ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

در اين پژوهش تلاش شده است با ايده پردازي درباره مسائل اقتصادي قرآن، علوم و فن آوري هاي برتر و راهبردي و تبيين موضوعات و ريز موضوعات متعدد همراه با ايده هاي مرتبط با آنها، افق هاي جديدي را فراروي برنامه سازان رسانه ملي قرار داده شود.

پژوهش حاضر داراي اين ويژگي هاست:

1. ايده پردازي درباره مسائل كاربردي موضوع سال «توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني»؛

2. تبيين مسائل اقتصادي قرآن با رويكرد ايده پردازي كه ناظر بر توليد و عوامل توليد و مسائل مرتبط با آن است؛

3. تبيين علوم و فن آوري هاي برتر با رويكرد ايده پردازي؛

4. موضوع يابي كاربردي براي برنامه سازان محترم در فن آوري ها، علوم پايه، مراكز علمي و پژوهشي(پژوهشگاه ها و پژوهشكده ها) كه در پايان كتاب (مبحث سخن آخر) آورده شده است.

5. مطالب اين پژوهش به گونه اي نظم يافته است تا برنامه سازان محترم بتوانند استفاده هاي مورد نظر خود را از آن ببرند؛

6. ارايه مطالب اقتصادي قرآن و بيان فن آوري ها و علوم پايه و كاربردي در فصلي ديگر نشان مي دهد در كنار توسعه و پيشرفت و فن آوري هاي امروزي نبايد از معارف الهي قرآن درباره مسائل اقتصادي غافل شد؛

7. برخي از موضوعاتي كه ارايه شده است، به دليل كلي بودن و ويژگي هاي خاص آن در انتهاي فصل اول آورده شده است تا مقدمه اي براي ورود به مباحث اصلي كتاب باشد.

8. درباره ساختار اين كتاب بايد دانست كه فصل اول اين پژوهش به تعريف مفاهيم، راهنماي فرم هاي ايده يابي و پيش درآمد ي بر موضوعات اصلي اشاره دارد. فصل دوم، درباره قرآن و اقتصاد است كه در نه مبحث ارايه شده است كه به اهميت توليد و هدايت هاي قرآني در توليد، عوامل توليد و سرمايه گذاري و تشويق به آن و نقش وحي در توليد مي پردازد.

فصل سوم بر فنآوري هاي برتر و علوم پايه، كاربردي و دانش بنيان تأكيد كرده است.

ص: 9

در فصل چهارم برخي از مراكز علمي و پژوهشي موفق در عرصه علوم جديد و فن آوري هاي نو معرفي شده اند.

9. درباره مستندات اين پژوهش گفتني است كه؛

الف) منابع فصل اول، در پاورقي آمده است.

ب) منابع مطالبي كه در جدول در فصل هاي دوم، سوم، چهارم و بخشي از فصل اول آمده است؛

به گونه اي ويژه پس از مطالب «تشريح مؤلفه هاي مضموني» آورده ايم.

گفتني است كه منشأ اوليه ايده هاي برنامه اي نيز ناشي از همين منابع است كه خلاقيت نگارنده نيز با آن عجين شده است.

ج) قطب نماي ما در تبيين فن آوري هاي برتر، علوم پايه و كاربردي در فصل سوم و چهارم و ارائه موضوعات و معرفي مراكز علمي و پژوهشي در مبحث سخن آخر (بخش هاي جيم و دال)، «سند نقشه جامع علمي كشور»، (اولويت هاي «الف» در فن آوري، علوم پايه و كاربردي) بوده است.

در سرآغاز نوشتار از استادان و عزيزاني كه در اين اثر ما را ياري رساندند، صميمانه سپاسگزاري مي كنيم.

استاد معزّز جناب حجت الاسلام آقاي سلمان رضواني با قبول زحمت ارزيابي و ارايه رهنمودهاي اصلاحي، بر غناي اين اثر افزود.

جناب آقاي محمدمهدي قرباني در گردآوري مطالب ما را همراهي كردند و همچنين از ويراستار محترم ابوذر هدايتي و محمدجواد حقپرست، طراح جلد كتاب قدرداني و از خداوند منّان برايشان توفيق روزافزون طلب مي كنم.

ص: 10

ص: 11

ص: 12

ص: 13

ص: 14

نظريه «برجسته سازي، يعني اين انديشه كه رسانه هاي خبري با ارائه خبرها، موضوعاتي را كه عامه راجع به آن ها فكر مي كنند، تعيين مي نمايند.(1)

نظريه «مدل سازي»: نمايش هايي كه در تلويزيون يا سينما نشان داده مي شوند، جنبه هاي گوناگوني از زندگي انسان ها را به تصوير مي كشند و الگوهاي رفتاري را ارائه مي دهند كه مي توانند مورد تقليد گروه مخاطبان واقع شوند. در حقيقت رسانه ها مدل هايي را به نمايش مي گذارند و مدل هايي را براي اعمال وضعيت ها با نمايش آنها بر روي پرده فراهم مي آورند. پذيرش اين رفتارها از روي الگو و مدل، يك نوع جامعه پذيري محسوب مي شود.(2)

ص: 15

ص: 16

ص: 17

فهرست يابي ايده هاي توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني

موضوع كلي: راهبردها و اقدامات ملي براي توسعه علم و فن آوري در كشور (بر اساس نقشه جامع علمي كشور)

موضوع جزئي: جهت دادن چرخه علم و فن آوري و نوآوري به ايفاي نقش مؤثرتر در اقتصاد

تشريح مؤلفه هاي مضموني:

الف) راهبرد هاي ملي موضوع؛

1. ترويج فرهنگ كسب و كار دانش بنيان و فرهنگ كارآفريني و ارتقاي توانايي علمي و فن آوري و مهارتي افراد با تأكيد بر نياز هاي جامعه و ايجاد آمادگي جهت پذيرش مسئوليت هاي شغلي؛

2. افزايش نقش علم و فن آوري در توان مندسازي و ارتقاي بهره وري در بخش هاي صنعتي و توليدي و خدمات تخصصي و عمومي؛

3. تسهيل و كارآمدسازي فرآيند عرضه و تقاضا و انتقال و انتشار علم و فن آوري و توسعه زيرساخت هاي رقابت پذيري در توليدات فن آوري و خدمات و محصولات مربوطه.

ب) اقدامات ملي متناسب با موضوع؛

1. تبيين و ترويج آموزه هاي ديني در زمينه قداست و فريضه بودن كسب و كار متقن و دانش بنيان؛

2. سامان دهي و رتبه بندي اثرگذارتر انجمن هاي علمي و شركت هاي دانش بنيان و مؤسسه هاي پژوهشي غيردولتي و حمايت از بازگرداندن كار به آنها؛

3. حمايت از توسعه آموزش مهارت هاي پيشرفته با مشاركت بخش خصوصي، به منظور افزايش سهم كشور از بازار هاي بين المللي؛

4.حمايت از سرمايه گذاري بنگاه هاي اقتصادي در توليد و تجاري سازي علم و فن آوري؛

5. الزام دستگاه ها و سازمان هاي اجراي براي شناسايي و سامان دهي و بهره گيري مناسب از دست آورد هاي علمي و فن آوري كشور؛

6. حمايت از بازسازي براي محصولات نوآورانه به ويژه از طريق اولويت دهي به محصولات و خدمات داخلي در خريد هاي دولتي، اطلاع رساني درباره نياز هاي آينده آنها و حمايت از استقرار شركت هاي علمي نوآور داخلي در مناطق آزاد به منظور توسعه صادرات؛

7. تسهيل مراحل راه اندازي و فعاليت شركت هاي دانش بنيان اعم از گرفتن پروانه و مجوز، امور واردات و صادرات، بيمه و رفع موانع استقرار آنها در شهرها؛

ص: 18

8. سامان دهي فن بازار هاي عمومي و ايجاد فن بازار هاي تخصصي در حوزه هاي اولويت دار كشور؛

9. حمايت از ايجاد مراكز ارايه خدمات پشتيبان «ايده تا بازار» و نهاد هاي واسط حقوقي، مالي، فني و اداري در موضوعات اولويت دار علم و فن آوري؛

10. كمك به بازاريابي و صادرات و خدمات پس از فروش محصولات فن آورانه شركت هاي دانش بنيان از طريق ساماندهي و هدايت جوايز و مشوق هاي صادراتي و حمايت از ايجاد سازوكار هاي تبليغاتي براي بازاريابي و توسعه شركت هاي واسط بازرگاني و پشتيباني؛

11. تدوين سازوكار هاي حقوقي و تشويقي دانشگاه ها و پژوهشگاه ها براي فروش دست آوردها و ايجاد انتفاع براي دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و محققان نظير حمايت از ايجاد شركت هاي دانش بنيان با مشاركت سهامي مؤسسه هاي آموزش عالي و پژوهشي؛

12. حمايت از توسعه مراكز رشد و پارك هاي علم، با تأكيد بر مشاركت بخش خصوصي؛

13. پشتيباني از تعامل بخش هاي تحقيقاتي و صنعتي از طريق حمايت از شكل گيري نهاد تحقيق و فن آوري ملي، ايجاد و گسترش مراكز انتقال و تجاري سازي فن آوري و دريافت خدمات و محصولات فن آوري تحت مجوز (ليسانس) مؤسسه هاي معتبر داخل؛

14. اختصاص بخشي از اعتبارات طرح هاي توسعه بزرگ كشور به انتقال و يادگيري فن آوري و الزام مديريت اين طرح ها به تدوين پيوست فن آوري و مستندسازي فن آوري هاي انتقالي با محوريت واحد هاي تحقيق و توسعه و ايجاد بانك اطلاعات اين فن آوري ها؛

منبع: دبيرخانه شوراي عالي انقلاب فرهنگي، سند نقشه جامع علمي كشور، تهران، دبيرخانه شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 1390، صص 20 و 21.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

در مديريت كلان اقتصادي كشور، با استفاده شايسته از علم و فن آوري و نوآوري بايد جلوي اسراف و تبذير كار و سرمايه ايراني در بخش هاي غيرمولد اقتصاد را بگيريم و آنها را به سوي بخش هاي مولد اقتصادي هدايت كنيم.

راهبرد اقتصادي / مديريت كلان اقتصادي

كارشناسي/ مستند

ص: 19

علم و فن آوري و اقتصاد دانش بنيان، توليد ثروت از علم و صنايع با فن آوري بالا مثل نانو، ليزر و هسته اي، متضمن اين معناست كه ما در مديريت كلان اقتصادي كشور مي بايست از مفهوم «تخريب سازنده» براي بازسازي اقتصاد خودمان استفاد ه اي بهينه ببريم، همانند بنا كردن ساختماني پيشرفته و مجهز بر روي زميني كه خانه اي كلنگي و قديمي دارد.

راهبرد اقتصادي/ اجتماعي/ تحول توسعه صنعتي/ مديريت كلان اقتصادي

كارشناسي/ تركيبي

حمايت دولت يا مراكز آموزش عالي و دانشگاهي كشور يا مؤسسه هاي خيريه در فرآيند اقتصادي پشتيباني از ايد ه اي در فن آوري هاي جديد همانند نانو، زيستي، زيست محيطي، نرم و فرهنگي، ليزر، فوتونيك، زيست حس گرها، حس گر هاي شيميايي، مكاترونيك، بسپارها (پليمر)، پدافند غيرعامل، مهندسي پزشكي و نظاير آن تا رسيدن آن فن آوري يا محصول آن به بازار، ترسيم و در ضمن آن بر ضرورت حمايت و پشتيباني از ايجاد مراكز ارايه خدمات پشتيبان «ايده تا بازار» تأكيد شود.

حمايت از ايده هاي اقتصادي در علم و فن آوري

مستند داستاني/ كارشناسي/

در فن آوري هاي جديد به ويژه در علوم پزشكي، سير داستاني رسيدن به آن فن آوري (مشكلات و موانع) در مواجهه با نهاد هاي واسط حقوقي، مالي، فني، اداري و شركت هاي ذي نفع رقيب، نشان داده شود.

علم و فن آوري

مستند/ داستاني/ كارشناسي

فعاليت هاي انجام شده براي الزام سازمان هاي اجرايي براي شناسايي و سامان دهي و بهره گيري مناسب از دست آورد هاي علمي و فن آوري كشور در راستاي حمايت از كار و سرمايه ايراني، قابليت ارايه در رسانه ملي را دارد.

اجراي فن آوري در سازمان هاي اجرايي دولت

كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي

ص: 20

ص: 21

فهرست يابي ايده هاي توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني

موضوع كلي: الگو هاي رفتاري در نظام اقتصادي اسلام

موضوع جزئي:عناصر اخلاقي انسان اقتصادي مسلمان براي دست يابي به وسعت روزي و رشد اقتصادي

تشريح مؤلفه هاي مضموني:

برخي از عناصر اخلاقي انسان اقتصادي مسلمان عبارتند از:

1. نيك رفتاري(1)

2. راستگويي(2)

3. وفاي به عهد(3)

4. پرهيز از آزار و پايمال كردن حقوق ديگران

5. تقوا(4)

6. شكر خداوند(5)

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

در بيان رسانه اي عناصر اخلاقي انسان اقتصادي مسلمان، تأكيد بر رابطه تنگاتنگ توليد ملي (رشد اقتصادي) و كرامت هاي اخلاقي ضروري است؛ زيرا تعاليم اسلامي مي كوشد در كنار تأمين نياز هاي اقتصادي انسان، ابعاد معنوي و اخروي انسان را هم تكامل بخشد.

اخلاق اقتصادي/ اقتصاد و رشد ابعاد معنوي انسان

كارشناسي/ تركيبي

نيك رفتاري، راستگويي و وفاي به عهد از عناصر اخلاقي اجتماعي برجسته اي هستند كه در اقبال مردم به سوي توليدكننده يا كاسبي، تأثير زيادي دارد.

اقتصادي/ اجتماعي/ اخلاقي

مستند/ كارشناسي

ص: 22

بدرفتاري، دروغگويي و شكستن عهد و پيمان از عناصر اخلاقي _ اجتماعي آشكاري هستند كه در دوري و انزجار مردم از توليدكننده يا كاسبي، تأثير زيادي دارد.

اقتصادي/ اجتماعي/ اخلاقي

مستند/ كارشناسي

ص: 23

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

حرمت ربا از طريق تبيين بازار اجاره عوامل به خوبي قابل ترسيم است؛ زيرا اجاره پول ربا به شمار مي رود و صاحبان پول نمي توانند از اين رابطه استفاده كنند.

اقتصاد اسلامي (حرمت ربا)

كارشناسي

در نظام اقتصادي اسلام بازار ثواب براي مشاركت مردم در اهداف متعالي نظام اقتصادي اسلام به ويژه عدالت اقتصادي، تشريع و تشويق شده است.

اقتصاد اسلامي (بازار ثواب)

كارشناسي/ مستند

وجود بازار ثواب موجب مي شود نظام اقتصادي اسلام در راستاي هدف غايي نظام هاي اسلامي، يعني اعتلاي معنوي انسان ها عمل كند.

اقتصاد اسلامي (بازار ثواب)

كارشناسي/ مستند

هر چه قدر بازار ثواب بهتر كار كند و مردم اموال بيشتري را از راه قرض، صدقه، وقف و مانند آن انفاق كنند، وظايف و مسئوليتهاي دولت سبك تر مي شود.

اقتصاد اسلامي (نقش بازار ثواب در كمك به دولت)

كارشناسي/ مستند/ گزارش

در برنامه اي بين دو نظام سرمايه داري و نظام اقتصادي اسلام در بازار ثواب مقايسه اي انجام گيرد تا جايگاه و اهميت بازار ثواب بيشتر براي مخاطبان مشخص شود.

مقايسه نظام سرمايه داري و اقتصاد اسلامي در بازار ثواب

مستند/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 24

ص: 25

فهرست يابي ايده هاي توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني

موضوع كلي: ارزش و اهميت كار در سيره معصومين عليهم السلام

موضوع جزئي: ارزش كار در سيره امام جعفر صادق عليه السلام

تشريح مؤلفه هاي مضموني:

ابوعمر شيباني مي گويد: درحالي امام صادق عليه السلام را ديدم كه بيلي در دست و جامه اي خشن در برداشت و روي زمين خود كار مي كرد و عرق از پشتش مي ريخت. گفتم: بيل را به من بده تا كار شما را انجام دهم. فرمود: «دوست دارم مرد در راه به دست آوردن معاش، آزار و حرارت آفتاب را ببيند و رنج آن را تحمل كند».(1)

زُراره نيز مي گويد: «مردي به حضور امام صادق عليه السلام رسيد و گفت: دستم ناسالم است و نمي توانم با آن به خوبي كار كنم و فاقد سرمايه برايتجارت هستم. امام صادق عليه السلام فرمود: با سرت باربري كن و خويشتن را از مردم بي نياز ساز».(2)

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

براي پذيرش «تحمل رنج و سختي» در راه تحصيل معاش (از سوي مخاطب) كه ارزش و اهميت بسيار بالايي دارد، شايسته است بستر فرهنگي آن از طريق رسانه ملي فراهم شود.

اقتصادي / فرهنگ سازي

كارشناسي/ تركيبي/ مستند

در برنامه هايي كه به موضوعاتي همانند بي نيازي از ديگران با كار كردن، عزت نفس مؤمن و تحصيل معاش با رنج و سختي مي پردازد، مي توان از اين روايات بهره برد.

معارف ديني اقتصاد

انيميشن / تركيبي (كپشن) / گفت وگو محور

نقص عضو دليلي موجه براي كار نكردن نيست، شخصي كه عضوي ناسالم دارد مي تواند با اعضاي ديگر خود و يا با افكار و دانش خود كار كند.

اهتمام به فعاليت اقتصادي

مستند/ كارشناسي/ داستاني

ص: 26

ارايه تصاويري از فعاليت هاي شخصي، ورزشي، اداري و اقتصادي جانبازان دوران دفاع مقدس (به ويژه جانبازان هفتاد درصد به بالا) مي تواند انگيزه بسيار بالايي در قشر بي كار جامعه براي كار و تلاش پديد آورد.

اقتصادي/ اجتماعي

مستند/ گزارشي/ تركيبي

فهرست يابي ايده هاي توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني

موضوع كلي: حمايت از كار در سيره معصومين عليهم السلام

موضوع جزئي: حمايت از كار در سيره امام جعفر صادق عليه السلام

تشريح مؤلفه هاي مضموني:

حضرت امام جعفر صادق عليه السلام به يكي از يارانش به نام معاذ كه از كار كناره گرفته بود، فرمود: «آيا بر اثر ناتواني، ديگر كار نمي كني؟» عرض كرد: خير، مال زيادي دارم و به كسي هم بدهكار نيستم و اين ثروت تا آخر عمر مرا كفايت مي كند و در اين صورت احتياجي ندارم خودم را به زحمت بيندازم و تن به كار بدهم! حضرت فرمود: «در عين حال كار را ترك نكن؛ زيرا كناره گيري از آن عقل را زايل مي كند».

منبع: سيدموسي صدر، اقتصاد در مكتب اسلام، ص 103.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

سيره امام جعفر صادق عليه السلام در برخورد با معاذ كه از كار كناره گرفته بود، نشان دهنده اهميت بالاي كار و تلاش در اوج دارايي است.

معارف ديني اقتصاد

كارشناسي/ تركيبي/ داستاني/ انيميشن

بنابر گفتار امام جعفر صادق عليه السلام پيامد كناره گيري از كار زايل شدن عقل است.

معارف ديني اقتصاد

تركيبي (كپشن)/ اسلايد

ص: 27

ثروت زياد داشتن؛ به گونه اي كه تا آخر عمر كفايت كند، دليلي موجه براي كار نكردن نيست.

فرهنگ سازي كار و تلاش

مستند/ داستاني

در جريان طبيعي داستان، مي توان به شخصي پرداخت كه به دليل ثروت زياد، كار نمي كند و استدلالش بي نيازي است و در سكانس ديگر، به تناسب داستان، شخص ثروتمند با اين روايت امام جعفر صادق عليه السلام مواجه و متحول شود و به كار رو بياورد.

اقتصادي / فرهنگ سازي كار و تلاش

داستاني/ انيميشن

ايده هاي توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني در مطالب داستاني

موضوع كلي: تأثير كسب و كار در قبولي دعا

خلاصه داستان: عمرو بن مسلم يكي از كساني بود كه با امام صادق عليه السلام دوست بود و با ايشان رفت و آمد داشت. پس از مدتي حضرت او را نديد و از علي بن عبدالعزيز، جوياي احوال دوستش شد.

او گفت: فدايت شوم! او دست از كسب و كار و تجارت كشيده و به زهد و عبادت رو آورده است. امام فرمود: «واي بر او! مگر نمي داند كسي كه دست از كار بكشد، دعايش مستجاب نخواهد شد».

در عصر پيامبر، هنگامي كه كلام الهي (آيات دوم و سوم سوره طلاق) نازل شد كه «... كسي كه پرهيزكار باشد، خداوند راه گشايشي براي او قرار مي دهد و به او از جايي كه گمان نبرد، روزي مي دهد و كسي كه به خدا توكل كند، خدا او را كافي است»؛ گروهي از مسلمانان، محل كسب و تجارت خود را رها كردند و به گوشه نشيني و عبادت پرداختند و گفتند: خداوند روزي رسان است و نمي گذارد افراد ديندار درمانده شوند. ديگر به زحمت تحصيل معاش و كسب و كار چه نيازي داريم. چون اين خبر به پيامبر رسيد، آنها را فراخواند و از سر اعتراض فرمود: چرا كار و كسب را ترك كرد ه ايد؟! آنها گفتند: خداوند متكلف روزي ما شده است. از اين جهت مشغول عبادت شد ه ايم. پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله فرمود:

چنين نيست كه پنداشته ايد، هركس توان كار و كوشش داشته باشد و انجام وظيفه نكند، خداوند دعايش را مستجاب نفرمايد، شماها بايد دنبال كار برويد.

ص: 28

منابع:

ا. عبدعلي بن جمعه، حويزي، تفسير نورالثقلين، ج 5، ص354.

2. فيض كاشاني، وافي، ج10، ص15.

3. مهدي فقيه ايماني، با مردم اين گونه برخورد كنيم، ص162.

4. محمد اشتهاردي، محمد، داستان ها و پندها، ج9، ص73.

مباني معرفتي و اعتقادي:

1. مستجاب شدن دعا با كار و تلاش ارتباطي مستقيم دارد.

2. بي كاري در فرهنگ ديني امر بسيار مذمومي است.

3. مستجاب نشدن دعاي افراد توانايي كه كسب و كار را ترك كنند.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

در عين حال كه خداوند روزي رسان است و نمي گذارد افراد ديندار درمانده شوند (طلاق:3 و 2)، ضرورت دارد افراد ديندار، دنبال كار بروند.

معارف ديني اقتصاد

تركيبي (كپشن)/ اسلايد/ داستاني/ انيميشن

دست از كسب و كار كشيدن و روي به زهد و عبادت آوردن با اين برداشت از قرآن كه خداوند روزي رسان افراد ديندار است، استنباط نادرستي است.

معارف ديني / فرهنگ سازي كار و تلاش

داستاني/ انيميشن

ص: 29

ص: 30

8. تأكيد قرآن بر مشاغل توليدي خاص؛

9. داستان ها؛

الف) ساختن سد يأجوج؛

ب) توكل تاجر ورشكسته.

ص: 31

بيان سير طبيعي زندگي اقتصادي (توليدي و معيشتي) انسان روي زمين از جامعه هاي ابتدايي (كه امكانات اوليه مانند زمين، آب و هيزم براي آتش و گرم كردن خود، تير و كمان براي شكار و...) تا جامعه صنعتي امروزي كه با فن آوري هاي بسيار پيشرفته و نوين مثل نانو، هسته اي، در فعاليت هاي كشاورزي و استخراج نفت و گاز و معادن روي زمين انجام مي شود، قابليت بسيار خوبي براي ارايه دارد.

توسعه و پيشرفت اقتصاد / توسعه صنعتي

مستند داستاني/ مستند علمي/ انيميشن

در تيتراژ ابتدايي يا پاياني برنامه اي كه سير طبيعي زندگي اقتصادي (توليدي و معيشتي) انسان روي زمين از جامعه هاي ابتدايي تا جامعه صنعتي امروزي ارايه مي كند، مناسب است اين جمله آورده مي شود:

«خداوند متعال انسان را براي زندگي در زمين آفريده و آنچه را بدان نيازمند و مايه حيات اوست، در هر زمان و موقعيتي در زمين و آسمان قرار داده است».(1)

توسعه و پيشرفت ديني

مستند/ انيميشن

آب نقش بسيار مهم و كليدي در توليد خوراك، پوشاك، مسكن و فرآورده هاي صنعتي، نيروگاه هاي اتمي (براي توليد برق) دارد».

عامل اوليه و مهم توليد

مستند علمي/ كارشناسي/ انيميشن

در تيتراژ ابتدايي برنامه اي كه به نقش بسيار مهم و كليدي آب در توليد خوراك، پوشاك، مسكن مي پردازد، مي توان تصاويري از بيابان بي آب و علف و سپس ضربه هاي پا هاي كودكي (حضرت اسماعيل) كه به زمين مي زند و جاري شدن آب را نشان داد و يا اين آيه قرآن را آورد: «...وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ ءٍ حَيً...؛ ... و هرچيز را از آب پديد آورديم». (انبياء: 30)

عامل اوليه و مهم توليد/ ديني

مستند/ كارشناسي/ انيميشن

ص: 32

در برنامه اي منافع و منابع اقتصادي دريا كه عبارتند از صيد انواع ماهي ها، خاويار، استخراج مرواريد، ترانزيت حمل كالاها از كشوري به كشور ديگر يا از قار ه اي به قار ه اي ديگر، مقايسه شود با سوء استفاده ها و ناسپاسي هايي كه در حال حاضر (بعضي افراد و يا كشورها) از دريا انجام مي دهند، همانند حمل مواد شيميايي و سلاح هاي مخرب به سرزمين هاي ديگر، رها كردن زباله هاي اتمي در دل دريا و آلوده ساختن دريا با وسايل مختلف، دزدان دريايي و... .

منابع اقتصادي دريا/ مقايسه منافع اقتصادي دريا با ناسپاسي هاي بشر از آن

مستند/ كارشناسي/ تركيبي

فهرست يابي ايده هاي اقتصادي در قرآن

موضوع كلي: قرآن و اقتصاد

موضوع جزئي: هدايت قرآني در حوزه توليد اقتصادي

تشريح مؤلفه ها مضموني:

هدايت و رهنمود هاي قرآني در زمينه توليد، كاملاً با فطرت انسان كه علاقه به كسب مال و تملك هرچه بيشتر آن دارد، هماهنگ است. خداوند مي فرمايد:

«وَ تُحِبّونَ الْمالَ حُبّاً جَمّاً؛ و مال را دوست داريد، دوست داشتني بسيار» (فجر: 20)

«وَ إِنّهُ لِحُبّ ِ الْخَيْرِ لَشَديدٌ؛ و راستي او (انسان) سخت شيفته مال است». (عاديات: 8)

مفهوم اقتصادي اين آيات آن است كه در سرشت انسان براي توليد و كسب مال بيشتر انگيز ه اي قوي وجود دارد. بنابراين، كمترين انگيزه ديني نيز براي اين مقوله كفايت مي كند. از اين رو، انسان با اين انگيزه قوي مي تواند در جهت تملك اموال، بيشترين انحراف را نيز در رفتار هاي توليدي داشته باشد. بنابراين، وجود انگيزه ها و ضوابط ديني قوي براي پيش گيري اين انحرافات كه اغلب ناشي از سرشت و غريزه است، ضروري مي نمايد.

هدايت قرآن كريم در اين زمينه كاملاً با گرايش هاي انسان سازگار است. قرآن پيش از آنكه به اصرار بر كسب و توليد بپردازد، به انحرافات كسب مي پردازد و بارها و با صيغه هاي متعدد از ظلم، خوردن مال مردم به باطل، ربا، غش در معامله، رشوه، كم فروشي، فساد در زمين، نابود كردن اموال و هر آنچه بر حسب مال زياد، انسان را بدان وامي دارد، نهي مي كند.

منبع: شوقي احمددنيا، برداشت هاي اقتصادي از قرآن كريم، ترجمه: محمد صفري، تهران، دانشگاه امام صادق عليه السلام ، 1389، صص 58 و 59.

ص: 33

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

از توجه زياد قرآن كريم به انحرافات كسب (بيش از آنكه اصرار بر كسب و توليد داشته باشد) فهميده مي شود(با توجه به تمايل فطري انسان به توليد و به تبع آن كسب مال) آنچه انسان در اين مسير بيشتر از آن غافل مي شود؛ ستم در حق مردم، خوردن مال مردم به باطل، ربا، غش در معامله، رشوه، كم فروشي و نظاير آن است كه خداوند بر اين انحرافات و غفلت هاي انسان در مسير توليد و كسب (كه انسان توجه كمتري به آن دارد) بيشتر تأكيد كرده است تا انسان از مسير حق (به خاطر مال دنيا) منحرف نشود.

اقتصاد اسلامي/ اخلاق اقتصادي

مستند/ كارشناسي/ تركيبي

فهرست يابي ايده هاي اقتصادي در قرآن

موضوع كلي: قرآن و اقتصاد

موضوع جزئي: هدايت قرآني در حوزه عوامل توليد

تشريح مؤلفه ها مضموني:

هدايت قرآني در حوزه عوامل توليد گستره وسيعي دارد. از نظر اقتصادي معروف است كه عوامل توليد هر اسم و اصطلاحي كه داشته باشد و هر چه قدر به دسته بندي هاي گوناگون تقسيم شود، در نهايت به دو عامل انسان و سرمايه برمي گردد.

آيه كريمه اين حقيقت اقتصادي را اين چنين در برابر ما قرار مي دهد: «اوست كسي كه زمين را براي شما رام گردانيد، پس در فراخناي آن رهسپار شويد و از روزي [خدا] بخوريد و رستاخيز به سوي اوست». (ملك:15)

زمين تعبير ديگري از مال و راه رفتن انسان تعبير ديگري از فعاليت توليدي است و با تركيب اين دو عنصر، يعني سرمايه و كار است كه كالا و خدمات پديد مي آيد و انسان از آنها بهره مي برد و نياز هاي گوناگون را برطرف مي كند.

فراتر از اين آيه، هر آيه از آيات قرآن كه به انواع گوناگون منابع مي پردازد، در بردارنده هدايت و مفهومي در حوزه عوامل توليد است. همچنين هر آيه اي كه به كار، تلاش، گام برداشتن براي به دست آوردن روزي، مسافرت براي بازرگاني، طلب كردن فضل

ص: 34

خدا و آباداني مي پردازد نيز در بردارنده هدايتي در اين زمينه است. حتي قرآن كريم به همين حد هم بسنده نمي كند، بلكه هدايت خود را درباره كارآيي هر عامل از عوامل توليد نيز بيان مي دارد. شمار زيادي از آيات وجود دارد كه از اهميت وجود دو صفت توانمندي و درست كاري در عامل كار سخن مي گويند. اين دو همچون دو بال براي كارآمدي توليدند. همانند اين آيات:

«اي پدر، او را استخدام كن، چرا كه بهترين كسي است كه استخدام مي كني؛ هم نيرومند [و هم] درخور اعتماد است». (قصص:26)

«من آن را پيش از آنكه از مجلس خود برخيزي براي تو مي آورم و بر اين [كار] سخت توانا و مورد اعتمادم». (نمل: 39)

«[يوسف] گفت: مرا بر خزانه هاي اين سرزمين بگمار كه من نگهباني دانا هستم». (يوسف: 55)

منبع: برداشت هاي اقتصادي از قرآن كريم، صص 63 _ 64.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

آيه 15 سوره ملك با مختصر بودن الفاظش، هدايتي كامل، شامل و فراگير از ارزش ها و چارچوب هاي اخلاقي را ارايه مي كند كه ناشي از عقيده الهي است.

ارزش ها و عوامل توليد

مستند/ كارشناسي

خداوند متعال منابعي را كه انسان نمي تواند ايجاد كند، براي او خلق كرده و تمام فوايد و منافع را در آن گسترده است؛ به گونه اي خداوند آنها را قرار داده است كه انسان بتواند از آنها استفاده كند، يعني تمام آنها در خدمت بشر هستند.

خلق منابع اقتصادي

مستند/ كارشناسي

بدون وجود عنصر سرمايه و كار، هيچ گونه معرفي صورت نمي گيرد؛ زيرا كه زمين در زمره منابع است و به صورت كالا و خدمت آماده نيست. بنابراين، براي استفاده از زمين، كار بشري مورد نياز است.

عوامل اصلي توليد

مستند/ كارشناسي

منابع هستي براي همه انسان ها (صرف نظر از هر نوع ويژگي) است و همه حق دارند از آنها استفاده كنند و آنچه از آنها خواسته مي شود، كار و استمرار فعاليت اقتصادي است. بنابراين، اين حق آنان است كه براي به انجام رساندن اين گونه فعاليت ها، فرصتي به آنان داده شود.

اجتماعي/ اقتصادي

مستند/ كارشناسي

ص: 35

خداوند متعال منابع را خلق كرده و به فعاليت اقتصادي و مصرف دستور داده است. بنابراين، همه براي حساب و دريافت پاداشي كه بابت پاي بندي به اين دستور به آن تعلق مي گيرد، به سوي او بازگردانده مي شوند.

توحيد و توليد و معاد

كارشناسي/ تركيبي

ص: 36

پرداخت انفاق به ديگران بايد از مازاد نيازمندي باشد و بايد به كساني اين پرداخت صورت گيرد كه نمي توانند به فعاليت اقتصادي بپردازند.

اجتماعي / اقتصادي

كارشناسي/ داستاني/ انيميشن/ تركيبي/ مستند

كسي كه چيزي به ديگري مي دهد و منتي هم بر او مي گذارد يا با آزار و اذيت او را دل شكسته مي سازد، در حقيقت چيزي به او نداده است.

اخلاق اقتصادي

كارشناسي/ گفت وگو محور/ داستاني/ انيميشن

هنگامي كه تاجري بداند اموالش در معرض تلف شدن است، حاضر است آن را حتي به صورت نسيه بفروشد؛ زيرا بهتر از آن است كه بگذارد تا نابود شود. به طور قطع تمام اموال ما در معرض زوال است و خواه ناخواه (پس از مرگ) از دست ما بيرون خواهد رفت، ولي حاضر نيستيم انفاق كنيم؛ انفاقي كه طرف معامله اش خداوند است كه فرموده است: «هرچه انفاق كنيد، عوضش را دريافت خواهيد كرد». (سبأ: 39)

هدايت قرآني/ فكري

داستاني/ انيميشن/ تركيبي

فهرست يابي ايده هاي اقتصادي در قرآن

موضوع كلي: قرآن و اقتصاد

موضوع جزئي: تأكيد غير مستقيم قرآن كريم بر توليد از طريق امر به انفاق

تشريح مؤلفه هاي مضموني:

در قرآن كريم تأكيد غير مستقيم بر توليد از طريق امر به انفاق، در مي يابيم به صورتي كاملاً متفاوت با ديگر اوامر و وصاياي قرآني به طور مكرر و فزاينده در قرآن كريم يافت مي شود. معروف است كه بدون كسب و توليد، انفاقي رخ نخواهد داد و معني اين كلام آن است كه هر امر يا تشويقي براي انفاق صورت بگيريد، ضرورتاً امر به توليد خواهد بود.

آياتي كه اين ارتباط (بين كسب و توليد و انفاق كردن) را بيان مي كند، عبارتند از:

«اي كساني كه ايمان آورد ه ايد، از چيز هاي پاكيز ه اي كه به دست آورد ه ايد، و از آنچه براي شما از زمين برآورد ه ايم (از منابع و معادن و درختان و گياهان)، انفاق كنيد..». (بقره:267)

«... از ميوه آن _ چون ثمر داد _ بخوريد، و حق [بينوايان از] آن را روز بهره برداري از آن بدهيد...». (انعام: 141)

منبع: برداشت هاي اقتصادي از قرآن كريم، صص 59 و 60.

ص: 37

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

اعجاز قرآن كريم در شيوه بيان غير مستقيم توليد از طريق امر به انفاق، بسيار شيوا و ستودني است. قرآن به انسان مي گويد كه كسب و توليد كن تا انفاق كني و به ثواب زياد برسي.

اقتصاد اسلامي/ فرهنگ سازي

كارشناسي/ تركيبي/ تيزر هاي ديني و پيام هاي كوتاه بازسازي شده

نمايش دو شخصيت در روال داستان كه يكي هميشه به دنبال مال و ثروت اندوزي است و اصلاً انفاق نمي كند و پي آمد منفي فردي و اجتماعي كه گريبان گيرش مي شود و شخصيت ديگري كه با وجود داشتن مال زياد، ثروتش را در امور خيريه همانند نيكوكاران مدرسه ساز و خيرين ساخت منزل مسكوني براي نيازمندان در نظام جمهوري اسلامي خرج مي كند.

