پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات هرمنوتیک ومتودولوژی

می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین زمینه مراکز

قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به مجله بینات

شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن را درمنظومه

این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و نقش آن

درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن و صدها

نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست و يكم

سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به آنچه فرو

فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات وبينات است

و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه هدايت بارقه

اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار مختلف آن

بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل نطق ظاهر

كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) – وجود لفظي

( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می کند و

حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی و کسانیکه

می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

{تعبدون} (مى پرستيد) و {نعبد} (مى پرستيم) گوياى اين است كه: ايمان داشتن به خداى يكتا (توحيد ذاتى) كافى نبوده; بلكه بايد او را تنها معبود دانسته و پرستشش كرد. جمله {نحن له مسلمون} نيز بيانگر آن است كه علاوه بر پرستش خدا، از فرمانهاى او بايد اطاعت كرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 165 - 3

3 - خداوند حقيقتى است بى همتا و بى مانند

و من الناس من يتخذ من دون اللّه أنداداً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 2 - 5،6

5 _ تنها خداوند ، زنده اى است قائم به ذات خويش .

اللّه لا اله الاّ هو الحىّ القيّوم

حصر در برداشت فوق، بنابراين اساس است كه {الحىّ القيوم} خبر براى {اللّه} باشد.

6 _ معبود ، بايد زنده و قائم به ذات باشد .

اللّه لا اله الاّ هو الحىّ القيّوم

دو صفت حىّ و قيّوم، اشاره به علت حصر عبوديّت به خداوند است; يعنى تنها زنده قائم به ذات مى تواند معبود باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 18 - 11

11 _ خداوند از هر گونه شريكى مبرّاست .

لا اله الاّ هو

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 62 - 3،5

3 _ نفى الوهيّت غير خدا

و ما من اله الا اللّه

5 _ الوهيّت ، تنها از آن خداوند است .

و ما من اله الا اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4

- 87 - 6

6 _ يگانگى خداوند ، مقتضى برپايى قيامت و حسابرسى اعمال *

انّ اللّه كان على كلّ شىء حسيبا. اللّه لا اله الّا هو ليجمعنّكم الى يوم القيمة

توصيف خداوند به يگانگى و آنگاه بيان برپايى قيامت از سوى او، مى تواند اشاره به اين معنا باشد كه يگانگى خداوند دليل برپايى قيامت از سوى اوست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 73 - 4

4 _ هيچ خدايى جز خداى يگانه وجود ندارد .

ما من اله الا اله وحد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 116 - 7،8،12،14

7 _ خداوند منزه از هرگونه شريك در الوهيت و فراتر از داشتن همتايى شايسته پرستش

قال سبحنك

8 _ عيسى ( ع ) خود معتقد و معترف به تنزيه خداوند از داشتن هرگونه شريكى شايسته الوهيت و پرستش

قال سبحنك

12 _ هيچكس حتى مسيح ( ع ) و مادرش مريم شايسته همتايى با خداوند نخواهد بود .

ما يكون لى ان اقول ما ليس لى بحق

14 _ عيسى ( ع ) بدور از انديشه همتايى با خداوند

ما يكون لى ان اقول ما ليس لى بحق . .. تعلم ما فى نفسى

جمله {ما يكون لى ان اقول . ..} بيان اين جهت است كه عيسى(ع) هرگز چيزى را كه سزاوار وى نيست اظهار نداشته و جمله {تعلم ما فى نفسى} اشاره به اين دارد كه در انديشه و افكار وى نيز چنين چيزى يعنى شايستگى الوهيت و همتايى با خداوند، خطور نكرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده -

5 - 120 - 6

6 _ توجه به قدرت مطلق خداوند ، عامل آگاهى به بى همتايى او در الوهيت

و هو على كل شىء قدير

جمله {و هو على كل . ..} مى تواند همانند جمله {و للّه ملك ...} تعليلى باشد بر حقايق بيان شده در آيات گذشته.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 102 - 2

2 _ الوهيت، مخصوص پروردگارى است كه آفريننده هستى و بى نياز از شريك و فرزند است.

بديع السموت و الأرض أنى يكون له ولد و لم تكن له صحبة . .. ذلكم الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 31 - 8،9

8 _ الوهيت در انحصار خداوند است .

لا إله إلا هو

9 _ ساحت قدس الهى ، از هر گونه شريك منزه است .

سبحنه عما يشركون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 62 - 11

11 _ هيچ كس ، حتى پيامبر ( ص ) ، همتا و عِدل خداوند نيست .

و اللّه و رسوله أحق أن يرضوه

به كارگيرى ضمير مفرد (يرضوه) به جاى ضمير تثنيه (يرضوهما) ممكن است اشاره به مطلب فوق داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 50 - 11

11_ خداوند ، منزه از داشتن شريك است .

ما لكم من إل_ه غيره إن أنتم إلاّ مفترون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 38 - 11

11_ خداوند ، از داشتن هرگونه شريك و همتايى منزه است .

ما

كان لنا أن نشرك بالله من شىء

مراد از {شىء} مى تواند موجوداتى نظير فرشتگان، ستارگان، بتها و . .. باشد. بر اين اساس جمله {ما كان ...} ; يعنى: براى ما شايسته نيست كه موجودى را شريك خداوند بدانيم. همچنين مى تواند مراد از {شىء}، شريك قرار دادن باشد. بر اين مبنا جمله {ما كان لنا...} چنين معنا مى شود: براى ما زيبنده نيست كه به هيچ نوع شركى (شرك خفى و جلى، و شرك در عبادت خدا و اطاعت او و ...) گرايش پيدا كنيم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 108 - 12

12_ خداوند از هر عيب و نقصى منزّه و از داشتن شريك مبرّاست .

و سبح_ن الله و ما أنا من المشركين

{سبحان} به معناى تسبيح (منزّه دانستن از نقص و عيب) است. اين كلمه مفعول مطلق براى فعل محذوف (اسبح و يا نسبح) مى باشد ; يعنى: اسبح و يا نسبح الله تسبيحاً. از مصاديق مورد نظر براى عيب و نقص، شريك داشتن است. قابل ذكر است كه جمله {سبحان الله} عطف بر {ه_ذه سبيلى} است ; يعنى: {قل سبحان الله}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 1 - 7،8

7- خداوند ، منزه از داشتن هرگونه شريك

سبح_نه . .. عمّا يشركون

8- ساحت قدس الهى ، بالاتر و والاتر از تصوّر كردن هرگونه شريك براى او

سبح_نه و تع_لى عمّا يشركون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 51 - 2،5

2- خداوند ، يگانه معبود و إله است .

إنما هو إل_ه

وحد

5- يگانگى خداوند و باطل بودن هر معبودى غير از او ، دليل لزوم اجتناب از شرك

و قال الله لاتتخذوا إل_هين اثنين إنما هو إل_ه وحد

جمله {إنما هو إله واحد} تعليل براى نهى {لاتتخذوا} است و دلالت دارد بر وحدانيت خداوند و بطلان هر چه كه غير خداست و به خدايى خوانده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 110 - 3

3- صفات و اسماى متعدد خداوند ، به تعدد در مسمّى و به شرك در ذات او منجر نمى شود .

ادعوا الله أو ادعوا الرحم_ن أيًّاما تدعوا فله الأسماء الحسنى

برداشت فوق، مبتنى بر اين احتمال است كه آيه، درصدد جواب مشركان باشد كه خوانده شدن خداوند با {الله} يا {رحمان} را، به معناى تعدد در مسمّى و ذات او مى گرفتند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 65 - 12

12- هيچ موجودى نظير خداوند و شايسته هم نامى با او نيست .

ربّ السموت . .. هل تعلم له سميًّا

{سمىّ} به معناى نظيرى است كه استحقاق هم نام شدن را داشته باشد (لسان العرب). جمله {هل تعلم ...} استفهام انكارى براى نفى معلوم است ; نه علم و گوياى اين است كه: چيزى وجود ندارد كه در اوصاف نظير خداوند باشد تا هم نام او گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 108 - 3

3- خدا و معبود حقيقى انسان ، تنها يكى است .

أنّما إل_هكم إل_ه وحد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون -

23 - 91 - 2،5

2 - خدا ، مبرّا از شريك و همتا

و ما كان معه من إل_ه

5 - جهان آفرينش ، جهانى واحد و داراى خدايى واحد

إذًا لذهب كلّ إل_ه بما خلق

استدلال فوق بر پايه نفى آفرينش استوار شده است بدين صورت كه: الوهيت متفرع بر خالقيت است. بنابراين اگر چند اله در جهان باشد، بايد چند خلق نيز وجود داشته باشد; در حالى كه مجموعه هستى، يك خلق بيش نيست. بنابراين جهان هستى، تنها يك خالق و يك اله دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 117 - 1

1 - خدا ، وجودى يگانه و منزه از شريك و همتا

و من يدع مع اللّه إل_هًا ءاخر . .. فإنّما حسابه عند ربّه

{دعاء} (مصدر {يدع})، به معناى خواندن و {برهان} به معناى حجت و دليل است. عبارت {لابرهان له به} قيد توضيحى براى {إل_هاً آخر} مى باشد و قيد احترازى نيست; زيرا خداى ديگرى كه بتوان بر آن برهان اقامه كرد، وجود ندارد; بلكه برهان بر وحدت خداى يگانه و نفى تعدد خدايان استوار است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 98 - 2

2 - هيچ چيز ، قابل مقايسه و برابرى با پروردگار جهانيان نيست .

إن كنّا لفى ضل_ل مبين . إذ نسوّيكم بربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 30 - 10

10 - تنها خداوند ، بسى برتر و والاتر از شريك داشتن است .

و أنّ اللّه هو العلىّ الكبير

ضمير فصل {هو} و {ال} جنس در {العلىّ}

و {الكبير} _ كه هر دو خبر {أنّ} هستند _ دلالت بر حصر مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 27 - 6

6 - خداوند ، يگانه و يكتا است و شريكى ندارد .

قل أرونى الذين ألحقتم به شركاء كلاّ بل هو اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 65 - 7

7 - خداوند ، ذاتى واحد ، بى كثرت و بدون اجزا است .

ما من إل_ه إلاّ اللّه الوحد

جمله {ما من إله إلاّ اللّه} مى تواند مربوط به يكتايى خدا در برابر شرك و اعتقاد به چند خدايى باشد. صفت {الواحد} نيز مى تواند به وحدانيت ذات پروردگار _ در برابر اعتقاد به تجسّم و تركيب ذات او _ اشاره داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 4 - 9

9 - خداوند ، يكتا و يگانه و چيره و پيروز است .

هو اللّه الوحد القهّار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 3 - 9

9 - هيچ معبود حقيقى ، جز اللّه در جهان هستى وجود ندارد .

لا إل_ه إلاّ هو

{إل_ه} به معناى معبود است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 16 - 7

7 - وحدانيت و قهار بودن خداوند ، نشانه اختصاص داشتن فرمان روايى به ذات مقدس او

لمن الملك اليوم للّه الوحد القهّار

ذكر شدن دو صفت يكتايى و قهاريت براى خداوند _ پس از يادآورى اختصاص داشتن فرمان روايى جهان به

او _ مى تواند گوياى حقيقت ياد شده باشد; زيرا كسى كه چيره شونده مطلق است و در اين چيره گى، يكتا و يگانه مى باشد، در اوج قدرت و استيلا بر جهان قرار دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 42 - 6

6 - خدايى جز { اللّه } ، در جهانِ هستى وجود ندارد .

تدعوننى لأكفر باللّه و أشرك به ما ليس لى به علم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 62 - 1،5

1 - خداوند ، حقيقتى متمايز ، شناخته شده و بى مانند در صفات و افعال

ذلكم اللّه ربّكم

{ذلكم} براى اشاره به شىء حاضر است كه در اين آيه، اسم جلاله (اللّه) مى باشد. آمدن آن به جاى ضمير {هو}، مى رساند كه خداوند حقيقتى است بس معلوم و روشن كه اگر افعال و صفاتش بازگو شود، چنان شناخته شده و از ديگر حقايق ممتاز مى گردد كه گويا حقيقتى قابل مشاهده و حاضر مى باشد.

5 - ربوبيت ، خالقيت ، الوهيت و يكتايى ، از اوصاف و ويژگى هاى خداوند

ذلكم اللّه ربّكم خ_لق كلّ شىء لا إل_ه إلاّ هو

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 64 - 11

11 - خداوند ، حقيقتى متمايز ، شناخته شده و بى مانند در صفات و افعال

ذلكم اللّه ربّكم

{ذلكم} براى اشاره به شىء حاضر است كه در اين آيه، اسم جلاله (اللّه) مى باشد. آمدن آن به جاى ضمير {هو} مى تواند حاكى از اين حقيقت باشد كه خداوند، حقيقتى

معلوم و روشن است كه اگر افعال و صفات او بازگو شود، چنان شناخته شده و از ديگر حقايق ممتاز مى گردد كه گويا حقيقتى قابل مشاهده و حاضر مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 65 - 1

1 - تنها خداوند ، ذات داراى حيات حقيقى ، مستقل و جاويد است .

هو الحىّ

جمله { هو الحىّ} مفيد حصر است. انحصار حيات براى خداوند _ با آن كه موجودات بسيارى از حيات بر خورداراند _ گوياى اين حقيقت است كه حيات خداوند، حياتى است ذاتى، حقيقى و جاويد و حيات ديگر موجودات، حياتى وابسته و رو به زوال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 9 - 7

7 - خداوند ، مبرّا از هر شريك و همانند

قل أئنّكم لتكفرون . .. تجعلون له أندادًا

از استفهام در {أئنّكم} مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 11 - 12

12 - خداوند ، ذاتى بى همتا و بى مانند

ليس كمثله شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 84 - 6

6 - الوهيت يگانه و بى شريك خداوند ، بر هستى ، همراه با كاردانى و آگاهى ژرف

و هو الذى فى السماء إل_ه و فى الأرض إل_ه و هو الحكيم العليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 1 - 3

3 - كمال ذات خداى يگانه هستى ، پيام يكايك موجودات جهان

سب_ّح للّه ما فى

السم_وت و ما فى الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 23 - 18

18 - فرمانرواى مقتدر و شكست ناپذير هستى ، منزّه از هر گونه شريك

سبح_ن اللّه عمّا يشركون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اخلاص - 112 - 1 - 10،17

10 - خداوند ، در ذات و صفات ، يكتا و بى نظير است .

أحد

درباره {أحد} معانى متعددى گفته شده است; از جمله اين كه: {أحد}; يعنى، كسى كه در ربوبيت، ذات و صفات خويش دوم ندارد. (تاج العروس)

17 - { قال الباقر ( ع ) معنى قوله { اللّه أحد } المعبود الذى يأله الخلق عن ادراكه و الإحاطة بكيفيته فرد بإل_هيته متعال عن صفات خلقه ;

امام باقر(ع) فرمود: . .. معناى قول خدا {اللّه أحد}،[اين است كه او] معبودى است كه مخلوقات از درك حقيقت او و احاطه بر چگونگى او حيران و سرگردان اند. او در اله بودن خود يكتا است و بالاتر از صفات مخلوقات خود است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اخلاص - 112 - 2 - 9

9 - خداوند ، از چيزى پديد نيامده و بى فرزند و بى همتا است .

اللّه الصمد

دو آيه بعد (لم يلد و لم يولد . و لم يكن له كفواً أحد)، به دليل قرار نگرفتن حرف عطف بين آنها و اين آيه، مى تواند مفسر كلمه {صمد} باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اخلاص - 112 - 3 - 4

4 - خداوند ، از چيزى به وجود نيامده است

.

و لم يولد

درك توحيد ذاتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 51 - 10

10_ يكتايى خداوند ، منزه بودنش از داشتن شريك و ضرورت پرستش او ، حقايقى قابل درك و فهم براى همگان

ي_قوم اعبدوا الله ما لكم من إل_ه غيره . .. أفلاتعقلون

مفعول {تعقلون} حقايقى است كه در اين آيه و آيه قبل ، از زبان حضرت هود(ع) نقل شد; همانند ضرورت پرستش خدا ، منزه بودنش از شريك و . ..; يعنى: أفلاتعقلون انه ما لكم من إله غيره و إن عبادته واجب عليكم و ... .

دعوت به توحيد ذاتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 117 - 4

4 _ دعوت مردمان به توحيد و پرستش خداوند يكتا از اساسى ترين وظائف و رسالت هاى عيسى ( ع )

ما امرتنى به ان اعبدوا اللّه ربى و ربكم

تفسير {ما امرتنى به} به {ان اعبدوا اللّه} _ با اينكه حضرت عيسى(ع) به جز فرمان به عبادت خدا پيامهاى ديگر نيز داشت _ گوياى اين است كه ابلاغ فرمان توحيد از اساسى ترين وظايف مسيح(ع) بوده است.

دلايل توحيد ذاتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 3 - 10

10 - توانايى خداوند بر آفرينش هرچيزى و انجام هر كارى و انحصار خالقيت و رازقيت به او ، نشانه يكتايى خدا و انحصار الوهيت به او است .

يزيد فى الخلق ما يشاء إنّ اللّه على كلّ شىء قدير. .. لا إل_ه إلاّ هو

جمله {لا إل_ه إلاّ هو} به منزله نتيجه براى

مطالبى است كه در اين آيه و آيه قبل آمده است. گفتنى است كه محور آن، مسأله خالقيت و قدرت مطلق خداوند مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 42 - 17

17 - عزت مندى و آمرزندگى خداوند ، نشانه استحقاق انحصارى او براى الوهيت و عبادت

تدعوننى لأكفر باللّه و أشرك به . .. و أنا أدعوكم إلى العزيز الغفّ_ر

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه مؤمن آل فرعون، در رد آيين شرك و بت پرستى، به معرفى خدايى پرداخت كه دو صفت عزت مندى و آمرزندگى را دارا است و اين خود نوعى استدلال بر بطلان شرك و اثبات حقانيت عقيده توحيدى مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 62 - 6

6 - توانايى بر آفرينش همه چيز ، نشانه يكتايى و بى همتايى خداوند است .

ذلكم اللّه ربّكم خ_لق كلّ شىء لا إل_ه إلاّ هو

جمله {لا إل_ه إلاّ هو} به منزله نتيجه براى مطالبى است كه در اين آيه و آيه قبل آمده است; كه محور آن مسأله خالقيت مطلق خداوند و ارائه جلوه هاى آن مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 81 - 3

3 - وجود دلايل و نشانه هاى متعدد و گوناگون ، بر اثبات قدرت و يكتايى خداوند در هستى

و يريكم ءاي_ته فأىّ ءاي_ت اللّه

برداشت ياد شده از جمع آمدن {آيات} استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 8 -

1

1- ربوبيت يگانه خداوند بر هستى ، خود گواه الوهيت بى همتاى او است .

ربّ السموت و الأرض . .. لا إل_ه إلاّ هو

زمينه توحيد ذاتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 25 - 4

4- توحيد در عبادت ، لازمه توحيد در الوهيت است .

لاال_ه إلاّأنا فاعبدون

برداشت ياد شده از تفريع مسأله عبادت خدا (فاعبدون)، بر موضوع يگانگى خدا و توحيد در الوهيت (لا إل_ه إلاّ أنا)، استفاده گرديده است.

شرك ذاتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 116 - 4

4 _ شرك در الوهيت و عبادت ، در حقيقت انكار خداوند است .

اتخذونى و امى الهين من دون اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 15 - 8

8 - قرار دادن مخلوق خداوند در كنار او و جزء وى به شمار آوردن آن ، كفرى آشكار و سرپوشى رسوا بر خرد آدمى و واقعيت هستى است .

و جعلوا له من عباده جزءًا إنّ الإنس_ن لكفور مبين

واژه {كفور} و {مبين} با توجه به ريشه آنها _ كه يكى پوشيدن و مخفى داشتن حق و ديگرى آشكار بودن و پوشش ناپذيرى است _ مى تواند اشاره به خردناپذير بودن و متناقض بودن مطلب مورد ادعاى مشركان داشته باشد.

عقيده به توحيد ذاتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 22 - 3

3- لزوم عقيده به يگانگى در وجود و افعال خداوند

لاتجعل مع الله إل_هًا ءاخر

علم ذاتى خدا

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 32 - 7

7 - علم خداوند ذاتى و دانش ديگران عطايى است از جانب او

لاعلم لنا إلا ما علّمتنا إنك أنت العليم الحكيم

چون جمله {إنك أنت . ..} پس از بيان ذاتى نبودن علم فرشتگان و موهبتى بودن آن آمده، اشاره به اين حقيقت دارد كه علم الهى ذاتى است.

نشانه هاى توحيد ذاتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 8 - 2

2- توحيد ربوبى در سراسر نظام هستى ، گواه توحيد ذاتى و يكتايى خداوند

ربّ السموت و . .. لا إل_ه إلاّ هو

... و يزيدهم من فضله و اللّه يرزق من يشاء بغير

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين نكته است كه لام در {ليجزيهم} و {يزيدهم} براى غايت باشد; يعنى، مردان خدا به منظور بهره مندى از پاداش و فضل خداوند به ياد او هستند; ولى خداوند بيش از انتظارشان به آنان پاداش مى دهد و مصداق اصلى {و اللّه يرزق من يشاء}، همين مردان الهى اند.

الگوى ذاكران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 21 - 6

6 - پيامبر ( ص ) ، الگويى خوب و شايسته ، براى كسانى است كه خداوند را فراوان ياد مى كنند .

لقد كان لكم فى رسول اللّه أُسوة . .. لمن كان يرجوا اللّه ... و ذكر اللّه كثيرًا

اميدوارى ذاكران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 10،11

10 - مردمانى كه همواره به ياد خدا هستند ، به بهترين پاداش و فضل او اميدواراند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما عملوا و يزيد

11 - مردمانى كه دايم به ياد خدا هستند ، همواره در حال خوف و رجايند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. يخافون يومًا ... ليجزيهم اللّه أحس

برداشت ياد شده از آن جاست كه مردمان الهى، در عين هراس داشتن از وضعيت خود در قيامت (يخافون يوماً. ..)، چشم به پاداش فراوان خداوند و فضل او دوخته اند.

اميدوارى ذاكران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 10

- 8

8 - مؤمنانِ همواره به ياد خدا ، بايد به سعادت و رستگارى خويش اميدوار باشند .

و اذكروا اللّه كثيرًا لعلّكم تفلحون

انتظارات ذاكران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 17

17 - مردمانى كه همواره به ياد خدا هستند ، از روزيى فراتر از انتظار و توقع خويش برخورداراند .

رجال لاتلهيهم تج_رة . .. ليجزيهم ... و يزيدهم من فضله و اللّه يرزق من يشاء بغير

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين نكته است كه لام در {ليجزيهم} و {يزيدهم} براى غايت باشد; يعنى، مردان خدا به منظور بهره مندى از پاداش و فضل خداوند به ياد او هستند; ولى خداوند بيش از انتظارشان به آنان پاداش مى دهد و مصداق اصلى {و اللّه يرزق من يشاء}، همين مردان الهى اند.

پاداش ذاكران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 1،2،4،5،8

1 - اعمال خوب مردمانى كه همواره به ياد خدا هستند ، در پى دارنده پاداشى از نوع پاداش بهترين عمل ها از سوى خداوند

رجال . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما عملوا

2 - مردمانى كه همواره به ياد خدا هستند ، از بهترين و بالاترين پاداش هاى الهى برخوردار خواهند بود .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما عملوا

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين نكته است كه كلمه {جزاء} پيش از {أحسن}، در تقدير و مفعول دوم براى {ليجزى} باشد.

4 - چشم پوشى خداوند در مقام پاداش دهى ، از كم و كاستى هاى اعمال نيك مردمانى كه دايم

به ياد خدا هستند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما عملوا

اعطاى پاداش بهترين و كامل ترين اعمال به مردمان الهى، ممكن است به اين معنا باشد كه خداوند، كم و كاستى هاى اعمال آنان را ناديده مى گيرد و پاداش عمل كامل را به آنان عنايت مى كند.

5 - جلوه فضل الهى ، در پاداش دادن به مردمانى كه پيوسته به ياد خدا هستند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما عملوا

{جزاى أحسن} _ كه به معناى پاداش دادن به بيش از حد استحقاق است _ بيانگر تجلى فضل خدا، در پاداش دهى به مردمان الهى است.

8 - مردانى كه همواره در ياد خدا هستند ، علاوه بر دريافت بهترين پاداش اعمال خود ، از فضل مخصوص الهى نيز برخورداراند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. و يزيدهم من فضله

ترس ذاكران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 11

11 - مردمانى كه دايم به ياد خدا هستند ، همواره در حال خوف و رجايند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. يخافون يومًا ... ليجزيهم اللّه أحس

برداشت ياد شده از آن جاست كه مردمان الهى، در عين هراس داشتن از وضعيت خود در قيامت (يخافون يوماً. ..)، چشم به پاداش فراوان خداوند و فضل او دوخته اند.

تفضل بر ذاكران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 8

8 - مردانى كه همواره در ياد

خدا هستند ، علاوه بر دريافت بهترين پاداش اعمال خود ، از فضل مخصوص الهى نيز برخورداراند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. و يزيدهم من فضله

ذاكران خدا در سختى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 12 - 15

15 _ كسانى كه در گرفتارى ها به ياد خدا بوده و در رفاه و آسايش از او غافل مى شوند ، مردمى مسرف هستند .

و إذا مسّ الإنسن الضرّ دعانا . .. فلما كشفنا عنه ضرّه ... لم يدعنا ... كذلك زيّن

رفعت خانه ذاكران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 37 - 3،4

3 - منازل رفعت يافته به اذن خداوند ، تنها شايسته مردان تسبيح گويى است كه اشتغال به امور دنيا ، هيچ گاه آنان را از رابطه با خدا ، بازنمى دارد .

فى بيوت أذن اللّه أن ترفع . .. رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه و إقام ا

برداشت ياد شده، بر اين اساس است كه {فى بيوت} متعلق به {يسبح} و ظرف براى {رجال} باشد; يعنى، خانه هايى كه در آن مردمانى وجود دارند كه. .. .

4 - به اذن خدا خانه مردمان تسبيح گو ، ذاكر ، بر پا دارنده نماز و پرداخت كننده زكات ، داراى مجد و عظمت است .

فى بيوت أذن اللّه أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبّح له فيها . .. رجال لاتلهيهم تج_ر

روزى ذاكران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 -

16

16 - مردمانى كه همواره به ياد خدا هستند ، نماز به پا مى دارند ، زكات مى پردازند و از قيامت مى ترسند ، از روزى فراوان و بى شمار برخورداراند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما عملوا و يزيد

{حساب} به معناى شمارش است و {بغير حساب} (بى شمارش) مى تواند كنايه از كثرت و فراوانى باشد.

فضايل ذاكران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 13 - 22

22_ { عن أبى جعفرالباقر ( ع ) : ان الصواعق تصيب المسلم و غير المسلم و لاتصيب ذاكراً ;

از امام باقر(ع) روايت شده است: صاعقه ها [ممكن است] به مسلمان و يا غير مسلمان اصابت كند ; ولى به كسى كه مشغول ذكر خداست اصابت نمى كند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 28 - 1

1_ آنان كه ايمان آورده و دلهايشان به ياد خدا آرامش مى يابد ، از كسانى اند كه خداوند آنها را به سوى خويش هدايت كرده است .

و يهدى إليه من أناب. الذين ءامنوا و تطمئن قلوبهم بذكر الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 4

4 - چشم پوشى خداوند در مقام پاداش دهى ، از كم و كاستى هاى اعمال نيك مردمانى كه دايم به ياد خدا هستند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما عملوا

اعطاى پاداش بهترين و كامل ترين اعمال به مردمان الهى، ممكن است به اين

معنا باشد كه خداوند، كم و كاستى هاى اعمال آنان را ناديده مى گيرد و پاداش عمل كامل را به آنان عنايت مى كند.

فضايل ذاكران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 37 - 3

3 - منازل رفعت يافته به اذن خداوند ، تنها شايسته مردان تسبيح گويى است كه اشتغال به امور دنيا ، هيچ گاه آنان را از رابطه با خدا ، بازنمى دارد .

فى بيوت أذن اللّه أن ترفع . .. رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه و إقام ا

برداشت ياد شده، بر اين اساس است كه {فى بيوت} متعلق به {يسبح} و ظرف براى {رجال} باشد; يعنى، خانه هايى كه در آن مردمانى وجود دارند كه. .. .

مقامات ذاكران آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 127 - 1

1 _ هدايت يافتگان و يادكنندگان آيات و معارف الهى از جايگاهى آكنده از آرامش در نزد خداوند برخوردارند.

فمن يرد الله أن يهديه . .. قد فصلنا الأيت لقوم يذكرون. لهم دارالسلم عند ربهم

ويژگيهاى ذاكران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 11

11 - مردمانى كه دايم به ياد خدا هستند ، همواره در حال خوف و رجايند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. يخافون يومًا ... ليجزيهم اللّه أحس

برداشت ياد شده از آن جاست كه مردمان الهى، در عين هراس داشتن از وضعيت خود در قيامت (يخافون يوماً. ..)، چشم به پاداش فراوان خداوند و فضل او

دوخته اند.

ذاكران خدا

{ذاكران خدا}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 14 - 1

1 - انسان هاى متذكر و متوجه به نعمت هاى الهى و تدبير خداوندى ، معترف به معاد و رستاخيز

و تقولوا سبح_ن الذى سخّر لنا ه_ذا . .. و إنّا إلى ربّنا لمنقلبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 15 - 17

17- انسان رشد يافته ، متوجه به پروردگار و رشددهنده خويش

حتّى إذا بلغ أشدّه . .. قال ربّ

انسان در چهل سالگى; يعنى، اوج كمال و قواى عقلانى به پروردگار خويش التجا جسته و نقش خداوند را در رشد و كمال خود در مى يابد. بدين جهت در آيه شريفه به جاى ساير اوصاف الهى، صفت {ربّ} يادشده است.

الگوى ذاكران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 21 - 6

6 - پيامبر ( ص ) ، الگويى خوب و شايسته ، براى كسانى است كه خداوند را فراوان ياد مى كنند .

لقد كان لكم فى رسول اللّه أُسوة . .. لمن كان يرجوا اللّه ... و ذكر اللّه كثيرًا

اميدوارى ذاكران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 10 - 8

8 - مؤمنانِ همواره به ياد خدا ، بايد به سعادت و رستگارى خويش اميدوار باشند .

و اذكروا اللّه كثيرًا لعلّكم تفلحون

ذاكران خدا در سختى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 12 - 15

15 _ كسانى كه در گرفتارى

ها به ياد خدا بوده و در رفاه و آسايش از او غافل مى شوند ، مردمى مسرف هستند .

و إذا مسّ الإنسن الضرّ دعانا . .. فلما كشفنا عنه ضرّه ... لم يدعنا ... كذلك زيّن

رفعت خانه ذاكران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 37 - 3،4

3 - منازل رفعت يافته به اذن خداوند ، تنها شايسته مردان تسبيح گويى است كه اشتغال به امور دنيا ، هيچ گاه آنان را از رابطه با خدا ، بازنمى دارد .

فى بيوت أذن اللّه أن ترفع . .. رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه و إقام ا

برداشت ياد شده، بر اين اساس است كه {فى بيوت} متعلق به {يسبح} و ظرف براى {رجال} باشد; يعنى، خانه هايى كه در آن مردمانى وجود دارند كه. .. .

4 - به اذن خدا خانه مردمان تسبيح گو ، ذاكر ، بر پا دارنده نماز و پرداخت كننده زكات ، داراى مجد و عظمت است .

