ص:2

ص:3

سرشناسه : حیدری عزیزالله - 1337

عنوان و نام پدیدآور : مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تجسم امید و نجات عزیزالله حیدری شاهرودی

مشخصات نشر : قم مسجد مقدس صاحب الزمان 1380.

مشخصات ظاهری : ص 290

شابک : 964-6705-57-x9000ریال ؛ 964-6705-57-x9000ریال ؛ 964-6705-57-x9000ریال ؛ 964-6705-57-x9000ریال ؛ 964-6705-57-x9000ریال ؛ 964-6705-57-x9000ریال

وضعیت فهرست نویسی : فهرست نویسی قبلی

یادداشت : فهرست نویسی براساس اطلاعات فیپا.

یادداشت : چاپ دوم پائیز 1381؛ 10000 ریال

یادداشت : چاپ سوم بهار1382؛ 10000 ریال

یادداشت : کتابنامه ص [284] - 290

موضوع : مهدویت -- انتظار

موضوع : محمدبن حسن امام دوازدهم عج ، 255ق - -- غیبت

شناسه افزوده : مسجد جمکران

رده بندی کنگره : BP224/4/ح 86م 9

رده بندی دیویی : 297/462

شماره کتابشناسی ملی : م 80-3980

ص:4

تصویر

6.jpg

ص:6

تصویر

7.jpg

ص:7

تصویر

8.jpg

ص:8

تصویر

9.jpg

ص:9

تصویر

010.jpg

ص:10

تصویر

11.jpg

ص:11

تصویر

12.jpg

ص:12

ظلم و تجاوز و تاریکی ها به سوی نور و آسایش و قسط که توسط محقق گرامی جناب حجة الاسلام و المسلمین عزیز اللَّه حیدری نگارش یافته و واحد تحقیقات مسجد مقدّس جمکران عهده دار تصحیح و ویرایش آن بوده است.

بدان امید که این تلاش مختصر در راستای آشنایی بیشتر منتظران حضرت ولی عصرعلیه السلام با فرهنگ مهدویت قرار گرفته و رضایت و الطاف خاصه حضرتش را شامل حالمان گرداند.

ما را به جز تو در همه عالم عزیز نیست

گر رد کنی بضاعت مزجاة ور قبول

واحد تحقیقات مسجد مقدّس جمکران

زمستان 1379

ص:14

ص:16

تو سرمه حقیقتی

به روی پلک چشم من،

تو چشمه سار زندگی

میان شوره زار مرگ،

ببین دست های زندگی، کشیده شکل مرگ را،

ببین، شکل زندگی چگونه مسخ می شود،

در این فضای مرگبار

در این فضای تنگ و تار . . .

که انتظار می کشد، طلوع یک ستاره را . . .(1)

ص:17

ص:18

اُمیدی که ما از آن گفتگو می کنیم و در کلام پیامبر خداصلی الله علیه وآله وسلم به آن اشاره شده، امیدی منفعل نیست که عقب نشینی کند، راکد باشد و سکوت را توصیه نماید.

در این نگاه، «امید» به بهترین بسته می شود و برای بدترین شکل مشکل، راهی تدارک دیده می شود. اینجا سرمایه اُمید به شناختی پیوند می خورد که نور و تلاش می آفریند. این شکل از اُمیدواری نتیجه آن اعتقاد است، نه آن گونه که گفته اند: «کسی که به اُمید زنده است، از گرسنگی می میرد».(1)

امیدی که از آن سخن به میان خواهد آمد، عشق را برمی انگیزد و عاشق، بی تردید به عشق خویش عمل می کند. گرچه ممکن است عالِم به علم خود عمل نکند.

دنیاپرستان عمل می کنند. هرگاه چیزی از دنیا به او برسد، سیر نشود و اگر نرسد، قناعت نکند.

از شُکر آنچه به او داده شده عاجز است، ولی باز هم فزونی می طلبد. دیگران را از کار بد نهی می کند، اما خودش از کار بد باز نمی ایستد. دیگران را به چیزی امر می کند که خودش انجام نمی دهد. نیکان را دوست می دارد، امّا عمل آنها را انجام نمی دهد. گنهکاران را دشمن می دارد، امّا خودش یکی از آنهاست.

به خاطر زیادی گناهانش از مرگ بیزار است، اما بر همان گناهان پایدار است. اگر بیمار شود، پشیمان می گردد و اگر تندرست گردد، احساس امنیّت می کند و به لهو می پردازد. به هنگام سلامت مغرور است و به هنگام گرفتاری ناامید.

اگر بلایی به او برسد، خدا را به زاری می خواند و اگر به آسایشی رسد همچون مغروران از خدا روی برمی گرداند. نفس او با گمان، بر او غلبه می کند، امّا در موضوعات یقینی، مغلوب نفس می شود. برای دیگران به کمترین گناهی می ترسد، ولی برای خودش، بیش از آنچه عمل کرده امیدوار است.

اگر بی نیاز شود، مغرور و مفتون می گردد، و اگر فقیر شود، نا اُمید و سست می گردد. در عمل کوتاهی می کند و در خواهش و خواستن مبالغه. هرگاه شهوتی بر او عارض شود،

ص:21

گناه را جلو می اندازد و توبه را تأخیر! و اگر محنتی به او رسد، صبر و شکیبایی را به کلّی از دست می دهد. عبرت آموختن را توصیف می کند، ولی خود عبرت نمی گیرد. سخن بسیار می گوید، امّا عمل نمی کند».(1)

شخصی به امام صادق علیه السلام گفت: «گروهی از دوستان شما مرتکب گناه می شوند و می گویند: ما امیدواریم. آن حضرت فرمود:

دروغ می گویند! . . . هرکس به چیزی اُمیدوار باشد، در راه رسیدن به آن کار می کند. و هر کس از چیزی بترسد از آن بگریزد».(2)

البته این بینش، از فرهنگ قرآنی ریشه می گیرد که اُمید واهی را نهی می کند، در آیاتی از قرآن می خوانیم:

«کار، نه با آرزوی شما (مسلمانان) و نه آرزوی اهل کتاب (درست می شود)، هر کس کار بد کند (هر کسی باشد) کیفر آن را خواهد دید، و به جز خدا احدی را یار و یاور خود نخواهد یافت. (پس) هر کس از زن و مرد، کارهای شایسته انجام دهد، در حالی که ایمان داشته باشد، وارد بهشت شده و به اندازه نقیری (پوست سبک هسته خرما) به آنان ستم نخواهد شد»(3)

ص:22

و در آیه ای دیگر، امیدواران به رحمت خدا را، به شرط ایمان و هجرت و تلاش در راه خداوند، توصیف نموده است.(1)

اُمید به نجات - خبر از واقعیّتی در طبیعت انسان و تبلور آن در یک برهه از تاریخ به وسیله یک ابر مرد - تفکّری سازنده و حرکتی مسئولانه است. در غیر این صورت، اصل تناسب و هارمونی این اُمید، رعایت نشده است.

تشیع با عرضه «اعتقاد به مهدی علیه السلام»، ابتکار عمل در رفع این عطش انسانی را به عهده گرفته است. اعتقاد به رهبری مردی که آرمانهای حقیقی انسان را لباس واقعیّت می پوشاند. آرمانهایی چون:

رشد نهایی عقل و اندیشه انسان؛

دین و هدایت بی پیرایه و اصیل؛

وحدت در حاکمیت، بدون تفرقه ها؛

بهره وری کامل و سالم از نعمت های طبیعی؛

امنیّت بی دغدغه اجتماعی؛

عدالتی که از دست یابی به آن نا اُمید بوده ایم؛ و . . .(2)

این اُمید، انعکاسی از قانون جامعه شناختی(1) و پرورده ذهن متفکّران نمی باشد. و همچنین نیازی به تطبیق این تفکّر شیعی به خاطر شباهت نتیجه نهایی آن، با «دترمینیزم هیستریک»(2) یا جبر تاریخی - که قوس نزولی تاریخ را بعد از تسلّط طبقه حاکم و زورمندان به نفع توده های محروم، تحلیل می کند - نیست گرچه در حصول نتیجه شباهت هایی وجود داشته باشد و انسانها - به طور کل - از آن انقلاب بهره مند شوند. زیرا در نظریه شیعه، بحثی از حاکمیّت طبقات نیست، بلکه شکوفایی انسان به طور عام دنبال می شود.

امّا با فوتوریسم یا آینده گرایی هم مطابق نیست، زیرا در همان دوران انتظار و عدم تحقّق آینده، منتظرِ آگاه به هدف، اگر ملتزم به وظیفه باشد فرج حاصل شده است. در حدیثی شگفت می خوانیم:

«مَنْ عَرَفَ هذا الْاَمْرَ فَقَد فُرِّجَ عَنْهُ لاِنْتِظارِهِ»

«هر کس این مقصد را شناخته باشد، برای او به واسطه انتظارش فرج حاصل شده است».(3)

زیرا منتظر به در راه بودن می اندیشد نه رسیدن، که در این راه، با شروعش رسیده ایم.

منتظِر، هماهنگ با جبر تاریخی نیست. زیرا این امر بستریست که

ص:24

با تلاش منتظران و اُمیدوارانِ فرج و حرکت زمینه سازان به سامان می رسد، گرچه با تقدیری تاریخی نیز همراه است.(1)

ارتباط هست و از وقتی که مقداری از آن در رگهای خورنده سیب به خون تبدیل می شود و انرژی و حرارت تولید می کند تا بعد از زمانی که مواد زاید آن دفع گردد، باز با تمام جهان رابطه برقرار می کند.

این چنین دنیای پر از رابطه ای، انسان را به جستجوی ضابطه ای می کشاند و در این سیر، آشکار می شود که نه علم و نه غریزه، کفایت لازم را ندارند و فاقد کارایی هستند. زیرا علم با پای تجربه پیش می رود و تجربه، میدانی محدود و حرکتی کُند دارد، و غریزه نیز، کور است و سرکش، و حال آن که انسان پیش از ارتباط به ضابطه نیازمند است. این بن بستی است که نه علم راه گشای آن است و نه غریزه می تواند آن را رهبری کند.(1)

از طرفی، حرکت های آدمی با آن بلند پروازی های بی حسابش، بدون عکس العمل نمی ماند، و هستیِ نظام مند به وسیله انعکاس رفتارها، انسان را تنبیه می کند. چه بسا در لحظاتی کوتاه مدّت، ضربه ای را تجربه نکنیم، ولی انحراف از نظام هستی، در نهایت و دراز

ص:26

مدّت صدمه اش را خواهد زد.(1) آنهم صدمه ای نه در محدوده زندگی دنیا - زیرا این موضوع اکنون در برخی موارد کاملاً روشن و محسوس است - بلکه با نگاهی دینی بر انسان که استمرار دارد، حتّی بعد از مرگ نیز، این ضرر و زیان دامنگیر انسان خواهد بود.

اکنون با این استمرار وجود انسان، و ارتباط و پیوندش با تمام جهان، آیا علم محدود و غریزه کور می تواند کارگشا باشد؟

منظور ما از این بن بست، علم و فاجعه تمدّنی است که در تاریخ معاصر هم تجربه شده است، و اکنون دماغ غرورش به خاک مالیده شده و متواضعانه تر سخن می گوید.

این تذکر لازم است که در این جا، «اگزیستانسیالیسم» و عرفان هم نمی تواند پناهگاه انسان باشد، گرچه قدرت روحی ببخشد و تقویت روانی را ممکن نماید؛ که در رابطه های پیچیده انسان و «خود انسانی» و هستی اصیل او، چه کار سازی می تواند داشته باشد؟(2) بر فرض در دنیای متغیّر ارزشها، و هنگام شکست بنیادها، «خود انسانی» بتواند پناهگاه باشد؛(3) ولی در دنیای رابطه ها، دیگر هیچ فلسفه ای به کار

ص:27

نمی آید؛ زیرا فضا، فضای دانش و علم است و برای فلسفه و عرفان، حوزه جَوَلانی نیست.

بنابراین، انسان ناچار است که با جهان و نظام آن رابطه داشته باشد و در این ارتباط گسترده، یا باید بی حساب حرکت کند و عاقبت دچار صدمات آن شود، و یا این که پناهگاهی دیگر پیدا نماید، پناهگاهی که در سیاهی جهل آدمی، سپیده دمی را نوید دهد و شب تاریک انسان را نورانی کند و برنامه ای روشن ارائه دهد.

دومین بن بست، بن بست جنگ و درگیری انسانها با یکدیگر است. قدرتهای جهان، با محور قرار دادن منافع خویش، نقشه می کشند، توطئه می کنند و با سلاح های پیشرفته در مقابل جبهه حقوق انسانها می ایستند. در این رویارویی، عاقبت انسان شکست می خورد و دشمن لبخند می زند.

در چنین جامعه ای که آدمی از سلاح و قدرت خود نااُمید شده، باید به چه کسی پناه ببرد؟ آیا این قدرتهای بی بنیاد و قلعه های بی حصار، پناهگاه آدمی و نوید نجاتی خواهند بود؟

آدمی در اینجا به بن بست رسیده و زمانی از این بن بست رها خواهد شد که قدرت روحی و تکیه گاه روانی مطمئنّی پیدا کند تا پل اُمیدش نشکند و گستره امن و تسلّط و قدرت را در او زنده کند.

بن بست سوم انسان - که بسیار سخت و توانفرساست - نیروهای مهاجمِ درون آدمی است. این نیروها، آدمی را به خود مشغول می نماید. تلقین، تحریک وسوسه ها، کششها و تمایلات هوس آلود،

ص:28

حتّی آرزوهای خفته را بیدار می کنند. اینها انسان را دچار آشوب، آشفتگی، تنازع و پراکندگی می سازند و در نتیجه، یا توانمندیهای او از بین می رود، و یا دچار رکود می شود.

به هر صورت، حاصل این مصرفِ محدود یا احتکار و زندانی نمودن انسان است، یا به هدر دادن و اسراف وجودی اوست. و آشکارترین اثر این درگیری درونی این است که چنین انسانی دیگر مقاومتی در بیرون نخواهد داشت و بدین سبب، نقاط ضعفِ داخلی، دستاویز قدرت های خارجی خواهد شد، و آنها تسلّط خواهند یافت.

این وساوس و تحریک ها، تضاد باطنی را شدیدتر می کنند، و افزایش شورش درونی انسان، یا نیروها و انرژی او را پراکنده می سازد و یا در مقابله با خویش قرار می دهد. حاصل این تضاد درونی، جنون آدمی و غوطه ور شدن در نکبت ها و بدبختیهاست.

شاید زمانی آدمی خیال کند که این جلوه های نفسانی ساکت و آرام هستند؛ ولی غافل از آن که آتشفشانی در دل دارد و فوران ناگهانیش، انسان را زمینگیر و خوار می کند.

نفس اژدرها است او کی مرده است

از غم بی آلتی افسرده است

قصّه آدمی و هوس های او، داستان مردی است که در زمستان ماری را دید که از سرما به خواب رفته بود. آن بی خبر، او را به کیسه ای انداخت تا در معرض تماشای مردم قرار دهد. بعد از مدّتی مار در اثر گرما، بیدار شد، از کیسه بیرون آمد و بر مرد حمله کرد و با نیش

ص:29

مسموم خویش، او را از پای در آورد.

انسان اگر چه در درگیری با طبیعت و انسانها به موفقیت هایی دست یافته، امّا در جهاد با خویش غالباً پیروزی چشمگیری نداشته است.

ص:30

سخاوت، و ترس و وسوسه را به قدرت و یأس و نا امیدی را به توکّل تبدیل می کند.(1)

توحید و حاکمیّت خداوند در درون آدمی، بر سه محور اثر می گذارد:

1 - محرّک و انگیزه ها

2 - هدف

3 - برنامه ریزی

با مطالعه در صفاتی که قرآن برای خداوند آورده است، تأمین کننده هدایت و پرورش دهنده و کمک یار اصل ولایت بودن، است.(2) به تعدادی از آیات در پاورقی اشاره شده است.

در این بینش توحیدی، انسان از همه چیز منقطع شده، و دل در گرو ایمان به خدا است. برای او دیگر موقعیت ها مهم نیست؛ چرا که مؤمن، به حرکت در مسیر مرزهای خدا می اندیشد، در نتیجه وسوسه و ترسی نخواهد داشت و صدمه ای نخواهد خورد. و از آنجا که خداوند وجودی «نامحدود»(3) است، بر همه چیز «احاطه» دارد و

ص:32

این احاطه،(1) دانش مهیمن و مسلّط او را بر همه اجزای هستی ثابت می کند.(2)

پس دین او مطابق نیاز آدمی و مبتنی بر آگاهی به ساختار آدمی است(3) و جامعیّت لازم را دارا می باشد. و چون این دین، در کتابی که بر پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم نازل شده معرفی و مدوّن گشته است، پس قرآن کامل ترین برنامه برای انسان را در بردارد(4) و با استحکام ترین برنامه، هدایت را عرضه می نماید. این نتایج درخشان در سایه اِشراف این دین، و به خاطر ارتباط با حاکم علی الاطلاق هستی، به دست می آید. در نتیجه، شامل خیر دنیا و آخرت و عهده دار اصلاح احوالات انسانی در زندگی دنیا و آخرت خواهد بود.

و اگر این دین، با سایر شرایع و دین های دیگر مثل شریعت نوح علیه السلام و موسی علیه السلام و عیسی علیه السلام مقایسه شود متضمّن همه آنها بوده، و علاوه بر آن، تمامی معارف الهی مورد نیاز جامعه انسانی - چه فردی چه اجتماعی - را تا نهایت حیات انسانی، با همه تحوّل ها و تغییرها

ص:33

دربردارد.(1) خداوند در قرآن می فرماید:

«کتابی را به حق سوی تو فرستادیم که کتاب های پیشین را تصدیق نموده و شاهد و مسلط بر آنهاست» (2)

حاصل این تبیین، شکستن بن بست عملی انسان و گرفتن تمامی ضابطه های حاکم بر روابط انسانی خواهد بود. حیرت، رخت برمی بندد و آدمی در بستری روشن از دستوراتِ ریشه گرفته از علمی بی پایان - وحی - به رشد دلخواه می رسد.

در این مرحله حتّی پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم که این دانش بر او وحی می شود باید «تابع»(3) باشد، تا چه رسد به دیگران، زیرا به او دانشی آموخته می شود که دست نایافتنی بوده است. آنچه را می آموزد که نه تنها نمی دانسته است بلکه به تعبیر قرآنی، نمی توانسته بداند. زیرا دانش تلقی شده از وحی، چیزی است که در حیطه توانایی او و دیگران نبوده است.(4)

این موضوع صرف ادّعا نیست. گرایش فوج فوج و بی امان

ص:34

انسان های آگاه و منصف از شرق و غرب به این دین، علی رغم حجم شدید تبلیغاتی علیه آن، شاهد پاسخگویی این دین به نیازهای انسان است.

پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم از خود چیزی نمی گوید و اگر چنین قصدی کند، تهدید می شود که رگ حیات او قطع خواهد شد.(1) بعد از ولایت خداوند، ولایت و سرپرستی انسان در پیامبر و اولی الامر تجلّی پیدا می کند، و اطاعت او عین اطاعت خداست؛(2) زیرا او جز وحی چیزی نمی گوید.(3) زیربنای این ولایت، عصمت اوست، و تفسیر عصمت این است: بعد از تلقّی دانش وحی و علم هدایت، هنگامی که روحی به آزادی رسید و جز امر حق امری نداشت و جز خدا، خواست دیگری نداشت، این روح به ولایت می رسد، و دستور او - و حتّی نگاه او - در دلهای موحّد عاشق، حرکت می آفریند.

پیری تنها نتیجه وقفه عمل یک غدّه نیست، بلکه با تغییرات عمیق در تمام بافت های بدن همراه است، و از کار افتادن غدد تناسلی، موجب پیری نمی گردد که خود یکی از نتایج پیری است.(1)

این برداشت و تفسیر برای زندگی همه انسان ها طبیعی است، امّا شگفت آور آن است که کسی 1500 سال زنده بماند، و از نظر ساختمان بدن مثل همه انسان های دیگر باشد؛ اندیشه انسان به طور معمول چنین چیزی را نمی پذیرد، به ویژه انسانِ حس گرا و تجربه مسلک، که آنچه را که در دایره حس او نگنجد - با توجّه به آزمایش هایی که برای کشف راز طول عمر انجام شده و توفیقی نداشته است - باور نمی کند. چنان که خون سر مردی جوان را به بدن ناتوان «پاپ هشتم» انتقال دادند، ولی وی، بعد از این عمل در گذشت.(2)

اما پاسخ حقیقی این سؤال در بینش دینی یک کلمه است و آن: اراده و قدرت خداوند!؛ و پذیرش این مسأله نیز در راستای ایمان و باورمندی مؤمنان قرار دارد.(3)

در عقاید اسلامی و دینی، خداوند با قدرت نامتناهی، شناخته

ص:36

می شود. او زنده،(1) فاعل(2) و مختار(3) است، و هنگامی که چنین فاعلی دارای کمالات نامتناهی باشد، دارای قدرت نامتناهی نیز هست.(4)

نکته دیگر این است که قدرت نامتناهی شامل هر چیز ممکن الوجودی می شود، امّا مقدور بودن هر چیزی مستلزم تحقّق آن نیست، و تنها اُموری تحقّق می یابند که اراده الهی به ایجاد آنها تعلّق گرفته باشد.(5)

و این واقعیّت شگفت، در بستر اراده خداوندی و قدرت لا یزالِ او قرار گرفته است، چنان که در آیات تأویل شده، در باره موعودعلیه السلام می خوانیم:

«و چنین اراده نموده ایم که بر مستضعفان زمین منّت نهاده و آنان را رهبران و وارثین در زمین قرار دهیم».(6)

حضرت علی علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه می فرماید:

«مستضعفان، آل محمّدعلیهم السلام هستند که خداوند مهدی آنان را برانگیزد، پس آل محمّد را عزیز، و دشمنانشان را خوار گرداند».(7)

ص:37

آری ! در قدرت بی منتهای او چنین امری شگفتی ندارد که:

«آشکار و نهان، سنگین وسبک، قوی و ناتوان، از جهان آفرینش، در برابر قدرت خداوند یکسان و مساوی است».(1)

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که حضرتش فرمود:

«وقتی موسی به سوی طور رفت، گفت: پروردگارا ! گنجینه های خود را به من نشان ده».

خداوند فرمود: همانا خزائن من چنین است که هر زمان اراده کنم و به چیزی بگویم: باش! پس آن چیز خواهد بود».(2)

و اکنون در باور منتظران واقعی که به مبانی دین آگاه بوده و ایمان دارند، اعتقاد به حیات مهدی موعودعلیه السلام، نقطه اتّکای روشن دارد و آنان هرگز دچار تزلزل نخواهند شد. چنان که طبق فرمایش قرآن، نوح علیه السلام را باور دارند که می فرماید:

«در بین قوم خویش هزار سال درنگ نمود منهای پنجاه سال»(3) و درباره خضرعلیه السلام(4) باور دارند که خداوند او را زنده نگاه داشت تا حجتی برای کسانی باشد که در عمر طولانی موعودعلیه السلام تردید نکنند،

ص:38

و اکنون مایه انس قائم آل محمّدصلی الله علیه وآله وسلم در دوران غیبت است، و امنی بر تنهایی موعودعلیه السلام می باشد.(1)

گفت: «آری».

گفتم: «این نیز به همان اراده خداوند و قدرت لایزال اوست».

او قبول کرد و از من نشانی گرفت».

حفاظت یک شخص از کار می افتد.

حکمت الهی، اقتضای زنده ماندن او را داشته است، پس قانون پیری هم می تواند در زمره یکی از این نمونه ها باشد.

نتیجه کلّی این است که هر وقت حفظ جان حجِّت الهی در روی زمین، نیاز به تعطیل قانون طبیعی داشته باشد - زیرا ادامه زندگی آن شخصیّت برای انجام یک طرح مهم، ضروری گردیده است - به لطف الهی، آن قانون طبیعی موقّتاً از کار می افتد. ولی وقتی شخصیتی وظیفه الهی خود را به انجام می رساند، مطابق قوانین طبیعی می میرد و یا به اقتضای حکمت الهی به شهادت می رسد.

در این مرحله، پرسشی مطرح می شود که چگونه ممکن است یک قانون علمی از کار بیفتد در حالی که علم، قوانین طبیعی را کشف و بر اساس آزمایش و استقراء منطقی، پیوند ضروری آن را شناسایی کرده است؟

پاسخ این است که علم بر اساس آزمایش و مشاهدات، قوانین طبیعی را کشف می کند و در می یابد که هر گاه پدیده ای در پی پدیده ای دیگر آمد؛ این پیوستگی، یک قانون کلّی است که هر جا پدیده اول پیدا شد، دنبالش پدیده دومی می آید. اما علم نمی گوید: بایستی میان آن دو پدیده یک وابستگی ذاتی حتمی وجود داشته باشد که از ژرفای آنها سرچشمه گرفته باشد. زیرا حتمیت و ضرورت، یک حالت غیبی است که وسایل آزمایشگاهی نمی توانند آن را ثابت کنند.

ص:41

این روند، بر مبنای علم جدید تأکید می کند که قانون طبیعی - آن گونه که علم تعریف می کند - سخن از ارتباط و علاقه حسّی ندارد، بلکه سخن از مقارنه دائمی میان دو پدیده دارد.

پس اگر معجزه آمد و این دو پدیده طبیعی را از هم جدا کرد؛ چنین چیزی هرگز گسستن یک رابطه ضروری و حتمی نیست، در منطق علمِ روز، بر خلاف نظر گذشتگان، این رابطه ناگسستنی نیست، بلکه به قانون «مقارنه» یا قانون «تتابع شایع» تعبیر می شود.

