فايده، پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات هرمنوتیک

ومتودولوژی می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین زمینه

مراکز قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به مجله

بینات شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن را

درمنظومه این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و نقش

آن درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن و

صدها نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست و

يكم سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به آنچه

فرو فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات وبينات

است و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه هدايت

بارقه اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار مختلف

آن بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل نطق

ظاهر كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) – وجود

لفظي ( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می کند

و حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی و

کسانیکه می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

از را باقى نمى گذارند. آيا براى تو هزينه اى قرار دهيم كه هر ساله به تو بپردازيم تا بين ما و آنان سدّى برقرار سازى؟}.

امت بودن يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 94 - 13

13- { عن حذيفة قال : سألت رسول اللّه ( ص ) عن يأجوج و مأجوج ؟ فقال : يأجوج أُمّة و مأجوج أُمّة ;

از حذيفه، روايت شده كه گفت: از رسول خدا(ص) در باره يأجوج و مأجوج را پرسيدم؟ فرمود: يأجوج، يك امت و مأجوج هم يك امت است}.

ايمنى از هجوم يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 94 - 7

7- آسيب پذيران از هجوم يأجوج و مأجوج ، از ذوالقرنين براى ساختن سدّى در ميانه دو رشته كوه بلند در برابر هجوم آن متجاوزان ، كمك خواستند .

قالوا ي_ذا القرنين . .. تجعل بيننا و بينهم سدًّا

پيروزى يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 96 - 3،4

3- تمامى راه هاى فتوحات به روى يأجوج و مأجوج در آينده باز خواهد شد و آنان از هر قلّه ، ارتفاع و بلندى هاى زمين با سرعت خواهند گذشت .

حتّى إذا فتحت يأجوج و مأجوج و هم من كلّ حدب ينسلون

{حدب} به معناى جاهاى مرتفع و بلند زمين است و {نسل} (ماده {ينسلون}) در اصل به معناى جدا شدن از شىء است و هرگاه اين ماده در باره رونده به كار رود، به معناى حركت سريع خواهد بود. پس {ينسلون}; يعنى، به سرعت

مى روند و مى تازند.

4- پيش گويى قرآن به هجوم سريع و فتوحات فراگير يأجوج و مأجوج در سراسر زمين در آينده

حتّى إذا فتحت يأجوج و مأجوج و هم من كلّ حدب ينسلون

اضافه شدن لفظ عموم {كلّ} بر اسم نكره {حدب} بيانگر اين است كه ماجراى يأجوج و مأجوج مربوط به سرزمين خاصى نيست; بلكه شامل تمامى سرزمين ها و جهانى خواهد بود.

خروج يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 96 - 1،2

1- سنت الهى بر ثبت اعمال مؤمنان براى پاداش و محروميت هلاك شدگان از بازگشت به دنيا ، تا خروج يأجوج و مأجوج ( انقراض دنيا ) ادامه خواهد داشت .

فمن يعمل . .. و حرم على ... حتّى إذا فتحت يأجوج و مأجوج

برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه {حتى} معناى غايت را افاده كند. البته ميان اهل ادب در افاده آن براى غايت، اختلاف نظر وجود دارد; ولى از سياق و آهنگ آيه، غايت قابل استفاده است. براين اساس {حتّى إذا فتحت...} غايت براى {فمن يعمل من الصالحات... و حرام قرية...} خواهد بود. گفتنى است كه نوع مفسران بر آنند كه مقصود از يأجوج و مأجوج، دوگروه از مردمى هستند كه در آخر الزمان ظاهر مى شوند و به تاختوتاز و فتوحات دست مى زنند و پس از مرگ آنان، عمر دنيا به پايان مى رسد.

2- اختلافات دينى پيروان اديان الهى در مسأله توحيد ، تا خروج يأجوج و مأجوج ( انقراض دنيا ) ادامه خواهد داشت .

و تقطّعوا أمرهم بينهم . .. حتّى إذا فتحت يأجوج و مأجوج

برداشت ياد شده

مبتنى بر اين است كه {حتّى} غايت براى {و تقطّعوا أمرهم بينهم} باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 97 - 2

2- هجوم يأجوج و مأجوج ، از علايم نزديكى برپايى قيامت است .

حتّى إذا فتحت يأجوج . .. و اقترب الوعد الحقّ

ماجراى يأجوج و مأجوج مربوط به دوره آخرالزمان است. بنابراين ذكر مسأله برپايى قيامت پس از اين ماجرا، بيانگر اين است كه اين ماجرا از علايم برپايى قيامت است.

خطر تجاوز يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 94 - 3

3- خطر هجوم يأجوج و مأجوج ( مغول و تاتار ) و تأمين امنيت ، عمده ترين مشكل مردم نواحى شمالى در زمان ذوالقرنين بود .

إنّ يأجوج و مأجوج مفسدون فى الأرض

درگيرى يأجوج و مأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 99 - 3

3- از پيدايش درگيرى هاى داخل ميان يأجوج و مأجوج ، پس از ويرانى سد ذوالقرنين خبر داده است . *

فإذا جاء وعد ربّى جعله دكّاء . .. و تركنا بعضهم يومئذ يموج فى بعض

بدان احتمال كه ضمير در {بعضهم} به يأجوج و مأجوج بازگردد; يعنى، پس از ويرانى سد، آن ها، به كشمكش ها و تهاجمات گسترده به هم دست خواهند زد.

راههاى هجوم يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 94 - 6

6- ميانه دو كوه مرتفع و سدآسا ، تنها راه نفوذ و حمله يأجوج و مأجوج ( مغول و تاتار ) عليه همسايگان

خود بود .

فهل نجعل لك خرجًا على أن تجعل بيننا و بينهم سدًّا

عجز يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 97 - 2

2- يأجوج و مأجوج ، از صعود بر بالاى سد ذوالقرنين و نيز ايجاد رخنه و نقب در آن ، ناتوان بودند .

فما اسط_عوا أن يظهروه و مااستط_عوا له نقبًا

{ظهور} به معناى {علو} و بالا رفتن است {فما اسطاعوا أن يظهروه} يعنى: {اقوام مهاجم، نتوانستند از آن بالا روند. }. {نقب} به معناى {سوراخ و تونل} است و {ما استطاعوا له نقباً} يعنى: {نتوانستند كه در ديوار سد، تونل و يا معبر ايجاد كنند.}.

قصه يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 94 - 6،12

6- ميانه دو كوه مرتفع و سدآسا ، تنها راه نفوذ و حمله يأجوج و مأجوج ( مغول و تاتار ) عليه همسايگان خود بود .

فهل نجعل لك خرجًا على أن تجعل بيننا و بينهم سدًّا

12- { عن أميرالمؤمنين ( ع ) : إنّ ذاالقرنين . . . وجد . . . قوماً لايكادون يفقهون قولاً قالوا : يا ذاالقرنين ! إنّ يأجوج و مأجوج خلف ه_ذين الجبلين و هم يفسدون فى الأرض إذا كان إبّان زروعنا و ثمارنا خرجوا علينا من ه_ذين السدّين ، فرعوا من ثمارنا و زروعنا حتّى لايبقون من ها شيئاً { فهل نجعل لك خرجاً } نؤديه إليك فى كلّ عام { على أن تجعل بيننا و بينهم سدًّا } ;

از اميرالمؤمنين(ع) روايت شده:. .. همانا ذوالقرنين، قومى را يافت كه فهم هيچ سخنى براى آنان آسان

نبود. آنان به او گفتند: اى ذوالقرنين! همانا، يأجوج و مأجوج، پشت اين دو كوه اند و آنان در زمين فساد مى كنند. زمانى كه فصل برداشت زراعت هاى ما و چيدن ميوه هايمان فرامى رسد، آنان، از پشت اين دو سدّ (دو كوه) به ما حملهور شده و از ميوه هاى ما و زراعت هاى ما آن قدر مى چرانند كه هيچ چيز از را باقى نمى گذارند. آيا براى تو هزينه اى قرار دهيم كه هر ساله به تو بپردازيم تا بين ما و آنان سدّى برقرار سازى؟}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 97 - 2

2- يأجوج و مأجوج ، از صعود بر بالاى سد ذوالقرنين و نيز ايجاد رخنه و نقب در آن ، ناتوان بودند .

فما اسط_عوا أن يظهروه و مااستط_عوا له نقبًا

{ظهور} به معناى {علو} و بالا رفتن است {فما اسطاعوا أن يظهروه} يعنى: {اقوام مهاجم، نتوانستند از آن بالا روند. }. {نقب} به معناى {سوراخ و تونل} است و {ما استطاعوا له نقباً} يعنى: {نتوانستند كه در ديوار سد، تونل و يا معبر ايجاد كنند.}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 96 - 3

3- تمامى راه هاى فتوحات به روى يأجوج و مأجوج در آينده باز خواهد شد و آنان از هر قلّه ، ارتفاع و بلندى هاى زمين با سرعت خواهند گذشت .

حتّى إذا فتحت يأجوج و مأجوج و هم من كلّ حدب ينسلون

{حدب} به معناى جاهاى مرتفع و بلند زمين است و {نسل} (ماده {ينسلون}) در اصل به معناى جدا

شدن از شىء است و هرگاه اين ماده در باره رونده به كار رود، به معناى حركت سريع خواهد بود. پس {ينسلون}; يعنى، به سرعت مى روند و مى تازند.

محدوده افساد يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 94 - 2

2- منطقه گسترده اى از سرزمين شمال ، در عهد ذى القرنين ، مورد تهديد هجوم ها و فسادگرى هاى يأجوج و مأجوج قرار داشت .

إنّ يأجوج و مأجوج مفسدون فى الأرض

حرف {ال} در {فى الأرض} براى عهد حضورى است و چون تعبير {فى الأرض} براى مناطق كوچك و محدود، تعبير متعارفى نيست، مراد از آن منطقه اى گسترده خواهد بود.

وسعت هجوم يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 96 - 4

4- پيش گويى قرآن به هجوم سريع و فتوحات فراگير يأجوج و مأجوج در سراسر زمين در آينده

حتّى إذا فتحت يأجوج و مأجوج و هم من كلّ حدب ينسلون

اضافه شدن لفظ عموم {كلّ} بر اسم نكره {حدب} بيانگر اين است كه ماجراى يأجوج و مأجوج مربوط به سرزمين خاصى نيست; بلكه شامل تمامى سرزمين ها و جهانى خواهد بود.

هجوم يأجوج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 96 - 3

3- تمامى راه هاى فتوحات به روى يأجوج و مأجوج در آينده باز خواهد شد و آنان از هر قلّه ، ارتفاع و بلندى هاى زمين با سرعت خواهند گذشت .

حتّى إذا فتحت يأجوج و مأجوج و هم من كلّ حدب ينسلون

{حدب} به معناى جاهاى مرتفع و بلند زمين

است و {نسل} (ماده {ينسلون}) در اصل به معناى جدا شدن از شىء است و هرگاه اين ماده در باره رونده به كار رود، به معناى حركت سريع خواهد بود. پس {ينسلون}; يعنى، به سرعت مى روند و مى تازند.

هجوم يأجوج در آخرالزمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 99 - 2

2- يأجوج و مأجوج ، در آستانه قيامت ( آخرالزمان ) به حمله و هجوم عليه ديگر انسان ها خواهند پرداخت .

و تركنا بعضهم يومئذ يموج فى بعض

ممكن است اين آيات، در صدد پيش گويى برخى حوادث آخرالزمان و اشراط الساعه باشد. عبارت هاى {إذا جاء وعد ربّى} و {نفخ فى الصور} جملگى، قرائن اين معنا هستند. لذا جمله {تركنا...} بيان كننده برخى از همان اشراط الساعه خواهد بود; يعنى، در آن هنگام (و در پى متلاشى شدن سد ذوالقرنين) برخى مردم، موجب اضطراب برخى ديگر مى شوند. و با توجه به اين كه سد، در برابر يأجوج و مأجوج بوده است، محتمل است، اين اضطراب، از ناحيه هجوم و حمله آنان باشد.

.. قال الحواريّون

امربه معروف ياران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 41 - 2

2 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، از بارزترين ويژگى هاى ياران خدا و پيكاركنندگان راه دين او

الذين إن مكّنّ_هم . .. و نهوا عن المنكر

برپايى نماز ياران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 41 - 2

2 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، از بارزترين ويژگى هاى ياران خدا و پيكاركنندگان راه دين او

الذين إن مكّنّ_هم . .. و نهوا عن المنكر

زكات ياران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 41 - 2

2 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، از بارزترين ويژگى هاى ياران خدا و پيكاركنندگان راه دين او

الذين إن مكّنّ_هم . .. و نهوا عن المنكر

زمينه تشخيص ياران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 25 - 20

20 - شناخته شدن ياران خدا و پيامبران و جدا گشتن صفوف آنان از ديگران ، حكمت تشريع جهاد از سوى خداوند

و أنزلنا الحديد . .. و ليعلم اللّه من ينصره و رسله

نهى ازمنكر ياران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 41 - 2

2 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر

، از بارزترين ويژگى هاى ياران خدا و پيكاركنندگان راه دين او

الذين إن مكّنّ_هم . .. و نهوا عن المنكر

ياران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 25 - 21

21 - دين داران راستين ، كسانى اند كه به يارى خدا برمى خيزند و با دشمنان دين او به جهاد و پيكار مى پردازند ، در حالى كه او را نمى بينند .

من ينصره و رسله بالغيب

ياران خدا ويژگيهاى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 41 - 2

2 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، از بارزترين ويژگى هاى ياران خدا و پيكاركنندگان راه دين او

الذين إن مكّنّ_هم . .. و نهوا عن المنكر

آخرت ، زمينه ساز حرصشان بر حيات دنيا و آرزوى عمر طولانى است . *

يود أحدهم لو يعمر الف سنة و ما هو بمزحزحه من العذاب أن يعمر

آثار يأس از اصلاح جامعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 169 - 4

4 - لزوم دورى جستن از محيط فساد ، در صورت يأس از اصلاح آن

ربّ نجّنى و أهلى ممّا يعملون

آثار يأس از امكانات مادى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 32 - 8

8 - احساس خطر شديد و يأس از عوامل نجات دهنده مادى ، زمينه توجه انسان به خدا و دعا به درگاه او است .

و إذا غشيهم موج كالظّلل دعوا اللّه مخلصين له الدين

آثار يأس از پاداش اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 13 - 9

9 - معتقدان به آخرت _ اما مأيوس از ثواب اخروى _ مانند كافران ، بى اعتقاد به رستاخيزاند .

قد يئسوا من الأخرة كما يئس الكفّار من أصح_ب القبور

در صورتى كه مقدر آيه چنين باشد: {قد يئسوا من ثواب الآخرة. ..}; استفاده مى شود كه معتقدان به معاد _ ولى نااميد از ثواب اخروى _ همچون كافرانى اند كه اصولاً از زنده شدن دوباره مأيوس اند.

آثار يأس از حق پذيرى گمراهان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 89 - 3

3 - سعى در هدايت گمراهان ، پس از يأس از حق پذيرى آنان ، لازم نيست .

إنّ ه_ؤلاء قوم لايؤمنون .

فاصفح عنهم

آثار يأس از هدايت فرعونيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 22 - 3

3- نفرين موسى ( ع ) به درگاه پروردگار ، پس از نااميدى از هدايت فرعونيان

و إن لم تؤمنوا . .. فدعا ربّه أنّ ه_ؤلاء قوم مجرمون

{دعا} در مقام شكايت، دربردارنده درخواست مجازات است.

آثار يأس از هدايت گمراهگران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 24 - 8

8 - نفرين بر ظالمان و گمراه كنندگان جامعه _ پس از نااميدى از هدايت آنان _ كارى پسنديده و روا

و لاتزد الظ_لمين إلاّ ضل_لاً

آثار يأس انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 110 - 9

9_ نااميدى پيامبران از هدايت يافتن مردم ، شرط نزول عذاب الهى بر امت هاى آنان بود .

حتّى إذا استيئس الرسل . .. جاءهم نصرنا فنجى من نشاء

آثار يأس مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 40 - 8

8 _ ناباورى و نااميدى مشركان به حيات اخروى ، عامل عبرت نگرفتن آنان از سرگذشت شوم اقوام پيشين چون قوم لوط

أفلم يكونوا يرونها بل كانوا لايرجون نشورًا

برداشت فوق، با توجه به اين نكته است كه {بل} براى اضراب انتقالى است; يعنى، اين طور نيست كه آنان به خاطر نديدن آثار به جا مانده از قوم هلاك شده قوم لوط، از آن عبرت نگرفته اند بلكه چون آنان اعتقاد و اميدى به روز رستاخيز ندارند از چنين حادثه اى عبرت نياموخته اند.

آثار يأس يهود

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 96 - 13

13 - يأس يهود از سراى آخرت ، زمينه ساز حرصشان بر حيات دنيا و آرزوى عمر طولانى است . *

يود أحدهم لو يعمر الف سنة و ما هو بمزحزحه من العذاب أن يعمر

اجتناب از يأس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 64 - 10

10 - گنهكاران نبايد از شمول فضل و رحمت خداوند ، نااميد باشند .

ثم توليتم . .. فلولا فضل اللّه عليكم و رحمته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 54 - 25

25 _ گنهكار نبايد از آمرزش و رحمت خداوند مأيوس باشد.

من عمل منكم سوءاً . .. فأنه غفور رحيم

اهميت يأس كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 16 - 2

2 - بايد كافران را از طمع در ايمان مردم مأيوس كرد و زمينه هاى موفقيت كافران در فريب مؤمنان را از بين برد .

فلايصدّنك عنها من لايؤمن بها

چنان كه مفسران گفته اند: نهى {لايصدّنك} گرچه ظاهراً متوجه كافران است، ولى در حقيقت نهى از ايجاد سبب است; يعنى تو اى موسى _ و ديگر مؤمنان _ نبايد به گونه اى عمل كنيد كه كافران بتوانند شما را از ايمان بازدارند.

حرمت يأس از رحمت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 53 - 10

10 - مأيوس شدن بندگان از رحمت خداوند _ هرچند گناهانشان بسيار باشد _ حرام است .

لاتقنطوا من

رحمة اللّه إنّ اللّه يغفر الذنوب جميعًا

زمينه يأس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 9 - 2

2_ آدمى ، به هنگام از دست دادن امكانات و موهبت هاى دنيوى ، از رحمت الهى مأيوس شده و تدبير خداوند در هستى را منكر مى شود .

و ل_ئن أذقنا الإنس_ن . .. إنّه ليئوس كفور

{كفور} مى تواند از كفر _ كه به معناى انكار است _ گرفته شده باشد. بر اين اساس جمله {إنه ... كفور} اشاره به اين دارد كه: انسان در پى برخوردار شدن از نعمت و سلب آن نعمت از وى چنين مى پندارد كه تبديلها و تغييرها در هستى به دست خداوند نيست و از اختيار او بيرون است.

زمينه يأس از خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 15 - 4

4 - فقر ، تنگدستى ، بيچارگى و درماندگى زمينه ساز يأس و نوميدى از خدا ( كفر ) و پناهنده شدن به غير او ( شرك )

من كان يظنّ . .. هل يذهبنّ كيده ما يغيظ

روى سخن در اين بخش، با آن اشخاصى است كه به خداپرستى گرويده بودند و همين كه با برخى از ناملايمات زندگى روبه رو شدند از عبادت او روى برتافتند و به گمان آن كه در هستى جز خدا، نيروهاى ديگرى نيز دخالت دارند، به شرك (آيين سابقشان) بازگشتند.

زمينه يأس از غير خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 83 - 22

22_ باور و توجه به انحصار علم و حكمت

در خداوند ، زمينه ساز قطع اميد از غير اوست .

عس_ى الله أن يأتي_نى بهم جميعًا إنه هو العليم الحكيم

هر چند جمله {عسى الله . ..} حاوى حصر نيست، ولى مى توان گفت حصرى كه از تعليل (إنه هو ...) استفاده مى شود به آن جمله نيز سرايت مى كند. بنابراين مفاد (عسى الله ...) چنين مى شود: من تنها به خدا اميد دارم و به غير او اميدى ندارم ; زيرا تنها او دانا و حكيم مطلق است.

زمينه يأس كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 67 - 2

2 - كافران و ناباوران به رستاخيز ، در زندگى فاقد تكيه گاه مطمئن بوده و در مواجهه با حوادث ، زود خود را مى بازند و دچار يأس و احساس حرمان مى شوند .

لو نشاء . .. فظلتم تفكّهون . إنّا لمغرمون . بل نحن محرومون

روى سخن در اين آيات، با كافران و كسانى است كه در برابر مسأله معاد، موضع گيرى ناباورانه دارند.

زمينه يأس محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 5 - 5

5 - تلاش وحى ناباوران ، براى مأيوس ساختن پيامبر ( ص ) از دعوت آنان به اسلام

و قالوا . .. فاعمل إنّنا ع_ملون

از مانع تراشى هاى مشركان و تأكيدهاى مكرر آنها مبنى بر نرسيدن دعوت پيامبر(ص) به آنان و نيز تأكيدشان بر پايبندى به كيش خويش، مطلب بالا استفاده مى شود.

زمينه يأس مكذبان قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 67 - 2

2

- كافران و ناباوران به رستاخيز ، در زندگى فاقد تكيه گاه مطمئن بوده و در مواجهه با حوادث ، زود خود را مى بازند و دچار يأس و احساس حرمان مى شوند .

لو نشاء . .. فظلتم تفكّهون . إنّا لمغرمون . بل نحن محرومون

روى سخن در اين آيات، با كافران و كسانى است كه در برابر مسأله معاد، موضع گيرى ناباورانه دارند.

زمينه يأس نوح(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 32 - 7

7_ اشراف و سران قوم نوح ، درصدد مأيوس كردن او از پذيرش دعوت هاى توحيدى

قد ج_دلتنا فأكثرت جدلنا فأتنا بما تعدنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 34 - 1

1_ نوح ( ع ) ، در پى درخواست قومش ( تحقق بخشيدن به عذاب هاى موعود ) از ايمان آوردن آنان سخت به ترديد افتاد .

فأتنا بما تعدنا . .. قال ... لاينفعكم نصحى إن أردت أن أنصح لكم

زمينه يأس هود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 136 - 4

4 - تلاش قوم عاد ، به ايجاد يأس و نااميدى در حضرت هود ( ع ) نسبت به دستيابى او به اهداف رسالتش

قالوا سواء علينا أَوَعظت أم لم تكن من الوعظين

يادآورى قوم عاد به حضرت هود(ع) مبنى بر مؤثر نبودن موعظه هايش، مى تواند به منظور ايجاد يأس در آن حضرت و نيز بازداشتن ايشان از تلاش براى ادامه رسالت و تبليغ خود باشد.

سرزنش يأس

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

6 - اعراف - 7 - 153 - 8

8 _ انسان ها نبايد على رغم ارتكاب گناهان بسيار و يا گرفتار شدن به ارتداد ، از پذيرش توبه خويش و مغفرت و رحمت الهى مأيوس باشند .

و الذين عملوا السيئات . .. إن ربك من بعدها لغفور رحيم

كلمه {السيئات} جمع {سيئة} است و {ال} در آن مفيد استغراق و شمول مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 83 - 10

10- دچار شدن به يأس و پوچى ، از خصلت هاى مذموم و ناپسند انسان و مورد نكوهش خداوند است .

و إذا مسّه الشرّ كان ي_وسًا

سرزنش يأس از رحمت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 55 - 3

3- يأس از لطف و رحمت خداوند ، نكوهيده و ناپسند است .

فلاتكن من الق_نطين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 56 - 6

6- يأس و نااميدى از رحمت خداوند ، از گناهان بزرگ و امرى بس نكوهيده

و من يقنط من رحمة ربّه إلاّ الضالّون

اينكه خداوند يأس از رحمت خويش را عمل گمراهان قرار داد و مأيوسان را برابر گمراهان شمرده است، بيانگر بزرگى اين عمل است.

سرزنش يأس از لطف خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 55 - 3

3- يأس از لطف و رحمت خداوند ، نكوهيده و ناپسند است .

فلاتكن من الق_نطين

شگفتى يأس از رحمت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 -

36 - 9،13

9 - دل خوش شدن به مظاهر مادى دنيا ، به هنگام برخوردارى از آنها ، و مأيوس شدن از رحمت خدا ، با از دست دادن امكانات ، ناپسند و مذموم است .

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا بها و إن تصبهم سيّئة . .. إذا هم يقنطون

آيه، درصدد توبيخ و سرزنش چنين روحيه اى است و {إذا} كه فجاييه است، مى تواند مؤيد اين نكته باشد.

13 - نااميد شدن از رحمت خدا ، به هنگام ابتلا به سختى ها ، به رغم مشاهده رحمت او ، امرى غير منتظره است .

و إذا أذقنا الناس رحمة . .. و إن تصبهم سيّئة ... إذا هم يقنطون

عوامل رفع يأس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 49 - 2

2 - بارش باران پس از مدت ها انتظار و مأيوس شدن انسان ها از آن ، خوشحالى فوق العاده اى در پى دارد . *

إذا هم يستبشرون . و إن كانوا ... لمبلسين

احتمال دارد تكرار {من قبل} به منظور بيان طولانى بودن نباريدن باران و نااميدى عميق مردم باشد. در اين صورت، كيفيت خوشحالى، تابع مقدار نااميدى است.

عوامل يأس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 40 - 2

2 _ ملاحظه عوامل طبيعى ، عامل يأس زكريا از اعطاى فرزند به او

قال ربّ انّى يكون لى غلام و قد بلغنى الكبر و امراتى عاقر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 83 - 11

11- سلب نعمت از انسان ، شرّ

و مايه يأس اوست .

و إذا أنعمنا على الإنس_ن . .. و إذا مسّه الشرّ

به قرينه مقابله {مسّه الشرّ} با {أنعمنا} احتمال دارد كه مراد از دچار شدن به سختى و شرّ، از دست دادن نعمت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 12 - 3

3 - جرم و گناه ، عامل نااميدى انسان ، در قيامت است .

و يوم تقوم الساعة يبلس المجرمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 36 - 1،8،9

1 - انسان ها ، به هنگام برخوردارى از اندك رحمتى ، شادمان ، به هنگام مواجهه با كمى ناگوارى ، مأيوس و نااميد مى شوند .

و إذا أذقنا الناس رحمة . .. يقنطون

{قنوط} در لغت، به معناى {يأس از خير} است (مفردات راغب). {ذوق} به معناى {چشيدن و خوردن بسيار كم} استعمال مى شود. كاربرد {أذقنا} به جاى هر واژه ديگر، مى تواند به منظور ياد شده باشد. لازم به ذكر است كه تنوين {رحمة} و{ سيّئة} تنكير و براى قِلّت است.

8 - ناكامى ها و برخوردارى ها ، عواملى مؤثر در ايجاد روحيه اميد و يأس درانسان ها است .

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا بها و إن تصبهم سيّئة. .. إذا هم يقنطون

9 - دل خوش شدن به مظاهر مادى دنيا ، به هنگام برخوردارى از آنها ، و مأيوس شدن از رحمت خدا ، با از دست دادن امكانات ، ناپسند و مذموم است .

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا بها و إن تصبهم سيّئة . .. إذا هم يقنطون

آيه، درصدد توبيخ و

سرزنش چنين روحيه اى است و {إذا} كه فجاييه است، مى تواند مؤيد اين نكته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 49 - 1

1 - انسان ها ، در پى تأخير بارش باران بر آنها ، اندوهگين و نااميد مى شوند .

و إن كانوا من قبل أن ينزّل عليهم من قبله لمبلسين

{إبلاس} _ مصدر {مبلسين} _ به معناى {اندوهِ ناشى از شدت سختى} است (مفردات راغب). و نيز به معناى {يأس و نااميدى} نيز آمده است (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 49 - 4

4 - سيطره يأس و نااميدى بر انسان ، به هنگام مواجه شدن با سختى و ناكامى ها ( شرور )

و إن مسّه الشرّ فيئوس قنوط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 67 - 1

1 - آسيب ديدن محصولات كشاورزى ، يأس آور براى انسان ها و باعث احساس حرمان براى آنان

لو نشاء . .. فظلتم تفكّهون ... بل نحن محرومون

عوامل يأس از غير خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 22 - 16

16 _ درماندگى ، اضطرار و احساس خطر مرگ ، عرصه بريده شدن اميد انسان از غير خدا

و ظنوا أنهم أحيط بهم دعوا اللّه مخلصين له الدين لئن أنجيتنا من هذه لنكوننّ من ال

عوامل يأس از فرزند دارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 55 - 4

4- پيرى و سالمندى ، از عوامل

يأس انسان از فرزنددار شدن

مسّنى الكبر فبم تبشّرون . .. فلاتكن من الق_نطين

عوامل يأس انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 110 - 3

3_ اصرار كفرپيشگان بر تكذيب پيامبران و عناد و لجاجت آنان ، موجب يأس پيامبران از موفقيّت خويش و ايمان آوردن قومشان

حتّى إذا استيئس الرسل

متعلق {استيئس} ايمان آوردن مردم و موفقيت پيامبران است.

عوامل يأس كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كافرون - 109 - 2 - 3

3 - پيامبر ( ص ) ، مأيوس سازنده كافران از پيوستن به آنان در شرك

لا أعبد ما تعبدون

حرف {لا} گرچه براى نفى مستقبل است; ولى مفهوم سخن، شامل زمان حال نيز مى شود.

عوامل يأس مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 81 - 7

7- اعلام پيروزى قطعى حق بر باطل ، مايه اميد مؤمنان و يأس مشركان و باطل گرايان

و قل جاء الحقّ و زهق الب_طل إن الب_طل كان زهوقًا

اعلام صريح بر شكست قطعى باطل، در پى بيان تلاشهاى كافران جهت اخراج پيامبر(ص) از مكه، مى تواند براى تقويت بنيه روانى مؤمنان و ايجاد يأس در دل مشركان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 36 - 6

6 - مشركان ، با برخوردارى از امكانات اندك ، شادمان شده و با اندك گرفتارى ، نااميد مى شوند .

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا بها و إن تصبهم سيّئة. .. يقنطون

ممكن است به قرينه آيات پيش _ كه درباره مشركان است _ {ال} در

{الناس} عهد و مراد از {الناس} مشركان باشد. لازم به ذكر است كه تنوين {سيّئة} تنكير و براى قِلّت است.

عوامل يأس يهود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 95 - 4

4 - يهوديان ، به خاطر ارتكاب گناهان ، اميدى به بهره مند شدن از سراى آخرت ندارند .

لن يتمنوه أبداً بما قدمت أيديهم

كفر يأس از رحمت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 23 - 2

2 - مأيوس بودن از رحمت خدا ، روحيه اى ناپسند و كافرانه است .

و الذين كفروا . .. يئسوا من رحمتى

گناه يأس از آخرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 13 - 7

7 - يأس از رحمت خدا و ثواب اخروى ، گناهى است بزرگ .

قومًا غضب اللّه عليهم قد يئسوا من الأخرة

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه {قد يئسوا. ..}، به عنوان بارزترين ويژگى مغضوبين ياد شده است.

گناه يأس از رحمت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 13 - 7

7 - يأس از رحمت خدا و ثواب اخروى ، گناهى است بزرگ .

قومًا غضب اللّه عليهم قد يئسوا من الأخرة

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه {قد يئسوا. ..}، به عنوان بارزترين ويژگى مغضوبين ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 87 - 14

14_ { عن أبى عبدالله ( ع ) : . .

. [ من الكبائر ] الإياس من روح الله ، لأن الله عزوجل يقول : { إنه لاييأس من روح الله إلاّ القوم الكافرون } . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده است: [يكى از گناهان كبيره] نااميدى از رحمت خداست ; زيرا خداى عزوجل مى فرمايد: {إنه لاييأس من روح الله إلاّ القوم الكافرون}. ..}.

ممنوعيت يأس از رحمت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 37 - 4

4- هيچ كس ، حتى مطرودين درگاه الهى و لعن شدگان ، نبايد از رحمت خداوند مأيوس شوند ; بلكه بايد خواسته هاى خويش را از او طلب كنند .

