مشخصات کتاب

سرشناسه : بنی هاشمی خمینی،سید محمدحسن، 1336 -، گردآورنده

عنوان و نام پدیدآور : توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ گردآورنده بنی هاشمی خمینی، با همکاری اصولی...[و دیگران].

مشخصات نشر : قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1385.

مشخصات ظاهری : 2 ج.

فروست : جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی؛ 967، 968.

شابک : دوره : 964-470-164-X ؛ دوره : 978-964-470-164-1 ؛ ج. 1 : 964-470-630-7 ؛ 61000 ریال (ج. 1، چاپ سیزدهم) ؛ 100000 ریال: ج. 1، چاپ پانزدهم : 978-964-470-630-1 ؛ 110000 ریال (ج.1، چاپ شانزدهم) ؛ 150000 ریال (ج. 1، چاپ هفدهم) ؛ ج. 2 : 964-470-631-5 ؛ 65000 ریال (ج. 2، چاپ دوازدهم) ؛ 75000 ریال: ج. 2،چاپ سیزدهم : 978-964-470-631-8 ؛ 10000 ریال (ج. 2، چاپ چهاردهم) ؛ 125000 ریال(ج.2، چاپ شانزدهم) ؛ 220000 ریال ( ج.2، چاپ بیستم )

یادداشت : ج. 1 (چاپ سیزدهم: 1385).

یادداشت : ج. 1 (چاپ پانزدهم: زمستان 1386).

یادداشت : ج.1 (چاپ شانزدهم: پاییز 1387).

یادداشت : ج. 1 (چاپ هفدهم: پاییز 1388).

یادداشت : ج. 2 (چاپ دوازدهم: 1385).

یادداشت : ج. 2 (چاپ سیزدهم: تابستان 1386).

یادداشت : ج. 2 (چاپ چهاردهم: 1386).

یادداشت : ج.2(چاپ شانزدهم: 1388).

یادداشت : ج.2 ( چاپ بیستم: 1391).

یادداشت : کتابنامه.

موضوع : فقه جعفری -- رساله عملیه

شناسه افزوده : اصولی، احسان

شناسه افزوده : جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفترانتشارات اسلامی

رده بندی کنگره : BP183/9/ب8ت93 1385

رده بندی دیویی : 297/3422

شماره کتابشناسی ملی : م 85-8726

ص: 1

جلد 1

[مسائل تقلید از رساله حضرت امام ]

[مسأله 2 تقلید در فروع دین ]

[مسأله 3 شناخت مجتهد]

مسأله 3 مجتهد و اعلم را از سه راه می توان شناخت : اول : آن که خود انسان یقین کند، مثل آن که از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد (1). دوّم : آن که دو نفر عالم ِ عادل که می توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالم ِ عادل ِ دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند (2). سوم : آن که عدّه ای (3) از اهل علم که می توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، و از گفته آنان اطمینان پیدا می شود مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند (4). (1) (مکارم :) اوّل : این که خود انسان اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد .. (2) (خوئی :) و ظاهر این است که اجتهاد یا اعلمیّت کسی به گفته یک نفر که مورد وثوق باشد نیز ثابت می شود ..

(تبریزی :) و در صورت اختلاف ، خُبره بودن هر کدام بیشتر باشد قول او مقدّم است . بلکه به گفته یک نفر عالم خُبره مورد وثوق نیز اجتهاد یا اعلمیّت ثابت می شود ..

(سیستانی :) بلکه اجتهاد یا اعلمیّت کسی به گفته یک نفر از اهل خُبره و اطلاع که مورد وثوق انسان باشد نیز ثابت می شود ..

(مکارم :) دوّم : این که دو نفر عادل از اهل علم به او خبر دهند، به شرط این که دو نفر عالم دیگر بر خلاف گفته آنها شهادت ندهند .. (3) (سیستانی :) سوم : آن که انسان از راههای عقلائی به اجتهاد یا اعلمیّت فردی اطمینان پیدا کند مثل آن که عدّه ای ..

اشاره

مسأله 4 اگر شناختن اعلم مشکل باشد به احتیاط واجب باید (1) از کسی تقلید کند که گمان به اعلم بودن او دارد (2)، بلکه اگر احتمال ضعیفی هم بدهد که کسی اعلم است و بداند دیگری از او اعلم نیست (3)، به احتیاط واجب باید از او تقلید نماید (4) و اگر چند نفر در نظر او اعلم از دیگران و با یکدیگر مساوی باشند باید از یکی از آنان تقلید کند (5). این مسأله در رساله آیت اللّه سیستانی نیست (1) (اراکی ، فاضل ، نوری :) اگر شناختن اعلم مشکل باشد باید .. (2) (خوئی :) اگر اختلاف بین مجتهدین و لو اجمالًا معلوم و شناختن اعلم مشکل باشد لازم است احتیاط کند، و در صورتی که احتیاط ممکن نباشد، باید از کسی تقلید کند که گمان به اعلم بودن او دارد .. (3) (خوئی :) باید از او تقلید نماید. [پایان مسأله ] (4) (فاضل :) اگر احتمال ضعیفی هم بدهد که کسی اعلم است و احتمال اعلم بودن دیگری را ندهد باید از همان کس تقلید نماید و همین طور اگر علم داشته باشد که مثلًا دو نفر یا مساوی در علم هستند و یا یکی از آنها بطور معیّن ، احتمالًا اعلم است و احتمال اعلمیّت دیگری را ندهد باید از آن شخص معیّن تقلید نماید ..

اشاره

مسأله 5 به دست آوردن فتوی ، یعنی دستور مجتهد چهار راه دارد (1): اول : شنیدن از خود مجتهد. دوم : شنیدن از دو نفر عادل که فتوای مجتهد را نقل کنند (2). سوم : شنیدن از کسی که مورد اطمینان و راست گوست (3). چهارم : دیدن در رساله مجتهد در صورتی که انسان به درستی آن رساله ، اطمینان داشته باشد (4). (1) (فاضل :) بدست آوردن فتوای مجتهد سه راه دارد .. (2) (فاضل :) و اکتفا به خبر دادن یک نفر عادل اشکال دارد مگر آن که از قول او علم یا اطمینان حاصل شود .. (گلپایگانی ، صافی :) دوّم : شنیدن از دو نفر عادل .. (3) (بهجت :) اگر اطمینان به کلام او دارد بنا بر أحوط ..

(اراکی :) سوم : شنیدن از کسی که مورد وثوق می باشد و از گفته او اطمینان پیدا شود ..

(خوئی ، گلپایگانی ، صافی ، سیستانی ، تبریزی :) سوم : شنیدن از کسی که انسان به گفته او اطمینان دارد .. [مورد سوم در رساله آیت اللّه فاضل نیست ] (4) (بهجت :) بنا بر أحوط.

(فاضل :) یعنی بداند که تمام رساله را خود مجتهد و یا افراد مورد وثوق وی ملاحظه نموده اند.

(تبریزی :) و در صورتی که نقل شخص معتبر با نوشته رساله معتبره مخالفت کند و اشتباه در یکی معلوم نگردد، شخص باید تا روشن شدن فتوای مجتهد عمل به احتیاط کند و اگر ناقل نقل خود را نسبت به رساله بدهد که در آن رساله خلاف نقل مذکور است ، نقل او اعتبار ندارد.

(زنجانی :) مسأله بدست آوردن فتوا، یعنی نظر مجتهد، دو راه دارد: اوّل : از هر طریقی که علم یا اطمینان برای خود انسان یا نوع مردم بیاورد مثل شنیدن از خود مجتهد یا دیدن در رساله مجتهد یا شنیدن از کسی که از گفته وی اطمینان حاصل شود، و در صورتی که انسان فتوایی را از خود مجتهد بشنود ولی به جهتی مثلًا مخالفت آن فتوا با رساله مجتهد احتمال بدهد که مجتهد در نقل فتوای خود اشتباه کرده است ، نمی تواند به گفته مجتهد اعتماد کند، هم چنین تا به درستی رساله مجتهد اطمینان حاصل نشود، نمی تواند بدان عمل کرد. دوّم : شنیدن از دو مرد عادل ضابط که فتوای مجتهد را نقل کنند، و مراد از ضابط کسی است که اشتباهش در نقل از متعارف مردم بیشتر نباشد.

(مکارم :) مسأله برای آگاهی از فتوای مجتهد چند راه وجود دارد: اوّل : شنیدن از خود مجتهد یا ملاحظه دست خطّ او. دوّم : دیدن در رساله ای که مورد اطمینان باشد. سوّم : شنیدن از کسی که مورد اعتماد است . چهارم : مشهور بودن در میان مردم به طوری که سبب اطمینان شود.

مسأله اختصاصی

(فاضل :) مسأله 10 تقلید فقط در واجبات و محرّمات لازم است امّا تقلید در مستحبّات واجب نیست مگر این که مستحبّی باشد که در آن احتمال وجوب باشد.

اشاره

مسأله 7 اگر مجتهدِ اعلم در مسأله ای فتوی دهد، مقلّد آن مجتهد یعنی کسی که از او تقلید می کند نمی تواند (1) در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر عمل کند، ولی اگر فتوی ندهد (2) و بفرماید: احتیاط آن است که فلان طور عمل شود، (3) مثلًا بفرماید: احتیاط آن است که در رکعت سوم و چهارم نماز سه مرتبه تسبیحات اربعه یعنی : «سُبحان َ اللّه ِ وَ الحَمدُ لِلّه ِ وَ لا إِله َ إِلّا اللّه ُ وَ اللّه ُ اکبَرُ» بگویند، مقلد باید یا به این احتیاط که احتیاط واجبش می گویند عمل کند و سه مرتبه بگوید، یا بنا بر احتیاط واجب (4) به فتوای مجتهدی که علم او از مجتهد اعلم کمتر و از مجتهدهای دیگر بیشتر است (5) عمل نماید، پس اگر او یک مرتبه گفتن را کافی بداند می تواند یک مرتبه بگوید و هم چنین است اگر مجتهد اعلم بفرماید مسأله محل ّ تأمّل یا محل ّ اشکال است . (1) (گلپایگانی ، صافی :) بنا بر احتیاط نمی تواند .. (سیستانی ، فاضل :) مقلّد آن مجتهد نمی تواند .. (2) (فاضل :) و احتیاط واجب نماید، مقلّد می تواند یا به این احتیاط عمل کند یا به مجتهدی که علم او از مجتهد اوّل کمتر یا مساوی است رجوع نماید. [پایان مسأله ] (3) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) مثلًا بفرماید: احتیاط آن است که در رکعت اوّل و دوّم نماز، بعد از سوره حمد یک سوره تمام بخواند، مقلّد باید یا به این احتیاط که احتیاط واجبش می گویند عمل کند و یا به فتوای مجتهد دیگری (خوئی ، تبریزی : که تقلیدش جایز است سیستانی : با رعایت الاعلم فالاعلم ) عمل نماید، پس اگر او فقط سوره حمد را کافی بداند، می تواند سوره را ترک کند و هم چنین است اگر مجتهد اعلم بفرماید مسأله محل تأمّل یا محل ّ اشکال است . (4) [عبارت «بنا بر احتیاط واجب » در رساله آیات عظام : گلپایگانی و صافی نیست .] (5) (بهجت :) بیشتر و یا مساوی است با احراز سایر شرایط تقلید ..

(زنجانی :) مسأله اگر مجتهد اعلم در مسأله ای فتوا دهد، مقلّد آن مجتهد، یعنی کسی که از

[مسأله 8 احتیاط مستحب ]

مسأله 8 اگر مجتهد اعلم بعد از آن که در مسأله ای فتوی داده (1) احتیاط کند مثلًا بفرماید: ظرف نجس را که یک مرتبه در آب کر بشویند پاک می شود، اگر چه احتیاط آن است که سه مرتبه بشویند مقلد او نمی تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر رفتار کند (2)، بلکه باید یا به فتوی عمل کند، یا به احتیاط بعد از فتوی که آن را احتیاط مستحب ّ می گویند عمل نماید (3)، مگر آن که فتوای آن مجتهد نزدیکتر به احتیاط باشد. این مسأله در رساله آیات عظام : فاضل و زنجانی نیست

اشاره

مسأله 9 تقلید میّت ابتداءً جایز نیست ، ولی بقاء بر تقلید میّت اشکال ندارد و باید بقاء بر تقلید میّت به فتوای مجتهد زنده باشد و کسی که در بعضی از مسائل به فتوای مجتهدی عمل کرده ، (1) بعد از مردن آن مجتهد می تواند در همه مسائل از او تقلید کند. (1) (اراکی :) کسی که در مقدار قابل توجّهی از مسائل به فتوای مجتهدی عمل کرده و همان گونه که متعارف و معمول است بنا بر عمل در بقیه هم داشته ..

(گلپایگانی :) مسأله اگر مجتهدی که انسان از او تقلید می کند، از دنیا برود باید از مجتهد زنده تقلید کند. ولی کسی که در مسأله ای به فتوای مجتهدی عمل کرده یا آن را یاد گرفته و ملتزم به عمل به آن شده باشد، اگر بعد از مردن آن مجتهد در آن مسأله به فتوای مجتهد زنده رفتار نکرده باشد، می تواند در آن مسأله به فتوای مجتهدی که از دنیا رفته باقی باشد، اگر چه احتیاط مستحب ّ آن است که به فتوای مجتهد زنده رفتار نماید.

(نوری :) ولی کسی که در بعضی از مسائل به فتوای مجتهد عمل کرده ، بعد از مردن آن مجتهد می تواند در همه مسائل از او تقلید کند، مگر این که مجتهد زنده اعلم از میّت باشد که در این صورت رجوع به آن زنده واجب است .

(صافی :) بلکه جواز بقا بر تقلید او در سایر مسائل نیز بعید نیست . ولی اگر مجتهد میتی که از او تقلید می کرده اعلم از حی ّ باشد بقا بر تقلید او بنا بر احتیاط، واجب است چنانکه اگر مجتهد حی ّ از میّت اعلم باشد عدول به حی ّ واجب است .

(خوئی ، تبریزی :) مسأله اگر مجتهدی که انسان از او تقلید می کند از دنیا برود در صورتی که فتوای او در نظر مقلّد بوده و فراموش نکرده باشد حکم بعد از فوت او حکم زنده بودنش است ؛ اگر فتوای او را یاد نگرفته (خوئی : یا فراموش کرده است ) لازم است به مجتهد زنده رجوع کند (تبریزی : و بعید نیست در صورتی که فراموش کرده است باز بتواند به فتوای او عمل کند).

[مسأله 10 اگر در مسأله ای به فتوای مجتهدی عمل کند]

مسأله 10 اگر در مسأله ای به فتوای مجتهدی عمل کند و بعد از مردن او در همان مسأله به فتوای مجتهد زنده رفتار نماید، دوباره نمی تواند آن را مطابق فتوای مجتهدی که از دنیا رفته است انجام دهد. ولی اگر مجتهد زنده در مسأله ای فتوی ندهد و احتیاط نماید و مقلد مدّتی به آن احتیاط عمل کند، دوباره می تواند به فتوای مجتهدی که از دنیا رفته عمل نماید. مثلًا اگر مجتهدی گفتن یک مرتبه «سُبحان َ اللّه ِ وَ الحَمدُ للّه ِ وَ لا إِله َ الّا اللّه ُ وَ اللّه ُ اکبَرُ» را در رکعت سوم و چهارم نماز کافی بداند و مقلد مدتی به این دستور عمل نماید و یک مرتبه بگوید، چنانچه آن مجتهد از دنیا برود و مجتهد زنده احتیاط واجب را در سه مرتبه گفتن بداند و مقلد مدتی به این احتیاط عمل کند و سه مرتبه بگوید دوباره می تواند به فتوای مجتهدی که از دنیا رفته برگردد و یک مرتبه بگوید. (1) این مسأله در رساله آیات عظام : فاضل ، زنجانی ، سیستانی و مکارم نیست (بهجت :) رجوع کنید به مسأله اختصاصی 14، در همین صفحه . (1) (خوئی ، تبریزی :) مسأله اگر در مسأله ای فتوای مجتهدی را یاد گرفته و بعد از مردن او در

[مسأله 12 اگر برای انسان مسأله ای پیش آید که حکم آن را نمی داند]

مسأله 12 اگر برای انسان مسأله ای پیش آید که حکم آن را نمی داند می تواند صبر کند تا فتوای مجتهد اعلم را به دست آورد، (1) یا اگر احتیاط ممکن است به احتیاط عمل نماید بلکه اگر احتیاط ممکن نباشد چنانچه از انجام عمل ، محذوری لازم نیاید، می تواند عمل را به جا آورد (2). پس اگر معلوم شد که مخالف واقع یا گفتار (3) مجتهد بوده دوباره باید انجام دهد. این مسأله در رساله آیت اللّه فاضل نیست (1) (اراکی :) اگر می تواند صبر کند تا فتوای مجتهد اعلم را به دست آورد بنا بر احتیاط واجب باید صبر کند، و اگر نمی تواند جایز است به غیر اعلم رجوع کند. [پایان مسأله ] (خوئی ، تبریزی :) لازم است که احتیاط کند، یا این که با شرائطی که ذکر شد، تقلید نماید، ولی چنانچه مخالفت غیر اعلم با اعلم را اجمالًا بداند و تأخیر واقعه و احتیاط ممکن نباشد و دستش به اعلم نرسد جایز است از غیر اعلم تقلید نماید.

(مکارم :) می تواند عمل به احتیاط نماید، یا اگر وقت آن نمی گذرد، صبر کند تا دسترسی به مجتهد پیدا کند و اگر دسترسی ندارد، یک طرف را که بیشتر احتمال صحّت می دهد انجام می دهد و بعداً سؤال می کند، اگر مطابق فتوای مجتهد بود صحیح است و گر نه باید اعاده کند.

(سیستانی :) لازم است که احتیاط کند، یا این که با شرائطی که ذکر شد، تقلید نماید، ولی چنانچه دسترسی به فتوای اعلم در آن مسأله نداشته باشد جایز است از غیر اعلم تقلید نماید با رعایت الاعلم فالاعلم . (2) (نوری :) بنا بر یک طرف بگذارد تا استعلام نماید .. (3) (بهجت :) مخالف واقع یا مخالف نظر ..

(گلپایگانی ، صافی :) مسأله اگر برای انسان مسأله ای پیش آید که فتوای اعلم را نداند اگر مخالفت فتوای غیر اعلم با اعلم معلوم نباشد یا فتوای غیر اعلم موافق با احتیاط باشد می تواند به غیر اعلم رجوع کند و می تواند از روی احتیاط وظیفه خود را انجام دهد.

اشاره

مسأله 13 اگر کسی فتوای مجتهدی را به دیگری بگوید، چنانچه فتوای آن مجتهد عوض شود لازم نیست به او خبر دهد که فتوی عوض شده ، ولی اگر بعد از گفتن فتوی بفهمد اشتباه کرده (1) ( در صورتی که ممکن باشد) (2) باید اشتباه را برطرف کند. این مسأله در رساله آیت اللّه فاضل نیست (1) (سیستانی :) و گفته او موجب آن می شود که آن شخص بر خلاف وظیفه شرعیش عمل کند، باید بنا بر احتیاط لازم اشتباه را در صورت امکان برطرف کند. (2) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه اراکی نیست .] (مکارم :) مسأله هر گاه کسی در نقل فتوای مجتهدی اشتباه کرده باید بعد از اطّلاع ، صحیح آن را بگوید، و اگر در منبر و سخنرانی گفته باید آن را در جلسات مختلف تکرار کند تا کسانی که به اشتباه افتاده اند از اشتباه درآیند. امّا اگر فتوای آن مجتهد تغییر کرده اعلام تغییر بر او لازم نیست .

(زنجانی :) مسأله اگر کسی فتوای مجتهدی را به دیگری بگوید و بعد بفهمد که اشتباه کرده در صورتی که حرجی نباشد باید اشتباه را بر طرف کند، هم چنین بنا بر احتیاط، اگر فتوای آن مجتهد عوض شده باشد، باید در صورت امکان و عدم حرج به او خبر دهد که فتوای آن مجتهد عوض شده است .

مسائل اختصاصی

(فاضل :) مسأله 13 رجوع کردن از مجتهد زنده به مجتهد زنده دیگر در صورت تساوی آنها جایز است و اگر دیگری اعلم باشد رجوع به او واجب است .

(فاضل :) مسأله 14 وقتی فتوای مرجع تقلید تغییر کرد عمل کردن مقلد به فتوای قبلی جایز نیست ولی اگر فتوای قبلی مطابق احتیاط باشد عمل به آن بنا بر احتیاط مانعی ندارد.

(مکارم :) مسأله 16 عُدول (یعنی تغییر تقلید از مجتهدی به مجتهدی دیگر) جایز نیست بنا بر احتیاط واجب ، مگر آن که مجتهد دوّم اعلم باشد و اگر بدون تحقیق عدول کرده باید باز گردد.

(مکارم :) مسأله 17 هر گاه فتوای مجتهد تغییر کند باید به فتوای جدید عمل شود امّا اعمالی را که مطابق فتوای سابق عمل کرده (مانند عبادات یا معاملاتی که انجام داده ) صحیح است و اعاده لازم ندارد. هم چنین اگر از مجتهدی به مجتهد دیگر عدول کند اعاده اعمال سابق لازم نیست .

راههای سه گانه : احتیاط، اجتهاد، تقلید

[س احتیاط واجب ]

س 8: با توجه به این که در مسائلی که مجتهد اعلم قائل به وجوب احتیاط است ، می توانیم به مجتهد اعلم بعد از وی مراجعه کنیم ، اگر اعلم بعد از او نیز قائل به وجوب احتیاط در مسأله باشد، آیا رجوع به اعلم بعد از او جایز است ؟ و اگر فتوای مجتهد سوم هم همان گونه بود، آیا می توان به اعلم بعد از آنان مراجعه کرد؟ و همین طور ..، لطفاً این مسأله را توضیح دهید.

ج : در مسائلی که مجتهد اعلم فتوا ندارد، رجوع به مجتهدی که در آن مسأله احتیاط نکرده است و فتوای صریح دارد، با رعایت ترتیب الاعلم فالاعلم ، اشکال ندارد.

[س 15 امور سیاسی اقتصادی نظامی اجتماعی و رهبری عالم و آگاه باشد]

س 15: بنا بر نظر حضرت امام راحل «قدس سره » مرجع تقلید باید علاوه بر علم به احکام عبادات و معاملات ، نسبت به همه امور سیاسی ، اقتصادی ، نظامی ، اجتماعی و رهبری ، عالم و آگاه باشد. ما در گذشته مقلّد حضرت امام بودیم ، بعد از رحلت ایشان با راهنمایی تعدادی از علما و تشخیص خودمان لازم دانستیم به جناب عالی رجوع نموده و از شما تقلید کنیم تا بین مرجعیت و رهبری جمع کرده باشیم ، نظر شما در این مورد چیست ؟

ج : شرایط صلاحیت مرجعیت تقلید، در تحریر الوسیله و رساله های دیگر به تفصیل ذکر شده است ، و تشخیص فرد شایسته تقلید موکول به نظر خود مکلّف است .

[س 22 تقلید ابتدائی از میّت ]

س 22: آیا تقلید ابتدائی از میّت جایز است ؟

در تقلید ابتدائی ، احتیاط در تقلید از مجتهد زنده و اعلم نباید ترک شود.

[س 29 بقاء بر تقلید از میّت ]

س 29: تا به حال در بقاء بر تقلید از میّت ، به اجازه مجتهد غیر اعلم عمل می کردیم . اگر اجازه مجتهد اعلم شرط بقاء بر تقلید از میّت است ، آیا عدول به اعلم و طلب اجازه او برای بقاء بر میّت بر ما واجب است ؟

ج : اگر فتوای غیر اعلم موافق با فتوای اعلم در این مسأله باشد، عمل به فتوای غیر اعلم اشکال ندارد و نیازی به عدول به اعلم نیست .

[س 30 عدول از یکی از فتاوای مجتهدی ]

س 30: آیا در عدول از یکی از فتاوای امام خمینی «قدس سره » واجب است به فتوای مجتهدی که از او برای بقاء بر تقلید میّت اجازه گرفته ام ، رجوع کنم یا آن که به فتوای سایر مجتهدین هم می شود عمل کرد؟

ج : احتیاط در رجوع به فتاوای همان مجتهد است ، مگر آن که مجتهد زنده دیگر اعلم از آن مجتهد و فتوای او در مسأله مورد عدول مخالف فتوای مجتهد اول باشد، که احتیاط واجب در این صورت ، رجوع به مجتهد اعلم است .

[س 31 عدول از اعلم به غیر اعلم ]

س 31: آیا عدول از اعلم به غیر اعلم جایز است ؟

ج : احتیاط واجب ، عدم عدول از مجتهد زنده به مجتهد زنده دیگر است ، مخصوصاً در صورتی که مرجع تقلید اول اعلم باشد.

[س 32 تقلید مبتنی بر عدم بیّنه شرعی ]

س 32: جوانی هستم ملتزم به احکام شرعی ، در گذشته قبل از رسیدن به سن تکلیف مقلد حضرت امام (ره ) بودم ، ولی این تقلید مبتنی بر بیّنه شرعی نبود بلکه بر این اساس بود که تقلید از امام سبب برائت ذمّه می گردد. بعد از مدّتی به مرجع دیگری عدول کردم ، در حالی که این عدول هم صحیح نبود و بعد از درگذشت آن مرجع ، به جناب عالی عدول کردم . لطفاً حکم تقلیدم از آن مرجع و حکم اعمالم در آن مدت و تکلیف فعلی ام را بیان فرمائید.

ج : آن دسته از اعمال شما که بر اساس فتوای امام «قدس سره »، چه در حال حیات با برکت وی و چه بعد از رحلت ایشان ، بنا بر بقاء بر تقلید از امام «قدس سره » انجام گرفته ، محکوم به صحت است . ولی اعمالی که به تقلید غیر منطبق با موازین شرعی از مرجع دیگری انجام یافته ، اگر منطبق با فتوای کسی که هم اکنون باید از او تقلید کنید، باشد، محکوم به صحت و موجب برائت ذمه است ، و الّا قضای آنها بر شما واجب است . در حال حاضر شما بین بقاء بر تقلید از امام راحل طاب ثراه و بین عدول به کسی که بر اساس موازین شرعی او را شایسته تقلید می دانید، مخیّر هستید.

[س 35 بقاء بر تقلید میّت اگر اعلم باشد]

س 35: حکم بقاء بر تقلید میّت اگر اعلم باشد، چیست ؟

ج : بقاء بر تقلید میّت در هر صورت جایز است . ولی سزاوار است که احتیاط در بقاء بر تقلید میّت اعلم ترک نشود.

[س 41 بقاء بر تقلید از میّت در مسأله ای که به آن عمل کرده و یا نکرده ]

س 41: نظر شریف جناب عالی راجع به بقاء بر تقلید از میّت در مسأله ای که مکلّف در حال حیات مرجع به آن عمل کرده و یا نکرده ، چیست ؟

ج : بقاء بر تقلید میّت در همه مسائل حتی در مسائلی که تا کنون مکلّف به آنها عمل نکرده است ، جایز و مجزی است .

[س 46 جاهل مقصّر]

س 46: مراد از جاهل مقصّر چه کسی است ؟

ج : جاهل مقصر به کسی گفته می شود که متوجه جهل خود بوده و راههای رفع جهالت خود را هم می داند، ولی در آموختن احکام کوتاهی می کند.

[س 47 جاهل قاصر]

س 47: جاهل قاصر کیست ؟

ج : جاهل قاصر کسی است که اصلًا متوجه جهل خود نیست و یا راهی برای برطرف کردن جهل خود ندارد.

[س 48 احتیاط واجب یعنی چه ]

س 48: احتیاط واجب چه معنایی دارد؟

ج : یعنی وجوب انجام یا ترک فعلی از باب احتیاط.

[س 49 فیه اشکال یعنی چه ]

س 49: آیا عبارت « فیه اشکال » که در بعضی از فتاوی ذکر می شود، دلالت بر حرمت دارد؟

ج : بر حسب اختلاف موارد، معنای آن فرق می کند. اگر اشکال در جواز باشد دلالت بر حرمت در مقام عمل دارد.

[س 50 فتوا یا احتیاط]

س 50: عبارت های « فیه اشکال »، «مشکل »، « لا یخلو من اشکال »، « لا اشکال فیه » فتواست یا احتیاط؟

ج : همه این عبارت ها دلالت بر احتیاط دارند، مگر عبارت « لا إشکال فیه » که فتوی است .

[س 51 فرق بین عدم جواز و حرام ]

س 51: فرق بین جایز نبودن و حرام چیست ؟

ج : در مقام عمل بین آنها فرقی نیست .

ولایت فقیه و حکم حاکم

[س 63 ولایت مطلقه ]

س 63: کلمه ولایت مطلقه در عصر پیامبر اکرم « صلی اللّه علیه و آله » به این معنی استعمال شده است که اگر رسول اکرم « صلی اللّه علیه و آله » شخصی را به انجام کاری امر کنند، انجام آن حتی اگر از سخت ترین کارها هم باشد بر آن فرد واجب است ، به طور مثال اگر پیامبر « صلی اللّه علیه و آله » به کسی دستور خودکشی بدهند. آن فرد باید خود را به قتل برساند. سؤال این است که آیا ولایت فقیه در عصر ما با توجه به این که پیامبر اکرم « صلی اللّه علیه و آله » معصوم بودند و در این زمان ولی معصوم وجود ندارد، به همان معنای عصر پیامبر « صلی اللّه علیه و آله » است ؟

ج : مراد از ولایت مطلقه فقیه جامع الشرائط این است که دین حنیف اسلام که آخرین دین آسمانی است و تا روز قیامت استمرار دارد دین حکومت و اداره امور جامعه است ، لذا همه طبقات جامعه اسلامی ناگزیر از داشتن ولی امر و حاکم و رهبر هستند تا امت اسلامی را از شر دشمنان اسلام و مسلمین حفظ نماید، و از نظام جامعه اسلامی پاسداری نموده و عدالت را در آن برقرار و از ظلم و تعدّی قوی بر ضعیف جلوگیری نماید، و وسائل پیشرفت و شکوفایی فرهنگی ، سیاسی و اجتماعی را تأمین کند. این کار در مرحله اجرا ممکن است با مطامع و منافع و آزادی بعضی از اشخاص منافات داشته باشد، حاکم مسلمانان پس از این که وظیفه خطیر رهبری را طبق موازین شرعی به عهده گرفت ، باید در هر مورد که لازم بداند تصمیمات مقتضی بر اساس فقه اسلامی اتخاذ کند و دستورات لازم را صادر نماید. تصمیمات و اختیارات ولی فقیه در مواردی که مربوط به مصالح عمومی اسلام و مسلمین است ، در صورت تعارض با اراده و اختیار آحاد مردم ، بر اختیارات و تصمیمات آحاد امّت مقدّم و حاکم است ، و این توضیح مختصری در باره ولایت مطلقه است .

