ب_ه ابراهي_م••• 72

تحقيقى درباره پدر واقعى و پدرخوانده ابراهيم••• 74

پ___در و م___ادر واقع__ى اب__راهي_م••• 79

فصل دوم: ظه_ور ابراهيم عليه السلام در جامعه و مبارزه با نمرود••• 81

مشاهده ملك_وت و آغ_از مب_ارزات ابراهيم عليه السلام ••• 81

ست_اره پ_رست_ان عص_ر اب_راهيم عليه السلام ••• 85

م___اه پ_رست__ان و آفت_اب پ_رست_ان••• 89

موقعيت زمانى مشاهدات ابراهيم عليه السلام ••• 92

(411)

ب__ت پ_رست__ان عص___ر ابراهيم عليه السلام ••• 96

(412)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

اعت_راض ابراهيم نسبت به ترس از بت ها••• 99

م_اج__راى شكست_ن ب_ت ه_ا••• 102

تب_دي_ل آت_ش ب_ه گلست__ان••• 105

نمرود، طاغوت عصر اب_راهيم••• 107

اب_راهيم در مق_اب_ل نم___رود••• 108

حم__ورابى و نم__رود زم__ان اب__راهي_م••• 115

تحلي__ل است__دلال هاى اب__راهي__م عليه السلام ••• 119

اب__راهي___م و اع___لام دي__ن فط__رت••• 123

(413)

ابراهيم، شيع__ه ن__وح، ب_ا قلب_ى سلي_م••• 126

(414)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

اب_راهيم، اُس__وه حسن__ه••• 128

الگوئى براى ب_رائت مطلق از مشركين••• 130

الگوئى براى مؤمنان به خدا و روز جزا••• 132

فصل سوم: ام_امت اب_راهيم عليه السلام و امتحانات او••• 137

مفهوم امامت و ارزش آن••• 137

مشخص_____ات ام____ام••• 142

تاريخ امام_ت ابراهيم عليه السلام ••• 144

ترتيب مق_ام_ات اب_راهيم••• 149

(415)

ادامه امامت ابراهيم تا امت محمد رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 151

(416)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

مفهوم كلمات، ابتلائات و امتحانات ابراهيم عليه السلام ••• 158

مفه___وم "كلم____ه" و "تم____ام ش__دن" آن••• 161

يقي__ن اب_راهي_م و م_لازمه آن ب_ا مقام امامت••• 166

مش__اه__ده ملك__وت و كيفي_ت احي_اء اموات••• 168

فص_ل چه_ارم: ملّ_ت اب_راهي__م••• 177

ابراهيم خود يك ملت بود!••• 177

مفه__وم مل__ت اب_راهيم••• 181

پ_اي_ه گذارى ملت ابراهيم••• 183

(417)

ي__ادگ__ارهاى اب_راهي_م در ج_امع_ه بش_رى••• 187

(418)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

اب__راهي___م و ص__الحي____ن••• 190

مفهوم حنيف بودن ملت ابراهيم••• 193

فصل پنجم: شريعت و كتاب اب_راهيم عليه السلام ••• 195

محت__واى صح__ف اب__راهي_م••• 195

لا تَ__زِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ اُخْ_____رى••• 196

وَ اَنْ لَيْسَ لِلاِْنْسانِ اِلاّ ما سَع_ى••• 197

وَ اَنَّ سَعْيَ___هُ سَ__وْفَ يُ___رى••• 198

وَ اَنَّ اِل__ى رَبِّ___كَ الْمُنْتَه___ى••• 200

(419)

خلاصه صحف ابراهيم و موسى••• 203

(420)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

احك_ام شريعت ابراهيم عليه السلام ••• 206

فصل ششم: مقام و منزلت ابراهيم عليه السلام ••• 209

ذك__ر مقام و امتي__ازات 16 گانه ابراهيم عليه السلام ••• 209

تعليم علم و حكمت و ترفيع درجه ابراهيم عليه السلام ••• 214

مق__ام____ات اب____راهي__م••• 215

مق_ام خليل اللهى ابراهيم عليه السلام ••• 218

حَليم و اَوّاه بودن ابراهيم عليه السلام ••• 221

فصل هفت_م: دع__اه_اى اب__راهي_م••• 223

(421)

دع__اه__اى اب___راهي_م عليه السلام ••• 223

(422)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

اولين دع_اى اب_راهيم عليه السلام ••• 225

تحليل_ى از ادب اب_راهي_م در دع_اهاى او••• 229

استجابت دعاهاى ابراهيم••• 234

شرايط استجابت در دعاهاى ابراهيم عليه السلام ••• 236

شك_رگ__زارى در دع_اه_اى ابراهيم عليه السلام ••• 239

آخ_رين دعاى ابراهيم عليه السلام ••• 240

لط__اي__ف دع__اه__اى اب__راهي__م عليه السلام ••• 241

فصل هشتم: بن_اى خانه كعبه و تشريع حج ابراهيمى••• 249

(423)

ب_الا بردن پ__اي__ه هاى خ__ان_ه كعب___ه••• 249

(424)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

سير ابراهيم در مسير عبوديت••• 252

مهي_ا ك_ردن مك_ان بيت خ_دا••• 257

ص__دور ف_رم_ان اعلام ح__ج••• 260

منافع حج••• 261

بي__ت عتي__ق و عم__ر كعب__ه••• 264

سنت هاى فراموش شده حج ابراهيمى در جاهليت••• 265

عب_ادت ه_ا و ق_رب_انى ها در ام_ت ه_اى گ_ذشت_ه••• 267

فلسفه قربانى در م_راسم ح_ج••• 269

(425)

دست__ورات_ى از تش_ري_ع ح__ج و من_اس__ك آن••• 271

(426)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

امني_ت و رف_اه شه__ر مك__ه••• 273

ح__رم ب__ودن شه__ر مك__ه••• 277

تحليل دعاى ابراهيم براى امنيت شهر مكه••• 282

كيفي_ت امني_ت شه__ر مك_ه••• 285

مشاهده حقيق_ت مناسك حج••• 286

فص_ل نه_م: تح_ريف_ات و تن_اقض_ات••• 289

ادع_اى يه_ودى يا مسيحى بودن ابراهيم !••• 289

نف__ى يه___ودى و مسيحى بودن ابراهيم••• 295

(427)

بدعت گزاران در ميان پي_روان ابراهيم عليه السلام ••• 299

(428)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

پافش_ارى اه_ل كتاب در قوميت ابراهيم و برترى خود••• 302

تناقضات ت_ورات در ذك__ر ت__اري__خ اب__راهي_م عليه السلام ••• 304

تناقضات تورات در بي__ان وق__ايع••• 306

تناقض در ذكر ف_رزن_د ذبي__ح ابراهيم عليه السلام در تورات••• 308

تناقض ت__ورات در س_نّ اسماعيل•••

311

بى اعتن_ائى و تناقض ت__ورات در ش__أن اسم_اعي__ل••• 312

اظهارنظر خاورشناسان درباره تاريخ ابراهيم در قرآن••• 314

جواب از مغالطه اول شرق شناسان••• 318

(429)

جواب از مغالطه دوم شرق شناسان••• 319

(43

به علاقه مندان بخصوص جوانان توصيه مى كنم كه از اين آثار بهره مند شوند.

توفيقات بيش از پيش ايشان را از خداوند متعال خواهانم.

محمد يزدى

رييس دبيرخانه مجلس خبرگان رهبرى 1/2/1388

(6)

همكاران قرآن پژوه ايشان گرديده است. اميدوارم همچن__ان از توفيق__ات و تأيي__دات الهى برخ__وردار باشن_د.

سيدعلى اصغر دستغيب

28/9/86

كاربردى است.

«تفسير الميزان» به گفته شهيد آية اللّه مطهرى (ره) «بهترين تفسيرى است كه در ميان شيعه و سنى از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است». «الميزان» يكى از بزرگ ترين آثار علمى علامه طباطبائى (ره)، و از مهم ترين تفاسير جهان اسلام و به حق در نوع خود كم نظير و مايه مباهات و افتخار شيعه است. پس از تفسير تبيان شيخ طوسى (م 460 ه) و مجمع البيان شيخ طبرسى (م 548 ه) بزرگ ترين و جامع ترين تفسير شيعى و از نظر قوّت علمى و مطلوبيت روش تفسيرى، بى نظير است. ويژگى مهم اين تفسير به كارگيرى تفسير قرآن به

(12) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

قرآن و روش عقل__ى و است__دلالى اس__ت. اي__ن روش در ك__ار مفسّ__ر تنها در كنار هم گذاشتن آيات براى درك معناى واژه خلاصه نمى شود، بلكه موضوعات مشابه و مشت__رك در سوره هاى مختلف را كنار يكديگر قرار مى دهد، تحليل و مقايسه مى كند و براى درك پيام آيه به شيوه تدبّرى و اجتهادى ت_وسل مى جويد.

يكى از ابعاد چشمگير الميزان، جامعه گرايى تفسير است. بى گمان اين خصيصه از انديشه و گرايش هاى اجتماعى علامه طباطبائى (ره) برخاسته است و لذا به مباحثى چون حكومت، آزادى، عدالت اجتماعى، نظم اجتماعى، مشكلات امّت اسلامى، علل عقب ماندگى مسلمانان، حقوق زن و پاسخ به شبهات ماركسيسم و ده ها موضوع روز، روى آورده و به طورعمي_ق مورد بحث و بررسى قرارداده است.

شيوه مرحوم علاّمه به اين شرح است كه در آغاز، چندآيه از يك سوره را مى آورد و آيه، آيه،

مقدمه ناشر (13)

نكات لُغوى و بيانى آن را شرح مى دهد و پس از آن، تحت عنوان بيان آيات كه شامل مباحث موضوعى است به تشريح آن مى پردازد.

ول__ى مت__أسف__انه

ق__در و ارزش اين تفسير در ميان نسل جوان ناشناخته مانده است و بنده در جلسات ف__راوان__ى كه با دانشج_ويان يا دانش آموزان داشته ام همواره نياز فراوان آنها را به اين تفسير دري__افت__ه ام و به همين دليل نسبت به همكارى با جن__اب آق__اى سيدمهدى امي__ن اق__دام نم______وده ام.

امي__دوارم اي___ن قبي__ل ت__لاش ه__اى ق__رآن__ى م__ا و شم__ا ب__راى روزى ذخي__ره ش__ود ك__ه ب__ه ج__ز اعم__ال و ني__ات خ_الص_انه، هي_چ چي_ز ديگ_رى ك_ارس_از نخواهد بود.

دكتر محمد بيستونى

(14) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

رئيس مؤسسه قرآنى تفسير جوان

تهران _ تابستان 1388

مقدمه ناشر (15)

لح__اظ زم__انى: كار انتخاب مطالب و فيش بردارى و تلخيص و نگارش، از

مقدمه مؤلف (17)

اواخ__ر س__ال 1357 ش__روع و ح__دود 30 س__ال دوام داشت__ه، و با توفيق الهى در ليالى مب__اركه قدر سال 1385پايان پذيرفت__ه و آم__اده چ__اپ و نش__ر گ_ردي_ده است.

ه__دف از تهيه اين مجموع__ه و نوع طبقه بندى مطالب در آن، تسهيل مراجعه به شرح و تفسير آيات و معارف قرآن شريف، از جانب علاقمندان علوم قرآنى، مخصوصا محققين جوان است كه بتوانند اطلاعات خود را از طريق بيان مفسرى بزرگ چون علامه فقيد آية اللّه طباطبايى دريافت كنند، و براى هر سؤال پاسخى مشخص و روش__ن داشت___ه باشن__د.

سال هاى طولانى، مطالب متعدد و متنوع درباره مفاهيم قرآن شريف مى آموختيم اما وقتى در مقابل يك سؤال درباره معارف و شرايع دين مان قرار مى گرفتيم، يك جواب مدون و مشخص نداشتيم بلكه به اندازه مطالب متعدد و متنوعى كه شنيده بوديم بايد

(18) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

جواب مى داديم. زمانى كه تفسير الميزان علامه طباطبايى، قدس اللّه سرّه الشريف، ترجمه شد و در دسترس جامعه مسلمان ايرانى قرار گرفت، اين مشكل حل شد و جوابى را كه لازم بود مى توانستيم از متن خود قرآن، با تفسير روشن و قابل اعتمادِ فردى كه به اسرار مكنون دست يافته بود، بدهيم. اما آنچه مشكل مى نمود گشتن و پيدا كردن آن جواب از لابلاى چهل (يا بيست) جلد ترجمه فارسى اين تفسير گرانمايه بود. لذا اين ضرورت احساس شد كه مطالب به صورت موضوعى طبقه بندى و خلاصه شود و در قالب يك دائرة المع__ارف در دست__رس همه دين دوستان قرارگيرد. اين همان انگيزه اى ب_ود ك_ه م_وجب تهيه اين مجل__دات گ__رديد.

بديهى است

اين مجلدات شامل تمامى جزئيات سوره ها و آيات الهى قرآن نمى شود، بلكه سعى شده مطالبى انتخاب شود كه در تفسير آيات و مفاهيم قرآنى، علامه بزرگوار به شرح و بسط و تفهيم مطلب پرداخته است.

مقدمه مؤلف (19)

اص__ول اين مطالب باتوضيح و تفصيل در «تفسير الميزان» موجود است كه خواننده مى تواند براى پى گي__رى آن ها به خود المي__زان مراجعه نمايد. براى اين منظور مستن__د هر مطلب با ذك__ر شماره مجل__د و شماره صفح__ه مربوط__ه و آيه مورد استن__اد در هر مطلب قيد گرديده است.

ذكراين نكته لازم است كه چون ترجمه تفسيرالميزان به صورت دومجموعه 20 جلدى و 40جلدى منتشرشده بهتراست درصورت نيازبه مراجعه به ترجمه الميزان، بر اساس ترتيب عددى آيات قرآن به سراغ جلد موردنظر خود، صرف نظراز تعداد مجلدات برويد.

و مقدر بود كه كار نشر چنين مجموعه آسمانى در مؤسسه اى انجام گيرد كه با ه__دف نش__ر مع__ارف ق__رآن ش__ري_ف، به صورت تفسير، مختص نسل جوان،

(20) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

تأسيس شده باشد، و استاد مسلّم، جن__اب آق_اى دكت_ر محم__د بيستونى، اصلاح و تنقي__ح و نظ__ارت هم__ه ج__انب_ه بر اين مجم__وعه ق_رآنى شريف را به عه__ده گي__رد.

مؤسسه قرآنى تفسير جوان با ابتكار و سليقه نوين، و به منظور تسهيل در رساندن پيام آسمانى قرآن مجيد به نسل جوان، مطالب قرآنى را به صورت كتاب هايى در قطع جيب__ى منتش__ر مى كن__د. اي__ن ابتك__ار در نش__ر همي__ن مجل__دات ني__ز به كار رفته، ت__ا مط__الع__ه آن در ه__ر ش__راي__ط زم__ان__ى و مك__انى، براى ج__وانان مشتاق فرهنگ الهى قرآن شريف، ساده و آسان گردد...

و ما همه بندگانى هستيم هر يك حامل وظيفه تعيين شده از جانب دوست، و آنچه انج__ام ش__ده و مى ش_ود، همه از

جانب اوست !

و صلوات خدا بر محمّد مصطفى صلى الله عليه و آله و خاندان جليلش باد كه نخستين حاملان اين

مقدمه مؤلف (21)

وظيفه الهى بودند، و بر علامه فقيد آية اللّه طباطبايى و اجداد او، و بر همه وظيفه داران اين مجموعه شريف و آباء و اجدادشان باد، كه مسلمان شايسته اى بودند و ما را نيز در مسي__ر شن__اخت اس_لام واقعى پرورش دادن_د!

ليله قدر سال 1385

سيد مهدى حبيبى امين

(22) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

تلطف كرد، چه ابراهيم مردى خوش خلق و نرم زبان

(24) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ب__ود. در پ__اس__خ پدر نخست بر او سلام كرد و سپس وعده استغفارش داد و در آخر گفت: در ص__ورت__ى كه ب__ه راه خدا نيايد او و قومش را ترك خواهد گفت ولى به هيچ وجه پرستش خدا را ترك نخواهد كرد !

اين قسمت از زن_دگى ابراهيم عليه السلام در آيات 41 تا48 سوره مريم بيان شده است.

ابراهيم عليه السلام در اين برهه از زمان احتجاجاتى را با قوم خود شروع كرد و مباحثات لفظ____ى درب____اره نف____ى پ____رست__ش ب____ت ه_ا ب____ا آن____ان داش___ت.

ش_رح اي_ن مب_احث و احتج_اج_ات در آي_ات 51 تا 56 س__وره انبي_اء و 69 تا 77 س__وره شع_راء و 83 تا 87 س__وره ص_اف__ات در ق__رآن مجي__د آم_ده است.

مرحله ديگر مباحثات آن حضرت با اقوام ديگرى بوده كه آفتاب و ماه و ستاره را مى پرستيدند. در اين مباحثات بود كه آنان را به حق ملزم كرد. در اين زمان بود كه داستان انحراف او از كيش بت پرستى و ستاره پرستى در همه جا منتشر شد.

خلاصه تاريخ ابراهيم عليه السلام در قرآن (25)

ش_رح اين مب_احث_ات نيز در آيات 74 تا 82 سوره انعام نقل شده است.

روزى كه مردم بت پرست شهر براى انجام مراسم دينى خود همه به خارج شهر رفته بودند، ابراهيم عليه السلام به عذر كسالت از رفتن با آنان اجتناب نمود و تنها در شهر ماند و وقتى شهر خلوت شد به بت خانه شهر درآمد و همه بت ها را خرد كرد و تنها بت بزرگ را گذاشت شايد مردم به طرف او برگردند. وقتى مردم به شهر بازگشتند و

از داستان باخبر شدند درصدد جستجوى مرتكب آن برآمدند و سرانجام گفتند اين كار زير س_ر هم__ان ج_وانى اس__ت ك__ه اب__راهي__م ن__ام دارد. ابراهيم را در برابر چشم همه احضار كرده و او را استنطاق و بازپرسى كردند و پرسيدند:

_ آيا تو خدايان ما چنين كردى؟ گفت:

(26) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

_ اين ك_ار را ب_ت ب_زرگ ك__رده اس_ت !

اگ_ر قبول نداريد از خود آن ها بپرسيد،

ت_ا اگ_ر ق_درت ب_ر ح_رف زدن دارن_د،

بگوين__د چه كسى به اي_ن صورتشان درآورده است !

ابراهيم قبلاً به همين منظور تبر را به دوش بت بزرگ نهاده بود تا خود شاهد حال باشد. ابراهيم مى دانست كه مردم درباره بت هاى خود قائل به حيات و نطق نيستند، ولكن مى خواست با طرح اين نقشه زمينه اى بچيند تا مردم را به اعتراف و اقرار بر بى شعورى و بى جانى بت ها وادار سازد و لذا مردم پس از شنيدن جواب ابراهيم به فكر ف__رو رفتن_د و ب_ه انح__راف خ_ود اق_رار ك_ردند و با سرافكندگى گفتند:

- ت____و ك____ه م_ى دان__ى اي_ن بت ه__ا ق____ادر ب__ر تكل__م نيستن___د !

خلاصه تاريخ ابراهيم عليه السلام در قرآن (27)

ابراهيم عليه السلام كه غرضى جز شنيدن اين ح_رف از خ_ود آن_ان ن_داشت بى درنگ گفت:

_ آيا خ__دا را گذاشته و اين بت ه_ا را ك__ه جم_ادات__ى بى جان و بى سود و زي_انند مى پرستي_د؟ اف بر شما و بر آن چه كه مى پرستيد !

آي___ا راست_ى فك___ر نم_ى كني____د؟

و چيزهائى را كه به دست خودتان مى تراشيد و مى پرستيد،

و ح_اض_ر نيستي_د خ_دا را ك_ه خ_الق شم_ا و خ_ال_ق هم__ه مصن_وع_ات شم__ا (اعم_ال شم__ا) اس_ت بپ__رستي_د؟!

گفتن__د: ب_اي_د او را بسوزانيد و خدايان خود را يارى و حمايت

كنيد!

به همين منظور آتش خانه بزرگى ساختند و دوزخى از آتش افروختند و در اين كار براى رضاى خاطر خدايان خود همه تشريك مساعى كردند. وقتى آتش شعله ور شد

(28) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

اب_راهي_م را در آتش افكن_دن_د. خ_داى متع_ال آتش را ب_راى اب_راهي_م خن_ك گ_رداني__د و او را در بط_ن آت_ش س_ال_م نگ_ه داش_ت و كي_د كف_ار را ب_اطل ف__رم___ود.

شرح مطالب بالا در آيات 56 تا 70 سوره انبياء و آيات 88 تا 98 سوره صافات در ق__رآن مجي_د بي_ان گرديده است.

ابراهيم عليه السلام در خلال اين مدت با نمرود (پادشاه وقت) هم رو به رو شد و او را نيز كه داعي__ه خ_دائ_ى و رب_وبي_ت داش_ت م_ورد خطاب ق_رار داد و ب_ه وى گف_ت:

_ پروردگار من آن كسى اس_ت ك_ه بن__دگ__ان را زنده مى كند و مى ميراند !

نمرود از در مغالطه گفت:

_ م_ن ني_ز زن_ده مى كن_م و مى ميرانم. ه_ر يك از اسيران و زنداني_ان را ك_ه بخواهم رها مى كنم و هر كه را كه بخواهم ب_ه قتل م_ى رس_ان_م !

خلاصه تاريخ ابراهيم عليه السلام در قرآن (29)

ابراهيم با بيان صريح ترى كه راه مغالطه را بر او مسدود كند احتجاج كرده و فرمود:

- خداى متعال كسى است كه آفتاب را از مشرق سر مى دهد و تو اگر راست مى گوئى از اين پس ك_ارى بكن ك_ه آفت_اب از مغ_رب طل_وع بكن_د!

در اين جا نمرود كافر كيش مبهوت و سرگشته ماند!

اين وقايع و احتجاجات در آيه 258 سوره بقره در قرآن مجيد شرح داده شده است.

ق__رآن مجي__د نق__ل مى كن__د ك__ه پس از رهائى ابراهيم عليه السلام از آتش نمرود، آن حضرت هدف مقدس خود را دنبال كرد

و دع__وت به توحيد و دين حنيف را آغاز نمود. در اي_ن م__وق__ع ع__ده قليل__ى ب__ه او ايم__ان آوردن___د.

قرآن كريم، از جمله ايمان آورندگان به او را "حضرت لوط" برادر او و هم چنين

(30) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

همسر ابراهيم عليه السلام را نام مى برد. اين بانو همان زنى است كه ابراهيم با او مهاجرت كرد و پيش از بيرون رفتن از س_رزمين خ_ود ب_ه اراض_ى مق_دس ب_ا او ازدواج كرده بود. نق_ل اين قسمت از ت_اريخ حي_ات آن ب_زرگ_وار در ق_رآن، در آيه 4 سوره ممتحنه و آيه 100 سوره صافات، آمده است.

ابراهيم عليه السلام و همراهانش در موقع بيرون شدن از وطن خود، از قوم خود تبرى و بى زارى جسته و هم چنين از "آزر"، كه او را "پدر" ناميده بود و در واقع پدرش نبود، بى زارى جسته بود و به اتفاق همسرش و "حضرت لوط" به سوى ارض مقدس خيمه بيرون زدند، باشد كه در آن ج_ا ب_دون م_زاحم_ت كس_ى و دور از اذيت و جفاى قومش به عبادت خ_داون_د مشغول ب_اشن_د.

آي__ات 4 س__وره ممتحن__ه و 71 س__وره انبي__اء ب__ازگ__و كنن__ده اين مهاجرت ت__اريخ__ى در ق__رآن مجي_د هستند.

خلاصه تاريخ ابراهيم عليه السلام در قرآن (31)

اب__راهي__م عليه السلام از خ__داى خ__ود درخ__واس__ت ف__رزن__د كرد و پس از اين دعا بود ك__ه خ__داى تع__الى او را كه به حد شيخوخت و كهولت رسيده بود به اسحق و اسماعيل و از صلب اسحق به يعق__وب بش__ارت داد و پس از م__دت كم__ى اسم__اعي__ل و بعد از او اسح__ق به دني__ا آمدند. و خداوند (هم__ان طور كه وع__ده داده بود،) بركت خ__ود را در خ__ود ابراهيم و فرزندانش

و اولاد ف__رزن__دانش ق__رار داد و مب__اركشان گردانيد !

ابراهيم عليه السلام به امر پروردگار خود به مكه، كه دره اى عميق و بى آب و علف بود آمد و فرزند عزيزش "اسماعيل" را در سن شيرخوارگى، در آن مكان مخوف، منزل داد و خود ب__ه ارض مق__دس م_راجع_ت ك_رد. اسماعي__ل در اين سرزمين نشو و نما كرد و اعراب چادرنشين اطراف به دور از جمع شدند. در اي__ن زم__ان خ__انه كعب__ه س__اخت__ه شد.

(32) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ابراهيم عليه السلام گاه گاهى پيش از بناى كعبه و خانه مكه و پس از آن به مكه مى آمد و از فرزندش اسماعيل ديدن مى كرد.

در آي_ات 126 سوره بق_ره و آي_ه 35 ت_ا 41 س_وره اب_راهيم چگونگى ساخته ش__دن كعب__ه نق_ل ش__ده اس_ت.

ت_ا آن ك_ه در ي_ك سفر م_أم_ور ب_ه س_اختن خ_ان_ه كعب_ه ش_د، ل_ذا ب_ه اتف_اق اسماعيل اي_ن خ_انه را بن_ا نه_اد.

اين اولي_ن خ_ان_ه اى اس_ت ك_ه از ط_رف پ_روردگ_ار ساخته ش_د. اين خ_ان_ه مباركى است ك_ه در آن آي_ات بينات و در آن "مق_ام اب_راهي_م" هست. ه_ر ك_س داخ_ل آن شود از ه__ر گ__زن__دى ايم__ن اس__ت!

آيات 127 تا 129 سوره بقره و 96 تا 97 سوره آل عمران در قرآن مجيد بيان اين واقعيت ه_اى ت_اريخى است.

خلاصه تاريخ ابراهيم عليه السلام در قرآن (33)

اب_راهيم عليه السلام پس از فراغت از بن__اى كعب__ه دست__ور ح__ج را صادر نمود و عبادات م_رب_وط ب_ه آن را تش_ري_ع كرد.

در ق_رآن مجي_د، ش_رح اين عب_ادات در سوره حج در آيات 26 تا 30 آمده است.

در قرآن مجيد آمده است كه خداى تعالى ابراهيم عليه السلام را مأمور به ذبح فرزندش اسماعيل نمود. ابراهيم

عليه السلام اسماعيل را در انجام فرايض حج شركت مى داد. موقعى كه به سعى رسيدند و مى خواستند كه بين صفا و مروه سعى كنن_د، اين م_أم_وريت ابلاغ شد و اب_راهي_م ج_ري_ان را ب_ا ف_رزن_دش در مي_ان گ_ذاشت و گف_ت:

- اى ف_رزن_دم! در خ_واب چنين مى بينم ك_ه تو را ذبح مى كن_م، نيك بنگر تا رأيت چه خواهد بود؟

(34) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

عرض كرد:

- پدر جان! هر چه را كه مأمور به انجامش شده اى انجام بده !

انش_اءاللّه ب_ه زودى خ_واهى دي_د ك_ه من م_انن_د بن__دگ__ان ص__اب__ر خ__دا، چگ_ونه صب____رى از خ_____ود نش_____ان مى دهم!

پ_س از اي_ن ك_ه ه_ر دو ب_ه اي_ن ام_ر ت_ن در دادن_د و اب_راهي_م عليه السلام ص_ورت ج_وانش را ب_ر زمي_ن گ_ذاشت،وح__ى آم_د ك_ه:

- اى ابراهيم خواب خود را تصديق كردى !

و م_ا ب_ه همين مق_دار از ت_و قب_ول ك_ردي_م!

و ذبح عظيمى را فدا و عوض او قرار داديم !

در قرآن مجيد آيات 101 تا 107 سوره صافات بيان گر اين واقعه تاريخى

خلاصه تاريخ ابراهيم عليه السلام در قرآن (35)

مى ب_اشن__د.

آخرين خاطره اى كه قرآن كريم از ابراهيم عليه السلام نقل نموده، دعائى است كه آن بزرگوار در بعضى از سفرها در مكه كرده است. و آخرين خواست او از خدايش اين اس___ت ك_ه:

- پروردگارا! مرا و پدر و مادر مرا و كسانى را كه ايمان آورده اند، در روز حساب بي____ام__رز !

اين دعا در ضمن آيات 35 تا 41 سوره ابراهيم در قرآن مجيد نقل شده است. (1)

1- المي_زان ج : 14 ص : 19 .

(36) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

نقل كرده، به شرح زير است:

«پدر ابراهيم منجم دربار "نمرود بن كنعان " بود و نمرود هيچ كارى را جز به صوابديد او انجام نمى داد. شبى از شب ها، پدر ابراهيم نظر به نجوم كرد و وقتى صبح ش_د ب_ه نم_رود گف_ت:

- م__ن ديش___ب ام_ر عجيب___ى دي___دم !

پ____رسي____د _ چ_____ه دي____دى؟

گفت: _ از اوضاع كواكب چنين فهميدم كه به زودى در سرزمين ما مولودى متولد

تولد ابراهيم خليل اللّه (37)

م_ى ش_ود ك_ه ه_لاكت و ن_اب_ودى م_ا ب_ه دس_ت او خ_واه_د ب_ود، چي_زى نم_ان_ده ك_ه م___ادرش ب___ه او ب_____اردار ش___ود.

