پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات هرمنوتیک ومتودولوژی

می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین زمینه مراکز

قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به مجله بینات

شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن را درمنظومه

این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و نقش آن

درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن و صدها

نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست و يكم

سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به آنچه فرو

فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات وبينات است

و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه هدايت بارقه

اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار مختلف آن

بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل نطق ظاهر

كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) – وجود لفظي

( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می کند و

حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی و کسانیکه

می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

بحيره ، سائبه ، وصيله و حام ، را احكامى الهى مى پنداشتند .

ما جعل اللّه من بحيرة . .. يفترون على اللّه الكذب و اكثرهم لايعقلون

13 _ تنها اندكى از كفرپيشگان عصر بعثت _ على رغم طرفدارى از احكام رايج درباره بحيره ، سائبه ، وصيله و حامى _ آگاه به بدعت بودن آن احكام و نبود آنها در اديان الهى

و لكن الذين كفروا يفترون على اللّه الكذب و اكثرهم لايعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 104 - 13

13 _ احكام ويژه بحيره ، سائبه ، وصيله و حامى بدعتهايى ديرينه و ميراثى به جا مانده از مردمانى نادان و گمراه .

ما جعل اللّه من بحيرة . .. قالوا حسبنا ما وجدناعليه ءاباءنا

چه سختى و چه در راحتى _ خدا را ستايش مى كنند و {سائحان} روزه دارانند. {راكعان} و {ساجدان} كسانى هستند كه مواظب نمازهاى پنجگانه باشند. ركوع، سجود و خشوع را در نمازها رعايت مى كنند و محافظ وقتهاى نماز هستند}.

ذوى القربى و السائلين

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 62 - 5

5 - اهل سجده و عبادت به درگاه خداوند ، مبرا از سرمستى ، غرور و لهو

و تضحكون و لاتبكون . و أنتم س_مدون . فاسجدوا للّه واعبدوا

از اين كه در آيات پايانى سوره، سرمستى و لغوگرايى، قطب مخالف سجده و عبادت معرفى شده است، مطلب بالا استفاده مى شود.

فضايل ساجدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 62 - 5

5 - اهل سجده و عبادت به درگاه خداوند ، مبرا از سرمستى ، غرور و لهو

و تضحكون و لاتبكون . و أنتم س_مدون . فاسجدوا للّه واعبدوا

از اين كه در آيات پايانى سوره، سرمستى و لغوگرايى، قطب مخالف سجده و عبادت معرفى شده است، مطلب بالا استفاده مى شود.

مراد از ساجدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 112 - 21

21 _ از رسول خدا ( ص ) روايت شده كه فرمود : { التائبون } من الذنوب { العابدون } الذين لا يعبدون إلا اللّه و الا يشركون به شيئاً { الحامدون } الذين يحمدون اللّه على كل حال فى الشدة و الرخاء { السائحون } و هم الصائمون { الراكعون الساجدون } الذين يواظبون على الصلوات الخمس الحافظون ل ها المحافظون على ها بركوع ها و سجود ها و فى الخشوع فى ها و فى اوقات ها . . . ;

{تائبان} توبه كنندگان از گناه[اند] و {عابدان} كسانى هستند كه غير خدا را عبادت نمى كنند و چيزى را شريك

او نمى گيرند. {حامدان} آنانند كه در هر حال _ چه سختى و چه در راحتى _ خدا را ستايش مى كنند و {سائحان} روزه دارانند. {راكعان} و {ساجدان} كسانى هستند كه مواظب نمازهاى پنجگانه باشند. ركوع، سجود و خشوع را در نمازها رعايت مى كنند و محافظ وقتهاى نماز هستند}.

در دوران سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 37 - 6

6 - صنعت ساختمان سازى و استخراج منابع و ذخاير دريايى ، در خدمت حكومت سليمان ( ع ) بود .

و الشي_طين كلّ بنّاء و غوّاص

فرشتگان بيان شد .

فبشّرن_ها بإسح_ق و من ورآء إسح_ق يعقوب

پسر ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 7،8

7_ خداوند ، همسر ابراهيم را به دارا شدن فرزند پسرى بشارت داد .

فبشّرن_ها بإسح_ق

8_ خداوند ، فرزند ابراهيم و همسرش ساره را _ پيش از تولدش _ اسحاق ناميد . *

فبشّرن_ها بإسح_ق

ظاهر جمله {فبشرناها بإسحاق . .. يعقوب} اين است كه فرشتگان، نام اسحاق و يعقوب را نيز در بشارت آورده باشند.

پيرى ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 72 - 1،2

1_ ابراهيم ( ع ) و همسرش ساره ، هنگام بشارت فرشتگان به تولد اسحاق و يعقوب ، پير و كهنسال بودند .

قالت ي_ويلتى ءألد و أنا عجوز و ه_ذا بعلى شيخًا

2_ ساره با توصيف خود و شويش به پيرى ، دارا شدن فرزند را امرى بس شگفت تلقى كرد .

قالت ي_ويلتى ءألد و أنا عجوز و ه_ذا بعلى شيخًا إن ه_ذا لشىء عجيب

{ياويلتى} (اىواى بر من) عبارتى است كه معمولاً به هنگام تعجب ايراد مى شود. همزه در {ءألد ...} نيز براى تعجب است و جمله {إن ه_ذا ...} نيز تصريح به شگفتى است. اين همه حكايت از تعجب بيش از حد همسر ابراهيم دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 29 - 4

4 - همسر ابراهيم ، فردى كهنسال و نازا به هنگام بشارت فرزنددار شدنش

فأقبلت امرأته . .. و قالت عجوز عقيم

تعجب ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود

- 11 - 71 - 15

15_ { عن أبى جعفر ( ع ) [ فى قوله تعالى ] : { وامرأته قائمة } قال : إنما عنى سارة قائمة . . . { فضحكت } يعنى فعجبت من قولهم . . . ;

از امام باقر(ع) درباره قول خداى تعالى: {وامرأته قائمة} روايت شده است: مقصود ساره همسر ابراهيم(ع) است كه ايستاده بود . .. و درباره {فضحكت} [روايت شده است]: يعنى ساره از سخن فرشتگان شگفت زده شد ...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 72 - 2

2_ ساره با توصيف خود و شويش به پيرى ، دارا شدن فرزند را امرى بس شگفت تلقى كرد .

قالت ي_ويلتى ءألد و أنا عجوز و ه_ذا بعلى شيخًا إن ه_ذا لشىء عجيب

{ياويلتى} (اىواى بر من) عبارتى است كه معمولاً به هنگام تعجب ايراد مى شود. همزه در {ءألد ...} نيز براى تعجب است و جمله {إن ه_ذا ...} نيز تصريح به شگفتى است. اين همه حكايت از تعجب بيش از حد همسر ابراهيم دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 29 - 3

3 - هيجان ، تعجب و ناباورى شديد همسر ابراهيم ، از بارورى پس از پيرى و عمرى نازايى

فأقبلت امرأته فى صرّة فصكّت وجهها و قالت عجوز عقيم

حيض ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 6،16

6_ ساره همسر ابراهيم ( ع ) ، پس از آگاهى به ماهيت مهمانان ابراهيم ( ع ) و مأموريت ايشان ( نابودسازى

قوم لوط ) حايض شد . *

وامرأته قائمة فضحكت

برداشت فوق، بر اساس اين احتمال است كه {ضحكت} از مصدر {ضَحك} (حايض شدن) باشد. مفسرانى كه اين معنا را يادآور شده اند تفريع {فبشرناها} را بر {ضحكت} مؤيد آن دانسته اند.

16_ { عن أبى عبدالله ( ع ) فى قول الله عزوجل : { فضحكت فبشّرناها باسحاق } قال : حاضت ;

از امام صادق(ع) درباره {فضحكت فبشّرناها بإسحاق} روايت شده است كه فرمود: عادت زنانگى در ساره ظاهر شد}.

رفع ترس ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 5

5_ احساس امنيت ساره پس از ترس و وحشت از فرشتگان ، مايه شادى و خرسندى وى گرديد .

قالوا لاتخف إنا أُرسلنا إلى قوم لوط. وامرأته قائمة فضحكت

برداشت فوق، بر اين اساس است كه جمله {فضحكت} تفريع بر {لاتخف إنا اُرسلنا إلى قوم لوط} باشد.

ساره در مجلس ملائكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 1،2

1_ همسر ابراهيم ( ساره ) در مجلس فرشتگان پيام آورِ بشارت حضور داشت .

و لقد جاءت رسلنا إبرهيم بالبشرى . .. وامرأته قائمة فضحكت

2_ ابراهيم ( ع ) و فرشتگان حاضر در نزد او ، همگى نشسته بودند و ساره ايستاده بود .

وامرأته قائمة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 29 - 1

1 - حضور همسر ابراهيم ( ع ) ، در جمع آن حضرت و ميهمانان ايشان

و بشّروه بغل_م عليم . فأقبلت امرأته فى صرّة ... و قالت عجوز عقيم

ساره و تحقق

مشيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 73 - 3

3_ فرشتگان ، همسر ابراهيم را از اينكه در تحقق خواست خداوند ترديد كند و از آن شگفت زده باشد ، نهى كردند .

قالوا أتعجبين من أمر الله

ساره و ملائكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 5،6،15

5_ احساس امنيت ساره پس از ترس و وحشت از فرشتگان ، مايه شادى و خرسندى وى گرديد .

قالوا لاتخف إنا أُرسلنا إلى قوم لوط. وامرأته قائمة فضحكت

برداشت فوق، بر اين اساس است كه جمله {فضحكت} تفريع بر {لاتخف إنا اُرسلنا إلى قوم لوط} باشد.

6_ ساره همسر ابراهيم ( ع ) ، پس از آگاهى به ماهيت مهمانان ابراهيم ( ع ) و مأموريت ايشان ( نابودسازى قوم لوط ) حايض شد . *

وامرأته قائمة فضحكت

برداشت فوق، بر اساس اين احتمال است كه {ضحكت} از مصدر {ضَحك} (حايض شدن) باشد. مفسرانى كه اين معنا را يادآور شده اند تفريع {فبشرناها} را بر {ضحكت} مؤيد آن دانسته اند.

15_ { عن أبى جعفر ( ع ) [ فى قوله تعالى ] : { وامرأته قائمة } قال : إنما عنى سارة قائمة . . . { فضحكت } يعنى فعجبت من قولهم . . . ;

از امام باقر(ع) درباره قول خداى تعالى: {وامرأته قائمة} روايت شده است: مقصود ساره همسر ابراهيم(ع) است كه ايستاده بود . .. و درباره {فضحكت} [روايت شده است]: يعنى ساره از سخن فرشتگان شگفت زده شد ...}.

ساره و هلاكت قوم لوط

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 4

4_ همسر ابراهيم ، در پى اطلاع از مأموريت فرشتگان ( هلاك سازى قوم لوط ) شادان و خندان شد .

إنا أُرسلنا إلى قوم لوط. وامرأته قائمة فضحكت

برداشت فوق از تفريع جمله {ضحكت} به وسيله حرف {فاء} بر {إنا أُرسلنا. ..} در آيه قبل استفاده شده است; يعنى، آنچه مايه شادمانى همسر ابراهيم شد، اين بود كه دريافت قوم بزهكار لوط بر عذاب الهى گرفتار خواهند شد.

ساره هنگام بشارت ملائكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 72 - 1

1_ ابراهيم ( ع ) و همسرش ساره ، هنگام بشارت فرشتگان به تولد اسحاق و يعقوب ، پير و كهنسال بودند .

قالت ي_ويلتى ءألد و أنا عجوز و ه_ذا بعلى شيخًا

ساره هنگام تولد يعقوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 13

13_ ساره همسر ابراهيم ( ع ) ، تا به دنيا آمدن نوه اش يعقوب ، زنده بود .

فبشّرن_ها بإسح_ق و من ورآء إسح_ق يعقوب

بشارت دادن به همسر ابراهيم كه از پسرت اسحاق فرزندى به نام يعقوب به دنيا خواهد آمد، اين سؤال را به ذهن مى آورد كه چرا به او بشارت داده نشد كه مثلاً از يعقوب نيز فرزندى به نام يوسف به دنيا خواهد آمد؟ در پاسخ اين پرسش مى توان گفت: ياد كردن از خصوص يعقوب اشاره به اين معنا دارد كه ساره او را درك مى كند و جمال او را خواهد ديد; يعنى، تا آن زمان زنده است.

سخاوت

ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 26 - 8

8 - سخاوت و ميهمان نوازى ابراهيم ( ع ) و همسرش

فراغ إلى أهله فجاء بعجل سمين

سيلى ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 29 - 2

2 - فرياد همسر ابراهيم ( ع ) و سيلى زدن وى به صورت خويش ، با شنيدن بشارت اعطاى فرزند به ايشان

فأقبلت امرأته فى صرّة

{صرّة} به معناى فرياد و {صكّ} به معناى ضربه شديد است. {صكّت وجهها}; يعنى، سيلى سختى به صورت خويش نواخت.

شك ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 73 - 3

3_ فرشتگان ، همسر ابراهيم را از اينكه در تحقق خواست خداوند ترديد كند و از آن شگفت زده باشد ، نهى كردند .

قالوا أتعجبين من أمر الله

عقيمى ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 29 - 3،4

3 - هيجان ، تعجب و ناباورى شديد همسر ابراهيم ، از بارورى پس از پيرى و عمرى نازايى

فأقبلت امرأته فى صرّة فصكّت وجهها و قالت عجوز عقيم

4 - همسر ابراهيم ، فردى كهنسال و نازا به هنگام بشارت فرزنددار شدنش

فأقبلت امرأته . .. و قالت عجوز عقيم

عوامل سرور ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 4،5

4_ همسر ابراهيم ، در پى اطلاع از مأموريت فرشتگان ( هلاك سازى قوم لوط ) شادان و خندان شد .

إنا أُرسلنا إلى قوم لوط. وامرأته قائمة

فضحكت

برداشت فوق از تفريع جمله {ضحكت} به وسيله حرف {فاء} بر {إنا أُرسلنا. ..} در آيه قبل استفاده شده است; يعنى، آنچه مايه شادمانى همسر ابراهيم شد، اين بود كه دريافت قوم بزهكار لوط بر عذاب الهى گرفتار خواهند شد.

5_ احساس امنيت ساره پس از ترس و وحشت از فرشتگان ، مايه شادى و خرسندى وى گرديد .

قالوا لاتخف إنا أُرسلنا إلى قوم لوط. وامرأته قائمة فضحكت

برداشت فوق، بر اين اساس است كه جمله {فضحكت} تفريع بر {لاتخف إنا اُرسلنا إلى قوم لوط} باشد.

فرياد ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 29 - 2،5

2 - فرياد همسر ابراهيم ( ع ) و سيلى زدن وى به صورت خويش ، با شنيدن بشارت اعطاى فرزند به ايشان

فأقبلت امرأته فى صرّة

{صرّة} به معناى فرياد و {صكّ} به معناى ضربه شديد است. {صكّت وجهها}; يعنى، سيلى سختى به صورت خويش نواخت.

5 - { و فى المجمع ، فى تفسير قوله تعالى ، { فأقبلت امرأته فى صرّة } . . . و قيل فى جماعة عن الصادق ( ع ) ;

در مجمع البيان، در تفسير سخن خداوند {فأقبلت امرأته فى صرّة} آمده است. .. و گفته شده كه معناى {فى صرّة} فى جماعة است [يعنى زن او در بين جماعتى جلو آمد ]و اين معنا از امام صادق(ع) روايت شده است}.

فضايل ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 26 - 8

8 - سخاوت و ميهمان نوازى ابراهيم ( ع ) و همسرش

فراغ إلى أهله فجاء بعجل سمين

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 30 - 8

8 - همسر ابراهيم ( ع ) ، داراى شخصيتى والا و ارجمند در پيشگاه خداوند

قالت عجوز عقيم . قالوا كذلك قال ربّك

برداشت ياد شده، به خاطر اين نكته است كه همسر ابراهيم(ع)، با فرشتگان هم سخن شده و نيز درباره او تعبير {ربّك} (پروردگار تو) به كار رفته است.

گفتگوى ساره با ملائكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 72 - 5

5_ گفتوگوى ساره ( همسر ابراهيم ) با فرشتگان

فبشّرن_ها بإسح_ق . .. قالت ي_ويلتى ءألد و أنا عجوز و ه_ذا بعلى شيخًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 30 - 2

2 - هم سخن شدن همسر ابراهيم ( ع ) با فرشتگان بشارت دهنده

قالت عجوز عقيم . قالوا كذلك قال ربّك

مدت عمر ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 13

13_ ساره همسر ابراهيم ( ع ) ، تا به دنيا آمدن نوه اش يعقوب ، زنده بود .

فبشّرن_ها بإسح_ق و من ورآء إسح_ق يعقوب

بشارت دادن به همسر ابراهيم كه از پسرت اسحاق فرزندى به نام يعقوب به دنيا خواهد آمد، اين سؤال را به ذهن مى آورد كه چرا به او بشارت داده نشد كه مثلاً از يعقوب نيز فرزندى به نام يوسف به دنيا خواهد آمد؟ در پاسخ اين پرسش مى توان گفت: ياد كردن از خصوص يعقوب اشاره به اين معنا دارد كه ساره او را درك مى كند و جمال

او را خواهد ديد; يعنى، تا آن زمان زنده است.

مكان سكونت ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 26 - 5

5 - محل سكونت همسر ابراهيم ( ع ) مجزا از محيط پذيرايى ميهمانان *

فراغ إلى أهله

حركت مخفيانه ابراهيم(ع) به سوى اهل، در جايى فرض مى شود كه محيط خانواده آن حضرت در معرض ديد ميهمانان نبود.

ملائكه و ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 73 - 1،3

1_ فرشتگان ، به همسر ابراهيم گوشزد كردند كه فرزنددار شدنش ، خواسته خداوند است .

ءألد و أنا عجوز . .. قالوا أتعجبين من أمر الله

{أمر الله}; يعنى، كارى كه خداوند به تحقق آن فرمان داده است و مراد از آن، فرزنددار شدن ساره و ابراهيم(ع) در سن پيرى است.

3_ فرشتگان ، همسر ابراهيم را از اينكه در تحقق خواست خداوند ترديد كند و از آن شگفت زده باشد ، نهى كردند .

قالوا أتعجبين من أمر الله

منشأ فرزنددارى ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 30 - 1،6

1 - اطمينان بخشى فرشتگان به همسر ابراهيم ( ع ) ، در مورد خدايى بودن پيام و بشارتشان ( فرزنددار شدن او )

قالوا كذلك قال ربّك

6 - اعطاى فرزند به همسر پير و عقيم ابراهيم ( ع ) ، متكى بر حكمت و علم الهى بود .

و قالت عجوز عقيم قالوا كذلك . .. إنّه هو الحكيم العليم

تصريح به علم و حكمت الهى، در پى نويد به اعطاى فرزند، بيانگر مطلب بالا است.

مهمان نوازى ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 26 - 8

8 - سخاوت و ميهمان نوازى ابراهيم ( ع ) و همسرش

فراغ إلى أهله فجاء بعجل سمين

نوه ساره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 9

9_ خداوند ، به ساره بشارت داد كه اسحاق ، داراى فرزند پسرى خواهد شد .

فبشّرن_ها بإسح_ق و من ورآء إسح_ق يعقوب

كلمه {يعقوب} عطف بر {اسحاق} است و عبارت {من وراء إسحاق} توصيفى براى {يعقوب} مى باشد; يعنى: فبشرناها بيعقوب كائناً من وراء اسحاق.

لوتدهن فيدهنون

اجتناب از سازش با كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 14 - 1،2

1 - هشدار خداوند به پيامبر ( ص ) ، نسبت به اجابت خواسته هاى كافران تكذيب گر و سازش و مسامحه با آنان ، به صرف ثروت و نيروى انسانى بسيار آنان

و لاتطع كلّ حلاّف . .. أن كان ذا مال و بنين

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين نكته است كه جمله {أن كان ذا مال . ..} متعلق به {لاتطع} باشد. گفتنى است در آغاز {أن} لام تعليل در تقدير است.

2 - در اختيار گرفتن ثروت و نيروى انسانى كافران حق ناپذير ، نمى تواند مجوز عدول مبلغان و رهبران جامعه اسلامى از مواضع عقيدتى خويش و سازش و مسامحه با آنان باشد .

و لاتطع . ..أن كان ذا مال و بنين

ترديدى نيست كه اجابت خواسته هاى كافران و يا سازش با آنان از سوى رهبران جامعه اسلامى، به جهت طمع شخصى نيست; بلكه براى در اختيار گرفتن ثروت و نيروى انسانى كافران و صرف آنها در جهت مصالح و منافع مسلمين است; ولى چون اين كار به قيمت عدول از مواضع اعتقادى و يا سازش با كافران است، جايز نمى باشد.

درخواست سازش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 8 - 3

3 - سازش و دست برداشتن از مواضع عقيدتى ، درخواست كافران تكذيب گر از پيامبر ( ص ) بود .

فلاتطع المكذّبين

آيه بعد، قرينه است كه مورد اطاعت، سازش بر سر مواضع عقيدتى است.

زمينه ترك سازش

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 35 - 2

2- توجه به نافرجامى خط كفر ، مقتضى مصمم بودن مؤمنان در نبرد با كافران بدون هيچ سستى و سازش

فلن يغفر اللّه لهم . فلاتهنوا و تدعوا إلى السلم

{فا} در {فلاتهنوا} ترتّب و تفريع را مى رساند و از ترتّب اين آيه بر مفاد آيه قبل، مطلب بالا استفاده مى شود.

زمينه سازش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 35 - 3

3- سستى در جهاد و نبرد با دشمن ، در پى دارنده سازشى خفّت بار *

فلاتهنوا و تدعوا إلى السلم و أنتم الأعلون

تقدم {لاتهنوا} بر {تدعوا إلى السلم} بيانگر اين حقيقت است كه سستى، پيش زمينه سازش است; سازشى كه امت هاى برتر (و أنتم الأعلون) را به ذلّت مى كشاند.

زمينه سازش با كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 24 - 10

10 - ضعف روح صبر و شكيبايى ، از موجبات عدول از مواضع دينى و تسليم و سازش در برابر خواسته هاى گناه پيشگان و بيگانگان كافر

فاصبر لحكم ربّك و لاتطع منهم ءاثمًا أو كفورًا

از توصيف شدن پيامبر(ص) به صبر و شكيبايى در امر رسالت _ پيش از دريافت هشدار نسبت به اطاعت از گروه هاى گناه كار و ناسپاس _ مطلب ياد شده به دست مى آيد.

زمينه سازش با گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 24 - 10

10 - ضعف روح صبر و شكيبايى ، از موجبات عدول از مواضع دينى

و تسليم و سازش در برابر خواسته هاى گناه پيشگان و بيگانگان كافر

فاصبر لحكم ربّك و لاتطع منهم ءاثمًا أو كفورًا

از توصيف شدن پيامبر(ص) به صبر و شكيبايى در امر رسالت _ پيش از دريافت هشدار نسبت به اطاعت از گروه هاى گناه كار و ناسپاس _ مطلب ياد شده به دست مى آيد.

زمينه سازش كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 9 - 2

2 - اعلام آمادگى كافران تكذيب گر ، به سازش كردن و نرمش نشان دادن با پيامبر ( ص ) ، در صورت سازش و نرمش نمودن آن حضرت با آنان

ودّوا لوتدهن فيدهنون

سازش با كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 51 - 12

12 _ نكوهش اهل كتاب ( علماى يهود ) ، به جهت قضاوت ظالمانه درباره مؤمنان و سازش با كافران

الم تر الى الّذين اوتوا نصيباً من الكتب يؤمنون

جمله {الم تر . .. } داراى لحن مذمت گونه و اعتراض آميز است.

سازش با هواپرستان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 15 - 10

10 - سازش با هواپرستان و تمايلات نامشروع آنان ، موجب انحراف رهبران دينى

فادع و استقم كما أمرت و لاتتّبع أهواءهم

استقامت (مصدر {استقم}) به معناى ادامه حركت در راه راست است و تقابل {استقم} با {لاتتّبع أهوائهم} مطلب بالا را مى رساند.

سازش در عقيده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 56 - 1،2

1 _ پرستش بتها و سازش در اصول اعتقادى،

خواسته نابجاى مشركان صدر اسلام از پيامبر(ص)

قل لا أتبع أهواءكم قل إنى نهيت أن أعبد الذين تدعون من دون اللّه

2 _ مسامحه و سازش در اصل اساسى توحيد، روا و مجاز نيست.

قل إنى نهيت أن أعبد الذين تدعون من دون اللّه

در اين گونه موارد پيامبر اكرم(ص) خصوصيتى ندارد.

سازش رهبران دينى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 145 - 19

19 - پيشوايان دين اسلام در صورت سازش كردن با پيروان ديگر اديان بر سر مسائل دينى ، از زمره ستگرانند .

و لئن اتبعت اهواءهم . .. إنك إذاً لمن الظلمين

سازش كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 36 - 4

4- سرگرمى ها و خوشى هاى پوچ دنيا ، از مهم ترين عوامل سستى در جهاد و تمايل به سازش با كافران

فلاتهنوا . .. إنّما الحيوة الدنيا لعب و لهو

خداوند، پس از نهى مؤمنان نسبت به سستى در جهاد و گرايش به سازش، به آنان لعب و لهو بودن دنيا را يادآورى كرده است. از مطلب استفاده مى شود كه سرگرمى هاى اين دنيا، عاملى مهم در سستى و سازش با كفر است.

سازش ممنوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 56 - 2

2 _ مسامحه و سازش در اصل اساسى توحيد، روا و مجاز نيست.

قل إنى نهيت أن أعبد الذين تدعون من دون اللّه

در اين گونه موارد پيامبر اكرم(ص) خصوصيتى ندارد.

سازش منافقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 26 - 1

1-

همدلى و سازش نهانى با كافران ، دليل ارتداد بيماردلان منافق

إنّ الذين ارتدّوا . .. ذلك بأنّهم قالوا للذين ... سنطيعكم فى بعض الأمر

برداشت بالا بنابراين نكته است كه {ذلك} اشاره به ارتداد باشد _ كه از آيه قبل (إنّ الذين ارتدّوا) استفاده مى شود _ و با توجه به اين كه مراد از {الذين كرهوا. ..} كافران معانداند.

سازش ناپذيرى رهبران دينى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 74 - 8

8- رهبران دينى ، بايد همواره بر مواضع اصولى خويش ثابت و استوار بوده و در برابر كافران و دشمنان ، سازش ناپذير باشند .

و لولا أن ثبّتنك لقد كدتّ تركن إليهم شيئًا قليلاً

سازش ناپذيرى رهبرى دينى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 19 - 26

26 _ لزوم پايبندى و اهتمام رهبران الهى به مبانى اصولى و سازش ناپذيرى در آن

قل لا أشهد قل إنما هو إله وحد و إننى برىء مما تشركون

گرچه محتواى آيه خطاب به پيامبر(ص) است، ولى مسلماً اختصاصى به شخص آن حضرت ندارد و قابل تعميم به همه رهبران در تمامى عصرهاست.

سازش ناپذيرى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 39 - 8

8 - پيامبراسلام ( ص ) موضع قاطع و سازش ناپذيرى خود را _ حتى در صورت تنها ماندن _ به دشنان اعلام كرد و آنان را از اميد بستن به سازش و تسليم مأيوس ساخت .

قل ي_قوم اعملوا على مكانتكم إنّى ع_مل فسوف تعلمون

سرزنش سازش با كافران

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 29 - 4

4- هر گونه سازش با خط كفر ، بيگانه با خط و راه پيامبراسلام ( ص )

محمّد . .. و الذين معه أشدّاء على الكفّار

با استفاده از مفهوم آيه، برداشت بالا به دست مى آيد.

سرزنش سازش با متجاوزان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 39 - 6

6 - برخوردارى مؤمنان از روحيه عفو و گذشت ، نبايد به مداهنه و سكوت در برابر متجاوزان منتهى شود .

و إذا ما غضبوا هم يغفرون . .. إذا أصابهم البغى هم ينتصرون

از ارتباط دو آيه، استفاده مى شود كه عفو و مغفرت مؤمنان، در غير مورد ظلم و تجاوز است.

ظلم سازش در دين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 145 - 19

19 - پيشوايان دين اسلام در صورت سازش كردن با پيروان ديگر اديان بر سر مسائل دينى ، از زمره ستگرانند .

