به خواست پسران شان احترام مي گذاشتند اما خانواده هاي سنتي خود تصميم گير واقعي بودند. عشق بيشتر دروني بود و سرچشمه يي و در ازدواج نقشي زيادي نداشت. ازدواج عاشقانه كمتر اتفاق مي افتاد و بيشتر ازدواج ها رسمي و از طرف خانواده ها به فرجام مي رسيد. عشق ها سوزان بودند و بيشتر در آغاز خفه مي شدند. كسي جريت نمي كرد عريان بيان عشق كند. اظهار عشق تبديل به داستان هاي عاشقانه، دوبيتي و ترانه مي شد. ازدواج ها بسيار رسمي و خانوادگي بود. انتخاب همسر و(دختر زير چشم) كردن به عهده ي زنان بود. وقتي در محفل هاي عروسي و خانوادگي دختري زير چشم مي شد، به زودي مراسم خواستگاري صورت مي گرفت. انتخاب به سختي امروز نبود. خانواده ها انساب شناس بودند و تبارهاي قومي را به خوبي مي شناختند. معيار اصلي در همسر گزيني تبار نيك خانوادگي بود. اگر چند به صورت و سيرت نيز اهميت زيادي قايل بودند. وقتي دختري برگزيده مي شد، نخست مادر و يا يكي از زنان فاميل به ديدار خانواده ي دختر مي رفتند. وقتي موافقت خانواده ي دختر را مي گرفتند، خانواده ي پسر براي خواستگاري دختر مي رفت. معمولاً خواستگاري توسط ريش سفيد و يا بزرگ خانواده پدر يا مادر داماد انجام مي شد. در پايان خواستگاري، پدر دختر جهت فكر كردن و مشورت مهلت مي طلبيد. در اين زمان خانواده دختر فرصت فكر كردن مي يافتند و به شور مي نشستند. و بعد جواب نهايي را مي دادند.البته در گذشته ازدواج بيشتر اجباري و درون خانوادگي بود، ولي امروزه جوانان خود

همسر آينده ي خود را انتخاب مي كنند و بعد خواستگاري انجام مي شود.

اگر داماد مورد قبول واقع نشود، خانواده ي دختر به بهانه اين كه دختر را براي فاميل يا پسرعمو انتخاب كرده اند، جواب منفي مي دهند. اما امروزه انتخاب پسر و دختر از اركان مهم همسرگزيني است كه آنان بايد خود شريك زندگي شان را انتخاب كنند. وقتي پسري شريك زندگي اش را انتخاب كرد، براي مراسم خواستگاري؛ مادر با مشورت پدر به خواستگاري دختر مي رود و چنانچه رضايت خانواده ي دختر را جلب كنند، پدر و مادر پسر با نزديكان و اقوام به خواستگاري جدي مي روند و به همراه خويش چادر، پيرهن، روسري، مقداري قند و انگشتر مي برند.

در برخي مناطق مادر و چند تن از خانم هاي خانواده ي داماد به ديدن دختر مي روند. اگر پسنديدند در جلسه بعد داماد را با خود مي برند. چنانچه داماد هم دختر را پسنديد، مادر او هديه اي را كه به آن نشانه مي گويند، به خانواده ي دختر مي دهد. اگر داماد پزيرفته نشد در چنين حالتي باور مردمي ناف بريدن پسر و دختر براي يكديگر در كودكي و لاته(چادر) انداختن روي گهواره دختر، الزام ازدواج پسرعمو و دخترعمو كه عقد آنان را گويا در آسمان ها بسته اند را خانوده ي دختر پيش مي كشند.

در برخي مناطق رسم بر اين است كه زنان فاميل دختري را براي پسر انتخاب مي كنند و چندين بار به خانه دختر رفت و آمد مي كنند تا حركات و رفتار او را در برخورد با مهمان و خانواده اش مورد ارزيابي قرار دهند.

پس از آن نوبت به آمد و شد ريش سفيدان مي رسد و در فرجام به خواستگاري رسمي تبديل مي شود. ازدواج هاي فاميلي به ويژه در روستاها كه خانواده ها در ارتباط نزديك تر و بيشتري هستند رايج است و ازدواج فرزندان عمه ها، عموها، ماماها- دايي ها و خاله ها مرسوم تر است.

