قال رسول الله(صل الله علیه و آله):

«العلمأ ورثة الانبیا».

پیامبر اعظم(صل الله علیه و آله) فرمود:

«عالمان و دانشمندان [دین] وارثان پیامبران هستند.

ص:2

ص:3

سرشناسه : ابن بابویه محمد بن علی 311 381ق.

عنوان قراردادی : صفات الشیعه . فارسی - عربی

عنوان و نام پدیدآور : متن کامل و ترجمه کتاب صفات شیعه / شیخ صدوق (ره) ؛ ترجمه و تحقیق لطیف راشدی، سعید راشدی .

مشخصات نشر : قم: مسجد مقدس جمکران 1388.

مشخصات ظاهری : 102ص.

شابک : 7000 ریال ؛ 8000 ریال 978-964-973-137-7 :

وضعیت فهرست نویسی : فاپا(چاپ دوم)

یادداشت : فارسی- عربی.

یادداشت : چاپ اول: 1387.

یادداشت : چاپ دوم.

یادداشت : عنوان دیگر: صفات شیعه.

یادداشت : کتابنامه به صورت زیرنویس.

عنوان دیگر : صفات شیعه.

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 4ق

موضوع : احادیث اخلاقی -- قرن 4 ق.

شناسه افزوده : راشدی، سعید، 1360 -، مترجم

شناسه افزوده : راشدی، سعید، 1360 -، مترجم

شناسه افزوده : مسجد جمکران (قم)

رده بندی کنگره : BP129/الف2ص7041 1388

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 1312397

ص:4

را پیدا می کند تا به تمام این صفات ارزشمند که منشأ وحیانی دارد، خود را متصف سازد و به عنوان یک شخص شیعه مورد رضایت خداوند متعال و اهل بیت علیهم السلام هویت یابد.

این دو عنوان؛ یعنی «فضایل شیعه» و «صفات شیعه» به صورت ممتاز با متن عربی احادیث همراه با سند و منابع آنها و ترجمه گویا، روان و شیرین در اختیار شما عزیزان می باشد.

ان شاء اللَّه با مطالعه و عمل به مفاد آنها بتوانیم یک شیعه واقعی باشیم و خشنودی پروردگار متعال و اهل بیت علیهم السلام را تحصیل نماییم و مایه رشد و تعالی برای این مذهب شویم.

امیدواریم به زودی شاهد به ثمر رسیدن دو اثر دیگر یعنی «آیین دوستی» و «عقاید شیخ صدوق» باشیم تا با عقاید یک متفکر و اندیشمند که وجود او مایه برکت و مُباهات شیعیان است آشنا شویم و نیز با کتاب «آیین دوستی» با دوستان و خلیلان مورد نظر اهل بیت علیهم السلام آشنا شده و محشور شویم که دوست نقش اساسی در شکل گیری و ساختار شخصیت روحی - معنوی تمام انسان ها دارد.

در پایان از زحمات برادر دانشمند و محب اهل بیت علیهم السلام جناب آقای لطیف راشدی که زحمت ترجمه و تحقیق این اثر گرانسنگ را بر عهده داشته اند قدردانی نموده و امید است در پناه حضرت مهدی «عجل اللَّه تعالی فرجه الشریف» موفق و مؤید باشند.

«ربنا تقبّل منا و اجعله ذُخراً و زاداً لآخرتنا انک انت السمیع العلیم و فعّال لما ترید».

مدیر مسؤول انتشارات مسجد مقدّس جمکران

حسین احمدی

ص:6

تصویر

8.jpg

ص:8

تصویر

9.jpg

ص:9

تصویر

10.jpg

ص:10

شرق الأرض أو غربها.

و من ترک من شیعتنا دیناً فهو علینا ومن ترک منهم مالاً فهو لورثته.

شیعتنا الذین یقیمون الصلاة ویوتون الزکاة ویحجّون البیت الحرام و یصومون شهر رمضان ویوالون أهل البیت علیهم السلام ویتبرّ أون من أعدائهم اولئک أهل الایمان و التقی وأهل الورع و التقوی ومن ردّ علیهم فقد ردّ علی اللَّه ومن طعن علیهم فقد طعن علی اللَّه لأنّهم عباداللَّه حقّاً وأولیاوه صدقاً.

و اللَّه انّ أحدهم لیشفع فی مثل ربیعة و مضر، فیشفّعه اللَّه تعالی فیهم لکرامته علی اللَّه عزّوجلّ».(1)

امام موسی کاظم علیه السلام فرمود:

«هر کس با شیعیان ما دشمنی کند، با ما دشمنی کرده و هر کس با آنان مهربانی کند، با ما مهربانی کرده؛ چون آنان از ما هستند و از خمیره ما آفریده شده اند».

هر کس که آنها را دوست داشته باشد، از ما است و کسی که دشمن آنها باشد، از ما نیست.

شیعیان ما، نور خدا را می بینند و در رحمت خداوند غوطه ور و به سبب کرامت و احترامی که نزد خداوند دارند، رستگار و پیروز می شوند.

ص:14

اگر یکی از شیعیان ما بیمار شود، ما هم به خاطر بیماری او، بیمار و هرگاه اندوهگین گردد، ما هم ناراحت می شویم و با خوشحالی او، ما هم خوشحال می شویم. هیچ یک از آنان در شرق و غرب جهان از دید ما پنهان نیستند.

اگر یکی از آنان قرض دار شود، دادن قرض او بر ما لازم است و چون دارایی از او به جای بماند، برای وارثان او می باشد.

شیعیان ما کسانی هستند که نماز را بپا داشته و زکات مالشان را می دهند و حجّ به جا می آورند و روزه ماه رمضان را می گیرند و با خاندان پیغمبر خویش مهربان و دوست هستند و از دشمنانشان بیزاری می جویند. این چنین افرادی، با ایمان و با تقوا هستند که انکار آنها، انکار خداوند است و هر کس به آنها طعنه زند، به خدا طعنه زده؛ چون آنها به حقّ، بندگان خدا و به راستی، دوستان او می باشند.

به خدا قسم! فقط یکی از آنان می تواند که به اندازه نفرات دو قبیله ربیعه و مضّر را شفاعت کند و خداوند هم شفاعتشان را می پذیرد؛ به خاطر احترامی که در نزد خداوند دارند.

من قال «لا اله الا اللَّه» مخلصاً دخل الجنة واخلاصه بها أن یحجبه «لا اله الا اللَّه» عمّا حرّم اللَّه تعالی.(1)

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر کس «لا الهَ الاّ اللَّه» را خالصانه بگوید، وارد بهشت می شود و اخلاص «لا الهَ الاّ اللَّه» این است که او را از حرام منع کند.

هنگامی که دنیا را بر گردن های خود سوار کرده اید ولی مردمِ دیگری می آیند که آخرت را با خود آورده اند.

بدانید! من هیچ عذری بین خود و شما و نیز بین شما و خدای تعالی باقی نگذاشتم و راهنمائی خود را انجام دادم.

اعمال من، برای من و اعمال شما، برای شماست».

أمیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

«نتیجه همنشینی با بدان، بد گمانی نسبت به خوبان می شود و نتیجه همنشینی با نیکان، بدان را نیک می سازد. چنانکه همنشینی بد کاران با خوبان، آنها را جزء خوبان می کند.

هرگاه نتوانستید، دین کسی را بشناسید، به همنشینان او نگاه کنید؛ اگر متدین هستند، او هم بر دین خدا است و اگر دوستانش متدین نباشند، او هم بهره ای از دین نبرده است».

پیغمبر خداصلی الله علیه وآله فرمود:

«هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، با هیچ کافری برادری و با بدکاران همنشینی نمی کند و اگر با آنان برادری و همنشینی کرد، خود نیز کافر و بدکاره است».(1)

امام رضاعلیه السلام فرمود:

هر که با کسی که با ما قطع رابطه کرده، رابطه برقرار کند و یا با کسی که با ما رابطه برقرار کرده، قطع رابطه کند و یا کسی که به ما عیبی را نسبت می دهد، تعریف و تمجید کند و یا به دشمن ما احترام بگذارد، از ما نیست و ما هم از او نیستیم.

قال علیه السلام: فکیف یزعم هولاء أنّهم لنا شیعة.(1)

محمّد بن عجلان گفت: نزد امام صادق علیه السلام بودیم که مردی وارد شد و سلام کرد.

آن حضرت پرسید: «برادران دینی تو چگونه اند؟»

آن مرد از آنان تعریف و تمجید فراوانی نمود.

امام صادق علیه السلام به او فرمود: «رسیدگی ثروتمندانتان به مستمندان چگونه است؟»

عرض کرد: کم است.

امام صادق علیه السلام فرمود: «رسیدگی ثروتمندان به فقیران برچه پایه است؟»

گفت: اعمالی را به ما یادآور می شوید که پیش ما نیست!

حضرت فرمود: «پس آنها، چگونه گمان می کنندکه از شیعیان ما هستند؟!»

قال: بموالاة أعدائنا و معاداة أولیائنا، انّه اذا کان کذلک اختلط الحقّ بالباطل و اشتبه الأمر، فلم یعرف مؤمن من منافق.(1)

حسن بن خزّاز گفت: از امام رضاعلیه السلام شنیدم که فرمود:

«کسی هست که دوستی ما اهل بیت علیهم السلام را در دست دارد، ولی ضرر و زیان او بر شیعیان ما، از زیان دجّال بیشتر است».

عرض کردم: ای پسر پیامبر! چگونه می شود؟

فرمود: «به خاطر دوستی او با دشمنان ما و دشمنی با دوستان ما، هرگاه چنین شد، حق به باطل آمیخته و امر مشتبه می گردد و مؤمن از منافق شناخته نمی شود.

«کسی که کافری را دوست داشته باشد، بی شکّ با خدا دشمنی کرده و کسی که با کافری دشمنی کند بی شکّ خدا را دوست داشته است.

سپس فرمود:

دوستِ دشمن خدا، دشمن خدا می باشد».

أبغض محمّداً و آل محمّد ولکن الناصب من نصب لکم وهو یعلم أنّکم تتوالّونا و تتبرّءون من أعدائنا.

و قال علیه السلام: من أشبع عدوّاً لنا فقد قتل ولیاً لنا.(1)

معلّی بن خنیس گفت: شنیدم امام صادق علیه السلام فرمود:

«کسی که نسبت به ما ناصبی باشد، به او ناصبی نگویند؛ چون کسی را پیدا نمی کنی که بگوید من با محمّد و خاندانش دشمنی دارم. ولی ناصبی کسی است که نسبت به شما ناصبی است، در حالی که می داند، شما ما را دوست دارید و از دشمنانمان بیزاری می جویید.

