پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات هرمنوتیک ومتودولوژی

می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین زمینه مراکز

قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به مجله بینات

شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن را درمنظومه

این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و نقش آن

درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن و صدها

نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست و يكم

سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به آنچه فرو

فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات وبينات است

و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه هدايت بارقه

اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار مختلف آن

بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل نطق ظاهر

كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) – وجود لفظي

( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می کند و

حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی و کسانیکه

می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

- آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 145 - 16،19

16 - خداوند به پيامبر ( ص ) هشدار داد كه در صورت پيروى از آراى يهود و نصارا ، از زمره ستمگران خواهد شد .

لئن اتبعت اهواءهم . .. إنك إذاً لمن الظلمين

19 - پيشوايان دين اسلام در صورت سازش كردن با پيروان ديگر اديان بر سر مسائل دينى ، از زمره ستگرانند .

و لئن اتبعت اهواءهم . .. إنك إذاً لمن الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 165 - 17

17 - كسانى كه براى خداوند مثل و مانندى بپندارند ، از ظالمانند .

و لو يرى الذين ظلموا

مقصود از {الذين ظلموا} مشركان مى باشد. تعبير كردن از مشركان به {الذين ظلموا} براى رساندن اين حقيقت است كه شرك ورزى، ظلم و تعدى به حق خداوند، (ضرورت يكتا دانستن او) مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 193 - 7

7 - كافران محارب ، فتنه انگيزان و بازدارندگان از گسترش و حاكميت دين الهى ، ظالم هستند .

فلا عدون إلا على الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 229 - 23

23 _ ستمكاران ، فقط كسانى هستند كه از حدود الهى تعدّى كنند .

و من يتعد حدود اللّه فاولئك هم الظالمون

ضَمير فَصل {هُم} گوياى حَصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 246 - 23

23 _ دانايى گسترده خداوند به ستمگران

و اللّه عليم بالظّالمين

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 254 - 12

12 _ كافران ، مصداق كامل ظالمان هستند .

و الكافرون هم الظالمون

مسلّماً تنها كافران ظالم نيستند; بنابراين مراد از حصر در جمله فوق، مى تواند اشاره به مصداقى كامل از ظلم باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 258 - 21،24

21 _ عجز و واماندگى كافران و ستمگران ، در استدلال بر ربوبيّت غير خداوند

فبهت الّذى كفر و اللّه لا يهدى القوم الظّالمين

توصيف نمرود به {الّذى كفر} اشاره به علت بهت است ; يعنى نه تنها نمرود در انكار ربوبيّت خداوند وامانده شد; بلكه هر كافرى در مقابل برهان ابراهيم (ع) و متمسكان به قرآن، عاجز مى گردد.

24 _ ظالمان ، محروم از هدايت الهى

و اللّه لا يهدى القوم الظّالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 270 - 5

5 _ ستمگران ، محروم از هر گونه ياور

يا ايّها الّذين امنوا لا تبطلوا صدقاتكم بالمنّ و الاذى . .. و لا تيمّموا الخبيث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 57 - 12،14

12 _ كفر ( انكار پيامبر ) ، ظلم است و كافران ، ظالم هستند .

فاما الذين كفروا . .. و اللّه لا يحبّ الظالمين

بنابراينكه جمله {و اللّه لا يحب الظالمين}، تعليل براى كيفر كافران باشد; يعنى چون كافران ظالم هستند، مستحق كيفرند.

14 _ مؤمنانى كه داراى اعمال صالح نباشند ظالم هستند . *

لذا گروه ياد شده در زمره ظالمين قرار مى گيرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

2 - آل عمران - 3 - 94 - 3

3 _ يهوديان ، بدعتگذار و دروغپردازانى سخت ستمگر

قل فاتوا بالتورية . .. فمن افترى ... فاولئك هم الظالمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 128 - 13

13 _ رويارويى و نبرد با اهل ايمان ، ظلم است و محاربانِ با اهل ايمان ، ظالم هستند .

ليقطع طرفاً من الّذين كفروا . .. فانّهم ظالمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 148 - 14

14 _ خداوند ، آگاه به ستمگران و ستمديدگان و آگاه به دادخواهى مظلومان است .

لايحب اللّه . .. إلاّ من ظلم و كان اللّه سميعاً عليماً

متعلق علم، مى تواند مطالبى باشد كه در آيه مطرح شده است، همانند ظالم، مظلوم و مقدار ستمى كه شده و . .. .

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 160 - 1،3،10

1 _ ظلم يهود ، موجب حرام گشتن برخى از نعمت هاى پاكيزه و حلال بر آنان

فبظلم من الذين هادوا حرّمنا عليهم طيبت أحلت لهم

3 _ ظلم يهود ، موجب محروميت آنان از برخى نعمت هاى پاكيزه *

فبظلم من الذين هادوا حرّمنا عليهم طيبت أحلت لهم

بدان احتمال كه مراد از تحريم، تحريم تكوينى باشد ; بنابراين {حرمنا . ..} به اين معنا است كه خداوند يهود را از دستيابى به برخى طيبات محروم ساخت.

10 _ يهود ، ظالمانى منحرف و بسيار اغواگر

فبظلم من الذين هادوا حرمنا . .. و بصدّهم عن سبيل اللّه كثيراً

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 169 - 7

7 _ جاودانگى در جهنم ، كيفر كافران ستمگر

إنّ الذين كفروا و ظلموا . .. خلدين فيها ابداً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 45 - 16،23

16 _ كسانى كه بر مبناى مقررات و قوانين الهى حكم نكنند ، ستمكارند .

و من لم يحكم بما أنزل اللّه فأولئك هم الظلمون

23 _ ستم پيشگى برخى از عالمان و سران يهود عصر پيامبر ( ص ) ، به دليل خوددارى آنان از قضاوت بر اساس تورات

فأولئك هم الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 51 - 15،16

15 _ يهود و نصارا ، مردمى گمراه و ستمگر

إنّ اللّه لايهدى القوم الظلمين

از مصاديق مورد نظر براى {الظلمين} _ به قرينه صدر آيه _ ، يهود و نصارا هستند.

16 _ مسلمانانِ پذيراى ولايت يهود و نصارا ، گمراه و از زمره ستمگرانند .

و من يتولهم منكم فانه منهم إنّ اللّه لايهدى القوم الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 52 - 8

8 _ بيماردلان سست ايمان ، از زمره ستمگران

إنّ اللّه لايهدى القوم الظلمين. فترى الذين فى قلوبهم مرض يسرعون فيهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 107 - 9

9 _ شاهدان جايگزين در امر وصيت بايد در خاتمه سوگند خويش تأكيد كنند كه در صورت خيانت در شهادت از ستمكاران محسوب مى شوند .

فيقسمان باللّه إنّا اذاً لمن الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

5 - انعام - 6 - 21 - 1،2،8

1 _ افترازنندگان به خداوند، ظالمترين مردم هستند.

و من أظلم ممن افترى على اللّه كذبا

2 _ تكذيب كنندگان آيات خداوند، ستمگرترين مردم هستند.

و من أظلم ممن . .. أو كذب بايته

8 _ علماى اهل كتاب، تكذيب كنندگان آيات الهى و ستمگرانى محروم از سعادت و رستگارى

الذين ءاتينهم الكتب يعرفونه . .. و من أظلم ... إنه لايفلح الظلمون

مراد از ضمير در {آتيناهم} به قرينه حكم و موضوع، عالمان اهل كتاب مى تواند باشد كه دريافت كنندگان كتب آسمانى هستند، نه مردم معمولى از يهود و نصارا.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 52 - 20،21،23

20 _ پيامبر اكرم(ص) نبايد با طرد مؤمنان مستمند و فقير از اطراف خويش، خود را در جرگه ظالمان قرار دهد.

فتطردهم فتكون من الظلمين

21 _ رهبران و مبلغان دينى در صورت طرد مؤمنان مستمند و ضعيف از اطراف خويش، ستمكارند.

فتطردهم فتكون من الظلمين

23 _ كسانى كه از پيامبر(ص) خواهان طرد مؤمنان مستمند و ضعيف بودند، ستمگرند.

فتطردهم فتكون من الظلمين

در صورتى كه ال در {الظالمين} عهد باشد، گزينش عنوان ستمگر براى مذكورين در آيه (درخواست كنندگان طرد) تصريح به ستمگر بودن آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 68 - 17

17 _ مغالطه گران و ياوه گويان و جدل كنندگان در مورد قرآن و آيات الهى ستمكارند.

الذين يخوضون فى ءايتنا . .. مع القوم الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 2،4،5

2 _ ظالمترين مردم كسانى

هستند كه به دروغ چيزى را به خداوند نسبت دهند و به او افترا زنند.

و من أظلم ممن افترى على الله كذبا

4 _ يهوديان به سبب ادعاى نازل نشدن وحى بر هيچيك از بشر ظالمترين مردم هستند.

إذ قالوا ما أنزل الله على بشر من شىء . .. و من أظلم ممن افترى على

5 _ مدعيان دروغى نزول وحى بر خود (متنبيان) ظالمترين مردمانند.

و من أظلم . .. أو قال أوحى إلىّ و لم يوح إليه شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 129 - 3،4

3 _ گمراه كنندگان و گمراه شوندگان هر دو ظالمند.

و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا

مراد از {بعض} گمراه كنندگان و مراد از {بعضا} گمراه شوندگانند كه هر دو متصف به ظلم شده اند. گفتنى است تنوين {بعضا} عوض مضاف اليه است، يعنى: {نولى بعض الظالمين بعضهم}.

4 _ جنيان اغواگر و آدميان اغواشده، هر دو از ظالمانند.

يمعشر الجن قد استكثرتم من الإنس . .. و كذلك نولى بعض الظلمين بعضها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 135 - 12

12 _ خداوند كسانى را كه با كفرورزى، خويش را در زمره ستمكاران قرار داده اند، رستگار نمى سازد.

إنه لايفلح الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 144 - 13

13 _ كسانى كه با افترا به خداوند احكام دروغين جعل مى كنند، ستمگر و محروم از هدايت خداوندند.

إن الله لا يهدى القوم الظلمين

{ال} در {القوم} عهد است و با توجه به آيات قبل مراد از {قوم} همان كسانى هستند كه

با افترا به خداوند موجبات گمراهى مردم را فراهم مى سازند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 145 - 25

25 _ عن أبى عبدالله(ع) فى قوله: {فمن اضطر غير باغ و لاعاد} قال: الباغى الظالم و العادى الغاصب.

از امام صادق(ع) درباره آيه {فمن اضطر غير باغ و لاعاد} روايت شده است: مراد از {باغى}، ستمگر و مراد از {عادى}، غاصب است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 5 - 2

2 _ جوامع بى اعتنا به قوانين دين و اعراض كنندگان از ولايت خداوند، از ظالمان هستند.

اتبعوا . .. قالوا إنا كنا ظلمين

ظالم خواندن اقوام هلاك شده پيشين پس از فرمان به تبعيت از قوانين دين و بر حذر داشتن مردم از پذيرش ولايت غير خدا، بيانگر آن است كه پذيرش ولايت غير خدا و پيروى نكردن از قوانين دين، ظلم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 19 - 5

5 _ هشدار خداوند به آدم و حوا كه در صورت خوردن از شجره نهى شده از ستمكاران خواهند بود.

و لا تقربا هذه الشجرة فتكونا من الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 37 - 1

1 _ افترازنندگان بر خدا و تكذيب كنندگان آيات الهى، ستمكارترين مردمند.

فمن أظلم ممن افترى على الله كذبا أو كذب بأيته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 41 - 5،6

5 _ مجرمان از ستمكاران هستند.

كذلك نجزى الظلمين

6 _ آنان كه آيات

الهى را دروغ بشمارند و از سر تكبّر آنها را انكار كنند، از ستم پيشگانند.

إن الذين كذبوا . .. كذلك نجزى الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 45 - 1،2،3،4،6

1 _ اعراض كنندگان از راه خدا ( دين و معارف الهى ) از زمره ستمكارانند .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين يصدون عن سبيل اللّه

{صدّ} مصدر {يصدّون} مى تواند به معناى اعراض كردن باشد و مى تواند به معناى مانع شدن و باز داشتن به كار رود. در صورت اول {يصدّون} فعلى لازم است و در صورت دوم فعلى است متعدى. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

2 _ كسانى كه مردم را از پيوستن به راه خدا باز دارند ، ستمكارند .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين يصدون عن سبيل اللّه

برداشت فوق بر اين اساس است كه {يصدون} از {صدّ} به معناى بازداشتن باشد. قابل ذكر است كه بر اين مبنا كلمه اى همانند {الناس} مفعول آن خواهد بود كه به خاطر وضوحش در كلام نيامده است.

3 _ آنانكه در پى كج و ناهنجار جلوه دادن راه خدا هستند ، از گروه ظالمانند .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين ... يبغونها عوجاً

بغى به معناى خواستن و جستجو كردن است. {ها} در {يبغونها} به تقدير لام مى باشد و عوجا (كجى و انحراف)، مفعول به است بنابراين {الذين يبغونها عوجاً} يعنى: آنانكه در جستجوى كجى براى دين الهى هستند حال يا در لابلاى معارف دينى در جستجوى مواردى هستند كه آنها را نكاتى انحرافى بنمايانند و يا اينكه با تحريف حقايق دين، آنها را به مسائلى

انحرافى تبديل مى كنند. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

4 _ آنانكه در پى ناهنجار كردن و منحرف ساختن راه خدايند ، از زمره ستمكارانند و در قيامت مورد لعنت خدا قرار خواهند گرفت .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين ... يبغونها عوجاً

برداشت فوق بر اساس دومين مصداقى است كه در توضيح برداشت قبل براى پى جويى اعوجاج در دين بيان شده است.

6 _ منكران قيامت از زمره ستمكارانند و در قيامت از رحمت خدا محروم خواهند بود .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين ... و هم بالأخرة كفرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 148 - 11

11 _ بنى اسرائيلِ زمان موسى بر اثر ارتداد و گرايش به گوساله پرستى از ستمكاران شدند .

اتخذوه و كانوا ظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 150 - 28

28 _ شرك ، ظلم است و مشركان مردمى ظالم هستند .

و لاتجعلنى مع القوم الظلمين

مراد از {الظلمين} همان مشركان و گوساله پرستان هستند. بنابراين هدف از آوردن كلمه {الظلمين} به جاى {المشركين} ظالم خواندن مشركان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 160 - 30

30 _ ناسپاسى قوم موسى و تمرد ايشان از فرمان هاى خدا ، ستمى بود كه آنان بر خود روا داشتند .

و قطّعنهم . .. و ما ظلمونا و لكن كانوا أنفسهم يظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 165 - 6

6 _ يهوديان متخلف از حكم روز شنبه ( حرمت

تلاش براى كسب مال و صيد ماهى ) مردمانى فاسق و ظالم در پيشگاه خداوند

و أخذنا الذين ظلموا بعذاب بئيس بما كانوا يفسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 177 - 2

2 _ كفرپيشگان با تكذيب آيات الهى همواره بر خويش ستم مى كنند .

و أنفسهم كانوا يظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 26 - 3

3 _ كفار قريش برخوردار از روحيه زورمدارى و سلطه جويى

أنتم قليل مستضعفون . .. تخافون أن يتخطفكم الناس

چون آيه ناظر به حالات مسلمانان تا پيش از هجرت است، مصداق مورد نظر از {الناس}، مشركان مكه و كفار قريش است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 54 - 8،10

8 _ تكذيب كنندگان آيات و نشانه هاى خداوند ظالم هستند .

كذبوا بايت ربهم . .. و كل كانوا ظلمين

10 _ فرعونيان ، امت هاى پيش از آنان و كفرپيشگان مكه ، از زمره ظالمان

و كل كانوا ظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 19 - 8

8 _ كافران و مشركان ، مردمانى ستم پيشه اند .

و اللّه لايهدى القوم الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 23 - 5

5 _ مسلمانانى كه با كفار و دشمنان اسلام پيوند دوستى و موالات مى بندند ، مردمانى ستم پيشه اند .

إن استحبوا الكفر على الإيمن و من يتولهم منكم فأولئك هم الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 -

توبه - 9 - 47 - 11

11 _ متخلفان جنگ تبوك ، مردمى ستم پيشه

لو خرجوا . .. و اللّه عليم بالظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 109 - 13،15

13 _ منافقان ، زيان زننده به جامعه اسلامى ، مروج كفر ، تفرقه افكن ميان مؤمنان ، ظالم و دوزخى اند .

اتخذوا مسجداً ضراراً و كفراً و تفريقاً . .. و إرصاداً ... فانهار به فى نار جهنم

15 _ بناكنندگان مسجد ضرار ، از ظالمان و سقوط كنندگان در آتش دوزخند .

و الذين اتخذوا مسجداً ضراراً . .. فانهار به فى نار جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 52 - 2،3

2 _ مردمى كه با عذاب استيصال نابود مى شوند ، مردمى ظالم و ستم پيشه بوده و در عذاب جاودان اخروى ، معذّب خواهند بود .

أثم إذا ما وقع . .. ثم قيل للذين ظلموا ذوقوا عذاب الخلد

3 _ مشركان تكذيب كننده پيامبر ( ص ) و قرآن ، مردمى ظالم و ستم پيشه اند .

أثم إذا ما وقع ءامنتم به . .. ثم قيل للذين ظلموا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 85 - 4

4 _ فرعون و اشراف اطراف او ، مردمى ددمنش و ستم پيشه بودند .

ربنا لا تجعلنا فتنة للقوم الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 106 - 7

7 _ كسانى كه غير خداوند را نيايش و عبادت كنند ، ظالم هستند .

و لاتدع من

دون اللّه . .. فإنك إذاً من الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 19 - 1،2،4،6،7

1_ كسانى كه مردم را از پيوستن به راه خدا ( دين و معارف الهى ) بازدارند ، از زمره ستمكارانند .

ألا لعنة الله على الظ_لمين. الذين يصدون عن سبيل الله

فعل {يصدون} به معناى باز مى دارند و نيز به معناى اعراض مى كنند، آمده است. برداشت فوق براساس معناى اول است.

2_ اعراض كنندگان از راه خدا ، از ستمكارانند .

ألا لعنة الله على الظ_لمين. الذين يصدون عن سبيل الله

4_ آنان كه در پى ناهنجار نشان دادن راه خدا هستند ، ستمكارند .

ألا لعنة الله على الظ_لمين. الذين ... يبغونها عوجًا

{يبغونها عوجاً}; يعنى ، در جست و جوى انحراف براى راه خدا هستند. جست و جوى انحراف براى راه خدا ، گاهى به ايجاد انحراف در آن است و گاهى منحرف جلوه دادن آن مى باشد. برداشت ياد شده ناظر به دومين شيوه است.

6_ كسانى كه درپى منحرف ساختن دين و معارف الهى هستند ، ستمكارند و در آخرت به لعنت خدا گرفتار خواهند شد .

ألا لعنة الله على الظ_لمين. الذين ... يبغونها عوجًا

7_ منكران آخرت از ستمكارانند و در قيامت از رحمت خداوند ، محروم خواهند بود .

ألا لعنة الله على الظ_لمين. الذين ... هم بالأخرة هم ك_فرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 31 - 15

15_ ظلم و ستم سران و اشراف قوم نوح به محرومان و مستضعفان آن قوم

لاأقول للذين تزدرى أعينكم . .. إنى إذًا لمن الظ_لمين

جمله {إنى إذًا

لمن الظالمين} تعريضى است به سران و اشراف قوم نوح كه شما با اين پندار _ كه محرومان شايسته خير نيستند _ در حق آنان ستم مى كنيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 44 - 8

8_ كفر ، ستمگرى است و كفر پيشگان ستمگرند .

و قيل بعدًا للقوم الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 67 - 2

2_ قوم ثمود ، مردمانى ستمكار بودند .

و أخذ الذين ظلموا الصيحة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 83 - 4

4_ قوم لوط ، به خاطر آلوده بودن به عمل شنيع لواط ، در پيشگاه خداوند مردمى ستمكار محسوب مى شدند .

و ما هى من الظ_لمين ببعيد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 94 - 8

8_ قوم شعيب ، مردمانى ستمكار بودند .

و أخذت الذين ظلموا الصيحة

مقصود از {الذين ظلموا} قوم شعيب است كه به شركورزى ، انكار رسالت شعيب(ع) و كم فروشى و بى عدالتى در داد و ستد اصرار مىورزيدند. تعبير كردن از آنان به ستمكاران ، گوياى برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 101 - 3،5

3_ شركورزى ، انكار پيامبران و ارتكاب گناه ، ستمهايى است كه مشركان ، كافران و گنه كاران در حقِ خود روا مى دارند .

و ل_كن ظلموا أنفسهم

مقصود از ظلم به نفس _ كه جمله {ظلموا أنفسهم} گوياى آن است _ هم گناهان و هم آثار

و تبعات آن مى باشد. برداشت فوق ناظر به لِحاظ نخست است.

5_ اقوام هلاك شده گذشته : قوم نوح ، عاديان ، ثموديان ، قوم شعيب و لوط و فرعونيان ، با شركورزى و انكارِ رسالت پيامبران ، بر خويش ستم كردند .

و ما ظلمن_هم و ل_كن ظلموا أنفسهم

مراد از ضمير {هم} و مانند آن در آيه مورد بحث ، اقوامى است كه سرگذشت آنان در سوره هود بيان شده است; يعنى: قوم نوح ، عادو . ...

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 6 - 10

10- نقش تعيين كننده خداوند در تحولات تاريخ بشرى و نجات مردمان از ظلم و ستم

إذ أنج_كم من ءال فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 13 - 10

10- اقوام كافرى كه با تعاليم انبيا به مخالفت برخاستند ، مردمانى ستمگر بودند .

و قال الذين كفروا لرسلهم لنخرجنّكم . .. فأوحى إليهم ... لنهلكنّ الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 15 - 8

8- كافرانى كه در برابر بينات و برهان هاى روشن انبيا لجاجت كرده و در مقابل آنان ايستادند ، مردمانى جبّار و منحرف بودند .

و قال الذين كفروا لرسلهم لنخرجنّكم . .. و خاب كلّ جبّار عنيد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 27 - 9

9- كفر ، ظلم است و كافران ، ظالمند .

يثبّت الله الذين ءامنوا . .. و يضلّ الله الظ_لمين

از مقابله {الظالمين} با {الذين آمنوا} استفاده مى شود كه ظالمان

همان كافران هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 78 - 1

1- مردم { ايكه } ( قوم شعيب ) مردمى ستم پيشه بودند .

و إن كان أصح_ب الأيكة لظ_لمين

نوع مفسران بر آنند كه مقصود از {ايكه} همان قوم شعيب هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 28 - 1

1- كافران ، كسانى اند كه با كفر خود ، به خويش ستم مى كنند .

الك_فرين . الذين تتوفّ_هم المل_ئكة ظالمى أنفسهم

{الذين} صفت {الكافرين} و {ظالمى} حال براى آن است. مراد از {ظالمى أنفسهم} به قرينه لفظ {الكافرين} ظلم كنندگان به خود با انتخاب كفر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 33 - 8

8- كافران ، با انكار حقانيت كتاب هاى آسمانى ، به خود ستم كردند .

و ما ظلمهم الله و ل_كن كانوا أنفسهم يظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 85 - 2

2- كافران ، ظالمند .

لايؤذن للذين كفروا . .. و إذا رءا الذين ظلموا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 47 - 7،8

7- نسبت دهندگان سحرزدگى به پيامبر ( ص ) ، مردمانى ستمكارند .

إذ يقول الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

8- كافران حق ناپذير ، مردمانى ظالم و ستم پيشه اند .

الذين لايؤمنون بالأخرة . .. إذ يقول الظ_لمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 82 - 11

11- كافران حق ناپذير

، ظالمند و از موهبت رحمت و شفابخشى قرآن ، تنها خسارت و زيان به ارمغان مى برند .

شفاء و رحمة للمؤمنين و لايزيد الظ_لمين إلاّ خسارًا

برداشت فوق، مبتنى بر اين نكته است كه مراد از {ظالمين} _ به قرينه مقابله با {مؤمنين} _ كافران باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 15 - 11،12

11- افترا بر خداوند ، گناهى بزرگ است و افترازنندگان به او ، ستم كارترين مردمان اند .

فمن أظلم ممّن افترى على اللّه كذبًا

12- شرك ، گناهى بزرگ است و مشركان ، ظالم ترين مردمان اند .

اتّخذوا من دونه ءالهة . .. فمن أظلم ممّن افترى على اللّه كذبًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 20 - 7

7- حكومت ، در زمان زندگى اصحاب كهف ، حكومتى مستبد و ظالم بود .

إنّهم إن يظهروا عليكم يرجموكم أو يعيدوكم فى ملّتهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 29 - 12

12- كافرانِ به حقايق نازل شده از سوى خداوند ، ظالم ، و سزاوار آتش اند .

الحقّ من ربّكم . .. و من شاء فليكفر إنّا أعتدنا للظ_لمين نارًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 50 - 29

29- پيروان شيطان و گزينش كنندگان ولايت او ، ظالم اند .

بئس للظ_لمين بدلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 86 - 7

7- ساحل نشينان غرب سرزمين ذى القرنين ، مردمى كفرپيشه و ستم كار بودند

.

قلنا ي_ذا القرنين إمّا أن تعذّب

تعبير {تعذّب} نشانگر آن است كه آنان مستحق كيفر بوده اند و دليل آن _ به قرينه آيات بعد _ ستم گرى و كفر آنان بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 88 - 4

4- مردم بى ايمان و فاقد عمل صالح ، در بينش ذوالقرنين ، مردمى ظالم بودند .

قال أمّا من ظلم . .. و أمّا من ءامن و عمل ص_لحًا فله جزاءً الحسنى

مقابله بين دو گروه {من ظلم} و {من ءامن. ..} حكايت از آن دارد كه ترك ايمان و عمل صالح ظلم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 38 - 7

7- كافران از زمره ستم كاران و گمراهان اند .

فويل للذين كفروا . .. ل_كن الظ_لمون اليوم فى ضل_ل مبين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 72 - 7

7- منكران معاد ، در زمره ستم كاراند .

و يقول الإنس_ن . .. و نذر الظ_لمين فيها جثيًّا

از منكران معاد به عنوان {ظالم} ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 11 - 5

5- ظلم ، اسراف است و جوامع ستمگر ، مصداق بارز مسرفان تاريخ اند .

و أهلكنا المسرفين . .. و كم قصمنا من قرية كانت ظالمة

خداوند در دو آيه قبل، دشمنان پيامبران را به مسرفان توصيف كرد (و أهلكنا المسرفين) و در اين آيه بسيارى از اقوامى را كه به خاطر دشمنى با دين الهى، نابود شده اند، به ظالمان

توصيف فرمود. از ارتباط اين دو آيه، مى توان فهميد كه ظالمان همان مسرفان اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 14 - 4

4- رفاه زدگان و خوشگذرانان جوامع ، ظالم و ستمگراند .

قرية كانت ظالمة . .. ما أُترفتم فيه ... إنّا كنّا ظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 29 - 6

6- ادعاى الوهيت ظلم است و مدعيان خدايى ، ظالم اند .

و من يقل منهم إنّى إل_ه . .. كذلك نجزى الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 53 - 4

4 - بيمار دلان و افراد سنگ دل ، مردمانى ظالم و بى دادگر

للذين فى قلوبهم مرض و القاسية قلوبهم و إنّ الظ_لمين لفى شقاق بعيد

مراد از {ستمگران} افراد بيمار دل و قسى القلب است و {شقاق} به معناى مخالفت و ستيزه جويى مى باشد. {بعيد} صفت {شقاق} و به معناى دور و دراز است; يعنى، اين گروه ستمگر، در ستيزجويى دور و درازى با حق هستند; مقصود اين كه فاصله ميان آنها و حق، چنان زياد است كه نبايد هيچ گونه اميدى به دست برداشتن آنها از مخالفت و ستيزه جويى با آن داشت. در واقع، اين توصيه اى است به پيامبر(ص) كه از آنها قطع اميد كند و به ايمان آوردن آنان دل نبندد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 94 - 3

3 - مشركان عصر بعثت ، مردمى ظالم و ستمگر

ربّ فلاتجعلنى فى القوم الظ_لمين

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 50 - 8

8 - بى گمان منافقان ، ظالم و ستمگراند .

بل أُول_ئك هم الظ_لمون

معرفه آمدن مبتدا و خبر، همراه با ضمير فصل (هم) و آمدن مبتدا در قالب اسم اشاره (أُول_ئك)، همگى بر تأكيدى بر اين مطلب است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 8 - 8،9

8 _ مشركان ، مردمانى ستمگر

و قال الذين كفروا . .. و قال الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

9 _ هرگونه اتهام ناروا به پيامبر ( ص ) ( همچون سحر زدگى و . . . ) ظلم است و اتهام زنندگان ظالم اند .