و إن عليك اللعنة إلى يوم الدين . قال ربّ فأنظرنى إلى يوم يبعثون . قال فإنك من ال

منشأ يأس كافران صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 37 - 5

5 - خداوند ، مشركان و كافران صدر اسلام را از گمراه كردن مؤمنان هدايت يافته ، مأيوس ساخت .

و من يهد اللّه فما له من مضلّ

يادآورى گمراه نشدن هدايت يافتگان (مؤمنان)، مى تواند به منظور مأيوس ساختن كافران و مشركان در تبليغات و تلاش هايشان عليه اسلام و مسلمين باشد.

منشأ يأس مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 162 - 3

3 - خداوند در صدد مأيوس كردن مشركان ، از پيشرفت و نفوذ آيينشان

ما أنتم عليه بف_تنين

اِخبار خداوند به ناتوانى مشركان _ كه به صورت روشن و قاطع بيان گرديده است _ مى تواند براى ايجاد يأس و نااميدى

در ميان آنان از هرگونه پيشرفت و نفوذ در ميان مردم باشد.

منشأ يأس مشركان صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 37 - 5

5 - خداوند ، مشركان و كافران صدر اسلام را از گمراه كردن مؤمنان هدايت يافته ، مأيوس ساخت .

و من يهد اللّه فما له من مضلّ

يادآورى گمراه نشدن هدايت يافتگان (مؤمنان)، مى تواند به منظور مأيوس ساختن كافران و مشركان در تبليغات و تلاش هايشان عليه اسلام و مسلمين باشد.

موانع يأس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 165 - 11

11 _ توجّه به توانايى و قدرت خداوند ، برطرف كننده هر گونه نگرانى و يأس مسلمانان نسبت به آينده

اولمّا اصابتكم مصيبة . .. انّ اللّه على كل شىء قدير

سؤال مسلمانان (انّى هذا)، حكايت از اين معنا دارد كه چنين واقعه اى را هرگز انتظار نداشتند و عدم انتظار، طبعاً نااميدى آدمى را در پى دارد كه خداوند با بيان قدرت مطلقه خويش، از جمله نصرت آنان، در مقام زايل ساختن يأس مؤمنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 56 - 7

7- هدايت و شناخت پروردگار ، موجب اميدوارى به رحمت او و زداينده هرگونه يأس و نااميدى

و من يقنط من رحمة ربّه إلاّ الضالّون

حضرت ابراهيم(ع) يأس از رحمت پروردگار را معلول گمراهى و نشناختن پروردگار دانست. بنابراين هدايت و شناخت پروردگار، مى تواند موجب اميدوارى به رحمت خدا و عامل از بين رفتن يأس شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

13 - شعراء - 26 - 62 - 4

4 - توكل و اعتماد به خدا ، مايه آرامش و عدم يأس در بحران ها

قال كلاّإنّ معى ربّى سيهدين

موانع يأس حق طلبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 45 - 6

6 - توجه به مخالفت و ستيزه جويى با حق در طول تاريخ ، مانع راه يابى روحيه يأس و نااميدى در حق گرايان

و لقد ءاتينا موسى الكت_ب فاختلف فيه

ناپسندى يأس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 36 - 9

9 - دل خوش شدن به مظاهر مادى دنيا ، به هنگام برخوردارى از آنها ، و مأيوس شدن از رحمت خدا ، با از دست دادن امكانات ، ناپسند و مذموم است .

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا بها و إن تصبهم سيّئة . .. إذا هم يقنطون

آيه، درصدد توبيخ و سرزنش چنين روحيه اى است و {إذا} كه فجاييه است، مى تواند مؤيد اين نكته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 37 - 5

5 - شادى و يأس بى جهت ، به هنگام برخوردارى و تنگنا ، با توجّه به خدادادى بودن امكانات ، بى معنا است .

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا بها . .. و إن تصبهم سيّئة ... إذا هم يقنطون . أَوَل

استفهام در {اَوَلم يروا} انكارى است; يعنى: {آنان، غفلت كردند و نديدند. }. بنابراين، استفاده مى شود كه توجه به عامل اصلىِ بودن گشايش و تنگى اقتصادى، انسان را از حالت شادمانى و

يأس بيجا، دور مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 49 - 6

6 - حرص و آز در شرائط رفاه و يأس و نااميدى به هنگام سختى ، امرى ناپسند وموردنكوهش

لايسئم الإنس_ن من دعاء الخير و إن مسّه الشرّ فيئوس قنوط

با توجه به لحن نكوهش آميز آيه، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 50 - 7

7 - نااميدى و منفى بافى مفرط در سختى ها و سرخوشى مستانه در آسايش ، دو خصلت ناشايست و همگن

و إن مسّه الشرّ فيئوس قنوط . و لئن أذقن_ه رحمة منّا من بعد ضرّاء مسّته ليقولنّ ه

ناپسندى يأس از رحمت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 23 - 2

2 - مأيوس بودن از رحمت خدا ، روحيه اى ناپسند و كافرانه است .

و الذين كفروا . .. يئسوا من رحمتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 53 - 9

9 - يأس و نااميدى از رحمت خداوند ، در عين وعده او به آمرزش تمامى گناهان بندگان ، امرى بى جا و نامعقول است .

لاتقنطوا من رحمة اللّه إنّ اللّه يغفر الذنوب جميعًا

جمله {إنّ اللّه يغفر الذنوب جميعاً} به منزله تعليل براى جمله {لاتقنطوا. ..} مى باشد; يعنى، از رحمت خدا مأيوس نشويد; چون او همه گناهان را مى آمرزد. با اين حساب يأس از رحمت خدا، امرى بى جا و نامعقول است.

نهى از يأس

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 87 - 4،5

4_ يعقوب ( ع ) از فرزندانش خواست براى يافتن يوسف ( ع ) و بنيامين تلاشى پى گير داشته و از يافتن آنها هرگز مأيوس نشوند .

و لاتاْيئسوا من روح الله

5_ مأيوس نشدن از رحمت خدا و اميد داشتن به يارى او ، توصيه يعقوب ( ع ) به فرزندان خويش

و لاتاْيئسوا من روح الله

{روح} به معناى سرور ، فرح ، استراحت و رحمت مى باشد. اضافه آن كلمه به {الله} و متعلق قرار گرفتن {من روح الله} براى {لاتاْيئسوا} گوياى اين است كه مراد از آن {رحمت} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 31 - 7

7 - گناه كاران ، نبايد خود را از لطف و يارى خدا محروم بدانند .

و ما أص_بكم . .. و ما لكم من دون اللّه من ولىّ و لا نصير

با توجه به آيات پيشين _ كه در مورد انسان ها و جوامع گنه كار است _ مى توان استفاده كرد كه {ما لكم من دون اللّه. ..} ناظر به اين نكته است كه خداوند ملجأ و پناهگاه تمامى انسان ها _ حتى گنه كاران _ مى باشد.

يأس ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 39 - 13

13- حضرت ابراهيم ( ع ) تا سالخوردگى فاقد فرزند و از فرزنددار شدنش از راه عوامل طبيعى و عادى مأيوس بود .

الحمد لله الذى وهب لى على الكبر إسم_عيل و إسح_ق إن ربّى لسميع الدعاء

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 54 - 2

2- ابراهيم ( ع ) آن گاه خبر فرزنددار شدنش را از فرشتگان دريافت كرد كه كاملاً پير و از فرزنددار شدن مأيوس بود .

قال أبشّرتمونى على أن مسّنى الكبر فبم تبشّرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 99 - 11

11 - نااميد شدن ابراهيم ( ع ) ، از هدايت قومِ بت پرست خويش

و قال إنّى ذاهب إلى ربّى سيهدين

از تصميم ابراهيم(ع) براى هجرت از شهر خود _ پس از نجات يافتن از آتش افروزى مشركان عليه ايشان _ برداشت ياد شده به دست مى آيد.

يأس ابليس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 62 - 15

15- شيطان ، ناتوان و نااميد از به دام افكندن آدم ( ع ) و گمراه ساختن او

لأحتنكنّ ذريّته إلاّ قليلاً

تأكيد ابليس بر گمراه ساختن ذريه آدم(ع) و به ميان نياوردن نامى از خود او، مى تواند مشعر به مطلب فوق باشد.

يأس احزاب صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 25 - 3

3 - احزاب متّحد ، در حالى از محاصره مدينه نااميد و پراكنده شدند كه آكنده از خشم بودند .

و ردّ اللّه الذين كفروا بغيظهم

{باء} در {بغيظ} براى ملابسه است و {بغيظهم} حال براى موصول {الذين كفروا} است.

يأس اخروى بدكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 12 - 7

7 - بدكارانِ دروغ انگارِ آيات الهى ، در روز قيامت ،

نااميد و اندوه ناك اند .

ثمّ كان ع_قبة الذين أس_ئوا السوأى أن كذّبوا بأي_ت اللّه . .. و يوم تقوم الساعة ي

يأس اخروى گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 12 - 1

1 - مجرمان ، در روز برپايى قيامت ، اندوهگين و نااميدند .

و يوم تقوم الساعة يبلس المجرمون

{إبلاس} در لغت، اندوهِ ناشى از شدت سختى (مفردات راغب) و نيز به معناى يأس است (لسان العرب).

يأس اخروى مجرمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 75 - 2

2 - اندوه سنگين و يأس آلود مجرمان در جهنم

لايفتّر عنهم و هم فيه مبلسون

{إبلاس} (مصدر {مبلسون}) به معناى اندوه ناشى از يأس است. (مفردات راغب)

يأس اخروى مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 64 - 7

7 - روبه رو شدن مشركان با عذاب الهى در قيامت ، همراه با يأس كامل آنان از وجود يارى دهنده اى براى خود

قيل ادعوا شركاءكم . .. فلم يستجيبوا لهم و رأوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 13 - 8

8 - ناتوانى معبودان مشركان از شفاعت آنها در پيشگاه خداوند ، از عوامل يأس و اندوه آنان در قيامت است .

و يوم تقوم الساعة يبلس المجرمون . و لم يكن لهم من شركائهم شفع_ؤا

ذكر {و لم يكن لهم. .. شفعؤا} پس از بيان نااميدى مشركان در قيامت، ممكن است براى اشاره به اين نكته باشد كه يأس آنان، ناشى از شفيع نداشتن شان است.

يأس اخروى مكذبان آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 12 - 7

7 - بدكارانِ دروغ انگارِ آيات الهى ، در روز قيامت ، نااميد و اندوه ناك اند .

ثمّ كان ع_قبة الذين أس_ئوا السوأى أن كذّبوا بأي_ت اللّه . .. و يوم تقوم الساعة ي

يأس از آمرزش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 153 - 8

8 _ انسان ها نبايد على رغم ارتكاب گناهان بسيار و يا گرفتار شدن به ارتداد ، از پذيرش توبه خويش و مغفرت و رحمت الهى مأيوس باشند .

و الذين عملوا السيئات . .. إن ربك من بعدها لغفور رحيم

كلمه {السيئات} جمع {سيئة} است و {ال} در آن مفيد استغراق و شمول مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 49 - 3

3 - نااميدى دوزخيان از نجات كامل خود از عذاب جهنم و يا تخفيف و بخشش عمده آن

ادعوا ربّكم يخفّف عنّا يومًا من العذاب

دوزخيان، از نگهبانان جهنم درخواست تخفيف تنها يك روز و اندكى از عذاب خود را دارند. از اين نكته مى توان برداشت ياد شده را به دست آورد.

يأس از ازدواج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 60 - 4

4 - نااميدى از زناشويى و بى ميلى نسبت به امور جنسى ، نشان سالخوردگى زنان و مجوز فرونهادن حجاب و پوشش براى آنان است .

و القوعد من النساء الّ_تى لايرجون نكاحًا . .. غير متبرّج_ت بزينة

جمله {الّ_تى لايرجون نكاحاً} صفت

و قيد توضيحى براى {و القواعد من النساء} و بيان كننده مقصود از آن است.

يأس از اسلام يهود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 76 - 10

10 - لجاجت و حق ناپذيرى عالمان و پيشوايان يهود ، دليل نا به جا بودن اميد و دل بستن مسلمانان به ايمان آوردن آنان

أفتطمعون أن يؤمنوا لكم . .. قالوا أتحدثونهم بما فتح اللّه عليكم

آيه مورد بحث عطف بر جمله حاليه {و قد كان . ..} و يا عطف بر جمله {يسمعون ...} در آيه قبل مى باشد. در هر صورت، بيانگر علتى ديگر براى {أفتطمعون ...} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 80 - 7

7 - توجه به باور ناردست يهود درباره ( عذاب نشدن يهود جز روزى چند ) ، موجب قطع اميد از ايمان آوردن اينان

أفتطمعون أن يؤمنوا لكم . .. و قالوا لن تمسنا النار إلا أياماً معدودة

يأس از ايمان اقوام انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 110 - 18

18_ { قال المأمون : . . . يا أباالحسن ( ع ) فاخبرنى عن قول الله عزوجل : { حتّى إذا استيأس الرسل و ظنّوا أنّهم قد كذبوا جائهم نصرنا } قال الرضا ( ع ) يقول الله عزوجل : { حتى إذا استيأس الرسل } من قومهم و ظنّ قومهم أن الرسل قد كذبوا جاء الرسل نصرنا . . . ;

مأمون [به امام رضا(ع)] گفت: اى اباالحسن! پس مرا خبر ده از سخن خداوند

عزوجل: {حتّى إذا استيأس الرسل و ظنّوا أنهم قد كذبوا جائهم نصرنا} امام رضا(ع) فرمود: خداوند مى فرمايد: تا آن گاه كه رسولان از قوم خود نااميد شدند و قومشان گمان كردند رسولان دروغ گفته اند، يارى ما براى پيامبران رسيد . ..}.

يأس از ايمان اهل مدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 93 - 2

2_ نااميدى و يأس شعيب ( ع ) از ايمان آوردن كفرپيشگان مردم مدين

اعملوا على مكانتكم . .. سوف تعلمون ... وارتقبوا

جمله هايى نظير {هرچه از دستتان برمى آيد كوتاهى نكنيد ، بر مواضع ناصوابتان بمانيد ، به زودى خواهيد دانست و منتظر باشيد} سخنانى است كه آدمى پس از يأس و نااميدى ، به زبان مى آورد. گفتنى است كه: {ارتقاب} (مصدر ارتقبوا) به معناى انتظار كشيدن است.

يأس از ايمان بيماردلان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 53 - 7

7 - توصيه خداوند به پيامبر ( ص ) ، مبنى بر اين كه از حق ستيزان بيماردل و قسى القلب قطع اميد كند و به ايمان آوردن آنان دل نبندد .

و إنّ الظ_لمين لفى شقاق بعيد

يأس از ايمان حق ستيزان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 53 - 7

7 - توصيه خداوند به پيامبر ( ص ) ، مبنى بر اين كه از حق ستيزان بيماردل و قسى القلب قطع اميد كند و به ايمان آوردن آنان دل نبندد .

و إنّ الظ_لمين لفى شقاق بعيد

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

11 - حج - 22 - 55 - 2

2 - توصيه خداوند به پيامبر ( ص ) ، مبنى بر اين كه از كفرپيشگان حق ستيز قطع اميد كند و به ايمان آوردن آنان دل نبندد .

حتّى تأتيهم الساعة بغتة

اخبار خداوند به اين كه مخالفان پيامبر(ص)، هرگز به قرآن ايمان نخواهند آورد، مى تواند متضمن توصيه اى باشد به پيامبر(ص) مبنى بر اين كه آنان را در كفر بى ايمانى شان رها كند و اميدى به گرويدن آنان به اسلام و قرآن نداشته باشد.

يأس از ايمان سختدلان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 53 - 7

7 - توصيه خداوند به پيامبر ( ص ) ، مبنى بر اين كه از حق ستيزان بيماردل و قسى القلب قطع اميد كند و به ايمان آوردن آنان دل نبندد .

و إنّ الظ_لمين لفى شقاق بعيد

يأس از ايمان فرعونيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 21 - 1

1- درخواست آزادى بيان ، پيشنهاد موسى ( ع ) به فرعونيان پس از يأس از ايمان آوردن آنان

و إن لم تؤمنوا لى فاعتزلون

{فاعتزلون}، كنايه از اين است كه اگر خود اهل ايمان نيستيد، لااقل متعرض من نباشيد تا آزادانه پيامم را به مردم برسانم.

يأس از ايمان قوم ثمود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 39 - 1

1 - التجاى پيامبرِ پس از نوح به درگاه پروردگار ، پس از نااميدى از تأثير تبليغاتش در مردم

قال ربّ انصرنى بما كذّبون

ظرف {قال} محذوف است; يعنى،

{قال بعد ما ايس من إيمانهم}. {باء} در {بما كذّبون} سببيه و {ما} مصدريه (موصول حرفى ) است. بنابراين {بما كذّبون} به تأويل {بتكذيبهم إيّاى} مى باشد.

يأس از ايمان قوم عاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 39 - 1

1 - التجاى پيامبرِ پس از نوح به درگاه پروردگار ، پس از نااميدى از تأثير تبليغاتش در مردم

قال ربّ انصرنى بما كذّبون

ظرف {قال} محذوف است; يعنى، {قال بعد ما ايس من إيمانهم}. {باء} در {بما كذّبون} سببيه و {ما} مصدريه (موصول حرفى ) است. بنابراين {بما كذّبون} به تأويل {بتكذيبهم إيّاى} مى باشد.

يأس از ايمان قوم نوح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 118 - 3

3 - نااميدى شديد نوح ( ع ) از گرايش كافران قومش به ايمان و رنج عميق وى از كفرورزى آنان

و نجّنى و من معى من المؤمنين

از اين كه نوح(ع) از پيشگاه خدا خواستار فيصله يافتن نزاع ميان او و قومش شده است، نشان مى دهد كه او ديگر هيچ گونه اميدى به گرويدن قومش به خود نداشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 26 - 2

2 - نااميدى كامل نوح ( ع ) از ايمان آوردن قومش و نجات آنان از گمراهى شرك و بت پرستى

و قال نوح ربّ لاتذر على الأرض من الك_فرين ديّارًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 34 - 1

1_ نوح ( ع ) ، در پى درخواست قومش (

تحقق بخشيدن به عذاب هاى موعود ) از ايمان آوردن آنان سخت به ترديد افتاد .

فأتنا بما تعدنا . .. قال ... لاينفعكم نصحى إن أردت أن أنصح لكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 36 - 2

2_ خداوند ، درپى تلاش هاى حضرت نوح ( ع ) و مؤثر نبودن آن تلاشها ، او را از ايمان آوردن كفرپيشگان قومش مأيوس كرد .

و أُوحى إلى نوح أنه لن يؤمن من قومك إلاّ من قد ءامن

فاعل {لن يؤمن} كلمه اى همانند {أحد} مى باشد; يعنى: {لن يؤمن أحد من قومك. } {إلاّ} به معناى {غير} و صفت براى {أحد من قومك} است نه استثناى از جمله {لن يؤمن ...}; زيرا استثناى مؤمنان از جمله سابق، استثناى وجيه بلكه صحيحى نيست. بنابراين جمله {لن يؤمن ...} چنين معنا مى شود: احدى از افراد غير مؤمن قومت (كافران آنان) ايمان نخواهد آورد.

يأس از ايمان كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 39 - 3

3 - نااميدى و يأس پيامبراسلام ( ص ) از ايمان آوردن كفرپيشگان در نيمه نخست رسالت

قل ي_قوم اعملوا على مكانتكم إنّى ع_مل فسوف تعلمون

از لحن آيه شريفه استفاده مى شود كه پيامبر(ص)، از ايمان آوردن مردم مكه نااميد بود. ازاين رو آنان را به خودشان وانهاده و به آنان فرمود: هر چه از دستتان برمى آيد، انجام دهيد و بر مواضع نادرست خود باقى بمانيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كافرون - 109 - 6 - 3،6

3 - پيامبر ( ص

) در گفتوگو با كافران ، نااميدى خود را از ايمان آنان ابراز كرد و آنها را از مشرك شدن خويش ، مأيوس ساخت .

لكم دينكم و لى دين

6 - پيامبر ( ص ) پس از نااميدى از ايمان كافران ، از آنان خواست براى پايبندى او به دين خود ، مشكل آفرين نباشند .

و لى دين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 121 - 2

2_ پيامبران ، در صورت نااميدى از ايمان آوردن كفرپيشگان ، وظيفه اى از جهت تبليغ رسالت ، برعهده نداشتند .

و قل للذين لايؤمنون اعملوا على مكانتكم إنا ع_ملون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 110 - 9

9_ نااميدى پيامبران از هدايت يافتن مردم ، شرط نزول عذاب الهى بر امت هاى آنان بود .

حتّى إذا استيئس الرسل . .. جاءهم نصرنا فنجى من نشاء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 55 - 2

2 - توصيه خداوند به پيامبر ( ص ) ، مبنى بر اين كه از كفرپيشگان حق ستيز قطع اميد كند و به ايمان آوردن آنان دل نبندد .

حتّى تأتيهم الساعة بغتة

اخبار خداوند به اين كه مخالفان پيامبر(ص)، هرگز به قرآن ايمان نخواهند آورد، مى تواند متضمن توصيه اى باشد به پيامبر(ص) مبنى بر اين كه آنان را در كفر بى ايمانى شان رها كند و اميدى به گرويدن آنان به اسلام و قرآن نداشته باشد.

يأس از ايمان مشركان مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف -

43 - 88 - 2

2 - يأس و نااميدى پيامبر ( ص ) ، از ايمان آوردن مشركان مكه

و قيله ي_ربّ إنّ ه_ؤلاء قوم لايؤمنون

يأس از پاداش اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 13 - 5،7

5 - يأس از رحمت الهى و ثواب اخروى ، نشانه انسان هاى مورد غضب خداوند ( يهوديان )

قومًا غضب اللّه عليهم قد يئسوا من الأخرة

شايد منظور از {يأس از آخرت} ايمان نداشتن به قيامت نباشد; بلكه مقصود يأس از رحمت الهى در آخرت است. چه اين كه يهود به عنوان مصداق {مغضوب عليهم} اصل قيامت را قبول داشتند; ولى در ويژگى هاى آن مردد بودند.

7 - يأس از رحمت خدا و ثواب اخروى ، گناهى است بزرگ .

قومًا غضب اللّه عليهم قد يئسوا من الأخرة

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه {قد يئسوا. ..}، به عنوان بارزترين ويژگى مغضوبين ياد شده است.

يأس از پيروزى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 6 - 6

6 _ برخى از مؤمنان مأيوس از پيروزى در جنگ بدر و مطمئن به شكستى مرگ آفرين در آن كارزار

يجدلونك . .. كأنما يساقون إلى الموت و هم ينظرون

يأس از تخفيف عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 49 - 3

3 - نااميدى دوزخيان از نجات كامل خود از عذاب جهنم و يا تخفيف و بخشش عمده آن

ادعوا ربّكم يخفّف عنّا يومًا من العذاب

دوزخيان، از نگهبانان جهنم درخواست تخفيف تنها يك روز و اندكى از عذاب

خود را دارند. از اين نكته مى توان برداشت ياد شده را به دست آورد.

يأس از رحمت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 64 - 10

10 - گنهكاران نبايد از شمول فضل و رحمت خداوند ، نااميد باشند .

ثم توليتم . .. فلولا فضل اللّه عليكم و رحمته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 9 - 2

2_ آدمى ، به هنگام از دست دادن امكانات و موهبت هاى دنيوى ، از رحمت الهى مأيوس شده و تدبير خداوند در هستى را منكر مى شود .

و ل_ئن أذقنا الإنس_ن . .. إنّه ليئوس كفور

{كفور} مى تواند از كفر _ كه به معناى انكار است _ گرفته شده باشد. بر اين اساس جمله {إنه ... كفور} اشاره به اين دارد كه: انسان در پى برخوردار شدن از نعمت و سلب آن نعمت از وى چنين مى پندارد كه تبديلها و تغييرها در هستى به دست خداوند نيست و از اختيار او بيرون است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 56 - 6

6- يأس و نااميدى از رحمت خداوند ، از گناهان بزرگ و امرى بس نكوهيده

و من يقنط من رحمة ربّه إلاّ الضالّون

اينكه خداوند يأس از رحمت خويش را عمل گمراهان قرار داد و مأيوسان را برابر گمراهان شمرده است، بيانگر بزرگى اين عمل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 36 - 9

9 - دل خوش شدن به مظاهر مادى دنيا ،

به هنگام برخوردارى از آنها ، و مأيوس شدن از رحمت خدا ، با از دست دادن امكانات ، ناپسند و مذموم است .

و إذا أذقنا الناس رحمة فرحوا بها و إن تصبهم سيّئة . .. إذا هم يقنطون

آيه، درصدد توبيخ و سرزنش چنين روحيه اى است و {إذا} كه فجاييه است، مى تواند مؤيد اين نكته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 13 - 5

5 - يأس از رحمت الهى و ثواب اخروى ، نشانه انسان هاى مورد غضب خداوند ( يهوديان )

قومًا غضب اللّه عليهم قد يئسوا من الأخرة

شايد منظور از {يأس از آخرت} ايمان نداشتن به قيامت نباشد; بلكه مقصود يأس از رحمت الهى در آخرت است. چه اين كه يهود به عنوان مصداق {مغضوب عليهم} اصل قيامت را قبول داشتند; ولى در ويژگى هاى آن مردد بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 153 - 8

8 _ انسان ها نبايد على رغم ارتكاب گناهان بسيار و يا گرفتار شدن به ارتداد ، از پذيرش توبه خويش و مغفرت و رحمت الهى مأيوس باشند .

و الذين عملوا السيئات . .. إن ربك من بعدها لغفور رحيم

كلمه {السيئات} جمع {سيئة} است و {ال} در آن مفيد استغراق و شمول مى باشد.

يأس از عوامل طبيعى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 39 - 9،10،15

9- نقش مؤثر دعا در فرزنددار شدن انسان ، حتى در سالخوردگى و هنگام يأس از تأثير عوامل طبيعى

الحمد لله الذى وهب لى على الكبر

إسم_عيل و إسح_ق إن ربّى لسميع الدعاء

10- امكان فرزنددار شدن انسان در سالخوردگى و هنگام يأس از تأثير عوامل طبيعى ، با اراده و مشيت الهى

الحمد لله الذى وهب لى على الكبر إسم_عيل و إسح_ق إن ربّى لسميع الدعاء

15- دعا ، راه اميدى براى مأيوس شدگان از عوامل طبيعى و عادى در رسيدن به مطلوب خويش

الحمد لله الذى وهب لى على الكبر إسم_عيل و إسح_ق إن ربّى لسميع الدعاء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 67 - 4

4- در لحظه هاى دشوار ، كارآمد نبودن قدرت هاى غير الهى برملا مى شود و از اسباب ظاهرى قطع اميد مى گردد .

و إذا مسّكم . .. ضلّ من تدعون

يأس از غير خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 41 - 7

7 _ يأس از غير خداوند و دعاى خالصانه به درگاه او، از اسباب استجابت سريع دعا

بل إياه تدعون فيكشف ما تدعون إليه

حرف {فاء} براى افاده معنى ترتيب بدون انفصال است. بنابراين ميان {تدعون} و {فيكشف} فاصله اى فرض نشده است.

يأس از گمراهگرى مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 37 - 5

5 - خداوند ، مشركان و كافران صدر اسلام را از گمراه كردن مؤمنان هدايت يافته ، مأيوس ساخت .

و من يهد اللّه فما له من مضلّ

يادآورى گمراه نشدن هدايت يافتگان (مؤمنان)، مى تواند به منظور مأيوس ساختن كافران و مشركان در تبليغات و تلاش هايشان عليه اسلام و مسلمين باشد.

يأس از گمراهى آدم(ع)

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 62 - 15

15- شيطان ، ناتوان و نااميد از به دام افكندن آدم ( ع ) و گمراه ساختن او

لأحتنكنّ ذريّته إلاّ قليلاً

تأكيد ابليس بر گمراه ساختن ذريه آدم(ع) و به ميان نياوردن نامى از خود او، مى تواند مشعر به مطلب فوق باشد.

يأس از محتضر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قيامه - 75 - 27 - 2

2 - لحظه نااميدى حاضران بر بستر محتضر و بر زبان آوردن كلمات يأس ، شايان يادآورى براى دلبستگان دنيا

و قيل من راق

يأس از مكذبان انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 110 - 3

3_ اصرار كفرپيشگان بر تكذيب پيامبران و عناد و لجاجت آنان ، موجب يأس پيامبران از موفقيّت خويش و ايمان آوردن قومشان

حتّى إذا استيئس الرسل

متعلق {استيئس} ايمان آوردن مردم و موفقيت پيامبران است.

يأس از هدايت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 46 - 15

15 - يأس پيامبر ( ص ) از هدايت مشركان و كافران ، در نيمه نخست رسالت ( دوره مكه )

أنت تحكم بين عبادك فى ما كانوا فيه يختلفون

درخواست داورى خداوند _ كه به معناى دخالت خداوند با شكست مشركان در دنيا و يا كيفر دادن در آخرت است _ مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 9 - 7

7 - لزوم ارشاد تمام مردم ، هر چند اميدى به پندپذيرى برخى

از آنان نيست .

فذكّر إن نفعت الذكرى

چنانچه مراد از {إن}، تشكيك باشد، جمله {إن نفعت الذكرى} قيد {ذكّر} نخواهد بود; بلكه جمله معترضه اى است كه تعريض به وجود افراد تذكرناپذير در بين مردم دارد. مفاد آيه در اين احتمال اين است كه بايد همه مردم را ارشاد كرد ولى مگر تذكر سودى دارد؟! اين تعبير علاوه بر اظهار يأس از سودمندى تذكر براى گروهى از مردم، بر نكوهش آنان نيز دلالت دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 36 - 6

6 _ برخى مردم در مرحله اى از گمراهى قرار مى گيرند كه ديگر اميدى به هدايت آنان نيست.

إنما يستجيب الذين يسمعون و الموتى يبعثهم اللّه

در اين آيه گويا مردم به دو بخش تقسيم شده اند: يك دسته به دعوت پيامبر(ص) پاسخ مثبت مى دهند و دسته اى ديگر به تعبير آيه {الموتى} هستند. و همان گونه كه اميد به زنده شدن مرده در اين جهان واهى است، نمى توان به هدايت اين گونه افراد اميدى داشت.

يأس از هدايت اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 15 - 2

2- انبيا از هدايت شدن اقوام كافر نااميد شدند و آنان رانفرين كردند .

قالت لهم رسلهم . .. و استفتحوا

انبيا پس از ارائه بيّنات و چند گفت و گو با كافران و تهديد شدن از سوى آنان و اعلام تهديد خداوند، از خداوند طلب پيروزى براى خويش كردند و اين نشانگر اين است كه آنان اميدى به هدايت اقوام خويش نداشتند.

يأس از هدايت انسان ها

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 36 - 9

9_ مبلغان دينى ، پس از يأس از هدايت پذيرى انسانها ، موظف به ابلاغ و بيان معارف الهى نيستند .

فلاتبتئس بما كانوا يفعلون

يأس از هدايت بت پرستان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 26 - 4

4 - نفرين عليه كافران و بت پرستان حق ناپذير _ پس از نااميدى از هدايت آنان _ امرى پسنديده و روا

و قال نوح ربّ لاتذر على الأرض من الك_فرين ديّارًا

يأس از هدايت حق ناپذيران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 26 - 4

4 - نفرين عليه كافران و بت پرستان حق ناپذير _ پس از نااميدى از هدايت آنان _ امرى پسنديده و روا

و قال نوح ربّ لاتذر على الأرض من الك_فرين ديّارًا

يأس از هدايت فرعونيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 44 - 4

4 - مؤمن آل فرعون ، پس از تلاش گسترده هدايتگرانه اش ، از تأثيرپذيرى قومش مأيوس شد .

فستذكرون ما أقول لكم

از تعبير و آهنگ {فستذكرون ما أقول لكم} (پس به زودى آنچه را به شمامى گويم به ياد خواهيد آورد) استفاده مى شود كه مؤمن آل فرعون، از هدايت پذيرى مردم مأيوس بود.

يأس از هدايت قوم ابراهيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 99 - 11

11 - نااميد شدن ابراهيم ( ع ) ، از هدايت قومِ بت پرست خويش

و قال إنّى ذاهب

إلى ربّى سيهدين

از تصميم ابراهيم(ع) براى هجرت از شهر خود _ پس از نجات يافتن از آتش افروزى مشركان عليه ايشان _ برداشت ياد شده به دست مى آيد.