سپس فرمود: کسی که دشمن ما را سیر کند، دوستی از دوستان ما را کشته است».

امام صادق علیه السلام فرمود:

«شیعیان علی علیه السلام کسانی هستند که از روزه داری و گرسنگی زیاد، اندامی لاغر و لبانی خشکیده دارند؛ مهربان و دانشمند و با گذشت می باشند. به زهد بسیار شناخته می شوند. پس با پرهیزگاری و تلاش، یاری رسان باشید».

ابن ابی المقدام از پدرش نقل کرده که امام باقرعلیه السلام فرمود:

«ای ابی المقدام! شیعیان علی علیه السلام از زیادی بندگی و عبادت در شب ها و روزه داری روزها، لاغر و رنجیده و لب چروکیده هستند. از زیادی ذکر خدا، لبانی خشکیده و از بسیار روزه گرفتن، لاغر اندام می باشند. رنگ صورتشان زرد و چهره ای درهم کشیده ودگرگون شده دارند. شب می شود، زمین را فرش خود می سازند و با چشمانی گریان و اشک آلود، پیشانی بر زمین می گذارند. نماز و دعای ایشان فراوان است، قرآن می خوانند در حالی که مردم خوشحال هستند، آنها اندوهگین می باشند».

من الصیام، ذبل الشفاه من الدعاء، علیهم غبرة الخاشعین.(1)

سِنْدی بن محمّد گفت: عدّه ای به دنبال امیرالمؤمنین علیه السلام به راه افتاده بودند، حضرت آنها را دید و فرمود: «شما کیستید؟»

گفتند: یا امیرالمؤمنین! ما شیعیان شماییم!

حضرت فرمود: «چرا آثار شیعیان خود را در شما نمی بینم!»

عرض کردند: آثار شیعیان شما چیست؟

فرمود: «به خاطر شب زنده داری، چهره ای زرد و به خاطر روزه داری زیاد، اندامی لاغر و از بسیار گفتن ذکر خدا، لبانی خشک و چروکیده دارند و بر آنان، گرد و غبار بیم و ترس از خدا نشسته است».

امام صادق علیه السلام فرمود:

«شیعیان جعفرعلیه السلام کسانی هستند که شکم و عورت خود را از حرام نگه می دارند و کوشش آنها در راه بندگی خدایشان زیاد است و به پاداش خداوند امید دارند و از شکنجه و عذاب او می ترسند، اگر چنین کسی را دیدید، بدانید که او شیعه جعفر بن محمّدعلیه السلام می باشد».

ایاه شیئاً، فاتقوا اللَّه و اعملوا لما عنداللَّه، لیس بین اللَّه و بین أحد قرابة أحبّ العباد الی اللَّه عزّوجلّ و أکرمهم علیه أتقاهم له و أعملهم بطاعته.

یا جابر! ما یتقرّب العبد الی اللَّه تبارک و تعالی الاّ بالطاعة، مامعنا براءة من النار و لا علی اللَّه لأحد منکم حجة، من کان للَّه مطیعاً فهو لنا ولی ومن کان للَّه عاصیاً فهو لنا عدوّ ولاتنال ولایتنا الا بالعمل و الورع».(1)

جابر جُعْفی گفت: امام باقرعلیه السلام فرمود:

«ای جابر! آیا کسی که فقط بگوید: اهل بیت علیهم السلام را دوست دارم، می تواند خود را از شیعیان مابپندارد؟ به خدا قسم! شیعیان ما کسانی هستند که از خدا می ترسند و فرمانبردار او می باشند.

آنها به وسیله تواضع، ترس از خدا، امانت داری، زیاد یاد کردن خداوند، روزه گرفتن، نماز خواندن، نیکی به پدر و مادر، رسیدگی به همسایگان فقیر، رسیدگی به مسکین، قرض داران و یتیمان، راستگویی، خواندن قرآن و جز از خیر در مورد مردم صحبت نکردن، شناخته می شوند و در میان قبیله خود امین اند».

جابر عرض کرد: ای پسر پیامبر! ما کسی را با این اوصاف نمی شناسیم!

حضرت فرمود: «ای جابر! از بحث خارج مشو. آیا برای انسان همین

ص:30

کافیست که بگوید: علی علیه السلام را دوست دارم و ولایت او را پذیرفتم؟!

اگر او بگوید که پیغمبر خداصلی الله علیه وآله را دوست دارم که از علی علیه السلام والامقام تر است، ولی از روش و اعمال و سیره او پیروی نکند، این دوستی، هیچ سودی برای او نخواهد داشت.

از خدا بترسید و برای رسیدن به ثواب الهی، اعمال نیک به جا آورید.

بین خدا و بین هیچ کسی رابطه خویشاوندی نیست. محبوب ترین و گرامی ترین بندگان در نزد خداوند، پرهیزگارترین و عمل کننده ترینشان به دستورات خداوند است.

ای جابر! بنده به خداوند جز به وسیله فرمانبرداری از خداوند، نزدیک نخواهد شد و تنهابا گفتن اینکه با ما هستید، از آتش رها نخواهید شد و بر خداوند دلیل و حجّتی ندارید. هرکس فرمانبردار خدا باشد، دوست ما می باشد و هرکس از خداوند نافرمانی کند، دشمن ما است و دوستی ما، جز با انجام عمل نیک و پرهیزگاری به دست نمی آید».

علی ابن فضّال عن ظریف بن ناصح رفعه الی محمّد بن علی علیه السلام قال:

«شیعتنا المتباذلون فی ولایتنا المتحابّون فی مودّتنا المتزاورون فی احیاء أمرنا الذین ان غضبوا لم یظلموا وان رضوا لم یسرفوا، برکة علی من جاوروا وسلم لمن خالطوا».(1)

امام باقرعلیه السلام فرمود:

«شیعیان علی علیه السلام کسانی هستند که در دوستی ما سر از پا نمی شناسند و از خود، بی خود هستند و در راه دوستی ما با یکدیگر دوستی می کنند.

برای زنده کردن امر ما، با یکدیگر ملاقات می کنند و اگر عصبانی شوند، به کسی ظلم نمی کنند و هرگاه خشنود و راضی گردند، سرکشی نمی کنند، برای همسایگان خود مایه برکت اند و با همنشینان خود مهربان هستند ومدارامی کنند.

بن أبی المقدام، عن أبیه، قال: قال لی أبوجعفرعلیه السلام:

«یا أبا المقدام انّما» شیعة علی علیه السلام الشاحبون الناحلون الذابلون، ذابلة شفاههم، خمیصة بطونهم، متغیرة ألوانهم.

امام باقرعلیه السلام فرمود:

«شیعیان علی علیه السلام لاغر، رنجیده و لب خشکیده اند و شکم هایی لاغر و رنگ هایی برگشته دارند».

امام باقرعلیه السلام فرمود:

«ای جابر! شیعه علی علیه السلام کسی است که صدایش از گوشش بالاتر نمی رود و فریاد نمی زند و به دیگران دشمنی و اذیت نمی رساند و از کسانی که پیرامون ما کوتاه آمده اند، تعریف و تمجید نمی کند و با دشمنانمان رابطه ای ندارد و همنشین کسی نمی شود که عیبی را به ما نسبت دهد. شیعه علی علیه السلام مانند سگ پارس نمی کند و پاچه کسی را نمی گیرد مانند کلاغ طمعکار نیست. از مردم چیزی نمی خواهد، حتی از گرسنگی بمیرد، زندگی ساده ای دارد، اگر در جایی حاضر شود، مردم او را نمی شناسند و اگر غائب باشد، کسی سراغ او را نمی گیرد، اگر بیمار شود، کسی احوال او را نمی پرسد و اگر بمیرد، کمتر کسی با خبر می شود. در قبرها، یکدیگر را ملاقات می کنند».

عرض کردم: این افراد را کجا ببینیم؟

فرمود: «گوشه و کنار زمین و بین بازارها و این فرمایش خداوند بزرگ است، آنجا که می فرماید:

«أَذِلَّة عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّة عَلَی الْکفِرِینَ»؛ «برای مؤمنان، فروتن و برای کافران، گردن فرازند.»»

ص:34

مجلس واحد حتی یعرف مذهبه؟

فقال علیه السلام: «ذلک لحلاوة الایمان فی صدورهم، من حلاوته یبدونه تبدّیاً».(1)

امام صادق علیه السلام فرمود: «روزی منصور دوانیقی در حیره (زمان ابی العباس برادرش) به من گفت: یا اباعبداللَّه! چطور است که شیعه شما در هر مجلسی که باشد، پنهانِ خود را آشکار می کند و مذهبش شناخته می شود؟

من به او گفتم: «این به خاطر شیرینی ایمانی است که در سینه های آنان وجود دارد و آن شیرینی پنهان، آشکار می شود».

بیشتری به جا می آورند و برخی دیگر، صدقه بیشتری می دهند و برخی دیگر، روزه بیشتری می گیرند، ولی برترین شما کسی است که، با معرفت تر باشد».

عبداللَّه بن خالد کنانی گفت: به محضر امام کاظم علیه السلام شرفیاب شدم در حالیکه ماهی ای در دست داشتم. فرمود: «آن را بینداز، من دوست ندارم که یک مرد با شرافت، چیز پستی در دستش باشد و با خود ببرد.

سپس فرمود: ای شیعیان علی! دشمنان شما زیادندشما گروهی هستید که مردم شما را دشمن خود می دانند، پس تا می توانید در مقابلشان زینت کنید و با جلال قدم زنید».

اینان از ما هستند و به سوی ما بر می گردند».

خدا، چشم هایشان کم سو و از ترس خدا گریان هستند؛ لب هایشان از زیادی روزه داری و ذکر خدا گفتن، خشک شده و بر آنها گَرد ترس و فروتنی نشسته است».

فرمود: «شیعیان ما کسانی هستند که صدایشان آهسته است و از گوششان بالاتر نمی رود و کینه آنها از دست هایشان به دیگران نمی رسد، کار خود را به دیگران محوّل نمی کنند، به جز برادران دینی از کسی دیگر چیزی نمی خواهند، اگر چه از گرسنگی بمیرند.

شیعیان ما مثل سگ پارس نمی کنند، پاچه دیگران را نمی گیرند و مانند کلاغ طمعکار نیستند.

