پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات هرمنوتیک ومتودولوژی

می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین زمینه مراکز

قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به مجله بینات

شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن را درمنظومه

این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و نقش آن

درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن و صدها

نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست و يكم

سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به آنچه فرو

فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات وبينات است

و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه هدايت بارقه

اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار مختلف آن

بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل نطق ظاهر

كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) – وجود لفظي

( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می کند و

حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی و کسانیکه

می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

انسان ها، براى چه منظورى است؟ پاسخ آيه شريفه اين است كه اين گواهى، به منظور اعطاى جزاى كامل و عادلانه مى باشد و اين جزا بر پايه همين گواهى استوار است.

بلاغت زبان عربى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 195 - 2،3

2 - غنا و توانمندى زبان عربى براى بيان روشنِ مفاهيم بلند وحى

نزل . .. بلسان عربىّ مبين

برداشت ياد شده بدان احتمال است كه {مبين} صفت توضيحى براى {لسان عربىّ} باشد. بر اين اساس قيد {مبين} ستايشى از جانب خدا نسبت به زبان عربى است; از آن جهت كه اين زبان مى تواند محتواى بلند وحى را به روشنى برساند.

3 - انتخاب گوياترين و روشن ترين واژه ها و شيوه هاى گويش عرب براى بيان وحى

بلسان عربىّ مبين

در برداشت ياد شده {مبين} به عنوان صفت احترازى اخذ شده است. براين اساس زبان عربى به دو دسته (مبين و غيرمبين) تقسيم مى شود و خداوند قسم اول را براى بيان مفاهيم وحى برگزيده است.

تفاوت زبان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 93 - 5

5- مردم منطقه شمالى در عصر ذوالقرنين ، داراى زبانى دور از زبان هاى زنده آن روز بودند .

قومًا لايكادون يفقهون قولاً

نفى درك همه زبان ها، حاكى از اين است كه زبان مادرى كوه نشينان عصر ذى القرنين، زبانى منحط و غير قابل ذكر بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 22 - 1،3،5

1 - آفرينش آسمان ها و زمين و گوناگونى زبان

ها و رنگ هاى آدميان ، از آيات الهى است .

و من ءاي_ته خلق السم_وت و الأرض و اختل_ف ألسنتكم و ألونكم

3 - اختلاف مردمان در آهنگ گفتار ، از آيات الهى است .

و من ءاي_ته . .. و اختل_ف ألسنتكم

بنابراين كه مراد از اختلاف در زبان، تفاوت اداى كلمات از سوى انسان ها، حتى اهل يك زبان و لهجه باشد، نكته بالا قابل استفاده است.

5 - آيه بودن آفرينش آسمان ها و زمين و تفاوت زبان ها و رنگ هاى مردم ، براى دانشمندان قابل درك است .

و من ءاي_ته خلق السم_وت و الأرض و اختل_ف ألسنتكم و ألونكم إنّ فى ذلك لأي_ت للع_ل

راز تفاوت زبان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 22 - 7

7 - شكوفايى علم و آگاهى ، راهنماى آدمى به راز هاى نهفته در گوناگونى زبان ها و رنگ ها است .

و اختل_ف ألسنتكم و ألونكم إنّ فى ذلك لأي_ت للع_لمين

مراد از {عالمين} به تناسب موضوع _ كه سخن از تفاوت لهجه ها و رنگ ها است _ ممكن است دانشمندان زبان شناس و زيست شناس باشد.

زبان انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 3

3 _ زبان پيامبران مظهرى براى تجلى نطق خداوند *

لعن الذين كفروا . .. على لسان داود و عيسى ابن مريم

زبان حورالعين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 37 - 5

5 - { عن جعفربن محمد عن أبيه ( رضى اللّه عنه ) قال رسول اللّه

فى قوله { عرباً } قال : كلامهنّ عربىّ ;

از امام صادق(ع) از پدرش(ع) از رسول خدا(ص) روايت شده كه درباره {عرباً} در كلام خدا فرمود: [يعنى ]سخن گفتن آنان عربى است}.

زبان عربى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 37 - 5

5 - { عن جعفربن محمد عن أبيه ( رضى اللّه عنه ) قال رسول اللّه فى قوله { عرباً } قال : كلامهنّ عربىّ ;

از امام صادق(ع) از پدرش(ع) از رسول خدا(ص) روايت شده كه درباره {عرباً} در كلام خدا فرمود: [يعنى ]سخن گفتن آنان عربى است}.

زبان قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 199 - 1

1 - ايمان نياوردن عرب به قرآن و پيامبر ( ص ) در صورت نزول آن بر فردى غير عرب و با زبان غيرعربى

و لو نزّلن_ه . .. ما كانوا به مؤمنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 28 - 2

2 - قرآن ، در قالب زبان عربى نازل شد .

قرءانًا عربيًّا

زبان مردم دوران ذوالقرنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 93 - 3،5

3- مردم اقصاى مشرق و مغرب زمين ، در لغت با ذوالقرنين ، قرابت داشتند .

لايكادون يفقهون قولاً

در بين سه گروهى كه ذوالقرنين با آنان برخورد كرد، تنها، در باره گروه شمالى تعبير {لايكادون. ..} صورت گرفته است، ولى در باره آن دو قوم ديگر، چنين مشكلى مطرح نشده است.

5- مردم منطقه شمالى در عصر ذوالقرنين ، داراى زبانى

دور از زبان هاى زنده آن روز بودند .

قومًا لايكادون يفقهون قولاً

نفى درك همه زبان ها، حاكى از اين است كه زبان مادرى كوه نشينان عصر ذى القرنين، زبانى منحط و غير قابل ذكر بوده است.

زبان مردم شمال سرزمين ذوالقرنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 93 - 5

5- مردم منطقه شمالى در عصر ذوالقرنين ، داراى زبانى دور از زبان هاى زنده آن روز بودند .

قومًا لايكادون يفقهون قولاً

نفى درك همه زبان ها، حاكى از اين است كه زبان مادرى كوه نشينان عصر ذى القرنين، زبانى منحط و غير قابل ذكر بوده است.

زبان مردم مشرق سرزمين ذوالقرنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 93 - 3

3- مردم اقصاى مشرق و مغرب زمين ، در لغت با ذوالقرنين ، قرابت داشتند .

لايكادون يفقهون قولاً

در بين سه گروهى كه ذوالقرنين با آنان برخورد كرد، تنها، در باره گروه شمالى تعبير {لايكادون. ..} صورت گرفته است، ولى در باره آن دو قوم ديگر، چنين مشكلى مطرح نشده است.

زبان مردم مغرب سرزمين ذوالقرنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 93 - 3

3- مردم اقصاى مشرق و مغرب زمين ، در لغت با ذوالقرنين ، قرابت داشتند .

لايكادون يفقهون قولاً

در بين سه گروهى كه ذوالقرنين با آنان برخورد كرد، تنها، در باره گروه شمالى تعبير {لايكادون. ..} صورت گرفته است، ولى در باره آن دو قوم ديگر، چنين مشكلى مطرح نشده است.

زبان ملائكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

15 - صافات - 37 - 8 - 7

7 - شياطين ، آشنا به زبان فرشتگان

لايسّمّعون إلى الملإالأعلى

گوش فرا دادن شياطين به سخنان فرشتگان و رانده شدن آنها از آسمان، مى تواند حاكى از حقيقت ياد شده باشد.

زبان وحى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 195 - 1،3

1 - نزول مفاهيم وحى در قالب الفاظ عربى بر قلب پيامبر ( ص )

نزل . .. على قلبك ... بلسان عربىّ

3 - انتخاب گوياترين و روشن ترين واژه ها و شيوه هاى گويش عرب براى بيان وحى

بلسان عربىّ مبين

در برداشت ياد شده {مبين} به عنوان صفت احترازى اخذ شده است. براين اساس زبان عربى به دو دسته (مبين و غيرمبين) تقسيم مى شود و خداوند قسم اول را براى بيان مفاهيم وحى برگزيده است.

زخم زبان به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 33 - 3

3 _ پيامبر اكرم(ص) مورد تكذيب و زخم زبان و آزار كافران بود.

قد نعلم إنه ليحزنك الذى يقولون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 1 - 6

6 - خداوند ، حامى پيامبر ( ص ) در برابر زخم زبان دشمنان

إنّا أعطين_ك الكوثر

آن گونه كه از ذيل اين سوره استفاده مى شود، عطاى كوثر به پيامبر(ص) كارى است كه خداوند در برابر طعنه ها و سخنان نيشدار دشمن انجام داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 3 - 1،7

1 - يكى از دشمنان پيامبر ( ص ) ، آن

حضرت را نسل بريده و آينده او را خالى از ذكر خير خواند .

إنّ شانئك هو الأبتر

{شانئك}; يعنى، كسى كه با تو بغض و دشمنى دارد (تاج العروس). بيشتر مفسران، او را پدر عَمروعاص دانسته اند كه پس از فوت پسران پيامبر(ص)، آن حضرت را {ابتر} خواند. {أبتر} به معناى كسى است كه از او به خير و نيكى ياد نشود. {بَتْر} (ريشه {أبتر}) در بريدن دُم به كار مى رود و به همين جهت شخصى را كه نسل او قطع شده است، {ابتر} گويند (مفردات); زيرا نسلى كه نام نيك او را زنده نگه دارد، وجود ندارد.

7 - { تكلّم أبومحمد الحسن بن على ( ع ) فقال : قال العاص بن وائل : إنّ محمداً رجل أبتر لا ولد له فلو قد مات انقطع ذكره ، فأنزل اللّه تبارك و تعالى { إنّ شانئك هو الأبتر } ;

امام حسن(ع) [در مجلس مباحثه با معاويه و ياران او ]سخن گفت و فرمود: عاص بنوائل گفت: محمد(ص) مردى ابتر است كه براى او فرزندى نيست و اگر بميرد [نام و] ياد او تمام مى شود. پس خداى تبارك و تعالى [خطاب به رسول خدا اين آيه را] نازل فرمود: إنّ شانئك هو الأبتر}.

زخم زبان دشمنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 1 - 6

6 - خداوند ، حامى پيامبر ( ص ) در برابر زخم زبان دشمنان

إنّا أعطين_ك الكوثر

آن گونه كه از ذيل اين سوره استفاده مى شود، عطاى كوثر به پيامبر(ص) كارى است كه خداوند در برابر طعنه ها و سخنان نيشدار دشمن انجام

داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 3 - 1

1 - يكى از دشمنان پيامبر ( ص ) ، آن حضرت را نسل بريده و آينده او را خالى از ذكر خير خواند .

إنّ شانئك هو الأبتر

{شانئك}; يعنى، كسى كه با تو بغض و دشمنى دارد (تاج العروس). بيشتر مفسران، او را پدر عَمروعاص دانسته اند كه پس از فوت پسران پيامبر(ص)، آن حضرت را {ابتر} خواند. {أبتر} به معناى كسى است كه از او به خير و نيكى ياد نشود. {بَتْر} (ريشه {أبتر}) در بريدن دُم به كار مى رود و به همين جهت شخصى را كه نسل او قطع شده است، {ابتر} گويند (مفردات); زيرا نسلى كه نام نيك او را زنده نگه دارد، وجود ندارد.

زخم زبان عاص بن وائل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 3 - 7

7 - { تكلّم أبومحمد الحسن بن على ( ع ) فقال : قال العاص بن وائل : إنّ محمداً رجل أبتر لا ولد له فلو قد مات انقطع ذكره ، فأنزل اللّه تبارك و تعالى { إنّ شانئك هو الأبتر } ;

امام حسن(ع) [در مجلس مباحثه با معاويه و ياران او ]سخن گفت و فرمود: عاص بنوائل گفت: محمد(ص) مردى ابتر است كه براى او فرزندى نيست و اگر بميرد [نام و] ياد او تمام مى شود. پس خداى تبارك و تعالى [خطاب به رسول خدا اين آيه را] نازل فرمود: إنّ شانئك هو الأبتر}.

زمينه زخم زبان به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

20 - ضحى - 93 - 3 - 9

9 - تأخير وحى در برهه اى از دوران نزول قرآن ، پيامبر ( ص ) را نگران ساخته ، در معرض زخم زبان دشمن قرار داد .

ما ودّعك ربّك و ما قلى

لحن آيه شريفه و همراه بودن آن با سوگندهاى خداوند، بيانگر اضطراب و رنجيدگى پيامبر(ص) و در صدد آرامش بخشيدن و تسلاى خاطر دادن به آن حضرت است.

زمينه زخم زبان دشمنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 3 - 9

9 - تأخير وحى در برهه اى از دوران نزول قرآن ، پيامبر ( ص ) را نگران ساخته ، در معرض زخم زبان دشمن قرار داد .

ما ودّعك ربّك و ما قلى

لحن آيه شريفه و همراه بودن آن با سوگندهاى خداوند، بيانگر اضطراب و رنجيدگى پيامبر(ص) و در صدد آرامش بخشيدن و تسلاى خاطر دادن به آن حضرت است.

فصاحت زبان عربى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 3 - 7

7 - قابليت و گنجايش زبان عربى ، براى ارائه مفاهيم وحى و بيان معارف الهى

كت_ب فصّلت ءاي_ته قرءانًا عربيًّا

خداوند پس از بيان اين حقيقت كه قرآن به روشنى بيان گشته (فصّلت آياته) آن را به عربى بودن توصيف كرده تا به اين معنا اشاره كند كه لغت عرب آن قابليت را داشت كه بتواند زبان وحى باشد و معارف الهى را در خود جاى دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 44 - 5

5 - زبان قرآن

، زبانى گويا ، روشن و به دور از ابهام

و لو جعلن_ه قرءانًا أعجميًّا لقالوا لولا فصّلت ءاي_ته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 12 - 16

16- ظرفيت زبان عربى ، براى رساندن پيام خدا و ابلاغ بيم ها و بشارت هاى الهى به خلق *

و ه_ذا كت_ب مصدّق لسانًا عربيًّا لينذر الذين ظلموا و بشرى للمحسنين

از ارتباط ميان {لساناً عربيّاً} و {لينذر}، استفاده مى شود كه عربى بودن قرآن، داراى تأثيرى مهم در ابلاغ انذار و تبشير الهى به خلق است.

گواهى اخروى زبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 24 - 1،2

1 - شهادت و گواهى زبان ، دست و پاى گنه كاران عليه آنان در قيامت

يوم تشهد عليهم ألسنتهم و أيديهم و أرجلهم

2 - اعضا و جوارح ( زبان ، دست و پاى ) گنه كاران ، تمامى گفته ها و كرده هاى آنان را بازگفته و از هيچ عمل خلافى ، فروگذار نخواهند كرد .

يوم تشهد عليهم ألسنتهم . .. بما كانوا يعملون

گواهى اخروى زبان قاذف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 24 - 3

3 - شهادت و گواهى زبان ، دست و پاى قذف كنندگان و تهمت زنندگان به زنان پاكدامن ، نجيب و مؤمن ، بر اعمال ناروايشان در قيامت

إنّ الذين يرمون المحصن_ت . .. يوم تشهد عليهم ألسنتهم ... بما كانوا يعملون

لكنت زبان موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 27 - 1،2

1 -

موسى ( ع ) قبل از رسالت خويش ، لكنت زبان داشت .

واحلل عقدة من لسانى

2 - موسى ( ع ) در وادى طوى از خداوند خواست از لكنت زبان او بكاهد و گفتار او را واضح تر سازد .

واحلل عقدة من لسانى

{عقدة} نكره است و بر هر مقدار از لكنت صادق است {من} در {من لسانى} مى تواند براى تبعيض باشد; يعنى عقدة كائنة من عُقَد لسانى، حاكى از اين كه مطلوب موسى(ع) برطرف شدن بخشى از گرفتگى هاى زبان او بوده است. آيه بعد نيز قرينه بر اين است كه هدف او زوال مقدارى بوده كه به فهم كلامش كمك كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 28 - 1

1 - هدف موسى ( ع ) از دعا به درگاه خداوند براى بهبود لكنت زبان خويش ، مفهوم بودن سخنانش براى مردم بوده است .

واحلل عقدة من لسانى. يفقهوا قولى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 52 - 3

3 - لكنت زبان و نقص گفتارى موسى ( ع ) ، به هنگام طرح دعوت در برابر فرعون *

و لايكاد يبين

نعمت زبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 9 - 1

1 - زبان و دو لب انسان ، عطاى الهى و نعمت هايى بزرگ است .

و لسانًا و شفتين

نقش زبان عربى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 97 - 4،5

4- نقش اساسى زبان عربى ، در تسهيل بيان معارف و

محتواى بلند قرآن

فإنّما يسّرن_ه بلسانك

5- پيامبر ( ص ) و زبان گوياى آن حضرت ، واسطه آسان شدن محتواى بسيار عالى قرآن براى درك همگان

فإنّما يسّرن_ه بلسانك

مراد از {لسانك} علاوه بر عربى بودن قرآن، جارى شدن آن بر زبان مبارك پيامبر(ص) نيز مى باشد; كه در تأثير گذاردى بر شنوندگان، نقش بسزايى داشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 198 - 1

1 - زبان عربى ، برخوردار از جاذبه و اتقان

و لو نزّلن_ه على بعض الأعجمين

{أعجمين} مى تواند جمع {أعجم} و يا جمع {أعجمى} باشد. در صورت دوم اصل آن {أعجميين} است كه ياء نسبت حذف گرديده است. به هر حال {اعجم} به كسى گفته مى شود كه در زبانش عُجمه (ابهام و گنگى) باشد (مفردات راغب) و اين حكايت از اتقان، روشنى و گويايى و در نتيجه جاذبه زبان عربى دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 3 - 3

3 - زبان عربى ، داراى جايگاهى ويژه در انتقال مفاهيم بلند و معارف نيازمند انديشه و تعقل

إنّا جعلن_ه قرءانًا عربيًّا لعلّكم تعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 58 - 1

1- تسهيل معارف والاى قرآن از سوى خداوند براى خلق ، در پرتو ويژگى هاى خاص زبان عربى

فإنّما يسّرن_ه بلسانك

مراد از {لسانك}، مى تواند زبان عربى باشد كه زبان پيامبر(ص) بوده است.

ويژگيهاى زبان عربى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 195 - 2،3

2 - غنا و توانمندى زبان عربى براى

بيان روشنِ مفاهيم بلند وحى

نزل . .. بلسان عربىّ مبين

برداشت ياد شده بدان احتمال است كه {مبين} صفت توضيحى براى {لسان عربىّ} باشد. بر اين اساس قيد {مبين} ستايشى از جانب خدا نسبت به زبان عربى است; از آن جهت كه اين زبان مى تواند محتواى بلند وحى را به روشنى برساند.

3 - انتخاب گوياترين و روشن ترين واژه ها و شيوه هاى گويش عرب براى بيان وحى

بلسان عربىّ مبين

در برداشت ياد شده {مبين} به عنوان صفت احترازى اخذ شده است. براين اساس زبان عربى به دو دسته (مبين و غيرمبين) تقسيم مى شود و خداوند قسم اول را براى بيان مفاهيم وحى برگزيده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 3 - 7

7 - قابليت و گنجايش زبان عربى ، براى ارائه مفاهيم وحى و بيان معارف الهى

كت_ب فصّلت ءاي_ته قرءانًا عربيًّا

خداوند پس از بيان اين حقيقت كه قرآن به روشنى بيان گشته (فصّلت آياته) آن را به عربى بودن توصيف كرده تا به اين معنا اشاره كند كه لغت عرب آن قابليت را داشت كه بتواند زبان وحى باشد و معارف الهى را در خود جاى دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 44 - 5

5 - زبان قرآن ، زبانى گويا ، روشن و به دور از ابهام

و لو جعلن_ه قرءانًا أعجميًّا لقالوا لولا فصّلت ءاي_ته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 3 - 3

3 - زبان عربى ، داراى جايگاهى ويژه در انتقال مفاهيم بلند و معارف

نيازمند انديشه و تعقل

إنّا جعلن_ه قرءانًا عربيًّا لعلّكم تعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 12 - 16

16- ظرفيت زبان عربى ، براى رساندن پيام خدا و ابلاغ بيم ها و بشارت هاى الهى به خلق *

و ه_ذا كت_ب مصدّق لسانًا عربيًّا لينذر الذين ظلموا و بشرى للمحسنين

از ارتباط ميان {لساناً عربيّاً} و {لينذر}، استفاده مى شود كه عربى بودن قرآن، داراى تأثيرى مهم در ابلاغ انذار و تبشير الهى به خلق است.

زبان ها

تفاوت زبان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 93 - 5

5- مردم منطقه شمالى در عصر ذوالقرنين ، داراى زبانى دور از زبان هاى زنده آن روز بودند .

قومًا لايكادون يفقهون قولاً

نفى درك همه زبان ها، حاكى از اين است كه زبان مادرى كوه نشينان عصر ذى القرنين، زبانى منحط و غير قابل ذكر بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 22 - 1،3،5

1 - آفرينش آسمان ها و زمين و گوناگونى زبان ها و رنگ هاى آدميان ، از آيات الهى است .

و من ءاي_ته خلق السم_وت و الأرض و اختل_ف ألسنتكم و ألونكم

3 - اختلاف مردمان در آهنگ گفتار ، از آيات الهى است .

و من ءاي_ته . .. و اختل_ف ألسنتكم

بنابراين كه مراد از اختلاف در زبان، تفاوت اداى كلمات از سوى انسان ها، حتى اهل يك زبان و لهجه باشد، نكته بالا قابل استفاده است.

5 - آيه بودن آفرينش آسمان ها و زمين و تفاوت زبان ها و رنگ هاى مردم

، براى دانشمندان قابل درك است .

و من ءاي_ته خلق السم_وت و الأرض و اختل_ف ألسنتكم و ألونكم إنّ فى ذلك لأي_ت للع_ل

راز تفاوت زبان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 22 - 7

7 - شكوفايى علم و آگاهى ، راهنماى آدمى به راز هاى نهفته در گوناگونى زبان ها و رنگ ها است .

و اختل_ف ألسنتكم و ألونكم إنّ فى ذلك لأي_ت للع_لمين

مراد از {عالمين} به تناسب موضوع _ كه سخن از تفاوت لهجه ها و رنگ ها است _ ممكن است دانشمندان زبان شناس و زيست شناس باشد.

فى الزبور من بعد الذكر

تذكرات زبور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 24 - 10

10- قرآن و كتاب هاى آسمانى ( تورات ، زبور و انجيل ) ، مايه احياى فطرت خفته و يادآور دانستنى هاى فراموش شده انسان ها

ه_ذا ذكر من معى و ذكر من قبلى

{ذكر} از نظر معنا، مانند {حفظ} است; با اين تفاوت كه حفظ شىء به اعتبار احراز و به دست آوردن آن و ذكر شىء به اعتبار استحضار و يادآوردن آن است (مفردات راغب). بنابراين توصيف قرآن و ديگر كتاب هاى آسمانى به {ذكر}، ممكن است به اين اعتبار باشد. كه يادآور دانستنى هاى فراموش شده آدمى و بيدارگر فطرت انسان غافل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 105 - 4

4- زبور كتابى كه حاوى پند ها و موعظه ها و ياد و يادآورى ها است .

و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر

برخى از مفسران {الذكر} را به يكى از معانى لغوى آن (تذكير، موعظه، ياد و يادآورى) گرفته اند. در اين صورت معناى آيه چنين مى شود: در كتاب زبور پس از يك سلسله تذكرات و موعظه ها و ياد و يادآورى ها نوشتيم....

تعاليم زبور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 105 - 1،4

1- به ارث بردن زمين و تسلط بر منافع آن به وسيله بندگان صالح ، امرى ثبت شده در كتاب تورات و زبور

و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر أن الأرض يرثها عبادى الص_لحون

برداشت ياد شده مبتنى

بر اين است كه: 1_ الف و لام {الزبور} براى عهد و مقصود از آن كتاب آسمانى داوود(ع) باشد; چنان كه در آيه 163، سوره {نساء} آمده است (و آتينا داوود زبوراً); 2_ مقصود از {الذكر} تورات باشد; چنان كه اين نام در قرآن بر تورات اطلاق شده است (انبيا، آيه 48); 3_ {من بعد الذكر} متعلق به {كتبنا} باشد.

4- زبور كتابى كه حاوى پند ها و موعظه ها و ياد و يادآورى ها است .

و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر

برخى از مفسران {الذكر} را به يكى از معانى لغوى آن (تذكير، موعظه، ياد و يادآورى) گرفته اند. در اين صورت معناى آيه چنين مى شود: در كتاب زبور پس از يك سلسله تذكرات و موعظه ها و ياد و يادآورى ها نوشتيم....

زبور از كتب آسمانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 163 - 14

14 _ حضرت داود ( ع ) از پيامبران پس از نوح ( ع ) و داراى كتابى از جانب خدا به نام زبور

و ءاتينا داود زبوراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 55 - 9

9- خداوند ، به داوود ( ع ) كتاب آسمانى { زبور } را اعطا كرد .

و ءاتينا داود زبورًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 105 - 3

3- زبور ، كتاب آسمانى نازل شده بعد از تورات

و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر

محمد(ص) در زبور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام

- 6 - 20 - 13

13 _ عن أبى عبداللّه(ع) قال: هذه الآية نزلت فى اليهود و النصارى يقول اللّه تبارك و تعالى: {الذين آتيناهم الكتاب _ يعنى التوراة و الإنجيل _ يعرفونه _ يعنى رسول اللّه(ص) . .. لأن اللّه عز و جل قد أنزل عليهم فى التوراة و الإنجيل و الزبور صفة محمّد(ص) ... و مبعثه ... .

مراد از زبور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 105 - 13

13- { عن عبداللّه بن سنان عن أبى عبداللّه ( ع ) انه سأله عن قول اللّه عزّوجلّ : { و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر } ما الزبور و ما الذكر ؟ قال : الذكر عنداللّه ، والزبور الذى أنزل على داود ;

از عبداللّه بن سنان نقل شده كه از امام صادق(ع) در باره قول خداى عزّوجلّ {و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر} پرسيد زبور چيست ذكر كدام است؟ فرمود: ذكر نزد خدا است و زبور آن است كه بر داوود نازل شده است}.

مواعظ زبور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 105 - 4

4- زبور كتابى كه حاوى پند ها و موعظه ها و ياد و يادآورى ها است .

و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر

برخى از مفسران {الذكر} را به يكى از معانى لغوى آن (تذكير، موعظه، ياد و يادآورى) گرفته اند. در اين صورت معناى آيه چنين مى شود: در كتاب زبور پس از يك سلسله تذكرات و موعظه ها و ياد و يادآورى ها نوشتيم....

نقش زبور

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 24 - 10

10- قرآن و كتاب هاى آسمانى ( تورات ، زبور و انجيل ) ، مايه احياى فطرت خفته و يادآور دانستنى هاى فراموش شده انسان ها

ه_ذا ذكر من معى و ذكر من قبلى

{ذكر} از نظر معنا، مانند {حفظ} است; با اين تفاوت كه حفظ شىء به اعتبار احراز و به دست آوردن آن و ذكر شىء به اعتبار استحضار و يادآوردن آن است (مفردات راغب). بنابراين توصيف قرآن و ديگر كتاب هاى آسمانى به {ذكر}، ممكن است به اين اعتبار باشد. كه يادآور دانستنى هاى فراموش شده آدمى و بيدارگر فطرت انسان غافل است.

وقت نزول زبور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 55 - 12

12- { [ النبى ( ص ) ] قال : . . . أمّا العشرون : أنزل الزبور على داود فى عشرين يوماً خلون من شهر رمضان و ذلك قوله فى القرآن : { و آتينا داود زبوراً } . . . ;

پيامبر(ص)] فرمود: . .. اما بيست ... مقصود بيستم ماه رمضان است كه در آن زبور بر داوود نازل شد و اين سخن خدا در قرآن است كه مى فرمايد: و آتينا داود زبوراً...}.

- آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 33 - 3

3 _ پيامبر اكرم(ص) مورد تكذيب و زخم زبان و آزار كافران بود.

قد نعلم إنه ليحزنك الذى يقولون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 1 - 6

6 - خداوند ، حامى پيامبر ( ص ) در برابر زخم زبان دشمنان

إنّا أعطين_ك الكوثر

آن گونه كه از ذيل اين سوره استفاده مى شود، عطاى كوثر به پيامبر(ص) كارى است كه خداوند در برابر طعنه ها و سخنان نيشدار دشمن انجام داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 3 - 1،7

1 - يكى از دشمنان پيامبر ( ص ) ، آن حضرت را نسل بريده و آينده او را خالى از ذكر خير خواند .

إنّ شانئك هو الأبتر

{شانئك}; يعنى، كسى كه با تو بغض و دشمنى دارد (تاج العروس). بيشتر مفسران، او را پدر عَمروعاص دانسته اند كه پس از فوت پسران پيامبر(ص)، آن حضرت را {ابتر} خواند. {أبتر} به معناى كسى است كه از او به خير و نيكى ياد نشود. {بَتْر} (ريشه {أبتر}) در بريدن دُم به كار مى رود و به همين جهت شخصى را كه نسل او قطع شده است، {ابتر} گويند (مفردات); زيرا نسلى كه نام نيك او را زنده نگه دارد، وجود ندارد.

7 - { تكلّم أبومحمد الحسن بن على ( ع ) فقال : قال العاص بن وائل : إنّ محمداً رجل أبتر لا ولد له فلو قد مات انقطع ذكره ، فأنزل اللّه تبارك و تعالى { إنّ شانئك هو الأبتر } ;

امام

حسن(ع) [در مجلس مباحثه با معاويه و ياران او ]سخن گفت و فرمود: عاص بنوائل گفت: محمد(ص) مردى ابتر است كه براى او فرزندى نيست و اگر بميرد [نام و] ياد او تمام مى شود. پس خداى تبارك و تعالى [خطاب به رسول خدا اين آيه را] نازل فرمود: إنّ شانئك هو الأبتر}.

زخم زبان دشمنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 1 - 6

6 - خداوند ، حامى پيامبر ( ص ) در برابر زخم زبان دشمنان

إنّا أعطين_ك الكوثر

آن گونه كه از ذيل اين سوره استفاده مى شود، عطاى كوثر به پيامبر(ص) كارى است كه خداوند در برابر طعنه ها و سخنان نيشدار دشمن انجام داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 3 - 1

1 - يكى از دشمنان پيامبر ( ص ) ، آن حضرت را نسل بريده و آينده او را خالى از ذكر خير خواند .

إنّ شانئك هو الأبتر

{شانئك}; يعنى، كسى كه با تو بغض و دشمنى دارد (تاج العروس). بيشتر مفسران، او را پدر عَمروعاص دانسته اند كه پس از فوت پسران پيامبر(ص)، آن حضرت را {ابتر} خواند. {أبتر} به معناى كسى است كه از او به خير و نيكى ياد نشود. {بَتْر} (ريشه {أبتر}) در بريدن دُم به كار مى رود و به همين جهت شخصى را كه نسل او قطع شده است، {ابتر} گويند (مفردات); زيرا نسلى كه نام نيك او را زنده نگه دارد، وجود ندارد.

زخم زبان عاص بن وائل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20

- كوثر - 108 - 3 - 7

7 - { تكلّم أبومحمد الحسن بن على ( ع ) فقال : قال العاص بن وائل : إنّ محمداً رجل أبتر لا ولد له فلو قد مات انقطع ذكره ، فأنزل اللّه تبارك و تعالى { إنّ شانئك هو الأبتر } ;

امام حسن(ع) [در مجلس مباحثه با معاويه و ياران او ]سخن گفت و فرمود: عاص بنوائل گفت: محمد(ص) مردى ابتر است كه براى او فرزندى نيست و اگر بميرد [نام و] ياد او تمام مى شود. پس خداى تبارك و تعالى [خطاب به رسول خدا اين آيه را] نازل فرمود: إنّ شانئك هو الأبتر}.

زمينه زخم زبان به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 3 - 9

9 - تأخير وحى در برهه اى از دوران نزول قرآن ، پيامبر ( ص ) را نگران ساخته ، در معرض زخم زبان دشمن قرار داد .