نم___رود تعج__ب ك__رد و پ_رسي___د: آي__ا هن__وز نطف__ه اش در رح____م هي__چ زن__ى منعق___د نش____ده ؟ گف_ت ن__ه !

نمرود پس از شنيدن اين خبر دستور داد تا زنان از مردان كناره گيرى كنند. در همين موقع بود كه پدر ابراهيم با همسر خود نزديكى كرد و او به ابراهيم باردار شد و وقتى فهميد كه همسرش آبستن شده، به نظرش رسيد كه اين حمل همان كسى است كه بساط سلطنت نمرود را بر مى چيند... .

همس__رش گف__ت: ب__راى اي__ن ك__ه نم__رود از ج__ري__ان باخب__ر نش__ود و دردس__رى ب__راى ت__و ف__راه__م نگ__ردد من كودك را در يكى از غارها پنه_ان مى كنم!

(38) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ابراهيم ب_دين ترتيب بزرگ شد... تا آن كه از غار بيرون آمد و....»

علماى حديث و آثار تقريبا اتفاق دارند در اين كه ابراهيم عليه السلام در ابتداى زندگى از ترس نمرود در پنهانى به سر مى برده است و پس از سرآمدن اين دوره از زندگيش خود را آشكار ساخته و با پدر و قومش بر سر الوهيت بت ها و ستاره ها و ماه و خورشيد

احتجاج كرده و با نمرود پادشاه معاصرش بر سر ادعاى خدائى او محاجه ك_رده است. از سي_اق آيات مربوط ب_ه اين ح_وادث ني_ز چني_ن استفاده مى ش_ود.

دغ_دغ_ه ب_اي_د آن ه__ا را ط_رح نم_ود و هيچ ح_اجت_ى ب_ه اي_ن اختلاف نظرها نيست. (در تفسير آيات 74 تا 83 سوره انعام اين مطلب مورد بحث قرار گرفته است.)

روايتى ني_ز وج_ود دارد ك_ه آزر را عم_وى اب_راهيم منج_م درب_ار نم_رود دانست_ه و تارخ را پدر ابراهيم خوانده است. (1)

دين توحيد يك داعى قوى از درون فطرت انسان ها دارد و خدا نيز حامى آن است و در همين خود آيتى است از خدا كه عبرت گيرندگ_ان بايد از آن عبرت گيرند و از دين وثنيت بى زارى جويند، هم چن_ان ك_ه ابراهيم از آن كيش و حت_ى از پ_درش و ق__ومش كه ط__رف دار آن بودند ب_ى زارى جست:

اولين ظهور و اولين دعوت ابراهيم (43)

«خب__ر ابراهيم را بر آنان بخوان !

وقت___ى ب___ه پ__درش و ق__وم__ش گف___ت: چ____ه م__ى پ__رستي____د؟

گفتند: - بُت_انى را مى پرستيم و پيوسته به عبادتشان قي_ام مى كنيم!

گفت: - مگ__ر وقت_ى بخ__واني_دش__ان ن__دايت___ان را م_ى شن_ون___د؟

يا سودتان دهن_د يا زي_ان زنند؟

گفتند: - نه، بلكه پدران خويش را ديده ايم كه چنين مى ك__رده اند!

گف__ت: - آي__ا م_ى داني__د ك__ه آن چ__ه شم__ا و پ__دران ق__ديمت__ان م_ى پ_رستي__ده ايد، دشمن منند؟

مگ___ر پ__روردگ_ار جه_اني_ان! ك_ه م_را آف_ري_ده اس_ت و هم_و ه_دايت__م

(44) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

م_ى كن__د!

كه هم او غذايم دهد و آبم دهد،

كه وقتى بيم_ار شوم شفايم بخشد،

و ك_ه بمي_ران_دم و ب_از زن_ده ام كند.

و ك_ه طم_ع دارم روز رست__اخي_ز گناه__م را بي__ام____رزد!

پروردگارا! مرا حكم ببخش و قرين ش_ايستگان_م ف_رم_ا!

و نزد آين_دگ_ان نيكن_امم گ_ردان !

و از وارث_ان بهشت پ_رنعمت_م ك_ن !

و پدرم را بيامرز كه وى گمراه بود !

و روزى كه كسان برانگيخته مى شوند مرا خوار مگردان!

اولين ظهور و اولين دعوت ابراهيم (45)

روزى ك__ه م____ال و ف_____رزن__دان س____ود ن____ده_____د،

مگ__ر آن ك__ه با قل_ب سليم س__وى خ___دا آم__ده باشد،

و بهش__ت ب____ه نيك____وك_____اران ن__زدي___ك گ______ردد،

و جهنم به گمراهان نمودار گردد و....» (69 تا91/شعراء)

اي__ن مح__اج__ه مربوط به اولين روزى است كه ابراهيم عليه السلام از غار خود درآمده و داخل

در مجتمع پ__در و ق__وم خود شده است و قبل از اين چيزى در اين باره نديده ب__ود و احتج_اجى كرد كه از يك فط__رت س__اده و پ_اك بود.

بعد از آن كه محاجه ابراهيم با پدرش و قومش بدين جا انجاميد كه هيچ حجت و

(46) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

دليلى به غير از تقليد از پدران بر بت پرستى نياوردند، شروع كرد به ب_ى زارى جست_ن از خدايان ايشان و نيز خود ايشان و پدران بت پرستشان!

ابراهيم عليه السلام سپس شروع مى كند به معرفى «رَبُّ الْعالَمين» و نعمت هائى كه بر او ارزانى داشته است. او اوصاف خدا را بيان كرد، اين اوصافى بود كه با آن ها حجت و دليلش بر مدعايش تمام مى شود. (ربى است رحيم و داراى لطف و عنايت به حال من و منعم من است به تمامى نعمت ها و دافع تمامى شرور!)

س_رآغاز ه_ر نعمت را مسئل_ه خلقت ذك_ر كرد، چون خلقت عالم قائم به خداى سبحان است پس ناگزير بايد ب__دانيم ك_ه ت_دبي__رش هم قائم به اوست. خداى تعالى

اولين ظهور و اولين دعوت ابراهيم (47)

ب_دي_ن جه__ت ه_اديئ__ى اس__ت ك___ه خ_ال_ق اس__ت.

«خ_داى تعالى كسى است ك_ه مرا آفريد،

و لاي____زال م___را ه___داي__ت م__ى كن____د،

و هم_واره از روزى ك__ه م_را خل_ق ك_رده،

به سوى سعادت زندگيم راهنمائى كرده،

و لاي___زال راهنم___ائي___م م___ى كن______د!» (78 / شعراء)

اگر از ميان همه نعمت ها تنها مسئله طعام و شراب و بهبودى از مرض را ذكر كرد ب__راى اي__ن ب__ود كه اين ه__ا مه__م تر از س__اي__ر نعمت هاست.

(48) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

منظورش از ميراندن، مرگى است كه آن را براى هر كسى تقدير كرده و فرموده است: «كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»

(185 / آل عمران) و اين مرگ به منزله انعدام و فنا نيست بلك__ه يك__ى از ت__دابي__ر ع__ام است ك__ه در ع__ال__م جارى است و مراد به زن__ده ك__ردن اف__اض__ه حيات بعد از مرگ است.

مسئل__ه آم__رزش را در روز قي__ام__ت و روز ج__زا مث__ل س__اي_ر نعمت هاى ن__ام برده به طور قطع ذكر نكرد بلكه گفت: «و كسى كه اميدوارم مرا بيامرزد!» دليل اين است ك__ه مسئل__ه آمرزش به استحقاق نيست تا اگر كسى خود را مستحق آن بداند قطع به آن پيدا كند، بلكه فضلى است از ناحيه خدا و به طور كلى هيچ كس از خدا طلبكار نيست و چيزى كه هست اين خداى سبحان است كه بر خود واجب كرده تا خلق را هدايت كند و رزق دهد و بميراند و زنده كند ولى برخود واجب نكرده كه هر

اولين ظهور و اولين دعوت ابراهيم (49)

گن__ه كارى را بيامرزد.(1)

1- المي__زان ج : 30 ص : 137.

(50) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

را ي__اد ك_ن ك_ه وى صدّيق و پيغمبر بود!»

"صِدّيق" كسى را گويند كه در صدق مبالغه كند، يعنى آن چه را كه مى كند مى گويد و آن چه را كه مى گويد مى كند و ميان گفتار و كردار او تناقضى نباشد.

ابراهيم عليه السلام چنين بود. چون او در محيطى كه يك پارچه وثنى و بت پرست بودند، دم از توحيد زد. با پدرش و معاصرينش در افتاد و با پادشاه بابل درافتاد و خدايان دروغين را بشكست و بر آن چه مى گفت مقاومت و ايستادگى مى نمود، تا آن جا كه در آتش افكنده شد و در آخر هم همان طور كه به پدرش وعده داده بود از همه كناره گيرى و اعتزال جست و خداوند به پاداش اين استقامت اسحاق و يعقوب را به او ارزان_ى داش_ت و م_واعي_د ديگ_رى ك_ه خدا به وى داده بود درباره اش تنفيذ نمود.

(52) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

كند تا به راه حق دلالتش نمايد، زيرا پدر در خطر ولاي___ت شي_طان ق___رار دارد !

ت__وج____ه:

(در مطل_ب قبل_ى گفت_ه ش_د ك_ه آن كس_ى ك_ه اب_راهي_م اي_ن خط_اب خ_ود را ب_ه وى نم_ود و گف_ت: "اى پ__در " پ__در واقعى او نب__وده اس_ت بلك_ه ع_مو ي_ا ج_د م_ادرى، ي_ا ش_وه_ر دوم م__ادرش

(54) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ب_وده كه بع__د از درگذش_ت پ_درش ب_ا او ازدواج ك____رده اس___ت.)

/ بقره)

ب_اي_د بترس_د ت_ا خ_داون_د رحم_ت خ_ود را از انسان قطع ننمايد تا دچار شقاوت نگردد.

3 _ م_راد از ع_ذاب خ_دا در اين ج_ا ع_ذاب خ_ذلان ي_ا مانن_د آن از قبي_ل امس_اك از رحم__ت و واگ__ذارى شخ__ص به خ__ود مى ب__اش_د.

(58) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

و در مق_ابل تهديد او ك_ه گفت:

"زمان طولانى از من كناره گير"!

گف__ت: "م__ن از شم__ا و از اي__ن ب_ت ه__ا ك__ه م__ى پ__رستي___د كن__اره م__ى گي____رم!"

اما اين كه سلام كرد؟ چون سلام دأب و عادت بزرگواران است و با تقديم آن جهالت پدر را تلافى كرد. او ابراهيم را به خاطر حرف حقى كه زده بود تهديد به رجم و طرد كرد و اي_ن او را وع__ده امني_ت و س__لامت_ى و احس__ان داد.

آغاز كناره گيرى ابراهيم از قوم خود (61)

اين همان دستورالعملى است كه قرآن كريم در آيه:

«وَ اِذا مَ_رُّوا بِ_الَّلغْوِ مَ__رُّواكِ_رام_ا،» (72 / فرقان )

مى ده__د،

و در آيه ديگر مى فرمايد:

«وَ اِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما!» (63 / فرقان)

اما اين كه ابراهيم گفت: «برايت از پروردگارم طلب مغفرت مى كنم!» با اين كه پدرش مشرك بوده است ؟دليلش اين بوده كه ابراهيم در آن لحظه هنوز يقين به كفر او و اين كه او از اولياى شيطان است و دلش يك باره مطبوع بر كفر و انكار و عناد حق شده، نداشته است. و چون او احتمال مى داد پدرش جاهلى قاصر و مستضعف باشد كه اگر حق

(62) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

برايش روشن شود آن را پيروى مى كند و شمول رحمت الهى به امثال اين گونه اشخاص ام_رى ممك__ن اس__ت و چ_ون اين احتم__ال را م__ى داده، خ_واسته است ع_واطف او را ب_ا اين وعده تح_ريك كن_د و در عين ح_ال آم_رزش خداى را هم برايش حتمى نكرد و آن را ب__ه ص___ورت امي___دوارى و "ش___اي___د" وع____ده داد.

در ج__اى ديگ__ر ق__رآن از اب__راهيم عليه السلام نقل ف_رم__وده كه بعد از وعده استغفار اضافه كرده است كه من از خدا

چيزى را براى تو م__ال__ك و ص__احب اختي__ار نيستم.

و ني_ز در س_وره ت_وب_ه آيه 114 م_ى ف_رم_اي_د:

«استغف__ار اب__راهي__م براى پ__درش به خ__اط__ر وعده اى بود كه به او داده بود و بعدا كه معلوم شد دشمن خداست از او ب__ى زارى جس__ت. آرى، ابراهيم پيامبرى بود بسيار بردبار و رجوع كننده به خدا.»

آغاز كناره گيرى ابراهيم از قوم خود (63)

در آيه «وَ اَعْتَزِلُكُمْ وَ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ...،» (48 / مريم) وعده مى دهد به كناره گيرى و دورى از مشركين و اصنام آنان، تا با خداى خود خلوت كرده و خالصانه او را بخ__وان__د تا شايد دع__ايش بى ثم__ر نگ__ردد.

و اگر در اين كار اظهار رجاء و اميد كرد، براى اين بود كه اين گونه اسباب، يعنى دعا و توجه به سوى خدا و امثال آن، اسبابى نيست كه چيزى را بر خدا واجب گرداند بلكه اگر خدا در مقابل آن ثوابى عطا كند و سعادتى مرحمت فرمايد همه از باب تفضل است.

(ملاك امور، خاتمه آن است! جز خدا كسى از غيب و از عاقبت كارها خبر ندارد، پس مرد مؤمن بايد ك_ه هميش_ه بين خ_وف و رج_اء ب_اش_د!)

«و همين كه ابراهيم از آن ها و از بت ها كه به جاى خدا مى پرستيدند كناره گرفت،

(64) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

اسح____اق و يعق__وب را ب__دو بخشي__دي_م و هم___ه را پيغمب__ر ك__ردي_م!» (49 / مريم)

توجه در اين آيه نشان مى دهد كه خدا به جاى بردن نام اسحاق و اسماعيل كه دو پسران ابراهيم بودند اسم يعقوب نوه ابراهيم را برد و دليل اين امر آن است كه خواسته به جانشينى شجره نبوت در بنى اسرائيل اشاره كند، چون

از دودمان يعقوب جمع كثيرى از انبياء بوده اند و ذكر عبارت «وَ كُلاًّ جَعَلْنا نَبِيّ_ا،» (49 / مريم) مؤيد اين معناست.

در پ__اي__ان اي__ن مق__ول__ه خ__داون___د م_ى ف__رم__اي__د:

«و از رحم___ت خ__وي__ش ب____ه آن ه__ا عط_____ا ك__ردي__م،

و ذك___ر خي__ر بلن__د آوازه اى ب__ه ايش___ان دادي___م!» (50 / م_ري_م)(1)

آغاز كناره گيرى ابراهيم از قوم خود (65)

ب___ه "ح__ق ن_داشت__ن " تعبي___ر ف_رم_وده اس___ت. (1)

بگو... و چنين است_دلال ك_ن... ك_ه متجاوز از بيس__ت م__ورد آن قب__ل از اي_ن آي__ات ذك_ر گرديده است.

گويا فرموده است:

_ در موقعى كه با قوم خود رو به رو مى شوى و دلايل توحيد و نفى شرك را كه ما تلقينت كرديم برايشان ذكر مى كنى، به ياد آر آن دلايلى را كه ابراهيم براى پدر و قومش آورد و در نظ_ر آور آن حجت ه_ائ_ى را ك_ه م_ا ب_ه او آم_وختي_م و ب_دان وسيل_ه ب_ه

(70) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ملك_وت آسم_ان ه_ا و زمي_ن آگ_اهش س_اختي_م، چ_ه اگ_ر اب_راهي_م ب_ا ق_وم خ_ود ب_ه مح_اج_ه م_ى پ_رداخ_ت ب_ه عل_م و حكم_ت_ى ب_ود ك_ه م_ا ارزان_ى اش داشتي_م، ن_ه ب_ه فك_ر تصنع_ى ك_ه از چه_ار دي_وار تص_ور و خي_ال تج_اوز ننم__وده و هميش_ه مش_وب ب__ه تكل_ف و ب__ه خ__ود بستگ_ى ه__ائ__ى اس__ت ك__ه فط__رت ص__اف__ى و خ_داداد بش___ر مخ_ال__ف آن اس_ت.

«...اي_ن اس_ت حج__ت م_ا ك_ه ب_ه اب_راهي_م علي__ه ق__وم_ش دادي_م!» (83 / انع_ام)

(مشروح آيات و مباحثات و دلايل ابراهيم عليه السلام در مطلب بعدى با جزئيات بيشتر توضيح داده شده است.) (1)

1- المي_____زان ج : 13 ص : 245 .

هدف قيام ابراهيم و حجت او (71)

كه اين كلمات از كسى صادر شده كه ذهنش صاف و

(72) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

خ__الى از آل__ودگى ه__اى افكار و ضد و نقيض هاى اوهام بوده است. و اين در حقيقت لط__اي_ف شع__ور و احساس فط__رت صافى و ادراكات اوليه عقل وى بوده كه در ق__ال_ب اي___ن الف__اظ درآم___ده اس___ت:

«... و آن چن_ان ب__ه اب_راهي_م ملك_وت آسم_ان ه__ا و زمي_ن را نش__ان م_ى دهي__م،

تا از مؤقنين (يقين كنندگان) گردد.

پ_س همي_ن ك_ه ش_ب او را پ_وش_ان_د ست__اره اى را دي____د، گف___ت:

- اي_ن پ___روردگ__ار م_ن اس__ت !

سپس همي_ن كه غ_روب كرد گفت:

- م___ن غ_روب كنندگ_ان را دوس_ت ن_دارم!

پ_س از آن وقت__ى ك_ه م__اه را دي__د ك___ه طل_وع ك___رد، گف___ت:

مفهوم تفكرات فطرى ابراهيم (73)

- اي_ن پ___روردگ__ار م_ن اس__ت !

سپس ك__ه غ___روب ك__رد گف__ت:

- اگر پروردگار من مرا ه_دايت نكن_د از گروه گمراهان خواهم بود!

پ_س از آن ك___ه خ___ورشي___د را دي__د ك__ه طل__وع ك___رد گف__ت:

- اي___ن پ___روردگ_ار م__ن اس__ت، اي__ن ب___زرگ ت_ر است !

پس همي_ن كه غ_روب ك__رد گفت:

- اى ق__وم! م__ن از آن چ_ه ش_ري_ك خ_دا ق_رار م_ى دهيد ب_ى زارم !

من روى آوردم ب_ه كس__ى ك_ه آسمان ه_ا و زمين را آف_ري_ده است،

در حالى كه ميانه رو هستم و از مشركان نيستم! (75 تا 79 / انعام)

«اِنّ_ى وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّ_ذى فَطَ_رَ السَّم_وتِ وَ الاَْرْضَ حَنيف_ا وَ ما اَنَ_ا

(74) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

مِنَ الْمُشْرِكينَ!»

خ__لاص__ه اگ__ر كس__ى از روى انص__اف در اين آي__ات غ_ور كن__د، ترديد نخواهد ك__رد در اين كه كلم__اتى كه اب_راهي__م با ق__وم خود داشته است و اين__ك اين آيات آن كلمات را حكايت مى كند بسيار شبيه است به كلام يك انسان اولى فرضى

كه زندگى خ__ود را در نقب__ى زي__ر زمي__ن ي_ا در غ__ارى در ك__وه گ__ذراني__ده است.

انسانى كه فقط با كسى معاشرت دارد كه قوت لايموت او را تهيه ببيند و لباسى كه از گرما و سرما حفظش كند براى وى آماده نمايد: انسانى كه تاكنون چشمش به ستارگان آسمان نيفتاده و طلوع و غروب آفتاب و ماه را نديده است: انسانى كه هرگز قدم در

مفهوم تفكرات فطرى ابراهيم (75)

جامعه هاى بشرى و شهرهاى وسيع آن ننهاده و به افكار مختلف و ايده آل هاى گوناگون و اديان و مذاهب ضد و نقيض آن برخورد ننموده است و اينك اتفاق مسيرش را به سرزمينى وسيع و يكى از جوامع بزرگ انداخته است و او چيزهائى را مى بيند كه هرگز نديده است.

مثلاً مردمى را مى بيند كه با دل هاى پر از اميد سرگرم كار خود و شتابان به سوى مقصد خويشند، يكى محرك و، ديگرى ساكن، يكى كارگر و ديگرى كارفرما، يكى خادم و ديگرى مخدوم، يكى آمر و ديگرى مأمور: و يكى هم دور از همه اين جنجال ها مشغول بندگى و پرستش معبود خويش است: در اين ميان ناگهان چشمش به آسمان مى افتد و از ديدن اجرام آسمانى تعجب و بهت زدگى اش دو چندان مى شود و غرق درياى تحير مى گردد و ناچار از كسى كه مى تواند پى به مق_اصدش بب_رد و ب_ا اشاره و كن_ايه از

(76) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ح_ال يكايك اين م_وج_ودات س_ؤال مى كن_د، عينا مانند كودكى كه وقتى چشمش به ف__راخن__اى آسم__ان و چ__راغ هاى ف_روزانش مى افت___د از م__ادرش مى پ__رس_د:

اين اجرام درخشنده كه دل مرا پر از محبت و علاقه به خود كرده، چيست؟

راست_ى

چق__در زيب_ا و شگف_ت آور اس_ت؟

چ__ه كس__ى اي_ن ه__ا را ب__ه آسم__ان مي_خ ك__وب و آوي_زان ك_رده اس_ت؟

چه كسى همه شب آن ها را روشن مى كند؟

چ_ه كس_ى اي_ن چ_راغ ها را س_اخت_ه است؟

و هم چنين از كوچك و ب_زرگ آن ه_ا از خص_وصيات ه_ر ي_ك پ_رسش ها مى كند... .

مفهوم تفكرات فطرى ابراهيم (77)

با اين تفاوت كه انسان فرضى مورد بحث ابتدا از حقيقت چيزهائى سؤال مى كند كه به معلومات دوران توحش و روزگار تنهائى اش نزديك تر است و چون معلومات آن روزش از سنخ محسوسات نبوده زيرا چيزى نديده و نشنيده بود، لذا اولين چيزى را كه مورد سؤال قرار مى دهد سبب اعلى و علت هستى عالم است، آرى انسان به طور كلى كارش استعلام حال مجهولات است از معلومات! بدين معنى كه م_واد اولي_ه عل_م خود را گ__رفت__ه و از آن كش__ف مى كن__د ح__ال ن_زدي_ك ت_ري_ن و من__اس_ب ت_رين مجه_ول را!

مثلاً كودكان يا صحرانشينان وقتى به چيزى برمى خورند كه برايشان تازگى دارد، از مي___ان هم_ه جه___ات آن، ابت_دا از جهت__ى س_ؤال مى كنن_د كه به آن مأنوس ترند، يعن_ى ابت____دا مى پ_رسن_د:

اين چه حقيقتى است؟

(78) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

آن گاه مى پرسند چه كسى آن را درست كرده؟

و سپ__س م__ى پ__رسن__د ف__ائ__ده آن چيس__ت؟

و ب__راى چ__ه منظ__ورى س_اخت__ه ش_ده اس_ت؟

انسان فرضى مورد نظر هم كه تقريبا مى توان گفت يك انسان فطرى است و هنوز فطرتش از آلودگى ها پاك است، از آن جائى كه جز به ساده ترين اسباب زندگى اشتغال نداشته، ذهنش از خاطرات و افكار گوناگونى كه ذهن انسان هاى متمدن و شهرى را به خود مشغول مى كند، خالى و فارغ است. چه انسان هاى متمدن اين قدر مشاغل مادى و افكار

پراكنده دارند كه خاطرشان حتى براى يك لحظه آسوده نيست.

حوادث بى شمار آسمانى و زمينى پيرامون انسان ابتدائى را گرفته و بدون اين كه اسباب طبيعى آن ها را بشناسد، از اين جهت ذهن وى آمادگى بيشترى براى انتقال به

مفهوم تفكرات فطرى ابراهيم (79)

سبب مافوق طبيعى دارد. با اين كه انسان شهرنشينى اگر فرصتى و فراغتى از شمارش اسباب طبيعى برايش حاصل شد آن گاه متوجه مبدأ فوق طبيعى شده و به او مى پردازد و از اي_ن رو اگ__ر انس__ان ابتدائى، از شهرنشينان عبادت و پرستشى نسبت به آن مبدأ ف__وق طبيعى ببين_د، زودت_ر از ديگران توجهش به او منتقل مى شود.

و لذا مى بينيم، دين دارى و عنايت و اهتمام نسبت به مراسم دينى و هم چنين بحث در الهيات در قاره آسيا بيشتر است تا اروپا و در آسيا هم در شهرهاى كوچك و دهات قدر و قيمت بيشترى دارد تا در شهرهاى بزرگ و جهتش روشن است، زيرا جامعه هر قدر وسيع تر و سطح زندگى اش هر چه بالاتر باشد حوايج مادى اش بيشتر و مشاغل آن متراكم تر است و دل ها كم تر فراغتى به دست مى آورند كه به معنويات بپردازند و خ__لاص__ه در دل ه__اى آن ه__ا ج__اى ته_ى ب__راى توجه به مبدأ و معاد كم تر است!(1)

(80) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

مى بيني__م عين__ا م_انن_د انس__ان ف_رض_ى س_اده مى پ_رس_د:

1- المي__زان ج : 13 ص : 246 .

ابراهيم، به عنوان انسان فرضى ساده (81)

- اين سنگ و چ_وبى كه در برابرش خاضع مى شويد چيست؟

و م_انن_د كسى ك_ه هيچ چي_زى نديده و از دين و بى دينى حكايتى نشنيده، مى پرسد:

- در ب_راب_ر اين ست_ارگ_ان و آفت_اب و م_اه چ_ه مى كني_د؟ و چ_را چني_ن م_ى كني_د؟ از پ_در و ق__وم_ش مى پ_رسد:

- اين مجسمه ها چيست ك_ه شم_ا ب_رايش_ان خاضع مى شويد؟

و ني___ز م_ى پ__رس_____د :

«ما تَ_عْبُ__دوُنَ... چ_ه چي_زى را م_ى پ_رستي_د؟» (161 / صافات)

در ج__واب م_ى گ__وين__د:

- م_ا بت ه_ا را مى پ_رستيم و ب_ر پ_رستش آن ها باقى مى مانيم!

(82) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

م__ى پ__رس__د:

- آيا اين بتان دعاى شما را مى شنون_د وقتى مى خ_واني_دشان؟

ي_ا شم_ا را س_ودى م_ى بخشن_د ي_ا زي_ان م_ى رس_انن___د؟

در ج_واب مى گويند:

- ن__ه بلك__ه پ__درانم__ان را ي_افتي_م ك_ه اين چني_ن مى كردند!

و اين سنخ گفتار، همان طور كه ملاحظه مى كنيد، گفتار كسى است كه تاكنون نه بتى ديده و نه بت پرستى و حال آن كه در مهد بت پرستى و محيط شرك يعنى بابل كلدان بار آمده و رشد يافته است.

غرض ابراهيم از اين گونه تعبيرات، تحقير بت ها نبوده است. زيرا اين از ادب ابراهيم

ابراهيم، به عنوان انسان فرضى ساده (83)

دور است. ابراهيم عليه السلام كسى است كه در برابر پدرش آزر جز به ادب و احترام لب نگشوده و حتى وقتى آزر او را از خود راند و گفت كه سنگ سارت مى كنم! آن حضرت در پاسخش گفت: سلام بر تو! به زودى از پروردگ__ارم جه__ت تو طلب مغفرت مى كنم، او پ___روردگ_ار م___ن و ب_ه م_ن مه___رب___ان

اس_ت !

و خيلى بعيد است كه چنين كسى اولين بارى كه مى خواهد با آزر سخن گويد خدايان او را تحقير كند و در نتيجه تعصب او را نسبت به بت ها تحريك كند، با اين كه پروردگار عالم دين او را "ملت حنيف" خوانده و در دين او نهى كرده از اين كه مسلمين خدايان مشركين را ناسزا بگويند و در نتيجه آنان را به معارضه به مثل وادار نماين___د.

ابراهيم عليه السلام پس از فراغ از احتجاج با پدر و قومش درباره اصنام شروع مى كند به پ__رسش نم__ودن از ارب__اب آن ه__ا، يعنى "ستاره و آفتاب و ماه،" و اشاره به ستاره اى

(84) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ك_رده و مى گ__وي__د:

«ه____ذا رَبّ___ى!»

و هم چنين وقتى مى بيند "ماه" طلوع كرد، مى گويد:

«ه____ذا رَبّ___ى!»

... و با طلوع "خورشيد " مى گويد:

«ه____ذا رَبّ___ى! ه__ذا اَكْبَ___ر»

«اين پروردگار من است! چه اين از آن دوتاى ديگ_ر ب_زرگ ت_ر است!»(76 تا 78 / انعام)

اين جا نيز ابراهيم خود را به جاى كسى قرار مى دهد كه اصلاً ستاره و ماه و خورشيدى نديده است. روشن ترين دليل اين معنا همين تعبيرى است كه درباره آفتاب

ابراهيم، به عنوان انسان فرضى ساده (85)

كرده است. چه به خوبى پيداست كه اين تعبير كسى است كه گويا اصلاً نمى داند آفتاب و ماه و ستاره چيست. فقط اين را مى داند كه مردم در برابر اين اج__رام خض__وع ك__رده و آن ه__ا را مى پ_رستن_د و ق_رب_انى تق_ديمش_ان مى دارند!

