خاك سپرده شده است، معلوم و روشن نيست. كتاب آسماني او نيز دستخوش تحريف گرديده و اين اناجيل چهارگانه، كه در آخر هر كدام جريان قتل و دفن عيسي آمده است، به طور مسلم مربوط به او نيست و بي ترديد پس از وي تدوين شده اند. ولي اگر تمام خصوصيات مربوط به او محفوظ مي ماند، به روشني بر اصالت او گواهي مي داد، و براي آن خيال بافان و شكاكان جاي تشكيك باقي نمي گذارد. ولي مسلمانان آشكارا خطاب به مردم جهان مي گويند: هزار و چهارصد سال قبل در سرزمين حجاز مردي براي رهبري جامعه بشري برانگيخته گرديد و در اين راه موفقيت بزرگي به دست آورد; و تمام خصوصيات زندگي او محفوظ است، بي آن كه كوچك ترين نقطه ابهامي در زندگي آن بزرگ مرد مشاهده گردد، حتي خانه اي كه او در آن متولد شده مشخص است، و اين كوه حراء است كه وحي در آنجا بر او نازل مي گرديد، و اين مسجد او است كه در آن نماز مي گزارد، و اين خانه اي است كه در آنجا به خاك سپرده شد، و اينها خانه هاي فرزندان و همسران و بستگان او است، و اين قبور فرزندان واوصياء و خلفا و همسران او مي باشد و.... اكنون اگر همه اين آثار را از ميان ببريم، طبعاً علا يم وجود و نشانه هاي اصالت او را از بين برده ايم و زمينه را براي دشمنان اسلا م آماده ساخته ايم. بنابراين ويران كردن آثار رسالت و خاندان عصمت، علا وه بر اين كه يك نوع هتك و بي احترامي است، مبارزه با مظاهر اصالت اسلا م و اصالت رسالت پيامبر نيز مي باشد. آيين اسلا م، آيين ابدي و جاوداني است و تا روز

قيامت آيين هدايت براي انسان ها مي باشد. نسل هايي كه پس از هزاران سال مي آيند، بايد به اصالت آن اذعان كنند. لذا براي تأمين اين هدف، بايد پيوسته تمام آثار و نشانه هاي صاحب رسالت را حفظ كنيم و از اين طريق گامي در راه بقاء دين در اعصار آينده برداريم و كاري نكنيم كه نبوت پيامبر اسلا م صلي اللّه عليه و آله به سرنوشت آيين حضرت عيسي عليه السلا م دچار گردد.

مأوي سخن به ميان آورد، از واژه بيت به صورت جمع يا مفرد بهره مي گيرد. لذا اين واژه 66 بار در قرآن در همين مورد به كار رفته است. نتيجه اين كه در زبان قرآن بيت و مسجد مصداقاً يكي نبوده و يكي شمردن آن دو، مدعايي بي دليل است. به طور مسلم، مقصود از اين بيوت، بيوت انبيا و اوليا و انسان هاي وارسته است كه در آنها، صبح و شام، خدا را تسبيح مي گويند. جلا ل الدين سيوطي، از انس بن مالك نقل مي كند: زماني كه رسول خدا صلي اللّه عليه و آله آيه في بيوت اذن اللّه ان ترفع را در مسجد تلا وت كرد، فردي از ياران رسول خدا صلي اللّه عليه و آله به پا خاست و پرسيد: مقصود از اين خانه ها چيست؟ پيامبر صلي اللّه عليه و آله فرمود: خانه هاي پيامبران; در اين هنگام ابوبكر برخاست و گفت: اي پيامبر خدا صلي اللّه عليه و آله اين خانه (اشاره به خانه علي و فاطمه) از همين خانه هاست كه خدا رخصت بر رفعت و بالا بردن منزلت آنها داده است؟ پيامبر صلي اللّه عليه و آله فرمود: آري از برترين آنهاست. تا اين جا روشن شد كه مقصود از بيوت، خانه هاي پيامبران است نه مساجد، اكنون بايد ديد مقصود از رفع چيست؟ در اين جا دو احتمال است: 1- مقصود از رفع، رفع حسي است. 2- مقصود رفع معنوي است. بنابر احتمال اول، مقصود، بالا بردن ديوارها و زدن سقف است، چنان كه در آيه مي فرمايد: رفع سمكها فسواها، نازعات/ 28; ولي چون قرآن درباره بيوتي سخن مي گويد كه ديوار و سقف دارند، طبعاً مقصود از ترفيع، رفع معنوي است، يعني