[س 66 مجتهد جامع الشرائط در عصر غیبت ]

س 66: آیا مجتهد جامع الشرائط در عصر غیبت ولایت بر اجرای حدود دارد؟

ج : اجرای حدود در زمان غیبت هم واجب است و ولایت بر آن اختصاص به ولی امر مسلمین دارد.

[مسأله 15 آب مطلق و مضاف ]

اشاره

مسأله 17 اگر عین نجس مانند بول و خون به آب کُر برسد، چنانچه به واسطه آن ، بو یا رنگ یا مزه آب تغییر کند آب نجس می شود، و اگر تغییر نکند نجس نمی شود. (گلپایگانی ، خوئی ، تبریزی ، بهجت ، صافی ، سیستانی :) مسأله اگر عین نجس مانند بول و خون یا چیزی که نجس شده است مانند لباس نجس به آب کُر برسد چنانچه آن آب ، بو یا رنگ یا مزه نجاست را بگیرد، نجس می شود و اگر تغییر نکند نجس نمی شود.

(زنجانی :) مسأله اگر عین نجس ، مانند: بول یا خون ، یا چیزی که نجس شده است ، مانند: لباس نجس به آب کر برسد، چنانچه بو یا رنگ یا مزه آب به سبب ملاقات نجاست آن چیز تغییر کند، نجس می شود، هر چند آب ، بو یا رنگ یا مزه نجاست را نگیرد بلکه به اوصاف دیگری درآید بنا بر این آب کر، اگر به رنگ سرخ خون در نیاید بلکه رنگ آن به سبب ملاقات خون زرد شود، نجس می شود، و اگر هیچ یک از اوصاف سه گانه آب به سبب ملاقات تغییر نکند، آب نجس نمی شود.

[مسأله 18 اگر بوی آب کر به واسطه غیر نجاست تغییر کند]

مسأله 18 اگر بوی آب کر (1) به واسطه غیر نجاست تغییر کند، نجس نمی شود (2). (1) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، مکارم :) اگر بو یا رنگ یا مزه آب کُر ..

(زنجانی :) اگر بو یا رنگ یا مزه آب .. (فاضل :) اگر یکی از اوصاف آب کُر .. (2) (بهجت :) و تا وقتی که مضاف نشده پاک کننده است .

(مکارم :) ولی خوب است از هر گونه آب آلوده اجتناب گردد.

(زنجانی :) هم چنان که اگر آب با نجس ملاقات نکند ولی به سبب مجاورت با آن تغییر کند نجس نمی شود.

[مسأله 23 آبی که به اندازه کر بوده است ]

مسأله 23 آبی که به اندازه کر بوده ، اگر انسان شک کند از کر کمتر شده یا نه مثل آب کُر است ، (1) یعنی نجاست را پاک می کند (2) و اگر نجاستی هم به آن برسد نجس نمی شود. و آبی که کمتر از کر بوده (3) و انسان شک دارد به مقدار کر شده یا نه حکم آب کر ندارد (4). (1) (فاضل :) حکم آب کر را دارد .. (2) (بهجت :) در صورتی که تفاوت بین آبی که الآن هست و آن چه قبلًا بوده کم باشد ..

(نوری :) چیز نجس شده را پاک می کند .. (3) (زنجانی :) آبی که از مقداری که برای کر تعیین شده کمتر بوده .. (4) (خوئی ، زنجانی ، تبریزی ، سیستانی :) حکم آب کمتر از کر را دارد.

(مکارم :) مسأله آبی که به اندازه کر یا بیشتر بوده چنانچه شک ّ کنیم از کر افتاده حکم آب کر را دارد و به عکس اگر آبی کمتر از کر بوده و شک ّ داریم کر شده حکم آب کمتر از کر را دارد.

[مسأله 25 آب قلیل ]

مسأله 25 آب قلیل آبی است که از زمین نجوشد و از کر کمتر باشد (1). (1) (بهجت :) و آب باران ( در حال باریدن ) هم نباشد.

(زنجانی ، فاضل :) مسأله آب قلیل : آبی است که کر و جاری و باران و آب چاه نباشد.

[مسأله 26 اگر آب قلیل روی چیز نجس بریزد]

مسأله 26 اگر آب قلیل روی چیز نجس بریزد یا چیز نجس به آن برسد نجس می شود، ولی اگر از بالا با فشار روی چیز نجس بریزد (1) مقداری که به آن چیز می رسد نجس (2)، و هر چه بالاتر از آن است پاک می باشد (3)، و نیز اگر مثل فوّاره با فشار از پایین به بالا رود در صورتی که نجاست به بالا برسد پایین نجس نمی شود و اگر نجاست به پایین برسد بالا نجس می شود. (1) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) اگر با فشار روی چیز نجس بریزد ..

(بهجت :) اگر از بالا با فشار، بلکه با مطلق حرکت از بالا به پایین روی چیز نجس بریزد ..

(فاضل :) اگر از بالا روی چیز نجس بریزد ..

(زنجانی :) اگر با فشار به چیز نجس برسد هر چند از پایین به بالا باشد .. (2) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، زنجانی :) و مقداری که به آن چیز نرسیده پاک است . [پایان مسأله ] (3) (گلپایگانی ، صافی :) بقیه مسأله ذکر نشده .

(مکارم :) مسأله هر گاه چیز نجسی به آب قلیل برسد آن را نجس می کند (بنا بر احتیاط واجب ) امّا اگر از بالا بریزند فقط آن مقدار که به نجس رسیده نجس می شود و اگر به صورت فوّاره از پایین به بالا رود و به چیز نجسی برسد قسمت پایین آن نجس نمی شود.

[مسأله 27 آب قلیلی که برای بر طرف کردن عین نجاست روی چیز نجس ریخته شود]

مسأله 27 آب قلیلی که برای بر طرف کردن عین نجاست روی چیز نجس ریخته شود و از آن جدا گردد، نجس است (1) و هم چنین بنا بر اقوی باید (2) از آب قلیلی هم که بعد از برطرف شدن عین نجاست برای آب کشیدن چیز نجس روی آن می ریزند و از آن جدا می شود، اجتناب کنند (3). ولی آبی که (4) با آن مخرج بول و غائط را می شویند (5) با پنج شرط پاک است (6): اول : آن که بو یا رنگ یا مزه نجاست نگرفته باشد (7). دوم : نجاستی از خارج به آن نرسیده باشد. سوم : نجاست دیگری مثل خون ، با بول یا غائط بیرون نیامده باشد (8). چهارم : ذرّه های غائط در آب پیدا نباشد (9). پنجم : بیشتر از مقدار معمول ، نجاست به اطراف مخرج نرسیده باشد. (1) (سیستانی :) در چیزهایی که با یک بار شستن پاک نمی گردد نجس است ..

(فاضل :) آب قلیلی که روی چیز نجس ریخته شود و از آن جدا گردد نجس است .. (2) (نوری : و باید .. زنجانی :) و بنا بر احتیاط باید .. (بهجت :) و بنا بر احتیاط واجب باید ..

[مسأله 28 آب جاری ]

مسأله 28 آب جاری ، آبی است که از زمین بجوشد و جریان داشته باشد، مانند آب چشمه و قنات (1). (1) (مکارم :) یا از برفهای متراکم در کوهها سرچشمه می گیرد و ادامه دارد.

(تبریزی :) و لوله کشی هایی که فعلًا در بلاد مرسوم است جاری نیست و حکم آب کُر را دارد.

[مسأله 30 اگر نجاستی به آب جاری برسد]

مسأله 30 اگر نجاستی به آب جاری برسد، مقداری از آن ، که بو یا رنگ یا مزه اش (1) به واسطه نجاست تغییر کرده نجس است ، و طرفی که متصل به چشمه است اگر چه کمتر از کر باشد پاک است (2). و آبهای دیگر نهر، اگر به اندازه کر باشد یا به واسطه آبی که تغییر نکرده به آب طرف چشمه متصل باشد، پاک ، و گر نه نجس است . (1) (زنجانی :) به سبب ملاقات با نجاست تغییر کرده نجس است ، و آب طرف منبع اگر چه کمتر از کر باشد، پاک است و آب طرف دیگر اگر به اندازه کر باشد یا به واسطه آبی که تغییر نکرده به آب طرف منبع متصل باشد، پاک و گر نه ، نجس است . (2) (مکارم :) ولی طرف دیگر اگر کمتر از کر باشد نجس می شود مگر این که با آب تغییر نکرده اتّصال به چشمه داشته باشد.

[مسأله 33 چشمه ای که در زمستان می جوشد]

مسأله 33 چشمه ای که مثلًا در زمستان می جوشد و در تابستان از جوشش می افتد، فقط وقتی که می جوشد 1 حکم آب جاری دارد. (2) (1) (فاضل :) اگر کمتر از کُر هم باشد با ملاقات نجس متنجس نمی شود مگر این که بو یا رنگ یا مزه آن به واسطه نجاست تغییر کند. (2) (زنجانی :) آب جاری محسوب می شود.

(مکارم :) مسأله چشمه ها و قناتها که گاه می جوشد و گاه از جوشش می افتد، در هنگامی که می جوشد حکم آب جاری دارد.

اشاره

مسأله 36 آبی که روی زمین جریان دارد ولی از زمین نمی جوشد، چنانچه کمتر از کر باشد و نجاست به آن برسد نجس می شود. اما اگر از بالا با فشار به پایین بریزد، (1) چنانچه نجاست به پایین آن برسد بالای آن نجس نمی شود (2). این مسأله در رساله آیات عظام : زنجانی و مکارم نیست (1) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) اگر با فشار جاری باشد و (خوئی ، تبریزی : مثلًا) نجاست به پایین آن برسد، طرف بالای آن نجس نمی شود. (فاضل :) اگر از بالا به پایین بریزد .. (2) (گلپایگانی :) و اگر فشار ( (صافی :) و اگر با فشار) از پایین به بالا هم باشد مثل فوّاره ، اگر به بالای آن چیز نجسی برسد، پایین آن نجس نمی شود.

مسأله اختصاصی

(مکارم :) مسأله 40 هر گاه ظرفی را زیر آب لوله کشی بگذارند آبی که درون ظرف است حکم آب جاری را دارد به شرط این که متّصل به آب لوله کشی باشد.

[مسأله 39 اگر بر سقف عمارت عین نجاست باشد]

مسأله 39 اگر بر سقف عمارت یا روی بام آن (1) عین نجاست باشد، تا وقتی باران به بام می بارد آبی که به چیز نجس رسیده و از سقف یا ناودان می ریزد (2) پاک است و بعد از قطع شدن باران اگر معلوم باشد آبی که می ریزد به چیز نجس رسیده است ، نجس می باشد. (1) (زنجانی ، بهجت :) اگر بر روی بام عمارت .. (فاضل :) اگر روی سقف ساختمان .. (2) (بهجت :) در صورتی که صفات عین نجس را نداشته باشد و مضاف نشده باشد ..

(مکارم :) مسأله هر گاه روی زمین یا پشت بام عین نجس باشد و باران روی آن به بارد احتیاط واجب اجتناب است امّا آن مقدار که روی نجس نباریده پاک است ، و اگر با هم مخلوط شود و از ناودان جاری گردد آن هم پاک است .

[مسأله 43 اگر بر فرش پاکی که روی زمین نجس است باران به بارد]

[مسأله 45 اگر نجاستی در چاه بریزد]

مسأله 45 اگر نجاستی در چاه بریزد و بو یا رنگ یا مزه آب آن را تغییر دهد، (چنانچه تغییر آب چاه از بین برود) (1)، موقعی پاک می شود (2) که با آبی که از چاه می جوشد مخلوط گردد (3). (1) (اراکی ، تبریزی :) پاک می شود. [پایان مسأله ] (خوئی :) پاک می شود و بهتر این است که با آبی که از چاه می جوشد مخلوط گردد.

(زنجانی :) پاک می شود ولی بنا بر احتیاط مستحب ، با آبی که از چاه می جوشد مخلوط گردد.

(سیستانی :) پاک می شود، ولی پاک شدنش بنا بر احتیاط واجب ، مشروط به این است که با آبی که از چاه می جوشد مخلوط گردد.

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه فاضل نیست .] (2) (گلپایگانی ، صافی :) بنا بر احتیاط واجب موقعی پاک می شود .. (3) (فاضل :) و به سبب آن ، تغییر آب چاه از بین برود.

(بهجت :) بنا بر احتیاط واجب آن آب موقعی پاک می شود که به آبی که از چاه می جوشد متّصل باشد.

[مسأله 51 آبی که معلوم نیست مطلق است یا مضاف ]

مسأله 51 آبی که معلوم نیست مطلق است یا مضاف ، و معلوم نیست که قبلًا مطلق یا مضاف بوده ، نجاست را پاک نمی کند، وضو و غسل هم با آن باطل است (1) ولی اگر به اندازه کُر یا بیشتر باشد و نجاست به آن برسد، حکم به نجس بودن آن نمی شود. (2) (1) (مکارم :) امّا اگر چیز نجسی به آن برسد نجس نمی شود. [پایان مسأله ] (2) (خوئی ، تبریزی :) چنانچه نجاستی به آن برسد، نجس می شود اگر چه به اندازه کُر یا بیشتر باشد.

(سیستانی :) چنانچه نجاستی به آن برسد، و آب کمتر از کر باشد نجس می شود و اگر به اندازه کر یا بیشتر باشد بنا بر احتیاط واجب نیز نجس می شود.

(زنجانی :) حکم به طهارتش می شود.

[مسأله 54 اگر چیز نجس را در آب کر یا جاری فرو برند]

مسأله 54 اگر چیز نجس را در آب کر یا جاری فرو برند (1)، و در چیزهایی که قابل فشار دادن است مانند فرش و لباس ، طوری فشار، یا در داخل آب حرکت دهند که آب داخل آن خارج شود چنانچه از چیزهایی باشد که در دفعه اول پاک می شود، آبی که بعد از بیرون آوردن ، از آن می ریزد پاک است و اگر از چیزهایی باشد که باید دو مرتبه آن را در آب فرو برند تا پاک شود، آبی که بعد از دفعه دوم از آن می ریزد، پاک می باشد. این مسأله در رساله آیت اللّه مکارم نیست (1) (اراکی :) آبی که بعد از بیرون آوردن از آن می ریزد پاک است . [پایان مسأله ] (خوئی ، سیستانی ، تبریزی :) مسأله اگر چیز نجس را در کر یا جاری تطهیر نمایند (خوئی ، سیستانی : در شستنی که با آن پاک می گردد) آبی که بعد از بیرون آوردن از آن می ریزد، پاک است .

(گلپایگانی ، بهجت ، صافی :) مسأله اگر چیز نجسی را در آب کر یا جاری آب بکشند، آبی که بعد از بیرون آوردن ، از آن می ریزد پاک است (بهجت : پاک و پاک کننده است ).

(فاضل :) مسأله اگر چیز نجس که نیاز به فشار دادن ندارد را در آب کُر یا جاری آب بکشند، آبی که بعد از بیرون آوردن از آن می ریزد پاک است ، ولی چیزهایی که مثل لباس و فرش بنا بر احتیاط در آب کُر و یا جاری هم نیاز به خارج کردن غساله آن با فشار و مانند آن دارد، بنا بر احتیاط غساله آن نجس است .

(زنجانی :) مسأله اگر چیز نجسی را در آب قلیل آب بکشند، از آبی که بعد از بیرون آوردن ، از آن می ریزد بنا بر احتیاط باید اجتناب کرد و اگر در غیر آب قلیل آب بکشند آبی که از آن می ریزد پاک است .

[مسأله 56 نیم خورده سگ و خوک و کافر]

[س 72 آیا در تطهیر لباس متنجّس با آب کر و جاری ، فشار دادن خارج آب لازم است ]

س 72: آیا در تطهیر لباس متنجّس با آب کر و جاری ، فشار دادن خارج آب لازم است یا با همان فشار داخل آب پاک می شود؟

ج : فشار یا تکان دادن داخل آب ، کافی است .

[س 82 آیا آفتاب از مطهّرات است ]

س 82: آیا آفتاب از مطهّرات است ؟ اگر هست ، شرایط مطهّریت آن چیست ؟

ج : تابیدن آفتاب باعث طهارت زمین و همه اشیاء غیر منقول از قبیل ساختمان و چیزهائی که در آن بکار رفته مانند چوب ، در ، پنجره و مانند آن می شود، به شرطی که عین نجاست قبلًا از آنها زائل شده باشد و در موقع تابش آفتاب تر باشند و به وسیله آفتاب خشک شوند.

[احکام تَخَلّی از رساله حضرت امام ]

[مسأله 61 در موقع تطهیرِ مخرج بول و غائط]

مسأله 61 در موقع تطهیرِ مخرج بول و غائط، (1) رو به قبله و پشت به قبله بودن اشکالی ندارد، (2) ولی اگر در موقع استبراء، بول از مخرج بیرون آید 3، در این حال ، رو به قبله و پشت به قبله بودن حرام است . (1) (فاضل :) یا استبراء .. (2) (مکارم :) ولی در موقع «استبراء» احتیاط واجب ترک است .

(فاضل :) ولی احتیاط مستحب ّ است که در این حال هم رو به قبله یا پشت به قبله نباشد. (3) (بهجت :) یا این که بداند بول یا آب مشکوکی در حال استبراء خارج خواهد شد ..

(اراکی :) مسأله در موقع تطهیر مخرج بول و غائط، رو به قبله بودن اشکالی ندارد.

(گلپایگانی ، خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، صافی ، زنجانی :) مسأله احتیاط مستحب ّ آن است که طرف جلوی بدن در موقع استبراء که احکام آن بعداً گفته می شود و موقع تطهیر مخرج بول و غائط رو به قبله و پشت به قبله نباشد.

اشاره

مسأله 63 احتیاط واجب (1) آن است که بچه را در وقت تخلّی رو به قبله یا پشت به قبله ننشانند (2)، ولی اگر خود بچه بنشیند، جلوگیری از او واجب نیست (3). (1) (تبریزی ، سیستانی :) احتیاط مستحب ّ .. (زنجانی :) احتیاط .. (2) (سیستانی :) بقیه مسأله ذکر نشده . (3) (مکارم :) هر چند بهتر است .

مسائل اختصاصی

(مکارم :) مسأله 68 در منزلهایی که مستراح آن رو به قبله یا پشت به قبله ساخته شده (خواه از روی عمد باشد، یا اشتباه ، یا ندانستن مسأله ) باید طوری بنشینند که رو به قبله یا پشت به قبله نباشد و الّا حرام است .

(مکارم :) مسأله 69 اگر قبله را نمی داند باید جستجو کند، و اگر طریقی برای جستجو نیست اگر می تواند تأخیر بیندازد، امّا در صورت ضرورت به هر طرف بنشیند اشکالی ندارد، در هواپیماها و قطارها نیز باید همین معنا را مراعات کرد.

[مسأله 66 مخرج بول با غیر آب پاک نمی شود]

مسأله 66 مخرج بول با غیر آب پاک نمی شود (1)، و مردها اگر بعد از برطرف شدن بول یک مرتبه بشویند کافی است ، ولی زنها و هم چنین کسانی که بولشان از غیر مجرای طبیعی می آید، احتیاط واجب آن است که دو مرتبه بشویند. (1) (اراکی :) و باید با آب دو مرتبه شسته شود. [پایان مسأله ] (سیستانی :) و یک بار شستن کافی است ، گر چه احتیاط مستحب این است که دو بار شسته شود و افضل آن است که سه بار شسته شود. [پایان مسأله ] (خوئی ، تبریزی :) مسأله مخرج بول با غیر آب پاک نمی شود و در کُر و جاری اگر بعد از برطرف شدن ِ بول یک مرتبه بشویند کافی است ولی با آب قلیل بنا بر احتیاط واجب باید دو مرتبه شست و بهتر آن است که سه مرتبه شسته شود.

(گلپایگانی ، صافی :) بنا بر احتیاط باید ..

(بهجت :) مسأله مخرج بول با غیر آب پاک نمی شود و اگر بعد از برطرف شدن بول یک مرتبه بشویند کافی است ولی کسانی که بولشان از غیر مجرای طبیعی می آید و یا این که از مخرج طبیعی می آید ولی از محلی که معمولًا نجس می شود به جاهای دیگر نیز برسد، احتیاط واجب آن است که بعد از برطرف شدن بول ، دو مرتبه بشویند و زن نیز حکم مرد را دارد.

(فاضل :) باید دو مرتبه بشویند خصوصاً اگر بیرون آمدن بول از آن مجرا غیر متعارف باشد.

(نوری :) احتیاط واجب آن است که دو مرتبه بشویند و نیز زن حکم مرد را

[مسأله 68 هر گاه با سنگ و کلوخ غائط را از مخرج برطرف کنند]

مسأله 68 هر گاه با سنگ و کلوخ و مانند اینها غائط را از مخرج (1) برطرف کنند (2)، اگر چه پاک شدنش محل ّ تأمّل است ولی نماز خواندن مانعی ندارد (3) و چنانچه چیزی هم به آن برسد نجس نمی شود و ذرّه های کوچک و لزوجت محل ، اشکال ندارد (4). (1) (بهجت :) با شرائطی که ذکر می شود .. (2) (اراکی :) پاک می شود و بنا بر احتیاط واجب باید حد اقل با سه قطعه باشد. [پایان مسأله ] (3) (فاضل :) بقیه مسأله ذکر نشده .

(بهجت :) بنا بر اظهر مخرج پاک می شود و نماز خواندن مانعی ندارد ..

(نوری :) پاک می شود و نماز خواندن مانعی ندارد و چنانچه چیزی هم به آن برسد، نجس نمی شود. (4) (بهجت :) مگر این که آن مقداری که معمولًا به وسیله سنگ و کهنه از بین می رود، باقی بماند.

(گلپایگانی ، خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، صافی :) مسأله با سنگ و کلوخ (خوئی ، سیستانی : و پارچه ) و مانند اینها اگر خشک و پاک باشند می شود مخرج غائط را تطهیر کرد و چنانچه رطوبت کمی داشته باشند که به مخرج نرسد (سیستانی : که موضع را تر نکند)، اشکال ندارد. (گلپایگانی ، صافی : ولی سزاوار است از سه دفعه کمتر نباشد اگر چه أقوی آن است که پاک می شود اگر به یک مرتبه یا دو مرتبه مخرج پاکیزه شود).

(زنجانی :) مسأله با سنگ و کلوخ و پارچه و دستمال کاغذی و مانند اینها می شود مخرج غائط را تطهیر کرد، ولی بنا بر احتیاط باید خشک باشد و چنانچه رطوبت کمی داشته باشد که به مخرج سرایت نکند، اشکال ندارد.

[مسأله 71 اگر بعد از نماز شک کند که قبل از نماز مخرج را تطهیر کرده یا نه ]

مسأله 71 اگر بعد از نماز شک کند که قبل از نماز مخرج را تطهیر کرده یا نه (1)، نمازی که خوانده صحیح است (2)، ولی برای نمازهای بعد باید تطهیر کند. (1) (خوئی ، زنجانی ، تبریزی :) در صورتی که (زنجانی : مسأله را می دانسته و) احتمال بدهد که پیش از شروع به نماز ملتفت حالش بوده ، .. (2) (زنجانی :) و در غیر این صورت ، نمازش محکوم به بطلان است و در هر صورت بنا بر احتیاط برای نمازهای بعد باید تطهیر کند.

[مسأله 75 کسی که استبراء نکرده است ]

مسأله 75 کسی که استبراء نکرده اگر به واسطه آن که مدتی از بول کردن او گذشته ، یقین کند (1) بول در مجری نمانده است (2) و رطوبتی ببیند و شک کند پاک است یا نه ، آن رطوبت پاک می باشد، وضو را هم باطل نمی کند. این مسأله در رساله آیت اللّه مکارم نیست (1) (گلپایگانی ، صافی :) یا اطمینان حاصل کند .. (سیستانی :) اطمینان کند .. (2) (زنجانی :) کسی که استبراء نکرده یا شک کند که استبراء کرده یا نه ، اگر به جهتی ، مانند آن که مدتی از بول کردن او گذشته ، یقین کند از آن بول ، در مجری نمانده است ..

[مسأله 78 مستحبات تخلی ]

مسأله 78 مستحب ّ است در موقع تخلی جایی بنشیند که کسی او را نبیند، (1) و موقع وارد شدن به مکان تخلّی ، اول پای چپ ، و موقع بیرون آمدن ، اول پای راست را بگذارد. و هم چنین مستحب ّ است در حال تخلّی سر را به پوشاند و سنگینی بدن را بر پای چپ بیندازد. (1) (مکارم :) که کسی مطلقاً او را نبیند، هم چنین مستحب ّ است هنگام تخلّی سر را به پوشاند. [پایان مسأله ]

[مسأله 79 مکروهات تخلی ]

مسأله 79 نشستن روبروی خورشید و ماه در موقع تخلی ، مکروه است ولی اگر عورت خود را به وسیله ای به پوشاند مکروه نیست . و نیز در موقع تخلّی ، نشستن روبروی باد و در جادّه و خیابان و کوچه و درب خانه و زیر درختی که میوه می دهد و چیز خوردن و توقّف زیاد (1) و تطهیر کردن با دست راست ، مکروه می باشد. و هم چنین است حرف زدن در حال تخلّی ؛ ولی اگر ناچار باشد، یا ذکر خدا بگوید، اشکال ندارد. (2) (1) (بهجت :) در مکان تخلّی .. (2) (گلپایگانی ، صافی ، زنجانی :) مکروه نیست . (بهجت :) کراهت ندارد.

(مکارم :) مسأله این کارها در موقع تخلّی مکروه است : 1 نشستن زیر درختان میوه 2 نشستن در جایی که محل ّ عبور و مرور مردم است ، هر چند کسی او را نبیند. 3 نشستن اطراف خانه ها 4 نشستن مقابل خورشید و ماه ، ولی اگر عورت خود را بپوشاند مکروه نیست . 5 توقف زیاد 6 سخن گفتن مگر به هنگام ضرورت ، ولی ذکر خدا در همه حال خوب است . 7 ایستاده بول کردن 8 بول کردن در آب ، مخصوصاً آبهای ایستاده 9 بول کردن در سوراخ جانوران 10 بول کردن در زمینهای سفت که از آن ترشّح می شود و در مقابل باد.

[مسأله 80 ایستاده بول کردن ]

مسأله 80 ایستاده بول کردن و بول کردن در زمین سخت و سوراخ جانوران و در آب ، خصوصاً آب ایستاده ، مکروه است (مکارم :) رجوع کنید به ذیل مسأله 79.

[مسأله 81 خودداری کردن از بول و غائط]

مسأله 81 خودداری کردن از بول و غائط، مکروه است . و اگر ضرر برساند باید خودداری نکند. (1) (1) (گلپایگانی ، صافی :) اگر برای بدن ضرر داشته باشد، حرام است .

(خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) اگر برای بدن ضرر کلّی داشته باشد حرام است .

(زنجانی :) اگر موجب فساد بدن شود و ضرر اساسی داشته باشد، حرام است .

(مکارم :) اگر ضرر داشته باشد اشکال دارد.

(بهجت :) اگر به حدّی ضرر برساند که در حکم ضرر زدن ِ حرام باشد، نباید خودداری کند.

[مسأله 82 مستحب ّ است انسان پیش از نماز بول کند]

مسأله 82 مستحب ّ است انسان پیش از نماز و پیش از خواب (1) و پیش از جماع (2) و بعد از بیرون آمدن منی ، بول کند. (1) [عبارت «پیش از خواب » در رساله آیت اللّه صافی نیست ] (2) [عبارت «پیش از جماع » در رساله آیت اللّه مکارم نیست ]

[س 89 تطهیر عشایر در ایام کوچ ]

س 89: عشایر بخصوص در ایام کوچ کردن ، آب کافی برای تطهیر در اختیار ندارند، آیا چوب و سنگ ریزه برای تطهیر مخرج بول کفایت می کند؟ آیا آنان می توانند با این حال نماز بخوانند؟

ج : مخرج بول جز با آب پاک نمی شود. ولی نماز کسی که توانائی تطهیر بدن خود با آب را ندارد، صحیح است .

[س 90 حکم تطهیر مخرج بول و غائط]

س 90: حکم تطهیر مخرج بول و غائط با آب قلیل چیست ؟

ج : برای طهارت مخرج بول با آب قلیل دو بار شستن بنا بر احتیاط لازم است ، و برای طهارت مخرج غائط شستن تا مقداری که عین نجاست و آثار آن از بین برود، لازم است .