جهيزيه عروس مي شود حتي گفته شده است وقتي در گذشته خانواده عروس بيشتر شيربها مي گرفتند، خانواده داماد متقابلا بيشتر انتظار جهيزيه داشتند.

نشستن اگر عروس توانست با فشار دادن پاي داماد، او را به نشستن وا داشت، نشانه آن است كه عروس بر سر داماد مسلط خواهد شد. البته داماد در اين موارد بيشتر كوتاه مي آيد. اما در برخي موارد كار حيثيتي مي شود و لحظه هاي چندي به طول مي كشد تا يكي بنشيند، گاهي اين مسايقه به نزاع دو خانواده تبديل مي شود كه با پا در مياني بزرگان به نيكويي پايان مي يابد. در شب آن روز، ملا يا آخوند عقد دختر و پسر را مي خواند. در شب عقد يا هنگام پوشيدن لباس داماد و عروس، دوستان و بستگان عروس و داماد به ديدن عروس و داماد مي روند و هديه مورد نظر خود را تقديم مي كنند. در برخي مناطق هنگام دريافت هديه، جمع آوري كننده ي هدايا، نام هديه دهنده را بلند مي گويد و ديگري مبلغ و نام صاحب هديه را ثبت در ليست خانوادگي منظور مي نمايد. سپس عمه ها، خاله ها و زن عمو ها؛ خانواده داماد، هر كدام انگشتر، النگو و يا زيور الاتي را به عنوان هديه به عروس خانم مي دهند.

چند تكه پارچه ي سپيد، چند دانه دستمال خامك دوزي، گلابدان، خنچه، اسپند، كاسه اي آب كه رويش يك برگ سبز باشد و.... به هنگام عقد عروس را مقابل آيينه و رو به قبله مي نشانند و به هنگامي كه عاقد در حال خواندن خطبه عقد است، لازم مي دانند كه عروس خانم حتما در آينه نگاه كند تا بدين ترتيب بختش همچون آيينه صاف و روشن گردد. در موقع خواندن خطبه دو زن سپيدبخت دوطرف عروس مي استند و دعا مي خوانند. در اين هنگام فرد ديگري با يك سوزن و نخ هفت رنگ جلو مي آيد و تعدادي كوك بر پارچه ي لباس عروس مي زند.

در برخي مناطق عروس و داماد به همراه چند نفر از خانواده هاي شان به دفتر عاقد مي روند و يا عاقد به منزل آن ها مي آيد و خطبه عقد را جاري مي كند. رفت و آمدهاي عروس و داماد پس از عقد، شروع مي شود. هر چند كه در گذشته گاه تا شب عروسي، عروس و داماد همديگر را نمي ديدند ولي اين رسم، زياد پا برجا نبوده است.

اگر سند ازدواج داشته باشند معمولن سند ازدواج(نكاحنامه)را اخند مكتب با توافق رسمي عروس و داماد و پدر و مادر آن ها مي نويسد. در سند ازدواج حقوق زن در صورت طلاق يا وفات شوهرتعيين مي گردد. سند را ملا و شاهدان و حاضران از هر دو جانب امضا مي كنند.

در خيرخانه شريك مي كرد و اين مهريه ي او شمرده مي شد. برخي هم نيم خانه را به نام مهريه به خانمش پيش كش مي كرد. برخي هم مقدار پول و سكه ي طلا را مهريه مي ناميد.

كمبل(پتو) مي دهد. به ديگر مهمانان هم به رسم هر منطقه لنگي، چادر و پيرهن دوخته نشده مي دهد.

پوشاندن آن به تن داماد به عهده يكي از نزديكان داماد است كه با اشعار سنتي اين كار انجام مي شود. وقتي لباس داماد در وسط مجلس گذاشته شد، يكي از رفيقان و نزديكان داماد پس از نشان دادن لباس به مردم و كف زدن مردم(قوده) لباس را به تن داماد مي كند. در پايان دست قوده را حنا مي كنند و روي دست آن ها دستمال سوزن دوزي شده مي گذارند. وقتي حنابندان قوده تمام شد، حلوا سرخ مي آورند، در پايان روي سيني حلوا و حنا، قوده به مقدار توان پول مي اندازند. اين پول به خدمت كاراني تعلق مي گيرد كه مراسم عروسي را بر پا مي كنند. گاهي هم بين فاميل نزديك عروس قسمت مي شود. در برخي مناطق كسي كه مسئول جمع آوري هدايا است با كاسه اي نقل و شكلات وارد مي شود. مهمان ها هر كدام مقداري از محتويات كاسه را بر مي دارند و بعد هر كدام هداياي نقدي خود را كه به گويش محلي (توي پولي) گفته مي شود در ظرف مي اندازند. نوازندگان محلّي پس از خوردن شام در خانۀ عروس و پس از عروسي در خانه ي داماد، با دمبوره و دي دو خواني، محفل پايكوبي و شادي را گرم مي كنند و اين كار تا نيمه هاي شب ادامه مي يابد.