شیعیان ما زندگی ساده ای دارند. آنها در دارایی شان برای دیگران حقّی معلوم کرده و می بخشند و با یکدیگر اُنس می گیرند.

هنگام مرگ ناله و بی تابی نمی کنند و در قبرهایشان یکدیگر را ملاقات می کنند».

عرض کردم: جانم به فدایت! چنین افرادی را در کجا پیدا کنم؟

فرمود: «در گوشه و کنار زمین و بین بازار، چنانکه خداوند فرمود:

«أَذِلَّة عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّة عَلَی الْکافِرِینَ»

فقال له: یا أمیرالمؤمنین صف لی المتّقین حتی کأنّی أنظر الیهم.

فتثاقل أمیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیه و علی أولاده المعصومین فی جوابه، ثم قال: «و یحک یا همام اتّق اللَّه و أحسن، فان اللَّه مع الذین اتّقوا و الذین هم محسنون فقال همام: یا أمیرالمؤمنین أسألک بالذی أکرمک وبما خصّک به و حباک و فضّلک بما أنا لک و أعطاک، لمّا وصفتهم لی».

فقام أمیرالمؤمنین - صلوات اللَّه و سلامه علیه - قائماً علی قدمیه، فحمداللَّه و أثنی علیه و صلّی علی النبی و آله و سلّم، ثم قال:

«أمّا بعد فان اللَّه عزّوجلّ خلق الخلق حیث خلقهم غنیاً عن طاعتهم، آمناً من معصیتهم، لأنّه لا تضرّه معصیة من عصاه منهم ولا تنفعه طاعة من أطاعه وقسّم بینهم معایشهم و وضعهم من الدّنیا مواضعهم وانّما أهبط اللَّه آدم و حواءعلیهما السلام من الجنّة عقوبة لما صنعا، حیث نهاهما فخالفاه وأمرهما فعصیاه.

فالمتّقون فیها أهل الفضائل، منطقهم الصواب وملبسهم الاقتصاد ومشیهم التواضع، خضعوا اللَّه عزّ و جلّ بالطاعة فبهتوا غاضّین أبصارهم عمّا حرّم اللَّه علیهم واقفین أسماعهم علی العلم النافع لهم، نزّلت أنفسهم منهم فی البلاء کاالذی نزّلت بهم فی الرخاء، رضی منهم عن اللَّه بالقضاء ولو لا الآجال الّتی کتب اللَّه علیهم لم تستقر أرواحهم فی أجسادهم طرفة عین شوقاً الی الثواب و خوفاً من العقاب، عظم الخالق فی أنفسهم وصغر ما دونه فی أعینهم.

ص:43

فهم و الجنة کمن قدرآها فهم فیها منعّمون وهم و النّار کمن قدرآها فهم فیها معذّبون، قلوبهم محزونة و شرورهم مأمونة وأجسادهم نحیفة وحوائجهم خفیفة وأنفسهم عفیفة ومونتهم من الدنیا عظیمة، صبروا أیاماً قلیلة قصاراً أعقبتهم راحة طویلة بتجارة مربحة یسّرها لهم رب کریم، أرادتهم الدنیا ولم یریدوها وطلبتهم فاعجزوها.

أما اللیل فصافّون أقدامهم، تالین لأجزاء القرآن یرتّلونه ترتیلا، یحزنون به أنفسهم ویستبشرون به و تهیج أحزانهم بکاء علی ذنوبهم و وجع کلوم جوانحهم واذا مروا بآیة فیها تخویف أصغوا الیها بمسامع قلوبهم و أبصارهم، فاقشعرّت منها جلودهم و وجلت منها قلوبهم وظنّوا أنّ صهیل جهنم و زفیرها و شهیقها فی اصول آذانهم وإذا مروا بآیة فیها تشویق رکنوا الیها طمعاً وتطلّعت أنفسهم الیها شوقاً، فظنّوا أنّها نصب أعینهم، جائین علی أو ساطهم یمجّدون جبّاراً عظیماً مفترشین جباههم و أکفّهم و أطراف أقدامهم و رکبهم، تجری دموعهم علی خدودهم یجأرون الی اللَّه فی فکاک رقابهم.

و أما النهار فحلماء علماء، بررة أتقیاء، قد براهم الخوف فهم أمثال القداح ینظر الیهم الناظر فیحسبهم مرضی و ما بالقوم من مرض، أو یقول: قد خولطوا! فقد خالط القوم أمر عظیم، اذا فکّروا فی عظمة اللَّه و شدّة سلطانه مع ما یخالطهم من ذکر الموت و أهوال القیامة فزّع ذلک قلوبهم وجاشت حلومهم و ذهلت قلوبهم و اذا استفاقوا بادروا الی اللَّه بالأعمال

ص:44

الزکیة، لا یرضون للَّه من أعمالهم بالقلیل و لا یستکثرون له الجزیل، فهم لأنفسهم متّهمون ومن أعمالهم مشفقون.

ان زکّی أحدهم خاف ممّا یقولون و قال: أنا أعلم بنفسی من غیری وربّی أعلم بنفسی منی، أللّهم لا تواخذنی بما یقولون و اجعلنی خیراً ممّا یظنّون و اغفرلی ما لا یعلمون، فانّک علاّم الغیوب و ستّار العیوب.

و من علامة أحدهم أنّک تری له قوّة فی دین و حزماً فی لین و ایماناً فی یقین و حرصاً علی العلم [وفهماً فی فقه و علماً فی حلم و کسباً فی رفق و شفقة فی نفقة و قصداً فی غناء و خشوعاً فی عبادة وتحمّلا فی فاقة وصبراً فی شدّة ورحمة للجهود و اعطاء فی حقّ ورفقاً فی کسب وطلباً للحلال ونشاطاً فی الهدی و تحرّجاً عن الطمع و برّاً فی استقامة واغماضاً عند شهوة. لا یغرّه ثناء من جهله و لا یدع احصاء ما قد عمله، مستبطا لنفسه فی العمل.

یعمل الأعمال الصالحة و هو علی وجل یمسی و همّه الشکر و یصبح و شغله الذکر، یبیت حذراً ویصبح فرحاً، حذراً لما حذر من الغفلة وفرحا لما أصاب من الفضل و الرحمة، ان استصعب علیه نفسه فیماتکره لم یعطها سؤلها فیما الیه ضرّه و فرحه فیما یخلد و یطول وقرّة عینه فیما لا یزول ورغبته فیما یبقی وزهادته فیما یفنی یمزج الحلم بالعلم ویمزج الحلم بالعلم و یمزج العلم بالعقل.

تراه بعیداً کسله، دائماً نشاطه، قریباً أمله، قلیلا زلله، متوقعاً أجله،

ص:45

خاشعاً قلبه ذاکراً ربّه، خائفاً ذنبه، قانعة نفسه، متغیباً جهله، سهلا أمره، حریزاً دینه میتة شهوته، کاظماً غیظه، صافیاً خلقه، آمناً منه جاره، ضعیفاً کبره، میتاً ضره کثیراً ذکره، محکماً أمره.

لا یحدّث بما یوتمن علیه الأصدقاء و لا یکتم شهادته للاعداء و لا یعمل شیئاً من الحقّ ریاء ولایترکه حیاء، الخیر منه مأمول والشرّ منه مأمون، ان کان فی الغافلین کتب من الذاکرین وان کان فی الذاکرین لم یکتب من الغافلین.

یعفو عمّن ظلمه ویعطی من حرمه ویصل من قطعه لایعزب حلمه ولایعجل فیما یریبه ویصفح عمّا قد تبین له، بعیداً جهله، لیساً قوله، غائباً مکره، قریباً معروفه، صادقاً قوله، حسناً فعله، مقبلا خیره، مدبراً شرّه.

فهو فی الهزاهز و قور وفی المکاره صبور وفی الرخاء شکور، لا یحیف علی من یبغض و لا یأثم علی من یحبّ لایدّعی ما لیس له و لا یجحد حقاً هو علیه، یعترف بالحقّ قبل أن یشهد علیه و لا یضیع ما استحفظ [و لا ینسی ما ذکّر] و لا ینابز بالألقاب و لا یبغی علی أحد ولا یهمّ بالحسد و لا یضّر بالجار و لا یشمت بالمصائب.

سریع الی الصلوات، مودّ للامانات، بطی ء عن المنکرات، یأمر بالمعروف و ینهی عن المنکر، لا یدخل فی الامور بجهل و لا یخرج من الحقّ بعجز، ان صمت لم یغمّه صمته و ان نطق لم یقل خطأ و ان ضحک لم یعد صوته سمعه.

قانعاً بالذی قدّر له و لا یجمع به الغیظ و لا یغلبه الهوی ولا یقهره الشحّ و لا یطمع فیما لیس له، یخالط الناس لیعلم و یصمت لیسلم ویسأل

ص:46

لیفهم [و یبحث لیعلم لا ینصت لیعجب به ولا یتکلّم لیفخر علی من سواه.

إن بغی علیه صبر، حتی یکون اللَّه هو الذی ینتقم له، نفسه منه فی عناء و الناس منه فی راحة، أتعب نفسه لآخرته وأراح الناس من شره.

بعده من تباعد عنه بغض و نزاهة ودنوّه من دنا منه لین و رحمة، فلیس تباعده بکبر و لا عظمة ولا دنوّه بخدیعة و لاخلابه.

بل یقتدی بمن کان قبله من أهل الخیر وهو امام لمن خلفه من أهل البرّ».

قال:فصعق همام صعقة کانت نفسه فیها، فقال أمیر المؤمنین علیه السلام:

«أما و اللَّه لقد کنت أخافها علیه. و أمر به فجهّز و صلّی علیه» و قال:

هکذا تصنع المواعظ البالغة بأهلها. فقال قائل: فما بالک أنت یا أمیرالمؤمنین؟

فقال علیه السلام: «ویلک انّ لکلّ أجلا لن یعدوه وسبباً لا یجاوزه، فمهلا لا تعد [لمثلها] فانّما نفث علی لسانک الشیطان».(1)

مردی از یاران امیرالمؤمنین علیه السلام به نام همام که مردی عابد بود، عرضه داشت:

ای امیرالمؤمنین! پرهیزگاران را طوری برایم توصیف کن که گویا آنها را می بینم.

امیرالمؤمنین علیه السلام درنگی کرد و فرمود: «ای همام! پرهیزگار و

ص:47

نیکوکار باش که خداوند با پرهیزگاران و نیکوکاران است».

همام عرض کرد: ای امیرالمؤمنین! تو را قسم می دهم به کسی که تو را بزرگ داشته و برگزیده و مورد مهر خود قرار داده و تو را بر دیگران فضیلت داده، آنان را برای من توصیف کن.