مثال روشن اين داستان اين است كه شما شبحى را از دور ببينيد و بدانيد كه اين شبح، شبح انسانى است ولكن ندانيد آيا مرد است يا زن و از كسى مى پرسيد، اين كيست؟ يعنى اين

شخص كيست؟ زيرا بيشتر از آن نمى دانيد و او هم به شما معرفى اش كرده و مى گويد: فلان مرد يا فلان زن است. اما اگر ندانيد شبح مزبور انسان است يا حيوان و يا جماد، خواهيد پرسيد: اين چيست؟ زيرا شما در حق آن معرفتى بيش از اين كه جسمى است از اجسام نداريد و لذا در جواب شما گفته مى شود: اين زيد است و يا

(86) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

فلان زن است. و يا چوبى است كه در اين جا كار گذاشته اند. شما به واقع امر جاهليد و در سؤال خود از جميع خصوصيات آن شبح يعنى از انسان بودن يا نبودنش، مرد بودن يا نبودنش و هم چنين از ساير امتيازاتش تنها آن چيزى را رعايت مى كنيد كه به آن عالميد. و اما آن كسى كه به شما جواب مى دهد از جهت اين كه عالم است حقيقت را رعايت مى كند.

پس ظاهر اين كه فرمود: «هذا رَبّى!» و هم چنين «هذا رَبّى! هذا اَكْبَر» اين است كه اين شخص از آفتاب هيچ گونه اطلاعى جز اين ندارد كه اين از ستاره بزرگ تر است و اما اين كه اين آفتاب جرمى است و يا صفحه نورانى است كه با نور خود موجودات زمين را اداره و با گردش خود به حسب ظاهر حس، شب و روز را به وجود مى آورد و آيا اين ماه

ابراهيم، به عنوان انسان فرضى ساده (87)

و ستاره همه شب از افق طلوع كرده و در طرف ديگر افق غروب مى كنند، يا نه؟ ظاهر ك__لام آن حض__رت مى رس__ان_د ك__ه او هي_چ خب_رى از اين ج_زئيات ن_داشته اس_ت. (1)

ءَازَرَ....» (74 / انعام)

از سياق آيات 74 تا 83 سوره انعام و آيات ديگرى كه مناظره ابراهيم عليه السلام را با پدر و ق_ومش درب_اره توحي_د حكايت مى كن_د ب_رمى آي_د ك_ه وى قبل از آن اي_ام دور از

1- المي_زان ج : 13 ص : 248 .

(88) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

محي_ط زن_دگ_ى پ_درش و ق_ومش زن_دگى م_ى ك_رده است و ل_ذا به آن چه كه مردم از جزئيات و خصوصيات موجودات و ه_م چني_ن از سنن و آداب معم_ول ب_اخب_ر ب_ودن_د، او ب__اخب_ر نبوده است.

در اوايل رشد و تميزش از آن جائى كه داشته بيرون آمده و به پدر خود پيوسته است و در آن موقع بوده كه براى اولين بار چشمش به بت ها مى افتد و از پدر مى پرسد كه اين چيست؟ و وقت__ى جواب را مى شنود شروع مى كند به مشاجره و خدشه وارد كردن در الوهيت بت ها !

و پس از مجاب كردن پدر به سر وقت قوم رفته و آنان را نيز مجاب مى كند و آن گاه به سراغ پرستش ارباب بت ها يعنى كواكب و خورشيد و ماه رفته و يكى پس از ديگ_رى را پ_روردگ_ار خ_ود ف_رض ك_رده است ت_ا اين ك_ه هم_ه غ_روب مى كنن_د و آن گ_اه

ابراهيم قبل از ورود به جامعه شرك (89)

رب__وبي__ت آن ه__ا را ابط__ال ك__رده و در اثب_ات توحيد خ_الص چني__ن مى گ___وي___د:

«اِنّى وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّ_ذى فَطَ_رَ السَّم_وتِ وَ الاَْرْضَ حَنيف__ا وَ ما اَنَ_ا مِنَ الْمُشْرِكينَ!»

«من روى آوردم به كسى كه آسمان ها و زمين را آفريده است،

در حالى كه ميانه رو هستم و از مشركان نيستم!» (79 / انعام)

از شواهدى كه در مطالب بعدى ذكر خواهد شد برمى آيد كه اين احتجاج را آن حض__رت

در دو روز و ي__ك ش__ب ب__ه پ_اي_ان رس__اني__ده اس__ت. (1)

1- المي_زان ج : 13 ص : 252 .

(90) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

مى گ____وي__د:

«_ پ_در ج_ان! از علم بهره اى به من داده شده كه به ت__و داده نش__ده اس_ت، پ_س مرا پيروى ك__ن تا به راه راس__ت ه_دايتت كن_م!» (43 / مريم) (1)

اين جا ابراهيم بر او سلام مى كند و وعده طلب مغفرت به او مى دهد كه به طمع اين معن__ا ايم_ان آورد و سع_ادت ي_اب_د،

ق_رآن ك_ري_م سپس وف_اى ب_ه عه_د و وع_ده اب_راهيم را درب_اره استغف_ار ب_راى پدرش در آيه 83 تا 86 سوره شع_راء حكايت مى كن_د ك_ه گفت:

«پروردگارا!

م_را حكم_ى ارزان_ى دار و ب_ه ص_الحي_ن ملحق_م ك__ن !

و براى من زبان راست گوئى درميان آيندگان قرار بده!

و م___را از وارث_____ان بهش__ت نعي_____م بگ_____ردان !

و بي_ام_رز پ_در م__را، زي__را او از گم_راه__ان ب__ود....»

(96) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

(اين دعا را ابراهيم عليه السلام بعد از مرگ پدر يا بعد از جدائى از وى كرده است،) در پايان دع___ا مى ف_رم_ايد:

«و مرا خوار مكن روزى كه م_ردگان ب_ر پ_ا مى شوند !

روزى ك_ه ن_ه م_الى س___ود بخش__د و ن_ه ف_رزن___دان،

مگ__ر كس__ى ك__ه ب__ا قلب_ى سلي_م پي_ش خ___دا آي___د!» (87 تا 89 / شع__راء)

از اين قسمت آخر دعا معلوم مى شود كه اين دعاى وى در حق پدر جدى نبوده بلكه صورت دعائى داشته كه مى خواسته بدان وسيله به عهدى كه با او كرده بود وفا كند، ب__راى اي__ن ك_ه از ي_ك ط__رف مى گ__وي_د:

- پ__روردگ__ارا اي_ن گم_راه را بي_ام___رز!

و از ط_____رف ديگ___ر م__ى گ___وي___د:

تحقيقى درباره پدر واقعى و پدر خوانده ابراهيم (97)

- روز قي__امت روزى است ك__ه م__ال و ف__رزن__دان به كار نمى آين__د و فق__ط قل__ب سليم سود مى بخشد!

همي__ن نكت__ه را ق__رآن صراحتا در سوره توبه مى فرمايد:

«روا نيست براى پيامبر و كسانى كه ايمان آورده اند براى مشركان طلب مغفرت كنند، اگر چه براى خويشان خود ب_اش_د، پ__س از آن كه روش__ن شد آن خويشان جهنم__ى هستند!

و طلب مغفرت

ابراهيم براى پدرش نبود مگر در اثر وعده اى كه به وى داده بود و همي__ن كه ب__رايش روش__ن شد كه او دشمن خداست از وى بى زارى جست....»

(113و114 / توبه)

اين دعا و تبرى هر دو در اوايل عهد وى و قبل از مهاجرت به سرزمين بيت المقدس

(98) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

بوده است. ابراهيم سپس تصميم به سفر به سرزمين مقدس مى گيرد و از خداوند متعال درخ__واست اولاد مى كن__د كه داست__ان اولاددار ش__دن او را قرآن كريم در سوره مريم و انبياء شرح مى دهد:

«وقت__ى ك__ه از آن__ان و از آن چ__ه مى پرستيدند دورى ك__رد، ما اسحاق و يعقوب را ب__ه او دادي__م و هم_ه ش__ان را پيغمب__ر ك__ردي__م!» (49 / مريم و 72/ انبياء)

تحقيقى درباره پدر واقعى و پدر خوانده ابراهيم (99)

كرد و تبرى جست و فهميد كه او دشم__ن خ__داست، پس آزر پ__در صلب__ى او نيست كه در اين آخر عمر در اين دعا از خ____دا ب__رايش__ان آم__رزش خ__واست__ه است.

(عبارت «والِدَىَّ »در اين دعا فقط به پدر و مادر صلبى اطلاق مى شود، ولى كلمه "اَب" ب_ه غي_ر پ_در هم اط_لاق مى ش_ود، يعن_ى ب_ه جد و عمو و كسان ديگر هم اطلاق مى شود. و در س__وره بق__ره آي__ه 133 نيز چني__ن استف__اده اى از كلم__ه پ__در ش____ده اس_ت.)

آزر پ__در حقيق__ى اب__راهي__م عليه السلام نب__وده است و ن__اچ__ار در او عنوانى بوده كه ب_ه خ_اطر آن عنوان وى را "پدر "خطاب كرده است.

پدر و مادر واقعى ابراهيم (101)

پ__در حقيق__ى اب__راهي__م عليه السلام شخ__ص ديگرى غير از آزر بوده است ولكن قرآن كريم از او اس_م نب_رده است بلكه در رواي__ات م__اس_ت كه اسم او را "تارخ" معرفى ك_رده اند و ت_ورات هم آن را ت_أئي_د ك_رده اس_ت. (1)

1- الميزان ج : 13 ص : 254 .

(102) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ستاره پرستى و بعد از داستان بت شكست__ن وى ب_وده اس_ت.

ل_ذا مب__ارزات اب_راهي_م را مى توان به شرح زير خلاصه كرد:

1 _ احتج_____اج ب____ا پ___در درب___اره ب_ت پ__رست__ى او،

(104) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

2 _ مب_ارزه ب_ا ق_وم درب_اره بت ه_ا و بت پ__رست_ى آنان،

3 _ محاجه درباره نفى ربوبيت كواكب و خورشيد و ماه،

4 _ گفتگ_____و ب____ا پ___ادش__اه مع____اص____ر خ____ود،

و چگونه ابراهيم توانست چنين مباحثات و مبارزاتى را آغاز و انجام دهد مفهوم آيه بعدى بدان اشاره دارد و مى فرمايد:

«م_ا ملك_وت آسمان ه_ا و زمين را ب_ه اب_راهي_م نش_ان دادي__م

و همين معنا باعث شد كه پى به گمراهى پدر و قوم خود ببرد

و ب__ه احتج__اج ب__ا آن__ان بپ___ردازد،

و ما هم پى در پى با همين ارائ__ه ملك_وت ت_أئي_دش ك_ردي_م

ت_ا آن ك_ه شب ف_را رسي_د و چشمش ب_ه ست__اره افت_اد و.....» (75 تا 79 / انعام)

مشاهده ملكوت و آغاز مبارزات ابراهيم عليه السلام (105)

مراد از نشان دادن ملك_وت آسم_ان و زمين هم_ان نش_ان_ه دادن خ_داس_ت خ_ود را ب_ه اب_راهي_م از مسي_ر مش_اه_ده اشي_اء و از جه_ت استن_ادى ك_ه اشي_اء ب_ه خ_دا دارن_د، چ_ه وقت_ى اي_ن استن_اد ق_اب_ل ش_رك_ت نب_ود ه_ر كس_ى ب_ه م_وج_ودات ع_ال_م نظ_ر كن_د بى درنگ حك_م مى كن_د ب_ه اين ك_ه هيچ ي_ك از اي_ن م_وج_ودات م_رب_ى ديگ_ران و م_دب_ر ن_ظام ج_ارى در آن ه_ا نيس_ت، پس معق_ول نيس_ت "دس_ت س_اخت " انسان مربى و مالك خود او ب__اشد و هم چنين معق__ول نيست اجرام آسمانى مالك و م__دب_ر تك_وينى عالم باشند در حالى كه خودشان داراى تح__ول و طل__وع و غ__روبن_د!

صحن__ه اى ك__ه ق__رآن مجي__د ب__ا عب__ارت «جَنَّ عَلَيْهِ الَّيْلُ...،» (76 /

انعام) ترسيم مى كن__د چني__ن خ_لاص__ه مى ش_ود كه:

(106) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

_ ما ملكوت اشياء را به ابراهيم نشان مى داديم و نتيجه اش اين شد كه بلافاصله الوهيت اصنام را ابطال كند و در همين حال بود كه شب پرده ظلمت خود را بر او افكند و او چشمش به ستاره اى افتاد و گفت.... (1)

1- الميزان ج : 13 ص : 266 .

مشاهده ملكوت و آغاز مبارزات ابراهيم عليه السلام (107)

از اين جهت به ذهن مى رسد كه كوكب مزبور هم__ان "زه__ره" ب__وده است.

ستاره پرستان عصر ابراهيم عليه السلام (109)

"زهره" گاهى قبل از خورشيد طلوع مى كند و عوام آن را "ستاره صبح" مى نامند و گاهى در دنبال آن قرار مى گيرد و در نتيجه بعد از غروب خورشيد در همان طرف مغرب ظاهر مى شود و چيزى نمى گذرد كه غروب مى كند و گاهى كه اين وضع در نيمه دوم ماه يعنى شب هيجدهم و نوزدهم و بيستم ماه قمرى اتفاق مى افتد ظهور زهره تقريبا با غروب خورشيد و غروب آن تقريبا با طلوع ماه مقارن مى شود زيرا در اين شب ها اول آفتاب غروب مى كند و پس از آن ستاره زهره هويدا مى شود و پس از يك س__اع_ت يا دو ساعت در همان جهت غربى افق غروب مى كند و پس از آن بلافاصله و يا به ف_اصل__ه مختص__رى م_اه طل_وع مى كند.

اين خصوصيات تنها در ستاره "زهره" است و اگر در مشترى و مريخ و زحل هم اتفاق بيفتد بسيار نادر و اتفاقى خواهد بود.

(110) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ستاره زهره در بين ستارگان از همه زيباتر و روشن تر است به طورى كه بعد از فرا رسيدن شب، اولين ستاره اى است كه نظر بيننده را به خود جلب مى كند و از اين روى مى توان گفت كه ستاره مورد اشاره ابراهيم عليه السلام همين ستاره بوده است و آيه شريفه بر اين ستاره بهتر منطبق مى شود، چه برحسب ظاهر بين غروب ستاره و طلوع ماه فاصله نينداخته است و از اين جهت استفاده مى شود كه طلوع ماه به دنبال غ__روب ست__اره ب_وده اس_ت.

در بعض روايات نيز اين مطلب تأئيد

شده است.

بن__اب__راين اب__راهي__م عليه السلام همين ست__اره "زه__ره" را دي__ده كه ق__وم او نيز همان

ستاره پرستان عصر ابراهيم عليه السلام (111)

را مى پ__رستي__دن__د و برايش قربانى مى كردند. اين واقعه در يكى از شب هاى نيمه دوم ماه بوده است و آن حض__رت نخست زه__ره را در جه__ت غ__رب__ى افق ديده و پس از غ__روب آن ب__ه طل__وع م__اه ب_رخ__ورده اس_ت. (1)

1- المي_زان ج : 13 ص : 266 .

(112) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

خوبى مى فهماند كه گفتار قبلى او كه فرموده بود: «ماه پروردگار من است،» ني_ز ض_لالت و گم_راه_ى است و اگ_ر بخواه_د ب_ر آن ض_لالت ايست_ادگ_ى ب_ه خ_رج ده_د يك_ى از هم_ان گم_راه_ان_ى خواهد بود كه قائل به ربوبيت قمر بودند. از اين ك__لام استف__اده مى ش__ود ك__ه - در زم_ان آن جن_اب و در م_وقع_ى ك_ه درب_اره م_اه چني__ن ح_رف_ى را زده اق_وام_ى م_اه پ_رست وج_ود داشت_ه اس__ت، ه__م چن__ان ك__ه آيه بع__دى ب____دان دلال___ت م__ى كن___د ك__ه ف___رم___ود:

«اى قوم من از آن چ__ه شم__ا شري_ك پروردگار قرار م_ى دهي__د ب__ى زارم!» (78 / انعام)

در آي_____ه بع__دى م_ى ف___رم___اي__د:

«فَلَمّا رَءَ الشَّمْ_سَ ب_ازِغَ__ةً ق__الَ ه__ذا رَبّى ه_ذآ اَكْبَرُ!» (78 / انعام)

ماه پرستان و آفتاب پرستان (115)

پ___س از آن ك____ه خ__ورشي__د را دي__د ك__ه طل__وع ك____رد گف___ت:

- اي__ن پ____روردگ____ار م__ن اس___ت، اي__ن ب__زرگ ت__ر اس_ت،

پس همين كه غروب كرد گفت:

- اى قوم! من از آن چ_ه ش_ريك خ_دا ق_رار مى دهي_د ب_ى زارم!»

ابراهيم عليه السلام در اين جستجوى خود دو نوبت به غلط بودن فرضيه اش پى برده بود و با اين كه ديگر جا نداشت درباره آفتاب همان فرضيه غلط را تكرار كند و بگويد: "اين پ__روردگ__ار م__ن اس__ت!" ل_ذا ب_راى اين كه به__ان__ه اى در دست داشت__ه ب__اش__د، اض__اف__ه ك__رد: "اي_ن ب__زرگ ت__ر اس_ت!"

(116) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

با نقل عبارت ابراهيم در قرآن به لفظ «هذا» (براى مذكر، در حالى كه شمس مؤنث است،) قرآن كريم مى خواهد بفهماند ابراهيم عليه السلام در اين بحث به راستى آفتاب را نمى شناخته يا خود رابه جاى كسى فرض كرده كه اصلاً آفتاب را نديده است و نمى داند كه اين جرم يكى از اجرام آسمانى است كه در هر شبانه روز يك بار

طلوع مى كند و غ__روب مى كن__د و پي_دايش ش__ب و روز و فص__ول چه_ارگ__انه مستند به آن است !(1)

عليه السلام قبل از رسيدن شب و روز مشغول احتجاج با قوم درباره بت ها بوده

موقعيت زمانى مشاهدات ابراهيم عليه السلام (119)

است و اين احتجاج هم چنان ادامه داشت تا شب فرا رسيده است و چشمش به زهره كه معبود طائفه اى از آن قوم بوده افتاده و ناچار سرگرم به احتجاج عليه آنان ش_ده اس_ت.

در عين سرگرمى اش منتظر بوده كه ببيند كار اين ستاره به كجا مى كشد، تا آن كه مى بيند پس از ساعات كوتاهى غروب كرد، لذا همين معنا را حجت خود قرار داده و از رب__وبيت آن ب_ى زارى جست__ه است.

در همين حال بوده كه مى بيند ماه از طرف مشرق سرزد، باز به احتجاج خود ادامه داده و روى سخن را متوجه مردمى مى كند كه قائل به ربوبيت ماه بودند و در همان جا حضور داشتند. نخست از در مماشات مى گويد:" اين است پروردگار من،" و آن گ_اه ح_ركت م_اه را تحت م_راقبت ق_رار داده و مى بين_د ك_ه آن ني_ز غروب كرد. قرار گرفتن آيه مربوط به نشان دادن ملكوت آسمان ها و زمين به ابراهيم در وسط اين آيات خود

(120) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

دليل بر اين است كه ابراهيم عليه السلام احتجاجاتى را كه با قوم خود داشته همه را از مشاهده ملكوت آسمان ها و زمين استفاده و تلقى كرده بود و در نتيجه خداوند هم آن يقينى را كه نتيجه اين ارائه مى باشد ارزانى اش داشته بود و اين خود روشن ترين گواه بر اين است كه حجت هاى آن جناب حجت هاى برهانى بوده كه از قلبى آكنده از يقين سرچشمه مى گرفته است.

منظور ابراهيم هم از اين كه فرمود: "من افول كنندگان را دوست ندارم!" اين

بوده كه به قوم خود بفهماند چيزى كه براى آدمى باقى نمى ماند و از انسان غايب مى شود لياقت اين را ندارد كه آدمى بدان دل بندد و آن را دوست بدارد و آن پروردگارى كه آدمى پرستش مى كند بايد كسى باشد كه انسان به حكم فطرت ناگزير باشد دوستش بدارد، پس نبايد چيزى باشد كه دستخوش زوال گ_ردد.

موقعيت زمانى مشاهدات ابراهيم عليه السلام (121)

اج_رام فلك_ى ك_ه دستخوش غ_روب مى ش_وند ش_ايستگى ندارند كه اسم «رب» بر آن ه__ا اط_____لاق ك__رد. (1)

همان خضوع بنده در برابر پروردگار است، در برابر مجسمه چيزى كه در نظرش بزرگ جلوه كرده، معم__ول ب__دارد، غ__افل از اين كه چنين خضوعى را در برابر مصنوع خود ك_رده است ك_ه ب_ه دس___ت خ___ود از چ___وب ت_راشي___ده و اس____م آن را معب__ود نه__اده اس__ت !

معنى آيه ف_وق اين است كه:

_ آيا بت هائى چنين بى ارزش را خدايان خود اتخاذ مى كنيد و مقام و مرتبه خدائى را كه عالى ترين مقامات است براى يك مشت سنگ و چ_وب ق__ائ_ل مى شويد؟

_ راستى كه تو (اى پ__در) و ق__وم_ت در گم__راه_ى واضح_ى ب_ه س_ر م_ى ب_ري_د!

و راستى چگونه گمراهى بدين واضحى را تشخيص نمى دهيد؟ و چطور نمى فهميد

(124) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

كه بت پرستى عبارت است از خضوع و تذلل عبوديت كسى كه خود صانع و داراى علم و ق_درت است در ب_راب_ر مصن_وع خ_ود ك_ه از عل_م و ق_درت ب_وئى و اثرى در آن نيست!(1)

بت هاى شما نمى ترسم، معلوم مى شود حجت آنان بر شرك و بت پرستى ترس از بت ها بوده است.

از كلام ابراهيم برمى آيد كه مشركين در احتجاج با آن جناب راجع به بت پرستى خود راه تهديد را پيش گرفته و وى را از قهر خدايان بيم داده اند و او را نصيحت كرده اند بلكه بتوانند با خودشان در بت پرستى و ترك توحيد هم آواز سازند. ابراهيم نيز چون

(126) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

دي__د ك__ه حج__ت آن__ان ب__ه دو حج__ت تج__زي__ه مى ش__ود:

يك___ى رد بر رب__وبي__ت خ__داى سبح__ان و ديگرى اثبات عقي__ده ربوبيت ب__ت ها، ل_ذا او ه__م از هر دو ج____واب داد.

در جواب از احتجاج اولى گفت:

_ من در امر انجام شده اى قرار گرفته ام و به هدايت پروردگار راه حق را يافته ام و او مرا با نشان دادن ملكوت آسمان ها و زمين آگاهى ها داده و حجت ها آموخته تا بتوانم ربوبيت را از هر چه غير اوست، از قبيل ستارگان و بت ها، سلب نمايم. و من اينك دريافته ام كه از پروردگارى كه مدبر امور من است بى نياز نيستم و پروردگار من تنها و تنها كسى تواند بود كه مدبر امور من باشد و او نيز خداى سبحان است. و با اين هدايتى

اعتراض ابراهيم نسبت به ترس از بت ها (127)

كه مرا فرموده ديگر حاجت گوش دادن به حجت شما درباره ربوبيت بت ها ندارم! بحث براى فهمي__دن و راه يافت__ن است و من راه صحيح را يافته ام و به مقصد رسي______ده ام!

اب_راهي_م عليه السلام ب_ا جمل_ه "م_ن از كس_ان_ى ك_ه ش_ريكش ق_رار م_ى دهي_د نم_ى ترس_م مگ_ر اي_ن ك_ه پ_روردگ_ارم چي_زى بخ_واه_د،" و ب_ا جمل_ه قبل_ى آن "آي_ا در خصوص خ__دا با

من محاج__ه مى كني__د و حال آن كه او م__را هدايت كرده است،" (80 / انعام) در واق____ع گفت_ه اس_ت:

_ اولاً من از اين بت ها ذره اى نمى ترسم،

_ ثانيا به فرضى هم كه من از ضرر شركاى شما مى ترسيدم تازه همين ترس هم خود دليل ديگرى بر ربوبيت خداى تعالى و آيتى از آيات توحيد او بود، چه اين خواست اوست كه من از شركاى شما بترسم، نه خواست شركاى شما، كه قادر بر چيزى نيستند!(1)

(128) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

اول اين آيات، ابراهيم را نشان مى دهد كه از مريضى خود خبر مى دهد و اين خبردادن مربوط است به نظر كردن در ستارگان، يعنى به خاطر نظر كردن در ستارگان مريض شده است، حال اين نگاه كردن در ستارگان يا براى اين بود كه ساعت را تشخيص دهد، مثل كسى كه دچار تب نوبه شود و بخواهد بفهمد چه ساعتى دوباره تب به سراغش مى آيد، مثلاً چه وقت فلان ستاره طلوع مى كند و يا غروب مى كند و يا ستارگان فلان وضع خاص را به خود مى گيرند. و يا براى اين بود كه از نگاه كردن به

ماجراى شكستن بت ها (131)

ستارگان به حوادث آينده اى كه منجم ها با آن حوادث را از اوضاع كواكب ب_ه دست مى آورن_د، معين كند و صابئى مذهبان به اين مسئله بسيار معتق_د ب_ودن_د و در عه_د اب_راهي_م عليه السلام عده بسيارى از معاصرين او از همين صابئى ها بودند.

ولى وجه اول با وضع ابراهيم عليه السلام مناسب تر به نظر مى رسد كه در اين حالت معناى آيه چنين مى شود كه وقتى اهل شهر خواستند همگى از شهر بيرون بروند تا در بيرون شهر مراسم عيد خود را به پا كنند، ابراهيم نگاهى به ستارگان انداخت و سپس به ايشان اطلاع داد كه به زودى كسالت من شروع مى شود و من نمى توانم در اين عيد شركت كنم.

وقتى مردم از آمدن ابراهيم صرف نظر كردند و او را تنها در شهر گذاشتند و از شهر خارج شدند، ابراهيم خود را به بت ها رسانيد و نظرى به آن ها افكند كه درست به شكل انسان ها هستند، انسان هائى كه در پيش رو طعام دارند و مشغول خوردن هستند،

(132) بنيانگذارى

ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

پس سرشار از خشم شد و پرسيد كه: چرا نمى خوريد و چرا حرف نمى زني_د؟ ب_ا اين ك_ه شم_ا خ_داي_انى هستي_د ك_ه پ_رستن_دگ_انت_ان خي_ال مى كنند شما عاقل و قادر و مدبر امور آن ها هستيد؟!!!

اين جا بود كه آخرين تصمي__م خ__ود را گرفت و با دست راست و با تبر محكم كوبيد به سرو كل_ه بت ه_ا!

هي_چ اث_رى در وى ب_ه ج_ا نگذاشت و آن اين بود كه خداوند به آتش فرمود:

«اى آت__ش! براى ابراهيم سرد و گلست_ان ب_اش!» (69 / انبياء) (1)

ارباب ها صورت ها و مجسمه هائى مى ساختند تا چون دسترسى به خود ارباب ندارند اين مجسمه ها را به عنوان نمايش گر ارباب

(138) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

بپرستند و اين مجسمه ها شفاعت آن ها را نزد صاحبان خود بكنند و صاحب صنم هم شف__اعتش__ان را ن__زد "خ__داى ب__زرگ " بكن__د و ي__ا به وسيل__ه او سع__ادت زندگى و مرگ خود را تأمين كند.

خيال مى كردند ارباب بت ها يعنى آن هائى كه تدبير زمين و دريا و آتش به ايشان واگ_ذار ش_ده ت_أثي_رى در شئ_ون زن_دگى آنان دارند، به طورى كه اراده آن ارباب ب_ر اراده خ__ود آن_ان غ_الب اس_ت و ت_دابي_ر آن ه_ا بر ت_دبي_ر خ__ود ايش__ان مسلط است.

چه بسا مى شد كه بعضى از سلاطين خودكامه و ديكتاتور از اين اعتقادات عوام س___وء استف__اده مى ك__ردن__د و اوام__ر مل__وك__انه خ__ود را از اي__ن راه به خورد م__ردم م__ى دادن__د و در شئ__ون زن__دگى مردم تصرفاتى مى كردند و رفته رفت__ه به طم__ع ب__ه دست آوردن مق__ام ال__وهي_ت مى افت_ادن_د.

ابراهيم در مقابل نمرود (139)

تاريخ اين معنا را از فرعون و نمرود و غير آن دو نقل كرده است. در نتيجه با اين كه خودشان مانند مردم شان بت مى پرستيدند، در عين حال خود را در سلك ارباب جا م_ى زدن_د. رفت_ه رفت_ه م_ردم آن ه_ا را بيشت_ر از بت ه_اى خيالى پرستش مى ك__ردن__د.

قرآن مجيد از قول فرعون حكايت فرموده كه گفت:

«اَنَ__ا رَبُّكُ__مُ الاَْعْل__ى _ م__ن ب__زرگ ت__رين رب شم__ا هست__م!؟» (24 / ن_ازع__ات)

و ب_ا اي_ن ك_ه ف_رع_ون خ_ود ب_ت م_ى پ_رستي_د، در عي_ن ح_ال خ_ود را ب_زرگ ت_رين رب جا م_ى زد. اي_ن ادع_ا از نم_رود ني_ز حك_اي_ت ش_ده ك_ه گفت: «اَنَ_ا اُحْي_ى وَ اُميتُ _

(140) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

من

نيز زن_ده مى كنم و مى مي_ران_م!» (258 / بقره)

در نقل قولى كه قرآن كريم در آيه مورد بحث فرموده كاملاً روشن مى شود كه نمرود وقتى با ابراهيم مباحثه و محاجه مى كرد، براى خداى سبحان قائل به الوهيت بوده، وگرنه وقتى ابراهيم به او گفت: «خدا آفتاب را از مشرق مى آورد و تو آن را از مغرب بياور!» نمرود تسليم گفته آن جناب نمى شد و مى توانست بگويد آفتاب را از مشرق مى آورم، به آن خدائى كه تو معتقدى و يا بگويد اصلاً اين كار خداى تو نيست بلكه ك__ار خدايانى ديگر است، چون نم__رود قائل به خدايان_ى ديگر غير از خداى سبحان نيز بود.

