من الکتب فی علم الانساب من القرن الاول الی العصر الحاضر.

وقد وفقنا الله تعالی بتألیف کتاب کبیر ضخم فی زها مجلدات فی طبقات النسابیین من العصر الغابر الی الزمان الحاضر.

وذکرنا هناک أن من أجله علماء هذا العلم ها هو الشریف العمری وکتابه المجدی من المستندات المشهوره بین علمائنا، اعتمدوا علیه واستندوا إلیه مع قله نسخه المخطوطه بحیث لم یزورها الا القلیل.

ثم أقول مستمدا من فضله تعالی ان هذه الرساله مرتبه علی أمور نذکرها ذیلا:

اسمه ولقبه وکنیته هو الشریف الجلیل نجم الدین أبو الحسن علی بن أبی الغنائم محمد النسابه.

نسبه الکریم السید نجم الدین أبو الحسن علی بن أبی الغنائم محمد النسابه ابن أبو الحسین علی النسابه ابن أبی الطیب محمد الاعور " الاحور " ابن أبی عبد الله محمد ملقطه

(٦)

صفحهمفاتیح البحث: شیعه أهل البیت علیهم السلام (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، الأحکام الشرعیه (1)، محمد النسابه (2)، الکرم، الکرامه (1)، الغنیمه (2)، الطهاره (1)، العصر (بعد الظهر) (2)

بن محمد بن ملقطه فأولد محمدا أبا الغنائم نسابه البصره الیوم، أمه فاطمه بنت الحسین المهلبیه صاحبه قریه مخلد بأرض القندل احدی فناء البصره وحدثنی حرسه الله أنه رأی رسول الله صلی الله علیه وآله فی منامه کأنه علی نعش وهو میت، وقد کشر عن أسنانه قال: فأتیته وفتحت فمی واستوعیت أسنانه علیه السلام کالمقبل لها، فأتیت الحاجی المعبر، فقلت: رجل رأی رجلا میتا قد کشر المیت عن أسنانه کالمتبسم، والحی قد أکب علیه، فجمع أسنانه فی فیه کالمقبل، فقال: یحتاج

(1) قال العلامه السید صدر الدین المدنی الشیرازی فی کتابه الدرجات الرفیعه ص 485 فی ترجمه أبو الغنائم ما لفظه: وکان ابوه أبو الغنائم نسابه ایضا، اماما فی فن النسب وکان یکاتب من الامصار البعیده فی تحریر الانساب المشکوک فیها، فیجب بما یعول علیه من اثبات أو نفی فلا یتجاوز قوله، وبالجمله فقد رزق هو وولده أبو الحسن العمری المذکور من هذا العلم حظا وافرا ولم یتیسر لاحد من علماء الانساب ما تیسر لهما.

الخ.

(٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، مدینه البصره (2)، علی بن محمد (1)، محمد بن عمر (1)، الموت (1)، الغنیمه (4)

أهل هذا البیت الی الحی، فکان علمه بالنسب الطالبی ثم قال: فولد أبو الغنائم النسابه هذا من امرأه من عامه البصره یقال لها:

فاطمه بنت محمد، فاطمه ست الشرف، وأبا الحسن علی (1) ومن بنت عمه مدلل بنت حمزه العمری ابن الصوفی: رقیه ست البلد، وأبا غانم هبه الله، وأبا عبد الله الحسین، وأبا القاسم المهلب وأبا عبد الله محمد، ورفیعه ست الدار انتهی.

فتحصل من ذلک

أن اسم والده هو محمد بن علی الصوفی العمری، واسم والدته هی فاطمه بنت محمد، وله أخت من أبیه، وأمه هی فاطمه ست الشرف، وله اخوه وأخوات من أبیه فقط، کما صرح باسمائهم کما نقلنا عنه.

عناوینه المشهوره هی:

1 - الصوفی: نسبه الی جده الاعلی وهو محمد الصوفی ابن یحیی الصالح ابن عبد الله بن محمد بن عمر الاطرف ابن الامام أمیر المؤمنین علیه السلام، وکان زاهدا یدعی بالصوفی لکثره زهده وورعه وتقشفه، ولبسه الصوف الخشن، قتله الرشید العباسی محبوسا، ودفن بمقابر مسجد السهله.

2 - العمری: نسبه الی جده عمر الاطرف، واشتهر بالاطرف حتی تیمیز من عمر الاشرف ابن الامام سید الساجدین علیه السلام، لان الاشرف انتسب الی علی علیه السلام من طرف الاب والام، إذ أبوه الامام سید الساجدین علیه السلام وأمه فاطمه بنت الامام الحسن المجتبی، بخلاف عمر الاطرف، فانه منتسب الی علی علیه السلام من طرف الاب فقط وأما امه هی الصهباء التغلبیه، نص علی کونها امه الشیخ أبو نصر البخاری

(1) صاحب کتاب المجدی.

(٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (3)، عبد الله بن محمد بن عمر (1)، مدینه البصره (1)، فاطمه بنت محمد (2)، علی الصوفی (1)، القتل (1)، السجود (1)، الغنیمه (1)

فی کتابه سر السلسله العلویه ص 96 ط النجف الاشرف.

3 - العلوی: لان المنسوبین الی أمیر المؤمنین من غیر طرف الحسنین یقال لهم العلویون، وهم عده کثیره فی بلاد الهند، وفی أردکان من بلاد فارس وبخارا وبلاد الافغان وملتان والسند وغیرها.

4 - النسابه: لانه کان عالما حبرا خبیرا فی علم النسب، کثر النقل عنه.

مولده ووفاته ومدفنه أما مولده فعلی ما ذکره العلامه النسابه السید شمس الدین

محمد المتوفی سنه 709 ق ابن تاج الدین علی النقیب ابن علی بن الحسن بن رمضان بن علی بن عبد الله بن حمزه بن المفرج بن موسی بن علی بن القاسم بن محمد أبی عبد الله ابن أبی محمد القاسم الرسی ابن ابراهیم طباطبا ابن أبی الحسن اسماعیل الدیباج ابن أبی اسماعیل ابراهیم الغمر ابن أبی محمد الحسن المثنی ابن الامام الحسن المجتبی علیه السلام فی کتابه " الاصیلی فی أنساب العلویین " سنه 348 ق بالبصره.

وعندنا فی مکتبتنا العامه الموقوفه نسختان من هذا الکتاب مخطوطه ومصوره.

وأما وفاته کما یستفاد من کتاب الاصیلی المذکور سنه 490 ه ق. بالموصل وهذا بعید جدا، إذ یلزم منه کون عمر المؤلف 142 سنه، اللهم الا أن یقال:

وان تسعین غلط، والصحیح تسع وخمسون بعد أربعمائه، ویلزم منه کون عمر المؤلف مائه واحدی عشره سنین والله العالم.