ما ودّعك ربّك و ما قلى

لحن آيه شريفه و همراه بودن آن با سوگندهاى خداوند، بيانگر اضطراب و رنجيدگى پيامبر(ص) و در صدد آرامش بخشيدن و تسلاى خاطر دادن به آن حضرت است.

زمينه زخم زبان دشمنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 3 - 9

9 - تأخير وحى در برهه اى از دوران نزول قرآن ، پيامبر ( ص ) را نگران ساخته ، در معرض زخم زبان دشمن قرار داد .

ما ودّعك ربّك و ما قلى

لحن آيه شريفه و همراه بودن آن با سوگندهاى خداوند، بيانگر اضطراب و رنجيدگى پيامبر(ص) و در صدد

آرامش بخشيدن و تسلاى خاطر دادن به آن حضرت است.

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 137 - 4

4 _ نقش جهانبينى در توجيه و تعيين زشتى و زيبايى عمل *

و كذلك زين لكثير من المشركين قتل أولدهم شركاؤهم

تنفر از زشتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 63 - 5

5- گرايش و تمايل انسان به زيبايى و گريز از زشتى

فزيّن لهم الشيط_ن أعم_لهم

از اينكه شيطان اعمال زشت مردم را تزيين كرد و آنان را به وسيله همان عمل گمراه ساخت، نشان دهنده نكته فوق است.

جايگاه درك زشتى كفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 7 - 19

19 - قلب ، جايگاه ادراك و اساس زيبايى ايمان و زشتى كفر

و زيّنه فى قلوبكم و كرّه إليكم الكفر

زشتى بخل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 37 - 7

7 _ توجه به نقش فضل الهى در بهره مندى انسان از نعمت ها ، بيانگر زشتى بخل و پنهان ساختن داراييها

الذين يبخلون و يأمرون النّاس بالبخل و يكتمون ما اتيهم اللّه من فضله

زشتى بدگويى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 65 - 16

16 _ عن أبى جعفر(ع) فى قوله: {. .. عذابا من فوقكم} هو الدخان و الصيحة {او من تحت ارجلكم} و هو الخسف {او يلبسكم شيعا} و هو اختلاف فى الدين و طعن بعضكم على بعض {و يذيق بعضكم بأس بعض} و هو ان يقتل بعضكم بعضا و كل هذا فى أهل القبلة

... .

از امام باقر(ع) روايت شده است: مراد از {عذابا من فوقكم}، دود و صيحه آسمانى و مراد از {أو من تحت أرجلكم}، فرو رفتن در زمين و مراد از {يلبسكم شيعا}، اختلاف در دين و بدگويى بعضى از شما نسبت به بعض ديگر مى باشد، و مراد از {و يذيق بعضكم بأس بعض} اين است كه گروهى از شما گروه ديگر را بكشد و تمام اينها مربوط به اهل قبله است . .. .

زشتى تجاوز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 62 - 9

9 _ زشتى و ناروايى گناه ، تجاوز و حرام خوارى

يسرعون فى الاثم و العدون و اكلهم السحت لبئس ما كانوا يعملون

زشتى تهمت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 25 - 4

4 - زشتى و ناروايى بيهوده گويى و دادن نسبت هاى ناروا به ديگران

لايسمعون فيها لغوًا و لاتأثيمًا

زشتى جهنميان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 104 - 3

3 - بدمنظرى دوزخيان ، در نتيجه جمع شدن پوست صورت و لب هاى آنها و آشكار ماندن دندان هايشان

تلفح وجوههم النار و هم فيها ك_لحون

{كالح} ظاهراً كنايه از زشت رويى و بدمنظرى دوزخيان است.

زشتى حرام خوارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 62 - 9

9 _ زشتى و ناروايى گناه ، تجاوز و حرام خوارى

يسرعون فى الاثم و العدون و اكلهم السحت لبئس ما كانوا يعملون

زشتى خيانت

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

6 - انفال - 8 - 27 - 7

7 _ پيامد هاى شوم خيانت به خدا و رسول و زشتى خيانت آدمى به امانت هاى جامعه ، امرى روشن و بى نياز از برهان

لاتخونوا اللّه . .. و أنتم تعلمون

در اينكه مفعول {تعلمون} چيست، نظرهاى مختلفى ايراد شده كه از جمله آنهاست، زشتى خيانت، پيامدهاى شوم آن و حرمت آن از ديدگاه عقل و شرع.

زشتى درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 2

2 - درخت { زقّوم } ، درختى زشت منظر و وحشت آور

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

تشبيه درخت زقوم به سرهاى شيطان ها، به خاطر ذهنيتى است كه مردم _ به ويژه عرب ها _ از شيطان دارند. بدين صورت كه آن را موجودى زشت و وحشت آور مى دانند و هر چيز و فرد زشت را به چهره و سر شيطان تشبيه مى كنند.

زشتى دشنام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 25 - 4

4 - زشتى و ناروايى بيهوده گويى و دادن نسبت هاى ناروا به ديگران

لايسمعون فيها لغوًا و لاتأثيمًا

زشتى روابط نامشروع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 29 - 5

5_ بشر از ديرباز به ناروايى رابطه زناشويى زن با غير همسر خويش ، معتقد بود و بر آن تأكيد مى كرد .

واستغفرى لذنبك إنك كنت من الخاطئين

زشتى زنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 33 - 19

19 _ سئل على بن الحسين(ع)

عن الفواحش ما ظهر منها و ما بطن قال: ما ظهر نكاح إمرأة الأب و ما بطن الزنا.

از امام سجاد(ع) درباره فواحش ظاهرى و باطنى سؤال شد فرمود: فاحشه ظاهرى، ازدواج با همسر پدر و فاحشه باطنى زناست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 32 - 4

4- زنا ، عملى بس زشت و پليد و راهى بس ناشايست در ارضاى غريزه جنسى

إنه كان ف_حشة و ساء سبيلاً

{فاحشة} به سخن و رفتارى مى گويند كه زشتى آن بسيار است (مفردات راغب).

زشتى زنا در تاريخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 32 - 6

6- زشتى و پليدى زنا ، امرى نهفته در وجدان همه انسان هاى طول تاريخ

إنه كان ف_حشة و ساء سبيلاً

جمله اسميه {إنه كان فاحشة و ساء سبيلاً} دلالت بر ثبوت و استمرار دارد و در ضمن تعليلى است براى نهى {لاتقربوا الزنى}. افزودن اين تعليل، براى برانگيختن مردم و مخاطبان جهت عمل به {لاتقربوا} است. چنين امرى هم، وقتى تأثيربخش خواهد بود كه خود مردم بدى آن را بفهمند و اطلاق تعليل، بد بودن آن را در نزد مردم مى رساند.

زشتى صورت كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 27 - 1

1 - زشت و كريه شدن چهره هاى كافران و منكران معاد ، در لحظه مشاهده عذاب قيامت

فلمّا رأوه زلفة سيئت وجوه الذين كفروا

واژه {سوء} مرادف {قبيح} و {سيئه} مقابل {حسنه} است.

زشتى صورت مكذبان معاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك

- 67 - 27 - 1

1 - زشت و كريه شدن چهره هاى كافران و منكران معاد ، در لحظه مشاهده عذاب قيامت

فلمّا رأوه زلفة سيئت وجوه الذين كفروا

واژه {سوء} مرادف {قبيح} و {سيئه} مقابل {حسنه} است.

زشتى كفران نعمت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 66 - 8

8 - مشركان ناسپاس ، از زشتى كار خود ، آگاهى خواهند يافت .

هم يشركون . ليكفروا بما ءاتين_هم ... فسوف يعلمون

زشتى گناه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 62 - 9

9 _ زشتى و ناروايى گناه ، تجاوز و حرام خوارى

يسرعون فى الاثم و العدون و اكلهم السحت لبئس ما كانوا يعملون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 120 - 2

2 _ لزوم اجتناب از همه گناهان، چه قبحش آشكار و چه نهان باشد.

و ذروا ظهر الإثم و باطنه

{ظاهر الإثم} مى تواند صفت براى محذوف باشد. در اين صورت معنى جمله چنين مى شود: {ذروا عصيانا ظاهر الإثم و باطنه}.

زشتى گناه آشكار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 54 - 6

6 - ارتكاب علنى اعمال زشت ، داراى قباحت فزون تر

أتأتون الف_حشة و أنتم تبصرون

لوط(ع)، در توبيخ قومش بر روى دو نكته تأكيد كرده است: 1_ ارتكاب فحشا، 2_ انجام آن در منظر عموم. بنابراين مفاد پيام لوط چنين مى شود: اى مردم! چرا به كار زشت آميزش با مردان روى مى آوريد و بدتر از آن چرا آن را در برابر

چشم ديگران انجام مى دهيد.

زشتى لغو

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 25 - 4

4 - زشتى و ناروايى بيهوده گويى و دادن نسبت هاى ناروا به ديگران

لايسمعون فيها لغوًا و لاتأثيمًا

زشتى لواط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 81 - 1

1 _ قوم لوط ، مردمى مبتلا به عمل بسيار شنيع لواط

إنكم لتأتون الرجال شهوة من دون النساء

فعل مضارع {تأتون} حكايت از استمرار لواط دارد كه در برداشت از آن به {ابتلا} تعبير شد.

زشتى ميوه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 1

1 - ميوه و ثمره درخت { زقّوم } ، در زشتى همانند سر هاى شيطان ها است .

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

{طلع}، به معناى {ثمره} است.

عفو از زشتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 149 - 4،8

4 _ ترغيب مؤمنان از سوى خداوند ، به گذشت از كسانى كه به ايشان بدى كرده اند .

إن تبدوا . .. أو تعفوا عن سوء فإنّ اللّه كان عفواً قديراً

8 _ نيكى به مردم در آشكار و نهان و گذشت از بدى هاى ايشان ، در پى دارنده عفو الهى

إن تبدوا خيراً أو تخفوه أو تعفوا عن سوء فإنّ اللّه كان عفواً قديراً

از جمله مصاديق مورد نظر براى كلمه {خير}، به قرينه {او تعفوا عن سوء} كه بيانگر گذشت از خطاهاى ديگران است، احسان و نيكى به مردم مى باشد.

عوامل تزيين زشتى ها

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 39 - 1

1- ابليس ، گمراه شدن خود از سوى خداوند را ، عامل زيبا نماياندن زشتى ها و به گمراهى كشاندن همه انسان ها معرفى كرد .

قال ربّ بما أغويتنى لأزيننّ لهم فى الأرض و لأغوينّهم أجمعين

{با} در {بما} باى سببيه است.

فطريّت زشتى زنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 32 - 6

6- زشتى و پليدى زنا ، امرى نهفته در وجدان همه انسان هاى طول تاريخ

إنه كان ف_حشة و ساء سبيلاً

جمله اسميه {إنه كان فاحشة و ساء سبيلاً} دلالت بر ثبوت و استمرار دارد و در ضمن تعليلى است براى نهى {لاتقربوا الزنى}. افزودن اين تعليل، براى برانگيختن مردم و مخاطبان جهت عمل به {لاتقربوا} است. چنين امرى هم، وقتى تأثيربخش خواهد بود كه خود مردم بدى آن را بفهمند و اطلاق تعليل، بد بودن آن را در نزد مردم مى رساند.

ملاك زشتى گناه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 8

8 _ ظلم، معيار سنجش ميزان زشتى گناهان و داراى مراتب است.

و من أظلم ممن افترى على الله كذبا

گزينش واژه {أظلم} به جاى {أذنب} و {أعصى} و مانند آن مى تواند بدان جهت باشد كه اولا ظلم بودن افترا را گوشزد كند و ثانياً به ريشه گناه بودن افترا اشاره نمايد. بنابراين ظلم معيارى براى شناخت گناه و مرتبه آن است.

نفرت از زشتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 8 - 5

5

- گرايش و تمايل انسان به زيبايى و گريز وى از زشتى

أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا

از اين كه شيطان براى گمراه كردن مردم، از راه زيبا جلوه دادن اعمال زشت آنان وارد مى شود، مى توان مطلب ياد شده را استنباط كرد.

زشتى ها

اجتناب از زشتى ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 32 - 1،22

1 - پرهيز پيوسته و مستمر از زشتى ها و گناهان كبيره ، از ويژگى هاى بارز نيك كرداران

و يجزى الذين أحسنوا . .. الذين يجتنبون كب_ئر الإثم و الفوحش

استمرار، از فعل مضارع {يجتنبون} استفاده مى شود.

22 - مبادرت به نيكى و پرهيز از گناه و زشتى ، تجلى تقواپيشگى است .

و يجزى الذين أحسنوا بالحسنى . الذين يجتنبون كب_ئر الإثم و الفوحش ... هو أعلم بمن

ارتباط آيات شريفه، نشانگر آن است كه مراد از {من اتّقى} همان {الذين أحسنوا و. ..} مى باشد.

عوامل تزيين زشتى ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 39 - 1

1- ابليس ، گمراه شدن خود از سوى خداوند را ، عامل زيبا نماياندن زشتى ها و به گمراهى كشاندن همه انسان ها معرفى كرد .

قال ربّ بما أغويتنى لأزيننّ لهم فى الأرض و لأغوينّهم أجمعين

{با} در {بما} باى سببيه است.

منكر است .

الذين ان مكّنّ_هم فى الأرض . .. و نهوا عن المنكر

آثار اخروى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 4 - 1

1 - رسيدن به رستگارى اخروى ، در گرو پرداخت زكات است .

قد أفلح المؤمنون . .. و الذين هم للزكوة ف_علون

آثار اداى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 156 - 15،19

15 _ خداوند نويدبخش موسى ( ع ) به استجابت دعايش براى سعادت بنى اسرائيل در دنيا و آخرت ، به شرط رعايت تقوا ، پرداخت زكات و ايمان به همه آيات الهى

فسأكتبها للذين يتقون و يؤتون الزكوة و الذين هم بايتنا يؤمنون

19 _ تقواپيشگى ، پرداخت زكات و ايمان به آيات الهى ، شرط برخوردار شدن همراهان موسى در ميعادگاه مناجات ، از مغفرت و رحمت خاص الهى بود .

فاغفرلنا و ارحمنا و أنت خير الغفرين . .. فسأكتبها للذين يتقون

جمله {فسأكتبها . .. } پاسخى است به درخواستهاى موسى(ع) و از جمله آنهاست تقاضاى رحمت و مغفرت براى همراهان خويش در ميعادگاه مناجات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 5 - 10

10 - عبادت خداوند ، عقايد توحيدى ، اداى نماز و پرداخت زكات ، سامان دهنده امور انسان ها است .

ليعبدوا اللّه مخلصين له الدين حنفاء و يقيموا الصلوة و يؤتوا الزكوة و ذلك دين الق

آثار اقتصادى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 4 - 5

5 - پرداخت زكات ، مايه

رشد سرمايه و ازدياد ثروت

و الذين هم للزكوة ف_علون

{زكات} از مصدر {زُكُوّ} مشتق است. {زكو} هم به معناى نمو و ازدياد مى آيد و هم به معناى پاكى و طهارت. بنابراين مى توان گفت: انفاق مال، بدان جهت كه مايه رشد و ازدياد سرمايه است و يا طهارت جان و سلامت نفس انفاق كننده را در پى دارد، زكات ناميده شده است.

آثار اهتمام به زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 3 - 2

2 - پايبندى به نماز و زكات و باور به آخرت ، شرط بهرهورى از هدايت و بشارت قرآن

هدًى و بشرى للمؤمنين . الذين يقيمون الصلوة... و هم بالأخرة هم يوقنون

فعل هاى {يقيمون} و {يؤتون} مضارع و مفيد استمرار است; يعنى، {هدًى و بشرى للذين يستمرون على اقامة الصلاة و إيتاء الزكاة}.

آثار پرداخت زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 78 - 29

29 - اقامه نماز ، پرداخت زكات و اعتصام به خداوند ، زمينه ساز برخوردارى از ولايت و جلب يارى و نصرت او

فاقيموا الصلوة . .. فنعم المولى و نعم النصير

برداشت فوق، بدان احتمال است كه {فنعم المولى. ..} مترتب بر تكاليف پيشين باشد كه انجام آن، موجب بهره مندى از ولايت ويژه و نصرت خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 4 - 9

9 - برپايى كامل نماز و پرداخت مدام زكات و يقين به عالَم آخرت ، زمينه دستيابى به هدايت ويژه قرآن است .

هدًى . .. للمحسنين . الذين يقيمون

الصلوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 5 - 3،10

3 - يقين به آخرت و برپايى نماز و پرداخت زكات ، زمينه ساز بهره مندى از هدايت هاى افزون الهى است .

الذين يقيمون . .. و هم بالأخرة هم يوقنون . أُول_ئك على هدًى من ربّهم

10 - رستگارى ، تنها در پرتوِ اقامه نماز و پرداخت زكات و يقين به آخرت است .

الذين يقيمون الصلوة و . .. و أُول_ئك هم المفلحون

آثار پرداخت زكات فطره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 14 - 5

5 - { و سئل الصادق ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ { قد أفلح من تزكّى } قال من أخرج الفطرة ;

از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ {قد أفلح من تزكّى} سؤال شد، فرمود: [مقصود] كسى است كه زكات فطره خود را بپردازد}.

آثار ترك زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 277 - 12

12 _ كفر ، اعمال ناشايست ، ترك نماز و نداشتن ارتباط با خدا ، امتناع از پرداخت زكات و حقوق مالى ، موجب اضطراب و سلب آرامش درونى

انّ الّذين امنوا . .. و لا هم يحزنون

از مفهوم آيه برداشت شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 12

12 _ دلبستگى به مال و عدم تمايل به پرداخت صدقه ( زكات ) نشانه آلودگى روح و عدم تكامل معنوى انسان

خذ من أمولهم صدقة تطهرهم و تزكيهم

از مفهوم آيه برداشت مى

شود كه: تطهير و تزكيه مورد نظر تنها با پرداخت زكات حاصل خواهد شد. بنابراين آنان كه در نتيجه دلبستگى، از پرداخت آن سرباز مى زنند، آلوده اند و رشد نخواهند يافت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 4 - 42

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 11

11 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) أنّه قال : من تمام الصوم اعطاء الزكاة . . . و من صام فلم يؤدّها فلاصوم له إذا تركها متعمداً . . . إنّ اللّه عزّوجلّ بدأ بها قبل الصلاة فقال : { قد أفلح من تزكّى . و ذكر اسم ربّه فصلّى } ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: از [شرايط ]تمام بودن روزه، دادن زكات است . .. و كسى كه روزه بگيرد; ولى زكات را نپردازد، روزه براى او نيست در صورتى كه ترك زكات از روى عمد باشد ... خداى عزّوجلّ زكات را در ابتدا و قبل از نماز، آورده و فرموده است: قد أفلح من تزكّى . و ذكر اسم ربّه فصلّى}.

آثار روانى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 4 - 6

6 - پرداخت زكات ، مايه طهارت جان و سلامت روان است .

و الذين هم للزكوة ف_علون

آثار زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 48 - 4

4 - برپايى نماز ، پرداخت زكات و شركت در نماز جماعت از جمله سبب هاى كارساز براى

دور ماندن از عذاب ها و مخاطرات روز قيامت

و أقيموا الصلوة . .. واتقوا يوماً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 110 - 2،3،4

2 - برپاداشتن نماز و پرداخت زكات ، داراى نقشى بسزا در آماده سازى مسلمانان براى برخورد با دشمنان

فاعفوا و اصفحوا حتى يأتى اللّه بأمره . .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

چون وجوب نماز و زكات، پيش از نزول اين آيه براى مسلمانان بيان شده بود; معلوم مى شود: تأكيد بر آن در اين آيه، ارائه رهنمودى است براى تحقق امر ياد شده در آيه (فاعفوا و اصفحوا) و نيز فراهم آمدن زمينه جهاد و مبارزه كه فراز {حتى يأتى اللّه بأمره} بدان اشاره دارد. در برداشت فوق {أقيموا الصلاة ...} در ارتباط با {حتى يأتى ...} معنا شده است.

3 - اقامه نماز و اداى زكات ، عامل شكيبايى بر آزار هاى دشمنان و زمينه ساز مدارا كردن با ايشان است .

فاعفوا و اصفحوا . .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

در برداشت فوق، جمله {أقيموا الصلاة . ..} در ارتباط با {فاعفوا واصفحوا} ملاحظه شده است. در اين لحاظ هدف از تأكيد بر اقامه نماز و پرداخت زكات، ايجاد توان براى اطاعت امر خداوند (لزوم عفو و گذشت و مدارا كردن با دشمنان) است.

4 - مسلمانان صدر اسلام ، موظف به تقويت بنيه اعتقادى و اقتصادى خويش با برپا كردن نماز و پرداخت زكات ( براى مهيّا شدن زمينه هاى جهاد و مبارزه )

حتى يأتى اللّه بأمره . .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

2 - بقره - 2 - 277 - 9،11،13

9 _ آرامش درونى ، دستاورد ايمان و عمل صالح به ويژه نماز و زكات

انّ الّذين امنوا و عملوا الصّالحات . .. و لا خوف عليهم و لا هم يحزنون

بنابراينكه نداشتن {خوف} و {حزن} (آرامش درونى) علاوه بر آخرت، مربوط به دنيا نيز باشد.

11 _ ايمان ، عمل صالح ، نماز و زكات ، موجب آرامش خاطر

انّ الّذين امنوا . .. و لا هم يحزنون

13 _ ايمان و عمل صالح به ويژه نماز و زكات زمينه نفى ربا در جامعه

يمحق اللّه الرّبوا . .. امنوا و عملوا الصّالحات

ذكر اين آيه پس از آيات قبل (در مورد ربا) رهنمودى است براى از بين بردن ربا در جامعه.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 77 - 8

8 _ نقش اقامه نماز و پرداخت زكات ، در خودسازى و آمادگى براى جهاد و فداكارى

الم تر الى الّذين قيل لهم كفّوا ايديكم و اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة فلمّا كتب ع

فرمان خداوند به برپايى نماز و اداى زكات، پس از نهى از مبارزه مسلحانه، دلالت بر اين دارد كه تا اقامه نماز و اداى زكات جايگاه خويش را در جامعه نيابد، شرايط براى مبارزه و جهاد آماده نمى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 12 - 20،21

20 _ اقامه نماز ، پرداخت زكات ، ايمان به پيامبران و يارى آنان و انفاق در راه خدا ، موجب تكفير ( ناديده گرفتن ) قطعى گناهان و دخول حتمى در بهشت

لئن اقمتم . .. لاكفرن

عنكم سياتكم و لادخلنكم جنت

21 _ تكفير ( ناديده گرفتن ) گناهان بنى اسرائيل و دخول آنان به بهشت در گرو اقامه نماز ، پرداخت زكات ، ايمان به پيامبران و يارى آنان و انفاق در راه خدا

لئن اقمتم الصلوة . .. و لادخلنكم جنت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 5 - 9

9 _ اقامه نماز و پرداخت زكات ، شرط پذيرش اسلام مشركان و كافران

فإن تابوا و أقاموا الصلوة و ءاتوا الزكوة فخلّوا سبيلهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 18 - 9

9 _ ايمان به خدا و روز رستاخيز ، اقامه نماز و پرداخت زكات و نترسيدن از غير خدا ، زمينه ساز ره يابى به صراط مستقيم و قرار گرفتن در زمره ره يافتگان

من ءامن باللّه و اليوم الأخر . .. فعسى أولئك أن يكونوا من المهتدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 71 - 21

21 _ امر به معروف ، نهى از منكر ، اقامه نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از خدا و رسولش ، عامل جلب رحمت ويژه الهى

يأمرون بالمعروف . .. أولئك سيرحمهم اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 8،11

8 _ پرداخت صدقه و زكات ، مايه تطهير ( پاكى روح از آلودگى ) و تزكيه ( رشد معنوى ) انسان است .

خذ من أمولهم صدقة تطهرهم و تزكيهم

11 _ پرداخت صدقه ( زكات ) ، تضمين كننده پاكى جامعه و شكوفايى

اقتصاد آن *

خذ من أمولهم صدقة تطهرهم و تزكيهم

برداشت فوق بر اين اساس است كه تطهير و رشد، صرفاً فردى نباشد و نظر به حيثيت اجتماعى آن نيز داشته باشد. به تعبير ديگر، صدقه و زكات، از آن جهت كه تعديل ثروت را به دنبال دارد، عدالت اجتماعى را تضمين مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 104 - 9

9 _ انفاق و پرداخت صدقات از نشانه هاى اصلى و جلوه توبه راستين است .

أن اللّه هو يقبل التوبة عن عباده و يأخذ الصدقت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 10 - 3

3 _ خشوع در نماز ، اجتناب از لغو ( گفتاربيهوده و كردار عبث ) ، پرداخت زكات ، عفت و پاك دامنى ، امانت دارى ، پايبندى به عهد و پيمان و اهميت دادن به نماز و انجام به موقع آن ، تضمين كننده رستگارى اخروى و دستيابى مؤمنان به بهشت

قد أفلح المؤمنون . الذين هم ... أُول_ئك هم الورثون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 16

16 - مردمانى كه همواره به ياد خدا هستند ، نماز به پا مى دارند ، زكات مى پردازند و از قيامت مى ترسند ، از روزى فراوان و بى شمار برخورداراند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما عملوا و يزيد

{حساب} به معناى شمارش است و {بغير حساب} (بى شمارش) مى تواند كنايه از كثرت و فراوانى باشد.

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 56 - 6،7،8

6 - مؤمنان نيكوكار در سايه برپايى نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از پيامبر ( ص ) مشمول رحمت خدا هستند .

وعد اللّه الذين ءامنوا منكم و عملوا الص_لح_ت. .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

7 - برپايى نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از پيامبر ( ص ) و رهبران الهى ، مايه جلب رحمت خدا است .

و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة و أطيعوا الرسول لعلّكم ترحمون

8 - اميد به برخوردارى از رحمت خدا در پرتو اقامه نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از پيامبر ( ص ) اميدى به جا و شايسته

و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة و أطيعوا الرسول لعلّكم ترحمون

از اين كه خداوند پس از توصيه مؤمنان به اقامه نماز، پرداخت زكات و فرمان برى از پيامبر(ص)، آنان را به رحمت خويش اميدوار ساخته است به دست مى آيد كه اميد داشتن به رحمت خدا، پس از عمل به توصيه هاى الهى، اميدى به جا و شايسته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 3 - 4

4 - اقامه نماز و پرداخت زكات ، داراى پيوندى عميق با يقين به آخرت

الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و هم بالأخرة هم يوقنون

جمله {و هم بالأخرة. ..} حال معلله است; يعنى، يقين داشتن آنان به آخرت و كيفر و پاداش الهى، آنها را پايبند به اقامه نماز و پرداخت زكات مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 7 - 11

11 -

پرداخت زكات و انفاق مال در راه خدا ، از نمود هاى بارز اعتقاد به توحيد و جهان آخرت

و ويل للمشركين . الذين لايؤتون الزكوة و هم بالأخرة هم ك_فرون

از مفهوم مخالف آيه، مطلب ياد شده استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 8 - 5

5 - انفاق در راه خداوند ( پرداخت زكات ) ، نشانگر ايمان و نمونه گوياى عمل صالح

و ويل للمشركين . الذين لا يؤتون الزكوة ... إنّ الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت

آداب اداى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 55 - 8

8 _ حالت خضوع و فروتنى در پرداخت صدقه و زكات ، از شرايط لازم براى تصدى حكومت و ولايت بر اهل ايمان

انما وليكم اللّه . .. الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و هم ركعون

در برداشت فوق، ركوع به معناى لغوى آن (خضوع) گرفته شده است.

آداب زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 20 - 30

30 - زكات ، بايد به بهترين صورت و مناسب ترين چيز براى فقيران پرداخت شود .

و أقرضوا اللّه قرضًا حسنًا

اجبار بر زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 25

25 _ از امام صادق ( ع ) روايت شده كه فرمود : { يجبر الامام النّاس على اخذ الزكوة من اموالهم لانّ اللّه عز و جل قال : { خذ من اموالهم صدقة . . . } . . . ;

امام، مردم را

مجبور مى كند كه از اموال آنان زكات گرفته شود; زيرا خداى عزو جل فرموده: از اموال آنان صدقه بگير . ..}.

اجتناب از اداى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 137 - 10

10 _ ارتكاب گناهانى همچون شرابخوارى ، زنا و نپرداختن زكات ، با اعتقاد به گناه بودن آنها ، كفر است .

إنّ الذين ءامنوا ثم كفروا

ابو بصير از معصوم(ع) روايت كرده است كه پس از تلاوت {ان الذين ءامنوا ثم كفروا ثم ءامنوا ثم ازدادوا كفراً} امام فرمود: من زعم ان الخمر حرام ثم شربها، و من زعم ان الزنا حرام ثم زنى، و من زعم ان الزكوة حق و لم يؤدها.

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 281، ح 288; نورالثقلين، ج 1، ص 563، ح 623.

احكام زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 43 - 3

3 - نماز و زكات ، از واجبات دينى اسلام و از اركان عملى آن است .

و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

دعوت به اقامه نماز و پرداخت زكات، پس از فراخواندن اهل كتاب به ايمان، بيانگر اهميت خاص نماز و زكات در ميان ساير تكاليف عملى اسلام است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 141 - 10،11،12،17،19

10 _ خداوند حقى براى خود در محصولات كشاورزى قرار داده است.

و ءاتوا حقه يوم حصاده

مرجع ضمير {حقه}، به قرينه صدر آيه، ممكن است {الله} باشد.

11 _ لزوم پرداخت بخشى از محصولات كشاورزى به هنگام چيدن ميوه ها و درو كردن غلات

و ءاتوا حقه يوم

حصاده

12 _ حكم زكات در مكه شامل همه محصولات كشاورزى مى شده است. *

جنت . .. و النخل و الزرع ... و الزيتون و الرمان ... و ءاتوا حقه يوم حصاده

فرمان به اداى حق محصولات كشاورزى در روز چيدن اختصاص به محصولات خاصى، مانند غلات، ندارد. و چون در آيات مكى ديگر نيز فرمان زكات ياد شده، محتمل است فرمان به {ايتاء حق الحصاد} اشاره به همان حكم زكات باشد.

17 _ عن أبى عبدالله(ع): لاتصرم بالليل و لاتحصد بالليل . .. و إن حصدت بالليل لم يأتك السؤال و هو قول الله تعالى: {و ءاتوا حقه يوم حصاده} ... يعنى القبضة بعد القبضة إذا حصدته و إذا خرج فالحفنة بعد الحفنة ... .

از امام صادق(ع) روايت شده است: ميوه را در شب نچين و شبانه درو نكن . .. زيرا اگر در شب، درو كنى فقيران نزد تو نمى آيند و اين سخن خداوند متعال است كه مى فرمايد: {حق محصول را روز درو بپردازيد} ... يعنى هنگام درو، دسته دسته و هنگام جدا شدن دانه، مشت مشت بپردازيد ... .

19 _ عبدالله بن سنان عن أبى عبدالله(ع) قال: سألته عن قوله: {و ءاتوا حقه يوم حصاده} قال: اعط من حضرك من المسلمين و إن لم يحضرك إلا مشرك فاعطه.

عبدالله بن سنان گويد: از امام صادق(ع) درباره {و ءاتوا حقه يوم حصاده} سؤال كردم، فرمود: اگر كسى از مسلمانان هنگام برداشت محصول حضور داشت، حق الحصاد را به او بده و اگر كسى غير از مشرك نبود، به او بپرداز.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 60

- 1،2،4

1 _ لزوم پرداخت صدقات و زكات به نيازمندان ( فقرا ) ، تهيدستان ( مساكين ) و كارگزاران امور صدقات

إنما الصدقت للفقراء و المسكين و العملين عليها

2 _ وجوب صرف صدقات بر تأليف قلوب ، آزادى بردگان ، بدهكاران ، راه خدا و در راه ماندگان

إنما الصدقت . .. و المؤلفة قلوبهم و فى الرقاب و الغرمين و فى سبيل اللّه و ابن ال

4 _ صرف صدقات ( زكات ) ، بجز در موارد هشتگانه ( فقرا و . . . ) ممنوع است .