فرهنگ ديني اقتصادي / فرهنگ سازي

مستند/ داستاني/ تركيبي

ص: 38

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

وظيفه انسان مؤمن است كه از نعمت هاي موجود قدرداني كند و در فكر حفظ و ثبات آنها باشد و در راه توسعه نعمت هاي الهي بكوشد.

اخلاق اقتصادي

كارشناسي/ تركيبي/ تيزر ديني

براي پيشرفت و شكوفايي در توليد ملي، علاوه بر تغييرهاي ظاهري و رسيدن به فن آوري هاي پيشرفته و جديد، تحول دروني (روحي و اخلاقي جامعه) نيز لازم است.

اجتماعي / اخلاقي

كارشناسي/ مستند/ تركيبي

برنامه ريزان اقتصادي كشور براي حمايت از توليد ملي در كشور بايد در دو زمينه طرح هاي خود را ارايه كنند:

1. ارتقا و شكوفايي امكانات موجود؛

2. تحول روحي و اخلاقي جامعه (براي شكرگزاري و استفاده درست از نعمت ها.

راهبرد هاي كلان اقتصادي

كارشناسي/ مستند/ تركيبي

داستان قوم سبا (كه در سرزميني بسيار آباد و پرميوه و امن و پاكيزه زندگي مي كردند و بر اثر غرور و طغيان و استكبار و كفران نعمت هاي خدا، سرزمين آنها، ويران و جمعيت شان پراكنده شد) قابليت خوبي براي ارايه و عبرت گيري در زمينه كفران نعمت و طغيان دارد.

زوال نعمت

داستاني/ انيميشن

اسراف، تبذير و تضييع نعمت ها، جريمه اي بسيار سنگين دارد كه همان زوال نعمت هاست.

برخي مصاديق اسراف، تبذير و تضييع نعمت ها، دور ريختن نيمي از غذاي اضافي به زباله، سفر ه اي كه چهار، پنج نفر مهمان دارد، ولي غذا هاي رنگين براي بيست نفر آماده شده است، ذخيره مواد غذايي در خانه براي مصرف به مدت طولاني و فاسد شدن آنها، ذخيره مواد غذايي در انبارها براي گران تر فروختن و فاسد شدن آنها.

معارف ديني اقتصاد/ اجتماعي

مستند/ كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي/ تيزر هاي ديني

ص: 39

فهرست يابي ايده هاي اقتصادي در قرآن

موضوع كلي: اسراف و اتراف در قرآن

موضوع جزئي: قارون فرد شاخص مُسرفين و مُترفين در قرآن

تشريح مؤلفه هاي مضموني:

در قرآن كريم، قارون فرد شاخص گروه مسرفين و مترفين معرفي شده است. او در زمان حضرت موسي عليه السلام مي زيسته كه قرآن سرگذشت او را بيان مي كند.

الف) معرفي قارون

1. خداوند ثروت و گنج هاي زيادي به او داده بود. (قصص: 76)

2. خود و اموال خود را به رخ ديگران مي كشيد. (قصص: 79)

3. تصور قارون مبني بر جاودان بودن اموالش. (همزه: 3)

ب) دليل نكوهش قارون

1. سوءاستفاده از اموالش. (قصص: 77)

2. پرداخت نكردن حق واجب محرومان. (قصص: 77)

3. مخالفت و سركشي در برابر موسي. (قصص: 76)

ج) هلاك قارون

1. فرو رفتن به قعر زمين با خانه و اموالش. (قصص: 81)

2. ناتواني قارون و يارانش در جلوگيري از هلاكت قارون. (قصص: 81)

منبع: اقتصاد در قرآن، صص 102 و 103.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

داستان زندگي قارون قابليت خوبي براي ارايه پيام هايي همانند؛ عاقبت اسراف و اتراف، عاقبت پرداخت نكردن حقوق واجب محرومين و سرانجام فخرفروشي ثروتمندان در ثروت خود، دارد.

معارف ديني اقتصاد/ اجتماعي

داستاني/ انيميشن

سرگذشت همه زراندوزان مانند قارون است كه چون از امتحان الهي پيروز درنيامدند و به حقوق محرومان توجه نكردند و انفاق هاي واجب الهي را نپرداختند، گرفتار قهر و عذاب خدايي شوند.

معارف ديني اقتصاد

كارشناسي/ تركيبي/ مستند تحقيقي (از مكان زندگي قارون و قارونيان)

ص: 40

ص: 41

يكي از شيوه هاي برجسته جست وجو از فضل خداوند، فعاليت هاي توليدي به شمار مي رود. نكته مهم در فعاليت هاي توليدي براي گسترش روزي دامنه اين فعاليت هاست، نه تنها خشكي، بلكه سراسر زمين و آسمان قلمروي فعاليت هاي توليدي بشر است. نمونه آن آيات تسخير زمين، آسمان و درياست تا بشر بتواند از همه نعمت هاي الهي بهره مند شود. نكته نهفته در تسخير آسمان، زمين، دريا و كشتي اين است كه بشر بدون فن آوري لازم، نمي تواند از اين نعمت ها بهره مند شود. پس تصرف در آسمان و زمين و بهره مند شدن از نعمت هاي آن بدون توليد ابزار هاي لازم و وسايل مدرن و فن آوري هاي نوين ميسر نيست. در واقع، تشويق به توليد و فراهم سازي زمينه توليد است.

تمهيد مقدمات كار و تلاش، زمينه سازي براي آرامش و استراحت و چراغاني كردن زمين براي جست وجوي روزي، تشويق عملي براي فعاليت اقتصادي است. به راستي اگر روز روشن نمي بود و تاريكي شب كنار نمي رفت، چگونه امكان فعاليت اقتصادي و جست وجوي روزي ممكن بود.

از آيه 73 سوره قصص پي مي بريم خداوند شب را براي استراحت و روز را براي طلب روزي قرار داد و گستردگي دامنه رحمت خدا ايجاب مي كند كه همه وسايل حيات انسان را تأمين كند. انسان از يك سو نياز به كار و كوشش و حركت دارد كه بدون روشنايي روز ممكن نيست و از سوي ديگر به استراحت و آرامش نياز دارد كه بدون تاريكي شب كامل نمي شود.

منابع:

1. سيد محمد كاظم رجايي، معجم موضوعي آيات اقتصادي قرآن، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، 1382، صص 61 _ 66.

2. ناصر مكارم شيرازي و ديگران، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ بيست و سوم، 1374، ج 16، ص 147.

3. محسن عباس نژاد، قرآن و اقتصاد، مشهد، بنياد پژوهش هاي قرآني حوزه دانشگاه، 1384، ص 437.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

هدف از تسخير درياها، كشتي ها و نهرها (همه آنچه در آسمان ها و زمين است) اين است كه از فضل الهي روزي طلب شود و هدف از بهره گيري از فضل الهي، تحريك حس شكرگزاري انسان هاست تا عواطف آنها براي شكر منعم بسيج شود.

طلب روزي از فضل الهي/ اخلاق اقتصادي

كارشناسي/ گفت وگومحور

ص: 42

خداوند به انسان، شخصيت، ارزش و عظمت بخشيده و تمام موجودات عالم هستي (آفتاب و ماه، شب و روز، باد و باران، كوه ها و دره ها، جنگل ها و صحراها، درختان و حيوانات، معادن و منابع زيرزميني) را مسخر (فرمان بردار) و در مسير منافع انسان قرار داده است تا انسان از مواهب آنها بهره گيرد و به غفلت نخورد.

منابع اقتصادي انسان در قرآن

كارشناسي/ مستند

نمايش تلاش و كار شبانه روزي ميليون ها گلبول درون خون انسان (براي انتقال اكسيژن به سلول ها و دفع دي اكسيد كربن از بدن انسان (به وسيله گلبول هاي قرمز) و پاسداري از سلامت انسان در برابر هجوم ميكرو ب ها به بدن انسان (به وسيله گلبول هاي سفيد) الگوي خوبي براي بيداري وجدان خفته انسان است.

اهميت كار

انيميشن/ تركيبي/ مستند علمي

خداوند سبحان روزي هركس را تضمين فرموده است، مشروط به آنكه فرد به كوشش و كار و حركت بپردازد.

معارف ديني اقتصاد (كار و روزي)

كارشناسي/ تركيبي/ تيزر ديني

انواع نعمت ها مصداقي از رحمت الهي است كه انسان را سيراب مي كند، بر جريان باد ترتب دارد. مانند تلقيح درختان، رفع عفونت ها و تصفيه هوا. علاوه بر اين، به وسيله باد ابرها متراكم مي شود. با تراكم ابرها، بارش باران، سيراب شدن طبيعت، حركت كشتي ها و زمينه براي انواع فعاليت هاي اقتصادي است و توليد كالاها و خدمات فراهم مي شود.

نعمت هاي الهي مترتب بر باد

مستند/ انيميشن/ كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي

فهرست يابي ايده هاي اقتصاد در آيات قرآن

موضوعات: فراواني منابع توليد، نامحدود بودن منابع و نعمت هاي الهي، تأمين نيازمندي ها در طبيعت.

آيه 34 سوره ابراهيم

«وَآتَاكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ الإِنسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ؛ و هرچه از او خواستيد به شما عطا كرد و اگر نعمت خدا را شماره كنيد، نمي توانيد آن را به شمار درآوريد، قطعاً انسان ستم پيشه است».

ص: 43

آيات مرتبط:

فراواني منابع توليد و نامحدود بودن منابع و نعمت هاي الهي: ابراهيم: 14؛ نحل: 18.

تأمين نيازمندي ها در طبيعت: حجر: 20؛ حج: 65؛ ملك: 15؛ طه: 53.

توضيحات:

فراواني منابع توليد

قرآن كريم درباره آينده زندگي وعده هاي اميدبخشي داده است؛ برخلاف ديدگاه اقتصاددانان بدبين كه آينده اقتصادي جامعه را تيره مي بينند و معتقدند با افزايش جمعيت زمين و كمبود امكانات موجود در آن، جامعه به سوي فقر و نابودي پيش مي رود. قرآن از كافي بودن منابع براي بشر و نزول بركت ها از خزانه بي پايان الهي سخن به ميان آورده و نعمت هاي خداوندي، منابع و امكانات آفريده شده براي بشر را نامحدود معرفي مي كند. نه تنها روزي بشر، بلكه همه جنبندگان را تضمين و به اين وسيله اميد به رزاقيت خداوند را جاي گزين ترس از فقر كرده است.

خدا در زمين بركت قرار داده و قوت هاي آن را مقدر و براي همه جويندگان روزي، شرايط را فراهم آورده است. اگر فردي بخواهد در جست وجوي روزي باشد، در اختيارش قرار مي گيرد. نعمت هاي الهي غيرقابل شمارش اند و اين انسان است كه كفران نعمت مي كند و از نعمت هاي خداوند درست بهره نمي برد و سپاس او را به جا نمي آورد.

قرآن كريم اين واقعيت را يادآوري مي كند كه اگر روزي بندگان بيش از حد گسترش يابد، در برابر او طغيان خواهند كرد و اين به مصلحت آنان نخواهد بود. به همين دليل، خداوند از خزانه بي پايان خويش بر اساس نياز و به «اندازه» براي بشر «روزي» نازل مي فرمايد.

از آيات متعددي استفاده مي شود كه منابع توليد فراوان هستند. از جمله آنها آيه 34 سوره ابراهيم است كه به نامحدود بودن منابع و نعمت هاي الهي اشاره مي كند.

در آياتي از قرآن، از خلق آسمان و زمين، نزول باران و به دنبال آن رويش گياهان، پيدايش ميوه ها و روزي براي انسان ها سخن به ميان آمده است. همچنين خدا بر انسان ها منت گذاشته و نعمت هاي مادي ديگري نيز به آنها ارزاني داشته، كشتي و رودها را مسخر انسان ساخته، خورشيد و ماه و شب و روز را متناسب با نيازها و براي رفع احتياج هاي بشر در خدمت او گماشته است. پس از ذكر اين نعمت ها متذكر مي شود كه اصولاً آنچه طبيعت انساني اقتضا كند و مورد نيازش باشد، با زبان فطرت از خداي خويش بخواهد، خدا به او بدهد.

تأمين نيازمندي ها در طبيعت

در فرموده هاي امام رضا عليه السلام آمده است:

ما (با بررسي احكام) در مي يابيم كه هرچه را خداوند متعال حلال شمرده است مايه صلاح و بقاي مردم است و مورد نياز آنان؛ به گونه اي كه نمي توانند از آن دست بردارند و چيز هايي را حرام و ممنوع

ص: 44

يافتيم كه مردمان را به آنها نيازي نيست، بلكه آن چيزها فسادآور است و نابودكننده و هلاكت بار.(1)

امام در اين كلام كه از فلسفه احكام سخن مي گويد، هماهنگي نظام تشريع و نظام تكوين را _ در تأمين احتياجات انسان _ بيان كرده و معيار احكام الهي را رفع نياز انسان و بقاي او شمرده است. دين بر اساس حلال و حرام استوار است و حليت و جواز، بر اصل صلاح و بقا و احتياج پي نهاده شده است. و حرمت بر اصل فساد، فنا، هلاكت و بي نيازي آدمي از چيز هاي حرام است. بنابراين، آنچه براي ادامه زندگي و بقاي انسان لازم است، در طبيعت موجود است و در شرع حلال و جايز شمرده شده است. آنچه براي انسان زيان دارد يا موجب نابودي و هلاكت اوست، حرام و ممنوع شده است. از اين كلام در مي يابيم، در نظام تكوين و جهان آفرينش، همه آنچه مورد نياز انسان و عامل بقا و پايداري و زمينه صلاح و هدايت اوست، آفريده شده و در دسترس او قرار گرفته است و اگر موانعي انساني چون ظلم، خيانت، غصب، سرقت، احتكار، گران فروشي، سرمايه داري و ويژه ساختن كالاها به اشخاص پيش نيايد، خوان طبيعت غني است و مواد لازم زندگي خلق را تأمين كرده است.

حضرت امام رضا عليه السلام در كلام ديگري چنين فرموده است:

... فَكُلُّ نافِع مُقَوِّ لِلجِسْمِ قُوَّةٌ لِلبَدَنِ فَهُوَ حَلالٌ... .(2)

هر چيز سودمند و مقوي جسم (انسان) كه مايه توانبخشي به بدن است، حلال است.

با دقت در اين حديث، در مي يابيم امور سودمند و انرژي بخش در جهان و طبيعت موجود است و شرع نيز براي آنچه هست و در دسترس قرار دارد، قانون وضع كرده است، نه براي آنچه نيست و يافت نمي شود يا نمي تواند در اختيار افراد و طبقات مردم باشد.

با الهام از قرآن كريم كه خاستگاه اصلي كلام امام است، اين اصل بنيادين بهتر روشن مي شود. در قرآن با تعبير هاي گونا گوني، بي نيازي طبيعت و وجود مواد لازم براي زندگي بيان شده است:

الف) آياتي در قرآن هست كه در آن سخن از تسخير طبيعت و مواد آن به وسيله انسان به ميان آمده است، مانند: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي الْأَرْضِ؛ آيا نمي نگري كه خداوند آنچه را در زمين است براي شما رام و قابل تسخير قرار داد». (حج: 65)

از تعبير گوياي «سَخَّرَ»، كه به معناي ممكن بودن دست يابي انسان به مواد و قابل تسخير بودن آنهاست، آشكار مي شود همه آنچه در زمين است، رام انسان است و در اختيار او قرار دارد و براي استفاده او آفريده شده است.

ب) آيه اي كه طبيعت و مواد آن را براي رفع نياز و استفاده انسان معرفي كرده است:

ص: 45

هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ. (ملك:15)

اوست كه زمين را براي شما رام كرد، در اطراف آن راه رويد، و از روزي خدا بخوريد، و بازگشت به سوي اوست.

ج) آيه اي كه زمين را گهواره و جايگاه امن و آرام براي انسان معرفي كرده و اين نشانگر اين حقيقت است كه نياز هاي انسان در اين مهد بزرگ نهاده شده است:

الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْدًا وَسَلَكَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلاً. (طه: 53)

خدايي كه زمين را گهواره (آرام گاه) شما قرار داد و برايتان راه ها در آن كشيد.

د) آيه اي كه به طور مستقيم از شيوه زندگي و معيشت سخن گفته و طبيعت را از نظر تأمين مواد زندگي و ارايه راه هاي معيشت، غني شمرده است:

وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ وَمَن لَّسْتُمْ لَهُ بِرَازِقِينَ. (حجر:20)

در زمين، وسايل معيشت شما و آنهايي را كه شما روزي دهشان نيستيد، نهاديم.

براي انسان ها راه هاي معيشت و زندگي در زمين هست، حتي براي آنان كه توان كار و كوشش ندارند و ابزار بهره برداري از طبيعت را از دست داده اند.

اينها نمونه هايي از آيات قرآن كريم بود، وگرنه آيات درباره غناي طبيعت و وجود مواد مورد نياز انسان و حتي حيوانات در آن فراوان است.

منابع:

1. معجم موضوعي آيات اقتصادي قرآن، صص 72 و 73.

2. محمد حكيمي، معيار هاي اقتصادي در تعاليم رضوي، مشهد، بنياد پژوهش هاي اسلامي آستان قدس رضوي، 1370، صص 158 تا 163.

3. قرآن و اقتصاد، صص 402 _ 404 و 407 تا 409.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

خروج نعمت از حد شمارش، از بركات دو صفت مغفرت و رحمت خداوند است.

معارف ديني اقتصاد (نامحدود بودن نعمت هاي الهي)

كارشناسي/ تركيبي

خداوند با مغفرتش، كه همان پوشاندن است، نقص و قصور اشيا را مي پوشاند و با رحمتش كه اتمام نقص و رفع حاجت است، خير و كمال هر چيز را ظاهر مي سازد و به زيور و جمالش مي آرايد.

معارف ديني اقتصاد

كارشناسي/ گفت وگومحور

ص: 46

مغفرت و رحمت الهي بر تمام موجودات گسترده است.

معارف ديني اقتصاد

كارشناسي/ تركيبي/ مستند علمي

خداوند در نظام آفرينش تمام احتياجات همه بندگانش را تأمين كرده و آنچه براي شئون گوناگون حيات ضرورت دارد، در اختيار آنان گذاشته است.

معارف ديني اقتصاد

كارشناسي/ گفت وگومحور/ مستند علمي

قانون عام خلقت _ كه بر اساس حكمت و عدل و رحمت است _ وجود نياز نابرآورده و شكم گرسنه و انسان بي مسكن و بيمار بي دارو و فرد برهنه و بي پوششي را سبب نگشته است. علل احتياج ها و فقرها و كمبودها به عامل انساني و شيوه زندگي او (ظلم، خيانت، بهره كشي، حق كشي، كم فروشي، استثمار و مديريت هاي نابخردانه يا خائنانه) ربط دارد.

معارف ديني اقتصاد

كارشناسي/ گفت وگومحور/ داستاني/ مستند تحقيقي

فهرست يابي ايده هاي اقتصادي در قرآن

موضوع كلي: رازق بودن خداوند و تقدير و تقسيم روزي ها (بر اساس آيات قرآن)(1)

موضوع جزئي: باور داشتن تقدير و تقسيم روزي ها و دست آورد هاي اثرگذار آن در فعاليت هاي اقتصادي

شريح مؤلفه هاي مضموني:

معناي تقسيم روزي ها در نظام آفرينش آن است كه مقدرات هر انسان با توان جسمي و اقتضائات روحي و فكري او تناسب دارد و با محيط طبيعي و شخصيت خانوادگي و اجتماعي اش سازگار است. ازاين رو، تلاش هاي او هنگامي به توفيق مي انجامد كه با روند مقدراتش سازگار باشد.

در مثالي متعارف مي توان اين سازگاري را دريافت. همان گونه كه مقدرات علمي انسان داراي حافظه اي قوي با فرد داراي حافظه متوسط يا ضعيف تفاوت دارد، مقدرات مالي و اقتصادي افراد داراي وضعيت هاي مختلف مالي نيز متفاوت است، اما حكمت نهفته در اين اختلافات آن است كه هر انساني به برآوردن بخشي از احتياجهاي جامعه بپردازد.(2)

ص: 47

[باور داشتن تقدير و تقسيم روزي ها بر پايه چنين تفسيري، دو دست آورد مهم و اثرگذار در عرصه فعاليت هاي اقتصادي را در پي دارد:

يك _ تلاش به سمت و سويي درست مي گرايد؛ به گونه اي كه هركس شيو ه اي را براي به دست آوردن روزي برمي گزيند كه با توان و استعداد هاي وي تناسب داشته باشد. روايات اسلامي در اين زمينه آن را تشويق و توصيه مي كنند؛ در روايتي داريم: «مَنْ رُزِقَ في شَيءٍ فَلْيَلْزَمَهُ؛ هر كس كه روزي اش در چيزي نهاده شده، بايد بر همان مداومت ورزد».(1)

دو) انسان احساس آرامش و امنيت رواني مي كند. كسي كه به تقدير و تقسيم روزي ها ايمان دارد، درمي يابد چنانچه همه تلاش هايش در چارچوب مقدرات و با توان وي هماهنگ باشد، به ثمر مي نشيند. علاوه بر اين او درمي يابد، انسان نمي تواند به هرچه مي خواهد، دست يابد. پس از بند حرص و افزون خواهي رها مي شود و خود را بازيچه رنج بيهوده و بي ثمر نمي كند. با اين گونه رضايت از تقدير چنين كسي به آرامش و امنيت رواني دست مي يابد.

منابع:

1. محمد محمدي ري شهري، توسعه اقتصادي بر پايه قرآن و حديث(2)، قم، دارالحديث، 1382، صص 508 تا 512.

2. قرآن و اقتصاد، صص 531 و 532.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

موجود هاي بااراده، چون انسان، اختيار در مقدرشان نقش دارد، آن هم به گونه اي كه ميان تقدير و اختيار ناسازگاري نباشد، اما در موجود هاي بدون اراده، همانند خورشيد، ماه و زمين مقدرات به شكل جبري جريان مي يابد.

كلامي

كارشناسي/ گفت وگومحور

تقدير خداوند درباره انسان كه همواره داراي نيروي اراده است، اقتضاء مي كند كه هرچه بكوشد، به مقدرات خويش نزديك تر مي شود.

كلامي

كارشناسي/ گفت وگومحور/ داستاني

ص: 48

حكمت روش تقدير بر مقدر بودن و تقسيم روزي ها در روايات اسلامي حاكي از تنظيم تلاش ها در مسير مناسب و ايجاد آرامش رواني براي انسان تلاش گر است. بنابراين، انسان مؤمن، با ايمان به تقدير و تقسيم روزي ها هرگز از تلاش دست نمي كشد.

كلامي (فلسفه تقدير و تلاش و كوشش)

كارشناسي/ گفت وگومحور/ داستاني

ص: 49

مي شود، اما سرمايه فني، مجموعه كالا هاي غيرمستقيم واسطه اي است كه تهيه كالا هاي مستقيم و قطعي را امكان پذير مي سازد. سرمايه فني به سرمايه ثابت و متغير تقسيم مي شود. به عواملي كه در چندين عمل توليدي به كار مي روند، مانند ابنيه، تأسيسات ثابت و تجهيزات توليدي، سرمايه ثابت مي گويند. در مقابل سرمايه متغير، سرمايه اي است كه طي پروسه توليد، تغيير شكل مي دهد و تبديل مي شود، مانند بذر و مواد انرژي زا.

طبيعي است كه در بحث عوامل توليد منظور بيشتر سرمايه فني است و در اينجا سرمايه پولي و كالا هاي واسطه اي اعم از صنعتي، دامي و كشاورزي بيشتر مورد نظر است.

قرآن كريم چندين كالا از كالا هاي واسطه اي را بيان كرده است كه توليد شده و در فرآيند توليد كالا هاي ديگر قرار گرفته اند. كالا هايي مانند قطعه هاي آهن (زُبَرَ الحديد) و مس يا روي مذاب (قطر) براي توليد سد، آهن (مفتول هاي باريك) در توليد زره (أَلَنَّا لَهُ الْحَدِيدَ) و درخت زيتون و واسطه در توليد روغن قرار گرفتن و سرمايه هاي حيواني از قبيل چارپاياني كه واسطه در توليد پشم، مو، كرك، شير و گوشت هستند و هر يك در توليد منسوجات و محصولاتي كه از چرم آنها به دست مي آيد و لبنيات و فرآورده هاي گوشتي واسطه اند. همچنين از كشتي، نام برده شده كه وسيله حمل و نقل و داراي منافع است. علاوه بر اين، در قرآن سرمايه پولي نيز با تعبير «خرج»(1) آمده است.

در سوره سبأ آيات 10 و 11 آمده است كه آهن در دستان حضرت داوود عليه السلام مانند شمع و موم بود كه هرچه مي خواست از آن مي ساخت، بدون آنكه آن را در كوره آتش ببرد و بر سر آن پتك و چكش بزند. پيش از داوود در جنگ ها براي دفاع، از صفحه هاي آهن استفاده مي شد كه هم سنگين بود و هم اگر آن را به خود مي بستند، چنان خشك و انعطاف ناپذير بود كه جنگ جويان را بسيار ناراحت مي كرد. هيچ كس تا آن روز نتوانسته بود از مفتول هاي باريك و محكم آهن چيزي مانند زره ببافد.

در هر صورت در اين آيه به آهن به عنوان كالاي واسطه اي در توليد زره كه حضرت داوود عليه السلام از آن بهره برده بود و به فرآيند توليد زره و استفاده كارآمد و بهينه از مفتول هاي باريك توجه شده است. اين زره ها از رعايت تناسب در اندازه مفتول ها به دست مي آيد.

منابع:

1. معجم موضوعي آيات اقتصادي قرآن، صص 93 _ 99.

2. مؤسسه تحقيقات اقتصادي، مباحثي در اقتصاد خرد نگرش اسلامي، تهران، دانشگاه تربيت مدرس، 1375، ص 491.

3. قرآن و اقتصاد، صص 458 تا 460 و 511 و 512.

ص: 50

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

معادن موجود در زمين اعم از فلز و غيرفلز از نهاده هاي اصلي و طبيعي توليد صنعت است كه خداوند همه را به صورت رايگان در اختيار بشر قرار داده است.

منابع طبيعي

مستند / كارشناسي

بنابر آيات 12 و 13 سوره سبأ حضرت سليمان عليه السلام از معدن مس به صورت عامل توليد برخي از كالاها بهره برده است.

تاريخي/ ديني/ اقتصادي

كارشناسي/ داستاني/ انيميشن

خداوند متعال در كوه ها طلا، نقره، مس، روي، آهن، قلع و سرمه قرار داده است و به طور طبيعي اين معادن با قرار گرفتن در جريان توليد و تبديل شدن به كالا هاي نهايي، مي تواند وسايل زندگي انسان باشد.

منابع طبيعي

مستند علمي/ كارشناسي

هر يك از عوامل توليد كه در قرآن به آنها اشاره شده است، مانند آهن، مس، سرمايه هاي حيواني مانند پشم، مو، كرك، شير و گوشت و پوست حيوانات، انگور، خرما، زيتون و انجير را مي توان در برنامه اي مستقل، روند توليدي و حمايت ها يا موانع و مشكلات آن را در كشور و نيز صادرات آن را بررسي كرد.

معارف ديني عوامل توليد/ توسعه و پيشرفت عوامل توليد

مستند/ كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي/ انيميشن

پي آمد هاي حذف آهن در دنياي صنعتي و پيشرفته امروزي بسيار جالب و قابل توجه است. از اين طريق مي توانيم اهميت و حضور اجتناب ناپذير آن را كه در تمام زمينه هاي زندگي بشر و صنايع گوناگون كه انسان با آنها ارتباط دارد، نشان دهيم.

توسعه و پيشرفت اقتصاد/ توسعه صنعتي

مستند/ كارشناسي/ تركيبي/ انيميشن/ داستاني

در تيتراژ ابتداي برنامه اي كه به پي آمد هاي حذف آهن در دنياي صنعتي مي پردازد، مي توان اين بخش از كلام الهي را آورد كه «...وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ ...؛ و آهن را نازل كرديم كه در آن نيروي شديد و منافعي براي مردم است».(حديد: 25)

معارف ديني اقتصاد

مستند/ مستند داستاني/ كارشناسي/ تركيبي/ انيميشن

ص: 51

فهرست يابي ايده هاي اقتصاد در آيات قرآن

موضوعات: توليد، سرمايه گذاري، عوامل سرمايه، تشويق به سرمايه گذاري و توليد، اهميت سرمايه در اسلام.

آيه: 61 سوره هود

«وَإِلَي ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَ_هٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا... ؛ و به سوي [قوم] ثمود، برادرشان صالح را [فرستاديم] گفت:اي قوم من! خدا را بپرستيد. براي شما هيچ معبودي جز او نيست. او شما را از زمين پديد آورد و در آن شما را استقرار داد...».

آيات مرتبط:

عوامل سرمايه: اسراء: 6؛ كهف : 46؛ شعراء: 33.

تشويق به سرمايه گذاري و توليد: انبياء: 80؛ هود: 37؛ كهف: 93 تا 97.

سرمايه گذاري و اهميت سرمايه: بقره: 180، 284، 168، 172؛ مؤمنون: 84 و 51؛ نساء: 37؛ آل عمران: 180؛ مائده: 4، 5 و 88؛ نحل: 144؛ طه: 81.

سرمايه گذاري:

سرمايه گذاري فراگردي است كه در آن كالا هاي سرمايه اي براي توليد كالاها يا خدمات ديگر به كار مي رود. سرمايه گذاري تشكيل سرمايه است، همانند ساختمان ها، تجهيزات و موجودي انبار. سرمايه گذاري به وسيله دولت ها، موسسه هاي غيرانتفاعي و خانواده ها انجام مي پذيرد و مشتمل بر به كارگيري سرمايه انساني، غيرملموس و فيزيكي مي شود. همين طور شامل اصلاح زمين يا گسترش منابع طبيعي و افزايش مقدار توليد نيز مي گردد.

قرآن در موارد بسياري به تشكيل سرمايه و به كارگيري يا فراهم سازي منابع در زمينه توليد، توجه و تصريح مي كند. در آيه 61 سوره هود، واژه «عمارت» (و استعمركم) به اين معنا آن است كه زمين را از حال طبيعي اش به حالتي كه بتوان از فوايد مورد انتظارش استفاده كرد، برگرداند. براي نمونه ساختن خانه براي زيستن، مسجد براي عبادت، كشت براي برداشت، ايجاد باغ براي رسيدن به ميوه و تفريح در آن، در واقع (استعمار) طلب آباداني است. به اين صورت كه از انسان خواسته شده زمين را به گونه اي بسازد كه بشود از منافعش بهره برد.(1)

منظور از عبارت «هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرضِ وَ استَعمَرَكُم فِيهَا» اين است كه فقط خداوند بزرگ، اين حقيقت، يعني انسان را با موادي از زمين آفريد. سپس او را تربيت كرد و به تدريج تكامل بخشيد و فطرتي به او داد كه در زمين تصرف كند و مواد آن را به كالاها و خدماتي كه استفاده مي كند، تبديل كند.(2)

ص: 52

عوامل سرمايه:

در منابع اسلامي، به جايگاه عوامل سرمايه در دست يابي به توسعه، عنايت ويژه اي شده است؛ به گونه اي كه در جايي درك زيبايي هاي حيات و زندگي را منحصر به داشتن قدرت اقتصادي و بهره مندي از نيروي جوان، بانشاط، مدير و مدبر مي داند(1) و در مواردي نيز غلبه بر دشمن و دست يابي به آسايش و آرامش اجتماعي را تنها به كمك اين دو نيرو امكان پذير مي داند.(2)

البته تنها راه رسيدن به توسعه همه جانبه، صرف بهره مندي از موقعيت جغرافيايي مناسب و داشتن آب و هواي خوب نيست، چه بسا ملت هايي از چنين موقعيت هايي برخوردارند، اما همچنان در فقر و عقب ماندگي به سر مي برند. بنابراين، لازمه اين امر، شناخت ظرفيت هاي طبيعي و برنامه ريزي دقيق در جهت استفاده بهينه از آن است.(3)

تشويق به سرمايه گذاري:

در دين اسلام، افزون بر سفارش ها و تشويق هاي كه به طور عموم درباره اشتغال صورت گرفته، به بخش هاي گوناگون اقتصاد چون كشاورزي، صنعت، تجارت و سرمايه گذاري در آنها نيز به طور خاص توجه شده است.

حفر چاه و ايجاد چشمه و قنات براي تأمين آب مورد نياز كشاورزي و نيز آب آشاميدني مردم، جزو اعمال صالح شمرده شده است.

حضرت امام صادق عليه السلام فرمود:

ستّ خصال ينتفع بها المؤمن بعد موته، ولد صالح يستغفرله و مصحف يقرا فيه و قليب يحفره و غرس يغرسه و صدقة ماء يجريه و سنة حسنة يوخذ بها بعده.(4)

مؤمن پس از مرگ خود، از شش چيز بهره مند خواهد شد: فرزند صالحي كه براي پدر و مادر خود استغفار كند. قرآني كه خوانده شود. چاه آبي كه حفر كند و بعد از او از آن بهره برداري شود. درختي كه بكارد و از ميوه آن استفاده كنند و چشمه آبي كه براي مردم وقف كند و سنت نيكي كه بنيان نهاده، پس از مرگش دنبال شود.

ص: 53

حضرت علي عليه السلام با دست خود قنات هاي بسياري مانند قنات «ابي نيزر» و «بغيبغه» و چاه «ينبع» را حفر و در راه خدا وقف كرد كه آثار برخي هنوز تحت عنوان «آبار» حضرت امام علي عليه السلام باقي است.(1)

حرفه هاي ديگر نيز مانند دامداري، دريانوردي و به دست آوردن اشياي قيمتي و صيد ماهي از دريا و صنعت مورد توجه پيامبران و امامان معصوم عليهم السلام بوده است و خداوند نيز برخي از پيامبران خود را در قرآن با چنين حرفه هايي معرفي مي كند.(2)

اهميت سرمايه در اسلام

سرمايه به عنوان عاملي براي توليد، از جمله مفاهيمي است كه به درستي در اسلام به آن تأكيد شده است. از مال و ثروت در قرآن به نيكي ياد شده است.(3) شهيد مطهري درباره خدمت ثروت در اسلام بحث مي كند و مي گويد:

اسلام علاقه مندي شديد به ثروت را ذم نموده و نه خود ثروت را. اسلام داشتن ثروت را تشويق نموده، چون وجود آن باعث و عامل توليد در كشاورزي، صنعت، تجارت و مبادله خواهد شد. در اسلام اسراف و اتلاف ثروت قوياً منع شده است و اگر كسي در راه دفاع از اموال خود كشته شود، شهيد است.(4)

منابع:

1. معجم موضوعي آيات اقتصادي قرآن، ص 106.

2. محمدجمال خليليان، اسلام و توسعه، قم، حوزه علميه قم، مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي، 1381، صص84 _ 86.

3. سعيد فراهاني فرد، سياست هاي اقتصادي در اسلام، تهران، مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر، 1387، صص 160 _ 163.

4. دفتر تبليغات اسلامي شعبه خراسان، پديده شناسي فقر و توسعه (3)، زير نظر محمد حكيمي، بوستان كتاب، ص 269.

5. قرآن و اقتصاد، صص 370، 89، 473، 560، 561، 472.

ص: 54

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

پيمودن راه رشد و تعالي و گذر از توسعه نيافتگي، نيازمند برخورداري از عوامل و نيرو هاي گوناگون است كه از مهم ترين آنها مي توان سرمايه نقدي، جمعيت فعال و بانشاط، زمين، خاك، آب، معدن طبيعي مانند جنگل ها و ذخاير دريايي را نام برد.

توسعه و پيشرفت اقتصاد

مستند/ كارشناسي/ تركيبي

موفقيّت هاي نظام جمهوري اسلامي ايران در بكارگيري عوامل سرشار سرمايه (زمين، خاك، آب، معادن، منابع طبيعي و ذخاير دريايي) با استفاده از فن آوري هاي پيشرفته (در كشاورزي، سدسازي و توليد برق) و نيروهاي متخصص در مسير توسعه و توليد، قابليت خوبي براي ارايه دارد.

توسعه و پيشرفت اقتصادي ايران/ فن آوري هاي جديد اقتصادي در ايران

مستند/ تركيبي/ كارشناسي/ گفت وگو محور

بنابر تعاليم اسلامي مال و سرمايه در دست مالداران چيزي همانند عاريه است(1) تا همچون وسيله شايسته براي از بين بردن فقر و مسكنت به مصرف برسد و نفع عامه مردم تضمين شود.