ولم أجد فی کتب الانساب ومعاجم التراجم من ضبط ولادته ووفاته غیر صاحب الاصیلی.

اولاده واحفاده أعقب وأنجب عده أولاد علماء فضلاء من امرأه هاشمیه تزوجها بالموصل وهم

(٩)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه النجف الأشرف (1)، شهر رمضان المبارک (1)، إبراهیم طباطبا (1)، علی بن القاسم (1)، القاسم الرسی (1)، شمس الدین محمد (1)، علی بن الحسن (1)، الهند (1)

علی ما ذکر نفسه فی المجدی:

1 - أبو علی محمد.

2 - أبو طالب هاشم.

3 - صفیه، وهم کانوا بالموصل.

ولها شم ولد اسمه جعفر النسابه، وهو الذی ینتهی إلیه سند روایه المجدی عن جده مؤلف الکتاب.

مشایخه فی الدرایه والروایه.

استفاد من عده من أعلام علم النسب وسائر العلوم، قد استخرجنا بعضهم من نفس کتاب المجدی، والبعض الاخر من کتب شتی. فمنهم:

1 - النسابه الشهیر السید أبو الحسن محمد الملقب بشیخ الشرف

العبیدلی ابن أبی جعفر محمد بن أبی الحسن علی الجزار ابن الحسن بن أبی الحسن علی قتیل سامرا ابن ابراهیم بن أبی الحسن علی الصالح بن عبید الله الاعرج ابن الحسین الاصغر ابن الامام سید الساجدین علیه السلام.

قال فی المجدی ص 14 و 199 ما لفظه: وهو نسابه العراق، الشیخ المسن قرأت علیه واستکثرت منه " انتهی.

أقول: وکانت ولاده هذا الشریف الجلیل سنه 338 ووفاته سنه 435 ق بدمشق الشام، وله تآلیف ینقل عنها فی الکتب النسبیه، فراجع فی ترجمه حیاته الی کتابنا: طبقات النسابیین وغیره.

2 - والده العلامه النسابه أبو الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد بن أحمد بن علی بن محمد الصوفی العمری.

قال فی حقه ص 19 و 41 ما لفظه: هو نسابه البصریین عند قراءتی علیه، وهی القرائه الثانیه علیه سنه خمس وثلاثین وأربعمائه.

(١٠)

صفحهمفاتیح البحث: دوله العراق (1)، الحسن بن أبی الحسن (1)، أحمد بن علی بن محمد (1)، محمد بن أبی الحسن (1)، علی بن محمد بن محمد (1)، صالح بن عبید (1)، الشام (1)، دمشق (1)، الغنیمه (1)

کاذب مبطل انتهی.

أقول: مراده من علی بن أحمد الکوفی الذی رماه بالکذب هو رئیس القرامطه ثم أقول: ولد هذا الشریف الطباطبائی فی ذی القعده سنه 380 وتوفی فی ربیع الاول سنه 449 ه، له کتب کثیره فی النسب یعتمد علیها، فمنها کتاب " الانساب العلویه " أو بحر الانساب والنسخه موجوده فی مکتبه الامام علی الرضا علیه السلام بخراسان، وعندنا نسخه مصوره منه.

4 - الشیخ أبو علی بن شهاب العکبری، لقیته ورویت عنه فی " عکبرا " من أعمال بغداد کما نص علیه فی المجدی ص 11.

5 - الشیخ أبو عبد الله حمویه بن علی حمویه، أحد شیوخ الشیعه بالبصره، کما فی المجدی ص 9 و 93.

6 - الشریف أبو علی عمر العلوی الکوفی الشهیر بالموضح النسابه ابن علی ابن الحسین ابن أخی اللبن عبد الله بن محمد الصوفی ابن یحیی بن عبد الله بن محمد بن عمر الاطرف ابن الامام أمیر المؤمنین علیه السلام المجدی ص 10 و 11 و 131 وهو صاحب کتاب " تهذیب الانساب " المجدی ص 10 و 11 و 20 و 131 ".

قال ابن عنبه الداودی فی کتابه عمده الطالب بعد سرد نسبه ما لفظه: الشریف

(١١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، شهر ذی القعده (1)، الشیخ أبو عبد الله (1)، علی بن أحمد الکوفی (2)، یحیی بن عبد الله (1)، الحسن بن إبراهیم (1)، شهر ربیع الأول (1)، عبد الله بن محمد (1)، أبو عبد الله (1)، ابن إسماعیل (1)، الحسین بن محمد (1)، مدینه بغداد (1)، محمد بن عمر (1)، خراسان (1)، الباطل، الإبطال (1)

بالموضح النسابه، ویروی عنه علی بن محمد النسابه صاحب المجدی ووالده أبو الغنائم محمد بن الصوفی.

وفی کتاب الحجه علی الذاهب الی تکفیر أبیطالب للعلامه النسابه الجلیل السید شمس الدین أبی علی فخار بن معد الموسوی الحلی المتوفی سنه 630 ق ذکر روایه عمر بن علی هذا عن شیخنا الصدوق، وکذا روایته عن أبی القاسم الحسن بن محمد السکونی الراوی عن الحافظ أبی العباس أحمد بن عقده، وهو من مشایخ شیخنا الصدوق 7 - أبو الحسن علی بن سهل التمار، کما فی المجدی ص 9 و 131.

8 - الشریف أبو الحسین محمد بن محمد بن أبی الحسن محمد بن علی بن محمد أبی زید بن أحمد بن عبید بن علی باغر.

قال فی المجدی ص 85 ما لفظه: له توجه وجاه، درست علیه واستکثرت منه بالبصره، ولم یمت حتی روی الحدیث، وکان متظاهرا للتشیع والذب عن آل محمد علیهم السلام.

9 - أبو الحسین محمد بن أبی الفرج، کما فی المجدی ص 176.

10 - أبو علی القطان المقری، کما فی المجدی ص 251.

11 - الشیخ أبو عبد الله الحسین بن أحمد البصری ابن ابراهیم الفقیه الامامی.

قال فی المجدی ص 136 ما لفظه: وکان لا یسأل إذا ارسل، ثقه واضطلاعا.

أقول: وفی کتاب الحجه الذاهب الی تکفیر ابی طالب للشریف النسابه السید شمس الدین أبی علی فخار بن معد الموسوی الحلی المتوفی سنه 630 ه: انه یروی هذا الشیخ عن أبی الحسین یحیی بن محمد الحقینی، وقد رآه بالمدینه المنوره فی سنه 380 ه فاستفاد منه وروی عنه.