و لئن اتبعت اهواءهم . .. إنك إذاً لمن الظلمين

علاقه به سازش محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 9 - 1

1 - علاقه شديد كافران تكذيب گر ، به سازش كردن و نرمش نشان دادن پيامبر ( ص ) با آنان و تلاش آنان در اين راستا

ودّوا لو تدهن فيدهنون

{إدهان} (مصدر {تدهن و يدهنون}) به معناى مدارا و نرمش نشان دادن است. مقصود از آن در اين آيه، سازش كردن پيامبر(ص) در مواضع عقيدتى خويش و سستى كردن آن حضرت در برخورد با كافران است.

گفتنى است سازش كردن و سستى نمودن پيامبر(ص) در امر رسالت، تنها يك علاقه و تمايل براى كافران نبود; بلكه همراه با تلاش و اقدامات گسترده بوده است.

عوامل سازش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 36 - 4

4- سرگرمى ها و خوشى هاى پوچ دنيا ، از مهم ترين عوامل سستى در جهاد و تمايل به سازش با كافران

فلاتهنوا . .. إنّما الحيوة الدنيا لعب و لهو

خداوند، پس از نهى مؤمنان نسبت به سستى در جهاد و گرايش به سازش، به آنان لعب و لهو بودن دنيا را يادآورى كرده است. از مطلب استفاده مى شود كه سرگرمى هاى اين دنيا، عاملى مهم در سستى و سازش با كفر است.

ممنوعيت سازش با كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 9 - 3،4

3 - فرمان خداوند به پيامبر ( ص ) ، مبنى بر سازش نكردن با كافران تكذيب گر و نپذيرفتن هرگونه پيشنهاد سازش

فلاتطع المكذّبين . ودّوا لوتدهن فيدهنون

4 - سازش و نرمش نشان دادن با كافران ، بر سر مسائل عقيدتى و مواضع اصولى ، ممنوع است .

فلاتطع المكذّبين . ودّوا لوتدهن فيدهنون

ممنوعيت سازش در عقيده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 9 - 4

4 - سازش و نرمش نشان دادن با كافران ، بر سر مسائل عقيدتى و مواضع اصولى ، ممنوع است .

فلاتطع المكذّبين . ودّوا لوتدهن فيدهنون

نهى از سازش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 -

35 - 1

1- نهى الهى از سستى در مبارزه با دشمن و تن دادن به سازش

فلاتهنوا و تدعوا إلى السلم

- 75 - 6

6 _ تمركز يافتن و تشكل داشتن ، وظيفه اى ضرورى بر عهده اهل ايمان

و الذين ءامنوا من بعد و هاجروا

به نظر مى رسد از اهداف اساسى قرآن در الزام مسلمانان صدر اسلام به هجرت، با توجه به شرايط آن دوران، تمركز بخشيدن به اهل ايمان و تشكل دادن به نيروهاى پراكنده بود.

سازماندهى اطلاعات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 83 - 9

9 _ ايجاد تشكيلات خبرى براى جمع آورى و ارزيابى خبر هاى سرنوشت ساز و عرضه آن ، از شؤون رهبرى است .

و لو ردّوه . .. لعلمه الّذين يستنبطونه منهم

سازماندهى در جنگ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 172 - 3

3 _ بازسازى مجدد سپاه اسلام توسط پيامبر ( ص ) ، پس از پراكندگى و شكست در جنگ احد

الّذين استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح

سازماندهى عيسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 52 - 9

9 _ تلاش عيسى ( ع ) براى تشكّل بخشيدن و سازماندهى به جبهه مؤمنان ، عليه جبهه كفر

فلمّا احسّ . .. قال من انصارى الى اللّه

سازماندهى مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 173 - 3

3 _ تجمع دوباره مشركان عليه مسلمانان ، پس از جنگ احد

انّ النّاس قد جمعوا لكم

وقوع اين آيه پس از بيان جنگ احد و نيز برخى از شأن نزولها مؤيّد اين نظر است كه آيه مورد

بحث درباره وقايع پس از احد مى باشد.

مسمًّى

احتمال دارد مراد از {أجل مسمّى} به قرينه {ألم تر} آخر سال شمسى و قمرى باشد كه خورشيد، از نقطه فلكى برج فرضى، در آغاز سال شروع مى كند و در پايان يك سال، به آن نقطه مى رسد و ماه نيز از نقطه اى شروع مى كند و به همان مدار در طول يك سال مى رسد.

پيدايش سال قمرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 29 - 17

17 - خورشيد و ماه ، در مدار سالانه معينى است كه با آن ، سال شمسى و قمرى به وجود مى آيد . *

و سخّر الشمس و القمر كلّ يجرى إلى أجل مسمًّى

احتمال دارد مراد از {أجل مسمّى} به قرينه {ألم تر} آخر سال شمسى و قمرى باشد كه خورشيد، از نقطه فلكى برج فرضى، در آغاز سال شروع مى كند و در پايان يك سال، به آن نقطه مى رسد و ماه نيز از نقطه اى شروع مى كند و به همان مدار در طول يك سال مى رسد.

تعداد امتحان در سال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 126 - 3

3 _ وجود يك يا دو آزمايش و ابتلاى عمده براى هر انسان در هر سال ، جهت به خود آمدن و بازگشت از انحراف

أو لا يرون أنهم يفتنون فى كل عام مرة أو مرتين

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه اصل امتحان عمومى باشد، نه مخصوص به افرادى معين و ذكر منافقان به جهت عبرت نگرفتن از اين برنامه عمومى مى باشد.

تعداد ماههاى سال

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 36 - 1،4،17

1 _ از آغاز خلقت آسمان ها و زمين ، شمار ماه ها دوازده ماه است .

إن عدة الشهور عند اللّه اثنا عشر شهراً . .. يوم خلق السموت و الأرض

4 _ وجود ماه هاى دوازده گانه در يك سال ، امرى ثابت از آغاز پيدايش آسمان ها و زمين و نه نظمى كه تدريجاً شكل گرفته باشد .

إن عدة الشهور . .. يوم خلق السموت و الأرض

17 _ از امام صادق ( ع ) درباره قول خداى عز و جل كه مى فرمايد : { ان عدة الشهور عند اللّه اثنا عشر شهراً . . . } روايت شده است : { المحرم و الصفر و ربيع الأول و ربيع الأخر و جمادى الأولى و جمادى الآخرة و رجب و شعبان و شهر رمضان و شوال و ذوالقعدة و ذوالحجة . من ها أربعة حرم ، عشرون من ذى الحجة و المحرم و صفر و شهر ربيع الأول و عشر من شهر ربيع الأخر ;

اين ماهها عبارتند از: محرم، صفر، ربيع الاول، ربيع الاخر، جمادى الاولى، جمادى الآخر، رجب، شعبان، ماه رمضان، شوال، ذى قعده و ذى حجه. از اين دوازده ماه چهار ماه حرام است و آنها عبارتند از: بيست روز آخر ذى حجه و تمام محرم و صفر و ماه ربيع الاول و ده روز از اول ربيع الآخر}.

تغيير فصل هاى سال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 40 - 4

4 - تغيير فصل هاى سال ، جلوه

اى ديگر از ربوبيت يگانه خداوند

بربّ المش_رق و المغ_رب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 10 - 7

7 - كوه هاى استوار ، بركت سرشار زمين ، تغيير فصل ها و تأمين نيار هاى غذايى موجودات ، از نشانه هاى ربوبيت بى همتاى خدا

ذلك ربّ الع_لمين . و جعل فيها روسى من فوقها و برك فيها و قدّر فيها أقوتها فى أرب

تغيير فصلهاى سال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 6 - 2

2 _ اختلاف شب و روز ( كوتاه و بلند شدن هر يك از آن دو در طول سال ) و تغيير فصل ها ، حاوى دليلهايى روشن بر تدبير و ربوبيت خدا نسبت به اهل زمين است .

إن فى اختلف الّيل و النهار . .. لأيت

مبدأ سال در دوران شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 27 - 5

5 - موسم حج ، مبدأ سال در خانواده شعيب

على أن تأجرنى ثمنى حجج

مسلمانان در سال نهم هجرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 28 - 5

5 _ سال نهم هجرى ، سال قدرت مسلمانان و استيلاى آنان بر اداره مسجدالحرام

فلا يقربوا المسجدالحرام بعد عامهم هذا

اينكه مسلمانان در سال نهم هجرى مكلف به اين تكليف الهى شدند _ با اينكه اصل پليدى مشركان در گذشته نيز بوده است _ نشان مى دهد كه در گذشته، اجراى آن ميسر نبوده است.

منشأ پيدايش فصل هاى سال

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 17 - 2

2 - نقش اساسى نقطه طلوع و غروب خورشيد ، در پيدايش فصول و تأمين نياز هاى بشر *

ربّ المشرقين و ربّ المغربين

با توجه به اين كه پيدايش فصول هم زمان با تغيير ميل خورشيد در طلوع و غروب صورت مى گيرد احتمال مى رود ياد كرد {مشرقين و مغربين}، اشاره به پيامدهاى مهم آن (پيدايش فصول) داشته باشد كه بشر از اين رهگذر، به امكانات زندگى دست مى يابد.

منشأ تغيير فصل هاى سال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 6 - 1

1 - نظام تغيير فصول و كم و زياد شدن ساعات شب و روز در طول سال ، تحت حاكميت اراده خداوند

يولج الّيل فى النهار و يولج النهار فى الّيل

{إيلاج} (مصدر {يولج}) به معناى داخل كردن است. برداشت ياد شده بدان احتمال است كه مقصود از {يولج الليل فى النهار} (شب را در روز داخل مى كند)، اين باشد كه او از مقدار شب مى كاهد و بر مقدار روز مى افزايد و مقصود از {يولج النهار فى الليل} (روز را در شب داخل مى كند) اين باشد كه او از مقدار روز مى كاهد و بر مقدار شب مى افزايد.

نقش سال و ماه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 5 - 6

6 _ سال و ماه قمرى ، معيار محاسبات امور شرعى

و القمر نوراً و قدره منازل لتعلموا عدد السنين و الحساب

وقايع سال نهم هجرى

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 28 - 4

4 _ اعلان ممنوعيت ورود مشركان به مسجدالحرام در سال نهم هجرت

فلا يقربوا المسجدالحرام بعد عامهم هذا

آيات سوره برائت _ بنابر گفته مفسران _ در مراسم حج سال نهم هجرت بر مشركان خوانده شد.

سال و ماه

تعداد ماههاى سال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 36 - 1،4،17

1 _ از آغاز خلقت آسمان ها و زمين ، شمار ماه ها دوازده ماه است .

إن عدة الشهور عند اللّه اثنا عشر شهراً . .. يوم خلق السموت و الأرض

4 _ وجود ماه هاى دوازده گانه در يك سال ، امرى ثابت از آغاز پيدايش آسمان ها و زمين و نه نظمى كه تدريجاً شكل گرفته باشد .

إن عدة الشهور . .. يوم خلق السموت و الأرض

17 _ از امام صادق ( ع ) درباره قول خداى عز و جل كه مى فرمايد : { ان عدة الشهور عند اللّه اثنا عشر شهراً . . . } روايت شده است : { المحرم و الصفر و ربيع الأول و ربيع الأخر و جمادى الأولى و جمادى الآخرة و رجب و شعبان و شهر رمضان و شوال و ذوالقعدة و ذوالحجة . من ها أربعة حرم ، عشرون من ذى الحجة و المحرم و صفر و شهر ربيع الأول و عشر من شهر ربيع الأخر ;

اين ماهها عبارتند از: محرم، صفر، ربيع الاول، ربيع الاخر، جمادى الاولى، جمادى الآخر، رجب، شعبان، ماه رمضان، شوال، ذى قعده و ذى حجه. از اين دوازده ماه چهار ماه حرام است و آنها عبارتند

از: بيست روز آخر ذى حجه و تمام محرم و صفر و ماه ربيع الاول و ده روز از اول ربيع الآخر}.

تغيير فصلهاى سال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 6 - 2

2 _ اختلاف شب و روز ( كوتاه و بلند شدن هر يك از آن دو در طول سال ) و تغيير فصل ها ، حاوى دليلهايى روشن بر تدبير و ربوبيت خدا نسبت به اهل زمين است .

إن فى اختلف الّيل و النهار . .. لأيت

قدمت ماههاى دوازده گانه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 36 - 1،4

1 _ از آغاز خلقت آسمان ها و زمين ، شمار ماه ها دوازده ماه است .

إن عدة الشهور عند اللّه اثنا عشر شهراً . .. يوم خلق السموت و الأرض

4 _ وجود ماه هاى دوازده گانه در يك سال ، امرى ثابت از آغاز پيدايش آسمان ها و زمين و نه نظمى كه تدريجاً شكل گرفته باشد .

إن عدة الشهور . .. يوم خلق السموت و الأرض

نقش سال و ماه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 5 - 6

6 _ سال و ماه قمرى ، معيار محاسبات امور شرعى

و القمر نوراً و قدره منازل لتعلموا عدد السنين و الحساب

سالشمارى

ابزار سالشمارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 96 - 3

3 _ خداوند خورشيد و ماه را وسيله اى براى محاسبه زمان و اندازه گيرى آن قرار داده است.

و الشمس

و القمر حسبانا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 5 - 5

5 _ حركت منظم ماه در مدار خود و منازل آن ( هلال ، تربيع ، بدر و . . . ) وسيله اى مطمئن براى شمارش ماه و سال و محاسبه امور زندگى انسانهاست .

و القمر نوراً و قدره منازل لتعلموا عدد السنين و الحساب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 12 - 9

9- از فوايد گردش شب و روز ، محاسبه زمان و سال شمارى و آشنايى انسان با تاريخ است .

جعلنا ءاية النهار . .. لتعلموا عدد السنين و الحساب

و اتّبع سبيل من أناب إلىّ ثمّ إلىّ

تقرب سالكان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 90 - 9

9_ آمرزش گناه استغفاركنندگان و باريافتن سالكان به درگاه الهى ، پرتوى از رحمت ، مهربانى و محبت خداوند به بندگان است .

واستغفروا ربكم ثم توبوا إليه إن ربى رحيم ودود

رستگارى سالكان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شمس - 91 - 9 - 1

1 - پاك سازندگان و رشد دهندگان روح خويش ، اهل نجات اند و به هدف اصلى دست يافته و همواره در خوبى خواهند ماند .

قد أفلح من زكّيها

{زكاة} در لغت عرب، در اصل به معناى {طهارت}، {نمو}، {بركت} و {ستودن} است (نهايه ابن اثير) معناى اول و دوم، با آيه شريفه تناسب بيشترى دارد. {فلاح}; يعنى، پيروزمندى و رسيدن به مقصود (مفردات) و به معناى نجات و باقى ماندن در خوبى (قاموس) نيز آمده است.

سالكان صراط مستقيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 16 - 10

10 _ انسانها بر اساس طينت اولى خويش سالكان صراط مستقيم الهى هستند.

لأقعدن لهم صرطك المستقيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 17 - 11

11 _ شكرگزاران، رهپويان صراط مستقيم الهى هستند.

لأقعدن لهم صرطك المستقيم . .. لاتجد أكثرهم شكرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 32 - 9

9 - برخى انسان ها ، پس از رهايى از مشكلات و سختى هاى شديد ، در صراط مستقيم الهى باقى

مى مانند .

و إذا غشيهم موج . .. دعوا اللّه ... فلمّا نجّيهم إلى البرّ فمنهم مقتصد

{قصد} ريشه {مقتصد} به معناى {راه راست و ميانه} است (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 118 - 1،2،4

1 - موسى و هارون ( عليهماالسلام ) بر صراط مستقيم در پرتو هدايت خداوند

و هدين_هما الصرط المستقيم

2 - هدايت به صراط مستقيم ، از نعمت هاى بزرگ خداوند به موسى و هارون ( عليهماالسلام )

و لقد مننّا على موسى و ه_رون . .. و هدين_هما الصرط المستقيم

4 - در صراط مستقيم بودن ، از ويژگى هاى رسولان الهى

و هدين_هما الصرط المستقيم

كينه با سالكان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 86 - 11

11 _ از ياد بردن نعمت هاى خداوند ، زمينه ساز كينه توزى با پيامبران و سالكان راه خداست .

و لاتقعدوا . .. و اذكروا إذ كنتم قليلا فكثركم

ويژگيهاى سالكان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 84 - 10

10 _ راه يافتگان از مرحله ايمان به مقام تسليم ، بر توكل به خدا توانمندند .

إن كنتم ءامنتم باللّه فعليه توكلوا إن كنتم مسلمين

و بى توجهى آنان به وعده الهى ، زمينه سازگرفتارى آنان به غضب خداوند بود .

و أضلّهم السامرىّ . .. أم أردتم أن يحلّ عليكم غضب من ربّكم

{أم} در اين آيه منقطعه است و مفاد عبارت {أم أردتم} اين است كه دليل گوساله پرستى شما، تأخير وعده نبود; بلكه شما به گونه اى عمل كرديد كه علاقه مندان به غضب الهى عمل مى كنند. بنابراين، جمله {أردتم...} استعاره است و نماى كار آنان را نشان مى دهد.

آثار هواپرستى سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 8

8 - فريب كارى هاى نفس و جلوه پردازى هاى نفسانى ، وادار كننده سامرى به ايجاد انحراف گوساله پرستى در بنى اسرائيل بود .

و كذلك سوّلت لى نفسى

{كذلك} در اين موارد براى تشبيه چيزى به خود آن است. بنابراين مراد سامرى از اين تشبيه، اين است كه براى تسويلات نفسانى من، مثالى بهتر از همين تسويل _ كه دعوت مردم به گوساله پرستى است _ وجود ندارد.

ابزار اضلال سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 4

4 - سوء استفاده از دين و تعاليم آسمانى ، براى گمراه ساختن بنى اسرائيل و ترويج گوساله پرستى در بين آنان ، از جمله اعترافات سامرى در نزد موسى ( ع )

فنبذتها

{نبذ} در {نبذتها}، ممكن است در معناى حقيقى آن; يعنى، دورافكندن آثار رسالت به كار رفته باشد و نيز ممكن است مجاز و به معناى سوء استفاده از تعاليم رسولان الهى باشد. براساس معناى دوم، سامرى اعتراف مى كند كه

با استفاده نابه جا از آموخته هاى خويش، آن را ضايع ساخته و نابود كرده است.

ادعاهاى سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 1

1 - سامرى ، مدعى داشتن ديدى ممتاز و درك حقايق و دانستنى هايى كه ديگران بر آن آگاهى نداشتند .

قال بصرت بما لم يبصروا به

فعل {بصر} زمانى در مورد ديدن با چشم مى رود كه درك قلبى نيز ضميمه آن شده باشد و استعمال آن در مواردى كه فاقد درك قلبى است، بسيار كم است (مفردات راغب). دراين كه مراد سامرى از اين سخن چه بوده، احتمالاتى ذكر شده است; از جمله اين كه من به فنون و حقايقى آگاهى يافتم كه زمينه ساز استفاده بيشتر من از آثار رسالت شده بود و ديگران از آن زمينه محروم بودند.

اضلال سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 85 - 4

4 - سامرى ، موجب گمراهى بنى اسرائيل در غياب موسى ( ع ) شد .

و أضلّهم السامرىّ

{سامرىّ} نام شخصى است كه از قوم بنى اسرائيل بود و موجب گمراهى آنان گرديد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 95 - 2

2 - پرسش از انگيزه و هدف سامرى در ساختن گوساله زرّين و گمراه ساختن مردم ، از موارد بازخواست موسى ( ع ) از سامرى

فما خطبك ي_س_مرىّ

{خطب} _ نزد برخى لغت دانان _ به معناى {سبب الأمر} است (لسان العرب). زمخشرى آن را به معناى {طلب} دانسته است. در نتيجه {ماخطبك}; يعنى، سبب كار

تو يا مطلوب و خواسته تو چه بوده است؟ معانى {شأن} و {أمر} نيز از جمله معانى ذكر شده براى اين كلمه است (قاموس).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 5،7،8

5 - سامرى ، با بى اعتنايى به آموخته هاى ويژه و الهى خود و دورافكندن آنها ، به ساختن گوساله و گمراه سازى مردم پرداخت .

فنبذتها و كذلك سوّلت لى نفسى

از جمله معانى محتمل در آيه بالا، اين است كه مراد از {نبذتها} بى اعتنايى به آموخته ها (بصرت. .. قبضت) باشد; يعنى، اعتراف سامرى چنين بوده است كه من دانش و آموخته هاى الهى خود را _ كه از رسولان فراگرفته بودم _ به دور افكندم و درپى آن مفتون نفس خويش شده انجام دادم آنچه كردم.

7 - خطاكارى و تسويل نفس ( تزيين داده شدن عمل از سوى نفس ) ، از جمله اعترافات سامرى در هنگام محاكمه

قال بصرت . .. و كذلك سوّلت لى نفسى

{تسويل} به معناى نيكو و زيبا جلوه دادن و محبوب ساختن چيزى در ديدگاه ديگرى است، تا او وادار به گفتن سخنى مخصوص و يا انجام كارى خاص شود (لسان العرب). برخى نيز آن را از {سول} به معناى استرخا (نرمى و آسانى) مشتق دانسته و به معناى آسان ساختن گرفته اند.

8 - فريب كارى هاى نفس و جلوه پردازى هاى نفسانى ، وادار كننده سامرى به ايجاد انحراف گوساله پرستى در بنى اسرائيل بود .

و كذلك سوّلت لى نفسى

{كذلك} در اين موارد براى تشبيه چيزى به خود آن است. بنابراين مراد سامرى از اين تشبيه، اين

است كه براى تسويلات نفسانى من، مثالى بهتر از همين تسويل _ كه دعوت مردم به گوساله پرستى است _ وجود ندارد.

اعراض از سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 90 - 15

15 - هارون در غياب موسى ( ع ) ، بنى اسرائيل را به ترك تبعيت سامرى ، و پيروى و اطاعت از خود فرا خواند .

لقد قال لهم هرون من قبل . .. فاتّبعونى و أطيعوا أمرى

اقرار سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 4،7

4 - سوء استفاده از دين و تعاليم آسمانى ، براى گمراه ساختن بنى اسرائيل و ترويج گوساله پرستى در بين آنان ، از جمله اعترافات سامرى در نزد موسى ( ع )

فنبذتها

{نبذ} در {نبذتها}، ممكن است در معناى حقيقى آن; يعنى، دورافكندن آثار رسالت به كار رفته باشد و نيز ممكن است مجاز و به معناى سوء استفاده از تعاليم رسولان الهى باشد. براساس معناى دوم، سامرى اعتراف مى كند كه با استفاده نابه جا از آموخته هاى خويش، آن را ضايع ساخته و نابود كرده است.

7 - خطاكارى و تسويل نفس ( تزيين داده شدن عمل از سوى نفس ) ، از جمله اعترافات سامرى در هنگام محاكمه

قال بصرت . .. و كذلك سوّلت لى نفسى

{تسويل} به معناى نيكو و زيبا جلوه دادن و محبوب ساختن چيزى در ديدگاه ديگرى است، تا او وادار به گفتن سخنى مخصوص و يا انجام كارى خاص شود (لسان العرب). برخى نيز آن را از {سول} به معناى استرخا (نرمى

و آسانى) مشتق دانسته و به معناى آسان ساختن گرفته اند.

القاى گوساله سامرى در دريا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 11،12

11 - سوزاندن گوساله سامرى به طور كامل و محو اثر آن و افشاندن سوخته آن به دريا ، تصميم قطعى و مؤكد موسى ( ع ) در باره گوساله زرّين سامرى

وانظر إلى إل_هك . .. لنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه فى اليمّ نسفًا

{تحريق} (مصدر {لنحرّقنّه}) به معناى زياد سوزاندن است (مصباح). {نسف} به معناى از ريشه بركندن و منهدم ساختن و به هوا افشاندن است (قاموس). گفتنى است كه معناى اخير در آيه مناسب تر به نظر مى رسد، بنابراين {ثمّ لننسفنّه...} ; يعنى، پس از سوزاندن گوساله (ذوب كردن و تبديل آن به قطعات ريز) سوخته آن را به دريا خواهيم پاشيد.

12 - سوزاندن گوساله سامرى و ريختن سوخته آن به دريا ، در برابر ديدگان سامرى و ديگر مردم انجام گرفت .

وانظر . .. لنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه فى اليمّ

{انظر} فرمان موسى(ع) به سامرى است و ظاهر آن است كه مقصود، مشاهده مراسم سوزاندن و به دريا ريختن باشد. ضميرهاى جمع در {لنحرّقنّه} و {لننسفنّه}، گوياى حضور مردم در آن صحنه است.

امتحان با گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 90 - 3

3 - فتنه و امتحان بودن گوساله زرين سامرى ، از جمله هشدارهايى كه هارون به بنى اسرائيل داده بود .

و لقد قال لهم هرون . .. إنّما فتنتم به

انگيزه مجسمه سازى سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

11 - طه - 20 - 95 - 2

2 - پرسش از انگيزه و هدف سامرى در ساختن گوساله زرّين و گمراه ساختن مردم ، از موارد بازخواست موسى ( ع ) از سامرى

فما خطبك ي_س_مرىّ

{خطب} _ نزد برخى لغت دانان _ به معناى {سبب الأمر} است (لسان العرب). زمخشرى آن را به معناى {طلب} دانسته است. در نتيجه {ماخطبك}; يعنى، سبب كار تو يا مطلوب و خواسته تو چه بوده است؟ معانى {شأن} و {أمر} نيز از جمله معانى ذكر شده براى اين كلمه است (قاموس).

بينش پيروان سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 13

13 - موسى ( ع ) در ديدگاه و تبلغات سامريان ، رهبرى فراموش كار حتى در اصولى ترين مسائل اعتقادى

فقالوا ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى فنسى

بينش سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 13

13 - موسى ( ع ) در ديدگاه و تبلغات سامريان ، رهبرى فراموش كار حتى در اصولى ترين مسائل اعتقادى

فقالوا ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى فنسى

پيروان سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 7

7 - گروهى از بنى اسرائيل در معرفى كردن گوساله زرين به عنوان معبود ، با سامرى همراهى و هم كارى داشتند .

عجلاً . .. فقالوا ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى

فعل جمع {قالوا} مى رساند كه عده اى در اطراف سامرى مجتمع گشته و مرام او را ترويج مى كردند. يا اين كه از گذشته با او هم

كارى و هم فكرى داشتند و در زمان نمايش دادن گوساله، به ترويج عقيده باطل خود پرداختند.

تبعيد سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 1

1 - موسى ( ع ) درپى محاكمه سامرى ، وى را به خروج فورى از جامعه و انزوا و قطع رابطه با مردم در طول زندگى محكوم كرد .

قال فاذهب فإنّ لك فى الحيوة أن تقول لامساس

فا در {فاذهب} علاوه بر ترتب فرمان رفتن بر محكوميت سامرى، بر فوريت آن نيز دلالت دارد. {مساس} مصدر باب مفاعله است و {لامساس} به معناى نفى هرگونه تماس و برخورد است; يعنى، تو در زندگانى خود، سزاوار سرنوشتى هستى كه سخن اول و آخر تو خبر دادن از بى كسى خود و نبود هرگونه تماس گيرنده اى با تو باشد.

تهمتهاى پيروان سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 9،10

9 - سامرى و پيروان او ، به دروغ مدعى فراموش شدن معرفى گوساله به عنوان معبود ، از جانب موسى ( ع ) شدند .

ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى فنسى

در باره مرجع ضمير فاعلى {نسى} دو احتمال وجود دارد: 1_ مرجع موسى(ع) باشد. 2_ مرجع سامرى باشد. برداشت ياد شده براساس احتمال اول است.

10 - سامرى و طرفداران و مبلغان او ، پرستش گوساله را از جمله عقايد موسى ( ع ) وانمود كردند .

فقالوا ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى فنسى

تهمتهاى سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 9،10

9 - سامرى

و پيروان او ، به دروغ مدعى فراموش شدن معرفى گوساله به عنوان معبود ، از جانب موسى ( ع ) شدند .

ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى فنسى

در باره مرجع ضمير فاعلى {نسى} دو احتمال وجود دارد: 1_ مرجع موسى(ع) باشد. 2_ مرجع سامرى باشد. برداشت ياد شده براساس احتمال اول است.