و قال الظ_لمون إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 37 - 7

7 _ تكذيب آيات و رسولان الهى ، ظلم است و تكذيب كنندگان ، مردمانى ظالم اند .

الذين كذّبوا بأي_تنا . .. كذّبوا الرسل ... و أعتدنا للظ_لمين عذابًا أليمًا

مراد از {الظالمين} در آيه همان تكذيب كنندگان آيات و انبيا هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 38 - 2

2 _ قوم عاد ، ثمود و اصحاب رسّ ، مردمانى ظالم و ستمگر و گرفتار عذاب دردناك الهى در قيامت

و أعتدنا للظ_لمين عذابًا أليمًا . و عادًا و ثمودا و أصح_ب الرّسّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 10 - 4

4 - فرعونيان ، مردمى ستمگر و ظالم

أن ائت القوم الظ_لمين

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 21 - 6

6 - فرعون و دار و دسته اش ، عناصرى بيدادگر و ستم پيشه

ربّ نجّنى من القوم الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 25 - 11

11 - فرعون و دارودسته وى ، مردمى ظالم و بيدادگر بودند .

نجوت من القوم الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 37 - 8

8 - فرعونيان ، گروهى بيدادگر و ظالم بودند .

و قال موسى . .. إنّه لايفلح الظ_لمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 50 - 7

7 - دشمنان دين خدا و كتاب هاى آسمانى ، عناصرى هواپرست و ظالم

و من أضلّ ممّن اتّبع هويه . .. إنّ اللّه لايهدى القوم الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 31 - 8

8 - قوم لوط ، مردمى ظالم و ستم پيشه بودند .

إنّ أهلها كانوا ظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 49 - 9

9 - مشركان مكه ، مردمى ستم پيشه و منكر آيات الهى بودند .

ما يجحد بأي_تنا إلاّ الك_فرون . .. و ما يجحد بأي_تنا إلاّ الظ_لمون

{ال} در {الظالمون} عهد بوده و اشاره به {الكافرون} در آيه چهل و هفت دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 29 - 2

2 - مشركان ، مردمانى ظالم و ستم گرند و شرك ، از موارد

ستم است .

بل اتّبع الذين ظلموا أهواءهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 57 - 4

4 - كافران ، مردمانى ظالم و ستم پيشه اند .

و يوم تقوم الساعة يقسم المجرمون ما لبثوا . .. فيومئذ لاينفع الذين ظلموا معذرتهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 11 - 12

12 - مشركان ، مردمانى ظالم اند .

فأرونى ماذا خلق الذين من دونه بل الظ_لمون

{ال} در {الظالمون} مى تواند عهد و اشاره به مشركان باشد كه مخاطب خداوند در آيه اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 31 - 8،12،19

8 - مشركان ، مردمانى ظالم اند .

و قال الذين كفروا لن نؤمن . .. و لو ترى إذ الظ_لمون

12 - كافران به قرآن ، مردمانى ظالم اند .

و قال الذين كفروا لن نؤمن به_ذا القرءان . .. و لو ترى إذ الظ_لمون

19 - مستضعفان و مستكبران كافر ، هر دو ظالم اند .

و لو ترى إذ الظلمون موقوفون عند ربّهم . .. يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا

خداوند، پس از آن كه مشركان را مردمانى ظالم معرفى كرد به بيان تفضيلى مشاجره آنان پرداخت. اين نشان مى دهد كه مشركان ظالم به دو گروه مستضعف و مستكبر تقسيم مى شوند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 42 - 5

5 - مشركان ، مردمانى ظالم اند .

و يوم يحشرهم . .. أه_ؤلاء إيّاكم كانوا يعبدون ... نقول للذين ظلموا

به قرينه سياق، مراد از {الذين ظلموا} همان كسانى

اند كه غير خدا را مى پرستيده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 37 - 15

15 - كفر و نپذيرفتن دعوت پيامبران ، ظلم است و كافران ظالم اند .

و الذين كفروا لهم نار جهنّم . .. فما للظ_لمين من نصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 40 - 11

11 - شرك ، ظلم است و مشركان ، ظالم اند .

بل إن يعد الظ_لمون بعضهم بعضًا إلاّ غرورًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 22 - 3

3 - شرك و تكذيب معاد ظلم است و مشركان و تكذيب گران معاد ، ظالم اند .

ه_ذا يوم الفصل الذى كنتم به تكذّبون . احشروا الذين ظلموا

برداشت ياد شده از ستم پيشه خواندن مشركان و تكذيب كنندگان معاد، به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 63 - 3

3 - انكار قيامت ، ظلم است و منكران قيامت ظالم اند .

أءنّك لمن المصدّقين . .. إنّا جعلن_ها فتنة للظ_لمين

آيه شريفه در سلسله آيات مربوط به منكران قيامت قرار دارد كه آنان را به رنج و عذاب تهديد مى كند. تعبير كردن از آنها به خصوصيت ستم كار بودن، گوياى برداشت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 47 - 6

6 - منكران قيامت ، از زمره ستمگران اند .

الذين لايؤمنون بالأخرة . .. و لو أنّ للذين ظلموا

برداشت ياد شده به خاطر اين

نكته است كه خداوند، از منكران قيامت تعبير به ظالم كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 51 - 5

5 - مرفهان و برخورداران ناسپاس جامعه ، از ستمگران اند .

و الذين ظلموا من ه_ؤلاء

{و الذين ظلموا من ه_ؤلاء}، هر چند اشاره به مرفهان ناسپاس در آغاز، بعثت دارد; ولى آيه شريفه بيانگر حكمى عامى و فراتر از مورد خاص نزول مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 8 - 11

11 - سرپيچى كنندگان از پيام وحى و روى گردانان از ياد قيامت ، ظالم و ستمگرند .

و كذلك أوحينا . .. و تنذر يوم الجمع ... و الظ_لمون ما لهم من ولىّ و لانصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 1

1 - ستم پيشگان متجاوز به حقوق مردم ، عرضه شونده به دوزخ و نزديك شونده به آن بدون هيچ اختيار

و تري_هم يعرضون عليها خ_شعين من الذلّ ينظرون من طرف خفىّ

تعبير {يعرضون عليها} به صيغه مجهول، ناگزيرى و بى اختيارى ظالمان در عرصه قيامت را مى رساند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 65 - 8

8 - تفرقه گرايان در دين و راه انبيا ، انسان هايى ستمگر و مستحق عذاب اخروى

إنّ اللّه هو ربّى و ربّكم . .. فاختلف الأحزاب من بينهم فويل للذين ظلموا من عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 11 - 21

21 - توبه نكردن

از استهزا ، طعن و نسبت دادن القاب زشت به مؤمنان ، باعث ورود حتمى فرد در زمره ظالمان

لايسخر قوم من قوم . .. و من لم يتب فأول_ئك هم الظ_لمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 59 - 2

2 - كافران و اعراض كنندگان از عبادت خداوند ، ستمكار و ظالم اند .

و ما خلقت . .. إلاّ ليعبدون ... فإنّ للذين ظلموا ذنوبًا

با توجه به ارتباط اين آيه با آيات پيش _ كه در زمينه هدف آفرينش و عبوديت بندگان به درگاه خداوند بود _ مطلب بالا استقاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 9 - 5

5 - برقراركنندگان روابط دوستانه و مسالمت آميز ، با كسانى كه به دين و سرزمين مسلمانان هجوم آورده اند ، ظالمان واقعى هستند .

و من يتولّهم فأُول_ئك هم الظ_لمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 5 - 9

9 - قوم يهود ، گروهى ظالم و محروم از هدايت خداوند

الذين كذّبوا ب_اي_ت اللّه و اللّه لايهدى القوم الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 7 - 2

2 - يهوديان ، مردمى ظالم و ستمگراند .

و لايتمنّونه . .. و اللّه عليم بالظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 11 - 12

12 - قبطيان و كارگزاران فرعون ، مردمى ستمگر بودند .

و نجّنى من القوم الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 -

انسان - 76 - 31 - 8

8 - كفر و نپيمودن راه خدا ، ظلم است و كافران ظالم اند .

و الظ_لمين أعدّ لهم عذابًاأليمًا

مقصود از {ظالمين} _ به قرينه آيات گذشته _ كافرانى هستند كه راه خدا را نمى پيمايند.

آثار اطاعت از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 55 - 2

2 - پيروى از جباران و ستم پيشگان ، درپى دارنده خشم و عذاب الهى است .

فأطاعوا . .. فلمّا ءاسفونا انتقمنا منهم

آثار اعتماد به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 2

2_ تمايل به ستمگران و اتكاى بر آنان ، موجب گرفتار شدن به آتش دوزخ است .

و لاتركنوا إلى الذين ظلموا فتمسكم النار

آثار باستانى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 9

9- آثار به جا مانده از ستمگران گذشته ، عبرت انگيز و درس آموز است .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم . .. و ضربنا لكم الأمثال

در برداشت فوق {مساكن} در جمله {و سكنتم فى مساكن الذين ظلموا أنفسهم . ..} كنايه از آثار به جا مانده گرفته شده است.

آثار پيروى از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 59 - 17

17_ انكار ربوبيت خدا ، مخالفت با پيامبران و برنامه هاى آنان و پيروى از ستمگران و سركشان ، درپى دارنده عذاب سهمگين قيامت

و نجّين_هم من عذاب غليظ. و تلك عاد جحدوا ... واتبعوا أمر كل جبار عنيد

آيه

مورد بحث ، بيانگر گناهانى است كه قوم عاد را به عذاب دنيوى و اخروى گرفتار ساخت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 19 - 6

6 - پيروى از تمايلات جاهلانه ظالمان ، به معناى پذيرش ولايت و رهبرى آنان است .

و لاتتّبع أهواء . .. و إنّ الظ_لمين بعضهم أولياء بعض

با توجه به اين كه {إنّ الظالمين بعضهم أولياء. ..} تعليل براى نهى {لاتتبع} است، مفاد آيه شريفه چنين خواهد بود: اگر پيامبر يا موحد ديگرى، در برابر خواسته يا خواسته هاى هواپرستان جاهل تسليم شود، در حقيقت رهبرى و ولايت آن هواپرستان ظالم را پذيرفته است.

آثار تأثير از هدايت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 24 - 8

8 - نفرين بر ظالمان و گمراه كنندگان جامعه _ پس از نااميدى از هدايت آنان _ كارى پسنديده و روا

و لاتزد الظ_لمين إلاّ ضل_لاً

آثار ترس اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 43 - 2

2- ستمگران بر اثر وحشت روز قيامت ، از حركت پلك هاى چشم ناتوان و دلشان تهى از تدبير و چاره جويى خواهد بود .

يعمل الظ_لمون . .. لايرتدّ إليهم طرفهم و أفئدتهم هوآء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 22 - 4

4 - آثار ترس و دلهره ، آشكار در چهره ستمكاران و منكران معاد ، در قيامت

ترى الظ_لمين مشفقين

واژه {ترى} اشعار به مطلب ياد شده دارد.

آثار ترك گرايش به ظالمان

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 115 - 7

7_ پايدارى بر دين ، پرهيز از طغيان گرى ، تكيه نكردن بر ستمگران و اقامه نماز ، نيكوكارى و درپى دارنده اجر و پاداش الهى است .

فاستقم . .. و لاتركنوا ... أقم الصلوة ... فإن الله لايضيع أجر المحسنين

آثار حكومت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 41 - 5

5 - هلاكت دنيوى و آتش دوزخ ، پى آمد حكومت هاى مستكبر ، ستمگر و فاسد ( چونان فرعونيان )

إنّهم كانوا قومًا ف_سقين . .. إنّه لايفلح الظ_لمون ... و استكبر هو ... و جعلن_هم

آثار عذاب ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 85 - 7

7 - باز ايستادن ظالمان تكذيب گر از نطق و سخن ، با مشاهده نزول عذاب الهى بر آنان

و وقع القول عليهم . .. فهم لاينطقون

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه مراد از {وقع القول. ..} حلول عذاب باشد.

آثار عمل ناپسند ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 22 - 7

7 - عذاب دردناك و سخت ستمكاران در قيامت ، بازتاب عملكرد خود آنان است .

و إنّ الظ_لمين لهم عذاب أليم . ترى الظ_لمين مشفقين ممّا كسبوا و هو واقع بهم

چنانچه كه مراد از {ما} در {ما كسبوا} عمل باشد و ضمير {هو} به آن بازگردد، از ارتباط دو آيه ، مى توان استفاده كرد كه {عذاب أليم} چيزى جز عملكرد انسان نيست.

آثار كيفر

دنيوى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 61 - 7

7- در صورت تصميم خداوند بر عقوبت و مؤاخذه دنيوى ظالمان ، همه انسان ها به هلاكت مى رسيدند و نسلشان منقرض مى شد . *

و لو يؤاخذ الله الناس بظلمهم ما ترك عليها من دابّة

احتمال دارد به قرينه {الناس} و {بظلمهم} و نيز تناسب كيفر با گناه گناهكار، مراد از {دابّة} انسانها باشد.

آثار گرايش به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 2،15

2_ تمايل به ستمگران و اتكاى بر آنان ، موجب گرفتار شدن به آتش دوزخ است .

و لاتركنوا إلى الذين ظلموا فتمسكم النار

15_ { عن رسول الله ( ص ) : . . . من مدح سلطاناً جائراً و تخفّف و تضعضع له طمعاً فيه كان قرينه إلى النار . . . قال الله عزوجل : { و لاتركنوا إلى الذين ظلموا فتمسكم النار . . . ;

از رسول خدا(ص) روايت شده است: . .. كسى كه سلطان ستمگرى را به خاطر طمع داشتن به او، ستايش كند و در برابر او كوچكى و تواضع نمايد در آتش همنشين او گردد ... خداوند عزوجل فرمود: و لاتركنوا ...}.

آثار مرگ ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 99 - 1

1 - لحظه مرگ ، لحظه پايان يافتن شرارت ها و حق ستيزى هاى كافران و ستمگران

حتّى إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون

{حتى} براى بيان غايت شرارت ها و ستمگرى هاى كافران است.

آثار مؤاخذه

دنيوى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 61 - 7

7- در صورت تصميم خداوند بر عقوبت و مؤاخذه دنيوى ظالمان ، همه انسان ها به هلاكت مى رسيدند و نسلشان منقرض مى شد . *

و لو يؤاخذ الله الناس بظلمهم ما ترك عليها من دابّة

احتمال دارد به قرينه {الناس} و {بظلمهم} و نيز تناسب كيفر با گناه گناهكار، مراد از {دابّة} انسانها باشد.

آثار همنشينى با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 94 - 5

5 - حضور در جمع ظالمان ، دربردارنده خطر شمول عذاب آنها بر انسان

ربّ فلاتجعلنى فى القوم الظ_لمين

آمرزش ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 6 - 10

10_ گناه كاران و ستم پيشگان نبايد از مغفرت الهى نااميد شده و خويشتن را سزاوار آمرزش ندانند .

إن ربك لذو مغفرة للناس على ظلمهم

{على} در {على ظلمهم} به معناى {مع} است.

ابزار مبارزه با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 227 - 8

8 - هنر شعر ، از ابزار كارآمد مبارزه با ظلم و ستمگران و حمايت از مظلومان

و انتصروا من بعد ما ظلموا

اتمام حجت با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 14

14- اتمام حجت خداوند پيش از فرستادن عذاب بر ستمگران

يوم يأتيهم العذاب . .. و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم و تبيّن لكم كيف فعلنا

اينكه خداوند فرمود: ما چگونگى برخورد خود با

ستمگران را براى شمابيان كرديم (تبين لكم كيف فعلنا بهم)، مى تواند بيانگر اتمام حجت خداوند براى همه ستمگران پيش از عذاب باشد، به ويژه اينكه خداوند اين سخن را در پاسخ مهلت خواهى آنان مى فرمايد.

اجبار اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 1

1 - ستم پيشگان متجاوز به حقوق مردم ، عرضه شونده به دوزخ و نزديك شونده به آن بدون هيچ اختيار

و تري_هم يعرضون عليها خ_شعين من الذلّ ينظرون من طرف خفىّ

تعبير {يعرضون عليها} به صيغه مجهول، ناگزيرى و بى اختيارى ظالمان در عرصه قيامت را مى رساند.

اجتناب از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 41 - 7

7 _ پرهيز از پيوستن به ستمكاران و گرفتار شدن به كيفر آنان، هشدار خداوند به تمامى انسانها

و كذلك نجزى الظلمين

احتضار ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 12،18

12 _ مجازات اخروى ستمكاران بزرگ از نخستين لحظات احتضار و مرگ آغاز خواهد شد.

و لو ترى إذ الظلمون فى غمرت الموت

18 _ جان كندن ستمگران، همراه با تمسخر ملائكه قبض روح نسبت به آنان و بيان عجز آنان براى رهايى از مرگ است.

أخرجوا أنفسكم اليوم تجزون عذاب الهون

ارزش دورى از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 104 - 3

3- دستيابى انسان ها به زندگى آرام و امن و به دور از سلطه جبّاران ، امرى بس مهم و ارزشمند

فأغرقن_ه و من معه .

.. اسكنوا الأرض

ازدياد گمراهى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 24 - 5

5 - افزودن گمراهى ، از عذاب هاى الهى براى ظالمان و گمراه كنندگان جامعه

و قد أضلّوا كثيرًا و لاتزد الظ_لمين إلاّ ضل_لاً

برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه پيامبران براى هدايت مردمان مبعوث شدند و افزودن گمراهى گمراه كنندگان، جنبه مجازاتى دارد نه ابتدايى.

استمداد اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 47 - 1

1 - ستمگران در قيامت ، براى رهايى خود از عذاب سخت الهى ، حاضراند دو چندان ثروت ها و دارايى هاى زمين را فدا كنند .

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض جميعًا و مثله معه لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم

استمداد از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 5

5_ مسلمانان نبايد در پايدارى بر دين و پيشبرد اهداف آن بر ستمگران ، اتكا كنند و از آنان يارى طلبند .

فاستقم كما أُمرت و من تاب معك . .. و لاتركنوا إلى الذين ظلموا

نهى از تمايل به ستمگران و اتكاى بر آنان ، پس از امر به استقامت در راه دين ، توجه دادن مؤمنان است به اين كه مبادا براى رسيدن به اين مقصود (استقامت در راه دين و پيشبرد اهداف آن) بر ستمگران تكيه كنند و از آنان يارى بخواهند.

استمهال ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 8،10

8- سرزنش

شدن ستمگران از جانب خداوند ، هنگام مهلت خواهى آنان در وقت نزول عذاب استيصال

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل ما لكم من زو

10- ستمگران در مهلت خواهى خويش از خداوند ، به هنگام مشاهده عذاب الهى ، براى پذيرش اسلام و پيروى از پيامبر ( ص ) راستگو نيستند .

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا ربّنا أخّرنا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل

از پاسخ خداوند به مهلت خواهى ستمگران كه فرمود: شما على رغم وجود آيات و دلايل روشن، بر زوال ناپذيرى خود تأكيد داشتيد، به دست مى آيد كه اگر خداوند به آنان مهلت دهد باز هم به راه باطل خود ادامه خواهند داد.

استهزاهاى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 48 - 7

7 - عذاب قيامت ، همواره مورد انكار و استهزاى مشركان و ستمگران است .

و حاق بهم ما كانوا به يستهزءون

طبق نظر مفسران آنچه مورد استهزا قرار مى گرفت، قيامت و عذاب آن روز بود. گفتنى است آمدن فعل {كانوا} و كاربرد {يستهزءون} به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار دارد.

استهزاى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 18

18 _ جان كندن ستمگران، همراه با تمسخر ملائكه قبض روح نسبت به آنان و بيان عجز آنان براى رهايى از مرگ است.

أخرجوا أنفسكم اليوم تجزون عذاب الهون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 13 - 1

1- فرار نكردن و بازگشتن به زندگى مرفّه

، سخن استهزا آميز خداوند با مترفان ستمگر ، به هنگام نزول عذاب استيصال بر آنان

لاتركضوا وارجعوا إلى ما أُترفتم فيه

{الترف} به معناى تنعّم و برخوردارى از نعمت و {الترفه} به معناى خود نعمت است. و {مترف} نيز به كسى گويند كه از نعمت فراوان و رفاه بسيار برخوردار باشد، به گونه اى كه او را مغرور سازد (لسان العرب) و يا آن چنان در ناز و نعمت باشد كه كسى جلوگير او نباشد و هر چه دلش خواست آزادنه انجام دهد (قاموس المحيط). گفتنى است نهى و امر در جمله {لاتركضوا} و {إرجعوا...} براى طلب حقيقى نيست; بلكه مجاز و از باب تهكّم و استهزا است.

اصلاح ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 39 - 12

12 _ خداوند ، ترغيب كننده ستمكاران و گنهكاران به توبه و اصلاح خويش ( خودسازى )

فمن تاب . .. فإنّ اللّه يتوب عليه إنّ اللّه غفور رحيم

توجه دادن ستمكاران به مغفرت، رحمت و توبه پذيرى خداوند مى تواند به منظور ترغيب آنان به توبه و اصلاح باشد.

اضطراب اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 7

7 - نگاه ترس آلود و مضطرب ستمكاران به جهنم ، در كناره آتش دوزخ

ينظرون من طرف خفىّ

نگاه زير چشمى به جهنم ، كنايه از ترس و وحشت است .

اضطراب ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 27 - 10

10- ستم پيشگان ، بى بهره از ثبات آرامش و فاقد اصول ثابت و سخن

استوار در زندگى دنيا و آخرتند .

يثبّت الله الذين ءامنوا بالقول الثابت فى الحيوة الدنيا و فى الأخرة و يضلّ الله ا

از مقايسه صدر و ذيل آيه و مقابله ظالمان با مؤمنان مطلب فوق استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 12 - 3

3- وحشت و اضطراب شديد و ناگهانى جوامع ستمگر ، هنگام ظهور علايم و نشانه هاى عذاب الهى

فلمّا أحسّوا . .. إذا هم منها يركضون

مطلب ياد شده از {إذا}ى فجائيه _ كه دلالت بر امر ناگهانى و به دور از انتظار مى كند _ استفاده شده است; زيرا فرار ناگهانى دليل بر وجود نوعى اضطراب و وحشت است.

اضلال ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 30 - 7

7- ايجاد انحراف در دين ، از شيوه ها و ابزار هاى دنياپرستان و صاحبان زر و زور براى نيل به هدف هاى مادى خود

و أحلّوا قومهم . .. و جعلوا لله أندادًا ... قل تمتّعوا

اعتماد به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 6

6_ تكيه بر ستمگران براى گسترش توحيد و دين ، طغيان و خروج از حد و مرز تعيين شده است .

فاستقم كما أُمرت . .. لاتطغوا ... و لاتركنوا إلى الذين ظلموا

عبارت {و لاتركنوا . ..} مى تواند بيانگر مصداقى از {لاتطغوا} باشد و تفسيرى براى {كما اُمرت} تلقى گردد.

افساد ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 14 - 8

8 - ظلم

و جاه طلبى ، فسادگرى است .

ظلمًا و علوًّا . فانظر كيف كان ع_قبة المفسدين

افشاگرى از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 148 - 5،6

5 _ مظلوم ، مجاز به دشنام دادن ظالم و افشاگرى عليه اوست .

لايحب اللّه الجهر بالسوء من القول إلاّ من ظلم

6 _ مظلوم ، مجاز به هتك حرمت ظالم و آشكار ساختن خصلت هاى ظالمانه وى ، براى مردم

لايحب اللّه الجهر بالسوء من القول إلاّ من ظلم

مناسبت حكم و موضوع اقتضا مى كند كه گفته شود مراد از اظهار عيوب ظالم گفتارى است كه مظلوم به وسيله آن ستمگرىِ ظالم را نسبت به خودش بيان كند، بنابراين مظلوم حق ندارد بديهاى ظالم را كه هيچ رابطه اى با وى ندارد، افشا كند.

اقامتگاه اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 72 - 9

9- دوزخ ، گذرگاهى براى تقواپيشگان و اقامت گاهى براى ستم كاران است .

ثمّ ننجّى الذين اتقوا و نذر الظ_لمين فيها

اقرار ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 5 - 1،7

1 _ ستم پيشگان، به هنگام مواجه شدن با عذابهاى دنيوى (عذاب استيصال)، معترف به ظلمهاى گذشته خويش شدند

فما كان دعويهم . .. إنا كنا ظلمين

7 _ اعتراف ظالمان به ظلم خويش پس از آمدن عذاب الهى بى ثمر است.

كم من قرية أهلكنها . .. قالوا إنا كنا ظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 92 - 8

8_ عقوبت و سرزنش كسانى

كه در حق آدمى ستم كرده اند پس از اعترافشان به گناه و توبه از آن ، به دور از شأن نيكوكاران است .

لاتثريب عليكم اليوم

{اليوم} ظرف و متعلق به {تثريب} است و مراد از آن زمانى است كه برادران يوسف به خطاى خويش اعتراف نموده و از گناه خود توبه كردند (و إن كنّا لخاطئين).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 14 - 1

1- رفاه زدگان جوامع ستم پيشه ، به ظلم و ستم خويش پس از احساس عذاب الهى اعتراف مى كنند .

فلمّا أحسّوا بأسنا . .. قالوا ي_ويلنا إنّا كنّا ظ_لمين

امتحان ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 85 - 7

7 _ از امام باقر و امام صادق _ عليهما السلام _ روايت شده است كه درباره سخن خداوند : { ربنا لا تجعلنا فتنة للقوم الظالمين } فرمود : لا تسلطهم علينا فتفتنهم بنا ;

پروردگارا! گروه ستمگران را بر ما مسلط مكن كه ما را وسيله آزمايش آنان قرار دهى}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 63 - 2

2 - درخت زقّوم ، وسيله آزمايش كافران و ستم كاران

أم شجرة الزقّوم . إنّا جعلن_ها فتنة للظ_لمين

آزمايش، يكى از معانى {فتنة} است و برداشت ياد شده مبتنى بر اين معنا است. در تأييد اين مطلب گفتنى است كه مفسران در شأن نزول آيه شريفه نقل كرده اند: ابوجهل هنگامى كه كلمه {زقوم} را با اوصافى كه قرآن براى آن نقل مى كند شنيد، آن را به مسخره

گرفت.

امتنان ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 6 - 1

1 - به رخ كشيدن انفاق اموالى انبوه و مباهات به آن ، ورد زبان قلدر مآبان گردنكش

يقول أهلكت مالاً لبدًا

{يقول} مضارعى است كه استمرار را مى رساند. فاعل آن كسى است كه در آيه قبل، به {فريفته قدرت خويش} توصيف شده است. {لبداً}; يعنى، انباشته (مفردات راغب). مفاد آيه شريفه اين است كه گوينده اين سخن، اهل انفاق بوده است; ولى به دليل تفاخر يا رياكارى و يا اتلاف ناميدن انفاق، مورد مذمت قرار گرفته است و يا اين كه او به دروغ، ادعاى انفاق مى كند. آيه بعد نيز با اين احتمال ها سازگار است.

امداد به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 37 - 14

14 - ستمگران ، شايسته ترحم و يارى شدن نيستند .

فما للظ_لمين من نصير

آيه بالا هرچند درباره روز قيامت است; ولى مى توان از آن اين مطلب را استنباط كرد كه يارى نشدن ظالمان در قيامت، به خاطر عدم شايستگى آنان است و اين عدم لياقت، در دنيا نيز صادق است.

امدادهاى دنيوى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 19 - 4

4 - ياورى ظالمان نسبت به يكديگر ، منحصر به دنيا و بى ثمر در آخرت *

و إنّ الظ_لمين بعضهم أولياء بعض

در صورتى كه تعبير {من اللّه} داراى مضاف محذوف و تقدير آن {من عذاب اللّه} باشد; مى توان استفاده كرد، {لن يغنوا} نظر به آخرت و كيفر و پاداش

الهى دارد و {بعضهم أولياء بعض} نظر به هميارى هاى دنيوى و مادى ظالمان.

انتقام از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 50 - 12

12 - انتقام از ستمگران در حضور ستمديدگان ، امرى است شايسته و نيكو

و أغرقنا ءال فرعون و أنتم تنظرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 47 - 10

10- انتقام از ستمگران و سركوبى آنان با استفاده از قدرت و توانايى ها ، امرى روا و پسنديده است .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا . .. فلاتحسبنّ الله مخلف وعده رسله إن الله عزيز ذو

برداشت فوق از عمل خداوند و خورد او با حق ستيزان استفاده مى شود; زيرا يكى از اوصاف خداوند، {منتقم} (انتقام گيرنده) است. ترديدى نيست كه انتقام خداوند براى دفاع از حق و حق باوران است، نه براى شخص خود. بنابراين از عمل خدا مى توان آموخت كه انتقام براى حق عملى است نيكو.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 48 - 1،8

1- انتقام خداوند از ستمگران و عذاب كردن آنان در روزى است كه اين آسمان و زمين ، به آسمان و زمين ديگرى تبديل شوند .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم . .. إن الله عزيز ذو انتقام . يوم تبدّل الأر

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه {يوم تبدل . ..} ظرف براى انتقام باشد.