(١٢)

صفحهمفاتیح البحث: أهل بیت النبی صلی الله علیه وآله (1)، محمد بن محمد بن أبی الحسن (1)، الشیخ أبو عبد الله (1)، أبو

علی القطان (1)، الشیخ الصدوق (2)، الحسین بن أحمد (1)، یحیی بن محمد (1)، أحمد بن عبید (1)، محمد النسابه (1)، الحسن بن محمد (1)، علی بن سهل (1)، فخار بن معد (2)، محمد بن علی (1)، عمر بن علی (1)، الفرج (1)، الوفاه (2)، الغنیمه (1)

12 - الشیخ أبو السرایا محمد بن أحمد بن الجصاص الشاعر الشهیر بالموفی کما فی المجدی ص 129.

13 - الشیخ أبو نصر سهل بن عبد الله بن داود بن سلیمان بن أبان بن عبد الله البخاری المتوفی بعد سنه 341 ه صاحب کتاب سر السلسله العلویه فی الانساب.

14 - الشریف النسابه أبو الحسین زید النقیب الشهیر بابن کتیله الحسینی ابن محمد بن القاسم بن علی بن یحیی بن یحیی بن الحسین بن زید الشهید بن علی ابن الحسین علیه السلام.

15 - الشیخ أبو علی الحسن بن دانیال النیلی البصری.

16 - الشیخ صالح القیسی الشاعر البصری 17 - أبو الیقظان عمار بن فتح السیوفی المصری.

18 - الشیخ أبو عبد الله محمد أو " أحمد " ابن أبی جعفر محمد بن العلاء ابن جعفر القائد العمری النسابه البغدادی.

19 - الشیخ أبو الحسین بن القاضی الهمدانی.

20 - الشیخ أبو مخلد بن الجنید الکاتب الکتابی الموصلی.

21 - أبو القاسم الحسین بن جعفر الحسینی المعروف بابن خداع المصری مؤلف کتاب المبسوط.

22 - الشیخ أبو محمد الحسن بن أحمد بن القاسم بن محمد العویدی الزاهد العلوی المحمدی الاخباری البغدادی.

الراوون عنه یروی عنه جماعه منهم:

1 - السید تاج الشرف محمد بن محمد بن أبی زید الحسن النقیب العلوی الحسینی البصری، کما فی کتاب الحجه علی الذاهب الی تکفیر ابی طالب.

(١٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید

الشهداء (علیهما السلام) (1)، کتاب الحجه علی الذاهب إلی تکفیر أبی طالب للسید فخار بن معد (1)، یحیی بن الحسین بن زید (1)، الحسن بن أحمد بن القاسم (1)، الشیخ أبو عبد الله (1)، محمد بن أبی زید (1)، داود بن سلیمان (1)، أبو الیقظان (1)، القاسم بن علی (1)، محمد بن العلاء (1)، الحسین بن جعفر (1)، محمد بن أحمد (1)، الشهاده (1)، الوفاه (1)

2 - حفید المترجم العلامه النسابه السید جعفر بن أبیطالب هاشم بن صاحب المجدی، وأکثر من یروی المجدی عن المؤلف یروونه عن حفیده هذا وهو عن جده.

3 - العلامه السید أبو محمد الحسن الموسوی الهروی من اعلام القرن الخامس، یروی عنه کتاب المجدی صاحب کتاب منتقله الطالبیه، وهو الشریف أبو اسماعیل ابراهیم بن ناصر بن طباطبا من أعلام أواخر القرن الخامس.

اصد قاؤه ومعاصروه کان هذا الشریف المترجم ذا مکانه عظیمه ومنزله رفیعه عند رواد الفضل وطلبه علم النسب، یحج إلیه من کل فج عمیق، اجتمع بعده من أعلام هذا العلم وفطاحل الرجال، اشار إلیهم فی کتاب المجدی، ونحن قد استخرجنا من ذکره، وأجتمع به من الخراریت المذکورین فی ذلک الکتاب، وعنوناهم فی فصل مخصوص تحت عنوان أصدقاؤه ومعاصروه وهم عمده کثیره منهم:

1 - الشریف أبو الفضل ناصر الموضح الحسنی النسابه ابن یحیی بن زید ابن الحسن بن علی بن زید بن علی بن الشجری، کما فی المجدی ص 32.

2 - الشریف أبو هاشم محمد الحسینی القزوینی الشجری ابن الحسن بن زید بن حمزه بن علی بن زید بن علی بن الشجری، کما فی المجدی ص 32 3 - الشریف أبو محمد علی الحسنی بن جعفر العلطوم بن محمد بن الحسن

ابن الحسین بن علی بن عبد الله بن جعفر بن الشجری، کما فی المجدی ص 33.

4 - الشریف أبو الغنائم محمد نقیب " عکبرا " من أعمال بغداد ابن أحمد بن محمد بن محمد الاعرج ابن علی بن الحسن بن علی بن محمد الدیباج بن الامام جعفر الصادق علیه السلام کما فی المجدی ص 62 وص 98 5 - الشریف أبو عبد الله محمد بن الحسن بن محمد بن جعفر بن محمد بن

(١٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام (1)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، علی بن الحسن بن علی بن محمد (1)، علی بن زید بن علی (2)، محمد بن جعفر بن محمد (1)، أبو عبد الله (1)، أبو إسماعیل (1)، یحیی بن زید (1)، الحسین بن علی (1)، مدینه بغداد (1)، محمد الحسینی (1)، محمد بن الحسن (2)، محمد بن محمد (1)، الحج (1)، الغنیمه (1)

الحسن بن علی بن معیه الحسنی، کما فی المجدی ص 71.

6 - أولاد أبی طالب أحمد بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن معیه کما فی المجدی ص 71.

7 - الشریف هبه الله بن القاسم بن محمد بن القاسم بن علی بن محمد بن أحمد بن طباطبا فی بغداد، کما فی المجدی ص 74.

8 - الشریف أبو الفضل أحمد الموصلی الاعرج الحسنی ابن محمد بن محمد بن القاسم بن سلیمان الرسی، کما فی المجدی ص 77.

9 - أولاد توزون، بالبصره، کما فی المجدی ص 77.

10 - الشریف أبو القاسم علی ویسمی ناصرا ابن محمد بن محمد بن محمد ابن عبید الله بن باغر، کما فی المجدی ص 85.

11

- الشیخ أبو طالب شیخ البصریین ووجه بنی تمیم من بیت ابن أبی زید وتقدم اسمه فی مشایخه أیضا، کما فی المجدی ص 86 12 - الشریف أبو جعفر محمد بن سعد الله بن أحمد بن محمد بن عبید الله ابن محمد الازرع من ولد الحسن المثنی ابن الامام الحسن المجتبی علیه السلام کما فی المجدی ص 87.

13 - الشریف صاحب الوزراء ببغداد محمد بن حمزه بن محمد بن یحیی ابن جعفر بن محمد بن جعفر بن الحسن المثلث بن الحسن المثنی، کما فی المجدی ص 87.