10 - سامرى و طرفداران و مبلغان او ، پرستش گوساله را از جمله عقايد موسى ( ع ) وانمود كردند .

فقالوا ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى فنسى

جنس گوسالهسامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 1

1 - سامرى ، از زيورآلات به دور ريخته شده بنى اسرائيل ، تنديسى به شكل گوساله نر ساخت و آن ارائه كرد .

فأخرج لهم عجلاً جسدًا

{عجل}; يعنى، گوساله نر. توصيف {عجلاً} به {جسداً} بيانگر اين نكته است كه گوساله به شكل تنديس بود; نه اين كه گوساله واقعى باشد. جمله {فأخرج لهم...} ممكن است كلام خداوند باشد و احتمال مى رود ادامه سخن بنى اسرائيل باشد. در صورت دوم، مراد گويندگان _ به قرينه گفتن {لهم} نه {لنا} _ تبرئه خود از پرستش گوساله است.

جنسيت گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 1

1 - سامرى ، از زيورآلات به دور ريخته شده بنى اسرائيل ، تنديسى به شكل گوساله نر ساخت و آن ارائه كرد .

فأخرج لهم عجلاً جسدًا

{عجل}; يعنى، گوساله نر. توصيف {عجلاً} به {جسداً} بيانگر اين نكته است كه گوساله به شكل تنديس بود; نه اين كه گوساله واقعى باشد. جمله {فأخرج لهم...}

ممكن است كلام خداوند باشد و احتمال مى رود ادامه سخن بنى اسرائيل باشد. در صورت دوم، مراد گويندگان _ به قرينه گفتن {لهم} نه {لنا} _ تبرئه خود از پرستش گوساله است.

حتميت كيفر اخروى سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 6

6 - سامرى علاوه بر كيفر دنيوى ، مجازاتى حتمى و تخلف ناپذير نيز در آخرت خواهد داشت .

لك فى الحيوة . .. و إنّ لك موعدًا لن تخلفه

{موعد} در معانى {وعده}، {زمان وعده} و {مكان وعده} استعمال مى شود و مقصود از آن برحسب ظاهر، عذاب موعود در قيامت است.

دروغگويى پيروان سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 9

9 - سامرى و پيروان او ، به دروغ مدعى فراموش شدن معرفى گوساله به عنوان معبود ، از جانب موسى ( ع ) شدند .

ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى فنسى

در باره مرجع ضمير فاعلى {نسى} دو احتمال وجود دارد: 1_ مرجع موسى(ع) باشد. 2_ مرجع سامرى باشد. برداشت ياد شده براساس احتمال اول است.

دروغگويى سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 9

9 - سامرى و پيروان او ، به دروغ مدعى فراموش شدن معرفى گوساله به عنوان معبود ، از جانب موسى ( ع ) شدند .

ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى فنسى

در باره مرجع ضمير فاعلى {نسى} دو احتمال وجود دارد: 1_ مرجع موسى(ع) باشد. 2_ مرجع سامرى باشد. برداشت ياد شده براساس احتمال اول است.

دوراندازى زيورآلات سامرى

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 87 - 9،10

9 - بنى اسرائيل ، شاهد دست زدن سامرى به اقدامى مشابه با حركت عمومى بنى اسرائيل در به دور افكندن غنيمت هاى به جا مانده از فرعونيان

فقذفنها فكذلك ألقى السامرىّ

{كذلك}; يعنى، مانند آنچه ما انجام داديم. اين توصيف گوياى آن است كه سامرى در حضور بنى اسرائيل و همانند آنان، عمل كرده و چيزهايى را دور انداخته بود.

10 - اقدام سامرى در دور افكندن اشياى خويش ، پس از آن بود كه بنى اسرائيل غنيمت هاى همراه خويش را دور ريخته بودند .

فكذلك ألقى السامرىّ

روانشناسى سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 4

4 - سامرى ، فردى ماهر در فن مجسمه سازى و آشنا به نقاط ضعف فكرى بنى اسرائيل بود .

فأخرج لهم عجلاً جسدًا له خوار

تعبير {گوساله اى درآورد} حاكى از شدت شباهت مجسمه گوساله، به شكل حقيقى آن است.

روش تبليغ سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 4

4 - سوء استفاده از دين و تعاليم آسمانى ، براى گمراه ساختن بنى اسرائيل و ترويج گوساله پرستى در بين آنان ، از جمله اعترافات سامرى در نزد موسى ( ع )

فنبذتها

{نبذ} در {نبذتها}، ممكن است در معناى حقيقى آن; يعنى، دورافكندن آثار رسالت به كار رفته باشد و نيز ممكن است مجاز و به معناى سوء استفاده از تعاليم رسولان الهى باشد. براساس معناى دوم، سامرى اعتراف مى كند كه با استفاده نابه جا از آموخته

هاى خويش، آن را ضايع ساخته و نابود كرده است.

روش نابودى گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 14

14 - تراشيدن و تبديل گوساله سامرى به براده ها و خرده فلزهايى بى مصرف و پراكنده ساختن آن در آب دريا ، برنامه موسى ( ع ) در ريشه كن ساختن انحراف گوساله پرستى بنى اسرائيل

لنحرّقنّه

از معانى ذكر شده براى {حرق} و {تحريق}، سوهان كارى كردن و ساييدن است و {تحريق} بر متوالى بودن و شدت بيشتر آن دلالت دارد (لسان العرب). برداشت ياد شده بر مبناى اين معنا استفاده شده است.

سوءاستفاده سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 4

4 - سوء استفاده از دين و تعاليم آسمانى ، براى گمراه ساختن بنى اسرائيل و ترويج گوساله پرستى در بين آنان ، از جمله اعترافات سامرى در نزد موسى ( ع )

فنبذتها

{نبذ} در {نبذتها}، ممكن است در معناى حقيقى آن; يعنى، دورافكندن آثار رسالت به كار رفته باشد و نيز ممكن است مجاز و به معناى سوء استفاده از تعاليم رسولان الهى باشد. براساس معناى دوم، سامرى اعتراف مى كند كه با استفاده نابه جا از آموخته هاى خويش، آن را ضايع ساخته و نابود كرده است.

سوزاندن گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 11،12

11 - سوزاندن گوساله سامرى به طور كامل و محو اثر آن و افشاندن سوخته آن به دريا ، تصميم قطعى و مؤكد موسى ( ع )

در باره گوساله زرّين سامرى

وانظر إلى إل_هك . .. لنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه فى اليمّ نسفًا

{تحريق} (مصدر {لنحرّقنّه}) به معناى زياد سوزاندن است (مصباح). {نسف} به معناى از ريشه بركندن و منهدم ساختن و به هوا افشاندن است (قاموس). گفتنى است كه معناى اخير در آيه مناسب تر به نظر مى رسد، بنابراين {ثمّ لننسفنّه...} ; يعنى، پس از سوزاندن گوساله (ذوب كردن و تبديل آن به قطعات ريز) سوخته آن را به دريا خواهيم پاشيد.

12 - سوزاندن گوساله سامرى و ريختن سوخته آن به دريا ، در برابر ديدگان سامرى و ديگر مردم انجام گرفت .

وانظر . .. لنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه فى اليمّ

{انظر} فرمان موسى(ع) به سامرى است و ظاهر آن است كه مقصود، مشاهده مراسم سوزاندن و به دريا ريختن باشد. ضميرهاى جمع در {لنحرّقنّه} و {لننسفنّه}، گوياى حضور مردم در آن صحنه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 93 - 22

22 - از امام باقر ( ع ) درباره سخن خداوند كه فرموده : { و اشربوا فى قلوبهم العجل بكفرهم } روايت شده كه فرموده است : { فعمد موسى ( ع ) فبرد العجل من أنفه الى طرف ذنبه ثم احرقه بالنار فذرّه فى اليمّ قال : فكانت احدهم ليقع فى الماء و ما به إليه من حاجة فيتعرض بذالك للرماد فيشربه و هو قول اللّه : و اشربوا فى قلوبهم العجل بكفرهم ;

موسى(ع) قصد ]نابودى[ گوساله ]سامرى[ را نمود; پس او را با سوهان از بينى تا دم بريد. سپس او را در آتش سوزاند و خاكسترش را به دريا ريخت.

در اين هنگام بعضى از گوساله پرستان وارد آب شده در حالى كه نيازى به آب هم نداشتند و قصد آنان خاكستر گوساله بود. پس خاكستر ]مخلوط با آب را [مى نوشيدند و اين سخن خداست كه مى فرمايد: و اشربوا فى قلوبهم العجل بكفرهم}.

شخصيت سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 4

4 - سامرى ، فردى ماهر در فن مجسمه سازى و آشنا به نقاط ضعف فكرى بنى اسرائيل بود .

فأخرج لهم عجلاً جسدًا له خوار

تعبير {گوساله اى درآورد} حاكى از شدت شباهت مجسمه گوساله، به شكل حقيقى آن است.

صداى گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 3

3 - تنديس گوساله زرين سامرى ، نعره اى همانند بانگ گوساله داشت .

فأخرج لهم عجلاً جسدًا له خوار

{خوار}; يعنى، صداى بلند گاو و گوساله (لسان العرب). از آن جا كه تنديس ساخته شده سامرى به شكل گوساله بود، پيدا است كه صداى آن نيز همانند صداى گوساله بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 89 - 6

6 - صداى خارج شده از گوساله سامرى ، خالى ار هرگونه مفهوم لفظى بود .

له خوار . .. أفلايرون ألاّيرجع إليهم قولاً

طرد سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 3،4،6

3 - ابتلاى سامرى به مردم گريزى و گريز مردم از وى ، پى آمد نفرين موسى ( ع ) در حق او بود .

إنّ لك فى

الحيوة أن تقول لامساس

محتمل است {فإنّ لك فى الحياة. ..} نفرين موسى(ع) در حق سامرى باشد; يعنى، آن كه سامرى به بيمارى روحى و يا جسمى خاصى مبتلا گردد، كه از مردم بگريزد و مردم نيز از او گريز داشته باشند.

4 - قطع رابطه با مردم و منزوى و مطرود جامعه شدن ، كيفرى سزاوار براى سامرى

قال فاذهب فإنّ لك . .. لامساس

لام در {لك} بر استحقاق سامرى دلالت دارد و با توجه به {نبذتها} (در آيه قبل) مى توان گفت: رانده شدن از جامعه، كيفرى مناسب براى گناه دور انداختن آثار رسالت از سوى سامرى است.

6 - سامرى علاوه بر كيفر دنيوى ، مجازاتى حتمى و تخلف ناپذير نيز در آخرت خواهد داشت .

لك فى الحيوة . .. و إنّ لك موعدًا لن تخلفه

{موعد} در معانى {وعده}، {زمان وعده} و {مكان وعده} استعمال مى شود و مقصود از آن برحسب ظاهر، عذاب موعود در قيامت است.

عجز گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 89 - 1

1 - گوساله سامرى ، پيكره اى عاجز از پاسخ گويى و ناتوان از نفع و ضرر رسانى

أفلايرون ألاّيرجع إليهم قولاً و لايملك لهم ضرًّا و لانفعًا

{رجوع} در كلام فصيح عرب به صورت متعدى نيز استعمال مى شود (مصباح) و {لايرجع. ..}; يعنى گوساله، گفته اى را به آنان بازنمى گرداند و به آنان پاسخى نمى دهد و {لايملك...}; يعنى، گوساله، مالك نفع و ضرر آنان نيست.

علم سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 1،2

1 - سامرى ،

مدعى داشتن ديدى ممتاز و درك حقايق و دانستنى هايى كه ديگران بر آن آگاهى نداشتند .

قال بصرت بما لم يبصروا به

فعل {بصر} زمانى در مورد ديدن با چشم مى رود كه درك قلبى نيز ضميمه آن شده باشد و استعمال آن در مواردى كه فاقد درك قلبى است، بسيار كم است (مفردات راغب). دراين كه مراد سامرى از اين سخن چه بوده، احتمالاتى ذكر شده است; از جمله اين كه من به فنون و حقايقى آگاهى يافتم كه زمينه ساز استفاده بيشتر من از آثار رسالت شده بود و ديگران از آن زمينه محروم بودند.

2 - سامرى ، از دانش و مزيتى علمى بر بنى اسرائيل برخوردار بود .

قال بصرت بما لم يبصروا به

غفلت سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 14

14 - سامرى ، فردى ناسپاس در برابر نعمت هاى خداوند و بى توجه به الطاف و كمك هاى ويژه او

فنسى

چنانچه ضمير فاعلى {نسى} به سامرى برگردد، مراد از فراموشى سامرى، بى توجهى او به عنايات الهى در نجات از فرعونيان و نزول {منّ و سلوى} و نظاير آن خواهد بود.

فضايل سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 2

2 - سامرى ، از دانش و مزيتى علمى بر بنى اسرائيل برخوردار بود .

قال بصرت بما لم يبصروا به

فلسفه نابودى گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 98 - 1

1 - متذكر ساختن مردم به توحيد در پرستش ، هدف موسى (

ع ) از منهدم ساختن و خرد كردن گوساله سامرى

لنحرّقنّه . .. إنّما إل_هكم اللّه

برحسب ظاهر، اين آيه ادامه سخن موسى(ع) با قوم خويش است. ارائه اين بيانات، پس از محاكمه سامرى و محكوميت وى و نيز تصميم به نابود ساختن گوساله او، نتيجه گيرى از مجموع واقعه و حاكى از اين نكته است كه موسى(ع) براى اخذ اين نتيجه (ابطال شرك و اثبات توحيد)، آن مقدمات را به كار گرفته بود.

قصه سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 95 - 1،2

1 - موسى ( ع ) ، پس از توبيخ بنى اسرائيل و برخورد شديد با هارون ( ع ) با مشاهده دخالت مستقيم سامرى در گوساله پرستى بنى اسرائيل ، به بازخواست و محاكمه او پرداخت .

قال فما خطبك ي_س_مرىّ

2 - پرسش از انگيزه و هدف سامرى در ساختن گوساله زرّين و گمراه ساختن مردم ، از موارد بازخواست موسى ( ع ) از سامرى

فما خطبك ي_س_مرىّ

{خطب} _ نزد برخى لغت دانان _ به معناى {سبب الأمر} است (لسان العرب). زمخشرى آن را به معناى {طلب} دانسته است. در نتيجه {ماخطبك}; يعنى، سبب كار تو يا مطلوب و خواسته تو چه بوده است؟ معانى {شأن} و {أمر} نيز از جمله معانى ذكر شده براى اين كلمه است (قاموس).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 3،4،5،6،7

3 - سامرى ، به كمك علم و آگاهى خود ، به اندكى از آثار و تعاليم يكى از رسولان الهى دست يافت و بخشى از آن را در اختيار

گرفت .

بصرت . .. فقضيت قبضة من أثر الرسول

محتمل است مراد از {أثرالرسول} دانش و اسرارى باشد كه در دست موسى و هارون(ع) و يا پيامبران پيش از آن دو بوده است; كه گوشه اى از آن به دست سامرى افتاده بود و وى با تسويلات نفسانى، آن را در راه گمراه ساختن مردم به كار گرفته بود. {ال} در {الرسول} دلالت دارد كه فرد مورد نظر سامرى، براى حضرت موسى(ع) نيز شناخته شده بود; ولى گويا سامرى به منظور پى نبردن ديگران به حقيقت ماجرا، نام رسول و اثر او را براى عموم بنى اسرائيل مشخص نساخت.

4 - سوء استفاده از دين و تعاليم آسمانى ، براى گمراه ساختن بنى اسرائيل و ترويج گوساله پرستى در بين آنان ، از جمله اعترافات سامرى در نزد موسى ( ع )

فنبذتها

{نبذ} در {نبذتها}، ممكن است در معناى حقيقى آن; يعنى، دورافكندن آثار رسالت به كار رفته باشد و نيز ممكن است مجاز و به معناى سوء استفاده از تعاليم رسولان الهى باشد. براساس معناى دوم، سامرى اعتراف مى كند كه با استفاده نابه جا از آموخته هاى خويش، آن را ضايع ساخته و نابود كرده است.

5 - سامرى ، با بى اعتنايى به آموخته هاى ويژه و الهى خود و دورافكندن آنها ، به ساختن گوساله و گمراه سازى مردم پرداخت .

فنبذتها و كذلك سوّلت لى نفسى

از جمله معانى محتمل در آيه بالا، اين است كه مراد از {نبذتها} بى اعتنايى به آموخته ها (بصرت. .. قبضت) باشد; يعنى، اعتراف سامرى چنين بوده است كه من دانش و آموخته هاى الهى خود را _ كه از

رسولان فراگرفته بودم _ به دور افكندم و درپى آن مفتون نفس خويش شده انجام دادم آنچه كردم.

6 - ارتداد سامرى ، سبب انحراف بنى اسرائيل بود .

فنبذتها

7 - خطاكارى و تسويل نفس ( تزيين داده شدن عمل از سوى نفس ) ، از جمله اعترافات سامرى در هنگام محاكمه

قال بصرت . .. و كذلك سوّلت لى نفسى

{تسويل} به معناى نيكو و زيبا جلوه دادن و محبوب ساختن چيزى در ديدگاه ديگرى است، تا او وادار به گفتن سخنى مخصوص و يا انجام كارى خاص شود (لسان العرب). برخى نيز آن را از {سول} به معناى استرخا (نرمى و آسانى) مشتق دانسته و به معناى آسان ساختن گرفته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 1،3،9،10

1 - موسى ( ع ) درپى محاكمه سامرى ، وى را به خروج فورى از جامعه و انزوا و قطع رابطه با مردم در طول زندگى محكوم كرد .

قال فاذهب فإنّ لك فى الحيوة أن تقول لامساس

فا در {فاذهب} علاوه بر ترتب فرمان رفتن بر محكوميت سامرى، بر فوريت آن نيز دلالت دارد. {مساس} مصدر باب مفاعله است و {لامساس} به معناى نفى هرگونه تماس و برخورد است; يعنى، تو در زندگانى خود، سزاوار سرنوشتى هستى كه سخن اول و آخر تو خبر دادن از بى كسى خود و نبود هرگونه تماس گيرنده اى با تو باشد.

3 - ابتلاى سامرى به مردم گريزى و گريز مردم از وى ، پى آمد نفرين موسى ( ع ) در حق او بود .

إنّ لك فى الحيوة أن تقول لامساس

محتمل است {فإنّ

لك فى الحياة. ..} نفرين موسى(ع) در حق سامرى باشد; يعنى، آن كه سامرى به بيمارى روحى و يا جسمى خاصى مبتلا گردد، كه از مردم بگريزد و مردم نيز از او گريز داشته باشند.

9 - سامرى ، خود نيز گوساله دست ساز خود را مى پرستيد .

وانظر إلى إل_هك الذى ظلت عليه عاكفًا

{إل_هك} علاوه بر تحقير معبود سامرى، دلالت بر آن دارد كه او خود نيز آن را به عنوان {إل_ه} پذيرفته بود.

10 - سامرى ، خود را به مواظبت كامل از گوساله دست ساز خود ، ملزم ساخته بود و همواره در كنار آن به سر مى برد .

ظلت عليه عاكفًا

{ظلت}، تخفيف يافته {ظللت} (مداومت داشتى) است. {عكوف} به معناى ملازم چيزى بودن و سركشى دائم از آن است (مصباح) و {ظلت عليه عاكفاً}; يعنى، به آن توجه فراوان داشتى و مدام ديدار خود را با آن تازه مى كردى.

قطع رابطه با سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 1

1 - موسى ( ع ) درپى محاكمه سامرى ، وى را به خروج فورى از جامعه و انزوا و قطع رابطه با مردم در طول زندگى محكوم كرد .

قال فاذهب فإنّ لك فى الحيوة أن تقول لامساس

فا در {فاذهب} علاوه بر ترتب فرمان رفتن بر محكوميت سامرى، بر فوريت آن نيز دلالت دارد. {مساس} مصدر باب مفاعله است و {لامساس} به معناى نفى هرگونه تماس و برخورد است; يعنى، تو در زندگانى خود، سزاوار سرنوشتى هستى كه سخن اول و آخر تو خبر دادن از بى كسى خود و نبود هرگونه تماس

گيرنده اى با تو باشد.

كفران سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 14

14 - سامرى ، فردى ناسپاس در برابر نعمت هاى خداوند و بى توجه به الطاف و كمك هاى ويژه او

فنسى

چنانچه ضمير فاعلى {نسى} به سامرى برگردد، مراد از فراموشى سامرى، بى توجهى او به عنايات الهى در نجات از فرعونيان و نزول {منّ و سلوى} و نظاير آن خواهد بود.

كيفر دنيوى سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 6

6 - سامرى علاوه بر كيفر دنيوى ، مجازاتى حتمى و تخلف ناپذير نيز در آخرت خواهد داشت .

لك فى الحيوة . .. و إنّ لك موعدًا لن تخلفه

{موعد} در معانى {وعده}، {زمان وعده} و {مكان وعده} استعمال مى شود و مقصود از آن برحسب ظاهر، عذاب موعود در قيامت است.

كيفر سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 4

4 - قطع رابطه با مردم و منزوى و مطرود جامعه شدن ، كيفرى سزاوار براى سامرى

قال فاذهب فإنّ لك . .. لامساس

لام در {لك} بر استحقاق سامرى دلالت دارد و با توجه به {نبذتها} (در آيه قبل) مى توان گفت: رانده شدن از جامعه، كيفرى مناسب براى گناه دور انداختن آثار رسالت از سوى سامرى است.

گوساله پرستى سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 9

9 - سامرى ، خود نيز گوساله دست ساز خود را مى پرستيد .

وانظر إلى إل_هك الذى

ظلت عليه عاكفًا

{إل_هك} علاوه بر تحقير معبود سامرى، دلالت بر آن دارد كه او خود نيز آن را به عنوان {إل_ه} پذيرفته بود.

گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 6

6 - سامرى ، تنديس گوساله زرين را به عنوان { اله } بنى اسرائيل و موسى ( ع ) معرفى كرد .

فأخرج . .. فقالوا ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى

مجسمه سازى سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 1،4

1 - سامرى ، از زيورآلات به دور ريخته شده بنى اسرائيل ، تنديسى به شكل گوساله نر ساخت و آن ارائه كرد .

فأخرج لهم عجلاً جسدًا

{عجل}; يعنى، گوساله نر. توصيف {عجلاً} به {جسداً} بيانگر اين نكته است كه گوساله به شكل تنديس بود; نه اين كه گوساله واقعى باشد. جمله {فأخرج لهم...} ممكن است كلام خداوند باشد و احتمال مى رود ادامه سخن بنى اسرائيل باشد. در صورت دوم، مراد گويندگان _ به قرينه گفتن {لهم} نه {لنا} _ تبرئه خود از پرستش گوساله است.

4 - سامرى ، فردى ماهر در فن مجسمه سازى و آشنا به نقاط ضعف فكرى بنى اسرائيل بود .

فأخرج لهم عجلاً جسدًا له خوار

تعبير {گوساله اى درآورد} حاكى از شدت شباهت مجسمه گوساله، به شكل حقيقى آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 5

5 - سامرى ، با بى اعتنايى به آموخته هاى ويژه و الهى خود و دورافكندن آنها ، به ساختن گوساله و گمراه سازى

مردم پرداخت .

فنبذتها و كذلك سوّلت لى نفسى

از جمله معانى محتمل در آيه بالا، اين است كه مراد از {نبذتها} بى اعتنايى به آموخته ها (بصرت. .. قبضت) باشد; يعنى، اعتراف سامرى چنين بوده است كه من دانش و آموخته هاى الهى خود را _ كه از رسولان فراگرفته بودم _ به دور افكندم و درپى آن مفتون نفس خويش شده انجام دادم آنچه كردم.

محافظت از گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 10

10 - سامرى ، خود را به مواظبت كامل از گوساله دست ساز خود ، ملزم ساخته بود و همواره در كنار آن به سر مى برد .

ظلت عليه عاكفًا

{ظلت}، تخفيف يافته {ظللت} (مداومت داشتى) است. {عكوف} به معناى ملازم چيزى بودن و سركشى دائم از آن است (مصباح) و {ظلت عليه عاكفاً}; يعنى، به آن توجه فراوان داشتى و مدام ديدار خود را با آن تازه مى كردى.

محاكمه سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 1

1 - موسى ( ع ) درپى محاكمه سامرى ، وى را به خروج فورى از جامعه و انزوا و قطع رابطه با مردم در طول زندگى محكوم كرد .

قال فاذهب فإنّ لك فى الحيوة أن تقول لامساس

فا در {فاذهب} علاوه بر ترتب فرمان رفتن بر محكوميت سامرى، بر فوريت آن نيز دلالت دارد. {مساس} مصدر باب مفاعله است و {لامساس} به معناى نفى هرگونه تماس و برخورد است; يعنى، تو در زندگانى خود، سزاوار سرنوشتى هستى كه سخن اول و آخر تو

خبر دادن از بى كسى خود و نبود هرگونه تماس گيرنده اى با تو باشد.

منشأ علم سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 96 - 3

3 - سامرى ، به كمك علم و آگاهى خود ، به اندكى از آثار و تعاليم يكى از رسولان الهى دست يافت و بخشى از آن را در اختيار گرفت .

بصرت . .. فقضيت قبضة من أثر الرسول

محتمل است مراد از {أثرالرسول} دانش و اسرارى باشد كه در دست موسى و هارون(ع) و يا پيامبران پيش از آن دو بوده است; كه گوشه اى از آن به دست سامرى افتاده بود و وى با تسويلات نفسانى، آن را در راه گمراه ساختن مردم به كار گرفته بود. {ال} در {الرسول} دلالت دارد كه فرد مورد نظر سامرى، براى حضرت موسى(ع) نيز شناخته شده بود; ولى گويا سامرى به منظور پى نبردن ديگران به حقيقت ماجرا، نام رسول و اثر او را براى عموم بنى اسرائيل مشخص نساخت.

مواخذه سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 95 - 1،2

1 - موسى ( ع ) ، پس از توبيخ بنى اسرائيل و برخورد شديد با هارون ( ع ) با مشاهده دخالت مستقيم سامرى در گوساله پرستى بنى اسرائيل ، به بازخواست و محاكمه او پرداخت .

قال فما خطبك ي_س_مرىّ

2 - پرسش از انگيزه و هدف سامرى در ساختن گوساله زرّين و گمراه ساختن مردم ، از موارد بازخواست موسى ( ع ) از سامرى

فما خطبك ي_س_مرىّ

{خطب} _ نزد برخى لغت دانان _ به

معناى {سبب الأمر} است (لسان العرب). زمخشرى آن را به معناى {طلب} دانسته است. در نتيجه {ماخطبك}; يعنى، سبب كار تو يا مطلوب و خواسته تو چه بوده است؟ معانى {شأن} و {أمر} نيز از جمله معانى ذكر شده براى اين كلمه است (قاموس).

موسى(ع) و گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 11

11 - سوزاندن گوساله سامرى به طور كامل و محو اثر آن و افشاندن سوخته آن به دريا ، تصميم قطعى و مؤكد موسى ( ع ) در باره گوساله زرّين سامرى

وانظر إلى إل_هك . .. لنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه فى اليمّ نسفًا

{تحريق} (مصدر {لنحرّقنّه}) به معناى زياد سوزاندن است (مصباح). {نسف} به معناى از ريشه بركندن و منهدم ساختن و به هوا افشاندن است (قاموس). گفتنى است كه معناى اخير در آيه مناسب تر به نظر مى رسد، بنابراين {ثمّ لننسفنّه...} ; يعنى، پس از سوزاندن گوساله (ذوب كردن و تبديل آن به قطعات ريز) سوخته آن را به دريا خواهيم پاشيد.

مهارت سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 148 - 4

4 _ سازنده مجسمه گوساله بنى اسرائيل ، ماهر در فن مجسمه سازى ، صنعتكار و هنرمند بود .

عجلا جسداً له خوار

اطلاق گوساله بر مجسمه آن _ كه بيانگر اين نكته است كه مجسمه ساخته شده كاملاً شبيه گوساله بوده _ و نيز ساختن آن به گونه اى كه صداى گاو از آن برآيد، بيانگر اين است كه سازنده آن مجسمه هنرمند بوده و در صنعت مجسمه سازى مهارت كامل داشته

است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 4

4 - سامرى ، فردى ماهر در فن مجسمه سازى و آشنا به نقاط ضعف فكرى بنى اسرائيل بود .

