ق . 74 . كلّيات فى علم الرجال، جعفر السبحانى، مركز مديريت حوزه، 1410ق ، دوم. (2) 75 . مبانى حجيّت آراى رجالى، سيف اللّه صرّامى، قم : مركز تحقيقات دار الحديث ، 1382 ش. 76 . المدخل فى علم الدراية و الرجال، الحسينى القزوينى، قم : مؤسّسه ولى عصر عليه السلام . 77 . مستدركات علم رجال الحديث، على نمازى شاهرودى، اصفهان، 1412ق ، اوّل. 78 . مشايخ الثقات، غلامرضا عرفانيان اليزدى، قم: مجتبى عرفانيان، 1409 ق / 1367 ش. 79 . مشيخة النجاشى، محمود درياب النجفى، قم : درياب النجفى ، 1413 ق / 1371 ش. 80 . مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال، آقا بزرگ محمّد محسن المنزوى الطهرانى (م 1386ق)، تحقيق : احمد منزوى ، تهران : بى نا ، 1378 ق / 1337 ش ، دوم . 81 . معجم الثقات من جامع الرواة، على محمّد دستغيب شيرازى، شيراز : الفلاح ، 1415 ق / 1373 ش . 82 . معجم الثقات و ترتيب الطبقات، أبوطالب التجليل التبريزى ، قم : مؤسّسة النشر الإسلامى ، 1416 ق . 83 . معجم رجال الحديث، السيّد أبو القاسم الموسوى الخوئى، نجف : 1398 ق / بيروت : 1403ق . 84 . معجم مصطلحات الرجال و الدراية ، محمّد رضا جديدى نژاد، قم : دار الحديث ، 1422 ق / 1380 ش . 85 . المعجم الموحّد لأعلام الاُصول الرجالية والخلاصة للعلّامة، محمود درياب النجفى، قم : مجمع الفكر الإسلامى ، 1414ق ، اوّل . 86 . المفيد من معجم رجال الحديث، محمّد الجواهرى، قم : محلّاتى ، 1382 ، دوم . 87 . مقياس الرواة فى كلّيات علم الرجال، على أكبر السيفى المازندرانى، قم : مؤسّسة النشر الإسلامى، 1422ق ، اوّل . 88 . ملخص المقال، ميرزا إبراهيم الخوئى (م 1325 ق) . 89 . منتخب الرجال، سيّد محمّد على شاه عبد العظيمى (م1334 ق) . 90 . منظومة فى الرجال، آقا ميرزا ابن آقا جمال بن ملّا على البروجردى (م 1341 ق) . 91 . الموسوعة الرجالية الميسرة، على اكبر ترابى و يحيى رهايى، قم : مؤسّسة الإمام الصادق عليه السلام ، 1419ق ، اوّل . 92 . الموسوعة الرجالية الميسّرة (معجم رجال «الوسائل») ، على أكبر ترابى و يحيى رهائى ، بازبين علمى : محمود البغدادى ، قم : مؤسسة الإمام الصادق عليه السلام ، 1419 ق . 93 . نتيجة المقال، محمّد حسن بن صفر على البارفروش (م1345 ق). 94 . نتيجة المقال فى علم الرجال، محمّد حسن البارفروشى المازندرانى (م 1345 ق) . 95 . نقش ايرانيان در تدوين و نشر حديث ، فاطمه سادات تهامى ، تهران : حوزه هنرى سازمان تبليغات ، 1377ش. 96 . نقش دانش رجال در تفسير و علوم قرآنى ، على اكبر كلانترى ارسنجانى ، قم : بوستان كتاب ، 1384 ش . 97 . يكصد وپنجاه صحابى ساختگى، سيّد مرتضى عسكرى، ترجمه: عطا محمّد سردار نيا، تهران : قيصرى، 1361 ش .

.

فقه الحديث

1 . منهاج البراعة فى شرح نهج البلاغة

مرورى بر «منهاج البراعة»

مرورى بر «منهاج البراعة»در ميان شرح هايى كه تاكنون بر نهج البلاغه نگاشته شده است، منهاج البراعة ، يكى از گسترده ترين آنهاست و بين ديگر شروح ، از جايگاه ويژه اى برخوردار است. شارح ، در اين كتاب، پس از ذكر ديباچه اى طولانى و بيان مطالبى از بحث الفاظ در اصول فقه (مثل حقيقت و مجاز و اشتراك) و نيز مواردى از فنون بلاغت كه اغلب جلد اوّل اين مجموعه را به خود اختصاص داده، به شرح نهج البلاغه پرداخته است. وى ، قسمت هايى از يك خطبه را به صورت فصل هاى مجزّا تقسيم نموده ، به شرح آن فصل مى پردازد. در ابتدا كلمات خاصّى را از حيث لغوى بررسى نموده، سپس مطالب نحوى و صرفى و كيفيت اِعراب آن لغت را بيان كرده است. شارح محترم ، ميان معناى ظاهرى (لغوى) و محتواى عبارات و به قول خودش ميان پوسته و مغز ، تمييز قائل شده است. وى در ضمن شرحِ مطالب، از آيات و احاديث بسيار و نيز از شعر ، بهره جسته است. اين شرح ، داراى ويژگى هايى است كه كمتر در ديگر شروح ديده مى شود: 1. تقسيم خطبه ها و جملات طولانى به چند بخش ؛ 2. جداسازى ميان لغت، معنا و اِعراب و ذكر نكات ادبى ؛ 3. بهره گيرى از روش مزجى در شرح (شرح آميخته با متن) ؛ 4. يادآورى اشكالات شرح ابن ابى الحديد و نقد آراى وى. (1) مؤلّف تا زمان حيات خود ، موفّق به شرح 218 خطبه از نهج البلاغه گرديد كه اين مقدار در سال 1351 در چهارده جلد به چاپ رسيد. علّامه حسن زاده آملى ، شش جلد و آقاى محمّد باقر كمره اى ، يك جلد بر آن افزوده اند كه مجموعا يك دوره 21 جلدى فراهم و چاپ شده است. (2)

.

2 . بهج الصباغة فى شرح نهج البلاغة

2 . بهج الصباغة فى شرح نهج البلاغةتأليف علّامه محمّد تقى شوشترى (تُستَرى) . (1) كتاب بهج الصباغة ، بر خلاف ديگر شروح نهج البلاغه كه به ترتيب لفظى، خطبه ها و نامه ها تدوين شده است، براساس ترتيب معانى و موضوعات موجود در نهج البلاغه نوشته شده است. مثلاً مطالب مرتبط با توحيد ، در كنار هم و سپس ، مباحث نبوّت و امامت و... به صورت موضوعى بيان شده است. مؤلّف ، در ضمنِ اثر خود ، به نقد شروح ديگر نهج البلاغه نيز پرداخته است، از جمله نقد شرح ابن ابى الحديد به دليل عدم تناسب در حجم مطالب، كه معتقد است بعضا به تفصيل بى مورد در شرح و داستان سرايى پرداخته و در مواردى هم از كنار قسمتى از نهج البلاغه ، بدون هيچ توضيحى گذشته است. از سوى ديگر ، علّامه شوشترى بر شرح ابن ميثم، به دليل تأويل هاى فلسفى و غير صحيح ، و بر شرح حبيب اللّه خويى ، به دليل بهره گيرى بسيار از احاديث ضعيف، خُرده گرفته است. روش علامه شوشترى در شرح ، چنين بوده كه ابتدا قسمت هايى از خطبه هاى مختلف را در يك موضوع خاص ، بيان كرده و سپس به توضيح لغت و تفسير موارد مشكل از لغات مى پردازد و در ادامه ، با استفاده از آيات و روايات صحيح به شرح مطالب پرداخته است. همچنين در ضمن آن ، بعضا شرح ابن ابى الحديد و ديگر شروح را نقل و نقد كرده است. جمعا شصت فصل در اين مجموعه ذكر شده كه هر يك از فصول ، داراى چند عنوان فرعى هستند . از ويژگى هاى اين كتاب، معرّفى نسخه هاى گوناگون نهج البلاغه و اشاره به اشتباهات، تصحيف ها و تحريف هاى اين نسخه ها و تعيين ميزان اعتبار آنهاست . برخى از عناوين فصول كتاب ، بدين قرار است : فى التوحيد، فى خلق السماء والأرض، فى النبوّة العامة ، فى الإمامة العامّة، فى زهده (اميرالمؤمنين)، فى علمه، فى القضاء والقدر، فى أدعيته، فى وقعة الجمل، فى شجاعته، فى القرآن، فى العقل، موضوعاتٌ مختلفه.

.

3 . ترجمه و تفسير نهج البلاغه

برخى آثار علّامه جعفرى

برخى آثار علّامه جعفرى1. ترجمه و تفسير نهج البلاغه(27 ج) ؛ (1) 2. تفسير و تحليل مثنوى(15 ج) ؛ 2. نيايش حسين عليه السلام در عرفات ؛ 4. انسان از ديدگاه قرآن ؛ 5 . فلسفه و هدف زندگى ؛ 6 . مولوى و جهان بينى ها؛ 7 . اصول حكمت سياسى اسلام؛ 8 . رسائل فقهى؛ 9 . اسلام و حقوق بشر؛ 10 . از دريا به دريا.

.

مرورى بر «ترجمه و تفسير نهج البلاغه»

مرورى بر «ترجمه و تفسير نهج البلاغه»از ويژگى هاى اين كتاب، تنوّع و قدرت تحقيق در مسائل گوناگون است كه آن را از هم رديفان خود ، ممتاز ساخته است. ارائه مطلب در حوزه هاى مختلفى چون: هستى شناسى، انسان شناسى، معرفت شناسى ، و نيز بهره گيرى از لطايف هنرى و نظريات علمى، غناى اين كتاب ارزشمند را دو چندان نموده است. (1) روش علّامه جعفرى در تفسير ، چنين است كه ابتدا خطبه را به صورت كامل ذكر كرده ، سپس ، ترجمه روانى از آن خطبه بيان مى كند و آن گاه به شرح و تفسير عبارات مى پردازد. وى ، برخلاف ديگر شروح ، شرح خود را به صورت تفسير عام مطالب نگاشته است، نه به صورت شرح كلمات و مفردات. از توضيح لغت و مباحث نحوى هم صرف نظر كرده است. علّامه جعفرى ، ضمن تفسير، از آيات و اشعار، بخصوص اشعار مثنوى و نيز از نظريات علوم جديد ، بهره برده است. بعضى از ويژگى هاى اين كتاب را مى توان چنين برشمرد: 1. با توجّه به احاطه گسترده علّامه جعفرى به زبان عربى، ترجمه متن نهج البلاغه بسيار دقيق و روان است و با استفاده از توضيحات جانبى، تعقيدات متن را برطرف ساخته است. 2. مؤلّف ، كوشيده است با در نظر گرفتن شرايط زمانى و مكانى و مخاطبان كلام اميرمؤمنان ، نزديك ترين تفسير را از كلام ايشان در اختيار خوانندگان قرار دهد. 3. به اَسناد سخنان امام على عليه السلام و بررسى آنها جهت اثبات موثّق بودن آنچه در نهج البلاغه آمده ، توجّه شده است . 4. براى رسيدن به ژرفاى كلام امام عليه السلام تلاش هاى عقلى گسترده اى شده و غوّاصى هاى موشكافانه اى انجام شده است ؛ 5. يك جلد از كتاب (جلد نخست) به شناخت شخصيت و ابعاد گوناگون اميرمؤمنان از زواياى مختلف با استفاده از قرآن و روايات و سخنان متفكّران مسلمان و غير مسلمان، اختصاص يافته كه يكى از ويژگى هاى برجسته اين شرح به شمار مى رود .

.

4 . گفتار فلسفى (شرح و تفسير دعاى «مكارم الأخلاق»)

نگاهى به «گفتار فلسفى»

6 . شرح حديث جنود عقل و جهل

نگاهى به ساختار كتاب

نگاهى به ساختار كتابامام خمينى ، با تبحّر در علوم عقلى و نقلى ، به شرح حديث نورانى «جنود عقل و جهل» پرداخته و آن را در يك «مقدّمه» و شش «مقاله» ، تدوين نموده است: مقاله اوّل : در نقل لفظ حديث شريف است ، تيمّنا و تبرّكا ؛ مقاله دوم: در بيان شمّه اى از حقيقت عقل و جهل و بيان مراد حديث شريف ؛ مقاله سوم: در شمّه اى از خصايص و صفات اين دو حقيقت عقليه و جهليه به حَسَب آنچه در اين حديث شريف به آن اشاره فرموده، مقاله چهارم: در بيان شمّه اى از حقيقت اِقبال و اِدبار عقل و جهل كلّى و جزئى ؛ مقاله پنجم: در شرح اجمالى از بعض الفاظ حديث شريف ؛ مقاله ششم: در بيان و شرح جنود عقل و جهل از بعضى وجوه كه مقصود اين رساله است. اين مقاله كه عمده متن كتاب و هدف اصلى نگارش آن است ، شامل 25 «مقصد» است كه هر مقصد هم داراى فصولى است. براى توضيح بيشتر و دادن اطّلاعات جانبى، پاورقى هايى توسّط ناشر در نظر گرفته شده و در انتهاى كتاب هم جهت سهولت دستيابى به مطالب ، فهرست هاى فنّى تهيّه گرديده است. (1)

.