پس استقراء، دلیلی بر رابطه ضروری میان دو پدیده اقامه نمی کند؛ بلکه تنها دلالت بر وجود یک تفسیر مشترک در تقارن و تعاقب دائمی میان دو پدیده دارد، و همان طور که می شود این تفسیر مشترک را بر اساس یک رابطه ذاتی تصوّر کرد، می شود آن را بر اساس حکمت هم تصوّر کرد - که خالق نظم آفرین جهان، رابطه مستمری میان پدیده های خاص برقرار کرده است - و همین حکمت احیاناً ممکن است خود، دعوت به استثناء کند که در این صورت معجزه رخ می دهد.(1)

و این است که رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم به ولایت و اولویّت رسیده است. در حقیقت این آیه قرآن گزارشگر حقیقت ولایت - «اَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِم(2)؛ پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم، از مؤمنان، به خودشان در اولویّت است» -

ص:42

و برتری رسول اللّه نسبت به مؤمنان از خودشان است.

این اولویّت مطلق است.

بنابراین، مؤمن هر مصلحتی - از قبیل حفظ و محبّت و کرامت و اِعمال اراده و خواسته های نفسانی - داشته باشد، در هنگام تعارض با خواست پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم، اطاعت او مقدّم می شود.(1) این ولایت در همه مقدّرات فردی و اجتماعی جاری و موجود است.

پس در حقیقت، ولایت، حاکم گرفتن والی معصوم و تنها او را دوست داشتن است. این حاکمیّت تا درون آدمی نفوذ دارد و محرّکِ پیرو، امر معصوم است نه پیروی از هوای نفس و حرفهای آدم ها و جلوه های دنیا.(2)

ص:43

«إِنّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرّجْسَ أَهل الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرکُمْ تَطْهیرا»(1)

«خداوند خواسته است که پلیدی را از شما اهل بیت بیرون برده و شما را در نهایت پاکی قرار دهد».

این ولایت درباره علی علیه السلام - اوّلین امام شیعه - نیز ثابت می شود، و علی علیه السلام به ولایت و اولویت دست می یابد. رسول گرامی اسلام به چنین ولایتی برای علی علیه السلام اقرار می گیرد، و در بازگشت از آخرین سفر حج خویش، این صفت مشترک را به اطلاع مردم رسانده و نشان می دهد که این نیز از وحی ریشه گرفته و امر خداست. چرا که علی علیه السلام آن ویژگی ها را در خویش دارد. آنجا که می فرماید:

«مَنْ کنت مولاه فهذا علی مولاه»(2)

«هر که را من مولای اویم، این علی مولای او است».

اسناد و مدارک حدیث غدیر چنان است که کمتر حدیثی از نظر

ص:45

اشتهار و نقل به پایه آن می رسد. 353 نفر از علمای اهل تسنن این حدیث را در کتاب های خود نقل کرده اند، و اسناد آنها به 110 نفر می رسد. 26 نفر از علمای بزرگ اسلام نیز در باره اسناد و طریق آن، کتاب های مستقل نوشته اند، از جمله ابوجعفر طبری، تاریخ نویس مشهور اسلام در دو جلد بزرگ، اسناد آن را جمع آوری نموده است.(1)

ص:46

بیش از او به منافعش آگاهی دارد. این آگاهی تا حدی است که حتی بر رؤیای پیروان نیز اشراف دارد.(1)

نتیجه چنین مقدمه ای، پذیرش امر امام و گردن نهادن به دستور اوست؛ تا جایی که شیعه حتّی به میان آتش می نشیند و به استقبال مرگ می رود. زیرا به هر حال ما از کسی و چیزی فرمان می بریم پس بگذار اطاعت، از آگاهِ دلسوز و مهربان باشد.

آنهایی که ولایت امام را قبول می کنند، کسانی هستند که می دانند وجود پیچیده آنها را امام بهتر از خود آنها رهبری می کند و در این راه شلوغ هستی، که اعمال و افکار انسان غوغایی بپا کرده، او بهتر انسان را به مقصد می رساند و نجات می دهد. راز سرسپردگی هم در همین آگاهی نهفته است.

مسلمانِ شیعه، چنین اعتقاد دارد که وجودش، جسمش، جانش،

ص:48

برای خداست، و از اوست و هرکس که بهتر به کارش بگیرد، - در آنها - حق تصرف دارد.

و همین است که رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم و پیشوایان، اولویّت دارند، و به تصرّف در هستی ما سزاوارتر - از ما - هستند(1) و به همین دلیل، پدر بر فرزند و بر اموال فرزند، در فقه اسلامی، ولایت و حق تصرف دارد.(2)

بی سبب نیست که قرآن ولایت را بالاترین نعمتها، بلکه متمم نعمت ها می داند.(3) دیدِ انسان به طور کلّی چه در گذشته و چه با پیشرفت علوم در جهان معاصر محدود است، زیرا بیش از این محدوده دنیا و هفتاد سال عمر و مقطعی کوتاه از زمان را در نمی یابد. از قانون ها و مجموعه عوامل حاکم به هستی آگاهی ندارد. چه بسا آنچه در این محدوده عمر انسان مفید باشد، در مجموعه زندگی ما، جز ضرر و زیان نباشد. یک دارو، یک غذا، و یک نخ سیگار که امروز در انسانی شور و حال و خوشی می آورد، چه بسا در کلیّت عمر انسان به زیان انسان و نه به سودش عمل کند.

انسان، پس از گسترش دانش هایش، اگر چیزی بدست آورد و چیزی را کشف کند، آن هایی است که تجربه نموده و با آنها روبه رو بوده است. اما چه بسیار عوالمی که هنوز به آن نرسیده ایم و تجربه اش

ص:49

نکرده ایم.

به دلیل همین محدودیت و این وسعت ارتباط بین اجزای هستی است که مراجعه انسان به خدا و پیوند با وحی، اجتناب ناپذیر می شود. چرا که این جا آگاهی به تمامی هستی به دست می آید. آگاهی به تمامی نفع ها و ضررها و آگاهی از تمامی اثرها. حتّی اثر یک غذا، بر تمام سلولهاست. آن هم نه در یک سال و دو سال و هفتاد سال و در محدوده این عالم؛ بلکه در تمامی طول راه معیّن هستی تا بی نهایت.

انسان امروز، هر اندازه که از فن آوری و دانش خویش یاری بگیرد، تنها نظاره گر بخشی از عالم بی کران هستی است و جز آن بخش، چیز دیگری را نمی یابد و تجربه نمی کند، و این کوته نظری است که هستی را محدود به این عالم خودمان بدانیم.(1)

بنابراین، انسان از تأثیر و تأثّر عوامل بعد، و از آنچه یک نگاه، یک لبخند، یک غذا و یا یک شعر در وسعت هستی به دنبال می آورند، بی خبر است. او هنگامی که تمام راه را رفت، آنگاه درمی یابد که چقدر بر

ص:50

اثر بی توجهی ها و سرکشی ها ضرر و زیان دیده است. اینجاست که آشکار می شود انسان تنها با پیوند خوردن به وحی است که از خدا مدد می گیرد و برای نجات خویش به طور مستمّر با روح هایی که به دست خدا از پلیدی جدا شده و به عصمت رسیده اند و با نور و فرقان همراه شده اند، ارتباط برقرار می کند.

خداوند قانون هایی را بر تمام هستی و تمامی راه انسان حاکم نموده، و سپس بر همان اساس، قانون گذاری و تشریع و دستورهایی داده است و امام امانتدار آن علوم و آگاهی هاست.

حضرت علی علیه السلام می فرماید:

«ای مردم ! پیش از آن که مرا نیابید، آنچه می خواهید از من بپرسید، زیرا که من به راه های آسمان از مسیرهای زمین آشناترم! (بپرسید) پیش از آن که فتنه و فساد سرزمین شما را پایمال کند؛ و عقل های شما را دگرگون سازد».(1)

حالت طبیعی شیعه و هر انسانی، این است که در این هنگام سر سپرده روح معصومی آگاه و مهربان می شود، ولایت او را به عهده می گیرد و اُمید نجات به دست او می بندد. این ولایت پذیری و سر سپردگی، بر شناخت، برهان و منطق، استوار است و می تواند برای تمامی تاریخ انسان دعوت کننده و شورآفرین باشد که می توان به عنوان نمونه شهادت قنبر، یکی از اصحاب علی علیه السلام که بسیار با وی

ص:51

مأنوس بود، زیباست.(1)

این انتخابِ بهترین، کاری منطقی و بر اساس نیاز انسان، و آخرین تحقیقات و مبتنی بر اصول انسان شناسی است. برای آن که استعدادهای آدمی در بهترین شکل خود آشکار شود، انتخابی بهتر از امام علیه السلام نیست.

اگر بخواهیم بدانیم انسان با چه سرعتی می تواند بدود، دونده ای را که قوزک پایش شکسته، یا دونده متوسطی را در نظر نمی گیریم، بلکه برنده مدال طلایی المپیک یعنی بهترین نمونه موجود را مطالعه می کنیم. تنها از این راه است که می توانیم دریابیم انسان با چه سرعتی

ص:52

می تواند بدود.

همین طور تنها با مطالعه سالم ترین شخصیت ها در می یابیم که انسان تا چه حدّی می تواند تواناییهایش را گسترش و پرورش دهد. پس باید بهترین، سالم ترین و بالغ ترین نمونه های نوع بشر را مورد مطالعه قرار داد(1) و به این ترتیب، طرح نجات انسان در اسلام و مذهب تشیع - که همانا مولود ساختار داخلی و باطنی اسلام است، - ریخته می شود.

چنین نوشته هایی با انگیزه های گوناگون نوشته می شوند، ولی اعتقاد به مهدی علیه السلام به عنوان منجی انسان ها، بنیان هایی دارد که هرگز با حرکت های مرموز در بین مسلمانان سست نخواهد شد. چون دارای بنیان های محکمی است که اینک اشاره می کنیم:

1 - بر اساس آنچه گذشت، اعتقاد به این اُمید یک نیاز انسانی فراگیر است. شیعه قبل از آن که وجود چنین امامی و اُمیدی را از لابلای برگهای تاریخ پیدا کند، آن را برای پاسخ گویی به این نیاز و ضرورت، ثابت می کند، او بعد از درک پیوند انسان با هستی و عدم آگاهی از رابطه ها، رسالت و وجود پیامبری را ضروری می بیند تا قوانین این روابط پیچیده را بیاورد و بعد از او نیز وجود امامی را لازم می داند که در هر نسل جلودار و امام زمان و امید نجات باشد.

این عطشِ به اُمید و امام، دلیل وجود خارجی اوست، و بی جهت و خود به خود به وجود نیامده است.

یک مثال مفید ما را به مقصد نزدیکتر می کند؛ عطش به آب و

ص:54

تشنگی به این ماده حیاتی، دلیل وجود آب در خارج است. اگر آب نبود ما احساس تشنگی نمی کردیم. از این بالاتر می آییم و می گوییم: اصلاً وجود آب، دلیل عطش و تشنگی ماست. یعنی اگر ارگانیزیم و ساختار ما آب را نچشیده بود، احساس عطش نداشت.(1) این است سرّ سبقت نیاز به وجود امام و امامت که حتّی توبه حضرت آدم علیه السلام با قسم به نام آنان پذیرفته می گردد.(2)

2 - حساب احتمالات نیز در این موضوع یکی از مؤیّدات ما بر وجود آن اُمید و آن امام علیه السلام است.

از آنجا که پیشینه تاریخی امام مهدی علیه السلام به زمان حضور پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم می رسد، و جزء اعتقادات اسلامی است، اگر چنین چیزی کذب می بود، امکان نداشت که تا به حال زنده مانده باشد. فقط کافی است یک برهه از تاریخ، دروغ بودن چیزی را ثابت کند. در حالی که برای اثبات وجود امام زمان علیه السلام حتی محدوده دوران غیبت صغری، برای بقیه زمان ها کفایت می کند.

شهید صدر - مبتکر این استدلال - از راه حساب احتمالات می گوید: «همیشه چند چیز بوده است که ریسمان دروغ را کوتاه

ص:55

می نموده و چراغ دروغ را بی فروغ. و منطق زندگی نیز ثابت می کند که غیر ممکن است به حساب احتمالات، یک دروغ به این شکل زنده بماند».(1)

چهارصد حدیثی که از پیامبر خداصلی الله علیه وآله وسلم، از طریق علمای اهل سنّت به دست ما رسیده و مجموع روایات شیعه و سنّی که در حدود شش هزار حدیث است، این قضیه را طوری آشکار می سازد که یقیناً هیچ مسلمانی در آن تردید نمی کند.(2)

3- تواتر روایات در این موضوع، ضمن این که برای اثبات وجود امام مفید واقع می شود، ضعف بعضی اسناد را نیز جبران می نماید. این موضوع در علم اُصول ثابت شده است.

نگاهی گذرا به آمار این روایات جالب، دلیلی بر صحّت یقین شیعه به وجود امام علیه السلام است، در تحقیقی آمده است:

درباره ظهور و خروج امام و بشارت به او، 657 حدیث؛ در این که امام از اهل بیت رسول صلی الله علیه وآله وسلم است، 389 حدیث؛ در شمایل امام، 21 حدیث؛ در این که امام، فرزند فاطمه علیها السلام است، 192 حدیث؛ در این که امام از نسل حسن و حسین علیه السلام است، 16 حدیث؛ در این که او فرزند سایر ائمه ... تا امام حسن عسکری علیه السلام است، 147 حدیث موجود می باشد.(3)

ص:56

4- یکی دیگر از بهترین ادلّه در نزد معتقدین به امام مهدی علیه السلام همانا تجربه پاسخ گویی حضرت مهدی علیه السلام به توسّلات شیعیانش است.(1) یعنی به مقام ارجمند او نزد خداوند متوسّل می شویم، چنان که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم از مقام خویش نزد خدا توسّل می جوید.

این تجربه شهودی و عینی همانند تجربه دینی غیر قابل انکار است، و نمونه های بسیاری دارد که در طول تاریخ غیبت کبری تاکنون اتّفاق افتاده و خواهد افتاد.(2) این تجربه توسّل و پاسخ گویی امام علیه السلام به شکلهای گوناگون، چیزی بالاتر از اعتقاد است. گر چه اعتقاد نیز قابل نفی نیست؛ چنان که «هوارد» گفته است: «غیبت امام دوازدهم جنبه اعتقاد دینی دارد، و همچون دیگر اعتقادات مهم مذهبی، موضوعی نیست که دانشمندان قادر به اثبات یا نفی آن باشند، و در عین حال به دلیل واقعیّت درونی و مذهبی آن، هیچ کس قادر به نفی

ص:57

آن نخواهد بود».(1)

در این مورد نمونه های زیادی نزد شیعیان وجود داشته و دارد که هر نوع تردیدی را نفی می نماید. یکی از نمونه های محسوس به گفته محققانه و هوشمندانه کتاب «مکتب در فرایند تکامل» احیای مکتب تشیع در دوره حیرت است؛ روزهای غم انگیزی که کمتر کسی به دوام مکتب تشیّع اُمید دارد، و شاید بیشتر مردم، انتظار داشتند که این مکتب نیز مثل بسیاری دیگر از فرقه های اسلامی منقرض شود.

این زمان - دوره حیرت - از پایان غیبت صغری شروع می شود. وقتی که علی بن بابویه کتاب «الامامه و التبصره» خود را می نوشت، بسیاری از شیعیان در شک و تردید بسر می بردند. اندکی بعد، در پایان دهه چهارم همان قرن، زمانی که محمّد بن ابراهیم نعمانی کتاب «الغیبه» خود را به پایان می برد، اکثریّت مطلق شیعیان در عراق، همه در شک و تزلزل شدید بودند و هر یک به نحوی وجود امام غایب را انکار می کردند.

در مناطق شرقی تر بلاد شیعه نیز وضع به همین منوال بود. از این دوره در تاریخ شیعه با عنوان «حیرت بزرگ» یاد می شود. تردیدی عمومی که حتی به ارتداد و تغییر مذهب گروه های بزرگی از شیعیان منجر می شود، و حتّی بیم نابودی شیعه می رود. اما خواست الهی جز این بود، و مشیّت او بدان تعلق می گیرد که این معضل، به دست

ص:58

گروهی از سربازان گمنام ولی خدا عجل اللّه تعالی فرجه الشریف - حل شده و اساس تردید و تحیّر از جامعه تشیّع رخت بربندد.(1)

آیا این تجلّیِ کلام منجی بزرگ حضرت مهدی علیه السلام نیست که فرمود:

«ما در رسیدگی و سرپرستی شما کوتاهی نکرده و یاد شما را از خاطر نمی بریم، و اگر جز این بود، دشواری ها و مصیبت ها برشما فرود می آمد و دشمنان شما را ریشه کن می کردند».(2)

ص:59

میلاد، متولّد شده است.(1) کتاب مقدّس او، «اوستاست» و «گاتاها» ظاهراً کلمات خود زرتشت است.(2)

در این دین، یک قدرت کیهانی به نام «اهورامزدا» - که عالیترین درجه پرستش را داراست، امّا دارای عالیترین قدرت نیست - مشخص است. و در مقابل وی، یک قدرت کیهانی متضاد به نام «اهریمن»، یا روح بزرگ شرّ، خودنمایی می کند. این مطلب نشان دهنده دوری مذهب زرتشت از توحید است.(3)

در این مذهب، مسأله آخر الزمان مطرح شده و چنین توصیف می شود: وقتی «سوشیانت» یا موعود ظهور کند، آخر الزمان آغاز می شود.(4)

«موعود» همان «سوشیانس» - که در فارسی «سوشیانت» و گاه به صورت جمع «سوشیانسها» آمده است -.(5) نجات بخشی که «اهورامزدا» به مردمان نیک وعده داده است، وظیفه اش پاییدن و نگهبانی جهان راستی است؛ جهانی که اندکی پیش از رستاخیز آراسته خواهد شد و در آن راستگو بر دروغگو چیره خواهد شد، جهانی که

ص:61

در آن حق غالب است و باطل و دروغ مغلوب.(1) «از این جهت سوشیانس [ نامیده خواهد شد] زیرا که سراسر جهان مادی را سود خواهد داد».(2)

وسیله ابرقدرت ها به طور کلّی یاد شده است که تطبیق آن به موارد روشن، دچار مشکل تاریخی می باشد.(1)

به هرحال، این آیات نشان دهنده این است که این قوم بارها با لطف خداوند یاری شدند، اما سرکشی نموده و دوباره دچار ذلّت شده اند. در قرآن کریم سپس از یک سنّت حاکم بر تاریخ یاد می شود: «اگر بدی کنید پاداش بد نصیب شما می شود». این رمز سقوط و صعود اُمّت ها و تمدّن ها است.(2)

قوم یهود بعد از تفرقه بین خویش، زمینه سلطه رومیان برخود را فراهم می کنند و این ملّت مغلوب و شکست خورده را به اُمید پیدایش نجات دهنده غیبی انواع شداید و مظالم قوم غالب را تحمّل می کردند، و اعتقاد جازم داشتند که خداوند قوم برگزیده!(3) خود را چنین خوار و زار نخواهد گذاشت.

صحیفه «دانیال نبی» که مشتمل است بر یاد ایّام گذشته و تاریخ باستانی و از دوره اسارت بابلی سخن می گوید، بشارت می دهد که آن دنیای پر از آفت و شر، به پایان خواهد رسید.(4)

دورنمایی از این جهان نوین و ظهور مسیحا چنان که در آثار «دانیال

ص:63

نبی» و دیگر نویسندگان همفکر او مسطور است، عبارت است از بیان این معنا که در آخر الزمان، حق تعالی جهان را دگرگون خواهد فرمود، و صالحان و ابرار از ظالمان و اشرار جدا خواهند شد، و این روزگار پر از ظلم و جور به پایان خواهد رسید. هر چند این پیروزی در آثار یهود به رهبری مسیح با القابی مانند «فرزند منتخب داود» انجام می شود.(1)

بدین ترتیب اندیشه ساده مسیحا از جنگاوری که قوم را در برابر دشمنان بیگانه حفظ خواهد کرد، تحول یافت و به انتظار قیام پادشاهی بزرگ و شکوهمند از خاندان داود مبدل گشت. به فرمان الهی و با دمیده شدن روح خدا در او حکومت شایسته ای را بر تپه صهیون بر پا خواهد کرد. آن سرزمین در همه جهان نمونه خواهد گردید و ملّت ها برای آموختن راه های الهی به آنجا رهسپار خواهند شد.(2)

یک تصویر کامل عصر مسیحایی، بدون اشاره به شخص مسیح، در باب های عاطفی و مکاشفه ای «اشعیای» تبعیدی ترسیم شده است.(3) [باب های 40 - 66 کتاب اشعیاء(4)] این امید به نجات(5)

ص:64

در کتاب مسیح علیه السلام کاملاً شفاف شد که در بخش بعدی به آن خواهیم پرداخت.

1 - انجیل متی

2 - انجیل مرقس

3 - انجیل لوقا

4 - انجیل یوحنا

حضرت مسیح علیه السلام چنانکه قرآن کریم می فرماید:

به همراهی حواریون خویش به تبلیغ می پردازد. پیام وی به آسانی مورد توجه مردم قرار گرفته و گروه گروه به وی می پیوندند.

بنا به تصریح قرآن، عیسی مسیح علیه السلام معجزاتی را نیز همانند پیامبران گذشته به مردم ارائه نمود و به همین جهت به زودی پیروان چشمگیری می یابد.(1)

از سوی دیگر، رهبرانِ کار کشته یهود، به او به عنوان یک انقلابی نگریسته، و تعلیماتش را خطرناک توصیف می کنند، و چون فعالیت های وی را منافی اقتدار خویش می بینند، از دشمنان سرسخت او شده و سرانجام، دادگاه عالی یهود او را به مرگ محکوم می نماید.(2)

از دیدگاه مسیحیان، حضرت مسیح علیه السلام به صلیب کشیده شده و به شهادت می رسد، امّا قرآن کریم چنین امری را نمی پذیرد و با بیان «او

ص:66

به نزد خداوند عروج نمود»(1) از خاتمه ماجرای حضرت مسیح علیه السلام بر روی زمین یاد می کند، و همان طور که نجات دهنده پایانی بر مبنای معتقدات یهودیان، مسیح (ماشیخ) است - که جهان را درخشان و با شکوه می سازد - به اعتقاد مسیحیان نیز مسیح علیه السلام نجات بخش است.(2)

در انجیل می خوانیم: «لیکن شنیده و دانسته ایم که این مرد به راستی مسیح است و خلاص کننده عالم»(3)

مسیح علیه السلام نجات دهنده آخرین نیز هست، مسیحی که به اعقتاد پیروان خویش به صلیب کشیده شد، چنان که آمده است:

«خدای پدران ما آن عیسی را برخیزاند که شما به صلیب کشیده، کُشتید؛ او را خدا بر دست راست خود بالا برده، سَرور و نجات دهنده ساخت تا اسرائیل را توبه و آمرزش گناهان بدهد».(4)

البته برای زمان ظهور حضرت مسیح علیه السلام تاریخ مشخصی در بشارات انجیل نمی یابیم، و از این جهت شباهت دقیقی با اعتقاد اسلامی درباره زمان ظهور وجود دارد، در انجیل می خوانیم:

«اما آن روز و آن ساعت را نمی داند کسی از بشر و فرشتگان آسمان، مگر پدر».(5)

ص:67

و در جای دیگر می گوید:

«بیدار باشید در این وقت، پس به درستی که شما آن روز و آن ساعت را نمی دانید».(1)

این انتظار، در دین مسیح و مسیحیانِ عصر حاضر هنوز زنده است. در مصاحبه ای که با یکی از رهبران مسیحی ایران انجام شده، چنین می خوانیم:

سؤال: آیا شما، ارامنه و مسیحیان، منتظر شخص یا شخصیتی هستید که بیاید و تغییراتی در اجتماع بشری به وجود آورد؟ چون بعضی از ادیان منتظر فردی هستند که بیاید و تغییراتی در نوع برخوردهای بشری با هم ایجاد کند.

پاسخ: دین ما نیز مثل اکثر ادیان دیگر - که به آمدن فردی اعتقاد دارند - به ظهور مجدد حضرت عیسی اعتقاد دارد. همه مسیحیان هم به این معتقدند. چون خود حضرت ایشان اعلام کرده اند و در انجیل هم آمده است که حضرت عیسی فرموده: «من اکنون می روم و باز خواهم گشت». حتّی کلیسای ما نیز یکی از یکشنبه های عید خود را «یکشنبه بازگشت» نامیده است.(2)

ص:68

را که از ابتدای عالم برای شما مهیّا شده بود، تصرّف نمایید».(1)

دنیا شایع شده است، خدعه و تزویر و فریب است و مایه فقر و ضعف و انحطاط می باشد، و باید این اصول را خراب کرده واصول زندگی خواجگی باید اختیار نمود. اصول زندگی خواجگی کدام است؟ فکر خدا و زندگی اخروی را باید کنار گذاشت . . . باید رأفت و رقّت قلب را دور انداخت. رأفت، عجز است، فروتنی و فرمان برداری از فرومایگی است، حلم و حوصله و عفو و اغماض از بی همّتی و سستی است».(1)

آری! به جرأت می توان گفت که روی کرد غرب به جامعه مدنی، به خاطر ناامیدی از احیای فضایل انسانی و تکیه بر سرمایه های معنوی انسان بود، و به همین جهت آنها می گویند: اکنون که انسان، با اخلاقِ برخاسته از ویژگی های خویش و گسسته از دین قابل نظام یافتن نیست؛ پس باید با احزاب و تشکّل ها، و تراکم قانون ها کنترل شود.

جهان جدیدِ غرب اکنون بر اساس چند نظریّه، نظام های جهانِ خویش را سامان داده و آینده جهان را تحلیل می کند:

رانده و عقلانیّت تجربی را جایگزین عقل انتزاعی نموده و بر هر حقیقتی خارج از عرصه آزمون و خطای حسّی، خط بطلان می کشد.

حال که با زیر بنای فکری غرب آشنا شدیم، ببینیم چگونه با این نظریه ها می توان جهان آینده را تحلیل کرد؟

نظریه های اندیشمندان معاصر غرب درباره آینده، تحت چند عنوان خلاصه می شود:

الف) مارکسیزم

این نحوه فکری که بخشی از جهان را - حدود هفتاد سال - زیر سلطه داشت، تطورات شیوه تولید را تشکیل دهنده تاریخ دانسته و می گوید:

سرمایه داری از هنگامی که توسعه یافت، شکلی پیچیده پیدا کرده است و بر توده ها، فشار زیادی تحمیل می نماید، و باعث انقلاب می گردد. انقلابی که دستاوردهایی چون جهانی بدون مالکیت خصوصی خواهد داشت.

