آیینه جمال

نگرشی بر مکارم اخلاق امام حسین علیه السلام

لطف اللّه صافی گلپایگانی

ص :2

ص:4

ص:5

ص:6

اين احساس بشرى و احترام او به نيكوكاران و نيكوخويان، تغييرى حاصل نخواهد شد. چنانچه صفاتى مانند، حسد، تكبر، نفاق، ظلم و بى رحمى، خيانت، دروغ، كينه توزى و خودبينى، هميشه مورد تنفر بوده و نامطبوع مى باشد. علم اخلاق بر اساس همين توجه فطرى انسان و درك باطنى او به وجود آمده است.

ص:8

آراسته و در حسن اخلاق، يگانه نمونۀ كمال بشرى و به تصديق دوست و دشمن مثل اعلى، و سرآمد تمام مردم بود.(1)

استقامت، شجاعت، پايدارى و مناعت از هيچ كس قابل تحقق نيست مگر آنكه در نواحى ديگر اخلاق نيز عظيم، برجسته و ممتاز باشد. ايمان و معرفت، يقين و بصيرت، توكل و اعتماد بر خدا، زهد و صبر بايد به حد اعلا و وفور در شخص، وجود داشته باشد تا بتواند مظهر آن آيات عظيم و عجيب، خويشتن دارى، صبر و استقامت گردد.

ص:10

بشر نصيبى از قدس و فضيلت مى شناسد؛ زيرا ما هيچ بقعه اى از بقاع زمين را نمى شناسيم كه نام آن با فضائل و مناقبى توأم باشد كه آن فضايل و مناقب لازم تر از فضايلى است كه با اسم كربلا بعد از شهادت حسين عليه السلام مقرون گرديد.»

ص:13

ص:14

عليهما السّلام بود. آنها ملجأ و پناه مردم در مسائل اسلامى، علوم تفسير و احكام شرعى بودند؛ سخنشان قاطع و مقبول، و روششان سرمشق و ميزان بود.

ص:16

است و در راه به صورت افتد، به اعوجاج و كژى كوچ كند، گمراه گردد و سخنان نازيبا گويد. اى پسر ازرق! من خدايم را وصف مى كنم به آنچه او خود را وصف فرموده است. او به حواس ادراك نشود و به مردم قياس نگردد. نزديك است اما به چيزى چسبيده نيست، دور است اما دورى نجسته (دورى و نزديكى خداوند مانند دورى و نزديكى موجودات ديگر نيست. دورى و نزديكى او با حواس مادى قابل درك نمى باشد) او يگانه است و تبعيض، تجزيه و تركيب در او راه ندارند، و به نشانه ها شناخته شده و به علامت ها وصف گرديده است؛ غير از خداوند بزرگ و بلند مرتبه، خدايى نيست.

ابن ازرق گريست و گفت:

«ما احْسَنَ كَلامَكَ»؛ چقدر نيكو است كلام تو!.

حسين عليه السلام فرمود: «به من رسيده كه تو بر پدر و برادرم و بر من گواهى به كفر مى دهى!»

ابن ازرق گفت: «اَمّا وَاللهِ يا حُسَيْنُ لَئِنْ كانَ ذلِكَ لَقَدْ كُنْتُمْ مَنارَ الاِسْلامِ وَ نُجُومَ الاَحْكامِ»؛ يا حسين! اگر اين ناسزا از من صادر شده، به خدا

سوگند! به يقين، شما چراغ اسلام و ستارگان احكام خداييد.(1) يعنى مردم بايد از انوار علوم و معارف شما روشنى بجويند و در تاريكى ها به ستاره هاى وجود شما هدايت گردند.

ص:18

جاسوسان و كارآگاهان همه جا در تعقيب آنها بودند تا كسى با حسين عليه السلام رابطه نداشته باشند، اما قدرت سرنيزه و زور نظامى چگونه مى تواند مردم را از خودشان، دلشان و ضميرشان جدا كند؟ قدرت، هر ميزان كه باشد نمى تواند بر شعور بشر مسلط شود و سرنيزه هر قدر كه كارى و نافذ باشد به باطن انسان و معنويت او نفوذ نمى كند.