قوم نمرود نيز همين اعتقاد را داشتند. هم چنان كه همه داستان هاى ابراهيم عليه السلام كه در قرآن آمده بر اين معنا دلالت دارد، مانند داستان كوكب و ماه و خورشيد و يا

ابراهيم در مقابل نمرود (141)

گفتگوئى كه آن جناب با پدرش درباره بت ها داش_ت و خطاب_ى ك_ه ب_ه ق_وم خ_ود كرد و داستان شكستن بت ها و سالم گذاشتن بت بزرگ و ساير داستان ها. پس معلوم مى شود نمرود هم مانند قومش براى خدا الوهيت قائل بود، ولى چيزى كه هست قائل به خدايانى ديگر نيز بود، لكن با اين حال خود را هم اله مى دانست و بلكه بالاترين آلهه مى پنداشت. و به همين جهت بود كه در پاسخ ابراهيم عليه السلام احتجاجش، بر ربوبيت خود احتجاج كرد و درب__اره س__اير آله__ه چي__زى نگفت، معلوم مى شود خود را بالاتر از همه مى دانست.

از اين جا اين نتيجه به دست مى آيد كه بگومگوئى كه بين ابراهيم عليه السلام و نمرود واقع ش__ده، اي____ن ب__وده ك__ه اب__راهي_م عليه السلام ف__رم__وده ب___ود:

رب من تنها اللّه است ولاغير! و نمرود در پاسخ گفته بود:

نه خير! من ني_ز معبود تو هستم، معبود تو و همه مردم !

(142) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

نمرود شروع به مغالطه كرد و دستور داد دو نفر زندانى را آوردند، يكى را امر كرد تا كشتند و ديگرى را زنده نگه داشتند، سپس گفت!"من نيز زنده مى كنم و مى ميرانم!" بدين وسيله امر را به حاضران مشتبه كرد و آن ها هم تصديقش كردند. چون ابراهيم دي_د ح__اض_ران استدلال منطقى را قبول نمى كنند حجتى آورد كه خصم را شكست داد.

ف__رم____ود:

«خ_داى سبح_ان آفت__اب را از مش___رق م_ى آورد و ت___و آن را از مغ___رب بي___اور!» وقت_ى اب_راهيم اي_ن پيشنه_اد را كرد نمرود مبهوت ماند و ديگر نتوانست پاسخ دهد. هر چند آيه شريفه متعرض زمان وقوع اين بگومگو نشده است ولى اعتبار عقلى مساعد اين احتم__ال است كه بع__د از افت__ادن حض__رت اب_راهي_م در آت_ش و نجات او بوده است. براى اين كه از داستان هائى كه در قرآن كريم درباره ابراهيم عليه السلام از همان بدو

ابراهيم در مقابل نمرود (143)

ظهورش و احتجاجش با پدر و قومش و بت شكنى اش آمده، اين معنى به دست مى آيد كه اولين بارى كه آن جناب با نمرود ملاقات كرد هنگامى بود كه خبر بت شكنى او به گوش نمرود رسيده بود و وى دستور داده بود او را بسوزانند و معلوم است كه در چنين هنگامى جاى بگومگوى نمرود با وى درباره خدائى خودش نبوده است، چون به جرم شكستن ب__ت ها دست گي__ر ش__ده ب__ود، ن__ه ب__ه جرم انكار خدائى نمرود و اگر بگومگوئى با او كرده حتما بر سر اين

ب__وده كه آي__ا بت ها پروردگارند يا خداى تعالى؟

در روايات اسلامى آمده اس_ت ك_ه:

"آن كسى كه با ابراهيم بر سر پروردگار او بگومگو كرد نمرود پسر كنعان بود. " (نق______ل از عل____ى عليه السلام در درمنث____ور) (1)

1- المي__زان ج : 4 ص : 255 و ج : 13 ص : 254.

(144) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

"زاماما" و الاهه "اشتار" دو خداى جنگ

(146) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

4 _ "ش___ام__اش " خ___داى ح__اك___م در آسم___ان و زمي____ن

5 _ "حاداد" خ_داى ارزانى و فراوانى نعمت

6 _ "ني__رغ_ال" خ__داى فت__ح و پي__روزى

7 _ "ب____ل" خ_____داى ق_____در

8 _ "الاهه بيليتيس" و "الاهه نينو" و "اله ساجيلاً" و غير آن....

(در سفر تكوين اصحاح يازدهم تا بيست و پنجم تورات) گفته شده كه ملكى صادق پادشاه "شاليم " كه خود كاهن خدا بود، نان و شراب براى ابراهيم برد و او را بركت داد. برخى چنين توجيه كرده اند كه اين ملك صادق كاهن، همان "امرافل" پادشاه "شنعار" است كه در اول داستان مذكور است و او همان "حمورابى "صاحب قوانين معروف است كه يكى از سلاله نخستين شاهان بابل است.

حمورابى و نمرود زمان ابراهيم (147)

در تاريخ شاهى وى سخت اختلاف هست به طورى كه بيشتر آن چه درباره وى گفته اند با زمان حيات ابراهيم (2000 ق - م) قابل انطباق نيست. مثلاً در كتاب "عرب پيش از اسلام" مى گويد: حمورابى در سال 2287 - 2232 (ق - م) در بابل سلطنت داشته است. در كتاب "شريعت حمورابى" به نقل از كتاب "قديمى ترين قوانين جهان" ت_ألي_ف استاد. اف، ادوارد مى گويد: دوران پادشاهى وى در 2205 - 2167 (ق - م) بوده اس__ت.

در "قاموس اعلام شرق و غرب" آورده كه او در سال 1728 - 1686 به اريكه پ__ادش__اه__ى ب__اب_ل نشس__ت. "ق_ام_وس كت__اب مق__دس" زمان فرمانروائى او را سال 1975 - 1920 (ق - م) مى داند.

روشن ترين دليل بر بطلان اين حدس آن است كه سنگ نبشته هائى كه در ويرانه هاى بابل به

دست آمده و شريعت حمورابى بر آن ها حك شده شامل ذكر عده اى از خدايان

(148) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

بابليان است و اين خود مى نمايد كه حمورابى از بت پرستان بوده است بنابراين صحيح نيست او را كاهن خداوند بدانيم.(1)

1- المي___زان ج : 14 ص : 15 .

حمورابى و نمرود زمان ابراهيم (149)

كسى كه امورش را عهده دار است همان آفريدگار آسمان و زمين است، يا آن كه يكى از آفريده هاى اوست؟ و وقتى معلومش شد كه ستاره و ماه شايستگى ربوبيت را ندارند، چون از نظرش ناپديد شدند

تحليل استدلال هاى ابراهيم عليه السلام (151)

ن__اگ_زي_ر اظه__ار اميدوارى كرده و گفت: "اگر پروردگارم مرا به س_وى خ_ود راهنمائى نكن__د از گم_راهان خ__واه_م ب__ود!»

درب_اره احتمال اولى بايد گفت:

هيچ بعيد نيست كه ابراهيم عليه السلام در آن موقعى كه اشاره به آفتاب مى كرده نسبت به خصوصيات آن جاهل بوده است. و اولين بارى بوده كه از نهان گاه خود چشم به جهان وسيع گشوده و مجتمعى از بشر و اجرامى در آسمان، يكى به نام ستاره و يكى ماه و يك__ى خ_ورشي_د دي__ده و از جه__ت نداشتن مع__رف__ت به خص__وصي__ات آن ه_ا به هرك__دام كه رسيده گفته: «هذا رِبّى»

ابراهيم عليه السلام بعد از ديدن ستاره و يا ماه و خورشيد گفته است: «هذا رِبّى» آن گاه بى اطلاع از اين كه چيزى نمى گذرد كه اين جرم غروب مى كند بر همان گفتار خود ثابت

(152) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

مانده تا جرم غروب كرده و آن وقت فهميده كه اشتباه كرده و جرم مزبور پروردگار او نبوده است. چه اگر مانند يكى از ما سابقه ذهنى از غروب جرم داشته بود كه همان بار اول و بدون فاصله جواب خود را مى داد كه - اين پروردگار من نيست، براى اين كه اين ج__رم ب__ه زودى غروب خواهد كرد!

درباره احتمال دومى بايد گفت:

ابراهيم عليه السلام خواسته است با قوم خود مماشات كند و اگر درباره اين اجرام ايستاد تا غروب كنند و آن وقت از گفته

خود برگشت براى اين بوده كه قدم به قدم احتجاج خود را با محسوسات مردم پيش ببرد، هم چنان كه وقتى بت ها را مى شكند بت بزرگ را باقى مى گذارد و مى گويد اين بت بزرگ خدايان شما را شكسته است، تا به خوبى آنان را به عجز

تحليل استدلال هاى ابراهيم عليه السلام (153)

اصنام واقف سازد و براى آنان حتمى كند كه اين سنگ و چوب ها نمى توانند از خودشان دفع شرى كنند تا چه رسد به ديگران!

نتيجه بررسى ه_اى اب_راهي_م عليه السلام

ابراهيم عليه السلام عليه ربوبيت اجرام سه گانه اين حجت را اقامه كرده كه هر غروب كننده را براى همان غروب كردنش دوست ندارد و غروب هر چيز عبارت است از اين كه انسان آن چيز را بعد از يافتن از دست داده و گمش كند و چيزى كه داراى چنين وصفى است شايستگى ندارد كه محبت و دلبستگى آدمى، كه ملاك و مجوز عبادت و پرستش اس_ت، به آن تعلق گيرد و چون اين وصف در جميع جسمانيات هست و همه موجودات مادى رو به زوال و نيستى و هلاكند، از اين جهت بايد گفت در حقيقت حجت ابراهيم عليه السلام حجتى

(154) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

است عليه جميع انحاء شرك و وثنيت، نه تنها مسئله بت پرستى و ستاره پرستى، حتى عقاي__دى را هم كه بعض__ى از مش_ركين درب_اره ال_وهيت ارباب انواع و موجودات نورى م_افوق ماده و طبيعت و منزه از جسميت و حركت دارند، ني__ز ابط__ال مى كند. (1)

ابراهيم عليه السلام از شرك قومش و از شركاى آنان تبرى جست اينك با عب__ارات آي__ه ف__وق ب__ه س-_وى وحيد تام گرائيده و ربوبيت و معبوديت را منحصرا براى كسى اثبات مى كند كه آسمان ها و زمين را از نيستى به هستى درآورده و ب_ت پ_رستى و ش_رك را از خود نف__ى ك__رده و مى ف_رمايد:

«من روآوردم به كسى كه آسمان ها و زمين را آفريده،

در ح_ال_ى ك_ه مي_ان_ه رو هست_م و از مش_رك_ان نيستم!»

منظور از روى آوردن، كنايه از اين است كه من با عبادت خود تنها به سوى خداوند روى مى آورم، چون لازمه عبوديت و مربوبيت اين است كه مربوب در نيروى خود و اراده اش بسته به رب خود باشد و او را بخواند و در جميع كارهايش به او رجوع كند و

(156) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

معلوم است كه دعا و رجوع جز با توجيه وجه و روى آوردن محقق نمى شود، بنابراين ت_وجي_ه وج_ه كن_اي_ه اس_ت از هم_ان عب_ادت ك_ه آن ني_ز عب_ارت است از دعا و رجوع.

ابراهيم عليه السلام در اين كلام خود صريحا از پروردگار خويش اسم نبرده بلكه وصفى از اوصاف او را ذكر كرده ك_ه اح_دى از مش_ركين ه_م در آن وص_ف ن_زاع و خ_لافى ن_دارن__د و آن وص_ف عب_ارت ب_ود از خ_ال_ق ب_ودنش ب_راى زمي_ن و آسم_ان، يعن__ى كس___ى ك__ه آسم___ان ه__ا و زمي__ن را خل__ق ك__رده است.

يعنى من با عبادت خود روى به درگاه كسى مى آورم كه ايجاد هر چيزى منتهى به اوست و خود شماهم او را مافوق خدايان خود مى شناسيد.

در اين كه از ميان همه صفات خاص پروردگار و در ميان الفاظى كه دلالت بر خلقت

دارند _ مانند: بارى، خلق، بديع - به طور خاص "فاطر" را برگزيد اشاره است به اين كه

ابراهيم و اعلام دين فطرت (157)

آن دين__ى ك__ه اب_راهيم عليه السلام از مي__ان ادي__ان انتخ_ابش ك_رده اس_ت دي_ن فطرت اس_ت!

لذا در قرآن كريم هم مكررا دين توحيد را به دين ابراهيم و دين حنيف و دين فطرت وصف كرده است، چون دين توحيد دينى است كه معارف و شرايع آن همه بر طبق خلقت انسان و نوع وجودش و بر وفق خصوصياتى بنا نهاده شده كه در ذات اوست و به هيچ وجه قابل تغيير و تبديل نيست.

پس اي_ن ك_ه بش_ر را دع_وت ب_ه دي_ن اس_لام يعن_ى خض_وع در ب_راب_ر ح_ق تع_الى ك__رده اس_ت ب_راى اي__ن ب_وده ك_ه خلق_ت بش_ر ه_م ب_ر آن دلال_ت ك__رده واو را ب__ه سوى آن هدايت مى كند.(1)

1- المي__زان ج : 13 ص : 298 .

(158) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

چيزى كه مضر به تصديق و ايمان به خداى سبح__ان ب__اش__د، خ__الى باشد، نه شرك جل__ى و نه ش__رك خف__ى، نه اخلاق زشت و نه آثار گن_اه،ن_ه هي_چ تعل_ق_ى ب_ه غير خ_دا ك_ه باعث شود صف__اى ت__وج__ه به سوى خدا را از بين ببرد و كدر سازد.

از اين جا روشن مى شود ك_ه منظ_ور از قلب سليم آن قلبى است كه هيچ تعلقى به

(160) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

غي__ر خ___دا ن__داشت_ه ب_اش_د. (1)

انزجار و قط_ع رابطه با كف__ار دشم_ن خ__دا كردند.

نكت__ه ديگ__ر اي__ن ك__ه آي__ه ف__وق ب__رائ__ت را ب__ه آث__ارش معن__ا مى كن__د و آثار برائت همين است كه ب_ه عقي_ده آن_ان كف_ر ب_ورزن_د و م_ادام ك_ه مش_ركن_د ب_ا آن_ان دشمن_ى كنن_د ت_ا روزى ك___ه خ_داى سبح_ان را بپ_رستن_د.

مراد به كفر ورزيدن به آنان كفر ورزيدن به "شرك" آنان است.

معن_اى كف_ر ب_ه ش_رك آن_ان اي_ن اس_ت ك_ه ب_ا ش_رك آن_ان عم_لاً م_خ_الف_ت ش_ود، ه_م چن_ان ك__ه ع_داوت مخ_الفت و ناسازگ_ارى قلبى اس_ت.

خ_ود آنان برائتشان را از مشركين ب_ه س_ه امر تفسير كرده اند:

ابراهيم، اسوه حسنه (163)

1 _ مخالفت عملى با شرك آنان،

2 _ ع___داوت قلب_ى ب__ا ايش__ان،

3 _ استم_رار اين وضع م_ادام ك_ه ب_ر ش_رك خ_ود ب_اق_ى ب_اشن_د مگ_ر اي_ن كه از ش_رك خ_ود دست ب_رداشت_ه و ب_ه خ_داى واح_د ايم_ان بياورند!

را به آنان پيوند مى داد قطع نمودند به جز يك رابط_ه و آن گفتار ابراهيم به پدرش بود كه گفت:

الگوئى براى برائت مطلق از مشركين (165)

"ب__راى ت___و از خ__دا آم__رزش م_ى طلب_م...!"

اين جمله معنايش اظهار دوستى ابراهيم نسبت به پدر نيس_ت بلك_ه وع_ده اى اس_ت ك_ه ب_ه وى داده ت_ا ش_اي_د از ش_رك ت_وب_ه كن_د و ب_ه خ_داى يگ_ان_ه ايم__ان بي__اورد.

وقتى ابراهيم به پدر وعده استغفار داده بود كه برايش روشن نشده بود كه وى دشمن خداست و دشمنى با خدا در دلش رسوخ يافته است و در شرك ثابت قدم مى باشد، بدين جهت اميدوار بود كه از شرك برگردد و به خدا ايمان بياورد، ولى وقتى برايش معلوم شد كه عداوتش با خدا در دلش رسوخ يافته است، در نتيجه از ايمان آوردنش م_أي_وس ش___د و از او ب__ى زارى جس__ت.

و روز جزا (167)

نيست بلك__ه در دع_ا و من_اج_ات ه_م از آن جن_اب ت_أس_ى مى كنن_د.

دع_ائى ك_ه خداوند متعال از ابراهي_م و هم_راه_انش تع_ريف مى كن_د نخس_ت دع_ائى ب_ه ط_ور مق_دم__ه ب_ه درگاه پروردگارشان ك_ردند و گفتند:

«رَبَّنا عَلَيْكَ تَ_وَكَّ_لْنا وَ اِلَيْكَ اَنَبْنا وَ اِلَيْ_كَ الْمَصيرُ!» (4 / ممتحنه)

اين مناجات و دعائى است از نام بردگان به درگاه خدا و مناجاتى است دنبال آن تبرى جستن، چون آن تبرى به آن شدت ممكن بود آثار سوئى به بار آورد و ايمان را از آدم سلب كند لذا دعا كردند كه پروردگارا به تو توكل مى كنيم و به سوى تو انابه مى آوريم و بازگشت به سوى توست! خواستند عرض كنند كه اين خود ما نيستيم كه ام__ور خ__ود را ت__دبي__ر مى كني__م تنها مشيت توست! و آن را به هر جور كه خودت مى خواهى تدبير ف_رم_ا!

(168) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ول__ى دع____اى اصل____ى آن ه__ا اي__ن ب_____ود ك___ه گفتن____د:

«رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلَّذينَ كَفَروُا وَ اغْفِرْلَنا رَبَّنا!» (5 / ممتحنه)

در اين دعا از خدا مى خواهند از آثار سوء تبرى شان از كفار آنان را پناه دهد و ايش___ان را بي__ام__رزد.

معناى "فِتْنَة" وسيله امتحان است. و معناى اين كه مبادا مؤمنين فتنه براى كفار قرار گيرند اين است كه كفار بر آنان مسلط شوند تا مورد امتحان قرار گيرند آن چه فساد در وسع خود دارند بيرون بريزند و ابراهيم و مؤمنين را به انواع آزارها شكنجه كنند كه چ__را ب__ه خ__دا ايم__ان آورده ايد و خ__داي_ان ما را ره_ا ك_رده و از آن ها و از عبادتشان ب__ى زارى جست___ه اي_د !

ابراهيم عليه السلام و ي_ارانش در دعاى خود نداى «رَبَّن_ا» را پى در

پى تكرار مى كردند تا

الگوئى براى مؤمنان به خدا و روز جزا (169)

ب_دي_ن وسيل__ه رحم_ت اله_ى را ب_ه ج____وش آورن___د:

«_ توئى آن غالبى كه هرگز مغلوب نمى شود !

كس__ى ك__ه هم__ه افع____ال او متق__ن اس__ت،

و از استج__اب__ت دع__اى ما ع__اج_ز نگ__ردد،

توئى و تنها توئى كه مى توانى ما را از كيد دشمنان خود حفظ كنى!

و م_ى دان__ى از چ__ه راه___ى حف__ظ كن___ى...!

«اِنَّكَ اَنْتَ الْعَزيزُ الْحَكيمُ!» (5 / ممتحنه) (1)

1- الميزان ج : 38 ص : 113 .

(170) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

(171)

"امامانى " ب_اشن_د ب_ه "ام_ر" م_ا "ه_داي_ت " كنن_د!» (72 و 73 / انبياء)

«ما از ايشان "امامانى" قرار داديم كه به "امر" ما "هدايت" مى كردند و اين مقام را بدان جهت يافتند كه "صبر" مى كردند و به "آيات" ما "يقين"داشتند!» (24/سجده)

پس، قرآن كريم هر جا نامى از "امامت" مى برد، دنبالش متعرض "هدايت" مى شود،

(174) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

تعرضى كه گوئى مى خواهد كلمه نام برده را تفسير كند .و از سوى ديگر همه جا اين "هدايت" را مقيد به "امرخدا"كرده و با اين قيد فهمانده است كه:

1 _ "ام__امت" به معن__اى مطل__ق "هدايت" نيست بلكه "هدايتى "است كه با "امرخدا" ص__ورت مى گي___رد.

("امرخدا" هم_ان است كه وقتى اراده خلق چيزى مى كند به آن مى گويد: "باش" و او هست مى شود... "ك____ن" - "فيك__ون"!) (82 / يس)

2 _ "ام_ام" ه_داي__ت كنن__ده اس__ت كه با "ام_رى ملك_وت_ى " ك__ه در اختي___ار دارد، "ه___داي___ت" مى كن____د.

پس "امامت" از نظر باطن، يك نحوه "ولايتى" است كه "امام" در "اعمال مردم" دارد. و "هدايت امام " مانند "هدايت انبياء و رسل و مؤمنين " نيست كه صرفا "راهنمائى"از

مفهوم امامت و ارزش آن (175)

طريق نصيحت و مؤعظه حسنه يا صرفا "آدرس دادن "باشد، بلكه "هدايت امام" به معن__اى "گرفتن دست خلق و رساندن به مقصد نهائى " است.

از طرف ديگر، خداى تعالى براى موهبت "امامت"سببى معرفى كرده و آن عبارت است از "صبر و يقين":

«اِنَّ__مّا صَبَ__روُا وَ ك_انُ__وا بِاي_اتِنا يُ__وقِنُ__ونَ!» (24 / سجده)

«و ما اين چنين ملكوت آسمان ها و زمين را به ابراهيم نشان داديم تا از "موقنان " گردد!» (75 / انعام)

_ "امام" بايد داراى "يقين" باشد، "انسانى "

كه "عالم ملكوت"برايش مكشوف باشد و ب_ا "كلم_ات_ى" از خ____داى سبح_ان ب_راي__ش محق_ق گشت__ه باشد.

(176) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

_ "امام" كسى است كه باطن دل ها و اعمال و حقيقت آن پيش رويش حاضر است و از او غايب نيست. باطن دل ها و اعمال براى امام حاضر است. امام به تمامى اعمال بندگان چه خير و چه شر آگاه است، گوئى هر كس ه_ر چ_ه مى كند در پي_ش روى ام_ام مى كند !

_ "ام_ام" مهيم_ن و مش_رف ب_ر راه سع_ادت و راه شقاوت است.

_ "ام_ام" كس__ى اس_ت ك__ه در روزى ك__ه ب_اطن ه_ا ظاه_ر م_ى ش__ود م__ردم را ب__ه ط_رف خ___دا س_وق مى ده_د، ه__م چن_ان ك_ه در ظ__اه_ر و ب_اط__ن دني_ا ني_ز م_ردم را ب_ه س__وى خ___دا س_وق م_ى ده_د.

«يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ اُناسٍ بِاِمامِهِمْ!»

مفهوم امامت و ارزش آن (177)

«روزى كه هر دسته مردم را به امامشان مى خوانيم!»(71 / اسراء)

آي_ه ش_ريف_ه م_ى فهم_ان_د ك_ه:

_ "پست امامت" پستى نيست كه دوره اى از دوره هاى بشرى و عصرى از اعصار از آن خ_الى ب_اش_د، بلك_ه در تم_ام ادوار و اعص_ار ب_اي_د وج_ود داشته باشد. اين نكته را عب_ارت «كُلَّ اُناسٍ» مى فهم_ان_د يعن_ى هر جا كه انسان هائى باشند، امامى نيز هست كه "ش__اه__د"ب__ر"اعمال"ايش_ان است.

_ مق__ام ب__ا اين عظم__ت "ام__ام"، ه__رگ__ز در كسى ي__اف_ت نمى ش__ود مگر آن كه ذات____ا "سعي___د و پ___اك" ب_اش_د.

- "امام"ب__اي__د "معص__وم" از ه__ر ضلالت و گناهى باشد، وگرنه مهتدى به نفس نخ__واه__د ب__ود، بلك_ه محت_اج به هدايت غي__ر خواهد بود.

(178) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

- هر كس "معصوم" نباشد، او "امام" و "هادى به سوى حق " نخواهد بود، (اين همان مفهوم آيه «لا يَنالُ

عَهْدِى الظّالِمينَ!» _124 / بقره _ است . )

يعنى به طور مطلق هر كسى كه ظلمى از او صادر شده باشد، هر چند كه يك ظلم در تم_ام عم__ر م_رتك_ب ش_ده ب_اشد، معصوم تلقى نمى شود.

ب_اقِيَ__ةً ف___ى عَقِبِ___هِ!» (28 / زخ___رف) (1)

صاحب ف__رزن_د ش___ود، چ__ون اي__ن گفتگ__و شني__د بخن_دي_د و گف_ت:

«_ اى واى! آيا من بچ_ه مى آورم؟

(184) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ب_ا اين ك_ه پيرزالى هستم كه حتى در جوانى ام نازا بودم،

و ش_وه__رم پي_ر ف_رت_وت است؟!!

اين بشارت چيزى است عجيب!!»

گفتند:

«آيا از امر خ_دا تعجب مى كنى؟!!

رحم__ت خ_دا و ب_رك_ات او ش_ام_ل ح__ال شم_ا اه_ل بي_ت اس__ت ،

و او حمي__د و مجي___د اس__ت!» (71 تا 73 / ه______ود)

پس زمانى كه ابراهيم عليه السلام به مقام "امامت"رسيد، اين مراحل گذشته بود و نمى توانست عملاً قبل از اين تاريخ باشد، زيرا ابراهيم بعد از شنيدن اين مژده كه خدا او

تاريخ امامت ابراهيم عليه السلام (185)

را به مقام "امامت" ترفيع مى دهد، تقاضا مى كند كه اين مقام را به بعضى از ذريه او نيز عطا كند، پس در اين زمان او داراى فرزند بوده است. و نيز دوران پيرى و فرتوتى او مدتى قبل - يعنى زمان بشارت فرزندانش - شروع شده بود، زيرا زنش گفت:

«ش__وه__رم پير فرتوت است _ «ه___ذا بَعْل__ى شَيْخ____ا....» (72 / ه__ود)

خود ابراهي_م عليه السلام ني_ز ت_اريخ ف_رزن_ددار ش_دن خود را در پيرى چنين بيان مى كند:

«شك____ر خ_____داى را ك__ه در دوران پي____رى اسم___اعي__ل و اسح__ق را ب__ه م__ن ارزان__ى داشت!» (39/ابراهيم)

و نيز زمان به امامت رسيدن ابراهيم وقتى است كه پروردگارش آزمايش ها نموده و او در همه آن ها پيروز گرديده بود و بدين جهت پروردگارش فرمود: «- من تو را امام

(186) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

خ__واه_م ك_رد!» (124 / بقره)

معلوم است اين امتحانات، همان انواع بلاهائى بود كه در زندگى بدان مبتلا شده بود و ق__رآن ك__ريم به آن ه__ا تصريح فرموده

است.

روشن ترين اين امتحان ها و بلاها _ داستان بريدن سر فرزندش اسماعيل بود. پس وجود اسماعيل و جريان سر بريدن او قبل از زمان اعطاى مقام امامت از طرف خدا بوده است، يعنى امامت ابراهيم به بهاى تمام اين ابتلائات و پيروز و موفق در آمدن او از امتحانات، يعنى زمان كمال پيرى او بوده است -

«وَ اِذِ ابْتَلى اِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَاَتَمَّهُنَّ قالَ اِنّى جاعِلُكَ لِلنّاسِ اِماما!» (124 / بقره)

تاريخ امامت ابراهيم عليه السلام (187)

و به خاطر شرافت آن كيش، ابراهيم به مقام "خُلَّت"

ترتيب مقامات ابراهيم (189)

مشرف گرديد. (خداى سبحان اعراض از كيش ابراهيم را كه نوعى ظلم است "سَفاهَت" خوانده است!)

مقام امامت ابراهيم عليه السلام را آيه زير تأئيد مى كند:

«اِنّى ج_اعِلُ__كَ لِلنّاسِ اِم__ام__ا!» (124 / بق___ره)

همان گونه كه قب__لاً بح__ث شد زم__ان و تاريخ اين گزينش الهى در اواخ__ر عم__ر آن حض__رت بوده است. (1)

1- المي__زان ج : 2 ص : 91 .

(190) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ني__ز:

_ زكري_ا،

_ يحي_ى،

_ عيسى،

_ و الي__اس را! ك__ه هم____ه از "ص____الح___ان" ب____ودن___د!

و ني_______ز:

_ اسم_اعي_ل،

_ يس_______ع،

_ ي__ون___س،

(194) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

_ و لوط را! كه هريك را بر عالمين برترى داديم!

و ني_______ز:

_ از پ__دران ايش____ان،

_ ذري_ه ه_اى ايش__ان،

_ و ب___رادرانش_ان !

ك__ه ع_لاوه ب_ر ه_دايت و ب_رت_رى "اِجْتِباء" ه__م داديم !