ب) دهکده جهانی مک لوهان

این نظریه که از لحاظ فلسفی برهانی ساده و غیر فنّی - و تا حدی عوامانه - دارد، مدعی است که گسترش اطلاعات چنان مرزها را در نوردیده، که جهان را تبدیل به یک دهکده نموده، و در نتیجه فرهنگِ ما یک کاسه شده و عناصر کلیدی ساختار اجتماعی(اقتصاد، سیاست، فرهنگ) همه به سوی یکسانی می روند. آن فرهنگ غالب و واحد چیزی جز دمکراسی لیبرال نیست.(1)

ص:73

ج) نظریه پایان تاریخ فوکویاما

محقق ژاپنی الاصل آمریکایی و متاثر از نظریه جریان حقیقی تاریخ «هگل» می باشد.

وی معتقد است که تاریخ در این تلقی، دارای کمال است، و این کمال، هم معنوی و هم مادّی است؛ و هنگامی به آخر الزمان می رسد کمال معنوی و ذاتی، هر دو حاصل شوند.

از دیدگاه وی، حکومت واحد جهانی، یکی از ضروریّات آخر الزمان است.

به نظر فوکویاما، دموکراسی لیبرال پس از صعود بر قلّه جهان گشایی باید در مقداری از مبانی خود عدول کند.(1)

فوکویاما، بهترین مدل را همان دمکراسی لیبرال می داند. امّا در نهایت چیزی جز، خود محوری انسان و ارضای تمایلات نفسانی، آدمی را تأمین نمی کند.

د) جنگ تمدّن ها

این نظریه هم زمان با نام ساموئل هانیگتون، عضو مؤثر شورای سیاست گزاری روابط خارجی آمریکا، در ذهن تصوّر می شود. او مسائلی چون تفاوت عمیق فرهنگ ها، تجدید حیات مذهب، مقاوت در برابر استیلای غرب، و گسترش کنش و واکنش بین ملت ها - به خاطر مغایرت هویت، قومیّت و مذهب - را زمینه ساز رویارویی

ص:74

تمدّن ها می داند. وی تضاد عمده را بین «تمدّن غرب» و «اتحاد اسلام و کنفسیوس» ترسیم نموده، و از اسلام چهره خشنی ارائه می دهد.

ه) آخرین نظریه، گفتار آلوین تافلر، روزنامه نگار مشهور آمریکایی

کتاب وی، «موج سوم» توضیح دهنده عمده نظرات اوست. نظریه تافلر فاقد مبانی فلسفی و جامعه شناسی است. او شکل آینده جهان را بر اساس نوسانات قدرت و تقسیم آن ترسیم می نماید. و معتقد است که گسترش میزان اطلاعات و دانش، جذب کننده قدرت خواهد بود، و بر همین اساس چند نتیجه می گیرد:

1 - غربِ آینده، محور عمده قدرت است. زیرا تمرکز دانش و اطلاعات در غرب است.

2 - کشورهایی مانند کره جنوبی و چین، می توانند در آینده قدرت فراوانی کسب کنند.

3 - فاصله آنان که صاحب دانش و آگاهی هستند با کسانی که از آن برخوردار نیستند روز به روز بیشتر می شود.

4 - دمکراسی لیبرال، با همه اشکالات عملی که تا کنون بروز داده، بهترین راه و رسم زندگی اجتماعی است.(1)

ص:75

بیکاری عدّه زیادی از کشاورزان.

3 - پدیده روی گرداندن سِیر سرمایه بین المللی از بازرگانی کالا و خدمات، بر اثر کسری موازنه بازرگانی آمریکا و کسری بودجه.

4 - تأثیر منفی رشد آهسته صنعتی این کشور بر هم آوایی اجتماعی، سیاسی آمریکاییان.

5 - رابطه دقیق بین رشد آهسته اقتصادی و هزینه کلان دفاعی.(1)

یکی دیگر از نویسندگان آمریکایی به نام «اکتاویوپاز» معتقد است که آثار انحطاط در سراسر آمریکا به چشم می خورد. از جمله تضادهای آمریکا به نظر او عبارت است از:

«تضاد بین فردگرایی و دموکراسی، عدالت وآزادی، اختیارات محلی و تمرکز حکومت، ثروت انبوه و محرومیت فوق العاده، بهترین زیبائیها و زننده ترین ابتذال ها، حرص ماده پرستانه و حالت وارستگی، پشتکار و خمودگی معتادان و شراب خواران، دقت وسواس گونه علمی و جنون آمار زندگی، افراط در بی حیایی، آزادی و سرافرازی از یک سو و تمکین و تقلید گله وار از سوی دیگر».

او در ادامه نظر خود می گوید: «مقاصدی مثل رستگاری اخروی، نیکوکاری، رسیدن به حقیقت و خردمندی در افق دید آمریکائیان وجود ندارد، و جزء مسایل شخصی افراد شده است. تزلزل اعتماد آنها به نهادهای سیاسی کشورشان در آینده بسیار خطرناک است.

ص:77

سیاست خارجی آمریکا پر از اعوجاج، بلاتکلیف و اکثراً ضد و نقیض هستند. آمریکایی ها بر اثر عدم ثبات روحی، دائماً یا دچار افراط هستند یا تفریط. حس خویشتن داری را از دست داده اند و دانایی لازم را ندارند. بین سیاست خارجی و اقتدار آمریکا از یک سو، و مخاطبین نظام داخلی و اقدامات بین المللی از سوی دیگر مباینت به چشم می خورد».(1)

جمهوری های شوروی سابق، ظهور مجدّد ملیّت گرایی (ناسیونالیزم) و . . .» نیز از این جمله اند.(1)

«. . . میمونی داشتم که در محلی خارج از خانه نگاهداری می شد. آن محل آتش گرفته و برای نجات میمون، لازم بود چند آدم زورمند اقدام کنند. اگر به حال خود رها می شد، از ترس قادر به انجام عمل نمی بود و می سوخت و جان می سپرد. وضع دولت های بزرگ در این روزگار همین گونه است؛ هر طرف، از اسلحه هسته ایِ طرف مقابل در وحشت است و امنیّت خود را در این می داند که تجهیزات هسته ایِ خود را افزایش دهد. طرف مقابل هم به طور طبیعی به همین عمل دست می زند. در نتیجه تمام گام هایی که در راه کاهش تهدید فاجعه سلاح هسته ای برداشته می شود، منتهی به تشدید خطر این فاجعه می گردد».(1)

شاید ارزیابی او نیز ما را وسوسه می کند که به پایان این درد و رنج - برای نوعی که تا بدین حد از شاد زیستن و شاد بودن ناتوان است - هر اندازه اندوهبار باشد، در نهایت سر تسلیم فرود آوریم. پس از آنکه از آینده تصاویر وحشتناکی ارائه می دهد، در ادامه سخن خویش امیدوار شده می نویسد:

«اما آدم بدبین، فقط نیمی از حقیقت را می بیند، و به نظر من، آن نیم که کم ارزش تر است آدمی نه فقط استعداد آن را دارد که درد و رنج و بی رحمی را چاره کند؛ بلکه به نظر

ص:80

من در وجود خود نیروهای لازم جهت نیل به عظمت و شکوه را نیز نهفته دارد.خویشتن را از میان بر نداریم . . . نه، بگذار به گفته آدمِ بدبین گوش نکنیم؛ زیرا اگر سخنان او را بپذیریم به آینده بشر خیانت کرده ایم . . . من در لحظه ای تاریک (ژوئیه 1961) به نوشتن مشغولم و نمی دانم نژاد بشر آن قدر دوام می کند که نوشته من منتشر یا در صورت انتشار قرائت شود یا نه. امّا هنوز امیدواری هست و تا امید وجود دارد، ناامیدی از بزدلی است».(1)

آری! او امیدوار است و راستی شعله امید را چه کسی در دل یک دانشمند ملحد و منکر خدا روشن می کند؟!

2 - رنه گنون، نویسنده شهیر فرانسوی که در خانواده ای کاتولیک به دنیا آمد و در مدرسه ای مسیحی تحصیلات خود را انجام داد، و در «پاریس» به تکمیل تحصیلات خویش در فلسفه و ریاضیات پرداخت. وی ادیان شرق را بررسی و تحقیق نمود، و با حکمت و عرفان اسلامی نیز از نزدیک آشناست.

او در نقد جهان معاصر سه کتاب نوشته است:

1 - شرق و غرب

2 - بحران دنیای متجدّد

3 - سیطره کمیت و علائم زمانه

ص:81

پیش بینی هایی که «گنون» در این آثار از وضع آینده جهان کرده است، دلیل کافی برای حکمت و عمق نظر اوست. کتاب «بحران دنیای متجدّد» در سال {1927} نگاشته شد، و باور کردنی نیست که تا چه حد در پیش بینی آینده تمدّن جدید موفق بوده است، و همین امر بسیاری از مردم فکور را به خواندن آثار «گنون» سوق داده است.(1)(2)

«گنون» با آن که از انحطاط دنیای متجدد و مبانی آن سخن می گوید و آن را نقد می کند، اما از آنجا که ذهنیّت او متأثّر از علم آسمانی است دچار هراس از هیمنه و سیطره کمیّت، بر معنویت نمی گردد، و می گوید:

«کسانی که به درهم شکستن جمیع این موانع نایل آیند و بر مخاصمت محیط و مجامع مخالفِ هر نوع معنویّت، ظفر

ص:82

یابند؛ بدون شک بسیار معدود و انگشت شمارند، ولی یک بار دیگر می گوییم که تعداد و شماره، واجد اهمیّت نیست؛ زیرا در این جا با امور و شؤونی سرو کار داریم که نوامیس و قوانین آن با نوامیس جهان ماده یکسره فرق دارد. بنابراین جای نومید شدن نیست . . .(1)

کسانی که شاید به وسوسه دچار گشته، خود را به دست یأس و دلسردی می سپارند، باید بیندیشند که هیچ کدام از کارهایی که در این زمینه انجام گشته است، ممکن نیست به هدر برود و بی ثمر گردد. و اغتشاش و نابسامانی و ظلمت فقط به ظاهر و برای مدتی گذرا و ناپایدار می تواند فائق آید، و جمیع عدم تعادل های جزئی و گذرا، ناگزیر در راه رسیدن به تعادل عظیم از بین می روند. سرانجام هیچ چیز برتر و بالاتر از حقیقت نخواهد بود. شعار ما باید همان باشد که در روزگاران کهن، بعضی آشنایانِ با اسرار معنوی اهل مغرب داشتند:

«vincit omnia vertas

حق بر همه چیز غالب می گردد»(2)

ص:83

3 - آلوین تافلر، روزنامه نگار آمریکایی و از مشاورین مهم سیاست مداران آمریکا است.

تافلر که مبتکر نظریه «موج سوم» است می گوید:

«فهرست مشکلاتی که جامعه ما (غرب) با آن مواجه است تمامی ندارد. با دیدن فروپاشی پیاپی نهادهای یک تمدّن صنعتی در حال نزع، به درون غرقاب بی کفایتی و فساد، بوی انحطاط اخلاقی آن نیز مشام را می آزارد. در نتیجه، موج ناخشنودی و فشار برای تغییرات، فضا را انباشته است. در پاسخ به این فشارها هزاران طرح ارائه می شود که همگی مدّعی اند: اساسی و بنیادی یا حتّی انقلابی هستند.

امّا بارها و بارها مقررات، قوانین، طرح ها و دستورالعمل های جدید که همگی به منظور حل مشکلات ما تهیّه و تدوین شده اند، کمانه می کنند و بر وخامت مشکلات ما می افزایند، و این احساس عجز و یأس را دامن می زنند که هیچ فایده ای ندارد و مؤثر نیست. این احساس برای هر نظام دمکراسی خطرناک است و نیاز شدید به وجود «مرد سوار بر اسب سفیدِ ضرب المثل ها» را هر چه بیشتر دامن می زند».(1)

این دیدگاه ها گر چه خود چهره یأس آوری از جهان حاضر به دست می دهند؛ ولی امّید را از دست نداده اند.

ص:84

موجود درباره در پیش بودن حادثه ای عظیم استناد کرده اند.(1)

در بخشی از مقاله «تامپسون» آمده است:

«موضوعات مربوط به آخرالزمان بیش از آنکه صراحتاً به زبان رانده شوند، به اشاره مطرح شده اند. اما به گفته استفن اولیری، استاد رشته ارتباطات در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، نیازی به این پرده پوشی نیست. رسانه ها خوشبینانه از علایم [ظهور] سخن می گویند، در حالیکه مخاطبان با این نشانه ها به سمت نوعی نظام اعتقادی درباره موعود سوق داده می شوند. برای چنین افرادی [بحران سال {2000}، داستان فرو ریختن پیکره اقتدار سکولاریزیم را به همراه دارد».(2)

چند سال قبل، در «سئول» - بنابر پیش گوئیها - عده زیادی از منتظران، معتقد بودند که در روزی خاص و ساعتی خاص، مسیح علیه السلام ظهور خواهد کرد. اما چنین نشد و عدّه ای خودکشی کردند.

عدّه ای معتقد بودند که در سال {1998} میلادی ستاره دنباله دار «هالی» فرود خواهد آمد و آن لحظه، زمان ظهور بوده و عدّه ای با آن به بهشت خواهند رفت. این جریان نیز با خودکشی عدّه ای پایان یافت.

از طرفی، پیش بینی های «نوستر آداموس» چیزی را به تصویر می کشد که با عقیده امام زمان علیه السلام در اسلام هماهنگ است. البته وی چهره خصمانه ای از مقابله امام علیه السلام با غرب نشان می دهد.

مسأله «فاطیما» که در دائرة المعارف «World. Book» و «بریتانیکا» مذکور است، خود از نشانه های گرایش و امید به نجات دهنده ای است که پاسخگو نیز هست، و اکنون شهرک «فاطیما» با همه بهانه تراشی های واتیکان، زائران مسیحی بیشتری از واتیکان - قطب عالَم مسیحیّت در دنیا - دارد.

در ادبیات غرب نیز این انتظار جهت دهنده بوده است. تئاتر «در انتظار گودو»(1) از «ساموئل بکت»، در ظاهر تئاتر پوچ گرایانه ای است. و این داستان فقط دو بازیگر دارد. اما ناخودآگاه از انتظار آدمی و این نیاز که انتظار خدا جدّی خواهد شد، دم می زند.

ص:87

می آید».(1)

و در توضیحی دیگر می گوید:

«شیعیان به رجعت معتقدند. هنگامی که امام منتظر آمد، از بنی امیّه انتقام دشمنان آل محمدعلیه السلام را خواهد گرفت. اما اصحاب ما معتقدند که در آخرالزمان خداوند مردی از فرزندان فاطمه علیها السلام را خواهد آفرید که اکنون موجود نیست، و او زمین را از عدل پر خواهد کرد چنان که از جور و ستم پر شده باشد. و به شدت از ستمکاران انتقام خواهد گرفت. او فرزند کنیزی خواهد بود . . . اسم او (م ح م د) مثل اسم رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم می باشد. او ظهور خواهد کرد، بعد از آن که یکی از بازماندگان بنی امیّه بر مردم مسلمان حکومت یافته باشد، و او همان سفیانی است که در خبر صحیح آمده است. نسب او به ابی سفیان می رسد که فرزند حرب فرزند امیه می باشد، و امام فاطمی او را خواهد کشت و در این هنگام مسیح علیه السلام از آسمان نازل خواهد شد و علامات قیامت آشکار می شود و . . . چنان که قرآن به این موارد خبر داده است».(2)

ویژه آرنولد توین بی را تحت تأثیر قرار داده است - در فصل 52 مقدمه خود درباره امام فاطمی و آنچه مردم به او اعتقاد دارند، آورده است:

«بدان که در طول تاریخ، بین تمامی اهل اسلام مشهور است و چنین اعتقاد الزامی وجود دارد که حتماً در آخرالزمان مردی از اهل بیت پیامبر ظهور خواهد کرد که دین را تازه و عدل را آشکار خواهد نمود. او بر ممالک اسلامی مستولی شده و «مهدی» نامیده می شود، و خروج «دجّال» آن زمان خواهد بود، و سپس علائم قیامت آشکار خواهد شد. حضرت عیسی علیه السلام نیز نازل می شود، و «دجال» کشته خواهد شد».

وی آنگاه محدّثان از اهل سنت را که احادیث مهدی علیه السلام را در کتاب های خویش نقل کرده اند نام می برد، از آن جمله: ترمذی، ابو داود البزاز، ابن ماجه، حاکم، طبرانی، ابویعلی الموصلی.

ابن خلدون از اصحاب نیز کسانی را که در این باره روایت نموده اند، نام می برد از جمله: علی بن ابی طالب علیه السلام، ابن عباس، ابن عمر، طلحه، ابن مسعود، ابی هریره، أنس، ابوسعید خدری، ام سلمه، ثوبان، قرة بن ایاس، علی الهدالی، عبداللَّه بن حارث و اساتید آنان.(1)

وی سپس به نقل و نقد احادیث می پردازد. جالب توجه این که

ص:90

آنچه او را به استبعاد و تضعیف احادیث دچار می کند همان توقیت یا تعیین وقت است که به شیعه نسبت می دهد(1) در حالی که شیعیان به صراحت این تعیین وقت را رد نموده و از ائمه علیهم السلام حدیث دارند که تکلیف به تکذیب تعیین وقت کنندگان زمانِ ظهور، کرده اند.(2)

آنگاه ابن خلدون به موردی اشاره می نماید که سال {633} زمان ظهور معرفی شده است، و چون این اتفاق نیفتاده به توجیهات سست پرداخته است. و در بعضی موارد نیز با آن که حدیث صحیح بوده و اشکالی وارد نداشته؛ به صرف آن که محدثان بعضی راویان را شیعه می دانسته - و حال آن که خود اعتراف به وثوق او نموده - به تضعیف آنان گردن می نهد.(3)

این موارد کافی است که محقق سختگیری مانند ابن خلدون، دچار انحراف شده، از عقیده ای که مورد وفاق همگی اهل اسلام است و روایت متواتر دارد، به سادگی عبور کند. گر چه احتمالاً او نیز به این عقیده ایمان آورده است و در مقابل سیل روایات متواتر و خبرهای صحیح که با سند بی اشکال نقل شده اند، تسلیم شده است. چنان که به هنگام جمع بندی روایات می گوید: «چنان که می بینید فقط مقدار کمی از روایات مهدی علیه السلام از انتقاد خلاص می شوند».(4)

ص:91

وی این عقیده را از زبان بزرگانی چون یعقوب بن اسحاق کندی نقل کرده و می گوید: یعقوب کندی گفته است:

«این ولیّ (مهدی) همان کسی است که چون ظهور کند، نماز ظهر را به جماعت با مردم می خواند، آیین اسلام را تازه می کند، عدل و داد را آشکار و در همه جا می گستراند، جزیره اندلس را می گشاید، و به رومیه می رود، و آن را فتح می کند، سپس به سوی مشرق رهسپار می گردد و آنجا قسطنطنیه را نیز می گشاید، و همه زمین مقرّ حکومت او می شود. مسلمانان نیرومند می گردند، و دین اسلام بر همه ادیان غلبه می یابد و شریعت اصیل محمّدی آشکار می گردد».(1)

به هر حال برای آن که سستی انتقادات ابن خلدون از روایات بیست و هشت گانه ای که در مقدمه آورده است کاملاً روشن شود. به کتابی از دانشمندان اهل سنّت بنام «الوهم المکنون من کلام ابن خلدون» تألیف احمد بن الصدیق المغربی، ارجاع می دهیم که در این کتاب، صحت احادیث مورد انتقاد او را آشکار و سپس به تواتر آن احادیث تکیه کرده است، بطوری که دیگر جایی برای تردید نمی ماند.

ص:92

در مسأله امام مهدی علیه السلام آوردیم، فقط اشاره ای محدود به این مسأله مهمّ و حیاتی بود، و در تحقیقی که در کتاب «الامام المهدی علیه السلام عند اهل السنة» انجام گرفته است آمده که 56 مورد از دانشمندان گذشته و معاصر اهل سنّت به این مهم پرداخته اند.(1)

ص:94

«هنگامی که مهدی موعود به دنیا آمد به سجده رفت و بر بازوی راست او این آیه نوشته بود».(1)

«اِعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِی الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها»(2)

«بدانید خداوند زمین را بعد از مرگ آن زنده خواهد کرد»

ابن عباس در تفسیر این آیه گفته است:

«خداوند زمین را بعد از مرگش - یعنی بعد از ستم اهل زمین - توسط قائم آل محمدصلی الله علیه وآله وسلم اصلاح و زنده خواهد کرد».(3)

«وَ نُریدُ اَنْ نَّمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْاَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ اَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِین»(4)

«و ما اراده کرده ایم که بر مستضعفین زمین منّت گذارده و آنان را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم»

امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه می فرماید:

«پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم به حضرت علی و امام حسن و امام حسین علیهم السلام نگریسته و گریست و آنگاه فرمود: شما مستضعفین بعد از من هستید».

مفضّل می گوید: از امام علیه السلام پرسیدم منظور چیست؟ فرمود:

ص:96

«یعنی شما امامان بعد از من هستید، سپس آیه مذکور را تلاوت نموده و فرمود: این آیه تا روز قیامت در مورد خانواده ما منطبق است».(1)

«هُوَ الَّذی اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْکَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»(2)

«خداوند کسی است که رسول خویش را با هدایت و دین حق فرستاد تا بر تمامی ادیان و مذاهب پیروز گرداند و هر چند مشرکان [از این امر] ناخشنود باشند».

در حدیث شریفی در ذیل این آیه آمده است:

«این آیه درباره قائم آل محمدصلی الله علیه وآله وسلم نازل گردیده است، و او امامی است که خداوند او را بر همه ادیان پیروز می نماید، و زمین را پر از عدل و داد کند بعد از آنکه پر از ظلم و جور گردیده باشد».(3)

«اِنْ نَّشَاءْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ اَعْناقَهُمْ لَها خاضِعِینَ»(4)

«اگر بخواهیم، از آسمان نشانه ای نازل می کنیم که در برابر آن گردن خم نموده و خاضع گردند».

ص:97

امام صادق علیه السلام می فرماید:

«همانا قائم قیام نمی کند مگر آن که منادی از آسمان ندا کند که اهل مشرق و مغرب آن را بشنوند، این آیه درباره همان واقعه نازل شده است»(1)

«وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْکُم لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْاَرْضِ . . .»(2)

«خداوند به کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می دهند، وعده داده است که آنان را خلفای زمین قرار داده، چنان که با پیشینیان از صالحان چنین نمود. و دین آنان را که مورد خشنودی آنان است، جایگزین نموده و ترس آنان را به ایمن تبدیل نموده، تا مرا [بپرستند وبه من شرک نورزند]»

امام صادق علیه السلام می فرماید:

«این آیه درباره مهدی نازل شده است».(3)

«وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ إِنَّ الْاَرْضَ یَرِثُها عِبادیَ الصَّالِحُون»(4)

«و به تحقیق در کتاب زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم که

ص:98

بندگان صالح، وارث زمین خواهند شد».

در حدیثی از امام معصوم علیه السلام در ذیل آیه می خوانیم:

«این بندگان صالح و شایسته، قائم و اصحاب او خواهند بود»(1)

«أَیْنَما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمیعاً»(2)

«هر کجا که باشید خداوند همگی شما را جمع خواهد نمود».

از ابن عباس در ذیل آیه نقل شده که گفت:

«این آیه درباره اصحاب حضرت قائم علیه السلام نازل شده است که خداوند آنان را در یک روز واحد جمع خواهد نمود»(3)

«فَلا اُقسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوارِ الْکُنَّسِ»(4)

«پس سوگند به ستارگانی که باز می گردند و حرکت نموده و از دیده مستور می گردند».

از امام صادق علیه السلام درباره این آیه سؤال شد، حضرت فرمود:

«این آیه درباره امامی است که پنهان گردد، سپس همانند شهابی افروخته در تاریکی سیاه شب آشکار شود، پس اگر

ص:99

او را درک نمودی چشمانت روشن باد».(1)

البته چنان که بیان شد، آیات بسیاری به بشارت موعودعلیه السلام تفسیر و تأویل شده است، و انسان منصف، بدون چون و چرا می تواند از روایاتی در ذیل آیات وارد شده به وجود آن امام همام پی ببرد. بدیهی است دلایل دیگری که در این مقصد آمده است به قوت خود باقی هستند.(2)

ص:100

جانشین و همسر دختر تو و پدر فرزندان و نسل تو قرار دادم. اسم او نیز از اسم من مشتق شده است، پس من علی الاعلی هستم؛ و فاطمه و حسن و حسین را از نور شما دو نفر آفریدم. سپس ولایت آنها را بر فرشتگان عرضه نمودم، هرکس آن را بپذیرد از نزدیکان من خواهد بود، و هرکس نپذیرد، هر چند در عبادت بکوشد او را در بهشت جای نخواهم داد.

آنگاه خداوند فرمود: ای محمد! آیا می خواهی آنان را ببینی؟

گفتم: آری! پس خداوند فرمود: سرت را بالا بگیر و من چنین کردم. آنگاه نور علی، فاطمه، حسن، حسین، علی بن حسین، محمّد بن علی، جعفر بن محمد، موسی بن جعفر، علی بن موسی، محمّد بن علی، علی بن محمد، حسن بن علی و (م ح م د)(1) فرزند حسن، یعنی قائم (موعود) را در وسط آنان، همچون ستاره ای درخشان دیدم. گفتم: خدایا! اینها چه کسانی هستند؟

فرمود: اینها امامان هستند، و این قائم کسی است که حلال و حرام را آشکار می سازد و با او از دشمنانم انتقام می گیرم، و او آرامش اولیای من است، و او کسی است که دلهای شیعیان تو را شفا می دهد . . .»(2)

ص:102

حدیث دوم

شیخ صدوق رحمه الله در ضمن حدیثی طولانی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم نقل می کند که می فرماید:

« . . . آنگاه که به آسمان عروج نمودم، جبرئیل به من گفت: جلو برو.