كتاب شناسى شرح نگارى حديث در سَده هاى چهاردهم و پانزدهم

كتاب شناسى شرح نگارى حديث در سَده هاى چهاردهم و پانزدهم1 . آيينه مكارم (شرح دعاى مكارم الأخلاق امام سجّاد عليه السلام ) ، سيّد روح اللّه خاتمى، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى ، 1376 ش ، اوّل . 2 . احياى دل : شرحى بر دعاهاى ماه مبارك رمضان، عبداللّه اميدى فر، قم: ميثم تمّار، دوم. 3 . از محضر رضا عليه السلام (شرح دعاى مربوط به امام زمان عليه السلام به نقل از امام رضا عليه السلام ) ، مير ناصر بوذرى ، تهران : نشر عابد ، 1380 ش ، اوّل . 4 . اسرار خاموشان (شرح صحيفه سجّاديه) ، محمّد تقى خلجى ، قم : پرتو خورشيد ، 1385 ش . 5 . اوصاف پارسايان (شرح خطبه امام على عليه السلام درباره متّقين) ، عبد الكريم سروش، تهران: صراط، 1374 ش ، سوم . 6 . اوصاف روزه داران (شرح خطبه شعبانيه پيامبر اكرم) ، محمدعلى جزايرى ، قم : امام حسن مجتبى عليه السلام ، 1381 ش ، اوّل . 7 . اوصاف متّقين (ترجمه و شرح خطبه همّام «نهج البلاغه» ) ، قادر فاضلى ، كرج : فضيلت علم ، 1377 ش ، اوّل . 8 . أبلغ البلاغة فى شرح نهج البلاغة، محمّد جعفر دادخواه شيرازى. 9 . أنوار الولاية الساطعة فى شرح زيارة الجامعة ، محمّد وحيدى ، تحقيق : هاشم صالحى ، قم : وفايى ، 1377 ش ، اوّل . 10 . أنيس الليل (در شرح دعاى كميل)، محمّدرضا كلباسى، تهران: بهراد، 1380 ش، اوّل. 11 . بحوث فى الصحيفة السجّادية، 4 ج ، صالح الطائى، 1414 ق . 12 . بردرگاه دوست (شرح دعاى ابو حمزه ثمالى و افتتاح) ، محمّد تقى مصباح يزدى ، نگارش : عبّاس قاسميان ، قم : مؤسّسه امام خمينى ، 1379 ش . 13 . برنامه زندگى در كلام امام على عليه السلام (بيانى كوتاه در شرح خطبه متقين از نهج البلاغهى شريف) ، سيّد ضياء الدين صالحى خوانسارى ، بنياد نهج البلاغه ، 1379 ش ، اوّل . 14 . بلاغ البلاغه (شرح نهج البلاغه) ، محمّد جعفر دادخواه و محمّد صادق بى پروا ، تهران : فيض كاشانى ، 1380 ش ، اوّل . 15 . به سوى مدينه فاضله (شرح نامه حيات بخش اميرمؤمنان به امام حسن عليه السلام ) ، على كريمى جهرمى، قم: راسخون، 1376 ش ، اوّل . 16 . پرتو ولايت در شرح زيارت جامعه كبيره ، محمّد وحيدى، ترجمه : هاشم صالحى ، قم : وفايى ، 1378 ش ، اوّل . 17 . پرتوى از نهج البلاغه، 3 ج ، سيّد محمود طالقانى (م 1399ق) و سيّد محمد مهدى جعفرى ، تهران : وزارت ارشاد ، 1380 ، سوم . 18 . پرچمداران سعادت (تدبّرى در زيارت جامعه كبيره) ، سيد احمد سجّادى ، تهران : بنياد قرآن و عترت ، 1385 ش . 19 . پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام ، 5 ج ، ناصر مكارم شيرازى و همكاران ، تهران : دار الكتب الإسلاميه ، 1379 ش ، دوم . 20 . ترجمه و شرح چهل حديث قدسى ، على فكرى تهرانى، قم: علميه، اوّل . 21 . ترجمه و شرح دعاى افتتاح ، محمّدرضا مهدوى كنى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1381 ش ، اوّل . 22 . ترجمه و شرح دعاى سمات، محمّدعلى مدرّس رشتى، تلخيص : عطاء اللّه تديّن ، تهران: فراهانى، 1350 ش . 23 . ترجمه و شرح «رسالة الحقوق» امام سجّاد عليه السلام ، محمّد سپهرى ، قم : دار العلم ، 1375 ش ، چهارم . 24 . ترجمه و شرح صحيفه كامله سجّاديه، سيّد علينقى فيض الإسلام (م 1364ش)، تهران: فقيه، پنجم . 25 . ترجمه و شرح نهج البلاغه ، سيّد علينقى فيض الإسلام (م 1364ش) ، تهران : جاويدان . 26 . ترجمه و شرح نهج البلاغه، مصطفى زمانى، قم : پيام آزادى ، 1374 ، دوم . 27 . ترجمه و شرح نهج البلاغه، مصطفى زمانى، بازبينى و تصحيح : قاسم شيرجعفرى ، تهران : نبوى ، 1385 ش . 28 . ترجمه و شرح نهج البلاغه، ملّا فتح اللّه كاشانى، تصحيح : محمّد جواد ذهنى تهرانى، تهران: پيام حق، اوّل . 29 . توضيح نهج البلاغة ، السيّد محمد الحسينى الشيرازى ، بيروت : دار العلوم ، 1423 ق ، سوم . 30 . حديث بندگى و دلبُردگى (شرح دعاى ابو حمزه ثمالى) ، عبدالكريم سروش ، تهران : صراط ، 1375 ش . 31 . حكمت و معيشت (شرح نامه امام على عليه السلام به امام حسن عليه السلام ) ، عبد الكريم سروش، تهران : صراط، 1373 ش ، اوّل . 32 . الصحيفة السجّادية ، شرح و تصحيح : عزّ الدين الجزائرى ، بيروت : 1417 ق . 33 . خطبه حضرت فاطمه زهرا و ماجراى فدك، حسينعلى منتظرى، قم: تفكّر، 1376 ش. 34 . دُرج گهر (ترجمه وصاياى پيامبر به ابى ذر)، محمّد على انصارى، قم : چاپ خانه حكمت ، بى تا . 35 . درس هايى از نهج البلاغه ، حسينعلى منتظرى ، تهران : سرايى ، 1379 ، دوم . 36 . الدرّة النجفية فى شرح نهج البلاغة الحيدرية، ميرزا إبراهيم بن حسين الدنبلى الخوئى (م 1324ق)، چاپ سنگى. 37 . ديار عاشقان (تفسير جامع «صحيفه سجّاديه» ) ، حسين انصاريان، تهران : پيام آزادى ، 1383 ش. 38 . رخساره خورشيد (شرح خطبه فاطمه زهرا عليهاالسلام) ، محمّد تقى خلجى ، قم : ميثم تمّار ، 1384 ش . 39 . روزهاى فاطمه عليهاالسلام (شرحى بر خطبه فدك) ، على صفايى حائرى ، قم : ليلة القدر ، 1383 ش . 40 . روزه راستين (شرح دعاهاى ماه مبارك رمضان) ، سيّد روح اللّه خاتمى اردكانى، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1418 ق ، دوم . 41 . الدرّة البيضاء فى شرح خطبة فاطمة الزهراء، محمّد تقى الرضوى القمى (م 1344 ق) ، بى جا : بى نا ، 1352 ق . 42 . زمزمه رمضان (شرح بر دعاهاى ماه مبارك رمضان) ، ابراهيم كاهه ، تهران : فرهنگ امروز ، 1378 ش . 43 . سيماى ائمه عليهم السلام در شرح زيارت جامعه كبيره ، 3 ج ، على نظامى و تقدير خانم حصارى ، قم : مرتضى ، 1374 ش ، اوّل . 44 . شرح احتشام بر نهج البلاغه امام، جواد طارمى زنجانى (م1325ق). 45 . شرح الأربعين النبويّة ، محمّد حسين الجلالى ، بيروت : مؤسّسة الأعلمى ، 1407 ق. 46 . شرح چهل حديث ، سيّد روح اللّه موسوى (امام خمينى) ، تهران : مؤسّسه تنظيم و نشر آثار امام ، 1371ش. 47 . شرح حديث جنود عقل و جهل، سيّد روح اللّه موسوى (امام خمينى) ، تهران : مؤسّسه تنظيم و نشر آثار امام ، 1377ش. 48 . شرح حديث عرض دين حضرت عبد العظيم، لطف اللّه صافى گلپايگانى، قم : مؤسّسه انتشارات حضرت معصومه عليهاالسلام، 1376ش. 49 . شرح خطبه حضرت زهراء عليهاالسلام ، 2 ج ، سيّد عزّ الدين زنجانى ، قم : دفتر تبليغات ، 1380 ش ، ششم . 50 . شرح خطبه حضرت زينب عليهاالسلام در كوفه ، [ آية اللّه ] حيدر قلى خان سردار كابلى (م 1372 ق) ، كرمانشاه : مطبعه سردار ، 1365 ق . 51 . شرح خطبه شقشقيّه، حميد احمدى، تهران: زُراره ، 1373 ش ، اوّل ، رقعى. 52 . شرح خطبه شقشقيّه، مرتضى قاسمى كاشانى، كاشان: مُرسل، 1377 ش ، اوّل ، پالتويى. 53 . شرح خطبه متّقين در نهج البلاغه ، مجتبى علوى تراكمه اى ، قم : بنياد معارف اسلامى ، 1372 ش ، اوّل . 54 . شرح خطبة البيان ، محمّد بن محمود فانى شيرازى دهدار، تهران : صائب ، 1379 ش. 55 . شرح خطبة الصديقة فاطمة الزهراء عليهاالسلام، محمّد طاهر آل شبير الخاقانى، قم : أنوار الهدى ، 1412ق. 56 . شرح دعاى سحر ، امام خمينى ، ترجمه : سيّد احمد فهرى ، تهران : نهضت زنان مسلمان ، 1359 ش . 57 . شرح دعاى صباح، سيّد محمّد حسن آقا نجفى قوچانى (1256 _ 1315 ق)، تهران: هفت، 1378 ش ، اوّل . 58 . شرح دعاى عرفه ، محمّد باقر مدرّس بستان آبادى ، تهران : دار الكتب الإسلاميه ، 1379 ش ، اوّل . 59 . شرح دعاى عرفه ، محمّد على فاضل ، مشهد : بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس ، 1381 ش ، دوّم . 60 . شرح دعاى عرفه امام حسين ، محمّد تقى نقوى ، تهران : دفتر تحقيقات و انتشارات بدر ، 1371 ش ، اوّل . 61 . شرح دعاى مكارم الأخلاق ، محمّد على صالح غفّارى ، تهران : برهان ، 1372 ش. 62 . شرح دعاى ندبه ، محيى الدين علوى طالقانى ، تهران : صدوق ، 1371 ش ، اوّل . 63 . شرح رسالة الحقوق ، السيّد حسن القبانچى، قم : مؤسسة دار التفسير ، 1416ق. 64 . شرح رسالة الحقوق ، صالح بن مهدى صحين الساعدى النجفى (م 1386 ق) ، تحقيق و تعليق : حسام الساعدى ، بيروت : دار المرتضى ، 1426 ق . 65 . شرح زيارت امين اللّه ، سيّد هاشم رسولى محلّاتى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1374 ش ، اوّل . 66 . شرح زيارت جامعه كبيره ، محمّد و رضى وحيدى و هاشم صالحى ، قم : وفايى ، 1378 ش، اوّل . 67 . شرح زيارت جامعه كبيره ، محمّد هادى شيخ الإسلامى ، گردآورى : محمّد جواد حائرى طبسى ، مشهد : فدك و دار القرآن الكريم ، 1376 ش ، دوم . 68 . شرح شيواى عبد الوهاب بر سخنان امير، عبد الوهاب الحسينى الاُرمَوى، مشهد : بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس، 1370ش. 69 . شرح صحيفه سجّاديه ، محمّدعلى مدرّسى چهاردهى ، تصحيح: احمد پاكتچى، تهران : المكتبة المرتضويه ، 1360ش. 70 . شرح الصحيفة السجّادية ، السيّد محمد الحسينى الشيرازى ، بيروت : دار العلوم ، 1423 ق ، چهارم . 71 . شرح صد كلمه قصار از كلمات اميرالمؤمنين عليه السلام ، شيخ عبّاس قمى ، قم : در راه حق ، 1373 ش . 72 . شرح نهج البلاغه، ميرزا محمّد على چهاردهى گيلانى (م 1334ق). 73 . شرح نهج البلاغه يا دائرة المعارف علوى، ميرزا خليل كمره اى (م 1405ق). 74 . شرح نهج البلاغة ، السيّد عبّاس الموسوى ، بيروت : دار الرسول الأكرم ودار المحجّة البيضاء ، 1418 ق . 75 . شرح و ترجمه صحيفه سجّاديه ، سيّد احمد فهرى، تهران : مفيد ، 1370ش. 76 . شرح و تفسير خطبه پيامبر اكرم در غدير، محمّد تقى بن كاظم النقوى ، ترجمه : مهدى جعفرى ، تهران : مؤسّسه تحقيقاتى _ فرهنگى جليل، 1415ق. 77 . شرح و تفسير دعاى كميل ، محمّد على صالح غفّارى ، تهران : بعثت ، 1378 ش . 78 . شرح و تفسير دعاى مكارم الأخلاق ، محمّد تقى فلسفى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1377 ش ، دوم . 79 . شرح و تفسير دعاى مكارم الأخلاق (گفتار فلسفى) ، محمّد تقى فلسفى (1287 _ 1377 ش)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1373 ش . 80 . شرح وسائل الشيعة (از ابتداى باب طهارت، در يك جلد) ، السيّد حسن الصدر . 81 . شرح وصيّتى از وصيّت هاى امير المؤمنين ، سيّد هاشم رسولى محلّاتى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1379 ش . 82 . شرح وصيّتى از وصيّت هاى امير المؤمنين عليه السلام هنگام شهادت ، سيّد هاشم رسولى محلّاتى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1379 ش ، اوّل . 83 . شرحى بر دعاى كميل، عبد العلى بازرگان، تهران: شركت سهامى انتشار، 1376 ش . 84 . شفاء الصدور فى شرح زيارة العاشور ، ميرزا ابوالفضل الطهرانى ، تصحيح : السيّد إبراهيم الشبيرى ، تهران : مرتضوى ، 1376 ش . 85 . صحيفه اسلام (شرح جامع ترين وصيّت رسول اكرم) ، محمّدرضا حاج شريفى ، قم : حضور ، 1376 ش ، اوّل . 86 . طليعه رمضان (شرح دعاهاى ماه رمضان) ، محمّدرضا خطيبى ، قم : محمّدرضا خطيبى ، 1379 ش . 87 . على عليه السلام و خطبه تُطُنجيه ، عبد العلى گويا ، تهران : زراره ، 1379 ش . 88 . على عليه السلام و زيارت جامعه كبيره ، عبد العلى گويا ، تهران : زراره ، 1378 ش . 89 . على عليه السلام و العوالم ، عبد العلى گويا ، تهران : زراره ، 1378 ش . 90 . على عليه السلام و فوج فائزين ، عبد العلى گويا ، تهران : حافظ نوين ، 1376 ش . 91 . على عليه السلام و فوج مقتحم ، عبد العلى گويا ، تهران : حافظ نوين ، 1375 ش . 92 . على عليه السلام و المناقب ، عبد العلى گويا ، تهران : زراره ، 1376 ش . 93 . غرر الحكم و درر الكلم ، عبد الواحد بن محمّد التميمى الآمِدى (م510ق)، ترجمه و شرح : سيّد هاشم رسولى محلّاتى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1378 ش، دوم. 94 . فرهنگ آفتاب (تفسير موضوعى _ الفبايى نهج البلاغه) ، عبد المجيد معاديخواه ، قم : ذرّه ، 1377 ش . 95 . فى ظلال الصحيفة السجّادية، محمّد جواد مغنية ، تحقيق : سامى الغُرَيرى، قم : دار الكتاب الإسلامى ، 1423ق، اوّل . 96 . كشف غطاء الكُربة عن وجه دعاء الندبة ، مير جلال الدين المحدّث الاُرمَوى (چاپ شده در : ميراث محدّث ارموى) ، قم : دار الحديث ، 1385 ش. 97 . اللّمعة البيضاء فى شرح خطبة الزهراء ، هاشم ميلانى ، قم : الهادى ، 1377 ش ، اوّل . 98 . منشور نينوا (شرح و تفسيرى بر زيارت عاشورا) ، مجيد حيدرى فر ، قم : مسجد مقدّس جمكران ، 1377 ش . 99 . نيايش امام حسين در صحراى عرفات، محمّد تقى جعفرى تبريزى، تهران: كرامت، 1378 ش ، سوم . 100 . نيّت ، راه هدايت (شرح حديث اخلاص از «شرح چهل حديث» امام خمينى)، محمّد حسن احمدى فقيه، تهران: ذكر، 1384 ش ، پنجم . 101 . واپسين گفتار (شرح خطبه حضرت زهرا عليهاالسلام) ، محمّد حسين بروجردى. 102 . وسيلة القربة فى شرح دعاء الندبة ، على بن عليرضا الخاكمردانى (چاپ شده در : ميراث محدّث اُرمَوى) ، قم : دار الحديث ، 1385 ش . 103 . وسيلة النجاة در شرح دعاى سمات، على اكبر نهاوندى، تصحيح : محمّد فربودى، قم: نهاوندى، اوّل . 104 . وصال العارفين شرحى بر دعاى عرفه امام حسين عليه السلام ، احمد زمرّديان، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1378 ش ، اوّل . 105 . الروض النضير فى معنى حديث الغدير ، فارس حسّون كريم ، قم : مؤسّسة أمير المؤمنين عليه السلام ، 1419 ق ، اوّل . 106 . الروضة من الكافى، 2 ج ، محمّد بن يعقوب الكلينى، تصحيح ، ترجمه و شرح : سيّد هاشم رسولى محلّاتى ، تهران: علميه اسلاميه، 1350 ش . 107 . هداية النجدين و تفصيل الجندين فى شرح حديث العقل و جنوده، السيّد حسن الصدر .

.

دو . تعليقه و حاشيه نويسى

برخى آثار علّامه شعرانى

برخى آثار علّامه شعرانىعلّامه شعرانى ، در بسيارى از علوم و فنون اسلامى تبحّر داشت و صاحب نظر بود ، از جمله در تفسير و علوم قرآن ، فقه و اصول ، فلسفه ، كلام ، هيئت ، نجوم ، تاريخ و حديث . وى در تمام اين رشته ها آثار ارزشمندى به يادگار گذاشته است . ما در دو بخش ، ابتدا برخى حواشى و تعليقات علّامه و سپس ، آثار حديثى و علوم حديثى ايشان را ذكر مى كنيم :

.

الف . حواشى و تعليقات

سه . غريب الحديث

1 . غريب الحديث فى «بحار الأنوار»

1. غريب الحديث فى «بحار الأنوار»تأليف حجة الاسلام والمسلمين حسين حسنى بيرجندى، با تحقيق پژوهشگرانِ مركز تحقيقات دار الحديث . اين كتاب ، ابتدا در سال 1378 ش ، در چهار مجلّد و در قطع وزيرى توسّط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى منتشر شد و سپس در سال 1379ش ، به صورت يك جلدى رحلى در يكهزار صفحه ، توسّط همان ناشر ، مجدّدا به چاپ رسيد. علّامه مجلسى ، در ضمن مجلّدات بحار الأنوار ، لغات و عبارت هاى مبهم و مغلق آن را شرح و تفسير نموده و بعضا نكات ارزنده اى در تفسير حديث به حديث ، ارائه نموده است. پراكندگى اين شروح و توضيحات در اين تعداد مجلّد، استفاده از آنها را محدود و مشكل ساخته است. كتاب حاضر ، اين الفاظ و مفردات بسيار و اين شرح و تفسيرهاى پراكنده را به صورت يك جا و به ترتيب حروف الفبا ، در خود جاى داده است، بدين صورت كه مادّه كلمات مورد نظر ، به ترتيب معجم منظّم شده و طبق روش ابن اثير ، مدوّن شده است. مؤلّف ، بجز شرح ها و توضيحات علّامه مجلسى، مفردات موجود در كتاب ابن اثير _ كه مداخل آن در بحار الأنوار موجود بوده _ و نيز آنچه از مفردات نهج البلاغه را كه توسّط صبحى صالح شرح شده ، گردآورى نموده است. در اين ميان ، الفاظ و عباراتى كه توسط معصومان عليهم السلام شرح گرديده نيز به عنوان مدخل در اين كتاب ، استفاده شده است. گفتنى است در تهيّه و تنظيم اين اثر ارزشمند ، مركز تحقيقات دار الحديث ، همكارى جدّى و قابل توجّهى داشته كه مى توان موارد آن را چنين برشمرد: 1. مقابله همه احاديث وارد شده و تكميل نواقص آنها بر اساس بحار الأنوار چاپ بيروت ؛ 2. مقابله همه توضيحات علّامه مجلسى و اصلاح آنها و افزودن شماره جلد و صفحه در دادن نشانىِ توضيحات ؛ 3. مقابله بيشتر شروحى كه از كتاب هاى لغت گرفته شده است ؛ 4. ويرايش و دقّت در صحّت آوردن متون نقل شده ، زير مواد و مفردات آنها.

.

2 . نزهة النظر فى غريب النهج و الأثر

2. نزهة النظر فى غريب النهج و الأثرتأليف آقاى عادل عبدالرحمان البدرى . شايد بتوان اوّلين شارح لغات غريب كتاب نهج البلاغه را خودِ سيّد رضى (359 _ 406 ق) دانست ؛ چرا كه او در لابه لاى بعضى سخنان امام على عليه السلام تعليق هايى نوشته و توضيحاتى داده است . همچنين ، پس از ذكر حكمت ها ، فصلى را به سخنان غريب امام على عليه السلام اختصاص داده است . پس از وى نيز شارحان و مفسّران نهج البلاغه ، كم و بيش به لغات و تعبيرات غريب اين كتاب پرداخته اند؛ امّا كمتر كتابى مستقل در اين باب به نگارش در آمده است . كتاب نزهة النظر فى غريب النهج و الأثر ، در سال 1421 ق ، در 948 صفحه توسط مؤسّسة المعارف الاسلامية در قم منتشر گرديد . اين كتاب ، حاوى لغات غريب نهج البلاغه و كتب اربعه حديث شيعه است . مؤلّف ، پس از ذكر ريشه لغات غريب ، ابتدا حديثى را كه شامل مشتقّات آن لغت است ، بيان نموده و سپس ، توضيحات برگرفته از منابع لغوى را به تناسب ذكر مى كند و چنانچه حديثى دربر گيرنده مشتقّاتى از آن لغت بوده ، به عنوان مؤيّد ذيل آن آورده شده است . صرف نظر از كاستى ها و اشتباهات محتوايى و مطبعى موجود در اين كتاب و همچنين ، فقدان فهارس فنّى لازم ، تلاش وافر مؤلّف در تدوين چنين اثر مفيدى ، درخور تحسين است .

.

چهار . قواعد فقه الحديث

1 . فقه الحديث و روش هاى نقد متن

3 . فقه الحديث

5 . أسبابُ اختلاف الحديث

چند پژوهش ديگر

چند پژوهش ديگرگفتنى است همه يا بخش هايى از كتاب هاى زير نيز به قواعد فقه الحديث ، اختصاص دارد : 1 . روايت و درايت ، محمّد امين ، قم : محمّد امين ، 1372ش. 2 . درس نامه علوم حديث ، على نصيرى ، قم : نصايح ، 1377ش. 3 . حديث پژوهى ، مهدى مهريزى ، 2ج ، قم : دار الحديث ، 1381 _ 1386 ش. 4 . تقيّه در فقه و حديث شيعه ، نعمة اللّه صفرى فروشانى ، قم : بوستان كتاب ، 1382ش. 5 . مقدّمة مرآة العقول ، السيّد مرتضى العسكرى ، 2 ج تهران : دار الكتب الإسلامية، 1399ق . 6 . مبانى و روش هاى نقد حديث در كتب اربعه ، فتحيه فتّاحى زاده ، قم : دانشگاه قم ، 1385 . 7 . مبانى رفع تعارض اخبار از ديدگاه شيخ طوسى در «استبصار» ، سيّد على دلبرى ، مشهد : دانشگاه علوم اسلامى رضوى ، 1385 ش . 8 . روش هاى فقه الحديثى امام خمينى ، محمّد عصّار پور آرانى ، تهران : پژوهشكده امام خمينى و انقلاب اسلامى ، 1385 ش .

.

پنج . نقد حديث

1 . الأخبار الدخيلة

2 . الموضوعات فى الآثار والأخبار ، عرضٌ و دراسةٌ

2 . الموضوعات فى الآثار والأخبار، عرضٌ و دراسةٌ (1)نگاشته آقاى هاشم معروف الحسنى . (2) اين اثر ، به سال 1407 ق / 1987 م ، به وسيله دار التعارف للمطبوعات ، در بيروت به چاپ رسيده است . در معرّفى احاديث جعلى، تاريخچه و علل جعل حديث و در راستاى كتاب هايى چون الموضوعات ابن جوزى، اللآلى المصنوعةى سيوطى و الأخبارالدخيلة ى علّامه شوشترى است . مؤلّف ، پس از معرّفى سنّت، سير تحوّل حديث و مسئله تدوين حديث و جعل حديث را مطرح نموده و سپس ، مواضع مختلف در برابر اين پديده را بررسى كرده است و در ادامه ، عوامل، زمينه ها و گروه هاى دست اندركار آن را يادآور شده، كه اين مباحث ، نيمى از حجم كتاب را به خود اختصاص داده است. وى ، سپس نمونه هايى از احاديث جعلى را كه در كتب شيعه آمده ، معرّفى نموده و به نقد آن پرداخته است و در انتهاى فصل ، چند نمونه از احاديث جعلى اهل سنّت را نيز بررسى كرده است.

.

3 . مَشرَعةُ البحار

3. مَشرَعةُ البحارتأليف آية اللّه شيخ محمّد آصف محسنى . اين كتاب ، در سال 1381ش ، توسّط مكتبة العزيزى در قم در دو جلد به چاپ رسيده است. مجموعه حاضر ، تعليقه اى است بر احاديث بحار الأنوار كه مؤلّف ، طبق قواعد رجالى ، احاديث معتبر آن را از غير معتبر ، تمييز داده و بدين صورت ، در كتاب خود عمل كرده است: 1. در ابتدا عنوان باب و شماره آن را در بحار الأنوار ، به همراه شماره جلد و صفحه ذكر شده و سپس روايات معتبر ، تنها با ذكر شماره آنها مشخّص شده است ؛ يعنى رواياتى كه شماره آنها نيامده ، از نظر مؤلّف ، سند معتبرى نداشته است. 2. مؤلّف ، رواياتى را كه در بحار الأنوار سند معتبرى نداشته، غير معتبر دانسته است ، حتّى اگر در ديگر مصادر حديثى يا باب هاى ديگرى از بحار ، سند معتبرى داشته است ، چون مقصود مؤلّف ، عدم اعتبار مطلق نبوده ، بلكه مقصود ، همان مورد خاص از سند بوده است . 3. بعضى متون روايات كه نياز به توضيح يا نقد داشته، به طور مختصر ، توضيح داده شده و بعضا توضيح آنها به ديگر كتب مؤلّف ، ارجاع شده است.

.