فأخرج لهم عجلاً جسدًا له خوار

تعبير {گوساله اى درآورد} حاكى از شدت شباهت مجسمه گوساله، به شكل حقيقى آن است.

نابودى گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 13

13 - موسى ( ع ) ، براى نابود ساختن گوساله سامرى ، همكارى و هم يارى بنى اسرائيل را تدارك ديده و بر شركت دادن آنان دراين اقدام مصمم بود .

لنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه

ضميرهاى جمع در افعال {لنحرّقنّه} و {لننسفنّه} گوياى نكته ياد شده است.

نفرين بر سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 3

3 - ابتلاى سامرى به مردم گريزى و گريز مردم از وى ، پى آمد نفرين موسى ( ع ) در حق او بود .

إنّ لك فى الحيوة أن تقول لامساس

محتمل است {فإنّ لك فى الحياة. ..} نفرين موسى(ع) در حق سامرى باشد; يعنى، آن كه سامرى به بيمارى روحى و يا جسمى خاصى مبتلا گردد، كه از مردم بگريزد و مردم نيز از او گريز داشته باشند.

نقش سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 87 - 8

8 - سامرى ، سردمدار جريان به دورافكندن زيورآلات به وسيله بنى اسرائيل

فقذفن_ها فكذلك ألقى السامرىّ

مشخص كردن سامرى در بين مجموعه اى كه زيورآلات را به دور افكندند، نشان دهنده

جلودار بودن او در اين قضيه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 95 - 1

1 - موسى ( ع ) ، پس از توبيخ بنى اسرائيل و برخورد شديد با هارون ( ع ) با مشاهده دخالت مستقيم سامرى در گوساله پرستى بنى اسرائيل ، به بازخواست و محاكمه او پرداخت .

قال فما خطبك ي_س_مرىّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 97 - 10

10 - سامرى ، خود را به مواظبت كامل از گوساله دست ساز خود ، ملزم ساخته بود و همواره در كنار آن به سر مى برد .

ظلت عليه عاكفًا

{ظلت}، تخفيف يافته {ظللت} (مداومت داشتى) است. {عكوف} به معناى ملازم چيزى بودن و سركشى دائم از آن است (مصباح) و {ظلت عليه عاكفاً}; يعنى، به آن توجه فراوان داشتى و مدام ديدار خود را با آن تازه مى كردى.

نقش صداى گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 5

5 - شنيده شدن صداى گوساله از تنديسِ دست ساز سامرى ، مايه فريفتگى بنى اسرائيل و باور به معبود بودن آن شد .

له خوار

ذكر هر يك از اوصاف گوساله، نشانگر دخالت آن در گرايش بنى اسرائيل است.

نقش گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 90 - 2

2 - گوساله سامرى ، وسيله فتنه و آزمون بنى اسرائيل بود .

إنّما فتنتم به

هزينه گوساله سامرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه

- 20 - 87 - 11

11 - بنى اسرائيل ، غنيمت هاى به جا مانده از فرعونيان را ، تأمين كننده هزينه ساخت گوساله خوانده و خود را از هرگونه كمك مالى به آن تبرئه كردند .

ما أخلفنا موعدك بملكنا و ل_كنّا حمّلنا أوزارًا

يكى از معانى ذكر شده براى {ملك}، {مملوك} است (قاموس). مفاد آيه با توجه به اين معنا چنين مى شود: ما به وسيله اموال خودمان، خود را در اين انحراف سهيم نساختيم; بلكه سامرى از اموالى كه ما به دور ريخته بوديم، اين فتنه را به بار آورد.

برابر خداوند ، ارزشى والا به آنها بخشيده است .

من شىء يتفيّؤا ظل_له . .. سجّدًا لله و هم دخرون

ضمير {هم} براى ذوى العقول به كار مى رود و استعمال آن درباره {ظلال} مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.

استراحت در سايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 24 - 4

4 - بازگشتن موسى ( ع ) به سايه جهت استراحت ، پس از آب دادن گوسفندان دختران شعيب

ثمّ تولّى إلى الظلّ

استراحت در سايه درختان سدر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 28 - 3

3 - استراحت اصحاب اليمين ، در سايه درختان سدر در بهشت

فى سدر مخضود

انقياد سايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 15 - 6

6_ سايه هاى موجودات عالم ، به خدا سجده مى برند و مطيع و فرمانبردار اويند .

و لله يسجد من فى السموت . .. و ظل_لهم

{ظلال} (جمع ظل) به معناى سايه هاست.

انقياد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 8

8- گردش سايه هاى اجسام ، نشانگر سجده ، انقياد و تذلل آنها در برابر خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل سجّدًا لله و

بى تأثيرى سايه هاى جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 44 - 2

2 - پناه بردن اصحاب الشمال از گرماى دوزخ به سايه ، بى تأثير

براى آنان

فى سموم . .. و ظلّ ... لابارد و لاكريم

تشبيه به سايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 21 - 1

1 - ايمان چون سايه ، آرام بخش و فرح زا است و كفر چون بادِ داغ ، آزاردهنده و ناراحت كنند .

و لا الظلّ و لا الحرور

{ظلّ} به معناى سايه و {حرور} به معناى باد داغ است. گفتنى است در اين آيه، ايمان به سايه تشبيه شده است و كفر به باد داغ.

تعقل در سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 81 - 3

3- انديشيدن در اهميت سايه و عوامل سايه افكن و رهايى از تابش مداوم آفتاب ، از راه هاى خداشناسى است .

و الله جعل لكم ممّا خلق ظل_لاً

جاودانگى سايه هاى بهشت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 30 - 1

1 - بهشت اصحاب اليمين ، داراى سايه اى پايدار و زايل نشدنى

و ظلّ ممدود

{ممدود}; يعنى، كشيده شده. مفسران عبارت {ظلّ ممدود} را به سايه دائم و هميشگى تفسير كرده اند.

حرارت سايه هاى جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 44 - 1

1 - سايه در دوزخ ، نه خنك است و نه گوارا

و ظل من يحموم. لابارد و لاكريم

{لابارد. ..} صفت براى {ظلّ} است.

خضوع سايه در صبح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 15 - 7

7_ خضوع سايه ها در برابر خدا و فرمانبرى

آنها به هنگام صبح و عصر ، نمود بيشتر و روشن ترى دارد .

و ظل_لهم بالغدو و الأصال

{غدو} (جمع غداة) به معناى صبحگاهها و {آصال} (جمع اصيل) به معناى عصرهاست. سجده سايه ها كه به معناى پيروى آنها از قوانين الهى در تكوين است، در همه زمانهاست نه خصوص صبح و يا عصر. از اين رو به نظر مى رسد آوردن آن دو قيد به خاطر وضوح و روشنى اين دو هنگام براى فرمانبرى سايه هااز قوانين الهى است.

خضوع سايه در عصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 15 - 7

7_ خضوع سايه ها در برابر خدا و فرمانبرى آنها به هنگام صبح و عصر ، نمود بيشتر و روشن ترى دارد .

و ظل_لهم بالغدو و الأصال

{غدو} (جمع غداة) به معناى صبحگاهها و {آصال} (جمع اصيل) به معناى عصرهاست. سجده سايه ها كه به معناى پيروى آنها از قوانين الهى در تكوين است، در همه زمانهاست نه خصوص صبح و يا عصر. از اين رو به نظر مى رسد آوردن آن دو قيد به خاطر وضوح و روشنى اين دو هنگام براى فرمانبرى سايه هااز قوانين الهى است.

خضوع سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 8

8- گردش سايه هاى اجسام ، نشانگر سجده ، انقياد و تذلل آنها در برابر خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل سجّدًا لله و

خلقت سايه دار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل

- 16 - 81 - 1

1- آفرينش موجوداتى كه خاصيت سايبانى براى انسان داشته باشد ، به قدرت خداست .

و الله جعل لكم ممّا خلق ظل_لاً

خلقت موجودات سايه دار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 7

7- پديد آمدن اجسام سايه دار و گردش آن سايه ها ، به دست خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل

دعوت به مطالعه گردش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 1،2

1- دعوت خداوند از انسان ها براى مطالعه و دقت در پديده هاى مادى و گردش سايه هاى آنها

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل

برداشت فوق مبتنى بر نكات زير است :B1. فعل {رأى} هرگاه به {إلى} وصل شود، متضمن معناى {نظر} است و {نظر} در لغت به معناى تأمل در چيزى با نگاه است. 2_ مرجع ضمير {يروا} در آيه، احتمال دارد {ناس} باشد. 3_ همزه استفهام، انكارى توبيخى است و نتيجه آن دعوت به مطالعه است.

2- دعوت خداوند از مشركان ، براى مطالعه و دقت در پديده هاى مادى و گردش سايه هاى آنها

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له

مرجع ضمير {يروا} در اين برداشت {مشركان} مى باشد كه در آيات قبل از آنان سخن به ميان آمده است.

سايه ابر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 57 - 2

2 - خداوند ، با

سايه گستر ساختن ابر ها بر قوم موسى آنان را از تابش سوزان خورشيد رهايى بخشيد .

و ظللنا عليكم الغمام

غمامة به معناى ابر و جمع آن غمام است (لسان العرب). برخى از اهل لغت بر آنند كه غمامة به معناى ابر سفيد مى باشد.

سايه ابر بر بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 160 - 17،20،26

17 _ خداوند با سايه گستر ساختن ابر ها بر قوم موسى آنان را از تابش سوزان خورشيد رهايى بخشيد .

و ظلّلنا عليهم الغمم

{غمامه} به معناى ابر و جمع آن غمام است. (لسان العرب). برخى از اهل لغت برآنند كه غمام به معناى ابر سفيد است. {تظليل} (مصدر ظلّلنا) به معناى سايه قرار دادن است.

20 _ پديدار شدن ابر بر فراز قوم موسى ، زمينه فرود آمدن منّ و سلوى براى آنان *

و ظلّلنا عليهم الغمم و أنزلنا عليهم المن و السلوى

عطف شدن {أنزلنا . .. } بر جمله {ظلّلنا ... } مى تواند حاكى از ارتباط ميان آمدن ابر با نزول منّ و سلوى باشد.

26 _ ظهور معجزاتى متعدد ( پديد آمدن آب ، سايه ، نزول منّ و سلوى ) براى قوم موسى در پى عبورشان از دريا

فانبجست . .. ظلّلنا عليهم الغمم و أنزلنا عليهم المن و السلوى

سايه بانهاى اصحاب ايكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 189 - 2

2 - نزول عذاب الهى بر مردم ايكه ، در روزى بسيار گرم و نفس گير بود كه آنان از شدت گرما به داخل سايه بان ها خزيده بودند

.

فأخذهم عذاب يوم الظلّة

ضمير {هم}در {أخذهم} به {اصحاب الأيكه} باز مى گردد. {أَخْذ} (مصدر {أخذ}) به معناى فرو گرفتن و {ظلّة} به معناى سايه بان است. اضافه {عذاب} به {يوم} به تقدير {فى} مى باشد; يعنى، {فأخذهم عذاب يوم الظلّة; عذابى سخت آنان را در روز سايه بان فروگرفت}. ناميده شدن آن روز به {روز سايه بان} بدان جهت است كه مردم ايكه از شدت گرما، به زير سايه بان ها پناه برده بودند.

سايه بر بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 57 - 2،5،6

2 - خداوند ، با سايه گستر ساختن ابر ها بر قوم موسى آنان را از تابش سوزان خورشيد رهايى بخشيد .

و ظللنا عليكم الغمام

غمامة به معناى ابر و جمع آن غمام است (لسان العرب). برخى از اهل لغت بر آنند كه غمامة به معناى ابر سفيد مى باشد.

5 - نزول { منّ } و { سلوى } بر بنى اسرائيل و نجاتشان از حرارت شديد خورشيد با ابر هاى سايه گستر ، پس از حادثه صاعقه زدگى و زنده شدن آنان بود .

ثم بعثنكم . .. و ظللنا عليكم الغمام

عطف جمله {ظللنا . ..} بر {بعثناكم ...} اقتضا مى كند كه گفته شود: داستان سايه گستر شدن ابرها و نزول {منّ} و {سلوى} پس از داستان صاعقه، تحقق يافته باشد.

6 - قرار دادن ابر هاى سايه گستر و نازل كردن { منّ } و { سلوى } از معجزات ارائه شده به قوم موسى

و ظللنا عليكم الغمام و أنزلنا عليكم المنّ و السلوى

سايه در بهشت

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 56 - 3

3 - وجود نوعى سايه دلپذير و نور خورشيدمانند در بهشت

هم و أزوجهم فى ظل_ل

وجود سايه ها (ظلال) در بهشت، دليل وجود نوعى نور است.

سايه هاى بهشت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 57 - 5،8

5 _ بهشت مؤمنانِ داراى اعمال صالح ، جاودانه ، داراى نهر هاى جارى و سايه هاى پيوسته ( هواى مطبوع و ملايم )

انّ الّذين امنوا و عملوا الصّالحات . .. و ندخلهم ظلا ظليلا

{ظلّ} به معناى سايه و {ظليلا} تأكيد آن و ظاهراً كنايه از مطبوعيت هواى بهشت است.

8 _ سايه آرام و دلپذير ، جايگاهى ويژه در بهشت

و ندخلهم ظلا ظليلا

تكرار {ندخلهم} حكايت از ويژگى ظلّ (سايه) در بهشت دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 14 - 1،2

1 - ابرار در بهشت ، از سايه هاى دل انگيز و دامن كشيده بر فراز آنان برخوردار بوده و در كمال آسايش به سر مى برند .

و دانية عليهم ظل_لها

2 - بهشت ، داراى درختان پرسايه و نزديك بر سر بهشتيان

و دانية عليهم ظل_لها

{دانية} از ريشه {دُنُوّ} (قرب و نزديكى) است و {دانية عليهم ظلالها}; يعنى، سايه هاى درختان بهشت، مانند چتر بر سر بهشتيان سايه افكنده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مرسلات - 77 - 41 - 1،2

1 - جايگاه تقواپيشگان ، در سايه ها و چشمه سار هاى بهشت است .

إنّ المتّقين فى ظل_ل و عيون

2 - بهشت ، دارى سايه هايى

از درختان انبوه و چشمه سارها

فى ظل_ل و عيون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مرسلات - 77 - 44 - 1

1 - محسنان ، بهره مند از سايه ها ، چشمه سار ها ، ميوه هاى دل خواه و انواع خوردنى ها و نوشيدنى هاى گوارا در بهشت

فى ظل_ل و عيون . .. كلوا و اشربوا هنيئًا ... إنّا كذلك نجزى المحسنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 34 - 4

4 - آرميدن متقين در سايه بوستان ها و مى گسارى آنان ، در برابر محروميت جهنميان از خنكى و نوشيدنى ، انعكاسى از تقابل آثار طغيان گرى و تقوا است .

لايذوقون فيها بردًا و لا شرابًا . .. حدائق و أعن_بًا ... و كأسًا دهاقًا

سايه هاى جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 43 - 1

1 - زندگى در سايه اى از دود سياه ، فرجام اخروى اصحاب الشمال

و ظلّ من يحموم

مفسران {يحموم} را به دود سياه معنا كرده اند.

سجده سايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 15 - 6

6_ سايه هاى موجودات عالم ، به خدا سجده مى برند و مطيع و فرمانبردار اويند .

و لله يسجد من فى السموت . .. و ظل_لهم

{ظلال} (جمع ظل) به معناى سايه هاست.

سجده سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 8

8- گردش سايه هاى اجسام ، نشانگر سجده ، انقياد و تذلل آنها

در برابر خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل سجّدًا لله و

گردش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 5،8

5- پديده هاى مادى و پيدايش و گردش سايه هاى آنها از راست و چپ ، از آيات خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل

مورد سرزنش قرار دادن كسانى كه به اشياء و گردش سايه هاى آنان نظر عميق نمى كنند، قطعاً به خاطر خود آنان نيست; بلكه از اين جهت است كه با نظر به آنها مى توان به خداوند پى برد.

8- گردش سايه هاى اجسام ، نشانگر سجده ، انقياد و تذلل آنها در برابر خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل سجّدًا لله و

مراد از سايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 7

7 _ { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله { ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ } فقال الظلّ ما بين طلوع الفجر إلى طلوع الشمس ;

از امام باقر(ع) درباره قول خدا {. ..مدّ الظلّ} فرمود: مراد سايه بين طلوع فجر تا طلوع خورشيد است}.

منشأ امتداد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 3،5

3 _ پى نبردن انسان به ربوبيت خداوند از راه امتداد و گسترانيدن سايه ها ، از جانب او ،

جاى شگفتى دارد .

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ

برداشت فوق، بر اين احتمال استوار است كه استفهام در {ألم تر. ..} از نوع استفهام تعجبى باشد; چنان كه نظر بسيارى از مفسران و ادبا (مانند ابن هشام در كتاب {مغنى اللبيب}) مطابق همين احتمال است.

5 _ حركت سايه ها و كم و زياد شدن آنها ، برخاسته از مشيت خداوند است .

و لو شاء لجعله ساكنًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 1

1 _ جريان مستمر كوتاه و بلند شدن سايه ها در طول روز ، برخاسته از قدرت و مشيت خداوند

مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

منشأ توقف سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 4

4 _ خداوند ، توانا بر متوقف كردن حركت سايه ها و بازايستاندن آنها از كم و زياد شدن

الظلّ و لو شاء لجعله ساكنًا

منشأ حركت سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 4،5

4 _ خداوند ، توانا بر متوقف كردن حركت سايه ها و بازايستاندن آنها از كم و زياد شدن

الظلّ و لو شاء لجعله ساكنًا

5 _ حركت سايه ها و كم و زياد شدن آنها ، برخاسته از مشيت خداوند است .

و لو شاء لجعله ساكنًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 1

1 _ جريان مستمر كوتاه و بلند شدن سايه ها در طول روز ، برخاسته از قدرت و مشيت

خداوند

مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

منشأ كاهش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 5

5 _ حركت سايه ها و كم و زياد شدن آنها ، برخاسته از مشيت خداوند است .

و لو شاء لجعله ساكنًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 1،2

1 _ جريان مستمر كوتاه و بلند شدن سايه ها در طول روز ، برخاسته از قدرت و مشيت خداوند

مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

2 _ كاهش اندك اندك امتداد سايه ها ، با مشيت و قدرت خدا است .

مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

منشأ گردش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 7

7- پديد آمدن اجسام سايه دار و گردش آن سايه ها ، به دست خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل

موجودات بى سايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 81 - 6

6- برخى موجودات و مخلوقات الهى ، فاقد سايه اند . *

و الله جعل لكم ممّا خلق ظل_لاً

برداشت فوق، بدان احتمال است كه {من} در {ممّا خلق} براى جدا ساختن مخلوقات بى سايه از موجودات سايه دار باشد.

نشانه امتداد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 6

6 _ خورشيد ، دليل و راهنماى انسان ها

بر حركت سايه ها و مقدار امتداد و گسترده شدن آنها

كيف مدّ الظلّ . .. ثمّ جعلنا الشمس عليه دليلاً

نشانه حركت سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 6

6 _ خورشيد ، دليل و راهنماى انسان ها بر حركت سايه ها و مقدار امتداد و گسترده شدن آنها

كيف مدّ الظلّ . .. ثمّ جعلنا الشمس عليه دليلاً

نعمت امتداد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 4

4 _ حركت سايه ها و بلند و كوتاه شدن آنها ، از نعمت هاى الهى براى انسان ها

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

آيه شريفه، هر چند در صدد بيان قدرت و ربوبيت خداوند نسبت به پديده هاى جهان است; ولى در عين حال مى تواند بازگو كننده نعمتى از نعمت هاى خداوند براى بشر نيز باشد.

نعمت حركت سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 4

4 _ حركت سايه ها و بلند و كوتاه شدن آنها ، از نعمت هاى الهى براى انسان ها

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

آيه شريفه، هر چند در صدد بيان قدرت و ربوبيت خداوند نسبت به پديده هاى جهان است; ولى در عين حال مى تواند بازگو كننده نعمتى از نعمت هاى خداوند براى بشر نيز باشد.

نعمت سايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 -

81 - 2

2- بهرهورى انسان از سايبان و سرپناه به وسيله اشياى مختلف ، از نعمت هاى الهى است .

و الله جعل لكم ممّا خلق ظل_لاً

نعمت كاهش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 4

4 _ حركت سايه ها و بلند و كوتاه شدن آنها ، از نعمت هاى الهى براى انسان ها

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

آيه شريفه، هر چند در صدد بيان قدرت و ربوبيت خداوند نسبت به پديده هاى جهان است; ولى در عين حال مى تواند بازگو كننده نعمتى از نعمت هاى خداوند براى بشر نيز باشد.

نقش امتداد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 1،3

1 _ امتداد و گسترانيدن سايه ها ، نمودى روشن از ربوبيت خداوند

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ

3 _ پى نبردن انسان به ربوبيت خداوند از راه امتداد و گسترانيدن سايه ها ، از جانب او ، جاى شگفتى دارد .

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ

برداشت فوق، بر اين احتمال استوار است كه استفهام در {ألم تر. ..} از نوع استفهام تعجبى باشد; چنان كه نظر بسيارى از مفسران و ادبا (مانند ابن هشام در كتاب {مغنى اللبيب}) مطابق همين احتمال است.

ويژگيهاى سايه هاى جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 44 - 1

1 - سايه در دوزخ ، نه خنك است و نه گوارا

و ظل من يحموم. لابارد و لاكريم

{لابارد. ..} صفت

براى {ظلّ} است.

سايه ها

آثار انقياد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 12

12- انقياد و خضوع كامل سايه ها در برابر خداوند ، ارزشى والا به آنها بخشيده است .

من شىء يتفيّؤا ظل_له . .. سجّدًا لله و هم دخرون

ضمير {هم} براى ذوى العقول به كار مى رود و استعمال آن درباره {ظلال} مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.

آثار خضوع سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 12

12- انقياد و خضوع كامل سايه ها در برابر خداوند ، ارزشى والا به آنها بخشيده است .

من شىء يتفيّؤا ظل_له . .. سجّدًا لله و هم دخرون

ضمير {هم} براى ذوى العقول به كار مى رود و استعمال آن درباره {ظلال} مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.

ارزش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 12

12- انقياد و خضوع كامل سايه ها در برابر خداوند ، ارزشى والا به آنها بخشيده است .

من شىء يتفيّؤا ظل_له . .. سجّدًا لله و هم دخرون

ضمير {هم} براى ذوى العقول به كار مى رود و استعمال آن درباره {ظلال} مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.

انقياد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 8

8- گردش سايه هاى اجسام ، نشانگر سجده ، انقياد و تذلل آنها در برابر خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن

اليمين و الشمائل سجّدًا لله و

تعقل در سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 81 - 3

3- انديشيدن در اهميت سايه و عوامل سايه افكن و رهايى از تابش مداوم آفتاب ، از راه هاى خداشناسى است .

و الله جعل لكم ممّا خلق ظل_لاً

خضوع سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 8

8- گردش سايه هاى اجسام ، نشانگر سجده ، انقياد و تذلل آنها در برابر خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل سجّدًا لله و

دعوت به مطالعه گردش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 1،2

1- دعوت خداوند از انسان ها براى مطالعه و دقت در پديده هاى مادى و گردش سايه هاى آنها

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل

برداشت فوق مبتنى بر نكات زير است :B1. فعل {رأى} هرگاه به {إلى} وصل شود، متضمن معناى {نظر} است و {نظر} در لغت به معناى تأمل در چيزى با نگاه است. 2_ مرجع ضمير {يروا} در آيه، احتمال دارد {ناس} باشد. 3_ همزه استفهام، انكارى توبيخى است و نتيجه آن دعوت به مطالعه است.

2- دعوت خداوند از مشركان ، براى مطالعه و دقت در پديده هاى مادى و گردش سايه هاى آنها

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له

مرجع ضمير {يروا} در اين برداشت {مشركان} مى باشد كه در آيات

قبل از آنان سخن به ميان آمده است.

سجده سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 8

8- گردش سايه هاى اجسام ، نشانگر سجده ، انقياد و تذلل آنها در برابر خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل سجّدًا لله و

گردش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 5،8

5- پديده هاى مادى و پيدايش و گردش سايه هاى آنها از راست و چپ ، از آيات خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل

مورد سرزنش قرار دادن كسانى كه به اشياء و گردش سايه هاى آنان نظر عميق نمى كنند، قطعاً به خاطر خود آنان نيست; بلكه از اين جهت است كه با نظر به آنها مى توان به خداوند پى برد.

8- گردش سايه هاى اجسام ، نشانگر سجده ، انقياد و تذلل آنها در برابر خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل سجّدًا لله و

منشأ امتداد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 3،5

3 _ پى نبردن انسان به ربوبيت خداوند از راه امتداد و گسترانيدن سايه ها ، از جانب او ، جاى شگفتى دارد .

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ

برداشت فوق، بر اين احتمال استوار است كه استفهام در {ألم تر. ..} از نوع استفهام تعجبى باشد;

چنان كه نظر بسيارى از مفسران و ادبا (مانند ابن هشام در كتاب {مغنى اللبيب}) مطابق همين احتمال است.

5 _ حركت سايه ها و كم و زياد شدن آنها ، برخاسته از مشيت خداوند است .

و لو شاء لجعله ساكنًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 1

1 _ جريان مستمر كوتاه و بلند شدن سايه ها در طول روز ، برخاسته از قدرت و مشيت خداوند

مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

منشأ توقف سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 4

4 _ خداوند ، توانا بر متوقف كردن حركت سايه ها و بازايستاندن آنها از كم و زياد شدن

الظلّ و لو شاء لجعله ساكنًا

منشأ حركت سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 4،5

4 _ خداوند ، توانا بر متوقف كردن حركت سايه ها و بازايستاندن آنها از كم و زياد شدن

الظلّ و لو شاء لجعله ساكنًا

5 _ حركت سايه ها و كم و زياد شدن آنها ، برخاسته از مشيت خداوند است .

و لو شاء لجعله ساكنًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 1

1 _ جريان مستمر كوتاه و بلند شدن سايه ها در طول روز ، برخاسته از قدرت و مشيت خداوند

مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

منشأ كاهش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 -

45 - 5

5 _ حركت سايه ها و كم و زياد شدن آنها ، برخاسته از مشيت خداوند است .

و لو شاء لجعله ساكنًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 1،2

1 _ جريان مستمر كوتاه و بلند شدن سايه ها در طول روز ، برخاسته از قدرت و مشيت خداوند

مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

2 _ كاهش اندك اندك امتداد سايه ها ، با مشيت و قدرت خدا است .

مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

منشأ گردش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 7

7- پديد آمدن اجسام سايه دار و گردش آن سايه ها ، به دست خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل

نشانه امتداد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 6

6 _ خورشيد ، دليل و راهنماى انسان ها بر حركت سايه ها و مقدار امتداد و گسترده شدن آنها

كيف مدّ الظلّ . .. ثمّ جعلنا الشمس عليه دليلاً

نشانه حركت سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 45 - 6

6 _ خورشيد ، دليل و راهنماى انسان ها بر حركت سايه ها و مقدار امتداد و گسترده شدن آنها

كيف مدّ الظلّ . .. ثمّ جعلنا الشمس عليه دليلاً

نعمت امتداد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان

- 25 - 46 - 4

4 _ حركت سايه ها و بلند و كوتاه شدن آنها ، از نعمت هاى الهى براى انسان ها

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

آيه شريفه، هر چند در صدد بيان قدرت و ربوبيت خداوند نسبت به پديده هاى جهان است; ولى در عين حال مى تواند بازگو كننده نعمتى از نعمت هاى خداوند براى بشر نيز باشد.

نعمت حركت سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 4

4 _ حركت سايه ها و بلند و كوتاه شدن آنها ، از نعمت هاى الهى براى انسان ها

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

آيه شريفه، هر چند در صدد بيان قدرت و ربوبيت خداوند نسبت به پديده هاى جهان است; ولى در عين حال مى تواند بازگو كننده نعمتى از نعمت هاى خداوند براى بشر نيز باشد.

نعمت كاهش سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 46 - 4

4 _ حركت سايه ها و بلند و كوتاه شدن آنها ، از نعمت هاى الهى براى انسان ها

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ . .. ثمّ قبضن_ه إلينا قبضًا يسيرًا

آيه شريفه، هر چند در صدد بيان قدرت و ربوبيت خداوند نسبت به پديده هاى جهان است; ولى در عين حال مى تواند بازگو كننده نعمتى از نعمت هاى خداوند براى بشر نيز باشد.