إنما الصدقت للفقراء . .. و ابن السبيل

آيه شريفه در مقام بيان موارد صرف صدقات است. به كارگيرى كلمه {إنما} _ كه براى افاده حصر است _ بيانگر اين است كه صرف صدقات در غير موارد هشتگانه اى كه آيه شريفه متعرض آن شده، ممنوع است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 2،5،25،27

2 _ اموال و دارايى هاى گوناگون انسان ، متعلق صدقه ( زكات ) است .

خذ من أمولهم صدقة

{مال} (مفرد اموال) اسم جنس است و شامل هر آنچه را كه آدمى به دست بياورد مى شود.

5 _ تنها بخشى از اموال و دارايى ها به عنوان صدقه و زكات دريافت مى شود ; نه تمامى آن .

خذ من أمولهم صدقة

برداشت فوق، با توجه به استعمال {مِنْ تبعيضيه} به دست آمده است; يعنى، بخشى از اموال آنان را به عنوان صدقات اخذ كن.

25 _ از امام صادق ( ع ) روايت شده كه فرمود : { يجبر الامام النّاس على اخذ الزكوة من اموالهم لانّ اللّه عز و

جل قال : { خذ من اموالهم صدقة . . . } . . . ;

امام، مردم را مجبور مى كند كه از اموال آنان زكات گرفته شود; زيرا خداى عزو جل فرموده: از اموال آنان صدقه بگير . ..}.

27 _ عبداللّه بن سنان گويد : امام صادق ( ع ) فرمود : { لما انزلت آية الزكوة { خذ من اموالهم صدقة . . . } . . . فامر رسول اللّه ( ص ) مناديه فنادى فى الناس ان اللّه فرض عليكم الزكوة . . . ففرض اللّه عز و جل عليهم من الذهب و الفضة و فرض الصدقة من الابل و البقر و الغنم و من الحنطة و الشعير و التمر و الزبيب . . . و عفا لهم عما سوى ذلك . . . ;

چون آيه زكات نازل شد كه {از اموال آنان صدقه بگير . ..} رسول خدا (ص) به منادى خود دستور داد و او در بين مردم ندا داد كه خداوند: بر شما زكات را واجب فرموده است; پس خداوند [زكات] را از طلا و نقره بر آنان واجب فرمود و نيز صدقه را از شتر، گاو، گوسفند، گندم، جو، خرما و كشمش واجب كرد ... و غير اينها را براى مردم گذشت نمود ...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 31 - 12

12- نماز و زكات ، در هيچ شرايطى نبايد ترك شود .

و أوص_نى بالصلوة والزكوة مادمت حيًّا

گرچه {مادمت حيّاً} مربوط به عيسى(ع) است، ولى به دليل اشتراك تكاليف، ديگر مسيحيان نيز به تكاليف او موظف اند و

هر گاه قرآن از اديان پيشين حكمى را نقل كرده و نسخ آن را گوشزد نكند، مسلمانان نيز بايد آن را تكليف خود بشمارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 60 - 4

4 - پرداخت زكات ، فقط بايد براى جلب رضاى خدا و دستيابى به سعادت اخروى باشد .

و الذين يؤتون . .. و قلوبهم وجلة أنّهم إلى ربّهم رجعون

احكام زكات فطره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 56 - 9

9 - { ابراهيم بن عبدالحميد عن أبى الحسن قال : سألته عن صدقة الفطر أواجبة هى بمنزلة الزكاة فقال : هى ممّا قال اللّه : { أقيموا الصلوة و آتوا الزكاة } هى واجبة . . . ;

ابراهيم بن عبدالحميد گويد: از امام رضا(ع) پرسيدم: آيا زكات فطره به منزله زكات واجب است؟ فرمود: زكات فطره، از همان زكاتى است كه خداوند فرموده: {. ..و آتوا الزكاة} و آن واجب است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 20 - 50

50 - { إبراهيم بن عبدالحميد عن أبى الحسن ( ع ) قال : سألته عن صدقة الفطرة أواجبةٌ ، هى بمنزلة الزكاة فقال : هى ممّا قال اللّه : أقيموا الصلاة و ءاتوا الزكاة هى واجبة ;

ابراهيم بن عبدالحميد گويد: از امام كاظم(ع) درباره صدقه فطره سؤال كردم كه آيا اين صدقه، واجب و به منزله زكات است؟ فرمود: صدقه فطره جزء زكاتى است كه خداوند فرموده است: {أقيموا الصلاة و ءاتوا الزكات} [بلى] صدقه فطره، واجب است}.

اخلاص در زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 60 - 4

4 - پرداخت زكات ، فقط بايد براى جلب رضاى خدا و دستيابى به سعادت اخروى باشد .

و الذين يؤتون . .. و قلوبهم وجلة أنّهم إلى ربّهم رجعون

اداى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 77 - 4

4 _ ضرورت بر پا داشتن نماز و پرداخت زكات

الم تر الى الّذين قيل لهم كفّوا ايديكم و اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 162 - 12

12 _ مؤمنان به خدا ، قيامت و قرآن ، بر پا دارندگان نماز و پرداخت كنندگان زكات ، از پاداش بزرگ الهى ، برخوردار خواهند شد .

أولئك سنؤتيهم أجراً عظيماً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 12 - 8،33

8 _ پيمان الهى از بنى اسرائيل بر اقامه نماز ، پرداخت زكات ، ايمان به پيامبران و انفاق در راه خدا

و لقد اخذ اللّه ميثق بنى اسرءيل . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً

به نظر مى رسد از جمله موارد ميثاق و پيمان الهى با بنى اسرائيل، مسائلى است كه جمله {لئن اقمتم . ..} آن را بيان مى كند.

33 _ اقامه نماز ، پرداخت زكات ، ايمان به پيامبران و نصرت آنان ، انفاق در راه خدا و وفادارى به پيمان هاى او ، راه ميانه است .

لئن اقمتم الصلوة . .. سواء السبيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

4 - مائده - 5 - 55 - 1،2،12

1 _ تنها خدا ، پيامبر ( ص ) و مؤمنان فروتن ، برپا دارنده نماز و پرداخت كننده زكات ، داراى حق ولايت و حكومت بر مؤمنان

انما وليكم اللّه و رسوله و الذين ءامنوا الذين . .. و يؤتون الزكوة و هم ركعون

در برداشت فوق، ركوع به معناى لغوى آن (خضوع) گرفته شده است.

2 _ خداوند ، معرف فردى از مؤمنان برپا دارنده نماز و ادا كننده زكات براى سرپرستى ديگران ، با ذكر نشانى معين و مشخص

انما وليكم اللّه . .. الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و هم ركعون

با توجه به اينكه جمله {و هم راكعون} جمله اى است حاليه و عامل آن فعل {يؤتون} است و نيز با توجه به ظهور {ركوع} در معناى مصطلح آن يعنى ركوع نماز، معلوم مى شود صفات شمرده شده، مخصوصاً آخرين صفت، عنوان مشير دارد ; يعنى براى معرفى شخصى معين است.

12 _ برپا داشتن نماز و پرداخت زكات ، نشانه ايمان

الذين ءامنوا الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة

{الذين يقيمون الصلوة} توصيف {الذين ءامنوا} است.

ارزش پرداخت زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 41 - 3

3 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، ارزش هاى محورى در جامعه اسلامى

من ينصره . .. الذين إن مكّنّ_هم فى الأرض ... و نهوا عن المنكر

اميدوارى به قبول زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 104 - 8

8 _ ترغيب گنهكاران از سوى خدا

به توبه كردن از خطاهايشان و نيز دادن صدقه ( زكات ) در راه خدا و اميدوار بودن به پذيرفته شدن آن

أن اللّه هو يقبل التوبة عن عباده و يأخذ الصدقت

اهميت اداى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 77 - 6

6 _ اهميّت بيشتر اقامه نماز و پرداخت زكات ، نسبت به ديگر عبادات فردى و اجتماعى

قيل لهم كفّوا ايديكم و اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة

چون در ميان واجبات، تنها به نماز و زكات اشاره شده، با اينكه قطعاً در آن زمان مسائلى ديگر نيز واجب بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 12 - 9،10

9 _ اهميت ويژه اقامه نماز ، پرداخت زكات و انفاق ، از ميان تكاليف الهى

لئن اقمتم الصلوة و ءاتيتم الزكوة . .. و اقرضتم

بى ترديد تكاليف بنى اسرائيل منحصر به آنچه ذكر شده نيست. بنابراين تصريح به آنها و نيز كافر خواندن ترك كنندگان آن تكاليف، دليل اهميت ويژه آنهاست.

10 _ نصرت و يارى خدا به بنى اسرائيل ، مشروط به اقامه نماز ، پرداخت زكات ، ايمان به پيامبران و انفاق در راه خدا

انى معكم لئن اقمتم الصلوة . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً

در برداشت فوق جمله {انى معكم} به منزله جواب شرط و قسم در {لئن اقمتم} گرفته شده است. يعنى در واقع، جمله {لئن اقمتم}، داراى دو جزء است: يكى {انى معكم} و ديگرى {لاكفرن ...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 55 - 7

7 _ بپاداشتن همواره

نماز با تمامى شرايط آن و كوتاهى نورزيدن در پرداخت زكات ، شرط شايستگى براى ولايت و حكومت بر مؤمنان

انما وليكم اللّه . .. الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و هم ركعون

اقامه نماز به معناى برپا داشتن آن با تمامى شرايط است و فعل مضارع {يقيمون} و {يؤتون}، حاكى از استمرار و تداوم اقامه نماز و پرداخت زكات است.

اهميت پرداخت زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 43 - 1

1 - خداوند ، بنى اسرائيل را به اقامه نماز و پرداخت زكات دعوت كرد .

يبنى إسرائيل اذكروا . .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 141 - 17

17 _ عن أبى عبدالله(ع): لاتصرم بالليل و لاتحصد بالليل . .. و إن حصدت بالليل لم يأتك السؤال و هو قول الله تعالى: {و ءاتوا حقه يوم حصاده} ... يعنى القبضة بعد القبضة إذا حصدته و إذا خرج فالحفنة بعد الحفنة ... .

از امام صادق(ع) روايت شده است: ميوه را در شب نچين و شبانه درو نكن . .. زيرا اگر در شب، درو كنى فقيران نزد تو نمى آيند و اين سخن خداوند متعال است كه مى فرمايد: {حق محصول را روز درو بپردازيد} ... يعنى هنگام درو، دسته دسته و هنگام جدا شدن دانه، مشت مشت بپردازيد ... .

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 78 - 20،22

20 - لزوم بر پاداشتن نماز و پرداخت زكات

فأقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

22 - برپاداشتن نماز

، پرداخت زكات و اعتصام به محور الهى ، اساسى ترين وظايف امت اسلامى

هو سمّيكم المسلمين . .. فأقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة و اعتصموا باللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 4 - 4

4 - اداى كامل و دائمى نماز و پرداخت دائم زكات ، از اعمال پسنديده و تكليف هاى شايسته است .

للمحسنين . الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة

اقامه چيزى، در لغت به معناى {اداى كامل حقوق آن} معنا شده است (مفردات راغب). مراد از اداى كامل حقِّ نماز، اتيان آن، با رعايت شرايط اش است.

اهميت زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 110 - 1،7،13

1 - ضرورت اقامه نماز و پرداخت زكات

و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

7 - اقامه نماز و پرداخت زكات ، بهترين كار نيك و ارجمندترين توشه براى سراى آخرت

أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة و ما تقدموا لأنفسكم من خير تجدوه عنداللّه

{خير} (كار نيك و پسنديده) شامل نماز نيز مى شود. بنابراين نام بردن از آنها براى رساندن اين معناست كه: اين دو فريضه، از بهترين كارهاى نيك و سودمندترين توشه ها براى آخرت است.

13 - خداوند ، بى نياز از اعمال خير بندگان ( اقامه نماز ، پرداخت زكات و . . . )

و ما تقدموا لأنفسكم من خير تجدوه عنداللّه

هدف از آوردن قيد {لأنفسكم} (براى خودتان) توجه دادن انسانها به اين حقيقت است كه: آنچه انجام مى دهيد خود از آن بهره مى گيريد. مبادا خيال كنيد كه خداوند به آنها نيازمند است و سودى عايد او مى شود.

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 177 - 6

6 - برپايى نماز ، پرداخت زكات ، وفاى به عهد ، صبر در مشكلات و استقامت در نبرد از وظايف اهل ايمان و از مسائل اساسى دين

ليس البر أن تولوا وجوهكم . .. و لكن البر من ... و أقام الصلوة ... والصبرين فى ال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 162 - 13

13 _ اهميت والاى نماز و زكات و عنايت ويژه الهى نسبت به اقامه كنندگان نماز

و المقيمين الصلوة و المؤتون الزكوة

منصوب آوردن {المقيمين} به تقدير {امدح} و {اخص} براى تأكيد بيشتر به اهميت نماز و عنايت خاص خداوند به اقامه كنندگان آن است و ذكر زكات در بين ديگر عبادتها و واجبات، حكايت از اهميت ويژه آن دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 55 - 14،15

14 _ اهميت ويژه نماز ، زكات و انفاق ، در ميان عبادات و فرايض دينى

الذين ءامنوا الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة

15 _ اهميت ويژه نماز ، نسبت به زكات و انفاق

يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة

تقدم ذكرى اقامه نماز بر پرداخت زكات، حكايت از اهميت والاتر نماز دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 5 - 15،16

15 _ اقامه نماز و پرداخت زكات ، از نشانه هاى اصلى و ضرورى مسلمان بودن است .

فاقتلوا المشركين . .. فإن تابوا و أقاموا الصلوة و ءاتوا الزكوة فخلّوا سبيلهم

از اينكه خداوند در پذيرش توبه مشركان و

اسلام آوردن آنان تنها دو عمل (نماز و زكات) را از آنان خواسته است، مطلب فوق استفاده مى شود.

16 _ اهميت و جايگاه بلند نماز و زكات در ميان ساير فرايض و تكاليف الهى

فإن تابوا و أقاموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 11 - 2،6

2 _ اقامه نماز و پرداخت زكات ، از نشانه هاى ضرورى مسلمانى است .

فإن تابوا و اقاموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

6 _ پذيرش اسلامِ كفار ، مشروط به اقامه نماز و پرداخت زكات است .

فإن تابوا و اقاموا الصلوة و ءاتوا الزكوة فإخونكم فى الدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 18 - 6،7،8

6 _ ايمان ( اعتقاد به خدا و روز بازپسين ) و عمل ( اقامه نماز و پرداخت زكات ) دو ركن اساسى و جدايى ناپذير دين الهى

إنما يعمر مسجد اللّه من ءامن باللّه و اليوم الأخر و أقام الصلوة و ءاتى الزكوة

7 _ اقامه نماز و پرداخت زكات از مهمترين تكاليف شريعت الهى

و أقام الصلوة و ءاتى الزكوة

از اينكه خداوند، پس از ذكر شرط ايمان، تنها نماز و زكات را از ميان ديگر تكاليف شريعت بيان كرده است، برداشت فوق به دست مى آيد.

8 _ اقامه نماز ، پرداخت زكات و بيم داشتن از خدا و نهراسيدن از غير او ، نشانه هاى ايمان راستين

من ءامن باللّه و اليوم الأخر و أقام الصلوة و ءاتى الزكوة و لم يخش إلا اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 -

71 - 10،11

10 _ اقامه نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از خدا و رسول ، از نشانه هاى بارز مؤمنان

و المؤمنون و المؤمنت . .. و يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة

11 _ ويژگى و اهميت اقامه نماز و پرداخت زكات ، در ميان ساير تكاليف دينى

و المؤمنون و المؤمنت . .. و يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة

با توجه به اينكه جمله {يطيعون اللّه و رسوله} فراگيرنده تمامى تكاليف عبادى و غير عبادى است; ذكر جداگانه اقامه نماز و پرداخت زكات، نشان از ويژگى و اهميت والاى آن دو، در ميان ساير عبادات و وظايف است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 15

15 _ پرداخت زكات ، امرى مهم و شايسته قدردانى از سوى مدير جامعه اسلامى

خذ من أمولهم صدقة . .. و صل عليهم إن صلوتك سكن لهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 104 - 7

7 _ اهميت پرداخت زكات و صدقات ، و جايگاه ويژه آن در ميان تكاليف دينى

و يأخذ الصدقت

از اينكه خداوند خود را به عنوان دريافت كننده صدقه معرفى كرده است، برداشت فوق استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 31 - 9،12

9- نماز و زكات ، ( اظهار بندگى و انفاق ) در بين تكاليف الهى ، از اهميت ويژه اى برخوردار است .

و أوص_نى بالصلوة والزكوة

سفارش مستقيم خداوند در مورد نماز و زكات، گوياى اهميت و نقش مهم آن دو در نيل به كمال است.

12- نماز و زكات ،

در هيچ شرايطى نبايد ترك شود .

و أوص_نى بالصلوة والزكوة مادمت حيًّا

گرچه {مادمت حيّاً} مربوط به عيسى(ع) است، ولى به دليل اشتراك تكاليف، ديگر مسيحيان نيز به تكاليف او موظف اند و هر گاه قرآن از اديان پيشين حكمى را نقل كرده و نسخ آن را گوشزد نكند، مسلمانان نيز بايد آن را تكليف خود بشمارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 55 - 2،4

2- نماز ، زكات و انفاق ، داراى اهميت ويژه در آيين اسماعيل صادق الوعد

و كان يأمر أهله بالصلوة و الزكوة

اصرار حضرت اسماعيل(ع) بر نماز و زكات (انفاق)، نشان اهميت آن دو، در آيين آن حضرت بود.

4- تحقق فريضه هاى نماز و زكات ، نيازمند پى گيرى و تبليغ و ترويج مداوم

و كان يأمر أهله بالصلوة والزكوة

{كان يأمر . ..}، يعنى اسماعيل(ع) به طور پيوسته بر انجام نماز و اداى زكات فرمان مى داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 73 - 11

11- ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( ع ) ، مأمور به انجام كار نيك ، برپاداشتن نماز و پرداخت زكات

و أوحينا إليهم فعل الخيرت و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 41 - 5

5 - نماز ، زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، مهم ترين تكاليف دينى

أقاموا الصلوة . .. و نهوا عن المنكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 4 - 3

3 - پرداخت زكات ،

توصيه اى الهى به اهل ايمان

قد أفلح المؤمنون . .. و الذين هم للزكوة ف_علون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 56 - 1،2

1 - مؤمنان ، وظيفه دار برپايى نماز و پرداخت زكات

وعد اللّه الذين ءامنوا. .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

2 - نماز و زكات ، از مهم ترين و با ارزش ترين فريضه ها و احكام الهى

وعد اللّه الذين ءامنوا منكم و عملوا الص_لح_ت . .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

برداشت فوق با توجه به اختصاص به ذكر يافتن نماز و زكات، پس از بيان اعمال صالح _ كه نماز و زكات نيز جزء آنها مى باشد _ قابل استفاده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 3 - 5

5 - اهميت اقامه نماز و پرداخت زكات در مجموعه تكاليف دينى

الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة

از آن جا كه تكاليف دينى، منحصر در نماز و زكات نيست، بسنده كردن به آن دو بيانگر اهميت بسيار آنها در ميان تكاليف دينى مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 4 - 2

2 - نماز و زكات ، در ميان اعمال عبادى و مالى ، جايگاه والا و ويژه اى دارند .

الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة

ذكر نماز و زكات (صدقه) از ميان ساير مسايل عبادى ، براى توصيف محسنان، نشان دهنده جايگاه ويژه آنها است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 33 - 10

10 - نماز و زكات ،

به عنوان دو وظيفه عبادى و مالى ، داراى اهميتى خاص در ميان تكليف هاى دينى است .

و أقمن الصلوة و ءاتين الزكوة

ذكر نماز و زكات از ميان ساير تكليف ها، نشان از اهميت والاى آن دو دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 7 - 2

2 - انفاق و رسيدگى به امور معيشتى نيازمندان ( پرداخت زكات ) ، از ركن هاى عملى شريعت

و ويل للمشركين . الذين لايؤتون الزكوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 13 - 8،10،12

8 - مسلمانان ، موظف به پرداخت زكات اند .

و ءاتوا الزكوة

10 - اقامه نماز ، پرداخت زكات و فرمانبردارى از خدا و پيامبراكرم ( ص ) ، اركان عملى اسلام

فأقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة و أطيعوا اللّه و رسوله

12 - مسلمانان ، بايد بر اقامه نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از خدا و رسول او ، پايبند بوده و از سهل انگارى درباره آنها كيداً پرهيز نمايند .

فأقيموا الصلوة . .. و أطيعوا اللّه و رسوله

ارتباط صدر و ذيل آيه شريفه، بيانگر اين حقيقت است كه خداوند، هر چند درباره مسأله صدقه نجوا از كسانى كه نسبت به آن كوتاهى نمودند، سخت گيرى نكرد; لكن نسبت به اقامه نماز، پرداخت زكات و . .. هرگز تسامح نمى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 25 - 4

4 - لزوم انفاق و كمك به سائلان و محرومان جامعه ، افزون بر پرداخت زكات و خمس

للسائل و المحروم

انفاق به سائلان و محرومان

جامعه _ همان گونه كه مفسران يادآور شده اند _ پيش از واجب شدن زكات و خمس مقرر شده است. از آن جايى كه دليل قاطعى بر نفى اين فريضه و يا تبديل آن به زكات و خمس به دست نيامده است; مى توان مطلب ياد شده را استفاده كرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 11

11 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) أنّه قال : من تمام الصوم اعطاء الزكاة . . . و من صام فلم يؤدّها فلاصوم له إذا تركها متعمداً . . . إنّ اللّه عزّوجلّ بدأ بها قبل الصلاة فقال : { قد أفلح من تزكّى . و ذكر اسم ربّه فصلّى } ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: از [شرايط ]تمام بودن روزه، دادن زكات است . .. و كسى كه روزه بگيرد; ولى زكات را نپردازد، روزه براى او نيست در صورتى كه ترك زكات از روى عمد باشد ... خداى عزّوجلّ زكات را در ابتدا و قبل از نماز، آورده و فرموده است: قد أفلح من تزكّى . و ذكر اسم ربّه فصلّى}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 18 - 2

2 - پرداخت زكات ، برترين مصداق تقوا است .

الأتقى . الذى يؤتى ماله يتزكّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 7 - 7

7 - { قال أبوعبداللّه ( ع ) . . . قوله عزّوجلّ { و يمنعون الماعون } قال : هو القرض يُقْرِضُه و

المعروف يصطنعه و متاع البيت يعيره و منه الزكاة ;

امام صادق(ع) [درباره] سخن خداى عزّوجلّ {و يمنعون الماعون} فرمود: ماعون، قرضى است كه [انسان] به ديگرى مى دهد و كار نيكى است كه [درباره ديگران ]انجام مى دهد و وسايل خانه است كه عاريه مى دهد و از [مصاديق] ماعون، زكات است}.

اهميت زكات فطره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 31 - 16

16- { قال الصادق ( ع ) فى قوله { و أوصانى بالصلاة والزكاة } قال : زكاة الرؤوس ;

امام صادق(ع) در باره سخن عيسى(ع) {و أوصانى بالصلاة والزكاة} فرمود: مقصود زكات سرانه، (يعنى فطره) است}.

باديه نشينان و زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 98 - 1،5

1 _ گروهى از بدويان بى فرهنگ در عصر بعثت ، انفاق ( زكات و صدقات ) را غرامت و تاوان تلقى مى كردند .

و من الأعراب من يتخذ ما ينفق مغرماً

5 _ نارضايتى و خشم شديد برخى از باديه نشينان از انفاق هاى مالى و پرداخت ماليات به پيامبر ( ص ) و حكومت اسلامى

و من الأعراب . .. و يتربّص بكم الدوائر

بنى اسرائيل و زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 83 - 23

23 - بنى اسرائيل ، جز اندكى از آنان ، با مردمان معاشرت نيكو نداشتند ، نماز را اقامه نكردند و از پرداخت زكات طفره رفتند .

و قولوا للناس حسناً و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة ثم توليتم إلا قليلا منكم

بى اعتنايى به

اداى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 5 - 12

12 - اهل كتاب ، به نماز و زكات در آيين خويش ، بى اعتنا بودند .

و ما تفرّق الذين أُوتوا الكت_ب . .. و ما أُمروا إلاّ... و يقيموا الصلوة و يؤتوا

بى لياقتى تاركان زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 18 - 5

5 _ كافران ، مشركان و مسلمانان بى مبالات و ناپايبند به نماز و زكات ، فاقد صلاحيت تعمير و رسيدگى به امور مساجدند .

إنما يعمر مسجد اللّه من ءامن باللّه و اليوم الأخر و أقام الصلوة و ءاتى الزكوة

پاداش زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 72 - 15

15 _ بهشت جاودان ، بوستان هاى پوشيده از درخت ، خانه هاى دلپذير و خشنودى خدا ، پاداش الهى به مؤمنان در برابر امر به معروف و نهى از منكر ، اقامه نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از خدا و رسول ( ص )

و المؤمنون و المؤمنت . .. يأمرون بالمعروف ... و يطيعون اللّه و رسوله ... وعد الل

پرداخت زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 83 - 7،18

7 - بر پا داشتن نماز و پرداختن زكات ، از عهد ها و پيمان هاى خدا با بنى اسرائيل

و إذ أخذنا ميثق بنى إسرءيل . .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

18 - معاشرت نيكو با مردم اقامه نماز و اداى زكات ، از مصداق

هاى اعمال شايسته است .

و عملوا الصلحت . .. و قولوا للناس حسناً و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 177 - 26

26 - برپايى نماز ، پرداخت زكات ، پايبندى به عهد ها و صبر و پايدارى در تنگنا ها و شدايد از ويژگى هاى نيكان

و لكن البر من . .. أقام الصلوة ... والصبرين فى البأساء و الضراء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 271 - 11

11 _ حسن پرداخت صدقات واجب ( زكات ) ، به صورت آشكار و پرداخت صدقات مستحب ، به صورت پنهان

ان تبدوا الصّدقات

امام باقر (ع) درباره آيه {ان تبدوا . .. } فرمود: هى يعنى الزكاة المفروضة. و در پاسخ سؤال از {و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء} فرمود: يعنى النافلة ...

_______________________________

كافى، ج 4، ص 60، ح 1 ; نورالثقلين، ج 1، ص 289، ح 1145.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 277 - 1،3

1 _ مؤمنان داراى عمل صالح ، برپادارندگان نماز و پرداخت كنندگان زكات ، بهره مندان از پاداش ويژه الهى

ان الذين امنوا و عملوا الصالحات و اقاموا الصلوة و اتوا الزكوة لهم اجرهم عند ربّه

كلمه {عند ربّهم} اشاره به پاداشى ويژه دارد.

3 _ پاداش الهى براى مؤمنان داراى عمل صالح ، برپادارندگان نماز و پرداخت كنندگان زكات ، نتيجه عمل خير آنها

لهم اجرهم عند ربّهم

{اجر} به معناى مزد، در برابر عملكرد شخص به كار برده مى شود; بنابراين پاداش آنان مزد و اجر عملشان

خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 186 - 23

23 _ پرداخت زكات ، مصداق آزمايش در اموال و واداشتن خويش به صبر ، آزمايش در انفس است .

لتبلونّ فى اموالكم و انفسكم

امام رضا (ع) پس از تلاوت آيه فوق فرمود: {لتبلونّ فى اموالكم} باخراج الزكاة و {فى انفسكم} بتوطين الانفس على الصبر.

_______________________________

عيون اخبار الرّضا (ع)، ج 2، ص 89، ح 1 ; نورالثقلين، ج 1، ص 421، ح 474.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 60 - 1

1 - پرداخت زكات ، يكى ديگر از لازمه هاى ايمان راستين

و الذين يؤتون ما ءاتوا . .. أنّهم إلى ربّهم رجعون

{إيتاء} (مصدر {يؤتون}) به معناى دادن است. {ما} نيز كنايه از زكات و مفعول {يؤتون} مى باشد. {و قلوبهم وجلة} حال است براى ضمير فاعل در {يؤتون}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 4 - 1

1 - اقامه همواره نماز ، و پرداخت مداوم زكات و يقين به آخرت ، از صفات محسنان است .

هدًى و رحمة للمحسنين . الذين يقيمون ... و هم بالأخرة هم يوقنون

فعل هاى مضارع {يقيمون} و {يؤتون} دلالت بر استمرار دارند. لازم به ذكر است كه {زكات} در اين آيه، به قرينه مكى بودن سوره، زكات اصطلاحى نيست، بلكه اِعانه هاى مالى است. گفتنى است در صورتى كه جمله {الذين يقيمون...} جمله وصفى و يا بدلى باشد، مفيد معناى ياد شده است.

تاركان جهاد و زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7

- توبه - 9 - 103 - 6

6 _ اجازه خداوند به پيامبر ( ص ) در مورد گرفتن صدقه ( زكات ) از جهاد گريزانى كه به گناه خويش معترف بودند .

و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم . .. خذ من أمولهم صدقة

برداشت فوق با توجه به شأن نزول آيه است كه برخى از متخلفان از جنگ تبوك، نادم شدند و در قبال خطاى خويش، پيشنهاد كردند كه تمام اموالشان را به عنوان صدقه بپردازند.

تاركان زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 83 - 23

23 - بنى اسرائيل ، جز اندكى از آنان ، با مردمان معاشرت نيكو نداشتند ، نماز را اقامه نكردند و از پرداخت زكات طفره رفتند .

و قولوا للناس حسناً و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة ثم توليتم إلا قليلا منكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 7 - 1

1 - پرداخت نكردن زكات ، از ويژگى هاى مشركان

و ويل للمشركين . الذين لايؤتون الزكوة

تاريخ تشريع زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 7 - 3

3 - انفاق و رسيدگى به نيازمندان ( پرداخت زكات ) ، از احكام تشريع شده در اوايل بعثت

الذين لايؤتون الزكوة

با توجه به نزول آيات در اوايل بعثت، مطلب بالا برداشت شده است.

تاريخ زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 98 - 4

4 _ وجود ماليات و انفاق هاى مالى واجب در عصر پيامبر ( ص )

و من الأعراب من يتخذ ما

ينفق مغرماً و يتربّص بكم الدوائر

جمله {تربّص بكم الدوائر} دلالت مى كند كه باديه نشينان در انتظار فرصتى براى شانه خالى كردن از انفاق هستند، بنابراين خود را در پرداخت آن مجبور مى ديدند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 55 - 3

3- نماز ، زكات و انفاق ، داراى سابقه اى ديرينه در اديان الهى

و كان يأمر أهله بالصلوة و الزكوة

تداوم پرداخت زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 71 - 12

12 _ مداومت بر اقامه نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از خدا و رسول از ويژگى هاى مؤمنان راستين

و يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و يطيعون اللّه و رسوله

به كارگيرى فعل مضارع (يقيمون، يؤتون و يطيعون) بيانگر تداوم و استمرار است.

تداوم زكات اولياء الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 37 - 2

2 - هيچ داد و ستد و تجارتى ، مردمان والا مقام و الهى را از ياد خدا ، برپايى نماز و پرداخت زكات ، غافل نمى سازد .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة

والا مقامى و بزرگى در برداشت ياد شده، از تنوين {رجال} _ كه براى تفخيم مى باشد _ استفاده شده است و اين كه هيچ داد و ستدى از ياد خدا بازدارنده نيست، از نكره در سياق نفى _ كه مفيد عموم مى باشد _ به دست آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 -

38 - 3

3 - دستيازى به بهترين پاداش هاى خداوند ، هدف مردمانى كه هيچ اشتغالى آنان را از تسبيح و ذكر دايم خدا ، بر پايى نماز و پرداخت زكات بازنمى دارد .