يأس از هدايت قوم نوح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 26 - 1

1 - التجاى نوح ( ع ) به درگاه پروردگار ، پس از نااميدى از تأثير تبليغاتش در مردم

قال ربّ انصرنى بما كذّبون

در اين آيه ظرف {قال} حذف شده و تقدير آن چنين است: {قال بعد ما آيس من إيمانهم}. {باء} در {بما كذّبون} سببيه و {ما} مصدريه است. بنابراين {بما كذّبون}، به تأويل {بسبب تكذيبهم إيّاى} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 10 - 2

2 - يأس و نااميدى نوح ( ع ) از هدايت پذيرى قوم حق ستيز خويش

فدعا ربّه أنّى مغلوب فانتصر

از تعبير {مغلوب}، استفاده مى شود كه نوح(ع) خود را در موضعى يافت كه ديگر تنها چاره را در انتقام الهى از قوم حق ستيزش مى ديد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 24 - 4

4 - نااميدى كامل نوح ( ع ) ، از نجات يافتن قومش از گمراهى و ستم پيشگى

و لاتزد الظ_لمين إلاّ ضل_لاً

نفرين نوح(ع) عليه قومش، نشانه آن است كه آن حضرت از هدايت يافتن آنان كاملاً مأيوس بود; زيرا اصولاً پيامبران الهى براى هدايت مردمان مبعوث شدند و نوح(ع) نيز ساليانى دراز; قومش را به هدايت دعوت كرد و چون آنان نپذيرفتند، عليه آنان نفرين فرمود.

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 36 - 7

7_ نوميدى نوح ( ع ) از هدايت يابى قومش و آگاهى او از ناشايستگى آنان براى ايمان ، زمينه ساز رفع اندوه از او

لن يؤمن من قومك . .. فلاتبتئس بما كانوا يفعلون

برداشت فوق ، از تفريع {لاتبتئس} بر اِخبار از ايمان نياوردن كافران استفاده شده است; يعنى ، حال كه از هدايت نيافتن كافران آگاه شدىو احساس مسؤوليت نمى كنى، زمينه اى براى اندوه وجود ندارد پس غمگين مباش.

يأس از هدايت قوم يونس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 140 - 5

5 - يأس و نااميدى يونس پيامبر ، از هدايت قوم خويش

إذ أبق إلى الفلك المشحون

فرار يونس(ع) از ميان قوم خود، مى تواند به دليل يأس او از هدايت آنان باشد.

يأس از هدايت كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 23 - 11

11- هجرت از سرزمين كفر ، پس از نااميدى از هدايت كافران و ناتوانى از ايفاى وظايف ، امرى ضرورى و بايسته

و إن لم تؤمنوا لى فاعتزلون . .. فأسر بعبادى

تكليف هجرت، پس از شكوه موسى(ع) از فراگيرى جرم و نفوذناپذيرى فرعونيان در برابر حق و ادامه تعرض هاى آنان نسبت به بنى اسرائيل، مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 26 - 4

4 - نفرين عليه كافران و بت پرستان حق ناپذير _ پس از نااميدى از هدايت آنان _ امرى پسنديده و

روا

و قال نوح ربّ لاتذر على الأرض من الك_فرين ديّارًا

يأس از هدايت مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 15 - 2

2 - يأس و نااميدى پيامبر ( ص ) ، از هدايت مشركان در مرحله نخست رسالت خويش

فاعبدوا ما شئتم من دونه

برداشت ياد شده با توجه به امر تهديدى {فاعبدوا. ..} و مكى بودن اين سوره و آيات مورد بحث است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 102 - 7

7 _ پيامبر اكرم ( ص ) از سوى خداوند دستور يافت يأس و نوميدى خود را نسبت به هدايت يافتن مشركان ابلاغ كرده و اعلان كند كه در انتظار نزول عذاب بر آنان به سر مى برد .

فهل ينتظرون . .. قل فانتظروا إنى معكم من المنتظرين

يأس ازهدايت قوم نوح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 36 - 7

7_ نوميدى نوح ( ع ) از هدايت يابى قومش و آگاهى او از ناشايستگى آنان براى ايمان ، زمينه ساز رفع اندوه از او

لن يؤمن من قومك . .. فلاتبتئس بما كانوا يفعلون

برداشت فوق ، از تفريع {لاتبتئس} بر اِخبار از ايمان نياوردن كافران استفاده شده است; يعنى ، حال كه از هدايت نيافتن كافران آگاه شدىو احساس مسؤوليت نمى كنى، زمينه اى براى اندوه وجود ندارد پس غمگين مباش.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 26 - 1

1 - التجاى نوح ( ع ) به درگاه پروردگار ، پس از

نااميدى از تأثير تبليغاتش در مردم

قال ربّ انصرنى بما كذّبون

در اين آيه ظرف {قال} حذف شده و تقدير آن چنين است: {قال بعد ما آيس من إيمانهم}. {باء} در {بما كذّبون} سببيه و {ما} مصدريه است. بنابراين {بما كذّبون}، به تأويل {بسبب تكذيبهم إيّاى} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 10 - 2

2 - يأس و نااميدى نوح ( ع ) از هدايت پذيرى قوم حق ستيز خويش

فدعا ربّه أنّى مغلوب فانتصر

از تعبير {مغلوب}، استفاده مى شود كه نوح(ع) خود را در موضعى يافت كه ديگر تنها چاره را در انتقام الهى از قوم حق ستيزش مى ديد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 24 - 4

4 - نااميدى كامل نوح ( ع ) ، از نجات يافتن قومش از گمراهى و ستم پيشگى

و لاتزد الظ_لمين إلاّ ضل_لاً

نفرين نوح(ع) عليه قومش، نشانه آن است كه آن حضرت از هدايت يافتن آنان كاملاً مأيوس بود; زيرا اصولاً پيامبران الهى براى هدايت مردمان مبعوث شدند و نوح(ع) نيز ساليانى دراز; قومش را به هدايت دعوت كرد و چون آنان نپذيرفتند، عليه آنان نفرين فرمود.

يأس انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 110 - 18

18_ { قال المأمون : . . . يا أباالحسن ( ع ) فاخبرنى عن قول الله عزوجل : { حتّى إذا استيأس الرسل و ظنّوا أنّهم قد كذبوا جائهم نصرنا } قال الرضا ( ع ) يقول الله عزوجل : { حتى إذا استيأس الرسل }

من قومهم و ظنّ قومهم أن الرسل قد كذبوا جاء الرسل نصرنا . . . ;

مأمون [به امام رضا(ع)] گفت: اى اباالحسن! پس مرا خبر ده از سخن خداوند عزوجل: {حتّى إذا استيأس الرسل و ظنّوا أنهم قد كذبوا جائهم نصرنا} امام رضا(ع) فرمود: خداوند مى فرمايد: تا آن گاه كه رسولان از قوم خود نااميد شدند و قومشان گمان كردند رسولان دروغ گفته اند، يارى ما براى پيامبران رسيد . ..}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 15 - 2

2- انبيا از هدايت شدن اقوام كافر نااميد شدند و آنان رانفرين كردند .

قالت لهم رسلهم . .. و استفتحوا

انبيا پس از ارائه بيّنات و چند گفت و گو با كافران و تهديد شدن از سوى آنان و اعلام تهديد خداوند، از خداوند طلب پيروزى براى خويش كردند و اين نشانگر اين است كه آنان اميدى به هدايت اقوام خويش نداشتند.

يأس انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 10 - 6

6_ حالات روحىو روانى انسان ( نااميدى ، شادمانى مفرط ، تكبر و . . . ) حتى باكمترين سختىو رفاه تغييرپذير است .

و ل_ئن أذقنا الإنس_ن . .. إنّه ليئوس كفور. و ل_ئن أذقنه نعماء ... إنّه لفرح فخور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 28 - 1،2

1 - خداوند ، فرو فرستنده باران ، پس از نااميدى انسان از بارش آن

و هو الذى ينزّل الغيث من بعد ما قنطوا

2 - خداوند ، تنها پناهگاه انسان و نويددهنده او

در مشكلات و نااميدى ها است .

و هو الذى ينزّل الغيث من بعد ما قنطوا

آيه شريفه با طرح نزول باران در شرايط نااميدى، ضمن اشاره به رحمت گسترده الهى، ناظر به اين نكته است كه در بدترين شرايط هم نبايد نااميد شد و بايد به خدا پناه برد.

يأس برادران يوسف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 80 - 2،4

2_ فرزندان يعقوب پس از نااميد شدن از آزادى بنيامين ، در كنارى به دور از يوسف و كارگزارانش براى چاره انديشى درباره مشكل پيش آمده به مشورت و گفت و گوى محرمانه پرداختند .

فلما استيئسوا منه خلصوا نجيًّا

از معانى {خلوص} اعتزال و كناره گيرى كردن است. {نجىّ} به فرد و يا افرادى اطلاق مى گردد كه در نهان با او گفت و گو شود. اين كلمه در آيه شريفه حال براى فاعل {خلصوا} مى باشد. بنابراين {خلصوا نجيّاً} ; يعنى، برادران يوسف از ديگران جدا شدند و با يكديگر به نجوا و گفت و گوى سرّى پرداختند.

4_ بازگشت همگان به كنعان ، نظر و رأى اكثريت فرزندان يعقوب پس از نااميد شدن از آزادى بنيامين

قال كبيرهم ألم تعلموا . .. فلن أبرح الأرض

استفهام در {ألم تعلموا . ..} استفهام توبيخى است. از نتيحه اى كه {لاوى}، فرزند ارشد يعقوب، در سخنان خويش بيان مى دارد (فلن أبرح الأرض ; از ديار مصر نمى روم) معلوم مى شود منشأ توبيخ و سرزنش او از برادرانش اين بوده كه آنان را مصمم بر بازگشت مى ديده است.

يأس جهنميان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 -

مؤمنون - 23 - 77 - 2

2 - يأس كافران از نجات و رهايى ، پس از قرار گرفتن در تنگناى عذاب جهنم

عذاب شديد إذا هم فيه مبلسون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 49 - 3

3 - نااميدى دوزخيان از نجات كامل خود از عذاب جهنم و يا تخفيف و بخشش عمده آن

ادعوا ربّكم يخفّف عنّا يومًا من العذاب

دوزخيان، از نگهبانان جهنم درخواست تخفيف تنها يك روز و اندكى از عذاب خود را دارند. از اين نكته مى توان برداشت ياد شده را به دست آورد.

يأس حق ناپذيران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 11 - 10

10 - يأس و نااميدى شديد كافران حق ناپذير ، از نجات خويش از عذاب الهى

فهل إلى خروج من سبيل

مفسران بر اين باوراند كه چنين سخنى، از زبان كسانى صادر مى شود كه يأس و نااميدى بر وجود آنان چيره شده باشد.

يأس خويشاوندان محتضر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قيامه - 75 - 27 - 2

2 - لحظه نااميدى حاضران بر بستر محتضر و بر زبان آوردن كلمات يأس ، شايان يادآورى براى دلبستگان دنيا

و قيل من راق

يأس داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 4

4 _ داود و عيسى ( ع ) ، مأيوس از ايمان كفرپيشگان قوم خويش *

لعن الذين كفروا من بنى اسرءيل على لسان داود و عيسى ابن مريم

طرد ولعن كافران بنى اسرائيل از سوى داود و عيسى(ع) حكايت از

يأس و نوميديشان از هدايت يافتن آن گروه دارد.

يأس در سختى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 83 - 6،8

6- انسان ، در برخورد با كمترين سختى ها و ناگوارى ها ، دچار يأس و سرخوردگى شديد مى شود .

و إذا مسّه الشرّ كان ي_وسًا

تعبير از گرفتار شدن به شرّ و سختى به {مسّه الشرّ} (شر او را مس كند) حاكى از كمترين ناگوارى است.

8- اعراض از خدا در حال رفاه ، و به پوچى و يأس رسيدن در ناگوارى ها ، بيمارى محرومان از هدايت قرآن است .

و ننزّل . .. شفاء و رحمة للمؤمنين و لايزيد الظ_لمين إلاّ خسارًا . و إذا أنعمنا ع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 49 - 6

6 - حرص و آز در شرائط رفاه و يأس و نااميدى به هنگام سختى ، امرى ناپسند وموردنكوهش

لايسئم الإنس_ن من دعاء الخير و إن مسّه الشرّ فيئوس قنوط

با توجه به لحن نكوهش آميز آيه، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 50 - 7

7 - نااميدى و منفى بافى مفرط در سختى ها و سرخوشى مستانه در آسايش ، دو خصلت ناشايست و همگن

و إن مسّه الشرّ فيئوس قنوط . و لئن أذقن_ه رحمة منّا من بعد ضرّاء مسّته ليقولنّ ه

يأس در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 12 - 3،7

3 - جرم و گناه ، عامل نااميدى انسان ، در

قيامت است .

و يوم تقوم الساعة يبلس المجرمون

7 - بدكارانِ دروغ انگارِ آيات الهى ، در روز قيامت ، نااميد و اندوه ناك اند .

ثمّ كان ع_قبة الذين أس_ئوا السوأى أن كذّبوا بأي_ت اللّه . .. و يوم تقوم الساعة ي

يأس دشمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 39 - 8

8 - پيامبراسلام ( ص ) موضع قاطع و سازش ناپذيرى خود را _ حتى در صورت تنها ماندن _ به دشنان اعلام كرد و آنان را از اميد بستن به سازش و تسليم مأيوس ساخت .

قل ي_قوم اعملوا على مكانتكم إنّى ع_مل فسوف تعلمون

يأس دشمنان دين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 3 - 26

26 _ روز نصب حضرت على ( ع ) به امامت و رهبرى ، روز يأس دشمنان دين از شكست اسلام

اليوم يئس الذين كفروا . .. اليوم اكملت لكم دينكم

سياق و لحن آيه حكايت از آن دارد كه بين اين دو فراز از آيه (يعنى {اليوم يئس} و {اليوم اكملت})، ارتباط كامل وجود دارد و مى رساند كه يأس دشمنان، ريشه در اكمال و اتمام دين دارد و اين كمال و تماميت _ با توجه به شأن نزول _ با نصب حضرت على(ع) تحقق پذيرفته است.

يأس زكريا(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 40 - 2

2 _ ملاحظه عوامل طبيعى ، عامل يأس زكريا از اعطاى فرزند به او

قال ربّ انّى يكون لى غلام و قد بلغنى الكبر و امراتى عاقر

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 5 - 9

9- زكريا ، طبق عوامل عادى و طبيعى ، از فرزنددار شدن خود ، نااميد بود .

و كانت امرأتى عاقرًا فهب لى من لدنك وليًّا

يأس زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 34 - 3

3_ زليخا و زنان اشراف ، در اثر توسل يوسف ( ع ) به درگاه خدا ، از او مأيوس گشته و از مكر و تزوير ، عليه او منصرف شدند .

فصرف عنه كيدهنّ

مراد از كيد زنان، تقاضاى مكرر آنان با عشوه ها و اظهار شيفتگى است. بنابراين عبارت {صرف عنه كيدهنّ} دلالت مى كند كه پس از دعاى يوسف(ع)، ديگر آن مراوده ها و تقاضاها از يوسف(ع) نشد. گفتنى است كه {ثم} در آيه بعد، مؤيد اين نكته است كه يأس زنان و انصرافشان از وى، پيش از زندانى شدن او بوده است، نه اينكه زندانى شدنش، عامل قطع مراوده شده باشد.

يأس زنان اشراف مصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 34 - 3

3_ زليخا و زنان اشراف ، در اثر توسل يوسف ( ع ) به درگاه خدا ، از او مأيوس گشته و از مكر و تزوير ، عليه او منصرف شدند .

فصرف عنه كيدهنّ

مراد از كيد زنان، تقاضاى مكرر آنان با عشوه ها و اظهار شيفتگى است. بنابراين عبارت {صرف عنه كيدهنّ} دلالت مى كند كه پس از دعاى يوسف(ع)، ديگر آن مراوده ها و تقاضاها از يوسف(ع) نشد. گفتنى است كه {ثم} در

آيه بعد، مؤيد اين نكته است كه يأس زنان و انصرافشان از وى، پيش از زندانى شدن او بوده است، نه اينكه زندانى شدنش، عامل قطع مراوده شده باشد.

يأس شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 89 - 25

25 _ شعيب ( ع ) پس از يأس از ايمان مردم كفرپيشه با دعا به درگاه خداوند از وى خواست تا بين او و كفرپيشگان قضاوت كند .

ربنا افتح بيننا و بين قومنا بالحق و أنت خير الفتحين

از معانى كلمه {فتح} داورى كردن و قضاوت نمودن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 93 - 2

2_ نااميدى و يأس شعيب ( ع ) از ايمان آوردن كفرپيشگان مردم مدين

اعملوا على مكانتكم . .. سوف تعلمون ... وارتقبوا

جمله هايى نظير {هرچه از دستتان برمى آيد كوتاهى نكنيد ، بر مواضع ناصوابتان بمانيد ، به زودى خواهيد دانست و منتظر باشيد} سخنانى است كه آدمى پس از يأس و نااميدى ، به زبان مى آورد. گفتنى است كه: {ارتقاب} (مصدر ارتقبوا) به معناى انتظار كشيدن است.

يأس شيطان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 118 - 5

5 _ شيطان ، مأيوس از گمراه شدن گروهى از مردم توسط وى

و قال لاتخذن من عبادك نصيباً مفروضاً

شيطان، بى ترديد خواهان گمراهى تمامى مردم است; بنابراين گفته او كه برخى از بندگان را به اطاعت از خود خواهم گرفت، حكايت از نااميدى او نسبت به اغواى همه مردم دارد.

يأس عيسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 4

4 _ داود و عيسى ( ع ) ، مأيوس از ايمان كفرپيشگان قوم خويش *

لعن الذين كفروا من بنى اسرءيل على لسان داود و عيسى ابن مريم

طرد ولعن كافران بنى اسرائيل از سوى داود و عيسى(ع) حكايت از يأس و نوميديشان از هدايت يافتن آن گروه دارد.

يأس غافلان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 44 - 11

11 _ خدافراموشان، داراى چهره هايى مأيوس و اندوهبار به هنگان نزول عذاب الهى

فلما نسوا به . .. فإذا هم مبلسون

ابلاس به معنى نااميد و متحير شدن است. (قاموس اللغة). ابلاس به حزن و اندوهى گفته مى شود كه از شدت سختى بر كسى عارض شود. (مفردات راغب).

يأس فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 42 - 6

6 - فرعون از پيروزى خود در برابر معجزه موسى ( ع ) مأيوس شده و تنها به حمايت ساحران چشم دوخته بود .

قال نعم و إنّكم إذًا لمن المقرّبين

تلاش فرعون براى جلب حمايت ساحران از خود، به هر قيمت ممكن و بيش از انتظار آنها، گوياى برداشت ياد شده است.

يأس قوم ثمود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 62 - 8

8_ قوم ثمود ، اميد هاى خويش درباره صالح ( ع ) را به خاطر مبارزه او عليه شرك ، بر باد رفته مى ديدند .

قد كنت فينا مرجوًّا قبل ه_ذا أتنه_نا أن نعبد ما يعبد ءاباؤُنا

قيد {قبل ه_ذا} دلالت بر قطع

اميد قوم ثمود از صالح(ع) دارد و جمله {أتنه_نا} بيانگر دليل و علت آن است.

يأس قوم لوط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 82 - 8

8 _ قوم لوط نااميد از گرايش وى و همگامانش به منجلاب فساد ها و ارتكاب رفتار هاى پليد و ناروا

إنهم أناس يتطهرون

به كارگيرى فعل مضارع {يتطهرون} بيانگر آن است كه قوم لوط بر اين باور بودند كه پاك زيستى وى و همراهانش امرى مستمر و مداوم است.

يأس كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 87 - 11

11_ تنها كفرپيشگان به يارى خدا اميد ندارند و از رحمت او مأيوسند .

لاياْيئس من روح الله إلاّ القوم الك_فرون

مراد از {كافرون} در آيه شريفه ، منكران قدرت خدا و رحمت آفرينى او و آگاهيش به نياز بندگان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 77 - 2

2 - يأس كافران از نجات و رهايى ، پس از قرار گرفتن در تنگناى عذاب جهنم

عذاب شديد إذا هم فيه مبلسون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 99 - 5

5 - قطع اميد كافران از همه عوامل مادى و احساس بى پناهى كامل در هنگام مرگ

حتّى إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 39 - 7

7 - يأس و نا اميدى كافران از دستيابى به اهداف و آرمان هاى خود

و الذين كفروا أعم_لهم كسراب بقيعة يحسبه الظمأن

ماء حتّى إذا جاءه لم يجده شيئًا

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين است كه جمله {يحسبه الظمأن. ..لم يجده شيئاً} مربوط به دنيا باشد; يعنى، در همين دنيا است كه كافران همچون تشنگان، به نتيجه اعمال خود و در پى نيل به اهداف خويش اند; ولى به آن دست نخواهند يافت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 11 - 10

10 - يأس و نااميدى شديد كافران حق ناپذير ، از نجات خويش از عذاب الهى

فهل إلى خروج من سبيل

مفسران بر اين باوراند كه چنين سخنى، از زبان كسانى صادر مى شود كه يأس و نااميدى بر وجود آنان چيره شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 30 - 4

4 - كافران ، مأيوس و ناتوان از مقابله با پيامبر ( ص ) و پيشگيرى از دعوت آن حضرت

نتربّص به ريب المنون

پناه بردن كافران به آرزو و دلبستن به حادثه، نشانه يأس آنان از مقابله كارساز با پيامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 46 - 2

2 - مرگ ، لحظه كوتاه شدن دست كافران از تدبير هاى خويش و نقطه هاى اميد

فيه يصعقون . يوم لايغنى عنهم كيدهم شيئًا

در صورتى كه {يومهم الذى. ..} در آيه قبل، نظر به لحظه مرگ داشته باشد، برداشت ياد شده به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كافرون - 109 - 6 - 3

3 - پيامبر ( ص ) در گفتوگو با كافران ، نااميدى خود

را از ايمان آنان ابراز كرد و آنها را از مشرك شدن خويش ، مأيوس ساخت .

لكم دينكم و لى دين

يأس گمراهان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 56 - 1

1- در پى توصيه ملائكه به ابراهيم ( ع ) براى اجتناب از يأس ، او تنها گمراهان را مأيوس از رحمت خداوند خواند .

فلاتكن من الق_نطين . قال و من يقنط من رحمة ربّه إلاّ الضالّون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 83 - 8

8- اعراض از خدا در حال رفاه ، و به پوچى و يأس رسيدن در ناگوارى ها ، بيمارى محرومان از هدايت قرآن است .

و ننزّل . .. شفاء و رحمة للمؤمنين و لايزيد الظ_لمين إلاّ خسارًا . و إذا أنعمنا ع

يأس گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 54 - 25

25 _ گنهكار نبايد از آمرزش و رحمت خداوند مأيوس باشد.

من عمل منكم سوءاً . .. فأنه غفور رحيم

يأس گناهكاران صدر اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 54 - 22

22 _ برخى مردم در صدر اسلام، با وجد علاقه به اسلام، به سبب گناهان و خلافهاى گذشته خود اميد راه يافتن به جرگه مؤمنان را نداشتند.

و إذا جاءك الذين يؤمنون بأيتنا فقل سلم عليكم . .. أنه من عمل منكم سوءاً بجهلة

{إذا جاءك الذين يؤمنون} دلالت دارد كه برخى از مردم، كه متمايل به اسلام بودند، نزد پيامبر(ص) مى آمدند، ولى از عملكرد

گذشته خويش بيمناك بودند. آيه شريفه با وعده رحمت و مغفرت به آنان در صدد جذب سريعتر آنان به ايمان است.

يأس لوط(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 169 - 1

1 - نااميدى لوط ( ع ) از هدايت پذيرى قوم خويش

ربّ نجّنى و أهلى ممّا يعملون

اقدام لوط(ع) به طرح درخواست نجات از پيشگاه خداوند، نشان مى دهد كه او از هدايت قومش كاملاً مأيوس شده بود.

يأس محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 121 - 2

2_ پيامبران ، در صورت نااميدى از ايمان آوردن كفرپيشگان ، وظيفه اى از جهت تبليغ رسالت ، برعهده نداشتند .

و قل للذين لايؤمنون اعملوا على مكانتكم إنا ع_ملون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 135 - 3

3- پيامبر ( ص ) ، از هدايت يافتن گروهى از كفرپيشگان عصر بعثت مأيوس بود .

قل كلّ متربّص فتربّصوا فستعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 15 - 2

2 - يأس و نااميدى پيامبر ( ص ) ، از هدايت مشركان در مرحله نخست رسالت خويش

فاعبدوا ما شئتم من دونه

برداشت ياد شده با توجه به امر تهديدى {فاعبدوا. ..} و مكى بودن اين سوره و آيات مورد بحث است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 39 - 3

3 - نااميدى و يأس پيامبراسلام ( ص ) از ايمان آوردن كفرپيشگان در نيمه نخست رسالت

قل ي_قوم اعملوا على مكانتكم إنّى

ع_مل فسوف تعلمون

از لحن آيه شريفه استفاده مى شود كه پيامبر(ص)، از ايمان آوردن مردم مكه نااميد بود. ازاين رو آنان را به خودشان وانهاده و به آنان فرمود: هر چه از دستتان برمى آيد، انجام دهيد و بر مواضع نادرست خود باقى بمانيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 46 - 15

15 - يأس پيامبر ( ص ) از هدايت مشركان و كافران ، در نيمه نخست رسالت ( دوره مكه )

أنت تحكم بين عبادك فى ما كانوا فيه يختلفون

درخواست داورى خداوند _ كه به معناى دخالت خداوند با شكست مشركان در دنيا و يا كيفر دادن در آخرت است _ مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 88 - 2

2 - يأس و نااميدى پيامبر ( ص ) ، از ايمان آوردن مشركان مكه

و قيله ي_ربّ إنّ ه_ؤلاء قوم لايؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كافرون - 109 - 6 - 3،6

3 - پيامبر ( ص ) در گفتوگو با كافران ، نااميدى خود را از ايمان آنان ابراز كرد و آنها را از مشرك شدن خويش ، مأيوس ساخت .

لكم دينكم و لى دين

6 - پيامبر ( ص ) پس از نااميدى از ايمان كافران ، از آنان خواست براى پايبندى او به دين خود ، مشكل آفرين نباشند .

و لى دين

يأس مكذبان آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 23 - 1

1 - كافرانِ

به آيات الهى و لقاءاللّه ، از رحمت خداوند ، مأيوس اند .

و الذين كفروا بأي_ت اللّه و لقائه أول_ئك يئسوا من رحمتى

يأس مكذبان قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 23 - 3

3 - كافرانِ به قرآن ، مأيوس از رحمت خداوندند .

و الذين كفروا بأي_ت اللّه . .. أول_ئك يئسوا من رحمتى

يأس مكذبان لقاءالله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 23 - 1

1 - كافرانِ به آيات الهى و لقاءاللّه ، از رحمت خداوند ، مأيوس اند .

و الذين كفروا بأي_ت اللّه و لقائه أول_ئك يئسوا من رحمتى

يأس موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 25 - 2

2 _ نااميدى موسى ( ع ) از حركت بنى اسرائيل و مبارزه با جباران براى ورود به سرزمين مقدس

قال رب انى لااملك الا نفسى و اخى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 129 - 6

6 _ موسى ( ع ) از ايمان آوردن فرعونيان به خدا و پذيرش تعاليم وى نااميد شد .

عسى ربكم أن يهلك عدوكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 22 - 3

3- نفرين موسى ( ع ) به درگاه پروردگار ، پس از نااميدى از هدايت فرعونيان

و إن لم تؤمنوا . .. فدعا ربّه أنّ ه_ؤلاء قوم مجرمون

{دعا} در مقام شكايت، دربردارنده درخواست مجازات است.

يأس مؤمن آل فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16

- غافر - 40 - 44 - 4

4 - مؤمن آل فرعون ، پس از تلاش گسترده هدايتگرانه اش ، از تأثيرپذيرى قومش مأيوس شد .

فستذكرون ما أقول لكم

از تعبير و آهنگ {فستذكرون ما أقول لكم} (پس به زودى آنچه را به شمامى گويم به ياد خواهيد آورد) استفاده مى شود كه مؤمن آل فرعون، از هدايت پذيرى مردم مأيوس بود.

يأس مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 6 - 6

6 _ برخى از مؤمنان مأيوس از پيروزى در جنگ بدر و مطمئن به شكستى مرگ آفرين در آن كارزار

يجدلونك . .. كأنما يساقون إلى الموت و هم ينظرون

يأس نوح(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 36 - 2،7

2_ خداوند ، درپى تلاش هاى حضرت نوح ( ع ) و مؤثر نبودن آن تلاشها ، او را از ايمان آوردن كفرپيشگان قومش مأيوس كرد .

و أُوحى إلى نوح أنه لن يؤمن من قومك إلاّ من قد ءامن

فاعل {لن يؤمن} كلمه اى همانند {أحد} مى باشد; يعنى: {لن يؤمن أحد من قومك. } {إلاّ} به معناى {غير} و صفت براى {أحد من قومك} است نه استثناى از جمله {لن يؤمن ...}; زيرا استثناى مؤمنان از جمله سابق، استثناى وجيه بلكه صحيحى نيست. بنابراين جمله {لن يؤمن ...} چنين معنا مى شود: احدى از افراد غير مؤمن قومت (كافران آنان) ايمان نخواهد آورد.

7_ نوميدى نوح ( ع ) از هدايت يابى قومش و آگاهى او از ناشايستگى آنان براى ايمان ، زمينه ساز رفع اندوه از او

لن يؤمن من

قومك . .. فلاتبتئس بما كانوا يفعلون

برداشت فوق ، از تفريع {لاتبتئس} بر اِخبار از ايمان نياوردن كافران استفاده شده است; يعنى ، حال كه از هدايت نيافتن كافران آگاه شدىو احساس مسؤوليت نمى كنى، زمينه اى براى اندوه وجود ندارد پس غمگين مباش.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 26 - 1

1 - التجاى نوح ( ع ) به درگاه پروردگار ، پس از نااميدى از تأثير تبليغاتش در مردم

قال ربّ انصرنى بما كذّبون

در اين آيه ظرف {قال} حذف شده و تقدير آن چنين است: {قال بعد ما آيس من إيمانهم}. {باء} در {بما كذّبون} سببيه و {ما} مصدريه است. بنابراين {بما كذّبون}، به تأويل {بسبب تكذيبهم إيّاى} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 117 - 4

4 - التجاى نوح ( ع ) به ربوبيت خدا در شرايط يأس و هجوم مشكلات بر سر راه رسالتش

قال ربّ إنّ قومى كذّبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 118 - 3

3 - نااميدى شديد نوح ( ع ) از گرايش كافران قومش به ايمان و رنج عميق وى از كفرورزى آنان

و نجّنى و من معى من المؤمنين

از اين كه نوح(ع) از پيشگاه خدا خواستار فيصله يافتن نزاع ميان او و قومش شده است، نشان مى دهد كه او ديگر هيچ گونه اميدى به گرويدن قومش به خود نداشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 10 - 2،5

2 - يأس و نااميدى

نوح ( ع ) از هدايت پذيرى قوم حق ستيز خويش

فدعا ربّه أنّى مغلوب فانتصر

از تعبير {مغلوب}، استفاده مى شود كه نوح(ع) خود را در موضعى يافت كه ديگر تنها چاره را در انتقام الهى از قوم حق ستيزش مى ديد.