و "هداي__ت ب_ه سوى صراط مستقيم" ارزانى داشتي__م !

اي__ن ه___داي__ت "ه_داي___ت خ_داس_ت"!

ك_ه ه_ر ي_ك از "بن__دگ_ان" خ_ود را بخ_واه_د ب__ا آن ه_داي_ت م_ى كن_د !

و اگر بندگانش شرك بورزند، همه اعمالشان حبط و باطل خواهد شد !

ادامه امامت ابراهيم تا امت محمد رسول اللّه (ص) (195)

و اين ها!

_ همان هائى هستند كه،

_ "كتاب" و "حكم" و "نبوت" به آن ها داديم !

پ___س اگ_____ر ق____وم ت_____و اى محم_____د!

ب__ه "ق__رآن و ه__داي___ت" كف____ر ب___ورزن_د،

"م_ردم_ى ديگ__ر" را م_وك_ل ب_ر آن ك_رده اي_م،

ك__ه ه__رگ__ز ب___ه آن "كف___ر نم_ى ورزن___د!

و آن_ان:

- كسانى هستند كه خدا هدايتشان كرده است،

- پس به "هدايت"آنان،

(196) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

- "اقت___داء" بك____ن!»

از سياق آيات فوق برمى آيد: كه "هدايت انبياء"چيزى است كه وضع آن تغيير و تخلف نمى پذيرد. و اين "هدايت " بعد از رسول خدا صلى الله عليه و آله هم چنان در امت او هست و از ميان امتش برداشته نمى شود، بلكه در ميان امت او آنان كه از "ذريه" ابراهيم عليه السلام هستند، هم__واره اين ه__دايت را در اختي__ار دارن__د...، «وَ جَعَلَه_ا كَلِمَةً باقِيَةً فى عَقِبِهِ!»

(28 / زخرف)

خ___داون__د آن ه__داي__ت را كلم_ه اى ب__اق__ى در دودم__ان اب__راهي__م ق____رار داد!

اي__ن "ه__داي__ت" هدايت به "امر" خداست و "هدايت به حق " است، نه هدايت به معن_اى راهنمائى !

خداى تعالى خبر داد كه هدايت به اين معنا

را "كلمه اى باقى در دودمان ابراهيم عليه السلام

ادامه امامت ابراهيم تا امت محمد رسول اللّه (ص) (197)

" ق___رار مى ده__د.

از آن چه گذشت اين معنا روشن گرديد كه "امامت" بعد از ابراهيم عليه السلام در فرزندان او خواهد بود. چون ابراهيم عليه السلام از خدا خواست تا امامت را در بعضى از ذريه اش قرار ده__د، ن__ه در هم___ه! و ج__وابش داده ش__د ك__ه در همي__ن بعضى هم به "ظالمين" از ف_رزن_دان او نمى رس___د !

پرواضح است كه همه فرزندان ابراهيم عليه السلام و نسل وى ستم گر و ظالم نبوده اند، تا نرسيدن عهد خدا به ستم گران معنايش اين باشد كه هيچ يك از فرزندان ابراهيم عليه السلام عهد امامت را نائل نشوند.

پس اين پاسخى كه خداوند به درخواست او داد، در حقيقت اجابت او بوده، اما با بيان اي_ن ك_ه ام_ام__ت "عه__دى" است و "عه_د خ_داى تعالى" به "ستم گران" نمى رسد!(1)

(198) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

1- المي__زان ج : 2 ص : 108 .

ادامه امامت ابراهيم تا امت محمد رسول اللّه (ص) (199)

دست خ__ودم ت__و را ذب__ح مى كن_م...

در اي_ن واقع_ه ت_و را چ__ه نظرى اس___ت ؟

اسم_اعي__ل ج___واب داد:

- اى پ_در به هر چه مأموريت يافته اى انجام بده !

ك___ه انش__اءاللّه م__را شكيب__ا خ__واه_ى ي__اف__ت!

پ_س چ___ون ه__ر دو تسلي__م ام__ر ح_ق گشتن_د،

و او را ب______راى كشت_ن ب__ه رو در افكند،

در آن ح__ال ك___ه ك__ارد ب__ه گل__ويش كشي__د،

خ___طاب ك__ردي___م:

مفهوم كلمات، ابتلائات و امتحانات ابراهيم عليه السلام (201)

- اى اب____راهي__م! ت__و م__أم__وري__ت ع__ال__م رؤي__اي__ت را انج______ام دادى،

ك__ارد از گل__وي__ش ب_ردار ! ك_ه م_ا نيك_وك_اران را چني__ن پ__اداش مى دهي_م!»

(102تا105/ صافات)

اي_ن ابت_لاء هم_ان امتح_انى است ك_ه حقيق_ت ح_ال اه_ل ايم_ان را روش_ن م_ى كن_د.

همان گونه كه در مباحث قبلى گفته شد اين قضيه در دوران پيرى ابراهيم عليه السلام اتفاق افتاده است. خداوند طبق نقل ص__ري__ح ق__رآن، اسم__اعي__ل و اسح__ق را در زمان پي__رى ب_ه اب_راهي_م عليه السلام ارزان_ى داشت__ه بود.

با اين كه در آيه مورد بحث، امتحان ابراهيم را به وسيله "كَلِمات" دانسته است ولى اين بدان جهت است كه الفاظ وظايف عملى براى آن جناب معين واز عهد و پيمان ها و

(202) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

دستورالعمل ها حكايت مى كرده است. لذا امتحان فقط با برنامه هاى عملى ص_ورت مى گي__رد و عم_ل اس_ت ك_ه صف___ات درون_ى انس_ان را ظاه_ر م_ى س_ازد، ن_ه گفت_ار!

مراد به "كَلِمات" در آيه مورد بحث، همان قضايائى است كه ابراهيم عليه السلام با آن ها آزمايش شد و عهدهائى است الهى كه وفاى بدان ها را از او خواسته بودند: مانند قضيه كواكب، بت ها، آتش، هجرت، قربانى فرزند و....

اگر در آيه مورد بحث، نامى از اين امتحانات نبرده است، براى اين بوده كه نيازى به ذكر آن ها نداشته، بلكه همين

كه فرمود: "چون از آن امتحانات پيروز درآمدى ما تو را امام خواهيم كرد!" مى فهماند كه آن امور، امورى بوده كه لياقت آن جناب را براى مقام ام__ام__ت اثب__ات مى ك__رده اس_ت، چ_ون ام_امت را مت_رتب ب_ر آن ام_ور ك___رده اس_ت.

مفهوم كلمات، ابتلائات و امتحانات ابراهيم عليه السلام (203)

پس اي_ن صحنه ه_ا ك_ه ب_رشم_ردي_م، هم_ان "كَلِم_ات" ب_وده است. (1)

آن_ان ران__ده مى شد.» (14 / شورى)

_ «وَ كَلِمَةُ اللّهِ هِىَ الْ_عُلْيا....» و كلم_ه خ_دا همواره دست ب_الاست!»(40 / توبه)

_ «گف_ت ح____ق اي____ن اس____ت ك_ه.... و ح___ق م_ى گ___وي__م!» (84 / ص)

_ «تنها گفتار ما به چيزى كه بخواهيم ايجاد كنيم، اين است كه به آن مى گوئيم: باش! و آن چيز موجود ش_ود!» (40 / نحل)

در همه موارد بالا، منظور از لفظ "كلمه" قول و سخن است، به اين عنايت كه كار "قَوْل" را مى كند، چون "قَوْل" عبارت است از اين كه گوينده آن چه را مى خواهد به شنونده

(206) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

اع__لام ب_دارد ي_ا به او خب_ر ب_ده_د و ي_ا از او بخ_واهد.

ب_ه همي__ن جه__ت بسيار مى ش__ود كه در كلام خ__داى تعال__ى "كَلِمَة " يا "كَلِمات" ب__ه وص_ف " تم_ام" ت_وصي_ف مى ش__ود، م__انن____د:

_ «كلمه پروردگارت از درستى و عدل " تمام" شد، هيچ كس نيست كه "كلمات " او را دگ__رگ__ون__ه س__ازد!» (115 / انعام)

- «كلمه حسناى پ__روردگ__ارت بر بن_ى اسرائيل " تمام" شد!» (137 / اع_راف)

گ_وي_ا كلم_ه وقت_ى از گ_وين_ده اش ص_ادر م_ى ش_ود هن_وز تم_ام نيس_ت و وقت_ى تم_ام م_ى ش_ود ك_ه لب_اس عم_ل بپوش_د، آن وق__ت است ك__ه " تمام" و "صدق" مى شود.

مفهوم "كلمه" و "تمام شدن " آن (207)

در مورد حضرت ابراهيم عليه السلام ، وقت__ى ف__رم__ود:

«چون ابراهيم را پروردگارش با كلماتى بي_ازم_ود و او ب_ه ح_د ك_امل آن امتحانات را تم_ام ك__رد....» (124 / بقره)

منظور از "كَلِمات" قضايائى است كه ابراهيم با آن ها آزمايش شد و عهدهائى است الهى، كه وفاى بدان ها را از او خواسته بودند، مانند: قضيه كواكب، بت ها، آتش، هجرت، ق__رب__انى اسم__اعيل و... پس اين صحن_ه ها كه بر شمرديم،

همان "كَلِمات" ب__وده ان___د.

و ام__ا " تم_ام كردن كلمات" ب_ه چ_ه معناس__ت؟

اگر از لحاظ ابراهيم تفسير كنيم، معنايش اين مى ش_ود ك_ه:

_ اب__راهي__م آن كلم__ات را تمام كرد، يعنى آن چه را كه خدا از او مى خواست انجام

(208) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

داد و امتث___ال نم__ود.

و اگ__ر از لح__اظ خ__داى تع__الى تفسي__ر كني__م، معن_اي_ش اي__ن م_ى ش__ود ك___ه:

_ خدا كلمات را تمام كرد، يعنى توفيق را شامل حال ابراهيم كرد و مساعدتش فرمود تا همان طور كه او مى خواست دستورش را عمل كند. (1)

1- المي_زان ج : 2 ص : 95 .

مفهوم "كلمه" و "تمام شدن " آن (209)

زير فهمي__ده مى ش__ود:

«لَمّا صَبَروُا وَ كانُوا بِاياتِنا يُوقِنُونَ!»(24 / سجده)

يقين ابراهيم و ملازمه آن با مقام امامت (211)

به حكم اين آيه، ملاك در رسيدن به مقام "امامت" صبر در راه خداست: "صبر مطلق!"

در نتيجه مى رساند كه شايستگان مقام امامت در برابر تمامى صحنه هائى كه براى آزمايش آن ها پيش آمده، تا مقام عبوديت و پايه بندگى آن ه_ا روش_ن ش_ود، "صب_ر" م_ى كنن___د، در ح_ال___ى ك___ه قب_ل از آن پي_ش آم__ده_ا، داراى "يقي_ن" ه___م هستن__د.

اين هم_ان يقين_ى است كه در آيه فوق نتيجه مشاهده ملكوت آسمان ها و زمين معرفى كرده اس_ت. (1)

1- المي_زان ج : 2 ص : 102 .

(212) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

تأثير سبب است، كه به مفهوم ديگر ديدن "مَلَكُوت" اشياء است، آن جا كه خدا مى فرمايد:

« اِنَّما اَمْرُهُ اِذا اَرادَ شَيْئا اَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ!» (82 / يس)

(214) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

"ام_ر" او چي_زى را ك__ه او بخ__واه__د ايج___اد كن__د اي_ن اس_ت ك_ه "بگ_وي_د" "ب_اش!" و آن چي__ز "م_وج_ود ش__ود!"

پ_اك است آن ك_ه "ملك_وت هم_ه اشي_اء" در دس_ت اوس_ت...!»

از س____وى ديگ__ر خ___داى تع__الى ف__رم__وده:

«م___ا اي__ن چني_ن "ملك_وت آسم__ان ها و زمي_ن" را ب__ه اب__راهي__م نش__ان دادي__م ت____ا از ص___احب___ان يقي____ن ش___ود!» (75 / انع_ام)

و يكى از ملكوت آسمان ها و زمين همين زنده كردن مرغان است به دست ابراهيم عليه السلام ك__ه آي_ات سوره بق_ره چني_ن از آن حكايت مى كنند:

«ب_ه ي_ادآر آن زم_ان را ك_ه اب_راهي_م گفت:

مشاهده ملكوت و كيفيت احياء اموات (215)

- پروردگارا! نشانم بده چگونه مردگان را زنده مى كنى؟

ف___رم___ود: - مگ___ر ايم___ان ن____دارى؟!

ع_رض_ه داشت: - بله، ولى مى خواهم قلبم آرامش يابد!

فرمود:

- پس، چهار مرغ بگير و قطعه قطعه كن و هر قسمتى از آن را بر سر كوهى بگذار و آن گاه يكى يكى را صدا بزن، خواهى ديد كه با شتاب نزد تو مى آيند و بدان كه خ__دا مقت__درى شكس__ت ن_اپ_ذي_ر و خ__دائى محك__م ك_ار است!» (260 / بقره)

پس اين قصه آن طور كه در ابتداء به نظر مى رسد، يك داستان ساده نيست و اگر به اين سادگى ها بود كافى بود خود خداى تعالى مرده اى را، هر چه باشد، مرغ يا حيوانى

(216) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ديگر، پيش روى ابراهيم عليه السلام زنده كند، ولى ملاحظه مى كنيد كه خصوصيات و قيود خاصى ب_ه ش__رح زي_ر در آن گنج_اني_ده ش__ده اس_ت:

1

_ مرده اى كه مى خواهد زنده كند "مرغ " باشد،

2 _ م__رغ خ__اص و ب_ه ع__دد خ_اص ب__اش___د.

3 _ مرغ ها زنده باشند،

4 _ اب____راهي__م شخص___ا آن ه____ا را بكش___د،

5 _ خ__ودش آن ه_ا را ب_ه ه_م مخل__وط كن__د، ب__ه ط__ورى ك__ه اج__زاء ب__دن آن ه_ا به ه__م آميخت__ه گردد،

6 _ گ_وشت هاى دره_م ش_ده را چهار قسمت كن_د،

7 _ ه_ر قسمت_ى را در محل_ى دور از قسمت ه_اى ديگ_ر بگ_ذارد، مث__لاً ه_ر ي_ك

مشاهده ملكوت و كيفيت احياء اموات (217)

را بر قله ك_وه_ى بگ_ذارد،

8 _ عمل زنده كردن به دست خود ابراهيم عليه السلام انجام شود، يعنى به دست كسى كه درخواست كرده است،

9 _ با دعوت و دعاى ابراهيم آن ه_ا زن_ده ش_ون_د،

10 _ هر چهار مرغ نزد ابراهيم عليه السلام حاضر شوند!

اين خصوصيات ارتباطى با سؤال ابراهيم عليه السلام دارد. در درخواست ابراهيم عليه السلام دو م_وض_وع وج_ود داش_ت:

1 _ آن جناب خواسته است "اِحْياء" را بدان جهت كه فعل خداى سبحان است مش_اه_ده كن_د ن_ه بدان جهت ك_ه وص_ف اج_زاء م_اده است كه مى خواهد حامل حيات

(218) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

شود. لذا اقتضا داشت اين امر به دست خود او اجرا شود، لذا فرمود:

- چه____ار م____رغ بگي___ر! و ب___ه دس___ت خ__ود ذب___ح ك___ن!

و هر قسمتى را بر سر ك_وهى بگ_ذار! سپس آن ه_ا را بخ__وان...!

در اي_ن ج__ا، خ_داى تع_الى دوي_دن م_رغ_ان ب_ه س_وى اب_راهي_م را ك_ه هم_ان "زن___ده ش___دن " م_رغ_ان است م__رب_وط ب__ه دع__وت ابراهيم كرد.

پس معلوم مى شود آن سببى كه حيات را به مرده اى كه قرار است زنده شود، افاضه مى كند همان "دعوت" ابراهيم است.

با اين كه ما

مى دانيم هيچ احيائى بدون امر خداى تعالى نيست پس معلوم مى شود "دعوت" ابراهيم به "امر" خدا به نحوى متصل به امر خدا بوده است كه زنده شدن مرغان

مشاهده ملكوت و كيفيت احياء اموات (219)

گوئى هم از ناحيه امر خدا بوده و هم از ناحيه دعوت او... و اين جا بود كه ابراهيم عليه السلام كيفيت زنده شدن مرغان يعنى " افاضه حيات " از "امرخدا" به آن مردگان را مشاهده كرد.

و اگر " دعوت " ابراهيم متصل به " امر خدا " يعنى آن امر " كُنْ " كه بخواهد چيزى را ايجاد كند مى فرمايد: " كُنْ! " نب__ود و گفت__ار او م_انن__د گفت__ار ما بود و به امر خدا اتصال نداشت، خود او نيز مثل ما مى شد و هزار بار هم به چيزى مى گفت " كُنْ " چيزى موجود نمى شد!

2 _ خصوصيت دوم موضوع مربوط مى شود به تعداد و كثرت مردگان، يعنى وقتى جسدهاى متعددى بپوسند و اجزايشان متلاشى شود و كسى بفهمد اين خاك از آن چه مرده اى است و همه در ظلمت فنا گم گشته باشند كه نه در خارج خبرى از آن ها باقى باشد و نه در ذهن ها... با چني__ن وضع__ى چگ__ون__ه قدرت زنده كننده به يك يك

(220) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

آن ها جداگانه احاطه پيدا مى كند در حالى كه مح__اطى باقى نم__ان__ده تا كسى بدان اح_اطه پيدا كند؟

خداى تعالى وقتى موجودى از موجودات جاندار را ايجاد مى كند و يا زندگى را دوباره به اجزاء ماده مرده آن برمى گرداند، ايجادش نخست به روح صاحب حيات آن تعل__ق مى گي__رد و آن گ__اه ب__ه تب__ع آن البت__ه اج__زاء م__ادى آن ني__ز موجود

مى ش__ود و همان روابط__ى را كه قب__لاً بي_ن اج__زاء ب__ود مج__ددا برقرار مى گردد، چون آن روابط نزد خ__دا محف_وظ است و اين مائيم كه اح__اط__ه به آن رواب__ط ن_داريم.

پس تعيُّن جسد به وسيله تعيُّن روح است. و جسد بلافاصله بعد از تعيُّن روح متعين مى شود و هيچ چيزى نمى تواند جلوگيرش شود. و به همين فوريت اشاره مى كند آن ج_ا

مشاهده ملكوت و كيفيت احياء اموات (221)

ك___ه مى ف__رم__اي__د:

«ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتينَكَ سَعْيا - سپس آن ها را بخوان كه با سرعت و بلافاصله به سوى تو مى آيند!» (260/بقره)

(از لح__اظ ت_اري_خ زم__انى، اين قص__ه بع__د از مه_اج_رت ابراهيم عليه السلام از سرزمين ب__اب__ل ب__ه س__وري__ه اتف__اق افت_اده اس_ت، زي_را س_رزمي_ن ب_اب_ل ك__وه ن__دارد.) (1)

1- الميزان ج: 4 ص: 255.

(222) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

(223)

ديگرى موحد نبوده است.

از ام__ام ص__ادق عليه السلام چني__ن نق__ل ش_ده كه:

«روزگارى بود كه در تمام روى زمين جز يك نفر خدا را پرستش نمى كرد و اگر غير او فرد ديگرى بود خداوند در آيه: «اِنَّ اِبْراهيمَ ك__انَ اُمَّ__ةً...،»او را ه_م اض_اف_ه مى كرد، پس از مدتى خ_دا او را ب_ا ب_ه دني_ا آوردن اسم_اعي_ل و اسح_ق م_أن_وس نم_ود و س_ه نف_ر ش_دند.» كلم__ه "ق__انِت"به معن__اى اط__اعت و عب__ادت و ي__ا دوام در آن دو است.

كلم__ه "حَني__ف" به معن__ى مي__ل ك__ردن به وس__ط و اعت__دال و اجتن__اب از مي__ل ب___ه اف______راط و تف_____ري__ط اس__ت.

(226) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

"اِجْتِباء پروردگار"به اين معنى است كه پروردگار كسى را خالص براى خود سازد و از مذهب هاى مختلف جمع آورى اش نمايد. و دليل اجتباى ابراهيم را قرآن مجيد "شكرنعمت" خوانده و فرموده است: «شاكِرا لاَِنْعُمِهِ اجْتَبيهُ وَ...،» (121 / نحل) و حقيقت شكر اخلاص در عبوديت است.

ق___رآن مجي___د مى ف___رم___اي__د:

«به ابراهيم در اين دنيا حسنه اعطاء كرديم و او در آخرت از صالحان است!» (122/نحل)

مقص_ود از "حَسَنَ_ة" در دني_ا معيشت نيكوست و ابراهيم عليه السلام داراى ثروتى فراوان و م____روتى عظي_م ب_وده اس__ت.

در اي__ن ك__ه اب__راهي__م عليه السلام را ب__ه صف__ات ن__ام ب__رده ت__وصي__ف ك__رد اشاره به اين است كه صفات نام برده آثار نيك اين دين حني__ف است و اگر انسان به اي__ن دين

ابراهيم خود يك ملت بود! (227)

درآي__د، او را ب__ه ت__دري__ج ب__ه راه__ى مى ان__دازد ك__ه ابراهيم عليه السلام را ب__دان ان_داخت.

و در آخر سوره مى فرمايد:

«_ اى رس__ول خ_دا ! ب_ه تو وح_ى كرديم كه آئين معت_دل اب_راهي_م را پي_روى ك_ن ك_ه او از مشركان نبود!»

(123 / نحل)(1)

1- المي__زان ج : 2 ص : 123 .

(228) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

1- المي_زان ج : 14 ص : 16 .

پايه گذارى ملت ابراهيم (231)

و خداوند تمام انسان ها در تمام ادوار تاريخ و تمام پيروان همه انبياء را به پيروى از اسلام و كيش و ملت ابراهيم دستور مى دهد و اعراض از ملت و كيش ابراهيم را از حماقت نفس مى شمارد و ناشى از تشخيص ندادن امورى كه نافع به حال نفس است و از امورى كه مضر به حال آن است. اين همان آيه اى است كه روايت مشهور درباره عقل از آن استفاده شده است، آن جا كه مى فرمايد:

«اِنَّ الْعَقْ__لَ م__ا عُبِ__دَ بِ__هِ ال__رَّحْم__نُ _ عق__ل چي__زى است ك__ه ب__ا آن خ__داى رحم_ن عب_ادت مى شود!»

خداوند فرموده:

«كسى از كيش ابراهيم روگردان است كه خود را دچار حماقت كرده و فهم خدادادى را از دست داده است، با اين كه ما او را در دنيا برگزيديم و او در آخرت از صالحان است !

(232) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

آن زم__ان_ش را ب_ه ي__ادآر ك__ه پ__روردگ__ارش ب__ه وى گف_ت: اس_لام بي__اور! گف__ت:

- من تسلي__م رب الع__المين__م!» (131 / بق__ره)

1 _ خداى تعالى وقتى اين قسمت از تاريخ ابراهيم عليه السلام را براى پيامبر اسلام حك_ايت مى كن_د، مى فرمايد:

«چ_ون پروردگارش به او گفت: - اسلام بياور...!»

اي_ن ت_رتيب بي_ان مى رسان_د آن چ_ه گفت_ه از اس_رارى بوده كه جاى گفتگويش مق__ام ان___س خل_وت ب__ود.

پايه گذارى ملت ابراهيم (233)

اما در جوابى كه ابراهيم عليه السلام داد (با تمام آزادى در گفتگو كه عبارت بالا از آن پرده بر مى دارد.) از لحن آن پيداست كه تواضع بندگى خود را حفظ كرد و ادب حضور را مراعات نمود و خود را مختص

به مقام قرب و متشرف به حظيره انس حساب نكرد بلكه ادب بندگى و ذليلى و مربوبى خود را در برابر كسى كه عالميان در برابرش تسليمن_د، حف_ظ نم_ود و نگف_ت: " من تسليم توام" بلكه عرض كرد: "من تسليم آنم ك_ه هم_ه ع_الم م___رب___وب و تسلي_م اوين__د!"

2 _ جمله «اِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ اَسْلِمْ قالَ اَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمينَ...،» (131 / بقره) ظاهر در اين است كه امر «اَسْلِمْ» امر تشريعى است و ابراهيم عليه السلام دعوت پروردگار خود را اجابت نمود و به اختيار تسليم خدا گرديد و اين امر، امر تكوينى نبود، يعنى اسلام در اين مرحله اس_لام خدادادى نبود !

(234) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

اين هم مسلم است كه امر نام برده از اوامرى بوده كه در ابتداء كار ابراهيم متوجه او شده است. چون يك بار هم ابراهيم عليه السلام در اواخر عمرش از خداى تعالى براى خودش و فرزندش اسماعيل تقاضاى اسلام كرد و آن زمانى بود كه بناى كعبه را تمام كردند. اما در اين مرحله چيزى را تقاضا كرد كه به اختيار خود او نبود و كسى نمى تواند بااختيار خود آن قسم از اسلام را تحصيل كند كه ابراهيم نبى و رسول و خليل و امام، درخواست آن را مى كند. معلوم مى شود اسلام درخواستى او در اين مرحله يك امر خدادادى است و موهبتى است كه از طرف خدا افاضه مى شود و خواست انسان در به دست آوردن آن دخ_الت_ى ن_دارد! (ش_رح م_راتب اسلام و ايمان در مبحثى جداگانه بيان شده است.)

3 _ گزينش و اصطفاى ابراهيم نيز ضمن اين آيات نقل شده است .

"اِصْطِفاء " به معناى گرفتن چكيده

و خالص هر چيز است. اين كلمه وقتى با مقامات

پايه گذارى ملت ابراهيم (235)

ولايت ملاحظه شود منطبق بر خلوص عبادت مى شود. اصطفاء در اين مقام اين است كه بنده در تمامى شئونش بر مقتضاى مملوكيت خود رفتار كند يعنى براى پروردگارش تسليم محض باشد. اين معنا با همان عمل به دين در جميع شئون تحقق مى يابد. خداوند دي__ن را هم همان تسليم خدا شدن معرفى كرده است: «اِنَّ الدّينَ عِنْ___دَ اللّ__هِ الاِْسْ__لامُ!»

(19 / آل عمران)

اصطفاء و گزينش ابراهيم نيز در همان تاريخى صورت گرفت كه فرمود: اسلام آور! گفت: تسلي_م رب العالمين هستم! (1)

1- الميزان ج: 2 ص: 157 .

(236) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

جناب نيز به اسماعيل ذبيح فرزند اب_راهي_م خلي_ل اللّه عليه السلام منته__ى مى شود.

پس، م_ى ت_وان گف_ت دي_ن ت_وحي_د در دني_ا از آث_ار و ب_رك_ات آن ب_زرگ_وار اس__ت. علاوه بر اصل توحيد، برخى از فروعات دينى نيز از آن جناب به يادگار مانده است، مانند:

نم___از، زك_____ات، ح______ج، مب_____اح شم_____ردن گ__وش____ت چه_____ارپ____اي____ان،

تب_رى جست_ن از دشمن_ان خ__دا، تحي__ت گفتن ب__ه "س___لام"

(238) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

احك____ام ده گ_ان_ه م_____رب__وط ب__ه طه_____ارت و ن_ظ___اف_ت:

(ك__ه پن__ج حك__م آن م__رب__وط به س_ر و پن__ج حكم ديگرش مربوط به ساير اعض_اى ب__دن است،

ك___ه پن___ج حك____م م__رب__وط ب__ه س__ر عب____ارتن_____د از:

گ__رفت__ن آب خ__ور سبي__ل، گ_ذاشت__ن ريش، ب__افت_ن گيس__وان، مسواك كردن و خلال نمودن دندان،

و پن__ج حك__م م_رب_وط ب_ه س__اي__ر اعض_اء عب___ارتن__د از:

ت_____راشي_____دن و ب__رط_____رف ك_____ردن م_____و از ب_____دن،

ختنه كردن، ناخن گرفتن، غسل جنابت و شستشوى با آب.)

مى توان گفت آن چه سنت پسنديده، چه اعتقادى و چه عملى، كه در جامعه بشرى

يادگارهاى ابراهيم در جامعه بشرى (239)

يافت مى شود همه و همه از آثار نبوت انبياء عليه السلام است، كه يكى از بزرگان اين سلسله جليل__ه اب__راهي__م خلي__ل اللّه عليه السلام است.

ابراهيم عليه السلام حق بزرگى به گردن بشريت دارد، حال چه اين كه بشر بداند يا نداند!!(1)

مى خواهد به صالحان قبل از خود ملحق شود. معلوم مى شود كه قبل از او صالحانى بوده اند كه او پيوستن به ايشان را درخواست مى كند و خداوند درخواستش را اجابت مى فرمايد و در چند جاى قرآن اعلام مى ف_رم_ايد كه او را در آخ_رت به صالحان ملحق خواهد كرد. «وَ اِنَّهُ فِى الاْخِرَةِ لَمِنَ الصّالِحينَ....» (130 / بقره)

ابراهيم و صالحين (241)

اين عب__ارت در آي__ه 130 س_وره بق__ره و در آيه 27 سوره عنكبوت و در آيه 122 س__وره نح__ل تكرار شده است.

"صَ___لاح" داراى م_راتب__ى است، ك___ه بعض__ى م___اف__وق بع__ض ديگ_ر است.

در روايتى آمده است كه «ابراهيم عليه السلام از خدا مى خواسته او را به محمد و آل او صلى الله عليه و آله ملح__ق س__ازد.»