يسبّح . .. رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة

برداشت فوق، بر اين اساس است كه لام {ليجزى} براى غايت باشد; يعنى، مردان الهى براى دستيابى به بهترين پاداش خداوند، همواره به ياد او هستند. و از نافرمانى او در هراس مى باشند.

ترك زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 12 - 31

31 _ انكار هر يك از رسولان الهى و ترك يارى آنان ، بر پا نداشتن نماز ، نپرداختن زكات و خوددارى از انفاق ، كفر و ضلالت است .

لئن اقمتم الصلوة . .. فمن كفر

ترك زكات اهل كتاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 6 - 5

5 - اهل كتاب و مشركان ، در صورت خوددارى از پذيرش اسلام ، از عبادت خالصانه خداوند محروم مانده و خود را از بركات نماز و زكات دور ساخته اند .

و ما أُمروا إلاّ ليعبدوا اللّه مخلصين له الدين حنفاء و يقيموا الصلوة و يؤتوا الز

ترك زكات مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 6 - 5

5 - اهل كتاب و مشركان ، در صورت خوددارى از پذيرش اسلام ، از عبادت خالصانه خداوند محروم مانده و خود را از بركات نماز و زكات دور ساخته اند .

و

ما أُمروا إلاّ ليعبدوا اللّه مخلصين له الدين حنفاء و يقيموا الصلوة و يؤتوا الز

تشريع زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 77 - 7

7 _ تقدّم تشريع نماز و زكات بر تشريع جهاد

الم تر الى الّذين . .. اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة فلمّا كتب عليهم القتال

بنابر اينكه مراد از {فلمّا كتب} بيان اصل وجوب جهاد باشد، نه فراهم آمدن زمينه آن.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 141 - 13

13 _ حكم پرداخت حقوق مالى (زكات يا حق الحصاد) از محصولات كشاورزى در مكه نازل شده است.

و ءاتوا حقه يوم حصاده

تشويق به زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 104 - 8

8 _ ترغيب گنهكاران از سوى خدا به توبه كردن از خطاهايشان و نيز دادن صدقه ( زكات ) در راه خدا و اميدوار بودن به پذيرفته شدن آن

أن اللّه هو يقبل التوبة عن عباده و يأخذ الصدقت

توصيه به زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 31 - 5،6

5- اقامه نماز و پرداخت زكات در تمامى عمر ، از توصيه هاى خداوند به عيسى ( ع ) در نخستين روز هاى زندگى او

و أوص_نى بالصلوة والزكوة مادمت حيًّا

6- عيسى ( ع ) در معرفى خويش به مردم ، دريافت فرمان خداوند به نماز و زكات را از ويژگى هاى خويش برشمرد .

و أوص_نى بالصلوة والزكوة مادمت حيًّا

توصيه به زكات گيرنده

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 13

13 _ توصيه خداوند به دعا كردن پيامبر ( ص ) و گيرندگان زكات ، براى زكات دهنده ، به هنگام دريافت آن

خذ من أمولهم . .. و صل عليهم

حقيقت زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 20 - 29

29 - زكات ، قرض دادن به خداوند است .

و ءاتوا الزكوة و أقرضوا اللّه قرضًا حسنًا

مفسران احتمال هايى درباره قرض به خدا مطرح كرده اند; كه يكى از آنها زكات است و مقصود اين است كه بايد به بهترين وجهى پرداخت شود.

خدا و اخذ زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 104 - 3

3 _ گيرنده زكات در حقيقت ، خداست و پيامبر ( ص ) و حاكم اسلامى تنها وسايطند .

خذ من أمولهم صدقة . .. و يأخذ الصدقت

خيريت زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 20 - 37

37 - شب زنده دارى ، تلاوت قرآن ، اقامه نماز ، پرداخت زكات و انفاق ، از مظاهر نيكوكارى و مصداق هاى بارز كار هاى خير

تقوم أدنى من ثلثى الّيل . .. فاقرءوا ما تيسّر من القرءان ... و ما تقدّموا لأنفسك

دعا براى زكات دهنده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 13

13 _ توصيه خداوند به دعا كردن پيامبر ( ص ) و گيرندگان زكات ، براى زكات دهنده ، به هنگام دريافت آن

خذ من أمولهم .

.. و صل عليهم

دعوت به اداى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 5 - 2،8،13

2 - اديان آسمانى ، از تعاليم انحرافى مبرّا بوده و مردم را تنها به عبادت خداوند ، اخلاص ، اعتدال در دين ، اقامه نماز و پرداخت زكات ، فرمان داده اند .

و ما تفرّق الذين أُوتوا الكت_ب . .. و ما أُمروا إلاّ ليعبدوا اللّه مخلصين له الد

حصر در {إلاّ ليعبدوا اللّه}، حصر اضافى و در مقايسه با تفرقه اى است كه آيه قبل آن را گريبان گير پيروان اديان آسمانى دانسته بود. بنابراين مفاد آيه اين است كه خداوند، به تفرقه فرمان نداده است; بلكه خواسته او توحيد، اعتدال، نماز و زكات است.

8 - استوارى و سامان بخشى ، ويژه دينى است كه بدون پيرايه باشد و مردم را به عبادت خالصانه و معتدل ، اقامه نماز و پرداخت زكات فرمان دهد .

و ما أُمروا إلاّ. .. و ذلك دين القيّمه

13 - اسلام ، دينى توحيدى و معتدل و فراخوان مردم به اقامه نماز و پرداخت زكات

و ما أُمروا إلاّ ليعبدوا اللّه مخلصين له الدين حنفاء و يقيموا الصلوة و يؤتوا الز

مراد از {الذين اُوتوا الكتاب} _ كه مرجع ضمير {أمروا} است _ ممكن است آن دسته از اهل كتاب باشد كه به اسلام كفر ورزيدند. در اين مبنا، {الذين كفروا} در آيه اول نيز، به همان گروه نظر دارد.

دعوت به زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 55 - 1

1- اسماعيل صادق الوعد ، همواره خويشاوندان و خانواده

اش را به نماز و زكات فرمان مى داد .

و كان يأمر أهله بالصلوة والزكوة

اهل هر مردى، قبيله و خويشاوندان او است (لسان العرب).

رستگارى مؤديان زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 5 - 7

7 - تنها برپادارندگان نماز و پرداخت كنندگان زكات و اهل يقين به آخرت ، رستگارند .

الذين يقيمون الصلوة . .. و أُول_ئك هم المفلحون

رفعت خانه مؤديان زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 37 - 4

4 - به اذن خدا خانه مردمان تسبيح گو ، ذاكر ، بر پا دارنده نماز و پرداخت كننده زكات ، داراى مجد و عظمت است .

فى بيوت أذن اللّه أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبّح له فيها . .. رجال لاتلهيهم تج_ر

روزى مؤديان زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 16

16 - مردمانى كه همواره به ياد خدا هستند ، نماز به پا مى دارند ، زكات مى پردازند و از قيامت مى ترسند ، از روزى فراوان و بى شمار برخورداراند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما عملوا و يزيد

{حساب} به معناى شمارش است و {بغير حساب} (بى شمارش) مى تواند كنايه از كثرت و فراوانى باشد.

رهبران دينى و اخذ زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 3

3 _ پيامبر ( ص ) و حاكم اسلامى ، موظف به گرفتن صدقه ( ماليات شرعى

) از مردم و منتظر نماندن براى اقدام خود مردم به پرداخت آن

خذ من أمولهم صدقة

به كارگيرى امر {خذ} (بگير) _ به جاى مثلا {تقبل} _ حكايت از آن دارد كه حاكم اسلامى نبايد در انتظار پرداخت صدقه باشد; بلكه بايد خود اقدام به أخذ آن كند.

زكات ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 73 - 11

11- ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( ع ) ، مأمور به انجام كار نيك ، برپاداشتن نماز و پرداخت زكات

و أوحينا إليهم فعل الخيرت و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة

زكات اسحاق(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 73 - 11

11- ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( ع ) ، مأمور به انجام كار نيك ، برپاداشتن نماز و پرداخت زكات

و أوحينا إليهم فعل الخيرت و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة

زكات اولياء الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 37 - 1

1 - مردمان الهى و والا مقامى كه تجارت و داد و ستد ، آنان را از ذكر خدا ، اقامه نماز و پرداخت زكات باز نمى دارد ، همواره ترسان از روز قيامت اند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة يخافون يوم

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه {رجال} مبتدا و {يخافون} خبر آن باشد.

زكات چهارپايان در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 136 - 1،2

1 _ قرار دادن سهمى از

زراعت و چهارپايان براى خدا و سهمى از آن براى شريكان موهوم او (مانند بت، جن و . ..) از سنتهاى مشركان در عصر جاهليت

و جعلو الله مما ذراً . .. فقالوا هذا لله

به قرينه آيه 100 همين سوره (و جعلوالله شركاء الجن)، از جمله عقايد موهوم مشركان، شريك بودن جنيان با خداوند بوده است.

2 _ سنت جاهلى مشركان در قرار دادن سهمى از زراعت و چهارپايان براى خدا و سهمى براى شريكان خيالى او، بى اساس و بر پايه گمان بوده است.

و جعلو الله مما ذراً . .. هذا لله بزعمهم

{زعم} به گمان و سخن بى اساس اطلاق مى شود. (مصباح اللغة).

زكات خويشاوندان اسماعيل(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 55 - 8

8- وفاداربودن اسماعيل ( ع ) به وعده ها و اصرار او بر پاى بندى بستگانش به نماز ، زكات و انفاق ، مايه جلب رضايت خداوند

إنّه كان صادق الوعد . .. و كان يأمر أهله بالصلوة والزكوة و كان عند ربّه مرضيًّا

زكات در اديان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 12 - 8

8 _ پيمان الهى از بنى اسرائيل بر اقامه نماز ، پرداخت زكات ، ايمان به پيامبران و انفاق در راه خدا

و لقد اخذ اللّه ميثق بنى اسرءيل . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً

به نظر مى رسد از جمله موارد ميثاق و پيمان الهى با بنى اسرائيل، مسائلى است كه جمله {لئن اقمتم . ..} آن را بيان مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 -

مريم - 19 - 55 - 3

3- نماز ، زكات و انفاق ، داراى سابقه اى ديرينه در اديان الهى

و كان يأمر أهله بالصلوة و الزكوة

زكات در اديان آسمانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 5 - 7

7 - اقامه نماز و پرداخت زكات ، فرمانى الهى براى پيروان تمام اديان آسمانى

و ما أُمروا إلاّ . .. و يقيموا الصلوة و يؤتوا الزكوة

زكات در بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 12 - 7

7 _ نماز ، زكات ، ايمان به همه انبيا و حمايت از آنان و انفاق ، از تكاليف بنى اسرائيل

لئن اقمتم الصلوة و ءاتيتم الزكوة . .. و عزرتموهم و اقرضتم اللّه

زكات در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 136 - 3،9

3 _ قرار دادن سهم براى خداوند، از آنچه خود آفريده، از پندارهاى پوچ مشركان

و جعلو الله مما ذراً من الحرث و الأنعم نصيبا فقالوا هذا لله بزعمهم

9 _ مصرف سهم خداوند براى بتها و ديگر شريكان خيالى و مصرف نكردن سهم بتها براى خداوند، از داوريهاى ناپسند مشركان عصر جاهلى بوده است.

فما كان لشركائهم . .. ساء ما يحكمون

مراد از فعلهاى {يصل} و {لايصل}، آن گونه كه مفسران گفته اند، در مقام خبر از انشاى مشركان است. يعنى مشركان آنچه را سهم خداوند تلقى مى نمودند، مصرفش را براى بتها (مانند مخارج بتكده و ...) مجاز مى دانستند، ولى عكس آن را روا نمى شمردند.

زكات در دوران مريم(ع)

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 31 - 8

8- مردمِ زمان مريم ( س ) ، با مفاهيم نماز و زكات آشنايى داشتند .

و أوص_نى بالصلوة والزكوة

حضرت عيسى(ع) در گهواره براى مردم، از نماز و زكات سخن گفت، بنابراين، آنان با اين مفاهيم از پيش آشنا بودند.

زكات در دين يهود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 156 - 20

20 _ زكات از واجبات الهى در آيين يهود

و يؤتون الزكوة

زكات در شريعت اسحاق(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 73 - 14

14- انجام كار هاى نيك ، اقامه نماز و پرداخت زكات ، از تكاليف شريعت ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( ع )

و أوحينا إليهم فعل الخيرت و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة

زكات در شريعت يعقوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 73 - 14

14- انجام كار هاى نيك ، اقامه نماز و پرداخت زكات ، از تكاليف شريعت ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( ع )

و أوحينا إليهم فعل الخيرت و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة

زكات در صدر اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 98 - 4

4 _ وجود ماليات و انفاق هاى مالى واجب در عصر پيامبر ( ص )

و من الأعراب من يتخذ ما ينفق مغرماً و يتربّص بكم الدوائر

جمله {تربّص بكم الدوائر} دلالت مى كند كه باديه نشينان در انتظار فرصتى براى شانه خالى كردن از انفاق

هستند، بنابراين خود را در پرداخت آن مجبور مى ديدند.

زكات در مسيحيت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 31 - 7

7- نماز و زكات ، از جمله تكاليف دينى در شريعت حضرت عيسى ( ع ) بود .

و أوص_نى بالصلوة و الزكوة

زكات در يهوديت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 156 - 20

20 _ زكات از واجبات الهى در آيين يهود

و يؤتون الزكوة

زكات درشريعت ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 73 - 14

14- انجام كار هاى نيك ، اقامه نماز و پرداخت زكات ، از تكاليف شريعت ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( ع )

و أوحينا إليهم فعل الخيرت و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة

زكات صحابه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 20 - 24

24 - مؤمنان و ياران پيامبر ( ص ) ، به پرداخت زكات مأمور شدند .

و ءاتوا الزكوة

زكات غلات در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 136 - 1،2

1 _ قرار دادن سهمى از زراعت و چهارپايان براى خدا و سهمى از آن براى شريكان موهوم او (مانند بت، جن و . ..) از سنتهاى مشركان در عصر جاهليت

و جعلو الله مما ذراً . .. فقالوا هذا لله

به قرينه آيه 100 همين سوره (و جعلوالله شركاء الجن)، از جمله عقايد موهوم مشركان، شريك بودن جنيان با خداوند بوده است.

2 _ سنت جاهلى مشركان در

قرار دادن سهمى از زراعت و چهارپايان براى خدا و سهمى براى شريكان خيالى او، بى اساس و بر پايه گمان بوده است.

و جعلو الله مما ذراً . .. هذا لله بزعمهم

{زعم} به گمان و سخن بى اساس اطلاق مى شود. (مصباح اللغة).

زكات فطره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 43 - 7

7 - اسحاق بن مبارك گويد : { سألت أبا ابراهيم ( ع ) عن صدقة الفطرة أهى مما قال اللّه تعالى { أقيموا الصلوة و آتوا الزكاة } فقال : نعم . . . ;

از امام كاظم(ع) سؤال كردم، آيا زكات فطره از مواردى است كه خداوند فرموده: {و أقيموا الصلوة و آتوا الزكاة}؟ حضرت فرمود: آرى . ..}.

زكات قبل از هجرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 141 - 12،13

12 _ حكم زكات در مكه شامل همه محصولات كشاورزى مى شده است. *

جنت . .. و النخل و الزرع ... و الزيتون و الرمان ... و ءاتوا حقه يوم حصاده

فرمان به اداى حق محصولات كشاورزى در روز چيدن اختصاص به محصولات خاصى، مانند غلات، ندارد. و چون در آيات مكى ديگر نيز فرمان زكات ياد شده، محتمل است فرمان به {ايتاء حق الحصاد} اشاره به همان حكم زكات باشد.

13 _ حكم پرداخت حقوق مالى (زكات يا حق الحصاد) از محصولات كشاورزى در مكه نازل شده است.

و ءاتوا حقه يوم حصاده

زكات گناهكاران پشيمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 7

7 _ گرفتن صدقه

( زكات ) از خطاكاران نادم از سوى حاكم اسلامى بايد به منظور تطهير روح و تكامل معنوى آنان باشد .

خذ من أمولهم صدقة تطهرهم و تزكيهم

زكات گيرنده واقعى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 104 - 3

3 _ گيرنده زكات در حقيقت ، خداست و پيامبر ( ص ) و حاكم اسلامى تنها وسايطند .

خذ من أمولهم صدقة . .. و يأخذ الصدقت

زكات مجاهدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 41 - 2

2 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، از بارزترين ويژگى هاى ياران خدا و پيكاركنندگان راه دين او

الذين إن مكّنّ_هم . .. و نهوا عن المنكر

زكات محصولات كشاورزى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 141 - 10،11،12،13

10 _ خداوند حقى براى خود در محصولات كشاورزى قرار داده است.

و ءاتوا حقه يوم حصاده

مرجع ضمير {حقه}، به قرينه صدر آيه، ممكن است {الله} باشد.

11 _ لزوم پرداخت بخشى از محصولات كشاورزى به هنگام چيدن ميوه ها و درو كردن غلات

و ءاتوا حقه يوم حصاده

12 _ حكم زكات در مكه شامل همه محصولات كشاورزى مى شده است. *

جنت . .. و النخل و الزرع ... و الزيتون و الرمان ... و ءاتوا حقه يوم حصاده

فرمان به اداى حق محصولات كشاورزى در روز چيدن اختصاص به محصولات خاصى، مانند غلات، ندارد. و چون در آيات مكى ديگر نيز فرمان زكات ياد شده، محتمل است فرمان به {ايتاء حق الحصاد} اشاره

به همان حكم زكات باشد.

13 _ حكم پرداخت حقوق مالى (زكات يا حق الحصاد) از محصولات كشاورزى در مكه نازل شده است.

و ءاتوا حقه يوم حصاده

زكات مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 4 - 2

2 - مؤمنان راستين ، آنانى اند كه زكات مال را همواره مى پردازند .

قد أفلح المؤمنون . .. و الذين هم للزكوة ف_علون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 60 - 2

2 - دادن زكات ، برنامه هميشگى مؤمنان راستين

و الذين يؤتون ما ءاتوا

با توجه به، به كارگيرى فعل مضارع (يؤتون) _ كه مفيد استمرار است _ برداشت فوق به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 56 - 6

6 - مؤمنان نيكوكار در سايه برپايى نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از پيامبر ( ص ) مشمول رحمت خدا هستند .

وعد اللّه الذين ءامنوا منكم و عملوا الص_لح_ت. .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 3 - 1

1 - اقامه نماز ، پرداخت زكات و يقين به آخرت از نشانه هاى مؤمنان راستين

هدًى و بشرى للمؤمنين . الذين يقيمون الصلوة... و هم بالأخرة هم يوقنون

{الذين} در برداشت ياد شده، وصف احترازى است; يعنى، آيات قرآن براى آن دسته از مؤمنان، هدايتگر و بشارت بخش است كه پايبند به اقامه نماز و پرداخت زكات باشند و به جهان آخرت نيز باور قطعى داشته باشند.

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 20 - 24

24 - مؤمنان و ياران پيامبر ( ص ) ، به پرداخت زكات مأمور شدند .

و ءاتوا الزكوة

زكات همسران محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 33 - 9

9 - همسران پيامبر ، وظيفه دار اداى وظيفه مالى خود و پرداخت زكات بودند .

و ءاتين الزكوة

زكات ياران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 41 - 2

2 - اقامه نماز ، پرداخت زكات ، امر به معروف و نهى از منكر ، از بارزترين ويژگى هاى ياران خدا و پيكاركنندگان راه دين او

الذين إن مكّنّ_هم . .. و نهوا عن المنكر

زكات يعقوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 73 - 11

11- ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( ع ) ، مأمور به انجام كار نيك ، برپاداشتن نماز و پرداخت زكات

و أوحينا إليهم فعل الخيرت و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة

شگفتى محروميت از اداى زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 5 - 14

14 - سرپيچى كافران اهل كتاب و مشركان ، از پذيرش اسلام و محروم ساختن خويش از توحيد ، اعتدال ، نماز و زكات ، شگفت آور است .

لم يكن الذين كفروا . .. منفكّين ... و ما أُمروا إلاّ ليعبدوا اللّه ... حنفاء و ي

چنانچه جمله {و ما أمروا. ..}، ناظر به اوامر اسلامى باشد، مفاد آيه _ با توجّه به ارتباط آن

با آغاز سوره _ اين مى شود كه مگر اسلام، چه اوامرى دارد كه كافران، همچنان از مرام خود منفكّ نشده و به اين دين روى نمى آورند؟!; اين دين كه سراسر توحيد و نماز و زكات است، چه فرمان نادرستى در آن است كه آنان از پذيرش اين دين، امتناع مىورزند؟!.

صالحان و زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 75 - 3

3 _ پرداخت زكات و صدقه ، از اعمال و نشانه هاى صالحين است .

لنصدقنّ و لنكوننّ من الصلحين

عذاب مانعان از زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 35 - 8

8 _ از امام صادق ( ع ) [ ضمن حديثى در توضيح گناهان كبيره ] روايت شده است : { . . . و منع الزكاة المفروضة لأن اللّه عز و جل يقول : يوم يحمى على ها فى نار جهنم فتكوى بها جباههم و جنوبهم و ظهورهم . . . ;

. .. از جمله گناهان كبيره، منع زكات واجب است; زيرا خداى عزوجل مى فرمايد: روزى كه آن [زر و سيم ]را با آتش دوزخ مى گدازند و پيشانى، پهلو و پشت آنان را داغ مى زنند و مى گويند اين است آنچه براى خود اندوختيد ... }.

عوامل آرامش زكات دهنده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 14

14 _ دعاى پيامبر ( ص ) و حاكم اسلامى براى زكات دهندگان ، مايه آرامش روحى آنان است .

و صل عليهم إن صلوتك سكن

لهم

فضايل مؤديان زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 156 - 13

13 _ رحمت خاص الهى تنها از آن تقواپيشگان ( پرهيزكنندگان از شرك و . . . ) و پرداخت كنندگان زكات است .

فسأكتبها للذين يتقون و يؤتون الزكوة

متعلق {يتقون} تخلف از فرمانهاى خداوند است و مصداق مورد نظر آن، با توجه به آيات گذشته كه درباره گرايشهاى شرك آلود بنى اسرائيل بود، شركورزى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 157 - 4

4 _ تنها تقواپيشگان و پرداخت كنندگان زكات پيروان واقعى پيامبر ( ص ) هستند .

للذين يتقون و يؤتون الزكوة . .. الذين يتبعون الرسول

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 5 - 6

6 - محسنان ، برپادارنده نماز و پرداخت كننده زكات و اهل يقين به عالم آخرت و برخوردار از عنايت خاص خداوندند .

للمحسنين . .. أُول_ئك على هدًى من ربّهم

اضافه {ربّ} به ضمير {هم} _ كه مرجع آن، محسنان است _ اشاره به نكته ياد شده مى كند.

فضيلت پرداخت زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 73 - 13

13- برپاداشتن نماز و پرداخت زكات ، در مقايسه با ديگر كار هاى نيك ، از جايگاهى ويژه و والا برخوردار است .

و أوحينا إليهم فعل الخيرت و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة

با آن كه نماز و زكات خود از مصاديق كارهاى نيك است; اما خداوند آن دو فريضه را به طور جداگانه ذكر فرمود. بيان

اختصاصى آن دو، گوياى برداشت ياد شده است.

فضيلت زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 277 - 8

8 _ برپادارى نماز و پرداخت زكات از بهترين نمونه هاى عمل صالح

و عملوا الصّالحات و اقاموا الصّلوة و اتوا الزكوة

ذكر نماز و زكات پس از عمل صالح، در حاليكه خود عمل صالحند، بيانگر برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 77 - 12

12 _ اهميّت و ارزش برتر نماز ، نسبت به زكات *

و اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة

تقديم ذكرى نماز بر زكات، مى تواند اشاره به اهميّت بيشتر نماز باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 37 - 6

6 - تسبيح و ذكر دايم خدا ، بر پايى نماز و پرداخت زكات ، داراى جايگاهى ويژه و ارزشمند در بين ساير اعمال و موجب بلند پايگى مقام و تكامل معنوى انسان

يسبّح له فيها . .. رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه و إقام الصلوة و إيتا

خداوند، در توصيف مردمان الهى و والا مقام تنها سه صفت را مطرح ساخته است: 1_ ذكر خدا، 2_ برپاداشتن نماز، 3_ پرداخت زكات. ذكر سه عمل ياد شده از ميان صدها عمل نيك ديگر، حاكى از ارزش ويژه آنها و نيز تأثير آنها در تكامل معنوى انسان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 56 - 2

2 - نماز و زكات ، از مهم ترين و با ارزش ترين فريضه ها و احكام

الهى

وعد اللّه الذين ءامنوا منكم و عملوا الص_لح_ت . .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

برداشت فوق با توجه به اختصاص به ذكر يافتن نماز و زكات، پس از بيان اعمال صالح _ كه نماز و زكات نيز جزء آنها مى باشد _ قابل استفاده است.

فلسفه زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 7

7 _ گرفتن صدقه ( زكات ) از خطاكاران نادم از سوى حاكم اسلامى بايد به منظور تطهير روح و تكامل معنوى آنان باشد .

خذ من أمولهم صدقة تطهرهم و تزكيهم

قبول زكات تائبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 104 - 4

4 _ انفاق ها و صدقات گنهكاران توبه كننده ، مورد قبول و پذيرش پروردگار است .

و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم . .. خذ من أمولهم صدقة ... و يأخذ الصدقت

كيفر مانعان زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 156 - 18

18 _ مشركان ، مانعان زكات و منكران آيات الهى ، در خطر گرفتار شدن به عذاب خدا هستند .

قال عذابى أصيب به من أشاء و رحمتى . .. فسأكتبها للذين ... بايتنا يؤمنون

گناه ممانعت از زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 35 - 8

8 _ از امام صادق ( ع ) [ ضمن حديثى در توضيح گناهان كبيره ] روايت شده است : { . . . و منع الزكاة المفروضة لأن اللّه عز و جل يقول : يوم يحمى على

ها فى نار جهنم فتكوى بها جباههم و جنوبهم و ظهورهم . . . ;

. .. از جمله گناهان كبيره، منع زكات واجب است; زيرا خداى عزوجل مى فرمايد: روزى كه آن [زر و سيم ]را با آتش دوزخ مى گدازند و پيشانى، پهلو و پشت آنان را داغ مى زنند و مى گويند اين است آنچه براى خود اندوختيد ... }.

متعلق زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 2،4،5،27

2 _ اموال و دارايى هاى گوناگون انسان ، متعلق صدقه ( زكات ) است .

خذ من أمولهم صدقة

{مال} (مفرد اموال) اسم جنس است و شامل هر آنچه را كه آدمى به دست بياورد مى شود.

4 _ تعيين اموال متعلق صدقه ( زكات ) و مقدار آن ، بسته به نظر پيامبر ( ص ) و حاكم اسلامى است .

خذ من أمولهم صدقة

نكره آمدن {صدقة} و عدم تعيين مقدارى خاص از آن، احتمالا اشاره به اين دارد كه موارد فوق، مبتنى بر صلاحديد پيامبر (ص) و حاكم اسلامى است.

5 _ تنها بخشى از اموال و دارايى ها به عنوان صدقه و زكات دريافت مى شود ; نه تمامى آن .

خذ من أمولهم صدقة

برداشت فوق، با توجه به استعمال {مِنْ تبعيضيه} به دست آمده است; يعنى، بخشى از اموال آنان را به عنوان صدقات اخذ كن.

27 _ عبداللّه بن سنان گويد : امام صادق ( ع ) فرمود : { لما انزلت آية الزكوة { خذ من اموالهم صدقة . . . } . . . فامر رسول اللّه ( ص ) مناديه فنادى فى الناس

ان اللّه فرض عليكم الزكوة . . . ففرض اللّه عز و جل عليهم من الذهب و الفضة و فرض الصدقة من الابل و البقر و الغنم و من الحنطة و الشعير و التمر و الزبيب . . . و عفا لهم عما سوى ذلك . . . ;

چون آيه زكات نازل شد كه {از اموال آنان صدقه بگير . ..} رسول خدا (ص) به منادى خود دستور داد و او در بين مردم ندا داد كه خداوند: بر شما زكات را واجب فرموده است; پس خداوند [زكات] را از طلا و نقره بر آنان واجب فرمود و نيز صدقه را از شتر، گاو، گوسفند، گندم، جو، خرما و كشمش واجب كرد ... و غير اينها را براى مردم گذشت نمود ...}.

محروميت از بركات زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 6 - 5

5 - اهل كتاب و مشركان ، در صورت خوددارى از پذيرش اسلام ، از عبادت خالصانه خداوند محروم مانده و خود را از بركات نماز و زكات دور ساخته اند .

و ما أُمروا إلاّ ليعبدوا اللّه مخلصين له الدين حنفاء و يقيموا الصلوة و يؤتوا الز

محمد(ص) و اخذ زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 1،6

1 _ فرمان خداوند به پيامبر ( ص ) مبنى بر گرفتن صدقه ( زكات ) از اموال مردم

خذ من أمولهم صدقة

6 _ اجازه خداوند به پيامبر ( ص ) در مورد گرفتن صدقه ( زكات ) از جهاد گريزانى كه به گناه خويش معترف بودند

.

و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم . .. خذ من أمولهم صدقة

برداشت فوق با توجه به شأن نزول آيه است كه برخى از متخلفان از جنگ تبوك، نادم شدند و در قبال خطاى خويش، پيشنهاد كردند كه تمام اموالشان را به عنوان صدقه بپردازند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 104 - 3

3 _ گيرنده زكات در حقيقت ، خداست و پيامبر ( ص ) و حاكم اسلامى تنها وسايطند .

خذ من أمولهم صدقة . .. و يأخذ الصدقت

مصارف زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 60 - 1،2،4

1 _ لزوم پرداخت صدقات و زكات به نيازمندان ( فقرا ) ، تهيدستان ( مساكين ) و كارگزاران امور صدقات

إنما الصدقت للفقراء و المسكين و العملين عليها

2 _ وجوب صرف صدقات بر تأليف قلوب ، آزادى بردگان ، بدهكاران ، راه خدا و در راه ماندگان

إنما الصدقت . .. و المؤلفة قلوبهم و فى الرقاب و الغرمين و فى سبيل اللّه و ابن ال

4 _ صرف صدقات ( زكات ) ، بجز در موارد هشتگانه ( فقرا و . . . ) ممنوع است .

إنما الصدقت للفقراء . .. و ابن السبيل

آيه شريفه در مقام بيان موارد صرف صدقات است. به كارگيرى كلمه {إنما} _ كه براى افاده حصر است _ بيانگر اين است كه صرف صدقات در غير موارد هشتگانه اى كه آيه شريفه متعرض آن شده، ممنوع است.

مصونيت مؤديان زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 156 - 17

17 _

موحدان ، پرداخت كنندگان زكات و مؤمنان به آيات الهى ، مصون از عذاب هاى الهى هستند .

عذابى أصيب به من أشاء و رحمتى . .. فسأكتبها للذين ... بايتنا يؤمنون

جمله {سأكتبها} به منزله تفسيرى است براى {من أشاء}. يعنى بيان مى كند كه چه كسانى مصون از عذاب الهى هستند و مشيت الهى بر عذاب نكردن آنان تعلق نمى گيرد و چه كسانى در خطر گرفتار شدن به عذاب الهى هستند. منطوق جمله {سأكتبها} بيانگر طايفه اول و مفهوم آن بيانگر طايفه دوم است.

منافقان و زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 75 - 1

1 _ پيمان بستن برخى از منافقان صدر اسلام با خدا مبنى بر پرداخت زكات و صدقه و قرار گرفتن در صف صالحان ، در صورت برخوردارى از مال و فضل الهى

و منهم من عهد اللّه . .. و لنكوننّ من الصلحين

موانع زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 7 - 9

9 - دنياطلبى و انكار معاد ، عامل بازدارنده از انفاق و زكات

لايؤتون الزكوة و هم بالأخرة هم ك_فرون

چنانچه جمله {هم بالآخرة. ..} حاليه باشد مى توان از ارتباط {هم بالآخرة هم كافرون} با جمله قبل، مطلب بالا را برداشت كرد.