[س 91 بعد از بول کردن استبراء نماید]

س 91: بر حسب عادت ، نماز گزار باید بعد از بول کردن استبراء نماید. در عورت من زخمی وجود دارد که هنگام استبراء بر اثر فشار از آن خون جاری شده و با آبی که برای تطهیر استفاده می کنم مخلوط می شود و باعث نجاست بدن و لباسم می گردد. اگر استبراء نکنم احتمال دارد زخم زودتر بهبود یابد ولی با استبراء و فشاری که بر آن وارد می شود زخم باقی خواهد ماند و خوب شدن آن سه ماه طول خواهد کشید. خواهش می کنم بیان فرمائید که عمل استبراء را انجام بدهم یا خیر؟

ج : استبراء واجب نیست . و اگر موجب ضرر شود جایز هم نخواهد بود. البته اگر استبراء نشود و بعد از بول کردن رطوبت مشتبه خارج شود، حکم بول را دارد.

[س 92 گاهی بدون اختیار از انسان بعد از بول و استبراء رطوبتی خارج می شود]

س 92: گاهی بدون اختیار از انسان بعد از بول و استبراء رطوبتی خارج می شود که شبیه بول است . آیا این رطوبت نجس است یا پاک ؟ اگر انسان بعد از مدتی بطور اتفاقی متوجه این مسأله شود، نمازهای گذشته اش چه حکمی دارد؟ آیا از حالا به بعد بر او واجب است در مورد خروج این رطوبت غیر اختیاری بررسی نماید؟

ج : اگر بعد از استبراء رطوبتی خارج شود که بول بودن آن مشکوک باشد، حکم بول را ندارد و محکوم به طهارت است ، و بررسی و جستجو در این باره لازم نیست .

[س 93 رطوبتی که گاهی از انسان خارج می شود]

س 93: لطف بفرمایید در صورت امکان راجع به اقسام رطوبتی که گاهی از انسان خارج می شود، توضیح دهید.

ج : رطوبتی که گاهی بعد از خروج منی از انسان خارج می شود، وذی نام دارد، و رطوبتی که بعضی از اوقات بعد از بول خارج می شود، ودی نامیده می شود، و رطوبتی که بعد از ملاعبه زن و مرد با یکدیگر خارج می شود، مذی نام دارد. همه این رطوبتها پاک است و باعث نقض طهارت نمی شود.

[س 94 انحراف از سمت قبله در تخلی ]

س 94: اگر کاسه توالتها در جهت مخالف سمتی که اعتقاد دارند قبله است ، نصب شودو بعد از مدتی متوجه شویم که جهت کاسه با جهت قبله 20 تا 22 درجه تفاوت دارد. آیا تغییر جهت کاسه توالت واجب است یا خیر؟

ج : انحراف از قبله به مقداری که انحراف از سمت قبله بر آن صدق کند، کافی است و اشکال ندارد.

[س 96 کیفیت استبراء]

س 96: کیفیت استبراء قبل از تطهیر مخرج غایط چگونه است ؟

تفاوتی بین استبراء قبل از تطهیر مخرج غائط و بعد از تطهیر آن ، از نظر کیفیت وجود ندارد.

(1 خ 2 - بول و غائط

3 منی

[مسأله 90 اگر از بدن انسان یا حیوانی که خون جهنده دارد]

مسأله 90 اگر از بدن انسان یا حیوانی که خون جهنده دارد و در حالی که زنده است گوشت یا چیز دیگری را که روح دارد جدا کنند، نجس است . (مکارم :) مسأله اجزائی را که روح دارد اگر از بدن انسان یا حیوان زنده جدا کنند نجس است ، هر چند گوشت کمی باشد.

[مسأله 94 دواجات روان و عطر و روغن ]

مسأله 94 دواجات روان و عطر و روغن و واکس و صابون که از خارجه (1) می آورند اگر انسان یقین به نجاست آنها نداشته باشد، پاک است . (1) (فاضل ، بهجت ، زنجانی :) از کشورهای غیر اسلامی ..

(مکارم :) مسأله تمام موادّ غذایی و غیر غذایی که از کشورهای غیر اسلامی می آورند، مانند کره و روغن و پنیر و انواع داروها و صابون و واکس و پارچه و عطر و امثال اینها، اگر انسان یقین به نجس بودن آنها نداشته باشد، پاک است .

اشاره

(زنجانی :) مسأله 96 اگر گوشت و پیه و چرم را از سرزمینی تهیه کرده باشد که بر خلاف نظر شیعه برخی از اقسام مردار را پاک می دانند مثلًا از سرزمین حنفیان و شافعیان که عقیده دارند پوست مردار با دبّاغی پاک می شود، در صورت اول و دوم که در مسأله پیش گفته شد می بایست از فروشنده سؤال شود که آیا این گوشت یا چرم مثلًا از حیوانی که به دستور شرع ذبح شده گرفته شده است یا خیر؟ در صورتی که پاسخ مثبت بود می توان احکام پاک بودن را بر آن گوشت و چرم بار کرد، مثلًا از آن گوشت خورد و در آن چرم نماز خواند، ولی نمی توان به مجرّد گفته فروشنده ، به دیگران خبر داد که این گوشت یا چرم از حیوانی است که به دستور شرع ذبح شده است ، و همین طور اگر کسی که این گوشت یا چرم در دست اوست در چنین

[مسأله 96 خون انسان و هر حیوانی که خون جهنده دارد]

مسأله 96 خون انسان و هر حیوانی که خون جهنده دارد، یعنی حیوانی که اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن می کند، نجس است ؛ پس خون حیوانی که مانند ماهی و پشه خون جهنده ندارد، پاک می باشد.

[مسأله 97 متخلف ذبیحه ]

مسأله 97 اگر حیوان حلال گوشت را به دستوری که در شرع معیّن شده بکشند و خون آن به مقدار معمول (1) بیرون آید، خونی که در بدنش می ماند، پاک است ، (2) ولی اگر به علت نفس کشیدن یا به واسطه این که سر حیوان در جای بلندی بوده خون به بدن حیوان برگردد، آن خون نجس است (3). (1) (سیستانی :) به مقدار لازم .. (2) (مکارم :) مگر این که سر حیوان را در جای بلند قرار دهند و خون به بدن حیوان برگردد، و اگر به علّت نفس کشیدن خون برگردد نیز احتیاط واجب اجتناب است .

(زنجانی :) ولی اگر به علت نفس کشیدن خون به بدن حیوان برگردد، یا به واسطه این که سر حیوان در جای بلندی بوده خون به مقدار متعارف بیرون نیاید آن خون نجس است ، و بنا بر احتیاط مستحب از خونی که در اجزاء محرمه از حیوان حلال گوشت مانده ، اجتناب کنند. (3) (گلپایگانی ، صافی :) و احتیاط لازم ، اجتناب از خون باقی مانده در اجزاءِ حرام ِ حلال گوشت است . (بهجت :) و هم چنین چیزی که با آن خون ملاقات کند آن هم نجس است .

[مسأله 98 خونی که در تخم مرغ می باشد نجس نیست ]

مسأله 98 خونی که در تخم مرغ می باشد نجس نیست ، ولی به احتیاط واجب باید از خوردن آن اجتناب کند (1) و اگر خون را با زرده تخم مرغ به هم بزنند که از بین برود، خوردن زرده هم مانعی ندارد. (1) (فاضل :) احتیاط مستحب آن است که از آن اجتناب شود. [پایان مسأله ] (خوئی ، گلپایگانی ، اراکی ، تبریزی ، صافی ، زنجانی :) مسأله بنا بر احتیاط واجب ( (زنجانی :) بنا بر احتیاط) از تخم مرغی که ذرّه ای خون در آن است ، باید اجتناب کرد ولی اگر خون ( (خوئی ، زنجانی ، تبریزی :) مثلًا) در زرده باشد تا پوست نازک روی آن پاره نشده ، سفیده پاک است .

(مکارم :) مسأله خونی که در تخم مرغ می باشد، نجس است بنا بر احتیاط واجب ، و خوردن آن نیز حرام است .

(نوری :) مسأله خونی که در تخم مرغ می باشد، بنا بر احتیاط واجب نجس است ؛ ولی اگر در میان پرده رقیقی است و آن پرده پاره نشده است ، اجزاء تخم مرغ را نجس نمی کند.

(سیستانی :) مسأله احتیاط مستحب آن است که از زرده تخم مرغی که ذره ای خون در آن می باشد اجتناب شود.

[مسأله 100 خونی که از لای دندانها می آید]

مسأله 100 خونی که از لای دندانها می آید، اگر به واسطه مخلوط شدن با آب دهان از بین برود، (1) پاک است (2) و فرو بردن آب دهان در این صورت اشکال ندارد (3). (1) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) اجتناب از آب دهان لازم نیست . [پایان مسأله ] (2) (بهجت :) بقیه مسأله ذکر نشده . (3) (گلپایگانی ، صافی :) پاک است ولی بهتر آن است که آن را فرو نبرند.

(زنجانی :) پاک است ولی احتیاط آن است که آن را فرو نبرند.

(مکارم :) مسأله خونی که از لثه یا جای دیگر دهان بیرون می آید هر گاه در آب دهان حل ّ شود و از بین برود پاک است و فرو بردن آب دهان نیز در این صورت جایز است ولی عمداً این کار را نکند.

(نوری :) مسأله خونی که از لای دندانها می آید نجس و خوردن آن حرام است ؛ ولی اگر به واسطه مخلوط شدن با آب دهان از بین برود پاک است ؛ ولی فرو بردن آب دهان در این صورت اشکال دارد.

[مسأله 103 اگر موقع جوشیدن غذا ذرّه ای خون در آن بیفتد]

مسأله 103 اگر موقع جوشیدن غذا ذرّه ای خون در آن بیفتد، تمام غذا و ظرف آن (1) نجس می شود و جوشیدن و حرارت و آتش (2)، پاک کننده نیست . این مسأله در رساله آیت اللّه مکارم نیست (1) (سیستانی :) بنا بر احتیاط لازم .. (2) (زنجانی :) جوشیدن و آتش ..

[مسأله 106 کافر یعنی کسی که منکر خدا است ]

مسأله 106 کافر یعنی کسی که منکر خدا است ، یا برای خدا شریک قرار می دهد، یا پیغمبری حضرت خاتم الانبیاء محمّد بن عبد اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم را قبول ندارد، نجس است (1)، و هم چنین است اگر در یکی از اینها شک داشته باشد. و نیز کسی که ضروری دین یعنی چیزی را که مثل نماز و روزه مسلمانان (2) جزء دین اسلام می دانند منکر شود چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است و انکار آن چیز برگردد به انکار خدا یا توحید یا نبوّت ، نجس می باشد (3) و اگر نداند احتیاطاً باید از او اجتناب کرد، گر چه لازم نیست . (1) (اراکی :) و نیز بنا بر احتیاط واجب از کسی که ضروری دین یعنی چیزی را که مثل نماز و روزه مسلمانان جزء دین اسلام می دانند منکر شود باید اجتناب کرد. [پایان مسأله ] (گلپایگانی ، صافی :) و نیز کسی که یکی از ضروریّات دین مبین اسلام را منکر شود، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است ، نجس می باشد، و اگر نداند احتیاطاً باید از او اجتناب کرد (صافی : و نیز کافر کتابی بنا بر قول مشهور نجس است و احتیاط واجب رعایت این قول است ).

(نوری :) مگر اهل کتاب ، که در آخر مسأله ذکر می شود ..

(زنجانی :) و انکار چه به قلب باشد و چه به زبان ، سبب کفر می گردد و هم چنین غُلاه (یعنی کسانی که یکی از معصومین علیهم السلام را خدا خوانده یا بگوید خدا در او حلول کرده است ) و خوارج و نواصب (یعنی کسانی که اظهار دشمنی با معصومین علیهم السلام کنند) نجس اند و لکن نجاست اهل کتاب یعنی یهودیان و مسیحیان و زردشتیان بنا بر احتیاط است . و کسی که یکی از ضروریات دین مانند نماز و روزه را که تمام مسلمانان آنها را جزء دین اسلام می دانند انکار کند، چنانچه انکارش عرفاً ظهور در انکار رسالت حضرت پیامبر صلی اللّه علیه و آله داشته باشد نجس می شود، بلکه اگر ظهور در انکار رسالت هم نداشته باشد، بنا بر احتیاط واجب باید از وی اجتناب کرد. (2) (نوری :) یعنی چیزی را که مسلمانان .. (3) (نوری :) و اگر ضروری دین بودن آن را نداند، به طوری که انکار آن به انکار خدا یا توحید یا نبوّت برنگردد، بهتر آن است که از او اجتناب کنند. کفاری که مانند یهود و نصاری اهل کتاب می باشند، ذاتاً پاک می باشند و تا هنگامی که علم به ملاقات بدن آنها با یکی از نجاسات که ذکر شد و می شود حاصل نشده است ، اجتناب لازم نیست .

(خوئی :) مسأله کافر یعنی کسی که : منکر خدا یا معاد است ، یا برای خدا شریک قرار می دهد. و هم چنین غلا (یعنی آنهایی که یکی از ائمّه علیهم السلام را خدا خوانده یا بگویند خدا در او حلول کرده است ) و خوارج و نواصب (یعنی آنهایی که به ائمّه علیهم السلام اظهار دشمنی می نمایند) نجسند. و هم چنین است کسی که نبوّت یا یکی از ضروریات دین یعنی چیزی را که مثل نماز و روزه مسلمانان جزء

اشاره

(مکارم :) مسأله 114 کسانی که به خدا و پیامبر اسلام صلی اللّه علیه و آله و سلم ایمان دارند، ولی وسوسه هایی برای آنها پیدا می شود و به مطالعه و تحقیق می پردازند پاکند و این وسوسه ها ضرری ندارد.

[مسأله 107 تمام بدن کافر نجس است ]

مسأله 107 تمام بدن کافر (1) حتی مو و ناخن و رطوبتهای او نجس است (1) (نوری :) غیر اهل کتاب .. (فاضل :) تمام بدن مشرک ..

(مکارم :) مسأله آن چه در باره نجس بودن کافر گفته شد تمام اجزای بدن او حتّی مو و ناخن را شامل می شود.

(زنجانی :) مسأله آن چه در مورد نجاست کافر گفته شد تمام اندام کافر، حتّی مو و ناخن و رطوبتهای او را شامل می شود.

[مسأله 108 اگر پدر و مادر و جدّ بچّه نابالغ کافر باشند]

مسأله 108 اگر پدر و مادر و جدّ (1) بچّه نابالغ کافر باشند (2) آن بچه هم نجس است (3) و اگر یکی از اینها مسلمان باشد بچه پاک است . (1) (اراکی ، گلپایگانی ، خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، فاضل ، بهجت ، صافی :) جدّ و جدّه .. (2) (نوری :) اگر پدر و مادر و جدّ و جدّه بچه نابالغ ، کافر غیر اهل کتاب باشند، .. (3) (خوئی ، تبریزی :) مگر در صورتی که ممیّز و مظهر اسلام باشد ..

(سیستانی :) مگر در صورتی که ممیّز و مظهر اسلام باشد که در این صورت پاک است و اگر از پدر و مادر خود رو گردان و به مسلمانها تمایل داشته باشد و یا در حال تحقیق و بررسی باشد، حکم به نجاستش مشکل است و اگر پدر و مادر و جدّ و جدّه ، یکی از اینها مسلمان باشد به تفصیلی که در مسأله [اختصاصی 210، صفحه 128] خواهد آمد بچه پاک است .

(زنجانی :) مسأله طفل ممیّز اگر اظهار کفر کند، کافر و اگر اظهار اسلام کند، مسلمان است . و طفل غیر ممیّز و طفل ممیّزی که نه اظهار کفر کرده و نه اظهار اسلام ، چنانچه پدر و مادر و نیز جدّ و جدّه نزدیک وی کافر باشند، آن بچّه هم نجس است و اگر یکی از آنان مسلمان باشد، بچّه پاک است .

(مکارم :) مسأله بچّه های کفّار به حکم آنها هستند، و بچّه های مسلمانان حتی بچّه ای که فقط پدرش مسلمان است ، پاک است ، امّا اگر فقط مادرش مسلمان باشد احتیاط، اجتناب است .

[مسأله 109 کسی که معلوم نیست مسلمان است یا نه ]

مسأله 109 کسی که معلوم نیست مسلمان است یا نه (1) پاک می باشد (2) ولی احکام دیگر مسلمانان را ندارد، مثلًا نمی تواند زن مسلمان بگیرد (3) و نباید در قبرستان مسلمانان دفن شود. (1) (فاضل :) اگر چنانچه مسلمان یا کافر بودن آن در گذشته نیز معلوم نباشد ..

(سیستانی :) و نشانه ای هم بر اسلامش نباشد ..

مسائل از 111 تا 112 اختصاصی

[مسأله 111 شراب و هر چیزی که انسان را مست می کند]

مسأله 111 شراب و هر چیزی که انسان را مست می کند، چنانچه به خودی خود روان باشد، نجس است ، (1) و اگر مثل بنگ و حشیش ، روان نباشد اگر چه چیزی در آن بریزند که روان شود، پاک است . (1) (زنجانی :) و اگر مایعی زیاد آن مست کننده باشد مقدار کم آن نیز نجس است ..

(خوئی ، تبریزی :) شراب (خوئی : و نبیذی که مسکر است ) نجس است و بنا بر احتیاط واجب هر چیزی که انسان را مست می کند، چنانچه به خودی خود روان باشد نیز نجس است ..

(بهجت :) شراب و هر چیزی که زیاد آن انسان را مست می کند، چنانچه به خودی خود مایع باشد نجس و خوردن آن حرام است اگر چه کم باشد یا مست کنندگی ِ آن خفیف باشد ..

(سیستانی :) مسأله شراب نجس است و غیر آن از چیزهایی که انسان را مست می کند، نجس نیست .

(مکارم :) مسأله شراب و هر مایعی که انسان را مست می کند نجس است بنا بر احتیاط واجب ، امّا اگر مثل بنگ و حشیش باشد که مخدّر و مستی آور است و ذاتاً مایع نیست پاک است ، هر چند آن را با آب مخلوط کنند و به صورت مایع درآورند، ولی استعمال آن به هر حال حرام است .

[مسأله 112 الکل صنعتی ]

مسأله 112 الکل صنعتی که برای رنگ کردن درب و میز و صندلی و مانند اینها به کار می برند (1) اگر انسان نداند از چیزی که (2) مست کننده و روان است درست کرده اند، پاک می باشد (3). (1) (خوئی :) تمام اقسامش پاک می باشد. [پایان مسأله ] (تبریزی :) که خودش به تنهایی مست کننده نیست پاک می باشد. [پایان مسأله ] (2) (بهجت :) به تنهایی .. (3) (گلپایگانی ، صافی :) اگر انسان نداند که مست کننده است و یا نداند که آن را ابتداء از چیز مست کننده روان درست کرده اند پاک است .

(زنجانی :) اگر انسان نداند که مست کننده است یا نه ، پاک است .

(فاضل :) مسأله الکل سفید و طبی که الکل خالص می باشد و مصارف طبی دارد پاک می باشد. مگر این که از شراب و فقاع گرفته شده باشد که در این صورت نجس است . هم چنین مواد پاک کننده دیگر که از مشتقات الکل است و در مراکز درمانی کاربرد دارد پاک می باشد.

اشاره

(مکارم :) مسأله 125 الکلهایی که ذاتاً قابل شرب نیست یا جنبه سمّی دارد، نجس نیست ، ولی هر گاه آن را رقیق کنند و مشروب و مُسکر باشد، نوشیدنش حرام است و احتیاطاً حکم نجس دارد.

[مسأله 113 اگر انگور و آب انگور به خودی خود جوش بیاید]

مسأله 113 اگر انگور و آب انگور به خودی خود جوش بیاید، حرام ، ولی نجس نیست مگر آن که معلوم شود که مست کننده است (1) و اگر به واسطه پختن جوش بیاید خوردنش حرام است ولی نجس نیست . (1) (اراکی :) اگر انگور و آب انگور به خودی خود جوش بیاید، حرام و پاک بودن آن محل اشکال است ..

(خوئی ، فاضل ، تبریزی :) مسأله اگر انگور و آب انگور به خودی خود یا به واسطه پختن جوش بیاید، پاک است ولی خوردن آن حرام است .

(گلپایگانی ، صافی :) و آن چه به آتش جوش آمده اگر به آتش ، دو ثلث آن کم شود حلال می شود و آن چه به غیر آتش جوش آمده به سرکه شدن حلال می شود.

(زنجانی :) خوردن آن حرام و بنا بر احتیاط نجس می باشد.

(مکارم :) مسأله هر گاه آب انگور به خودی خود جوش آید (جوش آمدنی که معمولًا مقدّمه شراب شدن است ) نجس و حرام است ، ولی اگر با حرارت آتش یا غیر آن به جوش آید نجس نیست ، ولی خوردنش حرام است هم چنین آب خرما و مویز و کشمش بنا بر احتیاط واجب .

(نوری :) مسأله اگر آب انگور به خودی خود جوش بیاید نجس است و اگر بواسطه پختن جوش بیاید، خوردنش حرام است ؛ ولی نجس نیست . و اگر به واسطه جوشاندن به آتش ، دو سوّم آن کم شود حرام بودن آن نیز برطرف می شود.

(بهجت :) مسأله اگر انگور و آب انگور به واسطه پختن یا غیر آن ، جوش بیاید، بنا بر اقوی و احوط، نجس و خوردنش حرام است و باید از آن اجتناب نمود.

(سیستانی :) مسأله اگر آب انگور به خودی خود یا به واسطه پختن جوش بیاید، پاک ، ولی خوردن آن حرام است و هم چنین انگور جوشیده ، بنا بر احتیاط واجب حرام است ولی نجس نیست .

[مسأله 114 خرما و مویز و کشمش و آب آنها اگر جوش بیایند]

مسأله 114 خرما و مویز و کشمش و آب آنها اگر جوش بیایند، پاک و خوردن آنها حلال است (1). (1) (گلپایگانی ، صافی :) اگر چه احتیاط غیر لازم آن است که از آنها اجتناب کنند.

(نوری ، زنجانی :) اگر چه احتیاط مستحب آن است که از آنها اجتناب کنند.

[مسأله 115 فقّاع از جو گرفته می شود]

مسأله 115 فقّاع که از جو گرفته می شود (1) و به آن آبجو می گویند نجس است (2)، ولی آبی که (3) به دستور طبیب از جو می گیرند و به آن «ماء الشّعیر» می گویند پاک می باشد. (1) (بهجت :) فقاع که غالباً از جو گرفته می شود .. (2) (بهجت :) نجس و خوردن آن حرام است .. (3) (خوئی ، تبریزی :) غیر فقاع مانند آبی که ..

(سیستانی :) مسأله فقّاع که غالباً از جو گرفته می شود و موجب درجه خفیفی از مستی است ، حرام است و بنا بر احتیاط واجب نجس است . و امّا آب جوی که موجب هیچ گونه مستی نیست ، پاک و حلال می باشد.

(مکارم :) مسأله مشروب الکلی که از جو گرفته می شود و به آن «آبجو» می گویند حرام و از جهت نجاست مانند شراب است ، ولی آبی که برای خواص ّ طبّی از جو می گیرند و به آن «ماء الشّعیر» می گویند و ابداً مسکر نیست ، پاک و حلال است .

مسأله از 115 تا 148 اختصاصی

[مسأله 118 عرق جنب از حرام ]

مسأله 118 اگر جنب از حرام ، به واسطه تنگی وقت ، عوض غسل ، تیمم نماید

[مسأله 120 عرق شتر نجاستخوار نجس است ]

مسأله 120 عرق شتر نجاستخوار، نجس است (1)، ولی اگر حیوانات دیگر، نجاستخوار شوند از عرق آنها اجتناب لازم نیست . (2) (1) (بهجت :) بنا بر اظهر پاک است اگر چه احتیاط مستحب ّ در اجتناب است .. (2) (اراکی :) عرق دیگر حیوانات هم ، اگر نجاستخوار شوند بنا بر احتیاط واجب نجس است .

(نوری :) و احتیاط واجب آن است که از عرق حیوانات نجاستخوار دیگر نیز، اجتناب کنند.

(خوئی ، تبریزی :) مسأله عرق شتر نجاستخوار و هر حیوانی که به خوردن نجاست انسان عادت کرده ، اگر چه پاک است ، ولی نماز با آن جایز نیست .

(گلپایگانی ، صافی :) مسأله بنا بر احتیاط واجب باید از عرق شتر نجاستخوار و هر حیوانی که به خوردن نجاست انسان عادت کرده اجتناب کرد.

(زنجانی :) مسأله بول و غائط و عرق حیوانی که به خوردن نجاست انسان (یعنی مدفوع او) عادت کرده نجس است .

(مکارم :) مسأله عرق شتر نجاستخوار بلکه حیوانات دیگر نجاستخوار نجس است بنا بر احتیاط واجب .

(سیستانی :) مسأله عرق شتری که به خوردن نجاست انسان عادت کرده باشد، نجس است و هم چنین است بنا بر احتیاط واجب عرق حیوانات دیگری که این چنین باشند.

راه ثابت شدن نجاست

[مسأله 124 اگر بداند یکی از دو ظرف که از هر دوی آنها استفاده می کند نجس شده ]

[مسأله 125 اگر چیز پاک به چیز نجس برسد]

مسأله 125 اگر چیز پاک به چیز نجس برسد و هر دو یا یکی از آنها به طوری تر باشد که تری یکی به دیگری برسد، چیز پاک نجس می شود (1). و اگر تری به قدری کم باشد که به دیگری نرسد، چیزی که پاک بوده نجس نمی شود (2). (1) (خوئی :) و هم چنین اگر به چیز سوّمی با همان رطوبت برسد نجسش می کند، و مشهور فرموده اند که متنَجّس به طور مطلق مُنَجِّس است ولی این حکم در غیر واسطه اوّل محل ّ اشکال است اگر چه بنا بر احتیاط واجب اجتناب از او لازم است «مثال »: در صورتی که دست راست به بول متنجِّس شود، آن گاه آن دست با رطوبت با دست چپ ملاقات کند این ملاقات موجب نجاست دست چپ خواهد بود و اگر دست چپ بعد از خشکیدن با آب قلیل ملاقات کند آب نیز نجس می شود. ولی اگر با چیز دیگری با رطوبت ملاقات کند نجاست آن چیز محل ّ اشکال است ، و احتیاط واجب در اجتناب از آن است ..

(تبریزی :) و هم چنین اگر به چیز سوّمی با همان رطوبت برسد نجسش می کند، و مشهور فرموده اند که متنجّس به طور مطلق منجّس است ، ولی این حکم در غیر واسطه اوّل و دوّم مورد اشکال واقع شده و فرموده مشهور بعید نیست .

(سیستانی :) ولی با تعدّد واسطه نجس نمی شود. «مثال »: در صورتی که دست راست به بول متنجس شود، آن گاه آن دست با رطوبت جدیدی با دست چپ ملاقات کند، این ملاقات موجب نجاست دست چپ خواهد بود و اگر دست چپ بعد از خشک شدن با لباس مرطوب مثلًا ملاقات کند، لباس نیز نجس می شود ولی اگر آن لباس با چیز دیگری با رطوبت ملاقات کند حکم به نجاست آن چیز نمی شود .. (2) (خوئی ، سیستانی :) اگر چه به عین نجس برسد.

(بهجت :) ولی اگر دست انسان به بدن میّتی که هنوز او را غسل نداده اند برسد اگر چه بدن میّت خشک باشد، احتیاط در این است که دست را بشوید.

[مسأله 127 دو چیزی که انسان نمی داند کدام پاک و کدام نجس است ]

مسأله 127 دو چیزی که انسان نمی داند کدام پاک و کدام نجس است اگر چیز پاکی با رطوبت به یکی از آنها برسد (1)، نجس نمی شود (2) ولی اگر یکی از آنها قبلًا نجس بوده و انسان نداند پاک شده یا نه ، چنانچه چیز پاکی (3) به آن برسد نجس می شود. (1) (سیستانی :) اجتناب از آن لازم نیست ، مگر در بعضی از موارد مثل آن که حالت سابقه در هر دو نجاست باشد و یا آن که با طرف دیگر هم چیز پاک دیگری با رطوبت ملاقات کند. (2) (گلپایگانی ، خوئی ، تبریزی ، زنجانی ، صافی ، فاضل :) بقیه مسأله ذکر نشده . (3) (بهجت :) با رطوبت ..

(مکارم :) مسأله هر گاه بداند قسمتی از فرش یا لباس نجس شده امّا نمی داند کدام قسمت آن است اگر دست ، به قسمتی از آن بزند نجس نمی شود، همین طور هر دو چیزی که می داند یکی از آن دو نجس شده ولی نمی داند کدام نجس است ، ملاقات با یکی از آن دو سبب نجاست نمی شود.

[مسأله 131 اگر جایی از بدن که عرق دارد نجس شود]

مسأله 131 اگر جایی از بدن که عرق دارد نجس شود و عرق از آنجا به جای دیگر برود، هر جا که عرق به آن برسد نجس می شود (1) و اگر عرق به جای دیگر نرود جاهای دیگر بدن پاک است . (1) (گلپایگانی ، صافی :) بقیه مسأله ذکر نشده .

[مسأله 134 اگر چیزی داخل بدن شود و به نجاست برسد]

احکام نجاسات

[مسأله 140 اگر چیزی که احترام آن لازم است در مستراح بیفتد]

[مسأله 141 خوردن و آشامیدن چیز نجس حرام است ]

مسأله 141 خوردن و آشامیدن چیز نجس ، حرام است (1) و نیز خورانیدن عین نجس (2) به اطفال (3) در صورتی که ضرر داشته باشد حرام می باشد، بلکه اگر ضرر هم نداشته باشد بنا بر احتیاط واجب باید از آن خودداری کنند (4)، ولی خوراندن غذاهایی که نجس شده است به طفل حرام نیست (5). (1) (نوری :) خوردن و آشامیدن نجس و چیز متنجس حرام است .. (2) (مکارم :) مانند مسکرات به اطفال نیز حرام می باشد و بنا بر احتیاط واجب باید از خورانیدن غذایی که نجس شده به اطفال نیز خودداری کرد، امّا آن چه بر اثر نجس بودن دست خود آنها نجس می شود اشکال ندارد. (3) (فاضل :) حرام می باشد، ولی اگر خود طفل غذای نجس را بخورد یا با دست نجس غذا را نجس کند و بخورد جلوگیری از او لازم نیست . [پایان مسأله ] (4) (بهجت :) و هم چنین است چیزهایی که پاک است ولی خوردنش حرام است بنا بر احتیاط ..