رفعت و منزلت و بزرگداشت آنها; و يكي از مظاهر ترفيع اين بيوت، آن است كه از هر نوع آلودگي حفظ شوند و به هنگام فرسودگي تعمير شوند. اين ويژگي ها به پاس حضور مردان بزرگي است كه در آن خانه ها به راز و نياز پرداخته و خدا را ياد مي كنند; و داد و ستد، آنان را از برپاداشتن نماز و پرداخت زكات باز نمي دارد. به پاس وجود اين شخصيت ها، خدا اذن داده است كه به اين آثار، از ديده تعظيم و تكريم نگريسته شود و از ويراني و آلودگي صيانت گردد. همگي مي دانيم كه پيامبر گرامي صلي اللّه عليه و آله در خانه خود به خاك سپرده شد، يعني در آن نقطه اي كه خدا را ياد مي كرد و ستايش مي نمود. خانه وي، به حكم اين آيه، داراي ارج و احترام بوده و هر نوع ايجاد ويراني و تخريب و ايجاد آلودگي در آن، دور از شان آن و بر خلا ف دستور قرآن است. بلكه بخشي از بيوت مدينه مدفن و آرامگاه شخصيت هاي بزرگي است: و بنابر روايت صحيح حضرت زهرا سلا م اللّه عليها در خانه خود كه تاكنون نيز موجود است به خاك سپرده شد. حضرت هادي و حضرت عسكري عليهما السلا م نيز در خانه هايي كه خدا را پرستش مي كردند به خاك سپرده شدند. در اين صورت اين خانه ها به تصريح آيه داراي منزلت و رفعت هستند و تخريب آنها با مفاد اين آيه ناسازگار است. در محله بني هاشم مدينه، تا چندي قبل خانه هاي حسنين عليهما السلا م و مدرسه امام صادق عليه السلا م برپا بود، و نگارنده خود در سال 1335 به زيارت اين بيوت تشرف يافت، ولي متاسفانه به

عنوان توسعه مسجد نبوي همه اين آثار نابود گشت، در حالي كه توسعه مسجد النبي صلي اللّه عليه و آله با حفظ اين آثار منافاتي نداشت.

پيامبر صلي اللّه عليه و آله در روايت فوق متذكر شده است. امروز، ملل زنده جهان، سعي مي كنند كه ياد شخصيت هاي ملي و مذهبي خويش (سران نظامي، سياسي و اصلا ح گران عرصه فرهنگ) را به اشكال گوناگون زنده نگه دارند، و بدين خاطر پيكر آنان را با عظمت، تشييع مي كنند و در محلي با صفا تحت بناي مجلّلي به خاك مي سپارند، تا آيندگان نيز هم چون نسل حاضر، شخصيت هاي مزبور را همواره مد نظر داشته و گرامي بدارند، ما مسلمانان نيز بايستي با شيوه هاي گوناگون (ساختن آرامگاه، بناي ياد بود و غيره) شخصيت هاي برتر و بي نظير خويش را پاس بداريم.