نجات زكات دهندگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 14 - 3

3 - كسانى كه انفاق كرده و زكات مال خود را ادا كنند ، انسان هايى صالح و نجات يافته اند .

قد أفلح من تزكّى

برخى از لغت دانان، فعل {تزكّى} را

به معناى {تصدق} مى دانند. (لسان العرب)

نيت در زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 60 - 4

4 - پرداخت زكات ، فقط بايد براى جلب رضاى خدا و دستيابى به سعادت اخروى باشد .

و الذين يؤتون . .. و قلوبهم وجلة أنّهم إلى ربّهم رجعون

وجوب زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 43 - 3

3 - نماز و زكات ، از واجبات دينى اسلام و از اركان عملى آن است .

و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

دعوت به اقامه نماز و پرداخت زكات، پس از فراخواندن اهل كتاب به ايمان، بيانگر اهميت خاص نماز و زكات در ميان ساير تكاليف عملى اسلام است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 156 - 20

20 _ زكات از واجبات الهى در آيين يهود

و يؤتون الزكوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 44 - 4

4 - سير كردن بينوايان ، از تكاليف ويژه مالى _ افزون بر زكات و . . . _ در اسلام

و لم نك نطعم المسكين

خداوند نفرمود: به بينوايان دستگيرى و كمك مالى كنيد; بلكه فرمود: آنان را سير نماييد. از اين مطلب مى توان استفاده كرد كه اين كار، فريضه اى جدا از زكات است; يعنى، اگر كسى زكات را پرداخت كند; ولى در جامعه گرسنه اى وجود داشته باشد، او بايد باز هم انفاق كند تا گرسنگان سير شوند.

وعده نجات به مؤديان زكات

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 18 - 5

5 - دورى از آتش دوزخ ، وعده خداوند به اهل زكات و انفاق

و سيجنّبها الأتقى . الذى يؤتى ماله يتزكّى

هدايت مؤديان زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 37 - 5

5 - مردمان تسبيح گو ، ذاكر ، بر پا دارنده نماز و پرداخت كننده زكات ، از هدايت خاص خداوند به نور خويش برخورداراند .

يهدى اللّه لنوره من يشاء . .. فى بيوت أذن اللّه ... يسبّح له فيها ... رجال لاتله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 5 - 1

1 - تنها برپادارندگان نماز و پرداخت كنندگان زكات و اهل يقين به آخرت ، مشمول هدايت ويژه پروردگارِ خويش اند .

الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و هم بالأخرة هم يوقنون . أُول_ئك على هدًى من

يهود و زكات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 162 - 10

10 _ يهوديان بپادارنده نماز و پرداخت كننده زكات ، به قرآن و ديگر كتب آسمانى ايمان مى آورند .

و لكن الرسخون . .. و المقيمين الصلوة و المؤتون الزكوة

گفتنى است كه {المقيمين} به وسيله فعلى همانند {امدح} و يا {اخص} منصوب شده و در اصل چنين بوده {و المقيمون الصلوة اخصهم و امدحهم} كه بنابر قواعد ادبى المقيمون و فعل اخص و امدح حذف شده است و ضمير در {امدحهم} به صورت اسم ظاهر در آمده است.

زكات دهندگان

نجات زكات دهندگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

20 - اعلى - 87 - 14 - 3

3 - كسانى كه انفاق كرده و زكات مال خود را ادا كنند ، انسان هايى صالح و نجات يافته اند .

قد أفلح من تزكّى

برخى از لغت دانان، فعل {تزكّى} را به معناى {تصدق} مى دانند. (لسان العرب)

خواهد گرفت .

قلوب يومئذ واجفة

{قلب واجف}، به قلبى گفته مى شود كه اضطراب شديدى بر آن مستولى باشد (لسان العرب). {قلوب} نكره اى است كه بر تكثير دلالت دارد و به همين سبب _ با آن كه نكره است _ مبتدا قرار گرفته است.

آثار زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 2 - 3

3 - زلزله زمين در آستانه قيامت ، انفجارى داخلى و پراكنده سازنده مواد درونى آن است .

و أخرجت الأرض أثقالها

زلزله به طور معمول، آنچه را كه بر سطح زمين است، به كام آن فرو مى برد; ولى در زلزله واپسين، عكس اين صحنه اتفاق خواهد افتاد. عطف اين آيه بر آيه قبل _ به قرينه سياق آيات _ عطف مسبب بر سبب است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 4 - 2،3

2 - زمين در قيامت ، پس از لرزش شديد و بيرون ريختن دفينه هاى خويش ، اطلاعات ذخيره شده خود را برملا خواهد ساخت .

يومئذ تحدّث أخبارها

3 - زمين پس از تحوّلاتى در سه مرحله ( { لرزش ويرانگر در پايان عمر دنيا } ، { اخراج مردگان از درون خود در آغاز قيامت } و { اظهار اطلاعات بايگانى شده در خود } ) ، مكان حسابرسى اعمال انسان ها خواهد شد .

إذا زلزلت . .. و أخرجت ... تحدّث أخبارها

آيات اين سوره مى تواند بيانگر حوادث آخرت باشد كه از پايان نظام موجود، شروع مى شود. تعبير {يومئذ} _ در اين احتمال _ نشانگر وقوع تمام آن حوادث، در

يك زمان گسترده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 6 - 2

2 - زلزله زمين ، از مقدّمات حشر مردم و حسابرسى اعمال آنان در قيامت است .

إذا زلزلت الأرض . .. يومئذ يصدر الناس

اولين زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 7 - 1،2

1 - در آستانه برپايى قيامت و در پى صيحه و لرزش نخستين ، صيحه و لرزشى دوباره پديدار خواهد شد .

تتبعها الرادفة

{رادفة}; يعنى، ملحق شونده و از پى در آينده. (مصباح) تطبيق آن بر نفخ صور دوم مفاد اين آيه و آيه قبل را نظير آيه 68 سوره زمر مى سازد.

2 - دومين زلزله در مراحل برپايى قيامت ، تابع اولين لرزش و فرع بر پيدايش آن است .

تتبعها الرادفة

پرسش از زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 3 - 2

2 - عوامل زلزله شديد زمين در آستانه قيامت ، ناشناخته براى انسان ها و زمينه پرسش تحيّرآميز آنان از اهداف و علل آن

و قال الإنس_ن ما لها

{ما} براى استفهام از انگيزه و اهداف است.

ترسناكى زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 1 - 7

7- وقوع زلزله بسيار بزرگ و هولناك در جهان طبيعت ( زمين و . . . ) ، در آستانه برپايى قيامت

إنّ زلزلة الساعة شىء عظيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 2 - 1،7

1- زلزله زمين در آستانه

فروپاشى نظام طبيعت ، رخدادى بسيار سهمگين و دهشتناك

إنّ زلزلة الساعة شىء عظيم. .. يوم ترونها... ترى الناس سك_رى

7- شدت و هراس ناشى از زلزله زمين در آستانه برپايى رستاخيز ، هوش از سر تمامى مردم روى زمين خواهد ربود و آنان را مانند مى زدگان مست ، بى خود خواهد ساخت .

إنّ زلزلة الساعة شىء عظيم. .. يوم ترونها... و ترى الناس سك_رى

{سكارى} جمع {سكران} است. {سكران} نيز به كسى گفته مى شود كه در اثر خوردن شراب، عقلش را از دست بدهد (مست شود).

حتميت زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 1 - 2

2 - زلزله فراگير زمين ، حادثه اى قطعى و تخلّف ناپذير است .

إذا زلزلت الأرض زلزالها

حرف {إذا} بر فعلى داخل مى شود كه تحقّق آن در آينده، حتمى خواهد بود.

دومين زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 7 - 1،2

1 - در آستانه برپايى قيامت و در پى صيحه و لرزش نخستين ، صيحه و لرزشى دوباره پديدار خواهد شد .

تتبعها الرادفة

{رادفة}; يعنى، ملحق شونده و از پى در آينده. (مصباح) تطبيق آن بر نفخ صور دوم مفاد اين آيه و آيه قبل را نظير آيه 68 سوره زمر مى سازد.

2 - دومين زلزله در مراحل برپايى قيامت ، تابع اولين لرزش و فرع بر پيدايش آن است .

تتبعها الرادفة

زلزله در قوم لوط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 34 - 3

3 - عذاب نازل شده بر قوم لوط ،

زلزله بود .

إنّا منزلون على أهل ه_ذه القرية رجزًا من السماء

{رجز} در لغت، به معناى {اضطراب} است. مراد از آن، در آيه، زلزله است (مفردات راغب).

زلزله در مدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 37 - 2،4،5

2 - به دنبال تكذيب شعيب ( ع ) از سوى مردم مدين ، زلزله اى هلاكت بار ، آنان را فراگرفت و از پا درآورد .

فكذّبوه فأخذتهم الرجفة فأصبحوا فى دارهم ج_ثمين

4 - زلزله مدين ، در شب رخ داد .

فأخذتهم الرجفة فأصبحوا فى دارهم ج_ثمين

احتمال دارد كه {أصبحوا} به معناى {دخلوا فى الصبح} باشد. بنابراين، زلزله، در شب اتفاق افتاده است.

5 - زلزله مدين ، به قدرى شديد و هلاكت بار بود كه مردم آن شهر ، نتوانستند از خانه هايشان بيرون بروند و در داخل همان خانه ها ، به زانو درآمدند .

فأخذتهم الرجفة فأصبحوا فى دارهم ج_ثمين

زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 2 - 10

10- زلزله ويرانگر و نابود كننده زمين در آستانه برپايى قيامت ، جلوه اى از عذاب قهر خداوند

إنّ زلزلة الساعة شىء عظيم. .. و ما هم بسك_رى و ل_كنّ عذاب اللّه شديد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 4 - 1

1 - وقوع زلزله ، در سراسر زمين در آستانه قيامت

إذا وقعت الواقعة . .. إذا رجّت الأرض رجًّا

{رج} (مصدر مجهول {رجّت}) به معناى به شدت لرزانده شدن است. مراد از {الأرض} تمام زمين _ و نه منطقه اى خاص از آن _

است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 14 - 1

1 - به لرزه درآمدن زمين و كوه ها ، در آستانه برپايى قيامت

يوم ترجف الأرض و الجبال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 6 - 1

1 - پيدايش زلزله اى عظيم ، در آستانه برپايى قيامت

يوم ترجف الراجفة

مراد از {يوم} _ به قرينه آيه بعد _ دورانى است كه شامل هر دو نفخه صور باشد; نفخه اول كه همگان مى ميرند و نفخه دوم كه رستاخيز برپا مى شود. {رجف}; يعنى، لرزش و اضطراب شديد. (مفردات راغب)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 7 - 3

3 - قيامت ، به دنبال پيدايش زلزله اى بزرگ ، برپا خواهد شد .

يوم ترجف الراجفة . تتبعها الرادفة

ممكن است {رادفة}، ناظر بر زلزله اى ديگر نباشد; بلكه مفاد آيه شريفه اين باشد كه به دنبال زلزله اى كه در آيه قبل مطرح بود، پيامد آن (قيامت) به وجود خواهد آمد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 21 - 3

3 - { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله { كلاّ إذا دكّت الأرض دكّاً دكّاً } قال : هى الزَلْزَلة ;

از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند {كلاّ إذا دكّت الأرض دكّاً دكّاً} روايت شده كه مراد زلزله است. }

سقط جنين در زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 2 - 4

4- زنان باردار با ديدن

زلزله سهمگين زمين در آستانه برپايى قيامت ، از شدت بيم و اضطراب ، سقط جنين خواهند كرد .

و تضع كلّ ذات حمل حملها

{وضع} (مصدر {تضع}) به معناى نهادن و {ذات حمل} به معناى باردار است; يعنى، هر زن باردارى به هنگام ديدن آن زلزله، بارش را خواهد نهاد (جنينش را سقط خواهد كرد).

شدت زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 2 - 4

4- زنان باردار با ديدن زلزله سهمگين زمين در آستانه برپايى قيامت ، از شدت بيم و اضطراب ، سقط جنين خواهند كرد .

و تضع كلّ ذات حمل حملها

{وضع} (مصدر {تضع}) به معناى نهادن و {ذات حمل} به معناى باردار است; يعنى، هر زن باردارى به هنگام ديدن آن زلزله، بارش را خواهد نهاد (جنينش را سقط خواهد كرد).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 5 - 1،2

1 - حركت و رانش كوه ها ، در آستانه قيامت بر اثر زلزله شديد

إذا رجّت الأرض رجًّا . و بسّت الجبال بسًّا

{بسّ} در دو معنا به كار مى رود: 1_ به حركت واداشتن (القاموس المحيط); 2_ خرد و ريز ريز كردن (المصباح المنير). برداشت بالا بر پايه معناى اول است.

2 - ذره ذره شدن كوه ها ، بر اثر زلزله شديد زمين در آستانه قيامت

إذا رجّت الأرض . .. و بسّت الجبال بسًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 14 - 3

3 - لرزش زمين و كوه ها در آستانه برپايى قيامت ، بسيار شديد و كوبنده است

.

و كانت الجبال كثيبًا مهيلاً

تبديل شدن كوه هاى استوار به انبوهى از ريگ هاى روان، شدت و گوبندگى زمين لرزه را، در آستانه برپايى قيامت مى رساند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 1 - 1

1 - لرزشى شديد در آينده ، تمام زمين را فراخواهد گرفت .

إذا زلزلت الأرض زلزالها

اضافه {زلزال} به ضمير {الأرض}، بيانگر شدت آن است; زيرا از طرفى آن را به تمام زمين ارتباط مى دهد و از طرفى ديگر، به اين نكته اشاره دارد كه ابعاد آن حادثه، به قدرى بزرگ است كه ويژگى هاى آن را نمى توان بر شمرد; بلكه در بيان آن تنها بايد گفت: {زلزله زمين}.

عذاب با زلزله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 34 - 3

3 - عذاب نازل شده بر قوم لوط ، زلزله بود .

إنّا منزلون على أهل ه_ذه القرية رجزًا من السماء

{رجز} در لغت، به معناى {اضطراب} است. مراد از آن، در آيه، زلزله است (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 37 - 3،4،6

3 - عذاب زلزله قوم شعيب ، چنان بود كه با رخداد آن ، مردم مدين ، بى درنگ از پا درآمدند .

فكذّبوه فأخذتهم الرجفة فأصبحوا

عطف {أصبحوا} با {فاء} _ كه براى عدم تراخى است _ بر {أخذتهم} دلالت بر هلاكت بى درنگ مى كند. گفتنى است. {أصبحوا} احتمال دارد به معناى {صاروا} باشد و احتمال دارد به معناى {دخلوا فى الصبح} باشد. بنابر احتمال نخست، نكته ياد شده قابل استفاده است.

4

- زلزله مدين ، در شب رخ داد .

فأخذتهم الرجفة فأصبحوا فى دارهم ج_ثمين

احتمال دارد كه {أصبحوا} به معناى {دخلوا فى الصبح} باشد. بنابراين، زلزله، در شب اتفاق افتاده است.

6 - امكان دارد كه زلزله _ و يا ديگر بلا هاى طبيعى _ عذاب و كيفر الهى باشد .

فأخذتهم الرجفة فأصبحوا فى دارهم ج_ثمين

عظمت زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 1 - 7

7- وقوع زلزله بسيار بزرگ و هولناك در جهان طبيعت ( زمين و . . . ) ، در آستانه برپايى قيامت

إنّ زلزلة الساعة شىء عظيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 4 - 3

3 - زلزله زمين در آستانه قيامت ، بسيار عظيم و غيرقابل توصيف

إذا رجّت الأرض رجًّا

ذكر {رجّاً} به صورت نكره، بيانگر آن است كه حركت و لرزشى كه بر زمين وارد مى شود، چنان عظيم است كه نمى توان هيچ وصفى را براى آن بيان كرد.

عوامل زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 3 - 2

2 - عوامل زلزله شديد زمين در آستانه قيامت ، ناشناخته براى انسان ها و زمينه پرسش تحيّرآميز آنان از اهداف و علل آن

و قال الإنس_ن ما لها

{ما} براى استفهام از انگيزه و اهداف است.

عوامل مصونيت از زلزله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 13 - 23

23_ { عن أبى عبدالله ( ع ) انه قال : لاتملّوا من قراءة إذا زلزلت الأرض زلزالها فإنه من

كانت قراءته بها فى نوافله لم يصبه الله عزوجل بزلزلة أبداً و لم يمت بها و لا بصاعقة ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: از خواندن سوره {إذا زلزلت الأرض زلزالها} خسته نشويد ; زيرا كسى كه آن را در نافله هاى خود بخواند، خداى عزوجل هيچ گاه او را با زلزله آسيب نمى رساند و به وسيله زلزله و صاعقه به هلاكت نمى رساند}.

فراموشى نوزادان در زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 2 - 3

3- با مشاهده ترس و دهشت ناشى از زلزله زمين در آستانه برپايى قيامت ، تمامى مادران ، كودكان شيرخوارشان را بى اختيار در دامن خود ر ها ساخته و از ياد خواهند برد .

تذهل كلّ مرضعة عمّا أرضعت

{ذهول} (مصدر {تذهل}) به فراموشى اى گفته مى شود كه از شدت دهشت بر انسان عارض شود. {مرضعة} نيز به زنى گفته مى شود كه در حال شير دادن باشد; يعنى، هر زن شير دهنده، به هنگام ديدن آن زلزله، از آن كسى كه به او شير مى دهد غافل خواهد شد.

فلسفه زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 3 - 2

2 - عوامل زلزله شديد زمين در آستانه قيامت ، ناشناخته براى انسان ها و زمينه پرسش تحيّرآميز آنان از اهداف و علل آن

و قال الإنس_ن ما لها

{ما} براى استفهام از انگيزه و اهداف است.

منشأ زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 1 - 4

4 - لرزش زمين

در آستانه قيامت ، وابسته به عواملى زمينى و بازتاب تحولات درونى آن است .

إذا زلزلت الأرض زلزالها

مجهول بودن فعل {زلزلت}، بيانگر نقش عاملى در پيدايش زلزله است. اضافه شدن {زلزال} به ضميرى كه به زمين برمى گردد، آن حوادث را به خود زمين مربوط مى داند.

نقش زلزله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 37 - 6

6 - امكان دارد كه زلزله _ و يا ديگر بلا هاى طبيعى _ عذاب و كيفر الهى باشد .

فأخذتهم الرجفة فأصبحوا فى دارهم ج_ثمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 16 - 2

2 - امكان نزول عذاب الهى ، با لرزش زمين و فرو رفتن كافران در درون آن

أن يخسف بكم الأرض فإذا هى تمور

{مور} (مصدر {تمور}) به معناى تحرك سريع است.

وسعت زلزله زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 1 - 3

3 - لرزش گسترده زمين ، از مقدّمات برپايى قيامت

إذا زلزلت الأرض زلزالها

به قرينه جمله {يومئذ يصدر الناس أشتاتاً} (در آيات بعد)، زلزله زمين در آستانه قيامت خواهد بود.

وسعت زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - زلزله - 99 - 2 - 1

1 - زمين ، بر اثر زلزله فراگير خود همه مردگان را ، بيرون خواهد ريخت .

و أخرجت الأرض أثقالها

{أثقال} جمع {ثِقْل} و {ثَقَل} است; نظير {أمثال} كه جمع {مِثْل} و {مَثَل} مى باشد. {ثِقْل} به معناى بار سنگين است. {ثَقَل} نيز به همان معنا و يا به معناى {شىء نفيس} است

(لسان العرب). {بارهاى سنگين زمين}، كنايه از ذخاير آن و نيز اجساد مردگان است. برداشت ياد شده، به مصداق دوم نظر دارد.

را تصديق كرد و سخن آنان را مايه روشن شدن حقيقت دانست .

قالت امرأت العزيز الئ_ن حصحص الحق

{حصحصة} (مصدر حصحص) به معناى روشن شدن چيزى پس از كتمان آن است. برخى نيز گفته اند به معناى ثبوت و استقرار است.

16_ زليخا در حضور پادشاه مصر به تقاضاى كام روايى از يوسف ( ع ) اعتراف كرد و به استنكاف يوسف ( ع ) از پذيرش تقاضايش شهادت داد .

أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص_دقين

جمله {أنا رودته عن نفسه} _ به بيانى كه در آيه 26 ذيل برداشت شماره 2 گذشت _ دلالت بر حصر دارد ; يعنى ، من از او درخواست كردم و او چنين درخواستى نداشت.

18_ زليخا در حضور پادشاه مصر ، بر صداقت و راستگويى يوسف ( ع ) تأكيد كرد .

و إنه لمن الص_دقين

19_ اعتراف زليخا به دروغگويى خويش در متهم ساختن يوسف ( ع ) به درخواست كام جويى

أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص_دقين

بازجويى از مهمانان زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 50 - 7

7_ بازجويى از زنانى كه در ماجراى ميهمانى زليخا دست هاى خويش را بريدند ، شرط يوسف ( ع ) براى بيرون آمدن از زندان و حاضر شدن در نزد پادشاه

قال ارجع إلى ربك فسئله ما بال النسوة الّ_تى قطعن أيديهنّ

بينش زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 18

18_ زليخا ، تسليم نشدن يوسف ( ع ) در برابر خواسته اش را ، ناسپاسى و قدرناشناسى مى شمرد .

رودته التى هو

فى بيتها . .. إنه ربى أحسن مثواى

در برداشت فوق، {إنه ربى . ..} ناظر به مفهومى گرفته شده كه از عبارت {التى هو فى بيتها} استفاده مى شود ; يعنى، زليخا با اظهار اينكه مربى يوسف(ع) بوده و او را در خانه خويش سر و سامان بخشيده است، توقع داشت كه يوسف(ع) در برابر تقاضايش تسليم شود ; ولى يوسف(ع) با جمله {إنه ربى ...} بيان مى دارد كه خداوند، مربى و مدبر امور او بوده و هست، و سزاوار آن است كه وى مطيع او باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 13

13_ زليخا شهادت زنان اشراف بر پاكدامنى يوسف ( ع ) را تصديق كرد و سخن آنان را مايه روشن شدن حقيقت دانست .

قالت امرأت العزيز الئ_ن حصحص الحق

{حصحصة} (مصدر حصحص) به معناى روشن شدن چيزى پس از كتمان آن است. برخى نيز گفته اند به معناى ثبوت و استقرار است.

تبرئه زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 25 - 13

13_ تلاش زليخا براى تبرئه خويش نزد عزيز مصر

قالت ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا

تصميم زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 24 - 13

13_ { عن الرضا ( ع ) : . . . و أما قوله عزوجل فى يوسف : { و لقد همّت به و همّ بها } فإن ها همّت بالمعصية و همّ يوسف بقتل ها إن أجبرته . . . فصرف الله عنه قتلها و الفاحشة و هو

قوله عزوجل : { كذلك لنصرف عنه السوء و الفحشاء } يعنى القتل والزنا . . . ;

از امام رضا(ع) روايت شده كه فرمود: . .. قول خداى عزوجل درباره يوسف كه فرموده: {و لقد همّت به و همّ بها} مقصود اين است كه آن زن قصد معصيت كرد و يوسف قصد كرد كه اگر بانو وى را مجبور به گناه كند، او را بكشد ... پس خداوند، قتل و عمل خلاف عفت را از او بگردانيد و اين است سخن خداى عزوجل: {كذلك لنصرف عنه السوء والفحشاء} ; يعنى، قتل و زنا ...}.

تعداد مهمانان زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 8

8_ تعداد زنانى كه زليخا آنان را براى ديدار يوسف ( ع ) دعوت كرد ، بيش از ده نفر نبودند .

و قال نسوة فى المدينة . .. فلما سمعت بمكرهنّ أرسلت إليهنّ

ضمير در {مكرهنّ . ..} و {إليهنّ} به {نسوة} در آيه قبل برمى گردد و از آن جا كه {نسوة} از صيغه هاى جمع قلّه است ، معلوم مى شود تعداد زنان دعوت شده بيش از ده نفر نبود.

تلاش زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 3

3_ زليخا براى هموار ساختن نظر يوسف ( ع ) به منظور كام جويى ، اهتمامى مداوم و پى گير داشت .

و رودته التى هو فى بيتها عن نفسه

برخى از اهل لغت در {راد _ يرود} كه مراوده از آن است ، سعى و تلاش پى گيرى براى رسيدن به مطلوب را قيد

كرده اند. برداشت فوق بر اين اساس است.

توطئه زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 6

6_ زليخا براى كام جويى از يوسف ( ع ) و رسيدن به وصال او ، درب هاى قصرش را قفل كرد و او را به سوى خويش فرا خواند .

رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هيت لك

{تغليق} (مصدر غلّقت) به معناى قفل كردن است. {هيت لك} اسم فعل امر و به معناى {بيا} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 25 - 4،5،6،7،8،14

4_ زليخا براى دستيابى به يوسف ( ع ) و جلوگيرى از خروج وى ، به تعقيب او پرداخت و با سرعت به سمت درب خروجى دويد .

واستبقا الباب

5_ يوسف ( ع ) در تعقيب و گريزش با زليخا ، زودتر از وى به درب خروجى رسيد .

واستبقا الباب و قدت قميصه من دبر

6_ زليخا براى جلوگيرى از خروج يوسف ( ع ) ، از پشتْ پيراهنش را چنگ زد و او را به شدت به سوى خود كشيد .

واستبقا الباب و قدت قميصه من دبر

7_ زليخا بر اثر چنگ زدن به پيراهن يوسف ( ع ) ، پيراهن او را چاك زد و سرتاسر آن را پاره كرد .

و قدت قميصه من دبر

{قدّ} (مصدر قدّت) به معناى شكافتن و پاره كردن طولى و سراسرى است (لسان العرب) ; يعنى ، آن گاه گفته مى شود {قدّ القميص} كه پيراهن از طول پاره شود و سراسر آن شكافته گردد.

8_ يوسف ( ع ) ، به

گشودن درب و فرار از چنگ زليخا موفق شد .

و ألفيا سيدها لدا الباب

14_ تحريك عزيز مصر از سوى زليخا براى مؤاخذه و مجازات يوسف ( ع )

ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا إلا أن يسجن أو عذاب أليم

برداشت فوق ، از تصريح زليخا به {أهلك} (همسر تو) استفاده مى شود ; يعنى ، او با آوردن {أهلك} درصدد تحريك عزيز مصر براى مجازات يوسف(ع) بود.

توطئه عليه زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 2

2_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) حربه زنان اشراف مصر ، براى جنجال و توطئه عليه او

قال نسوة فى المدينة . .. فلما سمعت بمكرهنّ

مراد از {مكر} نقل كردن و مطرح ساختن ماجراى زليخاست. اطلاق {مكر} به نقل آن ماجرا ، گوياى اين است كه زنان اشراف با مطرح كردن آن قصه ، درصدد ضربه زدن به شخصيت زليخا و توطئه عليه وى بودند.

توقعات بيجاى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 19

19_ زليخا به دليل اكرام يوسف ( ع ) و خدمت به او ، توقع داشت كه يوسف ( ع ) در برابر تقاضاى نامشروعش ، تسليم وى باشد .

رودته التى هو فى بيتها . .. قال ... إنه ربى

تهمتهاى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 25 - 11،12

11_ زليخا به هنگام برخورد با شوهرش ، عزيز مصر ، يوسف ( ع ) را به قصد تجاوز به خويش متهم كرد .

قالت ما جزاء من

أراد بأهلك سوءًا

{جزاء} به معناى سزا و كيفر و {ما} در جمله فوق نافيه است. بنابراين {ما جزاء ...} ; يعنى: نيست كيفر و سزاى كسى كه خواسته باشد به همسرت تجاوز كند ، مگر زندان يا عذابى دردناك.

12_ پيشدستى زليخا در طرح اتهام عليه يوسف ( ع )

و ألفيا سيدها لدا الباب قالت ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 28 - 4،8

4_ عزيز مصر شواهد ارائه شده از سوى داورِ ماجراى يوسف و زليخا را ، براى رفع اتهام از يوسف ( ع ) و اثبات بى گناهى او كافى دانست .

فلما رءا قميصه قُدّ من دُبر قال إنه من كيدكنّ

8_ عزيز مصر ، پيشدستى زليخا در متهم ساختن يوسف ( ع ) و تعيين كيفر براى او را ، از مكر هاى زليخا شمرد .

قالت ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا . .. إنه من كيدكنّ

برداشت فوق، ناظر به اين احتمال است كه ضمير در {إنه . ..} به معنايى كه از {قالت ما جزاء ...} در آيه 25 استفاده مى شود ، برگردد و آن معنا ، پيشدستى كردن زليخا براى محقّ جلوه دادن خويش و گنه كار نشان دادن طرف مقابل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 17،19

17_ زليخا پيش از جلسه بازجويى و محكمه دادرسى ، يوسف ( ع ) را مجرم معرفى مى كرد و به كام جويى از وى متهم مى ساخت .

قالت امرأت العزيز الئ_ن حصحص الحق أنا رودته عن نفسه و

إنه لمن الص_دقين

برداشت فوق از قيد {الآن} استفاده مى شود.

19_ اعتراف زليخا به دروغگويى خويش در متهم ساختن يوسف ( ع ) به درخواست كام جويى

أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص_دقين

خواسته هاى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 21،32

21_ يوسف ( ع ) در پاسخ به دعوت و فرمان زليخا ، خداوند را سزاوارتر براى اطاعت ، قدرشناسى و سپاس دانست .

قال معاذ الله إنه ربى أحسن مثواى

32_ { عن على بن الحسين ( ع ) : . . . فلما راهق يوسف راودته إمرأة الملك عن نفسه . . . ;

از امام سجاد(ع) روايت شده است: . .. چون حضرت يوسف در آستانه بلوغ جنسى قرار گرفت ، همسر پادشاه از او درخواست كرد كه تا با او درآميزد ...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 10

10_ زليخا به منظور برخورد نكردن زنان دعوت شده با يوسف ( ع ) ، از او خواسته بود در اتاق هاى اندرونى ساختمان بماند .

و قالت اخرج عليهنّ

كلمه {خروج} به معناى از داخل به بيرون آمدن است. بنابراين {اخرج عليهنّ} مى رساند كه يوسف(ع) هنگامى كه زنان در مجلس ضيافت حاضر شدند، در مكانى بود كه نسبت به مجلس آنان داخل حساب مى شد ; يعنى، اگر مجلس پذيرايى در اتاق بيرونى بود زليخا، يوسف(ع) را در اتاق اندرونى نگه داشته بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 35 - 11

11_ { عن أبى جعفر

( ع ) فى قوله : { ثم بدا لهم من بعد ما رأوا الأيات ليسجننه حتى حين } فالأيات شهادة الصبى و القميص المخرّق من دبر و استباقهما الباب حتى سمع مجاذبت ها إيّاه على الباب فلما عصاها فلم تزل ملحّة بزوجها حتى حبسه . . . ;

از امام باقر(ع) درباره سخن خدا كه فرمود: {ثم بدا لهم . ..} روايت شده است: آن نشانه ها گواهى كودك و پيراهن پاره شده از پشت و سبقت آن دو به طرف در بود، به گونه اى كه شنيده شد آن زن پشت در، يوسف را به طرف خود مى كشد ; پس چون يوسف درخواست بانو را نپذيرفت به طور پيگير به شوهرش اصرار نمود تا [شوهرش] او را زندانى كرد}.

دربهاى كاخ زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 6،7

6_ زليخا براى كام جويى از يوسف ( ع ) و رسيدن به وصال او ، درب هاى قصرش را قفل كرد و او را به سوى خويش فرا خواند .

رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هيت لك

{تغليق} (مصدر غلّقت) به معناى قفل كردن است. {هيت لك} اسم فعل امر و به معناى {بيا} مى باشد.