(اراکی ، نوری :) اگر ضرر هم نداشته باشد باید از آن خودداری کنند .. (5) (بهجت :) امّا احتیاط مستحب ّ در اجتناب است .

(اراکی :) از خوراندن غذاهایی که نجس شده است به طفل ، بنا بر احتیاط واجب ، اجتناب کنند.

(گلپایگانی ، صافی :) مسأله خوردن و آشامیدن عین نجس مثل مردار و شراب و خورانیدن آن حتّی به اطفال حرام است بلکه باید طفل را از خوردن آن منع نمایند و خوردن و آشامیدن

[مسأله 144 اگر جایی از خانه یا فرش کسی نجس باشد]

مسأله 144 اگر جایی از خانه یا فرش کسی نجس باشد و ببیند بدن یا لباس یا چیز دیگر کسانی که وارد خانه او می شوند با رطوبت به جای نجس رسیده است ، لازم نیست به آنان بگوید (1). (1) (بهجت :) مگر این که مثل مسأله فوق با آنها معاشرت داشته باشد.

(اراکی :) بنا بر احتیاط واجب باید به آنان بگوید.

(گلپایگانی :) بنا بر احتیاط لازم باید به آنان بگوید.

(خوئی ، تبریزی :) [اگر] در معرض این باشد که نجاست به مأکول و مشروب سرایت کند، باید به آنان بگوید. (مکارم :) احتیاط آن است که به او اعلام کند.

(سیستانی :) چنانچه او موجب این امر شده باشد، باید با دو شرطی که در مسأله پیش گذشت به آنان بگوید. (صافی :) وجوب اعلام به آنان معلوم نیست .

(زنجانی :) به چهار شرط لازم است به آنان بگوید: شرط اول : آن که صاحب خانه آنها را دعوت کرده باشد و یا در مجالسی چون مجلس روضه دعوت عمومی شده باشد، پس اگر کسی بدون دعوت صاحب خانه وارد شود، بر صاحب خانه لازم نیست نجس شدن لباس یا بدن او را بگوید. شرط دوم : آن که جا یا چیز نجس به گونه ای باشد که تماس بدن یا لباس افراد با رطوبت ، با آن متعارف است مثلًا اگر دستمالی که در کنار دستشویی گذاشته می شود نجس باشد، بر صاحب خانه لازم است نجس شدن بدن یا لباس دیگران را به آنها بگوید، ولی اگر قسمتی از

[مسأله 146 اگر چیزی را که عاریه کرده نجس شود]

مسأله 146 اگر چیزی را که عاریه کرده نجس شود (1) اگر بداند که صاحبش آن چیز را در خوردن و آشامیدن استعمال می کند، واجب است به او بگوید (2). (1) (سیستانی :) باید صاحبش را از نجس شدن آن به دو شرطی که در مسأله [142] گذشت آگاه کند. [پایان مسأله (] فاضل :) یا بخواهد آن چیز نجس را عاریه بدهد .. (2) (اراکی :) چنانچه صاحبش آن چیز را در کاری که شرط آن پاکی است استعمال می کند مانند لباس که با آن نماز می خواند، واجب است نجس شدن آن را به او بگوید بلکه اگر در کاری هم که شرط آن پاکی است ، استعمال نمی کند بنا بر احتیاط واجب ، باید نجس شدن آن را به او خبر دهد.

(گلپایگانی ، صافی :) چنانچه صاحبش آن چیز را در کاری که شرط آن پاکی و طهارت واقعی است استعمال می کند مثل وضو و غسل ، احتیاط واجب آن است که نجس شدن آن را به او بگوید و اگر در کاری که شرط آن طهارت ظاهری است استعمال می کند مثل لباس نمازگزار، گفتن به او واجب نیست اگر چه مطابق با احتیاط است .

[مسأله 148 ده چیز نجاست را پاک می کند]

[مسأله 153 اگر بخواهند ظرفی را که به شراب نجس شده با آب قلیل آب بکشند]

مسأله 153 اگر بخواهند ظرفی را که به شراب نجس شده با آب قلیل آب بکشند باید سه مرتبه بشویند (1) و بهتر است هفت مرتبه شسته شود.

[مسأله 155 ظرف نجس را با آب قلیل دو جور می شود آب کشید]

مسأله 155 ظرف نجس (1) را با آب قلیل ، دو جور می شود آب کشید: یکی آن که سه مرتبه پر کنند و خالی کنند، دیگر آن که سه دفعه قدری آب در آن بریزند و در هر دفعه آب را طوری در آن بگردانند که به جاهای نجس آن برسد و بیرون بریزند. (1) (زنجانی :) کاسه نجس ..

(بهجت :) مسأله ظرفی را که به غیر بول نجس شده با آب قلیل ، به دو صورت می توان آب کشید: اول آن که بنا بر أقوی یک مرتبه از آب پر کنند و خالی کنند. دوم : یک بار قدری آب در آن بریزند و آب را طوری در آن بگردانند که به جاهای نجس آن برسد و بیرون بریزند و اگر به بول نجس شده باشد این کار را دو بار انجام دهند.

[مسأله 157 اگر مِس نجس و مانند آن را آب کنند و آب بکشند]

مسأله 157 اگر مِس نجس و مانند آن را آب کنند و آب بکشند، ظاهرش پاک می شود. این مسأله ، در رساله آیت اللّه فاضل نیست (زنجانی :) مسأله هر گاه جسم نجسی مانند اجسام فلزی یا پلاستیکی را آب کنند همه جای آن نجس می شود و اگر پس از انجماد آن را آب بکشند ظاهرش پاک می شود. (مکارم :) مسأله هر گاه فلز نجس را آب بکشند ظاهرش پاک می شود، هر چند اعماقش هنگامی که ذوب شده نجس شده باشد.

[مسأله 160 اگر بخواهند چیزی را که به بول نجس شده با آب قلیل آب بکشند]

مسأله 160 اگر بخواهند چیزی را که به بول نجس شده با آب قلیل آب بکشند، چنانچه یک مرتبه آب روی آن بریزند و از آن جدا شود، در صورتی که بول در آن چیز نمانده باشد یک مرتبه دیگر که آب روی آن بریزند پاک می شود، ولی در لباس و فرش و مانند اینها باید (1) بعد از هر دفعه ، فشار دهند تا غُساله آن بیرون آید (2) و غُساله آبی است که معمولًا در وقت شستن و بعد از آن از چیزی که شسته می شود خود به خود یا به وسیله فشار می ریزد. (1) (زنجانی :) بنا بر احتیاط باید .. (2) (سیستانی :) در صورتی که بول در آن چیز نمانده باشد، پاک می شود مگر در لباس و بدن که باید دو مرتبه روی آنها آب بریزند تا پاک شود و در هر حال در شستن لباس و فرش و مانند اینها با آب قلیل باید فشار دهند تا غساله آن بیرون آید ..

(مکارم :) مسأله برای تطهیر چیزی که با بول نجس شده با آب قلیل دو مرتبه و در آب کر و جاری

[مسأله 162 اگر چیزی به غیر بول نجس شود]

مسأله 162 اگر چیزی به غیر بول نجس شود، چنانچه بعد از برطرف کردن نجاست (1) یک مرتبه آب روی آن بریزند (2) و از آن جدا شود، پاک می گردد (3) و نیز اگر در دفعه اوّلی که آب روی آن می ریزند (4) نجاست آن برطرف شود (و بعد از برطرف شدن نجاست هم آب روی آن بیاید) (5) پاک می شود (6) ولی در هر صورت لباس و مانند آن را باید فشار دهند تا غساله آن بیرون آید. (1) (خوئی ، تبریزی :) چنانچه با برطرف کردن نجاست .. (2) (سیستانی :) چنانچه با برطرف کردن نجاست ، یک مرتبه آب قلیل روی آن بریزند .. (3) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) ولی لباس و مانند آن را باید فشار دهند تا غساله آن بیرون آید. [پایان مسأله ] (4) (گلپایگانی ، صافی :) تا بعد از برطرف شدن نجاست ، آب ریختن را ادامه دهند به طوری که پس از زوال نجاست هم آب روی آن بیاید پاک می شود ولی در هر صورت لباس و مانند آن را باید فشار دهند تا غساله آن بیرون آید. (5) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام : اراکی و فاضل نیست ] (6) (بهجت :) و اگر با آب قلیل چیزی را می خواهند پاک کنند بهتر این است که دو مرتبه آن را بشویند .. (مکارم :) رجوع کنید به ذیل مسأله 160.

(زنجانی :) مسأله اگر چیزی به غیر بول در غیر مواردی که در مسأله [150 تا 153] گذشت

[مسأله 164 اگر ظاهر گندم و برنج و صابون و مانند اینها نجس شود]

مسأله 164 اگر ظاهر گندم و برنج و صابون و مانند اینها نجس شود به فرو بردن در کر و جاری (1)، پاک می گردد. و اگر باطن آنها نجس شود (2) پاک نمی گردد (3). (1) (مکارم :) و یا گرفتن زیر شیر آب .. (2) (مکارم :) باید آن قدر صبر کرد تا یقین حاصل شود آب داخل آن نفوذ کرده و خارج شده . (3) (اراکی :) اگر آب کر یا جاری در باطن آنها به مقداری که نجس است ، نفوذ کند، پاک می شود.

(خوئی ، تبریزی :) اگر باطن آنها نجس شود، تطهیر آنها مثل تطهیر کوزه نجس است که در مسأله [154] گذشت .

(زنجانی :) چنانچه آب به باطن آنها برسد و در هنگام رسیدن به باطن آنها ندانیم آب از مطلق بودن خارج شده است ، پاک می شود.

(گلپایگانی ، صافی :) مسأله اگر ظاهر گندم و برنج و صابون و مانند اینها نجس شود، چنانچه آنها را در ظرفی ریخته و در آب کر یا جاری بگذارند و به قدری بماند که رطوبت آب پاک به باطن آنها، تا آنجایی که رطوبت نجس سرایت کرده برسد بعید نیست که گفته شود همین اندازه در تطهیر آنها (صافی : در تطهیر باطن آنها) کافی است به شرط آن که رطوبت نجس باطن آنها قبل از تطهیر خشک شده باشد.

(سیستانی :) مسأله اگر ظاهر گندم و برنج و مانند اینها نجس شود، با فرو بردن در آب کُر

[مسأله 167 لباس نجسی را که به نیل و مانند آن رنگ شده ]

مسأله 167 لباس نجسی را که به نیل و مانند آن رنگ شده ، (1) اگر در آب کُر یا جاری فرو برند (2) و آب (پیش از آن که به واسطه رنگ پارچه مضاف شود) (3) به تمام آن برسد آن

[مسأله 169 اگر بعد از آب کشیدن لباس خُرده گِل یا اشنان در آن دیده شود]

مسأله 169 اگر بعد از آب کشیدن لباس و مانند آن خُرده گِل یا اشنان در آن دیده شود (1) ( در صورتی که بداند که خُرده گل یا اشنان با آب شسته شده ) (2)، پاک است ، ولی اگر آب ِ نجس به باطن گل یا اشنان رسیده باشد ظاهر گِل و اشنان ، پاک و باطن آنها نجس است (3). (1) (اراکی :) پاک است . [پایان مسأله ] (2) (گلپایگانی ، صافی :) در صورتی که بداند که آب مطلق زیرِ آن گِل یا اشنان رسیده ..

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام : خوئی ، تبریزی ، نوری و بهجت نیست ] (3) (بهجت :) [و] اشنان گیاهی است که در شستشو استفاده می شود.

(فاضل :) مسأله اگر بعد از آب کشیدن ِ لباس و مانند آن خُرده گِل یا اشیایی دیگر در آن دیده شود چنانچه بداند مانع رسیدن آب نشده پاک است ، ولی اگر آب نجس به باطن گِل یا اشیاء رسیده باشد ظاهر گِل یا اشیاء، پاک و باطن آنها نجس است .

(مکارم :) مسأله هر گاه بعد از آب کشیدن فرش و لباس ، مختصری گِل یا ذرّات صابون و اشیاء دیگر در آن دیده شود پاک است ، و اگر اشیاء بزرگتری باشد ظاهر آنها نیز پاک است ، و اگر آب نجس به باطن آنها نفوذ کرده ، برای پاک شدن باطن آنها باید آب پاک نیز به آن برسد و خارج شود.

(سیستانی :) مسأله اگر بعد از آب کشیدن لباس و مانند آن خُرده گِل یا صابون در آن دیده شود، چنانچه احتمال ندهند که جلوگیری از رسیدن آب کرده ، آن لباس پاک ، ولی اگر آب نجس به باطن گِل یا صابون رسیده باشد، ظاهر گِل و صابون پاک و باطن آنها نجس است .

(زنجانی :) مسأله خُرده گِل یا صابونی که بعد از آب کشیدن لباس و مانند آن ، در آن دیده شود پاک است ؛ ولی اگر آب نجس به باطن آنها رسیده باشد، ظاهر آنها پاک و باطن آنها نجس است .

مسأله اختصاصی

(بهجت :) مسأله 173 حنای نجس را اگر به سر یا ریش ببندند بعد از شستن ریش و سر رنگ آن پاک است و آن چه از اجزاء کوچک آن باقی بماند بعد از شستن ، ظاهر آنها پاک می شود.

[مسأله 176 اگر ظرف یا بدن نجس باشد]

مسأله 176 اگر ظرف یا بدن نجس باشد و بعد به طوری چرب شود که جلوگیری از رسیدن آب به آنها کند، چنانچه بخواهند ظرف و بدن را آب بکشند، باید چربی را برطرف کنند تا آب به آنها برسد. این مسأله در رساله آیت اللّه بهجت نیست

[مسأله 180 زمین سنگ فرش و زمین سختی که آب در آن فرو نمی رود]

مسأله 180 زمین سنگ فرش و آجر فرش و زمین سختی که آب در آن فرو نمی رود اگر نجس شود با آب قلیل ، پاک می گردد ولی (1) باید به قدری آب روی آن بریزند که جاری شود (2) و چنانچه آبی که روی آن ریخته اند از سوراخی بیرون رود همه زمین پاک می شود (3) و اگر بیرون نرود جایی که آبها جمع می شود نجس می ماند (4). و برای پاک شدن آن جا باید گودالی بکنند که آب در آن جمع شود، بعد آب را بیرون بیاورند و گودال را با خاک پاک پر کنند. (1) (بهجت :) ولی برای اخراج غساله .. (2) (خوئی ، تبریزی :) بقیه مسأله ذکر نشده .

(سیستانی :) و اگر آبی که روی آن ریخته اند از سوراخی بیرون نرود و در جایی جمع شود برای پاک شدن آنجا باید آب جمع شده را با پارچه یا ظرفی بیرون آورند. [پایان مسأله ] (زنجانی :) و بنا بر احتیاط آب را با دستمال و مانند آن جمع کنند و گر نه جایی که آب در آن جمع می شود نجس می ماند. [پایان مسأله ] (3) (فاضل :) و اگر آب خود به خود تخلیه نشود چنانچه آن را با وسیله ای مثل پارچه ،

[مسأله 182 اگر شکر آب شده نجس را قند بسازند]

[مسأله 185 برای پاک شدن کف پا و ته کفش ]

مسأله 185 برای (1) پاک شدن کف پا و ته کفش ، بهتر است پانزده قدم یا بیشتر (2) راه بروند، اگر چه به کمتر از پانزده قدم (3) یا مالیدن پا به زمین نجاست (4) برطرف شود. (1) (بهجت :) بعد از برطرف شدن عین نجاست ، بنا بر اظهر تماس کف پا و ته کفش با زمین کافی است ، اگر چه راه رفتن و مالیدن صدق ننماید ولی برای ..

[مسأله 187 بعد از آن که کف پا یا ته کفش نجس به راه رفتن پاک شد]

مسأله 187 بعد از آن که کف پا یا ته کفش نجس ، به راه رفتن پاک شد مقداری از اطراف آن هم که معمولًا به گِل آلوده می شود (اگر زمین یا خاک به آن اطراف برسد) (1) پاک می گردد. (1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام : گلپایگانی ، خوئی ، صافی ، تبریزی ، بهجت ، سیستانی و فاضل نیست (مکارم :) مسأله مقداری از اطراف پا و کفش که با راه رفتن روی زمین آلوده نجس می شود آن هم اگر به زمین برسد پاک می گردد.

(زنجانی :) مسأله علاوه بر کف پا یا ته کفش نجس ، مقداری از اطراف آن هم که معمولًا به گل آلوده می شود با شرایط ذکر شده در مسأله [183] پاک شود.

[مسأله 190 توی کفش به واسطه راه رفتن پاک نمی شود]

[مسأله 193 اگر آفتاب به زمین نجس بتابد]

مسأله 193 اگر آفتاب به زمین نجس بتابد، بعد انسان شک کند که زمین موقع تابیدن آفتاب تر بوده یا نه (1) یا تری آن به واسطه آفتاب خشک شده یا نه ، آن زمین نجس است و هم چنین است اگر شک کند که (پیش از تابش آفتاب ) (2) عین نجاست از آن برطرف شده یا نه (3)، یا شک کند که چیزی مانع تابش آفتاب بوده یا نه . (1) (بهجت :) و یا شک کند که تری آن به واسطه آفتاب خشک شده یا نه ، و یا شک کند که پیش از تابش آفتاب عین نجاست از آن برطرف شده یا نه ، آن زمین نجس است مگر این که از قبیل شک ّ در تطهیرات سابقه باشد یا شک کند که چیزی مانع تابش آفتاب بوده یا نه ، که در این صورت پاک است . (2) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام : سیستانی و زنجانی نیست ] (3) (سیستانی :) و اگر شک کند که چیزی مانع تابش آفتاب بوده یا نه ، پاک شدن ، محل ّ اشکال است .

(مکارم :) مسأله هر گاه شک ّ کند که زمین نجس با آفتاب خشک شده یا نه ، یا چیزی مانع تابش آفتاب بوده یا نه ، و یا قبلًا عین نجاست را برطرف کرده است یا نه ، آن زمین نجس است .

4 استِحاله

انقلاب

اشاره

(مکارم :) مسأله 218 کشمش و خرمایی که در غذا می ریزند خوردنش حلال است ، هر چند جوشیده باشد.

[مسأله 203 اگر مثلًا در یک خوشه غوره یک دانه یا دو دانه انگور باشد]

مسأله 203 اگر مثلًا در یک خوشه غوره یک دانه یا دو دانه انگور باشد (1) چنانچه به آبی که از آن خوشه گرفته می شود آب غوره بگویند 2 و اثری از شیرینی در آن نباشد و بجوشد، پاک و خوردن آن حلال است .

اشاره

(خوئی :) مساله 207 اگر یک دانه انگور در چیزی که به آتش می جوشد بیفتد و بجوشد و مستهلَک نشود فقط خوردن آن دانه حرام است .

(گلپایگانی ، صافی :) و در آن مستهلک شود خوردن آن حلال است .

(زنجانی :) احتیاط آن است که از آن اجتناب کنند و خوردن آن هم حرام است .

(تبریزی :) و اگر مستهلک شود خوردن آن اشکالی ندارد.

(سیستانی :) بنا بر احتیاط واجب .

(خوئی ، تبریزی :) مسأله 208 - (سیستانی :) مسأله 201 اگر بخواهند در چند دیگ شیره بپزند، جایز است کفگیری را که در دیگ جوش آمده زده اند در دیگی که جوش نیامده بزنند.

(گلپایگانی ، صافی :) مسأله 208 اگر بخواهند در چند دیگ شیره بپزند، باید کفگیری را که در دیگ جوش آمده زده اند در دیگی که جوش نیامده نزنند. و اگر همه جوش آمده باشد، باید کفگیر دیگی را که ثلثان نشده ، در دیگی که ثلثان شده نزنند و این حکم بنا بر قول به نجاست عصیر است به جوش آمدن ، ولی [ در مسأله 113] گذشت که نجس نمی شود.

(زنجانی :) و ثلثان نشده ..

(زنجانی :) یا اگر جوش آمده ثلثان شده ، نزنند. [پایان مسأله ]

[مسأله 205 اگر خون بدن انسان به بدن حیوانی که خون جهنده ندارد برود]

مسأله 205 اگر خون بدن انسان یا خون حیوانی که خون جهنده دارد، (یعنی : حیوانی که وقتی رگ آن را ببرند خون از آن جستن می کند) (1) به بدن حیوانی که خون جهنده ندارد برود و خون آن حیوان حساب شود، پاک می گردد و این را انتقال گویند (2). پس خونی که زالو از انسان می مکد چون خون زالو به آن گفته نمی شود و می گویند خون انسان است (3) نجس می باشد. (1) (سیستانی :) [و] حیوانی که عرفاً خون ندارد آن را بمکد به طوری که در معرض آن باشد که جذب بدن آن حیوان گردد همان طوری که پشه از بدن انسان یا حیوان می مکد آن خون پاک می شود و این را انتقال می گویند، و امّا خونی که زالو از انسان برای معالجه می مکد چون معلوم نیست جزءِ بدن او شود نجس است . [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه بهجت نیست ] (2) (خوئی ، تبریزی ، زنجانی :) و هم چنین است حکم در سایر نجاسات ..

(مکارم :) بنا بر این خون پشه که جزءِ بدن او است پاک است ، هر چند در اصل آن را از انسان گرفته ، ولی خونی که زالو از انسان می مکد پاک نیست چون جزءِ بدن او محسوب نمی شود. (3) (بهجت :) تا وقتی که چنین است ..

[مسأله 206 اگر کسی پشه ای را که به بدنش نشسته بکشد]

[مسأله 209 اگر کافر شهادتین بگوید]

[مسأله 210 تعریف تبعیت ]

مسأله 210 تبعیت آن است که چیز نجسی به واسطه پاک شدن چیز نجس دیگر (1) پاک شود (2). (1) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) به واسطه پاکی چیز دیگر .. (2) (بهجت :) و همین طور است کودکی که در جنگ با مسلمانان از کفار اسیر می شود که به سبب تبعیت مسلمان ِ اسیر کننده ، پاک می گردد.

[مسأله 211 اگر شراب سرکه شود]

مسأله 211 اگر شراب سرکه شود، ظرف آن هم تا جایی که شراب (1) موقع جوش آمدن به آنجا رسیده پاک می شود (2) و کهنه و چیزی هم که معمولًا روی آن می گذارند اگر به آن رطوبت نجس شود (3) پاک می گردد (4). بلکه اگر موقع جوشیدن ، سر برود و پشت ظرف به آن آلوده شود، بعد از سرکه شدن پشت ظرف هم پاک می شود. (1) (مکارم :) یا انگور .. (2) (اراکی :) بقیه مسأله ذکر نشده . (3) (خوئی ، سیستانی ، تبریزی :) اگر با آن نجس شد .. (4) (گلپایگانی ، خوئی ، صافی ، تبریزی ، سیستانی :) ولی اگر پشت ظرف به آن شراب آلوده شود، احتیاط واجب آن است که بعد از سرکه شدن شراب ، از آن اجتناب کنند.

(مکارم :) اگر معمولًا به آن رطوبت نجس شود آن هم پاک می گردد، امّا اگر موقع جوشش سر برود و پشت ظرف به آن آلوده شود، بعد از سرکه شدن پشت ظرف پاک نمی شود.

(بهجت :) مسأله اگر شراب سرکه شود اطراف داخل ظرف نیز با پاک شدن آن پاک می شود.

(زنجانی :) مسأله اگر شراب سرکه شود داخل ظرف که به شراب نجس شده پاک می شود ولی اگر پشت ظرف به آن شراب آلوده شود، احتیاط واجب آن است که بعد از سرکه شدن ِ شراب از آن اجتناب کنند.

مسائل اختصاصی

(گلپایگانی ، صافی :) مسأله 217 ظرفی که آب انگور در آن جوش می آید و چیزهایی که مانند کفگیر برای پختن آب انگور، به کار می رود بنا بر قول به نجاست آب انگور جوشان بعد از کم شدن دو قسمت آب انگور پاک می شود ولی [ در مسأله 113] گذشت که آب انگور به جوشیدن نجس نمی شود.

[مسأله 213 کسی که چیزی را با دست خود آب می کشد]

مسأله 213 کسی که چیزی را با دست خود آب می کشد (اگر دست و آن چیز با هم آب کشیده شود) (1) بعد از پاک شدن آن چیز دست او هم پاک می شود. این مسأله در رساله آیات عظام : زنجانی و مکارم نیست (1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام : گلپایگانی ، بهجت و صافی نیست ] (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) مسأله کسی که چیزی را آب می کشد، بعد از پاک شدن آن چیز دست او هم که با آن چیز شسته شده پاک می شود.

اشاره

مسأله 215 ظرف نجس را که با آب قلیل آب می کشند، بعد از جدا شدن ِ آبی که برای پاک شدن ، روی آن ریخته اند (1) قطره های آبی که (2) در آن می ماند پاک است (3). (1) (سیستانی :) بعد از جدا شدن ِ آبی که برای پاک شدن با آن شسته شده آب کمی که در آن می ماند پاک است . (2) (خوئی ، گلپایگانی ، صافی ، تبریزی ، زنجانی ، فاضل ، بهجت :) آب کمی که .. (3) (خوئی ، تبریزی :) و هم چنین است آبی که از او جدا شده به تفصیلی که در مسأله (27) گذشت .

[مسأله 218 جایی را که انسان نمی داند از ظاهر بدن است ]

مسأله 218 جایی را (1) که انسان نمی داند از ظاهر بدن است یا باطن آن ، اگر نجس شود لازم نیست آب بکشد (2) اگر چه آب کشیدن أحوط است . این مسأله ، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) (گلپایگانی ، خوئی ، تبریزی ، صافی ، زنجانی :) مقداری از لبها و پلک چشم که موقع بستن ، روی هم می آید و نیز جایی را .. (2) (اراکی ، خوئی ، تبریزی ، زنجانی :) باید آب بکشد.

(گلپایگانی ، صافی :) بنا بر احتیاط واجب باید آب بکشد.

(مکارم :) مسأله جایی از لب و مانند آن که انسان نداند جزء ظاهر بدن است یا باطن ، اگر نجس شود باید آن را آب بکشد.

(سیستانی :) مسأله مقداری از لبها و پلک چشم که موقع بستن ، روی هم می آید حکم باطن را دارد، پس چنانچه با نجاست خارجی ملاقات کند آب کشیدن آن لازم نیست ولی جایی را که انسان نمی داند از ظاهر بدن است یا باطن آن ، اگر به آن جاست خارجی ملاقات کند لازم است آن را آب بکشد.

[مسأله 220 بول و غائط حیوانی که به خوردن نجاست انسان عادت کرده ]

مسأله 220 بول و غائط حیوانی که به خوردن نجاست انسان عادت کرده نجس است (1) و اگر بخواهند پاک شود باید آن را استبراء کنند، یعنی تا مدتی که بعد از آن مدت دیگر نجاستخوار به آن نگویند نگذارند نجاست بخورد و غذای پاک به آن بدهند (2) و بنا بر احتیاط واجب (3) باید شتر نجاستخوار را چهل روز و گاو را بیست روز (4) و گوسفند را ده روز و مرغابی را پنج روز (5) و مرغ خانگی را سه روز، (6) از خوردن نجاست جلوگیری کنند (7) و غذای پاک به آنها بدهند. (8) (1) (مکارم :) و گوشت آن نیز حرام است .. (بهجت :) چنانچه در مسأله [86] گفته شد .. (2) (مکارم :) اگر بخواهند پاک شود، باید حیوان را غذای پاک بدهند تا نام حیوان نجاستخوار از آن برداشته شود .. (3) (اراکی ، گلپایگانی ، صافی ، سیستانی :) بنا بر احتیاط مستحب ..

[عبارت «بنا بر احتیاط واجب » در رساله آیات عظام : فاضل ، نوری و مکارم نیست ] (4) (اراکی ، گلپایگانی ، صافی ، مکارم ، تبریزی :) سی روز .. (5) (گلپایگانی ، خوئی ، تبریزی ، صافی ، سیستانی ، بهجت ، نوری :) هفت یا پنج روز .. (6) (مکارم :) و در حیوانات دیگر همین اندازه که نام نجاستخوار از آن برداشته شود، کافی است . (7) (سیستانی :) هر چند پیش از گذشت این مدت به آنها نجاستخوار گفته نشود. (8) (خوئی ، گلپایگانی ، صافی ، تبریزی :) و اگر بعد از این مدّت باز هم نجاستخوار به آنها گفته شود، باید تا مدتی که بعد از آن مدّت ، دیگر نجاستخوار به آنها نگویند آنها را از خوردن نجاست جلوگیری نمایند.

(زنجانی :) مسأله بول و غائط و عرق حیوان نجاستخوار نجس است چنانچه در

اشاره

(مکارم :) مسأله 240 گاهی در مرغداریها پودر خون با غذای آنها مخلوط می کنند به طوری که گوشت مرغ به واسطه آن می روید، گوشت و تخم آن مرغ حرام نیست و رطوبتهای مرغ نجس نمی شود، ولی بهتر آن است که از چنین مرغ و تخم آن پرهیز شود.

(مکارم :) مسأله 241 هر گاه حیوان سایر نجاستها را غیر از مدفوع انسان بخورد باعث نجاست بول و مدفوع او نمی شود، گوشت او هم حرام نیست ، مگر حیوانی که از شیر خوک تغذیه کرده و به وسیله آن رشد و نموّ کرده باشد که گوشتش حرام است .