علائلى در ادامه آورده است: «حسين عليه السلام كثير الحديث و الروايه بود، آن زمان با اينكه تعداد بسيارى از اصحاب پيغمبر صلى الله عليه و آله نقل حديث مى كردند، اما مردم همۀ آنها را ترك كرده و به مجلس حسين عليه السلام مى آمدند.» پس از اين، علائلى احاديثى از آن حضرت نقل مى كند.(1)

اخبارى كه از حسين عليه السلام نقل شده حاكى از علم و ذوق سرشار، قوت فطانت، استعداد و قريحه و استحكام منطق اوست اين اخبار بيش از آن است كه قابل شمارش باشد. آن حضرت به گونه اى در مسائل علميه با جودت ذهن وحدّت خاطر اظهار نظر مى كرد و فتوا مى داد كه موجب تحيّر مردم مى شد، تا حدى كه عبدالله بن عمر در حق او گفت:

«اِنَّهُ يَغُرُّ الْعِلْمَ غَرّاً»(2)

همچنان كه مرغ، جوجۀ خود را با منقار خود غذا مى دهد، حسين

ص:20

عليه السلام نيز در بيت نبوت و ولايت از سرانگشت علوم رسول خدا صلى الله عليه و آله غذا خورد، و از سينۀ معارف اسلام شير مكيد و رشد و نمو يافت.

ص:21

ص:22

اِلهى نَعَمْتَنى فَلَمْ تَجِدْنى شاكِراً وَ ابْتَلَيْتَنى فَلَمْ تَجِدْنى صابِراً فَلا انْتَ سَلَبْتَ النِّعْمَة بِتَرْكِ الشُّكْرِ، وَ لا ادَمْتَ الشِّدَّة بِتَرْكِ الصَّبْرِ الهى ما يَكُونُ مِنَ الْكَريمِ الا الْكَرَم(1)

خدايا! مرا نعمت بخشيدى و شكر مرا نيافتى، به بلا گرفتارم نمودى و صبر مرا دريافت نكردى، نعمتت را از من دريغ نورزيدى و با ترك صبرم شدت بلا را بيشتر ننمودى. پروردگارا! از كريم غير از كرم نسزد.

اگر كسى بخواهد حال دعا و پرستش و مسكنت آن امام مجاهد مظلوم را در درگاه خدا بداند كافى است كه به همان دعاى معروف عرفه رجوع نمايد.

ص:24

آن حضرت درخواست چيزى كرد.

حضرت فرمود: «سؤال، شايسته نيست مگر براى وام سنگين يا فقرِ خوار كننده و يا ديه و تاوانى كه ادا نكردن آن سبب رسوايى شود.»

عرض كرد: «نيامدم به خدمت شما مگر براى يكى از آنها.»

حضرت، فرمان داد صد دينار به او دادند.

سپس آن مرد خدمت حسين عليه السلام رفت و از آن حضرت نيز سؤال كرد، حسين عليه السلام هم همان سخن برادرش را به او فرمود و همان پاسخ را شنيد؛ سپس پرسيد: «برادرم به تو چقدر داد؟»

عرض كرد: «صد دينار.»

حسين عليه السلام نودونه دينار به او عطا كرد؛ زيرا نخواست با برادرش برابرى كرده باشد.(1)

ياقوت مستعصمى از انَس روايت مى كند كه در خدمت حسين عليه السلام بودم؛ كنيزكى دسته گلى براى آن حضرت آورد. حسين عليه السلام فرمود:

اَنْتِ حُرَّةٌ لِوَجْهِ اللهِ تَعالى

تو براى خدا آزادى.

