تنها بود، با مردم عصر خويش همسو نشد و تحت فضاي جامعة خويش قرار نگرفت، گرچه عدم همسويي او با سنت هاي پذيرفته شدة عصر خود، سختي را در پي داشت؛ از اين رو خداوند او را ستود.[17]

پيامبر اسلام(ص) در زماني مبعوث شد كه فرهنگ جاهليت جزيره العرب را فرا گرفته بود.[18] و پيامبر نه تنها جذب و همرنگ جامعة آن روز نشد بلكه عملاً با سنت هاي جامعه مبارزه نمود و به فرهنگ سازي پرداخته و پيام آور عدل و معنويت بود و در راه رسيدن به اين هدف سختي ها و اهانت ها را تحمل نمود تا آنجا كه به او ساحر گفتند![19]

به طور كلي اگر قرار بر اين بود كه همرنگ جماعت شوند، هيچ پيامبري نبايد به تبليغ دين خدا و دستورهاي الهي مي پرداخت و به آداب و سنت ها و عقايد باطل جامعة زمان خود به مبارزه مي پرداخت.

ائمه(ع) نيز از وضعيت جامعة خويش راضي نبوده و با سنت هاي اشتباه همرنگ نمي شدند، گرچه در جامعه اي كه آنها زندگي مي كردند، دين و ارزش هاي آن ناديده گرفته شده بود؛[20] از اين رو امام علي(ع) يكي از اهداف حكومت خويش را حكاميت دين و ارزش هاي آن بيان نمود.[21] و مديران خود را به دين سالاري و ارزش مداري دعوت كرد.[22]

امام حسين(ع) نيز يكي از اهداف قيام خويش را امر به معروف و نهي از منكر بيان نمود.[23]

فلسفة امر به معروف و نهي از منكر، مبارزه با ناهنجارها است. البته مبارزه با وضع جامعة غير مطلوب بايد بر اساس شرايط و سازكارهاي خاص

صورت گيرد. از اين رو در آمورزه هاي ديني تقيه و سكوت نمودن نيز در برخي موارد خاص مدّ نظر قرار گرفته است. بنابراين اگر جامعه اي كه انسان در آن زندگي مي كند، مطلوب نباشد، نبايد با آن همسو شد و به بهانة همرنگي با جماعت كارهاي خلاف شرع انجام داد و يا به آن رأي مثبت داد و تنها اكثريت را در نظر داشت. اگر مبارزه با سنت هاي جامعة غير مطلوب، پيامدهاي منفي را در پي داشت و شرايط مبارزه فراهم نبود، لازم نيست مبارزه نمود، بلكه انسان يعي كند گناه و كارهاي خلاف شرع انجام ندهد.

2_ گاهي مقصود از همرنگ شدن جماعت بدان معنا است كه انسان در جامعه اي زندگي مي كند كه بر اساس سنت ها و ارزش هاي ديني اداره مي شود و فضاي جامعه، فضاي دين داري وارزش محوري است. طبيعي است در چنين جامعه اي همسويي و همرنگي وظيفة همة ارزشمداران و دين باوران است. عدم همگرايي و وادادگي از جامعة مطلوب نه تنها ارزش نيست، بلكه نوعي مخالفت با نظام ديني به حساب مي آيد. در جامعة آرماني همسويي همگان لازم است.

شايد لزوم بيعت نمودن همگان وحضور همة مردم، به ويژة شخصيت ها بدان جهت است كه همسويي و همرنگي در جامعة مطلوب ضروري است.

در يك جامعة كوچك به نام خانواده و محفل دوستانه نيز دو احتمال مذكور را مي توان لحاظ نمود؛ از اين رو در خانواده و محافل دوستانه كه در ان خلاف شرع صورت مي گيرد، نمي توان به بهانة همرنگ شدن با جماعت كار خلاف شرع انجام داد. با خانواده و محفلي كه در

آن ارزش و دين مداري حاكميت دارد؛ بايد همرنگ شد.

در مورد آداب و سنت هاي قومي وملي كه مخالف با ارزش هاي ديني نيست و چه بسا پسنديده نيز هست، همرنگي و همسويي وحداقل احترام به آنها مطلوب و پسنديده است.

[18] فروغ ابديت، ج 1 - 2، ص 43 به بعد.

[19] ص(38) آية 38؛ يونس (10) آية 2.

[20] مهدي پيشوايي، سيرة پيشوايان، ص 145.

[21] نهج البلاغه، خطبة 131.

[22] همان، نامة 53.

[23] مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 84؛ مقتل مقرم، ص 139؛ بحارالانوار، ج 44 ص 329؛ مقتل خوارزمي، ج 1، ص 188؛ موسوعه كلمات الامام الحسين، ص 291.

هرگز خداوند اوضاع و احوال را به سود مردم عوض نميكند «حَتّي يُغَيِّروا ما بِاَنْفُسِهِم» مگر وقتي كه خود آن مردم آنچه مربوط به خودشان است، آنچه كه در خودشان هست: اخلاق، روحيه، ملكات، جهت، نيات و بالآخره خودشان را عوض كنند. آيا شما مي توانيد صريحتر از اين، مسؤوليت پيدا كنيد؟ آنهم مسؤوليت در برابر يك اجتماع، يعني اجتماع را براي مسؤوليت مخاطب قرار بدهد.

خاص، طرز تفكّر خاص پيدا مي كند و فهم و شعور و ادراك هر امتي مخصوص خود آن است؛ هر امتي با معيارهاي خاصّي قضاوت مي كند (لااقل در مسائل مربوط به ادراكات عملي)؛ هر امّتي ذوق و ذائقة ادراكي خاص دارد؛ بسا كارها كه در ديدة امّتي زيبا و در ديدة امّتي ديگر نازيباست؛ جوّ اجتماعي امت است كه ذائقة ادراكي افراد خود را اينچنين مي سازد.

را «بالقوّه» دارد؛ نه «بالفعل».

امّا هسته , وقتي در درون خاك, جا گرفت و زمين را شكافت و جوانه زد و به سوي كمال حركت كرد, يا مزاحمت هايي را بر سر راه خود مي يابد, يا شاخه ها با يك ديگر برخورد مي كنند؛ چون مي خواهند به فعليّت برسند و اگر از اختلاف بين انسان ها به مشاجره ياد مي كنند, به خاطر همين تنازع شاخه هاي درخت است.

انسان هاي اوّلي همانند هستة جامد, بدون مشاجره بودند؛ چون آنان از نظر جهان بيني, محيط زيست و روابط اجتماعي در بساطت به سر مي بردند و در حدّ حيات حيوان زندگي مي كردند (حيوان بالفعل و انسان بالقوّه بودند)؛ نيازي به وسايل كشاورزي و دامداري و صنعتي نداشتند و جز تحصيل مواد غذايي رنجي را تحمّل نمي كردند؛ چون, نه نياز به ذخيره سازي آن داشتند و نه نياز به حمل و نقل آن به مكان هاي دور دست.زندگي بسيط و بي آلايش آنان همراه با انديشة ابتدايي, زمينة وحدت و اتّحاد آنان را فراهم مي كرد؛ ولي كم كم بر اثر پيشرفت علم و انديشه و صنعت و گسترش روابط اجتماعي, اختلافات علمي عميق و عملي در آنان راه پيدا كرد و زمينة بعثت پيامبران اولوالعزم و نزول كتاب و قانون را فراهم كرد تا بار ديگر به اتحاد مطلوب دست يابند.

اساس نژاد قضاوت كنيم و كساني را ايراني بدانيم كه نژاد آريا داشته باشند، بيشتر ملت ايران را بايد غير ايراني بدانيم و بسياري از مفاخر خود را از دست بدهيم، يعني از اين راه بزرگترين ضربت را بر مليت ايراني زدهايم. الآن در ايران قومها و قبايلي زندگي ميكنند كه نه زبانشان فارسي است و نه خود را از نژاد آريا ميدانند.

به هر حال در عصر حاضر دم زدن از استقلال خوني و نژادي خرافهاي بيش نيست.

اساس نژاد قضاوت كنيم و كساني را ايراني بدانيم كه نژاد آريا داشته باشند، بيشتر ملت ايران را بايد غير ايراني بدانيم و بسياري از مفاخر خود را از دست بدهيم، يعني از اين راه بزرگترين ضربت را بر مليت ايراني زدهايم. الآن در ايران قومها و قبايلي زندگي ميكنند كه نه زبانشان فارسي است و نه خود را از نژاد آريا ميدانند.

به هر حال در عصر حاضر دم زدن از استقلال خوني و نژادي خرافهاي بيش نيست.

نهي مي كند كه در امر دين با شما پيكار كردند و شما را از خانه هايتان بيرون راندند، يا به بيرون راندن شما كمك كردند، با آنها دوستي نداشته باشيد و هر كس آنها را دوست دارد ظالم و ستمگر است.]

2 _ [با كساني از اهل كتاب كه نه به خدا ايمان دارند و نه به روز جزا و نه آنچه را خدا و رسولش تحريم كرده، حرام مي شمرند و نه آيين حق را مي پذيرند، پيكار كنيد تا زماني كه با خضوع و تسليم «جزيه» را به دست خود بپردازند.]

3 _ [با اهل كتاب جز به روشي كه از همه نيكوتر است مجادله نكنيد، مگر كساني از آنان كه ستم كردند و (به آنها) بگوييد ما به تمام آنچه از سوي خدا بر ما و شما نازل شده ايمان آورده ايم و معبود ما و شما يكي است و ما در برابر او تسليم هستيم.]

4 _ [بگو اي اهل كتاب بياييد به سوي سخني كه ميان ما و شما يكسان است كه جز خداوند يگانه را نپرستيم و چيزي را همتاي او قرار ندهيم و بعضي از ما بعضي ديگر را، غير از خداي يگانه، به خدايي نپذيرد، هرگاه (از اين دعوت) سر باز زنند بگوييد گواه باشيد كه ما مسلمانيم (و در برابر فرمان خداوند يگانه تسليم هستيم).]

5 _ [به يقين، دشمن ترين مردم نسبت به مؤمنان را يهود و مشركان خواهي يافت و نزديكترين دوستان به مؤمنان را كساني مي يابي كه مي گويند «ما نصاري هستيم» اين به خاطر آن است كه در ميان آنها افرادي عالم و تارك دنيا هستند و آنها (در برابر

حق) تكبّر نمي ورزند.]

________________________________________________________________________________________________________________

مقابل آنها نداريم.

3_ غير مسلماناني هستند كه با ما مناسبات دوستي دارند، و سفير با ما مبادله كرده اند و گاه پيمانهاي تجاري و اقتصادي و فرهنگي با آنها داريم، يا از طريق سازمانهاي بين المللي در برابر يكديگر تعهّدهايي سپرده ايم، همة اينها مصداق «معاهد» هستند و بايد طبق تعهّداتي كه با آنها به طور مستقيم يا غير مستقيم (از طريق سازمانهاي بين المللي) داريم رفتار كنيم و احترام متقابل را رعايت كنيم. بسياري از كشورهاي اروپايي و آسيايي را مي توان در اين گروه نام برد.

4_ ممكن است كشورهايي باشند كه نه در حال جنگند و نه پيماني با ما دارند، نه سفير با آنها مبادله كرده ايم، نه معاهده اي با آنها داريم، ولي نه آنان مزاحم ما هستندو نه ما مزاحم آنها، در برابر چنين كشورهايي نيز ما بايد رعايت اصول انساني و اخلاقي را داشته باشيم.

از آنچه در بالا گفته شد اين نكته روشن است كه«اهل ذمّه» تنها آن گروهي از اهل كتاب هستند كه در داخل كشورهاي اسلامي زندگي مي كنند، و احكام جزيه، يا عدم تظاهر به معاصي و گناهان كبيره و مانند آن از احكام ذمّه مربوط به اينهاست و امّا اهل كتاب كه در كشورهاي خودشان زندگي دارند، مصداق اهل ذمّه محسوب نمي شوند، هر چند با ما پيمانهايي داشته باشند، آنها مصداق«معاهد» و گاه «محارب» و گاه مصداق«مهادن» هستند.

________________________________________________________________________________________________________________

نيست كه در چنين اجتماعي تامين آزادي _ براي رشد و نمو افراد و تهيه وسايل ممكن براي كمك به تكامل فكري، اخلاقي و عملي _ ممكن نيست، زيرا اين امور با اصل تنازع، هيچ گونه سازشي ندارد.

اما در اجتماعي كه اصل ايمان و اخلاق، حكومت مي كند، يك محيط گرم همكاري و هماهنگي كامل براي رفع مشكلات زندگي به وجود مي آيد كه به جاي (تنازع بقاء)، (تعاون بقاء) بر آن حكومت مي كند. در چنين اجتماعي افراد مي توانند از حداكثر آزادي به منظور رشد فكري، اخلاقي و عملي استفاده كنند و به كمك يكديگر، وسايل رسيدن به اين هدف مقدس را براي عموم فراهم سازند.

زندگي دسته جمعي كه از آثار بارز آن استفاده متقابل از دسترنج ديگران است، تن مي دهد و اين غريزه را درباره همنوعان خود به كار مي برد. چيزي كه هست، موجودات ديگر در برابر قدرت و نيروي فكري وي بدون قيد و شرط تسليم مي گردند، ولي از آنجا كه انسان داراي درك و شعور و تفكر است، نمي توان كار و كوشش او را رايگان تملك نمود؛ زيرا او نيز انساني است همانند ديگران، حس و شعور دارد، «خود خواه» و «خود دوست» است، و خواهان همان چيزي است كه ديگري از او مي خواهد، از اين نظر انساني كه خواهان استفاده از دسترنج ديگران است ناچار است مقداري از نتايج كار و كوشش خود را در اختيار ديگران بگذارد تا متقابلا از نتايج آنها برخوردار گردد.

اينجاست كه «روح استخدام طلبي» انسان به صورت بهره برداري متقابل و بر اساس «تعاون» و «همكاري» تجلي مي نمايد و همه افراد، نتايج كار و كوشش خود را روي هم ريخته و هر فردي به اندازه وزن اجتماعي و موقعيت خود، رفع نياز مي كند.

برخي درباره علت زندگي اجتماعي بشر نظر سومي را ابراز داشته اند، كه تا حدودي از دو نظر گذشته روشنتر و مفهومتر مي باشد و آن اين است كه: سرچشمه ميل انسان به زندگي اجتماعي همان غريزه «حب ذات و خود دوستي او» به ضميمه يك استدلال و راهنمايي عقلي است. توضيح اينكه: هر فردي به حكم غريزه «خود دوستي»، خواهان تكامل و گسترش شعاع قدرت و زندگي خود مي باشد، و روي اين غريزه مي خواهد از مواهب طبيعي و نيروهاي نهفته جهان ماده هر چه بيشتر استفاده كند، ولي از

آنجا كه مشكلات زندگي بي شمار است و شعاع قدرت هر فردي كاملاً محدود مي باشد ، ناچار بايد به ضميمه قدرتهاي ديگر، نيروهاي سركش طبيعت را مهار كند، و به جنگ مشكلات حيات رفته و بر آنها پيروز گردد.

اين همان راهي است كه عقل پيش پاي انسانهاي خواهان تكامل و ترقي مي گذارد، و راه نيل به سعادت را در پرتو زندگي دسته جمعي، آن هم بر اساس تعاون و همكاري، مي داند. بنابر اين اگر انسان خواهان مدنيت و زندگي اجتماعي است و يا اگر به دنبال استخدام موجودات طبيعي و همنوعان خود مي رود، نه از اين نظر است كه مدنيت جزو سرشت اوست و يا «استخدام موجودات» از غرايز انسان مي باشد، بلكه از آنجا كه غريزه «خود دوستي» او را به تكامل و گسترش شعاع قدرت و زندگي پرلذت دعوت مي نمايد و راه رسيدن به درخواست اين غريزه، در نظر عقل، جز زندگي اجتماعي و تعاون و همكاري نيست، از اين جهت با راهنمايي عقل، به سوي زندگي دسته جمعي كشيده مي شود و پايه گذار مدنيت مي گردد.

مورد احترام او را برايش تجسّم ببخشي بسيار مجذوب خواهد شد. متأسفانه برخورد سني ها و شيعيان در برخي موارد دوستانه و برادرانه نيست، بلكه خصمانه است. گاهي تعامل با اقليت ها راحت تر صورت مي گيرد تا برادران ايماني و مسلمان. بايد ياد بگيريم چگونه ضمن حفظ اعتقادات و باورها به اعتقادات و باورهاي ديگران احترام بگذاريم و آنها را محترم بشماريم. شما اگر بتواني با رفتار پيامبر گونه و علوي، قلب او را تسخير كني نه تنها رفتار او نبست به شيعيان تغيير خواهد يافت بلكه ممكن است گرايش به تشيع نيز پيدا كند. بايد در عمل نيكي و صداقت و برجستگي شيعه را مشاهده و لمس كند. در اين صورت نه تنها از مخالفت و برخورد تند و خشن اجتناب خواهد كرد بلكه مريد نيز خواهد شد و به ابراز محبت روي خواهد آورد.

توصيه مي كنيم با ايشان رفتاري توأم با ملاطفت و مهرباني و احترام به عقايد و باورهاي وي داشته باشيد و به ساير همكاران نيز سفارش اكيد بكنيد از رفتارهاي تند و زننده و توهين آميز به ايشان يا رهبران و بزرگان مورد قبول و احترام شان بشدت اجتناب و احتراز ورزند. طبيعي است وقتي به شخصيت مورد احترام آنان توهين و اهانت شود اگر آنان به شخصيت هاي مورد احترام ما توهيني نكنند قطعاً به خود ما توهين مي كنند. وقتي برخي برادران شيعه به خليفه دوم كه شخصيت مورد احترام برادران اهل سنت است، وقيحانه توهين و لعن مي كنند بايد انتظار داشته باشيم آنها نيز چنين كنند كه معمولاً به امامان شيعه توهين نمي كنند ولي طبعاً به ديگران توهين خواهند كرد. احترام به شخصيت هاي مورد

احترام آنان بمنزله قبول آنان است. احترام به انسانيت و اعتقادات و باورهاي آنهاست.

در مقام بحث و استدلال بصورت منطقي و استدلالي مي توان وارد شد ولي توهين به هيچ وجه به صلاح جامعه اسلامي نيست ما بايد همه نيرو و توانمان را اعم از شيعه و سني براي مقابله با دشمن مشترك خودمان بكار گيريم و از تفرقه و هدر دادن نيرو و انرژي خودمان بشدت اجتناب ورزيم.

موفق وپيروز باشي

منابع و مآخذ :

داستان راستان شهيد مطهري

گاه اضافه و كم مي كند و كينهء طرفين را نسبت به هم شديدتر مي كند.

بديهي است در اين گونه موارد يكي از بهترين راه كارها اين است كه طرفين , به دور از لجبازي و دشمني كنارهم بنشينند و صادقانه موضوع اختلاف را مطرح كرده و طبق آداب و رسوم خود يا قانون متداول و يا طبق موازين اسلامي حل نمايند, و چون مستقيماً با هم صحبت مي كنند و واسطه اي وجود ندارد و اگر هم باشد, ازخودشان است , زودتر به نتيجه خواهند رسيد.

در قرآن توصيه هاي زيادي به گفت و گو, از جمله :

.()(پ_اورقي 1.حجرات (49 آيهء 9

چنان كه ملاحظه مي فرماييد ابتدا وظيفهء حل اختلاف از طريق گفت و گو مشخص شده است و سپس از طريق جنگ و زور و اعمال قدرت ..

قطع رحم بسيار مذمت كرده است , اما اگر قطع از ناحيهء آن زوج نباشد, در پيشگاه خدا مسئول نخواهند بود.

به نظر ما, تشكيل زندگي مجدّد با همسر مطلقه و زير بال و مهر و عطوفت قرار دادن آن طفل معصوم و تربيت كردن او خيلي مهمّ است , چون در صورت عدم تشكيل زندگي , آن طفل بي گناه بايد هميشه از محبت مادر يا پدرمحروم بماند, در حالي كه قهر و غضب والدين موقتي است و پس از اندي آشتي خواهند كرد.

(پ_اورقي 1.شهيد دستغيب , گناهان كبيره , ج 1 ص 159 به نقل از اصول كافي .

زندگي دسته جمعي كه از آثار بارز آن استفاده متقابل از دسترنج ديگران است، تن مي دهد و اين غريزه را درباره همنوعان خود به كار مي برد. چيزي كه هست، موجودات ديگر در برابر قدرت و نيروي فكري وي بدون قيد و شرط تسليم مي گردند، ولي از آنجا كه انسان داراي درك و شعور و تفكر است، نمي توان كار و كوشش او را رايگان تملك نمود؛ زيرا او نيز انساني است همانند ديگران، حس و شعور دارد، «خود خواه» و «خود دوست» است، و خواهان همان چيزي است كه ديگري از او مي خواهد، از اين نظر انساني كه خواهان استفاده از دسترنج ديگران است ناچار است مقداري از نتايج كار و كوشش خود را در اختيار ديگران بگذارد تا متقابلا از نتايج آنها برخوردار گردد.

اينجاست كه «روح استخدام طلبي» انسان به صورت بهره برداري متقابل و بر اساس «تعاون» و «همكاري» تجلي مي نمايد و همه افراد، نتايج كار و كوشش خود را روي هم ريخته و هر فردي به اندازه وزن اجتماعي و موقعيت خود، رفع نياز مي كند.

برخي درباره علت زندگي اجتماعي بشر نظر سومي را ابراز داشته اند، كه تا حدودي از دو نظر گذشته روشنتر و مفهومتر مي باشد و آن اين است كه: سرچشمه ميل انسان به زندگي اجتماعي همان غريزه «حب ذات و خود دوستي او» به ضميمه يك استدلال و راهنمايي عقلي است. توضيح اينكه: هر فردي به حكم غريزه «خود دوستي»، خواهان تكامل و گسترش شعاع قدرت و زندگي خود مي باشد، و روي اين غريزه مي خواهد از مواهب طبيعي و نيروهاي نهفته جهان ماده هر چه بيشتر استفاده كند، ولي از

آنجا كه مشكلات زندگي بي شمار است و شعاع قدرت هر فردي كاملاً محدود مي باشد ، ناچار بايد به ضميمه قدرتهاي ديگر، نيروهاي سركش طبيعت را مهار كند، و به جنگ مشكلات حيات رفته و بر آنها پيروز گردد.

اين همان راهي است كه عقل پيش پاي انسانهاي خواهان تكامل و ترقي مي گذارد، و راه نيل به سعادت را در پرتو زندگي دسته جمعي، آن هم بر اساس تعاون و همكاري، مي داند. بنابر اين اگر انسان خواهان مدنيت و زندگي اجتماعي است و يا اگر به دنبال استخدام موجودات طبيعي و همنوعان خود مي رود، نه از اين نظر است كه مدنيت جزو سرشت اوست و يا «استخدام موجودات» از غرايز انسان مي باشد، بلكه از آنجا كه غريزه «خود دوستي» او را به تكامل و گسترش شعاع قدرت و زندگي پرلذت دعوت مي نمايد و راه رسيدن به درخواست اين غريزه، در نظر عقل، جز زندگي اجتماعي و تعاون و همكاري نيست، از اين جهت با راهنمايي عقل، به سوي زندگي دسته جمعي كشيده مي شود و پايه گذار مدنيت مي گردد.

را نگهداري و از آن مراقبت كند. بنا بر اين، قبول امانت به منزله عهد طرفيني است و اداي امانت، به منزله وفاي به عهد و خيانت در امانت، به منزله نقض عهد خواهد بود.

دسته ديگري از آيات، افراد عهد شكن و بي توجه به پيمان هاي اجتماعي را نكوهش مي كند. در يكي از اين آيات، در مذمت بني اسرائيل مي فرمايد:

(او كلما عاهدوا عهداً نبذه فريق منهم بل اكثرهم لا يؤمنون) (4)

((چرا هنگامي كه عهدي مي بندند گروهي از عهد كنندگان پيمان شكني مي كنند.))

در اين آيه، در مورد پيمان شكني، از واژه نبذ استفاده شده كه به معناي دور انداختن و پرت كردن است و با استفهام توبيخي، آنان را به خاطر عهد شكني نكوهش كرده است.

در آيه ديگري مي فرمايد:

(الذين عاهدت منهم ثم ينقضون عهدهم في كل مرة و هم لا يتقون) (5)

((بد ترين جانوران نزد خدا آنانند كه كفر ورزيده، ايمان نمي آورند آن كساني كه تو با آن ها پيمان مي بندي، ولي آنان هميشه پيمانشان را نقض مي كنند.))

همان طور كه ملاحظه مي شود، در اين آيه، با گزنده ترين تعابير، عهد شكنان اجتماعي نكوهش شده و از اين رهگذر، ارزش بسيار منفي عهد شكني آشكار مي شود.

پاورقي1: بقره 177

پاورقي2: اسراء 34

پاورقي3: مؤمنون 8

پاورقي4: بقره 100

پاورقي5: انفال 56

است بر اين كه نسل انسان باقي بماند و اين ميل, ابزاري است براي تحقق آن هدف. اين از الطاف خداوند است كه در انسان, ابزارهاي طبيعي قرار داده تا او براي انجام كارهايي در مسير تحقق اهداف ارزشمند, بر انگيزد.

تشكيل زندگي اجتماعي وجود دارد, ولي ارزش اخلاقي آن ها به انتخاب عقل وابسته است. عقل مي گويد: رسيدن انسان به مطلوب هاي مادي و معنوي اش در گرو زندگي اجتماعي است و اگر فرد بخواهد تنها زندگي كند, براي تأمين مصالح مادي و معنوي اش با دشواري ها و مشكلاتي رو به رو خواهد شد.

انسان براي رسيدن به كمال نهايي, آفريده شده است كه مقدمات دست يابي به آن, تنها در جامعه فراهم مي شود. پس به حكم عقل, زندگي اجتماعي, مطلوب خواهد بود و ضرورت بالقياس پيدا مي كند.

مقوله ( فساددستگاه حكومتي ) توجيه كرد و الا ابوذر عزلت انتخاب نكرد .اگر تاريخ زندگي ابوذر مطالعه شود، پرخاشگري هاي ابوذر نسبت به عمال خلفا، نشانگرسوز و گداز اجتماعي اوست . به عبارت ديگر، ابوذر از اجتماع نبريد، بلكه او رااز اجتماع بريدند .كناره گيري حضرت ابراهيم ( ع ) از جامعه ي شرك آلودنمرودي كه در قرآن آمده است ، ( سوره مريم ، آيه 48 ) ( و اعتزلكم و ماتدعون ... ) يا رهبانيت اصحاب حضرت عيسي ( ع ) كه در سوره مريم آيه 49 و 50آمده است ، به دليل شرايط بد زنانشان بود كه مي خواستند دين خودشان راحفظ كنند .اما در جايي كه خشنودي خدا در بازگشت به جامعه و اجتماع است ،براي هدايت ديگران و معاشرت با آن ها، رهبانيت و ديرينشي و گوشه گيري و عزلت ارزشي ندارد .پس زندگي اجتماع در اسلام داراي ارزش مطلق نيست ،بلكه نسبي است و تابع شرايط زمانه است ، ( معارف قرآن و اخلاق در قرآن ،استاد مصباح يزدي ) . ;

وتكذيب بي مورد نمي شود ، البته تقوا مفهومي عام است كه يكي ازمصاديق آن پرهيز ازجهالت وبي خبري است كه ملازم باكسب علم ودانش وداشتن مطالعات وتحقيقات لازم مي باشد، كه خداي مهربان به واسطه آن نور معرفت رادردل انسان مي تاباند " العلم نور يقذفه الله في قلب من يشاء" خوبست دراين زمينه هم به حديث 32 اربعين حديث امام (ره) وهم تفسير آيه مذبور مراجعه كنيد .

در آن خيانت كرده با خود ]به صحنه محشر[ ميآورد، سپس به هر كس آن چه تحصيل كرده داده ميشود، و ]به همين دليل[ به آنها ستم نخواهد شد ]زيرا محصول اعمال خود را خواهند ديد[

"يغل" از واژه "غلل" به معناي خيانت گرفته شده و "غلل" در اصل به معناي نفوذ تدريجي و مخفيانه آب در ريشة درختان است، و از آن جا كه خيانت به صورت مخفيانه و تدريجي صورت ميگيرد، به آن "غلول" ميگويند. در هر صورت مفهوم اين فراز از آيه كه ميفرمايد: "وَمَن يَغْلُلْ يَأْتِ بِمَا غَلَّ يَوْمَ الْقِيَ_َمَة..." اين است كه: هر كس خيانت كند، روز رستاخيز آن چه را در آن خيانت كرده به عنوان مدرك جنايت بر دوش خويش حمل ميكند ويا همراه خود به صحنه محشر ميآورد و به اين ترتيب، در برابر همگان رسوا ميشود.(تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 3، ص 152; همان، ج 7، ص 136.)

البته خيانت در دوستي، سبب سست شدن روابط اجتماعي و متزلزل گرديدن روابط دوستي و محبتآميز ميان افراد شده و نهايتاً منجر به سلب اعتماد عمومي ميگردد، گر چه تمام مصاديق خيانت نكوهيده و مذموم است، اما زشتي برخي از مصاديق آن به گونهاي است، كه دامنه تبعات آن جامعه را نيز فرا ميگيرد.

بس است. آيا چنين است كه پدران آنها چيز نميدانستند و هدايت نيافته بودند؟

قرآن تقليد كوركورانه و بيدليل تبعيت از بتي به نام نياكان را مذمت ميكند اين سنت جاهلي را درهم ميشكند.(تفسير نمونه، آيت الله مكارم، ج 5، ص 106، دارالكتب الاسلاميه.)

لذا، تلاش قرآن در جهتدهي تقليد است و اين كه از چه كسي بايد الگو گرفت؟

قرآن پيامبر اكرمالگو و اسوه، معرفي ميكند و ميفرمايد: "لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة".

امّا غالب مردم، به دليل اين كه، اهل تحليل و تعمق نيستند، قادر به جهتدهي اين غريزه نبوده و معمولاً از قدرت حاكمان و ديگران تبعيت بيچون و چرا دارند(از اين رو كه اقتدار را نوعي كمال ميبينند سعي ميكنند خود را با آن هماهنگ نمايند و اگر خود به اقتدار نرسند در پناه اقتدار قرار ميگيرند و اين واقعيتي است كه در احاديث اسلامي و به تبع، در فرهنگ و ادب مسلمين مطرح شده است. امام عليميفرمايد: ان الناس مع الملوك (الميزانالحكمه، ج 9، ص 189) مردم با قدرتمندان و امرأ هستند يا جمله معروف الناس علي دين ملوكهم، مردم به مسلك حاكمان خود هستند. )، و يا بعضي قدرت تحليل دارند ميفهمند امّا به دليل منافع و طمع، از قدرت تبعيت ميكنند، و لذا اگر قدرت در دست نااهل بيافتد در مسير تخريبي قرار گرفته و مذموم ميشود، چون اولاً ديگران، ميخواهند به آنها تشبيه بيابند، ثانياً قدرتمندان، مردم را مجبور به تبعيت و الگوگيري ميكنند. خلاصه آنكه، قرآن مجيد سعي در جهتدهي اين غريزه در انسان دارد و اگر در مسير واقعي خود قرار نگيرد آثار مخرب

و زيانباري به بار خواهد آورد كه يك نمونه آن در آيه شريفه مطرح شد نپذيرفتن هدايت الهي و محروم كردن خود از همة مواهب آسماني به خاطر تبعيت كوركورانه هست. اثر ديگري كه به آن بار ميشود، محروميت از رحمت الهي و گرفتار شدن به غضب اوست امام صادقفرمود: قوم يهود، چون تقليد بيچون و چرا از علماي خود داشتند و با اين

كه ميدانستند، حرام الهي را حلال كردهاند، باز هم تبعيت داشتند گرفتار سخط الهي شدند.(ميزان الحكمه، ج 8، ص 256.)

مي فرمايد: "از گرفتن رشوه بپرهيزيد، زيرا رشوه كفر است و گيرندة رشوه بوي بهشت استشمام نمي كند." هم چنين در روايت ديگري از آن حضرت آمده است "خداوند گيرنده و دهندة رشوه و آن كس كه واسط ميان آن دو است را از رحمت خود دور گرداند."(بحار الانوار، علامه مجلسي ، ج 104، ص 274، نشر مؤسسة وفا.)

وظيفه مسئولان و مديران 1. رعايت عدالت و تبعيض نگذاشتن بين مردم "واِذَا حَكَمتُم بَين َ النّاس ِ اَن تَحكُموا بِالعَدل ِ; (نسأ، 58) و هنگامي كه ميان مردم داوري مي كنيد; از روي عدالت داوري كنيد."

2. خوش رويي و اخلاق نيك در برخورد با مردم "فَبِما رَحمَة ٍ مِن َ اللّه ِ لِنت َ لَهُم ولَو كُنت َ فَظ_ًّا غَليظَ القَلب ِ لاَ نفَضّوا مِن حَولِكَ; (آل عمران 159) به بركت رحمت الهي در برابر آنان ]مردم نرم ]و مهربان شدي و اگر خشن و سنگ دل بودي از اطراف تو، پراكنده مي شدند."

علي در نامه اي به اشعث بن قيس مي فرمايد: "فرمانداري براي تو وسيله آب و نان نيست بلكه امانتي است در گردنت تو نيز بايد مطيع ما فوق باشي در مورد رعيّت حق نداري استبداد به خرج دهي در مورد بيت المال به هيچ كاري جز با احتياط و اطمينان اقدام مكن اموال خدا در اختيار تو است و تو يكي از خزانه داران او هستي كه بايد آن را به دست من بسپاري "

دستور حضرت به يكي از كارگزاران خود: "او را به تقوا و ترس از خدا در امور پنهاني و اعمال مخفي فرمان مي دهم و به او

دستور مي دهم كه ]رعيت و زير دستان را نرنجاند و به آن ها دروغ نگويد و به آن ها به حساب برتري جويي به خاطر اين كه رئيس است بي اعتنايي نكند، چه اين كه آن ها برادران ديني هستند."(نهج البلاغه نامه 4، ص 830، و نامه 26، ص 875، فيض الاسلام )

پاسخ:

اميدوارم كه در پناه خدا پيروز و سربلند و سلامت باشي پرسش هاي دقيق و كنجكاوانة تو را خواندم همراه با پاسخ اين پرسش ها، سه برگة پرسشنامه هم برايت مي فرستم كه آنها را به دوستانت بدهي يا خودت براي نوشتن پرسش هاي ديگرت استفاده كني

خواهرم پرسش اوّلت دربارة وجود خدا بود. براي روشن شدن اين پاسخ دو مثال بيان مي كنم حتماً مي داني كه نور ماه باز تاب نور خورشيد است پس اگر كسي بپرسد نور ماه از كجاست مي گوييم نور ماه از نور خورشيد است اما نور خورشيد از نور ستاره اي ديگر نيست بلكه مال خود خورشيد است مثال ديگر: اگر كسي بپرسد شوري اين غذا از چيست مي گوييم از نمك است اما اگر بپرسد شوري نمك از چيست پاسخ مي دهيم كه از خود نمك است

دانشمندان بزرگ مسلمان مانند ابوعلي سينا، خواجه نصير الدين طوسي ملاّ صدرا و ديگران ثابت كرده اند كه وجود خدا از جايي نيست بلكه خدا هميشه بوده و خواهد بود. چون ما در دنيا با موجودات محدودي سر و كار داريم كه وجود خود را از جاي ديگر مي گيرند، چنين مي پنداريم كه هر موجودي بايد از جاي ديگري وجود خود را به دست آورده باشد. بدون اعتقاد به

وجود خدا نمي توانيم پاسخ روشني براي ايجاد جهان ارائه كنيم مطالعه كتاب هاي اعتقادي مخصوصاً كتاب آموزش عقايد استاد مصباح يزدي تو را براي دريافت پاسخ كامل تر ياري خواهد كرد.

در سؤال دوّمت نوشته بودي كه پيامبران چگونه آياتي را كه خدا به آنها نازل مي كرد دريافت و حفظ مي كردند و به مردم مي رساندند؟ نزول آيات خدا دربارة همة پيامبران يكسان نبوده است اما پيامبر ما آيات قرآن را به وسيلة جبرئيل دريافت مي كرد. جبرئيل آيات قرآن را بر قلب نوراني پيامبر نازل مي كرد و پيامبر هم آن آيات را كه بر قلب شريفش نقش مي بست براي مردم مي خواند.

سوّمين پرسشت مربوط به نوشتن قرآن توسط پيامبر بود. در پاسخ بايد بگويم كه پيامبر هرگز در دوران پيامبري خود چيزي ننوشت آن حضرت آيات قرآن را براي مردم مي خواند و گروهي از آنان كه سواد داشتند، قرآن را بر روي پوست حيوانات مي نوشتند. اين گروه در تاريخ به كاتبان وحي شهرت دارند كه از جملة آنها مي توان به امام علي اشاره كرد. ضمناً توجّه داشته باش كه گرچه پيامبر هرگز به مكتب درس نرفت و با دست خود چيزي ننوشت ولي اين به معناي بيسواد بودن پيامبر نيست همچنين بايد بداني كه ننوشتن پيامبر بدان خاطر بود كه مردم بدانند آيات قرآن از طرف خداست و نه نوشتة خود آن حضرت براي همين اگر پيامبر قلم به دست نمي گرفت دليل بي توجّهي آن حضرت به علم نبوده بلكه براي تقويت ايمان مردم به قرآن كريم بوده است

دنيايي و آخرتي آن را توضيح دهيد؟

زنجيرهايي را كه به آن ها بود ]از دوش و گردن شان بر مي دارد."(ر. ك تفسير موضوعي پيام قرآن آيت الله مكارم شيرازي و ديگران ج 7، ص 25، نشر مطبوعاتي هدف )

2. افزون بر مطلب فوق در مورد "خدمت به مردم در قرآن كريم به چند دسته از آيات مي توان اشاره كرد:

الف آيه تعاون مي فرمايد: "وتَعاونوا عَلَي البِرِّ والتَّقوي َ ولا تَعاونوا عَلَي الاِثم ِ والعُدوَن ِ; (مائده 2) ]و همواره در راه نيكي و پرهيزكاري با هم تعاون كنيد و ]هرگز[ در راه گناه و تعدّي هم كار يك ديگر نباشيد."

روشن است كه خدمت به مردم نوعي تعاون و هم كاري با آنان در رفع مشكلات آن ها است

ب آيه احسان مي فرمايد: "واَحسِنوا اِن َّ اللّه َ يُحِب ُّ المُحسِنين (بقره 195) و نيكي كنيد كه خداوند، نيكوكاران را دوست دارد."

]ملاحظه كنيد: (اسرأ، 7); (يونس 26); (قصص 77)[ روشن است كه خدمت كردن به مردم يكي از مصاديق "نيكي كردن به آنها است

ج آية انفاق خداوند، در آيات بسياري سفارش به اين امر مي فرمايد و يكي از اوصاف پرهيزكاران را انفاق در حال توانگري و تنگدستي معرفي كرده مي فرمايد: "بهشتي كه وسعت آن آسمان ها و زمين است براي پرهيزكاران آماده شده است . همان ها كه در توانگري و تنگدستي انفاق مي كنند." (آل عمران 133 و 134) هر چند انفاق داراي اقسام و درجه هاي مختلفي است كه يك نوع آن صدقه زكات و خمس است

كه از نوع انفاق مالي است و نوع ديگر انفاق جان و يا انفاق وقت مي باشد، به هر جهت انفاق و رسيدگي به محرومان و مساكين يكي از بزرگ ترين خدمت اجتماعي به مردم است ]ملاحظه كنيد: (بقره 267); (توبه 103); (ذاريات 19).[

د) آية اطعام قرآن كريم يكي از عوامل مهم ّ عبور از گردنه دشوار قيامت را "اطعام دادن شمرده مي فرمايد: "و تو نمي داني آن گردنه چيست آزاد كردن برده اي . يا غذا دادن در روز گرسنگي . يتيمي از خويشاوندان . يا مستمندي خاك نشين را." (بلد، 12 _ 16) و در مقابل اطعام نكردن و عدم رسيدگي به مستمندان را يكي از عوامل رفتن به جهنم محسوب فرموده ]ملاحظه كنيد: (مدثّر، 42 _ 44).[

'û) آية قرض الحسنه خداوند قرض الحسنه به مردم را قرض به خود قلمداد كرده و مي فرمايد: "مَن ذَا الَّذي يُقرِض ُ اللّه َ قَرض_ًا حَسَن_ًا فَيُض_َعِفَه ُ لَه ُ اَضعاف_ًا كَثيرَة ً; (بقره 249) كيست كه به خدا "قرض الحسنه اي دهد، (و از اموالي كه خدا به او بخشيده انفاق كند) تا آن را براي او، چندين برابر كند؟

و) امر به معروف و نهي از منكر; يكي ديگر از مصاديق خدمت فرهنگي تربيتي به مردم را مي توان اين مورد شمرد; زيرا افزون بر جلوگيري فساد و فحشا و اعمال زشت در ميان جامعه يك نوع آرامش و امنيّت اجتماعي را، براي مردم به ارمغان مي آورد; خداوند مي فرمايد: "كُنتُم خَيرَ اُمَّة ٍ اُخرِجَت لِلنّاس ِ تَأمُرون َ بِالمَعروف ِ وتَنهَون َ عَن ِ المُنكَرِ وتُؤمِنون َ بِاللّه ِ; (آل عمران 110) شما بهترين امتي

هستيد كه براي مردم پديدار شده ايد; ]چه اين كه به كار پسنديده فرمان مي دهيد و از كار ناپسند باز مي داريد و به خدا ايمان داريد." كه اين در واقع يك وظيفه عمومي تمام اقشار جامعه مي باشد و از طرفي از شئون و وظايف حكومت اسلامي و كارگزاران آن است در مواردي كه نياز به شدت عمل دارد.(ر. ك تفسير نمونه آيت الله مكارم شيرازي و ديگران ج 3، ص 35، دارالكتب الاسلامية )

م آية ايثار: خداوند در مدح انصار چنين مي فرمايد: "آنان كساني را كه به سوي شان هجرت كنند درست دارند و دل خود نيازي به آن چه كه مهاجرين داده شده احساس نمي كنند و آن ها را بر خود مقدم مي دارند هر چند خودشان بسيار نيازمند باشند.(حشر،9)

3. در قرآن مجيد، آياتي بيانگر اين معنا است كه برخي از انبيأ:، افزون بر وظيفه تبليغي و خدمت هدايتگري مردم خدمات ديگري نيز داشته اند، كه بخشي از آن عبارت است

الف زره سازي حضرت داوود7; مي فرمايد: "وعَلَّمن_َه ُ صَنعَة َ لَبوس ٍ لَكُم لِتُحصِنَكُم مِن بَأسِكُم فَهَل اَنتُم ش_َكِرون (انبيأ، 80) و ساختن زره را به خاطر شما به او تعليم داديم تا شما را در چنگ هايتان حفظ كند، آيا شكر گزار (اين نعمت هاي خدا) هستيد؟"

ب خزانه داري حضرت يوسف مي فرمايد: "(يوسف گفت "مرا سرپرست خزاين سرزمين (مصر) قرار ده كه نگهدارنده و آگاهم " و اين گونه ما به يوسف در سرزمين (مصر) قدرت داديم " (يوسف 55 _ 56) حضرت يوسف در جريان كمك به مردم و مديريت بحران

اقتصادي شديدي كه كشور مصر را تحديد مي كرد، به ياري مستضعفان شتافت تا از تبعيض ها بكاهد و حق مظلومان را از ظالمان بستاند و به وضع آن كشور سروسامان بخشد.(رجوع كنيد: تفسير نمونه همان ج 10، ص 5.)

ج خدمت رساني حضرت موسي به دختران حضرت شعيب قرآن مي فرمايد: "فَسَقي َ لَهُما ثُم َّ تَوَلّي َ اِلَي الظِّ_ل ِّ; (قصص 24) موسي براي (گوسفندان ِ) آن دو زن آب كشيد، سپس رو به سايه آورد." كه و به وسيله اين خدمت فصل تازه اي در زندگاني حضرت موسي گشوده شد.

د) قرآن كريم يكي از اهداف مهم نهضت انبيأ را برقراري و بسط عدالت اجتماعي در ميان مردم ذكر كرده ]حديد،25[ و يكي از وظايف آنان را رفع اختلاف و قضاوت و داوري بين مردم بيان مي دارد; مي فرمايد: "خداوند، پيامبران را برانگيخت تا مردم را بشارت و بيم دهند و كتاب آسماني كه به سوي حق دعوت مي كرد را، با آنان نازل نمود تا در ميان مردم در آن چه اختلاف داشتند داوري كند." (بقره 213) و يكي از دستورهايش به حضرت داوود اين است "اي داوود! ما تو را خليفه ]و نماينده خود[ در زمين قرار داديم پس در ميان مردم به حق داوري كن " (ص 26) بنابر اين يكي از راه هاي خدمت رساني به مردم خدمت قضائي است (ر. ك تفسير موضوعي پيام قرآن همان ج 7، ص 31 / تفسير نمونه همان ج 19، ص 261.)

'û ) در قرآن از خدمات "ذوالقرنين نيز سخن

به ميان آمده _ هر چند او از انبيأ الهي نيست _ دѠبخشي از آيات به ظلم ستيزي او اشاره شد و در بخش ديگر به بيان سدسازي او در برابر هجوم قوم يأجوج و مأجوج مي پردازد و مي فرمايد: "(ذوالقرنين گفت ) قطعات بزرگ آهن را براي من بياوريد (و آن ها را به روي هم چيند) تا كاملاً ميان دو كوه را پوشانيد، سپس گفت (آتش در اطراف آن بيافروزيد و) در آتش بدميد. (آنها دميدند) تا قطعات آهن را سرخ و گداخته كرد، گفت (اكنون مس ذوب شده براي من بياوريد تا به روي آن بريزم " (كهف 96)(رجوع كنيد به تفسير نمونه آيت الله مكارم شيرازي و ديگران ج 12، ص 523 _ 552، دارالكتب الاسلامية )

4. در آياتي از قرآن كريم خداوند انسان ها را تشويق به كار و تلاش فرموده است و بديهي است كه خدمت به مردم در ضمن كار و تلاش است مي فرمايد: "او كسي است كه دريا را مسخّر (شما) ساخت تا از آن گوشت تازه بخوريد و زيوري براي پوشيدن (مانند مرواريد) از آن استخراج كنيد و كشتي ها را مي بيني كه سينه دريا را مي شكافند تا شما (به تجارت پردازيد و) از فضل خدا بهره گيريد، شايد شكر نعمت هاي او را به جاي آوريد. (نحل 14)(ر. ك (فاطر، 12); (اسرأ، 12); (قصص 73).) قرآن كريم تلاش براي معاش و خدمت به مردم را همرديف جهاد در راه خدا بيان مي كند; مي فرمايد: "گروهي ديگر براي به دست آوردن فضل الهي (و كسب روزي و

خدمت به مردم به سفر مي روند و گروهي ديگر در راه خدا جهاد مي كنند..." (مزمل 20) و اين اهميت اسلام به اين موضوع را نشان مي دهد.(ر. ك تفسير نمونه همان ج 25، ص 200 و ج 9، ص 21.)

در سيرة انبيأ و اوليأ خداوند، مي خوانيم كه آنان با كار و تلاش خويش و ارائه خدمتي به مردم ارتزاق مي كردند; مثلاً در حديثي از امام علي مي خوانيم كه "حضرت داوود7 با دست خويش از برگ خرما بوريا مي بافت و به همنشينانش مي گفت كدام يك از شما براي فروش آن مرا ياري مي كند؟ و آن گاه از بهاي آن قرص نان جو مي خورد."(نهج البلاغه خطبة 160.) و يا حضرت ادريس و يا لقمان دو زندگي مي كردند.(رجوع كنيد به توسعه اقتصادي بر پايه قرآن و حديث محمد محمدي ري شهري ترجمه سيدابوالقاسم حسيني (ژرقا)، ج 1، ص 182 _ 250، دارالحديث )

افزون بر اين در روايات اهل بيت سفارش اكيدي نسبت به بجاآوردن درخواست برادران ايماني شده به طوري كه يكي از مهم ترين حقوق برادري در پي حوايج و خدمت به مردم شمرده شده است كه پرداختن به آن خارج از اين پاسخ نامه مي باشد. فقط به روايتي از "جميل بسنده مي كنيم كه از امام صادق نقل مي كند: "مؤمنان خدمت كار يكديگرند، (جميل گويد:) عرض كردم چگونه خدمتكار يكديگرند؟ فرمود: به يكديگر سود مي رسانند."( اصول كافي ثقة الاسلام كليني _ رحمه الله _ ج 2، ص 167، ح 9، دارالتعارف رجوع كنيد: ميزان الحكمة محمدمحمدي

ري شهري ترجمه جميد رضا شيخي ج 3، ص 1377، دارالحديث الف حديث في المؤمن شيخ هادي نجفي نشر جامعه مدرسين حوزه علميه قم مستدرك الوسايل محدث نوري _ رحمه الله _، ج 9، ص 50، نشر مؤسسه آل البيت )

5. پيامدهاي دنيوي و اخروي خدمت به مردم از آن جا كه زندگي بشر، به طور اجتماعي است و با توجه به مختلف بودن استعداد و توان و ذوق هر فرد اجتماع در زمينه هاي مختلف ناگزير از تعامل صحيح افراد يك جامعه با هم هستيم و اين همان در خدمت يك ديگر بودن و تعاون داشتن در زمينه هاي مختلف را مي طلبد. قرآن كريم در اين مورد مي فرمايد: "نَحن ُ قَسَمنا بَينَهُم مَعيشَتَهُم فِي الحَيوَة ِ الدُّنيا ورَفَعنا بَعضَهُم فَوق َ بَعض ٍ دَرَج_َت ٍ لِيَتَّخِذَ بَعضُهُم بَعض_ًا سُخري_ًّا; (زخرف 32)، معيشت آن ها را در زندگي دنيا، در ميان آن ها تقسيم كرديم و بعضي را بر بعضي برتري داديم تا يكديگر را مسخّر كرده (و با هم تعاون و خدمت نمايند)."

در مورد پيامدهاي دنيوي خدمت رساني به مردم مي توان گفت از برخي آيات قرآن كريم چنين استفاده مي شود كه خداوند براي مردم آرامش امنيت رفاه را در اين دنيا مي خواهد، تا در سايه آن ها به عبادت و بندگي خداوند بپردازد و از همين روست كه آسمان ها و زمين را مسخّر انسان قرار مي دهد.

خدمات مالي به انسان ها، كمترين پيامدش در اين دنيا، رفع نياز مندي مستمندان و درماندگان است افزون بر اين كه يك حالت قرب معنوي را در همين دنيا، براي خادمين آن به دنبال

دارد. و همچنين است در مورد خدمات فرهنگي كه سعادت دنيوي را به همراه داشته و يك نوع آرامش روحي و رواني به انسان ها عطأ مي كند.

پيامدهاي اخروي آن با توجه به آيات و روايات بهشت جاويدان است (البته اگر براي خدا باشد) و تمام ثواب هاي مطرح شده براي انفاق و قرض الحسنة و صدقه و جهاد در راه نجات مستضعفان و... را مي توان به عنوان پيامدهاي اخروي بيان داشت

در روايتي از رسول اكرم آمده است "هر مسلماني كه گروهي از مسلمانان را خدمت كند، خداوند به تعداد آنان در بهشت به او خدمتكار دهد."(اصول كافي همان ج 2، ص 207، ح 1.)

خلاصه از منظر آيات و احاديث اهل بيت دسته اي دلالت بر تشويق و ترغيب مردم به كار و تلاش و خدمت گزاري مي كند، حتي اگر ارائه آن خدمت براي گذران زندگي باشد، به طوري كه پيامبر اكرم دست سعد انصاري را _ كه در اثر ريسمان و بيل رشته رشته شده بود _ مي بوسند.

برخي از روايات بيان گر پاداش هاي اخروي ِ خدمت گزاري است كه به آن اشاره شد.

بعضي ديگر از احاديث به پاره اي از راه هاي خدمت گزاري اشاره دارد، مثلاً امام علي در بيان وضع زندگي مردم در روزگار پيشوايي خودشان مي فرمايند: "در كوفه كسي نمانده جز آن كه از نعمت برخوردار بوده و زندگي آسوده اي دارد; فرومايه ترين مردم نان گندم مي خورد، زير سايباني مَسكن دارد و از آب گواراي فرات مي نوشد.(توسعه اقتصادي بر پايه قرآن و حديث همان ج 1، ص 430، ح 773.)

و در نامة مشهورشان به

مالك اشتر، آن گاه كه وي را به گارگزاري مصر مي گمارند; مي فرمايد: "بايد بيش از آن كه به گردآوري خراج (و ماليات بينديشي در انديشه عمران و آبادسازي زمين باشي زيرا خراج گرد نيايد مگر به آباداني نهج البلاغه سيدرضي _ رحمه الله _ كتاب 53.)

و روايات فراواني كه حكايت از برآوردن نياز مردم و محتاجان دارد; امام علي در نامه اي به يكي از كارگزاران خويش چنين آورده اند: "پس از دل و جان با مردم انصاف ورزيد و براي برآوردن نيازهايشان شكيبا باشيد، كه همانا شما خزانه داران ِ مردم وكيلان أمت و سفيران پيشوايان هستيد و... ."(نهج البلاغه كتاب 51، رجوع كنيد: ميزان الحكمه همان ج 3، ص 1316 _ 1327.)

1. انسان موجودي است كه اجتماعي آفريده شده است قرآن با بهترين بيان از اين حقيقت خبر داده "يا ايها الناس انّا خلقناكم من ذكر و انثي و جعلناكم شعوباً و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عندالله اتقيَكُم اي مردم ما شما را از مرد و زني آفريديم و شما را ملتها و قبيله هاي مختلف قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد. شريفترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست (حجرات 13)

2. قرآن خبر داده اوّلين باري كه انسان متوجه منافع و مصالح اجتماع شده و در صدد حفظ آن برآمده با راهنمايي پيامبران بوده كه در ميان ايشان مبعوث شده اند. "كان الناس امة واحدة فبعث الله النبيّن مبشرين و منذرين و انزل معهم الكتاب بالحق ليحكم بين الناس فيما اختلفوا..." (بقره 213) اين آية شريفه مي فرمايد مردم در ابتدا امت واحد بودند. در بينشان اختلاف نبود; سپس اختلاف پيدا شد; از اين رو، خداوند پيامبران را با كتاب فرستاد تا اختلافات را بردارند و با عمل به قوانين شرع وحدت اجتماع را حفظ كنند. پس تنها ضامن اجتماع دين است "شرع لكم من الدين ما وصي َ به نوحاً و الذي اوحينا اليك و ما وصينا به ابرَهيم و موسي و عيسي ان اقيموا الدّين و لاتتفرقوا فيه (شوري 13) بنابراين دعوت به اجتماع از ناحيه نبوت شروع شده است

3. اولين ندايي كه بشر را دعوت كرد تا به امر اجتماع اعتنا و اهتمام ورزد و آن را از كنج اهمال و تبعيت حكومتها خارج سازند، نداي شارع اسلام خاتم الانبيأ6 بوده كه مردم

را آيات قرآن به زندگاني سعادتمندانة اجتماعي دعوت فرمود: "و ان هذا صراطي مستقيما فاتبعوه و لاتتبعوا السبل فتفرق بكم (انعام 153)

4. اسلام مهمترين احكام و شرايع خود را از قبيل حج جهاد، نماز، انفاق و خلاصه تقواي ديني را بر اساس اجتماع قرار داد، و براي حفظ وحدت اجتماعي هدف مشتركي را براي جامعه اعلام كرد كه عبارت است از سعادت حقيقي و رسيدن به قرب و منزلت نزد خدا.

5. دليل بر ضمانت اجرايي سنت اجتماعي اسلام همين بس كه با وجود كوتاه بودن زمان عرصة حكومتش بر عالم سيطره داشته و تحولي شگرف ايجاد كرده كه آثارش تا به امروز باقي است اسلام صلاحيتش را براي مردم ثابت كرده و روزي خواهد آمد كه زمام امور جامعه را (در سراسر عالم به عهده خواهد گرفت "وعد الله الذين َامنوا منكم و عملوا الصالحات ليستخلفنهم في الارض (نور، 55) با اين توضيحات و بيان آيات به خوبي روشن است كه مدنيت و زندگي اجتماعي و تشكيل آن در رأس دستورهاي قرآن قرار گرفته است (ر.ك الميزان علامه طباطبايي ج 4، ذيل آيه 200 سوره آل عمران .

اگر مقصود شما از "مدنيت در قرآن ، اين است كه آيا "جامعه مدني مطرح شده در محافل سياسي اجتماعي امروزه ريشة قرآني دارد يا نه در اين زمينه مطالبي را به طور فشرده به عرض مي رسانيم واژة "جامعه مدني معادل " eivilSociety" است و در قرن هيجدم ميلادي در غرب رواج

داشته اما علي رغم طولاني بودن تاريخچه آن كساني كه آن را به كار برده اند، معناي يكساني را از آن اراده نكرده اند. اين فكر، همانند فكر "دموكراسي مشروطه و..." از غرب به ايران رسيده و متأسفانه در هاله اي از ابهام قرار دارد.