14 - الشریف أبو یعلی محمد بن الحسن بن جعفر بن محمد بن القاسم ابن ابراهیم بن الحسن بن محمد بن سلیمان بن داود بن الحسن المثنی، الناظر بنقابه بلده " نصیبین "، کما فی المجدی ص 90.

15 - الشریف أبو ابراهیم محمد نقیب حلب ابن الزیدیه الفاضله ابن جعفر

(١٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، علی بن الحسین بن علی (1)، إبراهیم بن الحسن (1)، الحسن بن جعفر بن محمد (1)، القاسم بن سلیمان (1)، محمد بن عبید الله (1)، أبو إبراهیم (1)، سلیمان بن داود (1)، جعفر بن محمد بن جعفر (1)، محمد بن محمد بن محمد (1)، القاسم بن علی (1)، القاسم بن محمد (1)، محمد بن یحیی (1)، مدینه بغداد (1)، الحسن بن علی (1)، أحمد بن محمد (1)، محمد بن حمزه (1)، محمد بن سعد (1)

ابن أبی ابراهیم بن محمد بن جعفر بن محمد بن أحمد بن الحسین بن اسحاق المؤتمن ابن الامام جعفر الصادق علیه السلام کما فی المجدی ص 99.

16 - أبو جعفر محمد بن جعفر بن المسلم بن

عبید الله المصری ابن جعفر الجمال، کما فی المجدی ص 115 17 - الشریف أبو الحسن علی الشعرانی النقیب بسامرا ابن عیسی بن محمد الاشقر، کما فی المجدی ص 135.

18 - الشریف أبو طاهر محمد بن محمد بن محمد نقیب مقابر قریش ویقال لها " مشهد الکاظمیین ومشهد باب التین ایضا " کما فی المجدی ص 135.

19 - الشریف أبو علی الحسنی من بیت الشجری نقیب البصره، کما فی المجدی ص 151.

20 - بنو الزیدی، هم أولاد الحسین بن عبید الله الملقب " ببرغوثا " وهم من أحفاد الحسین ذی الدمعه ابن زید الشهید ابن الامام سید الساجدین علیه السلام کما فی المجدی ص 163.

21 - الشریف أبو عبد الله محمد بن أحمد بن محمد بن أحمد بن الحسن ابن الشبیه، کما فی المجدی ص 166.

22 - الشریف أبو البرکات أحمد بن محمد، الخطیب الشاعر، کما فی المجدی ص 166.

23 - الشریف أبو الحسن زید بن علی بن محمد بن الحسین بن یحیی بن الحسین ذی الدمعه بن زید الشهید، کما فی المجدی ص 169.

24 - الشریف أبو محمد الحسن بن محمد بن عمر بن عبد الله بن الحسن المقیم بالقاهره، کما فی المجدی ص 172.

25 - الشریف أبو علی أحمد بن عبد الله بن محمد بن عبد الله بن الحسن

(١٦)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (2)، أحمد بن عبد الله بن محمد (1)، إبراهیم بن محمد بن جعفر (1)، الحسین بن عبید الله (1)، محمد بن أحمد بن الحسین (1)، علی بن محمد بن الحسین (1)، محمد بن أحمد بن الحسن (1)، محمد بن محمد

بن محمد (1)، أبو عبد الله (1)، مدینه البصره (1)، عیسی بن محمد (1)، الحسن بن محمد (1)، أحمد بن محمد (1)، محمد بن أحمد (1)، محمد بن جعفر (1)، الشهاده (4)، الطهاره (1)، القبر (1)

ص 193.

33 - الشریف أبو القاسم محمد جمال الشرف من ذریه الحسین الاصغر ابن الامام سید الساجدین علیه السلام، کما فی المجدی ص 200.

34 - الشریف أبو حرث محمد بن المحسن بن الحسن بن علی بن محمد

(١٧)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه الکوفه (1)، یحیی بن الحسین بن زید (1)، عبد الله بن محمد بن جعفر (1)، محمد بن الحسین بن علی (1)، الحسن بن علی بن محمد (1)، الحسین بن یحیی (1)، یحیی بن الحسین (3)، یحیی بن أحمد (1)، مدینه البصره (3)، علی بن الحسین (1)، أحمد بن عیسی (1)، أبو الحارث (1)، الحسن بن أحمد (1)، محمد بن الحسین (1)، محمد بن عیسی (1)، علی بن محمد (2)، محمد بن زید (1)، محمد بن علی (1)، الشهاده (7)

ابن علی الدینوری وینتهی نسبه إلی علی الاصغر ابن الامام الساجدین علیه السلام کما فی المجدی ص 215.

35 - الشریف أبو طالب حمزه الفقیه ابن علی بن أحمد بن عبد الله بن الحسین بن علی بن الحسن بن الحسن الافطس ابن علی الاصغر ابن الامام زین العابدین علیه السلام، کما فی المجدی ص 219.

36 - الشریف أبو القاسم المحسن بن محمد بن المحسن بن ابراهیم بن علی النسابه، وهو من أصدقائه بحلب، کما فی المجدی ص 228.

37 - الشریف أبو علی المحمدی الحسین بن الحسن بن العباس بن علی ابن جعفر الثالث ابن عبد الله رأس المذری، کما فی المجدی ص 229.

38 - أبو الفوارس بن الناصر الدیلمی، کما فی المجدی ص 230.

39 - أبو الحسین ابن القاضی الهمذانی، کما فی المجدی ص 273.

40 - الشریف أبو ابراهیم محمد بن جعفر بن محمد، وینتهی نسبه الی اسحاق المؤتمن

ابن الامام جعفر الصادق علیه السلام وهو من اسره بنی زهره نقباء حلب.

قال النسابه ابن عنبه فی عمده الطالب ما لفظه حکایه عن العمری صاحب المجدی ما لفظه: کان صاحب الترجمه صدیقی سنین.

اجتماعه مع عده من اکابر العلماء 1 - منهم الشریف المرتضی قال فی المجدی ص 125 ما لفظه: فأما علی فهو الشریف الاجل المرتضی علم المهدی أبو القاسم نقیب النقباء الفقیه النظار المصنف، بقیه العلماء وأوحد الفضلاء، رأیته رحمه الله فصیح اللسان یتوقد ذکاءا.

فلما اجتمعنا سنه خمس وعشرین وأربعمائه ببغداد، قال: من أین طریقک؟

فأخبرته، ثم قلت: دع الطریق، لما رأیت حیطان بغداد ما وصلتها الا بعد اللتیا

(١٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام (1)، علی بن أحمد بن عبد الله (1)، الحسین بن علی بن الحسن (1)، عبد الله رأس المذری (1)، أبو إبراهیم (1)، الحسن بن العباس (1)، محمد بن جعفر بن محمد (1)، أبو الفوارس (1)، الشریف المرتضی (1)، مدینه بغداد (1)، المحسن بن محمد (1)

کما فی المجدی ص 30.