8- قيامت ، روز احضار ستمگران و انتقام خداوند از آنان

و أنذر الناس . .. الذين ظلموا ... إن الله عزيز ذو انتقام .

يوم تبدّل الأرض ... و

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 61 - 1

1 - توانايى خداوند بر جا به جا كردن شب و روز ، دليلى است گويا براى توانايى او بر يارى رساندن به ستمديدگان در انتقام گرفتن آنان از ستمگران .

ذلك بأنّ اللّه يولج الّيل فى النهار . .. و أنّ اللّه سميع بصير

در آيه پيش، خداوند به آن مسلمانى كه مورد ستم و تجاوز مشركان قرار گرفته بود، وعده قطعى داد كه او را يارى خواهد كرد تا انتقامش را از متجاوزان بازستاند در اين آيه، براى اين كه كسى در توانايى خدا بر تحقق بخشيدن به وعدهايش و در حمايت و پشتيبانى از ستم ديدگان ترديدى نكند، گوشه اى از قدرت نهايت خود را بيان كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 22 - 7

7 - انتقام خداوند از مجرمان ، پى آمد ظلم آنان به آيات الهى است .

و من أظلم ممّن ذكّر بأي_ت ربّه ثمّ أعرض عنها إنّا من المجرمين منتقمون

{إنّا من المجرمين. ..} به منزله تعليل براى عذاب تكذيب كنندگان آيات خدا و اعراض كنندگان از آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 41 - 1

1 - انتقام گرفتن از متجاوزان و ستمگران ، حق مشروع و مسلّم انسان هاى ستمديده است .

و لمن انتصر بعد ظلمه فأول_ئك ما عليهم من سبيل

انذار به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 12 -

13

13- قرآن ، بيم دهنده به ستمكاران و بشارت دهنده به نيك كرداران

لينذر الذين ظلموا و بشرى للمحسنين

انذار ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 42 - 1

1- هشدار خداوند به ستمگران درباره سرنوشت شوم ستم پيشگى

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون

انذار ظالمان صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 59 - 6

6- گرفتارى به عذاب هلاكت بار ، هشدار خداوند به گنه كاران و كافران و ستم پيشگان عصر بعثت بود .

و تلك القرى أهلكن_هم لمّا ظلموا و جعلنا لمهلكهم موعدًا

انقراض ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 45 - 19

19 _ نابود ساختن ستمكاران از زمين، كارى در خود ستايش

فقطع دابر القوم الذين ظلموا و الحمد للّه

اهميت تبرى از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 114 - 11

11_ لزوم پايدارى بر دين ، پرهيز از طغيان و سركشى و تمايل نداشتن و تكيه نكردن بر ستمگران ، از مواعظ و پند هاى مهم خداوند است .

فاستقم كما أُمرت . .. و لاتطغوا ... و لاتركنوا إلى الذين ظلموا... ذلك ذكرى للذكر

اهميت دورى از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 104 - 3

3- دستيابى انسان ها به زندگى آرام و امن و به دور از سلطه جبّاران ، امرى بس مهم و ارزشمند

فأغرقن_ه و من معه . .. اسكنوا الأرض

ايمان ظالمان مغرب سرزمين ذوالقرنين

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 87 - 4

4- ذوالقرنين ، به ايمان آوردن ظالمان ساحل دريا و دست برداشتن آنان از ظلم و فساد ، اميدوار بود و در مجازات آنان شتابى نداشت .

قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه

حرف {سوف} براى آينده است و فعل هاى شرط ({آمن} و {عمل}) در آيه بعد، قرينه اين است كه ذى القرنين، به احتمال ايمان آوردن ظالمان، در مجازات آنان تعجيل نكرده است.

بارش سنگ بر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 83 - 7

7_ جوامع ستمگر ، در معرض گرفتار شدن به كيفر هاى دنيوى و در خطر هدف قرار گرفتن سنگ هاى عذاب

و ما هى من الظ_لمين ببعيد

{هى} مى تواند به قريه يا قريه هايى كه از سياق كلام برمى آيد، باز گردد و مى تواند به {حجارة} در آيه قبل ارجاع شود. معناى جمله {و ما هى ...} بنابر احتمال دوم چنين است: آن سنگهاى كذايى دور از ستمگران نيست; يعنى، ستمگران در معرض چنين عذابهايى اند و آن گونه سنگها براى آنان مهياست.

بد فرجامى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 135 - 9

9 _ فرجام نيك از آن پيامبر(ص) و مؤمنان است. و ظالمان محروم از آن مى باشند.

فسوف تعلمون من تكون له عقبة الدار إنه لايفلح الظلمون

بدگويى از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 148 - 6،8،15

6 _ مظلوم ، مجاز به هتك حرمت ظالم و

آشكار ساختن خصلت هاى ظالمانه وى ، براى مردم

لايحب اللّه الجهر بالسوء من القول إلاّ من ظلم

مناسبت حكم و موضوع اقتضا مى كند كه گفته شود مراد از اظهار عيوب ظالم گفتارى است كه مظلوم به وسيله آن ستمگرىِ ظالم را نسبت به خودش بيان كند، بنابراين مظلوم حق ندارد بديهاى ظالم را كه هيچ رابطه اى با وى ندارد، افشا كند.

8 _ تبليغ و بدگويى آشكار ، از روش هاى مجاز براى مبارزه عليه ظلم و ظالم است .

لايحب اللّه الجهر بالسوء من القول إلاّ من ظلم

15 _ توجه به علم و آگاهى خداوند ، مانع سوء استفاده انسان ، از خصلت هاى الهى به مظلومان در بدگويى ظالمان

لايحب اللّه الجهر بالسوء من القول إلاّ من ظلم و كان اللّه سميعاً عليماً

جمله {كان اللّه . ..}، مى تواند هشدارى به مظلومان باشد كه مبادا از حكم الهى سوء استفاده كنند و در بدگويى و غيبت ظالم از حد تجاوز نمايند و يا هشدار به كسانى باشد كه مظلوم نيستند و به بهانه اين كه مظلومند، عليه بى گناهى افشاگرى كنند.

بهانه جويى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 150 - 9

9 - تنها ستم پيشگان پس از تعيين مسجدالحرام به عنوان قبله ، دست از بهانه جويى برنداشته و به دشمنى خويش عليه مسلمانان ادامه مى دادند .

لئلا يكون للناس عليكم حجة إلا الذين ظلموا منهم

بى پناهى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 72 - 22

22 _ ستمكاران هيچ ياورى براى نجات از آتش دوزخ

ندارند .

و ما للظلمين من انصار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 45 - 7

7 _ قطع هر گونه امداد الهى به ظالمانِ تكذيب كننده آيات الهى*

فقطع دابر

{دابر} به معنى پشت و عقب است و از معانى محتمل كنايى در آيه قطع هر گونه امداد و فيض الهى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 44 - 10

10 - هنگامه عذاب ، لحظه ظهور و بروز بى پناهى گمراهان ستم پيشه است .

فما له من ولىّ من بعده و ترى الظ_لمين لمّا رأوا العذاب يقولون هل إلى مردّ من سبي

بى تأثيرى عذرخواهى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 52 - 1

1 - عذرخواهى ستمگران در قيامت ، بى نتيجه بوده و سودى به حال آنان نخواهد داشت .

يوم لاينفع الظ_لمين معذرتهم

بى تأثيرى مكر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 46 - 5،6

5- ستمگران پيشين براى نجات خويش از عذاب استيصال به انواع گوناگون مكر و چاره انديشى متوسل شدند ; ولى از آنها هيچ نتيجه اى نگرفتند .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم و تبيّن لكم كيف فعلنا بهم . .. و قد مكروا مك

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه جمله {و قد مكروا مكرهم . ..} حال براى ضمير {بهم} باشد; يعنى، با اينكه آنان به انواع حيله ها و چاره انديشيها براى نجات از عذاب متوسل مى شدند گرفتار آن شدند.

6- مكر ها و چاره

انديشى هاى ستمگران ، هر چند گسترده و كوه شكن باشد ، در برابر نيروى حق بى ثمر و ناموفق خواهد بود .

و قد مكروا مكرهم و عند الله مكرهم و إن كان مكرهم لتزول منه الجبال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 47 - 6

6- خنثى و بى نتيجه كردن مكر و ترفند هاى ستمگران ، وعده خداوند به رسولان خويش

و قد مكروا مكرهم و عند الله مكرهم و إن كان مكرهم لتزول منه الجبال . فلاتحسبنّ ال

بى تأثيرى مهلت به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 59 - 9

9- هلاكت جوامع ، نتيجه تداوم يافتن ستم پيشگى آنان و سود نبردن از مُهلت ها است .

تلك القرى أهلكن_هم لمّا ظلموا و جعلنا لمهلكهم موعدًا

بى لياقتى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 11

11_ ستمكاران ، شايسته ولايت و سرپرستى نيستند .

و لاتركنوا إلى الذين ظلموا . .. و ما لكم من دون الله من أولياء

بى ياورى اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 37 - 13

13 - ستمگران در قيامت ، محروم از هرگونه نصرت و يارى

فما للظ_لمين من نصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 18 - 9

9 - محروميت ستمكاران در قيامت ، از يارى دوست و نزديكان دلسوز و شفاعت شفيعان

ما للظ_لمين من حميم و لا شفيع يطاع

{حميم} در لغت به معناى دوست

(العين) و به {القريب المشفق} (نزديك دلسوز) معنا شده است (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 8 - 10

10 - ستم پيشگان ، محروم از هرگونه ولىّ و ياورى در قيامت

و الظ_لمون ما لهم من ولىّ و لانصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 46 - 1

1 - ستمگران ، فاقد هرگونه ياور و پشتيبان براى نجات از عذاب الهى

ألا إنّ الظ_لمين فى عذاب مقيم . و ما كان لهم من أولياء ينصرونهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 19 - 4

4 - ياورى ظالمان نسبت به يكديگر ، منحصر به دنيا و بى ثمر در آخرت *

و إنّ الظ_لمين بعضهم أولياء بعض

در صورتى كه تعبير {من اللّه} داراى مضاف محذوف و تقدير آن {من عذاب اللّه} باشد; مى توان استفاده كرد، {لن يغنوا} نظر به آخرت و كيفر و پاداش الهى دارد و {بعضهم أولياء بعض} نظر به هميارى هاى دنيوى و مادى ظالمان.

بى ياورى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 18 - 11،14

11 - محروميت ستمگران به هنگام دشوارى مرگ از هرگونه يارى دوست و نزديكان دلسوز خود و شفاعت شفيعان

ما للظ_لمين من حميم و لا شفيع يطاع

14 - { عن موسى بن جعفر ( ع ) . . . ما من مؤمن يرتكب ذنباً إلاّ ساء ذلك و ندم عليه . . . فإن لم يندم على ذنب يرتكبه فليس بمؤمن و لم تجب له الشفاعة

و كان ظالماً و اللّه تعالى يقول : { ما للظالمين من حميم و لا شفيع يطاع } ;

از امام كاظم(ع) روايت شده است: . ..هيچ مؤمنى نيست كه پس از ارتكاب گناه ناراحت و پشيمان نشود... و اگر بر گناه خود پشيمان نشود، مؤمن نيست و شفاعت براى او نخواهد بود و او ظالم است. خداوند تعالى مى فرمايد: ماللظالمين من حميم و لاشفيع يطاع }.

بيان فرجام ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 15

15- بيان سرگذشت ستم پيشگان كيفر شده و نيز داستان هاى مثال زدنى و درس آموز ، در قلمرو موضوعات قرآن

و سكنتم فى مس_كن الذين . .. و تبيّن لكم كيف فعلنا بهم و ضربنا لكم الأمثال

بينش ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 9

9- سوگند ستمگران در دنيا بر پايدارى و زوال ناپذيرى قدرت خويش

الذين ظلموا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل ما لكم من زوال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 16 - 5

5- مرفهان ستمگر ، جهان را بازيچه و بى هدف مى پندارند .

قرية كانت ظالمة . .. وارجعوا إلى ما أُترفتم فيه ... و ما خلقنا السماء والأرض و م

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 48 - 4

4 - ستمگران اعمال و رفتار هاى بد و زشت خود را در دنيا ، زيبا و خوب پنداشته و يا از بدى و زشتى آنها غافل

اند .

و بدا لهم سيّئات ما كسبوا

ظاهر شدن اعمال زشت ستمگران در نظر آنان، ممكن است به خاطر اين باشد كه آنها را خوب و زيبا مى دانستند و يا از بدى و زشتى چنين رفتارى، كاملاً غافل بودند.

پايان حق ستيزى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 99 - 1

1 - لحظه مرگ ، لحظه پايان يافتن شرارت ها و حق ستيزى هاى كافران و ستمگران

حتّى إذا جاء أحدهم الموت قال ربّ ارجعون

{حتى} براى بيان غايت شرارت ها و ستمگرى هاى كافران است.

پشيمانى اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 27 - 1،3،4

1 _ ستم گران در قيامت ، از عملكرد خويش به شدت پشيمان خواهند بود .

و يوم يعضّ الظالم على يديه

جمله {يعضّ الظالم على يديه; ستم كار دو دست خويش به دندان گزد} از كنايات است و به قرينه سياق آيه، اين جمله كنايه از پشيمانى و ندامت مى باشد. گفتنى است تعديه فعل {يعضّ} به وسيله {على} _ با آن كه خود از افعال متعدى است _ براى تأكيد مضمون آن فعل است; يعنى، پشيمانى آنان بسيار شديد خواهد بود.

3 _ ستم گران ، در روز رستاخيز ، از نپيمودن راه پيامبر ( ص ) و دورى از روش او ، به شدت پشيمان و متأسف خواهند بود .

الظالم . .. يقول ي_ليتنى اتّخذت مع الرسول سبيلاً

4 _ نپيمودن راه پيامبر ( ص ) و دورى از روش او ، مايه تأسف و ندامت در قيامت

يقول ي_ليتنى اتّخذت مع الرسول سبيلاً

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 28 - 1

1 _ اظهار تأسف و ناراحتى شديد ستم گران در قيامت ، از دوستى با افراد ناباب در دنيا

الظالم . .. ي_ويلتى ليتنى لم أتّخذ فلانًا خليلاً

{خليل} به معناى صديق و دوست است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 33 - 10

10 - ستمگران با ديدن عذاب الهى در قيامت ، از انتخاب عقيده كفرآلود ، پشيمان شده و آن را مخفى خواهند كرد .

و لو ترى إذ الظ_لمون موقوفون عند ربّهم . .. و أسرّوا الندامة لمّا رأوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 44 - 11

11 - عجز و پشيمانى ستمكاران در قيامت ، آشكار و نمايان است .

و ترى الظ_لمين . .. يقولون

از واژه هاى {ترى} و {يقولون}، استفاده مى شود كه ظالمان ندامت و آرزوى بازگشت را پنهان نمى دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 4

4 - پشيمانى ستمكاران در صحنه قيامت و پس از مشاهده عذاب ، بى تأثير به حال آنان

يقولون هل إلى مردّ من سبيل . و تري_هم يعرضون عليها

پشيمانى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 54 - 14

14 _ { عن حماد بن عيسى عمن رواه عن ابى عبداللّه ( ع ) قال : سئل عن قول اللّه : { و اسروا الندامة . . . } قال : قيل له : و ما

ينفعهم اسرار الندامة و هم فى العذاب ؟ قال : كرهوا شماتة الأعداء ;

حماد بن عيسى از شخصى روايت مى كند كه از امام صادق (ع) درباره سخن خدا كه مى فرمايد: {پشيمانى خود را در دل نهان مى كنند . ..} سؤال شد: پنهان كردن پشيمانى براى آنان چه سودى دارد، در حالى كه در عذاب هستند؟ فرمود: سرزنش دشمنان را ناخوش دارند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 15 - 1

1- مرفهانِ ستمگر در تأسف و پشيمانى ، از زمان احساس عذاب تا هنگامه هلاكت و نابودى

فما زالت تلك دعويهم حتّى جعلن_هم حصيدًا خ_مدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 44 - 6

6 - ستمكاران ، خواهان بازگشت به دنيا و جبران گناهان گذشته خود به هنگام مشاهده عذاب

و ترى الظ_لمين لمّا رأوا العذاب يقولون هل إلى مردّ من سبيل

پوچگرايى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 16 - 5

5- مرفهان ستمگر ، جهان را بازيچه و بى هدف مى پندارند .

قرية كانت ظالمة . .. وارجعوا إلى ما أُترفتم فيه ... و ما خلقنا السماء والأرض و م

پيروزى بر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 23 - 16

16 _ پيروزى حتمى بنى اسرائيل بر جباران ، در صورت يورش بر آنان از دروازه سرزمين مقدس

ادخلوا عليهم الباب فاذا دخلتموه فانكم غلبون

پيروزى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3

- 140 - 24

24 _ پيروزى ظالمين در پيكار با مؤمنان ، دليل محبوبيّت آنها نزد خداوند نيست .

و لاتهنوا . .. و ليعلم اللّه الّذين امنوا ... و اللّه لايحبّ الظّالمين

بنابر اينكه مراد از ظالمان، همان پيروزمندان جنگ احد باشد، خداوند به مؤمنان يادآور مى شود كه پيروزى مشركان، حاكى از محبّت الهى به ايشان نخواهد بود.

تأخير عذاب ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 47 - 4

4- تأخير عذاب ستمگران به معناى تخلف وعده الهى به رسولان خويش نيست .

و قد مكروا مكرهم و عند الله مكرهم . .. فلاتحسبنّ الله مخلف وعده رسله

جمله {فلاتحسبنّ الله . ..} مى تواند پاسخ به اين سؤال مقدر باشد كه: چرا برخى از ستمگران هنوز دچار عذاب استيصال نشده اند، پس وعده خدا ممكن است تخلف پيدا كند؟

تأخير كيفر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 61 - 9،13

9- عفو موقت و تأخير در مؤاخذه و عقوبت ظالمان ، به معناى ر ها كردن هميشگى آنان نيست .

و لو يؤاخذ الله الناس بظلمهم ما ترك عليها من دابّة و ل_كن يؤخّرهم إلى أجل مسمًّى

13- تعيين اجل مقرر براى انسان ها و تصميم به مؤاخذه و عقوبت كردن ظالمان و يا تأخير آن ، به دست خداوند است .

و لو يؤاخذ الله الناس . .. و ل_كن يؤخّرهم إلى أجل مسمًّى

تجاوز به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 40 - 3

3 - انتقام جويى ، كينه توزى و تجاوز

از حد در مسير مجازات ستمگر ، ممنوع و نامشروع است .

و جزؤا سيّئة سيّئة مثلها

تجاوزگرى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 5

5 - ذلت و خوارى ظالمان در قيامت ، پيامد خوى تجاوزگرى و توسعه طلبى آنان است .

إنّما السبيل على الذين يظلمون . .. و تري_هم يعرضون عليها خ_شعين من الذلّ

تحقير اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 24 - 11

11 - ظالمان ، مورد سرزنش و تحقير در قيامت

و قيل للظ_لمين ذوقوا ما كنتم تكسبون

تعبير {بچشيد. ..} براى سرزنش و تحقير مى باشد.

ترس اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 42 - 6

6- خيره شدن چشمان ستمگران و مبهوت ماندن آنان از شدت ترس در روز قيامت

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون إنما يؤخّرهم ليوم تشخص فيه الأبص_ر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 43 - 1،3

1- ستمگران ، در قيامت ، شتابان و با ترس و ذلت سر برافراشته و چشم دوخته ، محشور خواهند شد .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون . .. مهطعين مقنعى رءوسهم

{اهطاع} به معناى حركت سريع همراه با ترس است و {اقناع} به معناى سر برافراشتن و خيره شدن چشم به چيزى با حالت ذلت و خوارى است (لسان العرب).

3- شدت وحشت و اضطراب و بهت زدگى غير قابل توصيف ستمگران در قيامت

يعمل الظ_لمون . .. مهطعين مقنعى رءوسهم لايرتدّ إليهم طرفهم و أفئدتهم

هوآء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 22 - 1

1 - ستم پيشگان ، هراسناك از عملكرد خويش در صحنه قيامت

ترى الظ_لمين مشفقين ممّا كسبوا و هو واقع بهم

به قرينه ذيل اين آيه _ كه در مورد قيامت است _ به دست مى آيد كه صدر آيه ترسيم كننده صحنه اى از قيامت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 3،7

3 - خشوع و فروتنى ظالمان در قيامت ، خشوعى ذليلانه و از سر ترس و هراس

و تري_هم . .. خ_شعين من الذلّ ينظرون من طرف خفىّ

7 - نگاه ترس آلود و مضطرب ستمكاران به جهنم ، در كناره آتش دوزخ

ينظرون من طرف خفىّ

نگاه زير چشمى به جهنم ، كنايه از ترس و وحشت است .

ترس از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 63 - 13

13 _ ترك نهى از منكر در برابر ستمگران ، از سوى علماى اهل كتاب ، به انگيزه حفظ منافع شخصى _ تأمين شده از ناحيه آن ستمگران _ و يا ترس از تهديداتشان

لولا ينهيهم الربنيون و الاحبار

از امام حسين(ع) در توضيح آيه فوق روايت شده: . .. و انما عاب اللّه ذلك عليهم لانهم كانوا يرون من الظلمة الذين بين اظهرهم المنكر و الفساد فلاينهونهم عن ذلك رغبة فيما كانوا ينالون منهم و رهبة مما يحذرون ... .

_______________________________

تحف العقول، ص 137; بحارالانوار، ج 100، ص 79، ح 37.

ترس ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس

- 10 - 54 - 3

3 _ ترس و وحشت ستمگران ، به هنگام نزول عذاب قيامت ، تا درجه اى است كه اگر از هر يك از آنان به اندازه تمام آنچه در زمين است براى رهاييشان درخواست شود ، اگر مى داشتند ، بى درنگ نثار مى كردند .

و لو أن لكل نفس ظلمت ما فى الأرض لافتدت به

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 12 - 3

3- وحشت و اضطراب شديد و ناگهانى جوامع ستمگر ، هنگام ظهور علايم و نشانه هاى عذاب الهى

فلمّا أحسّوا . .. إذا هم منها يركضون

مطلب ياد شده از {إذا}ى فجائيه _ كه دلالت بر امر ناگهانى و به دور از انتظار مى كند _ استفاده شده است; زيرا فرار ناگهانى دليل بر وجود نوعى اضطراب و وحشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 7 - 3

3 - ظالمان ، در هراس از مرگ و گريزان از آن

و لايتمنّونه . .. و اللّه عليم بالظ_لمين

ترك گرايش به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 115 - 3

3_ پايدارى بر دين ، پرهيز از طغيان گرى و تمايل نداشتن و تكيه نكردن بر ستمگران ، امورى نيازمند به صبرپيشگى

فاستقم كما أُمرت . .. و لاتركنوا إلى الذين ظلموا ... واصبر

تزلزل ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 27 - 10

10- ستم پيشگان ، بى بهره از ثبات آرامش و فاقد اصول ثابت و

سخن استوار در زندگى دنيا و آخرتند .

يثبّت الله الذين ءامنوا بالقول الثابت فى الحيوة الدنيا و فى الأخرة و يضلّ الله ا

از مقايسه صدر و ذيل آيه و مقابله ظالمان با مؤمنان مطلب فوق استفاده مى شود.

تشابه برخوردهاى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 2،

2- ستمگران عصر بعثت در رفتار و كردار ، چنان ستمگران اقوام پيشين بودند .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا

تفاخر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 6 - 1

1 - به رخ كشيدن انفاق اموالى انبوه و مباهات به آن ، ورد زبان قلدر مآبان گردنكش

يقول أهلكت مالاً لبدًا

{يقول} مضارعى است كه استمرار را مى رساند. فاعل آن كسى است كه در آيه قبل، به {فريفته قدرت خويش} توصيف شده است. {لبداً}; يعنى، انباشته (مفردات راغب). مفاد آيه شريفه اين است كه گوينده اين سخن، اهل انفاق بوده است; ولى به دليل تفاخر يا رياكارى و يا اتلاف ناميدن انفاق، مورد مذمت قرار گرفته است و يا اين كه او به دروغ، ادعاى انفاق مى كند. آيه بعد نيز با اين احتمال ها سازگار است.

تقليد ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 69 - 1،2،3

1 - تقليد از پدران و اجداد در عقايد دينى باطل و مبانى فكرى غلط ، از ويژگى هاى دوزخيان ستمگر

إنّهم ألفوا ءاباءهم ضالّين

مفسران برآنند كه در اين جا ظاهر آيه شريفه (كافران پداران شان را گمراه يافتند) مراد نيست; بلكه اين خداوند است كه

آنان را گمراه خوانده است و كافران تنها پدران خود را بر آيينى يافتند و بى تأمل و انديشه از آنان تقليد كردند. مفاد اين آيه، مانند مفاد آيه 23 سوره زخرف است كه مى فرمايد: {إنّا وجدنا ءاباءنا على امّة و إنّا على ءاثارهم مقتدون}.

2 - تقليد دوزخيان ستمگر از پدران خود در عقايد دينى و مبانى فكرى ، تقليدى كوركورانه بود .

إنّهم ألفوا ءاباءهم ضالّين

3 - تقليد كوركورانه دوزخيان ستمگر در عقايد دينى و مبانى فكرى از پدران خود ، موجب دوزخى شدن آنان گرديد .

ثمّ إنّ مرجعهم لإلى الجحيم . إنّهم ألفوا ءاباءهم ضالّين

برداشت ياد شده از آن جا است كه جمله {إنهم ألفوا. ..} تعليل براى جملات پيشين (عذاب شدن و دوزخى گشتن كافران) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 70 - 1

1 - دوزخيان ستمگر ، بدون تعقّل و بى اختيار از رفتار و كردار پدران خود ، تقليد كرده و پيروى مى كردند .

فهم على ءاث_رهم يهرعون

مقصود از {آثار} رفتار و كردار و {اهراع} (ماده {يهرعون}) به معناى با سرعت دويدن است. اين كنايه از بى تأمل اقدام كردن و بى اختيار عمل كردن است.

تقليد كوركورانه از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 54 - 7

7 - تسليم كوركورانه در برابر قدرت هاى ستم پيشه ، نشانه خفت و سبك مغزى انسان است .

فاستخفّ قومه فأطاعوه

از تفريع {فأطاعوه} بر {فاستخفّ}، مطلب بالا استفاده مى شود.

تكذيبگرى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29

- 49 - 8

8 - آيات الهى را ، جز ظالمان ، انكار نمى كنند .

و ما يجحد بأي_تنا إلاّ الظ_لمون

تنوع مكر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 46 - 5

5- ستمگران پيشين براى نجات خويش از عذاب استيصال به انواع گوناگون مكر و چاره انديشى متوسل شدند ; ولى از آنها هيچ نتيجه اى نگرفتند .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم و تبيّن لكم كيف فعلنا بهم . .. و قد مكروا مك

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه جمله {و قد مكروا مكرهم . ..} حال براى ضمير {بهم} باشد; يعنى، با اينكه آنان به انواع حيله ها و چاره انديشيها براى نجات از عذاب متوسل مى شدند گرفتار آن شدند.

توبه ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 39 - 3،12

3 _ اصلاح ، شرط پذيرش توبه ستمكار و بازگشت رحمت الهى به او

فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح فإنّ اللّه يتوب عليه

12 _ خداوند ، ترغيب كننده ستمكاران و گنهكاران به توبه و اصلاح خويش ( خودسازى )

فمن تاب . .. فإنّ اللّه يتوب عليه إنّ اللّه غفور رحيم

توجه دادن ستمكاران به مغفرت، رحمت و توبه پذيرى خداوند مى تواند به منظور ترغيب آنان به توبه و اصلاح باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 92 - 8

8_ عقوبت و سرزنش كسانى كه در حق آدمى ستم كرده اند پس از اعترافشان به گناه و توبه از آن ، به دور از شأن

نيكوكاران است .

لاتثريب عليكم اليوم

{اليوم} ظرف و متعلق به {تثريب} است و مراد از آن زمانى است كه برادران يوسف به خطاى خويش اعتراف نموده و از گناه خود توبه كردند (و إن كنّا لخاطئين).

توطئه ظالمان صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 3 - 6،7

6- مشركانِ ستم پيشه ، داراى حركت هاى جمعى و متشكل عليه دعوت پيامبر ( ص )

و أسرّوا النجوى الذين ظلموا

{أسرّوا} (از مصدر {اسرار}); يعنى، پنهان مى داشتند و {نجوى} به معناى گفتوگوهاى پنهانى و مفعول براى {أسرّوا} است. بنابراين نجواكردن، دليل بر حركت جمعى و متشكل است و پنهان داشتن آن بيانگر سعى و تلاش بر دور ماندن اين حركت از انظار ديگران (مسلمانان) است.

7- توطئه چينى گروهى خاص از مشركان ستم پيشه عليه پيامبر ( ص ) و دعوت او

و أسرّوا النجوى الذين ظلموا

برداشت ياد شده مبتنى براين است كه {الذين ظلموا} قيد احترازى باشد; يعنى، آن دسته از مشركانى كه ستم پيشه اند و خوى تجاوزگرى دارند.