دانشمندان غربي در برخي از تعاريف آن را جامعه اي مي دانند كه مردم در آن جامعه جايگاه نخست را داشته باشند و سرنوشت خود را تعيين كنند، و آخرين سخن تعيين كننده نيز سخن مردم و قوانين حاكم بر آن جامعه باشد كه برخاسته از ميل اكثريت مردم آن جامعه است حال از آنجا كه زيربناي قوانين در جامعه ديني در قرآن احكام خداوند است اين جامعة مدني هيچگونه تطابقي با جامعة قرآني ندارد. به همين جهت برخي براي تحقق جامعه مدني زمزمه دين زدايي را سر داده اند و بعد از رنسانس شعار جدايي طلبان دين از سياست بوده است

به طور كلي جامعه مدني در طول تاريخ خود در غرب سه تلقي مهم داشته است 1. جامعه مدني مرادف با مدنيت كه ماركس و انگلس در ايدئولوژي آلماني به اين معني نظر دارند. 2. جامعه مدني در مقابل وضع طبيعي جامعه و جوامع بدوي و غيرمتمدن (جامعه متمدن كه جان لاك توماس هابز و ژان ژاك روسو از نامداران اين انديشه اند. 3. جامعه مدني ميدان رقابت و منازعه اقشار و طبقات براي حمايت هرچه بيشتر از منافع صنفي و گروهي خويش است كه هگل وجين كوهن و از متأخران آلتوسر به آن معتقدند.

اين واژه طبق اين

معاني جايگاهي در فرهنگ قرآني ما ندارد. عده اي معتقدند كه اگر ما به دنبال جامعه اي هستيم كه ملهم از مدينة النبي و ارزشهاي حاكم بر آن است و مقصود هم همان فرهنگ قرآني و ارزشهاي اسلامي است آيا معقولتر و مناسبتر اين نيست كه از "جامعه اسلامي سخن بگوييم و از كاربرد چنين واژه هاي پيچيده بپرهيزيم چرا كه ما در فرهنگ قرآني خود واژه هايي شفافتر، مثل جامعه ديني اسلام حكومت ديني و... سراغ داريم لكن عده اي از نويسندگان اسلامي آن را به گونه اي كه شامل جامعه ديني نيز بشود تعريف كرده اند:

1. جامعه مدني عبارت است از مجموعه اي از افراد انساني كه با نظامها _ سنن آداب و قوانين مشترك به يكديگر پيوند خورده زندگي مشترك و دستجمعي دارند. نيازها، برخورداري ها، فرهنگها و خلق و خوهاي آنان يكسان است و در يك مدينه و شهر با آرامي زندگي مي كنند. بدين سان مي توان مدينة النبي و تمدن نويني كه پيامبر6 ايجاد كردند را نيز به اين مفهوم "جامعه مدني دانست 2. جامعه مدني تجمع عاملي است كه عقلانيت پايه آن عقلانيتي جامع است يعني هدف كلان ِ مطرح شده در آن "نيل به سعادت (توسعه انساني براي همه اعضاست اگر گروهي از مردم با اختيار خود جمع شوند و تجمع عاملي را تشكيل دهند و سازماندهي خاصي را برقرار سازند تا از اين راه تك تك اعضا به سعادت رسند (با بهترين زمينه رشد انساني خود را بيابند)، در آن صورت يك جامعه مدني پيدا شده كه مطابق تعريف مقسم اصلي

عقلانيت پايه آن است كه مي توانيم از جامعه مدني ليبرال جامعه مدني ماركسيستي و جامعه مدني اسلامي نيز سخن بگوييم چرا كه اينها سه نوع عقلانيت هستند.(ر.ك مجله انديشه حوزه سال چهارم شماره دوم ويژه جامعه مدني پاييز 77 مقالات آيت الله محمدهادي معرفت _ دكتر صادق لاريجاني و علي اكبر نوايي و فرهنگ علوم سياسي دفتر مطالعات و مدارك علمي ايران فارسي انگليسي و انگليسي فارسي شماره 368 ص 51.)

نباشيد . امام صادق در اين باره مي فرمايد اگر كسي لغزشها و گناهاني راكه از مومنين با دو چشم خود ديده و يا با دو گوش خود شنيده باشد و براي ديگران بازگو كند او از مصاريق اين آيه شريفه است كه مي فرمايد :آنان كه نقل و پخش كردن كار بد در ميان مومنان را دوست دارند ،در آخرت برايشان عذابي دردناك وجود دارد .( اصول كافي ج 2 /357 ،كتاب الايمان و الكو ،باب الغيمه والتهمه ،حديث 2)

و پيامبر اسلام نيز مي فرمايند: در باره لغزشهاي مومنين تجسس نكنيد ،چون كه هر كس لغزشهاي برادران مومن خود را پي جويي كند ،خداوند نيز لغزشهاي خود او را پي جويي خواهد كرد و او را بي آبرو و رسوا خواهد كرد هرچند كه در درون خانه اش باشد .(اصول كافي ج2 /3355 ،كتاب ايمان و كو ،باب من طلب ثمرات المومنين ج5 )

امام علي در نامه معروف خود به مالك به عنوان حاكم مصر چنين مي نويسد : كم ارج ترين افراد نزد تو بايد كساني باشند كه نسبت به كشف و پخش عيوب و اسرار مردم حريص تر و بي باك ترند براي اينكه نوعا مردم داراي عيوبي هستند كه حاكم براي پنهان داشتن آنها از همه سزاوارتر است .پس هرگز در صدد كشف كردن آن لغزشهايي كه پنهان از تو (پنهان از حكومت )صورت گرفته بر نيا . چون تو به عنوان حاكم مسلمين فقط مسئول پاكسازي جامعه از آلودگي هاي آشكار و ظاهري هستي ،درباره لغزشهاي پنهان مردم خداوند خود داوري خواهد كرد . بنابراين تا آنجا كه مي

تواني اسرار مردم را پنهان نگه دار تا خداوند نيز اسرار تو را از مردم پنهان نگه دارد.(نهج البلاغه نامه 53 )مجموعه آيات و رواياتي كه در اين زمينه وجود دارد به خوبي بيانگر آن است كه از ديدگاه اسلام هرگز نبايد حقوق افراد مسلمان با استراق سمع ،تفتيش و تجسس و افشاگري مورد تعرض قرار گيرد .

ب-تحقيق و تفحص در امور شخصي افراد از ديدگاه قانون اساسي :در اصل 23 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران چنين آمده است :تفتيش عقايد ممنوع است و هسچ كس را نمي توان به صرف داشتن عقيده اي مورد مواخذه قرار داد .و در اصل 25قانون اساسي نيز آمده است :بازرسي و رساندن نامه ها ،ضبط و فاش كردن مكالمات تلفني ،سانسور ،عدم مخابره آنها ،استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است مگر به حكم قانون .

ج-موارد استثنا : همچنانكه گذشت اصل كلي از نظر اسلام و قانون اساسي بر عدم جواز تحقيق و تفحص در امور شخصي و مسائل پنهاني افراد جامعه است و حتي براي ماموران امنيتي نيز تفتيش در امور شخصي جايز نيست با اين حال از بررسي مجموع آيات و روايات و اصول قانون اساسي مربوط به اين موضوع مشخص مي شود كه قلمرو محدوده اين تحريم فقط اسرار شخصي و خانوادگي است كه با مصالح عمومي جامعه هيچ گونه ارتباطي ندارد اما مسائل و اموري كه به مصالح عمومي ،امنيت ،استقلال و منافع ملي و حفظ نظام اسلامي ارتباط دارند به ناچار بايد در چارچوب مقررات ويژه اي مورد بازرسي و مراقبت قرار گيرد و اين از نظر عقل سليم و شرع

مقدس امري لازم است . و در تمامي حكومت هاي دنيا نيز چنين مواردي بر آزادي هاي فردي ترجيح داده شده است . دولت اسلامي جهت بقاء و اداره هر چه بهتر جامعه و انجام مسئوليت هاي خويش هم بايد از اوضاع دولتي و ملتهاي بيگانه و توطئه هاي نقشه هاي آنان مطلع باشد و هم بايد تحركات و برنامه هاي جاسوسان و دشمنان داخلي را زير نظر داشته باشد و هم جهت حفظ سلامت خود و جلوگيري از نفوذ عناصر نامطلوب در دستگاههاي مهم و اعمال گزينش صحيح ،از سوابق و عملكرد افراد مسئول اطلاع دقيق داشته باشد .چنانكه امام علي در عهد نانه خود با مالك اشتر بعد از آنكه به او دستور داد كه كارگزاران و مامورين خود را از ميان افراد با حيا و با تجربه ، و از بين خانواده هاي شايسته و پاك و پيشگام در اسلام برگزيند ،راجع به ضرورت اعمال تفتيش در كارها و رفتار آنان چنين مي فرمايد : سپس بر رفتار و كردار آنان مراقبت كن و مراقبين و گزارشگران مخفي از افراد راستگو ،باوفا و متعهد بر آنان بگمار .چون مراقبت و بازرسي سري تو درباره آنان ،آنها را وادار مي كند و انگيزه مي دهد كه در منصب خودشان به عنوان يك امانت نگريسته و كارايي بيشتري به خرج دهند ،و با مردم به خوبي و مهرباني رفتار كنند .البته همچنانكه مشخص است اسن اقدام بايد توسط دستگاههاي حكومتي و از طريق مجاري قانوني اعمال شود و افراد غير مسئول به هيچ وجه مجاز به تحقيق و جستجو در امور شخصي ديگران نبوده

و چنين اقدامي شرعا حرام و غير قانوني است .

محروم اعزام مي كند. طرح هجرت كه برنامه اي تابستاني براي تبليغ است، برنامه اي است چندين سال از عمر آن مي گذرد و تاثيرات سودمندي بر وضع فرهنگي و ديني مردم داشته است. الان مدارس فراواني در سراسر كشور، نماز جماعت خود را با امامت طلاب جوان برگزار كرده و برنامه هاي ديني ديگري نيز مانند بيان احكام و روايات معصومين(ع) و از همه مهمتر تماس و ارتباط با دانش آموزان و نسل جوان در كنار آن دنبال مي شود. در فرصت هاي تبليغي به ويژه ماه مبارك رمضان و ماه محرم الحرام، كمتر دانشگاهي است كه از حضور طلاب فاضل و پرنشاط بي بهره باشد.

پاسخ به شبهات از طريق نامه و تلفن مستقيم و اينترنت و تحقيق درباره مسائل مختلف ديني و اسلامي و تأليف صدها كتاب در راستاي پاطخگويي به نيازهاي نسل جوان و اعزام عده اي از طلاب محرتم به كشورهاي خارجي، همگي نمونه هايي از فعاليت هاي فرهنگي و ديني حوزه هاي علميه است.

البته مدعي نيستيم اين فعاليت هاي بي نقص و جامع و در حد مورد انتظار است، بلكه اذعان داريم كه اين نوع تبليغات هم از نظر كميت و هم از نظر كيفيت در حد مطلوب نمي باشد و بايد افزايش و بهبود يابد و به ويژه استفاده از شيوه هاي نو و تازه و استفاده بهينه از فن آوري هاي روز دنيا در جهت ابلاغ تعاليم ديني بايد در دستور كار حوزه هاي علميه قرار گيرد. پس تبليغات حوزه زير صفر و يخ زده نمي باشد بلكه ولرم و معتدل است كه البته بايد به تدريج

با برنامه ريزي جامع و ريشه يابي كاستي ها و نقص ها گرم بلكه داغ گردد به گونه اي كه جوابگوي نيازهاي نسل جوان و عطش معنوي و ديني مردم جهان باشد.

لباس، هر چند شأن و منزلتي نسبت به ساير اقشار مردم براي روحانيان ايجاد نمي كند، ولي موجب تعظيم شعائر الهي مي گردد كه مورد اهتمام قرآن است. وجود شخصيتهاي وارسته جامعه كه به عنوان سمبل و مظهر علم و تقوا و وارستگي و ارزش هاياسلامي و ملبس به لباس رسول اكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) باشند، از شعائر الهي مي باشد و در حفظ و گسترش ارزش هاي الهي و اسلامي در جامعه و تقويت هويت مذهبي در مقابل تهاجم ارزش هاي بيگانه، بسيار مؤثر است.

خصوصا در جامعه ما كه متأسفانه تحت تأثير تهاجم فرهنگي غرب، حتي لباس سنتي و بومي خويش را حفظ نكرده است. بنابراين وجود قشر خاصي در جامعه با لباس مذهبي و سنتي، نماد پايداري در مقابل هجوم فرهنگ و ارزش هاي غربي است و مايه فخر و مباهات محسوب مي گردد.

مي ماند مسأله رعايت تواضع و مساوات با مردم كه از ديدگاه اسلام يك اصل و ارزش بسيار مهمي است كه همه خصوصا رهبران و پيشوايان مذهبي، مكلف به رعايت آن مي باشند. هر چند اين موضوع نيز گاهي مواقع به تناسب مقتضيات زمان مي تواند اشكال مختلفي داشته باشد.

در هر صورت آنچه كه از سيره امامان معصوم(ع) و پيامبر اكرم(ص) برداشت مي شود اصل رعايت تواضع، مساوات و برابري با مردم است كه بحمدالله علماء و بزرگان ديني در طول تاريخ تاكنون نسبت به رعايت آن پاي بند بوده و مي باشند و مسأله لباس آنها، نه تنها با اصل تواضع و مساوات با ديگران منافات نداشته بلكه خود نقش مهمي در تبليغ ارزش هاي اسلامي و تعظيم شعائر الهي و انجام وظايف و كار

ويژه هاي صنفي روحانيت و مقابله با تهاجم فرهنگي ايفا مي نمايد.

آنچه كه بايد به آن زياد توجه كرد اين است كه در زمان هاي قديم عمامه، عبا و قبا، مختص گروه خاصي از مؤمنان نبود بلكه در آن زمان ها رسم اين بود كه افراد صالح و متدين اين لباس ها را مي پوشيدند و بعدها به تدريج تنها علماي ديني در اين لباس ماندند و اين لباس به عنوان علامت و نشانه علماي اسلام به حساب آمد. در حال حاضر هم يكي از شرايط پوشيدن عمامه، قبا و عبا داشتن صلاحيت لازم است و اگر كسي داراي آن شرايط نباشد اگر بپوشد، كار نادرست انجام داده است و مانند كسي مي ماند كه لباس پزشكي بپوشد در حالي كه شرايط پزشك را ندارد. در زمان هاي قديم براي پوشيدن اين لباس، تنها صلاحيت اخلاقي كافي بود به همين جهت بسياري از تاجران و پزشكان هم اين لباس را مي پوشيدند ولي در عصرهاي اخير يكي از شرايط اين لباس، كسب علوم اسلامي و تبليغ دين شد و در حقيقت بايد به عنوان يك انيفروم ولباس كار و اعلام آمادگي براي پاسخ گويي به پرسش هاي انديشه ديني، به آن نگاه شود. نه يك امتياز اجتماعي و از سوء استفاده احتمالي برخي در اين لباس بايد جلوگيري كرد.

ديگران نيز به صورت خواسته اي اجتماعي درآمد. تا آن كه در مصر به آنان لقب شريف داده و پوشيدن لباس خاص سادات در آن زمان متداول گرديد. البته بحث ارتباط لباس با اعتقادات سياسي و مذهبي و اجتماعي قبل از آن نيز مطرح بوده است كما اين كه بني عباس در ابتداي قيام بر عليه بني اميه به نشانه عزاداري براي شهداي اهل بيت(ع) لباس سياه پوشيدند و اين لباس بعدها نيز به عنوان شعار آنان باقي ماند.

به هر حال از زمان هاي گذشته سادات اعم از روحاني و غير روحاني داراي لباس مشخص بودند و اين به دليل خواست عمومي براي شناختن، احترام و اداي ساير وظايف نسبت به فرزندان پيامبر(ص) بود.

بعدها كه مرز بين لباس روحانيان و غيرروحانيان مشخص تر گرديد. سادات غيرروحاني نيز به تدريج مانند مردم عادي لباس پوشيدند (شما در بين سادات مسن تر، افرادي كه كلاه يا شال سبز دارند را مشاهده مي كنيد) اما سادات روحاني لباس خاص سيادت خود را حفظ نمودند. بنابراين اين تفاوت در رنگ نشان دهنده تفاوت در كاركرد نيست.

او را بلند كني، به بيان ديگر وقتي كه گرفتاري به او عارض مي شود، در رفع گرفتاري از او بكوشي، و ديگر حقوق همسايه اين است كه در غيبتش از مواظبت خانه اش غافل نشوي، پنهاني به سخنانش گوش ندهي، و از جرمش چشم بپوشي (به ناموس همسايه نظر سوء نداشته باشي)، و به خادمة او نظر نكني، و به فرزندش مهرباني كني، واو را در امر دين و دنيايش ارشاد كني.

در حديثي از پيامبر اسلام( ، آمده است كه آيا مي دانيد حق همسايه چيست؟ اينكه اگر ياري خواست ياريش كني، و اگر طلب قرض كرد قرضش دهي، و اگر تو را طلبيد در پيش او آماده شوي، و اگر مريض شد عيادتش كني، و اگر مرد جنازه اش را تشييع كني. و اگر خيري به او رسيد تبريكش گويي، و اگر مصيبتي به او رسيد تسليتش دهي، و بدون اجازة او ساختمان خانه ات را از او بلندتر نكني، كه راه باد را بر او ببندي، و هنگامي كه ميوه اي خريدي آن را به او هديه كن، و اگر هديه نكردي در پنهاني برايش ببر،

اگر هديه كردن ميوه سبب خجالت كشيدن همسايه در پيش ديگران مي شود، پنهاني به او برسان. و بوسيله بوي غذايت او را اذيت نكن، مگر آنكه از آن غذا برايش مقداري ببري."

در حديث از امام صادق( آمده است : "خوشرفتاري در همسايگي، رزق را زياد مي كند." و همچنين مي فرمايد : "از ما نيست كسي كه با همسايگانش خوشرفتار نباشد."

امام باقر( مي فرمايد : "از هر جهت تا چهل خانه، همسايه محسوب مي شود."

(1)

به بيان ديگر، حقوقي كه بر همسايه لازم است، در رساله امام سجاد( بطور فهرست وار آمده، كه برايتان ذكر مي نماييم:

1. در غيابش حقش را مراعات كني.

2. در حضورش اكرامش نمايي.

3. اگر مورد ظلم قرار گرفت، ياريش دهي.

4. در اسرار او تجسس نكني.

5. زشتيهايش را پرده پوشي.

6. اگر مطمئن شدي پذيرش نصيحت دارد، او را در پنهاني نصيحت كني.

7. در گرفتاريها او را به حال خود رها نكني.

8. لغزشهاي او را نديده بگيري.

9. گناهانش را ببخشي.

10. با او محرمانه معاشرت كني.

_______________________________________________________

منابع و مآخذ :

1. ترجمه اخلاق، محمد رضاجباران، باب هشتم، حقوق همسايگي، ص189

2. ترجمه اخلاق،ص140

است. قبل از وقوع انقلاب اسلامي، انديشمندان جهان غرب بر اين باور بودند، كه مذهب به مرور زمان از زندگي مردم حذف شده، به مسأله اي فردي تبديل خواهد شد. ولي انقلاب اسلامي اين تئوري را باطل كرد، و مذهب را در كانون توجه جهانيان و مردم قرار داد، و گرايش به دين بخصوص اسلام، در سراسر جهان افزايش يافت، و قرن اخير را كه مي خواستند قرن لاتيك و بي ديني بنامند، قرن مذهب و حاكميت مذهب كرد. بسياري از انديشمندان غربي، عصر حاضر را عصر خميني ناميدند، و قرن 21 را قرن حاكميت مذهب در اروپا و غرب، و حتي برخي قرن 21 را قرن سلطه مذهب اسلام بر غرب دانستند. اگر تبليغات كم شده باشد، با اين هجوم وسيع و دامنه دار، چنين تعابير و تفاسيري چه مفهومي مي تواند داشته باشد.

البته ما به آنچه واقع مي شود، نبايد قانع باشيم. و همه مردم مسلمان همانند شما، بايد احساس كنند كه تبليغ كم است، و همت

بكنند كه به حجم تبليغ دين مبين اسلام بيفزايند. و به هيچ حد و سطحي قانع نشوند. كه اگر چنين شد، اولين گام به سوي شكست است. لذا بايد همگان سعي و تلاششان بر ترويج و تبليغ اسلام باشد. و البته در اين راه، همه مسؤول هستند. و ضمن اين كه بايد اين وظيفه را از ديگران مطالبه كنيم، خودمان نيز نبايد ساكت و آرام بنشينيم، و بگوييم فلان و فلان مسؤول است، و ما مسؤوليت نداريم. همة ما مسؤول تبليغ اسلام هستيم. و همه بايد از يكديگر اين وظيفه را مطالبه بنماييم.

جهت آگاهي بيشتر از وظايف

مبلغان، و ديدگاههاي انديشمنان، توصيه مي كنم دو كتاب زير را مطالعه كنيد :

1. عصر امام خميني(

پيرامون انقلاب اسلامي، از شهيد مطهري

يا كافر، نيكوكار باشد يا بدكار، كه آن سه عبارتند از: وفاي به عهد، اداي امانت و احترام به پدر و مادر.( ر.ك ميزان الحكمة محمدي ري شهري ترجمه حميد رضا شيخي ج 9، ص 4100، دارالحديث )

2. بر طبق مسئله فقهي اگر زن و شوهري در ضمن عقد خود شرطي كنند، آن شرط لازم و واجب است رعايت شود، مثلاً اگر زني در هنگام خواندن عقد خود با مرد شرط كند كه او را از فلان شهر بيرون نبرد و مرد هم قبول كند، نبايد زن را از آن شهر بيرون ببرد.( توضيح المسائل مراجع سيد محمد حسن بني هاشمي ج 2، ص 427، مسئله 2451، دفتر نشر جامعه مدرسين حوزه علميه قم )

3. در موردي كه عهد و پيماني بسته مي شود، فقط كسي كه در ابتدأ آن عهد را شكسته مرتكب گناه شده البته بديهي است كه عهد و پيمان نبايد خلاف شرع بوده باشد.

مقدسات ديگر مذاهب و تكيه بر نقاط مشترك بين مذاهب نمي باشد.

البته چه خوب بود در سؤال به صورت جزيي مورد دقيق اين مسأله ذكر مي شد تا بتوان، مسأله را بهتر مورد بررسيقرار داد.

مطالعاتي متعددي در راستاي تائمين نيازهاي روحانيون در رشته هاي مختلف علوم جديد در دانشگاه ها و ساير مراكز علمي مي باشيم و در بسياري از رشته هاي علوم اجتماعي صاحبنظران و اساتيد برجسته اي كه به جديدترين مباحث و موضوعات رايج در محافل آكادميك و دانشگاهي غرب تسلط و اشراف كامل داشته باشند در ميان روحانيون و دين پژوهان حوزه خصوصا" حوزه علميه قم و جود دارند كه معارف و ارزشهاي اسلامي را با توجه به شناخت كامل موضوعات و مسائل جديد و با استفاده از پيشرفته ترين و جالب ترين روشهاي هنري , تكنولوژي پيشرفته و وسايل ارتباطي به مخاطبان و علاقه مندان انتقال مي دهند. كليه اقدامات فوق در جهت جبران عقب ماندگيهاي گذشته حوزه و برقراري رابطه بر اساس تفاهم و تبادل ديدگاه ها با مخاطبين حوزه خصوصا" قشر جوان كه تشكيل دهنده اكثريت جامعه و آينده سازان ايران اسلامي عزيز مي باشند انجام شده و مي شود به عنوان مثال مي توان از برگزاري اردوهاي تفريحي , سياحتي و زيارتي براي جوانان و نوجوانان در مقاطع مختلف تحصيلي با استفاده از روحانيون خوش فكر و انديشمند و در عين حال خوش برخورد و مسلط به اصول روانشناسي و تربيتي براي بررسي و شناخت مشكلات و مسائل مورد نياز آنها و راهنمايي و ارائه مشورت به آنان نام برد در هر صورت مطالب فوق به معناي موفقيت كامل حوزه در جذب جوانان و مخاطبان خود نيست بلكه گوياي اينست كه حوزه ها عليرغم وجود مشكلات تاريخي و مالي كه دارند شديدا" به اين موضوع بسيار مهم اهميت داده و در صدد

رفع نواقص خود در حوزه تبليغ و اطلاع رساني مي باشند.

صفاتش را در تورات و انجيل كه نزد آنهاست مي يابند. آنها را به معروف دستور مي دهد و از منكر باز مي دارد، اشياي پاكيزه را براي آنها حلال مي شمارد و ناپاكيها را تحريم مي كند و بارهاي سنگين و زنجيرهايي را كه بر آنها بود برمي دارد. پس كساني كه به او ايمان آوردند و حمايت و ياريش كردند و از نوري كه با او نازل شده پيروي نمودند. آنان رستگاراند.

از اين آيه شريفه مي توان نتيجه گرفت كه بخشي از هدف رسالت و به تبع آن حكومت اسلامي امر به معروف و هدايت است به كارهاي نيك و آنچه خواسته خداوند تبارك و تعالي است و نهي بندگان از منكر و اعمال خلاف شرع و جلوگيري از ظلم و ستم و در يك جمله مي توان اهداف داخلي يك نظام اسلامي را پيروي از قرآن و پياده كردن احكام و حدود الهي در جامعه اسلامي دانست.

امام علي(ع) در خطبه 192 نهج البلاغه مي فرمايند: «آن اموري كه موجب عزت و شوكت امتهاي گذشته شد دوري گزيدن از تفرقه و پراكندگي و همت گماشتن و توصيه و ترغيب يكديگر بر رعايت اتحاد و همبستگي بوده است آنها از هر امري كه ستون فقراتشان را مي شكست و قدرتشان را سست مي كرد اجتناب مي ورزيدند؛ اموري مانند كينه توزي، بخل، حسادت، ناهم فكري، پشت كردن و دوري گزيدن از يكديگر. بنگريد چه حالي داشتند هنگامي كه با هم مجتمع بودند و هدف و آرمانشان يك چيز بود - دلهايشان هماهنگ و موافق - دستها و شمشيرهايشان در يك مسير بود، بصيرتي كافي داشتند و تصميمها در يك جهت بود، آيا وقتي چنين بودند فرمانرواي

اقطار جهان و مالك رقاب عالميان نبودند؟».

منظور از وحدت امت اسلامي وحدت معقول و وحدت اضافيه است. وحدت اضافي به وحدتي گفته مي شود كه دو چيز از يك جنس كه متصل به يكديگر هستند و داراي يك حكم نيز مي باشند با هم وحدت پيدا كنند مثل دو آب رودخانه كه يكي شوند كه هر دو باقي هستند و قدرت و توانشان افزون گردد. اين وحدت خواسته تمامي دلسوزان، علما و انديشمندان از قرون اوليه اسلامي تاكنون بوده و هست.

و اما در مورد اين بخش از سوال كه چرا اجازه نشر كتابهاي منحرف و بي ارزش داده مي شود؟

با توجه به بخش اول پرسش شما و پيش شرط طرح سؤال كه بحث وحدت مي باشد به نظر مي رسد منظورتان چاپ كتابهاي تاريخي و اعتقادي است كه انتقاداتي در مورد حكومتها و خلافتهاي اوليه اسلام و يا بعضي اعمال و رفتار مردمان و دوران حكومت امام علي(ع) دارند.

در پاسخ بايد گفت هر كتابي كه نوشته مي شود نويسنده اي ضرورت نوشتن و پرداختن به آن موضوع را از ديدگاه خود تشخيص داده و اقدام به نگارش آن كرده است و بي ارزش بودن يك كتاب را بايستي صاحبان آرا و آگاهان در آن موضوع تشخيص دهند و نمي توان به عباراتي چند زحمات چندين ساله شخصي را ناديده گرفت.

بي شك اين كتابها داراي استدلالها، برهانها و ادله اي از قرآن، روايات و يا كتب تاريخي معتبر هستند كه مي توان با مطالعه دقيق آنها و تحقيق در مورد قسمت ادعاهايشان در مورد آنها قضاوت نمود. در كشور اسلامي ما كه حوزه هاي علميه متعددي وجود دارد و كتب و نشريات مختلف مذهبي به چاپ مي رسد و پيروان

هر يك از مذاهب آزادانه به تربيت عالمان و مبلغان مذهبي خود مي پردازند، نشر كتاب جاي تأمل ندارد هر چند خوشايند كسي و يا مذهبي نباشد البته اگر كتاب منتشر شده به اصول اعتقادي پيروان مذاهب ديگر توهين كرده باشد جلوي نشر و خريد و فروش آن گرفته خواهد شد و نويسندگان آنها مورد مجازات قانوني قرار مي گيرند.

و در آخر به اين آيه شريفه اشاره نماييم كه «الذين يستمعون القول فابتعون احسنه»{1}

از اوصاف مؤمنان و دينداران اين است كه سخنان را مي شوند و با مطالعه و دقت واقعي و كامل بهترين آنها را انتخاب مي نمايند.

[1]. سوره زمر، آيه 39.

نامحرم در يك باغ تنها بگذارند، چه مي كني؟ گفت: به خدا پناه مي برم! بإ؛ ح ح اين كه مقدس اردبيلي هم عالم و فقيه با تقوا بود و هم پيرمرد و مسنّ، چگونه قابل قبول است دختران و پسران كه در اوج شهوت هستند، با هم ارتباط داشته باشند و نگاه بد و شهوت آلود به يكديگر نداشته باشند؟!

رابعاً: در ارتباط بين دختران و پسران، آن كه بيشتر ضربه مي خورد و عفّت و آبرويش از بين مي رود، دختران هستند. آن وقت بعد از سوءاستفاده از آنان، اين بندگان خدا رها مي شوند و مردان دنبال صيد ديگري مي روند! آيا اين بدترين ظلم به بانوان نيست؟ آيا آنان كه دم از حقوق زن مي زنند، اين گونه مي خواهند از حقوق زنان دفاع كنند؟

تباهي مي كشانند. اگر شخص به دلايل مختلف , حاضر به حضور در جمع ايشان نشود, او را عقب افتاده پنداشته و طرد مي كنند, حال آن كه ملاك امتياز و برتري انسان هانسبت به يك ديگر جز به تقوا و عبوديت نيست . خداوند متعال مي فرمايد: (1). خداوند انسان را عاقل و با شعور آفريد كه با تكيه بر عقل راه خويش را انتخاب كند و راه از چاه تشخيص دهد و اگر ديد جمعي مشغول به كاري هستند, آن را بسنجد; اگر ديد مطابق با عقل و مذهب و عرف است , به آن جمع بپيوندد و گرنه از ايشان پرهيز كرده و از شماتت و از ناصواب گويي آن ها در رأس و گفتار نهراسيد,چون خداي متعال پشتيبان او است : .(2)

(پ_اورقي 1. حجرات (49 آيه 13

(پ_اورقي 2. زمر (39 آيه 38

خاصي را مي طلبد, از طرح اين گونه مسايل خودداري مي شود.

5 در هر عصر و زماني يكسري مسايل سياسي و تاريخي و اقتصادي و عقيدتي و... در جامعه پيدا مي شود كه در مجالس عمومي طرح آن ها ضرورت دارد.

6 در مواردي مؤسسان و اقامه كنندگان مجالس مقصرند, چون افراد متعددي را در ظرف چند ساعت دعوت مي كنند كه براي هر كدام بيست الي نيم ساعت وقت بيشتر نيست . بديهي است طرح مسايل استدلالي در اين گونه مجالس خيلي مناسب نيست .

با همهء اين توجيهات بايد بپذيريم كه كيفيت تبليغات روحانيون مطلوب نيست . اميدواريم بعداً بهتر شود.

و شئون اجتماعي توصيه و دستورهايي دارد. از جمله آن ها حفظ حريم در روابط زن و مرد و پرهيز از آداب و معاشرت هاي ولنگار است. خداوند متعال در قرآن مي فرمايد: "به مردان مؤمن بگو ديدگان را (از نظر بازي) فرو گذارند و ناموسشان را محفوظ بدارند. اين براي آنان پاكيزه تر است. بي گمان خداوند به آنچه مي كنند، آگاه است.

و به زنان مؤمن بگو: ديدگانشان را فرو گذارند و ناموسشان را محفوظ بدارند و زينتشان را جز آنچه آشكار است، آشكارنكنند. روسري هايشان را بر گريبانهايشان بيندازند و زينتشان را آشكار نكنند، مگر بر شوهرشان يا پدرشان يا پدران شوهرشان يا پسرانشان يا پسران شوهرشان يا برادرشان يا پسر برادرشان يا پسران خواهرشان".(1)

علاوه بر آيات، روايات بسياري در اين باب آمده است كه زن و مرد اجنبي و نامحرم نمي توانند در مكان خلوت، كنار هم باشند، هر چند به دعا و يا نماز مشغول شوند. علت اين مسئله كاملاً مشخص است كه انسان همواره نسبت به جنس مخالف، ميل و هوس دارد، و اين جزء غريزه هاي انسان و سرشت او است.

آفرينش راي انسان چنين مقدر كرده است. رابطه زن با مرد و يا به عكس جايز دانسته نشده است مگر در موارد محرميت، مثلاً زن در مقابل شوهر يا پدر و يا جد و برادر و برادر زاده يا خواهر زاده و عمو و دايي، يا مرد در مقابل زن، مادر، مادر زن، خاله، عمه، مادر بزرگ، برادر زاده و خواهرزاده.

به جز زن و شوهر كه نسبت به يكديگر كاملاً محرم هستند و اصولاً يكي از علت هاي زناشويي، تمتع و بهره مندي متقابل است، آن ها با

ديگر محارم و افراد نامحرمي چون پسر عمو، پسر خاله، پسردايي و پسر عمه رفتاري جدا دارند، چون ايشان هر چند خويشاوندي و نسبت فاميلي دارند، ولي در نظر اسلام، پسر خاله و پسر عمه و پسر دايي و پسر عمو با محرم هاي ديگر تفاوتي ندارند، همان طور كه در آيه اشاره به افراد محرم شده است.

پس به نظريات پدر و عمويتان احترام بگذاريد، زيرا آن ها افرادي متشرع و ديندار هستند. دين اسلام مي گويد: دو نفر نامحرم خصوصاً جوان نمي توانند در يك اتاق باشند، زيرا حضور دو نامحرم در محيط خلوت، موجب جاذبه هاي شيطاني مي شود، اگر چه آن دو با يكديگر نسبت نزديكي داشته باشند.

دين مقدس اسلام در اين گونه موارد وسواس زيادي به خرج مي دهد و حتي در بيانات معصومان(ع) سفارش شده است كه وقتي فرزندان در يك خانه به سن ده سالگي برسند، بايد رختخواب هايشان از يكديگر جدا شود.(1) در اين روايت حداكثر سن مجاز تا ده سالگي و در بعضي روايت ها تا شش سالگي آمده است كه بستگي به نظر و تشخيص والدين و رفتار فرزندان دارد. احاديث مربوط اشاره به داخل منزل و افراد محرم چون برادر و خواهر دارد. پس اگر از اين سن گذشته و وارد مرحله نوجواني و جواني شده اند، پيش گيري هاي وسيع تري بايد انجام شود و مثلاً برادر و خواهري كه نوجوان يا جوان هستند، نمي بايست در يك اتاق خلوت و به دور از حضور پدر و مادر به استراحت بپردازند. پس تربيت نقش اساسي و پرهيز دهنده اي در تمام شئون زندگي دارد.

علما و فقها در باب اجتناب از ارتباط با نامحرم و حضور در محل خاص

مثل اتاق دربسته و يا مكان هاي خلوت مي فرمايند: "بودن مرد و زن نامحرم در محل خلوتي كه كسي در آنجا نيست و ديگري هم نمي تواند وارد شود، حرام است، چه به ذكر خدا مشغول باشند يا به صحبت. خواب باشند يا بيدار. نمازشان هم در آن جا صحيح نيست، ولي اگر طولي باشد كه شخص ديگري بتواند وارد شود يا بچه اي كه خوب و بد را مي فهمد، در آن جا باشد، اشكالي ندارد".(2)

پس اگر مي بينيد بزرگترها مثل پدر و مادر، دايي، عمو و پدر بزرگ در رفتار شما با فرزندانشان حساسيت نشان مي دهند، اين مسئله را به فال نيك بگيريد و حساسيت آن ها را مذهبي و غيرت ديني بدانيد. افرادي چون پسر عمو و پسر دايي و پسر عمه و پسر خاله مثل بقيه نامحرم ها هستند. اگر چه در بعضي موارد خاص مي شود مثلاً در حضور افراد ديگر به بحث هاي علمي با آنها پرداخت و اگر چيزي مي دانند از آنها ياد گرفت. و سعي كنيد چنين ارتباط هايي در محل خلوت و بدون حضور ديگران نباشد. چنين ديدارهايي مي بايست با رعايت حجاب كامل و پرهيز از شوخي و مزاح و خنده بلند انجام گيرد. ان شاءالله در آينده نزديك وقتي به مراحل بالاتر زندگي رسيديد، تجربه هاي بهتري را كسب خواهيد كرد.

او دوست دارد. در اين صورت آيا من گناهكار هستم؟ بايد چكار بكنم؟

را به گناه وا دارد . بايد ديد انگيزة ايشان از اين كار چيست؟ مايل است زيبايي همسرش را به همة مردم نشان دهد كه اين علامت بي غيرتي است اگر مي خواهد حسرت ديگران را بر انگيزاند بگويند عجب شانسي دارد كه اين نشانة كم عقلي و احساس حقارت است.در هر صورت شما به عنوان يك زن مسلمان قرص و محكم ايستادگي كنيد و بفرماييد بنده هرگز به خاطر رضاي شوهر، غضب پروردگار را نمي خرم . اگر بخواهي پافشاري كني از تو جدا مي شوم . البته او هرگز به فكر جدايي نمي افتد . اگر مانعي نبود با تلفن مستقيمبا مسئول واحد ،آقاي شريعتي سبزواري صحبت كرده و گوشي را به دست شوهر بدهيد تا ايشان را با منطق قانع نمايند.

شب هنگام چنان كه وي او را نشناسد، نزدش رفت و چند دينار به او بخشيد. پسر عمو گفت: علي ابن الحسين رعايت خويشاوندي را نمي كند. خدا او را سزا دهد. امام اين سخنان را شنيد و شكيبايي و بردباري كرد، و خود را به پسر عمويش نشناساند. وقتي حضرت شهيد شد و آن احسان قطع شد، آن وقت فهميد مرد نيكوكار امام زين العابدين (ع) بود.1[7]

تو نيكي مي كن و درد دجله انداز

و اعتراضات و احياناً تمسخر ها صبور و بردبار باشد و از سخنراني دلسر نشود.

د) رياضت و تمريم مداوم:

ديده نشده است كه سخنراني در شروع امر عيوب زيادي نداشته باشد؛ از لكنت زبان گرفته تا نارسايي بيان و فقدان الفاظ و جملات. تمامي سخنرانان اين گونه عيوب را داشته اند ولي كم كم برطرف شده است.

5) جرأت و اعتماد به نفس:

ترس و دلهره و عدم اعتماد به نفس از عوامل بازدارنده از سخنور شدن است. اگر كسي بخواهد سخنور خوبي بشود، بايد با تمرين و سخن گفتن در برابر مردم و در اجتماعات، ترس و دلهره را از خود بزدايد.

و) معلومات و محفوظات لازم:

سخنران بايد هر چه مي تواند بر محفوظات خود بيافزايد. اشعار زيبا و مناسب، سخنان نغز و شيوا از بزرگاني مانند سعدي و حفظ احاديث و ايات مناسب با موضوع بحث را در حافظه داشته باشد تا سخنراني او از جذّابيّت خاصّي برخوردار باشد.[22]

[22] محمد باقر شريعتي سبزواري، دربارة سخن و سخنوري، ص 62 به بعد، با تلخيص.

و سائر مسائل نيز مي شود؟

عزيز را ذليل

مي نمايد و حسب و نسب را زائل مي كند ".[21]

امام صادق ع فرمود: " شيعيان ما حتي اگر از گرسنگي بميرند، دست گدايي به سوي كسي دراز نمي كنند ".[22]

پيامبر (ص فرمود: " اگر كسي باب سؤال را روي خود باز كند، بابي از فقر به سوي او باز مي شود ".[23]

[15] نحل 16) آية 43.

[16] ميزان الحكمه عنوان 1702.

[17] همان

[18] همان

[19] مضمون آية 272 بقره

[20] ميزان الحكمه عنوان 1708

[21] همان

[22] همان

[23] همان عنوان 1711.

خاطر خدا بود. اين حالت دشمن ساز است و روح هاي پرطمع و پرآرزو را رنجيده مي كند و به درد مي آورد.

"در ميان اصحاب پيغمبر هيچ كس مانند علي دوستاني فداكار نداشت هم چنان كه هيچ كس مانند او دشمناني اين چنين جسور و خطرناك نداشت مردي بود كه حتي بعد از مرگ ،جنازه اش مورد هجوم دشمنان واقع گشت .[6]

تولي و تبري يعني دوست داشتن دوستان خدا و دشمن داشتن دشمنان خدا، كه از موضوعات مهم مكتب اسلام است تا جايي كه جزء فروع دين و در كنار نماز و روزه است

پاورقي:

1 - انبياء (21) آيه 107.

2 - بحارالانوار ج21، ص 248.

3 - استاد مطهري، جاذبه و دافعه، ص 14.

4 - همان، ص 16.

5 - همان، ص 108.

6 - همان، ص 109.

رهبر و ولي فقيه به عهده مي گيرد؛ يافت شود؛ تا هم نزد عده اي از خرده گيران مغرض و كوته نظر كه حتي بر پيامبر (ص) ايراد مي گرفتند كه چرا غذا مي خورد، در بازار راه مي رود و... مورد طعنه قرار نگيرد و هم نزد آحاد مردم، به جايگاه محبوبيت و نفوذ كلام نائل آيد؛ و بتواند همچون ناخدايي با درايت و ماهر، سكان داري امين براي كشتي در حال حركت جامعه اسلامي باشد و آن را به ساحل سعادت، پيشرفت و تكامل مادي و معنوي رهنمون گردد.

مخاطب گرامي! اگر چه سؤال شما كلي است ولي از آنجا كه به نظر مي رسد مقصود شما رهبر معظم انقلاب حضرت آية الله خامنه اي ادام الله ظله علي رئوس المسلمين باشد؛ به طور اختصار درحد بضاعت اندك خويش نكاتي را به قلم مي آوريم:

1 - اخلاص: اگر كسي سعي كند در تمامي مراحل زندگي، براي خداوند متعال زندگي كند و زندگي اش را صبغه ي الهي ببخشد يقيناً كلام او، شخصيت او و حتي نام او به خاطر همين رنگ الهي، محبوب بندگان مخلص خداوند خواهد شد. و رهبري از جمله كساني است كه از دوران طلبگي، دوران مبارزات، دوران تبعيد و غربت،

دوران رياست جمهوري و عزت و دوران كنوني، چرخه ي زندگي و مراحل ياد شده را بر محور اخلاص خدايي بودن به چرخش درآورد.

2 - ساده زيستن: به طور كلي مردم شخصيتها و چهره هاي علمي و مذهبي جامعه را كه داراي زندگي ساده و دور از تجملات و پرزرق و برق باشد را دوست مي دارند. و گفتار او را با عمل او صادق دانسته و نسبت بدان ها، شنوا خواهند بود.

و طبق اظهارات افراد مطلع، زندگي معظم له از همان ابتدا ساده بود و به خصوص در دوران رهبري كه چه بسا نقل برخي خصوصيات و ويژگي هاي زندگي زاهدانه ايشان براي بسياري قابل باور نباشد.

3 - مظلوميت: همواره مردم، فرد مظلوم را دوست مي داشتند به خصوص مظلومي كه خود در رأس حكومت قرار داشته باشد. به ياد سخني از امام علي (ع) كه فرمود: تاكنون مي پنداشتم! اين حكومت هايند كه به مردم خويش ستم مي دارند اما اكنون دريافتم كه حكومت و رهبري هم ممكن است مظلوم واقع شود.

باور بفرماييد كه رهبري انقلاب نيز از سوي برخي دوست نماها و يا دوستان ناآگاه مورد ظلم قرار گرفتند. كه فرمود: اگر فرداي قيامت اجازه يابم خواهم گفت!

4 - تسامح و تساهل: گذشت و اغماض نسبت به آن چه كه مربوط به حقوق شخصي باشد.

5 - قاطعيت در برابر حقوق جامعه و ارزش هاي اسلامي و ديني

6 - ابهت و صلابت در برابر دشمنان؛

7 - تواضع و مهرباني در برابر مؤمنان و دوستان؛

8 - شرح صدر و دريادلي، در جهت تحمل مخالفان؛

9 - عملكرد فراجناحي؛

10 - غمخواري دلسوزي محرومان و صاحبان اصلي انقلاب؛

11 - دارا بودن مدال افتخار جانبازي؛

12 - افتخار سيادت و كسوت روحانيت ؛

13 - تدبير و كارداني در امور داخلي و خارجي و عبور دادن كشور و جامعه از بحراني ترين حوادث؛

14 - اطاعت، همراهي و پيروي از خط امام خميني (ره)؛

15 - حسن خلق؛

16 - و...

همه ي اين ها از عواملي است كه موجب محبوبيت و نفوذ كلام رهبري در جامعه اسلامي است.

و محيط پرورشي مناسب قرار نمي گيرد و از غفلت و فراموشي بيرون نيايد، به مقام انسانيت نمي رسد. در اين صورت اگر چه به ظاهر انسان است اما در درون يك موجود مسخ شده و منقلب از حقيقت خود و ماهيت انساني خويش است. از اين رو تمايلي به كمالات انساني از جمله گرايش به خوبي نخواهد داشت. البته بايد توجه داشت كه اگر چه نيروهاي غريزي در انسان ها بالفعل و گرايش به نيكي ها

و ارزش هاي انساني به صورت فطري در انسان قرار دارد، اما خداوند براي تأييد و تقويت نيروهاي فطري و شكوفايي استعدادهاي عالي انسانيت و ارزش ها و فضايل اخلاقي، عقل را به صورت رسول باطني در انسان قرار داده و پيامبران و رسولان ظاهري را نيز فرستاده است.

از اين جهت انسان ها دچار كمبود و نقصان نيستند.

رابطه معرفت و گرايش به نيكي ها

همان گونه كه غفلت و توجه بيش از حد به غرايز و تمايلات حيواني و كم بها دادن به جنبه هاي انساني و فطرت خدا جو و كمال طلب انسان، او را از رسيدن به مقام انسانيت محروم مي كند، در نتيجه يا گرايش به سوي خوبي ها نخواهد داشت و يا با سختي و بي ميلي كارهاي خوب را انجام مي دهد، شكوفايي و ظهور هماهنگ ابعاد فطرتِ كمال جو و گرايش هاي عالي انساني نيز، انجام دادن مطلق كارهاي خوب را شيرين و لذّت بخش خواهد كرد. ميزان سهولت و شيريني انجام كارهاي خوب (اگر چه سنگين و ذاتاً سخت باشد) به ميزان "عشق و علاقه" فرد بستگي دارد. كميّت عشق و علاقه نيز به ميزان شكوفايي فطرت و بروز استعدادهاي بالقوه و گرايش هاي عالي و

خداجوي انسان وابسته است.

چنان كه ميزان شكوفايي فطرت به ميزان معرفت و آگاهي است.

هر چه معرفت و شناخت بيشتر باشد، جنبه قُدسي و معنوي و خشوع و تسليم پذيري در برابر فرمان خدا بيشتر است: "إنّما يخشي اللَّه مِن عباده العلماء".(2)

چون كارهاي خوب را فرمان محبوبش (خدا) مي داند و انجام آن را وسيله نزديكي و تقرب به معشوق مي شناسد، عشق به انجامش در وي پديدار مي گردد.

"صفات و ملكات فاضله اخلاقي از طريق تكرار اعمال مناسب با آن ها در درون انسان به وجود مي آيند. طبيعي است تا عملي در سايه تكرار به صورت صفت ثابت و مَلَكه در نيامده، انجامش مشكل و غالباً همراه با زحمت و مشقّت است".(3) بايد كارهاي خوب را آن قدر تكرار كرد تا به صورت كرامت اخلاقي و ملكه دروني در آيد.

پي نوشت ها:

1. اخلاق اسلامي(درس مشترك كليه رشته ها) سال اوّل مراكز تربيت معلم، كد 1020، ص 15.

2. فاطر (35) آيه 28.

3. اخلاق اسلامي، درس مشترك كليه رشته ها، سال اوّل مراكز تربيت معلم، كد 1020، ص 206.

شود و عقدة روحي به وجود مي آيد".(2) به نظر استاد مطهري براي آرامش غريزه دو چيز لازم است: ارضاي غريزه در حد نياز طبيعي و ديگري جلوگيري از تهييج و تحريك آن.(3) اما اين كه مي گويند: انسان نسبت به چيزي كه از آن منع شود حريص است، مطلب صحيحي است، ولي نيازمند به توضيح است. انسان به چيزي حرص مي ورزد كه هم از آن ممنوع شود و هم به سوي آن تحريك شود. به اصطلاح تمناي چيزي را در وجود شخصي بيدار كنند اما او را ممنوع سازند. اگر امري اصلاً عرضه نشود يا كم تر عرضه شود، حرص و ولع هم نسبت بدان كم تر خواهد بود.(4)

"فرويد" كه طرفدار سرسخت آزادي غريزة جنسي بود، متوجه شد خطا رفته است، از اين رو پيشنهاد كرد بايد آن را از راه خاص خودش به مسير ديگري منحرف كرد. "راسل" نيز كه به آزادي جنسي معتقد است، اعتراف كرده كه عطش روحي در مسائل جنسي غير از حرارت جسمي است. آن چه با ارضا تسكين مي يابد، حرارت جسمي است، نه عطش روحي. يعني روح انسان سيري ناپذير است و اگر چه شايد از نظر حرارت جسمي در زماني ارضا شود، اما چون انسان روح سيري ناپذير دارد، به آن حد قناعت نمي كند و مي خواهد از آن هم بالاتر رود. پس بايد گفت: آزادي در روابط زن و مرد و يا بي توجهي به حجاب، از حرص و ولع نسبت به شهوت، پيشگيري نمي كند، بلكه سبب شعله ور شدن شهوات مي گردد. آمار موجود در جهان گوياي اين واقعيت است. ره

آورد آزادي جنسي در عصر حاضر، رفتارهاي خشونت آميز در روابط جنسي و استفاده قهر آميز از زنان و آزار جنسي در محل كار و بيماري هاي مقاربتي از جمله ايدز است. در انگلستان از هر ده زن، هفت زن در دورة زندگي شغلي خود به مدت طولاني دچار آزار جنسي مي گردند. در مورد تجاوز جنسي نيز بررسي ها در لندن آشكار ساخت كه از هر شش تن يك تن مورد تجاوز قرار گرفته بود.(6) بر اين اطلاعات بايد آمار همجنس بازي ها و كشانده شدن به راه هاي ديگر را اضافه كنيم كه همه نشان از آن دارد كه عطش روحي هيچ گاه سيري پذيري نيست. اگر آزادي جنسي و روابط آزاد زن و مرد، حرص و ولع را كاهش مي دهد، پس اتفاقات در غرب ناشي از چيست؟ بهتر است بگوييم آن قدر پيامدهاي بد زياد است كه نسبت به آن بي اهميت شده اند، نه آن كه ديگر تجاوزات و راه هاي انحراف مانند همجنس بازي ديگر وجود ندارد. مانند اين كه كسي به خانه اي وارد مي شود و مي بيند بچه هاي خانه ديوار را خراب كرده، فرش ها را پاره كرده و ظرف ها را شكسته، آن وقت مي بيند مادر خانه اصلاً ناراحت نيست يا توجه نمي كند. عدم توجه مادر، نشان آن نيست كه وضع خانه به هم ريخته و خراب نيست، بلكه ناشي از بي توجهي مادر به وضعيت است. اسلام نه به صورت مطلق، غريزة جنسي را محدود و سركوب كرده و نه آن را به طور مطلق آزاد گذارده است. به نظر مي

رسد راه ميانه اي را مطرح كرده است و آن عبارت است از: ارضاي غريزة جنسي به صورت طبيعي و قانونمند با حفظ كرامت انساني و امنيت رواني جامعه؛ پرهيز از تحريك و تهييج غريزة جنسي و تأكيد بر آسان گيري در ازدواج.

فلسفة اصلي پوشش، حيا و عفت است كه خصلت بشري است و تمامي انسان ها آن را پذيرفته اند. البته نتايج ديگري نيز بر پوشش مترتّب است، مانند سلامت جامعه و حفظ اصالت خانواده.

جهت مطالعة بيشتر، كتاب مسئلة حجاب از استاد مطهري، كتاب زن از مهدي مهريزي را معرفي مي نماييم.

پي نوشت ها:

1. استاد مطهري، اخلاق جنسي در اسلام و غرب، ص 26.

2. همان، مسئلة حجاب، ص 130 _ 140.

3. همان، ص 104.

4. همان، ص 105.

5. همان، ص 98.

6. مجلّه كتاب نقد، ش 17، ص 275.

انزوا و زندگي فردي مي راند و او دوست دارد همواره در خود فرو رود و تجرد پيشه كند، اما از آن جا كه زيستن در انزوا مخاطره آميز است و انسان نمي تواند به تنهايي نيازهاي خود را تأمين كند، مجبور است در اجتماع به سر برد. مطابق اين ديدگاه انسان منزوي بالطبع و مدني بالجبر" است؛ (6) يعني به اضطرار و اجبار زندگي اجتماعي را برگزيده ، زيرا با خود حساب كرده كه جز در زندگي اجتماعي نمي تواند به خواسته ها و نيازهاي خود دست يابد، به همين خاطر زندگي اجتماعي را به رغم تمام مشكلات و محدوديت هايي كه براي انسان ايجاد مي كند، برگزيده است.

پي نوشت ها :

1 - حجرات (49) آيه 13.

2 - آل عمران (3) آيه 195.

3 - يونس (10) آيه 19.

4 - علامه طباطبابي، روابط اجتماعي در اسلام، ص 5.

5 - همان، ص 11.

6 - محمد اسفندياري، بعد اجتماعي اسلام، ص 16.

و شخصيت هاي با عظمتي چون حضرت امام را كه هيچ كس حداقل در قرن اخير به پايه او نرسيده است. او همين لباس را مي پوشيد و يا مانند علامه طباطبايي و شهيد مطهري.

پس به خاطر حرف ديگران نبايد از ادامه كار مأيوس شد. لباس روحانيت داراي پيام است و آن، دعوت به اسلام و ياد خدا و آخرت مي باشد. در اين شرايط كه زخم زبان ها زياد شده، پوشيدن لباس روحانيت يك نوع مجاهده با نفس حساب مي شود كه اگر براي خدا باشد، ثواب دارد. اين تصور كه بدون اين لباس، بهتر مي توان از دين اسلام تبليغ كرد، به دلائل متعدد نمي تواند مورد قبول باشد. از مهم ترين آفات اين تفكر، جدايي انداختن بين دين و روحانيت است واين فكر اشتباه كه مردم معارف و حقايق دين را از شخص غير روحاني بهتر و صحيح تر مي آموزند.

جا هست و از رگ گردن به انسان نزديك تر است.

يكي از مظاهر غرور علمي به خصوص ميان قشر تحصيل كردة ما دين گريزي است، زيرا كسي كه دچار اين حالت شد، روح خضوع را از دست مي دهد و نمي تواند با تذلل اظهار بندگي نمايد، از اين رو اسلام در كنار علم ، تهذيب نفس را مطرح كرده است، زيرا علم اگر با تقوا همراه نباشد، حجاب و مانع خداپرستي خواهد شد.

پي نوشت ها :

1 - رعد (13) آيه 28.

2 - طه (20) آيه 124.

مواهب برتري داده است و به اين وسيله همه را بالطّبع نيازمند به هم و مايل به پيوستن به هم قرار داده و به اين وسيله زمينة زندگيِ به هم پيوستة اجتماعي را فراهم نموده است.

مواهب برتري داده است و به اين وسيله همه را بالطّبع نيازمند به هم و مايل به پيوستن به هم قرار داده و به اين وسيله زمينة زندگيِ به هم پيوستة اجتماعي را فراهم نموده است.

تعقيب نماز عصر.)

قلبي كه نيت خالص دارد و مبدأ پيدايش عمل صالح است, خاشع است و قلبي كه خشوع ندارد, قسي است.

به دست خدا است و او وسايل را فراهم مي كند, از نكات مهم انتخاب شغل به حساب مي آيد.

.

هرگز فال بد نزنيد و خود را بدشانس ندانيد كه عاقبت خوبي ندارد.

انسان وظيفه دارد حركت كند و دنبال كار برود و تلاش كند و اميدوار باشد و اعتماد به نفس را از كساني يادبگيرد كه بدون داشتن امكانات كافي , خود را به آب و آتش مي زنند و مطلوب و مقصود خود را به دست مي آورند. سعي كنيد نعمت هاي خدادادي و توانايي هايتان را شماره كنيد. آن وقت است كه به حركت درمي آييد, ولي اگر نگاهتان به ناتوانايي ها باشد, جز ناتواني به دست نخواهيد آورد.

]برو كارگر باش و اميدواركه از يأس جز مرگ نايد به بار

]در مورد پدرتان و صاحب كار او لازم نيست از راه شكايت وارد شويد. پيشنهاد مي كنيم از راه مسالمت آميزو دوستي وارد شويد, مثلاً يك نفر بزرگ تر, يك ريش سفيد يا كسي كه مورد احترام صاحب كار است و حرف اورا مي شنود, پيدا كنيد و مسئله را با او در ميان بگذاريد و از او كمك بخواهيد, كه در اين امر خير پادرمياني كند وبا صاحب كار صحبت كند و بگويد: چه خوب است در حق فلاني كه سال ها كارگر تو و نيازمند است , كارخيري انجام دهي يا او را بيمه كني يا حق بيمه او را بدهي و يا هر طور كه مي داني , به او كمك كني ; بداني كه اين كارخيلي به جا و مناسب و گذشت و جوانمردي است .