فى بيوت أذن اللّه أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبّح له فيها . .. رجال لاتلهيهم تج_ر

فضايل ذاكران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 37 - 3

3 - منازل رفعت يافته به اذن خداوند ، تنها شايسته مردان تسبيح گويى است كه اشتغال به امور دنيا ، هيچ گاه آنان را از رابطه با خدا ، بازنمى دارد .

فى بيوت أذن اللّه أن ترفع . .. رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه و إقام ا

برداشت ياد شده، بر اين اساس

است كه {فى بيوت} متعلق به {يسبح} و ظرف براى {رجال} باشد; يعنى، خانه هايى كه در آن مردمانى وجود دارند كه. .. .

ذكر

{ذكر}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 97 - 24

24 _ توجه يافتن به مرگ و قبر و قيامت و آمادگى براى آنها ، فلسفه وجود حج و اختصاص آن به خداوند

و للّه على الناس حج البيت

امام صادق (ع): . .. و اعلم بانّ اللّه تعالى لم يفترض الحجّ و لم يخصّه من جميع الطاعات بالاضافة الى نفسه بقوله عزّ و جلّ {و للّه على النّاس حج البيت ... } ... الاّ للاستعداد و الاشارة الى الموت و القبر و البعث و القيامة ... .

_______________________________

مصباح الشريعه، ص 49 ; بحارالانوار، ج 99، ص 125، ح 1.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 140 - 8

8 _ يادآورى پيروزى هاى گذشته و توجّه به گردش قانونمند تغييرات اجتماعى ، برطرف كننده ضعف و اندوه جامعه ايمانى

و لا تهنوا و لا تحزنوا . .. ان يمسسكم قرح فقد مسّ القوم قرح مثله و تلك الايّام ن

بنابر اينكه {فقد مسّ القوم}، درباره شكست مشركان در جنگ بدر باشد، خداوند براى از بين بردن اندوه و ضعف مؤمنان، پيروزى آنان را در جنگ بدر يادآورى كرده و همه را (چه شكست و چه پيروزى) برخاسته از مشيّت خويش دانسته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 143 - 7

7 _ پيكار احد ، كارزارى سخت و مجسّم

كننده مرگ در ديده پيكارگران مسلمان

و لقد كنتم تمنّون الموت . .. فقد رايتموه و انتم تنظرون

1 _ مفسران برآنند كه آيه شريفه درباره نبرد احد نازل شده است. 2 _ چون خداوند از رويارويى و درگير شدن با كافران، به ديدن مرگ تعبير كرده است، معلوم مى شود كه كارزارى سخت بوده كه ورود به آن، مساوى ديدن مرگ بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 185 - 16

16 _ توجّه دادن به مرگ و كيفر و پاداش اعمال در قيامت و فريبنده بودن دنيا از روش هاى قرآن براى هدايت انسانها

كلّ نفس ذائقة الموت . .. و ما الحيوة الدّنيا الّا متاع الغرور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 186 - 7

7 _ توجّه به مرگ و اجر اخروى و نيز فريبندگى دنيا ، زمينه ساز پيروزى انسان در آزمايش الهى

كلّ نفس ذائقة الموت . .. لتبلونّ فى اموالكم و انفسكم

ظاهراً آيه قبل (كلّ نفس . .. ) رهنمودى براى پيروز شدن مؤمنان درامتحانهاى جانى و مالى است. چون بهترين راه براى از جان گذشتگى و جهاد اين است كه آدمى بداند چه جهاد كند و يا سستى نمايد، طعم مرگ را خواهد چشيد. و راه معقول براى صرفنظر كردن از اموال اين است كه آدمى بداند دنيا و آنچه در آن است، فريبنده و پوچ است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 6 - 2

2- { ذكر بودن قرآن } ، وصفى كه كافران مكه

با آن آشنا بودند .

و قالوا يأيها الذى نزّل عليه الذّكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 9 - 3

3- { ذكر } از نام هاى قرآن است .

إنا نحن نزّلنا الذّكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 44 - 5،19

5- ذكر ، از نام هاى قرآن كريم است .

و أنزلنا إليك الذكر

19- { عن أبى عبدالله ( ع ) : . . . و سمّى الله عزّوجلّ القرآن ذكراً فقال تبارك و تعالى : { و أنزلنا إليك الذكر . . . } ;

از امام صادق(ع) روايت شده است: . .. خداى عزّوجلّ قرآن را {ذكر} ناميده و فرموده است: و أنزلناإليك الذكر}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 99 - 7

7 - { ذكر } ، از اسامى و اوصاف قرآن

و قد ءاتين_ك من لدنّا ذكرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 29 - 3

3 _ ذكر ، از نام هاى قرآن كريم

لقد أضلّنى عن الذكر

مراد از {ذكر} در آيه ياد شده قرآن كريم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 11 - 4

4 - { ذكر } از نام هاى قرآن است .

من اتّبع الذكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 69 - 9

9 - ذكر و قرآن ، از نام هاى كتاب آسمانى پيامبراسلام ( ص )

إن هو إلاّ ذكر و قرءان

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 168 - 3

3 - ذكر ، از نام هاى كتاب هاى آسمانى

ذكرًا من الأوّلين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 8 - 6

6 - ذكر ، از نام هاى قرآن

أءنزل عليه الذكر من بيننا بل هم فى شكّ من ذكرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 3

3 - ذكر ، از نام هاى قرآن

ه_ذا ذكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 5 - 5

5 - { ذكر } ، از نام هاى قرآن است .

أفنضرب عنكم الذكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مرسلات - 77 - 5 - 4

4 - ذكر ، از نام هاى قرآن و ديگر كتاب هاى آسمانى

فالملقي_ت ذكرًا

آثار اعراض از ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جن - 72 - 17 - 4

4 - روى گردانى از ياد خدا ، موجب عذاب سخت و شديد الهى است .

و من يعرض عن ذكر ربّه يسلكه عذابًا صعدًا

{صَعَد}، به معناى شديد و سخت است.

آثار تداوم ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 12

12 - ياد دايم خداوند ، افزايش دهنده منزلت و ابعاد وجودى انسان

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. و يزيدهم من فضله

برداشت فوق، از آمدن تعبير {يزيدهم} به جاى {يزيد لهم} استفاده مى شود;

يعنى، فعل زياد شدن به خود اشخاص نسبت داده شده است نه به پاداش آنان.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 25 - 3،4

3 - ذكر و ياد مستمر خداوند ، نيرو آفرين و مقاومت بخش در برابر مشكلات و سختى هاى تبليغ و اجراى تعاليم دين

فاصبر لحكم ربّك$ . .. و اذكر اسم ربّك بكرة و أصيلاً

از توصيه به ذكر خداوند _ پس از فرمان صبر و شكيبايى در مشكلات رسالت _ مطلب ياد شده به دست مى آيد.

4 - ذكر و ياد مستمر خداوند ، نيروآفرين و مقاومت بخش در برابر مشكلات و سختى ها

فاصبر$ . .. و اذكر اسم ربّك بكرة و أصيلاً

. .. و اذكر اسم ربّك بكرة و أصيلاً

آثار ذكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 33 - 6

6 _ يادآورى امتياز و برترى انبياى گذشته ، عامل تسهيل پذيرش اطاعت از پيامبر ( ص ) *

اطيعوا اللّه و الرسول . .. انّ اللّه اصطفى

پس از امر به اطاعت از پيامبر (ص)، امتياز انبياى گذشته را يادآور مى شود تا بفهماند كه امّتهاى گذشته نيز مأمور به اطاعت بودند; باشد كه از اين طريق، اطاعت از پيامبر(ص)، آسان گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 119 - 21

21 _ توجه به دانايى خدا به تمامى اسرار دل ها ، زمينه ساز پرهيز آدمى از انحرافات

يا ايها الذين امنوا . .. ها انتم اولاء ... انّ اللّه عليم بذات الصدور

جمله {ان اللّه . ..

} علاوه بر بيان اين حقيقت كه خداوند به نهان دلها آگاه است، به اين هدف ايراد شده كه انسانها با توجه به اين حقيقت از انحرافات بپرهيزند; چرا كه تمام افكار و اعمالشان در محضر و ديد خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 139 - 5

5 _ توجّه به سنّت هاى الهى در فرجام شوم تكذيب كنندگان دين خداوند ، از ميان برنده هر گونه حزن و اندوه و سستى از جامعه ايمانى

فسيروا . .. فانظروا كيف كان عاقبة المكذّبين ... و لاتهنوا و لاتحزنوا

اگر جمله {و لا تهنوا . .. }، عطف بر جمله {فانظروا كيف ...} باشد، معناى اين دو آيه چنين مى شود: شما محزون نباشيد، عاقبت تكذيب كنندگانِ آيات الهى (دشمن شما مسلمانان)، نابودى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 153 - 26

26 _ توجّه به دانايى خداوند به جزئيترين اعمال ، زمينه ساز پرهيز از رفتار هاى ناپسند ( فرار از جنگ و . . . )

اذ تصعدون و لا تلون . .. و اللّه خبير بما تعملون

جمله {و اللّه . .. }، براى ترغيب مخاطبان به پرهيز از اعمال ناپسند و تشويق به اعمال نيكو و خداپسند است كه با توجّه به مورد آيه، مراد فرار از جنگ و نافرمانى از دستورات نظامى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 1 - 19

19 _ توجه به مراقبت دايمى خداوند ، زمينه ساز رعايت تقواى الهى و اهتمام به خويشاوندان

و

اتّقوا اللّه الّذى تسآءلون به و الارحام انّ اللّه كان عليكم رقيباً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 17 - 8

8 _ توجه به علم گسترده خداوند ، بازدارنده آدمى از توبه هاى غير واقعى

انّما التّوبة على اللّه للّذين . .. ثمّ يتوبون من قريب ... و كان اللّه عليماً حك

يادآورى علم گسترده خداوند پس از بيان توبه و شرايط آن، مى تواند بيانگر مطلب فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 21 - 3

3 _ توجّه به پيوند زناشويى و اتحاد و يگانگى حاصل از آن ، مانعى براى اجحاف به همسر و بازپس گيرى مهريّه

و كيف تأخذونه و قد افضى بعضكم الى بعض

{افضى} از مصدر {افضاء} به معناى اتصال است و در آيه مى تواند كنايه از اتحاد و يگانگى زوجين باشد، نه كنايه از خصوص آميزش; و گر نه مى فرمود: {و قد افضيتم اليهنّ}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 32 - 26

26 _ توجه به آگاهى همه جانبه خداوند ، زمينه مراقبت انسان بر حالات درونى خويش

و لا تتمنّوا . .. انّ اللّه كان بكل شىء عليماً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 33 - 13

13 _ توجّه به نظارت دايمى خداوند ، ضامن پايبندى به احكام الهى

و لكل جعلنا موالى . .. انّ اللّه كان على كل شىء شهيداً

هدف از بيان اين حقيقت كه خداوند بر هر چيزى ناظر است، اين است كه آدمى با توجه

به آن، نسبت به احكام ارائه شده از سوى خداوند، متعهد و پايبند باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 34 - 39

39 _ توجه به علوّ و عظمت خداوند ، زمينه پرهيز مردان از ستم بر همسران خويش

فلا تبغوا . .. انّ اللّه كان عليّاً كبيراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 37 - 7

7 _ توجه به نقش فضل الهى در بهره مندى انسان از نعمت ها ، بيانگر زشتى بخل و پنهان ساختن داراييها

الذين يبخلون و يأمرون النّاس بالبخل و يكتمون ما اتيهم اللّه من فضله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 40 - 12

12 _ توجه به آگاهى خداوند بر كوچكترين انفاق ، و پاداش عظيم خداوند به انفاقگران ، درمان بخل و ترك احسان

و انفقوا . .. و كان اللّه بهم عليماً. انّ اللّه لا يظلم مثقال ذرّة و ان تك حسنة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 58 - 18

18 _ توجه به سميع و بصير بودن خداوند ، زمينه عمل به احكام و فرامين او

انّ اللّه يامركم . .. انّ اللّه كان سميعاً بصيراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 85 - 11

11 _ توجّه به حفظ اعمال از سوى خدا ، برانگيزنده انسان به وساطت در كار خير و پرهيز از وساطت در كار شرّ

و من يشفع . .. و كان اللّه على كل شىء مقيتا

جمله {كان

اللّه . .. } در حقيقت تشويق و تهديد است و به اين منظور آورده شده كه با توجّه به آن، انگيزه براى انجام اعمال نيك فراهم شود و ترس از انجام اعمال بد به وجود آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 86 - 10

10 _ توجّه به حسابرسى دقيق و كامل خداوند در هر عمل ، زمينه انجام اعمال نيك و پرهيز از اعمال ناروا

و اذا حيّيتم . .. انّ اللّه كان على كل شىء حسيبا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 87 - 10،11

10 _ توجّه به الوهيت و كمال مطلق بودن خداوند ، موجب پذيرش خبر هاى او و اعتقاد به راستى آنها

و من اصدق من اللّه حديثا

تكيه بر اسم جلاله {اللّه} با وجود اينكه مى توانست با ضمير از آن ياد شود، اشاره به اين معناست كه الوهيّت، ملازم حقانيّت تمامى اخبار اوست. يعنى چون {اللّه} است و كمال مطلق، اَخبار او با واقع مطابقت دايمى دارد.

11 _ توجه به راستگويى مطلق خداوند ، برطرف كننده هر گونه ترديد در تحقق قيامت

ليجمعنّكم الى يوم القيمة لا ريب فيه و من اصدق من اللّه حديثا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 90 - 9

9 _ توجّه به نقش اساسى مشيت الهى در تضعيف روحيّه دشمنان ( منافقان و كافران ) ، زمينه پرهيز از غرور و خودبينى

و لو شاء اللّه لسلّطهم عليكم فلقاتلوكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 -

94 - 26

26 _ توجّه به آگاهى دقيق خداوند از اعمال و انگيزه هاى آن ، زمينه پرهيز از تخلف فرامين خداوند

فتبيّنوا انّ اللّه كان بما تعملون خبيراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 108 - 12

12 _ توجه به احاطه كامل خداوند به اعمال آدمى ، زمينه پرهيز انسان از كار هاى ناشايست

و كان اللّه بما يعملون محيطاً

تذكر اين معنا كه خداوند آگاه و محيط به تمامى اعمال مى باشد، براى اين منظور است كه انسانها با توجه به اين حقيقت از اعمال ناشايست پرهيز كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 110 - 6

6 _ توجه به غفران و رحمت الهى ، زمينه و انگيزه اى براى توبه و بازگشت گناهكاران به سوى خدا

و من يعمل سوءاً او يظلم نفسه ثم يستغفر اللّه يجداللّه غفوراً رحيماً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 111 - 2

2 _ توجه آدمى به بازگشت آثار زيانبار گناه به خود ، زمينه گرايش به توبه و استغفار

ثم يستغفر اللّه يجد اللّه . .. و من يكسب اثماً فانما يكسبه على نفسه

خداوند پس از ارائه راه آمرزش، اين حقيقت را بيان كرده كه آثار گناه و خيانت، دامنگير خود گناهكار خواهد شد، تا او را از خيانت و گناه باز دارد و در صورت ارتكاب، به توبه و استغفار روى آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 122 - 8

8 _ توجه انسان ها به فرجام اعمال

خود ، بازدارنده ايشان از بدى ها و ترغيب كننده آنان به نيكيهاست .

و من يتخذ الشيطن ولياً من دون اللّه فقد خسر . .. و الذين ءامنوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 130 - 5

5 _ توجه به وعده الهى در مورد رفع نياز ها ، برطرف كننده نگرانى هاى برخاسته از طلاق هاى ناگزير

و إن يتفرقا يغن اللّه كلا من سعته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 131 - 5

5 _ توجه زنان و مردان به مالكيت مطلق خداوند ، برطرف كننده نگرانى آنان از كمبود ها و نياز ها در صورت طلاق

و إن يتفرقا يغن اللّه كلا من سعته . .. و للّه ما فى السموت و ما فى الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 135 - 29

29 _ توجه به آگاهى خداوند از اعمال آدميان ، زمينه اقامه عدل ، پرهيز از شهادت هاى دروغ و كتمان شهادت

كونوا قومين بالقسط شهداء للّه . .. فإنّ اللّه كان بما تعملون خبيراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 148 - 15

15 _ توجه به علم و آگاهى خداوند ، مانع سوء استفاده انسان ، از خصلت هاى الهى به مظلومان در بدگويى ظالمان

لايحب اللّه الجهر بالسوء من القول إلاّ من ظلم و كان اللّه سميعاً عليماً

جمله {كان اللّه . ..}، مى تواند هشدارى به مظلومان باشد كه مبادا از حكم الهى سوء استفاده كنند و در بدگويى و غيبت

ظالم از حد تجاوز نمايند و يا هشدار به كسانى باشد كه مظلوم نيستند و به بهانه اين كه مظلومند، عليه بى گناهى افشاگرى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 171 - 40

40 _ توجه به قدرت و مالكيت مطلق خداوند ، زمينه ساز باور آدمى به كفايت خداوند در تدبير هستى

له ما فى السموت و ما فى الارض و كفى باللّه وكيلا

جمله {له ما فى السموت . ..} مى تواند اشاره به علت كفايت خداوند در وكالت و تدبير هستى داشته باشد ; يعنى چون مالك و فرمانروايى مطلق است، براى وكالت و تدبير هستى كافى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 4 - 30

30 _ توجه به حسابرسى سريع خداوند ، زمينه حصول تقوا در انسان

و اتقوا اللّه إنّ اللّه سريع الحساب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 11 - 6

6 _ يادآورى و توجه به نعمت هاى خداوند ، زمينه تقواپيشگى و توكل بر او

اذكروا . .. و اتقوا اللّه و على اللّه فليتوكل المؤمنون

امر به تقوا و توكل پس از بيان لزوم ياد كردن نعمتها، بيانگر اين معناست كه ياد كردن نعمتها در نيل به تقوا و توكل بر خدا نقشى مؤثر دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 12 - 24

24 _ توجه به پاداش عمل ، محرك آدمى بر انجام آن

لئن اقمتم الصلوة . .. لاكفرن عنكم سياتكم و لادخلنكم جنت

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 28 - 15

15 _ توجه به ربوبيت فراگير خداوند بر جهان هستى ، موجب ترس از او و پرهيز از گناه

انى اخاف اللّه رب العلمين

توصيف {اللّه} به {رب العلمين}، پس از بيان خداترسى هابيل، مى رساند كه وى بدان جهت از خدا هراسان بوده كه خداوند را پروردگار جهانيان مى دانسته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 40 - 17

17 _ توجه به مالكيت مطلق خداوند و قدرت بيكران او ، بازدارنده آدمى از هرگونه اعتراض به قوانين الهى

الم تعلم إنّ اللّه له ملك السموت و الارض . .. و اللّه على كل شىء قدير

جمله {الم تعلم . ..} مى تواند به منظور توجيه حد سرقت و برطرف ساختن هر گونه اعتراض درباره آن باشد. به اين بيان كه مالك تمامى هستى، به هرگونه تصرف در ملك خويش مجاز است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 42 - 21

21 _ توجه به خشنودى خداوند از عدالت پيشگان ، بر انگيزاننده داوران به رعايت قسط و عدل

فاحكم بينهم بالقسط إنّ اللّه يحب المقسطين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 44 - 29

29 _ توجه به نبود عظمت براى غير خدا ، مايه پروانكردن از مردم در اجراى احكام الهى

فلاتخشوا الناس و اخشون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 49 - 16

16 _ توجه به حاكميت اراده خداوند بر هدايت و ضلالت مردمان ،

از ميان برنده هر گونه حزن و اندوه بر گمراهى آنان

فان تولوا فاعلم انما يريداللّه ان يصيبهم ببعض ذنوبهم

از اهداف آگاه ساختن پيامبر(ص) (فاعلم . ..) به اينكه حتى گمراه ساختن مردمان نيز برخاسته از اراده الهى است، بازدارى وى از تأسف و اندوه بر گمراهى آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 91 - 14

14 _ ياد خدا ، برپايى نماز ، الفت و مهربانى بين افراد جامعه ، از نشانه هاى جامعه رستگار

لعلكم تفلحون. انما يريد الشيطن ان يوقع بينكم العدوة و ... و عن الصلوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 98 - 13

13 _ توجه به عقاب ، رحمت و مغفرت الهى زمينه ساز عمل به احكام دين و پرهيز از اعمال ناپسند

و اعلموا إنّ اللّه شديد العقاب و إنّ اللّه غفور رحيم

هدف از بيان شدت عقاب، و بيان رحمت و مغفرت الهى پس از تبيين احكام، اين است كه زمينه انجام اوامر خدا و پرهيز از نافرمانى وى در مخاطبان به وجود آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 41 - 4

4 _ خداوند برطرف كننده عذاب و سختى از مشركان، پس از توجه و دعاى خالصانه آنان

بل إياه تدعون فيكشف ما تدعون إليه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 126 - 8

8 _ توجه به آيات و سنتهاى خداوند و به ياد آوردن پيوسته آنها زمينه دستيابى به صراط مستقيم است.

و هذا صرط ربك مستقيما قد

فصلنا الأيت لقوم يذكرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 151 - 6

6 _ توجه به ربوبيت خدا بر انسانها، زمينه ساز پذيرش احكام اوست.

أتل ما حرم ربكم عليكم

از اهداف بيان ربوبيت خدا به عنوان خاستگاه تحريم شرك و . .. ، اين است كه انسانها بدانند محرمات الهى در راستاى تربيت ايشان بوده و در نتيجه زمينه پذيرش در آنان ايجاد شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 129 - 14

14 _ توجه حاكمان به نظارت خداوند بر اعمال ايشان ، زمينه ساز گرايش آنان به كردار نيك و پرهيزشان از اعمال نارواست .

و يستخلفكم فى الأرض فينظر كيف تعملون

هدف از تذكار نظارت خداوند بر اعمال آدمى اين است كه وى با توجه به اين حقيقت از اعمال ناروا بپرهيزد و به اعمال نيك رو آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 158 - 7

7 _ توجه به حاكميت مطلق خدا بر هستى ، از ميان برنده هر گونه ترديد نسبت به رسالت جهان شمول پيامبر ( ص )

إنى رسول اللّه إليكم جميعا الذى له ملك السموت و الأرض

بيان حاكميت خدا بر هستى، پس از طرح مسأله رسالت پيامبر و جهان شمول بودن آن، در حقيقت استدلالى بر امكان آن رسالت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 205 - 8

8 _ ياد كردن خدا در هر صبح و عصر ، انسان را از زمره غافلان بيرون مى كند .

و اذكر ربك

. .. بالغدو و الاصال و لاتكن من الغفلين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 9 - 5

5 _ يادآورى امداد هاى الهى به مجاهدان راه خدا مايه نهراسيدن از مقابله با دشمنان دين

إذ تستغيثون ربكم فاستجاب لكم

هدف از يادآورى امدادهاى غيبى به مجاهدان، ترغيب مؤمنان به نهراسيدن از مبارزه با دشمنان دين است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 52 - 11

11 _ توجه به سنت الهى در مجازات كافران و گناهكاران ، زمينه ساز پرهيز از كفرورزى و ارتكاب گناه

كدأب ءال فرعون . .. إن اللّه قوى شديد العقاب

هدف از بيان مؤاخذه كافران و گنهكاران هشدارى است به انسانها تا با توجه به آن در مسير ايمان و ترك گناه قرار گيرند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 105 - 4،13

4 _ توجه انسان به نظارت خدا و رسول و مؤمنان بر اعمالش ، بازدارنده او از خطا و تشويق كننده به نيكيهاست .

قل اعملوا فسيرى اللّه عملكم و رسوله و المؤمنون

13 _ توجه به علم همه جانبه خداوند به نهان و آشكار ، و غيب و شهود ، بازدارنده آدمى از گناه و توبه شكنى و برانگيزنده وى به خير و صلاح

و قل اعلموا فسيرى اللّه عملكم . .. فينبئكم بما كنتم تعملون

بيان علم همه جانبه خداوند _ پس از تشويق و توصيه به توبه و عمل _ مى تواند به منظور مطلب ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود -

11 - 4 - 6

6_ توجه و باور به قدرت مطلق خدا ، زداينده هرگونه شبهه درباره معاد و برپايى قيامت

إلى الله مرجعكم و هو على كل شىء قدير

هدف از بيان قدرت خداوند ، پس از طرح مسأله معاد و روز قيامت ، اين است كه انسانها را متوجه قدرت همه جانبه خدا كند تا مبادا در تحقق يافتن قيامت _ كه پذيرش آن براى نوع انسانها مشكل است _ ترديد كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 49 - 13

13_ توجه و باور به پيروزى اهل تقوا ، زمينه ساز پيشه ساختن صبر و مقاومت در برابر مشكلات راه تقوا و ايمان

فاصبر إن الع_قبة للمتقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 51 - 9

9_ توجه به خالقيت خدا ، زمينه ساز اخلاص در تبليغ دين و چشم ندوختن به اجر و پاداش هاى مردمى است .

إن أجرى إلاّ على الذى فطرنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 56 - 7

7_ باور به حاكميت خداوند بر موجودات و توجه به ربوبيت او بر انسانها ، ايجاد كننده روحيه توكل در آنان است .

إنى توكلت على الله ربى و ربكم ما من دابّة إلاّ هو ءاخذ بناصيتها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 4

4_ توجّه آدمى به اسما و صفات خدا ، زمينه ساز ديدن خويش در محضر او و روى آورى به دعا و نيايش به درگاه وى

إنه هو العليم الحكيم.

رب قد ءاتيتنى من الملك ... توفنى مسلمًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 33 - 8

8_ توجه به اينكه خداوند هيچ شريكى براى خويش سراغ ندارد ، آدمى را به توحيد و نفى شرك گرايش مى دهد .

أم تنبّئونه بما لايعلم فى الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 42 - 4

4- توجه به آگاهى همه جانبه خداوند از اعمال و رفتار ستم پيشگان و كيفر شدنشان در روز قيامت ، بازدارنده آدمى از ستم و تعدى

و لاتحسبنّ الله غ_فلاً عمّا يعمل الظ_لمون إنما يؤخّرهم ليوم تشخص فيه الأبص_ر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 13 - 7

7- توجه و يادآورى ، زمينه ساز معرفت و ابزارى براى شناخت است .

و ما ذرأ لكم فى الأرض . .. إن فى ذلك لأية لقوم يذّكّرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 45 - 8

8- توجه به سرعت زوال زندگى دنيا ، مايه هشدار و عبرت رفاه مندان و دنياطلبان است .

واضرب لهم مثل الحيوة الدنيا كماء أنزلن_ه . .. تذروه الري_ح

با توجه به ارتباط آيه با آيات قبل كه در زمينه نشان دادن انديشه هاى رفاه مندان مغرور و فرجام آنان بود، نكته بالا فهميده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 8 - 10

10 - يادآورى مكرر سرنوشت مخالفان پيامبران ، در راستاى زدايش روحيه مخالفت و طغيان در ميان انسان ها است

.

فأهلكنا أشدّ منهم بطشًا و مضى مثل الأوّلين

عبارت {مضى مثل الأوّلين}، مى تواند بدين معنا باشد كه داستان انبيا و مخالفان ايشان، در آيات ديگرى بيان شده است. ذكر {مضى مثل الأوّلين} در پايان آيه شريفه، مى تواند اشاره بدين نكته باشد كه: {ما مكرراً سرنوشت آنان را يادآور شديم تا شايد شما پند گيريد}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 13 - 2

2 - توجه به آفريننده نعمت ها ، به دنبال بهرهورى از آن ، امرى طبيعى و فطرى است .

لتستوا على ظهوره ثمّ تذكروا نعمة ربّكم إذا استويتم عليه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 85 - 10

10 - توجه به الوهيت و فرمانروايى جاويدان خداوند و نيز تداوم زندگى انسان در آخرت ، زمينه ساز گرايش انسان به حق

و هو الذى فى السماء إل_ه و . .. و عنده علم الساعة و إليه ترجعون

با توجه به اين كه آيات پيشين در رد منكران توحيد بود، استفاده مى شود كه طرح فرمانروايى خدا بر هستى در دنيا و آخرت، هشدارى به حق ستيزان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 9

9 - توجه به خدا دادى بودن امكانات و دارايى ها ، زمينه ساز پيدايش روحيه انفاق گرى در انسان

و ما لكم ألاّتنفقوا . .. و للّه ميرث السم_وت و الأرض

از اهداف يادآورى خدادادى بودن امكانات و دارايى ها _ در مقام بيان لزوم انفاق _ ، تسهيل امر انفاق و ايجاد روحيه انفاق گرى در

ميان انسان ها است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 4 - 31

31 - توجه به حركت همه هستى به سوى خداوند ، مقتضى روى آورى و انابه انسان به درگاه او

و إليك أنبنا و إليك المصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 39 - 4

4 - توجه به مبدأ پيدايش بشر و سير تكوين او ، راهنماى انسان ها به مسأله معاد

إنّا خلقن_هم ممّا يعلمون

مطلب ياد شده، از يادآورى مسأله پيدايش بشر براى منكران قيامت استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 23 - 9

9 - توجّه به وابستگى آفرينش ، تدبير ، هدايت ، مرگ و قبر انسان به خداوند ، زمينه ساز انجام دادن تكاليف الهى

من نطفة خلقه . .. ثمّ أماته فأقبره ... كلاّ لمّا يقض ما أمره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 6

6 - ياد نام و اوصاف خداوند ، سوق دهنده انسان به عبادت و نماز است .

و ذكر اسم ربّه فصلّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 5 - 5،7

5 - توجه به همراه بودن زندگانى با سختى ها ، مايه پى بردن انسان به ضعف خويش در برابر خداوند

فى كبد . أيحسب أن لن يقدر عليه أحد

7 - توجه به عجز انسان در برابر قدرت خداوند ، مانع انكار معاد

أيحسب أن لن يقدر عليه أحد

جمله {أهلكت مالاً لبداً} (در آيه بعد)، مى

تواند حاكى از آن باشد كه گوينده آن، به اين دليل انفاق ها را اتلاف مال مى داند كه منكر پاداش پس از مرگ است. در اين صورت آيه شريفه، ريشه آن پندار را مى زند و مى گويد: مگر انسان گمان مى كند كه كسى قادر نيست او را حيات بخشيده و به او پاداش دهد كه مى گويد: انفاق هايم مايه اتلاف اموالم شد؟ آرى خداوند بر اعاده او قدرتمند است; گرچه انفاق هاى چنين شخصى در آن روز پاداشى نخواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 8 - 4

4 - توجّه به خدادادى بودن نعمت بينايى ، مايه يقين به پنهان نبودن چيزى از خداوند است .

أيحسب أن لم يره أحد . ألم نجعل له عينين

مطرح كردن نعمت بينايى _ در پى سرزنش كسانى كه به آگاهى خداوند توجه ندارند _ نوعى استدلال بر علم خداوند است. به اين بيان كه انسان بايد خداوند را آگاه تر از خود بداند; زيرا او ابزار اين آگاهى را در اختيار وى قرار داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 9 - 4

4 - توجه به خدادادى بودن نعمت بيان و ابزار آن ، مايه يقين به آگاهى خداوند از نيت ها ، افكار و دانسته هاى انسان است .

أيحسب أن لم يره أحد . ألم نجعل له ... و لسانًا و شفتين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 14 - 6

6 - توجّه به مالكيت خداوند بر دنيا

و آخرت و حوادث آنها ، وادار سازنده انسان به جدى گرفتن هشدار هاى عذاب

و إنّ لنا للأخرة و الأُولى . فأنذرتكم نارًا تلظّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 20 - 10

10 - توجّه به ناچيز بودن همه موجودات در برابر علوّ خداوند ، زمينه ساز خلوص نيت و قصد تقرّب به او در انفاق ها است .