5 - غلبه همه جانبه قوم نوح بر آن حضرت و بستن تمامى راه هاى اميد بر روى ايشان

أنّى مغلوب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 24 - 4

4 - نااميدى كامل نوح ( ع ) ، از نجات يافتن قومش از گمراهى و ستم پيشگى

و لاتزد الظ_لمين إلاّ ضل_لاً

نفرين نوح(ع) عليه قومش، نشانه آن است كه آن حضرت از هدايت يافتن آنان كاملاً مأيوس بود; زيرا اصولاً پيامبران الهى براى هدايت مردمان مبعوث شدند و نوح(ع) نيز ساليانى دراز; قومش را به هدايت دعوت كرد و چون آنان نپذيرفتند، عليه آنان نفرين فرمود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 26 - 2

2 - نااميدى كامل نوح ( ع ) از ايمان آوردن قومش و نجات آنان از گمراهى شرك و بت پرستى

و قال نوح ربّ لاتذر على الأرض من الك_فرين ديّارًا

يأس يونس(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 140 - 5

5 - يأس و نااميدى يونس پيامبر ، از هدايت قوم خويش

إذ أبق إلى الفلك المشحون

فرار يونس(ع) از ميان قوم خود، مى تواند به دليل يأس او از هدايت آنان باشد.

يأس يهود از سعادت اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2

- 95 - 1،4

1 - يهوديان ، هرگز - به خاطر يأس از سعادت اخروى - خواهان مرگ نبوده و هيچ گاه از آن استقبال نخواهند كرد .

و لن يتمنوه أبداً

4 - يهوديان ، به خاطر ارتكاب گناهان ، اميدى به بهره مند شدن از سراى آخرت ندارند .

لن يتمنوه أبداً بما قدمت أيديهم

يأس و اميد

{يأس و اميد}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 124 - 10

10 _ سرزنش مؤمنان به خاطر وجود يأس در ميان آنان

الن يكفيكم ان يمدّكم ربّكم بثلثة الاف من الملئكة

لحن آيه با كلمه استفهام، دلالت بر توبيخ كسانى دارد كه در نبردها و رويارويى با دشمنان دين، على رغم وعده هاى الهى به امداد آنان، دچار دلهره و يأس مى شوند و سستى مىورزند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 132 - 5

5 _ اميد برخوردارى از رحمت الهى ، برانگيزاننده مردم براى پيروى خدا و رسول ( ص )

و اطيعوا اللّه و الرّسول لعلّكم ترحمون

لكم من دون اللّه من ولىّ و لانصير

نفى مطلق غيرخدا براى ولايت و ياورى، مبتنى بر وجود خصلت يارطلبى و اتكا به ولىّ برتر است.

نياز به ياور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 8 - 13

13 - انسان در قيامت ، نيازمند ولايت و ياورى است .

و الظ_لمون ما لهم من ولىّ و لانصير

ياور ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 102 - 2

2 - اسماعيل ( ع ) ، كمك كار پدرش ابراهيم ( ع ) در مسائل اجتماعى و زندگى

فلمّا بلغ معه السعى

از آمدن قيد {معه} (در معيت او) برداشت ياد شده به دست مى آيد.

ياور اخروى انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 93 - 4

4 - خداوند ، يگانه معبود به حق و تنها پشتوانه انسان در قيامت

أين ما كنتم تعبدون . من دون اللّه هل ينصرونكم أو ينتصرون

ياور اخروى كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 15 - 6

6 - آتش دوزخ ، تنها ياور كافران و منافقان

هى موليكم

ياور اخروى منافقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 15 - 6

6 - آتش دوزخ ، تنها ياور كافران و منافقان

هى موليكم

ياور انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 110 - 7

7_ خداوند ، يارى كننده پيامبران خويش و سركوب كننده مخالفان ايشان

حتّى إذا استيئس الرسل .

.. جاءهم نصرنا

ياور انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 116 - 7

7 _ براى انسان ها ، هيچ سرپرست و ياورى جز خداوند نيست .

و ما لكم من دون اللّه من ولىّ و لانصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 31 - 3

3 _ خداوند بى مدد ديگران ، ياورى كافى براى انسان در زندگى و تأمين كننده نياز هاى هدايتى او

و كفى بربّك هاديًا و نصيرًا

ياور انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 107 - 5،10

5 - انسان ها ، جز خداوند ياورى ندارند .

و ما لكم من دون اللّه من ولى و لانصير

10 - مالكيت و حاكميت انحصارى خدا بر هستى ، مقتضى نبود هيچ سرپرست و ياورى براى بندگان جز او

له ملك السموت و الأرض و ما لكم من دون اللّه من ولى و لانصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 9

9_ تنها خداوند ، ياور و سرپرست انسانهاست .

و ما لكم من دون الله من أولياء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 44 - 2

2- تنها ، خداوند ، قادر بر يارى رساندن در بحبوحه قطع همه اسباب ظاهرى است .

هنالك الول_ية للّه الحقّ

اهل لغت، تفاوتى را بين معناى {وِلايت} و {وَلايت} ذكر كرده اند و آن اين كه {وَلايت} به معناى نصرت است و {وِلايت} به معناى سرپرستى و تدبير. گرچه برخى مفسران اين

تفاوت را انكار كرده اند، (ر.ك: الميزان) ولى با توجه به موارد مشابه در آيات ديگر و نيز آيه قبل كه سخن از نصرت است، به نظر مى رسد اين معنا در اين مورد، اقرب باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 15 - 3

3 - خدا ، تنها دستگير و ياور مردمان در دنيا و سراى آخرت

من كان يظنّ أن لن ينصره اللّه فى الدنيا و الأخرة. .. هل يذهبنّ كيده ما يغيظ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 3 - 9

9 - تنها خداوند ، ولى و يار و ياور حقيقى انسان است .

و الذين اتّخذوا من دونه أولياء ما نعبدهم إلاّ ليقرّبونا إلى اللّه زلفى

محكوم شدن ولىّ و ياور گرفتن غيرخدا _ كه از جمله بعد استفاده مى شود (إنّ اللّه يحكم بينهم. ..) _ بيانگر اين است كه تنها خدا ولىّ و ياور حقيقى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 31 - 5

5 - انسان ها ، هيچ گونه سرپرست و ياورى جز خداوند ندارند .

و ما لكم من دون اللّه من ولىّ و لا نصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 10 - 6

6 - تنها خداوند ، سرپرست و ياور حقيقى انسان ها ، در دنيا و آخرت است .

ولا يغنى . .. ما اتّخذوا من دون اللّه أولياء

ياور اهل عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 -

44 - 4

4- خداوند ، تنها ياور قابل اتّكا ، به هنگام عذاب و گرفتارى ها است .

هنالك الول_ية للّه الحقّ

چنان چه {هنالك} اشاره به زمان عذابى باشد كه {أُحيط بثمره} بر آن دلالت داشت، مراد اين است كه هنگام نزول عذاب، اميد آدمى به اسباب، منقطع گشته و تنها نقطه اميدبخش، نصرت خداى يگانه است.

ياور دينداران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 40 - 26

26 - قدرت و عزت الهى ، ضامن نصرت قطعى دفاع كنندگان از حق و ياوران دين است .

و لينصرنّ اللّه من ينصره إنّ اللّه لقوىّ عزيز

ياور مسلمانان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 78 - 30

30 - ستايش خدا از سرپرستى خود نسبت به مسلمانان و يارى رساندن به آنان

هو سمّيكم المسلمين. .. فنعم المولى و نعم النصير

ياور مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 3 - 5

5 - مشركان ، معبود ها را يار و ياور خود مى دانستند .

و الذين اتّخذوا من دونه أولياء

{ولى} (مفرد {أولياء}) در لغت به سه معنا آمده است: محب، صديق و نصير (قاموس المحيط و مفردات راغب). در آيه شريفه _ به قرينه جمله بعد (ما نعبدهم إلاّ ليقرّبونا إلى اللّه) در معناى سوم به كاررفته است.

ياور موحدان مهاجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 16 - 13

13- خداوند ، فراهم آورنده شرايط مناسب ، براى استوار ماندن يكتاپرستان مهاجر ، بر عقيده توحيدى خويش

و يهيّىء

لكم من أمركم مرفقًا

ياور موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 87 - 3

3 _ برادر موسى ( هارون ) شريك او در دريافت وحى و ياور او در امر رسالت بود .

و أوحينا إلى موسى و أخيه أن تبوّءا لقومكما بمصر بيوتاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 53 - 2

2- هارون ( ع ) ، در خدمت اهداف موسى ( ع ) بود و او را در انجام رسالت هاى الهى اش يارى مى كرد .

و وهبنا له . .. ه_رون

تعبير {بخشيدن هارون به موسى} مبالغه در خدمت گزارى كامل او به اهداف الهى برادرش موسى(ع) است. {نبيّاً} حال است و بيانگر اين كه {هارون} در حالى كه خود نيز پيامبر بود، كمر به خدمت موسى(ع) بسته بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 45 - 4

4 - هارون ، يار و مددكار موسى ( ع ) در رسالت

ثمّ أرسلنا موسى و أخاه ه_رون

ذكر {اخوت} _ كه در تعبيرات كنايى به معناى معين و پشتيبان به كار مى رود _ علاوه براين كه بيانگر نسبت سببى هارون با موسى(ع) است، مى تواند اشعار به اين نكته نيز داشته باشد كه رسالت اصلى، بر دوش موسى بوده و رسالت هارون، يارى كردن و مدد رساندن به او بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 35 - 2،5

2 _ هارون ، برگزيده خداوند براى معاونت و يارى حضرت موسى ( ع

) در امر خطير رسالت

و لقد ءاتينا موسى الكت_ب و جعلنا معه أخاه ه_رون وزيرًا

{وزير} _ كه از واژه {وزر} (به معناى ثقل) گرفته شده است _ اسم براى شخصى است كه بارسنگين مسؤوليت پادشاهى را بر دوش گيرد و نقش مشاور او را داشته باشد و با رأى خود او را كمك كند (قاموس المحيط).

5 _ رسالت و مسؤوليت اصلى هدايت و رهبرى جامعه بر دوش حضرت موسى ( ع ) بود و هارون تنها نقش معاونت و مشاورت او را بر عهده داشت .

و لقد ءاتينا موسى الكت_ب و جعلنا معه أخاه ه_رون وزيرًا

برداشت فوق، به خاطر اين نكته است كه دريافت كننده كتاب و شريعت، حضرت موسى(ع) بود و برادرش هارون، تنها به عنوان معاون و مشاور او معرفى گرديده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 36 - 2

2 _ هارون ، شريك و همتاى موسى ( ع ) در امر رسالت و تبليغ فرعون و قوم او

و لقد ءاتينا موسى الكت_ب . .. أخاه ه_رون وزيرًا. فقلنا اذهبا إلى القوم الذين كذّ

ياور مهتدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 37 - 10

10- هدايت شدگان ، از عنايت خداوند و از مددكار و ياورانى برخوردار خواهند بود .

فمنهم من هدى الله و منهم من حقّت عليه الضل_لة . .. فإن الله لايهدى من يضلّ و ما

از آن جايى كه خداوند مردم را دو گروه هدايت پذير و گمراه معرفى كرده و گمراهان را محروم از هدايت خدا و يار و ياور دانسته است، به

قرينه مقابله مى توان نكته ياد شده را به دست آورد.

لئن جئتهم بأية ليقولنّ الذين كفروا إن أنتم إلاّ مبطلون

جمع آورده شدن مخاطب كافران (إن أنتم. ..) در خطاب به پيامبر(ص) احتمال دارد از اين جهت باشد كه آنان، مى خواستند با اين موضع گيرى، مدافع فكرى براى پيامبر(ص) باقى نگذارند و گفته هاى مؤمنان را نيز پيشاپيش، مخدوش اعلام كنند.

كيفر ياوه گويى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 13 - 3

3 - تفتيدن بر آتش دوزخ ، جزاى كفر ، دروغ پردازى و ياوه سرايى عليه دين

قتل الخرّصون . .. يوم هم على النار يفتنون

كيفر ياوه گويى عليه انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 43 - 13

13 - عذاب دردناك و شديد ، كيفر ياوه سرايى عليه رسولان الهى است .

ما قد قيل للرسل . .. ذو عقاب أليم

ياوه گويى مخالفان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 48 - 6

6 - مخالفان پيامبر ( ص ) ، مردمى ياوه گو و باطل انديش بودند .

إذًا لاَرتاب المبطلون

{مبطل} به معناى {ياوه گو} و {مدعى بطلان حق} است.

ياوه گويان

اجتناب از مقابله به مثل با ياوه گويان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 55 - 2

2 - پرهيز ايمان آوردگان از اهل كتاب ، از مقابله به مثل كردن در برابر سخنان ياوه و بى ادبانه افراد نادان

و إذا سمعوا اللّغو أعرضوا عنه

اجتناب از همنشينى با ياوه گويان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 -

قصص - 28 - 55 - 12

12 - لزوم پرهيز از هم نشينى با افراد نادان و ياوه گو

لانبتغى الج_هلين

ترك گفتگو با ياوه گويان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 55 - 9

9 - لزوم قطع گفتوگو با ياوه گويان ، جدا شدن از آنها و ر ها كردن آنان به حال خويش

و قالوا . .. سل_م عليكم

{سلام عليكم} معادل تعبير {بدرود} است كه در وقت توديع گفته مى شود.

روش برخورد با ياوه گويان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 55 - 1،3،4،10

1 - مواجه شدن ايمان آوردگان از اهل كتاب ، با ياوه گويى مخالفان نادان

الذين ءاتين_هم الكت_ب من قبله . .. و إذا سمعوا اللّغو أعرضوا عنه

3 - ستايش خداوند از ايمان آوردگان اهل كتاب به خاطر رفتار پسنديده آنان در برابر ياوه گويان

و إذا سمعوا اللّغو أعرضوا عنه

4 - سكوت در برابر ياوه گويان ، نمودى از بردبارى ايمان آوردگان از اهل كتاب

أُول_ئك يؤتون أجرهم مرّتين بما صبروا . .. و إذا سمعوا اللّغو أعرضوا عنه

10 - رعايت ادب و حفظ منش بزرگوارانه از سوى ايمان آوردگان از اهل كتاب به هنگام جدا شدن از ياوه گويان و وانهادن آنان به حال خويش

و قالوا . .. سل_م عليكم

سرزنش مقابله به مثل با ياوه گويان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 55 - 6

6 - مقابله به مثل كردن در برابر ياوه گويى جاهلان ، امرى نكوهيده در بينش الهى و به دور از شأن مؤمنان

و

إذا سمعوا اللّغو أعرضوا عنه

نفرين بر ياوه گويان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 10 - 1

1 - كافران حق ستيز و ياوه سرا ، مورد نفرين خداوند

قتل الخرّصون

- انسان - 76 - 22 - 7

7 - وفاى به نذر ، خوف از قيامت و دستگيرى خالصانه از بينوايان ، يتيمان و اسيران ، موجب بهره مندى از پاداش هاى بهشتى و مورد ستايش و قدردانى خداوند

يوفون بالنذر و يخافون يومًا . .. إنّ ه_ذا كان لكم جزاء و كان سعيكم مشكورًا

آثار بلوغ يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 12

12- عدم جواز تصرف در مال يتيم براى ديگران ، پس از رسيدن وى به حد بلوغ و رشد اقتصادى

و لاتقربوا . .. حتى يبلغ أشدّه

با توجه به اينكه پيام آيه، در راستاى حقظ منافع يتيم است و بديهى است كه صرف بلوغ جسمى و سنى _ بدون بلوغ فكرى و اقتصادى وى _ تضمين كننده منافع و مصالح او نخواهد بود و {حتى يبلغ أشدّه} غايت براى تصرف مجاز از سوى سرپرستان امور ايتام است; بنابراين معنا چنين مى شود: شما جز جايى كه در جهت مصالح يتيمان باشد، تصرف نكنيد تا زمانى كه آنان به بلوغ كافى برسند و وقتى آنها به بلوغ رسيدند، حق تصرف نداريد.

آثار بى احترامى به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 9

9 - ذلّت و خوارى در پيشگاه خداوند ، نتيجه بى احترامى به يتيمان است ; نه كاهش ثروت .

ربّى أه_نن . كلاّ بل لاتكرمون اليتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 26 - 3

3 - كسانى كه يتيمان را گرامى نداشته و بر

تغذيه مساكين توصيه نمى كنند و به ناحق ارث ديگران را تصرف كرده و به مال دنيا دل بسته اند ، در قيامت به سخت ترين شكل به بند كشيده خواهند شد .

لاتكرمون . .. لاتح_ضّون ... تأكلون ... تحبّون ... و لايوثق وثاقه أحد

ممكن است ضمير {وثاقه} به {الإنسان} برگردد. در اين صورت {وثاق} به مفعول خود اضافه شده است.

آثار تحقير يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 4

4 - خداوند ، كسانى را كه به شخصيت يتيمان بها ندهند ، گرامى نخواهد شمرد .

يقول ربّى أكرمن . .. كلاّ بل لاتكرمون اليتيم

آثار ترشرويى با يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 2 - 4

4 - ترش رويى در برابر يتيمان و رد خواسته هاى آنان ، دورسازنده انسان از قرب به خداوند است .

فذلك

{ذلك}، اسم اشاره اى است كه براى دور به كار مى رود و در آيه شريفه يا براى تحقير به كار رفته و يا نشانگر دورى از خداوند است.

آثار رد خواسته هاى يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 2 - 4

4 - ترش رويى در برابر يتيمان و رد خواسته هاى آنان ، دورسازنده انسان از قرب به خداوند است .

فذلك

{ذلك}، اسم اشاره اى است كه براى دور به كار مى رود و در آيه شريفه يا براى تحقير به كار رفته و يا نشانگر دورى از خداوند است.

آثار ولايت يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 17

17- قبول سرپرستى اموال يتيم ، تعهدى مسؤوليت آور است . *

و لاتقربوا مال اليتيم . .. و أوفوا بالعهد إن العهد كان مسئولاً

احتمالاً {أوفوا. ..} با توجه به اينكه پس از جمله {لاتقربوا مال اليتيم} آمده است، از نوع ذكر عام پس از خاص باشد. بنابراين كفالت اموال يتيمان، مى تواند از موارد معاهدات باشد.

آثار يتيم نوازى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 2 - 6

6 - يتيم نوازى ، لازمه پذيرش روز جزا و نشانه كام يابى در آن است .

يكذّب بالدين . فذلك الذى يدعّ اليتيم

اجتناب از سلطه بر يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 9 - 1،2

1 - پرهيز از تحميل خواسته هاى خود بر يتيمان ، توصيه خداوند به پيامبر ( ص )

فأمّا اليتيم فلاتقهر

{قَهْر} به معناى مسلط شدن است. خداوند را {قاهر} مى گويند; زيرا خلق را مقهور تسلط و قدرت خويش ساخته و آنان را بر وفق آنچه اراده اش تعلق گرفته _ چه دلخواه آنان باشد و چه از آن اكراه داشته باشند _ متحوّل ساخته است. (تاج العروس)

2 - خداوند ، با گوشزد كردن يتيمى پيامبر ( ص ) و مراقبت هاى خويش از آن حضرت ، او را به پرهيز از سلطه بر يتيمان فراخواند .

ألم يجدك يتيمًا ف_اوى . .. فأمّا اليتيم فلاتقهر

حرف {فاء}، اين آيه را بر جمله مناسب آن در آيات پيشين، تفريع كرده است.

اجتناب از غصب ارث يتيم

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 19 - 3

3 - لزوم بها دادن به شخصيت يتيمان و ترك تجاوز به حق ارث آنان

لاتكرمون اليتيم . .. و تأكلون التراث أكلاً لمّا

آيه بعد، از حب مال سخن گفته و در اين آيه خوردن ميراث مطرح شده است. ارتباط اين آيات با دو آيه قبل، بيانگر اين است كه هر كس براى يتيمان ارزشى قائل نباشد، ميراث آنان را تصاحب مى كند و هر كس به فكر تغذيه مساكين نباشد، گرفتار مال دوستى است.

احترام يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 18 - 11

11 - كسانى كه در تنگناى اقتصادى به سر مى برند ، در صورت احترام به يتيمان و ترغيب ديگران به فقرزدايى از جامعه ، نزد خداوند گرامى بوده و از حقارت و خوارى مبرّا خواهند بود .

فيقول ربّى أه_نن . كلاّ بل لاتكرمون اليتيم . و لاتح_ضّون على طعام المسكين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 24 - 8

8 - ارج نهادن به يتيمان ، تغذيه نيازمندان ، پرهيز از غصب ارث ديگران و دل نبستن به ثروت ، توشه هايى سودمند براى آخرت

لاتكرمون . .. لاتح_ضّون ... تأكلون ... تحبّون ... ي_ليتنى قدّمت لحياتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 27 - 4

4 - آزمون دانستن فقر و غنا ، گرامى داشت يتيمان ، سير كردن گرسنگان ، تصرف نكردن ارث ديگران و پرهيز از مال دوستى ، زمينه ساز اعتماد به رهايى از

صحنه هاى وحشت بار قيامت

فأمّا الإنس_ن إذا ما ابتليه . .. ي_أيّتها النّفس المطمئنّة

{نفس مطمئن} _ به قرينه آيات پيشين _ انسانى است كه از اوصاف ذكر شده در آن آيات، مبرّا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 28 - 8

8 - آزمون ديدن فقر و غنا ، گرامى داشت يتيمان ، تغذيه فقيران ، ترك تصرف ارث ديگران و پرهيز از مال دوستى ، مايه احساس رضايت انسان از خداوند و زمينه ساز رضايت خداوند از او است .

فأمّا الإنس_ن إذا ما ابتليه . .. راضية مرضيّة

نفس {راضى} و {مرضى} _ به قرينه آيات پيشين _ انسانى است كه از اوصاف ذكر شده در آن آيات، مبرّا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 30 - 5

5 - انديشه صحيح نسبت به فقر و غنا ، برخورد شايسته با يتيمان و مسكينان ، قطع حرام خوارى و دل نبستن به ثروت ، زمينه ساز ورود به بهشت برين

فأمّا الإنس_ن إذا ما ابتل_يه . .. و ادخلى جنّتى

احسان به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 83 - 3،13،17

3 - احسان به پدر و مادر ، خويشان ، يتيمان و درماندگان ، از جمله پيمان هاى خداوند با بنى اسرائيل

و إذ أخذنا ميثق بنى إسرءيل لاتعبدون إلا اللّه و بالولدين إحساناً و ذى القربى و ا

{إحساناً} مفعول مطلق براى فعل محذوف {تحسنون} يا {احسنوا} مى باشد. كلمات {ذى القربى و ...} عطف بر {الوالدين} است.

13 - نيكى كردن به

پدر ، مادر ، يتيمان و مساكين از وظايف ضرورى اهل ايمان است .

و بالولدين إحساناً و ذى القربى و اليتمى و المسكين

فرمانهاى موجود در آيه، هر چند كه به عنوان ميثاقهاى خدا با بنى اسرائيل مطرح شده است، ولى بيان آن در قرآن نشانه اين است كه: عمل كردن به آن فرمانها وظيفه همگان خصوصاً اهل ايمان است.

17 - يكتا پرستى و احسان به والدين ، خويشان ، يتيمان و درماندگان ، از مصاديق اعمال شايسته است .

و عملوا الصلحت . .. لاتعبدون إلا اللّه و بالولدين إحساناً ... و المسكين

آيه مورد بحث در حقيقت تفسيرى براى آيه پيشين و بيان مصاديقى از {الصالحات} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 36 - 8،15،20

8 _ ضرورت احسان و نيكى به خويشاوندان ، يتيمان و درماندگان

و بالوالدين احساناً و بذى القربى و اليتامى و المساكين

15 _ ضرورت احسان به ايتام و اولويت دادن به آنان ، پس از پدر ، مادر و خويشان

و بالوالدين احساناً و بذى القربى و اليتامى

20 _ احسان به ايتام ، نيازمندان و درماندگان ، زمينه جلب محبت الهى

و اليتامى و المساكين و ابن السبيل . .. انّ اللّه لا يحبّ من كان مختالا فخوراً

احكام مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 1،3،4

1 _ هرگونه تصرف عدوانى در داراييهاى يتيمان و تجاوز به آن حرام است.

و لاتقربوا مال اليتيم

بيان حرمت تصرف در اموال يتيمان با به كارگيرى فعل {لاتقربوا} (نزديك نشويد)، اشاره به جهاتى دارد; از جمله تصريح و تأكيد

بر اين كه هر نوع و مصداقى از تصرف در مال يتيم، ممنوع است.

3 _ تصرف در داراييهاى يتيمان براى مصالح آنان، مجاز و مشروع است.

و لاتقربوا . .. إلا بالتى هى أحسن

{التى} صفت براى كلمه اى مانند {الخصلة} (طريقه و روش) است. بنابراين {لاتقربوا ... إلا ...} يعنى تصرف نكنيد مگر به بهترين روش تصرف. بديهى است كه مراد تصرفى است كه براى يتيم نيكو باشد.

4 _ به هنگام تصرف در اموال يتيمان بايد سودمندترين روش به حال آنان انتخاب شود.

و لاتقربوا مال اليتيم إلا بالتى هى أحسن

برداشت فوق با توجه به كلمه {أحسن} (بهتر و نيكوتر) استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 1،3،7،8،10،11،12

1- تصرف بى جا و حيف و ميل اموال يتيمان ، ممنوع و حرام است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

3- پرهيز از هرگونه امرى كه موجب حيف و ميل مال يتيم و تصرف به ناحق در آن شود ، واجب و لازم است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

7- تصرف در اموال و دارايى هاى يتيمان با رعايت مصالح آنان ، مجاز و مشروع است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

8- جواز تصرف در مال يتيم ، مشروط به رعايت بالاترين سطح مصالح وى است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

10- عهده داران مال يتيم ، موظف به انتخاب ثمربخش ترين شيوه حفظ و به كاراندازى آن

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه مخاطب {لاتقربوا. ..} متصديان امور يتيمان باشند كه خداوند،

به آنها دستور مى دهد: {جز با رعايت مصالح آنها، نبايد در آن اموال دخل و تصرف كنند}. بنابراين مراد از {التى هى أحسن} تصرف ثمربخش و مفيد است.

11- يتيم ، از تصرف در مال خويش تا هنگام رسيدن به مراحل رشد و بلوغ كافى ، ممنوع است .

حتى يبلغ أشدّه

{حتى يبلغ أشدّه} غايت كفالت يتيم است; يعنى، شما اى متكفلان ايتام! از اموال آنها مراقبت كنيد و در آنها دخل و تصرف بى جا نكنيد تا زمانى كه آنان به رشد كافى برسند و اين حكايت از آن دارد كه يتيم، قبل از رسيدن به رشد لازم، حق تصرف در اموال خود را ندارد.

12- عدم جواز تصرف در مال يتيم براى ديگران ، پس از رسيدن وى به حد بلوغ و رشد اقتصادى

و لاتقربوا . .. حتى يبلغ أشدّه

با توجه به اينكه پيام آيه، در راستاى حقظ منافع يتيم است و بديهى است كه صرف بلوغ جسمى و سنى _ بدون بلوغ فكرى و اقتصادى وى _ تضمين كننده منافع و مصالح او نخواهد بود و {حتى يبلغ أشدّه} غايت براى تصرف مجاز از سوى سرپرستان امور ايتام است; بنابراين معنا چنين مى شود: شما جز جايى كه در جهت مصالح يتيمان باشد، تصرف نكنيد تا زمانى كه آنان به بلوغ كافى برسند و وقتى آنها به بلوغ رسيدند، حق تصرف نداريد.

احكام يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 2 - 1،4،5

1 _ وجوب پرداخت اموال يتيم به وى

و اتوا اليتامى اموالهم

4 _ حرمت تبديل و تعويض اموال مرغوب يتيم ، به اموال غيرمرغوب

و اتوا

اليتامى اموالهم و لا تتبدّلوا الخبيث بالطّيّب

5 _ حرمت تصرف غاصبانه در اموال يتيمان

و اتوا اليتامى اموالهم . .. و لا تاكلوا اموالهم الى اموالكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 5 - 18

18 _ ضرورت پرهيز از سپردن اموال يتيمان به آنها ، قبل از رسيدن آنان به مرحله رشد

و لا تؤتوا السّفهاء اموالكم

امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از آيه فوق فرمود: هم اليتامى لا تعطوهم اموالهم حتّى تعرفوا منهم الرُشد . .. .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 220، ح 23 ; نورالثقلين، ج 1، ص 442، ح 50.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 2،3،4،19

2 _ رسيدن به مرحله بلوغ جنسى و تحقق رشد اقتصادى ، دو شرط براى تحويل اموال يتيمان به آنان

حتّى اذا بلغوا النّكاح فان انستم منهم رشداً فادفعوا اليهم اموالهم

3 _ رسيدن به مرحله بلوغ جنسى و تحقق رشد اقتصادى ، دو شرط براى جواز تصرف يتيمان در اموال خود

و ابتلوا التيامى . .. فادفعوا اليهم اموالهم

4 _ وجوب ردّ اموال يتيمان ، پس از بلوغ جنسى و احراز رشد اقتصادى آنان

و ابتلوا اليتامى . .. فان انستم منهم رشداً فادفعوا اليهم اموالهم

مؤيّد برداشت فوق فرمايش امام صادق (ع) است كه درباره آيه فوق فرمود: ايناس الرّشد حفظ المال.

_______________________________

من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 164، ح 7، ب 113 ; نورالثقلين، ج 1، ص 444، ح 60.

19 _ جواز بهره گيرى متعارف ولىّ يتيم از مال وى ، مشروط به صرف وقت خود در جهت مصلحت آن و كم

نبودن ( كافى بودن ) آن مال

و من كان فقيراً فلياكل بالمعروف

امام صادق (ع) در مورد آيه فوق فرمود: ذلك رجل يحبس نفسه عن المعيشة فلابأس ان يأكل بالمعروف اذا كان يصلح لهم اموالهم فان كان المال قليلا فلاياكل منه شيئاً . .. .

_______________________________

كافى، ج 5، ص 130، ح 5 ; نورالثقلين، ج 1، ص 445، ح 69.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 10 - 3

3 _ جواز تصرف در اموال يتيمان ، در صورتى كه ظلم به آنها نباشد .

انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 5،11،23

5 _ رشد يتيمان (به دست آوردن تجربه در معاملات و شناخت سود و زيان) پايان جواز تصرف ديگران در اموال آنان

و لاتقربوا مال اليتيم إلا بالتى هى أحسن حتى يبلغ أشده

{أشد} به معناى تجربه و شناخت است. (لسان العرب). بر اساس اين معنا و به مناسبت مورد، مقصود از {أشد} تجربه در معاملات و شناخت سود و زيان است.

11 _ مراعات كردن عدالت در مبادلات و انتخاب سودمندترين روش براى تصرف در اموال آنها بيش از توان متعارف واجب نيست.

إلا بالتى هى أحسن . .. و أوفوا الكيل ... لانكلف نفسا إلا وسعها

بيان اين حقيقت كه {خداوند انسان را بيش از توانش تكليف نمى كند} پس از فرمانهاى ياد شده، اشاره به اين دارد كه مكلفان براى رعايت آن فرمانها لازم نيست خود را به مشقت اندازند. چرا كه انجام تكليف تا حد قدرت متعارف فرض است و نه بيش از آن.

23 _

عبدالله بن سنان عن أبى عبدالله(ع) قال: سأله أبى و أنا حاضر عن اليتيم متى يجوز أمره؟ قال: حتى يبلغ اشده قال: و ما أشده؟ قال: الاحتلام قال قلت: قد يكون الغلام ابن ثمان عشرة سنة او اقل او اكثر و لايحتلم؟ قال: إذا بلغ و كتب عليه الشىء جاز أمره إلا أن يكون سفيها او ضعيفا.

عبدالله بن سنان گويد: پدرم از امام صادق(ع) درباره يتيم سؤال كرد كه در چه زمانى تصرفات او صحيح و معتبر است؟ فرمود: زمانى كه به حد رشد برسد. بار ديگر پرسيد: رشد او چه زمانى است؟ فرمود: زمان محتلم شدن است. پرسيد: گاهى جوان به هجده سالگى يا كمتر يا بيشتر مى رسد، ولى محتلم نمى شود؟ فرمود: هرگاه به سن بلوغ و حد تكليف رسيد، تصرفاتش صحيح و معتبر است مگر اينكه سفيه و يا ضعيف باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 12،20

12- عدم جواز تصرف در مال يتيم براى ديگران ، پس از رسيدن وى به حد بلوغ و رشد اقتصادى

و لاتقربوا . .. حتى يبلغ أشدّه

با توجه به اينكه پيام آيه، در راستاى حقظ منافع يتيم است و بديهى است كه صرف بلوغ جسمى و سنى _ بدون بلوغ فكرى و اقتصادى وى _ تضمين كننده منافع و مصالح او نخواهد بود و {حتى يبلغ أشدّه} غايت براى تصرف مجاز از سوى سرپرستان امور ايتام است; بنابراين معنا چنين مى شود: شما جز جايى كه در جهت مصالح يتيمان باشد، تصرف نكنيد تا زمانى كه آنان به بلوغ كافى برسند و وقتى آنها به

بلوغ رسيدند، حق تصرف نداريد.