4 . علّامه طباطبايى و حديث

5 . نقد الحديث فى علم الرواية و علم الدراية

5 . نقد الحديث فى علم الرواية و علم الدرايةنوشته آقاى حسين الحاج حسن . اين كتاب ، در دو جلد به سال 1405 / 1985 م ، توسّط مؤسّسة الوفاء در بيروت منتشر شده است . اين اثر _ كه در اصل ، پايان نامه دكترى آقاى حسين الحاج حسن (اهل لبنان) بوده _ ، در حوزه نقد حديث شيعه تدوين يافته است ، گرچه در آن ، مباحث خارج از موضوع و پراكنده نيز به چشم مى خورد. نويسنده، متن خود را در شش باب و هر باب را در چند فصل ، تنظيم نموده است كه برخى از موضوعات مطرح شده ، بدين قرار است : سيره نبوى از ولادت تا بعثت، پديد آمدن حديث و پيشرفت هاى آن، شيوه ها و فنون ادبى در احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله ، اقسام حديث و كيفيت اخذ حديث، طرق و طبقات راويان، وضع حديث، جرح و تعديل، اصول نقد متن، علماى حديث و ديدگاه هاى نقدى ابن خلدون، مقايسه بين علماى تاريخ و علماى حديث.

.

چند پژوهش ديگر

چند پژوهش ديگريادآور مى شود مهم ترين كتاب هاى سده چهاردهم و پانزدهم در زمينه نقد و مفهوم شناسى حديث شيعه (در حدّ اطّلاع ما) همين مواردِ معرّفى شده است . البته مى توان در همين زمينه از كتاب ها و رساله هاى زير نيز نام برد: 1. أبو هريرة ، سيّد عبد الحسين شرف الدين، قم : الشريف الرضى ، 1372 ، دوم. 2. الاحاديث المقلوبة و جواباتها، الحاج آقا حسين الطباطبائى البروجردى ، تعريب : محمدرضا الحسينى الجلالى ، قم : دار الحديث ، 1374ش . 3 . تأثير مبانى فلسفى در تفسير متون دينى از ديدگاه امام خمينى ، محمدرضا ارشادى نيا ، قم : بوستان كتاب ، 1384ش . 4. التحريفات و التصرّفات فى كتب السنّة ، السيّد على الميلانى ، قم : امام على عليه السلام ، 1379ش . 5. الرسائل العشر فى الأحاديث الموضوعة فى كتب السنة، السيّد على الميلانى ، قم : ياران ، 1376ش . 6 . مبانى و روش هاى نقد حديث در كتب اربعه ، فتحيّه فتّاحى زاده ، قم : دانشگاه قم ، 1385 ش . 7. مبانى و روش هاى نقد متن حديث ، داوود معمارى ، قم : بوستان كتاب ، 1384ش . اخيرا هم مقالات قابل توجّهى در بعضى نشريات فرهنگى و تخصّصى در زمينه نقد حديث نگاشته شده است كه بعضى از آنها را ذكر خواهيم نمود: 1. «اثبات صدور حديث از طريق مضمون شناسى و متن» ، عبّاس ايزدپناه : علوم حديث ، ش4، تابستان 1376 ش . 2. «الأحاديث الواردة فى الخلفاء على ترتيب الخلافة» ، السيّد على الميلانى : تراثنا، ش28، شعبان 1412. 3. «أحاديث تحريم النبى صلى الله عليه و آله متعه النساء»، السيّد على الميلانى: تراثنا، ش 25، شوّال 1411. 4. «تأمّلى در احاديث نقصان عقل زنان» ، مهدى مهريزى : علوم حديث ، ش 4، تابستان 1376 ش . 5. «تدوين السنة أم تزييف السنة» ، سيّد محمّد رضا حسينى جلالى : تراثنا ، ش 35 و 36، ربيع الثانى _ رمضان 1414 . 6. «حديث تأثير السحر فى سيّد البشر فى ميزان النقد» ، السيّد حسن آل المجدّد الشيرازى : تراثنا ، ش 38 و 39، محرّم _ جمادى الثانية ، 1415. 7. «حديث خطبة على عليه السلام بنتَ أبى جهل» ، السيّد على الميلانى : تراثنا، ش23، ربيع الثانى 1411. 8. «حول حديث لا تجتمع اُمتى على الضلالة سندا و دلالة» ، جعفر السبحانى : علوم الحديث ، ش3، محرّم _ جمادى الثانية 1419ق. 9. «درآمدى بر شيوه هاى ارزيابى اسناد حديث» ، مهدى مهريزى : علوم حديث ، ش1، پاييز 1375 ش . 10. «روش نقد حديث در تفسير الميزان» ، مقصود فراستخواه : كيهان انديشه ، ش44، 1371 ش . 11. «نقد الحديث بين الاجتهاد والتقليد» ، السيّد محمّد رضا الحسينى الجلالى : تراثنا ، ش 32 و 33، رجب _ ذوالحجة 1413 ق . 12. «نقد ديدگاه هاى اهل سنّت درباره حديث غدير»، سيّد محمود مدنى : علوم حديث ، ش7، بهار 1377 ش .

.

شش . علل الحديث

شش . علل الحديثعلل الحديث را بعضى به مثابه يكى از علوم پيرامونىِ حديث شمرده اند و در تعريف آن ، چنين گفته شده : اين علم ، غالبا از اسباب و عوامل پنهانى كه موجب قدح و كاستى در حجّيت خبر مى شود، بحث مى كند. اين اسباب و علل ، چنان مخفى اند كه ظاهر خبر را بى نقص و حتّى خبر را صحيح مى نمايانند و تنها اهل خبره به راه هاى نقل حديث و طبقات راويان ، مى توانند اين علل را شناسايى نمايند. (1) اين علم ، سابقه طولانى در ميان مسلمانان و بخصوص شيعه دارد . از اوّلين كتاب هاى علل الحديث مى توان از العلل فضل بن شاذان (ق 3 ق) و علل الحديث احمد بن محمّد بن خالد برقى (م 280ق)، نام برد. در سده چهاردهم و پانزدهم، كمتر به كتابى با اين عنوان برخورده ايم ؛ امّا در سال هاى اخير ، اثرى در اين زمينه منتشر شده كه به معرّفى آن مى پردازيم : علل الحديث ، تأليف استاد محمّد باقر بهبودى . اين كتاب ، در سال 1379 ش ، توسّط انتشارات سنا ، در تهران ، به چاپ رسيده است . مؤلّف ، در اين كتاب ، بدون ذكر مقدّمه يا درآمدى براى ورود به بحث ، مستقيما به مباحث علل الحديث پرداخته است و مجموعا 28 «مبحث» را در اين زمينه مطرح كرده است. بعضى از مباحث كتاب بدين قرار است: 1. حديث معلَّل، 2. تصحيف سند، 3. تعليق سند، 4 . ارسال (خفى ، محتمل ، مزعوم)، 5. انقطاع سند، 6. تخليط متن و سند، 7 . سقط يا اسقاط، 8 . زيادات، 9 . حديث مُدرَج ، 10 . اختلال در اثر نقل به معنا، 11 . اصطلاحات شيخ صدوق، 12 . اِضمار حديث و... .

.

فصل چهارم : فعاليت هاى حديثى

1 . سفينة البحار

مرورى بر «سفينة البحار»

مرورى بر «سفينة البحار»اين اثر ، از بزرگ ترين و مهم ترين تأليفات حاج شيخ عبّاس قمى قدس سره است. وى ، اساس كار خود را تأليف اين كتاب قرار داده بود و ساير تأليفاتش را در اثناى تدوين آن ، پديد آورده است. شيخ عبّاس ، با دقّت و حوصله به مطالعه 25 جلد بحار الأنوار چاپ سنگى پرداخته و فيش بردارى مى كرد . وى حتّى در سفر ، فيش هاى بحار الأنوار را با خود همراه داشته است. شيوه تدوين كتاب، چنان كه خود در مقدّمه كتاب نوشته ، شيوه ابن اثير جزرى در النهاية است. اين كتاب ، نخست در زمان حيات مؤلّف ، در سال 1355ق ، به خطّ ميرزا احمد زنجانى و با چاپ سنگى ، در دو جلد به قطع وزيرى در نجف اشرف به چاپ رسيد ؛ امّا مراجعه به آن با رموز مختلفى كه داشت ، تا حدّى مشكل بود . با وجود اين ، از آن جا كه اين كتاب ، پُر مايه و مورد نياز اهل علم بود، به آن بسيار مراجعه مى شد. چاپ جديد سفينة البحار ، در هشت جلد به قطع وزيرى ، توسّط نشر اُسوه ، در سال 1414ق ، منتشر گرديد. اين كتاب ، نه تنها فهرست بحار الأنوار است، بلكه محدّث قمى ، گاهى به مناسبت لغات و الفاظ و موادّ احاديث بحار الأنوار ، مطالب جالبى را در زمينه تاريخ و رجال و تراجم و جغرافى و انساب و شعر و ادب فارسى و عربى آورده است . در نتيجه ، اين كتاب به صورت گنجينه اى از علوم و فنون در آمده كه براى پژوهندگان ، بسيار سودمند است. (1)

.

روش تدوين «سفينة البحار»

روش تدوين «سفينة البحار»حاج شيخ عبّاس قمى ، در مقدّمه كتاب خود ، چنين مى نويسد : ... در ميان خردمندان و صاحبان معارف ، اختلاف و ترديد نيست كه علم حديث ، از لحاظ قدر و قيمت و يادآورى ياد خدا و سود و اجرى كه دارد، شريف ترين و نيكوترينِ علوم اسلامى است و يكى از حقوق دين است كه مى بايد به آن ، پايبند بود. بحمد اللّه ، من از اوايل جوانى در جستجوى علم حديث ، كوشا بودم. پس قسمتى از كتب حديث را مطالعه كردم و در بسيارى به مداقّه پرداختم، ميوه هاى رسيده اخبار را چيدم و از باغچه هاى احاديث، گل هاى خوش بوى آن را به دست آوردم . آن گاه از ميان آن همه كتاب، كتابى كه از همه جامع تر بود و فوايد بسيارى داشت ، انتخاب نمودم ... و آن ، كتاب بحار الأنوار است كه جامعِ اخبار ائمه اطهار عليهم السلام و مشتمل بر انواع علوم و حِكَم و اسرار است ... . پس نظرم را به آن متوجه ساختم و ... و از هر چشمه آن ، شربتى گوارا نوشيدم... و آستينم را از هر رنگى از گل هاى رنگارنگ آن ، پُر كردم... و چون ديدم اخبار متعلّق به هر مقصدى يا مطلبى را كه طالبان مى خواهند ، در مجلّدات و ابواب مختلف ، پراكنده است و احاطه بر همه آن نياز به تتبّع فراوان و صرف عمر بسيار دارد، لذا... تصميم بر تأليف فهرستى گرفتم كه در آن ، احاديث بحار الأنوار را بر اساس حروف معجم قرار دهم تا راه دسترسى به آنها آسان گردد، و اگر آن حديث مختصر بود ، عين آن را آوردم و به احاديث مفصّل ، به مضمون و در محلّ نياز آن ، اشاره نمودم و چنانچه تحقيقى لطيف يا مطلب مهمّى در آن بوده، گزيده آن را نقل نمودم . همچنين ، مختصرى از شرح احوال مشاهيرِ اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله و پيشوايان دين و شمّه اى از احوال علماى مشهور شيعه و سنّى و شعرا و ادباى معروف را ذكر نمودم... و در اين راه ، روش كتاب النهايه ى ابن اثير را برگزيدم، به اين معنا كه حرف اوّل و دوم هر كلمه را به سياق حروف قرار دادم... . (1) وى در پايان كتاب ، تاريخ اتمام نگارش آن را هفدهم ربيع اوّل سال 1344 ، ذكر كرده است.

.

2 . مستدرك سفينة البحار

برخى آثار آية اللّه شيخ على نمازى

برخى آثار آية اللّه شيخ على نمازى1. ابواب رحمت (در بيان اصول پنجگانه دين) ؛ 2. الاحتجاج بالتاج على أصحاب اللّجاج (كتاب التاج ، نوشته يكى از علماى اهل سنّت مصر است و مرحوم نمازى ، به وسيله همين كتاب ، حقّانيت مذهب شيعه را اثبات مى كند) ؛ 3. الاعلام الهادية فى اعتبار الكتب الأربعة (درباره اعتبار و صحّت كتب اربعه شيعه) ؛ 4. تاريخچه مجالس روضه خوانى و عزادارى ؛ 5. تاريخ فلسفه و تصوّف (در بيان و نقد عقايد و آراى متصوّفه و فلاسفه) ؛ 6. قرآن و عترت در اسلام . (1) 7. مناسك حج ؛

.

مرورى بر «مستدرك سفينة البحار»

ويژگى هاى اين معجم

ويژگى هاى اين معجم1. كلّيه اسامى و افعال مندرج در كتب اربعه ، مورد نظر قرار گرفته و هر يك با جلد و صفحه و سطر، نشانه دهى شده است . 2. اين اثر ، فهرستى بسامدى براى الفاظ كتب اربعه نيز به شمار مى رود . اين امر با شمارش تعداد هر لغت و درج آن پس از مدخل اصلى مشخّص شده است. 3. شامل ارجاعات متعدّد ريشه اى است ، بدين صورت كه اگر لغت وارد شده در زبان عربى اشتقاقات فعلى صرف شده باشد، ريشه ساخته شده مطابق «ف، ع، ل» به عنوان مادّه انتخاب شده و در محلّ خود ، ضبط شده است و اگر از كلمه وارد شده ، غير از آن شكل و يا اسم جمع، صرف ديگرى مشاهده نمى شود، چهار حرف اوّل از صورت ظاهر كلمه مفرد ، ملاك محلّ ضبط قرار داده شده است. 4. توضيحات مؤلّفان از الفاظ احاديث ، جدا شده است . به دليل آن كه بعضى توضيحات مؤلّفان ، در فهم مطالب و مشكلاتِ روايات ، راه گشا هستند، از بسيارى از آنها صرف نظر نشده، همچون مطالب تاريخى در كتاب «الحجة»ى الكافى . البته اين مطالب ، در انتهاى هر مدخل ذكر شده اند و با علامت مربّع سفيد مشخّص گرديده اند . جهت استفاده از اين معجم ، نكات و راه كارهايى در ابتداى كتاب بيان شده كه لازم است استفاده كنندگان به آن مراجعه نمايند . در جريان تدوين معاجم بزرگ حديثى، كتاب هاى ديگرى چون: المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث وسائل الشيعة و المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث بحار الأنوار نيز پديد آمدند .

.

كتاب شناسى معجم ها و فهرست هاى حديثى سده هاى چهاردهم و پانزدهم

كتاب شناسى معجم ها و فهرست هاى حديثى سده هاى چهاردهم و پانزدهم1 . فرهنگ آفتاب (فرهنگ موضوعى _ الفبايى نهج البلاغه) ، عبدالمجيد معاديخواه ، قم : ذرّه ، 1377 ش. 2 . فرهنگ جامع سخنان امام حسن عسكرى عليه السلام ، گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم ، مترجم : جوا محدّثى ، قم : معروف ، 1384 ش . 3 . فرهنگ جامع سخنان امام حسين عليه السلام ، گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم ، مترجم : على مؤيّدى ، قم : معروف ، 1380 ش . 4 . فرهنگ جامع سخنان امام هادى عليه السلام ، گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم ، مترجم : على مؤيّدى ، قم : معروف ، 1384 . 5 . فرهنگ سخنان فاطمه زهرا عليهاالسلام ، محمّد دشتى ، قم : مؤسسه تحقيقاتى اميرالمؤمنين ، 1376 ش . 6 . فرهنگ شروح نهج البلاغه ، 3 ج ، محمّد دشتى و ديگران ، قم : مؤسّسه تحقيقاتى اميرالمؤمنين ، 1377 ش ، اوّل . 7 . فرهنگ موضوعات كلّى نهج البلاغه ، محمّد دشتى ، قم : مؤسّسه تحقيقاتى اميرالمؤمنين ، بى تا . 8 . فهارس بحار الأنوار ، لجنة التحقيق ، قم : مؤسّسة الرسالة ، 1414 ق . 9 . فهارس بحار الأنوار للعلّامة المجلسى ، محسن الخاتمى ، بيروت : مؤسّسة البلاغ ، 1412 ق. 10 . فهارس تهذيب الأحكام ، محمّد جواد الفقيه ، بيروت : دار الأضواء ، 1413 ق . 11 . فهارس رياض السالكين ، محمّد حسين مظفّر، قم : مؤسّسة النشر الإسلامى ، 1419 ق . 12 . فهارس الكافى ، يوسف البقاعى ، بيروت : دار الأضواء ، 1413 ق . 13 . فهارس مستدرك الوسائل ، مؤسّسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث ، قم : مؤسّسة آل البيت عليهم السلام ، 1414 ق . 14 . فهرس أحاديث اهل البيت عليهم السلام (ثواب الأعمال)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 15 . فهرس أحاديث أهل البيت (اُصول الكافى)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1409 ق . 16 . فهرس أحاديث أهل البيت (الاستبصار) ، مجمع البحوث الإسلامية، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1410 ق . 17 . فهرس أحاديث أهل البيت عليهم السلام (الأمالى للصدوق)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 18 . فهرس أحاديث أهل البيت (الأمالى)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 19 . فهرس أحاديث أهل البيت عليهم السلام (التوحيد للصدوق)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 20 . فهرس أحاديث أهل البيت عليهم السلام (روضة الكافى)، مجمع البحوث الإسلامية ، مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 21 . فهرس أحاديث أهل البيت عليهم السلام (علل الشرائع)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 22 . فهرس أحاديث أهل البيت عليهم السلام (عيون أخبار الرضا عليه السلام )، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 23 . فهرس أحاديث أهل البيت (فروع الكافى)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1410 ق . 24 . فهرس أحاديث أهل البيت عليهم السلام (كتاب من لا يحضره الفقيه)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق. 25 . فهرس أحاديث أهل البيت عليهم السلام (كمال الدين)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 26 . فهرس أحاديث أهل البيت عليهم السلام (معانى الأخبار)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 27 . فهرس أحاديث أهل البيت (المقنع و الهداية)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 28 . فهرس أحاديث أهل البيت عليهم السلام (المواعظ ، مصادقة الإخوان)، مجمع البحوث الإسلامية ، مشهد : مجمع البحوث الإسلامية ، 1408 ق . 29 . فهرس أحاديث كتب الصدوق ، قسم الكمبيوتر فى مجمع البحوث الإسلامى ، مشهد : بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1418 ق . 30 . فهرست بحار الأنوار ، محمّد جواد الإصفهانى ، تهران : مطبعة علمى، 1352ق. 31 . فهرست موضوعى غرر الحكم و درر الكلم، جلال الدين محدّث ، تهران : دانشگاه تهران . 32 . فهرس الشيخ منتجب الدين ، منتجب الدين على بن عبيد الله الرازى القمى، بيروت : مؤسّسة الوفاء ، 1403 ق . 33 . فهرس ملحقات إحقاق الحقّ ، مرتضى فرج پور ، قم : مكتبة آية الله المرعشى النجفى، 1409ق. 34 . قاموس الصحيفة للإمام زين العابدين عليه السلام ، أبوالفضل الحسينى ، بى جا : بى نا ، 1398 ق . 35 . معجم أشعار المعصومين عليهم السلام الواردة فى بحار الأنوار، محمّدباقر المجلسى، قم : مركز الأبحاث و الدراسات الإسلامية ، 1420 ق . 36 . معجم ألفاظ غرر الحكم و درر الكلم ، مصطفى درايتى، قم : مركز الأبحاث و الدراسات الإسلامية ، 1413 ق . 37 . المعجم المفهرس لأعلام أحاديث بحار الأنوار، قم : مركز الأبحاث و الدراسات الإسلامية ، 1378 ش . 38 . المعجم المفهرس لألفاظ الأحاديث عن الكتب الأربعة، منيژه اجتهادى، تهران : مؤسّسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى ، 1370 ش . 39 . المعجم المفهرس لألفاظ الاُصول من الكافى، عليرضا برازش ، تهران : سازمان تبليغات اسلامى ، 1408 ق . 40 . المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث بحار الأنوار، عليرضا برازش ، تهران : مؤسسة الطبع والنشر لوزارة الثقافة والإرشاد ، 1372 ش . 41 . المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث كتاب التوحيد، عليرضا برازش ، تهران : مؤسسة الطبع والنشر لوزارة الثقافة والإرشاد . 42 . المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث الكتب الأربعة، عليرضا برازش، تهران : شركت انتشارات احياى كتاب ، 1373 ش . 43 . المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث وسائل الشيعة، عليرضا برازش ، تهران : مؤسّسة الطبع والنشر لوزارة الثقافة والإرشاد ، 1374 ش . 44 . المعجم المفهرس لألفاظ الصحيفة السجّاديّه، مصطفى درايتى ، تهران : مركز اطّلاعات و مدارك علمى ، 1377 ش . 45 . معجم المفهرس لألفاظ الصحيفة السجّاديّة الجامعة، مصطفى درايتى و احمد درايتى، مشهد : مركز اطّلاعات و مدارك علمى ايران ، 1377 ش . 46 . المعجم المفهرس لألفاظ الصحيفة الكاملة، على اكبر قرشى ، قم : دار التبليغ ، 1391 ق . 47 . المعجم المفهرس لألفاظ عناوين أبواب البحار، كاظم مراد خانى ، تهران : طور ، 1365 ش . 48 . المعجم المفهرس لألفاظ غررالحكم و درر الكلم، عليرضا برازش ، تهران : امير كبير ، 1371 ش . 49 . معجم الملاحم و الفتن ، محمود الموسوى الده سرخى الإصفهانى ، قم : مؤلّف ، 1420 ق . 50 . المعجم الموضوعى لأبواب الوسائل و المستدرك، مصطفى پاينده ، قم : سازمان تبليغات اسلامى ، 1371 ش . 51 . مفتاح الكتب الأربعة ، محمود الموسوى الده سرخى الإصفهانى، قم : دار الكتب العلمية ، 1397 ق . 52 . مفتاح الوسائل ، جواد المصطفوى الخراسانى ، تهران : دار الكتب الإسلامية ، 1405 ق . 53 . الهادى إلى موضوعات نهج البلاغة ، على المشكينى ، قم : الهادى ، 1416ق ، دوم.