نقش امتداد سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان

- 25 - 45 - 1،3

1 _ امتداد و گسترانيدن سايه ها ، نمودى روشن از ربوبيت خداوند

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ

3 _ پى نبردن انسان به ربوبيت خداوند از راه امتداد و گسترانيدن سايه ها ، از جانب او ، جاى شگفتى دارد .

ألم تر إلى ربّك كيف مدّ الظلّ

برداشت فوق، بر اين احتمال استوار است كه استفهام در {ألم تر. ..} از نوع استفهام تعجبى باشد; چنان كه نظر بسيارى از مفسران و ادبا (مانند ابن هشام در كتاب {مغنى اللبيب}) مطابق همين احتمال است.

ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

منشأ رويش سبزيجات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 28 - 2

2 - توليد سبزى هاى دست چين و ساقه هاى خوراكى ، در حقيقت مستند به خداوند است .

فأنبتنا فيها . .. قضبًا

{اقتضاب}; يعنى، چيدن و {قضب} گياهى است كه تر و تازه، چيده و خورده شود. (لسان العرب)

نعمت رويش سبزيجات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 28 - 5

5 - روياندن تاك و سبزيجات ، با فرستادن باران و قابل كشت ساختن زمين ، از نعمت هاى خداوند و مقتضى شكرگزارى انسان از او است .

ما أكفره . .. فأنبتنا فيها ... عنبًا و قضبًا

برداشت ياد شده، با توجّه به اين احتمال است كه {كفر} در {ما أكفره} به معناى كفران نعمت باشد.

نقش سبزيجات خوشبو

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 12 - 2،3

2 - گياهان و سبزى هاى خوشبو و معطر ، نمودى از آراستگى زمين براى انسان

و الأرض وضعها للأنام . فيها ... و الريحان

واژه {ريحان}، به هر گياه خوشبو گفته مى شود (قاموس المحيط).

3 - همه مظاهر طبيعت ، از رياحين تا پوسته

حبوبات ، نشانى از طراح حسابگر هستى ( خداوند ) است .

الرحم_ن . .. و الحبّ ذوالعصف و الريحان

با توجه به اين كه در آيات پيشين سخن از حاكميت سنجش بر نظام هستى بود، ممكن است بيان اين دقايق در اين آيات، به منظور نماياند آن حساب گرى باشد.

نياز به تنوع سبزيجات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 12 - 5

5 - وجود آدمى ، نيازمند خواص متنوع نهفته در انواع ميوه ها ، حبوبات و سبزى ها *

و الأرض وضعها للأنام . فيها ف_كهة و النخل ... و الحبّ ... الريحان

از اين كه خداوند، پس از يادآورى آمادگى زمين براى زندگى انسان، ميوه هاى مختلف، حبوبات و سبزى ها را مورد اشاره قرار داده است; مى توان استفاده كرد كه انسان در زندگى خويش، به همه اين نعمت ها و خواص نهفته در آنها نيازمند است و كمبود هر يك، مى تواند انسان را با مشكل مواجه سازد.

خداوند، مؤمنان مؤيّد و پيروز را توصيف كرد كه جهادشان {فى سبيل اللّه} بود، معلوم مى شود كه {فى سبيل اللّه} بودن، زمينه جلب تأييد خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 99 - 3

3 _ دين اسلام ، { سبيل اللّه } است .

لم تصدّون عن سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 74 - 1،2،3،4،8،10،12

1 _ دنيامداران و خودمحوران ، لياقت و توانايى نبرد در راه خدا را ندارند .

و انّ منكم لمن ليبطّئنّ . .. فليقاتل فى سبيل اللّه الّذين

اينكه خداوند تنها از مسلمانان آخرت طلب خواسته در راه او جهاد كنند، با وجود اينكه جهاد بر تمامى مسلمانان واجب است، اشاره به اين است كه دنياطلبان نه لياقت جهاد در راه خدا را دارند و نه توان آن را. كلمه {فاء} در {فليقاتل}، دلالت روشن بر اين معنا دارد.

2 _ تنها آخرت طلبان وارسته از دنيا ، توان و لياقت نبرد در راه خدا را دارند .

فليقاتل فى سبيل اللّه الّذين يشرون اليوة الدّنيا بالاخرة

3 _ آخرت انديشى و وارستگى از دل بستن به دنيا ، ويژگى مجاهدان در راه خدا

فليقاتل فى سبيل اللّه الّذين يشرون الحيوة الدّنيا بالاخرة

4 _ تضاد جهاد در راه خدا با دنياپرستى

فليقاتل فى سبيل اللّه الّذين يشرون الحيوة الدّنيا بالاخرة

8 _ دستيابى به مواهب آخرت ، پيامد جهاد و مبارزه در راه خدا

فليقاتل فى سبيل اللّه الّذين يشرون الحيوة الدّنيا بالاخرة

10 _ مجاهدان در راه خدا ، بهره مند از پاداش بزرگ الهى ، چه كشته شوند

و چه پيروز .

و من يقاتل فى سبيل اللّه فيقتل او يغلب فسوف نؤتيه اجراً عظيماً

12 _ مجاهدان راه خدا هرگز مغلوب نيستند ، هر چند كشته شوند . *

فيقتل او يغلب

به كارگيرى كلمه {يُقتل} به جاى {يُغْلَب} (مغلوب شود) مى تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 75 - 1،3،4،18

1 _ وجوب جهاد در راه خدا

و ما لكم لا تقاتلون فى سبيل اللّه

3 _ متخلفان از جهاد در راه خدا و رهايى مستضعفان ، مورد سرزنش و توبيخ خداوند

و ما لكم لا تقاتلون فى سبيل اللّه و المستضعفين

4 _ جنگ براى رهايى مستضعفان موحد ، از مصاديق جهاد در راه خداست .

و ما لكم لا تقاتلون فى سبيل اللّه و المستضعفين

مراد از راه مستضعفين، رهايى آنان است. بنابراين {المستضعفين} عطف است بر {سبيل اللّه}; و اين عطف، عطف خاص بر عام مى باشد. زيرا آنچه به امر خدا انجام مى گيرد، نمى تواند خارج از {سبيل اللّه} باشد.

18 _ استجابت دعاى مستضعفان مكّه ، با صدور فرمان جهاد از سوى خدا براى رهايى آنان

و ما لكم لا تقاتلون . .. الّذين يقولون ربّنا اخرجنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 94 - 15،18

15 _ ناسازگارى دنياطلبى با حركت در راه خدا

اذا ضربتم فى سبيل اللّه فتبيّنوا . .. تبتغون عرض الحيوة الدّنيا

18 _ غنائم فراوان خداوند از آن مجاهدانى است كه در راه او مى جنگند و از دنياطلبى مى پرهيزند .

اذا ضربتم فى سبيل اللّه . .. و لا تقولوا ...

فعند اللّه مغانم كثيرة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 95 - 1،4،16

1 _ نابرابرى مرتبه و درجه مجاهدان در راه خدا با كسانى كه على رغم توانمندى در جهاد شركت نمى كنند .

لا يستوى القاعدون من المؤمنين غير اولى الضرر و المجاهدون فى سبيل اللّه

4 _ تأمين هزينه هاى مالى پيكار در راه خدا ، جهاد مالى در راه خداست .

و المجاهدون فى سبيل اللّه باموالهم و انفسهم

16 _ ترغيب مؤمنان به جهاد و بذل مال و جان در راه خدا

لايستوى القاعدون . .. و المجاهدون ... فضّل اللّه المجاهدين على القاعدين اجراً عظ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 100 - 2،5،8،13

2 _ رهايى از تنگنا ها و دستيابى به توسعه در ابعاد مختلف زندگى ، ثمره اى براى هجرت در راه خدا

و من يهاجر فى سبيل اللّه يجد فى الارض مراغماً كثيراً وسعة

5 _ وابستگى به خانه و سرزمين ، از موانع هجرت در راه خدا

و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله

تكيه بر خروج از خانه (يخرج من بيته)، اشاره به اين دارد كه وابستگى آدميان به خانه و كاشانه، عامل ترك هجرت است.

8 _ مهاجرت به سوى پيامبر ( ص ) ، هجرت در راه خداست .

و من يهاجر فى سبيل اللّه . .. و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله

13 _ ايجاد روحيه اميد به آينده و زندگى برتر معنوى و مادى ، از روش هاى قرآن در ايجاد انگيزه براى عمل

و من يهاجر . .. يجد مراغماً

كثيراً وسعة ... فقد وقع اجره على اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 160 - 7

7 _ يهوديان مردمانى بسيار منحرف و رويگردان از راه خدا

و بصدّهم عن سبيل اللّه كثيراً

كلمه {صداً} مى تواند به معناى بازدارى و نيز به معناى اعراض باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است، چنانچه برداشت پيش بر مبناى احتمال اول بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 167 - 6

6 _ ايمان به پيامبر ( ص ) و قرآن ، راه خداست .

إنّ الذين كفروا و صدوا عن سبيل اللّه

با توجه به اينكه متعلق {كفروا} قرآن و پيامبر(ص) است، مى توان گفت مراد از {سبيل اللّه} ايمان به پيامبر(ص) و قرآن مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 16 - 11

11 _ تعدد راه هاى گمراهى و باطل ، و يكتايى راه هدايت و حق

و يخرجهم من الظلمت إلى النور

برداشت فوق با توجه به جمع بودن {ظلمات} و مفرد بودن {نور} استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 35 - 10،14

10 _ جهاد و مبارزه در راه خدا ، از وظايف مؤمنان

يأيها الذين ءامنوا . . و جهدوا فى سبيله

14 _ فلاح و رستگارى در گرو تقواپيشگى ، پى جويى شيوه ها و ابزار هاى سير و سلوك تا مقام قرب خداوند و پيكار در راه او

اتقوا اللّه و ابتغوا إليه الوسيلة و جهدوا فى سبيله لعلكم تفلحون

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 54 - 20،21

20 _ لزوم مبارزه در راه خدا و بى اعتنايى به سرزنش دشمنان ، در انجام وظايف و مسؤوليت هاى الهى

يجهدون فى سبيل اللّه و لايخافون لومة لائم

21 _ راه خدا ، جهت و محور تلاش پيگير مؤمنان

يجهدون فى سبيل اللّه

در برداشت فوق جهاد به معناى لغوى آن (تلاش و كوشش) گرفته شده است. نه خصوص نبرد. فعل مضارع (يجهدون) حكايت از تلاش مستمر و پيگير دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 19 - 8

8_ دستيابى به رحمت خداوند در آخرت ، در گرو گام نهادن در راه خدا و پيروى از دين او و ايمان به آخرت است .

ألا لعنة الله على الظ_لمين. الذين يصدون عن سبيل الله ... و هم بالأخرة هم ك_فرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 53 - 2

2 - { صراط مستقيم } همان راه خداوند است .

صرط مستقيم . صرط اللّه

آثار اعراض از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 19

19 - بيرون رفتن از مسير خدا ، درپى دارنده عذاب شديد الهى

إنّ الذين يضلّون عن سبيل اللّه لهم عذاب شديد

آثار بدنمايانى سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 21 - 2

2_ تلاش براى منحرف نشان دادن راه خدا و انكار سراى آخرت ، موجب خسارت و تباهى سرمايه عمر است .

الذين . .. يبغونها عوجًا و

هم بالأخرة هم ك_فرون ... أُول_ئك الذين خسروا أنفسهم

آثار سلوك سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 7 - 20

20 - توبه و پيمودن راه خدا ( عمل به تعاليم الهى ) ، دو عنصر لازم براى نجات انسان از دوزخ است .

فاغفر للذين تابوا و اتّبعوا سبيلك و قهم عذاب الجحيم

آثار صدر از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 160 - 11

11 _ ظلم و جلوگيرى از راه خدا ، موجب عقوبت و كيفر الهى

فبظلم من الذين هادوا حرّمنا عليهم طيبت . .. و بصدّهم عن سبيل اللّه كثيراً

آثار ممانعت از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 21 - 1

1_ دروغ بستن به خدا وبازدارى مردم از راه او ، موجب خسارت و تباه كردن سرمايه عمر است .

و من أظلم ممن افترى على الله كذبًا . .. أُول_ئك الذين خسروا أنفسهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 3 - 10

10- ترجيح دادن همواره دنيا بر آخرت ، سد مدام راه خدا و كج جلوه دادن تعاليم الهى ، از نشانه هاى كفرپيشگى است .

ويل للك_فرين . .. الذين يستحبّون الحيوة الدنيا على الأخرة و يصدّون عن سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 94 - 11

11- ايجاد مانع بر سر راه خدا ( دين الهى ) ، موجب مشكلات دنيوى و عذاب بزرگ اخروى

است .

و تذوقوا السوء بما صددتّم عن سبيل الله و لكم عذاب عظيم

مقصود از {سبيل الله} دين خداست كه در آيات بسيارى از قرآن به همين عنوان آمده است.

ارزش سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 154 - 4

4 - در راه خدا بودن ، معيار ارزش اعمال است .

و لاتقولوا لمن يقتل فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 74 - 5

5 _ در راه خدا بودن ، امتياز جهاد اسلامى بر ديگر نبردها

فليقاتل فى سبيل اللّه . .. و من يقاتل فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 72 - 6

6 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش هجرت و جهاد در پيشگاه خداوند

هاجروا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه

برداشت فوق با توجه به كلمه {فى سبيل اللّه} استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 74 - 5

5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش اعمال انسان ها در پيشگاه اوست .

جهدوا فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 19 - 7

7 _ ارزش جهاد ، منوط به اين است كه در راه خدا باشد .

و جهد فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 20 - 4

4 _ ارزش والاى هجرت و جهاد منوط به اين است كه در

راه خدا باشد .

الذين ءامنوا و هاجروا و جهدوا فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 24 - 9

9 _ ارزش جهاد منوط به اين است كه در راه خدا باشد .

و جهاد فى سبيله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 34 - 13

13 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش انفاق

و لا ينفقونها فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 38 - 5

5 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .

ما لكم إذا قيل لكم انفروا فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 41 - 5،6

5 _ در راه خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد با مال و جان

جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه

6 _ راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسانهاست .

و جهدوا بأمولكم و أنفسكم فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 81 - 7

7 _ در راه خدا و براى خدا بودن ، ملاك ارزش جهاد

أن يجهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 120 - 12

12 _ ارزشمندى تحمل رنج و سختى ، منوط به در راه خدا بودن آن است .

لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

12 - نور - 24 - 22 - 11

11 - در راه خدا بودن ، شرط ارزشمندى هجرت

و المه_جرين فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 2

2 - در راه خدا بودن ، شرط بارورى و ارزشمندى انفاق است .

و ما لكم ألاّتنفقوا فى سبيل اللّه

مطلب ياد شده، از قيد {فى سبيل اللّه} استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 11 - 10

10 - راه خدا و دين الهى ، ارزشمندتر از جان و مال انسان ها است .

و تج_هدون فى سبيل اللّه بأمولكم و أنفسكم

استهزاى سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 6 - 12

12 - از اهداف رواج دهندگان افسانه هاى باطل و خرافى در ميان مردم ، به تمسخر گرفتن راه خدا است .

يشترى لهو الحديث ليضلّ . .. و يتّخذها هزوًا

اعتدال سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 28 - 7

7 - راه خدا ، راه راست و معتدل و به دور از افراط و تفريط و اعوجاج است .

لمن شاء منكم أن يستقيم

{استقامة} به معناى اعتدال و استواء است. (لسان العرب)

اعراض از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 45 - 1

1 _ اعراض كنندگان از راه خدا ( دين و معارف الهى ) از زمره ستمكارانند .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين يصدون عن

سبيل اللّه

{صدّ} مصدر {يصدّون} مى تواند به معناى اعراض كردن باشد و مى تواند به معناى مانع شدن و باز داشتن به كار رود. در صورت اول {يصدّون} فعلى لازم است و در صورت دوم فعلى است متعدى. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

افساد مانعان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 88 - 3

3- جلوگيرى از رواج دين الهى ، فسادانگيزى است و سد كنندگان راه خدا مفسدند .

الذين كفروا و صدّوا عن سبيل الله . .. بما كانوا يفسدون

اهميت تقويت سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 60 - 2،16

2 _ وجوب صرف صدقات بر تأليف قلوب ، آزادى بردگان ، بدهكاران ، راه خدا و در راه ماندگان

إنما الصدقت . .. و المؤلفة قلوبهم و فى الرقاب و الغرمين و فى سبيل اللّه و ابن ال

16 _ صرف صدقات در مورد بردگان ، بدهكاران ، راه و در راه ماندگان ، فقط براى تأمين نياز هاى آنان است ، نه تمليك به ايشان .

و فى الرقاب . .. و ابن السبيل

با توجه به اينكه براى چهار مورد اخير، به جاى لام ملكيت، حرف {فى} _ كه بيانگر جهت صرف صدقات است _ به كار گرفته شده، برداشت فوق استفاده مى شود.

اهميت سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 116 - 4

4 _ لزوم حركت در مسير خدا، هر چند خلاف رأى اكثريت مردم باشد.

و إن تطع أكثر . .. عن

سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 111 - 12

12 _ ارزش جهاد ، به در راه خدا بودن آن است .

يقتلون فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 112 - 12

12 _ ستايش خداوند و حركت در مسير او و ركوع و سجود و امر به معروف و نهى از منكر ، از جلوه هاى بارز عبادت پروردگار *

التّئبون العبدون . .. و الناهون عن المنكر

برداشت فوق بدان احتمال است كه {الحامدون السائحون . .. } از باب ذكر خاص بعد از عام (العابدون) و بيانگر اهميت و ويژگى اين صفات باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 4 - 31

31- ارزش هر ايثار و مبارزه اى ، به اين است كه در راه خدا و براى خدا باشد .

و الذين قتلوا فى سبيل اللّه

قيد {فى سبيل اللّه}، بيانگر معناى بالا است.

بد نماياندن سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 45 - 3،4،7

3 _ آنانكه در پى كج و ناهنجار جلوه دادن راه خدا هستند ، از گروه ظالمانند .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين ... يبغونها عوجاً

بغى به معناى خواستن و جستجو كردن است. {ها} در {يبغونها} به تقدير لام مى باشد و عوجا (كجى و انحراف)، مفعول به است بنابراين {الذين يبغونها عوجاً} يعنى: آنانكه در جستجوى كجى براى دين الهى هستند حال يا در لابلاى معارف دينى در جستجوى مواردى هستند كه آنها را

نكاتى انحرافى بنمايانند و يا اينكه با تحريف حقايق دين، آنها را به مسائلى انحرافى تبديل مى كنند. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

4 _ آنانكه در پى ناهنجار كردن و منحرف ساختن راه خدايند ، از زمره ستمكارانند و در قيامت مورد لعنت خدا قرار خواهند گرفت .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين ... يبغونها عوجاً

برداشت فوق بر اساس دومين مصداقى است كه در توضيح برداشت قبل براى پى جويى اعوجاج در دين بيان شده است.

7 _ اعراض كنندگان از راه خدا ، بازدارندگان مردم از پيوستن به آيين الهى و آنان كه راه خدا را منحرف جلوه مى دهند ، از رحمت الهى در قيامت بدور خواهند بود .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين يصدون عن سبيل اللّه و يبغونها عوجاً

بدنمايانى سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 3 - 3

3- كافران ، همواره در پى كج جلوه دادن راه و تعاليم الهى هستند .

للك_فرين . .. الذين ... و يصدّون عن سبيل الله و يبغونها عوجًا

تحسين ممانعت از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 48 - 7

7 _ سرمستى ، رياكارى و بازداشتن مردم از راه خدا ، رفتارى نيكو در نظر شيطان زده كافران عصر بعثت *

إذ زين لهم الشيطن أعملهم

از مصاديق {أعملهم} به قرينه آيه قبل، سرمستى و رياكارى . .. است.

ترك سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 9 - 7

7 - پيمودن هر راهى به جز

راه خدا ، گمراهى است .

ليضلّ عن سبيل اللّه

تشويق به سلوك سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 7 - 21

21 - تشويق خطاكاران به توبه و پيمودن راه درست از سوى خداوند

فاغفر للذين تابوا و اتّبعوا سبيلك و قهم عذاب الجحيم

تنزيه سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 19 - 5

5_ راه خدا ( احكام و معارف الهى ) از هرگونه كجى ، ناهنجارى و انحراف منزه است .

و يبغونها عوجًا

حركت در سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 244 - 4

4 _ در راه خدا بودنِ عمل ، ملاك ارزش آن

و قاتلوا فى سبيل اللّه

حُسن فرجام سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 1 - 18

18- راه خداوند ، راهى است روشن و داراى فرجامى مشخص و بدون سردرگمى

لتخرج الناس من الظلم_ت إلى النور . .. إلى صرط العزيز الحميد

عبارت {إلى صراط العزيز} بدل از {إلى النور} است. تسميه راه خدا به {نور} و راه غير آن به {ظلمات} نشان مى دهد كه راه خداوند روشن و مشخص است; در حالى كه راههاى غير آن، آميخته با سردرگمى است.

حقانيت سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 18

18 - راه خدا ، راهى است برپايه حق .

فاحكم بين الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوى فيضلّك عن سبيل اللّه

فرمان حق مدارى به داوود(ع) در

داورى و سپس توصيه به پرهيز از پيروى هواى نفس، به خاطر ضرر گمراه شدن از راه خدا، حاكى از اين نكته است كه راه خدا راهى است برپايه حق.

دعوت به سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 125 - 1،2،3،9

1- پيامبر ( ص ) مأمور دعوت مردم به راه پروردگار در پرتو حكمت ( برهان هاى عقلى و علمى ) و موعظه نيك

ادع إلى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة

{حكمت} به معناى دستيابى به حق در پرتو علم و عقل است (مفردات راغب). بنابراين {بالحكمة}; يعنى، به وسيله براهين عقلى و علمى به حق رسيدن.

2- رشد و كمال پيامبر ( ص ) در پرتو ربوبيت الهى ، مقتضى دعوت ديگران به راه خداست .

ادع إلى سبيل ربّك

واژه {ربّ} _ كه در لغت به معناى تربيت است (مفردات راغب) _ مى تواند اشاره به اين جهت داشته باشد كه: بهرهورى پيامبر(ص) از ربوبيت خدا، مقتضى آن است كه آن حضرت ديگران را نيز از ربوبيت خدا بهره مند سازد.

3- تبليغ دين و دعوت ديگران به راه خدا ، تكليفى الهى بر همگان

ادع إلى سبيل ربّك

برداشت فوق، با الغاى خصوصيت از مخاطب اصلى آيه; يعنى، پيامبراكرم(ص) است.

9- انسان براى گرايش به راه خدا ، نيازمند موعظه نيك در كنار دلايل متقن عقلى

ادع إلى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة

برداشت فوق، با توجه به اين نكته است كه {الموعظة} عطف بر {بالحكمة} است و با يك سياق ذكر شده، در حالى كه {و جادلهم} با بيان ديگر و امرى مجزّا آمده است.

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 39 - 3

3 - انتخاب راه خدا و هدف قرار دادن قرب او ، دعوت الهى از تمام مردم

فمن شاء اتّخذ إلى ربّه م_ابًا

تعبير {إلى ربّه مأباً} _ به قرينه {للطاغين مأباً} در آيات پيشين _ دعوت به اعراض از فرجام طغيانگران (جهنم) و برگزيدن قرب خداوند به عنوان مقصد نهايى است. حرف {إلى} در {إلى ربّه} دلالت مى كند كه مقصد نهايى، راهى است كه سمت و جهت آن به سوى خداوند باشد. اين تعبير كنايه از قرب به خداوند است; نه وصول به آن ذات اقدس; زيرا در آن صورت به حرف {إلى} نيازى نبود.

رد عذر معرضان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 40 - 2

2 - اخطار هاى الهى درباره عذاب ، از ميان برنده هرگونه عذر در ترك راه خدا

إنّا أنذرن_كم عذابًا قريبًا

جملاتى نظير {إنّا أنذرناكم} _ كه پس از هشدار به عذاب گفته شود _ خبر از تحقق انذار نيست; زيرا مخاطب به آن آگاه است; بلكه در مقام اظهار برائت و قطع عذر مخاطب است. ذكر اين جمله پس از {من شاء اتّخذ...} _ در آيه قبل - گوياى معذور نبودن كسى است كه سير زندگانى خود را، به سوى خدا قرار نمى دهد.

زمينه گرايش به سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 125 - 9

9- انسان براى گرايش به راه خدا ، نيازمند موعظه نيك در كنار دلايل متقن عقلى

ادع إلى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة

برداشت

فوق، با توجه به اين نكته است كه {الموعظة} عطف بر {بالحكمة} است و با يك سياق ذكر شده، در حالى كه {و جادلهم} با بيان ديگر و امرى مجزّا آمده است.

زمينه ممانعت از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 9 - 2

2 _ دنياطلبى ، زمينه ساز مبارزه با دين الهى و بازداشتن مردم از راه خداست .

اشتروا بأيت اللّه ثمناً قليلا فصدوا عن سبيله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 3 - 2

2 - دروغ گويى ، استفاده ابزارى از سوگند ها ، انحراف و بازداشتن مردم از راه خدا ، زاييده كفر و بى ايمانى منافقان

ذلك بأنّهم ءامنوا ثمّ كفروا

{ذلك} مى تواند به تمامى آنچه در دو آيه پيش در رابطه با منافقان، مطرح شده اشاره داشته باشد.

زيان ايثار در غير سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 111 - 7

7 _ ايثار مال و جان در راه غير خدا و در قبال بهايى جز بهشت ، زيان و خسران است .

إن اللّه اشترى . .. بأن لهم الجنة

خداوند، با پيشنهاد بهاى بزرگى چون بهشت در قبال جان و مال مؤمنان، در حقيقت بيان داشته است كه فروختن جان و مال به چيزى جز بهشت، مايه خسران است.

زيانكارى اخروى مانعان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 22 - 3

3_ كفرپيشگانى كه بر خدا دروغ مى بندند و مردم را از راه

خدا باز مى دارند و قيامت را انكار مى كنند ، در سراى آخرت از ديگر كافران و گنهكاران ، تباه تر و زيانكارترند .

و من أظلم . .. الذين يصدون ... لاجرم أنّهم فى الأخرة هم الأخسرون

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه مقياس سنجش و تعيين زيانكار و زيانكارتر مراتب كفر باشد. براين مبنا آيه شريفه دلالت دارد براينكه: همه كافران در آخرت زيانكارند; ولى آنان كه بر خدا دروغ بستند و ... از ديگر كافران و گنهكاران، زيانكارتر مى باشند.

سبيل الله و شيطان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 76 - 8

8 _ تضاد راه خدا با راه طاغوت و شيطان

الّذين امنوا يقاتلون فى سبيل اللّه و الّذين كفروا يقاتلون فى سبيل الطّاغوت فقاتل

سبيل الله و طاغوت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 76 - 8

8 _ تضاد راه خدا با راه طاغوت و شيطان

الّذين امنوا يقاتلون فى سبيل اللّه و الّذين كفروا يقاتلون فى سبيل الطّاغوت فقاتل

سختى سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 120 - 18

18 _ پيروى از پيامبر ( ص ) و حركت در راه خدا ، به دنبال دارنده سختى ها و مرارتها

ما كان . .. أن يتخلفوا عن رسول اللّه ... ذلك بأنهم لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا م

شمرده شدن سختيها و رنجها در آيه و ترغيب مؤمنان به تحمل آنها، بيانگر اين حقيقت است كه حركت در راه دين دربردارنده رنج و زحمت

مى باشد و ايمان واقعى، مستلزم تحمل آن است.

سدّ از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 99 - 1،4،11

1 _ توبيخ اهل كتاب ، به لحاظ ممانعت مؤمنان از راه خدا

قل يا اهل الكتاب لم تصدّون عن سبيل اللّه

4 _ ضرورت اعتراض و برخورد با كسانى كه مانع راه خدا گشته و مؤمنان را ازآن بازمى دارند .

قل يا اهل الكتاب لم تصدّون عن سبيل اللّه

11 _ آگاهى عالمان اهل كتاب ، به زشتى عمل خود ( بازداشتن مؤمنان از راه خدا )

و انتم شهداء

برخى برآنند كه مورد شهادت همان بازداشتن از راه خداست.