20- { عن عبدالله بن سنان عن أبى عبدالله ( ع ) قال : سأله أبى و أنا حاضر عن اليتيم حتى يجوز أمره ؟ قال : { حتى يبلغ أشدّه } قال : و ما { أشده } قال : الإحتلام ، . . . ;

عبدالله بن سنان گويد: من همراه پدرم بودم كه او از حضرت امام صادق(ع) در باره يتيم سؤال كرد كه چه موقع امر او نافذ است؟ حضرت فرمود: {حتى يبلغ أشدّه} پدرم پرسيد مقصود از {أشدّه} [در سخن خدا ]چيست؟ حضرت فرمود: محتلم شدن . ..}.

ارزش معاشرت با يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 6

6 - ارزشمندترين رابطه مردم با يتيمان ، بها دادن به شخصيت آنان و اكرام و احترام به ايشان است .

كلاّ بل لاتكرمون اليتيم

آيه شريفه، عنايتى ويژه به احترام يتيمان دارد; به گونه اى كه گويا اولين انتظار آنان از جامعه، درك شخصيت آنها و بها دادن به آن است.

ازدواج با يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 3 - 1،2،3

1 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از بى عدالتى نسبت به آنان

و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا ما طاب لكم من النّساء

جزاى شرط {ان خفتم} حذف شده و {فانكحوا}، جانشين آن جزاست. يعنى: {ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فلا تنكحوهن و انكحوا}. و اين نهى بنابر آنچه در شأن نزول آمده ناظر به ازدواج برخى از مردم با يتيمان، بدون پرداخت مهريه

مناسب به آنان است.

2 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از خيانت در اموال آنان

و اتوا اليتامى اموالهم . .. و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا

از جمله {ان خفتم . .. }، استفاده مى شود كه ازدواج با دختران يتيم در صورت ترس از بى عدالتى ممنوع است و به قرينه آيه قبل مراد از بى عدالتى (الّا تقسطوا) رعايت نشدن قسط در اموال آنان است.

3 _ ازدواج با يتيمان ، لغزشگاهى براى خيانت در اموال آنان و انحراف از عدالت

و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 127 - 11،12،13،14

11 _ رغبت به ازدواج با دختران يتيم ، به قصد پايمال كردن حقوق آنان ، در عصر بعثت

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

بنابر اينكه بعد از {ترغبون}، حرف {فى} در تقدير باشد كه در اين صورت {رغبت} به معناى تمايل است.

12 _ مذمت ازدواج با دختران يتيم ، به قصد پايمال ساختن حقوق آنان

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

لحن آيه دلالت بر مذمت و محكوميت چنين عملى دارد.

13 _ بيزارى از ازدواج با دختران يتيم ، از اخلاق و رسوم جاهلى

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

بنابر اينكه پس از {ترغبون} كلمه {عن} مقدر باشد كه در اين صورت، {رغبت} به معناى اعراض كردن خواهد بود.

14 _ نكوهش خداوند از ناديده گرفتن حق ازدواج دختران يتيم

لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

بنابر اينكه

{رغبت} به معناى اعراض باشد، جمله {و ترغبون . ..} در حقيقت بيان مصداقى است از جمله { لا تؤتونهن ما كتب لهن}.

استفاده از مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 10،11،12،19،20،21

10 _ برداشت از اموال يتيم در قبال خدمت به وى ، بر ولىّ ثروتمند حرام است .

و من كان غنيّاً فليستعفف

برخى برآنند كه مراد از تصرف و بهره گيرى از اموال يتيم، بهره هايى است كه ولىّ و سرپرست يتيمان به عنوان كارمزد از اموال يتيم مى گيرد.

11 _ استفاده نكردن ولىّ غنى از اموال يتيمان در قبال خدمت به آنان ، امرى نيكو و پسنديده ( مستحب )

و من كان غنيّاً فليستعفف

در برداشت فوق {فليستعفف} (بايد از تصرف در اموال يتيم بپرهيزد)، بر معناى استحبابى حمل شده است ; چون مقابل {فلياكل} قرار گرفته كه دلالت بر وجود ندارد.

12 _ جواز بهره گيرى متعارف ولىّ از مال يتيم ، در قبال خدمت به او ، در صورت فقر

و من كان فقيراً فلياكل بالمعروف

19 _ جواز بهره گيرى متعارف ولىّ يتيم از مال وى ، مشروط به صرف وقت خود در جهت مصلحت آن و كم نبودن ( كافى بودن ) آن مال

و من كان فقيراً فلياكل بالمعروف

امام صادق (ع) در مورد آيه فوق فرمود: ذلك رجل يحبس نفسه عن المعيشة فلابأس ان يأكل بالمعروف اذا كان يصلح لهم اموالهم فان كان المال قليلا فلاياكل منه شيئاً . .. .

_______________________________

كافى، ج 5، ص 130، ح 5 ; نورالثقلين، ج 1، ص 445، ح 69.

20 _ جواز بهره گيرى سرپرست يتيم از

دارايى وى ، در صورت نياز ضرورى به آن

فلياكل بالمعروف

امام صادق (ع) در مورد آيه فوق فرمود: المعروف هو القوت و انما عنى الوصّى او القيّم فى اموالهم و ما يصلحهم.

_______________________________

كافى، ج 5، ص 130، ح 3 ; نورالثقلين، ج 1، ص 4546، ح 67.

21 _ جواز برداشت سرپرست يتيم از دارايى وى به عنوان قرض ، در صورت نياز ضرورى به آن

فلياكل بالمعروف

امام باقر (ع) در مورد آيه فوق فرمود: معناه من كان فقيراً فليأخذ من مال اليتيم قدر الحاجة و الكفاية على جهة القرض ثم يردّ عليه ما أخذ اذا وجد.

_______________________________

مجمع البيان، ج 3، ص 17 ; تفسير برهان، ج 1، ص 345، ح 20.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 10 - 3

3 _ جواز تصرف در اموال يتيمان ، در صورتى كه ظلم به آنها نباشد .

انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً

اصلاح امور يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 220 - 5،6،7،9

5 _ توصيه خداوند به اصلاح امور ايتام

و يسئلونك عن اليتامى قل اصلاح لهم خير

6 _ اصلاح امور ايتام ، خير است .

اصلاح لهم خير

7 _ جواز هرگونه معاشرت با ايتام بر اساس برادرى و اصلاح امور آنان

اليتامى قل اصلاح لهم خير و ان تخالطوهم فاخوانكم

9 _ معاشرت و اصلاح امور ايتام ، بهتر از پرهيز از معاشرت با آنان است .

و يسئلونك عن اليتامى قل اصلاح لهم خير و ان تخالطوهم فاخوانكم

بنابراينكه {خير}، افعل التفضيل باشد. گويا مسلمانان به خاطر آيات شديداللّحنى كه درباره چگونگى رفتار با ايتام و اموال آنان

نازل شده بود از معاشرت با آنان پرهيز داشتند كه آيه مزبور، پرهيز را رد كرده و معاشرت برادرانه و دخالت اصلاح طلبانه در امور آنان را تجويز كرده است.

اطعام به خويشاوندان يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 15 - 2

2 - رساندن غذا به خويشاوندان يتيم خود ، بر تغذيه ديگر نيازمندان مقدم است .

يتيمًا ذا مقربة

{مقربة} مصدر و با {قرابة} (خويشاوندى) به يك معنا است. (صحاح اللغة)

اطعام به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 8 - 1،2،7

1 - اطعام ايثارگرانه به نيازمندان ، يتيمان و اسيران ، از ويژگى هاى ابرار

إنّ الأبرار . .. و يطعمون الطعام على حبّه مسكينًا و يتيمًا و أسيرًا

{على حبّه} حال براى فاعل {يطعمون} است و ضمير آن به {طعام} بازمى گردد. مقصود از دوست داشتن غذا (على حبّه)، نياز داشتن به آن است; چون انسان در وقت نياز به چيزى، دوست دارد كه به آن دست يابد تا با آن رفع نياز كند. از اين رو اطعام ابرار، نوعى ايثار از سوى آنان است.

2 - رفع نياز هاى غذايى مستمندان ، يتيمان و اسيران در حد ايثار ، سيره و برنامه ابرار در زندگى است .

و يطعمون الطعام . .. أسيرًا

آمدن فعل {يطعمون} به صيغه مضارع، بر استمرار دلالت دارد; يعنى، كار اطعام، عملى است مستمر و از برنامه هاى زندگى ابرار محسوب مى شود.

7 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : كان عند فاطمة ( عليهاالسلام ) شعيرٌ فجعلوه عصيدةً فلمّا انضجوها و

وضعوها بين أيديهم جاء مسكين . . . فقام على ( ع ) فأعطاه ثلثَ ها فما لَبِثَ أن جاء يتيم . . . فأعطاه ثلثها الثانى . . . فلمّا لبث أن جاء أسير . . . فأعطاه الثلث الباقى و ما ذاقوها فأنزل اللّه فيهم ه_ذه الآية إلى قوله { و كان سعيكم مشكوراً } ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: نزد فاطمه(س) مقدارى جو بود كه آن را حلوا كردند. پس از اين كه آن را پختند و براى خوردن آوردند، مسكينى آمد ... حضرت على(ع) برخاست و ثلث آن را به او داد. زمانى نگذشت كه يتيمى آمد ... حضرت ثلث ديگرش را به او داد ... زمانى نگذشت كه اسيرى آمد ... و ثلث باقى مانده را به او عطا فرمود و خود هيچ از آن حلوا نچشيدند. پس خداوند درباره آنان آيه {و يطعمون الطعام...} تا آيه {كان سعيكم مشكوراً} را نازل كرد}.

اطعام يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 9 - 1

1 - اطعام و انفاق ابرار به مستمندان ، يتيمان و اسيران ، كاملاً خالصانه و تنها براى جلب رضاى خداوند است .

و يطعمون . .. و أسيرًا . إنّما نطعمكم لوجه اللّه

امتحان با يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 18 - 10

10 - ثروتمندان ، در انجام دادن وظيفه رسيدگى به يتيمان و مسكينان ، همواره مورد آزمايش الهى اند .

ابتليه ربّه فأكرمه و نعّمه . .. اليتيم ... طعام المسكين

امتحان يتيم

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 1

1 _ لزوم آزمايش يتيمان تا هنگام بلوغ و توان ازدواج ، براى تشخيص رشد اقتصادى آنان

و ابتلوا اليتامى حتّى اذا بلغوا النّكاح . .. رشداً

امداد به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 82 - 14

14- امدادرسانى به ايتام و بازماندگانِ انسان هاى صالح و حفاظت از اموال ايشان ، كارى است مورد پسند خدا .

فأراد ربّك . .. رحمة من ربّك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 9 - 3

3 - يتيمان ، در معرض مجبور شدن به اجراى دستور هاى ديگران و نيازمند امداد و حمايت در برابر تجاوزگران

فأمّا اليتيم فلاتقهر

انفاق به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 215 - 7

7 _ والدين ، خويشاوندان ، يتيمان ، فقرا و در راه ماندگان ، به ترتيب از موارد مصرف انفاق هستند .

فللوالدين و الاقربين و اليتامى و المساكين و ابن السبيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 8 - 1

1 - اطعام ايثارگرانه به نيازمندان ، يتيمان و اسيران ، از ويژگى هاى ابرار

إنّ الأبرار . .. و يطعمون الطعام على حبّه مسكينًا و يتيمًا و أسيرًا

{على حبّه} حال براى فاعل {يطعمون} است و ضمير آن به {طعام} بازمى گردد. مقصود از دوست داشتن غذا (على حبّه)، نياز داشتن به آن است; چون انسان در وقت نياز به چيزى، دوست دارد كه به آن

دست يابد تا با آن رفع نياز كند. از اين رو اطعام ابرار، نوعى ايثار از سوى آنان است.

اولياى يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 2 - 7

7 _ متصديان اموال يتيمان ، در معرض لغزش هاى فراوان

و اتوا اليتامى . .. و لا تاكلوا ... انّه كان حوباً كبيراً

لحن تأكيدآميز آيه در برخورد با اموال يتيمان و رعايت احكام آن، حكايت از اين معنا دارد كه متصديان اموال يتيم در معرض خطر انحراف مالى هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 9،10،12،18

9 _ حرمت اسراف و سوء استفاده اوليا از اموال يتيمان

اموالهم و لا تاكلوها اسرافاً و بداراً ان يكبروا

10 _ برداشت از اموال يتيم در قبال خدمت به وى ، بر ولىّ ثروتمند حرام است .

و من كان غنيّاً فليستعفف

برخى برآنند كه مراد از تصرف و بهره گيرى از اموال يتيم، بهره هايى است كه ولىّ و سرپرست يتيمان به عنوان كارمزد از اموال يتيم مى گيرد.

12 _ جواز بهره گيرى متعارف ولىّ از مال يتيم ، در قبال خدمت به او ، در صورت فقر

و من كان فقيراً فلياكل بالمعروف

18 _ هشدار خداوند به اولياى يتيمان ، نسبت به عدم رعايت حقوق آنان

فان انستم منهم رشداً . .. و كفى باللّه حسيبا

اهميت آرامش يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 6 - 8

8 - يتيمان ، بايد از مأواى مناسب برخوردار و از سرگردانى رهانيده شوند .

ألم يجدك يتيمًا ف_اوى

آيه شريفه، گرچه در

مقام امتنان بر پيامبر(ص) است و مأوا بخشيدن به آن حضرت را در دوران يتيمى، امدادى الهى به او خوانده است; ولى نعمت شمردن اين عمل، تمجيد از آن و نشانگر مطلوب بودن چنين رفتارى است.

اهميت احترام يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 5،6

5 - لزوم ارج نهادن و احترام به يتيمان

كلاّ بل لاتكرمون اليتيم

6 - ارزشمندترين رابطه مردم با يتيمان ، بها دادن به شخصيت آنان و اكرام و احترام به ايشان است .

كلاّ بل لاتكرمون اليتيم

آيه شريفه، عنايتى ويژه به احترام يتيمان دارد; به گونه اى كه گويا اولين انتظار آنان از جامعه، درك شخصيت آنها و بها دادن به آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 19 - 3

3 - لزوم بها دادن به شخصيت يتيمان و ترك تجاوز به حق ارث آنان

لاتكرمون اليتيم . .. و تأكلون التراث أكلاً لمّا

آيه بعد، از حب مال سخن گفته و در اين آيه خوردن ميراث مطرح شده است. ارتباط اين آيات با دو آيه قبل، بيانگر اين است كه هر كس براى يتيمان ارزشى قائل نباشد، ميراث آنان را تصاحب مى كند و هر كس به فكر تغذيه مساكين نباشد، گرفتار مال دوستى است.

اهميت اكرام يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 23 - 8

8 - مال دوستان و حرام خواران ، در آخرت به ارزش حقيقى ثروت و لزوم مصرف آن در اطعام گرسنگان و فوايد بزرگداشت يتيمان ، پى خواهند برد .

لاتكرمون

. .. و لاتح_ضّون ... تأكلون ... تحبّون ... كلاّ ... يومئذ يتذكّر الإنس_

اهميت تأمين خويشاوندان يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 16 - 4

4 - فضيلتِ تغذيه خويشاوندان يتيم خود ، برتر از رساندن غذا به ديگر اقشار محروم جامعه است .

يتيمًا ذا مقربة . أو مسكينًا ذا متربة

اهميت تأمين يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 14 - 6

6 - { عن الرضا ( ع ) : . . . علم اللّه عزّوجلّ أنّ كلّ أحد لايقدر على فكّ رقبة فجعل إطعام اليتيم و المسكين مثل ذلك ;

از امام رضا(ع) روايت شده كه فرمود: . .. خداى عزّوجلّ مى دانست كه تمامى افراد، توانايى آزاد كردن بنده را ندارند. پس غذا دادن به يتيم و مسكين را همسان آزاد كردن بنده قرار داد}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 15 - 1،3

1 - يتيمانِ نيازمند ، سزاوارترين قشر جامعه به دريافت كمك هاى غذايى در سال هاى قحطى اند .

أو إطع_م . .. يتيمًا

3 - رساندن غذا به يتيمان در سال هاى قحطى ، تكليفى سنگين و نيازمند همتى والا است .

ما العقبة . .. أو إطع_م فى يوم ذى مسغبة . يتيمًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 17 - 3

3 - ايمان آوردن و تشويق يكديگر به صبر و ترحّم ، برتر از اقدام به آزادسازى بردگان و تغذيه يتيمان و مساكين است .

ثمّ كان من

الذين

حرف {ثمّ} براى تراخى رتبى است و دلالت دارد كه آنچه بعد از آن آمده، در مرتبه اى والاتر از كارهاى قبل است.

اهميت حقوق يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 3 - 1

1 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از بى عدالتى نسبت به آنان

و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا ما طاب لكم من النّساء

جزاى شرط {ان خفتم} حذف شده و {فانكحوا}، جانشين آن جزاست. يعنى: {ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فلا تنكحوهن و انكحوا}. و اين نهى بنابر آنچه در شأن نزول آمده ناظر به ازدواج برخى از مردم با يتيمان، بدون پرداخت مهريه مناسب به آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 127 - 20

20 _ حفظ حقوق يتيمان و استيفاى كامل آن ، وظيفه اى همگانى

و إن تقوموا لليتمى بالقسط

اهميت حمايت از يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 8 - 4

4 - حمايت ويژه اسلام از مستمندان ، يتيمان و اسيران

و يطعمون الطعام على حبّه مسكينًا و يتيمًا و أسيرًا

از اختصاص به ذكر يافتن سه گروه ياد شده در بيان ويژگى ها و ايثارگرى هاى ابرار، مطلب ياد شده به دست مى آيد.

اهميت رعايت مصالح يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 4

4- اهتمام اسلام به حمايت از مال و منافع يتيمان و عناصر ضعيف و بى پشتيبان جامعه

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى

أحسن

اهميت شخصيت يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 4،6

4 - خداوند ، كسانى را كه به شخصيت يتيمان بها ندهند ، گرامى نخواهد شمرد .

يقول ربّى أكرمن . .. كلاّ بل لاتكرمون اليتيم

6 - ارزشمندترين رابطه مردم با يتيمان ، بها دادن به شخصيت آنان و اكرام و احترام به ايشان است .

كلاّ بل لاتكرمون اليتيم

آيه شريفه، عنايتى ويژه به احترام يتيمان دارد; به گونه اى كه گويا اولين انتظار آنان از جامعه، درك شخصيت آنها و بها دادن به آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 19 - 3

3 - لزوم بها دادن به شخصيت يتيمان و ترك تجاوز به حق ارث آنان

لاتكرمون اليتيم . .. و تأكلون التراث أكلاً لمّا

آيه بعد، از حب مال سخن گفته و در اين آيه خوردن ميراث مطرح شده است. ارتباط اين آيات با دو آيه قبل، بيانگر اين است كه هر كس براى يتيمان ارزشى قائل نباشد، ميراث آنان را تصاحب مى كند و هر كس به فكر تغذيه مساكين نباشد، گرفتار مال دوستى است.

اهميت محافظت از مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 4

4- اهتمام اسلام به حمايت از مال و منافع يتيمان و عناصر ضعيف و بى پشتيبان جامعه

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

برخورد با يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 8 - 2،3

2 _ لزوم برخورد نيك با خويشاوندان

، يتيمان و مساكين به هنگام بهره مند ساختن آنان از ميراث

و اذا حضر القسمة . .. فارزقوهم منه و قولوا لهم قولاً معروفاً

3 _ لزوم توجّه به نيازمندى هاى خويشاوندان ، يتيمان و مساكين و برخورد نيك با آنان

اولوا القربى و اليتامى و المساكين، فارزقوهم منه و قولوا لهم قولا معروفاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 9 - 11

11 _ لزوم برخورد نيك و گفتار صواب و متين با يتيمان

و ليقولوا قولا سديداً

بركت اخروى اطعام به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 18 - 1

1 - آزادكنندگان برده و غذادهندگان به يتيمان و مستمندان ، در صورت ايمان آوردن و توصيه به صبر و رحمت ، در آخرت قرين نيك بختى و سرشار از خير و بركت خواهند بود .

أُول_ئك أصح_ب الميمنة

{يُمْن} و {ميمنة} به معناى بركت است (قاموس). مصاحبت با بركت، كنايه از سرشارى و تداوم آن است.

بلوغ يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 11،20

11- يتيم ، از تصرف در مال خويش تا هنگام رسيدن به مراحل رشد و بلوغ كافى ، ممنوع است .

حتى يبلغ أشدّه

{حتى يبلغ أشدّه} غايت كفالت يتيم است; يعنى، شما اى متكفلان ايتام! از اموال آنها مراقبت كنيد و در آنها دخل و تصرف بى جا نكنيد تا زمانى كه آنان به رشد كافى برسند و اين حكايت از آن دارد كه يتيم، قبل از رسيدن به رشد لازم، حق تصرف در اموال خود را ندارد.

20- {

عن عبدالله بن سنان عن أبى عبدالله ( ع ) قال : سأله أبى و أنا حاضر عن اليتيم حتى يجوز أمره ؟ قال : { حتى يبلغ أشدّه } قال : و ما { أشده } قال : الإحتلام ، . . . ;

عبدالله بن سنان گويد: من همراه پدرم بودم كه او از حضرت امام صادق(ع) در باره يتيم سؤال كرد كه چه موقع امر او نافذ است؟ حضرت فرمود: {حتى يبلغ أشدّه} پدرم پرسيد مقصود از {أشدّه} [در سخن خدا ]چيست؟ حضرت فرمود: محتلم شدن . ..}.

بنى اسرائيل و يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 83 - 22

22 - بنى اسرائيل ، جز اندكى از آنان به پرستش غير خدا گرويدند و حقوق والدين ، خويشان ، يتيمان و مساكين را ضايع ساختند .

لاتعبدون إلا اللّه و بالولدين احساناً . .. ثم توليتم إلا قليلا منكم

بى اعتنايى به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 10

10 - بى اعتنايى به يتيمان ، نشانه رد شدن در امتحان الهى است .

إذا ما ابتليه ربّه فأكرمه و نعّمه . .. كلاّ بل لاتكرمون اليتيم

تأمين نيازهاى يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 6 - 8

8 - يتيمان ، بايد از مأواى مناسب برخوردار و از سرگردانى رهانيده شوند .

ألم يجدك يتيمًا ف_اوى

آيه شريفه، گرچه در مقام امتنان بر پيامبر(ص) است و مأوا بخشيدن به آن حضرت را در دوران يتيمى، امدادى الهى به او

خوانده است; ولى نعمت شمردن اين عمل، تمجيد از آن و نشانگر مطلوب بودن چنين رفتارى است.

تأمين يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 177 - 10،20

10 - ضرورت دستگيرى از يتيمان ، درماندگان ، در راه ماندگان و فقيرانى كه تقاضاى كمك دارند .

و ءاتى المال على حبه . .. اليتمى و المسكين و ابن السبيل و السائلين

20 - پرداخت مال براى رفع نيازمندى خويشان ، يتيمان ، مساكين ، در راه ماندگان و فقيران مشخصه نيكوكاران است .

و لكن البر من . .. و ءاتى المال على حبه ذوى القربى و السائلين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 8 - 3

3 _ لزوم توجّه به نيازمندى هاى خويشاوندان ، يتيمان و مساكين و برخورد نيك با آنان

اولوا القربى و اليتامى و المساكين، فارزقوهم منه و قولوا لهم قولا معروفاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 41 - 6،7

6 _ يتيمان ، مساكين و در راه ماندگان ، بايد از خمس غنايم و ديگر درآمد ها بهره مند شوند .

و اليتمى و المسكين و ابن السبيل

7 _ يتيمان ، مساكين و در راه ماندگان در صورتى مى توانند از خمس استفاده كنند كه از وابستگان پيامبر ( ص ) باشند . *

و اليتمى و المسكين و ابن السبيل

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه {ال} در {اليتامى} و . .. جانشين مضاف إليه باشد ; يعنى يتامى الرسول و ... .

تبديل مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 2 - 4،8

4 _ حرمت تبديل و تعويض اموال مرغوب يتيم ، به اموال غيرمرغوب

و اتوا اليتامى اموالهم و لا تتبدّلوا الخبيث بالطّيّب

8 _ تبديل اموال مرغوب يتيمان به نامرغوب ، ضميمه ساختن دارايى آنان به ثروت خويش ، گناهى بزرگ

و لا تتبدّلوا الخبيث بالطيّب و لا تاكلوا . .. انّه كان حوباً كبيراً

متعدى شدن فعل {لا تاكلوا} به {الى}، گوياى اين است كه در آن فعل، معناى ضميمه ساختن تضمين شده است.

تجاوز به حقوق يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 9 - 5،13

5 _ هشدار خداوند نسبت به عدم رعايت حقوق يتيمان

وليخش الّذين لو تركوا من خلفهم ذريّة ضعافاً . .. فليتّقوا اللّه

13 _ حكمت حرمت اجحاف در مال يتيم ، ادامه حيات و استقلال وى و مصون ماندن نسل انسان از آثار سوء آن اجحاف

وليخش الّذين

امام رضا (ع) فرمود: . .. ففى تحريم مال اليتيم استبقاء اليتيم و استقلاله بنفسه و السلامة للعقب ان يصيبه ما اصابهم ... .

_______________________________

عيون اخبار الرّضا (ع)، ج 2، ص 92، ح 1، ب 33 ; نورالثقلين، ج 1، ص 447، ح 72.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 127 - 10،11،12

10 _ تجاوز به حقوق زنان يتيم ، در عصر بعثت

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن

11 _ رغبت به ازدواج با دختران يتيم ، به قصد پايمال كردن حقوق آنان ، در عصر بعثت

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

بنابر اينكه

بعد از {ترغبون}، حرف {فى} در تقدير باشد كه در اين صورت {رغبت} به معناى تمايل است.

12 _ مذمت ازدواج با دختران يتيم ، به قصد پايمال ساختن حقوق آنان

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

لحن آيه دلالت بر مذمت و محكوميت چنين عملى دارد.

تجاوز به مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 10 - 7

7 _ آتشى سوزان و برافروخته ، فرجام پايمال كنندگان اموال يتيمان

انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً . .. و سيصلون سعيراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 1

1 _ هرگونه تصرف عدوانى در داراييهاى يتيمان و تجاوز به آن حرام است.

و لاتقربوا مال اليتيم

بيان حرمت تصرف در اموال يتيمان با به كارگيرى فعل {لاتقربوا} (نزديك نشويد)، اشاره به جهاتى دارد; از جمله تصريح و تأكيد بر اين كه هر نوع و مصداقى از تصرف در مال يتيم، ممنوع است.

تحقير يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 3

3 - محروم ساختن يتيمان از اكرام و احترام و بها ندادن به شخصيت آنان ، فرهنگى حاكم بر مردم عصر بعثت

لاتكرمون اليتيم

تصرف مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 1،3،4،5

1 _ هرگونه تصرف عدوانى در داراييهاى يتيمان و تجاوز به آن حرام است.

و لاتقربوا مال اليتيم

بيان حرمت تصرف در اموال يتيمان با به كارگيرى فعل {لاتقربوا} (نزديك نشويد)، اشاره به جهاتى دارد; از

جمله تصريح و تأكيد بر اين كه هر نوع و مصداقى از تصرف در مال يتيم، ممنوع است.

3 _ تصرف در داراييهاى يتيمان براى مصالح آنان، مجاز و مشروع است.

و لاتقربوا . .. إلا بالتى هى أحسن

{التى} صفت براى كلمه اى مانند {الخصلة} (طريقه و روش) است. بنابراين {لاتقربوا ... إلا ...} يعنى تصرف نكنيد مگر به بهترين روش تصرف. بديهى است كه مراد تصرفى است كه براى يتيم نيكو باشد.

4 _ به هنگام تصرف در اموال يتيمان بايد سودمندترين روش به حال آنان انتخاب شود.

و لاتقربوا مال اليتيم إلا بالتى هى أحسن

برداشت فوق با توجه به كلمه {أحسن} (بهتر و نيكوتر) استفاده شده است.

5 _ رشد يتيمان (به دست آوردن تجربه در معاملات و شناخت سود و زيان) پايان جواز تصرف ديگران در اموال آنان

و لاتقربوا مال اليتيم إلا بالتى هى أحسن حتى يبلغ أشده

{أشد} به معناى تجربه و شناخت است. (لسان العرب). بر اساس اين معنا و به مناسبت مورد، مقصود از {أشد} تجربه در معاملات و شناخت سود و زيان است.

تصرفات يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 2،3،7

2 _ رسيدن به مرحله بلوغ جنسى و تحقق رشد اقتصادى ، دو شرط براى تحويل اموال يتيمان به آنان

حتّى اذا بلغوا النّكاح فان انستم منهم رشداً فادفعوا اليهم اموالهم

3 _ رسيدن به مرحله بلوغ جنسى و تحقق رشد اقتصادى ، دو شرط براى جواز تصرف يتيمان در اموال خود

و ابتلوا التيامى . .. فادفعوا اليهم اموالهم

7 _ صحت تصرف كودكان يتيم در اموال ، با اذن و نظارت ولىّ

و ابتلوا اليتامى حتّى

اذا بلغوا النّكاح

چون بدون تصرف يتيم در اموال و بدون نظارت ولىّ بر آن تصرفات، آزمايش تحقق نمى يابد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 23

23 _ عبدالله بن سنان عن أبى عبدالله(ع) قال: سأله أبى و أنا حاضر عن اليتيم متى يجوز أمره؟ قال: حتى يبلغ اشده قال: و ما أشده؟ قال: الاحتلام قال قلت: قد يكون الغلام ابن ثمان عشرة سنة او اقل او اكثر و لايحتلم؟ قال: إذا بلغ و كتب عليه الشىء جاز أمره إلا أن يكون سفيها او ضعيفا.

عبدالله بن سنان گويد: پدرم از امام صادق(ع) درباره يتيم سؤال كرد كه در چه زمانى تصرفات او صحيح و معتبر است؟ فرمود: زمانى كه به حد رشد برسد. بار ديگر پرسيد: رشد او چه زمانى است؟ فرمود: زمان محتلم شدن است. پرسيد: گاهى جوان به هجده سالگى يا كمتر يا بيشتر مى رسد، ولى محتلم نمى شود؟ فرمود: هرگاه به سن بلوغ و حد تكليف رسيد، تصرفاتش صحيح و معتبر است مگر اينكه سفيه و يا ضعيف باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 11

11- يتيم ، از تصرف در مال خويش تا هنگام رسيدن به مراحل رشد و بلوغ كافى ، ممنوع است .

حتى يبلغ أشدّه

{حتى يبلغ أشدّه} غايت كفالت يتيم است; يعنى، شما اى متكفلان ايتام! از اموال آنها مراقبت كنيد و در آنها دخل و تصرف بى جا نكنيد تا زمانى كه آنان به رشد كافى برسند و اين حكايت از آن دارد كه يتيم، قبل از رسيدن

به رشد لازم، حق تصرف در اموال خود را ندارد.

تضييع حقوق يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 83 - 22

22 - بنى اسرائيل ، جز اندكى از آنان به پرستش غير خدا گرويدند و حقوق والدين ، خويشان ، يتيمان و مساكين را ضايع ساختند .