معارف ديني اقتصاد/ اجتماعي

كارشناسي/ تركيبي (كپشن)

ص: 55

ص: 56

زراعت هايش را آبياري، دام هايش را سيراب، محيط زندگي اش را باطراوت و حتي مواد غذايي اش (ماهي ها) را در دل خود براي او مي پروراند.

تاريكي شب، همچون لباسي او را مي پوشاند و آرامش و راحتي را به او ارزاني مي دارد. سرانجام روشنايي روز، او را به حركت و تلاش فرا مي خواند و گرمي و حرارت مي آفريند و در همه جا جنبش و حركت ايجاد مي كند. بنابراين، تسخير شب و روز براي اين است كه انسان در پرده سياه تاريكي بيارامد و در روشني خورشيد، امرار معاش كند. خداوند، دريا را مسخر انسان ساخت؛ يعني آن را به گونه اي آفريد كه كشتي بتواند روي آن جريان يابد و انسان ها از آن بهره مند شوند. سرانجام معناي تسخير آن چه در آسمان و زمين است، اين است كه اجزاي عالم همه بر اساس يك نظام جريان دارد و نظامي واحد بر همه آنها حاكم است و برخي را به بعضي ديگر مرتبط و همه را با انسان مربوط و متصل مي سازد. در نتيجه، انسان در زندگي خود از موجودات علوي و سفلي سود مي برد و روز به روز دامنه انتفاع و بهره گيري جوامع بشري از موجودات زميني و آسماني گسترش مي يابد و آنها را از جهات گوناگون واسطه رسيدن به اغراض خود؛ يعني مزاياي حياتي خود قرار مي دهد. به همين جهت همه اين موجودات مسخر انسانند.

امام سجاد عليه السلام در تفسير اين جمله كه خداوند زمين را «فرش» (بستر آسايش) قرار داد، چنين مي فرمايد: «زمين را مناسب و ملايم با طبع شما قرار داد و موافق و مناسب با بدن ها و اجسام شما آفريد. آن را گرم شديد قرار نداد، تا بسوزد و آن را بسيار سرد نيافريد كه منجمد شود. بوي آن را بسيار خوش بو قرار نداد تا به مغزها و اعصاب بيني شما لطمه اي وارد كند. آن را بسيار بدبو خلق نكرد تا بر اثر بوي بد آن نابود شويد؛ آن را همانند آب، نرم قرار نداد كه در آن غرق شويد. زمين را بسيار سفت و محكم نيز نيافريد تا نتوانيد براي خويش خانه اي و مسكني تهيه كنيد، بلكه آن را به وضع مناسب و متيني آفريد تا شما بتوانيد از آن براي حيات خويش بهره گيريد.

نقش توحيد افعالي در رويش گياه از دانه: دانه گياه كاشته شده، يك جوهر جامد است. نهايت تلاش انسان اين است كه او را در زمين دفن كند و به او آب دهد. كار خاك اين است كه دانه را متعفن نموده، بپوساند و به پودر تبديل كند (چنان كه با جسد حيوانات چنين مي كند). كار آب نيز شبيه خاك است.

طبيعت دانه، سكون و بي تحركي است، نه رشد و نمو و حركت به سمت آسمان و سپس ثمردهي، قابليت تكثير و زاد و ولد. اگر خداي بزرگ بر اساس حكمت خود، توان باطني ديگري به اين دانه نمي داد و كلمه فعال ملكوتي خداوند با آن به گونه اي عمل نمي كرد كه او را تغذيه نموده، رشد و توان توليد مجدد دهد و در نهايت به گونه اي آن را قرار دهد كه انسان ها از او منتفع شوند يا خاكستر بود يا كاه در هم كوبيد ه اي كه هيچ حيواني از آن منتفع نمي شد.

ص: 57

منابع:

1. معجم موضوعي آيات اقتصادي قرآن، صص 136 تا 144.

2. محمد جواد نجفي، تفسير آسان، تهران، اسلاميه، 1362، ج 8، ص 369.

3. فضل بن حسن طبرسي، مجمع البيان في تفسير القران، ترجمه: گروه مترجمان، تهران، فراهاني، 1360، ج 3، ص 316.

4. سيد محمدحسين طباطبايي، الميزان في تفسير القرآن، قم، مؤسسه اسماعيليان، 1371، ج 18، ص 172.

5. سيدهاشم حسيني بحراني، ج 1، ص 152.

6. تفسير نمونه، ج 1، ص 78.

7. قرآن و اقتصاد، صص 535 _ 537؛ 413 _ 415؛ 253 _ 255.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

خداوند در آيه 22 سوره بقره، خود را خالق آسمان، زمين، آب، محصول آنها و توليدكننده ميوه ها معرفي مي كند؛ يعني خدا هم عوامل توليد و هم محصول را آفريده است.

اعتقادي (توحيد افعالي و توليد)

كارشناسي/ مستند/ تركيبي (كپشن)

در قرآن آيات 80 و 81 سوره نحل، پيدايش خانه، لوازم و وسايل مختلف زندگي از مو، كرك، پشم و همچنين ايجاد سايبان و لباس اعم از لباس هاي معمولي و جنگي و توليد آنها از تركيب عوامل توليد را به خداوند نسبت داده است.

اعتقادي (توحيد افعالي و توليد)

كارشناسي/ مستند

در آيات ديگري از قرآن (آيات 24 تا 32 سوره عبس) با صراحت تمام عوامل توليد، فرآيند آنها و پيدايش كالا تا نهايي شدن محصول به عنوان كالاي مصرفي يا واسطه اي را به خدا نسبت داده است.

اعتقادي (توحيد افعالي و توليد)

كارشناسي/ مستند

كار انسان، در فرآيند رويش گياهان، تنها كشت است؛ اما رويانيدن فقط كار خداست. به همين دليل از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نقل شده است كه فرمود: «هيچ يك از شما نگوييد من زراعت كردم، بلكه بگوييد، كشت كردم».(1)

اعتقادي (توحيد افعالي و توليد)

مستند/ تركيبي (كپشن) كارشناسي

ص: 58

ارايه تصويري از دانه گياه كاشته شده (جوهر جامد)، خاك و آب و تبيين خاصيت خاك و آب (متعفن نمودن دانه) و طبيعت دانه (سكون و بي تحركي) و سپس تصاوير مربوط به رشد دانه و تبديل شدن به گياه همراه با مطالبي درباره حكمت خداوندي مبني بر تغذيه، رشد و توان توليد مجدد آن به دانه.

اعتقادي (توحيد افعالي و توليد)

مستند/ تركيبي/ كارشناسي/ انيميشن

فهرست يابي ايده هاي اقتصادي در آيات قرآن

موضوعات: توحيد و توليد _ نقش توجه به معاد در اقتصاد

آيات 1 تا 5 سوره مطففين

«وَيْلٌ لِّلْمُطَفِّفِينَ الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلَي النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ لِيَوْمٍ عَظِيمٍ؛ واي بر كم فروشان، كه چون از مردم پيمانه ستانند، تمام ستانند. و چون براي آنان پيمانه يا وزن كنند، به ايشان كم دهند. مگر آنان گمان نمي دارند برانگيخته خواهند شد [در] روزي بزرگ؟».

آيه مرتبط: فاطر: 9.

توضيحات:

بنابر تأكيد قرآن، اعمال انسان در روز قيامت، ارزيابي و محاسبه مي شود و هر كس متناسب با رفتارش در دنيا جزا مي بيند. ترس از سوءحساب در روز قيامت، نقش بسيار مؤثري در تصحيح رفتار هاي اقتصادي او دارد. بي گمان مراقبت دروني مداوم افراد، عامل بسيار مهم براي تحقق رفتار هاي عادلانه اقتصادي است و اين امر تأثير به سزايي در سلامت و رشد اقتصادي، برقراري رفاه و آرامش عمومي و حفظ كرامت انساني دارد.

طبيعي است افق زماني با ورود به عرصه زندگي و باور به ادامه آن پس از مرگ تغيير مي يابد و از كوتاه مدت به بلندمدت، بلكه به ابديت تبديل مي شود. باور به اينكه انسان پس از مدتي كوتاه و در زماني معيّن به نيستي تبديل مي شود، با اين باور كه فرصت كوتاهي در اختيار دارد و بايد توشه ابدي فراهم سازد، تأثير بسيار متفاوتي در رفتار انسان خواهد گذاشت. با تغيير افق زماني و ديدگاه «الدنيا مزرعة الاخرة»، بسياري از واژه هاي اساسي اقتصاد دگرگون شده است و مفاهيم، دامنه گسترده تري خواهند داشت، به ويژه مفاهيمي چون مطلوبيت و سود كه از مفاهيم مبنايي در اقتصادند و ساختار انگيزش را تشكيل مي دهند. موتور محرك مصرف، مطلوبيت و هدف، حداكثر كردن آن است. انگيزه كار، تلاش و فعاليت هاي توليدي، كسب سود و هدف توليد كننده، براي به حداكثر رساندن آن است. با باور به معاد، متعلق لذت و مفهوم سود،

ص: 59

تفاوت اساسي مي يابد؛ نه تنها افراد معتقد به آن، منافع جهان پس از مرگ، بلكه به علت ابدي بودن زندگي آخرتي و جاودان بودن انسان در آنجا به آخرت اهميت بيشتري مي دهد و به همين جهت، فعاليت هاي اقتصادي، صبغه عبادي به خود مي گيرد و پاداش هاي آخرتي، انگيزه را براي فعاليت ها تشديد مي سازد. چنان كه عقوبت هاي سنگين آخرتي، فرد را از تعرض به حقوق ديگران و ارتكاب جرايم (از جمله جرايم اقتصادي) بازمي دارد.

قرآن كريم از روش انذار و بشارت درباره مسائل گوناگون اقتصادي استفاده كرده است. در سوره مطففين آمده است كه «واي بر كم فروشان! آنان كه وقتي براي خود پيمانه مي كنند، حق خود را به طور كامل مي گيرند، اما هنگامي كه مي خواهند براي ديگران پيمانه وزن كنند، كم مي گذارند. آيا آنها گمان نمي كنند كه برانگيخته مي شوند، در روزي بزرگ؟»

همچنين از جمله روش هايي كه قرآن براي برانگيختن مؤمنان براي انفاق، به طور مرتب و با شيوه هاي گوناگون استفاده كرده، وعده پاداش است. افزون بر اين، بارها قرآن در ضمن آياتي كه مباحث اقتصادي از آنها استفاده مي شود، توجه انسان را به معاد جلب مي كند، به ويژه وقتي از نزول باران، رويش گياهان و پيدايش ميوه ها براي انسان ها سخن مي گويد، همانند اين آيه: «خداوند كسي است كه بادها را فرستاده تا ابر هايي را به حركت درآورد؛ سپس اين ابرها را نيز به سوي زمين مرد ه اي رانديم و به وسيله آن، زمين را از مردنش زنده كرديم، رستاخيز نيز همين گونه است». (فاطر:9)

منبع: معجم موضوعي آيات اقتصادي قرآن، صص 31 تا 33.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

تأثير باور به معاد در رفتار دينداران جلوه ويژ ه اي در مصرف، مطلوبيت و هدف، انگيزه و تلاش در فعاليت هاي توليدي و كسب سود دارد؛ به گونه اي كه منافع جهان پس از مرگ (به علت ابدي بودن زندگي آخرتي) را لحاظ مي كند.

اعتقادي (معاد)/ اقتصادي/ اجتماعي

كارشناسي/ مستند/ تركيبي

دينداران با باور به معاد و منافع جهان ابدي زندگي آخرتي، انگيزه بسيار بالايي براي رفتار هاي اقتصادي و اجتماعي همانند انفاق، وقف، رعايت حقوق ديگران، صله رحم و احسان دارند.

اخلاق اقتصادي/ اجتماعي

كارشناسي/ مستند/ تركيبي/ تيزر ديني

ص: 60

در برنامه هاي معادمحور مي توان با بهره مندي از روش مقايسه اي بين انسان هاي خوب و بد، مؤمنان و كفار، عالمان و جهال، گنهكاران و ثواب كاران، تصوير خوبي از انفاق، وقف، وصيت به صرف مال در امور خيريه و... ارايه كرد.

اخلاق اقتصادي/ اجتماعي/ معارف ديني

داستاني/ مستند/ كارشناسي/ تركيبي

برخي نمادها و استعاره هاي مرتبط با مفاهيم اخروي (رفتار هاي اقتصادي) كه در ارايه تصوير اخروي به ما كمك مي كند عبارتند از:

رويكرد

مفاهيم

نمادها و استعاره ها

محتوايي

فرمي

رباخوار

شخصي كه از بزرگي شكمش هرچه مي خواهد از زمين برخيزد، نمي تواند.

معارف ديني

داستاني/

انيميشن

پس خورندگان ربا

شخصي كه وارونه آويزان شده است.

معارف ديني

داستاني/ انيميشن

رشوه خوار و اهل كسب مال حرام

شخصي كه به صورت خوك درآمده است.

معارف ديني

مستند داستاني/ انيميشن

خوردن اموال يتيمان از روي ظلم و ستم

شخصي كه آتش در دهانش فرو مي رود و از پشتش خارج مي شود.

معارف ديني

داستاني/ انيميشن/ مستند/ داستاني

رها كردن غذاي حلال و خوردن غذاي حرام

شخصي كه در جلويش سفره هايي از گوشت هاي پاكيزه و طيب است و سفره هايي از گوشت هاي ناپاك و خبيث، آن شخص گوشت هاي پاكيزه را رها مي كند و از گوشت هاي ناپاك مي خورد.

معارف ديني

داستاني/ انيميشن

از اموال دنيا فقط كفن به همراه انسان مي آيد

دست هاي خالي ميتي كه روي آن كفن پوشيده است.

معارف ديني

مستند/ داستاني

ص: 61

ص: 62

صنعت كشتي سازي: به نقش وحي در اين صنعت، از آيه 27 سوره مؤمنون مي توان پي برد. معناي واژه «بِأَعْيُنِنا»، ساختن كشتي در برابر ديدگان خداست كه كنايه از ساختن كشتي، تحت مراقبت و محافظت خداست و منظور از كلمه «وحينا»، ساختن با تعليم و دستور هاي غيبي است كه به تدريج مي رسد. به عبارت ديگر از اين كلمه برمي آيد كه نوح، چگونگي ساختن كشتي را نيز از فرمان خدا مي آموخت.

مسكن و شهرسازي: نقش و تأثير وحي در زمينه فنون خانه سازي را از آيه 87 سوره يونس مي توان استفاده كرد. در واقع، معناي آيه اين است كه ما به موسي و برادرش وحي كرديم كه براي قومتان خانه هايي در مصر بسازيد، گويا تا آن زمان بني اسرائيل زندگي شهري نداشتند، بلكه مانند صحرانشينان در خيمه ها و مكان هايي نظير آن زندگي مي كردند. شما و قومتان، خانه هايتان را روبه روي هم و در يك جهت قرار دهيد. خانه ها به يكديگر متصل باشد و تبليغ، مشاوره و تشكيل اجتماع براي نماز ميسر شود.

منابع:

1. معجم موضوعي آيات اقتصادي قرآن، صص 152 تا 155.

2. قرآن و اقتصاد، صص 471 تا 473 و 365 و 366.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

از ديدگاه قرآن كريم،(1) همه هستي از جمله انسان، منابع، ابزار هاي توليد و فعاليت هاي توليدي و فرآيند شكل گيري آن نيز مخلوق خداوند عليم و حكيم هستند.

اعتقادي (تجلي توحيد در عوامل توليد)

كارشناسي/ گفت وگومحور/ تركيبي (كپشن) داستاني/ انيميشن

از آيات قرآن كريم در مي يابيم كه دست يابي به زندگي شايسته و سالم در گروي بهره گيري از معارف آسماني، تفكر و تعقل است. انسان بايد خطوط كلي و شاه راه هاي هدايت را از وحي بگيرد و در چارچوب اين اصول با كمك مواهب الهي و قواي ادراكي، اندوخته هاي تجربي اش را افزايش دهد.

معارف ديني/ راهبردي/ توليد و جايگاه وحي

كارشناسي/ گفت وگومحور/ تركيبي/ داستاني

ص: 63

حرفه ها و صنعت هايي كه ابتدا از طريق وحي شكل گرفته است؛ همانند صنعت زره بافي، ذوب فلزات، ريخته گري، كشتي سازي و شيوه خانه سازي، قابليت آن را دارند تا هر كدام در برنامه اي مستقل به چگونگي شكل گيري آن از طريق وحي و مراحل توسعه و تكامل آن پرداخته شود.

معارف ديني اقتصاد/ توسعه و تكامل حرفه ها و صنايع (با سرمنشأ وحي)

مستند/ داستاني/ انيميشن/ تركيبي/ كارشناسي

در تيتراژ ابتدايي برنامه اي كه درباره هر صنعت يا حرفه اي كه منشأ وحي دارد، مي توان آيه مربوط به آن را آورد و در ضمن برنامه يا پايان برنامه به اين حقيقت اشاره كرد كه نقش وحي در جهت دهي مردم به سوي سعادت دنيايي و آخرتي، بسيار مؤثر بوده است، ولي اينكه وحي در همه امور دنيايي، نقش داشته باشد و توليد (به طور كامل) وحياني باشد، نه بشري، چنين چيزي از قرآن كريم استفاده نمي شود. با توجه به اينكه در درون انسان خواسته ها و غرايزي سرشته و توانايي هايي به او داده شده است كه به طور خودكار به طرف نوآوري، توليد و اختراع روش هاي تازه حركت مي كند. وجود فطرت، دوست داشتن مال، جاه، علاقه به افزايش ثروت و توانايي هاي انسان براي اين جهت دهي كافي است و به نقش وحي به صورت مستقيم در آن نيازي نيست.

معارف ديني اقتصاد/ راهبردي/ توليد و جايگاه وحي

مستند/ داستاني/ انيميشن/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 64

ص: 65

ص: 66

ساكنين آن منطقه ساخت. آن گاه آهن را گداخت و از آن تكه هايي به مانند سنگ هاي عظيم جدا ساخت. سپس مس را گداخت و از آن خمير هايي مانند گل براي آن تكه هاي آهن فراهم ساخت. او در ادامه به اندازه گيري ميان آن دو كوه پرداخت. طول آن در حدود سه ميل بود. به دستور ذوالقرنين پايه هاي كوه را آن قدر تراشيدند تا به نزديكي آب رسيدند. عرض آن حفره را يك ميل قياس كردند و آن را از پار ه اي آهن و مس گداخته انباشته ساختند. آنها طبقه اي را با آهن و طبقه ديگر را با مس ذوب شده مي چيدند تا آنكه ارتفاع سد به اندازه آن دو كوه گرديد و از دور بسان بردي يماني با رنگ هاي زرد، سرخ و سياه به نظر مي رسيد. سرانجام ذوالقرنين سد بزرگ و محكمي بين دو كوه به وجود آورد. قوم يأجوج سالي يك بار تا پشت آن سد پيش روي مي كردند، اما وقتي با مانعي به آن عظمت برخورد مي كردند، به ناچار عقب نشيني كردند. بدين طريق خداوند قومي را كه گرفتار ظلم و ستم بودند، آسايش و راحتي بخشيد و از شر يأجوج و مأجوج ر هانيد.

منابع:

1. محمد احمد جاد المولي و ديگران، قصه هاي قرآن، ترجمه: مصطفي زماني، قم، پژواك انديشه، چاپ دوم، 1380، صص352 و 353.

2. نعمت الله جزايري، قصص الأنبيا، ترجمه: يوسف عزيزي، تهران، هاد، چاپ سوم، 1377، صص 259 و 260.

مباني معرفتي و اعتقادي:

1. معرفت ذي القرنين در شناخت متغير هاي حاكم در فرآيند عظيم توليدي سد نمود پيدا مي كند.

2. ساختن سد يأجوج مصداق بارزي از تأكيد قرآن بر انجام صحيح، نيكو و با كيفيت كار و نيز تأكيد بر هوشياري در به كارگيري اموال است.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فردي

حماسه ساختن سد يأجوج در قرآن، اهميت فوق العاده و ضرورت وجود عناصر مختلف توليدي و چگونگي تركيب صحيح آنها و پيش نياز هاي توليد و به كارگيري صحيح و منطقي آنها را بيان مي كند كه در نتيجه آن سدي ساخته مي شود كه در آن تجارب به كار بسته شده و از استحكام بالايي برخوردار است.

مديريتي (مصداقي از توليد اقتصادي در قرآن)

داستاني/

انيميشن

ص: 67

عبرت هايي كه در اين داستان قرآني به آنها اشاره شده است، عبارتند از:

1. اهميت مشاركت مردمي در موفقيت پروژه ها؛

2. اهميت تمرين عملي؛

3. اهميت مرزها؛

4. ضرورت اقدام دولت و ملت جهت حمايت از دارايي ها و مقدسات خود، حتي در عصر جهاني شدن؛

5. دولت ها بايد از مرز هاي مادي در حد توان استفاده كنند و همزمان دارايي هاي خود را با كيفيت توليدات و آموزش كاركنان و ارتقاي آنان محافظت كنند.

آموزه هاي مديريت اقتصادي

كارشناسي/

داستاني/ انيميشن/

تركيبي

در داستان ساخت سد يأجوج، طرح و برنامه از ذوالقرنين بود و سرمايه از آن گروهي كه متقاضي ساخت سد بودند و اين بيانگر آن است كه آن جمعيت از نظر امكانات اقتصادي وضع خوبي داشتند، اما از نظر صنعت، فكر [تكنولوژي] و نقشه ناتوان بودند. بنابراين حاضر شدند هزينه اين سد مهم را بر عهده گيرند، مشروط بر اينكه ذوالقرنين طرح و ساختمان آن را پذيرا شود.

توسعه و پيشرفت با طرح و سرمايه

كارشناسي/

تركيبي/

انيميشن

ايده هاي توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني در مطالب داستاني

موضوع كلي: توكل تاجر ورشكسته بر خدا و بازگشت سرمايه و زندگيش با كار و تلاش مجدد

خلاصه داستان:

ابوطيار، يكي از بازرگانان كوفه بود و بر اثر پيش آمد هاي ناگواري، هستي و موجودي خود را از دست داد. او در مدينه به محضر امام صادق عليه السلام شرفياب شد و در ضمن شرح اوضاع و احوال خويش، به عرض رساند كه تمام سرمايه تجارتم از دست رفته است و اينك به سختي افتاده ام و در فشارم و از حضرت راه چار ه اي خواست. امام از او سؤال كرد: آيا در بازار مغاز ه اي داري؟ عرض كرد: آري، ولي مدتي است كه آن را تعطيل كرده ام؛ زيرا جنسي ندارم تا براي فروش عرضه كنم. امام فرمود: زماني كه به

ص: 68

كوفه بازگشتي، دكان خود را باز كن. نظافت نما و در دكان بنشين. امام صادق عليه السلام براي اينكه او را مطمئن و اميدوار كند، به او فرمود: «هنگامي كه خواستي به بازار بروي و فعاليت تازه خود را شروع كني، دو ركعت نماز بخوان و بعد از آن بگو بار خدايا، من به نيروي شكست خورده و روح خودباخته خويش متكي نيستم. تنها تكيه گاه من، قدرت شكست ناپذير توست. بارالها، نيرو و قدرت من تويي. من از تو تمناي روزي و گشايش زندگي دارم و كسي جز تو به انجام اين درخواست قادر نيست».

ابوطيار به دستور آن حضرت عمل كرد. با آنكه به قدري تهي دست بود كه قدرت پرداخت اجاره دكان را نداشت و ترسان بود كه در ساعت اول باز شدن مغازه، مالك آن مراجعه كند و اجرت اجاره دكان را بخواهد، ولي توجه به خدا، روح شكست خورده او را چنان نيرومند ساخته بود كه با اطمينان خاطر، حجره را گشود و بر در دكان بي متاع نشست. بازاريان اطراف او، چون ديدند وي متاعي ندارد و چيزي براي عرضه كردن در اختيارش نيست، شگفت زده شدند.

ساعتي نگذشت كه پارچه فروشي نزد وي آمد و درخواست اجاره نصف دكان را كرد. ابوطيار موافقت كرد و نصف مغازه را به وي واگذار كرد. پارچه فروش، متاع خود را در معرض فروش و معامله قرار داد و هنوز چند عدل پارچه را باز نكرده بود كه ابوطيار گفت: يكي از عدل ها را در اختيار من بگذار تا بفروشم. با هم قراردادي (مبني بر اينكه نصف سودش (حق العمل) مال من و بقيه براي شما) گذاردند و صاحب پارچه قبول كرد.

ابوطيار پارچه هاي او را در نصف ديگر مغازه كه در اختيار داشت در معرض فروش قرار داد. اتفاقاً آن روز هوا به شدت سرد شده بود و مشتريان براي خريد به بازار هجوم آوردند و تا غروب، تمام اجناس فروخته شد. ابوطيار به حق العمل كاري خود ادامه داد تا كم كم وضع مالي اش خوب شد و مركب تهيه كرد و غلام و كنيز خريد و خانه ساخت.

ابوطيار مي گويد: با توكل بر خدا، به كارم ادامه دادم و بهتر از اول به سرمايه و زندگي خود بازگشتم.

منابع:

1.محمدباقر مجلسي، بحارالانوار، تهران، مكتبة الاسلامية، چاپ دوم، 1394ه .ق، ج 11، ص 215.

2. سيد علي اكبر صداقت، يك صد موضوع پانصد داستان، قم، ناصر، 1379، ج2، صص 129 و 130.

ص: 69

مباني معرفتي و اعتقادي:

1. راز گشايش در كارها و نجات از سختي ها و گرفتاري ها توكل بر خداست؛

2. توسل به امام معصوم عليهم السلام و فراگيري چگونه گفتن خواسته هاي خود به خدا در توكل كردن بر او، بسيار اهميت دارد.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فردي

مهم ترين عامل اثرگذار در كسب و كار براي رسيدن به سرمايه و سود بيشتر اراده الهي و توكل كردن بر قدرت شكست ناپذير خداوند است.

معارف ديني اقتصاد

داستاني/

كارشناسي/

تركيبي

ائمه معصومين عليهم السلام هميشه پناهگاه و ياري رسان مؤمنان در گرفتاري هاي زندگي، به ويژه مسائل مربوط به كار و امور معيشتي مردم بوده اند.

اجتماعي/ ديني

داستاني/

كارشناسي/

تركيبي/

انيميشن

امام صادق عليه السلام به ابوطيار راه گشايش روزي را از طريق توكل بر خدا، با گشودن مغازه خالي ياد داد.

معارف ديني (چگونگي توكل بر خدا)

داستاني/

انيميشن/

كارشناسي

ص: 70

ص: 71

ص: 72

ص: 73

1. توليد برق؛

2. پزشكي و بهداشتي؛

3. صنايع غذايي؛

4. كشاورزي؛

5. دامپزشكي و دامپروري؛

6. كاربرد تكنيك هاي هسته اي در مديريت منابع آب؛

7. صنعت؛

8. امنيت؛

9. باستان شناسي؛

10. اكتشافات.

منابع:

1. سيد عبدالمجيد اشكوري و محمدعلي روزبهاني، ايران و انرژي هسته اي، قم، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما، 1384.

2. مهدي نبوي نيا، آشنايي با انرژي هسته اي، ويژگي هاي آن و منابع انرژي تجديدپذير، تبريز، شايسته، 1391.

3. رضا پورشمس، آشنايي با علوم هسته اي، يزد، نيك روش، سپاه پاسداران انقلاب اسلامي يزد، 1384.

4. فروغ كشاورز، انرژي و انرژي هسته اي، تهران، محور، 1387.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فردي

با توجه به اينكه انرژي هسته اي حاصل از اورانيوم، جزو بهترين و پاك ترين انرژي هاست و اهميت و ارزش آن زماني آشكار مي شود كه با انرژي هسته اي حاصل از پولوتونيم يا ديگر راديواكتيوها، كه انرژي هاي نيمه پاك و تجديدناپذيرند و زباله ها و پس مانده هاي آن هزاران سال در محيط زيست باقي مانده و براي سلامت موجودات زنده بسيار خطرناكند، مقايسه شود.

فن آوري هاي جديد

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 74

تاريخچه كشف انرژي هسته اي به همراه كاربرد هاي صلح آميز آن را مي توان در برنامه اي ارايه كرد.

علمي كاربردي

انيميشن/ تركيبي

مصاديق كاربرد انرژي هسته اي در علم پزشكي، كه هر يك قابليت آن را دارد تا در برنامه اي مستقل ارايه شود، عبارتند از:

1. تهيه و توليد كيست هاي راديو دارويي براي مراكز پزشكي هسته اي، جهت از بين بردن كيست ها و تومور هاي سرطاني)؛

2. تهيه و توليد راديو دارويي يد _ 131، براي تشخيص بيماري هاي تيروئيد و درمان آنها؛

3. تهيه و توليد كيست هاي هورموني؛

4. تشخيص و درمان سرطان پروستات؛

5. تشخيص سرطان هاي كولون، پانكراس، روده كوچك و برخي سرطان هاي سينه؛

6. شناخت محل تومور هاي سرطاني و بررسي تومور هاي مغزي، سينه و ناراحتي هاي ريوي؛

7. تصويربرداري بيماري هاي قلبي، تشخيص عفونت ها و التهاب مفصلي، آمبولي و لخته هاي وريدي؛

8. تشخيص نارسايي هاي قلب، كليه و ديگر اعضاي بدن؛

9. بررسي بيماري هاي كبد و كيسه صفرا؛

10. استفاده از اشعه براي جراحي در برخي بيماري هاي مغزي، بدون نياز به باز كردن جمجمه؛

11. تشخيص كم خوني يا سندرم اختلال در جذب ويتامين B12؛

12. كنترل كيفي راديو دارو هاي خوراكي و تزريقي براي تشخيص و درمان بيماري ها؛

13. بررسي مراكز عفوني در بدن؛

14. توليد دزيمتري هاي جيبي و محيطي.

دست آوردهاي انرژي هسته اي در پزشكي

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 75

استفاده از تشعشع مواد راديواكتيو ضعيف براي كشتن ميكروب وبا كه سال هاست كاربرد دارد.

علمي كاربردي

انيميشن/ مستند علمي

كاربرد هاي انرژي هسته اي در بهداشت:

1. استريليزاسيون و سترون سازي وسايل يك بار مصرف پزشكي با استفاده از پرتو هاي راديواكتيو؛

2. اندازه گيري ميزان آلودگي مواد اوليه داروها و مواد بهداشتي يا محصولات استريل پزشكي با كمك مواد راديواكتيو، در صورتي كه آلودگي داشته باشند.

3. اندازه گيري آلودگي سبز ي هاي بسته بندي شده؛

4. بهره مندي از مواد راديواكتيو براي تميز كردن و زدودن آلودگي در بسياري از لوازم مانند لنز هاي چشم يا برخي مواد آرايشي.

دست آوردهاي انرژي هسته اي در بهداشت

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

توليد برق يكي از نياز هاي روزمره و فوق العاده اثرگذار در زندگي مردم است، انرژي هسته اي با صرفه اقتصادي بيشتر و آلودگي كمتر زيست محيطي مي تواند در اين زمينه به كمك نيروگاه ها بيايد و جهان را از بحران محدوديت فسيلي ر هايي بخشد.

راهبردي/ علمي پژوهشي

مستند/ كارشناسي

عزم نظام جمهوري اسلامي ايران در توليد برق مبني بر ايجاد تنوع در نيروگاه هاي اتمي و توجه به توانمندي داخلي، از نظر طراحي و احداث نيروگاه هاي اتمي آب سنگين، اين امكان را فراهم ساخته كه از اورانيوم طبيعي به دست آمده از منابع داخلي ايران، براي توليد سوخت هسته اي و كاربرد آن در اين نيروگاه ها استفاده شود.

توسعه و پيشرفت اقتصادي ايران

مستند/ كارشناسي/ تركيبي

با عملياتي شدن برنامه ساخت نيروگاه هاي هسته اي و توليد هفت هزار مگاوات ظرفيت برق هسته اي در كشور تا سال 2020 ميلادي، به اندازه 190 ميليون بشكه نفت خام در زمينه مصارف نيروگاهي كشور صرفه جويي خواهد شد كه ارزش اقتصادي آن بيش از پنج ميليارد دلار در سال برآورد مي شود و از نظر اجتماعي و زيست محيطي نيز از توليد 157 هزار تن دياكسيد كربن، 150 تن ذرات معلق در هوا، 130 تن گوگرد و 50 تن اكسيد نيتروژن جلوگيري مي شود.

آينده نگري برق هسته اي/ فوايد افزايش ظرفيت برق هسته اي

مستند/ كارشناسي/ تركيبي (نريشن يا كپشن)

ص: 76

كاربرد هاي انرژي در منابع غذايي، عبارتند از:

1. از بين ميكروب ها و طولاني تر كردن عمر مواد غذايي با استفاده از تشعشع مواد راديواكتيو؛(1)

2. حمل و نقل مواد غذايي در مسير هاي طولاني يا نگه داري دراز مدت مواد غذايي با استفاده از تشعشع مواد راديواكتيو ضعيف؛

3. استرليزه كردن بدون ايجاد تغيير فيزيكي از طريق پرتوافكني بر روي مواد غذايي؛

4. كشتن حشرات كوچك يا ميكروارگانيزم ها در مواد غذايي؛

5. طولاني تر كردن عمر گوشت؛

6. كند كردن پروسه رشد انواع قارچ در مواد غذايي.

دست آوردهاي انرژي هسته اي در صنايع غذايي

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

كاربرد هاي انرژي هسته اي در كشاورزي عبارتند از:

1. كندتر كردن زمان رسيدن انواع ميوه ها به منظور افزايش زمان نگه داري آنها، با تكنيك پرتوتابي؛

2. با بهره مندي از مواد راديواكتيو مي توان خاصيتي در گياهان ايجاد كرد كه آنها از حداكثر آب موجود در خاك بهره ببرند.(2)

3. استفاده از تكنيك هاي رديابي براي تغذيه گياهي مانند نحوه جذب كودها، عناصر و...؛

4. طرح باردهي و جهش گياهاني چون گندم، برنج و پنبه(3) (دانه هاي روغني كلزا)؛

5. طرح تحقيقاتي مقاوم سازي درخت اكاليپتوس به شوري و خشكي با استفاده از انرژي هسته اي به شكل پرتودهي گاما؛

6. توليد ميوه هاي بدون هسته (پرتقال و نارنگي)؛(4)

ص: 77

7. جلوگيري از افتادگي ساقه ذرت و گندم؛(1)

8. افزايش ماندگاري محصولات به ويژه مركبات در سردخانه ها؛

9. جلوگيري يا به تأخير انداختن جوانه زدن محصولاتي همانند سيب زميني و پياز در انبارها و حفظ كيفيت اين محصولات، با استفاده از تكنيك پرتوتابي اشعه گاما؛

10. كنترل حشرات و جلوگيري از زاد و ولد آنها در گندم و جو و مبارزه با آفات محصولات كشاورزي؛(2)

11. كاهش بار ميكروبي و قارچي بعضي از محصولات، مثل زعفران و ادويهها.

دست آوردهاي انرژي هسته اي در كشاورزي

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

جمهوري اسلامي ايران در زمينه كشاورزي هسته اي، براي نخستين بار موفق شده است دو رقم برنج با نام هاي «پويا» و «تابش» توليد كند كه هم از لحاظ عملكرد و هم از نظر برخي صفات نسبت به والدينشان بهتر هستند.

پيشرفت اقتصادي ايران

مستند علمي/ تركيبي/ گزارشي/

كاربرد هاي انرژي هستهاي در دامپزشكي و دامپروري عبارتند از:

1. تكنيك هاي هسته اي در پيش گيري، كنترل و تشخيص بيماري هاي دامي؛

2. تكنيك هاي هسته اي در توليد مثل دام؛

3. تكنيك هاي هسته اي در تغذيه دام؛

4. تكنيك هاي هسته اي در اصلاح نژاد دام براي بازدهي بيشتر مانند اصلاح نژاد گاوها؛ به گونهاي كه گوشت قابل استفاده آنها به حداكثر برسد؛

5. تكنيك هاي هسته اي در بهداشت و ايمن سازي محصولات دامي و خوراك دام با استفاده از پرتو هاي راديواكتيو.

دست آوردهاي انرژي هسته اي در دامپزشكي و دامپروري

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 78

كاربرد تكنيك هاي هسته اي در مديريت منابع آب عبارتند از:

1. تكنيك هاي هسته اي براي شناسايي حوزه هاي آب خيز زيرزميني؛

2. هدايت آب هاي سطحي و زيرزميني؛

3. كشف و كنترل آلودگي؛

4. كنترل نشت و ايمني سدها؛

5. بهرهمندي از تكنيك هاي هسته اي در شيرين كردن آب شور و آب دريا.