تهديد ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 6 - 5

5 _ هشدار خداوند به ظالمان پندناپذير و تهديد آنان به عذابهاى دوزخ

إنا كنا ظلمين. فلنسئلن الذين أرسل إليهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 11 - 3

3- تهديد شدن جوامع ستمگر و مشركان ، به هلاكت و نابودى از سوى خداوند

و كم قصمنا من قرية كانت ظالمة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 227 - 13

13

- تهديد ظالمان و كفرپيشگان از سوى خدا به كيفرى حتمى و نه چندان دور

و سيعلم الذين ظلموا أىّ منقلب ينقلبون

تهديد ظالمان دوران ذوالقرنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 87 - 1،8

1- ذوالقرنين ، از كيفر ساحل نشينان غرب ، چشم پوشى كرد و تنها كسانى را كه بر ستم كارى خود باقى بمانند ، به مجازات تهديد كرد .

قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه

8- ذوالقرنين ، ظالمان ساحل دريا را علاوه بر تهديد به مجازات و كيفر هاى خويش ، از عذاب سخت آخرت ، بيم داد .

قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه ثمّ يردّ إلى ربّه فيعذّبه

جانشينى از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 133 - 8

8 _ اگر خداوند بخواهد مردم ستمگر و كافر را نابود مى كند و نسلهاى ديگرى را جانشين آنان مى سازد.

إن يشأ يذهبكم و يستخلف من بعدكم ما يشاء

جنگ با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 21 - 10

10 _ هشدار موسى ( ع ) به زيانكارى قوم خويش در صورت فرار و عقب نشينى به هنگام رويارويى با جباران سرزمين مقدس

و لاترتدوا على ادباركم فتنقلبوا خسرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 22 - 1،2

1 _ تأكيد بنى اسرائيل بر كناره گيرى از نبرد با زورگويان سرزمين مقدس ، على رغم فرمان موسى ( ع )

قالوا يموسى ان فيها قوماً جبارين و إنّا لن ندخلها

2 _ هراس قوم

موسى ( بنى اسرائيل ) از برخورد و رويارويى با زورگويان قدرتمند حاكم بر سرزمين مقدس

قالوا يموسى ان فيها قوماً جبارين و إنّا لن ندخلها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 23 - 3

3 _ ياران موسى ( ع ) و وفاداران به او براى نبرد با زورگويان سرزمين مقدس ، جمعى اندك و ناچيز

ان فيها قوماً جبارين . .. قال رجلان من الذين يخافون

جهاد با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 39 - 3

3 - پيكار با دشمن مهاجم و ستم پيشه ، حق مشروع ستمديدگان

أُذن للذين يق_تلون بأنّهم ظلموا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 40 - 3

3 - جنگ و پيكار آوارگان با زورگويانى كه آنان را به جرم ايمان و خداخواهى از سرزمين شان بيرون كردند ، حقى است مشروع كه خدا به آنان داده بود .

أُذن للذين يق_تلون . .. الذين أُخرجوا من دي_رهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 25 - 14

14 - لزوم جهاد و پيكار بى امان با دشمنان دين و عدالت

و أنزلنا معهم الكت_ب و الميزان . .. و أنزلنا الحديد

واژه {حديد} در آيه شريفه مجازاً در معناى جهاد و قتال به كار رفته است; يعنى، ما فرمان قتال با دشمنان را، به همراه پيامبران نازل كرديم.

جهل اكثريت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 47 - 4

4 - بيشتر ظالمان ، بى

خبر از كيفر هاى دنيوى و اخروى خويش

و ل_كنّ أكثرهم لايعلمون

جهل ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 41 - 13

13- ظالمان ، از ارزش و اجرت هجرت در راه خدا بى خبرند .

من بعد ما ظلموا . .. لو كانوا يعلمون

برداشت فوق بنابراين احتمال است كه مرجع ضمير {يعلمون} فاعل محذوف فعل {ظلموا} باشد.

حاكميت بر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 129 - 6

6 _ حاكميت يافتن ستمگران بر مردم ستم پيشه از سنتهاى خداوند در جوامع انسانى است.

و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا

حاكميت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 129 - 6

6 _ حاكميت يافتن ستمگران بر مردم ستم پيشه از سنتهاى خداوند در جوامع انسانى است.

و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا

حبط عمل پيروان ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 18 - 13

13- { عن محمدبن مسلم قال : سمعت أباجعفر ( ع ) يقول : . . . ان ائمة الجور و أتباعهم لمعزولون عن دين الله قد ضلّوا و اضلّوا ، فأعمالهم التى يعملونها { كرماد اشتدّت به الريح فى يوم عاصف . . . } ;

محمدبن مسلم گويد: از امام صادق(ع) شنيدم كه فرمود: پيشوانان ستمگر و پيروان آنان، از دين خدا جدا شده اند. همانا گمراه گشته و گمراه كننده اند. پس اعمالى را كه انجام مى دهند [همان گونه است كه خداوند فرموده]: كرماد اشتدّت به الريح فى يوم

عاصف...}.

حبط عمل ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 18 - 13

13- { عن محمدبن مسلم قال : سمعت أباجعفر ( ع ) يقول : . . . ان ائمة الجور و أتباعهم لمعزولون عن دين الله قد ضلّوا و اضلّوا ، فأعمالهم التى يعملونها { كرماد اشتدّت به الريح فى يوم عاصف . . . } ;

محمدبن مسلم گويد: از امام صادق(ع) شنيدم كه فرمود: پيشوانان ستمگر و پيروان آنان، از دين خدا جدا شده اند. همانا گمراه گشته و گمراه كننده اند. پس اعمالى را كه انجام مى دهند [همان گونه است كه خداوند فرموده]: كرماد اشتدّت به الريح فى يوم عاصف...}.

حتميت عذاب اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 24 - 6

6 - ستمگران ، گرفتار عذاب سخت و گريزناپذير در قيامت

و قيل للظ_لمين ذوقوا ما كنتم تكسبون

حتميت عذاب ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 85 - 1

1- ظالمان پس از قطعى شدن عذابشان ، محروم از كمترين تخفيف و مهلت

و إذا رءا الذين ظلموا العذاب فلايخفّف عنهم

مقصود از رؤيت در آيه شريفه ديدن با چشم نيست; بلكه معناى كنايى آن مقصود است; يعنى، قطعى شدن عذاب.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 13 - 2

2- كيفر و عذاب جوامع ستمگر و مترف ، گريزناپذير است و فرار از آن نتيجه اى ندارد .

لاتركضوا وارجعوا إلى ما أُترفتم فيه

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 24 - 7

7 - عذاب سخت و گريزناپذير ستمگران ، نتيجه رفتار و كردار خود آنان است .

و قيل للظ_لمين ذوقوا ما كنتم تكسبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 47 - 3

3 - كيفر عذاب سخت براى ستمگران در قيامت ، قطعى و غيرقابل گريز است .

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم القي_مة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 46 - 1

1 - ستمگران ، فاقد هرگونه ياور و پشتيبان براى نجات از عذاب الهى

ألا إنّ الظ_لمين فى عذاب مقيم . و ما كان لهم من أولياء ينصرونهم

حتميت كيفر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 61 - 11

11- عقوبت و مؤاخذه انسان هاى ظالم ، در وقت و موعد مقرر انجام مى شود .

و لو يؤاخذ الله الناس بظلمهم . .. و ل_كن يؤخّرهم إلى أجل مسمًّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 59 - 8

8- نظام كيفرى خدا براى مجازات دنيوى امّت هاى ستم پيشه ، نظامى زمان بندى شده و داراى موعدى تخلّف ناپذير است .

و جعلنا لمهلكهم موعدًا

{مهلك} مصدر ميمى و {موعد} اسم زمان است; يعنى، براى هلاكت ظالمان، زمانى معيَّن در نظر گرفته شده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 19 - 4

4 _ چشيدن عذاب بزرگ الهى ،

كيفر حتمى ستم كاران

و من يظلم منكم نذقه عذابًا كبيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 227 - 13

13 - تهديد ظالمان و كفرپيشگان از سوى خدا به كيفرى حتمى و نه چندان دور

و سيعلم الذين ظلموا أىّ منقلب ينقلبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 59 - 4

4 - كيفر كافران و ستم پيشگان ، سنت تغييرناپذير الهى در طول تاريخ

فإنّ للذين ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم

از مجموع آيه شريفه، آيه استفاده مى شود كه مجازات امت هاى گذشته، منحصر به آنان نبوده است; بلكه قانونى كلى است كه شامل تمام ستم پيشگان مى شود.

حتميت هلاكت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 13 - 7

7- در پى تهديد شدن انبيا از سوى كفار ، خداوند به پيامبران وحى كرد كه قطعاً ستمگران را هلاك خواهد كرد .

قالوا . .. لنخرجنّكم ... فأوحى إليهم ربّهم لنهلكنّ الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 56 - 3

3 - نابودى قدرت هاى جبار ، با تمامى اقتدار و شكوه ، سنت حتمى الهى است .

فجعلن_هم سلفًا و مثلاً للأخرين

معرفى كردن سرنوشت فرعونيان به عنوان عبرتى براى آيندگان، نشانگر آن است كه چنين سرنوشتى، در انتظار همه جباران تاريخ است.

حرمت اعتماد بر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 1

1_ تمايل به ستمگران و اتكاى بر آنان ، حرام و گناهى بزرگ است

.

و لاتركنوا إلى الذين ظلموا

{الركون إلى شىء}; يعنى ، گرايش پيدا كردن به چيزى و اعتماد كردن بر آن.

حرمت گرايش به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 1

1_ تمايل به ستمگران و اتكاى بر آنان ، حرام و گناهى بزرگ است .

و لاتركنوا إلى الذين ظلموا

{الركون إلى شىء}; يعنى ، گرايش پيدا كردن به چيزى و اعتماد كردن بر آن.

حسابرسى اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 87 - 9

9- آخرت ، زمان بازگردانده شدن ستم گران و كافران و افراد ناصالح به پيش گاه خداوند و حساب رسى كردار آنها است .

ثمّ يردّ إلى ربّه فيعذّبه

حسرت اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 39 - 5

5- حسرت كافران و ستم گران در قيامت ، به خاطر از دست دادن فرصت ها در دنيا

و أنذرهم يوم الحسرة إذ قضى الأمر

{إذ} در {إذ قضى الأمر} بيانگر {يوم الحسرة} است و مراد اين است كه روز حسرت، هنگامى است كه موضوع خاتمه يافته باشد.

حسرت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 14 - 2

2- مرفهان ستمگر ، با مشاهده عذاب الهى در حسرت و ندامت فرو مى روند .

فلمّا أحسّوا بأسنا . .. قالوا ي_ويلنا إنّا كنّا ظ_لمين

حشر اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 22 - 3

3 _ خداوند گردآورنده تمامى ستمگران (اهل كتاب و

مشركان) در قيامت

إنه لايفلح الظلمون . .. و يوم نحشرهم جميعا

چون در آيات گذشته سخن از مشركان و اهل كتاب به ميان آمده بود، در برداشت اين دو گروه به عنوان مصاديقى بارز از ظالمان مشخص شده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 43 - 1

1- ستمگران ، در قيامت ، شتابان و با ترس و ذلت سر برافراشته و چشم دوخته ، محشور خواهند شد .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون . .. مهطعين مقنعى رءوسهم

{اهطاع} به معناى حركت سريع همراه با ترس است و {اقناع} به معناى سر برافراشتن و خيره شدن چشم به چيزى با حالت ذلت و خوارى است (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 48 - 8

8- قيامت ، روز احضار ستمگران و انتقام خداوند از آنان

و أنذر الناس . .. الذين ظلموا ... إن الله عزيز ذو انتقام . يوم تبدّل الأرض ... و

حشر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 22 - 1

1 - گرد آمدن مشركان ستم پيشه و هم فكران و معبود هاى آنان ، در عرصه قيامت به فرمان خداوند

احشروا الذين ظلموا و أزوجهم و ما كانوا يعبدون

{ازواج} مى تواند به معناى {اقران} (هم نشينان و هم فكران) باشد و نيز مى تواند جمع {زوج} (به معناى همسر) باشد. برداشت ياد شده مبتنى بر معناى نخست است.

حق ستيزى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 53 -

6

6 - بى دادگران كفرپيشه تاريخ ، مردمانى حق ستيز و غير قابل آشتى با آيات وحى و رسولان الهى

و إنّ الظ_لمين لفى شقاق بعيد

حق ناپذيرى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 78 - 2

2 - حق گريزى و تنفر از پيام حق ، ويژگى بارز بيشتر مجرمان ستم پيشه

و ل_كنّ أكثركم للحقّ ك_رهون

حقارت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جن - 72 - 15 - 2

2 - ظالمان و منحرفان از حق ، مردمى حقير و فاقد ارزش هاى انسانى در پيشگاه خداوند

و أمّا الق_سطون فكانوا لجهنّم حطبًا

{حطب}، به معناى چوب خشك و هيزم است. تشبيه ظالمان و منحرفان از حق به آن، مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

خدا و ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 42 - 2،3

2- غافل پنداشتن خداوند از عملكرد ستمگران ، پندارى باطل است .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون

3- ستمگران در كمند خداوندند و رفتارشان تحت نظر دقيق اوست .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون

خشوع اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 2،3

2 - گردن فرازان ستمگر ، خاشع و سرافكنده در صحنه قيامت

و تري_هم . .. خ_شعين من الذلّ

3 - خشوع و فروتنى ظالمان در قيامت ، خشوعى ذليلانه و از سر ترس و هراس

و تري_هم . .. خ_شعين من الذلّ ينظرون من طرف خفىّ

خطر هلاكت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

13 - قصص - 28 - 59 - 14

14 - جوامع ستم پيشه در معرض عذاب قهر الهى

و ما كنّا مهلكى القرى إلاّ و أهلها ظ_لمون

خواسته هاى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 44 - 6

6 - ستمكاران ، خواهان بازگشت به دنيا و جبران گناهان گذشته خود به هنگام مشاهده عذاب

و ترى الظ_لمين لمّا رأوا العذاب يقولون هل إلى مردّ من سبيل

خوشگذرانى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 13 - 4

4- غوطهورى در زندگى مادى و خوش گذرانى ، شيوه زندگى در جوامع ستمگر

قرية كانت ظالمة . .. وارجعوا إلى ما أُترفتم فيه

خيرگى چشم ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 43 - 1،2،3

1- ستمگران ، در قيامت ، شتابان و با ترس و ذلت سر برافراشته و چشم دوخته ، محشور خواهند شد .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون . .. مهطعين مقنعى رءوسهم

{اهطاع} به معناى حركت سريع همراه با ترس است و {اقناع} به معناى سر برافراشتن و خيره شدن چشم به چيزى با حالت ذلت و خوارى است (لسان العرب).

2- ستمگران بر اثر وحشت روز قيامت ، از حركت پلك هاى چشم ناتوان و دلشان تهى از تدبير و چاره جويى خواهد بود .

يعمل الظ_لمون . .. لايرتدّ إليهم طرفهم و أفئدتهم هوآء

3- شدت وحشت و اضطراب و بهت زدگى غير قابل توصيف ستمگران در قيامت

يعمل الظ_لمون . .. مهطعين مقنعى رءوسهم لايرتدّ إليهم طرفهم و أفئدتهم هوآء

درخواست ازدياد گمراهى

ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 24 - 3

3 - درخواست نوح ( ع ) از درگاه الهى ، مبنى بر افزودن گمراهى ظالمان و گمراه كنندگان جامعه

و لاتزد الظ_لمين إلاّ ضل_لاً

دروغگويى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 10

10- ستمگران در مهلت خواهى خويش از خداوند ، به هنگام مشاهده عذاب الهى ، براى پذيرش اسلام و پيروى از پيامبر ( ص ) راستگو نيستند .

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا ربّنا أخّرنا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل

از پاسخ خداوند به مهلت خواهى ستمگران كه فرمود: شما على رغم وجود آيات و دلايل روشن، بر زوال ناپذيرى خود تأكيد داشتيد، به دست مى آيد كه اگر خداوند به آنان مهلت دهد باز هم به راه باطل خود ادامه خواهند داد.

دشمن ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 60 - 5

5 - خداوند ، حامى و پشتيبان ستمديدگان و دشمن ستمگران و متجاوزان است .

و من عاقب بمثل ما عوقب به ثمّ بغى عليه لينصرنّه اللّه

دشمنى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 150 - 9

9 - تنها ستم پيشگان پس از تعيين مسجدالحرام به عنوان قبله ، دست از بهانه جويى برنداشته و به دشمنى خويش عليه مسلمانان ادامه مى دادند .

لئلا يكون للناس عليكم حجة إلا الذين ظلموا منهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22

- 53 - 6

6 - بى دادگران كفرپيشه تاريخ ، مردمانى حق ستيز و غير قابل آشتى با آيات وحى و رسولان الهى

و إنّ الظ_لمين لفى شقاق بعيد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 52 - 6

6 - ستمگران ، طيف مخالف پيامبران و مؤمنان در طول تاريخ

إنّا لننصر رسلنا . .. فى الحيوة الدنيا و يوم يقوم الأشه_د . يوم لاينفع الظ_لمين

دشمنى ظالمان اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 13 - 10

10- ستمگران و مترفان جوامع پيشين ، در خط مقدم مبارزه و مخالفت با رسولان الهى

و كم قصمنا من قرية كانت ظالمة . .. ارجعوا إلى ما أُترفتم فيه و مس_كنكم لعلّكم تس

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه آيه شريفه و دو آيه قبلى در توصيف كسانى است كه به خاطر مخالفت با پيامبران به عذاب الهى گرفتار شدند.

دعاى نجات از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 85 - 7

7 _ از امام باقر و امام صادق _ عليهما السلام _ روايت شده است كه درباره سخن خداوند : { ربنا لا تجعلنا فتنة للقوم الظالمين } فرمود : لا تسلطهم علينا فتفتنهم بنا ;

پروردگارا! گروه ستمگران را بر ما مسلط مكن كه ما را وسيله آزمايش آنان قرار دهى}.

دنياطلبى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 13 - 4

4- غوطهورى در زندگى مادى و خوش گذرانى ، شيوه زندگى در

جوامع ستمگر

قرية كانت ظالمة . .. وارجعوا إلى ما أُترفتم فيه

دوستان بد ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 29 - 1

1 _ ظالمان در روز رستاخيز ، دوستان ناباب را عامل گمراهى خود خواهند شمرد .

و يوم يعضّ الظالم على يديه يقول ي_ليتنى اتّخذت مع الرسول . .. لم أتّخذ فلانًا خل

دوستى با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 80 - 20

20 _ غضب خدا و عذاب هميشگى ، پيامد دوستى بسيارى از بنى اسرائيل با پادشاهان ستمگر و زيبا جلوه دادن هوا هاى نفسانى آنان ، به اميد دستيابى به بهره هاى دنيايى آنان

ترى كثيراً منهم يتولون الذين كفروا . .. و فى العذاب هم خلدون

از امام باقر(ع) در توضيح آيه فوق روايت شده: يتولون الملوك الجبارين و يزيّنون لهم اهوائهم ليصيبوا من دنياهم.

_______________________________

تفسير تبيان، ج 3، ص 611; نورالثقلين، ج 1، ص 661، ح 315.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 19 - 10

10 - تقواپيشگان ، مبرّا از ظلم و دوستى با ظالمان

و إنّ الظ_لمين بعضهم أولياء بعض و اللّه ولىّ المتّقين

از اين كه {المتقين} در مقابل {الظالمين} قرار گرفته، مطلب ياد شده به دست مى آيد.

ذكر حالات اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 27 - 2

2 _ وضعيت تأسف بار ظالمان در قيامت و واكنش آنان در آن روز ، شايان ياد و يادآورى

و يوم يعضّ الظالم على يديه

برداشت فوق، مبتنى بر

اين است كه {يوم} متعلق به فعلى محذوف مانند {اذكر} باشد.

ذلت اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 22 - 6

6 _ بازخواست ذلتبار مشركان و ستمگران در روز قيامت، نشانگر محروميت آنها از سعادت و رستگارى است.

إنه لايفلح الظلمون. و يوم نحشرهم جميعا ثم نقول للذين أشركواأين شركاؤكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 43 - 1

1- ستمگران ، در قيامت ، شتابان و با ترس و ذلت سر برافراشته و چشم دوخته ، محشور خواهند شد .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون . .. مهطعين مقنعى رءوسهم

{اهطاع} به معناى حركت سريع همراه با ترس است و {اقناع} به معناى سر برافراشتن و خيره شدن چشم به چيزى با حالت ذلت و خوارى است (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 72 - 4

4- ستم كاران در حضيض ذلت و زبونى ، گرفتار دوزخ خواهند شد .

و نذر الظ_لمين فيها جثيًّا

كاربرد فعل {نذر} در مواردى است كه چيزى را به جهت بى اهميتى و فرومايگى آن رها كنند. اين مفهوم و نيز حالت نيم خيزبودن ظالمان، جملگى حكايت از ذلت، زبونى و سرگردانى آنان در دوزخ دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 2،3،5

2 - گردن فرازان ستمگر ، خاشع و سرافكنده در صحنه قيامت

و تري_هم . .. خ_شعين من الذلّ

3 - خشوع و فروتنى ظالمان در قيامت ، خشوعى ذليلانه و از سر ترس و

هراس

و تري_هم . .. خ_شعين من الذلّ ينظرون من طرف خفىّ

5 - ذلت و خوارى ظالمان در قيامت ، پيامد خوى تجاوزگرى و توسعه طلبى آنان است .

إنّما السبيل على الذين يظلمون . .. و تري_هم يعرضون عليها خ_شعين من الذلّ

ذوالقرنين و كيفر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 87 - 1،4

1- ذوالقرنين ، از كيفر ساحل نشينان غرب ، چشم پوشى كرد و تنها كسانى را كه بر ستم كارى خود باقى بمانند ، به مجازات تهديد كرد .

قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه

4- ذوالقرنين ، به ايمان آوردن ظالمان ساحل دريا و دست برداشتن آنان از ظلم و فساد ، اميدوار بود و در مجازات آنان شتابى نداشت .

قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه

حرف {سوف} براى آينده است و فعل هاى شرط ({آمن} و {عمل}) در آيه بعد، قرينه اين است كه ذى القرنين، به احتمال ايمان آوردن ظالمان، در مجازات آنان تعجيل نكرده است.

رد توبه ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 11

11- توبه و پشيمانى ستمگران هنگام قطعى شدن عذاب دنيوى آنان ، بى ثمر و غير قابل قبول است .

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا ربّنا أخّرنا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل

رد عذر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 52 - 10

10 - پذيرفته نشدن عذر ستمگران ، دورى آنان از رحمت خداوند و جاى گرفتن در سرايى بد ، مظهر نصرت الهى به پيامبران و

مؤمنان در قيامت

إنّا لننصر رسلنا و الذين ءامنوا . .. يوم يقوم الأشه_د . يوم لاينفع الظ_لمين معذر

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه آيه شريفه، بيانگر چگونگى نصرت الهى در قيامت از رسولان و مؤمنان است كه در آيه پيش (يوم يقوم الأشه_د) به آن اشاره شده بود.

روش برخورد با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 37 - 14

14 - ستمگران ، شايسته ترحم و يارى شدن نيستند .

فما للظ_لمين من نصير

آيه بالا هرچند درباره روز قيامت است; ولى مى توان از آن اين مطلب را استنباط كرد كه يارى نشدن ظالمان در قيامت، به خاطر عدم شايستگى آنان است و اين عدم لياقت، در دنيا نيز صادق است.

روش برخورد ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 11

11- وحدت مواضع ، روش و راه و رسم زندگى ستم پيشگان در طول تاريخ

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم . .. و ضربنا لكم الأمثال

ممكن است مقصود از مسكن و سكونت در جمله {و سكنتم فى مساكن الذين ظلموا . ..} منزل و محل سكونت ستمگران گذشته نباشد; بلكه مراد همپايى و هم عقيده شدن با آنان و كنايه از پذيرش راه و رسم زندگى آنها باشد.

روش زندگى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 13 - 4

4- غوطهورى در زندگى مادى و خوش گذرانى ، شيوه زندگى در جوامع ستمگر

قرية كانت ظالمة . .. وارجعوا إلى ما أُترفتم فيه

روش كيفر

ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 40 - 3

3 - انتقام جويى ، كينه توزى و تجاوز از حد در مسير مجازات ستمگر ، ممنوع و نامشروع است .

و جزؤا سيّئة سيّئة مثلها

روش مبارزه با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 148 - 8

8 _ تبليغ و بدگويى آشكار ، از روش هاى مجاز براى مبارزه عليه ظلم و ظالم است .

لايحب اللّه الجهر بالسوء من القول إلاّ من ظلم

رؤيت ظالمان در جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 11

11 - عرضه گمراهان و ستمكاران بر دوزخ ، در برابر ديد اهل ايمان و قابل مشاهده براى آنان

و تري_هم يعرضون عليها . .. و قال الذين ءامنوا إنّ الخ_سرين

رهبرى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 124 - 27

27 - امام رضا ( ع ) ] در ضمن حديثى [ فرمودند : . . . { قال اللّه تبارك و تعالى { لاينال عهدى الظالمين } فابطلت هذه الاية إمامة كل ظالم إلى يوم القيامة و صارت فى الصفوة . . . ;

خداوند مى فرمايد: {لاينال عهدى الظالمين} و اين آيه امامت هر ستمگرى را تا قيامت مردود دانسته و امامت را در ]انسانهاى [ پاك و برگزيده قرار داد . ..}.

زمينه آمرزش ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 92 - 16

16_ گذشت ستم ديدگان از

ستم پيشگان ، زمينه ساز شمول مغفرت الهى بر ستمكاران است .

لاتثريب عليكم اليوم يغفر الله لكم

زمينه حاكميت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 59 - 14

14_ نپذيرفتن ربوبيت خداوند و مخالفت با پيامبران و برنامه هاى ايشان ، زمينه ساز نظام استبدادى و حاكميت ستمگران *

و تلك عاد جحدوا بأي_ت ربهم . .. واتبعوا أمر كل جبار عنيد

برداشت فوق ، براساس اين احتمال است كه ترتيب ذكرى جمله {اتبعوا . ..} بر جمله هاى سابق ، حاكى از ترتب خارجى آن باشد.

زمينه ظلم ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 85 - 3

3 _ قوم موسى پس از اتكال بر خدا ، دست به نيايش برداشته و از درگاه او خواستند تا ضعف و ناتوانى را _ كه تشويق كننده ظالمان به ستمگرى است _ از ميان آنان بردارد .

فقالوا على اللّه توكلنا ربنا لا تجعلنا فتنة للقوم الظلمين

همان گونه كه مال، اولاد و دنيا _ به خاطر داشتن جاذبه _ فتنه است و آدميان را مفتون خود مى كند، ضعف و ناتوانى مردم نيز براى زورگويان فتنه است و آنان را بر تجاوز به آنان، ترغيب مى كند.

زمينه عذاب همنشينان ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 94 - 5

5 - حضور در جمع ظالمان ، دربردارنده خطر شمول عذاب آنها بر انسان

ربّ فلاتجعلنى فى القوم الظ_لمين

زمينه نفرين ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 24

- 8

8 - نفرين بر ظالمان و گمراه كنندگان جامعه _ پس از نااميدى از هدايت آنان _ كارى پسنديده و روا

و لاتزد الظ_لمين إلاّ ضل_لاً

زمينه ولايت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 129 - 9

9 _ قرار گرفتن در پرتوى ولايت خداوند و يا ولايت ظالمان، در ارتباط با عملكرد انسان است.

و هو وليهم بما كانوا يعملون . .. نولى بعض الظلمين بعضا بما كانوا يكسبون

زندگى اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 27 - 10

10- ستم پيشگان ، بى بهره از ثبات آرامش و فاقد اصول ثابت و سخن استوار در زندگى دنيا و آخرتند .

يثبّت الله الذين ءامنوا بالقول الثابت فى الحيوة الدنيا و فى الأخرة و يضلّ الله ا

از مقايسه صدر و ذيل آيه و مقابله ظالمان با مؤمنان مطلب فوق استفاده مى شود.

زندگى دنيوى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 27 - 10

10- ستم پيشگان ، بى بهره از ثبات آرامش و فاقد اصول ثابت و سخن استوار در زندگى دنيا و آخرتند .

يثبّت الله الذين ءامنوا بالقول الثابت فى الحيوة الدنيا و فى الأخرة و يضلّ الله ا

از مقايسه صدر و ذيل آيه و مقابله ظالمان با مؤمنان مطلب فوق استفاده مى شود.

زيان دنيوى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 15 - 5

5- هر جبّار منحرفى دچار خسارت دنيوى است .

و خاب كلّ جبّار عنيد

{خاب} در لغت به معناى

{خسر} و {عنيد} به معناى عدول كننده از درستى آمده است.