خواب بيدار شدند، فردي را روانه شهر كردند، و او وضع شهر را دگرگون ديد و گرايش هاي مردم به مسيح را مشاهده كرد و تعجب كرد كه چگونه اين شهر كه مركز مشركان بود، بلكه وجود موحدان در آن غير قانوني به شمار مي رفت به چنين حالت و وضعي درآمده است، گويا براي تبيين يك چنين دگرگوني در اوضاع ديني مي فرمايد: قال الذين غلبوا علي امرهم...، يعني كساني كه بر گروه نخست پيروز شده بودند و مقصود اين است كه از نظر فكر و انديشه و ايدئولوژي پيروز شده بودند نه از نظر سياسي، و پيشنهاد مسجدسازي گواه بر اين است كه پيشنهاد دهندگان مردم متدين بودند و از اين نظر، بر گروه ديگر غلبه كرده بودند، نه اين كه اهل قدرت و سلطه بودند تا گفته شود: گفتار چنين گروه، شايسته پيروزي نيست. بنابراين آيه از دو جهت مي تواند سند ما باشد: الف- از اين كه قرآن بنا بر مدفن اصحاب كهف را از زبان گروهي نقل مي كند، بدون اين كه آن را نقد كند، واين خود نشانه مشروع بودن آن است. زيرا در غير اين صورت، آن را نقد مي كرد. شما اگر به آيات قرآن نظري بيفكنيد آنجا كه گفتاري را از ديگران نقل مي كند، در صورت غير صحيح بودن به نقد آن مي پردازد مگر اين كه بي پايگي آن روشن باشد- مثلا فرعون به هنگام غرق شدن در امواج دريا اظهار ايمان كرد و گفت: آمنت انّه لا اله الا الذي آمنت به بنوا اسرائيل و انا من المسلمين، يونس / 90 من ايمان آوردم كه خدايي جز آن كه بني اسرائيل به او ايمان آورده اند، نيست و من از

مسلمانان هستم. قرآن براي اين كه ديگران نپندارند كه ايمان در چنين لحظاتي نافع و سودمند است، فوراً نقد مي كند و مي فرمايد: الا ن و قد عصيت من قبل و كنت من المفسدين، يونس/91 (آيا اكنون «ايمان آورده اي» در حالي كه در گذشته عصيان كردي و از مفسدان بودي). ب- قرآن، اين ديدگاه (بناي بر قبور به صورت مسجدسازي) را از جمعيت پيروز بر مشركان نقل مي كند، و اين خود حاكي از آن است كه اين گروه چنين پيشنهادي را به عنوان حكم شريعت خود مطرح مي كردند و همگي مي دانيم كه شرايع سماوي از نظر اصول و قواعد كلي يكسانند و اختلا ف، در كيفيت ها و جزئيات است از اين جهت فقها مي گويند احكام ثابت در شرايع پيشين براي ما حجت است، مگر اين كه دليل محكمي بر منسوخ شدن آن داشته باشيم. با توجه به اين ادله پنج گانه: الف. سيره سلف صالح در حفظ قبور انبياي پيشين. ب. صيانت آثار، حفظ اصالت ها است.ج. حفظ ابنيه مربوط به اولياء نوعي ترفيع بيوت آنها است.د. حفظ آثار اوليا مظهر مهر و مودت آنها است.ه. بناي يادبود يا مسجد بر قبور اصحاب كهف;براي احدي جاي شك و ترديد باقي نمي ماند كه بناي بر قبور، نه تنها مشكل شرعي ندارد، بلكه امري مطلوب و مرغوب است.تنها چيزي كه باقي مانده است، تفسيري روايتي است كه دستاويز وهابيان قرار گرفته است.

محك نقد بسنجيم. مسلم در صحيح خود از ابي الهياج نقل مي كند كه: «قال لي علي بن ابي طالب الا ابعثك علي ما بعثني عليه رسول اللّه، ان لا تدع تمثالا ً الا طمسته و لا قبراً مشرفاً الا سوّيته». «علي بن ابي طالب به من گفت: آيا نمي خواهي تو را به ماموريتي كه پيامبر مرا براي آن اعزام كرد، اعزام كنم، اين كه: هيچ تصوير (ذي روحي) را ترك مكن مگر آنكه آن را محو كني، و نيز هر قبر بلندي را كه ديدي آن را مساوي و برابر سازد. مخالفان بناي قبور، اين حديث را دليل بر حرمت ساختن آرامگاه مي گيرند و در شوال 1344 هجري قمري كه قبور ائمه بقيع ويران گرديد، همان روز در روزنامه «ام القري» پرسش و پاسخي انتشار يافت و در لزوم تخريب گنبد و بارگاه به اين حديث استدلا ل شد. براي روشن شدن ميزان صحت استدلا ل به اين حديث، آن را از نظر سند و دلا لت مورد بررسي قرار مي دهيم:

همين كه مرا ديد از كار خود خجالت كشيد. تدليس، به هر صورت تفسير شود، با ملكه عدالت سازگار نمي باشد. درباره راوي سوم (حبيب بن ابي ثابت)، ابن حبّان از عطا نقل مي كند: او در حديث تدليس مي كرد، و از احاديث او پيروي نمي شود. راوي چهارم (ابووائل) كه نام او شقيق بن سلمه اسدي كوفي است، با علي بن ابي طالب عليه السلا م سرسنگين بوده است ابن ابي الحديد مي گويد: وي از مخالفان اميرمومنان علي عليه السلا م بوده است وقتي از او پرسيدند علي را دوست داري يا عثمان را گفت: روزگاري علي را، ولي اكنون عثمان را. درباره راوي پنجم يعني «ابو الهياج اسدي» كه نام او حيّان بن حصين است، هر چند تضعيفي درباره او در كتب رجال مشاهده نمي شود، ولي ترمذي از نقل احاديث وي خودداري كرده و صحاح شش گانه نيز، جز همين روايت، روايتي ديگر از وي نياورده اند.

ساير اعضاي بدن وي، ارتفاع چشمگيري دارد «شرف» گفته مي شود. در تاج العروس آمده است: «الشرف: العلوّ و المكان العالي، و من البعير سنامه، و شرفات القصر اعاليه»: «شرف به معني بلندي و مكان بلند است. كوهان شتر را شرف مي نامند و نقاط بلند و مرتفع كاخ ها، و احياناً بلندي هاي روي ديوار نيز «شرفه» ناميده مي شود». آيا مقصود از «مشرفاً» هر نوع بلندي است يا بلندي خاصي همچون بلندي شبيه به كوهان شتر يا بلندي پشت ماهي؟! با توجه به مفهوم واژه دوم «سوّيته» خواهيم ديد كه بلندي خاصي مورد نظر است. درباره واژه دوم (سوّيته) نيز يادآور مي شويم: فعل «سوّيته» در حديث، از مادّه «تسويه» گرفته شده كه در لغت عرب، دو كاربرد دارد: 1. برابري چيزي با چيزي، در اندازه، چگونگي و غيره، مانند مساوات دو خط متوازي در طول، يا برابري دو سيب از نظر وزن. در اين كاربرد، فعل «سوّي» به دو مفعول نياز دارد و مفعول دوم نيز بايد با حرف جرّ (مانند «با») همراه باشد. مانند: سوّي هذا بهذا: اين دو شيء را با هم يكسان كرد. 2. از بين بردن ناهمواري ها و زدودن كجي ها و پستي و بلندي ها از پيكره يك شيء. در اين كاربرد، فعل «سوّي» يك مفعولي بوده و نيازي به مفعول دوم نخواهد داشت. مثلا ً هرگاه نجّار، ناهمواري هاي چوبي را با تراشيدن آن از بين ببرد، گفته مي شود: سوّي الخشب. تفاوت ميان دو كاربرد روشن است: در كاربرد نخست، «مساوات» وصفي است قائم به دو شيء، در حالي كه در دومي وصفي است قائم به يك شيء (به اعتبار زدودن ناهمواري هاي مثلا ً چوب،