لاتعبدون إلا اللّه و بالولدين احساناً . .. ثم توليتم إلا قليلا منكم

تكفّل يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 220 - 13،14

13 _ تهديد خداوند ، نسبت به فسادگران در امور ايتام

قل اصلاح لهم خير . .. و اللّه يعلم المفسد من المصلح

14 _ تشويق اصلاحگران امور ايتام و تضمين اجر آنان ، از جانب خداوند

قل اصلاح لهم خير . .. و اللّه يعلم المفسد من المصلح

حرمت تصرف در مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 1

1- تصرف بى جا و حيف و ميل اموال يتيمان ، ممنوع و حرام است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

حسن معاشرت با يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 27 - 5

5 - آگاهى از فلسفه فقر و غنا و برخورد صحيح با يتيمان ، مسكينان و اموال مردم و دل نبستن به ثروت ، فرونشاننده اضطراب درونى و مايه اطمينان نفس انسان

فأمّا الإنس_ن إذا ما ابتليه . .. ي_أيّتها النّفس المطمئنّة

توصيف {نفس} به {مطمئن} _ در قيامت _ ممكن است به اعتبار اطمينانى باشد كه در دنيا، براى او

حاصل شده بود.

حفظ مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 10 - 4

4 _ عنايت ويژه خداوند نسبت به ضرورت حفظ اموال يتيمان

انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً انّما ياكلون فى بطونهم ناراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 12،20،21،22

12 _ تجاوز نكردن به اموال يتيمان و رعايت عدالت در مبادلات از تكاليفى است كه انسانها بر انجام آن توانا هستند. *

و لاتقربوا مال اليتيم . .. و أوفوا الكيل و الميزان بالقسط لانكلف نفسا إلا وسعها

برخى بر آنند كه هدف از جمله {لاتكلف . ..} تذكر اين معناست كه فرمانهاى ياد شده در حد توان انسانهاست تا مبادا به گمان اينكه اين اوامر مشقتبار و طاقت شكن است، از پذيرش آنها سرباز زنند.

20 _ ضايع نساختن اموال يتيمان، عدالت در داد و ستد، پرهيز از سخنان نابحق و پايبند بودن به پيمانهاى الهى، از توصيه هاى خداوند به انسانها

و لاتقربوا مال اليتيم . .. ذلكم وصيكم به

21 _ توصيه هاى چهارگانه (ضايع نساختن دارايى يتيمان و . ..) تعليماتى است كه بايد انسانها فراگيرند و به خاطر بسپارند و رفتار خويش را بر اساس آن پايه ريزى كنند.

ذلكم وصيكم به لعلكم تذكرون

{تذكر} (مصدر تتذكرون) به معناى فراگرفتن و به خاطر سپردن است و مفعول آن همان حقايقى است كه در آيه مطرح شده.

22 _ تكاليف چهارگانه (ضايع نساختن دارايى يتيمان و . ..) داراى ارتباطى تنگاتنگ و به منزله تكليفى واحد

ذلكم وصيكم به

به كارگيرى ضمير و اسم اشاره مفرد براى تكاليف ياد شده مى

تواند حاكى از برداشت فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 153 - 1

1 _ پرهيز از شرك، فرزندكشى، كردارهاى شنيع، كشتن بيگناهان، تجاوز به دارايى يتيمان، راهى است راست براى حركت به سوى خدا.

ألا تشركوا به شيئاً . .. و أن هذا صرطى مستقيماً

برداشت فوق بر اين اساس است كه مراد از ضمير متكلم در {صراطى} خداوند باشد. صراط خداوند يعنى راهى كه به سوى اوست.

حقوق دختران يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 127 - 12،14،15

12 _ مذمت ازدواج با دختران يتيم ، به قصد پايمال ساختن حقوق آنان

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

لحن آيه دلالت بر مذمت و محكوميت چنين عملى دارد.

14 _ نكوهش خداوند از ناديده گرفتن حق ازدواج دختران يتيم

لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

بنابر اينكه {رغبت} به معناى اعراض باشد، جمله {و ترغبون . ..} در حقيقت بيان مصداقى است از جمله { لا تؤتونهن ما كتب لهن}.

15 _ لزوم حمايت از دختران يتيم و حقوق آنان

فى يتمى النساء . .. و إن تقوموا لليتمى بالقسط

با توجه به اينكه {و ان تقوموا . ..}، عطف به {فيهن} است; يعنى {للّه يفتيكم ان تقوموا ...} بنابراين قيام براى قسط درباره يتيمان، فتوا و حكم الهى است و از جمله آنان، زنان يتيم هستند.

حقوق يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 2 - 2

2 _ رعايت حقوق ايتام ، از مصاديق تقواست .

و اتّقوا

اللّه . .. و اتوا اليتامى اموالهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 18

18 _ هشدار خداوند به اولياى يتيمان ، نسبت به عدم رعايت حقوق آنان

فان انستم منهم رشداً . .. و كفى باللّه حسيبا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 9 - 1،3،7،8،12

1 _ كسانى كه خواهان رعايت حقوق كودكان يتيم خويش از طرف جامعه هستند ، بايد حقوق كودكانِ يتيم ديگران را رعايت كنند .

وليخش الّذين لو تركوا من خلفهم ذريّة ضعافاً خافوا عليهم فليتّقوا اللّه

جمله {فليتّقوا اللّه}، به قرينه جمله قبل (لو تركوا من خلفهم ذريّة ضعافاً) چنين معنا مى شود: فليتّقوا اللّه فى امر الذريّة الضعاف; يعنى كسانى كه نگران رعايت حقوق فرزندان خويش پس از مرگ خود هستند، بايد تقواى الهى را در مورد فرزندان ضعيف (يتيمان) ديگر مردمان رعايت كنند.

3 _ عواطف انسانى ، از زمينه هاى ايجاد انگيزه براى رعايت حقوق يتيمان جامعه

وليخش الّذين لو تركوا من خلفهم ذريّة ضعافاً خافوا عليهم

7 _ بى تقوايى آدمى نسبت به حقوق ايتام ديگران ، زمينه ساز پايمال شدن حقوق يتيمان وى از سوى جامعه

وليخش الّذين لو تركوا من خلفهم ذريّة ضعافاً خافوا عليهم فليتّقوا اللّه

برداشت فوق را فرمايش امام صادق (ع) تأييد مى كند كه فرمود: يعنى ليخش ان اخلفه فى ذريّته كما صنع بهؤلاء اليتامى.

_______________________________

كافى، ج 5، ص 128، ح 1 ; تفسير عياشى، ج 1، ص 238، ح 38.

8 _ هشدار خداوند نسبت به كسانى كه يتيمان را از ارثشان محروم مى كنند .

للرّجال نصيب . .. و للنّساء

نصيب ... وليخش الّذين لو تركوا من خلفهم ذريّة ضعافاً

به مقتضاى ارتباط اين آيه با آيه قبل، مصداق مورد نظر از ترس و وحشت درباره يتيمان، محروم كردن آنان از ارث است.

12 _ عنايت ويژه خداوند نسبت به ضرورتِ رعايت حقوق يتيمان

وليخش الّذين . .. ذريّة ضعافاً ... وليقولوا قولا سديداً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 127 - 15،21،23،24

15 _ لزوم حمايت از دختران يتيم و حقوق آنان

فى يتمى النساء . .. و إن تقوموا لليتمى بالقسط

با توجه به اينكه {و ان تقوموا . ..}، عطف به {فيهن} است; يعنى {للّه يفتيكم ان تقوموا ...} بنابراين قيام براى قسط درباره يتيمان، فتوا و حكم الهى است و از جمله آنان، زنان يتيم هستند.

21 _ خداوند ، خواستار احياى حقوق زنان ، يتيمان و مستضعفان

قل اللّه يفتيكم فيهنّ . .. و إن تقوموا لليتمى بالقسط

23 _ رعايت حقوق زنان ، يتيمان ، مستضعفان و اقامه قسط ، از مصاديق بارز خيرات و نيكيها

و ما تفعلوا من خير فإنّ اللّه كان به عليماً

{من خير} مى تواند اشاره به تكاليفى باشد كه در آيه آمده است.

24 _ اعتقاد انسان به علم الهى ، زمينه ساز رعايت حقوق زنان ، يتيمان و مستضعفان

و المستضعفين من الولدن . .. و ما تفعلوا من خير فإنّ اللّه كان به عليماً

حمايت از يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 82 - 13

13- حمايت خداوند از فرزندانِ يتيم پدرى صالح و حفظ مال آنها ، جلوه اى از رحمت و ربوبيّت او بوده است .

فأراد

ربّك . .. رحمة من ربّك

{رحمة} مفعولٌ له براى فعل {أراد} است ; يعنى، اراده پروردگار به باقى ماندن گنج يتيمان، به خاطر رحمت او بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 9 - 3

3 - يتيمان ، در معرض مجبور شدن به اجراى دستور هاى ديگران و نيازمند امداد و حمايت در برابر تجاوزگران

فأمّا اليتيم فلاتقهر

خدمت به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 10،12،19

10 _ برداشت از اموال يتيم در قبال خدمت به وى ، بر ولىّ ثروتمند حرام است .

و من كان غنيّاً فليستعفف

برخى برآنند كه مراد از تصرف و بهره گيرى از اموال يتيم، بهره هايى است كه ولىّ و سرپرست يتيمان به عنوان كارمزد از اموال يتيم مى گيرد.

12 _ جواز بهره گيرى متعارف ولىّ از مال يتيم ، در قبال خدمت به او ، در صورت فقر

و من كان فقيراً فلياكل بالمعروف

19 _ جواز بهره گيرى متعارف ولىّ يتيم از مال وى ، مشروط به صرف وقت خود در جهت مصلحت آن و كم نبودن ( كافى بودن ) آن مال

و من كان فقيراً فلياكل بالمعروف

امام صادق (ع) در مورد آيه فوق فرمود: ذلك رجل يحبس نفسه عن المعيشة فلابأس ان يأكل بالمعروف اذا كان يصلح لهم اموالهم فان كان المال قليلا فلاياكل منه شيئاً . .. .

_______________________________

كافى، ج 5، ص 130، ح 5 ; نورالثقلين، ج 1، ص 445، ح 69.

خطر تصرف در مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء -

17 - 34 - 2

2- مال يتيم وسوسه انگيز و زمينه ساز لغزش انسان با تصرف به ناحق در آن است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

به كار رفتن واژه {لاتقربوا} (نزديك نشويد) به جاى {لاتأكلوا و لاتصرفوا} (نخوريد و تصرف نكنيد) ممكن است به اين دليل باشد كه: اموال يتيمان به دليل حامى جدّى نداشتن، در معرض دخل و تصرفهاى عدوانى و حيف و ميلهاى به ناحق است.

خيانت به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 2 - 10

10 _ خيانت در اموال يتيمان ، گناهى بزرگ

انّه كان حوباً كبيراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 3 - 2،3

2 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از خيانت در اموال آنان

و اتوا اليتامى اموالهم . .. و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا

از جمله {ان خفتم . .. }، استفاده مى شود كه ازدواج با دختران يتيم در صورت ترس از بى عدالتى ممنوع است و به قرينه آيه قبل مراد از بى عدالتى (الّا تقسطوا) رعايت نشدن قسط در اموال آنان است.

3 _ ازدواج با يتيمان ، لغزشگاهى براى خيانت در اموال آنان و انحراف از عدالت

و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى

دختران يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 127 - 6،10،11،13

6 _ وعده خداوند به بيان و تلاوت آياتى از قرآن ، درباره احكام زنان يتيم

قل اللّه يفتيكم فيهنّ و ما يتلى عليكم فى الكتب فى يتمى النساء

در برداشت

فوق، {مايتلى}، بر ضمير {فيهن} عطف شده است و اضافه {يتمى} به {النساء}، اضافه صفت به موصوف است، يعنى زنانى كه يتيم هستند.

10 _ تجاوز به حقوق زنان يتيم ، در عصر بعثت

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن

11 _ رغبت به ازدواج با دختران يتيم ، به قصد پايمال كردن حقوق آنان ، در عصر بعثت

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

بنابر اينكه بعد از {ترغبون}، حرف {فى} در تقدير باشد كه در اين صورت {رغبت} به معناى تمايل است.

13 _ بيزارى از ازدواج با دختران يتيم ، از اخلاق و رسوم جاهلى

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

بنابر اينكه پس از {ترغبون} كلمه {عن} مقدر باشد كه در اين صورت، {رغبت} به معناى اعراض كردن خواهد بود.

رشد اقتصادى يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 5

5 _ رشد يتيمان (به دست آوردن تجربه در معاملات و شناخت سود و زيان) پايان جواز تصرف ديگران در اموال آنان

و لاتقربوا مال اليتيم إلا بالتى هى أحسن حتى يبلغ أشده

{أشد} به معناى تجربه و شناخت است. (لسان العرب). بر اساس اين معنا و به مناسبت مورد، مقصود از {أشد} تجربه در معاملات و شناخت سود و زيان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 12

12- عدم جواز تصرف در مال يتيم براى ديگران ، پس از رسيدن وى به حد بلوغ و رشد اقتصادى

و لاتقربوا . .. حتى يبلغ أشدّه

با توجه

به اينكه پيام آيه، در راستاى حقظ منافع يتيم است و بديهى است كه صرف بلوغ جسمى و سنى _ بدون بلوغ فكرى و اقتصادى وى _ تضمين كننده منافع و مصالح او نخواهد بود و {حتى يبلغ أشدّه} غايت براى تصرف مجاز از سوى سرپرستان امور ايتام است; بنابراين معنا چنين مى شود: شما جز جايى كه در جهت مصالح يتيمان باشد، تصرف نكنيد تا زمانى كه آنان به بلوغ كافى برسند و وقتى آنها به بلوغ رسيدند، حق تصرف نداريد.

رشد يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 1،2،3

1 _ لزوم آزمايش يتيمان تا هنگام بلوغ و توان ازدواج ، براى تشخيص رشد اقتصادى آنان

و ابتلوا اليتامى حتّى اذا بلغوا النّكاح . .. رشداً

2 _ رسيدن به مرحله بلوغ جنسى و تحقق رشد اقتصادى ، دو شرط براى تحويل اموال يتيمان به آنان

حتّى اذا بلغوا النّكاح فان انستم منهم رشداً فادفعوا اليهم اموالهم

3 _ رسيدن به مرحله بلوغ جنسى و تحقق رشد اقتصادى ، دو شرط براى جواز تصرف يتيمان در اموال خود

و ابتلوا التيامى . .. فادفعوا اليهم اموالهم

رعايت مصالح يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 4،11

4 _ به هنگام تصرف در اموال يتيمان بايد سودمندترين روش به حال آنان انتخاب شود.

و لاتقربوا مال اليتيم إلا بالتى هى أحسن

برداشت فوق با توجه به كلمه {أحسن} (بهتر و نيكوتر) استفاده شده است.

11 _ مراعات كردن عدالت در مبادلات و انتخاب سودمندترين روش براى تصرف در اموال آنها بيش از توان متعارف

واجب نيست.

إلا بالتى هى أحسن . .. و أوفوا الكيل ... لانكلف نفسا إلا وسعها

بيان اين حقيقت كه {خداوند انسان را بيش از توانش تكليف نمى كند} پس از فرمانهاى ياد شده، اشاره به اين دارد كه مكلفان براى رعايت آن فرمانها لازم نيست خود را به مشقت اندازند. چرا كه انجام تكليف تا حد قدرت متعارف فرض است و نه بيش از آن.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 7،8

7- تصرف در اموال و دارايى هاى يتيمان با رعايت مصالح آنان ، مجاز و مشروع است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

8- جواز تصرف در مال يتيم ، مشروط به رعايت بالاترين سطح مصالح وى است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

زمينه اجتناب از احترام به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 20 - 7

7 - غفلت از امتحان هاى الهى ، مايه ترك يتيم نوازى و بى اعتنايى به مسكينان و تصاحب ميراث ديگران و دلبستگى به ثروت است .

ابتليه . .. كلاّ بل لاتكرمون اليتيم . و لاتح_ضّون ... و تأكلون التراث ... و تحبّ

زمينه تحقير يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 20 - 8

8 - دنياطلبى و ثروت خواهى ، زمينه ساز بى ارزش انگاشتن يتيمان و دست اندازى به ارث آنان

بل لاتكرمون اليتيم . .. و تأكلون التراث ... و تحبّون المال حبًّا جمًّا

زمينه طرد يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20

- ماعون - 107 - 2 - 1

1 - پرخاش به يتيمان و راندن آنان از نزد خود ، از كسى سرمى زند كه جزاى آخرت را دروغ مى پندارد .

فذلك الذى يدعّ اليتيم

{ذلك}، اشاره به كسى است كه آيه قبل او را تكذيب كننده روز جزا معرفى كرد. {دَعٌّ} (مصدر {يَدُعُّ})، به معناى دور ساختن با خشونت است (قاموس). تعبير {ذلك الذى...} _ كه مبتداى معرفه در كنار خبر معرفه اى قرار گرفته كه بر جنس دلالت دارد _ بيانگر حصر است.

زمينه ظلم به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 9 - 3

3 - يتيمان ، در معرض مجبور شدن به اجراى دستور هاى ديگران و نيازمند امداد و حمايت در برابر تجاوزگران

فأمّا اليتيم فلاتقهر

زمينه غصب ارث يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 20 - 7،8

7 - غفلت از امتحان هاى الهى ، مايه ترك يتيم نوازى و بى اعتنايى به مسكينان و تصاحب ميراث ديگران و دلبستگى به ثروت است .

ابتليه . .. كلاّ بل لاتكرمون اليتيم . و لاتح_ضّون ... و تأكلون التراث ... و تحبّ

8 - دنياطلبى و ثروت خواهى ، زمينه ساز بى ارزش انگاشتن يتيمان و دست اندازى به ارث آنان

بل لاتكرمون اليتيم . .. و تأكلون التراث ... و تحبّون المال حبًّا جمًّا

زمينه يتيم نوازى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 5 - 6

6 - مراقبت از نماز ، زمينه ساز يتيم نوازى و رسيدگى به درماندگان

يدعّ اليتيم .

و لايحضّ ... فويل للمصلّين . الذين هم عن صلاتهم ساهون

حرف {فاء} در {فويل}، نكوهش غافلان از نماز را بر نكوهش دو دسته قبل (آزار دهندگان يتيمان و بى تفاوتان در برابر فقر ديگران)، تفريع كرده است; يعنى، چون آن دو حالت نكوهيده است، پس واى به حال اين نمازگزاران! كنايه از اين كه اگر آنان نمازگزار حقيقى بودند، چنين رفتارى نمى داشتند.

زندگى دختران يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 127 - 16

16 _ اهتمام اسلام ، به ازدواج زنان و سامان بخشيدن به زندگى دختران يتيم

التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

{ما كتب لهن}، شامل حق ازدواج هم مى شود. در عين حال، به نكاح نيز مستقلا اشاره شده كه بيانگر اهميت ويژه آن است.

سرزنش اذيت يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 6 - 8

8 - رياكارى شخص نمازگزار ، نكوهيده تر از يتيم آزارى و رسيدگى نكردن به مستمندان است .

الذى يدعّ اليتيم . و لايحضّ ... فويل للمصلّين ... الذين هم يراءون

آوردن حرف {فاء} در خصلت سومى كه براى مكذبان جزا شمرده شده است، بيانگر آن است كه آن خصلت، با تمام ويژگى هايش، نكوهيده تر از دو خصلت نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 7 - 6

6 - مضايقه كردن نمازگزاران غافل و رياكار ، از عاريه دادن لوازم زندگى خود به نيازمندان ، نكوهيده تر از يتيم آزارى و بى توجّهى به فقيران است .

الذى يدعّ اليتيم

. .. و لايحضّ ... فويل للمصلّين . الذين ... و يمنعون الماعون

با آن كه تعبير {فويل للمصلّين}، ادامه بيان اوصاف كسانى است كه جزاى الهى را تكذيب كردند; ولى حرف {فاء} و تغيير سياق، نشانگر تفاوت درجه آن با دو وصف قبل است. بنابراين وصفى كه در اين آيه، از ويژگى هاى همان {مصلّين} شمرده شده است، نارواتر از اوصافى است كه در آيه دوم و سوم آمده بود.

سرزنش بى اعتنايى به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 7

7 - بى اعتنايى رفاه مندان به يتيمان ، به دور از انتظار و نكوهيده تر از بى توجهى هاى ديگران است .

فأكرمه و نعّمه . .. كلاّ بل لاتكرمون اليتيم

سرزنش تحقير يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 9 - 4

4 - تحقير يتيمان و تحميل ذلّت بر آنان ، كارى نكوهيده و مورد نهى خداوند

فأمّا اليتيم فلاتقهر

{قَهْر}; يعنى، بر كسى فائق آمدن و او را به طريقى ذلّت آفرين، گرفتار ساختن. (تاج العروس)

سرزنش تحميل ذلت بر يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 9 - 4

4 - تحقير يتيمان و تحميل ذلّت بر آنان ، كارى نكوهيده و مورد نهى خداوند

فأمّا اليتيم فلاتقهر

{قَهْر}; يعنى، بر كسى فائق آمدن و او را به طريقى ذلّت آفرين، گرفتار ساختن. (تاج العروس)

شخصيت يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 220 - 11

11 _ لزوم حفظ شخصيّت ايتام ،

با رفتار و برخورد برادرانه با آنان

و ان تخالطوهم فاخوانكم

از اينكه خداوند به جاى هر معيار ديگرى در برخورد با ايتام، از برادرى سخن گفته است، احتمالا كنايه از پرهيز از رفتارهاى ترحم و يا تحقيرآميز باشد كه موجب از بين رفتن شخصيّت آنان مى شود.

شرايط تصرف در مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 7،8

7- تصرف در اموال و دارايى هاى يتيمان با رعايت مصالح آنان ، مجاز و مشروع است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

8- جواز تصرف در مال يتيم ، مشروط به رعايت بالاترين سطح مصالح وى است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

عدالت در حقوق يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 127 - 19،28

19 _ لزوم رعايت قسط ، درباره يتيمان

و إن تقوموا لليتمى بالقسط

28 _ تشويق خداوند به نيكى درباره زنان ، يتيمان و مستضعفان ، افزون بر رعايت قسط نسبت به آنان

و ما تفعلوا من خير فإنّ اللّه كان به عليماً

عوامل محافظت از مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 82 - 16

16- خضر ( ع ) با توجّه دادن موسى ( ع ) به تدبير فراگير الهى ، حفاظت اموال يتيمان را ، برخاسته از گستردگى ربوبيّت خداوند دانست .

فأراد ربّك

خضر(ع) با اضافه {ربّ} به ضمير خطاب (ربّك) به موسى(ع) اين نكته را بيان داشته است كه گرچه ترميم ديوار، به تغذيه و تربيت جسم تو كمكى نكرد، ولى مالك و

مدّبر تو، مالك و مدّبر يتيمان نيز هست.

غصب مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 10 - 1،2،9

1 _ حرمت تصرف ظالمانه و ناروا در اموال يتيمان

انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً

2 _ خوردن ظالمانه مال يتيم در واقع ، خوردن آتش است .

انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً انّما ياكلون فى بطونهم ناراً

9 _ تصرف سرپرست يتيم در مال وى ، به انگيزه شخصى و با قصد عدم پرداخت آن ، ظلم است .

انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً

امام كاظم (ع) در پاسخ سؤال از تصرف در مال يتيم فرمود: . .. لا ينبغى له ان يأكل الّا القصد ... فان كان من نيّته ان لا يردّه عليهم فهو بالمنزل الذى قال اللّه عزّ و جل: {انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً}.

_______________________________

كافى، ج 5، ص 128، ح 3 ; نورالثقلين، ج 1، ص 450، ح 90.

غصب مال يتيم در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 9

9- تصرف بى جا در اموال يتيمان و حيف و ميل آنها ، امرى رايج و شايع در ميان اعراب جاهلى

و لاتقربوا مال اليتيم

غضب بر يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 2 - 5

5 - توجّه به سقوط اخلاقى منكران معاد ، تا حد خشونت با يتيمان ، مايه پرهيز از تكذيب آخرت است .

فذلك الذى يدعّ اليتيم

غفلت از خويشاوندان يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 15

- 5

5 - بى اعتنايى ثروتمندان به نياز هاى خويشاوندان يتيم خود ، دور از انتظار و نكوهيده تر از بى توجّهى آنان به ديگر نيازمندان است .

يقول أهلكت مالاً لبدًا . .. يتيمًا ذا مقربة

فرجام اخروى معرضان از يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 19 - 1

1 - منكران آيات الهى كه به بردگان ، يتيمان و مسكينان خدمتى نكرده و صبر و ترحّم ، را رواج ندهند ، در آخرت گرفتار فرجامى شوم و نكبت بار خواهند شد .

و الذين كفروا ب_اي_تنا هم أصح_ب المشئمة

{مشأمة} از {شُؤم}، نقطه مقابل يُمْن (صحاح) گرفته شده است. (العين)

فضايل اخروى حاميان يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 18 - 3

3 - گروه سمت راست در آخرت ، مجموعه اى سامان يافته از مؤمنانى كه حامى بردگان و يتيمان و مسكينان بوده و مردم را به صبر و ترّحم ترغيب كرده اند .

و ما أدريك ما العقبة . .. أُول_ئك أصح_ب الميمنة

{أيْمَن} و {ميمنة}، نقطه مقابل {أيْسَر} و {مَيْسَرة} (سمت چپ) است (صحاح اللغة). تقابل اين دسته با {أصحاب المشأمة} _ با توجه به اين كه {مشأمة} در يك احتمال به معناى {مَيْسَرة} است (صحاح) _ بيانگر آن است كه قرار گرفتن در سمت راست يا چپ در آخرت، نشانگر فرجام افراد است.

فضيلت تأمين خويشاوندان يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 16 - 4

4 - فضيلتِ تغذيه خويشاوندان يتيم خود ، برتر از رساندن غذا به ديگر اقشار

محروم جامعه است .

يتيمًا ذا مقربة . أو مسكينًا ذا متربة

كفالت يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 7،20،21

7 _ صحت تصرف كودكان يتيم در اموال ، با اذن و نظارت ولىّ

و ابتلوا اليتامى حتّى اذا بلغوا النّكاح

چون بدون تصرف يتيم در اموال و بدون نظارت ولىّ بر آن تصرفات، آزمايش تحقق نمى يابد.

20 _ جواز بهره گيرى سرپرست يتيم از دارايى وى ، در صورت نياز ضرورى به آن

فلياكل بالمعروف

امام صادق (ع) در مورد آيه فوق فرمود: المعروف هو القوت و انما عنى الوصّى او القيّم فى اموالهم و ما يصلحهم.

_______________________________

كافى، ج 5، ص 130، ح 3 ; نورالثقلين، ج 1، ص 4546، ح 67.

21 _ جواز برداشت سرپرست يتيم از دارايى وى به عنوان قرض ، در صورت نياز ضرورى به آن

فلياكل بالمعروف

امام باقر (ع) در مورد آيه فوق فرمود: معناه من كان فقيراً فليأخذ من مال اليتيم قدر الحاجة و الكفاية على جهة القرض ثم يردّ عليه ما أخذ اذا وجد.

_______________________________

مجمع البيان، ج 3، ص 17 ; تفسير برهان، ج 1، ص 345، ح 20.

كيفر اخروى اعراض از تأمين يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 20 - 3

3 - انكار آيات الهى ، آزادنكردن بردگان و غذا ندادن به گرسنگان يتيم و مسكين و توصيه نكردن به صبر و ترحّم ، مايه گرفتارى به آتش فراگير و گريزناپذير

فكّ رقبة . .. و الذين كفروا ... عليهم نار مؤصدة

كيفر تجاوز به حقوق يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

3 - نساء - 4 - 9 - 9

9 _ عقوبت دنيوى و اخروى در كمين پايمال كنندگان حقوق يتيمان

وليخش الّذين لو تركوا من خلفهم . .. فليتّقوا اللّه

جمله {وليخش . .. }، اشاره به كيفر دنيوى است و جمله {فليتّقوا اللّه} (از خدا بترسيد)، دلالت بر استحقاق عقوبت اخروى دارد.

كيفر غصب مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 10 - 10

10 _ مبعوث شدن خورندگان مال يتيمان به ناروا _ در قيامت _ در حالى كه آتش از دهانشان شعله مى كشد .

انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى

رسول اللّه (ص): يبعث اناس من قبورهم يوم القيامة تأجّج افواههم ناراً. از آن حضرت سؤال شد اينان چه كسانى هستند؟ فرمود: انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً ... .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 225، ح 47 ; نورالثقلين، ج 1، ص 448، ح 76.

مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 2 - 1،5،9،10

1 _ وجوب پرداخت اموال يتيم به وى

و اتوا اليتامى اموالهم

5 _ حرمت تصرف غاصبانه در اموال يتيمان

و اتوا اليتامى اموالهم . .. و لا تاكلوا اموالهم الى اموالكم

9 _ تصرف غاصبانه در اموال يتيمان و تأخير در واگذارى آن به ايشان ، گناهى بزرگ

و اتوا اليتامى اموالهم و لا تاكلوا . .. انّه كان حوباً كبيراً

تأخير در پرداخت، از {و اتوا اليتامى} به دست مى آيد ; چون علاوه بر لزوم پرداخت اموال يتيم، دلالت بر پرداخت به موقع آن نيز دارد.

10 _ خيانت در اموال يتيمان ، گناهى بزرگ

انّه كان حوباً كبيراً

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 3 - 2

2 _ ممنوعيّت ازدواج با دختران يتيم ، در صورت ترس از خيانت در اموال آنان

و اتوا اليتامى اموالهم . .. و ان خفتم الّا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا

از جمله {ان خفتم . .. }، استفاده مى شود كه ازدواج با دختران يتيم در صورت ترس از بى عدالتى ممنوع است و به قرينه آيه قبل مراد از بى عدالتى (الّا تقسطوا) رعايت نشدن قسط در اموال آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 5 - 18

18 _ ضرورت پرهيز از سپردن اموال يتيمان به آنها ، قبل از رسيدن آنان به مرحله رشد

و لا تؤتوا السّفهاء اموالكم

امام صادق (ع) در پاسخ سؤال از آيه فوق فرمود: هم اليتامى لا تعطوهم اموالهم حتّى تعرفوا منهم الرُشد . .. .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 220، ح 23 ; نورالثقلين، ج 1، ص 442، ح 50.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 2،7،9،14

2 _ رسيدن به مرحله بلوغ جنسى و تحقق رشد اقتصادى ، دو شرط براى تحويل اموال يتيمان به آنان

حتّى اذا بلغوا النّكاح فان انستم منهم رشداً فادفعوا اليهم اموالهم

7 _ صحت تصرف كودكان يتيم در اموال ، با اذن و نظارت ولىّ

و ابتلوا اليتامى حتّى اذا بلغوا النّكاح

چون بدون تصرف يتيم در اموال و بدون نظارت ولىّ بر آن تصرفات، آزمايش تحقق نمى يابد.

9 _ حرمت اسراف و سوء استفاده اوليا از اموال يتيمان

اموالهم و لا تاكلوها اسرافاً و بداراً

ان يكبروا

14 _ لزوم گرفتن شاهد ، به هنگام پرداخت اموال يتيمان به آنان

فاذا دفعتم اليهم اموالهم فاشهدوا عليهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 2

2 _ اموال يتيمان، وسوسه انگيز و دست اندركاران آن اموال در خطر تجاوزگرى و تصرفهاى عدوانى

و لاتقربوا مال اليتيم

بيان حرمت تصرف با فعل {لاتقربوا} مى تواند اشاره به اين جهت نيز داشته باشد كه داراييهاى يتيمان به سبب نبود مدافع لغزشگاهى است وسوسه انگيز كه آدمى با كمترين بى احتياطى به گناه تصرف آلوده مى شود.

محافظت از مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 10

10- عهده داران مال يتيم ، موظف به انتخاب ثمربخش ترين شيوه حفظ و به كاراندازى آن

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه مخاطب {لاتقربوا. ..} متصديان امور يتيمان باشند كه خداوند، به آنها دستور مى دهد: {جز با رعايت مصالح آنها، نبايد در آن اموال دخل و تصرف كنند}. بنابراين مراد از {التى هى أحسن} تصرف ثمربخش و مفيد است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 82 - 13،14

13- حمايت خداوند از فرزندانِ يتيم پدرى صالح و حفظ مال آنها ، جلوه اى از رحمت و ربوبيّت او بوده است .

فأراد ربّك . .. رحمة من ربّك

{رحمة} مفعولٌ له براى فعل {أراد} است ; يعنى، اراده پروردگار به باقى ماندن گنج يتيمان، به خاطر رحمت او بوده است.