7_ قصر زليخا ، قصرى مجلل و داراى درب هاى فراوان و متعدد بود .

و غلّقت الأبوب

به كارگيرى باب تفعيل ، براى بيان قفل زدن دربها (غلّقت الأبواب) مى تواند حاكى از شدت مبالغه باشد ; يعنى ، دربها را با قفلها و پشت بندها محكم بست ، و مى تواند بر كثرت دربها دلالت داشته باشد. برداشت

فوق ، ناظر به دومين معناست.

دروغگويى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 19

19_ اعتراف زليخا به دروغگويى خويش در متهم ساختن يوسف ( ع ) به درخواست كام جويى

أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص_دقين

دعوت زليخا از زنان مصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 3،4

3_ زليخا ، پس از آگاهى به توطئه زنان و ملامت گرى هاى ايشان ، آنان را به منزل خويش دعوت كرد .

فلما سمعت بمكرهنّ أرسلت إليهنّ

مراد از {به سوى آنان فرستاد} _ كه مفاد {أرسلت إليهنّ} است _ به قرينه جمله {و أعتدت لهنّ متّكئاً و . ..} اين است كه آنان را به مهمانى دعوت كرد.

4_ زليخا براى پاسخ گويى به زنان ملامت كننده ، ضيافتى ترتيب داد و مجلس ويژه اى آراست .

أرسلت إليهنّ و أعتدت لهنّ متّكئًا

دلايل دروغگويى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 27 - 1

1_ داور ماجراى يوسف ( ع ) و زليخا ، كذب ادعاى زليخا و صداقت يوسف ( ع ) را منوط به پاره شدن پيراهن از پشتِ سر دانست .

و إن كان . .. و هو من الص_دقين

دلايل صداقت زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 26 - 11

11_ داور ماجراى يوسف ( ع ) و زليخا ، صداقت زليخا و دروغ گويى يوسف ( ع ) را منوط به پاره شدن پيراهن يوسف ( ع )

از پيشِ رو دانست .

إن كان قميصه قُدّ من قُبل فصدقت و هو من الكذبين

زليخا در دربار مصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 32 - 9

9_ زليخا در دستگاه حكومتى و قضايى مصر ، نفوذى فراوان داشت .

و ل_ئن لم يفعل ما ءامره ليسجنن و ليكونًا من الص_غرين

حذف فاعل از {ليسجنن} (او حتماً زندانى مى شود) و آوردن فعل به صورت مجهول، حاوى اين نكته است كه حرف نشنوى يوسف(ع)، زندانى شدنش را در پى داشت ; يعنى، زليخا آن چنان نفوذى داشت كه گويا لازم نبود امر كند و اقدامى صورت دهد ; آن گاه كه فردى امرش را اطاعت نمى كرد، به زندانش مى انداختند.

زليخا قبل از مجلس بازجويى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 17

17_ زليخا پيش از جلسه بازجويى و محكمه دادرسى ، يوسف ( ع ) را مجرم معرفى مى كرد و به كام جويى از وى متهم مى ساخت .

قالت امرأت العزيز الئ_ن حصحص الحق أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص_دقين

برداشت فوق از قيد {الآن} استفاده مى شود.

زليخا و امتناع يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 32 - 5

5_ زليخا ، سوگند ياد كرد كه در صورت استنكاف يوسف ( ع ) از آميزش با او ، وى را به زندان خواهد افكند و خوار و بى مقدارش خواهد ساخت .

و ل_ئن لم يفعل ما ءامره ليسجنن و ليكونًا من الص_غرين

{لام} در {ل_ئن} گوياى قسم است.

{يكوناً= يكونن} فعل مضارع و مقرون به نون تأكيد خفيفه است.

زليخا و پادشاه مصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 18

18_ زليخا در حضور پادشاه مصر ، بر صداقت و راستگويى يوسف ( ع ) تأكيد كرد .

و إنه لمن الص_دقين

زليخا و حقانيت يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 13

13_ زليخا شهادت زنان اشراف بر پاكدامنى يوسف ( ع ) را تصديق كرد و سخن آنان را مايه روشن شدن حقيقت دانست .

قالت امرأت العزيز الئ_ن حصحص الحق

{حصحصة} (مصدر حصحص) به معناى روشن شدن چيزى پس از كتمان آن است. برخى نيز گفته اند به معناى ثبوت و استقرار است.

زليخا و دعاى يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 34 - 3

3_ زليخا و زنان اشراف ، در اثر توسل يوسف ( ع ) به درگاه خدا ، از او مأيوس گشته و از مكر و تزوير ، عليه او منصرف شدند .

فصرف عنه كيدهنّ

مراد از كيد زنان، تقاضاى مكرر آنان با عشوه ها و اظهار شيفتگى است. بنابراين عبارت {صرف عنه كيدهنّ} دلالت مى كند كه پس از دعاى يوسف(ع)، ديگر آن مراوده ها و تقاضاها از يوسف(ع) نشد. گفتنى است كه {ثم} در آيه بعد، مؤيد اين نكته است كه يأس زنان و انصرافشان از وى، پيش از زندانى شدن او بوده است، نه اينكه زندانى شدنش، عامل قطع مراوده شده باشد.

زليخا و زنان اشراف مصر

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 11،29

11_ زليخا ، هنگامى كه زنان بر جايگاه هاى خود تكيه زده و آماده استفاده از خوراكى ها شدند ، از يوسف ( ع ) خواست بر آنان گذر كند .

و قالت اخرج عليهنّ

29_ { عن على بن الحسين ( ع ) : . . . فأرسلت إليهنّ و هيأت لهنّ طعاماً و مجلساً ثم أتتهنّ باترج و { آتت كل واحدة منهنّ سكّيناً . . . } ;

از امام سجاد(ع) روايت شده است: . .. پس همسر عزيز [پيكى] به سوى بانوان فرستاد و از آنان دعوت كرد و برايشان طعامى آماده كرد و مجلسى آراست و آن گاه براى بانوان ترنج آورد و به هر يك كاردى داد ...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 32 - 1،2

1_ زليخا ، با ارائه يوسف ( ع ) به زنان اشراف ، به ايشان فهماند كه نبايد وى را در عشقش به يوسف ( ع ) ملامت كنند .

قالت فذلكنّ الذى لمتننى فيه

2_ زليخا ، نزد زنان اشراف به تقاضاى كام روايى از يوسف ( ع ) ، اقرار و اعتراف كرد .

لقد رودته عن نفسه

زليخا و سرزنشهاى زنان مصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 1،3

1_ زليخا سرزنش زنان مصر را به خاطر عشقش به يوسف ( ع ) ، شنيد و به آن آگاهى يافت .

فلما سمعت بمكرهنّ

فعل {سمع} متعدى است و نيازى به حرف {باء} براى تعديه ندارد. بنابراين در {سمعت

بمكرهنّ} معناى {علمت} اشراب شده است. ازاين رو مفاد آن چنين مى شود: زليخا به مكر زنان آگاه شد و اين آگاهى از طريق خبرهايى بود كه براى او نقل مى شد.

3_ زليخا ، پس از آگاهى به توطئه زنان و ملامت گرى هاى ايشان ، آنان را به منزل خويش دعوت كرد .

فلما سمعت بمكرهنّ أرسلت إليهنّ

مراد از {به سوى آنان فرستاد} _ كه مفاد {أرسلت إليهنّ} است _ به قرينه جمله {و أعتدت لهنّ متّكئاً و . ..} اين است كه آنان را به مهمانى دعوت كرد.

زليخا و عزيزمصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 25 - 9،13،14

9_ يوسف ( ع ) و زليخا ، پس از تعقيب و گريز و باز شدن درب ، با عزيز مصر در آستانه آن درب برخورد كردند .

و ألفيا سيدها لدا الباب

{إلفاء} (مصدر ألفيا) به معناى يافتن و مواجه شدن است. {سيّد} به معناى شريف و داراى مجد است ، و مراد از آن در اين جا ، شوهر است.

13_ تلاش زليخا براى تبرئه خويش نزد عزيز مصر

قالت ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا

14_ تحريك عزيز مصر از سوى زليخا براى مؤاخذه و مجازات يوسف ( ع )

ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا إلا أن يسجن أو عذاب أليم

برداشت فوق ، از تصريح زليخا به {أهلك} (همسر تو) استفاده مى شود ; يعنى ، او با آوردن {أهلك} درصدد تحريك عزيز مصر براى مجازات يوسف(ع) بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 30 - 4

4_ زليخا ، همسر عزيز

مصر بود .

امرأت العزيز

زليخا و عفت يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 13

13_ زليخا شهادت زنان اشراف بر پاكدامنى يوسف ( ع ) را تصديق كرد و سخن آنان را مايه روشن شدن حقيقت دانست .

قالت امرأت العزيز الئ_ن حصحص الحق

{حصحصة} (مصدر حصحص) به معناى روشن شدن چيزى پس از كتمان آن است. برخى نيز گفته اند به معناى ثبوت و استقرار است.

زليخا و كفران يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 18

18_ زليخا ، تسليم نشدن يوسف ( ع ) در برابر خواسته اش را ، ناسپاسى و قدرناشناسى مى شمرد .

رودته التى هو فى بيتها . .. إنه ربى أحسن مثواى

در برداشت فوق، {إنه ربى . ..} ناظر به مفهومى گرفته شده كه از عبارت {التى هو فى بيتها} استفاده مى شود ; يعنى، زليخا با اظهار اينكه مربى يوسف(ع) بوده و او را در خانه خويش سر و سامان بخشيده است، توقع داشت كه يوسف(ع) در برابر تقاضايش تسليم شود ; ولى يوسف(ع) با جمله {إنه ربى ...} بيان مى دارد كه خداوند، مربى و مدبر امور او بوده و هست، و سزاوار آن است كه وى مطيع او باشد.

زليخا و گواهى زنان اشراف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 13

13_ زليخا شهادت زنان اشراف بر پاكدامنى يوسف ( ع ) را تصديق كرد و سخن آنان را مايه روشن شدن حقيقت دانست .

قالت امرأت العزيز الئ_ن حصحص

الحق

{حصحصة} (مصدر حصحص) به معناى روشن شدن چيزى پس از كتمان آن است. برخى نيز گفته اند به معناى ثبوت و استقرار است.

زليخا و مجازات يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 25 - 14

14_ تحريك عزيز مصر از سوى زليخا براى مؤاخذه و مجازات يوسف ( ع )

ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا إلا أن يسجن أو عذاب أليم

برداشت فوق ، از تصريح زليخا به {أهلك} (همسر تو) استفاده مى شود ; يعنى ، او با آوردن {أهلك} درصدد تحريك عزيز مصر براى مجازات يوسف(ع) بود.

زليخا و محاكمه زنان اشراف مصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 10

10_ زليخا نيز در جلسه محاكمه اى كه براى كشف حقيقت ماجراى زنان با يوسف ( ع ) تشكيل شده بود ، حضور داشت .

قالت امرأت العزيز الئ_ن حصحص الحق

زليخا و يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 21 - 7،8

7_ عزيز مصر ، ياورى يوسف ( ع ) و گزينش او به فرزندى را ، در گرو علاقه مندى يوسف ( ع ) به وى و همسرش زليخا مى دانست .

أكرمى مثوي_ه عسى أن ينفعنا أو نتخذه ولدًا

جمله {عسى. ..} تعليل براى {أكرمى مثواه} است، و مفاد جمله چنين مى شود: از آن رو از تو مى خواهم او را گرامى بدارى، تا علاقه او را به خودمان جلب كنى و در نتيجه بتوانيم به يارى او، دل ببنديم و يا به قبول فرزند خواندگيش، اميدوار باشيم.

8_

عزيز مصر ، اداره امور يوسف ( ع ) را به همسرش زليخا واگذار كرد ، و از او خواست تا يوسف ( ع ) را گرامى داشته و منزلتش را پاس دارد .

لامرأته أكرمى مثوي_ه

{مثوى} اسم مكان و به معناى منزل و اقامتگاه است. عبارت {أكرمى مثواه} ; يعنى ، منزل و مقامش را گرامى دار. اكرام منزل و اقامتگاه ، تأكيد بر بزرگداشت شخصى است كه در آن منزل اقامت دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 3،5،6،8،19،32

3_ زليخا براى هموار ساختن نظر يوسف ( ع ) به منظور كام جويى ، اهتمامى مداوم و پى گير داشت .

و رودته التى هو فى بيتها عن نفسه

برخى از اهل لغت در {راد _ يرود} كه مراوده از آن است ، سعى و تلاش پى گيرى براى رسيدن به مطلوب را قيد كرده اند. برداشت فوق بر اين اساس است.

5_ زليخا با سلطه ظاهريش بر يوسف ( ع ) ، برخوردار از زمينه اى مساعد و كارآمد براى واداشتن يوسف ( ع ) به خواسته هاى خويش

و رودته التى هو فى بيتها عن نفسه

قرآن، زليخا را با عبارت {التى هو فى بيتها} (آن زن كه يوسف در خانه اش به سر مى برد) توصيف مى كند تا تسلّط زليخا بر يوسف(ع) را برساند.

6_ زليخا براى كام جويى از يوسف ( ع ) و رسيدن به وصال او ، درب هاى قصرش را قفل كرد و او را به سوى خويش فرا خواند .

رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هيت لك

{تغليق} (مصدر غلّقت) به

معناى قفل كردن است. {هيت لك} اسم فعل امر و به معناى {بيا} مى باشد.

8_ زليخا ، همه شرايط و امكانات را براى كام جويى از يوسف ( ع ) فراهم كرده بود .

رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هيت لك

19_ زليخا به دليل اكرام يوسف ( ع ) و خدمت به او ، توقع داشت كه يوسف ( ع ) در برابر تقاضاى نامشروعش ، تسليم وى باشد .

رودته التى هو فى بيتها . .. قال ... إنه ربى

32_ { عن على بن الحسين ( ع ) : . . . فلما راهق يوسف راودته إمرأة الملك عن نفسه . . . ;

از امام سجاد(ع) روايت شده است: . .. چون حضرت يوسف در آستانه بلوغ جنسى قرار گرفت ، همسر پادشاه از او درخواست كرد كه تا با او درآميزد ...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 24 - 1

1_ زليخا ، پس از استنكاف يوسف ( ع ) از وصال او ، بر آن شد تا با قهر و غلبه از وى كام بگيرد .

و لقد همّت به

كلمه {همّة} و مشتقات آن، اگر به وسيله حرف {باء} متعدى شود، به معناى قصد كردن است. بنابراين {و لقد همّت به} ; يعنى، همانا زليخا قصد يوسف(ع) كرد تا از او كام گيرد، و چون زليخا از پيش نيز چنين قصدى داشت (رودته التى ...)، معلوم مى شود مراد از اين قصد، عزمى ديگر است و آن _ به قرينه {استبقا...} در آيه بعد _ آهنگ انجام آن با قهر و غلبه است.

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 25 - 1،4،6،7،11،12،15

1_ زليخا براى كام جويى از يوسف ( ع ) و واداشتن او به آميزش ، درصدد برآمد تا با وى درآويزد .

واستبقا الباب

4_ زليخا براى دستيابى به يوسف ( ع ) و جلوگيرى از خروج وى ، به تعقيب او پرداخت و با سرعت به سمت درب خروجى دويد .

واستبقا الباب

6_ زليخا براى جلوگيرى از خروج يوسف ( ع ) ، از پشتْ پيراهنش را چنگ زد و او را به شدت به سوى خود كشيد .

واستبقا الباب و قدت قميصه من دبر

7_ زليخا بر اثر چنگ زدن به پيراهن يوسف ( ع ) ، پيراهن او را چاك زد و سرتاسر آن را پاره كرد .

و قدت قميصه من دبر

{قدّ} (مصدر قدّت) به معناى شكافتن و پاره كردن طولى و سراسرى است (لسان العرب) ; يعنى ، آن گاه گفته مى شود {قدّ القميص} كه پيراهن از طول پاره شود و سراسر آن شكافته گردد.

11_ زليخا به هنگام برخورد با شوهرش ، عزيز مصر ، يوسف ( ع ) را به قصد تجاوز به خويش متهم كرد .

قالت ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا

{جزاء} به معناى سزا و كيفر و {ما} در جمله فوق نافيه است. بنابراين {ما جزاء ...} ; يعنى: نيست كيفر و سزاى كسى كه خواسته باشد به همسرت تجاوز كند ، مگر زندان يا عذابى دردناك.

12_ پيشدستى زليخا در طرح اتهام عليه يوسف ( ع )

و ألفيا سيدها لدا الباب قالت ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا

15_ زليخا در نزد عزيز مصر ، يوسف

( ع ) را به تحقق تجاوز ، متهم نكرد .

ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا

برداشت فوق ، از فعل {أراد} (قصد كرد) استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 30 - 1

1_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) و تقاضاى كام جويى وى از او ، در شهر شايع شد .

و قال نسوة فى المدينة امرأت العزيز ترود فتي_ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 10،13

10_ زليخا به منظور برخورد نكردن زنان دعوت شده با يوسف ( ع ) ، از او خواسته بود در اتاق هاى اندرونى ساختمان بماند .

و قالت اخرج عليهنّ

كلمه {خروج} به معناى از داخل به بيرون آمدن است. بنابراين {اخرج عليهنّ} مى رساند كه يوسف(ع) هنگامى كه زنان در مجلس ضيافت حاضر شدند، در مكانى بود كه نسبت به مجلس آنان داخل حساب مى شد ; يعنى، اگر مجلس پذيرايى در اتاق بيرونى بود زليخا، يوسف(ع) را در اتاق اندرونى نگه داشته بود.

13_ زليخا تا قبل از برملا شدن عشقش به يوسف ( ع ) ، او را از ديد زنان اشراف مصر مخفى مى كرد .

امرأت العزيز ترود فتي_ها . .. فلما رأينه أكبرنه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 32 - 2

2_ زليخا ، نزد زنان اشراف به تقاضاى كام روايى از يوسف ( ع ) ، اقرار و اعتراف كرد .

لقد رودته عن نفسه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12

- 35 - 4،11

4_ زندانى شدن يوسف ( ع ) ، به تحريك و درخواست زليخا نبود . *

ل_ئن لم يفعل ما ءامره ليسجنن . .. ثم بدا لهم ... ليسجننه

تعبير {ثم بدا لهم} (پس از مدتى اين رأى براى آنان هويدا شد و به ذهنشان خطور كرد كه زندانيش كنند) حاكى است كه اين رأى و نظر به پيشنهاد زليخا نبوده است علاوه بر اين آيه قبل گوياى آن است كه خداوند، زليخا و ديگر زنان را از يوسف منصرف كرد و داستان مراوده متروك شد لذا زليخا ديگر درصدد نبود كه با زندانى كردن يوسف وى را رام سازد.

11_ { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله : { ثم بدا لهم من بعد ما رأوا الأيات ليسجننه حتى حين } فالأيات شهادة الصبى و القميص المخرّق من دبر و استباقهما الباب حتى سمع مجاذبت ها إيّاه على الباب فلما عصاها فلم تزل ملحّة بزوجها حتى حبسه . . . ;

از امام باقر(ع) درباره سخن خدا كه فرمود: {ثم بدا لهم . ..} روايت شده است: آن نشانه ها گواهى كودك و پيراهن پاره شده از پشت و سبقت آن دو به طرف در بود، به گونه اى كه شنيده شد آن زن پشت در، يوسف را به طرف خود مى كشد ; پس چون يوسف درخواست بانو را نپذيرفت به طور پيگير به شوهرش اصرار نمود تا [شوهرش] او را زندانى كرد}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 16

16_ زليخا در حضور پادشاه مصر به تقاضاى كام روايى از يوسف (

ع ) اعتراف كرد و به استنكاف يوسف ( ع ) از پذيرش تقاضايش شهادت داد .

أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص_دقين

جمله {أنا رودته عن نفسه} _ به بيانى كه در آيه 26 ذيل برداشت شماره 2 گذشت _ دلالت بر حصر دارد ; يعنى ، من از او درخواست كردم و او چنين درخواستى نداشت.

زليخا وذلت يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 32 - 5

5_ زليخا ، سوگند ياد كرد كه در صورت استنكاف يوسف ( ع ) از آميزش با او ، وى را به زندان خواهد افكند و خوار و بى مقدارش خواهد ساخت .

و ل_ئن لم يفعل ما ءامره ليسجنن و ليكونًا من الص_غرين

{لام} در {ل_ئن} گوياى قسم است. {يكوناً= يكونن} فعل مضارع و مقرون به نون تأكيد خفيفه است.

زمينه كامجويى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 5،8

5_ زليخا با سلطه ظاهريش بر يوسف ( ع ) ، برخوردار از زمينه اى مساعد و كارآمد براى واداشتن يوسف ( ع ) به خواسته هاى خويش

و رودته التى هو فى بيتها عن نفسه

قرآن، زليخا را با عبارت {التى هو فى بيتها} (آن زن كه يوسف در خانه اش به سر مى برد) توصيف مى كند تا تسلّط زليخا بر يوسف(ع) را برساند.

8_ زليخا ، همه شرايط و امكانات را براى كام جويى از يوسف ( ع ) فراهم كرده بود .

رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هيت لك

زنان اشراف مصر در مجلس زليخا

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 50 - 11

11_ ماجراى ميهمانى زليخا از زنان اشراف و بريدن آنان دست هاى خويش را ، گوياترين صحنه براى اثبات منزلت والا و عفت و پاكدامنى يوسف ( ع )

فسئله ما بال النسوة الّ_تى قطعن أيديهنّ

يوسف(ع) براى رسيدگى به پرونده خويش با عبارت {الّ_تى قطعن أيديهنّ} داستان ميهمانى زليخا از زنان اشراف و اينكه آنان دستهاى خويش را بريدند را مطرح مى كند و از آن جا كه يوسف(ع) درصدد اثبات بى گناهى خويش است، مى توان گفت: داستان مذكور و مسائل پيرامون آن براى اثبات عفت، پاكدامنى و بى گناهى يوسف(ع) بهترين شاهد بوده است.

زنان اشراف مصر و زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 30 - 7،9

7_ زنان اشراف ، تقاضاى كام جويى زليخا از برده خويش را ، امرى نكوهيده دانسته و او را ملامت مى كردند .

و قال نسوة فى المدينة امرأت العزيز ترود فتي_ها عن نفسه قد شغفها حبًّا

{فتا} به معناى برده و عبد ، و نيز به معناى جوان است. به نظر مى رسد هر دو معناى {فتا} در {تراود فتاها} لحاظ شده باشد.

9_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) ، على رغم همسرى او براى عزيز مصر ، مايه شگفتى فراوان زنان اشراف و موجب مزيد ملامت گويى از وى شد .

امرأت العزيز ترود فتي_ها عن نفسه

هدف زنان اشراف از ياد كردن زليخا به عنوان {همسر عزيز مصر}، رساندن زشتى هر چه افزون تر ماجراى اوست ; يعنى، مراوده با بردگان زشت است و از

همسر عزيز مصر ناپسندتر.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 2،24

2_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) حربه زنان اشراف مصر ، براى جنجال و توطئه عليه او

قال نسوة فى المدينة . .. فلما سمعت بمكرهنّ

مراد از {مكر} نقل كردن و مطرح ساختن ماجراى زليخاست. اطلاق {مكر} به نقل آن ماجرا ، گوياى اين است كه زنان اشراف با مطرح كردن آن قصه ، درصدد ضربه زدن به شخصيت زليخا و توطئه عليه وى بودند.

24_ زنان ملامت كننده زليخا ، با مشاهده يوسف ( ع ) ، زليخا را در عشقش محق دانستند .

فلما رأينه أكبرنه . .. إن ه_ذا إلاّ ملك كريم

زنان اشراف مصر وكامجويى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 30 - 2،3

2_ زنان اشراف ، عامل شيوع خبر ماجراى يوسف ( ع ) و زليخا در پايتخت مصر

و قال نسوة فى المدينة

برداشت فوق، بر اين اساس است كه {فى المدينة} متعلق به {قال} باشد. بر اين مبنا {قال نسوة فى المدينة ...} ; يعنى: زنان مراوده زليخا با يوسف(ع) را در آن شهر (پايتخت مصر) نشر دادند.

3_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) و تقاضاى مكرر او براى كام روايى از وى ، زبانزد زنان اشراف شده بود .

و قال نسوة فى المدينة امرأت العزيز ترود فتي_ها عن نفسه

{فى المدينة} مى تواند متعلق به {قال} باشد و نيز محتمل است صفت براى {نسوة} باشد. براساس احتمال دوم، مراد از {قال نسوة فى المدينة...} اين است كه: زنان شهر ، داستان

زليخا را براى يك ديگر بازگو مى كردند.

زيركى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 18

18_ زليخا ، زنى زيرك ، طرّاح و هوشيار بود .

فلما سمعت بمكرهنّ أرسلت إليهنّ . .. و ءاتت كل وحدة منهنّ سكّينًا ... فلما رأينه

سرزنش زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 30 - 7،9

7_ زنان اشراف ، تقاضاى كام جويى زليخا از برده خويش را ، امرى نكوهيده دانسته و او را ملامت مى كردند .

و قال نسوة فى المدينة امرأت العزيز ترود فتي_ها عن نفسه قد شغفها حبًّا

{فتا} به معناى برده و عبد ، و نيز به معناى جوان است. به نظر مى رسد هر دو معناى {فتا} در {تراود فتاها} لحاظ شده باشد.

9_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) ، على رغم همسرى او براى عزيز مصر ، مايه شگفتى فراوان زنان اشراف و موجب مزيد ملامت گويى از وى شد .

امرأت العزيز ترود فتي_ها عن نفسه

هدف زنان اشراف از ياد كردن زليخا به عنوان {همسر عزيز مصر}، رساندن زشتى هر چه افزون تر ماجراى اوست ; يعنى، مراوده با بردگان زشت است و از همسر عزيز مصر ناپسندتر.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 32 - 1،11

1_ زليخا ، با ارائه يوسف ( ع ) به زنان اشراف ، به ايشان فهماند كه نبايد وى را در عشقش به يوسف ( ع ) ملامت كنند .

قالت فذلكنّ الذى لمتننى فيه

11_ { عن على بن الحسين :

. . . فقالت لهنّ { فذلكنّ الذى لمتننى فيه } يعنى فى حبّه ;

از امام سجاد(ع) روايت شده است: . .. همسر عزيز [بااشاره به يوسف] خطاب به بانوان گفت: اين است كسى كه مرا درباره او سرزنش مى كرديد ; يعنى، مرا در مورد عشق به او سرزنش مى كرديد}.

سلطه زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 5

5_ زليخا با سلطه ظاهريش بر يوسف ( ع ) ، برخوردار از زمينه اى مساعد و كارآمد براى واداشتن يوسف ( ع ) به خواسته هاى خويش

و رودته التى هو فى بيتها عن نفسه

قرآن، زليخا را با عبارت {التى هو فى بيتها} (آن زن كه يوسف در خانه اش به سر مى برد) توصيف مى كند تا تسلّط زليخا بر يوسف(ع) را برساند.

سوگند زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 32 - 5

5_ زليخا ، سوگند ياد كرد كه در صورت استنكاف يوسف ( ع ) از آميزش با او ، وى را به زندان خواهد افكند و خوار و بى مقدارش خواهد ساخت .

و ل_ئن لم يفعل ما ءامره ليسجنن و ليكونًا من الص_غرين

{لام} در {ل_ئن} گوياى قسم است. {يكوناً= يكونن} فعل مضارع و مقرون به نون تأكيد خفيفه است.

شيوع عشق زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 30 - 1،3

1_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) و تقاضاى كام جويى وى از او ، در شهر شايع شد .

و قال نسوة فى المدينة

امرأت العزيز ترود فتي_ها

3_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) و تقاضاى مكرر او براى كام روايى از وى ، زبانزد زنان اشراف شده بود .

و قال نسوة فى المدينة امرأت العزيز ترود فتي_ها عن نفسه

{فى المدينة} مى تواند متعلق به {قال} باشد و نيز محتمل است صفت براى {نسوة} باشد. براساس احتمال دوم، مراد از {قال نسوة فى المدينة...} اين است كه: زنان شهر ، داستان زليخا را براى يك ديگر بازگو مى كردند.

شيوع كامجويى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 30 - 1،3

1_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) و تقاضاى كام جويى وى از او ، در شهر شايع شد .

و قال نسوة فى المدينة امرأت العزيز ترود فتي_ها

3_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) و تقاضاى مكرر او براى كام روايى از وى ، زبانزد زنان اشراف شده بود .

و قال نسوة فى المدينة امرأت العزيز ترود فتي_ها عن نفسه

{فى المدينة} مى تواند متعلق به {قال} باشد و نيز محتمل است صفت براى {نسوة} باشد. براساس احتمال دوم، مراد از {قال نسوة فى المدينة...} اين است كه: زنان شهر ، داستان زليخا را براى يك ديگر بازگو مى كردند.

صفات زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 18

18_ زليخا ، زنى زيرك ، طرّاح و هوشيار بود .

فلما سمعت بمكرهنّ أرسلت إليهنّ . .. و ءاتت كل وحدة منهنّ سكّينًا ... فلما رأينه

عزيز مصر و زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف

- 12 - 28 - 3،7

3_ عزيز مصر با پى بردن به صداقت يوسف ( ع ) ، زليخا را محكوم كرد و به نفع يوسف ( ع ) رأى داد .

فلما رءا قميصه قُدّ من دُبر قال إنه من كيدكنّ

7_ عزيز مصر ، به دام انداختن يوسف ( ع ) را براى كام جويى ، از مكر هاى زنانه زليخا شمرد .

إنه من كيدكنّ

محتمل است ضمير در {إنه} به حقيقتى كه از جمله {غلّقت الأبواب . ..} استفاده مى شود ، ارجاع داده شود. برداشت فوق ، بر اساس اين احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 29 - 3

3_ عزيز مصر ، پس از روشن شدن خطاى زليخا ، از وى خواست استغفار كند و از گناه خويش پوزش بطلبد .

واستغفرى لذنبك إنك كنت من الخاطئين

در جمله {استغفرى لذنبك} (براى گناهت طلب آمرزش كن) بيان نشده كه زليخا بايد از چه كسى آمرزش بخواهد. برخى از مفسران گفته اند: مراد ، استغفار به درگاه خداوند است و برخى برآنند كه مقصود ، پوزش خواستن از عزيز مصر مى باشد.

عشق زليخا به يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 1،2

1_ زليخا ، شيفته و شيداى يوسف ( ع ) شد .

و رودته التى هو فى بيتها . .. و غلّقت الأبوب

2_ زليخا با اظهار عشق و شيفتگى به يوسف ( ع ) ، او را به وصال خويش فرامى خواند .

و رودته التى هو فى بيتها عن نفسه

{مراودة} (مصدر راودتْ) به معناى درخواست كردن

با رفق و مداراست، و {عن نفسه} بيانگر مورد درخواست مى باشد. بنابراين {راودته ...} ; يعنى، زليخا با ملاطفت و اظهار عشق و علاقه از يوسف(ع) درخواست كرد كه خودش را در اختيار او بگذارد و اين كنايه از تقاضاى وصال و آميزش است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 30 - 5،6،9،11

5_ عشق يوسف ( ع ) تا درون قلب و دل زليخا نفوذ كرده و آن را به تسخير خويش درآورده بود .

قد شغفها حبًّا

{شغاف} به جداره و يا هسته مركزى قلب گفته مى شود. {شغف} ; يعنى، جداره قلب شد و يا به مركز آن رسيد. ضمير فاعلى در {شغفها} به {فتيها} برمى گردد و {حبّاً} تمييزى است مبدل از فاعل. بنابراين {شغفها حبّاً} در اصل چنين بوده است: {شغف حبّ يوسف إياها} ; يعنى، محبت يوسف جداره قلب زليخا شد و آن رااحاطه كرد، و يا عشق يوسف(ع) جداره قلب زليخا را شكافت و به درون آن نفوذ كرد.

6_ شيفتگى زليخا به يوسف ( ع ) و داستان مراوده او ، در عنفوان جوانى يوسف ( ع ) بود .