.

ترجمه متون حديثى

1 . الكافى

3 . تحف العقول

3 . تحف العقولتحف العقول عن آل الرسول ، تأليف محدّث جليل القدر قرن چهارم هجرى، ابو محمّد حسن بن على بن حسين بن شُعبه حَرّانى است . اثر حاضر ، مجموعه اى است از پند و اندرزها و نيز حكمت ها و مباحث كلامى كه از زبان دوازده تن از معصومان عليهم السلام نقل شده است ؛ يعنى از سخنان پيامبر اكرم آغاز شده و بدون ذكر سخنان حضرت زهرا عليهاالسلام به سخنان امام حسن عسكرى عليه السلام ختم گرديده است. اين كتاب ، پيش از اين ، بارها به فارسى ترجمه شده و آخرين ترجمه آن ، توسّط آقاى صادق حسن زاده به رشته تحرير در آمده است. در اين كتاب ، متن اعراب گذارى شده در يك سو و ترجمه آن ، بدون هيچ توضيح اضافه اى در صفحه مقابل ، بيان شده است. ترجمه تحف العقول ، در 956صفحه وزيرى ، در سال 1382 ش ، توسّط انتشارات آل على منتشر گرديده است.

.

4 . كامل الزيارات

كتاب شناسى اجمالى كتاب هاى حديثى ترجمه شده به زبان فارسى

كتاب شناسى اجمالى كتاب هاى حديثى ترجمه شده به زبان فارسى (1)1 . آداب تعليم و تعلّم در اسلام (ترجمه منية المريد فى آداب المفيد والمستفيد) ، سيّدمحمّد باقر حجّتى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1379 ش ، بيست و ششم ، رقعى. 2 . آداب زيارت : 43 نكته در آداب زيارت مشاهد مشرفه معصومان (منتخب تحيّة الزائر) ، محمّد حسين صفاخواه و عبد الحسين طالعى، تهران: ابرون، اوّل، رقعى. 3 . آداب معاشرت از ديدگاه معصومين عليهم السلام (ترجمه تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة) ، محمّد على فارابى و يعسوب عبّاس على كمر ، مشهد : مركز پژوهش هاى اسلامى آستان قدس، 1372 ش ، دوّم . 4 . آداب معاشرت (ترجمه جلد شانزدهم بحار الأنوار) ، محمّد باقر كمره اى، تهران: اسلاميّه، 1365 ش ، اوّل . 5 . آداب و سنن (ترجمه جلد شانزدهم بحار الأنوار) ، محمّد باقر كمره اى، تهران: اسلاميّه، 1365 ش ، اوّل . 6 . آوازهاى زخمى زارى (بازگردان فارسى مناجات خمس عشر) ، سيّد باقر ميرعبد اللهى، قم: دار الثقلين، 1378 ش ، اوّل. 7 . آينه يقين (ترجمه كشف اليقين فى فضائل أميرالمؤمنين) ، ترجمه : سيّد مجتبى علوى تراكمه اى، قم: هجرت، 1374 ش ، اوّل . 8 . آيين بندگى و نيايش (ترجمه عُدّة الدّاعى ونجاح الساعى) ، حسين غفّارى ساروى، قم: بنياد معارف اسلامى، 1375 ش . 9 . آيين جهاد در صحيفه سجّاديه، محمّدتقى رهبرى، تهران: سازمان تبليغات اسلامى، 1365 ش ، اوّل ، رقعى. 10 . آيين دوستى و برادرى در مكتب اسلام (ترجمه مصادقة الإخوان شيخ صدوق) محمّدتقى دانش پژوه، تهران: مفيد، رقعى . 11 . آيين كشوردارى از ديدگاه امام على عليه السلام (ترجمه سفارش نامه مالك اشتر) ، محمّد فاضل لنكرانى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1368 ش ، دوم . 12 . اخلاق اسلامى (ترجمه جلد پانزدهم بحارالأنوار) ، محمّد باقر كمره اى ، قم : كتاب خانه ولى عصر عليه السلام ، 1354 ش . 13 . اخلاق و تعليم و تربيت اسلامى (ترجمه نامه 31 از نهج البلاغه) ، زين العابدين قربانى، قم: انصاريان، 1374 ش ، دوم . 14 . إرشاد القلوب ديلمى، 2 ج ، ترجمه : سيّد هداية اللّه مسترحمى، تهران: مصطفوى، 1373 ش ، رقعى ، چهارم . 15 . از پارسايان برايم بگو (ترجمه نهج البلاغه) ، سيّدجمال الدين دين پرور، تهران: بنياد نهج البلاغه، 1377 ش ، اوّل ، رقعى . 16 . اسرار آل محمّد (ترجمه كتاب سُلَيم بن قيس)، سليم بن قيس الهلالى (م 76ق) ، اسماعيل انصارى، قم: علّامه، 1413 ق ، دوم . 17 . اصول كافى، 4 ج ، ترجمه : سيّد جواد مصطفوى و سيّد هاشم رسولى محلّاتى، تهران: اسلاميه . 18 . الاُصول من الكافى، 4 ج، ترجمه : محمّدباقر كمره اى(م 1374 ق) ، تهران: اسلاميه، 1392 ق، چهارم . 19 . امالى شيخ صدوق، ترجمه : محمّد باقر كمره اى ، تهران: كتابچى، 1370 ش ، پنجم . 20 . امالى شيخ مفيد، ترجمه : حسين استاد ولى، مشهد: بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس، 1364 ش . 21 . اندرزهاى پدرانه اميرالمؤمنين عليه السلام : (ترجمه نامه امير مؤمنان به امام حسن عليه السلام ) ، سيّد حسين علوى، تهران: طور، 1377 ش، دوم ، پالتويى . 22 . اى ابوذر (پندهاى گران مايه پيامبر اكرم به ابو ذر غفارى) ، ترجمه : ابوطالب تجليل تبريزى، تهران: پيام آزادى، هفتم، جيبى. 23 . ايمان و كفر (ترجمه جلد 15 بحار الأنوار)، 2 ج ، ترجمه : عزيز اللّه عطاردى قوچانى، مركز فرهنگى خراسان، اوّل . 24 . بحارالأنوار علّامه مجلسى ، قسمت چهارم، سيّد ابوالحسين موسوى همدانى، تهران: كتاب خانه مسجد ولى عصر عليه السلام ، 1364 ش ، اوّل . 25 . بخش امامت (ترجمه جلد هفتم بحار الأنوار) ، موسى خسروى، تهران: اسلاميّه، 1364 ش ، دوم . 26 . بنادر البحار (ترجمه و شرح خلاصه بيست و پنج مجلّد بحار الأنوار) ، سيّد علينقى فيض الإسلام، تهران: فقيه. 27 . پرتوى از كلام امام على عليه السلام (برگزيده موضوعى غرر الحكم) ، به كوشش و گزينش : منصور كريميان ، تهران : اشرفى ، 1379 ش ، اوّل . 28 . پند جاويد (ترجمه نامه اميرمؤمنان به امام حسن عليه السلام ) ، محمّد تقى مصباح يزدى، قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى ، 1379 ش ، اوّل . 29 . پيكار صفين (ترجمه وقعة صفّين) ، ترجمه : پرويز اتابكى، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، 1366 ش ، اوّل . 30 . پيكار صفين (ترجمه وقعة صفين) ، كريم زمانى ، تهران : مؤسسه خدمات فرهنگى رسا ، 1364 ش . 31 . تحف العقول، ترجمه : احمد جنّتى عطايى ، تهران: علميه اسلاميه، 1355 ش . 32 . تحف العقول، ترجمه : محمّدباقر كمره اى (م 1374 ق )، تهران: اسلاميه، 1354 ق . 33 . تحف العقول، تصحيح و ترجمه : على اكبر غفّارى، تهران: علميه اسلاميه، 1384ق. 34 . تحف العقول، 2 ج ، ترجمه : بهراد جعفرى، تهران: صدوق، 1377 ش . 35 . ترجمه و تفسير نهجالبلاغه، 4 ج ، مصطفى زمانى(م 1369 ش) ، قم: پيام اسلام، 1360 ش (ويرايش دوم : تهران : نبوى ، 1384) . 36 . ترجمه و شرح رسالة الحقوق، محمّد سپهرى، قم: دار العلم، 1372 ش ، دوّم . 37 . ترجمه و شرح صحيفه سجّاديه، محمّد جعفر امامى ومحمّدرضا آشتيانى، قم: اسوه، 1373ش ، اوّل . 38 . ترجمه و شرح صحيفه كامله سجّاديه، سيّد علينقى فيض الإسلام (م 1364ش)، تهران: فقيه، چاپ مكرّر . 39 . ترجمه و شرح [كتاب] من لا يحضره الفقيه، 6 ج ، ترجمه : محمّدجواد غفّارى، تهران: صدوق، 1367 ش ، اوّل . 40 . ترجمه و شرح نهجالبلاغه، ترجمه : سيّد علينقى فيض الإسلام، تهران: فيض الإسلام، 1373 ش ، مكرّر . 41 . ترجمه ارشاد القلوب ديلمى، سيّد عبّاس طباطبايى، قم: اسلامى، 1376ش، پنجم ، رقعى. 42 . ترجمه الأشعثيات و الجعفريات كوفى (ضمن كتاب قرب الإسناد) ، تصحيح : مرتضى اردكانى و محمّد حسن نجف آبادى ، تهران: چاپ خانه اسلاميه ، بى تا . 43 . ترجمه جلد دهم بحار الأنوار، محمّد جواد نجفى، تهران: اسلاميّه، 1355 ش . 44 . ترجمه جلد هفدهم بحارالأنوار، عبد الحسين رضايى، تهران: اسلاميّه، 1364 ش . 45 . ترجمه جلد هفدهم بحارالأنوار، موسى خسروى، تهران: اسلاميّه، 1362 ش . 46 . ترجمه جهاد النّفس وسائل الشيعة، على صحّت، قم: انتشارات اهل البيت عليهم السلام ، 1373 ش. 47 . ترجمه روان نهج البلاغه، سيّدكاظم ارفع، تهران: فيض كاشانى، 1378 ش ، اوّل . 48 . ترجمه شريف كتاب «مكارم الأخلاق» ، 2 ج ، سيّد ابراهيم ميرباقرى، تهران: فراهانى، 1365 ش ، دوم . 49 . ترجمه صحيفه علويه، سيّد هاشم رسولى محلّاتى ، قم : بوستان كتاب ، 1383 ش . 50 . ترجمه غارات و شرح حال اعلام آن، عزيز اللّه عطاردى، تهران: عطارد، 1373ش، اوّل. 51 . ترجمه فرمان (عهدنامه مالك اشتر)، محمّد ابراهيم نوّاب تهرانى، تحقيق: ناصر هاشم زاده، گزيده : محمّد ابراهيم نوّاب تهرانى، تهران: اميركبير، دوم . 52 . ترجمه كامل الزّيارات، سيّدمحمّد جواد ذهنى، تهران: پيام حق ، 1377 ش ، اوّل . 53 . ترجمه كامل الزّيارات، محمّد حسن خوانسارى ، تهران : پيام حق . 54 . ترجمه مشكاة الأنوار : عزيز اللّه عطاردى، تهران: عطارد، 1374 ش ، اوّل . 55 . ترجمه منية المريد، محمّدباقر ساعدى خراسانى، تهران: اسلاميّه، رقعى. 56 . ترجمه نوادر راوندى، احمد صادقى اردستانى، تهران: بنياد اسلامى كوشانپور، 1376 ش ، رقعى. 57 . ترجمه نهج البلاغه، 2 ج ، عمران عليزاده، تبريز: مترجم، 1379 ش ، اوّل . 58 . ترجمه نهجالبلاغه، عبد المحمّد آيتى، تهران: فرزان، 1377 ش ، اوّل . 59 . ترجمه و شرح اصول كافى، محمّد خواجوى، تهران : مؤسّسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى ، 1366 ش . 60 . تعليم و تربيت در نهج البلاغه، عبد المجيد زهادت، قم: بوستان كتاب، 1380 ش، دوم. 61 . توبه (شرحى از دعاى سى و يكم صحيفه سجّاديه)، سيّد محمّد ضياء آبادى، تهران: مؤسّسه نبأ، اوّل، رقعى. 62 . التوحيد، ترجمه : محمدعلى سلطانى ، قم : ارمغان طوبى ، 1385 ش . 63 . توحيد مفضّل، ترجمه : سيّدجواد سيّد فاطمى، تهران: اسلاميه، جيبى. 64 . ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ترجمه : ابراهيم محدّث بندر ريگى، قم: اخلاق، 1377 ش ، اوّل . 65 . ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ترجمه : على اكبر غفّارى، تهران: صدوق، 1363 ش ، هفتم . 66 . جلوه هاى اعجاز معصومين عليهم السلام : (ترجمه الخرائج والجرائح) ، غلامحسن محرّمى ، با همكارى مجتبى طبرى فراهانى، قم: اسلامى، 1378 ش ، دوم . 67 . جلوه هاى حكمت (گزيده موضوعى كلمات اميرمؤمنان على عليه السلام در 225 موضوع) ، سيّد اصغر ناظم زاده ، قم : دفتر تبليغات اسلامى ، 1380 ش ، چهارم . 68 . جهان بينى امام على عليه السلام در خطبه اوّل نهجالبلاغه، زين العابدين قربانى لاهيجى، تهران: سايه، 1379 ش ، اوّل . 69 . حديث معراج، ترجمه : محمدرضا غياثى كرمانى، قم: پارسايان، دوم . 70 . حقوق برادران دينى در اسلام (ترجمه مصادقة الإخوان) ، مجيد . پ، قم: بشير، 1404ق، رقعى. 71 . حكمت اصول سياسى اسلام (ترجمه و تفسير فرمان مبارك على عليه السلام به مالك اشتر) ، محمدتقى جعفرى ، تهران : بنياد نهج البلاغه ، 1369 ش ، سوم . 72 . حكمت اصول سياسى اسلام (ترجمه عهدنامه مالك اشتر) ، محمّدتقى جعفرى، تهران: بنياد نهج البلاغه، 1369 ش ، اوّل . 73 . الخصال، ترجمه : سيّد احمد فهرى زنجانى، تهران: اسلاميه . 74 . الخصال، ترجمه : صادق حسن زاده ، قم : ارمغان طوبى ، 1384 ش . 75 . خصال، 2 ج ، ترجمه : محمّدباقر كمره اى ، تهران: كتابچى . 76 . خصال صدوق، ترجمه : مرتضى مدرّس گيلانى، تهران: جاويدان. 77 . خطبه هايى از خاندان وحى، گردآورى وترجمه: حسين محق، بى جا: مؤلّف، 1356 ش. 78 . خطبه حضرت زهرا عليهاالسلام، حسينعلى منتظرى، قم : دفتر آية اللّه منتظرى ، 1374 ش . 79 . خلاصه اى از اصول كافى، على اصغر خسروى شبسترى، تهران: اميرى، 1361 ش ، سوّم ، رقعى. 80 . خورشيد بى غروب نهجالبلاغه، عبد المجيد معاديخواه، تهران: ذرّه، 1373 ش، اوّل. 81 . درج گهر (ترجمه وصاياى پيامبر به ابى ذر)، محمّد على انصارى، قم: چاپ خانه حكمت ، بى تا . 82 . درسى از صحيفه كامله سجّاديه، 2 ج ، ع. حجازى (صفحه عنوان: محمّد شرمين)، مشهد: نداى اسلام، 1356ش، اوّل، رقعى. 83 . دعائم الإسلام، 2 ج ، ترجمه : عبد اللّه اميدوار، قم : اسماعيليان، 1372 ش ، اوّل. 84 . دعاى كميل: ترجمه و شرح، محمود بهشتى، قم: پارسايان، دوم . 85 . ديوان امام على عليه السلام : (ترجمه أنوار العقول) ، ابوالقاسم امامى، تهران: اسوه، 1373 ش ، اوّل . 86 . ديوان اميرالمؤمنين امام على عليه السلام : (ترجمه أنوار العقول) ، مصطفى زمانى، قم: پيام اسلام، 1362 ش . 87 . ديوان اميرالمؤمنين امام على عليه السلام : (ترجمه أنوار العقول فى أشعار وصىّ الرسول) ، عبد الحسين اشعرى قمى، قم: پيام اسلام، 1369 ش، اوّل . 88 . راه خداشناسى يا خلاصه توحيد مفضّل (ترجمه توحيد المفضّل)، ترجمه : على اصغر فقيهى، قم: دار العلم، بى تا ، جيبى. 89 . راه روشن (ترجمه المحجّة البيضاء فى تهذيب الإحياء) ، 8 ج ، سيّدمحمّد صادق عارف، مشهد: آستان قدس رضوى، 1372 ش ، اوّل . 90 . راه و رسم زندگى از نظر امام سجّاد عليه السلام (ترجمه رسالة الحقوق)، على گلزاده غفورى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1396ق، رقعى. 91 . رساله حقوق، ترجمه : سيّدمحمّد كشفى شاهرودى، تهران: دانشوران، 1377 ش ، اوّل ، رقعى . 92 . الروضة من الكافى، 2 ج ، ترجمه : سيّد هاشم رسولى محلّاتى ، تهران: اسلاميه، 1350 . 93 . روضة الواعظين، فتّال نيشابورى ، ترجمه : محمود مهدوى دامغانى، تهران: نشر نى، 1366 ش ، اوّل . 94 . رهاورد خرد (ترجمه تحف العقول عن آل الرسول صلى الله عليه و آله ) ، پرويز اتابكى، تهران: فرزان، 1376 ش ، اوّل . 95 . رهنمودهاى امام صادق عليه السلام : يكصد موضوع عرفانى، عبادى، اخلاقى و اجتماعى (ترجمه مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة)، عبّاس عزيزى، قم: نبوغ، 1377 ش ، اوّل . 96 . زندگانى ابا عبد اللّه الحسين عليه السلام (ترجمه اللّهوف على قتلى الطّفوف) ، سيّد محمّد صحفى، قم: اهل بيت عليهم السلام ، 1375 ش ، جيبى ، سوّم . 97 . زندگانى امام موسى كاظم عليه السلام (ترجمه جلد يازدهم بحار الأنوار) ، موسى خسروى، تهران: اسلاميه، 1364 ش ، دوّم . 98 . زندگانى حضرت سجّاد و امام باقر عليهماالسلام (ترجمه جلد يازدهم بحار الأنوار) ، موسى خسروى، تهران: اسلاميّه، 1364 ش ، دوم . 99 . زندگانى حضرت على بن موسى الرضا عليه السلام (ترجمه جلد دوازدهم بحار الأنوار) ، موسى خسروى، تهران: اسلاميّه، 1356 ش . 100 . سخنان على عليه السلام از نهجالبلاغه، جواد فاضل(م 1340 ق) ، تهران: سوره، 1375 ش ، بيست و يكم ، رقعى. 101 . سفارش اهل بيت عليهم السلام ، حسين شيخ الاسلامى، قم: انصاريان. 102 . سيماى رمضان در صحيفه سجّاديه، ترجمه: على كريمى جهرمى، قم: تشيّع، 1374 ش، اوّل. 103 . شرح و ترجمه صحيفه سجّاديه، سيّد احمد فهرى، تهران: مفيد، 1370ش، اوّل، رقعى . 104 . شگفتى هاى آفرينش از زبان امام صادق عليه السلام ، مفضّل بن عمر ، ترجمه : نجفعلى ميرزايى ، قم: هجرت ، 1374 ش . 105 . شگفتى هاى آفرينش از زبان امام صادق عليه السلام (ترجمه توحيد المفضّل)، مفضّل بن عمر الجعفى (ق 2 ق) ، ترجمه : نجفعلى ميرزايى، قم: هجرت، 1374 ش ، دوم ، رقعى. 106 . شيعه در پيشگاه قرآن و اهل بيت عليهم السلام (ترجمه جلد 68 بحار الأنوار) ، على تهرانى، تهران: كتاب خانه مسجد حضرت ولى عصر عليه السلام . 107 . صحيفه ثالثه سجّاديه(مناجات انجيليه)، ترجمه : حيدر تهرانى، جيبى. 108 . صحيفه زمرّدين در سخنان سيّد ساجدين ، حسن حسن زاده آملى ، ترجمه : محمّد حسين نائيجى ، قم : الف لام ميم ، 1382 ش . 109 . صحيفه سجّاديه، ترجمه : حسين انصاريان، تهران: پيام آزادى، 1374 ش ، اوّل. 110 . صحيفه سجّاديه، ترجمه : عبد المحمّد آيتى، تهران: سروش، 1375ش ، دوم . 111 . صحيفه سجّاديه، ترجمه: اسداللّه مبشّرى(م 1369 ش)، تهران: نشر نى، 1370 ش، اوّل. 112 . صحيفه سجّاديه، ترجمه : صدر الدين بلاغى، تهران: حسينيه ارشاد، 1353 ش، رقعى. 113 . صحيفه سجّاديه (مجموعه راز و نيازهاى سعادت آموز امام بر حق) ، مهدى الهى قمشه اى (م 1352ش)، تهران: اسلامى، 1370 ش، پنجم ، رقعى. 114 . صحيفه كامله سجّاديه، ترجمه : جواد فاضل(م 1340ش)، تهران: امير كبير، 1373 ش، هفدهم ، رقعى. 115 . صحيفه كامله سجّاديه، ترجمه : حسين اصفهانى (عماده زاده)(م 1369ش)، تهران: گلبرگ، 1375ش، جيبى. 116 . صحيفه كامله سجّاديه، ترجمه : عبد الجواد ابراهيمى و محسن غرويان، قم: الهادى، 1376ش ، اوّل . 117 . صحيفه كامله سجّاديه، ترجمه : ميرزا ابوالحسن شعرانى(م 1352ش)، تهران: اسلاميه، 1375 ش، هفتم ، رقعى. 118 . صحيفه مباركه سجّاديه، ترجمه : حسن ثقفى تهرانى، تهران: هاد، 1379 ش ، اوّل . 119 . صحيفة الرضا عليه السلام ، منسوب به امام رضا عليه السلام ، تصحيح: محمّدباقر بهبودى، ترجمه : محمّدجعفر شاملى ، تهران: اسلاميه، 1353 ش ، اوّل ، رقعى. 120 . صراط المؤمنين (ترجمه رسالة الحقوق) ، قوام اسلامى جاسبى، قم . 121 . طب الرضا و طب الصادق عليهماالسلام ، طب و درمان در اسلام، منسوب به امام رضا عليه السلام ، ترجمه : زين العابدين كاظمى خلخالى(م 1365 ش) ، رئوف، 1374 ش ، رقعى. 122 . طب و بهداشت (ترجمه طبّ الإمام الرضا عليه السلام ) ، نصير الدين اميرصادقى، تهران: معراجى، 1351 ش ، پنجم رقعى. 123 . طرائف، سيّد بن طاووس ، ترجمه : داوود الهامى، قم: نويد اسلام، 1371 ش ، اوّل . 124 . عدّة الدّاعى، ترجمه : حسين فشاهى، تهران : كتاب خانه شمس، 1338 ش . 125 . عيون أخبار الرضا عليه السلام ، 2 ج ، ترجمه : حميدرضا مستفيد و على اكبر غفّارى، تهران: صدوق، 1372 ش ، اوّل . 126 . الغارات، إبراهيم بن محمّد الثقفى(م 283ق)، ترجمه : عبد المحمّد آيتى، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1371 ش ، اوّل. 127 . الغارات، ترجمه: محمّدباقر كمره اى(م 1374 ش)، تهران: فرهنگ اسلام، 1356 ش. 128 . غرر الحكم (مجموعه كلمات قصار امام على عليه السلام ) ، ترجمه : محمّدعلى انصارى قمى، تهران : بى نا ، بى تا . 129 . غرر الحكم و درر الكلم آمدى، 2 ج ، ترجمه : سيّد هاشم رسولى محلّاتى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1378 ش، دوم . 130 . غيبت نعمانى، ترجمه : جواد غفّارى، تهران: كتاب خانه صدوق، 1363 ش ، اوّل . 131 . فرمان امام على عليه السلام به امام حسن عليه السلام ، محمّد مقيمى، تهران: سعدى . 132 . فرمان مبارك اميرالمؤمنين به مالك اشتر، محمّد وحيد گلپايگانى، تهران: محمّدى، 1361 ش ، رقعى. 133 . فضائل الشيعة، ترجمه : امير توحيدى، تهران: زراره، 1379 ش ، اوّل ، رقعى. 134 . قانون : سخنان اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام ، القاضى القضاعى (م 454 ق) ، ترجمه : فيروز حريرچى ، تهران : امير كبير ، 1375 ش ، دوم . 135 . كتاب شريف نهجالبلاغه، ترجمه : على اصغر فقيهى، تهران: صبا، 1374 ش ، اوّل . 136 . كليّات حديث قدسى (ترجمه كتاب الجواهر السنية) ، زين العابدين كاظمى خلخالى، تهران: دهقان، دوم. 137 . كمال الدين و تمام النعمة، 2 ج ، ترجمه : محمّدباقر كمره اى ، تهران: اسلاميه، 1338ش. 138 . گزيده تهذيب، 5 ج ، ترجمه : محمّدباقر بهبودى، تهران: كوير، 1370 ش ، اوّل . 139 . گزيده كافى، 6 ج ، ترجمه : محمّدباقر بهبودى، تهران: علمى و فرهنگى، 1363ش . 140 . گفتار اميرالمؤمنين على عليه السلام : (ترجمه غرر الحكم و درر الكلم) ، 2 ج ، سيّد حسين شيخ الإسلامى، قم: انصاريان، 1374 ش . 141 . گلچينى از سخنان حكمت آميز و اندرزهاى رسول خدا صلى الله عليه و آله و ائمه معصومين عليهم السلام (ترجمه جلد 77 و 78 بحار الأنوار) ، سيّد هاشم رسولى محلّاتى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1378 ش ، اوّل . 142 . گنجينه راز (سخنان امام على عليه السلام ) ، حميد جعفرى ، اصفهان : نورين سپاهان ، 1381 ش ، اوّل . 143 . گوهر وزين در ترجمه «الدرّ الثمين» ، نجفى طبسى، قم. 144 . لهوف، سيد بن طاووس ، ترجمه : عبد الرحيم عقيقى بخشايشى، قم: بخشايش، 1377 ش . 145 . اللهوف على قتلى الطفوف يا آهى سوزان بر مزار شهيدان، سيّد احمد فهرى، تهران: جهان، رقعى. 146 . متّقين ، گل هاى سرسبد آفرينش (ترجمه خطبه متّقين) ، سيّدمهدى شجاعى، تهران: محراب قلم، 1375 ش ، سوّم ، رقعى. 147 . مجموعه ورّام : آداب و اخلاق در اسلام (ترجمه تنبيه الخواطر ونزهة النواظر) ، 2 ج ، محمّدرضا عطايى ، مشهد: آستان قدس رضوى، 1369 ش . 148 . مِحَن الأبرار (ترجمه مقتل بحار الأنوار) ، محمد حسن عاصى ، تهران : مؤسّسه مطبوعاتى علمى ، بى تا . 149 . مشكاة الأنوار فى غرر الأخبار، على بن الحسن الطَّبْرِسى ، ترجمه : عبد اللّه محمّدى و مهدى هوشمند، قم: دار الثقلين، 1379 ش ، اوّل . 150 . مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة، منسوب به امام صادق عليه السلام ، ترجمه : حسن مصطفوى، تهران: قلم، 1363 ش ، اوّل . 151 . معانى الأخبار، 2 ج ، ترجمه : عبد العلى محمّدى شاهرودى، تهران: اسلاميه، 1372 ش ، اوّل . 152 . الملاحم و الفتن يا فتنه و آشوب هاى آخرالزّمان، محمّد جواد نجفى، تهران: اسلاميه . 153 . منتخب الخصال ، ترجمه : ميرمحمّدعلى عماد الاسلام اُسكويى ، چاپ : نبرد ما، 1341 ش. 154 . منتخب الغرر (دو هزار و چهارصد سخن از سخنان حكيمانه على عليه السلام ) ، ترجمه : فضل اللّه كمپانى، تهران: مفيد، 1362 ش . 155 . منتخب نهج البلاغه، ترجمه : احمد على بابايى، تهران: موسوى، [1351 ش]، رقعى. 156 . منشور دادخواهى (خطبه حضرت زهرا عليهاالسلام) ، على كرمى. 157 . مواعظ صدوق، ترجمه : عزيز اللّه عطاردى، تهران: عطارد، 1373 ش ، اوّل، رقعى. 158 . مهدى موعود : ترجمه جلد سيزدهم بحار الأنوار (جلد 51 _ 53 نسخه چاپى) : على دوانى، تهران: اسلاميه، 1375 ش ، بيست و هفتم . 159 . ميراث حضرت زهرا عليهاالسلام و صحيفه سجّاديه، سيّدرضا آل ياسين، تهران: مؤلّف، 1377 ش . 160 . نامه روح فزا (ترجمه عهدنامه مالك اشتر) ، على محمّدى تاكندى و رضا شيخ محمّدى، قزوين: مؤسّسه فرهنگى آفرينه، 1375 ش ، اوّل . 161 . نمى از يمى (ترجمه نامه امير مؤمنان به امام حسن عليه السلام ) ، كرم خدا امينيان نهاوندى و على افراسيابى، قم: نهاوندى، 1379 ش ، اوّل ، رقعى. 162 . نهج البلاغه ، ترجمه : حسين انصاريان، تهران: پيام آزادى، 1378 ش ، اوّل . 163 . نهج البلاغه ، ترجمه : داريوش شاهين ، تهران : زرّين ، 1359 ش . 164 . نهج البلاغه، ترجمه : سيّد جعفر شهيدى، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامى، 1372 ش ، چهارم . 165 . نهج البلاغه، ترجمه : سيّد عبد المطّلب شيرازى، 1401ق، رقعى. 166 . نهج البلاغه، ترجمه : سيّد محمود طالقانى(م 1358 ش)، تهران : كتاب فروشى بينش، رقعى. 167 . نهج البلاغه، ترجمه : كاظم عابدينى مطلق، تهران: آفرينه، 1378 ش . 168 . نهجالبلاغه، ترجمه : محمّد بهشتى، تهران: شهريور _ تابان، 1379 ش ، سوم . 169 . نهج البلاغه ، ترجمه : محمّد تقى جعفرى ، تهران ، مؤسسه نشر آثار علامه جعفرى ، 1381 ش . 170 . نهج البلاغه، ترجمه : محمّدعلى شرقى، تهران: اسلاميه، 1369 ش ، اوّل . 171 . نهج البلاغه ، ترجمه : ناهيد آقا ميرزايى ، ويراستار : غلامحسين اعرابى ، تهران : بهزاد ، 1379 ش ، اوّل . 172 . نهج البلاغه، 3 ج ، ترجمه : محمّد جعفر امامى و محمّدرضا آشتيانى، قم: مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام ، 1375 ش ، دهم . 173 . نهج البلاغه، از فرمايشات مولى الموحّدين اميرالمؤمنين على عليه السلام ، ترجمه : سيّد نبى الدين اوليايى، تهران: پرچين، 1378 ش ، پنجم . 174 . نهج البلاغه (با ترجمه گويا و شرح فشرده) ، 3 ج ، محمّد جعفر امامى ومحمّدرضا آشتيانى، زير نظر : ناصر مكارم شيرازى، قم : مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام ، 1375 ش ، يازدهم. 175 . نهج البلاغه، ترجمه وتدوين: محمودرضا افتخارزاده، تهران : روزگار، 1379 ش، اوّل. 176 . نهج البلاغه ، درّ سخنان على عليه السلام ، محسن فارسى، تهران: امير كبير، 1363 ش ، هشتم . 177 . نهج البلاغه : سخنان امام على عليه السلام ، ترجمه : ناصر احمدزاده، تهران: اشرفى، 1377 ش ، اوّل . 178 . نهج البلاغه (سخنان امام على عليه السلام ) ، ناصر احمد زاده ، تهران : اشرفى ، 1379 ش ، اوّل . 179 . نهج البلاغه : سخنان اميرالمؤمنين على عليه السلام ، محمّد جواد شريعت، تهران: اساطير، 1374 ش ، اوّل . 180 . نهج البلاغه : سخنان على عليه السلام ، ترجمه : ذبيح اللّه منصورى(م 1365 ش) ، تهران: نقش انديش، 1378 ش ، اوّل . 181 . نهجالبلاغه (شرح نامه هاى اميرالمؤمنين على عليه السلام به دوستان و دشمنان و فرمانداران و فرماندهان ارتش) ، حسن شمس گيلانى، مترجم، 1372 ش . 182 . نهج البلاغه ، ميراث درخشان امام على عليه السلام ، محمّد مقيمى، تهران: سعدى. 183 . نهج البلاغه اميرالمؤمنين على عليه السلام ، 3 ج ، احمد سپهر خراسانى، تهران: اشرفى، 1359 ش ، دوّم . 184 . نهج البلاغه اميرالمؤمنين على عليه السلام ، محمّدتقى جعفرى(م 1377 ش ) ، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1378 ش ، اوّل . 185 . نهج البلاغه پارسى ، ترجمه : سيّد جمال الدين دين پرور ، تهران : بنياد نهج البلاغه ، 1379 ش ، اوّل . 186 . نهج البلاغه حضرت امير المؤمنين على عليه السلام ، ترجمه : محمّد دشتى، قم: مشرقين، 1379 ش ، چهارم . 187 . نهج البلاغه على عليه السلام ، داريوش شاهين، تهران: جاويدان، 1358 ش ، اوّل . 188 . نهج البلاغه منظوم، 2 ج ، محمّدعلى انصارى، تهران: نوين . 189 . نهج البلاغه منظوم ، محمّد حسين سلطانى ، تهران : تيرماه و به آفرين و امير صبا ، 1379 ش ، اوّل . 190 . نهج البلاغه منظوم : كلمات قصار، حميد قاضى خاكياسرى، تهران: شهرآشوب با همكارى بنياد نهج البلاغه، 1372 ش ، اوّل. 191 . نهج البلاغه مولا على بن ابى طالب اميرالمؤمنين عليه السلام ، ترجمه : اسد اللّه مبشّرى (م1369 ش) ، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1373 ش ، اوّل . 192 . نيايش در عرفات (ترجمه و توضيح دعاى عرفه امام حسين عليه السلام ) ، محمدتقى جعفرى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1358 ش ، اوّل . 193 . نيايش هاى جاويدان يا صحيفه كامله سجّاديه، داريوش شاهين، تهران: زرّين، 1356 ش ، اوّل . 194 . واقعه صفّين در تاريخ (ترجمه وقعة صفّين) ، كريم زمانى، تهران: خدمات فرهنگى رسا، 1364 ش ، اوّل .