بدون اينكه مقايسه اي در كار باشد). اكنون كه مفهوم هر دو لفظ («مشرفاً» و «سوّيته») براي ما روشن شد، بايد گفت حديث درباره كيفيت خود قبر سخن مي گويد (به دليل يك مفعولي بودن آن در حديث) نه در مقايسه آن با زمين، والّا لا زم بود بفرمايد: «سويته بالارض». غرض آن حضرت اين بود كه ابي الهيّاج هر قبري را كه در آن ناهمواري و بلندي و پستي (مانند كوهان شتر، و يا پشت ماهي) وجود دارد، صاف كند و به صورت مسطّح دربياورد، و حديث گواه بر اين است كه بايد روي قبر مسلمان، مسطح باشد، نه مسنم، مانند پشت ماهي. در آن زمان سطح قبور هموار نبود، و وسط آن ها مانند كوهان شتر ارتفاع داشت، و يا به صورت پشت ماهي بود، امام عليه السلا م دستور داد كه ابي الهياج قبور را از اين حالت بيرون آورد و اين سخن چه ارتباطي به ويران كردن قبر از اساس و يا تخريب ابنيه روي آن دارد؟! اتفاقاً ناقلا ن حديث و شارحان آن، حديث را به نحوي كه گفتيم، تفسير كرده اند. 1. مسلم نويسنده «صحيح» اين روايت را تحت اين عنوان آورده است: «باب الامر بتسوية القبر» و معني اين عنوان چنين است: «بابي كه در آن روايت مربوط به صاف كردن قبر وارد شده است». و اين حاكي از آن است كه نويسنده حديث نيز از «مشرف» ضدّ مسطح، و از «تسويه» تسطيح آن را فهميده است. 2. مسلم در آغاز بابي كه اين حديث در آنجا آورده است نقل مي كند كه فضالة بن عبيد با گروهي در سرزمين روم بود. يك نفر از ياران وي

درگذشت و او پس از دفن، قبر وي را مسطح كرد و گفت: از پيامبر صلي اللّه عليه و آله شنيده ام كه قبرها را مسطّح و مساوي سازيد. همه اين قراين گواهي مي دهد كه مقصود از «مشرفاً»، بلندي سطح قبر از زمين نيست، بلكه بلندي خاصي در خود قبر، مدّ نظر مي باشد. (اعم از آن كه با زمين مساوي، و يا بلندتر و پست تر از آن باشد) 3. نووي در توضيح اين حديث مي گويد: قبر نبايد از زمين بلندتر يا سطح آن مسنّم (پشت ماهي) باشد، بلكه بايد يك وجب از زمين بلندتر و روي آن مسطّح باشد. 4. قرطبي در تفسير خود، حديث ياد شده را نقل كرده و مي گويد: از حديث برمي آيد كه مسطّح بودن سنت، و مسنّم بودن بدعت است. 5. ابن حجر عسقلا ني ضمن بيان استحباب مسطّح بودن روي قبر، مي نويسد: مقصود از حديث ابي الهياج آن نيست كه قبر با زمين از نظر سطح يكسان باشد، بلكه مقصود آن است كه روي قبر، صاف و مسطّح گردد، هرچند خود قبر بلندتر از زمين باشد. چنانچه همه اين سخنان را نيز ناديده بگيريم (فرض كنيم كه حديث مي گويد قبر را بايد با زمين يكسان كرد)، باز استدلا ل به اين حديث در تخريب بناء قبور، دو اشكال جدّي دارد: اوّلا ً: برابري قبر با زمين، برخلا ف اتفاق آراي همه فقهاي اسلا م است، زيرا همگي اتفاق دارند كه قبر بايد يك وجب از زمين بلند تر باشد. ثانياً: اگر تفسير ياد شده را بپذيريم و بگوييم حديث ناظر به لزوم برابري قبر با زمين است، بايد قبر را تخريب كرد و آن را با زمين يكسان

نمود، نه بنايي را كه روي قبر ساخته شده است. اساساً حديث، ناظر به بناي روي قبر نبوده و محور سخن در آن، خود قبر است، نه بنا و سايبان روي آن!