اگر چنين كسي يافت نمي شود يا زمينهء چنين اقدامي نيست , با موافقت پدرتان نامه اي محترمانه خطاب به صاحب كار بنويسيد و

با تمجيد و تكريم از وي درخواست كنيد پدرتان را بيمه كند يا مخارج بيمه اش را بپردازدو يا از هر راه ديگري صلاح مي داند, به شما كمك كنيد. در ضمن گرفتاري هاي معيشتي خود را بنويسيد وبگوييد: اين يك پيشنهاد دوستانه است كه در عمل به آن آزاد است .

در خاتمه خوش حاليم به درس خواندن علاقه پيدا كرده ايد. كمي بيش تر دربارهء فوايد درس و با سواد شدن و مدرك داشتن فكر كن و آينده را در نظر بگير. اميد است علاقه و تحرك بيش تري پيدا كني . بي كاري براي روح و روان و جسم بسيار زيان بار است و خمودي و افسردگي را به دنبال دارد. از همين حالا به فكر برنامه هاي تابستان باشد و در كارها نظم و انضباط را رعايت كن . اميدوايم .

دولت بايد همگان را در امر توليد تشويق نمايدو تسهيلاتي را فراهم كند مانند وام هاي دراز مدت. نيز مراكز آموزشي فني حرفه اي را در سطح كشور فعال نمايد تا جوانان بتوانند به سرعت مهارت هاي لازم را به دست آورند و صادرات توليدات داخلي را آسان سازد.

ميزان اشتغال زايي بالا است و زمينه هاي اشتغال براي نسلي كه مي خواهد وارد عرصه اجتماع شود، فراهم است.(2)

به جهت افزايش ميزان اشتغال در مرحله فعلي، نياز به استراتژي توسعه صنعتي است كه در كشورهاي جهان سوم مطرح مي باشد. توسعه صنعتي به جهت رقابت با جهان پيشرفته نمي باشد، بلكه نياز به تأمين اشتغال در سطح كشور است تا اين كه تكنولوژي مدرن و پيشرفته در فعاليت هاي اقتصادي به كار گرفته شود و ميزان اشتغال در مسير رو به رشدي قرار گيرد. اگر در جامعه اي برنامه ريزي اقتصادي در مسيري باشد كه پاسخگوي خواسته هاي جامعه و متناسب با اقشار گوناگون جامعه باشد، نيز در مسير ضد تورمي و در مسير اشتغال زايي تدوين و تنظيم شود، مي تواند در حدّ مطلوبي نيازهاي جامعه را برطرف كند.

عوامل مهم بيكاري و گراني، از يك طرف به تئوري پردازان و سياست گذاران وابسته است و از طرف ديگر به اقشار جامعه. در عين حال مي تواند عوامل بسياري در ان نقش داشته باشد.

در خصوص مورد دوّم سؤال، جوانان را بايد افرادي ناميد كه سرا پاي اميد و عشق به آينده و خوبي ها هستند. اين گروه از جامعه نقش خلّاق و سازنده اي در هر جامعه اي ايفا مي كنند. اگر اين نسل به قابليت ها و توانايي هاي خود پي ببرد، مي تواند جامعه را در يك حركت رو به جلو پيش ببرد و نشاط و شادابي را در جامعه ايجاد كند. جامعه جوان جامعه اي است كه نا اميدي و يأس را به گوشه افكنده و همواره اميدواري و شوق به آينده اي روشن را به همراه دارد. امّا در اين مسير جوان بايد اوّلاً خود را بشناسد

و قابليت ها و توانايي هاي خود را بداند. ثانياً اراده و عزم را به طور جدي در مسيري قرار دهد تا بتواند بر اساس قابليت هايي كه دارد در جامعه شخص مؤثر و مفيدي باشد.

نكته مهم و اساسي كه در همه حال جوان بايد فراموش نكند، ياد خدا و دل به او سپردن است. عشق به خدا، عشق به همه خوبي ها و كليد موفقيت انسان است. در اين صورت هيچ گاه انسان به سوي نااميدي و تنفر رهنمون نمي شود. امروزه جواناني هستند كه در عرصه هاي علم، ورزش و زندگي به قلّه هاي رفيع موفقيت مي رسند.

عوامل تنفّر و بدبيني جوان نسبت به زندگي و آينده مي تواند در چند چيز باشد:

1- عدم عشق و اميد و ايمان به پروردگار قادر و حكيم.

2- عدم تلاش و مجاهده براي زندگي سالم و خو كردن به راحتي و تنبلي.

3- بي اعتمادي نسبت به ديگران و حتي كشور و جامعه اي كه در آن زندگي مي كنند.

4- عدم فهم معناي واقعي خوشبختي و راه رسيدن به آن.

5- تبليغات نامطلوب فرهنگي از طرف ديگران و كشانده شدن به راه هاي ناپسند و بعضاً مواد مخدّر.

عوامل بسياري ديگر نيز مي توانند در اين جهت نقش داشته باشند كه يك جوان مسلمان با شناخت آن ها و با شناخت هويّت خود و با استمداد از خدا مي تواند از مشكلات فكري و عملي نجات يافته و آينده اي روشن و اميد بخش براي خود ترسيم نمايد.

پي نوشت ها:

1. غلامحسين مصاحب، دايرة المعارف فارسي، ج 1، ص 686.

2. مجله معرفت، شماره 23، ص 40 و 41، با تلخيص.

كار نمى كنند؟

را خواهد داشت و بقيه بيكار مي شوند .

اگر كارها مطابق نيازها انتخاب شود و تراكم در يك كار نشود انسانها هميشه به هم نيازمند هستند كه البته در اين عامل دوم هم مردم و هم برنامه ريزان دولت و مملكت در اين انتخاب ناصحيح نقش دارند كه بدون پيش بيني هاي صحيح ، جوانان را به رشته هاي تحصيلي جذب مي كنند اما در ايجاداشتغال عملاً ناتوان هستند . مطلب ديگر اينكه ، ارزش گذاري و تعيين قيمت كارهاي مختلف يكي از علل بحران بيكاري است . مثلاً در كشاورزي وقتي كه به كار كشاورزان ومحصول آنها كم اعتنايي مي شود و بهاي اندكي در مقابل محصول آنها پرداخت مي شود ، كشاورزي بي رونق مي شود. در حالي كه مملكت نيازمند گندم و وارد كننده آن است و لي مردم به اين كار رو نمي آورند و اين نتيجه سياستهاي غلط توزيع ثروت در يك مصداق جزئي است . در مقابل ، بهاي بسيار زيادي به كارهاي غير توليدي مثل دلاليها و ساير كارهايي از اين قبيل داده مي شود . يعني عملاً مانع اشتغال مردم به كارهايي مي شوند كه نياز مردم درآن است . وحال آنكه زمين عامل عمده بر طرف كننده نيازهاي مردم است واگر بهاي لازم به اين كارها داده شود و قيمت محصولات آن را بالا ببرند ، مردم به اين كار رو مي آورند و كم نيست زمينهاي بايري كه منتظر نيروهاي كار است كه مشكل بيكاري معني ومفهوم ندارد و نيز عواملي ديگر از جمله : روحيه ثروت اندوزي در مقابل كمال طلبي ومهارت يابي

و غير آن هم وجود دارد كه قابل توجه است . مقام معظم رهبري در اين رابطه مي فرمايند:

" صدا وسيما و روزنامه ها نبايد همواره براي جوان الگوي يك جوان اشرافي بي درد تن به راحت داده ي عياش را مطرح كنند . بعضي از مطبوعات نبايد در فلسفه بافيهاي خود طوري حرف بزنند كه جوان خيال كند همه هدف انسان اين است كه از هر راهي شد ، يك مشت پول به دست آورد . اگر توانست يك گواهي علمي براي خودش فراهم كند ، وسيله اي براي پول در آوردن در دستش هست ، اگر نشد، هر راه ديگري كه شد ، ولو قاچاق ، ولو تن دادن به ذلت و خفت و اهانت ، ولو با دستبرد زدن به اين و آن ! نبايد پول را عمده كرد ، پول ارزش نيست، هدف ، در آوردن پول نيست ، پول يك وسيله براي گذراندن زندگي است . پول خيلي كوچكتر از اين است كه هدف انسان بشود . براي جوان ، الگو را يك الگوي غلط قرار ندهند تا او احساس كندكه به جاي استعداد و ابتكار و تلاش فراوان و كسب تخصص وعلم ، بايد سراغ پول رفت . با اين پول اگر بشود بيكار و عياش و مصرف كننده محض بود ، بازهم از نظر او مانعي ندارد ! آيا اين طرز فكر درست است ؟ اين طرز فكر غلط ترين طرز فكرها است . بنابراين رسانه هاي جمعي هم متعهد و مسئو لند ." (1)

اما پاسخ اصلي سؤال اين است كه علتهاي واقعي اگر اينها هستند هم

مردم مخصوصاً جوانان مسئولند كه بايد در انتخاب خود تجديد نظر كنند و هم مسئو لان و برنامه ريزان . همچنانكه مقام معظم رهبري فرموده اند :

" اگر به برنامه ريزي لازم فكر نكنند و براي نسلي كه دارد از راه مي رسد ، در جامعه جا باز نكنند ، چه پيش مي آيد ؟ يك لشگر بيكار و بي توان روي دست ملت مي ماند ؟ نه احساس اميدي ، نه احساس شوق و شوري ، نه آينده يي ، نه زباني براي ابراز غرور نسبت به ميهن خود ، ونه اصلاً غروري . البته اين كمترينش است كه گفتم ، از اين بدتر هم فرضهايي وجود دارد . همه مسؤو لند ، هم برنامه ريزان ، هم مجريان وهم متصديان رسانه ها،صدا وسيما هم مسؤول است ، روزنامه ها هم مسئولند . " (2)

و تا زمانيكه اين تغييرات صورت نپذيرد بر مشكلات افزوده خواهد شد و به طور كلي اين انتظار نا بجااست كه كسي ديگر بيايد و مشكلات ما را حل بكند . دولت و ملت هر كدام به نوبه خود بايد در اين سازندگي جدّيت كنند .

مقام معظم رهبري دراين خصوص فرمودند : " به نظر من ، مشكل اقتصاد كشور ، قابل حل است و برنامه هاي قابل قبولي هم در اين زمينه فراهم شده است . سال گذشته ، آقاي رئيس جمهور به كمك جماعتي ، بعد از تلاش زياد برنامه يي را فراهم كردند كه به نام ( برنامه ي ساماندهي اقتصادي ) معروف شد ." (3)

1 ) پرسش وپاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب اسلامي ، ص 372 ، 226

، 225 .

2 ) پرسش وپاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب اسلامي ، ص 372 ، 226 ، 225 .

3 ) پرسش وپاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب اسلامي ، ص 372 ، 226 ، 225 .

خدمتش تمام شد، تا پايان سال تحصيلي ادامه فعاليت بدهد و از سال تحصيلي جديد بازنشسته شود.

باشيم و اميدواريم روزي فرا رسد كه هيچ زني به خاطر زن بودن و هيچ مردي به خاطر مرد بودن مورد ظلم و تعدي و يا توجه و محبت قرار نگيرد.

باتوجه به آنچه اشاره شد بخشي از احساسي كه در جامعه در مورد ترجيح بيشتر زنان بر مردان وجود دارد در واقع ترجيح نيست بلكه حق و حقوقي است كه در گذشته از آن محروم بوده اند و در عصر حاضر آنرا كسب كرده اند و چون در گذشته وجود نداشته چنين احساس مي كنيم كه آنها بيشتر مورد توجه هستند و حال آنكه چنين نيست، و هنوز هم زنان از بسياري از حقوق انساني و الهي خويش محروم هستند. بنابراين آنچه امروز زنان در جامعه ما كسب كرده اند در بسياري از موارد هنوز با شرع مقدس فاصله دارد و البته بسياري از زنان نيز از حدود الهي و انساني خارج شده و از آزادي هاي داده شده و احترامي كه بر ايشان در جامعه بوجود آمده به خوبي استفاده ن_كرده و بعض_اً از آن س_وءاستف_اده كرده اند.

نكته ديگري كه در بحث اشتغال زنان قابل توجه است اين است كه متأسفانه بسياري از كارفرمايان در بخش خصوصي بدليل تراكم نيروي كار و وجود معضل بيكاري در كشور، از وجود زنان سوء استفاده كرده و آنان را با قيمت هاي بسيار پايين تر از مردان به كار مي گمارند و زنان نيز به دليل رقابت شديد بازار كار و مشكلات موجود خانوادگي و رسيدن به حداقل_ي حت_ي جزئ_ي از درآم_د وكسب استقلال نسبي معيشتي واقتصادي با نرخهاي بسيار كم تن به كار مي دهند. آنان مجبور به

پرداخت هزينه زندگي نيستند بنابراين هر چند درآمد كمي داشته باشند همان درآمد كم هم از نداشتن درآمد برايشان بهتر است و احساس مي كنند مي توانند بخشي از مشكلاتشان را حل كنند و به خانوادة شان يا خريد جهيزيه و تأمين مايحتاج اوليه و ضروري خودشان كمك نمايند.

از سوي ديگر افزايش سن ازدواج، بالارفتن هزينه هاي زندگي و خريد جهيزيه وتب وتاب حقوق زنان نيز باعث مي شود زنان(دختران) بيشتر به دنبال شغل باشند. امروزه وقتي يك دختري تحصيلات متوسطه را به پايان مي رساند بلافاصله وارد زندگي مشترك نمي شود بلكه ممكن است چند سالي در خانه بماند واين بيكاري در منزل غير قابل تحمل است، لذا يكي از راههاي سرگرمي و خلاصي از بيكاري و نشستن در منزل، كار كردن در خارج از منزل است. لذا به جستجوي كار مي پردازد تا هم از بيكاري خلاص شود و هم اندكي به معيشت خود و خانواده اش كمك برساند. مضافاً بر اينكه به دليل بالارفتن هزينه هاي زندگي، بسياري از پسران در ازدواج دختران (زنان) شاغل را بر بيكار ترجيح مي دهند، زيرا چنين استنباط مي كنند كه در شرايط كنوني با درآمد مرد به تنهايي قادر به ادامه زندگي نيستند. اين انگيزه و باور مردان (پسران) نيز موجب مي گردد زنان (دختران) براي افزايش شانس ازدواج به دنبال كار بروند.

نكته آخري كه در باب اشتغال زنان(دختران) يادآور مي شويم اين است كه با كمال تأسف برخي از كارفرمايان در بخش خصوصي (مغازه ها، مطب هاي پزشكان و ...) براي جلب و جذب بيشتر مشتري از كاركنان زن جوان استفاده مي كنند و در حقيقت

از جسم آنان سوء استفاده مي كنند، لذا مشاهده مي كنيد كه اغلب منشي ها در مراكز مختلف، فروشنده هاي بسياري از فروشگاههاي بزرگ و ... را زنان جواني كه خود را بزك كرده اند تشكيل مي دهند ولي خودشان شايد غافل اند كه ابزار و وسيله اي در دست طماعان پول پرست شده اند!

در پايان به اين نكته اشاره مي كنيم كه نگراني شما در مواردي بيجا مي باشد و ما نيز معتقديم كه در ميدان اقتصادي به مردان نيز بايد توجه بيشتري شود چرا كه مردان محور درآمد خانواده و جامعه هستند اما اين توجه نبايد به قيمت بي توجهي و ناديده گرفتن نيازهاي زنان به كار باشد، زيرا بسياري از زنان شاغل در واقع نان آور خانه نيز هستند.

جهت اطلاع بيشتر مراجعه كنيد به :

1- نظام حقوق زن دراسلام،استاد شهيد مرتضي مطهري

2- جايگاه زن در انديشه امام خميني

3- زن از ديدگاه مقام معظم رهبري

4- عشق در نگاه دوم(مقايسه وضعيت زنان ايران و غرب)،سونيا لندگراف

قائمنا إذا قام مدّ الله لشيعتنا في أسماعهم و أبصارهم حتي لا يكون بينهم و بين القائم يريد يكلمهم فيسمعون، وينظرون إليه وهو مكانه». (منتخب الأثر/483)

[آنگاه كه قائم ما قيام مي كند خدا به ديدگان و گوشهاي پيروان او قدرت مي بخشد تا آنجا كه ميان آنان و رهبر خود، حائلي باقي نمي ماند او با آنان سخن مي گويد، و سخنان او را مي شنوند و به او مي نگرند در حالي كه او در جاي خود قرار دارد. (تكامل وسايل ارتباطي)]

3. جهانيان در پوشش اسلام در مي آيند

احاديث اسلامي نويدهاي قرآني را درباره جهاني گشتن آيين اسلام، بر ظهور امام قائم تطبيق مي دهد، آنجا كه امام باقر(ع) مي فرمايد: «يَبلغ سُلطانه المَشرق و المَغرب و يُظهر الله عزّوجلّ بِه دينَه علي الدين كلّه و لَو كَرِه المُشرِكون» (منتخب الأثر/292)

[قدرت و تسلط او شرق و غرب را فرا مي گيرد و خدا بوسيله او، دين خود را بر تمام اديان پيروز مي گرداند هر چند مشركان دوست نداشته باشند.]

4. تكامل اخلاقي

احاديث اسلامي از تكامل اخلاقي در عصر ظهور امام دوازدهم گزارش مي دهد، آنجا كه همه محدثان اسلامي اين جمله را از پيامبر نقل مي كنند كه يكي از ويژگيهاي حكومت امام قائم، گسترش عدل و داد و برچيده شدن بساط ظلم و ستمگري است و جمله «يملأ الأرض قسطاً و عدلاً» بيانگر اين تكامل اخلاقي است.

5. ترميم خرابي ها

احاديث اسلامي از آبادي جهان و تسلط بشر بر گنجينه هاي نهفته در دل زمين در زمان ظهور امام به روشني گزارش مي دهد و جمله ياد شده در زير در روايات ما وارد شده است.

«وتظْهر له الكنوزُ ولا يبقي في الأرضِ خراب إلّا يُعمره» (منتخب الاثر/482)

[گنجينه هاي نهفته در دل زمين در

اختيار امام قرار مي گيرد و او با نفوذ و قدرت مادي و معنوي كه دارد، تمام ويراني هاي موروث از تسلط ظلم و جور را آباد مي كند.]

نتيجه اين كه آنچه را كه محاسبات عقلي و اجتماعي درباره سرانجام جامعه ها نشان مي دهد، مورد تصديق قرآن و احاديث اسلامي است، چيزي كه هست، احاديث اسلامي، زمان و وقت اين تكامل ها را به روشني تعيين مي كند و ظهور امام قائم را همگام با اين تحولات مي داند.

زن و شوهر، پدر و فرزند، مادر و فرزند، خواهر و برادر و ... وجود دارد.

شرط پنجم، حفظ حيثيت معنوي اعضاي جامعه است. البته ((حيثيت معنوي)) مفهوم وسيعي دارد و به يك معني موضوع شخصيت و عرض و آبرو را هم مي توان حيثيت معنوي تلقي كرد، اما منظور ما از حيثيت معنوي در اين جا، صرف ابعاد مربوط به عقل و روان انسان است؛ مثل عقايد و افكار كه مربوط به مسائل عقلي و نظري است و اخلاق كه مربوط به مسائل رواني است.

دستور دهد كه بر او بگريند و مراسم عزاداري برپا كنند ) ) ، ( كامل الزيارات ، ص 175 ) . و همچنين از ايمه اطهار ( ع ) وارد شده است كه شيعيان ما در عزاي ما محزون و در شادي ما شادمي باشند .براي اين روزها در كتب روايي اعمال و آداب مخصوص وارد شده ( مانند نماز در روزهاي عيد و ..) كه نشانگر اهتمام ايمه اطهار به اين روزهامي باشد، بنابراين اگر چه از لحاظ اقتصادي در روزهاي تعطيل ، جامعه درظاهر پيشرفتي ندارد، ولي از لحاظ معنوي و فرهنگي تاثير بسياري درپيشرفت و ترقي جامعه دارد كه غيرمستقيم مي تواند اثرات آن به بخش هاي مادي جامعه از قبيل اقتصادي ، صنعتي و ...نيز سرايت كرده و باعث شكوفايي و پيشرفت آنها مي شود .به عنوان نمونه بيشترين مشكل دربخش هاي اداري و دولتي ما نبود وجدان كاري مي باشد كه باعث ايجاد يك نظام اداري غيركارآمد همراه با بازدهي خيلي پايين و ساير مشكلات شده است . در صورتي كه دستگاه هاي فرهنگي و رسانه هاي عمومي بتوانند بر اثرآموزه هايي كه در بزرگداشت مراسم مذهبي و ...به افراد مي آموزند، باعث تقويت ايمان ، تقوا، تعهد و ...افراد جامعه شوند، بسياري از مشكلات اداري ، اقتصادي و ...جامعه حل خواهد شد و در تقويت انگيزه و ميزان كارآيي نيروهاي توليدي و ...بسيار موثر خواهد بود، لذا در كشورهاي پيشرفته به نقش مذهب براي كاركرد بخش هاي ديگر جامعه و نهايتا" نظام اجتماعي بسيار توجه مي شود و بسياري از روزهاي مهم و اعياد مذهبي خود را به

صورت تعطيل رسمي درآورده اند، ( فرامرز رفيع پور، توسعه وتضاد، ص 307 ) . ثالثا"، چرا وقتي سخن از كثرت تعطيلات مي آيد بلافاصله تعطيلات مذهبي را نشانه رويم . مگر تعطيلات باستاني نوروزي را نمي توان كاهش داد .يكي از سياست هاي دولت شهيد رجايي همين مساله بود، ولي متاسفانه حتي براي يك سال هم نشد كه تعطيلات سيزده روز نوروزي را درمراكز آموزشي به 5 روز تقليل دهند .;

كه طوفاني سخت همة اساس البيت او را در صحرا پراكنده ساخته است و او مي خواهد در ضمن وزش چنين طوفاني اموال متفرق خود را گردآوري كند، هرچه را جمع كرده كنار هم مي چيند و به آن نظم مي بخشد دوباره طوفان برهم مي زند و اگر قسمتي را اصلاح مي كند قسمت ديگري از هم مي پاشد. در شرايط اقتصادي حاكم بر جامعه ترورهاي اقتصادي و دشمنيهاي استكبار

به منزلة همين طوفان عمل مي كند كه قرار و آرام را گرفته اوضاع بسيار سختي ايجاد مي نمايد ولي غالباً اين دشمنيها و عوامل، پنهان از ديد عامة مردم است. رقمهاي كلان بودجه هايي كه دولت آمريكا در ضربه زدن به نظام جمهوري اسلامي ايران تصويب مي نمايد و طرفندهاي سياسي پنهاني كه به كار مي گيرد قدرت تشخيص علت نابسامانيها اقتصادي و حل آن را دشوار مي سازد و اما در ديدكساني كه شاخص هاي مطلوبيت نظام نفس جديت و كوشش در راه دستيابي به ارزشهاي متعالي اسلام است فرق نمي كند كه در كشاكش مبارزه چه اوضاع و شرايطي پيش آيد مهم آن است كه به تكليف الهي عمل شود و در مقابل دشمنيها سر تسليم فرود آورده نشود. اگر ارادة خداي متعال تعلق گرفت پيروزي و غلبه نصيب گردد و يا شهادت و جانبازي در راه اسلام، در منظر چنين كساني تا وقتي كه اين جهاد مقدس برپا است و رهبران فداكار و صادقي دارد بايد با همة وجود از انقلاب دفاع نمود و خوشبيني و اميد با هيچ حادثه اي از دست نخواهد رفت.

آن كتاب و ميزان نازل كرديم تا مردم به عدالت قيام كنند."

رعايت عدالت اجتماعي در عرصه اقتصاد، حقوق و... نيز از رعايت عدالت در منابع و منافع از شاخصههاي جامعه ايدهآل قرآني است.

3. قانونگرايي

جامعه ايدهآل قرآني، قانونگر است و از هرج و مرج پرهيز دارد. ضمن آن كه قانوني جز قانون الهي را نميپذيرد و وحي و تعاليم انبيا را منبع قانونگذاري در جامعه ميداند و خود را پايبند اين قانون ميداند.

"اسلام چون دامنه حيات انساني را منحصر به همين زندگي دنيا ندانسته و حيات واقعي را حيات آخرت ميداند قانون را بر اين اساس و بر اساس توحيد وضع كرده است و در مرحله قانونگذاري، تنها به تعديل ارادهها در اعمال و افعال مردم بسنده نكرده بلكه آن را با يك سلسله وظايف عبادي و معارف حقه و اخلاق فاضله تكميل كرده است.

بر خلاف تمدن امروز كه قانون را بر اساس بهرهمندي از لذائذ مادي وضع ميكند.(الميزان، علامه طباطبايي;، ج 4، ص 12_111.)

4. حكومت ديني

يكي ديگر از مؤلفههاي جامعه ايدهآل قرآني، برپايي حكومت ديني است كه بدون شكلگيري حكومت ديني، احكام و اهداف دين محقق نخواهد شد.

و حكومت ديني در سايه زمامدار ديني ميسر است و تفسيرهاي ناصواب از حكومت ديني منهاي زمامدار ديني در حقيقت، رد و طرح اصل حكومت ديني است.

قرآن مجيد ميفرمايد: "إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُو وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَوَةَ وَهُمْ رَ َكِعُونَ ;(مائده،55) سرپرست و رهبر شما تنها خداست و پيامبر او و مؤمناني كه نماز به پا ميدارند و در حال ركوع زكات ميپردازند."

آيت اللّه مكارم ميگويد: روشن

است كه منظور از ولي در آيه فوق به معناي سرپرستي و تصرف و رهبري مادي و معنوي است.(تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 4، ص 424، دارالكتب الاسلامية.)

اينها نگاهي گذرا به شاخصهها و ويژگيهاي كلي جامعه ايده آل از منظر قرآن بود شاخصههاي ديگري نيز وجود دارد كه در صورت تمايل ميتوانيد به كتاب جامعه برين نوشته ميرمدرس مراجعه فرماييد.

تراث اسلامي، نشان از بي اطلاعي شخص دارد.

2- بسياري از رشته هاي علوم انساني در قرن حاضر، به صورت ويژه و به شكل رشته خاصي از دانش درآمدهاست.

جامعه شناسي، روان شناسي و رشته هاي مختلف آنها از آن جمله است. البته در گذشته نيز موضوعات و مسايل اينعلوم مطرح بوده است؛ مثلاً ابن خلدون در مقدمه تاريخ خود، درباره «علم الاجتماع و فلسفه تاريخ» نظرياتي را مطرح كرده است، به گونه اي كه وي را طرّاح دانش جامعه شناسي مي دانند. در آثار فارابي، ابن سينا و ده ها دانشمند ديگر نيزمقولاتي پيرامون روان شناسي و ديگر رشته ها وجود دارد.

متأسفانه در يكي دو قرن گذشته، به دلايل مختلف سياسي و اجتماعي - كه شرح آن مجالي وسيع مي طلبد -مسلمانان از تراث خود بيگانه شده و به جاي ابتكار و خلاقيت، تنها به نشخوار كردن آموزه هاي بيگانگان پرداختند؛ كه خود آنان با جديتي تمام در اين عرصه وارد شده بودند. از همين رو از توليد كننده فكر، به مصرف كننده آن تبديل شدند.

فشارهايي كه در آن دوران بر حوزه هاي علميه - كه وارثان دانش پيشينيان بودند - وارد شد، آنان را چنان در تنگناقرار داد كه به ناچار در حفظ ميراث علمي گذشتگان و توسعه آن، تنها در محدوده اي اندك به تلاش پرداختند. بقيه نيزيا در لابه لاي سطور كتاب ها باقي ماند و يا توسط بيگانگان تاراج شد و يا از بين رفت.

مجال كوتاه پس از انقلاب نيز - كه به راستي در برابر عمر دانش لحظه اي نيز به حساب نمي آيد - بنا به دلايل مختلف، اين اجازه را نداد كه دانشمندان، به طور كامل به شناخت كامل ميراث گذشته و دانش روز بپردازند و درتوسعه بايسته آن

بكوشند. در حقيقت گويا حوزه هاي علميه و متفكران اسلامي، از خوابي گران بيدار شدند؛ ولي باانبوهي از موضوعات تحقيق نشده روبه رو گشتند، كه مي بايست در آنها به ابداع و نوآوري مي پرداختند. حال با توجهبه اين كه حركت دانش و علم، داراي حركتي بسيار كند است و به سال ها و دهه ها و حتي قرن ها زمان نياز دارد، چگونه مي توان در عرض يكي دو دهه به تمامي اين مسائل پرداخت و در آنها اظهار نظر نمود؟

البته با همه آنچه كه گفته شد، متفكراني در اين عرصه گام هاي بلندي برداشته و برمي دارند؛ ولي انتظار حل يك شبه همه مسائل رؤيايي بيش نيست.

3- اما درباره مسائل مستحدثه؛ اگر مقصود مسائل فقهي است كه در اين زمينه فقهاي بزرگ گام هايي بلند برداشته اند ومتناسب با نيازها نظرات خويش را اعلام كرده و مي كنند؛ ولي اگر مقصود موضوعات علوم و دانش ها است، كه درقسمت قبل مورد گفت وگو قرار گرفت.

4- بلي، يكي از عوامل احساس دوگانگي جوانان، مطرح نشدن راه حل هاي مناسب و صريح در موارد گوناگون است. ولي نبايد اين را، تنها عامل به حساب آورد؛ بلكه عوامل مختلف فرهنگي و سياسي در اين زمينه داراي نقش است كه بايستي در جاي خود به تحليل آن پرداخت. از سوي ديگر، موانع اجتماعي و اقتصادي از جمله عوامل بازدارنده دراين زمينه است؛ مثلاً نكاح موقت از احكام قطعي فقه شيعه است؛ ولي پياده سازي آن با موانع عظيم اجتماعي وفرهنگي روبه رو است و... .

5- مسلما در حل مشكلات، بايد از راه حل هاي علمي بهره برد. تاكنون نيز در موضوع برنامه ريزي هاي خرد و كلان كشور،از وجود متخصصان رشته هاي مختلف - كه در سازمان ها و

ارگان ها حضور دارند - بهره برده مي شود؛ ولي تصور اينكه تنها با تكيه بر اين نظريات همه مشكلات قابل حل است، قضاوتي ساده انديشانه است. موضوع آزمون و خطا نيز،در بسياري از مسائل مورد عمل قرار گرفته است؛ از جمله در مسائل اقتصادي و بعضي از مسائل فرهنگي.

6- در اين زمينه انتقاد شما را تا حدودي وارد مي دانيم. با توجه به انبوه تبليغات غرب و بلندگوهاي نيرومند آنها، براي حفظ فرهنگ و استقلال كشور، بايد سرمايه گذاري هاي عظيمي صورت گيرد؛ ولي متأسفانه به دلايل اقتصادي وتنگناهاي ديگر، اين كار انجام نگرفته است؛ چه گام هاي بلندي نيز در اين عرصه برداشته شده است.

7- كاش مي دانستيم مقصود شما از محافظه كاري و مصلحت انديشي، مربوط به كدام موضوع است، تا بهتر مي توانستيم درباره آن گفت وگو كنيم!

و بي بندوباري غرب، تمامي اركان جامعه از جمله خانواده را مورد تهديد قرار داده است، فرهنگ غرب كه ريشه در فردگرايي اصالت لذت و... دارد همانطور كه موجب انحطاط اخلاق و فروپاشي كانونخانواده در غرب شده اين تأثيران را براي ساير جوامعي كه در معرض هجوم اين فرهنگ قرار دارند نيز به ارمغان آورده است.

خلاصه آنكه زماني كه مشكلات و معضلات اقتصادي اكثريت خانواده ها را در فشار قرار داده باشد و از طرف ديگر ارزش هاي اسلامي و تعهدات اخلاقي از قبيل ايمان، توكل، قناعت و صبر احساس مسئوليت به اعضاي خانواده و... نيز در اثر تغيير جوّ و ارزشهاي حاكم درجامعه و همچنين تهاجم فرهنگي، دگرگون شده باشد، جامعه با سست شدن اركان خانواده و بروز طلاق مواجه مي شود. اما در مودر اينكه آيا اين مسأله قابل پيشگيري مي باشد و اقداماتي انجام شده است يا نه؟ بايد گفت كه از آنجا كه معضل طلاق بصورت مستقيم يا غير مستقيم ناي ازعوامل فوق مي باشد، بنابراين مسئولين در برنامه ريزي هاي خود سعي در حل اساسي و ريشه اي اين معضل داشته و اقدامات متعددي را نيز به انجام رسانيده اند.

مثلاً براي مبارزه با اعتياد و جلوگيري از عواقب شوم آن از قبل سست شدن اركان خانواده، اقداماتي از قبيل: اشتغال زايي و حل مشكل بيكاري، گسترش امكانات تفريحي، ورزشي، مبارزه قاطع با پخش مواد مخدر و همچنين در جهت مقابله با مشكلات و معضلات اقتصادي،توجه به وضعيت حقوقي و معيشتي اقشار مستضعف و آسيب پذير جامعه مبارزه با مفاسد اقتصادي به منظور بسط عدالت اجتماعي توجه به بخش مسكن اشتغل مولّد و... و همچنين در راه مبارزه با تهاجم فرهنگي، بالا

بردن توليدات فرهنگي داخلي هم از لحاظ كمي و كيفي در جهتترويج، تثبيت و نهادينه نمودن ارزش هاي اسلامي و تقويت روحيه ايمان و تلاش براي حل مشكلات احساس مسئوليت و وفاداري به كانون خانواده و... چه از طريق صدا و سيما و چه از طريق مطبوعات، اقدامات بسيار مفيد و متعددي صورت گرفته است.

علاوه بر اقدامات فوق كه بصورت غير مستقيم و زيربناي موجب حل مشكلات طلاق مي شود، ايجاد و گسترش مراكز مشاوره براي حل مشكلات و اختلافات خانوادگي و برخي اقدامات ديگر در مجتمعهاي قضايي خانواده براي پيشگيري از جدايي خانواده ها، قابل توجهمي باشد.

انشاءالله اميد مي روزد با حل عوامل طلاق كه در منابع اسلامي به عنوان مبغوفترين حلال خداوند نام برده شده، و آثار و پيامدهاي منفي بسيار زيادي بر جامعه دارد، به هيچ وجه شاهد چنين معضلي در جامعه اسلامي نباشيم.{J

جداسازي آيات اجتماعي تنها به ملاحظه جهت هاي اجتماعي آن ها باشد; به عبارت ديگر يك آيه مي تواند هم در دستة آيات اجتماعي قرار گيرد و هم در دستة آيات مربوط احكام فردي

آيات اجتماعي با توجه به معاني وسيع آن بسيار متنوع و فراوان است و شايد بتوان بيشترين آيات قرآن را در اين حوزه مطرح كرد; مانند احكام پيروي از ولي امر، قصاص دفاع خمس و زكات نمازهاي مسجد و جماعت حج معاملات و... و نيز آيات مربوط به چگونگي معاشرت با ديگران احكام زناشويي و...

آيات اجتماعي متناسب با شاخه ها و عناصر علوم اجتماعي در زير مجموعه هايي مستقل جاي مي گيرند; براي مثال آيات اقتصادي نظامي سياسي فرهنگي روانشناس و... هر يك در مجموعه هايي مستقل بحث مي شوند.

_ دربارة آيات اجتماعي تفسيرها و تك نگاري هاي فراواني ارائه شده است حتي دربارة برخي از شاخه هاي علوم اجتماعي فرهنگ هايي مستقل تر را تدوين گرديده مانند "الكشاف الاقتصادي لآيات القرآن الكريم اثر محيي الدين عطيّه الدار العالمية للكتاب الاسلامي والمعهد العالمي للفكر الاسلامي

برخي از منابع آيات اجتماعي عبارت است از: "جامعه و تاريخ از ديدگاه قرآن ، استاد محمد تقي مصباح يزدي "حقوق و سياست در قرآن ، استاد محمد تقي مصباح يزدي انتشارات مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ; "اسلام و جامعه (چهار جلد)، جمعي از نويسندگان مركز جهاني علوم اسلامي "زندگي اجتماعي از ديدگاه اسلام ، دكتر احمد شبلي ترجمة دكتر سيد محمود اسد اللهي آستان قدس رضوي "نقش

قرآن در جهان معاصر" محمد غزالي ترجمة محمد صديق خالق پناه "بعد اجتماعي اسلام ; محمد اسفندياري و...

(توبه 107)

7. عوامل تحكيم و ايجاد امنيت و پيوندهاي اجتماعي (حجرات 12)

8. رعايت حقوق افراد جامعه مثل نهي از غيبت مسخره نكردن ديگران اجتناب از سوءظن (حجرات 11و12)

9. مشورت و تعاون و همكاري در امور;(شوري 38)، (مائده 2)

10. اخوت و برادري و اتحاد ميان مسلمانان (حجرات 10)

11. عدالت اجتماعي (نسأ،135)،(حديد،25)

و...

قرآن كريم مي فرمايد: "إِن َّ اللَّه َ يَأْمُرُ بِالْعَدْل ِ وَ الاْ ?ًِحْسَ_َن ِ وَ إِيتَآي سًِ ذِي الْقُرْبَي َ وَ يَنْهَي َ عَن ِ الْفَحْشَآءِ وَالْمُنكَرِ وَ الْبَغْي ِ يَعِظُكُم ْ لَعَلَّكُم ْ تَذَكَّرُون َ; (نحل 90) خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزديكان فرمان مي دهد; و از فحشا و منكر و ستم نهي مي كند; خداوند به شما اندرز مي دهد، شايد متذكر شويد!"

در اين آية شريفه به مسائل اجتماعي انساني اخلاقي در شش اصل مهم بيان شده است

1_ عدل كه قانون وسيع تر، گيراتر و جامع تر از آن تصور نمي شود.

2_ احسان در طول زندگي انسان ها مواقع حساس پيش مي آيد كه حل مشكلات به كمك اصل عدالت به تنهايي امكان پذير نيست بلكه نياز به ايثار و گذشت و فداكاري دارد، كه با استفاده از اصل "احسان بايد تحقق يابد.

3_ نيكي به نزديكان "ايتاي سً ذي القربي َ"، كه بخشي از مسأله احسان است با اين تفاوت كه احسان مربوط به كل جامعه است و "ايتاي ِ ذي القربي َ" در خصوص خويشاوندان و بستگان است كه جامعه كوچك محسوب مي شود، و با توجه به اين كه جامعه بزرگ از جامعه كوچك تر، (يعني جامعه فاميلي تركيب شده هرگاه اين واحدهاي كوچك تر از انسجام بيشتري برخوردار گردند، اثر

آن در كل جامعه ظاهر مي شود; افزون بر آن مسأله كمك به جامعه هاي كوچك يعني بستگان و خويشاوندان از آن نظر كه پشتوانه عاطفي نيرومندي برخوردار است از ضمانت اجرايي بيشتري بهره مند خواهد بود.

4، 5، 6_ دوري از "فحشا"، "منكر" و "بغي .

برخي از مفسران در توضيح اين قسمت از آيه فرموده اند: "فحشا"، اشاره به گناهان پنهاني "منكر"، اشاره به گناهان آشكار، و "بغي هرگونه تجاوز از حق خويش و ظلم و خود برتربيني نسبت به ديگران است

احياي اصول سه گانه عدل و احسان و ايتاي ِ ذي القربي و مبارزة با انحرافات سه گانه فحشأ، منكر و بغي در سطح جهاني كافي است كه دنياي آباد و آرام و خالي از هرگونه بدبختي و فساد بسازد، به همين خاطر اين آيه شريفه را مي توان از جامع ترين آيات قرآن در مورد مسائل اجتماعي شمرد.(ر.ك تفسير نمونه آية الله مكارم شيرازي و ديگران ج 11، ص 366_372، دارالكتب الاسلامية )

بهره مند مي شوند، اما ممكن است شما نديده باشيد.

البته بهتر است تجمع آنان گاهي در انظار مردم باشد تا خداي ناكرده ايجاد تفرقه در ديگران نكند.

پي نوشت ها:

1 - تفسير نمونه، ج 6، ص 50.

2 - تفسير ابوالفتح رازي، ج 2، ص 450، طبق نقل نمونه، ج 3، ص 33.

پيروان مذاهب ديگر را به آيين اسلام بكشاند.

جالب اينكه در سال هفتم هجرت (بعد از فتح حديبيّه) كه پيامبر اسلام (ص) نامه هايي به سران حكومتهاي بزرگ جهان مانند «مقوقس» زمامدار مصر و «هرقل» پادشاه روم و «كسري» پادشاه ايران، نوشت و آنها را به سوي اسلام دعوت نمود، در ذيل بسياري از اين نامه ها به آية فوق اشاره فرمود، يعني حدّاقل بياييد در آن اصل مهمي كه حلقة اتصال همة اديان آسماني است، اصل توحيد، با يكديگر همكاري و سپس همزيستي كنيم.

اين خود، بهترين نشانه براي روح صلح طلبي اسلام و آمادگي براي همزيستي مسالمت آميز با پيروان ساير اديان آسماني است، كه ريشه در عصر پيامبر(ص) دارد.

________________________________________________________________________________________________________________

كه انسان هنگامي كه همسفرش از او جدا شد، كمي او را بدرقه كند، اين گونه پيامبر به ما دستور داده است.]

مرد ذمّي از روي تعجّب پرسيد راستي چنين است؟ امام فرمود آري مرد ذمّي گفت بنابراين كساني كه از او پيروي مي كنند به خاطر همين اعمال بزرگوارانة اوست، و من گواهي مي دهم كه به دين توام!»

3_ در حديثي از پيامبر اكرم (ص) مي خوانيم

«مَنْ ظَلَمَ مُعاهِداً وَ كَلَّفَهُ فَوْقَ طاقَتِهِ فَاَنا حَجيجُهُ يَوْمَ الْقِيامَهِ» (فتوح البلدان/167) [هر كس بر غير مسلماني كه پيمان (دوستي و همزيستي) با مسلمانان دارد ستم كند، يا به او بيش از توان و قدرتش تكليف نمايد، در روز قيامت، من خودم طرف حساب او هستم و حقّ او را مطالبه مي كنم!]

4_ در حديث ديگري كه در كتاب خراج ابو يوسف آمده است مي خوانيم

«حكيم بن حزام» مشاهده كرد كه «عياض بن غنم» جمعي از اهل ذمّه را در آفتاب نگهداشته به خاطر اينكه «جزيه» خود را نپرداخته بودند (و از اين طريق مي خواست آنها را تحت فشار قرار دهد) «حكيم» گفت اي عياض! اين چه كاري است مي كني؟ من از رسول خدا (ص) شنيدم كه فرمود «اِنَّ الَّذينَ يُعَذِّبُونَ النَّاسَ فِي الدُّنْيا يُعَذِّبُونَ فِي الْاخِرَهِ» (الخداج/124) [كساني كه مردم را در دنيا آزار مي دهند، خداوند آنها را در آخرت مجازات خواهد كرد.]

اين مسأله به قدري در ميان مسلمين معروف بود كه از «عمر بن عبدالعزيز» نقل مي كنند كه يكي از فرماندارانش به نام «علي بن ارطاه» به او نوشت گروهي نزد ما هستند كه خراجشان را بدون اينكه آنها را آزار دهند و ايذاء كنند نمي پردازند، عمر بن عبدالعزيز

به او نوشت «راستي بسيار عجيب است كه تو از من اجازه مي خواهي انساني را شكنجه كني! گويي من سپر تو در مقابل عذاب الهي هستم و گويي اجازه و رضايت من تو را از عذاب الهي رهايي مي بخشد (اگر چنين فكر مي كني، سخت اشتباه كرده اي) هنگامي كه نامة من به تو مي رسد هر كس خراج خود را با ميل خود بپردازد مشكلي ندارد و الّا او را سوگند بده (كه توانايي ندارد و به همين سوگند قناعت كن) سپس افزود به خدا سوگند من روز قيامت، خدا را در حالي ملاقات كنم كه آنان جنايت كرده اند (و حق بيت المال را نپرداخته اند) نزد من محبوبتر است از اين كه خدا را ملاقات كنم درحالي كه آنها را شكنجه يا آزار كرده باشم!»

________________________________________________________________________________________________________________

عَسَيْتُمْ اِنْ تَوَلَّيْتُمْ اَنْ تَفْسِدُوا فِي الْاَرْضِ وَتُقَطِّعُوا اَرْحامَكُمْ _ اُولئِكَ الَّذينَ لَعَنَهُمْ اللهُ فَاَصَمَّهُمْ وَاَعْمي اَبْصارَهُمْ» [اما اگر روي گردان شويد، آيا جز اين انتظار داريد كه در زمين فساد كنيد و پيوند خويشاوند ي را قطع كنيد _ چنين افراد كساني هستند كه خداوند آنها را از رحمتش دور ساخته، گوشهايشان را كر، و چشمهايشان را كور كرده است.]

و به اين ترتيب قطع اين پيوندها را همرديف فساد در زمين و مايه كوري و كري چشم و گوش باطن مي داند.

اهميت اين پيوندها در اسلام تا آنجاست كه هر چيزي كه كمك به تحكيم پيوندهاي اجتماعي كند، مطلوب شمرده شده حتي دورغي كه بدترين گناه است براي اصلاح ذات البين مجاز مي باشد.

و به عكس، هر چيزي كه مايه از هم گسستگي پيوندها گردد منفور و مردود شمرده شده، تحت هر عنوان و هر نامي كه باشد.

صُدوُرِهِمْ مِنْ غِلٍ اِخْواناً عَلي سُرُرِ مُتَقابِلينَ» حجر _ 47 [ما تمام كينه ها را از درون سينه هاي آنها برمي كنيم، در حالي كه احساس برادري مي كنند، روي تختها در برابر يكديگر قرار خواهند داشت] (هم برادرند و هم برابر و اين دو ميتوانند بهشت را در همين دنيا نيز بوجود آورند.)

شاهد استجابت دعايشان، آيه 64 سوره نساء است كه در باره كساني كه به خود ستم روا داشته اند، مي فرمايد: اگر توبه كنند و پيامبر برايشان طلب آمرزش كند خداوند تو به آنها و استغفار پيامبر را مي پذيرد: «لَوَجدوا الله تواباً رحيماً» نساء/64. گرچه در آيه محل بحث، توبه خودِ تبهكار قيد نشد، ولي متمّم پذيرش توبه و آمرزش گناه او، طلب آمرزش رسول گرامي قرار داده شد.

اين كه انسانيت جنس باشد و اگر اختلافي هست، در صنف يا شخص باشد؛ يعني انسانها ذاتاً مختلف نيستند بلكه اختلاف خارج از حقيقت انساني و حريم ذات اوست.

البته بعضي انسانها، از باب خطاي در تطبيق، فكر ميكنند بدون وحي ميتوان وحدت جهان شمول را تحصيل كرد، ولي همين مقدار كافي است كه بگوييم: انسان نوع واحد است و با دين و وحي جهان شمول، ميتوان او را متحد ساخت.

3 _ تكامل اجتماعي

اگر انسانيت به منزله جنس بوده و داراي حقايق متباينه باشد، نه به منزلة نوع، هرگز تكامل انسانها ميسّر نخواهد بود؛ زيرا اگر انسان پيشين و انسان فعلي و آينده، انواع گوناگون بودند، هرگز با تجارب يك نوع، زمينه رشد نوع ديگر فراهم نميشد. و در نتيجه نوع فعلي زمينه تكامل نوع آينده را فراهم نميكرد؛ زيرا نوع گذشته با همه پيشرفتهايش مسير تكاملي خاص خودش را طي كرده و نوع جديد فعاليت تازه خود را شروع ميكند.

اگر مشاهده ميشود، تجارب نسل گذشته، زير بناي رشد نسل فعلي و تكامل عصر حاضر، زمينه تعالي عصر آينده قرار ميگيرد، دليل آن است كه انسانيت در همه امصار و اعصار يك نوع است. انسان هم از نظر بعد زماني و هم از نظر بعد مكاني، نوع واحد است و گرنه تبادل فرهنگ و مناظره و گفتگو و مناقشه و استدلال ممكن و معقول نبود.

اين كه مشاهده ميشود كه تمام انسانها، خواه كساني كه همزمان زندگي ميكنند و خواه آنها كه در عصرهاي متعدد به سر ميبرند، هم تبادل فرهنگي دارند و هم زمينه رشد بعدي را فراهم ميسازند و هم درباره گذشتگان اظهار نظر ميكنند

كه آنها درست فكر كردند يا نادرست، براي آن است كه انسانيت نوع واحد است و اگر انسان نوع واحد بود، ناگزير داراي يك راه و يك هدف خواهد بود كه آن راه واحد، اسلام است و آن هدف واحد، لقاء الله.

براساس اين شواهد، انسانيت نوع واحد است و لذا قرآن ميفرمايد: «فَطَر الناس عليها» نه اين كه انسان انواع گوناگون بوده، فطرتهاي متعدد داشته باشد و در نتيجه اهداف فراوان و راههاي جداگانه براي او تصوير شود، بلكه فقط به سمت خدا متوجه است چنانكه از نزد خدا آمده و به سمت خدا ميرود و به سمت خدا رفتن، راه مشخص ميطلبد.

هدف اصيل آفرينش انسان نيل به مقام شامخ لقاء الله است و اگر از سعادتهاي ديگر ياد ميشود، در واقع اهداف متوسط و مقاصد ميانه است و راه مطلوب فطرت كه با پيمودن آن انسان به هدف ميرسد اسلام است.

احتمال ميرود كه حديث نقل به معنا شده است.

اصرار قرآن بر لفظ « دين » به صورت مفرد، براي اين است كه اصول عقيدتي و قوانين كلي در مسائل عملي، در تمام ادوار يكسان بوده و خداوند يك دين بيش نداشته و نخواهد داشت، چنان كه مي فرمايد:

«ان الدين عند الله الاسلام». آل عمران/19

و همه شرايع در جوهر دين و قوانين سعادت، مانند حرمت شراب و قمار، اختلاف ندارند.

اكنون «تبيين عناصر وحدت ساز در قلمرو عقيده و آرمان»

1. يكتا پرستي و يكتا گرايي

«توحيد» در جلوه هاي مختلف، رابطه اي است كه ميتواند همه مسلمانان را در نقطه واحدي گرد آورد. مسلمانان جهان به خداي يكتا، خالق و آفريدگار يكتا و مدبر و گرداننده يكتا اعتقاد و باور دارند و آيات قرآن و همچنين دلايل عقلي، بر توحيد در ذات و توحيد در خالقيت و توحيد در تدبير گواهي مي دهند. در زير آسمان خدا، مسلماني پيدا نمي شود كه ثنويت در ذات را بپذيرد و به خالقي جز خدا و يا مدبري جز او بينديشد مگر اين كه از صراط مستقيم منحرف گردد.

يكي از مراتب توحيد، توحيد در عبادت است كه همگان به آن معتقديم و در نماز پيوسته مي گوييم:

«اياك نعبد و اياك نستعين». حمد/5

اعتقاد به اصل توحيد در عبادت، براي يك مسلمان كافي است، ديگر لازم نيست در فروع آن به بحث و گفتگو پردازد.

از توحيد كه بگذريم، نبوت عامه و نبوت خاتم رسولان، عنصر وحدت ساز است و همه مسلمانان در اين اصل يك صدا هستند و يك نظريه دارند.

مساله «خاتميت» اصل مستحكمي

است كه همه مسلمانان در آن وحدت نظريه دارند و معتقدند كه با آمدن پيامبر خاتم، باب نبوت لاك و مهر گرديد و ديگر اين باب به روي كسي باز نخواهد شد.

از اين اصل كه بگذريم اصل سومي به نام « معاد» مطرح است و همه مسلمانان معتقدند كه خداوند بزرگ روزي همه را زنده مي كند و نيكوكاران را پاداش و يدكاران راكيفر ميدهد.

قال سبحانه:

«كتب علي نفسه الرحمه ليجمعنكم الي يوم القيامه» انعام/12

[خداوند رحمت و بخشش را بر خويش واجب گردانيد و به يقين شما را در روز قيامت كه در آن شكي نيست، گرد خواهد آورد.]

اين اصول سه گانه كه از آن بعنوان «عقيده و آرمان» تعبير ميشود، عناصري است كه يك ميليارد مسلمان در آن وحدت نظريه دارند و اختلاف در جزئيات، جزو مسائل كلامي است و نبايد ماية اختلاف شود.

اعتراف به اين اصول سه گانه، مايه ايمان، و انحراف از آن مايه كفر است، بنابراين نبايد گروهي گروه ديگر را، كه هر دو در اين اصول وحدت نظريه دارند، تكفير كنند.

2. يگانگي شريعت و آيين

مقصود از شريعت و آيين، همان احكامي است كه رفتار و كردار ما را از نظر فعل و ترك، محدود مي سازد، برخي را واجب و برخي ديگر را مستحب و مواردي را مكروه و … معرفي مي كند.

سر چشمه شريعت، كتاب خدا و سنت پيامبر است و همه مسلمانان در حجيت اين دو اصل اختلافي ندارند و خوشبختانه امير مؤمنان علي(ع) هم نگهبان قرائت قرآن و هم حافظ سنت پيامبر است و در روزگاري كه نگارش سنت بدعت بود، او

سنت پيامبر را در كتابي كه بعدها به نام «كتاب علي» معروف شد، گرد آورد و تا عصر حضرت صادق (ع) در اختيار عترت بوده است.

3. وحدت رهبري

از عناصر سازنده « تقريب »، اتفاق مسلمانان بر وحدت رهبري است و اين كه رهبري را از آن خدا و رسول وي، و اولي الامر مي دانند و همگان اين اصل را از وحي الهي برگرفته اند، آنجا كه مي فرمايد:

«...اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منكم....» نساء/59

[از خدا اطاعت كنيد و از رسول و صاحبان فرمان از خودتان نيز اطاعت كنيد.]

رهبري اين گروه، در مسائل خاص سياسي خلاصه نمي شود، بلكه همه جوانب زندگي جامعه اسلامي را فرا ميگيرد. از اين جهت بايد در گروه سوم، شرايطي مانند تقوا و علم و دانش برتر وجود داشته باشد كه صلاحيت آنان را براي امر رهبري بيمه كند.

4. وحدت درهدف وحدت:وحدت در هدف نيز از عوامل سازنده وحدت است. امت اسلامي معتقد است كه بايد جامعه را به سوي خوبي ها و نيكي ها و فضيلت و مكرمت سوق داد، چنان كه مي فرمايد:

«كنتم خير امه اُخرجت لِلناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تومنون بالله و لو آمن اهل الكتاب لكان خيراً لهم منهم المومنون و اكثرهم الفاسقون» آل عمران/110

[شما بهترين امتي هستيد كه براي مردم پديدار شديد، به كار پسنديده فرمان مي دهيد و از كار ناپسند باز مي داريد و به خدا ايمان داريد. اگر اهل كتاب ايمان آورده بودند، قطعا؛ برايشان بهتر بود، برخي از آنان مؤمنند ولي بيشترشان نافرمانند.]

يكي از اهداف رسالت پيامبر كه همه

مسلمانان بايد در تحقق آن كوشا باشند، محو شرك و بت پرستي در جهان و جايگزين ساختن توحيد به جاي آن است و اين هدف بزرگ به وسيله مسلمانان در جهان تحقق خواهد پذيرفت و از شرك و بت پرستي اثري باقي نخواهد ماند چنان كه مي فرمايد:

«هو الذي ارسل رسوله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدين كله و لو كره المشركون» توبه/33

[او كسي است كه پيامبرش را با هدايت و دين درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دين است پيروز گرداند، هر چند مشركان خوش نداشته باشند]

بنابراين، امت اسلامي در عقيده و شريعت، در امر قيادت و رهبري و در غرض و هدف، وحدت نظريه دارند و بايد در مجامع جهاني با هم همكاري كنند، نه اين كه به تكفير و تفسيق يكديگر بپردازند.

2- مجله حوزه شماره 18 و 35 ;

دعوت به اتحاد و همبستگي براي حفاظت و صيانت از مقدسات الهي است.

امام با قيام خود به بشريت آموخت، ملتي كه اسير و در بند است، ملتي كه دچار فساد سران است، ملتي كه دشمنان دين بر او حكومت مي كنند و زندگي و سرنوشت او را بدست گرفته اند، بايد بداند كه تكليفش چيست، و نهضت حسيني تكليف تك تك افراد را از كوچك و بزرگ، پير و جوان، زن و مرد را مشخص كرده و آن تكليف اين است كه اگر موطن اصلي ما لقاء پروردگار است، بايد چون حسين( و يارانش آهنگ سفر كرد.

در طول تاريخ، درهر زماني، يك جبهه و خصم جهاني اسلام و مسلمين را تهديد كرده و مي كند، لذا بايد اين جبهه را شناخت و زمان را از دست نداد، و براي مقابله با آن متحد شد و تا پاي جان و قرباني كردن همه چيز، دست از مبارزه برنداشت، اين پيامي است كه عاشورا به ما مي دهد، شناخت باطل، دانستن تكليف در برابر او، آنگاه وحدت و اتحاد در براندازي باطل.