شرك و سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 8 - 18

18 - ناسازگارى راه شرك با راه خدا

و جعل للّه أندادًا ليضلّ عن سبيله

شيطنت مانعان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 37 - 7

7 - بازدارندگان انسان از راه حق و سدكنندگان مسير هدايت ، شيطان اند .

نقيّض له شيط_نًا . .. و إنّهم ليصدّونهم

صد از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 217 - 9،17،25

9 _ در نظر خداوند ، جلوگيرى از راه خدا و كفر به او ، گناهى بزرگتر از جنگيدن در ماه هاى حرام است .

عن الشهر الحرام قتال فيه قل قتال فيه كبير و صدّ عن سبيل اللّه و كفر به . .. اكبر

بنابراينكه {صد عن سبيل اللّه}، مبتدا و {اكبر}، خبر

آن باشد.

17 _ مشركان مكه ، مردمانى كفرپيشه و بازدارندگان از راه خداوند و مسجدالحرام

و صدّ عن سبيل اللّه و كفر به و المسجدالحرام و اخراج اهله

25 _ كفر به خداوند و جلوگيرى از راه او و مسجدالحرام و بيرون راندن اهل آن ، از مصاديق فتنه

و صدّ عن سبيل اللّه و كفر به و المسجدالحرام و اخراج اهله منه اكبر عنداللّه و الف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 160 - 6،8،9

6 _ تلاش مداوم و پيگيرى يهود در جهت بازدارى انسان ها از راه خدا

و بصدّهم عن سبيل اللّه كثيراً

برداشت فوق بر اين اساس است كه {كثيراً} صفت براى مفعول مطلق (صدّاً) محذوف باشد ; بر اين مبنا مفعول به كلمه اى همانند {الناس} در تقدير است، يعنى {و بصدّهم الناس عن سبيل اللّه صدّاً كثيراً}.

8 _ يهود عامل انحراف بسيارى از مردمان و مانع آنان از پيوستن به راه خدا

و بصدّهم عن سبيل اللّه كثيراً

بدان احتمال كه {كثيراً}، مفعول به به {صدهم} باشد، يعنى {بصدهم كثيراً من الناس عن سبيل اللّه}، گفتنى است كه در اين صورت كلمه {صدّ} متعدى و به معناى بازداشتن خواهد بود.

9 _ انحراف عميق يهود از راه خدا و بازدارى مردمان از پيوستن به آن ، موجب تحريم نعمت هاى پاكيزه و حلال بر آنان

حرّمنا عليهم طيبت أحلت لهم و بصدّهم عن سبيل اللّه كثيراً

ظاهراً كلمه {بصدهم} عطف بر {بظلم} است، يعنى {بظلم من الذين هادوا و بصدهم حرمنا عليهم}. گفتنى است كه تكرار باء در {بصدهم} اشاره به اين دارد كه بازدارى آنان از راه خدا نيز مى

توانست نقش مستقلى در تحريم داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 167 - 1،2،3،4

1 _ كافران بازدارنده از راه خدا ، منحرفانى سخت گمراه

إنّ الذين كفروا و صدوا عن سبيل اللّه قد ضلوا ضللا بعيداً

عطف جمله {صدوا . ..} بر جمله {كفروا} بدون تكرار {الذين} دلالت بر اين دارد كه مجموع دو صفت كفر و بازدارى از راه خدا، ضلالت بعيد است.

2 _ اهل كتاب به دليل كفرشان به قرآن و انكار رسالت پيامبر ( ص ) و بازدارى مردمان از پيوستن به اسلام ، منحرفانى سخت گمراه

إنّ الذين كفروا و صدوا عن سبيل اللّه قد ضلوا ضللا بعيداً

از مصاديق مورد نظر براى {الذين كفروا . ..} به قرينه آيات پيشين (153 به بعد) آن گروه از اهل كتاب هستند كه رسالت پيامبر(ص) را نپذيرفتند و قرآن را وحى الهى ندانستند ; و مراد از {سبيل اللّه} به دليل آيات گذشته دين اسلام است.

3 _ انكار رسالت پيامبر ( ص ) و كفر به قرآن و بازداشتن ديگران از راه خدا ، گمراهى عميق است .

إنّ الذين كفروا و صدوا عن سبيل اللّه قد ضلوا ضللا بعيداً

متعلق {كفروا} _ به قرينه آيات قبل _ قرآن و پيامبر(ص) است.

4 _ بازداشتن مردم از پيوستن به راه خدا نشانه كفر است . *

إنّ الذين كفروا و صدوا عن سبيل اللّه

در برداشت فوق جمله {و صدوا} به منزله تفسير و تبيين جمله {كفروا} گرفته شده است ; يعنى بازدارى از راه خدا كفرپيشگى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 -

168 - 2،3

2 _ انكار رسالت پيامبر ( ص ) و كفر به قرآن و بازداشتن ديگران از راه خدا ، موجب محروميت از هدايت و آمرزش الهى

إنّ الذين كفروا و ظلموا لم يكن اللّه ليغفر لهم و لاليهديهم طريقاً

با توجه به آيات قبل مراد از {كفر}، كفر به پيامبر(ص) و قرآن است و مراد از ظلم، بازداشتن ديگران از راه خداست.

3 _ كافران ستم پيشه و مانعان راه خدا ، موفق به ايمان و توبه نخواهند شد .

إنّ الذين كفروا و ظلموا لم يكن اللّه ليغفر لهم

بديهى است كه كفرپيشگان در هر مرتبه اى از كفر باشند چنانچه اهل ايمان گردند سزاوار آمرزش و هدايت الهى هستند ; بنابراين مراد از جمله {لم يكن . ..} اين است كه آنان موفق به ايمان نخواهند شد و در نتيجه آنان را نخواهد آمرزيد.

ظلم بدنمايانى سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 19 - 4

4_ آنان كه در پى ناهنجار نشان دادن راه خدا هستند ، ستمكارند .

ألا لعنة الله على الظ_لمين. الذين ... يبغونها عوجًا

{يبغونها عوجاً}; يعنى ، در جست و جوى انحراف براى راه خدا هستند. جست و جوى انحراف براى راه خدا ، گاهى به ايجاد انحراف در آن است و گاهى منحرف جلوه دادن آن مى باشد. برداشت ياد شده ناظر به دومين شيوه است.

ظلم صدّ از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 161 - 18

18 _ ظلم ، جلوگيرى از راه خدا ، رباخوارى و به ناحق خوردن مال مردم

، موجب گرايش آدمى به كفر

فبظلم من الذين هادوا حرمنا . .. و أعتدنا للكفرين منهم عذاباً أليماً

مراد از {للكفرين منهم} همان يهوديانى هستند كه مرتكب گناهان ذكر شده در اين آيه و آيه قبل بودند، بنابراين صفات ياد شده كفر است و يا موجب كفر خواهد شد. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 168 - 4

4 _ بازداشتن مردم از پيوستن به راه خدا ظلم است .

إنّ الذين كفروا و صدوا عن سبيل اللّه . .. إنّ الذين كفروا و ظلموا

مراد از ظلم _ به قرينه آيه قبل _ بازداشتن ديگران از راه خداست.

ظلم مانعان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 19 - 1

1_ كسانى كه مردم را از پيوستن به راه خدا ( دين و معارف الهى ) بازدارند ، از زمره ستمكارانند .

ألا لعنة الله على الظ_لمين. الذين يصدون عن سبيل الله

فعل {يصدون} به معناى باز مى دارند و نيز به معناى اعراض مى كنند، آمده است. برداشت فوق براساس معناى اول است.

ظلم معرضان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 19 - 2

2_ اعراض كنندگان از راه خدا ، از ستمكارانند .

ألا لعنة الله على الظ_لمين. الذين يصدون عن سبيل الله

عذاب اخروى ممانعت از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 94 - 11

11- ايجاد مانع بر سر راه خدا ( دين الهى

) ، موجب مشكلات دنيوى و عذاب بزرگ اخروى است .

و تذوقوا السوء بما صددتّم عن سبيل الله و لكم عذاب عظيم

مقصود از {سبيل الله} دين خداست كه در آيات بسيارى از قرآن به همين عنوان آمده است.

عذاب دنيوى مانعان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 20 - 5

5_ مانعان راه خدا و آنان كه به خدا دروغ مى بندند ، در خطر گرفتار شدن به عذاب هاى دنيوى اند .

و من أظلم ممن افترى على الله كذبًا . .. أُول_ئك لم يكونوا معجزين فى الأرض

جمله {أُول_ئك لم يكونوا . ..} كنايه از تهديد به عذاب است و {فى الأرض} مى تواند دليل بر دنيوى بودن آن عذاب باشد.

عذاب دنيوى منحرف كنندگان سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 20 - 4

4_ كافران به قيامت و آنان كه براى منحرف نشان دادن راه خدا تلاش مى كنند ، در خطر گرفتارشدن به عذاب هاى دنيوى اند .

الذين . .. يبغونها عوجًا و هم بالأخرة هم ك_فرون. أُول_ئك لم يكونوا معجزين فى الأ

عذاب مانعان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 88 - 1

1- كافران سد كننده راه خدا ، داراى عذابى بس فزون تر از ديگر كافران

الذين كفروا و صدّوا عن سبيل الله زدن_هم عذابًا فوق العذاب

عذاب مضاعف مانعان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 20 - 10

10_ كفرپيشگانى كه

مردم را از پيوستن به راه خدا باز مى دارند ، به عذابى دو چندان گرفتار خواهند شد .

الذين يصدون . .. يض_عف لهم العذاب

عوامل دورى از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 153 - 10،12

10 _ پيروى از قوانين غير الهى موجب دور ماندن از راه خدا و نرسيدن به مقام قرب او مى شود.

و أن هذا صرطى مستقيماً فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بكم عن سبيله

12 _ تفرقه جوامع موجب دور شدن و فاصله گرفتن آنان از راه خداست.

و لا تتبعوا السبل فتفرق بكم عن سبيله

{عن} براى مجاوزه است و مقتضاى آن در جمله هاى مانند {فتفرق بكم عن سبيله}، اين است كه مفعول {كم} به سبب فعل {تفرق} از مجرور {سبيله} فاصله گرفته و دور شده است.

عوامل ممانعت از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 38 - 11

11 - زيبا جلوه دادن بدكارى ها ، از جمله عوامل بازدارنده از راه خدا است .

و زيّن لهم الشيط_ن أعم_لهم فصدّهم عن السبيل

فرصت سلوك سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 21 - 3

3 - لحظه مرگ ، لحظه پايان فرصت براى حركت در راه خدا است .

ثمّ السبيل يسّره . ثمّ أماته

حرف {ثمّ} براى ترتيب زمانى است و دلالت مى كند كه با فرا رسيدن مرگ، فرصت حركت در راه خدا سپرى شده است.

كيفر استهزاگران سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان -

31 - 6 - 14

14 - كيفر مسخره كنندگان راه خدا ، عذابى ذلت بار است .

يتّخذها هزوًا أُول_ئك لهم عذاب مهين

كيفر صدّ از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 161 - 21

21 _ ظلم ، جلوگيرى از راه خدا ، به ناحق خوردن مال مردم ، موجب عقوبت هاى دنيوى و عذاب اخروى

فبظلم من الذين هادوا حرمنا . .. و أعتدنا للكفرين منهم عذاباً أليماً

گمراهى از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 16

16 - هواپرستى ، موجب گمراهى و دورى از راه خدا است .

و لاتتّبع الهوى فيضلّك عن سبيل اللّه

گمراهى مانعان سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 3 - 6

6- ترجيح دهندگان دنيا بر آخرت و سد كنندگان راه خدا و كج جلوه دهندگان آن در نهايت گمراهى هستند .

الذين يستحبّون الحيوة الدنيا على الأخرة و يصدّون عن سبيل الله و يبغونها عوجًا أُ

مانعان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 45 - 7

7 _ اعراض كنندگان از راه خدا ، بازدارندگان مردم از پيوستن به آيين الهى و آنان كه راه خدا را منحرف جلوه مى دهند ، از رحمت الهى در قيامت بدور خواهند بود .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين يصدون عن سبيل اللّه و يبغونها عوجاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 3 - 2

2-

كافران ، همواره درصدد جلوگيرى از راه خدا و در پى ممانعت از گسترش تعاليم الهى هستند .

للك_فرين . .. الذين ... و يصدّون عن سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 94 - 8

8- نقض كنندگان سوگند ، بازدارندگان مردم از راه خدايند .

و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً . ..بما صددتّم عن سبيل الله و لكم عذاب عظيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 38 - 10

10 - شيطان ، قوم عاد و ثمود را ، از راه خدا بازداشت .

و زيّن لهم الشيط_ن أعم_لهم فصدّهم عن السبيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 16 - 4

4 - تلاش منافقان ، براى بازداشتن مردم از راه خدا

فصدّوا عن سبيل اللّه

{صدّ} در صورتى كه متعدى استعمال شود، به معناى منع و بازداشتن خواهد بود. بنابراين {فصدّوا عن سبيل اللّه}; يعنى، {منعوا الناس عن سبيل اللّه}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 2 - 5،7

5 - تلاش منافقان ، براى ممانعت و بازداشتن مردم از گرويدن به راه خدا و آيين او

فصدّوا عن سبيل اللّه

{صدّ} در صورتى كه متعدى استعمال شود، به معناى {منع كردن} خواهد بود. برداشت ياد شده بر اين احتمال استوار است.

7 - هدف منافقان از تمسك به سوگند هاى دروغ ، اغفال كردن مردم و بازداشتن آنان از راه خداوند

اتّخذوا أيم_نهم جنّة فصدّوا عن سبيل اللّه

مراد از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 -

نحل - 16 - 125 - 19

19- { عن أبى عبدالله ( ع ) قال : و الله نحن السبيل الذى أمركم الله باتّباعه ، قوله { و جادلهم بالتى هى أحسن } يعنى بالقرآن ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: به خدا سوگند! آن راهى كه خدا شما را به پيروى از آن امر فرموده ما هستيم و مقصود از سخن خدا {و جادلهم بالتى هى أحسن} قرآن است}.

معرضان از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 45 - 7

7 _ اعراض كنندگان از راه خدا ، بازدارندگان مردم از پيوستن به آيين الهى و آنان كه راه خدا را منحرف جلوه مى دهند ، از رحمت الهى در قيامت بدور خواهند بود .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين يصدون عن سبيل اللّه و يبغونها عوجاً

ممانعت از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 45 - 2،4

2 _ كسانى كه مردم را از پيوستن به راه خدا باز دارند ، ستمكارند .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين يصدون عن سبيل اللّه

برداشت فوق بر اين اساس است كه {يصدون} از {صدّ} به معناى بازداشتن باشد. قابل ذكر است كه بر اين مبنا كلمه اى همانند {الناس} مفعول آن خواهد بود كه به خاطر وضوحش در كلام نيامده است.

4 _ آنانكه در پى ناهنجار كردن و منحرف ساختن راه خدايند ، از زمره ستمكارانند و در قيامت مورد لعنت خدا قرار خواهند گرفت .

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين ... يبغونها عوجاً

برداشت فوق بر

اساس دومين مصداقى است كه در توضيح برداشت قبل براى پى جويى اعوجاج در دين بيان شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 86 - 2،3،4،5،14

2 _ كافران قوم شعيب بر سر هر كوى و برزن مؤمنان به خدا را مورد تهديد قرار مى دادند و آنان را از سلوك راه خدا بازمى داشتند .

و لا تقعدوا بكل صرط توعدون و تصدون عن سبيل اللّه من ءامن به

{ايعاد} مصدر {توعدون} به معناى تهديد كردن و به شكنجه و أمثال آن ترساندن است. {من ءامن} مربوط به فعل {توعدون} و {تصدون} است و به اصطلاح اهل ادب مفعولى است {متنازع فيه}. گفتنى است كه در برداشت فوق ضمير در {به} به {اللّه} برگردانده شده است.

3 _ شعيب از مردم خويش خواست تا دست از تهديد اهل ايمان بردارند و آنان را از پيمودن راه خدا بازندارند .

و لا تقعدوا بكل صرط توعدون و تصدون عن سبيل اللّه من ءامن به

4 _ كافران قوم شعيب در تلاش مستمر براى بد جلوه دادن راه خدا

و تصدون عن سبيل اللّه من ءامن به و تبغونها عوجاً

5 _ تهديد اهل ايمان و ساختن چهره اى ناپسند از راه خدا ، از روش هاى دشمنان دين براى مبارزه با پيامبران و اديان الهى

و تصدون عن سبيل اللّه من ءامن به و تبغونها عوجاً

14 _ سد كنندگان راه خدا و ترسيم كنندگان چهره اى ناپسند از دين ، مردمى فسادگر و در خطر گرفتارى به سرنوشتى شوم هستند .

تصدون عن سبيل اللّه من ءامن به و تبغونها عوجاً . .. و أنظروا كيف

كان عقبة المفسد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 47 - 5،6،7

5 _ كفرپيشگان مكه در عصر بعثت ، همواره در تلاش براى بازداشتن مردم از پيوستن به راه خدا

و يصدون عن سبيل اللّه

6 _ خروج كافران مكه به سوى بدر ، در راستاى تلاششان براى بازدارى مردم از راه خدا

و لاتكونوا كالذين خرجوا من ديرهم . .. و يصدون عن سبيل اللّه

7 _ خداوند ، كفرپيشگان را به سبب رفتار ناپسندشان ( سرمستى ها ، رياكارى ها ، بازدارى مردم از راه خدا ) ، مجازات خواهد كرد .

و لاتكونوا كالذين . .. و اللّه بمايعملون محيط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 9 - 6

6 _ شرك پيشگان صدر اسلام ، به خاطر تأمين و حفظ منافعِ مادى خود ، مردم را از گرويدن به اسلام و سلوك راه خدا باز مى داشتند .

اشتروا بأيت اللّه ثمناً قليلا فصدوا عن سبيله

آيه فوق _ به قرينه آيات قبل درباره مشركان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 34 - 7،8

7 _ بسيارى از احبار و راهبان ( پيشوايان دينى يهود و نصارا ) عوامل انحراف مردم و بازدارنده آنان از راه خدا بودند .

إن كثيراً من الأحبار و الرهبان . .. و يصدون عن سبيل اللّه

8 _ تلاش احبار و راهبان ، در بازداشتن مردم از راه خدا ، در راستاى دستيابى به مطامع دنيوى خويش

ليأكلون أمول الناس بالبطل و يصدون عن سبيل اللّه

با توجه به ارتباط و پيوستگى {يصدون}

با {يأكلون} برداشت فوق استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 20 - 2

2_ كفرورزى كافران و اعمال ايشان ( افترا بر خداوند ، بازدارى از راه خدا و . . . ) خارج از حاكميت خداوند نيست .

و من أظلم ممن افترى على الله كذبًا . .. أُولئك لم يكونوا معجزين

ماضى بودن معناى جمله {أُول_ئك لم يكونوا . ..} (آنان هيچ گاه ازحاكميت خدا خارج نبوده اند) مى رساند كه: گرايش كافران به كفر نيز تحت حاكميت خدا صورت گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 94 - 9

9- سست كردن ايمان مردم با سوء استفاده از مقدسات دين ، { صد عن سبيل الله } است .

و لاتتخذوا أيم_نكم دخلاً . .. و تذوقوا السوء بما صددتّم عن سبيل الله

از اينكه خداوند از حنث سوگند و فريب كارى، به سد راه خدا تعبير كرد (بما صددتّم عن سبيل الله)، استفاده مى شود كه سست كردن ايمان مردم با حنث سوگند و فريب كارى، مصداق بارز سد راه خداست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 25 - 5

5 - جلوگيرى از ورود حاجيان به مسجدالحرام ، نمونه آشكار بازداشتن مردم از راه خدا

و يصدّون عن سبيل اللّه و المسجد الحرام

مراد از {سبيل اللّه} _ همان طور كه گفته شد _ عبادت و پرستش خداى يگانه است. بنابراين و با توجه به اين كه زيارت مسجدالحرام از سوى مؤمنان و انجام مراسم ويژه آن (طواف، سعى و...) از

مصداق هاى عبادت خدا محسوب مى شود، ذكر آن بعد از {سبيل اللّه}، مى تواند بدان معنا باشد كه جلوگيرى از ورود زائران به مسجدالحرام، از مصاديق بارز ممانعت از راه خدا است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 1 - 1

1_ تلاش هاى كافران ، در منحرف ساختن جامعه بشرى از راه خدا ، محكوم به شكست حتمى و نهايى است .

الذين كفروا و صدّوا عن سبيل اللّه أضلّ أعم_لهم

{أعمالهم} نظر به تلاش هاى كفرآميز و انحراف انگيز كافران دارد كه از واژه {صدّوا} استفاده مى شود. شكست حتمى و نهايى از آن جهت برداشت مى شود كه گوينده {أضلّ} خداوند است و اگر كافران در ظاهر پيشرفت هايى هم داشته باشند، در نهايت محكوم به شكست اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 32 - 3

3- عداوت و مبارزه با پيامبراكرم ( ص ) ، مصداق كفر و پيشگيرى از راه خداوند

كفروا و صدّوا عن سبيل اللّه و شاقّوا الرسول

عطف {شاقّوا الرسول} بر {الذين كفروا و صدّوا. ..} ممكن است عطف تفسيرى باشد.

ممانعت قوم ثمود از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 38 - 10

10 - شيطان ، قوم عاد و ثمود را ، از راه خدا بازداشت .

و زيّن لهم الشيط_ن أعم_لهم فصدّهم عن السبيل

ممانعت قوم عاد از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 38 - 10

10 - شيطان ، قوم عاد و ثمود

را ، از راه خدا بازداشت .

و زيّن لهم الشيط_ن أعم_لهم فصدّهم عن السبيل

موارد سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 190 - 2

2 - ارزش جهاد و نبرد با دشمنان ، به { در راه خدا بودن } آن است .

و قتلوا فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 195 - 3

3 - ارزش انفاق و تأمين هزينه هاى جهاد ، به { در راه خدا بودن } آن است .

و أنفقوا فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 118 - 5

5 _ احكام خداوند، سبيل الله است.

هو أعلم من يضل عن سبيله . .. فكلوا مما ذكر اسم الله عليه

جمله {فكلوا . ..} جواب شرط محذوف است. يعنى إن انتهيتم عن اتباع المضلين ... فكلوا. و چون در آيه شريفه سخن از {إضلال عن سبيل الله} بود، اقتضاى تفريع آن است كه مضمون آن سبيل الله باشد، و چون سبيل الله اختصاصى به احكام ذبيحه ندارد، به همه احكام تعميم يافته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 60 - 16

16 _ نبرد با دشمنان دين ، از مصاديق { سبيل اللّه } است .

و ما تنفقوا من شىء فى سبيل اللّه يوف إليكم

سياق آيه حكايت از آن دارد كه از مصاديق {سبيل اللّه} جهاد با دشمنان دين است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 88 -

2

2- معارف و قوانين اديان آسمانى ، مظهر { سبيل الله } است .

الذين كفروا و صدّوا عن سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 9 - 6

6 - توحيد و يكتاپرستى ، راه خدا و اسلام ، فراخوان مردم به پيمودن اين راه و ترك آيين هاى شرك

و من الناس من يج_دل فى اللّه . .. ليضلّ عن سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 24 - 5

5 - پرستش خداى يگانه ، راه خداوند

و هدوا إلى صرط الحميد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 4 - 30

30- جنگ با كافران محارب ، حركت در مسير خداوند است .

و الذين قتلوا فى سبيل اللّه

آنچه در صدر آيه شريفه مطرح شده است مبارزه بى امان با كافران در جبهه هاى نبرد است و خداوند، چنين مبارزه اى را {سبيل اللّه} ناميده است.

موانع سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 88 - 12

12 _ درخواست از خداوند براى نابودى ثروت ها و امكاناتى كه سد راه خدا مى باشد ، امرى پسنديده است .

ليضلوا عن سبيلك ربنا اطمس على أمولهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 19 - 9

9_ دروغ بستن به خدا ، موجب بازدارى مردم از پيوستن به راه او و منحرف ساختن دين الهى و نشانه كفر به آخرت است .

و من أظلم ممن افترى . .. و هم

بالأخرة هم ك_فرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 11 - 16

16 - دلبستگى به مال و خانواده ، بازدارنده انسان از راه خدا و تكاليف دين

سيقول لك المخلّفون من الأعراب شغلتنا أمولنا و أهلونا . .. يقولون بألسنتهم

برداشت بالا بر اين اساس است كه اعراب در بيان {شغلتنا أموالنا و أهلونا} صادق به شمار آيند; ولى در گفتن {فاستغفرلنا} _ كه حاكى از ندامت درونى آنان است _ كاذب باشند.

موانع سلوك سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 17

17 - پيروى از هواى نفس ، ناسازگار با حركت در مسير خدا و مانعى بزرگ و خطرى جدى بر سر راه كمال آدمى

و لاتتّبع الهوى فيضلّك عن سبيل اللّه

موانع ممانعت از سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 47 - 10

10 _ توجه به احاطه علمى خداوند بر كردار آدمى ، عامل اجتناب وى از سرمستى و رياكارى و جلوگيرى از راه خدا

و لاتكونوا . .. و اللّه بمايعملون محيط

نعمت سلوك سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 20 - 6

6 - فراهم بودن زمينه آشنايى با راه خدا و آسان بودن سلوك آن ، نعمتى سزاوار شكرگزارى است .

قتل الإنس_ن ما أكفره . .. ثمّ السبيل يسّره

چنانچه كفر در {ما أكفره} به معناى كفران نعمت باشد; آيات پس از آن _ از جمله اين آيه _ درصدد بيان نعمت هايى خواهد بود كه ناسپاسى

آنها، موجب نفرين خداوند است.

نقش سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 1 - 16

16 - ارزش هجرت و جهاد ، به انجام گرفتن آن در راه خدا و براى خشنودى او است .

إن كنتم خرجتم جه_دًا فى سبيلى و ابتغاء مرضاتى

تعبير {خرجتم}، چنانچه بيانگر هجرت مسلمانان از مكه به مدينه باشد، عنوان {جهاد} نيز بر آن انطباق مى يابد.

نورانيت سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 1 - 9

9- كفر ، ظلمت و راه خدا ، نور است .

لتخرج الناس من الظلم_ت إلى النور

به قرينه آيات بعد، كه درباره كافران و سدّ كنندگان راه خداست، مراد از {ظلمات}، كفر و مراد از {نور}، راه خداست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 5 - 5

5- كفر ، ظلمت و راه خدا ، نور است .

أخرج قومك من الظلم_ت إلى النور

از آن جايى كه هدف پيامبران و از جمله موسى(ع) هدايت مردم بوده است; احتمالاً، مراد از خارج كردن مردم از ظلمت، نجات از كفر و بردن آنان به سوى نور، هدايت آنان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 - 11 - 7

7 - كفر ، ظلمت و راه خدا ، نور است .

من الظلم_ت إلى النور

از اين قرينه كه مقصود از نور قرآن و راه خدا است; استفاده مى شود كه مراد از ظلمات، راه هاى كفر است.

وحدت سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

9 - ابراهيم - 14 - 1 - 10

10- راه خدا ، واحد و يگانه و راه كفر و ضلالت ، متعدد و گوناگون است .

لتخرج الناس من الظلم_ت إلى النور

برداشت فوق با توجه به استعمال {ظلمات} به صورت جمع و {نور} به صورت مفرد استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 - 11 - 7

7 - كفر ، ظلمت و راه خدا ، نور است .

من الظلم_ت إلى النور

از اين قرينه كه مقصود از نور قرآن و راه خدا است; استفاده مى شود كه مراد از ظلمات، راه هاى كفر است.

وضوح سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 1 - 18

18- راه خداوند ، راهى است روشن و داراى فرجامى مشخص و بدون سردرگمى

لتخرج الناس من الظلم_ت إلى النور . .. إلى صرط العزيز الحميد

عبارت {إلى صراط العزيز} بدل از {إلى النور} است. تسميه راه خدا به {نور} و راه غير آن به {ظلمات} نشان مى دهد كه راه خداوند روشن و مشخص است; در حالى كه راههاى غير آن، آميخته با سردرگمى است.