[مسأله 222 اگر خود انسان یقین کند که چیزی که نجس بوده پاک شده است ]

مسأله 222 اگر خود انسان یقین کند که چیزی که نجس بوده پاک شده است ، یا دو عادل به پاک شدن آن خبر دهند، آن چیز پاک است (1) و هم چنین است اگر کسی که چیز نجس در اختیار اوست بگوید آن چیز پاک شده (2)، یا مسلمانی چیز نجس را آب کشیده باشد (3)، اگر چه معلوم نباشد درست آب کشیده یا نه (4). (1) (سیستانی :) اگر انسان یقین یا اطمینان پیدا کند که چیزی که نجس بوده پاک شده است ، یا دو عادل بر پاک شدن آن شهادت دهند و مورد شهادت آنان سبب پاک شدن باشد آن چیز پاک است مثلًا شهادت دهند به این که لباس آلوده به بول ، دو مرتبه شسته شده .. (2) (سیستانی :) و مورد اتّهام هم نباشد .. (3) (سیستانی :) به منظور پاک شدن آب کشیده باشد .. (4) (خوئی ، تبریزی :) و بعید نیست که خبر دادن یک نفر عادل یا شخص موثّق به پاکی آن نیز کفایت کند.

[مسأله 224 اگر انسان حالی دارد که در آب کشیدن چیز نجس یقین پیدا نمی کند]

مسأله 224 اگر انسان حالی دارد که در آب کشیدن چیز نجس یقین پیدا نمی کند می تواند به گمان اکتفا نماید (1). این مسأله در رساله آیت اللّه زنجانی نیست (1) (بهجت :) و در صورتی که می تواند یقین تقدیری متعارف را تشخیص دهد، آن مقدّم است (یعنی با این که یقین پیدا نمی کند، به مقداری بشوید که سایر مسلمانها می شویند و بیش از آن لازم نیست ).

(اراکی :) اگر به نحو متعارف ، چیز را آب بکشد کفایت می کند.

(فاضل :) همانند عرف مردم رفتار نماید و یقین برای او لازم نیست .

(مکارم :) مسأله کسانی که گرفتار حالت وسوسه می شوند و زود، یقین به نجس بودن چیزی پیدا می کنند و یا به هنگام آب کشیدن چیز نجس به آسانی یقین به پاکی پیدا نمی کنند یقین آنها اعتبار ندارد و می توانند همان طور که دیگران یقین پیدا می کنند قناعت کنند.

(سیستانی :) مسأله انسان وسواسی که در آب کشیدن چیز نجس یقین پیدا نمی کند، اگر به همان نحوی که افراد متعارف آب می کشند رفتار نماید کفایت می کند.

احکام ظرفها

[مسأله 227 ساختن ظرف طلا و نقره ]

مسأله 227 ساختن ظرف طلا و نقره و مزدی که برای آن می گیرند حرام نیست (1). (1) (اراکی ، نوری :) حرام است . (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) رجوع کنید به ذیل مسأله 226.

(گلپایگانی ، صافی :) مسأله ساختن ظرف طلا و نقره به قصد خوردن و آشامیدن از آن و سایر استعمالات محرّمه و اجرت ساختن آن حرام است .

(مکارم :) مسأله از ساختن ظروف طلا و نقره و مزدی که در مقابل آن می گیرند بنا بر احتیاط واجب باید اجتناب کرد، هم چنین از خرید و فروش آنها؛ و پولی که در مقابل آن گرفته می شود نیز اشکال دارد.

[مسأله 229 گیره استکان که از طلا یا نقره می سازند]

مسأله 229 گیره استکان که از طلا یا نقره می سازند اگر ( بعد از برداشتن استکان (1) ظرف به آن گفته شود (2)، استعمال آن چه به تنهایی و چه با استکان ، حرام است و اگر ظرف به آن گفته نشود استعمال آن مانعی ندارد. (1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه سیستانی نیست ] (2) (خوئی ، سیستانی :) حکم استکان طلا و نقره را دارد و اگر ظرف به آن گفته نشود، استعمال آن مانعی ندارد.

(زنجانی :) مسأله استعمال گیره استکان که از طلا و نقره ساخته می شود مانعی ندارد.

(مکارم :) مسأله آن چه را ظرف نمی گویند مانند گیره استکان و بادگیر قلیان و غلاف شمشیر و امثال اینها اگر از طلا یا نقره باشد اشکال ندارد، ولی بنا بر احتیاط واجب از عطردان و سرمه دان و مثل آنها باید اجتناب کرد.

[مسأله 233 استعمال باد گیر قلیان و غلاف شمشیر]

مسأله 233 استعمال باد گیر قلیان و غلاف شمشیر و کارد و قاب قرآن (1) اگر از طلا یا نقره باشد اشکال ندارد و هم چنین عطردان و سرمه دان (2) و مثل اینها (3).

[مسأله 235 استعمال ظرفی که معلوم نیست از طلا یا نقره است ]

مسأله 235 استعمال ظرفی (1) که معلوم نیست از طلا یا نقره است یا از چیز دیگر اشکال ندارد (2). (1) (زنجانی :) استعمال کاسه ای .. (2) (مکارم :) تفحّص و جستجو نیز لازم نیست .

[بعضی از مسائل نجاسات ]

[س 276 در مورد چرم و اجزای حیوانی که از بلاد غیر اسلامی تهیه شده ]

س 276: در مورد چرم و اجزای حیوانی که از بلاد غیر اسلامی تهیه شده ، نظر مبارک را مرقوم فرمائید.

ج : اگر احتمال دهید که حیوان ذبح اسلامی شده ، پاک است و اگر یقین دارید که ذبح اسلامی نشده ، محکوم به نجاست است .

[س 285 کودکی که همیشه خود را نجس می کند]

س 285: کودکی که همیشه خود را نجس می کند، دست تر، آب دهان و باقی مانده غذایش چه حکمی دارد؟ کودکانی که دست تر خود را بر پاهایشان می گذارند، چه حکمی دارند؟

ج : تا زمانی که یقین به نجاست آن حاصل نشده ، حکم به پاکی می شود.

[س 291 لباسهایی که به خشکشوئی ها داده می شود]

س 291: لباسهایی که به خشکشوئی ها داده می شود از نظر طهارت چه حکمی دارد؟ لازم به تذکّر است که اقلیتهای دینی (یهود و نصاری و ..) هم لباسهای خود را برای شستشو و اتو کردن به این خشکشوئی ها می دهند و می دانیم که صاحبان این مکانها برای شستن لباسها از مواد شیمیایی استفاده می کنند.

ج : اگر لباسهایی که به خشکشوئی ها داده می شود از قبل نجس نباشند، محکوم به طهارت هستند، و تماس آن با لباسهای پیروان اقلیتهای دینی (اهل کتاب ) باعث نجاست نمی شود.

[س 295 آبهایی که در چاله های موجود در خیابان ها جمع می شود]

س 295: آیا آبهایی که در چاله های موجود در خیابان ها جمع می شود، پاک است یا نجس ؟

ج : این آبها محکوم به طهارت هستند.

[س 303 اگر مقداری غوره برای گرفتن آب آن جوشانده شود]

س 303: گفته می شود که اگر مقداری غوره برای گرفتن آب آن جوشانده شود و همراه آن یک یا چند حبه انگور باشد، آن چه بعد از جوشاندن باقی می ماند، حرام است . آیا این سخن صحیح است ؟

ج : اگر حبه های انگور بسیار کم باشد و آب آن در آب غوره مستهلک شود، به طوری که آب انگور بر آن صدق نکند، حلال است . ولی اگر حبه های انگور به تنهائی به وسیله آتش جوشانده شود، خوردن آن حرام است .

[س 309 آیا هنگام خرید مواد غذائی تحقیق لازم است ]

س 309: آیا اساساً هنگام خرید مواد غذائی ، لازم است تحقیق شود که فروشنده یا سازنده غیر مسلمان کالا آنها را لمس کرده و یا در ساخت آنها الکل بکار برده است یا خیر؟

ج : سؤال و تحقیق لازم نیست .

[س 313 نجاست اهل کتاب ]

س 313: بعضی از فقها اعتقاد به نجاست اهل کتاب دارند و بعضی دیگر به طهارت آنها، رأی جناب عالی چیست ؟

ج : نجاست ذاتی اهل کتاب معلوم نیست . به نظر ما آنها محکوم به طهارت ذاتی هستند.

[س 314 اهل کتاب در طهارت حکم کافر را دارند یا خیر؟]

س 314: آیا آن دسته از اهل کتاب که از جهت اعتقادی ایمان به رسالت خاتم النبیین « صلی اللّه علیه و آله » دارند، ولی بر اساس روش و عادت های پدران و اجدادشان عمل می کنند، در طهارت حکم کافر را دارند یا خیر؟

ج : مجرد اعتقاد به رسالت خاتم النبیین « صلی اللّه علیه و آله » برای اجرای حکم اسلام در مورد آنان کافی نیست . ولی اگر از اهل کتاب محسوب شوند، محکوم به طهارت هستند.

[س 315 با جمعی از دوستان خانه ای را اجاره کردیم ]

س 315: با جمعی از دوستان خانه ای را اجاره کردیم و متوجه شدیم که یکی از آنها نماز نمی خواند. بعد از سؤال از وی ، پاسخ داد که قلباً به خداوند تبارک و تعالی ایمان دارد، ولی نماز نمی خواند. با توجه به هم غذا بودن و ارتباط زیاد با وی ، آیا باید او را نجس بدانیم ؟

ج : مجرد ترک نماز و روزه و سایر واجبات شرعی باعث ارتداد مسلمان و کافر شدن و نجاست وی نمی گردد و تا زمانی که ارتداد وی احراز نشده است ، حکم سایر مسلمانان را دارد.

[س 316 مقصود از اهل کتاب چه کسانی است ؟]

س 316: مقصود از اهل کتاب چه کسانی است ؟ معیاری که حدود معاشرت با آنها را مشخص کند چیست ؟

ج : مقصود از اهل کتاب هر کسی است که اعتقاد به یکی از ادیان الهی داشته و خود را از پیروان پیامبری از پیامبران الهی « علی نبینا و آله و علیهم السلام » بداند و یکی از کتاب های الهی را که بر انبیاء علیهم السلام نازل شده ، داشته باشند مانند یهود، نصاری ، زرتشتی ها و هم چنین صابئین که بر اساس تحقیقات ما از اهل کتاب هستند و حکم آنها را دارند. معاشرت با پیروان این ادیان با رعایت ضوابط و اخلاق اسلامی اشکال ندارد.

[س 317 حکم علی اللهی چیست ]

س 317: فرقه ای وجود دارد که خود را « علی اللهی » می نامند، یعنی امیر المؤمنین علی بن ابی طالب را خدا دانسته و به دعا و طلب حاجت به جای نماز و روزه اعتقاد دارند. آیا اینها نجس هستند؟

[س 319 آن چه را که از طرف شیعیان نذر می شود]

س 319: آن چه را که از طرف شیعیان دوازده امامی برای امام حسین « علیه السلام » یا اصحاب کساء «صلوات اللّه علیهم اجمعین » نذر می شود، آیا جایز است به مراکزی که محل اجتماع پیروان فرقه « علی اللهی » است داده شود، به نحوی که باعث احیاء این مراکز گردد؟

ج : اعتقاد به خدا بودن مولی الموحدین علیه الصلاه و السلام عقیده باطلی است و موجب می شود که کسی که به آن اعتقاد دارد، از اسلام خارج گردد. کمک به ترویج این عقیده فاسد حرام است ؛ بعلاوه مصرف مال نذری در غیر مورد نذر جایز نیست .

[س 324 کار کردن نزد یهود و نصاری ]

س 324: کار کردن نزد یهود و نصاری و فرقه های کافر دیگر و مزد گرفتن از آنها چه حکمی دارد؟

ج : کار کردن نزد کافر، فی نفسه اشکال ندارد، مشروط به این که آن کار از کارهای حرام و خلاف مصالح عمومی اسلام و مسلمانان نباشد.

[س 330 بعضی از پیروان فرقه گمراه بهائیت ]

س 330: گاهی بعضی از پیروان فرقه گمراه بهائیت برای ما غذا یا چیز دیگری می آورند، آیا استفاده از آنها برای ما جایز است ؟

ج : از هر گونه معاشرت با این فرقه ضالّه مضلّه ، اجتناب نمایید.

[س 337 آیا مجازاتهایی که برای مرتد و کفار حربی وضع شده ]

س 337: آیا مجازاتهایی که برای مرتد و کفار حربی وضع شده ، از امور سیاسی و مسئولیت های رهبری است یا این که مجازاتهای ثابتی تا روز قیامت هستند؟

ج : حکم ِ شرعی ِ الهی است .

[مسأله 240 اگر پوست صورت از لای مو پیدا باشد]

مساله (240) اگر پوست صورت از لای مو پیدا باشد باید (1) آب را به پوست برساند و اگر پیدا نباشد شستن مو کافی است (2) و رساندن آب به زیر آن لازم نیست . (1) (بهجت :) علاوه بر شستن ظاهر موها بنا بر أحوط باید .. (2) (بهجت :) شستن ظاهر مو کافی است .. (زنجانی :) شستن ظاهر مو کافی است . [پایان مسأله ]

[مسأله 244 اگر دست را تر کند و به صورت و دستها بکشد]

مسأله 244 اگر دست را تر کند و به صورت و دستها بکشد، چنانچه تری دست به قدری باشد که به واسطه کشیدن دست ، آب کمی بر آنها جاری شود کافی است (1). (1) (مکارم :) به قدری باشد که به آن شستن گفته شود کافی است .

(زنجانی :) به قدری باشد که بگویند صورت و دستها را شسته است کافی است .

(سیستانی :) به قدری باشد که به واسطه کشیدن دست آب ، آنها را فرا گیرد کافی است . و لازم نیست که بر آنها جاری شود.

(بهجت :) باید بنا بر احتیاط تری دست به قدری باشد که به واسطه کشیدن دست ، کمی آب بر آنها جاری شود.

[مسأله 247 کسی که پیش از شستن صورت دستهای خود را تا مچ شسته ]

مسأله 247 کسی که پیش از شستن صورت دستهای خود را تا مچ شسته ، در موقع وضو (1) باید تا سر انگشتان را بشوید (2) و اگر فقط تا مچ را بشوید وضوی او باطل است . (1) (بهجت :) در موقع شستن دستها برای وضو .. (2) (زنجانی :) در موقع وضو نباید به آن اکتفا کند و لازم است دوباره تا سر انگشتان را بشوید ..

(مکارم :) مسأله معمولًا پیش از شستن صورت ، دستها را تا مچ می شویند، ولی این ، برای وضو کافی نیست ، باید بعد از شستن صورت در موقعی که دست راست و چپ را می شوید تمام دست را بشوید و اگر فقط تا مچ را بشوید وضوی او باطل است .

[مسأله 250 یک قسمت از چهار قسمت سر که مقابل پیشانی است ]

مسأله 250 یک قسمت از چهار قسمت سر که مقابل پیشانی است (1) جای مسح می باشد و هر جای این قسمت را به هر اندازه مسح کند کافی است (2) اگر چه احتیاط

[مسأله 252 بعد از مسح سر باید با تری آب وضو که در دست مانده روی پاها را مسح نماید]

مسأله 252 بعد از مسح سر باید با تری آب وضو که در دست مانده روی پاها را از سر یکی از انگشتها تا برآمدگی روی پا مسح کند (1). (1) (خوئی ، تبریزی :) و احتیاط واجب آن است که تا مفصل مسح نماید. و (خوئی : کما این که احتیاط واجب آن است که ) پای راست را با دست راست و (تبریزی : بعد ) پای چپ را با دست چپ مسح نماید.

(گلپایگانی ، اراکی ، صافی :) و احتیاط واجب آن است که تا مفصل را هم مسح نماید.

(بهجت ، مکارم :) و احتیاط مستحب ّ این است که تا مفصل مسح نماید.

[مسأله 254 اگر در مسح پا همه دست را روی پا بگذارد]

مسأله 254 اگر در مسح پا همه دست را روی پا (1) بگذارد و کمی بکشد صحیح است . (1) (بهجت :) روی همه پا ..

(گلپایگانی :) مسأله احتیاط واجب آن است که در مسح پا، دست را بر سر انگشتها بگذارد، و بعد به روی پا بکشد نه آن که تمام دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد.

(صافی ، زنجانی :) احتیاط ..

(صافی :) هر چند اکتفا به این که تمام دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد جایز است .

(خوئی ، زنجانی ، تبریزی :) (خوئی ، تبریزی : به پشت پا بکشد) یا آن که دست را به مفصل گذاشته و تا سر انگشتها بکشد ..

(فاضل :) مسأله بنا بر احتیاط واجب باید در مسح پا، دست را بر سر انگشتها بگذارد و روی پا را به تدریج مسح کند و اگر همه دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد صحیح نمی باشد.

(سیستانی :) مسأله لازم نیست در مسح پا دست را بر سر انگشتها بگذارد و بعد به پشت پا بکشد بلکه می تواند تمام دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد.

اشاره

مسأله 257 اگر برای مسح ، رطوبتی در کف دست (1) نمانده باشد نمی تواند دست را با آب خارج ، تر کند بلکه باید از اعضای دیگر وضو رطوبت بگیرد (2) و با آن مسح نماید (3). (1) (سیستانی :) رطوبتی در دست .. (2) (خوئی ، تبریزی ، زنجانی ، سیستانی :) باید (زنجانی : بنا بر احتیاط) از ریش خود رطوبت بگیرد .. (3) (خوئی ، سیستانی ، زنجانی :) و گرفتن رطوبت از غیر ریش و مسح نمودن با آن محل ّ اشکال است .

(بهجت :) و بنا بر احتیاط باید اوّل از تری موی ریش و ابرو کمک بگیرد وا گر در آنها تری نبود از دستها رطوبت می گیرد.

مسأله اختصاصی

(بهجت :) مسأله 258 هر گاه به سبب گرمی هوا یا جهات دیگر، هیچ رطوبتی در اعضاء برای مسح باقی نمی ماند، بنا بر احتیاط واجب ، هم با آب خارج مسح کند و هم بعد از وضو تیمّم کند.

اشاره

مسأله 260 اگر روی پا نجس باشد و نتواند برای مسح ، آن را آب بکشد باید تیمم نماید. (1) (1) (بهجت :) اگر جبیره ممکن نباشد باید تیمم نماید، و اگر جبیره ممکن بود، باید هم وضوی جبیره ای بگیرد و هم تیمّم کند بنا بر احوط.

(مکارم :) بنا بر احتیاط واجب باید چیز پاکی روی آن بیندازد و بر آن مسح کند و بعد تیمّم نماید.

مسأله اختصاصی

(بهجت :) مسأله 262 تکرار مسح موجب بطلان وضو نیست خصوصاً اگر برای رعایت احتیاط باشد، مگر آن که از روی تشریع یا وسوسه باشد.

اشاره

مسأله 262 در وضوی ارتماسی هم باید صورت و دستها از بالا به پایین شسته شود (1)، پس اگر وقتی که صورت و دستها را در آب فرو می برد قصد وضو کند باید صورت را از طرف پیشانی و دستها را از طرف آرنج در آب فرو برد (2). و اگر موقع بیرون آوردن از آب قصد وضو کند، باید صورت را از طرف پیشانی و دستها را از طرف آرنج بیرون آورد. (1) (صافی :) به این نحو که صورت را از طرف پیشانی و دستها را از طرف آرنج در آب فرو برد. [پایان مسأله ] (2) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) بقیه مسأله ذکر نشده .

مسائل اختصاصی

(بهجت :) مسأله 266 شخصی که می تواند بدون کمک دیگران وضوی ارتماسی بگیرد، نباید به کمک دیگران وضوی غیر ارتماسی (ترتیبی ) بگیرد.

(مکارم :) مسأله 281 در وضوی ارتماسی برای این که مسح سر و پاها با آب خارج نباشد باید هنگامی که دست راست و چپ را وضوی ارتماسی می دهد قصد کند که بعد از خارج شدن از آب تا وقتی که آب روی دستها جریان دارد جزء وضو است ، در غیر این صورت مسح سر و پاها اشکال دارد.

اشاره

شرایط صحیح بودن وضو سیزده چیز (1) است :

شرط اول : آن که آب وضو پاک باشد (2).

شرط دوم : آن که مطلق باشد (3).

شرط سوم : آن که آب وضو مباح باشد.

[مسأله 268 وضو گرفتن از حوض مدرسه ]

مسأله 268 وضو گرفتن از حوض مدرسه ای که انسان نمی داند آن حوض را برای همه مردم وقف کرده اند یا برای محصلین همان مدرسه ، در صورتی که معمولًا مردم از آب آن وضو بگیرند (1) اشکال ندارد. (2) (1) (فاضل :) و وضو گرفتن مردم کاشف از اجازه عمومی باشد ..

(بهجت :) و معلوم نباشد که از روی غفلت و یا عدم مبالات ، وضو می گیرند ..

(صافی :) در صورتی که از وضوی مردم از آب آن ، اطمینان به عموم وقفیت آن پیدا شود ..

(سیستانی :) در صورتی که معمولًا مردم از آن حوض وضو می گیرند و کسی منع نمی کند .. (2) (بهجت :) اگر با ساکنین مزاحمت نداشته باشد.

(مکارم :) مسأله وضو گرفتن از آب مدارس علوم دینی که نمی داند آب آن را برای همه مردم وقف کرده اند یا فقط برای طلّاب همان مدرسه ، اشکال دارد، مگر در صورتی که معمولًا مردم متدیّن از آب آنجا وضو بگیرند به طوری که نشانه عمومی بودن وقف باشد.

[مسأله 270 وضو گرفتن از حوض تیمچه ها و مسافر خانه ها]

[مسأله 271 وضو گرفتن در نهرهای بزرگ ]

مسأله 271 وضو گرفتن در نهرهای بزرگ اگر چه انسان نداند که صاحب آنها راضی است ، اشکال ندارد ولی اگر صاحب آنها از وضو گرفتن نهی کند (1) احتیاط واجب آن است که با آب آنها وضو نگیرند (2). (1) (خوئی :) یا این که انسان بداند که مالک راضی نیست یا این که مالک صغیر یا مجنون باشد یا این که آن نهرها در تصرّف غاصب باشند، در تمام این چند صورت وضو گرفتن با آب آنها جایز نیست و امّا نهرهایی که در دهات و مانند دهات ، سیره مردم بر استفاده از آنها جاری است ، وضو گرفتن و سایر استفاده ها از آنها اشکال ندارد اگر چه مالک آنها صغیر یا مجنون باشد و نیز مالک آنها حق ّ منع استفاده مردم را ندارد. (2) (تبریزی :) بعید نیست اگر صاحب آنها از وضو گرفتن نهی کند یا این که انسان بداند که مالک راضی نیست یا این که مالک ، صغیر یا مجنون باشد یا این که آن نهرها در تصرّف غاصب باشند در تمام این چند صورت وضو گرفتن با آب آنها باز جایز باشد.

(بهجت :) در صورتی که سیره و روش مسلمین استفاده از آن آبها باشد وضو صحیح و گر نه باطل است .

(زنجانی :) مسأله وضو گرفتن در نهرهای بزرگ جایز و صحیح است ، هر چند مالک آنها از وضو گرفتن در آنها نهی کند، یا این که انسان بداند که راضی نیست ، یا این که مالک آنها صغیر یا مجنون باشد؛ ولی احتیاط مستحب آن است که در این چند صورت از آنها وضو گرفته نشود؛ ولی غاصب نمی تواند در آب غصبی وضو بگیرد، هم چنین کسانی مانند هم سر و فرزندان و مهمانهای غاصب که به حساب او در این آب تصرف می کنند.

(مکارم :) مسأله وضو گرفتن از نهرهای بزرگ و کوچک جایز است ، هر چند انسان نداند صاحبان آنها راضی هستند، امّا اگر صاحب آنها از وضو گرفتن صریحاً نهی کند احتیاط واجب ترک است و اگر مجرای نهر را بدون اجازه صاحبش تغییر داده اند احتیاط آن است که از آن وضو نگیرند.

(سیستانی :) مسأله وضو گرفتن از نهرهایی که بنای عقلا بر جواز تصرف در آنها است بدون اجازه مالک چه بزرگ باشد چه کوچک اگر چه انسان نداند که صاحب آنها راضی است ، اشکال

اشاره

مسأله 272 اگر فراموش کند آب ، غصبی است و با آن وضو بگیرد صحیح است (1). (1) (نوری :) اگر چه خودش آب را غصب کرده باشد.

(مکارم :) مگر این که خودش آب را غصب کرده باشد که در این صورت اشکال دارد.

(خوئی ، تبریزی :) مسأله اگر فراموش کند آب غصبی است و با آن وضو بگیرد صحیح است ، ولی کسی که خودش آب را غصب کرده ، اگر غصبی بودن آن را فراموش کند و وضو بگیرد، وضوی او باطل است .

(گلپایگانی ، صافی :) بنا بر احتیاط وضوی او باطل است .

(زنجانی :) وضوی او حرام و بنا بر احتیاط واجب باطل است .

(سیستانی :) وضوی او محل ّ اشکال است .

مسأله اختصاصی

(مکارم :) مسأله 293 اگر گمان می کرد آب از خود اوست و بعد از وضو معلوم شد مال دیگری است وضوی او صحیح است و باید قیمت آن را به صاحبش بدهد.

شرط ششم (1):

[مسأله 279 اگر در صورت یا دستها بریدگی یا زخمی است ]

مسأله 279 اگر در صورت یا دستها بریدگی یا زخمی است که خون آن بند نمی آید و آب برای آن ضرر ندارد (1)، باید در آب کر یا جاری فرو برد (2) و قدری فشار دهد که خون بند بیاید (3)، بعد به دستوری که گفته شد وضوی ارتماسی بگیرد (4). (1) (گلپایگانی :) چنانچه در آب کر یا جاری فرو برد و قدری فشار دهد که خون بند بیاید، بعد به نیّت وضو از آب بیرون بیاورد وضو صحیح است .

(صافی :) چنانچه در آب کر یا جاری فرو برد و قدری فشار دهد که خون بند بیاید سپس به نیت وضو دست یا انگشت خود را روی آن بگذارد و به پایین بکشد که آب بر آن جریان پیدا کند و شرایط دیگر مختل نشود، وضویش صحیح است . (2) (مکارم :) یا زیر شیر آب بگیرد ..

(خوئی ، سیستانی ، تبریزی :) باید بعد از شستن اجزاء صحیحه آن عضو، با رعایت ترتیب موضع زخم یا بریدگی را در آب کُر یا جاری فرو برد .. (3) (خوئی ، سیستانی :) و انگشت خود را روی زخم یا بریدگی در زیر آب از بالا به پائین بکشد تا آب بر آن جاری شود و (سیستانی : سپس مواضع پایین تر از آن را بشوید) وضو صحیح است .

(نوری ، تبریزی :) و (تبریزی : احاطه آب بر آن موضع قطع شود و بعد ) انگشت خود را روی زخم یا بریدگی در زیر آب از بالا به پایین بکشد تا آب بر آن جاری شود. (4) (بهجت :) و اگر بعد از بند آمدن ، دو مرتبه خون جاری شد وضو به طور ارتماسی صحیح است و اگر خون جاری نشد به صورت ترتیبی هم می شود وضو گرفت .

(مکارم :) امّا اگر آب ضرر دارد باید به دستور وضوی جبیره که بعداً می آید، عمل کند.

اشاره

(1):

آن که وقت برای وضو و نماز کافی باشد. (1) (مکارم :) شرط ششم : .. (سیستانی :) شرط پنجم ..

[مسأله 280 هر گاه وقت به قدری تنگ است ]

مسأله 280 هر گاه وقت به قدری تنگ است که اگر وضو بگیرد تمام نماز (1) یا مقداری از آن (2) بعد از وقت خوانده می شود، باید تیمّم کند (3)، ولی اگر برای وضو و تیمّم یک اندازه وقت لازم است ، باید وضو بگیرد. (1) (زنجانی :) می ترسد تمام نماز .. (2) (اراکی :) هر چند یک رکعت آن ..

(مکارم :) تمام یا مقداری از واجبات نماز .. (3) (مکارم :) بقیه مسأله ذکر نشده .

(بهجت :) مسأله هر گاه وقت به قدری تنگ باشد که اگر وضو بگیرد تمام نماز بعد از وقت خوانده می شود باید تیمم کند، ولی اگر برای وضو و تیمم یک اندازه وقت لازم باشد باید وضو بگیرد برای انجام یک رکعت با وضو و اگر با وضو وقت یک رکعت نماز و با تیمم وقت چهار رکعت را دارد می تواند هر کدام را خواست انتخاب کند بنا بر اظهر.

[مسأله 281 کسی که در تنگی وقت نماز باید تیمم کند]

مسأله 281 کسی که در تنگی وقت نماز باید تیمم کند، اگر وضو بگیرد (1) صحیح است (2) چه برای آن نماز وضو بگیرد یا برای کار دیگر. (1) (اراکی ، خوئی ، گلپایگانی ، زنجانی ، بهجت ، تبریزی ، سیستانی ، صافی :) اگر به قصد قربت یا برای کار مستحبّی مثل خواندن قرآن وضو بگیرد .. (2) (اراکی :) و اگر فقط برای خواندن آن نماز وضو بگیرد که اگر نمی خواست نماز بخواند، وضو نمی گرفت ، باطل است .

(خوئی :) و اگر با علم و عمد فقط برای خواندن آن نماز وضو بگیرد باطل است .

(گلپایگانی ، صافی :) و اگر فقط برای خواندن آن نماز وضو بگیرد، به طوری که فعلًا داعی او بر وضو گرفتن فقط آن نماز باشد، وضویش باطل است .

(بهجت :) ولی اگر برای خواندن آن نماز وضو بگیرد باطل است .

(تبریزی :) و اگر با علم و عمد فقط برای آن نماز وضو بگیرد که مقدار یک رکعت یا بیشتر آن را در وقت درک می کند باز صحیح است اگر چه در تأخیر انداختن نماز معصیت کرده است .

(زنجانی :) اگر چه به جهت ترک تمام یا قسمتی از نماز در وقت گناه کرده است .