گفتم: آیا من بر تو مقدم شدم؟

جبرئیل گفت: بله! چون خداوند پیامبران خویش را بر فرشتگان برتری داده است.

آنگاه من پیش افتادم و فرشتگان به من اقتدا نموده و نماز گزاردیم. و این افتخاری نیست! هنگامی که به حجاب های نورانی رسیدم، جبرئیل مرا واگذارد و گفت: تو پیش برو.

گفتم: آیا در این مقام از من جدا شوی؟

گفت: این مرحله دیگر انتهای مقام من است، و اگر جلوتر بیایم پر و بالم می سوزد . . .(1)

سپس در ملکوتِ خداوند تا آنجا که او خواسته بود پیش رفتیم. پس ندا آمد: یا محمّد!

گفتم: لبیک ای پروردگار من!

پس ندایی دیگر آمد: ای محمد! تو بنده من هستی و من خدای توام. فقط مرا پرستش کن! و بر من توکّل نما که تو نورِ

ص:103

من در میان بندگان هستی، پیرو تو در بهشت است، و برای مخالف تو آتش را آفریدم، و برای اوصیای تو کرامت خود را واجب نمودم.

گفتم: ای پروردگار من! اوصیای من چه کسانی هستند؟

ندا آمد نام اوصیای تو بر ساق عرش نوشته شده است.

پس نگاه کردم و دوازده نور دیدم . . . اول آنها "علی بن ابی طالب" و آخر آنها "مهدی" منجی امت من بود.

. . . سپس خداوند فرمود: به عزّت و جلالم! با اینان دینم را پیروز می کنم . . . و با آخرین آنها زمین را از دشمنانم پاک می گردانم، و مشارق و مغارب زمین را تحت سلطه او در می آورم. بادها در تسخیر او خواهند بود، و او را با سپاهیان خویش یاری خواهم نمود، و او را با فرشتگان نصرت خواهم داد، تا آن که دعوتم را آشکار کند، و همه مردم را به یگانگی من مجتمع گرداند. سپس پادشاهی او را دوام خواهم داد و روزگار تا روز قیامت در دستان اولیای من خواهد گشت».(1)

ص:104

عدل و داد پر خواهد کرد، همان طور که از ستم پر شده باشد».(1)

باز در حدیث دیگری از رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم می خوانیم:

«لا تنقض الدُّنْیا حَتَّی یَمْلِکُ الْعَرَب رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتی یُؤاطِئُ إِسْمُهُ اِسْمی (2)

«دنیا تمام نمی شود مگر مردی از اهل بیت من بر عرب مسلط می شود؛ نام او هم نام من است».

رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم در سخن دیگر می فرماید:

«لا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَقُومُ الْقائِمُ الحَقُّ مِنَّا . . .»(3)

«قیامت برپا نمی شود مگر آن که قائم بر حق از ما قیام کند، آنگاه زمانی است که خداوند به او اجازه (ظهور) دهد. هر کس او را تبعیّت کند نجات یابد، و هر کس تخلّف ورزد هلاک شود. پس ای بندگان خدا! نزد او [به اطاعت] بروید. هر چند روی یخ و برف راه بروید. پس او خلیفه خدا و من است».

ص:106

در قرآن کریم می خوانیم:

«وَ اَنْزَلْنا اِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ»(1)

«و ما قرآن را بر تو فرو فرستادیم، تا تو برای آنان آنچه را که نازل شده است، تفسیر نمایی».

ابن عباس می گوید رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

«هنگامی که به آسمان هفتم عروج نمودم و از آنجا به سدرة المنتهی، و از سدره به حجاب های نورانی؛ خداوند به من خطاب نموده و فرمود:

ای محمد! تو بنده منی و من خداوند تو. پس برای من خضوع کن و فقط مرا پرستش نما!

بر من توکل کن و به من اعتماد نما. من چنین راضی شدم که تو بنده، دوست، و رسول و پیامبرم باشی؛ و برادرت علی، خلیفه و دروازه (بسوی معارف و دانش نبوی)(2) باشد.

پس علی، حجّت من بر بندگان و امام برای آفریدگان می باشد. با (معیار) علی اولیای من از دشمنان شناسانده می شوند، و با او حزب شیطان از حزب خدا جدا می گردد، و با او دین بر پا می شود، و حدود حفظ می گردد، و احکام جاری می شود، و با تو و با او و امامان از فرزندان تو، به بندگانم ترحم می نمایم. با قائمِ از شما زمین را از تسبیح و

ص:108

تقدیس آباد می گردانم؛ و با موعود، زمین را از دشمنان خود پاک نموده و اولیا را وارث زمین می کنم. با او کلمه ی حق بلند گشته و کلمه کفر در پستی و ذلّت قرار می گیرد.

به وسیله او شهرها را آباد می کنم و بندگانم را با دانشم زنده می نمایم. برای او گنج ها و ذخیره ها را آشکار می کنم. او را با اراده ام بر اسرار و باطن ها آگاه گردانیده، و با فرشتگان تایید می نمایم تا او بتواند امر و خواسته مرا مسلّط نموده و دینم را ظاهر کند. او به حقیقت، ولیّ من و هدایت کننده بندگانم به صدق و راستی است».(1)

رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در سخنی دیگر فرمودند:

«دنیا به پایان نمی رسد مگر آن که مردی از امّت من به پاخیزد. او از نسل حسین علیه السلام است، و زمین را پر از عدل و داد کند، هنگامی که از ظلم و جور پر شود».(2)

در حدیث دیگری از رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می خوانیم:

«اُبشرکم بالمهدی یبعث فی امتی علی اختلاف من الناس و زلازل . . .»(3)

«من شما را به مهدی در امت خویش بشارت می دهم آنگاه که مردم به اختلاف رسیده و دچار تزلزل ها و لغزش ها

ص:109

گردند؛ سپس زمین را پر از عدل و داد گرداند همچنان که پر از ظلم و ستم شده باشد. ساکنان زمین و آسمان از او خشنود خواهند شد».

ص:110

رابطه با او وارد شده - همین پسر حسن عسکری خالص است، و در آخر الزمان ظهور خواهد کرد، ولی صحیح آن است که او هنوز متولد نشده و در آینده متولد و بزرگ می شود، و از اشراف آل البیت الکریم است».(1)

ابن ابی الحدید نیز می گوید:

«اکثر محدثان عقیده دارند که مهدی موعودعلیه السلام از نسل فاطمه علیها السلام می باشد، و اصحاب ما (معتزله) آن را انکار نمی کنند و در کتب خود در ذکر او تصریح کرده اند . . . تنها فرقی که هست آن است که به عقیده ما، او هنوز متولد نشده و بعداً متولد خواهد شد».(2)

اما حقیقت آن است که وقتی به وجود مهدی موعود - با استفاده از بشارات پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم - یقین پیدا کردیم، باید به ریشه های اعتقادی آن هم التزام داشته باشیم و میوه را از درخت آن جدا ندانیم.

در زیر به روایاتی در پاسخ به این شبهات اشاره می شود:

صاحب «منتخب الاثر» در این زمینه، 48 حدیث را در منابع شیعی و سنی شناسایی کرده است.(3) در زیر به چند نمونه اشاره می کنیم:

از ابن عمر منقول است که رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

ص:112

«یخرج من آخر الزمان رجل من ولدی اسمه کاسمی و کنیته ککنیتی، یملاءُ الارض عدلاً کما ملئت جوراً، فذلک هو المهدی»(1)

«در آخر الزمان، مردی از فرزندان من خروج می کند، اسم او مانند اسم من، و کنیه او مانند کنیه من است. زمین را پر از عدل و داد می کند هنگامی که پر از ظلم و جور شده باشد؛ پس او همان مهدی است».

در حدیثی دیگر رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم می فرماید:

«و الذی بعثنی بالحقّ بشیراً لیغیبنَّ القائم من ولدی بعهد معهود الیه منّی حتّی یقول اکثر الناس . . .»(2)

«سوگند به خدایی که مرا به راستی برای بشارت برانگیخت، قائم از فرزندان من برابر عهدی که با او شده است، غایب می گردد؛ به طوری که اکثریّت مردم خواهند گفت: خدا را در آل محمد نیاز نیست، و عده ای در تولد او شک می کنند.

پس هر کس آن زمان را درک نمود، تمسّک به دین جوید، و نگذارد که شیطان بر او به وسیله تردیدش غلبه کند و الاّ از مسیر من خارج شده و شیطان از دین من خارجش می کند.

پس به تحقیق که ابلیس پدر و مادر شما را از بهشت راند، و

ص:113

همانا خداوند - عزّوجلّ - شیطان را فرمان روای کسانی قرار داد که ایمان نمی آورند».

رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم همچنین در سخنی دیگر فرمود:

«المهدی من ولدی، اسمه اسمی و کنیته کنیتی، أشبه الناس بی خَلقاً و خُلقاً، یکون له غیبة و حیرة حتّی تضلّ الخلق عن أدیانهم . . .»(1)

«مهدی از فرزندان من است، اسم او اسم من، کنیه او کنیه من، شبیه ترین افراد به من در سیرت و صورت است، برای او غیبتی است و سرگردانی (برای مردم) تا حدّی که مردم از دین خود گمراه می شوند، در چنین زمانی است که او همچون ستاره درخشانی ظهور خواهد کرد. پس زمین را پر از عدل و داد می نماید چنان که از ظلم و جور پر شده باشد».

امیرالمؤمنین علیه السلام از رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم نقل فرموده که حضرتش فرمود:

«ألا اِنّه أشبه الناس خَلقاً و خُلقاً و حسناً برسول اللَّه»(2)

«آگاه باشید او شبیه ترین آفریدگان، از نظر سیرت و صورت و نیکویی به رسول اکرم علیه السلام است.

ص:114

رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

«یخرج رجل من اهل بیتی و یعمل بسنّتی و ینزل اللَّه له البرکة من السماء و تخرج له الارض برکتها و تملاءُ به الارض عدلاً . . . و یعمل علی هذه الامّة سبع سنین و ینزل فی بیت المقدس».(1)

«مردی از اهل بیت من خروج می کند، و به سنت من عمل می نماید، خداوند برای او برکت را از آسمان نازل خواهد فرمود، و زمین برکات خویش را بیرون می دهد و پر از عدل و داد گردد چنان که از ظلم و جور پر شده باشد. او بر همین روش هفت سال حکومت می کند و در بیت المقدس فرود می آید».

رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم در گفتاری دیگر می فرماید:

«القائم من ولدی، اسمه اسمی و کنیته کنیتی، و شمائله شمائلی، و سنّته سنّتی، یقیم النّاس علی ملّتی و شریعتی، و یدعوهم الی کتاب ربّی، من اطاعه فقد اطاعنی و من عصاه فقد عصانی، و من انکره فی غیبته فقد انکرنی، و من کذبه فقد کذبنی . . .»(2)

«قائم از فرزندان من است، نام او نام من، و کنیه او کنیه من است. شمایل او، هم شکل من، و سنّت او سنّت من است.

ص:115

مردم را بر دین و روش من بپا می دارد، و آنان را به سوی کتاب خدا می خواند.

هر کس او را اطاعت کند، مرا اطاعت کرده است، و هر کس او را عصیان نماید، نافرمانی مرا کرده است. هر کس او را تکذیب کند، مرا تکذیب نموده، و هر کس او را تصدیق نماید، مرا تصدیق کرده، و به سوی خداوند از آنان که تکذیبش نمایند شکایت می نمایم؛ آنان که قول مرا در شأن او انکار نمایند و کسانی که امتم را از راه او منحرف نمایند، و به زودی خواهند دانست آنان که ظلم کردند، چگونه بازگشتی خواهند داشت».

نویسنده کتاب «منتخب الاثر» احادیث دیگری را نیز از منابع اهل سنّت و شیعه فهرست نموده که به دلیل اختصار، آنها را ذکر نمی کنیم.(1)

ص:116

می کرد و می فرمود:

«نعم هو حق وهو من بنی فاطمه»(1)

«آری او حق است و از فرزندان فاطمه می باشد».

امام حسین علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم نقل می کند که رسول خدا به فاطمه علیها السلام فرمود:

«ابشری بالمهدیّ منک»(2)

«بشارت باد بر تو که مهدی از توست».

ص:118

خداوندU او را از اشتباه حفظ کند».

اکنون چند نمونه از احادیثی که در آنها امام مهدی علیه السلام فرزند امام یازدهم معرفی شده، نقل می نماییم:

پیامبر اکرم فرمودند:

«اسمه کإسمی، و إسم أبیه کإسم ابنی وهو ولد ابنتی (المراد من قوله «ابنی» السبط الأکبر الحسن علیه السلام)»؛(1)

«اسم (موعود) مانند اسم من است، و اسم پدرش مانند اسم پسر من است، و او پسر دختر من فاطمه می باشد».

و از آنجا که اسم فرزند فاطمه علیها السلام و نوه پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم، سبط اکبر، حسن علیه السلام می باشد؛ پس با نام مبارک امام حسن عسکری علیه السلام مطابق است.

بدیهی است که این مسأله طبق اسناد شیعه معتبر است، و بنا به عقیده آنها، موعود فرزند امام حسن عسکری علیه السلام است، ولی در عین حال، نمونه هایی از اهل سنّت نیز ضمیمه می کنیم تا این وفاق آشکارتر گردد.

حافظ ابوعبداللَّه محمّد بن یوسف، گنجی شافعی (متوفی 658 ه) می نویسد:

«امام حسن عسکری علیه السلام روز جمعه هشتم ربیع الاول سال 260 ه. ق. در سامرّا از دنیا رفت، و در خانه ای که پدرش

ص:120

دفن شده بود، مدفون گردید. پسرش را بعد از خود گذاشت و اوست امام منتظر».(1)

«عبداللَّه بسمل» راجع به ولادت موعودعلیه السلام می نویسد:

«اسم امام مهدی، محمّد و کنیه اش ابوالقاسم است. لقبش حجّت، مهدی، خلف صالح، قائم، منتظر و صاحب الزمان می باشد، و در هنگام وفات پدرش پنج سال داشته است، لکن در همان سنِ کم خداوند به او حکمت عطا فرمود».(2)

«ذرکلی» آن حضرت را از اعلام شمرده و به ولادت و مدّت عمرش تا رحلت پدر اشاره نموده و می گوید:

«محمّد بن الحسن العسکری فرزند علی هادی ابوالقاسم آخرین امام از امامانِ دوازده گانه امامیه می باشد، و او نزد امامیه معروف است به مهدی، صاحب الزمان، منتظر و حجّت . . . در سامرّاء به دنیا آمده است و وقتی پدرش فوت کرد او پنج سال داشت. بعضی تولد او را شب نیمه شعبان سال 255 دانسته اند».

«محی الدین عربی» در رابطه با آن حضرت، ولادت و نسبش می گوید:

«بدانید که مهدی علیه السلام حتماً خروج خواهد کرد. او از عترت رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم و از فرزندان فاطمه علیها السلام است، و جدّش

ص:121

حسین بن علی بن ابی طالب و پدرش حسن عسکری، فرزند امام علی نقی، فرزند محمد تقی، فرزند امام علی الرضا، فرزند امام موسی کاظم، فرزند امام جعفر صادق، فرزند امام محمّد باقر، فرزند امام زین العابدین علی، فرزند امام حسین، فرزند امام علی بن ابی طالب y می باشد. اسم او با اسم رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم قرین است، و مسلمین بین رکن و مقام با او بیعت خواهند کرد.(1)

ص:122

می دهد که کسی نمی تواند مقام امام را پایین بیاورد.(1)

امام علیه السلام پیوسته مورد آزار و اذیّت متوکّل قرار گرفته و جلساتی برای توهین وی آماده می گردد، حتّی متوکّل در مجلس شراب از ایشان درخواست شعر می کند که امام علیه السلام با شعری تکان دهنده او را تحت تأثیر قرار داده و مجلس به هم می خورد. امّا همچنان آتش کینه در دل متوکّل شعله ور است.

یعقوب بن یاسر می گوید: «متوکّل به اطرافیان خودش می گفت: موضوع ابن الرضا مرا خسته و درمانده کرد».(2)

و به همین جهت است که شیعیان معتقدند امام هادی علیه السلام به دست متوکّل مسموم و شهید شده است، اگر چه بعضی از بزرگان در این امر تردید کرده اند، اما با نشانه هایی که گذشت و جمله ای که از معصوم علیه السلام در دست داریم که: «ما منّا إلّا مقتول أو مسموم؛(3) نیست از ما نیست جز اینکه مقتول می شود یا مسموم». شهادت آن بزرگوار و امام جوادعلیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام مسلّم می نماید.

آیا می توان باور کرد که بدون هیچ علت و نشانه ای از بیماری یاحادثه، امام جوادعلیه السلام 25 سال و دو ماه و 18 روز، و امام هادی علیه السلام 40 سال و 6 ماه، و امام حسن عسکری علیه السلام 28 سال بیشتر نتوانند عمر نمایند؟(4)

آری! برخورد ائمه علیهم السلام با ستمگران زمان نوعی بود که ستمگران

ص:124

چاره ای جز به شهادت رساندن آنها نداشتند. امامان شیعه علیهم السلام گرچه از هر نظر در سخت ترین شرایط قرار داشته اند، امّا مبارزه علیه باطل را به دقیق ترین و بهترین شکل ممکن رهبری کرده اند.

مهدی موعودعلیه السلام نبض زنده تشیّع، این آتشفشان سرخ حماسه و انقلاب، این آسمان پر بار بصیرت و بینش، و چشمه جوشان علم و دانش، بار سنگین حیات و حرکت را از آن روزهای رنج تا به امروز به دوش کشیده است و برای ما به ارمغان آورده است.

اینک جای این پرسش است که به راستی این همه نیرو، نور، نگاه و حرکت - شیعه در حالی که همیشه محصور ستم های گوناگون و درگیر اختلاف های داخلی و فتنه های سیاسی بوده و هست - چگونه از گذشته تاریخ تا به امروز رهبری شده و می شود؟

آیا این همه حیات و حماسه، و این زندگی پر بار و سرشار، آن هم در کنار آن طوفان های خشم و نفرت و آتش جنگ و ستیز، از رهبری مسلّط و امامتی بیدار حکایت نمی کند؟ آیا نباید رمز حیات تشیّع را در این نقطه جستجو کرد؟(1)

را در سامراء برپا کردند و بیش از نیم قرن، عباسیان از سامراء بر جهان اسلام حکومت کردند.(1)

این برهه از تاریخ با ضعف دستگاه خلافت، درگیری های داخلی، قیام های ایرانی (بابک، افشین، مازیار)، چپاولگری های طبقات خاصی به ویژه نزدیکان خلیفه، جمع آوری غنایم بی حساب به همراه فتوحات بدون معیار و اُصول و گم شدن اهداف مکتبی همراه است.

یکی از اهداف امام هادی علیه السلام در این مقطع حسّاس تاریخی، آماده نمودن اذهان جامعه برای پذیرش تفکّر غیبت است. اما فعالیّت امام علیه السلام در این باره تنها به نزدیکان و اصحاب گرامی محدود است، و شامل توده مردم نمی شود؛ زیرا تبلیغ کردن در بین مردمی که معتقد به امامان دوازده گانه نیستند، بی اثر خواهد بود.(2)

هدف امام علیه السلام، هموار نمودن اذهان شیعیان برای پذیرش دوره غیبت امام موعودعلیه السلام می باشد؛ به همین دلیل، گفتار امام دارای هاله ای از پیچیدگی است، و روایاتی که در آنها آشکار ساختن نام مهدی علیه السلام نهی شده مربوط به همین زمان می باشد. و همه این موارد، نشان دهنده شدّت فشار اختناق حاکم بر آن زمان می باشد.(3)

اینک چند نمونه از روایاتی را که امام علیه السلام در آنها به مسأله غیبت پرداخته اند، می آوریم:

ص:126

«صاحب این امر کسی است که مردم می گویند: متولّد نمی شود».(1)

«هر وقت علم از پشت سر شما برخاست، پس از زیر پای خود در انتظار فرج باشید».(2)

«بعد از من، فرزندم حسن جانشین من است، پس چگونه خواهد بود(رفتار مردم) برای جانشین بعد از او؟

راوی می پرسد: چگونه است مولای من؟

امام علیه السلام می فرماید: چون شخص او را نمی بینید، و نام بردن او جایز نمی باشد.

راوی می پرسد: چگونه از او یاد کنیم؟

می فرماید: بگویید: حجّت از آل محمّدصلی الله علیه وآله وسلم».(3)

جنگ های مسلمانان با رومیان اسیر شده است، می فرستد.(1)

این دختر - چنان که بعداً روشن می گردد - نرجس یا سوسن و یا صیقل(2) نام دارد، و فرزند یوشعا پسر قیصر روم، و از نسل شمعون یکی از حواریون حضرت مسیح علیه السلام است.

این بانوی بزرگوار قبلاً امام حسن عسکری علیه السلام را در عالم رؤیا ملاقات می کند،(3) و به همین سبب وقتی فرستاده امام هادی علیه السلام برای خریدن این بانوی اسیر می رود، فروشنده نیز تصریح می کند که او در فروش خویش به خریداران دیگر جواب منفی داده است.(4) اما هنگامی که فرستاده امام هادی علیه السلام نامه ای به خط رومی از طرف امام هادی علیه السلام به بانوی آینده شیعه و مادر موعودعلیه السلام تقدیم می کند، اظهار می دارد که تنها با صاحب این نامه خواهد رفت و نه هیچ کس دیگر. و بدین ترتیب نرجس خاتون به خانه امام هادی علیه السلام وارد می شود.

چنین مسأله ای هرگز همانندی نداشته است؛ زیرا پیش بینی ائمه علیهم السلام را که مادر مهدی علیه السلام کنیز است، و ده ها سال قبل بیان شده است، لباس واقعیّت می پوشاند.(5)

ص:128

نویسنده کتاب مهدی موعودعلیه السلام در توضیح این امر نوشته است:

«ولادت امام حسن عسکری علیه السلام در سال 232 در مدینه و همزمان با جنگ های سپاه اسلام و روم شرقی و روم غربی بر سر متصرفات آنها بوده است. چنان که ابن اثیر جنگ هایی را در سال های 240 - 244، 245، 247 و 253 هجری ثبت کرده است. در فواصل بین این جنگ ها اسیران طرفین نیز مبادله شده است».(1)

اگر مادر بزرگوار امام زمان علیه السلام در سال 248 اسیر شده باشد، اسارت ایشان مصادف با سیزدهمین سال توقّف حضرت هادی علیه السلام در سامراء و شانزده سالگی حضرت امام عسکری علیه السلام بوده است.(2)

هانری کربن درباره این ازدواج گفته است:

«هنگامی که امام حسن عسکری علیه السلام در عنفوان شباب بود و رشد و کمال سنّی می نمود شاهزاده خانمی از اهالی بیزانس، موسوم به نرگس - یا نرجس - خاتون، ایشان را در عالم رؤیا دید.

این بانوی معظمه در عالم خواب از جانب حضرت فاطمه زهراعلیها السلام به دین اسلام مشرف شد و این کیش معنوی را پذیرفت. یعنی مذهبی را قبول کرد که روزی بین عموم افراد در جهانی نوین، صلح و صفا برقرار خواهد کرد. نرجس علیها السلام

ص:129

در عالم رؤیا امام جوان را زیارت می نماید، تا نامزدی را که نصیب و قسمت او شده بود بشناسد. در این موقع، حضرت مسیح علیه السلام نرجس را به ذریه حضرت محمّدصلی الله علیه وآله وسلم می دهد، و آنگاه در اعماق وجود این زوج و زوجه جوان، وحی و الهام ربّانی انجام می پذیرد.

اما برای وصال این زوج و زوجه مطهّره چند سالی وقت لازم بود و پس از آن نرجس برای پیوستن به نامزد خود، یعنی امامی که در عالم رؤیا دیده بود، با طیب خاطر رضا داد که داخل جرگه اسیران شود تا به بازرگانی که با کشتی به جانب بیزانس آمده بود، به فروش رسد.

از این وصلت مسعود، فرزندی قدم به عرصه وجود نهاد؛ فرزندی اسرارآمیز که مخالفین همیشگی سنّی او و مورخین عیب جو، حتّی وجود او را منکر می شوند».(1)

به هر حال، این دختر به خانه امام عسکری علیه السلام پا می نهد، و امام هادی علیه السلام او را به خواهر خویش سپرده و می فرماید:

«او را به منزل خود ببر و به او فرائض و سنت های اسلامی را بیاموز. او همسر پسرم ابا محمد می باشد، و مادر قائم که بر او درود باد».(2)

سپس علی رغم میل دشمنان که می خواستند قبل از شکل گیری

ص:130

نطفه موعود، پدر ایشان را به قتل برسانند(1)، این مولود گرامی در نیمه شعبان سال (255 ه) به دنیا می آید.(2)

آن موعود عزیز، آرزوی منتظران، به قدرت خداوند، هنگام تولد این آیات را زمزمه می کند:

«بنام خداوند بخشنده مهربان! و ما اراده کرده ایم که بر مستضعفین زمین منّت نهاده و آنان را امامان و وارثان قرار دهیم، و در زمین برای آنان مکانتی تمهید نموده و به فرعون و هامان و سپاهیان آن دو نشان دهیم آنچه را که بیم داشتند»(3)

سپس بر پیامبر خداصلی الله علیه وآله وسلم و علی علیه السلام، و تمامی امامان علیهم السلام تا پدر خویش درود می فرستد».(4)

خواهد بود، تا وقتی که خداوند اجازه دهد. پس آنگاه که شخص من غایب شدم و از دنیا رفتم و شیعیانم را در اختلاف دیدی، پس افراد مورد اعتماد از آنان را آگاه کن. اما بین تو و آنان، این راز پنهان باشد. زیرا که خداوند ولیّ خویش را از آفریدگانش پنهان خواهد کرد و از بندگان در حجاب می کند. پس او را هیچ کس نخواهد دید، تا آن که جبرئیل مرکبش را پیش گذارد و خداوند امر انجام شده خویش را به عمل آرد.»(1)

البته پنهان بودن و غیبت مهدی علیه السلام تا وقت ظهور امر عجیب و غریبی نیست و در بین انبیاء هم نمونه هایی دارد. پیش از او حضرت یوسف علیه السلام و موسی علیه السلام نیز غایب شده اند و مدّتی را مخفیانه زندگی کرده اند.