دست آوردهاي انرژي هسته اي در مديريت منابع آب

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

كاربرد هاي استفاده از انرژي هسته اي در بخش صنعت كه قابليت ارايه در چند برنامه مستقل را دارد، عبارتند از:

1. تهيه و توليد چشمه هاي پرتوزايي كبالت براي مصارف صنعتي؛

2. توليد چشمه هاي ايريديم براي كاربرد هاي صنعتي و بررسي جوشكاري در لوله هاي نفت و گاز؛

3. توليد چشمه هاي پرتوزا براي كاربرد هاي گوناگون در علوم و صنعت از قبيل:

الف) طراحي و ساخت انواع سيستم هاي هسته اي براي كاربرد هاي صنعتي؛ مانند سيستم هاي سطح سنجي، ضخامت سنجي، چگالي سنجي مواد معدني و نظاير آن؛

ب) اندازه گيري خاكستر ذغال سنگ؛

ج) بررسي كوره هاي مذاب شيشه سازي براي تعيين اشكال هاي آنها؛

د) نشت يابي در لوله هاي انتقال نفت با استفاده از تكنيك هسته اي؛

ص: 79

ه) دبي سنجي پرتويي براي سنجش شدت تشعشعات، نور و فيزيك امواج؛

و) سنجش پرتويي براي ساييدگي قطعات در حين كار و ميزان خوردگي قطعات؛

4. كشف عناصر ناياب در معادن؛

5. برآورد ميزان سنگ هاي معدني در معادن يا مواد نفتي در چاه هاي نفت يا حفاري ها؛

6. بهرهمندي از مواد راديواكتيو در صنعت اتومبيل سازي براي كنترل كيفيت ورق استيل؛

7. استفاده از مواد راديواكتيو در صنعت ساخت و نگه داري هواپيما براي كنترل وجود شكاف يا نشتي در موتور هاي جت؛

8. استفاده از مواد راديواكتيو براي مشخص كردن كيفيت جوشكاري در لوله هايي كه در زيرزمين كارگذاري شده اند؛

9. بهره مندي از مقادير بسيار كمي مواد راديواكتيو براي جلوگيري از به هم چسبيدن كاغذها بر اثر الكتريسيته ساكن و در نهايت، جمع شدن در دستگاه هاي فتوكپي؛

10. كنترل كيفي در تهيه محلول هاي كاملاً همگن؛(1)

11. بهره مندي به عنوان حساسه.(2)

دست آوردهاي انرژي هسته اي در صنعت

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 80

دو نمونه از كاربرد تكنيك هسته اي در امنيت عبارتند از:

1. با استفاده از دستگاه هايي كه بر مبناي فيزيك هسته اي كار مي كنند براي كشف مين هاي ضد نفر؛

2. بررسي تراكم گلوله ها و خمپاره ها.

دست آوردهاي انرژي هسته اي در امنيت

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

كاربرد هاي انرژي هسته اي در باستان شناسي عبارتند از:

1. عمرسنجي و تجزيه و تحليل نمونه هاي باستان شناسي مانند سكه و سفال، از طريق علم هسته اي؛

2. براي تشخيص نمونه هاي تقلبي آثار باستاني و فسيل ها و عمرسنجي آنها، ميزان كربن راديواكتيو موجود در نمونه ها اندازه گيري مي شود.

دست آوردهاي انرژي هسته اي در باستان شناسي

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

كاربرد انرژي هسته اي در اكتشافات: با به كارگيري روش هاي هسته اي مي توان محل دقيق معادن مختلف و حوزه هاي آب زيرزميني را كشف كرد.

دست آوردهاي انرژي هسته اي در اكتشافات

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 81

فهرست مراكز داراي دستگاه هاي پزشكي هسته اي موجود در كشور(1)

رديف

پزشكي هسته اي

شهرستان

رديف

پزشكي هسته اي

شهرستان

1

بيمارستان 502 ارتش

تهران

31

گروه درماني پارس

تهران

2

گاما

تهران

32

بيمارستان بقيه الله

تهران

3

بيمارستان ولي عصر

تهران

33

بيمارستان پارك كلينيك

تهران

4

بيمارستان لبافي نژاد

تهران

34

بيمارستان سيدالشهداء

اصفهان

5

بيمارستان آيت الله طالقاني

تهران

35

بيمارستان گلستان

اهواز

6

بيمارستان شفا يحيويان

تهران

36

گاما اسكن

اروميه

7

مركز قلب شهيد رجايي

تهران

37

بيمارستان آذربايجان

اروميه

8

بيمارستان نيروي هوايي

تهران

38

پزشكي هسته اي خسروشاهي

بابل

9

بيمارستان شريعتي

تهران

39

مركز آموزشي شهيدبهشتي

تبريز

10

پزشكي هسته اي شيرين

تهران

40

بيمارستان امام خميني

تبريز

11

بيمارستان دي

تهران

41

طب هسته اي تبريز

تبريز

12

بيمارستان سينا

تهران

42

طب هسته اي دكتر دبيري

تبريز

13

گاما اسكن تهران

تهران

43

دكتر يوسفي كما

رشت

14

پزشكي هسته اي سينا

تهران

44

گاما اسكن مرواريد

رشت

15

پزشكي هسته اي مرجان

تهران

45

بيمارستان خاتم الأنبياء

زاهدان

16

مركز شهيد هاشمي نژاد

تهران

46

پزشكي هسته اي دكتر احمدي

زنجان

17

بيمارستان بانك ملي

تهران

47

پزشكي هسته اي مازندران

ساري

18

بيمارستان جم

تهران

48

بيمارستان نمازي

شيراز

19

بيمارستان پارس

تهران

49

مركز پزشكي شهيد حجازي

شيراز

20

بيمارستان جرجاني

تهران

50

مركز آموزشي شهيد بهشتي

قم

21

110 سيد خندان

تهران

51

شفا

كرج

22

بيمارستان شركت نفت

تهران

52

پزشكي هسته اي كرج

كرج

23

پزشكي هسته اي رازي

تهران

53

بيمارستان شفا

كرمان

24

پزشكي هسته اي نو

تهران

54

مركز آموزشي درماني طالقاني

كرمانشاه

25

بيمارستان شهدا

تهران

55

گاما اسكن

كرمانشاه

26

بيمارستان آراد

تهران

56

بيمارستان امام رضا عليه السلام

مشهد

27

پزشكي هسته اي نيكان

تهران

57

بيمارستان قائم

مشهد

28

گاما اسكن تابش

تهران

58

پزشكي هسته اي حضرت فاطمه عليها السلام

همدان

29

پزشكي هسته اي مهر

تهران

59

بيمارستان شهيد بهشتي

همدان

30

گاما اسكن غرب

تهران

60

دكتر سالاري

يزد

ص: 82

ص: 83

3. ماهواره نويد: اين ماهواره سومين تجربه موفق سازمان هوا _ فضا است كه با استفاده از ماهواره بر «سفير نويد» در 14 بهمن 1390 با موفقيت در مدار زمين قرار گرفت. اين ماهواره هر 90 دقيقه يك دور به دور زمين مي چرخيد و با استفاده از دوربين نصب شده روي آن (كه از روزولوشن مناسبي برخوردار است) به گرفتن عكس از روي ايران و ارسال آن به ايستگاه هاي زميني مي پرداخت.

4. ماهواره فجر: ماهواره فجر از ديگر پروژه هاي فضايي كشور است كه به همت وزارت دفاع و پشتيباني نيرو هاي مسلح و وزارت ارتباطات و فن آوري اطلاعات اجرايي شده است. اين ماهواره انرژي مورد نياز خود را در فضا از سلول هاي خورشيدي تأمين مي كند و از نوع ماهواره هاي شناسايي است كه ماندگاري و پايداري خوبي دارد و مي تواند مدت طولاني تري در فضا بماند. ماهواره فجر در آينده نزديك به فضا پرتاب مي شود.

5. ماهواره ظفر: ماهواره ملي ظفر به وسيله دانشگاه علم و صنعت و به سفارش سازمان فضايي ايران طراحي و ساخته شده است. اين ماهواره از فن آوري هاي پيشرفته تر نسبت به ماهواره نويد برخوردار است.

ماهواره ظفر پس از ماهواره نويد به عنوان دومين پروژه فضايي در دستور كار دانشگاه علم و صنعت قرار گرفته است. وزن اين ماهواره 90 كيلوگرم و در ابعاد 63 * 63 * 80 سانتي متر است كه براي استقرار در مدار داير ه اي با ارتفاع 500 كيلومتر و زاويه انحراف مداري 55 درجه طراحي شده است. براي پرتاب اين ماهواره نياز به اجراي چندين فاز ديگر است كه هم اكنون در حال انجام است.

6. ماهواره طلوع: اين ماهواره نخستين ماهواره سنجش از راه دور ايران است كه در 14 بهمن سال 1388، روز ملي فن آوري ماهوار ه اي، رونمايي شد.

مدار ماهواره طلوع از نوع ارتفاع پايين و ارتفاع مدار آن بيش از 500 كيلومتر است و دو سال عمر مفيد براي آن پيش بيني مي شود. انرژي ماهواره طلوع به وسيله آرايه هاي خورشيدي از روي بدنه و باتري هاي ثانويه تأمين خواهد شد. جرم اين ماهواره 100 كيلوگرم و ابعاد اين سازه شش ضلعي با عرض 86 و ارتفاع 100 سانتي متر است.

7. ماهواره اميركبير (Autsat): اين ماهواره كه از سوي پژوهش گران دانشگاه صنعتي اميركبير طراحي و ساخته شده است، با عنوان RU300 است كه به سفارش سازمان فضايي كشور اجرايي شد. مأموريت اصلي اين ماهواره، انجام مطالعاتي در زمينه حوادث طبيعي مانند سيل و زلزله است.

ماهواره دانشگاه صنعتي اميركبير داراي توانايي سنجش از دور و ذخيره و ارسال اطلاعات مخابراتي است كه طراحي و ساخت اين ماهواره از خرداد 1386 و در قالب طرحي چندرشته اي با مشاركت، هشتاد نفر از استادان و دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشكده هاي دانشگاه صنعتي اميركبير، دانشكده مهندسي هوا _ فضا (38 درصد)،

ص: 84

دانشكده مهندسي برق (39 درصد)، دانشكده كامپيوتر (23 درصد) و نيز دانشكده هاي مكانيك، صنايع و نساجي (ده درصد) انجام شده است. در حال حاضر اين ماهواره از نظر طراحي و ساخت به صورت كامل آماده است، ولي سيستم پرتاب كننده آن به دليل ويژگي هاي خاص، در حال ساخت به وسيله متخصصان داخلي است و زماني كه پرتاب كننده اين ماهواره آماده شود، اين ماهواره نيز به فضا پرتاب مي شود.

8. ماهواره زهره: طرح ساخت ماهواره ايراني زهره به قبل از انقلاب مي رسد، ولي اجراي آن بعد از انقلاب (1357) متوقف شد. ايران در دهه 1370 خورشيدي، بار ديگر تصميم گرفت پروژه ساخت ماهواره زهره را دنبال كند و براي اين منظور وزارت ارتباطات و فن آوري اطلاعات در سال 1383، قراردادي 132 ميليون دلاري با شركت روسي «اويا اكسپورت» براي طراحي، ساخت و پرتاب ماهواره زهره، امضا كرد. قرار بود شركت روسي پس از دو سال و نيم، ماهواره را پرتاب كند، اما همچنان وضعيت اين ماهواره نامعلوم است.

9. ماهواره مصباح1: اولين پروژه ايراني براي ساخت ماهواره پس از انقلاب اسلامي، ماهواره مصباح است. اين پروژه پس از توقفي 18 ساله در برنامه در سال 1375 به وسيله سازمان فضايي ايران كه در سال 1356 خورشيدي با ماهواره زهره، آغاز و پس از انقلاب متوقف شده بود، در سال 1375 به وسيله سازمان پژوهش هاي علمي و صنعتي ايران (وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فن آوري) آغاز شد. وزارت ارتباطات و شركتي ايتاليايي در سال 1377، در اين پروژه مشاركت كردند. موافقت نامه ساخت ماهواره مصباح در سال 1376 ميان وزارت خانه هاي علوم و ارتباطات به امضا رسيد و ساخت نمونه آزمايشگاهي اين ماهواره طي سال هاي 1378 تا 1380 با همكاري سازمان پژوهش هاي علمي و صنعتي ايران و مركز تحقيقات مخابرات انجام شد. ساخت الگوي مهندسي و فضايي ماهواره مصباح نيز با همكاري يك شركت ايتاليايي به وسيله نيرو هاي متخصص داخلي انجام شده است.

ماهواره مصباح در مرداد 1384 با حضور وزير ارتباطات رونمايي شد، اما اين ماهواره نيز همانند ماهواره زهره هنوز به فضا پرتاب نشده است.

10. ماهواره مصباح 2:(1) ماهواره مصباح 2 به همت متخصصان پژوهشگاه تحقيقات فضايي ساخته شده است. از اين ماهواره مخابراتي مدار پايين، براي كاربرد هاي ارتباطي و ذخيره، ارسال و دريافت پيام استفاده مي شود.

ص: 85

مأموريت هاي اين ماهواره عبارتند از: ذخيره و بازيابي اطلاعات، جمع آوري و پخش داده روي مناطق وسيع و پراكنده، خواندن از راه دور و ناوبري.

جرم اين ماهواره 70 كيلوگرم و ابعاد آن 70 * 50 * 50 سانتي متر و طول عمر آن سه سال است. همچنين نوع مدار ماهواره، خورشيد آهنگ، ارتفاع مدار آن، 15 ± 700 كيلومتر و زاويه ميل، 1/.± 2/ 98 درجه است.

11. ماهواره سينا: سينا نخستين ماهواره و كاوشگر فضايي ايران است كه به فضا پرتاب شد. اين ماهواره در روز پنج شنبه 6 آبان سال 1384، روي موشك ماهواره بر كوسموس _ 3 ام روسي از پايگاه فضايي پلستسك روسيه به فضا پرتاب و با موفقيت در مدار اختصاصي ايران قرار داده شد. ماهواره سينا به سفارش وزارت علوم، تحقيقات و فن آوري هاي در شركت پاليوت در شهر امسك روسيه طراحي و ساخته شده بود. دكتر محمود احمدي نژاد در سال 1388 اعلام كرد كه كشور هاي مشاركت كننده در ساخت و پرتاب اين ماهواره پس از پرتاب آن گفتند، نفهميديم چه شد آن را گم كرد ه ايم.

12. ماهواره بشارت: محققان جمهوري اسلامي ايران با همراهي كشور هاي جهان اسلام، پس از موفقيت هاي ايران در پرتاب ماهواره ها و قراردادن آن در مدار، به دنبال پرتاب ماهواره جهان اسلام هستند. اين ماهواره كه با نام «بشارت» طراحي و ساخته مي شود، از سوي ايران و با همكاري برخي كشور هاي عربي، تركيه، پاكستان و مالزي، آماده پرتاب خواهد شد. اين ماهواره قرار است با همكاري مشترك كشور هاي عضو سازمان كنفرانس به فضا پرتاب شود.

ب) سيستم پرتاب و هدايت ماهواره:

هم اكنون سيستم پرتاب به وسيله موشك هايي كه براي اين منظور طراحي شده اند، انجام مي شود و ديگر روش هاي پرتاب و هدايت در حال پيمودن مراحل تحقيقاتي خود هستند.

ماهواره بر هاي ايراني عبارتند از:

1. سيمرغ؛

2. سفير؛

3. سفير اميد؛

4. كاوشگر 1؛

5. كاوشگر2؛

6. كاوشگر3؛

7. كاوشگر4؛

8. كاوشگر5.

ص: 86

ج) توليدات جانبي ماهواره:

1. توليد شبيه ساز ماهواره انعطاف پذير؛

2. سامانه ستاره ياب ملي ايران (نصيرا)؛

3. ساخت كپسول زيستي.

د) بالگردها:

1. بالگرد توفان؛

2. بالگرد شاهد 285؛

3. ايران 140 (هواپيماي دو موتوره توربوپراپ).

ه_) موشك ها:

1. موشك هاي بالستيك با برد كوتاه؛

يك _ سيصد اسميد (توپخانه)؛

دو_ تندر _ 69 (توپخانه)؛

سه _ شاهين2 (توپخانه)؛

چهار _ نازعات (توپخانه)؛

پنج _ زلزال (توپخانه)؛

شش _ فاتح _ 110.

2. موشك هاي بالستيك ميان برد

يك _ RIVE (نسخه اي از موشك اسكاد _ بي)

اول _ شهاب 1؛

دوم _ شهاب 2؛

سوم _ شهاب 3.

دو _ فجر3 (چند كلاهكه)؛

سه _ قدر _ 110.

3. موشك هاي بالستيك برد بلند

يك _ شهاب 4 (موشكي براي حمل ماهواره)؛

دو _ شهاب 5؛

سه _ شهاب 6.

4. موشك هاي دريايي

يك _ موشك كروز دريايي كوثر (C - 70)؛

دو _ كروز دريايي نور (C 802)؛

سه _ حوت؛

ص: 87

چهار _ صاعقه؛

پنج _ خليج فارس؛

شش _ نصر؛

هفت _ تندر؛

هشت _ قادر؛

نه _ ظفر.

منابع:

1. محمدمهدي نمازي، فرهنگ جامع هوا _ فضا، تهران، كوله پشتي، كتاب وارش، 1389.

2. اعضاي هيئت علمي و كارشناسان پژوهشي پژوهشگاه هوا _ فضا، انسان و فضا(1)، تهران، پژوهشگاه هوا _ فضا، 1385.

3. محسن بهرامي و ديگران، انسان و فضا (2)، تهران، پژوهشگاه هوا _ فضا، 1387.

4. اندرسن جان دي، آيروديناميك ماوراء صوت، ترجمه: احمد عمارتي، تهران، انتشارات صنايع هوا _ فضا، 1386.

5. ويلبرهانكي، آيروديناميك باز ورود به جو زمين، ترجمه: احمد عمارتي، تهران، انتشارات صنايع هوا _ فضا، 1388.

6. جمعي از نويسندگان، آيروديناميك، مجموعه مقالات دومين كنفرانس علمي كاربردي سازمان صنايع هوافضا، گردآوردنده: حسين شيرازي، تهران، دانشگاه صنعتي مالك اشتر، 1385.

7. سايت هوا _ فضا www.havafaza. Persiangig.com

8.

.

9. هفته نامه پنجره شماره 137 (20 خرداد 1391)، صص 42 و 43.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فردي

ماهواره اميد نخستين ماهواره ساخت جمهوري اسلامي ايران است كه تجهيزاتش در سازمان فضايي ايران طراحي و توليد شده است. ساخت ماهواره تحقيقاتي اميد، از 15 اسفند 1384، آغاز و در دو سال آماده انجام آزمايش هاي لازم شد.

علمي و فن آوري/ دست آوردهاي دانش هوا _ فضا

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 88

ماهواره اميد از نوع ماهواره سبك بود كه در هر 24 ساعت، 15 بار به دور زمين چرخيد و بيش از 130 فرمان مخابره شده از زمين را با موفقيت انجام داد. اين ماهواره دو باند بسامد و هشت آنتن براي ارسال اطلاعات داشت كه در هر بار چرخش، دو بار به وسيله ايستگاه هاي زميني كنترل و هدايت مي شد.

علمي/ علوم فني نوين

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

ماهواره رصد اولين ماهواره تصويربرداري ايران است كه قابليت تصويربرداري با تفكيك پذيري 150 متر دارد. با بهره مندي از تصاوير دريافتي از ماهواره رصد خدمات گوناگوني در حوزه هاي كشاورزي، نقشه برداري، هواشناسي، پزشكي از راه دور، مديريت بلاياي طبيعي، مراقبت از جنگل ها و كشت زار هاي كشور، تشخيص مرز هايي دريايي، ترسيم مسير حركت رودخانه ها، ارايه مي شود.

علم و فن آوري دست آوردهاي دانش هوافضا

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

ماهواره نويد نخستين ماهواره ملي دانشجويي ايران است كه به وسيله دانشگاه علم و صنعت طراحي و ساخته شد. اين ماهواره را دانشجويان دانشگاه علم و صنعت زيرنظر دكتر حسين بلندي، مدير اين پروژه و عضو شوراي عالي فضايي، ساختند.

علم و فن آوري/ دست آوردهاي دانش هوافضا

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

مأموريت سطح يك ماهواره نويد علم و صنعت، تصويربرداري از سطح زمين در طيف مرئي با قدرت تفكيك مناسب براي مأموريت محوله و ارسال تصاوير و اطلاعات پايشي سيستم در مدار LEO به ايستگاه هاي زميني است. تصاوير دريافتي از ماهواره نويد داراي كاربرد هاي عملياتي در حوزه هاي جو و علوم هواشناسي، منابع و بلاياي طبيعي مانند پيش بيني شرايط آب و هوا، تراكم ابرها، ميزان دما و رطوبت هوا، مواد شيميايي جو، بادها، برف و باران و اقيانوس ها، برآورد سطح جنگل ها، شناسايي آتش سوزي جنگل ها، تعيين خطوط ساحلي، خشك سالي، سيل و زلزله است.

علمي / علوم فني نوين

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 89

ماهواره فجر اولين ماهواره بومي كشور است كه مأموريت انتقال مداري دارد و مأموريت مانورمداري و ديگر امكانات را براي ماهواره فراهم مي كند. اين ماهواره با دارا بودن صددرصد زير سامانه هاي يك سامانه ي فضايي مانند مخابرات سازه، پيشوانه، كنترل وضعيت و موقعيت، كنترل حرارت، انرژي، مديريت داده و فرمان مي تواند مديريت هاي بسياري را انجام دهد.

علم و فن آوري دست آوردهاي دانش هوافضا

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

طراحي، ساخت، مونتاژ و برنامه نويسي بخش الكترونيك، ساخت قطعات مكانيكي طبق استاندارد هاي فضايي، پوشش دهي قطعات مكانيك بخش اپتيكي با استفاده از پوشش هاي فضايي، ساخت و كوتينگ لنزها با شيشه هاي ضد تشعشع، مونتاژ بخش اپتيك و انجام تست هاي اپتيكي بر روي بخش هاي گوناگون، از عمده فعاليت هاي انجام شده، براي ساخت دوربين ماهواره فجر بوده است؛ به گونه اي كه فن آوري دوربين ها در ماهواره ظفر نسبت به ماهواره نويد ارتقاي پنج برابري يافته است. دو برابر شدن دقت كنترل و افزايش بيش از پانزده برابري نرخ ارسال داده هاي تصويري از ديگر مزاياي ماهواره ظفر است.

علم و فن آوري/ علوم فني نوين

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

تصاوير ارسالي از طريق ماهواره ظفر مي تواند در پايش ذخاير نفت، معادن، بررسي جنگل ها، بررسي زمين هاي شور و قليايي، بررسي بيماري ها و آفت هاي گياهي و بررسي بحران هاي طبيعي به كار برود.

دست آوردهاي دانش هوافضا

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ماهواره رصد براي تأمين برق مورد نياز خود متكي بر صفحات خورشيدي متصل بر ديواره ماهواره و باتري هاي داخلي است. اين ماهواره به زير سيستم كنترل توليد و توزيع جريان الكتريكي مجهز است كه ماهواره مي تواند در بخش تاريك مدار از باتري ها، بهره ببرد و در بخش روشن آنها را شارژ كند.

علم و فن آوري/ علوم فني نوين

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ماهواره طلوع بهره مند از فن آوري هايي همانند دستگاه تعيين و كنترل وضعيت، محموله تصويربرداري، كنترل وضعيت مكانيزم ها و سلو ل هاي خورشيدي است.

علوم فني نوين

مستند علمي/ تركيبي

ص: 90

مأموريت اصلي ماهواره طلوع، تصويربرداري تك طيفي با تفكيك پذيري پنجاه متر، ذخيره و ارسال داده هاي تصوير به ايستگاه هاي زميني است. با توجه به ويژگي هاي تصاوير ماهواره طلوع از آن مي توان در اموري چون نقشه برداري زمين در مقياس بزرگ، مطالعه و بررسي حوضچه هاي آبي و دريا، مشاهده و ارزيابي تخريب منابع انساني، بررسي علوم كشاورزي، جنگلي، مشاهده پوشش ابرها، پراكندگي انساني و ارزيابي بلاياي طبيعي نظير زلزله، سيل و آتش سوزي بهره مند شد.

علمي/ كاربردي/ دست آوردهاي دانش هوافضا

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

زيرسيستم هاي ماهواره اميركبير عبارتند از: مهندسي سيستم، تضمين محصول، سازه و مولد، توان الكتريكي، تعيين و كنترل وضعيت و مكانيك مدار، ايستگاه زميني، مخابرات فضايي و محموله.

علوم فني نوين

مستند علمي/ تركيبي

همه قطعات ماهواره اميركبير مانند: آنتن كامند، آنتن تله متري زمين در باند آنتن هاي گوناگون در باند هاي فركانسي گوناگون و غيره با تكنولوژي بالا و تلاش محققان ايراني در داخل كشور طراحي و ساخته شده است.

علمي/ توسعه و پيشرفت علمي ايران

مستند/ تركيبي

همه تست هاي ماهواره اميركبير مانند تست عملكردي اوليه، تست مودال بر روي سازه ماهواره، تست تشعشع بر روي بورد تله متري ماهواره، تست خلأ و سيكل حرارتي روي بورد تله متري و تست كاركردي در مدل تجميعي ماهواره GSE به انجام رسيده و مهم ترين فعاليت هاي اخير اين پروژه شامل طراحي و ساخت قطعات مدل مهندسي ماهواره، ساخت، مونتاژ و يك پارچه سازي مدل مهندسي ماهواره، سفارش و خريد برخي اقلام مورد نياز براي الگوي پروازي، توسعه زيربخش هاي گوناگون ماهواره، تحليل حرارتي قطعات گوناگون ماهواره، ثبت و انتشار مشخصات فني ماهواره در اتحاديه جهاني مخابرات به عنوان يكي از معدود ماهواره هاي ثبت شده در اين اتحاديه است.

علم و فن آوري

مستند علمي/ تركيبي

ص: 91

ماهواره مصباح از نوع ماهواره هاي مدار پايين (LEO) است و قرار است از آن براي فعاليت هاي علمي، تحقيقاتي و آموزشي استفاده شود. شناسايي منابع آبي، خاكي، معدني، هواشناسي، كنترل شبكه هاي آب، برق، نفت و گاز و كمك رساني در حوادث غيرمترقبه از جمله اهداف ساخت و پرتاب ماهواره مصباح است.

علم و فن آوري/ توسعه و پيشرفت علمي ايران

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

هدف از توسعه طرح ماهواره مصباح 2 در سه محور اساسي تعريف شده است:

1. كسب دانش فني طراحي، تحليل، ساخت و آزمايش ماهواره به صورت بومي؛

2. دست يابي به فضا از طريق طراحي و پرتاب يك ماهواره نزديك به زمين به منظور جمع آوري، بازيابي و پردازش، ضبط و ارسال مجدد داده ها؛

3. ايجاد شبكه ارتباطي ماهواره براي ارتباط با كاربران در مناطق دور افتاده ايران با ديگر نواحي جغرافيايي دنيا.

علوم فني/ سياست هاي توسعه ماهواره جديد

كارشناسي/ تركيبي

خدماتي كه متناسب با نياز كاربران مي توان از طريق ماهواره مصباح 2 ارايه كرد، شامل سرويس كاربران ثابت و سرويس جمع آوري داده است كه در زمينه هاي گوناگون قابل پياده سازي است.

دست آوردهاي كاربردي دانش هوا _ فضا

كارشناسي/ تركيبي

ص: 92

ص: 93

هستند. از نظر اندازه در فاصله بين ساختار هاي مولكولي و ساختار هاي ميكروني قرار دارند. از تعداد قابل شمارشي از اتم ها تشكيل مي شوند و نسبت سطح به حجم آنها بسيار بالا است. شكل جديدي از ماده فيزيكي اند كه براي درك خواص آنها به ويژه خواص الكتروني و مقياسي آنها بايد به مفاهيم بسيار پيشرفته مكانيك كوانتومي متوسل شد. از آنجايي كه خواص مواد قوياً به اندازه اجزاء تشكيل دهنده آنها يا ريزدانه هاي آنها وابسته است، موادي كه ريزدانه هاي آنها در مقياس نانو طراحي مي شوند، از كيفيت هاي نويني برخورد ارند و در مواد معمولي موجود نيستند.

تقسيم بندي نانو: فن آوري نانو در سه سطح قابل بررسي است:

1. مواد؛

2. ابزارها؛

3. سيستم ها.

در حال حاضر در سطح مواد، پيشرفت هاي بيشتري نسبت به دو سطح ديگر حاصل شده است.

تقسيم بندي نانو مواد:

1. نانو مواد صفر بعدي

الف) فولرن ها؛

ب) نانو پودرها؛

ج) درخت سان ها؛

د) نانو نقاط كوانتومي؛

ه_) نانو ذرات همانند نانو ذرات نقره.

2. نانو مواد يك بعدي

الف) نانوسيم ها؛

ب) نانو لوله ها.

3. نانو مواد دو بعدي

الف) نانو روكش ها؛

ب) نانو لايه ها؛

ج) صفحات گرافن.

4. نانو مواد سه بعدي

الف) نانو كامپوزيت ها

يك _ پليمر _ سراميك

دو _ پليمر _ فلز

ص: 94

سه _ سراميك _ فلز

چهار _ سراميك _ سراميك

ب) نانو حفره ها

شاخه هاي ديگري از فن آوري نانو:

1. نانو بيوتكنولوژي؛

2. نانو ماشين ها (موتور هاي مولكولي)؛

3. نانو الكترونيك؛

4. نانو حس گرها؛

5. نانو ترانزيستورها.

منابع:

1. عماد احمدوند و ديگران، آشنايي با فن آوري نانو، تهران، احمدوند، 1389.

2. اسماعيل كلانتري و ديگران، پرسش هاي نو از نانو: 101 پرسش مفهومي فن آوري نانو، قم، نجم الهدي، 1390.

3. محمد نورمحمدي و ديگران، درآمدي بر نانو فن آوري خشك، [كاري از گروه علمي _ دانشجويي نانو فن آوري دانشگاه كاشان، قم، آراسته، 1384.

4. فاطمه مؤيد و ديگران، دنياي نو، دنياي نانو، تهران، رياست جمهوري، ستاد ويژه توسعه فن آوري نانو، باشگاه دانش آموزي نانو، 1388.

5. جابر نشاطي و خضرايي، محمود علي اف، تكنيك هاي نوين الكترو شيمي در خوردگي و كاربرد آنها در نانو فن آوري، تهران، پژوهشگاه صنعت نفت، 1388.

6. برترين هاي فن آوري نانو، رياست جمهوري، ستاد ويژه توسعه فن آوري نانو، تهران، رياست جمهوري، ستاد ويژه توسعه فن آوري نانو، 1386.

7. ابوالقاسم عطايي و ديگران، آلياژ سازي مكانيكي فن آوري تهيه نانو مواد، تهران، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهي، واحد تهران، 1385.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

تاريخچه شكل گيري فن آوري نانو از يونان باستان (دموكريتوس) تا طرح ايده «فضاي زياد در سطوح پايين» به وسيله «فاينمن» در سال 1959 ميلادي و حوادث پس از آن قابليت ارايه در برنامه اي مستقل را دارد.

علم و فن آوري/ سير تاريخي تحول فن آوري نانو

مستند علمي/ تركيبي/ داستاني/ انيميشن

ص: 95

پي آمد هاي فن آوري نانو در آينده با توجه به اينكه اين فن آوري مي تواند در نقطه تلاقي دانش اطلاعات و دانش زيستي عمل كند، كاملاً حيرت انگيز خواهد بود. برخي از مصاديق نانو در آينده عبارتند از:

1. رايانه هاي مولكولي با اجزاي ارگانيك و زنده در تماس و ارتباط خواهند بود؛ به گونه اي كه انسان ها در 25 سال آينده، وسايل اطلاع رساني شخصي خود را در حالي با خود حمل خواهند كرد كه آن را به نوعي پوشيده اند و نيروي لازم براي آن را از انرژي جنبشي ناشي از راه رفتن خود تأمين مي كنند؛

2. محيط كار ما به طور مجازي و مطابق نياز و سليقه ما همه جا همراه خواهد بود و مردم همه دنيا با حجم زيادي از اطلاعات در هر زمان و مكان قابل دسترسي خواهند بود؛

3. در زمينه فن آوري ميكروالكترومكانيك ها (NEMS) ما به وسايلي دست پيدا خواهيم كرد كه در آنها حس گرها و فرستنده ها و گيرنده ها در حداقل اندازه خود بوده و با چنين وسايلي زندگي ما به شدت متحول خواهد شد. براي نمونه، هنگام بيماري، پزشكان همزمان با ما يا حتي زودتر از ما از آن آگاه خواهند شد.

علم و فن آوري/ مصاديقي از فن آوري نانو در آينده

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

كاربرد هاي نانو ذره ها در زيست شناسي و پزشكي عبارتند از:

1. نشانگر هاي زيستي فلورسنت؛

2. ترابري دارو و ژن؛

3. تشخيص زيستي پاتوژن ها؛

4. تشخيص پروتئين ها؛

5. جست وجو در ساختار DNA؛

6. مهندسي بافت؛

7. تخريب تومور از طريق گرمادهي به آن و بهبود تباين (كنتراست).

علم و فن آوري/ دست آوردهاي نانو در زيست شناسي و پزشكي

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 96

نانو ذرات نقره، يكي از پركاربردترين ذرات در حوزه نانو پس از نانو لوله هاي كربن است كه هر روز بر كاربرد آن در دنياي نانو افزوده مي شود. عمدتاً نانو ذرات نقره به دليل خواص فيزيكي و شيميايي ويژ ه اي كه از خود نشان مي دهند، در مصارف الكترونيكي، نوري، دارويي و بهداشتي و كاتاليتيكي، كاربرد فراوان دارند.

فن آوري هاي جديد/ علمي كاربردي

مستند/ تركيبي/ كارشناسي

زماني كه نقره به ابعاد كوچك در حد نانومتر تبديل مي شود، خاصيت ميكروب كشي آن بيش از 99 درصد افزايش مي يابد، به گونه اي كه مي توان از آن براي بهبود زخم ها و عفونت ها بهره برد. علاوه بر اين نقره در ابعاد نانو بر متابوليسم، تنفس و توليدمثل ميكروارگانيسم اثر مي گذارد.

دست آوردهاي نانو در پزشكي

مستند علمي/ تركيبي

محصولات تهيه شده از نانو كامپوزيت هاي پليمري، قابليت استفاده در صنايع شيميايي، خودروسازي، ساختمان، نظامي، پزشكي، لوازم خانگي، ورزشي، كشاورزي و الكترونيكي را دارد. همچنين بهره مندي از آنها در اين صنايع، سبب كاهش مصرف سوخت و انرژي، افزايش مقاومت و ايمني در برابر زلزله و آتش سوزي، افزايش عمر سازه ها، كاهش خسارات ناشي از زمان نگه داري مواد غذايي و محصولات كشاورزي، كاهش خسارات ناشي از خوردگي مي شود و استفاده بهينه از منابع موجود را مي تواند به همراه داشته باشد.

دست آوردهاي فن آوري نانو در كامپوزيت هاي پليمري

مستند علمي/ تركيبي

مصاديقي از به كارگيري فن آوري نانو (ريزفن آوري) در هوا _ فضا:

1. پيل هاي سوختي (براي تبادل هاي انرژي شيميايي در فضا)؛

2. ريز ماهواره ها (براي مقابله با آثار زيستي فضا)؛

3. ريز حس گرها براي افزايش ايمني بدن فضانوردان؛

4. ريز لوله هاي كربني براي ساخت فضاپيماي سبك، قوي و مقاوم در برابر تشعشع هاي فضايي؛

5. پرنده هاي جاسوسي كوچك (ريز پرنده ها).

دست آوردهاي فن آوري نانو در هوا _ فضا

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 97

نمونه هايي از كاربرد فن آوري نانو در الكترونيك:

1. كربن نانو تيوب ها؛

2. نانو ترانزيستورها؛

3. محاسبه گرها در مقياس نانو؛

4. فن آوري ميكرو الكترومكانيك.(1)

دست آوردهاي فن آوري نانو در الكترونيك

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

كاربرد هاي نانو لوله هاي كربني عبارتند از:

1. تصوير برداري زيستي دقيق؛

2. حس گر هاي شيميايي و زيستي قابل اطمينان و داراي عمر طولاني؛

3. شناسايي و جداسازي كاملاً اختصاصي DNA؛

4. ژن درماني؛(2)

5. از بين بردن باكتري ها.