(سیستانی :) و هم چنین اگر برای خواندن آن نماز وضو بگیرد، مگر آن که قصد قربت برای او حاصل نشود.

(مکارم :) هر گاه برای نماز وضو بگیرد باطل است ، امّا اگر به قصد کار دیگری مانند خواندن قرآن باشد صحیح است .

اشاره

مسأله 282 لازم نیست نیت وضو را به زبان بگوید یا از قلب خود بگذراند (1) ولی باید در تمام وضو متوجّه باشد که وضو می گیرد، (2) به طوری که اگر از او بپرسند چه می کنی (3) بگوید: وضو می گیرم . (1) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) بلکه اگر تمام افعال وضو، به داعی ِ امر خدا به جا آورده شود کفایت می کند. (مکارم :) همین اندازه کافی است که اگر از او بپرسند چه می کنی ؟ بداند وضو می گیرد. (2) (زنجانی :) که برای خدا وضو می گیرد .. (3) (زنجانی :) و برای چه کسی انجام می دهی ؟ بگوید: برای خدا وضو می گیرم .

مسأله اختصاصی

(مکارم :) مسأله 306 هر گاه زن در جایی وضو بگیرد که نامحرم او را می بیند وضوی او باطل نیست ، هر چند گناه کرده است .

شرط دهم :

شرط یازدهم

شرط دوازدهم

شرط سیزدهم :

[مسأله 294 جایی را که باید شست و مسح کرد]

[مسأله 297 اگر بعد از وضو چیزی که مانع از رسیدن آب است ]

مسأله 297 اگر بعد از وضو چیزی که مانع از رسیدن آب است در اعضای وضو ببیند و نداند موقع وضو بوده یا بعد پیدا شده ، وضوی او صحیح است (1)، ولی اگر بداند که در وقت وضو ملتفت آن مانع نبوده ، احتیاط واجب (2) آن است که دوباره وضو بگیرد (3). (1) (زنجانی :) مگر آن که بداند که در وقت وضو ملتفت آن مانع نبوده که در این صورت ، لازم است دوباره وضو بگیرد. (2) (سیستانی :) احتیاط مستحب ّ .. (3) (فاضل :) باید دوباره وضو بگیرد.

(مکارم :) مسأله وجود انگشتر و دست بند و مانند آن اگر مانع رسیدن آب نباشد برای وضو ضرری ندارد و می تواند آن را جابجا کند تا آب به زیر آن برسد و شسته شود و اگر بعد از وضو، انگشتر یا مانع دیگری در دست ببیند و نداند موقع وضو بوده یا نه وضوی او صحیح است ، به شرط این که احتمال بدهد در حال وضو توجّه به این امر داشته است .

[مسأله 299 کسی که در کارهای وضو خیلی شک می کند]

مسأله 299 کسی که در کارهای وضو و شرایط آن مثل پاک بودن آب (1) و غصبی نبودن آن خیلی شک می کند (2) باید به شک خود اعتنا نکند. (1) (مکارم :) و وجود مانع بر اعضای وضو، زیاد شک ّ می کند، باید اعتنا نکند و مطابق معمول مردم انجام دهد. (2) (خوئی ، تبریزی ، زنجانی :) چنانچه به حدّ وسوسه برسد ..

[مسأله 300 اگر شک کند که وضوی او باطل شده یا نه ]

مسأله 300 اگر شک کند که وضوی او باطل شده یا نه ، بنا می گذارد که وضوی او باقی است (1)، ولی اگر بعد از بول استبراء نکرده و وضو گرفته باشد و بعد از وضو رطوبتی از او بیرون آید که نداند بول است یا چیز دیگر، وضوی او باطل است . (1) (مکارم :) بقیه مسأله ذکر نشده .

[مسأله 301 کسی که شک دارد وضو گرفته یا نه ]

مسأله 301 کسی که شک دارد وضو گرفته یا نه ، باید وضو بگیرد.

[مسأله 302 کسی که می داند وضو گرفته و حَدَثی هم از او سر زده ]

[مسأله 303 اگر بعد از نماز شک کند که وضو گرفته یا نه ]

مسأله 303 اگر بعد از نماز شک کند که وضو گرفته یا نه (1)، نماز او صحیح است ، ولی باید برای نمازهای بعد وضو بگیرد. (2) (1) (خوئی ، تبریزی ، فاضل :) در صورتی که احتمال بدهد که در حال شروع به نماز ملتفت حالش بوده است ..

(صافی :) در صورتی که احتمال می دهد پیش از نماز به حکم لزوم وضو برای نماز ملتفت بوده ..

(زنجانی :) در صورتی که احتمال بدهد در حال شروع به نماز ملتفت بوده و لو اجمالًا که باید وضو داشته باشد .. (2) (زنجانی :) احتیاط آن است که برای نمازهای دیگر وضو بگیرد.

اشاره

مسأله 306 اگر انسان مرضی دارد که بول او قطره قطره می ریزد (1) یا نمی تواند از بیرون آمدن ِ غائط خودداری کند (2)، چنانچه یقین دارد (3) که از اول وقت نماز (4) تا آخر آن به مقدار وضو گرفتن و نماز خواندن مهلت پیدا می کند، باید نماز را در وقتی که مهلت پیدا می کند بخواند و اگر مهلت او به مقدار کارهای واجب نماز است ، باید در وقتی که مهلت دارد فقط کارهای واجب نماز را به جا آورد و کارهای مستحب ّ آن مانند اذان و اقامه و قنوت (5) را ترک نماید (6). (1) (زنجانی :) که به وی مسلوس گفته می شود .. (2) (زنجانی :) که به وی مبطون گفته می شود .. (3) (مکارم :) چنانچه می داند .. (4) (فاضل :) چنانچه از اوّل وقت نماز .. (5) (زنجانی :) بلکه سوره .. (6) (بهجت ، نوری :) کارهای مستحب ّ آن مانند اذان و اقامه را ترک نماید، (بهجت : اگر در مراقبت آن وقت ، عسر و حرج و مشکلی برای او پیش نیاید).

مسأله اختصاصی

(زنجانی :) مسأله 314 کسی که بول او قطره قطره می ریزد و به مقدار وضو و نماز مهلت پیدا نمی کند می تواند با همین حالت نماز بخواند و خروج بول با این کیفیت وضوی او را باطل نمی کند، بلکه وضو به سبب حدث به نحو متعارف ؛ هم چون خوابیدن یا بول یا غائط کردن مثل سایر مردم و .. باطل می شود.

اشاره

مسأله 309 کسی که بول پی در پی از او خارج می شود اگر بین دو نماز، قطره بولی از او خارج نشود می تواند با یک وضو هر دو نماز را بخواند و قطره هایی که بین نماز خارج می شود اشکال ندارد (1). این مسأله در رساله سایر آیات عظام نیست (1) (فاضل :) گر چه سزاوار است احتیاط مراعات شود.

مسأله اختصاصی

(مکارم :) مسأله 331 هر گاه این گونه افراد با اختیار خود بول یا غائط کنند باید وضو بگیرند.

[مسأله 313 کسی که بول او قطره قطره می ریزد]

مسأله 313 کسی که بول او قطره قطره می ریزد باید برای نماز به وسیله کیسه ای (1) که در آن ، پنبه یا چیز دیگری است که از رسیدن بول به جاهای دیگر جلوگیری می کند، خود را حفظ نماید و احتیاط واجب آن است که پیش از هر نماز مخرج بول را که نجس شده آب بکشد (2)، و نیز کسی که نمی تواند از بیرون آمدن غائط خودداری کند، چنانچه ممکن باشد باید به مقدار نماز از رسیدن غائط به جاهای دیگر جلوگیری نماید. و احتیاط واجب آن است که اگر مشقت ندارد (3)، برای هر نماز مخرج غائط را آب بکشد (4). (1) (زنجانی :) کیسه پاکی .. (2) (فاضل :) و کیسه را هم بنا بر احتیاط واجب تطهیر نماید ..

(بهجت :) مخرج بول و کیسه ای را که نجس شده آب بکشد یا عوض کند ..

(زنجانی :) باید برای هر نماز مخرج بول را که نجس شده آب بکشد و نیز کیسه را که نجس شده آب کشیده یا آن را تعویض نماید. ولی اگر نماز ظهر و عصر را با هم بخواند لازم نیست برای نماز عصر مخرج بول و کیسه را تطهیر نموده و می تواند با همان حال نماز عصر را هم بخواند. و هم چنین است اگر نماز مغرب و عشا را با هم بخواند، و در هر حال تا می تواند باید از سرایت نجاست به جاهای دیگر بدن جلوگیری کند .. (3) (فاضل :) اگر حرجی نیست .. (4) (زنجانی :) در صورت امکان برای هر نماز مخرج غائط را آب بکشد و اگر در وسط نماز هم غائط بیرون آید بنا بر احتیاط اگر مشقت ندارد مخرج غائط را آب بکشد.

(مکارم :) مسأله کسی که بول یا غائط از او بی اختیار خارج می شود باید برای نماز به وسیله

[مسأله 315 کسی که نمی تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری کند]

مسأله 315 کسی که نمی تواند از بیرون آمدن بول و غائط (1) خودداری کند، بعد از آن که مرض او خوب شد، لازم نیست نمازهایی را که در وقت مرض مطابق وظیفه اش خوانده قضا نماید. ولی اگر در بین وقت نماز مرض او خوب شود، باید (2) نمازی را که در آن وقت خوانده دوباره بخواند. (1) (زنجانی :) یا باد .. (2) (سیستانی :) باید بنا بر احتیاط لازم ..

(مکارم :) باید بنا بر احتیاط واجب .. (بهجت :) باید بنا بر احتیاط مستحب ..

[مسأله 319 کسی که وضو ندارد]

مسأله 319 کسی که وضو ندارد، حرام است (1) اسم خداوند متعال (2) را به هر زبانی نوشته شده باشد مس ّ نماید (3). و هم چنین است بنا بر احتیاط واجب مس ّ اسم مبارک پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و امام علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام . (4) (1) (خوئی ، سیستانی :) بنا بر احتیاط واجب حرام است ..

(زنجانی ، تبریزی :) بنا بر احتیاط حرام است .. (2) (خوئی ، سیستانی ، زنجانی :) و صفات خاصه او را .. (3) (زنجانی :) مگر پولی که بر آن نام خدا نوشته شده باشد که دست زدن به آن اشکال ندارد ..

(مکارم :) (بنا بر احتیاط واجب ) و مس ّ اسم مبارک پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و ائمّه هدی علیهم السلام و حضرت زهرا علیها السلام نیز اگر هتک حرمت و بی احترامی باشد حرام است . (4) (اراکی ، نوری :) مس ّ اسم مبارک پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و امام علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام اگر (نوری : هتک و) بی احترامی به آنان باشد حرام است . و گر نه احتیاط مستحب ّ آن است که مس ّ نکند.

(خوئی ، سیستانی ، تبریزی :) بهتر آن است که اسم مبارک پیغمبرصلی اللّه علیه و آله و سلم و امام علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام را هم مس ّ ننماید.

(زنجانی :) بنا بر احتیاط مستحب نامهای مبارک پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و ائمه معصومین علیهم السلام و حضرت زهرا علیها السلام را هم مسح ننماید.

(فاضل :) مسأله کسی که وضو ندارد، بنا بر احتیاط اسم خداوند متعال را به هر زبانی که نوشته شده باشد مس ّ ننماید.

[مسأله 322 مستحب ّ است انسان برای نماز میت و زیارت اهل قبور]

مسأله 322 مستحب ّ است انسان برای نماز میت و زیارت اهل قبور و رفتن به مسجد و حرم امامان علیهم السلام (1) وضو بگیرد و هم چنین برای همراه داشتن قرآن و خواندن و نوشتن آن و نیز برای مس ّ حاشیه قرآن و برای خوابیدن ، وضو گرفتن مستحب ّ است و نیز مستحب ّ است کسی که وضو دارد دوباره وضو بگیرد و اگر برای یکی از این کارها وضو بگیرد هر کاری را که باید با وضو انجام داد، می تواند به جا آورد مثلًا می تواند با آن وضو نماز بخواند. (1) (زنجانی :) حرم معصومین علیهم السلام ..

(مکارم :) مسأله وضو گرفتن در چند جا مستحب ّ است : برای خواندن قرآن ، برای نماز میّت و برای دعا و مانند آن و نیز مستحب ّ است کسی که وضو دارد برای خواندن نماز، تجدید وضو کند و هر گاه به قصد یکی از این کارها وضو بگیرد تمام کارهایی را که مشروط به وضو است می تواند انجام دهد.

(سیستانی :) مسأله مستحب است کسی که وضو دارد برای هر نماز دوباره وضو بگیرد و بعضی از فقهاء فرموده اند مستحب است انسان برای نماز میت و زیارت اهل قبور و رفتن به مسجد و حرم امامان علیهم السلام و برای همراه داشتن قرآن و خواندن و نوشتن آن و مس ّ حاشیه قرآن و برای خوابیدن وضو بگیرد ولی مستحب بودن وضو در این موارد ثابت نیست بلی اگر به احتمال مستحب بودنش وضو بگیرد وضویش صحیح است و هر کاری که باید با وضو انجام داد، می تواند به جا آورد مثلًا می تواند با آن وضو نماز بخواند.

اشاره

چیزی که با آن زخم و شکسته را (1) می بندند و دوایی که روی زخم و مانند آن می گذارند جبیره نامیده می شود. (1) (زنجانی :) زخم و عضو شکسته را .. (فاضل :) زخم و جای شکسته را ..

[مسأله 324 اگر در یکی از جاهای وضو زخم یا دُمل یا شکستگی باشد]

مسأله 324 اگر در یکی از جاهای وضو زخم یا دُمل یا شکستگی باشد، چنانچه روی آن باز است (1) و آب برای آن ضرر ندارد، باید به طور معمول وضو گرفت . (1) (مکارم :) و خون ندارد ..

[مسأله 325 اگر زخم یا دُمل یا شکستگی در صورت و دستها است ]

مسأله 325 اگر زخم یا دُمل یا شکستگی در صورت و دستها است و روی آن باز است و آب ریختن روی آن ضرر دارد، اگر اطراف آن را بشوید کافی است (1)، ولی چنانچه (2) کشیدن دست تر بر آن ضرر ندارد، بهتر آن است که دست تر بر آن بکشد و بعد پارچه پاکی روی آن بگذارد و دست تر را روی پارچه هم بکشد (3). و اگر این مقدار هم ضرر دارد یا زخم نجس است و نمی شود آب کشید (4)، باید اطراف زخم را به طوری که در وضو گفته شد، از بالا به پایین بشوید (5) و بنا بر احتیاط مستحب ّ (6) پارچه پاکی روی زخم بگذارد و دست تر روی آن بکشد (7) و اگر گذاشتن پارچه ممکن نیست شستن اطراف زخم کافی است و در هر صورت تیمم لازم نیست (8). (1) (اراکی ، فاضل :) باید اطراف آن را بشوید ..

(خوئی ، زنجانی ، سیستانی :) باید اطراف زخم (خوئی ، سیستانی : یا دمل ) را به طوری که در وضو گفته شد، از بالا به پایین بشوید ..

(تبریزی :) باید اطراف زخم را به طوری که در وضو گفته شد، از بالا به پایین بشوید. [پایان مسأله ] (2) (خوئی ، اراکی ، فاضل ، سیستانی :) و چنانچه .. (3) (خوئی ، سیستانی :) و امّا در شکستگی لازم است تیمم بنماید. [پایان مسأله ] (اراکی :) چنانچه کشیدن دست تر بر آن ضرر ندارد دست تر بر آن بکشد و اگر ممکن نیست پارچه پاکی روی آن بگذارد دست تر را روی پارچه بکشد ..

(زنجانی :) چنانچه کشیدن دست تر بر آن ضرر ندارد، احتیاط واجب آن است که دست تر بر آن بکشد و بعد چیز پاکی ، مانند پارچه و پلاستیک روی آن بگذارد و دست تر را روی پارچه هم از بالا به پائین بکشد ..

[مسأله 328 اگر زخم یا دمل یا شکستگی در صورت یا دستها باشد]

مسأله 328 اگر زخم یا دمل یا شکستگی در صورت یا دستها باشد و بشود روی آن را باز کرد (1)، چنانچه ریختن آب ، روی آن ضرر دارد و کشیدن دست تر ضرر ندارد، واجب است دست تر روی آن بکشد (2). (1) (زنجانی :) اگر جاری ساختن آب بر آن ، هر چند به وسیله کشیدن دست تر بر روی آن ، ممکن باشد، باید این کار را انجام دهد، و در غیر این صورت اگر کشیدن دست تر روی پوست ضرر ندارد، احتیاط واجب آن است که دست تر روی پوست بکشد و بعد پارچه پاک و مانند آن روی آن بگذارد و روی پارچه را هم دست تر بکشد، و در صورتی که دست تر روی پوست کشیدن ضرر داشته باشد تنها بر روی پارچه پاک و مانند آن دست تر بکشد. (2) (گلپایگانی ، صافی :) کشیدن دست تر روی آن کافی است و پارچه گذاردن و دست روی آن کشیدن لازم نیست اگر چه احتیاطاً خوب است .

(بهجت :) بنا بر أظهر باید دست تر روی آن بکشد و بعد پارچه پاکی روی آن بگذارد و روی پارچه را هم دست تر بکشد به نحوی که در محل ّ مسح و غَسل گذشت و اگر صدق غَسل جبیره در محل ّ غَسل ننماید احتیاط این است که تیمّم هم بنماید.

(مکارم :) رجوع کنید به ذیل مسأله 327.

اشاره

مسأله 330 اگر جبیره ، تمام صورت یا تمام یکی از دستها را فرا گرفته باشد باز احکام جبیره جاری و وضوی جبیره ای کافی است (1)، ولی اگر مُعظَم ِ اعضای وضوج 1) أن «1» را گرفته باشد، بنا بر احتیاط، باید جمع نماید بین عمل جبیره و تیمم (2)، اگر چه کفایت تیمم در این صورت بعید نیست . (1) (اراکی :) بقیه مسأله ذکر نشده .

(مکارم :) باید بنا بر احتیاط، هم وضوی جبیره ای بگیرد و هم تیمّم کند، هم چنین اگر جبیره تمام اعضای وضو را گرفته باشد. (2) (فاضل :) احکام جبیره جاری نمی باشد و باید تیمّم بنماید.

(گلپایگانی ، صافی ، بهجت ، نوری :) مسأله اگر جبیره ، تمام صورت یا تمام یکی از دستها یا تمام هر دو دست را گرفته باشد، باید وضوی جبیره ای بگیرد و بنا بر احتیاط واجب (گلپایگانی ، صافی : اگر تمام یا بعض مواضع تیمّم پوشیده نیست ) تیمّم هم بنماید.

(نوری :) بقیه مسأله ذکر نشده .

(خوئی ، تبریزی :) مسأله اگر جبیره ، تمام صورت یا تمام یکی از دستها یا تمام هر دو دست را گرفته باشد، بنا بر احتیاط باید تیمّم نماید و وضوی جبیره ای نیز بگیرد (خوئی : و اگر تمام سر یا پاها مجبور باشد باید تیمّم نماید).

(زنجانی :) مسأله در احکام جبیره فرقی نیست که جبیره تمام اعضای وضو یا تمام یک عضو را گرفته باشد، یا بعضی از یک عضو، ولی احتیاط مستحب آن است که اگر جبیره تمام اعضا یا تمام یک عضو خواه عضوی که شسته می شود یا عضوی که مسح می شود را گرفته باشد تیمم نیز بنماید.

(سیستانی :) مسأله اگر جبیره تمام بعضی از اعضای وضو را فرا گرفته باشد وضوی جبیره ای کافی است ، ولی اگر تمام اعضای وضو یا بیشتر آن را گرفته باشد، بنا بر احتیاط باید تیمّم نماید و وضوی جبیره نیز بگیرد.

[مسأله 331 اگر جبیره تمام اعضای وضو را گرفته باشد]

مسأله 331 اگر جبیره تمام اعضای وضو را گرفته باشد، باید تیمّم بنماید. (1) این مسأله ، در رساله آیات عظام : خوئی ، فاضل و تبریزی نیست (1) (گلپایگانی ، اراکی ، صافی :) بنا بر احتیاط واجب باید وضوی جبیره ای بگیرد و تیمّم هم بنماید.

(بهجت :) بنا بر أظهر باید تیمّم بنماید ولی اگر تیمّم هم جبیره ای است ، احتیاط در جمع بین وضو و تیمّم است . (سیستانی ، زنجانی ، مکارم :) رجوع کنید به ذیل مسأله 330.

(نوری :) مسأله اگر جبیره تمام یا بیشتر اعضای وضو را گرفته باشد نیز باید وضوی جبیره ای بگیرد.

[مسأله 337 اگر جایی از اعضای وضو را رگ زده است ]

مسأله 337 اگر جایی از اعضای وضو را رگ زده است و نمی تواند آن را آب بکشد (1) یا آب برای آن ضرر دارد (2) (اگر روی آن بست ه است (3)) باید به دستور جبیره عمل کند (4) و اگر معمولًا باز است شستن اطراف آن کافی است . این مسأله ، در رساله آیت اللّه مکارم نیست (1) (سیستانی :) لازم است تیمّم نماید، ولی اگر آب برای آن ضرر دارد باید به دستور جبیره عمل کند. [پایان مسأله ] (2) (خوئی ، تبریزی :) لازم است تیمّم کند. [پایان مسأله ]

[مسأله 339 غسل جبیره ای مثل وضوی جبیره ای است ]

مسأله 339 غسل جبیره ای مثل وضوی جبیره ای است ، ولی بنا بر احتیاط واجب باید آن را ترتیبی به جا آورند نه ارتماسی . (1) (1) (گلپایگانی :) اگر ارتماسی هم به جا آورده شود صحیح است ، اگر چه ترتیبی بهتر است .

(اراکی :) احتیاط مستحب ّ است آن را ترتیبی به جا آورند نه ارتماسی .

(مکارم :) تا ممکن است باید غسل را ترتیبی به جا آورد، بنا بر احتیاط واجب .

(بهجت :) باید بنا بر أحوط آن را ترتیبی به جا آورند.

(صافی :) احوط آن است که ترتیبی به جا آورد.

(خوئی :) مسأله در غیر غسل میّت از سایر اغسال ، غسل جبیره ای مثل وضوی جبیره ای است ، ولی باید آن را ترتیبی به جا آورند و أظهر این است که اگر در بدن زخم یا دمل باشد و محل ّ مجبور باشد واجب است غسل و احتیاطاً مسح بر جبیره هم نماید و اگر محل ّ مکشوف باشد مکلّف مخیّر است بین غسل و تیمّم ؛ و در صورتی که غسل را اختیار کند احتیاط مستحب ّ

[مسأله 341 کسی که باید با وضو یا غسل جبیره ای نماز بخواند]

مسأله 341 کسی که باید با وضو یا غسل جبیره ای نماز بخواند، چنانچه بداند که تا آخر وقت عذر او برطرف نمی شود، می تواند در اوّل وقت نماز بخواند (1) ولی اگر امید دارد که تا آخر وقت عذر او برطرف شود احتیاط واجب آن است که صبر کند (2) و اگر عذر او برطرف نشد در آخر وقت نماز را با وضو یا غسل جبیره ای به جا آورد (3). (1) (بهجت :) و اگر بعد از نماز عذر زایل شد اعاده نماز لازم نیست بلکه با همان وضوی جبیره ای می تواند کارهای دیگری هم که وضو لازم دارد انجام دهد ..

(زنجانی :) و اگر امید دارد که تا آخر وقت عذر او برطرف شود می تواند صبر کند و آخر وقت نماز بخواند و می تواند رجاءً در اول وقت نماز بخواند ولی در هر صورت ، در صورتی که اول وقت نماز بخواند و تا آخر وقت عذرش برطرف شود، لازم است وضو گرفته یا غسل کرده و نماز را اعاده نماید. (2) (مکارم :) بقیه مسأله ذکر نشده .

(خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) بهتر آن است که صبر کند .. (3) (خوئی ، تبریزی :) ولی در صورتی که ( (سیستانی :) و در صورتی که ) اوّل وقت ، نماز را خواند و تا آخر وقت عذرش برطرف شد لازم است (سیستانی : احتیاط مستحب است ) که وضو گرفته یا غسل کرده و نماز را اعاده نماید.

[مسأله 344 نمازهایی را که انسان با وضوی جبیره ای خوانده ]

مسأله 344 نمازهایی را که انسان با وضوی جبیره ای خوانده (1) صحیح است (2) و بعد از آن که عذرش برطرف شد، برای نمازهای بعد هم نباید (3) وضو بگیرد (4)، ولی اگر برای آن که نمی دانسته تکلیفش جبیره است یا تیمّم ، هر دو را انجام داده باشد باید برای نمازهای بعد وضو بگیرد (5). (1) (خوئی ، تبریزی :) و تا آخر وقت عذرش مستمرّ بوده ..

(زنجانی :) و تا آخر وقت عذرش باقی بوده .. (2) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) و می تواند با آن وضو نمازهای بعدی را نیز به جا آورد. [پایان مسأله ] (3) (فاضل :) لازم نیست .. (4) (بهجت :) بعد از آن که عذرش بر طرف شد، با همان وضو می تواند نمازهای بعد را نیز بخواند ..

(نوری :) برای نمازهای بعدهم در صورتی که وضوی او باطل نشده است نباید وضو بگیرد ..

(زنجانی :) در صورتی که عذرش در وقت نمازهای بعدی استمرار داشته باشد می تواند با آن وضو نمازهای دیگر را نیز بخواند ولی در صورتی که عذرش برطرف شود نمی تواند با آن وضو نمازهای دیگر را بخواند. [پایان مسأله ] (گلپایگانی ، صافی :) بعد از آن که عذرش برطرف شد و هنوز وضوی جبیره ای باطل نشده است ، برای نمازهای بعد بنا بر احتیاط لازم باید وضو بگیرد (صافی : بلکه بنا بر احتیاط اگر در وقت ، عذرش برطرف شود نمازش را با وضوی جدید اعاده نماید). [پایان مسأله ] (5) (بهجت :) بنا بر احتیاط واجب در صورت بقای جهل ، برای نمازهای بعد وضو بگیرد.

(مکارم :) مسأله نمازهایی را که با وضو یا غسل جبیره ای می خوانند اعاده ندارد، مگر این که قبل از پایان وقت نماز عذر برطرف شود در اینجا بنا بر احتیاط واجب ، نماز را اعاده کنند.

[س 100 به نیت طهارت برای نماز مغرب وضو گرفتم ]

س 100: به نیت طهارت برای نماز مغرب وضو گرفتم ، آیا برای من با این وضو مس ّ قرآن کریم و خواندن نماز عشا جایز است ؟

ج : بعد از آن که وضو به طور صحیح محقّق شد، تا زمانی که باطل نشده است ، انجام هر عمل مشروط به طهارت ، با آن جایز است .

[س 101 کسی که در جلوی سرش موی مصنوعی گذاشته است ]

س 101: کسی که در جلوی سرش موی مصنوعی گذاشته است و در صورت نگذاشتن آن به مشقت می افتد، آیا مسح بر موی مصنوعی برای او جایز است ؟

ج : موی مصنوعی اگر به نحو کلاه گیس باشد، واجب است برای مسح آن را بردارد، ولی اگر موی مصنوعی بر پوست سر کاشته شده باشد و برداشتن آن از جلوی سر باعث عسر و حرجی شود که عادتاً قابل تحمل نیست ، مسح بر روی آن مجزی است .

[س 102 در وضو فقط باید دو مشت آب بر صورت ریخته شود]

س 102: شخصی گفته است که هنگام وضو فقط باید دو مشت آب بر صورت ریخته شود، و اگر بار سوم آب ریخته شود وضو باطل خواهد بود. آیا این سخن صحیح است ؟

ج : شستن اعضاء در وضو، بار اوّل واجب و بار دوّم جائز و بیش از آن مشروع نیست لکن ملاک برای تعیین هر بار، قصد انسان است ، پس اگر به قصد بار اوّل چند مرتبه آب بریزد اشکال ندارد.

[س 103 آیا در وضوی ارتماسی جایز است ]

س 103: آیا در وضوی ارتماسی جایز است که چند بار دست و صورت را داخل آب کنیم یا این که فقط دو بار جایز است ؟

ج : فقط دو بار می توان دست و صورت را وضوی ارتماسی داد بار اوّل واجب ، و بار دوّم جائز است و بیش از آن ، مشروع نیست . ولی در وضوی ارتماسی در مورد دستها باید قصد شستن وضوئی آنها هنگام خارج کردن آنها از آب باشد، تا بتوان از این طریق مسح را با آب وضو انجام داد.

[س 104 آیا چربیهائی که به طور طبیعی در مو به وجود می آید]

س 104: آیا چربیهائی که به طور طبیعی در مو و صورت به وجود می آیند، مانع محسوب می شوند؟

ج : مانع محسوب نمی شود، مگر آن که به حدّی باشد که مانع از رسیدن آب به پوست و مو گردد.

[س 105 مدت زمانی مسح پاهایم را از سر انگشتان انجام نمی دادم ]

س 105: مدت زمانی مسح پاهایم را از سر انگشتان انجام نمی دادم ، بلکه فقط روی پا و مقداری از انگشتان را مسح می کردم ؛ آیا این مسح صحیح بوده است ؟ و در صورت عدم صحت ، نمازهایی را که خوانده ام باید قضا کنم ؟

ج : اگر مسح پا شامل سر انگشتان پا نباشد، وضو باطل و قضای نمازهای خوانده شده ، واجب است . و در صورتی که انسان شک داشته باشد که آیا هنگام مسح ، از سر انگشتان پا مسح می کرده است یا نه ؟ وضو و نمازهای خوانده شده محکوم به صحت هستند.