.

تصحيح و احياى آثار حديثى

1 . الكافى

1 . الكافىكتاب شريف الكافى ، يكى از كتب معتبر چهارگانه شيعه و به قولى معتبرترين آنهاست كه مشتمل بر سه بخشِ اصول، فروع و روضه است . اين كتاب ، توسّط ابو جعفر محمّد بن يعقوب بن اسحاق كلينى (م329ق) به رشته تحرير درآمده است و طبق گفته خود وى، بنا به درخواست بعضى شيعيان مبنى بر تأليف كتابى كه جامع همه فنون علم دين و كفايت كننده براى طالبان علم و جويندگان هدايت باشد، به انجام رسيده است . اين كتاب ، توسّط استاد على اكبر غفّارى، با چند نسخه مقابله و تصحيح شده و بعضا تعليقاتى بر آن نگاشته شده و بخش اصول آن ، اوّلين بار در سال 1374ق ، در تهران به چاپ رسيده است . 1

.

نگاهى به زندگى استاد غفّارى

برخى آثار تصحيح شده توسّط استاد غفّارى

برخى آثار تصحيح شده توسّط استاد غفّارى1. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، تهران : صدوق ، 1374 ش ، دوم . 2. الخصال، تهران : صدوق. 3. كتاب من لايحضره الفقيه، تهران : صدوق ، 1370 ش . 4. معانى الأخبار، بيروت . مؤسّسة الأعلمى للمطبوعات . 5. كمال الدين و تمام النعمة، تهران : دار الكتب الإسلاميه، 1395ق. 6. اُصول الكافى ، تهران : دار الكتب الإسلاميه، 1388ق. 7. تهذيب الأحكام، تهران : صدوق، 1417ق. 8. الغيبة، تهران : دار الكتب الإسلاميه، 1423ق. 9. عيون أخبار الرضا عليه السلام ، به همراه ترجمه ، تهران : صدوق، 1373 ش . 10. الاستبصار ، قم : دار الحديث، 1380 ش . 11. تحف العقول عن آل الرسول صلى الله عليه و آله ، تهران : دار الكتب الإسلاميه. 12. منتقى الجمان فى الأحاديث الصحاح و الحسان، قم : جامعه مدرّسين ، 1402ق. 13. الغيبة، شيخ مفيد ، تهران : صدوق. 14. الأمالى، شيخ مفيد، بيروت : دار المفيد، 1414ق. 15. كامل الزيارات، تهران : صدوق، 1375 ش . 16. الأخبار الدخيلة، تهران : صدوق، 1390ق. 17. شرحى بر دعاى ندبه، محيى الدين علوى طالقانى، تهران : امير كبير، 1381 ش . 18. الاختصاص، شيخ مفيد، تهران : صدوق. 19. تلخيص مقباس الهداية للمامقانى ، تهران : صدوق، 1369 ش .

.

3 . المحاسن

3 . المحاسنتأليف ابو جعفر احمد بن محمّد بن خالد بَرْقى قمى (م 274ق)، تحقيق و تصحيح: سيّد جلال الدين محدّث اُرمَوى . اين كتاب ، بعد از كتب اربعه شيعه ، از معتبرترين كتب حديثى به شمار مى رود. مؤلّف آن ، از دانشمندان مشهور قرن سوم و از اصحاب امام جواد و امام هادى عليهماالسلامبوده كه به جلالت و وثاقت وى ، در اكثر كتب رجالى تصريح شده است. المحاسن ، شامل چندين رساله به شرح زير است: كتاب الأشكال والقرائن، كتاب ثواب الأعمال، كتاب عقاب الأعمال، كتاب الصفوة والنور والرحمة، كتاب مصابيح الظلم، كتاب العلل، كتاب السفر، كتاب المآكل، كتاب الماء، كتاب المنافع، وكتاب المرافق. اين كتاب ، توسّط مرحوم دكتر سيّد جلال الدين مُحدّث اُرموى تحقيق و تصحيح شده و تعليقاتى بر آن نگاشته شده و در سال 1330ش، در دو جلد به چاپ رسيده است.

.

نگاهى به زندگى محدّث اُرمَوى

4 . غُرَرُ الحِكَم و دُرَرُ الكَلِم

4 . غُرَرُ الحِكَم و دُرَرُ الكَلِماين اثر ارزشمند نيز به همّت استاد سيّد جلال الدين محدّث اُرمَوى تصحيح شده و به چاپ رسيده است. مؤلّف غرر الحكم ، عبد الواحد بن محمّد تميمى آمِدى (م ق 5 ق) است . استاد ارموى ، بهترين شرح بر غرر الحكم را كه توسّط آقا جمال الدين محمّد خوانسارى (م 1125 ق) نوشته شده ، انتخاب و تصحيح كرده است . (1) مصحّح ، بر نسخه اصلى شرح غررالحكم كه به خطّ شارح آن آقا جمال خوانسارى بوده ، اعتماد كرده است . وى در كنار نسخه اصلى، كتاب را با دو نسخه ديگر آن _ كه هر دو در زمان خودِ آقا جمال استنساخ شده اند _ ، مقابله نموده كه يكى متعلّق به كتاب خانه مدرسه سپه سالار است و ديگرى نسخه ناقصى است كه در اختيار خود محدّث ارموى بوده است. مصحّح ، اختلافات چند نسخه را در پاورقى ذكر نموده و براى هر حديث ، شماره مسلسل در نظر گرفته است. تاريخ پايان تصحيح ، ششم مهر 1339 است كه در سال 1342 ش ، توسّط انتشارات دانشگاه تهران ، در هفت جلد به چاپ رسيد. (2)

.