ويژگى سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 45 - 5

5 _ راه خدا ( دين و معارف الهى ) بدور از هر گونه انحراف و ناهنجارى

أن لعنة اللّه على الظالمين. الذين ... يبغونها عوجاً

ويژگيهاى سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 125 - 11

11- راه خدا و اسلام ، سازگار با

عقل ، علم و عواطف انسانى

ادع إلى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة

هدايت به سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 53 - 1

1 - پيامبراكرم ( ص ) ، هادى و رهنماى انسان ها به راه خداوند است .

و إنّك لتهدى إلى صرط مستقيم . صرط اللّه

{صراط اللّه} بدل از {صراط مستقيم} در آيه قبل است; يعنى، {و إنّك لتهدى إلى صراط اللّه}.

هماهنگى سبيل الله با عقل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 125 - 11

11- راه خدا و اسلام ، سازگار با عقل ، علم و عواطف انسانى

ادع إلى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة

هماهنگى سبيل الله با علم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 125 - 11

11- راه خدا و اسلام ، سازگار با عقل ، علم و عواطف انسانى

ادع إلى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة

زره و. ..) آمده است; مانند{خذوا حذركم}. بنابراين {حاذرون} به كسانى گفته مى شود كه داراى سلاح كافى و در حال آماده باش كامل باشند.

اظهار محبت به سپاه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 33 - 6

6 - اظهار محبت و تشويق نيرو هاى مسلح ، پس از رژه رفتن آنها ، از سوى فرماندهان و رهبران ، امرى پسنديده و شايسته است .

ردّوها علىّ فطفق مسحًا بالسوق و الأعناق

اغواگرى سپاه ابليس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 95 - 3

3 - نقش ابليس و سپاهيانش ، در گمراهى و شركورزى آدميان

فكبكبوا فيها هم و الغاون . و جنود إبليس أجمعون

به دوزخ افكنده شدن ابليس و سپاهيانش به همراه مشركان و معبودهايشان، بيانگر مطلب ياد شده است.

اهميت نظم در سپاه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 21 - 5،6

5 - اهتمام شديد سليمان ( ع ) به برقرارى نظم و انضباط كامل در سپاه خويش

أم كان من الغائبين . .. أو لأاْذبحنّه

6 - اهميت نظم و انضباط در نيرو هاى نظامى

أم كان من الغائبين . لأعذّبنّه عذابًا شديدًا أو لأاْذبحنّه

بى شمارى سپاه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 31 - 20

20 - خداوند ، داراى لشكريان و كارگزارانى بى شمار

و ما يعلم جنود ربّك إلاّ هو

برداشت ياد شده، با توجه به اين احتمال است كه ندانستن لشكريان خداوند، به تعداد بى شمار آنان اشاره داشته باشد; يعنى، بر

اثر كثرت تعداد آنان، قابل شناخت براى كسى نيست.

پيروزى سپاه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 173 - 1،2

1 - پيروزى جبهه حق و لشكريان الهى ، سنت و قضاى حتمى و غير قابل تخلف خداوند

و لقد سبقت كلمتنا لعبادنا المرسلين . .. و إنّ جندنا لهم الغ_لبون

2 - پيروزى لشكريان الهى و مجاهدان راه خدا ، در تمامى صحنه هاى مبارزاتى ، سنت و وعده خداوند است .

و إنّ جندنا لهم الغ_لبون

پيروزى سپاه طالوت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 4،5،24

4 _ هزيمت و شكست سپاهيان جالوت به اذن الهى ، در برابر نيروى اندك طالوتيان

فهزموهم باذن اللّه

5 _ اجابت دعا و نيايش طالوتيان ، با هزيمت و شكست سپاه جالوت

قالوا ربّنا . .. و انصرنا على القوم الكافرين. فهزموهم باذن اللّه

24 _ چيرگى سپاه طالوت بر جالوتيان ، پرتويى از تفضّلِ جهانشمولِ الهى

فهزموهم باذن اللّه . .. و لكنّ اللّه ذو فضل على العالمين

تشبيه به سپاه آماده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 75 - 2

2 - مشركان چونان سپاهى آماده به خدمت ، پشتيبانِ معبود هاى خويشند .

و هم لهم جند محضرون

برداشت ياد شده مبتنى بر اين نكته است كه ضمير {هم} به مشركان و ضمير {لهم} به معبودها باز گردد.

تشويق سپاه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 33 - 6

6 - اظهار محبت و تشويق نيرو هاى مسلح ، پس از رژه

رفتن آنها ، از سوى فرماندهان و رهبران ، امرى پسنديده و شايسته است .

ردّوها علىّ فطفق مسحًا بالسوق و الأعناق

تعداد سپاه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 31 - 19

19 - شمار لشكريان و كارگزاران پروردگار و ويژگى هاى آنان را ، كسى جز خدا نمى داند .

و ما يعلم جنود ربّك إلاّ هو

مقصود از {جنود} _ مطابق نظر مفسران _ فرشتگان اند كه نقش كارگزارى و امر برى نسبت به خدا را دارند.

تعليم سپاه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 17 - 3

3 - وجود تمرين ، آموزش و آماده سازى مستمر در سپاه سليمان

فهم يوزعون

{وَزْع} به معناى مرتب كردن، به صف كردن و آرايش دادن لشگر براى جنگ

تنوع سپاه ابليس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 64 - 8

8- ابليس ، داراى لشكريانى سواره و پياده و همكارانى فراوان و گوناگون

و أجلب عليهم بخيلك و رجلك

{خيل} اسم جمع اسب است و مراد از آن، لشكر سواره نظام مى باشد و {رجل} اسم جمع رجال است و مراد از آن پياده نظام مى باشد.

حركت سپاه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 17 - 2

2 - فراخوانى سپاه سليمان از سوى او ، براى حركت به سوى مقصدى خاص

و حشر لسليم_ن جنوده

واژه {حشر} (مصدر {حشر}) به معناى بيرون آوردن جماعت از قرارگاهشان و حركت دادن آنان به سوى مقصدى چون آوردگاه و. .. مى باشد.

حركت سريع سپاه در شب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 3 - 2

2 - هجوم غافلگيرانه بر دشمن در صبحگاه ، پس از حركت سريع سپاهيان در شب ، شيوه اى كارساز در جهاد

فالمغيرت صبحًا

خطاى سپاه فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 8 - 4

4 - فرعون ، هامان و سپاهيانشان مردمى خطاپيشه

إنّ فرعون و ه_م_ن و جنودهما كانوا خطئين

دعاى سپاه طالوت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 250 - 1

1 _ صبر ، استوارى قدم و نصرت بر كافران ، درخواست پيكارگران برگزيده طالوت از خداوند ، به هنگام رويارويى با جالوت

و لمّا برزوا . .. و انصرنا على القوم الكافرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 5

5 _ اجابت دعا و نيايش طالوتيان ، با هزيمت و شكست سپاه جالوت

قالوا ربّنا . .. و انصرنا على القوم الكافرين. فهزموهم باذن اللّه

سان ديدن از سپاه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 31 - 4

4 - سان ديدن از نيرو هاى مسلح ، امرى پسنديده و شايسته براى فرماندهان و رهبران

إذ عرض عليه بالعشىّ الص_فن_ت الجياد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 33 - 4

4 - رژه رفتن نيرو هاى مسلح و سان ديدن فرماندهان و رهبران از آنها ، امرى پسنديده و شايسته است .

ردّوها علىّ فطفق مسحًا بالسوق

و الأعناق

سپاه ابليس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 95 - 2،5

2 - ابليس ، داراى سپاهى گسترده است .

و جنود إبليس أجمعون

5 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : [ فى حديث طويل ] جنود إبليس ذريته من الشياطين ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه [ضمن يك حديث طولانى ]فرمود: {جنود} ابليس فرزندان او از شيطان ها هستند}.

سپاه اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 26 - 7

7 _ سپاه اسلام ، همواره مستظهر و پشتگرم به نصرت و امداد هاى الهى

لقد نصركم اللّه فى مواطن كثيرة . .. و أنزل جنوداً لم تروها

سپاه جالوت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 250 - 5

5 _ جالوت و سپاهيان وى از زُمره كافران

و لمّا بروزا الجالوت و جنوده . .. و انصرنا على القوم الكافرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 4

4 _ هزيمت و شكست سپاهيان جالوت به اذن الهى ، در برابر نيروى اندك طالوتيان

فهزموهم باذن اللّه

سپاه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 173 - 3،4

3 - پيامبران و پيروان آنان ، لشكريان خدا هستند .

لعبادنا المرسلين . .. و إنّ جندنا لهم الغ_لبون

4 - لشكريان الهى و مجاهدان راه خدا ، برخوردار از جايگاه بلند در پيشگاه خداوند

و إنّ جندنا لهم الغ_لبون

برداشت ياد شده از اضافه {جند} (لشكر) به {نا} (خدا) استفاده

مى شود.

سپاه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 17 - 1

1 - سليمان ( ع ) ، داراى سپاهى متشكل از نيرو هاى جن ، انسان و پرندگان

و حشر لسليم_ن جنوده من الجنّ و الإنس و الطير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 20 - 4،6

4 - هدهد ، از اعضاى سپاهيان سليمان

و حشر لسليمن جنوده. .. فقال ما لى لاأرى الهدهد

6 - احتياط و خويشتن دارى سليمان در برخورد با نيرو هاى تحت امر خويش

فقال ما لى لاأرى الهدهد أم كان من الغائبين

سليمان، بى درنگ هدهد را متهم به تخلّف نكرد; بلكه ابتدا ناپيدا بودن هدهد را مربوط به خطاى ديد خودش دانست. اين در حالى است كه قدرتمندان قبل از هر چيز خشم گرفته و نيروى تحت فرمان خود را متهم مى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 21 - 7

7 - مسؤوليت مهم هدهد در سپاه سليمان ( ع )

أم كان من الغائبين . لاُعذّبنّه عذابًا شديدًا أو لأاْذبحنّه

احتمال مى رود در نظر گرفتن مجازات سخت براى تخلف هدهد، از آن جهت باشد كه وى داراى مسؤوليتى مهم بود و نمى بايست پست خود را ترك مى كرد.

سپاه سليمان(ع) در سرزمين مورچگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 18 - 1،3

1 - رسيدن سليمان ( ع ) و لشگريانش به سرزمين مورچگان ، در مسير حركت خود

حتّى إذا أتوا على واد النمل

3 - اخطار مورچه اى

به ديگر مورچگان نسبت به ورود سليمان و لشگريانش به سرزمين آنها

قالت نملة ي_أيّها النمل ادخلوا مس_كنكم لايحطمنّكم سليم_ن و جنوده

سپاه شيطان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 97 - 7

7 - شيطان ، مظهر وسوسه گرى و انحراف و داراى افراد و نيرو هاى متعدد

أعوذ بك من همزت الشي_طين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 10 - 2،5

2 - منافقان ، ابراز دست شيطان و تحت تأثير القائات او

ألم تر إلى الذين نهوا عن النجوى . .. إنّما النجوى من الشيط_ن

5 - شيطان ، از راه نجوا هاى منافقان ، درصدد اندوهگين كردن مؤمنان بود .

إنّما النجوى من الشيط_ن ليحزن الذين ءامنوا

سپاه طالوت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 249 - 6،9،10،11،12،14،15،17،18،21،32،33،34

6 _ طالوت ، لشكريان بسيج شده را تا قبل از موفقيّت آنان در آزمايش ، به خود نسبت نمى داد .

فلمّا فصل طالوت بالجنود

آنگاه كه طالوت، لشكريان را نيازموده بود، از آنان تعبير به {الجنود} شد، نه {جنوده} يعنى نه آنان را به خود منتسب مى دانست و نه از خود نفى مى كرد. و آنگاه كه سخن از آزمايش به ميان آمد، نسبت به آنان كه در آزمايش موفق مى شوند، گفت: {فانّه منّى}.

9 _ اعلام طالوت به لشكريان ، در مورد عدم انتساب آنان به وى و جدايى آنان از او ، در صورتى كه از نهر بياشامند .

فمن شرب منه فليس منّى

10 _ اعلام طالوت به لشكريان ، در مورد انتساب آنان به

وى ، اگر از نوشيدن آب نهر چشم پوشند .

و من لم يطعمه فانّه منّى

11 _ كسانى كه فقط يك كف از آب نهر نوشيدند ، از لشكر طرد نشدند ; گر چه منسوب به طالوت نيز نبودند .

فمن شرب منه فليس منّى و من لم يطعمه فانّه منّى ألاّ من اغترف غرفةً بيده

كلمه {الاّ} استثناى از {فمن شرب} است; بنابراين لشكر طالوت به سه گروه تقسيم مى شوند: نوشندگان، آنانكه نچشيدند و كسانى كه تنها مُشتى از آب برگرفتند. حكم گروه اوّل و دوّم روشن است ; ولى گروه سوّم چون آب را چشيده اند، {منّى} صدق نمى كند و به دليل اينكه سيراب نشده اند، {ليس منى} نيز صدق نمى كند.

12 _ طالوت با آزمايش الهى ، برخى سپاهيان خود را تصفيه نمود و از لشكر طرد كرد .

فمن شرب منه فليس منّى

14 _ بيشتر لشكريان طالوت على رغم منع وى ، از آب نهر نوشيدند و در امتحان الهى موفق نشدند .

فشربوا منه الاّ قليلا

15 _ عدم تغيير عزم طالوت در پيكار با متجاوزان ، على رغم نافرمانى بيشتر لشكريان و طرد آنان از سوى وى

فشربوا منه الاّ قليلا منهم فلمّا جاوَزَه

17 _ اظهار عجز برخى همراهان طالوت از پيكار با دشمن ، پس از عبور از نهر و ديدن سپاه عظيم جالوت

فلمّا جاوزه هو و الّذين امنوا معه قالوا لا طاقة لنا اليوم بجالوت و جنوده

18 _ تنها اقليّتى كه در آزمايش تشنگى موفّق شدند ، همراه طالوت از نهر گذشتند .

فشربوا منه الاّ قليلا منهم فلمّا جاوزه هو و الذين امنوا معه

21 _ معتقدان به لقاى خداوند ( روز رستاخيز

) در لشكر طالوت ، اميدواركنندگان دل هاى نگران

قال الّذين يظنّون انّهم ملاقوا اللّه كم من فئة قليلة غلبت فئة كثيرةً

32 _ ناتوانان از همراهى با طالوت پس از گذشتن از نهر ، همانهايى بودند كه يك كف ، آب نوشيدند .

الاّ من اغترف غرفة بيده . .. قالوا لا طاقة لنا

امام باقر (ع) درباره آيه مزبور فرمود: . .. قال الذين اغترفوا: {لا طاقة لنا اليوم بجالوت} ... .

_______________________________

كافى، ج 8، ص 316، ح 498; نورالثقلين، ج 1، ص 251، ح 996.

33 _ همراهان طالوت تا آخرين مرحله پيكار ، همانهايى بودند كه حتّى يك كف از آب ننوشيدند .

فشربوا منه الاّ قليلا . .. قال الذين يظنون

امام باقر (ع) درباره آيه مزبور فرمود: . .. قال الّذين لم يغترفوا: {كم من فئة قليلة غلبت فئة كثيرة باذن اللّه}.

_______________________________

كافى، ج 8، ص 316، ح 498; نورالثقلين، ج 1، ص 251، ح 996.

34 _ عده اى از ياران طالوت كه از آب نهر ننوشيدند ، سيصد و سيزده نفر بودند .

فشربوا منه الاّ قليلا

امام باقر (ع): . .. فشربوا منه الاّ ثلاثمأة و ثلاثة عشر رجلا ...

_______________________________

كافى، ج 8، ص 316، ح 498 ; نورالثقلين، ج 1، ص 251، ح 996.

سپاه غيبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 26 - 5،9

5 _ امداد الهى به مؤمنان در جنگ حنين به وسيله دسته هايى از نيرو هاى غيبى

و أنزل جنوداً لم تروها

9 _ جبهه كفر در كارزار حنين ، در پى فرود آمدن نيرو هاى غيبى و نزول آرامش روحى بر مؤمنان از سوى خداوند ، گرفتار

شكستى سخت و عذاب آور گرديد .

ثم أنزل اللّه سكينته . .. و أنزل جنوداً لم تروها و عذّب الذين كفروا

سپاه فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 90 - 1،2،3

1 _ خداوند ، بنى اسرائيل را در حالى كه در معرض هجوم فرعون و سپاهيانش قرار داشتند ، از دريا عبور داد .

و جوزنا ببنى إسرءيل البحر فأتبعهم فرعون و جنوده بغياً و عدواً

2 _ فرعون و سپاهيانش ، با خارج شدن بنى اسرائيل از دريا ، با كبر و نخوت و با سرعت به سوى آن گذرگاه تاختند .

و جوزنا ببنى إسرءيل البحر فأتبعهم فرعون و جنوده بغياً و عدواً

جمله {فأتبعهم . .. } عطف بر جمله {جاوزنا} است و {فاى عاطفه} براى ترتيب بدون تراخى است. عرب به كسى كه راه رفتنش همراه با كبر و نخوت باشد مى گويد: {بغى فى مشيته} و {عدو} نيز به معناى دويدن است.

3 _ فرعون و سپاهيانش ، از سرِ ستم و كينه توزى ، بنى اسرائيل را تعقيب كردند .

فأتبعهم فرعون و جنوده بغياً و عدواً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 56 - 2

2 - تشويق مردم از سوى مأموران فرعون ، به تسريع در پيوستن به سپاه وى

و إنّا لجميع ح_ذرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 63 - 1

1 - قرار گرفتن بنى اسرائيل در ميان سپاه فرعون و دريا

فلمّا ترءا الجمعان . .. فأوحينا إلى موسى أن اضرب بعصاك البحر

از عبارت {أن اضرب بعصاك البحر}

معلوم مى شود كه بنى اسرائيل به هنگام مشاهده سپاه فرعون، نه راه پيش داشتند و نه راه پس; زيرا در يك طرف آنان دريا قرار داشت و در سوى ديگر سپاه فرعون.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 24 - 6

6- لشگر فرعون ، در تعقيب بنى اسرائيل پس از عبور آنان از نيل

و اترك البحر رهوًا إنّهم جند مغرقون

تعقيب، از واژه {جند} استفاده شده است.

سپاه فرعون در دريا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 64 - 1،2

1 - اقدام فرعون و سپاهيانش ، مبنى بر تعقيب بنى اسرائيل در بستر دريا

و أزلفنا ثَمّ الأخرين

{ازلاف} (مصدر {أزلفنا}); يعنى، به پيشروى وادار كردن و {ثَمّ} ظرف مكان و معادل {آن جا} و {الأخرين} مفعول براى {أزلفنا} است; يعنى، ديگران (فرعونيان) را وادار كرديم تا به آن جا پيشروى كنند. گفتنى است كه {ثَمّ} اشاره به بستر دريا دارد كه بنى اسرائيل از آن عبور كردند.

2 - دخالت اراده الهى در وادار كردن فرعونيان به پيشروى در بستر دريا

و أزلفنا ثَمّ الأخرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 66 - 2

2 - تعقيب بنى اسرائيل از سوى فرعونيان در مسير باز شده در دريا به وسيله موسى ( ع )

و أنجينا موسى و من معه أجمعين . ثمّ أغرقنا الأخرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 40 - 4

4 - افكنده شدن فرعون و لشكريانش در دريا ، با حقارت و ذلت و

به اراده الهى

فنبذن_هم فى اليمّ

واژه {فنبذناهم} اشعار به فروافكندن همراه با ذلت و حقارت دارد; زيرا {نبذ} اختصاصاً در دور ريختن اشيايى به كار مى رود كه فاقد ارزش است. در اين جا گفته مى شود: {نبذته نبذ النعل الخَلِق} (آن را چون كفش كهنه دور انداختم).

سپاه مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 20 - 3

3 - مشركان ، معتقد به بهره مند بودن از سپاهى قدرت مند و نيرويى شكست ناپذير معنوى همچون معبودان ادعايى در برابر ديگر قدرت ها

أمّن ه_ذا الذى هو جند لكم ينصركم من دون الرحمن

سپاه مشركان قريش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 7 - 3

3 _ سپاه مشركان مكه مجهز به سلاح هاى جنگى و داراى برترى نظامى نسبت به مسلمانان

و تودون أن غير ذات الشوكة تكون لكم

عدم تمايل مسلمانان به رويارويى با سپاه شرك و نيز جمله {كانما يساقون إلى الموت} در آيه قبل دلالت بر اين دارد كه مشركان در جنگ بدر از نيروى نظامى برترى برخوردار بودند.

سلطه سپاه فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 39 - 2

2 - سرزمين مصر تحت سلطه نفس گير سپاهيان سركش فرعون

و استكبر هو و جنوده فى الأرض

شكست سپاه جالوت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 5،8،24

5 _ اجابت دعا و نيايش طالوتيان ، با هزيمت و شكست سپاه جالوت

قالوا ربّنا . .. و انصرنا على القوم الكافرين. فهزموهم باذن اللّه

8

_ هزيمت و شكست سپاه جالوت ، پس از كشته شدن وى *

فهزموهم باذن اللّه و قتل داودُ جالوت

بنابر اينكه {واو} در {و قَتَل . .. } حاليّه باشد; به تقدير {قد}.

24 _ چيرگى سپاه طالوت بر جالوتيان ، پرتويى از تفضّلِ جهانشمولِ الهى

فهزموهم باذن اللّه . .. و لكنّ اللّه ذو فضل على العالمين

عجز سپاه فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 24 - 8

8- قواى نظام فرعونى ، محكوم به نابودى و ناتوان از پايدارى در برابر اراده الهى

و اترك البحر رهوًا إنّهم جند مغرقون

عظمت سپاه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 37 - 2

2 - تهديد أكيد سليمان ( ع ) مبنى بر فرستادن سپاهى گران ، پرتوان و بى هماورد به سوى مشركان سبا

فلنأتينّهم بجنود لاقبل لهم بها

جمله {لا قبل لهم بها} صفت {جنود} است; يعنى، سپاهى چنان عظيم كه ايشان را توان رويارويى با آن نباشد.

فراوانى سپاه احزاب صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 10 - 2

2 - احزاب متّحد ، در جنگ عليه مسلمانان ، جمعيتى فراوان داشتند .

إذ جاءتكم جنود . .. إذ جاءوكم من فوقكم و من أسفل منكم

{جنود} جمع {جند} است و دلالت بر چندين سپاه مى كند. آمدن نيروها از بالا دست مدينه و پايين دست آن نيز مؤيد اين نكته است; زيرا آنان داراى جمعيتى چشمگير بوده اند كه توانسته اند نيروهايشان را در اطراف مدينه مستقر كنند.

فرمانده سپاه فرعون

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 78 - 3

3 - در تعقيب بنى اسرائيل ، فرعون خود رهبرى سپاهيانش را به عهده داشت .

فأتبعهم فرعون بجنوده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 6 - 6

6 - قرار داشتن سپاهيان حكومت فرعون ، تحت فرماندهى وى و هامان

فرعون و ه_م_ن و جنودهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 8 - 6

6 - قرار داشتن سپاهيان حكومت فرعون ، تحت فرماندهى وى و هامان

إنّ فرعون و ه_م_ن و جنودهما

قدرت سپاه احزاب صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 22 - 9

9 - مسلمانان مدينه ، در غزوه احزاب ، به رغم قدرت و شوكت دشمن و كارشكنى هاى منافقان ، تسليم امر پيامبر ( ص ) براى جهاد بودند .

و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب . .. و ما زادهم إلاّ إيم_نًا و تسليمًا

ممكن است {تسليماً} به قرينه مقام (بحث جهاد و هجوم دشمن و نيز الگو بودن پيامبر(ص)) تسليم بودن به امر پيامبر(ص) براى جهاد باشد.

قدرت سپاه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 37 - 4

4 - ارتش سليمان ( ع ) ، بسيار توانمند و شكست ناپذير

فلنأتينّهم بجنود لاقبل لهم بها

قدرت سپاه فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 61 - 4

4 - ناتوانى مشهود بنى اسرائيل از مقابله با سپاه فرعون

قال أصح_ب موسى إنّا لمدركون

قلت سپاه

دشمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 43 - 1،2،3،4،10

1 _ پيامبر ( ص ) پيش از جنگ بدر سپاه دشمن را در رؤياهايى متعدد ، اندك ديد .

إذ يريكهم اللّه فى منامك قليلا

فعل مضارع {يُرى} دلالت بر تكرار رؤياى پيامبر(ص) در مورد اندك ديدن سپاه دشمن دارد.

2 _ رؤيا هاى پيامبر ( ص ) درباره تعداد اندك نفرات دشمن ، رؤيايى القا شده از سوى خداوند

إذ يريكهم اللّه فى منامك قليلا

3 _ پيامبر ( ص ) رؤياى خويش ( كمى نفرات دشمن در جنگ بدر ) را براى مسلمانان بيان كرد .

إذ يريكهم اللّه فى منامك قليلا و لو أريكهم كثيرا لفشلتم

4 _ ضعف و ناتوانى سپاه كفر در جنگ بدر ، تأويل و تعبير رؤياى پيامبر ( ص ) ( كم ديدن نفرات دشمن )

إذ يريكهم اللّه فى منامك قليلا

از منابع تاريخى مربوط به جنگ بدر و نيز اينكه هر فرماندهى پيش از اقدام به جنگ همواره در تلاش براى آگاهى به كم و كيف لشكر مقابل است، به دست مى آيد كه پيامبر(ص) و ديگر مسلمانان از تعداد تقريبى نفرات دشمن آگاه بودند. بنابراين رؤياى پيامبر(ص) حاكى از سستى و ضعف نيروى دشمن بوده است، نه بيانگر تعداد آنان.

10 _ رؤياى پيامبر ( ص ) ( اندك ديدن نفرات سپاه كفر ) عامل وحدت كلمه مسلمانان در ضرورت پيكار با سپاه كفر و حضور رشيدانه آنان در جنگ بدر

إذ يريكهم اللّه فى منامك قليلا و لو أريكهم كثيرا لفشلتم و لتنزعتم

محمد(ص) و سپاه احزاب صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

14 - احزاب - 33 - 22 - 5

5 - پيامبراكرم ( ص ) ، مسلمانان مدينه را ، از وقوع غزوه احزاب و تشكيل احزاب متّحد خبر داده بود .

و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا ه_ذا ما وعدنا اللّه و رسوله و صدق اللّه و رسول

مسلمانان مدينه و سپاه احزاب صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 22 - 1،2،6،9،10

1 - مسلمانان مدينه ، با ديدن سپاهيان احزاب متّحد ، اذعان داشتند ، آنچه ديده اند ، همان چيزى است كه خدا و پيامبرش وعده داده اند .

و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا ه_ذا ما وعدنا اللّه و رسوله

2 - مسلمانان مدينه ، پيشاپيش ، از رويارويى شان با احزاب متّحد ، با خبر بودند .

و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا ه_ذا ما وعدنا اللّه و رسوله

6 - آنچه مسلمانان مدينه ، در رويارويى با احزاب متّحد مشاهده كردند ، بر ايمان شان به راه خود و تسليم بودن شان افزود .

و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب . .. و ما زادهم الاّ إيم_نًا و تسليمًا

فاعل {زاد} مصدر فعل {رأى} است. بنابراين، استفاده مى شود كه مشاهده دشمنان، بر ايمان مسلمانان افزوده است.

9 - مسلمانان مدينه ، در غزوه احزاب ، به رغم قدرت و شوكت دشمن و كارشكنى هاى منافقان ، تسليم امر پيامبر ( ص ) براى جهاد بودند .

و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب . .. و ما زادهم إلاّ إيم_نًا و تسليمًا

ممكن است {تسليماً} به قرينه مقام (بحث جهاد و هجوم دشمن و نيز الگو بودن پيامبر(ص)) تسليم بودن به امر پيامبر(ص) براى

جهاد باشد.

10 - توجه مسلمانان مدينه به تحقق وعده هاى خدا و پيامبرش ، در غزوه احزاب ، باعث شد كه آنان ، با ديدن سپاه دشمن بر ايمان شان افزوده شود .

و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا ه_ذا ما وعدنا اللّه و رسوله . .. و ما زادهم إل

مسؤوليت سپاه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 40 - 6

6 - ارتشيان و نظاميان ، چون ديگر اقشار جامعه ، مسؤول رفتار خويش اند و نمى توانند خود را چشم بسته در اختيار رهبران سياسى خود _ هرچند كافر و باطل_ قرار دهند .