يؤتى ماله . .. ابتغاء وجه ربّه الأعلى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 10 - 8

8 - توجّه به رسيدن عطاى خداوند ، پيش از كمك خواستن از او ، زمينه پرهيز از دريغ داشتن كمك ، به كسانى است كه دست نياز به سوى انسان دراز مى كنند .

و وجدك عائلاً فأغنى . .. و أمّا السائل فلاتنهر

خداوند در آيات پيشين، پيامبر(ص) را متوجّه ساخت كه به مجرد فقير يافتن آن حضرت، وى را غنى ساخت و اكنون از او مى خواهد كه از رد حاجتمندان _ آن هم پس از اظهار نياز كردن آنان _ بپرهيزد. مقايسه آن عطا و اين فرمان، بيانگر برداشت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 1 - 4

4 - توجّه به خدادادى بودن شرح صدر ، مايه اطمينان پيامبر ( ص ) به دورى اش از قهر و خشم خداوند

ما ودّعك ربّك و ما قلى . .. ألم نشرح لك صدرك

هدف از استفهام در {ألم نشرح. ..} _ كه براى تقرير است _ با توجّه به ارتباط آن با محتواى سوره قبل،

توجّه دادن پيامبر(ص) به نعمت هايى است كه نشان محبوب بودن او نزد خداوند است تا نگرانى هاى احتمالى آن حضرت از ميان برود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 2 - 8

8 - توجّه به عنايت هاى خداوند در رفع مشكلات رسالت ، مايه اطمينان پيامبر ( ص ) به دورى اش از قهر و خشم خداوند

ما ودّعك ربّك و ما قلى . .. و وضعنا عنك وزرك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 7 - 5

5 - توجّه به امداد هاى ويژه خداوند ، برانگيزاننده پيامبر ( ص ) به استفاده از فرصت هاى فراغت ، براى سخت كوش بودن در عبادت و دعا

ألم نشرح . .. و وضعنا ... و رفعنا ... فإذا فرغت فانصب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 8 - 2

2 - توجّه به ربوبيت خداوند ، برانگيزاننده انسان به ابتهال و تضرّع به درگاه او است .

و إلى ربّك فارغب

قيد {إلى ربّك} متعلق به {ارغب} است. تقديم آن و آوردن حرف {فاء} پس از آن، بيانگر نقش ربوبيت خداوند، در لزوم توجّه به او است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تين - 95 - 7 - 4

4 - توجّه به آفرينش نيكوى انسان ها و سقوط و انحراف برخى از آنان ، دستاويزى براى تكذيب دين و كيفر هاى اخروى ، باقى نمى گذارد .

فما يكذّبك بعد بالدين

حرف {فاء} در {فما يكذّبك} و نيز كلمه {بعد}، اين آيه را

بر آيات پيشين، تفريع كرده است; يعنى، آيا وجود كسانى كه در {أحسن تقويم} بوده و خود را به {أسفل سافلين} سقوط داده اند; دليل ضرورت دين براى پيشگيرى از آن سقوط و ضرورت روز جزا، براى كيفر آن منحرفان نيست؟!

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تين - 95 - 8 - 5

5 - توجّه به حكمت برتر خداوند ، زمينه ساز پذيرش معاد

فما يكذّبك بعد بالدين . أليس اللّه بأحكم الح_كمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 1 - 14

14 - توجّه به خالقيت خداوند و ربوبيت او ، برانگيزاننده انسان به همراه ساختن كار ها با ذكر نام او است .

اقرأ باسم ربّك الذى خلق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 2 - 4

4 - آگاهى از قدرت خداوند بر آفرينش انسان از خون لخته ، زمينه ساز توجه به او در آغاز هر كار است .

اقرأ باسم ربّك . .. خلق الإنس_ن من علق

آثار ذكر آتش جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 82 - 7

7 _ توجه به شدت حرارت آتش دوزخ ، عامل خشنودى اندك انسان و گريه طولانى وى در دنيا و بيم او بر فرجام خويش

قل نار جهنم أشد حراً . .. فليضحكوا قليلا و ليبكوا كثيراً

آثار ذكر آخرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 107 - 5

5- توجه به آخرت و ارزش دادن به آن ، مانع روى

گردانى از ايمان و گرايش به كفر و ارتداد

ذلك بأنهم استحبّوا الحيوة الدنيا على الأخرة

جمله {ذلك بأنهم . ..} در صدد معرفى مرتد و انگيزه ارتداد اوست و او كسى است كه زندگى دنيا را بر آخرت ترجيح داده، در حالى كه اگر آخرت را در نظر مى داشت و براى آن ارزش لازم قائل بود، دست از ايمان برنداشته و مرتد نمى شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 21 - 7

7- توجه به عظمت مراتب اخروى ، مايه گرايش به ارزش هاى عالى آن است .

انظر . .. و للأخرة أكبر درج_ت و أكبر تفضيلاً

دعوت خداوند از انسانها براى تعمق و تأمل در مدارج عالى اخروى، مى تواند به اين منظور باشد كه در انسانها انگيزه آخرت طلبى و تلاش براى كسب درجات عالى آخرت ايجاد كند.

آثار ذكر آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 50 - 1

1 - توجه به آيات الهى ، عامل گريز انسان از شرك و كفر و شتاب به سوى خداوند

ففرّوا إلى اللّه

در آيات پيشين سخن از نشانه هاى خداوند بود و {فاء} در {ففرّوا} مى رساند كه نتيجه توجه به نشانه هاى الهى حركت پر شتاب به سوى خداوند، براى گريز از مهلكه كفر و شرك است.

آثار ذكر اتقان آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 88 - 7

7 - توجه به اتقان و استوارى مظاهر آفرينش ، راه گشاى انسان به معرفت خداى يگانه

صنع اللّه الذى أتقن كلّ شىء

با

توجه به اين كه آيه بالا در مقام نشان دادن آيات آفاقى براى رهنمون ساختن بشر به معرفت خدا است، مطلب فوق استفاده مى شود. به ويژه اگر نصب {صنع...} به فعل مقدرى چون {انظروا} و {تدبّروا} باشد.

آثار ذكر احاطه علمى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 96 - 10

10- توجه به احاطه علمى خدا بر بندگان ، زمينه ساز پرهيز آنان از حق ناپذيرى و بهانه جويى است .

قل كفى بالله شهيدًا . .. إنه كان بعباده خبيرًا بصيرًا

اينكه خداوند بر مشركان حق ناپذير اتمام حجت كرده و آنگاه فرموده است: {او بر حال بندگان آگاه و بيناست} مى تواند مشعر به نكته ياد شده باشد.

آثار ذكر اختصاصات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 65 - 7

7 _ توجه به انحصار عزت براى خداوند و شنوايى و دانايى مطلق او ، برطرف كننده اندوه ايجاد شده از جنجال هاى تبليغاتى دشمنان است .

و لا يحزنك قولهم إن العزة للّه جميعاً هو السميع العليم

آثار ذكر استحكام طبيعت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 37 - 7

7- توجه به استحكام مظاهر طبيعت و ضعف خويش در برابر آنها ، مايه عبرت و پندگيرى است .

لن تخرق الأرض و لن تبلغ الجبال طولاً

ذكر {إنك لن تخرق الأرض و . ..} در واقع توجه دادن به استحكام مظاهر طبيعت و متقابلاً ضعف انسان است كه مى تواند براى آدمى، عبرت آموز باشد.

آثار ذكر استمرار حيات

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 82 - 5

5 - توجه به آفرينش انسان و استمرار مرگ و حيات در زمين ، زداينده هر گونه ترديد و دو دلى نسبت به معاد و حيات مجدد انسان

و هو الذى أنشأ لكم السمع . .. و هو الذى يحى و يميت ... أفلاتعقلون ... قالوا أءذا

آثار ذكر استمرار مرگ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 82 - 5

5 - توجه به آفرينش انسان و استمرار مرگ و حيات در زمين ، زداينده هر گونه ترديد و دو دلى نسبت به معاد و حيات مجدد انسان

و هو الذى أنشأ لكم السمع . .. و هو الذى يحى و يميت ... أفلاتعقلون ... قالوا أءذا

آثار ذكر الوهيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 85 - 10

10 - توجه به الوهيت و فرمانروايى جاويدان خداوند و نيز تداوم زندگى انسان در آخرت ، زمينه ساز گرايش انسان به حق

و هو الذى فى السماء إل_ه و . .. و عنده علم الساعة و إليه ترجعون

با توجه به اين كه آيات پيشين در رد منكران توحيد بود، استفاده مى شود كه طرح فرمانروايى خدا بر هستى در دنيا و آخرت، هشدارى به حق ستيزان است.

آثار ذكر امدادهاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 123 - 9

9 _ توجه به شمول حمايت و امداد الهى نسبت به متقين ، از عوامل روى آوردن مؤمنان به جهاد با كافران

قتلوا .

.. و اعلموا أن اللّه مع المتقين

آثار ذكر انحطاط مكذبان معاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 2 - 5

5 - توجّه به سقوط اخلاقى منكران معاد ، تا حد خشونت با يتيمان ، مايه پرهيز از تكذيب آخرت است .

فذلك الذى يدعّ اليتيم

آثار ذكر انذارهاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 60 - 2

2 - توجه به انذار هاى الهى و واقعيت قيامت ، مايه نگرانى انسان و پرهيز از سرخوشى ها

أفمن ه_ذا الحديث تعجبون . و تضحكون و لاتبكون

لحن توبيخى آيه شريفه، مى رساند كه توجه به حقانيت معاد و مفاهيم وحى، مقتضى اين است كه آدمى، بر فرجام خويش گريان و اندوهناك باشد; نه سرمست و خندان.

آثار ذكر انقراض تمدنها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 8 - 8

8 - توجه به هلاكت و انقراض تمدن هاى با شكوه گذشته ، مايه عبرت قدرتمندان

فأهلكنا أشدّ منهم بطشًا

يادآورى نابودى جوامع پيشين به مردم مكه، مى تواند در راستاى تنبه و عبرت آموزى آنان باشد.

آثار ذكر انقياد موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 10

10- توجه به انقياد و تذلّل پديده هاى مادى در برابر خداوند ، زمينه ساز تسليم شدن انسان در برابر اوست .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء . .. سجّدًا لله و هم دخرون

دعوت به ژرف انديشى درباره سجده و تذلّل موجودات مادى دربرابر خداوند، در واقع دعوت

به عبرت آموزى از آنهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 18 - 5

5 - توجه به انقياد و كرنش تمامى پديده هاى جهان در برابر خداوند ، مقتضى گرويدن به خداى واحد و روى گرداندن از شرك و ديگر پرستى است .

إنّ الذين ءامنوا و الذين هادوا . .. ألم تر أنّ اللّه يسجد له من فى السم_وت و من

آثار ذكر اهوال قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 37 - 16

16 - توجه و اعتقاد به صحنه هاى دشوار و سخت قيامت ، مقتضى ترس از آن روز است .

يخافون يومًا تتقلّب فيه القلوب و الأبص_ر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 33 - 8،9

8 - توجه به سختى هاى قيامت ، برانگيزاننده آدمى به تحصيل تقوا است .

اتّقوا ربّكم و اخشوا يومًا

فراخوانى به ترس از قيامت، پس از دعوت به تقوا، مى تواند به منظور اين نكته باشد كه ترس از قيامت، در كسب تقوا به عنوان توشه اى براى آخرت، تأثير دارد.

9 - توجه به دشوارى هاى قيامت ، باعث فراهم آوردن توشه مناسب براى آن روز مى شود .

اتّقوا ربّكم و اخشوا يومًا لايجزى والد عن ولده

مطرح كردن اين نكته كه در قيامت هر كس در قبال اعمالش كيفر مى شود، مى تواند اشعار به اين حقيقت داشته باشد كه هر كسى بايد براى خود چاره اى بينديشد و توشه اى فراهم آورد. گفتنى است كه دستور {اخشوا يوماً} پس از امر {اتّقوا} مى تواند

مؤيد بر برداشت بالا باشد.

آثار ذكر بازگشت به خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 17 - 20

20 - توجه به بازگشت انسان ها به خدا ، برانگيزاننده آنان به توحيد عبادى و شكر به درگاه خدا است .

و اعبدوه و اشكروا له إليه ترجعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 23 - 16

16 - توجه به بازگشت به خدا و در نتيجه ، آگاه شدن از عمل خويش ، مانع پافشارى بر كار خلاف است .

إلينا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا

در فراز {إلينا مرجعهم فننبّئهم. ..} اگر چه روى سخن با پيامبر(ص) و دلدارى دادن به آن حضرت است، اما بيان تفصيلى آن به اين كه خداوند، اَعمال آنان را در قيامت، به رُخ شان خواهد كشيد، مى تواند به منظور بازداشتن آنان از ايستادگى بر كفرشان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 4 - 7

7 - توجه به اعتقاد به بازگشت همه امور به خداوند ، موجب پايدارى و استقامت در راه خدا

و إن يكذّبوك . .. و إلى اللّه ترجع الأُمور

ياد آورى اين حقيقت كه همه امور به خدا بازمى گردد _ پس از بيان تكذيب رسالت پيامبران از سوى كافران و استقامت و پايدارى آنان _ مى تواند اشاره به مطلب ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 53 - 11

11 - توجه به فرجام امور و بازگشت تمامى موجودات به سوى خداوند ، موجب طرد

مكاتب انحرافى و روى آورى به دين الهى است .

صرط اللّه . .. ألا إلى اللّه تصير الأُمور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 8 - 4

4 - توجّه به بازگشت انسان ها به خداوند ، زمينه ترك طغيان

إنّ الإنس_ن ليطغى . .. إنّ إلى ربّك الرجعى

آثار ذكر بعث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 9 - 3

3 - لحظه خروج مردگان از قبر ها در قيامت ، وحشت انگيز و توجّه به آن ، بازدارنده انسان از كفران نعمت ، بخلورزى و دلبستگى شديد به ثروت است .

لكنود . .. أفلايعلم إذا بعثر ما فى القبور

آثار ذكر پاداش اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 47 - 4

4 - توجه به پاداش هاى مهم اخروى خداوند ، براى بيم دارندگان مقام پروردگار ، زمينه پرهيز از كفر و تكذيب است .

و لمن خاف مقام ربّه جنّتان . فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 9 - 9

9 - اعتقاد به قيامت و توجه داشتن به كيفر و پاداش الهى در آن ، موجب تقويت روح تقواپيشگى در انسان

و اتّقوا اللّه الذى إليه تحشرون

يادآورى حشر انسان ها در قيامت _ پس از توصيه به تقوا _ مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

آثار ذكر پاداشهاى اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 17 - 7

7 - توجه به پاداش

هاى عظيم اخروى ، مايه گرايش هر چه بيشتر مؤمنان به عمل شايسته است .

يدعون ربّهم . .. و ممّا رزقن_هم ينفقون . فلاتعلم نفس ما أُخفى لهم من قرّة أعين

آثار ذكر پاداشهاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 95 - 9

9- توجه به پاداش برتر الهى ، مانع روى گردانى انسان از تعهدات خويش با خداوند است .

و لاتشتروا بعهد الله . .. إنما عند الله هو خير لكم إن كنتم تعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 31 - 8

8 - توجه به نظام مجازات و پاداش الهى در آخرت ، گرايش دهنده انسان به نيكى ها و بازدارنده وى از زشتى ها

ليجزى الذين أس__وا بما عملوا و يجزى الذين أحسنوا بالحسنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 41 - 8

8 - توجه انسان به نظام عادلانه مجازات الهى ، تشويق كننده او در جديت و تلاش

و أن ليس للإنس_ن إلاّ ما سعى . و أنّ سعيه سوف يرى . ثمّ يجزيه الجزاء الأوفى

يادكرد مجازات الهى پس از تأكيد بر اصل مسؤوليت فردى انسان در برابر عمل خويش، بيانگر مطلب ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 15 - 7

7 - توجه و ايمان به پاداش بزرگ الهى براى مؤمنان ، بازدارنده انسان از وابستگى به اموال و اولاد و گناه به خاطر آنها

و اللّه عنده أجر عظيم

آثار ذكر پرسش از عهد

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 34 - 18

18- توجه به مورد سؤال قرار گرفتن انسان در قبال تعهدات خويش ، زمينه ساز پايبندى بيشتر به آن است .

و أوفوا بالعهد إن العهد كان مسئولاً

از اينكه خداوند، پس از دستور به رعايت عهدها و معاهدات، فرموده است: {انسانها، در قبال آنها بازخواست خواهند شد} به دست مى آيد كه توجه دادن به اين نكته، خود نوعى ايجاد انگيزش براى رعايت آنهاست.

آثار ذكر تاريخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 66 - 5

5 - توجه به سرنوشت شوم اصحاب سبت ، زمينه ساز خوددارى از گناه و نافرمانى خداوند است .

فجعلنها نكلا لما بين يديها و ما خلفها

{نكال} به معناى عبرت و نيز به معناى عقوبت و كيفر بازدارنده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 55 - 16

16- توجه به تاريخ هلاكت بار كفرپيشگان و سنت هاى جارى الهى ، زمينه ساز ايمان به رهنمود هاى الهى و پوزش از لغزش ها است .

و ما منع الناس أن يؤمنوا . .. و يستغفروا ربّهم إلاّ أن تأتيهم سنّة الأوّلين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 43 - 8

8 - تحمل پذير شدن مشكلات ، در نتيجه توجه انسان به تاريخ و مشكلات ديگران

ما يقال لك إلاّ ما قد قيل للرسل من قبلك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج - 85 - 17 - 3

3 - يادآورى نابودى سربازان دشمن در گذشته

تاريخ ، مايه تقويت روحيه پيامبر ( ص ) و پيروان آن حضرت در برابر دشمنان

هل أتيك حديث الجنود

آثار ذكر تدبير خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 130 - 16

16 - توجه به تدبير خداوند و قانون مند بودن عذاب ها و كيفر هاى او ، برانگيزنده انسان به تسبيح و ستايش او در همه حال

و لولا كلمة . .. بحمد ربّك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 36 - 6

6 - رهيافت انسان به ستايش پروردگار ، در پرتو توجه به نظام عالى تدبير او در هستى

حم . .. إنّ فى السم_وت و الأرض لأي_ت للمؤمنين... فللّه الحمد

با توجه به قرار گرفتن اين آيه در بخش پايانى سوره، {فاء} در {فللّه} تفريع بر كل محتواى سوره است كه درصدد نماياندن مظاهر تدبير والاى الهى در هستى _ به ويژه در نظام زندگى انسان _ است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 49 - 5

5 - توجه به قوانين و تدبير هاى خداوند در هستى ، مايه بيدارى آدميان

و من كلّ شىء خلقنا زوجين لعلّكم تذكّرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 62 - 4

4 - توجه به تدبير و قدرت الهى در نظام هستى ، مقتضى خضوع و سجود انسان در برابر آفريدگار آن

و أنّ إلى ربّك المنتهى . .. فاسجدوا للّه و اعبدوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 40 -

10

10 - توجّه به وابستگى همه چيز به تدبير خداوند ، زمينه ساز ترس و نگرانى از فرجام كار ها است .

و أمّا من خاف مقام ربّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 6 - 5

5 - توجّه به ربوبيت و مدبّر بودن خداوند ، بازدارنده انسان از كفران نعمت ها است .

لربّه لكنود

تقديم {لربّه}، بيانگر اهتمام به آن است; يعنى، شگفتا كه انسان با آن كه خداوند {ربّ} و {مدبّر} او است، به كفران نعمت او رو آورده است!

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 1 - 11

11 - توجّه به ربوبيت خداوند و حاكميت تدبير او بر نظام هستى ، برانگيزاننده انسان به پناه بردن به او و اطمينان بخش و دلگرم سازنده پناهندگان است .

قل أعوذ بربّ الفلق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ناس - 114 - 1 - 8

8 - توجّه به ربوبيت خداوند و حاكميت تدبير او بر امور مردم ، وادارسازنده انسان هابه استعاذه و دلگرم كننده پناهندگان به او است .

قل أعوذ بربّ الناس

آثار ذكر تضمين پاداش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 35 - 11

11- توجه مؤمنان به ضايع نشدن مجاهدت ها و اعمالشان نزد خداوند ، مايه استوارى آنان بر طريق جهاد

فلاتهنوا . .. و اللّه معكم و لن يتركم أعم_لكم

از تذكر خداوند، به مؤمنان (لن يتركم أعمالكم) پس از نهى {لاتهنوا و . ..}، دانسته مى شود كه توجه به ضايع نشدن اعمال، پشتوانه جهاد

و استقامت در راه خدا است.

آثار ذكر تعاليم خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 4 - 6

6 - توجّه به آموزگار بودن خداوند و وابستگى قرائت و كتابت به قدرت او ، برانگيزاننده انسان به تلاوت كلام او است .

اقرأ . .. الذى علّم بالقلم

آثار ذكر تقدير روزى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 38 - 8

8 - توجّه به تقدير روزى انسان ها از سوى خداوند ، از بين برنده روحيه بخل و تنگ نظرى است .

أَوَلم يروا أنّ اللّه . .. فأَت ذا القربى حقّه

آثار ذكر توابين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 11

11 - به ياد آوردن بندگان خالص ، شكيبا ، نيرومند و پرمراجعه به خداوند ، سازنده و درس آموز است .

اصبر . .. و اذكر عبدنا داود ذاالأيد إنّه أوّاب

آثار ذكر توبه پذيرى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 3 - 18

18 - توجّه بندگان به توبه پذير بودن خداوند ، مايه ترغيب آنان به توبه و استغفار

و استغفره إنّه كان توّابًا

آثار ذكر توحيد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 129 - 4

4 _ توجه به يكتايى خداوند در الوهيت ، زمينه ساز اتكا و توكل بر او

حسبى اللّه لا إله إلا هو عليه توكلت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 33

- 2

2 - توجه به وحدانيت خداوند ، زمينه ترس از ربوبيت او است .

و لئن سألتهم من خلق . .. ليقولنّ اللّه ... ألم تر أنّ اللّه يولج ... ألم تر أنّ

سفارش به تقوا، پس از آيات اثبات كننده توحيد، مى تواند نكته ياد شده را برساند.

آثار ذكر توحيد عبادى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ناس - 114 - 3 - 3

3 - توجّه به انحصار الوهيت در خداوند ، زمينه ساز باور به قدرت او بر پناه دادن انسان در مشكلات

قل أعوذ . .. إل_ه الناس

آثار ذكر توطئه منافقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 94 - 5

5 _ توجه به گوشه اى از خيانت ها و تزوير هاى منافقان ، مستلزم عدم اعتمادبه آنان براى هميشه

لن نؤمن لكم قد نبأنا اللّه من أخباركم

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه {من} در {أخباركم} براى تبعيض و {لن} در {لن نؤمن} براى نفى ابدى باشد.

آثار ذكر ثبت عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 17 - 3

3_ توجه انسان به وجود دو مراقب بر اعمال وى ، زمينه ساز تبعيت نكردن از وسوسه هاى نفس

و نعلم ما توسوس به نفسه . .. إذ يتلقّى المتلقّيان عن اليمين و عن الشمال قعيد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 52 - 3

3 - توجه به ضبط كردار آدميان در نظام جهان ، بازدارنده آنان از كفر و گناه

فهل من مدّكر . و كلّ شىء

فعلوه فى الزّبر

با توجه به اين كه آيه شريفه در جهت تذكار، بيان شده است; برداشت بالا به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 11 - 5

5 - توجّه به حضور محافظان الهى در همه حالات و ثبت رفتار و كردار در نامه عمل ، بازدارنده انسان از ارتكاب گناه

ما غرّك . .. و إنّ عليكم لح_فظين . كرامًا ك_تبين

آثار ذكر جاودانگى در بهشت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 14 - 7

7- توجه يكتاپرستان استوار بر ايمان به جاودانگى در بهشت ، زداينده هر گونه بيم و اندوه از ايشان

فلاخوف عليهم و لا هم يحزنون . أُول_ئك أصح_ب الجنّة خ_لدين فيها

با توجه به ارتباط اين آيه با {فلا خوف عليهم و لا هم يحزنون} در آيه قبل، توجه به وعده خداوند به بهشتى بودن موحدان نيك كردار، مى تواند زداينده ترس و اندوه آنان باشد.

آثار ذكر جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 16 - 8

8 - يادآورى دوزخ و عذاب آتش آن ، بهترين و مؤثرترين وسيله اخطار دادن به بندگان و بازداشتن آنان از هرگونه عصيان و نافرمانى پروردگار

لهم من فوقهم ظلل من النار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 45 - 3

3 - توجه به سختى هاى دوزخ و حيرت و ناآرامى مداوم دوزخيان ، بازدارنده خلق از كفر و تكذيب

يطوفون بينها و بين حميم ءان . فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

برداشت ياد شده از

آن جا است كه خداوند در آيه قبل، سختى هاى دوزخ را به خلق يادآور شده و در اين آيه، حيثيت ربوبيت و رشد دهى خويش را مطرح ساخته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 31 - 22

22 - يادآورى دوزخ و مسائل آن ، مايه پند و بيدارى

و ما هى إلاّ ذكرى للبشر

مفسران، درباره مرجع ضمير {هى} چند احتمال مطرح كرده اند كه مهم ترين آنها، {سقر} است.

آثار ذكر حاكميت اراده خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 36 - 8

8 - توجه مؤمنان به غلبه اراده خداوند بر قدرت كافران ، مايه اميد و تسلّى خاطر ايشان

و كم أهلكنا قبلهم من قرن هم أشدّ منهم بطشًا فنقّبوا فى البل_د هل من محيص

آثار ذكر حاكميت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 3 - 22

22 _ توجه به خالقيت ، حاكميت ، ربوبيت و مدبر بودن خدا ، زمينه پيدايش روح بندگى و پرستش

اللّه الذى خلق . .. ثم استوى ... يدبر الأمر ... اللّه ربكم فاعبدوه أفلا تذكرون

از حرف {فاء} در {فاعبدوه} كه فاء تفريعيه است و دلالت مى كند بر اينكه ما بعد فاء، برگرفته از ما قبل مى باشد، برداشت فوق به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 39 - 12

12_ توجه به جريان امور بر وفق مشيّت و قدرت خداوند ، مانع از تفاخر به مال و فرزند و تحقير ديگران است

.

و لولا إذ دخلت جنّتك قلت ما شاء اللّه لاقوّة إلاّ باللّه إن ترن أنا أقلّ منك مال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 26 - 6

6 - توجه به حاكميت و مالكيت مطلق الهى برپديده هاى عالم ، مستلزم اختصاص دادن حمد و ستايش به او است .

قل الحمد للّه . .. للّه ما فى السموت و الأرض

يادآورى مالكيت خدا بر پديده هاى عالم، پس از فرمان به اداى حمد، مى تواند براى توجه دادن به نكته ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 85 - 10

10 - توجه به الوهيت و فرمانروايى جاويدان خداوند و نيز تداوم زندگى انسان در آخرت ، زمينه ساز گرايش انسان به حق

و هو الذى فى السماء إل_ه و . .. و عنده علم الساعة و إليه ترجعون

با توجه به اين كه آيات پيشين در رد منكران توحيد بود، استفاده مى شود كه طرح فرمانروايى خدا بر هستى در دنيا و آخرت، هشدارى به حق ستيزان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 27 - 4

4 - شناخت حاكميت مطلق خداوند بر هستى و توجه به آن ، زداينده هرگونه شك و ترديد درباره امكان معاد

لاريب فيه و ل_كنّ أكثر الناس لايعلمون . و للّه ملك السم_وت و الأرض و يوم تقوم ال

تذكر به حاكميت مطلق خداوند _ پس از بيان {أكثر الناس لايعلمون} _ مى تواند در مقام آگاه ساختن انسان و ارائه طريق درك حقيقت به او باشد.

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 19 - 2

2- توجه به حاكميت بى مانند خداوند بر نظام كيفر و پاداش و جريان هدايت و حيات ، زمينه اتكاى هر چه بيشتر بر او

فاعلم أنّه لا إل_ه إلاّ اللّه

فاء در {فاعلم} بيان نتيجه اى است كه در آيات پيشين بيان گرديد. محور اساسى آن، در پاداش الهى به مؤمنان و مجازات و هلاكت كافران و پديد آوردن قيامت و رستاخيز خلاصه مى شود. اين همه اگر مورد توجه قرار گيرد، بر علم و اطمينان فرد و اتكاى وى بر خداوند افزوده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 25 - 5

5 - توجه به حاكميت مطلقه الهى بر حيات ، گرايش دهنده انسان به واقع نگرى در آرزوها *

أم للإنس_ن ما تمنّى . فللّه الأخرة و الأُولى

يادكرد حاكميت مطلقه خداوند بر هستى _ در پى ذكر تمنيات و آروزهاى انسان _ مى رساند كه ايمان به ولايت الهى بر دو گيتى، با آرزوپرورى و خيال پردازى انسان مخالفت كرده و او را به واقع نگرى سوق مى دهد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 39 - 7

7 - توجّه به حاكميت تدبير خداوند بر نظام زندگانى انسان ها ، وادار كننده انسان به قرار دادن خويش در راه قرب به خدا

فمن شاء اتّخذ إلى ربّه م_ابًا

از واژه {ربّ} و جايگاه آن در مفاد آيه، برداشت ياد شده استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113

- 1 - 11

11 - توجّه به ربوبيت خداوند و حاكميت تدبير او بر نظام هستى ، برانگيزاننده انسان به پناه بردن به او و اطمينان بخش و دلگرم سازنده پناهندگان است .

قل أعوذ بربّ الفلق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ناس - 114 - 1 - 8

8 - توجّه به ربوبيت خداوند و حاكميت تدبير او بر امور مردم ، وادارسازنده انسان هابه استعاذه و دلگرم كننده پناهندگان به او است .

قل أعوذ بربّ الناس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ناس - 114 - 2 - 6

6 - توجّه به حاكميت فرمان هاى الهى بر انسان ، برانگيزاننده او به پناه بردن به خداوند و اطمينان بخش و دلگرم كننده پناه آورندگان است .

قل أعوذ . .. ملك الناس

آثار ذكر حتميت قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 43 - 11

11 - توجّه به وقوع حتمى قيامت و از دست رفتن فرصت ها ، زمينه پابندى انسان به دين است .

فأقم . .. من قبل أن يأتى يوم ... يومئذ يصّدّعون

يادآورى وقوع قيامت پس از سفارش به پابندى به دين، مى تواند به منظور ايجاد انگيزه در انسان براى عمل به آن فرمان باشد.

آثار ذكر حسابرسى عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 16 - 12

12 - توجّه به محاسبه دقيق اَعمال در آخرت ، در گرايش انسان به صلاح ، نقش سازنده اى دارد .

ي_بنىّ إنّها إن تك مثقال حبّة . .. يأت بها اللّه

آثار ذكر حسابرسى نعمت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكاثر - 102 - 8 - 3

3 - توجّه به حسابرسى و مسؤوليت در برابر نعمت ها ، بازدارنده انسان از دل خوشى به فراوانى آن و زمينه ساز ترك افتخار بر ديگران است .

ألهيكم التكاثر. .. ثمّ لتسئلنّ يومئذ عن النعيم

آثار ذكر حقانيت قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 39 - 4

4 - توجّه به حقانيت قيامت ، زمينه ساز جهت دادن تلاش ها و حركت ها به سوى خداوند

فمن شاء اتّخذ إلى ربّه م_ابًا

{فاء} در {فمن شاء. ..} براى تفريع است. مفاد آيه شريفه اين است كه چون قيامت حق است، بنابراين بايد مقصد را به گونه اى برگزيد كه به سوى خدا باشد.