علمي كاربردي/ دست آوردهاي نانو لوله هاي كربني

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 98

فرد خواهد بود. نانو لوله ها و DNA به عنوان دو ابزار كارآمد در توليد محصولات نانوالكترونيك از اهميت خاصي برخوردارند، ولي در اين ميان DNA به دليل داشتن خواص محلي و وجود آن در بدن موجودات زنده از اهميت بيشتري برخوردار است. نانو فن آوري و شاخه هاي كاربردي آن در علوم گوناگون مانند نانوالكترونيك به عنوان پديده هايي نوظهور هنوز قبل از تجاري سازي محصولاتشان، به پيشرفت در هر دو زمينه علمي و تكنولوژيكي نياز دارد. با توجه به اينكه هم اكنون برخي محصولات اين فن آوري در بازار وجود دارد، پيش بيني اينكه كدام يك از محصولات، آينده بهتري دارند (از نظر رقابتي) به بررسي بيشتر شاخص هاي اين فن آوري در بخش هاي صنعت و زير مجموعه هاي اين فن آوري نيازمند است.

عوامل اثرگذار بر راه اندازي فن آوري ميكروالكترونيك؛ پيچيدگي و هزينه راه اندازي يك فن آوري ميكروالكترونيك به عوامل زير بستگي دارد:

الف) ابعاد كوچك ترين عنصر الكترونيكي در مدار الكترونيك طراحي شده (رقمي بين 25٪ ميكرون و 2 ميكرون) كه مربوط به پيشرفته ترين تكنولوژي ميكروالكترونيك در حال حاضر است.

ب) اندازه قطر ماده دايره شكل سيليكان به نام ويفر، يعني ماده اوليه اين فن آوري كه رقمي بين 100 ميلي متر تا 200 ميلي متر است.

ج) شمار ويفر هايي كه در ماه توليد مي شود. (رقمي بين 1000 تا 000,50 در ماه)

منابع:

1. بهزاد رضوي، مباني ميكروالكترونيك، ترجمه: عماد ابراهيمي و محمد آسيايي، تهران، اميد انقلاب، 1389.

2. بهزاد رضوي، تشريح مسائل مباني ميكروالكترونيك، ترجمه: علي شاه حسيني و سپيده تبريك، تهران، پيوند نو، 1390.

3. عادل شفيق سدره و كنت سي اسميت، مدار هاي ميكروالكترونيك، ترجمه: محمود دياني، تهران، نص، 1389.

4. مقاله «مدل انتخاب و اولويت بندي روش هاي انتقال تكنولوژي (مطالعه موردي صنعت ميكروالكترونيك)، دكتر عليرضا علي احمدي و مهندس عليرضا توكلي، فصل نامه مديريت فردا، پاييز و زمستان، 1385.

5. سايت ستاد فن آوري راهبردي ميكروالكترونيكwww.irmicro.ir

6. سايت آتيه آفرينان

7. پژوهشكده ميكروالكترونيك ايران www. Merdci.ir

ص: 99

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

فرآيند ساخت قطعات ميكروالكترونيك در دنيا بسيار متحول است؛ به گونه اي كه دوره توسعه و دوره عمر قطعات الكترونيكي 18 ماه است (در محصول جديد و طراحي جديد).

فن آوري هاي جديد اقتصادي

مستند علمي/ تركيبي

با توجه به اينكه icها به طرف مجتمع شدن به پيش مي روند، براي آينده ميكروالكترونيك صحبت از مجتمع شدن يك مدار در يك ic فراتر مي رود و از مجتمع شدن يك سيستم صحبت مي شود.

آينده پژوهشي فن آوري ميكرو الكترونيك

مستند علمي/ تركيبي

عمدتاً ارزش افزوده ميكروالكترونيك در سطح فن آوري در بخش طراحي است. در ايران اين طراحي به سهولت با امكانات شخصي قابل انجام است. براي نمونه، يك 500MHz

D

A

و 12 بيت، 000,180 ين قيمت دارد و در اين زمينه ها هزينه ساخت حدود 20 دلار است، در حالي كه به قيمت 150 دلار مي تواند به فروش برسد.

ارزش افزوده فن آوري ميكرو الكترونيك

كارشناسي/ علمي/ تركيبي

پژوهش گران جمهوري اسلامي ايران، دستگاه سامانه لايه نشاني اسپاترينگ (كندوپاش) براي بخش هاي صنعتي و پژوهشي طراحي و عرضه كردند كه مي تواند با لايه نشاني فلز هايي چون طلا، نقره، پلاتين، مس و آلومينيوم در ابعاد يك نانومتر، به صورت كنترل اتوماتيك يا دستي، روي سطوح، مقاومت سطوح را افزايش دهد، ضمن آنكه در توليد قطعات ميكروالكترونيك مانند توليد ic نيز كاربرد دارد.

نكته قابل توجه اين است كه جمهوري اسلامي ايران با توجه به تحريم بودن اين دستگاه و قطعات آن، موفق شده است به دانش فني توليد آن دست يابد.

دست آوردهاي توسعه پيشرفت در دانش نانو

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي

ص: 100

پژوهش گران ميكروالكترونيك ايران، پس از حدود چهار سال تلاش، موفق به توليد تراشه هاي باند وسيع امن(1) تراشه سيستمي چند پردازشگري شدند كه در صنايع مخابرات و شبكه هاي باند وسيع به عنوان گذرگاه ارتباطي ايمن براي انتقال اطلاعات و تجارت الكترونيك، ارتباطات صوتي و تصويري و تلويزيون هاي مبتني بر اينترنت، مغز اصلي رايانه هاي نسل آينده خودروها و سامانه هاي پيشرفته مديريت و ناوبري كاربرد دارد.

اين طرح دست آورد پيشرفته اي در زمينه ميكروالكترونيك است و شمار شركت هايي كه در دنيا داراي چنين فن آوري هستند، از شمار انگشتان يك دست بيشتر نيست و عمده آنها نيز غربي هستند. بنابراين، به جرئت مي توان گفت در منطقه خاورميانه و آسيا، هنوز هيچ كشوري به اين فن آوري دست نيافته است.

علم و فن آوري/ دست آوردهاي دانش ميكرو الكترونيك

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

دست آوردهاي ديگر فن آوري ميكروالكترونيك عبارتند از:

1. مبدل هاي تشديدكننده پلي سيليكوني (اين مبدل ها نمونه اي از حس گر هاي سيستم هاي ميكروالكترومكانيكي هستند)؛

2. تشديدكننده هاي الكترواستاتيكي با نسبت بعد بالا؛

3. موتور هاي ميكرومغناطيسي؛

4. دنده هاي مهندسي ساز دقيق.

دست آوردهاي فن آوري ميكرو الكترونيك

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 101

پژوهش گر ايراني ميكروالكترونيك، دكتر آرش دقيقي، دانش آموخته دكتراي مهندسي برق و عضو هيئت علمي دانشگاه شهركرد، موفق به اختراع «افزاره سيليكون روي الماس با عايق دو لايه» در اداره ثبت اختراعات امريكا شد.

امكان بهره مندي از اين ابداع در ادوات الكترونيكي نيمه هادي از جمله كوچك سازي ترانزيستورها و بهبود كارايي ترانزيستورها و ادوات الكترونيكي فركانس راديويي و نيز طراحي مدارات الكترونيك مجتمع، به طور گسترده وجود دارد.

اختراع ديگر همين مخترع ايراني، «روش بهبود خطي مدارات فركانس راديويي ماسفت سيليكون روي عايق» است.

علم و فن آوري/ دست آوردهاي دانش ميكرو الكترونيك

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 102

2. دوره مياني: بشر در اين دوره با بهره مندي آگاهانه از فن هاي تخمير و كشت ميكروارگانيسم ها در محيط هاي مناسب و استفاده از فرمنتورها در توليد آنتي بيوتيك ها، آنزيم ها، اجزاي مواد غذايي، مواد شيميايي آلي و ديگر تركيبات، بشر به گسترش اين علم مبادرت ورزيد. در اين دوره اين بخش از علم به نام ميكروبيولوژي صنعتي معروف بود و هم اكنون نيز روند بهره مندي از اين فرآيندها در زندگي انسان ادامه دارد ولي پيش بيني مي شود به تدريج با استفاده از تكنيك هاي زيست فن آوري نو، بسياري از اين فرآيندهاي تحت تأثير قرار مي گيرد و به سمت بهبود و كارآيي بيشتر تغيير مي يابد.

3. دوره نوين زيست فن آوري: در اين دوره زيست فن آوري با كمك علم ژنتيك در حال ايجاد تحول در زندگي بشر است. زيست فن آوري جديد، مدتي است توسعه يافته است و روز به روز دامنه و وسعت بيشتري مي يابد. اين دوره زماني، از سال 1976 ميلادي، با انتقال ژن هايي از يك ميكروارگانيسم به ميكروارگانيسم ديگر آغاز شد. تا پيش از آن دانشمندان در فرآيند هاي زيست فن آوري از ويژگي هاي طبيعي و ذاتي ميكروارگانيسم ها استفاده مي كردند، ولي بر اثر پيشرفت در زيست شناسي مولكولي و ژنتيك و شناخت عميق تر اجزاء و مكانيسم هاي سلولي و مولكولي، كارشناسان علوم زيستي توانستند به اصلاح و تغيير ويژگي هاي ميكروارگانيسم ها بپردازند و ميكروارگانيسم هايي با خصوصيات كاملاً تازه پديد آورند تا با بهره مندي از آنها بتوانند تركيبات جديد را با مقادير بيشتر و كارآيي بالاتر توليد كنند.

تقسيم بندي زيست فن آوري:(1) بنابر ديدگاه دانشمندان، تقسيم بندي زيست فن آوري به شاخص هاي گوناگون، فرق مي كند. در رايج ترين تقسيم بندي از تلاقي و پيوند علوم مختلف با زيست فن آوري استفاده مي كنند و نام شاخه اي از زيست فن آوري را بدين ترتيب وضع مي كنند، همانند:

1. زيست فن آوري پزشكي؛

2. زيست فن آوري كشاورزي؛

3. زيست فن آوري غذايي؛

ص: 103

4. زيست فن آوري دارويي؛

5. زيست فن آوري ميكروبي؛

6. زيست فن آوري دريا؛

7. زيست فن آوري قضايي يا پزشكي قانوني؛

8. زيست فن آوري محيطي؛

9. بيوانفورماتيك؛

10. زيست فن آوري صنعتي؛

11. زيست فن آوري نفت؛

12. زيست فن آوري تشخيصي.

كاربرد هاي زيست فن آوري: گستردگي كاربرد زيست فن آوري در قرن بيست و يكم به گونه اي است كه اقتصاد، بهداشت، درمان، محيط زيست، آموزش، كشاورزي، صنعت، تغذيه و ديگر جنبه هاي زندگي بشر را تحت تأثير شگرف خود قرار مي دهد. به همين دليل انديشمندان، قرن بيست و يكم را قرن زيست فن آوري نام گذاري كرده اند.

يكي از گسترده ترين كاربرد هاي زيست فن آوري، بهره مندي از ميكروارگانيسم ها براي توليدات متنوع و پيچيده است و يكي از پرمصرف ترين استفاده كنندگان از ميكروارگانيسم ها در جنبه هاي گوناگون صنايع غذايي است.

اكنون با توجه به بهره مندي زيست فن آوري در صنايع غذايي، به طور ويژه به آن مي پردازيم.

صنايع غذايي، آخرين حلقه زنجيره بخش كشاورزي و يكي از مستعدترين زمينه هاي حضور و فعاليت زيست فن آوري است؛ زيرا اين صنعت براي برآورده ساختن نياز هاي غذايي سالم، ارزان، بهداشتي و كافي براي جمعيت كنوني و آينده به روش هاي جديد، سريع و كاربردي تر نياز دارد كه مي تواند آنها را در دنياي زيست فن آوري بيابد.

هم اكنون تأكيد اصلي زيست فن آوري جديد روي مواد خام (كشت بافت گياهي) و مواد غذايي است، در حالي كه زيست فن آوري مرسوم بيشتر روي فرآيند مواد غذايي حكم فرمايي دارد تا ديگر محصولات غذايي.

زيست فن آوري گياهي

كاربرد هاي حال و آينده مهندسي مواد خام حاصل از گياهان، شامل: عملكرد بيشتر محصولات، تغيير تركيب محصول (اسيد هاي چرب، پلي ساكاري ها، پروتئين ها، طعم، رنگ) بهبود تركيب تغذيه اي، تبيين ژن هاي جديد (پروتئين ها، سيستم تثبيت نيتروژن)

ص: 104

بهبود قابليت نگه داري (انبارداري، عمر نگه داري) كاهش مراحل فرآيند (آرد)، بهبود مقاومت (بيماري، آفت كشي، يخبندان، خشكي و دما) برطرف كردن مواد نامطلوب (كافئين) و تبديل جريانات زايد فرآيند است.

زيست فن آوري حيواني

پيش بيني درك تجارتي كاربرد هاي بالقوه زيست فن آوري مدرن، بر اساس مواد خام حيواني بسيار مشكل تر است.

اهداف بالقوه محصولات غذايي حيواني عبارتند از عملكرد بيشتر (شير، گوشت) بهبود مقاومت (بيماري) گوشت و شير مناسب (شير بدون لاكتوز يا كم چربي و تركيب پروتئين گوشت).

نقش هاي زيست فن آوري در صنايع غذايي عبارتند از:

1. نقش مهندسي ژنتيك و DNA نو تركيب در صنايع غذايي؛

2. جنبه هاي گوناگون بهره مندي از ميكروارگانيسم ها براي توليد مواد غذايي از قبيل اسيد هاي آمينه، افزودني هاي غذايي، طعم دهنده ها، ويتامين ها، پروتئين ميكروبي؛

3. تأثير زيست فن آوري روي كيفيت غذايي؛

4. روش هاي تشخيص سريع ميكروب هاي بيماري زاي غذايي؛

5. ايمني غذايي و مديريت مواد زايد.

زيست فن آوري مواد غذايي، توان ايجاد راه كار هايي براي نگه داري منابع طبيعي، حذف آلودگي هاي زيست محيطي، افزايش و بهبود توليدات كشاورزي، كاهش وابستگي به مواد شيميايي كشاورزي، ارايه بهينه ترين روند توليد مواد غذايي، كاهش هزينه ها، توليد مواد غذايي سالم، بهداشتي، كافي، ارزان و باكيفيت تغذيه اي بالا را به ما نشان مي دهد.

مصاديقي ديگر از كاربرد هاي زيست فن آوري

الف) كاربرد روش هاي علمي و فني در تبديل بعضي مواد و به كمك عوامل بيولوژيك (ميكروارگانيسم ها، ياخته هاي گياهي و جانوري و آنزيم ها) براي توليدي كالاها و خدمات در كشاورزي، صنايع غذايي، دارويي و پزشكي رايج است.

ب) كاربرد تكنيك هاي مهندسي ژنتيك در توليد محصولات كشاورزي، صنعتي، درماني و تشخيص با كيفيت بالاتر و قيمت ارزان تر و محصول بيشتر و كم خطرتر نيز وجود دارد.

ص: 105

منابع:

1. وحيد مرندي و ديگران، زيست فن آوري؛ از برآمد تا درآمد، تهران، حيان، اباصالح، 1388.

2. فخري شهيدي و ديگران، زيست فن آوري كاربردي در صنايع غذايي، مشهد، دانشگاه فردوسي، 1389.

3. نسرين معظمي، زيست شناسي و زيست فن آوري دريا، تهران، پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري، 1390.

4. كيانوش خسروي داراني و ديگران، فرهنگ توصيفي زيست فن آوري، تهران، فرهنگ معاصر، 1390.

5. اليزابت پاپازوگلو و اليزابت پارتا ساراسي، زيست فن آوري نانو، ترجمه: حميد راشدي و ديگران، تهران، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1389.

6. محمدحسين صنعتي، برنامه ريزي راهبرد ملي زيست فن آوري، تهران، پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري، 1382.

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

زيست فن آوري را مي توان به درختي تشبيه كرد كه ريشه هاي آن را علومي با قدمتي زياد مانند زيست شناسي، به ويژه زيست شناسي مولكولي و زيست سلولي، ژنتيك، ميكرو بيولوژي، بيوشيمي، ايمونولوژي، شيمي، مهندسي شيمي، مهندسي بيوشيمي، گياه شناسي، جانورشناسي، داروسازي، نانو فن آوري، فن آوري اطلاعات، كامپيوتر و الكترونيك، تشكيل مي دهند. شاخه هاي اين درخت عبارتند از زيست فن آوري پزشكي، كشاورزي، دارويي، ميكروبي، دريايي، پزشكي قانوني(قضايي)، محيطي، غذايي، بيوانفورماتيك، صنعتي، نفت و تشخيصي.

علم و فن آوري نوين

تركيبي/ انيميشن/ كارشناسي

كاربرد هاي سنتي زيست فن آوري شامل اصلاح نباتات و دام، تهيه نان، ماست و پنير بوده و پس از آن توليد نو تركيب، DNA پادزيست ها (آنتي بيوتيك ها)، انسولين انساني و اينترفرون و در حال حاضر با ظهور فن آوري دست كاري ژن ها و انتقال ژن از يك موجود زنده به ديگري (با مهندسي ژنتيك)، ظرفيت بهره گيري از اين فن آوري به شكل فزآيند ه اي افزايش يافته است.

مقايسه اي بين كاربرد هاي سنتي زيست فن آوري با زيست فن آوري جديد

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 106

براي ترسيم جايگاه زيست فن آوري در صنايع غذايي، مي توان تقسيم بندي كلي فرآيند هاي بهبود ارزش تغذيه اي گياهان غذايي را كه به اين شرح است، ارايه كرد:

1. روش غني سازي يا تكميل ماده غذايي: مانند افزودن اسيد آمينه ميتونين در محصولات سويايي و افزودن نمك هاي آهن براي كاهش سمت موادي كه داراي گوسيپول بالا هستند.

2. روش هاي فرآيند هاي مرسوم: همانند نابود كردن فاكتور هاي سمي يا كم كردن آثار آنها.

3. زيست فن آوري: فرآيند هاي بيولوژيكي را مي توان به چند دسته تقسيم كرد:

الف) استفاده آنزيمي؛

ب) تخمير؛

ج) رويش (سوار كردن، فرمول بندي، آماده سازي) در كشت بافت گياهي.

علم و فن آوري/ زيست فن آوري در صنايع غذايي

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

در حال حاضر با توجه به افزايش بي رويه جمعيت و نياز به تأمين مواد غذايي اين جمعيت رو به افزايش، زيست فن آوري كشاورزي مورد توجه خاص است و محصولات ترا ريخته گوناگون پرمحصول و مقاوم كشاورزي مانند ذرت، برنج، سويا، گوجه فرنگي، گندم، توليد و استفاده از تكنيك هاي نوين زيست فن آوري در افزايش توليد شير و گوشت دام و مؤثر واقع شده اند.

زيست فن آوري در كشاورزي

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

كاربرد زيست فن آوري در صنايع غذايي، مشاركت بين چند رشته علمي متفاوت از قبيل بيولوژي سلولي، ژنتيك، ميكروبيولوژي، بيولوژي مولكولي، بيوشيمي، مهندسي شيمي و اقتصاد را مي طلبد.

راهبردي/ كاربرد زيست فن آوري در صنايع غذايي

كارشناسي/ تركيبي

ص: 107

مصاديقي از ابزار هاي ژنتيكي كه در زيرمجموعه زيست فن آوري قرار دارند، عبارتند از:

1. مهندسي ژنتيك؛

2. مهندسي آنزيمي؛

3. تكنولوژي تخمير (طراحي بيوراكتور، تكنولوژي جداسازي و فرآيند مواد بيولوژيكي)؛

4. بيوسنسورها؛

5. تكنولوژي كاوشگر DNA؛

6. تكنولوژي آنتي بادي هاي مونوكلونال؛

7. كشت بافت هاي گياهان و پستانداران؛

8. واكنش زنجير هاي پليمر از PCR؛

9. تكنولوژي آنتي سن RNA و DAN.

علوم فني زيست فن آوري

كارشناسي/ تركيبي/ مستند علمي

برخي راه حل هاي مهندسي ژنتيك براي حل برخي مسايل صنايع غذايي:

1. توليد رنين گوساله به وسيله انتقال ژن بين گونه ها از ژن گوساله به ژن مخمر و قارچ ها، با توجه به محدوديت دسترسي به رنين گوساله براي ساخت پنير؛

2. انتقال ژن لاكتاز از E-cili به مخمرها كه قادر به بهره مندي از قندها در تخمير بودند، به دليل مسايل زيست محيطي و به علت دفع حجم زياد آب پنير حاوي لاكتوز؛

3. اصلاح ژنتيكيP.Syringae، براي حذف يكي از پروتئين ها كه پيشتاز هسته زايي يخ است. سپس پخش ميكروارگانيسم به داخل گياه براي رقابت با فلور طبيعي، براي جلوگيري از خسارت يخبندان كه سبب محدوديت رشد بسياري از ميوه ها و سبزي ها مي شود؛

ص: 108

4. شناسايي ژن آنزيم هاي نرم كننده در ميوه ها و سبزي ها، براي درك چگونگي ظهور آنها و استفاده از اين دانش براي طراحي رقم هاي بهبوديافته و تكنيك هاي فرآيند و نگه داري، با توجه به ظاهر شدن آنزيم هاي نرم كننده در ميوه و سبزي ها از قبيل: پكتيناز و سلولاز كه سبب ايجاد حساسيت و كوتاهي عمر نگه داري مي شوند.

دست آوردهاي زيست فن آوري در صنايع غذايي

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

كاربرد هاي گوناگون زيست فن آوري ميكروارگانيسم ها(1) عبارتند از:

1. توليد سلول هاي كامل biomass؛

2. توليد تركيبات داراي وزن مولكولي پايين:

الف) توليد متابوليت هاي اوليه؛

ب) توليد متابوليت هاي ثانويه؛

ج) تغيير تركيبات آلي به وسيله سلول هايي كه در حال رشد نيستند.

3. توليد تركيبات با وزن مولكولي بالا:

الف) پلي ساكاريدها؛

ب) ليپيدها؛

ج) پروتئين ها.

4. فرآيند هايي كه به متابوليسم عمومي ميكرو ارگانيسم ها بستگي دارند:

الف) تجزيه و اكسيداسيون فاضلاب ها و مواد زايد سمي؛

ب) استخراج مواد كاني.

كاربرد هاي زيست فن آوري ميكرو ارگانيسم ها

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 109

براي فرهنگ سازي و آشنايي دانش آموزان (پژوهش گران و فن آوران فردا) با دانش زيست فن آوري مي توان در برنامه اي ضمن معرفي دانش آموزان پذيرفته شده(1) در نخستين جشنواره دانش آموزي زيست فن آوري ايران كه در تاريخ 29 بهمن 1390 در اردوگاه شهيد باهنر تهران برگزار شد، آثار آنها را ارايه كرد.

فرهنگ سازي زيست فن آوري براي نوجوانان

تركيبي/ گزارشي/ مستند/ گفت وگو محور

كاربرد هاي زيست فن آوري در زمينه محيط زيست عبارتند از:

1. بهره مندي از زيست فن آوري براي پاكسازي محيط زيست (حذف اثر آلاينده هاي محيطي خطرناك از محيط زيست با استفاده از ميكروارگانيسم هاي پالايشگر آلودگي)؛

2. استفاده از زيست فن آوري براي حفظ، نگه داري و حراست از تنوع زيستي و ذخاير ژنتيكي كشور.

دست آوردهاي زيست فن آوري در محيط زيست

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

كاربرد هاي امروزي زيست فن آوري در صنعت نساجي عبارتند از:

1. به كارگيري آنزيم ها به ويژه آميلازها در آهارگيري؛

2. سلولازها در زيست پرداخت كالا هاي سلولزي و سنگ شويي كالا هاي جين؛

3. پروتئازها در عمل آوري پشم و ابريشم؛

4. به كارگيري آنزيم ها در شوينده ها.

دست آوردهاي زيست فن آوري در صنعت نساجي

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 110

ص: 111

دارو هاي نوتركيب در درمان يا كنترل طيف گسترده اي از بيماري هاي صعب العلاج مانند سرطان ها، بيماري هاي خوني و ژنتيك و خاص، مانند ام اس كاربرد ويژ ه اي دارند. علاوه بر اين، بخشي از اين داروها در مواردي همچون كمك به بيهوشي هاي عمومي، بي حسي هاي موضعي و ايجاد بي دردي پس از عمل جراحي، كارآيي دارند.

علم و فن آوري / كاربرد هاي دارو هاي نوتركيب

مستند/ تركيبي/ كارشناسي

تكنولوژي نوتركيب مي تواند نياز بيماران هموفيلي نوع B را كه به دليل كمبود فاكتور 9 با مشكل انعقاد خون مواجه هستند، برطرف كند.

كاربرد ويژه دارو هاي نوتركيب

مستند/ تركيبي

گروهي از پژوهش گران پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري، طي دو سال تحقيق، به سازه هاي نوتركيب پروتئيني در پوست انسان دست يافته اند كه قابليت ترشح فاكتور 9 انساني را دارند.

دست آورد توسعه و پيشرفت در دانش نوتركيب

مستند علمي/ تركيبي

نخبگان جمهوري اسلامي ايران در اقدامي مبتكرانه، علمي و پژوهشي با توليد هفت قلم داروي نوتركيب(1) در تير سال 1391، موفق شوند علاوه بر خارج كردن توليد اين داروها از انحصار رژيم صهونيستي، حدود 140 ميليون دلار صرفه جويي ارزي داشته باشند.

دست آورد توسعه و پيشرفت در توليد دارو هاي نوتركيب

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

شركت توفيق دارو و شركت دارو پخش (از شركت هاي متعلق به صندوق تأمين اجتماعي) توليد و دست يابي به دانش ساخت 27 داروي نوتركيب و استراتژيك ديگر را در دستور كار خود قرار داده اند.

آينده پژوهي توليد دارو هاي نوتركيب

مستند علمي/ تركيبي

ص: 112

ص: 113

5. بهره مندي از فن آوري اطلاعات و ارتباطات در سطوح گوناگون سازماني (دولتي يا خصوصي) سبب بهبود و اصلاح سيستم مديريت و روان سازي امور مي شود و ضمن كاهش هزينه ها و آزادسازي نيروها و منابع فيزيكي و انساني، كارآيي اقتصادي را نيز افزايش مي دهد.

تأثير فن آوري اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال

اين فن آوري ساختار كار و اشتغال را دگرگون مي سازد و مي توان تغييراتي را كه در ساختار كار و اشتغال رخ مي دهند، از دو جنبه تغيير در نوع و ماهيت بررسي كرد:

الف) تأثيرگذاري بر نوع مشاغل: فن آوري اطلاعات و ارتباطات، نوع مشاغل را از چهار طريق تحت تأثير قرار مي دهد:

1. حذف برخي مشاغل همانند مشاغل مرتبط با كتاب داري سنتي؛

2. ايجاد تغييرات در برخي ديگر از مشاغل مانند فعاليت هاي مهندسي، تجارت، پزشكي، آموزشي و نظاير آن، كه تحت تأثير فن آوري اطلاعات با روش هاي جديد اجرا مي شوند.

3. ايجاد برخي مشاغل جديد، مشاغلي مانند برنامه نويس وب، برنامه نويس بانك اطلاعاتي، برنامه نويس سايت، كارشناس امنيت اطلاعات و مدير شبكه.

4. كاهش فاصله مكاني با محل كار بدين صورت كه مي توان انواع حرفه هاي گوناگون را بدون حضور فيزيكي در محل كار، با كار از راه دور، با بهره مندي از رايانه ها و ارتباطات راه دور در موقعيت هاي گوناگون جغرافيايي انجام داد.

ب) تأثيرگذاري بر ماهيت مشاغل: فن آوري اطلاعات و ارتباطات بر ساختار جوامع و فرهنگ ها اثر گذاشته و ماهيت مشاغل در جامعه را از راه كاهش متوسط سختي كار، فكري تر شدن مشاغل، ناپايدارتر(1) شدن مشاغل و تخصصي تر شدن مشاغل، متحول كرده است.

فن آوري اطلاعات در دانشگاه هاي ايران

در بيشتر كشورها اين دانش در دانشگاه ها با عنوان رشته «فن آوري اطلاعات» (Information Technology) شناخته مي شود. اين در حالي است كه در ايران بر اساس تصميم سازمان آموزش عالي كشور عنوان «مهندسي فن آوري اطلاعات» براي اين رشته به كار مي رود و رشته اي نيز به عنوان «مهندسي فن آوري اطلاعات و ارتباطات» (ICT) به پيشنهاد وزارت ارتباطات و فن آوري اطلاعات به تازگي در دانشگاه هاي ايران تدريس مي شود. رشته اي با عنوان «فن آوري اطلاعات» وجود ندارد، ولي رشته ميان رشته اي ديگري با عنوان رشته «مديريت فن آوري اطلاعات» در

ص: 114

دانشگاه هاي ايران و ديگر كشورها وجود دارد كه از تركيب دو رشته «مديريت» و «فن آوري اطلاعات» به وجود آمده است. رشته مهندسي فن آوري اطلاعات به چگونگي سازماندهي و ساماندهي داده ها مي پردازد و رشته مديريت فن آوري اطلاعات به چگونگي تدوين سيستم و بهره مندي از داده ها مي پردازد. هر كدام از اين رشته ها گرايش هاي ويژه اي دارند كه در دانشگاه هاي ايران عبارتند از:

الف) گرايش هاي رشته مهندسي فن آوري اطلاعات:

1. تجارت الكترونيكي؛

2. سيستم هاي چند رسانه اي؛

3. مديريت سيستم هاي اطلاعاتي؛

4. امنيت اطلاعات؛

5. شبكه هاي كامپيوتري؛

6. مهندسي فن آوري اطلاعات (IT).

ب) گرايش هاي رشته مديريت فن آوري اطلاعات:

1. مديريت منابع اطلاعاتي؛

2. سيستم هاي اطلاعات پيشرفته؛

3. نظام كيفيت فراگير.

ج) گرايش هاي رشته مهندسي فن آوري اطلاعات و ارتباطات:

1. مديريت شبكه؛

2. ديتا و امنيت شبكه؛

3. ارتباطات سيار؛

4. مديريت ارتباطات و فن آوري اطلاعات؛

5. سيستم هاي چند رسانه اي.

پيشنهادات

فن آوري اطلاعات و ارتباطات مي تواند در بلندمدت به عنوان ابزار افزايش اشتغال نيروي كار در ايران نقش اساسي، داشته باشد. بنابراين بايد نظام جمهوري اسلامي ايران براي ارتقاء رشد اشتغال نيروي كار خود، سطح به كارگيري اين فن آوري را افزايش دهد. در راستاي تحقق اين هدف، اين پيشنهاد ها ارايه مي شود:

1. براي كاهش هزينه سرمايه گذاري هاي اوليه بنگاه هاي اقتصادي در استقرار زير ساخت ها و سيستم هاي مربوط به فن آوري اطلاعات و ارتباطات كه اثر منفي بر تقاضاي نيروي كار آنها دارد، دولت با تخصيص و تضمين مالي لازم براي سرمايه گذاري در زير

ص: 115

ساخت هاي شبكه و تكنولوژي، با هدف حمايت از اين بنگاه ها مي تواند از بار منفي اوليه فن آوري اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال نيروي كار اين بنگاه ها بكاهد.

2. آموزش و پژوهش در حوزه فن آوري اطلاعات و ارتباطات، بايد در كشور جزء كار هاي بسيار اساسي تلقي شود. درباره موضوع اشتغال از دو جنبه اين نكته قابل بررسي است:

الف) به دليل آنكه ظهور فن آوري اطلاعات و ارتباطات، تهديدي براي اشتغال نيروي كار ساده است، آموزش اوليه اين دسته از نيروي كار و آشنايي آنها با رايانه و اينترنت، نقطه قوتي در برابر اين تهديد به شمار مي رود.

ب) در حال حاضر كشور هاي در حال توسعه از جمله ايران، به جذب نيرو هاي كارآمد در زمينه فن آوري اطلاعات و ارتباطات نياز شديدي دارند، بسياري از متخصصان اين رشته به دليل حقوق بالا در خارج از كشور، جذب شركت هاي خارجي مي شوند. بنابراين، اين كشورها كه بايد چند برابر نياز خود نيرو تربيت كنند تا پس از ريزش و مهاجرت آنها، بتوانند به اندازه كافي متخصصان فن آوري اطلاعات و ارتباطات در اختيار داشته باشند.

3. دولت مي تواند با فراهم آوردن اطلاعات لازم و خدمات به هنگام، برقراري ارتباط با شهروندان و نيز آموزش اصولي شيوه بهره مندي از فن آوري هاي اطلاعات و ارتباطات زمينه هاي ايجاد تقاضا در جامعه را فراهم آورد تا از اين راه، سطح درك و سواد جامعه را از فن آوري اطلاعات و ارتباطات به حد مطلوب برساند و نيروي كار ساده جامعه در حد نيروي كار اوليه فن آوري اطلاعات و ارتباطات باشد تا اثر منفي فن آوري اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال را تا حدودي در كوتاه مدت رفع كند.

منابع:

1. احمد سرداري، بررسي نظام آموزش عالي، دسترسي به فن آوري اطلاعات و ارتباطات (ICT)، جهاد دانشگاهي واحد دانشگاه تربيت مدرس، همايش اشتغال و آموزش عالي، 1382.

2. رحيم رضايي و گيتي صلاحي اصفهاني، نظام آموزش عالي و فن آوري اطلاعات، همايش اشتغال و آموزش عالي، جهاد دانشگاهي واحد دانشگاه تربيت مدرس، 1382.

3. احمد سرداري و محمود محمودزاده، نقش فن آوري اطلاعات و ارتباطات در اشتغال زايي فارغ التحصيلان، همايش اشتغال و آموزش عالي، جهاد دانشگاهي واحد دانشگاه تربيت مدرس، 1382.

ص: 116

4. حميد حدادحسيني و علي بهاري فر، نظام آموزش عالي و اشتغال (چالش ها، رويكردها و ديدگاه ها)، دبيرخانه دايمي همايش اشتغال و آموزش عالي، جهاد دانشگاهي واحد دانشگاه تربيت مدرس، 1384.

5. جعفر خيرخواهان و محمد اخباري، «تأثير فن آوري اطلاعات و ارتباطات و اينترنت بر تحول بازار كار»، نشريه كار و جامعه، شماره 49، 1382.

6. محمد نهاونديان و كاجي زاده، «تكنولوژي اطلاعات و اشتغال»، مجله مهندسان صنايع، ايران فردا، شماره 19 و 20، پاييز و زمستان 1379، صفحه 63.

7. اكرمي، كارآفريني در عصر اطلاعات و ارتباطات، همايش كار آفريني و فن آوري هاي پيشرفته، سازمان همياري اشتغال، 1380.

8. سايت وزارت ارتباطات و اطلاعات

9. سايت مركز تحقيقاتي فن آوري اطلاعات و ارتباطات پيشرفته دانشگاه صنعتي شريف

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

ادبيات اقتصادي نشان مي دهد كه فن آوري اطلاعات و ارتباطات (ICT) مي تواند بر توسعه سرمايه انساني، رشد و توسعه اقتصادي اثرگذار باشد.

تأثير فن آوري اطلاعات و ارتباطات بر توسعه و پيشرفت اقتصادي

تركيبي

اهميت اطلاعات چنان است كه در كنار زمين، كار و سرمايه، به عامل چهارم و مجراي توليد تبديل شده است.

علمي/ راهبردي

تركيبي

فن آوري اطلاعات و ارتباطات در بلندمدت اثر مثبت بر اشتغال دارد. همچنين اثر فن آوري اطلاعات و ارتباطات بر نيروي كار ماهر (نيروي كار داراي تحصيلات عالي)، در ايران در بلندمدت، مثبت و بر نيروي كار غير ماهر (نيروي كار بدون تحصيلات عالي) منفي است.

تأثير فن آوري اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال

كارشناسي/ تركيبي/ مستند

ص: 117

حرفه هاي مبتني بر فن آوري اطلاعات و ارتباطات عبارتند از:

الف) مشاغل مبتني بر داده (شاغلاني همانند منشي يا دفتردار، فروشنده، كارمند بانك)؛

ب) مشاغل مبتني بر دانش؛ شاغلاني چون دانشمندان، محققان، مهندسان، حقوق دانان، نويسندگان، مديران، برنامه نويسان، تحليل گران و طراحان در اين دسته قرار مي گيرند.

اشتغال در فن آوري اطلاعات و ارتباطات

مستند/ كارشناسي/ تركيبي

فن آوري اطلاعات و ارتباطات از طريق بهره مندي از انواع روبات ها در اتوماسيون خط توليد، خود كارسازي كنترل سيستم ها و خودكارسازي فرآيند گردش اطلاعات، سبب واگذاري كار هاي فيزيكي به ماشين ها و تخصصي تر شدن سطح وظايف واگذار شده به افراد مي شود.

كاربرد هاي فن آوري اطلاعات و ارتباطات

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

مشكلات متعدد اشتغال در ايران مي طلبد كه كارشناسان و سياستگذاران اقتصادي كشور، آثار فن آوري اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال در سطح تجربه كشورها و ايران را بررسي كنند و به مطالعه مستمر وضعيت بازار كار فن آوري اطلاعات و ارتباطات در ايران و شناسايي كميت و كيفيت نيروي انساني متخصص مورد نياز كشور در بخش هاي دولتي و خصوصي در عرصه فن آوري اطلاعات و ارتباطات و برنامه ريزي راهبردي، براي تربيت نيروي انساني متخصص مورد نياز كشور در عرصه فن آوري اطلاعات و ارتباطات توجه ويژه اي داشته باشند.