فأخذن_ه و جنوده فنبذن_هم فى اليمّ

تصريح به نابودى نظاميان فرعون در كنار وى _ با آن كه آنان در تحت فرمان او بودند _ مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

مصونيت از پايمالى سپاه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 18 - 4

4 - دستور مورچه پيشوا به پنهان شدن مورچگان در لانه خود ، براى مصون ماندن از پايمال شدن توسط سليمان و سپاهيانش

ادخلوا مس_كنكم لايحطمنّكم سليم_ن و جنوده

{لا} در {لايحطمنّكم} ناهيه است. {حَطْم} (مصدر {يحطمنّ}) در اصل به معناى شكستن و در اين جا معادل پايمال كردن است. تعبيرهاى {ادخلوا} و {لايحطمنّكم} _ كه به صورت امر و نهى آمده _ بيانگر نوعى رياست است; به ويژه اگر تنكير {نملة} براى تفخيم باشد.

نظم سپاه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 17 - 4

4 - حاكميت نظم و انضباط كامل در سپاه

سليمان

فهم يوزعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 21 - 5

5 - اهتمام شديد سليمان ( ع ) به برقرارى نظم و انضباط كامل در سپاه خويش

أم كان من الغائبين . .. أو لأاْذبحنّه

نظم سپاه مسلمانان مدينه در غزوه احزاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 13 - 10

10 - در سپاه مسلمانان ، به هنگام غزوه احزاب ، نظمى استوار ، حاكم بود . به گونه اى كه منافقان نيز خود را ملزم به رعايت آن مى دانستند .

و يستئذن فريق منهم النبىّ

وقت برخورد سپاه فرعون با بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 60 - 1

1 - نزديك شدن سپاه فرعون به بنى اسرائيل ، به هنگام طلوع آفتاب

فأتبعوهم مشرقين

واژه {مشرقين} از مصدر {اشراق} (داخل شدن در وقت طلوع خورشيد) مشتق شده است و حال از ضمير فاعل {أتبعوهم} مى باشد; يعنى، {فلحقوا بهم حالكونهم داخلين فى وقت طلوع الشمس}. گفتنى است كه {إتباع} (مصدر {أتبعوا}) در اين جا به معناى ملحق شدن است.

ويژگيهاى سپاه ابليس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 64 - 9

9- ابليس ، داراى نيروهايى سريع عمل كننده و عاملهايى كند و خزنده

و أجلب عليهم بخيلك و رجلك

ويژگيهاى سپاه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 17 - 4

4 - حاكميت نظم و انضباط كامل در سپاه سليمان

فهم يوزعون

ويژگيهاى سپاه فرعون

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 40 - 3

3 - ارتش و سپاه فرعون ، متشكل از چند لشكر

و جنوده

برداشت ياد شده، از جمع آمدن واژه {جنود} (لشكريان) به دست مى آيد.

هجوم به وسط سپاه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 5 - 1،2

1 - سوگند خداوند ، به اسبانى كه هنگام جهاد ، خود را به قلب سپاه دشمن زده ، رزمندگان را براى نبرد همه جانبه يارى مى دادند .

فوسطن به جمعًا

{جمع}، به معناى جماعت و گروه است. اين كلمه مصدرى است كه به صورت اسم به كار مى رود (مصباح). ضمير {به} به {عَدْو} (دويدن) _ كه از {عاديات} انتزاع شده است _ بازمى گردد.

2 - آسيب زدن به قلب سپاه دشمن و از كار انداختن مركزيت آن ، رزمى در خور تمجيد و سوگند خداوند

فوسطن به جمعًا

هلاكت سپاه فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 24 - 8

8- قواى نظام فرعونى ، محكوم به نابودى و ناتوان از پايدارى در برابر اراده الهى

و اترك البحر رهوًا إنّهم جند مغرقون

سپاه اسلام

{سپاه اسلام}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 75 - 19

19 _ ارتش آزاديبخش اسلام ، مددى الهى براى رهايى مستضعفان موحّد

و ما لكم لا تقاتلون . .. و اجعل لنا من لدنك نصيراً

سپاه اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 26 - 7

7 _ سپاه اسلام ، همواره

مستظهر و پشتگرم به نصرت و امداد هاى الهى

لقد نصركم اللّه فى مواطن كثيرة . .. و أنزل جنوداً لم تروها

سپاه غيبى

{سپاه غيبى}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 40 - 12

12 _ نصرت خداوند به پيامبر ( ص ) ، به وسيله آرامش بخشيدن به آن حضرت ( در غار ) و نيز تأييد او با سپاه غيبى ( فرشتگان )

فقد نصره اللّه . .. فأنزل اللّه سكينته عليه و أيّده بجنود لم تروها

سپاه غيبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 26 - 5،9

5 _ امداد الهى به مؤمنان در جنگ حنين به وسيله دسته هايى از نيرو هاى غيبى

و أنزل جنوداً لم تروها

9 _ جبهه كفر در كارزار حنين ، در پى فرود آمدن نيرو هاى غيبى و نزول آرامش روحى بر مؤمنان از سوى خداوند ، گرفتار شكستى سخت و عذاب آور گرديد .

ثم أنزل اللّه سكينته . .. و أنزل جنوداً لم تروها و عذّب الذين كفروا

آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 2 - 2

2 - ابزار شناخت حقيقتِ ستاره { طارق } و ويژگى هاى آن ، در اختيار همگان نيست .

و ما أدريك ما الطارق

خطاب در {ما أدراك} در اين موارد، مخصوص شخص پيامبر(ص) نيست; بلكه روى سخن با هر مخاطبى است كه اين سخن را دريافت كند.

اختفاى ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 15 - 1

1 - سوگند مؤكّد خداوند به ستارگانى كه در مسير حركت خود ، بر اثر نور خورشيد از نظر ها ناپديد مى گردند .

فلاأُقسم بالخنّس

حرف {لا} در {لااُقسم} زايد است و سوگند را تأكيد مى كند. برخى گفته اند: {لااُقسم} با همين تركيب، كلمه قسم است و براى سوگند مؤكد به كار مى رود. {خنّس} جمع {خانس} است و مصدر آن {خنوس}; يعنى، منقبض شدن و پنهان گشتن و فعل {خَنَس}; يعنى، متوارى و غائب شد (لسان العرب). به قرينه ذكر شب و صبح در آيات بعد، مراد از آن ستارگان است و توصيف آنها به اين وصف، به اعتبار نامرئى بودن آنها در روز است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 16 - 2

2 - سوگند خداوند ، به ستارگان متحرك كه مسير خود را طى كرده و مانند رفتن حيوانات غير اهلى به مخفيگاه خود ، از نظر ها محو مى گردند .

الجوار الكنّس

{كُنّس} جمع {كانِس} است و آن چيزى است كه پنهان مى شود. اين كلمه از ريشه {كَنَسَ الظبى} گرفته شده است; يعنى، آهو خود را در {كِناس} (پناهگاه)

خود پنهان ساخت و استتار كرد. (نهايه ابن اثير)

استفاده از ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 12 - 6

6- بهره بردن آدمى از شب ، روز ، ماه و خورشيد متفاوت با بهره بردن او از ستارگان است .

سخ_ّر لكم . .. الشمس ... و النجوم مسخّرت بأمره

با توجه به اينكه خداوند در رابطه با تسخير شب، روز، ماه و خورشيد لفظ {سخّر لكم} را به كار برد، ولى براى تسخير ستارگان لفظ {مسخّرات بأمره} را بدون لفظ {لكم} آورد، مطلب فوق به دست مى آيد.

افول ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 76 - 6

6 _ ابراهيم(ع) در برابر ستاره پرستان، با توجه به پنهان شدن ستارگان، پذيرفتن ربوبيت براى آنها را نامعقول اعلام كرد.

قال هذا ربى فلما أفل قال لا أحب الأفلين

{افول} به معنى پنهان شدن است.

انقياد ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 18 - 1

1 - سجده ( خضوع و انقياد ) اهل آسمان و زمين و نيز خورشيد ، ماه ، ستارگان ، كوه ها ، درختان و جنبندگان براى خدا

ألم تر أنّ اللّه يسجد له من فى السم_وت و من فى الأرض . .. و الشجر و الدواب

{سجود} (مصدر {يسجد}) به معناى اظهار خضوع و انقياد است.

انهدام ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 2 - 1،3

1 - تمامى ستارگان در آستانه قيامت ، افشانده و پراكنده خواهند شد .

و إذا الكواكب

انتثرت

{انتثار} به معناى تفرق يا پاشيده شدن است. (تاج العروس)

3 - متلاشى شدن نظم حاكم بر ستارگان در آستانه قيامت

و إذا الكواكب انتثرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 4 - 2

2 - دفن آخرين نسل انسان در زمين با به هم ريختن آسمان و ستارگان و زمين ، فاصله چندانى نخواهد داشت . *

و إذا القبور بعثرت

تعبير {قبر} و زير و رو شدن خاك آن، ممكن است حاكى از اين باشد كه هنگام پايان يافتن دنيا و آغاز آخرت، بقاياى جسم برخى از انسان ها در قبرها باقى خواهد ماند. كلمه {القبور} _ به دليل داشتن {ال} استغراق _ همه قبرهاى موجود در آن زمان را شامل مى شود. در نتيجه بايد گفت اين آيه، درباره ساير انسان ها _ كه چيزى از جسمشان باقى نمانده باشد _ سخنى نگفته است.

اهميت ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 76 - 7

7 - { روى أنّ هارون الرشيد أنفذ إلى موسى بن جعفر ( ع ) فأحضره . . . فقال له الكاظم . . . واللّه تبارك و تعالى قد مدح النجوم . . . و . . . قد أقسم بموقع النجوم و إنّه لقسم لو تعلمون عظيم . . . ;

روايت شده كه هارون الرشيد، امام كاظم(ع) را احضار نمود [و از ايشان درباره علم نجوم سؤالاتى كرد]، آن حضرت به وى فرمود: . .. خداى تبارك و تعالى {نجوم} (ستارگان) را مدح فرموده و به {مواقع النجوم} قسم ياد كرده است...}.

اهميت ستاره شناسى

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 76 - 3

3 - درك عظمت سوگند به نظام ستارگان ، در گرو داشتن علم نجوم ( كيهان شناسى )

و إنّه لقسم لو تعلمون عظيم

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه متعلق {لو تعلمون} حذف شده و تقدير آن چنين است: {لو تعلمون احوال مواقع النجوم}.

اهميت نظم ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 76 - 2

2 - ستارگان و نظام حاكم بر آنها ، پديده اى عظيم و شايان مطالعه و انديشه

و إنّه لقسم لو تعلمون عظيم

سوگند مؤكد خداوند به ستارگان و تصريح بر عظمت اين سوگند، بيانگر مطلب ياد شده است.

اهميت وضوح ستارگان در شب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 1 - 3

3 - آشكار شدن ستارگان در آسمان به هنگام شب ، امرى مهم و اعجاب آور است .

و السماء و الطارق

سوگند خداوند; بيانگر اهميت امورى است كه بر آن سوگند ياد شده است. ارتباط دو سوگند با هم، به ارتباط ستاره و آسمان نظر دارد.

بازگشت ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 15 - 2

2 - سوگند خداوند به ستارگانى كه در طى مسير ، به نقطه هايى كه از آن گذشته اند ، بازمى گردند .

فلاأُقسم بالخنّس

برخى از اهل لغت و تفسير {خُنّس} را به معناى رجوع كنندگان مى دانند (لسان العرب و كشاف). بر اين اساس مراد از آن، بازگشت ستارگان در حركت انتقالى به مدار

حركت قبلى خود است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 16 - 1

1 - سوگند خداوند ، به ستارگانى كه به مسير قبلى خود بازگشته و در آن جريان مى يابند .

بالخنّس . الجوار

{جوارى} (جمع {جارية}) به معناى چيزهايى است كه سيلان داشته و روان باشند. توصيف سيّارات به اين وصف، ممكن است از آن جهت باشد كه آنها را نورى روان مى بينيم. و يا مراد، اخترانى است كه جرم سيال دارند.

پراكندگى ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 2 - 1

1 - تمامى ستارگان در آستانه قيامت ، افشانده و پراكنده خواهند شد .

و إذا الكواكب انتثرت

{انتثار} به معناى تفرق يا پاشيده شدن است. (تاج العروس)

تأثيرپذيرى ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 2 - 2

2 - درخشندگى ستارگان ، قابل زوال و در معرض بروز موانع و تأثيرپذيرى از عواملى تيرگى آفرين

و إذا النجوم انكدرت

تاريخ ستاره شناسى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 76 - 4

4 - مردم صدراسلام ، بى بهره از دانش كيهان شناسى

و إنّه لقسم لو تعلمون عظيم

به كارگيرى {لو} شرطيه _ كه براى انتفاى شرط و جزا است _ بيانگر مطلب بالا است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 36 - 4

4 - وجود علم ستاره شناسى و وسايل آن ( همچون رصدخانه ) در عصر فرعون و موسى ( ع )

و قال فرعون ي_ه_م_ن

ابن لى صرحًا

تاريكى ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 2 - 1،4

1 - در آستانه قيامت ، تمام ستارگان تيره و بى فروغ خواهند شد .

و إذا النجوم انكدرت

كدورت هر چيز، به معناى از بين رفتن صافى و شفافيت آن است (مصباح) و نتيجه ايجاد {كدورة} را {انكدار} مى گويند. بنابراين ستارگان تحت تأثير عواملى كدركننده، قرار گرفته و صفا و جلاى خود را از دست داده، تاريك خواهند شد.

4 - { عن أبى مريم انّ النبى ( ص ) قال : فى قوله { و إذا النجوم انكدرت } قال : انكدرت فى جهنم ;

از ابى مريم روايت شده كه پيامبر(ص) درباره سخن خداوند {و إذا النجوم انكدرت} فرمود: ستارگان در جهنم بى فروغ و تاريك خواهند شد}.

تسخير ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 12 - 3،5،7

3- ستارگان ( ثوابت و سيارات ) به فرمان خداوند رام و مسخر شده اند .

و النجوم مسخّرت بأمره

{نجم} به معناى ستاره است. لازم به ذكر است كه {نجم} به كليه اجرام درخشنده آسمان گفته مى شود چه ثابت باشند چه سيار; و چه از خود نور داشته باشند و يا نور آنها اكتسابى باشد.

5- مسخر شدن ستارگان به فرمان و تدبير خداوند ، نمونه اى از قدرت عظيم او بر تحقق بخشيدن به فرمان هاى خود است .

أتى أمر الله فلاتستعجلوه . .. و النجوم مسخّرت بأمره

در آيه {أتى أمر الله} خبر از آمدن امر الهى و تحقق وعده هاى او داده شده و در اين جا

تسخير ستارگان به عنوان نمونه اى از آن امر يادآورى گرديده است تا نشان دهد خداوندى كه ستارگان را رام خويش قرار داده است، قدرت بر تحقق وعده هاى خود را دارد.

7- رام و مسخر بودن شب ، روز ، خورشيد ، ماه و ستارگان نشانه هايى از خدا و نمونه هايى از قدرت اوست .

و سخ_ّر لكم الّيل و النهار و الشمس و القمر . .. إن فى ذلك لأي_ت لقوم يعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 6 - 3

3 - سراسر هستى ، از اوج ستارگان تا درختان روييده بر زمين ، مقهور اراده و قوانين الهى

و النجم و الشجر يسجدان

در صورتى كه مراد از {النجم} ستارگان باشد _ نه گياهان بى ساقه _ مطلب بالا استفاده مى شود.

تشبيه ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 16 - 2

2 - سوگند خداوند ، به ستارگان متحرك كه مسير خود را طى كرده و مانند رفتن حيوانات غير اهلى به مخفيگاه خود ، از نظر ها محو مى گردند .

الجوار الكنّس

{كُنّس} جمع {كانِس} است و آن چيزى است كه پنهان مى شود. اين كلمه از ريشه {كَنَسَ الظبى} گرفته شده است; يعنى، آهو خود را در {كِناس} (پناهگاه) خود پنهان ساخت و استتار كرد. (نهايه ابن اثير)

تشبيه طلوع ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 16 - 3

3 - بعضى از اختران در طلوع ، حركت و غروب خود ، شبيه آهوان پنهانى هستند كه ظاهر شده

و با حركت به سمت مخفيگاه خود ، ناپديد شوند .

بالخنّس . الجوار الكنّس

توصيف ستارگان با وصف {كُنّس} _ كه از اوصاف آهوان است _ تشبيه بديع و استعاره است.

تشبيه غروب ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 16 - 3

3 - بعضى از اختران در طلوع ، حركت و غروب خود ، شبيه آهوان پنهانى هستند كه ظاهر شده و با حركت به سمت مخفيگاه خود ، ناپديد شوند .

بالخنّس . الجوار الكنّس

توصيف ستارگان با وصف {كُنّس} _ كه از اوصاف آهوان است _ تشبيه بديع و استعاره است.

تعبير رؤياى سجده ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 6 - 9

9_ خضوع و سجود ستارگان ، ماه و خورشيد براى انسان در رؤيا ، نشان برگزيده شدن و دستيابى او به علم و دانش است .

إنى رأيت أحد عشر كوكبًا . .. كذلك يجتبيك ربك و يعلمك

تعقل در ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 97 - 3

3 _ مطالعه در كيهان و مدارا و موقعيت ستارگان، راهى براى درك توحيد و خداشناسى است.

و هو الذى جعل لكم النجوم لتهتدوا بها

تفكر در ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 88 - 1

1 - حضرت ابراهيم ( ع ) _ پس از دعوت شدن از سوى قومش براى خروج از شهر_ به تفكر عميق در اين باره پرداخت .

فنظر نظرة فى النجوم

برداشت ياد شده براساس دو نكته است: 1_

{فاء} در {فنظر} عاطفه و جمله {فنظر. ..} عطف بر جمله مقدر است و تقدير آن چنين است: {قال قومه اُخرج معنا فنظر...}. 2_ جمله {فنظر نظرة فى النجوم}، ضرب المثلى است براى كسى كه مى خواهد به تفكر بپردازد. ازاين رو به آسمان مى نگرد تا اشيا و موجودات پيرامونش، او را از تفكر درست باز ندارد (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 76 - 2

2 - ستارگان و نظام حاكم بر آنها ، پديده اى عظيم و شايان مطالعه و انديشه

و إنّه لقسم لو تعلمون عظيم

سوگند مؤكد خداوند به ستارگان و تصريح بر عظمت اين سوگند، بيانگر مطلب ياد شده است.

تكامل ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 40 - 7

7 - جهان طبيعت ( ستارگان و . . . ) داراى روندى رو به رشد و كمال

بربّ المش_رق و المغ_رب

{ربّ} به معناى تربيت كردن است و {تربيت} ايجاد حالتى در شىء پس از حالت قبل است تا آن گاه كه به حد تمام و كمال برسد (مفردات راغب). اين معنا بيانگر روند رو به رشد و تكامل است.

جايگاه ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 6 - 8

8 - از ميان مجموعه آسمان ها ، تنها نزديك ترين آسمان به اهل زمين ، با ستارگان آراسته شده است . *

إنّا زيّنّا السماء الدنيا بزينة الكواكب

{الدنيا} صفت براى {السماء} است. اين وصف مى تواند قيد احترازى و گوياى اين حقيقت باشد كه تنها نزديك ترين

آسمان، به زيور ستارگان آراسته شده است; نه همه آسمان ها.

حاكم ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 2 - 2

2 - استقرار ستارگان در جايگاه خود ، سامان يافته و محكوم نظمى حاكم بر همه آنها است .

و إذا الكواكب انتثرت

حركت ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 16 - 2

2- ستارگان ، در مدار و قرارگاههايى معين در حال حركتند .

و لقد جعلنا فى السّماء بروجًا و زين_ّها للن_ظرين

{برج} به منزلگاه و قرارگاه معنا شده است و منزلگاه به جايى اطلاق مى شود كه وارد شونده اى بر آن وجود داشته باشد و مراد از آن در اين آيه، مى تواند ستارگان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 33 - 3

3- هر يك از سيارات و ستارگان ، در مسير و مدار معين در حال حركت اند .

أنّ السموت والأرض . .. والشمس والقمر كلّ فى فلك يسبحون

لفظ {كلّ} مضاف به مضاف اليه محذوف مانند ({ها} و. ..) است. و مرجع ضمير، مجموعه آسمان ها و زمين مى باشد كه در سه آيه قبل از آن ياد شده است.

خاموشى ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مرسلات - 77 - 8 - 1

1 - بى فروغ شدن ستارگان ، در آستانه برپايى قيامت

فإذا النجوم طمست

{طمس} به معناى از بين رفتن اثر شىء است و هرگاه اين واژه در مورد ستارگان، ماه و چشم به كار رود، به معناى از بين رفتن

نور آنها خواهد بود (تاج العروس).

خلقت ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 54 - 10

10 _ خورشيد و ماه و ستارگان ، آفريده هاى خداوند و مقهور امر و اراده او

خلق السموت . .. و الشمس و القمر و النجوم مسخرت بأمره

كلمه {الشمس} و ما بعد آن، عطف به {السموت} است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 61 - 4،9،10

4 _ خداوند در آسمان ها ، ستارگانى را آفريد .

الذى جعل فى السماء بروجًا

9 _ آفرينش ستارگان ، خورشيد و ماه تابان ، جلوه اى از بركات و خيرات خداوند .

تبارك الذى جعل فى السماء بروجًا . .. و قمرًا منيرًا

10 _ آفرينش ستارگان ، خورشيد و ماه تابان ، از نشانه هاى قدرت خدا و يكتايى او

تبارك الذى جعل فى السماء بروجًا . .. و قمرًا منيرًا

برداشت فوق، از آن جا است كه آيه شريفه در رديف سلسله آياتى قرار دارد كه در مقام محكوميت شرك و اثبات توحيد و يگانگى خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 63 - 7

7 - ناتوانى غيرخدا از پديد آوردن علايم راهنما ( چون ستارگان ) و عوامل نويدبخش و رحمت آفرين ( چون باد و باران ) به گستردگى پهنه زمين

أمّن يهديكم فى ظلم_ت البرّ و البحر . .. أءل_ه مع اللّه

از ارتباط {من يهدى} با {أءل_ه مع اللّه} استفاده مى شود كه تنها خداوند، قادر به ايجاد عواملى است كه انسان را در ظلمت هاى شب در سراسر

زمين (خشكى و دريا) هدايت كند و باران رحمت را در پى بادهاى مژده دهنده به دورترين نقاط برساند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 12 - 17

17 - سامان دادن آسمان هاى هفتگانه ، تدبير امور آنها و آفرينش ستارگان و نگهبانى از آسمان ها ، جلوه اى از ربوبيت خدا و نشانه يكتايى او در تدبير هستى است .

ذلك ربّ الع_لمين . .. فقض_هنّ سبع سم_وت

راهيابى با ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 16 - 2،3

2- ستارگان ، داراى نقشى بسيار مهم در راهيابى مسافران

و عل_م_ت و بالنجم هم يهتدون

ذكر خاص {نجم} پس از عام (علامات) با اينكه نجم بى شك از جمله آنهاست، مى تواند گوياى نكته ياد شده باشد.

3- { قال رسول الله ( ص ) : { و بالنجم هم يهتدون } قال : هو الجدى لأنه نجم لاتزول و عليه بناء القبلة و به يهتدى أهل البر و البحر ;

از رسول خدا(ص) در باره سخن خدا {و بالنجم هم يهتدون} فرمود: آن ستاره جُدى است; زيرا آن ستاره اى است كه از بين نمى رود و قبله [شناسى]بر آن بنا شده و به وسيله آن اهل خشكى و دريا راهنمايى مى شوند. ..}.

رد ربوبيت ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 76 - 6

6 _ ابراهيم(ع) در برابر ستاره پرستان، با توجه به پنهان شدن ستارگان، پذيرفتن ربوبيت براى آنها را نامعقول اعلام كرد.

قال هذا ربى فلما أفل قال لا أحب الأفلين

{افول}

به معنى پنهان شدن است.

زمينه انهدام ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 2 - 4

4 - فروپاشى ساختار آسمان ، زمينه به هم ريختن نظم ستارگان *

إذا السماء انفطرت . و إذا الكواكب انتثرت

ترتيب ذكرى دو حادثه، ممكن است ناظر به ترتيب حقيقى آنها باشد.

زوال درخشندگى ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 2 - 2

2 - درخشندگى ستارگان ، قابل زوال و در معرض بروز موانع و تأثيرپذيرى از عواملى تيرگى آفرين

و إذا النجوم انكدرت

زيبايى ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 5 - 8

8 - ستارگان پرفروغ و زيبا ، از نعمت هاى الهى براى بشر

إنّا زيّنّا السماء الدنيا بمص_بيح

زيبايى طلوع ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 5 - 9

9 - جلوه زيباى طلوع پيوسته ستارگان در شب ، نشان ربوبيت يگانه خداوند است .

ربّ المش_رق

برداشت ياد شده مبتنى بر اين ديدگاه است كه مقصود از {مشارق} طلوع خورشيد و نيز طلوع ستارگان در شب باشد; نه خصوص طلوع خورشيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 40 - 6

6 - جلوه زيباى طلوع ستارگان در شب و غروب آنها ، نشانه ربوبيت يگانه خداوند

بربّ المش_رق و المغ_رب

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين ديدگاه است كه مقصود از {مشارق} و {مغارب}، اعم از طلوع و غروب خورشيد و همه ستارگان باشد; نه خصوص خورشيد.

زيبايى غروب ستارگان

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 40 - 6

6 - جلوه زيباى طلوع ستارگان در شب و غروب آنها ، نشانه ربوبيت يگانه خداوند

بربّ المش_رق و المغ_رب

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين ديدگاه است كه مقصود از {مشارق} و {مغارب}، اعم از طلوع و غروب خورشيد و همه ستارگان باشد; نه خصوص خورشيد.

ستارگان در جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 2 - 4

4 - { عن أبى مريم انّ النبى ( ص ) قال : فى قوله { و إذا النجوم انكدرت } قال : انكدرت فى جهنم ;

از ابى مريم روايت شده كه پيامبر(ص) درباره سخن خداوند {و إذا النجوم انكدرت} فرمود: ستارگان در جهنم بى فروغ و تاريك خواهند شد}.

ستارگان در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مرسلات - 77 - 8 - 1

1 - بى فروغ شدن ستارگان ، در آستانه برپايى قيامت

فإذا النجوم طمست

{طمس} به معناى از بين رفتن اثر شىء است و هرگاه اين واژه در مورد ستارگان، ماه و چشم به كار رود، به معناى از بين رفتن نور آنها خواهد بود (تاج العروس).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 2 - 1،3

1 - در آستانه قيامت ، تمام ستارگان تيره و بى فروغ خواهند شد .

و إذا النجوم انكدرت

كدورت هر چيز، به معناى از بين رفتن صافى و شفافيت آن است (مصباح) و نتيجه ايجاد {كدورة} را {انكدار} مى گويند. بنابراين ستارگان تحت تأثير عواملى كدركننده، قرار

گرفته و صفا و جلاى خود را از دست داده، تاريك خواهند شد.

3 - ستارگان ، در آستانه قيامت به سرعت فرود آمده و ساقط خواهند شد .

و إذا النجوم انكدرت

از معانى {انكدار}، سرعت گرفتن و فرودآمدن است. (قاموس)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 2 - 1،3

1 - تمامى ستارگان در آستانه قيامت ، افشانده و پراكنده خواهند شد .

و إذا الكواكب انتثرت

{انتثار} به معناى تفرق يا پاشيده شدن است. (تاج العروس)

3 - متلاشى شدن نظم حاكم بر ستارگان در آستانه قيامت

و إذا الكواكب انتثرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 3 - 2

2 - ساختار زمين نيز مانند آسمان و ستارگان ، در آستانه قيامت به هم خورده و رخنه هاى فراوانى در پيكره آن پديدار خواهد شد .

إذا السماء . .. و إذا الكواكب ... و إذا البحار فجّرت

ستارگان و نيازهاى انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 49 - 5

5 - بى تأثيرى ستارگان ، در نيازمندى و بى نيازى انسان *

و أنّه هو أغنى و أقنى . و أنّه هو ربّ الشعرى

ارتباط اين آيه با آيه قبل، مى تواند بيانگر اين معنا باشد كه در ميان عرب جاهلى، اين اعتقاد وجود داشت كه ستاره {شعرى}، داراى تأثير در فقر و غناى انسان ها است و قرآن درصدد نفى اين اعتقاد مى باشد.

ستاره پروين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 3 - 5

5 - { عن أبى