آثار ذكر حقايق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 31 - 16،17

16 - ازدياد شك و ترديد نسبت به حقانيت قرآن ، بر اثر يادآورى بعضى از حقايق الهى ، جلوه اى از گمراه شدن كافران و بيماردلان از سوى خداوند

كذلك يضلّ اللّه من يشاء و يهدى من يشاء

17 - ازدياد و تقويت ايمان اهل كتاب و مؤمنان ، بر اثر يادآورى بعضى از حقايق الهى ، جلوه اى از هدايت گرى خداوند

كذلك . .. و يهدى من يشاء

آثار ذكر حقيقت غيبت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 12 - 17

17 - توجه به حقيقت و ماهيت غيبت ، موجب تنفر و دورى از آن

أيحبّ أحدكم أن يأكل

لحم أخيه ميتًا فكرهتموه

آثار ذكر حكمت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 3

3_ يوسف ( ع ) با يادآورى نعمت هاى الهى و توجه به ربوبيّت و علم و حكمت فراگير خداوند ، خويشتن را در محضر او احساس كرد .

إن ربى لطيف لما يشاء إنه هو العليم الحكيم. رب قد ءاتيتنى

تغيير سياق ; يعنى، التفات از غيبت (إن ربى . .. إنه هو العليم) به خطاب (رب قد ءاتيتنى) حاوى نكاتى است از جمله اينكه يوسف(ع) با ياد كردن از نعمتهاى خدادادى و توجه به ربوبيّت و علم و حكمت مطلق الهى، به اين حقيقت توجه پيدا كرد كه خداوند حاضر و ناظر است. از اين رو خود را در محضر او احساس كرد و او را مخاطب قرار داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 84 - 7

7 - توجه به حكمت و علم گسترده خدا ، مستلزم بى نياز شمردن او از شريك و مشاور

و هو الذى فى السماء إل_ه و فى الأرض إل_ه و هو الحكيم العليم

تذكر به حكمت و علم گسترده خدا، در پايان جمله اى كه نفى كننده شرك و اثبات كننده توحيد است، مى تواند بيانگر مطلب بالا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 4 - 20

20 - توجّه به قدرت ، علم و حكمت گسترده خداوند ، مايه اطمينان قلب مؤمنان در طريق ايمان .

أنزل السكينة . .. و للّه جنود السم_وت و الأرض و كان اللّه عليمًا

حكيمًا

{للّه جنود. ..} دال بر حاكميت و قدرت خداوند است و اين كه خداوند در پايان آيه به قدرت مطلقه و علم و حكمت گسترده خود اشاره كرده است; مى تواند از آن جهت باشد كه نفس توجّه مؤمنان به اين حقيقت، خود وسيله ازدياد ايمان و آرامش قلب آنان است.

آثار ذكر حمايت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 48 - 6

6 - توجه مبلغان دينى به حضور حمايت و لطف الهى ، مايه شكيبايى آنان بر مشكلات راه

و اصبر . .. فإنّك بأعيننا

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه پيامبر(ص) به عنوان مبلغ وحى مورد هجوم كافران، قرار گرفته و خداوند براى پايدارى بخشيدن به او نظارت و حمايت خويش را به آن حضرت يادآور شده است.

آثار ذكر حمايتهاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 123 - 9

9 _ توجه به شمول حمايت و امداد الهى نسبت به متقين ، از عوامل روى آوردن مؤمنان به جهاد با كافران

قتلوا . .. و اعلموا أن اللّه مع المتقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 33 - 14

14- توجه ولى مقتول به حمايت خدا از او ، بازدارنده وى از زياده روى و تجاوز در قصاص است .

جعلنا لوليّه سلط_نًا فلايسرف فى القتل إنه كان منصورًا

آثار ذكر حيرت جهنميان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 45 - 3

3 - توجه به سختى هاى دوزخ و حيرت

و ناآرامى مداوم دوزخيان ، بازدارنده خلق از كفر و تكذيب

يطوفون بينها و بين حميم ءان . فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

برداشت ياد شده از آن جا است كه خداوند در آيه قبل، سختى هاى دوزخ را به خلق يادآور شده و در اين آيه، حيثيت ربوبيت و رشد دهى خويش را مطرح ساخته است.

آثار ذكر خالقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 3 - 22

22 _ توجه به خالقيت ، حاكميت ، ربوبيت و مدبر بودن خدا ، زمينه پيدايش روح بندگى و پرستش

اللّه الذى خلق . .. ثم استوى ... يدبر الأمر ... اللّه ربكم فاعبدوه أفلا تذكرون

از حرف {فاء} در {فاعبدوه} كه فاء تفريعيه است و دلالت مى كند بر اينكه ما بعد فاء، برگرفته از ما قبل مى باشد، برداشت فوق به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 78 - 7

7 - توجه انسان به عامل پديدآورنده ( خالق ) و تنظيم كننده نظام حيات او ( هادى ) ، نخستين گام عقلانى و فطرى در جهت خداشناسى

الذى خلقنى فهو يهدين

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه حضرت ابراهيم(ع) در معرفى پروردگار جهانيان براى بت پرستان، نخست به خالقيت خدا و سپس به هدايت گرى او در تنظيم نظام حيات بشرى، اشاره كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 184 - 2

2 - توجه به مقام والاى آفريدگار ، زمينه ساز تقواپيشگى و پرهيز از مخالفت با او

و اتّقوا

الذى خلقكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 36 - 3

3 - توجه و ايمان به آفرينش هستى به وسيله خداوند ، متقضى گردن نهادن به دستورات او

أم خلقوا السم_وت و الأرض

خداوند، براى به اطاعت واداشتن كافران، آنان را به خالقيت خويش تذكر داده است; زيرا پذيرش خالقيت خداوند، مسلتزم اطاعت او است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 18 - 5

5 - توجّه انسان به مراحل آفرينش خويش به دست خداوند ، بازدارنده او از كفران نعمت هاى الهى

ما أكفره . من أىّ شىء خلقه

در برداشت ياد شده، مراد از كفر _ در آيه قبل _ كفران نعمت دانسته شده است.

آثار ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 152 - 2

2 - به ياد خدا بودن ، مايه جلب رضايت و توجه خاص خداوند است .

فاذكرونى أذكركم

فعل {أذكر} در جواب امر قرار گرفته و لذا با حرف شرطى مقدر، مجزوم شده است. در نتيجه جمله با تقدير آن چنين مى شود: {فاذكرونى ان تذكرونى أذكركم; به ياد من باشيد، اگر به ياد من باشيد به ياد شما خواهم بود.} ياد كردن خدا از بندگان، به معناى عنايت و توجه خاص به آنهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 135 - 4

4 _ ياد خدا ، واداركننده انسان به توبه و استغفار

ذكروا اللّه فاستغفروا لذنوبهم

عطف شدن استغفار بر ذكر خدا با كلمه {فاء}، كه در آن معناى ترتب نهفته است،

مى تواند اشاره به رابطه عليّت بين ذكر خدا و استغفار باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 193 - 4

4 _ ياد هميشگى خداوند و انديشه در آفرينش ، زمينه ايمان به ربوبيّت الهى

الّذين يذكرون اللّه قياماً . .. و يتفكّرون ... ربّنا ... فامنّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 103 - 3،4

3 _ ياد خدا ، زمينه ساز پيروزى بر دشمنان

اعد للكفرين عذاباً مهيناً . .. فاذكروا اللّه قيماً و قعوداً و على جنوبكم

4 _ ياد خداوند پس از اداى نماز خوف ، جبران كننده كاستى هاى آن

فليس عليكم جناح ان تقصروا . .. فاذكروا اللّه قيماً و قعوداً و على جنوبكم

لزوم ذكر خدا پس از پايان نماز خوف، مى تواند اشاره به اين معنا باشد كه قصر و كوتاهى نماز خوف را با ذكر خداوند جبران كنيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 3 - 11

11 _ توجه به احاطه علمى خداوند، بازدارنده انسان از انحراف در اعمال و نيات

و يعلم سركم و جهركم و يعلم ما تكسبون

هدف از بيان آگاهى كامل خداوند بر سرّ و نهان آدمى و اعمال او، بازداشتن وى از خطا و لغزش است. لذا توجه به اين مطلب اثر بازدارنده از يكسو و برانگيزاننده از جهت ديگر دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 13 - 5

5 _ توجه به آگاهى خداوند بر گفتار و كردار آدميان، برانگيزنده آنان به ايمان

فهم لا يؤمنون

. .. و هو السميع العليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 15 - 8

8 _ توجه به ربوبيت خداوند، مقتضى پرهيز از عصيان او

قل إنى أخاف إن عصيت ربى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 17 - 7

7 _ توجه به اقتدار بى مانع خداوند بر رساندن نفع و ضرر، زمينه ساز اعتقاد به توحيد و پرهيز از شرك

و لا تكونن من المشركين . .. و إن يمسسك اللّه بضر ... فهو على كل شىء قدير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 190 - 10

10 _ توجه به عظمت و والايى خداوند بازدارنده انسان از توهم شريك براى اوست .

فتعلى اللّه عما يشركون

با توجه به توضيح برداشت قبل، از جمله {فتعالى . .. } اين نكته به دست مى آيد كه شريك براى خدا پنداشتن برخاسته از نشناختن عظمت و والايى اوست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 2 - 1،2،4

1 _ دل مؤمنان راستين ، لرزان و بيمناك به هنگام ياد خدا

إنما المؤمنون الذين إذا ذكر اللّه وجلت قلوبهم

2 _ ياد خدا از سوى هر كس ، داراى تأثيرى عميق در قلب و روح مؤمنان

إذا ذكر اللّه وجلت قلوبهم

مجهول آوردن فعل {ذكر} دلالت مى كند كه ياد خدا از سوى هر كسى كه باشد آن اثر شگرف را براى مؤمنان واقعى در پى دارد.

4 _ دل هاى بيمناك و لرزان از ياد خدا ، داراى زمينه اى مناسب براى تأثيرپذيرى از

تلاوت آيات قرآن

إذا ذكر اللّه وجلت قلوبهم و إذا تليت عليهم ءايته زادتهم إيمنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 45 - 3،4

3 _ پايدارى اهل ايمان در صحنه هاى پيكار همراه با ياد مداوم خدا ، زمينه ساز پيروزى آنان بر دشمنان دين

فاثبتوا و اذكروا اللّه كثيرا لعلكم تفلحون

{لعلكم} علاوه بر اينكه متعلق بر {اذكروا اللّه} است، مى تواند متعلق به {فاثبتوا} نيز باشد. در اين صورت مراد از {فلاح}، پيروزى در جنگ است.

4 _ سعادت و رستگارى مؤمنان در گرو جهاد و كثرت ياد خداست .

إذا لقيتم فئة فاثبتوا و اذكروا اللّه كثيرا لعلكم تفلحون

در برداشت فوق {فلاح} به معناى سعادت و رستگارى گرفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 47 - 10

10 _ توجه به احاطه علمى خداوند بر كردار آدمى ، عامل اجتناب وى از سرمستى و رياكارى و جلوگيرى از راه خدا

و لاتكونوا . .. و اللّه بمايعملون محيط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 67 - 19

19 _ توجه انسان به خدا و فرمانهايش ، زمينه ساز جلب لطف و رحمت او

نسوا اللّه فنسيهم

با استفاده از مفهوم جمله {نسوا اللّه . .. } برداشت فوق به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 108 - 13

13 _ نماز و ذكر خدا ، عامل خودسازى و پاكى روح و انديشه

لمسجد . .. فيه رجال يحبون أن يتطهروا

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 11،17

11_ توجه به خدا و استعاذه به درگاه او ، راهى براى مصون ماندن از فرجام ناميمون شهوات جنسى

قال معاذ الله

17_ توجه به خداوند ، عامل بازدارنده آدمى از گناه

قال معاذ الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 13 - 11،22

11_ توجه به جلال و هيبت خداوند ، وادار كننده موجودات به تسبيح و ستايش او

و يسبّح الرعد بحمده والمل_ئكة من خيفته

22_ { عن أبى جعفرالباقر ( ع ) : ان الصواعق تصيب المسلم و غير المسلم و لاتصيب ذاكراً ;

از امام باقر(ع) روايت شده است: صاعقه ها [ممكن است] به مسلمان و يا غير مسلمان اصابت كند ; ولى به كسى كه مشغول ذكر خداست اصابت نمى كند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 28 - 3

3_ تنها ذكر خدا و به ياد او بودن ، سبب آرامش و اطمينان دلهاست .

ألا بذكر الله تطمئن القلوب

تقديم {بذكر الله} بر متعلَقش (تطمئن) براى رساندن حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 98 - 7

7- ذكر خدا و عبادت پروردگار چون نماز ، زداينده نگرانى ها و اندوه ها و تقويت كننده روحيه پايدارى و موجب آرامش خاطر است .

و لقد نعلم أنك يضيق صدرك . .. فسبّح بحمد ربّك و كن من الس_جدين

نوع مفسّران بر آنند كه مقصود از سجده در اين آيه، نماز است و مؤيد آن روايتى است كه مى گويد: {پيامبر(ص) هر گاه محزون و دلتنگ مى شد،

نماز مى خواند} (مجمع البيان، ذيل آيه فوق).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 24 - 10،24

10- ذكر و ياد خدا ، مايه يادآورى مقصود زدايش فراموشى است .

واذكّر ربّك إذا نسيت

متعلق {نسيان} را مى توان عام، و شامل همه چيز دانست. در اين صورت، مفاد جمله {واذكر...} اين است كه: {هرگاه، چيزى را فراموش كردى، ذكر خداوند را بر زبان جارى ساز، تا آن چيز را به خاطر آورى و غفلت تو زايل شود}.

24- تدارك ياد خداوند ، پس از غفلت از آن ، مايه اميدوارى انسان به دستيابى بر رشد و هدايتى سريع است .

واذكّر ربّك إذا نسيت و قل عسى أن يهدين ربّى لأقرب من ه_ذا رشدًا

ارتباط {قل عسى. ..} با {اذكر...} ارتباط مقدمه و نتيجه است و پيام آيه اين است كه: {اگر پس از فراموشى، ياد خدا كردى، مى توانى به هدايت ويژه الهى اميدوار باشى و بگويى: {عسى،...} }.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 70 - 14

14 - توجه به عظمت خداوند ، مايه خضوع به درگاه او و وادارسازنده انسان به پذيرش ربوبيت او

فأُلقى السحرة سجّدًا قالوا ءامنّا بربّ هرون و موسى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 124 - 2،6

2 - پيروى از هدايت هاى الهى و به ياد خدابودن ، موجب تسهيل زندگى وبرطرف شدن تنگنا هاى آن است .

من اتبع هداى . .. لايشقى . و من أعرض عن ذكرى فإنّ له معيشة ضنكًا

6 - هدايت هاى الهى و ياد

كردن هميشگى خداوند ، مايه بصيرت و بينش در زندگى است .

و من أعرض عن ذكرى . .. و نحشره يوم القي_مة أعمى

كور محشور شدن گمراهان، نتيجه كورى آنان از ديدن و دريافت هدايت در دنيا است. از اين عقوبت ويژه اين نتيجه را مى توان گرفت كه هدايت، مايه بصيرت در مسير زندگى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 130 - 9

9 - انسان در شرايط سخت ، براى كسب تحمل بيشتر ، به تسبيح و ياد خدا نيازمند است .

فاصبر على ما يقولون و سبّح بحمد ربّك

توصيه به تسبيح، پس از فرمان به {صبر}، نشانگر نقش تسبيح در توانمند شدن بر صبر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 40 - 19

19 - اماكن و نقاطى كه ياد خدا در آن بسيار برده مى شود ، داراى قداست و شايسته احترام است .

صومع . .. و مس_جد يذكر فيها اسم اللّه كثيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 110 - 4

4 - ياد خدا ، مايه ره يابى انسان به صلاح و رحمت الهى

قال اخسئوا فيها . .. حتّى أنسوكم ذكرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 36 - 6،8،11

6 - كانون هاى ذكر خدا ، داراى عظمت و رفعت مقام

فى بيوت أذن اللّه أن ترفع و يذكر فيها اسمه

8 - ذكر مستمر نام خدا ، موجب عظمت و مجد مكان هاى ذكر مى شود .

فى بيوت أذن اللّه أن

ترفع و يذكر فيها اسمه

11 - خانه هايى كه در آنها همواره ذكر و تسبيح خدا گفته مى شود ، مركز نور خدا است .

مثل نوره كمشكوة . .. فى بيوت أذن اللّه أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبّح له فيها با

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 38 - 16

16 - مردمانى كه همواره به ياد خدا هستند ، نماز به پا مى دارند ، زكات مى پردازند و از قيامت مى ترسند ، از روزى فراوان و بى شمار برخورداراند .

رجال لاتلهيهم تج_رة و لابيع عن ذكر اللّه . .. ليجزيهم اللّه أحسن ما عملوا و يزيد

{حساب} به معناى شمارش است و {بغير حساب} (بى شمارش) مى تواند كنايه از كثرت و فراوانى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 227 - 1،2

1 - ارزش شعر ، در پرتو ايمان ، عمل صالح و ياد خداوند

و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا... و ذكروا اللّه كثيرًا

2 - ارجمندى شاعران مؤمن و نيك كردارِ پيوند خورده با ياد خدا ، در پيشگاه پروردگار

و الشعراء يتّبعهم الغاون . .. إلاّ الذين ءامنوا... و ذكروا اللّه كثيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 45 - 13

13 - ياد و ذكر خدا ، بالاتر و برتر از هر چيزى ، مانع فحشا و منكر است .

إنّ الصلوة تنهى عن الفحشاء و . .. و لذكر اللّه أكبر

برداشت بالا، بنابراين اساس است كه مفضَّلٌ عليه {اكبر} محذوف و چيزى از قبيل

{ماسواه} و {جميع أعماله} باشد كه شامل نماز هم مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 35 - 26

26 - عفت و پاك دامنى و به ياد خداوند بودن ، از اسباب جلب آمرزش خداوند است .

و الح_فظين فروجهم . .. و الذكرين اللّه ... أعدّ اللّه لهم مغفرة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 43 - 5

5 - دعا و تحيت فرشتگان به مؤمنان ، به سبب فراوانى ذكر و تسبيح خدا از سوى آنان است .

ي_أيّها الذين ءامنوا اذكروا اللّه . .. و سبّحوه ... هو الذى يصلّى عليكم و مل_ئكت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 12،13

12 - رجوع و توجه همواره داوود ( ع ) به خداوند در زندگى ، موجب قدرت و توانمندى او شد .

داود ذاالأيد إنّه أوّاب

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه جمله {إنّه أوّاب} در مقام تعليل براى {ذاالأيد} است; يعنى، چون داوود(ع) بسيار متوجه خدا و پرمراجعه به او بود، صاحب قدرت و توانمند بود.

13 - توجه بسيار به خدا و مراجعه هميشگى به او در زندگى ، موجب قدرت و توانمندى انسان

داود ذاالأيد إنّه أوّاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 30 - 6،7

6 - رجوع و توجه همواره سليمان ( ع ) به خدا در زندگى ، موجب دستيابى او به مقام عبوديت الهى

نعم العبد إنّه أوّاب

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه جمله

{إنّه أوّاب} در مقام تعليل براى {نعم العبد} است; يعنى، چون سليمان بسيار متوجه خدا و پرمراجعه به او بود; بهترين عبد شناخته شد و به اين مقام دست يافت.

7 - رجوع و توجه همواره به خدا در زندگى ، موجب دستيابى انسان به مقام والاى عبوديت الهى

نعم العبد إنّه أوّاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 44 - 13،14

13 - رجوع و توجه همواره ايوب ( ع ) به خداوند در زندگى ، موجب دستيابى او به مقام عبوديت الهى

نعم العبد إنّه أوّاب

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه جمله {إّنه أوّاب} در مقام تعليل براى {نعم العبد} است; يعنى، چون ايوب(ع) بسيار متوجه خدا و پر مراجعه به او بود; عبد شايسته شناخته شد و به اين مقام دست يافت.

14 - رجوع بسيار و توجه همواره به خدا در زندگى ، موجب دستيابى انسان به مقام والاى عبوديت الهى

نعم العبد إنّه أوّاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 45 - 1

1 - تنفر شديد و انزجار درونى مشركان ، از ياد شدن نام خدا به تنهايى ( بدون نام معبود ها ديگر )

و إذا ذكر اللّه وحده اشمأزّت قلوب الذين لايؤمنون بالأخرة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 54 - 8

8 - توجه به احاطه همه جانبه خداوند بر موجودات ، موجب از بين رفتن هر گونه ترديد در مورد حقانيت رستاخيز است .

ألا إنّهم فى مرية من لقاء ربّهم ألا إنّه بكلّ شىء محيط

انكار قيامت و

رستاخيز مردگان از سوى مشركان، مبنى بر اين پندار نادرست است كه آنها جمع شدن اجزاء پراكنده و از بين رفته موجودات را بعيد مى دانستند. خداوند با بيان اين حقيقت كه او بر همه چيز احاطه دارد و هيچ چيز از حيطه علم و قدرت او ناپديد نمى شود، اين پندار را ابطال مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 13 - 31

31 - روحيه انابه و توجه مدام پيامبران به خداوند ، موجب برگزيدگى و انتخاب ايشان

يجتبى إليه من يشاء و يهدى إليه من ينيب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 36 - 3

3 - ياد خداوند ، ايمنى بخش انسان از سلطه شيطان و همدمى با او

و من يعش عن ذكر الرحم_ن نقيّض له شيط_نًا فهو له قرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 37 - 2،8

2 - ياد خدا ، راه رسيدن انسان به كمال واقعى است .

و من يعش عن ذكر الرحم_ن . .. ليصدّونهم عن السبيل

{الف و لام} در {السبيل} آن را بر {ذكر الرحمان} _ در آيه قبل _ منطبق ساخته است.

8 - ياد خدا ، راهبر آدمى به سعادت و هدايت واقعى است .

و من يعش عن ذكر الرحم_ن . .. ليصدّونهم عن السبيل و يحسبون أنّهم مهتدون

ذكر {يحسبون أنّهم مهتدون} تعريضى به آن دارد كه خداگريزان از هدايت به دورند. در نتيجه به قرينه مقابله استفاده مى شود كه يادكنندگان خدا به هدايت دست مى يابند.

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 29 - 11

11 - { روى عن النبى ( ص ) أنّه قال : إذا ذكر العبد ربّه فى قلبه كتب اللّه له ذلك فى صحيفة ثمّ يعارض الملائكة يوم الخميس فيريهم اللّه ذكر عبده له بقلبه فيقول الملائكة ربّنا عمل ه_ذا العبد قد أحصيناه أمّا ه_ذا العمل فمانعرفه فيقول الربّ إن عبدى قد ذكرنى بقلبه فأثبتُّه فى صحيفته فذلك قوله { إنّا كنّا نستنسخ ما كنتم تعملون } ;

از پيامبر(ص) روايت شده كه فرمود: هرگاه بنده در قلب خود خدا را ياد كند، خداوند آن را در كتابى ثبت مى كند. سپس خداوند، در روز پنج شنبه اين ذكر قلبى را به ملائكه نشان مى دهد. ملائكه مى گويند: پروردگارا! عمل اين بنده را ما احصا نموده ايم; اما اين عمل را ما نمى شناسيم!؟ پروردگار گويد: بنده من، مرا در قلب خود ياد كرد. پس آن را در كتاب عمل وى ثبت نمودم و اين است سخن خداوند كه مى فرمايد: إنّا كنّا نستنسخ ما كنتم تعملون}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 2 - 11

11- توجه به حكمت و كاردانى خداوند ، مستلزم خضوع انسان در برابر قوانين حكيمانه و خدشه ناپذير وى *

تنزيل الكت_ب من اللّه . .. الحكيم

تذكر خداوند به وصف {الحكيم}، مى تواند ياد آور انسان ها باشد كه قرآن _ به عنوان مجموعه قوانين _ از جانب كسى نازل شده كه حكيم و كاردان است و نقصى در برنامه او نيست، تا كسى مجاز به تخلف گردد.

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 26 - 3

3 - توجه به خداوند و دغدغه آخرت ، در تمامى لحظات زندگى ، عامل اصلى راهيابى متقين به بهشت

يتساءلون . قالوا إنّا كنّا ... مشفقين

در صورتى كه {يتساءلون} سؤال از علت رهيابى به بهشت باشد، {إن_ّا كن_ّا. ..} بيانگر علت آن خواهد بود. از اين كه پارسايان در محيط پرشور خانواده از ياد آخرت غافل نشده اند، استفاده مى شود كه در ساير شرايط به طريق اولى غافل نبوده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 27 - 2

2 - توجه تقواپيشگان به خدا و مسؤوليت هاى خود ، زمينه ساز جلب رحمت الهى

إنّا كنّا قبل فى أهلنا مشفقين . فمنّ اللّه علينا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 16 - 1،3

1 - ياد خداوند و ذكر عظمت و كبريايى او ، تأثيرگذار در دل هاى نرم و خاشع

ألم يأن للذين ءامنوا أن تخشع قلوبهم لذكر اللّه

{خشوع} در مقابل {قساوت} (سختى و صلابت)، به معناى نرمى [قلب] است.

3 - دل مؤمن ، بايد چنان نرم باشد كه با ياد خدا و تلاوت قرآن كريم ، تأثيرپذير و خاشع گردد .

ألم يأن للذين ءامنوا أن تخشع قلوبهم لذكر اللّه و ما نزل من الحقّ

خداوند، در آيه شريفه، مؤمنان بى تفاوت را نكوهش كرده و به آنان هشدار مى دهد تا فرصت باقى است و گرفتار قساوت قلب نشده اند; دل هاى خود را با ياد او و تلاوت آياتش خاشع و نرم گردانند.

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 17 - 1

1 - ياد خدا و تلاوت كلام او ( قرآن ) ، حيات و روشنى بخش دل ها است .

أن تخشع قلوبهم لذكر اللّه . .. و اعلموا أنّ اللّه يحىِ الأرض

جمله {اعلموا أن اللّه. ..} تعليل براى جمله {ألم يأن... لذكر اللّه} است. در اين تعليل، دل هاى غافل از ياد خدا و بيگانه با كلام او (قرآن)، به زمين مرده و ياد خدا و كلام او (قرآن)، به باران تشبيه شده است. همان طور كه خداوند به وسيله باران، زمين مرده را زنده مى كند; ياد خدا و تلاوت كلام او (قرآن) نيز، دل هاى غافل و مرده را حيات مى بخشد و نورانى مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 20 - 5

5 - تقوا ، مراقبت بر اعمال و ياد خدا ، عامل رستگارى انسان

اتّقوا اللّه و لتنظر . .. و لاتكونوا كالذين نسوا اللّه ... أصح_ب الجنّة هم الفائ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 10 - 7

7 - ذكر و ياد هميشگى خداوند ، زمينه دستيابى انسان به سعادت و رستگارى است .

و اذكروا اللّه كثيرًا لعلّكم تفلحون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 9 - 3

3 - ياد هميشگى خدا ، تضمين كننده سعادت انسان

لاتلهكم أمولكم . .. عن ذكر اللّه و من يفعل ذلك فأُول_ئك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 28

- 9

9 - تسبيح و ياد خدا ، برانگيزاننده آدمى به انفاق و دستگيرى از مستمندان و مانع بخل و مال دوستى

قال أوسطهم ألم أقل لكم لولا تسبّحون

توصيه به تسبيح و ياد خداوند، درباره اداى سهم فقيران (لولا تسبّحون)، مى رساند كه آن دو در برانگيختن آدمى به انفاق و دورى از بخل، مؤثر است و نقش دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 22 - 4

4 - نماز و ياد خدا ، تعديل كننده غرايز و مانع خُلق و خوى ناپسند است .

إنّ الإنس_ن خلق هلوعًا . .. إلاّ المصلّين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جن - 72 - 17 - 7

7 - ذكر دائم خداوند ، موجب قبولى و پيروزى در آزمايش هاى الهى است .

لنفتنهم فيه و من يعرض عن ذكر ربّه يسلكه عذابًا صعدًا

جمله {و من يعرض عن ذكر ربّه. ..} در حقيقت توصيه به يادآوردن نام و ياد خدا در دل ها است. اين توصيه _ پس از طرح مسأله آزمايش انسان ها _ مى تواند بيانگر برداشت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 7

7 - نمازگزاران ، در صورتى رستگاراند كه از تزكيه و ياد خدا برخوردار باشند .

قد أفلح من تزكّى . و ذكر اسم ربّه فصلّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ناس - 114 - 4 - 8

8 - { عن النبى ( ص ) قال : إنّ الشيطان واضعٌ خَطْمَه على قلب ابن آدم فإنْ

ذكَرَ اللّه خنس و إن نسى إلْتَقَمَ قلبَه فذلك { الوسواس الخنّاس } ;

از پيامبر(ص) روايت شده كه فرمود: شيطان پوزه خود را بر قلب آدميزاد قرار مى دهد. پس اگر او خدا را ياد كرد، شيطان خود را عقب مى كشد و پنهان مى شود و اگر [ياد خدا را ]فراموش كرد، قلب او را مى ربايد و اين است {الوسواس الخنّاس}».

آثار ذكر خضوع موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 10

10- توجه به انقياد و تذلّل پديده هاى مادى در برابر خداوند ، زمينه ساز تسليم شدن انسان در برابر اوست .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء . .. سجّدًا لله و هم دخرون

دعوت به ژرف انديشى درباره سجده و تذلّل موجودات مادى دربرابر خداوند، در واقع دعوت به عبرت آموزى از آنهاست.

آثار ذكر خلقت آسمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 32 - 3

3- توجه به آفرينش آسمان و نقش آن براى اهل زمين ، راهى براى رسيدن به توحيد است .

أنّ السموت والأرض . .. و جعلنا السماء سقفًا محفوظًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 12 - 14

14 - توجه به آفرينش زمين و آسمان و مراحل آن ، عامل پى بردن انسان به قدرت و علم نامحدود خداوند

أئنّكم لتكفرون بالّذى خلق . .. ذلك تقدير العزيز العليم

آثار ذكر خلقت آسمانها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 99 - 1

1-

توجه به خلقت آسمان ها و زمين ، عاملى براى پى بردن به قدرت خداوند در آفرينش دوباره انسانها

أو لم يروا أن الله . .. قادر على أن يخلق مثلهم

آثار ذكر خلقت انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 67 - 3

3- توجه انسان به آفرينش و آمدن او از عدم به صحنه وجود ، زمينه استبعاد معاد و انكار آن را از بين مى برد .

أوَلا يذكر الإنس_ن أنّا خلقن_ه من قبل و لم يك شيئًا

مقصود از عدم و نيستى، الزاماً عدم مطلق نيست; بلكه مى تواند عدم نسبى باشد; يعنى، انسان قبلاً نبوده و الآن وجود دارد، گرچه مواد و عناصر او در قالب موجوداتى ديگر از قبل نيز وجود داشته باشد. اين احتمال نيز هست كه جمله {لم يك شيئاً} ناظر به دورانى باشد كه عناصر انسان، در قالب هيچ موجودى آفريده نشده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 5 - 4

4- توجه به پيدايش انسان و آفريده شدن وى از عناصرى بى جان ( خاك ، نطفه ، علقه و مضغه ) ، زداينده هر گونه ترديد در امكان برپايى رستاخيز و قدرت خدا بر بخشيدن حيات دو باره به مردگان

ي_أيّها الناس إن كنتم فى ريب من البعث فإنّا خلقن_كم . ..ثمّ من مضغة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 16 - 4،5

4 - توّجه انسان به چگونگى خلقت خويش و مرگ و رستاخيز ، زمينه ساز گرايش وى به ايمان و رو كردن به

ارزش هاى دينى و الهى

ثمّ إنّكم يوم القي_مة تبعثون

در آيات نخستين اين سوره، سخن از مؤمنان راستين و صفات ارزشى آنان بود. اكنون دراين آيات _ كه سخن از خلقت شگفت انسان و مرگ و رستاخيز او است _ مى تواند رهنمودى باشد به انسان ها براى گرويدن به راه مؤمنان راستين.