راهبردها/ مديريت اثرات فن آوري اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال

كارشناسي/ تركيبي/ مستند اجتماعي

ص: 118

ص: 119

4. ناهماهنگي (ناهماهنگي بين بافت قلب و بافت ترميم شده به وسيله سلول هاي بنيادي جنيني)؛

5. پس زدگي (پس از تزريق سلول هاي بنيادي جنيني به بدن بيمار، مشكل پس زدگي يا رد پيوند وجود دارد)؛

6. اخلاق زيستي (سلول هاي بنيادي جنيني، از جنين زنده گرفته مي شود، بنابراين در بسياري از كشورها استخراج آنها ممنوع است).

منابع:

1. فرزانه فريور و ديگران، سلول هاي بنيادي، تهران، دانش نگار، 1385.

2. بهرام اكبري و علي رضا مقدس، سلول هاي بنيادي، تهران، انديشه ظهور، 1388.

3. اشنايدر لارنس مگ گلدستين، سلول هاي بنيادي به زبان ساده، مترجم: حسين بهاروند و ديگران.

4.

5.

6.

7.

8.http://rasekhoon.net

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

كاربرد هاي سلول هاي بنيادي عبارتند از:

1. درمان نابينايي؛

2. درمان ناباروري؛

3. كاربرد سلول هاي بنيادي در بيماري پاركينسون؛

4. پيوند سلول هاي بنيادي به بيماران قلبي با استفاده از نانوتكنولوژي؛

5. ترميم بافت هاي آسيب ديده قلب؛

6. ترميم بافت هاي استخواني؛

7. درمان بيماري ها و ضايعات عصبي؛

8. ترميم سوختگي ها و ضايعات پوستي؛

9. ترميم لوزالمعده (پانكراس) و ترشح انسولين؛

10. آزمون تأثير دارو هاي جديد (همانند آزمودن داروي سنتتيك قلبي روي سلول هاي بنيادي قلبي).

علم و فن آوري/ دست آوردهاي سلول هاي بنيادي

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 120

جمهوري اسلامي ايران يكي از معدود كشور هاي توليدكننده سلول هاي بنيادي جنيني است كه به فن آوري تكثير و پرورش اين سلول ها دست يافته است.

علوم نوين و توسعه و پيشرفت ايران

كارشناسي/ تركيبي

پژوهشكده زيست شناسي و فن آوري سلول هاي بنيادي رويان و مركز سلول درماني، متعلق به پژوهشگاه رويان، قابليت آن را دارند تا در برنامه اي ضمن معرفي آنها، فعاليت هاي تخصصي و گروه هاي پژوهشي (سلول هاي بنيادي و زيست شناسي تكويني، فن آوري نانو و زيست مواد، زيست پزشكي ترميمي و سلول درماني، زيست شناسي سامانه هاي مولكولي) آنها را ارايه كند.

علمي/ معرفي پژوهشكده رويان

گزارشي/ كارشناسي/ مستند

ص: 121

3. سايت سانا (سازمان انرژي هاي نوايران) www.suna.org.ir

4. سايت مهرنيوز www.mehrnews.ir

5. سايت ايرنا www.irna. ir

6. خبر آنلاين www.khabar.ir

7. سايت انجمن مهندسان ايران www.iusce.com

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

براي گسترش بهره مندي و افزايش استفاده پايدار از همه انواع انرژي تجديدپذير و نيز آسان كردن دسترسي به همه اطلاعات مربوط به انرژي هاي تجديدپذير، آژانس بين المللي انرژي هاي تجديدپذير (ايرِنا - IRENA) در سال 2009 ميلادي راه اندازي شد.

مديريت كلان و راهبردي انرژي تجديدپذير

كارشناسي/ تركيبي

نگراني درباره تغييرهاي زيست محيطي در كنار افزايش قيمت روز افزون نفت و اوج توليد نفت و حمايت دولت ها، سبب رشد روز افزون وضع قوانيني شده است كه بهره برداري و تجارتي كردن اين منابع سرشار تجديدپذير را تشويق مي كنند.

اجتماعي/ اقتصادي

تركيبي/ كارشناسي

جمهوري اسلامي ايران از نظر منابع گوناگون انرژي، يكي از غني ترين كشور هاي جهان به شمار مي آيد؛ زيرا از يك سو منابع گسترده سوخت هاي فسيلي و تجديدناپذير نظير نفت و گاز دارد و از سوي ديگر، داراي پتانسيل فراوان انرژي هاي تجديدپذير همانند آب، باد، امواج دريايي و دريافت انرژي خورشيدي فراوان است.

اقتصادي/ توانايي هاي بالقوه ايران براي توليد ملي

تركيبي/ مستند

انرژي خورشيدي يكي از منابع تأمين انرژي رايگان، پاك و عاري از آثار مخرب زيست محيطي است كه از ديرباز به روش هاي گوناگون از آن استفاده مي شد. به طور متوسط، خورشيد در هر ثانيه 1/1×1020 كيلووات ساعت انرژي ساطع مي كند. از كل اين انرژي منتشر شده، تنها حدود 47٪ آن به سطح زمين مي رسد؛ يعني زمين در هر ساعت، تابشي در حدود 60 ميليون Btu دريافت مي كند.

علمي/ انرژي خورشيدي

مستند علمي/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 122

انرژي ناشي از سه روز تابش خورشيد به زمين برابر با همه انرژي ناشي از احتراق كل سوخت هاي فسيلي در دل زمين است. بنابراين، درمي يابيم كه بر اثر تابش خورشيد به مدت چهل روز، مي توان انرژي مورد نياز يك قرن را ذخيره كرد.

علمي/ انرژي خورشيدي

تركيبي/ مستند علمي

جمهوري اسلامي ايران در منطقه اي (بين مدار هاي 25 تا 40 درجه عرض شمالي) واقع شده است كه از نظر نقاط دريافت انرژي خورشيدي، در بالاترين رده ها قرار دارد. ميزان تابش خورشيدي در ايران بين 1800 تا 2200 كيلووات ساعت بر متر مربع در سال تخمين زده شده كه بالاتر از ميزان متوسط جهاني است.

علمي/ انرژي خورشيدي

كارشناسي/ تركيبي

كاربرد هاي انرژي خورشيدي عبارتند از:

الف) كاربرد هاي نيروگاهي(1)

1. نيروگاه هايي كه گيرنده آنها آينه هاي سهموي خطي هستند؛

2. نيروگاه هايي كه گيرنده آنها در يك برج قرار دارد و نور خورشيد به وسيله آينه هاي بزرگي به نام هليوستات به آن منعكس مي شود (دريافت كننده مركزي)؛

3. نيروگاه هايي كه گيرنده آنها بشقابي سهموي (ديش) است.

ب) كاربرد هاي غير نيروگاهي:

1. آبگرمكن خورشيدي و حمام خورشيدي؛

2. گرمايش و سرمايش ساختمان و تهويه مطبوع خورشيدي؛

3. آب شيرين كن خورشيدي؛

4. خشك كن خورشيدي؛

5. اجاق هاي خورشيدي؛

6. كوره خورشيدي؛

ص: 123

7. خانه هاي خورشيدي؛

8. تبديل مستقيم پرتو هاي خورشيد به الكتريسيته به وسيله تجهيزاتي به نام فتوولتاييك.(1)

كاربرد هاي انرژي خورشيدي

مستند/ كارشناسي/ تركيبي

در ايران با توجه به وجود مناطق بادخيز طراحي و ساخت آسياب هاي بادي از 2000 سال پيش از ميلاد مسيح رايج بوده است و هم اكنون نيز بستر مناسبي براي گسترش بهره برداري از توربين هاي بادي فراهم است.

انرژي بادي

تركيبي/ مستند

بنابر مطالعات و محاسبات انجام شده در زمينه تخمين پتانسيل انرژي باد در جمهوري اسلامي ايران، تنها در 26 منطقه از كشور (بيش از 45 سايت مناسب) ميزان ظرفيت اسمي سايت ها، با در نظر گرفتن يك راندمان كلي 32٪ در حدود 6500 مگاوات مي باشد.

علمي پژوهشي/ راهبردي

مستند/ تركيبي

استفاده از تكنولوژي توربين هاي بادي به دلايل ذيل مي تواند يك انتخاب مناسب در مقايسه با ديگر منابع انرژي تجديدپذير باشد:

1. قيمت پايين توربين هاي برق بادي در مقايسه با ديگر انرژي هاي نو؛

2. ايجاد اشتغال در كشور؛

3. عدم آلودگي محيط زيست؛

4. عدم نياز توربين هاي بادي به سوخت؛

5. قدرت مانور زياد در بهره برداري (از چند وات تا چندين مگاوات)؛

6. عدم نياز به آب.

مزاياي فن آوري توربين هاي بادي

كارشناسي/ تركيبي/ مستند

ص: 124

صنعت انرژي باد منافع اقتصادي و اجتماعي گوناگوني را به همراه دارد كه از جمله مهم ترين آ نها عبارتند از:

1. نداشتن هزينه هاي اجتماعي؛

2. كاهش اتكا به منابع انرژي وارداتي (در كشور هاي توليد كننده نفت نظير ايران، افزايش فرصت صادرات)؛

3. تقويت ساختار اجتماعي و اقتصادي مناطق روستايي؛

4. اشتغال زايي.

منافع اقتصادي اجتماعي انرژي باد

تركيبي/ كارشناسي

در جمهوري اسلامي ايران با در نظر گرفتن هزينه هاي خصوصي نيروگاه هاي بادي و فسيلي، توسعه نيروگاه هاي بادي براي توليد برق، هم اكنون در حال اقتصادي شدن است.

توسعه و پيشرفت اقتصادي

تركيبي/ مستند علمي

انرژي باد در بين انرژي هاي تجديدپذير، يكي از بهترين و اقتصادي ترين روش هاي توليد برق است كه آلودگي زيست محيطي در پي ندارد و پايان ناپذير نيز است.

انرژي باد

تركيبي/ مستند علمي

نيروي برق آبي حاصل از توربين هاي آبي، با ايجاد انرژي الكتريكي بدون سوزاندن سوخت ها از ايجاد آلوده كننده هاي متصاعد شده از سوختن سوخت هاي فسيلي مانند دي اكسيد گوگرد، اسيد نيتريك، منواكسيد كربن، گرد و غبار و سرب (موجود در ذغال سنگ) جلوگيري مي كند.

مزاياي برق آبي

تركيبي/ كارشناسي

بيشترين امتياز بهره مندي از نيروگاه هاي آبي، عدم نياز به استفاده از سوخت ها و در نتيجه حذف هزينه هاي مربوط به تأمين سوخت است. در واقع، هزينه انرژي الكتريكي توليدي در نيروگاهي آبي تقريباً از تغييرهاي قيمت سوخت هاي فسيلي مانند نفت، گاز طبيعي و زغال سنگ در امان است، علاوه بر اين، عمر متوسط نيروگاه هاي آبي در مقايسه با نيروگاه هاي گرمايي بيشتر است.

مزاياي نيروگاه هاي آبي

مستند/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 125

انرژي زمين گرمايي، انرژي تجديدپذيري است كه از گرماي ماگماي داغ و تخريب مواد راديواكتيو موجود در اعماق زمين به دست مي آيد. با قرار گرفتن لايه هاي حاوي منابع آب هاي زيرزميني در كنار لايه هاي حاوي گدازه هاي داغ، حرارت به منبع آب زيرزميني، منتقل و اين منابع آب داغ از راه گسل ها به صورت چشمه هاي طبيعي آب يا بخار آب و يا فومرول (دودخان) در سطح زمين، ظاهر مي شوند.

انرژي زمين گرمايي

مستند/ تركيبي/ كارشناسي

آب داغ استخراج شده، از منابع آب هاي زيرزميني در كنار لايه هاي حاوي گدازه هاي داغ بسته به كيفيت منبع و دماي آب و فشار مخزن مي تواند براي توليد برق يا كاربرد هاي گرمايشي استفاده شود.

كاربرد انرژي زمين گرمايي

تركيبي/ مستند

زيست توده، ماد ه اي است كه بيشتر جزء زباله ها به شمار مي رود. برخي از انواع زيست توده، چيز هايي هستند كه در طبيعت روي زمين بر جاي مي مانند. مواردي مانند درختان مرده، شاخه هاي درختان، شاخ و برگ هاي هرس شده در باغچه، حياط، اضافه غلات در زمين هاي كشاورزي، خرده چوب ها، خاك اره و پوسته هاي درختان در چوب بري ها، مواد ديگري، نظير لاستيك و كود هاي گياهي.

انرژي زيست توده

تركيبي/ مستند علمي/ كارشناسي

چگونگي استفاده از زيست توده براي توليد انرژي:

ضايعات چوب، شاخه هاي درختان، ته مانده غذاها و ديگر پسماندها را از كارخانه ها و زمين هاي كشاورزي به نيروگاه هاي زيست توده، منتقل مي شوند. در آنجا زيست توده به مخازن بسيار بزرگي فرستاده مي شود. پس از آن زيست توده وارد يك كوره شده و در آن سوزانده مي شود. از گرماي توليد شده براي جوشاندن آب كوره استفاده مي شود و انرژي بخار حاصل، توربين ها و ژنراتورها رامي چرخاند.

انرژي زيست توده (چگونگي توليد)

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 126

ص: 127

3. طرح توليد و توسعه بيواتانول در كشور مي بايست، طرح ملي شناخته شود و از منابع داخلي شركت ملي نفت يا ديگر منابع، حداقل اعتبار هاي بانكي و مالي براي سرمايه گذاران اختصاص دهند؛

4. ارائه معافيت هاي مالياتي و يارانه هاي تشويقي به توليدكنندگان بنزين اتانول دار.

گام هاي برداشته شده براي توليد اتانول سوختي در ايران

1. در توليد اتانول از باگاس(1) نيشكر در جمهوري اسلامي ايران با همكاري مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي و نيز حمايت سازمان گسترش، وزارت صنعت، معدن و تجارت و معاونت علمي و فن آوري رياست جمهوري، مراحل عملياتي خود را مي گذراند؛

2. شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي متعهد شده است زمينه ساخت مخازني براي مخلوط كردن بنزين و اتانول را در انبار نفت اهواز براي دو سال فراهم كند.(2)

منابع:

1. عباس المدرس و ديگران، سوخت زيستي و منابع آن، تهران، آييژ، 1390.

2. احسان هوشيار، مباني انرژي هاي زيستي: بيوديزل، بيوگاز، بيواتانول، بيوهيدروژن، گاز يفيكاسيون، اصفهان، نصوح، 1390.

3. برات قباديان و ديگران، تكنولوژي توليد و كاربرد سوخت بيواتانول، تهران، آيينه نما، 1388.

4. محمدعلي عبدلي و مريم پازكي، پتانسيل و فن آوري توليد انرژي از زيست توده در مناطق روستايي، قم، انتشارات استاد مطهري، 1390.

5. الف. اي. اچ سيمز، انرژي زيستي براي محيط زيست پاك تر، ترجمه: محمدحسين عباس پورفرد و ديگران، مشهد، دانشگاه فردوسي مشهد، 1390.

6. www.gostareshonline.com

7. سايت انجمن صنفي توليد اتانول ايرانhttp://epa-iran.ir

8. www.bioethanolrc.ir

9. http://biomass.persianblog.ir

ص: 128

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

جمهوري اسلامي ايران، ظرفيت و توانايي آن را دارد تا با برنامه ريزي راهبردي براي توليد بنزين اتانول دار، روزانه 7 ميليون ليتر اتانول سوختي توليد كند.

مديريت راهبردي/ توليد بنزين اتانول دار

مستند علمي/ تركيبي

در حال حاضر، 99 درصد اتانول ايران از ملاس نيشكر و ملاس چغندرقند توليد مي شود. ضمن آنكه ملاس نيشكر ارزان ترين منبع موجود در جهان براي توليد اتانول است.

فن آوري جديد/ علمي كاربردي

مستند علمي/ تركيبي

سوخت اتانول، داراي بازار بورس بين المللي است و قيمت آن در اين بازار مشخص مي شود. عوامل مهم در تعيين قيمت اين نوع سوخت، مواد اوليه، عرضه و تقاضا و قيمت جهاني نفت خام مي باشد.

فن آوري هاي جديد اقتصادي/ ابعاد بين المللي

تركيبي/ مستند علمي/ كارشناسي

طرح توسعه بيواتانول در ايران: از مزرعه تا سوخت كه شامل كشت گياهان ويژه در مناطقي به شمار مي آيد كه از نظر زمين و آب مستعد نيستند و توليد بيواتانول از اين محصولات است.

آينده پژوهي اقتصاد ايران

كارشناسي/ مستند/ تركيبي

دانش فني توليد اتانول از باگاس نيشكر با حمايت سازمان گسترش، وزارت صنعت، معدن و تجارت و معاونت علمي و فن آوري رياست جمهوري براي نخستين بار در كشور، به همت محققان ايراني به دست آمده و بومي شده است.

دست آورد علوم فني نوين

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

آثار مثبت زيست محيطي استفاده از بيواتانول همانند كاهش آلاينده هاي زيست محيطي، ارزش افزوده براي ضايعات محصولات كشاورزي و تأثير مثبت در توسعه و اشتغال زايي، از فوايد توليد استفاده از بيواتانول در كشور است.

تأثيرات مثبت فن آوري هاي جديد اقتصادي

تركيبي/ كارشناسي/ مستند علمي

ص: 129

براي رويارويي با آثار منفي استفاده از سوخت هاي فسيلي مانند انتشار گاز هاي گل خانه اي، كارشناسان و دولت ها به گزينه هاي گوناگوني توجه كرده اند. يكي از جايگزين هايي كه بررسي هاي بسياري درباره مقرون به صرفه بودن شرايط اقتصادي و زيست محيطي آن انجام شده، زيست سوخت ها هستند.

راهبرد اقتصادي براي جايگزين سوخت هاي فسيلي

كارشناسي/ تركيبي/ مستند علمي

با امضاي قراردادي بين المللي سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران و مركز تحقيقات مهندسي فارس، وابسته به جهاد كشاورزي، براي نخستين بار در كشور، توليد اتانول از باگاس نيشكر براي بهره برداري در شركت كشت و صنعت نيشكر هفت تپه آغاز شد.

توسعه و پيشرفت اقتصاد ايران

مستند علمي/ تركيبي/ گزارشي

كنسرسيوم بيواتانول با شركت چهار دانشگاه (علم و صنعت، صنعتي شريف، دانشگاه شيراز و دانشگاه شهيد بهشتي) و دو مركز تحقيقاتي (سازمان پژوهش هاي صنعتي ايران و مركز جهاد مهندسي فارس) موفق به توليد آزمايشگاهي اتانول از نيشكر شد كه به زودي توليد نيمه صنعتي آن آغاز مي شود. ايران با اين موفقيت، يكي از كشور هاي صاحب اين فن آوري شد.

دست يابي ايران به فن آوري جديد توليد اتانول از نيشكر

مستند علمي/ تركيبي/ گزارشي

با امضاي قرارداري ميان كنسرسيوم بيواتانول و پژوهشگاه صنعت نفت، قرار است در بازه زماني يك ساله، موتور چند خودروي استاندارد آزمايش شود و قابليت هاي اين موتور ها براي استفاده از سوخت هاي بيولوژيكي مورد ارزيابي قرار گيرد.

توسعه و پيشرفت اقتصادي

مستند/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 130

بشر از ديرباز با مسئله بيماري ها و درمان آنها درگير بوده و نخستين وسيله اي كه براي درمان بيماري ها در دسترس انسان قرار داشته، گياهان دارويي بوده است. مي توان ادعا كرد كه شروع استفاده از گياهان به عنوان دارو، با آغاز زندگي بشر همزمان بوده است. مصريان اولين قومي هستند كه از گياهان به عنوان دارو استفاده مي كردند و ملل آسيايي و اروپايي نيز از ديرباز با خواص دارويي گياهان آشنا بوده اند.

استفاده از گياهان دارويي در كشور ما نيز سابقه اي طولاني دارد و با وجود گسترش دارو هاي شيميايي، دارو هاي گياهي جاي خود را در فرهنگ ما هر چند به صورت ابتدايي و سنتي همچنان حفظ كرده اند.

پيشگامان و نامداران دانش شناخت گياهان دارويي در ايران

1. علي بن سهل ابن طبري، صاحب كتاب فردوس الحكمه؛

2. يوحنا بن ماسويه، استاد دانشگاه جندي شاپور و صاحب كتاب معرفي نامه دارو هاي گياهي؛

3. محمد بن زكرياي رازي، صاحب كتاب هاي الحاوي في الطب، خلاصه پزشكي به نام المنصوري و منافع الاغذيه دفع مضارها؛

4. علي بن عباس مجوسي ارجاني، صاحب كتاب كامل الصناعات الطبيه و اولين بنيان گذار رده بندي نوع كيميوتاكز نومي؛

5. ابو منصور موفق هروي، صاحب كتاب الابنيه عن حقايق الادويه؛

6. ابن سينا، دانشمند و پزشك نامدار ايراني و صاحب كتاب قانون في الطب؛

7. ابوريحان بيروني، صاحب كتاب صيدنه في الطب؛

8. قاسم ابونصر هروي، صاحب كتاب ارشاد الزراعه؛

9. محمد مؤمن تنكابني، صاحب كتاب تحفه المؤمنين؛

10. محمدحسين عقيلي خراساني، صاحب كتاب هاي مخزن الدويه و ذخاير التركيب؛ در آن زمان اين دو كتاب، فرهنگ بزرگ و جامعي درباره موضوع هاي فارماكولژي در ايران، به شمار مي آمد.

مراكز پژوهشي و درماني گياهان دارويي و طب سنتي ايراني

1. پژوهشكده گياهان دارويي http://mpdri.sbu.ac.ir

2. مركز تحقيقات فارماكولوژيك گياهان دارويي http://www.mums.ac.ir

3. جامعه گياه درماني ايران http://ihms.ir

4. حكيم باشي (سايت طب سنتي ايران) http://hakimbashi.net

ص: 131

5. پايگاه جامع علوم و فن آوري گياهان دارويي ايران http://www.scitech.ir

6. شبكه ملي پژوهش و فن آوري گياهان دارويي http://www.mpnet.ir

7. ستاد توسعه علوم و فن آوري گياهان دارويي و طب ايراني http://chtm.isti.ir

8. مؤسسه بين المللي طب سنتي ايرانيان ماد http://maadteb.com

9. مركز تحقيقات گياهان دارويي http://ssu.ac.ir

10. مركز تحقيقات گياهان دارويي ميمند http://medplants.sums.ac.ir

11. مركز مطالعات و پژوهش هاي گياهان دارويي بسيج دانشجويي علوم پزشكي گيلان http://www.mpbg.ir

12. انجمن تحقيقات طب سنتي ايران http://www.time.ir

13. شبكه تحقيقات طب سنتي ايران http://www.itmrn.ir

14. مركز تحقيقات طب سنتي و مفردات پزشكي http://www.sbmu.ac.ir

15. مركز تحقيقات طب سنتي و تاريخ طب http://time.sums.ac.ir

16. مؤسسه مطالعات تاريخ پزشكي، طب اسلامي و مكمل http://ricm.tums.ac.ir

17. شبكه تحقيقات طب سنتي ايران http://www.itmrn.ir

18. دانشكده علوم پزشكي مشهد، دانشكده طب سنتي http://www.mums.ac.ir

19. پژوهشكده گياهان دارويي جهاد كشاورزي http://www.imp.ac.ir

20. انجمن طب سنتي ايران http://www.tebbesoozani.com

21. انجمن علمي طب سنتي ايران http://www.tebbesoozani.org

22. سايت مرجع طب سنتي ايران http://tandorostan.org

23. مجمع پژوهش گران طب گياهي بوعلي سينا http://www.booali.ir

ص: 132

منابع:

1. رضا اميدبيگي، توليد و فرآوري گياهان دارويي، مشهد، به نشر، 1379.

2. داراب يزداني، بررسي وضعيت دارو هاي گياهي ايران، ششمين همايش علوم دارويي ايران، اصفهان، 1377.

3. آمار سطح زير كشت گياهان دارويي، دفتر گل و گياهان زينتي و دارويي وزارت جهاد كشاورزي، 1380.

4. فهرست گياهان دارويي استفاده شده در دارو هاي گياهي ايران، اداره كل نظارت بر امور دارو و مواد مخدر، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي.

5. آمار صادرات گياهان دارويي طي سال هاي 80 _ 1379، بخش آمار و اطلاعات وزارت بازرگاني.

6. سايت انجمن علمي گياهان دارويي http://www.imps.ir

7. سايت پژوهشكده گياهان دارويي جهاد كشاورزي http://www.imp.ac.ir

8. فصل نامه گياهان دارويي، صاحب امتياز، جهاد دانشگاهي، مدير مسئول: دكتر شمس علي رضا زاده، سردبير: دكتر شاهين آخوندزاده.

9. فصل نامه علمي پژوهشي گياهان دارويي http://www.imp.ir

10. وبلاگ گياهان دارويي http://plant.Mihanblog.com/post/

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

تاريخچه طب سنتي در ايران به ويژه شاه كار هاي طبابتي بوعلي سينا، قابليت بسياري دارد تا در چند برنامه مستقل ارايه شود.

تاريخي/ طب سنتي

داستاني/ انيميشن/ تركيبي

محصولات جنگلي و مرتعي و گياهان دارويي و صنعتي مي توانند با توجه به روي آوردن دنيا و به ويژه كشور هاي پيشرفته به استفاده از فرآورده هاي گياهي و مصرف روز افزون آن در جهان و همچنين امكانات بالقو ه اي كه در اين زمينه در كشور ما وجود دارد، در حل مشكلات اقتصادي نقش مؤثري داشته باشند.

مديريت اقتصادي براي رفع مشكلات اقتصادي

كارشناسي/ تركيبي

ص: 133

تحولات جهاني علم طب در ايران با محور هاي زير قابليت خوبي براي ارايه در رسانه ملي دارد:

الف) تحول علم سنتي در ايران كه همزمان با ورود پزشكان تحصيل كرده ايراني از خارج به وطن بود؛ پزشكاني كه معتقد به درمان با گياهان دارويي نبودند يا اطلاعات لازم درباره آنها را نداشتند؛

ب) كنار رفتن روش هاي سنتي درمان مستقيم با گياهان دارويي؛

ج) زندگي ماشيني و دور شدن انسان ها از طبيعت و مطرح شدن آثار جنبي و نامطلوب برخي دارو هاي علمي و شيميايي؛

د) كم زيان تر بودن دارو هاي گياهي نسبت به دارو هاي علمي و شيميايي و اقبال مجدد مردم به دارو هاي گياهي؛

ه_) سوءاستفاده فرصت طلبان و سودجويان و به وجود آوردن بازار آشفته، با عناوين طب سنتي سينايي و شفابخشي معجزه آساي گياهان، به گونه اي كه هر فرد ناآگاهي خود را صاحب نظر در درمان با گياهان مي دانست؛

و) توسعه و پيشرفت طب گياهي و فعاليت مراكز علمي و تحقيقاتي معتبر در اين زمينه در حال حاضر.

علم طب در ايران

مستند/ كارشناسي/ تركيبي/ داستاني/ انيميشن

مراكز پژوهشي و درماني گياهان دارويي، به ويژه مجمع پژوهش گران طب گياهي بوعلي سينا قابليت آن را دارد تا هر كدام در برنامه اي مستقل ارايه شود.

معرفي مراكز پژوهشي درماني گياهان دارويي

مستند/ تركيبي/ گزارشي

ص: 134

ص: 135

ص: 136

ص: 137

دو- پژوهشكده حفاظت صنعتي؛

سه- پژوهشكده توسعه و بهينه سازي فن آوري هاي انرژي؛

چهار- گروه پژوهش تجزيه و ارزيابي مواد.

منبع: سايت پژوهشگاه صنعت نفت

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

با توجه به گام هاي مؤثر پژوهشگاه صنعت نفت در توسعه و تجاري سازي فن آوري هاي صنايع نفت، گاز و پتروشيمي، اين پژوهشگاه الگويي در پيشرفت و توسعه توليد ملي براي ملت ايران و مسلمانان جهان به شمار مي آيد.

علمي و فكري (در پيشرفت و توسعه اقتصادي)

كارشناسي/ مستند/ گفت وگو محور

برخي از برنامه هاي آينده پژوهشگاه كه قابليت ارايه در چند برنامه را دارد، عبارتند از:

1. تبديل گاز طبيعي به بنزين؛

2. ديزل پاك (sunfuel)؛

3. مطالعات FFS,MDpمخازن هيدروكربوري كشور؛

4. ازدياد برداشت به كمك ميكرو ارگانيزم ها: MEOR؛

5. تبديل گاز طبيعي به سوخت سبز: DME؛

6. تبديل گاز طبيعي به الفين هاي پرمصرف: MTO؛

7. كاربرد بيوتكنولوژي در صنايع نفت؛

8. كاربرد نانوتكنولوژي در صنايع نفت.

آينده پژوهي پژوهشگاه (مصاديق)

كارشناسي/ مستند/ تركيبي

در بخش پتنت (حق امتيازات) پژوهشگاه، بر دست آورد هايي كه به ثبت داخلي و بين المللي رسيده، تأكيد شود.

علمي (اختراعات ثبت شده)

مستند/ تركيبي

پرديس هاي پژوهشي پژوهشگاه، قابليت ارايه در يك يا سه برنامه مستقل را دارد. موضوع هاي پيشنهادي برنامه ها:

1. اكتشاف و برداشت نفت؛

2. ارتقاء كيفيت فرآورده هاي نفتي؛

3. انرژي و محيط زيست.

علمي _ پژوهشي/ اقتصادي

مستند/ تركيبي

ص: 138

ص: 139

4. جداسازي، انتقال و تبديل گاز طبيعي به فرآورده هاي باارزش

الف) طرح هيدرات هاي گازي؛

ب) توسعه محلول فرموله شده آمين پژوهشگاه صنعت نفت؛

ج) توسعه دانش فني مبدل هاي توليد هيدروژن و گاز سنتز؛

د) فرآيند جداسازي غشائي؛

ه_) تبديل گاز طبيعي (متان) به اتيلن OCM؛

و) استفاده از فن آوري پلاسما در تبديل و تصفيه گاز طبيعي؛

ز) تهيه بانك اطلاعاتي و مدل سازي سينيتيك واكنش هاي شيميايي و طراحي نرم افزار شبيه ساز فرآيند هاي كاتاليستي؛

ح) توسعه ساخت جاذب هاي كربني به منظور جداسازي و ذخيره سازي گازها؛

ط) تجاري سازي فرآيند تبديل گاز طبيعي به مايعات هيدروكربوري بر مبناي كاتاليست كبالت GTL؛

ي) تجاري سازي فرآيند تبديل گاز طبيعي به مايعات هيدروكربوري بر مبناي كاتاليست آهن GTL؛

ك) تبديل گاز طبيعي به مايعات هيدروكربوري از مسير هايي غير از FTGTL.

5. تحقيقات در زمينه نانو تكنولوژي، بايو تكنولوژي و تكنولوژي هاي نو

الف) پژوهش درباره بهره مندي از نانو مواد در حل مسايل زيست محيطي ناشي از آلودگي هاي نفتي؛

ب) افزايه هاي مورد مصرف صنعت حفاري؛

ج) شناسايي، ساخت و استفاده از نانو پوشش ها و به كار گيري نانو مواد جهت حفاظت از خوردگي و پايداري رنگ ها؛

د) ساخت و سنتز نانو پوشش اپوكسي؛

ه_) ساخت و سنتز رنگ اپوكسي دو جزئي پايه آبي براي نخستين بار در كشور؛

و) شناسايي، ساخت و به كارگيري نانو كاتاليست ها در فرآيند هاي صنعت نفت؛

ز) توسعه روش هاي بيوكاتاليست و بيولوژيكي براي ارتقاي نفت خام و كيفيت فرآورده هاي نفتي؛

ح) دست يابي به دانش استفاده از مواد افزودني و نانو ذرات در سوخت هاي بنزين به منظور كاهش مصرف آلايندگي؛

ط) افزايش مقياس براي توليد انبوه نانو لوله هاي كربني براي ذخيره سازي گاز طبيعي و كاربرد در كاتاليس ها و پيل سوختي؛

ي) سنتز نانو مواد براي ارتقاي كيفيت مواد نفتي و توسعه كاربرد آن در صنايع نفتي؛

ص: 140

ك) دست يابي به تكنولوژي ساخت و به كار گيري نانو كامپوزيت هاي پليمري در صنايع نفتي (ساخت نانو كامپوزيت هاي سبك با كارآيي بالا بر پايه پلي آميد6)؛

ل) بهبود وضعيت روانكاري و تجهيزات فرآيندي شركت ملي نفت با استفاده از تركيبات نانو روانكار؛

م) بررسي كاربرد DME به عنوان سوخت LpG و CNGو مخلوط DME با LpG؛

ن) به دست آوردن دانش فني تكنولوژي هاي جديد تصفيه آب و پساب (شبنم خورشيدي و بايوغشا)؛

س) نانو ذره ها و مايعات يوني.

6. تكنولوژي پيل هاي سوختي

الف) مزاياي پيل سوختي؛

ب) تجهيزات تكنولوژي پيل هاي سوختي؛

ج) سند راهبرد ملي توسعه فن آوري پيل سوختي كشور.

7. طرح هاي صنايع پايين دستي انرژي

الف) نرم افزار مميزي انرژي RpA؛

ب) پروژه صرفه جويي مصرف انرژي در واحد هاي مورد نظر پالايشگاه نفت شازند اراك از راه افزايش بهره وري عمليات با همكاري شركت showa shell ژاپن؛

ج) بررسي و امكان سنجي انتگراسيون حرارتي واحد هاي آيزوماكس شمالي و جنوبي پالايشگاه نفت تهران؛

د) مديريت بخار فشار پايين در مجتمع پتروشيمي رازي؛

ه_) مديريت بار و بهينه سازي انرژي الكتريكي در پالايشگاه تهران؛

و) مطالعات صرفه جويي و بهينه سازي انرژي در پالايشگاه تبريز؛

ز) بررسي و ارايه پيشنهادهايي براي اصلاح و بهينه سازي اتلاف بخار فشار پايين مجتمع پتروشيمي رازي؛

ح) مميزي انرژي در مجتمع پتروشيمي تبريز؛

ط) امكان سنجي استفاده مجدد از زير آب برج هاي خنك كننده با استفاده از روش بهينه سازي رياضي در مجتمع پتروشيمي رازي؛

ي) مميزي انرژي در مجتمع پتروشيمي خارگ؛

ك) طراحي و توسعه پايگاه اطلاعات روش هاي بهينه سازي انرژي در تأسيسات ميادين نفتي و گازي.

منبع: سايت پژوهشگاه صنعت نفت

ص: 141

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

چگونگي شكل گيري هر يك از تازه هاي فن آوري و محصولاتي كه در پژوهشگاه صنعت نفت توليد شده و مراحل توليد آن تا رسيدن آن فن آوري (محصول) به بازار، نشان دهنده حقايقي از تازه هاي فن آوري پژوهشگاه است.

روند شكل گيري و توليد محصولات پژوهشگاه

مستند علمي/ تركيبي/ داستاني

تازه هاي فن آوري پژوهشگاه را مي توان در يك مجموعه سيزده قسمتي از مرحله اكتشاف و توليد نفت (صنايع بالا دستي) تا مرحله صنايع پايين دستي انرژي براي بهينه سازي انرژي، ارايه كرد.

علم و فن آوري/ تاز ه هاي فن آوري پژوهشگاه

مجموعه مستند/ مجموعه تركيبي

تجاري سازي، فرآيند تبديل گاز طبيعي به مايعات هيدروكربوري بر مبناي كاتاليست كبالت GTL و نيز بر مبناي كاتاليست آهن GTL، در يك برنامه اي مستقل قابل ارايه است.

علم و فن آوري/ توسعه و پيشرفت اقتصاد

مستند/ گزارشي

مراحل ساخت و سنتز رنگ اپوكسي دو جزيي پايه آبي را كه براي نخستين بار در كشور توليد شده است، مي توان در برنامه اي ويژه ارايه كرد.

توليد ملي در نوعي رنگ

گزارشي/ تركيبي/ مستند

تازه هاي فن آوري مرتبط با مجتمع پتروشيمي رازي _ كه در برنامه اي مستقل مي توان ارايه كرد _ عبارتند از:

1. اصلاح و بهينه سازي اتلاف بخار فشار پايين؛

2. امكان سنجي بهره مندي مجدد از زير آب برج هاي خنك كننده با استفاده از روش بهينه سازي رياضي.