گفتم: «كنيزكى يك دسته گل برايت آورده و تو او را آزاد مى كنى؟» فرمود: «اين چنين خدا به ما ادب آموخته است؛ زيرا مى فرمايد:

وَ اذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّة فَحَيُّوا بِاَحْسَنَ مِنْها اوْ رُدُّوها»(2)

ص:28

هرگاه كسى شما را ستايش كند، شما نيز بايد در مقابل به ستايشى بهتر از آن، يا مانند آن، پاسخ دهيد.

و نيكوتر از اين دسته گل، آزاد ساختن او بود.(1)

ص:29

ص:30

با اين وجود، باز چشم طمع به بانوى شوهردارى دوخت كه بايد او و پدرش معاويه پاسدار عصمت و عفت او باشند. يزيد همچون اراذل و شهوت پرستانى كه در وفور عيش و نوشِ حكومت، تربيت مى شوند ناآرام شد، اما از آنجا كه آن زن، نجيب، پاكدامن و عفيفه بود دسترسى به او از راه فريب و منحرف ساختن وى از طريق پارسايى محال مى نمود. معاويۀ ناپاك، كه خود را اميرالمؤمنين مى خواند، براى خواهش نفس و شهوت يزيد دست به نيرنگ بسيار عجيب و بى سابقه اى زد. او مرد بدبخت را از زن عفيفه و زيبايش جدا نمود و مقدمات كاميابى يزيد از آن زن را فراهم ساخت.

اما حسين عليه السلام با غيرت و جوانمردى در مقابل اين تصميم زشت و شيطانى معاويه ايستاد، و نقشۀ او را نقش بر آب كرد. حسين عليه السلام غيرت و حميّت هاشمى و علاقۀ خود به حفظ نواميس مسلمين را نشان داد و مانع از رسيدن يزيد به هوس ناپاك و شريرش گرديد. افتراقى را كه معاويه با نيرنگ ايجاد كرد، به اتصال مبدل نمود، و آن ستم بزرگ را از عبدالله بن سلام و همسرش دفع گردانيد. اين داستان در تاريخ مفاخر آل على عليه السلام و مظالم بنى اميه جاودان باقى مانده است.(1)

ص:32

امضا نمايد و در اداى تكليف و وظيفۀ مهمى كه از سوى خدا عهده دار شده مسامحه و كوتاهى نمايد.

حسين عليه السلام پسر كسى است كه فرمود: «اگر آفتاب را در دست راست، و ماه را در دست چپم بگذارند كه دست از دعوت بردارم، برنخواهم داشت».(1)

او پسر كسى است كه مى گفت: «دنياى شما نزد من از آب بينى يك بز زكامى خوارتر است».(2)

علائلى مى نويسد: «حسين عليه السلام در اين ناحيه، بزرگ و يگانه بود. زندگى دنيا را خوار مى شمرد و از مرگ بيم و هراسى نداشت. جز به برهان پروردگارش، كه همه چيز را فداى آن مى كرد، به هيچ چيز توجه نداشت. از اين جهت سزاوار است مانند شاعر هندى، معين الدين اجميرى، او را دومين بنا كنندۀ كاخ اسلام بعد از جدش، و مجّدِد بناى توحيد و يكتا پرستى بناميم.»(3)

و نيز علائلى مى نويسد: «حسين عليه السلام به كل وجود و تمام هستى اش از دنيا رو گردانده بود.»(4) پس حسين عليه السلام مانند پدرش، رئيس و سيد زهاد بود. پدر مى گفت:

وَاللهِ لِابْنِ ابيطالِب انَسٌ بِالْمَوْتِ مِنَ الطِّفْلِ بِثَدْى امِّهِ(5)

ص:34

به خدا سوگند! انس فرزند ابى طالب نسبت به مرگ از انس طفل به سينۀ مادرش بيشتر است.