زيانكارى اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 12

12 - قيامت ، روز ظهور خسران و زيان كارى عميق ستم پيشگان و گمراهان

إنّ الخ_سرين الذين خسروا أنفسهم و أهليهم يوم القي_مة

سختگيرى بر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 88 - 8

8- برخورد شديد با ظالمان متجاوز و نرمش در برابر مؤمنان صالح ، روشى نيكو در نظام حكومتى و شيوه برگزيده ذوالقرنين در حكومت خويش بود .

أمّا من ظلم فسوف نعذّبه . .. و أمّا من ءامن و عمل ص_لحًا

ذوالقرنين، پس از شنيدن وحى الهى كه در برخورد با ساحل نشينان غرب، دو راه پيش روى او قرار داد: يكى تعذيب، و ديگرى روش نيكو، شقّ دوم را انتخاب كرد و آن را چنين ترسيم كرد كه ظالمان را عقوبت و مؤمنان را پاداش نيك خواهد داد.

سختى عذاب ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 47 - 2

2 - عذاب ستمگران در قيامت ، بسيار سخت و غير قابل تحمل براى آنان

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم القي_مة

فدا كردن دو برابر ثروت هاى موجود در كره زمين براى نجات خود از عذاب الهى، بيانگر مطلب ياد شده است.

سختى كيفر اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 60 - 3

3 - قيامت ، روزِ سختِ

كيفر الهى ، براى كافران ستم پيشه

للذين ظلموا . .. فويل للذين كفروا من يومهم الذى يوعدون

مراد از {يومهم. ..}، مى تواند روز قيامت و يا روز نزول عذاب بر كافران در دنيا باشد. برداشت بالا بر پايه احتمال اول است.

سختى مرگ ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 18 - 11

11 - محروميت ستمگران به هنگام دشوارى مرگ از هرگونه يارى دوست و نزديكان دلسوز خود و شفاعت شفيعان

ما للظ_لمين من حميم و لا شفيع يطاع

سرزنش اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 57 - 5

5 - ظالمان ، در روز قيامت ، راهى براى رهايى از وضعيّت رقّت بار و مذمت آلود خويش ندارند .

الذين ظلموا. .. و لاهم يستعتبون

{إستعتاب} _ مصدر {يستعتبون} _ به معناى اين است كه از شخص خاطى، خواسته شود كه وى از خطايش بازگردد (مفردات راغب) و نيز به معناى طلب رضايت آمده است (المنجد).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 24 - 11

11 - ظالمان ، مورد سرزنش و تحقير در قيامت

و قيل للظ_لمين ذوقوا ما كنتم تكسبون

تعبير {بچشيد. ..} براى سرزنش و تحقير مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 9

9 - گمراهان ستمكار ، در روز قيامت ، مورد سرزنش اهل ايمان خواهند بود .

و قال الذين ءامنوا إنّ الخ_سرين الذين خسروا أنفسهم

سرزنش ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف -

12 - 92 - 8

8_ عقوبت و سرزنش كسانى كه در حق آدمى ستم كرده اند پس از اعترافشان به گناه و توبه از آن ، به دور از شأن نيكوكاران است .

لاتثريب عليكم اليوم

{اليوم} ظرف و متعلق به {تثريب} است و مراد از آن زمانى است كه برادران يوسف به خطاى خويش اعتراف نموده و از گناه خود توبه كردند (و إن كنّا لخاطئين).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 8

8- سرزنش شدن ستمگران از جانب خداوند ، هنگام مهلت خواهى آنان در وقت نزول عذاب استيصال

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل ما لكم من زو

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 1

1- سرزنش خداوند از ستمگرانى كه از كيفر ستم پيشگان پيش از خود و مثل هاى الهى ، پند نگرفتند و درس نياموختند .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم و تبيّن لكم كيف فعلنا بهم و ضربنا لكم الأمثا

سرزنش گرايش به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 18

18_ { عن النبى ( ص ) قال : . . . و قال لقمان لإبنه : يا بنىّ . . . إن كنت صالحاً فابعد من الأشرار و السفهاء ، فربما أصابهم الله بعذاب فيصيبك معهم ، فقد أفصح الله سبحانه و تعالى بقوله : . . . و . . . و قال سبحانه : { و لاتركنوا إلى الذين ظلموا فتمسكم

النار } . . . ;

از رسول خدا(ص) روايت شده است كه فرمود: . .. لقمان به فرزندش گفت: اى پسرك من! ... اگر انسان شايسته اى هستى از اشرار و سبك مغزان دورى كن، چه بسا خداوند بر آنان عذابى بفرستد و تو را هم با آنان فرا گيرد ... خداوند در گفتار خود به روشنى فرموده: ... و ...{و لاتركنوا إلى الذين ...}...}.

سركوبى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 47 - 10

10- انتقام از ستمگران و سركوبى آنان با استفاده از قدرت و توانايى ها ، امرى روا و پسنديده است .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا . .. فلاتحسبنّ الله مخلف وعده رسله إن الله عزيز ذو

برداشت فوق از عمل خداوند و خورد او با حق ستيزان استفاده مى شود; زيرا يكى از اوصاف خداوند، {منتقم} (انتقام گيرنده) است. ترديدى نيست كه انتقام خداوند براى دفاع از حق و حق باوران است، نه براى شخص خود. بنابراين از عمل خدا مى توان آموخت كه انتقام براى حق عملى است نيكو.

سرگردانى اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 44 - 12

12 - تجاوزگران به حقوق مردم ، حيران و سرگردان در صحنه قيامت

يظلمون الناس و يبغون فى الأرض بغير الحقّ . .. و ترى الظ_لمين لمّا رأوا العذاب يق

سرنوشت خانواده ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 14

14 - تأثير منفى و زيانبار گمراهان و ستمكاران ، بر سرنوشت خود و خانواده

خويش

خسروا أنفسهم و أهليهم

سرنوشت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 14

14 - تأثير منفى و زيانبار گمراهان و ستمكاران ، بر سرنوشت خود و خانواده خويش

خسروا أنفسهم و أهليهم

سرور ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 23 - 7

7 _ كاميابى خودكامگان و بيدادگران ، محدود به زندگى زودگذر دنيوى است .

إذا هم يبغون فى الأرض بغير الحق . .. متع الحيوة الدنيا

سلطه ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 129 - 1

1 _ خداوند، همان گونه كه شيطانهاى جن را بر آدميان مسلط مى كند، برخى از ظالمان را بر برخى ديگر مسلط مى سازد.

يمعشر الجن قد استكثرتم . .. و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا

{كذلك} تشبيه تسلط ظالمان بر ظالمان به سلطه جنيان بر آدميان است. يعنى همان گونه كه جنيان را بر آدميان مسلط مى سازيم، مردم ظالم را بر گروه ظالم ديگر ولايت مى دهيم.

سنت كيفر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 59 - 4

4 - كيفر كافران و ستم پيشگان ، سنت تغييرناپذير الهى در طول تاريخ

فإنّ للذين ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم

از مجموع آيه شريفه، آيه استفاده مى شود كه مجازات امت هاى گذشته، منحصر به آنان نبوده است; بلكه قانونى كلى است كه شامل تمام ستم پيشگان مى شود.

سوگند ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 9

9-

سوگند ستمگران در دنيا بر پايدارى و زوال ناپذيرى قدرت خويش

الذين ظلموا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل ما لكم من زوال

شدت عذاب ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 17 - 3

3- كافران جبّار ، دچار چنان عذاب هاى مرگبارى در جهنّمند كه هر كدام از آنها به تنهايى براى مرگشان كافى است .

و يأتيه الموت من كلّ مكان

شدت كيفر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 42 - 7

7- تأخير كيفر ستمگران از سوى خداوند تا روز قيامت ، جهت تشديد مجازات آنان است .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون إنما يؤخّرهم ليوم تشخص فيه الأبص_ر

از اينكه خداوند متعال كيفر ستمگران را تا روزى سخت و هولناك به تأخير انداخت، حكايت از شدت مجازات آنان دارد; چون اگر آن مجازات در دنيا اتفاق مى افتاد به اين مقدار سخت نبود. بنابراين، تأخير كيفر ظالمان به نفع آنان نيست.

شرايط آمرزش ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 92 - 15

15_ گذشت مظلوم از ظالم كافى در آمرزش او نيست و به مغفرت و رحمت الهى نيز منوط است .

لاتثريب عليكم اليوم يغفر الله لكم و هو أرحم الرحمين

از اينكه يوسف(ع) پس از گذشتن از حق خويش و بخشودن برادرانش از خداوند مى خواهد گناه آنان را بيامرزد ، مى توان برداشت فوق را به دست آورد.

شرايط مبارزه با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 -

75 - 14

14 _ نيروى انسانى و فرماندهى ، دو شرط اساسى براى مبارزه با ستمگران

اخرجنا من هذه القرية الظّالم اهلها و اجعل لنا من لدنك وليّاً و اجعل لنا من لدنك

صفات ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 3

3 - خشوع و فروتنى ظالمان در قيامت ، خشوعى ذليلانه و از سر ترس و هراس

و تري_هم . .. خ_شعين من الذلّ ينظرون من طرف خفىّ

ضعف اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 6

6 - ستمكاران در قيامت ، تاب مشاهده مستقيم آتش دوزخ را ندارند .

ينظرون من طرف خفىّ

ظالمان اهل كتاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 168 - 6،7

6 _ كفرپيشگى و ستمگرى گروهى از اهل كتاب مايه محروميت آنان از مغفرت و هدايت الهى

إنّ الذين كفروا و ظلموا لم يكن اللّه ليغفر لهم و لاليهديهم طريقاً

مصداق مورد نظر از {الذين كفروا و ظلموا} _ به دليل آيات گذشته _ گروهى از اهل كتاب هستند.

7 _ گروهى از اهل كتاب ، مردمى كفرپيشه و ستمگر

إنّ الذين كفروا و ظلموا لم يكن اللّه ليغفر لهم و لاليهديهم طريقاً

ظالمان بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 59 - 1،12

1 - گروهى از قوم موسى پيش از ورودشان به بيت المقدس ، ستمكار و آلوده به گناه بودند .

فبدل الذين ظلموا قولا غير الذى قيل لهم

12 - از امام باقر ( ع ) روايت

شده : { . . . { و اما الذين ظلموا } فزعموا حنطة حمراء فبدلوا . . . ;

. .. اما كسانى كه ستم كردند لفظ {حطة} را از روى غرض به {حنطة حمراء} (گندم قرمز) تبديل كردند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 59 - 5

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 162 - 1

1 _ گروهى از قوم موسى داراى پيشينه اى آلوده به گناه و ستم ، پيش از ورودشان به بيت المقدس

فبدل الذين ظلموا . .. بما كانوا يظلمون

ظالمان بنى تميم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 4 - 7

7 _ { عن سعد بن عبداللّه انّ النبى ( ص ) سئل عن قوله { إنّ الذين ينادونك من وراء الحجرات أكثرهم لايعقلون } قال : هم الجفاة من بنى تميم ;

از سعدبن عبداللّه روايت شده كه از رسول اكرم(ص) درباره قول خدا {إنّ الذين ينادونك من وراء الحجرات أكثرهم لايعقلون} سؤال شد، فرمود: آنان جفاكاران از بنى تميم مى باشند}.

ظالمان به هنگام عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 5 - 1

1 _ ستم پيشگان، به هنگام مواجه شدن با عذابهاى دنيوى (عذاب استيصال)، معترف به ظلمهاى گذشته خويش شدند

فما كان دعويهم . .. إنا كنا ظلمين

ظالمان در آخرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 23 - 9

9 _ زيان بيدادگرى و خودكامگى ، گريبانگير خودكامگان

و بيدادگران در جهان پس از مرگ

إنما بغيكم على أنفسكم . .. ثم إلينا مرجعكم

ظالمان در تاريخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 39 - 10

10 _ تاريخ بشر ، شاهد مخالفت و رويارويى بيدادگران با رسولان الهى

كذلك كذب الذين من قبلهم فانظر كيف كان عقبة الظلمين

ظالمان در جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 192 - 3،7

3 _ خداوند ، گرفتاركننده ستمكاران به آتش دوزخ و خواركننده آنان

انّك من تدخل النّار فقد اخزيته و ما للظّالمين من انصار

7 _ گرفتاران به آتش دوزخ ، داراى پيشينه ستمكارى در دنيا

ربّنا انّك من تدخل النّار فقد اخزيته و ما للظّالمين من انصار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 30 - 8

8 _ وارد نمودن تجاوزكاران و ستمگران به دوزخ و بريان كردن آنان ، كارى آسان براى خداوند

و من يفعل ذلك عدواناً و ظلماً . .. و كان ذلك على اللّه يسيراً

{صلى} از مصدر {صَلْى}، و به معناى بريان كردن است. (القاموس المحيط).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 72 - 22

22 _ ستمكاران هيچ ياورى براى نجات از آتش دوزخ ندارند .

و ما للظلمين من انصار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 3

3_ ستم پيشگان ، به آتش دوزخ درخواهند افتاد .

فتمسكم النار

جمله {فتمسكم النار} بيان مى كند كه اتكاى بر ستمگران، درپى دارنده آتش است. اين معنا مى رساند

كه خود ستمگران نيز به آتش درخواهند افتاد. تعبير {فتمسكم} مى تواند اشاره به اين نكته باشد كه: ستمگران آتش هستند و با اعتماد و تكيه به آنان، آتش با شما تماس پيدا خواهد كرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 16 - 1،2

1- جبّاران منحرف ، علاوه بر هلاكت دنيوى ، در آخرت نيز گرفتار جهنّم مى شوند .

و خاب كلّ جبّار عنيد . من ورائه جهنّم

2- به جبّاران منحرف ، در جهنّم ، آبى چركين و متعفن نوشانده مى شود .

من ورائه جهنّم و يسقى من ماء صديد

{صديد} به معناى چركى است كه بين گوشت و پوست به وجود مى آيد. اين واژه در نوشيدنيهاى جهنّميان استعمال مى گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 17 - 1،2،5،7

1- جبّاران منحرف ، آب چركين جهنّم را جرعه جرعه با كراهت تمام خواهند نوشيد .

يسقى من ماء صديد. يتجرّعه و لايكاد يسيغه

{إساغة} به معناى ريختن شراب در حلق است. بنابراين مراد از {لايكاد يسيغه} اين است كه آنان نمى خواهند به چنين نوشيدنى نزديك شوند.

2- تشنگى شديد جبّاران منحرف در جهنّم به حدى است كه على رغم كراهت و بى ميلى شديد ، از آب چركين خواهند نوشيد .

يسقى من ماء صديد . يتجرّعه و لايكاد يسيغه

5- كافران جبّار گرفتار در جهنّم ، با وجود ابتلا به انواع عذاب هاى مرگبار ، هيچ گاه نمى ميرند و از عذاب رهايى نمى يابند .

يأتيه الموت من كلّ مكان و ما هو بميت

7- براى كافران جبّار ، در جهنّم ، فراتر

از نوشيدن اجبارى آب چركين و عذاب هاى مختلف مرگبار ، عذابى خشن و غيرقابل تصور نيز وجود دارد .

و من ورائه عذاب غليظ

مرجع ضمير {ورائه} احتمال دارد {عذاب} باشد كه از عبارت قبلى به دست مى آيد. در اين صورت، با توجه به مفهوم بودن و سخت بودن عذابهاى ياد شده، {عذاب غليظ} بايد عذابى بسيار سخت و غير قابل تصور باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 29 - 10

10- دوزخ ، از هم اكنون براى ظالمان آماده و مهيا است . *

إنّا أعتدنا للظ_لمين نارًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 72 - 4

4- ستم كاران در حضيض ذلت و زبونى ، گرفتار دوزخ خواهند شد .

و نذر الظ_لمين فيها جثيًّا

كاربرد فعل {نذر} در مواردى است كه چيزى را به جهت بى اهميتى و فرومايگى آن رها كنند. اين مفهوم و نيز حالت نيم خيزبودن ظالمان، جملگى حكايت از ذلت، زبونى و سرگردانى آنان در دوزخ دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 29 - 7

7- جهنم ، كيفر تمامى ستمگران است .

نجزيه جهنّم كذلك نجزى الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 42 - 4

4 - عذاب شدن ظالمان با آتش در روز قيامت ، به فرمان خداوند

نقول . .. ذوقوا عذاب النار الّتى كنتم بها تكذبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 66 - 1،2،3،4

1 - درخت زقّوم ، غذا

و خوراك دوزخيان ستمگر است .

شجرة الزقّوم . .. للظ_لمين ... فإنّهم لأكلون منها

2 - دوزخيان ستمگر ، شكم هاى خود را از درخت زقّوم پرخواهند كرد .

فمالئون منها البطون

3 - دوزخيان ستمگر ، در حال گرسنگى شديد به سر خواهند برد .

فمالئون منها البطون

پر كردن شكم از خوراكى هاى بسيار ناگوار، نشانه شدت گرسنگى است.

4 - خورد و خوراك دوزخيان ستمگر ، خود وسيله عذاب آنان است .

فإنّهم لأكلون منها فمالئون منها البطون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 67 - 1،2

1 - آميزه اى از آب داغ ، نوشيدنى دوزخيان ستمگر پس از خوردن غذاى زقّوم

ثمّ إنّ لهم عليها لشوبًا من حميم

{شوب} مصدر سماعى از فعل {شابه} (آن را مخلوط كرد) است كه گاهى بر اسم مفعول (مشوب) اطلاق مى شود (مثل {خلق} و {مخلوق}). در آيه شريفه نيز به همين معنا آمده است. {حميم} به معناى آب پرحرارت است.

2 - دوزخيان ستمگر ، بر اثر خوردن غذاى { زقّوم } به تشنگى شديد دچار خواهند گشت .

شجرة الزقّوم . .. فمالئون منها البطون . ثمّ إنّ لهم عليها لشوبًا من حميم

برداشت ياد شده از تعبير {عليها} (به معناى {بعدها})، استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 32 - 10

10 - جهنم ، جايگاه هميشگى ستمكارترين انسان ها است .

فمن أظلم ممّن كذب على اللّه . .. أليس فى جهنّم مثوًى للك_فرين

{ال} در {الكافرين} براى جنس و مفيد استغراق است كه شامل همه افراد كافران مى شود; ولى مى توان گفت مصداق بارز و اصلى

كفرپيشگان، همان افرادى است كه در صدر آيه از آنان به ستمكارترين انسان ها ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 52 - 8

8 - ستمگران ، داراى سرايى بد ( دوزخ ) در قيامت

و لهم سوء الدار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 8 - 12

12 - دوزخ ، سرنوشت نهايى ستم پيشگان

فريق فى السعير . .. و الظ_لمون ما لهم من ولىّ و لانصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 6،7،20

6 - ستمكاران در قيامت ، تاب مشاهده مستقيم آتش دوزخ را ندارند .

ينظرون من طرف خفىّ

7 - نگاه ترس آلود و مضطرب ستمكاران به جهنم ، در كناره آتش دوزخ

ينظرون من طرف خفىّ

نگاه زير چشمى به جهنم ، كنايه از ترس و وحشت است .

20 - ستم پيشگان ، در عذاب جاودان جهنم ، خواهند ماند .

ألا إنّ الظ_لمين فى عذاب مقيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 46 - 2

2 - جاودانگى ظالمان و گمراهان ، در دوزخ ، نتيجه محروميت آنان از ولايت خدا و تكيه بر ولايت غير او است .

إنّ الظ_لمين فى عذاب مقيم . و ما كان لهم من أولياء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 17 - 5

5 - خلود در آتش ، جزاى ستمكاران و ظالمان

أنّهما فى النار خ_لدَين فيها و ذلك جزؤا الظ_لمين

ظالمان در حكومت ذوالقرنين

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 88 - 8

8- برخورد شديد با ظالمان متجاوز و نرمش در برابر مؤمنان صالح ، روشى نيكو در نظام حكومتى و شيوه برگزيده ذوالقرنين در حكومت خويش بود .

أمّا من ظلم فسوف نعذّبه . .. و أمّا من ءامن و عمل ص_لحًا

ذوالقرنين، پس از شنيدن وحى الهى كه در برخورد با ساحل نشينان غرب، دو راه پيش روى او قرار داد: يكى تعذيب، و ديگرى روش نيكو، شقّ دوم را انتخاب كرد و آن را چنين ترسيم كرد كه ظالمان را عقوبت و مؤمنان را پاداش نيك خواهد داد.

ظالمان در عالم برزخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 25

25 _ ظالمان و مستكبران در برزخ به عذاب گرفتار خواهند بود.

و لو ترى إذ الظلمون . .. اليوم تجزون عذاب الهون بما كنتم ... عن ءايته تستكبرون

ظاهراً مراد از {اليوم} زمان پس از مرگ و قبل از قيامت است كه برزخ نام دارد.

ظالمان در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 192 - 6،10

6 _ ستمكاران محروم از هر گونه ياور در قيامت

و ما للظّالمين من انصار

{انصار}، جمع ناصر (به معناى ياور) است و {مِنْ} زايده، تأكيد بر نبودن ياور در آن روز است.

10 _ محروميّت ستمگران در قيامت از يارى امامانى كه آنها را يارى كنند .

و ما للظّالمين من انصار

امام باقر (ع) در تفسير آيه فوق فرمود: ما لهم من ائمّة يسمّونهم باسمائهم.

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 211، ح 175 ; تفسير

برهان، ج 1، ص 333، ح 8.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 22 - 3

3 _ خداوند گردآورنده تمامى ستمگران (اهل كتاب و مشركان) در قيامت

إنه لايفلح الظلمون . .. و يوم نحشرهم جميعا

چون در آيات گذشته سخن از مشركان و اهل كتاب به ميان آمده بود، در برداشت اين دو گروه به عنوان مصاديقى بارز از ظالمان مشخص شده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 134 - 2

2 _ احضار ظالمان در قيامت و بازخواست و كيفر ايشان از وعده هاى تخلف ناپذير خداوند

و ينذرونكم لقاء يومكم هذا . .. إن ما توعدون لأت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 44 - 7

7 _ ندا دهنده اى در قيامت مأمور اعلام گرفتارى ظالمان به لعنت خداوند است .

فاذن مؤذن بينهم أن لعنة اللّه على الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 45 - 4

4 _ آنانكه در پى ناهنجار كردن و منحرف ساختن راه خدايند ، از زمره ستمكارانند و در قيامت مورد لعنت خدا قرار خواهند گرفت .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين ... يبغونها عوجاً

برداشت فوق بر اساس دومين مصداقى است كه در توضيح برداشت قبل براى پى جويى اعوجاج در دين بيان شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 27 - 18

18- { عن أبى عبدالله جعفربن محمد ( ع ) قال : . . . ان الله

تبارك و تعالى يضلّ الظالمين يوم القيامة عن دار كرامته . . . كما قال عزّوحلّ : { و يضلّ الله الظالمين و يفعل الله ما يشاء } . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: همانا خداوند _ تبارك و تعالى _ ستمگران را در روز قيامت از سراى كرامت خويش گمراه مى كند . .. چنان چه مى فرمايد: {يضلّ الله الظالمين...} ...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 42 - 6،7

6- خيره شدن چشمان ستمگران و مبهوت ماندن آنان از شدت ترس در روز قيامت

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون إنما يؤخّرهم ليوم تشخص فيه الأبص_ر

7- تأخير كيفر ستمگران از سوى خداوند تا روز قيامت ، جهت تشديد مجازات آنان است .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون إنما يؤخّرهم ليوم تشخص فيه الأبص_ر

از اينكه خداوند متعال كيفر ستمگران را تا روزى سخت و هولناك به تأخير انداخت، حكايت از شدت مجازات آنان دارد; چون اگر آن مجازات در دنيا اتفاق مى افتاد به اين مقدار سخت نبود. بنابراين، تأخير كيفر ظالمان به نفع آنان نيست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 43 - 1،2،3

1- ستمگران ، در قيامت ، شتابان و با ترس و ذلت سر برافراشته و چشم دوخته ، محشور خواهند شد .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون . .. مهطعين مقنعى رءوسهم

{اهطاع} به معناى حركت سريع همراه با ترس است و {اقناع} به معناى سر برافراشتن و خيره شدن چشم به چيزى با حالت ذلت و خوارى

است (لسان العرب).

2- ستمگران بر اثر وحشت روز قيامت ، از حركت پلك هاى چشم ناتوان و دلشان تهى از تدبير و چاره جويى خواهد بود .

يعمل الظ_لمون . .. لايرتدّ إليهم طرفهم و أفئدتهم هوآء

3- شدت وحشت و اضطراب و بهت زدگى غير قابل توصيف ستمگران در قيامت

يعمل الظ_لمون . .. مهطعين مقنعى رءوسهم لايرتدّ إليهم طرفهم و أفئدتهم هوآء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 4

4- ظالمان به وقت مشاهده عذاب در قيامت خواستار مهلتى كوتاه براى بازگشت به دنيا جهت پاسخ گويى به دعوت خداوند و پيروى از رسولان الهى مى شوند . *

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا ربّنا أخّرنا إلى أجل قريب نجب دعوتك و نتّبع

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه مقصود از {يوم يأتيهم العذاب} روز قيامت باشد، نه عذاب استيصال.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 48 - 8

8- قيامت ، روز احضار ستمگران و انتقام خداوند از آنان

و أنذر الناس . .. الذين ظلموا ... إن الله عزيز ذو انتقام . يوم تبدّل الأرض ... و

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 28 - 12

12- كسانى كه با ارتكاب اعمال زشت در دنيا به خود ستم كرده اند ، در قيامت منكر آن اعمال مى شوند .

الذين تتوفّ_هم المل_ئكة ظالمى أنفسهم . .. ما كنّا نعمل من سوء

برداشت فوق، بنابراين احتمال است كه مراد از {ظالمى أنفسهم} _ به قرينه {ما كنّا نعمل من سوء} (ما مرتكب عمل زشت نمى

شديم) _ اعمال ناپسند و زشتى باشد كه مرتكبان آنها، آن را از خود نفى مى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 87 - 9

9- آخرت ، زمان بازگردانده شدن ستم گران و كافران و افراد ناصالح به پيش گاه خداوند و حساب رسى كردار آنها است .

ثمّ يردّ إلى ربّه فيعذّبه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 27 - 1،2

1 _ ستم گران در قيامت ، از عملكرد خويش به شدت پشيمان خواهند بود .

و يوم يعضّ الظالم على يديه

جمله {يعضّ الظالم على يديه; ستم كار دو دست خويش به دندان گزد} از كنايات است و به قرينه سياق آيه، اين جمله كنايه از پشيمانى و ندامت مى باشد. گفتنى است تعديه فعل {يعضّ} به وسيله {على} _ با آن كه خود از افعال متعدى است _ براى تأكيد مضمون آن فعل است; يعنى، پشيمانى آنان بسيار شديد خواهد بود.

2 _ وضعيت تأسف بار ظالمان در قيامت و واكنش آنان در آن روز ، شايان ياد و يادآورى

و يوم يعضّ الظالم على يديه

برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه {يوم} متعلق به فعلى محذوف مانند {اذكر} باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 57 - 2،5

2 - عذرخواهى ستم پيشگان ، در روز قيامت ، سودى ندارد .

فيومئذ لاينفع الذين ظلموا معذرتهم

5 - ظالمان ، در روز قيامت ، راهى براى رهايى از وضعيّت رقّت بار و مذمت آلود خويش ندارند .

الذين ظلموا. .. و لاهم يستعتبون

{إستعتاب} _ مصدر

{يستعتبون} _ به معناى اين است كه از شخص خاطى، خواسته شود كه وى از خطايش بازگردد (مفردات راغب) و نيز به معناى طلب رضايت آمده است (المنجد).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 31 - 10

10 - مؤاخذه شدن ظالمان در پيشگاه پروردگار در قيامت

و لو ترى إذ الظ_لمون موقوفون عند ربّهم يرجع بعضهم إلى بعض القول

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 33 - 10

10 - ستمگران با ديدن عذاب الهى در قيامت ، از انتخاب عقيده كفرآلود ، پشيمان شده و آن را مخفى خواهند كرد .

و لو ترى إذ الظ_لمون موقوفون عند ربّهم . .. و أسرّوا الندامة لمّا رأوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 37 - 13

13 - ستمگران در قيامت ، محروم از هرگونه نصرت و يارى

فما للظ_لمين من نصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 23 - 1

1 - فرمان خداوند در قيامت ، مبنى بر راندن مشركان ستم پيشه و هم فكران و معبود هاى آنان به راه دوزخ

احشروا الذين . .. يعبدون . من دون اللّه فاهدوهم إلى صرط الجحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 47 - 1،2،3،7

1 - ستمگران در قيامت ، براى رهايى خود از عذاب سخت الهى ، حاضراند دو چندان ثروت ها و دارايى هاى زمين را فدا كنند .

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض جميعًا و

مثله معه لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم

2 - عذاب ستمگران در قيامت ، بسيار سخت و غير قابل تحمل براى آنان

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم القي_مة

فدا كردن دو برابر ثروت هاى موجود در كره زمين براى نجات خود از عذاب الهى، بيانگر مطلب ياد شده است.