امروز با موج تبليغاتي گسترده اي كه دشمن استكباري از هر سو و به هر طريقي عليه اسلام و مسلمين به راه انداخته، بر آحاد

مسلمانان واجب است كه با درس گرفتن از نهضت حسين( و يارانش، براي مقابله با اين دشمنيهاي آشكار، وحدت نظر و وحدت عمل را بدست آورند، تا پرده هاي ظلمات را كه ساليان سال است آنان را فرا گرفته و تفرقه و جدايي را ميان آنان دامن زده، شكافته و عليه دشمن مشترك به مبارزه پردازند. البته اين امر مقدس سختيها

و مرارتهاي فراواني دارد؛ و نياز به همتي والا و استقامتي مثال زدني، آنگونه كه در امام حسين( و اصحاب بزرگوارش بود، دارد. امري است مشكل، ولي شدني. نمونه عيني اين اتحاد و ايمان واستقامت در انقلاب اسلامي سال 57 به وضوح لمس است. آنچه در بهمن 57 اتفاق افتاد، نتيجه درسي است كه مردم متدين و شجاع ايران از قيام حسين( گرفتند. با يك وحدت نظري و عملي، باطل را شناختند و تكليف خود را در برابر او دانستند، آنگاه در يك جبهه واحد و با يك اتحاد ملي، تيشه بر ريشة حكومت 2500 ساله ظلم و بيداد زدند و آن را از بيخ و بن در آورده و اين نتيجه همان عشق به حسين ( و آرمانهاي والاي او بود، الهام از همان درس ايمان و استقامت و شهادتي بود كه او به پيروانش داد. چيزي كه تمام ملل مسلمان شديداً به آن نيازمند و در عين حال غافل از آن هستند.

_______________________________________________

منابع و مآخذ :

1. بحارالانوار، ج44،ص382

* حماسه خميني، شهيد مطهري

امانتداران عاشورا، بيانات مقام معظم رهبري

را فحش مي ءدهند. اگر كسي پدر و اجداد شما را فحش بدهد آيا شما حاضر هستيد كه حتي گفته هاي او را اگر به نفع شما باشد گوش دهيد؟

كه براي شما بسيار مفيد و آموزنده خواهد بود و همچنين كتاب دستهاي ناپيدا (خاطرات مستر همفر) را اگر مطالعه ننموده ايد حتماً رجوع نموده و استفاده كنيد.

قسمتي از كتاب شبهاي پيشاور آمده (... آقايان محترمي كه مي گويند تحريك احساسات نبايد نمود آيا نظري به كتابها و مقالات و حملات بعضي نويسندگان سني نما نمي نماين_د تا ببينن_د آن قلمه_ا احساسات مي نمايد نه دفاعهايي كه علماء و دانشمندان شيعه مي نمايند)(1)

در پايان اين نكته نيز قابل توجه است كه اگر اهل تسنن واقعاً به اشتباه خلفاء سه گانه پي برده اند و فهميده اند كه تمام مصائب امت اسلام به خاطر اشتباهات آنها در غصب خلافت و خانه نشين كردن اميرالمؤمنين علي (ع) است، پس نبايد همچنان از آنان دفاع كنند. پس اصل اين شبهه اي كه بيان فرموده ايد (و اين شبهه از مكايد استعماري است) فقط براي خلع سلاح كردن تشيع است نه براي حفظ وحدت مسلمين.

منابع و مآخذ :

1. شبهاي پيشاور، سلطان الواعظين شيرازي(رحمه ا...)، ص13

غيرمتخصص از وارد شدن در بحث ها و گفتگوهاي بي ثمر پرهيز نموده و افرادي كه شايستگي بيان مسائل ديني را دارند، در جاي مناسب و با شيوة مناسب مسائل اسلامي را بيان نمايند تا حقيقت براي حقيقت جويان روشن شود. چنان كه در اين زمينه قدم هاي مثبتي برداشته شده است به عنوان نمونه الان هر ساله درمناطق اهل سنت ايران (بيشتر در سيستان و بلوچستان ، همايش هاي علمي _ تحقيقي برگزار مي شود و علما و دانشمندان شيعه و سني دربارة موضوعات مطرح شده مقاله مي نويسند و به بحث و گفتگو مي پردازند، در پايان نتيجة آن هم اعلام و به صورت كتاب چاپ و منتشر مي شود.( ر.ك به سوي تفاهم مجموعه مقالات همايش هاي علمي _ تحقيقي ديدگاه هاي مذاهب اسلامي / ره آورد گفتمان دستاورد 29 كميسيون علمي _ تحقيقي علماي تشيع و تسنن / هم انديشي مذاهب اسلامي مجموعه مقالات همايش علمي تحقيقي مذاهب اسلامي اين كتاب توسط مؤسسة آموزشي و پژوهشي مذاهب اسلامي قم نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در امور اهل سنت سيستان و بلوچستان گردآوري و منتشر شده است )

بنابراين آن چه وظيفة ماست اين است كه با حفظ مذهب و پرهيز از نزاع و درگيري حق و حقيقت را در جاي خود و با شيوة مناسب بيان كنيم

"وَ مَا عَلَيْنَآ إِلآ الْبَلَ_َغ ُ الْمُبِين ُ ;(يس 17) و بر عهدة ما چيزي جز ابلاغ آشكار نيست . و "إِنَّكَ لاَ تَهْدِي مَن ْ أَحْبَبْت َ وَ لَ_َكِن َّ اللَّه َ يَهْدِي مَن يَشَآءُ وَ هُوَ أَعْلَم ُ بِالْمُهْتَدِين َ ;(قصص 56) تو نمي تواني كسي را كه

دوست داري هدايت كني ولي خداوند هر كس را بخواهد هدايت مي كند; و او به هدايت يافتگان آگاه تر است

در پايان لازم به يادآوري است كه برادران اهل سنت همه متعصّب نيستند، بلكه در بين آنان افراد حقيقت جو و طالب حق نيز وجود دارد.

امام خميني و ...نام برد. بر اساس آنچه در دستور رضا خان جهت تأسيس دانشگاه تهران - كه اولين دانشگاه ايراني به سبك جديد درايران است - بيان شده در رابطه با خاستگاه دانشگاه هاي جديد در ايران دو نكته بيان شده است: 1- آشنايي با علم وتكنولوژي غرب، 2- تربيت كادر نظام.

اين دو نكته در دستور رضا شاه براي تأسيس دانشگاه تهران به چشم مي خورد. در اين رابطه اولاً توجه به غنايداخلي و رشد و توسعه علمي با تكيه بر امكانات بالقوه و فرهنگ داخلي، فراموش گرديده و اين تلقي را در ضمن خوددارد كه در راستاي رشد علمي همواره بايد مصرف كننده توليدات غرب باشد. ثانيا در تربيت كادر نظام با توجه بهوابستگي كل نظام به سلطه هاي غربي، شيوه اي را مي طلبيد كه در آن افرادي وابسته و مقلد غرب پرورش يابند. ثمراتاين حركت به گونه اي شد كه ناگهان فرياد شريعتي ها بلند شد و پرده از خيانت هاي پرورش يافتگان نظام تربيتي غربيبرداشته شد و كساني چون شريعتي ها بانگ بر آوردند كه پاي هر قرارداد استعماري، امضاي يكي از تربيت يافتگاندانشگاه ها ديده مي شود، در حالي كه هيچ روحاني حوزه رفته اي در اين امور مشاركت ندارد. البته اين به معناي آننيست كه همه دانشگاهيان اين گونه تربيت مي شدند، بلكه مقصود آن است كه يكي از اهداف بنيان گذاران دانشگاهجديد اين بوده است، ليكن دانشگاهيان به دو دسته انسانهاي شريف و مستقل و انسان هاي با گرايش هاي غربي بدونشك نقش فعال و گسترده گروه اول - بويژه پس از انقلاب اسلامي - بسيار حايز اهميت و چشمگير است.

البته در اين بين يك واقعيت نيز قابل انكار نيست و آن

اين است كه حوزه هاي علميه در عين آن كه در طول تاريخفعاليت خود، علاوه بر آثار فرهنگي، سياسي، اجتماعي و شخصيت هاي بزرگي كه در خود پرورش داده اند، به دليلفشارهاي سياسي و اجتماعي و نيز برخي نگرش ها و بينش هاي دروني خود، در يكي دو قرن اخير دچار تضيقاتشديدي شده و از همين رو دچار ضعف هايي نيز گشته است. از جمله آن كه به دليل فشارهاي مختلف به خصوص درعهد رضا خان، بسياري از رشته هاي علمي كنار گذاشته شد و به حداقل اكتفا گرديد؛ مثل رشته هاي پزشكي، نجوم،هندسه، علوم طبيعي و ... .

علاوه بر اين شرايط موج غربگرايي و خود باختگي در برابر آن و نيز شعار غربي جدايي دين از سياست نيز، بيش ازپيش حوزه ها را دچار اختلاف و محدوديت نمود.

اكنون نيز اين باور در بسياري از اذهان وجود دارد كه بايستي دين و رجال دين از سياست جدا باشند كه اين نيز ازارمغان هاي تفكر غربي است.

پيشنهاد نويسنده عزيز نامه در مورد مرتبط شدن حوزه ها با علوم دانشگاهي در همين راستا نكته اي قابل توجهاست؛ ولي نبايستي از وحدت برداشتي فيزيكي داشت. اگر امام راحل «ره» و نيز شخصيت هاي بارز فرهنگي ديگربراي دفاع از كيان فرهنگ، اسلام و استقلال فكري شعار وحدت حوزه و دانشگاه را سر داده اند بدان معنا نيست كهبايد از نظر فيزيكي و اداري در يك چارچوب قرار بگيرند - كه چنين وحدتي نه ممكن است و نه مفيد - وحدت،وحدت در اهداف و اصول و راهبردها و راهكارهاست، نه وحدت صوري و فيزيكي.

در نوشته دوست عزيز درباره تفكر آزاد نيز بحث شد و ادعا شده كه در دانشگاه تفكر آزاد وجود دارد و نه

در حوزهندارد.

اگر مقصود آن است كه در حوزه شبهات مورد بحث و نقد قرار نمي گيرد كه سخني برخلاف واقع است از گذشته هايبسيار دور بزرگ ترين شبهات ملحدين و پيروان اديان و مذاهب ديگر، در حوزه ها مطرح و بدان پاسخ داده مي شدهاست.

البته حوزه ها بنا بر رسالت خويش وظيفه تبليغ و گسترش فرهنگ ديني و آنچه را كه حق مي دانند بر عهده دارند وكساني نيز كه در اين سلك وارد مي شوند به همين انگيزه در اين راه گام مي نهند. از اين رو علي الاصول نمي توانند ونبايستي كه در مسيري جز آن گام بردارند.

ولي اين بدان معنا نيست كه فكر خود را نيز سانسور كنند و در مسائل اساسي نينديشيده و به بررسي و نقدنپردازند.

در مورد مشكل حاكميت كشور به اقتضاي قانون اساسي و نيز ضرورت هاي انقلاب در حال حاضر، چنين وضعيتيپيش آمده است ولي بايد توجه داشت كه امام راحل «ره» از آغاز نظرشان آن بود كه كليه مناصب اجرايي به غيرروحاني واگذار گردد؛ ولي شرايط ويژه و حساس پس از انقلاب و چند تجربه ناموفق از شخصيت هاي غير روحاني آنزمان، اين ضرورت را اقتضا كرد كه براي مدتي تا پرورش نسل هاي نو و داراي ويژگي هاي لازم براي حفظ استقلالفكري و سياسي مملكت، شخصيت هاي روحاني قدرت را در دست داشته باشند. اميد است شرايط به گونه اي پيشبرود كه نيازي به وجود و حضور روحاني در پست هاي اجرايي نباشد.

مقتضاي تفكر آزاد آن است كه بينديشيم در شرايط بحراني پس از انقلاب و جنگ تحميلي، كدام سيستم و روشمي توانست كارا باشد؟ به هر صورت تحليل گذشته ها خود عرصه اي وسيع مي طلبد.

درباره پيشنهادهاي دوست عزيزمان چند نكته را به اختصار ياد آور

مي شويم:

1- چنان كه گفته شد مقصود از وحدت، وحدت فيزيكي حوزه و دانشگاه نيست؛ بلكه وحدت مسير و هدف است.علاوه بر آن كه يكسان شدن محيط آم وزشي حوزه و دانشگاه به دولتي شدن حوزه ها منجر مي شود و دولتي شدنحوزه، خطر بزرگي است كه همواره حوزه ها از آن پرهيز مي كرده اند.

اگر حوزه ها توانسته اند در شرايط مختلفي همانند انقلاب مشروطه انقلاب ضد انگليسي در عراق و ... و بالاخرهانقلاب اسلامي نقشي ايفا نمايند به دليل استقلال خود از حكومت بوده است؛ همان خبري كه دوست عزيزمان برايآن نگران هستند ولي در پيشنهاد خود عملاً آنچه را از آن مي گريخته اند به عنوان راه حل ارائه نموده اند.

2- پيش از انقلاب بنا به دلايلي - كه برخي از آنها اشاره شد - حوزه ها حداقل شرايط را در جذب و گزينش مدّ نظرقرار داده مي شد؛ ولي پس از انقلاب گزينش و ورودي ها بر اساس صلاحيت ها انجام گرفت و در مواد درسي و سيستمآموزشي نيز تحولاتي به وجود آمد، گرچه هنوز جاي اصلاح فراوان باقي مانده است.

البته شايد با فرمول خاصي مشروط بر آن كه منجر به دولتي شدن حوزه نشود از طريق كنكور نيز طلبه پذيرش نمود؛ولي بنا بر همين نكته (دولتي شدن) تاكنون حوزه رغبتي به اين امر نشان نداده است. در عين حال پيشنهاد دوستعزيزمان مبني ر اين كه از استعدادهاي خوب و برتر براي حوزه استفاده شود پيشنهادي بسيار مغتنم و با ارزش است كهبايد راهي براي انجام آن يافت (البته ما نيز متصدي حوزه هستيم).

3- آزادي تفكر در حوزه وجود دارد و دليل آن وجود صدها دانشمند، نويسنده و متفكر با سلايق و انديشه هايگوناگون و هم چنين وجود

هزاران كتاب، مقاله، تحقيق و ... كه هر كس آزادانه نظر و بينش خود را ارائه مي دهد و هيچمنعي تا بحال در اين زمينه مشاهده نشده است و اين خود بارزترين نشانه بر وجود آزادي تفكر است. البته معيار وچارچوبي در اين زمينه وجود دارد و آن قرآن و روايات ائمه معصومين(ع) است كه همه خود را موظف مي دانند در اينچارچوب حركت و فعاليت كنند.

4- درباره شغل نبودن تبليغ دين؛ اين سخني اساسي است و هرگز نيز مبلّغ دين نبايستي آن را شغلي همانند مشاغلديگر بداند. ولي نكته اي در اين جا قابل بحث است و آن اين كه با توجه به تخصصي شدن دانش ها و نياز عظيم جامعهاسلامي و جهان، آيا اين امكان وجود دارد كه شخص در رشته اي كه نياز به بيست الي سي سال تحصيل دارد متخصصشود در عين حال شغل ديگري هم داشته باشد؟

در شرايط فعلي حتي كسب اطلاعات و آموزش هاي عمومي و پايه اي با اين فرض قابل تحقق نيست مگر بهصورت تيم بند و غير اصولي.

بنابراين همان گونه كه دانش هاي ديگر منجر به شغل مي شوند، اين رشته نيز بايد منجر به شغل شود.

و رشد آن از جنبه هاي گوناگون.

... ، چيزهايي است كه در اسلام، مورد سفارض اكيد واقع شده؛ كه در مواقع آن، حتماً از آنها استفاده شده است. چه بسا يك فرد شيعه در دل دشمن سرسخت و اهل تسنن متعصب است، كه آگاهانه دشمنان حضرت علي( را دوست مي دارند؛ اما در ظاهر تقيّه مي كند، و به زبان اين دشمني را اظهار نمي كند. زيرا اين قبيل كارها در اسلام بسيار سفارش شده است.

خداوند متعال همة ما را از شيعيان واقعي معصومين ( قرار بدهد. ان شاءا...

منابع و مآخذ :

1. سوره مباركة انفال/آيه48

شبهاي پيشاور، سلطان الواعظين شيرازي"رحمة ا... عليه" ، ص782و783و1003و1005

طبعاً نشستها و تجمّعها و رايزني ها، منجر به پيدا كردن راهها و روشهاي وحدت، و شناسايي موانع و مشكلات، خواهد شد.

علاوه بر آنچه ذكر شد، كه مهم ترين مشكل است، مي توان مواردي از قبيل سيستم متفاوت آموزشي حوزه و دانشگاه، مدارك اخذ شده متفاوت، تفاوت اعتبار مدارك، و تفاوت دروس و سرفصل دروس، و... از مسايلي است كه به عدم وحدت دامن مي زند. ولي اگر روزي دو مركز از يك اعتبار و جايگاه، و داراي مدارك معتبر و شناخته شده، متون آموزشي مورد قبول طرفين، سيستم مورد قبول دو مركز، و ... برخوردار شوند، و به اين صورت راه اندازي شود، شايد در كانون فوق (حوزه و دانشگاه) احساس جدايي بين خودشان نكنند.

ولي تا زماني كه حوزويان احساس كنند آنها هستند كه اسلام شناس تربيت مي كنند، و در مسايل مهم فلسفه و عرفان و كلام و .... صاحب نظرند، و دانشگاهها در اين رشته ها غنا ندارند، و متقابلاً دانشگاهها نيز احساس كنند در اين رشته ها از غناي بيشتري از حوزه برخوردارند. تا زماني كه حوزه، سيستم آموزشي خودش را بهترين سيستم و دانشگاه، سيستم خودش را بهتر بداند، تا زماني كه حوزه احساس كند بهترين متون آموزشي _ با همه تفاوتهايي كه در مراكز مختلف وجود دارد، و در سطح كشور از يكنواختي برخوردار نيست _ را دارد، و دانشگاه نيز چنين احساس متقابلي داشته باشد، تا زماني كه هر كدام از مراكز فوق به انكار ديگري بپردازد، حوزه، دانشگاهها را مركز پرورش افراد بي دين و لامذهب بشمارد، و دانشگاه، حوزه را به نحو ديگري متهم نمايد، تا

زماني كه هر كدام خود را از ديگري برتر بداند، و ... ، وحدت بين حوزه و دانشگاه امري محال و ناشدني است.

بنابراين در ابتدا بايد يك باور عميق در ضرورت وحدت بين افراد اين دوكانون دين و دانش، برقرار گردد، و در مراحل بعد از انكار و تخريب يكديگر بپرهيزند، و هر كدام مؤيد و مكمل ديگري بشود، و... ؛ در اين صورت، حوزه و دانشگاه نه تنها به هم نزديك، بلكه يكي خواهد شد.

براي وحدت اسلامي دارد.

2 - توجه به نقاط مشترك و دشمن مشترك:

يكي از عوامل مهمي كه در جهان معاصر مي تواند موجب وحدت بين دو گروه بزرگ اسلام شود، توجه به نقاط مشترك بين اين دو مذهب است. مطمئناً مسائل مورد اتفاق ميان اين دو مذهب بسيار فراتر از موارد اختلاف مي باشداما غالباً مسائل مورد اختلاف مورد توجه قرار گرفته و مسائل و اعتقادات مشترك ناديده نگاشته مي شود، كه يكي از عوامل ايجاد اختلاف و دوري هر چه بيشتر مسلمانان از يكديگر است.

هم چنين توجه به دشمن مشتركي كه اصل اسلام و كشورهاي اسلامي و مردم جهان اسلام را مورد مذمت قرار داده است، يكي از عوامل مهم اتفاق نظر و وحدت ميان كشورهاي اسلامي مي تواند مي باشد. اگر به صدر اسلام نيز نگاه كنيم، علت اساسي سكوت اميرمؤمنان و ائمه معصومين (ع) و همراهي با مخالفان فكري و عقيدتي در جهان اسلام، توجه به دشمن مشترك و مورد تهديد قرار گرفتن مرزهاي اسلامي به وسيله دشمنان اسلام بوده است.

3 - تدوين آثار فرشت هاي علمي

يكي از شيوه هاي كاربردي در ايجاد وحدت اسلامي تدوين اثار علمي در قالب كتاب ، مجله و روزنامه ، نيز برگزاري نشست هاي علمي و تبادل افكار و نظريات است . در آثار علمي بايد به عوامل وحدت و عوامل اختلاف پرداخته شده و مشكلات جهان اسلام بررسي گردد. تدوين فقه مقارن و عقايد تطبيقي و مقايسه اي نيز بايد از محورهاي مهم آثار علمي باشند . كتاب هايي مانند "الفصول المهمه" تأليف علامه شرف الدين و انتشار مجله اي مانند "رسالةالتقريب" نقش بنيادي در

زمينه سازي وحدت اسلامي داشتند. از سوي ديگر با تدوين سريال ها و نمايش نامه ها نيز مي توان جهت ايجاد وحدت اسلامي زمينه سازي نمود. بهتر است اين دست از آثار به زبان هاي مختلف ترجمه شوند و در اختيار مسلمانان قرار گيرند.

4 - صدور فتواهاي همگرايي

بي ترديد صدور فتواي مجتهدان فرقه هاي اسلامي نقش بنيادي در وحدت اسلامي دارد، همان گونه كه نقش اساسي در اختلافات مسلمانان دارد. اگر مجتهدان فتاوايي مانند جواز شركت نمودن مسلمانان در مراسم عبادي همديگر را صادر نمايند، زمينه هاي همسويي مسلمانان را فراهم مي كند. بعضي از مجتهدان و عالمان اهل سنت و تشيع در اين خصوص پيشگام بوده اند.

شيخ محمود شلتوت ، رئيس دانشگاه الازهر مصر در زمان جمال عبدالناصر يكي از كساني است كه در فتواي معروف خود، مذهب جعفري و فقه شيعه را به عنوان يك مذهب رسمي و فقهي تأييد كرد.(1) فتواي معروف او در زمان خود در نزديكي اهل سنت به شيعه تأثير به سزايي داشت.

5 - آشنايي با معارف اسلامي

يكي از راهكارهاي وحدت اسلامي، آشنايي مسلمانان با آموزه هاي ديني است. در آيات متعدد مسلمانان به همگرايي دعوت شده اند.(2) در برخي از آيات همه مسلمانان برادران ديني خوانده شده و مرزهاي جغرافيايي و ملي ناديده گرفته شده است :"انما المؤمنون اخوة..."(3)

"واعتصموا بحبل الله جميعاً و لا تفرّقوا...".(4) در روايات اسلامي نيز همه مسلمانان به همبستگي و اتحاد اسلامي سفارش شده است. (5)

چرا مسلمانان وحدت ندارند؟

يكي از عوامل مهم آن فاصله گيري از معارف و آموزه هاي ديني است. شخصيت هايي مانند امام راحل و علامه شرف الدين بر اين

باور بودند كه جهت" ايجاد وحدت اسلامي" آشنايي كامل مسلمانان با معارف اسلامي لازم است. نكتة قابل دقت آن است كه يكي از موارد قانون اساسي "جماعة التقريب بين المذاهب الاسلامية" كه در قاهره تشكيل شده ، آن بود كه مسلمانان با معارف اسلامي آشنايي پيدا كنند.

6 - شناسايي عوامل اختلاف

براي ايجاد وحدت اسلامي، همان گونه كه شناخت عوامل و زمينه هاي همگرايي ضرورت دارد، شناخت عوامل و زمينه هاي اختلاف نيز بايسته است. بر اين اساس براي ايجاد وحدت اسلامي، بايد عوامل اختلاف همانند تعصبات قومي، قدرت گرايي و پيروي از هواهاي نفساني، شناسايي و با آنها مبارزه گردد. دشمنان خارجي نيز نقش بنيادي در ايجاد اختلاف داشته و دارند استعمارگران با شعار "اختلاف بينداز و حكومت كن" بين مسلمانان اختلاف ايجاد كرده اند. داده هاي تاريخي نشان از آن دارد كه استعمارگران در حوادث ناگواري كه در جهان اسلام به وجود آمدند، نقش اساسي داشتند. آنان با ايجاد اختلاف جنگ هاي داخلي را به وجود آوردند. حتي مي توان عامل اساسي و ريشه اي ايجاد و پيدايش بعضي از فرقه ها ميان اهل سنت و شيعه را استعمارگران دانست و دست هاي مرموز آنها را پيدا كرد.

بر اين اساس براي ايجاد وحدت اسلامي ، شناخت عوامل داخلي و خارجي اختلاف ضرورت دارد. مرحوم آيت الله بروجردي در آخرين لحظات عمر خويش يكي از راه هاي ايجاد وحدت اسلامي را شناسايي عوامل اختلاف دانست وي مي گويد : "من براي ايجاد حسن تفاهم ميان مسلمانان آرزوهاي بسيار داشتم و درصدد بودم در نامه اي به شيخ محمود شلتوت بنويسم و به ايشان يادآور شوم

كه موجبات رفع اختلاف را فراهم سازند".(6)

7 - اتخاذ سياست هاي مشترك

يكي از شيوه هاي ايجاد وحدت اسلامي ، اتخاذ سياست مشترك توسط كشورهاي اسلامي است. اين سياست ها مي توانند در روابط بين المللي و سياست هاي اقتصادي و تشكيل بازارهاي مشترك اقتصادي شكل گيرد هم چنين مي توان در صحنه هاي سياسي در برابر دشمنان مسلمانان سياست هاي راهبردي اتخاذ نموده و به حمايت از مظلومان و آسيب ديدگان جهان اسلام پرداخت.

پي نوشت ها :

1 - عبدالكريم بي آزار شيرازي، همبستگي مذاهب اسلامي . ص 310 - 311.

2 - آل عمران، آيه 103؛ تفسير نمونه، ج3، ص 43.

3 - حجرات، (49) آيه 10.

4 - آل عمران، آيه 13.

5 - تفسير نمونه، ج3، ص 46.

6 - عبدالكريم شيرازي، پيشين، 115.

له و حسن تفاهمي كه بين ايشان و شيخ شلتوت بود موثر بود در اين كه آن فتواي تاريخي معروف را در مورد به رسميت شناختن مذهب شيعه بدهد.

معظم له را نبايد گفت نسبت به اين مسئله علاقه مند بود ، بلكه بايد گفت عاشق و دلباخته اين موضوع بود و مرغ دلش براي اين موضوع پر مي زد.

عجيب اين است كه از دو منبع موثق شنيدم كه در حادثه قلبي كه منجر به فوت ايشان شد، بعد از حمله قلبي اول كه عارض شد و مدتي بيهوش بوده اند و بعد به هوش آمدند، قبل از آنكه توجهي به حال خود بكنند و در اين موضوع حرفي بزنند موضوع تقريب و وحدت اسلامي را طرح مي كنند و مي گويند من آرزوها در اين زمينه داشتم .

جعلهايي كه كثافت را با بيني خود حمل مي كنند پست تر خواهند بود.]

پيغمبر اكرم(ص) سلمان ايراني و بلال حبشي را همانگونه با آغوش باز مي پذيرفت كه في المثل ابوذر غفاري و مقداد بن اسود كِنْدي و عمار ياسر را ، و چون سلمان فارسي توانسته بود گوي سبقت را از ديگران بربايد به شرف «سَلْمانَ مِنّا اَهْلَ الْبَيْتِ» (سفينه البحار، مادة «سلم») نائل شد.

رسول اكرم(ص) همواره مراقبت مي كرد كه در ميان مسلمين پاي تعصبات قومي به ميان نيايد. در جنگ احد يك جواني ايراني در ميان مسلمين بود. اين جوان مسلمان ايراني پس از آنكه ضربتي به يكي از افراد دشمن وارد آورد، از روي غرور گفت: «خُذْها وَ اَنَا الْغُلامَ الْفارِسِيّ» [يعني اين ضربت را از من تحويل بگير كه منم يك جوان ايراني.] پيغمبر اكرم(ص) احساس كرد كه هم اكنون اين سخن تعصبات ديگران را برخواهد انگيخت؛ فوراً به آن جوان فرمود كه چرا نگفتي منم يك جوان انصاري؛ (سنن ابي داود،2/625.) يعني چرا به چيزي كه به آيين و مسلكت مربوط است افتخار نكردي و پاي تفاخر قومي و نژادي را به ميان كشيدي؟

آنان را برده خويش ساخته بودند و همواره در بدترين شكنجه ها قرار داشتند. تلخي هاي روزگار را به آن ها چشاندند و اين همچنان باذلت هلاكت ومقهوريت ادامه داشت؛ نه راهي داشتند كه از اين وضع سر باز زنند و نه طريقي براي دفاع از خود مي يافتند؛ تا آن گاه كه خداوند؛ جديت و استقامت و صبر در برابر ناملايمات به خاطر محبتش و تحمل ناراحتي ها از خوف وخشيتش را در آن ها يافت؛ در اين موقع از درون حلقه هاي تنگ بلا, راه نجاتي برايشان گشود و ذلت را به عزت و ترس را به امنيت تبديل كرد؛ يعني آن ها را حاكم؛ زمامدار و پيشوا گردانيد. آن قدر كرامت و احترام از ناحيه خداوند به آنان رسيد كه حتي خيال آن را هم در سر نمي پروراندند. بنگريد آن ها چگونه بودند؛هنگامي كه جمعيت هاشان متحد, خواسته ها متفق, قلب ها وانديشه ها معتدل, دست ها پشتيبان هم, شمشير ها ياري كننده يك ديگر , ديدها نافذ و عزم ها و مقصود ها شان همه يكي بودند. آيا آن ها مالك و سرپرت اقطار زمين نگرديدند؟ آيا زمامدار ورئيس همة جهانيان نشدند؟

بنابراين, براي آن كه هر يك از شرك عملي و ذاتي,به طور مجزا به مخاطب تفهيم شود, يك بار مستقل وبار ديگر با «واو» عطف ذكر مي شود, تا يكي درباره توحيد عملي و ديگري براي نفي شرك ذاتي باشد.

3_ نفي سلطه بر يك ديگر

محور سوم در حوزه پيروان اديان توحيدي, نفي سلطه است «ولا يتَّخذ بَعضنا بعضُاً أَرباباً من دوُن الله» در بيان اين محور , به دو نكته اشاره مي كنيم

يك. افراد جامعه, اَبعاض يك حقيقت و شريك و شبيه يك ديگرند و از نظر روابط اجتماعي, كسي را بر ديگري برتري نيست. پس , كسي نمي تواند اراده اش را بر ديگري تحميل كند؛ مگر أن كه معادل آن را از ديگران تحمّل كند.

دو. ربوبيت, از مختصات اُلوهيت است و اين دو, با يك ديگر هماهنگ و متلازمند. بنابراين, اولّا دليل وجود ندارد كه بعضي انسان ها كه شريك و شبيه يك ديگرند, ربوبيت ديگران رابه عهده بگيرند. ثانياً ربوبيت از ويژگيهاي الوهيت است و تنها خداست كه شايستگي ربوبيت انسان و جهان را داراست.

در شرايط كنوني بتواند باقي بماند اگر موحدان عالم, جبهه واحدي تشكيل دهند و از فرهنگ الاهي و توحيدي طرفي ببندند, مي توانند بت پرستان عالم را از فرو مايگي رهايي بخشند؛ وگرنه بت پرستان را خطر اِلحاد تهديد مي كند كه قابل جبران نيست؛ گرچه الحادو بي ديني مورد قبول فطرت نيست و دوام نمي يابد و بت پرستان خود را بر ملحدان ترجيح مي دهند.

اتحاد ديني موحدان, سهم به سزايي در رهايي جوامع بشري از ذلت به عزت دارد. لذا خداي سبحان هم به رسول اكرم (ص) دستور داد «قُل يا أَهل الكِتاب تَعالَو إِلي كَلِمة سَواء بَيننا وبَينكم...» آل عمران / 64 و هم به مسلمين آموخت كه با همه موحدان عالم از راه جدال اَحسن مجادله كرده, بگويند خداي همه ما يكي است و به آنچه نازل كرده ايمان داريم؛ مگر گروهي كه در كسوت اهل كتاب, اهل شرك و الحاد ونفاقند و اميد به هدايت آنها نيست «وقُولوا امنّا بِالَذي أُنزل إِلينا وأُنزل إِليكم وإلهنا وإلهكم واحد وَنَحن لَه مُسلمون»؛ عنكبوت / 46 [خداي ما وشما يكي است و ما در برابر خداي يگانه و يكتا مسلِم و متقاديم و شما نيز چنين باشيد.] اين مكتب مي تواند تمامي موحدان عالم را, كه اكثريت قاطع انسان هاي عصر حاضر را تشكيل مي دهند و در برابر ملحدان اقليتي بيش نيستند, در صف واحد قرار دهد.

آيه دعوت اهل كتاب به وحدت

«قُل يا أَهل الكِتاب تَعالوا اِلي كلمة سواء بيننا وبينكم أَلاّ نَعبد إلّا الله ولا نُشرك بِه شَيئاً ولا يَتّخذ بُعضنا بَعضاً أَرباباً من دون الله فَإِن تَولّوا فَقولوا اشْهِدوا بِأَنّا مُسلمون» أل عمران /64 [بگو اي اهل كتاب!

بياييد از آن كلمة حق كه ميان ما و شما يكسان است, پيروي كنيم و آن كلمه اين است كه جز خداي يكتا هيچ كس را نپرستيم و چيزي را با او شريك قرار ندهيم و برخي, برخي را به جاي خدا به ربوبيت تعظيم نكنيم.] پس, اگر آن ها از حق روي گردانند, بگوئيد شما گواه باشيد كه ما تسليم فرمان خداونديم.گرچه دين, نزد خداي سبحان يكي است «إنّ الدّين عندالله الإسلام ... ›› آل عمران / 64 ليكن آنچه رايج است, ادياني مانند يهوديت, مسيحيت و اسلام است كه داراي اصول مشترك فراوانند كه اگر همه موحدان عالم حول آن اصول مشترك گرد آيند, بسياري از عقايد شرك آلود؛ مانند تثليث, و ثنيت و رفتارهاي ظالمانه اجتماعي رخت بر خواهد بست.

از اين رو, قران كريم, نه تنها همه مسلمانان را به اتحاد حول محور حبل الله دعوت مي كند «واعتَصموا بِحَبل الله جَميعاً ولا تَفرقوا...» آل عمران / 103 بلكه همه موحدان عالم را به اتحاد دعوت مي كند؛ چنان كه مي فرمايد «قُل يا اهل الكِتاب تَعالَوا إِلي كَلمة سواءِ بيننا و بينكم آلّا نعبد إلّا الله ولا نشرك به شيئاً ولايتَخذ بَعضنا بعضاً آرباباً مِن دون الله فِإِن تولّوا فَقولوا اشْهدوا بأنّا مسلمون» آل عمران / 103

گفتني است «كلمة» در آيه ياد شده, به معناي حقيقتي است كه در قلب جاي مي گيرد و در عمل ظهور مي كند و در محاوره ها نيز بيان مي شود و از آن به «حرف» و «قول» نيز تعبير شده است. بنابراين, «قول», «حرف» و «كلمه» برآن معاني ومعارفي اطلاق مي شود كه هم در قلب ريشه دارد, هم در عمل ظهور مي كند

و هم بر زبان جاري مي شود.

همچنين خطاب با كلمه «يا آهل الكتاب» همانند خطاب با كلمة «يا أهل القرآن» به مسلمانان, زيباترين خطاب به يهوديان و مسيحيان است كه جاذبه اي ويژه دارد.

از ميان مردم هر عصر و مصر, فرد صالح يا طالح پرورش مي يابد.

از اين رو, خداي سبحان به اين گونه امور كه جنبة مادي دارد و ماية كثرت است, اصالت نمي بخشد؛ يعني هم تعدّد ناشي از آن ها را امضا مي كند و هم به عدم تأثير آن ها در تكامل اصيل انسان اشاره مي كند «يا أيها الناس انّا خلقناكم مِن ذَكر وأُنثي وجَعلناكم شُعوباً و قبائِل لِتعارفوا إنَّ أَكرمكم عندالله أتقيكم...» حجرات / 13

بر اساس اين آيه, تعدد نژاد در شناسايي يك ديگر, به اندازة شناسنامه طبيعي اثر دارد؛ وگرنه در نظام ارزشي اسلام, هيچ مؤثر نيست. هرچند همين كثرت مادي, به نوبة خود, مي تواند همانند ساير اختلاف ها وتعددها نشانة قدرت خداوند سبحان باشد, ليكن امتياز ارزشي به همراه ندارد «ومِن اياته خَلْق السَّموات والأَرض واختلافَ آلسنِتكم وآلوانِكم إِنّ في ذلك لَايات للعالَمين». روم / 22

بنابراين, مصوبات سازمان ملل _ بر فرض سداد و صلاح آن _ و نيز آئين نامه هاي نژادي و قومي و ملّي, تنها اموري قراردادي است كه توان تأمين سعادت تكويني جوامع بشري را ندارد؛ زيرا حقيقت تكويني انسان, برتر از قرارداد اعتباري است, و ابديت او والاتر از امور مادي ناپايدار.

فطرت توحيدي, سرماية وحدت جهاني

خداي سبحان سرماية سعادت همه جانبه و وحدت گسترده با همه جوامع بشري را به عنوان اصلي «ثابت», «همسان», «همگاني» و «هميشگي» در نهاد انسان گذارده است؛ به طوري كه هيچ فرد درهيچ عصر و مصر و نسلي فاقد آن نيست. اين دست ماية تكامل تكويني, همان زبان فطرت توحيدي است كه بدون نياز به هرگونه اعتبار و قرار داد و تصويب, توان پيوند انسانها را

دارد «فَأقِم وَجهك لِلدّين حَنيفاً فِطرت الله الَتي فَطر الناسَ عَليها لاتَبديل لِخَلق الله ذلك الدِّين القَپّم ولكنّ أَكثر الناس لايَعلمون» روم / 30

راز عدم تبديل فطرت توحيدي انسان اين است كه نه خداوند أن را تغيير مي دهد _ چون وي را به «احسن تقويم» ساخت و هيچ نقص و عيبي در نهان توحيدي او نيست تا تبديل شود _ و نه هيچ كس جز خداوند, توان تأثير در نظام آفرينش انسان را دارد. از اين رو, به عنوان نفي محض فرمود «لا تبديل لخلق الله».

تنها محور وحدت انسان ها و اتحاد جوامع بشري, فطرت توحيدي آنان است كه امري عيني و تكويني و نيز جاودانه و پايدار است؛ زيرا فطرت؛ نه از خصوصيت اقليمي نشأت گرفته است تابا تغيير آن دگرگون گردد و نه در زمانة مخصوص محصور است تا با گذشت آن سپري شود و نه در معرض حوادث ديگر واقع مي شود تا با تحول رخدادها فرسوده گردد؛ بلكه هم چنان مشرف بر هر زمين و محيط بر هر زمان و حاكم بر هر سنت و رسم قومي و نژادي و مانند آن است؛ زيرا روح انسان, مجرد است و فطرت توحيدي كه با هستي او عجين شده, منزّه از ماده و مبرّاي از قوانين حاكم بر طبيعت تاريخ است.

از اين رو, نه در محدودة «نفي و دفع» پيرو قواعد و مباني مادي است و نه در اثبات و جذب تابع آن هاست, زيرا اولاً روح ملكوتي و مجرد, سنخيت با ماده ندارد وثانياً كامل تر از آن است وبه اين دو جهت, ازقلمرو تأثير مستقيم و اصيل ماده دور است. از اين رو, خداي

سبحان فرمود فقط خداوند است كه دل ها ي آنان را همسو وهماهنگ قرار داد و تو اي پيامبر! اگر همة منابع مادي زمين و هر آنچه را كه در آن است, هزينه مي كردي تا دلهاي آن ها را پيوند دهي, توان آن را نداشتي؛ ليكن خداي سبحان آنان را متحد و قلوب آن ها را تأليف كرد «وَألّفَ بَين قُلوبهم لَو أَنفقتَ ما في الأَرض جَميعاً ماأَلّفت بَين قلوبهم ولكن الله أَلّف بينَهم إِنّه عَزيز حَكيم». (سوره انفال, آيه 63) در اين پيوند قلوب و اُلفت دل ها, دو نام از اسماي حسناي خداوند يعني عزيز و حكيم سهم به سزايي دارد. از اين رو, دل هاي عزيزان و حكيمان باهم متحد است.

حاصل آن كه «وحدت جهاني», بدون پيوند تكويني و همگاني ميسّر نخواهد بود و هرگونه پيوندي كه با سرشت توحيدي انسان ها مطابق نباشد, اعتباري و زوال پذير است.

كنيم و اگر كفّه كالا و موزون سنگين تر باشد, او نيز اعتراض مي كند كه چرا وزن, معادل من نيست. دو كفّة ترازو بايد هماهنگ و همپاي هم حركت كنند تا اختلاف پايان يابد. بنابراين, نزاع و اختلاف دو كفة ترازو براي رسيدن به مقصد و هدف واحد، يعني همان برقراري قسط و عدل است.

اختلاف نامقدس

اين اختلاف, پس از ظهور حق و واقع است و بر اثر ظلم و هواي نفس پديد مي آيد. دو صاحب نظر, اگر پس از تبادل نظر و روشن شدن حق براي آنان, خواه به وسيله عقل يا وحي, پيروي شيطان و هواي نفس كرده, در برابر حقّ ايستادند واختلاف كردند, اختلافشان مذموم و براي از بين بردن حق و اِحقاق باطل است؛ نظير آن كه كسي بخواهد پس از هماهنگي دوكفّة ترازو با «تطفيف» و كم فروشي, نيرنگ بزند و بين دو كفه اختلاف ايجاد كند.

خداي سبحان مسلمانان را از اين اختلاف مذموم نهي كرده, مي فرمايد شما مانند آنان نباشيد كه پس از روشن شدن حق, در دين و متن كتاب اختلاف كردند «ولا تكونوا كاللذين تفرّقوا و اختلفوا من بعد ماجاءهم البيّنات...» آل عمران / 105

قرآن و اختلاف مقدّس و نامقدّس

قرآن كريم در آيه «كان الناس أُمّة واحدة فَبَعث الله النَّبيّين مُبشّرين ومُنذرين وأَنزل مَعهم الكِتاب بِالحقّ ليَحكم بين الناس فيما اختَلفوا فيه وَما اختَلف فيه إِلّا الَذين أُوُتوه مِن بَعدما جاءتهم البيِّنات بَغياً بَينهم...» بقره / 213 اختلاف ممدوح را تلويحاً و اختلاف مذموم را تصرحاً ذكر كرده است.

خداي سبحان در آغاز اين آيه مي فرمايد مردم گروه واحدي بودند وزندگي ساده وبسيطي داشتند. سپس بر اثر پيشرفت علم

وصنعت, در تشخيص حقّ و باطل و تبيين مصالح و مفاسد, اختلاف كردند. اين اختلاف تلويحي, چون پيش ازآمدنِ انبيا و كتاب بوده, ممدوح است. سپس خداي سبحان پيامبران را مبعوث كرد و كتاب الاهي را به همراه آنان نازل كرد تا به اختلافات آنان پايان دهند «... فَبَعث اللهُ النَّبيّين مُبشّرين ومُنذرين وأَنزل مَعهم الكِتاب بِالحقّ لِيحكم بَين النّاس فَيما اختَلفوا...». از اين تعبير استفاده مي شود كه وِزان آيه چنين بوده است «كان الناس أمّة واحدة ثمّ اختلفود فبعث...»؛ چنان كه قرينه داخلي و خارجي نيز اين برداشت قرآني را تأييد مي كند.

شاهد داخلي جملة «لِيَحكم بين الناس فيما اختلفوا» است؛ چون اگر وحدت انسان هاي اوّلي محفوظ مي ماند و در جهان بيني, ملكات نفساني و امور فردي و اجتماعي اختلاف نمي كردند, اوّلاً آوردن اين جمله لغو بود؛ چون اختلافي نداشتند. ثانياً نياز به نزول مجموعة قوانين به نام كتاب نبود. پس, بايد اختلافي بين آنان باشد تا زمينه بعثت انبيا و نزول كتاب فراهم آمده باشد.

شاهد خارجي آية «وما كان الناس إِلّا أُمّة واحدة فَاختَلفوا و لولا كَلِمة سَبقت مِن رَبِّك لَقُضي بَينهم فيما فيه يختلفون» يونس / 19 است كه تصريح به اختلاف قبل از وحي دارد.

اين اختلاف اوّل, ممدوح و مقدّس است؛ مگر آن كه به ظهور حق منتهي نشود كه در آن صورت مذموم است.

آن گاه خداي سبحان به دنبال آيه, به اختلاف مذموم تصريح نموده, مي فرمايد مردم در برابر نزول وحي و ابلاغ آن توسّط پيامبران, دو دسته شدند؛ عدّه اي دستورات آنان را پذيرفتند وتسليم حق شدند و گروهي از عالمانِ دين و حاملانِ وحي, با وجود آن همه بيّنات

و معجزات الاهي و ظهور حق, از روي بغي و حسد و سركشي حق را نپذيرفتند و زمينة اختلاف در دين را فراهم كردند «... وَما اختَلف فِيه إلاّ الَّذين أُوتوه مِن بعد ما جاءَتهم البَيّنات بَغياً بينَهم...». بقره / 213

شايد برخي براي توجيه «اختلاف نامقدس» بگويند اين اختلاف نيز نوعي اختلاف نظر است و عالمانِ ديني, نظر شخصي خود را در برابر انبيا ارائه داده اند؛ ليكن اين سخن نادرست است ؛ زيرا اوّلاً پاية اختلاف مذموم را هوا و هوس و بغي و سركشي تشكيل مي دهد «بغياً بينهم» بقره /213. ثانياً خداي سبحان براي حلّ اختلاف نظر راه هايي را نشان داده است كه پيروي عالمانِ ديني از يك ديگر جايز است؛ مگر آن كه به علم وجداني ثابت شده باشد كه طرف مقابل خطا رفته است و وجود علم وجداني در مسايل فقهي, بسيار اندك است.

و اغماض است و موجب وعيدالاهي نيست.

تنها منشأ اختلاف در دين, ظلم, حسد و رياست طلبي برخي از منسوبان به دين, مانند عالمان سوء است؛ چنان كه قرآن مي فرمايد «... وَما اختلف فيه إلّا الذين أُوتوه مِن بَعد ما جاءتهم البَيّنات بَغياً بينَهم...»بقره / 213 از اين آيه بر مي آيد كه اختلاف در دين, ريشة فطري ندارد؛ بلكه مستند به بغي وتعدّي از حدود و مقرّرات فطرت است؛ زيرا دين الاهي مطابق فطرت است وهرگز از ناحيه دستگاه آفرينش, تغيير واختلافي در آن را ه پيدا نمي كند «فَأقِم وَجهك للِدّين حَنيفاً فِطرت الله التي فَطر الناسَ عَليها لا تبَديل لِخلق الله ذلك الدّين القَيّم...» روم / 30 .

خداي سبحان در آيات ديگر نيز منشأ اختلاف در دين رابغي و سركشي و خود محوري برخي ازعالمانِ ديني دانسته است؛ مانند «... ولا تتفرّقوا فيه...* وما تفرقوا إلّا مِن بعد ما جا‘ هم العلم بغياً بينَهم...» شوري /3_ 14[هرگز در دين تفرقه و اختلاف مكنيد... و مردم در دين, راه تفرقه و اختلاف نپيمودند؛ مگر پس از آن كه علم و برهان از جانب حق برآن ها آمده؛ آن هم به صرف حسادت و برتري جويي ميان يك ديگر.]

شرح بدهم تا شما خيال نكنيد كه خداوند, اهل سهل انگاري است و اگر اين تجربة تلخ را يك بار چشيديد و به ذلّت افتاديد, بار ديگر تلخ كام نشويد.

حلقة اوّلِ تاريخ اين سلسله, مرحله قيام خليل حق, ابراهيم (ع) است كه به بركت آن , فرزندان ايشان به عنوان انبياي ابراهيمي و امامزادگان و پيامبرزادگان و به تعبير قرآن كريم, «ملوك» بر مردم شدند «... وَجعلكم مُلوكاً واتاكم ما لم يؤتِ أحداً من العالَمين» مائده / 20. در اين مقطع,شما به بركت خليل حق (ع) به اوج عظمت رسيديد واين, همان حلقة اول از تاريخ اين سلسله است.

آن گاه در تبيين حلقة دوم از تاريخ اين سلسله فرمود شما سرگذشت پيامبرزادگان و امامزادگاني چون فرزندان اسماعيل و اسحاق و يعقوب (اسرائيل) (ع) را شنيده ايد «فَاعتَبِروا بِحال وَلد إسماعيل و بَني إسحاق و بَني إسرائيل (ع) فَما أشَدّ اعتدال الأَحوال و أَقرب اشتباهَ الأمثال» ( نهج البلاغه, خطبه192, بند93). آنان, انسان هاي شريف از تبار ابراهيم و پيامبر زاده و امامزاده بودند؛ ببينند چه روزگاري را گذراندند

«تأمّلوا أمرَهم في حال تَشتّتهم وتَفرُّقهم لَيالي كانت الأِكاسِرة والقياصِرة أَرباباً لَهم يَحتازونُهم عَن ريف الافاق و بَحر العِراق و خُضرةِ الدنيا الي منابِت الشَيح و مَها فِي الريح و نَكَدِ المعَاش فَتركوُهم عالة مَساكين إِخوانَ دَبَرٍ و وبَرٍ...» ( نهج البلاغه, خطبه 192, بند 93).

[آيا نديديد تبه كاران, با امامزادگان و پيامبرزادگان چه كردند؟! از يك سو كسراهاي ايران و از سوي ديگر قيصرهاي روم , بر امامزادگان حكومت كردند و آنان را به بردگي و گدايي كشاندند.

كسراهاي ايران و قيصرهاي روم, نه تنها ربّ اين امامزادگان بودند, بلكه

آنان را «حيازت» كردند؛ آنان را جزء موات مي دانستند. آيا نديدند كه مناطق سرسبز و خرم را از تصرّف آنان خارج كردند و سرزمين هاي خوش آب و هوا را از دست آنان گرفتند و آنان را به مناطق بد آب و هوا تبعيد كرده, در آن جا اسكان دادند و معادن و منابع و ذخاير آنان را غارت نمودند؟ «ونَكَد المَعاشِ».]

آيا به ياد نداريد كه قلمرو سلطنت كسراهاي ايران, منطقه نفوذ امامزادگان و پيامبرزادگان را زير پوشش داشت ومنطقة نفوذ سلطنت قياصرة روم, آنان را در بر گرفت تا جايي كه آنان گدايان ايران و روم شدند؟ آيا شما فكر مي كرديد كه پيامبر زادگان, روزي «چارپادار» شوند؟!

اين حكايت تاريخ است كه نوادگان ابراهيم (ع)، نوادگان اسماعيل (ع) و نوادگان اسحاق (ع), «اصحاب دَبَر و وَبَر» شدند و كسراها و قيصرها آنان را يك مُشت گدا كردند. مبادا فراموش كنيد كه چرا پيامبرزادگان ابراهيم (ع) به گدايي افتادند واصحاب دَبَرْ و وَبَرْ شدند؛ آنچه مايه ذلّت اين سلسله گشت, چيزي جز «ترك دين» و «دامن زدن به اختلاف» نبود.

بنابراين, براي اين كه به آن مقطع ذلّت بار باز نگرديد, اوّلاً دين دار و دين باور باشيد و ثانياً هماهنگ و متّحد. اين,سرگذشت مقطع دوم از زندگي امامزادگان و پيامبرزادگان است؛ تا پيش از ظهور اسلام.

آن گاه در مقطع سوم از تاريخ اين سلسله , به بركت حضرت رسول اكرم (ص) اسلام ظهور كرد و با ظهور خود, «توحيد كلمه» و «كلمه توحيد» را به ارمغان آورد و فكر آنان را احيا نمود؛ به آنان دين داد و آنان را از باز تشتّت و تفرّق رهايي

بخشيد و در نهايت, ازادي و آبادي را به ايشان اهدا كرد؛ چنان كه در پرتو اسلام, همين چارپاداران به جايي رسيدند كه فرمانروا شدند

«فَهُم حُكّامٌ عَلي العالَمين ومُلوك فِي أَطراف الأَرضين يَملكون الأُمور عَلي مَن كان يَملكها عَليهم و يُمضُون الأَحكام فيمن كان يُمضيها فيهم لاتُغمز لهم قناة ولا تُقرَعُ لهم صَفاة». (نهج البلاغه, خطبه192, بند 101)

در سايه همين اسلام _ كه مجد فراموش شده را به آنان بازگرداند _ همة حاكمان, محكوم گشتند و اين اصحاب دَبَر و وَبَر, بر قياصرة روم و اَكاسره ايران سلطه يافتند و غنايم جنگي شرق و غرب را به حجاز آورده, حكّام و ملوك شدند. اين مقطع, مقطع سوّم از تاريخ اين سلسله است.

امير المؤمنين (ع) پس از تبيين حلقات سه گانه ياد شده و تحليل ادوار تاريخي سلسله امامزادگان و پيامبر زادگان, شرايط اجتماعي عصر خود را تشريح مي كند و چنين مي فرمايد اي كساني كه با من نساختيد و از اطاعت من سرباز زديد! آيا مي خواهيد به آن مقطع ذلّت بار كه اكاسره و قياصره شما را حيازت مي كردند و اربابتان بودند برگرديد يا به مقطع شكوه مندي كه در تحت رهبري قرآن و عترت حركت مي كرديد «أَلاوإِنّكم قَد نَفَضّتم أَيديكم مِن حَبل الطّاعة و ثلمْتُم حِصنَ الله المضروب عَليكم بِأحكام الجاهليّه ...» (نهج البلاغه, خطبه192, بند 103) [شما طناب اطاعت را از دست خود رها كرديد و اين قلعه مستحكم را سوراخ نموديد و مرا تنها گذاشتيد.]

آن گاه فرمود «فَاِنّ الله سبحانه قَد امتَن عَلي جَماعة هذه الأُمّة فِيما عَقد بينَهم مِن حبلِ هذه الأُلفة الَّتي يَنتقلون في ظِلّها و يَأوون إِلي كنِفها بِنِعمةِ لايعرف أحدٌ من

المَخلوقين لها قيمة لأنّها أرجحُ من كُلّ ثَمَنٍ وأجلُّ من كُلّ خطرٍ». (نهج البلاغه, خطبه 192, بند 103) [خداوند سبحان منّتي بر اين مردم نهاد كه آنان را در سايه «حبل الله» متحد كرد و نعمتي به آنان داد كه احدي نمي تواند آن نعمت را حق شناسي كند؛ زيرا قيمت آن را نمي داند. اين نعمت, از هر كالاي پر بهايي گران تر و از هر چيز ارزش مندي قيمتي تر و از هر امر خطيري خطيرتر است و شما به اين مقطع والا رسيديد.] اكنون اگر در نظام اسلامي از وحدت الاهي خود حراست نكنيد و از عترت اطاعت ننماييد, همان مقطع اوّل دامنگير شما خواهد شد.

3_ دشمني و قضاوت ناحق

دشمني هاي ناصحيح كه از اختلاف هاي نامقدس سرچشمه مي گيرد, در نظر دهي و قضاوت انسان تأثير به سزايي دارد؛ تا آن جا كه موجب كوري و كري در برابر حقايق و واقعيّت ها مي شود؛ چنان كه دوستي ها گاهي اين گونه است «حبّك للشئ يُعمي و يصم» (بحار, 74/165). انسان اگر چيزي يا كسي را دوست داشته باشد, عيوب و نقاط ضعفش را نمي بيند و نمي شنود و نيز اگر واقعاً از چيزي يا كسي بدش بيايد و با او دشمني داشته باشد, زيبايي ها و نقاط قوّتش را ناديده ونشنيده مي گيرد.

«اختلاف» از گناهاني است كه حد و مرزي ندارد؛ ليكن شيطان روان كاوانه كار مي كند كه انسان به كارهاي خود صبغه ديني بدهد و كارهاي رقيب خود را كفر آلود ببيند؛ با اين وصف, هر روز دامنه اختلافات گسترده تر وعمق كينه و عداوت بيشتر خواهد شد.

و انديشه يا در مقام عمل و انگيزه, مطابق با ميزان الاهي _ عقل و وحي _ نبود, القا و وسوسه شيطان است.

قرآن كريم, بارها مؤمنان را از پيروي گامهاي شيطان, در مسائل فردي و اجتماعي , نهي كرده است؛ چون دشمني شيطان, آشكار است وكار دشمن جز ضرر و زيان زدن نيست «ولاتتَّبَعوا خُطوات الشَّيطان إِنّه لكم عَدوٌ مبين» بقره / 208 و سياست شيطان نيز گام به گام است. او آهسته و پيوسته مي آيد و وسوسه مي كند تا گوهر تابناك ايمان مؤمن را بزدايد و او را بي آبرو نمايد و در نهايت, او را كافر وگمراه كند «كَمثَل الشَّيطان إذِ قال للِإنسان اكفُر فَلمّا كفَر قال إِنّي بَريءٌ مِنك إِنّي أَخاف الله رَبّ العالَمين» حشر/ 16

بدانيد خداي شما يكي است و پدرتان يكي؛ نه عرب بر عجم برتري دارد و نه عجم بر عرب و نه سياه پوست بر گندمگون و نه گندمگون بر سياه پوست مگر به تقوا.

آيا من دستور الاهي را ابلاغ كردم؟ همه گفتند آري. فرمود اين سخن را حاضران به غايبان برسانند. (تفسير قرطبي,8,/309)

هنچنين در حديث ديگر چنين فرمود خداوند به وضع خانوادگي, نسب, اجسام و اموال شما نگاه نمي كند؛ ولي نگاه به دل هاي شما مي كند؛ كسي كه قلب صالحي دارد, خدابه او لطف و محبت مي كند. شما همگي فرزندان آدميد و محبوب ترين شما نزد خدا باتقواترين شماست (تفسير قرطبي, 8 /309)

بنابراين اسلام با عصبيت جاهلي اعم از نژاد و رنگ و قبيله و هرشكلي ديگر آن مبارزه كرد تا مسلمانان جهان را از هر نژاد و قوم و قبيله, زير پرچم واحدي جمع آوري كند.