ترود فتي_ها عن نفسه قد شغفها حبًّا

9_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) ، على رغم همسرى او براى عزيز مصر ، مايه شگفتى فراوان زنان اشراف و موجب مزيد ملامت گويى از وى شد .

امرأت العزيز ترود فتي_ها عن نفسه

هدف زنان اشراف از ياد كردن زليخا به عنوان {همسر عزيز مصر}، رساندن زشتى هر چه افزون تر ماجراى اوست ; يعنى، مراوده با بردگان زشت است و از همسر عزيز مصر

ناپسندتر.

11_ { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله { قد شغفها حبّاً } يقول : قد حجبها حبّه عن الناس فلاتعقل غيره ;

از امام باقر(ع) درباره قول خدا {قد شغفها حباً} روايت شده كه مى فرمود: عشق يوسف پرده اى بر قلب همسر عزيز كشيده بود به گونه اى كه او را از مردم جدا كرده بود و به هيچ كس غير از يوسف نمى انديشيد}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 2،13

2_ عشق زليخا به يوسف ( ع ) حربه زنان اشراف مصر ، براى جنجال و توطئه عليه او

قال نسوة فى المدينة . .. فلما سمعت بمكرهنّ

مراد از {مكر} نقل كردن و مطرح ساختن ماجراى زليخاست. اطلاق {مكر} به نقل آن ماجرا ، گوياى اين است كه زنان اشراف با مطرح كردن آن قصه ، درصدد ضربه زدن به شخصيت زليخا و توطئه عليه وى بودند.

13_ زليخا تا قبل از برملا شدن عشقش به يوسف ( ع ) ، او را از ديد زنان اشراف مصر مخفى مى كرد .

امرأت العزيز ترود فتي_ها . .. فلما رأينه أكبرنه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 32 - 1،11

1_ زليخا ، با ارائه يوسف ( ع ) به زنان اشراف ، به ايشان فهماند كه نبايد وى را در عشقش به يوسف ( ع ) ملامت كنند .

قالت فذلكنّ الذى لمتننى فيه

11_ { عن على بن الحسين : . . . فقالت لهنّ { فذلكنّ الذى لمتننى فيه } يعنى فى حبّه ;

از امام سجاد(ع)

روايت شده است: . .. همسر عزيز [بااشاره به يوسف] خطاب به بانوان گفت: اين است كسى كه مرا درباره او سرزنش مى كرديد ; يعنى، مرا در مورد عشق به او سرزنش مى كرديد}.

عقيمى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 21 - 9

9_ عزيز مصر و همسرش زليخا ، از نعمت داشتن فرزند محروم بودند . *

أو نتخذه ولدًا

كسانى كه فردى را به فرزندى برمى گزينند، معمولاً اشخاصى هستند كه فرزند نداشته و از فرزنددار شدن نااميدند. بنابراين {نتخذه ولداً} مى تواند اشاره به برداشت فوق باشد. بيان گزينش يوسف(ع) به فرزندى با كلمه {عسى}، تأييدكننده اين احتمال است.

عوامل شيوع عشق زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 30 - 2

2_ زنان اشراف ، عامل شيوع خبر ماجراى يوسف ( ع ) و زليخا در پايتخت مصر

و قال نسوة فى المدينة

برداشت فوق، بر اين اساس است كه {فى المدينة} متعلق به {قال} باشد. بر اين مبنا {قال نسوة فى المدينة ...} ; يعنى: زنان مراوده زليخا با يوسف(ع) را در آن شهر (پايتخت مصر) نشر دادند.

فرجام زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 88 - 20

20_ { عن أبى الحسن الهادى ( ع ) : . . . لما مات العزيز . . . إفتقرت إمرأة العزيز و احتاجت حتى سألت الناس فقالوا : ما يضرّك لو قعدت للعزيز و كان يوسف يسمى العزيز [ خ .ل .و كلّ ملك كان لهم سمى بهذا الإسم ]

. . . فقامت إليه و قالت : سبحان . . . من جعل العبيد بالطاعة ملوكاً . . . ;

از امام هادى(ع) روايت شده است: . .. پس از مرگ عزيز مصر ... همسر وى [زليخا] فقير و نيازمند شد تا آن جا كه از مردم درخواست كمك مى كرد. پس مردم به او گفتند: چه ضرر دارد كه بر سر راه عزيز بنشينى [واز او كمك بخواهى] و يوسف در آن زمان عزيز ناميده مى شد [و هر پادشاهى كه بر مصريان حكومت مى كرد به اين اسم ناميده مى شد]... پس همسر عزيز بر سر راه يوسف ايستاد و گفت: ... منزه است خدايى كه بردگان را در سايه اطاعت، به پادشاهى مى رساند ...}.

قضاوت خويشاوندان زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 26 - 8،9

8_ مردى از خويشان زليخا ، در ماجراى وى و يوسف ( ع ) دخالت كرد و ميان آنان به داورى پرداخت .

و شهد شاهد من أهلها

9_ داور ماجراى يوسف ( ع ) و زليخا ، على رغم خويشى او با زليخا ، بى طرفى كامل را رعايت كرد ، و قضاوتى بر حق ارائه نمود .

و شهد شاهد من أهلها إن كان قميصه قُدّ من قُبل

كامجويى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 2،3،4،6،22

2_ زليخا با اظهار عشق و شيفتگى به يوسف ( ع ) ، او را به وصال خويش فرامى خواند .

و رودته التى هو فى بيتها عن نفسه

{مراودة} (مصدر راودتْ) به معناى درخواست

كردن با رفق و مداراست، و {عن نفسه} بيانگر مورد درخواست مى باشد. بنابراين {راودته ...} ; يعنى، زليخا با ملاطفت و اظهار عشق و علاقه از يوسف(ع) درخواست كرد كه خودش را در اختيار او بگذارد و اين كنايه از تقاضاى وصال و آميزش است.

3_ زليخا براى هموار ساختن نظر يوسف ( ع ) به منظور كام جويى ، اهتمامى مداوم و پى گير داشت .

و رودته التى هو فى بيتها عن نفسه

برخى از اهل لغت در {راد _ يرود} كه مراوده از آن است ، سعى و تلاش پى گيرى براى رسيدن به مطلوب را قيد كرده اند. برداشت فوق بر اين اساس است.

4_ يوسف ( ع ) ، همواره از پذيرش تقاضاى زليخا ( درخواست وصال و آميزش ) امتناع مىورزيد .

و رودته التى هو فى بيتها عن نفسه

برخى از اهل لغت در معناى مراوده ، كشمكش و نزاع ميانِ طرفين را قيد كرده و گفته اند: {مراوده} اين است كه يك طرف خواهان چيزى و ديگرى غير آن را خواهان است. برداشت فوق ، براساس اين معناست.

6_ زليخا براى كام جويى از يوسف ( ع ) و رسيدن به وصال او ، درب هاى قصرش را قفل كرد و او را به سوى خويش فرا خواند .

رودته . .. و غلّقت الأبوب و قالت هيت لك

{تغليق} (مصدر غلّقت) به معناى قفل كردن است. {هيت لك} اسم فعل امر و به معناى {بيا} مى باشد.

22_ يوسف ( ع ) ، پذيرفتن تمناى زليخا ( درخواست وصال و آميزش ) را ، كفران احسان هاى خداوند به خويش دانست .

إنه ربى أحسن مثواى

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 24 - 1

1_ زليخا ، پس از استنكاف يوسف ( ع ) از وصال او ، بر آن شد تا با قهر و غلبه از وى كام بگيرد .

و لقد همّت به

كلمه {همّة} و مشتقات آن، اگر به وسيله حرف {باء} متعدى شود، به معناى قصد كردن است. بنابراين {و لقد همّت به} ; يعنى، همانا زليخا قصد يوسف(ع) كرد تا از او كام گيرد، و چون زليخا از پيش نيز چنين قصدى داشت (رودته التى ...)، معلوم مى شود مراد از اين قصد، عزمى ديگر است و آن _ به قرينه {استبقا...} در آيه بعد _ آهنگ انجام آن با قهر و غلبه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 25 - 1

1_ زليخا براى كام جويى از يوسف ( ع ) و واداشتن او به آميزش ، درصدد برآمد تا با وى درآويزد .

واستبقا الباب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 26 - 2،5

2_ يوسف ( ع ) در نزد عزيز مصر ، تمناى نامشروع زليخا و استنكاف خويش را فاش ساخت ، و خود را از هر گونه اراده سوئى مبرّا دانست .

قال هى رودتنى عن نفسى

تركيبهايى نظير {هى رودتنى} و {أنا قمت} _ كه مبتدا در معنا فاعل است و خبر آن فعل مى باشد _ گاهى حاكى از تأكيد است و گاهى دلالت بر حصر دارد. و از آن جا كه يوسف(ع) در مقام رفع اتهام از خويش بود، معلوم

مى شود او از جمله {هى رودتنى} معناى حصر را اراده كرده است. بنابراين {هى راودتنى} ; يعنى، او (زليخا) از من درخواست كام جويى داشت و من چنين درخواستى نداشتم و استنكاف ورزيدم.

5_ يوسف ( ع ) مراوده زليخا و وصال خواهى او را تا زمان دفاع از خويش ، پنهان كرده و فاش نساخته بود .

قالت . .. قال هى رودتنى عن نفسى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 28 - 7

7_ عزيز مصر ، به دام انداختن يوسف ( ع ) را براى كام جويى ، از مكر هاى زنانه زليخا شمرد .

إنه من كيدكنّ

محتمل است ضمير در {إنه} به حقيقتى كه از جمله {غلّقت الأبواب . ..} استفاده مى شود ، ارجاع داده شود. برداشت فوق ، بر اساس اين احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 32 - 2،4

2_ زليخا ، نزد زنان اشراف به تقاضاى كام روايى از يوسف ( ع ) ، اقرار و اعتراف كرد .

لقد رودته عن نفسه

4_ زليخا در حضور زنان اشراف ، تأكيد كرد كه هم چنان بر تقاضاى وصال يوسف ( ع ) اصرار خواهد كرد .

و ل_ئن لم يفعل ما ءامره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 16

16_ زليخا در حضور پادشاه مصر به تقاضاى كام روايى از يوسف ( ع ) اعتراف كرد و به استنكاف يوسف ( ع ) از پذيرش تقاضايش شهادت داد .

أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص_دقين

جمله {أنا

رودته عن نفسه} _ به بيانى كه در آيه 26 ذيل برداشت شماره 2 گذشت _ دلالت بر حصر دارد ; يعنى ، من از او درخواست كردم و او چنين درخواستى نداشت.

گواهى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 32 - 3

3_ زليخا نزد زنان اشراف ، به پاكدامنى و عفت يوسف ( ع ) و نپذيرفتن تقاضاى او ( درخواست وصال ) شهادت داد .

لقد رودته عن نفسه فاستعصم

عصمت و استعصام ، هر دو گوياى امتناع ورزيدن و نپذيرفتن مى باشند ; با اين تفاوت كه استعصام حاكى از مبالغه است. بنابراين {فاستعصم} ; يعنى، يوسف(ع) بشدت با تقاضاى من مخالفت كرد و بر عفت خويش اصرار ورزيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 51 - 16

16_ زليخا در حضور پادشاه مصر به تقاضاى كام روايى از يوسف ( ع ) اعتراف كرد و به استنكاف يوسف ( ع ) از پذيرش تقاضايش شهادت داد .

أنا رودته عن نفسه و إنه لمن الص_دقين

جمله {أنا رودته عن نفسه} _ به بيانى كه در آيه 26 ذيل برداشت شماره 2 گذشت _ دلالت بر حصر دارد ; يعنى ، من از او درخواست كردم و او چنين درخواستى نداشت.

مجلس مهمانى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 4،5،6،7،10،29

4_ زليخا براى پاسخ گويى به زنان ملامت كننده ، ضيافتى ترتيب داد و مجلس ويژه اى آراست .

أرسلت إليهنّ و أعتدت لهنّ متّكئًا

5_ زليخا براى لميدن زنانى كه به

مهمانى دعوت كرده بود ، تكيه گاهى ويژه فراهم ساخت .

و أعتدت لهنّ متّكئًا

{اعتاد} (مصدر أعتدت) به معناى مهيّا ساختن و آماده كردن است. {متّكئاً} به چيزى گفته مى شود كه به آن تكيه مى دهند و نكره آوردن آن دلالت بر ويژگى آن دارد. قابل ذكر است كه {متّكئاً} به معناى طعام نيز آمده است. مفرد بودن آن و نيز آوردن جمله {آتت ...} (به هر يك كاردى [براى استفاده از خوراكيها] داد) مى تواند مؤيد اين احتمال باشد كه مراد از {متّكئاً} در آيه {طعام} است.

6_ زليخا به هر يك از زنان دعوت شده ، كاردى براى استفاده از خوردنى ها داد .

و ءاتت كل وحدة منهنّ سكّينًا

7_ زليخا خود ، آرايش دهنده مجلس ضيافت و پذيرايى كننده از زنان اشراف بود .

و أعتدت لهنّ متّكئًا و ءاتت كل وحدة منهنّ سكّينًا

ضمير در {أعتدت} و {آتت} به {امرأت العزيز} برمى گردد. بنابراين ظاهر اين است كه او خود به انجام آن كارها پرداخته بود و گرنه فعلهاى مذكور به صورت مجهول (اُعتِد) و (اوتيت) آورده مى شد.

10_ زليخا به منظور برخورد نكردن زنان دعوت شده با يوسف ( ع ) ، از او خواسته بود در اتاق هاى اندرونى ساختمان بماند .

و قالت اخرج عليهنّ

كلمه {خروج} به معناى از داخل به بيرون آمدن است. بنابراين {اخرج عليهنّ} مى رساند كه يوسف(ع) هنگامى كه زنان در مجلس ضيافت حاضر شدند، در مكانى بود كه نسبت به مجلس آنان داخل حساب مى شد ; يعنى، اگر مجلس پذيرايى در اتاق بيرونى بود زليخا، يوسف(ع) را در اتاق اندرونى نگه داشته بود.

29_ { عن على بن

الحسين ( ع ) : . . . فأرسلت إليهنّ و هيأت لهنّ طعاماً و مجلساً ثم أتتهنّ باترج و { آتت كل واحدة منهنّ سكّيناً . . . } ;

از امام سجاد(ع) روايت شده است: . .. پس همسر عزيز [پيكى] به سوى بانوان فرستاد و از آنان دعوت كرد و برايشان طعامى آماده كرد و مجلسى آراست و آن گاه براى بانوان ترنج آورد و به هر يك كاردى داد ...}.

محكوميت زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 28 - 3

3_ عزيز مصر با پى بردن به صداقت يوسف ( ع ) ، زليخا را محكوم كرد و به نفع يوسف ( ع ) رأى داد .

فلما رءا قميصه قُدّ من دُبر قال إنه من كيدكنّ

مكر زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 28 - 7،8

7_ عزيز مصر ، به دام انداختن يوسف ( ع ) را براى كام جويى ، از مكر هاى زنانه زليخا شمرد .

إنه من كيدكنّ

محتمل است ضمير در {إنه} به حقيقتى كه از جمله {غلّقت الأبواب . ..} استفاده مى شود ، ارجاع داده شود. برداشت فوق ، بر اساس اين احتمال است.

8_ عزيز مصر ، پيشدستى زليخا در متهم ساختن يوسف ( ع ) و تعيين كيفر براى او را ، از مكر هاى زليخا شمرد .

قالت ما جزاء من أراد بأهلك سوءًا . .. إنه من كيدكنّ

برداشت فوق، ناظر به اين احتمال است كه ضمير در {إنه . ..} به معنايى كه از {قالت ما جزاء ...} در

آيه 25 استفاده مى شود ، برگردد و آن معنا ، پيشدستى كردن زليخا براى محقّ جلوه دادن خويش و گنه كار نشان دادن طرف مقابل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 102 - 9

9_ بيان قرآن درباره مكر ها و توطئه هاى برادران يوسف ، زليخا و هيأت حاكمه مصر عليه او ، دليلى بس روشن بر وحى بودن و الهى بودن آن

ما كنت لديهم إذ أجمعوا أمرهم و هم يمكرون

جمله {و ما كنت لديهم. ..} به منزله تعليل براى {ذلك من أنباء الغيب...} است.

مهمانى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 4

4_ زليخا براى پاسخ گويى به زنان ملامت كننده ، ضيافتى ترتيب داد و مجلس ويژه اى آراست .

أرسلت إليهنّ و أعتدت لهنّ متّكئًا

نجات از مكر زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 34 - 1،2،6

1_ خداوند ، دعاى يوسف ( ع ) ( درخواست رهايى از كيد زليخا و همپالگى هاى وى ) را اجابت كرد و او را از مكر آنان مصون داشت .

فاستجاب له ربه فصرف عنه كيدهنّ

{استجابة} (مصدر استجاب) به معناى پذيرفتن درخواست است.

2_ امداد خداوند ، مايه رهايى يوسف ( ع ) از گناه و مكر و افسون زليخا و زنان اشراف شد .

فاستجاب له ربه فصرف عنه كيدهنّ

6_ نجات يوسف ( ع ) از كيد زليخا و ديگر زنان ، جلوه اى از ربوبيت الهى بر آن حضرت

فاستجاب له ربه فصرف عنه كيدهنّ

ويژگيهاى كاخ زليخا

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 7

7_ قصر زليخا ، قصرى مجلل و داراى درب هاى فراوان و متعدد بود .

و غلّقت الأبوب

به كارگيرى باب تفعيل ، براى بيان قفل زدن دربها (غلّقت الأبواب) مى تواند حاكى از شدت مبالغه باشد ; يعنى ، دربها را با قفلها و پشت بندها محكم بست ، و مى تواند بر كثرت دربها دلالت داشته باشد. برداشت فوق ، ناظر به دومين معناست.

همسر پادشاه مصر در مجلس زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 52 - 4

4_ همسر پادشاه مصر از زنان حاضر در مجلس مهمانى زليخا و دلباخته يوسف ( ع ) بود .

ذلك ليعلم أنى لم أخنه بالغيب

بر اين مبنا كه ضمير در {يعلم} و {لم أخنه} به {ملك} باز گردد ، از جمله {ذلك ليعلم . ..} معلوم مى شود كه همسر ملك نيز در زمره زنانى بود كه دستهاى خويش را بريدند.

همسر زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 30 - 4

4_ زليخا ، همسر عزيز مصر بود .

امرأت العزيز

هوشيارى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 18

18_ زليخا ، زنى زيرك ، طرّاح و هوشيار بود .

فلما سمعت بمكرهنّ أرسلت إليهنّ . .. و ءاتت كل وحدة منهنّ سكّينًا ... فلما رأينه

يأس زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 34 - 3

3_ زليخا و زنان اشراف

، در اثر توسل يوسف ( ع ) به درگاه خدا ، از او مأيوس گشته و از مكر و تزوير ، عليه او منصرف شدند .

فصرف عنه كيدهنّ

مراد از كيد زنان، تقاضاى مكرر آنان با عشوه ها و اظهار شيفتگى است. بنابراين عبارت {صرف عنه كيدهنّ} دلالت مى كند كه پس از دعاى يوسف(ع)، ديگر آن مراوده ها و تقاضاها از يوسف(ع) نشد. گفتنى است كه {ثم} در آيه بعد، مؤيد اين نكته است كه يأس زنان و انصرافشان از وى، پيش از زندانى شدن او بوده است، نه اينكه زندانى شدنش، عامل قطع مراوده شده باشد.

يوسف(ع) در مهمانى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 11،12،14

11_ زليخا ، هنگامى كه زنان بر جايگاه هاى خود تكيه زده و آماده استفاده از خوراكى ها شدند ، از يوسف ( ع ) خواست بر آنان گذر كند .

و قالت اخرج عليهنّ

12_ يوسف ( ع ) پس از دستور زليخا بدون درنگ در مجلس زنان اشراف حاضر شد .

قالت اخرج عليهنّ فلما رأينه

{فاء} در {فلما. ..} فصيحه است و گوياى جمله هايى مقدر مى باشد ; يعنى: {فخرج عليهنّ فرأينه فلما رأينه...}. حذف اين جمله ها براى رساندن اين نكته است كه دستور زليخا همان و اطاعت يوسف(ع) همان.

14_ زنان اشراف مصر در مجلس ضيافت زليخا ، براى اولين بار يوسف ( ع ) را مشاهده كردند .

فلما رأينه أكبرنه . .. و قلن ح_ش لله ما هذا بشرًا

يوسف(ع) و تهديدهاى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف -

12 - 33 - 1

1_ يوسف ( ع ) حافظ عفت خويش وبى اعتنا به تهديد هاى زليخا

قال رب السجن أحب إلىّ مما يدعوننى إليه

يوسف(ع) و تهمتهاى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 26 - 1

1_ دفاع يوسف ( ع ) از خويش ، در برابر اتهام زليخا

قال هى رودتنى عن نفسى

يوسف(ع) و خدمات زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 50 - 12

12_ يوسف ( ع ) به پاس خدمات زليخا به او ، شكايتى عليه وى به پادشاه نكرد .

فسئله ما بال النسوة الّ_تى قطعن أيديهنّ

با وجود اينكه زليخا نيز همانند ديگر زنان اشراف در گرفتاريهاى يوسف(ع) و متهم ساختن او نقشى بسزا داشت، ولى يوسف(ع) از او نام نمى برد و عليه او سخنى به پادشاه نمى گويد. به نظر مى رسد دليل اين امر خدماتى است كه زليخا در عهد كودكى و نوجوانى يوسف(ع) براى وى انجام داده بود.

يوسف(ع) و خواسته هاى زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 9،10،28

9_ يوسف ( ع ) على رغم فراهم بودن همه شرايط و سلطه ظاهرى زليخا بر او ، تمنّاى وى را نپذيرفت و به خواسته اش تن در نداد .

رودته . .. و قالت هيت لك قال معاذ الله

{معاذ} مصدر و مفعول مطلق براى فعل مقدر {أعوذ} است ; يعنى ، {أعوذ بالله معاذاً}.

10_ يوسف ( ع ) در برابر صحنه هاى پر جاذبه شهوانى ( تمنّاى زليخا ، ابراز اشتياق او

، خلوت بودن قصر و بسته بودن درب ها ) به خدا پناه برد .

قال معاذ الله

28_ يوسف ( ع ) ، تسليم شدن در برابر تمناى نامشروع زليخا را ، مصداقى از ستم كارى مى دانست .

إنه لايفلح الظ_لمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 33 - 18،19

18_ يوسف ( ع ) پذيرش تقاضاى نامشروع زليخا و همپالگى هاى او را ، سقوط به ورطه سفاهت و بى خردى مى دانست .

و إلاّ تصرف . .. أصب إليهنّ و أكن من الج_هلين

جهل به معناى سفاهت در مقابل عقل ، و نيز به معناى نادانى در مقابل علم مى باشد. برداشت فوق ، ناظر به معناى نخست است.

19_ يوسف ( ع ) ، ارتكاب گناه و پذيرش تقاضاى زليخا و همپالگى هاى او را ، موجب از دست دادن علم و حكمت خدادادى خويش مى دانست .

ءاتين_ه حكمًا و علمًا . .. و إلاّ تصرف عنى كيدهنّ أصب إليهنّ و أكن من الج_هلين

برداشت فوق ، بر اين مبناست كه مراد از جهل نادانى باشد. بر اين مبنا مى توان گفت: مقصود يوسف(ع) از جاهل شدن ، سلب گشتن علم و حكمتى است كه خداوند به او عطا كرده بود (ءاتيناه حكماً و علماً) {آيه 22}.

يوسف(ع) و زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 4،20،21،22

4_ يوسف ( ع ) ، همواره از پذيرش تقاضاى زليخا ( درخواست وصال و آميزش ) امتناع مىورزيد .

و رودته التى هو فى بيتها عن نفسه

برخى از اهل لغت در معناى مراوده

، كشمكش و نزاع ميانِ طرفين را قيد كرده و گفته اند: {مراوده} اين است كه يك طرف خواهان چيزى و ديگرى غير آن را خواهان است. برداشت فوق ، براساس اين معناست.

20_ يوسف ( ع ) در برابر زليخا تصريح كرد كه تنظيم جريان زندگى او ، به عنايت و تدبير خداوند بوده است .

معاذ الله إنه ربى أحسن مثواى

ضمير در {إنه} به {الله} باز مى گردد و در برداشت فوق، جمله {إنه ربى} تعليل براى {معاذ الله} گرفته شده است. بر اين اساس مفاد جمله فوق، چنين مى شود: من [از اين امر فريبنده] به خدا پناه مى برم و او مرا يارى خواهد كرد ; زيرا او مدبر امور من و تربيت كننده من است.

21_ يوسف ( ع ) در پاسخ به دعوت و فرمان زليخا ، خداوند را سزاوارتر براى اطاعت ، قدرشناسى و سپاس دانست .

قال معاذ الله إنه ربى أحسن مثواى

22_ يوسف ( ع ) ، پذيرفتن تمناى زليخا ( درخواست وصال و آميزش ) را ، كفران احسان هاى خداوند به خويش دانست .

إنه ربى أحسن مثواى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 24 - 3،5

3_ توانايى جسمى و جنسى يوسف ( ع ) ، براى كام جويى از زليخا

و لقد همّت به و همّ بها لولا أن رءا بره_ن ربه

قرآن، پس از بيان اين كه زليخا تمام شرايط كام جويى را براى يوسف فراهم ساخته بود و موانع را برطرف كرده بود، با جمله {همّ بها لولا . ..} تنها مانع يوسف(ع) را، مشاهده برهان الهى معرفى كرد تا

گمان نشود كه او گرايشى به امور جنسى نداشت و از آميزش با زنان ناتوان بود.

5_ خداوند ، با ارائه برهان به يوسف ( ع ) ، او را از آميزش با زليخا ( زنا ) و نگاه هاى شهوانى به وى ، حفظ كرد و مصون داشت .

كذلك لنصرف عنه السوء و الفحشاء

{فحشاء} به گناه و معصيتى كه بسيار زشت و پليد باشد، گفته مى شود (لسان العرب). {سوء} به معناى بدى و گناه است كه به قرينه مقابله آن با {فحشاء}، مراد از آن گناه كوچك است. {أل} در {السوء} و {الفحشاء} مى تواند براى عهد باشد. براين مبنا مقصود از {الفحشاء} آميزش، و منظور از {السوء} نگاه شهوت آلود، قصد گناه و ... است. اين احتمال نيز به نظر قوى مى رسد كه {أل} در اين دو كلمه، براى جنس باشد. براين مبنا نيز گناهان ياد شده از مصداقهاى مورد نظر خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 25 - 2،5،9

2_ يوسف ( ع ) براى نجات خويش از درآويختن زليخا با او ، به طرف درب خروجى فرار كرد .

و لقد همّت به . .. واستبقا الباب

معرفه آوردن {الباب}، اشاره به دربى خاص دارد كه به مناسبت مورد مى توان گفت: مراد از آن درب خروجى است.

5_ يوسف ( ع ) در تعقيب و گريزش با زليخا ، زودتر از وى به درب خروجى رسيد .

واستبقا الباب و قدت قميصه من دبر

9_ يوسف ( ع ) و زليخا ، پس از تعقيب و گريز و باز شدن درب ، با عزيز مصر

در آستانه آن درب برخورد كردند .

و ألفيا سيدها لدا الباب

{إلفاء} (مصدر ألفيا) به معناى يافتن و مواجه شدن است. {سيّد} به معناى شريف و داراى مجد است ، و مراد از آن در اين جا ، شوهر است.

يوسف(ع) و قصه مهمانان زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 50 - 6

6_ يوسف ( ع ) پيك دربار را باز گرداند تا از پادشاه بخواهد درباره ماجراى مهمانان زليخا تحقيق كند .

قال ارجع إلى ربك فسئله ما بال النسوة

{بال} به معناى شأن و كار مهم است و مراد از آن در آيه شريفه ، ماجرا و داستان مى باشد.

يوسف(ع) و مكر زليخا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 33 - 7،11

7_ يوسف ( ع ) نگران تأثير مكر و حيله زليخا و زنان اشراف در خود و واداشتنش بر گناه و معصيت

و إلاّ تصرف عنى كيدهنّ أصب إليهنّ

11_ يوسف ( ع ) ، براى رهايى از مكر زليخا و زنان اشراف و نجات از دام شهوت ، به نيايش با خدا و استمداد از او پرداخت .

رب . .. و إلاّ تصرف عنى كيدهنّ أصب إليهنّ

{صبو} (مصدر أصب) به معناى ميل كردن و گرايش پيدا كردن است. جمله {و إلاّ تصرف ...} (اگر مكر آن زنان را از من باز نگردانى ، به آنان گرايش پيدا مى كنم) به قرينه آيه بعد (فاستجاب) خبرى است در مقام دعا و درخواست.

259 - 11،12

11 _ عدم درك انسان مرده از گذشت زمان

قال لبثتُ يوماً او بعض يوم

12 _ تفاوت تلقّى انسان از زمان ، در دو عالم دنيا و پس از مرگ

فاماته اللّه مائة عام . .. قال لبثت يوماً او بعض يوم

احكام و مقتضيات زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 66 - 1،4

1 _ لزوم پايدارى اهل ايمان در برابر لشكرى با نيرويى ده برابر ، حكمى كه پس از گذشت مدتى تخفيف داده شد .

الئن خفف اللّه عنكم

4 _ بروز ضعف در جامعه ايمانى صدر اسلام ، موجب تخفيف حكم پايدارى در برابر دشمنان شد .

الئن خفف اللّه عنكم و علم أن فيكم ضعفا

ارزش زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 3 - 5

5- تفاوت زمان ها ، از جهت ارزش و بركت

ليلة مب_ركة

اسلام و مقتضيات زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 101 - 3

3 _ انعطاف پذيرى و تناسب با شرايط زمان و مكان ، ويژگى احكام اسلام

فليس عليكم جناح ان تقصروا من الصلوة ان خفتم ان يفتنكم الذين كفروا

اهميت زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 12 - 10

10- شناخت زمان و تنظيم آن ، براى زندگى انسان امرى با اهميت و حياتى است .

لتعلموا عدد السنين و الحساب

بركت زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 3 - 5

5- تفاوت زمان ها ، از جهت

ارزش و بركت

ليلة مب_ركة

پيدايش زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 27 - 1،3

1 _ نوسان در مدّت شب و روز ( تنظيم گردش ايّام ) ، از مظاهر قدرت الهى

انّك على كل شىء قدير. تولج الّيل فى النهار و تولج النهار فى الّيل

{تولج النهار . .. }، به معناى داخل كردن شب در روز و به عكس مى باشد كه بيانگر كاسته شدن از يكى و افزوده شدن به ديگرى است. {تولج}، فعل مضارع است و دلالت بر استمرار اين معنا دارد.

3 _ تبديل تدريجى شب و روز ، به يكديگر ( فاصله بين الطلوعين و غروب ) به قدرت و حكمت الهى

انّك على كل شىء قدير. تولج الّيل فى النهار

بنابراينكه {ولوج} به معناى تبديل تدريجى باشد.

تفاوت زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 3 - 5

5- تفاوت زمان ها ، از جهت ارزش و بركت

ليلة مب_ركة

تفاوت زمان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 5 - 13

13- برخى از ايام در مقايسه با برخى ديگر ، داراى اهميت و جايگاه ويژه اى است .

و ذكّرهم بأيّ_م الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 47 - 15

15- خصوصيت هاى زمانى ، در اجابت دعا و درخواست آمرزش و رحمت دخيل است .