5 - توجه به چگونگى خلقت نخستين انسان ، زداينده هر گونه ترديد در امكان معاد و توانايى خدا بر احياى مجدد مردگان

و لقد خلقنا الإنس_ن . .. ثمّ إنّكم يوم القي_مة تبعثون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 82 - 5

5 - توجه به آفرينش انسان و استمرار مرگ و حيات در زمين ، زداينده هر گونه ترديد و دو دلى نسبت به معاد و حيات مجدد انسان

و هو الذى أنشأ لكم السمع . .. و هو الذى يحى و يميت ... أفلاتعقلون ... قالوا أءذا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 77 - 9

9 - توجه انسان به مبدأ پيدايش خود ، زمينه ساز ممكن دانستن معاد و تصديق به آن

أوَلم ير الإنس_ن أنّا خلقن_ه من نطفة فإذا هو خصيم مبين

يادآورى مبدأ پيدايش انسان در شرايطى كه آيه شريفه و آيات بعد، درصدد اثبات معاد و رد شبهه منكران قيامت است، گوياى برداشت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 58 - 2

2 - توجه به كيفيت پيدايش انسان از منى در رحم ، آسان كننده مسأله پذيرش معاد و توانايى خداوند بر احياى مجدد مردگان

أفرءيتم

ما تمنون

روى سخن در آيه شريفه با منكران معاد است و مفاد آن چنين مى باشد: اگر شما به كيفيت پيدايش انسان از نطفه _ كه در رحم مى ريزيد _ توجه مى كرديد، در قدرت و توانايى خداوند بر آفرينش مجدد انسان ترديد نمى كرديد و به انكار معاد نمى پرداختيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 8 - 4

4 - توجه به آفرينش انسان و تداوم نسل او در زمين ، زمينه ساز پذيرش معاد است .

عمّ يتساءلون . .. و خلقن_كم أزوجًا

در آيه دو چيز به عنوان دليل بر معاد ذكر شده است; خلقت انسان ها و زوجيت آنان; يعنى، چنين آفريده اى نمى تواند معاد نداشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 18 - 2

2 - توجّه به ماده اوليه خلقت انسان و سير پيدايش وى ، مانع كفر به خداوند و قدرت او و زمينه ساز باور به معاد

قتل الإنس_ن ماأكفره . من أىّ شىء خلقه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 19 - 4،5

4 - توجّه انسان به پيدايش او از نطفه اى ناچيز ، بازدارنده وى از كفرورزى به خداوند و قدرت او و مايه باور به معاد است .

ما أكفره . .. من نطفة خلقه

5 - توجّه انسان به دوران نطفه بودن و ناتوانى هاى خويش در آغاز پيدايش ، از ميان برنده احساس بى نيازى از رهنمود هاى خداوند است .

أمّا من استغنى . .. من أىّ شىء خلقه . من

نطفة خلقه

آثار ذكر خلقت انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 6 - 6

6 - توجه به آفرينش انسان از خون لخته و وابستگى تمام دانش هاى او به خداوند ، مايه ترك طغيان است .

خلق الإنس_ن من علق . .. علّم الإنس_ن ما لم يعلم . كلاّ إنّ الإنس_ن ليطغى

آثار ذكر خلقت دره ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 31 - 5

5- توجه به آفرينش كوه ها ، راه ها و دره ها ، راهى براى رسيدن به توحيد است .

و جعلنا فى الأرض روسى . .. لعلّهم يهتدون

متعلق {يهتدون} در آيه ذكر نشده است; ولى به قرينه اين كه مخاطبان آيات شريفه مشركان اند و اين آيات در صدد اثبات توحيد است، برداشت ياد شده قابل استفاده است.

آثار ذكر خلقت راهها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 31 - 5

5- توجه به آفرينش كوه ها ، راه ها و دره ها ، راهى براى رسيدن به توحيد است .

و جعلنا فى الأرض روسى . .. لعلّهم يهتدون

متعلق {يهتدون} در آيه ذكر نشده است; ولى به قرينه اين كه مخاطبان آيات شريفه مشركان اند و اين آيات در صدد اثبات توحيد است، برداشت ياد شده قابل استفاده است.

آثار ذكر خلقت زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 99 - 1

1- توجه به خلقت آسمان ها و زمين ، عاملى براى پى بردن به قدرت خداوند در

آفرينش دوباره انسانها

أو لم يروا أن الله . .. قادر على أن يخلق مثلهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 12 - 14

14 - توجه به آفرينش زمين و آسمان و مراحل آن ، عامل پى بردن انسان به قدرت و علم نامحدود خداوند

أئنّكم لتكفرون بالّذى خلق . .. ذلك تقدير العزيز العليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 6 - 4

4 - توجّه به آفرينش زمين و ويژگى هاى آن ، مايه پى بردن به قدرت خداوند و زمينه ساز پذيرش معاد است .

عن النبأ العظيم . .. ألم نجعل الأرض مه_دًا

آثار ذكر خلقت كوهها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 31 - 5

5- توجه به آفرينش كوه ها ، راه ها و دره ها ، راهى براى رسيدن به توحيد است .

و جعلنا فى الأرض روسى . .. لعلّهم يهتدون

متعلق {يهتدون} در آيه ذكر نشده است; ولى به قرينه اين كه مخاطبان آيات شريفه مشركان اند و اين آيات در صدد اثبات توحيد است، برداشت ياد شده قابل استفاده است.

آثار ذكر خيانت منافقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 94 - 5

5 _ توجه به گوشه اى از خيانت ها و تزوير هاى منافقان ، مستلزم عدم اعتمادبه آنان براى هميشه

لن نؤمن لكم قد نبأنا اللّه من أخباركم

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه {من} در {أخباركم} براى تبعيض و {لن} در {لن نؤمن} براى نفى ابدى باشد.

آثار

ذكر دشمنى شيطان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 53 - 15

15- توجه انسان به عداوت هاى ديرينه و شگرد هاى شيطان ، بازدارنده وى از گفتار ناشايست و نزاع و دشمنى

و قل لعبادى يقولوا التى هى أحسن إن الشيط_ن ينزغ بينهم إن الشيط_ن كان للإنس_ن عدو

تعليل {إن الشيطان كان للإنسان عدوا . ..} براى {إن الشيطان ينزغ بينهم} به منزله هشدارى به انسانهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 62 - 6

6 - توجه به دشمنى ديرين و آشكار شيطان ، بازدارنده انسان از پيروى او

و لايصدّنّكم الشيط_ن إنّه لكم عدوّ مبين

آثار ذكر دشمنى كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 2 - 4

4 - توجه مسلمانان به عمق دشمنى ها و تعارض هاى جبهه كفر با اسلام ، مانع برقرارى روابط دوستانه با آنان

تسرّون إليهم بالمودّة . .. إن يثقفوكم يكونوا لكم أعداء

از بيان دشمنى كافران با مؤمنان _ در پى خبر دادن از رابطه دوستى باكافران _ استفاده مى شود كه توجه به اين امر بازدارنده مسلمانان از ارتباط با آنان است.

آثار ذكر دفن ميت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 21 - 11

11 - توجّه به پايان زندگى و مدفون شدن انسان ها در قبر ، مانع كفرورزى به خداوند است .

ما أكفره . .. فأقبره

آثار ذكر ذلت اخروى گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 42 -

3

3 - توجه به فضاحت و ذلت مجرمان در قيامت ، بازدارنده خلق از كفر و تكذيب

فيؤخذ بالنوصى و الأقدام . فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

آثار ذكر رازقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 132 - 15

15 - توجه به رازقيت خداوند و مكلف نبودن با تأمين خواروبار ، زمينه سازانجام وظيفه عبادت و نماز و پايدارى بر آن

وأمر أهلك بالصلوة . .. لانس_َلك رزقًا نحن نرزقك

آثار ذكر ربوبيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 3 - 22

22 _ توجه به خالقيت ، حاكميت ، ربوبيت و مدبر بودن خدا ، زمينه پيدايش روح بندگى و پرستش

اللّه الذى خلق . .. ثم استوى ... يدبر الأمر ... اللّه ربكم فاعبدوه أفلا تذكرون

از حرف {فاء} در {فاعبدوه} كه فاء تفريعيه است و دلالت مى كند بر اينكه ما بعد فاء، برگرفته از ما قبل مى باشد، برداشت فوق به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 15 - 24

24 _ اعتقاد و توجه به ربوبيت خدا ، بازدارنده آدمى از سرپيچى كردن از دستور هاى خدا

إنى أخاف إن عصيت ربى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 23 - 3

3_ توجه به ربوبيت خدا ، گرايش دهنده آدمى به خضوع و خشوع در برابر او

و أخبتوا إلى ربهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 3

3_ يوسف ( ع ) با

يادآورى نعمت هاى الهى و توجه به ربوبيّت و علم و حكمت فراگير خداوند ، خويشتن را در محضر او احساس كرد .

إن ربى لطيف لما يشاء إنه هو العليم الحكيم. رب قد ءاتيتنى

تغيير سياق ; يعنى، التفات از غيبت (إن ربى . .. إنه هو العليم) به خطاب (رب قد ءاتيتنى) حاوى نكاتى است از جمله اينكه يوسف(ع) با ياد كردن از نعمتهاى خدادادى و توجه به ربوبيّت و علم و حكمت مطلق الهى، به اين حقيقت توجه پيدا كرد كه خداوند حاضر و ناظر است. از اين رو خود را در محضر او احساس كرد و او را مخاطب قرار داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 30 - 5

5- توجه به نقش اصلى مشيت و تقدير خدا در روزى انسان ها ، زمينه ساز اجتناب از بخل و افراط در انفاق به بخشش همه اموال و داراييهاست .

و لاتجعل يدك مغلولة إلى عنقك . .. إن ربّك يبسط الرزق لمن يشاء

جمله {إن ربّك. ..} در مقام تعليل براى جمله {و لاتجعل يدك...} است. بنابراين مفهوم آيه چنين مى شود: خداوند روزى رسان است، پس نبايد از ترس تهيدستى، بخل ورزيد و انفاق نكرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 28 - 10

10- توجه به ربوبيّت خداوند ، سوق دهنده آدمى به استغاثه و دعا به درگاه او است .

يدعون ربّهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 38 - 7

7- توجه به ربوبيّت الهى و نقش آفرينى آن بر

در و ديوار وجود ، داراى نقشى مهم و گرايش به توحيد است .

ل_كنّاْ هو اللّه ربّى و لاأشرك بربّى أحدًا

مؤمن به ربوبيّت خدا است و از اين تكرار استفاده مى شود كه توجه به صفت ربوبيّت در ميان ديگر صفات الهى، اثرى خاص در پرهيز از شرك دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 110 - 20

20- توجه به ربوبيّت خداوند ، برانگيزاننده انسان به عبادت خالصانه او و پرهيز از شركورزى است .

و لايشرك بعبادة ربّه أحدًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 9 - 7

7 - توجه زكريا به ربوبيت خداوند ، مايه اطمينان او به امكان و سهولت باردارى همسر نازايش در صورت اراده و خواست خداوند

قال ربّك هو علىَّ هيّن

جمله {هو علىّ هيّن} بدون {قال ربّك} نيز معناى تامى دارد، ولى اضافه شدن آن مفيد اين معنا است كه اين سخن، گفته شخص عادى نيست كه در باره نحوه آن به فكر فروروى، بلكه گفته پروردگار تو است و او كه تو را از هيچ آفريد، در شيوه اعطاى فرزند به شما وانمى ماند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 21 - 9

9- توجه مريم ( س ) به ربوبيت خداوند ، را به آسانى و امكان بارداريش به عيسى ( ع ) مطمئن مى ساخت .

قال ربّك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 36 - 7

7- توجه به فراگير بودن ربوبيتِ خداوند بر همه آدميان ، زمينه

ساز ترك پرستش غير او است .

و إنّ اللّه ربّى و ربّكم فاعبدوه

جمله {إنّ اللّه. ..} تعليل براى فاعبدوه مى باشد، يعنى اعبدوا اللّه لأنّه ربّى و ربّكم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 33 - 3

3 - توجه به ربوبيت خداوند ، زمينه ساز ترس از او است .

ي_أيّها الناس اتّقوا ربّكم

اضافه {ربّ} به ضمير {كم} مى تواند براى رساندن اين نكته باشد كه خداوند، چون پروردگار شما است، از او بترسيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 15 - 12

12 - توجه به مقام ربوبى پروردگار ، مايه تواضع و ستايش به درگاه وى و تنزيه او از هر كاستى و نقص است .

خرّوا سجّدًا و سبّحوا بحمد ربّهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 38 - 2

2 - توجه به ربوبيت خداوند ، موجب شيفتگى انسان نسبت به انجام دستورات او است .

و الذين استجابوا لربّهم

با توجه به توضيح برداشت قبل و به كار رفتن كلمه {ربّ}، مى توان استفاده كرد كه در اثر توجه به ربوبيت الهى، فرمان هاى خداوند براى انسان، سهل و آسان گشته و انسان مشتاقانه به اجراى آن خواهد پرداخت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 30 - 4

4 - توجه به ربوبيت الهى بر وجود انسان ، زداينده هر شگفتى درباره قدرت او

قالوا كذلك قال ربّك

آوردن وصف {ربّك}، دربردارنده نوعى استدلال بر قدرت خدا مى باشد; يعنى، آن كه وجود تو را پروريده، قادر

است كه پيرزنى نازا را نيز بارور كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 55 - 1

1 - توجه به نمود هاى تدبير و ربوبيت عالى خداوند ، زداينده هر ترديد درباره نعمت بخشى هاى الهى

فبأىّ ءالاء ربّك تتمارى

فاى تفريع در {فبأىّ. ..} مى رساند كه با توجه به آنچه در آيات پيشين گفته شده، انتظار نمى رود كسى در رابطه با خداوند و آثار رحمت خيز او گرفتار ترديد و شك باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 40 - 5

5 - توجّه به ربوبيت خداوند ، مايه هراس از فرجام مخالفت با او است .

و أمّا من خاف مقام ربّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 8 - 15

15 - توجّه به ربوبيت خداوند ، مايه خداترسى و پيدايش هول و هراس در دل عاقبت انديشان

ذلك لمن خشى ربّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 6 - 5

5 - توجّه به ربوبيت و مدبّر بودن خداوند ، بازدارنده انسان از كفران نعمت ها است .

لربّه لكنود

تقديم {لربّه}، بيانگر اهتمام به آن است; يعنى، شگفتا كه انسان با آن كه خداوند {ربّ} و {مدبّر} او است، به كفران نعمت او رو آورده است!

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 3 - 9

9 - توجّه به ربوبيت خداوند ، زمينه ساز تسبيح ، حمد و استغفار به درگاه او است .

فسبّح بحمد ربّك و استغفره

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 1 - 11

11 - توجّه به ربوبيت خداوند و حاكميت تدبير او بر نظام هستى ، برانگيزاننده انسان به پناه بردن به او و اطمينان بخش و دلگرم سازنده پناهندگان است .

قل أعوذ بربّ الفلق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ناس - 114 - 1 - 8

8 - توجّه به ربوبيت خداوند و حاكميت تدبير او بر امور مردم ، وادارسازنده انسان هابه استعاذه و دلگرم كننده پناهندگان به او است .

قل أعوذ بربّ الناس

آثار ذكر رحمت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 44 - 10

10- توجه به رحمت گسترده الهى ، پرهيزدهنده بندگان از نافرمانى او است .

إنّ الشيط_ن كان للرحمن عصيًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 5 - 6

6 - توجّه به شكست ناپذيرى خداوند و مهربانى او ، برانگيزاننده اميد به امداد هاى الهى در دل مؤمنان است .

ينصر من يشاء و هو العزيز الرحيم

آوردن دو وصف {عزّت} و {رحمت} _ پس از بيان امداد الهى و اين كه خداوند، هر كس را كه بخواهد يارى خواهد كرد _ مى تواند به منظور ايجاد اميد در دل مسلمانان صدر اسلام باشد كه درباره خود نيز انتظار چنين امدادهايى را داشته باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 43 - 16

16 - توجه به رحمت گسترده و عقاب شديد خداوند ، زمينه ساز بازگشت انسان از مخالفت

با حق

إنّ ربّك لذو مغفرة و ذو عقاب أليم

چنانچه جمله {إنّ ربك . ..} مربوط به مخالفان پيامبران باشد، از توجه دادن خداوند به مغفرت و عقاب خويش، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 19 - 3،5

3 - توجه فرشتگان به رحمت گسترده الهى ، عامل عبادت هميشگى آنان به درگاه حق *

المل_ئكة الذين هم عب_د الرحم_ن

ذكر {عباد الرحمان} به جاى {عباد اللّه} و امثال آن، مى تواند نشانگر اين نكته باشد كه ملائكه با توجه به رحمت گسترده خداوند، به عبادت او روى آورده اند.

5 - توجه به رحمت گسترده الهى ، زمينه ساز گرايش به عبوديت و بندگى او *

المل_ئكة الذين هم عب_د الرحم_ن

با الغاى خصوصيت از فرشتگان، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 28 - 6

6 - توجه انسان به نيكى و رحمت گسترده خداوند ، مايه گرايش به پرستش او و التجا به درگاهش

ندعوه إنّه هو البرّ الرحيم

از ارتباط {ندعوه} با {إنّه هو البرّ الرحيم} و بيان تعليلى {إنّه هو. ..}، مطلب بالا استفاده مى شود.

آثار ذكر رذايل اخلاقى مكذبان آخرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ماعون - 107 - 1 - 5

5 - توجّه به خصلت هاى نارواى تكذيب گران آخرت ، بازدارنده انسان از تكذيب آن است .

أرءيت الذى يكذّب بالدين

آثار ذكر روزى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 131 - 22

22 - توجه به رزق پايدار و

سرتاسر خير پروردگار ، زمينه ساز دورى گزينى از چشم دوختن به امكانات دنيايى ديگران است .

و لاتمدّنّ عينيك . .. و رزق ربّك خير و أبقى

آثار ذكر رويش درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 3

3 - توجّه به روييدن درختان زيتون و خرما و تأثير آنها در تغذيه انسان ، زمينه ساز شناخت خدا و مانع كفر به او است .

ما أكفره . .. و زيتونًا و نخلاً

آثار ذكر رويش درخت زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 3

3 - توجّه به روييدن درختان زيتون و خرما و تأثير آنها در تغذيه انسان ، زمينه ساز شناخت خدا و مانع كفر به او است .

ما أكفره . .. و زيتونًا و نخلاً

آثار ذكر رويش سبزيجات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 28 - 4

4 - توجّه به رويش گياهان و سبزيجات ، زمينه ساز شناخت خدا و مانع كفر به او است .

ما أكفره . .. فأنبتنا فيها ... عنبًا و قضبًا

آثار ذكر رويش گياهان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 28 - 4

4 - توجّه به رويش گياهان و سبزيجات ، زمينه ساز شناخت خدا و مانع كفر به او است .

ما أكفره . .. فأنبتنا فيها ... عنبًا و قضبًا

آثار ذكر زندگى اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 40 -

9

9 _ توجه و اعتقاد به حيات اخروى ، برانگيزاننده آدمى به عبرت گرفتن از سرگذشت هلاكت بار اقوام پيشين و تصحيح رفتار خويش

أفلم يكونوا يرونها بل كانوا لايرجون نشورًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 85 - 10

10 - توجه به الوهيت و فرمانروايى جاويدان خداوند و نيز تداوم زندگى انسان در آخرت ، زمينه ساز گرايش انسان به حق

و هو الذى فى السماء إل_ه و . .. و عنده علم الساعة و إليه ترجعون

با توجه به اين كه آيات پيشين در رد منكران توحيد بود، استفاده مى شود كه طرح فرمانروايى خدا بر هستى در دنيا و آخرت، هشدارى به حق ستيزان است.

آثار ذكر سختى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 44 - 3

3 _ به ياد داشتن برهه هاى دشوار زندگى، مانع غفلت از ياد خدا

فلما نسوا ما ذكروا به

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 26 - 4

4 _ يادآورى دوران سختى ، داراى نقش سازنده در تربيت انسان

و اذكروا إذ أنتم

آثار ذكر سهولت هدايت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 20 - 7

7 - توجه به آسانى سلوك راه هدايت ، مانع كفرورزى به خداوند است .

ما أكفره . .. ثمّ السبيل يسّره

آثار ذكر شنوايى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 65 - 7

7 _ توجه به انحصار عزت براى خداوند و شنوايى و دانايى مطلق

او ، برطرف كننده اندوه ايجاد شده از جنجال هاى تبليغاتى دشمنان است .

و لا يحزنك قولهم إن العزة للّه جميعاً هو السميع العليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 21 - 21

21 - توجه و اعتقاد به شنوا و دانا بودن خداوند به تمامى گفته ها و رفتار هاى نهان و آشكار آدمى ، بازدارنده وى از ارتكاب فحشا و منكرات و پيروى از شيطان

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشيط_ن . .. فإنّه يأمر بالفحشاء و المنكر ..

جمله {و اللّه سميع عليم} استينافيه تعليليه است و در مقام تعليل براى جملات پيشين مى باشد. بنابراين هشدار خداوند به شنوا و دانا بودن خويش، پس از نهى از پيروى شيطان، مى تواند به منظور بازداشتن انسان از گناه و فحشا و تضمين اين بازدارندگى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 60 - 12

12 - توجه و اعتقاد به شنوايى و دانايى خداوند ، بازدارنده آدمى از گناه و قانون شكنى است .

و القوعد من النساء الّ_تى لايرجون نكاحًا فليس عليهن جناح أن يضعن ثيابهنّ . .. و

جمله {و اللّه سميع عليم} استينافيه تعليليه و در مقام تهديد زنانى است كه احياناً بخواهند از حكم حجاب و عفاف سرپيچى كنند و يا از موارد استثنا، سوء استفاده كنند. از اين رو آمدن چنين جمله اى و يادآورى صفت شنوايى و دانايى خداوند، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 1 - 10

10 _ توجه

به شنوايى و آگاهى خداوند ، مستلزم رعايت تقوا و سبقت نگرفتن بر حكم خدا و رسول

لاتقدّموا . .. و اتّقوا اللّه إنّ اللّه سميع عليم

آثار ذكر صابران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 11

11 - به ياد آوردن بندگان خالص ، شكيبا ، نيرومند و پرمراجعه به خداوند ، سازنده و درس آموز است .

اصبر . .. و اذكر عبدنا داود ذاالأيد إنّه أوّاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 35 - 11

11- توجّه به اسوه هاى صبر و خداجويى ، تقويت كننده روحيه شكيبايى در انسان

فاصبر كما صبر أولوا العزم من الرسل

توصيه خداوند به پيامبر(ص) در شكيبا بودن همچون پيامبران اولواالعزم و بازگويى آن توصيه براى انسان ها; مى تواند پيامدار اين نكته باشد كه اسوه هاى مقاومت و ديندارى، خود وسيله اى براى تقويت صبر در راستاى پايبندى به دين و ارزش ها است.

آثار ذكر ضمانت روزى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 31 - 8

8- توجه به تضمين روزى همگان از سوى خداوند ، مانع بيمناك شدن از تهى دستى آينده خويش يا فرزندان

و لاتقتلوا أول_دكم خشية إمل_ق نحن نرزقهم و إيّاكم

آثار ذكر ظهور حقايق در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكاثر - 102 - 4 - 4

4 - توجّه به ظهور حقايق در قيامت ، بازدارنده انسان از تلاش براى پيروزى بر حريفان ، در مسابقه ثروت و مقام

ألهيكم التكاثر . .. ثمّ كلاّ سوف

تعلمون

آثار ذكر عجز انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 34 - 5

5 - توجه به قدرت برتر خداوند و عجز و ناتوانى خلق ، بازدارنده آنان از كفر و تكذيب

لاتنفذون إلاّ بسلط_ن . فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

ارتباط دو آيه، نشانگر آن است كه غفلت جن و آدميان از قدرت خداوند، زمينه ساز تكذيب گرى آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 19 - 5

5 - توجّه انسان به دوران نطفه بودن و ناتوانى هاى خويش در آغاز پيدايش ، از ميان برنده احساس بى نيازى از رهنمود هاى خداوند است .

أمّا من استغنى . .. من أىّ شىء خلقه . من نطفة خلقه

آثار ذكر عجز انسانها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 37 - 5

5- توجه انسان به ضعف و ناتوانى خويش در برابر مظاهر طبيعت ، زداينده غرور و تكبّر وى است .

و لاتمش فى الأرض مرحًا إنك لن تخرق الأرض و لن تبلغ الجبال طولاً

جمله {إنك لن تخرق. ..} در مقام تعليل براى جمله {لاتمش} است; يعنى، اى انسان چون نمى توانى با گامهاى خود زمين را بشكافى يا قامت خود را به كوهها برسانى، پس نبايد مغرور و سرمست شوى. توجه دادن به اين ضعف و ناتوانى، مى تواند بازدارنده از غرور و تكبر آدمى شود.

آثار ذكر عجز جن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 34 - 5

5 - توجه به قدرت برتر خداوند و

عجز و ناتوانى خلق ، بازدارنده آنان از كفر و تكذيب

لاتنفذون إلاّ بسلط_ن . فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

ارتباط دو آيه، نشانگر آن است كه غفلت جن و آدميان از قدرت خداوند، زمينه ساز تكذيب گرى آنان است.

آثار ذكر عجز معبودان باطل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 76 - 4

4 - توجه به ناتوانى معبود هاى ادعايى و عقيده به قدرت مطلق خداوند ، موجب تسلى خاطر و دل گرمى مبلغان اسلام و مدافعان عقيده توحيدى

و اتّخذوا من دون اللّه ءالهة لعلّهم ينصرون . لايستطيعون نصرهم... فلايحزنك قولهم

جمله {فلايحزنك قولهم} جواب براى شرط مقدر است; يعنى، {إذا كان ه_ذا حالهم مع ربّهم حيث اتّخذوا رجاء النصر ءالهة من دون اللّه لايقدرون نصرهم فلاتحزن بسبب قولهم. ..; وقتى وضعيت آنان چنين است كه به اميد يارى، معبودهاى ديگرى جز خدا را _ كه تواناى بر يارى رسانى ندارند _ برگزيدند، پس تو از سخنان شان محزون مباش...}.

آثار ذكر عدالت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 15

15- توجه به حاكميت عدل بر نظام كيفر و پاداش اخروى ، گرايش دهنده انسان ها به انجام اعمال و رفتار خوب و داراى پاداش

فمن أوتى كت_به بيمينه . .. و لايظلمون فتيلاً

از اينكه خداوند، نظام پاداش دهى خود را در قيامت، براى مردم تشريح مى كند، مى تواند به منظور تشويق انسانها به انجام اعمالى باشد كه پاداش الهى را در پى دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 41 -

8

8 - توجه انسان به نظام عادلانه مجازات الهى ، تشويق كننده او در جديت و تلاش

و أن ليس للإنس_ن إلاّ ما سعى . و أنّ سعيه سوف يرى . ثمّ يجزيه الجزاء الأوفى

يادكرد مجازات الهى پس از تأكيد بر اصل مسؤوليت فردى انسان در برابر عمل خويش، بيانگر مطلب ياد شده است.

آثار ذكر عذاب اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 16 - 8

8 - يادآورى دوزخ و عذاب آتش آن ، بهترين و مؤثرترين وسيله اخطار دادن به بندگان و بازداشتن آنان از هرگونه عصيان و نافرمانى پروردگار

لهم من فوقهم ظلل من النار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 25 - 3

3 - توجه دادن به عذاب آخرت ، بازدارنده تر از تهديد به عذاب دنيوى است .

نكال الأخرة و الأولى

عذاب آخرت، ممكن است از آن جهت نكال و مايه عبرت باشد كه توجه به آن در دنيا، ديگران را از فرجام كافران مى ترساند و از همسانى با گرفتاران به عذاب بر حذر مى دارد. در اين صورت تقديم {الأخرة} بر {الأولى}، بيانگر نقش برتر آن در عبرت آموزى است.

آثار ذكر عزت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 65 - 7

7 _ توجه به انحصار عزت براى خداوند و شنوايى و دانايى مطلق او ، برطرف كننده اندوه ايجاد شده از جنجال هاى تبليغاتى دشمنان است .

و لا يحزنك قولهم إن العزة للّه جميعاً هو السميع العليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

14 - روم - 30 - 5 - 6

6 - توجّه به شكست ناپذيرى خداوند و مهربانى او ، برانگيزاننده اميد به امداد هاى الهى در دل مؤمنان است .

ينصر من يشاء و هو العزيز الرحيم

آوردن دو وصف {عزّت} و {رحمت} _ پس از بيان امداد الهى و اين كه خداوند، هر كس را كه بخواهد يارى خواهد كرد _ مى تواند به منظور ايجاد اميد در دل مسلمانان صدر اسلام باشد كه درباره خود نيز انتظار چنين امدادهايى را داشته باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 10 - 4

4 - توجه و اعتقاد به عزت آفرين بودن خداوند ، موجب عزت طلبى و آزادانديشى و سبب دورى از ذلت پذيرى و پستى است .

من كان يريد العزّة فللّه العزّة جميعًا

جمله {فللّه العزّة جميعاً} تعليل براى جواب مقدر {من} مى باشد; يعنى، هر كس طالب عزت است، از خدا جويا شود; زيرا همه عزت ها از آن او است. اين معنا مى تواند اشاره به مطلب ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 2 - 10

10- توجه به عزّت و شكست ناپذيرى خداوند ، مقتضى خصومت نورزيدن در برابر قرآن و قوانين آن *

تنزيل الكت_ب من اللّه العزيز الحكيم

تذكر خداوند به مردم، درباره عزت و پيروزمندى خود، مى تواند از آن جهت باشد كه آنان را هشدار دهد تا مبادا در برابر كتاب و قوانين او، به ستيز برخيزند; زيرا كارى از پيش نخواهند برد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج

- 85 - 8 - 5

5 - توجّه به عزّت و پسنديده بودن خداوند ، زمينه ساز پيدايش ايمان و پرهيز از آزاررسانى به مؤمنان است .

أن يؤمنوا باللّه العزيز الحميد

آثار ذكر عطاياى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 2 - 5

5 - سپاسگزارى از خداوند در برابر نعمت كوثر ، وادارسازنده پيامبر ( ص ) به نماز و اخلاص در آن

إنّا أعطين_ك الكوثر . فصلّ لربّك

حرف {فاء} در {فصلّ}، لزوم نماز را بر آيه قبل تفريع كرده است.

آثار ذكر عظمت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 120 - 3

3 _ توجه و آگاهى به عظمت خداوند ، واداركننده آدمى به پرستش او و اظهار عبوديت به درگاه وى

و ألقى السحرة سجدين

مجهول آوردن فعل {ألقى} حكايت از آن دارد كه ساحران با ديدن معجزه موسى(ع) پى به عظمت خداوند برده و بى اختيار به درگاه او به سجده افتادند.