امیرالمؤمنین علیه السلام برخاست و حمد و سپاس خداوند را به جا آورد و بر پیامبر درود فرستاد و فرمود:

«خداوند عزوجل، آفریدگان را در حالی آفرید که از اطاعتشان بی نیاز و از نافرمانی آنان در امان بود؛ زیرا نافرمانی گناه کاران، به خدا ضرری نمی رساند و فرمانبرداری مؤمنان، برای او سودی ندارد.

روزی و وسایل زندگی بندگان را تقسیم کرد و هر کدام را در جای خودش قرار داد.

آدم و حوا را از بهشت به دنیا آورد، به خاطر عقوبت کارشان، در آن هنگام که آنان را از خوردن گندم بر حذر داشته بود، ولی آنها نافرمانی کردند.

پرهیزگاران دارای فضایلی هستند: راست می گویند و لباس معمولی می پوشند و متواضعانه رفتار می کنند.

بندگانی مطیع و فروتن برای خداوند هستند، از دنیا دل بریده و خود را برای آن دنیا آماده کرده اند، چشم های خود را بر روی حرام می پوشانند، گوش های خود را به علوم مفید سپرده اند، در سختی و

ص:48

گرفتاری، همانند دیگران در آسایش و خوشی هستند، به قضای الهی تن داده و به خواست خداوند خوشنودند، اگر مرگ در زمان خاصی برای آنان مقدّر شده بود، از ترس عذاب و شوق ثواب پروردگار، به اندازه یک چشم به هم زدن نیز، جانی در بدنشان نمی ماند.

خداوند در دل آنان بسیار بزرگ است و غیر خدا در مقابلشان کوچک به حساب می آید. اعتقادشان به بهشت طوری است که گویا آن را دیده و در آن ساکن بوده اند و اعتقاد آنها به دوزخ، طوری است که گویا آن را دیده و در عذابش گرفتارند.

دل هایشان اندوهگین است و همه از آزار آنها در امان هستند، از کوشش و تلاش زیاد، بدن هایی لاغر دارند و درخواست هایشان اندک، نفسشان عفیف، دامنشان پاک و رنج آنها در این دنیا زیاد است.

در روزگار کوتاه دنیا صبر می کنند تا به آسایش جاودانه آن دنیا دست یابند و این تجارت پُر سودی است که خداوند برای آنان مهّیا کرده است.

اعضای آنها خسته و کم رمق می گردد.

چون به آیات تهدید و عقاب می رسند، با جان دل، گوش می کنند، آن چنانکه گویی عذاب پروردگار را به چشم می بینند و پوست های آنها می لرزد و دل هایشان می تپد و می پندارند که فریاد دوزخیان در گوش آنها است.

و هنگامی که به آیات رحمت الهی می رسند، به وعده های آن دل سپرده و در آن طمع کرده و با اشتیاق به سوی آنها نگاه می کنند که گویا پاداشی را که در آن آیه وعده داده شده، در پیش چشمانشان آشکار است.

در برابر خداوند، برای رکوع، قدّشان را خم می کنند و برای سجود، پیشانی ها و کف ها و زانوها و اطراف قدم هاشان را بر روی زمین می گذارند و گریان هستند. برای در امان بودن از آتش جهنم و عذابش، به خدا پناه برده و از او یاری می خواهند.

و اما در روز، دانشمندان بردبار، نیکوکار و پرهیزگارند. از ترس از خدا اندامی لاغر دارند، مانند باریکی تیرها که تراشیده می شوند و هر کس آنها را ببیند، می پندارد که آنان بیمارند، در حالی که بیماری ندارند. دیگران آنها را دیوانه می پندارند، در حالی که امر بزرگی آنها را مبهوت کرده و بزرگی خدا، دل و جانشان را غرق در حیرت کرده است.

ص:50

هنگامی که پیرامون عظمت خداوند و سُتُرگی حکومتش فکر می کنند و سختی های روز قیامت در مقابل چشمانشان است، دل های آنان به خروش می آید و کاسه صبرشان لبریز می شود و عقل از سرشان می پرد.

هرگاه به هوش آیند، با انجام کارهای نیک به سوی خدا می شتابند و به عمل کم، راضی نمی شوند و کار بزرگ خود را زیاد و بزرگ نمی دانند و خود را متّهم می کنند و نسبت به اعمال خود در هراس اند.

اگر مردم آنها را به خاطر کارهای نیکشان بستایند، به خود نمی گیرند و می گویند: من از دیگران نسبت به خودم داناترم و خدای من از من به درون من آگاه تر است. خدایا! به خاطر سخن دیگران، بر من خرده مگیر و مرا بهتر از آنچه گمان می کنند، بگردان و گناهان مرا که به آن پی نبرده ام ببخش، بدرستی که تو دانای نهان و پوشاننده عیوب هستی.

از نشانه های آنها این است که در امور دینی نیرومند هستند و پشتکار دارند و در خوشخویی، دوراندیش هستند و در ایمان به درجه یقین می رسند و در طلب علم، حریص می گردند و با وجود زیرکی، نرم و با مردم آسان می گیرند.

در بخشش، دلسوز و در ثروتمندی، معتدل و در بندگی با خشوع و در تنگدستی، صبور و در سختی ها، بردبار هستند و نسبت به رنج

ص:51

دیدگان، دلسوز و در راه خدا، بخشنده اند و در کاسبی، آسانگیر و در به دست آوردن حلال، کوشا و در راه هدایت، با نشاط و از طمع دور هستند. هنگام توانایی داشتن، نیکوکارند و زمان چیرگی شهوت، از حرام دوری می کنند.

اگر کسی از او ندانسته تعریف کند، فریب نمی خورد و کارهای بد خود را می شمارد و خودش را در کوتاهی در انجام عمل صالح مقصر می داند، کارهای خوب را حرفه خود می کند، ولی باز هم هراسان است.

روز را به شب می رساند و تمام تلاشش به جا آوردن حمد و سپاس الهی است. صبح می کند در حالی که به ذکر خدا مشغول است. در خواب هم می ترسد، ولی صبح را با شادی آغاز می کند. شب، ترسان از غفلتی که از او سرزده و روز، خرسند و امیدوار به دریافت فضل و بخشش خداوند است.

اگر نفسش در بندگی و همراه او نباشد، او هم خواسته های او را بر آورده نمی کند. رضایت او در زندگانی جاویدان و ماندگار است و به آن امید دارد و به سرای جاودان تمایل دارد و از سرای فانی دوری می کند. دانش و صبر و خرد را به هم آمیخته است.

تنبلی در او راهی ندارد و نشاطش همیشگی است، آرزوهایش کوتاه و لغزش هایش کم است. مهیای سفر به سرای جاوید است،

ص:52

همیشه با دلی هراسان، خدا را می خواند و از گناهان خویش می ترسد. قانع است و جهل و نادانی در او پیدا نمی شود. در امور دنیای فانی، آسانگیر و در امور دنیای ماندگار، سختگیر است. شهوت او مُرده وخشم خود را فرو خورده است. اخلاقی نرم و پاک دارد و همسایه از او در امان و راحت است.

گردنکش نیست و آزاری به دیگران نمی رساند. خدا را زیاد یاد می کند و در امور دینی، استوار و پا برجا است.

هر رازی که دوستانش به او می گویند، به دیگران نمی گوید و گواهی خود را از دشمنان خویش هم دریغ نمی نماید.

در کار حق، ریا کار نیست و شرم و حیا، باعث ترک عمل خیر از طرف او نمی شود.

مردم به نیکی و بخشش او امید دارند و از بدی کردن او آسوده اند.

اگر با مردم غافل نشیند، نامش در گروه هوشیاران نوشته می شود و اگر همنشین آگاهان باشد، در زمره غافلان نیست.

اگر کسی بر او ستم کند، او را می بخشد و اگر او را از چیزی محروم نمایند، بخشش می کند و کسی که با او قطع رابطه کند، او رابطه برقرار می کند، همیشه صبور است و در کاری که دو دل باشد، عجله نمی کند.

از چیزهای بدی که مردم در مورد او پنداشته اند و بر آنها آگاه شده،

ص:53

می گذرد، جاهل نیست و گفتاری نرم دارد. مردم را فریب نمی دهد و همیشه به مردم نیکی می کند و در جلوی آنان است. راستگو و کارهایش، نیکو است، خیرش رو کرده و بدی اش پشت نموده است.

در فتنه ها و امتحانات با وَقار و آرام و در سختی ها و ناگواری ها صبور است و در زمان راحتی و آسایش سپاس گزار است.

بر دشمن خود ستم نمی کند و برای آنچه که دوست دارد، گناه نمی کند.

چیزی که برای او نیست، ادّعا نمی کند و حقّی که بر گردن دارد، انکار نمی کند و به حقّی که دیگران بر او دارند، اقرار می کند، بدون اینکه نیاز به شاهدی باشد. آن امانت را ضایع نمی سازد.

کسی را به نام زشت نمی خواند و به هیچ کس ظلم نمی کند، حسادت نمی کند و آزارش به همسایگان نمی رسد. بر گرفتاری ها و مشکلات و بلایای دیگران شادی نمی نماید. برای به جا آوردن نمازهای خود عجله می کند و ادا کننده امانت ها است، مرتکب منکری نمی شود و امر به معروف و نهی از منکر می کند.

با نادانی دست به کاری نمی زند و به خاطر جزو ناتوانی، از راه راست بیرون نمی رود.

اگر خموش باشد در خاموشی اندوهگین نیست و اگر سخن گوید، باطل نمی گوید و اگر بخندد، صدای خنده اش بلند نمی شود. به آنچه

ص:54

برایش می رسد، قانع است. در عصبانیت، افسار را به نفس سرکش نمی دهد و هوای نفس بر او چیره نمی شود. بخل، او را بنده خود نمی سازد و در آنچه مال او نیست، طمع نمی کند.

با مردم همنشینی می کند، برای آنکه به دانش خود اضافه کند، یا به دیگران بیاموزاند و خاموش می شود، تا از گناه آن سالم بماند.

پرسش او برای فهمیدن است، خاموشی او برای رضایت دیگران نیست، سخن گفتن او برای فَخر فروشی بر دیگران نیست.

اگر به او ستم کنند، صبر می کند تا خداوند انتقام او را بگیرد، او، از مردم در رنج و مردم از دست او، راحت اند.

نفس خود را برای مهّیا کردن توشه ای برای آن دنیا، به سختی می اندازد، مردم را از شر خویش راحت کرده است.