کلمات العلماء فی حقه لا تسأل أیها القارئ الکریم عن جلاله هذا الشریف النبیل، وقد أطروا فی الثناء علیه بکل جمیل بین مقل فی ذلک ومکثر، وهم عده وفیره وجماعه کثیره من أرباب معاجم التراجم وغیرهم من القدماء والمتأخرین، فمنهم:

1 - العلامه النسابه الشریف أبو اسماعیل ابراهیم بن ناصر بن طباطبا من أعلام أواخر القرن الخامس الهجری صاحب التآلیف فی علم النسب، ککتاب دیوان الانساب، ومجمع الانساب والالقاب، وهو کتاب کبیر ینقل عنه ابن فندق البهیقی فی کتابه: لباب الانساب. فی کتابه: " منتقله الطالبیه " ط الغری الشریف.

وقال فیه بعد سرد نسب صاحب المجدی ما لفظه: وهو النسابه، له کتاب المجدی فی انساب الطالبین واولاده بالموصل عقبه أبو علی محمد وأبو طالب هاشم وصفیه أمهم هاشمیه الخ. وذکر فی موارد مختلفه اسم صاحب المجدی ونقل عنه فوائد علمیه.

(١٩)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب المجدی فی أنساب الطالبین لعلی بن محمد العلوی (1)، أبو إسماعیل (1)، الکرم، الکرامه (1)، الشهاده (1)، الجماعه (1)

2 - علامه الافاق الشیخ فخر الدین محمد بن عمر بن الحسین الرازی الشهیر بالامام فخر الدین الرازی الشافعی المتوفی سنه 606 ه ق صاحب کتاب مفاتیح الغیب التفسیر الکبیر، فی کتابه: " الشجره المبارکه فی أنساب الطالبیه " والنسخه محفوظه موجوده فی مکتبه جامع السلطان أحمد الثالث فی استانبول تحت رقم " 2677 " وعندنا فی المکتبه العامه الموقوفه نسخه مصوره من تلک المخطوطه.

قال فی ذریه عمر الاطرف ما لفظه: فمن ولد علی بن محمد بن یحیی الصوفی الحسن أبو علی الادیب الشاعر النسابه بالموصل، وله مصنفات کثیره منها کتاب المجدی فی أنساب الطالبیین، وهو ابن أبی الغنائم محمد النسابه "

الخ.

3 - الشریف النسابه السید عزیز الدین أبو طالب اسماعیل العلوی المروزی الازوارقانی المتوفی بعد سنه 614 ه ق ابن الحسین بن محمد بن الحسین بن أحمد ابن محمد بن عزیز بن الحسین بن أبی جعفر محمد الاطروش ابن علی بن الحسین ابن علی بن محمد الدیباج بن الامام جعفر الصادق علیه السلام " فی کتابه: الفخری فی انساب الطالبیین " ص 94 حیث قال فی ذکر أعقاب عمر الاطرف ما لفظه:

فمن هذا البیت مجد الشرف الادیب الشاعر النسابه العالم بالبصره المعروف بابن الصوفی صاحب کتاب المجدی أبو الحسن علی بن أبی الغنائم محمد المعروف بابن المهلبیه النسابه ابن أبی الحسن النسابه علی بن محمد الاعور بن محمد ملقطه الی آخر نسبه 4 - العلامه الحافظ الشیخ رشید الدین محمد بن علی بن شهر آشوب المازندرانی المتوفی سنه 588 ه ق فی کتابه " معالم العلماء " ص 68 ط النجف الاشرف قال ما لفظه: أبو الحسن علی بن محمد بن علی العلوی العمری، المعروف بابن الصوفی، له: کتاب الرسائل، العیون، الشافی، المجدی ".

5 - العلامه النسابه الجلیل السید شمس الدین أبی علی فخار بن معد الموسوی المتوفی سنه 630 ه ق فی کتابه " الحجه علی الذاهب الی تکفیر أبیطالب " ط 2

(٢٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام (1)، کتاب معالم العلماء (1)، مدینه النجف الأشرف (1)، علی بن محمد بن علی العلوی (1)، محمد بن الحسین بن أحمد (1)، علی بن محمد بن یحیی (1)، علی بن الحسین (1)، عمر بن الحسین (1)، محمد النسابه (1)، فخار بن معد (1)، علی بن محمد (2)، محمد بن علی (1)، الوفاه (3)،

الغنیمه (2)

الطالبین لعلی بن محمد العلوی (1)، کتاب مقاتل الطالبیین لأبو الفرج الأصفهانی (1)، کتاب السرائر لابن إدریس الحلی (1)، کتاب انساب الأشراف للبلاذری (1)، مدینه النجف الأشرف (1)، الحسین بن القاسم (1)، أبو عبد الله (1)، الزبیر بن بکار (1)، محمد بن یحیی (1)، محمد النسابه (1)، موسی بن جعفر (1)، علی بن محمد (1)، الوفاه (1)، الغنیمه (1)

علی بن محمد العمری تغمده الله بغفرانه أفضل علماء الانساب فی زمانه " وقال ایضا فی کتاب فرج المهموم بمعرفه منهج الحلال والحرام من علم النجوم " ص 125 ط النجف الاشرف فی ترجمه ابن الاعلم صاحب الزیج حیث قال ما لفظه: قال العمری النسابه فی کتاب الشافی الخ.

9 - العلامه النسابه الشریف السید شمس الدین محمد الشهیر بابن الطقطقی ابن تاج الدین علی طباطبا النقیب ابن علی بن الحسن بن رمضان بن علی بن عبد الله بن حمزه بن المفرج بن موسی بن علی بن القاسم بن محمد أبی عبد الله بن أبی محمد القاسم الرسی المتوفی سنه 325 ه ق ابن ابراهیم طباطبا ابن أبی الحسن اسماعیل الدیباج بن أبی اسماعیل ابراهیم الغمر بن أبی محمد الحسن المثنی ابن الامام أبی محمد الحسن المجتبی علیه السلام " المتوفی سنه 709 ه ق، فی کتابه الاصیلی فی أنساب العلویین ألفه باسم الوزیر أبی الفضل أصیل الدین الحسن ابن المحقق الطوسی فی سنه 698 ه ق.

وعندنا فی المکتبه العامه الموقوفه نسخه مخطوطه من هذا الکتاب، یقرب تاریخ کتابتها من عصر المؤلف، وفی خلال سطورها تعالیق نفیسه هامه من العلامه غیاث الدین منصور الدشتکی الحسینی الشیرازی، وتعالیق اخر بخط بعض أحفاده، وعندنا أیضا نسخه کامله مصوره من هذا

الکتاب حیث قال صاحب الاصیلی فی ورقه (116) من النسخه المخطوطه ما لفظه:

کان أبو الحسن العمری النسابه " رح " سیدا جلیلا نسابه فاضلا مصنفا محققا، صنف مبسوط نسب الطالبیین، وهو کتاب کبیر یکون فی مجلدات کثیره، رأیت منه عده أجزاء ألطاف بخطه.