وَ ما انَا الّا كَغارِبٍ وَرَدَ اوْ كَطالِب وَجَدَ(1)

پسر مى گفت:

اِنِّى لا ارَى الْمَوْتَ الاّ سَعادَةً، وَ لاَ الْحَياة مَعَ الظّالِمينَ الاّ بَرَماً(2)

ابن شهر آشوب در جمله اى در مورد زهد آن حضرت گويد كه به او گفته شد: «بيم تو از پروردگارت به چه ميزان بزرگ است؟» فرمود:

لا يَأمَنُ الْقِيامَة الاّ مَنْ خافَ اللهُ فِى الدُّنْيا

درامان نيست كسى در روز قيامت، مگر آن كس كه دردنيا از خدا بترسد.(3)

ص:35

ص:36

شركت مى جست و در مسجد جدش پيغمبر با دوستان و اصحاب مى نشست. او دعوت فقرا را مى پذيرفت و آنها را ميهمان مى نمود، خودش براى محتاجان، بينوايان، بيوه زنان و يتيمان، نان و غذا مى برد.

وقتى سپاهيان ستم پيشه و سنگدل كوفه بدن مطهر ايشان را عريان بر خاك افكندند، بر شانۀ مباركش نشان از برداشتن بار ديدند، از علت آن جويا شدند، حضرت سجاد فرمود: «اثر انبان هايى است كه در مدينه به دوش مبارك بر مى گرفت و به خانه هاى فقرا، ايتام و بيوه زنان مى برد.»(1)

ص:38

بيعت ما مانند مگس، شتاب گرفتيد! اكنون كه به سوى شما آمديم مانند پروانه سبك فرو ريختيد، و به سوى شر و بدى رو كرديد و شمشيرهاى دشمنان ما را به روى ما كشيديد بى آنكه آنها عدل و دادى در ميان شما فاش كنند، و از ما گناهى نسبت به شما صادر شده باشد. آگاه باشيد كه لعنت خدا بر ستم كاران است! پس بر آن مردم غدار با شمشيرِ از نيام كشيده حمله مى كرد و مى فرمود:

من فرزند على آن مرد عالم صالح هستم از آل هاشم و در مقام مفاخره، اين افتخار براى من بس است.(1)

«او همواره جهاد مى كرد تا بسيارى از شجاعان سپاه كوفه را به خاك هلاكت انداخت و در درياى جنگ فرو مى رفت و از مرگ، انديشه

ص:43

نمى كرد.»(1)

ابن ابى الحديد مى نويسد: «كيست در شجاعت مانند حسين بن على عليه السلام كه در ميدان كربلا گفتند: ما شجاع تر از او كسى را نديديم در حالى كه انبوه مردم بر او حمله ور شده، و از برادران، اهل و ياران جدا شده باشد، مانند شير رزمنده، سواران را درهم مى شكست و چه گمان مى برى به مردى كه راضى به پستى نشد، و دست در دست آنها نگذارد تا كشته شد.»(2)

ص:44

فَمَنْ كانَ باذِلاً فينا مُهْجَتَهُ، وَ مُوَطِّناً عَلى لِقاءِ اللهِ نَفْسَهُ فَلْيَرْحَلْ مَعَنا فَاِنّنى راحِلٌ مُصْبِحاً انْ شاءَ اللهُ تَعالى.(1)

سپاس براى خداست و آنچه خواست اوست مى شود و نيرويى جز به خدا نيست و درود خدا بر پيغمبرش.

مرگ بر فرزندان آدم نوشته شده و آنها را احاطه كرده، مانند گردن بند بر گردن دختر جوان. من بسيار مشتاق به ديدار گذشتگان خويشم همان گونه كه يعقوب مشتاق ديدار يوسف بود. براى من قتلگاهى است كه من آن را خواهم ديد. گويا مى بينم كه در ميان نواويس و كربلا، گرگان بيابان، رگ هاى مرا پاره مى كنند تا شكم هاى گرسنۀ خود را سير نمايد. از چنان روزى كه با قلم قضا نوشته شده گريزى نيست، رضاى خدا رضاى ما خاندان است. بر بلاى او صبر مى كنيم تا به ما مزد صابران عطا فرمايد. هرگز پارۀ تن پيغمبر از او جدا نشود، بلكه با او در حظيرۀ قدس در يك جا باشد، چشمش به پاره هاى تنش روشن شود و به واسطۀ ايشان به وعدۀ خود وفا كند.