اگر از کسی دوری گزیند، برای تکبّر و خود بزرگ بینی نیست و به هر کس نزدیک شود، به خاطر مکر و نیرنگ نمی باشد. نه دوری او برای گردن فرازی و نه نزدیکی اش برای فریب دادن است، بلکه از خوبان قبل از خود پیروی می کند و او خود رهبر نیکوکاران بعد از خودش می باشد».

در این هنگام همام نعره ای زد و جان داد.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «به خدا سوگند! من از همین بی تابی و جان دادن او می ترسیدم. دستور داد که او را برای دفن آماده کنند و بر

ص:55

او نماز خواند و فرمود: پندهای رسا با اهلش چنین می کند».

عرض کردند: یا امیرالمؤمنین! چرا تو را گزندی نرسید؟

فرمود: «وای بر تو! برای هر کس مرگی است که ردّ نمی شود و سببی است که از آن نمی گذرد، خاموش باش و دیگر چنین سخنانی مگو که شیطان، آن را بر زبانت جاری کرده است».

عدوّهم، فیأتی عدوّهم الینا، فیقولون لنا: انّ قوماً یقولون و یروون کذا و کذا، فنقول: نحن نتبرأ ممّن یقول هذا، فتقع علیهم البراءة!؟».(1)

امام صادق علیه السلام فرمود:

«ای بندگان خدا! شما را به پرهیزگاری سفارش می کنم، مردم را بر شانه های خود سوار نکنید، که خوار و ذلیل خواهید شد. خداوند بزرگ در کتاب خود فرموده:

«قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْناً»؛ «با مردم، گفتار نیک بگوئید.»

بیماران را عیادت کنید، جنازه ها را تشییع نمایید و به نفع و بر علیه آنان شهادت دهید و در مساجد با آنان نماز بخوانید و حقوق مردم را بدهید. چقدر سنگین و سخت است که گروهی می پندارند، پیرو رهبرانند و فرامان هایشان را می پذیرند، در حالی که هرگاه به آنها دستور به نیکی و دوری از بدی داده می شود، نمی پذیرند و اسرار آنها را نزد دشمنانشان فاش می کنند و هرگاه دشمنان آنها پیش ما می آیند و می گویند: گروهی هستند که چنین و چنان می گویند ما خواهیم گفت: از آنان بیزاریم، بیزاری ما از آنها واجب می شود».

ص:58

ایشان فرمود: «شما را به پرهیزگاری، راستگویی، ادای امانت و رفتار نیک با همراهان خود، سلام کردن آشکار و بلند و سیر کردن مردمان گرسنه و بی بضاعت سفارش می کنم.

در مساجدشان نماز بخوانید و بیماران را احوالپرسی کنید و مردگان را تشییع نمائید.

پدرم می فرمود: شیعیان ما اهل بیت علیهم السلام خوبان جامعه خود هستند. اگر دانشمند یا موذن یا رهبر یا امانتدار و یا رازداری یافت شود، از آنان است.

اینچنین مردم را با ما مهربان کنید و ما را با آنها دشمن نکنید».

خمص البطون، ذبل الشفاه، قد هبجت العبادة وجوههم وأخلق سهر اللیالی و قطع الهواجر جثثهم، المسبّحون اذا سکت الناس والمصلّون اذا نام الناس والمحزونون اذا فرح الناس، یعرفون بالزهد، کلامهم الرحمة وتشاغلهم بالجنّة».(1)

امام صادق علیه السلام فرمود:

امام سجادعلیه السلام در خانه خود نشسته بود که عده ای درب خانه را کوبیدند.

به کنیزش فرمود: «ببین کیست؟»

عرض کردند: گروهی از شیعیان شما هستیم.

آن حضرت چنان با سرعت از جای برخاست که نزدیک بود، بر زمین بیفتد. چون درب را باز کرد و به آنها نگاه نمود، فرمود: «دروغ می گویند، آثار تشیع و بندگی و سجودشان کجا است؟

شیعیان ما به زیادی بندگی و ژولیدگی شان شناخته می شوند.

زیادی بندگی خداوند، بینی آنان را زخم کرده و پیشانی شان را پینه بسته و از روزه گرفتن بسیار و ایستادن در نماز و دوام اذکار، لاغر شده و دارای لبانی خشک گشته اند. بندگی خداوند چهره هایشان را درهم کشیده و بیداری شب، جوانی آنها را دگرگون نمود. و روزه بودن

ص:61

در روزهای گرم، بدن های آنها را آب کرده است.

هنگامی که مردم ساکت هستند، آنان تسبیح می گویند و هرگاه مردم در خوابند، آنان نماز می خوانند.

هرگاه مردم خوشحالند، آنان اندوهگین اند.

به زُهد و بی رغبتی به دنیا شناخته می شوند.

سخنانشان مایه رحمت و سرگرمی آنها در رسیدن به بهشت است».

4. حلال شمردن مُتعه 5. حرام شمردن مارماهی 6.مسح نکردن از روی کفش در هنگام وضو.

و قال علیه السلام: «انّ قوة المؤمن فی قلبه، ألا ترون أنّکم تجدونه ضعیف البدن نحیف الجسم وهو یقوم اللیل ویصوم النهار.

و قال علیه السلام: المؤمن فی دینه أشدّ من الجبال الراسیة وذلک لأنّ الجبل قد ینحت منه والمؤمن لا یقدر أحد أن ینحت من دینه شیئاً وذلک لضنّه بدینه وشحّه علیه».(1)

به امام صادق علیه السلام عرض شد: چرا مؤمن سخت و تند است؟

فرمود: «برای آنکه بلند مرتبگی و عزّت قرآن در دل او است و ایمان خالص در قلب او پنهان است و او خداوند متعال را می پرستد و اطاعت خدا و تصدیق پیامبرش را می نماید».

عرض شد: چرا مؤمن به چیزی بُخل می ورزد؟

فرمود: «برای آنکه روزیش را از راه حلال به دست می آورد و پیدا کردن مال حلال مشکل و سخت است و او دوست ندارد از مال حلال خود، دوری کند؛ برای آنکه می داند، پیدا کردن مال حلال، کاری بسیار دشوار است.

ولی هنگام سخاوت و بخشندگی، آن را می بخشد».

عرض شد: نشانه های مؤمن چیست؟

فرمود: «چهار چیز است: 1. خواب او همانند خواب غریق است.

ص:64

2. غذا خوردنش همانند غذا خوردن آدم بیمار می باشد. 3. گریه او همانند گریه مادر جوان مُرده است. 4.نشستن او مانند نشستن مرد هراسان است».

عرض شد: چرا مؤمن بیشتر زناشویی می کند؟

فرمود: «برای نگه داشتن خود از نزدیکی به حرام و همچنین برای آنکه شهوتش او را به این طرف و آن طرف نکشاند و هرگاه به حلالی دست یافت، به آن اکتفا می کند و به وسیله حلال، خود را از دیگران بی نیاز می سازد.

و سپس فرمود: در مؤمن سه خصلت است که فقط در مؤمن است:

1) دانش و معرفت نسبت به خدای عزّوجل.

2) دانش و معرفت نسبت به کسی که خدا، او را دوست دارد.

3) دانش و معرفت نسبت به کسی که خدا، با او دشمن است.

فرمود: قدرت مؤمن، در دل اوست. آیا نمی بینید که او بدنی لاغر و ناتوان دارد، ولی با این حال، شب ها را بیدار و روزها را روزه دار است.

فرمود: مؤمن در دین خود، از کوه های استوار، پا بر جاتر و محکم تر است، برای آنکه کوه ساییده می شود، ولی کسی توان آن را ندارد که چیزی از دین مؤمن کم کند و این برای بُخلی است که او نسبت به دین دارد، تا آن را از دست ندهد».

ص:65

«کسی که انجام عمل بد، او را ناراحت کند و انجام عمل نیک، او را خشنود بسازد، مؤمن است».

فرزندان ما و شیعیان ما پیدا نمی شود».

امام صادق علیه السلام فرمود:

«خداوند، مومنین را از یک ریشه آفرید. کسی نمی تواند در زمره آنان قرار گیرد و نیز کسی از آنان نمی تواند از گروهشان خارج شود.

مثل آنان مثل سر در بدن و یا انگشتان در دستان است، اگر کسی را دشمن اینها یافتید، به دو رویی آنان شهادت دهید».

امام صادق علیه السلام فرمود:

«خداوند، مؤمن را از بلاهای دنیای فانی نگه نمی دارد، ولی او را از کوری در آن دنیا نگه خواهد داشت».

امام صادق علیه السلام فرمود:

«سه چیز است که در هر کس باشد، رفتار ایمانی او کامل است: کسی که در مقابل ظلم، صبور باشد، خشم خود را فرو خورد و پاداش آن را از خداوند بخواهد و درگذرد. او از کسانی است که خداوند او را به بهشت برد و شفاعت او را به تعداد دو قبیله بزرگ ربیعه و مضر قبول کند».

قال علیه السلام: «قوّة فی دین وحزم فی لین و ایمان فی یقین وحرص فی فقه و نشاط فی هدی وبرّ فی استقامة و علم فی حلم وشکر فی رفق وسخاء فی حق وقصد فی غنی و تجمّل فی فاقة و عفو فی قدرة وطاعة فی نصیحة و ورع فی رغبة و حرص فی جهاد و صلاة فی شغل و صبر فی شدّة.

و فی الهزاهز وقور وفی المکاره صبور وفی الرخاء شکور ولا یغتاب و لایتکبّر ولا یبغی وإن بغی علیه صبر ولا یقطع الرحم ولیس بواهن و لا فظّ و لا غلیظ و لا یسبقه بصره ولا یفضحه بطنه ولا یغلبه فرجه ولا یحسد الناس ولا یقتّر و لا یبذّر ولایسرف.

ینصر المظلوم ویرحم المساکین، نفسه منه فی عناء والناس منه فی راحة لا یرغب فی عزّ الدنیا ولا یفزع من مهائل الناس.

للناس همّ قد أقبلوا علیه وله همّ قد شغله لا یری فی حلمه نقص و لا فی رأیه و هن و لا فی دینه ضیاع، یرشد من استشاره ویساعد من ساعده ویکیع عن الباطل والخناء و الجهل، فهذه صفة المؤمن».(1)

محمّد بن احمد از مردی نقل کرده که از امام صادق علیه السلام پیرامون صفات مؤمن پرسش نمود.