كه صداي خوش دارند با دوبيتي هاي عاشقانه مجلس را پر از شادي و خوشي مي سازند. آن هايي كه لحن خوش دارند آهنگ هاي هزارگي را به «رَفت» ها (كمپوز هاي) گوناگون كه نمايندگي از مناطق مختلف هزارستان مي كند، اجرا مي كنند. اين رفت ها شامل رَفت شيخ علي، تگوبرگ، مالستاني، بامياني، جاغورگي و... مي شوند. نيكوترين بخش شادي هاي عروسي دي دو خواني دو زن يا دختر يا پسر جوان و نوجوان هزارگي است كه رو به روي هم مي نشينند و به نوبت يكي در جواب ديگري دوبيتي ها را صداي خوش مي خوانند. (عباس دلجو)

خانواده ي داماد؛ معمولا خواهرش، نزد عروس مي آيد و دست راست عروس خانم را بالا مي برد و كمي حنا به دست راست او ميمالد. سپس اسكناسي روي آن مي گذارد اين كار را نشانه رزق و روزي مي دانند. سپس عروس يا دختران حناي تزيين شده را به تمام خانم ها تعارف مي كنند و خانم ها انگشتان خود را با آن رنگين مي كنند. در همان ساعت؛ پسران جوان خانواده دست داماد را حنا ميبندند. هنگام حنابندان موسيقي محلي و رقص ملي و قومي اجرا ميشود. در پايان در برخي مناطق حلوا با نان محلي به شركت كنندگان ميدهند.

امروزه مراسم حنابندان به اين صورت است كه يك برگ سبز درخت بيد و يا يك اسكناس افغاني را در دستهاي عروس و داماد مي گذارند و روي آن حنا ميبندند. هنگام حنابندان اين شعر خوانده ميشود: "بيري دستاي خوره خينه كده، طوق طلا بسته كده، عروس مو شاپري يه، بيري مو گل وري يه، داماد مو شا داماده، ام شو شوي براته: خدا مبارك كنه، علي شاي مردو مبارك كنه" در برخي مناطق مراسم حنابندان داماد هم همزمان با مراسم حنابندان عروس در خانه پدر داماد برگزار مي شود.

عروسي معمولا دو شبانه روز طول مي كشد. روز اول پدر داماد و اقوام و فاميل به خانه ي پدر عروس دعوت مي شود. در شب آن تختي خينه(حنابندان) بر گذار مي گردد. در اين مراسم داماد بر تختي كنار مجلس مي نشيند و در دو طرف دست راست او وزير دست راست و در طرف دست چب او وزير دست چب او مي نشيند.

به وزير دست راست شابال، شاه بالا هم مي گويند. شابال و وزير دست چب از رفيقان نزديك داماد انتخاب مي شود. هر يك از دو وزير پول روي دستمال داماد مي اندازد. هركه بيشتر انداخت دستمال از آن او مي شود.

داماد مي كنند. پدر عروس پيشاني او را مي بوسد و او را از زير قرآن رد مي كند و راهي خانه بخت مي كند. عروس نخست ديگدان خانه ي پدري اش را زيارت مي كند، پس از آن ديگدان عمواش را. روي ديگدان هم پولي به عنوان هديه مي گذارد. آنگاه چند نفر از خانه داماد با اسب يا ماشين براي بردن عروس مي آيند. وقتي عروس مي خواهد از در خارج شود، يكي از خانواده ي عروس در را با دست مي بند و طلب هديه مي كند كه به وي درگه گير مي گويند. پدر داماد هم مقدار پولي به وي مي دهد و عروس را از در خارج مي كند. عروس را سوار بر اسب يا ماشين مي كنند. در جلوي آن ها دختران پو في زن (پيش پو) اهالي طرب و پشت سر آن ها خانواده ي نزديك داماد و عروس و سپس اسب يا ماشين عروس حركت مي كند. وقتي قافله عروس به خانه داماد رسيد، اهالي محل و دعوت شدگان محلي بايد به پيشواز عروس بروند و شيريني و پول و سكه به طرف وي پرتاب كنند.