امام باقرعلیه السلام در روایات خویش مشابهت قائم علیه السلام را با دیگر انبیاء کاملاً بیان کرده اند.(2)

ص:132

دیدیم سفید، نیکو صورت، سبزه اما نه سیاه . . .(1)

این گزارشات از دیدار با موعودعلیه السلام از اوان تولد و در 2 سالگی، 3 سالگی، 8 سالگی(2) در روایات ذکر شده است، و بعضی با امام علیه السلام در همان سن گفتگو کرده اند، و امام موعودعلیه السلام مأموریت خویش را به ایشان متذکّر شده اند.(3)

در این نمونه ها، علائمی از امامت و ویژگی های شگفت آن در دوران کودکی دیده می شود.

در حدیثی، نسیم خادمه امام حسن عسکری علیه السلام می گوید:

«به نزد صاحب الامرعلیه السلام رفتم در حالی که بیش از یک شب از عمر او نگذشته بود. در حضور او بودم که عطسه زدم. ایشان فرمودند: «یرحمک اللَّه(4) من از این گفتار خشنود شدم. سپس به من فرمود: به تو بشارت بدهم که این عطسه، نشانه امان و امنیّت از مرگ است تا سه روز».(5)

ص:134

جعفر بن علی، برادر امام حسن عسکری علیه السلام که در تشجیع هیأت حاکمه بر خانواده امام علیه السلام نقش زیادی داشت، پیش از آن که مردم جنازه را از خانه بیرون ببرند، دمِ در می ایستد تا تسلیت نسبت به شهادت برادر، و تبریک نسبت به امامت! خویش را، از مردم تحویل بگیرد. طولی نمی کشد که خادم امام علیه السلام بیرون آمده و به جعفر می گوید: آقای من! برادرت کفن شده و آماده نماز است، برخیز و بر آن نماز بخوان.

جعفر و عدّه ای از شیعیان که در رأس آنها عثمان بن سعید عمری (اوّلین نایب خاص موعود) قرار دارد، وارد خانه می شوند. جعفر جلو می رود که بر جنازه برادر نماز بخواند. این نماز کسب شهرت و مشروعیّت برای امامت جعفر می باشد.

اما ناگهان حضار مشاهده می کنند: پسری گندمگون، با موهایی مجعّد و دندان هایی گشاده، بیرون می آید و جعفر را مورد خطاب قرار داده و می فرماید:

«عمو عقب بایست! من سزاوارترم که بر پدرم نماز بخوانم»

جعفر بی چون و چرا کنار می رود، در حالی که رنگ از صورتش پریده است. کودک جلو می ایستد و بر جنازه پدر نماز می خواند.(1)

ص:136

و این چنین امامت موعودعلیه السلام آغاز می گردد.

یکی دیگر از فرصت طلبان، معتمد، خلیفه عباسی است. او که دست هایش به خون امام آلوده است، می خواهد دامن خود را از لکّه دار شدن به خون امام در انظار عمومی پاک نگه دارد؛ به همین جهت، غافل از آنچه در خانه امام گذشته است، پیش ابوعلی بن توکّل فرستاده و دستور می دهد که بر آن حضرت نماز بخواند.

کفن را از چهره امام علیه السلام عقب زده به حضار نشان می دهند و می گوید: این حسن بن علی بن محمّد بن الرضا می باشد که به مرگ طبیعی در رختخواب خود از دنیا رفته است، و امیرالمؤمنین!! خلیفه برای خدمتگزاری به آن حضرت چند نفر از افراد مورد اطمینان خود فلانی و فلانی و چند نفر از قضات فلانی و... را فرستاده بود که به ایشان خدمت کنند. آنگاه ابوعیسی روی صورت حضرت را می پوشاند و بر جنازه نماز می گذارد.(1)

امّا جعفر که در خیال خویش امام شیعیان شده است، ساکت نمی نشیند و از راه های مختلف از جمله موارد گوناگون سعی می کند تا بر کرسی ولایت و امامت شیعیان تکیه زند.

1 - ادّعای امامت.

2 - انکار وارث شرعی برای امام حسن عسکری علیه السلام و انکار امامت حضرت مهدی موعودعلیه السلام، و غصب اموال و ما ترک امام عسکری علیه السلام

ص:137

به کمک حکومت.

3 - تحریک دولت بر علیه موعودعلیه السلام بعد از رسوائی در جریان نماز.(1)

رفتار اخلاقی جعفر - آن طور که گزارش شده - بسیار بد بوده است. او فردی فاسق، شارب الخمر، بد فهم و خشن بوده است.(2) و همین نشانه ها کافی است که جعفر در ادّعای خود دروغگو بوده باشد. به ویژه آن که سازمان و استواری شیعه بر فضیلت اخلاقی بنا شده، و ائمه علیهم السلام نه تنها خود تبلور فضایل، آنهم در حد کمال، بوده اند؛ بلکه از شیعیان نیز طالب احیای مکارم اخلاقی بوده و هستند. آنجا که در توصیف شیعیان خود می فرمایند:

«شیعتنا أهل الورع والاجتهاد وأهل الوفاء و الأمانة وأهل الزهد و العبادة . . .»(3)

موعودعلیه السلام نیز ساکت نمی نشیند، و چندین بار جعفر را رسوا می کند، یک بار هنگامی است که در حال نزاع بر سر ماترک امام حسن عسکری علیه السلام، مهدی علیه السلام آشکار شده و می فرمایند:

«ای جعفر تو را چه شده که در حقوق من متعرّض می شوی؟»

آنگاه غایب می گردند.

ص:138

در مورد دیگری، هنگامی که می خواستند، جدّه پدری موعودعلیه السلام را در منزل امام حسن عسکری علیه السلام دفن کنند، جعفر به منازعه برخاسته و می گوید: این خانه من است و نباید اینجا دفن شود.

ناگهان امام موعود(عج) در آنجا حضور یافته و می فرماید:

«ای جعفر! این خانه توست؟»

و از آن پس دیگر امام علیه السلام بر جعفر آشکار نمی شود.(1)

و در جایی دیگر، هیأتی از شیعیان قم به سامرّاء می آیند و قصد دارند تا اموالی را به امام حسن عسکری علیه السلام تقدیم کنند. در این مورد هم، مشت جعفر باز شده و زمینه ای برای ارتباط شیعیان با قائم آل محمد و موعودعلیه السلام ایجاد می گردد.

این جریان، به شکل مفصّل در «اکمال الدین» آمده است، اما خلاصه آن، چنین است:

«هنگامی که شیعیان از شهادت امام یازدهم آگاه می شوند، از وارث وی می پرسند. نشانی جعفر داده می شود که در دجله مشغول عیّاشی بود. شیعیان در مشورت خویش می گویند: اینها صفات امام علیه السلام نیست. امّا برای اطّلاع نزد وی می روند و او طالب تسلیم اموال می شود.

آنان می گویند: میان امام علیه السلام و ما قرار این بود که علامت صاحبان پول و مقدار آن را می گفت.

ص:139

جعفر از روی عجز به آنان پرخاش کرده و چاره را در تکذیب می یابد و می گوید: «بر برادرم دروغ می بندید. این علم غیب است و فقط خدا آن را می داند.»(1)

جعفر متوسّل به خلیفه می شود، و خلیفه نیز از ایشان می خواهد که اموال را به او تسلیم کنند، امّا آنان همان گفته ها را تکرار می کنند و خلیفه که چاره ای ندارد، می گوید: این قوم فرستاده شدگانند «وَ ما عَلی الرسولِ إلّا البَلاغ المُبین».(2)

سپس هیأت قمی ها از خلیفه نشانه راه را طلب می کنند. خلیفه راهنمایی فرستاده و آنان از شهر خارج می شوند.

خارج از شهر، جوانی نیکو صورت آنان را با نام خود و پدرانشان صدا زده و می گوید: «ندای مولایتان را اجابت کنید!».

آنان می گویند: «تو مولای مایی؟»

او می گوید: «پناه بر خدا، من خادم مولای شما هستم.» و آنان را به نزد امام علیه السلام رهنمون می شود. ایشان موعودعلیه السلام را در خانه امام عسکری علیه السلام ملاقات می کنند که با رخساری چون ماه درخشنده، بر تخت نشسته و پیراهن سبز در

ص:140

بردارد. درود و سلام ردّ و بدل می شود. آنگاه امام موعودعلیه السلام نشانه های دینارها، صاحبان و حتّی لباس ها و چهارپایان و هر چه همراهشان است را بیان می نماید.

آنان به سجده افتاده و خدا را سپاس می گویند و اموال را تسلیم کرده، پاسخ پرسش های خود را می گیرند. امام موعودعلیه السلام در آخر می فرماید:

«از این پس، اموال را به سامراء نفرستید. شخصی را در بغداد تعیین می نمایم که اموال را به او تحویل دهید، و توقیعات(1) از طریق او به شما خواهد رسید.

از دیگر نشانه ها برای هیأت، این بود که وقتی قصد خروج کردند، امام علیه السلام به یکی از آنان به نام ابوالعباس مقداری حنوط و کفن داده و می فرماید:

«خدا اجرت را درباره خودت زیاد کند.»

نقل شده است که ابوالعبّاس به مقصد نرسیده از دنیا رفت.»(2)

و بدین ترتیب حضرت در برابر این گروه، تاریخ غیبت صغری و سفرای خاص را باز می کنند. و روشن می شود که امام علیه السلام باید 70

ص:141

سال به این منوال زندگی کنند.(1)

البته اگر غیبت را از سال 260 حساب کنیم تا سال 329 حدود 69 سال می شود؛ اما صاحب «اعیان الشیعه» مدّت غیبت صغری را با احتساب میلاد ایشان، 74 سال دانسته است.(2)

ص:142

خانه اش نقل کرده باشند. این عقیده پس از قرن پنجم هجری و بعدها در بین بعضی از دانشمندان، نظیر ابن خلدون مطرح شده است و نظر او نیز بر عقیده عمومی تکیه دارد.(1)

ص:144

«بر نفس خویش از ذبح شدن می ترسد».(1)

آری! امام، خورشید، ستاره(2)، و به منزله قلب(3) است، اگر خداوند با حکمت خویش این وجود را برای انسان ضروری دیده است، چرا با وجود خطر او را حفظ نکند؟ اگر شهرداری عاقل، یازده بار چراغ در کوچه ای بیفروزد و هر بار بچه های شیطان آن را بشکنند و اولیا بی توجه باشند؛ طبیعی است که چراغ بعدی را نگه می دارد تا ادب و فرهنگِ نگهداری از روشنایی و قدرشناسیِ اهل کوچه شناخته شود، و عمل بدِ خود را کنار بگذارند.

امام علیه السلام تنها برای خود نیست - اگر چه دو نفر روی زمین باشند یکی باید امام باشد.(4) - امام نیاز انسان است، و باید محفوظ بماند. اما از آنجا که در آشکار بودن او خطراتی هست نیاز به تمهیدی الهی پدید می آید. تا ذخیره الهی مصون بماند، در زیارت وی می خوانیم:

«درود بر تو ای پاک نهاد خائف.»(5)

ص:146

مِنْکُمْ»(1)

«آیا چنین تصور نمودید که رها می شوید در حالی که هنوز آنان که مجاهده نموده اند آشکار نگشته اند؟»(2)

و در حدیثی دیگر نیز تصریح شده است که حضرتش می فرماید:

«باید تصفیه و غربال شوید تا صاف از کدر معلوم گردد و این جدایی صفوف به رفتن دو سوّم مردم می انجامد».

راوی با شگفتی می پرسد: «اگر دو سوّم مردم بروند چه کسی باقی می ماند؟».

امام علیه السلام می فرماید: «آیا خشنود نیستید که در یک سوّم باقی مانده باشید؟»(3)

علاقه خداوند برای تصفیه شیعیان منتظِر با این سنّت حتمی تحقّق می یابد. در حدیث می خوانیم

«إنّ اللَّه یحبّ أن یمتحن الشیعة، فعند ذلک یرتاب المبطلون.»(4)

«خدا دوست دارد شیعیان را امتحان کند، و در این هنگام مخالفین راه حق شناخته شده و روی بر می گردانند».

جالب این است که زراره در مورد وظایف این دوران می پرسد در

ص:149

این زمان (غیبت) چه باید کرد؟ امام صادق علیه السلام می فرماید: چنین دعا کن؛

«اللّهمّ عرّفنی نفسک فإنَّک إن لم تعرّفنی نفسک لم أعرف نبیّک . . .»(1)

«خدایا خودت را به من بشناسان، که اگر به من نشناسانی پیامبرت را نخواهم شناخت . . .»

رضاعلیه السلام که با کراهت به صلح یا تعهّدی (به خاطر مصونیت شیعیان) تن دادند، و یا رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در زمان ضعف به مصالحه تسلیم خواهد شد. کار او چنان است که به یک شب تمامی جوانب امر برایش اصلاح می شود.(1)

کان قبلکم».(1)

«خداوند خودداری می کند که جریان سنّت انبیا را که در غیبتشان وجود دارد، درباره موعود جاری نشود؛ پس او هم از یاری خداوند در زمان غیبت بر خوردار خواهد بود. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «شما همواره از حالی به حالی دیگر منتقل خواهید شد»؛ یعنی سنّت های کسانی که قبل از شما بودند در اُمّت شما رایج است».

از سوی دیگر، در داستان حضرت یونس علیه السلام می خوانیم.

حضرت یونس علیه السلام در بین اهل نینوا به تبلیغ پرداخت و آنان ایمان نیاوردند، آنگاه غایب شد، و هنگامی که می خواست عذاب الهی بر آنان نازل شود ایمان آوردند، و خداوند عذاب را از آنان برداشت.(2)

و از طرفی، در قرآن می خوانیم:

«چرا هیچ یک از اقوام به موقع ایمان نیاوردند تا مفید به حالشان باشد، غیر از قوم یونس، که وقتی ایمان آوردند، عذاب خوارکننده را در زندگی دنیا از آنان برداشتیم، و تا مدّت معین بهره مند نمودیم.»(3)

از مجموع داستان و استشهاد امام علیه السلام به آیه مذکور که می فرمود: «شما پیوسته از حالی به حالی دیگر منتقل می شوید» و امام علیه السلام مفهوم آن

ص:152

را تکرار سنن گذشته در امّت اسلام دانستند، می توان چنین استفاده کرد که غیبت موعودعلیه السلام گزارشی از حالات انسان - چه به صورت فرد و چه ساخت اجتماعی و تاریخی - از شناخت، اِدبار، عذاب و بازگشتی اجتناب ناپذیر است.

البته از مفهوم آیه مورد استشهاد امام علیه السلام نیز چند معنا ذکر شده است

1 - حالات گوناگون انسان در طریق پر رنج و مشقّت حرکت به سوی خداوند و کمال در عالم دنیا، برزخ، و رستاخیز، اگر «طَبَق» به مفهوم منازلی باشد که انسان طیّ می کند.

2 - حالات انسان از نطفه تا مرگ که بعضی تا 37 حالت بر شمرده اند.

3 - حالات مختلف انسان در زندگی از سلامت، بیماری، اندوه، سرور، سختی، آسایش، صلح و جنگ.

4 - حالات و شداید مختلف در محاسبه قیامت (که این معنا بعید است).

5 - حالاتی که در اقوام پیشین واقع شده، یعنی همان حوادث تلخ و شیرین و انواع تکذیب ها و انکارهای مخالفان، که در این اُمّت نیز واقع می شود.(1)

بنابراین، دوران غیبت و فرج، نمایشی از گستره شناخت و اِدبار و

ص:153

اقبال اجتناب ناپذیر آدمی در ساحتی به عنوان آخر الزمان است. غیبت و حضور موعودعلیه السلام تبلور بازگشتی است که سرانجام انسان از ادبار خود آگاه به ویژه در عصر حاضر خواهد داشت. انسانی که برای ارضای هواها و آرزوهای خویش، به حجّت ها پشت نمود و منکر فضیلت های مکنون در آدمی شده و او را گرگ نامید(1)، سپس با یأس از احیای فضیلت ها، ناچار از قانون گذاری خویش گردید، و جامعه مدنی را پایه ریزی کرد، و در عین حال که مدّعی بهترین حاکمیّت، یعنی دمکراسی لیبرال است خود اوّلین منتقد آن بوده و اوضاع بحران زده خویش را خارج از کنترل معرفی می نماید.(2) زیرا که فلسفه او تشتت است.(3)

آری! موعودعلیه السلام تبلور سنّت بازگشت و نجات و بهره مندی آدمی است، البتّه با عبوری سخت که باید از بستر تجربه آن بیرون آید، و قرآن از آن سنّت چنین گزارش داده است.

«فَأخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُم یَتَضَرَّعُون»(4)

«آنان را با گرفتاری ها و مصیبت ها گرفتیم، شاید که به درگاه

ص:154

خداوند تضرّع کنند و این تضرّع مایه نجات آنان گردد».

و در آیه دیگری می فرماید:

«أَخَذْناهُمْ بِالْعَذابِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ»(1)

«آنان را به عذاب گرفتیم تا شاید به سوی خدا باز گردند».

آری! شاید این شباهت در غیبت، به مانند سنّتی که در قوم یونس علیه السلام گذشت و ناباوران با مشاهده عذاب تضرّع نموده و بازگشتند، درباره اُمّت های عصر غیبت نیز جاری باشد. با این تفاوت که آن منجی و موعود برای اُمّت خویش درخواست عذابی نکرده و خود منتظِر است. چنان که در روایت چنین آمده است:

«و هو المنتظر غیر أنّ اللَّه تعالی یحبّ ان یمتحن الشیعه . . .».(2)

«او نیز منتظر (امر الهی) است امّا اراده خداوند بر امتحان پیروان قرار گرفته است».

در این رابطه امام صادق علیه السلام با یکی از یاران خویش گفتگویی دارند که شنیدنی است؛ حضرت می فرمایند:

«برای صاحب این امر غیبتی است که اجتناب ناپذیر است، در آن صورت بیهوده گرایان تردید می کنند».

راوی می پرسد: «به چه علّت؟»

امام علیه السلام می فرماید: «ما اجازه بر افشای راز نداریم.»

راوی می پرسد: «پس حکمت این غیبت چیست؟»

می فرماید: «حکمت آن همان است که در زمان غیبت حجّت های خدا، بر اُمّتشان گذشت. امّا حکمت موعود، ظاهر نخواهد شد مگر بعد از ظهور؛ همچنان که خضر راز کارهایش - مثل شکستن کشتی، کشتن جوان، و ساختن دیوار فرو ریخته - را برای موسی علیه السلام نگفت مگر بعد از جدایی».

آنگاه امام علیه السلام اضافه می کنند:

«این امر، امر خداست، و سرّی از اسرار او و غیبی از غیب او، و هنگامی که ما دانستیم او حکیم است (و کار عبث نمی کند) پس تصدیق می کنیم که همه کارهای او حکیمانه و از روی رشد و خیرخواهی است؛ هر چند علّت آن برای ما پنهان باشد.»(1)

ص:156

یا فرزندان یا برادران یا خویشاوند آنها باشند .. آنها حزب خدا هستند، آگاه باش که حزب خدا رستگارانند».(1)

افراد این حزب خدایی باید با هم اُنس و اُلفت داشته باشند، و فردی که راه به دیگری نداده یا راه نمی یابد خیری ندارد.(2) این ارتباط به خاطر خداست، امّا به همبستگی نیز می انجامد، خوشا به حال کسی که به خاطر خدا با مردم اُلفت می یابد، و مردم با او اُلفت می یابند.(3)

این اُلفت و ارتباط، گاه در شکل های ساده مثل زیارت برادران انجام می شود؛ ولی پیوندهای کلان اجتماعی بر همین پایه ها محکم می شود.

در حدیثی می خوانیم که خیثمه گوید: خدمت امام باقرعلیه السلام شرفیاب شدم تا با آن حضرت وداع کنم فرمودند:

«ای خیثمه ! هر کس از دوستان ما را می بینی سلام برسان، و آنها را به تقوای خدای بزرگ سفارش کن که توانگرشان بر فقیرشان توجّه کند، و قویشان بر ضعیف، و زنده آنها بر جنازه مرده شان، حاضر شوند؛ و در منازل به ملاقات یکدیگر بروند.

ص:158

«فان لقیا بعضهم بعضاً حیاة لأمرنا، رحم اللَّه عبداً أحیا أمرنا».

پس اگر بعضی از آنها بعضی دیگر را ملاقات نمودند، این زنده ساختن امر ماست، خدا رحمت کند کسی را که امر ما را احیا کند».(1)

از طرفی، گرچه برای این ارتباط یک حاصل فردی مثل آرامش نیز ذکر شده است،(2) ولی آنچه مبادله می گردد، به پاسداری اعتقادی و فرهنگی در سطح گسترده ای می انجامد. که یکی از مهم ترین اهداف، موضوعیّت وکلای ائمه علیهم السلام است.

در کتاب «احتجاج طبرسی» آمده است که امام صادق علیه السلام فرمودند:

«علمایی که شیعه ما هستند همانند مرزدارانی هستند که در برابر لشکر ابلیس صف کشیده اند، و از حمله شیاطین به افرادی که قدرت دفاع ندارند، جلوگیری می کنند. اینان مانع سلطه شیطان و پیروان آنان بر شیعیان ما هستند.

آگاه باشید ! هر کس از شیعیان ما در این راه در پاسداری و رهبری فکری کوشش کند، از مجاهدان با دشمنان اسلام، هزار هزار مرتبه برتر است، زیرا این مبارز (فکری) از دین شیعیان و دوستداران ما دفاع

ص:159

می کند و آن دیگری از بدن آنها.(1)

بدیهی است که دستور ارتباط، در ابتدا از قرآن کریم گرفته شده است، آنجا که می فرماید:

«یا أُیّها الَّذینَ آمَنُوا اِصْبِروا وَصابِرُوا وَرابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّه لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون»(2)

«ای کسانی که ایمان آورده اید شکیبایی ورزید، و یکدیگر را به صبر یاری نمائید، و (رابطه داشته) و از مرزهای خویش مراقبت نمائید و از خدای خویش بپرهیزید، اُمید است که رستگار شوید».

در این آیه شریفه از کلمه «رابطوا» هم ارتباط، و هم مرابطه به مفهوم مراقبت استفاده می شود.

تمامی این اهداف و مقاصد در ماهیّت دین و به چهره تجلی طبیعی و حقیقی آن یعنی تشیّع، مستند و موجود است. چرا در بینش شیعی بابی به نام افشاگری اسرار(3) باز می شود و فرد افشاگر، کشنده رهبران محسوب می گردد آن هم نه سهواً، بلکه از روی عمد؟ !

این ضوابط مربوط به همان سازماندهی اصیل دینی است که تحت عنوان نظام سازی، از ویژگی های مکتب می باشد. زیرا دین با هدایت، بیّنات، میزان و کتاب آغاز می شود، و معارف و عقاید شکل

ص:160

می گیرد. معارف، مبانی و عقاید، مقاصد و آرمان های آدمی را می سازند، و همین مبانی، مقاصد نظام ها را پایه می گذارد و سازمانها را می سازد. همین مبانی و مقاصد و همین نظام سازی است که نظام تربیتی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حقوقی را به دنبال می آورد.

با توجّه به این مبانی و مقاصد و موازین، دیگر ضعف و ناتوانی، فقر و تهیدستی برای فقه دین مطرح نمی شود، چرا که این نظام سازی و این نظام های مرتبط، زمینه احکام و شرایع را توضیح می دهد.(1)

با این بینش، حرکت شیعه از حکومت حضرت علی علیه السلام - که افرادی مثل مالک اشتر را حکم حکومتی داد - تا دوره های محرومیّت، زندان، تبعید و محدودیت ها که در این دوره ها کار با وکلا انجام می شد، روشن می شود.

خویش را از طریق نوّاب اعمال می نمودند.(1)

مسئولیت خطیر دیگری که به عهده نوّاب بوده است پنهان داشتن نام و محل زندگی امام علیه السلام نه تنها از دشمنان، بلکه از شیعیان بوده است. هر چند بر سفیر لازم بود که اثبات وجود امام علیه السلام را برای هواداران مورد اعتماد، عهده دار باشد. چنان که روزی عبداللَّه جعفر حمیری از نخستین سفیر می پرسد: آیا جانشین امام یازدهم علیه السلام را دیده ای ؟

سفیر امام با تایید نمودن دیدار با ذکر خطر افشاء، نهان بودن نام امام علیه السلام را متذکّر می شود.(2)

امّا به نظر می رسد که وظیفه حفاظت دو طرفه بوده است و چه بهتر که بگوییم ائمه اطهارعلیهم السلام به دقّت از جان وکلای خود محافظت می نموده اند. و هر زمانی که از طرف خلفای جور برنامه ریزی می شد تا با شناسایی وکلا و تحت فشار قرار دادن آنها به دستگیری امام بپردازند، امام علیه السلام آنان را به طریقی شگفت، از مسیر خود دور می نموده اند.

چنان که در زمان عبدالعزیز، سلیمان پول هایی را از طریق اشخاص ناشناس برای وکلا می فرستند، تا هرکس قبول کرد او را دستگیر کنند. در این موقع حضرت نامه ای به همه وکلاء می فرستد و دستور می دهد که از هیچ کس چیزی نگیرند، و از گرفتن سهم امام

ص:162

خودداری نمایند.(1)

در موردی دیگر، از حضرت صاحب الزمان علیه السلام نامه ای به این مضمون به شیعیان ابلاغ می شود که شیعیان به زیارت کاظمین علیهما السلام و کربلا نروند. و این در زمانی است که خلیفه دستور داده هر کس زیارت کند در کمینش باشند و او را دستگیر کنند.(2)

البته شیخ طوسی رحمه الله تعدادی از وکلای ائمه علیهم السلام را در کتاب «غیبت» خویش تحت عنوان «ستوده شدگان از وکلای ائمه علیهم السلام» را نام برده است.(1)

جالب این که همه کسانی که از طرف امام زمان علیه السلام به عنوان وکیل انتخاب می شدند - چنان که گفتیم - افرادی نخبه و برخوردار از ویژگی های اصیل مکتبی بوده اند. از ویژگی های اصلی آنان اخلاص و مقاومت در برابر وظیفه ای که داشته اند بوده است.