آگاه باشيد! هركس از ريختن خون خويش در راه ما دريغ ندارد، و دل به شهادت و لقاى خدا مى نهد با ما كوچ كند كه من بامداد كوچ خواهم كرد. ان شاء الله تعالى.

اين بود منطق حسين، و سخنان شور انگيز و قاطع او در برابر كسانى كه وى را از تصميمى كه داشت باز مى داشتند.

بسا اشخاصى كه هدف و مبدأ بزرگى را در نظر مى گيرند و برنامه هايى عالى اعلام مى كنند، اما در ميانۀ راه، آن گاه كه در برابر خطر قرار گرفتند

ص:46

برنامه را فراموش مى كنند يا هنگامى كه مال، اعتبار و مقامى به آنها پيشنهاد كردند مال و مقام يا شهوت رانى، آنها را ذليل و بيچاره ساخته و از هدف خود چشم پوشى مى نمايند؛ اين افراد از هدف خود دست مى كشند. اينان علاوه بر آنكه در ميدان فضيلت، سهمى نصيبشان نمى شود دامنشان به عيب و ننگ، آلوده مى گردد و اگر از آغاز سخنى نمى گفتند و برنامه اى اعلام نمى كردند شرافت و ايمانشان كمتر زيان مى ديد.

ص:47

رَبِّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقيم(1)

به خدا سوگند! بعد از من درنگ مكنيد مگر به مقدارى كه كسى بر اسب نشيند، تا روزگار بر شما چون آسياب گردد و چون محور، مضطرب شويد؛ عهدى است كه پدرم از جدم مرا به آن خبر داده است. پس شما كار خود را فراهم كنيد و همكارانتان را گرد آوريد و بر من بتازيد و مرا مهلت ندهيد، من بر خدايى كه پروردگار من و شماست توكل كرده ام، هيچ جنبنده اى نيست مگر آنكه ناصيۀ او به دست خداست، به درستى كه پروردگارمن برصراطمستقيم است.

ص:49

خشم خدا بر يهود شدت يافت وقتى براى او فرزندى قرار دادند، و غضب خدا بر نصارا سخت شد وقتى او را ثالث ثلاثه خواندند. و غضب خدا بر مجوس سخت شد وقتى آفتاب و ماه را به جاى خدا پرستيدند، و خشم خدا شدت يافت بر قومى كه هم كلام و متفق براى كشتن پسر دختر پيغمبر خودشان شدند، به خدا آنها را به آنچه مى خواهند جواب نمى دهم تا اينكه خدا را ملاقات كنم در حالى كه به خون خود خضاب شده باشم.

جمله اى كه از مردانگى حسين هراس انگيز است اين است كه فرمود:

قُومُوا رَحِمَكُمُ اللهُ الَى الْمَوْتِ

و ديگر اينكه فرمود:

اَما وَاللهِ لا اجيبُهُمْ...

اين دو جمله با كمال وضوح، مردانگى حسين عليه السلام را آشكار مى سازد كه در چنان موقف مهيب و وحشتناكى هيچ گونه بيم و هراس، شكست و خودباختگى بر وجود او مستولى نگشت؛ اصحاب را به استقبال از مرگ دعوت فرمود مانند آنكه آنها را برخوان لذيذترين غذاها بخواند.

و به حق هم آن مرگى كه حسين به آن دعوت مى كرد، لذت بخش بود؛ زيرا او مى خواست با باطل نبرد كند و برهان خداوند كه مبدأ او بود، در پيش چشمانش ترسيم شود وصداى خدا را كه صداى ضمير و وجدان پاك و ايمان سرشارش بود مى شنيد و جز اين كلمات چيزى ديگر نمى ديد: خدا، پيغمبر خدا، قرآن (كتاب خدا).