3 - كيفر عذاب سخت براى ستمگران در قيامت ، قطعى و غيرقابل گريز است .

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم القي_مة

7 - عذاب مشركان و ستمگران در قيامت ، بسيار بزرگ و فراتر از تصورشان است .

و بدا لهم من اللّه ما لم يكونوا يحتسبون

{إحتساب} (مصدر {يحتسبون}) مبالغه در حساب و به معناى {ظن} است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 48 - 2

2 - عذاب سخت و فوق تصور ستمگران در قيامت ، بازتاب كردار و رفتار خود آنان است .

و بدا لهم سيّئات ما كسبوا

آمدن ماده {كسب} به جاى ماده {فعل}، مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 18 - 9

9 - محروميت ستمكاران در قيامت ، از يارى دوست و نزديكان دلسوز و شفاعت شفيعان

ما للظ_لمين من حميم و لا شفيع يطاع

{حميم} در لغت به معناى دوست (العين) و به {القريب المشفق} (نزديك دلسوز) معنا شده است (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 52 - 1

1 - عذرخواهى ستمگران در قيامت ،

بى نتيجه بوده و سودى به حال آنان نخواهد داشت .

يوم لاينفع الظ_لمين معذرتهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 8 - 16

16 - نابود شدن دوستى ها و پيوند هاى ظالمان با يكديگر در قيامت

و الظ_لمون ما لهم من ولىّ و لانصير

برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {ولىّ} و {نصير}، دوست و ياور دنيايى ظالمان باشد كه در آخرت آن دوستى ها و يارى ها وجود نخواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 22 - 1

1 - ستم پيشگان ، هراسناك از عملكرد خويش در صحنه قيامت

ترى الظ_لمين مشفقين ممّا كسبوا و هو واقع بهم

به قرينه ذيل اين آيه _ كه در مورد قيامت است _ به دست مى آيد كه صدر آيه ترسيم كننده صحنه اى از قيامت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 44 - 11

11 - عجز و پشيمانى ستمكاران در قيامت ، آشكار و نمايان است .

و ترى الظ_لمين . .. يقولون

از واژه هاى {ترى} و {يقولون}، استفاده مى شود كه ظالمان ندامت و آرزوى بازگشت را پنهان نمى دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 2،3،4،5،9،12،23

2 - گردن فرازان ستمگر ، خاشع و سرافكنده در صحنه قيامت

و تري_هم . .. خ_شعين من الذلّ

3 - خشوع و فروتنى ظالمان در قيامت ، خشوعى ذليلانه و از سر ترس و هراس

و تري_هم . .. خ_شعين من الذلّ ينظرون من طرف خفىّ

4

- پشيمانى ستمكاران در صحنه قيامت و پس از مشاهده عذاب ، بى تأثير به حال آنان

يقولون هل إلى مردّ من سبيل . و تري_هم يعرضون عليها

5 - ذلت و خوارى ظالمان در قيامت ، پيامد خوى تجاوزگرى و توسعه طلبى آنان است .

إنّما السبيل على الذين يظلمون . .. و تري_هم يعرضون عليها خ_شعين من الذلّ

9 - گمراهان ستمكار ، در روز قيامت ، مورد سرزنش اهل ايمان خواهند بود .

و قال الذين ءامنوا إنّ الخ_سرين الذين خسروا أنفسهم

12 - قيامت ، روز ظهور خسران و زيان كارى عميق ستم پيشگان و گمراهان

إنّ الخ_سرين الذين خسروا أنفسهم و أهليهم يوم القي_مة

23 - سرنوشت شوم ستمگران در قيامت ، هشدارى براى متجاوزان به حقوق مردم است .

ألا إنّ الظ_لمين فى عذاب مقيم

كلمه {ألا} _ كه براى هشدار است _ رساننده مطلب بالا مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 65 - 4،5

4 - قيامت ، روزى بس سخت و دشوار براى ستمگران

من عذاب يوم أليم

بنابراين كه {أليم} صفت {يوم} باشد، برداشت بالا استفاده مى شود.

5 - ستم پيشگان ، گرفتار عذابى دردناك در قيامت

فويل للذين ظلموا من عذاب يوم أليم

ظالمان در محضر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 31 - 10

10 - مؤاخذه شدن ظالمان در پيشگاه پروردگار در قيامت

و لو ترى إذ الظ_لمون موقوفون عند ربّهم يرجع بعضهم إلى بعض القول

ظالمان سرزمين مقدس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 22 - 2،3

2 _ هراس قوم موسى

( بنى اسرائيل ) از برخورد و رويارويى با زورگويان قدرتمند حاكم بر سرزمين مقدس

قالوا يموسى ان فيها قوماً جبارين و إنّا لن ندخلها

3 _ خروج جباران از سرزمين مقدس ، شرط اعلام شده از سوى قوم موسى ( ع ) براى ورود به آن سرزمين

و إنّا لن ندخلها حتّى يخرجوا منها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 24 - 4،8

4 _ خروج جباران از سرزمين مقدس ، شرط اعلام شده از سوى بنى اسرائيل براى ورود به آن سرزمين

إنّا لن ندخلها ابداً ما داموا فيها

8 _ بنى اسرائيل ، گستاخانه خواهان رهسپارى موسى ( ع ) و خدايش به نبرد با زورگويان سرزمين مقدس

قالوا . .. فاذهب انت و ربك فقتلا

ظالمان صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 2

2- ستمگران عصر بعثت در رفتار و كردار ، چنان ستمگران اقوام پيشين بودند .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا

ظالمان گمراهگر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 129 - 2

2 _ انسانهايى ظالم در صدد گمراه كردن و منحرف ساختن انسانهاى ديگرند.

يمعشر الجن قد استكثرتم . .. و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا

در آيه پيشين سخن از اغواگرى جنيان در مورد آدميان بود. مقتضاى تشبيه {كذلك} شباهت روابط متقابل آدميان و جنيان با روابط ميان ظالمان است. يعنى همان گونه كه جنيان به اغواى مردم مى پردازند، ظالمان نيز در صدد اغواى ظالمان ديگرند.

ظالمان نسل ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات

- 37 - 113 - 2

2 - از نسل ابراهيم و اسحاق ( عليهماالسلام ) ، برخى نيكوكار و برخى ظالم به خويشتن گشتند .

و من ذرّيّتهما محسن و ظالم لنفسه

ظالمان نسل اسحاق(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 113 - 2

2 - از نسل ابراهيم و اسحاق ( عليهماالسلام ) ، برخى نيكوكار و برخى ظالم به خويشتن گشتند .

و من ذرّيّتهما محسن و ظالم لنفسه

ظالمان و آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 33 - 6

6 _ ستمكاران آيات الهى را انكار مى كنند.

و لكن الظلمين بأيت اللّه يجحدون

ظالمان و ارزش هجرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 41 - 13

13- ظالمان ، از ارزش و اجرت هجرت در راه خدا بى خبرند .

من بعد ما ظلموا . .. لو كانوا يعلمون

برداشت فوق بنابراين احتمال است كه مرجع ضمير {يعلمون} فاعل محذوف فعل {ظلموا} باشد.

ظالمان و انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 39 - 10

10 _ تاريخ بشر ، شاهد مخالفت و رويارويى بيدادگران با رسولان الهى

كذلك كذب الذين من قبلهم فانظر كيف كان عقبة الظلمين

ظالمان و توحيد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 7

7_ ستمگران هرگز اهل ايمان را در رسيدن به هدف هاى توحيدى شان يارى نخواهند كرد .

و لاتركنوا إلى الذين ظلموا . .. ما لكم من دون الله من أولياء

ظالمان و عذاب دنيوى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 37 - 14

14_ كفرپيشگان و ستمگران ، در خطر گرفتار شدن به عذاب هاى دنيوى اند .

و لاتخ_طبنى فى الذين ظلموا إنهم مغرقون

ظالمان و قدرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 165 - 14

14 - ظالمان از قدرت خداوند غافلند .

و لو يرى الذين ظلموا . .. أن القوة للّه جميعاً

ظالمان و محمّد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 21 - 13

13 _ ستمگران از مقابله با خدا و پيامبر(ص) طرفى نبسته و به اهداف خويش نخواهند رسيد.

قل أى شىء أكبر شهدة . .. الذين ءاتينهم الكتب ... إنه لايفلح الظلمون

مستفاد از ربط بين آيات و اطلاق ظالم بر مشركين و اهل كتاب كه در صدد مقابله با خدا و پيامبر(ص) بوده اند. و از {لايفلح الظالمون} فهميده مى شود كه آنها به دنبال اهدافى بوده اند كه موفق نشده و نخواهند شد.

ظالمان و مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 7

7_ ستمگران هرگز اهل ايمان را در رسيدن به هدف هاى توحيدى شان يارى نخواهند كرد .

و لاتركنوا إلى الذين ظلموا . .. ما لكم من دون الله من أولياء

ظالمان و ولايت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 11

11_ ستمكاران ، شايسته ولايت و سرپرستى نيستند .

و لاتركنوا إلى الذين ظلموا . .. و ما

لكم من دون الله من أولياء

ظالمان هنگام عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 8،10،11

8- سرزنش شدن ستمگران از جانب خداوند ، هنگام مهلت خواهى آنان در وقت نزول عذاب استيصال

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل ما لكم من زو

10- ستمگران در مهلت خواهى خويش از خداوند ، به هنگام مشاهده عذاب الهى ، براى پذيرش اسلام و پيروى از پيامبر ( ص ) راستگو نيستند .

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا ربّنا أخّرنا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل

از پاسخ خداوند به مهلت خواهى ستمگران كه فرمود: شما على رغم وجود آيات و دلايل روشن، بر زوال ناپذيرى خود تأكيد داشتيد، به دست مى آيد كه اگر خداوند به آنان مهلت دهد باز هم به راه باطل خود ادامه خواهند داد.

11- توبه و پشيمانى ستمگران هنگام قطعى شدن عذاب دنيوى آنان ، بى ثمر و غير قابل قبول است .

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا ربّنا أخّرنا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 85 - 4

4- كافران ظالم ، پس از مشاهده عذاب الهى و قطعيت كيفر ، خواهان تخفيف و تأخير مجازات خويشند .

فلايخفّف عنهم العذاب و لا هم ينظرون

تذكر الهى به عدم تخفيف عذاب و دادن مهلت به ظالمان، اشاره اى به تخفيف و مهلت خواهى آنان دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 12 - 1،3

1-

اقوام و جوامع ستمگر ، هنگام احساس نزول عذاب الهى مى گريختند .

فلمّا أحسّوا بأسنا إذا هم منها يركضون

{ركض} (مصدر {يركضون}) در اصل به معناى {پا به زمين زدن} است و آن گاه كه به فردى نسبت داده شود به معناى فرار و حركت سريع خواهد بود.

3- وحشت و اضطراب شديد و ناگهانى جوامع ستمگر ، هنگام ظهور علايم و نشانه هاى عذاب الهى

فلمّا أحسّوا . .. إذا هم منها يركضون

مطلب ياد شده از {إذا}ى فجائيه _ كه دلالت بر امر ناگهانى و به دور از انتظار مى كند _ استفاده شده است; زيرا فرار ناگهانى دليل بر وجود نوعى اضطراب و وحشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 13 - 3

3- مترفان ستمگر هنگام نزول عذاب ، دارايى ها و خانه هاى خود را ر ها نموده و از شهر و ديار خود مى گريزند .

وارجعوا إلى ما أُترفتم فيه و مس_كنكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 14 - 1،2

1- رفاه زدگان جوامع ستم پيشه ، به ظلم و ستم خويش پس از احساس عذاب الهى اعتراف مى كنند .

فلمّا أحسّوا بأسنا . .. قالوا ي_ويلنا إنّا كنّا ظ_لمين

2- مرفهان ستمگر ، با مشاهده عذاب الهى در حسرت و ندامت فرو مى روند .

فلمّا أحسّوا بأسنا . .. قالوا ي_ويلنا إنّا كنّا ظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 15 - 1

1- مرفهانِ ستمگر در تأسف و پشيمانى ، از زمان احساس عذاب تا هنگامه هلاكت و نابودى

فما

زالت تلك دعويهم حتّى جعلن_هم حصيدًا خ_مدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 33 - 10

10 - ستمگران با ديدن عذاب الهى در قيامت ، از انتخاب عقيده كفرآلود ، پشيمان شده و آن را مخفى خواهند كرد .

و لو ترى إذ الظ_لمون موقوفون عند ربّهم . .. و أسرّوا الندامة لمّا رأوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 44 - 6،10

6 - ستمكاران ، خواهان بازگشت به دنيا و جبران گناهان گذشته خود به هنگام مشاهده عذاب

و ترى الظ_لمين لمّا رأوا العذاب يقولون هل إلى مردّ من سبيل

10 - هنگامه عذاب ، لحظه ظهور و بروز بى پناهى گمراهان ستم پيشه است .

فما له من ولىّ من بعده و ترى الظ_لمين لمّا رأوا العذاب يقولون هل إلى مردّ من سبي

ظالمان هنگام عذاب استيصال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 3

3- مهلت خواهى ستمگران به هنگام مشاهده عذاب استيصال ، جهت پاسخ گويى به دعوت خداوند و پيروى از رسولان الهى

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا ربّنا أخّرنا إلى أجل قريب نجب دعوتك و نتّبع

ظالمترين مردم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 114 - 4،5

4 - كسانى كه مردم را از حضور در مساجد ، به انگيزه ياد نشدن نام خدا ، بازدارند ، ستمكارترين مردمند .

و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن يذكر فيها اسمه

5 - كسانى كه در پى تخريب مساجد برآيند از ستمكارترين مردمند

.

و من أظلم ممن . .. سعى فى خرابها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 140 - 7،9

7 - ظالمترين مردم كسى است كه حقايق دينى و معارف الهى را كتمان كرده و از ارائه آنها به ديگران خوددارى كند .

و من أظلم ممن كتم شهدة عنده من اللّه

{من اللّه} همانند {عنده} صفت براى {شهادة} است. بنابراين {شهادة عنده من اللّه}; يعنى، شهادتى كه در نزد اوست از ناحيه خدا دريافت كرده است. مقصود از شهادت كه از ناحيه خدا در اختيار انسان مى باشد، حقايق دينى و معارف الهى است.

9 - يهود و نصارا به خاطر كتمان حقايقى درباره ابراهيم ، اسماعيل ، اسحاق و يعقوب ( ع ) و نوادگان يعقوب ، از ظالمترين مردم هستند .

أم تقولون إن إبراهيم . .. و من أظلم ممن كتم شهدة عنده من اللّه

از مصداقهاى مورد نظر براى {شهادة من اللّه} به قرينه صدر آيه، حقايقى است درباره ابراهيم(ع) و ساير پيامبران ياد شده در آيه.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 157 - 10،11،12

10 _ تكذيب كنندگان قرآن ستمكارترين مردمند.

فمن أظلم ممن كذب بأيت الله

11 _ كسانى كه از قرآن رويگردان باشند، ستمكارترين مردمند.

فمن أظلم ممن . .. صدف عنها

{صدف} (مصدر صدف) به معناى اعراض كردن و منصرف ساختن آمده است. (برگرفته از قاموس المحيط). برداشت فوق بر اساس معناى اول است.

12 _ كسانى كه ديگران را از ايمان به قرآن و آيات الهى باز دارند، ستمكارترين مردمند.

فمن أظلم ممن . .. صدف عنها

در برداشت فوق {صدف} فعلى متعدى

(به معناى منصرف ساخت) گرفته شده است. گفتنى است بر اين مبنا مفعول آن كلمه اى مانند {الناس} است كه به سبب وضوحش در جمله ذكر نشده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 15 - 11،12

11- افترا بر خداوند ، گناهى بزرگ است و افترازنندگان به او ، ستم كارترين مردمان اند .

فمن أظلم ممّن افترى على اللّه كذبًا

12- شرك ، گناهى بزرگ است و مشركان ، ظالم ترين مردمان اند .

اتّخذوا من دونه ءالهة . .. فمن أظلم ممّن افترى على اللّه كذبًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 68 - 1

1 - ظالم ترين افراد ، كسانى اند كه به خداوند دروغ ببندند .

و من أظلم ممّن افترى على اللّه كذبًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 22 - 2

2 - ظالم ترين مردم ، كسانى اند كه پس از توجه به آيات خدا ، از آن روى بگردانند .

و من أظلم ممّن ذكّر بأي_ت ربّه ثمّ أعرض عنها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 7 - 3،7

3 - افترا زنندگان به خداوند ، از ستمكارترين مردمان اند .

و من أظلم ممّن افترى على اللّه الكذب

7 - كسانى كه از پذيرش دعوت پيامبر ( ص ) خوددارى ورزيده و آن حضرت را با داشتن معجزات و دلايل روشن ، به سحر و ساحرى متهم كردند ، افترازنندگان به خدا و از ستمكارترين مردم اند .

فلمّا جاءهم بالبيّن_ت . .. و

من أظلم ممّن افترى على اللّه الكذب

ظلم پيروى از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 19 - 7

7- پيروى از تمايلات ظالم ، خود ستمگرى است .

و لاتتّبع أهواء . .. و إنّ الظ_لمين بعضهم أولياء بعض

با توجه به اين كه تعبير {ظالم} در اين آيه، منطبق بر كسى است كه خواهش جاهلانه عناصر غير الهى را پذيرفته است، ظالم بودن پيروى كننده و پيروى شونده استفاده مى شود.

ظلم تخفيف كيفر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 29 - 7

7- تغيير حكم و تخفيف كيفر بايسته ظالمان ، ظلمى به ديگران و دور از ساحت خدا *

ما يبدّل القول لدىّ و ما أنا بظلّ_م للعبيد

برداشت بالا بدان احتمال است كه {و ما أنا بظلاّم. ..} تعليل {ما يبدّل...} باشد; يعنى، چون تبديل حكم و تخفيف مجازات به حق مجرمان، موجب ظلم به بندگان صالح و ستمديده مى شود، در نظام الهى _ چون ظلمى نيست _ تبديل قول هم نخواهد بود.

ظلم عفو ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 29 - 7

7- تغيير حكم و تخفيف كيفر بايسته ظالمان ، ظلمى به ديگران و دور از ساحت خدا *

ما يبدّل القول لدىّ و ما أنا بظلّ_م للعبيد

برداشت بالا بدان احتمال است كه {و ما أنا بظلاّم. ..} تعليل {ما يبدّل...} باشد; يعنى، چون تبديل حكم و تخفيف مجازات به حق مجرمان، موجب ظلم به بندگان صالح و ستمديده مى شود، در نظام الهى _ چون ظلمى

نيست _ تبديل قول هم نخواهد بود.

عبرت از سرنوشت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 23

23 - سرنوشت شوم ستمگران در قيامت ، هشدارى براى متجاوزان به حقوق مردم است .

ألا إنّ الظ_لمين فى عذاب مقيم

كلمه {ألا} _ كه براى هشدار است _ رساننده مطلب بالا مى باشد.

عبرت از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 9

9- آثار به جا مانده از ستمگران گذشته ، عبرت انگيز و درس آموز است .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم . .. و ضربنا لكم الأمثال

در برداشت فوق {مساكن} در جمله {و سكنتم فى مساكن الذين ظلموا أنفسهم . ..} كنايه از آثار به جا مانده گرفته شده است.

عبرت از فرجام ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 39 - 13

13 _ مطالعه در سرگذشت بيدادگران تاريخ و فرجام شوم آنان ، امرى ضرورى و مايه عبرت است .

فانظر كيف كان عقبة الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 83 - 9

9_ خداوند ، انسان ها را به مطالعه آثار گذشتگان و عبرت گيرى از فرجام شوم ستم كاران ، فرا خوانده است .

و ما هى من الظ_لمين ببعيد

بر اساس اينكه مراد از ضمير {هى} آباديهاى قوم لوط باشد ، هدف از جمله {ما هى . ..} ترغيب انسانها به گذر كردن بر ديار قوم لوط و ديدن آثار عذاب الهى است; تا بدين وسيله عبرت گيرند.

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 3

3- سرگذشت ستمگران هلاك شده و كيفر ديده پيشين ، عبرت انگيز و درس آموز است .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم و تبيّن لكم كيف فعلنا بهم و ضربنا لكم الأمثا

عبرت از كيفر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 1

1- سرزنش خداوند از ستمگرانى كه از كيفر ستم پيشگان پيش از خود و مثل هاى الهى ، پند نگرفتند و درس نياموختند .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم و تبيّن لكم كيف فعلنا بهم و ضربنا لكم الأمثا

عبرت از مرگ ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 13

13 _ صحنه جان كندن ظالمان بزرگ، عبرت آموز و تماشايى است.

و لو ترى إذ الظلمون فى غمرت الموت

عجب ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 6 - 1

1 - به رخ كشيدن انفاق اموالى انبوه و مباهات به آن ، ورد زبان قلدر مآبان گردنكش

يقول أهلكت مالاً لبدًا

{يقول} مضارعى است كه استمرار را مى رساند. فاعل آن كسى است كه در آيه قبل، به {فريفته قدرت خويش} توصيف شده است. {لبداً}; يعنى، انباشته (مفردات راغب). مفاد آيه شريفه اين است كه گوينده اين سخن، اهل انفاق بوده است; ولى به دليل تفاخر يا رياكارى و يا اتلاف ناميدن انفاق، مورد مذمت قرار گرفته است و يا اين كه او به دروغ، ادعاى انفاق مى كند. آيه

بعد نيز با اين احتمال ها سازگار است.

عجز اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 43 - 2

2- ستمگران بر اثر وحشت روز قيامت ، از حركت پلك هاى چشم ناتوان و دلشان تهى از تدبير و چاره جويى خواهد بود .

يعمل الظ_لمون . .. لايرتدّ إليهم طرفهم و أفئدتهم هوآء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 44 - 11

11 - عجز و پشيمانى ستمكاران در قيامت ، آشكار و نمايان است .

و ترى الظ_لمين . .. يقولون

از واژه هاى {ترى} و {يقولون}، استفاده مى شود كه ظالمان ندامت و آرزوى بازگشت را پنهان نمى دارند.

عجز ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 17،18

17 _ ظالمان نمى توانند خود را از مهلكه مردن و عذاب خواركننده پس از آن رهايى بخشند.

و الملئكة باسطوا أيديهم أخرجوا أنفسكم اليوم تجزون عذاب الهون

جمله {أخرجوا انفسكم} خطاب ملائكه به ظالمان است، كه اگر مى توانيد خود را از اين مهلكه نجات بخشيد. اين سخن ملائكه از سر استهزا و بيان عجز ظالمان است.

18 _ جان كندن ستمگران، همراه با تمسخر ملائكه قبض روح نسبت به آنان و بيان عجز آنان براى رهايى از مرگ است.

أخرجوا أنفسكم اليوم تجزون عذاب الهون

عجله اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 43 - 1

1- ستمگران ، در قيامت ، شتابان و با ترس و ذلت سر برافراشته و چشم دوخته ، محشور خواهند شد

.

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون . .. مهطعين مقنعى رءوسهم

{اهطاع} به معناى حركت سريع همراه با ترس است و {اقناع} به معناى سر برافراشتن و خيره شدن چشم به چيزى با حالت ذلت و خوارى است (لسان العرب).

عدالت با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 40 - 4

4 - لزوم رعايت عدالت ، حتى در انتقام گرفتن از متجاوزان ستمگر

إذا أصابهم البغى هم ينتصرون . و جزؤا سيّئة سيّئة مثلها

عذاب اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 165 - 15

15 - ستمگران در قيامت به عذابى شديد گرفتار خواهند شد .

و لو يرى الذين ظلموا . .. و أن اللّه شديد العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 17

17 _ ظالمان نمى توانند خود را از مهلكه مردن و عذاب خواركننده پس از آن رهايى بخشند.

و الملئكة باسطوا أيديهم أخرجوا أنفسكم اليوم تجزون عذاب الهون

جمله {أخرجوا انفسكم} خطاب ملائكه به ظالمان است، كه اگر مى توانيد خود را از اين مهلكه نجات بخشيد. اين سخن ملائكه از سر استهزا و بيان عجز ظالمان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 6 - 6

6 _ ستمگران و اعراض كنندگان از قوانين دين، علاوه بر عذابهاى دنيوى به عذابهاى آخرت نيز گرفتار خواهند شد.

و كم من قرية أهلكنها . .. إنا كنا ظلمين. فلنسئلن الذين أرسل إليهم

هدف از بيان بازجويى در قيامت، تهديد ظالمان به عذابهاى اخروى

است،$و كلمه {فاء} در {فلنسئلن} بيانگر آن است كه عذابهاى دنيا پايان مجازات آنان نيست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 52 - 1

1 _ جاودانه و هميشگى بودن عذاب ظالمان ، در جهان آخرت به آنان اعلام خواهد شد .

ثم قيل للذين ظلموا ذوقوا عذاب الخلد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 54 - 3،12

3 _ ترس و وحشت ستمگران ، به هنگام نزول عذاب قيامت ، تا درجه اى است كه اگر از هر يك از آنان به اندازه تمام آنچه در زمين است براى رهاييشان درخواست شود ، اگر مى داشتند ، بى درنگ نثار مى كردند .

و لو أن لكل نفس ظلمت ما فى الأرض لافتدت به

12 _ عذاب ستمگران ، مجازاتى بر پايه قسط بوده و بر آنان ستمى روا نمى شود .

و لو أن لكل نفس ظلمت . .. و أسروا الندامة لما رأوا العذاب و قضى بينهم بالقسط و ه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 44 - 7

7_ گرفتار شدن كفرپيشگان و ستمكاران به عذاب دنيوى ، موجب رهايى آنان از عذاب اخروى نيست .

فكان من المغرقين . .. و قيل بعدًا للقوم الظ_لمين

بيان عذاب اخروى كفرپيشگان ، پس از بيان گرفتارى آنان به عذاب دنيوى ، اشاره به اين نكته دارد كه: نبايد گمان شود اگر كافران به كيفر دنيوى و عذاب استيصال گرفتار شدند ، از عذابهاى اخروى رهايى خواهند يافت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 -

ابراهيم - 14 - 44 - 4

4- ظالمان به وقت مشاهده عذاب در قيامت خواستار مهلتى كوتاه براى بازگشت به دنيا جهت پاسخ گويى به دعوت خداوند و پيروى از رسولان الهى مى شوند . *

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا ربّنا أخّرنا إلى أجل قريب نجب دعوتك و نتّبع

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه مقصود از {يوم يأتيهم العذاب} روز قيامت باشد، نه عذاب استيصال.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 87 - 5،10،14

5- ستم كاران ، در قيامت ، به عذابى سخت گرفتار خواهند شد .

فيعذّبه عذابًا نكرًا

10- ذوالقرنين عذاب اخروى ظالمان را ، از كيفر دنيوى آنان ، شديدتر و سنگين تر دانست .

قال . ..ثمّ يردّ إلى ربّه فيعذّبه عذابًا نكرًا

{نكر} به معناى {منكَر} صفت مشبهه و توصيفِ عذاب جهنم است; يعنى، عذاب آخرت، بسيار ناگوار و ميزان دشوارى آن ناشناخته است.

14- { عن أميرالمؤمنين ( ع ) : . . . { أمّا من ظلم } و لم يؤمن بربّه { فسوف نعذّبه } فى الدنيا بعذاب الدنيا { ثمّ يردّ إلى ربّه } فى مرجعه { فيعذّبه عذاباً نكراً } ;

از اميرالمؤمنين(ع) روايت شده كه (مقصود آيه اين است) {اما كسى كه ستم كرده} و به پروردگارش ايمان نياورده است {به زودى} در دنيا، به عذاب دنيوى {او را عذاب خواهيم كرد، سپس در معاد خويش به سوى پروردگارش بازگشت داده مى شود و خدا، او را به عذابى سخت گرفتار خواهد كرد}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 48 - 7

7

- عذاب اخروى در پى هلاكت و عذاب دنيوى ، در انتظار ستمگران است .

و كأيّن من قرية . .. و إلىّ المصير

جمله {إلىّ المصير} مى تواند تهديد به عذاب اخروى در پى عذاب دنيوى (ثمّ أخذتها) ظالمان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 66 - 4

4 - خورد و خوراك دوزخيان ستمگر ، خود وسيله عذاب آنان است .

فإنّهم لأكلون منها فمالئون منها البطون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 47 - 1،2،3،5،7

1 - ستمگران در قيامت ، براى رهايى خود از عذاب سخت الهى ، حاضراند دو چندان ثروت ها و دارايى هاى زمين را فدا كنند .

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض جميعًا و مثله معه لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم

2 - عذاب ستمگران در قيامت ، بسيار سخت و غير قابل تحمل براى آنان

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم القي_مة

فدا كردن دو برابر ثروت هاى موجود در كره زمين براى نجات خود از عذاب الهى، بيانگر مطلب ياد شده است.

3 - كيفر عذاب سخت براى ستمگران در قيامت ، قطعى و غيرقابل گريز است .