امتياز نبودن علل اعتباري

قرآن كريم درباره عوامل اعتباري مانند مال و منال و مقام مي فرمايد اين امور اعتباري را براي آزمايش به افراد مي دهيم و هرگز مايه تفاخر و برتري افراد نخواهد بود.

پس هر فرد يا اُمّتي كه بخواهد با اين امور اعتباري, خود را برتر از ديگران ببيند و از برتري جويي لذّت ببرد, بداند كه لذّت كاذبي است؛ مانند لذتي كه معتاد از موادّ مخدّر دارد و وقتي لذّت و برجستگي او كاذب شد, رنج وكوچكي وي صادق است؛ چون ممكن نيست كه دو طرف نقيض, صادق يا كاذب باشد. او به خيال لذّت بردن, درحقيقت, درد را زير پوشش لذّت تحمّل مي كند.

بنابراين كسي كه مي داند امور طبيعي و اعتباري, دليل افتخار و امتياز نيست,

ولي به دنبال آن مي رود, راه شيطان را مي پيمايد و شيطنت, با عقل سازگار نيست.

تعيين مرجع براي برداشت هاي علمي

قرآن كريم دربارة برداشت هاي علمي وفقهي مي فرمايد گرچه اينها مي توانند زمينة اختلاف را فراهم كند, ليكن اگر به كتاب و سنّت مراجعه كنيد, اين اختلافات حل مي شود «... فَإِن تَنازعتم في شئٍ فَردُّوه إِلي الله والرّسَول ...» نساء/59 (به شرط آن كه رجوع به محضر قرآن و سنّت, با پيش داوري و تحميل فهم نادرست و منحرف خود به آن ها نباشد؛ بلكه خود و اختلافات را به قرآن و سنّت عرضه كنند تا مشكلشان حلّ شود.

اگر با مراجعه به كتاب وسنّت, اختلاف نظرهاي علمي و فقهي حلّ نشد, نبايد زمينه تفرقه را فراهم كند؛ چون اين اختلاف نظرها آن قدر مقدّس و محمود است كه اوّلاً مايه كشف وپديدار شدن نظريه صحيح و حقيقي است؛ چنان كه امير المؤمنين (ع) فرمود «إِضربوا بعَض الرأَس بِبعَض يَتولّد مِنه الصَواب» (غررالحكم آمدي, 2, /266) ثانيا بزرگان فقهي, در بحث اجتهاد و تقليد, به اين مطلب رسيده اند كه اختلاف نظرها مانع اقتداي يكي از آنان به ديگري در نماز نمي باشد؛ گر چه اختلافشان در حدّ اجتهاد و فتوا باشد, مگر موردي كه جزم و علم وجداني به بطلان نماز او داشته باشد كه اين مورد بسيار نادر است؛ چون فتواها نوعاً استظهار از ادلّه است كه يقين آور نيست.افزون بر آن, ممكن نيست كسي كه با قلب پاك و اراده اصلاح به محكمه قرآن و سنّت برود و اختلاف او حل نشود.

2_ موعظه حسنه

قرآن كريم, ريشه همه اختلافات عملي را هواي نفساني و دوستي ها و دشمني هاي نابه جا و

شيطاني مي داند. از اين رو, همراه ريشه يابي, تلاش فراوان دارد كه انسان ها را از نظر اخلاقي به كمال نفس برساند تا از چاه شهوت و غضب بيرون آمده, به اوج وكمال حكمت و معرفت نايل آيند. خداي سبحان, درباره اوصاف بهشتيان مي فرمايد ما هرگونه كينه و دشمني را از دل هاي آنان زدوديم «ونَزعَنا ما في صُدور هم مِن غِلٍّ ...» اعراف / 43

مؤمنان صدر اسلام (مهاجر و أنصار) نيز همين صفت وارسته و مقام بلند را در دعاهايشان از خدا مسألت مي كردند «... يَقولون رَبّنا اغْفِر لَنا ولِإخواننا الِذَين سَبقونا بالإِيمان ولَا تجَعل في قُلوبنا غِلاً للّذين امنوا...» حشر /10 [خدايا! ما و برادران ايماني مان را بيامرز و در دل هاي ما هيچ گونه كينه و عداوتي نسبت به آنان قرار مده.]

يعني ديگران با مردن و ديدن برزخ و تحمّل مشكلاتِ آن و پاك شدن به بهشت مي روند وبه اين صفت وارسته مي رسند كه بينشان اختلافي و كينه اي نيست؛ ليكن مردان الاهي, اين نعمت برزگ بهشتيان را در دنيا از خداوند طلب مي كنند؛ چون زيبا ترين و لذّت بخش ترين زندگي در پرتو وحدت و اتحاد, امكان پذير است.

بنابراين, اگر جامعه, حكيم و عاقل باشند, هميشه در بهشت به سر مي برند؛ چنان كه پيامبر اكرم (ص) حكمت را به بهشت تفسير نمودند «أنا مدينة الحكمة _ وهي الجنّة _ وأنت ياعلي (ع) بابها ...» (بحار,40 ,/200)؛ [من شهر حكمتم كه بهشت است و تو اي علي, دَرِآن شهر هستي.]

3_ جلوگيري از مغالطه و اشتباه

قرآن كريم همراه دستور به وحدت و اتحاد, هرگونه دستاويزي را از دست بهانه جويان مي گيرد؛ چون شيطان از هر

راهي كه بتواند جلوي اجراي احكام دين را مي گيرد؛ گاهي درمسائل علمي و نظري مغالطه مي كند وگاهي در مسائل عملي , انسان را به هوا و هوس مي اندازد؛ در تحليل مسائل علمي, القاي شبهه در ذهن مي كند و از اين راه, ايجاد تفرقه مي كند و در مسائل عملي با وسوسه و تحريك هواهاي نفساني, زمينه اختلاف را فراهم مي كند. از اين رو, خداي سبحان در اين آيه فرمود «... ولا تَتّبعوا خُطوات الشَيطان إِنّه لَكم عَدوٌّ مُبين» بقره / 208 [از گام هاي شيطان پيروي نكنيد؛ چون او دشمن آشكار شماست.]

قرآن كريم, پس از تبيين ادلّه ضرورت اتحاد و بطلان اختلاف, مي فرمايد نبايد دعوت به سِلم و اتحاد همگاني, بهانه و زمينه اي براي بي تفاوتي, به مداهنه كاري و تسامح و تساهل نابجا و ترك امر به معروف و نهي از منكر باشد چون امر به معروف و نهي از منكر جايگاه خود را دارد. معروف, همان چيزي است كه عقل وقرآن و روايات آن را به رسميت مي شناسد. و منكر, امري است كه برخلاف عقل و قرآن باشد.

امر به معروف و نهي از منكر و تلاش در جهت قلع ريشه هاي فساد و گناه, از بهترين زمينه هاي ايجاد وحدت و ألفت در جامعه اسلامي است, زيرا فطرت انسان هماهنگ با معروف و مخالف با منكر است وتعامل بر طبق منكر, جز تفرقه به همراه ندارد.

از اين رو خداوند از يك سو در اين آيه مي فرمايد «يا أَيها الذَينَ امنوا ادخُلوا فيِ السِّلم كافّة...» بقره / 208 [اي كساني كه ايمان آورده ايد! همگي به اطاعت خدا در آييد وگام هاي شيطان را دنبال مكنيد كه او براي

شما دشمني آشكار است.]

و از سوي ديگر مي فرمايد بايد امّت و گروهي از شما, هميشه مردم را به سوي خير ونيكي دعوت كند وامر به معروف و نهي از منكر نمايند «وَلْتكَن مِنكم أُمّة يَدعوُن إِلي الخير ويَأُمرون بالِمعروف وينهون عَن المُنكر وأولئك هم المُفلحون» آل عمران / 104«كُنتم خير اُمّة أُخرجت للِنّاس تَأمرُون بالِمعُروف وتَنهون عَن المنكر...»؛ [شما بهترين اُمّتي هستيد كه براي مردم پايدار شده ايد؛ به كار پسنديده فرمان مي دهيد از كار ناپسند باز مي داريد] ( آل عمران/ 110.

بنابراين , اتحاد و برادري به معناي دست بر داشتن از امر به معروف و نهي از منكر نيست؛ بلكه اگر با داشتن «حجّت بالغة», موعظه كرديد و دين و معارف را به طرف مقابل رسانديد و آن شخص, باز هم تعدّي و تجاوز كرد,بايد او را امر به معروف و نهي از منكر كنيد تا آن جاكه شخص با إذن وليّ مسلمين, مي تواند به وسيله ضرب و قتل _ كه آخرين مرحلة نهي از منكر است _ جلوي فساد او را بگيرد واگر پنهاني مرتكب آن شده, به وسيله حدّ و تعذير, جلوي او را سدّ كند.

مِنّي أبتغي بِذلك حُسن الثّواب وكَرَم الماب» (نهج البلاغه, نامه 78)؛[بدان, هيچ كس نيست كه نسبت به وحدت و اتحاد امّت محمد (ص) از من حريص تر و اُنسش به آن از من بيشتر باشد. من در اين كار, پاداش نيك و سرانجام شايسته را از خدا مي طلبم.]

صبر آن حضرت (ع) نيز براي حفظ وحدت بود؛ صبري كه درباره اش فرمود «فَرأيت أَنّ اَلصَّبر علي هاتا أَحجي فَصبَرتُ وفِي العَين قَذَي وفِي الحَلق شَجاً» (نهج البلاغه, خطبه 3)؛[عاقبت ديدم كه بردباري و صبر به عقل و خرد نزديك تر است و شكيبايي ورزيدم, ولي به كسي مي ماندم كه خاشاك چشمش را پركرده است واستخوان راه گلويش را گرفته است.]

آن حضرت (ع) دربارة دليل سكوت خود فرمود

«وأيم اللهِ لَولا مَخافَةِ الفُرقةَ بَين المُسلمينَ وَ أن يَعود الكُفَر وَ يَبور الديِن لَكُنّا عَلي غَير ما كُنّا لَهم عَليه».(بحار 32/61)

[به خدا سوگند! اگر بيم وقوع تفرقه ميان مسلمين و بازگشت كفر و تباهي دين نبود رفتار ما با آنان به گونه اي ديگر بود.] (بحار32 /61)

حضرت علي (ع) پس از انتخاب عثمان براي خلافت مسلمانان فرمود

«لَقد عَلمِتم أَنّي أَحقُّ الناس بِها مِن غَيري وَ واللهِ لأُسلِّمنّ ما سَلمت أُمور المُسلمين ولَم يَكن فيها جَور إِلّا عَليَّ خاصّة».

[شما مي دانيد كه من از همه براي خلافت شايسته ترم. به خدا سوگند ! مادامي كه كار مسلمانان رو به راه نباشد و تنها بر من جفا شده باشد, مخالفتي نخواهم نكرد.]

اين سخنان نشان مي دهد كه وحدت از اهميت ويژه اي بر خوردار است و حضرت علي (ع) از هيچ كوششي براي ايجاد و حفظ وحدت دريغ نورزيد.

و مقدس است؟

حسن يا قبح را دارد؛ اگر بر محور حق بود, نيكو است و همگان بايد تلاش كنند آن را به و جود آورند و پس از ايجاد نيز در حفظ آن كوشا باشند و اگر اتحاد بر محور باطل بود, قبيح است و نابود كردن چنين اتحادي بر همگان لازم است. به ديگر سخن, مي توان با توجه به محور و هدف اتحاد, آن را به احكام خمسة وجوب, حرمت, استحباب, كراهت و مباح تقسيم كرد؛ اگر گروهي بر امر باطلي اتحاد كردند, چنين اجتماعي مقدس نيست؛ مانند اتحاد قريشيان بر ضد حضرت علي (ع) «فَإِنّهم قَد أَجمعوا علي حَربي كَإِجماعهم عَلي حَرب رسول الله قَبلي». (نهج البلاغه, نامه36). و مانند اتحاد شاميان بر امر باطل خود كه امير مؤمنان (ع) درباره اش فرمود «وإِنّي وَالله َلأظَنّ هؤلاء القَوم سيُدالون مِنكم بِإجتماعهم عَلي باطِلهم» (نهج البلاغه خطبه25)و نيز مانند اتحاد مردم اوباش كه حضرت علي (ع) درباره اش فرمود «هُم الذَيِن إِذ اجتَمعوا غَلبوا وَ إِذا تفَرّقَوا لَم يعرفوا ... هُم الذَين إِذا اجتَمعوا ضَرّوا و إِذا تفَرّقَوا نفَعوا» (نهج البلاغه حكمت 199) كه اين گونه اتحادها را بايد از بين برد.

ديگر عداوت و بغض است «... رَبّنَا اغِفر لَنا و لِإخواننا الذَينِ سَبقونا بِالإيمان و لا تَجعل في قُلوبِنا غِلّاً للِذَين امنوا رَبّنَا إنِّك رَءُوف رحيم» حشر / 10.

و عملي أن حضرت خواه در معراج و خواه در غير معراج و خواه به صورت وحي قرآني و خواه به صورت الهام و حديث قدسي, به عنوان تعليم كتاب و حكمت وتأديب به آداب الاهي است. رسول اكرم نيز در قبول آن مواهب غيبي, قابليت تمام داشت و همه فيض هايي را كه از مبدأ «تام الفاعليه» تنزّل يافت, دريافت كرد؛ مانند «خذ العفْو وَاْمُر بالعُرف وأَعرض عَن الجاهلين» اعراف /199 «وَمِن الّيل فَتَهجّد بِه نافِلة لَك عسي أَن يَبعَثك رَبُّك مَقاماً مَحموداً». إسراء / 79

همچنين آياتي كه كمال هاي علمي و عملي را در بردارند؛ مانند «شرح صدر», «تلقي قرآن از نزد خداوند به عنوان أُم الكتاب», «استقامت در برابر هر سانحة سنگين و رويداد دردناك», «هجرت و جهاد», «اجتهاد», «قيام به قسط و عدل و انصاف و...», همگي نشانة كمال انساني حضرت رسول اكرم (ص) است.

آن گاه خداي سبحان به تخلق آن حضرت به خُلق عظيم الاهي اشاره كرد و فرمود «وإنّك لَعلي خُلُقٍ عظيم» (سوره قلم, آيه 4) گرچه اين آيه, قبل از بسياري از آيات ديگر كه شارحِ اخلاقِ برجسته آن حضرت است, نازل شده است؛ ولي سير طولي بحث و نظم صناعي آن, همين است كه قبلاً اصل اتصاف به كمال حاصل شود, سپس تصديق به خلق عظيم محقّق گردد.

چون رسول اكرم (ص) داراي خلق عظيم است, سنت و سيرت و همه شوؤن زندگي آن حضرت (ص) اُسوة همه سالكان است؛ مگر آن كه دليلي بر اختصاص در مورد وصف يا فعل معين اقام گردد «لَقد كان لَكم في رَسول الله أُسوة حَسنه لِمن كان يَرجوا الله واليَوم الاخر و

ذَكر الله كَثيراً» احزاب / 21 «... و ما اتاكم الرَسول فَخُذوه ومانَهاكم عَنه فانتَهوا واتَّقوا الله إِنّ اللهَ شديد العِقاب» حشر / 7

سرّ آن كه بايد همه اوامر و نواهي ان حضرت را امتثال كرد, اين است كه طبق آية «اَلّذين يَتّبِعون الّرَسول النَّبيّ الأُمي الّذي يَجدونه مَكتوباً عِندهم فِي التّوراة والاِنجيل يَأمرهم بِالمَعروف و يَنها هم عَن المُنكر ويُحلّ لَهم الطَيّبات و يّحرَّم عَليهم الخَبائث ويَضع عنهم إِصرهم وَالأَغلال اَلّتي كانت عَليهم فالّذين امنوا به وعَزّروه ونَصروه واتَّبعوا النُّور الَذي أُنرل مَعه أولئك هُم المُفلحون» اعراف / 157 همه رهنمودهاي آنحضرت, بر اساس مصالح وحكمت هاي الاهي است كه ضامن كمال همه انسان ها در همه ابعاد و جهات علمي و عملي خواهد بود.

قرآن كريم به صراحت از پيامبر (ص) به عنوان محور و حدت و رفع اختلاف امت ياد كرده است «... فَإِن تَنازعتم في شَئ فَرُدّوه إِلي الله والرَّسول...» نساء / 59

هچنين اميرمؤمنان (ع) دربارة محوريت پيامبر اسلام (ص) مي فرمايد «من تقدّمها مَرق و من تخلّف عنها زهَق ومن لزِمها لَحِق»؛(نهج البلاغه، خطبه 100) [هر كسي كه از آن پيشي گيرد, از دين خارج شود و آن كسي كه از آن عقب بماند, هلاك گردد و هر كسي كه از آن جدا نشود, به او رسد.]

محوريت قرآن و عترت (حبل الله)

سير تكاملي انسان به سوي خداوند, سير صعودي است. از اين رو, قرآن كريم مي فرمايد كه به حبل و ريسمان الاهي چنگ بزنيد «واعتَصِموا بِحَبل الله جَميعاً ولا تَفرقوا...»؛ آل عمران / 103.چنان كه كوه نوردان براي صعود بر صخره هاي بلند, نيازمند طناب و دستگيره اند تا سقوط نكنند.

قرآن كريم در آيه

ديگر, اعتصام به الله را مطرح كرده, مي فرمايد «...وَمَن يَعتَصم بِالله فَقد هُدي إِلي صِراط مستقيم»؛ (سوره آل عمران, آيه 101) [هركس به خداوند اعتصام كند, قطعاً به صراط مستقيم هدايت شده است.]

حبل الله, همان دين خداست كه مشتمل بر عقايد, اخلاق واحكام است و اعتصام به حبل الله, اعتصام به الله است. دين, حقيقت واحدي است كه در قرآن و عترت ظهور كرده است و قرآن و عترت, بيان تفصيلي رسول اكرم (ص) هستند. پس, براي نجات خود, راهي جز تمسك به قرآن نداريم و چون حقيقت قرآن در عقايد, اخلاق و اعمال عترت پاك رسول الله (ع) ظهور كرده است, عترت نيز حبل خدايند؛ چنان كه در ادعيه, اهل بيت (ع) را با عبارت «حبل الله المتين» و «العروة الوثقي» (مفاتيح الجنان, زيارت اميرالمؤمنين (ع)) مي خوانيم و آنان نيز قرآن را با اين وصف معرفي مي كنند؛نظير اين كه اميرمؤمنان (ع) مي فرمايد «عَليكم بِكتاب الله فَإِنّه الحَبل المَتين...»؛(نهج البلاغه، 856، بند 7) [بر شما بادْ عمل به قرآن زيرا آن ريسمان محكم الاهي است... . ]

مي كند و قرآن به امام و اين است معناي سخن خداي تبارك و تعالي كه فرمود «إِنّ هذا القرآن يَهدي لِلّتي هِي أَقوم» اسراء / 9.

«... فقال (ع) هُو مُعتصم بِحَبل الله و حَبل الله هو القرآن لايفترقان إِلي يَوم القيامة والِإمام يَهدي إلي القُران و القُران يَهدي إِلي الإِمام وَذلك قَول الله عزوجل «إِنّ هذا القران يَهدي لِلّتي هِي اقوم». (نورالثقلين, 1/377)

امام باقر (ع) درباره آية «... ولا تفرّقوا» فرمود «اِنّ الله تَبارك و تعالي عَلم آَنّهم سَيفترقون بَعد نَبيّهم و يَختلفون فَنَهاهم عَن التّفرق كَما نَهي مَن كان قَبلهم فَأَمرهم أَن يَجتمعوا عَلي وِلاية ال محمد (ص) وَلا يتفرقوا»؛ [خداوند مي دانست كه مردم,پس از رحلت رسول اكرم (ص) متفرق خواهند شد. پس, آنان را همانند امت هاي پيشين از تفرقه نهي فرمود و به آنان امر كرد كه بر ولايت آل محمد (ص) اجتماع كنند و متفرق نشوند. (نورالثقلين, 1/378) بنابراين, امام همان قطبي است كه آسياب جامعه بي آن راكد است و جامعة راكد, گرفتار تشتت و سير قهقرايي خواهد بود.

گفته شد كه عترت پيامبر (ص), مصداق حبل الله هستند.اكنون به رواياتي در اين زمينه اشاره مي كنيم

1_ امام كاظم (ع) در پاسخ به پرسشي درباره آية «واعتَصِموا بِحَبل الله جَميعاً« آل عمران / 103 فرمود «عليّ بن أبي طالب (ع) حبل الله المتين». ( نوالثقلين, 1 /377)

2_ امام باقر (ع) فرمود «ال محمد (ص) هم حبل الله الذي أمر بالإعتصام به فقال «واعتَصموا بِحبل الله جَميعاً...»؛ [آل محمد (ص) همان حبل الله هستند كه خداوند فرمان اعتصام به آنان را داده است.]پس ازآن فرمود «واعتصموا...» (نورالثقلين, 1 /377)

3_ حضرت امام صادق

(ع) درباره آيه «واعتصموا بحبل الله جميعاّ» فرمود «نحن الحبل» (نورالثقلين1/377)

و مُضيّاً عَلي الحَق و تَسليماً لِلأمر وصَبراً عَلي مُضض الجِراح ولكِنّا إِنّما أَصبحنا نُقاتل إِخوانَنا فِي الإِسلام عَلي ما دَخل فيه مِن الزَيغ و الإِعوجاج والشُّبهة والتَّأويل فَإِذا طَمِعنا فَي خِصلة يلُم الله بِها شَعتنا ونَتداني بِها اِلي البقيّة فيما بَيننا رغَبنا فيها و أمسكنا عمّا سواها!».

يعني [در زمان پيامبر (ص) ما با پيامبر بوديم و قتل و كشتار گرداگرد پدران, فرزندان, برادران, و خويشان دور مي زد و با وارد شدن هر مصيبتي بر ايمان ما افزوده مي شد و شكيبا و مصمّم بوديم؛ اما امروز با پيدايش زنگارها در دين و ظهور كژي ها و نفوذ شبهه ها در افكار و تفسير و تأويل دروغين در دين, با برادران مسلمان خود به جنگ خونين كشانده شديم. پس, هر گاه احساس كنيم چيزي باعث وحدت ماست و به وسيلة آن به يكديگر نزديك مي شويم و شكاف ها را پر و باقيماندة پيوندها را محكم مي كنيم, به آن تمايل نشان مي دهيم و آن را گرفته و ديگر راه جنگ را ترك مي كنيم.]

امير مؤمنان (ع) در جاي ديگر نيز به وحدت آفريني اعتقاد به نبوّت و پيروي از رهبري الاهي, اشاره كرده است «فَانظُروا إِلي مَواقع نِعم الله عَليهم حين بَعث إِليهم رَسولاً فَعقد بِملّته طاعَتهم و جَمع عَلي دَعوته أُلفتهم...»؛(نهج البلاغه، خطبه 192، بند 98) [حال به نعمت هاي بزرگي بنگريد كه خداوند به هنگام بعثت پيامبر اسلام به آنان ارزاني داشت كه اطاعت آنان را با آيين خود پيوند داد و با دعوتش آنها را متحد ساخت... .]

نيز در جاي ديگر مي فرمايد

«فَصَدع بِما أُمر به وبلَّغ رِسالات رَبّه فَلمّ الله بِه الصَّدع و رَتق به

الفَتق وأَلّف به الشِمل بَين ذوِي الأرحام بَعد العَداوة الواغرة في الصّدور و الضّغائِن القادِحة في القلوب».(نهج البلاغه، خطبه 231)

[پيامبر براي انجام فرمان خدا قيام كرد و رسالت هاي پروردگارش را ابلاغ كرد و خداوند به وسيلة او شكاف هاي اجتماعي را پر كرد وفاصله ها را پيوستگي بخشيد و بين خويشاوندان يگانگي برقرار ساخت؛ پس از آن كه آتش دشمني در سينه ها و كينه هاي برافروخته در دل ها جايگزين شده بود.]

تفصيل فرمايشان امام ( را مي توانيد در كتاب ره عشق صفحه 13 مطالعه فرماييد.

مي خواهد به مصر برگردد، با همسرش حركت مي كند. شبي تاريك و باراني است. زن حامله اش را درد زايمان مي گيرد. هوا هم سرد است و بايد زنش را گرم كند ولي وسيله گرم كردن هم ندارد. ناگهان در نقطه اي از آن بيابان نوري را مي بيند (در وادي طور، وادي سينا). فكر مي كند آتش است. مي رود آنجا، معلوم مي شود كه آتش نيست؛ جريان، جريان ديگري است. در همان جا موسي بن عمران مبعوث مي شود؛ ندا مي رسد كه از اين به بعد رسول ما هستي يعني مبلغ خدا هستي، پيام ما را بايد به فرعون و فرعونيان برساني. موسي مي فهمد كه يك مبلغ شرايطي دارد. پيغمبري خودش را كافي نمي داند، تقاضاهايي دارد: «رَبِّ اشْرَح لي صَدري» خدايا به من حوصله فراوان بده، شرح صدر بده آنچنان كه عصباني نشوم، ناراحت نشوم، به تنگ نيايم، دريادلم كن كه كار تبليغ دريادلي مي خواهد، «وَ يَسِّر لي امري» طه/25 و 26 اين مآموريت سنگين را بر من آسان گردان (ببينيد كار تبليغ را ما چقدر كوچك مي شماريم و موسي بن عمران چقدر بزرگ مي شمارد). مؤيد اين مطلب مطلبي است راجع به پيغمبر اكرم. قرآن كريم به پيغمبر اكرم راجع به مآموريتش يعني تبليغ اسلام و هدايت مردم مي فرمايد: «اِنّا سَنُلقي عَلَيكَ قَولاً ثَقيلاً» مزمل /5 عن قريب يك بار سنگين به دوش تو خواهيم گذاشت. باري است كه به دوش پيغمبر سنگيني مي كند، به دوش پيغمبران سنگيني مي كند! چه مي گوييم ما؟! موسي(ع) در ادامه تقاضاهاي خود گفت: «وَ احلُل عُقدَةً من لساني» خدايا گره را از زبان من

باز كن، به من بياني رسا و گوارا بده، قدرت سخنوري و ناطقه بده، «يَفقَهوا قَولي» طه/27، 28 به من قدرت تفهيم بده كه آن حقيقتي را كه به من وحي مي كني به مردم القاء كنم و مردم بفهمند، درك كنند؛ رابطه اي بين من و مردم برقرار كن كه مردم مطلب را عينا آن طوري كه تو مي خواهي از من بگيرند نه اينكه من چيزي بگويم و آنها پيش خود چيز ديگري خيال كنند و من نتوانم آنچه را كه دارم بيان كنم. قدرت و قوه بيان يك امر طبيعي است (البته مقداري از آن اكتسابي است) ولي امور طبيعي بايد با تمرين و اكتساب تقويت بشوند، مثل كارهاي ورزشي كه شخص بايد يك استعدادي داشته باشد و اين استعداد در اثر تمرينهاي ورزشي تكميل مي شود.

آثار علاقة قلبي خود را در عمل نسبت به خداوند منعكس نمايد. نخستين نشانة آن، اين است كه از پيامبر6 و فرستادة او پيروي كند: "قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّه...;(آلعمران،31) بگو: اگر خدا را دوست ميداريد، از من پيروي كنيد، تا خدا ]هم[ شما را دوست بدارد." به ناچار، كسي كه مورد علاقة خداوند واقع شود، مورد علاقه مردم نيز قرار ميگيرد و... .(ر.ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 19، ص 396; ج 2، ص 386; ج 23، ص 442، دارالكتب الاسلامية.)

آزار

خواهر! زندگي بازي نيست، بلكه اين بازيگران آدم نما و ميمون صفت، مظلوم و جهول هستند كه عرصه زندگي را به صحنه بازي تبديل نموده اند. زنده كسي است كه "حياتش" را با حيات آفرين مرتبط ساخته است.

جامعه اي كه با حيات آفرين پيوند و ارتباط داشته باشد، صفا و صميميت، يكي رنگي و همدلي، مهر و محبت در آن خواهد بود و زندگي جهت و معني و حقيقت خواهد داشت. در غير اين صورت بازي بيش نيست. چنان كه قرآن مي فرمايد: "انما الحياه الدنيا لعب و لهو؛(3) زندگي دنيا تنها بازي و سرگرمي است به بيان ديگر: "اگر ايمان و تقوا نباشد، زندگي پوچ و بي هدف و بازي و سرگرمي است.

به انتظار روزي در تلاش و تكاپوييم كه خورشيد منتظر بيايد و زمان و زمين تفتيده و جامعه مرده انسان نما را حياتي الهي بخشد و سراسر گيتي را با نداي توحيدي خويش به سوي وحدت و يگانگي سوق دهد و به انسانيت و زندگي، حيات حقيقي هديه نمايد.

پي نوشت ها:

1 - لو علم المدبرون كيف اشتياقي بهم لما تواشوقا؛ اگر پشت كنندگان به خدا مي دانستند، چقدر خدا مشتاق آنان است، از شوق و ذوق مي مردنند، ر. ك: تذكره المتقين، شيخ محمد بهاري همداني، ص 101.

2 - احزاب (33) آيه 72.

3 - محمد(47) آيه 36. به آيات 32 سوره انعام و 64 عنكبوب و 20 حديد مراجعه شود.

تفسير نمونه، ج23، ص 13 - 16.

[26] بحارالانوار، ج 71، ص 389.

[27] همان، ج 73، ص 297؛ سفينه البحار، ج1، ص 410؛ اصول كافي ج 2 ص 122.

[28] قلم ( ) آية 4.

[29] مشكوه الانوار، ج 179.

[30] فرقان( ) آية 63.

[31] نهج البلاغة صبحي صالح، خطبة 193.

[32] مستدرك الوسايل، ج2، ص 305.

[33] امالي طوسي، ص 5.

[34] محدث نوري، دار السلام، ج 2، ص 172.

[35] نساء آية 86 و ابراهيم آيه 23.

[36] بحارالانوار، ج 76، ص 11.

[37] حجرات ( آية 12؛ وسايل الشيعه، ج 8، ص 608؛ جامع السعادات، ج 2، ص 304؛ محجه البيضاء، ج 5، ص 251.

[38] جامع السعادات، ج 2، ص 305؛ انوارالنعمانيه، ص 259.

[39] اصول كافي، ج2، ص 357.

[40] كشف الريبه، ص 6.

[41] كشف الريبه، ص 7؛ تفسير قرطبي، ج 16، ص 333.

[42] من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 363.

[43] وسايل الشيعه، ج 18، ص 13؛ دعائم الاسلام، ج 1، ص 12.

[44] زمر( ) آية 9.

[45] وسايل الشيعه، ج 18، ص 13؛ دعائم الاسلام، ج 1، ص 82.

[46] الطبقات الكبري، ج 2، ص 22.

[47] نساء ( ) آية 95.

[48] عين الله خادمي، مطالعه روشمند، ص 70.

[49] جواد محدثي روش ها، ص 18 - 19؛ عين الله خادمي، پشين، ص 72.

[50] علي اكبر دهخدا، لغت نامة دهخدا، واژة بسيج؛ محمد معين، فرهنگ معين، واژة بسيج.

عرصه هاي مختلف دريافت داريد. به يك نمونه از آن اشاره مي شود:

حق خداوند بر بندگان: نخستين تكليف و مسئوليّتي كه بر عهدة انسان وجود دارد و امام سجاد (ع) بر فراز حقوق ديگر از آن ياد كرده، حق خداوند است. اولي حقي كه خدا بر انسان دارد اين است كه او را بشناسد: "بدان - خدايت رحمت كند كه همانا خدا بر تو حقوقي دارد كه آن حقوق برخاسته از نعمت هاي بي شمار او است كه در هر حال و در هر موقعيت و منزلتي كه باشي، چه در حال حركت و چه در سكون بر تو احاطه دارد. بعضي از اين حقوق از بعضي ديگر بزرگ تر است و بزرگ ترين آن ها همان است كه براي نَفْس خويش بر تو واجب ساخته و ريشه و اساس پيدايش حقوق ديگر است. آن گاه نوبت به حقوقي مي رسد كه براي نفس خودت بر تو واجب ساخته، حقوقي نيز براي همة اعضاي بدنت از سر تا قدم است.

امّا حق بزرگ تري كه خدا بر تو دارد اين است كه فقط او را بپرستي و به او شرك نورزي و كسي يا چيزي را جز او در سرنوشت خويش مؤثر نداني. پس هر گاه با اخلاص، اين گونه و اين حق را بگزاري خدا به عهده گرفته كه در امر دنيا و آخرت تو را بي نياز گرداند و كارهاي اين جهان و آن جهان تو را به خوبي اصلاح نمايد".

براي فهم وظايف خويش در برابر انقلاب بايد ديد مردم به رهبري امام خميني(ره) براي احياي چه ارزش هايي انقلاب كردند؛ شهدا براي پاسداري

از كدامين ارزش ها جان عزيز خويش را تقديم كردند، اين حقيقت، را با خواندن وصيت نامه هاي آنان به آساني مي توان به دست آورد. در دنياي پر آشوبي كه سياست بازان دغل كار ايجاد كرده اند، تنها با اطاعت از ولي فقيه و پيروي از رهبري حضرت آيت الله خامنه اي مي توان از ارزش هاي انقلاب و خون شهدا پاسداري نمود.

جهت آگاهي در اين زمينه كتاب هاي : 1_نهضت هاي صد سالة اخير.

2_ پيرامون انقلاب اسلامي.

3_ پيرامون جمهوري اسلامي ، هر سه از شهيد مطهري را مطالعه كنيد.

صفتانِ آدم نما و فرصت طلباني كه با توجه به دگرگوني اوضاع جامعه، لباس و چهره عوض مي كنند ضرورت تأمل و تدبّر بيشتر و برنامه ريزي جامع و دقيق تري را مي طلبد، عموميت دادن به طرح و اجراي پروژه هاي گسترده اي مثل "همسريابي" كه راهكار مجرّب و آزمايش شده اي ندارند دور از عقلانيت و خردورزي است.

پروژه هاي مهمي كه به افكار يا حيثيت خانواده ها و عفت عمومي جامعه بستگي دارد، بايد در آغاز در محيط كوچكي، با رعايت احتياط لازم، شروع گردد و حساسيت ها امتحان شود. نيز نقاط ضعف و قوّت آن توسط كارشناسان مسايل ديني واجتماعي مورد ارزيابي قرار گيرد.

در صورت موفقيت آميز بودن طرح، مي توان با نظارت و ارزيابي مستمر و آسيب شناسي و آسيب زدايي طرح را توسعه داد و فراگير نمود.

مدتي است كه اين امر در سطحي محدود در قم شروع شده است. مي توانيد با نشاني زير مكاتبه كنيد:

قم، خيابان انقلاب (چهار مردان)، چهار راه سجاديه، بنياد حضرت فاطمة زهرا(س).

[3] شيخ الحر العاملي، وسايل الشيعه، ج 14، 27، چاپ بيروت تصحيح و تحقيق آيت الله رباني شيرازي.

[4] نور ( ) آية 23.

[5] علي مشكيني، ازدواج در اسلام، باب اوّل، فصل اوّل، حديث شمارة 1، ص 11.

هرگز خداوند اوضاع و احوال را به سود مردم عوض نميكند «حَتّي يُغَيِّروا ما بِاَنْفُسِهِم» مگر وقتي كه خود آن مردم آنچه مربوط به خودشان است، آنچه كه در خودشان هست: اخلاق، روحيه، ملكات، جهت، نيات و بالآخره خودشان را عوض كنند. آيا شما مي توانيد صريحتر از اين، مسؤوليت پيدا كنيد؟ آنهم مسؤوليت در برابر يك اجتماع، يعني اجتماع را براي مسؤوليت مخاطب قرار بدهد.

هر چه تمام تر اين حقيقت را بدين گونه بيان فرموده است: «آدمي ناپايدار و بي ثبات آفريده شده است؛ زماني كه ناگواري به او رو كند، ناله سرمي دهد و زماني كه خير به او رسد، بخل مي ورزد، مگر نمازگزاران؛آناني كه بر نماز خود مداومت مي كنند و كساني كه در اموالشان حقي معلوم براي سائل

و محروم است (حق فقرا و نيازمندان را پرداخت مي كنند) و كساني كه روز جزا را تصديق مي كنند و از عذاب پروردگارشان ترسان هستند... و كساني كه خود را از نامحرمان باز مي دارند... و كساني كه به امانت و عهد خويش وفامي كنند و كساني كه [در جاي لازم خود [شهادت هاي خود را ادا مي كنند و بدان استوارند و كساني كه بر نماز خودمحافظت دارند...»، (سوره معارج، آيه 19 به بعد).

عصبانيت و كم ظرفيتي نيز ناشي از بي ثباتي است. انسان فهميده و داراي معرفت، هرگز عنان اختيار خويش را، به دست نفس سركش نمي سپارد؛ زيرا نفس بد انديش را دشمن مي دارد و مي داند كه اگر مهار نشود، آدمي را به ورطه سقوط خواهد كشاند. بنابراين او به كنترل نفس خويش مي پردازد و هنگام هيجان نه سخني مي گويد و نه تصميمي عجولانه مي گيرد.

ناچار بايد با مردم و مخاطبين خويش تعامل داشته باشند.

نتيجه: در هر قشر از اقشار جامعه بسته به نوع اهداف و وظايف معين شده براي آنها بايد فعاليت اجتماعي متناسب با آن را تعريف كرد. البته اين به معناي عمل كردن تمام روحانيون به وظايف خويش نيست.

البته ممكن است در قشر حوزوي نيز افرادي بدون درك حساسيت زماني و موقعيت خطير روحانيت آنچنان كه شما عزيزان و جامعه انقلابي ما توقع داريد، در عرصه فعاليت هاي اجتماعي حضور نداشته باشند و يا كنج انزوا اختيار كنند كه اين مسأله از نظر ما و جامعه روحانيت قابل قبول نيست ولي تفكر و عمل عام حوزه و حوزويان چنين نيست.

اصيل اسلام به مردم از جمله جوانان و تقويت هويت ديني ومذهبي و ملي در آنان.

ب ) بررسي عوامل خارجي كاهش وجهه روحانيت و افراد مذهبي:

1- مشكلات اقتصادي، اجتماعي و... ناشي از وقوع جنگ و پيامدهاي آن، محاصره هاي سياسي، اقتصادي و...سبب مي شود كه مردم وقتي تحت فشار مادي و فقر و مشكلات بيكاري، مسكن و... قرار گيرند كم و بيش و دير يا زودتمايل آنها نسبت به مسببين اين فشارها و كساني كه از نظر آنها با اين مشكلات مستقيما يا به طور غيرمستقيم دررابطه اند كم خواهد شد.

2- پس از دوران دفاع مقدس و آغاز دوران بازسازي كشور، مدل براي توسعه اقتصادي و اجتماعي در پيش گرفتهشد كه اين مدل موجب بروز تضادهاي ارزشي و فاصله گرفتن جامعه از شاخص هاي مطلوب گرديد، به گونه اي كهتوسعه نتايج عكس خود را ظاهر ساخت و فاصله ها را تشديد نمود.

3- تحول نسل در جامعه و به صحنه آمدن نسل جديد كه باورها و يافته هاي آنان با نسل انقلاب تا حدي متفاوتاست، فقدان برنامه هاي جامع و همه جانبه براي تربيت، آموزش و توجيه آن و نيز بي توجهي به ايجاد تغييرات اساسيو ريشه اي در نگرش خانواده ها به اصول و آداب تربيت نسل جوان، موجب بروز شكاف در ديدگاه هاي دو نسل كنونيو پيشين گشته و اصول و شاخص هاي ارزشي نسل نو را متفاوت با اصول و شاخص هاي انقلاب نموده است و اين امراز يك طرف موجبات فاصله گرفتن از افراد مذهبي و از طرف ديگر استقبال از الگوهاي و ارزش هاي غربي شدهاست.

4- سازماندهي تهاجم فرهنگي توسط دشمنان اسلام به خصوص آمريكا با استفاده از ابزارهاي جديد اطلاع رسانيو تبليغات گسترده و نيروهاي سكولار، روشنفكران

غربزده و مزدوران اجير شده در داخل و با سوء استفاده ازنارسايي ها، معضلات و ضعف هاي مديريتي و اجرايي براي حمله و هجوم به ماهيت اسلام و قوانين الهي و ايجادروحيه يأس و نااميدي در مردم، به ويژه در نسل جوان، با ترويج و اشاعه غيرقابل اجرا بودن ارزش هاي والاي الهي درجامعه و ناكارآمد بودن تئوري حكومت ديني و در نتيجه ايجاد شكاف ميان نسل جوان جامعه با مديران حكومتي كهعموما از افراد روحاني و مذهبي مي باشند و ايجاد بدبيني نسبت به آنها و شك و ترديد در توان مديريتي افرادمذهبيبراي رفع مشكلات و پيشبرد جامعه در ابعاد مختلف لازم است بدانيد كه حداقل يك قرن است كه جهان استكباري باتمام توان و با بكارگيري همه ايادي خود براي كوبيدن روحانيت تلاش مي كند، زيرا روحانيت را محكم ترين سد دربرابر سلطه استعماري خود مي بيند.

5- اصولاً قدرت در دست هر كس باشد مردم به طور طبيعي مقداري از آنها فاصله مي گيرند (من ملكاستأثر).

مجموعه اين عوامل سبب شده تا مقداري از وجهه روحانيون و افراد مذهبي در بين پاره اي از افراد كاسته شده وبخشي از نسل جوان به طرف الگوهاي خارجي متمايل گردند. البته نكته اي كه قابل توجه مي باشد اين است كهعليرغم اين مسأله به واسطه بالا بودن سطح بينش و آگاهي هاي سياسي، مردم و اقشار جوان بين روحاني و فرد مذهبيمتعهد، دلسوز و فعال با افراد غير متعهد تفاوت قائل مي باشند و نسبت به افراد مذهبي و روحانيون متعهد و دلسوزعلاقه مند مي باشند و يا با مختصر برخوردي به شدت جذب شده و بدبيني ايجاد مي شود.

براي آگاهي بيشتر ر.ك:

1- انقلاب و ارزش ها علي زوعلم

2- ايران و آمريكا حسن واعظي

3-

توسعه و تضاد فرامرز رفيع پور

فرموده رهبري «درست فكر كردن، درست تحليل كردن، تحليل درست را به ديگران منتقل كردن، سعي در روشن و آگاه كردن كسي كه فكر مي كنيد ناآگاه است وظيفه دانشجوي آگاه و آماده است.»

4- هر دانشجوي مسلماني علاوه بر تحصيل علم و نگهباني از صفاي دروني خويش بايد از وظيفه بزرگ امر به معروف و نهي از منكر چشم پوشي نكند و با محبت و مهرباني به اصلاح ديگران بپردازد.

تأكيد شده كه امام جماعت داراي لباس خاصي روحانيت باشد چنان كه امام صادق(ع) فرمود: «شايسته نيست كه امام جماعت بودن عبا و عمامه باشد» (وسايل، ج 3، ص 329، باب 53، ح 1).

چهارم: پوشيدن اين لباس، هر چند شأن و منزلتي نسبت به ساير اقشار مردم براي روحانيان ايجاد نمي كند، ولي موجب تعظيم شعائر الهي مي گردد كه مورد اهتمام قرآن است. وجود شخصيتهاي وارسته جامعه كه به عنوان سمبل و مظهر علم و تقوا و وارستگي و ارزش هاياسلامي و ملبس به لباس رسول اكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) باشند، از شعائر الهي مي باشد و در حفظ و گسترش ارزش هاي الهي و اسلامي در جامعه و تقويت هويت مذهبي در مقابل تهاجم ارزش هاي بيگانه، بسيار مؤثر است.

خصوصا در جامعه ما كه متأسفانه تحت تأثير تهاجم فرهنگي غرب، حتي لباس سنتي و بومي خويش را حفظ نكرده است. بنابراين وجود قشر خاصي در جامعه با لباس مذهبي و سنتي، نماد پايداري در مقابل هجوم فرهنگ و ارزش هاي غربي است و مايه فخر و مباهات محسوب مي گردد.

اما در مورد قسمت دوم سؤال گفتني است آنچه از سيره پيامبر اكرم(ص) و امامان معصوم(ع) برداشت مي شود اين است كه منظور از چنين رفتارهايي نشان دادن نهايت تواضع رهبر جامعه اسلامي و مساوات آن با ساير مردم است نه اين كه منظور عدم شناسايي آنان توسط مردم باشد.

به عبارت ديگر مشخص نبودن آن بزرگواران اصالتا و بالذات هدف آنان نبوده است، بلكه پيامدي طبيعي و ناشي از دو موضوع است:

1. رعايت تواضع و مساوات آنان با مردم در همه زمينه ها حتي در نشستن.

2. يك دست بودن لباس

همه.

اما در زمان ما موضوع يك دست بودن لباس - به دليل اين كه جامعه به غير از علماء لباس سنتي را كنار گذاشته اند - منتفي است. مي ماند مسأله رعايت تواضع و مساوات با مردم كه از ديدگاه اسلام يك اصل و ارزش بسيار مهمي است كه همه خصوصا رهبران و پيشوايان مذهبي، مكلف به رعايت آن مي باشند. هر چند اين موضوع نيز گاهي مواقع به تناسب مقتضيات زمان مي تواند اشكال مختلفي داشته باشد.

در هر صورت آنچه كه از سيره امامان معصوم(ع) و پيامبر اكرم(ص) برداشت مي شود اصل رعايت تواضع، مساوات و برابري با مردم است كه بحمدالله علماء و بزرگان ديني در طول تاريخ تاكنون نسبت به رعايت آن پاي بند بوده و مي باشند و مسأله لباس آنها، نه تنها با اصل تواضع و مساوات با ديگران منافات نداشته بلكه خود نقش مهمي در تبليغ ارزش هاي اسلامي و تعظيم شعائر الهي و انجام وظايف و كار ويژه هاي صنفي روحانيت و مقابله با تهاجم فرهنگي ايفا مي نمايد.

آنچه كه بايد به آن زياد توجه كرد اين است كه در زمان هاي قديم عمامه، عبا و قبا، مختص گروه خاصي از مؤمنان نبود بلكه در آن زمان ها رسم اين بود كه افراد صالح و متدين اين لباس ها را مي پوشيدند و بعدها به تدريج تنها علماي ديني در اين لباس ماندند و اين لباس بهعنوان علامت و نشانه علماي اسلام به حساب آمد. در حال حاضر هم يكي از شرايط پوشيدن عمامه، قبا و عبا داشتن صلاحيت لازم است و اگر كسي داراي آن شرايط نباشد اگر بپوشد، كار نادرست

انجام داده است و مانند كسي مي ماند كه لباس پزشكي بپوشد در حالي كه شرايطپزشك را ندارد. در زمان هاي قديم براي پوشيدن اين لباس، تنها صلاحيت اخلاقي كافي بود به همين جهت بسياري از تاجران و پزشكان هم اين لباس را مي پوشيدند ولي در عصرهاي اخير يكي از شرايط اين لباس، كسب علوم اسلامي و تبليغ دين شد و در حقيقت بايد به عنوان يك انيفروم ولباس كار و اعلام آمادگي براي پاسخ گويي به پرسش هاي انديشه ديني، به آن نگاه شود. نه يك امتياز اجتماعي و از سوء استفاده احتمالي برخي در اين لباس بايد جلوگيري كرد.

طبقه بوده و با تشكيل حكومت اسلامي بيش از پيش برايشان به وجود آمده.

توصيه مي شود در اين خصوص به مباحث مقام معظم رهبري در كتاب «حوزه و روحانيت» مراجعه گردد.

بنابراين روحانيت و مراجع تقليد با ايفاء نقش تاريخي خود نه تنها اسلام را در ايران معرفي كردند به طوري كه كودكان نيز امروز با آموزه هايي آشنا هستند كه در سابق حتي بزرگسالان نيز با بسياري از آنها آشنا نبودند جز در خانواده هاي متدين و... بلكه صداي اسلام به گوش جهانيان نيز رسيده است و امروز اسلام گراها رشد عجيبي در غرب دارد. اما در عين حال هم كاستي هاي فراواني داريم و هم پس از وقوع انقلاب شكوهمند اسلامي در مسير آن توقعات و زمينه هاي زيادي براي تبليغ دين اسلام ايجاد شده است.

ضمنا از ياد نبريم با توجه به عمق نداشتن ايمان بسياري از مردم، عملكردهاي نادرست حكومت اسلامي يا كارگزاران و ساير افراد مسلمان تا حد زيادي تبليغات را خنثي مي كند بلكه به لحاظ مغايرت عمل با حرف، تأثير معكوس دارد.

در علوم اسلامي نيز تكامل و گسترش اين علوم تفكيك و استقلال آنها را به دنبال داشت، لذا مشاهده مي نماييم كه در زمان حاضر علماي اسلامي برخلاف گذشته، ديگر به دنبال تخصص در علومي نظير طب، نجوم، رياضيات و... نيستند.

به عبارت ديگر به وجود آمدن مجامع دانشگاهي كه متكفل تعليم و تعلم اين علوم اند، اين بار را از عهده علماي اسلامي برداشته تا آنان بهتر و بيشتر بتوانند در حوزه علوم اختصاصي خويش به تحقيق، تفحص و نوآوري بپردازند.

رابعا، هر چند داشتن تخصص در علوم جديد براي علماء امري ضروري نيست، اما اين مسأله به معناي بي نيازي علوم اسلامي و علماء از آشنايي با علوم جديد نمي باشد. به عنوان نمونه فقيه قبل از تشخيص حكم بايد موضوع را بشناسد تا بتواند حكم آن را صادر نمايد و از طرف ديگر احكام شرعي شامل جميع شؤونات زندگي و در نتيجه شامل همه موضوعات موجود در جهان مي باشد، بنابراين تشخيص حكم شرعي در گرو شناخت همه موضوعات و داشتن حد لازم و ضروري از علوم روز به تناسب موضوعات احكام است (ر.ك: مرجعيت، سيد هدايت الله طالقاني، تهران، نشر ارغنون، 1374، ص 246).

بنابراين اطلاع فقها و علماي اسلامي از برخي مسائل و ابعاد علوم جديد لازم است. از اين رو مراجع، فقها و علماي اسلامي در مسائل و موضوعات مبتلابه در حد نياز و ضرورت و حتي بيش از آن از علوم جديد مطلع و آگاهند و حتي در مواقع نياز با متخصصان اين علوم به مشورت پرداخته توضيحات و اطلاعات لازم را كسب مي نمايند.

ما قباحت كارهاي زشت و وجاهت كارهاي خوب رخت بربسته و دانشگاه ها به جاي مراكز علم و دانش به مراكز تجمع عشاق تبديل شده و چه طور مي شه كه وضع اسلامي برگرده و دانشجويان حق دانشگاه و جامعه را بر دوش خودشان حس كنند كه كارشان درس خواندن است به ازاء استفاده از خوابگاه و سلف و نوارخانه و ... بايد درس بخوانند و بايد اين حق را اداء كنند و الا حق الناس را اداء نكرده اند ،وظيفه مسولان و دانشجويان چيست و تا وضع درست مي شود چه كنيم كه افراد بيشتري از راه به بيراهه نروند و بتوانند خودشان را حفظ كنند.

3 نكات ذيل را يادآوري مي كنيم:

در اين زمينه خوب است به منابع زير كه چندان مفصل نيستند مراجعه فرماييد:

مجله پرسمان، چرايي پوشش بانوان، آقاي حسيني

مجله پرسمان، ش 8، روابط دختر و پسر، آقاي احمدي

تفسير نمونه، ذيل آيه 104 سوره آل عمران

شش نكته مهم كه توجه بدانها ضروري تر است:

اولا، آگاهي دقيق و عميق برادران و خواهران متعهد و حزب اللهي در دانشگاه ها نسبت به موارد و مصاديق معروف و منكر.

ثانيا، كار تشكيلاتي با انسجام همه نيروهاي معتقد به مباني ديني و انقلابي اعم از تشكل هاي اسلامي بسيج و ساير تشكل هاي مذهبي و متعهد و نيز با همكاري و ارشاد و اقدام جدي دفاتر نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها در ضمن از اين طريق مي توانيد:

1- كلاس هاي آشنايي بيشتر با مبحث امر به معروف و نهي از منكر و راه كارهاي اجرايي آن برگزار كنيد.

2- در شوراي فرهنگي دانشگاه و ساير مراكز فرهنگي دانشگاه در تصويب مقررات خوب و نيز تضمين اجراي آن نقش خوبي را ايفا كنيد.

3- گاهي برخورد با بعضي از منكرات به لحاظ حساسيت يا ويژگي خاص، نياز به جريان سازي دارد، تشكل منسجم نيروهاي خودي در اين راستا، كارآيي خوبي مي تواند داشته باشد.

ثالثا، كار مطبوعاتي و نشرياتي و درج مقالات علمي و نه تهاجمي تند و بي منطق و پر از شعار.

رابعا، تشكيل يك هسته امر به معروف و نهي از منكر دانشجويي. البته با نهايت دقت كه به نام شما با حركت هاي بي منطق و تند نابه جا و غيرمنطقي، سوء استفاده نشود بهتر است اين اقدام در قالب كار تشكيلاتي

مذكور صورت پذيرد.

خامسا، دوستي و محبت و نفوذ در دل خاطيان و همان كساني كه با زبان نصيحت پذيراي سخن شما نيستند، در اردوها، در كلاس ها، در اوقات فراغت. چه اين كه نصيحت به معناي خيرخواهي است بايد راه كار عملي ساختن نصيحت را جستجو نمود. قطعا محبت يكي از بهترين شيوه هاي ممكن است.

سادسا، مبارزه با منكرات و مفاسد اجتماعي و ناهنجاري هاي موجود در جامعه يك واجب قطعي بر عهده يكايك دانشجويان و همه مسؤولين و مديران دانشگاه ها و كل جامعه است، ليكن اين امر مهم را مي توان در دو بخش انجام داد:

1. تك تك آحاد جامعه موظف اند با هر گونه منكر و مفسده اي مبارزه كنند و به افرادي كه در صدد شكست حريمهاي ارزشي و احكام اسلامي مي باشند, فرصت ندهند. نكته قابل توجه در اين جا اين است كه مبارزه ي عمومي با فساد و تباهي در جامعه شرايط و ضوابطي دارد; از جمله : اولا": فردي كه در صدد امر به معروف و نهي از منكر است , به خوبي معروف و منكر را بشناسد. ثانيا", احتمال تأثير امر يا نهي را بدهد. ثالثا", شخصي كه مرتكب منكر يا مفسده اي شده , اصرار بر استمرار آن داشته باشد. رابعا", در امر و نهي او مفسده اي اعم از ضرر جاني يا آبروئي يا مالي قابل توجه وجود نداشته باشد. علاوه بر لزوم مراعات شرايط ياد شده در مقام امر به معروف و نهي از منكر, مراعات مراتب امر به معروف و نهي از منكر نيز لازم است و در صورت حصول مطلوب در مرتبه

ي پايين تر, جايز نيست كه به مرتبه ي بالاتر تعدي كند. در مرتبه ي اول ناراحتي قلبي و تنفر خود را از فعل منكر آشكار سازد (مانند عبوس كردن صورت , روي بر گرداندن و.. از او, ترك رابطه كردن با وي و...) در مرتبه ي دوم امر و نهي زباني , موعظه و ارشاد طرف است و در صورت فايده نداشتن , گفتار خود را غليظ كرده در امر و تهديد و ترساندن شدت به خرج دهد. مرتبه ي سوم , مرحله ي اقدامات عملي است . اگر دو مرتبه ياد شده اثر نداشت , واجب است از اعمال قدرت استفاده كند, (تحريرالوسيله , امام خميني , ج 2, ص 315). البته اين در زماني است كه حاكميت و اقتدار حكومت اسلامي وجود نداشته باشد. اما اگر حكومت اسلامي وجود داشته باشد (مانند وضعيت فعلي ما) بر مكلفان واجب است به امر و نهي زباني اكتفا كنند و در صورت نياز به توسل به زور, موضوع را به مسؤولان ذي ربط در نيروي انتظامي و قوه قضائيه ارجاع دهند,(استفتاآت آيت الله خامنه اي , ترجمه ي فارسي , ج 1, ص 231).