در آيات فوق هم مى بينيم خداى تعالى در مقام اجابت دعاى او مى فرمايد: كه او در آخرت ملحق به صالحان مى شود. رسول خدا صلى الله عليه و آله هم اين مقام را براى خود ادعا مى كند. و قرآن كريم نيز مى گويد:

«بگ_و! س_رپ_رس_ت و ولىّ من خ_دائى است

ك___ه كت___اب را ب__ه ح__ق ن___ازل ك_____رد

(242) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

و هم او ولايت و سرپرستى صالحان را دارد،

«وَ هُ_وَ يَتَوَلَّى الصّلِحينَ!» (196 / انبياء)

ظاهر آيه اين است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله ادعاى ولايت براى خود مى كند. پس از ظاهر آيه برمى آيد كه رسول خدا همان كسى است كه دارنده صلاح مورد نظر آيه است. و ابراهيم عليه السلام از خدا درخواست مى كند به درجه صالحانى ب_رس_د ك_ه ص_لاحشان در م_رتب_ه اى ب_الات_ر از ص_لاح خ_ود اوس__ت، پس منظ_ورش_ان هم__ان جن__اب است !(1)

مل_ت اب_راهي_م را پي_روى م_ى كن_م، ك_ه فطرى است!» (135 / بقره)

از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: "حنيفيت ابراهيم در اسلام است!" از امام محم_د ب_اق_ر عليه السلام ني_ز نق_ل ش_ده ك_ه ف_رم_ود:"حنيفي_ت كلم_ه جامع_ى است ك_ه هيچ چي_ز را باقى نمى گ_ذارد حت_ى ك_وت_اه كردن شارب، گرفتن ناخن و ختنه كردن، كه همگ___ى از حنيفي___ت اس___ت!"

در تفسي__ر قم__ى آم_ده كه:

«خدا حنيفيت را بر ابراهيم عليه السلام نازل كرد و آن عبارت بود از ده حكم در پاكيزگى، ك_ه پن_ج حك___م آن را گ_ردن ب_ه بالاس_ت و پنج حك_م ديگ_ر از گ_ردن ب_ه پ_ائين اس_ت .

(244) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

آن چه مربوط مى شود به سر عبارت است از:

زدن ش__ارب، نتراشيدن ريش و طَمّ مو يعنى اصلاح سر و صورت، مسواك و خلال.

آن چ______ه م_____رب____وط م__ى ش______ود ب____ه ب_____دن عب______ارت اس_____ت از:

گ_رفتن م_وى ب_دن، ختن_ه كردن، ناخن گرفتن، غسل جنابت و طهارت گرفتن با آب،

اين است حنيفيت طاهره اى كه ابراهيم عليه السلام آورد و تاكنون نسخ نشده و تا قيامت نيز نسخ نخواه_د ش_د!» (1)

1- المي_زان ج : 2 ص : 186 .

مفهوم حنيف بودن ملت ابراهيم (245)

صحيفه ها اين بود كه:

_ هيچ ب_اربردارى بار گن_اه ديگرى را برندارد...!»

و اي__ن ك___ه....

محتواى صحف ابراهيم (247)

شر، چه صالح و چه طالح، با او خواهد بود.

و نيز هيچ تدبير و نظامى، كلى يا جزئى، در عالم جريان ندارد مگر آن كه

وَ اَنَّ اِلى رَبِّكَ الْمُنْتَهى (253)

آن هم منتهى به خداى سبحان است، چون تدبيرى كه بين موجودات عالم است چيز ديگرى جز اين نيست كه بين آن ها روابطى برقرار كرده كه هر موجودى به خاطر آن روابط_ى ك_ه ب_ا س_اي_ر م_وج_ودات دارد، سرپا ايست_اده و هستى اش حفظ شده است.

معل__وم اس__ت ك__ه پ__دي__د آورن__ده روابط موجودات همان پديد آورنده خود م__وج__ودات اس__ت. پس يگ__انه كس كه به ط__ور اطلاق منتهاى تم__امى م__وج__ودات ع__ال__م اس____ت، تنه__ا و تنه__ا خ__داى سبح__ان اس__ت.

آيه مورد بحث از آن جائى كه منتهاى هر چيزى را به طور مطلق خدا دانسته است و اين اطلاق شامل تمامى تدبيرها نيز مى شود، لاجرم بايد گفت كه آيه شريفه شامل دو انتها در هر چيز مى شود: يكى انتها از حيث آغاز خلقت، كه وقتى درباره خلقت هر چيز به عقب برگرديم به خداى تعالى منتهى مى شويم و ديگر از حيث معاد، كه وقتى از طرف

(254) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

آينده پيش برويم خواهيم ديد كه تمامى موجودات دوباره به سوى او محشور مى شوند.

دوازده آيه بعدى مواردى از منتهى شدن خلقت و تدبير به خداى سبحان را بر مى شمارد. سياق در همه اين آيات سياق انحصار است و مى فهماند كه ربوبيت منحصر در خداى تعالى است و براى او شريكى در ربوبيت نيست و اين انحصار منافات با وساطت اسباب طبيعى و يا غير طبيعى در آن امور ندارد:

«و اي__ن ك__ه اوس_ت بخن_دان_د و بگ__ري__ان___د،

و اي__ن ك__ه اوس_ت بمي_ران_د و زن_ده گ_ردان__د،

و اي__ن ك__ه دو جنس ن_ر

و م__اده را او بيافريد:

از نطف____ه اى ك__ه در رح____م ريخت___ه ش____ود.

و اي__ن ك__ه ب__ر اوس__ت آف__رين__ش ديگ______ر.

وَ اَنَّ اِلى رَبِّكَ الْمُنْتَهى (255)

و اين كه اوست بى نياز مى كن_د و خواسته دهد،

و اي__ن ك__ه اوس_ت آف_ري_دگ_ار ست_اره شعرى،

و اوس_ت ك__ه "ع__اد" نخستي_ن را ه__لاك ك_رد.

و "ثم__ود" را و كس_ى از آن ه_ا ب_اق_ى نگ_ذاشت.

و ه__لاك ك__رد ق__وم ن__وح را پي___ش از آن ه_ا،

و بى گمان آن هاستم كارتر و گردن كش تربودند!

و شه_رهاى "م_ؤتفك____ه" را نگ__ون س__ار ك__رد،

و پ__وش__اني__د آن ه_ا را آن چ____ه پ__وش__اني__د.

پس به كدام يك از نعمت هاى پروردگارت شك مى كنى؟» (43تا55/نجم)

در مطلب اخرى فرمود: وقتى خداى تعالى همان كسى باشد كه اين نظام بديع را

(256) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

پديد آورده و اين عالم را ايجاد كرده و تدبير نموده و در انسان ها خنده و گريه و مرگ و حي__ات و ه_لاك_ت ق__رار داده اس_ت، ديگ__ر ب_ه كدام يك از نعمت هاى پروردگارت خود را م__ردد جل__وه مى ده_ى و در ك_دامش شك مى كنى؟ (1)

بهت___ر و پ__اين__ده ت___ر اس__ت!» (17 / اعلى)

(258) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

"پاك شدن " برگشتن ب_ه خ_داى تع_ال_ى و ت_وب_ه ك_ردن اس_ت.

"ت_وب_ه" يك_ى از وسايلى است كه دل انسان را از ف_رورفتن در م_ادي_ات حفظ مى كند.

"انف_اق در راه خ_دا ني_ز دل را از لوث تعلق_ات مالى پ_اك مى كند.

"وض__و گ_رفت_ن"را ه_م ك_ه "تطهي__ر" خ_وان_ده ان_د، در حقيق_ت خ_واست_ه ان_د طه_ارت از ق_ذارت ه_ائى را ك_ه ص_ورت و دس_ت و پ_اى انس_ان در اشتغ_ال ب_ه ام_ور دني____ا ب__ه خ___ود مى گي___رد، مجس____م و ممث_ل ك____رده ب_اشن___د.

خلاصه صحف ابراهيم و موسى (259)

در روايات اسلامى از امام صادق عليه السلام (در كتاب فقيه) نقل شده كه در معناى تزكى و پ_اك شدن فرمود:

معن_اى آيه اين است كه هر كس زكات فطره بدهد رستگار مى شود!

ظ_اه___را م___راد از "ذك___ر ن___ام خ____دا" ذك____ر زب__ان__ى اس__ت.

م__راد از "صَل_وة" هم_ان نماز معمولى و توجه خاص عبودى است كه در اسلام تشريع شده است.

در آخ__ر آي___ات ف___وق خ_طاب را ب__ه عم____وم بش__ر ك___رده و م_ى ف__رم__اي__د:

(260) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

حقيق_ت هم_ان است كه گفتيم: كه رستگارى در تزكى و ياد پروردگار است ولكن شما انسان ها در پى پاك شدن نيستيد و بر اساس دعوتى كه طبع بشرى شما دارد شما را به تعلق ت_ام به دنيا و اشتغال به تعمير آن و ترجيح آن بر زن__دگى آخرت مى خوان_د.

- ول_ى زن__دگ__ى آخ_رت ب_اقى ت_ر و بهت___ر اس_ت!

آن چه گفته شد در صحف اولى هم گفته شده است،

در صح_____ف اب_______راهي______م و م_____وس____ى!(19 / اعلى)(1)

از اب_راهي_م خلي_ل اللّه عليه السلام رفته مى توان احك__امى از ش_ريع_ت آن جن_اب را ب_ه ش_رح زي_ر استخ_راج ك_رد:

1 _ نم____________از:

قرآن مجيد در "سوره ابراهيم" از زبان اين پيغمبر عظيم الشأن موضوع نماز را ضمن دعائى نقل كرده كه در آن ابراهيم عليه السلام از خداى خود درخواست مى كند تا او و ذري_ه اش را نماز خ_وان كند!

2 _ زكات:

در سوره "انبياء"حكايت شده كه ابراهيم عليه السلام به قوم خود گفت:

- خ_دا به من كارهاى نيك و دادن زكات را وحى فرموده است !

(262) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

3 _ ح___ج:

قرآن مجيد در سوره "حج " تشريع فريضه حج و اباحه گوشت چهارپايان را به ابراهيم عليه السلام نسبت داده است.

4 _ تَبَ_رّى:

قرآن مجيد در سوره "ممتحنه " دورى گزيدن و تَبَّرى جستن از مشركين را به ابراهيم عليه السلام نسبت داده است.

5 _ نه____ى از ظل____م:

در س_وره "انعام" قرآن كريم "نهى از هر ظلم "و هر عمل مخالف با فطرت را از اب_راهي_م عليه السلام نق_ل ك_رده است.

6 _ س________لام دادن:

احكام شريعت ابراهيم عليه السلام (263)

قرآن مجيد در سوره "مريم "و سوره "هود"مسئله تحيت به سلام را از احكام شريع_ت ابراهيم شمرده است.

در اخب__ار وارد ش__ده ك__ه آن "طه__ارت و نظ__افت__ى را كه ابراهيم عليه السلام در ميان امت خود جعل و تشريع كرده و در سوره "حج" به آن اشاره شده، عبارت از همان "حنيفيت" معروف و احكام ده گانه بوده كه پنج حكم آن مربوط به سر و پنج حكم ديگر م_رب_وط به س_اي_ر اعضاى ب_دن است و از آن جمل_ه "ختن_ه" مى باش_د.

(شرح كامل احكام ده گانه در فصل هاى پيشين همين بخش ذكر

شده است.) (1)

1- المي_________زان ج : 14 ص : 16 .

(264) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

و اَوّاه و مُني_ب " ت_وصيف كرد." (73 تا 75 / هود)

9 - و نيز او را مدح كرده به اين كه ابراهيم "خود امتى خداپرست و حنيف بود" و هرگز شرك نورزيد و همواره "شكرگزار" نعمت هاى خدا بود: و هم چنين مدح كرد به اي_ن ك_ه او را "ب_رگ_زي_د"و ب_ه راه راست "ه_دايت"نم_ود و او را "اج_ر دني_وى "داد واو در "آخ___رت از ص___الحي__ن" اس____ت! (120 ت__ا 122 / نح__ل)

10 _ ابراهيم عليه السلام پيغمبرى "صِدّيق" بود. (41 / مريم)

ذكر مقام و امتيازات 16گانه ابراهيم عليه السلام (267)

11 _ قرآن مجيد او را از "بندگان مؤمن و از نيكوكاران"شمرده و به او "سلام" كرده است! (83 تا 111 / صافات)

12 _ او را از كس_انى دانست_ه ك_ه ص_احب_ان "اَيْدى وَ الاَْبْصار "هستند و خداوند ب_ا ي_اد "قي__امت خ_الصش_ان ك__رده است. (45 و 46 / ص)

13 _ خ_داون__د او را "اِم__ام" ق__رار داد. (124 / بق_ره)

14 _ خ_داون_د او را يك_ى از پن_ج پي_امب_رى دانست_ه ك_ه "اُولُواالْعَزْم" و صاحب كت__اب و شريعت ب_ودن_د. (7 / احزاب و 13 / شورى و 18 و 19 / اعلى)

15 _ خ___داون__د او را "عل__م و حكم__ت و كت__اب و مل__ك و ه__داي__ت " ارزان__ى داشت___ه و ه___داي__ت او را در "نس_ل و اعق__اب او "كلم__ه ب_اقي_ه" ق___رار داد.(41 / نساء و 74 تا 90 / انعام و 28 / زخرف)

(268) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

16 - خداوند "نبوت و كتاب" را در "ذريه" او گذاشت. (26 / حديد)

و براى او "در آيندگان نشان صدق - نام نيك - قرار دارد.(84/شعراءو50/مريم)

"اين بود فهرست آن مناصب الهى و

مقامات عبوديتى كه خداوند به ابراهيم عليه السلام ارزان_ى داشت_ه و در ق_رآن از آن اسم برده است. "

قرآن كريم فضايل و كرامات هيچ يك از انبياء كرام را به اين تفصيل ذكر نفرموده است.

قرآن كريم به منظور حفظ شخصيت و حيات ابراهيم عليه السلام دين قويم ما را هم اسلام ناميد و آن را به ابراهيم عليه السلام نسبت داد و فرمود: «مِلَّةَ اَبيكُمْ اِبْراهيمَ هُوَ سَمّيكُمُ الْمُسْلِمينَ مِنْ قَبْلُ...،»

«اين دي__ن، دي_ن پ__در شم_ا اب_راهي_م است و او ب_ود كه شما را از قبل مسلمان ناميد...!»

ذكر مقام و امتيازات 16گانه ابراهيم عليه السلام (269)

(78/حج)

و ني___ز ف_رموده:

«بگو! پ_روردگ_ار من م_را ب_ه راه راست هدايت نم_ود، دين_ى است ق_وي_م و مل_ت و كي_ش معت_دل اب_راهي_م، ك_ه او از مش_رك_ان نب___ود!» (161 / انعام)

خداوند كعبه اى را كه آن جناب ساخت بيت الحرام و قبله عالميان قرار داده و براى زيارت آن مناسك حج را تشريع فرمود تا بدين وسيله ياد مهاجرت او را به اين ديار و جا دادن همسر و فرزندش را در آن جا و خاطره ذبح اسماعيل و توجهات به خدايش و آزار و محنت ه__ائى را ك__ه در راه خ__دا دي__د، زن__ده نگ__اه ب__دارد! (1)

1- الميزان ج: 14 ص: 23 .

(270) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

و م_راتب علمن__د.

تعليم علم و حكمتت و ترفيع درجه ابراهيم عليه السلام (271)

در آخر كلام مى فرمايد: «پروردگار تو حكيم و عليم است!» تا اين معنا را تثبيت كند كه همه اين برترى ها و امتيازاتى را كه به ابراهيم عليه السلام داده از روى علم و حكمت بوده است.

هم چنان كه در همين سوره، آن جا ك_ه حجت ه_ا و ب_راهين رس_ول خ_دا صلى الله عليه و آله را ذك_ر فرمود، در آخر همين معن_ى را خاطرنشان ساخت و فرمود كه:

_ اي_ن حجت ه_ا را از روى عل_م و حكم_ت ب_ه رسول خود آموختيم،

و او را بر س_ايرين برترى داديم!

مى گيرد ولى رسول فرشته وحى را در بيدارى مى بيند و با او صحبت مى كند.)

(274) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

موضوع اين آيه در اواخر عمر ابراهيم عليه السلام و سنين پيرى او و بعد از جدائى از پدر و قومش اتفاق افتاده است و در آن ملائكه خدا را در بيدارى ديده و با آنان صحبت كرده است. همان زمانى است كه در بالا گفته شد، به او مژده فرزندى دادند و او گفت من پيرم !

مق__ام خُلَّ__ت اب__راهيم عليه السلام را آيه زير تأئيد مى كند:

«وَ اتَّبَ____عَ مِلَّ__ةَ اِبْ_راهي_مَ حَنيف_ا وَ اتَّخَ__ذَ اللّ_هُ اِبْ_راهي_مَ خَلي__لاً!» (125 / نساء)

از ظاهر آيه برمى آيد كه اگر خدا او را براى خود "خليل" گرفت، براى خاطر اين ملت حنيفى كه وى به امر پروردگارش تشريع كرد، بگرفت، چون مقام آيه مقام بيان شرافت و ارج كيش حنيف ابراهيم است كه به خاطر شرافت آن كيش، ابراهيم به مقام "خُلَّت"

مقامات ابراهيم (275)

مشرف گرديد.

(خ__داى سبح__ان اع__راض از كي__ش اب_راهيم را كه نوعى ظلم است "سَفاهَت" خوان_ده است!)

مقام امامت ابراهيم عليه السلام را آيه زير تأئيد مى كند:

«اِنّ_ى ج__اعِلُ_كَ لِلنّاسِ اِم__ام___ا!» (124 / بقره)

هم__ان گ_ون_ه ك_ه قب_لاً بح_ث ش_د زم_ان و ت_اري_خ اي_ن گ_زين_ش الهى در اواخر عم__ر آن حض_رت ب_وده است.(1)

_ ك__رام_ت دي_ن ق_ابل ش_ك نيست و ب_ر هيچ ع_اقلى پ_وشي_ده نيس__ت ك__ه تسلي__م

مقام خليل اللهى ابراهيم عليه السلام (277)

امر خ__دا ب__ودن و نيك__وك__ارى ك_ردن بهت___رين آئي__ن اس_ت !

_ انس_ان از دي_ن دارى نم_ى ت__وان_د بگ_ري_زد و بهت_رين دي_ن، اين است ك_ه انس_ان از سر تسلي_م رو ب_ه خ_دائى آورد ك_ه ه_ر چ_ه در آسم_ان ه_ا و زمي_ن است از آن اوست و در برابر اين خدا از سر بندگى خضوع كند و به مقتضاى راه و رسم و آئين "اب__راهي__م"، در ح__الى كه از ب_اطل روى گ__ردان باشد، عمل كند!

_ "آئين ابراهيم" يعنى "آئي_ن فط_رت"كه خ_دا اب_راهي_م را، يعن_ى اولي_ن كسى را كه ب_ا نيك_وك_ارى روى ب_ه س_وى خ_دا ك_رد و از آئين باطل روى برگردانيد و به آئين حق گ_روي__د، ب_ه عن_وان "خليل" و دوس_ت خ_ود انتخ_اب ك__رده اس__ت!

(278) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

در روايات اسلامى از حضرت امام رضا عليه السلام نقل شده كه فرمود:

"شنيدم از پدرم كه از پ_در خ_ود ح_ديث م_ى ك_رد و م_ى ف_رم_ود:

- خدا از آن جهت ابراهيم را "خليل" ناميده كه هيچ كس را رد نكرد و از احدى جز خدا چي__زى سؤال ننمود!"

روايت بالا صحيح ترين روايتى است كه درباره نام گذارى حضرت ابراهيم عليه السلام به "خليل"وارد شده است، چون اين روايت با معنى لفظ "خليل" يعنى "حاجت"موافق است. "خليل" يعنى دوست صميمى شم_ا آن كس_ى است كه حوايجش را به شما مى گويد. (1)

1- الميزان ج : 9 ص : 141 .

مقام خليل اللهى ابراهيم عليه السلام (279)

كه وى در مورد قوم لوط مجادله مى كرد زيرا حليم بود و در مورد ن_ازل ش_دن ع_ذاب ب_ر ظالمي_ن عجل_ه نم_ى ك_رد چون اميد داشت كه توفيق ي_ابن_د و ب_ه صلاح گرايند و استقامت كنند. او از گمراهى و هلاكت مردم بسيار متأثر مى شد و براى نجات آنان به خدا رجوع مى كرد نه آن كه از معذب شدن ستم گران كراهت داشته باشد و به عنوان عده اى ظالم براى آنان يارى طلبد كه وى از چنين چيزى منزه بود.

(280) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

قرآن مجيد با عبارت «اِنَّ اِبْ_راهي_مَ لَحَلي_مٌ اَوّهٌ مُني_بٌ» (75 / هود) او را مى ستايد.

"حَلي___م" كس__ى را گ__وين___د ك___ه در عق___وب____ت و انتق___ام عجل__ه نمى كن___د.

"اَوّاه"كسى را گويند كه در م__ورد ب__دى هائى كه ب__ه او مى رس__د يا مشاهده مى كند بسي______ار آه مى كش__د.

"مُني_ب" ب_ه معن_ى رج_وع كننده است كه در هر كارى رجوع او به سوى خداست. (1)

1- المي_زان ج : 20 ص : 199 .

حليم و اوّاه بودن ابراهيم عليه السلام (281)

ب_راى اه_ل مكه ك_رد،

6 _ دع_ائ_ى ك_ه از خ_دا خ_واس_ت ت_ا پي_امب_ران را از ذري__ه او ب_رگ__زين____د....

دعاهاى ابراهيم عليه السلام (283)

از همين دعاها و درخواست هاى آن بزرگوار است كه آمال و آرزوهايش و ارزش مجاهدت ها و كوشش ه_ايش در راه خ_دا و ني_ز فضايل نف_س مقدسش و هم چنين م_وقعي_ت و ق_رب او ب_ه خ_داى ع_زّاسم_ه، شن___اخت_ه مى ش__ود.

هم چنين از سراسر داستان هايش و مدايحى كه خدا از او كرده، مى توان شرح زندگى آن جن__اب را استنب_اط كرد.

(اين دعاها، علاوه بر اين فصل در فصول ديگر همين بخش نيز مورد بررسى و استفاده قرار گرفته است.) (1)

1- المي_زان ج : 2 ص : 120 .

(284) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

"حُكْ_م" اصاب_ه نظ_ر و داشت_ن رأى ص_اي_ب در مس_ائ_ل كل_ى اعتق__ادى و عمل_ى و ني__ز در تطبي__ق عمل ب_ر آن مع__ارف كل__ى اس___ت.

مع______ارف كل___ى عب____ارتن__د از:

معارف اعتقادى و عملى كه جامع همه آن ه_ا توحيد و تق_وى اس_ت.

در س_وره انبي_اء آي_ه 73 مى فرمايد:

«و عمل به نيكى ها و اقامه نماز و دادن زكات را به ايشان وحى كرديم،

و ايش__ان م_ا را عب_ادت م_ى ك_ردن_د.»

اين كه آن جناب از پروردگار متعالش درخواست كرد به صالحينش ملحق سازد،

اولين دعاى ابراهيم عليه السلام (287)

خود از لوازم درخواست موهبت حكم و از فروعى است كه بر حكم مترتب مى شود. پس معن__اى ك__لام آن جن__اب اي_ن است كه:

_ پ__روردگ__ارا نخس_ت م_وهب_ت حك_م ب_ه م_ن ارزانى دار،

و سپس اثر آن را كه اصلاح ذاتى است در من تكميل كن!

ظاهر اين كه درخواست كرد تا - لسان صدق را برايش در آخرين قرار دهد - اين است كه خداى تعالى در قرون آخر فرزندى به او دهد كه زبان صدق او باشد، يعنى لس_ان_ى ب_اش_د م_انن_د لس_ان خ_ودش، ك_ه من_وي_ات او را بگ_وي_د، همان طور كه زب_ان خ_ود او از منويات__ش سخ__ن مى گ_وي_د. خ_لاص_ه برگشت معنا به اين است كه -

خداوند در قرون آخر الزمان كسى را مبعوث كند كه به دعوت وى قيام نمايد و مردم را به

(288) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

كي__ش و مل_ت او كه همان دين توحيد است. دعوت كند.

از اين كه آن جناب از پروردگار خود مسئلت نمود تا او را در روز قيامت خوار نگرداند، فهميده مى شود كه در آن روز هر انسانى محتاج به يارى خداست و

بنيه ضعيف بشرى تاب مقاومت در برابر هول و هراس هائى كه آن روز با آن ها مواجه مى شود، ندارد، مگر آن كه خدا او را يارى و تأئيد كند! (1)

روز ج__زا ببخش__د!

پ__روردگ__ارا!

م___را حكم_ى ببخش__اى !

تحليلى از ادب ابراهيم در دعاهاى او (291)

مرا به صالحين ملحق كن!

م__را در آيندگان نام نيك و ذكر جميل عطا فرما!

م____را از وارث____ان بهش___ت نعي___م ق______رار ده!

و پ_____در م__را بي____ام___رز، ك_ه او از گم_راه_ان ب_وده !

و م__را در روزى كه همه مبع_وث مى شوند رسوا مساز!» (75 تا 87 / شعراء)

از لح_اظ ادب و شي_وه اى كه در اين دعا به كار برده شده مشاهده مى شود كه ابراهيم عليه السلام ابتداء پروردگار خود را ثناى جميلى مى كند. اين ادب عبوديت است كه اقتضا م_ى كن_د در دع_ا ب_اي_د نخس_ت ثن_اى پ_روردگ_ار را گف_ت.

اين ثنا، اولين ثناى مفصلى است كه خداوند از ابراهيم عليه السلام حكايت مى كند. ثناهاى

(292) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

قبلى او ك_وت_اه ب_ودن_د و در ق_رآن مجي_د در چند جا نقل شده اند.

«م_ن روى خ__ود را مت___وج__ه درگ___اه كس___ى ك___ردم

ك_ه آسم__ان ها و زمين را آف_ري_ده اس_ت!» (79 / انعام)

«از پ_روردگارم براى تو (پدر) طلب مغفرت خواهم كرد،

ك__ه او ب___ا م__ن مه____رب___ان اس____ت!» (47 / مريم)

وقتى شيوه اين دعا را تحليل بكنيم مى بينيم در آن چنين ادبى را به كار برده كه عنايت پروردگار خود را از ابتداى خلقتش تا وقتى كه به سوى او بازگشت مى كند در آن

تحليلى از ادب ابراهيم در دعاهاى او (293)

گنجانده است و خود را در برابر او فقير و محتاج دانسته و درباره پروردگارش جز غنا و جود محض چيزى نگفته است. خود را بنده ذليلى دانسته كه قادر بر هيچ چيز نيست، بلكه مقدرات الهى او را در ادوار خلقتش از حالى به حالى برمى گرداند. طعام، شراب و

بهبودى از مرض مى دهد، مى ميراند و زنده مى كند و بندگان را براى پاداش روز جزا حاضر مى سازد و او (ابراهيم) جز اطاعت محض و طمع در غفران گناه، چيزى نيست !

ادب ديگرى را كه مراعات كرده اين است كه مرض را به خود نسبت داده و گفته: "وقتى مريض مى شوم شفايم مى دهد."براى اين كه در اين مقام كه مقام ثناست مناسب نبود مرض را به او نسبت دهد، گرچه مرض هم از حوادث است و از اين نظر بى ارتباط با پروردگار نيست، لكن سياق كلام، سياق بيان حوادث نيست تا هر حادثى را به او نسبت دهد بلكه سياق كلام براى بيان اين معناست كه شفاى از مرض از رحمت و عنايت

(294) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

اوست، از اين نظر مرض را به خود نسبت داد و شفا را به پروردگار خود: گويا خواست چنين دعوى كند كه از خداى تعالى جز جميل و زيبائى صادر نمى شود!

آن گاه بعد از ثنا شروع كرد به دعا و در همين دعايش است كه ادب فوق العاده اى را به كار برده است:

نخست ابت__داء ك__رد ب__ه اس__م "رَبّ"، ديگر اين كه تنها نعمت هاى حقيقى و پايدار را درخواست كرد. گرانبهاترين نعم__ت ها را درخواست كرد و آن عبارت بود از حكم (ش__ريع__ت) و پي__وست__ن ب__ه ص__الحي__ن و نام ني_ك در آين__دگ_ان.

او از خداى خويش خواست تا در هر عصرى از اعصار آينده كسانى را مبعوث كند كه دعوتش را به پا دارد و شريعتش را ترويج كند. در حقيقت معنى درخواستش اين

تحليلى از ادب ابراهيم در دعاهاى او (295)

اس___ت ك_ه ش_ريعت_ى ب_ه او ب__ده__د ك_ه ت_ا

قي_ام قي_امت باقى ب_اش_د.

آن گ_اه وراث_ت بهش_ت، آم_رزش پ_در و ايمنى از رسوائى قيامت را درخواست كرد.

اعقاب وى بدان معتقد است، براى اين كه دينى كه امروز دنيا آن را دين توحيد مى شناسد يكى دين يهود است كه پيغمبر آن موسى عليه السلام است و ديگرى دين مسيح است كه پيامبرش عيسى عليه السلام است. و اين دو بزرگوار هر دو از دودمان اسرائيل يعنى يعقوبند و يعقوب فرزند اسحق و او فرزند ابراهي_م عليه السلام است.