[س 106 بر آمدگی روی پا]

س 106: بر آمدگی روی پا که هنگام مسح ، دست باید تا آنجا کشیده شود، کدام است ؟

ج : باید مسح پا را تا مفصل بکشند.

[س 108 چشمه ای است که سرچشمه آن در زمین ملکی شخصی قرار دارد]

س 108: چشمه ای است که سرچشمه آن در زمین ملکی شخصی قرار دارد. اگر بخواهیم آب آن را به وسیله لوله به منطقه ای که چند کیلومتر با آن فاصله دارد، انتقال دهیم ، باید لوله از زمین های ملکی این شخص و افراد دیگر عبور نماید، آیا در صورت عدم رضایت مالکین زمین ها، استفاده از آب چشمه برای وضو و غسل و سایر تطهیرات جایز است ؟

ج : اگر چشمه ، در کنار و خارج از ملک غیر ، خود به خود جوشیده و قبل از جریان آن بر زمین ، وارد لوله شده و به منطقه منظور هدایت شود در صورتی که استفاده از آب عرفاً تصرّف در ملک غیر محسوب نشود، اشکال ندارد.

[س 114 وجود رنگ روی ناخن ]

س 114: بعضی از زنها ادعا می کنند که وجود رنگ روی ناخن مانع وضو نیست و مسح روی جوراب نازک هم جایز است . نظر شریف جناب عالی در این باره چیست ؟

ج : در صورتی که رنگ دارای جرم باشد، مانع از رسیدن آب به ناخن می باشد و وضو باطل است و مسح بر جوراب هر قدر هم نازک باشد، صحیح نیست .

[س 120 به علت فلج شدن هر دو پایم به کمک کفش طبی و عصای چوبی راه می روم ]

س 120: به علت فلج شدن هر دو پایم به کمک کفش طبی و عصای چوبی راه می روم ، و چون به هیچ وجه بیرون آوردن کفش هنگام وضو برایم امکان ندارد، امیدوارم وظیفه شرعی مرا در رابطه با مسح هر دو پا بیان فرمائید.

ج : اگر بیرون آوردن کفش برای مسح پاها برای شما خیلی سخت و دشوار است ، مسح بر روی کفش کافی و مجزی است .

[س 128 وضو و نماز کسی که پی در پی از او باد به مقدار کم خارج می شود]

س 128: وضو و نماز کسی که پی در پی از او باد به مقدار کم خارج می شود، چه حکمی دارد؟

ج : اگر نتواند وضوی خود را تا آخر نماز حفظ کند و تجدید وضو در اثناء نماز هم برای او خیلی دشوار باشد، می تواند با هر وضوئی یک نماز بخواند، یعنی برای هر نماز به یک وضو اکتفا کند، هر چند وضوی او در بین نماز باطل شود.

[س 137 کسی که جاهل به بطلان وضویش است ]

س 137: کسی که جاهل به بطلان وضویش است و بعد از وضو متوجه آن می شود، چه حکمی دارد؟

ج : اعاده وضو برای اعمال مشروط به طهارت ، واجب است ، و اگر با وضوی باطل نماز خوانده باشد، اعاده آن نیز واجب می باشد.

[س 145 اگر بعد از خروج بول انسان استبراء کرد]

س 145: اگر بعد از خروج بول ، انسان استبراء کرد و وضو گرفت و سپس رطوبتی که مردد بین بول و منی است از او خارج شد، چه حکمی دارد؟

ج : در فرض سؤال ، برای تحصیل یقین به طهارت از حدث ، واجب است که هم غسل کند و هم وضو بگیرد.

[س 154 حرمت مس ّ نوشته های قرآن بدون وضو]

س 154: آیا حرمت مس ّ نوشته های قرآن بدون وضو اختصاص به موردی دارد که در قرآن کریم باشد، یا شامل مواردی که نوشته قرآنی در کتاب دیگری یا تابلو یا دیوار و غیر آنها هم باشد، می گردد؟

ج : حرمت مس ّ کلمات و آیات قرآنی بدون وضو اختصاص به قرآن کریم ندارد. بلکه شامل همه کلمات و آیات قرآنی می شود، هر چند در کتاب دیگری یا در روز نامه ، مجله ، تابلو، و غیر آنها باشد.

[س 162 انداختن چیزی که مشتمل بر نامهای خداوند است ]

س 162: انداختن چیزی که مشتمل بر نامهای خداوند است در نهرها و جوی ها چه حکمی دارد؟ آیا این عمل اهانت محسوب می شود؟

ج : اگر انداختن آنها در نهرها و جویبارها از نظر عرف اهانت محسوب نشود، اشکال ندارد.

غسلهای واجب

[مسأله 347 اگر از مردی که مریض نیست ]

مسأله 347 اگر از مردی که مریض نیست ، آبی بیرون آید که یکی از سه نشانه ای را که در مسأله پیش گفته شد داشته باشد و نداند نشانه های دیگری را داشته یا نه (1) چنانچه پیش از بیرون آمدن آن آب ، وضو نداشته ، باید وضو بگیرد. (2) این مسأله در رساله آیات عظام : اراکی ، فاضل ، مکارم و بهجت نیست . (1) (تبریزی :) آبی بیرون آید که با جستن یا با شهوت نباشد .. (2) (خوئی ، سیستانی ، تبریزی :) چنانچه پیش از بیرون آمدن آب وضو داشته ، می تواند به همان وضو اکتفاء کند و اگر وضو نداشته ، کافی است فقط وضو بگیرد و غسل بر او لازم نیست .

(گلپایگانی ، صافی :) مسأله اگر از مردی که مریض نیست ، آبی با جستن بیرون آید و نداند

[مسأله 349 اگر انسان جماع کند]

مسأله 349 اگر انسان جماع کند و به اندازه ختنه گاه یا بیشتر داخل شود (1)، در زن باشد یا در مرد در قُبُل باشد یا در دُبُر، بالغ باشند یا نابالغ اگر چه منی بیرون نیاید هر دو جنب می شوند (2). (1) (مکارم :) مرد و زن هر دو جُنُب می شوند، خواه بالغ باشند یا نابالغ ، منی بیرون آید یا نه . این در صورتی است که جماع در قُبُل باشد و اگر در دُبُر باشد بنا بر احتیاط واجب باید جمع کند بین غسل و وضو. (2) (نوری :) و در صورتی که تا کمتر از ختنه گاه داخل شده ، و به طوری است که داخل شدن صدق می کند، احتیاط به غسل کردن ترک نشود.

(خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، زنجانی :) مسأله اگر انسان با زنی جماع کند و به اندازه ختنه گاه یا بیشتر داخل شود، در قُبُل باشد یا در دُبُر، بالغ باشند یا نابالغ (زنجانی : یا یکی بالغ و دیگری نابالغ ) اگر چه منی بیرون نیاید، هر دو جنب می شوند.

(بهجت :) مسأله اگر کسی در قُبُل زن جماع کند و به اندازه ختنه گاه داخل شود هر دو جنب می شوند؛ و هم چنین است بنا بر أظهر اگر در دُبُر زن نزدیکی کند، بلکه بنا بر أظهر و أحوط اگر در دُبُر مردی نزدیکی کند، نیز همین طور است و در نزدیکی با حیوان نیز بنا بر احتیاط حکم همین است .

[مسأله 352 اگر منی از جای خود حرکت کند]

[مسأله 355 پنج چیز بر جنب حرام است ]

مسأله 355 پنج چیز (1) بر جنب حرام است : اول : رساندن جایی از بدن به خطّ قرآن یا به اسم خدا، و اسامی مبارکه پیامبران و امامان علیهم السلام به احتیاط واجب حکم اسم خدا را دارد (2). دوم : رفتن در مسجد الحرام (و مسجد پیغمبرصلی اللّه علیه و آله و سلم ، (3) اگر چه از یک در ، داخل و از در دیگر خارج شود. (4)) سوم : توقّف در مساجد دیگر، ولی اگر از یک در داخل و از در دیگر خارج شود یا برای برداشتن چیزی برود مانعی ندارد. و احتیاط واجب آن است که در حرم امامان علیهم السلام هم توقف نکند. (5). چهارم : گذاشتن چیزی در مسجد (6). پنجم : (7) خواندن سوره ای که سجده واجب دارد و آن چهار سوره است (8) اول : سوره سی و دوم قرآن الم تنزیل دوم : سوره چهل و یکم حم سجده سوم : سوره پنجاه و سوّم و النجم . چهارم : سوره نود و ششم اقرء (9) و اگر یک حرف (10) از این چهار سوره (11) را هم بخواند حرام است (12). (1) (اراکی :) چهار چیز .. (2) (گلپایگانی ، نوری :) اول : رساندن جایی از بدن به خطّ قرآن ، یا به اسم خدا و پیغمبران و ائمه علیهم السلام (گلپایگانی : و حضرت زهرا علیها السلام ) به طوری که در وضو گفته شد ..

(خوئی ، سیستانی :) اول : رساندن جایی از بدن به خط قرآن ، یا به اسم خدا به هر لغت که باشد و بهتر آن است که به اسم پیغمبران و امامان علیهم السلام و حضرت زهرا علیها السلام نیز نرساند ..

(زنجانی :) اول : رساندن جایی از بدن خود به خط قرآن و بنا بر احتیاط به اسم خدا و صفات خاصه او به هر لغت که باشد مگر پولی که بر آن نام خدا نوشته شده باشد که دست زدن به آن اشکال ندارد و احتیاط مستحب آن است که به اسم پیغمبران و امامان و حضرت زهراء علیهم السلام نیز نرساند ..

(تبریزی :) اول : رساندن جایی از بدن خود به خط قرآن ، یا به اسم خدا؛ و بهتر است جایی از بدن را به اسم پیامبران و امامان علیهم السلام نیز نرساند ..

(بهجت :) اول : رساندن جایی از بدن خود به خط قرآن ، یا به اسم خدا و بنا بر احتیاط به اسم پیغمبران و امامان و اسم حضرت زهرا علیهم السلام به طوری که در وضو گفته شد ..

(صافی :) اول : رساندن جایی از بدن به خط قرآن ، یا به اسم خدا و سایر اسماء و صفات خاصه خدا، و بنا بر احتیاط رساندن جایی از بدن به نام پیغمبران و ائمه علیهم السلام و حضرت زهرا علیها السلام به طوری که در وضو گفته شد ..

(مکارم :) اول : مس ّ خط قرآن یا اسم خدا و پیامبران و امامان علیهم السلام بنا بر احتیاط واجب همان طور که در وضو گفته شد .. (3) (زنجانی :) دوم : رفتن یا ماندن در مسجد الحرام و مسجد پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و حرم امامان علیهم السلام ..

[مسأله 356 نُه چیز بر جنب مکروه است ]

مسأله 356 نُه چیز (1) بر جنب مکروه است (2): اول و دوم : خوردن و آشامیدن ، ولی اگر وضو بگیرد (3) مکروه نیست . (4) سوم : خواندن بیشتر از هفت آیه از سوره هایی که سجده واجب ندارد. (5) چهارم : رساندن جایی از بدن به جلد و حاشیه و بین خطهای قرآن .

پنجم : همراه داشتن قرآن . ششم : خوابیدن ، ولی اگر وضو بگیرد یا به واسطه نداشتن ِ آب ، بدل از غسل تیمّم کند، مکروه نیست (6). هفتم : خضاب کردن به حنا و مانند آن (7). هشتم : مالیدن روغن (8) به بدن . نُهم : جماع کردن بعد از آن که محتلم شده (9) یعنی در خواب منی از او بیرون آمده است . (1) (بهجت :) چند چیز .. (2) (مکارم :) شایسته است جنب چند چیز را ترک کند .. (3) (گلپایگانی ، اراکی ، خوئی ، زنجانی ، تبریزی ، صافی :) یا دستها را بشوید .. (4) (بهجت :) اول و دوم : خوردن و آشامیدن ، و اگر دست و صورت را بشوید و مضمضه و استنشاق کند، کراهت کمتر می شود ..

(سیستانی :) اول و دوم : خوردن و آشامیدن ، ولی اگر صورت و دستها را بشوید و مضمضه بکند مکروه نیست و اگر تنها دستها را بشوید کراهت کمتر می شود .. (5) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) سوم : خواندن بیشتر از هفت آیه از قرآن که سجده واجب ندارد ..

(بهجت :) سوم : خواندن بیشتر از هفت آیه تا هفتاد آیه از سوره هایی که سجده واجب ندارد بنا بر احوط، ولی بیشتر از هفتاد آیه کراهت شدیدتری دارد ..

(مکارم :) سوّم : خواندن بیشتر از هفت آیه از قرآن ، حتّی از سوره هایی که سجده واجب ندارد .. (6) (گلپایگانی ، صافی :) اگر وضو بگیرد یا به واسطه نداشتن آب ، تیمّم کند، مکروه نیست و در این تیمّم نیّت کند به جهت امر خدا، چه بدل از وضو یا غسل یا مستقل ّ در رفع کراهت خوابیدن ؛ ..

(بهجت :) ششم : خوابیدن ، ولی اگر وضو بگیرد یا به واسطه این که نمی تواند غسل کند بدل از غسل تیمّم کند خوابیدن او مکروه نیست .. (مکارم :) ششم : خوابیدن بدون وضو .. (7) (بهجت :) بقیه مسأله ذکر نشده . (مکارم :) هفتم : رنگ کردن موها به حنا و مانند آن .. (8) (مکارم :) و انواع کِرِمها .. (9) (مکارم :) بقیه مسأله ذکر نشده .

[مسأله 359 اگر یقین کند وقت نماز شده ]

مسأله 359 اگر یقین کند وقت نماز شده و نیّت غسل واجب کند بعد معلوم شود که پیش از وقت غسل کرده ، غسل او صحیح است (1). این مسأله ، در رساله آیات عظام : فاضل و بهجت نیست (1) (مکارم :) هم چنین اگر به نیّت نماز واجب غسل کند بعد معلوم شود وقت گذشته بوده است غسل او صحیح می باشد.

مسأله اختصاصی

(خوئی ، تبریزی ، زنجانی :) مسأله 68 3 (سیستانی :) مسأله 361 در صورتی که بدن را قبل از سر بشوید لازم نیست غسل را اعاده کند بلکه چنانچه بدن را دوباره (خوئی : پیش از آن که حدثی از او سر بزند) بشوید، غسل او صحیح خواهد بود.

[مسأله 365 اگر بعد از غسل بفهمد مقداری از بدن را نشسته ]

مسأله 365 اگر بعد از غسل بفهمد مقداری از بدن را نشسته (1)، چنانچه از طرف چپ باشد، شستن همان مقدار کافی است . و اگر از طرف راست باشد باید (2) بعد از شستن آن مقدار، دوباره طرف چپ را بشوید. (3) و اگر از سر و گردن باشد باید (4) بعد از شستن آن مقدار، دوباره طرف راست و بعد طرف چپ را بشوید. (5) (1) (بهجت :) ولی هنوز چیزی که وضو را باطل می کند از او سر نزده است .. (2) (خوئی ، سیستانی ، تبریزی ، زنجانی :) احتیاط مستحب آن است که ..

(مکارم :) احتیاط آن است که .. (3) (زنجانی :) و اگر بفهمد مقداری از سر و گردن را نشسته باید بعد از شستن آن مقدار دوباره بدن را بشوید.

(بهجت :) بنا بر أظهر در اعتبار ترتیب سر با دو جانب و أحوط در ترتیب بین دو جانب و أظهر در عدم اعتبار ترتیب از بالا به پایین در حال نسیان .. (4) (سیستانی :) بنا بر احتیاط واجب باید .. (5) (بهجت :) و اگر در اثناء غسل چیزی که وضو را باطل می کند از او سر زده ، احتیاط در این است که غسل را دو مرتبه به طور کامل انجام دهد و برای نماز و کاری که برای آن وضو لازم است وضو بگیرد.

(خوئی ، سیستانی :) دوباره بدن را بشوید.

[مسأله 367 غسل ارتماسی ]

مسأله 367 در غسل ارتماسی اگر به نیّت غسل ارتماسی به تدریج در آب فرو رود تا تمام بدن زیر آب رود غسل او صحیح است (1) و احتیاط آن است که یک دفعه زیر آب رود. (1) (بهجت :) و احتیاط آن است که از اوّل فرو رفتن در آب ، نیّت غسل کردن را داشته باشد به آن چه غسل ارتماسی با آن محقّق و تمام می شود و أظهر کفایت نیّت در حال فرو رفتن مجموع بدن در آب است .

(گلپایگانی ، خوئی ، تبریزی ، صافی ، زنجانی :) مسأله در غسل ارتماسی باید در یک آن ، آب تمام بدن را فرا بگیرد، پس اگر به نیّت غسل ارتماسی در آب فرو رود چنانچه پای او روی زمین باشد باید از زمین بلند کند.

(اراکی ، فاضل :) مسأله در غسل ارتماسی باید آب در یک آن ، تمام بدن را بگیرد، پس اگر به نیت غسل ارتماسی یک باره یا به تدریج در آب فرو رود تا تمام بدن زیر آب رود غسل او صحیح است .

(سیستانی :) مسأله غسل ارتماسی به دو نحو انجام می گیرد: دفعی و تدریجی . در غسل ارتماسی دفعی ، باید در یک آن ، آب تمام بدن را فرا بگیرد، ولی معتبر نیست که قبل از شروع در غسل تمام بدن بیرون آب باشد بلکه اگر مقداری از آن بیرون باشد و به نیّت غسل در آب فرو رود کفایت می کند. در غسل ارتماسی تدریجی باید بدن را به نیّت غسل تدریجاً با حفظ وحدت عرفی در آب فرو بَرَد و در این قسم لازم است که هر عضو قبل از غسل دادن آن بیرون آب باشد.

(مکارم :) مسأله غسل ارتماسی آن است که بعد از نیّت ، تمام بدن را یک دفعه یا به تدریج در آب فرو می برد، خواه در مثل حوض و استخر باشد و یا زیر آبشاری که آب آن یک مرتبه تمام بدن را فرا می گیرد، امّا غسل ارتماسی زیر دوش معمولی ممکن نیست .

[مسأله 368 در غسل ارتماسی اگر همه بدن زیر آب باشد]

مسأله 368 در غسل ارتماسی اگر همه بدن زیر آب باشد (1) و بعد از نیّت غسل ، بدن را حرکت دهد غسل او صحیح است (2).

[مسأله 370 اگر برای غسل ترتیبی وقت ندارد]

مسأله 370 اگر برای غسل ترتیبی وقت ندارد و برای ارتماسی وقت دارد، باید غسل ارتماسی کند. این مسأله ، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

اشاره

(مکارم :) مسأله 385 در غسل ارتماسی باید پاها را نیز از زمین بلند کند تا آب به زیر آن برسد.

(مکارم :) مسأله 388 در غسل ترتیبی می تواند سه بار در آب فرو رود: یک بار به نیّت سر و گردن ، دیگری به نیت طرف راست و دیگری را به نیّت طرف چپ .

[مسأله 375 جایی را که شک دارد از ظاهر بدن است ]

مسأله 375 جایی را که شک دارد از ظاهر بدن است یا از باطن آن ، شستن آن لازم نیست (1)، ولی احتیاط در شستن است . این مسأله ، در رساله آیت اللّه مکارم نیست (1) (اراکی :) شستن آن لازم است . (گلپایگانی ، صافی :) بنا بر احتیاط واجب باید بشوید.

(خوئی ، تبریزی ، زنجانی :) چنانچه قبلًا از ظاهر بوده باید بشوید و الّا واجب نیست .

(فاضل :) بنا بر احتیاط واجب لازم نیست بشوید مگر این که سابقاً باطن بوده و خارجاً شک شود که آیا ظاهر شده یا نه که در این صورت شستن آن لازم نیست .

(سیستانی :) باید آن را بشوید.

[مسأله 378 اگر موقع غسل شک کند]

مسأله 378 اگر موقع غسل شک کند (1)، چیزی که مانع از رسیدن آب باشد، در بدن او هست یا نه ، (چنانچه شکّش منشأ عقلایی داشته باشد (2)) باید (3) وارسی کند تا مطمئن شود که مانعی نیست . (4) (1) (سیستانی :) اگر موقع غسل احتمال عقلائی بدهد .. (2) (نوری :) چنانچه احتمال او در نظر مردم به جا باشد ..

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام : اراکی ، گلپایگانی ، خوئی ، بهجت ، تبریزی ، سیستانی ، صافی و زنجانی نیست ] (3) (بهجت :) باید بنا بر احوط .. (4) (بهجت :) و اگر وارسی نکرد و پس از غسل معلوم شد مانعی نبوده و قصد قربت داشته غسل صحیح است . (مکارم :) رجوع کنید به ذیل مسأله 377.

[مسأله 383 اگر بخواهد پول حرام به حمامی بدهد]

مسأله 383 اگر بخواهد پول حرام یا پولی که خمس آن را نداده به حمامی بدهد، غسل او باطل است (1). این مسأله ، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) (گلپایگانی ، صافی :) ولی اگر یقین دارد که حمّامی با این وصف راضی به غسل است یا با غفلت از رضایت حمّامی غسل کند، غسلش صحیح است . (مکارم :) رجوع کنید به ذیل مسأله (381).

(خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، زنجانی :) مسأله اگر (زنجانی : در حمام غسل کند و سپس ) پولی را که خمس آن را نداده به حمّامی بدهد اگر چه مرتکب حرام شده ، ولی ظاهر این است که غسل او صحیح باشد (خوئی ، تبریزی ، سیستانی : و ذمّه اش به مستحقّین خمس مشغول می شود).

[مسأله 386 اگر در بین غسل حَدَث اصغر از او سر زند]

مسأله 386 اگر در بین غسل حَدَث اصغر از او سر زند، مثلًا بول کند، غسل باطل نمی شود (1). (1) (اراکی :) ولی اگر غسل جنابت باشد باید مانند سایر غسلها برای نماز وضو هم بگیرد.

(خوئی :) باید غسل را رها کرده و غسل دیگری بنماید و چنانچه بخواهد غسل ترتیبی نماید بنا بر احتیاط مستحبّی وضو هم بگیرد.

(گلپایگانی ، فاضل ، صافی :) می تواند غسل را تمام نماید و بعد وضو بگیرد؛ و بهتر آن است که غسل را احتیاطاً از سر بگیرد به قصد آن چه بر ذمّه او است از اتمام یا اعاده ؛ لکن وضو بعد از غسل در این صورت هم واجب است . (نوری :) ولی بعد از غسل برای نماز وضو بگیرد.

(زنجانی :) غسل او صحیح است ، ولی باید پس از غسل وضو هم بگیرد و احتیاط مستحب آن است که غسل را نیز مجدداً اعاده کند.

(سیستانی :) لازم نیست غسل را رها کرده و غسل دیگری بنماید بلکه می تواند غسل خود را تمام نماید و بنا بر احتیاط لازم باید وضو هم بگیرد، ولی اگر از غسل ترتیبی به ارتماسی و یا از ارتماسی به ترتیبی عدول نماید، لازم نیست وضو هم بگیرد.

(بهجت :) اتمام غسل لازم نیست ، بلکه کافی است که به قصد وظیفه واقعیّه (اعم از تمام یا اتمام ) غسل را دوباره از سر شروع کند و بنا بر احتیاط برای نماز و کاری که وضو لازم دارد وضو بگیرد.

(مکارم :) بنا بر احتیاط واجب باید غسل را از سر گیرد و برای نماز و مانند آن ، وضو نیز بگیرد.

(تبریزی :) بنا بر احتیاط باید غسل را از سر بگیرد و برای نماز وضو هم بگیرد.

[مسأله 389 کسی که چند غسل بر او واجب است ]

مسأله 389 کسی که چند غسل بر او واجب است می تواند به نیّت همه آنها یک غسل به جا آورد (1)، یا آنها را جدا جدا انجام دهد (2). (1) (خوئی ، سیستانی :) و ظاهر ( (تبریزی :) و أظهر) این است که اگر یکی معیّن از آنها را قصد کند، از بقیه کفایت می کند.

(زنجانی :) بلکه اگر یکی معین را نیت کند ظاهراً از دیگر غسلها کفایت می کند پس اگر بخواهد غسلها را جدا جدا انجام دهد، غیر از غسل ِ اول ، بقیه غسلها را به نیت رجاء انجام دهد. (2) (گلپایگانی ، صافی ، نوری :) ولی اگر در بین آنها، غسل جنابت باشد و به قصد آن غسل کند غسلهای دیگر ساقط می شود.

(مکارم :) مسأله چند غسل واجب ، یا واجب و مستحب ّ را می توان با یک نیّت انجام داد، یعنی یک غسل کند به نیّت جنابت و حیض و مس ّ میّت و غسل جمعه و مانند آن و از همه کفایت می کند.

[مسائلی در غسل جنابت ]

[س 176 اگر زن در حال حیض ، جنب یا در حال جنابت حایض شود]

س 176: اگر زن در حال حیض ، جنب یا در حال جنابت حایض شود، آیا بعد از پاک شدن از حیض هر دو غسل بر او واجب است ؟ یا این که با حدوث جنابت در حال حیض ، غسل جنابت بر او واجب نیست زیرا در موقع جنابت پاک نبوده است ؟

ج : در هر دو صورت ، علاوه بر غسل حیض ، غسل جنابت هم واجب است ، ولی جایز است که در مقام عمل ، به غسل جنابت اکتفا کند، لیکن احوط این است که نیت هر دو غسل را بنماید.

[س 183 استقبال قبله هنگام غسل ِ واجب یا مستحب ]

س 183: استقبال قبله هنگام غسل ِ واجب یا مستحب ، واجب است یا خیر؟

ج : استقبال قبله در وقت غسل واجب نیست .

[س 190: کسی که می داند اگر با نزدیکی با هم سرش خود را جنب کند]

س 190: کسی که می داند اگر با نزدیکی با هم سرش خود را جنب کند، آبی برای غسل کردن نمی یابدو یا وقت برای غسل و نماز ندارد، آیا می تواند با هم سرش نزدیکی نماید؟

ج : در صورت عجز از غسل ، اگر قدرت بر تیمم داشته باشد، می تواند با هم سرش نزدیکی کند.

[س 197 به قصد انجام یکی از غسل های واجب غسل کردم ]

س 197: به قصد انجام یکی از غسل های واجب غسل کردم . پس از خروج از حمام متوجه شدم ترتیب را رعایت نکرده ام ، و چون احتمال می دادم که نیّت ترتیب کافی است ، دوباره غسل نکردم . اکنون در کارم متحیّر هستم ، آیا قضای همه نمازهایی که خوانده ام ، واجب است ؟

ج : اگر احتمال صحت غسل را می دهید و در وقت غسل متوجه انجام آن چه در صحت غسل معتبر است بوده اید، چیزی بر عهده شما نیست . بله ، اگر یقین به بطلان غسل پیدا کنید، قضای همه نمازها بر شما واجب است .

مسأله اختصاصی

(زنجانی :) مسأله 400 در تمام اقسام استحاضه احتیاط مستحب در زن حامله آن است که کارهای استحاضه کثیره را به جا آورد و بر هر زن مستحاضه واجب است برای هر نماز ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده آب بکشد و به احتیاط واجب ، پنبه و هم چنین دستمال را اگر نجس شده ، عوض کند یا آب بکشد.

[مسأله 394 استحاضه قلیله ]

مسأله 394 در استحاضه قلیله باید زن برای هر نماز یک وضو بگیرد (1) و ظاهر فرج را هم اگر خون به آن رسیده ، آب بکشد و بنا بر احتیاط واجب (2) پنبه را عوض کند یا آب بکشد. (1) (زنجانی :) بقیه مسأله ذکر نشده .

(خوئی ، تبریزی :) و بنا بر احتیاط پنبه را عوض کند و باید ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده باشد آب بکشد.

(سیستانی :) و بنا بر احتیاط مستحب پنبه را آب کشیده و یا عوض کند و باید ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده باشد آب بکشد.

(گلپایگانی ، صافی :) و پنبه را عوض کند و ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده آب بکشد.

(بهجت :) و بنا بر احتیاط پنبه را عوض کند یا آب بکشد و ظاهر فرج را هم اگر خون به آن رسیده ، آب بکشد.

(مکارم :) (بنا بر احتیاط واجب ). و واجب است از سرایت خون به سایر اعضاء جلوگیری کند، امّا عوض کردن پنبه و دستمال واجب نیست ، هر چند احتیاط است . (2) [عبارت «بنا بر احتیاط واجب » در رساله آیات عظام اراکی و نوری نیست ]

[مسأله 395 اگر پیش از نماز یا در بین نماز خون استحاضه متوسطه ببیند]

مسأله 395 اگر پیش از نماز یا در بین نماز خون استحاضه متوسطه ببیند باید برای آن نماز غسل کند (1). ا ین مسأله ، در رساله آیت اللّه مکارم نیست (1) (فاضل :) ولی در استحاضه متوسطه اگر قبل از نماز صبح غسل نماید، تا صبح روز دیگر برای هر نماز کارهای استحاضه قلیله که در مسأله قبل گفته شد انجام دهد ولی اگر عمداً یا از روی فراموشی

[مسأله 399 اگر استحاضه قلیله زن بعد از نماز صبح ، متوسطه شود]

مسأله 399 اگر استحاضه قلیله زن ، بعد از نماز صبح ، متوسطه شود (1)، باید برای نماز ظهر و عصر غسل کند (2) و اگر بعد از نماز ظهر و عصر متوسطه شود (3)، باید برای نماز مغرب و عشا غسل نماید (4). (1) (مکارم :) کثیره شود .. (2) (زنجانی :) بنا بر احتیاط مستحب برای نماز ظهر و عصر غسل هم کند .. (3) (مکارم :) کثیره شود .. (4) (زنجانی :) بنا بر احتیاط مستحب برای نماز مغرب و عشا غسل هم نماید.

(فاضل :) و اگر بعد از غسل ، استحاضه متوسطه ادامه داشته باشد برای نماز صبح روز بعد دو مرتبه غسل کند.