ما می بینیم که در مجموعه ای که کار و مدیریّت واحد دارند به طور طبیعی حسّ رقابت و برتر نشینی برانگیخته می شود. امّا آنان از خود نقصی را افشا می کردند تا کمال دیگری آشکار شود. به یک نمونه شگفت انگیز بنگرید

از اباسهل نوبختی، شیخ متکلمین و از بزرگان شیعه سؤال شد چرا برای امر (نیابت) شیخ ابوالقاسم حسین بن روح انتخاب شد و تو انتخاب نشده ای ؟

او پاسخ داد:

«ائمه علیهم السلام به انتخاب داناترند، از آنجا که من مردی هستم که با مخالفین برخورد دارم و با آنان بحث می کنم، پس اگر آنچه را حسین بن روح (وکیل سوّم امام علیه السلام) در باره امام می داند، می دانستم، چه بسا در مقام پاسخگویی عرصه بر

ص:164

من تنگ می شد و (به خاطر تقویت جواب) مکان امام موعودعلیه السلام را نشان می دادم. و امّا ابوالقاسم، اگر امام علیه السلام را زیر لباس خویش پنهان نموده باشد، و او را با قیچی قطعه قطعه کنند تا جایگاه امام را نشان دهد، چنین نخواهد کرد».(1)

ص:165

بنابر آنچه گفتیم، عثمان بن سعید و کیل سه امام بوده است. امام دهم، امام یازدهم و مهدی موعودعلیهم السلام.

مرحوم شیخ عبّاس قمی محدث بزرگ، عثمان بن سعید را باب الجوادعلیه السلام نیز نامیده است،(1) و از این نقل معلوم می شود که عثمان بن سعید از نوجوانی کمر به خدمت این خاندان بسته بوده است. و علاّمه حلی رحمه الله تصریح می نماید که وی از یازده سالگی خدمتگزاری حضرت جوادعلیه السلام را به عهده داشته است(2)، با این حساب این مرد بزرگ، در خانواده چهار امام، چهره ای پرفروغ داشته است.

اینک برگ هایی درخشنده از تاریخ زندگی عثمان بن سعید را که برجستگی ویژه دارد، می آوریم:

در این هنگام، پسری ماه گونه و شبیه ترین افراد به امام عسکری علیه السلام وارد می شود. سپس امام علیه السلام او را چنین معرفی می نماید:

«این امام جانشین من بر شماست بعد از خودم، اطاعتش واجب است، و پراکنده نشوید که در یافتن راه حقیقی گمراه می شوید، و شما بعد از این، دیگر او را نخواهید دید. حرفهای عثمان را قبول کنید و به گفته های او روی آورید، او نماینده امام شماست و مسئولیّت به عهده اوست».(1)

چیزی نمی گذرد که او وارد می شود، و امام علیه السلام او را مخاطب قرار داده و می فرماید:

«ای عثمان! تو وکیل و مورد اعتماد بر مال خدا هستی، این اموال را از شیعیان یمنی تحویل بگیر».(1)

«بدانید که حق با ما و در ماست، و دیگران اگر این حرف را بگویند دروغگو و مفتری هستند، و این مقام (حقّانیت) را اگر غیر از ما ادّعا کنند گمراه و گمراه کننده اند (چون صلاحیّت ندارند)...»(1)

بزرگوار نقل شده است که حضرتش می فرماید:

«ملعون است، ملعون است کسی که نماز عشاء(مغرب)را چندان به تأخیر اندازد که ستارگان آسمان همچون تیر بگذرند، ملعون است. ملعون است کسی که نماز صبح را چنان به تأخیر اندازد که ستارگان آسمان ناپدید شوند».(1)

از سال {267} ه.ق می داند.(1)

پس از وفات او، امام موعودعلیه السلام برای فرزند او، تسلیتی صادر فرمود که حاکی از رضایت تام از عثمان بن سعید است. در بخشی از آن تسلیت چنین آمده است:

«همه ما برای خداییم و به سوی او باز می گردیم، تسلیم امر او بوده و راضی به قضایش می باشیم. پدر تو به نیکبختی زندگی نمود و از دنیا رفت در حالی که ستوده بود. پس رحمت خدا بر او باد. خدا او را به اولیای خویش و رهبرانش که درود خدا بر آنان باد، ملحق گرداند.

او پیوسته در امر اولیای خویش کوشا، و تلاشگر در چیزی بود که به خدایش و آنان نزدیک کند. خداوند با طراوت بدارد رویش را، و از لغزشهایش بگذرد، خداوند به تو (محمّد، فرزند عثمان) اجر عظیم دهد... از کمال سعادت او این است که خداوند فرزندی مثل تو را به او داد که بعد از خودش جانشین باشد . . .»(2)

بدین ترتیب، در این توقیع جانشینی محمّد بن عثمان نیز تصریح گردید. جا دارد که در رثای او بگوییم:

ص:172

توصیف ترا همیشه عذر آوردم

بی واژه اگر وصف تو کردم، مَردَم(1)

قبر وی در بغداد و مورد زیارت شیعیان است.(2)

ص:173

«خدای را وعده ای را که به من داده ای لباس واقعیت بپوشان».(1)

و در حدیثی دیگر از او نقل شده است که امام در کنار خانه خدا در حالی که دستش را به پرده کعبه گرفته بود چنین دعا فرمود:

«اللهم انتقم لی من أعدائک».

«خدایا انتقام مرا از دشمنانت بگیر».(2)

موضوع دیگری که از او نقل شده این است که:

«مهدی موعودعلیه السلام هر سال در موسم حج حاضر شده و مردم را می بیند؛ او می شناسد و او را می بینند و نمی شناسند».(3)

در حدیث مهمّی که حضرت صاحب الزمان علیه السلام کیفیّت انتفاع خویش را همچون خورشیدی پشت ابر توصیف نموده اند، و خویشتن را باعث امن و امان اهل زمین دانسته اند، در توقیعی به وسیله نایب دوّم صادر گشته است.(4)

گفتنی است که علمای رجالی شیعه، در گذشته و معاصر، جلالت و عظمت مقام وی را ستوده اند. دانشمندان رجال معتبر همچون علامه حلّی، مامقانی، خویی و شیخ عبّاس قمی از وی تمجید نموده اند،(5) چهره فقهی نایب دوم چنان برجسته می نماید که شیخ

ص:175

طوسی رحمه الله در مورد او گفته است:

«ابو جعفر، محمّد بن عثمان کتب تصنیف شده ای در فقه داشته است که حاصل مسموعات وی از امام عسکری علیه السلام و موعودعلیه السلام می باشد».

وی از کتابی با عنوان «اشربه» نام می برد که در هنگام وصیّت به حسین بن روح (نایب سوّم) تقدیم گردید، و سپس به نایب چهارم تسلیم شد.(1)

آیة اللَّه شیخ محمّد تقی شوشتری رجالی بصیر و بزرگ در «قاموس الرجال» خویش، گوید:

کوشش علمی محمّد بن عثمان در جهت انتقال پرسش های افراد، محدود به مسائل فقهی نبوده بلکه در مطالب ایشان، شبهات کلامی و پاسخ آنها نیز دیده می شود. یکی از آن موارد، رفع مشکل، این سؤال بوده است: آیا به ائمه علیهم السلام امر خلق و رزق تفویض شده است یا خیر؟ که ظاهراً زمینه ساز این گونه پرسش ها غلاة بوده اند. پاسخی که جنبه توحید ناب اسلامی را در خویش جای داده است، چنین صادر می شود:

«خداوند خالق اجسام و رازق است. امّا ائمه علیهم السلام از خداوند می خواهند، و او می آفریند و آنها طلب می کنند و خداوند روزی می دهد، و این نیست جز آن که خداوند

ص:176

پاسخ درخواست ائمّه را می دهد، البته به خاطر بزرگداشت حق و مقام آنان».(1)

این پاسخ کوتاه و روشن، شبهه شرک در توسّل را نابود می کند. و قدرت ائمه علیهم السلام را حاصل اطاعت آنان که یک سنّت حتمی است بیان می دارد.

سیره ائمّه شیعه علیهم السلام چنین بوده است که همواره از غلاة و برداشت غلط متنفر بوده اند(2) همچنان که بیانگر موقعیّت حساس امامت نیز بوده اند.

مثلاً در جواب درخواست یکی از شیعیان از محضر امام موعودعلیه السلام برای اصلاح ارتباط خود و همسرش، در نامه ای که به وسیله محمّد بن عثمان قرائت می شود، چنین آمده بود:

«و أمّا الزوج و الزوجه فاصلح اللَّه بینهما».

«درباره اختلاف آن زن و شوهر، پس خداوند بین آن دو را اصلاح نمود».(3)

در این توقیع، منظور امام علیه السلام تأکید بر اصلاح به وسیله خداوند است.

ص:177

برای گرفتن اموال به حسین بن روح حواله می کند، وقتی آن شخص قبض طلب می کند، محمّد دستور می دهد که مطالبه قبض از او ننماید و می گوید:

«کلّ ما وصل إلی أبی القاسم فقد وصل إلیّ».

«هر چه به حسین بن روح بدهید به من داده اید».(1)

شاید عدم صدور قبض از ناحیه حسین نیز به خاطر پنهان کاری لازم در جهت حفظ جان وکلاء و اسرار مرتبطین بوده است.

جناب محمّد بن عثمان با احساس نزدیک شدن مرگ خود، به شخصیّت های مهم و بزرگان شیعه، صریحاً جایگزینی حسین را متذکر شده، و مأموریّت خویش را بر این معرّفی از طرف حضرت صاحب الزمان علیه السلام داشته و می گوید:

«اگر مرگ برای من پیش آمد، این امر بر عهده ابولقاسم حسین بن روح نوبختی است».

«فقد اُمرت أن أجعله فی موضعی».

«من به جایگزینی وی مأمور شده ام. پس به سوی او بروید و در کارهایتان به او کمک کنید».(2)

درباره جلالت و عظمت حسین بن روح به چند مورد می توان اشاره کرد:

1 - قدرت روحی حسین بن روح، در این رابطه سخنی را از

ص:181

سهل نوبختی نقل کردیم.

در موردی دیگر، آمده است: روزی حسین بن روح می شنود که یکی از دربانهایش معاویه را لعنت نموده و وی آن مرد را ناسزا گفته. از خانه بیرونش می کند و از کار برکنار می نماید.

و در حادثه ای، دیگر، نظر خویش را درباره اصحاب پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم چنان مطرح می نماید که اهل مجلس، کسانی را که وی را رافضی می دانند، سرزنش می کنند!

این توانمندی روحی و رازداری که از اُصول مسلّم تشیّع است در حسین بن روح می درخشد. راستی که فرزند روح نامی با مسمّی است.(1)

2 - مدح و تمجید او از ناحیه مقدّسه، شیخ طوسی توقیعی را از ناحیه مقدسه درباره حسین بن روح نقل نموده، در آن توقیع آمده است:

«ما او را می شناسیم، خداوند او را به همه خوبی ها بشناساند و توفیق را یارش گرداند . . . او مورد وثوق ما است و در نزد ما منزلت و موقعیتی دارد که او را مسرور می گرداند . . .»(2)

مقام فقهی و علمی و حتّی کلامی حسین بن روح انکار ناپذیر است.(3) وی در جواب این که در میان چهار دختر حضرت رسول

ص:182

اکرم صلی الله علیه وآله وسلم کدام افضل است؟ و به چه دلیل، پاسخی زیبا داده است که شنیدنی است حسین بن روح در پاسخ این سؤال می گوید:

فاطمه (با آن که کوچکترین دختر بوده) افضل است، به دو دلیل

یکی این که تنها فاطمه علیها السلام از پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم ارث می برد.

و دیگر این که، خداوند نسل پیغمبرصلی الله علیه وآله وسلم را از وی باقی گذاشت، و این را خداوند به او نداد مگر این که می دانست فاطمه علیها السلام چه اندیشه پاک و خالصی دارد.(1)

امام زمان علیه السلام و در مرحله آخر در جسم خود او (شلمغانی) حلول کرد!!!».(1)

این عقاید کفر آمیز با نصّ قرآن (سوره توحید) نمی ساخت و با آموزه های تشیّع در تضاد کامل بود. لازمه حلول و اتّحاد، جسمانیّت خداوند و نیازمندی اوست.(2) یاوه های شلمغانی دامنه دار است، تا آنجا که مدّعی حلول ارواح دیگر ائمّه علیهم السلام در افراد عادی نیز شد.(3)

به هر صورت، توقیع در برائت موعودعلیه السلام از وی چنین صادر می شد:

«محمّد بن علی معروف به شلمغانی از اسلام مرتدّ شده و جدا گشته است. او در دین خدا الحاد ورزیده، و ادّعایی نموده است که شامل کفر به خداست... ما برائت خویش را از او به سوی خدا و رسول اوصلی الله علیه وآله وسلم اعلام نموده و نفرینمان بر او باد . . .»(4)

سرانجام شلمغانی به وسیله خلیفه وقت دستگیر و به دار آویخته شد. این در حالی است که 18 تألیف از وی گزارش شده است.(5)

ص:184

این عاقبت علم و دانشی است که در مقابل حسد و قدرت طلبی خویش تجهیز و تهذیب نشده است؛ حالتی که نصوص دینی، انسان را از آن بر حذر داشته است.

حرکت ظریف و دقیق ابن روح نشان از روحیّه هوشمند و تدبیر کم نظیر او دارد. او چنان ماهرانه مقاصد سازمان وکالت و نیابت را رهبری نموده است که خلیفه معتقد می شود فعالیّت ابن روح و امامیّه هیچ گونه ارتباطی با امام دوازدهم علیه السلام نداشته و احتمالاً در آینده نزدیکی متوقّف می شود.

ابن روح چنان وانمود کرده بود که خلیفه، حتّی دادن خُمس از طرف شیعیان به حسین بن روح را، تضعیف قدرت مالی شیعیان و قدرتمند شدن ابن روح، توجیه می نمود(1).

و این چرخش هنرمندانه، لبه تیز نظارت عباسیان از شناخت فعالیت ها به وسیله نایب سوم، نشان از انتخاب مدبّرانه و الهی موعودعلیه السلام دارد. گرچه جریان انتقال، از نایب دوّم به ابن روح در حضور خود او و اخبار وکلاء و به شکلی معمولی انجام می شود.(2)

نایب سوم، در هجدهم شعبان سال {326} وفات نموده، و در «بغداد» مدفون گردید(3) درود خدا بر او باد، آن روز که زاده شد، و آن روز که به جهان باقی شتافت، و آن روز که برانگیخته می شود.

ص:185

رحمت کند».

مشایخ تاریخ، این خبر را یادداشت می نمایند، پس از مدتی گزارش می رسد که ابن بابویه قمی در همان روز فوت نموده است.(1)

این بزرگوار پنج سال امر نیابت را عهده دار می شود، تا این که توقیعی قبل از وفات از ناحیه مقدّسه امام موعودعلیه السلام برای وی می رسد که حاوی نکات مهمّی می باشد، که اینک یادآور می شویم:

1 - پیش بینی وفات وی، شش روز بعد از صدور توقیع.

2 - تعطیلی وصایت و نیابت خاصّ.

3 - اعلام شروع غیبت کبری.

4 - اشاره به بعضی از نشانه های ظهور.

5 - طولانی بودن ظهور از نظر زمان ودوران انتظار.

6 - تصریح بر خروج سفیانی.

اکنون متن توقیع را نقل می نماییم:

بنام خداوند بخشنده مهربان

«ای علی بن محمّد سمری! خداوند پاداش بزرگی در مصیبت تو به برادرانت عطا کند. تو در فاصله شش روز، از دنیا خواهی رفت. اُمور خویش را سر و سامان بده و دیگر کسی را بعد از وفات خودت جانشین تعیین نکن! غیبت کامل واقع شد، پس دیگر ظهوری نخواهد بود مگر آن که

ص:187

خداوند تعالی اجازه دهد. و این نخواهد بود مگر بعد از زمانی طولانی و سخت شدن دلها و آنگاه که زمین را سراسر جور فرا گرفته باشد.

در جامعه شیعه کسانی پیدا خواهند شد که مدّعی مشاهده من می شوند، امّا آگاه باشید! چنین مدّعیانی اگر قبل از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادّعا کنند دروغگو و افترا زننده خواهند بود، ولا حول ولا قوّة إلّا باللَّه العلیّ العظیم».(1)

شش روز بعد از صدور توقیع، وکلاء و یاران موثق، نزد سمری جمع شده، و از او می پرسند:

«چه کسی بعد از تو وصیّ خواهد بود؟»

پاسخ منفی است و چنین می گوید:

«للَّه أمر هو بالغه».(2)

این بیانی دیگر از آیه قرآن است که شکل اصلی آن چنین است:

«إنّ اللَّهَ بالِغُ أمْرِه».

«خداوند خود رساننده امر خویش است».(3)

این آخرین کلامی است که از او شنیده شده است.

ابوالحسن سمری در نیمه شعبان سال {329} دنیای فانی را وداع

ص:188

می گوید(1)، و به این ترتیب و با کوشش های پیگیر او و دیگر نوّاب خاص، زمینه منطقی برای پاسداری از عقیده غیبت در دوران طولانی بعد، آماده می گردد.

ص:189

به این توقیعات، برای خواننده یقین حاصل می شود که تمامی این گفته ها سیاقی واحد و وحدتی هماهنگ را القا می کنند. ترکیب زیبا و متین مفردات و لحن قدرتمند و مسلّط و در برخی احساسی دردمندانه و صمیمی موج می زند. غربت، انتظار و نگرانی برای پیروان و بشریّت که از ویژگی های امام است از متن کلمات آشکار است. این بیانات فکر را مشغول و دل را صید می نماید. آنچه در نهایت نصیب خواننده می گردد: صداقتی است که از بیانات موعودعلیه السلام ادراک می شود، و احتمال هر نوع جعلی را متلاشی می نماید.

آیة اللَّه شهید سیّد محمّد باقر صدررحمه الله در این باره می گوید: پرسش و پاسخ های امام مهدی علیه السلام در هفتاد سال غیبت صغری که به وسیله نواب اربعه رسیده است همه دارای اُسلوب واحد و خط واحد و سلیقه واحد بوده است. در حالی که نوّاب اربعه دارای سلیقه و ذوق مختلف بوده اند، و این مسأله، کاشف از یک سرمنشأ واحد می باشد.(1)

اینک به نمونه هایی از توقیعات آن عزیز اشاره می نماییم:

«خداوند شما و ما را از فتنه ها محفوظ بدارد؛ و به همه ما روح یقین را عطا کند، و از عواقب بد در پناه گیرد. خبر تردید عدّه ای از شما در باب مسایل دینی به من رسید، و از آنچه شک و حیرت نسبت به رهبران خویش دچار شده اید آگاه شدم. این موضوع مرا نسبت به سرنوشت شما اندوهگین نمود و به خاطر آنچه در آن گرفتار شده اید برایتان متأثّر شدم. زیرا خدا با ماست و با وجود او به کسی نیاز نداریم. حق با ماست و اگر کسی از یاری ما خودداری کند وحشتی نداریم.

شما را چه شده است؟! چرا در وادی شک و تردید افتاده اید و در سرگردانیها عقب گرد می کنید؟ آیا گوش به گفته خداوند نمی سپارید که می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا و رسول و صاحبان امر خویش اطاعت کنید؟»(1) چرا در سنّت دیرینه نمی نگرید که خداوند نشانه های هدایت را از زمان حضرت آدم علیه السلام برای رهیابی شما قرار داد؟ هرگاه نشانه ای رفت، نشانه ای دیگر پدیدار شد، و هرگاه ستاره ای غروب نمود، ستاره ای دیگر طلوع کرد... این سنّت تا قیامت ادامه خواهد داشت».(2)

نابود می گشت، لکن آنچه خدا خواسته است جاری خواهد بود، و برای هر مرحله ای سنّتی ثابت نوشته شده است.

پس خدا را در نظر بگیرید و تسلیم ما باشید، و اُمور را به ما واگذارید. صدور و ورود (بر امری) با ماست. پس در آنچه پوشیده شده است کنکاش ننمایید، و از راه راست منحرف نشوید. مقصد خویش را براساس پیروی از سنّت روشن به سوی ما هماهنگ نمائید. من خیرخواهی خویش را برای شما نمودم، و خداوند را بر شما و خویش شاهد گرفتم».(1)

آنگاه گفت:« درباره این اموال از خدا بترس» و به من وصیت نمود و سپس وفات کرد.

من با خودم گفتم: «پدر من کسی نبود که وصیت نادرستی کند. من این اموال را به عراق می برم و در آنجا خانه ای بالای شط اجاره می کنم و به کسی چیزی نمی گویم، اگر موضوع برایم آشکار شد، چنان که در زمان امام حسن عسکری علیه السلام برایم واضح شد به او می دهم و گرنه مدتی با آنها خوش می گذرانم.»

پس از ورود به عراق، منزلی بالای شط اجاره کردم و چند روز آنجا بودم، ناگاه فرستاده ای آمد و نامه ای همراه داشت که:

«ای محمّد ! تو چنین و چنان اموال را در میان چنان ظروفی (با ذکر همه اوصاف) همراه داری».

تا آنجا که همه اموالی که همراه من بود و خودم هم به تفصیل نمی دانستم برایم شرح داد. من آنها را به فرستاده تسلیم کردم و چند روز آنجا ماندم. کسی نزد من نیامد و من اندوهگین شدم. از [امام علیه السلام نامه ای به من رسید که: «تو را به جای پدرت منصوب نمودیم، خدا را شکر کن.»(1)

2 - بدر، غلام احمد بن حسن گوید:

«وارد جبل (قصبه ای میان بغداد و آذربایجان) شدم، و معتقد به امامت [صاحب الامرعلیه السلام نبودم، ولی فرزندان علی علیه السلام را به طور کلّی

ص:197

دوست می داشتم، تا آن که یزید بن عبداللَّه (از شیعیان) مُرد، و در زمان بیماریش وصیّت کرد که اسب و شمشیر و کمربندش را به مولایش (حضرت قائم علیه السلام) بدهند. من ترسیدم که اگر آن اسب را به «اذکوتکین»، (یکی از امرای ترک خلفای عباسی) ندهم از او به من آزاری برسد. به همین خاطر آن اسب و شمشیر و کمربند را پیش خود به هفتصد دینار قیمت کردم و به هیچکس اطلاع ندادم، ناگهان از عراق نامه ای به من رسید که:

«هفتصد دینار بابت بهای اسب و شمشیر و کمربند نزد تو است، برای ما بفرست». و از اینجا به امامت آن حضرت معتقد شدم».(1)

3 - محمد بن علی بن شاذان نیشابوری گوید:

«پانصد درهم که بیست درهم آن کم بود از سهم امام علیه السلام نزد من جمع شد، مرا ناگوار بود که پانصد درهم که مقداری کم دارد، بفرستم. لذا بیست درهم از مال خودم روی آن گذاشتم و نزد اسدی فرستادم و ننوشتم چقدر از خودم گذاشته ام؛ ناگاه پاسخ نامه چنین آمد:

«پانصد درهم رسید، بیست درهم آن مال توست!» (2)

ص:198

«صاحب این امر را دو غیبت است که یکی از آن دو آنقدر به درازا می کشد که بعضی می گویند: مرد، و بعضی می گویند: کشته شد، و بعضی می گویند: رفت، پس به جز اندکی از اصحاب او کسی بر امر او باقی نمی ماند، و از جایگاهش هیچ کس را - از دوست و بیگانه - اطلاعی نباشد، مگر نوکری که به کارهای آن حضرت می رسد».(1)

بنابراین، جزئی ترین فایده وجود او اُمید و نشاطی است که جبهه ایمان با اعتماد به رهبر خویش به دست می آورد، و به حیات و دوام مبارزه کمک می کند.

علاوه بر آن که او از یاری و توجّه به منتظران غافل نبوده و پیوسته در خاطر او هستند - چنان که در توقیع گذشت - وجود قدرتمند و مسلط امام علیه السلام با مهر و لطافت گسترده او، بهترین پناه انسان در همه اعصار است و به ویژه در زمانه پر فتنه ای چون عصر حاضر که این ویژگی مکتب امامت است.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

«واللَّه لانا أرحم بکم منکم بأنفسکم»(1)

«به خدا سوگند ! من نسبت به شما، از خود شما مهربان تر و رحیم تر هستم».

امام رضاعلیه السلام نیز می فرماید:

«ما من أحد من شیعتنا ولایغتمّ الاّ اغتممنا لغمّه و لایفرح الا فرحنا لفرحه . . .»(2)

«هیچ یک از شیعیان ما غمزده نمی شود مگر این که ما نیز در غم آنان غمگینیم، و از شادی آنان شادمانیم، و هیچ یک از آنان در مشرق و مغرب زمین از نظر ما دور نیستند».

و همچنین از امام رضاعلیه السلام نقل شده است که حضرتش در توصیف

ص:201

مقام امام فرمود:

«الامام الامین الرفیق، و الاخ الشفیق، وکالاّم البرّة بالولد الصغیر مفزع العباد . . .»(1)

«امام، امین، دوست، و برادری دلسوز و مانند مادری مهربان نسبت به فرزند خردسال خود است، و پناهگاه مردم است . . .»

ص:202

این قرآن است که چنین توقّعی را بر اساس واقعیّت وجود آدمی، در منتظر پایه می ریزد و می فرماید:

«اَتُتْرَکُونَ فیما هیهُنا آمِنین . . .»(1)

آیا رها شده اید؟ [اشاره به آرمان آزادی] که در این جهان به امنیّت سر کنید[ آرمان امنیت و در باغ ها و چشم ها و مزارع و نخلستان هایی که میوه شیرین و رسیده دارد [گردش نموده و از کوه ها برای خود خانه بتراشید برای شادکامی؟ [آرمان رفاه

این استفهام و انکار در انسان غروری را زنده می کند که به اهداف حقیر، دل بسته و به بالاترین جهت در زندگی می اندیشد، جهتی که در دستان سبز و مهربان امام علیه السلام و دامان امامت بارور می شود در کلامی از علی علیه السلام می خوانیم.