دست آوردهاي فن آوري در مجتمع پتروشيمي رازي

مستند علمي/ تركيبي

ص: 142

ص: 143

علوم فني نوين همانند مايعات يوني، غشاء، بيوكاتاليست، از فعاليت هاي ديگري است كه در اين پژوهشكده انجام مي شود.

علوم فني نوين (فن آوري هاي شيميايي)

مستند/ تركيبي/ كارشناسي

امولسيفاير هاي حفاري، حلال شست و شوي پره هاي كمپرسور توربين هاي گازي و استيل استونات هاي آهن و كروم، توليدهاي ويژه واحد پژوهش فرآورده هاي پتروشيمي پژوهشكده علوم و فن آوري هاي شيميايي به شمار مي رود.

توليدات فرآورده هاي پتروشيمي

مستند/ تركيبي/ كارشناسي

توليد امولسيفاير هاي اوليه و ثانويه گل روغني حفاري (از توليدات واحد پژوهش فرآورده هاي پتروشيمي) از دانش فني واگذار شده به شركت «تلاش فراگير عمران غرب» در كرمانشاه است. كارخانه اين شركت در شهر صنعتي بيستون با توليد 10 تن محصول راه اندازي شده است.

توليدات فرآورده هاي پتروشيمي (دانش فني واگذار شده)

مستند/ تركيبي/ گزارشي

پروژه هاي شاخصي در واحد پژوهش فرآورده هاي پتروشيمي وجود دارد كه برخي از آنها عبارتند از: جمع آوري لكه هاي نفتي آلوده كننده آب با استفاده از منعقدكننده ها، سنتز بهترين دمولسيفاير مقرون به صرفه و زيست سازگار براي ميادين و كارخانه هاي خارگ، تهيه نانو امولسيون جهت روان سازي (Drag Reducer) نفت خام متوسط در مقياس آزمايشگاهي، ارزيابي دورريز هاي واحد هاي روغن نباتي و تعيين تأثير آن بر عملكرد امولسيفاير هاي حفاري، دست يابي به دانش فني ساخت ايزوپرن.

پروژه هاي شاخص فرآورده هاي پتروشيمي

مستند/ تركيبي/ كارشناسي

بازنگري و اصلاح فرآيند هاي جاري در صنايع نفت، گاز و پتروشيمي براي كاهش ضايعات شيميايي و بررسي جاي گزيني فرآورده هاي شيميايي با تركيبات سازگار با محيط زيست، از فعاليت هاي پژوهشي واحد پژوهش فرآورده هاي ويژه پژوهشكده علوم و فن آوري هاي شيميايي است.

فرآورده هاي ويژه فن آوري هاي شيميايي

مستند/ تركيبي/ گزارشي/ كارشناسي

ص: 144

پروژه هاي شاخصي كه در واحد پژوهش فرآورده هاي ويژه وجود دارد، عبارتند از:

1. مايعات يوني؛

2. تراوش تبخيري؛

3. هيدرات هاي گازي؛

4. فن آوري آنزيمي.

پروژه هاي شاخص فرآورده هاي ويژه

مستند/ تركيبي/ گزارشي/ كارشناسي

عمده كار واحد پژوهش، مواد افزودني به فرآورده هاي نفتي براساس بهبود عدد اكتان و عدد ستان متمركز است.

مواد افزودني به فرآورده هاي نفتي (فن آوري هاي شيميايي)

مستند/ گزارشي

واحد پژوهش مواد افزودني به فرآورده هاي نفتي، تحقيقات متمركزي بر روي مواد افزودني، مانند پاك كننده ها، بازدارنده هاي خوردگي و امولسيفايرها براي بسته هاي افزودني به بنزين و نيز مواد افزودني روان كننده و آنتي الكترواستاتيك براي گازوييل بدون گوگرد را انجام مي دهد.

علمي پژوهشي مواد افزودني به فرآورده هاي نفتي (فن آوري هاي شيميايي)

مستند/ تركيبي/ كارشناسي/ گزارشي

پروژه هاي شاخصي كه در واحد پژوهش تجزيه، شناسايي و فرمولاسيون مواد وجود دارد، عبارتند از:

1. سنتز اكسيد روي در مقياس بنچ؛

2. سنتز نانو كاتاليست بر پايه نانو لوله هاي كربني براي احيا تركيبات نيترو آروماتيك؛

3. ساخت بسته اسيد كاري چاه هاي نفت؛

4. ساخت دو نمونه روان ساز براي پلي استايرن انبساطي؛

5. ساخت يك نمونه روان ساز داخلي براي پليمر آكريلو نيتريل _ بوتادين _ استايرن؛

6. شناسايي ضايعات واحد بوتاكلر و ارايه روش جهت خنثي سازي آن؛

7. ساخت يك باز دارنده خوردگي بالا سري برج هاي تقطير پالايشگاهي در مقياس پنج كيلوگرم؛

8. ساخت امولسيفاير هاي اوليه و ثانويه جهت گل هاي حفاري پايه روغني؛

ص: 145

9. ساخت كنترل كننده افت صافي براي جلوگيري از هرز روي سيالات حفاري پايه روغني در مقياس 10 كيلوگرم و توليد 300 كيلوگرم؛

10. فرمولاسيون و ساخت ويسكوز دهنده و بهبوددهنده خواص رئولوژيكي گل حفاري پايه روغني در مقياس 20 كيلوگرم و توليد 200 كيلوگرم؛

11. فرمولاسيون و ساخت ضد كلوخه اوره در مقياس نيمه صنعتي در مقياس 150 كيلوگرم؛

12. ساخت پنتاسولفيد فسفر در مقياس بنچ؛

13. ساخت مواد افزودني براي روغن موتور با درجه sp.

پروژه هاي شاخص واحد پژوهش تجزيه، شناسايي و فرمولاسيون مواد (فن آوري هاي شيميايي)

مستند/ تركيبي/ كارشناسي/ گزارشي

توليد كود مايع، كود كامل مايع حاوي ريزمغذي ها (cp11)كود اوره با پوشش ريز مغذي ها (cp10)، و كامپوزيت گوگردي از دست آوردهاي دانش فني واحد پژوهش كود هاي شيميايي و مواد معدني است.

دست آوردهاي دانش فني واحد پژوهش كود هاي شيميايي (فن آوري هاي شيميايي)

مستند/ تركيبي/ كارشناسي/ گزارشي

بخش هاي تحقيقاتي واحد پژوهش كود هاي شيميايي و مواد معدني عبارتند از:

1. گوگرد و مشتقات گوگردي؛

2. سنتز و استخراج تركيبات معدني؛

3. مطالعات زيست محيطي؛

4. توليدات كودي و كشاورزي.

علمي پژوهشي/ بخش هاي تحقيقاتي واحد كود هاي شيميايي

مستند/ تركيبي/ گزارشي

دست آوردهاي واحد پژوهش سموم و دفع آفت ها عبارتند از:

1. فرمولاسيون جديد در حد نانو ميكرو امولسيوني سموم بوتاكلر و پرمترين؛

2. فرمولاسيون هاي جديد مواد دور كننده استخراجي از تركيبات طبيعي گياهي (Repellent)؛

3. فرمولاسيون و ساخت يك نوع حشره كش دودزا.

دست آوردهاي واحد پژوهش سموم و دفع آفات (فن آوري هاي شيميايي)

مستند/ تركيبي/ گزارشي/ كارشناسي

ص: 146

دانش هاي فني واگذار شده از سوي واحد پژوهش سموم و دفع آفت ها عبارتند از:

1. حشره كش آئروسلي پايه آبي؛

2. ارايه دانش فني توليد SDD به عنوان ماده مورد استفاده در صنعت پليمر و حد واسط ساخت سموم كشاورزي؛

3. فرمولاسيون و ساخت علفكش عمومي (total) از بوتا كلر مجتمع پتروشيمي اراك؛

4. خمير سوسك كش.

توليدات واحد پژوهش سموم و دفع آفات (دانش فني واگذار شده)

مستند/ تركيبي/ گزارشي

ساخت طعمه هاي سمي موريانه كش براي اولين بار در ايران و شناسايي و معرفي يك خانواده، يك جنس و پنج گونه جديد موريانه در ايران و خاورميانه، از افتخارات واحد پژوهش سموم و دفع آفات به شمار مي رود.

توليدات افتخار آفرين واحد سموم و دفع آفات

مستند/ تركيبي

ص: 147

مركز تحقيقات كاتاليست يكي از مراكز ويژه پژوهشي صنعت نفت به شمار مي آيد كه در آستانه هزاره سوم براي پاسخ به نياز هاي صنعت نفت جمهوري اسلامي ايران در بخش كاتاليست در سازماندهي جديدي راه اندازي شده است.

واحد هاي پژوهشي و فن آوري هاي نوين اين مركز عبارتند از:

الف) واحدهاي پژوهشي

1. پژوهش شناسايي و بررسي هاي رآكتوري؛

2. مهندسي واكنش هاي كاتاليستي؛

3. ساخت آزمايشگاهي و نيمه صنعتي كاتاليست.

ب) گروه فن آوري هاي نوين

1. بخش مهندسي بيوكاتاليست؛

2. بخش نانو تكنولوژي.

منبع: سايت پژوهشگاه صنعت نفت

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

كاتاليست ها در دنياي صنعتي مدرن، اثر بسياري در حفاظت از محيط زيست و توليد سوخت ها با كيفيت بالا دارند.

علمي

مستند/ تركيبي

مركز تحقيقات كاتاليست يكي از مراكز ويژه پژوهشي صنعت نفت است كه جايگاه ويژ ه اي در خدمت و ارايه مشاوره به شركت هاي پالايش، پتروشيمي و گاز كشور دارد.

علمي/ پژوهشي

مستند/ تركيبي/ گزارشي

جلوه هايي از فعاليت هاي مركز تحقيقات كاتاليست، عبارتند از: فرآيند ارتقاي نفت خام و برش هاي سنگين نفتي به روش بيوكاتاليستي و هيدروكانوژن، كاتاليست هاي زيست محيطي، بازيافت فلزات گران بها از كاتاليست هاي مستعمل، نانو لوله هاي كربني، فوتوكاتاليست ها و نانو ذرات اكسيد تيتانيوم.

علمي/ فعاليت هاي پژوهشي مركز تحقيقات كاتاليست

مستند/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 148

دست آوردهاي مركز تحقيقات كاتاليست، اين قابليت را دارد تا هر يك در برنامه اي مستقل و كوتاه ارايه شود كه عبارتند از:

1. توسعه يك شبيه ساز داخلي در واحد مهندسي واكنش هاي كاتاليستي براي بخش تبديل كاتاليستي پالايشگاه تهران؛

2. پروژه هاي مشترك واحد مهندسي واكنش هاي كاتاليستي با شركت نفتي NIPPON ژاپن براي شبيه ساز بازده محصول، عم_ر كاتاليست و مص__رف شيميايي هيدروژن بخش هيدروكراكينگ پالايشگاه تبريز؛

3. شبيه سازي واحد تبديل كاتاليستي پيوسته (CCR) پالايشگاه اراك؛

4. توسعه مدل سينتيكي براي فرآيند هيدرو كانورژن.

علمي كاربردي/ دست آوردهاي علمي مركز تحقيقات كاتاليست

مستند/ كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي

خدمات مؤثري كه واحد پژوهش شناسايي و بررسي هاي رآكتوري ارايه كرده است، عبارتند از:

1. تعيين كارآيي كاتاليست هاي تجاري (خارجي) و ارايه نتايج به صنعت براي انتخاب بهترين كاتاليست؛

2. تعيين عملكرد كاتاليست هاي ساخته شده در داخل و مقايسه عملكرد آنها با كاتاليست هاي خارجي كه تاكنون توانسته است چندين كاتاليست موفق داخلي را به صنعت معرفي كند و در جه__ت و حم_ايت از شرك_ت هاي توليد كننده كاتاليست در كشور گامي بردارد؛

3. ارايه خدمات آزمايشگاهي به دانشگاه ها، مؤسسه هاي پژوهشي و شركت ها (داخل و خارج از كشور).

علمي كاربردي/ خدمات ويژه واحد پژوهش بررسي هاي رآكتوري

مستند/ كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي

برخي دست آوردهاي كاتاليست ها كه در بخش ساخت آزمايشگاهي و نيمه صنعتي كاتاليست مركز تحقيقات كاتاليست، با موفقيت فرموله شده اند، به اين شرح هستند:

1. كاتاليست هيدرودي سولفوريزاسيون؛

2. كاتاليست ريفورمينگ نفتا؛

3. كاتاليست ريفورمينگ با بخار آب؛

4. كاتاليست دهيدروژناسيون اتيل بنزن به استايرن؛

5. كاتاليست اكسيداسيون هيدروژن؛

6. كاتاليست دهيدروژناسيون ايزوبوتان؛

ص: 149

7. كاتاليست توليد اسيد سولفوريك؛

8. كاتاليست آروماتيزاسيون؛

9. كاتاليست LTSC و HTSC؛

10. كاتاليست تبديل متانول به الفين (MTo).

علمي كاربردي/ كاتاليست هاي فرموله شده در مركز تحقيقات كاتاليست

مستند/ كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي

ارتقاي كيفيت بيوكاتاليستي محصولات نفتي، طراحي بيوراكتور و تصفيه بيوكاتاليستي گاز هاي ترش، مهم ترين فعاليت هاي بخش مهندسي بيوكاتاليست مركز تحقيقات كاتاليست است.

علمي/ فعاليت هاي مهندسي بيوكاتاليست

مستند/ كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي

ص: 150

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

دست آوردهاي پژوهشكده علوم و فن آوري پليمر كه هر كدام قابليت ارايه در برنامه اي مستقل را دارد، عبارتند از:

1. طراحي سيستم فيلتراسيون غشايي براي تصفيه پساب هاي نفتي به ظرفيت 300 متر مكعب در ساعت؛

2. ساخت ژل پليمر هاي مقاوم به آب شور براي كاربرد در مديريت آب مخازن هيدروكربني؛

3. كاهش زمان واكنش پليمريزاسيون امولسيوني پلي بوتادين تا 6 ساعت؛

4. ساخت روان كننده هاي پليمري پايه آبي براي انتقال نفت هاي دو فازي (آب/ نفت)؛

5. ساخت و به كارگيري جاذب هاي پليمري براي حذف فلزات سنگين و آسفالتين از نفت؛

6. ساخت قطعات پليمري ويژه (گسكت، اورينگ، پكينگ، سيلينگ و ديافراگم) براي كاربرد در شرايط

H

2

S و

CO

2

و دماي بالا؛

7. ساخت دو نوع پليمر امولسيوني مورد استفاده در دوغاب سراميكي فرآيند ريخته گري دقيق؛

8. ساخت توليد گسكت هاي فلوئور و الاستومري مقاوم به گاز بسيار ترش؛

9. ساخت ديافراگم هاي مقاوم به گاز ترش؛

10. ساخت گسكت هاي مقاوم به اكسيد اتيلن / اتيلن گلايكول؛

11. اصلاح شيميايي پليمر هاي طبيعي (نشاسته و CMC) براي كاربرد در سيال حفاري پايه آبي.

علمي توليدي/ دست آوردهاي پژوهشكده علوم و فن آوري پليمر

مستند/ تركيبي/ كارشناسي/ گزارشي

ص: 151

دست آوردهاي مرتبط با فن آوري نانو اين پژوهشكده به اين شرح هستند:

1. ساخت غشا هاي نانو كامپوزيتي و مدول غشايي براي جداسازي هيدروكربن هاي سنگين از متان؛

2. ساخت نانو كامپوزيت هاي زيست تخريب پذير بر پايه پلي اتيلن؛

3. ساخت نانو كامپوزيت هاي مقاوم در برابر رشد باكتري بر پايه PE، ABS و HIPS؛

4. ساخت نانو كامپوزيت هاي الاستومري مقاوم در برابر نفوذ گاز؛

5. ساخت نانو كامپوزيت هاي پليمري با قابليت رنگ پذيري براي كاربرد در سپر خودرو.

علمي توليدي/ دست آوردهاي نانو در پژوهشكده علوم و فن آوري پليمر

مستند/ كارشناسي/ تركيبي

ص: 152

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

اصلاح ساختار نفت خام و فرآورده ها، ارزيابي نفت هاي خام (تعيين مشخصات فيزيكي، شيميايي و ترموديناميكي)، بررسي و شناسايي و توليد انواع حلال هاي شيميايي، تينرها و حلال هاي نفتي مورد نياز صنايع كشور، روش هاي گوناگون تفكيك و جداسازي مواد نفتي، نحوه توليد انواع قيرها، افزايش مرغوبيت فرآورده هاي قيري، بهبود روش هاي كاربرد قير، فرموله كردن محصولات ويژه قيري، كاربرد قير هاي طبيعي، تحقيق در زمينه قير هاي قطراني و فرآورده هاي مربوطه، اصلاح قير با افزودني هاي گوناگون از جمله پليمرها، افزايش عمر آسفالت راه ها، زمينه هاي مرتبط با راه سازي و تدوين و اصلاح روش هاي آزمايشگاهي، فعاليت هاي تحقيقاتي اين پژوهشكده است.

علمي/ فعاليت هاي تحقيقاتي پژوهشكده فن آوري هاي پالايش نفت

مستند/ كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي

دست آوردهاي پژوهشكده توسعه فن آوري هاي پالايش و فرآورش نفت عبارتند از:

1. واگذاري دانش فني چند محصول ويژه قيري؛

2. توليد امولسيون هاي قيري در پالايشگاه؛

3. فرموله كردن و توليد بيش از پنجاه نوع ماده و حلال خاص براي صنايع گوناگون؛

4. تدوين انواع روش هاي آزمايشگاهي؛

5. حل مشكل بسياري از صنايع در زمينه پالايش و توليد مواد و فرآورده هاي نفتي.

علمي كاربردي/ دستاوردهاي پژوهشكده

مستند/ كارشناسي/ تركيبي/ گزارشي

ص: 153

ص: 154

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

چگونگي شكل گيري نياز و ضرورت وجود هر يك از پروژه هاي پژوهشكده گاز و نيز پي آمدهاي اقتصادي،

زيستي و زيست محيطي آنها در چند برنامه كوتاه قابل ارايه است.

علمي كاربردي

مستند داستاني/تركيبي/كارشناسي

با توجه به نوآوري برجسته در تكنولوژي سولفيران كه در جشنواره خوارزمي در سال 1375 شمسي برنده جايزه شده است و مراحل پيشرفت و كاربرد آن در حال حاضر، مي توان در برنامه اي ويژه به فرآيند آن و واحد صنعتي نمايشي مرتبط با آن، كه در پالايشگاه گاز ولي عصر كنگان استان فارس است، اشاره كرد.

علمي/فناوري سولفيران

مستند/كارشناسي/تركيبي

اختراع نوع خاصي از آشفته كننده براي بهبود انتقال حرارت و جلوگيري از رسوب زايي درون لولههاي مبدلهاي حرارتي پوسته و لوله كه در تاريخ 29 سپتامبر 1998 به ثبت رسيده، در واحد مدل سازي و شبيه سازي پژوهشكده گاز انجام شده است.

علمي توليدي (اختراع)

مستند/تركيبي/كارشناسي

پروژه تبديل گاز به مايع يا GTL كه تبديل گاز سنتز به بنزين با اكتان بالا و ميان تقطيرها (نفتا و گازوييل)

است، قابليت آن را دارد تا در برنامه ويژه اي ارايه شود.

علمي كاربردي

مستند/كارشناسي/تركيبي/گفت و گو محور

ص: 155

ص: 156

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

پژوهشكده حفاظت صنعتي پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان مرجع قابل اطميناني براي متالورژي، پوشش هاي صنعتي و مواد شيميايي در كشورمان، شناخته مي شود و طيف گسترده اي از واحد هاي صنعتي، از جمله واحد هاي صنايع گاز، پتروشيمي و صنعت پالايش نفت از نتايج آزمايش هاي اين پژوهشكده به عنوان مرجع علمي بهره مي برند.

علمي كاربردي/ پژوهشكده حفاظت صنعتي

مستند علمي/ تركيبي

از جمله دست آوردهاي بخش پژوهشي نتايج مربوط به پروژه هاي آناليز شكست است كه بر اين اساس وقتي به يك سيستم و فرآيند عملياتي يكي از اجزا همچون خط لوله، راكتور يا ديگر قسمت ها دچار شكست يا مشكل مي شود، براي بررسي علت شكست، پروژ ه اي پژوهشي در پژوهشكده حفاظت صنعتي، تعريف مي شود تا آسيب شناسي طرح به صورت علمي و كارشناسي انجام شود همانند دلايل شكست خطوط لوله گاز طبيعي يا فرآورده هاي نفتي به ويژه در محيط هايي همچون بستر دريا.

دست آوردهاي پژوهشي پژوهشكده حفاظت صنعتي

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

تعيين عم__ر باقي مانده تجهي_زات، انتخاب و ارزيابي بازدارنده هاي خوردگي در محيط هاي آبي و آلي، طراحي و اجراي روش هاي پايش خوردگي، تعيين نقشه خوردگي اتمسفري و انتخاب سيستم هاي پوشش مناسب و حفاظت كاتدي از ديگر فعاليت هاي اين پژوهشكده است.

علمي كاربردي/ خدمات ويژه پژوهشكده حفاظت صنعتي

مستند/ تركيبي/ گزارشي/ كارشناسي

ص: 157

ص: 158

برخي فعاليت هايي كه پژوهشكده تحقيقات كشاورزي، پزشكي و صنعتي در دوران فعاليت خود انجام داده است، عبارتند از:

1. توليد راديودارو هاي مورد نياز مراكز پزشكي كشور؛

2. توليد ايزوتوپ هاي پايدار غني شده مورد نياز مراكز هسته اي؛

3. نظارت و بازديد دور ه اي از مراكز پرتو درماني كشور؛

4. كاليبراسيون سيستم هاي اندازه گيري پرتو؛

5. طراحي و ساخت سيستم هاي اندازه گيري پرتو (دزيمتر)؛

6. تحقيقات گسترده در زمينه توليد بذر هاي اصلاح شده با روش پرتودهي و معرفي آنان به مراجع ذي صلاح؛

7. ارايه خدمات در زمينه هاي لايه نشاني سطوح به روش هاي گوناگون با سيستم هاي پيشرفته.

دست آوردهاي پژوهشكده تحقيقات كشاورزي، پزشكي و صنعتي

مستند/ علمي/ تركيبي/ كارشناسي/ گزارشي

بخش تحقيقات راكتور در مركز تحقيقات معاونت پژوهشي سازمان انرژي اتمي، زمينه ساز تشكيل پژوهشكده تحقيقات و توسعه راكتورها و شتاب دهنده ها در سال 85 بوده است كه وظيفه اين پژوهشكده، طراحي و كاربردي نمودن فعاليت هاي پژوهشي در زمينه راكتور هاي هسته اي(1) و شتاب دهنده ها است.

علمي كاربردي

مستند/ تركيبي

تحولات و فعاليت هايي كه در پژوهشكده فيزيك پلاسما و گداخت هسته اي روي داده به چهار دوره تقسيم بندي مي شود كه عبارتند از:

الف) دهه 1350 (1360 _ 1353): دوره تأسيس، سازماندهي و ساخت ماشين Teta _Pinch Machine.

ب) دهه 1360 (1370 _ 1361): دوره پشتيباني از جنگ و طراحي و ساخت ماشين توكامك الوند Alvand Tokomak.

ص: 159

ج) دهه 1370 (1380 _ 1371): دوره تبديل گروه فيزيك پلاسما به مركز نصب، راه اندازي و بهره برداري از ماشين توكامك دماوند Damavand Tokomak Machine.

د) دهه 1380 (1390 _ 1381): دوره تبديل مركز تحقيقات گداخت هسته اي به پژوهشكده، طراحي و ساخت اولين مجموعه تسهيلات گداخت ليزري 20 ژول.

دست آوردهاي پژوهشكده فيزيك و پلاسما در دوره هاي زماني

مستند/ علمي/ تركيبي

پژوهشكده فيزيك پلاسما و گداخت هسته اي در قالب سه گروه پژوهشي فعاليت مي كند:

1. گروه پژوهشي محصور سازي اينرس؛

2. گروه پژوهشي فيزيك پلاسماي كاربردي؛

3. گروه پژوهشي محصور سازي مغناطيسي.

گروه هاي پژوهشي پژوهشكده فيزيك پلاسما

مستند/ تركيبي

ص: 160

بخش هاي پژوهشكده تحقيقات كشاورزي، پزشكي و صنعتي عبارتند از:

الف) بخش كشاورزي هسته اي

فعاليت هايي كه در اين بخش انجام مي شود، عبارتند از:

1. بررسي بهره مندي از موتاژن فيزيكي پرتو گاما، در ايجاد تنوع ژنتيكي در گياه برنج (موتاسيون بريدينگ، به منظور ايجاد جهش تنوع ژنتيكي در ساختار توارثي نباتات. اين روش ساليان درازي است كه در عرصه به نژادي مورد استفاده قرار مي گيرد)؛

2. بهره مندي از پرتوتابي به منظور افزايش تنوع ژنتيكي براي ايجاد لينه هاي مقاوم و خوابيدگي به زودرسي و بيماري بلاست در ارقام برنج؛

3. بررسي مقدماتي موتانت هاي خالص سويا؛

4. تهيه لاين هاي پاكوتاه و متحمل به بلاست از بعضي ارقام پا بلند محلي در برنج؛

5. القاي موتاسيون در نارنگي براي تنوع ژنتيكي در جهت توليد موتانت هايي با صفات كيفي برتر؛

6. بهره مندي از آب و خاك شور در كشاورزي پايدار به كمك تكنيك هاي هسته اي؛

7. بررسي امكان ايجاد موتاسيون با به كارگيري پرتو گاما براي توليد لاين هاي مقاوم به بيماري پژمردگي در ارقام نخود ايراني؛

8. ايجاد لاين هاي زودرس و مقاوم به ريزش در كنجد؛

9. اثر پرتوگاما در افزايش توليد جوجه هاي گوشتي؛

10. استفاده از روش پرتودهي به منظور جلوگيري از ضايعات محصولات كشاورزي و مواد غذايي اوليه تبديلي.

ب) بخش سيكلوترون

اين بخش در زمينه پرتودهي و توليد راديو ايزوتوپ هاي گوناگون با پروتون و دوترون و نشاندار كردن تركيبات در پزشكي هسته اي فعاليت مي كند.

از پژوهش هاي مهم در اين زمينه، تعمير دستگاه جوش TIG مركز، ساخت كويل مسي RF سيكلوترون به روش انجماد، توليد راديو داروها، مانند تاليوم 201 _ گاليوم 67، كريتيونM 81، توليد راديوداروي كربن _ 11، تهيه كمپلكس In Oxine 111 براي نشاندار كردن پلاكت ها و گلبول هاي سفيد و نشاندار كردن مواد آلي با كربن 14 است.

ج) بخش مواد هسته اي

فعاليت هاي پژوهشي بخش مواد شامل موارد زير است: استخراج زيركانيوم و طراحي و ساخت غلاف سوخت از جنس زير كالوي، طراحي و ساخت تيوب هاي سراميكي آلومينايي، پروژه نوترون اتوراديوگرافي، طراحي و ساخت كامپوزيست هاي زمينه فلزي با MMC، ساخت دزيمتر هاي تمولومينسانس از نوع Dy4GaSO، بررسي و ساخت آهن رباي دايمي سري ALNICO.

ص: 161

د) بخش دزيمتري استاندارد يا S.S.D.L.

بخش دزيمتري استاندارد مجهز به يك دستگاه Co-60 و يك دستگاه ماشين مولد اشعه X به قدرت 250 كيلووات است. اين دستگاه در ساختماني با ديواره هاي داراي حفاظ مناسب قرار دارد. كارشناسان آن همه مراكز درماني كشور را از نظر خروجي پرتوها و دستگاه هاي اندازه گيري آنها، بازرسي و دستگاه هاي مربوط را بر اساس استاندارد هاي بين المللي كاليبره مي كنند. در ضمن همه مراكز صنعتي، پزشكي، تحقيقاتي كه در سطح كشور به نوعي با پرتو هاي يون ساز كار مي كنند، دستگاه هاي سنجش پرتو خود را به اين بخش مي فرستند تا بر اساس استاندارد هاي بين المللي كاليبره شوند.

منبع: سايت پژوهشگاه علوم و فنون هسته اي www.aeoi.org.ir

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

براي بهره مندي استفاده صلح جويانه از انرژي هسته اي در زمينه هاي گوناگون كشاورزي، پزشكي و صنعتي و بسترسازي مناسب در اين راستا، پژوهشكده تحقيقات كشاورزي، پزشكي و صنعتي راه اندازي شده است.

راهبردي

مستند/ تركيبي

توليدات و خدمات قابل توجه پژوهشكده تحقيقات كشاورزي، پزشكي و صنعتي در طول دوران فعاليتش تاكنون عبارتند از:

1. توليد ايزوتوپ هاي پايدار غني شده مورد نياز مراكز هسته اي؛

2. توليد راديوداروهاي مورد نياز مراكز پزشكي؛

3. طراحي و ساخت سيستم هاي اندازه گيري پرتو (دزيمتر)؛

4. تحقيقات گسترده در زمينه توليد بذر هاي اصلاح شده با روش پرتودهي و معرفي آنان به مراجع ذي صلاح؛

5. نظارت و بازديد دور ه اي از مراكز پرتو درماني كشور؛

6. كاليبراسيون سيستم هاي اندازه گيري پرتو؛

7. ارايه خدمات در زمينه هاي لايه نشاني سطوح به روش هاي گوناگون با سيستم هاي پيشرفته.

دست آوردهاي پژوهشكده تحقيقات كشاورزي، پزشكي و صنعتي

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 162

ص: 163

گروه هاي پژوهشي پژوهشكده كاربرد پرتوها

1. گروه پژوهشي پرتو فرآوري

گروه پژوهشي پرتو فرآوري در سه زمينه پرتو فرآوري مواد پليمري، مواد غذايي و ميكروبيولوژي به صورت انجام پروژه هاي تحقيقاتي و خدمات مرتبط فعاليت مي كند. مهم ترين زمينه هاي فعاليت هاي پژوهشي اين گروه عبارتند از:

الف) تحقيق و توسعه پرتو فرآوري مواد پليمري، مواد غذايي، مواد بهداشتي و دارويي؛

ب) بررسي اثر پرتو پليمر هاي طبيعي و مصنوعي؛

ج) پرتو فرآوري به منظور تهيه كامپوزيت ها و آلياژ هاي پليمري؛

د) اصلاح خواص توده و سطح پليمرها از طريق پرتودهي؛

ه) تهيه مواد پليمري ويژه به روش پرتودهي؛

و)تهيه مواد نانو به روش پرتودهي؛

ز) بررسي حفظ سلامت و ارزش غذايي مواد پرتو ديده؛

ح) بررسي افزايش زمان انبارماني مواد غذايي به روش پرتودهي در مقياس نيمه صنعتي و صنعتي؛

ط) بررسي ايمني مواد غذايي پرتو ديده؛

ي) مطالعه تأثير روش و نوع بسته بندي در پرتو فرآوري مواد غذايي؛

ك) اثر پرتو بر ميزان كاهش ميكروارگانيزم ها و تغيير ماهيت آنها؛

ل) بررسي اثر پرتو بر قدرت ضد ميكروبي آنتي بيوتيك ها و پماد هاي آنتي بيوتيكي؛

م) بررسي اثر پرتو بر اندوتوكسين هاي باكتريايي.

2. گروه پژوهشي توسعه سيستم هاي پرتودهي

گروه پژوهشي توسعه سيستم هاي پرتودهي در سه زمينه طراحي و ساخت وسايل و تجهيزات، طراحي سيستم هاي پرتودهي با بهره مندي از شتاب دهنده هاي الكترون و طراحي سيستم هاي پرتودهي گاما به صورت انجام پروژه هاي تحقيقاتي و خدمات وابسته به آنها فعاليت خواهد نمود. مهم ترين زمينه هاي فعاليت هاي اين گروه عبارتند از:

الف) طراحي و ساخت سيستم هاي پرتودهي الكتروني؛

ب) طراحي و توسعه سيستم هاي پرتودهي الكتروني مواد غذايي خشك؛

ص: 164

ج) طراحي و توسعه سيستم هاي پرتودهي محصولات پليمري؛

د) طراحي و توسعه سيستم هاي پرتودهي خاص؛

ه) طراحي و توسعه سيستم هاي پرتودهي قابل حمل؛

و) طراحي و توسعه سيستم هاي پرتودهي گاما؛

ز) طراحي و توسعه سيستم هاي پرتودهي گاما براي مواد غذايي؛

ح) طراحي و توسعه سيستم هاي پرتودهي گاما براي محصولات پزشكي و بهداشتي و دارويي؛

ط) طراحي و ساخت اجزاي سيستم هاي پرتودهي الكتروني؛

ي) طراحي و ساخت اجزاي سيستم هاي پرتودهي گاما؛

ك) ارتقاء كيفيت و افزايش ظرفيت سيستم هاي پرتودهي؛

ل) طراحي، بهينه سازي و ساخت سيستم هاي كنترل و جابه جايي نمونه در سيستم هاي پرتودهي؛

م) طراحي وساخت حفاظ.

3. گروه پژوهشي كاربرد پرتوها در صنعت

گروه پژوهشي كاربرد پرتوها در صنعت، در سه زمينه پژوهشي دستگاه هاي اندازه گيري و كنترل، دزيمتري و محيط زيست به صورت انجام پروژه هاي تحقيقاتي و خدمات وابسته، فعاليت خواهد كرد. مهم ترين زمينه هاي فعاليت هاي پژوهشي اين گروه عبارتند از:

الف) طراحي، ساخت و بهينه سازي سيستم هاي هسته اي با كاربرد هاي صنعتي؛

ب) طراحي، ساخت و بهينه سازي سيستم هاي كنترل و ابزار دقيق هسته اي؛

ج) طراحي، ساخت و بهينه سازي سيستم هاي اندازه گيري غير مخرب؛

د) بررسي ويژگي ها و ساخت دزيمتر هاي مناسب جهت استفاده در پرتو فرآوري؛

ه) محاسبه و اندازه گيري توزيع در سيستم هاي پرتودهي؛

و) اندازه گيري دز محصولات پرتوديده؛

ز) دزيمتري و تشخيص پرتوديدگي؛

ح) آناليز آلاينده هاي زيست محيطي و ساخت سيستم هاي اندازه گيري مربوط؛

ط) سنجش آلاينده هاي صنعتي و شناسايي و بررسي منابع آلاينده محيط زيست، كاربرد روش فعال سازي نوتروني براي اندازه گيري آلاينده هاي محيطي.

منبع: سايت پژوهشگاه علوم و فنون هسته اي www.aeoi.org.ir

ص: 165

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

توليدات علمي پژوهشكده كاربرد پرتوها عبارتند از:

1. ساخت سخت افزار و تحليل گر دامنه اي چهار هزار كاناله؛

2. دستگاه نمونه گير ذرات معلق هوا؛

3. سوند چاه پيمايي سنجش چگالي؛

4. سوند طيف نگار عنصري؛

5. آزمايشگاه سيار چاه پيمايي هسته اي؛

6. به دست آوردن فن آوري فوم هاي فشرده؛

7. به دست آوردن فن آوري پليمر هاي ضد سايش و سخت؛

8. به دست آوردن فن آوري هيدروژل براي مصرف پزشكي؛

9. توسعه و تكميل تجهيزات شتاب دهنده الكترون به دو برابر ظرفيت؛

10. ساخت پايلت تصفيه فاضلاب با استفاده از پرتو الكتروني؛

11. بررسي و تحقيق در رابطه با محصولات قابل انقباض حرارتي با مواد جديد؛

12. بررسي و تحقيق درباره توليد كامپوزيت هاي خاص و پليمري؛

13. بررسي و تحقيق در زمينه محصولات قابل انقباض حرارتي با مواد جديد؛

14. بررسي و تحقيق در توليد پوشش هاي خاص سيم و كابل فاقد هالوژن و ضد شعله؛

15. ساخت كالريمتر پلي استايرن و دزيمتر هاي مورد نياز.