14- امدادرسانى به ايتام و بازماندگانِ انسان هاى صالح و

حفاظت از اموال ايشان ، كارى است مورد پسند خدا .

فأراد ربّك . .. رحمة من ربّك

محبت به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 2 - 3

3 - پذيرش و نوازش ، بالاترين نياز يتيمان است .

فذلك الذى يدعّ اليتيم

محدوده تصرف در مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 12

12- عدم جواز تصرف در مال يتيم براى ديگران ، پس از رسيدن وى به حد بلوغ و رشد اقتصادى

و لاتقربوا . .. حتى يبلغ أشدّه

با توجه به اينكه پيام آيه، در راستاى حقظ منافع يتيم است و بديهى است كه صرف بلوغ جسمى و سنى _ بدون بلوغ فكرى و اقتصادى وى _ تضمين كننده منافع و مصالح او نخواهد بود و {حتى يبلغ أشدّه} غايت براى تصرف مجاز از سوى سرپرستان امور ايتام است; بنابراين معنا چنين مى شود: شما جز جايى كه در جهت مصالح يتيمان باشد، تصرف نكنيد تا زمانى كه آنان به بلوغ كافى برسند و وقتى آنها به بلوغ رسيدند، حق تصرف نداريد.

مراد از يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 8 - 9

9 - { عن النبىّ ( ص ) فى قول اللّه { مسكيناً } قال : فقيراً ، و { يتيماً } قال : لا أب له ، و { أسيراً } قال : المملوك و المسجون ;

از رسول خدا(ص) درباره سخن خداوند {مسكيناً} روايت شده كه فرمود: [مراد ]فقير و تهيدست است و درباره {يتيماً}

فرمود: [مقصود] كسى است كه پدر ندارد و درباره {أسيراً} فرمود: مراد برده و زندانى است}.

مردم مقارن بعثت و يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 3

3 - محروم ساختن يتيمان از اكرام و احترام و بها ندادن به شخصيت آنان ، فرهنگى حاكم بر مردم عصر بعثت

لاتكرمون اليتيم

مسؤوليت اولياى يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 10

10- عهده داران مال يتيم ، موظف به انتخاب ثمربخش ترين شيوه حفظ و به كاراندازى آن

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه مخاطب {لاتقربوا. ..} متصديان امور يتيمان باشند كه خداوند، به آنها دستور مى دهد: {جز با رعايت مصالح آنها، نبايد در آن اموال دخل و تصرف كنند}. بنابراين مراد از {التى هى أحسن} تصرف ثمربخش و مفيد است.

مصالح يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 3

3 _ تصرف در داراييهاى يتيمان براى مصالح آنان، مجاز و مشروع است.

و لاتقربوا . .. إلا بالتى هى أحسن

{التى} صفت براى كلمه اى مانند {الخصلة} (طريقه و روش) است. بنابراين {لاتقربوا ... إلا ...} يعنى تصرف نكنيد مگر به بهترين روش تصرف. بديهى است كه مراد تصرفى است كه براى يتيم نيكو باشد.

مصلحت يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 6 - 19

19 _ جواز بهره گيرى متعارف ولىّ يتيم از مال وى ، مشروط به صرف وقت خود در

جهت مصلحت آن و كم نبودن ( كافى بودن ) آن مال

و من كان فقيراً فلياكل بالمعروف

امام صادق (ع) در مورد آيه فوق فرمود: ذلك رجل يحبس نفسه عن المعيشة فلابأس ان يأكل بالمعروف اذا كان يصلح لهم اموالهم فان كان المال قليلا فلاياكل منه شيئاً . .. .

_______________________________

كافى، ج 5، ص 130، ح 5 ; نورالثقلين، ج 1، ص 445، ح 69.

معاشرت با يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 220 - 4،7،8،9،11،22

4 _ ايتام و كيفيّت معاشرت با آنان ، از مسائل مورد ابتلا در صدر اسلام

و يسئلونك عن اليتامى قل اصلاح لهم خير

فعل مضارع {يسئلونك} دلالت بر استمرار و تكرار سؤال دارد و تكرار سؤال، نشانگر ابتلاى جامعه به مورد سؤال است.

7 _ جواز هرگونه معاشرت با ايتام بر اساس برادرى و اصلاح امور آنان

اليتامى قل اصلاح لهم خير و ان تخالطوهم فاخوانكم

8 _ معاشرت با ايتام ، بايد بر اساس برادرى دينى باشد .

و ان تخالطوهم فاخوانكم

يعنى بدون اينكه خود را _ مثلا _ برتر از آنان بدانيد و يا آنان را به استضعاف بكشيد; بلكه همانند رفتار با ديگران، بايد برادرى بين شما حاكم باشد.

9 _ معاشرت و اصلاح امور ايتام ، بهتر از پرهيز از معاشرت با آنان است .

و يسئلونك عن اليتامى قل اصلاح لهم خير و ان تخالطوهم فاخوانكم

بنابراينكه {خير}، افعل التفضيل باشد. گويا مسلمانان به خاطر آيات شديداللّحنى كه درباره چگونگى رفتار با ايتام و اموال آنان نازل شده بود از معاشرت با آنان پرهيز داشتند كه آيه مزبور، پرهيز را رد كرده و معاشرت برادرانه و

دخالت اصلاح طلبانه در امور آنان را تجويز كرده است.

11 _ لزوم حفظ شخصيّت ايتام ، با رفتار و برخورد برادرانه با آنان

و ان تخالطوهم فاخوانكم

از اينكه خداوند به جاى هر معيار ديگرى در برخورد با ايتام، از برادرى سخن گفته است، احتمالا كنايه از پرهيز از رفتارهاى ترحم و يا تحقيرآميز باشد كه موجب از بين رفتن شخصيّت آنان مى شود.

22 _ تحميل نشدن رنج و مشقّت به مردم ، فلسفه تجويز معاشرت با ايتام از سوى خداوند

و ان تخالطوهم فاخوانكم . .. و لو شاء الله لاعنتكم

معرضان از يتيم در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 19 - 2

2 - سمت چپ در آخرت ، جايگاه استقرار كسانى است كه به آيات الهى كفر ورزيده و از آزادسازى بردگان ، غذا دادن به يتيمان و مستمندان و توصيه يكديگر به صبر و ترحم ، امتناع كرده اند .

فكّ رقبة . .. و الذين كفروا ب_اي_تنا هم أصح_ب المشئمة

چنانچه {مشأمة} به معناى {سمت چپ} باشد _ كه در {صحاح} از جمله معانى آن شمرده شده است _ برداشت ياد شده استفاده مى شود. كلمه {أصحاب}، بيانگر حضور طولانى {اصحاب المشأمة} در سمت چپ است به گونه اى كه با آن مصاحبت داشته و از آن فاصله نمى گيرند.

منشأ بينش ذلت يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 11

11 - پندار ذلّت براى يتيمان ، مايه توهّم معيار بودن ثروت براى عزّت مندى است .

نعّمه فيقول ربّى أكرمن . .. كلاّ بل لاتكرمون اليتيم

كلمه

كلاّ _ به قرينه تقابل {اكرمن} و {لاتكرمون} اين نكته را گوشزد مى كند كه گوينده {ربّى اكرمن}، اگر يتيمان را محترم و گرامى مى دانست، ثروت را مايه احترام نزد خداوند، قرار نمى داد; زيرا در آن صورت معترف بود كه يتيم با وجود محروميت از ثروت نيز گرامى است; ولى حال كه يتيمان را گرامى نمى شمارد، اين گمان براى او پديدار شده است كه فقط ثروتمندان نزد خداوند محترم اند.

موانع بى اعتنايى به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 21 - 1

1 - خداوند ، بازدارنده انسان از عشقورزى به ثروت و تصاحب حق ديگران و بى توجّهى به نيازمندان و يتيمان

بل لاتكرمون اليتيم . و لاتح_ضّون ... و تأكلون ... و تحبّون ... كلاّ

حرف {كلاّ}، براى ردع و بازداشتن مخاطب از امورى است كه پيش از آن مطرح بوده است.

مهربانى با يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 17 - 4

4 - ايمان به آيات الهى ، سفارش يكديگر به استقامت در تكاليف دشوار و اظهار محبت به بردگان ، يتيمان و تنگدستان ، قدردانى از نعمت هاى بينايى ، گويايى و هدايت است .

ألم نجعل له عينين . و لسانًا و شفتين . و هدين_ه النجدين ... ثمّ كان من الذين ءام

{الذين آمنوا} گرچه مطلق است; ولى مصداق بارز آنها _ به قرينه {و الذين كفروا بآياتنا} در آيات بعد _ مؤمنان به آيات الهى است و آيات پيشين _ كه بعضى از تكاليف را {عقبة} ناميده بود _ قرينه بر

مراد از {صبر} است و سياق آيات نشان مى دهد كه مراد از {مرحمة}، ترّحم بر {رقبة}، {يتيم} و {مسكين} است. ارتباط اين آيات با آيه هاى پيشين _ كه نعمت هاى الهى را برشمرده _ گوياى برداشت ياد شده است; زيرا {بينايى و بصيرت}، زمينه ساز {ايمان} و {داشتن زبان و لب}، زمينه ساز توصيه است.

ناپسندى اذيت يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 5 - 4

4 - بى توجّهى نمازگزاران به نماز خويش ، نكوهيده تر از آزار يتيمان و فراموش كردن بينوايان است .

فويل للمصلّين . الذين هم عن صلاتهم ساهون

اين آيه، مانند آيات ديگر اين سوره، بيانگر خصلت هاى تكذيب گران كيفر الهى است. آوردن حرف {فاء} در خصلت سوم به بعد و تغيير سياق كلام، بيانگر ترتيب رتبى و نكوهيده تر بودن آنها است.

ناپسندى خوردن مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 38 - 2

2- شرك به خدا ، پرخاش به والدين ، تبذير ، فرزندكشى ، زنا ، قتل ناحق ، خوردن مال يتيم ، پيروى از راهى كه پشتوانه علمى ندارد و مغرورانه راه رفتن ، اعمال ناپسند و منفور خداوند

كلّ ذلك كان سيّئه عند ربّك مكروهًا

ناپسندى طرد يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 2 - 2

2 - پرخاش به يتيمان و از خود راندن آنان ، رفتارى نكوهيده است .

فذلك الذى يدعّ اليتيم

ناپسندى غضب بر يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون

- 107 - 2 - 2

2 - پرخاش به يتيمان و از خود راندن آنان ، رفتارى نكوهيده است .

فذلك الذى يدعّ اليتيم

ناظر بى اعتنايى به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 20 - 9

9 - خداوند در كمين مردم بى توجّه به يتيمان و مسكينان ، غاصب ارث ديگران و دل بسته به ثروت

إنّ ربّك لبالمرصاد . .. بل لاتكرمون اليتيم . و لاتح_ضّون ... و تأكلون ... و تحبّ

نشانه هاى رشد يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 5

5 _ رشد يتيمان (به دست آوردن تجربه در معاملات و شناخت سود و زيان) پايان جواز تصرف ديگران در اموال آنان

و لاتقربوا مال اليتيم إلا بالتى هى أحسن حتى يبلغ أشده

{أشد} به معناى تجربه و شناخت است. (لسان العرب). بر اساس اين معنا و به مناسبت مورد، مقصود از {أشد} تجربه در معاملات و شناخت سود و زيان است.

نقش مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 2

2- مال يتيم وسوسه انگيز و زمينه ساز لغزش انسان با تصرف به ناحق در آن است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

به كار رفتن واژه {لاتقربوا} (نزديك نشويد) به جاى {لاتأكلوا و لاتصرفوا} (نخوريد و تصرف نكنيد) ممكن است به اين دليل باشد كه: اموال يتيمان به دليل حامى جدّى نداشتن، در معرض دخل و تصرفهاى عدوانى و حيف و ميلهاى به ناحق است.

نهى از تحقير يتيم

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 9 - 4

4 - تحقير يتيمان و تحميل ذلّت بر آنان ، كارى نكوهيده و مورد نهى خداوند

فأمّا اليتيم فلاتقهر

{قَهْر}; يعنى، بر كسى فائق آمدن و او را به طريقى ذلّت آفرين، گرفتار ساختن. (تاج العروس)

نهى از ذلت يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 9 - 4

4 - تحقير يتيمان و تحميل ذلّت بر آنان ، كارى نكوهيده و مورد نهى خداوند

فأمّا اليتيم فلاتقهر

{قَهْر}; يعنى، بر كسى فائق آمدن و او را به طريقى ذلّت آفرين، گرفتار ساختن. (تاج العروس)

نهى از غصب مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 19

19- { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . . بعث الله محمداً و . . . أنزل عليه فى سورة بنى اسرائيل بمكة . . . و أنزل نهياً عن أشياء حذّر عليها و لم يغلّظ فيها ولم يتواعد عليها و قال : . . . { و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن حتى يبلغ أشدّه و أوفوا بالعهد إن العهد كان مسئولاً } . . . ;

امام باقر(ع) فرمود:. .. خداوند حضرت محمد(ص) را برانگيخت و ... بر او آياتى از سوره بنى اسرائيل را در مكه نازل فرمود ... كه در آن آيات از چيزهايى نهى كرده كه پرهيز از آنها لازم است; ولى در آن نهيها غلظت و شدت نشان نداده و بر مرتكبين آن موارد وعيد عذاب نداده است و فرمود: ... و لاتقربوا

مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن حتى يبلغ أشده و أوفوا بالعهد إن العهد كان مسئولاً}....

نيازهاى معنوى يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 2 - 3

3 - پذيرش و نوازش ، بالاترين نياز يتيمان است .

فذلك الذى يدعّ اليتيم

نيازهاى يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 9 - 3

3 - يتيمان ، در معرض مجبور شدن به اجراى دستور هاى ديگران و نيازمند امداد و حمايت در برابر تجاوزگران

فأمّا اليتيم فلاتقهر

نيكى به يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 127 - 28

28 _ تشويق خداوند به نيكى درباره زنان ، يتيمان و مستضعفان ، افزون بر رعايت قسط نسبت به آنان

و ما تفعلوا من خير فإنّ اللّه كان به عليماً

وجوب محافظت از مال يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 3

3- پرهيز از هرگونه امرى كه موجب حيف و ميل مال يتيم و تصرف به ناحق در آن شود ، واجب و لازم است .

و لاتقربوا مال اليتيم إلاّ بالتى هى أحسن

هشدار به متوليان يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 152 - 2

2 _ اموال يتيمان، وسوسه انگيز و دست اندركاران آن اموال در خطر تجاوزگرى و تصرفهاى عدوانى

و لاتقربوا مال اليتيم

بيان حرمت تصرف با فعل {لاتقربوا} مى تواند اشاره به اين جهت نيز داشته باشد كه داراييهاى يتيمان به سبب نبود مدافع لغزشگاهى است وسوسه

انگيز كه آدمى با كمترين بى احتياطى به گناه تصرف آلوده مى شود.

يتيم در صدر اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 127 - 11

11 _ رغبت به ازدواج با دختران يتيم ، به قصد پايمال كردن حقوق آنان ، در عصر بعثت

فى يتمى النساء التى لا تؤتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن

بنابر اينكه بعد از {ترغبون}، حرف {فى} در تقدير باشد كه در اين صورت {رغبت} به معناى تمايل است.

يتيم هنگام قحطى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 15 - 1،3

1 - يتيمانِ نيازمند ، سزاوارترين قشر جامعه به دريافت كمك هاى غذايى در سال هاى قحطى اند .

أو إطع_م . .. يتيمًا

3 - رساندن غذا به يتيمان در سال هاى قحطى ، تكليفى سنگين و نيازمند همتى والا است .

ما العقبة . .. أو إطع_م فى يوم ذى مسغبة . يتيمًا

يتيم نوازى

آثار يتيم نوازى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 2 - 6

6 - يتيم نوازى ، لازمه پذيرش روز جزا و نشانه كام يابى در آن است .

يكذّب بالدين . فذلك الذى يدعّ اليتيم

زمينه يتيم نوازى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 5 - 6

6 - مراقبت از نماز ، زمينه ساز يتيم نوازى و رسيدگى به درماندگان

يدعّ اليتيم . و لايحضّ ... فويل للمصلّين . الذين هم عن صلاتهم ساهون

حرف {فاء} در {فويل}، نكوهش غافلان از نماز را بر نكوهش دو دسته قبل

(آزار دهندگان يتيمان و بى تفاوتان در برابر فقر ديگران)، تفريع كرده است; يعنى، چون آن دو حالت نكوهيده است، پس واى به حال اين نمازگزاران! كنايه از اين كه اگر آنان نمازگزار حقيقى بودند، چنين رفتارى نمى داشتند.

يتيمان

فىء به يتيمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 7 - 5

5 - يتيمان ، بينوايان و در راه ماندگان ( ابن السبيل ) از جمله سهم بران { فىء }

ما أفاء اللّه على رسوله . .. فللّه ... و اليت_مى و المس_كين وابن السبيل

283، ح 11.

آثار تقواى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 10

10- تقوا و پرهيزكارى يحيى ( ع ) ، زمينه ساز برخوردارى وى از حكمت ، محبت الهى و تكامل معنوى بود .

و حنانًا من لدنّا و زكوة و كان تقيًّا

با توجه به تفاوت سياق {و كان تقيّاً} با تعابير قبلى آيه (و آتيناه الحكم. ..) كه در اين جا تقوا را به خود يحيى نسبت داده و در آن موارد حكم، حنان و زكات را به خدا، روشن مى شود كه تقوا به عنوان عمل نفسى يحيى، زمينه ساز برخوردارى وى از عطاياى الهى بوده است.

آيات خدا در ولادت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 10 - 5

5- ناتوانى زكريا ( ع ) از سخن گفتن با مردم به مدت سه شبانه روز كامل ، نشانه اى الهى بر زمان تحقق يافتن بشارت فرزند بود .

قال ءايتك ألاّ تكلّم الناس ثل_ث ليال سويًّا

{سويّاً} يا صفت براى {ثلاث ليال} است و يا حال براى فاعل {ألاّ تكلّم} و در هر دو صورت مراد از {سه شب} سه شبانه روز است. آيه چهل و يكم سوره آل عمران شاهد اين معنا است. فعل {ألاّ تكلّم} فعل نفى است و مراد از آن، تكليف زكريا به سكوت نيست، بلكه از صادر نشدن سخنى از زكرياخبر مى دهد.

اخلاق يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 14 - 11

11- حضرت يحيى ( ع ) ، فرزند دلخواه زكريا

( ع ) و داراى اخلاق و رفتارى رضايت بخش

و كان تقيًّا . و برًّا بولديه و لم يكن جبّارًا عصيًّا

برشمردن ويژگى هاى يحيى پس از بيان دعاهاى زكريا كه در آن آمده بود: {واجعله ربّ رضيّاً}، مى تواند گوياى مطابقت اوصاف يحيى، با خواسته زكريا باشد.

استعداد يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 11

11- يحيى برخوردار از استعدادى فوق العاده در كودكى

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

اعلام بشارت ولادت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 11 - 8

8- زكريا ( ع ) پس از خروج از عبادتگاه ، فرا رسيدن زمان تحقق بشارت فرزند را به قوم خويش فهماند .

أن سبّحوا

ظاهر اين است كه آنچه زكريا(ع) از قوم خود خواسته است، با حادثه پيش آمده در ارتباط باشد; يعنى، زكريا(ع)، قضيه را به آنان تفهيم كرده و ضرورت تسبيح و تنزيه خداوند را در چنين مواردى يادآور شده است.

امنيت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 15 - 2،3

2- حضرت يحيى ( ع ) به هنگام زاده شدن از هر گزند و كاستى در امان بود و همه زمينه ها و شرايط لازم براى رشد و كمال را داشت .

و سل_م عليه يوم ولد

{سلام} داراى چند معنا است، از جمله به معناى سلامتى از هر گزند و آفت است، البته سلام از جانب خداوند جنبه تكوينى دارد و خبر از متن حوادث مى دهد; لذا {سلام عليه}; يعنى، از جانب خداوند عافيت يحيى از هر گزند

جسمى و انحراف عقيدتى تضمين شده است.

3- يحيى ( ع ) به هنگام مرگ و در روز رستاخيز ، مصون از هرگونه رنج و عذاب

و سل_م عليه . .. يوم يموت و يوم يبعث حيًّا

{ولد} فعل ماضى و {يموت} مضارع است. اين تغيير سياق نشان مى دهد كه مفاد آيه، زمان حيات يحيى را منعكس مى كند كه خداوند در آن زمان از سلامتى او در ميلاد خبر داده و سلامتى مرگ و رستاخيز او را تضمين كرده و نويد مى دهد.

اميدوارى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 16

16- زكريا ( ع ) و همسر و فرزند او ( يحيى ) ، خدا را با رغبت و اميد مى خواندند .

و يدعوننا رغبًا و رهبًا

بشارت ولادت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 9 - 1

1- خداوند ، زكريا ( ع ) را بر فراهم آوردن زمينه تولد يحيى ( ع ) _ به رغم سال خوردگى وى و نازايى همسرش _ مطمئن ساخت .

قال كذلك

جمله {قال كذلك}; يعنى، {قال اللّه الأمر كما وعدتك} يا {قال اللّه الأمر كما قلت}; در صورت اول، _ خداوند بر وعده سابقش تأكيد مىورزد كه {اى زكريا همان گونه كه گفته ام تو _ به هر كيفيت _ داراى پسر خواهى شد و در صورت دوم، خداوند موانع تولد يحيى را تصديق كرده است; يعنى، {واقعيت همان است كه تو گفتى و اسباب عادى براى تولد يحيى فراهم نيست، _ ولى خداى تو گفته است: اين كار بر

من آسان است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 10 - 2

2- زكريا ( ع ) ، خواهان علامت و نشانه اى بر الهى بودن بشارت تولد يحيى به وى *

قال ربّ اجعل لى ءاية

علامت خواهى زكريا ممكن است از آن جهت باشد كه وى اطمينان يابد آنچه او دريافت داشته، وحى الهى بوده است و نه القاآت شيطانى; امكان ترديد در اين امور براى پيامبران با توجه به اين نكته است كه آنان تنها با امدادهاى خداوند از آزار شياطين و القاآت آنها مصون مى ماندند و خداوند گاه با ارائه نشانه و گاه با وسيله ديگر آنان را مطمئن مى ساخت.

پيشگامى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 12،14

12- زكريا ( ع ) و همسر و فرزند او ( يحيى ) شتابان به انجام كار هاى خير مى پرداختند و در آن پيش قدم و پيشگام بودند .

إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين است كه ضميرهاى جمع در جمله {إنّهم كانوا يسارعون. ..} به زكريا(ع) و همسر و فرزند او (يحيى) بازگردد.

14- پيامبران الهى ، موسى ، هارون ، ابراهيم ، لوط ، اسحاق ، يعقوب ، نوح ، داوود ، سليمان ، ايوب ، اسماعيل ، ادريس ، ذاالكفل ، يونس ، زكريا و يحيى ( عليهم السلام ) ، پيشگامان در كار هاى خير

و لقد ءاتينا موسى و ه_رون . .. يحيى ... إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت

برداشت بالا مبتنى بر اين است كه ضميرهاى جمع در جمله

{إنّهم كانوا يسارعون. ..} به پيامبرانى بازگردد كه در سلسله آيات پيشين (48 _ 90) از آنان ياد شده است.

تاريخ ولادت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 7 - 12

12- { عن أبى جعفر ( ع ) قال : إنّما ولد يحيى بعد البشارة له من اللّه بخمس سنين ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: همانا يحيى، پنج سال بعد از آن كه خداوند به ولادت او بشارت داد، متولد شد}.

تداوم تقواى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 9

9- حضرت يحيى ( ع ) ، تقوايى مستمر و هميشگى داشت .

و كان تقيًّا

{تقيّاً} صفت مشبهه از {وقى} و دال بر رسوخ و ثبوت است. {كان} نيز در موارد بسيارى بر حالتى ثابت در {اسم} خود دلالت مى كند. بنابراين {و كان تقيّاً}، يعنى يحيى پيوسته و مداوم، پرهيزكار بود.

تقرب يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 4

4- يحيى ( ع ) از مقربان درگاه خداوند و محبوب او بود .

و حنانًا من لدنّا

در باره مهر اعطايى به حضرت يحيى(ع) چهار تصور وجود دارد كه وصف {حناناًمن لدنّا} با تمام آنها سازگار است: مهر خداوند يا مردم به يحيى(ع) و مهر آن حضرت به خداوند يا مردم، دربرداشت ياد شده، مهرورزى خداوند به آن حضرت مورد نظر است.

تكامل يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 8

8- حضرت يحيى ( ع )

در پرتو عنايات خاص خداوند ، از شايستگى و رشد و تكاملى ويژه ، برخوردار بود .

ءاتين_ه . .. و زكوة

{زكاة} در معانى {شايستگى} و {پاكى} و {رشد كردن} و {خجستگى} و {تمجيد} استعمال شده است (لسان العرب). در هر مورد، معنا يا معانى مناسب آن، مورد نظر خواهد بود.

تكليف يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 3

3- خداوند ، فهم كامل و همه جانبه كتاب آسمانى ( تورات ) و عمل قاطعانه بر طبق آن را ، به يحيى ( ع ) فرمان داد .

ي_يحيى خذ الكت_ب بقوّة

{ال} در {الكتاب} عهد است و ممكن است مراد همان تورات باشد; زيرا كتاب ديگرى كه بر يحيى(ع) نازل شده باشد شناخته شده نيست. فرمان {خذ} كنايه از فهم و تدبر كامل است و {بقوّة} كه حال براى فاعل {خذ} مى باشد، به معناى نيرومندى هم در مقام علم و فراگيرى و هم در مقام عمل است.

تنزيه يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 14 - 5،7

5- حضرت يحيى ( ع ) ، شخصيتى مبرّا از گردن فرازى ، بزرگ نمايى ، سلطه جويى ناحق و اعراض از حاجات مردم

و لم يكن جبّارًا عصيًّا

{جبّار} صيغه مبالغه و به معناى گردن فرازى است كه براى ديگران برخود حقى قائل نيست (لسان العرب) و به معناى {سلطه جو} و {كسى كه به دروغ مدعى درجه اى از كمال باشد} نيز آمده است (مفردات راغب). {عصىّ} صيغه مبالغه است و به قرينه {برّاً} و {جبّاراً} كه در رابطه با مردم

است، مراد از {عصىّ} نيز سرپيچى از برآوردن حاجات مردم و تواضع نداشتن در برابر آنها است. به كاربردن صيغه مبالغه در كلامِ منفى، براى مبالغه در نفى است.

7- حضرت يحيى ( ع ) ، مبرّا از گناه در برابر خدا *

و لم يكن . .. عصيًّا

مى توان گفت جمله {و لم يكن . .. عصيّاً} بر نفى مطلق سرپيچى و عصيان (رد حاجت هاى مردم، معصيت پروردگار) دلالت دارد.

تورات در دوران يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 7

7- تورات موجود در عصر يحيى ، كتابى تحريف نشده و مورد تأييد خداوند بود . *

ي_يحيى خذ الكت_ب

ممكن است مراد از {الكتاب} تورات باشد. دراين صورت فرمان خداوند به دريافت آن، به معناى صحّه گذاشتن بر مطالب آن است.

خشوع يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 17

17- زكريا ( ع ) و همسر و فرزند او ( يحيى ) ، از خاشعان درگاه الهى بودند .

و كانوا لنا خ_شعين

دعاى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 13

13- { عن أبى عبداللّه ( ع ) فى قوله تعالى : { حناناً من لدنّا } قال : إنّه كان يحيى إذا دعا قال فى دعائه : { ياربّ يااللّه } ناداه اللّه من السماء لبيك يا يحيى سل حاجتك ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه در باره سخن خدا: {و حناناً من لدنّا} فرمود: همانا يحيى زمانى كه دعا مى كرد، در دعايش مى

گفت: اى پروردگار اى خدا! خدا از آسمان به او ندا مى داد لبيك اى يحيى! حاجت خود را بخواه}.

رسالت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 39 - 10

10 _ يحيى ، تصديق كننده و مبلغ رسالت و نبوت عيسى بن مريم ( س )

مصدقاً بكلمة من اللّه

{كلمة اللّه}، عيسى بن مريم است; به دليل آيه چهل و پنجم از سوره آل عمران.

رضايت از يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 14 - 11

11- حضرت يحيى ( ع ) ، فرزند دلخواه زكريا ( ع ) و داراى اخلاق و رفتارى رضايت بخش

و كان تقيًّا . و برًّا بولديه و لم يكن جبّارًا عصيًّا

برشمردن ويژگى هاى يحيى پس از بيان دعاهاى زكريا كه در آن آمده بود: {واجعله ربّ رضيّاً}، مى تواند گوياى مطابقت اوصاف يحيى، با خواسته زكريا باشد.

زكريا(ع) هنگام بشارت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 8 - 8

8- زكريا ( ع ) در زمان دريافت بشارت تولد يحيى ( ع ) ، در نهايت پيرى و از كف دادن قواى جنسى و شهوانى قرار داشت .

و قد بلغت من الكبر عتيًّا

زكريا(ع) هنگام ولادت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 11 - 1،2،8

1- زكريا ( ع ) ، در زمان فرا رسيدن نشانه وعده داده شده براى پيدايش فرزندش يحيى ، در عبادت گاه بود .

فخرج على قومه من المحراب

محراب هاى بنى اسرائيل

همان مسجدهاى آنها بود كه براى نماز در آن اجتماع مى كردند(كتاب {العين}). فاء در {فخرج} فصيحه است ; يعنى از جملاتى محذوف حكايت مى كند. به قرينه آيه قيل، آن محذوف، سخن نگفتن زكريا به مدت سه روز است كه چه به اعجاز و چه با اراده خود و به فرمان خداوند در آن سه روز سخن نگفت. تعبير {فخرج ...; آنگاه از عبادتگاه خود بيرون آمد}، حاكى از اين است كه در آن سه روز در عبادتگاه بود.

2- زكريا ( ع ) پس از سكوت سه روزه و ناتوانى از سخن گفتن با مردم ، از عبادتگاه بيرون آمد و نزد مردم حاضر شد .

فخرج على قومه من المحراب

8- زكريا ( ع ) پس از خروج از عبادتگاه ، فرا رسيدن زمان تحقق بشارت فرزند را به قوم خويش فهماند .

أن سبّحوا

ظاهر اين است كه آنچه زكريا(ع) از قوم خود خواسته است، با حادثه پيش آمده در ارتباط باشد; يعنى، زكريا(ع)، قضيه را به آنان تفهيم كرده و ضرورت تسبيح و تنزيه خداوند را در چنين مواردى يادآور شده است.

زمينه تكامل يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 10

10- تقوا و پرهيزكارى يحيى ( ع ) ، زمينه ساز برخوردارى وى از حكمت ، محبت الهى و تكامل معنوى بود .

و حنانًا من لدنّا و زكوة و كان تقيًّا

با توجه به تفاوت سياق {و كان تقيّاً} با تعابير قبلى آيه (و آتيناه الحكم. ..) كه در اين جا تقوا را به خود يحيى نسبت داده و در آن موارد حكم، حنان و

زكات را به خدا، روشن مى شود كه تقوا به عنوان عمل نفسى يحيى، زمينه ساز برخوردارى وى از عطاياى الهى بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 15 - 2

2- حضرت يحيى ( ع ) به هنگام زاده شدن از هر گزند و كاستى در امان بود و همه زمينه ها و شرايط لازم براى رشد و كمال را داشت .

و سل_م عليه يوم ولد

{سلام} داراى چند معنا است، از جمله به معناى سلامتى از هر گزند و آفت است، البته سلام از جانب خداوند جنبه تكوينى دارد و خبر از متن حوادث مى دهد; لذا {سلام عليه}; يعنى، از جانب خداوند عافيت يحيى از هر گزند جسمى و انحراف عقيدتى تضمين شده است.

زمينه حكمت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 10

10- تقوا و پرهيزكارى يحيى ( ع ) ، زمينه ساز برخوردارى وى از حكمت ، محبت الهى و تكامل معنوى بود .