وصنف الکتاب المجدی فی الانساب لنقیب مصر، وهو کتاب حسن یصلح المبتدی قرأت منه قطعه علی السید شمس الدین أبیطالب محمد بن عبد الحمید بن محمد

(٢٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، مدینه النجف الأشرف (1)، شهر رمضان المبارک (1)، إبراهیم طباطبا (1)، علی بن عبد الله (1)، عبد الحمید بن محمد (1)، علی بن القاسم (1)، القاسم الرسی (1)، شمس الدین محمد (1)، علی بن الحسن (1)، علی بن محمد (1)، الوفاه (2)

ابن عبد الحمید النسابه رحمه الله.

وله کتاب یعرف بالشافی فی النسب أیضا فی جزئین، جزء لبنی العباس وجزء لنبی علی.

ولد أبو الحسن النسابه العمری بالبصره فی سنه 348 ه ق ومات بالموصل فی سنه 490 - انتهی.

وقد ذکرنا فی تاریخ ولادته ووفاته ما هو التحقیق فراجع إلیه.

أقول: ولصاحب الاصیلی تآلیف أخر منها: کتاب الفخری فی الاداب السلطانیه والدول الاسلامیه، ألف فی سنه 701 ه ق. ومن رام الوقوف علی ترجمه حیاته، فلیراجع إلی کتابی: طبقات النسابین، والرجل مذکور فی أعیان المائه الثامنه.

10 - الشریف النسابه السید تاج الدین ابن محمد بن حمزه بن زهره الحسینی الحلبی المتوفی بعد سنه 753 فی کتابه: غایه الاختصار فی البیوتات العلویه المحفوظه من الغبار، حیث قال فی ص 100 ط النجف الاشرف ما لفظه: أخبرنی العدل أبو الحسن علی " الخ. وقد أکثر النقل عنه فی هذا الکتاب وذکر اسمه مرارا

".

11 - فی کتاب المشجرات فی أنساب العلویین باللغله الفارسیه لمؤلف مجهول، والنسخه من مخطوطات القرن التاسع وهی موجوده فی المکتبه العامه الموقوفه، حیث نص فی بیان ذریه عمر الاطرف ص 180 علی هذا السید الجلیل ونسبه.

12 - النسابه الشهیر فی الافاق والاقطار السید جمال الدین أحمد بن علی بن الحسین بن عنبه الحسنی الداوودی الشهیر بابن عنبه المتوفی سنه 828 ه ق فی کتابه عمده الطالب " الوسطی " ص 368 ط النجف الاشرف حیث قال فی ذکر عقب محمد الصوفی من ذراری عمر الاطرف ما لفظه:

ومنهم: الشیخ أبو الحسن علی بن أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن

(٢٣)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه النجف الأشرف (2)، بنو عباس (1)، أحمد بن علی (1)، جمال الدین (1)، محمد بن حمزه (1)، علی بن محمد (1)، عبد الحمید (1)، الجهل (1)، الوفاه (2)، الغنیمه (1)

محمد بن ملقطه، إلیه انتهی علم النسب فی زمانه وصار قوله حجه من بعده، سخر الله له هذا العلم، ولقی فیه شیوخا أجلاء، وصنف کتاب المبسوط، والمجدی، والشافی، والمشجر، وکان ساکن البصره، ثم انتقل الی الموصل سنه ثلاث وعشرین وأربعمائه، وتزوج هناک وأولد. انتهی.

وذکر أیضا هذه الجملات فی کتابه: عمده الطالب " الصغری " والنسخه مخطوطه موجوده فی المکتبه العامه الموقوفه.

13 - ونقل أیضا هذه الکلمات ابن عنبه المذکور فی کتابه: " عمده الطالب الکبری " ص 992 والنسخه مخطوطه فی مکتبتنا العامه الموقوفه ونسخه مصوره اخری منه اخذ تصوریها من مخطوطه موجوده فی مکاتب استانبول ما لفظه:

وأما أبو الحسن علی بن أبی الغنائم فهو شیخنا أبو الحسن العمری النسابه، العلامه فی فن النسب، فانه نشأ فیه وسخر له، ولقی فیه شیوخا أجلاء،

وصنف فیه کتاب المبسوط والمجدی وغیر هما، وکان یسکن البصره.

ثم انتقل من البصره سنه ثلاث وعشرین وأربعمائه، وسکن الموصل وتزوج امرأه هاشمیه من بیت قدیم بالموصل، له رئاسه وفیه ستر یعرف ببیت أبی عیسی الهاشمی، وهی جمال بنت علی المخل ابن محمد الهاشمی، فولدت له أبا علی محمدا، وأبا طالب هاشما، وصفیه بنت أبی الحسن علی بن الصوفی النسابه، وأما باقی ولد أبی الغنائم النسابه فلا یحضرنی حالهم. انتهی.

14 - العلامه النسابه الشهیر ابن عنبه الداودی المذکور فی کتابه " التحفه الجمالیه فی أنساب الطالبیه " باللغه الفارسیه وهو غیر کتاب الفصول الفخریه، بل هذا الکتاب ترجمه عمده الطالب، والنسخه مخطوطه فی مکتبتنا العامه الموقوفه.

حیث قال فی ص 114 ما لفظه: واز ایشان شیخ ما أبو الحسن بن أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد ملقطه، علم نسب در عصر أو بدو منتهی شد، وسخن أو حجت ماند، ومشایخ بزرگ در این فن یافته بود، واز مصنفات أو

(٢٤)

صفحهمفاتیح البحث: علی بن محمد بن محمد (1)، مدینه البصره (3)، محمد الهاشمی (1)، الحج (1)، الغنیمه (2)

کتاب المبسوط، وکتاب الشافی، وکتاب المجدی، والمشجر، در بصره می بود ودر سال چهار صد وبیست وسوم هجری منتقل شده بود بموصل ودر آنجا تزویج کرد وفرزندان أو را پیدا شده بودند، وپدرش أبو الغنائم نیز نسابه بود. الخ.

15 - العلامه النسابه الجلیل السید محمد بن أحمد بن عمید الدین علی الحسینی النجفی من علماء أوائل القرن العاشر فی کتابه المشجر الکشاف لاصول الساده الاشراف أو بحر الانساب والکتاب مطبوع بمصر سنه 1356 ه محشاه بحواشی العلامه الزبیدی صاحب تاج العروس، وعندنا منه نسخه فی مکتبتنا العامه وکذا نسخه مصوره

من احدی مکاتب امریکا، قال بعد سرد نسبه ما لفظه:

إلیه انتهی علم النسب فی زمانه، وصار قوله حجه من بعده، سخر له هذا العلم، ولقی فیه شیوخا، وصنف کتاب المبسوط والشافی والمشجر، وکان یسکن البصره، ثم انتقل منها الی الموصل سنه ثلاث وعشرین وأربعمائه، وتزوج هناک وأولد، وکان أبوه أبو الغنائم نسابه ایضا.