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم القي_مة

5 - پى بردن مشركان و ظالمان به بى ارزشى دنيا ، هنگام روبه رو شدن با عذاب قيامت

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم القي_مة

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته

است كه مشركان و ستمگران، بيشتر براى تقويت دنياى خود از آخرت روى گردان هستند و در صورت مشاهده عذاب الهى حاضر مى شوند تمامى دنيا را فداى نجات خود كنند.

7 - عذاب مشركان و ستمگران در قيامت ، بسيار بزرگ و فراتر از تصورشان است .

و بدا لهم من اللّه ما لم يكونوا يحتسبون

{إحتساب} (مصدر {يحتسبون}) مبالغه در حساب و به معناى {ظن} است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 48 - 8

8 - عذاب قيامت ، تمامى وجود ستمگران را فرا خواهد گرفت .

و حاق بهم ما كانوا به يستهزءون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 21 - 9

9 - ظالمان و سيه كاران ، مستحق عذاب دردناك آخرت اند .

و إنّ الظ_لمين لهم عذاب أليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 22 - 7

7 - عذاب دردناك و سخت ستمكاران در قيامت ، بازتاب عملكرد خود آنان است .

و إنّ الظ_لمين لهم عذاب أليم . ترى الظ_لمين مشفقين ممّا كسبوا و هو واقع بهم

چنانچه كه مراد از {ما} در {ما كسبوا} عمل باشد و ضمير {هو} به آن بازگردد، از ارتباط دو آيه ، مى توان استفاده كرد كه {عذاب أليم} چيزى جز عملكرد انسان نيست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 46 - 1

1 - ستمگران ، فاقد هرگونه ياور و پشتيبان براى نجات از عذاب الهى

ألا إنّ الظ_لمين فى عذاب مقيم . و ما كان لهم من أولياء

ينصرونهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 65 - 5

5 - ستم پيشگان ، گرفتار عذابى دردناك در قيامت

فويل للذين ظلموا من عذاب يوم أليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 47 - 1

1 - ظالمان ، گرفتار عذاب دنيوى و برزخ ، علاوه بر عذاب هاى اخروى

يل_قوا يومهم . .. و إنّ للذين ظلموا عذابًا دون ذلك

در صورتى كه {يومهم. ..} در دو آيه پيش، نظر به روز قيامت داشته باشد، {ذلك} در اين آيه اشاره به عذاب اخروى خواهد بود و {دون ذلك} (به غير آن عذاب) نظر به عذاب دنيا يا برزخ خواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 31 - 5

5 - ظالمان در قيامت ، گرفتار عذاب دردناك الهى اند .

و الظ_لمين أعدّ لهم عذابًا أليمًا

عذاب استيصال ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 13 - 6

6 _ عذاب استيصال الهى در كمين جوامع كفرپيشه و بيدادگران مجرم

و لقد أهلكنا . .. لما ظلموا و جاءتهم رسلهم ... كذلك نجزى القوم المجرمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 52 - 2

2 _ مردمى كه با عذاب استيصال نابود مى شوند ، مردمى ظالم و ستم پيشه بوده و در عذاب جاودان اخروى ، معذّب خواهند بود .

أثم إذا ما وقع . .. ثم قيل للذين ظلموا ذوقوا عذاب الخلد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8

- هود - 11 - 94 - 10

10_ ستمگران ، مشركان و آنان كه در مبادلات كم فروشى كرده و عدل و انصاف را رعايت نكنند ، در خطر گرفتار شدن به عذاب هاى دنيوى ( عذاب استيصال ) هستند .

و أخذت الذين ظلموا الصيحة

عذاب برزخى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 47 - 1

1 - ظالمان ، گرفتار عذاب دنيوى و برزخ ، علاوه بر عذاب هاى اخروى

يل_قوا يومهم . .. و إنّ للذين ظلموا عذابًا دون ذلك

در صورتى كه {يومهم. ..} در دو آيه پيش، نظر به روز قيامت داشته باشد، {ذلك} در اين آيه اشاره به عذاب اخروى خواهد بود و {دون ذلك} (به غير آن عذاب) نظر به عذاب دنيا يا برزخ خواهد داشت.

عذاب پيروان ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 55 - 4

4 - پيروان ستمگران ، همانند آنان مستحق عذاب الهى اند .

فلمّا ءاسفونا انتقمنا منهم فأغرقن_هم أجمعين

عذاب تدريجى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 12 - 4

4- عذاب نازل بر جوامع ستمگر ، تدريجى بود .

فلمّا أحسّوا . .. يركضون

باتوجه به اين كه در آيه شريفه، از فرار عذاب شوندگان حكايت شده است، به دست مى آيد كه بين آغاز احساس عذاب و نابودى آنان _ كه در سه آيه بعد از آن ياد مى شود _ فاصله اى وجود داشته است.

عذاب دنيوى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7

- 6 - 6

6 _ ستمگران و اعراض كنندگان از قوانين دين، علاوه بر عذابهاى دنيوى به عذابهاى آخرت نيز گرفتار خواهند شد.

و كم من قرية أهلكنها . .. إنا كنا ظلمين. فلنسئلن الذين أرسل إليهم

هدف از بيان بازجويى در قيامت، تهديد ظالمان به عذابهاى اخروى است،$و كلمه {فاء} در {فلنسئلن} بيانگر آن است كه عذابهاى دنيا پايان مجازات آنان نيست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 162 - 6

6 _ گنهكاران و ستم پيشگان در خطر گرفتار شدن به عذاب هاى دنيوى هستند .

فأرسلنا عليهم رجزاً من السماء بما كانوا يظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 44 - 7

7_ گرفتار شدن كفرپيشگان و ستمكاران به عذاب دنيوى ، موجب رهايى آنان از عذاب اخروى نيست .

فكان من المغرقين . .. و قيل بعدًا للقوم الظ_لمين

بيان عذاب اخروى كفرپيشگان ، پس از بيان گرفتارى آنان به عذاب دنيوى ، اشاره به اين نكته دارد كه: نبايد گمان شود اگر كافران به كيفر دنيوى و عذاب استيصال گرفتار شدند ، از عذابهاى اخروى رهايى خواهند يافت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 67 - 6

6_ ستمگران ، مشركان و كفرپيشگان ، در خطر گرفتار شدن به عذاب هاى دنيوى ( عذاب استيصال ) هستند .

و أخذ الذين ظلموا الصيحة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 94 - 10

10_ ستمگران ، مشركان و آنان كه در مبادلات كم فروشى كرده و عدل و انصاف

را رعايت نكنند ، در خطر گرفتار شدن به عذاب هاى دنيوى ( عذاب استيصال ) هستند .

و أخذت الذين ظلموا الصيحة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 46 - 1

1- هلاكت و عذاب دنيوى ستم پيشگان تاريخ از سوى خداوند ، على رغم مكر و چاره انديشى هاى فراوان و قدرتمندانه آنان

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا . .. و قد مكروا مكرهم ... و إن كان مكرهم لتزول منه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 87 - 10،14

10- ذوالقرنين عذاب اخروى ظالمان را ، از كيفر دنيوى آنان ، شديدتر و سنگين تر دانست .

قال . ..ثمّ يردّ إلى ربّه فيعذّبه عذابًا نكرًا

{نكر} به معناى {منكَر} صفت مشبهه و توصيفِ عذاب جهنم است; يعنى، عذاب آخرت، بسيار ناگوار و ميزان دشوارى آن ناشناخته است.

14- { عن أميرالمؤمنين ( ع ) : . . . { أمّا من ظلم } و لم يؤمن بربّه { فسوف نعذّبه } فى الدنيا بعذاب الدنيا { ثمّ يردّ إلى ربّه } فى مرجعه { فيعذّبه عذاباً نكراً } ;

از اميرالمؤمنين(ع) روايت شده كه (مقصود آيه اين است) {اما كسى كه ستم كرده} و به پروردگارش ايمان نياورده است {به زودى} در دنيا، به عذاب دنيوى {او را عذاب خواهيم كرد، سپس در معاد خويش به سوى پروردگارش بازگشت داده مى شود و خدا، او را به عذابى سخت گرفتار خواهد كرد}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 47 - 1

1 - ظالمان ،

گرفتار عذاب دنيوى و برزخ ، علاوه بر عذاب هاى اخروى

يل_قوا يومهم . .. و إنّ للذين ظلموا عذابًا دون ذلك

در صورتى كه {يومهم. ..} در دو آيه پيش، نظر به روز قيامت داشته باشد، {ذلك} در اين آيه اشاره به عذاب اخروى خواهد بود و {دون ذلك} (به غير آن عذاب) نظر به عذاب دنيا يا برزخ خواهد داشت.

عذاب ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 30 - 9

9 _ عذاب ستمگران و تجاوزكاران ، در راستاى رحمت الهى *

انّ اللّه كان بكم رحيماً. و من يفعل ذلك عدواناً و ظلماً فسوف نُصليه ناراً

عذاب ستمگران پس از بيان رحمت مطلق الهى، اشاره به اين است كه عذابهاى الهى، جلوه اى از رحمت او بر انسانهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 5 - 7

7 _ اعتراف ظالمان به ظلم خويش پس از آمدن عذاب الهى بى ثمر است.

كم من قرية أهلكنها . .. قالوا إنا كنا ظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 54 - 9

9 _ ستم پيشگان و تكذيب كنندگان آيات الهى ، در خطر هلاكت و نابودى با عذاب هاى الهى

كذبوا بايت ربهم . .. و كل كانوا ظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 54 - 7،12

7 _ ظالمان و ستم پيشگان ، سزاوار عذابند .

و لو أن لكل نفس ظلمت ما فى الأرض لافتدت به

جمله {ظلمت} در {لكل نفس ظلمت} مشعر به عليت ظلم و بيانگر

استحقاق ظالمان نسبت به عذاب است.

12 _ عذاب ستمگران ، مجازاتى بر پايه قسط بوده و بر آنان ستمى روا نمى شود .

و لو أن لكل نفس ظلمت . .. و أسروا الندامة لما رأوا العذاب و قضى بينهم بالقسط و ه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 102 - 2،4

2_ امت هاى ستم پيشه ( جوامع كفرپيشه و مشرك ) در خطر گرفتار شدن به عقوبت هاى الهى و عذاب هاى استيصال هستند .

و كذلك أخذ ربك إذا أخذ القرى و هى ظ_لمة

4_ نزول عذاب بر ستم پيشگان ( كافران و مشركان ) پرتوى از ربوبيت خدا در جهت تدبير امور انسانهاست .

و كذلك أخذ ربك إذا أخذ القرى و هى ظ_لمة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 6 - 15

15_ گنه كاران و ستم پيشگان كه مشمول مغفرت الهى نشوند ، به عذاب هاى سهمگين الهى گرفتار خواهند شد .

إن ربك لذو مغفرة . .. و إن ربك لشديد العقاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 16 - 2

2- به جبّاران منحرف ، در جهنّم ، آبى چركين و متعفن نوشانده مى شود .

من ورائه جهنّم و يسقى من ماء صديد

{صديد} به معناى چركى است كه بين گوشت و پوست به وجود مى آيد. اين واژه در نوشيدنيهاى جهنّميان استعمال مى گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 22 - 21

21- ستمگران قطعاً در عذابى سخت و بس دردناك گرفتار خواهند

شد .

إن الظ_لمين لهم عذاب أليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 14

14- اتمام حجت خداوند پيش از فرستادن عذاب بر ستمگران

يوم يأتيهم العذاب . .. و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم و تبيّن لكم كيف فعلنا

اينكه خداوند فرمود: ما چگونگى برخورد خود با ستمگران را براى شمابيان كرديم (تبين لكم كيف فعلنا بهم)، مى تواند بيانگر اتمام حجت خداوند براى همه ستمگران پيش از عذاب باشد، به ويژه اينكه خداوند اين سخن را در پاسخ مهلت خواهى آنان مى فرمايد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 47 - 9

9- قدرت شكست ناپذير خدا و صاحب انتقام بودن او ، دليل تخلف ناپذيرى وعده هايش در يارى رسولان و عذاب كردن ستمگران

فلاتحسبنّ الله مخلف وعده رسله إن الله عزيز ذو انتقام

جمله {إن الله عزيز ذو انتقام} به منزله تعليل براى بخش اول آيه (فلاتحسبنّ . ..) مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 48 - 1

1- انتقام خداوند از ستمگران و عذاب كردن آنان در روزى است كه اين آسمان و زمين ، به آسمان و زمين ديگرى تبديل شوند .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم . .. إن الله عزيز ذو انتقام . يوم تبدّل الأر

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه {يوم تبدل . ..} ظرف براى انتقام باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 93 - 1

1 - پيامبر ( ص ) ، مأمور التجا

به خداوند براى ايمن ماندن از عذاب دامنگير ظالمان

قل ربّ إمّا ترينّى ما يوعدون

{إمّا} مركب از {إن} شرطيه و {ماى} زايده و {ما} در {ما يوعدون} كنايه از عذاب است. جواب شرط نيز در آيه بعد آمده است: {ربّ فلاتجعلنى فى القوم الظالمين; پروردگارا! پس مرا در جمع ظالمان قرار مده}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 94 - 4

4 - عذاب الهى ، دامنگير ظالمان و ستمگران

قل ربّ إمّا ترينّى ما يوعدون . ربّ فلاتجعلنى فى القوم الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 37 - 6

6 _ خداوند ، براى ستم گران عذابى دردناك مهيّا ساخته است .

و أعتدنا للظ_لمين عذابًا أليمًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 42 - 5

5 - ستم پيشگان و متجاوزان ، مستحق عذابى سخت و دردناك اند .

الذين يظلمون الناس . .. أول_ئك لهم عذاب أليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 44 - 7

7 - مشاهده عذاب ، خود نوعى عذاب براى ستمكاران است .

و ترى الظ_لمين لمّا رأوا العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 55 - 4

4 - پيروان ستمگران ، همانند آنان مستحق عذاب الهى اند .

فلمّا ءاسفونا انتقمنا منهم فأغرقن_هم أجمعين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 59 - 1

1 - كافران و ستمكاران ، داراى بهره اى عظيم از عذاب الهى ، همانند

كافران و ستم پيشگان گذشته تاريخ

فإنّ للذين ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم

{ذنوب} در معانى {دلو بزرگ چاه هنگامى كه از آب پر شده باشد} و نيز {نصيب و بهره} به كار مى رود. در آيه شريفه مراد معناى دوم است. گفتنى است كه تعبير {نصيبى عظيم} در برداشت بالا، از نكره آمدن {ذنوباً} استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 24 - 5

5 - افزودن گمراهى ، از عذاب هاى الهى براى ظالمان و گمراه كنندگان جامعه

و قد أضلّوا كثيرًا و لاتزد الظ_لمين إلاّ ضل_لاً

برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه پيامبران براى هدايت مردمان مبعوث شدند و افزودن گمراهى گمراه كنندگان، جنبه مجازاتى دارد نه ابتدايى.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 31 - 10

10 - رحمت و لطف خداوند به مؤمنان و كيفر و عذاب ظالمان از سوى او ، براساس علم و حكمت او است .

إنّ اللّه كان عليمًا حكيمًا . يدخل من يشاء فى رحمته و الظ_لمين أعدّ لهم عذابًا أ

برداشت ياد شده، بر اين فرض مبتنى است كه جمله {يدخل من يشاء. ..}، خبر براى {إنّ} در {إنّ اللّه} و جمله {كان اللّه عليماً حكيماً}، معترضه و يا حال باشد. بر اين اساس توصيف خداوند به علم و حكمت، اشاره به اين دارد كه كار خدا (رحمت يا عذاب)، مبتنى بر علم و حكمت است.

عذرخواهى اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 57 - 2

2 - عذرخواهى ستم پيشگان

، در روز قيامت ، سودى ندارد .

فيومئذ لاينفع الذين ظلموا معذرتهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 52 - 1

1 - عذرخواهى ستمگران در قيامت ، بى نتيجه بوده و سودى به حال آنان نخواهد داشت .

يوم لاينفع الظ_لمين معذرتهم

عصيان ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 14 - 2

2- خداوند از جبهه مظلومانِ حق طلب در برابر سركشى ظالمان حق ستيز ، دفاع و حمايت مى كند .

و قال الذين كفروا . .. لنخرجنّكم من أرضنا... فأوحى إليهم ربّهم لنهلكنّ الظ_لمين

عفو از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 92 - 16

16_ گذشت ستم ديدگان از ستم پيشگان ، زمينه ساز شمول مغفرت الهى بر ستمكاران است .

لاتثريب عليكم اليوم يغفر الله لكم

عقيده باطل ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 33 - 10

10 - ستمگران با ديدن عذاب الهى در قيامت ، از انتخاب عقيده كفرآلود ، پشيمان شده و آن را مخفى خواهند كرد .

و لو ترى إذ الظ_لمون موقوفون عند ربّهم . .. و أسرّوا الندامة لمّا رأوا العذاب

علم خدا به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 95 - 9

9 - خداوند ، آگاه به ستمكارى ستمگران است .

و اللّه عليم بالظلمين

عمل ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 7 - 7

7 - خداوند ، به

اعمال ستمگران كاملاً آگاه است .

و اللّه عليم بالظ_لمين

عمل ناپسند ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 28 - 12

12- كسانى كه با ارتكاب اعمال زشت در دنيا به خود ستم كرده اند ، در قيامت منكر آن اعمال مى شوند .

الذين تتوفّ_هم المل_ئكة ظالمى أنفسهم . .. ما كنّا نعمل من سوء

برداشت فوق، بنابراين احتمال است كه مراد از {ظالمى أنفسهم} _ به قرينه {ما كنّا نعمل من سوء} (ما مرتكب عمل زشت نمى شديم) _ اعمال ناپسند و زشتى باشد كه مرتكبان آنها، آن را از خود نفى مى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 48 - 1،4

1 - ظهور و بروز تمامى اعمال و دستاورد هاى بد و زشت ستمگران در قيامت

و بدا لهم سيّئات ما كسبوا

4 - ستمگران اعمال و رفتار هاى بد و زشت خود را در دنيا ، زيبا و خوب پنداشته و يا از بدى و زشتى آنها غافل اند .

و بدا لهم سيّئات ما كسبوا

ظاهر شدن اعمال زشت ستمگران در نظر آنان، ممكن است به خاطر اين باشد كه آنها را خوب و زيبا مى دانستند و يا از بدى و زشتى چنين رفتارى، كاملاً غافل بودند.

عوامل انقراض ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 45 - 2

2 _ ظلم، موجب نابودى ملتهاى ظالم و تمدن آنها

فقطع دابر القوم الذين ظلموا

در آيه شريفه مى شد به جاى {الذين ظلموا} از ضمير استفاده شود، ولى توصيف آن قوم هلاك شده به

{كسانى كه ظلم كردند}، سبب و زمينه نابودى و عذاب آنان را بيان مى كند.

عوامل پشيمانى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 44 - 8

8 - تنها مشاهده عذاب ، عامل اظهار پشيمانى ظالمان است .

و ترى الظ_لمين لمّا رأوا العذاب

عوامل حاكميت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 129 - 7

7 _ حاكميت و ولايت يافتن ظالمان معلول كردار ظالمانه مردم جامعه است.

و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا بما كانوا يكسبون

عوامل زيان ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 82 - 10

10- ظالمان نه تنها از رحمت و شفاى قرآن بهره اى نمى گيرند ; بلكه تنها ، مايه خسران و زيان آنان مى شود .

و لايزيد الظ_لمين إلاّ خسارًا

عوامل زيانكارى خانواده ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 16

16 - ستمكاران ، عامل خسران و بدبختى خود و محروميت از خانواده خويش

إنّ الخ_سرين الذين خسروا أنفسهم و أهليهم يوم القي_مة

برداشت ياد شده بدان احتمال است كه {خسروا. .. أهليهم} به معناى از دست دادن خانواده باشد.

عوامل زيانكارى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 16

16 - ستمكاران ، عامل خسران و بدبختى خود و محروميت از خانواده خويش

إنّ الخ_سرين الذين خسروا أنفسهم و أهليهم يوم القي_مة

برداشت ياد شده بدان احتمال است كه {خسروا. .. أهليهم} به معناى از دست دادن خانواده باشد.

عوامل

سختى عذاب اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 48 - 2

2 - عذاب سخت و فوق تصور ستمگران در قيامت ، بازتاب كردار و رفتار خود آنان است .

و بدا لهم سيّئات ما كسبوا

آمدن ماده {كسب} به جاى ماده {فعل}، مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

عوامل سلطه ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 129 - 5

5 _ ظلم انسانها عامل تسلط حكومتهاى ظالمانه بر آنان مى گردد.

و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا

تعليق حكم بر وصف اشعار به عليت دارد. در آيه شريفه تعليق حكم {نولى} بر وصف {الظالمين} اشاره به نقش و تأثير وصف ظلم در جريان يافتن فعل دارد.

عوامل عذاب اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 63 - 1

1 - درخت زقّوم ، مايه رنج و عذاب كافران و ستم گران از جانب خداوند

أم شجرة الزقّوم . إنّا جعلن_ها فتنة للظ_لمين

يكى از معانى {فتنة}، رنج و عذاب است.

عوامل گمراهى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 29 - 1

1 _ ظالمان در روز رستاخيز ، دوستان ناباب را عامل گمراهى خود خواهند شمرد .

و يوم يعضّ الظالم على يديه يقول ي_ليتنى اتّخذت مع الرسول . .. لم أتّخذ فلانًا خل

عوامل نجات از ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 87 - 12

12 _ ايمان و اقامه نماز ، در رهايى از فتنه گرى ستمگران

، نقشى بسزا دارد .

و نجنا برحمتك من القوم الكفرين . .. و أقيموا الصلوة و بشّر المؤمنين

عوامل ولايت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 129 - 7

7 _ حاكميت و ولايت يافتن ظالمان معلول كردار ظالمانه مردم جامعه است.

و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا بما كانوا يكسبون

غفلت اكثريت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 47 - 8

8 - بلا هاى دنيوى ، هشدارى به ظالمان ; ولى بيشتر ايشان بى خبر از پيام هشدارى آن *

و إنّ للذين ظلموا عذابًا دون ذلك و ل_كنّ أكثرهم لايعلمون

در صورتى كه {دون ذلك} به معناى عذاب هاى خفيف دنيوى در قبال عذاب سنگين آخرت باشد، ممكن است سبكى اين عذاب ها براى مجال دادن به ظالمان براى انابه باشد; ولى افسوس كه بيشتر ستمگران اين درس ها را نمى آموزند.

غفلت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 165 - 14

14 - ظالمان از قدرت خداوند غافلند .

و لو يرى الذين ظلموا . .. أن القوة للّه جميعاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 48 - 4

4 - ستمگران اعمال و رفتار هاى بد و زشت خود را در دنيا ، زيبا و خوب پنداشته و يا از بدى و زشتى آنها غافل اند .

و بدا لهم سيّئات ما كسبوا

ظاهر شدن اعمال زشت ستمگران در نظر آنان، ممكن است به خاطر اين باشد كه آنها را خوب و زيبا مى دانستند

و يا از بدى و زشتى چنين رفتارى، كاملاً غافل بودند.

فرار ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 12 - 1

1- اقوام و جوامع ستمگر ، هنگام احساس نزول عذاب الهى مى گريختند .

فلمّا أحسّوا بأسنا إذا هم منها يركضون

{ركض} (مصدر {يركضون}) در اصل به معناى {پا به زمين زدن} است و آن گاه كه به فردى نسبت داده شود به معناى فرار و حركت سريع خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 13 - 3

3- مترفان ستمگر هنگام نزول عذاب ، دارايى ها و خانه هاى خود را ر ها نموده و از شهر و ديار خود مى گريزند .

وارجعوا إلى ما أُترفتم فيه و مس_كنكم

فرجام اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 17 - 9

9- كافران جبّار ، مردمى بدفرجام در دنيا و آخرتند .

و خاب كلّ جبّار عنيد . من ورائه جهنّم و يسقى من ماء صديد ... من ورائه عذاب غليظ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 8 - 12

12 - دوزخ ، سرنوشت نهايى ستم پيشگان

فريق فى السعير . .. و الظ_لمون ما لهم من ولىّ و لانصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 7 - 6

6 - فرجام بد اخروى در انتظار ستمگران

و اللّه عليم بالظ_لمين

فرجام امداد به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 103

- 9

9- تأييد ، همراهى و تقويت عناصر فاسد و حاكميت هاى ظالم ، داراى فرجامى هلاكت بار و مشترك با آنها

فأغرقن_ه و من معه جميعًا

فرجام شوم ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 17 - 9

9- كافران جبّار ، مردمى بدفرجام در دنيا و آخرتند .

و خاب كلّ جبّار عنيد . من ورائه جهنّم و يسقى من ماء صديد ... من ورائه عذاب غليظ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 11 - 4،5

4 - هشدار موسى ( ع ) به خاندان فرعون نسبت به فرجام شوم ستم كارى ، مأموريتى از سوى خداوند

أن ائت . .. قوم فرعون ألايتّقون

عبارت {ألايتّقون} مقول براى قول محذوف است; يعنى،{فقل لهم ألايتّقون}. گفتنى است كه مفعول {يتّقون} در اين آيه حذف شده و تقدير آن به قرينه آيه قبل چنين است: {ألايتّقون عاقبة ظلمهم}.

5 - ظلم و ستم كارى داراى پيامدى شوم و نكبت بار

أن ائت القوم الظ_لمين . قوم فرعون ألايتّقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 52 - 8،10

8 - ستمگران ، داراى سرايى بد ( دوزخ ) در قيامت

و لهم سوء الدار

10 - پذيرفته نشدن عذر ستمگران ، دورى آنان از رحمت خداوند و جاى گرفتن در سرايى بد ، مظهر نصرت الهى به پيامبران و مؤمنان در قيامت

إنّا لننصر رسلنا و الذين ءامنوا . .. يوم يقوم الأشه_د . يوم لاينفع الظ_لمين معذر

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه آيه شريفه، بيانگر چگونگى نصرت الهى در

قيامت از رسولان و مؤمنان است كه در آيه پيش (يوم يقوم الأشه_د) به آن اشاره شده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 23

23 - سرنوشت شوم ستمگران در قيامت ، هشدارى براى متجاوزان به حقوق مردم است .

ألا إنّ الظ_لمين فى عذاب مقيم

كلمه {ألا} _ كه براى هشدار است _ رساننده مطلب بالا مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 59 - 6

6 - فرجام شوم كافران و ستمگران هلاك شده تاريخ ، هشدارى به كفرپيشگان و ظالمان هر عصر

فإنّ للذين ظلموا ذنوبًا مثل ذنوب أصح_بهم

آيات پايانى اين سوره، در مقام نتيجه گيرى از آيات گذشته است كه به تفصيل سرنوشت هلاكت بار كافران گذشته تاريخ را بيان داشته است. از اين نكته استفاده مى شود كه تعبير {مثل ذنوب أصحابهم}، در واقع تذكر و هشدارى نهايى به كافران هر عصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 7 - 6

6 - فرجام بد اخروى در انتظار ستمگران

و اللّه عليم بالظ_لمين

فرجام ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 151 - 20،21

20 _ آتش دوزخ ، جايگاه و فرجام شوم ستم پيشگان

و ماويهم النّار و بئس مثوى الظّالمين

21 _ كافران ، ستم پيشگانى شوم فرجام

سنلقى فى قلوب الّذين كفروا الرعب . .. و بئس مثوى الظّالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 10 - 7

7 _ آتشى سوزان و

برافروخته ، فرجام پايمال كنندگان اموال يتيمان

انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً . .. و سيصلون سعيراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 45 - 8

8 _ فرجام شوم امتهاى ظالم گذشته، هشدارى الهى به تمامى امتهاست.

فقطع دابر القوم الذين ظلموا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 3

3_ ستم پيشگان ، به آتش دوزخ درخواهند افتاد .

فتمسكم النار

جمله {فتمسكم النار} بيان مى كند كه اتكاى بر ستمگران، درپى دارنده آتش است. اين معنا مى رساند كه خود ستمگران نيز به آتش درخواهند افتاد. تعبير {فتمسكم} مى تواند اشاره به اين نكته باشد كه: ستمگران آتش هستند و با اعتماد و تكيه به آنان، آتش با شما تماس پيدا خواهد كرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 28 - 12

12 - گرفتار شدن به خشم و قهر الهى ، فرجام كار ستم پيشگان

فقل الحمد للّه الذى نجّ_نا من القوم الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 55 - 9

9 - هلاكت و نابودى ، فرجام ملت هاى ذلت پذير و پيرو كفر و ستم

فاستخفّ قومه . .. فأغرقن_هم أجمعين

از اين كه فرعونيان با ضعف و زبونى در برابر دستگاه جبار فرعونى سرانجام به هلاكت رسيدند، مطلب بالا استفاده مى شود.