و ه__م چني__ن دي____ن اس__لام ك__ه پيغمب__ر آن حض__رت ختم__ى م__رتب__ت محم__د بن عبداللّه صلى الله عليه و آله است ني__ز از ذري__ه اسم__اعي__ل ف_رزن_د ابراهيم عليه السلام اس_ت! (1)

(298) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

چه عدمى، همه نخست منسوب به خداى تعالى است و پس از آن منسوب به بنده اى از بندگان اوست، به خلاف شر، كه چه فعل باشد چه ترك، ابتداء منسوب به بنده است و اگر هم به خدا نسبت مى دهيم آن شرورى را نسبت مى دهيم ك_ه خ_داوند

(300) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

بن__ده اش را ب_ه عن__وان مج_ازات مبت_لا و آلوده به آن كرده باشد.

پس اجتناب از بت پرستى وقتى عملى مى شود كه خداوند به رحمت و عنايتى كه نسبت به بنده اى دارد او را از آن اجتناب داده باشد.

بايد فهميد كه نتيجه دعا براى بعضى از كسانى است كه جهت ايشان دعا شده، نه براى همه آنان، هر چند كه لفظ دعا عمومى است، ولكن تنها درباره كسانى مستجاب مى شود كه خود آنان استعداد و خواهندگى داشته باشند و اما معاندين و مستكبرينى ك__ه از پ_ذي_رفتن حق امتن_اع مى ورزن_د، دع_ا در ح___ق ايش_ان مستج_اب نم_ى ش_ود!

دعائى كه ابراهيم عليه السلام در حق فرزندان خود فرمود، شامل تمامى فرزندانى مى شود

شرايط استجابت در دعاهاى ابراهيم عليه السلام (301)

كه از نسل او پديد آيند و آن ها عبارتند از دودمان اسماعيل و اسحق، زيرا كلمه "ابن" در عرب همان طور كه بر فرزند بلافصل اطلاق مى شود، بر فرزندان پشت هاى بعدى نيز اط__لاق مى ش__ود. ق__رآن ك__ري__م، اب__راهي__م عليه السلام را پدر مردم عرب و يهود زمان رس__ول خ__دا صلى الله عليه و آله خ_وان_ده و ف___رم___وده اس_ت:

«مِلَّةَ اَبيكُمْ اِبْراهيمَ!» و اطلاق بنى اسرائيل (فرزندان يعقوب) هم بر يهوديان عصر نزول ق_رآن از اي_ن ب_اب اس_ت، كه شايد در چهل و چند جاى قرآن اطلاق شده باشد. وقتى هم ابراهيم عليه السلام دورى از بت پرستى را از

خدا درخواست مى كرد هم براى خ_ودش و ه_م ب_راى فرزندان خود به آن معنائى كه گفته شد درخواست كرده است.

(1)

1- المي_____زان ج : 23 ص : 104 .

آخرين دعاى ابراهيم عليه السلام (305)

ك_ه م__ا پنه___ان م_ى داري_م،

و آن چ__ه را آشك__ار م_ى س__ازي__م،

آرى ب_ر خ_داى تعالى چي_زى در زمين و آسمان پوشيده نيست !

سپاس خداى را كه مرا در سنين پيرى، اسماعيل و اسحق را بداد!

پروردگار من محققا شنواى دعاست !

_ پ_روردگ__ارا!

م____را و ذري_ه ام را نم_ازگ__زار ك__ن !

_ اى پ__روردگ__ار ما!

و دع_اي_م را قب_ول ف__رم_ا!

لطايف دعاهاى ابراهيم عليه السلام (309)

_ اى پ__روردگ___ار م__ا!

م__را و پ__در و م_ادرم را و جمي_ع م___ؤمن___ان را

در روزى ك_ه حس__اب برپا مى شود، بيامرز!» (35تا41/ابراهيم)

اين دع_ا را اب_راهي_م عليه السلام در اواخ_ر عم_رش فرموده و در آن اشاره كرده به اين كه:

"در سني_ن پي__رى خ__دا اسم__اعي__ل و اسح__ق را ب__ه او داده است،"

و در حالى اين دعا را كرده كه شهر مكه ساخته شده بود، به دليل اين كه عرض كرد:

"پ___روردگ__ارا! اين شهر را شهر امن_ى ق_رار ب___ده!"

كم_ا اي_ن ك_ه در ك_لام قبل_ى اش ك_ه قب_ل از س__اخت_ه ش__دن شه__ر مك__ه گفت_ه

(310) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

بود، درخ__واست شه__رى امن در آن مكان كرده است:

"اي__ن مك______ان را شه____ر امن___ى ق____رار ب_____ده!"

ادبى كه ابراهيم عليه السلام در اين دعا به كار برده يكى اين است كه هر حاجتى از حوائج را كه ذكر كرد چون هم ممكن بود به غرض مشروع درخواست شود و هم به غرض نامشروع، آن جناب غرض مشروع و صحيح خود را در كلام خود ذكر كرده و با بيانى آن را ادا نموده كه هر كسى مى تواند از آن پى ببرد كه وى تا چه اندازه اميد به رحم_ت پ_روردگ_ارش در دلش فوران داشت_ه است.

مث_________لاً وقت___ى ع____رض ك_____رد:

لطايف دعاهاى ابراهيم عليه السلام (311)

"خ__داي___ا م__را و ف_رزن_دان_م

را از اي_ن ك_ه پ_رست_ش ب_ت ه_ا كنن__د دور ب_____دار!"

ب_لافاصله غرض خود را اي_ن ط_ور توجي_ه كرد كه:

"پ__روردگ__ارا، ب__ه درست__ى ك__ه آن ه__ا گم__راه كردن__د بسي__ارى از م____ردم را، "

و هم چنين بعد از اين كه عرض كرد:

"پ__روردگ__ارا، اين_ك ك__ه م_ن ذري__ه خ__ود را در بي_اب__ان_ى ل__م ي___زرع در كن__ار بي__ت الح__رام ت____و سك___ون_ت دادم...،"

غرض خود را از اين گفتار اين گونه توجيه فرمود:

"پ_روردگ_ارا! ب_راى اي_ن ك_ه نم__از ب_ه پ_ا دارن_د!"

و ني___ز بع___د از آن ك___ه درخ__واس__ت ك____رد:

"دل ه_ائى را از مردم به س_وى آنان معطوف ب_دار

(312) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

و از مي____وه ه_ا روزيش__ان ف__رم__ا!"

دنب_ال_ش غ__رض خ__ود را چني__ن بي___ان ك__رد:

"ب__اش__د ك___ه آن___ان ت____و را شك__رگ___زارن___د!"

ادب ديگرى كه در كلام خود رعايت كرده اين است كه در رديف هر حاجتى كه خواسته اسمى از اسماء حسناى الهى را از قبيل "غَفُور" و "رَحيم" و "سَميعُ الدُعا"به مناسبت آن حاجت ذكر كرده است و اسم شريف "رَبّ" را در تمامى آن حوائج تكرار نموده است، چون ربوبيت خدا واسطه ارتباط بنده با خداى خود و فتح باب در هر دعاست.

ادب ديگ__ر اي_ن ك__ه ع___رض ك__رد:

"و ه_ر ك_س ن_اف_رم_اني_م كن_د ب_ه درستى ت_و بخشن_ده و مه_رب_ان_ى!"

لطايف دعاهاى ابراهيم عليه السلام (313)

و نفرين به جان آنان نكرد بلكه بعد از ذكر اسمشان دو تا از "اَسْماءُاللّه را كه واسطه شمول نعمت سعادت بر هر انسانى است، يعنى اسم "غَفُور" و "رَحيم" را ذكر نمود، چون دوس__ت دار نج_ات ام_ت خ_ود و گست_رش ج_ود پروردگار خود بود! (1)

1- المي_زان ج : 23 ص : 119 و ج : 12 ص: 131 .

(314) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

(315)

اِبْ_راهي_مُ الْقَ_واعِ_دَ مِنَ الْبَيْ_تِ وَ اِسْم_اعي_لُ رَبَّن_ا تَقَبَّ_لْ مِنّا....»

«و چون ابراهيم و اسماعيل پايه هاى خانه را بالا مى برند: _ پروردگارا از ما بپذير!

(316)

كه تو شنواى دعا و داناى نيات هستى!» (127 / بقره)

آيه فوق حكايت دعاى ابراهيم و اسماعيل هر دوست، حكايت حال گذشته است، كه با آن، حال آن دو بزرگوار مجسم مى شود. گ__وي__ا آن دو ب__زرگ__وار در ح__ال چيدن سنگ هاى بناى كعبه ديده مى شوند و صدايشان هم اكنون به گوش شنونده مى رسد، كه دارند دعا مى كنند و چون الف_اظ آن دو را م_ى شن_ون_د، ديگر لازم نيست حكايت كننده به مخ__اطبي__ن خ___ود بگ_وي__د ك__ه آن دو گفتن__د: رَبَّن__ا...!

اين گونه عنايات در قرآن كريم بسيار است و اين از زيباترين سياق هاى قرآنى است - هر چن_د ك_ه ق_رآن همه اش زيب_است! و خاصيت اين گ_ون_ه سي_اق اي_ن اس_ت ك_ه تاريخ__ى را مى خ_واه_د بي_ان كن_د، مجسم ساخته و به حس شنونده نزديك مى گرداند.

بالابردن پايه هاى خانه كعبه (317)

ابراهيم و اسماعيل عليه السلام نگفتند كه خدايا چه خدمتى را از ما بپذير، تنها گفتند: خدايا از م__ا قب__ول ك__ن، تا در مقام بندگى رعايت تواضع و ناقابلى خدمت خود يعنى بناى كعبه را، برسانند.

در واق___ع معن____اى ك___لامش_ان اي_ن مى ش__ود ك__ه:

خ__داي__ا اي__ن عم__ل ن__اچي_ز م__ا را بپ___ذي___ر،

كه تو شن_واى دع_اى ما و دان_اى نيت م_ا هستى!

آن گاه دعاى خود را چنين ادامه مى دهند:

- اى پ__روردگ___ار م_____ا !

م_ا را دو نف_ر از تسليم ش_دگان و مسلمان_ان خ_ودت قرار ب_ده !

(318) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

و از ذري__ه م__ا ني_ز امت_ى را مسلم_ان و تسلي__م خ__ود ف_رم_ا !

و دست_ور من_اس_ك و ط_ريقه عب_ادت م_ا را ب_ه م_ا نش_ان ب__ده!

و ب__ر م__ا ببخش__اى

! ب__ه درست_ى ك_ه ت_و ت__واب و رحيم_ى !

- و اى پ__روردگ_______ار م_____ا !

مبع__وث ف_رم__ا در مي__ان آن__ان رس__ول__ى را از خ__ود آن__ان،

تا بر آن_ان از آيات ت_و بخواند و ايشان را تربيت و تزكيه نمايد،

به درستى كه تو خود عزيز و حكيمى!» (127 تا 129 / بقره)(1)

گام برمى دارد كه شيطان ها به گردش نمى رسند!

_ در حقيقت، سرگذشت آن جناب وقايعى به ظاهر متفرق است، كه در واقع زنجيروار به هم مى پيوندد و يك داستان تاريخى درست مى كند كه اين داستان از سير عب__ودى اب__راهي__م حك__ايت مى كن_د _ سي__رى كه از بنده اى به سوى خدا آغاز مى گردد، سيرى كه سرتاسرش ادب اس_ت: ادب در سي_ر، ادب در طلب، ادب در حض_ور

سير ابراهيم در مسير عبوديت (321)

و ادب در هم_ه مراسم حب و عشق و اخلاص! كه آدمى هر قدر بيشتر در آن دقت و تدبر كند، اين آداب را روشن تر و درخشنده تر مى بيند.

در پايان اين راه، از طرف خداى سبحان مأمور مى شود براى مردم "عمل حج" را تش_ري_ع كن_د كه ق_رآن اي_ن ف_رم_ان را چني_ن حك_اي_ت مى كن_د:

«وَ اَذِّنْ فِ__ى ال_نّاسِ بِ__الْحَ__جِّ يَ___أْتُ___وكَ رِج__الاً،»

«وَ عَل_ى كُ_لِّ ض_امِ__رٍ يَ_أْتينَ مِ_نْ كُ_لِّ فَ_جٍّ عَمي_قٍ!»

«_ در مي_____ان م_____ردم ب__ه ح_____ج اع____لام ك___ن!

_ ت__ا پي_ادگ_ان و س__وارگ_ان بر م_ركب ه__اى لاغ___ر،

_ از ه__ر ن__احي___ه اى دور بي_اين__د....»( 27 / ح__ج)

چيزى كه هست، خصوصياتى را كه آن جناب در عمل حج تشريع كرده، براى ما

(322) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

نامعلوم است، ولى اين عمل هم چنان در ميان عرب جاهليت يك شعار دينى بود، تا آن كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله مبع_وث ش_د و احك_ام_ى در آن تش_ريع ك_رد ك_ه نسب_ت ب_ه آن چ_ه اب_راهي_م عليه السلام تش_ري_ع ك_رده ب_ود، مخ_الفتى ن_داشت، بلك_ه در حقيق_ت مكم_ل آن ب_ود.

اين مطلب را ما از اين ج_ا م_ى گ_وئي_م ك_ه خ_داى تع_ال_ى ب_ه ط_ور كل_ى "اسلام" و "احك____ام اس____لام" را "مل__ت اب___راهي___م" خ___وان___ده اس__ت:

«دين__ا قِيَم__ا مِلَّ__ةَ اِبْ_راهي__مَ حَنيف__ا...!»

«بگ__و! پ__روردگ__ارم م_را ب_ه س__وى صراط مستقي_م

ه_دايت ك_رده،

دين__ى است__وار كه مل__ت اب_راهي__م و معتدل است.» (161 / انعام)

«شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدّينِ ما وَصّى بِه نُوحا...،»

سير ابراهيم در مسير عبوديت (323)

«ب_راى شم_ا از دي_ن هم_ان را تشريع ك_رد

كه ن_وح و اب_راهي__م و موسى و عيسى را نيز بدان سفارش كرده بود،

به اضافه احكامى كه به خصوص به تو وحى كرديم.» (13 / شورى)

و به هر حال آن چه رسول خدا صلى الله عليه و آله از مناسك حج تشريع فرمود، يعنى احرام بستن از ميقات و توقف در عرفات، به سر بردن شبى در مشعر، قربانى در منى، سنگ انداختن به سه جمره، سعى ميان صفا و مروه، طواف دور كعبه و نماز در مقام... هر يك به يكى از گ__وش__ه هاى سفر ابراهيم عليه السلام به مكه اشاره دارد.

اين مناسك، مواقف و مشاهد ابراهيم و خانواده اش را مجسم مى سازد و به راستى چه مواقفى! و چه مشاهدى! كه چه قدر پاك و الهى بود! مواقفى كه راهنمايش به سوى آن

(324) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

م__واق__ف، ج__ذب__ه رب__وبي__ت و س__اي__ق آن ذل__ت عب__ودي_ت ب_ود!

آرى! عبادت هائى كه تشريع شده، (كه بر همه تشريع كنندگان آن ها بهترين سلام ها باد!) صورت هائى از توجه بزرگانى از انبياء به سوى پروردگارشان است. تمثال هائى است كه مسير انبياء عليه السلام را از هنگام شروع تا ختم مسير حكايت مى كند، سيرى كه آن حض__رات به س_وى مقام قرب و زلفى داشتند.

«لَقَدْ كانَ لَكُمْ فى رَسُولِ اللّهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ!»

«براى شما هم در رسول خدا صلى الله عليه و آله اقتدائى نيكو بود!» (21 / اح_زاب)

آيه فوق مى فهماند، آن چه امت اسلام به عنوان عبادت مى كند، تمثالى از سير پيامبرشان است. و اين خود اصلى است كه در

اخبارى كه حكمت و اسرار عبادت ها را

سير ابراهيم در مسير عبوديت (325)

بيان مى كند و عل_ت تشريع آن ها را شرح مى دهد، شواهد بسيارى بر آن ديده مى شود، كه پژوهش گر بينا مى خ_واه_د تا ب_ه آن شواهد وقوف و اطلاع يابد! (1)

دارد.

تطهير معبد، به همان جهت كه معبد است، اين است كه آن را از اعمال زشت و

(328) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

پليدى ها كه مايه فساد عبادت اس_ت، پاك كند و چنين پليدى همان شرك و مظاهر شرك يعنى بت هاست.

تطهير خانه خدا، منزه داشتن آن از خصوص پليدى هاى معنوى است و ابراهيم عليه السلام م__أم__ور ش_ده كه ط_ريق_ه عب_ادت را به نح_وى كه خ_ال_ى از ق_ذارت ش_رك ب_اش_د ب_ه م__ردم تعلي__م ده__د، هم__ان ط__ور كه خ__ودش م_أم_ور به چني__ن عب_ادت_ى شده بود.

شايد هم منظور اين باشد كه تطهير آن مطلق از نجاسات و پليدى ها باشد، چه پلي__دى هاى م_ادى و چه معنوى، با اين ك_ه معنى اول بيشت_ر ب_ا سي_اق آيه مى س_ازد.

حاصل تطهير معبد از رجس و پليدى هاى معنوى براى پرستندگان كه از دور و نزديك

مهيا كردن مكان بيت خدا (329)

قصد آن مى كنند، اين است كه عبادتى براى آنان وضع كند كه خالص براى خدا باشد،و مشوب به شائبه شرك نباشد، در آن جا تنها خدا را بپرستند و چيزى را شريك او نكنند.

در اين آيه اشعارى به اين معنى است كه عمده عبادت قاصدان كعبه طواف و نماز و ركوع و سجود است و نيز اشعارى ب_ه اين معنى است كه ركوع و سجود مثل دو متلازم هميشه با همند و هيچ وقت از يكديگر جدا نمى شوند.

خدا را در ايامى معين ذكر كنند...!»

كلمه "حَجّ" در اصل به معناى "قصد" است. اگر عمل مخصوص در بيت الحرام را كه اولين بار ابراهيم عليه السلام آن را تشريع كرد و در شريعت محمدى صلى الله عليه و آله نيز جريان يافت

صدور فرمان اعلام حج (331)

"حَ__جّ" مى نامند به همي__ن جه__ت است كه هر كه بخواهد اين عمل را انجام دهد قصد خانه خ__دا مى كند.

جسمى و آن "وحدت كلمه" ايشان را به تشابه در عمل مى كشاند و اين از آن مى آموزد و آن از اين، اين خوبى هاى آن را مى گيرد و آن به كمك اين مى شتابد، در

منافع حج (333)

نتيجه جامعه هاى كوچك به صورت يك جامعه بزرگ مبدل مى شود، آن وقت نيروهاى جزئى نيز به نيروى كلى مبدل مى شود كه كوه هاى بلند هم در برابرشان تاب مقاومت پيدا نمى كنند.

هيچ راهى به سوى حل مشك_لات م_انن_د تعاون نيست و هيچ راهى به سوى تعاون چ_ون تف_اه_م نيس__ت و هي_چ راه_ى ب__ه س__وى تف__اه_م م_انن_د تف_اه_م دين_ى نيس_ت!

اما منافع اخروى ك_ه هم_ان وج_ود و ان_واع تق_رب ه_ا ب_ه سوى خ_داست تقرب هائى ك_ه عب_وديت آدم_ى را مجس_م س_ازد و اث_رش در عم_ل و گفت_ار آدم_ى ه_وي_دا گ__ردد:

عمل حج با مناسكى كه دارد، انواع عبادت ها و توجه به خدا را شامل مى شود،چون

(334) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

مشتمل است بر ترك عده اى از لذايذ زندگى و كارهاى دنيوى و كوشش ها براى دنيا و تحم_ل مشق_ت ها و طواف پيرامون خانه او و نماز و قربانى و انفاق و روزه و امثال آن.

پس عمل حج با اركان و اجزائى كه دارد يك دوره كامل سير ابراهيم خليل عليه السلام را در م__راح__ل ت_وحي_د و نف__ى ش__رك و اخلاص عب_وديت مجس_م مى سازد.

كه در مكه است،

خانه اى است مبارك و مايه هدايت عالميان!» (96 / آل عمران)

ام_روز ق_ريب چه_ار ه_زار س_ال از عم_ر اي_ن خ_ان_ه مب_ارك مى گ_ذرد و هن_وز معم_ور و آب_اد است. در آن روزه_ائى ك__ه اين آي__ات ن__ازل مى ش__د بي__ش از دو هزار و پ_انص_د س_ال از عم_ر كعب_ه گ_ذشت_ه ب_ود.

سنت هاى ف_رام_وش شده حج ابراهيمى در جاهليت

با اين كه از سنن ابراهيم عليه السلام تنها سنت حج در بين اعراب عصر جاهليت باقى مانده بود، آن را نيز به اين صورت در آورده بودند كه بت هائى بر بام كعبه نصب كرده بودند

(336) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

و بت هائى را نيز بر بالاى صفا و مروه و در بالاى منى گذاشته بودند و قربانى هاى خ_ود را ني_ز ب_ه ن_ام آن ه_ا ذب_ح مى ك_ردند.

قرآن مجيد مسلمانان را چنين تعليم مى دهد كه: شما از اوثان (بت ها) و قربانى كردن براى آن ها اجتن__اب كني__د، در ح__ال_ى كه از غير خدا مايل به سوى خدا باشيد و در ح__ج خ__ود ب__ه او ش_رك نورزيد.

مشركين در عمل ح_ج اي_ن ط_ور تلبيه مى گفتند:

"- لبي___ك اى خ__دا،

شريكى براى تو نيست مگر شريكى كه مال خود توست،

ت___و ه____م آن را م__الك___ى و ه___م م__ايمل__ك آن را م__الك___ى،"

ل__ذا ق__رآن نه__ى ع_ام_ى مى كن__د از تق__رب ب__ه ب__ت ه_ا و ق__ول ب__اط_ل در مورد

سنت هاى فراموش شده حج ابراهيمى در جاهليت (337)

خ_اص ح_ج و مى فرمايد:

«فَ___اجْ__تَ__نِبُ_وا ال____رِّجْ__سَ مِ__نَ الاَْوْث___انِ!»

«وَ اجْتَنِبُ_______وا قَ_________وْلَ ال____________زُّورِ!»

«حُنَفاءَلِلّهِ غَيْرَمُشْرِكينَ بِهِ...!» (30 و 31 / حج)

در آي_ه ب__الا م_ى ف__رم__اي___د: «پس، از پلي_دى بت ه_ا كن_اره كني__د و از گفت__ار ب__اطل اجتناب ورزيد...!»

انتخاب اين دو مورد از محرمات جز براى اين

نبوده كه در عمل حج اين دو تا مورد ابتلاء آن روز بوده و مشركين درباره تقرب به بت ها و قربانى كردن براى آن ها و به نام آن ها اصرار مى ورزيدند.

(338) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

و از آن چ_ه خدا روزى شان كرده انفاق مى كنند!

عبادت ها و قربانى ها در امت هاى گذشته (341)

المي_____زان ج : 28 ص : 238 .

(344) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

از حضرت ابراهيم خليل اللّه عليه السلام نقل مى كند و آن زمانى است كه ساختمان بيت اللّه الحرام تمام شده و خداى تعالى به او و به اسماعيل دستور مى دهد تا خانه كعبه را تطهير كنند، ابراهيم عليه السلام دست به دعا برمى دارد و از خداى خود و صاحب آن خانه چنين درخواست مى كند:

«_ پروردگارا!

_ "اي_ن شه__ر" را محل "امن_ى" بك_ن !

_ "و اهل_ش" را _ البت__ه آن ه__ائ_ى را ك__ه "ب__ه خ__دا و روز ج_زاء ايم_ان" م_ى آورن_د _ از "ثم_رات روزى ب__ده!"

(348) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

خ___داى تع___ال_ى ف____رم_ود:

_ به آن ها هم كه "ايمان نمى آورند" چند صباحى "روزى مى دهم،" و سپس به سوى عذاب دوزخ، كه بد مصيرى است،

روانه شان مى كنم! "روانه اضطرارى!"» (125 و 126 / بقره)

آي_ات ف_وق، حك_ايت دع_ائى اس_ت از اب_راهي_م عليه السلام ك_ه از پ_روردگ_ارش خ_واست ت_ا ب_ه اه__ل مك_ه "امني_ت و رزق" ارزان_ى ب_دارد و خ_داون_د دع_ايش را مستجاب ك_رد.

ابراهيم عليه السلام بعد از آن كه از پروردگار خود امنيت را براى شهر مكه درخواست كرد و سپس براى اهل آن روزى از ميوه ها را خواست، ناگهان متوجه شد كه ممكن است در

امنيت و رفاه شهر مكه (349)

آينده مردم مكه دو دسته شوند، يك دسته مؤمن و يك دسته كافر و اين دعائى كه كرد شامل هر دو دسته خواهد شد، لذا عموميت دعاى خود را مقيد به قيد "ايمان " كرد و گفت:

- خ__داي__ا روزى را تنه___ا ب__ه م__ؤمني_ن از اه__ل مك____ه ب____ده!

با اين كه آن جناب مى دانست كه به حكم ناموس زندگى اجتماعى دنيا، وقتى رزقى به شهرى وارد مى شود، ممكن نيست كافران از آن سهم نبرند و بهره مند نشوند،

ولكن در عين حال دعاى خود را مختص به مؤمنين كرد تا تبرّى خود را از كفار همه جا رعايت ك__رده ب_اش__د، ولك__ن ج_واب_ى داده ش_د ك_ه ش_ام_ل م_ؤم__ن و ك_اف_ر ه__ر دو ش__د.

در اين جواب اين نكته بيان شده كه: از دعاى وى آن چه بر طبق جريان عادى و قانون طبيع_ت اس_ت مستج_اب اس_ت و خ_داون_د در استج_ابت دع_ايش خ_رق ع_ادت نمى كند

(350) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

و ظاه_ر حك_م طبيعت را باطل نمى سازد.

منظور ابراهيم اين بود كه كرامت و حرمتى براى شهر مكه كه بيت اللّه الحرام در آن جاست، از خدا بگيرد، نه براى اهل آن، چون بيت الحرام در سرزمينى واقع شده كه كشت و زرع در آن نمى شود و اگر درخواست ابراهيم عليه السلام نبود، اين شهر هرگز آباد نمى شد و اصلاً كسى در آن جا دوام نمى آورد، لذا ابراهيم عليه السلام خواست ت_ا ب_ا دعاى خ_ود شه_ر مك_ه را معمور و در نتيجه خانه خدا را آباد كند.

خداوند متعال در جواب خود براى خشنود س_اخت_ن اب_راهي_م عليه السلام اض_اف_ه ف_رمود كه آن چه تو درخواست كردى كه من با روزى دادن مؤمنين اهل مك_ه، اين شهر و خ_ان_ه كعب_ه را كرامت دهم، مستج_اب نم_ودم، با ك_رامتى افزونتر!

امنيت و رفاه شهر مكه (351)

پ_س كف_ارى ك_ه در اين شهر پديد مى آيند، به زندگى مرفه و رزق فراوان خود مغرور نشوند و خي__ال نكنند كه نزد خدا كرامتى و حرمتى دارند، بلكه احترام، هر چه هست، از خانه خداست و من چند صباحى ايشان را بهره مندى از متاع اندك دنيا مى دهم و آن گ_اه ب_ه س_وى آت__ش دوزخ ك_ه ب_د ب_ازگشت گ_اهى است، مضطرشان مى كنم! (1)

الميزان ج : 2 ص : 120.

(352) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

«و ي__ادآر زم_ان_ى را ك_ه اب_راهي_م گف_ت:

_ پ____روردگ____ارا! اي___ن شه___ر را شه__ر ام____ن ق____رار ده!» (126 / بق____ره)

ابراهيم عليه السلام در اين دعا از پروردگار خود مى خواهد كه سرزمين مكه را كه آن روز سرزمينى خشك و بى آب و علف بوده است، حرمى براى او و فرزندانش قرار دهد تا مركز ثقلى براى دين خدا و رابطه اى زمينى و مادى بين مردم و بين پروردگارشان باشد و همه براى عبادت خدا روى بدان جا آرند و از وطن هاى خود به عزم آن جا بار سفر بن__دن__د و احت__رام__ش را در بين خود مرعى بدارند و نيز معجزه و يادگار هميشگى او در روى زمين باشد و تا روز قي_ام_ت ه_ر كس كه به ياد خدا مى افتد، به ياد آن جا نيز بيفتد و هر كس بخواهد به درگ_اه خ_دا روى آورد، روى بدان جا نهد و در نتيجه وجهه دي__ن داران بشر معين شود و كلمه آنان يكى گردد.

حرم بودن شهر مكه (353)

مراد آن جناب از امنيت، امنيت تشريعى و حرم بودن مكه است نه امنيت خارجى، به طورى كه جنگ و ن_زاع و س_اي_ر ح_وادث منافى ب_ا ايمنى و پيش آم_دهاى مخل آس_ايش در آن واق_ع نش_ود.

قرآن چنين فرموده است:

«آيا شهر آنان - مكه - را برايشان حرم امنى قرار نداديم كه ميوه هاى هر شهرى در آن جم_ع ش__ود؟» (57 / قصص)

همان طور كه مى بينيد اين آيه در مقام منت گذارى است به نعمت امنيت حرم، يعنى مكانى كه خدا براى خود آن را حرم قرار داده واز اين جهت به امنيت متصف شده

كه مردم دين دار آن جا را محترم مى شمارند، نه از جهت اين كه عوامل خارجى آن جا را از

(354) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

فساد و قتل نگه داشته است وگرنه مكه اين قدر خاطرات تلخ در جنگ هاى خونين از قبيل جنگ ه_اى بي_ن ق_ريش و ج_ره_م و كشت_ار و فج_ور و فس_اد م_ردمش دارد ك_ه نم_ى ت__وان آن را شم__رد !