اين نوشتار، مجال آن را ندارد كه پيرامون شجاعت روحى و بدنى

ص:51

حسين، سخن راند پس بهتر اين است كه به همين مقدار قناعت كرده و خوانندگان گرامى را به مطالعۀ كتاب هاى مقتل و تفكر در تاريخ زندگى آن حضرت دعوت كنيم.

ص:52

اِطْرَحْ عَنْكَ وارِداتِ الْهُمُومِ بِعَزائِمِ الصَّبْرِ، وَ حُسْنِ اليَقينِ(1)

و از حضرت امام حسن مجتبى عليه السلام در حديث است كه فرمود:

آزمايش كرديم، و آزمايش كنندگان آزمايش كردند، نديديم چيزى را كه وجودش سودمندتر و عدمش زيان بارتر از صبر، باشد. با صبر همۀ امور مداوا مى گردد، و صبر به غير خود مداوا نمى شود.

راغب مى گويد: الصَّبْرُ حَبْسُ النّفْسِ عَلى ما يَقْتَضيهِ العَقْلُ وَ الشَّرْعُ اوْ عَمّا يَقْتَضِيانِ حَبْسَها عَنْهُ(2) ؛ صبر، وادار كردن نفس است بر طبق فرمان عقل و شرع، يا حبس و باز داشتن نفس است از آنچه عقل و شرع بازداشتن نفس را از آن لازم مى شمارند.

ص:54

جنگ احد، نود جراحت بر بدنش وارد شد اما همچنان مى جنگيد و از پيغمبر و اسلام مردانه و صادقانه دفاع مى نمود. برادر آن حضرت، جعفربن ابى طالب در جنگ موته بيش از هفتاد زخم شمشير و نيزه بر بدنش وارد شد. آن مجاهد راه خدا، پرچم اسلام را نگاه داشت تا دست هايش را قطع كردند و همچنان ثبات ورزيد تا او را برحسب بعضى تواريخ، به دو نيمه ساختند.

حسين عليه السلام به روايت ابن اثير و مسعودى و نقل عقاد، سى و سه طعن نيزه و سى و چهار زخم شمشير و خنجر برداشت كه اين شصت و هفت زخم به غير از زخم تيرها بود.

عقاد نقل مى كند: «مجموع جراحاتى كه اثر آن در لباس امام حسين عليه السلام هويدا بود صد و بيست جراحت بود؛ حتى از بعضى روايات استفاده مى شود كه مجموع جراحات وارده از شمشير، تير، نيزه و سنگ بر آن بدن عزيز خدا بيش از سيصد و ده جراحت بوده است و تمام اين زخم ها از پيش رو و سينۀ مطهر بر آن حضرت رسيده بود.»(1)

حسين عليه السلام با اين كثرت جراحات باز هم جنگ مى كرد و رجز

مى خواند و تا ممكن بود سواره و سپس پياده به سپاه دشمن مردانه حمله مى كرد؛ حتى آن وقتى كه بر زمين مى افتاد با كمك شمشير برمى خاست و آن مردمى كه ننگ عالم انسانيت شدند را از خود دور مى گرداند و دفاع مى كرد و صبر مى نمود.

ص:57

حسين عليه السلام اهل بيتش را در معرض اسيرى مى ديد و با اينكه اين مصيبت براى او، كه مجسمۀ غيرت ومردانگى بود بسيار سخت و جانگداز مى نمود، صبر فرمود و آنها را به صبر، وقار، خاموشى و خويشتن دارى سفارش مى كرد و به رحمت خدا مژده داده و مى فرمود:

وَ رَحْمَةُ اللهِ لاتُفارِقُكُمْ فِى الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ(1)

ص:59

امام شهيد در برابر عوامل غضب، خشم و كينه، كمال قدرت و ايستادگى را داشت، سيراب كردن لشكر حرّ است. وقتى كه لشكر حرّ در گرمگاه روز رسيدند و حضرت، تشنگى را مشاهده كرد فرمان داد تا به آنها و اسب هايشان آب بياشامند. برحسب امر امام، تمام سپاه دشمن را از مرد و مركَب، سيراب كردند و بر پاها و شكم چهارپايانشان آب پاشيدند.