اشاره

مسأله اختصاصی (مکارم :) مسأله 408 در تمام مواردی که غسل بر او واجب می شود اگر غسل کردن ِ مکرّر برای او ضرر دارد، یا مایه مشقت زیاد است می تواند به جای آن تیمّم کند.

[مسأله 400 اگر استحاضه قلیله یا متوسطه زن بعد از نماز صبح کثیره شود]

مسأله 400 اگر استحاضه قلیله یا متوسطه زن بعد از نماز صبح کثیره شود (1) باید برای نماز ظهر و عصر یک غسل و برای نماز مغرب و عشا غسل دیگری به جا آورد، و اگر بعد از نماز ظهر و عصر کثیره شود، باید برای نماز مغرب و عشا غسل نماید (2). (1) (سیستانی :) و به این حال باقی بماند، باید احکامی را که در مسأله [396] گفته شد نسبت به نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء رعایت نماید. [پایان مسأله ] (2) (زنجانی :) و اگر بعد از نماز ظهر و پیش از نماز عصر کثیره شود، باید برای نماز عصر غسل کند و برای نماز مغرب و عشا هم غسل دیگری بنماید، هم چنین اگر بعد از نماز مغرب و پیش از نماز عشا کثیره شود، باید برای نماز عشا غسل نماید و در تمام صورتها بنا بر احتیاط واجب برای هر نماز وضو بگیرد.

(فاضل :) و همین طور برای نماز صبح روز بعد ، مگر این که قبل از غسل شب ، تبدیل به استحاضه قلیله شود یا کاملًا قطع شود. (مکارم :) رجوع کنید به ذیل مسأله 399.

[مسأله 401 مستحاضه کثیره یا متوسطه ]

مسأله 401 مستحاضه کثیره یا متوسطه اگر پیش از داخل شدن وقت نماز، برای نماز غسل کند، غسل او باطل است (1) بلکه اگر نزدیک اذان صبح برای نماز شب غسل کند و نماز شب را بخواند (2) احتیاط واجب آن است که بعد از داخل شدن صبح ، دوباره غسل و وضو را به جا آورد. این مسأله ، در رساله آیات عظام فاضل و بهجت نیست (1) (اراکی :) مگر آن که بخواهد نماز شب بخواند که در این صورت غسل کردن قبل از وقت نماز صبح مانع ندارد. [پایان مسأله ] (خوئی ، تبریزی ، زنجانی :) ولی نزدیک اذان صبح جایز است به قصدِ رجاء غسل نموده و نماز شب را بخواند ولی (زنجانی : مستحاضه کثیره ) بعد از طلوع فجر برای نماز صبح باید غسل را اعاده نماید.

(گلپایگانی ، صافی :) بلکه احتیاط لازم آن است که میان غسل و نماز فاصله نیندازد مگر به خواندن نافله همان نماز. [پایان مسأله ] (2) (مکارم :) در استحاضه «کثیره » یا «قلیله » اگر قبل از اذان صبح ، برای نماز شب غسل کند یا وضو به جا آورد و نماز شب را بخواند ..

(سیستانی :) مسأله در مستحاضه کثیره در صورتی که لازم است میان غسل و نماز فاصله ای واقع نشود آن چنان که در مسأله [396] گذشت اگر انجام غسل پیش از داخل شدن وقت نماز باعث وقوع فاصله گردد آن غسل برای نماز فایده ندارد و باید مستحاضه برای نماز دوباره غسل نماید، و این حکم در مستحاضه متوسطه نیز جاری است .

[مسأله 402 زن مستحاضه ]

مسأله 402 زن مستحاضه ، (1) برای هر نمازی (2) چه واجب باشد و چه مستحب ، باید وضو بگیرد (3)

[مسأله 404 اگر زن نداند استحاضه او چه قسم است ]

مسأله 404 اگر زن نداند استحاضه او چه قسم است موقعی که می خواهد نماز بخواند بنا بر احتیاط واجب (1) مقداری پنبه داخل فرج نماید و کمی صبر کند و بیرون آورد و بعد از آن که فهمید استحاضه او کدام یک از آن سه قسم است کارهایی را که برای آن قسم دستور داده شده انجام دهد (2) ولی اگر بداند تا وقتی که می خواهد نماز بخواند استحاضه او تغییر نمی کند، پیش از داخل شدن وقت هم می تواند خود را وارسی نماید (3). (1) (خوئی ، اراکی ، گلپایگانی ، فاضل ، صافی :) باید ..

(زنجانی :) بنا بر احتیاط واجب باید .. (تبریزی :) بنا بر احتیاط باید ..

[مسأله 406 زن مستحاضه اگر نتواند خود را وارسی نماید]

مسأله 406 زن مستحاضه اگر نتواند خود را وارسی نماید، باید به آن چه مسلماً وظیفه اوست عمل کند (1)، مثلًا اگر نمی داند استحاضه او قلیله است یا متوسطه ، باید کارهای استحاضه قلیله را انجام دهد (2) (و اگر نمی داند متوسطه است یا کثیره ، باید کارهای استحاضه متوسطه را انجام دهد (3)) ولی اگر بداند سابقاً کدام یک از آن سه قسم بوده باید (4) به وظیفه همان قسم رفتار نماید. (1) (بهجت :) بنا بر أحوط باید به آن چه مشکل تر است عمل کند ..

(زنجانی :) بنا بر احتیاط واجب باید به گونه ای عمل کند که حتماً وظیفه خود را عمل کرده باشد .. (2) (بهجت :) باید کارهای استحاضه متوسطه را بنا بر احوط انجام دهد .. (3) (بهجت :) باید کارهای استحاضه کثیره را بنا بر احوط انجام دهد ..

(زنجانی :) مثلًا اگر نمی داند استحاضه او قلیله است یا کثیره ، باید کارهای استحاضه کثیره را انجام دهد .. [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه فاضل نیست ] (4) (زنجانی :) می تواند .. (مکارم :) رجوع کنید به ذیل مسأله 404.

(گلپایگانی ، صافی :) مسأله مستحاضه اگر نتواند خود را وارسی نماید که متوسّطه یا قلیله یا کثیره است ، باید به نحوی عمل کند که یقین به برائت ذمّه حاصل کند. پس در شک میان قلیله و متوسّطه یا متوسّطه و کثیره ، عمل به وظیفه هر دو نماید و در شک بین هر سه قسم عمل به وظیفه هر سه قسم نماید ولی اگر بداند سابقاً کدامیک از آن سه قسم بوده ، باید به وظیفه همان قسم رفتار نماید.

[مسأله 408 زن مستحاضه اگر بعد از نماز خود را وارسی کند]

مسأله 408 زن مستحاضه (1) اگر بعد از نماز خود را وارسی کند و خون نبیند اگر چه بداند دوباره خون می آید، با وضویی که دارد می تواند نماز بخواند (2). این مسأله ، در رساله آیات عظام : فاضل و بهجت نیست (1) (خوئی ، تبریزی :) که بعد از وضو یا غسل ، یا در اثناءِ آنها خون دیده .. (2) (خوئی ، تبریزی :) چنانچه وقت وسعت داشته باشد بنا بر احتیاط، لازم است بر حسب وظیفه اش وضو گرفته یا غسل نماید و آن نماز را اعاده کند اگر چه بداند دوباره خون می آید.

[مسأله 411 اگر بعد از وضو و غسل ، خون در ظاهر قطع شود]

مسأله 411 اگر بعد از وضو و غسل ، خون در ظاهر قطع شود و مستحاضه بداند که اگر نماز را تأخیر بیندازد، به مقداری که وضو و غسل و نماز را به جا آورد، به کلّی پاک می شود، باید (1) نماز را تأخیر بیندازد و موقعی که به کلّی پاک شد، دوباره وضو و غسل را به جا آورد و نماز را بخواند. و اگر وقت نماز تنگ شد (2) لازم نیست وضو و غسل را دوباره به جا آورد، (3) بلکه با وضو و غسلی که دارد می تواند نماز بخواند. این مسأله ، در رساله آیات عظام : مکارم ، فاضل و بهجت نیست (1) (سیستانی :) باید بنا بر احتیاط لازم .. (زنجانی :) بنا بر احتیاط باید .. (2) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) اگر موقعی که خون در ظاهر قطع شود وقت نماز تنگ باشد .. (3) (گلپایگانی ، صافی :) بلکه اگر وقت تیمّم دارد، به جای هر یک از وضو و غسل ، تیمّم کند و برای نمازهای بعد ، غسل و وضو به جا آورد و اگر وقت تیمّم هم ندارد به همین حال نماز بخواند و بعد با غسل و وضو آن را قضا کند.

[مسأله 415 اگر خون استحاضه زن جریان داشته باشد]

مسأله 415 اگر خون استحاضه زن جریان داشته باشد و قطع نشود، چنانچه برای او ضرر نداشته باشد (1)، باید پیش از غسل و بعد از آن به وسیله پنبه از بیرون آمدن خون جلوگیری کند، ولی اگر همیشه جریان ندارد فقط باید بعد از وضو و غسل از بیرون آمدن خون جلوگیری نماید و چنانچه کوتاهی کند و خون بیرون آید، باید دو باره غسل کند (2) و وضو هم بگیرد و اگر نماز هم خوانده باید دوباره بخواند. (1) (خوئی ، تبریزی :) باید (تبریزی : بنا بر احتیاط لازم ) بعد از غسل از بیرون آمدن خون جلوگیری نماید، و چنانچه کوتاهی کند و خون بیرون آید، باید دوباره غسل کند و اگر نماز هم خوانده باید دوباره بخواند.

(زنجانی :) باید بعد از غسل از بیرون آمدن خون جلوگیری نماید و چنانچه کوتاهی کند و خون بیرون آید، اگر نماز هم خوانده باید دوباره بخواند و بنا بر احتیاط مستحب دوباره غسل نیز بکند. (2) (گلپایگانی ، صافی :) باید دوباره بنا بر احتیاط لازم غسل کند و اگر نماز هم خوانده باید دوباره بخواند.

[مسأله 417 زن مستحاضه در تمام روزی که روزه است ]

مسأله 417 احتیاط واجب (1) آن است که زن مستحاضه در تمام روزی که روزه است به مقداری که می تواند از بیرون آمدن خون جلوگیری کند. این مسأله در رساله آیات عظام : بهجت و مکارم نیست (1) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، صافی ، زنجانی :) احتیاط مستحب ّ ..

[مسأله 421 اگر در بین نماز، استحاضه متوسطه زن کثیره شود]

مسأله 421 اگر در بین نماز، استحاضه متوسطه (1) زن کثیره شود، باید نماز را بشکند و برای استحاضه کثیره غسل کند و وضو بگیرد (2) و کارهای دیگر آن را انجام دهد و همان نماز را بخواند (3). (و اگر برای هیچ کدام از غسل و وضو وقت ندارد، باید دو تیمّم کند، یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو و اگر برای یکی از آنها وقت ندارد؛ باید عوض آن تیمّم کند و دیگری را به جا آورد، ولی اگر برای تیمّم هم وقت ندارد نمی تواند نماز را بشکند) (4) و باید نماز را تمام کند و بنا بر احتیاط واجب قضا نماید و هم چنین است اگر در بین نماز، استحاضه قلیله او متوسطه یا کثیره شود (5). این مسأله ، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) (زنجانی :) استحاضه قلیله .. (2) (زنجانی :) بنا بر احتیاط وضو هم بگیرد ..

[عبارت «و وضو بگیرد» در رساله آیات عظام : خوئی ، تبریزی ، نوری ، فاضل و سیستانی نیست ] (3) (خوئی :) و بنا بر احتیاط استحبابی ( (بریزی :) و بنا بر احتیاط) قبل از غسل وضو بگیرد و اگر برای غسل وقت ندارد (خوئی : لازم است ) وضو گرفته و عوض غسل تیمم کند، و اگر برای تیمم نیز وقت ندارد بنا بر احتیاط نماز را نشکند و به همان حال تمام کند، ولی لازم است در خارج وقت قضا نماید، و هم چنین است اگر در بین نماز، استحاضه قلیله او متوسطه یا کثیره شود و لکن غسل استحاضه متوسطه کفایت از وضو نمی کند چنانکه گذشت .

(سیستانی :) و بنا بر احتیاط استحبابی قبل از غسل وضو بگیرد و اگر برای غسل وقت ندارد لازم است عوض غسل تیمّم کند و اگر برای تیمّم نیز وقت ندارد به احتیاط مستحب نماز را نشکند و به همان حال تمام کند ولی لازم است در خارج وقت قضا نماید و هم چنین است اگر در بین نماز استحاضه قلیله او متوسطه یا کثیره شود باید نماز را بشکند و برای استحاضه متوسطه یا کثیره کارهای آن را انجام دهد.

[مسأله 423 اگر استحاضه کثیره زن متوسطه شود]

مسأله 423 اگر استحاضه کثیره زن متوسطه شود، باید (برای نماز اول عمل کثیره و (1)) برای نمازهای بعد عمل متوسطه را به جا آورد. مثلًا اگر پیش از نماز ظهر استحاضه

[مسأله 425 اگر استحاضه کثیره قلیله شود]

مسأله 425 اگر استحاضه کثیره قلیله شود، باید برای نماز اول ، (1) عمل کثیره (2) و برای نمازهای بعد عمل قلیله را انجام دهد (3). و نیز اگر استحاضه متوسطه قلیله شود باید برای نماز اول ، عمل متوسطه و برای نمازهای بعد عمل قلیله را به جا آورد. (1) (مکارم :) غسل کند و برای نمازهای بعد وضو بگیرد. [پایان مسأله ] (2) (گلپایگانی ، صافی :) باید برای نماز اول ، وضو و غسل .. (3) (زنجانی :) بقیه مسأله ذکر نشده .

[مسأله 430 نماز آیات بر مستحاضه واجب است ]

مسأله 430 نماز آیات بر مستحاضه واجب است . و باید برای نماز آیات هم کارهایی را که برای نماز یومیّه گفته شد انجام دهد. (1) این مسأله ، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) (خوئی :) باید برای نماز آیات وضو بگیرد و بنا بر احتیاط پیش از وضو در استحاضه متوسطه و کثیره غسل نیز بنماید.

(تبریزی :) باید برای نماز آیات وضو بگیرد و در استحاضه کثیره باید غسل نماید و وضو لازم نیست . (مکارم :) رجوع کنید به ذیل مسأله 428.

[مسأله 433 اگر زن بداند خونی که از او خارج می شود خون زخم نیست ]

مسأله 433 اگر زن بداند خونی که از او خارج می شود خون زخم (1) نیست و شرعاً حکم حیض و نفاس را ندارد بنا بر احتیاط واجب (2) باید به دستور استحاضه عمل کند (3)، بلکه اگر (4) شک داشته باشد که خون استحاضه است یا خونهای دیگر، چنانچه نشانه آنها را نداشته باشد، بنا بر احتیاط واجب (5) باید کارهای استحاضه را انجام دهد. (1) (زنجانی :) و دُمل و مانند آن .. این مسأله ، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (2) [عبارت «بنا بر احتیاط واجب » در رساله آیات عظام : اراکی ، خوئی ، فاضل ، زنجانی و تبریزی نیست ] (3) (گلپایگانی ، صافی :) اگر زن بداند خونی که از او خارج می شود خون زخم نیست و بداند یا حیض است یا استحاضه ؛ و یا نفاس است یا استحاضه و علامت حیض و نفاس نداشته باشد، باید به دستور استحاضه عمل کند و شرعاً حکم حیض و نفاس را ندارد ..

(سیستانی :) اگر زن بداند خونی که از او خارج می شود خون زخم نیست و مردّد بین خون استحاضه و حیض و یا نفاس باشد چنانچه شرعاً حکم حیض و نفاس را نداشته باشد باید به دستور استحاضه عمل کند .. (4) (فاضل :) حتی اگر ..

اشاره

حیض خونی است که غالباً در هر ماه چند روزی از رحم زنها خارج می شود و زن را در موقع دیدن خون حیض ، حائض می گویند. (مکارم :) مسأله حیض که گاهی از آن تعبیر به «عادت ماهانه » می کنند خونی است که غالباً در هر ماه چند روزی از رحم خارج می شود و به هنگام انعقاد نطفه ، غذای فرزند است . زن را در موقع دیدن خون حیض «حائض » می گویند و در شرع مقدس اسلام احکامی دارد که در مسائل آینده خواهد آمد.

[مسائلی در حیض ]

[مسأله 437 زن حامله و زنی که بچه شیر می دهد]

مسأله 437 زن حامله و زنی که بچه شیر می دهد، ممکن است حیض ببیند (1). (1) (خوئی ، سیستانی :) و حکم زن حامله و غیر حامله یکسان است فقط زن حامله در صورتی که بعد از گذشتن بیست روز از اول عادتش اگر خونی ببیند که صفات حیض را دارد لازم است بنا بر احتیاط بین تروک حائض و اعمال مستحاضه جمع نماید.

(بهجت :) بنا بر اقوی ، ولی اگر بیست روز از ایام عادت دیرتر بود هم وظیفه حائض و هم وظیفه مستحاضه را احتیاطاً انجام دهد.

(صافی :) ولی اگر زن حامله بعد از گذشتن بیست روز از اوّل عادتش خون ببیند و خون به صفت حیض باشد به احتیاط واجب بین تروک حائض و اعمال مستحاضه جمع کند.

(زنجانی :) ولی زن حامله در دو جهت با سایر زنها تفاوت دارد: اوّل : آن که اگر حیض وی به تأخیر بیفتد تا بیست روز از آخر عادت وی بگذرد، دیگر هر چه خون ببیند حیض به حساب نمی آید هر چند به نشانه حیض باشد، و اگر بعد از گذشتن ایّام عادت و قبل از بیست روز خون ببیند، چنانچه به نشانه حیض باشد حیض و چنانچه به نشانه حیض نباشد، استحاضه است ، ولی در زنان

[مسأله 439 زنی که شک دارد یائسه شده یا نه ]

مسأله 439 زنی که شک دارد یائسه شده یا نه (1)، اگر خونی ببیند و نداند حیض است یا نه ، باید بنا بگذارد که یائسه نشده است (2). (1) (سیستانی :) شصت ساله شده یا نه ..

(زنجانی :) باید بنا بگذارد که یائسه نشده است و زنی که بین پنجاه و شصت سالگی است و نمی داند که قرشی است یا نه ، حکم کسی را دارد که هنوز از پنجاه سال نگذشته است . (2) (سیستانی :) شصت ساله نشده است .

[مسأله 442 لازم نیست در تمام سه روز خون بیرون بیاید]

مسأله 442 لازم نیست (1) در تمام سه روز خون بیرون بیاید، بلکه اگر در فرج (2) خون باشد (3) کافی است (4) و چنانچه در بین سه روز مختصری پاک شود (5) و مدّت پاک شدن به قدری کم باشد که بگویند در تمام سه روز در فرج خون بوده (6)، باز هم حیض است . این مسأله ، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، زنجانی :) ابتداء حیض لازم است خون بیرون بیاید ولی لازم نیست .. (2) (خوئی ، سیستانی ، زنجانی :) در باطن فرج .. (3) (اراکی :) بدین معنی که اگر پنبه بگذارد و کمی صبر کند و بیرون آورد، خونی شود، هر چند به مقدار سر سوزنی باشد ..

(فاضل :) اگر در ابتدا خون بیرون بیاید ولی بعداً در فرج خون باشد .. (4) (مکارم :) بقیه مسأله ذکر نشده . (5) (خوئی ، تبریزی ، سیستانی :) به نحوی که در بین زنها تماماً یا بعضاً متعارف است باز هم حیض است . [پایان مسأله ] (6) (نوری :) چنانکه در بین زنها متعارف است ، ..

(گلپایگانی :) مسأله لازم نیست در تمام سه روز خون بیرون آید، بلکه اگر در فرج خون

[مسأله 444 اگر سه روز پشت سر هم خون ببیند]

مسأله 444 اگر سه روز پشت سر هم (1) خون ببیند و پاک شود، چنانچه دوباره خون ببیند (2) و روزهایی که خون دیده و در وسط پاک بوده روی هم از ده روز بیشتر نشود روزهایی هم که در وسط پاک بوده حیض است (3).

[مسأله 447 اگر خونی ببیند و شک کند که خون حیض است ]

مسأله 447 اگر خونی ببیند و شک کند که خون حیض است یا نفاس (1)، چنانچه شرایط حیض را داشته باشد، باید حیض قرار دهد (2). این مسأله ، در رساله آیت اللّه مکارم نیست (1) (گلپایگانی ، صافی :) به احکام حیض و نفاس عمل کند و غسل را به قصد ما فی الذمه از حیض یا نفاس به جا آورد. (خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، زنجانی :) حیض است یا استحاضه .. (2) (بهجت :) اگر در ایام عادت زن باشد، آن را خون حیض قرار می دهد و گر نه باید به وظیفه ای که مشترک بین حیض و نفاس است عمل کند، یعنی لازم نیست آن چه بر حائض واجب است ولی بر نفساء واجب نیست و آن چه بر نفساء واجب است و بر حائض واجب نیست به جا آورد، گر چه انجام دادن مجموع وظائف حائض و وظائف نفساء، مطابق احتیاط است بلکه این احتیاط در صورت امکان ترک نشود؛ و در صورت عدم امکان احتیاط، مخالفت قطعیه ننماید.

(زنجانی :) چنانچه در ایام عادت یا یکی دو روز قبل یا مدتی قبل با نشانه حیض باشد باید حیض قرار دهد و اگر نه باید اعمال استحاضه را انجام دهد؛ هم چنین است اگر شک کند خون حیض است یا استحاضه یا خون دمل و زخم .

مسائل اختصاصی

[مسأله 450 چند چیز بر حائض حرام است ]

مسأله 450 چند چیز بر حائض حرام است : اول : عبادتهایی که مانند نماز باید با وضو یا غسل یا تیمّم به جا آورده شود (1)، ولی به جا آوردن عبادتهایی که وضو و غسل و تیمّم برای آنها لازم نیست ، مانند نماز میّت ، مانعی ندارد. دوم : تمام چیزهایی که بر جنب حرام است و در احکام جنابت گفته شد. سوم : جماع کردن در فرج ، که هم برای مرد حرام است و هم برای زن (2)، اگر چه به مقدار ختنه گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید (3)، بلکه احتیاط واجب آن است که مقدار کمتر از ختنه گاه را هم داخل نکند (4) و در دبر زن حائض ، وطی کردن ، کراهت شدیده دارد. (5) (1) (سیستانی :) که اگر زن حائض این گونه اعمال را به قصد عمل صحیح انجام دهد جایز نیست ..

(زنجانی :) و در مدتی که حائض می باشد، یا شرعاً محکوم به حائض بودن می باشد، اگر چنین عبادتهایی را و لو رجاءً به جا آورد معصیت کرده است .. (2) (مکارم :) سوم : نزدیکی کردن ، که هم برای مرد حرام است و هم برای زن . چهارم : طلاق دادن در این حالت نیز باطل و بی اثر است . [پایان مسأله ] (3) (بهجت :) بقیه مسأله ذکر نشده . (4) (تبریزی :) بقیه مسأله ذکر نشده . (سیستانی :) و این حکم شامل وطی در دبر نمی شود ..

(زنجانی :) ظاهراً جایز نیست که مقدار کمتر از ختنه گاه را داخل کند .. (5) (اراکی :) در دُبُر زن حائض ، وطی کردن ، محل اشکال است .

(خوئی :) بنا بر احتیاط لازم وطی زن در دُبُر، چه حائض باشد چه نباشد، حرام است .

(گلپایگانی ، صافی :) در دُبُر زن حائض هم وطی ننماید چون کراهت شدیده دارد.

(فاضل :) وطی کردن در دُبُر زن حائض اگر راضی باشد، کراهت شدیده دارد.

(سیستانی :) بنا بر احتیاط وطی زن در دُبُر اگر راضی نباشد، چه حائض باشد چه نباشد، جایز نیست .

(زنجانی :) وطی زن در دُبر شدیداً مکروه است و خلاف احتیاط استحبابی است و در حال حیض ، احتیاط استحبابی اکید در ترک آن است .

[مسأله 451 جماع کردن در روزهایی هم که حیض زن قطعی نیست ]

مسأله 451 جماع کردن در روزهایی هم که حیض زن قطعی نیست ولی شرعاً باید برای خود حیض قرار دهد حرام است (1). پس زنی که (بیشتر از ده روز خون می بیند و (2)) باید

اشاره

(نوری :) مسأله 454 بر مرد لازم است چنانکه گفته شد با زن خود در حال حیض در قُبُل نزدیکی نکند و اگر نزدیکی کرد مرتکب گناه شده است باید استغفار کند؛ ولی دادن کفاره که ذکر می شود بنا بر احتیاط مستحبی است .

[مسأله 452 اگر شماره روزهای حیض زن به سه قسمت تقسیم شود]

مسأله 452 اگر شماره روزهای حیض زن به سه قسمت تقسیم شود و مرد در قسمت اول آن ، با زن خود در قُبُل جماع کند، بنا بر احتیاط واجب باید (1) هیجده نخود طلا کفّاره به فقیر بدهد (2) و اگر در قسمت دوم جماع کند، نه نخود و اگر در قسمت سوم جماع کند، باید (3) چهار نخود و نیم بدهد. مثلًا زنی که شش روز خون حیض می بیند، اگر شوهرش در شب یا روز اوّل و دوم با او جماع کند باید (4) هیجده نخود طلا بدهد و در شب یا روز سوم و چهارم نه نخود و در شب یا روز پنجم و ششم باید (5) چهار نخود و نیم بدهد. (1) (گلپایگانی ، صافی :) مستحب ّ بلکه أحوط است .. (نوری :) بنا بر احتیاط مستحب باید .. (2) (فاضل :) اگر با هم سر حائض خود جماع در «قُبُل » کند، بنا بر احتیاط واجب باید کفاره بدهد و مقدار آن به ترتیب زیر می باشد: شماره روزهای حیض زن به سه قسمت تقسیم شود و مرد اگر در قسمت اوّل آن جماع کند، هیجده نخود طلا کفّاره به فقیر بدهد .. (3) [کلمه «باید» در رساله آیات عظام : گلپایگانی ، فاضل و صافی نیست ] (4) (گلپایگانی ، صافی :) مستحب بلکه أحوط است .. (5) [کلمه «باید» در رساله آیات عظام : گلپایگانی ، فاضل و صافی نیست ] (خوئی ، تبریزی :) مسأله اگر مرد با زن خود در حال حیض نزدیکی کند (خوئی : چه از قُبُل باشد چه از دُبُر) لازم است استغفار کند و احتیاط مستحب ّ آن است که کفاره بدهد. کفاره نزدیکی در حال حیض ، در قسمت اول آن هیجده نخود طلای سکه دار و در قسمت دوم ، نه نخود و در قسمت سوم چهار نخود و نیم است مثلًا زنی که شش روز خون حیض می بیند، اگر شوهرش در شب یا روز اول و دوم با او جماع کند هیجده نخود طلا و در شب یا روز سوم و چهارم نُه نخود و در شب یا روز پنجم و ششم چهار نخود و نیم بدهد.

(سیستانی :) مسأله اگر مرد با زن خود در حال حیض نزدیکی کند لازم است استغفار کند، و کفاره واجب نیست گر چه بهتر است ، و کفاره آن در اوّل حیض یک مثقال طلای سکه دار و در وسط آن نصف مثقال و در آخر آن یک چهارم مثقال است و مثقال شرعی (18) نخود است .

(مکارم :) مسأله هر گاه مرد در حال حیض با هم سر خود نزدیکی کند مستحب ّ است کفاره دهد و کفاره آن ، در ثلث اول روزهای حیض ، یک مثقال طلای سکه دار، یا قیمت آن است

اشاره

(خوئی ، تبریزی :) مسأله 459 سیستا (نی :) (451) غیر از نزدیکی کردن با زن حائض سایر استمتاعات مانند بوسیدن و ملاعبه نمودن مانعی ندارد.

(زنجانی :) سایر بهره گیری های جنسی ..

(زنجانی :) ولی بهره گیری از ما بین ناف تا زانو مکروه و خلاف احتیاط استحبابی است .

(مکارم :) مسأله 441 بازی کردن با هم سر در حال حیض ، حرام نیست و کفاره هم ندارد.

[مسأله 453 وطی در دبر زن حائض ]

مسأله 453 وطی در دبر زن حائض ، کفاره ندارد. (1) این مسأله ، در رساله آیات عظام : گلپایگانی ، صافی ، بهجت ، نوری و مکارم نیست (1) (اراکی :) بنا بر احتیاط واجب کفاره دارد.

(خوئی ، تبریزی ، سیستانی ، زنجانی :) رجوع کنید به ذیل مسأله 452.

[مسأله 454 لازم نیست طلای کفّاره را از طلای سکه دار بدهد]

مسأله 454 لازم نیست طلای کفّاره را از طلای سکه دار بدهد، ولی اگر بخواهد قیمت آن را بدهد باید قیمت سکه دار بدهد. این مسأله ، در رساله آیات عظام : اراکی ، بهجت و فاضل نیست (سیستانی ، مکارم :) رجوع کنید به ذیل مسأله 452.

[مسأله 456 اگر کسی هم در قسمت اول و هم در قسمت دوم و هم در قسمت سوّم حیض ، با زن خود جماع کند]

مسأله 456 اگر کسی هم در قسمت اول و هم در قسمت دوم و هم در قسمت سوّم حیض ، با زن خود جماع کند (1)، باید (2) هر سه کفّاره را که روی هم سی و یک نخود و نیم می شود بدهد. این مسأله ، در رساله آیات عظام : مکارم ، سیستانی و بهجت نیست (1) (زنجانی :) هر سه کفاره را که یک دینار و سه چهارم (حدود سی و هشت نخود و نیم ) می شود بدهد. (2) (گلپایگانی ، صافی :) مستحب ّ بلکه احوط است ..

(نوری :) بهتر است .. [کلمه «باید» در رساله آیات عظام : خوئی و تبریزی نیست ]