«انی اُریدکم للَّه»(2)

«من شما را برای خداوند می خواهم».

و خداوند برترین جهت هستی و عالیترین آرمان می باشد، که مسلمان معتقد هر روز در سجده نماز خویش صبح و شام را با او شروع و ختم می کند.(3)

ص:204

انتظار امام موعودعلیه السلام دیگر همچون انتظار گودو،(1) انتظاری مأیوس کننده نیست. انتظار شخصی است که می آید و در فاصله غیبت تا ظهور، منتظران پالایش شده نهایت تلاش خویش را برای تثبیت اهداف به کار می گیرند. زیرا عاشق در این اندیشه، می خواهد آسایش معشوق را فراهم کند نه آسایش خودش را، چون آسایش و راحتی خویش، همان آسایش محدود، مانده و فناپذیر است. این است که عهده دار همان کارهایی می شود که امام به عهده دارد.

مالک اشتر، حضرت علی علیه السلام را تماشا نمی کند، بلکه به مصر می رود، مسؤولیت قبول می کند تا رنج حضرت علی علیه السلام را کم کند و سنگینی را از دوش آن حضرت بردارد. حتّی اگر فرسنگ ها از او دور شود و سال ها او را نبیند که آنها در جدائیشان باهم هستند، ولی دیگران در جمعشان هم از حضرت علی علیه السلام جدا هستند؛ زیرا با هدف او همراه نیستند و باری بر نمی دارند.(2)

ص:205

وجودشان از مردم بازداشته شد.

اگر آنان نبودند مردم به خاطر کارهای زشت به انواع عذاب دچار می شدند، چنان که خدای متعال در قرآن، می فرماید:

«وَ ما کان اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أنْتَ فِیهِمْ . . .»(1)

«خداوند این مردم را عذاب نمی کند در حالیکه تو در بین آنها هستی».

و ما چنین گشایش در کارها را، بعد از بسته شدن همه درهای اُمید آزموده ایم.

2 - همان طور که مردم از خورشید در پشت حجاب استفاده می کنند و هر لحظه انتظار پدیدار شدنش از پشت ابر را دارند، تا بهره بیشتری ببرند، همچنین شیعیان مخلص در ایّام غیبت او هر لحظه منتظر خروج و ظهور اند، و هرگز نا اُمید نمی شوند.

3 - انکار کننده وجود موعودعلیه السلام با همه آثار آشکار او، مثل انکار کننده وجود خورشید است وقتی که ابر او را از چشم ها پنهان کند.

4 - هم چنانکه گاهی خورشید در پشت ابر به صلاح مردم است، پس غیبت موعودعلیه السلام نیز در این زمان ها بیشتر به صلاح مردم می باشد، و بدین خاطر از آنان غایب است.

5 - همان طور که نگاه به خورشید به طور مستقیم به ضرر قوّه بینایی انسان هاست، و گاهی سبب نابینایی می گردد؛ همچنین

ص:207

خورشید آن ذات مقدّس نیز در پشت پرده غیبت مفیدتر است، زیرا [با نبود آمادگی ممکن است به کوری آنان از حق بینجامد.

6 - گاهی خورشید از زیر ابر بیرون می آید و افرادی به او می نگرند و افرادی غافلند، به همین ترتیب ممکن است بر بعضی از مردم ظاهر شود و برخی محروم بمانند.

7 - نفع خورشید برای عموم آشکار است مگر آن کس که نابینا باشد، همچنین درباره مهدی موعودعلیه السلام و دیگر ائمّه اطهارعلیهم السلام چنین است.

8 - نور خورشید به اندازه روزنه هایی که گشوده شده به خانه ها می تابد و به هر اندازه موانع بر طرف شود، روشنی خورشید منتقل می گردد، مردم نیز به اندازه ای که حجاب های تمایلات نفسانی را از حواس و قوای ادراکی که پنجره های قلب های آنان است برداشته باشند، از انوار هدایت او بهره می گیرند. و هر چه ابرهای تیره و غبار آلود حوائج مادّی و تعلّقات را از دل ها پاک کنند، از شعاع خورشید گونه ارشاد او استفاده خواهند کرد. تا آنجا که کسی همه موانع را کنار زند و زیر آسمان قرار گرفته و خورشید از همه جوانب بر او می تابد و از نور سرشار می گردد.(1)

ص:208

«ما نمی توانیم قاطعانه بگوییم دست هیچ کس به او نمی رسد و هیچ بشری او را نمی بیند.»(1)

و در پاسخ دیگری می گوید:

خوف امام علیه السلام از دشمنان و ستمگران است که از مخالفین پرهیز می کند امّا نسبت به اولیا و شیعیان این مانع وجود ندارد.»

شیخ طوسی رحمه الله نیز در این رابطه می گوید:

«ما نمی توانیم قاطعانه بگوئیم که او از همه دوستانش در استتار است»(2)

علامه مجلسی رحمه الله در جلد 52 «بحارالانوار» بابی را در یادمان کسانی که امام عصرعلیه السلام را دیده اند، عنوان نموده است. محدّث بزرگوار، میرزا حسین نوری در این باره دو کتاب نوشته است. وی پنج حکایت را نقل نموده و گویندگان حکایات را چند دسته ذکر می کند؛

1 - علمای راسخ و پاسداران شرع مقدّس.

2 - نیکوکاران مورد اعتماد که دارای زهد و تقوا و استحکام در گفتار بوده اند، و احتمال تعمّد در دروغ و خطا از آنان منتفی بوده است، و از آنان کراماتی دیده و شنیده شده که حاکی از جلالت قدر و منزلت آنان نزد بزرگان است.(3)

ص:210

در همین راستا، کتاب دیگری نیز از مؤلف و تحقیق مذکور به نام «نجم الثاقب» چاپ شده است.

البته در کتابهای دیگری نیز چون «اثبات الهداة»(1)، «منتهی الآمال»(2)، «قصص العلماء» و «منتخب الاثر» از فضلای معاصر، در این رابطه حکایات خواندنی به رشته تحریر درآمده است. گر چه ممکن است بعضی از حکایات به ویژه از برخی نویسندگان استحکام لازم را نداشته باشد امام در مجموع یک روح واحد بر اغلب ماجراها حاکم است و حاکی از عنایت موعودعلیه السلام دارد.

ص:211

ابوالحسین می گوید که درها را امتحان کردم و همه بسته بود. از خادم پرسیدم گفت: این مولای ما صاحب الزمان علیه السلام است. من او را بارها در این مکان دیده ام؛ البته در زمانی که خلوت بوده است.(1)

صاحب الامرعلیه السلام را دید یا نه؟!

در این هنگام، تازیانه از دست علاّمه به زمین می افتد آن بزرگوار خم شده و تازیانه را در دست علاّمه گذاشته و می فرماید:

«چگونه نمی توان او را دید و حال آنکه دست او در میان دست توست».

علاّمه بیهوش شده و به زمین می افتد، و بعد از این حادثه، به خانه بازگشته و مطلب را در همان نشانی می یابد، و در حاشیه کتاب «التهذیب» می نویسد:

«این همان حدیثی است که حضرت صاحب الامرعلیه السلام از آن خبر داد»(1)

من به دوستانم گفتم امشب بر سر سفره شام، غذا نمی خوریم، و چون ایشان از این که کسی بر سر سفره اش بنشیند و غذا نخورد به شدت ناراحت می شود، ولی به شرط گفتن سرّ مسأله، غذا تناول می کنیم.

وقت شام دست از غذا کشیده و علّت مسأله را جویا شدیم. فرمود:

«شما تناول کنید. من سرّ سکوت را می گویم». آنگاه فرمود: چون من السلام علینا را گفتم، ناگاه دیدم امام عصر - عجل اللَّه فرجه الشریف - به زیارت جدّ و پدرش وارد حرم شد. زبانم لکنت پیدا کرد و از هیبت امام نتوانستم حرف بزنم، و چون در نماز بودم قدرت برخاستن هم نداشتم و نمی توانستم نماز را قطع کنم و در مقام احترام و تعظیم امام علیه السلام بودم و لکنت زبانم طول کشید امام از زیارت جدّ و پدرش فراغت یافت و از حرم تشریف برد، آنوقت به حال خویش آمدم و زبانم باز شد و نماز را تمام نمودم».(1)

4 - علاّمه بحرالعلوم حکایت دیگری را برای میرزای قمی رحمه الله چنین تعریف می کند:

شبی در مسجد سهله به عبادت مشغول بودم، ناگاه صدای مناجاتی شنیدم، طوری دلم یک مرتبه از جا کنده شد. به طرف آن

ص:215

صدا رفتم. دیدم از آن مقام، نور بلند است به حدّی که مثل روز روشن شده بود. شخصی را دیدم نشسته بود؛ سلام کردم او جواب داد و فرمود سیّد مهدی! بنشین.

در این هنگام، سیّد بحرالعلوم دست خود را به گردن میرزای قمی انداخته و می گوید: «اگر بگویم که حضرت قائم علیه السلام را دیدم تو مرا تکذیب کن، زیرا تکلیف تو چنین است».(1) گفتنی است که سیّد بحرالعلوم از علما و دانشمندانی بوده که از نظر صلابت و مقام علمی و معنوی زبان زد تاریخ شیعه است. وی هر شب، در کوچه های نجف می گشت تا به فقرا خوراک برساند.

روزی درس را تعطیل نمود. شاگردان وی کسی را فرستادند تا علّت را جویا شود.

ایشان فرمود: از آنجا که من در کوچه ها، منازل طلاب را می شناسم، و شبها از آن کوچه ها عبور می کنم؛ چرا نباید صدای مناجات و نجوای نیمه شب طلاّب را بشنوم؟ اهل علم باید مناجات داشته باشند.

سپس از طلاب بر این امر التزام گرفت و درس را مجدداً شروع نمود.(2)

ص:216

مال خود را بردار!

لباس خود را پوشیده، در جستجوی کلید در بودم که صدایی گفت: در باز است.

به در خانه آمدم. مردانی با عظمت مشاهده کردم. سلام کردم و جواب شنیدم. آنان مرا به جایگاهی که اکنون مسجد است آوردند.

در آنجا تختی دیدم که فرشی نیکو بر آن گسترده بودند. جوانی سی ساله، روی آن تخت بر پشتی تکیه نموده و پیرمردی پیش او نشسته بود، و کتابی در دست گرفته، برای جوان می خواند و بیش از شصت مرد در این زمین، برگرد او در حال نماز بودند. بعضی جامه های سفید و برخی جامه های سبز بر تن داشتند.

آن پیر، حضرت خضرعلیه السلام بود و آن جوان حضرت امام زمان علیه السلام بود. آقا مرا به نام خواند و فرمود:

«برو به حسن مسلم بگو تو پنج سال است که در این زمین عمارت و زراعت می کنی و امسال دوباره از سر می گیری و عمارتش می کنی. رخصت نیست که تو دیگر بار زراعت کنی،باید هر انتفاعی که از این زمین گرفته ای رد کنی تا در این جایگاه مسجد بنا کنند.

به حسن مسلم بگو: این زمین شریفی است، و خدای تعالی این زمین را از زمین های دیگر برگزیده و شریف نموده است. خداوند دو پسر جوان از تو باز ستاند متنبّه نشدی».

حسن بن مثله می گوید: «گفتم ای آقای من! مردم بدون حجّت

ص:218

حرف مرا تصدیق نمی کنند». فرمود:

«ما اینجا نشانه ای می گذاریم تا علامت صدق تو باشد. برو و دستور ما را برسان».

آنگاه ادامه داد:

«به نزد سیّد ابو الحسن برو و بگو تا انتفاع چند ساله را از حسن مسلم بگیرد تا مسجد ساخته شود، و بقیّه وجوه را از «رهق» در «اردهال» (اطراف کاشان) که ملک ماست تأمین نموده و مسجد را تمام کند.به مردم بگو: به این مسجد رغبت نشان داده و آن را عزیز دارند و در این مکان چهار رکعت نماز بخوانند . . .»(1)

آنگاه فرمود:

«فمن صلّیها فکانّما صلّی فی البیت العتیق؛ هر که در این مسجد نماز گزارد، چنان است که دو رکعت نماز در کعبه خوانده باشد».

سپس نشانه های بزی را داد و فرمود:

«آن گوسفند را بخر و قربانی نما. گوشت آن را بر بیماران انفاق کن، هر کس که بیماری سختی داشته باشد حق تعالی همه را شفا خواهد داد».

حسن بن مثله جمکرانی گوید: من به خانه آمدم و تمامی شب را

ص:219

در اندیشه بودم. بعد از نماز صبح با دوستی به نام علی بن منذر به جایگاهی رفتیم که شب گذشته مرا به آنجا برده بودند. او میخ ها و زنجیری را به عنوان نشانه در آنجا رؤیت نمود.

سپس به منزل سیّد شریف ابوالحسن رضا رفتیم. خادم او دم در گفت که از سحرگاه، سیّد ابوالحسن در انتظار توست. تو از جمکرانی؟

گفتم بله! وارده شدیم و سید با گرمی از ما پذیرایی نمود و پیش از آن که حرفی بزنم فرمود: «ای حسن بن مثله! من دیشب خفته بودم. در خواب شخصی به من گفت:

«بامدادان مردی به نام حسن بن مثله از جمکران نزد تو می آید؛ سخنان وی را تصدیق کن و به حرفش اعتماد نما! سخن او سخن ماست».

از خواب بیدار شدم و تا این ساعت منتظر تو بودم.

حسن بن مثله گوید: ماجرا را برای او تعریف نمودم و او دستور داد اسب ها را زین کرده و به نزد چوپان مذکور شتافتیم. وقتی به گلّه جعفر رسیدیم، نشانه های آن بز را دادیم. او گفت: به خدا سوگند! من این بز را در گله خویش ندیده بودم مگر امروز که هر چند سعی نمودم تا آن را بگیرم نتوانستم.

ما بز را گرفته و قربانی نمودیم. حسن مسلم را هم طلبیده و انتفاعات را از او ستاندیم و وجوه ده «رهق» نیز ملحق کردند و بنای

ص:220

مسجد شروع شد».(1)

اکنون مسجد مقدّس جمکران، قبله گاه هزاران عاشق است که شبهای جمعه و چهارشنبه با اشتیاقی وصف ناپذیر به آن مکان مقدّس آمده و به راز و نیاز می پردازند. توصیف حالات آنان از احساس فضایی که می توان با موعودعلیه السلام تجدید عهد نمود مشکل است.

مسجد هم اکنون بازسازی شده و روز به روز به وسعت خدمات آن افزوده می گردد، و تمامی این امکانات حاصل کمک های بی دریغ منتظران معتقد است. زیرا مسجد مقدّس جمکران در تامین مخارج خویش به هیچ سازمان و ارگانی وابسته نیست. قشرهای گوناگون: پیر و جوان، زن و مرد، کودک و نوجوان از داخل و خارج کشور با تحصیلات گوناگون به زیارت می آیند و عاشقانه با امام علیه السلام نجوا می کنند، و این نیست مگر به خاطر آشنایی دیرینه دل های منتظران.

آنها فقط برای این نمی آیند که چیزی بگیرند؛ بلکه چون چیزی گرفته اند می آیند، کرامات مسجد مقدّس جمکران آن قدر زیاد است که هر روز و هر شب حادثه ای جالب در پاسخ گرفتن افراد مراجعه کننده، دیده و شنیده می شود. و چه دل ها و زبان هایی که بسته

ص:221

می مانند و رازی را نمی گشایند، با این همه دفتر ثبت کرامات خاطراتی دلنشین را ارائه می دهند که حاکی از عنایت آن تبلور مهر و عطوفت الهی است.

البته تاکنون یک جلد از این کرامات به چاپ رسیده و بخش فرهنگی مسجد در صدد چاپ و نشر بقیه کرامات می باشد.(1)

ص:222

بودیم و زندگی خوشی داشتیم.

فرمود: هیهات ای معلّی! قسم به خدا اگر زمام اُمور در دست ما بود جز بیداری شبها و گشت و گذار و فعالیّت روزها و جامه زبر پوشیدن و غذای سخت خوردن چیز دیگری نبود. پس این امر، از ما دور شد. آیا جز این مورد، هرگز دیده ای که خداوند متعال، بردن حقی را نعمت قرار دهد؟!»

و این توصیف، در باره حضرت قائم علیه السلام نیز شده است.

ابو بصیر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که حضرتش فرمود:

«چرا برای خروج قائم شتاب می کنید؟ به خدا قسم ! لباسش زبر و خشن است و غذایش غیر از جو یا سبوس نیست، خروج او جز با شمشیر نیست و مرگ نیز در سایه شمشیر».(1)

این تعابیر با آنچه از آبادی و وفور نعمت در زمان حضور موعودعلیه السلام آمده، منافاتی ندارد. زیرا برای آماده شدن نیروها باید از توقّع ها کاست و بر تحمّل افزود و از این رو در دعاهایی که برای زمان غیبت آموخته می شود، خواهش برای ثبات، از عناصر اساسی نیایش به شمار می رود. به این حدیث توجه کنید.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

پس از این، شبهه ای به شما خواهد رسید که بدون نشانه ای آشکار و امامی هدایت کننده خواهید ماند. از آن نجات نمی یابد مگر کسی

ص:224

که دعای غریق بخواند».

راوی می پرسد: دعای غریق چگونه است؟

امام می فرماید:

«یا اللَّه یا رحمان یا رحیم یا مقلّب القلوب ثبّت قلبی علی دینک».

«ای خداوند ! ای بخشنده ! ای مهربان ! ای دگرگون کننده دلها ! دل مرا بر دینت پایدار بدار».(1)

شدّت فتنه ها آنچنان بر منتظران می بارد که عجز و استیصال، آنان را به دعا متصل می نماید و از خداوند استقامت می طلبند. این استقامت از آنجا که برای دین و در راه آن است، میسّر نمی شود مگر با رسوخ معرفت در اندیشه و دل، و چنین است که معرفت و شناخت نیز از مطلوبات مهم در زمان غیبت است، معرفتی که در هجوم شبهات زایل نشود.

امام صادق علیه السلام بعد از توصیف مشکلات دوران انتظار موعودعلیه السلام می فرماید:

«در آن هنگام تشکیک و توهّم اهل باطل آغاز می شود، ای زراره ! اگر آن زمان را درک کردی این دعا را بخوان:

«اللّهمّ عرّفنی نفسک فانک ان لم تعرّفنی نفسک لم اعرف نبیّک. . . .»

ص:225

«خدایا ! خودت را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانی، پیامبرت را نخواهم شناخت.

بار خدایا! رسولت را به من بشناسان، که اگر رسولت را به من نشناسانی حجّتت را نخواهم شناخت.

پرودگارا! حجّت خود را به من بشناسان که اگر حجّتت را به من نشناسانی از دین خود گمراه خواهم شد».(1)

این دعا و انابه هرگز صورتی مبالغه آمیز ندارد. چون جاهلیّت زمان انتظار از نوع جاهلیّت گذشته نیست. موج تبلیغات ستمگران بر انسان چنان گسترده می شود که با نام دین، به دین حمله می شود. و این مبارزه توانسوز بسیار مشکل می نماید.

روایتی شگفت پرده از این وضعیّت بر می دارد.

فضیل بن یسار از امام صادق علیه السلام نقل کرده و می گوید: از ابا عبداللَّه علیه السلام شنیدم می فرمود:

«قائم ما قیام می کند در حالی که با شکل شدیدتر از جاهلیّت زمان رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم برخورد خواهد کرد.

گفتم: چگونه ممکن است؟

فرمود: رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم در حالی به سوی مردم آمد که آنان سنگ و کلوخ ها و چوب های تراشیده می پرستیدند، و قائم ما هنگامی که قیام می کند و به سوی مردم می آید در

ص:226

حالی که همه مردم کتاب خدا را علیه او تأویل می کنند، و با آن بر او احتجاج می نمایند.

سپس فرمود: هان که به خدا قسم ! دامنه عدالت او به میان خانه های آنان راه می یابد همان طور که گرما و سرما نفوذ می کند».(1)

شگفتا که در این زمانه، نشانه هایی دیده می شود، چنان که اکنون بعضی کلمه ای اختراع نموده و در برابر ظهور صریح و روشن آیات، آن کلمه را علم می نمایند. آنان می گویند: «قرائت» از اسلام متفاوت است. و قرائت های گوناگون به فهم و برداشت دیگری می انجامد. در حالی که قرآن سند اصلی اسلام کتابی مبین، و روایات، مفسّر و مبیّن آن می باشد. چنین واژه سازی ها جز برای فرار از متن مستند دین و تأویل مکتب برای خواهش های دنیوی نمی باشد. چه زیبا قرآن واژه سازی ها را افشا نموده و می فرماید:

«اِنْ هِیَ إِلاّ أَسْماءٌ سَمّیْتُموها»(2)

«این نیست مگر نام هایی که خود می گذارید».

ص:227

«کذب الموقّتون، کذب الوقّاتون» پاسخ ائمه علیهم السلام به کسانی است که از زمان ظهور به صورت معین پرسش می کنند.

عبدالرحمان بن کثیر می گوید: نزد امام صادق علیه السلام بودیم که مهزم اسدی داخل شد و گفت: فدایت شوم، امری را که انتظار می کشید چه هنگام است؟ به راستی که به طول انجامید.

امام صادق علیه السلام فرمود:

«ای مهزم ! تعیین کنندگان تاریخ ظهور، دروغ می گویند، و شتاب کنندگان هلاک می شوند، و فرمان برداران نجات یافته و به ما پیوند می خورند».(1)

منتظران باید در نیایش خویش در تسلیم به دین، تقدیر تاریخی را از خداوند بجویند، به همین جهت، در دعای غیبت چنین می خوانیم:

«خدایا ! مرا در امر غیبت شکیبایی عطا کن تا آن که شتاب در آنچه را که تأخیر روا می داری نخواهم، و تأخیر در آنچه را که شتاب روا می داری نخواهم».(2)

فریقین است. از جمله روایتی که: «پر شدن عدل بر روی زمین را بعد از پر شدن ظلم و جور» می داند.(1)

این نشانه ها در توصیف اوضاع گوناگون هستند، و چه بسا برخی از آنها هرگز نمایانگر آخرالزمان نباشند، و ظاهر امر این است که تمامی علائم باید مجتمع شوند.

به هر حال، مروری هرچند کوتاه به برخی از نشانه های ارزشمند خالی از لطف نیست.

قم تطبیق نموده است و شواهدی بر این مساله ارائه کرده است. در این روایات بر قیام مردمی از قم (و نه اهل قم، زیر امام خمینی رحمه الله متولد خمین بوده اند اما قیام را از قم شروع نمودند) و اینکه قم پایگاهی برای فضل و دانش گردیده و از این شهر دانش به شرق و غرب جهان انتشار می یابد، تصریح شده است(1)

دین گرفته اند؛(1) راهکار زندگی بهشتی از بستر ربا می گذارد، و هر کس نخواهد نیز غباری بر وی خواهد نشست؛(2) مردان در تسخیر اراده همسران(3)، و عصیانگر بر والدین، و هلاک کننده برادر، و جفاکار به همسایه اند.(4)

دانشمندان بی عمل و طالب ریاست که دین را به رای خویش تفسیر می نمایند.(5) اسلام، قرآن، مسجد و مردان نیک در غربتی شدید قرار می گیرند.(6)

بیماری طاعون، گرانی و قحطی انسان آن زمان را محاصره می نماید.(7)

در روایتی زیبا پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم این حقایق تلخ را خلاصه نموده است:

«تکثر الفتن فی آفاق الأرض، والمسخ فی أعداء الحق».(8)

«زمین لبریز از فتنه و دشمنان حق مسخ می شوند».

ص:234

بدیهی است که این فسادها در هستی و جریان طبیعی عالم نیز مؤثّر بوده و خسوف و کسوف ها در حال غیر عادی ظاهر می شوند، و این امر طبیعی است. زیرا در بینش دینی کارهای خلاف قانونمندی نظامی هستی درجهان اثر می گذارد، و تخریبی همه جانبه را در خشکی و دریا به دنبال خواهد داشت. و این سنتی اجتناب ناپذیر است.(1)

امام حسن علیه السلام پاسخ داد: تمام خیر در این زمان است! [زیرا] قائم ما در آن هنگام قیام نموده و به همه بدیها پایان خواهد داد.

آری ! وعده امام علیه السلام بر اساس یک یقین است که از تجسّم آخرین حدّ جور و ستم که همانا زمینه ظهور است، برخاسته است. و این گسل روابط مؤمنان حاکی از ظلمی است که جهان را فرا گرفته است.

و این گونه آن تجسم مهربانی را به عدم ترحّم متّهم می نمایند. و به همین دلیل که ائمه علیهم السلام در گذشته و در پاسخ زمان قیام قائم علیه السلام می فرمودند:

«اگر در بین شما به اندازه عدد اهل بدر می بودند قائم قیام می نمود».(1)

و در بسیاری از روایات ائمه علیهم السلام از فاش نمودن این امر یا شتابزدگی که باعث تأخیر شده است، رنجیده خاطر گردیده و به شیعیان عتاب می نمودند. بی جهت نیست که این حرکت، در بسیاری جهات شبیه بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم حکایت شده است. یکی از موارد مهمّ مشابهت حرکت از مکّه و تعداد یاران مهدی موعودعلیه السلام است که 313 نفر گزارش شده است.(2)

چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم نیز بعثت را از مکّه شروع نمود، و در اوّلین مبارزه یعنی جنگ بدر با سیصد و سیزده نفر برای مصادره اموال قریش از مدینه بیرون آمد.(3)

موعودعلیه السلام وارده مکّه شده و با خواندن خطبه ای - که در آن از خداوند طلب نصرت شده -، اعلان قیام بر علیه غصب کنندگان حق و ستمگران می نماید.