سأستغفر لك ربّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - قدر - 97 - 3 - 2

2 - اختلاف زمان ها ، در فضيلت

ليلة

القدر خير من ألف شهر

تورات و مقتضيات زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 145 - 4

4 _ الواح اهدا شده به موسى ( ع ) ( تورات ) تأمين كننده همه نياز هاى هدايتى مردم عصر موسى ( ع ) با بيانى روشن

و كتبنا . .. تفصيلا لكل شىء

حقيقت زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 47 - 8

8 - تفاوت مقياس زمان در بينش خدا و انسان

و إنّ يومًا عند ربّك كألف سنة ممّا تعدّون

{يوم} (مفرد {أيام}) به معناى يك روز است و {عند ربك} صفت {يوم} مى باشد; يعنى، يك روز خدا، برابر است با هزار سال شما. مقصود اين كه گرچه از زمان وعده عذاب تاكنون مثلاً روزها، ماه ها و يا حتى سال ها گذشته است و اين زمان به نظر شما زمانى طولانى مى آيد و به همين جهت پنداشته ايد كه آن تهديد، تهديدى دروغين است. اما بايد بدانيد كه همه آن فاصله طولانى، در نزد خداوند به اندازه چند لحظه است; زيرا يك روز خدا برابر است با هزار سال شما.

زمان اتهام دزدى به برادران يوسف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 70 - 7

7_ اتهام سرقت به فرزندان يعقوب پس از حركت و دور شدنشان از محوطه بارگيرى ، به آنان اعلام شد . *

ثم أذّن مؤذّن أيّتها العير إنكم لس_رقون

حرف {ثم} و نيز جمله {أقبلوا عليهم} _ در آيه بعد _ مى تواند گوياى برداشت فوق باشد.

زمان

ارائه آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 38 - 11

11_ ارائه آيت ها و معجزه ها ، هر كدام داراى وقتى مشخص و مختص به دوره و زمان خاص خود است .

ما كان لرسول أن يأتى بأية . .. لكل أجل كتاب

در پى بيان اين حقيقت كه معجزه در اختيار پيامبر نيست بلكه در اختيار خداوند و به اذن اوست، اين پرسش مطرح مى شود كه چرا خداوند اذن ارائه معجزه هاى درخواستى را به پيامبرش نمى دهد تا مردمان ايمان بياورند؟ جمله {لكل أجل كتاب} در پاسخ سؤال مذكور بيان مى دارد كه انجام هر كارى و از جمله ارائه معجزات، زمانى مشخص دارد ; اين گونه نيست كه هر كارى در هر زمان بتواند تحقق يابد.

زمان استراحت زنبورعسل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 68 - 5

5- زنبور هاى عسل در شب هنگام در دامنه كوه ها ، بالاى درختان و بنا ها و سايبان ها ، به استراحت پرداخته و مأواى مى گيرند . *

و أوحى ربّك إلى النحل أن اتخذى من الجبال بيوتًا و من الشجر و ممّا يعرشون

واژه {بيت} در اصل به معناى مأواى انسان در شب است (مفردات راغب). نام گذارى خانه زنبور عسل به {بيت}، مى تواند مفيد مطلب ياد شده باشد.

زمان انتقام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 48 - 1

1- انتقام خداوند از ستمگران و عذاب كردن آنان در روزى است كه اين آسمان و زمين ،

به آسمان و زمين ديگرى تبديل شوند .

و سكنتم فى مس_كن الذين ظلموا أنفسهم . .. إن الله عزيز ذو انتقام . يوم تبدّل الأر

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه {يوم تبدل . ..} ظرف براى انتقام باشد.

زمان انشقاق آسمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 6 - 6

6 - زمان شكافته شدن آسمان و گسترش زمين و تخليه درون آن ، زمان حضور انسان ها در پيشگاه پروردگار است .

إذا السماء انشقّت . .. فمل_قيه

{إذا} در {إذا السماء انشقت} ظرف است و مظروف آن به قرينه {فملاقيه} محذوف مى باشد; بنابراين مراد چنين خواهد بود: {إذا السماء انشقت . .. لاقى الإنسان ربّه}.

زمان باردارى مريم(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 22 - 6

6- { عن أبى الحسن موسى ( ع ) : . . . اليوم الذى حملت فيه مريم ( س ) يوم الجمعة للزوال ;

از امام كاظم(ع) روايت شده: . .. روزى كه مريم حامله شد، روز جمعه هنگام زوال بود}.

زمان بارگيرى كشتى نوح(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 40 - 3

3_ خداوند ، زمان بارگيرى كشتى نوح و سوار شدن بر آن را تعيين كرد .

حتّى إذا جاء أمرنا و فار التّنّور قلنا احمل فيها

زمان بازگشت به خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 4 - 2

2_ روز قيامت ، روز بازگشت انسان ها به خداوند است .

فإنى أخاف عليكم عذاب يوم

كبير. إلى الله مرجعكم

زمان برپايى قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 3 - 12

12 - خبر وقوع قطعى قيامت ، خبرى غيبى و در اختيار خدا است .

قل بلى . .. لتأتينّكم ع_لم الغيب

زمان بشارت اسحاق(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 12

12_ زمان آگاهى ابراهيم ( ع ) به دارا شدن فرزند و نوه ( اسحاق و يعقوب ) اندكى پيش از به هلاكت رسيدن قوم لوط بود .

إنا أُرسلنا إلى قوم لوط. وامرأته قائمة فضحكت فبشّرن_ها بإسح_ق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 72 - 1

1_ ابراهيم ( ع ) و همسرش ساره ، هنگام بشارت فرشتگان به تولد اسحاق و يعقوب ، پير و كهنسال بودند .

قالت ي_ويلتى ءألد و أنا عجوز و ه_ذا بعلى شيخًا

زمان بشارت يعقوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 12

12_ زمان آگاهى ابراهيم ( ع ) به دارا شدن فرزند و نوه ( اسحاق و يعقوب ) اندكى پيش از به هلاكت رسيدن قوم لوط بود .

إنا أُرسلنا إلى قوم لوط. وامرأته قائمة فضحكت فبشّرن_ها بإسح_ق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 72 - 1

1_ ابراهيم ( ع ) و همسرش ساره ، هنگام بشارت فرشتگان به تولد اسحاق و يعقوب ، پير و كهنسال بودند .

قالت ي_ويلتى ءألد و أنا عجوز و ه_ذا بعلى شيخًا

زمان بيدارى اصحاب

كهف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 21 - 18،21

18- خداوند ، در روزگار اختلاف و نزاع مردم درباره معاد ، اصحاب كهف را از خواب بيدار كرد .

أعثرنا عليهم . .. إذ يتن_زعون بينهم أمرهم

21- بيدارى اصحاب كهف با بروز مشاجره ميان مردم ، درباره هويت و اهداف آنان ، هم زمان بود .

أعثرنا عليهم . .. إذ يتن_زعون بينهم أمرهم

به قرينه {ربّهم أعلم بهم} مى توان گفت كه نزاع مردم، در باره اصحاب كهف بوده و به دليل مضارع بودن {يتنازعون} اين مشاجره ديرينه، حتى با مشاهده آنان نيز پايان نيافته بود، بلكه گروهى از مردم، شناخت حقيقى آنان را به خداوند، احاله كردند و از پى بردن به هويت واقعى آنان، اظهار عجز كردند. بر اين اساس، ضمير در {أمرهم} به اصحاب كهف مربوط مى شود. حرف {فاء} در {فقالوا} اين احتمال را تأييد مى كند.

زمان تحقق وعده هاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 48 - 14

14- قيامت ، زمان به وقوع پيوستن وعده هاى الهى است .

بل زعمتم ألّن نجعل لكم موعدًا

زمان توطئه برادران يوسف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 12 - 2

2_ برادران يوسف ، زمان اجراى توطئه عليه او را ، فرداى همان روزِ مشورت با يكديگر و گفت و گو با پدرشان تعيين كردند .

إذ قالوا . .. قالوا ي_أبانا ... أرسله معنا غدًا

زمان تهجد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران -

3 - 17 - 4

4 _ سحرگاهان ، مناسبترين زمان براى استغفار و طلب آمرزش از درگاه خداوند

و المستغفرين بالاسحار

زمان حركت كشتى نوح(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 41 - 9

9_ { عن أبى عبدالله ( ع ) : إن نوحاً ( ع ) ركب السفينة أوّل يوم من رجب . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده است: حضرت نوح اول ماه رجب بر كشتى سوار شد. ..}.

زمان حسابرسى اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 8 - 2

2 - مرحله حسابرسى در قيامت ، مرحله اى پس از دريافت نامه هاى اعمال است .

فسوف يحاسب حسابًا يسيرًا

{سوف}، براى وعده دادن به كار مى رود (مصباح) و دلالت بر تأخير دارد. (مقاييس اللغة)

زمان حوادث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 38 - 12

12_ حوادث و وقايع داراى نظامى خاص و معين و هر كدام در ظرف و زمان خاص خود تحقق مى پذيرد .

لكل أجل كتاب

زمان خلقت آب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 7 - 4

4_ پيش از آفرينش آسمان ها و زمين ، هستى منحصر به آب بود .

و كان عرشه على الماء

{عرش} به معناى تخت پادشاه مى باشد و در آيه، كنايه از سيطره و حكومت است و جمله {وكان عرشه على الماء} به دليل وجود {كان} به اين معناست كه: خداوند، آسمانها و زمين را آفريد در حالى كه پيش از آن، بر

آبها سيطره وحكومت داشت. اين معنا مى رساند كه آب، پيش از آسمانها و زمين تشكيل دهنده هستى بوده است.

زمان در آخرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 5 - 10

10 - آخرت و معيار سنجش زمان آن ، با دنيا و معيار هاى دنيوى ، متفاوت است .

فى يوم كان مقداره ألف سنة ممّا تعدّون

زمان در اجابت دعا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 98 - 10

10_ تفاوت زمان ها در اجابت دعا و درخواست آمرزش و رحمت

سوف أستغفر لكم ربى

كلمه {سوف} مى رساند كه يعقوب(ع) استغفار براى فرزندانش را به زمان آينده موكول كرد. گويا هدف او از اين تأخير آمدن زمانى بوده كه دعا در آن به اجابت نزديك تر باشد.

زمان در استغفار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 98 - 10،11

10_ تفاوت زمان ها در اجابت دعا و درخواست آمرزش و رحمت

سوف أستغفر لكم ربى

كلمه {سوف} مى رساند كه يعقوب(ع) استغفار براى فرزندانش را به زمان آينده موكول كرد. گويا هدف او از اين تأخير آمدن زمانى بوده كه دعا در آن به اجابت نزديك تر باشد.

11_ فاصله ميان گناه و استغفار هر چند طولانى باشد مانع پذيرش توبه نيست .

إنا كنّا خ_طئين . .. سوف أستغفر لكم ربى

فاصله ستم فرزندان يعقوب در حق يوسف(ع) تا زمان استغفار و توبه آنان بيش از بيست سال بود و اين موجب نشد كه يعقوب(ع) بگويد: توبه و استغفار درباره شما بى فايده است.

زمان در تبليغ

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 59 - 7

7 - لزوم توجه و دقت در انتخاب زمان و مكان مناسب براى تبليغ دين

موعدكم يوم الزينة و أن يحشرالناس ضحًى

حسن انتخاب موسى(ع) در مورد روز مقابله و نيز مكان و ديگر شرايط، درسى است براى همه مبلغان، كه در تبليغ، بايد موقعيت زمانى و مكانى را به دقت سنجيده و بهترين شرايط را براى آن انتخاب كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 9 - 4

4 - لزوم توجه به شرايط اجتماعى و زمان و مكان و نيز رعايت خصوصيات و حالات شخصى مخاطبان ، به هنگام تبليغ ، تربيت و هدايت

ثمّ إنّى دعوتهم جهارًا . .. و أسررت لهم إسرارًا

از اين كه نوح(ع)، گاهى مردم را به صوربّ مخفى و گاهى علنى دعوت مى كرد و يا برخى از مردم را به شكل خصوصى و برخى ديگر را به صورت عمومى به سوى خداوند فرامى خواند; مى توان مطلب ياد شده را به دست آورد.

زمان در جعاله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 72 - 12

12_ صحت جعاله منوط به تعيين محدوده زمانى براى انجام كار نيست .

و لمن جاء به حمل بعير

چون كارگزاران يوسف در قرارداد جعاله تعيين نكردند كه كار مورد نظرشان (يافتن جام شاهى) در چه محدوده زمانى (فرصتى محدود و يا زمانى خاص) انجام گيرد ، برداشت فوق استفاده مى شود.

زمان در دنيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده -

32 - 5 - 10

10 - آخرت و معيار سنجش زمان آن ، با دنيا و معيار هاى دنيوى ، متفاوت است .

فى يوم كان مقداره ألف سنة ممّا تعدّون

زمان دريافت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 8 - 2

2 - مرحله حسابرسى در قيامت ، مرحله اى پس از دريافت نامه هاى اعمال است .

فسوف يحاسب حسابًا يسيرًا

{سوف}، براى وعده دادن به كار مى رود (مصباح) و دلالت بر تأخير دارد. (مقاييس اللغة)

زمان دعا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 17 - 5

5 _ مزيّت و برترى بعضى از زمان ها ، براى دعا و استجابت

و المستغفرين بالاسحار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 38 - 16

16 _ دعاى زكريا و تقاضاى نسلى پسنديده از خداوند ، در روز اوّل محرم

هنا لك دعا زكريا ربّه قال ربّ هب لى من لدنك ذريّة طيبة

امام رضا (ع) به شخصى كه اوّل محرّم به حضور آن حضرت رسيد فرمود: ان هذا اليوم هو اليوم الذى دعا فيه زكريّا (ع) ربّه عزّ و جلّ فقال ربّ هب لى من لدنك ذريّة طيّبة . .. .

_______________________________

عيون اخبار الرضا (ع)، ج 1، ص 299، ح 58 ; امالى صدوق، ص 112، ح 5، مجلس 17.

زمان دعوت از ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 88 - 3

3 - دعوت مشركان از ابراهيم ( ع ) براى خروج از شهر ، در

شب هنگام بود .

فنظر نظرة فى النجوم

نگاه ابراهيم(ع)، به ستارگان حاكى است كه اين نگاه در شب بود; زيرا ستارگان در شب مشاهده مى شوند.

زمان رؤياى يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 4 - 8،11

8_ { عن أبى جعفر ( ع ) : . . . رأى يوسف ه_ذه الرؤيا و له تسع سنين فقصّها على أبيه . . . و كان يوسف من أحسن الناس وجهاً و كان يعقوب يحبّه . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده:. .. يوسف اين خواب را در سن نه سالگى ديد و آن را براى پدرش نقل كرد ... يوسف از تمام مردم زيبا صورت تر بود و يعقوب او را دوست مى داشت}.

11_ { قال أبوحمزه : فقلت لعلى بن الحسين ( ع ) : متى رأى يوسف الرؤيا ؟ فقال : فى تلك الليلة التى بات فيها يعقوب و ولده شباعاً و بات فيها ذميال جائعاً رائهاً . . . ;

ابوحمزه گويد: به امام سجاد(ع) گفتم چه وقت يوسف(ع) اين خواب را ديد؟، فرمود: همان شبى كه يعقوب و فرزندانش با شكم سير خوابيدند و ذميال با شكم گرسنه و در حال ناراحتى خوابيد . ..}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 5 - 13

13_ رؤياى شگفت يوسف ( ع ) ( سجده ستارگان ، ماه و خورشيد ) در سنين كودكى يا نوجوانى او بوده است .

قال ي_بنىّ

كلمه {بنىّ} تصغير كلمه {ابن} مى باشد و به ضمير متكلم اضافه شده است. {ي_بنىّ} ; يعنى، اى پسر

كوچك من.

زمان زندگى برزخى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 45 - 4،5

4 _ مردم در قيامت ، زمان درنگ خود در برزخ را بسيار كوتاه احساس مى كنند .

و يوم يحشرهم كأن لم يلبثوا إلا ساعة من النهار

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه ظرف متعلق به {لم يلبثوا}، زمان پس از مرگ باشد.

5 _ مردم در قيامت ، زمان درنگ خود در دو عالم ( دنيا و برزخ ) را بسيار كوتاه احساس مى كنند .

و يوم يحشرهم كأن لم يلبثوا إلا ساعة من النهار

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه ظرف متعلق به {لم يلبثوا}، دنيا و زمان پس از مرگ باشد; يعنى: {كأن لم يلبثوا فى الدنيا و بعد الموت}.

زمان زندگى دنيوى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 45 - 3،5

3 _ مردم در قيامت ، زمان درنگ خود در دنيا را بسيار كوتاه و به اندازه لحظاتى كه چند تن همديگر را ببينند و بشناسند ، احساس مى كنند .

و يوم يحشرهم كأن لم يلبثوا إلا ساعة من النهار يتعارفون بينهم

{ساعة} در لغت به معناى جزيى از اجزاى زمان، است (كوتاه باشد يا بلند). برداشت فوق مبتنى بر اين است كه ظرف متعلق به {لم يلبثوا}، دنيا باشد; يعنى: {كأن لم يلبثوا فى الدنيا ...}.

5 _ مردم در قيامت ، زمان درنگ خود در دو عالم ( دنيا و برزخ ) را بسيار كوتاه احساس مى كنند .

و يوم يحشرهم كأن لم يلبثوا إلا ساعة من النهار

برداشت فوق مبتنى بر اين است

كه ظرف متعلق به {لم يلبثوا}، دنيا و زمان پس از مرگ باشد; يعنى: {كأن لم يلبثوا فى الدنيا و بعد الموت}.

زمان سجده ملائكه بر آدم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 30 - 4

4- { عن الصادق ( ع ) . . . قال : . . . فأوّل من بادر بالسجود جبرائيل و ميكائيل ثمّ عزرائيل ثمّ إسرافيل ثمّ الملائكة المقربون و كان السجود لأدم يوم الجمعة عند الزوال فبقيت الملائكة فى سجودها إلى العصر . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: . .. اولين كسانى كه در سجده پيشى گرفتند، جبرئيل و ميكائيل بودند; سپس عزرائيل و بعد اسرافيل; سپس فرشتگان مقرب الهى و سجده براى آدم روز جمعه هنگام ظهر بود، پس ملائكه تا عصر در حال سجده بودند}.

زمان شب قدر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - قدر - 97 - 5 - 4

4 - شب قدر ، تا سپيده دم به فضيلت خود باقى است .

سل_م هى حتّى مطلع الفجر

زمان شكل گيرى انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 5 - 9

9- مضغه ، مرحله شكل گيرى و ظهور تدريجى اعضا و جوارح جنين در رحم مادر است .

ثمّ من مضغة مخلّقة و غير مخلّقة

و صفت براى {مضغة} است و {غير مخلقة} نيز عطف بر {مخلقة} مى باشد. {تخليق} (مصدر {مخلقة}) به معناى تصوير و شكل دادن است. توصيف {مضغة} به {مخلقة و غير مخلقة} مى رساند كه جنين در اين مرحله، مرتباً

شكلى را مى پذيرد و صورتى را از دست مى دهد و اين روند تا ظهور كامل اعضا و جوارح ادامه مى يابد.

زمان صلح حديبيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 15 - 10

10 - فاصله زمانى نزديك ميان صلح حديبيه و فتح خبير

سيقول المخلّفون

با توجه به {سين} در {سيقول} و پيوستگى آيات صلح حديبيه با جنگ خيبر، برداشت بالا قابل استفاده است.

زمان عبور بنى اسرائيل از دريا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 92 - 1

1 _ عبور بنى اسرائيل از دريا و غرق شدن فرعون و سپاهيانش ، هنگام روز بوده است .

و جوزنا ببنى إسرءيل . .. حتى إذا أدركه الغرق ... فاليوم

زمان عذاب استيصال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 49 - 9

9 _ عذاب استيصال بر جامعه اى كه مستحق آن است ، زمانى واقع مى شود كه اجل و مدت مقدر آن جامعه ، به پايان رسيده باشد .

و يقولون متى هذا الوعد . .. إذا جاء أجلهم فلايستئخرون ساعة و لايستقدمون

زمان عذاب قوم لوط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 76 - 10

10_ زمان نزول عذاب قوم لوط در سن پيرى و كهنسالى ابراهيم ( ع ) بوده است .

و ه_ذا بعلى شيخًا . .. ي_إبرهيم أعرض عن ه_ذا إنه قد جاء أمر ربك

زمان غرق فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 92

- 1

1 _ عبور بنى اسرائيل از دريا و غرق شدن فرعون و سپاهيانش ، هنگام روز بوده است .

و جوزنا ببنى إسرءيل . .. حتى إذا أدركه الغرق ... فاليوم

زمان غرق فرعونيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 92 - 1

1 _ عبور بنى اسرائيل از دريا و غرق شدن فرعون و سپاهيانش ، هنگام روز بوده است .

و جوزنا ببنى إسرءيل . .. حتى إذا أدركه الغرق ... فاليوم

زمان غزوه خيبر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 15 - 10

10 - فاصله زمانى نزديك ميان صلح حديبيه و فتح خبير

سيقول المخلّفون

با توجه به {سين} در {سيقول} و پيوستگى آيات صلح حديبيه با جنگ خيبر، برداشت بالا قابل استفاده است.

زمان قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 33 - 3

3 - وقوع قيامت ، حتمى است و فاصله اى با پايان دنيا ندارد .

فإذا جاءت الصاخّة

حرف {إن} براى آنچه ممكن است تحقق يابد به كار رفته و حرف {إذا} در امور حتمى استعمال مى شود (مصباح به نقل از ثعلب). حرف {فاء} بر تعقيب و تأخرِ بدون فاصله قيامت از دنيا دلالت دارد.

زمان كورى يعقوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 84 - 6

6_ افول بينايى يعقوب ( ع ) ، در زمان كهنسالى او و مصادف با دوران بازداشت بنيامين بوده است .

عسى الله أن يأتينى بهم جميعًا . .. وابيضت عيناه من الحزن

زمان كيفر گناهكاران

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 13 - 9

9 - قيامت ، مكان اصلى مجازات عصيانگران و گناه كاران است .

إنّى أخاف إن عصيت ربّى عذاب يوم عظيم

پيامبر(ص) ترس و هراس خود را تنها در پيامدهاى اخروى عصيان و نافرمانى اظهار كرده اند. اين نكته مى توان بيانگر برداشت ياد شده باشد.

زمان گسترش زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 6 - 6

6 - زمان شكافته شدن آسمان و گسترش زمين و تخليه درون آن ، زمان حضور انسان ها در پيشگاه پروردگار است .

إذا السماء انشقّت . .. فمل_قيه

{إذا} در {إذا السماء انشقت} ظرف است و مظروف آن به قرينه {فملاقيه} محذوف مى باشد; بنابراين مراد چنين خواهد بود: {إذا السماء انشقت . .. لاقى الإنسان ربّه}.

زمان لقاءالله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 29 - 15

15_ قيامت ، روز ملاقات انسان با خداوند

إنهم مل_قوا ربهم

زمان معجزه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 38 - 11

11_ ارائه آيت ها و معجزه ها ، هر كدام داراى وقتى مشخص و مختص به دوره و زمان خاص خود است .

ما كان لرسول أن يأتى بأية . .. لكل أجل كتاب

در پى بيان اين حقيقت كه معجزه در اختيار پيامبر نيست بلكه در اختيار خداوند و به اذن اوست، اين پرسش مطرح مى شود كه چرا خداوند اذن ارائه معجزه هاى درخواستى را به پيامبرش نمى دهد تا مردمان ايمان بياورند؟ جمله

{لكل أجل كتاب} در پاسخ سؤال مذكور بيان مى دارد كه انجام هر كارى و از جمله ارائه معجزات، زمانى مشخص دارد ; اين گونه نيست كه هر كارى در هر زمان بتواند تحقق يابد.

زمان مناجات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 17 - 4

4 _ سحرگاهان ، مناسبترين زمان براى استغفار و طلب آمرزش از درگاه خداوند

و المستغفرين بالاسحار

زمان نزول روح(اسم خاص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - قدر - 97 - 4 - 1

1 - شب قدر ، زمان فرود آمدن فرشتگان و روح به زمين است .

تنزّل المل_ئكة و الروح فيها

به قرينه سياق آيات مراد از فعل {تنزّل} _ كه در اصل تتنزّل بوده و به جهت تخفيف يكى از {تاء}هاى آن حذف شده است _ فرود آمدن به زمين است.

زمان نزول ملائكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - قدر - 97 - 4 - 1

1 - شب قدر ، زمان فرود آمدن فرشتگان و روح به زمين است .

تنزّل المل_ئكة و الروح فيها

به قرينه سياق آيات مراد از فعل {تنزّل} _ كه در اصل تتنزّل بوده و به جهت تخفيف يكى از {تاء}هاى آن حذف شده است _ فرود آمدن به زمين است.

زمان نگرانى در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 37 - 4

4 - گرفتارى ها و دل نگرانى هاى انسان در قيامت ، از نخستين لحظات آن آغاز مى شود .

فإذا جاءت الصاخّة . .. لكلّ امرىء منهم يومئذ

شأن يغنيه

جمله {لكلّ امرىء. ..} _ به دليل {يومئذ} _ دلالت دارد كه زمان پيدايش {صاخّة} (غرّش كركننده)، هنگام بروز گرفتارى ها است.

زمان ورود به عالم برزخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 100 - 12

12 - ورود انسان ها ، پس از مرگ به عالم برزخ

و من ورائهم برزخ إلى يوم يبعثون

عبرت از زمان احتضار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 84 - 2

2 - صحنه احتضار و جان كندن انسان ها ، صحنه اى هشداردهنده و درس آموز

و أنتم حينئذ تنظرون

فضيلت زمان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - قدر - 97 - 3 - 2

2 - اختلاف زمان ها ، در فضيلت

ليلة القدر خير من ألف شهر

قرآن و مقتضيات زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 52 - 5

5 _ قرآن ، در هر عصر و زمان و در سطح جهانى ، توانا و شايسته براى مبارزه با جريان كفر و شرك

فلاتطع الك_فرين و ج_هدهم به جهادًا كبيرًا

فرمان خداوند به جهاد بزرگ با كافران به وسيله قرآن _ پس از يادآورى جاودانگى و جهانى بودن رسالت پيامبر(ص) _ حاكى از آن است كه قرآن، كتابى توانا و شايسته براى مبارزه جهانى و هميشگى با جريان كفر و شرك است.

نقش زمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 50 - 7

7 _ نقش زمان ، در تغيير و تبديل برخى احكام الهى

و

لاحلّ لكم بعض الذى حرّم عليكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 98 - 10

10_ تفاوت زمان ها در اجابت دعا و درخواست آمرزش و رحمت

سوف أستغفر لكم ربى

كلمه {سوف} مى رساند كه يعقوب(ع) استغفار براى فرزندانش را به زمان آينده موكول كرد. گويا هدف او از اين تأخير آمدن زمانى بوده كه دعا در آن به اجابت نزديك تر باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 13

13 - امكان تفاوت يافتن ارج و ارزش يك عمل ، در دو زمان مختلف

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 - 1 - 21

21 - گذشت زمان ، روشنگر برخى از حقايق و حل كننده بعضى از مشكلات ناپيدا براى بشر

فطلّقوهنّ لعدّتهنّ . .. لاتدرى لعلّ اللّه يحدث بعد ذلك أمرًا

برداشت ياد شده، از آن جا است كه در فرصت عدّه، حقايقى همچون بدى ها و ضررهاى جدايى و تنهازيستى روشن مى شود و نيز همسران به عيب هاى خويش پى مى برند و همين موجب رجوع و بازگشت به زندگى مشترك و حل مشكل طلاق گردد.

نقش زمان در دعا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 130 - 13

13 - لحظه ها و اوقات شبانه روز ، در شايستگى براى ذكر و دعا با هم برابر نيستند .

و سبّح بحمد ربّك قبل طلوع . .. ءانآىِ

الّيل فسبّح و أطراف النهار

ويژگيهاى جامعه زمان فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 78 - 7

7 _ نظام اجتماعى حاكم بر جامعه فرعونى ، مبتنى بر فرهنگ و عقايد جاهلى و مورورثى بود .

أجئتنا لتلفتنا عما وجدنا عليه ءاباءنا و تكون لكما الكبرياء فى الأرض

زمان تاريخى

{زمان تاريخى}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 213 - 8،10

8 _ بعثت پيامبران ، نقطه عطفى در تاريخ زندگى انسان هاى نخستين

كان الناس امة واحدة فبعث اللّه النبيّن مبشّرين

10 _ نقش برجسته پيامبران در تحوّلات تاريخ

فبعث اللّه النبيّن . .. و ما اختلف فيه الا ... من بعد ما جاءتهم البيّنات

جمله {و ما اختلف فيه}، دلالت بر تحوّل جوامع دارد كه سَبب آن جهت گيرى برخى از انسانها در برابر انبياست.

زمان ها

تفاوت زمان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 5 - 13

13- برخى از ايام در مقايسه با برخى ديگر ، داراى اهميت و جايگاه ويژه اى است .

و ذكّرهم بأيّ_م الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 47 - 15

15- خصوصيت هاى زمانى ، در اجابت دعا و درخواست آمرزش و رحمت دخيل است .

سأستغفر لك ربّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - قدر - 97 - 3 - 2

2 - اختلاف زمان ها ، در فضيلت

ليلة القدر خير من ألف شهر

فضيلت زمان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - قدر

- 97 - 3 - 2

2 - اختلاف زمان ها ، در فضيلت

ليلة القدر خير من ألف شهر

برمى گردد، آن حوادث را به خود زمين مربوط مى داند.

آثار ثبات زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 10 - 9،14

9 - گسترش نسل جنبندگان بر پهنه زمين ، در پرتوِ آمادگى محيط زيستى آن است .

خلق . .. و ألقى ... و بثّ فيها من كلّ دابّة

14 - ثبات و آرامش زمين ، آن را براى رويش گياهان ، مساعد كرده است .

و ألقى فى الأرض روسى أن تميدبكم . .. فأنبتنا فيهامن كلّ زوج كريم

آثار حاكميت بر زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج - 85 - 9 - 3

3 - تنها كسى مى تواند شكست ناپذير و ستوده كردار باشد كه بر تمامى آسمان ها و زمين ، سيطره داشته و حكمرانى كند .

العزيز الحميد . الذى له ملك السم_وت و الأرض

وصف {الذى له . ..}، مى تواند توجيه گر دو وصف قبلى باشد. تغيير عبارت _ كه موصول و صله جايگزين صفت مشبهه شده است _ مؤيد برداشت بالا است.

آثار حيات زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 49 - 7

7 _ زندگى بشر ، مرهون حيات زمين ( وجود گياهان و نباتات ) و دام ها ( شتر ، گاو و گوسفند ) است .

و أنزلنا . .. لنحيى به بلدة ميتًا و نسقيه ممّا خلقنا أنع_مًا و أناسىّ

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين است كه تقدم {بلدة ميتاً} و {أنعاماً} بر {أناسىّ} از نوع تقدم علت بر معلول و سبب بر مسبب باشد. گفتنى

است برخى از مفسران (مانند زمخشرى در كتاب الكشاف) نكته ياد شده را يادآور شده اند.

آثار خلقت زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 33 - 5

5- عارض نگشتن كم ترين ضعف و خستگى بر خداوند ، در نتيجه آفرينش آسمان ها و زمين

و لم يعى بخلقهنّ

مفاد جمله {لم يعى بخلقهنّ} راه نيافتن تعب و خستگى در ذات حق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 36 - 2

2 - آفرينش آسمان ها و زمين ، نشانى از آفريدگار شايسته عبادت و اطاعت

أم خلقوا السم_وت و الأرض

خداوند با اين پرسش، كافران را به خالقيت خويش توجه داده است; تا از اين طريق آنان دست از لجاج بردارند و به اطاعت و عبادت او بگروند.

آثار ذكر خلقت زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 99 - 1

1- توجه به خلقت آسمان ها و زمين ، عاملى براى پى بردن به قدرت خداوند در آفرينش دوباره انسانها

أو لم يروا أن الله . .. قادر على أن يخلق مثلهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 12 - 14

14 - توجه به آفرينش زمين و آسمان و مراحل آن ، عامل پى بردن انسان به قدرت و علم نامحدود خداوند

أئنّكم لتكفرون بالّذى خلق . .. ذلك تقدير العزيز العليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 6 - 4

4 - توجّه به آفرينش زمين و ويژگى هاى آن