5 . رجال السيّد بحر العلوم

مرورى بر «رجال السيّد بحر العلوم»

مرورى بر «رجال السيّد بحر العلوم»اين كتاب در سال 1363ش ، در چهار جلد ، توسّط مكتبة الصادق عليه السلام منتشر گرديده است ، و شامل سه بخش مى شود . مؤلّف ، ابتدا به معرّفى مهم ترين خاندان هاى در برگيرنده راويان و رجال حديث پرداخته و درباره توثيق يا نقد آنها سخن گفته است. سپس در بخش دوم اثر خود ، به ذكر نام بعضى از اصحاب پيامبر خدا ، رجال حديث و راويان ائمه معصوم عليهم السلام _ كه غالبا در كتب ديگر ، جا افتاده اند _ ، پرداخته و آنها را به ترتيب حروف الفبا مرتّب ساخته است. او پس از نقل اقوال ديگر رجاليان درباره يك شخص، نظر خود را نيز درباره او بيان مى كند . بخش سوم كتاب هم شامل فوايد و قواعد رجالى است كه عموما فقها و محدّثان از دانستن آنها بى نياز نيستند. اين بخش ، مهم ترين بخش كتاب است و به همين علّت ، كتاب سيّد بحر العلوم به الفوائد الرجالية مشهور است.

.

كتاب شناسى آثار حديثى تصحيح شده در سده هاى چهاردهم و پانزدهم

كتاب شناسى آثار حديثى تصحيح شده در سده هاى چهاردهم و پانزدهم1 . إحقاق الحق و إزهاق الباطل ، الجزء الحادى عشر ، نور اللّه الحسينى التسترى (م 1019ق)، تعليقات : السيّد شهاب الدين النجفى، به كوشش : حسن الغفّارى، تهران : دار الكتب الإسلامية ، 1352 ق . 2 . إكليل المنهج فى تحقيق المطلب ، محمّد جعفر بن محمّد طاهر الخراسانى الكرباسى ، تحقيق : السيد جعفر الحسينى الإشكورى ، قم : دار الحديث 1383 ش . 3 . الأصول الستّة عشر من الأصول الأولية (مجموعة من كتب الرواية فى عصر الأئمة عليهم السلام ) ، تحقيق : ضياء الدين المحمودى ، قم : دارالحديث ، 1381 ش . 4 . تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ، به كوشش: مركز الأبحاث والدراسات الإسلامية، قم: دفتر تبليغات اسلامى، دوم . 5 . توضيح المقال فى علم الرجال ، الملّا على الكنى (م 1306 ق) ، تحقيق : محمّد حسين مولوى ، قم : دار الحديث ، 1379 ش . 6 . الفوائد الرجالية ، الشيخ مهدى الكجورى الشيرازى (م 1293 ق) ، تحقيق : محمّد كاظم رحمان ستايش ، قم : دار الحديث ، 1382 ش . 7 . الحاشيه على اُصول الكافى ، رفيع الدين محمّد بن حيدر النائينى (م 1082 ق) ، تحقيق : محمّد حسين الدرايتى ، قم : دار الحديث 1382 . 8 . الحاشية على اُصول الكافى ، السيّد بدر الدين بن أحمد الحسينى العاملى ، تحقيق : على الفاضلى ، قم : دار الحديث 1383 ش . 9 . الدرّ المنظوم من كلام المعصوم ، على بن محمد بن الحسن العاملى (م 1104 ق) ، تحقيق : محمّد حسين الدرايتى ، قم : دار الحديث ، 1384 ش . 10 . الرجال ، محمّد بن الحسن الحرّ العاملى ، تحقيق و تصحيح : على الفاضلى قم : دار الحديث ، 1385 ش ، اوّل . 11 . الرجال لابن الغضائرى ، احمد بن الحسين الواسطى البغدادى الغضائرى ، تحقيق : السيد محمّد رضا الحسينى الجلالى ، قم : دار الحديث ، 1380 . 12 . الرّواشح السّماوية ، السيّد محمّد باقر الحسينى الإسترآبادى (الميرداماد) ، تحقيق : غلامحسين قيصريه ها و نعمة اللّه الجليلى ، قم : دارالحديث ، 1380 ش . 13 . شرح اُصول الكافى ، محمّد بن إبراهيم الشيرازى (ملّا صدرا) ، تصحيح : محمّد خواجوى، تهران : مؤسسه مطالعات وتحقيقات ، 1366 ش . 14 . شرح اُصول الكافى ، محمّد صالح بن احمد المازندرانى (ملّا صالح) ، تصحيح : على عاشور، بيروت : دار إحياء التراث العربى ، 1421 ق . 15 . شرح الأربعين ، محمّد سعيد بن محمّد مفيد القمّى (القاضى سعيد القمّى) ، تصحيح : نجفقلى حبيبى ، تهران : ميراث مكتوب ، 1379 ش . 16 . شرح توحيد الصدوق ، محمّد سعيد بن محمّد مفيد القمّى (القاضى سعيد القمّى) ، تصحيح : نجفقلى حبيبى ، تهران : مؤسّسة الطبع والنشر لوزارة الثقافة ، 1415 ق . 17 . شرح ديوان منسوب به اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام ، كمال الدين مير حسين بن معين الدين ميبدى يزدى ، مقدّمه و تصحيح : حسن رحمانى و سيّد ابراهيم اشك شيرين ، تهران : ميراث مكتوب ، 1379 ش ، اوّل . 18 . شرح الصحيفة الكاملة السجّادية ، السيّد محمّد باقر الحسينى الإسترآبادى ، (المير داماد) ، تصحيح : السيّد مهدى الرجائى، اصفهان : مهدية الميرداماد ، 1406 ق . 19 . شرح صد كلمة أمير المؤمنين على بن أبى طالب عليه السلام ، ميثم بن على البحرانى ، مشهد : بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس . 20 . العقد النضيد والدرّ الفريد فى فضائل اميرالمؤمنين ، محمد بن الحسن القمّى (ق 7 ق) ، تحقيق : على اوسط ناطقى ، قم : دارالحديث ، 1381 ش . 21 . فائق المقال فى الحديث و الرجال ، احمد بن عبد الرضا البصرى (م 1085 ق) ، تحقيق : غلامحسين قيصريّه ها ، قم : دار الحديث ، 1380 ش . 22 . كشف الغُمّة فى معرفة الأئمة ، على بن عيسى الإربلى ، تصحيح : على الفاضلى و على آل كوثر ، قم : المجمع العالمى لأهل البيت عليهم السلام ، 1424 ق . 23 . كلمات عَليّه غرّاء (شرح منظوم كلمات امير المؤمنين عليه السلام )، شرح و حاشيه: مكتبى شيرازى (م 916ق)، تصحيح : محمود عابدى، تهران : ميراث مكتوب (آينه ميراث)، اوّل . 24 . مخاطبات النبى صلى الله عليه و آله لعلى عليه السلام (خطاب هاى پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام ) ، محمّد على رسولى اراكى ، تحقيق و تصحيح : محمّدرضا انصارى محلّاتى ، قم : عصر ظهور ، 1382 ش ، اوّل . 25 . مسند الإمام موسى بن جعفر عليه السلام ، موسى بن ابراهيم المروزى ، تصحيح : السيّد محمّدرضا الحسينى الجلالى، بيرورت : دار الأضواء ، 1406ق. 26 . مسند الإمام موسى بن جعفر عليه السلام ، موسى بن إبراهيم المروزى ، تصحيح : السيّد محمّدرضا الحسينى الجلالى ، بيروت : دار الأضواء ، 1406 ق . 27 . مسند الرضا عليه السلام ، داوود بن سليمان الغازى ، تصحيح : السيّد محمّدرضا الحسينى الجلالى ، قم : دفتر تبليغات اسلامى ، 1418ق. 28 . مشكاة الأنوار فى غرر الأخبار ، أبو الفضل على الطَّبْرِسى (م ق 7 ق) ، تحقيق : مهدى هوشمند ، قم : دار الحديث ، 1378 ش . 29. مناهج الولاية فى شرح نهج البلاغة ، 2 ج ، شرح و حاشيه: ملّا عبد الباقى الصوفى التبريزى (م 1026 ق) ، تحقيق : حبيب اللّه عظيمى ، تهران : ميراث مكتوب (آينه ميراث)، اوّل .

.

مراكز و مؤسّسات پژوهشى و آموزشى

2 . مؤسّسه تحقيقاتى ولى عصر عليه السلام

2 . مؤسّسه تحقيقاتى ولى عصر عليه السلاماين مؤسّسه در سال 1370 ش ، در شهر قم تأسيس گرديد. از اهداف مؤسّسه مى توان به اين موارد اشاره كرد : الف . تدوين دانش نامه هاى حديثى درباره ائمه عليهم السلام ؛ ب . تدوين دانش نامه هاى رجالى و تصحيفات «مسند كتب اربعه» ؛ ج . تهيّه نرم افزارهاى رجالى . برخى آثار اين مركز عبارت اند از: 1 . موسوعة الإمام الجواد عليه السلام ، 2. موسوعة الإمام الهادى عليه السلام ، 3. موسوعة الإمام العسكرى عليه السلام ، 4. الفضائل (از فضل بن شاذان)، 5. نرم افزار كشف الرجال . آثار در دست انجام: 1. موسوعة الإمام رضا عليه السلام ، 2. موسوعة الإمام الكاظم عليه السلام ، 3. الجامع فى الرجال (از مرحوم شيخ موسى زنجانى ، در 15 ج) ، 4. الهادى إلى وفيات الرجال ، 5 . مشارق أنوار اليقين .

.

3 . مركز تحقيقات دار الحديث

3 . مركز تحقيقات دار الحديث (1)اين مركز در سال 1374ش ، به همّت حجة الاسلام والمسلمين محمّد محمّدى رى شهرى ، در قم تأسيس گرديد، كه در كنار دانشكده علوم حديث (مستقر در شهر رى) ، يكى از اركان مؤسّسه علمى _ فرهنگى دار الحديث به شمار مى رود. (2) گروه هاى پژوهشى اين مركز ، عبارت اند از : 1 . گروه دانش نامه نگارى كه شامل واحدهاى : «تاريخ حديث» ، «سيره نگارى» ، «حديث ، فقه و حقوق» ، «حديث ، كلام و عقايد» و «تفسير حديثى» ، است . 2 . گروه رجال و مصطلحات حديث ، 3 . گروه احيا و تصحيح متون ، 4 . گروه ترجمه ، 5 . گروه فقه الحديث _ كه تا كنون واحدهاى «روان شناسى و حديث» ، و «جامعه شناسى و حديث» آن ، تشكيل شده است _ . اين مركز ، هدف هايى را دنبال مى كند كه اهمّ آنها عبارت اند از : الف . ايجاد بانك جامع حديث اسلامى و شناس نامه احاديث ؛ ب . پژوهش در علوم حديث (درايه ، رجال ، فقه الحديث و تاريخ حديث) و معارف حديثى . ج . تدوين دانش نامه ها و فرهنگ نامه هاى حديثى ؛ ه . تربيت محقّقان در حوزه هاى مختلف علوم حديث و ترويج معارف حديثى. برخى آثار منتشر شده اين مركز در موضوع حديث و علوم حديث ، عبارت اند از : 1 . ميزان الحكمة (15 ج) ، 2 . موسوعة الإمام على بن أبى طالب عليه السلام (12 ج) ، 3 . موسوعة الأحاديث الطبيّة (2 ج)، 4 . موسوعة العقائد الإسلامية (5 ج تاكنون) 5 . أهل البيت عليهم السلام فى الكتاب والسنة (2 ج)، 6 . الفصول المهمّة فى معرفة الأئمة عليهم السلام (2 ج)، 7 . الرسائل الرجالية (از كلباسى در 4 ج) ، 8 . رسائل فى دراية الحديث (2 ج)، 9 . الرّواشح السماوية، 10 . الحاشية على اُصول الكافى (از پنج مؤلّف ، تاكنون)، 11 . مكاتيب الأئمة عليهم السلام (4 ج ، تاكنون) ، 12 . فهرستگان نسخه هاى خطّى حديث و علوم حديث شيعه (7ج ، تاكنون) ، و بسيارى عناوين ديگر كه اغلب به فارسى نيز ترجمه شده است . برخى آثار منتشر شده اين مركز در موضوع معارف حديث ، عبارت اند از : 1 . پژوهشى در فرهنگ حيا . 2 . حسرت در نگاه قرآن و حديث . 3 . توسعه اقتصادى از نگاه قرآن و حديث . 4 . مناسبات جامعه شناسى و حديث . 5 . فرهنگ نامه ادب . 6 . حكمت نامه كودك (تربيت كودك از نگاه قرآن و حديث) ، و آثار ديگرى از اين دست . بعضى آثار در دست انجام ، عبارت اند از : 1 . موسوعة الإمام الحسين عليه السلام ، 2 . حكمت نامه پيامبر اعظم (15 ج) ، 3 . ترجمه منتخب ميزان الحكمة (به زبان هاى انگليسى ، روسى ، بوسنيايى و كُردى) ، 4 . تاريخ علم رجال ، 5 . تاريخ حديث شيعه (از قرن اوّل هجرى تا قرن پانزدهم) ، 6 . تأليف موسوعة ميزان الحكمة ، به صورت الفبايى كه پنج جلد آن تاكنون به چاپ رسيده است ، 7 . المناهج الروائية عند الشريف المرتضى ، 8 . چكيده پايان نامه هاى حديثى (ج2 به بعد) 9 . الكافى (تصحيح شده در 24 جلد) و پژوهش هاى بسيار ديگر كه در آينده ، شاهد نشر آنها خواهيم بود.

.

4 . بنياد نهج البلاغه

4 . بنياد نهج البلاغههسته اوّليه اين بنياد ، در سال 1350ش ، توسّط جمعى از فضلاى حوزه در تهران شكل گرفت و از سال 1364ش ، شعبه قم ، شروع به فعّاليت كرده است. مدير عامل بنياد ، حجة الاسلام والمسلمين سيدجمال الدين دين پرور است . مهم ترين اهداف اين بنياد ، عبارت است از : 1 . بررسى و تعميق علمى محتواى نهج البلاغه ؛ 2. آشنا ساختن عموم مردم ، بويژه نسل جوان با نهج البلاغه و انديشه هاى اميرمؤمنان ؛ 3. ترجمه نهج البلاغه به زبان هاى زنده دنيا و... . بعضى از آثار اين بنياد ، عبارت اند از: 1 . امامت از ديدگاه نهج البلاغه، 2 . انسان كامل از ديدگاه نهج البلاغه ، 3 . نهج البلاغه پارسى و... .

.

يادآورى

يادآورىبجز مراكز معرّفى شده ، مؤسّسات ديگرى هستند كه هدف اصلى آنها پژوهش در حوزه هايى غير از حديث و يا معارف اسلامى به صورت عام است ؛ امّا در كنار فعّاليت هاى خود ، به حديث و علوم مرتبط با آن نيز پرداخته اند و آثارى را عرضه كرده اند، كه از جمله آنها، «مؤسّسه پژوهشى علوم و معارف اسلامى» قم است ، با آثارى چون : المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث بحار الأنوار (3 ج)، معجم أشعار المعصومين الواردة فى بحارالأنوار، معجم ألفاظ غررالحكم و دُرر الكلم (1) و نيز «مدرسة الإمام المهدى عليه السلام » قم كه برخى آثار حديثى شيخ صدوق و عوالم العلوم بحرانى و چند اثر حديثى ديگر را منتشر كرده است (2) و «مدرسة الإمام أمير المؤمنين» و «مؤسسه امير المؤمنين» كه هر كدام ، آثارى چند در حوزه نهج البلاغه و ادعيه ، در قم ، منتشر نموده اند و «پژوهشكده باقر العلوم» قم كه وابسته به سازمان تبليغات اسلامى است و موسوعة كلمات الإمام الحسين عليه السلام را منتشر كرده است و بخش تحقيقات كتاب خانه آيه اللّه مرعشى و واحد تحقيقات جامعه مدرّسين حوزه علميه قم و معاونت پژوهش دفتر تبليغات اسلامى قم (پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى) كه هر يك ، آثار متعدّدى در حوزه هاى حديث و رجال ، منتشر نموده اند و «مؤسسه معارف اسلامى» قم كه مدينة المعاجز و كتاب الغيبةى شيخ طوسى را در كارنامه خود دارد . بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى _ كه گروه پژوهشى «حديث» دارد _ نيز از اين جمله است . ديگر از اين مراكز ، «مجمع احياى فرهنگ اسلامى» است كه كتاب هاى نهج السعادة ، ترتيب الأمالى الأربعة و چند اثر ديگر را عرضه نموده است. (3)

.

دو . مراكز آموزشى

واحدهاى درسى

3 . دانشكده مجازى علوم حديث

3 . دانشكده مجازى علوم حديثاين دانشكده نيز وابسته به دانشكده علوم حديث شهر رى است كه به صورت كاملاً غير حضورى و صرفاً در محيط مجازى (اينترنت) فعاليت دارد و از طريق اينترنت ، در مقطع كارشناسى ، دانشجو مى گيرد و به فارغ التحصيلان ، مدرك رسمى كارشناسى مورد تأييد وزارت علوم ، اعطا مى كند . واحدهاى درسى اين دانشكده ، همان واحدهاى درسى مقطع كارشناسى علوم حديث (در شهر رى) است كه به صورت تعاملى و چند رسانه اى ، در فضاى مجازى عرضه مى شود . اين دانشكده ، اوّلين دانشكده مجازى داراى مجوّز رسمى در جمهورى اسلامى ايران است و بخش فارسى آن ، از مهرماه 1385 ، اقدام به گرفتن دانشجو نموده است . بخش عربى دانشكده نيز از سال 1386 ، فعاليت آموزشى خود را آغاز خواهد كرد . 1

.

4 . مركز تخصّصى حديث (در حوزه علميه قم)

4 . مركز تخصّصى حديث (در حوزه علميه قم)اين مركز ، يكى از مراكز وابسته به شوراى مديريت حوزه علميه قم است كه جهت تربيت طلّاب متخصّص ، در حوزه حديث و علوم مرتبط با آن ، در سال 1381 ش ، تأسيس گرديد. طلّاب سطحِ يكِ حوزه علميه با شركت در آزمون اختصاصى اين رشته و پذيرفته شدن ، مى توانند طى سه سال تحصيل ، مدرك سطح دو (كارشناسى) را اخذ نمايند . تعداد واحدهاى اين رشته ، جمعا 132 واحد است كه هفتاد واحد ، مربوط به دروس پايه و 62 واحد ، مربوط به دروس اختصاصى است. بعضى از واحدهاى دروس پايه عبارت اند از: تاريخ اسلام، سيره پيشوايان، منطق، زبان تخصّصى، كلام و عقايد، تفسير مقدّماتى، صرف و نحو كاربردى، قرائت و درك مفاهيم متون حديثى، قرائت و درك مفاهيم متون تفسيرى و متون فقهى، آشنايى با اصول فقه، ترجمه عربى به فارسى و بالعكس، آشنايى با فِرَق اسلامى، آشنايى با اديان توحيدى و... . بعضى از دروس اختصاصى نيز عبارت اند از: علم الحديث، تاريخ حديث، جوامع اوّليه حديث شيعه، متون اصلى حديث شيعه، جوامع حديثى متأخّر شيعه، جوامع حديثى اهل سنّت، كتب ادعيه و زيارات، نهج البلاغه و شروح آن، آشنايى با علم رجال، مصطلح الحديث، تفسير روايى، علوم قرآن ، مبانى نقد حديث، شيوه هاى تصحيح متون و... .

.