حضرت فرمود: «مؤمن این صفات را دارد: در دینداری، توانا و در دوراندیشی ملایم و نرم است. در ایمان به مرحله یقین رسیده، در

ص:72

فهمیدن معارف، حریص و در پیدا کردن راه راست، شاد و با نشاط، در استواری، نیکوکار و علم را با صبر آمیخته، در مدارا کردن با مردم، زیرک و ظریف و سخاوتش در راه حقّ، در ثروتمندی، میانه رو و در نیازمندی، با شکوه و آراسته است و در قدرت، از دشمنان می گذرد. در نصیحت مردم، به دنبال بندگی خدا است و در وابستگی به دنیا، پرهیزگار می باشد.

در تلاش در راه خدا، حریص و در گرفتاری ها و مشکلات، نمازش را می خواند. در سختی ها، صبور و در امتحانات روزگار و فتنه ها، آرام و بردبار و در فراخی و نعمت، شکرگزار است. پشت سر کسی حرف نمی زند و گردنکشی نمی کند و از خویشاوندان نمی بُرد. سُست، خشن و سنگدل نیست و نگاهش در کارهای حرام بر او سبقت نمی گیرد و شکمش، وی را رسوا نمی کند و شهوتش بر او مسلط نمی شود و بر مردمان حسادت نمی ورزد و در زندگانی سخت نمی گیرد و اسراف و تبذیر نمی کند. پشت و پناه ستمدیدگان و بر بیچارگان دلسوز است. نفس او از وی در رنج، مردم از او، در آسایش هستند.

به دنیا چندان دل نمی بندد و از تهدیدهای مردم، به ستوه نمی آید و نمی ترسد. مردم به دنبال هدفی هستند، ولی او به دنبال هدف دیگری است. صبر او، بی نقص است و در دین، سهل انگار نیست و کسی که با او مشورت کند راهنمایی اش می کند و کسی که به او کمک

ص:73

کند، عوضش را می دهدو از باطل و نادانی و هرزه گویی می ترسد. اینها نشانه های مرد مؤمن است».

أخاف اللَّه منه کلّ شی ء حتی هوامّ الأرض و سباعها وطیر السماء».(1)

امام صادق علیه السلام فرمود: «تمام چیزها در برابر مؤمن، فروتن و بیمناک هستند. سپس فرمود: اگر دل مؤمن از روی اخلاص در راه دوستی و بندگی خدا باشد، همه چیزها از او می ترسند، حتی شیر و جانوران درّنده و مرغان پرنده».

فرمود: «نه، ولی مؤمن، به هر طرف، که رو کند نورش را می بینند».

سپس فرمود: «برای هر مؤمن، پنج ساعت است که در آن ساعات، دیگران را شفاعت می کند».

امام صادق علیه السلام فرمود:

«کسی که در او بخل و حسد و ترس باشد، ایمان نیاورده است. مؤمن، ترسو، بخیل و طمعکار نیست».

سنّة من ربّه وسنّة من نبیه وسنّة من ولیه.

فالسنة من ربه کتمان سرّه، قال عزّوجلّ: «عالِمُ الْغَیبِ فَلاَ یظْهِرُ عَلی غَیبِهِ أَحَداً اِلاَّ مَنِ ارْتَضَی مِن رَّسُولٍ»(1)

و أما السنة من نبیه فمداراة الناس، فانّ اللَّه عزّوجلّ أمر نبیه بمداراة الناس فقال: «خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ».(2)

و أما السنة من ولیه فالصبر علی البأساء و الضّرّاء، فانّ اللَّه عزّوجلّ یقول: «وَالصّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ»(3)»(4)

امام رضاعلیه السلام فرمود: «اگر کسی این سه ویژگی را نداشته باشد، مؤمن نیست: 1. روشی از خداوند 2. سنتی از پیغمبر خداصلی الله علیه وآله 3. خصلتی از ولی خدا.

اما روشی از خدا، پوشاندن اسرار است. خداوند در قرآن می فرماید:

«عالِمُ الْغَیبِ فَلاَ یظْهِرُ عَلی غَیبِهِ أَحَداً اِلاَّ مَنِ ارْتَضَی مِن رَّسُولٍ» «او دانای غیب است و هیچ کس را بر اسرار غیبش آگاه نمی سازد، مگر رسولانی که آنان را برگزیده»

اما خصلتی از پیغمبر خدا که مدارا با مردم است و خداوند پیغمبر

ص:78

خود را به مدارا با مردم سفارش کرده و می فرماید: «خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ»، «گذشت را پیشه خود کن و به خوبی امر کن و از نادانان روی برگردان»

و اما خصلتی از ولی خدا که صبر در سختی ها و بلاها است و خدا می فرماید: «وَالصّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ»(1)، «استقامت کنندگان در پریشانی و رنجوری»».

وریقه مداده، فیثبتها علیه.(1)

از امام کاظم علیه السلام سوال شد: دو فرشته ای که بر انسان گمارده می شوند، آیا هنگامی که انسان می خواهد گناه یا ثواب کند، می دانند؟ فرمود: «آیا بوی بد و بوی خوب در نزد تو یکسان است؟»

عرض شد: نه.

فرمود: «هنگامی که انسان می خواهد کار خیر کند، از او بوی خوش بلند می شود و فرشته سمت راستی به دیگری می گوید: دست نگه دار که او می خواهد کار نیک انجام دهد. هنگامی که کار نیک را انجام داد، زبان او قلم و آب دهانش مرکّب خواهد شد و برایش ثبت خواهد نمود. ولی هنگامی که بخواهد کار بد انجام دهد، بوی بد از او برخواهد خاست و فرشته سمت چپی به دیگری خواهد گفت: صبر کن که او می خواهد کار بد انجام دهد و چون به جا آورد، زبان او قلم و آب دهانش مرکّب خواهد شد و گناهش را یادداشت خواهد کرد».

لمّا قدم أمیر المؤمنین علیه السلام البصرة بعد قتال أهل الجمل دعاه الأحنف بن قیس و اتّخذ له طعاماً، فبعث الیه صلوات اللَّه علیه و الی أصحابه، فأقبل ثمّ قال: یا أحنف ادع لی أصحابی.

فدخل علیه قوم متخشّعون کأنّهم شنان بوالی.

فقال الاحنف بن قیس: یا أمیر المؤمنین ما هذا الذی نزل بهم!؟ أ من قلّة الطعام؟ أو من هول الحرب؟

فقال صلوات اللَّه علیه: لا یا أحنف، انّ اللَّه سبحانه أحبّ أقواماً تنسّکوا له فی دار الدنیا تنسّک من هجم علی ما علم من قربهم من یوم القیامة من قبل أن یشاهدوها فحملوا أنفسهم علی مجهودها وکانوا اذا ذکروا صباح یوم العرض علی اللَّه سبحانه توهّموا خروج عنق یخرج من النار یحشر الخلائق الی ربّهم تبارک و تعالی وکتاب یبدو فیه علی رؤوس الأشهاد فضائح ذنوبهم، فکادت أنفسهم تسیل سیلاناً أو تطیر قلوبهم بأجنحة الخوف طیراناً وتفارقهم عقولهم اذا غلت بهم من أجل التجرّد الی اللَّه سبحانه غلیاناً.

فکانوا یحنّون حنین الواله فی دجی الظلم وکانوا یفجعون من خوف ما أوقفوا علیه أنفسهم فمضوا ذبل الأجسام، حزینة قلوبهم، کالحة وجوههم ذابلة شفاههم خامصة بطونهم، تراهم سکاری سمّار وحشة اللیل، تخشّعون کأنّهم شنان بوالی، قد أخلصوا للَّه أعمالهم سرّاً و علانیة، فلم تأمن من فزعه قلوبهم، بل کانوا کمن حرسوا قباب خراجهم.

ص:81

فلو رأیتهم فی لیلتهم وقد نامت العیون وهدأت الأصوات وسکنت الحرکات من الطیر فی رکور و قد منههم هول یوم القیامة والوعید [عن الرقاد] کما قال سبحانه: «أَفَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَی أَنْ یأْتِیهُمْ بَأْسُنَا بَیاتاً وَ هُمْ نَائِمُونَ»(1) فاستیقظوا الیها فزعین وقاموا الی صلاتهم معوّلین باکین تارة و أخری مسبّحین یبکون فی محاریبهم و یرنّون، یصطفون لیلة مظلمة بهماء یبکون.

فلو رأیتهم یا أحنف فی لیلتهم قیاماً علی أطرافهم، منحنیة ظهورهم یتلون أجزاء القرآن لصلاتهم، قد اشتدّت أعوالهم و نحیبهم و زفیرهم، اذا زفروا خلت النار قد أخذت منهم الی حلاقیمهم واذا أعولوا حسبت السلاسل قد صفّدت فی أعناقهم فلو رأیتهم فی نهارهم اذاً لرأیت قوماً «یمْشُونَ عَلی الْأَرْضِ هَوْناً(2) وَیقُولُون لِلنّاسِ حُسناً فَاذا خَاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قَالُوا سَلاَماً»(3)

«وَ اذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَاماً»(4) قد قیدوا أقدامهم من التهمات و أبکموا ألسنتهم أن یتکلّموا فی أعراض الناس وسجّموا أسماعهم أن یلجها خوض خائض و کحّلوا أبصارهم بغضّ النظر الی المعاصی و انتحوا دار السلام التی من دخلها کان آمناً من الریب و الأحزان.

ص:82

فلعلّک یا أحنف شغلک نظرک فی وجه واحدة تبدی الأسقام بغاضرة وجهها و دار قد اشغلت بنقش رواقها و ستور قد علّقتها والریح و الآجام موکّلة بثمرها ولیست دارک هذه دار البقاء فاحمتک الدار التی خلقها اللَّه سبحانه من لولوة بیضاء، فشقّق فیها أنهارها وغرس فیها أشجارها وظلل علیها بالنضج من ثمارها و کبسها بالعواتق من حورها، ثمّ أسکنها أولیاءه و أهل طاعته.

فلو رأیتهم یا أحنف و قد قدموا علی زیادات ربّهم سبحانه فاذا ضربت جنائبهم صوّتت رواحلهم بأصوات لم یسمع السامعون بأحسن منها وأظلّتهم غمامة فأمطرت علیهم المسک و الرادن و صهلت خیولها بین أغراس تلک الجنان و تخلّلت بهم نوقهم بین کثب الزعفران ویتطئ من تحت أقدامهم اللؤلؤ و المرجان واستقبلتهم قهارمتها بمنابر الریحان وهاجت لهم ریح من قبل العرش فنثرت علیهم الیاسمین و الأقحوان وذهبوا الی بابها فیفتح لهم الباب «رضوان» ثمّ یسجدون للَّه فی فناء الجنان.