ص:237

این آمادگی عدّه و عُدّه به طور حتم، سیره و شیوه ای جدّی در شکل گیری یک قیام اصیل دینی است(1) که امام موعودعلیه السلام نیز به سیره جدّ بزرگوار خویش عمل نموده و حرکتش به ثمر می رسد. گر چه همواره از نصرتی خاص بهره مند می باشد، و این تعهّدی است که خداوند به کسانی که برای دینش قیام کنند، داده است.(2)

بنابراین، بدون تردید، یاران امام علیه السلام در مراحل تکوین شخصیّت مورد عنایت و تربیت آن عزیز بوده اند. این امر از شئون و مقامات امام علیه السلام و اهتمام اوست.

علامه طباطبایی در ذیل آیه «وَجَعَلْناهُمْ اَئِمّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا».(3) می فرماید:این هدایت در آیه مذکور (هدایت به امر) به معنی ارائه طریق نیست، بلکه ایصال به مطلوب است . و آن نوعی تصرّف تکوینی می باشد [که برای انسان مرتبط با امام علیه السلام، که ولایت او را پذیرفته است، جاری می شود] این هدایت، نوعی تصرّف تکوینی در نفوس انسانهاست که سیر کمال را میسر ساخته و از موقفی معنوی به مرحله ای دیگر بالا می برد. البته این فیوضات ومقامات باطنی پیرو اعمال صالحی است که از مؤمنان صادر شده و شایسته این رحمت

ص:238

الهی می شوند. امام علیه السلام همان رابطه بین مردم و خدا در اعطاء فیوضات باطنی است.(1)

هشت مرد، و از محله ای نُه مرد، و پیوسته به او می پیوندند تا اجتماع یارانش کامل گردند».(1)

این حرکت آفرینان، آنقدر به پیروزی خودشان مطمئن هستند که پیوستن کسی به آنان شادشان نمی کند،(2) زیرا دلهای آنها - که کانون همّت و قدرت است - چنان به هم الفت و پیوند خورده است که وحشتی ندارند.(3)

و منظور از فرو رفتن در بیداء نیز، رفتن سپاه سفیانی در موضعی بین مکه و مدینه است.

یمانی نیز مردی است که از یمن قیام نموده و مردم را به مهدی موعودعلیه السلام دعوت می کند.

و نفس زکیّه هم که به قتل می رسد مردی است به نام محمّد بن الحسن از آل محمّدعلیهم السلام و نماینده موعود که به مکّه اعزام می شود. او بین رکن و مقام به قتل می رسد.(1)

اطلاعات داده شده در این موارد گاهی بسیار اختلاف دارد(2) امّا از تواتر روایات موارد کلّی به اثبات می رسد.

برای مثال، ندای آسمانی نقلی دیگر هم دارد که منادی نام قائم و پدر او را فریاد خواهد کرد(3) که اصل ندای آسمانی را ثابت کرده و مشکلی برای جمع دو حدیث هم در بین نیست.

و بدین خاطر بر خلاف آنچه شایع شده است، تشخیص آن مشکل نخواهد بود. زیرا این حرکت درخشان همچون خورشید زیر ابر مورد انتظار نوع انسان بوده است.

مفضّل بن عمر می گوید: امام صادق علیه السلام شرایط ظهور را توصیف کرده و فرمود:

«امام شما سالهایی را غایب خواهد بود. و شما امتحان خواهید شد. [هنگامی که قیام کند] دوازده پرچم بالا می رود که امر مشتبه می شود، هیچ کس نمی داند کدام از کیست.

راوی می گوید: در این هنگام من گریستم.

امام علیه السلام پرسید: چرا گریه می کنی؟

گفتم: چگونه نگریم که دوازده پرچم که هیچ کدام از دیگری باز شناخته نخواهد شد به اهتزاز در می آید. پس چه کنیم؟

پس امام علیه السلام به خورشیدی که به داخل ایوان می تابید نگریسته و فرمود: به خدا قسم ! امر ما از این خورشید روشن تر خواهد بود».(1)

ص:242

«ای سرزمین [بیداء] ! آنان را نابود کن!. پس زمین آنان را فرو می برد که به جز چند نفر زنده نخواهند ماند».(1)

این سنّت حاکم به هستی است که باطل با نابودی پیوند خورده است

«وَأَهْلَکْناهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا»(2)

آنان را هلاک نمودیم هنگامی که ستمگری پیشه نمودند.

آنگاه منجی انسان ها و مستضعفان همه زمین، به بیت اللَّه الحرام تکیه کرده و صدای می زند:(3)

«ای مردم ! ما از خداوند یاری می طلبیم، هر کس از مردم به ما پاسخ داد چه بهتر که ما خاندان پیامبر شما محمّدصلی الله علیه وآله وسلم می باشیم، و ما سزاوارترین مردم به خدا و به محمدصلی الله علیه وآله وسلم هستیم. هر کس با من در باره آدم یا نوح یا ابراهیم یا محمدصلی الله علیه وآله وسلم محاجّه کند پس من سزاوارترین مردم به محمّدعلیه السلام هستم ! و هر کس در باره پیامبران با من محاجه کند، پس من سزاوارترین مردم به پیامبران هستم.

هر کس با من در باره کتاب خدا گفتگو کند، پس من سزاوارترین مردم به کتاب خدا هستم، و هر کس در باره سنّت رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم با من گفتگو کند، پس من سزاوارترین

ص:244

مردم به سنّت رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم هستم.

هر کس امروز سخن مرا می شنود، به خدا قسمش می دهم که حاضران به غائبان برسانند. و شما را به حقّ خدا و حقّ رسول او و حقّ خودم قسم می دهم، که خویشاوندی من با رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم نزد شما ثابت است، ما را کمک کنید! و ما را از کسی که بر ما ستم می کند باز دارید، که وحشت زده شدیم.(1) و مظلوم گشتیم. و از شهرها و کنار فرزندانمان تبعید شدیم. دیر زمانی است که بر ما ستم شده و از حق خودمان ممنوع شدیم، و اصل باطل بر ما دروغ بستند. پس در باره ما خدا را به یاد آرید، ما را خوار نکنید و یاریمان کنید. تا خدا شما را یاری کند.(2)

خداوند یاران او را بدون قرار قبلی گرد هم می آورد.(3) آنها در میان رکن و مقام با او بیعت می کنند.

با مهدی موعودعلیه السلام وصیّت نامه رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم که دست به دست از پدرانشان به ارث رسیده است.

ای جابر! قائم مردی است از فرزندان حسین که خداوند

ص:245

کارش را در یک شب اصلاح می فرماید. و هر چه در باره او به نظر مردم مشکل آید. آن آوازی که از آسمان بر آید، هنگامی که او را به نام خودش و نام پدرش و مادرش آواز دهد همه اشکالات را بر طرف خواهد کرد».(1)

ص:246

14 - کمربند طلایی نبندند.

15 - راهی را مسدود ننمایند.

16 - مسیری را نا امن نکنند.

17 - طمع جنسی به پسران نبندند.

18 - از نجاسات پرهیز نمایند

19 - امر به معروف و نهی از منکر نمایند.

20 - لباس خشن بپوشند.

21 - زمین را بستر خواب خویش قرار دهند.

22 - در راه خدا کوشش کنند، حق کوشیدن را. و خود موعودعلیه السلام متعهد می شود که:

1 - به مرکبی سوار شود که آنان سوار می شوند.

2 - به کم خشنود و قانع بوده و به یاری خداوند زمین را پر از عدل کند آنچنان که پر از ستم گردید.

3 - خداوند را عبادت کند.

4 - برای خودش حاجب و پاسبان بر در نگذارد.(1)

این عهدنامه با جوانانی عهد بسته می شود که وابستگی های دنیا و نفس را ندارند، و شیطان آنان را به بازی نمی گیرد.(2) وصف آنها در

ص:248

حدیث شریفی چنین آمده است:

«آنان، جوانانی هستند که پیر در میانشان نیست، مگر به اندازه سرمه در چشم و نمک در توشه دارند که کمترین توشه نمک است.(1)

مردانی که دلیرتر از شیر هستند(2)، هر مردی دارای قدرت چهل مرد است، دلهایی محکم تر از آهن که کوه زیر پایشان خرد می شود. مردانی که شمشیر برای خشنودی خدا کشیده و مرگ را به دشمن تقدیم می کنند، و از ملامت هیچ ملامتگری از میدان خارج نمی شوند».(3)

ص:249

خراسان به مشرق زمین اطلاق شده که شامل ایران و سایر مناطق اسلامی متّصل به آن که امروز جزء کشورهای شوروی سابق است، می شود.

از منابع حدیثی شیعه نیز استفاده نمی شود که خراسانی، سید حسینی یا حسنی است.(1)

نام شعیب بن صالح، صالح بن شعیب نیز گزارش شده، و احتمال دارد که جهت حفظ و ایمنی وی، نام مستعمار باشد تا وعده الهی محقّق شود.(2)

می نگرد و آن هم با چشم چپ. این دجّال، افسونگر ذهن ها است و مسخ کننده انسان ها، دجّال مظهر نظام فرهدجّال

از جمله افرادی که در برابر امام موعودعلیه السلام مانع تراشی خواهد نمود، دجّال است که از علائم آخرالزمان شمرده شده است.(1) او در نهایت، مغلوب و کشته می شود. یکی از نویسندگان در باره دجّال تفسیر دلنشینی ارائه کرده و می نویسد:

«دجال انسانی که یک چشم در وسط پیشانی دارد، او انسان یک بعدی است. نظام پلید حاکم بر جهان، نظامی یک بعدی است که انسان را با یک چشم می نگرد و انسان مسخ شده در این نظام نیز جهان و حیات را با یک چشم می نگرد و آن هم با چشم چپ. این دجّال، افسونگر ذهن ها است و مسخ کننده انسان ها، دجّال مظهر نظام فرهنگی و روحی و ضد انسانی حاکم بر انسان آخر الزمان است».(2)

کشته شدن نماینده امام علیه السلام، مهدی علیه السلام بازگشته و کار یکسره می شود.(1) و این دو کانون معنوی که پرورنده ایمان جبهه حق هستند، از حاکمیّت جور خلاص می شود.

می کند».(1)

و در گفتاری آمده است که می گوید: دجّال به دست مسیح علیه السلام کشته می شود، امّا علاّمه مجلسی این گفتار را تضعیف می نماید.(2)

می شود، اینها همه مقلّدند.(1)

«برژنیسکی» نوشته است: آمریکا به وضوح نیازمند یک دوره باز اندیشی و باز نگری فلسفی و انتقاد از فرهنگ خودیست. آمریکا باید به درستی این واقعیّت را بپذیرد که لذّت طلبی همراه با نسبی گرایی که راهنمایی اصلی زندگی مردم شده است، هیچ گونه اُصول ثابت اجتماعی ارائه نمی دهد؛ باید بپذیرد که جامعه ای که به هیچ یک از ویژگی های مطلق اعتقاد ندارد - بلکه در عوض رضایت فردی را هدف قرار می دهد - جامعه ای است که در معرض تهدید فساد و زوال قرار دارد.(2)

به هر حال، جایگاه غرب در قیام مهدی موعودعلیه السلام روشن شده است.

شیخ طوسی رحمه الله روایتی نقل می کند:

«انه یفتح قسطنطنیّه و الرومیّة و بلاد الصین؛ او قسطنطنیه، روم و سرزمین چین را فتح می کند».(3)

قسطنطنیّه، نام قدیمی شهر استانبول است.

از پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم روایت شد که حضرتش فرمود:

«قیامت بر پا نگردد تا این که یکی از فرزندان من حاکم روی زمین

ص:255

شود، و شهر قسطنطنیّه را بگشاید».(1)

روم که اکنون بخشی از اروپا محسوب می شود در زمان ظهور اسلام وسیع ترین کشور در عرض دولت فارس محسوب می شده است.

سقوط فلسطین و شام به دست حضرت مهدی علیه السلام تأثیر فراوانی بر ملل غرب و آینده آن خواهد داشت، و بی تردید نفوذ کلمه قدرت در غرب از آنِ مسیح و مهدی علیهما السلام و از آنِ موج مردمی - پشتیبان آن بزرگوار - از بین ملت های غربی می باشد که همین نیروی انسان عهده دار براندازی حکومت های کفر پیشه و بر پایی حکومت واحد جهانی حضرت مهدی علیه السلام است.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود:

«آنگاه رومیان به دست آن حضرت اسلام می آورد، و امام علیه السلام برای آنان مسجدی بنا می کنند، و مردی از یارانش را جانشین خود قرار می دهد، و باز می گردد».(2)

نگارنده نمی خواهد در این جا نظر قاطعی ابراز کند. امّا پیروزی امام مهدی علیه السلام بر غرب، ترکیه و چین، که همانا پیروزی اسلام می باشد، بسیار قابل تأمّل می باشد، این تأمّل هنگامی ضروری تر می نمایند که اکنون نظریّه ساموئل هانتیگتون در باره رویا رویی

ص:256

تمدّن ها، در غرب مطرح است، وی مقابله آینده غرب را با اتّحاد اسلام و کنفوسیوس (ایران، چین) می داند. به ویژه آن که روسیه نیز تزلزل یافته و فرو پاشید. و برای جهان عرب نیز در قیام مهدی علیه السلام نقش قابل توجّهی پیش بینی شده است(1)

انسانی است. و حکومت او اعلان به فعلیّت رسیدن قابلیّت های انسان است.

قابلیّت ها و استعدادهایی که به دلیل پیروی از طاغوت های بیرونی و درونی و استضعاف، مغفول، مهجور و مدفون شده است.

انسان می توانست در فرصت های طلایی که در طول تاریخ به او داده شد، تحت نظارت و هدایت ولیّ امر، خود مجری عدالت باشد. امّا با رویگردانی و عدم یاری(1)، بهترین رهبری - یعنی امامت - پشت پا به سعادت خویش زد. و اکنون با رویکردی عاجزانه و آگاهانه، در این حتمیّت تاریخی باور می کند که انسان می توانست؛ اما نخواست.(2)

و این است که در روز رستاخیز که ترازوی عدل برقرار می گردد، رهبران ستم پیشه، اولین کسانی هستند که به آتش جهنّم داخل می شوند.(3) اینان که کاروان بشری را در استضعاف گرفته بودند.

امّا قابل توجّه است که فرد انسان محاکمه می شود که چرا از توان خویش بهره نجسته است؟ زیرا وقتی می گوید: نمی دانستم. خطاب می شود: «هلا تعلّمت» چرا نیاموختی؟

ص:259

در اینجا به توانستن آدمی به عنوان سرمایه ای برای تحرّک نگریسته می شود، و این است که مستضعف تا زمانی بر فرد اطلاق می شود که حجّت و دلیل به او نرسیده و حرف مخالف را نشنیده باشد. «فاذا عرف الاختلاف فلیس بضعیف».(1)

تمام کرده است - کافری باقی نمی گذارد. زیرا کفر بدون کافر حیات ندارد. و این کافر، اگر در شکم صخره ای پنهان شده باشد، تخته سنگ به زبان آمده و خواهد گفت: ای مؤمن ! در شکم من کافری پنهان شده است. مرا بشکن و او را بکش.(1)

قدرت چهل مرد را داراست. شمشیرها را باز نخواهند داشت تا آن که خدا را خشنود کنند».(1)

ارتش امام علیه السلام با خود توشه غذایی حمل نمی کند. زیرا قائم علیه السلام سنگ معجزه آسای موسی علیه السلام را با خویش دارد که در موضعی نصب نموده و چشمه هایی از آب و شیر جاری گشته و هر که بیاشامد سیر و سرشار می گردد.(2)

سلاح ارتش او، اگر چه شمشیر معرفی شده اما او منصور به کمک فرشتگان و رعب در دل دشمنان، و دیگر [پدیه های هستی خواهد بود.(3)

را احیاء می کند، و به صورت اصلی عرضه می کند و این مطلب برای آنان که دین را آغشته به پیرایه های دورغین دیده اند، نا مأنوس است.

مفضل بن عمر شاگرد امام صادق علیه السلام نقل می کند: از امام علیه السلام شنیدم:

هنگامی که خداوند اجازه خروج به قائم بدهد. او بر فراز سبزه ای رفته و مردم را به سوی خویش دعوت نموده و آنان را به خداوند سوگند می دهد که مراقب حق او باشند. او در مردم به سیره رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم و سنت او عمل می کند. در این هنگام خداوند متعال جبرئیل را برانگیخته تا به نزد مهدی می آید و به او می گوید: به چه چیز دعوت می کنی؟ سپس قائم، او را از همان سیره و سنت آگاه می کند. آنگاه جبرئیل می گوید: من اوّلین بیعت کننده هستم. دستت را بگشا.

پس جبرئیل دست موعود را مسح می کند و سیصد و سیزده نفر مرد با او بیعت می کنند و در مکه اقامت می نماید تا یارانش به ده هزار نفر برسد. سپس از مکه به سوی مدینه حرکت می کند».(1)

باطنی، آنان را از نور به ظلمت می برد، آنگاه بخواهند نظم نوین جهانی را برای بشریّت به ارمغان بیاورند؟!(1)

امّا مهدی موعودعلیه السلام، فرزند فضیلت است. او آن چنان در زلال طهارت است که خود بر خویشتن سخت می گیرد و به خواهش بشری خویش در لباس و طعام پاسخ نمی دهد.(2)

پس او را جز امر حق حرکت نمی دهد، و این است که دولت او یک دولت غیر متعهد به ستمگران واقعی است، چنان که در حدیث آمده است:

«در عهده او بیعت هیچ طاغوتی نخواهد بود».(3)

این ابرمرد خدایی می تواند حکومت جهانی با وحدتی همه جانبه تشکیل دهد که خود از توحید برخوردارست. او حکمش عدل است، و خود عادل.

وقتی که قائم علیه السلام برخیزد، اهل شرق و غرب برای او مجتمع می شوند(4) خداوند مشرق و مغرب را تحت سیطره و مالکیّت مهدی علیه السلام و یارانش می آورد.(5)

ص:266

«آن نکراء است که شیطنت است، و آن چیزی است که شبیه عقل است و عقل نیست».(1)

یعنی ارزیابی می کند اما مثل نوری که در ویرانه افتاده، به انتخاب چاهی سیاه مثل قدرت، لذت، ثروت می انجامد. انتخابی کور که حاصل کفران نعمت بزرگ عقل است.

کارکرد حقیقی عقل را می توان این چنین گفت:

انسان به جلب نفع، و دفع ضرر می اندیشد. این دو نیرو آدمی را از کودکی پیش می راند. در یک مرحله، فکر و هوش آدمی برای رسیدن به محبوب ها و فرار از بدی ها و نفرت ها راه هایی را نشان می دهند که برای رسیدن به مقصد چه کند.

در این مرحله از شناسایی و آگاهی، انسان محکوم محیطها و زمینه هایی است که در آن زندگی کرده است، و در نتیجه تکلیفی ندارد. کودک ممیّز هم مکلّف نیست. تکلیف ها به دوره بلوغ بستگی دارند، در این دوره، عقل شکوفه می دهد. عقل بارور، نظارت و کارش را آغاز می کند؛ یکی نظارت بر روی راه های پیشنهادی - به وسیله فکر و هوش - و دیگری بر روی اصل خوبی ها و بدی هایی که ما را همیشه به خود دعوت می کنند. کنکاش دوّم به دنبال این پاسخ است که

ص:268

خوبی چیست، بدی چیست؟(1)

در اینجاست که عقل، خوبی ها و خوشی ها را جدا می کند. خوبی غذا با خوشمزگی آن یکی نیست، غذا ممکن است خوشمزه باشد اما خوب نباشد. اما دارو خوشمزه نیست ولی خوب است. غذای خوب، راه خوب، زندگی خوب آن است که کمبودهای انسان را تامین کند، کسری ها را پرکند.

این نقد و ارزیابی، از نظارت دوّم عقل مایه می گیرد. پس از جمع آوری تجربه ها و نتیجه گیری از آنها و به دست آوردن شناخت ها، نوبت نقد شناخت ها، و سنجش هدف هایی است که از آنها به نام خوبی ها و بدی ها نام بردیم، آنچه زندگی انسان را به چرخ انداخته است. عقل عهده دار این سنجش مهم است. اوست که باید بسنجد. این هدف ها چه می دهند؟ و چه می ستانند؟ چه کمبودی را پر می کنند؟ و چه کمبودهایی را به وجود می آورند؟(2)

اگر فرایند عقل چنین سیری را طی کند، به همان حرکت اصیل که انتخاب دین است، دست می زند. دین با همه جامعیّت آن پاسخگوی نیاز بی نهایت آدمی است.

حضرت علی علیه السلام در حدیثی می فرماید:

«جبرئیل بر آدم نازل شد و گفت: ای آدم! من مأمور شده ام

ص:269

که تو را در انتخاب یکی از سه چیز مخیّر سازم، پس یکی را برگزین و دو تا را واگذار.

آدم گفت: آن سه چیز چیست؟

گفت: عقل، حیاء و دین.

آدم گفت: عقل را برگزیدم!

جبرئیل به حیاء و دین گفت باز گردید و عقل را واگذارید.

آن دو گفتند: ای جبرئیل! ما (دین و حیاء) مأموریم هر جا که عقل باشد با او باشیم.

گفت: خود دانید و بالا رفت».(1)

آری! نتیجه اجتناب ناپذیر اینست که هر که عقل دارد، باید دین داشته باشد.

در تاریخ نقل شده است:

روزی مردی مسیحی از اهل نجران که خوش بیان نیز بود به مدینه آمد. او را وقار و هیبتی بود که چشمان افراد را خیره کرده بود. یکی از همراهان پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم گفت: یا رسول اللَّه! چقدر این نصرانی عاقل است!

پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه وآله وسلم او را از این حرف نهی کرده و فرمود:

«إنّ العاقل من وحّد اللّه وعمل بطاعته».

ص:270

«عاقل کسی است که خداوند را به یگانگی شناخته و دل در گرو اطاعت او بگذارد».

و مهدی علیه السلام آن مهربانتر از انسان ها به خویشتن، دست مهر بر سر انسان کشیده و این است که استعدادهای خفته را برمی انگیزد، چنان که سیره انبیاءعلیهم السلام چنین بود.

او انسان را مدد می کند، تا در پالایش خویش بپاخیزد و بهترین را انتخاب کند. و دوباره در استثمار خداوندان زر و زور در نیاید. که این بار خوابی بی تعبیر است، چرا که صبحی دیگر در حال طلوع است.

(طلا و نقره) حمل می کند. ولی هیچ موجودی از وحوش او را نمی ترساند. اگر فاصله موقعیتی که اکنون برابر آزار دشمن شکیبایی می نمایید را با آینده می دانستید، چشمتان روشن می شد».(1)

حکومت حضرت مهدی علیه السلام گرفته اند. اما این مسأله بعدی ندارد؛ زیرا در سایه حکومت بی آفت آن عزیز هر چیز رشد طبیعی و یا حتّی مضاعف خود را خواهد داشت. پس وفور برکات، موجودات را در سازگاری می آورد، چنان که در ادامه روایت قبل آمده است «و تتضاعف البرکات؛ برکات چند برابر می شود» تا آنجا که برداشت محصول تا هفت برابر یاد شده است.(1)

«یقبل الناس علی العبادات والشرع والدیانة والصلاة فی الجماعات»

«مردم، با رغبت به عبادات و هدایت شرع و دینداری روی می آورند ونمازها به جماعت برگزار می شود».(1)

و امّا ما - انسان معاصر - باید به نیایش آموزش داده شده، روی آوریم که چنین فرموده اند:

«اللهمّ فرغنی لما خلقتنی له»

«خدایا! اوقات فراغتی برای پرداختن به هدفی که مرا برای آن آفریده ای، عنایت فرما».(2)

در غرب است.(1) و این به خاطر وسعتی است که حتّی در کمیت قوای حسی انسان افزوده می شود(2)، تا چه رسد به قوای ادراکی.

12 - زنا اتّفاق نمی افتد(1)

13 - عمرها طولانی می شود(2)

14 - امانات برگردانده می شوند(3)

15 - اشرار نابود می شوند(4)

16 - شرّ به کلّی نابود و خیرات باقی می مانند(5)

17 - نیکوکاران دوام زندگی می یابند(6)

18 - بُغض نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام ریشه کن می گردد(7)

19 - مهدی علیه السلام امکانات استخراج شده و هر آنچه از ثروت ها موجود است را به طور مساوی تقسیم می کند.(8)

در روایتی دلنشین می خوانیم:

«مردی نزد امام باقرعلیه السلام آمده و می گوید: خداوند تو را در سلامت قرار دهد این پانصد درهم زکات من است، آن را از من تحویل بگیر. امام علیه السلام می فرماید: آن را خودت بگیر و به همسایگانت از اهل اسلام و درماندگان از برادران مسلمانت تقسیم کن.

ص:276

سپس فرمود: اگر قائم اهل بیت قیام کند همه چیز را مساوی توزیع می کند. هر کس او را اطاعت کند، خدا را اطاعت نموده و هر کس او را عصیان کند خدا را عصیان نموده و او را مهدی نامیدند؛ زیرا هدایتگر به آنچه آشکار نبوده می باشد».(1)

روشن است که مشکل جهان هرگز کمبود امکانات و نعمت ها نیست. معضل اساسی توزیع نابرابر است.

علاّمه مجلسی رحمه الله می نویسد بعضی از روایات را می توان بر مدّت حکومت حمل نمود، و بعضی را بر زمانی که استقرار حکومت به خود اختصاص می دهد. و برخی دیگر را بر سال ها و ماه های طولانی.(1)

ص:279

برگ آخر

حدیث دیگری آینده را شفاف تر می نماید:

«شخصی از امام صادق علیه السلام پرسش می نماید که: آیا رجعت حق است؟

پاسخ امام علیه السلام مثبت است.

دوباره می پرسد: چه کسی اولین نفر خواهد بود؟

پاسخ می شنود:

حسین به دنبال قائم خروج می کند.

آیا با او همه مردم نیز خواهند بود (یعنی قیامت به پا می شود؟)

پاسخ: خیر!

جریان امر آنچنان است که خداوند در قرآن فرموده است: «روزی که در صور دمیده است و مردم فوج، فوج محشور شوند».(1)

ص:283

تصویر

ص:285

تصویر

ص:286

تصویر

ص:287

تصویر

ص:288

تصویر

ص:289

تصویر

ص:290