آثار ذكر علم خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 65 - 7

7 _ توجه به انحصار عزت براى خداوند و شنوايى و دانايى مطلق او ، برطرف كننده اندوه ايجاد شده از جنجال هاى تبليغاتى دشمنان است .

و لا يحزنك قولهم إن العزة للّه جميعاً هو السميع العليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 3

3_ يوسف ( ع ) با يادآورى نعمت هاى الهى و توجه به ربوبيّت و علم و حكمت فراگير خداوند ، خويشتن را

در محضر او احساس كرد .

إن ربى لطيف لما يشاء إنه هو العليم الحكيم. رب قد ءاتيتنى

تغيير سياق ; يعنى، التفات از غيبت (إن ربى . .. إنه هو العليم) به خطاب (رب قد ءاتيتنى) حاوى نكاتى است از جمله اينكه يوسف(ع) با ياد كردن از نعمتهاى خدادادى و توجه به ربوبيّت و علم و حكمت مطلق الهى، به اين حقيقت توجه پيدا كرد كه خداوند حاضر و ناظر است. از اين رو خود را در محضر او احساس كرد و او را مخاطب قرار داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 91 - 10،11

10- توجه انسان به احاطه علمى خداوند بر رفتارش ، مانع شكستن عهد و سوگند است .

و أوفوا . .. و لاتنقضوا ... إن الله يعلم ما تفعلون

11- اعتقاد و توجه به علم خداوند به همه اعمال آدميان ، پشتوانه اجراى فرمان هاى اوست .

و أوفوا بعهد الله . .. إن الله يعلم ما تفعلون

برداشت فوق، از تعليل {إن الله يعلم ما تفعلون} به دست مى آيد; يعنى، به عهد و پيمان خود با خدا وفادار باشيد; چون كه خدا از اعمال شما آگاه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 28 - 3

3- توجه انسان به علم مطلق خداوند ، عامل بازدارنده وى از معصيت و گناه

لايسبقونه . .. بأمره يعملون . يعلم ما بين أيديهم و ما خلفهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 70 - 2

2 - توجه به علم و آگاهى خدا نسبت

به همه موجودات آسمان و زمين و رخداد هاى آن ، زمينه ساز باور به احاطه علمى او نسبت به تمامى اعمال مردمان

فقل اللّه أعلم بما تعملون . .. ألم تعلم أنّ اللّه يعلم ما فى السماء و الأرض

استفهام در {ألم تعلم. ..} استفهام تقريرى است; يعنى، مگر نمى دانى كه خدا به هر آنچه كه در آسمان و زمين است، آگاهى دارد. مقصود اين كه: خدايى كه سراسر هستى در احاطه علمى او قرار دارد، به اعمال آدميان _ كه جزئى از جهان اند _ آگاهى دارد و هيچ گفته و كرده اى از آنان بر او پنهان نمى ماند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 21 - 21

21 - توجه و اعتقاد به شنوا و دانا بودن خداوند به تمامى گفته ها و رفتار هاى نهان و آشكار آدمى ، بازدارنده وى از ارتكاب فحشا و منكرات و پيروى از شيطان

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشيط_ن . .. فإنّه يأمر بالفحشاء و المنكر ..

جمله {و اللّه سميع عليم} استينافيه تعليليه است و در مقام تعليل براى جملات پيشين مى باشد. بنابراين هشدار خداوند به شنوا و دانا بودن خويش، پس از نهى از پيروى شيطان، مى تواند به منظور بازداشتن انسان از گناه و فحشا و تضمين اين بازدارندگى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 28 - 13

13 - توجه و اعتقاد به آگاهى خداوند به اعمال انسان ها ، موجب برانگيختن آنان به رعايت دستورات الهى و پرهيز از نافرمانى او است .

و إن قيل

لكم ارجعوا فارجعوا هو أزكى لكم و اللّه بما تعملون عليم

سخن تهديدآميز خداوند به مؤمنان (و اللّه بما تعملون عليم)، مى تواند به منظور مطلب فوق ادا شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 30 - 16

16 - توجه و اعتقاد به آگاهى خداوند به حركات و رفتار انسان ها ، موجب برانگيختن آنان به رعايت دستورات خدا و پرهيز از نافرمانى او است .

قل للمؤمنين يغضّوا . .. إنّ اللّه خبير بما يصنعون

سخن تهديدآميز خداوند به مؤمنان (إنّ اللّه خبير بما يصنعون)، مى تواند به منظور اين مطلب، ادا شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 41 - 17

17 - توجه و اعتقاد انسان ها به آگاهى همه جانبه خداوند از اعمال و رفتار تمامى موجودات ، بر انگيزنده آنان به اطاعت و فرمانبرى از او

ألم تر أنّ اللّه يسبّح له من فى السم_وت . .. و اللّه عليم بما يفعلون

يادآورى علم همه جانبه خداوند براى انسان ها در پايان آيه شريفه، مى تواند حاكى از برداشت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 53 - 14

14 - توجه و اعتقاد به با خبر بودن خداوند از تمامى رفتار و كردار آدميان ، باز دارنده آنان از هر گونه نافرمانى و گناه است .

و أقسموا باللّه جهد أيم_نهم . .. إنّ اللّه خبير بما تعملون

جمله {إنّ اللّه خبير. ..} تذكرى تهديدآميز به منافقان بود كه به دروغ اظهار اطاعت مى كردند; ولى در عمل به نافرمانى

و گناه مشغول بودند. بنابراين هشدار به آگاهى خداوند از اعمال انسان ها، مى تواند به منظور بازداشتن آنان از نافرمانى و گناه باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 60 - 12

12 - توجه و اعتقاد به شنوايى و دانايى خداوند ، بازدارنده آدمى از گناه و قانون شكنى است .

و القوعد من النساء الّ_تى لايرجون نكاحًا فليس عليهن جناح أن يضعن ثيابهنّ . .. و

جمله {و اللّه سميع عليم} استينافيه تعليليه و در مقام تهديد زنانى است كه احياناً بخواهند از حكم حجاب و عفاف سرپيچى كنند و يا از موارد استثنا، سوء استفاده كنند. از اين رو آمدن چنين جمله اى و يادآورى صفت شنوايى و دانايى خداوند، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 64 - 12

12 - توجه و اعتقاد به علم همه جانبه خداوند ، بازدارنده آدمى از هر گونه نافرمانى از او

فليحذر الذين يخالفون عن أمره . .. قد يعلم ما أنتم عليه ... و اللّه بكلّ شىء عليم

تذكر خداوند به علم همه جانبه خويش _ در پايان سوره و پس از بيان يك سلسله دستورها و آموزش ها از آغاز سوره تا پايان آن (به ويژه جمله {فليحذر الذين يخالفون عن أمره. ..}) _ مى تواند بيانگر نكته ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 34 - 10

10 - توجه به علم مطلق الهى ، برانگيزاننده انسان به تهيه توشه اى مناسب براى قيامت

است .

و اخشوا يومًا لايجزى والد عن ولده . .. إنّ اللّه عنده علم الساعة ... و ما تدرى ن

يادآورى علم مطلق خداوند به امور، پس از سفارش به ترس از قيامت، مى تواند اشاره به اين نكته داشته باشد كه حال كه خداوند، از همه چيزها آگاه است و طبعاً، براساس علم خود، حساب رسى خواهد كرد، پس انسان ها، بايد براى قيامت خود _ كه در آن، كسى فريادرس ديگرى نيست _ توشه اى فراهم كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 8 - 17

17 - توجه و ايمان به آگاهى همه جانبه خداوند بر احوال و رفتار كافران و گمراهان ، بازدارنده آدمى از حسرت و اندوه شديد نسبت به آنان

فلاتذهب نفسك عليهم حسرت إنّ اللّه عليم بما يصنعون

جمله {إنّ اللّه عليم. ..} تعليل براى جمله {فلاتذهب نفسك عليهم حسرات} است; يعنى، از آن جايى كه خداوند بر احوال كافران آگاه است، پس به حال آنان حسرت مخور. اين معنا گوياى دو مطلب است: 1_ چون خدا بر احوال كافران آگاه است و آنان تحت نظر او قرار دارند، پس بايد آنهارا به خدا واگذاشت و بيش از اين بر آنان اندوه نخورد. 2_ اين سخن نوعى دلدارى به پيامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 76 - 8

8 - توجه و اعتقاد به آگاهى خداوند به تمامى رفتار ها و حركت هاى پنهانى و آشكار انسان ها ، بازدارنده آدمى از گناه و حق ناپذيرى است .

إنّا نعلم ما يسرّون و ما يعلنون

برداشت بالا

از اين رو است كه آيه شريفه در مقام تهديد به كافران و مشركان حق ناپذير است. بنابراين يادآورى آگاهى مطلق خداوند به رفتار نهان و آشكار انسان ها در شرايط تهديد، مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 22 - 5

5 - توجه و باور آدميان به آگاهى خداوند از تمامى اعمال آنان ، بازدارنده آنها از گناه و معصيت

و لكن ظننتم أنّ اللّه لايعلم كثيرًا ممّا تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 40 - 17

17 - توجه به آگاهى مطلق خداوند ، بازدارنده آدمى از اعمال ناشايست

لايخفون علينا . .. إنّه بما تعملون بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 25 - 10

10 - توجه به آگاهى خدا از افعال بندگان ، زمينه ساز توبه و روى آورى ايشان به درگاه او

هو الذى يقبل التوبة عن عباده . .. و يعلم ما تفعلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 84 - 7

7 - توجه به حكمت و علم گسترده خدا ، مستلزم بى نياز شمردن او از شريك و مشاور

و هو الذى فى السماء إل_ه و فى الأرض إل_ه و هو الحكيم العليم

تذكر به حكمت و علم گسترده خدا، در پايان جمله اى كه نفى كننده شرك و اثبات كننده توحيد است، مى تواند بيانگر مطلب بالا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 26 -

14

14- توجه به علم و نظارت الهى ، مانع تلاش هاى پنهانى انسان عليه دين

و اللّه يعلم إسرارهم

علم الهى، از آن جهت به منافقان تذكر داده شده تا آنان، با توجّه به اين حقيقت، دست از خلاف كارى بردارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 4 - 20

20 - توجّه به قدرت ، علم و حكمت گسترده خداوند ، مايه اطمينان قلب مؤمنان در طريق ايمان .

أنزل السكينة . .. و للّه جنود السم_وت و الأرض و كان اللّه عليمًا حكيمًا

{للّه جنود. ..} دال بر حاكميت و قدرت خداوند است و اين كه خداوند در پايان آيه به قدرت مطلقه و علم و حكمت گسترده خود اشاره كرده است; مى تواند از آن جهت باشد كه نفس توجّه مؤمنان به اين حقيقت، خود وسيله ازدياد ايمان و آرامش قلب آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 21 - 8

8 - توجّه به علم و قدرت الهى ، زمينه اميدوارى مؤمنان به پيروزى راه ايمان

قد أحاط اللّه بها و كان اللّه على كلّ شىء قديرًا

از اين كه خداوند، پس از نويد دادن به قدرت و پيروزى مؤمنان در آينده، علم و قدرت خويش را به ايشان يادآور شده است; مطلب بالا را مى توان نتيجه گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 1 - 10

10 _ توجه به شنوايى و آگاهى خداوند ، مستلزم رعايت تقوا و سبقت نگرفتن بر حكم خدا و رسول

لاتقدّموا . .. و اتّقوا اللّه إنّ اللّه

سميع عليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 16 - 7

7 - توجه به علم الهى ، بازدارنده انسان از گزافه گويى و بى صداقتى در دين

قل أتعلّمون اللّه بدينكم . .. و اللّه بكلّ شىء عليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 18 - 6

6 _ توجّه به علم و بصيرت الهى ، بازدارنده انسان از بى صداقتى در عقيده و ناخالصى در عمل

يمنّون عليك أن أسلموا . .. إنّ اللّه يعلم غيب ... و اللّه بصير بما تعملون

تذكر به علم و بصيرت الهى، در پايان آياتى كه مدعيان ايمان را به سبب بى صداقتى ملامت كرده است، مى تواند پيامدار معناى ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 4 - 4

4_ توجّه به علم گسترده الهى ، زداينده شبهات انسان در امكان معاد

ذلك رجع بعيد . قد علمنا ما تنقص الأرض منهم

از اين كه خداوند، در قبال شبهه كافران نسبت به معاد، علم ازلى خود را ياد آور شده است، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 11 - 11

11_ توجّه به علم و قدرت الهى و نمود هاى رستاخيز در طبيعت ، زداينده هر شك در امكان معاد

قد علمنا ما تنقص الأرض منهم . .. أفلم ينظروا إلى السماء فوقهم كيف بنين_ها ... و

خداوند در پاسخ به شبهات منكران معاد، در اين آيات به سه نكته اشاره كرده است: 1_ علم، 2_ قدرت، 3_نمودهاى

رستاخيز در طبيعت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 3 - 9

9 - توجه به آگاهى كامل خداوند به اعمال بندگان ، بازدارنده آنان از گناه و نافرمانى

و اللّه بما تعملون خبير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 13 - 14

14 - توجه به آگاهى كامل الهى به اعمال بندگان ، بازدارنده آنان از تخلف و نافرمانى در برابر دستورات خدا و پيامبر ( ص )

و أطيعوا اللّه و رسوله و اللّه خبير بما تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 18 - 16

16 - توجه به آگاهى همه جانبه خداوند به اعمال ، زمينه ساز گرايش آدمى به تقوا

و اتّقوا اللّه إنّ اللّه خبير بما تعملون

{إنّ اللّه خبير. ..} در مقام تعليل و بيانگر علت لزوم تقوا است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 1 - 19

19 - توجه به آگاهى خدا از آشكار و نهان ، بازدارنده مؤمنان از ارتباط سرّى با كافران

تسرّون . .. و أنا أعلم بما أخفيتم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 11 - 10

10 - توجه و اذعان به آگاهى همه جانبه خداوند به اعمال مردمان ، برانگيزاننده انسان به كار هاى نيك و پرهيز از كار هاى ناپسند

و اللّه خبير بما تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 24 - 2

2 - توجّه به دانايى خداوند به افكار و

كردار ، امكان گريز از عذاب الهى را منتفى مى سازد .

و اللّه أعلم بما يوعون . فبشّرهم بعذاب أليم

حرف {فاء}، بيانگر برداشت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 14 - 2

2 - توجّه به آگاهى و نظارت خداوند بر گفتار و كردار انسان ها ، دور سازنده آنان از تكذيب دين و روى گردانى از آن

أرءيت إن كذّب و تولّى . ألم يعلم بأنّ اللّه يرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 11 - 4

4 - توجّه به آگاهى دقيق خداوند از اسرار درونى انسان ، بازدارنده او از خوى ناسپاسى ، بخل و دل بستگى به مال

لكنود . .. لحبّ الخير لشديد . أفلايعلم ... إنّ ربّهم بهم يومئذ لخبير

آثار ذكر علم غيب خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 7 - 9

9 - توجه به آگاهى خداوند ، حتى از پوشيده ترين افكار و گفتار ، بازدارنده انسان از زبان گشودن به گفتار نارو است . *

و إن تجهر بالقول فإنّه يعلم السرّ و أخفى

جمله {فإنّه يعلم. ..} تهديد به پوشيده نماندن هيچ فكر و گفته اى از خداوند است. تفريع اين تهديد بر {إن تجهر بالقول} گوياى اين است كه مراد از {القول} گفتارى است كه نه تنها به زبان آوردن آن نارو است، بلكه حتى انديشه نيز بايد از محتواى آن پاك باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 4 - 6

6- توجه به

علم همه جانبه خداوند به گفتار و اعمال موجودات جهان ، بازدارنده آدمى از حق ستيزى و گناه

أسرّوا النجوى . .. قال ربّى يعلم القول فى السماء والأرض و هو السميع العليم

خداوند در پاسخ به توطئه ها و سخنان سرّى مشركان عليه اسلام، به پيامبر(ص) فرمان داد كه علم همه جانبه الهى را به آنان گوشزد كند. اين حقيقت مى تواند بيانگر برداشت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 29 - 6

6 - توجه و اعتقاد به علم همه جانبه خداوند به نهان و آشكار انسان ها ، بازدارنده آنان از گناه و نافرمانى است .

ليس عليكم جناح أن تدخلوا بيوتًا غير مسكونة . .. و اللّه يعلم ما تبدون و ما تكتمو

تذكر به علم همه جانبه الهى در پايان آيه مى تواند حاكى از نكته ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 10

10 - توجه به آگاهى خداوند از تمامى رفتار ها ، برانگيزاننده انسان ها به انجام عمل صالح

و اعملوا ص_لحًا إنّى بما تعملون بصير

يادآورى خداوند به آگاه بودنش از تمامى رفتارهاى انسان ها _ پس از توصيه آنان به انجام عمل صالح _ مى تواند گوياى مطلب ياد شده باشد.

آثار ذكر عهد خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 121 - 6

6 - توجه به عهد ها و فرمان هاى الهى و به ياد داشتن همواره آن ، حفاظت كننده آدمى از گرفتار شدن در دام وسوسه هاى شيطانى است

.

و لقد عهدنا . .. فنسى ... فأكلا منها

آثار ذكر فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 35 - 6

6- توجه به عاقبت و فرجام ، از ملاك هاى ارزش گذارى

و أوفوا الكيل . .. ذلك خير و أحسن تأويلاً

آثار ذكر فرجام آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 38 - 3

3 - توجه به فرجام هستى و قدرت قاهر خداوند ، زمينه ساز اجتناب انسان از كفر و تكذيب حق

فإذا انشقّت السّماء . .. فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

آثار ذكر فرجام اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 24 - 4

4 - توجه به فرجام اخروى ، داراى نقشى اساسى ، در ارزش گذارى رفاه و آسايش دنيوى است .

نمتّعهم قليلاً ثمّ نضطرّهم إلى عذاب غليظ

قليل بودن بهرهورى كافران از دنيا، چه بسا به خاطر گرفتارى آنان به عذاب سخت باشد. گرفتار شدن به چنان عذابى، بهره مند بودن زياد از امكانات دنيا را ناچيز خواهد كرد. بنابراين، توجه به فرجام اخروى ميزان رفاه و آسايش دنيوى را رقم مى زند.

آثار ذكر فرجام اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 42 - 5

5 - توجّه به عاقبت ناگوار اقوام مشرك پيشين ، عامل گرايش به توحيد است .

هل من شركائكم . .. قل سيروا فى الأرض فانظروا كيف كان ع_قبة الذين من قبل

آثار ذكر فرجام امور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان

- 31 - 8 - 7

7 - توجه به فرجام امور ، در تصحيح عقيده و كردار ، نقش چشمگيرى دارد .

فبشّره بعذاب أليم . .. لهم جن_ّ_ت النعيم

ياد آورى سرانجام بد معرضان از آيات خدا و نيز يادآورى پايان خوش مؤمنان، به منظور تنبّه دادن به انسان ها است، لذا مى توان برداشت بالا را داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 27 - 5

5- ملاحظه فرجام امور ، داراى نقشى مؤثر در بررسى و ارزش گذارى آن

فكيف إذا توفّتهم المل_ئكة

يادآورى فرجام سخت نفاق و همدلى با دشمن، در حقيقت هشدارى است به منافقان كه در ارزش گذارى زندگى كفرآلود خويش، فرجام امر را از ياد نبرند; زيرا كه با آن فرجام، اين گونه زندگى جز خسارت حاصلى ندارد.

آثار ذكر فرجام انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 14 - 19

19 - توجه دادن انسان به فرجام حيات خويش ( حضور در پيشگاه خداوند ) زمينه پيدايش تعهد براى عمل به وصاياى الهى است .

و وصّينا الإنس_ن . .. أن اشكرلى و لولديك إلىّ المصير

ذكر {إلىّ المصير} پس از چند توصيه به انسان، از سوى خداوند، مى تواند به منظور ايجاد انگيزه براى عمل به آن سفارش باشد.

آثار ذكر فرجام دين ستيزان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 12 - 4

4 - توجه به سختى فرجام دين ستيزان ، بازدارنده انسان از فرو رفتن در پوچى هاى زندگى دنيوى

فويل . .. للمكذّبين . الذين هم فى خوض يلعبون

تذكر

خداوند به دين ستيزان (الذين هم فى خوض)، در حقيقت هشدارى به گرفتاران در پوچى دنيا است تا به فرجام آن بينديشند و از پوچى به درآيند.

آثار ذكر فرجام شرك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 6 - 5

5- توجه به تبديل پيوند هاى شرك آلود به روابط خصمانه در آخرت ، مايه پرهيز انسان از شرك

و إذا حشر الناس كانوا لهم أعداء

آيه شريفه، با تذكر دادن به عداوت اخروى معبودهاى دروغين با عبادت گران خويش، درصدد دور نمودن انسان ها از شرك و روى آورى به غير خدا است.

آثار ذكر فرجام عمل ناپسند

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 29 - 10

10- توجه دادن آدمى به فرجام ناگوار عمل ناپسند ، از عوامل بازدارنده وى از ارتكاب آن است .

و لاتجعل يدك مغلولة إلى عنقك و لاتبسطها كلّ البسط فتقعد ملومًا محسورًا

از اينكه خداوند در پى نهى از افراط و تفريط در انفاق، پيامد ناگوار آن را يادآورى مى كند، نكته ياد شده قابل استفاده است.

آثار ذكر فرجام كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 29 - 13

13- توجه به فرجام مؤمنان و كافران ، نقشى تعيين كننده در گرايش انسان به ايمان يا كفر دارد .

فمن شاء فليؤمن و من شاء فليكفر إنّا أعتدنا للظ_لمين نارًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 35 - 2

2- توجه به نافرجامى خط كفر ، مقتضى مصمم بودن مؤمنان در نبرد با

كافران بدون هيچ سستى و سازش

فلن يغفر اللّه لهم . فلاتهنوا و تدعوا إلى السلم

{فا} در {فلاتهنوا} ترتّب و تفريع را مى رساند و از ترتّب اين آيه بر مفاد آيه قبل، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 55 - 6

6 - توجه به فرجام بسيار متفاوت مؤمنان و كافران ، زمينه ساز گرايش انسان به ايمان

إنّ المجرمين فى ضل_ل و سعر . .. إنّ المتّقين فى جنّ_ت و نهر . فى مقعد صدق عند مل

آثار ذكر فرجام محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 18 - 7

7 - توجّه به فرجام ارجمند نيكوكاران ، بازدارنده انسان از كم فروشى و بى توجهى به حضور يافتن در نزد خداوند

ويل للمطفّفين . .. يوم يقوم الناس لربّ الع_لمين ... كلاّ إنّ كت_ب الأبرار لفى عل

آثار ذكر فرجام مكذبان انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 26 - 8

8 - آگاهى و توجه به سرنوشت شوم تكذيب كنندگان انبياى الهى ، بازدارنده انسان از تكذيب و زمينه ساز رويكرد به دين

فأذاقهم اللّه الخزى . .. أكبر لو كانوا يعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 19 - 8

8 - توجه به معاد و سرنوشت تكذيب كنندگان پيامبران بازدارنده انسان از مخالفت با دعوت فرستادگان الهى است .

و يوم يحشر أعداء اللّه إلى النار

با توجه به تقدير {ذكّرهم} يا {أنذرهم} و امثال آن به عنوان عامل {يوم}، برداشت بالا

استفاده مى شود.

آثار ذكر فرجام موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 53 - 11

11 - توجه به فرجام امور و بازگشت تمامى موجودات به سوى خداوند ، موجب طرد مكاتب انحرافى و روى آورى به دين الهى است .

صرط اللّه . .. ألا إلى اللّه تصير الأُمور

آثار ذكر فرجام مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 29 - 13

13- توجه به فرجام مؤمنان و كافران ، نقشى تعيين كننده در گرايش انسان به ايمان يا كفر دارد .

فمن شاء فليؤمن و من شاء فليكفر إنّا أعتدنا للظ_لمين نارًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 55 - 6

6 - توجه به فرجام بسيار متفاوت مؤمنان و كافران ، زمينه ساز گرايش انسان به ايمان

إنّ المجرمين فى ضل_ل و سعر . .. إنّ المتّقين فى جنّ_ت و نهر . فى مقعد صدق عند مل

آثار ذكر فضايل مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 11 - 5

5 - توجه به ارزش هاى نهفته در وجود مؤمنان ، مانع حقير شمردن و استهزاى آنان

لايسخر قوم من قوم عسى أن يكونوا خيرًا منهم

آثار ذكر فقر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 37 - 5

5 - توجه انسان به فقر و مقهور بودن خويش در برابر خداوند ، مقتضى سرنهادن به فرمان او

أم عندهم خزائن ربّك أم هم المصيطرون

پرسش هاى انكارى، درصدد به رخ كشيدن فقر

و مقهوريت انسان در برابر خداوند است.

آثار ذكر فناپذيرى دنيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 27 - 4

4- توجه به عمر محدود دنيا و گرفتارى هاى لحظه مرگ ، بازدارنده انسان از گناه و انحراف

فكيف إذا توفّتهم المل_ئكة

تعبير {فكيف. ..} در مقام بازداشتن منافقان و منحرفان از بى ايمانى و نفاق است بدين منظور اولاً مرگ را به رخ آنان كشيده تا بدانند زندگى دنيا ديرى نمى پايد. ثانياً كيفر و عقاب را به ياد آنان آورده تا بدانند حق ستيزى، فرجامى سخت و دشوار دارد.

آثار ذكر فوايد آسمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 32 - 3

3- توجه به آفرينش آسمان و نقش آن براى اهل زمين ، راهى براى رسيدن به توحيد است .

أنّ السموت والأرض . .. و جعلنا السماء سقفًا محفوظًا

آثار ذكر قاهريت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 39 - 2

2 - توجّه به قاهر بودن خدا ، مقتضى اطمينان به غلبه حق و پايدارى در برابر هجوم كافران عليه دين

فاصبر على ما يقولون

{فاء} در {فاصبر} لزوم صبر را متفرع بر مطالب آيات پيشين كرده است. در آن آيات، از قدرت الهى بر نابودى كافران و نيز اعاده آنان در قيامت براى حساب رسى، سخن به ميان آمده است.

آثار ذكر قدرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 39 - 9

9- توجه به مشيّت نافذ و نيروى قاهرِ خداوند ، بازدارنده آدمى

از مغرور شدن به اموال دنيا و ابدى پنداشتن آن است .

و لولا إذ دخلت جنّتك قلت ما شاء اللّه لاقوّة إلاّ باللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 15 - 14

14 - باور و توجه به قدرت بى نهايت خداوند ، از بين برنده روحيه غرور و استكبار در انسان

فاستكبروا . .. أَوَلم يروا أنّ اللّه الذى خلقهم هو أشدّ منهم قوّة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 4 - 20

20 - توجّه به قدرت ، علم و حكمت گسترده خداوند ، مايه اطمينان قلب مؤمنان در طريق ايمان .

أنزل السكينة . .. و للّه جنود السم_وت و الأرض و كان اللّه عليمًا حكيمًا

{للّه جنود. ..} دال بر حاكميت و قدرت خداوند است و اين كه خداوند در پايان آيه به قدرت مطلقه و علم و حكمت گسترده خود اشاره كرده است; مى تواند از آن جهت باشد كه نفس توجّه مؤمنان به اين حقيقت، خود وسيله ازدياد ايمان و آرامش قلب آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 21 - 8

8 - توجّه به علم و قدرت الهى ، زمينه اميدوارى مؤمنان به پيروزى راه ايمان

قد أحاط اللّه بها و كان اللّه على كلّ شىء قديرًا

از اين كه خداوند، پس از نويد دادن به قدرت و پيروزى مؤمنان در آينده، علم و قدرت خويش را به ايشان يادآور شده است; مطلب بالا را مى توان نتيجه گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق

- 50 - 11 - 11

11_ توجّه به علم و قدرت الهى و نمود هاى رستاخيز در طبيعت ، زداينده هر شك در امكان معاد

قد علمنا ما تنقص الأرض منهم . .. أفلم ينظروا إلى السماء فوقهم كيف بنين_ها ... و

خداوند در پاسخ به شبهات منكران معاد، در اين آيات به سه نكته اشاره كرده است: 1_ علم، 2_ قدرت، 3_نمودهاى رستاخيز در طبيعت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 62 - 4

4 - توجه به تدبير و قدرت الهى در نظام هستى ، مقتضى خضوع و سجود انسان در برابر آفريدگار آن

و أنّ إلى ربّك المنتهى . .. فاسجدوا للّه و اعبدوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 34 - 5

5 - توجه به قدرت برتر خداوند و عجز و ناتوانى خلق ، بازدارنده آنان از كفر و تكذيب

لاتنفذون إلاّ بسلط_ن . فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

ارتباط دو آيه، نشانگر آن است كه غفلت جن و آدميان از قدرت خداوند، زمينه ساز تكذيب گرى آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 38 - 3

3 - توجه به فرجام هستى و قدرت قاهر خداوند ، زمينه ساز اجتناب انسان از كفر و تكذيب حق

فإذا انشقّت السّماء . .. فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

آثار ذكر قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 17

17_ درخواست بصيرت از خداوند ، توجه به قرآن و حقايق مطرح شده در آن و مطالعه تورات ، راه

هاى زدودن شك و شبهه درباره حقانيت قرآن است .

أفمن كان على بيّنة . .. فلاتك فى مرية منه

روشن است كه شك و شبهه، همانند علم و يقين كه از امور قلبى است، با امر و نهى قابل ايجاد و رفع نيست. بنابراين جمله {فلاتك فى مرية منه} (در حقانيت قرآن شك نداشته باش) ارشاد به فراهم آوردن زمينه هايى است كه مايه برطرف شدن شك مى شود و آنها همان حقايقى است كه در صدر آيه، بيان شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 100 - 5

5 - توجه به قرآن و تذكار هاى آن ، موجب سبك بارى و نجات در روز قيامت است .

من أعرض عنه فإنّه يحمل يوم القي_مة وزرًا

همان گونه كه روى گردانى از قرآن موجب گران بارى و گرفتارى در قيامت است، روى آوردن به قرآن و التزام به آن، نيز زمينه ساز سبك بارى و نجات انسان در قيامت مى باشد.

آثار ذكر قصص انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 35 - 10

10- تسلى خداوند به پيامبر ( ص ) ، با توجه دادن به تاريخ انبياى پيشين

فاصبر كما صبر أولوا العزم من الرسل

مطرح ساختن صبر پيامبران پيشين در برابر مشكلات، در حقيقت تسليت خاطر دادن خداوند به پيامبر(ص) است; يعنى، پيامبران ديگر نيز با نظير همين مشكلات دست و پنجه نرم مى كردند.

آثار ذكر قصه انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 15 - 3

3 - يادآورى سرگذشت پيامبران گذشته

، مايه تقويت روحيه پيامبر ( ص ) در برابر مخالفان

هل ءاتيك حديث موسى

بيان داستان موسى(ع)، پس از نقل مخالفت منكران معاد، به منظور آرامش بخشيدن به پيامبر(ص) در برابر مخالفت ها است.

آثار ذكر قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 123 - 11

11 - توجه به قيامت و رخداد هاى مخاطرآميز آن ، زمينه ساز ايمان به پيامبر ( ص ) و قرآن

من يكفر به فأولئك هم الخسرون . .. و اتقوا يوماً لاتجزى نفس عن نفس شيئاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 51 - 10

10 _ توجه به نبودن هيچ ياور و شفيعى جز خداوند در قيامت، موجب هرس از حشر

الذين يخافون . .. ليس لهم من دونه ولى و لا شفيع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 92 - 17

17- توجه و اعتقاد انسان به قيامت ، مانع پيمان شكنى وى خواهد شد .