وروایتنا لکتبه عن النقیب تاج الدین بن محمد بن معیه الحسنی، وهو عن السید علم الدین المرتضی بن السید جلال الدین عبد الحمید بن السید شمس الدین فخار بن معد الموسوی، وهو عن أبیه عن جده عن السید جلال عبد الحمید بن التقی الحسینی عن ابن کلثون (1) العباسی النسابه عن جعفر بن هاشم ابن أبی الحسن العمری. الخ.

اقول: ثم أعلم أنه قد سقط من النسخه المطبوعه کلمات، قد أضفنا الکلمات الساقطه من النسخه المصوره، وقد أکثر صاحب المشجر هذا النقل عن صاحب المجدی فی موارد کثیره، فلیراجع.

16 - العلامه النسابه السید أحمد بن محمد بن عبد الرحمن الجیلانی مولدا

(1) والظاهر أنه کلبون بالباء الموحده لاکلثون بالثاء المثلثه.

(٢٥)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب الأشراف للشیخ المفید (1)، تاج الدین بن محمد (1)، مدینه البصره (1)، جلال الدین (1)، أحمد بن محمد (1)، محمد بن أحمد (1)، فخار بن معد (1)، عبد الحمید (2)، الحج (1)، الغنیمه (2)

والنجفی مسکنا ومدفنا من أعلام القرن العاشر فی کتابه سراج الانساب باللغه الفارسیه وعندی هو من أحسن ما ألف فی النسب، فأنه قد أکثر النقل عن کتاب المجدی فی کتابه هذا، والنسخه مخطوطه عندنا فی المکتبه العامه الموقوفه.

17 - العلامه فخر المحدثین الشیخ محمد بن الحسن الحر العاملی ثم المشهدی المتوفی سنه 1104 ه ق فی کتابه امل الامل ج

2 ص 201 حیث قال ما لفظه: أبو الحسن علی بن محمد بن علی العلوی العمری المعروف بابن الصوفی، له الرسائل، العیون، الشافی، المجدی ".

18 - العلامه البحاثه الجواله فی جمع الفضائل مولانا المیرزا عبد الله المشتهر بالافندی ابن العلامه المیرزا عیسی بیک ابن محمد صالح بیک ابن الحاج میر محمد بیک بن خضر " جعفر خ ل " بیک التبریزی الجیرانی ثم الاصفهانی من أعلام القرن الثانی عشر فی موسوعته الکریمه ریاض العلماء وحیاض الفضلاء ج 4 ص 231 الی ص 235 قال ما لفظه:

السید الشریف الاجل نجم الدین أبو الحسن علی بن أبی الغنائم محمد ابن علی بن محمد العلوی العمری النسابه المعروف بابن الصوفی، الفاضل العالم الکبیر الجلیل، المعاصر للسید المرتضی والسید الرضی وأمثالهما، وکان من ذریه عمر بن علی بن أبیطالب علیه السلام وهو صاحب کتاب: المجدی فی أنساب الطالبیین وکان من مشاهیر علماء الانساب أیضا الی آخر ما ذکره فی حق هذا السید الشریف والهمام القطریف، والعالم العریف، فلیراجع الی ص 231 ج 4.

أقول: وکتاب ریاض العلماء من أهم معاجم التراجم، استفاد منه المتأخرون بل بعضهم عیال علیه، لقد أعجب الناظر، وأبهر العقول فی اشتماله علی فوائد لم توجد فی غیره، کترجمه صاحب المجدی حیث ذکرت فیه أبسط من غیره.

کیف لا وهو رجل جوال فی البلاد یجمع الشتات والنکات جزاه الله عن

(٢٦)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الشیخ الحر العاملی (1)، علی بن محمد بن علی العلوی (1)، علی بن محمد العلوی (1)، محمد بن الحسن (1)، الکرم، الکرامه (1)، الغنیمه (1)

الاسلام خیرا، ووفقنا للعثور علی بقیه أجزائه حتی ننشرها کما نشرنا ست مجلدات

منه وهو من أهم منشورات مکتبتنا العامه وفی الرعیل الاول منها.

19 - العلامه النسابه السید ضامن بن شدقم بن علی بن الحسن بن علی بن الحسن بن علی بن شدقم الشدقمی الحمزی الحسینی العبیدلی المدنی الشهیر من أعلام القرن الحاد یعشر فی کتابه " تحفه الازهار وزلال الانهار فی نسب أبناء الائمه الاطهار " قد نقل فی موارد عدیده عن صاحب المجدی عندنا نسختان من هذا الکتاب، احد هما مصوره من مخطوطه مکتبه الجامعه بطهران وهی بخطه الشریف وعلی ظهره خاتمه، والثانیه مخطوطه عن هذه المصوره، وهو کتاب مهم فی شأنه، محتو علی فوائد هامه مهمه وأنساب قبائل العلویین وشبعهم سیما شرفاء المدینه أسره المؤلف.

وایضا ذکره العلامه النسابه السد ضامن بن شدقم المذکور فی کتابه " لب اللباب فی ذکر نسب الساده الانجاب " نقل عن صاحب المجدی فی موارد فی هذا الکتاب، والنسخه التی عندنا مصوره من مخطوطه مکتبه المدرسه الفیضیه بقم المشرفه.

20 - العلامه أدیب قریش وبنی هاشم السید صدر الدین علی خان ابن الامیر نظام الدین أحمد بن محمد معصوم بن نظام الدین أحمد بن ابراهیم الحسینی المدنی الشیرازی المتوفی سنه 1118 أو 1120 ه ق بشیراز ودفن بها فی کتابه " الدرجات الرفیعه فی طبقات الامامیه من الشیعه " ط النجف الاشرف ص 485 قال ما لفظه بعد سرد نسبه:

المعروف بالعمری، علامه النسب المشهور، وفهامه الادب المذکور، انتهی إلیه علم النسب فی زمانه، وتمیز به علی أمثاله وأقرانه، وصار قوله حجه من بعده، ومحجه یسلکها المهتدی لقصده، والمتأخرون من النسابین کلهم عیال علیه، وما منهم الا من یروی عنه ویسند إلیه، سخر الله له هذا العلم تسخیرا ولقی

(٢٧)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه النجف

الأشرف (1)، مدینه طهران (1)، علی بن الحسن بن علی (1)، أحمد بن إبراهیم (1)، بنو هاشم (1)، الحسن بن علی (1)، أحمد بن محمد (1)، الحج (1)، الوفاه (1)

فیه من اجلاء المشایخ خلقا کثیرا، وصنف فیه کتاب: المبسوط، والمجدی، والشافی، والمشجر، الی أن قال: فقد رزق هو (1) وولده أبو الحسن العمری المذکور من هذا العلم حظا وافرا، ولم یتیسر لاحد من علماء النسب ما تیسر لهما، وکان أبو الحسن حیا الی بعد سنه ثلاث وأربعین وأربعمائه " ره ".