وقتي كه عروس مي خواهد پايش را در آستانه در خانه داماد بگذارد. چارمغز- گردويي را زير پايش قرار مي دهند تا به اين ترتيب هرگونه طلسمي كه براي عروس شده باشد از بين برود. در هنگام ورود، عروس زير لب مي گويد يا الله و داماد و ديگران مي گويند الحمدالله و لاحوله ولا، به اين نيت كه عزيز شوهرش بشود. در اين موقع داماد بايد پابه پاي عروس وارد خانه شود و در مراسم چادر

گلاندن و پيشوازي عروس شركت كند. در موقع ورود عروس و داماد به خانه و اتاق عروس، داماد يا يكي از زنان خوش بخت فاميل كفش هاي عروس را در مي آورد و پولي كه در كفش عروس گذاشته شده است را بر دارد. وقتي عروس را به منزل داماد مي آوردند(در قديم كه عروس را با اسب مي آوردند) عروس تا هديه اي نمي گرفت از اسب پياده نمي شد و يا وارد خانه نمي شد. امروزه كه آوردن عروس با اتومبيل انجام مي شود، در اين شرايط نيز عروس تا هديه نگيرد از اتومبيل پياده نمي شود و يا وارد خانه نمي شود. در اين حال عروس دستش را در چارچوب در بند مي كند و مي گويد تا هديه اي و قولي دريافت نكند و نگيرد وارد خانه نمي شود. داماد در اين صورت هديه اي را قبول مي كند يا قول مي دهد كه او را به آرزويش برساند و خوش بخت كند. هدايا ممكن است پول، ماشين، مسافرت، قول دعوا نكردن و يا قطعه اي زمين باشد. در گذشته عروس از شوهر وپدر شوهر تحفه اي مثل اسپ سواري، گاو شيري، باغ ميوه دار و يا زميني حاصلخيز مي خواست.

پس از اين كه عروس به خانه داماد وارد شد، زن هاي فاميل مي آيند و شروع به شادماني مي كنند. آنان بر سر عروس و داماد نقل و پول مي ريزند. مي گويند كه هر گاه از اين نقل دختر دم بختي بخورد به زودي بختش باز مي شود.

وقتي عروس وارد خانه شد، آفتابه لگن مي آورد و داماد پاي عروس را مي شورد. آب پاي

عروس را در چارگوش خانه مي ريزاند.

برادر داماد، گوسفند يا گاوي را جلوي پاي عروس ذبح مي كنند. خانواده داماد به افرادي كه به داماد هدايايي داده اند يا ماشين خود را آورده اند دستمال و مقداري شيريني مي دهد.

آرايش مختلف آرايش مي كنند، به او لباس عروسي محلي مي پوشانند و براي رفتن به حجله آماده مي كنند. داماد نيمه شب بدون سر و صدا به اتاق عروس مي رود. در اين مراسم يكي از دختران او را همراهي مي كند. دختر دست عروس را به دست داماد مي دهد و پس از دريافت هديه حجله را ترك مي كند.

را شروع مي كنند. با شروع مسابقه سواركاران با سرعت تمام ركاب زنان و شلاق كوبان بر باسن اسپ هاي شان، چون باد و طوفان به آخر ميدان مي تازند. اسپ هاي تك تاز با سرعت بي مانند فاصله شان را با ساير اسپ ها زياد مي سازند و در فرجام يكي پس از گذر از ديگري به خط پايان نزديك مي شوند و يكي در فرجام خط پايان مسابقه را در مي گذرد و برنده ي ميدان مي شود. ديگران هم به ترتيب رتبه ي دوم و سوم را از آن خود مي كنند. جايزه ي برندگان در مراسم شاديانه ي عروسي به فراخور بضاعت مالي پدر داماد تفاوت دارد ولي همه شادمان بر مي گردند.

كه زن لال باشه و مرد كر

9- خانه بي زن گورستويه

10- ايچ زن به خاطر خدا شوي نمونه

11- زن كه خوب باشه خانه ام خوبه