هم چنين اين كه فرمود:

«مگ__ر نمى بيني__د در روزگارى كه مردم سرزمين هاى اطرافشان به جان هم افتاده و يكديگ____ر را مى كشتن__د ما س_رزمي_ن آن__ان را ح__رم ام__ن ق__رار داديم؟» (67 / عنكبوت)

معنى اش اين است كه مردم آن روز شهر آنان را از جهت اين كه در نظرشان محترم ب_ود، متعرض نمى ش_دن_د.

خلاصه، غرض ابراهيم اين بود كه در روى زمين براى خدا حرمى باشد كه ذريه او آن جا را منزل گزينند و اين نمى شد مگر به اين كه شهرى ساخته شود كه مردم از هر

حرم بودن شهر مكه (355)

طرف به آن جا روى آورند و آن جا مجتمعى دينى باشد كه تا روز قيامت مردم به قصد سكونت و پناهنده شدن و زيارت رو بدان جا كنند و لذا از خدا خواست مكه را شهر امنى ق__رار ده__د و چ__ون سرزمينى لم ي__زرع بود، از خدا درخواست كرد ذريه اش را از مي__وه ه_ا روزى ده__د .

لازمه استجابت اين دعا اين است كه اين شهر از راه توطن و سكونت و زيارت مردم آباد شود. آن گاه وقتى احساس كرد كه اين شرافتى را كه درخواست كرده شامل مؤمن و كافر هر دو مى شود ل__ذا دع__اى خود را مقي__د كرد به كسانى كه ايمان به خدا و روز ج__زا داشت___ه ب_اشن_د.

اما اين كه اين دعا

در شهرى كه فرضا هم مؤمن و هم كافر يا تنها كافر در آن ساكن است، چه طور ممكن است مستجاب شود بااين كه شهرى است خشك و لَمْ يَزْرَعْ؟ ابراهيم

(356) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

متعرض اين جهات نشد.

و اين نيز از ادب او در مقام دعا بوده زيرا در اين مقام درخواست كننده اگر بخواهد پروردگار خود را درس دهد كه چگونه و از چه راهى دعايش را مستجاب كند با اين كه پروردگارش عليم و حكيم و قادر به هر چيزى است و كار او اين طورى است كه هر چه را بخواهد ايجاد كند همين كه بگويد باش، آن چيز موجود مى شود، در حقيقت فضولى كرده و از رسم ادب بي_رون ش__ده است.

لكن خداى سبحان چون مى خواست حاجت ابراهيم را بر طبق سنت جارى كه در اسباب عادى دارد برآورده سازد و بين مؤمن و كافر در آن فرق نگذارد، از اين جهت دع_ايش را ب_ا قي_دى ك_ه در ك_لام خ_ود آورد مقي_د س_اخ_ت و آن گ_اه مستج_اب ك_رد و آن قي____د اي___ن ب__ود ك___ه ف__رم___ود:

حرم بودن شهر مكه (357)

«هر كه كفر ورزي_د م_دت قليل_ى تمت_ع مى ده_م سپس ب_ه ع_ذاب آت_ش دچ_ارش مى سازم كه بد بازگشت گاهى است!» (126 / بقره)

اين دعا سبب شد حرم الهى تشريع و كعبه مقدس يعنى خانه مباركى كه باعث هدايت عالميان است به عنوان نخستين خانه عبادت براى بشر در مكه ساخته شود كه خود يكى از آثار همت بلند و مقدس ابراهيم عليه السلام است و با همين اثر بر جميع مسلمين آين__ده بع__د از خ__ود ت_ا روز قي_امت منت گ_ذاشت! (1)

ص : 128 .

(358) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

خداى تعالى در دو سوره قرآن مجيد دعاى ابراهيم عليه السلام را در مورد امنيت شهر مكه نق__ل كرده است. ممكن است از اختلافى ك_ه مي_ان اي_ن دو نق_ل و دو حك_ايت وجود دارد، ك_ه در يك_ى ف__رم_ود:

«_ پ_روردگارا اين را شهر امنى قرار ده!» (126 / بقره)

و در ديگرى تعبير كرده:

«_ پ_روردگ_ارا اين شه_ر را ايمن ك_ن!» (35 / ابراهيم)

چنين استفاده شود كه ابراهيم خليل عليه السلام در دو نوبت اين دعا را كرده است، يكى م_وقع_ى ك_ه مك_ه ص_ورت شه_ر ب_ه خ_ود نگ_رفت_ه ب_ود و ب_ار ديگ_ر م_وقع_ى ك_ه ب_ه ص_ورت شه_ر درآم___ده اس_ت.

چون ابراهيم عليه السلام مكرر به مكه و به سركشى هاجر و اسماعيل آمده است، آن وقت

تحليل دعاى ابراهيم براى امنيت شهر مكه (359)

كه اسماعيل و مادرش را در آن جا اسكان داد و به سرزمين فلسطين برگشت، در اين موقع از خداى تعالى خواسته است كه اين محل را شهرى امن قرار دهد و مؤمنين از اهلش را از ثمرات روزى فرمايد.

و در نوبت دوم كه ديد قوم جرهم دور فرزندش را گرفته و به وى روى آورده اند و آن وقت كه سرزمين مزبور را به صورت شهرى ديده و از خدا خواسته است كه اين شه___ر را مح__ل امنى قرار دهد.

در آيه سوره بقره براى اهل شهر دعا كرده و برخوردارى از ثمرات را خواسته است ول_ى در آي_ات ف_وق ب_رخ_وردارى از ثم_رات ب_ه ع_لاوه چن_د چي_ز ديگ_ر را تنه_ا ب_راى ذري__ه خ___ود خ__واسته اس_ت:

«ي_ادآر زم_انى را كه اب_راهيم گفت:

(360) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

پروردگارا! اين شهر

را امن گردان !

و من و فرزندانم را از اين كه بتان را عبادت كنيم بركنار دار...!» (35 / ابراهيم)

در آيات فوق علاوه بر امنيت شهر مكه، طلب توفيق از خدا بر اجتناب از بت پرستى و تمايل دل هاى مردم به سوى اهل مكه و روزى دادن از ثمرات، برپادارى نماز و آمرزش پدر و مادر را نيز خواسته است.

بنابراين مى توان فهميد كه اين آيات كه حكايت دعاى ابراهيم عليه السلام است، آخرين مطلبى است كه قرآن كريم از كلام و دعاى ابراهيم عليه السلام نقل مى كند و نيز مى توان جزم كرد بر اين كه ابراهيم عليه السلام اين دعا را بعد از اسكان اسماعيل و هاجر و جمع شدن قبيله جرهم و ساختن خانه كعبه و پديد آمدن شهرى به نام مكه، به دست سكنه آن جا كرده

تحليل دعاى ابراهيم براى امنيت شهر مكه (361)

است و فقرات اين آيات همه دليل و مؤيد اين احتمال است.

تا امروز هم دارند، ارزيابى كنيم، آن وقت مى فهميم كه چه خيرات و بركات دينى و دنيوى نصيب مردم آن و نصيب ساير اهل حق كه هواخواه اين شهر و مردم اين شهر بوده و هستند، شده است.

تاريخ را هم، كه قطعا آن چه را ضبط نكرده است بيش از آنى است كه ضبط نموده است، اگر ورق بزنيم خواهيم ديد كه اهل اين شهر از چه بلاهائى كه ديگر شهرها ديده اند، مصون مانده است، آن وقت مى فهميم ك_ه همين امنيت تش_ريعى مك_ه چ_ه نعم_ت بزرگى بوده كه خدا نصيب بن_دگان خ_ود ك_رده است! (1)

1- المي_____زان ج : 23 ص : 102 .

كيفيت امنيت شهر مكه (363)

مشاهده حقيقت مناسك حج (365)

(366)

ب_ود و ن__ه نص__رانى!

بلك__ه، تنه__ا به آئين حني__ف اس__لام مى زيس__ت و ه_رگ__ز از مشركان نبود!»

(65 تا 67 / آل عمران)

آيات بيانگر آن است كه بين اهل كتاب در آن چه علم داشتند و در آن چه علم نداشتند مج__ادله بود. آن قسمت__ى ك__ه نص__ارى در آن داراى عل__م ب__ودن__د موضوع بعثت و نبوت عيسى عليه السلام بود و در آن چه علم نداشتند موضوع الوهيت عيسى يا پسر خدا بودن يا م__وض__وع تثلي__ث ب__ود. در آن چ__ه نص__ارى عل__م داشتن__د با يه__ود مجادله مى ك__ردن__د و در آن چ__ه عل__م نداشتن__د يه_ود ط__رف عل__م را مى گرفت. بنابراين هر دو در يك__ى از م__رات__ب داراى عل__م ب_ودن_د.

(370) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

اما آن چه احتجاج مى كردند درباره چيزى كه علم نداشتند موضوع ابراهيم عليه السلام بود و مسئله يهودى و نصرانى بودن آن حضرت!

مسلما آن ها مى دانستند كه پيغمبر سابق تابع پيغمبر لاحق نمى شود، ولى همان گونه كه قرآن فرموده: «اَفَلا تَعْقِلُونَ!» آن ها از آن چه علمشان برايشان روشن مى ساخت خود را به غفلت مى زدند و اصرار مى كردند كه ابراهيم عليه السلام يهودى است يا نصرانى، با اين كه ابراهيم عليه السلام بر دين حق كه اس_لام براى خدا باشد متدين بوده است !

استدلال يهود اين بود كه چون دين حق جز يك دين نيست و آن هم يهوديت است، پس به ناچار ابراهيم يهودى بوده است. مسيحيان نيز همين استدلال را مى كردند ولى جهل آن ها اين بود كه نمى دانستند دين خدا يكى و آن هم "اسلام براى خدا" مى باشد، ك_ه ب_ه حس__ب م___رور زم_ان و استع_داد پي__دا نم__ودن م____ردم كم__ال ي__افت__ه اس__ت.

ادعاى يهودى يا مسيحى بودن ابراهيم ! (371)

يهوديت و نصرانيت دو شعبه از شعب كمال يافته اسلام

كه اصل دين است مى باشند و انبياء بزرگ هم به منزله بانيان اين بنا بوده و هر يك به نوبه خود در سازمان دادن آن سهمى داشته اند.

ابراهي_م مُسلِ_م ب_ود و ب_ه اس_م اس_لام_ى ك_ه خ_ود م_ؤسس آن بوده، متلبس ب__ود.

"اس_لام " اص_ل و ريش_ه يه_وديت و نص_رانيت اس_ت، ن_ه آن ك_ه عي_ن آن ه__ا باشد. آن ه_ا ف_رع و اس__لام اص_ل است !

اين هم روشن است كه نام نهادن ابراهيم به "مُسلِم" (نه يهودى و نه نصرانى) غير از آن اس_ت ك_ه بگ_وئي_م او ت_اب_ع دي_ن "پيغمب_ر اس_لام و ش_ريع_ت ق_رآن " ب__وده اس_ت!

اين كه به شريعت قرآن "اسلام" اطلاق مى شود از اصطلاحاتى است كه بعد از نزول قرآن شريف حادث شده و پس از انتشار اين شريعت مقدس صورت گرفته است.

(372) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

اس__لامى كه "ابراهيم" ب__دان ت_وصي__ف شده عبارت از اصل تسليم شدن براى خداى متعال و خاض_ع ش_دن براى مق__ام رب__وبي__ت او «جَلَّ__تْ عَظَمَتُ__هُ» مى ب__اش__د.

علاوه بر يهود و نصارى كه مدعى ابراهيم بودند عرب هاى بت پرست عصر جاهليت نيز مدعى بودند كه آنان بر دين حنيف، يعنى دين ابراهيم عليه السلام هستند. اين سخن به قدرى شيوع داشت كه اهل كتاب آن ها را "حُنَفاء" مى ناميدند و منظورشان از "حَنفي_ت،" و ثني______ت و ب_ت پ____رست_ى ب_____ود.

از اين رو بود كه خداى متعال چون ابراهيم را به "حَنيف" بودن توصيف كرد، فرمود: «وَ لكِنْ كانَ حَنيفا» بلافاصله مشخص ساخت كه «حَنيفا مُسْلِما» و ادامه داد كه - «وَ ما ك_انَ مِنَ الْمُشْرِكينَ!» (67 / آل عمران)

روش__ن س__اخ__ت كه اب__راهي__م بر دي__ن مرضى و پسنديده اى كه همانا "اسلام"

ادعاى يهودى يا مسيحى بودن ابراهيم

! (373)

است ب_وده و از زم__ره مش__ركين - مانند ع__رب ه__اى عصر جاهليت - نبوده است! (1)

خ_دا تسلي_م هستيم!» (135 و 136 / بقره)

در اين آيات نتيجه مى گيرد كه اختلاف و انشعاب هائى كه در ميان بشر پيدا شده و دسته اى خود را يهودى و دسته ديگر خود را مسيحى خواندند، همگى ساخته هاى هوا و هوس خود بشر است و بازيگرى هائى است كه خودشان در دين ابراهيم ك_رده ان_د و دشمن_ى ه_ا ك_ه ب_ا ه_م داشتن_د ب_ه حس_اب خ_دا و دي_ن او گ_ذاشتن_د!

و در نتيجه، طايفه هاى مختلف و احزاب دينى و متفرق گشتند و رنگ هوا و هوس ها و اغراض ها و مطامع خود را به دين خداى سبحان، يعنى دين توحيد زدند، با اين كه دين به طور كلى "يكى " بود، هم چنان كه معبودى كه به وسيله دين عبادت مى شود "يك_ى "

نفى يهودى و مسيحى بودن ابراهيم (377)

اس_ت و آن "دي_ن اب_راهي_م" است و ب_اي_د مسلم_ان_ان ب_ه آن دي_ن تم_س_ك ج_وين_د و شقاق و اختلاف اهل كتاب را پيروى نكنند و آن را براى خود اهل كت__اب واگ___ذارن__د!

وقتى دين رنگ قوميت گرفت، به سوى هدفى غير هدف اصلى اش دعوت مى شود، تا آن جا كه رفته رفته كارى كه در دين منكر بود معروف مى شود و جزو دين مى گردد و م_ردم نسب__ت ب_ه آن تعص__ب ب_ه خ_رج مى دهن__د.

خ___داون___د ف__رم__ود:

_ بگو! بلكه ملت ابراهيم را پيروى مى كنيم،

ك__ه دي__ن فط___رى اس__ت،

و مل__ت واح___ده اى اس__ت،

ك___ه تم__ام_ى انبي_اء شم__ا،

(378) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

از ابراهيم گ_رفته تا بع_د از او،

هم___ه ب_ر آن مل_ت ب__ودن__د،

و صاحب اين ملت يعنى ابراهيم از مشركين نبود!

اختلاف ها را راه انداختند، مى بود در واقع ابراهيم هم مشرك حساب مى شد، چون چي__زى ك__ه ج__زء دي__ن خ__دا نيست هرگز به سوى خداى سبحان دعوت نمى كند، بلك__ه به سوى غير خ__دا مى خواند و اين همان شرك است!

بدعت گزاران در ميان پيروان ابراهيم عليه السلام (379)

در ح__ال__ى كه مل__ت اب_راهي__م، دين ت__وحي__دى است ك__ه در آن هيچ حكمى و عقيده اى كه غير خدا باشد، وجود ندارد.

در ادام__ه آي_ات، خ_داون_د چني_ن بي_ان م_ى ف__رم_اي_د:

«اگ__ر ايم__ان آوردند، به مثل آن چ__ه شم_ا ب_دان ايم__ان آوردي__د،

ك__ه راه ي__افت_ه ان__د،

و اگ_____ر اع_راض ك_ردن____د،

پس ب__داني_د ك__ه م__ردم__ى هستن__د گ__رفت__ار تعص_ب و دشمن_ى،

و ب___ه زودى خ___دا ش___ر آن___ان را از شم___ا ب__رم__ى گ____ردان__د،

و او شن___وا و دان__اس___ت!

بگوئيد !

(380) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

م_ا رن_گ خ_دائى به خ_ود مى گي_ري_م،

و چه رنگى بهتر از رن_گ خ__داس_ت؟

و م_ا تنه__ا او را عب__ادت م_ى كني__م !

بگ_____و!

آيا با ما درباره خدا بگومگو مى كنيد؟

كه پ_روردگار ما و شما هر دو است !

و ب_ا اي_ن ك__ه اعم__ال شم__ا براى خودت__ان و اعم__ال ما ب__راى خ__ود ماس__ت،

م_ا در عم_ل ب_راى او خ__الصي_م!

و ي____ا م__ى گ___وئي___د:

اب__راهي___م و اسم__اعي_ل و اسح__ق و يعق___وب و

بدعت گزاران در ميان پيروان ابراهيم عليه السلام (381)

اسب__اط يه___ودى و ي___ا نص_ران___ى ب__ودن___د؟

اگ_ر اي_ن را به_ان_ه ك_ردن__د در پ_اس_خ ش_ان بگ_و:

آيا شما داناتريد يا خدا؟

و چه كسى ستم گرتر از آن است كه شه_ادتى را كه

از ن__احي__ه خ__دا ن__زد خ__ود دارد كتم_ان كن__د؟

و خ___دا از آن چ___ه م__ى كني__د غ__اف__ل نيس__ت!

ب__ه ه__ر ح__ال، آن ه__ا امت__ى ب__ودن_د و رفتن__د:

ه____ر چ___ه ك__ردن___د ب___راى خ____ود ك__ردن__د،

و شما ه_م ه_ر چ_ه ك_ردي_د ب_راى

خ_ود م_ى كني_د،

و شم__ا از آن چ__ه آن ه_ا ك_ردن_د ب_ازخ_واست نمى شويد!» (137 تا 141 / بقره)

(382) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

ام_ت و آزار و اذيت دي_دن از م_ردم اس_ت، اص_لاً ذك_ر نك_رده است !

تناقضات تورات در ذكر تاريخ ابراهيم عليه السلام (385)

2 _ از ساختن كعبه و مأمن قرار دادن آن به وسيله ابراهيم عليه السلام و احكامى كه آن حضرت براى حج تشريع كرده، اسمى برده نشده است و حال آن كه هيچ آشناى به معارف دينى و مباحث اجتماعى در اين معنا ترديد نكرده است كه خانه كعبه اولين خانه اى است كه به نام خانه خدا و خانه بركت و هدايت ساخته شده است و از چهار هزار سال قبل تاكنون بر پايه هاى خود استوار مانده، از بزرگ ترين آيات الهيه اى است ك_ه پي_وست_ه م_ردم دني_ا را به ياد خ__دا ان_داخت_ه و آي__ات خ_داون__دى را در خاطره ها زن__ده نگ__ه داشت__ه و در روزگ__ارى دراز كلم__ه ح__ق را در دني_ا حف_ظ ك__رده است!

اي__ن بى اعتن__ائى ت__ورات ب__ه خ__اط__ر آن تعصب__ى ب__وده كه تورات نويسان نسبت به كيش خود داشته اند و ق__رب__ان گ_اه هائى را ك__ه اب__راهيم عليه السلام در "شَكيم" و در سمت شرقى "بَيْتِ ايل" و در "حَبْلُ الرَّب" بنا كرده همه را اسم برده ولى از قربان گاه

(386) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

"كعب__ه" او اسم__ى نب___رده اس__ت.

3 _ وقتى به نام "اسماعيل" مى رسند، طورى اين پيغمبر بزرگوار را وصف مى كنند و درباره آن جناب چيزهائى مى گويند كه قطعا نسبت به عادى ترين افراد مردم هم توهين و تحقير شمرده مى شود! مثلاً او را مردى وحشى و ناسازگار با مردم و مطرود پدر و خلاصه، جوانى معرفى مى كنند كه از كمالات انسانى جز مهارت در تيراندازى چيزى كسب نكرده است!

4 _ تورات كنونى به خود ابراهيم عليه السلام نسبتى داده كه

به هيچ وجه لايق مقام ارجمند نبوت و روح تقوى و جوانمردى نيست! و آن اين است كه مى گويد: ملكى صادق پادشاه "شاليم" كه خود كاهن خدا بودنان و شراب براى ابراهيم عليه السلام برد و او را بركت داد!

تناقضات تورات در ذكر تاريخ ابراهيم عليه السلام (387)

قيد مى كند كه در آن ايام "ساره"پيره زن و زال_ى عج_وز ب_ود! ف_رع_ون ي_ا اب_ى م_ال_ك ي_ا ه_ر پ_ادش_اه_ى ديگر كجا به چنين پي_ره زال_ى رغب_ت م_ى كن_د ت_ا چ_ه رس_د ب_ه اين ك_ه شيفت__ه جم__ال و زيب__ائى او ش__ود؟!

تناقضات تورات در بيان وقايع (389)

گفت :

- من به سوى پروردگارم روان_م ك_ه او م_را ه_داي_ت خواه_د كرد.

تناقض در ذكر فرزند ذبيح ابراهيم عليه السلام در تورات (391)

- خدايا!

م___را از ف____رزن_دان ص___ال_ح ع__ط_ا ك______ن!

م__ا او را به پس__رى بردبار بش___ارت داديم،

چ__ون ب_ه ح_د سع_ى رسي_د ب__ا وى گف__ت:

- اى پس_رك م_ن! در خ_واب مى بين__م ك__ه ت__و را ذب__ح مى كنم !

...

وى از بن__دگ__ان م__ؤم__ن م__ا ب___ود.

و او را به اسحق كه پيغمبرى از شايستگان بود نويد داديم.

و او را و اسح__ق را ب__رك___ت دادي__م،

و از ن__ژادش__ان نيك__وك__اران__ى ب__ه وج___ود آوردي____م،

(392) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

و بدكاران_ى ك_ه ه_وي_دا ست_م گ_ر ب_ر خ_ويش ب__ودن__د!» (98 تا 113 / صافات)

اگر كسى در اين آيات دقت كند چاره اى جز اين نخواهد ديد كه اعتراف كند به اين كه ذبي___ح هم__ان كس__ى اس__ت ك_ه خ_داون_د اب_راهي__م را در جمل__ه:

«فَبَشَّ__رْن_اهُ بِغُ_لامٍ حَليمٍ» (101 / صافات)

ب_____ه ولادت او بش_________ارت داده اس___ت.

و جمله «وَ بَشَّ__رْن_اهُ بِ_اِسْحقَ نَبِيّ_ا مِ_نَ الصّ_الِحينَ،» (112 / صافات) بشارت ديگرى است غير آن بشارت و مسئله ذبح و قربانى در مورد بشارت اولى ذكر شده است. و پس از قربانى كردن ابراهيم، مجددا بشارت به ولادت اسحق را حكايت مى كند.

و اين خود نظر صريح است به اين كه قربانى اب_راهي_م اسم_اعي_ل ب_وده ن_ه اسحق!

تناقض در ذكر فرزند ذبيح ابراهيم عليه السلام در تورات (393)

(المي__زان، ج: 14 ص: 34).

علف_____ى ب_____رد."

آن گاه داستان عطش هاجر و اسماعيل را و اين كه فرشته اى آب را به آن دو نشان داد، ذك_____ر نم__وده اس___ت.

(394) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

اي___ن تن_اق_ض دارد ب___ا اي___ن ك___ه ضم___ن داست____ان_ش بي_____ان مى كن_____د:

"هاجر بچه خود را زير درختى انداخت تا جان دادنش را نبيند. "

از اين جمله و جملات ديگرى كه تورات در بي_ان اين داست_ان دارد استفاده مى شود ك___ه اسم_اعي_ل در آن وادى ك_ودك_ى شي___رخ___واره ب___وده است.

در روايات اس_لام_ى ني_ز وارد ش_ده ك_ه آن جن_اب در آن اي_ام بچ_ه اى شي__رخواره ب_________وده اس___ت.

(قسم_ت اول داست_ان و "استه_زاء س_اره" ب_ا قسم__ت دوم ك_ه "بچ_ه شي_رخ_واره ب___وده اس_ت "ك___ام___لاً متن__اق__ض اس__ت.) (المي____زان ج: 14 ص: 34)

از كودكى نشو و نمايش در تيراندازى بوده و اهل خ__ان_ه و پ__در و م__ادر او را از خ_ود ران__ده ب__ودن_د!!!

و بالاخره در جاى ديگر گفت__ه:

"خ__دا ب_ا اسم__اعي_ل است." (1)

1- المي_زان ج : 14 ص : 34 .

بى اعتنائى و تناقض تورات در شأن اسماعيل (397)

تا حدى هم به آن ها اعتماد داشت، ولكن وقتى به مدينه مهاجرت كرد و با دشمنى شديد و ريشه دار يهود مواجه شد چاره اى جز اين نديد كه از غير يهود استمداد جويد و به كمك آنان خود را از شر يهود محفوظ بدارد. اين جا بود كه هوش سرشار خدادادى اش (؟) او را به اين نقشه راهنمائى كرد كه به منظور هم دست ساختن مشركين عرب، ابراهيم را كه بنيان گذار دين توحيد است "پدر عرب" بنامد و حتى شجره خود را بدو منتهى كند. و به همين منظور و براى نجات از شر مردم مكه كه بيش از هر مردم ديگرى فكر او را به خود مشغول كرده بودند بانى خانه مقدس آنان يعنى

اظهارنظرخاورشناسان درباره تاريخ ابراهيم درقرآن (399)

كعب_ه را اب_راهيم ن_اميد و از اين راه مردم آن شهر را هم با خود موافق نمود. "!!!

عدم مطالعه صحيح در قرآن و تاريخ و روايات، يا نيت هاى پليد خاورشناسان، آن ها را وادار به اين گونه اظهار نظرهاى كاملاً ناآگاهانه كرده است.

با اين نسبت هائى كه به كتاب عزيز خدا داده اند آبروئى براى خود باقى نگذاشته اند. براى اين كه قرآن كريم با شهرت جهانى كه دارد حقانيتش بر هيچ شرقى و غربى پوشيده نيست مگر كسى از معارف آن بى خبر باشد و بخواهد با نداشتن اهليت درباره چيزى قضاوت كند وگرنه هيچ دانشمند متدبرى نيست كه قرآن را ديده باشد و آن را مشتمل بر كوچك ترين خلاف واقعى بداند. (يا آن كه وحى آسمانى را انكار كند و آيات قرآنى را به هوش سرشار پيامبر منتسب گرداند!!)

چه غربى و چه شرقى، همه اعتراف دارند كه قرآن نه با مشركين سازش كرده

و نه

(400) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

با يهود و نصارى و نه با هيچ ملتى ديگر و در اين باب هيچ فرقى بين لحن سوره هاى مك_ى و م_دنى نيس_ت و همه به يك لح_ن يه_ود ونصارى و مشركين را تخطئه كرده اند.

(البته، اين معنا هست كه آيات قرآن از آن جائى كه به تدريج و برحسب پيش آمدهاى مربوط به دعوت دينى نازل مى شده و ابتلاء رسول خدا صلى الله عليه و آله به يهوديان بعد از هج__رت ب__وده است، قه__را تش__دي__د علن__ى علي__ه يه__ود ه__م در آي__ات ن__ازل در آن اي__ام واق__ع شده است، هم چنان كه آيات راجع به احكامى كه موضوع آن در آن ايام پي__ش آم__ده، در هم__ان اي__ام ن__ازل شده است.)

اظهارنظرخاورشناسان درباره تاريخ ابراهيم درقرآن (401)

در حقيقت اشكال به تفسير آيات است نه به اصل آيات قرآنى و جوابش هم اين است كه اين حرف ناشى از غفلت و بى اطلاعى از تاريخ و هم چنين در دست نداشتن حساب صحيح است. براى اين كه اگر درست حساب مى كردند و مى فهميدند كه وقتى در يك شهر بزرگ از يك كشور، مذهبى مانند ستاره پرستى رايج باشد قهرا در گوشه و كنار آن كشور نيز از معتقدين به آن مذهب اشخاصى يافت مى شوند. چطور مى شود شهر "حَرّان" دربست ستاره پرست باشد و از اين ستاره پرستان در مركز مملكت يعنى شهر بابل يا اور عده اى يافت نشوند؟!

(404) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام

بى اطلاعى اين خاورشناس از تاريخ از اين جهت است كه تاريخ ثابت كرده در شهر بابل مذهب ستاره پرستى مانند مذهب بت پرستى رايج بوده است و دارندگان آن مذهب نيز مانند معتقدين به اين كيش داراى معابد بسيارى بوده اند و هر معبدى را به نام ستاره اى ساخته و مجسمه اى از آن ستاره را در آن معبد نصب كرده بودند. مخصوصا در تاريخ سرزمين بابل و حوالى آن اين معنا ثبت است كه ستاره پرستان در حدود سنه 3200قبل از ميلاد در اين سرزمين معبدى به نام " الهه شمس " و معبدى به نام " الهه قمر " بن__ا ك__رده ان__د. در سن_گ ه_ائى هم كه باستان شناسان كشف كرده اند و در آن شريعت حمورابى حك شده، اله__ه شم__س و ال__ه قم_ر اسم برده شده است. زمان ن_وشتن و حكاكى اين سنگ ها مق__ارن اي__ام زن__دگى اب_راهي_م عليه السلام اس_ت.

جواب از مغالطه دوم شرق شناسان (405)

در كتاب "آثارُ الباقيه" ابوريحان بيرونى نيز آمده است كه يوذاسف مردم را به دين ستاره پرستى دعوت مى كرد و پادشاهان

سلسله پيشداديان و بعضى از كيانيان كه در بلخ به سر مى بردند، آفتاب و ماه و ستارگان را مى پرستيده اند تا اين كه زرتشت ظهور مى كند. (تفصيل اين مطالب در بحث از مذهب ستاره پرستى آمده است. ) (1)

1- المي_زان ج : 14 ص : 48 .

(406) بنيانگذارى ملت حنيف، رسالت ومبارزات ابراهيم عليه السلام