5 . مركز تخصّصى نهج البلاغه (در حوزه علميه قم)

لوح فشرده «فيض ناتمام»

نشريات و نرم افزارهاى حديثى

5 . حديث انديشهحديث انديشه، دو فصل نامه اى است تخصّصى در حوزه حديث و علوم حديث ، كه به كوشش معاونت پژوهشى دانشكده علوم حديث ، انتشار مى يابد و اين اهداف را دنبال مى كند: 1 . تلاش براى هدايت و تقويت روحيه پژوهش در ميان دانشجويان ؛ 2 . آشناسازى دانشجويان با منابع مطالعاتى در حوزه علوم اسلامى ؛ 3 . ارائه فعّاليت هاى علمى و تحقيقاتى دانشجويان ؛ 4 . ارائه فعّاليت هاى علمى _ تحقيقاتى استادان ، با هدف تقويت بنيه علمى دانشجويان ؛ 5 . فراهم سازى زمينه نقد مقالات علمى _ پژوهشى ؛ 6 . تقويت توان نويسندگى و تأليف در دانشجويان . صاحب امتياز حديث انديشه، دانشكده علوم حديث است و مدير مسئولى آن را در دوره دوم انتشار ، آيه اللّه محمّد محمّدى رى شهرى بر عهده دارد. اين نشريّه ، در قطع وزيرى و به زبان فارسى منتشر مى شود. شماره نخست از دوره اوّل انتشار اين نشريّه ، در بهار 1381 منتشر شد . پيش از انتشار منظّم آن ، سه پيش شماره به چاپ رسيد كه پيش شماره اوّل در تابستان 1379 منتشر شد. حديث انديشه ، در اين دوره ، فصل نامه اى داخلى ، دانشجويى و علمى _ اطلاع رسانى بود . آخرين شماره انتشار يافته دوره اوّل حديث انديشه، شماره 16 (اسفند 1384) است كه تا اين شماره با مدير مسئولى سيّدحميد محمودزاده حسينى منتشر گرديده است . دوره جديد (دوم) انتشار حديث انديشه ، از بهار 1385 و با سردبيرى خانم شادى نفيسى آغاز شده است كه دوفصل نامه است و گستره كشورى دارد . بخش هاى مختلف نشريه عبارت اند از: سرمقاله، مقالات، ترجمه و معرّفى كتاب. * در سال هاى اخير ، دو نشريه حديثى ديگر نيز در ايران منتشر شدند كه انتشار آنها دوامى نيافت : يكى فصل نامه عربى النهج به مدير مسئولى و سردبيرى خُضير جعفر كه ويژه پژوهش هاى نهج البلاغه بود و نخستين شماره آن ، در تهران ، در پاييز 1376 (1997م/ 1418ق) منتشر گرديد و ديگرى ، فصل نامه زندگى كه چهار شماره از آن ، از پاييز 1378 تا بهار 1380 منتشر شد . اين نشريه ، ويژه جوانان (مشتمل بر : مقالات ، گفتگو ، معرّفى كتاب ، مشاوره و بخش ادبى) ، داراى قطع وزيرى و طرّاحى چهار رنگ بود كه از سوى مركز تحقيقات دار الحديث ، انتشار مى يافت . مدير مسئول زندگى ، مهدى مهريزى و دبير تحريريه آن ، محمدهادى خالقى و نشريه ، داراى شوراى سياست گذارى اى متشكل از كارشناسان بود .

.

دو . نرم افزارهاى حديثى

1 . نرم افزار «الآيات الواردة فى الأحاديث الشريفة»اين نرم افزار، در قم و توسّط مركز كامپيوتر واحد تحقيقات اسلامى بنياد بعثت ، تهيّه شده و مرجع نسبتا كاملى براى شناسايى احاديث تفسير كننده آيات قرآن كريم است . اطّلاعات اين نرم افزار، از احاديث تفسيرىِ بيش از دويست اثر از مصادر اوّليه و از كتب غير تفسيرى شيعه و اهل سنّت (كه در آنها تفسير يا تأويل آيه اى ذكر شده و يا به آيه اى استدلال و استشهاد گرديده) استخراج شده است. اين نرم افزار ، داراى توانايى هاى زير است : _ دستيابى به كلّ رواياتى كه آيه مورد نظر در آن روايات به نحوى بيان شده است ؛ _ جستجوى احاديثى كه در آنها، آيه مورد نظر با راوى مشخّص باشد ؛ _ جستجوى احاديث مربوط به آيه خاص (كه فقط شماره آيه موجود است) ؛ _ جستجوى تفسير قرآن صورت گرفته توسّط معصومان (بدين صورت كه اگر بخواهيم بيان هر يك از معصومان عليهم السلام درباره آيات قرآن را بيابيم و اطّلاعاتمان فقط در حدّ دانستن نام معصوم باشد، جهت يافتن كلّيه سخنان آن معصوم، تنها با دادن نام معصوم، به مصادر و آيات تفسير شده دسترس پيدا مى كنيم) ؛ _ جستجوى كلّ احاديث تفسيرى كتاب مورد نظر (در اين قسمت، رواياتى كه در آنها به نحوى به بيان آيات پرداخته شده، از يك كتاب روايى استخراج مى گردد) ؛ _ توانايى افزودن و اصلاح نشانى هاى جديد احاديث ؛ علاوه بر اينها، اين برنامه ، قابليت اجرا در برنامه هاى رايانه اى ساده با حدّاقل امكانات را دارد و حجم كم برنامه نسبت به تعداد كتب استخراج شده ، از ديگر ويژگى هاى آن است .

.

2 . نرم افزار «المعجم الفقهى 3»اين نرم افزار ، توسّط مركز معجم فقهى آية اللّه گلپايگانى تهيّه شده است. هدف اصلى طرّاحان اين نرم افزار، صرفه جويى در وقّت محقّقان و بازيابى سريع و آسان مسائل فقهى از متون اسلامى و دستيابى به نظر فقها بوده است. از اين رو، متنِ مهم ترين كتب فقهى مذهب اهل بيت عليهم السلام و ديگر مذاهب (زيدى، شافعى، حنفى، مالكى، حنبلى و ظاهرى)، همچنين مهم ترين كتب تفسير روايى و كتب حديث شيعه و سنّى به رايانه داده شده است. در بخش احاديث، چون مهم ترين مصادر فقه شيعه و سنّى ، همان مصادر حديثى آنها هستند ، مصادر حديثى و نيز تفاسير روايى آنها وارد شده است . لذا اين برنامه را مى توان از نرم افزارهاى حديثى به شمار آورد؛ چرا كه اين برنامه ، كلّيه احاديثى را كه در مصادر فقه ذكر شده اند ، در خود دارد و منبع خوبى براى تحقيق در احاديث فقهى است . نرم افزار معجم فقهى ، داراى ويژگى هايى اساسى و مهمّى است كه اجمالاً عبارت اند از: الف. مهم ترين مصادر فقه، حديث و آنچه كه مربوط به آنهاست (از اصول فقه، تفسير، رجال، لغت و...) گردآورى شده است كه تعداد مجلّدات آنها به يكهزار و يكصد جلد مى رسد ؛ ب. سرعت در جستجو و جمع آورى مواد علمى براى موضوع دلخواه كه معدّل جستجوى يك كلمه (با شرط مطابق) در يك دستگاه معمولى، حدود يكهزار جلد در دقيقه است؛ ج. ارائه انواع خدماتى كه محقّق به آنها احتياج دارد؛ مانند انواع جستجوها، گرفتن فيش هاى علمى، بازنمودن موضوعات، انتخاب نوع چاپ و حروف چاپ، انتخاب رنگ و... . اين برنامه ، داراى مِنوهاى متعدّد است، از جمله: _ مطالعه . اين مِنو ، حاوى گزينه هايى جهت مطالعه كتب و مقدّمه هايشان ، و نيز مشاهده ابواب كتب و فهرست آنهاست . در قسمت كتاب هاى موجود، اطّلاعاتى از قبيل رديف، نام كتاب، نام مؤلّف و تعداد جلدها ظاهر مى شود. _ جستجو . اين مِنو ، داراى سه نوع جستجو است: 1 . جستجوى كلمات كه در آن با تعيين نوع جستجو (جستجوى مطابق، مشابه، مشتق، با پيشوند) و محدوده جستجو (كتاب خاص، كتب انتخابى، باب انتخاب شده تمام كتاب ها) مى توان به جستجو پرداخت ؛ 2 . جستجوى يك جمله كه در اين گزينه، امكان جستجوى يك جمله وجود دارد . با انتخاب جمله و تعيين محدوده و نحوه جستجو (سريع يا دقيق) ، مطلب مورد نظر ، قابل بازيابى است . 3 . جستجوى تركيبى . منظور از جستجوى تركيبى ، اين است كه اگر كلمه اى را با وجود يا عدم وجود كلمه ديگرى بخواهيم، جستجو انجام مى شود. نحوه جستجو و تعيين محدوده، مثل موارد گذشته است و در تمام اين موارد، مشاهده متن كتاب ها نيز ممكن است . _ موضوعات . با استفاده از گزينه هاى اين مِنو ، مى توان از متون كتاب، عبارات مربوط به موضوع دلخواه را با استفاده از امكان فيش بردارى، در قسمت موضوع ، جمع آورى نمود و يك تحقيق كامل از آن موضوع به عمل آورد. گفتنى است كه اين برنامه، به دو زبان عربى و فارسى، قابل استفاده است و از سال 1383 ، كليه حقوق آن ، به مؤسسه آل البيت عليهم السلام (وابسته به دفتر آيه اللّه سيدعلى سيستانى) واگذار گرديده است .

.

3. نرم افزار «جامع الأحاديث 5/2»اين نرم افزار ، يكى از بهترين نرم افزارهاى كاربردى در حوزه دين و علوم اسلامى به شمار مى رود و محصول تلاش مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى است و مجموعه اطّلاعات آن ، مشتمل بر 187 عنوان كتاب از منابع معتبر و مهم اسلامى است . مشتمل بودن «جامع الأحاديث» بر منابع گوناگون ، همچون : حديث، تفسير، لغت و تاريخ، قابليت انتخاب به صورت هاى مختلف، انتقال اطّلاعات بدون هيچ محدوديتى، امكانات پژوهشى همچون: حاشيه نويسى، نمايه زنى، علامت گذارى و امكان جستجوى پيشرفته و امكان تبديل اطّلاعات به برنامه هاى ديگر با استفاده از مبدّل برنامه (نور مبدّل) ، همه از مزاياى نرم افزار ياد شده به شمار مى آيد . يكى از ويژگى هاى ارزشمند نرم افزار «نور 5/2» ، قابليت جستجوى احاديث مرتبط با آيه انتخابى و امكان تفسير آيات به وسيله روايات است . با كمك اين قابليت ، كاربَر مى تواند كلّيه روايات و يا عباراتى را كه به نحوى در كتب روايى شيعه درباره يك آيه به صورت تفسير يا توضيح آمده ، جستجو كند و بدين ترتيب ، به بزرگ ترين مجموعه تفسير روايى شيعه دسترس پيدا كند. از ميان 187 عنوان كتاب و منبع موجود در اين نرم افزار ، هفت عنوان به موضوع تفسير و علوم قرآن اختصاص يافته است كه عبارت اند از: تأويل الآيات ، التفسير المنسوب إلى الإمام العسكرى عليه السلام ، تفسير العيّاشى ، تفسير القمّى ، تفسير فرات الكوفى، شواهد التنزيل و متشابه القرآن . اگر چه اين نرم افزار را نمى توان به طور مستقل يك نرم افزار تفسيرى به شمار آورد ؛ امّا در دستيابى به متن تفاسير روايى ، نقش مهمّى را ايفا مى كند و مجموعه اى نفيس از احاديث تفسيرى را در معرض استفاده محقّقان قرار مى دهد.

.

4. نرم افزار «دانش نامه جامع نهج البلاغه» (1)نرم افزار «دانش نامه جامع نهج البلاغه» ، كامل ترين نرم افزار در نوع خود است كه خدماتش را به سه زبان فارسى، عربى و انگليسى، ارائه مى كند و در بر گيرنده صدها جلد كتاب به صورت تطبيقى، هزاران موضوع با ساختار درختى، قديمى ترين نسخه هاى خطّى نهج البلاغه، نمايه آيات قرآن و احاديث نبوى، مصادر، اَعلام، امثال و حِكَم نهج البلاغه و ده ها امكان پژوهشى و كاربردى ديگر است. اين نرم افزار، توسّط «مركز تحقيقات رايانه اى حوزه علميه اصفهان» توليد شده است. اين نرم افزار، شامل متن كامل و اعراب گذارى شده نهج البلاغه و بسيارى از ترجمه ها و شروح آن (به نظم و نثر) است كه بالغ بر صدها جلد كتاب مى شود و به هفت زبان فارسى، عربى، انگليسى، فرانسوى، ايتاليايى، اسپانيايى و اردو است . از ويژگى هاى اصلى برنامه، وجود فهرست هاى مختلف از نهج البلاغه در آن است كه در حين نمايش متن، مى توان از آنها بهره جُست. همچنين ، امكان مقايسه متون ترجمه يا شرح با يكديگر را مى توان از ويژگى هاى آن برشمرد. اين برنامه، در چند بخش تدوين يافته كه عبارت اند از: نمايش، موضوعات، معجم، آيات، احاديث، مصادر، اَعلام (شخصيت ها)، امثال و امكانات. نمايش . در اين بخش، امكان نمايش متن نهج البلاغه و نيز امكان نمايش تصاوير نسخه خطّى همان صفحه از نهج البلاغه، هم زمان با متن در حال نمايش است . موضوعات . در اين بخش ، بالغ بر هزار و ششصد موضوع اصلى و ده هزار موضوع فرعى وجود دارد كه از طريق هر كدام از آنها مى توان قسمت هايى از نهج البلاغه را كه شامل موضوعات انتخابى است، مشاهده نمود. از بين فهرست هاى موضوعى نهج البلاغه، فهرست هاى موضوعى آقايان: لبيب بيضون، اويس كريم، حسين انصاريان، محمّد دشتى و بخصوص كتاب فرهنگ تفصيلى مفاهيم نهج البلاغه عبد المجيد معاديخواه ، مورد استفاده قرار گرفته اند . معجم . در اين بخش، فهرست كلمات موجود در نهج البلاغه _ كه بيش از 74 هزار كلمه است _ به همراه بخش كوتاهى از متن در مورد هر كلمه و نشانىِ آن در كتاب، ديده مى شود . آيات . در اين بخش، فهرست نام سوره ها و آياتى كه در نهج البلاغه آمده، ديده مى شود كه با گزينش هر يك، مى توان نشانىِ آن را در كتاب ، مشاهده نمود . احاديث . در اين قسمت، فهرست روايات نبوى موجود در نهج البلاغه به نمايش در مى آيد كه با گزينش هر يك، مى توان نشانى آن را در نهج البلاغه يا مصادر ديگر يافت. مصادر . در اين بخش، براى هر كدام از خطبه ها ، نامه ها و حكمت هاى نهج البلاغه، به تفكيك، نام و نشانىِ مصادر ديگرى كه آنها را نقل نموده اند ، نمايش مى يابد. اين بخش، با استفاده از كتاب چهار جلدى مصادر نهج البلاغة و أسانيده، تأليف سيّد عبد الزهرا حسينى خطيب ، تهيّه شده است. شخصيت ها (اعلام) . در اين بخش، فهرست اشخاص مشهورى كه نام آنها در نهج البلاغه آمده است، به همراه توضيحاتى در مورد شخصيت آنها نمايش مى يابد كه منابع مورد استفاده در اين قسمت ، عبارت اند از : 1. أعلام نهج البلاغة ، از محمّد هادى امينى 2. الغدير، از عبد الحسين امينى 3. بحارالأنوار، از محمّد باقر مجلسى. امثال . مجموعه ضرب المثل هاى موجود در نهج البلاغه، در اين بخش، فهرست شده اند كه از كتاب الأمثال والحكم المستخرجة من نهج البلاغة، تأليف محمّد غروى استفاده شده است. در مجموع ، در اين برنامه مفصّل ، از 41 اثر از ترجمه هاى فارسى و انگليسى نهج البلاغه استفاده شده كه جهت اختصار ، از ذكر نام آنها صرف نظر مى گردد . همچنين از 25 عنوان شرح نهج البلاغه نيز استفاده شده است. (2)

.

5. نرم افزار «كشف الرجال»اين نرم افزار ، محصول مؤسّسه تحقيقاتى ولى عصر عليه السلام قم و كامل ترين و جامع ترين نرم افزار رجالى به شمار مى رود كه حدود چهار صد هزار عنوان راوى شيعه و سنّى را از 74 عنوان كتاب در 363 مجلّد ، استخراج كرده است . در اين برنامه ، 112 جلد از كتاب ها داراى متن كامل هستند كه برخى از آنها عبارت اند از: جامع الرواة، معجم رجال الحديث، رجال النجاشى، لسان الميزان و تهذيب الكمال. وجود امكانات مفيدى همچون: ارائه طبقات رجال كتب اربعه با ذكر استاد، شاگرد و مأخذ ، طريق شيخين در مشيخه ، ضبط راويان و مكانت راويان كتب اربعه به همراه بيان سال ولادت و وفات ايشان ، بر كارآمدى و ارزشمندى نرم افزار «كشف الرجال» ، افزوده است.

.

8 . نرم افزار «مَعاجِم»اين برنامه ، توسّط مؤسّسه نشر حديث اهل بيت عليهم السلام تهيّه شده است. اين مؤسّسه تاكنون توانسته است برنامه نرم افزارى معجم هاى ذيل را تدوين نمايد: 1. معجم الفاظ احاديث بحار الأنوار ؛ 2. معجم الفاظ احاديث وسائل الشيعة ؛ 3. معجم الفاظ احاديث مستدرك الوسائل ؛ 4. معجم الفاظ احاديث كتب اربعه ؛ 5 . معجم الفاظ مدخل هاى احاديث شيعه. برنامه نرم افزارى «المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث الكتب المتقدّمة (القرون الخمسة الاُولى)» و «المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث كتاب الوافى» و «المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث كتاب التوحيد» نيز در اين مؤسّسه، در حال آماده سازى و تدوين است. نرم افزار بازى جمله سازى بر اساس حديث نيز از جمله فعّاليت هاى سرگرم كننده و آموزشى اين مؤسّسه است . نرم افزار «معاجم»، علاوه بر قابليت هاى معمول هر برنامه، داراى قابليت هاى زير است: _ جستجوى عبارت، لغت و ريشه ؛ _ جستجوى تركيب عطفى و فصلى ؛ _ جستجو بر مبناى قائِلِ حديث ؛ _ جستجو از كتاب و جلد و صفحه خاص. ضمنا امكان مطالعه متن كتاب و دريافت پاسخ تفصيلى پس از پاسخ اجمالى در دامنه نيز وجود دارد.

.

9. نرم افزار «امام مهدى عليه السلام »اين برنامه در سال 1411ق، توسّط مركز معجم فقهى آيه اللّه گلپايگانى تهيّه شده است. اطّلاعات اين برنامه ، مشتمل است بر: آيات قرآن كريم، احاديث نهج البلاغه ، صحيفه سجاديّه ، معجم احاديث امام مهدى عليه السلام ، كمال الدين شيخ صدوق، كتاب الغيبةى شيخ طوسى، الغيبةى نعمانى، كفاية الأثر خزّاز قمى، در اخبار و احكام شرعى مربوط به حضور و غيبت امام زمان عليه السلام و... . در اين برنامه مى توان با جستجو از طريق 53 موضوعِ اصلى و صدها موضوع فرعى ، به متن حديث ، همراه با ترجمه فارسى آن ، دست يافت و با مشاهده متن حديث ، مى توان به كلّيه منابعى كه اين حديث در آنها ذكر شده ، رسيد. ذكر منابع متعدّد براى حديث، نشان از تلاش محقّقانه تهيّه كنندگان اين برنامه دارد .

.

فصل پنجم : اجازات حديثى

1 . ميرزا حسين نورى طَبَرسى

2 . آية اللّه سيّد حسن صدر

اجازات آية اللّه سيّد حسن صدر

برخى آثار شيخ آقا بزرگ

برخى آثار شيخ آقا بزرگآقا بزرگ ، پس از مراجعت به نجف اشرف، به چاپ كتاب بزرگ خود، الذريعة إلى تصانيف الشيعة اقدام نمود و مجلّد اوّل آن ، به سال 1355ق، و سپس مجلّدات بعدى در نجف و تهران و بيروت ، چاپ شد. اين اثر، در 28 جلد به چاپ رسيده و تاكنون ، ذيل ها و مستدرك ها و فهرست ها و معجم هاى متعدّدى نيز از سوى محقّقان اماميه ، براى آن ، منتشر شده است . اين مجموعه ، فهرست نسبتا كاملى است از تأليفات علماى شيعه اماميّه و معرّفى آنها، در طول چهارده قرن تاريخ اسلام. آثار ديگر وى از اين قرارند: _ طبقات أعلام الشيعة ، كه ذكر احوال و آثار علماى شيعه از قرن چهارم تا چهاردهم است. اين اثر ، در هجده جلد ، به چاپ رسيده است؛ _ مصفّى المقال ، كه درباره مصنّفان درايه و علم رجال است ؛ _ هدية الرازى إلى المجدّد الشيرزاى، كه شرح حالى است از ميرزا محمّد حسن شيرازى ؛ (1) _ إجازات الرواية و الوراثة ؛ _ ضياء المفازات فى مشايخ الإجازات ؛ _ أسناد المصفّى.