2. سازمان ها و ارگان هاي ويژه (از قبيل نيروي انتظامي , قوه قضائيه , دستگاههاي اطلاعاتي و امنيتي , ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر, ستاد مبارزه با مواد مخدر و...) موظف اند بر اساس وظايف و كاركردهاي مشخص شده در قانون , نسبت به انجام مسئوليت هاي خود كوشا باشند و از اقدامات عملي و قهري دريغ نورزند. در پايان گفتني است كه هر چند در مبارزه

با منكرات و مفاسد اجتماعي استفاده از عوامل فيزيكي و نيروهاي نظامي و... لازم است , ولي تكيه بر اين عامل به تنهايي نمي تواند راه حل مناسب و اساسي باشد. راه حل نهايي اين قبيل معضلات , مبتني بر شناخت و ريشه يابي عوامل بروز اين قبيل مفاسد و ارائه راه كارهاي منطقي و واقع بينانه و مناسب با آن است . راه كارهايي از قبيل حل مشكلات اقتصادي , اشتغال , مسكن , ازدواج , تقويت و تثبيت ارزش هاي اسلامي , اجرا شدن فريضه ي امر به معروف و نهي از منكر به صورت گسترده و فراگير, فراهم نمودن امكانات تفريحي و ورزشي سالم براي جوانان و... و در نهايت برخورد قاطع دستگاه هاي مربوطه با افراد شرور و مخل به نظم و امنيت اجتماعي و ارزش هاي اسلامي و تهديد كننده ي سلامت جامعه , مطلوب است . در مورد محيط و اطرافيان : مسلما حفظ ايمان و ارزش هاي آن در محيط نامساعد بسي دشوار است ولي ارزش افزون تري دارد. خداوند در سوره ((تحريم )) آيه 11 نمونه اي را براي اين گونه افراد يادآوري مي نمايد. خداوند براي موئمنان آسيه همسر فرعون را مثال و نمونه مي آورد هنگامي كه از شوهرش بيزاري جست و عرضه داشت : خدايا! من از قصر فرعون و زيورهاي دنيوي گذشتم و تو خانه اي در بهشت براي من بنا كن و مرا از شر فرعون و كردارش و قوم ستمكار نجات بخش . حفظ ارزش ها در محيط مناسب و مساعد هنر نيست . هنر آن است كه در تندباد ضد

ارزش ها ارزش ها مطرح شود. بنابراين سعي كنيد با اعتماد به خدا و يقين به درستي راه دين و ايمان خود را حفظ نموده و همواره آن را تقويت كنيد. از مطالعه قرآن و توجه به معاني آن و همچنين كتاب هاي سودمند ديگر و شركت در مجالس وعظ و ديگر محافل ديني غفلت نكنيد. بايد بدانيد كه خداوند قدرت و توان مقابله با گناه را در وجود شما قرار داده است , ليكن با عزم و همتي سترگ بايد به مبارزه با گناه برخيزيد و همواره كوشش كنيد كه براي اولين بار كه ميل به گناه آمد با جديت تمام در برابر آن مقاومت كنيد, آن گاه به تدريج مبارزه آسان خواهد شد. در هر صورت نگاه كردن عمدي و يا خيره شدن به نامحرم از روي لذت حرام است , اما اگر در حال عبور از كوچه و بازار و... چشم انسان به نامحرم افتاد اشكال ندارد. البته نگاه كردن به صورت و دست هاي زنان نامحرم تا مچ اگر به قصد لذت و شهوت نباشد اشكال ندارد.

برخي از كارهاي فرهنگي كه در دانشگاه ها مي توانيد انجام دهيد و در برخورد با فساد از زاويه كارهاي فرهنگي عمل نماييد عبارتند از:

الف) برگزاري جلسات ديني اعم از كلاس، سمينار، فوق برنامه و...

ب ) برگزاري مسابقات جهت دار كه به روشنگري و اشاعه افكار ناب اسلامي و انقلابي بپردازد.

يكي از بهترين مسابقات، مسابقات قرآني، نهج البلاغه، كتب مذهبي و سياسي خوب مانند پرسش ها و پاسخ هاي آيت الله مصباح يزدي است. البته بايد طرح اين مسابقات با يك كار كارشناسي، از حالت

كليشه اي و قالب خشك درآيد تا با جذابيت خوب برگزار گردد.

ج ) نشريات ديواري، هفتگي، ماهيانه و يا فصلنامه و يا گاهنامه با مطالب مفيد و متنوع و جذاب.

د ) خنثي كردن تبليغات سوء افراد جاهل يا مفرض به طرق مختلف از جمله پاسخ گويي به شبهات در سخنراني ها، نشريات، بردها و...

و ) برگزاري اردوهاي مفيد به دور از اختلاط و اجراي برنامه هاي اطلاع رساني (جلسه گفتگوي صميمانه با حضور برخي صاحب نظران فرهنگي اسلامي) و...

ناگفته نماند كه كار فرهنگي يك تعريف مشخص و معيني ندارد و ما به برخي از مصاديق و نيز راهكارهاي اجرايي آنها بود.

ما چند وظيفه در قبال مشكلات جامعه داريم:

1- اولاً سعي كنيد اين روحيه تعهد و مسؤليت پذيري را همواره در خود حفظ كنيد.

2- مراقب باشيد كه خودتان به اين گونه اشتباهات آلوده نشويد.

3- در صورت امكان و احتمال تأثير از امر به معروف و نهي از منكر غفلت نكنيد كه يكي از علل شيوع اين مشكلات عمل نكردن مردم به اين وظيفه همگاني يعني امر به معروف و نهي از منكر است البته اگر احتمال اثر نمي دهيد و يا ممكن است براي شما خطر جدي به دنبال داشتهباشد همان تأثير و ناراحتي دروني شما كافي است ولي در صورت امكان به هر اندازه اي كه مي توانيد بايد به تكليف شرعي خود عمل نماييد و لازمه اين كار آشنايي با احكام امر به معروف و نهي از منكر است.

4- سعي نماييد با خودسازي، كسب مهارت هاي لازم خودتان را آماده خدمت به جامعه كنيد تا حداقل جاي يكي از افرادي كه موجب اين نابساماني ها

مي شوند را پر نماييد.

5- وجود اين گونه كاستيها و نابساماني ها يا مشكلات فرهنگي و اخلاقي از قبيل بي حجابي نبايد موجب يأس و نااميدي شما شود بلكه بايد شما را مصمم كند تا خود براي اصلاح و بهبود وضع موجود مهيا كنيد و از خداوند بخواهيد كه اين امكان و توفيق را به شما بدهد تا دركنارديگر دردمندان دلسوز بتوانيد گام هاي مؤثر در جهت رفع اين مشكلات برداريد.

جهت انجام فعاليت هاي فرهنگي در دانشگاه نكاتي را بايد رعايت نمود تا فعاليت فرهنگي از نظر كمي و كيفي نتيجه مطلوب را داشته باشد. برخي از آن نكات عبارتند از:

1. درست شناختن كاري كه در پي انجام آن هستيم - تا انسان چيزي را به خوبي و كامل نشناسد نمي تواند آن را به شكل صحيح ترويج كند - بايد اولا كار فرهنگي را براي خود تعريف كنيد سپس آن را شناخته و به انجام آن مشغول شويد.

2. در هر كار از متخصصين آن كار استفاده كنيد. مثلا اگر مي خواهيد نشريه داشته باشيد - كساني را براي اين كار انتخاب كنيد كه در زمينه نشريه نگاري آشنايي كافي را دارند.

3. از افراط و تفريط پرهيز نماييد.

4. اهل مدارا و گذشت و ملاطفت باشيد زيرا كار فرهنگي با زور و سر نيزه و تنگ نظري نمي شود.

5. صبور باشيد زيرا كار فرهنگي از نظر نتيجه ديررس و در عين حال ماندگار است. كار فرهنگي با روح و شخصيت افراد سر و كار دارد و بيماري روحي مانند بيماري جسمي نيست كه با چند قرص و كپسول مداوا گردد بلكه گاهي درمان آن مدت ها زمان مي برد.

6.

از افراد با انگيزه اي به عنوان همكار كمك بگيريد. پرانگيزه باشيد و صرفا براي وقت گذراني يا كسب درآمد به آن كار نپرداخته اند.

7. نمونه كاري را كه مي خواهيد انجام دهيد در مراكز ديگر مورد بازرسي و ديدن و ارزيابي قرار دهيد و از تجربيات ديگران همواره استفاده نماييد.

8. هيچ گاه از شكست و نتيجه ندادن كارها نهراسيد.

9. هر كاري با اخلاص و رعايت تقوا شروع شود ماندگار و پرثمر و با بركت خواهد بود.

زمين شناسي، ستاره شناسي) و در يك كلام دانش تجربي نيز مد نظر وحي بوده است تا ما انتظار داشته باشيم كه چنين قضايايي نيز در قرآن طرح شده باشد؟!

قرآن، كتاب انسان سازي است تاآنچه را كه بشر در راه تكامل حقيقي؛ يعني، تقرب به خداي متعال نياز دارد، به او بياموزد. بر اين اساس، آموزه هايي كه در ارتباط مستقيم با اين مسأله بوده اند مورد اهتمام آيات قرآن اند؛ يعني، در باب خداشناسي، انسان شناسي، معادشناسي، راهنماشناسي، اخلاق و احكام عبادي.

اما درباره جهان، طبيعت و مسائل فيزيكي و جسمانيِ بدن، قرآن به طور اجمالي و استطرادي، بحث كرده است و شايد هيچ آيه اي را نيابيم كه مستقلاً و مستقيماً، به ذكر آفرينش جهان و كيفيت وجود آسمان ها و زمين پرداخته باشد.

در برخي موارد، گفت و گو از آفرينش جهان و انواع آفريده ها، براي آگاهانيدن انسان و رهنموني او به عظمت الهي و سترگي حكمت هايي است كه خداوند در آفرينش به كار برده است. در پاره اي مواضع، نعمت هاي خدا در آسمان و زمين، به تفصيل يادآوري شده است تا انگيزه اي براي شكر و حق شناسي باشد. و در همه جا ممكن است اين هدف مد نظر باشد كه انسان، با نگرش به عالم - از آن جهت كه آفريده خدا و در چنبره تدبير او است - «معرفت فطري» و «شناخت حضوري» خود را شكوفا كند و به آن شدت و نيروي بيشتري بخشد. محمدتقي مصباح يزدي، معارف قرآن، مؤسسه در راه حق، قم: چاپ اول 1367 ش، ج 1، ص 226 و 225.

با توجه به اين نكته، در پاسخ به اين پرسش خاطرنشان مي شويم كه اگر مقصود از «نظريات قرآن» در باب

آموزه هايي باشد كه هدف اولي و اصلي قرآن است؛ بله در اين جهت ما بايد كوشش كنيم تا آموزه هاي قرآني را محور نظريات علمي خود قرار دهيم و از آنها سود جوييم. به راستي ما در انسان شناسي و اخلاق و حتي مباحث خداشناسي، راهنماشناسي و معادشناسي، هنوز مطالب ناگفته بسياري در قرآن داريم كه با استخراج و انتظام منطقي آنها، مي توانيم مسائل جديدي را در اين ساحت ها، به جهان بشري عرضه كنيم.

اما اگر منظور، آموزه هايي در ساحت دانش تجربي باشد - كه هدف اولي و اصلي قرآن نبوده و در اين مورد تنها به ذكر كلياتي اكتفا شده است - به نظر ما نبايد تلاش بيهوده اي را آغاز كنيم؛ همان گونه كه برخي چون رشيد رضا در تفسير «المنار» و طنطاوي در تفسير «الجواهر في تفسير القرآن» كوشش كرده اند كه بسياري از مسائل علمي را با آيات قرآن تطبيق دهند. اين آيات از آن جا كه جنبه غيراصلي و استطرادي دارد، در هيچ زمينه، هيچ گاه به بحث هاي تفصيلي در اين باب نپرداخته است؛ بلكه به همان اندازه كه هدف قرآن در هدايت مردم تأمين مي شده، بسنده كرده است. به همين جهت برخلاف بسياري از آيات ديگر، اين آيات غالباً داراي ابهام هايي است و كمتر مي توانيم نظر قطعي در اين مورد به قرآن نسبت دهيم. براي آگاهي بيشتر ر.ك: همان، صص 228 - 232.

در اين جا تذكر چند نكته لازم و ضروري است:

1. هر چند قرآن به دانش تجربي - چنان كه توضيحش گذشت - نپرداخته است؛ ولي با لحن خاصي انسان را تشويق و ترغيب نموده است كه در اين باره به كند و كاو

و جست و جو و كشف عالم طبيعت بپردازد. (نگا: اعراف، آيه 185؛ غاشيه، آيه 20 - 17 ؛ بقره، آيه 164 و...)

2. خداوند، عقل را به عنوان «حجت باطني» براي انسان قرار داده است تا در پرتو آن، بشر خود دست به خلاقيت زده و با استفاده از آن، مجهولات جهان طبيعت را كشف كند. در حقيقت، اين موضوع به انسان واگذار شده است؛ از اين رو در اين باره بايد از عقول ديگران و تجارب آنان، سود جويد.

3. علوم اسلامي، همچون تفسير، فقه، اصول، حديث، نحو، بلاغت، تاريخ، اخلاق، فلسفه و كلام، هر چند در پرتو هدايت هاي رسول خدا(ص) و پايه گذاري حضرت علي(ع) پديد آمده است؛ ولي بسط و تسديد آن به وسيله ي انسان صورت گرفت و آدمي با عقل خود، آن را توسعه بخشيد. بنابراين علوم غيراسلامي نيز مي تواند با خود آدمي، رشد و بالندگي خود را به دست آورد. در اين باب نگا: علامه سيدمحمدحسين طباطبايي، ظهور شيعه، انتشارات فقيه، تهران: چاپ اول، 1360 ش، ص 33 و 34.

4. طفيلي و استطرادي بودن بعضي از آموزه هاي قرآني درباره ي «دانش تجربي»، به اين معنا نيست كه آنها پندارهاي خيالي اند كه براي ارائه يك پيام ارزشي ساخته و پرداخته شده باشند. هرگز چنين نيست! گزارش هاي «وحي» از خلقت آسمان و زمين، كلام آن خداوندي است كه بهتر و برتر از همگان به اسرار خلقت و چگونگي آفرينش آگاه است. قرآن، در پي تبيين چنين آموزه هايي نبوده است و از اين رو اين سلسله آيات، با ابهام مطرح شده است. در واقع با اين سلسله آيات، خداوند آدمي را تحريك، تشويق و ترغيب كرده

است تا با استمداد از عقل خود، به كشف رازهاي مجهول آن نايل آيد.

5. ناگفته نماند كه نگاه ديني قرآن به طبيعت و تاريخ، از يك امتياز عمده نسبت به نگاه مفسران مادي طبيعت برخوردار است؛ زيرا قرآن، همراه با طرح اين مسائل، به «علت فاعلي و غايي» حوادث طبيعي و تاريخي نيز توجّه نشان مي دهد و در نتيجه علوم طبيعي و اجتماعي را با دو بال «هو الاول» و «هوالاخر» تا اوج گاه «مبدأ» و «معاد» پرواز مي دهد. آيت اللَّه عبداللَّه جوادي آملي، شريعت در آيينه معرفت، مركز نشر فرهنگي رجاء، تهران: چاپ اول، 1372، صص 164 - 166. به هر حال ما بايد در بعضي از آموزه هاي قرآني - كه اهتمام اولي به آن شده است - نظريات آن را استخراج كرده، به جهانيان عرضه نماييم؛ ولي در بعضي از دانش ها (چون دانش تجربي و تاريخي) بايد با استمداد از عقل بشري و تبادل آرا و افكار، از ديدگاه دانشمندان، در كشف مجهولات خويش استفاده كنيم.

در سطح رسانه ها مطرح مي شد، با توجه به اين كه از استادان عاليرتبه و مجتهدان والامقام دعوت مي شد، تا به وعظ و خطابه و نگارش مقاله بپردازند، طبعاً گيرايي و استحكام سخن و كلام و قلم آنها، بيش از طلاب جواني بود كه در يك محلّه و از يك مسجد، به وعظ و خطابه مي پرداختند.

2. متأسفانه برادران عزيز و روحاني، كه انتظار داشتند مردم و جوانان به سوي آنان بروند (همانند قبل از انقلاب)، چون احساس كردند جوانان نمي آيند، آنها نيز براي برقراري ارتباط دوستانه و صميمي ضرورتي احساس نكردند. و نيز در ارائة مواعظ و سخنراني ها، به مطالعه عميق نپرداختند، تا مراجعان و جواناني كه پاي صحبت آنان مي نشينند، احساس كنند مطالب نويي مي شنوند. در اكثر موارد، مسائل و مطالب تكراري كه از رسانه ها شنيده بودند، در مساجد طرح شده، موجب زدگي مردم شده است.

3. برادران عزيز روحاني، متناسب با پيشرفت و تحول جامعه، متحول نشده اند. و حال آنكه يكي از شرايط واعظ و مبلغ، درك زمانه است. ولي اين اتفاق حاصل نشده، و موجب بي اقبالي جوانان به مجالس و محافل گرديده است.

4. اشتغالات سياسي، فرهنگي و اداري برخي از روحانيون، و احتمالاً خطاها و اشتباهات آنان، يا حداقل برآورده نساختن خواسته هاي مردم، _ به حق يا به ناحق _ موجب شده كه چهره بسياري از افراد خدوم و با تقواي روحاني، نيز خدشه دار شود، و از اقبال مردم به آنان بكاهد.

در پايان توصيه مي كنم مصاحبه استاد شهيد مرتضي مطهري را، در خصوص وظايف روحانيت بعد از انقلاب، كه قبل از شهادتشان

صورت گرفته است، و كتاب نهضت هاي اسلامي در صد ساله اخير را، بطور دقيق مطالعه بفرماييد.(1)

كه بخواهيد، مي توانيد با آن ها آميزش كنيد. و]سعي نماييد از اين فرصت بهره گرفته با پرورش فرزندان صالح اثر نيكي براي خود از پيش بفرستيد." در روايتي از پيامبر9 وارد شده است كه فرمود:" وقتي كه انسان مي ميرد، اميد او جز از سه چيز قطع مي شود: 1.صدقات جاريه 2.علمي كه از آن سود مي برند; 3. فرزند صالحي كه براي او دعا مي كند."( همان ج ص 141_142. )

ب _ مسئوليّت سرپرست خانواده

1. تربيت صحيح همسر و فرزندان خداوند در سورة فرقان اين ويژگي را از صفات مؤمنان راستين بر مي شمارد و مي فرمايد: "والَّذين َ يَقولون َ رَبَّنا هَب لَنا مِن اَزوَجِنا وذُرّيّ_َتِنا قُرَّة َ اَعيُن ٍ واجعَلنا لِلمُتَّقين َ اِمام_ا;(فرقان 74)آن ها]=مؤمنان راستين كساني هستند كه مي گويند: پروردگارا!از همسران و فرزندان ما، ماية روشني چشم ما قرار ده " بديهي است كه منظور اين نيست كه فقط در گوشه اي بنشينند و دعا كنند، بلكه دعا، علامت شوق دروني و رمز تلاش و كوشش است ( همان ج 15،ص 167. ) 2. امر به معروف و نهي از منكر همسر و فرزندان "ي_َاَيُّهَا الَّذين َ ءامَنوا قوا اَنفُسَكُم واَهليكُم نارًا وقودُهَا النّاس ُ والحِجارَة ُ عَلَيها مَل_غ كَة ٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا يَعصون َ اللّه َ ما اَمَرَهُم ويَفعَلون َ ما يُؤمَرون (تحريم 6) اي كساني كه ايمان آورده ايد!خود و خانواده خويش را از آتش كه هيزم آن انسان ها و سنگ ها است نگاه داريد." هنگام نزول اين آيه شخصي از پيامبر9 پرسيد:چگونه خانوادة خود را از آتش دوزخ حفظ كنم پيامبر9 فرمود: "آن ها را امر به معروف و نهي از منكر كن اگر از تو

پذيرفتند، آن ها را از آتش دوزخ حفظ كرده اي و اگر نپذيرفتند، وظيفة خود را انجام داده اي "

ج _ مسئوليت مادر از جهت مادري و همسري

1. رازداري "واِذ اَسَرَّ النَّبي ُّ اِلي َ بَعض ِ اَزوَجِه ِ حَديث_ًا فَلَمّا نَبَّاَت بِه ِ واَظهَرَه ُ اللّه ُ عَلَيه ِ عَرَّف َ بَعضَه ُ واَعرَض َ عَن بَعض ٍ فَلَمّا نَبَّاَها بِه ِ قالَت مَن اَنبَاَكَ ه_َذا قال َ نَبَّاَنِي َ العَليم ُ الخَبير;(تحريم 3) به خاطر بياوريد هنگامي را كه پيامبر يكي از رازهاي خود را به بعضي از همسرانش گفت ولي هنگامي كه وي آن را افشا كرد و خداوند پيامبرش را از آن آگاه ساخت قسمتي از آن را براي او بازگو كرد و از قسمت ديگر خودداري نمود." از مجموع آيه به دست مي آيد كه همسر انسان بايستي رازدار اسرار شوهر خود باشد.

2. رسيدگي به امور خانه مانند نظافت غذا و...: "والوَلِدَت ُ يُرضِعن َ اَول_َدَهُن َّ حَولَين ِ كامِلَين ِ;(بقره 233) مادران فرزندان خود را دو سال تمام شير مي دهند."

د _ مسئوليت فرزندان 1. اطاعت از پدر و مادر: در اسلام اطاعت از پدر و مادر لازم شمرده شده است مگر آن كه انسان را به گناه و يا به ترك واجب امر كنند، كه در اين صورت اطاعت آنان لازم بلكه جايز نيست (عنكبوت 8)

2. احسان و نيكي به آن ها: "ووصَّينَا الاِنس_َن َ بِوَلِدَيه ِ حُسن_ًا واِن ج_َهَداكَ لِتُشرِكَ بي ما لَيس َ لَكَ بِه ِ عِلم ٌ فَلاتُطِعهُما اِلَي َّ مَرجِعُكُم فَاُنَبِّ_ئُكُم بِما كُنتُم تَعمَلون (عنكبوت 8) ما به انسان توصيه كرديم كه به پدر و مادرش نيكي كند."

3. تشكر و قدرداني از آن ها: "ووصَّينَا الاِنس_َن َ بِوَلِدَيه ِ حَمَلَته ُ

اُمُّه ُ وَهن_ًا عَلي َ وَهن ٍ وفِص_َ_لُه ُ في عامَين ِ اَن ِ اشكُر لي ولِوَلِدَيكَ اِلَي َّ المَصير;(لقمان 14) ]آري به او توصيه كردم كه شكر براي من و براي پدر و مادرت به جا آور."

4. رفتار شايسته با آنان "واِن ج_َهَداكَ عَلي َ اَن تُشرِكَ بي ما لَيس َ لَكَ بِه ِ عِلم ٌ فَلا تُطِعهُما وصاحِبهُما فِي الدُّنيا مَعروف_ًا واتَّبِع سَبيل َ مَن اَناب َ اِلَي َّ ثُم َّ اِلَي َّ مَرجِعُكُم فَاُنَبِّئُكُم بِما كُنتُم تَعمَلون (لقمان 15) و با آن ها در دنيا به طرز شايسته اي رفتار كن "

نيرويي است كه به اشاره رهبر حركت مي كند و بازوي توانمند رهبري در حفظ نظام اسلامي است.

3. روحيه ايثار و فداكاري: بسيجي يعني يك انسان هدفدار. هدفي كه فراتر از اهداف مادي و زمين است. هدف بسيجي اعتلاي كلمه الله در زمين است و در مسير تحقق اين مقصد، از هيچ فداكاري دريغ نمي كند. بسيجي يعني يك فدايي راه خدا و يك قرباني راه ايمان. كسي كه از خودش گذشته، براي خودش هيچ نمي خواهد و منيت و خودخواهي خويش را فداي خواست و رضايت خداوند ساخته است.

بسيجي يعني يك انسان آماده شهادت، كسي كه حاضر است براي رسيدن به آرمان الهي خويش جانش را نثار كند. اين حالت اصلي ترين مشخصه يك بسيجي نمونه و واقعي است. هنگامي كه آدمي احساس مي كند در هر لحظه حاضر است از مال و جان خويش در راه رضايت خداوند بگذرد يك بسيجي واقعي است.

4. حضور در صحنه: يكي ازخصوصيات بسيجي نمونه حضور در صحنه است بسيجي در هر شرايطي كه احساس كند آرمانش و موجوديت ارزش ها و اهداف انقلاب اش در خطر است، در صحنه حضور مؤثر دارد. بسيجي هم در صحنه هاي دفاع حضور دارد و هم در صحنه هاي سازندگي كشور هم در عرصه هاي دفاع و سازندگي فرهنگي حاضر مي شود و هم در ميدان هاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي.

بسيجي يعني يك نيروي آماده است، يك امداد الهي، كسي كه در هر لحظه آماده دفاع و تأمين منافع اسلام و انقلاب است و در هر كجا كه كشور به او نياز دارد، حضور دارد. يك نيروي منتظر. يك منتظر واقعي

امام زمان(عج) و كسي كه معتقد است، تنها با جهاد و اجتهاد زمينه ظهور حضرت(ع) فراهم مي شود.

5. روحيه عدالت خواهي و ستم ستيزي: يكي از ابعاد مهم كار بسيجي، عدالت خواهي و ستم ستيزي در سطح جامعه است. بسيجي يعني كسي كه تحمل ستم را ندارد و براي اجراي عدالت واقعي تلاش مي كند. اساسي ترين اصل در سياست داخلي و خارجي حكومت اسلامي، تأمين و گسترش عدالت در سطح جامعه بشري است آرماني كه تمامي انبياء و اولياء الهي براي تحقق آن كوشيده اند و عدالت، يعني (اعطاء كل ذي حق حقه) هر كس به حق و حقوق خويش برسد، هر كس در جاي خويش بنشيند و هر كاري به موقع انجام شود. يكي از آرمان هاي بزرگ يك بسيجي نمونه احقاق حقوق و توزيع عادلانه ثروت و قدرت در سطح جامعه است و براي اين منظور تلاش مي كند.

و بالاخره بسيجي نمونه ، يعني يك شيعه واقعي، كسي كه در اخلاق و عمل به مولا و امير مؤمنان علي و اولاد طاهرينش(ع) اقتدا مي كند و پيرو آنها است.

و حب و بغضهاي ناشي از دوستي و خويشاوندي، يا بيگانگي و عداوت، نبايد مانع از اين امر باشد «وَاِذا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كانَ ذَاْقُرْبي» انعام/152 [هنگاميكه سخن مي گوئيد عدالت را رعايت كنيد اگرچه در مورد خويشاوندان باشد.] _ سرچشمه ظلم و بيدادگري هوا پرستي است، و ظلم بايد همچون هواپرستي محكوم گردد «فَلا تَتَّبِعُوا الْهَوي اَنْ تَعْدِلوُا» نساء/135 [پيروي از هوي شما را از عدالت باز ندارد.] _ مبادلات اقتصادي همه بايد روي «عدل و داد» صورت گيرد «اُوْفُوا الْكَيْلَ وَالْميزانَ بِالْقِسْطِ» انعام/152 [پيمانه و وزن را با عدالت وفا كنيد.] _ سرپرستي يتيمان بايد از روي عدالت باشد «وَاَنْ تَقوُموُا لِلْيَتامي بِالْقِسْطِ» نساء/127 [درباره يتيمان قيام به عدالت كنيد.] _ خلاصه همه چيز بايد بر پاية عدالت، و از آن بالاتر نيكوكاري و گذشت باشد «اِنَّ اللهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْاِحْسانِ وَايتاءِ ذِي الْقُربي وَيُنْهي عَنِ الْفَحْشاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ» نحل/90 [خداوند به عدالت و نيكوكاري و بخشش به خويشاوندان فرمان ميدهد، و از اعمال زشت و ناپسند، و ستم، نهي مي كند.] _ همانطور كه هواپرستي بطور مطلق و علاقة بي حساب به بستگان و نزديكان از اجراي عدل بازمي دارد، دشمني و خصومت با افراد نيز ممكن است مانع از اين كار گردد «وَ لا يَجْرِ مَنَّكُمْ شَنآنُ قَوْمٍ عَلي اَلّا تَعْدِلوُا اِعدِلوُا هُوَ اَقْرَبُ لِلتَّقوي» مائده/8 بنابراين بايد به شدت از اين خطراتي كه اصل عدالت را تهديد ميكند برحذر بود، همچنين از اينكه علاقة بخود يا پدر و مادر و ساير نزديكان و يا ملاحظه ترحم و عواطف كاذب، مانع از اجراي عدالت گردد بايد برحذر بود «يا اَيُّهَا الَذينَ آمَنُوا كوُنوُا قَوْامينَ بِالْقِسْطِ

شُهَداءَ لِلّهِ وَلَوْ عَلي اَنْفُسِكُمُ اَوِالْوالِدَيْنِ وَالْاَقْرَبينَ اِنْ يَكُنْ غَنياً اَوْ فَقير اَفَاَللهُ اَوْلي بِهِما» نساء/134 [اي كساني كه ايمان آورده ايد همواره بعدل و داد قيام كنيد و براي خدا شهادت به حق دهيد، گرچه به زيان شما يا پدران و مادران و بستگانتان باشد، اگر آنها غني يا فقير باشند خداوند نسبت به آنها (و كمك به ايشان) شايسته تر است.] با توجه به كلمه «قوّامين» روشن مي شود كه قرآن تنها قيام به عدالت را كافي نمي داند، بلكه روي كلمة «قوّام» كه صيغه مبالغه است و دلالت بر تأكيد و شدت و تكرار و ادامه دارد، تكيه نموده است. 2 _ قرآن اصل عدالت را به عنوان «هدف نهائي بعثت پيامبران» پذيرفته و مي گويد «لَقَدْ اَرْسَلْنا بِالْبَيِّناتِ وَاَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَالْميزانَ لِيَقوُمَ النّاسُ بِالْقِسْطِ» حديد / 25 [پيامبران خود را با دلايل آشكار فرستاديم و بهمراه آنها كتاب آسماني و قانون نازل گردانيديم تا مردم (جهان) عدالت را برپا دارند] و به اين ترتيب نقش اساسي پيامبران از نظر اجتماعي، همان اقامة اصول عدل و داد مي باشد. 3 _ قرآن «قتل آمران به عدل و داد» را در رديف كفر نسبت به خدا و قتل پيامبران دانسته و مي گويد «اِنَّ الَّذينَ يَكْفُروُنَ بِآياتِ اللهِ وَيَقْتُلوُنَ النَّبيينَ بِغَيْرِ حَقِ وَيُقْتُلُونَ الَّذينَ يَأْمُروُنَ بِالْقِسْطِ مِنَ النّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ اَليم» آل عمران/21 [كساني كه نسبت به آيات خدا كفر مي ورزند و پيامبران را بدون دليل بقتل ميرسانند و آمران بعدل و داد را، مي كشند، به آنها بشارت ده كه عذاب دردناكي در انتظارشان است.] 4 _ در آيات متعددي از قرآن به اين مطلب تصريح شده كه اجرا

كنندگان اصول عدالت محبوب پروردگار عالمند «اِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطينُ» مائده/42 _ حجرات/9 _ ممتحنه/8 [خداوند عادلان را دوست مي دارد.] لذا اين اصل بعنوان «روح» در بزرگترين و كوچكترين مقررات اجتماعي اسلامي حلول كرده، تا آنجا كه به دادرسان دستور داده شده كه نه تنها در اجراي حكم ميان دادخواهان كمترين انحرافي از اصل عدالت پيدا نكنند، بلكه در تشريفات جلسات دادرسي، و حتي در سلام و تعارف، نشستن و ايستادن و سخن گفتن عادي و معمولي در ميان طرفين دعوا، رعايت عدالت و مساوات و برابري را فراموش ننمايند.

-

_35_

است كه در واقع سنت خداوند ميباشد كه در اين مورد ميفرمايد: "وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الاْ ئَمْوَ َلِ وَ الاْ ئَنفُسِ وَ الثَّمَرَ َتِ وَبَشِّرِ الصَّ_َبِرِينَ ;(بقره،155) قطعاً همه شما را با چيزي از ترس، گرسنگي و كاهش در مالها و جانها و ميوهها، آزمايش ميكنيم; و بشارت ده به استقامت كنندگان."

كه در واقع اين نوع فقر هم آزمايشي است از براي فقرأ و هم امتحان و آزموني است براي ثروتمندان جامعه.

3. نوع ديگر فقر مادي كه قرآن كريم از آن ياد ميكند; فقري است كه جهادگران در راه خدا دچار آن گشتهاند، كساني كه جهادشان به آنان اجازه تجارت و كسب را براي تأمين هزينه زندگيشان نميدهد; ميفرمايد: "(انفاق شما، مخصوصاً بايد) براي نيازمنداني باشد كه در راه خدا، در تنگنا قرار گرفتهاند; (و توجه به آيين خدا، آنها را از وطنهاي خويش آواره ساخته، و شركت در ميدان جهاد به آنها اجازه نميدهد تا براي تأمين هزينه زندگي، دست به كسب و تجارتي بزنند;) نميتوانند مسافرتي كنند (و سرمايهاي به دست آورند;) و از شدت خويشتن داري، افراد ناآگاه آنها را بينياز ميپندارند; امّا آنها را از چهرههايشان ميشناسي، و هرگز با اصرار چيزي از مردم نميخواهند."(بقره، 273)

امّا وظيفه مسئولان در قبال فقر: بيگمان فقر، بيش از آنكه يك مشكل فردي باشد معضل اجتماعي محسوب شده و همه افراد جامعه در قبال آن مسئولند، به همين جهت خداوند متعال در آيات فراواني از قرآن كريم، همه مؤمنان را تشويق به "صدقه" ميكند و حتي به انفاق مال در راه خداوند، از براي فقرأ و

مساكين، امر ميفرمايد.(رجوع كنيد به: بقره، 261 _ 274.)

و در اين ميان وظيفه مضاعفي را بر دوش مسئولان نهاده و در تقسيم "زكات" و "خمس" كه در واقع يك نوع ماليات اسلامي است، از فقرأ و مساكين، به عنوان اولين گروهي كه بايد مورد حمايت مالي دولت اسلامي از اين بودجه قرار گيرند ياد كرده و ميفرمايد: "زكاتها مخصوص فقرا و مساكين و كاركناني است كه براي (جمع آوري) آن زحمت ميكشند، و كساني كه براي جلب محبتشان اقدام ميشود، و براي (آزادي) بردگان، و (اداي دين) بدهكاران، و در راه (تقويت آيين) خدا، و واماندگان در راه، اين يك فريضة (مهمّ) الهي است."(توبه، 60)(رجوع كنيد به: انفال، 41; حشر، 7; ذاريات، 19; معارج، 25.)

البته پرداختن بخشي از زكات و خمس و فيء، تنها عمل به حداقل وظيفه درا ين مورد است و اِلاّ وظايف ديگري نيز مسئولين در اين زمينه برعهده دارند كه به اختصار عبارتند از: اجراي عدالت اقتصادي، مراقبت از بازار، تأمين مايحتاج اساسي عامه مردم، جلوگيري از ريخت و پاش در اموال عمومي و... كه در اين مورد روايات فراواني داريم.

خلاصة وظيفه مهم دولت مردان در ريشه كني فقر از نظر قرآن كريم، اين است كه چارهاي انديشه كنند تا ثروت فقط در دست اغنيأ و ثروتمندان و ثروت اندوزان گردش نكند; ميفرمايد: "آنچه را خداوند از اهل اين آباديها به رسولش باز گرداند، از آن خدا و رسول و خويشاوندان او و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است; "كَيْ لاَ يَكُونَ دُولَةَ بَيْنَ الاْ ئَغْنِيَآءِ مِنكُم;(حشر، 7) تا (اين اموال عظيم) در ميان ثروتمندان شما

دست به دست نگردد."(براي آگاهي بيشتر رجوع كنيد به: التنمنية الأقتصادية في الكتاب و السنة، محمد ري شهري، ص 257، دارالحديث / الأخلاق، آيت اللّه سيد عبداللّه شبّر، ص 188، منشورات مكتبة بصيرتي.)

حق و حقيقت جهان است، سرمايه داران بزرگ دنيا بيشتر ارزشدارند يا همان پدر ومادر شما كه با وجودبيماري و كهولت سن، با فداكاري سعي در آن دارد كه فرزندشان را به جاييبرساند؟ و با وجود احتياج از لقمه نان خويش مي گذرد تا گرسنه اي را سير نمايد. پيامبر خدا(ص) فرمود: «الفقرفخري». «بي چيزي افتخار من است». بايد روي ارزش هاي حقيقي بيشتر تكيه كرد و حقايق را از اعتبارات عرفي جدانمود. آري روي پاي خود بايستيد و به فقر خود افتخار كنيد. چرا كه شما با چنين زمينه هايي به اين جا رسيده ايد. البتهنه آن كه اظهار فقر كنيد بلكه عزت خود را حفظ كنيد. واز تنگدستي خود احساس كمبود و كوچكي نكنيد. شما ارزشداريد يا آن كس كه با وجود شرايط نسبتا خوب و آماده براي تحصيل، هميشه بهانه مي گيرد و به جاي استفاده از شرايطدر مقابل خدا وخلق خدا ناسپاس است؟ شما وقتي ليواني آب سرد مي نوشيد وبه فكر خانواده اشك مي ريزيد،بهترين صفات انساني در شما تجلي يافته است و اميد آن مي رود كه اين احساس تبديل به دركي عميق از مشكلاتهمه محرومان و مستضعفان گردد و در آينده اي نه چندان دور، با پيمودن مدارج عاليه تحصيلي، خدمتگزاري صادق ولايق براي جامعه و خواهران و برادران ايماني خود باشيد. مشكلات با توكل به خدا و عنايات الهي قابل حل است و باقدري پايداري بيشتر رفع خواهد شد. ترديدي نيست كه شما مشكلات و سختي هاي فراواني را تحمل كرده و با آندست به گريبان بوده ايد ومشكلات زياد فشار رواني مضاعفي را بر شما وارد كرده است.. ولي در عين حال وضعيتشما در مقايسه با افراد بسياري

نسبتا روشن تر و بهتر است. نمونه هاي فراواني وجود دارد (انبوه نامه هاي ما شاهد آناست) كه برخي در وضعيتي صدها بار اسفبارتر و دردناك تر زندگي مي كنند. نمونه هاي رنج و سختي فراوان است كهسخن گفتن از آن عمر نوح مي خواهد و هفتاد هزار تن كاغذ نه مثنوي هفتاد من. برادر من. از اينها كه بگذريم، درستاست كه سختي هاي شما جانكاه و كمرشكن بوده و هست، ولي مي دانيد كه سختي ها خود سكوي ترقي و رشد وكمال انساني است؛ مگر نه اين است كه اكثريت قريب به اتفاق شخصيت هاي بزرگ علمي، هنري، اجتماعي، سياسيو ... از كوره سختي ها بيرون آمده اند. كساني كه با سختي ها دست و پنجه نرم نكرده و هيچ گاه طعم نداري و محروميترا نچشيده اند، احساسات متعالي را نيز كمتر در وجود خود مي يابند، گرچه الان از ما و شما بهتران در ناز و نعمتند وليآنها كجا مي توانند احساس شما و امثال شما را در مورد محروميت، جهل و ... داشته باشند. مي دانيد كه مرتاضان، چهرنج ها بر خود هموار مي كنند تا بتوانند به قدرت روح دسترسي پيدا كنند. شما سختي ها را پشت سرگذاشته ايد، از آننيرو بگيريد نه اينكه آنها را در راه تخريب شخصيت خود به كار گيريد. آيا شما كه اين همه بار گران غم و اندوه را پشتسر گذاشته ايد، بايد از خود بي زار و متنفر باشيد يا آناني كه اگر كمترين دشواري ببينند فريادشان به آسمان بلندمي شود. قدر خود را بدان، كه كوهي از صبر، استقامت و احساس هاي متعالي هستي و اين ويژگي ها آسان و ارزان به دست نيامده است. آينده اي را براي خود ترسيم كن كه با موقعيت مناسب شغلي بتواني دست افتادگان را

بگيري و بهخانواده خود رسيدگي كني و مرهمي بر زخم ها و دردهاي آنان باشي.

دنيا و هر چه در اوست هيچ است و تو همه

Eچيز تا چند اي همه چيز غم بهر هيچ خوري

اهدافي بلند، زندگاني آبرومند، شخصيتي ممتاز و به تمام معنا انسان و دلسوز، و همسري مناسب مهربان و ... اينهارا در نظر بگير و با توكل بر خداوند عزم خود را براي رسيدن به آن جزم كن، بدون كمترين ترديد به آنها خواهي رسيد.واقعيت خود را بشناس و به آن ايمان داشته باش و خود را دست كم نگير. تو همان هستي كه كوه رنج و سختي را بردوش داشته اي و به اين جا رسيده اي استقامت كن.. نيرويت را به جاي تلف كردن براي گذشته در اهداف آتيه خويشمتمركز كن. از گذشته فقط درس هاي آن را به ياد داشته باش. برخيز، بكوش، دگرگون شو، دگرگون كن، بشتاب، همتكن، و شكر خداوند مهربان بگذار كه ترا از گردنه هاي بلند حوادث، سالم عبورداد وهم از او مدد بجوي كه همواره ياورو پشتيبانت خواهد بود.. و بالاخره بگذار كه بازبان حافظ شيرازي حرف را به آخر برسانيم.

يوسف گم گشته باز آيد به كنعان غم مخور	Eكلبه احزان شود روزي گلستان غم مخور
اي دل غمديده حالت به شود دل بد مكن	Eوين سر شوريده بازآيد به سامان غم مخور
دور گردون گر دو روزي بر مراد ما نرفت	Eدائما يكسان نباشد حال دوران غم مخور
هان مشو نوميد چون واقف نيي از سر غيب	Eباشد اندر پرده بازي هاي پنهان غم مخور

ضمنا درموقع اندوه اين ذكر راتكرار كن. لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الظالمين در كتاب «تهذيب» (ج 6 ، ص170) از امام صادق(ع) روايت شده است كه ذكر فوق براي رفع اندوه است و چون بنده آن را بگويد خداوندمي فرمايد: فاستجبناله ونجيناه من الغم و كذالك ننج المومنين .

ضمنا نامه شما را بدون نام و آدرس به مسؤولين منعكس خواهيم كرد.

از آينده خويشنگران باشند، ولي افراد جدي، پركار، صالح و پرهيزگار، نبايد نگران بيكاري آينده باشند. آن همه دانشجو پس ازفراغت از تحصيل، به هر حال جذب بازار كار مي شوند. به شما توصيه مي كنيم كه كتاب هايي را كه تحت عناوين رازموفقيت و... نوشته شده مطالعه كنيد كه حتما در روحيه شما مؤثرخواهد بود. شگفتا كه شما نگران اين هستيد كه آيا درآينده كاري پيدا مي كنيد يا با مشكل بيكاري روبه رو خواهيد شد، در حالي كه بايد در فكر ابتكار، خلاقيت و طرحنويني در سطح كشور بلكه در سطح جهان باشيد، «فلك را سقف بشكافيم و طرحي نو دراندازيم». ما به شما اطمينانخاطر مي دهيم كه اگر:

الف) به درستي و با جديت درس بخوانيد،

ب ) تقوا و تعهد الهي را شعار و پيشه خود گردانيد،

ج ) از منفي گرايي بر حذر باشيد، آينده درخشاني را در پيش روي خواهيد داشت.

بنابر اين بدبيني نسبت به آينده را كنار بگذاريد، البته منظور از اين حرف، داشتن يك خوش بيني كاذب نيست، بلكهمقصود اين است كه اوّلاً بدانيد بدبيني، موجب دلسردي، يأس و همان ناراحتي هايي مي شود كه از آن رنج مي بريد.دوم اينكه انسان هدف دار و آرمان خواه، بايد از هيچ مشكلي باك نداشته باشد و از مشكلات و سختي ها به گرمياستقبال كند و با دست و پنجه نرم كردن با ناملايمات، راه را به سوي هدف هموار نمايد. تاريخ بشريت نشان مي دهدكه انسان هاي مرفه و كام جو، در هيچ زمينه اي برجستگي و فرزانگي نيافته اند و بنيانگذاران كاخ رفيع رشد و تكاملبشري در همه امور، انسان هايي بوده اند كه از كوره راه و تنگناهاي سخت و طاقت فرساي زندگي، عبور كرده و درراستاي اهداف بلند خويش

اندكي از پاي ننشسته اند. ديگر آنكه مطمئن باشيد اگر شما در درس هاي خود، فردي كوشاو موفق باشيد و براي آينده كشور از نظر علمي، فردي توانا و برازنده باشيد، لازم نيست دنبال كار برويد؛ بلكه كار بهدنبال شما خواهد آمد و از هر سو ديگران در جست وجوي شما خواهند بود. بنابر اين كوشش خود را با عشق وعلاقه مندي و با صلابت و استواري، هم چنين با اخلاص و با اتكا به خداوند متعال صد چندان كنيد. بدون شكعنايات رباني يار و مددكار شما خواهد بود.{J

ساير ابعاد توليد و درآمد مقايسه كنيد)،

4- نظام اقتصادي غلط و بيمارگونه،

5- طفره رفتن از پرداخت حقوق قانوني (ماليات) و حقوق شرعي (خمس و زكات)،

6- احتكار و گران فروشي،

7- رباخواري،

8- خيانت به بيت المال و اموال دولتي،

9- كلاهبرداري وخيانت به ديگران،

10- احيانا و به ندرت حوادث غيرمترقبه هم دخيل است. نظير اين كه تاجري مقدار زيادي از يك جنس را خريده و ناگهان بر اثر پيشامدي قيمت آن چند برابر شده است يا فرض بفرماييد كسي چند هكتار زمين زراعي داشته و بر اثر موقعيت غيرمترقبي كه آن زمين پيدا كرده، قيمت آن به چندين برابر افزايش يافته است و...،

11- ضعف مديريت كارگزاران اقتصادي،

12- نقش واسطه ها و دلال ها در اجحاف به طبقه ضعيف،

13- اسراف و ريخت و پاش هاي كلان كه در نهايت به دوش فقرا و قشر آسيب پذير بار مي شود،

14- فشار و دخالت عوامل خارجي،

15- نبود كار و اشتغال نيز عقب ماندگي و فلاكت را در پي خواهد داشت.

ج ) اما چگونه مي توان از پيشرفت اين فاصله جلوگيري كرد؟ راه كارهاي گوناگوني وجود دارد كه بايد مورد توجه قرار گيرد:

1- در درجه اول بايد اين نظام اقتصادي بيمار را جراحي و معالجه كرد،

2- پرورش مديران كارآمد و با تجربه،

3- جدي گرفتن پرداخت ماليات هاي قانوني و هم چنين گرفتن اخماس و زكوات و پرداخت آن در مصالح عامه اي كه شرع مقدس تعيين فرموده است،

4- زمينه كار و توليد را به طور عادلانه براي همه اقشار فراهم ساختن،

5- تا آنجا كه امكان دارد به مقابله با فشارهاي خارجي پرداختن و كوتاه كردن دست هاي مرئي و نامرئي عوامل خارجي،

6- جلوگيري از اسراف و حيف و ميل و با صرفه جويي زمينه رفاه عامه مردم

فراهم كردن،

7- همان گونه كه اسلام اخطار شديد فرموده (سوره توبه، آيه 34) با زر اندوزي و انباشتن ثروت، قاطعانه برخورد كردن،

8- برخورد جدي با افراد خائن و اختلاس گر در بيت المال،

9- سياست تربيتي نظام به گونه اي باشد كه مردم از دوران ابتدايي تا مراحل عالي، مملكت را خانه خود و ساير افراد را همچون اعضاء يك خانواده احساس كنند و رهيافت هر كس تنها به منافع شخصي نباشد. 10- حقوق كارگر منصفانه ادا گردد و از بيمه و سهام و ساير مزايا برخوردار شوند و در جمع از ميزان سود كارخانه دار كاسته و به ميزان حقوق كارگز افزودن،

11- به طوري كه ملاحظه مي شود پديده تورم و تبعيض ناشي از عوامل و آسيب هاي متعددي است و نمي توان اين ضعف را ناشي از يك شخص يا سازمان و وزارتخانه دانست. براي حل اين مشكل مكانيسم نظام و دولت بسيار سرنوشت ساز خواهد بود و صدا و سيما بايد در ترويج الگوي مصرف سالم كمك كند و آحاد مردم بايد با نظارت عمومي و همياري اين مشكل را به حداقل برسانند. البته با روشن بيني مردم و دل زدگي از افراطيون سياسي، اميد حضور بيشتر نيروهاي ارزشي، كم توقع و پر كار در عرصه هاي مختلف جامعه مي رود.

در خاتمه اين قسمت، جهت اطلاع بيشتر مطالعه چند كتاب پيشنهاد مي گردد:

1- اقتصاد ما، ج 1، ص 353 و ج 2، ص 303، سيد محمد باقر صدر

2- اسلام و اجتماع، ص 38 و ص 92، علامه طباطبايي

3- مسائل عصر ما، ص 103، شهيد هاشمي نژاد

4- نابرابري اجتماعي، ادوارد ج. كرب، ترجمه: محمد سياهپوش

5- جامعه شناسي قشرها و نابرابري ها، گروهي از

نويسندگان

6- اسلام و نظام طبقاتي، ص 123، محمد قطب

7- شناخت اسلام، 506، شهيد بهشتي و باهنر و علي گلزاده غفوري

فرهنگ ما كارهاي بزرگ مي كند، نمي گذارد جوانهاي ما مستقل بار بيايند، نمي گذارند در دانشگاه جوانهاي ما درست رشد بكنند. اگر فرهنگ درست بشود، يك مملكت اصلاح مي شود، براي اينكه از فرهنگ است كه در وزارتخانه ها مي رود، از فرهنگ است كه در مجلس مي رود، از فرهنگ است كه كارمند درست مي شود." (1) برادر عزيز، مشاهده مي كني كه آن امام فقيد، اصلاح فرهنگ (اعتقادات و باورها و ارزشها و سيستم آموزشي و آداب و رسوم و ... ) را شرط اصلاح جامعه مي داند. اگر نسل جوان اصلاح بشود، جامعه در آيندة نزديك اصلاح خواهد شد و اگر جوان به فساد كشيده شوند، جامعه در منجلاب تباهي فروخواهد غلطيد. بايد مراكز آموزشي (مدارس و دانشگاهها)، محيطي باشد كه انسانهاي مهذّب بپروراند و اصلاح اين محيطها تا

حدود بسيار زيادي به فعاليّت و تلاش جوانان پرشور و نشاط حاضر در آن محيطها بستگي دارد. اگر خود جوانان انگيزه براي پيشرفت و تعالي نداشته باشند، معلم كاري از او ساخته نيست؛ البته معلم مي تواند نقش ايفا كند ولي براي دانش آموزي كه پذيرفته باشد حضورش در مدرسه و عمل به سخنان معلم، موجب سعادت است؛ ولي اگر جوان در كلاس احساس كند براي فرار از خانه يا دل خوشي پدر و مادر يا اين كه بيسواد نباشد تا مردم مسخره اش كنند و يا رسيدن به مقام و منصب، سركلاس حاضر باشد و درس را نه به عنوان يك تكليف، بلكه به عنوان يك وظيفه زوري و جبري بخواند، پيشرفتي حاصل نمي شود.

امام خميني( ، در خصوص چگونگي اصلاح فرهنگي، مي

فرمايد : بايد در فرهنگ توجه به آن داشته باشيد و كوشش بشود كه خودتان را پيدا كنيد. گم كرده ايم خودمان را. تمام مفاخر شرقي را گذاشته ايم و هي رفتيم سراغ مفاخر غرب؛ آن هم نه آني كه آنها دارند، آني كه به ما مي دهند.(2) ملاحظه مي كني كه امام راه اصلاح فرهنگ را، اصلاح خويش و رسيدن به خودباوري و دوري از خودباختگي مي داند. بايد گذشتة خودمان را بشناسيم، مفاخر را بشناسيم و باور كنيم كه ما هم مي توانيم مثل آنان بشويم، اگر بخواهيم. اخلاق فردي و اجتماعي يكي از مسائل عمده اي است كه در اصلاح فرهنگ تأثير بسزايي دارد. مثلاً اگر افراد يك جامعه وقت شناس باشند، سرنوشت فوق العاده اي پيدا مي كنند. اگر وجدان كاري و انضباط كاري داشته باشند، پيشرفت و سعادت فوق العاده اي نصيب آنها مي شود. اگر خطرپذير باشند و عافيت طلبي نكنند و دنبال راحتي خودشان نباشند و حاضر باشند در ميدانهاي سخت وارد بشوند، مسلّماً پيشرفت خواهند كرد و ...

آرزو مي كنم شما جوانان عزيز، با همّت والا، در جهت اصلاح فرهنگ جامعه تلاش كنيد؛ با فراگيري علم و دانش عمل به آن، اصلاح اخلاق فردي و اجتماعي و روحية كار و تلاش و پشتكار و جدّيت روزافزون و دوري از تنبلي و سستي و ركود و رخوت.

علاج مشكلات كشور اصلاح فرهنگي است و اصلاح فرهنگ نيز جز با همّت و پشتكار و جدّيت بي وقفه و تحرك و پويايي و آگاهي و فضيلت خواهي نسل جوان، محقق نمي شود.

موفق و سربلند باشي.

________________________________________

منابع و مآخذ :

1. 19/10/1356

22/6/1358

غني هميشه وجود خواهد داشت يا ممكن است روزي كاملاً از بين برود ؟چگونه، لطفاً توضيح دهيد.

ودر جامعه مهدوي چنين نخواهد بود .به علاوه در اين عصر به جهت اجراي عدالت ،آسمان بركات خود را از مردم دريغ نمي كند. و زمين هر چه دارد در اختيار بشر قرار مي دهد . بنابر اين در شهر عدالت رفاه و آسايش عمومي خواهد بود. حقوق افراد، آنقدر بالا مي رود كه در هيچ جامعه اي فقيري پيدا نمي شود وهمه به سرحدخودكفائي مي رسند.

رسول خدا ? مي فرمايند:زمين در آن عصر قطعات كبد خود رابراي او بيرون ميفرستد و او ثروت بدون شماره خود را در ميان مردم پخش مي كند.

و در حديثي ديگر ميفرمايند:شمارا به ظهور حضرت مهدي ? بشارت مي دهم كه زمين را پرازعدالت مي كند ، همان جوركه پراز جور ستم شده است. ساكنان آسمانها و زمين از او راضي مي شوند واموال وثروتها را به طور صحيح تقسيم مي كند.

شخصي پرسيد:تقسيم صحيح ثروت چيست ؟فرمود: به طور مساوي درميان مردم تقسيم شود ودلهاي پيروان محمدرا پراز بي نيازي كند و عدالتش همه را فرا گيرد ، تا آنجا كه دستور دهد كسي با صداي بلند صدا زندكه هركس نيازمالي دارد ، برخيزد.

هيچ كس جز يك نفر بر نمي خيزد،سپس امام دستور مي دهد مال قابل ملاحظه اي به او بدهند ، امّا اوبه زودي پشيمان ميشودكه چرا آنقدر حريص بوده و مال را بر مي گرداند.

پس هموطن گرامي روزي خواهد رسيد كه فقير و غني در جامعه وجود نداشته باشندبلكه همه افرادي غني وبي نيازباشند . بيائيدبااعمال خودوبادعازمينه ظهورمهدي ? رامهيّا كنيم انشاءالله بزودي شاهد عدالت مهدوي در مدينه فاضله باشيم.

مطرح شد ؟ راهكارهاي عملي كردن آن در سطح جامعه و دانشگاه توسط دانشجويان چيست.

بي شك همان عدالت اجتماعي است و عدم رعايت مساوات (در اين معنا) ظلم است . مثل آن كه يكي را صرفا" به دليل قرابت فاميلي يا قدرت و نفوذ سياسي يا مالي بر ديگري ترجيح دهند در حالي كه هر دو از استحقاق يكسان برخوردارند و بلكه شايد شخص طرد شده استحقاق بيشتري داشته است . در واقع پارتي بازي و بحث استفاده از رانت و امثال آن كه در دوران ما مطرح است نقض چنين معنايي است , (ر.ك : عدل الهي , شهيد مطهري , ص 56).

متأسفانه عليرغم اهتمام فراوان دين مقدس اسلام و بزرگان الهي بر رعايت عدالت اجتماعي در تمامي عرصه هاي جامعه , و تأكيدات فراوان امام راحل (ره ) و مقام معظم رهبري در اين خصوص , هنوز در جامعه اسلامي ما شاهد وجود برخي از بي عدالتي ها مي باشيم كه به هيچ وجه زيبنده حكومت و جامعه اسلامي نبوده , و نظام اسلامي موظف به مبارزه و محو تمامي اشكال بي عدالتي در جامعه مي باشد بر اين اساس راهكارهاي اقدامات مبارزه اصولي با بي عدالتي هاي موجود در جامعه را مي توان در موارد ذيل به صورت مختص بيان نمود:

الف - توجه جدي به رعايت عدالت اجتماعي در برنامه ريزيهاي توسعه و سازندگي كشور: پس از دوران دفاع مقدس و آغاز دوران بازسازي كشور مدل براي توسعه اقتصادي و اجتماعي در پيش گرفته شد كه اين مدل موجب بروز تضادهاي ارزشي و فاصله گرفتن جامعه از شاخص هاي مطلوب گرديد. به گونه اي كه توسعه نتايج عكس خود را ظاهر ساخت و فاصله ها

را تشديد نمود. اين عامل در برخي از تحليل ها و تحقيقات به عمل آمده , عامل اصلي افول ارزشها و ايجاد نابرابري در جامعه دانسته شده است .

حضرت آيت الله خامنه اي ضمن انتقاد از اين روند, مي فرمايند: ((در اين مرحله از انقلاب , هدف عمده عبارت است از ساختن كشور نمونه كه در آن , رفاه مادي هم راه با عدالت اجتماعي و توأم با روحيه و آرمان انقلابي , با برخورداري از ارزش هاي اخلاقي اسلام , تأمين شود. هر يك از اين چهار ركن اصلي ضعيف يا مورد غفلت باشد, بقاي انقلاب و عبور از مراحل گوناگون آن ممكن نخواهد شد)), (حديث ولايت , ج 1, ص 286 و 287).

و در جاي ديگر مي فرمايند: ((در نظام جمهوري اسلامي ايران اساس همه فعاليت ها بايد مبتني بر عدالت باشد زيرا قسط و عدل از همه آرمان ها و اهداف نظام اسلامي والاتر و بارزتر است و بر اين اساس رونق و شكوفايي اقتصادي هنگامي خوب و ارزشمند است كه جهت آن مبتني بر اقامه قسط و عدل در جامعه باشد. رشد اقتصادي در جامعه ما هدف اصلي هم نيست , بلكه رشد اقتصادي جزئي از هدف ماست و ركن ديگر عبارت از عدالت است ... هر برنامه اقتصادي آن وقتي معتبر است كه يا خودش به تنهايي , يا در مجموع برنامه ها ما را به هدف عدالت نزديك كند, و الا اگر ما را از عدالت اجتماعي دور كند, فرض بر اين كه به رشد اقتصادي منتهي بشود كافي نيست )), (روزنامه رسالت , 9/3/1372).