و أوفوا بعهد الله . .. تتّخذون أيم_نكم دخلاً بينكم ... و ليبيّننّ لكم يوم القي_م

تذكر خداوند به تبيين حقايق در قيامت، پس از طرح مسأله پيمان و سوگندشكنى، مى تواند اشعار به مطلب فوق داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 111 - 6

6- توجه به قيامت و ياد آن ، امرى لازم و داراى نقش سازنده و هدايتى

يوم تأتى كلّ نفس تج_دل عن نفسها

برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه نصب {يوم} به تقدير فعل {اذكر} يا {اذكروا} باشد.

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 16 - 4

4 - توّجه انسان به چگونگى خلقت خويش و مرگ و رستاخيز ، زمينه ساز گرايش وى به ايمان و رو كردن به ارزش هاى دينى و الهى

ثمّ إنّكم يوم القي_مة تبعثون

در آيات نخستين اين سوره، سخن از مؤمنان راستين و صفات ارزشى آنان بود. اكنون دراين آيات _ كه سخن از خلقت شگفت انسان و مرگ و رستاخيز او است _ مى تواند رهنمودى باشد به انسان ها براى گرويدن به راه مؤمنان راستين.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 40 - 18

18 - ياد قيامت ، مؤثر در تصحيح رفتار و بازداشتن انسان از انحراف

أفمن يلقى فى النار خير أم من يأتى ءامنًا يوم القي_مة . .. إنّه بما تعملون بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 7 - 19

19 - ياد قيامت و بيم از آن ، داراى نقش مؤثر در اصلاح و خود سازى انسان

و تنذر يوم الجمع

از اين كه خداوند پيامبر(ص) را مأمور به انذار از قيامت مى كند، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 17 - 17

17 - توجه به قيامت ، زمينه ساز گرايش انسان به حقانيت قرآن و موازين الهى

اللّه الذى أنزل الكت_ب بالحقّ . .. و ما يدريك لعلّ الساعة قريب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 34 - 5

5 - توجه انسان به روز جزا

، زمينه ساز برخوردارى او در قيامت از رحمت خدا

و قيل اليوم ننسيكم كما نسيتم لقاء يومكم ه_ذا

از مفهوم {ننساكم كما نسيتم} استفاده مى شود كه اگر انسان، قيامت را از ياد نبرد، مورد بى اعتنايى حق در آخرت قرار نخواهد گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 60 - 2

2 - توجه به انذار هاى الهى و واقعيت قيامت ، مايه نگرانى انسان و پرهيز از سرخوشى ها

أفمن ه_ذا الحديث تعجبون . و تضحكون و لاتبكون

لحن توبيخى آيه شريفه، مى رساند كه توجه به حقانيت معاد و مفاهيم وحى، مقتضى اين است كه آدمى، بر فرجام خويش گريان و اندوهناك باشد; نه سرمست و خندان.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 19 - 2

2 - آگاهى از قيامت و سرگذشت انسان ها در آن روز ، زداينده غفلت ها و مايه يادآورى و بيدارى

إنّ ه_ذه تذكرة

آيات گذشته، درباره قيامت و احوال انسان ها در آن روز بود; ازاين رو ممكن است، {ه_ذه} اشاره به اين موضوع باشد.

آثار ذكر كبريايى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 3 - 5

5 - ايمان و توجه به كبريايى و عظمت خداوند ، هموار كننده مشكلات ناشى از انجام دادن رسالت الهى و تبليغ دين

قم فأنذر . و ربّك فكبّر

برداشت ياد شده، از ارتباط ميان موضوع قيام براى انذار مردمان و موضوع به عظمت ياد كردن خداوند، استفاده مى شود.

آثار ذكر كرامت انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10

- اسراء - 17 - 70 - 3

3- توجه انسان به مقام و كرامت الهى خويش ، مستلزم پرهيز از ناسپاسى خداوند است .

فيغرقكم بما كفرتم . .. و لقد كرّمنا بنى ءادم

يادآورى كرامت انسانها پس از ذكر ماجراى كسانى كه پس از رهايى از خطر مرگ به كفران نعمتهاى الهى روى آوردند; مى تواند مذمتى باشد براى آنان و نيز به انسانها توجه بدهد كه كرامت انسانى مستلزم اجتناب از كفران است.

آثار ذكر كرامت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 3 - 3

3 - توجّه به بزرگوارى و شرافت برتر خداوند ، برانگيزاننده انسان به تلاوت كلام او است .

اقرأ و ربّك الأكرم

آثار ذكر كيفر اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 9 - 9

9 - اعتقاد به قيامت و توجه داشتن به كيفر و پاداش الهى در آن ، موجب تقويت روح تقواپيشگى در انسان

و اتّقوا اللّه الذى إليه تحشرون

يادآورى حشر انسان ها در قيامت _ پس از توصيه به تقوا _ مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكاثر - 102 - 3 - 8

8 - توجّه به كيفر اخروى ، مانع برترنمايى و تفاخر است .

كلاّ سوف تعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكاثر - 102 - 4 - 6

6 - توجّه به كيفر اخروى ، مانع برترى نمايى و تفاخر است .

ثمّ كلاّ سوف تعلمون

آثار ذكر كيفر كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

17 - احقاف - 46 - 35 - 5

5- توجه به كيفر حتمى كافران در قيامت ، زمينه ساز صبر و شكيبايى رهبران الهى در برابر عنادورزى هاى مخالفان

يعرض الذين كفروا على النار . .. فاصبر كما صبر أولواالعزم من الرسل

{فاء} در {فاصبر}، تفريع را افاده مى كند و ارتباط اين آيه با آيه قبل، صبر را فرع و نتيجه توجه به عذاب كافران قرار داده است.

آثار ذكر كيفرهاى اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 81 - 17

17 _ توجه به شدت عقاب هاى اخروى ، عاملى بازدارنده از گناه و مخالفت با پيامبر ( ص )

قل نار جهنم أشد حراً لو كانوا يفقهون

آثار ذكر كيفرهاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 43 - 16

16 - توجه به رحمت گسترده و عقاب شديد خداوند ، زمينه ساز بازگشت انسان از مخالفت با حق

إنّ ربّك لذو مغفرة و ذو عقاب أليم

چنانچه جمله {إنّ ربك . ..} مربوط به مخالفان پيامبران باشد، از توجه دادن خداوند به مغفرت و عقاب خويش، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 31 - 8

8 - توجه به نظام مجازات و پاداش الهى در آخرت ، گرايش دهنده انسان به نيكى ها و بازدارنده وى از زشتى ها

ليجزى الذين أس__وا بما عملوا و يجزى الذين أحسنوا بالحسنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 41 - 0

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 7 - 18

18 - توجه به كيفر هاى شديد الهى ، زمينه ساز گرايش به تقوا و عدم مخالفت با خدا و رسول او

و ما ءاتيكم الرسول . .. و اتّقوا اللّه إنّ اللّه شديد العقاب

از اين كه خداوند پس از {اتّقوا اللّه} شدت عقاب خويش را يادآور شده است; نكته بالا استفاده مى شود.

آثار ذكر لطف خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 48 - 6

6 - توجه مبلغان دينى به حضور حمايت و لطف الهى ، مايه شكيبايى آنان بر مشكلات راه

و اصبر . .. فإنّك بأعيننا

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه پيامبر(ص) به عنوان مبلغ وحى مورد هجوم كافران، قرار گرفته و خداوند براى پايدارى بخشيدن به او نظارت و حمايت خويش را به آن حضرت يادآور شده است.

آثار ذكر مالكيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 26 - 6

6 - توجه به حاكميت و مالكيت مطلق الهى برپديده هاى عالم ، مستلزم اختصاص دادن حمد و ستايش به او است .

قل الحمد للّه . .. للّه ما فى السموت و الأرض

يادآورى مالكيت خدا بر پديده هاى عالم، پس از فرمان به اداى حمد، مى تواند براى توجه دادن به نكته ياد شده باشد.

آثار ذكر مبدأ آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 16 - 4

4 - خداوند ، خواهان تفكر جن و انس در مبدأ آفرينش خويش به منظور

پى بردن به پروردگار هستى

خلق الإنس_ن . .. فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

تثنيه آمدن {كما} و{تكذّبان}، ظاهراً به خاطر توجه خطاب به جن و انس است.

آثار ذكر محدوديت عمر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 3 - 12

12- توجه به محدوديت عمر زندگى ، هشدارى به انسان ها و عاملى در جهت حق گرايى و روى آوردن آنان به حقايق دين *

ما خلقنا. ..إلاّ بالحقّ وأجل مسمًّى و الذين كفروا عمّا أُنذروا معرضون

برداشت بالا براساس اين احتمال است كه تذكر خداوند به {أجل مسمّى} _ در پى تذكر به حقانيت هستى _ هشدارى باشد به آدميان كه دل به زندگى ناپايدار نبندند و از حاكميت حق غافل نگردند.

آثار ذكر مخلصان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 11

11 - به ياد آوردن بندگان خالص ، شكيبا ، نيرومند و پرمراجعه به خداوند ، سازنده و درس آموز است .

اصبر . .. و اذكر عبدنا داود ذاالأيد إنّه أوّاب

آثار ذكر مخلوقات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 10 - 4

4- توجه به مخلوق بودن پديده هاى عالم ، ترديدى در وجود خداوند باقى نمى گذارد .

أفى الله شكّ فاطر السموت و الأرض

استفهام در آيه، انكارى است; بنابراين معنا چنين مى شود: شكى در اينكه خداوند خالق آسمانها و زمين است، نيست و چون اينها پديده هستند به پديد آورنده نياز دارند. بنابراين با عنايت و توجه عقلى، شكى در وجود خداوند باقى نمى ماند.

آثار ذكر مراحل خلقت انسان

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 18 - 5

5 - توجّه انسان به مراحل آفرينش خويش به دست خداوند ، بازدارنده او از كفران نعمت هاى الهى

ما أكفره . من أىّ شىء خلقه

در برداشت ياد شده، مراد از كفر _ در آيه قبل _ كفران نعمت دانسته شده است.

آثار ذكر مراحل خلقت زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 30 - 3

3 - توجّه به مراحل پيدايش زمين و تحوّل آن به جايگاهى قابل استفاده جانداران ، مايه پى بردن انسان به قدرت خداوند و زمينه باور داشتن معاد

ءأنتم أشدّ . .. و الأرض بعد ذلك دحيها

آثار ذكر مرگ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 2 - 10

10 _ توجه انسان به آفرينش و مرگ خويش، زمينه شناخت ربوبيت يگانه خداوند

بربهم يعدلون. هو الذى خلقكم من طين ثم قضى أجلا ... ثم أنتم تمترون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 185 - 9

9 _ توجه به مرگ و نزديك بودن پايان عمر ، زمينه ساز پرهيز آدمى از انكار حق و معارف دين ( توحيد ، نبوت و قيامت ) است .

إن هو إلا نذير مبين . .. و أن عسى أن يكون قد اقترب أجلهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 104 - 11

11 _ يادآورى مرگ ، وسيله توجه به خدا و توحيد در عبادت است .

و لكن أعبد اللّه الذى

يتوفيكم

ذكر {يتوفاكم} پس از بيان توحيد در عبادت، بيانگر اين نكته نيز مى تواند باشد كه ياد مرگ، زمينه اى براى پى بردن به توحيد در عبادت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 74 - 11

11- توجه به مرگ و هلاكت اقوام متمدن و ثروتمند تاريخ ، مايه هشدار و موجب فريفته نشدن به دنيا

أىّ الفريقين . .. و كم أهلكنا قبلهم من قرن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 16 - 4

4 - توّجه انسان به چگونگى خلقت خويش و مرگ و رستاخيز ، زمينه ساز گرايش وى به ايمان و رو كردن به ارزش هاى دينى و الهى

ثمّ إنّكم يوم القي_مة تبعثون

در آيات نخستين اين سوره، سخن از مؤمنان راستين و صفات ارزشى آنان بود. اكنون دراين آيات _ كه سخن از خلقت شگفت انسان و مرگ و رستاخيز او است _ مى تواند رهنمودى باشد به انسان ها براى گرويدن به راه مؤمنان راستين.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 27 - 4

4- توجه به عمر محدود دنيا و گرفتارى هاى لحظه مرگ ، بازدارنده انسان از گناه و انحراف

فكيف إذا توفّتهم المل_ئكة

تعبير {فكيف. ..} در مقام بازداشتن منافقان و منحرفان از بى ايمانى و نفاق است بدين منظور اولاً مرگ را به رخ آنان كشيده تا بدانند زندگى دنيا ديرى نمى پايد. ثانياً كيفر و عقاب را به ياد آنان آورده تا بدانند حق ستيزى، فرجامى سخت و دشوار دارد.

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 10 - 16

16 - ايمان و توجّه به ويژگى مرگ و بعد از آن ، برانگيزاننده انسان به انفاق و انجام اعمال صالح

من قبل أن يأتى أحدكم . .. و أكن من الص_لحين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 2 - 15

15 - ياد مرگ ، عاملى نيرومند در انگيزش و برانگيختن انسان ها ، به سوى كمال جويى و كردار نيك

الذى خلق الموت و الحيوة ليبلوكم أيّكم أحسن عملاً

ذكر مرگ انسان ها در موضوع فلسفه خلقت آنان _ كه تلاش براى تكامل و بهتر شدن است _ و نيز تقديم آن بر حيات آدميان، مى تواند اشاره به نكته ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 21 - 4،11

4 - توجّه به وابستگى مرگ انسان ها به خداوند ، مانع كفر به او است .

ما أكفره . .. ثمّ أماته

11 - توجّه به پايان زندگى و مدفون شدن انسان ها در قبر ، مانع كفرورزى به خداوند است .

ما أكفره . .. فأقبره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 185 - 16

16 _ توجّه دادن به مرگ و كيفر و پاداش اعمال در قيامت و فريبنده بودن دنيا از روش هاى قرآن براى هدايت انسانها

كلّ نفس ذائقة الموت . .. و ما الحيوة الدّنيا الّا متاع الغرور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 186 - 7

7 _ توجّه به مرگ

و اجر اخروى و نيز فريبندگى دنيا ، زمينه ساز پيروزى انسان در آزمايش الهى

كلّ نفس ذائقة الموت . .. لتبلونّ فى اموالكم و انفسكم

ظاهراً آيه قبل (كلّ نفس . .. ) رهنمودى براى پيروز شدن مؤمنان درامتحانهاى جانى و مالى است. چون بهترين راه براى از جان گذشتگى و جهاد اين است كه آدمى بداند چه جهاد كند و يا سستى نمايد، طعم مرگ را خواهد چشيد. و راه معقول براى صرفنظر كردن از اموال اين است كه آدمى بداند دنيا و آنچه در آن است، فريبنده و پوچ است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 78 - 2

2 _ آخرت انديشى و توجّه به قطعى بودن مرگ و اندك بودن متاع دنيا ، زمينه حضور در صحنه جهاد

فلمّا كتب عليهم القتال . .. قل متاع الدّنيا قليل و الاخرة خير ... اين ما تكونوا

آثار ذكر مشيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 39 - 9

9- توجه به مشيّت نافذ و نيروى قاهرِ خداوند ، بازدارنده آدمى از مغرور شدن به اموال دنيا و ابدى پنداشتن آن است .

و لولا إذ دخلت جنّتك قلت ما شاء اللّه لاقوّة إلاّ باللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 69 - 8

8- { عن جعفربن محمد ( ع ) : { . . . قال موسى : { ستجدنى إن شاء اللّه صابراً و لاأعصى لك أمراً } فلمّا استثنى المشية قبِله . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده: {موسى(ع)

به خضر گفت: {ستجدنى إن شاء اللّه صابراً. ..} پس چون مشيّت الهى را استثنا كرد (يعنى {إن شاء اللّه} گفت) خضر، او را پذيرفت...}.

آثار ذكر معاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 29 - 13

13 _ خوف از خداوند و يا معاد ، مانع ظلم و گناه و گرفتار آمدن به عذاب دوزخ

انى اخاف اللّه رب العلمين. انى اريد ان تبوا باثمى ... فتكون من اصحب النار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 32 - 5

5 _ تقوا و در انديشه معاد بودن، راه رسيدن به زندگى برتر و نيكو در آخرت

و للدار الأخرة خير للذين يتقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 19 - 8

8 - توجه به معاد و سرنوشت تكذيب كنندگان پيامبران بازدارنده انسان از مخالفت با دعوت فرستادگان الهى است .

و يوم يحشر أعداء اللّه إلى النار

با توجه به تقدير {ذكّرهم} يا {أنذرهم} و امثال آن به عنوان عامل {يوم}، برداشت بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 54 - 5

5 - باور به معاد و توجه به آن ، داراى نقش اساسى در حق پذيرى انسان

سنريهم ءاي_تنا فى الأفاق . .. ألا إنّهم فى مرية من لقاء ربّهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 14 - 7

7 - ياد معاد هنگام تسخير امكانات و برخوردارى از نعمت ها ، زمينه ساز زدايش غرور و غفلت

ثمّ

تذكروا نعمة ربّكم إذا استويتم عليه و تقولوا . .. و إنّا إلى ربّنا لمنقلبون

توصيه به يادآورى معاد پس از برخوردارى از نعمت هاى خداوند، مى تواند اشاره به تأثير آن در زدايش غرور و غفلت باشد.

آثار ذكر معبودان باطل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 45 - 5

5 - انبساط خاطر و شادمانى مشركان به هنگام ياد شدن نام معبودهايى جز خداوند ( معبود هاى ادعايى آنان )

و إذا ذكر الذين من دونه إذا هم يستبشرون

آثار ذكر مقهوريت انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 37 - 5

5 - توجه انسان به فقر و مقهور بودن خويش در برابر خداوند ، مقتضى سرنهادن به فرمان او

أم عندهم خزائن ربّك أم هم المصيطرون

پرسش هاى انكارى، درصدد به رخ كشيدن فقر و مقهوريت انسان در برابر خداوند است.

آثار ذكر ملائكه ثبت عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 11 - 5

5 - توجّه به حضور محافظان الهى در همه حالات و ثبت رفتار و كردار در نامه عمل ، بازدارنده انسان از ارتكاب گناه

ما غرّك . .. و إنّ عليكم لح_فظين . كرامًا ك_تبين

آثار ذكر منشأ امكانات مادى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 10 - 6

6 - توجه و اذعان به خدادادى بودن امكانات و دارايى ها ، زمينه ساز پيدايش روحيه انفاق گرى در انسان

و أنفقوا من مّا رزقن_كم

از اهداف يادآورى اين حقيقت (خدادادى بودن دارايى ها) در

بيان لزوم انفاق، آسان ساختن امر انفاق و ايجاد روحيه انفاق گرى در انسان مى باشد.

آثار ذكر منشأ انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 13 - 6

6 - توجه انسان ها به منتهى شدن همه نژاد ها به پدر و مادرى واحد ، از ميان برنده تفاخر هاى خيالى آنان

ي_أيّها الناس إنّا خلقن_كم من ذكر و أنثى و جعلن_كم شعوبًا و قبائل لتعارفوا إنّ أ

آثار ذكر منشأ تربيت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 6 - 9

9 - توجّه انسان به وابستگى اش در رشد ، تربيت و نعمت ها به خداوند ، مانع كفر او و زمينه ساز فريفته نشدن به آنچه مايه بى پروايى ، در برابر گناه مى گردد .

ما غرّك بربّك الكريم

آثار ذكر منشأ تكامل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 6 - 9

9 - توجّه انسان به وابستگى اش در رشد ، تربيت و نعمت ها به خداوند ، مانع كفر او و زمينه ساز فريفته نشدن به آنچه مايه بى پروايى ، در برابر گناه مى گردد .

ما غرّك بربّك الكريم

آثار ذكر منشأ ثروت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 31 - 7

7- توجه به منشأ خدايى داشتن دارايى ها و ثروت ها ، مشوّق انسان ها به انفاق و بخشش است .

قل لعبادى . .. و ينفقوا ممّا رزقن_هم

از اينكه خداوند، اموال و امكانات انسان را به خود نسبت داد

و آنها را روزى خدادادى دانست مى توان برداشت فوق را به دست آورد.

آثار ذكر منشأ روزى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 39 - 6

6 - توجه دادن به اين كه منشأ كمى و زيادى روزى در دست خدا است ، برانگيزاننده انسان به انفاق

قل إنّ ربّى يبسط الرزق لمن يشاء . .. و يقدر له و ما أنفقتم من شىء

از تذكر خداوند به اين كه انفاق عوض دارد _ پس از يادآورى اين حقيقت كه منشأ قبض و بسط روزى خداوند است _ برداشت ياد شده به دست مى آيد.

آثار ذكر موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 17 - 6

6- به خاطر آوردن پديده ها و مخلوقات خداوند ، عامل تنبه و پندگيرى و بازشناسى خالقيت خداوند از مدعيان دروغين آفرينشگرى است .

أفمن يخلق كمن لايخلق أفلا تذكّرون

از اينكه خداوند پس از بيان مخلوقات فراوان _ در قالب استفهام توبيخى _ امر به تذكر و يادآورى مى كند، معلوم مى شود كه توجه به مخلوقات عامل تذكر است.

آثار ذكر ناظران عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 94 - 13

13 _ توجه انسان به نظارت شدن اعمالش از سوى خدا و رسول خدا ( ص ) ، بازدارنده او از تخلف و كجروى

و سيرى اللّه عملكم و رسوله

تذكر به نظارت خدا و رسول او، ظاهراً در راستاى دور نمودن متخلفان از انحراف و كجروى است.

آثار ذكر نام خدا

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 8

8 - ذكر نام خدا و روى آوردن به نماز ، نشانه پندپذيرى از قرآن ، ترس از خداوند و مايه دورى از آتش دوزخ است .

سيذّكّر من يخشى . و يتجنّبها الأشقى . الذى يصلى النار ... قد أفلح من ... فصلّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 18 - 3

3 - كتاب هاى آسمانى امت هاى گذشته ، رستگارى را در گرو تزكيه ، يادِ نام خدا و اداى نماز دانسته ، از ترجيح زندگانى دنيا بر آخرت نكوهش كرده اند .

قد أفلح . .. إنّ ه_ذا لفى الصحف الأُولى

مشاراليه {ه_ذا} مى تواند آيه قبل (و الآخرة خير و أبقى) باشد و ممكن است آن را اشاره به مفاد آيات {قد أفلح. ..} به بعد بدانيم. برداشت ياد شده، ناظر به احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 19 - 3

3 - برترى آخرت بر زندگانى دنيا و توقف رستگارى بر تزكيه ، ياد نام خدا و اداى نماز ، از معارف ياد شده در كتاب هاى آسمانى ابراهيم و موسى ( ع )

قد أفلح . .. بل تؤثرون ... صحف إبرهيم و موسى

آثار ذكر نزديكى قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 63 - 12

12 - توجه به نزديك بودن زمان وقوع قيامت ، داراى نقشى مؤثر در رويكرد به خوبى ها است .

و مايدريك لعلّ الساعة تكون قريبًا

عدم اعلام صريح زمان وقوع قيامت و

قريب الوقوع دانستن آن، چه بسا به منظور آماده ساختن مردم و هشدار به آنان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 18 - 9

9 - توجه به نزديكى قيامت ، عامل حساسيت فزون تر نسبت به اعمال خويش

و لتنظر نفس ما قدّمت لغد

از به كار گرفته شدن واژه {غد} به جاى قيامت، برداشت ياد شده استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 46 - 4

4 - توجه به نزديك بودن قيامت و اندك بودن فاصله آن با زندگانى دنيا ، افزايش دهنده ترس و نگرانى درباره گرفتارى هاى آن *

إنّما أنت منذر من يخشيها . كأنّهم يوم يرونها لم يلبثوا إلاّعشيّة أو ضحيها

آثار ذكر نظارت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 46 - 3،6

3 - توجه به نظارت ربوبى و مداوم خداوند بر خلق ، زمينه ساز مراقبت جدى بر عمل و برخوردارى از پاداش عظيم الهى

و لمن خاف مقام ربّه جنّتان

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه مراد از {مقام ربّه} جايگاه ربوبيت خداوند باشد كه همواره بر خلق اشراف دارد و هرگز از آن غفلت نمى كند و سزا است كه خلق، از چنين نظارتى بيم داشته باشند.

6 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) فى قول اللّه عزّوجلّ : { و لمن خاف مقام ربّه جنّتان } قال : من علم أنّ اللّه يراه و يسمع ما يقول . . . فيحجزه ذلك عن القبيح من الأعمال فذلك الذى خاف مقام

ربّه و نهى النفس عن الهوى ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه درباره {و لمن خاف مقام ربّه جنّتان} فرمود: آن كس كه بداند خداوند او را مى بيند و كلام وى را مى شنود. .. و اين دانستن، او را از اعمال زشت بازدارد; اين همان كسى است كه از مقام خداوند ترسيده و نفس خود را از هواپرستى بازداشته است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 4 - 15

15 - توجه به ناظر بودن خداوند بر اعمال انسان ها ، بازدارنده شخص از ارتكاب كار هاى ناروا

و اللّه بما تعملون بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 3 - 8

8 - توجه به نظارت خداوند بر رفتار انسان ، مانع گرايش وى به انحراف

لاتتّخذوا عدوّى و عدوّكم أولياء . .. و اللّه بما تعملون بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 14 - 2

2 - توجّه به آگاهى و نظارت خداوند بر گفتار و كردار انسان ها ، دور سازنده آنان از تكذيب دين و روى گردانى از آن

أرءيت إن كذّب و تولّى . ألم يعلم بأنّ اللّه يرى

آثار ذكر نعمت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 69 - 21

21 _ يادآورى نعمت هاى الهى ، داراى تأثيرى بسزا در توجه آدمى به خدا و دستيابى به رستگارى است .

فاذكروا ءالاء اللّه لعلكم تفلحون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 74 -

14،19

14 _ به ياد داشتن نعمت هاى الهى ، نقشى بسزا در هدايت انسان ها و توجه آنان به خدا دارد .

و اذكروا إذ جعلكم خلفاء . .. فاذكروا ءالاء اللّه

19 _ توجه به خدادادى بودن نعمت ها و به ياد داشتن همواره آن ، زمينه ساز پرهيز آدمى از فسادانگيزى است .

فاذكروا ءالاء اللّه و لاتعثوا فى الأرض مفسدين

نهى از فسادانگيزى (لا تعثوا) در پى توجه دادن به نعمتهاى الهى، اشاره به اين نكته دارد كه توجه به نعمتهاى الهى مى تواند آدمى را از فسادانگيزى بر حذر دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 141 - 5

5 _ توجه به نعمت هاى الهى ، موجب پايدارى انسان بر توحيد و پرهيز وى از گرايش به شرك و بت پرستى است .

قال أغير اللّه أبغيكم إلهاً . .. و إذ أنجينكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 3

3_ يوسف ( ع ) با يادآورى نعمت هاى الهى و توجه به ربوبيّت و علم و حكمت فراگير خداوند ، خويشتن را در محضر او احساس كرد .

إن ربى لطيف لما يشاء إنه هو العليم الحكيم. رب قد ءاتيتنى

تغيير سياق ; يعنى، التفات از غيبت (إن ربى . .. إنه هو العليم) به خطاب (رب قد ءاتيتنى) حاوى نكاتى است از جمله اينكه يوسف(ع) با ياد كردن از نعمتهاى خدادادى و توجه به ربوبيّت و علم و حكمت مطلق الهى، به اين حقيقت توجه پيدا كرد كه خداوند حاضر و ناظر است. از اين رو خود را در

محضر او احساس كرد و او را مخاطب قرار داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 6 - 6

6- نجات بنى اسرائيل از شكنجه و كشتار فرعونيان ، نعمت چشمگير و به ياد ماندنى خداوند بر آنان بود .

إذ قال موسى لقومه اذكروا نعمة الله عليكم إذ أنج_كم من ءال فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 14 - 12

12- توجه به دريا و نعمت هاى آن ، علاوه بر ايجاد زمينه خداشناسى ، در پى دارنده شكر به درگاه خداست .

سخ_ّر البحر . .. و لعلّكم تشكرون

جمله {و لعلكم تشكرون} عطف به جمله محذوفى همانند {و لعلّكم تعرفونه} است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 72 - 13

13- توجه به نعمت ، مستلزم سپاسگزارى از نعمت دهنده است .

أفبالب_طل يؤمنون و بنعمت الله هم يكفرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 78 - 8

8- توجه به اهميت شنوايى ، بينايى و ادراك ، مستلزم سپاسگزارى انسان از خداوند

و جعل لكم السمع و الأبص_ر و الأفئدة لعلّكم تشكرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 81 - 11

11- توجه به اهميت و گستردگى نعمت هاى خداوند ، زمينه ساز تسليم شدن انسان در برابر خواست و فرمان اوست .

كذلك يتمّ نعمته عليكم لعلّكم تسلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 3 - 6

6 - به يادآوردن نعمت هاى

خداوند ، موجب درك يگانگى خالقيت و رازقيت و اعتراف به آن است .

اذكروا نعمت اللّه عليكم هل من خ_لق غير اللّه يرزقكم

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه آيه شريفه، پيش از طرح مسأله خالقيت و رازقيت انحصارى خداوند، به ياد آوردن نعمت هاى الهى را توصيه كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 15 - 15

15- توجه به نعمت هاى الهى و ارج نهادن به زحمات والدين ، از نمود هاى رشد عقلى و كمال وجودى انسان در چهل سالگى

حتّى إذا بلغ أشدّه و بلغ أربعين سنة قال ربّ أوزعنى أن أشكر

خداوند، سن چهل سالگى را به عنوان زمينه و مقدمه توجه انسان به پروردگار و شكر نعمت ها و تقدير از والدين دانسته است. اين مطلب نشانگر آن است كه انسان به طور طبيعى، در اين سن به دليل كمال وجودى و يا رشد قواى عقلانى، به ارزش ها مى انديشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 13 - 6

6 - توجه به نعمت هاى متنوع و گسترده زمين ، زمنيه ساز شناخت پروردگار جهان

فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

خداوند با اين پرسش، در حقيقت انسان ها را به انديشه و توجه به نعمت ها فرا خوانده است تا از اين رهگذر به پروردگار خويش و شناخت او راه يابند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 36 - 6

6 _ توجه به نعمت هاى گسترده الهى ، زمينه ساز شناخت پروردگار جهان

فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 38 - 4

4 - توجه به نعمت هاى گسترده الهى ، زمينه ساز شناخت پروردگار جهان

فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 40 - 3

3 - توجه به نعمت هاى گسترده الهى ، زمينه ساز شناخت پروردگار جهان

فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

خداوند، با پرسش بالا در حقيقت خلق را به تأمل و توجه به نعمت ها فرا خوانده است; تا آنان از اين رهگذر به پروردگار خويش و شناخت او راه يابند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 42 - 4

4 - توجه به نعمت هاى گسترده الهى ، زمينه ساز شناخت پروردگار جهان

فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 45 - 4

4 - توجه به نعمت هاى گسترده الهى ، زمينه ساز شناخت پروردگار جهان

فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

خداوند، با پرسش بالا در حقيقت خلق را به تأمل و توجه به نعمت ها فراخوانده است; تا آنان از اين رهگذر به پروردگار جهان و شناخت او راه يابند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 4 - 7

7 - توجّه پيامبر ( ص ) ، به خدادادى بودن نعمت خوش نامى ، مايه اطمينان آن حضرت به دورى اش از قهر و خشم خداوند

ما ودّعك ربّك و ما قلى . .. و رفعنا لك ذكرك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء -

4 - 39 - 6

6 _ توجه به خدادادى بودن دارايى ها ، تسهيل كننده انفاق و درمان كننده بخل

الذين يبخلون . .. و انفقوا مما رزقهم اللّه

هدف از بيان اين حقيقت كه اموال آدمى داده هاى خداوند است (رزقهم اللّه)، اين است كه انسان را به انفاق در راه خدا ترغيب كند و بخل را از وى بزدايد.