على بن طعان محاربى گفت: «من پس از همه رسيدم؛ آن بحر كَرَم و نورِ ديدۀ ساقى كوثر مرا به آن حال ديد؛ به زبان مبارك و در نهايت لطف و مرحمت به لغت حجاز فرمود:

يَابْنَ اخِى انْخِ الراوِيَه

برادرزاده! شتر را بخوابان.

من معناى كلام امام را ندانستم، امام دانست كه نفهميدم پس فرمود:

اَنْخِ الْجَمَلَ

شتر را بخوابان.

من شتر را خوابانيدم. سپس فرمود:

اخنث السِقا

دهانه مشك را بر گردان و آب بنوش!

من نتوانستم. امام پيش آمد و دهانۀ مشك را به دست مبارك پيچيد تا آب نوشيدم.(1)

ص:61

از نمونه هاى ديگر صبر آن حضرت، امتناع او از شروع جنگ بود. با اينكه مى دانست آن لشكر كفر پيشه به هيچ وجه بر او و عزيزانش رحم نمى كنند و با اينكه از آنها رفتارها و حركاتى سر مى زد كه صبر بر آن اعمال نكوهيده، دشوار بود آن حضرت، حجت را بر آنها تمام ساخت و نه خود و نه اصحابش دست به اسلحه نبردند.

چون نامۀ ابن زياد به حرّ رسيد و در آن دستور داده بود كه حرّ بر حسين عليه السلام كار را تنگ بگيرد و ايشان را در بيابانى بى آب و سبزه فرود آورد زهير بن القين به امام عرض كرد: «به خدا قسم! آن سپاهى كه پس از اينها بيايند بسى بيشتر باشند، اجازه بده تا هم اكنون با اين گروه نبرد كنيم.» آن حضرت فرمود: «من ابتدا جنگ را شروع نمى كنم.»

همچنين وقتى آب را بر روى امام و اصحابش بسته بودند و همۀ لشكريان آن حضرت از زن و مرد، كوچك و بزرگ، جوان و پير، بيمار و

سالم، حتى اسب ها و مراكب، تشنه بودند و صيحۀ تشنه كامان همواره به گوش امام مى رسيد، ايشان از شروع جنگ، خوددارى فرمود.

حتى زمانى كه جرثومۀ شرارت و خباثت، شمر ملعون روز عاشورا به خيام طاهره نزديك شد و در پيرامون خيمه هاى جلالت و عظمت مى گرديد تا نقطه اى را كه از آنجا مى توان به خيام و لشكرگاه امام، حمله كرد معيّن سازد، خندقى را ديد كه آتش در آن افروخته اند؛ بانگ برداشت و به امام جسارت كرد. مسلم بن عوسجه كه در تيراندازى مهارت داشت اجازه خواست شمر را با تير بزند و زمين را از لوث وجود خبيث آن دشمن خدا پاك سازد. حضرت اجازه نفرمود؛ زيرا از شروع كردن جنگ

ص:62

كراهت داشت؛(1) مثل اينكه مى خواست جنگش با آنها صورت دفاع داشته باشد.

يكى ديگر از نمونه هاى گذشت، عفو و صبر آن حضرت، كه دليل بر عزم محكم، قوّت تصميم و بلندى همت ايشان است، قبول توبۀ حرّ و آن همه ملاطفت و محبتى است كه نسبت به او از آن معدن صبر، حلم، عفو و بخشش صادر شد.

صبر و گذشت امام نسبت به حرّ مصداق بارزى از مفاد سخن پروردگار است كه فرمود:

وَ لِمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ انَّ ذلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الاُمُورِ(2)

ص:63