فقال لهم الجبّار: ارفعوا رؤوسکم، فانّی قد رفعت عنکم مئونة العبادة و أسکنتکم جنّة الرضوان.

فان فاتک یا أحنف ما ذکرت لک فی صدر کلامی، لتترکنّ فی سرابیل القطران ولتطوفنّ بینها و بین حمیم آن ولتسقینّ شراباً حار الغلیان فی أنضاجه فکم یومئذ فی النار من صلب محطوم و وجه مهشوم ومشوّه

ص:83

مضروب علی الخرطوم، قد أکلت الجامعة کفّه والتحم الطوق بعنقه.

فلو رأیتهم یا أحنف ینحدرون فی أودیتها ویصعدون جبالها وقد البسوا المقطّعات من القطران واقرنوا مع فجّارها و شیاطینها فاذا استغاثوا بأسوأ أخذ من حریق شدّت علیهم عقاربها و حیاتها ولو رأیت منادیاً ینادی و هو یقول:

یا أهل الجنة و نعیمها ویا أهل حلیها و حللها خلود فلاموت. فعندها ینقطع رجاوهم وتغلق الأبواب وتنقطع بهم الأسباب فکم یومئذ من شیخ ینادی: و اشیبتاه! و کم من شباب ینادی: و اشباباه! و کم من امرأة تنادی: و افضیحتاه! هتکت عنهم الستور، فکم یومئذ من مغموس، بین أطباقها محبوس، یا لک غمسة ألبستک بعد لباس الکتّان والماء المبرّد علی الجدران وأکل الطعام ألواناً بعد ألوان لباساً لم یدع لک شعراً ناعماً کنت مطعمه الاّ بیضه ولا عیناً کنت تبصر بها الی حبیب الا فقأها، هذا ما أعدّ اللَّه للمجرمین و ذلک ما أعدّ اللَّه للمتّقین.(1)

محمّد بن حنفیه گفت: بعد از جنگ جمل، هنگامی که امیرالمؤمنین علیه السلام به بصره رفت، احنف بن قیس غذایی درست کرد و امیرالمؤمنین علیه السلام و یارانش را دعوت کرد. حضرت پذیرفت و به احنف فرمود: «یاران مرا بخوان».

ص:84

عده ای خاشع وارد شدند که بدنهایشان مانند مشک های خالی و کهنه و پوستشان خشک و پژمرده شده بود. احنف عرض کرد: یا امیرالمؤمنین علیه السلام! چرا اینها اینطورند، آیا از کمبود مواد غذایی یا از ترس جنگ، چنین حالی به آنها دست داده است؟

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «ای احنف! خداوند، کسانی که از ترس غافلگیر شدن و رسیدن روز قیامت، از دنیا دوری کرده و مشغول بندگی خداوند شده اند را دوست دارد، آنها در این دنیا، قیامت را قبل از اینکه برسد، با چشم یقین دیده اند و جان خود را به تلاش و کوشش واداشته اند.

هنگامی که بامداد روز قیامت را به یاد می آورند، در ذهن خود خلایقی را مجسم می کنند که از آتش خارج می شوند و به نزد خداوند می روند و کارنامه آنان آشکارا، گشوده می شود و گناهانشان رسوایی به بار می آورد، نفس هایشان از رنج کشیدن زیاد، همانند سیلاب روان می شوند و یا اینکه دل های آنان با بال های ترس پرواز کرده و عقل از سر آنها می پرد و از ترس تنها بودن با خدا، به جوش آمده و همانند ناله کردن گمگشته ای در تاریکی که به شدت ناله می کنند و از ترس آنچه که در انتظار آنهاست و نسبت به آن آگاهی دارند، داغدارند.

بدن هایی لاغر، دل هایی محزون، چهره هایی دگرگون، لب هایی خشکیده و شکم هایی خالی دارند. آنان را مدهوش از سرگذشت

ص:85

شب می بینی که مانند مشک های کهنه، پوست آنها از ترس خداوند چروکیده و کارهای خود را در پنهان و آشکار برای خدا خالص کرده اند. دلهای آنها از ترس، در امان نیست؛ بلکه مانندکسانی هستندکه زخم دارند.

اگر آنها را در شب ببینی، هنگامی که چشمان مردم به خواب فرو رفته و صدایشان خاموش است و از جنب و جوش افتاده و مانند مرغان در آشیانه آرمیده اند، آنان از ترس روز قیامت و عذاب خداوند، خواب را از خود دور کرده اند؛ همان گونه که خداوند فرمود: «أَفَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَی أَنْ یأْتِیهُمْ بَأْسُنَا بَیاتاً وَ هُمْ نَائِمُونَ»،(1) «آیا، مردمان شهرها که خشم ما شبانه در حالی که خوابیده اند آنان را فرا گیرد، ایمن شده اند؟»

بیدار می مانند و ناله می کنند و برای خواندن نماز و عرض نیاز به درگاه خداوند به پا می ایستند، گاهی گریه می کنند و گاهی تسبیح می گویند و در جا نماز خود با صدایی محزون، گریه می کنند و شبهای تار را انتخاب می کنند که در آن ناله کنند.

ای احنف! اگر آنها را در شب ببینی ایستاده اند و پشت هایشان خمیده و در نماز، قرآن می خوانند و ناله می کنند و هر گاه خروش

ص:86

برآورند، مانند کسانی هستند که آتش دوزخ گلویشان را در خود فرو برده و هنگامی که شیون می کنند، می پندارند که زنجیرها در گردن های آنها به صدا درآمده است.

اگر آنان را در روز ببینی، چنان خواهند بود که مصداق این آیات شریفه قرآن هستند: «یمْشُونَ عَلی الْأَرْضِ هَوْناً»(1)، «فروتنی بر روی زمین راه می روند» و «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسناً»،(2) «و با مردمان به نیکویی سخن بگویید»

«وَ اذَا خَاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قَالُوا سَلاَماً»،(3) «هر گاه جاهلان با آنان سخن می گویند آنها سلام دهند.»

«وَ اِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَاماً»، «هر گاه به کارهای لغو برخورد کنند، با بزرگواری از آن بگذرند» به جاهایی نمی روند که بر آنها تهمت زنند و زبانشان از گفتن عیوب مردم، لال و گوش آنها از شنیدن هرزه گویی ها و حرف های باطل، ناشنوا شده است، چشم های خود را با سرمه پاک دامنی، سرمه کشیده و از حرام خدا دور نگاه داشته اند و می خواهند به دارالسلام بهشت وارد شوند، جایی که هرکس وارد آن شود از شک و اندوه ایمن خواهد شد.

و شاید ای احنف! اگر چشمت را به خوبی بر چهره یکی از آنان

ص:87

بدوزی، در عین نورانیت، دردی آشکارا در عمق آن خواهی دید.

خانه ای که تو را مشغول کرده، با صورتگری سقف هایش و پرده هایی که بر آن آویخته، عوامل مخرّب بر آن موکّل اند و نابودش می نمایند، این خانه ماندگار نیست و تو را از رسیدن به خانه ای منع کرده، که خدای تو آن را از لولؤ سفید ساخته و نهرهای فراوان در آن جاری است و درختان زیاد در آن رویانده و میوه های رسیده آن، سایه بر زمین انداخته و حوریان باکره را در آن خانه به خدمت گمارده و دوستان و بندگان خود را در آن جای داده است.

و ای احنف! اگر آنها را ببینی، در می یابی که به نعمت و فضل بیشتری از طرف خداوند بهره مند شده اند و اسب های آنها به صدایی آواز می کند که گوش ها، چنین نوایی را نشنیده و ابرهایی بر آنها سایه افکنده و بر آنها زعفران و مشک فرو ریزد، اسب ها در باغهای بهشت شیهه می کشند و ناقه های آنها بین توده های زعفران برای خود راه باز می کنند و بر روی لولو و مرجان راه می روند و خازنان بهشت با میوه و سبزی از آنان استقبال می کنند و نسیمی ملایم از سمت عرش خداوند بر آنها می وزد و یاسمین و بابونه بر آنها می افشاند، سپس به سوی در آن می روند و دربان، در را به روی آنها باز می کند و در درگاه بهشت، نخست در مقابل خالق یکتا به خاک می افتدند و خداوند به آنان می فرماید: سرهایتان را بالا بیاورید که من سختی بندگی را از شما

ص:88

برداشتم و در بهشت جایتان دادم.

ای احنف! اگر آنچه را که در اوّل سخنانم گفتم، از دست بدهی، از قطران و در میان روغن سیاه و بدبو و لزج و آب گرم جوشان خواهی بود و شراب جوش آمده خواهی نوشید و در آن روز چقدر در آتش، گوشت های بریان و صورت های شکسته و زشت و بینی مالیده شده خواهی دید، طوق های آتشین دست آنها را خورده و گردنبندی از آتش به گردن هایشان چسبیده است.

ای احنف! اگر نظاره کنی، خواهی دید که چگونه در درّه های دوزخ سرازیر و یا از بلندی های آن بالا می روند و لباس هایی پاره از آتش قطران پوشیده اند و با بدکاران همنشین شده اند که اگر کمک بخواهند، آتش آنها را فرو خواهد گرفت و مارها و عقرب ها فراوان تر خواهد شد.

اگر نظاره کنی، خواهی دید که کسی می گوید: ای اهل بهشت! در نعمت ها و زیورهایشان جاویدان باشید که مرگی در پی ندارد. در این هنگام جهنمیان، ناامید می شوند و دربهای آرزو را بر روی خود بسته می بینند و وسیله رستگاری را مفقود می یابند.

در آن روز چقدر از پیران که فریاد می زنند: وای بر پیری ما، چقدر از جوانان که فریاد می زنند: وای بر جوانی ما و چقدر زنانی که فریاد می زنند: وای بر رسوایی ما و چه بسیار گناه کارانی که بین طبقات دوزخ زندانی هستند.

ص:89

وای بر تو! که بعد از لباس های کتان دنیوی و دیوارهای خنک شده با آب سرد و طعام های گوناگون، گناهان، چه لباسی به تو می پوشانند، لباسی که به اندازه یک سر مویی برای تو راحت نیست. در دنیا بهترین غذاها و تخم ماکیان را می خورند و دیگر چشمی نمانده که به معشوق خویش بنگرد، مگر آنکه کور گشته و از جای خود درآمده است.