ب -

برخورد فيزيكي , مصادره و بازپس گيري اموال غاصبان و صاحبان ثروتهاي نامشروع و بادآورده : امام علي (ع ) دو اقدام مهم و انقلابي را سرلوحه اقدامات حكومت عدل خويش قرار دادند: 1- مصادره و باز پس گيري اموال غاصبان 2- احيا سنت برابري و مساوات در بهره مندي از بيت المال .

حضرت آيت الله خامنه اي در اين زمينه مي فرمايند: ((... با قوانين لازم و تأمين امنيت قضائي در كشور بساط تجاوز و تعدي به حقوق مظلومان و دست اندازي به حيطه مشروع زندگي مردم , جمع شود...)), (حديث ولايت , ج 1, ص 287). و در فرمان مبارزه با فساد كه در يازدهم ارديبهشت ماه 1380 خطاب به سران سه قوه صادر فرمودند بر اين امر مهم تأكيد نمودند كه خود بيانگر, عزم , همدلي و همكاري قواي سه گانه با برنامه ريزي هاي دقيق و حساب شده براي ريشه كن كردن فساد و تحقق عدالت اجتماعي مي باشد.

ج - پيشگيري از پيدايش ثروتها و ثروتمندان نامشروع جديد: يكي ديگر از راههاي مبارزه با وجود بي عدالتي در جامعه , جلوگيري از روي آوردن و دلباختگي واليان و كاپردازان حكومتي به اندوختن ثروت و افزودن بر حجم دارايي خويش است در اين راستا اهم اقدامات پيشگيرانه عبارتند از:

1- اسوه و نمونه بودن مسؤولان حكومت براي ديگر كارگزاران : امام علي (ع ) مي فرمايند: ((ان الله تعالي فرض علي ائمه الحق ان يقدروا انفسهم بضعفه الناس , كيلا يتبيغ بالفقير فقره ; خداوند بر امامان حق فرض و واجب فرموده , خود را با اقشار ناتوان و محروم

جامعه اندازه گيري كنند و زندگي خود را با آنان برابر نهند. تا تنگدستي فقير, او را به هيجان نياورد و موجب هلاكت و نابودي او نگردد)), (نهج البلاغه , خطبه 209, ص 325)

2- زير نظر گرفتن رفتار اقتصادي نزديكان : حضرت علي (ع ) در فرازي از عهدنامه مالك اشتر, در اين زمينه مي فرمايند ((والي را نزديكان و خويشاونداني است كه خوي برتري طلبي و گردن فرازي دارند و در داد و ستد, كمتر حاضر به رعايت انصافند, وظيفه تو, آن است كه ريشه ستم چنين افرادي را قطع نمايي )), (نهج البلاغه , نامه 53, ص 441).

3- بازرسي , نظارت , حراست و مراقبت دولتي و نظارت بر دارايي كارگزاران : حضرت آيت الله خامنه اي در اين زمينه مي فرمايند: ((بايد در گزينش كارمندان دولت دقت لازم صورت گيرد و به دنبال گزينش خوبان , نظارت بر كار آنان نيز ضروري است , چون مقام و قدرت , غالبا" اخلاق و رفتار مسؤولان را تغيير مي دهد, بنابراين اگر بعد از گزينش حتي افراد پارسا و كاردان , از بالا بر عمل كرد آنان نظارت دقيقي نشود, ممكن است به تدريج تغيير رويه داده و به سبب سستي در انجام وظيفه موجب بي اعتمادي ملت نسبت به دستگاه حكومت اسلامي شوند...)), (فجر انقلاب در بهار قرآن , ص 203 و 205).

د - بالا بردن ميزان آگاهي مردم : با بالا رفتن ميزان آگاهي مردم , درك آنها از حقوقشان افزايش مي يابد و بي عدالتي را نمي پذيرند و به انحا مختلف براي دستيابي به حقوقشان مي كوشند از اين

طريق قشر متوسط گسترش و نقش آنها در تصميمگيريهاي سياسي افزايش مي يابد.

ه - توجه جدي به گسترش و تثبيت ارزشهاي اسلامي در جامعه : زيرا وجود ارزشهاي اسلامي مانند ايمان , تقوا, تعهد و... موجب ايجاد و اجراي عدالت در سطح جامعه مي شود قرآن كريم مي فرمايد ((اعدلوا هو اقرب للتقوي )), (مائده / 8) امام علي (ع ) نيز مي فرمايد: ((قد الزم نفسه العدل فكان اول عدله نفي الهوي عن نفسه ; هر كه مي خواهد به حليه عدل و داد آراسته شود مي بايست هوا و هوسهاي گوناگون را از خود دور كند)), (نهج البلاغه , خطبه 87). لذا براي مبارزه با بي عدالتي در جامعه , تحقق باوري عميق , دروني ريشه دارد, عقلاي و مبتني بر نظام ارزشي اسلام در مديران جامعه - به معني كساني كه در دستگاههاي رسمي تقنيني , اجرايي , قضايي , نظامي , و انتظامي , آموزشي , فرهنگي و تبليغي و نيز دستگاهها و نهادهاي غير رسمي ولي مؤثر جامعه نقش تعيين كننده , ايفا مي كنند, لازم و ضروري مي باشد و بايد اين نظام ارزشي در 1- رفتار حقيقي و حقوقي مديران , 2- ساختار كلان كشور 3- برنامه هاي اجرايي , تبلور و تجلي يابد.

و - فراهم نمودن امكانات و شرايط و فرصتهاي مساوي براي همه افراد جامعه از لحاظ تحصيلات , اشتغال , مسكن ; رفاه و... كه در اصول متعددي از قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران متبلور مي باشد.

توجه: براي پيدا كردن راهكارهاي عملي آن در سطح جامعه و دانشگاه مراجعه و كار پژوهشي عميق نسبت

به فرمان حكومتي امام علي(ع) به مالك اشتر كه در نهج البلاغه نامه 53 (فيض الاسلام) بسيار ضروري و مفيد است براي مثال دستگاه نظارتي قوي و سالم كه به طور پنهاني بر عملكرد كارگزاران (وزراء و همه مسؤولين حكومت) نظارت كننده، گزارش بازرسي را براي رؤساي حكومت ارسال دارند. ولي مشكل اين است كه «هر چه بگندد نمكش مي زنند واي به روزي كه بگندد نمك». لذا علي(ع) مكانيسم نظارت را به گونه اي مطرح مي كنند كه از زد و بند آنها با ديگر دست اندركاران حكومت و رانت خواري آنها جلوگيري كند. آيا اگر سازمان بازرسي كشور ما درست عمل مي كرد و قوه قضائيه با قاطعيت علي گونه عمل مي كرد و برخي از مسؤولين رده بالاي مملكت به جاي تأييد مبارزه با فساد، به خاطر اشخاص يا جريانات خاص با آن مقابله نمي كردند كار به جايي مي رسيد كه به گفته وزير اطلاعات برخي از شركت ها حتي يك درصد آن مالياتي را كه بايد پرداخت كنند، پرداخت نمي كنند، مي رسيد؟!

وظيفه همه آحاد مردم مخصوصا دانشجويان و روشنفكران جامعه اين است كه عدالت خواهي را با فرياد خود در تريبون ها، رسانه ها و... همگاني و همه جايي و تبديل به يك فرهنگ عمومي كنند به طوري كه از مطالبات درجه اول مردم باشد كه حكومت خود را بدان ملزم بداند و پاسخگو باشد. به اميد آن روز.

براي آگاهي بيشتر ر.ك :

فصلنامه حكومت اسلامي , شماره 17, ص 48

فصلنامه حكومت اسلامي , شماره 18, ص 26 و ص 56

محمدنقي نظرپور, ارزشها و توسعه , ص 196

علي

ذو علم , انقلاب و ارزشها, ص 256 و ص 264

دكتر فرامرز رفيع پور, آناتومي جامعه , ص 480

دغدغه هاي اصلي نظام اسلامي و مقام معظم رهبري است تا جايي كه به شدت بر زدودن اين نگرش ها تأكيد جدي داشته اند و مجموعه نظام را به اتخاذ سياست ها و راهكارهاي اساسي براي حل اين قبيل مشكلات رهنمون ساخته اند. نگاهي به چشم انداز بيست ساله و برنامه چهارم توسعه كه در اصول و مواد متعددي از آنها بر رفع تبعيض در بخش هاي مختلف جامعه تأكيد شده است، مبين اين واقعيت مي باشد.

كافي است در جهت اثبات اين موضوع كه نظام اسلامي به رفع تبعيض در بخش هاي مختلف جامعه خصوصا از اقشار و استان هاي محروم اهتمام ويژه اي دارد، به اين مسأله توجه شود كه هم مقام معظم رهبري و هم رياست محترم جمهور و ساير مسؤولين عالي رتبه همواره در مسافرت هاي خويش به استان هاي محروم، اعتبارات قابل توجهي - علاوه بر بودجه هاي مصوب - در جهت حل مشكلات اين مناطق اختصاص داده و بر اجراي طرح هاي عمراني و... در اين مناطق پيگيري و نظارت مي نمايند كه بحمدالله نتايج بسيار مطلوبي در پي داشته است هر چند به دليل نيازهاي متعدد و مشكلات ساختاري در اين استانها، تا دستيابي به وضعيت مطلوب راه طولاني مانده است.

مدت 25سال خدمت براي منزل مسكوني خود اقدامي نكرده ايد. درسال هاي اوايل انقلاب كه مسكن گران نبود و وضع مساعدتري فراهم بود, بايد اقدام مي كرديد. اميدواريم گشايشي فراهم شود و با استفاده از تسهيلات بانكي يا تعاوني مسكن مشكل شما حل شود.

كرده باشند، يا كنيزان را با آن خريده باشند، آن را به بيت المال بر مي گردانم كه در عدل، وسعت و گشايش است و آن كس كه عدل بر او تنگ باشد، ظلم بر او تنگ تر خواهد بود.

از آن حضرت روايت است كه رسول خدا(ص) فرمود:

«لَنْ تُقَدَّسُ اُمَّهٌ لا يُؤْخَذُ لِلضَّعيفِ فيها حَقُّهُ مِنَ الْقَوِيِّ غَيْرَ مُتَتَعْتَعٍ»

[هرگز پا ك و مقدس نشود امت و مردمي كه در آنها حق ضعيف از قوي بدون ترس گرفته نشود]

براي درك و فهم ابعاد اين عدالت اجتماعي مطالعه سيره و روش رسول اكرم(ص) و حضرت(ع) را بايد راهنما قرار داد.

متعهد حسن جريان امور بشناسند و از تجاوز به حق و سهم ديگري و جنايت، پرهيز نمايند.

علاوه بر اين ابعاد، ابعاد ديگر نيز هست، مثل : عدل در تعليم و تربيت كه علم و دانش و آموزش و پرورش براي همگان باشد نه فقط قانون، انحصاري بودن آن را لغو كرده باشد، بلكه عملاً نيز به نحوي باشد كه افراد مستعد بتوانند ترقي علمي داشته و تا آنجا كه امكان دارد برابر امثال و اقران خود جلو بروند.

بايد از استعدادها كه مواهب خدا به همة خلق است استفاده شود و تعليم و تعلّم، كار و شغل ، مقدّس، و عبادت خدا تلقي شود و تأسيس مدارس و دانشگاهها براي كسب و جلب منافع مادي نباشد.

بالأخره تمام ابعاد مختلفي كه عدل دارد بايد تأمين شود تا عدل مطلق مستقر و برقرار شود.

و از همه مهم تر عدل فكري و اعتقادي كه به منزلة زير بنا است، بايد تأمين شود تا عدل مطلق، مستقر و برقرار شود.

متعهد حسن جريان امور بشناسند و از تجاوز به حق و سهم ديگري و جنايت، پرهيز نمايند.

علاوه بر اين ابعاد، ابعاد ديگر نيز هست، مثل : عدل در تعليم و تربيت كه علم و دانش و آموزش و پرورش براي همگان باشد نه فقط قانون، انحصاري بودن آن را لغو كرده باشد، بلكه عملاً نيز به نحوي باشد كه افراد مستعد بتوانند ترقي علمي داشته و تا آنجا كه امكان دارد برابر امثال و اقران خود جلو بروند.

بايد از استعدادها كه مواهب خدا به همة خلق است استفاده شود و تعليم و تعلّم، كار و شغل ، مقدّس، و عبادت خدا تلقي شود و تأسيس مدارس و دانشگاهها براي كسب و جلب منافع مادي نباشد.

بالأخره تمام ابعاد مختلفي كه عدل دارد بايد تأمين شود تا عدل مطلق مستقر و برقرار شود.

و از همه مهم تر عدل فكري و اعتقادي كه به منزلة زير بنا است، بايد تأمين شود تا عدل مطلق، مستقر و برقرار شود.

ظلم در قرآن در حقيقت مفهوم اعمّي دارد كه هم شامل ظلم به غير مي گردد و هم شامل فسق و فجور و كارهاي ضدّ اخلاقي. غالباً مورد استعمال اين كلمه مصداق دوم است. آياتي از قرآن كه ظلم به معني اعمّ را علت هلاك يك قوم شمرده بسيار زياد است.

ظلم در قرآن در حقيقت مفهوم اعمّي دارد كه هم شامل ظلم به غير مي گردد و هم شامل فسق و فجور و كارهاي ضدّ اخلاقي. غالباً مورد استعمال اين كلمه مصداق دوم است. آياتي از قرآن كه ظلم به معني اعمّ را علت هلاك يك قوم شمرده بسيار زياد است.

به «جربزه» تعبير مي شود. چنانكه در مقابل ممكن است اهل تفريط باشد كه هر چه استاد مي خواهد با اقامه برهان و استدلال، مطلبي را به او تفهيم كند، قدرت درك و فهم مطالب استاد را ندارد. از اين حالت به «بلاهت و كودني» تعبير مي شود.

قوه شهويّه _ كه براي جذب منفعت و امور پسنديده و ملائم با طبع است و حالت اعتدال و هسته مركزي آن «عفّت» و سخاوت ناميده مي شود _ نيز گاهي در حدّ افراط است كه به مقدار لازم و نياز خود اكتفا نمي كند بلكه همواره افزون طلب است و سيري ناپذير (البته در محدوده حلال و نه حرام) اين حالت را «شره» مي گويند. و گاهي در حدّ تفريط است و قادر به برخورداري و جذب مقدار لازم و مورد نياز خود هم نيست كه به آن «خمود» مي گويند.

نيز قوّه غضبيه _ كه براي دفع ناملايمات و ناگواري هاست و حالت اعتدال و هسته مركزي آن «شجاعت» ناميده مي شود _ حالت زياده روي و افراطي دارد كه آن را «تهوّر» مي نامند و اين همان است كه انسان را به انتقامجويي و كينه توزي زايد وادار مي كند. و حالت تفريط آن «جُبن» است كه انسان در آن حالت از اِعمال غضب در جاي خودش و دفاع از خودش عاجز مي ماند.

اگر كسي توانست قوه فاهمه و قوه شهويّه و قوّه غضبيّه را در هسته مركزي و حالت اعتدال شان نگه دارد، يعني حالت حكمت، عفت و سخاوت و شجاعت را حفظ كند، در نظر حكما و فقه اوسط عادل است.

طبق اين معيار، كسي كه با كوشش براي توليد بيشتر در صدد حلّ مشكلات اقتصادي جامعه اسلامي بر مي آيد، البته

در حال عبادت است، ليكن اگر اهل وجود و سخا و داراي روح قناعت نباشد و بخواهد از راه حلال بر ارقام ثروت خود بيفزايد و مال حلال بيشتري به دست آورد (هر چند كه همه حقوق واجب را بپردازد و از كسب مال حرام بپرهيزد) از عدالت وسطي بي نصيب خواهد بود. چنانكه اگر از نظر اِعمال غرايز، نتواند خود را به حدّاقلّ استفاده از حلالْ قانع كند و در بهره مندي از حلال اِفراط نمايد يا انسان ترسويي باشد و از شجاعت برخوردار نگردد، محروم از اين قسم از عدالت است؛ هر چند كه هيچ يك از اين امور به عدالت صغراي مطرح در فقه اصغر لطمه اي نمي زند.

بنابراين، اگر كسي همه اين مراحل را پشت سر گذاشت يعني هم قواي ادراكي و هم قواي تحريكي او به اعتدال رسيد، خوش فهم و نيكوكار شد، ملكات فاضله اي چون سخاوت، قناعت، عفّت، شجاعت، جود و بخشش را تحصيل كرد؛ در حكمت و فلسفه الهي به مقام عدالت مي رسد و حكيمانْ او را عادل مي خوانند (فلسفه حقوق بشر، ص206 _ 203). ليكن هنوز عُرَفا او را عادل نمي دانند؛ زيرا قلمرو شهود عارفْ، بسيار وسيع تر از منطقه فهم حكيم و متكلّم است.

در نظر عارف، عادل كسي است كه مظهر همه اسماي حسناي الهي باشد و در هر وقت به اسمي از اسماي حسناي الهي كه مناسب همان وقت است، ظهور كرده آن را در جاي خود اجرا كند. بنابراين، در بينش عارفانه، عدالت وصف كسي است كه مظهريتش نسبت به همه اسماي حسني همتا و همسان باشد و خود در هسته مركزي آن قرار گيرد و اختلاف موضعي آنها را برطرف

كند.

كه مي فرمايد: «و لتكن منكم امه يدعون إلي الخير يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر» آل عمران/104 [بايد از شما گروهي باشند كه نيكي ها را در ميان مردم اشاعه دهند و از بديها باز دارند]. به طور مسلم امر به معروف داراي مراتب مختلف و گوناگوني است و هر مرتبه اي براي خود، مأمور و مسئول مشخصي دارد و مجريان تمام قوانين در تمام مراحل حتي مراقبان مواد غذايي جزو آمران معروفند كه ستوني از حكومت اسلامي را تشكيل مي دهند. اسلام براي تأمين اين اهدف و بازداري مردم از گناه از دو راه ديگر نيز وارد شده است و با تأسيس نظارت عمومي و پرورش ايمان و اعتقاد به خدا و روز رستاخيز توانسته است قوانين خود را در سطوح مختلف اجرا سازد.

بيان اين دو قسمت:

الف: نظارت عمومي

نظارت عمومي اين است كه تمام افراد مي توانند بر اجراي قوانين نظارت كنند التبه اين نوع نظارت از حدود نصيحت و اندرز و آگاه ساختن مراجع صلاحيتدار از جرمها و مجرمها، خارج نيست و يك چنين نظارت به عنوان يك وظيفه مهم مذهبي است كه تخلف از آن گناه و مايه دوري از رحمت حق است.

يك چنين نظارت عمومي كه همه جامعه را نسبت به يكديگر سراپا گوش وچشم، قرار مي دهد، نقش مهم در اجراي قوانين دارد. چه بسا در پرتو نظارت عمومي، گناه و جرم در همين مراحل خنثي مي گردد و نوبت به مراحل ديگر نمي رسد، هدف آياتي كه همه افراد جامعه را موظف مي سازد كه بايد امر به معروف كنند، نظارت عمومي است و وظيفه اين گروه از قوه مجريه كه ما آن را نظارت خصوصي

مي ناميم كاملا جدا است.

ب: ايمان به خدا و اعتقاد به سراي ديگر

اين نوع اجرا در مناطقي مي تواند فعاليت كند كه از كنترل مأموران نظارت خصوصي و عمومي بيرون باشد و اجراي قوانين براي آنان در آن مراحل ممكن نباشد. تأثير ايمان به خدا و كيفرهاي الهي در بازداري انسان از گناه، آنچنان روشن است كه ما خود را از هر نوع توضيحي بي نياز مي دانيم و در اين مورد به طور فشرده به يك واقعه تاريخي اشاره مي كنيم:

جرمهاي مكتوم و پنهاني در خلوتخانه ها و تاريكخانه ها ضامن اجرايي جز ايمان ندارد و از اين جهت قوانين اسلام از نظر وسعت ضامن اجرا، جلوه خاصي دارد و عظمت خود را در برابر ديگر قوانين و نظامات مادي كه فاقد اين نوع ضمانت اجرايي هستند نشان مي دهد. اين حقيقت را دادستان ديوانعالي ايالات متحده «ماربرت هوگوت جاكسون» در مقدمه كتاب «حقوق در اسلام» به خوبي درك كرده است و پس از گفتاري چنين مي نويسد:

«قانون در امريكا فقط يك تماس محدودي با اجراي وظايف اخلاقي دارد در حقيقت يك شخص امريكايي در همان حال كه ممكن است يك فرد مطيع قانون باشد، ممكن است يك فرد پست و فاسدي هم از حيث اخلاق باشد. ولي به عكس آن، در قوانين اسلامي سرچشمه و منبع قانون اراده خدا است، اراده اي كه به رسول او «محمد» مكشوف و عيان گرديده است، اين قانون و اين اراده الهي، تمام مؤمنان را جامعه واحدي مي شناسد گرچه از قبايل و عشاير گوناگون تشكيل يافته در مواضع و محلهاي دور و مجزاي از يكديگر واقع شده باشند، در اين جا مذهب، نيروي صحيح و

سالم التصاق دهنده جماعت مي باشد، نه مليت و حدود جغرافيايي. در اينجا خود دولت هم مطيع و فرمانبردار قرآن است و مجالي براي قانونگذار ديگري باقي نمي گذارد تا چه رسد به اين كه اجازه انتقاد و شقاق و نفاق بدهد. به نظر مؤمن اين جهان دهليزي است به جهان ديگر كه جهان بهتر باشد و قرآن قواعد و قوانين و طرز سلوك افراد را نسبت به يكديگر و نسبت به اجتماع آنها معين مي كند تا آن تحول سالم را از اين عالم به عالم ديگر نمايد.

غير ممكن است تئوريها و نظريات سيايȠʘǠقضايي را از تعليمات پيامبر تفكيك نمود؛ تعليماتي كه طرز رفتار را نسبت به اصول مذهبي و طرز زندگي شخصي و اجتماعي و سياسي همه را تعيين مي كند. دين تعليمات بيشتر و وظيفه و تكليف براي انسان تعيين مي كند تا حقوق، يعني تعهدات اخلاقي كه فرد، ملزم به اجراي آن مي باشد مطرح است و هيچ مقامي در روي زمين نمي تواند فرد را از انجام آن معاف بدارد و اگر از اطاعت سرپيچي كند حيات آينده خود را به مخاطره انداخته است».

از آنجا كه آمريكاييها اساس مذهبي و يا فلسفي قوانين اسلامي را قبول ندارند اينطور فكر مي كنند كه هر چيز بر اساس مذهب مبتني گرديده نمي تواند نظر و توجه ما را جلب كند. ولي حقيقت اين است كه همين سيستمي كه غير عملي قلمداد مي شود اعمال بزرگي را توانسته است به طرز حيرت انگيزي انجام دهد بگونه اي كه نيروي حياتبخش و التصاق دهنده آيين محمدي را قادر ساخت تا بر سواحل آفريقايي مديترانه اي، استيلاء يابد. (مقدمه حقوق در اسلام به قلم هوگون جاكسون،

ترجمة زين العابدين رهنما)

عامل دوم

مجازات متخلفان

مجازات و كيفرهاي دنيوي دومين ركن تأمين كننده عدالت اجتماعي و اجراي قوانين است و در حقيقت نمي توان موضوع مجازات متخلفان را ركن جداگانه اي شمرد بلكه مجازات به ضميمه عامل پيشين، عامل واحدي است كه مي تواند اجراي قوانين را در سطوحي تضمين كند ولي اسلام در مسئله مجازات و كيفرها راه خاصي دارد كه مي تواند مسئله اجراي قوانين را به صورت كاملتري درآورد.

اولا: اسلام مخالفان و متمردان را تنها به كيفرهاي دنيوي مانند قتل و زندان و تبعيد و تنبيه هاي بدني تهديد نكرده است بلكه براي مجرم دو نوع كيفر قرار داده است:

1-كيفرهاي دنيوي: كه بايد به وسيله قوه مجريه اجرا گردد از قبيل بريدن دست دزد، قصاص قاتل و شلاق زدن.

2-كيفرهاي اخروي: شاهكار قوانين الهي در همين نقطه است كه به كيفرهاي دنيوي اكتفا نكرده و براي گناه، كيفر اخروي كه چاره و فراري از آن نيست قائل شده است. ممكن است مجرم به عناويني بتواند از چنگال كيفرهاي دنيوي خود را برهاند اما كيفرهاي اخروي آنچنان در كمين گنهكار نشسته است كه چاره اي از آن نيست چه بسا برخي از اين كيفرها لازمه عمل و صورت واقعي گناه است و به اين معني كه گناه در روز رستاخيز به آتشي تبديل مي گردد.

راستي اگر فردي به مفاد آيه زير كه درباره زر اندوزان وارد شده است مؤمن باشد، ممكن نيست دور گناه بگردد.

«وَ الذينَ يكنِزوُنَ الذًهَبَ وَ الفِضًةَ وَ لا يُنفِقُونَها فِي سَبيلِ اللهِ فَبَشًرهُم بِعَذاب أليم - يَومَ يُحمي عَلَيها في نارَ جَهَنًمَ فَتُكوي بِها جِباهُهُم و جُنوبُهُم وَ ظُهورُهُم هذا ما كَنَزتُم لإنفُسِكُم فَذُوقُوا ما كُنتُم تكِنزوُنَ» توبه/35و34

[گروهي را كه طلا و نقره را گنج مي كنند و آن را در راه خدا انفاق نمي نمايند، به عذاب دردناك بشارت بده روزي همان طلاها در آتش دوزخ سرخ مي گردند و پيشاني و پشت آنها داغ زده مي شود [به آنان گفته مي شود] كه اين آتشها همان گنجها است پس عذاب دردناك را بچشيد.]

همچنين اگر گنهكار از كيفرهاي الهي درباره قتل مؤمن و رباخوار و … آگاه گردد به طور مسلم از ميزان جرايم به وضع روشني كاسته مي شود.

از نظر يك فرد با ايمان جهان سراسر چشم و گوش است و دستگاههاي گيرنده و منعكس كننده، كليه افعال و كارهاي انسان را ضبط نموده، و منعكس مي نمايند و روزي فرا مي رسد كه تمام اين اسناد در برابر محكمه عدل الهي قرار گرفته مطابق اين اسناد قطعي كيفر مي بيند قرآن اين حقيقت را در آيات زير بيان مي كند.

«هذا كِتابُنا يَنطِقُ عَلَيكُم بِالحَقً إنا كُنا نَستَنسِخُ ما كُنتُم تَعمَلونَ». جاثيه/29

[اين نوشته هاي ما است كه به حق سخن مي گويد ما آنچه را عمل مي كرديم مي نوشتيم.]

«ما يَلفِظَ مِن قَول إِلا لَدَيهِ رَقيبُ عَتِيدُ» ق/18 [سخن نمي گويد مگر اينكه مراقبي براي ضبط آن آماده است.]

پاداش ها

ثانيا: اسلام علاوه بر تعدد كيفر، به شرحي كه بيان گرديد به موضوع پاداش توجه كرده و در پرتو آن به موضوع اجراي قوانين كمك شايان تقديري نموده است. در قوانين امروز براي عاملِ به قانون، پاداشي در نظر گرفته نشده است. زيرا قانونگذار تصور مي كند كه عمل به قانون وظيفه انساني و اجتماعي است كه براي تأمين عدالت اجتماعي كه سود آن عايد عامل مي گردد و اين مطلب منطقي است ولي آيا تمام افراد

اين منطق را درك مي كنند؟ و آيا توده مردم كه اكثر قوانين متوجه آنها است خلاف آن را انتظار ندارند؟ آنان با خود مي گويند همان طور كه تخلف كيفر دارد بايد عامل به قانون نيز پاداشي داشته باشد. اسلام با تعيين پاداشها توانسته است اين خلأ را در ذهن توده ها پر كند، تا آنان به طور خودكار از گناهان دوري جويند و به اطاعت و پيروي از قوانين بگرايند.

در مضمون آيه زير دقت بفرماييد كه چگونه در افراد، روح آزادگي و گذشت از جان و مال را در برابر گسترش آيين خدا پرورش مي دهد:

«إِنً اللهَ اشتَري مِنَ المؤُمِنينَ أَنفُسَهُم وَ أَموالَهُم بِأَنً لَهُمُ الجَنًةَ وَ يُقاتِلُونَ في سَبيِلِ اللهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقتَلُونَ» توبه/111

[خداوند جان و مال افراد با ايمان را در برابر بهشت خريداري نموده است، آنان در راه خدا جهاد مي كنند، مي كشند و كشته مي شوند.]

انگيزه بسياري از افراد با ايمان براي رعايت قوانين اعم از فرايض و نوافل همين پاداشها است كه آنان را به سوي هدف اعزام مي كند و هرگز نبايد از يك چنين عامل مؤثر غفلت نمود. اسلام براي نفوذ قانون در دل اجتماع، هرگز كيفر متخلف را با پاداش مطيع يكسان نگرفته است بلكه به خاطر رعايت عدالت، كيفر را معادل جرم قرار داده در حالي كه پاداش بر عمل نيك را ده برابر معرفي كرده چنانكه مي فرمايد:

«مَن جاءَ بِالحَسَنَةِ فَلَهُ عَشرُ أَمثالِها وَ مَن جاء َ بِالسَيًئَةِ فَلا يُجزي إِلا مِثلَها» انعام/160.

[هر كس يك كار نيك انجام دهد ده برابر پاداش دارد و هر كس گناهي انجام دهد به مقدار تخلف، كيفر مي بيند.]

موجود در جامعه ، چه اقداماتي بايد صورت بگيرد؟

از اين چهار ركن اصلي ضعيف يا مورد غفلت باشد، بقاي انقلاب و عبور از مراحل گوناگون آن ممكن نخواهد شد ) ) ، ( حديث ولايت ، ج 1، ص 286 و 287 ) . و در جاي ديگر مي فرمايند : ( ( در نظام جمهوري اسلامي ايران اساس همه فعاليت ها بايد مبتني بر عدالت باشد زيرا قسط و عدل ازهمه آرمان ها و اهداف نظام اسلامي والاتر و بارزتر است و بر اين اساس رونق وشكوفايي اقتصادي هنگامي خوب و ارزشمند است كه جهت آن مبتني بر اقامه قسط و عدل در جامعه باشد .رشد اقتصادي در جامعه ما هدف اصلي هم نيست ،بلكه رشد اقتصادي جزيي از هدف ماست و جز ديگر عبارت از عدالت است ... هربرنامه اقتصادي آن وقتي معتبر است كه يا خودش به تنهايي ، يا در مجموع برنامه هاما را به هدف عدالت نزديك كند، و الا اگر ما را از عدالت اجتماعي دور كند، فرض بر اين كه به رشد اقتصادي منتهي بشود كافي نيست ) ) ، ( روزنامه رسالت ،9/3/1372 ) . ب - برخورد فيزيكي ، مصادره و بازپس گيري اموال غاصبان وصاحبان ثروتهاي نامشروع و بادآورده : امام علي ( ع ) دو اقدام مهم و انقلابي راسرلوحه اقدامات حكومت عدل خويش قرار دادند : 1- مصادره و باز پس گيري اموال غاصبان 2- احيا سنت برابري و مساوات در بهره مندي از بيت المال . حضرت آيت الله خامنه اي در اين زمينه مي فرمايند : ( ( ... با قوانين لازم و تامين امنيت قضايي در كشور بساط

تجاوز و تعدي به حقوق مظلومان و دست اندازي به حيطه مشروعزندگي مردم ، جمع شود ...) ) ، ( حديث ولايت ، ج 1، ص 287 ) . و در فرمان مبارزه بافساد كه در يازدهم ارديبهشت ماه 1380 خطاب به سران سه قوه صادر فرمودند براين امر مهم تاكيد نمودند كه خود بيانگر، عزم ، همدلي و همكاري قواي سه گانه بابرنامه ريزي هاي دقيق و حساب شده براي ريشه كن كردن فساد و تحقق عدالت اجتماعي مي باشد .ج - پيشگيري از پيدايش ثروتها و ثروتمندان نامشروع جديد : يكي ديگر از راههاي مبارزه با وجود بي عدالتي در جامعه ، جلوگيري از روي آوردن و دلباختگي واليان و كاپردازان حكومتي به اندوختن ثروت و افزودن بر حجم دارايي خويش است در اين راستا اهم اقدامات پيشگيرانه عبارتند از : 1- اسوه ونمونه بودن مسوولان حكومت براي ديگر كارگزاران : امام علي ( ع ) مي فرمايند : ( ( ان الله تعالي فرض علي ايمه العدل ان يقدروا انفسهم بضعفه الناس ، كيلا يتبيغ بالفقيرفقره ؛ خداوند بر امامان عدل فرض و واجب فرموده ، خود را با اقشار ناتوان ومحروم جامعه اندازه گيري كنند و زندگي خود را با آنان برابر نهند .تا تنگدستي فقير،او را به هيجان نياورد و موجب هلاكت و نابودي او نگردد ) ) ، ( نهج البلاغه ، خطبه 209، ص 325 ) 2- زير نظر گرفتن رفتار اقتصادي نزديكان : حضرت علي ( ع ) درفرازي از عهدنامه مالك اشتر، در اين زمينه مي فرمايند ( ( والي را نزديكان وخويشاونداني است كه خوي

برتري طلبي و گردن فرازي دارند و در داد و ستد، كمترحاضر به رعايت انصافند، وظيفه تو، آن است كه ريشه ستم چنين افرادي را قطع نمايي ) ) ، ( نهج البلاغه ، نامه 53، ص 441 ) . 3- بازرسي ، نظارت ، حراست و مراقبت دولتي و نظارت بر دارايي كارگزاران : حضرت آيت الله خامنه اي در اين زمينه مي فرمايند : ( ( بايد در گزينش كارمندان دولت دقت لازم صورت گيرد و به دنبال گزينش خوبان ، نظارت بر كار آنان نيز ضروري است ، چون مقام و قدرت ، غالبا"اخلاق و رفتار مسوولان را تغيير مي دهد، بنابراين اگر بعد از گزينش حتي افراد پارساو كاردان ، از بالا بر عمل كرد آنان نظارت دقيقي نشود، ممكن است به تدريج تغييررويه داده و به سبب سستي در انجام وظيفه موجب بي اعتمادي ملت نسبت به دستگاه حكومت اسلامي شوند ...) ) ، ( فجر انقلاب در بهار قرآن ، ص 203 و 205 ) . د- بالا بردن ميزان آگاهي مردم : با بالا رفتن ميزان آگاهي مردم ، درك آنها از حقوقشان افزايش مي يابد و بي عدالتي را نمي پذيرند و به انحا مختلف براي دستيابي به حقوقشان مي كوشند از اين طريق قشر متوسط گسترش و نقش آنها درتصميمگيريهاي سياسي افزايش مي يابد .ه - توجه جدي به گسترش و تثبيت ارزشهاي اسلامي در جامعه : زيرا وجود ارزشهاي اسلامي مانند ايمان ، تقوا، تعهدو ...موجب ايجاد و اجراي عدالت در سطح جامعه مي شود قرآن كريم مي فرمايد ( ( اعدلوا هو اقرب للتقوي

) ) ، ( مايده / 8 ) امام علي ( ع ) نيز مي فرمايد : ( ( قد الزم نفسه العدل فكان اول عدله نفي الهوي عن نفسه ؛ هر كه مي خواهد به حليه عدل و دادآراسته شود مي بايست هوا و هوسهاي گوناگون را از خود دور كند ) ) ، ( نهج البلاغه ،خطبه 87 ) . لذا براي مبارزه با بي عدالتي در جامعه ، تحقق باوري عميق ، دروني ريشه دارد، عقلاي و مبتني بر نظام ارزشي اسلام در مديران جامعه - به معني كساني كه در دستگاههاي رسمي تقنيني ، اجرايي ، قضايي ، نظامي ، و انتظامي ، آموزشي ،فرهنگي و تبليغي و نيز دستگاهها و نهادهاي غير رسمي ولي موثر جامعه نقش تعيين كننده ، ايفا مي كنند، لازم و ضروري مي باشد و بايد اين نظام ارزشي در 1-رفتار حقيقي و حقوقي مديران ، 2- ساختار كلان كشور 3- برنامه هاي اجرايي ، تبلورو تجلي يابد .و - فراهم نمودن امكانات و شرايط و فرصتهاي مساوي براي همه افراد جامعه از لحاظ تحصيلات ، اشتغال ، مسكن ؛ رفاه و ...كه در اصول متعددي ازقانون اساسي ج . ا .ا .متبلور مي باشد .براي آگاهي بيشتر ر.ك : فصلنامه حكومت اسلامي ، شماره 17، ص 48 فصلنامه حكومت اسلامي ، شماره 18، ص 26 و ص 56 محمدنقي نظرپور، ارزشها و توسعه ، ص 196 علي ذو علم ، انقلاب و ارزشها،ص 256 و ص 264 دكتر فرامرز رفيع پور، آناتومي جامعه ، ص 480 ;

بشرى ضرورى است؟

هر موجودى به اندازه معينى و داراى استعداد خاصّى آفريده شده است; ثالثاً: ميان موجودات از كوچك و بزرگ به قانون عدالت توازن و هم آهنگى برقرار گشته كه از مجموع آنها واحدى به نام جهان تشكيل يافته و همه داراى يك نظم و يك روشند كه همان قانون جهان يا سنّت خدا ناميده مى شود; رابعاً: سنّت خدا كه قوانين عالم باشد ثابت است و هرگز در آنها تغيير و تبديلى رخ نمى دهد.

اين مطالب را هم از آيات قرآن و هم از راه عقل و مشاهده احوال موجودات مى فهميم. افراد بشر نيز هم جزئى از اين جهانند و ناچار محكوم اين قوانين هستند.

جهان هستى به قدرت و عدالت برپاست. قدرت است كه هر جسم را در جاى خود نگاه مى دارد و آن را از متلاشى شدن حفظ مى كند. و عدالت تكوينى است كه هر موجودى را آن گونه كه بايد در جايگاه شايسته قرار مى دهد و همه را به كمال لايق خود مى رساند. و در نتيجه اين قدرت و عدالت است كه هيچ چيز از حد خود تجاوز نمى كند و حد هر چيزى براى خودش محفوظ مى ماند.

در جامعه بشرى نيز بايد قدرتى باشد كه آن جامعه را از فروپاشى نگهدارى كند و عدالتى باشد كه هر طبقه و فرد را در حد خود قرار دهد و حد او را برايش حفظ كند تا نه كسى از حد خود تجاوز كند و نه كسى از حد خود محروم بماند.

در جهان قوانينى ثابت حكم فرماست كه هر موجودى از آن تخلف كند، نابود مى شود. براى بقاء نظام

اجتماعى نيز به قوانين ثابتى نياز است كه هر جامعه اى آن قوانين را نشناسد و يا

_532_

بشناسد و از آن پيروى نكند، روبه فنا مى رود.

( بخش پرسش و پاسخ)

_533_

ثابت و عادلانه اى وضع كند، بكه اين كار تنها بايد به دست خداوند كه آفريدگار همه است واندازه استحقاق هر موجودى را به درستى مى داند، صورت گيرد. بدين لحاظ استقرار عدالت اجتماعى و اقتصادى و سياسى و نيز عدالت در زمينه هاى ديگر، تنها از راه اعزام پيامبران و رهبران الهى

_483_

و حكومت الهى آنان ميسّر است.

( بخش پاسخ به سؤالات )

_484_

به سؤالات )

_1196_

ثابت و عادلانه اى وضع كند، بكه اين كار تنها بايد به دست خداوند كه آفريدگار همه است واندازه استحقاق هر موجودى را به درستى مى داند، صورت گيرد. بدين لحاظ استقرار عدالت اجتماعى و اقتصادى و سياسى و نيز عدالت در زمينه هاى ديگر، تنها از راه اعزام پيامبران و رهبران الهى

_131_

و حكومت الهى آنان ميسّر است.

( بخش پاسخ به سؤالات )

_132_

اس__لام

مسلمين و انحطاط

به عدالت اجتماعى دست يافت؟

واندازه استحقاق هر موجودى را به درستى مى داند، صورت گيرد. بدين لحاظ استقرار عدالت اجتماعى و اقتصادى و سياسى و نيز عدالت در زمينه هاى ديگر، تنها از راه اعزام پيامبران و رهبران الهى و حكومت الهى آنان ميسّر است.

( بخش پاسخ به سؤالات )

آف_ريدگار، خداشناسى

راههاى شناخت خدا آفاتى عقلى

همه جهان را مجموعاً نگهدارى مى كند. ثانياً: هر موجودى به اندازه معينى و داراى استعداد خاصّى آفريده شده است; ثالثاً: ميان موجودات از كوچك و بزرگ به قانون عدالت توازن و هم آهنگى برقرار گشته كه از مجموع آنها واحدى به نام جهان تشكيل يافته و همه داراى يك نظم و يك روشند كه همان قانون جهان يا سنّت خدا ناميده مى شود; رابعاً: سنّت خدا كه قوانين عالم باشد ثابت است و هرگز در آنها تغيير و تبديلى رخ نمى دهد.

اين مطالب را هم از آيات قرآن و هم از راه عقل و مشاهده احوال موجودات مى فهميم. افراد بشر نيز هم جزئى از اين جهانند و ناچار محكوم اين قوانين هستند.

جهان هستى به قدرت و عدالت برپاست. قدرت است كه هر جسم را در جاى خود نگاه مى دارد و آن را از متلاشى شدن حفظ مى كند. و عدالت تكوينى است كه هر موجودى را آن گونه كه بايد در جايگاه شايسته قرار مى دهد و همه را به كمال لايق خود مى رساند. و در نتيجه اين قدرت و عدالت است كه هيچ چيز از حد خود تجاوز نمى كند و حد هر چيزى براى خودش محفوظ مى ماند.

در جامعه بشرى نيز بايد قدرتى باشد كه آن جامعه را از فروپاشى نگهدارى كند و عدالتى باشد كه هر طبقه و فرد را در حد خود قرار دهد و حد او را برايش حفظ كند تا نه كسى از حد خود تجاوز كند و نه كسى از حد خود محروم بماند.

در جهان قوانينى ثابت حكم فرماست كه هر موجودى از آن

تخلف كند، نابود مى شود.

_3_

براى بقاء نظام اجتماعى نيز به قوانين ثابتى نياز است كه هر جامعه اى آن قوانين را نشناسد و يا بشناسد و از آن پيروى نكند، روبه فنا مى رود.

( بخش پرسش و پاسخ)

_4_

ثابت و عادلانه اى وضع كند، بكه اين كار تنها بايد به دست خداوند كه آفريدگار همه است واندازه استحقاق هر موجودى را به درستى مى داند، صورت گيرد. بدين لحاظ استقرار عدالت اجتماعى و اقتصادى و سياسى و نيز عدالت در زمينه هاى ديگر، تنها از راه اعزام پيامبران و رهبران الهى

_483_

و حكومت الهى آنان ميسّر است.

( بخش پاسخ به سؤالات )

_484_

همه جهان را مجموعاً نگهدارى مى كند. ثانياً: هر موجودى به اندازه معينى و داراى استعداد خاصّى آفريده شده است; ثالثاً: ميان موجودات از كوچك و بزرگ به قانون عدالت توازن و هم آهنگى برقرار گشته كه از مجموع آنها واحدى به نام جهان تشكيل يافته و همه داراى يك نظم و يك روشند كه همان قانون جهان يا سنّت خدا ناميده مى شود; رابعاً: سنّت خدا كه قوانين عالم باشد ثابت است و هرگز در آنها تغيير و تبديلى رخ نمى دهد.

اين مطالب را هم از آيات قرآن و هم از راه عقل و مشاهده احوال موجودات مى فهميم. افراد بشر نيز هم جزئى از اين جهانند و ناچار محكوم اين قوانين هستند.

جهان هستى به قدرت و عدالت برپاست. قدرت است كه هر جسم را در جاى خود نگاه مى دارد و آن را از متلاشى شدن حفظ مى كند. و عدالت تكوينى است كه هر موجودى را آن گونه كه بايد در جايگاه شايسته قرار مى دهد و همه را به كمال لايق خود مى رساند. و در نتيجه اين قدرت و عدالت است كه هيچ چيز از حد خود تجاوز نمى كند و حد هر چيزى براى خودش محفوظ مى ماند.

در جامعه بشرى نيز بايد قدرتى باشد كه آن جامعه را از فروپاشى نگهدارى كند و عدالتى باشد كه هر طبقه و فرد را در حد خود قرار دهد و حد او را برايش حفظ كند تا نه كسى از حد خود تجاوز كند و نه كسى از حد خود محروم بماند.

در جهان قوانينى ثابت حكم فرماست كه هر موجودى از آن

تخلف كند، نابود مى شود. براى بقاء نظام اجتماعى نيز به قوانين ثابتى نياز است كه هر جامعه اى آن قوانين را نشناسد و يا

_532_

بشناسد و از آن پيروى نكند، روبه فنا مى رود.

( بخش پرسش و پاسخ)

_533_

آن چيزي جز امر به معروف و نهي از منكر نيست و همة مردم به نوعي در تعطيلي آن نقش داشته اند فلذا مسير انحراف و فحشا اگر براي آن چاره اي اساسي نشود به سويي پيش مي رود كه پيامبر اسلام ( فرموده اند:

"لاتزال امتي بخيرما امروا بالمعروف و نهوا عن المنكر و تعاونوا علي البر فاذا لم يفعلوا ذلك نزعت منهم البركات و سلط بعضهم علي بعض ولم يكن لهم ناصرفي الارض ولافي السماء"

و اعضاي جامعه مضّر و كشنده است و براي مسئولان يك كشور فاجعه آميز و خطرناك است. تبعيض و بيعدالتي و اختلاف طبقاتي، پارتي بازي، پايمال شدن حقوق ضعيفان و ... همه و همه ريشه در ثروت اندوزي و رياست طلبي مسئولان دارد به گونه اي كه حتي موجب نابودي و از بين رفتن فضيلت ها و ارزشهاي انساني مي شود و انسانهاي خدوم، عدالت گستر و والا مقامي همانند اميرالمؤمنين علي ( را با شمشير جهالت و تعصّب به شهادت مي رساند. لذا گفته اند علي ( در محراب عبادت به شهادت رسيد زيرا بشدت عدالت مي و رزيد و مي فرمود: حقوق افراد را به صاحبان آن باز مي گردانم حتي اگر به كابين زنان رفته باشد.

دنيا طلبي و ثروت اندوزي و حب رياست و مقام نه تنها بيعدالتي و تبعيض و ... را به دنبال دارد بلكه ارزشها و فضايل انساني و سمبل هاي فضيلت را به كام نيستي و نابودي مي كشاند تا در مسير چپاول و غارت، مانعي براي خود نبيند.

دوست عزيز و بزرگوار آنچه شما بيان كرده اي يك واقعيت تلخ است كه روزانه انسانهاي مختلفي با آن مواجه هستند و بسياري از اين موارد را من و شما از آن بي اطلاع هستيم. چه بسا افرادي كه به دليل مشكلاتي مشابه مشكل شما از هستي ساقط شده اند. چه خانواده هايي كه متلاشي شده اند. چه انسانهاي بيگناهي كه به مجازات و زندان و ... گرفتار شدند و مي شوند و ...

اما همه ما بايد اين حقيقت را به روشني بيابيم و درك كنيم كه حق چيزي است كه بايد آن را گرفت. در راه توسعه عدالت بايد تلاش و مبارزه كرد. به

افشاگري و بيان حقيقت پرداخت. به افراد مختلف و مسئولان عالي رتبه كشور گوشزد كرد اگر اعتراض و انتقاد و نقد منصفانه عملكرد مسئولان بصورت فرهنگي همگاني درآيد يقيناً بسياري از صاحبان مناصب از ترس فشار افكار عمومي از بسياري از كارهاي ناشايست و خلاف حق و عدالت و وجدان بشري خودداري خواهند ورزيد ولي اگر در جامعه هركس فقط به فكراين باشد كه گليم خويش را از آب بكشد و به ديگري كار نداشته باشد حق مظلومين و دردمندان پايمال خواهد شد.

برادر عزيز، دنيا پر از افكار و انديشه ها و اعمال ناشايست و نادرست است مهم اين است كه ما مراقب باشيم اولاً به آن آلوده نشويم و ثانياً براي مقابله و مبارزه و اصلاح جامعه از تباهي ها و بدبختي ها تلاش خستگي ناپذير و همگاني را آغاز كنيم و با مشورت با افراد زبده و خبره در راه احقاق حق و عدالت با جديّت بكوشيم. شما نيز با مشورت با بعضي از افراد نيكوكار و صاحب رأي و انديشه در اين جهاد مقدس سهيم شويد. اميد آن كه با تلاش همه جانبه و فراگيرشاهد جامعه اي نسبتاً سالم و عاري از مفاسد كلان و گسترده باشيم. اميد است در راه اعتلاي كلمه حق و حاكميت عدالت و حقيقت خداوند پشتيبان و ياورت باشد.

شده بودند از اين شهر هنوز نرسيده رخت بربستند و چرا امكانات وعده داده شده به اين مردم خيلي ضعيف ترتيب اثر داده نمي شود چرا چرا ؟؟؟

خلاف ها و اشتباهات مسئولان به رسانه هاي گروهي كشيده بشود و از آنان حق و حقوق جامعه و افراد مطالبه بشود ناگزير خواهند شد به افكار عمومي پاسخ بگويند و از بسياري از خلاف ها و احجاف و تعدي ها دست بر خواهند داشت شما جوانان برومند كشور بايد با اين انگيزه و نيت، نه براي تخريب و تضعيف بلكه براي اصلاح روند امور به نقد و ارزيابي عملكرد مسئولان با دلايل روشن ومتقن همت بگماريد .

روش ديگر گسترش عدالت و كاهش تبعيض و بيعدالتي نظارت بر عملكرد دستگاهها و مسئولان از طريق نمايندگان منتخب مردم است. نماينده هر شهرستان نه تنها بر روند جاري امور در شهر و منطقه خودش بايد نظارت بكند بلكه بر جريان كل امور كشور مي تواند نظارت بكند و عملكرد مسئولان را به بوته نقد بگذارد، احزاب ، جمعيت ها ، سازمانها و مؤسسات غير دولتي نيز مي توانند با نقد عملكرد مسئولان بر درستي و صحت روند جريانات امور نظارت كنند و از بسياري از تخلفات جلوگيري نمايند ، بنابراين براي آنچه دغدغه شما و تمامي جوانان خوب و با فضيلت كشور و شهر شماست بايد افكار عمومي بر عملكرد مسئولان نظارت همگاني داشته باشند، دستگاهها و نمايندگان منتخب مردم نيز يكي از وظايف مهم شان نظارت بر درستي عملكرد است. اميد است همواره انشاء ا... عدالت گستر و عدالت خواه باشيد.

افزايش قيمت ها شد بلكه مي توان براي مقابله با آثار و عواقب آن تدبير و انديشه كرد زيرا مهار آن از قدرت ما خارج است. بنابراين اگر تورم ناشي از شرايط جهاني باشد بايد تدبيرهاي خاصي براي كاهش اثرات آن توسط مسئولان عالي رتبه دولتي اتخاذ گردد.

بخشي ديگري از عوامل تورم داخلي است كه مهم ترين آن كاهش توليد يا ممكن است ناشي از افزايش قيمت مواد اوليه و در نتيجه افزايش قيمت تمام شده كالاها و خدمات باشد در اين صورت توليد كننده ناگزير است كالاي توليدي خودش را با قيمت بيشتري ارايه نمايد. در اين صورت نيز مسئولان بايد با تدابير خاص و ويژه به مردم افزايش مي يابد افراد براي خريد به بازار هجوم مي برند و طبعاً وقتي تقاضا براي خريد يك يا چند كالا افزايش پيدا كند ولي توليد و عرضه با تقاضا تناسب نداشته باشد قيمت ها افزايش خواهد يافت و كمبود كالا، احتكار و گران فروشي گسترش خواهد يافت. در اين صورت مسئولان اقتصادي و دست اندركاران دولتي مي توانند با اعمال سياستهاي پولي نقدينگي موجود در جامعه را كاهش دهند و براي تثبيت، كاهش و يا متعادل ساختن قيمت ها اقدام كنند.

عامل ديگري كه به افزايش قيمت ها و تورم كمك مي كند عامل رواني است. شايعه در ايجاد نياز كاذب در جامعه و هجوم افراد جامعه براي خريد كالا يا كالاهايي خاص نقش مهمي دارد. افراد سودجو با استفاده از اين حربه در مدت زمان كوتاهي موفق مي شوند تعداد زيادي كالهاي خود را با قيمت هاي گزاف و چند برابر به جامعه عرضه كنند و از قبل به ثروت هاي باد آورده اي دست يابند. علل و عوامل ديگري

نيز مي توان بر شمرد كه مجال بحث آن نيست.

و ستم نهي مي كند، خداوند به شما اندرز مي دهد، شايد متذكر شويد." (نحل 90)

از آيات فوق استفاده مي شود كه اسلام براي رسيدن به عدالت اجتماعي راه كارهاي آن را هم مشخص نموده و به اين مطلب اشاره دارد كه عدالت اجتماعي با معنويت (پرهيزگاري و تذكر) هم مرتبط است

از سوي ديگر، اسلام افزون بر تأكيد بر دادگري و دادخواهي راه هاي اجراي عدالت و استقامت در دادگري را در نمودهاي اخلاقي و تربيتي خود نشان داده است به گونه اي كه در موارد متعدد، از حرص و آز نهي نموده و پي آمدهاي بد و خطرات ناشي از آن را به صراحت توضيح داده است قرآن در اين باره مي فرمايد: "و كساني كه به آن چه خدا از فضل خود به آنان عطا كرده بخل مي ورزند، هرگز تصور نكنند كه آن ]بخل براي آنان خوب است بلكه برايشان بد است " (آل عمران 180) و همين طور، قرآن از اسراف و تبذير نهي كرده و به مفاسد آن ها اشاره فرموده است مانند: "اسراف نكنيد كه خداوند مسرفان را دوست ندارد." (انعام 141); "چرا كه تبذير كنندگان برادران شيطانند" (اسرأ، 27); "هرگز دستت را بر گردنت زنجير مكن و بسيار ]هم گشاده دستي منما تا ملامت شده و حسرت زده بر جاي ماني " (اسرأ، 29)

خداوند در برخورد با حوادث و مصائب به صبر و تحمل مشكلات امر فرموده است و افراد شكيبا را بر صبرشان ستوده و به آن ها نويد پاداش عظيم داده است

(زمر، 10) با اين حال دست مظلوم را در مقابل ظالم نبسته و به او اجازه داده است به اندازه اي كه مورد تجاوز قرار گرفته آن را جبران نمايد تا ريشة فساد را براندازد، و بنياد عدالت اجتماعي بر قرار گردد. (بقره 194; اسرأ، 33)

از اين آيات نيز بر مي آيد كه راه اجراي عدالت اجتماعي در مسائل كيفري مراعات امور اخلاقي و ارزشي در موضوعات اقتصادي دوري از اسراف و رسيدگي به فقرا، و در مقوله هاي دفاعي استفاده از قدرت و استقامت در آن است

اين در حالي است كه در آيات بسياري مردم را به طلب علم فرا خوانده و در عين حال براي آن ها لذت هاي زندگي دنيا را حلال قرار داده اعراف 32) و راه هاي دنيايي را هم در رابطه با مردم به روي آن ها گشوده است مانند: خريد و فروش وفاداري به پيمان و ازدواج و رفتار شايسته با همسر و پدر و مادر. اين آيات عبارت است از: بقره 275; مائده 1; نور، 32 و نسأ، 19و36; هم چنين در آيه اي ديگر مي فرمايد: "و هرگز در زمين در جست وجوي فساد مباش كه خدا مفسدان را دوست ندارد." (قصص 77)

اين آيات روشن كنندة اين امر است كه اوامر قرآن تنها به امور آخرت محدود نمي شود; به همين دليل مي توان گفت قرآن يك كتاب عدالت اجتماعي است كه متكفل صلاح دنيا و آخرت است زيرا "قسط" كه اساس عدالت اجتماعي و صريح در آن است و فلسفة بعثت

انبيا را نيز تشكيل مي دهد، در قرآن كريم مورد اشاره قرار گرفته است "لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَ_َت ِ وَ أَنزَلْنَا مَعَهُم ُ الْكِتَ_َب َ وَ الْمِيزَان َ لِيَقُوم َ النَّاس ُ بِالْقِسْط;(حديد،25) ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم و با آن ها كتاب ]آسماني و ميزان ]شناسايي حق از باطل و قوانين عادله نازل كرديم تا مردم قيام به عدالت كنند."; بنابراين اسلام در تحقق عدالت اجتماعي با دو اصل بزرگ 1. وحدت همة جانبه متناسب و متعادل 2. تكامل و تضامن عمومي بين افراد و اجتماعات پيش مي رود. و علت عدم تحقق اين امر در جامعة ما به صورت واقعي كمبود معنويت و تقوا، رعايت نكرده امور اخلاقي و اعتنا نكردن به امر به معروف و نهي از منكر است (براي اطلاع بيشتر ر.ك عدالت اجتماعي در اسلام سيدجمال الدين موسوي ص ؟، نشر مؤسسة فرهنگي دانش و انديشة معاصر / عدالت اجتماعي در اسلام سيد قطب ص ؟، نشر شروق )

فرا مي گيرد و تمام انسان ها، به سعادت واقعي خود نائل مي شوند و به آخرين حد رفاه و آسايش و عزت و سربلندي و بي نيازي و اخلاق نيك مي رسند و ديگر در دنيا، ستم از ريشه قطع خواهد شد و محبت و برادري و احترام به قانون در بين همة انسان ها، رعايت خواهد شد و فقر و تهيدستي و فلاكت از صفحة روزگار برچيده مي شود.