دست آوردهاي پژوهشكده كاربرد پرتوها

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي/ گزارشي

ص: 166

برخي از پروژه هاي انجام گرفته در پژوهشكده كاربرد پرتوها در مركز تهران بدين شرح است:

1. ساخت دزيمتر فيلمي راديو كروميك؛

2. ساخت و بررسي ويژگي هاي دزيمتر اتانول كلروبنزن؛

3. آناليز انتقال حرارت قلب راكتور تحقيقاتي تهران؛

4. افزايش مقاومت حرارتي لوله هاي پلي اتيلن به وسيله پرتو الكتروني؛

5. بررسي اثر پرتو گاما روي اندوتوكسين هاي باكترياي LAL؛

6. بررسي اثر پرتو گاما براي سترون نمودن پماد هاي آنتي بيوتيك چشمي (تتراسايكلين)؛

7. ارزيابي كيفي و كمّي رنگ در زعفران پرتو ديده شده؛

8. روش بيوشيميايي در تشخيص شكستگي DNA؛

9. كنترل آلاينده ها و عناصر نمونه هاي محيطي با روش هاي هسته اي؛

10. بهينه سازي ساختار انتقال نمونه به راكتور تحقيقاتي تهران؛

11. بهينه سازي و ساخت سيستم هاي الكترونيك هسته اي؛

12. چاه پيمايي هسته اي؛

13. تكميل حس گر اسپكترومتري؛

14. آناليز عنصري حاصل از پرتو هاي گاما هاي آني در چاه پيمايي هسته اي؛

15. عمليات پرتودهي خرما در مقياس ميني پايلوت؛

16. بررسي ستروني آنتي بيوتيك هاي تزريقي آلوده (از گروه پني سيلين ها) به روش پرتو فرآوري؛

17. تهيه كيسه پلي اتيلني با قابليت تخريب نوري بيولوژيكي؛

18. افزايش ظرفيت پرتودهي سيستم 136 _ IR؛

19. ساخت دزيمتر شيميايي بريليانت گرين و بررسي ويژگي هاي آن جهت دزيمتري دز پايين مواد غذايي؛

20. افزايش ظرفيت پرتودهي سيستم 220GC؛

21. گرافت پرتويي آميزه نشاسته و پلي استايرن مورد استفاده در تهيه مواد بسته بندي قابل تخريب.

دست آوردهاي پژوهشكده كاربرد پرتوها در مركز تهران

مستند علمي/ تركيبي/ گزارشي

ص: 167

برخي از پروژه هاي انجام شده در پژوهشكده كاربرد پرتوها در مركز يزد، عبارتند از:

1. ساخت آميزه هاي پليمري فاقد هالوژن و مقاوم در برابر آتش براي پوشش سيم و كابل با استفاده از پرتو هاي الكتروني؛

2. طراحي، ساخت و انتقال تكنولوژي توليد سر كابل؛

3. بررسي و تهيه آميزه مقاوم به شعله به منظور توليد سر كابل هاي قابل انقباض حرارتي بر پايه پلي اتيلن؛

4. طراحي و ساخت داي مناسب براي توليد لوله هاي نفوذناپذير با كنترل و تثبيت مورفولوژي لايه اي در سيستم هاي آلياژي پلي اتيلن و پلي آميد -6.

5. بررسي اثر آنتي اكسيدانت هاي گوناگون بر پايداري اكسيداسيوني پلي اتيلن سبك تحت پرتودهي باريكه الكتروني 10Mev.

6. بررسي اثر جرم مولكولي و دانسيته بر ميزان شبكه اي شدن پلي اتيلن به وسيله باريكه الكترون هاي10Mev؛

7. تكميل تأسيسات پشتيباني مركز؛

8. ساخت كالريمتر پلي استايرن و بررسي اثرات پرتو بر تغيير پاسخ اين دزيمتر در دز هاي بالا؛

9. ايجاد سيستم هاي منبسط كننده سر كابل؛

10. بررسي اثر دما بر پاسخ برخي دزيمتر هاي دز بالا، تحت پرتو هاي الكتروني 10Mev؛

11. بررسي آلودگي هاي ميكروبي گياهان دارويي خشك و كاهش آلودگي از طريق پرتودهي با باريكه الكتروني مگاالكترون ولت10؛

12. تكميل سيستم هاي جانبي شتاب دهنده رودوترون؛

13. بررسي آلودگي هاي ميكروبي گياهان دارويي خشك و كاهش آلودگي آنها از طريق پرتو دهي با باريكه الكترون؛

14. بررسي پاسخ دزيمتر پودر استخوان بر اثر تابش باريكه الكترون هاي 10 مگا الكترون ولتي با بهره گيري از روش EPR و كاليبراسيون آن در مقابل دز جذبي؛

ص: 168

15. بررسي پايداري راديكال هاي آزاد ايجاد شده تحت فرآيند ضد عفوني با پرتو هاي الكتروني 10Mev در سبزي ها و ادويه هاي خشك بروش EPR؛

16. طراحي و ساخت دستگاه خودكار بي سيم قرائت گر كالريمتر در شتاب دهنده هاي الكترون؛

17. مطالعه و امكان سنجي بهره مندي از انديكاتور هاي بيولوژيك در سترون سازي محصولات پزشكي با باريكه الكترون؛

18. تهيه آميزه انعطاف پذير و مقاوم به شعله براي توليد لوله هاي قابل انقباض حرارتي بر پايه پلي اتيلن به وسيله مواد داخلي؛

19. امكان سنجي تهيه و بررسي خواص آميزه هاي قابل انقباض حرارتي بر پايه آلياژ هاي پليمري (پلي اتيلن / پلي يورتان) و (پلي اتيلن / پلي كاپرولاكتون) و مقايسه سيستم هاي شبكه اي نمودن شيميايي و اشعه الكتروني؛

20. توليد لوله هاي قابل انقباض حرارتي؛

21. راه اندازي و كاليبراسيون برخي دزيمتر ها در محدوده دز پايين، براي استفاده در شتاب دهنده الكترون يزد؛

22. ساخت فوم هاي پلي الفيني شبكه اي شده مقاوم در برابر شعله؛

23. گرافت كوپليمريزاسيون آكريل آميد روي سطح پلي اتيلن؛

24. بررسي و مقايسه خواص فيزيكي و مكانيكي آلياژ NBR/PVC پخت شده به روش حرارتي و پرتو هاي الكتروني؛

25. ساخت آلياژ ABS/PC و بررسي اثرات پارامتر هاي فرآيندي و پرتودهي بر خواص فيزيكي و مكانيكي آلياژ؛

26. رنگ زدايي و معدني شدن رنگ هاي راكتيو در محلول هاي آبي با پرتو هاي الكترون؛

27. ارزيابي خواص فيزيكي و شيميايي پلي كربنات پرتودهي شده با پرتو هاي الكتروني 10Mev؛

ص: 169

28. فرآيند كوپليمريزاسيون پيوند استايرن روي الياف پلي پروپلين به كمك پرتو الكتروني؛

29. تهيه و بررسي خواص شبكه هاي در هم نفوذ كرده پليمري (IPN) بر پايه NR/PS با استفاده از پرتو هاي پر انرژي الكترون و مقايسه آن با روش شيميايي؛

30 مقايسه خواص فيزيكي _ مكانيكي آلياژ NR/SBR پخت شده با روش گوگردي و پرتو الكتروني؛

31. بررسي رسانندگي الكتريكي پلي اتيلن هاي پر شده با دوده و شبكه اي شده با پرتو هاي الكترون 10Mev؛

32. بررسي فني و اقتصادي، روي كاهش قيمت آميزه سر كابل قابل انقباض حرارتي؛

33. امكان سنجي استفاده از پرتو هاي الكتروني در ايجاد پيوند هاي عرضي در روكش سيم و كابل كارخانه سيم و كابل يزد؛

34. بازيافت ضايعات پلي اتيلني شبكه اي شده جهت استفاده در فرآيند توليد سر كابل؛

35. تهيه و بررسي خواص آلياژ هاي پلي اتيلن سبك شبكه اي شده به وسيله تابش UV مناسب براي كاربرد به عنوان عايق سيم و مقايسه خواص با روش شبكه اي كردن به وسيله اشعه الكتروني؛

36. بررسي پايداري راديكال هاي آزاد ايجاد شده در نمونه كوارتز تحت پرتو هاي الكترون 10Mevبه عنوان روش دزيمتري EPR؛

37. مطالعه و امكان سنجي ساخت هيدروژل هاي زيست سازگار با بهره گيري از پرتو هاي الكتروني و بررسي اثر بازدارندگي آنها در تشكيل بافت هاي زائد؛

38. بررسي رئولوژي، مرفولوژي و خواص فيزيكي مكانيكي آلياژ هاي دو جزيي بر پايه پلي اتيلن (PE) و كوپليمر اتيلن _ وينيل استات (AVA) و تأثير تابش الكتروني بر آن.

دست آوردهاي پژوهشكده كاربرد پرتوها در مركز يزد / توسعه و پيشرفت علمي اقتصادي

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي/ گزارشي

ص: 170

پروژه هاي در حال انجام پژوهشكده كاربرد پرتوها عبارتند از:

1. طراحي مفهومي و تفصيلي سيستم پرتودهي گاما؛

2. طراحي، ساخت، نصب و راه اندازي يك دستگاه شتاب دهنده الكترون با انرژي 10Mev و توان 100kw؛

3. بررسي توامان پارامتر هاي افزايش زمان انبارماني و ارزش غذايي خرما رقم (مضافتي و ديگر).

دست آوردهاي پژوهشكده كاربرد پرتوها

مستند علمي/ تركيبي

ص: 171

2. گروه پژوهشي ليزر هاي حالت جامد

اين گروه نيز از چهار آزمايشگاه اصلي تشكيل شده كه عبارتند از:

الف) آزمايشگاه هاي تحقيقاتي ليزر هاي حالت جامد؛

ب) آزمايشگاه الكترونيك؛

ج) آزمايشگاه هاي تحقيقاتي ليزر هاي پيشرفته؛

د) آزمايشگاه رشد بلور.

3. گروه پژوهشي ليزر هاي نيمه رسانا

اين گروه از سه آزمايشگاه اصلي تشكيل شده است كه عبارتند از:

الف) آزمايشگاه تحقيقاتي رشد و ساخت قطعات نيمه هادي؛

ب) آزمايشگاه مشخصه يابي و آناليز؛

ج) آزمايشگاه ليزر هاي پر قدرت نيمه هادي.

4. گروه پژوهشي اپتيك و اسپكتروسكوپي

اين گروه از سه آزمايشگاه اصلي تشكيل شده كه عبارتند از:

الف) آزمايشگاه اپتيك؛

ب) آزمايشگاه لايه نشاني؛

ج) آزمايشگاه اسپكتروسكوپي.

منبع: سايت پژوهشگاه علوم و فنون هسته اي www.aeoi.org.ir

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

قطع وابستگي از كشور هاي خارجي در حد امكان و دست يابي به فن آوري روز و رسيدن به خوداتكايي نسبي در زمينه تجهيزات مورد نياز ليزر از مهم ترين سياست هاي تعريف شده در پژوهشكده ليزر و اپتيك است.

راهبردهاي پژوهشكده ليزر و اپتيك

مستند/ تركيبي

خدمات گروه پژوهشي ليزر هاي گازي و رزيته اي عبارتند از:

1. شارژ مخلوط هاي گازي دقيق؛

2. آناليز گاز هاي CO، CO2, N2, O2, Ar, Ne, H2,....

3. ساخت ليزر گاز كربنيك پيوسته با توان 25 وات جهت مصارف پزشكي؛

4. ساخت ليزر گاز كربنيك بسته با توان 50 وات جهت حكاكي و برش؛

5. ساخت ليزر هليوم نئون.

دست آوردهاي گروه ليزر هاي گازي و رزيته اي

مستند علمي/تركيبي/كارشناسي

ص: 172

خدمات گروه پژوهشي ليزرهاي نيمه رسانا به شرح زير است:

1. انجام اندازه گيري و تصويرگيري با دستگاه SPM جهت بررسي سطوح نانومتري؛

2. انجام طيف سنجي رامان؛

3. تهيه اب فوق خالصي بدون يوان در دو مشخصه مقاومت متفاوت.

دست آوردهاي گروه ليزر هاي نيمه رسانا

مستند علمي/تركيبي/كارشناسي

خدمات گروه پژوهشي اپتيك و استروسكوپي عبارتند از: )..

1. انجام لايه نشاني قطعات اپتيكي براي طول موج هاي گوناگون و آينه هاي بازتابي براي ليزر؛

2. ساخت قطعات اپتيكي از قبيل پنجره هاي اپتيكي، لنزهاي محدب و مقعر، منشورها

3. انجام طيفسنجي عبوري - بازتابي و جذبي قطعات اپتيكي جامد و مايعات در طول موج هاي 200-3500 nm؛

4. ساخت قطعات اپتومكانيكي.

دست آوردهاي گروه اپتيك و استروسكوپي

مستند علمي/تركيبي/كارشناسي

ص: 173

در واقع اين پژوهشگاه براي رفع تنگنا هاي علمي و اجتماعي، ايجاد زمينه هاي رشد علمي و اقتصادي، تربيت محققان مجرب، دست يابي به دانش فني لازم در جهت توسعه فن آوري هاي زيستي و كمك به خودكفايي كشور كه حاصل آنها كسب اقتدار ملي و افتخار بين المللي براي ملت و دولت ايران است، پديد آمده است.

گروه هاي پژوهشي پژوهشگاه

1. گروه زيست فن آوري گياهي؛

2. گروه زيست فن آوري دام و آبزيان؛

3. گروه زيست فن آوري پزشكي؛

4. گروه زيست فن آوري صنعت و محيط زيست؛

5. گروه علوم پايه زيست فن آوري؛

6. گروه ژنتيك مولكولي.

منبع: سايت پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري www.nigeb.ac.ir

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

پژوهشگاه ملي _ مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري عزم آن دارد تا با تلاش براي دست يابي به علم و فن آوري زيستي نوين، ديگر فن آوري ها را تحرك بخشد و راه حل هايي براي مسايل اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي كشور پيدا كند.

راهبرد هاي پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري

مستند/ تركيبي

وجه تمايز پژوهشگاه ملي _ مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري با ديگر مراكز علمي، نو بودن دانش آن است.

وجه تمايز پژوهشگاه ملي مهندسي

مستند/ تركيبي

پژوهشگاه ملي _ مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري نمايندگي رسمي سه سازمان بين المللي كه در زمينه ژنتيك و زيست فن آوري فعاليت دارند، به عهده گرفته است كه عبارتند از:

الف) مركز بين المللي ژنتيك و زيست فن آوري Icgeb در شهر تريست ايتاليا؛

ص: 174

ب) سازمان بين المللي Twas آكادمي كشور هاي جهان سوم؛

ج) نمايندگي سازمان فابا(1) (ويژه محققان كشور هاي آسيايي).

همكاري هاي بين المللي پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري

مستند/ تركيبي/ كارشناسي

فن آوري هاي توليد شده پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري عبارتند از: 1. هورمون رشد نو تركيب انساني؛

2. GnRH ماهيان؛

3. كيت خالص سازي پلاسميدي DNA؛

4.GM-CSF نو تركيب انساني؛

5. دست يابي به دانش فني توليد باكتري هاي ريشه زا در تكثير انواع نهال؛

6. كيت تشخيص گروه هاي خوني؛

7. كيت تشخيص سريع RNA Total از بافت، ويروس، گياه و سلول؛

8. كيت تعيين جنسيت؛

9. آنزيم تك پليمر؛

10. كاربرد برگ و پايه جوانه حاصل از كشت بافت براي تراريختي گياه چغندرقند؛

11. كيت Nested – PCR براي تشخيص بيماري لكه سفيد در ميگو؛

12. كيت تشخيص سريع DNA از خون بافت، ويروس، گياه و سلول.

دست آوردهاي پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري

مستند علمي تركيبي كارشناسي گزارشي

ص: 175

دست آوردهاي مشاركت هاي تحقيقاتي _ صنعتي پژوهشگاه ملي _ مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري با پژوهشگاه ها و شركت هاي داخلي و خارجي عبارتند از:

1. داروي Triptoreline و ديگر آنالوگ هاي GnRH براي مصرف انساني ساخته شد؛

2. توليد هورمون رشد انساني (بالك) با همكاري شركت داروسازي ثامن ساخته شد؛

3. اپرون سولفورزدايي براي طراحي سويه هاي باكتري نوتركيب با همكاري وزارت نفت كلون و بيان شد؛

4. دست يابي به دانش فني توليد باكتري هاي ريشه زا در تكثير انواع نهال با همكاري مؤسسه خاك و آب؛

5. تركيبات جديد از هورمون القاكننده تكثير ماهيان به نام GnRH براي ماهيان كپور، قزل آلا و خاوياري (فاز 1 و 2) با همكاري شركت سهامي شيلات و كارگاه هاي تكثير و پرورش ماهي تهيه شد؛

6. كيت خالص سازي پلاسميد با همكاري شركت سينا ژن ساخته شد؛

7. كلونينگ و بيان ژن پوشش پروتئيني ويروس BNYVV در گياه چغندر قند تراريخت، فاز هاي 1 و 2 و 3 با همكاري مؤسسه تحقيقات، اصلاح و تهيه بذر چغندر قند؛

8. GM-CSF انساني نوتركيب در مقياس نيمه صنعتي توليد گردد؛

9. ژن هاي فرآيند گوگردزدايي در باكتري انتخابي با همكاري پژوهشگاه صنعت نفت شناسايي شدند؛

10. عوامل بيماري هاي ويروسي تنفسي طيور با بهره مندي از روش هاي مولكولي با همكاري سازمان دامپزشكي تشخيص داده شد؛

11. توليد آنتي بادي هاي نو تركيب انساني عليه تومور ماكر هايHER – 2، CEA كه به طور مشترك در كارسينوما و آدنو كارسينوماي بيماران ايراني وجود دارد؛

ص: 176

12. بررسي افزايش توليد در ميزان مواد مؤثر دارويي در Oleofera Sub، Papaver Somniferum و Artemisia با به كارگيري تكنيك هاي مهندسي ژنتيك با همكاري شركت تأمين مواد اوليه دارو پخش (تماد)؛

13. تشخيص ويروس تب برفكي به وسيله PCR _ RT و شناسايي سر و تيپ هاي ويروس با استفاده از روش Multiplex-PCR با همكاري اتحاديه تعاوني دامداران استان تهران انجام شد؛

14. روش هاي تشخيص مولكولي بيماري هاي ژنتيكي PKU، گالاكتوزميا و لبر راه اندازي شده است و سرويس منظم به بيماران داده مي شود.

دست آوردهاي مشاركتي پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري

مستند علمي/ تركيبي/ كارشناسي/ گزارشي

ص: 177

گروه هاي پژوهشي:

1. گروه پژوهشي مدار هاي مجتمع آنالوگ؛

2. گروه پژوهشي مدار هاي مجتمع ديجيتال؛

3. گروه پژوهشي مدار هاي مجتمع فازي؛

4. گروه پژوهشي ميكرو ماشين.

منابع:

1. www.merdci.ir

2. www.irstudy.com

3. www.urmia.ac.ir

ايده هاي برنامه اي

ايده ها

رويكرد

محتوايي

فرمي

پژوهشكده ميكروالكترونيك ايران تابع سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران است كه براساس مصوبه شوراي گسترش آموزش عالي وزارت علوم، تحقيقات و فن آوري، راه اندازي و در مدت زمان كوتاهي كه به فعاليت مشغول بوده، موفق شده است فعاليت گسترد ه اي را در زمينه طراحي تراشه، نرم افزار و سيستم هاي الكترونيكي آغاز كند.

علم و فن آوري/ توسعه و پيشرفت اقتصاد ايران

مستند/ تركيبي/ كارشناسي/

كادر فني پژوهشكده ميكروالكترونيك ايران موفق شده اند براي نخستين بار در كشور زنجيره ارزش و چرخه نوآوري از ايده تا محصول و تجاري سازي را در ارتباط با پنج محصول ميكرو الكترونيك محقق سازند.

دست آوردهاي پژوهشكده ميكرو الكترونيك

مستند/ تركيبي/ گزارشي/ كارشناسي

محصولات تراشه هاي الكترونيكي(1) طراحي و تجاري شده به وسيله اعضاي هيئت علمي و مهندسان پژوهشكده عبارتند از:

1. تراشه سيم كارت تلفن همراه gsm و فروش آن به شركت مخابرات ايران؛

2. تراشه codec براي خطوط مخابراتي صوتي (pcm codec) و فروش آن به شركت مخابرات ايران؛

ص: 178

3. تراشه و كنتور هوشمند چند تعرفه (multi – tariff smart power meter) و فروش آن به توانير؛

4. تراشه كنترلر پروتكل (hdlc protocol controller hdlc) و فروش آن به شركت پارستل؛

5. تراشه كارت هوشمند بانكي (smart card) و فروش آن به بانك سپه (برنده مناقصه).

دست آوردهاي پژوهشكده ميكروالكترونيك

مستند/ تركيبي/ گزارشي

محصولات توليد شده به وسيله پژوهشكده ميكروالكترونيك ايران از نظر كيفيت، هزينه طراحي و قيمت فروش مزيت رقابتي قابل توجهي نسبت به محصولات مشابه در بازار هاي جهاني داراست.

توسعه و پيشرفت اقتصادي ايران

مستند/ تركيبي

پژوهشكده ميكروالكترونيك ايران تنها نهادي است كه توانسته در جمهوري اسلامي ايران، محصول ميكروالكترونيك و تراشه هايي به نام خود با ساخت سازندگان معتبر تراشه هاي الكترونيكي و تضمين كيفيت تراشه، از جانب سازنده داشته باشد.

مصداقي از توسعه و پيشرفت اقتصادي ايران

مستند/ تركيبي/ كارشناسي

ص: 179

ص: 180

3. فن آوري هاي نرم و فرهنگي؛(1)

4. ليزر؛

5. فوتونيك؛

6. زيست حس گرها؛

7. حس گر هاي شيميايي؛

8. مكاترونيك؛

9. خودكار سازي و رباتيك؛

10. نيم رساناها؛

11. كشتي سازي؛

12. بسپارها (پليمرها)؛

13. حفظ و احياي ذخاير ژني؛

14. اكتشاف و استخراج مواد معدني؛

15. پيش بيني و مقابله با زلزله و سيل؛

16. پدافند غيرعامل؛

17. اپتوالكترونيك؛

18. كاتاليست ها؛

19. مهندسي پزشكي؛

20. آلياژ هاي فلزي؛

21. مواد مغناطيسي؛

22. سازه هاي دريايي؛

23. حمل و نقل ريلي؛

ص: 181

24. ايمني حمل و نقل؛

25. ترافيك و شهر سازي؛

26. مصالح ساختماني سبك و مقاوم؛

27. احياي مراتع و جنگل ها و بهره برداري از آن ها؛

28. فن آوري هاي بومي؛

29. ماده چگال؛

30. بازيافت و تبديل انرژي؛

31. رمزنگاري و كدگذاري؛

32. علوم شناختي و رفتاري؛

33. ژئوفيزيك؛

34. ايمني زيستي؛

35. بيوانفورماتيك؛

36. اپتيك؛

37. فيزيك انرژي هاي بالا و ذرات بنيادي؛

38. محاسبات و پردازش اطلاعات كوانتومي؛

39. نجوم و كيهان شناسي؛

40. فيزيك اتمي و شتاب گرها؛

41. علوم ژني و ژن درماني؛

42. محاسبات نرم و سيستم هاي فازي؛

43. توپولوژي؛

44. جبر و رياضيات غير خطي؛

45. رياضيات گسسته و تركيباتي؛

46. آناليز تابعي و همساز؛

ص: 182

47. سيستم هاي ديناميكي و احتمال؛

48. كنترل و بهينه سازي؛

49. زيست رياضي؛

50. پلاسما؛

51. بيوفيزيك؛

52. فيزيك سيستم هاي پيچيده؛

53. بيوشيمي؛

54. شيمي سبز؛

55. مواد سيليكوني؛

56. تكتونيك و زمين شناسي مهندسي؛

57. فرآوري و استحصال و تلخيص مواد آلي و معدني؛

58. مخاطرات زيست محيطي؛

59. تغييرات اقليمي؛

60. اقيانوس شناسي و علوم دريايي؛

61. تنش هاي زيستي و غير زيستي؛

62. توليد ارقام و گونه هاي مناسب با بهره برداري از تنوع زيستي؛

63. بهينه سازي الگوي كشت منطقه اي؛

64. جامعه شناسي زيستي؛

65. اخلاق كاربردي و حرفه اي اسلامي؛

66. سياست گذاري و اقتصاد سلامت؛

67. دانش پيش گيري و ارتقاي سلامت با تأكيد بر بيماري هاي داراي بار بالا و معضلات بومي؛

68. الگو هاي شيوه زندگي سالم منطبق با آموزه هاي اسلامي؛

ص: 183

69. استفاده از الگو هاي تغذيه بومي؛

70. هنر هاي اسلامي ايراني؛

71. هنر هاي مرتبط با انقلاب اسلامي و دفاع مقدس؛

72. اقتصاد هنر؛

73. رسانه هاي مجازي با تأكيد بر پويانمايي و بازي هاي رايانه اي؛

74. معماري و شهرسازي اسلامي _ ايراني؛

75. موسيقي سنتي و بومي ايران؛

76. طراحي هنري ايراني _ اسلامي و لباس و فرش ايراني؛

77. كارآفريني و مهارت افزايي؛

78. مقابله با انواع اعتياد؛

79. فن آوري تغذيه؛

80. ايمني غذايي؛

81. امنيت غذايي.

د) افزون بر عناوين موضوع هاي ذكر شده، مراكز علمي و پژوهشي موفق ديگري نيز وجود دارند كه فرصت نشد، به اجمال در فصل چهارم به آنها اشاره كنيم؛ بنابراين براي بهره مندي بيشتر، فهرست برخي از آنها را آورد ه ايم كه عبارتند از:

1. پژوهشگاه دانش هاي بنيادي(1)

پژوهشكده هاي زير مجموعه اين پژوهشگاه عبارتند از:

الف) پژوهشكده رياضيات؛

ب) پژوهشكده فيزيك؛

ج) پژوهشكده علوم كامپيوتر؛

د) پژوهشكده علوم شناختي؛

ص: 184

ه) پژوهشكده علوم نانو؛

و) پژوهشكده فلسفه تحليلي؛

ز) پژوهشكده نجوم؛

ح) پژوهشكده ذرّات و شتاب گرها؛

ط) پژوهشكده علوم محاسباتي.

2. پژوهشگاه هوا _ فضا؛ (1)

3. قطب علمي سامانه هاي هوافضايي(دانشگاه صنعتي شريف)؛

4. پژوهشكده سامانه هاي فضايي؛

5. سازمان صنايع هوا _ فضا؛

6. سازمان صنايع هوايي نيرو هاي مسلح؛

الف) پژوهشكده صنايع هوايي

ب) شركت صنايع هواپيمايي ايران _ صها

ج) شركت پشتيباني و نوسازي بالگرد هاي ايران _ پنها

د) شركت صنايع هواپيماسازي ايران _ هسا

ه) صنايع قدس

7. سازمان فضايي ايران؛

8. پژوهشكده علوم و فن آوري نانو (دانشگاه صنعتي شريف)؛(2)

9. پژوهشكده نانو فن آوري و مواد پيشرفته دانشگاه صنعتي اصفهان؛

10. پژوهشكده فن آوري نانو دانشگاه شيراز؛

11. پژوهشكده نانو فن آوري دانشگاه اميركبير؛

12. مركز تحقيقات نانو تكنولوژي پژوهشگاه صنعت نفت؛

ص: 185

13. مركز تحقيقات نانو تكنولوژي دانشگاه رازي؛

14. مركز تحقيقات نانو فن آوري شهيد چمران (وابسته به سازمان بسيج دانشجويي)؛

15. پژوهشكده نانو دانشگاه صنعتي بابل؛

16. پژوهشكده نانو دانشگاه كاشان؛

17. باشگاه نانو(فن آوري ايراني براي دانش آموزان ايراني)؛

18. پژوهشكده نانو بيوتكنولوژي؛

19. پژوهشكده فن آوري هاي نو؛

20. مركز تحقيقات نانو تكنولوژي دارويي؛

21. پژوهشگاه ليزر و نانو تكنولوژي؛

22. پژوهشگاه ابن سينا

پژوهشكده هاي اين پژوهشگاه عبارتند از:

الف) پژوهشكده بيوتكنولوژي توليد مثل

ب) پژوهشكده آنتي بادي منو كلونال

ج) پژوهشكده نانوبيوتكنولوژي (گروه هاي؛ نانوتكنولوژي، تكنولوژي نوتركيب و نانو بيوسنتز)

23. مركز رشد زيست فن آوري ابن سينا؛

24. پژوهشگاه رويان

پژوهشكده هاي اين پژوهشگاه عبارتند از:

الف) پژوهشكده زيست شناسي و فن آوري سلول بنيادي رويان

ب) پژوهشكده زيست شناسي و طب توليد مثل رويان

ج) پژوهشكده زيست فن آوري جانوري

25. پژوهشكده زيست فن آوري و مهندسي زيستي دانشگاه صنعتي اصفهان؛

ص: 186

26. پژوهشكده بيولوژي و بيوتكنولوژي جهاد دانشگاهي تهران؛(1)

27. مركز اطلاعات بيوتكنولوژي؛

28. شركت زيست فن آور سبز؛

29. شركت كشت و صنعت هفت تپه (توليد زيست سوخت)؛

30. پژوهشكده زيست فن آوري و محيط زيست؛

31. پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي ايران؛

32. پژوهش سراي دكتر فقيهي؛(2)

33. سازمان پژوهش هاي علمي و صنعتي ايران (متعلق به وزارت علوم، تحقيقات و فن آوري)؛(3)

پژوهشكده هاي اين سازمان پژوهشي عبارتند از:

الف) پژوهشكده زيست فن آوري

ب) پژوهشكده برق و فن آوري اطلاعات

ج) پژوهشكده فن آوري هاي شيميايي

د) پژوهشكده مكانيك

ه) پژوهشكده مواد پيشرفته و انرژي هاي نو

و) پژوهشكده كشاورزي

ز) پژوهشكده فن آوري هاي نوين (پژوهشكده مطالعات و تحقيقات فن آوري)

34. پژوهشكده محيط زيست دانشگاه علوم پزشكي تهران؛

35. پژوهشكده محيط زيست دانشگاه تهران؛

36. پژوهشكده انرژي و محيط زيست دانشگاه شهيد باهنركرمان؛

37. پژوهشكده محيط زيست جهاد دانشگاهي؛(4)

ص: 187

38. مركز تحقيقات محيط زيست دانشگاه رازي؛

39. مركز پژوهش هاي محيط زيست؛

40. پژوهشكده فن آوري اطلاعات وارتباطات دانشگاه صنعتي اصفهان؛

41. مركز بين المللي علوم و تكنولوژي پيشرفته و علوم محيطي؛

پژوهشكده هاي اين مركز بين المللي عبارتند از:

الف) پژوهشكده علوم محيطي

ب) پژوهشكده فوتونيك

ج) پژوهشكده مواد

د) پژوهشكده انرژي

42. پژوهشگاه مواد و انرژي؛(1)

پژوهشكده هاي اين پژوهشگاه عبارتند از:

الف) پژوهشكده سراميك

ب) پژوهشكده نيمه هادي ها(نيمه رسانا)

ج) پژوهشكده انرژي

د) پژوهشكده مواد نو (نانو مواد)

ه) پژوهشكده فلزات گران بها و پيشرفت

43. پژوهشگاه علوم و فن آوري اطلاعات ايران؛

44. پژوهشكده اميركبير؛(2)

45. پژوهشكده علوم و فن آوري دانشگاه كاشان؛(3)

46. پژوهشكده بوعلي دانشگاه علوم پزشكي مشهد؛(4)

ص: 188

47. مركز تحقيقات علوم پايه؛(1)

48. مركز تحقيقات سلولي و مولكولي دانشگاه علوم پزشكي تهران؛

49. مركز تحقيقات سلولي و مولكولي دانشگاه شهيد بهشتي؛

50. مركز تحقيقات سلولي و مولكولي دانشگاه علوم پزشكي مازندران؛

51. پژوهشكده گياهان دارويي؛(2)

52. سازمان انرژي نو ايران؛

53. مركز توسعه انرژي هاي نو سازمان انرژي اتمي ايران؛

54. پژوهشكده علوم شناختي؛(3)

55. پژوهشگاه نيرو؛(4)

56. پژوهشكده ليزر و پلاسما (دانشگاه شهيد بهشتي)؛

57. پژوهشكده ليزر و كاربردهاي آن (دانشگاه شهيد بهشتي)؛

58. قطب علمي حس گرها و زيست حس گرها(دانشگاه رازي)؛

59. پژوهشگاه شيمي و مهندسي شيمي ايران؛

60. مركز مكاترونيك دانشگاه آزاد اسلامي واحد خوراسگان اصفهان؛

61. قطب علمي مكاترونيك دانشگاه تبريز؛

62. پژوهشكده علوم و تكنولوژي زير دريا؛(5)

63. شركت كشتي سازي امواج براق؛

64. پژوهشكده زيرسطحي اصفهان؛

65. پژوهشگاه پليمر و پتروشيمي ايران؛

66. شركت طب و پليمر؛

ص: 189

67. مركز ملي ذخاير ژنتيكي ايران؛

68. مركز تحقيقات بين الملل ژنتيك ايران؛(1)

69. مؤسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر؛

70. پژوهشكده علوم گياهي دانشگاه فردوسي مشهد؛

71. مؤسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع؛

72. بانك ژن گياهي ملي ايران؛

73. بانك ژن منابع طبيعي ايران؛

74. پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله؛(2)

75. انجمن ژئوفيزيك ايران؛

76. مؤسسه ژئوفيزيك دانا؛

77. مركز منطقه اي اخلاق زيستي و ايمني زيستي در پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فن آوري؛

78. مركز پژوهش هاي بيوانفورماتيك؛(3)

79. انجمن سيستم هاي هوشمند ايران؛

80. پژوهشگاه علوم و فن آوري رنگ؛(4)

81. پژوهشكده الكترونيك دانشگاه علم و صنعت؛(5)

82. پژوهشكده اكولوژي خليج فارس و درياي عمان؛(6)

83. پژوهشكده علوم زمين و جغرافيا؛(7)

84. قطب علمي مهندسي پزشكي ايران(دانشگاه صنعتي اميركبير)؛

ص: 190

85. مركز تحقيقات مهندسي فارسي(وابسته به جهاد كشاورزي)؛

86. مركز تحقيقات، بيوفيزيك و بيوشيمي؛(1)

87. پژوهشكده امور اقتصادي؛(2)

88. شبكه اطلاعات صنعتي ايران؛(3)

89. مركز مطالعاتي و تحقيقاتي شهرسازي و معماري؛(4)

90. پژوهشكده توسعه تكنولوژي صنعتي؛(5)

91. پژوهشكده ساختمان و مسكن؛(6)

92. شهرك علمي و تحقيقاتي اصفهان (بيش از 160 شركت فن آوري خصوصي در آن قرار دارد)؛(7)

93. سازمان هاي حمايت كننده از پژوهش و فن آوري:

الف) معاونت علمي و فن آوري رياست جمهوري

ب) بنياد ملي نخبگان

ج) صندوق تحقيق و توسعه صنايع و معادن

د) سازمان صنايع كوچك

ه) سازمان پژوهش هاي علمي و صنعتي ايران

و) بنياد علوم و تكنولوژي ايرانيان

ز) فن بازار ملي ايران

ح) صندوق توسعه فن آوري هاي نوين

ط) صندوق مالي توسعه تكنولوژي ايران

ص: 191

ي) دفتر همكاري هاي فن آوري رياست جمهوري

ك) سازمان توسعه نوسازي معادن نو صنايع معدني ايران

ل) صندوق حمايت از تحقيقات و توسعه الكترونيك ايران

م) صندق حمايت از پژوهش گران كشور.

اميد است اين اثر توانسته باشد با مدخلي هر چند محدود ذهن برنامه سازان رسانه ملي را بر اين موضوع مهم، يعني حمايت از توليد، كار و سرمايه ايراني معطوف سازد و در پيشنهاد توليد برنامه هاي گوناگون با موضوع هاي متنوع راه گشا باشد.

ص: 192

ص: 193

ص: 194

پژوهشكده ميكرو الكترونيك ايران . www.merdci.ir

پورشمس، رضا، آشنايي با علوم هسته اي، يزد، نيك روش، سپاه پاسداران انقلاب اسلامي يزد، 1384.

پيغامي، عادل(گفت و گو)، رشد اقتصادي بر دوش فن آوري هاي نوين

جادالمولي، محمداحمد و ديگران، قصه هاي قرآن، ترجمه: مصطفي زماني، قم، پژواك انديشه، چاپ دوم، 1380.

جزايري، نعمت الله، قصص الانبياء، ترجمه: يوسف عزيزي، تهران، هاد، چاپ سوم، 1377.

جمعي از نويسندگان، آيروديناميك، مجموعه مقالات دومين كنفرانس علمي كاربردي سازمان صنايع هوا _ فضا، گردآورنده: حسين شيرازي، تهران، دانشگاه صنعتي مالك اشتر، 1385.

حرعاملي، محمدبن حسن، الفصول المهمه في اصول الائمه، قم، مؤسسه معارف اسلامي امام رضا(، 1376.

حرعاملي، محمدبن حسن، وسائل الشيعه، بيروت، داراحياءالتراث العربي، 1391 ه..ق.