اینها چیزهایی است که خداوند برای گناه کاران مهیا کرده و آنها چیزهایی است که پروردگار توانا برای متقیان فراهم کرده است».

خدا چه کسانی هستند؟

فرمود: کسانی هستند که اگر کار نیکی کنند، خوشحال می شوند و هنگامی که بدی می کنند، از خداوند طلب آمرزش می نمایند و وقتی چیزی به آنها داده می شود، تشکر کرده، اگر به بلایی گرفتار شوند، صبر می کنند و در هنگام عصبانیت، از خطای دیگران در می گذرند».

فأشار له رسول اللَّه صلی الله علیه وآله الی علی علیه السلام فقال: «أتری هذا؟ فقال: بلی.

فقال صلی الله علیه وآله: ولی هذا ولی اللَّه فواله وعدوّ هذا، عدوّ اللَّه فعاده و وال ولی هذا و لو أنّه قاتل أبیک و ولدک وعاد عدوّ هذا و لو أنّه أبوک و ولدک».(1)

روزی پیغمبر خداصلی الله علیه وآله به یکی از یارانش فرمود: ای بنده خدا! برای خدا دوست داشته باش و برای خدا دشمنی کن و دوستی خداوند را جز به این وسیله، به دست نمی آوری و انسان مزه ایمان را نمی چشد، حتی اگر همیشه در نماز و روزه باشد مگر آنکه این طور که گفتم، باشد.

امروزه دوستی شما با هم بیشتر برای دنیا است، برای دنیا با هم دوست یا دشمن می شوید و این کار، شما را از خدای بی نیاز نمی کند».

گفته شد: چگونه بدانم که دوستی و دشمنی ام برای خدا است و چه کسی دوست خدا است، تا با او دوستی کنم و چه کسی دشمن خدا است، تا با او دشمنی کنم؟

پیغمبر خداصلی الله علیه وآله اشاره کرد و فرمود: «آیا این مرد را می بینی؟»

عرض کرد: بلی.

فرمود: «دوست این مرد، دوست خدا است، پس او را دوست داشته باش و دشمن او، دشمن خداوند است، پس با او دشمن باش و دوست این شخص، حتی اگر پدر و پسرت را کشته باشد، دوست داشته باش و با

ص:92

دشمن این مرد، حتی اگر پدر و پسرت باشند دشمن باش».

ألا هکذا فکونوا.(1)

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

«افراد متدّین نشانه هایی دارند که به وسیله آن شناخته می شوند:

1. راستگویی 2. امانتداری 3. وفای به عهد و پیمان 4.صله رحم 5. دلسوز و مهربان بر ضعیفان و زیر دستان 6.با زنان زیاد نمی آمیزد 7. بخشنده 8. خوش اخلاق 9. صاحب مشربی وسیع 10. پیرو دانش هستند و اینها چیزهایی است که انسان را به خدا نزدیک می کند، خوشا به حال آنها و سرانجام خوبشان.

طوبی درختی است در بهشت، که ریشه و تنه آن در خانه پیغمبرصلی الله علیه وآله است و هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه در خانه او شاخه ای از آن درخت می باشد و هرگاه به چیزی تمایل پیدا کند، شاخه طوبی برایش آماده می کند و اگر سواری با سرعت، صد سال بتازد، از زیر آن خارج نمی شود و اگر از پایین آن کلاغی بپرد، به بالای آن نمی رسد، مگر اینکه با بالی شکسته خواهد افتاد. در این امر رغبت کنید.

مؤمن نفسش از او در عذاب و مردم از او در آسایش هستند، هنگامی که شب می رسد، پیشانی خود را بر خاک می ساید و با بهترین اعضای خود، نماز می خواند و با کسی که او را آفریده، راز و نیاز

ص:94

می نماید و از او می خواهد که او را از آتش دوزخ رهایی دهد. ای مردم! چنین که گفتم باشید».

1. یقین 2. قناعت 3. صبر 4. شکر 5. حلم 6. حسن خلق 7.سخاوت 8. غیرت 9. شجاعت 10. مروّت»

شریعة بعدها الی یوم القیامة.

و أقول: انّ الامام و الخلیفة و ولی الأمر بعده أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام ثمّ الحسن، ثمّ الحسین، ثمّ علی بن حسین، ثمّ محمّد بن علی ثم جعفر بن محمّد ثم موسی بن جعفر ثم علی بن موسی ثم محمّد بن علی ثمّ أنت یا مولای.

فقال علیه السلام: و من بعدی الحسن ابنی، فکیف للناس بالخلف من بعده؟

قال: فقلت: و کیف ذلک یا مولای؟

قال علیه السلام: «لأنّه لا یری شخصه و لا یحلّ ذکره باسمه، حتّی یخرج فیملا الأرض قسطاً و عدلا کما ملئت ظلماً و جوراً».

قال: فقلت: أقررت وأقول: انّ ولیهم ولی اللَّه وعدوّهم عدوّ اللَّه وطاعتهم طاعة اللَّه ومعصیتهم معصیة اللَّه.

و أقول: انّ المعراج حقّ و المساءلة فی القبر حقّ وانّ الجنّة حقّ والنار حقّ والصراط حقّ و المیزان حقّ وانّ الساعة آتیة لاریب فیها وانّ اللَّه یبعث من فی القبور.

و أقول: انّ الفرائض الواجبة بعد الولایة: الصلاة و الزکاة و الصوم و الحجّ و الجهاد و الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر وحقوق الوالدین.

فقلت هذا دینی و مذهبی و عقیدتی و یقینی قد أخبرتک.

فقال علی بن محمّدعلیه السلام: «یا أباالقاسم هذا - و اللَّه - دین اللَّه الذی ارتضاه

ص:97

لعباده اثبت علیه، اثبتک اللَّه بالقول الثابت فی الحیاة الدنیا و فی الآخرة».(1)

عبدالعظیم حسنی علیه السلام فرمود: «نزد امام هادی علیه السلام رفتم، چون مرا دید، فرمود: ای اباالقاسم! خوش آمدی که تو حقیقتاً دوست ما هستی».

عرض کردم: ای پسر پیغمبر! من می خواهم دین خود را بر شما عرضه بدارم که اگر مورد رضایتتان هست، بر آن ثابت بمانم تا خدای عزّوجل را ملاقات کنم.

امام علیه السلام فرمود: «ای اباالقاسم! بفرما».

عرض کردم: من می گویم خداوند یکتاست و مانند ندارد، از تعطیل و تشبیه به دور است، جسم و صورت و عرض و جوهر نیست؛ بلکه او خالق اجسام است و صورت آفرین چهره هاست و آفریدگار اعراض و جوهرها و پروردگار تمام چیزهاست و صاحب و پدید آورنده و حادث کننده آن است و او حکیمی است که کار بدی نمی کند و کار واجبی را فرو گذار نمی نماید.

و محمّدصلی الله علیه وآله بنده او و خاتم پیامبران است و تا روز قیامت، پیامبر دیگری از او نخواهد آمد و دین او، آخرین دین است.

رهبر مردم و جانشین و صاحب امر پس از پیامبرصلی الله علیه وآله، امیرالمؤمنین علی علیه السلام است و پس از او حسن و سپس حسین و بعد از او علی بن

ص:98

حسین و بعد از او محمّد بن علی و بعد از او جعفر بن محمّد و بعد از او موسی بن جعفر و بعد از او علی بن موسی و بعد از او محمّد بن علی علیهم السلام و بعد از او شمایید؛ ای آقای من!

امام علیه السلام فرمود: «بعد از من پسرم حسن است و مردم با جانشین پس از او چه می کنند؟»

عرض کردم: ای آقای من! مگر چگونه می شود؟

فرمود: «او دیده نمی شود و حلال نیست که نامش را ببرند، تا اینکه ظهور کند و زمین را پر از عدل و داد کند، همانطور که از ستم و ظلم پر شده باشد».

عرض کردم: اقرار کردم و می گویم که دوستان ایشان، دوستان خدا و دشمنانشان، دشمنان خدایند و فرمانبری از آنان، فرمانبری از خدا و نافرمانی از آنها، نافرمانی از خداست.

شهادت می دهم پیرامون اعتقاد به معراج، سوال قبر، بهشت، دوزخ، پُل صراط و میزان که حقّ هستند و روز قیامت بدون شکّ خواهد آمد و خداوند کسی را که در قبر باشد، برمی انگیزند.

می گویم که واجبات بعد از ولایت، نماز، زکات، حج، جهاد در راه خدا، امر به معروف، نهی از منکر و حقوق والدین هستند.

عرض کردم: این مذهب و دین و عقیده من است که شما را از آن آگاه ساختم.

ص:99

امام هادی علیه السلام فرمود: «ای اباالقاسم! به خدا قسم که این دین خداست که برای بندگان خود پسندیده است. پس بر آن استوار و ثابت قدم باش و خداوند هم شما را در دنیا و آخرت بر این عقیده استوار و ثابت قدم بدارد».

فضال عن أبیه، عن أبی الحسن علی بن موسی الرضاعلیهم السلام أنّه قال:

«من کذّب بالمعراج فقد کذّب رسول اللَّه صلی الله علیه وآله».

امام رضاعلیه السلام فرمود: «هر کس معراج پیامبرصلی الله علیه وآله را دروغ بداند، به رسول خداصلی الله علیه وآله دروغ بسته است».

امام رضاعلیه السلام فرمود:

«کسی که اقرار کند به یکتایی خدا و اینکه خداوند، همتایی ندارد و از صفاتی که شایسته او نیست، او را پاک و منزه بداند، اقرار کند که خداوند دارای حول، قوه، اراده و مشیت است و خلق و امر دارد و صاحب قضا و قدر است و اینکه کارهای بندگان خدا، مخلوق خداست به خلق تقدیری نه تکوینی.

و شهادت دهد که محمّدصلی الله علیه وآله پیغمبر خدا است و امیرالمؤمنین علی علیه السلام و ائمه بعد از او، حجّت های خداوند هستند و دوستان آنها را دوست بدارد و از گناهان بزرگ دوری کند و به مسئله رجعت اعتراف نماید و دو متعه: حج و زنان را بپذیرد ومعراج و سوال قبر و حوض کوثر و شفاعت را قبول داشته باشد و قبول کند که بهشت و جهنم هم اکنون وجود دارند و پُل صراط، ترازو، برانگیختن از قبرها، دوباره زنده گشتن، حساب و جزا حق است، چنین شخصی مؤمن حقیقی است و از شیعیان اهل بیت علیهم السلام است».

ص:102