و حنانًا من لدنّا و زكوة و كان تقيًّا

با توجه به تفاوت سياق {و كان تقيّاً} با تعابير قبلى آيه (و آتيناه الحكم. ..) كه در اين جا تقوا را به خود يحيى نسبت داده و در آن موارد حكم، حنان و زكات را به خدا، روشن مى شود كه تقوا به عنوان عمل نفسى يحيى، زمينه ساز برخوردارى وى از عطاياى الهى بوده است.

زمينه محبوبيت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 10

10- تقوا و پرهيزكارى يحيى (

ع ) ، زمينه ساز برخوردارى وى از حكمت ، محبت الهى و تكامل معنوى بود .

و حنانًا من لدنّا و زكوة و كان تقيًّا

با توجه به تفاوت سياق {و كان تقيّاً} با تعابير قبلى آيه (و آتيناه الحكم. ..) كه در اين جا تقوا را به خود يحيى نسبت داده و در آن موارد حكم، حنان و زكات را به خدا، روشن مى شود كه تقوا به عنوان عمل نفسى يحيى، زمينه ساز برخوردارى وى از عطاياى الهى بوده است.

زهد يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 39 - 13

13 _ حضرت يحيى ، بزرگوار و شريف و دورى گزين از زنان ، به جهت پاكدامنى و عفت ، و پيامبرى از تبار صالحان

انّ اللّه يبشرك بيحيى . .. و سيداً و حصورا و نبياً من الصالحين

{حصور} به كسى گفته مى شود كه از زنان دورى گزيند، يا بجهت ناتوانى جنسى و يا بجهت عفت و كنترل تمايلات جنسى. (مفردات راغب) و چون آيه در مقام ستايش از يحيى (ع) است دورى وى از زنان بجهت پاكدامنى بوده و نه ناتوانى. برداشت فوق را روايت امام باقر (ع) تأييد مى كند كه فرمود: {وسيداً و حصوراً} و الحصور الذى يأبى النساء ... .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 172، ح 45 ; مجمع البيان، ج 2، ص 742.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 16

16- { قال رسول اللّه ( ص ) : . . . قال اللّه تعالى : { و آتيناه الحكم صبيّاً

} يعنى الزهد فى الدنيا . . . ;

از رسول خدا(ص) روايت شده: . .. خداى تعالى فرموده است: {و آتيناه الحكم صبيّاً}; يعنى زهد در دنيا را (به او داديم)...}.

سجده يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 58 - 16

16- زكريا ، يحيى ، مريم ( س ) ، عيسى ، ابراهيم ، اسحق ، يعقوب ، موسى ، هارون ، اسماعيل ، و ادريس ( ع ) ، هنگام شنيدن آيات الهى به سجده مى افتادند و در حال سجود اشك مى ريختند .

أُول_ئك . .. إذا تتلى عليهم ءاي_ت الرحمن خرّوا سجّدًا و بكيًّا

سلام بر يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 15 - 1،10

1- حضرت يحيى ( ع ) ، مشمول سلام ويژه خداوند به هنگام تولد ، مرگ و رستاخيز خود

و سل_م عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيّاً

10- { عن أبى الحسن الرضا ( ع ) : إنّ أوحش ما يكون ه_ذا الخلق فى ثلاثة مواطن يوم يولد . . . و يوم يموت . . . و يوم يبعث . . . و قد سلّم اللّه _ عزّوجلّ_ على يحيى ( ع ) فى ه_ذه الثلاثة المواطن و آمن روعته فقال : { و سلام عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيّاً . . . } ;

از امام رضا(ع) روايت شده است: همانا وحشتناك ترين مواقع براى اين خلق در سه موضع است: روزى كه متولد مى شود. .. و روزى كه مى ميرد...

و روزى كه برانگيخته مى شود... و خداوند سلام فرستاده است بر يحيى(ع) در اين سه موضع و او را از وحشت آن مواضع ايمن ساخته و فرموده: {و سلام عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيّاً}...}.

سلامتى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 15 - 1،2،3

1- حضرت يحيى ( ع ) ، مشمول سلام ويژه خداوند به هنگام تولد ، مرگ و رستاخيز خود

و سل_م عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيّاً

2- حضرت يحيى ( ع ) به هنگام زاده شدن از هر گزند و كاستى در امان بود و همه زمينه ها و شرايط لازم براى رشد و كمال را داشت .

و سل_م عليه يوم ولد

{سلام} داراى چند معنا است، از جمله به معناى سلامتى از هر گزند و آفت است، البته سلام از جانب خداوند جنبه تكوينى دارد و خبر از متن حوادث مى دهد; لذا {سلام عليه}; يعنى، از جانب خداوند عافيت يحيى از هر گزند جسمى و انحراف عقيدتى تضمين شده است.

3- يحيى ( ع ) به هنگام مرگ و در روز رستاخيز ، مصون از هرگونه رنج و عذاب

و سل_م عليه . .. يوم يموت و يوم يبعث حيًّا

{ولد} فعل ماضى و {يموت} مضارع است. اين تغيير سياق نشان مى دهد كه مفاد آيه، زمان حيات يحيى را منعكس مى كند كه خداوند در آن زمان از سلامتى او در ميلاد خبر داده و سلامتى مرگ و رستاخيز او را تضمين كرده و نويد مى دهد.

شخصيت معنوى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 7 - 7

7- شخصيت معنوى يحيى ، شخصيتى بى مانند بود و پيش از او ، كسى به آن مقام نرسيده بود .

لم نجعل له من قبل سميًّا

از جمله معانى ذكر شده براى {سمىّ} نظير و شبيه است (مفردات راغب). دراين صورت مراد اين است كه كسى درگذشته ويژگى هاى يحيى را نداشته است.

شخصيت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 7 - 9

9- حضرت يحيى ( ع ) ، شخصيتى الهى و مورد عنايت خاص خدا بود .

لم نجعل له من قبل سميًّا

شرافت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 39 - 13

13 _ حضرت يحيى ، بزرگوار و شريف و دورى گزين از زنان ، به جهت پاكدامنى و عفت ، و پيامبرى از تبار صالحان

انّ اللّه يبشرك بيحيى . .. و سيداً و حصورا و نبياً من الصالحين

{حصور} به كسى گفته مى شود كه از زنان دورى گزيند، يا بجهت ناتوانى جنسى و يا بجهت عفت و كنترل تمايلات جنسى. (مفردات راغب) و چون آيه در مقام ستايش از يحيى (ع) است دورى وى از زنان بجهت پاكدامنى بوده و نه ناتوانى. برداشت فوق را روايت امام باقر (ع) تأييد مى كند كه فرمود: {وسيداً و حصوراً} و الحصور الذى يأبى النساء ... .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 172، ح 45 ; مجمع البيان، ج 2، ص 742.

عبادات يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 -

12 - 15

15- { عن النبى ( ص ) فى قوله { و آتيناه الحكم صبيّاً } قال : أعطى الفهم و العبادة و هو ابن سبع سنين ;

1 . الدرالمنثور، ج 5، ص 484.

عصمت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 14 - 7

7- حضرت يحيى ( ع ) ، مبرّا از گناه در برابر خدا *

و لم يكن . .. عصيًّا

مى توان گفت جمله {و لم يكن . .. عصيّاً} بر نفى مطلق سرپيچى و عصيان (رد حاجت هاى مردم، معصيت پروردگار) دلالت دارد.

عفت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 39 - 13

13 _ حضرت يحيى ، بزرگوار و شريف و دورى گزين از زنان ، به جهت پاكدامنى و عفت ، و پيامبرى از تبار صالحان

انّ اللّه يبشرك بيحيى . .. و سيداً و حصورا و نبياً من الصالحين

{حصور} به كسى گفته مى شود كه از زنان دورى گزيند، يا بجهت ناتوانى جنسى و يا بجهت عفت و كنترل تمايلات جنسى. (مفردات راغب) و چون آيه در مقام ستايش از يحيى (ع) است دورى وى از زنان بجهت پاكدامنى بوده و نه ناتوانى. برداشت فوق را روايت امام باقر (ع) تأييد مى كند كه فرمود: {وسيداً و حصوراً} و الحصور الذى يأبى النساء ... .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 172، ح 45 ; مجمع البيان، ج 2، ص 742.

عمل به تكليف يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 11

11- حضرت يحيى

( ع ) ، در عمل به كتاب آسمانى خود و انجام مسؤوليت اجراى احكام الهى ، كمترين كوتاهى روا نداشت .

و كان تقيًّا

متعلق {تقيّاً} به قرينه آيه قبل، مسؤوليت هايى است كه متوجه يحيى شده بود. او آن تكاليف را به گونه اى عمل كرد كه براى خود {وقايه} و {حفاظى} از عذاب الهى قرار داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 14 - 8

8- يحيى ( ع ) ، فردى وظيفه شناس و مسؤوليت پذير در قبال خدا ، والدين و جامعه

و كان تقيًّا . و برًّا بولديه و لم يكن جبّارًا عصيًّا

{تقيّاً} نشانِ رابطه يحيى(ع) با خدا و {برّاً بوالديه}، با پدر و مادر و {لم يكن جبّاراً عصيّاً}، با مردم و جامعه است.

عمل خير يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 12،13،15

12- زكريا ( ع ) و همسر و فرزند او ( يحيى ) شتابان به انجام كار هاى خير مى پرداختند و در آن پيش قدم و پيشگام بودند .

إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين است كه ضميرهاى جمع در جمله {إنّهم كانوا يسارعون. ..} به زكريا(ع) و همسر و فرزند او (يحيى) بازگردد.

13- انجام كار هاى خير ، مورد علاقه و سيره مستمر زكريا ( ع ) و همسر و فرزند او ( يحيى ) بود .

و زكريّا . .. و وهبنا له يحيى و أصلحنا له زوجه إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت

فعل مضارع {يسارعون} و فعل {كانوا} پيش از آن بيانگر استمرار و تداوم است

و متعدى شدن فعل {يسارعون} به {فى} حكايت از جدّيت و علاقه به كار دارد.

15- انجام كار هاى خير ، مورد علاقه و سيره مستمر پيامبران الهى ، موسى ، هارون ، ابراهيم ، لوط ، اسحاق ، يعقوب ، نوح ، داوود ، سليمان ، ايوب ، اسماعيل ، ادريس ، ذوالكفل ، يونس ، زكريا ، و يحيى ( عليهم السلام ) بود .

و لقد ءاتينا موسى و ه_رون . .. يحيى ... إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت

عواطف يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 1

1- خداوند ، روحيه رحمت و عطوفتى ژرف به يحيى عطا نمود .

ءاتين_ه . .. و حنانًا من لدنّا

{حنان} مصدر و به معناى شفقت و مهربانى است (مصباح). تنوين آن براى تفخيم است. اين كلمه عطف بر {الحكم} _ در آيه قبل _ است.

فضايل يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 86 - 4

4 _ زكريا، يحيى، عيسى، الياس، اسماعيل، اليسع، يونس و لوط(ع)، پيامبرانى برترى يافته بر همه مردم عصر خويش

و زكريا و يحيى . .. و كلا فضلنا على العلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 8

8- اعطاى قدرت درست انديشى و شناخت حق از سوى خدا ، به يحيى ( ع ) در كودكى او بود .

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

براى {حكم} معانى مختلفى ذكر شده است ; يكى از آن معانى _ كه مبناى برداشت ياد شده است _ {علم و فهم} مى باشد (لسان

العرب ).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 5،8،9

5- يحيى ( ع ) ، در پرتو اراده خداوند ، از محبت عميق مردم نسبت به خويش برخوردار بود .

و حنانًا من لدنّا

در اين برداشت، مراد از {حناناً} محبت مردم نسبت به يحيى(ع)، دانسته شده است.

8- حضرت يحيى ( ع ) در پرتو عنايات خاص خداوند ، از شايستگى و رشد و تكاملى ويژه ، برخوردار بود .

ءاتين_ه . .. و زكوة

{زكاة} در معانى {شايستگى} و {پاكى} و {رشد كردن} و {خجستگى} و {تمجيد} استعمال شده است (لسان العرب). در هر مورد، معنا يا معانى مناسب آن، مورد نظر خواهد بود.

9- حضرت يحيى ( ع ) ، تقوايى مستمر و هميشگى داشت .

و كان تقيًّا

{تقيّاً} صفت مشبهه از {وقى} و دال بر رسوخ و ثبوت است. {كان} نيز در موارد بسيارى بر حالتى ثابت در {اسم} خود دلالت مى كند. بنابراين {و كان تقيّاً}، يعنى يحيى پيوسته و مداوم، پرهيزكار بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 14 - 1،5،6،8،11

1- يحيى ( ع ) نسبت به پدر و مادرش بسيار نيكوكار بود .

و برًّا بولديه

{برّاً} عطف بر {تقيّاً} در آيه قبل است و با كلمه {بارّ} به يك معنا است جز اين كه {بَرّ} مبالغه دارد و {برّالوالدين} احسان و نيكى گسترده به آنها است (مفردات راغب).

5- حضرت يحيى ( ع ) ، شخصيتى مبرّا از گردن فرازى ، بزرگ نمايى ، سلطه جويى ناحق و اعراض از حاجات مردم

و لم يكن جبّارًا عصيًّا

{جبّار} صيغه مبالغه و به

معناى گردن فرازى است كه براى ديگران برخود حقى قائل نيست (لسان العرب) و به معناى {سلطه جو} و {كسى كه به دروغ مدعى درجه اى از كمال باشد} نيز آمده است (مفردات راغب). {عصىّ} صيغه مبالغه است و به قرينه {برّاً} و {جبّاراً} كه در رابطه با مردم است، مراد از {عصىّ} نيز سرپيچى از برآوردن حاجات مردم و تواضع نداشتن در برابر آنها است. به كاربردن صيغه مبالغه در كلامِ منفى، براى مبالغه در نفى است.

6- حضرت يحيى ( ع ) علاوه بر نيكى به پدر و مادر هيچ گاه چيزى بر آنان تحميل نكرد و از فرمان آنها ، سربرنتافت .

و برًّا بولديه و لم يكن جبّارًا عصيًّا

چون جملات پيشن در باره حضرت يحيى(ع)، مهر و شفقت را مطرح كرد و از بين صفات بارز او به نيكى در حق پدر و مادر اشاره نمود; محتمل است نفى جباريت و عصيان نيز متعلق به {والديه} باشد. بنابراين مى توان گفت حضرت يحيى در نهايت خضوع در برابر پدر و مادر و اطاعت از فرمان آنها بود.

8- يحيى ( ع ) ، فردى وظيفه شناس و مسؤوليت پذير در قبال خدا ، والدين و جامعه

و كان تقيًّا . و برًّا بولديه و لم يكن جبّارًا عصيًّا

{تقيّاً} نشانِ رابطه يحيى(ع) با خدا و {برّاً بوالديه}، با پدر و مادر و {لم يكن جبّاراً عصيّاً}، با مردم و جامعه است.

11- حضرت يحيى ( ع ) ، فرزند دلخواه زكريا ( ع ) و داراى اخلاق و رفتارى رضايت بخش

و كان تقيًّا . و برًّا بولديه و لم يكن جبّارًا عصيًّا

برشمردن ويژگى هاى يحيى پس از

بيان دعاهاى زكريا كه در آن آمده بود: {واجعله ربّ رضيّاً}، مى تواند گوياى مطابقت اوصاف يحيى، با خواسته زكريا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 15 - 2،3،9

2- حضرت يحيى ( ع ) به هنگام زاده شدن از هر گزند و كاستى در امان بود و همه زمينه ها و شرايط لازم براى رشد و كمال را داشت .

و سل_م عليه يوم ولد

{سلام} داراى چند معنا است، از جمله به معناى سلامتى از هر گزند و آفت است، البته سلام از جانب خداوند جنبه تكوينى دارد و خبر از متن حوادث مى دهد; لذا {سلام عليه}; يعنى، از جانب خداوند عافيت يحيى از هر گزند جسمى و انحراف عقيدتى تضمين شده است.

3- يحيى ( ع ) به هنگام مرگ و در روز رستاخيز ، مصون از هرگونه رنج و عذاب

و سل_م عليه . .. يوم يموت و يوم يبعث حيًّا

{ولد} فعل ماضى و {يموت} مضارع است. اين تغيير سياق نشان مى دهد كه مفاد آيه، زمان حيات يحيى را منعكس مى كند كه خداوند در آن زمان از سلامتى او در ميلاد خبر داده و سلامتى مرگ و رستاخيز او را تضمين كرده و نويد مى دهد.

9- حضرت يحيى ( ع ) در آخرت ، داراى حياتى ويژه است .

و يوم يبعث حيًّا

فعل {يبعث} بر زنده شدن نيز دلالت دارد. تصريح به {حيّاً} ممكن است به خاطر ويژگى حيات يحيى در مقايسه با ديگر انسان ها باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 58 - 1

1- زكريا

، يحيى ، مريم ، عيسى ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، موسى ، هارون ، اسماعيل و ادريس ( ع ) برخوردار از نعمت ويژه خداوند

أُول_ئك الذين أنعم اللّه عليهم

{ؤُول_ئك} اشاره به تمامى موارد ذكر شده در سوره مريم از آغاز تا اين آيه است و روشن است كه مراد از نعمت در جمله {أنعم اللّه . ..} نعمت هاى معمولى و متعارف نيست، چرا كه افراد ديگر نيز از اين گونه نعمت ها برخوردارند. پس نعمتى كه با لسان امتنان بر اين گروه بيان گرديده، نعمتى ويژه است.

فهم يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 15

15- { عن النبى ( ص ) فى قوله { و آتيناه الحكم صبيّاً } قال : أعطى الفهم و العبادة و هو ابن سبع سنين ;

1 . الدرالمنثور، ج 5، ص 484.

قاطعيت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 3

3- خداوند ، فهم كامل و همه جانبه كتاب آسمانى ( تورات ) و عمل قاطعانه بر طبق آن را ، به يحيى ( ع ) فرمان داد .

ي_يحيى خذ الكت_ب بقوّة

{ال} در {الكتاب} عهد است و ممكن است مراد همان تورات باشد; زيرا كتاب ديگرى كه بر يحيى(ع) نازل شده باشد شناخته شده نيست. فرمان {خذ} كنايه از فهم و تدبر كامل است و {بقوّة} كه حال براى فاعل {خذ} مى باشد، به معناى نيرومندى هم در مقام علم و فراگيرى و هم در مقام عمل است.

قدرت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 9

9- خداوند ، يحيى ( ع ) را در كودكى به اجراى احكام الهى توان مند ساخت .

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

در برداشت ياد شده {حكم} به معناى حاكميت و اجراى قضاوت گرفته شده است. در (قاموس) آمده است: حاكم به كسى گفته مى شود كه حكم را به مرحله اجرا درآورد.

قصه يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 58 - 1،3،7

1 _ سرگذشت حضرت زكريا ، مريم ، يحيى و عيسى ( ع ) و پيروان آن حضرت ، آيات الهى و پند هاى حكيمانه

ذلك نتلوه عليك من الايات و الذّكر الحكيم

{ذلك}، اشاره به سرگذشت كسانى است كه در آيات پيشين مطرح شده است.

3 _ بيان سرگذشت حضرت مريم ، زكريا ، يحيى و عيسى ( ع ) ، از معجزات و نشانه هاى صدق پيامبر اكرم ( ص )

ذلك نتلوه عليك من الايات

بنابراينكه منظور از {الايات}، با توجه به معناى لغوى آن (علامتها)، نشانه هاى صداقت پيامبر اكرم (ص) باشد.

7 _ داستان حضرت عيسى ، زكريّا ، مريم و يحيى ، سراسر حكمت و مايه تذكّر است .

ذلك نتلوه عليك من الايات و الذّكر الحكيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 60 - 1

1 _ سرگذشت زكريا ، عيسى ، مريم ، يحيى و بيان خلقت آدم در قرآن ، حق و از جانب پروردگار است .

الحق من ربّك

كلمه {الحق}، خبر است براى مبتداى محذوف كه {هو} است و مراد از آن، سرگذشت مريم

و پيامبرانى است كه در آيات سابق بيان شد.

قضاوت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 89 - 3

3 _ زكريا، يحيى، عيسى، الياس، اسماعيل، اليسع، يونس و لوط(ع)، بهره مند از تعاليم آسمانى (كتاب) و داراى منصب قضاوت و مقام نبوت بودند.

أولئك الذين ءاتينهم الكتب و الحكم و النبوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 10

10- حضرت يحيى ، برخوردار مقام قضاوت در ايام كودكى

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

{حكم} بر اساس يكى از معانى متعددى كه براى آن ذكر شده است، مصدر و به معناى قضاوت كدن است (لسان العرب).

كودكى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 8،9،10،11،15،16

8- اعطاى قدرت درست انديشى و شناخت حق از سوى خدا ، به يحيى ( ع ) در كودكى او بود .

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

براى {حكم} معانى مختلفى ذكر شده است ; يكى از آن معانى _ كه مبناى برداشت ياد شده است _ {علم و فهم} مى باشد (لسان العرب ).

9- خداوند ، يحيى ( ع ) را در كودكى به اجراى احكام الهى توان مند ساخت .

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

در برداشت ياد شده {حكم} به معناى حاكميت و اجراى قضاوت گرفته شده است. در (قاموس) آمده است: حاكم به كسى گفته مى شود كه حكم را به مرحله اجرا درآورد.

10- حضرت يحيى ، برخوردار مقام قضاوت در ايام كودكى

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

{حكم} بر اساس يكى از معانى متعددى كه براى آن ذكر شده است، مصدر و

به معناى قضاوت كدن است (لسان العرب).

11- يحيى برخوردار از استعدادى فوق العاده در كودكى

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

15- { عن النبى ( ص ) فى قوله { و آتيناه الحكم صبيّاً } قال : أعطى الفهم و العبادة و هو ابن سبع سنين ;

1 . الدرالمنثور، ج 5، ص 484.

16- { قال رسول اللّه ( ص ) : . . . قال اللّه تعالى : { و آتيناه الحكم صبيّاً } يعنى الزهد فى الدنيا . . . ;

از رسول خدا(ص) روايت شده: . .. خداى تعالى فرموده است: {و آتيناه الحكم صبيّاً}; يعنى زهد در دنيا را (به او داديم)...}.

كيفر قتل يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 21 - 23

23 _ وعده عذاب دردناك به قاتلان زكريّا و يحياى پيامبر ( ع )

و يقتلون النّبيّن بغير حق . .. فبشّرهم بعذاب اليم

اميرالمؤمنين (ع) درباره آيه فوق فرمود: . .. انّ نبى اللّه زكريّا قد نشر بالمناشير و يحيى ابن زكريا قتله قومه و هو يدعوهم الى اللّه.

_______________________________

تفسير برهان، ج 1، ص 274، ح 1.

گريه يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 58 - 16

16- زكريا ، يحيى ، مريم ( س ) ، عيسى ، ابراهيم ، اسحق ، يعقوب ، موسى ، هارون ، اسماعيل ، و ادريس ( ع ) ، هنگام شنيدن آيات الهى به سجده مى افتادند و در حال سجود اشك مى ريختند .

أُول_ئك . .. إذا تتلى عليهم ءاي_ت الرحمن خرّوا سجّدًا و بكيًّا

مالكيت يحيى(ع)

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 6 - 6

6- وجود مالكيت خصوصى در زندگانى يحيى و زكرياى پيغمبر

فهب لى من لدنك وليًّا . يرثنى و يرث من ءال يعقوب

محبت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 7

7- يحيى ( ع ) درپرتو عنايت هاى خداوند ، دوست دار او و سرشار از اشتياق به وى بود .

حنانًا من لدنّا

دراين برداشت، وصف {حناناً} بيانگر مهر و محبتى است كه خداوند آن رانسبت به خود، به يحيى(ع) عطا فرموده است.

محبوبيت يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 4

4- يحيى ( ع ) از مقربان درگاه خداوند و محبوب او بود .

و حنانًا من لدنّا

در باره مهر اعطايى به حضرت يحيى(ع) چهار تصور وجود دارد كه وصف {حناناًمن لدنّا} با تمام آنها سازگار است: مهر خداوند يا مردم به يحيى(ع) و مهر آن حضرت به خداوند يا مردم، دربرداشت ياد شده، مهرورزى خداوند به آن حضرت مورد نظر است.

مرگ يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 15 - 1،3،10

1- حضرت يحيى ( ع ) ، مشمول سلام ويژه خداوند به هنگام تولد ، مرگ و رستاخيز خود

و سل_م عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيّاً

3- يحيى ( ع ) به هنگام مرگ و در روز رستاخيز ، مصون از هرگونه رنج و عذاب

و سل_م عليه . .. يوم يموت و يوم يبعث حيًّا

{ولد} فعل ماضى و {يموت} مضارع

است. اين تغيير سياق نشان مى دهد كه مفاد آيه، زمان حيات يحيى را منعكس مى كند كه خداوند در آن زمان از سلامتى او در ميلاد خبر داده و سلامتى مرگ و رستاخيز او را تضمين كرده و نويد مى دهد.

10- { عن أبى الحسن الرضا ( ع ) : إنّ أوحش ما يكون ه_ذا الخلق فى ثلاثة مواطن يوم يولد . . . و يوم يموت . . . و يوم يبعث . . . و قد سلّم اللّه _ عزّوجلّ_ على يحيى ( ع ) فى ه_ذه الثلاثة المواطن و آمن روعته فقال : { و سلام عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيّاً . . . } ;

از امام رضا(ع) روايت شده است: همانا وحشتناك ترين مواقع براى اين خلق در سه موضع است: روزى كه متولد مى شود. .. و روزى كه مى ميرد... و روزى كه برانگيخته مى شود... و خداوند سلام فرستاده است بر يحيى(ع) در اين سه موضع و او را از وحشت آن مواضع ايمن ساخته و فرموده: {و سلام عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيّاً}...}.

مسؤوليت پذيرى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 14 - 8

8- يحيى ( ع ) ، فردى وظيفه شناس و مسؤوليت پذير در قبال خدا ، والدين و جامعه

و كان تقيًّا . و برًّا بولديه و لم يكن جبّارًا عصيًّا

{تقيّاً} نشانِ رابطه يحيى(ع) با خدا و {برّاً بوالديه}، با پدر و مادر و {لم يكن جبّاراً عصيّاً}، با مردم و جامعه است.

معجزه ولادت

يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 9 - 6

6- تولد يحيى ، امرى اعجاز آميز و غير عادى بودو

قال كذلك قال ربّك هو علىَّ هيّن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 1

1- بشارت و وعده خداوند به زكريا ، با تولد اعجاز گونه يحيى تحقق يافت .

نبشّرك بغل_م اسمه يحيى . .. ي_يحيى خذ الكت_ب

معجزه يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 40 - 14

14 _ آفرينش حضرت يحيى ( ع ) ، همراه با اعجاز

انّ اللّه يبشرك بيحيى . .. كذلك اللّه يفعل ما يشاء

مقام يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 39 - 8،12،13،14

8 _ مزلت متعالى يحيى و زكريا ، در پيشگاه خداوند

فنادته الملئكة . .. يبشّرك بيحيى

نزول ملائكه بر زكريا (ع)، دلالت بر عظمت مقام او دارد. و بشارت خداوند به اعطاى يحيى به وى حاكى از ارجمندى مقام يحيى است.

12 _ حيات جاودانه حضرت يحيى ( ع ) *

يبشرك بيحيى

با توجّه به معناى لغوى كلمه {يحيى} (زنده مى ماند)، با صيغه مضارع كه حاكى از استمرار آن معناست.

13 _ حضرت يحيى ، بزرگوار و شريف و دورى گزين از زنان ، به جهت پاكدامنى و عفت ، و پيامبرى از تبار صالحان

انّ اللّه يبشرك بيحيى . .. و سيداً و حصورا و نبياً من الصالحين

{حصور} به كسى گفته مى شود كه از زنان دورى گزيند، يا بجهت ناتوانى جنسى و يا

بجهت عفت و كنترل تمايلات جنسى. (مفردات راغب) و چون آيه در مقام ستايش از يحيى (ع) است دورى وى از زنان بجهت پاكدامنى بوده و نه ناتوانى. برداشت فوق را روايت امام باقر (ع) تأييد مى كند كه فرمود: {وسيداً و حصوراً} و الحصور الذى يأبى النساء ... .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 172، ح 45 ; مجمع البيان، ج 2، ص 742.

14 _ اعتقاد به نبوّت عيسى ( ع ) ، ارزشى براى يحيى

مصدقاً بكلمة من اللّه

مقامات يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 89 - 3

3 _ زكريا، يحيى، عيسى، الياس، اسماعيل، اليسع، يونس و لوط(ع)، بهره مند از تعاليم آسمانى (كتاب) و داراى منصب قضاوت و مقام نبوت بودند.

أولئك الذين ءاتينهم الكتب و الحكم و النبوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 7 - 9

9- حضرت يحيى ( ع ) ، شخصيتى الهى و مورد عنايت خاص خدا بود .

لم نجعل له من قبل سميًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 2،9،10،15

2- يحيى ( ع ) دريافت كننده وحى و داراى شخصيتى ممتاز در پيشگاه خداوند بود .

ي_يحيى خذ الكت_ب بقوّة

در باره اين كه نداى {يا يحيى} گفته چه كسى بود، دو احتمال وجود دارد: 1_ از جانب خداوند و توسط فرشته وحى; 2_ توصيه زكريا به فرزندش يحيى. ظاهر آيه مؤيد احتمال اول است. برداشت ياد شده نيز بر همين اساس است.

9- خداوند ، يحيى ( ع ) را در كودكى به اجراى

احكام الهى توان مند ساخت .

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

در برداشت ياد شده {حكم} به معناى حاكميت و اجراى قضاوت گرفته شده است. در (قاموس) آمده است: حاكم به كسى گفته مى شود كه حكم را به مرحله اجرا درآورد.

10- حضرت يحيى ، برخوردار مقام قضاوت در ايام كودكى

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

{حكم} بر اساس يكى از معانى متعددى كه براى آن ذكر شده است، مصدر و به معناى قضاوت كدن است (لسان العرب).

15- { عن النبى ( ص ) فى قوله { و آتيناه الحكم صبيّاً } قال : أعطى الفهم و العبادة و هو ابن سبع سنين ;

1 . الدرالمنثور، ج 5، ص 484.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 14 - 7

7- حضرت يحيى ( ع ) ، مبرّا از گناه در برابر خدا *

و لم يكن . .. عصيًّا

مى توان گفت جمله {و لم يكن . .. عصيّاً} بر نفى مطلق سرپيچى و عصيان (رد حاجت هاى مردم، معصيت پروردگار) دلالت دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 15 - 4

4- حضرت يحيى ( ع ) داراى كرامت و ارجمندى ويژه در پيشگاه خداوند

و سل_م عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيًّا

منشأ علم يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 8

8- اعطاى قدرت درست انديشى و شناخت حق از سوى خدا ، به يحيى ( ع ) در كودكى او بود .

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

براى {حكم} معانى مختلفى ذكر شده است ; يكى

از آن معانى _ كه مبناى برداشت ياد شده است _ {علم و فهم} مى باشد (لسان العرب ).

منشأ فهم يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 12 - 8

8- اعطاى قدرت درست انديشى و شناخت حق از سوى خدا ، به يحيى ( ع ) در كودكى او بود .

و ءاتين_ه الحكم صبيًّا

براى {حكم} معانى مختلفى ذكر شده است ; يكى از آن معانى _ كه مبناى برداشت ياد شده است _ {علم و فهم} مى باشد (لسان العرب ).

منشأ محبت به يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 5

5- يحيى ( ع ) ، در پرتو اراده خداوند ، از محبت عميق مردم نسبت به خويش برخوردار بود .

و حنانًا من لدنّا

در اين برداشت، مراد از {حناناً} محبت مردم نسبت به يحيى(ع)، دانسته شده است.

منشأ نامگذارى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 7 - 4

4 - { يحيى } ، نامى تعيين شده از سوى خدا براى فرزند زكريا

اسمه يحيى لم نجعل له من قبل سميًّا

مهربانى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 13 - 1

1- خداوند ، روحيه رحمت و عطوفتى ژرف به يحيى عطا نمود .

ءاتين_ه . .. و حنانًا من لدنّا

{حنان} مصدر و به معناى شفقت و مهربانى است (مصباح). تنوين آن براى تفخيم است. اين كلمه عطف بر {الحكم} _ در آيه قبل _ است.

نامگذارى يحيى(ع)

جلد - نام سوره