در حقيقت اوضاع اسفناك و شرم آور در بين اين كشورهاي اسلامي از همان اول و به سبب عمل نكردن به روح و دستورات واقعي اسلام در بين مسلمانان به وجود آمده است

و علت عقب افتادگي و بي عدالتي و ظلم و ستم ها، دوري از تعليم اسلام و سبك شمردن قوانين آن است ( ر.ك مسائل اعتقادي از ديدگاه تشيع شيخ محمد رضا مظفر، ترجمه محمد محمدي اشتهاردي ص 67_64، اسلام و سيماي تمدن غرب سيد مجتبي موسوي لاري ص 49، دفتر انتشارات اسلامي )

آنچه حق است ايمان بياوريم

2. عدالت در صفات و رفتارهاي شخصي عدالت در اين مورد، متوقف بر اين كه آنچه موجب سعادت انسان انجام دهيم و از آنچه مايه شقاوت است دوري نماييم

3. عدالت در جامعه عدالت در اين مورد، در صورتي تحقق مي يابد كه هر چيزي را در جاي خودش قرار داده هر كسي كه از نظر عقل يا شرع مستحق پاداش است پاداش داده شود، و اگر مستحق كيفر است كيفر داده شود، و هر حقي به مستحق آن داده شود. اگر رفتارهاي انسان در اين سه زمينه با معيارهاي تشخيص عدالت سازگار بود، رفتاري عادلانه خواهد بود.( ر.ك الميزان علامه طباطبايي ج 12، ص 331، دفتر انتشارات اسلامي / تفسير نمونه آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران ج 11، ص 366. )

مخالفت فرمان خدا بپرهيزيد، براي شما وسيله اي براي جدايي حق از باطل قرار مي دهد ]و روشن بيني خاصي كه در پرتو آن حق را از باطل خواهيد شناخت و گناهان شما را مي پوشاند و شما را مي آمرزد و خداوند فضل و بخشش عظيم دارد."

بديهي است راه نجات از بدهي هاي اخلاقي و عملي تقوا است پيامبر اكرم در اين باره مي فرمايد: "من آيه اي را مي شناسم كه اگر تمام انسان ها دست به دامن آن زنند، براي حل آن مشكل ها كافي است سپس آية 2 سورة طلاق كه دربارة تقوا است را تلاوت فرمود و بارها آن را تكرار كرد."(بحارالانوار، مجلسي ، ج 67، ص 281، مؤسسه الوفأ.)

هم چنين امام علي در اين باره مي فرمايد: "انسان هيچ گاه طعم ايمان را نمي چشد تا دروغ را ترك گويد، خواه شوخي يا جدّي باشد."(كافي كليني ;، ج 3، ص 340، دار الكتب الاسلامية )

از اين آيات و روايات استفاده مي شود، بهترين راه ِ از بين بردن بدي ها در جامعه تقويت ايمان و تقوا در تك تك افراد است

معارف و احكام اسلام همه اش خير، بركت معنويت عدالت برابري صفا، صميميت محبت ايثار، ياري كردن هم نوع پرهيز از صفات ناپسند، مانند: دروغ ظلم و... است اين كه مسلمانان به بخشي از دستورها عمل نموده به بخش هاي ديگر آن عمل نمي كنند و چهرة اسلام را بد جلوه مي دهند، حساب ديگري دارد و اسلام از اين گونه افراد ضربه هاي بسيار ديده است اصل در اسلام رحمت و بخشش است

مگر آن كه در جايي ظلم فساد و بي عدالتي باشد كه با آن مبارزه مي كند; اما برخي اعمال از سوي بعضي مسلمانان مانند: طالبان در افغانستان بن لادن و القاعده كه كه از تربيت يافتگان دست استكبار هستند و با تفكرهاي خشك و متحجرانه و اعمال خشن خود، اسلام را دين ِ خشونت معرفي مي كنند و باعث مي شوند مسلمانان را تروريسم بخوانند، به اسلام ناب محمدي ربطي ندارد و صدافسوس كه اسلام عزيز، همواره اين گونه انحراف ها را در كنار خود تحمل كرده است به تعبير ديگر، عنوان خشونت طلبي به مسلمانان دادن يا مسلمانان را به تروريسم متهم كردن نه به خاطر اين است كه بن لادن يا طالبان يا صدام و... مرتكب پاره اي كارها شده يا مي شوند، بلكه اين اتهامات به عنوان يك دكترين و شيوه اي است كه استكبار جهت مقابله با اسلام واقعي به كار گرفته است تا اسلام خواهي ملل مسلمان و غيرمسلمان كه روز به روز بعد از پيروزي انقلاب اسلامي رشد و بالندگي بيش تري مي يابد به ركود و ايستادگي وادارد.(ر.ك تفسير نمونه آيت الله مكارم شيرازي و ديگران ج 24، ص 236 - 238، دار الكتب الاسلامية / همان ج 11، ص 414 - 415.)

كه درزمان تسلط كمونيستها بر بلوك شرق، آنان مدتي سعي كردند كه دستمزد مساوي براي همه مشاغل برقرار نمايند؛ ولي اين كار عملاً به متوقف شدن چرخه اقتصادي جامعه منجر گرديد تا آن جا كه مجبور به اصلاح آن شدند. و اين كار موجب آن گرديد كه بلوك شرق، از نظر صنعت وپيشرفت در رشته هاي مختلف باز بمانند و نهايتاً نيز موجب از هم گسيختگي نظام آنان شد.

و به ندرت حوادث غيرمترقبه هم دخيل است. نظير اين كه تاجري مقدار زيادي از يك جنس را خريده و ناگهان بر اثر پيشامدي قيمتآن چند برابر شده است يا فرض بفرماييد كسي چند هكتار زمين زراعي داشته و بر اثر موقعيت غيرمترقبي كه آن زمين پيدا كرده، قيمت آن بهچندين برابر افزايش يافته است و...،

11- ضعف مديريت كارگزاران اقتصادي،

12- نقش واسطه ها و دلال ها در اجحاف به طبقه ضعيف،

13- اسراف و ريخت و پاش هاي كلان كه در نهايت به دوش فقرا و قشر آسيب پذير بار مي شود،

14- فشار و دخالت عوامل خارجي،

15- نبود كار و اشتغال نيز عقب ماندگي و فلاكت را در پي خواهد داشت.

ج ) اما چگونه مي توان از پيشرفت اين فاصله جلوگيري كرد؟ راه كارهاي گوناگوني وجود دارد كه بايد مورد توجهقرار گيرد:

1- در درجه اول بايد اين نظام اقتصادي بيمار را جراحي و معالجه كرد،

2- پرورش مديران كارآمد و با تجربه،

3- جدي گرفتن پرداخت ماليات هاي قانوني و هم چنين گرفتن اخماس و زكوات و پرداخت آن در مصالح عامه اي كه شرع مقدس تعيين فرمودهاست،

4- زمينه كار و توليد را به طور عادلانه براي همه اقشار فراهم ساختن،

5- تا آنجا كه امكان دارد به مقابله با فشارهاي خارجي پرداختن و كوتاه كردن دست هاي مرئي و نامرئي عوامل خارجي،

6- جلوگيري از اسراف و حيف و ميل و با صرفه جويي زمينه رفاه عامه مردم فراهم كردن،

7- همان گونه كه اسلام اخطار شديد فرموده (سوره توبه، آيه 34) با زر اندوزي و انباشتن ثروت، قاطعانه برخورد كردن،

8- برخورد جدي با افراد خائن و اختلاس گر در بيت المال،

9- سياست تربيتي نظام به گونه اي باشد كه مردم از دوران ابتدايي تا مراحل عالي،

مملكت را خانه خود و ساير افراد را همچون اعضاء يك خانوادهاحساس كنند و رهيافت هر كس تنها به منافع شخصي نباشد؛ زيرا وقتي كشتي صحيح و سالم بود همه را با خود به ساحل نجات مي رساند ولياگر كشتي آسيب ديد همه را غرقاب هلاكت خواهد ساخت.

10- حقوق كارگر منصفانه ادا گردد و از بيمه و سهام و ساير مزايا برخوردار شوند و در جمع از ميزان سود كارخانه دار كاسته و به ميزان حقوق كارگزافزودن،

11- در همه مواردي كه ذكر شد، مكانيسم نظام و دولت بسيار سرنوشت ساز خواهد بود.

در خاتمه اين قسمت، جهت اطلاع بيشتر مطالعه چند كتاب پيشنهاد مي گردد:

1- اقتصاد ما، ج 1، ص 353 و ج 2، ص 303 سيد محمد باقر صدر

2- اسلام و اجتماع، ص 38 و ص 92 علامه طباطبايي

3- مسائل عصر ما، ص 103 شهيد هاشمي نژاد

4- نابرابري اجتماعي ادوارد ج. كرب، ترجمه: محمد سياهپوش

5- جامعه شناسي قشرها و نابرابري ها گروهي از نويسندگان

6- اسلام و نظام طبقاتي، ص 123 محمد قطب

7- شناخت اسلام، 506 شهيد بهشتي و باهنر و علي گلزاده غفوري

جهت ارتقاء سطح زندگي انسانها منجر به

و همان بهره كمي هم كه به فقرا و مستمندان با وجود افرادي خوش نيت همانند شما مي رسيد ديگر به آنها نمي رسد و اين فاصله بين ثروتمند و فقراء بيشتر و عميق تر مي گردد.

از زاويه ديگر درس خواندن شما و كسب افتخار در علم و نوآوري و خلاقيت و پيشبرد سطح علمي كشور، در درجه اول افتخاري براي اسلام و مسلمانان و جامعه اسلامي است كه باعث مي شود موقعيت جهاني آنها در برابر اردوگاه شرك و استكبار تقويت گردد و وابستگي علمي و صنعتي آنها به استكبار جهاني كمتر گردد و اين خود ارزش والاو نكته مهمي است.

در ضمن بايد توجه داشت كه اگر اين پيشرفت هاي علمي و فن آوري نبود، حال و روز فقرا نيز بهتر از اين نبود چون به هر حال هر چند كم و مختصر آنها نيز ازمواهب اين پيشرفت ها استفاده مي كنند و اين خود در بهبود وضع زندگي آنها مؤثر است.

نكته پاياني اين است كه به هر حال وضع عالم دنيا به گونه اي است كه بهره مندي هايي و شايسته با بهره مندي هاي نابجاي آن در هم آميخته است و اين خود انسانها هستند كه بايد با درايت و تعقل و انديشه و آينده نگري از هر چيز بهره شايسته و در راستاي سعادت دنيا و آخرت خود بردارند. مثلا نمي شود گفت چون اينترنت مورد استفاده ناشايست قرار مي گيرد، پس انسان نبايد آن را اختراع مي كرد و يا چون تلويزيون و ويديو، مورد استفاده غير اخلاقي هم قرار مي گيرد. پس اصل بودنش درست نيست، خير به هر

حال عالم آفرينش، محل آزمايش الهي و امتحان است و هر كسي بايد مورد آزمايش قرار گيرد.

ممكن نخواهد شد»، (حديث ولايت، ج 1، ص 286 و 287).

و در جاي ديگر مي فرمايند: «در نظام جمهوري اسلامي ايران اساس همه فعاليت ها بايد مبتني بر عدالت باشد زيرا قسط و عدل از همه آرمان ها و اهداف نظام اسلامي والاتر و بارزتر است و بر اين اساس رونق و شكوفايي اقتصادي هنگامي خوب و ارزشمند است كه جهت آنمبتني بر اقامه قسط و عدل در جامعه باشد. رشد اقتصادي در جامعه ما هدف اصلي هم نيست، بلكه رشد اقتصادي جزئي از هدف ماست و جزء ديگر عبارت از عدالت است... هر برنامه اقتصادي آن وقتي معتبر است كه يا خودش به تنهايي، يا در مجموع برنامه ها ما را به هدفِ عدالتنزديك كند، و الا اگر ما را از عدالت اجتماعي دور كند، فرض بر اين كه به رشد اقتصادي منتهي بشود كافي نيست»، (روزنامه رسالت، 9/3/1372).

ب _ برخورد فيزيكي، مصادره و بازپس گيري اموال غاصبان و صاحبان ثروتهاي نامشروع و بادآورده:

امام علي(ع) دو اقدام مهم و انقلابي را سرلوحه اقدامات حكومت عدلِ خويش قرار دادند: 1_ مصادره و باز پس گيري اموال غاصبان 2_ احياء سنت برابري و مساوات در بهره مندي از بيت المال. حضرت آيت الله خامنه اي در اين زمينه مي فرمايند: «... با قوانين لازم و تأمينامنيت قضائي در كشور بساط تجاوز و تعدّي به حقوق مظلومان و دست اندازي به حيطه مشروعِ زندگي مردم، جمع شود...»، (حديث ولايت، ج 1، ص 287).

و در فرمان مبارزه با فساد كه در يازدهم ارديبهشت ماه 1380 خطاب به سران سه قوه صادر فرمودند بر اين امر مهم تأكيد نمودند كه خود بيانگر، عزم، همدلي و همكاري قواي سه

گانه با برنامه ريزي هاي دقيق و حساب شده براي ريشه كن كردن فساد و تحقق عدالت اجتماعيمي باشد.

ج _ پيشگيري از پيدايش ثروتها و ثروتمندان نامشروع جديد: يكي ديگر از راههاي مبارزه با وجود بي عدالتي در جامعه، جلوگيري از روي آوردن و دلباختگي واليان و كاپردازان حكومتي به اندوختن ثروت و افزودن بر حجم دارايي خويش است در اين راستا اهم اقداماتپيشگيرانه عبارتند از:

1_ اسوه و نمونه بودن مسؤولان حكومت براي ديگر كارگزاران: امام علي(ع) مي فرمايند: ان الله تعالي فرض علي ائمة العدل ان يقدّروا انفسهم بضعفة الناس، كيلا يتبيَّغَبالفقير فقره ؛ خداوند بر امامان عدل فرض و واجب فرموده، خود را با اقشار ناتوان و محروم جامعه اندازه گيري كنند و زندگي خود را با آنانبرابر نهند. تا تنگدستي فقير، او را به هيجان نياورد و موجب هلاكت و نابودي او نگردد{M، (نهج البلاغه، خطبه 209، ص 325)

2_ زير نظر گرفتن رفتار اقتصادي نزديكان: حضرت علي(ع) در فرازي از عهدنامه مالك اشتر، در اين زمينه مي فرمايند «والي را نزديكان و خويشاونداني است كه خوي برتري طلبي و گردن فرازي دارند و در داد و ستد، كمتر حاضر به رعايت انصافند، وظيفه تو، آن است كهريشه ستم چنين افرادي را قطع نمايي»، (نهج البلاغه، نامه 53، ص 441).

3_ بازرسي، نظارت، حراست و مراقبت دولتي و نظارت بر دارايي كارگزاران: حضرت آيت الله خامنه اي در اين زمينه مي فرمايند: «بايد در گزينش كارمندان دولت دقت لازم صورت گيرد و به دنبال گزينشِ خوبان، نظارت بر كار آنان نيز ضروري است، چون مقام و قدرت، غالبااخلاق و رفتار مسؤولان را تغيير مي دهد، بنابراين اگر بعد از گزينش حتي افراد پارسا

و كاردان، از بالا بر عمل كرد آنان نظارت دقيقي نشود، ممكن است به تدريج تغيير رويه داده و به سبب سستي در انجام وظيفه موجب بي اعتمادي ملت نسبت به دستگاه حكومت اسلامي شوند...»،(فجر انقلاب در بهار قرآن، ص 203 و 205).

د _ بالا بردن ميزان آگاهي مردم: با بالا رفتن ميزان آگاهي مردم، درك آنها از حقوقشان افزايش مي يابد و بي عدالتي را نمي پذيرند و به انحاء مختلف براي دستيابي به حقوقشان مي كوشند از اين طريق قشر متوسط گسترش و نقش آنها در تصميمگيريهاي سياسي افزايشمي يابد.

ه _ توجه جدّي به گسترش و تثبيت ارزشهاي اسلامي در جامعه: زيرا وجود ارزشهاي اسلامي مانند ايمان، تقوا، تعهد و... موجب ايجاد و اجراي عدالت در سطح جامعه مي شود قرآن كريم مي فرمايد اعدلوا هو اقرب للتقوي ،(مائده / 8) امام علي(ع) نيز مي فرمايد: قد الزم نفسه العدل فكان اول عدله نفي الهوي عن نفسه ؛ هر كه مي خواهد به حُليه عدل و دادآراسته شود مي بايست هوا و هوسهاي گوناگون رǠاز خود دور كند{M، (نهج البلاغه، خطبه 87). لذا براي مبارزه با بي عدالتي در جامعه، تحقق باوري عميق، دروني ريشه دارد، عقلاي ومبتني بر نظام ارزشي اسلام در مديران جامعه _ به معني كساني كه در دستگاههاي رسمي تقنيني، اجرايي، قضايي، نظامي، و انتظامي، آموزشي، فرهنگي و تبليغي و نيز دستگاهها و نهادهاي غير رسمي ولي مؤثر جامعه نقش تعيين كننده، ايفا مي كنند، لازم و ضروري مي باشد و بايد ايننظام ارزشي در 1_ رفتار حقيقي و حقوقي مديران، 2_ ساختار كلان كشور 3_ برنامه هاي اجرايي، تبلور و تجلّي يابد.

و _ فراهم نمودن امكانات و شرايط و فرصتهاي

مساوي براي همه افراد جامعه از لحاظ تحصيلات، اشتغال، مسكن؛ رفاه و... كه در اصول متعددي از قانون اساسي ج. ا. ا. متبلور مي باشد.

براي آگاهي بيشتر ر.ك:

فصلنامه حكومت اسلامي، شماره 17، ص 48

فصلنامه حكومت اسلامي، شماره 18، ص 26 و ص 56

محمدنقي نظرپور، ارزشها و توسعه، ص 196

علي ذو علم، انقلاب و ارزشها، ص 256 و ص 264

دكتر فرامرز رفيع پور، آناتومي جامعه، ص 480{J

بايد به من و شما اعتماد داشته باشند اگر ما دنبال مسائل خودمان رفتيم در خرج كردن بيت المال هيچ حدي براي خودمان قائل نشديم مگر حدي كه دردسر قضايي درستبكند و هرچه توانستيم خرج كرديم مگر اعتماد مردم باقي مي ماند؟». اما در مورد چرايي وجود اين پديده شوم و ارايه پاسخي مناسب و منطقي و واقع بينانه لازم است. از منظر جامعه شناختي بايد اين مسأله را مورد بررسي و تحليل قرار داد. مهمترين دلايل وجود اين موضوع عبارتند از: 1- ادامه و بقاي فرهنگ فاسد و منحوس 2500 ساله پادشاهي در ايران از قبيل رشوه خواري، پارتي، روابط را مقدم بر ضوابط دانستن، استبداد رأي جاه پرستي و سلطه پذيري و... .

2- عدم تثبيت ارزش هاي اسلامي و قانون گرايي و پايبندي به ضوابط در حدي كه مسؤول يا مدير اداره خودش را خدمتگزار بداند نه سوار بر مردم و... كه اين خود ناشي از عوامل مختلفي از قبيل: فقدان برنامه اي جامع و همه جانبه براي تربيت، آموزش و توجيه آنان، كمكاري يا بعضا عملكردهاي غلط نهادهاي فرهنگي كشور، سردر گمي مسؤولان امور فرهنگي و عدم ارائه برنامه منسجم فرهنگي، فقدان اجماع نظر دولتمردان در كيفيت برخورد با اين مسأله و... مي باشد.

3- عدم تصفيه كامل افراد در سطوح پايين بعد از وقوع انقلاب از يك سو و رعايت ننمودن مسائل اصيل اسلامي از قبيل: لياقت و شايستگي، تعهد و تقوا، تجربه و مهارت و تخصص و... در گزينشها چنانچه حضرت علي (ع) در عهد نامه خود به مالك اشتر مي فرمايد: ثم انظر في امور عمالك فاستعملهم اختيارا و لاتولهم محاباة و اثرة فانهما جماع من شعب الجور و الخيانة

و توخّ منهم اهل التجربةو الحياء من اهل البيوتات الصالحة والقدم في الاسلام المتقدمه... ؛ در امور و كارهاي كارمندان و كارگزاران خود دقت كن و پس ازاينكه آنها را امتحان نمودي به كار بگمار و در تعيين آنان چنين كن: قبل از اين كه آنها را به كاري بگماري آنانرا مورد آزمايش و امتحان قرار بده بهخاطر تمايل خاص به شخصي كسي را به كاري منصوب مكن خود سرانه و بدون مشورت و يا استبداد رأي آنها را به كار مگمار زيرا اينگونه انتخاب ومنصوب نمودن يعني از روي تمايل شخصي و بدون مشورت و آزمايش خود ستمگري و ظلم و خيانت است و براي انتخاب كارمندان و كارگزاراندولت اينگونه افراد را انتخاب نما افرادي كه اهل تجربه هستند و در كشاكش كارها ساخته و پرداخته شده اند اهل شرم و حياء و عفت هستند از خاندانهايپاك دامن و صالح باشند سابقه و حسن سابقه آنها در اسلام بيش از ديگران باشد...{M، (نهج البلاغه، نامه 53) و از طرف ديگر ضعف در بازرسي نظارت، حراست و مراقبتدولتي، حضرت آيت الله خامنه اي مي فرمايند: «بايد در گزينش كارمندان دولت دقت لازم صورت گيرد و به دنبال گزينش خوبان نظارت بر كار آنان نيز ضرورت است چون مقام و قدرت غالبا اخلاق و رفتار مسؤولان را تغيير مي دهد بنابراين اگر بعد از گزينش حتي افراد پارسا وكاردان از بالا بر عمل كرد آنان نظارت دقيق نشود ممكن است به تدريج تغيير رويه داده و به سبب سستي در انجام وظيفه، موجب بي اعتمادي ملت نسبت به دستگاه حكومت اسلامي شوند. لذا نظام انقلابي در چگونگي انجام امور توسط كارگزاران

و مسؤولان بايد نظارت مستمر به كارآنان داشته باشد.» (فجر انقلاب در بهار قرآن ص 203و ص 205).

4- تهاجم فرهنگي و تغيير ارزشها پس از دوران دفاع مقدس مانند با ارزش شدن پول شهرت، مدرك گرايي، رفاه طلبي، و تجمل پرستي و... .

5- اجرا نشدن امر به معروف ونهي از منكر يا نظارت ملي و همگاني كه در روايات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه و اجزاء اداري و... مي باشد حضرت علي(ع) در بستر شهادت به فرزندان خويش امام حسن و امام حسين(ع) چنين سفارش مي نمايند «امر به معروف و نهياز منكر را ترك نكنيد كه در اين صورت اشرار شما بر شما حاكم مي شوند سپس شما براي دفع آنها دعا كنيد اما دعاي شما اجابت نمي شود»، (نهج البلاغه، نامه 47) و در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران نيز اين فريضه الهي در اصل هشتم در سهقسم مردم نسبت به يكديگر دولت نسبت به مردم ومردم نسبت به دولت در نظر گرفته شده هر چند متأسفانه راهكارها عملي شده اين فريضه مهم و اساسي در جامعه تبيين و اجرا نشده است.

6- ضعت دستگاه هاي نظارتي و قوه قضاييه در برخورد قاطع با متخلفين.

7- پس از دوران دفاع مقدس و آغاز دوران بازسازي كشور، مدلي براي توسعه اقتصادي و اجتماعي در پيش گرفته شد كه اين مدل موجب بروز تضادهاي ارزشي و فاصله گرفتن جامعه از شاخص هاي مطلوب گرديد. به گونه اي كه توسعه نتايج عكس خود را ظاهر ساخت وفاصله ها را تشديد نمود و باعث تغيير ارزش ها و با ارزش شدن پول و ثروت در نزد افراد جامعه گرديد.

با توجه به عوامل فوق و عوامل ديگري از اين

قبيل مي توان به اين نتيجه رسيد كه: تحت شرايط كنوني ايران، وقتي كه پول و ثروت با ارزش شود و از طرف ديگر ارزش هاي اسلامي، ايمان و تقوا و سيستم كنترل دروني (مذهب) آنها و سيستم كنترل بيروني (نظارت دستگاه هايمربوطه، امر به معروف و نهي از منكر) ضعيف باشد، آنها براي ارضاء اميال نفساني خود به راه هاي نامشروع از قبيل رشوه خواري، پارتي بازي، اشرافي گري و ريخت و پاش بيت المال روي مي آورند، بنابراين هم چنان كه ملاحظه مي نماييد اين چنين نيست كه علت مفاسد اداري فقط بهخاطر عدم نظارت مسؤولين حكومتي و فقدان برخورد قاطع آنان باشد، بلكه مسأله بسيار ريشه اي تر و حل كامل آن نيز راه كارهاي مناسب و بسيار دقيق، آن هم در طولاني مدت مي طلبد، اما ما با شما موافقيم كه بايد با متخلفين برخورد بشود و اين كار هم به كرّات توسط دادگاه ها بامتخلفين شده و مي شود ولي در هر صورت بايد به ريشه هاي آن پرداخت و اميد مي رود ان شاءالله با انجام اصلاحات اقتصادي، اجتماعي، اداري و... به هيچ وجه شاهد اين گونه ناهنجاري ها و تخلفات در جامعه اسلامي نباشيم. نكته مهم قابل توجه اين كه در اين گونه قضاوت ها بايدجايگاه و مسؤوليت رهبري و انتظاراتي را كه از ايشان مي توان داشت در نظر گرفت. قانون اساسي رهبر را در رأس هرم قدرت حاكميت قرار داده است. اعمال قوه مقننه، قوه مجريه و قوه قضاييه را تحت نظر رهبري گذاشته و تعيين سياست هاي كلي نظام و نظارت بر حسن اجرايسياست هاي كلي نظام از وظايف رهبري شمرده شده است، (اصل يكصد و دهم قانون اساسي).{J

يدك ميكشيم آيا عدالت در اين جامعه حكم فرماست آيا تا كنون سعي شده حق مردم مستضعف را نگذارند پايمال شود ايا آنهايي كه دم از اصلاحات ميزنند كمي هم به فكر مردم فقير هستند چرا من فارغ التحصيل بعد از اتمام درس با كوهي از مشكلات روبرو هستم واقعا چه كسي بايد جوابگوي اين مشكلات باشد آخر اين چه جامعه اي است كه حرف اول و احر آن را پول ميزند به درس عشق مي ورزم ملي با اين شرايط امكان ارامه تحصيل وجود ندارد توضيح دهيد؟

ديني دغدغه ي دين دارد و اين دغدغه و احساس نياز به همسو كردن خود با دين، تنها به امور فردي و عباديات و اخلاق فردي محدود نمي شود: بلكه نسبت ميان دين و كليه ي امور و روابط اجتماعي بايد سنجيده شود و داوري دين در همه خطوط و زواياي تمامي شبكه ي روابط اجتماعي نافذ باشد(جامعه ي ديني، جامعه ي مدني، احمد واعظي، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه ي اسلامي، چاپ اول، 1377، صص 88 - 90).

بر اين اساس ويژگي هاي جامعه ي ديني عبارتند از(حكومت ديني، حميدرضا شاكرين، انتشارات معارف). :

1_ دين باوري و اعتقاد به آموزه هاي ديني.

2_ تنظيم نظام حقوقي خود بر اساس دين (شريعت مداري).

3_ داراي نظام ديني است و جز حكومت ديني را برنمي تابد(نظام ديني).

4_ در جامعه ي ديني، مردم سلوك و رفتار فردي و اجتماعي خود را با دين موزون مي كنند و داوري دين را در اين باره پذيرايند(دين داوري).

5_ چنين جامعه اي قطعاً مطلوب و مورد رضايت دين نيز هست (مطلوب دين).

جامعه اي كه بر اساس مؤلفه ها و ويژگي هاي فوق شكل گرفته باشد، جامعه اي ديني است.

بر اين اساس مي توان دو معيار اصلي براي جامعه ي اسلامي نام برد:

1_ افراد جامعه به دين مبين اسلام باور داشته و آن را در رفتار فردي و اجتماعي خود متجلي سازند.

2_ كليه نظام هاي حقوقي و ساختارهاي سياسي بر اساس دين مبين اسلام تنظيم شده باشد.

نكته ي مهمي كه در اين جا قابل ذكر است، توجه به مراتب متعدد جامعه ي اسلامي است. يعني اين كه به هر مقدار اين دو معيار فوق در جامعه اي رعايت شود، درصد و ميزان اسلاميّت آن جامعه بالاتر مي رود.

ب) بررسي اسلامي بودن جامعه ي كنوني ايران:

با نگاهي به واقعيات جامعه ي كنوني ايران مشخص مي شود كه بحمدالله

جامعه ما از دو معيار اصلي جامعه ي اسلامي برخوردار است. زيرا اولاً اكثر افراد جامعه به دين مبين اسلام عقيده و باور دارند. و ثانياً نظام حقوقي و ساختار سياسي جامعه نيز بر اساس آموزه هاي دين مبين اسلام شكل گرفته است. بنابر اين در اصل اسلامي بودن جامعه ي ما هيچگونه ترديدي نيست. اما اين كه به چه ميزان از اسلاميّت برخوردار هستيم نيازمند بررسي عملكرد اركان و عناصر تشكيل دهنده ي جامعه ي اسلامي اعم از افراد جامعه، مسؤولين، نهادها و دستگاه هاي دولتي و... و ميزان انطباق آن با آموزه هاي دين مبين اسلام است. در اين زمينه به صورت مختصر بايد گفت: نظام جمهوري اسلامي كه بر اساس آموزه هاي دين مبين اسلام تشكيل شد، از ابتدا تاكنون تمامي سعي و تلاش خود را در جهت تحقق و اجراي كامل تعاليم و ارزش هاي اسلامي در سطح جامعه به كار بسته است. و در اين راه تا آن جا كه امكانات مادي و معنوي اجازه داده از هيچ تلاشي دريغ نكرده است. اما بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه وجود نظام سياسي و حقوقي منطبق با دين در صورتي در اجراي كامل تعاليم و ارزش هاي اسلامي در سطح جامعه موفق خواهد بود كه ساير شرايط و زمينه هاي لازم (از قبيل وجود منابع انساني مورد نياز، كارگزاران و مديراني صالح، مردم وفادار و هميشه در صحنه، كفايت منابع مادي و اقتصادي و..). مهيا بوده و به علاوه موانع و مشكلات (از قبيل تهديدات خارجي و تهاجمات نظامي و فرهنگي، محاصره هاي اقتصادي و سياسي و نظامي، بدعت ها و سنت هاي غلط، دنياگرايي تجمل پرستي و..). وجود نداشته باشد؛ وگرنه هرگز

آن حكومت ديني در اصلاح كامل جامعه موفق نخواهد بود. اين موضوع درباره حكومت اميرالمؤمنين(ع) نيز مطرح است.

حضرت علي(ع) از سوي خداوند متعال به عنوان ولي جامعه اسلامي و هم تراز پيامبر اكرم(ص) معرفي شده و هيچ ترديدي در حقانيت و مشروعيت حكومت ايشان وجود ندارد. در قرآن كريم ابلاغ ولايت ايشان به وسيله پيامبر اكرم(ص)، موجب اكمال دين و اتمام نعمت و راضي بودن به دين اسلام دانسته شده است. (مائده، آيه 3) اما با نگاهي به تاريخ پنج ساله حكومت مولاي متقيان و اوضاع اجتماعي حاكم بر آن دوران، روشن مي شود كه موانع زياد فراروي آن حضرت بوده است.

جنگ هاي داخلي صفين، جمل و نهروان، تهديدات دشمنان خارجي، كمبود نيروي انساني توانمند و تربيت يافته، كثرت مشكلات، گستردگي بدعت ها و سنت هاي فاسد و آلودگي هاي مزمن اجتماعي، تغيير چارچوب نظام ارزشي و... تنها گوشه اي از مشكلات ايجاد شده در حكومت عدل امام علي(ع) است. دنياگرايي مردم، خيانت و يا نافرماني برخي كارگزاران و فرماندهان آن حضرت و... از مسائلي بودند كه آن حضرت در تمام دوران حكومت خود با آن روبه رو بودند؛ ولي در همان حال آن حضرت شايسته ترين فرد براي حكومت و زمامداري جامعه اسلامي در اوضاع آن روز بود و اين نابساماني ها هيچ گاه ترديدي در اصل مشروعيت ولايت آن حضرت ايجاد نمي كند.

حال آيا مي توان بدليل وجود آن مشكلات، حكومت امام علي(ع) را نالايق و ناكارآمد معرفي كرد و يا اين كه آن جامعه را غيراسلامي دانست در هر صورت براي حل اساسي اين شبهه لازم است، فلسفه اصلي و اهداف تشكيل حكومت اسلامي و نهايت چيزي كه مي توان از حكومت اسلامي انتظار داشت، مشخص نمود.

بر اين اساس مهم ترين فلسفه و اهداف تشكيل حكومت اسلامي عبارت است از:

1. استقرار توحيد و خداپرستي در زمين و رهانيدن مردم از بندگي و فرمانبرداري غير خدا: «و لقد بعثنا في كل امةٍ رسولاً ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت...»نحل، آيه 36).

روشن است تحقق اين هدف بسيار خطير و بزرگ، نيازمند سازمان و قدرت سياسي _ اجتماعي است.

2. رشد و تعالي علمي، فرهنگي و تربيتي انسان ها و رهايي و.... آنان از ناداني و جهل. «هو الذي بعث في الاميين رسولاً منهم يتلوا عليهم آياته و يزكّيهم و يُعلّمهم الكتاب و الحكمة و ان كانوا من قبل لفي ضلالٍ مبين»، (جمعه، آيه 2).

3. آزادسازي و رهايي توده هاي مردم و انسان هاي مستضعف از چنگال ظالمان و ستمگران و از زنجيرهاي اسارت و بردگي: «... و يضع عنهم اصرهم و الاغلال التي كانت عليهم...»، (اعراف، آيه 157).

4. برپايي جامعه نمونه و مدينه فاضله آرماني از راه اقامه قسط و عدل اسلامي: «لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط...»، (حديد، آيه 25).

5. اجراي كامل قوانين آسماني اسلام با تمام ابعاد آن (اعم از قوانين اقتصادي، حقوقي، اجتماعي، سياسي، نظامي و..).

پس فلسفه تشكيل حكومت، تأمين نيازهاي مادي و معنوي و فراهم نمودن زمينه و بستر رشد و تكامل انسان و در نتيجه سعادت و خوشبختي او در دنيا و آخرت است. حكومت اسلامي موظف است، با تمامي امكانات و در حد توان خود، زمينه هاي كمال انسان ها را فراهم نموده، زمينه هاي فساد را از ميان بردارد. اما آيا اينكه با فراهم بودن تمامي اين زمينه ها و بسترسازي ها، همه افراد جامعه اصلاح و جامع كاملاً

اسلامي خواهد شد، در جواب مي توان به اين آيه اشاره كرد كه: «انّ الله لا يغير ما بقوم حتي يغيروا ما بانفسهم...؛ خداوند هيچ قومي را تغيير نمي دهد؛ مگر آنان حال خود را تغيير دهند»، (رعد، آيه 11).

بر مبناي اين اصل مهم هرگونه تغييري در سرنوشت انسان ها و اصلاح يا انحطاط اجتماعي و فردي يك جامعه، منوط به خواست و اراده انسان است. افراد يك جامعه، زماني به طور كامل اصلاح مي شوند كه بر اساس اراده، گزينش و كنش اختياري خود بتوانند از شرايط محيطي _ كه به بركت حاكماني عادل و الهي، قوانين به احكام و ارزش ها و معارف اسلامي به وجود آمده _ استفاده كنند و راه تعالي و تكامل خود را در پيش گيرند. بنابراين وجود حاكماني الهي و ساير شرايط محيطي (قوانين اسلامي، تأمين نيازهاي مادي و رفاه، امنيت و..). هر چند در روند تكاملي و اصلاح جامعه امري كاملاً ضروري و لازم است؛ اما به هيچ وجه كافي نيست؛ بلكه اراده و گزينش و كنش اختياري خود افراد يك جامعه نيز، شرط ديگر اين مجموعه است. از اين رو شاهديم كه در طول تاريخ، با اين كه پيشوايان الهي (مانند پيامبر اكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) در جامعه بوده اند و تمام شرايط و زمينه هاي رشد و تعالي براي مردم فراهم بوده است؛ اما چون همه افراد آن جامعه، به چنان درك و شناختِ عميق _ نرسيده بودند، كه اصلاح كامل و فراگير در جامعه محقق نشد.

به علاوه، همان طور كه پيشوايان معصوم ما، هرگز مدعي اصلاح كامل جامعه نبودند؛ هيچ يك از مسؤولان جامعه اسلامي ما نيز هرگز چنين ادعايي را

ندارند و نخواهند داشت. البته آنان موظف اند زمينه هاي اصلاح جامعه را فراهم آورند؛ اما تا زماني كه خودِ افراد جامعه اراده نكنند، اين برنامه عملي نخواهد شد.

در هر صورت مسأله مفاسد اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي از قبيل وجود فقر، تبعيض و عدم رعايت عدالت اجتماعي، به هيچ وجه منطبق با تعاليم ديني مقدس اسلام و اصول و ارزش ها و آرمان هاي نظام جمهوري اسلامي نبوده و همواره يكي از دغدغه هاي مسؤولين نظام خصوصا مقام معظم رهبري بوده است.

معظم له مكررا نارضايتي خود را از اين مسأله ابراز داشته و از متوليان امر خواستار رسيدگي جدي براي حل اين معضل شده اند زيرا تداوم نظام و انقلاب اسلامي نيز وابسته به اصلاح ساختارهاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي جامعه و مبارزه با مظاهر فساد و پيوند، همراهي و محبت بين مردم و مسؤولين اداره كننده نظام مي باشد.

بنابر آن چه كه گذشت مشخص مي شود كه در جامعه ي اسلامي همه افراد جامعه از مردم گرفته تا زمامداران و كارگزاران، همه مسؤولند و به نسبت مسؤوليّت خويش پاسخگو هستند. بنابر اين نمي توان همه ي مشكلات و معضلات جامعه را متوجه فرد يا دستگاهي خاص نمود و از آن انتظار حلّ همه مسائل را داشت. مسلماً زماني كه همه مردم و مسئولين جامعه به دين باور داشته باشند و در راه اجراي آن در تمام عرصه ها تلاش جدّي نمايند، مي توان انتظار زدودن مظاهر غيراسلامي از جامعه را داشت.

اما در مورد كساني كه دم از اصلاحات مي زنند... بايد گفت كه اينان دو دسته اند: عده اي اصلاح طلبان دروغين هستند كه از ديدگاه ابزاري به مردم نگاه مي كنند؛ رأي مردم را وسيله اي جهت دستيابي به منافع فردي يا حزبي خود

مي دانند، نه خدمت به مردم و جامعه. و بر اين اساس ژست اصلاح طلبي و دفاع از حقوق مردم را به خود گرفته اند و برخي ديگر از اينان نيز نه تنها هدف خدمت به مردم هم ندارند، بلكه مقصودشان از اصلاحات، انجام اصلاحات آمريكايي در ايران به منظور نابودي نظام اسلامي است كه با خواست و جانفشاني مردم شكل گرفته است. مسلماً اين دسته اصلاً به فكر مردم نيستند. تنها به منافع شخصي، حزبي، يا اربابان خويش مي انديشند. و به فرموده قرآن كريم و اذا قيل لهم لاتفسدوا في الارض قالوا انّما نحن مصلحون. الا انهم هم المفسدون و لكن لايشعرون چون به آنان گفته مي شود كه در زمين فساد نكنيد، مي گويند: ما مصلحانيم، آگاه باشيد كه اينان خود تبهكارانند و نمي دانند{M(بقره، آيه ي 11 و 12).

اما دسته ي دوم، اصلاح طبان راستين هستند. آنان كه بدون هيچ گونه ادعايي در راه خدمت به مردم و جامعه ي اسلامي و سعادت و تعالي آن، صادقانه از تمام هستي خويش گذشته اند و تمامي اهانت ها را در اين راه به جان خريده اند و جهت دفاع از حقوق مردم از هيچ گونه تلاشي فروگذار نكرده اند. اما همچنان كه گذشت اصلاح كامل جامعه نيازمند عوامل متعددي است كه تا همه آن ها به صورت كامل محقق نشود، اين مهم نيز تحقق نخواهد پذيرفت. امام علي(ع) مي فرمايد: فليست تصلح الرعيّة الا بصلاح الولاة و لاتصلح الولاة الا باستقامة الرعيّة مردمان اصلاح نشوند مگر زمامداران اصلاح شوند و اينان اصلاح نيابند مگر به درستي مردم{M(نهج البلاغه، 683).

در اين فرمايش هم بر نقش مسؤولين و هم بر نقش مردم تأكيد مي شود.

با اين همه وظايف دانشجويان متعهد و دلسوز براي

اصلاح جامعه سنگين تر مي شود و مشكلات و معضلات جامعه نه تنها نبايد باعث يأس و نااميدي و ترديد در انجام وظايف فردي و اجتماعي ما شود، بلكه بايد انگيزه و عزم ما را در اصلاح جامعه راسخ تر نمايد. اتكاء به خداوند متعال و ياري خواستن از او و توسّل به ائمه اطهار(ع) بهترين پشتوانه ي هر فرد در چنين شرايطي است. و من يتوكل علي الله فهو حسبه (طلاق، آيه ي 3). كه هم باعث جلوگيري از سستي و ضعف ايمان مي شود و هم راه هاي هدايت و خروج از مشكلات را بر روي انسان مي گشايد. البته همچنان به دنبال شغل و يا رشته ي تحصيلي مورد علاقه ي خويش باشيد و در انجام وظايف و تكاليف فردي و اجتماعي خود از هيچ گونه تلاش و مجاهدتي دريغ نورزيد و به اين وعده ي الهي مطمئن باشيد كه والذين جاهدوا فينا لنهدينّهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين (عنكبوت، آيه ي 69).

مشاوران اين مركز به خوبي به وجود اين قبيل مشكلات در جامعه كه بسياري از جوانان و دانشجويان ما با آن دست به گريبانند، واقف بوده، اما ارائه راهنمايي هاي دقيق و اساسي مبتني بر ارائه اطلاعات دقيق از سوي شما عزيزان است، لذا مناسب است در مكاتبات بعدي به صورت دقيق به رشته ي تحصيلي خود، موانع ادامه ي تحصيل خود (از قبيل مشكلات ذهني، روحي، اقتصادي و..). اشاره نماييد.

مي كردند اما اكنون ديگر خيلي ساده زيستي اگر باشد اتومبيل پيكان با قيمت چند ميليون زير پاي يك مسئول جزئي ملاك ساده زيستي است (با چند ميليون تومان چند جوان مي توانند ازدواج كنند)اگر بخواهيم بيشتر توضيح دهيم مي توانم اشاره به آن جرياني بكنم كه از يكي از ائمه سؤال شد چرا لباسهاي فاخر پوشيده اند در صورتي كه مولي علي لباسهاي ساده مي پوشيدند و آن امام همام در جواب گفته بودند كه زمان فرق كرده است وسطح زندگي مردم با زمان حضرت علي تفاوت دارد.مي خواهم بدانم ايا زمان حال با زمان اول انقلاب و جنگ تحميلي خيلي تفاوت دارد مگر الان فقيراني نداريم كه در اتاقي كوچك با غذايي اگر باشد اندك و لباسهاي فرسوده و در شرايط بسيار سخت زندگي مي كنند.

هستند. مسلما كساني كه از نزديك با زندگي آنان ارتباط و آشنايي كامل دارند، ساده زيستي و رعايت كامل بيت المال را در زندگي اين مسؤولين، تصديق مي نمايند. حتي برخي از اين افراد علي رغم استحقاق بسياري از حقوق و مزاياي قانوني و به خاطر رعايت ساده زيستي و همدردي با اقشار كم درآمد جامعه، داراي زندگي سطح پايين و با حداقل امكانات هستند (ر.ك، ضميمه «گفتگو با حجت الاسلام محمدي گلپايگاني، روزنامه اطلاعات، 9 دي 1377).

و به خوبي به اين موضوع مهم واقفند كه يكي از آسيب ها و آفت هاي تهديد كننده انقلاب اسلامي رواج روحيه اشرافي گري در جامعه و به خصوص در مسؤولين جامعه است. جامعه اسلامي، مظهر عدالت، تقوا، انضباط، ... و دوري از مظاهر مادي پرستي و پول محوري است. از اين رو اگر طبقه اشراف و مترف در آن به وجود آيد، علامت خطري جدي براي تداوم انقلاب و نظام اسلامي است، لذا مقام معظم رهبري بارها بر لزوم ساده زيستي مسؤولين و مبارزه با اشرافي گري اشاره كرده و فرموده اند:

«امروز در جمهوري اسلامي، اگر ما احساس بكنيم كه زندگي به سمت اشرافي گري مي رود، بلا شك اين يك انحراف است؛ برو و برگرد ندارد. ما بايد به سمت زهد حركت بكنيم. نمي گوييم همه زهدهاي آن چناني كه متعلق به اولياء الله است؛ نه مسؤولان درجه يك، مسؤولان درجه دو تا آن مسؤولان درجات بعد هم بايد در حد خود زهد داشته باشند؛ بعد هم به عامه مردم مي رسد... اين وضع زندگي هاي تجمل آميز، اين روز به روز افزودن بر ظواهر

تجملاتي، در زندگي هاي شخصي غلط است» (حديث ولايت، مجموعه سخنان آيت الله خامنه اي، ج 7، ص 52).

و در جايي ديگر در ديدار مسؤولان و كارگزاران نظام مي فرمايند: «برادران، نمي شود ما در زندگي مادي مثل حيوان بچريم و بغلتيم و بخواهيم مردم به ما به شكل يك اسوه نگاه كنند؛ مردمي كه خيلي شان از اوليات زندگي محرومند،... من و شما، همان طلبه يا معلم پيش از انقلابيم. اما حالا مثل عروسي اشرافي، عروسي بگيريم؟ مثل خانه اشراف، خانه درست كنيم... نه ما هم مترفين مي شويم. والله در جامعه اسلامي هم ممكن است مترف به وجود بيايد. از آيه شريفه «و اذا اردنا ان نهلك قريه امرنا متفريها ففسقوا فيها» (اسراء، آيه 16) بترسيم، ترف، فسق هم دنبال خودش مي آورد. از اين رو نظام اسلامي مبارزه با اين آفت را يكي از وظايف اصلي خود مي داند و «اجازه هيچ گونه انحراف و فسادي را به مسؤولان نمي دهد و بر مبناي ارزش هاي اسلامي با رخنه هرگونه فساد در مجموعه مديريتي كشور برخورد مي كند» (حديث ولايت، پيشين، ص 260 و 261).

اما متأسفانه عليرغم تأكيدات مقام معظم رهبري و اهتمام عملي بسياري از مسؤولين حكومتي، عملكرد و رفتار تعداد محدودي از مسؤولين و افراد روحاني كه در دستگاه ها و نهادهاي دولتي و حكومتي اشتغال دارند موجب پيدا شدن تعارض و شكاف بين گفتار و عمل از ديدگاه توده مردم گشته و اين امر موجبات بدبيني به تمامي مسؤولين نظام روحانيت را فراهم آورده است . مردم انتظار دارند كه نه تنها در رده هاي سطح اول مسؤولان

نظام , بلكه در ساير رده ها نيز شاهد صداقت , درست كاري , امانت داري , گرايش به خدمت به مردم , بي توجهي به تجملات و زخارف دنيا و... باشند; ولي رفتار عده انگشت شماري از آنان موجب بدگماني و بدبيني اقشاري از مردم نسبت به روحانيت شده است .

2. تغيير ارزشهاي جامعه يكي ديگر از عوامل بروز اين مشكل است . گفتني است پس از پايان جنگ و آغاز دوران بازسازي كشور, مدلي براي توسعه اقتصادي و اجتماعي در پيش گرفته شد كه موجب بروز تضادها و تغيير ارزشهاي جامعه به سوي ارزش هاي مادي , تجمل پرستي , مدرك گرايي و... شد. و برخي از مسؤولين از اين خطر در امان نماندند.

3. انتظارات غير واقعي و بيش از حد از مسؤولين داشتن چه در حل مشكلات در زمينه هاي گوناگون , و چه در شيوه هاي سلوك فردي و اجتماعي نيز صحيح نمي باشد. مثلا اگر ما از مسؤولين توقع داشته باشيم كه حتي با يك پيكان هم رفت و آمد نكنند، اين ديگر با هيچ منطقي سازگار نيست، آيا در زمان امام علي(ع)، شخص ايشان يا زمامدارانشان از داشتن مركب مناسب آن زمان (اسب، شتر و...) محروم بودند و آيا مي توان توقع داشت كه در زمان كنوني با اين همه پيچيدگي و گستردگي جامعه و لوازم اداره آن، از حد معمول امكانات استفاده نكرد. اگر مشكل هست در استفاده هاي بي جا و يا خارج از حد متعارف و نياز برخي مسؤولين بايد جستجو نمود.

در هر صورت تمامي امكانات بيت المال بايد در جهت اداره صحيح جامعه پيشرفت

و تكامل آن و خدمت به محرومين باشد.

9. تعميم نادرست اشكالات مشاهده شده از پاره اي عناصر به مجموعه و تمامي روحانيت، چنانچه اگر شخصي از يك فردروحاني خطايي ببيند فرياد مي زند كه كل روحانيت منحرف گشته است .

مجموعه عوامل فوق و عواملي از اين قبيل موجبات بدبيني برخي از افراد جامعه را كه داراي قوه تحليل و شناخت كامل نبوده و يا اين كه از بسياري از مشكلات مانند تبعيض , فساد, معضلات اجتماعي , بيكاري به ستوه آمده بودند را, فراهم آورد. اما در مورد راهكارهاي حل اين معضل , هم مي توان آنها را به دو بخش تقسيم نمود:

الف . راهكارهايي كه خود مسؤولين و روحانيت بايد انجام دهد از قبيل , دقت در گزينش ها خصوصا" افراد روحاني كه در دستگاههاي دولتي و نهادهاي حكومتي مشغول به كار هستند يا مي شوند و نظارت دقيق بر اعمال آنان و برخورد با افراد خاطي پرهيز از اختلافات جناحي و تفرقه و...

ب . اقداماتي كه در جامعه بايد انجام بگيرد مانند بالا بردن درك و شناخت مردم و شناساندن علل و عوامل مشكلات اقتصادي و اجتماعي , توطئه هاي دشمنان در تضعيف روحانيت و... مسؤولين عالي رتبه نظام از طريق ارائه برنامه هاي فرهنگي دقيق و كارشناسانه بوسيله مطبوعات و رسانه هاي ملي و آشنا نمودن مردم باجزئيات زندگي مسؤولين عالي رتبه و يادآوري و تبيين دستاوردهاي با ارزش و مفيدي كه در كشور ما به بركت رهبري و روحانيت و ساير مسؤولين متعهد و دلسوز نظام حاصل شده در مقايسه با ساير كشورهاي همسايه و زمان قبل از

انقلاب .

براي آگاهي بيشتر ر.ك :

1. علي ذو علم , انقلاب و ارزشها.

2. امام خميني و حكومت اسلامي , ج 8, روحانيت , اجتهاد و دولت .

3. فرامرز رفيع پور, توسعه و تضاد.

كتاب «در سايه خورشيد، هادي قطبي، انتشارات معبود، 1381(به پيوست ارسال مي گردد)» و «آب، آينه، آفتاب، مؤسسه آموزشي پژوهشي امام خميني، 1382» را مطالعه فرماييد.

اگر كسي كه پايه اعتقادي مذهبي قوي ندارد اين سؤالات را مطرح كند چه جوابي بايد به او داد. من اين سؤال را از خيلي ها شنيدم كه مطرح مي كنند اگر حكومت اسلامي است چرا چنين و چونان است؟

ساله پادشاهي در ايران از قبيل رشوه خواري، پارتي، روابط را مقدم بر ضوابط دانستن، استبداد رأي جاه پرستي و سلطه پذيري و تقدم منافع شخصي بر منافع اجتماعي و قانون، بي اعتنايي به حقوق محرومان و...

2- عدم تثبيت ارزش هاي اسلامي و قانون گرايي و پايبندي به ضوابط در حدي كه مسؤول يا مدير اداره خودش را خدمتگزار بداند نه سوار بر مردم و... كه اين خود ناشي از عوامل مختلفي از قبيل: فقدان برنامه اي جامع و همه جانبه براي تربيت، آموزش و توجيه آنان، كم كاري يا بعضاً عملكردهاي غلط نهادهاي فرهنگي كشور، سردر گمي مسؤولان امور فرهنگي و عدم ارائه برنامه منسجم فرهنگي، فقدان اجماع نظر دولتمردان در كيفيت برخورد با اين مسأله و... مي باشد.

3- عدم تصفيه كامل افراد در سطوح پايين بعد از وقوع انقلاب از يك سو و رعايت ننمودن مسائل اصيل اسلامي از قبيل: لياقت و شايستگي، تعهد و تقوا، تجربه و مهارت و تخصص و... در گزينش ها.

4- تهاجم فرهنگي و تغيير ارزشها پس از دوران دفاع مقدس مانند با ارزش شدن پول، شهرت، مدرك گرايي، رفاه طلبي، و تجمل پرستي و منفعت طلبي و بي توجهي به ارزش هاي اسلامي.

5- اجرا نشدن امر به معروف ونهي از منكر يا نظارت ملي و همگاني كه در روايات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه و اجزاء اداري و... مي باشد حضرت علي(ع) در بستر شهادت به فرزندان خويش امام حسن و امام حسين(ع) چنين سفارش مي نمايند «امر به معروف و نهي از منكر را ترك نكنيد كه در اين صورت اشرار شما بر شما حاكم مي شوند سپس شما براي رفع آنها دعا كنيد اما دعاي شما اجابت نمي شود»، (نهج البلاغه،

نامه 47) و در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران نيز اين فريضه الهي در اصل هشتم در سه قسم مردم نسبت به يكديگر دولت نسبت به مردم ومردم نسبت به دولت در نظر گرفته شده هر چند متأسفانه راهكارها عملي شده اين فريضه مهم و اساسي در جامعه تبيين و اجرا نشده است. بنابراين، تا حسّاسيت قابل توجهي كه منجر به عزم ملّي براي برخورد با اين معضلات (تبعيض و بي عدالتي، مفاسد اقتصادي و...) به وجود نيايد، قطعاً اين معضل همچنان باقي مي ماند، هر چند بقيه عوامل نيز اصلاح بشوند؛ قرآن كريم مي فرمايد: «ان الله لا يغير ما بقوم حتي يغيروا ما بانفسهم؛ خداوند سرنوشت هيچ قومي را تغيير نمي دهد مگر آن كه آنان آن چه را در خودشان است تغيير دهند»، (سوره رعد، آيه 11).

در انديشه سياسي اسلام، انسان قادر به تغيير سرنوشت خويش و سمت دهي آن در جهت خواست خود و نيز اصلاح ساختار اجتماعي اقتصادي، سياسي و فرهنگي خود مي باشد.

در خاتمه پاسخ را در يك جمله خلاصه مي كنيم و آن اين كه اگر مسؤولي هم در اين زمينه بد عمل مي كند او از متن همين جامعه برخواسته و تا فرهنگ عدالت طلبي و وجدان كاري و انضباط اجتماعي بر جامعه حاكم نشود و مردم اصلاح نشوند هيچ حاكمي نمي تواند اين مشكل را حل كند همان طور كه حضرت علي نتوانست چون مردم عملا نخواستند.

افت جايگاه و منزلت روحانيت در ديدگاه مردم شده است .

4. از ديگر علل آن , حل نشدن برخي از مشكلات و معضلات , عدم اجراي ارزش هاي اسلامي در جامعه به صورت كامل (مانند عدالت اجتماعي , مبارزه با مظاهر فساد و...) و تحليل نادرست مردم (يعني مشكلات را همواره از چشم روحانيت ديدن ) است .

5. تغيير ارزشهاي جامعه يكي ديگر از عوامل بروز اين مشكل است . گفتني است پس از پايان جنگ و آغاز دوران بازسازي كشور, مدلي براي توسعه اقتصادي و اجتماعي در پيش گرفته شد كه موجب بروز تضادها و تغيير ارزشهاي جامعه به سوي ارزش هاي مادي , تجمل پرستي , مدرك گرايي و... شد. و برخي از روحانيان از اين خطر در امان نماندند.

6. تهاجم شديد و گسترده فرهنگي غرب عليه ارزشهاي اسلامي با استفاده از تمامي امكانات نرم افزاري و سخت افزاري , تكنولوژي هاي پيشرفته , عناصر وابسته داخلي و مطبوعات وابسته و... براي ضربه زدن به مهمترين ركن انقلاب اسلامي يعني ولايت فقيه و حوزه هاي علميه و روحانيت با ناكارآمد خواندن مديريت فقهي و فراهم آوردن موجبات بدبيني مردم نسبت به اين گروه شد.

7. به فرموده امام علي (ع) (من ملك استأثر) قدرت در دست هر كسي باشد مردم به طور طبيعي از آنها فاصله مي گيرند.