آثار ذكر نعمتها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 10 - 13

13 _ يادآورى نعمتهاى الهى راهى براى توجه دادن انسانها به آيات خدا و ايجاد روحيه تسليم در برابر احكام او

و لقد مكنكم فى الأرض . .. قليلا ما تشكرون

آثار ذكر نعمتهاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 122 - 9،10

9 - بنى اسرائيل ، در صورت يادآورى نعمت هاى گران سنگ الهى و بررسى علت هاى فضيلتشان در اعصار گذشته ، زمينه هاى ايمان به پيامبر ( ص ) را در خويش ، شكوفا خواهند كرد .

و من يكفر به فأولئك هم الخسرون. يبنى إسرءيل اذكروا نعمتى

به نظر مى رسد توصيه به يادآورى نعمتهاى خدادادى، پس از بيان خطر كفرورزى به پيامبر(ص) و قرآن، ارائه رهنمودى باشد براى ايجاد زمينه ايمان.

10 - به يادداشتن نعمت ها و از خدا دانستن آنها ، داراى نقشى بسزا در هدايت آدمى

يبنى إسرءيل اذكروا نعمتى التى أنعمت عليكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 6 - 9

9 - توجّه انسان به وابستگى اش در رشد ، تربيت و نعمت ها به خداوند

، مانع كفر او و زمينه ساز فريفته نشدن به آنچه مايه بى پروايى ، در برابر گناه مى گردد .

ما غرّك بربّك الكريم

آثار ذكر نيازمندى انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 5 - 6

6 - توجه به وابستگى تمام معلومات انسان به خداوند ، مايه اطمينان پيامبر ( ص ) به امداد الهى در توانا ساختن او بر دريافت و قرائت قرآن

اقرأ . .. علّم الإنس_ن ما لم يعلم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 6 - 6

6 - توجه به آفرينش انسان از خون لخته و وابستگى تمام دانش هاى او به خداوند ، مايه ترك طغيان است .

خلق الإنس_ن من علق . .. علّم الإنس_ن ما لم يعلم . كلاّ إنّ الإنس_ن ليطغى

آثار ذكر نيازمندى انسانها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 132 - 17

17 - توجه به نياز همه بندگان به خداوند در تأمين معاش ، از ميان برنده پندار بهره بردن خداوند از عبادت بندگان است .

لانس_َلك رزقًا نحن نرزقك

در برداشت ياد شده جمله {نحن نرزقك} به منزله تعليل براى جمله قبل است; يعنى، چون رزق تو به دست ما تأمين مى شود، پس روشن است كه ما در فرمان نماز، درپى كسب روزى از جانب تو نيستيم.

آثار ذكر نيكى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 28 - 6

6 - توجه انسان به نيكى و رحمت گسترده خداوند ، مايه گرايش به پرستش

او و التجا به درگاهش

ندعوه إنّه هو البرّ الرحيم

از ارتباط {ندعوه} با {إنّه هو البرّ الرحيم} و بيان تعليلى {إنّه هو. ..}، مطلب بالا استفاده مى شود.

آثار ذكر وحى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 3 - 2

2 - توجه به سابقه داشتن وحى ، از بين برنده ترديد و شگفتى نسبت به رسالت پيامبر ( ص )

كذلك يوحى إليك و إلى الذين من قبلك

چنانچه مشارٌاليه {كذلك} اصل وحى باشد، آيه مى تواند اشاره به اين داشته باشد كه مشركان مكه درباره وحى الهى به پيامبر(ص) در شگفتى و ترديد بودند و خداوند با ذكر سابقه وحى، درصدد رفع ترديد آنان بود.

آثار ذكر وحيانيت قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 6 - 9

9 - توجه به نزول قرآن از سوى خالق ، مدير و مالك تمام هستى ، مايه تقويت روحيه پندپذيرى انسان از قرآن است .

تذكرة . .. ممّن خلق الأرض ... استوى . له ما فى السم_وت ... و ما تحت الثرى

آثار ذكر ولايت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 196 - 6

6 _ توجه صالحان به ولايت و سرپرستى خدا بر ايشان ، عامل مقاومت آنها در مبارزه با اهل شرك و نهراسيدن از توطئه هاى ايشان

ثم كيدون فلاتنظرون . .. هو يتولى الصلحين

از اهداف بيان ولايت خدا بر صالحان، پس از طرح توطئه مشركان، اين است كه صالحان همواره توجه به يارى خدا داشته باشند و هرگز از مكرهاى مشركان نهراسند.

آثار

ذكر ويژگيهاى زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 6 - 4

4 - توجّه به آفرينش زمين و ويژگى هاى آن ، مايه پى بردن به قدرت خداوند و زمينه ساز پذيرش معاد است .

عن النبأ العظيم . .. ألم نجعل الأرض مه_دًا

آثار ذكر هدايتهاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 78 - 7

7 - توجه انسان به عامل پديدآورنده ( خالق ) و تنظيم كننده نظام حيات او ( هادى ) ، نخستين گام عقلانى و فطرى در جهت خداشناسى

الذى خلقنى فهو يهدين

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه حضرت ابراهيم(ع) در معرفى پروردگار جهانيان براى بت پرستان، نخست به خالقيت خدا و سپس به هدايت گرى او در تنظيم نظام حيات بشرى، اشاره كرده است.

آثار ذكر هدفدارى باران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 14 - 6

6 - توجّه به نزول باران و هدفدار بودن باران زمينه ساز پى بردن به قدرت خداوند و پذيرش معاد است .

عمّ يتساءلون . .. ألم نجعل ... و أنزلنا من المعصرت ماء ثجّاجًا

توجّه به نعمت باران، مى تواند انسان را به اين نكته رهنمون سازد كه اين نعمت ها، به گزاف در اختيار انسان قرار داده نشده و هدف از آن، جز با معاد تحقق نيافتنى است. هم چنين مى تواند بيانگر اين باشد كه حيات زمين مرده به وسيله باران، نمونه بارزى براى زنده شدن مردگان است و استبعاد معاد وجهى ندارد.

آثار ذكر هلاكت

اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 74 - 11

11- توجه به مرگ و هلاكت اقوام متمدن و ثروتمند تاريخ ، مايه هشدار و موجب فريفته نشدن به دنيا

أىّ الفريقين . .. و كم أهلكنا قبلهم من قرن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 27 - 3

3- تذكر به هلاكت اقوامى كافر در اطراف مكه ، هشدارى به مكيان حق ناپذير

و لقد أهلكنا ما حولكم من القرى

مخاطب {كم} مشركان مكه اند.

آثار ذكر هلاكت كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 55 - 16

16- توجه به تاريخ هلاكت بار كفرپيشگان و سنت هاى جارى الهى ، زمينه ساز ايمان به رهنمود هاى الهى و پوزش از لغزش ها است .

و ما منع الناس أن يؤمنوا . .. و يستغفروا ربّهم إلاّ أن تأتيهم سنّة الأوّلين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 27 - 3

3- تذكر به هلاكت اقوامى كافر در اطراف مكه ، هشدارى به مكيان حق ناپذير

و لقد أهلكنا ما حولكم من القرى

مخاطب {كم} مشركان مكه اند.

آثار روانى ذكر حمايتهاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 128 - 9

9- توجه به حمايت خدا از تقواپيشگان و نيكوكاران ، مانع از قرار گرفتن آنان در تنگناى روحى است .

و لاتك فى ضيق ممّا يمكرون . إن الله مع الذين اتّقوا و الذين هم محسنون

آثار روانى ذكر خدا

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 23 - 13

13 - ياد خدا ، آرام بخش جان ها و سرور قلب ها است .

ثمّ تلين جلودهم و قلوبهم إلى ذكر اللّه

آثار ممانعت از ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 114 - 18

18 - خفت و خوارى در دنيا ، جزاى كسانى است كه مردم را از ياد خدا باز مى دارند .

و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن يذكر فيها اسمه . .. لهم فى الدنيا خزى

آثارذكر تسخير طبيعت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 65 - 4

4 - توجه به تسخير طبيعت براى انسان ، حركت كشتى در دريا و امنيت زمين از برخورد با كرات و سنگ هاى آسمانى ، زمينه روشنى براى ره يابى به توحيد ربوبى خداوند

ألم تر أنّ اللّه سخّر. .. أن تقع على الأرض

آداب ذكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 239 - 7

7 _ بايد آن گونه به ياد خدا بود كه او به انسان آموخته است .

فاذكروا اللّه كما علّمكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 41 - 15

15 _ سه روز روزه سكوت ( سخن نگفتن جز با رمز و اشاره ) ، كثرت ذكر خدا و تسبيح او ، دستورالعمل خدا به زكريا براى دستيابى به خواسته خويش ( فرزند صالح ) *

قال ايتك الاّ تكلّم . .. و اذكر ربّك كثيراً و

سبّح

در برداشت فوق، فعل {الاّ تكلّم} كه به صيغه نفى است، به معناى نهى گرفته شده است; به قرينه فعل امر {اذكر} كه بر آن عطف شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 205 - 2

2 _ خشوع در برابر خدا و هراس از مقام ربوبى او ، از آداب توجه به خدا و ياد كردن اوست .

و اذكر ربك فى نفسك تضرعا و خيفة

{تضرع} به معناى خشوع و اظهار كوچكى است و {خيفه} به معناى ترسيدن و هراس داشتن است. {تضرعا} و {خيفه} مصدر و در آيه شريفه به معناى اسم فاعل (متضرعا) و (خائفا) مى باشند. يعنى: ياد كن پروردگارت را با حالت خشوع و هراس.

آداب ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 98 - 4

4- قرين و همراه كردن تسبيح پروردگار با حمد و ستايش او ، امرى نيكو و پسنديده در ذكر و عبادت

فسبّح بحمد ربّك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 9 - 9

9 - آغاز و پايان هر روز ، مناسب ترين لحظات براى ياد خدا و تسبيح او

و تسبّحوه بكرة و أصيلاً

اختصاص يافتن {بكرة} و {أصيلاً} به ذكر، ممكن است كنايه از همه لحظات نباشد، بلكه تأكيدى بر اين دو مجال به حساب آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 39 - 9

9 - قبل از طلوع و غروب خورشيد ، لحظه هايى مناسب براى ياد خدا *

و سب_ّح بحمد رب_ّك قبل طلوع

الشمس و قبل الغروب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 25 - 1،5

1 - ذكر نام پروردگار و ياد او در سپيده دم و پسين گاه ، توصيه خداوند به پيامبر ( ص )

و اذكر اسم ربّك بكرة و أصيلاً

{بكرة}، هم به فاصله ميان نماز صبح و طلوع خورشيد گفته مى شود (لسان العرب) و هم به آغاز روز (مفردات راغب). {اصيلاً} به فاصله ميان عصر و مغرب گفته مى شود (صحاح اللغة) و نيز به معناى آخر روز آمده است (العين). {ذكر} هم دو نوع است: ذكر با قلب و ذكر با زبان. (مفردات راغب)

5 - سپيده دم و پسين گاه ، از اوقات مناسب براى ذكر و ياد خداوند

و اذكر اسم ربّك بكرة و$ أصيلاً

أصيلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 4

4 - لزوم ذكر نام خدا پيش از نماز

ذكر اسم ربّه فصلّى

آداب ذكر نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 1 - 4

4 - نام خداوند ، هرگز نبايد با اثبات صفات ناشايست و سلب صفات بايسته ، همراه شود .

سبّح اسم ربّك

تسبيح و تقديس و تنزيه به يك معنا است (مصباح). مراد از تسبيح نام خداوند، پاك و دور از عيب معرفى كردن آن است كه مستلزم چند چيز است: 1. همراه نساختن نام خداوند با وصفى ناشايست; 2. حمل نكردن نام او بر معنايى نادرست; 3. سلب نكردن صفات نيكو از آن; 4. به كار نبردن نام هاى اختصاصى خداوند براى غير

او; 5. پرهيز از بى احترامى به نام هاى او. برداشت ياد شده به برخى از امور ياد شده نظر دارد.

آداب ذكر نعمت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 39 - 10

10- گفتن { ما شاء اللّه لاقوّة إلاّ باللّه } به هنگام مشاهده نعمت ها ، كارى شايسته و لازم است .

و لولا إذ دخلت جنّتك قلت ما شاء اللّه لاقوّة إلاّ باللّه

ابراهيم(ع) و ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 75 - 3

3_ ابراهيم ( ع ) ، پيوسته به خداوند توجه داشت و خواسته هاى خود را از او تقاضا مى كرد .

إن إبرهيم . .. منيب

انابه به درگاه خداوند، به معناى رجوع كردن به اوست.

احياى ذكر قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - غاشيه - 88 - 21 - 1

1 - پيامبر ( ص ) ، مأمور موعظه و زنده نگه داشتن ياد قيامت در خاطره ها و توجّه دادن انسان ها ، به قدرت خداوند

فذكّر

{ذِكْر}، حالتى است در نفس انسان كه او را بر محافظت از معارفى كه فرا گرفته، توانا مى سازد. اين كلمه با {حفظ} به يك معنا است; جز اين كه اصل فراگيرى {حفظ} و در خاطر حاضر داشتن، {ذكر} خوانده مى شود (مفردات راغب); بنابراين {ذكّر}; يعنى، متوجّه ساز و به ذهن آنان بيفكن. اين واژه _ چنانچه در قاموس آمده است _ در معناى موعظه كردن نيز به كار مى رود.

ادب در ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 112 - 13

13 _ حواريون عيسى مورد سرزنش وى به خاطر رعايت نكردن ادب در يادكردن از نام خدا

هل يستطيع ربك . .. قال اتقوا اللّه

رعايت ادب در مورد آيه اين بود كه حواريون به جاى {ربك} (پروردگارت) بگويند: ربنا

ارزش ذكر آخرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 26 - 2

2 - ارزش توجه انسان به خداوند و آخرت و ترس داشتن از عاقبت كار خويش

قالوا إنّا كنّا قبل فى أهلنا مشفقين

ارزش ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 28 - 26

26- ارزش ذكر خدا ، به ريشه دار بودن آن در قلب و روح انسان است .

أغفلنا قلبه عن ذكرنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 36 - 12

12 - ارزش والاى ذكر نام خدا و تسبيح و تقديس او

أن ترفع و يذكر فيها اسمه يسبّح له فيها بالغدوّ و الأصال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 45 - 10

10 - ياد و ذكر خداوند ، برترين و بزرگ ترين ارزش است .

و لذكر اللّه أكبر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 9 - 10

10 - ياد خدا و تسبيح و تقديس او ، بايسته و ارزشمند در همه لحظات زندگى

و تسبّحوه بكرة و أصيلاً

برداشت بالا بنابراين نكته است كه {بكرة} و {أصيلاً} كنايه از همه لحظه هاى تلاش و بيدارى انسان باشد

كه از {بكرة} شروع شده و تا {أصيلاً} ادامه دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 26 - 2

2 - ارزش توجه انسان به خداوند و آخرت و ترس داشتن از عاقبت كار خويش

قالوا إنّا كنّا قبل فى أهلنا مشفقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 9 - 8

8 - شركت در نماز جمعه و پرداختن به ذكر خدا ، بسى ارزشمندتر از كسب مال و ساير منافع دنيوى

فاسعوا إلى ذكر اللّه و ذروا البيع ذلكم خير لكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 9 - 2

2 - ياد خدا ، برترين ارزش در بينش الهى

لاتلهكم أمولكم و لا أول_دكم عن ذكر اللّه

اعراض ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 115 - 9

9 - مسلمانان ، نبايد به بهانه بازداشته شدن از ورود به مساجد ، ذكر و عبادت خدا را ترك كنند .

و من أظلم ممن منع مسجد اللّه . .. للّه المشرق و المغرب

برداشت فوق، مقتضاى ارتباط آيه مورد بحث با آيه قبل است.

اهتمام موسى(ع) به ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 34 - 1

1 - هدف موسى ( ع ) از تقاضاى نبوت و رسالت براى هارون ( ع ) ، به دست آوردن فرصت بسيار براى ذكر خداوند و حمد و ثناى مكرر او بود .

و أشركه فى أمرى . .. و نذكرك كثيرًا

فاعل {نذكرك} موسى

و هارون(ع) است و مراد از كثرت ذكر خدا، افزايش تبليغات توحيدى _ براثر همراهى آن دو _ است كه متضمن مدح و ثناى خداوند مى باشد.

اهميت تداوم ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 8 - 6

6 - خدامحورى ، بايد برنامه مؤمنان در تمامى لحظه هاى زندگى باشد .

و تبتّل إليه تبتيلاً

اهميت ذكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 200 - 1

1 _ لزوم ذكر خداوند ، پس از اتمام مناسك حج ، همانند يادآوردن پدران ، بلكه بالاتر از آن

فاذا قضيتم مناسككم . .. او اشدّ ذكراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 203 - 2

2 _ اهميّت فوق العاده ذكر خداوند در حج

فاذكروا اللّه . .. و اذكروه ... فاذكروا اللّه ... و اذكروا اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 231 - 14

14 _ لزوم يادآورى نزول كتاب و حكمت ( قرآن ) از سوى خداوند بر مردم

و اذكروا نعمت اللّه عليكم و ما انزل عليكم من الكتاب و الحكمة

مراد از {كتاب}، قوانين و احكام ظاهرى قرآن است و مراد از {حكمت}، باطن و حكمتهاى قوانين و شريعت است. (الميزان)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 244 - 8

8 _ ضرورت توجّه به آگاهى گسترده خداوند ، در بحرانيترين هنگامه ها

و قاتلوا فى سبيل اللّه و اعلموا انّ اللّه سميع عليم

ظاهر اين است كه ضرورت توجه به

علم الهى در آيه، همراه با جهاد مطرح باشد: {قاتلوا . .. و اعلموا}. يعنى آنگاه كه به نبرد مشغوليد، متوجه باشيد كه خداوند، {سميع} و {عليم} است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 75 - 17

17 _ توجه به ربوبيّت خدا ، از آداب دعا

ربّنا اخرجنا . .. و اجعل لنا من لدنك وليّاً و اجعل لنا من لدنك نصيراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 106 - 4

4 _ لزوم توجه متصديان قضاوت به نظارت الهى بر اعمال آنان

لتحكم بين الناس . .. و استغفر اللّه

فرمان خدا به {استغفار}، پس از بيان مبانى قضاوت، گوياى اين نكته است كه در نظام قضايى اسلام توجه به خدا و ناظر دانستن وى از ضروريات و آميخته با انجام وظيفه خطير قضاوت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 34 - 12

12 _ ضرورت توجه و باور به آمرزندگى و رحمت بيكران خداوند

فاعلموا إنّ اللّه غفور رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 91 - 10

10 _ باز نماندن از نماز و ياد خدا از حكمت هاى تحريم ميگسارى و قماربازى

انما يريد الشيطن . .. فى الخمر و الميسر و يصدكم عن ذكراللّه و عن الصلوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 19 - 3

3 - لازمه تقوا ، به ياد داشتن خداوند و قرار نگرفتن در زمره خدافراموشان است .

اتّقوا اللّه . .. و لاتكونوا

كالذين نسوا اللّه

اهميت ذكر آخرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 14 - 2

2 - لزوم يادآورى سفر آخرت ، هنگام مسافرت و سوار شدن بر مركب

و جعل لكم من الفلك و الأنع_م . .. إذا استويتم عليه و تقولوا ... و إنّا إلى ربّنا

اهميت ذكر آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 127 - 1

1 _ هدايت يافتگان و يادكنندگان آيات و معارف الهى از جايگاهى آكنده از آرامش در نزد خداوند برخوردارند.

فمن يرد الله أن يهديه . .. قد فصلنا الأيت لقوم يذكرون. لهم دارالسلم عند ربهم

اهميت ذكر اراده خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 3 - 5

5 - لزوم توجّه مؤمنان به حاكميت اراده پيروزمند الهى ، در هر فتح و گشايش

إنّا فتحنا . .. ليغفر لك اللّه ... و ينصرك اللّه

خداوند با نسبت دادن مكرر پيشامدهاى مثبت {صلح حديبيه} و يا {فتح مكه} به خود، در حقيقت به مؤمنان تذكر مى دهد كه در اوج اين پيروزى ها، از نقش اراده الهى غافل نباشند.

اهميت ذكر الوهيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ناس - 114 - 4 - 2

2 - پناه بردن به خداوند و توجه به ربوبيت ، فرمان روايى و الوهيت او ، فرمانى الهى به پيامبر ( ص ) ، براى محفوظ ماندن آن حضرت از وسوسه هاى دشمن

قل أعوذ بربّ الناس . ملك الناس . إل_ه الناس . من شرّ الوسواس الخنّاس

اهميت ذكر انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 59 - 6

6 - لزوم زنده نگه داشتن ياد پيامبران و ارج نهادن بر تلاش هاى آنان

و سل_م على عباده الذين اصطفى

ختم سرگذشت پيامبران با درود و سلام بر آن بزرگواران، بيانگر مطلب ياد شده است.

اهميت ذكر تاريخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 51 - 13

13 - داستان غيبت موسى ( ع ) از ميان قوم خويش و گرايش آن قوم به گوساله پرستى ، داستانى عبرت آموز و شايسته ياد آوردن

و إذ وعدنا موسى أربعين ليلة ثم اتخذتم العجل من بعده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 54 - 21

21 - داستان توبه مرتدان بنى اسرائيل و اجراى فرمان خدا مبنى بر كشتن يكديگر ، داستانى آموزنده و درخور به خاطر داشتن

و إذ قال موسى . .. فتاب عليكم

{إذ قال . ..} عطف بر {نعمتى} در آيه 47 است; يعنى: {اذكروا إذ قال ...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 80 - 11

11 - لزوم يادكردن از برهه هاى حساس تاريخ و رويداد هاى مهمى كه ظرف ظهور عنايت و لطف خدا بوده است .

أنجين_كم . .. وعدن_كم ... و نزّلنا

اهميت ذكر توحيد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 105 - 1

1 _ توجه همه جانبه به دين يكتاپرستى ، بدون اندكى انحراف و تمايل به ساير اديان ، توصيه أكيد خداوند

به پيامبر ( ص )

و أن أقم وجهك للدين حنيفاً

برداشت فوق با توجه به دو نكته است: 1_ الف و لام {الدين} براى عهد ذكرى و به قرينه جمله {إن كنتم فى شك من دينى . ..} به دين توحيدى و يكتاپرستى اشاره دارد. 2_ {حنيف} به معناى مستقيم است كه لازمه آن اعتدال و عدم انحراف به چپ و راست است.

اهميت ذكر حاكميت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 68 - 10

10- لزوم توجه دايمى به قدرت و حاكميت الهى در همه حال ( موقعيت خطر و امنيت )

نج_ّكم إلى البرّ . .. أفأمنتم أن يخسف بكم ... أو يرسل عليكم حاصبًا ثمّ لاتجدوا ل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ناس - 114 - 4 - 2

2 - پناه بردن به خداوند و توجه به ربوبيت ، فرمان روايى و الوهيت او ، فرمانى الهى به پيامبر ( ص ) ، براى محفوظ ماندن آن حضرت از وسوسه هاى دشمن

قل أعوذ بربّ الناس . ملك الناس . إل_ه الناس . من شرّ الوسواس الخنّاس

اهميت ذكر حدود خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 123 - 11

11 _ لزوم رعايت تقوا و توجه به حدود الهى ، حتى در مبارزه با كافران

قتلوا الذين يلونكم من الكفار و ليجدوا فيكم غلظة و اعلموا أن اللّه مع المتقين

اهميت ذكر حركت كشتيها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 25 - 3

3 - خداوند ، خواهان

توجه انسان به شگفتى حركت كشتى هاى عظيم بر دريا و درس آموزى از آن

و له الجوار المنش_ات فى البحر كالأعل_م . فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

اهميت ذكر حشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 2

2- قيامت و احضار مردم و پيشوايانشان در آن هنگام ، روزى شايسته ياد و يادآورى و به خاطرسپارى است .

يوم ندعوا كلّ أُناس بإم_مهم

برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه نصب {يوم} به جهت مفعول فعل محذوف {اذكر} باشد و {با} ى در {بإمامهم } مصاحبت باشد.

اهميت ذكر حيات اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 38 - 10

10 _ لزوم توجه به ارزش هاى حيات اخروى و ترجيح دادن آن بر زندگى دنيوى ، به هنگام ارزيابى اعمال و تصميم گيرى و انتخاب

أرضيتم بالحيوة الدنيا من الأخرة فما متع الحيوة الدنيا فى الأخرة إلا قليل

اهميت ذكر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 21 - 13

13 - از امام رضا ( ع ) روايت شده كه : { فان قال ] قائل [ فلم تعبّدهم ؟ قيل لئلا يكونوا ناسين لذكره و لاتاركين لأدبه و لالاهين عن أمره و نهيه ;

اگر كسى بگويد: چرا خدا مردم را موظف به عبادت كرده است؟ گفته مى شود: براى اينكه ياد او را فراموش نكنند و ادب را ترك ننمايند و به امر و نهى او بى اعتنا نباشند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 -

114 - 8،9،10،11،22

8 - مساجدى كه مردم در آن حضور نيابند و در آنها ذكر خدا نگويند ، در حقيقت مساجدى ويرانه اند .

و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن يذكر فيها اسمه و سعى فى خرابها

برداشت فوق، مبتنى بر اين احتمال است كه جمله {سعى فى خرابها} (در تلاش براى تخريب مساجد هستند) تفسير و توضيح جمله {منع مساجد اللّه أن يذكر فيها اسمه} باشد.

9 - آبادانى مساجد ، به يادكردن نام خدا در آنهاست .

أن يذكر فيها اسمه و سعى فى خرابها

10 - غفلت از ياد خدا در جايگاه عبادت ( مسجد و . . . ) امرى نكوهيده و نارواست .

و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن يذكر فيها اسمه

عبارت {أن يذكر فيها اسمه} بيانگر اين است كه: دليل ناروا بودن و ستمكار شمردن بازدارندگان مردم از حضور در مساجد، ياد نشدن نام خداست. بنابراين جمله {من أظلم ...} شامل كسانى كه در جايگاههاى عبادت از ياد خدا غافلند نيز، مى شود.

11 - تعطيلى مساجد و حضور نيافتن در آنها ، به انگيزه ياد نكردن نام خدا ، امرى نكوهيده و نارواست .

و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن يذكر فيها اسمه

22 - بستن مساجد به روى مردم و بازداشتن آنان از ياد خدا ، از گناهان بزرگ است .

و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن يذكر فيها اسمه . .. لهم فى الأخرة عذاب عظيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 115 - 9

9 - مسلمانان ، نبايد به بهانه بازداشته شدن از ورود به مساجد ، ذكر و

عبادت خدا را ترك كنند .

و من أظلم ممن منع مسجد اللّه . .. للّه المشرق و المغرب

برداشت فوق، مقتضاى ارتباط آيه مورد بحث با آيه قبل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 152 - 4

4 - رسالت پيامبر ( ص ) و تغيير قبله از بيت المقدس به مسجدالحرام ، از نعمتهايى كه مسلمانان بايد به پاس آنها ، همواره به ياد خدا باشند .

فولوا وجوهكم شطره . .. كما أرسلنا فيكم رسولا ... فاذكرونى

برداشت فوق از حرف {فاء} كه {اذكرونى} را بر نعمتهاى ياد شده (تغيير قبله و رسالت پيامبر(ص)) تفريع كرده است، به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 159 - 29

29 _ لزوم توجّه به نقش تعيين كننده خداوند براى موفقيّت در امور ، حتّى پس از مشورت و تصميم گيرى نهايى بر انجام كارها

و شاورهم فى الامر فاذا عزمت فتوكّل على اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 103 - 1،2

1 _ مجاهدان در ميدان نبرد بايد همواره به ياد خدا باشند .

فاذا قضيتم الصلوة فاذكروا اللّه قيماً و قعوداً و على جنوبكم

2 _ ضرورت ياد خدا در همه شرايط و تمامى حالات ( ايستاده ، نشسته ، و خوابيده )

فاذكروا اللّه قيماً و قعوداً و على جنوبكم

{قياماً} جمع قائم و {قعوداً} جمع قاعد و {جنوب} جمع جنب (به معناى پهلو) و {على جنوبكم} كنايه از دراز كشيدن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام -

6 - 42 - 9

9 _ توجه دادن مردم به خدا و گرايش دادن آنان به تضرع و خضوع به درگاه او، از اهداف رسالت انبياست.

و لقد أرسلنا إلى أمم . .. لعلهم يتضرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 205 - 3

3 _ خداوند از پيامبر ( ص ) خواست تا لب به ذكر او گشايد و زبانش را به ياد او مترنم سازد .

و اذكر ربك . .. دون الجهر من القول

برداشت فوق بر اين اساس است كه {دون الجهر . .. } عطف بر {فى نفسك} باشد. بر اين مبنا آيه شريفه اشاره به دو گونه ذكر دارد: ذكر قلبى كه {فى نفسك} آن را بيان مى كند، ذكر زبانى كه {دون الجهر من القول} به آن اشاره دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 206 - 3

3 _ ياد كردن خدا در دل و جان و لب گشودن به ذكر وى ، عبادت و پرستش اوست .

و اذكر ربك . .. إن الذين عند ربك لايستكبرون عن عبادته

فرمان به ذكر خدا (اذكر ربك) و سپس بيان اين حقيقت كه مقربان درگاه خدا از پرستش او رويگردان نيستند، بيانگر اين است كه ذكر خدا مصداق بارزى از پرستش خداوند و عبادت اوست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 45 - 2

2 _ لزوم زياد ياد كردن خدا به هنگام رويارويى با دشمنان دين و نبرد با آنان

إذا لقيتم فئة فاثبتوا و اذكروا اللّه كثيرا

{اذكروا اللّه} مى تواند عطف

بر {اثبتوا} باشد كه در حقيقت جواب شرط {إذا لقيتم} خواهد بود. بر اين مبنا مقصود، زياد ياد كردن خدا به هنگام نبرد است. همچنين {اذكروا ... } مى تواند جمله مستانفه باشد. در اين صورت زياد ياد كردن خدا برنامه اى است براى تمامى مراحل زندگى كه از مصاديق آن هنگام رويارويى با دشمنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 61 - 7

7 _ توجه به خدا و اتكا به اوامرى لازم به هنگام تصميم گيرى براى صلح و ترك مخاصمه با كافران

و إن جنحوا . .. و توكل على اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 12 - 11

11 _ انسان بايد در حال آسايش و سختى ، متوجه خدا بوده و به درگاه او نيايش داشته باشد .

و إذا مسّ الإنسن الضرّ دعانا . .. فلما كشفنا عنه ضرّه مرّ كأن لم يدعنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 75 - 5

5_ بردبارى ، تأسف و تأثر بر مشكلات مردم و توجّه داشتن به خدا و درخواست حاجت ها از او ، صفات و خصلتهايى نيكو و پسنديده است .

إن إبرهيم لحليم أوّه منيب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 88 - 28

28_ لزوم توجه به خدا و روى آوردن به درگاه او

و إليه أُنيب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 92 - 4

4_ خداوند ، از همگان عزتمندتر و به