فلسفه استمهال ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 3،4

3- مهلت خواهى ستمگران به هنگام مشاهده عذاب استيصال ، جهت پاسخ گويى

به دعوت خداوند و پيروى از رسولان الهى

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا ربّنا أخّرنا إلى أجل قريب نجب دعوتك و نتّبع

4- ظالمان به وقت مشاهده عذاب در قيامت خواستار مهلتى كوتاه براى بازگشت به دنيا جهت پاسخ گويى به دعوت خداوند و پيروى از رسولان الهى مى شوند . *

يوم يأتيهم العذاب فيقول الذين ظلموا ربّنا أخّرنا إلى أجل قريب نجب دعوتك و نتّبع

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه مقصود از {يوم يأتيهم العذاب} روز قيامت باشد، نه عذاب استيصال.

فلسفه تأخير كيفر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 42 - 7

7- تأخير كيفر ستمگران از سوى خداوند تا روز قيامت ، جهت تشديد مجازات آنان است .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون إنما يؤخّرهم ليوم تشخص فيه الأبص_ر

از اينكه خداوند متعال كيفر ستمگران را تا روزى سخت و هولناك به تأخير انداخت، حكايت از شدت مجازات آنان دارد; چون اگر آن مجازات در دنيا اتفاق مى افتاد به اين مقدار سخت نبود. بنابراين، تأخير كيفر ظالمان به نفع آنان نيست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 61 - 12

12- اجل مقرر داشتن انسان هاى ظالم ، دليل به تعويق افتادن مؤاخذه و عقوبت آنان

و لو يؤاخذ الله الناس بظلمهم . .. و ل_كن يؤخّرهم إلى أجل مسمًّى

فلسفه مهلت به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 61 - 3،12

3- در صورت مورد مؤاخذه دنيوى قرار گرفتن ظالمان از سوى خداوند ، هيچ جنبنده اى بر

روى زمين باقى نخواهد ماند .

و لو يؤاخذ الله الناس بظلمهم ما ترك عليها من دابّة

12- اجل مقرر داشتن انسان هاى ظالم ، دليل به تعويق افتادن مؤاخذه و عقوبت آنان

و لو يؤاخذ الله الناس بظلمهم . .. و ل_كن يؤخّرهم إلى أجل مسمًّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 88 - 2

2- تعجيل نكردن ذوالقرنين در كيفر ظالمان كافر ، مهلتى براى گرايش آنان به ايمان بود . *

أمّا من ظلم فسوف نعذّبه . .. و أمّا من ءامن و عمل ص_لحًا فله جزاءً الحسنى

مراد از {من ءامن و. ..} (هركس ايمان بياورد و...) كسانى اند كه از ظلم و كفر، دست برداشته و ايمان آورند، نه آنان كه هنگام ورود ذوالقرنين مؤمن بودند; زيرا، معنا ندارد كه او، بين عذاب و يا رفتار نيك با مؤمنان مخيّر باشد! بنابراين، درنگ ذوالقرنين در عذاب ظالمان (سوف نعذّبه) ايجاد فرصتى براى تغيير رويه آنان بوده است.

قانونمندى هلاكت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 16 - 3

3- بعثت پيامبران و هلاكت جوامع ستمگر و دين ستيز ، براساس هدف دارى نظام هستى است .

و كم قصمنا من قرية كانت ظالمة . .. و ما خلقنا السماء والأرض و ما بينهما ل_عبين

يادآورى هدفمندى جهان _ پس از ذكر هلاكت اقوام ستمگر _ مى تواند بيانگر اين نكته باشد كه وقتى جهان هدفمند بود، هلاكت اقوام ستم پيشه نيز جزئى از هدف دارى و بازيچه نبودن هستى خواهد بود.

قبض روح ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 13،15،16

13 _ صحنه جان كندن ظالمان بزرگ، عبرت آموز و تماشايى است.

و لو ترى إذ الظلمون فى غمرت الموت

15 _ ملائكه، جان ستمكاران را با قدرت و شدتى تمام مى گيرند.

و لو ترى إذ الظلمون فى غمرت الموت و الملئكة باسطوا أيديهم

جمله {باسطوا أيديهم} ممكن است كنايه از قدرت و شدتى باشد كه ملائكه به هنگام قبض روح ستمكاران به كار مى گيرند.

16 _ ملائكه قابض ارواح داراى دستانى هستند كه به هنگام گرفتن جان ظالمان آنها را مى گشايند.

إذ الظلمون فى غمرت الموت و الملئكة باسطوا أيديهم

قبول توبه ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 39 - 10

10 _ پذيرش توبه ستمكاران ، جلوه اى از غفران و رحمت الهى

فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح فإنّ اللّه يتوب عليه إنّ اللّه غفور رحيم

قبول ولايت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 19 - 6

6 - پيروى از تمايلات جاهلانه ظالمان ، به معناى پذيرش ولايت و رهبرى آنان است .

و لاتتّبع أهواء . .. و إنّ الظ_لمين بعضهم أولياء بعض

با توجه به اين كه {إنّ الظالمين بعضهم أولياء. ..} تعليل براى نهى {لاتتبع} است، مفاد آيه شريفه چنين خواهد بود: اگر پيامبر يا موحد ديگرى، در برابر خواسته يا خواسته هاى هواپرستان جاهل تسليم شود، در حقيقت رهبرى و ولايت آن هواپرستان ظالم را پذيرفته است.

قدرت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 44 - 9

9- سوگند ستمگران

در دنيا بر پايدارى و زوال ناپذيرى قدرت خويش

الذين ظلموا . .. أو لم تكونوا أقسمتم من قبل ما لكم من زوال

قدرت مكر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 46 - 1،4،6

1- هلاكت و عذاب دنيوى ستم پيشگان تاريخ از سوى خداوند ، على رغم مكر و چاره انديشى هاى فراوان و قدرتمندانه آنان

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا . .. و قد مكروا مكرهم ... و إن كان مكرهم لتزول منه

4- تسلى و دلدارى خداوند به پيامبر ( ص ) در برابر ترفند ها و مكر هاى گوناگون و كوه شكن ستم پيشگان جامعه

و قد مكروا مكرهم و عند الله مكرهم و إن كان مكرهم لتزول منه الجبال

6- مكر ها و چاره انديشى هاى ستمگران ، هر چند گسترده و كوه شكن باشد ، در برابر نيروى حق بى ثمر و ناموفق خواهد بود .

و قد مكروا مكرهم و عند الله مكرهم و إن كان مكرهم لتزول منه الجبال

قضاوت درباره ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 54 - 11

11 _ قضاوت و داورى خداوند درباره ستمگران ، قضاوتى است بر پايه قسط و عدل .

و لو أن لكل نفس ظلمت . .. و أسروا الندامة لما رأوا العذاب و قضى بينهم بالقسط

كيفر اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 12

12 _ مجازات اخروى ستمكاران بزرگ از نخستين لحظات احتضار و مرگ آغاز خواهد شد.

و لو ترى إذ الظلمون فى غمرت الموت

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 42 - 8

8- كيفر ستمگران در قيامت بسيار شديد و هولناك است .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون إنما يؤخّرهم ليوم تشخص فيه الأبص_ر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 87 - 7،11

7- ذوالقرنين ، به معاد و وجود كيفر سخت اخروى براى ظالمان ، معتقد بود .

قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه ثمّ يردّ إلى ربّه فيعذّبه عذابًا نكرًا

11- كيفر اخروى ستم كاران ، جلوه اى از ربوبيّت الهى است .

يردّ إلى ربّه فيعذّبه عذابًا نكرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 47 - 4

4 - بيشتر ظالمان ، بى خبر از كيفر هاى دنيوى و اخروى خويش

و ل_كنّ أكثرهم لايعلمون

كيفر اخروى گرايش به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 75 - 5

5- كمترين تمايل به كافران از سوى رهبران دينى ، گناهى نابخشودنى و داراى كيفرى مضاعف در دنيا و آخرت

لقد كدتّ تركن إليهم شيئًا قليلاً. إذًا لأذقن_ك ضعف الحيوة و ضعف الممات

كيفر امداد به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 103 - 7

7- كيفر الهى به هنگام نزول ، فراگير همه ظالمان و همراهان و ياوران آنان است .

فأغرقن_ه و من معه جميعًا

كيفر دنيوى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 83 - 7

7_ جوامع ستمگر ، در معرض گرفتار شدن به كيفر

هاى دنيوى و در خطر هدف قرار گرفتن سنگ هاى عذاب

و ما هى من الظ_لمين ببعيد

{هى} مى تواند به قريه يا قريه هايى كه از سياق كلام برمى آيد، باز گردد و مى تواند به {حجارة} در آيه قبل ارجاع شود. معناى جمله {و ما هى ...} بنابر احتمال دوم چنين است: آن سنگهاى كذايى دور از ستمگران نيست; يعنى، ستمگران در معرض چنين عذابهايى اند و آن گونه سنگها براى آنان مهياست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 61 - 14

14- مصلحت بقاى حيات در زمين ، مهمتر از مصلحت عقوبت دنيوى ظالمان

و لو يؤاخذ الله الناس بظلمهم ما ترك عليها من دابّة و ل_كن يؤخّرهم إلى أجل مسمًّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 25 - 14

14 - انحراف از حق و تجاوز به حقوق ديگران در محيط مسجد الحرام ، گناهى است بس بزرگ و كج روان و ستم كاران بايد در انتظار كيفر سخت دنيوى باشند .

و من يرد فيه بإلحاد بظلم نذقه من عذاب أليم

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه مقصود از {عذاب أليم} كيفر دنيوى نيز باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 47 - 4

4 - بيشتر ظالمان ، بى خبر از كيفر هاى دنيوى و اخروى خويش

و ل_كنّ أكثرهم لايعلمون

كيفر دنيوى گرايش به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 75 - 5

5- كمترين تمايل به كافران از سوى رهبران دينى ،

گناهى نابخشودنى و داراى كيفرى مضاعف در دنيا و آخرت

لقد كدتّ تركن إليهم شيئًا قليلاً. إذًا لأذقن_ك ضعف الحيوة و ضعف الممات

كيفر ذلت بار ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 17

17 _ ظالمان نمى توانند خود را از مهلكه مردن و عذاب خواركننده پس از آن رهايى بخشند.

و الملئكة باسطوا أيديهم أخرجوا أنفسكم اليوم تجزون عذاب الهون

جمله {أخرجوا انفسكم} خطاب ملائكه به ظالمان است، كه اگر مى توانيد خود را از اين مهلكه نجات بخشيد. اين سخن ملائكه از سر استهزا و بيان عجز ظالمان است.

كيفر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 95 - 11

11 - خداوند ، ستمكاران را به سزاى اعمالشان خواهد رساند .

و اللّه عليم بالظلمين

هدف از بيان آگاهى خداوند به ستمكاران، تهديد آنان به عذاب مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 151 - 20

20 _ آتش دوزخ ، جايگاه و فرجام شوم ستم پيشگان

و ماويهم النّار و بئس مثوى الظّالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 182 - 12

12 _ مجازات نكردن ستمگران ، ظلم بر ستمديدگان است .

ذوقوا عذاب الحريق . .. ذلك بما قدّمت ايديكم و انّ اللّه ليس بظلاّم للعبيد

برداشت فوق مبتنى است بر احتمال اوّل (عطف {انّ اللّه . .. } بر {ما قدّمت})، است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 10 - 7

7 _ آتشى سوزان

و برافروخته ، فرجام پايمال كنندگان اموال يتيمان

انّ الّذين ياكلون اموال اليتامى ظلماً . .. و سيصلون سعيراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 29 - 11

11 _ آتش همواره دوزخ ، جزاى ستمگران و كيفرى مناسب براى آنان

فتكون من اصحب النار و ذلك جزؤا الظلمين

{جزاء} در لغت به معنى كيفر و پاداشى است كه كافى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 134 - 2

2 _ احضار ظالمان در قيامت و بازخواست و كيفر ايشان از وعده هاى تخلف ناپذير خداوند

و ينذرونكم لقاء يومكم هذا . .. إن ما توعدون لأت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 41 - 4

4 _ گرفتار شدن ستمكاران به آتش دوزخ، سنت خداوند در كيفر آنان

و كذلك نجزى الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 54 - 13

13 _ در نظام جزايى خداوند ، حتى به ستمگران هم ظلم نخواهد شد .

و لو أن لكل نفس ظلمت . .. قضى بينهم بالقسط و هم لايظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 18 - 6

6_ كيفر و مجازات ستمگران ، پرتوى از ربوبيت خداوند است .

أُول_ئك يعرضون على ربهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 83 - 3

3_ كيفر ستم كاران و گنه پيشگان ، مقتضاى ربوبيت خداوند و در جهت تدبير امور انسانهاست .

مسوّمة عند ربك

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 102 - 2

2_ امت هاى ستم پيشه ( جوامع كفرپيشه و مشرك ) در خطر گرفتار شدن به عقوبت هاى الهى و عذاب هاى استيصال هستند .

و كذلك أخذ ربك إذا أخذ القرى و هى ظ_لمة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 92 - 8

8_ عقوبت و سرزنش كسانى كه در حق آدمى ستم كرده اند پس از اعترافشان به گناه و توبه از آن ، به دور از شأن نيكوكاران است .

لاتثريب عليكم اليوم

{اليوم} ظرف و متعلق به {تثريب} است و مراد از آن زمانى است كه برادران يوسف به خطاى خويش اعتراف نموده و از گناه خود توبه كردند (و إن كنّا لخاطئين).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 42 - 5

5- تأخير كيفر اصلى ظالمان به روز قيامت ، از سنت هاى خداوند است .

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون إنما يؤخّرهم ليوم تشخص فيه الأبص_ر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 61 - 2

2- مورد عقوبت قرار گرفتن انسان هاى ظالم ، نتيجه عمل خود آنان است .

و لو يؤاخذ الله الناس بظلمهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 103 - 7،8

7- كيفر الهى به هنگام نزول ، فراگير همه ظالمان و همراهان و ياوران آنان است .

فأغرقن_ه و من معه جميعًا

8- خداوند ، ستمگران و شريكان آنان را در ستم ، همسان كيفر مى دهد .

فأغرقن_ه و

من معه جميعًا

برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه مراد از {و من معه} ياران و شريكان فرعون در ستم باشند نه صرفاً همراهان وى.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 29 - 7

7- جهنم ، كيفر تمامى ستمگران است .

نجزيه جهنّم كذلك نجزى الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 11 - 1

1 - تنها ظالمان و گنه كاران در معرض خطر كيفر و عقاب الهى

إنّى لايخاف لدىّ المرسلون . إلاّمن ظلم ثمّ بدّل حسنَا

از مفهوم {لايخاف لدىّ المرسلون} استفاده مى شود كه غير از رسولان، هيچ شخص ديگرى از عقاب الهى در امان نيست. عبارت {إلاّ من ظلم...} استثنا از اين مفاد است; يعنى، همه ظالمان در معرض خطر قرار دارند، مگر كسانى كه ستم كردند ولى آن را با انجام خوبى ها جبران نمودند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 42 - 1

1 - ستم پيشگان و تجاوزگران به حقوق مردم ، سزاوار پيگرد ، مؤاخذه و مجازات مى باشند .

إنّما السبيل على الذين يظلمون الناس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 17 - 5

5 - خلود در آتش ، جزاى ستمكاران و ظالمان

أنّهما فى النار خ_لدَين فيها و ذلك جزؤا الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 31 - 10

10 - رحمت و لطف خداوند به مؤمنان و كيفر و عذاب ظالمان از سوى او ، براساس علم و حكمت او

است .

إنّ اللّه كان عليمًا حكيمًا . يدخل من يشاء فى رحمته و الظ_لمين أعدّ لهم عذابًا أ

برداشت ياد شده، بر اين فرض مبتنى است كه جمله {يدخل من يشاء. ..}، خبر براى {إنّ} در {إنّ اللّه} و جمله {كان اللّه عليماً حكيماً}، معترضه و يا حال باشد. بر اين اساس توصيف خداوند به علم و حكمت، اشاره به اين دارد كه كار خدا (رحمت يا عذاب)، مبتنى بر علم و حكمت است.

كيفر ظالمان دوران ذوالقرنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 87 - 4

4- ذوالقرنين ، به ايمان آوردن ظالمان ساحل دريا و دست برداشتن آنان از ظلم و فساد ، اميدوار بود و در مجازات آنان شتابى نداشت .

قال أمّا من ظلم فسوف نعذّبه

حرف {سوف} براى آينده است و فعل هاى شرط ({آمن} و {عمل}) در آيه بعد، قرينه اين است كه ذى القرنين، به احتمال ايمان آوردن ظالمان، در مجازات آنان تعجيل نكرده است.

كيفر همكاران ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 103 - 8

8- خداوند ، ستمگران و شريكان آنان را در ستم ، همسان كيفر مى دهد .

فأغرقن_ه و من معه جميعًا

برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه مراد از {و من معه} ياران و شريكان فرعون در ستم باشند نه صرفاً همراهان وى.

كيفر همكارى با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 103 - 7،9

7- كيفر الهى به هنگام نزول ، فراگير همه ظالمان و همراهان و ياوران آنان است .

فأغرقن_ه و

من معه جميعًا

9- تأييد ، همراهى و تقويت عناصر فاسد و حاكميت هاى ظالم ، داراى فرجامى هلاكت بار و مشترك با آنها

فأغرقن_ه و من معه جميعًا

كيفيت ورود ظالمان به جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 72 - 3

3- خداوند ، ستم پيشگان را در جهنم ، به صورت زانو بر زمين زده ، ر ها خواهد ساخت .

و نذر الظ_لمين فيها جثيًّا

{جثىّ}; يعنى، بر زانونشستگان، اين گونه نشستن، نمودى از دلهره و حقارت و ناتوانى است.

گرايش به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 14

14_ { عن أبى عبدالله ( ع ) فى قول الله عزوجل : { ولاتركنوا إلى الذين ظلموا . . . } قال : هو الرجل يأتى السلطان فيحب بقائه إلى أن يدخل يده إلى كيسه فيعطيه ;

از امام صادق(ع) درباره سخن خدا كه فرموده: {و لاتركنوا إلى الذين ظلموا . ..} روايت شده است: ركون به ظالم اين است كه شخص نزد سلطان [ظالم ]برود و دوست بدارد كه او زنده بماند تا دست در كيسه اش كند و چيزى به او بدهد}.

گمراهى اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 27 - 18

18- { عن أبى عبدالله جعفربن محمد ( ع ) قال : . . . ان الله تبارك و تعالى يضلّ الظالمين يوم القيامة عن دار كرامته . . . كما قال عزّوحلّ : { و يضلّ الله الظالمين و يفعل الله ما يشاء } .

. . ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: همانا خداوند _ تبارك و تعالى _ ستمگران را در روز قيامت از سراى كرامت خويش گمراه مى كند . .. چنان چه مى فرمايد: {يضلّ الله الظالمين...} ...}.

گمراهى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 24 - 7

7_ مشاهده برهان الهى ( درك حقايقى نظير ربوبيت خدا ، دريافت زشتىِ گناه ، باور به عدم رستگارى ظالمان و گنه كاران و . . . ) عامل عصمت پيامبران است .

و همّ بها لولا أن رءا بره_ن ربه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 27 - 7

7- خداوند ، ستمگران را به گمراهى مى كشاند .

و يضلّ الله الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 11 - 13

13 - همه ظالمان ، در گمراهى آشكارند .

بل الظ_لمون فى ضل_ل مبين

{الظالمون}، جمع و داراى الف و لام است و در جاى خود گفته شده كه اين گونه جمع ها، عموميت را مى رساند.

گناه گرايش به ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 113 - 1

1_ تمايل به ستمگران و اتكاى بر آنان ، حرام و گناهى بزرگ است .

و لاتركنوا إلى الذين ظلموا

{الركون إلى شىء}; يعنى ، گرايش پيدا كردن به چيزى و اعتماد كردن بر آن.

گواهان عمل و ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 18 - 12

12_ گواهان اعمال در قيامت

، دورى ستمگران از رحمت الهى را به همگان اعلام مى كنند .

ألا لعنة الله على الظ_لمين

گواهى عليه ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 18 - 7

7_ در قيامت ، گواهانى متعدد بر ستمگرى ستمكاران و دروغ بافى افترازنندگان به خدا ، شهادت خواهند داد .

و يقول الأشه_د ه_ؤلاء الذين كذبوا على ربهم

{أشهاد} جمع شاهد و به معناى گواهان است.

لالى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 76 - 13

13- انسان فاقد روحيه عدالت خواهى ، انسانى گنگ و بى ارزش در بينش الهى *

أحدهما أبكم . .. و من يأمر بالعدل

از تقابل {يأمر بالعدل} با {أبكم} مطلب فوق استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 85 - 7

7 - باز ايستادن ظالمان تكذيب گر از نطق و سخن ، با مشاهده نزول عذاب الهى بر آنان

و وقع القول عليهم . .. فهم لاينطقون

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه مراد از {وقع القول. ..} حلول عذاب باشد.

لعن اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 18 - 10

10_ ستمگران در قيامت ، از رحمت خداوند محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .

ألا لعنة الله على الظ_لمين

لعن بر ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 44 - 7

7 _ ندا دهنده اى در قيامت مأمور اعلام گرفتارى ظالمان به لعنت خداوند است .

فاذن مؤذن بينهم

أن لعنة اللّه على الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 18 - 14

14_ { عن رسول الله ( ص ) : . . . وأما الكافر فيقرأ ذنوبه على رؤوس الأشهاد ، { ه_ؤلاء الذين كذبوا على ربّهم ألا لعنة الله على الظالمين } ;

از رسول خدا(ص) روايت شده است كه فرمود: . .. اما كافر پس گناهان او در ملأ عام و در حضور گواهان خوانده مى شود: اينانند كسانى كه به پروردگار خود دروغ بستند. آگاه باشيد لعنت خدا بر ستمكاران باد}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 41 - 6

6 - ستم كاران ، مورد لعن و نفرين خداوند

فبعدًا للقوم الظ_لمين

نصب {بُعداً} به عنوان مفعول مطلق براى فعل محذوف مى باشد; يعنى، {بعدوا بُعداً}. گفتنى است كه {بُعداً} از جمله مصدرهايى است كه همواره به جاى فعل مى آيد; يعنى، دور باد[از رحمت خدا] گروه ستم كاران!

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 52 - 7

7 - ستمگران ، گروهى مطرود و محروم از رحمت خداوند در قيامت

و لهم اللعنة

مبارزه با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 23 - 11،14،24

11 _ گستاخى و بى پروايى قوم موسى ( ع ) در برابر خداوند ، زمينه سرپيچى آنان از فرمان موسى ( ع ) ( ورود به سرزمين مقدس و مبارزه با جباران )

إنّا لن ندخلها . .. قال رجلان من الذين يخافون انعم اللّه عليهما ادخلوا

14 _

تاختن بر جباران سرزمين مقدس و گشودن دروازه آن ، طرح پيشنهادى يوشع و كالب براى فتح بى درنگ آن سرزمين

قال رجلان . .. ادخلوا عليهم الباب فاذا دخلتموه فانكم غلبون

24 _ تبليغات ياوران خداترس موسى ( ع ) ( يوشع و كالب ) به هدف برانگيختن و بسيج بنى اسرائيل براى هجوم به سرزمين مقدس و نبرد با زورگويان

قال رجلان . .. ان كنتم مؤمنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 24 - 1،3،13

1 _ اصرار و تأكيد بنى اسرائيل بر كناره گيرى از پيكار با زورگويان سرزمين مقدس ، على رغم فرمان موسى ( ع )

قالوا يموسى إنّا لن ندخلها ابداً

3 _ بى اعتنايى قوم موسى ( ع ) به فراخوانى يوشع و كالب براى يارى موسى ( ع ) در مبارزه با جباران

ادخلوا عليهم الباب . .. قالوا يموسى إنّا لن ندخلها

بنى اسرائيل پس از شنيدن سخنان يوشع و كالب، حضرت موسى(ع) را مخاطب قرار دادند تا بى اعتنايى و بى توجهى خود را به دعوت آن دو نفر اعلام كرده باشند.

13 _ اصرار بنى اسرائيل بر كناره گيرى از نبرد با جباران و جاخوش كردن در كاشانه خويش

إنّا ههنا قعدون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 25 - 1،2،3

1 _ عذر خواستن موسى ( ع ) در پيشگاه پروردگار ، از ناتوانى خويش در بسيج بنى اسرائيل براى مبارزه با جباران

قال رب انى لااملك الا نفسى و اخى

2 _ نااميدى موسى ( ع ) از حركت بنى اسرائيل و مبارزه با جباران براى ورود به

سرزمين مقدس

قال رب انى لااملك الا نفسى و اخى

3 _ شكايت موسى ( ع ) به پيشگاه پروردگار ، از تمرد بنى اسرائيل در مبارزه با جباران

قال رب انى لااملك الا نفسى و اخى

مبارزه ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 21 - 13

13 _ ستمگران از مقابله با خدا و پيامبر(ص) طرفى نبسته و به اهداف خويش نخواهند رسيد.

قل أى شىء أكبر شهدة . .. الذين ءاتينهم الكتب ... إنه لايفلح الظلمون

مستفاد از ربط بين آيات و اطلاق ظالم بر مشركين و اهل كتاب كه در صدد مقابله با خدا و پيامبر(ص) بوده اند. و از {لايفلح الظالمون} فهميده مى شود كه آنها به دنبال اهدافى بوده اند كه موفق نشده و نخواهند شد.

متقين و ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 19 - 11

11 - متقين ، نفوذناپذير و مصون در برابر تمايلات هواپرستانه ستمكاران

و لاتتّبع أهواء . .. و إنّ الظ_لمين ... و اللّه ولىّ المتّقين

يادكرد وصف {تقوا} براى كسانى كه در پرتو ولايت حق قرار دارند و با اطاعت از خدا، از آمال جاهلانه و ظالمانه تبعيت نمى كنند، بيانگر برداشت ياد شده است.

مجادله با ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 46 - 5

5 - پيامبر ( ص ) و مسلمانان ، وظيفه ندارند كه با ظالمان اهل كتاب ، به جدال أحسن بپردازند .

و لاتج_دلوا أهل الكت_ب إلاّ بالتى هى أحسن إلاّ الذين ظلموا منهم

محاكمه اخروى ظالمان

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 22 - 6

6 _ بازخواست ذلتبار مشركان و ستمگران در روز قيامت، نشانگر محروميت آنها از سعادت و رستگارى است.

إنه لايفلح الظلمون. و يوم نحشرهم جميعا ثم نقول للذين أشركواأين شركاؤكم

محروميت اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 18 - 10،12

10_ ستمگران در قيامت ، از رحمت خداوند محروم و به لعنت او گرفتار خواهند شد .

ألا لعنة الله على الظ_لمين

12_ گواهان اعمال در قيامت ، دورى ستمگران از رحمت الهى را به همگان اعلام مى كنند .

ألا لعنة الله على الظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 111 - 11

11 - ستم گران ( در قيامت ) از اذن خداوند براى شفاعت شدن و شفاعت كردن ، محروم خواهند بود .

يومئذ لاتنفع الشف_عة . .. و قد خاب من حمل ظلمًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 37 - 13

13 - ستمگران در قيامت ، محروم از هرگونه نصرت و يارى

فما للظ_لمين من نصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 18 - 9

9 - محروميت ستمكاران در قيامت ، از يارى دوست و نزديكان دلسوز و شفاعت شفيعان

ما للظ_لمين من حميم و لا شفيع يطاع

{حميم} در لغت به معناى دوست (العين) و به {القريب المشفق} (نزديك دلسوز) معنا شده است (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 8 - 10

10 -

ستم پيشگان ، محروم از هرگونه ولىّ و ياورى در قيامت

و الظ_لمون ما لهم من ولىّ و لانصير

محروميت اخروى ظالمان قوم نوح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 44 - 6

6_ دورى از رحمت خدا در سراى آخرت ، امرى تقدير شده براى كفرپيشگان و ستمگران قوم نوح

فكان من المغرقين . .. و قيل بعدًا للقوم الظ_لمين

{بُعداً} مفعول مطلق براى فعل محذوف (ليبعد) مى باشد و جمله در اصل چنين بوده: و قيل ليبعد بُعداً القوم الظالمون; يعنى، و گفته شد كه ستمگران قوم نوح بايد از رحمت خدا دور باشند و از آن جا كه آنان در دنيا عذاب شدند، معلوم مى شود مراد از جمله {و قيل . ..} دورى از رحمت خدا در آخرت است.

محروميت ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 57 - 11

11 _ ظالمان ، محروم از محبّت و پاداش هاى خداوند

و اما الذين امنوا . .. فيوفّيهم اجورهم و اللّه لا يحبّ الظالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 140 - 20،21

20 _ ظالمين ، محروم از محبّت الهى

و اللّه لا يحبّ الظالمين

21 _ بى ايمانى و سستى در رويارويى با دشمنان دين ، ظلم است .

و لاتهنوا . .. و ليعلم اللّه الّذين امنوا ... و اللّه لايحبّ الظّالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 192 - 6،10

6 _ ستمكاران محروم از هر گونه ياور در قيامت

و ما للظّالمين من