.

مشايخ اجازه شيخ آقا بزرگ

مشايخ اجازه شيخ آقا بزرگگفته شده در ميان علما و بزرگان ، كمتر كسى است كه تعداد مشايخ و كثرت طُرُق اجازه وى به پاى شيخ آقا بزرگ برسد، به نحوى كه ايشان از علماى ديگر مذاهب هم اجازه روايت داشته است . بعضى از مشايخ اجازه آقا بزرگ تهرانى عبارت اند از : 1 . حاج ميرزا حسين نورى طَبَرسى (صاحب مستدرك الوسائل) (م 1320ق) ؛ 2 . سيّد محمّد على شاه عبد العظيمى (م 1334 ق) ؛ 3 . شيخ محمّد صالح آل طَعّان بَحرانى (م1333 ق) ؛ 4 . شيخ على كاشف الغطاء، صاحب الخيارات (فرزند شيخ جعفر كاشف الغطا) (م 1350)؛ 5 . سيّد حسن صدر كاظمى (م 1354)، صاحب كتاب تأسيس الشيعة لفنون الإسلام ؛ 6 . شيخ الشريعه اصفهانى (م 1339ق) ؛ 7 . علّامه سيّد عبد الحسين شرف الدين (1) (صاحب المراجعات) ؛ 8 . حاج شيخ عبّاس قمى (صاحب سفينة البحار) ؛ 9 . شيخ محمّد على ازهرى مكّى مالكى، رئيس مدرّسان مسجد الحرام ؛ 10 . شيخ عبد الوهاب شافعى، امام جماعت مسجد الحرام ؛ 11 . شيخ عبد الرحمان عليش حنفى، مدرّس دانشگاه الأزهر قاهره و امام مسجد رأس الحسين عليه السلام . (2)

.

اجازه گيرندگان از شيخ آقا بزرگ

اجازه گيرندگان از شيخ آقا بزرگبسيارى از علماى متأخّر ، از شيخ آقا بزرگ ، اجازه نقل حديث كسب كرده اند كه به بعضى اشاره مى شود : 1 . آية اللّه حاج آقا حسين بروجردى (م 1380ق) ؛ 2 . علّامه سيّد عبد الحسين شرف الدين عاملى (م 1377ق) ؛ 3 . علّامه شيخ عبد الحسين امينى (صاحب الغدير) ؛ 4 . شيخ محمّدرضا آل ياسين (دايى شهيد آية اللّه سيّد محمّد باقر صدر) ؛ 5 . شيخ محمّد حسن مظفّر ؛ 6 . ميرزا حيدر قلى خان سردار كابلى ؛ 7 . ميرزا محمّد على اُردوبادى ؛ 8. سيّد محمّد صادق بحر العلوم (م 1399ق) ؛ 9. آية اللّه سيّد على سيستانى (در سال 1381ق) ؛ 10. علّامه سيّد محمّد حسين طباطبايى ؛ 11. سيّد جلال الدين محدّث اُرمَوى ؛ 12. شيخ عبّاس قمى ؛ 13. علّامه شيخ محمّد تقى شوشترى ؛ 14. آية اللّه سيّد شهاب الدين مرعشى نجفى ؛ 15. آية اللّه لطف اللّه صافى گلپايگانى ؛ 16. آية اللّه سيّد موسى شبيرى زنجانى ؛ 17. آية اللّه جعفر سبحانى ؛ 18. آية اللّه سيّد محمّد حسينى شيرازى؛ 19. علامه محمّدباقر محمودى؛ 20. محمّد واعظ زاده خراسانى؛ 21. محمّدرضا حكيمى (در 15 رجب 1383) ؛ (1) 22. سيّد محمّد حسين حسينى جلالى ؛ (2) 23. سيّد محمّدرضا حسينى جلالى . (3)

.

4 . حاج شيخ عبّاس قمى

1 . اجازه ميرزا حسين نورى طَبَرسى

3 . اجازه سيّد ابو الحسن نقوى

5 . آية اللّه سيّد شهاب الدين مرعشى نجفى

مشايخ اجازه آية اللّه مرعشى

فهرست منابع و مآخذ

فهرست منابع و مآخذ1 . آقا بزرگ تهرانى _ اقيانوس پژوهش ، محمّد صحّتى سردرودى ، قم : دفتر تبليغات اسلامى ، 1376 ش . 2 . آينه پژوهش (ماه نامه) ، قم : دفتر تبليغات اسلامى . 3 . آيين اسلام (هفته نامه) ، تهران ، مدير مسئول : نصرت اللّه نوريانى ، سال 4 (327 ش) ، ش 7 . 4 . الاءجازات الكبيرة ، السيد شهاب الدين المرعشى النجفى ، قم : مكتبة المرعشى ، 1408 ق . 5 . الاخبار الدخيلة ، محمّد تقى التسترى (شوشترى) ، تحقيق : على أكبر الغفارى ، تهران : مكتبة الصدوق : بى تا . 6 . الاربعون حديثا ، محمّد بن مكّى (الشهيد الأوّل) ، تحقيق محمّد على كوشا ، قم : نهاوندى ، 1374 ش . 7 . الاءرشاد فى معرفة حجج اللّه على العباد ، محمّد بن محمّد بن النعمان العكبرى البغدادى (الشيخ المفيد) (م 413 ق ) ، تحقيق : مؤسسة آل البيت عليهم السلام ، قم : مؤسسة آل البيت عليهم السلام ، 1413 ق ، اوّل . 8 . أساس البلاغة ، محمود بن عمر الزَّمَخشَرى (م 538 ق) ، تحقيق : عبدالرحيم محمود ، بيروت : دار صادر ، 1385 ق . 9 . أسباب اختلاف الحديث ، محمّد احسانى فر ، قم : دار الحديث ، 1385 ش . 10 . أعيان الشيعة ، السيد محسن الأمين العاملى (م 1371 ق) ، به كوشش : السيد حسن الأمين ، بيروت : دار التعارف ، 1403 ق ، پنجم . 11 . أنوار الهداية في التعليقة على الكفاية ، [الإمام] السيّد روح اللّه الخمينى ، تهران : مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى ، 1413 ق . 12 . بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمّة الاطهار عليهم السلام ، محمّد باقر بن محمّد تقى المجلسى (العلّامة المجلسى) (م 1111 ق ) ، بيروت : مؤسسة الوفاء ، 1403 ق ، دوم . 13 . بشير 81 ، مركز مطالعات و پژوهش هاى فرهنگى حوزه علميه قم ، 1381 ، اوّل . 14 . پژوهشى در تاريخ حديث شيعه ، مجيد معارف ، تهران : ضريح ، 1374 ش . 15 . تاج التراجم فى تفسير القرآن للأعاجم ، شاهپور اسفراينى ، به كوشش : نجيب مايل هروى و على اكبر الهى خراسانى ، تهران : ميراث مكتوب ، 1375 ش . 16 . تاريخ حديث ، كاظم مدير شانه چى ، قم : جامعه مدرّسين ، 1375 ش ، سوم . 17 . تأسيس الشيعة لعلوم الاءسلام ، السيد حسن الصدر ، قم : الشريف الرضى ، 1410 ق . 18 . تدريب الراوى فى شرح تقريب النواوى ، عبد الرحمان بن أبى بكر ، تحقيق : أحمد عمر هاشم ، بيروت : دارالكتاب العربى ، 1414 ق . 19 . ترجمه و تفسير نهج البلاغه ، محمّد تقى جعفرى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1368 ش . 20 . تنقيح المقال فى علم الرجال ، عبد اللّه بن محمّد حسن مامقانى (م 1351 ق) ، تهران : انتشارات جهان . 21 . ثَبَت الاسانيد العوالى ، محمّد رضا الحسينى الجلالى ، قم : مجمع الذخائر الإسلامية ، 1420 ق . 22 . جامع أحاديث الشيعة ، إسماعيل المعزّى الملايرى ، قم : مؤلّف ، 1413 ق . 23 . چهل حديث ، سيد هاشم رسولى محلاتى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1375 ، سوم . 24 . الحدائق الناضرة فى أحكام العترة الطاهرة ، يوسف بن أحمد البحرانى (م 1186 ق) ، تحقيق : محمّدتقى الإيروانى ، نجف : دار الكتب الإسلامية ، 1377 ق . 25 . حوزه (دوماه نامه) ، قم : دفتر تبليغات اسلامى . 26 . الحياة ، محمّد رضا ومحمّد و على الحكيمى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1360 _ 1375 ش . 27 . خاتمة مستدرك الوسائل ، ميرزا حسين النورى الطبرسى ، قم : مؤسسة آل البيت عليهم السلام ، 1415 ق ، اوّل . 28 . دائرة المعارف تشيّع ، زير نظر : احمد حاج سيّد جوادى و ديگران ، تهران : نشر شهيد سعيد محبّى ، 1375 ش . 29 . دائرة المعارف فارسى ، زير نظر : غلامحسين مصاحب ، تهران : امير كبير ، 1380 ش . 30 . دائرة معارف القرن العشرين ، محمّد فريد وجدى ، بيروت : دار المعرفة ، 1971 م . 31 . دانش حديث ، محمّدباقر نجف زاده ، تهران : جهاد دانشگاهى ، 1373 ش . 32 . دانش نامه جهان اسلام ، زير نظر : غلامعلى حدّاد عادل ، تهران : بنياد دايرة المعارف ، 1371 به بعد . 33 . دانش نامه امام على عليه السلام ، زير نظر : على اكبر رشاد ، قم : پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى ، 1379 ش . 34 . الذريعة إلى تصانيف الشيعة ، محمّد محسن بن على المنزوى (آقا بزرگ الطهرانى) (م 1348 ش) ، بيروت : دار الأضواء ، 1403 ق ، سوم . 35 . رجال السيّد بحر العلوم ، سيد محمّدصادق بحر العلوم ، تهران : مكتبة الصادق ، 1363 ش . 36 . رسائل فى دراية الحديث ، تدوين : ابو الفضل حافظيان ، قم : دار الحديث ، 1383 ش . 37 . الرعاية فى علم الدراية ، زين الدين بن على العاملى (الشهيد الثانى) ، تحقيق : عبد الحسين محمّد على بقال ، قم : مكتبة آية اللّه المرعشى ، 1413 ق . 38 . ريحانة الادب ، محمّد على المدرّس تبريزى (م 1373 ق) ، تهران : خيّام ، 1370 ، سوم . 39 . زندگانى وشخصيت شيخ انصارى ، مرتضى انصارى (معاصر) ، [تهران] : حسينعلى نوبان ، 1410 ق / 1369 ش . 40 . زندگى آية اللّه العظمى بروجردى ، محمّد واعظ زاده خراسانى ، قم : مجمع التقريب بين المذاهب الإسلامية ، 1379 ش . 41 . سنن النبى ، السيد محمّد حسين الطباطبائى ، قم : جماعة المدرّسين ، 1425 ق ، پنجم . 42 . سنن النبى ، كاظم مدير شانه چى و ديگران ، مشهد : بنياد پژوهش هاى اسلامى ، 1380 ش . 43 . شرح چهل حديث ، [امام] سيد روح اللّه موسوى خمينى ، تهران : مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى ، 1371 ش . 44 . شرح حديث جنود عقل و جهل ، [امام] سيد روح اللّه موسوى خمينى ، تهران : مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى ، 1377 ش . 45 . شكوه فقاهت (يادنامه آية اللّه العظمى بروجردى) ، گروه نويسندگان ، قم : بوستان كتاب ، 1379 ش . 46 . شناسه ، مركز مطالعات و پژوهش هاى فرهنگى حوزه علميه قم ، 1383 . 47 . شهاب (فصل نامه) ، قم : كتاب خانه آية اللّه مرعشى ، ش 11 . 48 . شيخ آقا بزرگ تهرانى ، محمّد رضا حكيمى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1360 ش . 49 . علّامه طباطبايى و حديث ، شادى نفيسى ، تهران : علمى و فرهنگى ، 1384 ش . 50 . علماى قم ، ناصر الدين انصارى ، قم : كتاب خانه آية اللّه مرعشى ، 1383 ش . 51 . علماى مجاهد ، محمّد حسن رجبى ، قم : مركز اسناد انقلاب اسلامى ، 1382 ش . 52 . علم الحديث ، كاظم مدير شانه چى ، قم : جامعه مدرّسين ، 1384 ش ، چهارم . 53 . علوم حديث (فصل نامه) ، قم : دار الحديث ، ش 4 (تابستان 1376) و ش 21 (پاييز 1380) . 54 . علوم الحديث و مصطلحه ، صبحى الصالح ، بيروت : دار العلم للعلايين ، 1412 ق . 55 . عيون أخبار الرضا عليه السلام ، محمّد بن على ابن بابويه القمّى (الشيخ الصدوق) (م 381 ق ) ، تحقيق : السيّد مهدى الحسينى اللاجوردى ، تهران : جهان . 56 . غريب الحديث فى بحار الانوار ، حسين الحَسَنى البيرجندى ، تحقيق : مركز تحقيقات دار الحديث ، تهران : وزارت ارشاد ، 1380 ش ، دوم . 57 . فوائد رضويه ، شيخ عبّاس قمى ، قم : جامعه مدرّسين ، 1374 ش . 58 . الفهرست ، محمّد بن الحسن الطوسى (الشيخ الطوسى) (م 460 ق ) ، تحقيق : السيد جواد القيّومى ، قم : مؤسسة نشر الفقاهة ، 1417 ق ، اوّل. 59 . قاموس الرجال في تحقيق رواة الشيعة ومحدّثيهم ، محمّد تقى التسترى (شوشترى) (م 1320 ق) ، قم : مؤسسة النشر الإسلامى ، 1410 ق ، دوم . 60 . قم و روحانيت ، عبّاس فيض ، قم : چاپ خانه حكمت ، 1337 ش . 61 . الكافى ، محمّد بن يعقوب الكلينى الرازى (م 329 ق) ، تحقيق : على أكبر الغفّارى ، بيروت : دار صعب و دار التعارف ، 1401 ق ، چهارم . 62 . كشف الظنون عن أسامى الكتب والفنون ، حاجى خليفة مصطفى الچلبى ، بيروت : دار الكتب العلمية ، 1413 ق . 63 . كيهان فرهنگى (ماه نامه) ، تهران : مؤسسه كيهان ، ش 212 (خرداد 1383) . 64 . گرامى نامه استاد عطاردى ، گروه نويسندگان ، قم : دار الحديث ، 1385 ش . 65 . گلشن ابرار ، جمعى از پژوهشگران حوزه علميه قم ، قم : نشر معروف ، 1379 ش . 66 . گنجينه آثار قم ، عبّاس فيض ، قم : چاپ خانه مهر استوار ، 1347 _ 1348 ش . 67 . لسان العرب ، محمّد بن مكرَّم المصرى الأنصارى (ابن منظور) (م 711 ق ) ، بيروت : دار صادر ، 1410 ق ، اوّل. 68 . لغت نامه دهخدا ، على اكبر دهخدا و ديگران ، تهران : دانشگاه تهران ، 1373 ش . 69 . مجموعه مقالات و پرسش و پاسخ ها ، [علّامه] سيد محمّدحسين طباطبايى ، قم : تشيّع ، 1358 ش . 70 . مدرّس (يادنامه) ، گروه نويسندگان ، تهران : بنياد تاريخ ، 1383 ش . 71 . مرآة الشرق ، محمّد امين صدر الإسلام خويى ، تصحيح : على صدرايى خويى ، قم : كتاب خانه آية اللّه مرعشى ، 1383 ش . 72 . مرزبان وحى و خرد (يادنامه علّامه سيد محمّد حسين طباطبايى) ، گروه نويسندگان ، قم : بوستان كتاب ، 1381 ش . 73 . مستدركات علم رجال الحديث ، على النمازى الشاهرودى (م 1405 ق) ، اصفهان : حسينية عماد زادة ، 1412 ق . 74 . مستدرك سفينة البحار ، على النمازى الشاهرودى ، تهران : مؤسسة البعثة ، 1409 ق . 75 . مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ، ميرزا حسين النورى الطَبَرسى (م 1320 ق ) ، قم : مؤسسة آل البيت عليهم السلام ، 1407 ق ، اوّل. 76 . المسلسلات فى الاءجازات ، شهاب الدين المرعشى النجفى ، قم : مكتبة المرعشى ، 1411 ق . 77 . مسند الاءمام الشهيد ، عزيز اللّه عطاردى ، تهران : عطارد ، 1376 ش . 78 . مسندنويسى در تاريخ حديث ، سيد كاظم طباطبايى ، قم : بوستان كتاب ، 1376 ش . 79 . المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى ، أحمد بن محمّد الفيّومى (م 770 ق ) ، قم : مؤسسة دار الهجرة ، 1414 ق ، دوم . 80 . معجم الاحاديث من روايات أهل البيت ، السيّد محمّد حسين الحسينى الجلالى ، شيكاگو : دِ اُپِن اِسكول ، 1419 ق / 1999 م ، دوم . 81 . معجم رجال الحديث ، السيد أبو القاسم الموسوى الخوئى ، (م 1413 ق) ، قم : منشورات مدينة العلم ، 1403 ق ، سوم . 82 . معجم الفروق اللغوية ، أبو هلال العسكرى ، بيروت : دار الكتب العلمية ، بى تا . 83 . المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث الكتب الاربعة ، عليرضا برازش ، تهران : احياى كتاب ، 1373 ش . 84 . معجم مقاييس اللغة ، أحمد بن فارس الرازى (م 395 ق) ، تحقيق : عبد السلام محمّد هارون ، مصر : شركة مكتبة مصطفى البابى و أولاده . 85 . مفاخر اسلام ، على دوانى تهران : امير كبير ، 1363 ش . 86 . مقباس الهداية فى علم الدراية ، عبد اللّه المامقانى النجفى ، تحقيق : محمّد رضا المامقانى ، قم : مؤسسه آل البيت عليهم السلام ، 1411 ق / 1369 ش . 87 . مكاتيب الرسول صلى الله عليه و آله ، على الأحمدى الميانجى ، قم : دار الحديث ، 1377 ش . 88 . المنجد فى اللغة ، لويس معلوف ، بيروت : دار المشرق ، 1973 م ، بيست و يكم . 89 . منهاج البراعة فى شرح نهج البلاغة ، حبيب اللّه بن محمّد هاشم الخوئى (م 1324 ق) ، بيروت : مؤسسة الوفاء ، 1403 ق . 90 . المنهج الرجالى ، السيّد محمّد رضا الحسينى الجلالى ، قم : بوستان كتاب ، 1377 ش . 91 . الموجز الجامع (قائمة تفصيلية لمؤلّفات الاءمام الشيرازى) ، حسين الشاهرودى ، بيروت : المجتبى ، 1423 ق . 92 . موسوعة الاءمام الصادق عليه السلام ، السيد محمّد كاظم القزوينى ، قم : مؤلّف ، 1414 ق . 93 . ميراث حديث شيعه ، به كوشش : مهدى مهريزى و على صدرايى خويى ، قم : دار الحديث . 94 . ميزان الحكمة ، محمّد الرَّيشَهرى ، قم : دار الحديث ، 1416 ق . 95 . نفحات الازهار (خلاصة عبقات الانوار) ، السيد على الحسينى الميلانى (معاصر) ، قم : مؤلّف ، 1414 ق ، اوّل . 96 . نقباء البشر ، آقا بزرگ الطهرانى ، مشهد : دار المرتضى ، 1404 ق ، دوم . 97 . نهاية الدراية ، السيد حسن الصدر العاملى ، تحقيق : ماجد الغرباوى : تهران : مشعر ، اول . 98 . نهج السعادة فى مستدرك نهج البلاغة ، محمّد باقر المحمودى ، بيروت : مؤسسة الأعلمى . 99 . نهج الصباغه فى شرح نهج البلاغة ، محمّد تقى التسترى (شوشترى) ، تهران : بنياد نهج البلاغه ، 1368 ش . 100 . الوجيزة فى الدراية ، الشيخ البهائى ، تحقيق : السيد ابو الحسن الموسوى ، بى نا ، بى تا . 101 . وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة ، محمّد بن الحسن الحرّ العاملى (م 1104 ق) ، تحقيق : مؤسسة آل البيت عليهم السلام ، قم : مؤسسة آل البيت عليهم السلام ، 1409 ق ، اوّل . 102 . يادمان استاد كاظم مدير شانه چى ، قم : مركز تحقيقات دار الحديث ، 1381 ش .

.