21 - العلامه النسابه السید أحمد بن محمد الحسینی الاردکانی الیزدی من علماء القرن الثالث عشر الهجری فی کتابه شجره الاولیاء فی تواریخ الانبیاء الی خاتمهم والاوصیاء الی قائمهم مشجرا، فرغ من تألیفه سنه 1244 ه ق ببلده یزد والنسخه مخطوطه موجوده فی مکتبتنا العامه الموقوفه، قال ما لفظه ص 25 فی ذکر علی بن الحسن الافطس بعد ذکر اسمه ونسبه: وبیشترین از علماء أنساب نسب اورا صحیح میدانند، وعمری که از أعاظم علمای فن است گفته است که در نسب أو طعنی نیست " انتهی.

أقول: وصاحب کتاب الشجره المذکور کان من أعاظم علماء النسب فی زمانه، وله تآلیف کثیره منها: ترجمه بعض مجلدات العوالم، وکتاب فضائل الشیعه، وکتاب فی فضائل الصلوات علی النبی والائمه علیهم السلام، وکتاب سرور المؤمنین وغیرها.

22 - المحدث النحریر، ثالث المجلسیین، العلامه الحاج المیرزا حسین الطبرسی النوری المتوفی سنه 1320 ه ق فی خاتمه کتابه مستدرک الوسائل ج 3 ص 482 حیث قال ما لفظه: عن الشریف الشیخ الامام العالم، أبی الحسن نجم الدین علی بن محمد الصوفی العلوی العمری النسابه الشجری المعروف صاحب کتاب المجدی فی أنساب الطالبیین انتهی.

(1)

أبو الغنائم محمد.

(٢٨)

صفحهمفاتیح البحث: الصلاه علی النبی صلی الله علیه وآله (1)، کتاب مستدرک الوسائل (1)، علی بن الحسن (1)، محمد الحسینی (1)، علی بن محمد (1)، الحج (1)، الوفاه (1)، الغنیمه (1)

23 - العلامه النسابه السید جعفر بن محمد بن جعفر بن راضی الحسینی العبیدلی الاعرجی البغدادی الکاظمی الپشت کوهی من أعلام القرن الرابع عشر الهجری القمری فی کتابه مناهل الضرب فی أنساب العرب والنسخه مخطوطه عندنا فی المکتبه العامه الموقوفه، وقد أکثر النقل عن کتاب المجدی وعبر عن المؤلف النسابه الذی کلامه حجه.

24 - المحدث الخبیر والراویه الجلیل حجه الاسلام والمسلمین الحاج الشیخ عباس بن محمد رضا القمی ثم النجفی ثم الخراسانی المتوفی 1359 ق المعروف بالمحدث القمی من مشایخنا فی الروایه فی کتابه الکنی والالقاب ص 336 حیث قال بعد ذکر اسمه:

العمری النسابه مؤلف کتاب المجدی فی أنساب الطالبیین، کان معاصرا للسید المرتضی، وکتابه فی نهایه الاعتبار، ومعتمد العلماء الکبار، کما یظهر من صوره اجازه السید عبد الحمید بن فخار الموسوی للسید عبد الکریم بن طاووس لما قرأ هذا الکتاب علیه الخ.

25 - وأیضا المحدث المذکور فی کتابه الفوائد الرضویه ص 323 حیث قال بعد ذکر اسمه: امام عالم نسابه صاحب رساله عیون وشافی وکتاب مجدی در أنساب طالبیین الخ.

26 - الشریف الجلیل آیه الله فی الوری، المصنف المجید المجید، السید محسن الامین الحسینی العاملی قدس سره المتوفی سنه 1371 ه من مشایخنا فی الروایه فی کتابه أعیان الشیعه ج 8 ص 310 الطبعه الثانیه، قال بعد سرد نسبه ما لفظه:

کان عالما فاضلا نسابه جلیلا ثقه، معاصرا للسیدین المرتضی والرضی والشیخ الطوسی واضرابهم، یروی عن جماعه منهم: السید أبو الحسن محمد

(٢٩)

صفحهمفاتیح البحث:

کتاب أعیان الشیعه للأمین (1)، عبد الحمید بن فخار (1)، جعفر بن محمد بن جعفر (1)، الشیخ الطوسی (1)، عبد الکریم (1)، الحج (2)، الوفاه (1)

ابن أبی جعفر محمد بن علی العلوی العبیدلی من ولد الحسین الاصغر الشهید شیخ الشرف " الخ.

27 - العلامه البحاثه النقاد البصیر، والمؤلف النحریر حجه الاسلام والمسلمین المیرزا محمد علی المدرس التبریزی الخیابانی من مشایخنا فی الروایه والاجازه بینی وبینه مدبجه، فی کتابه " ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه أو اللقب " ج 8 ص 70 الطبعه الثانیه قال بعد سرد نسبه ما لفظه:

سیدی است شریف نسابه علوی عمری، از اولاد عمر أطرف فرزند حضرت علی علیه السلام کنیه اش أبو الحسن، لقبش نجم الدین، بجهت انتساب بجد أعلایش محمد صوفی، بابن الصوفی معروف، وبسبب مکنی به أبو الغنائم بودن پدرش محمد، به ابن أبی الغنائم هم موصوف، از مشاهیر علمای أنساب قرن پنجم هجرت میباشد، که نخست در بصره ساکن بود " الخ.

28 - المؤرخ المعاصر الشیخ عمر رضا کحاله المتوفی سنه 1408 ه ق فی کتابه معجم المؤلفین ص 221 من حرف العین، حیث قال بعد ذکر اسمه:

نسابه، من تصانیفه: المجدی فی أنساب الطالبیین، الشافی، العیون، المبسوط والمشجرات، وکلها فی الانساب.

29 - النسابه المعاصر السید عبد الرزاق آل کمونه الحسینی النجفی المتوفی سنه 1390 ه ق فی کتابه: منیه الراغبین فی طبقات النسابین ص 254 ط الغری الشریف حیث قال بعد سرد نسبه ما لفظه:

السید العالم الفاضل الفقیه النسابه، وهو المعروف بالعمری، علامه النسب المشهور، وفهامه الادب المذکور، انتهی إلیه علم النسب فی زمانه، وتمیز به علی أمثاله وأقرانه، وصار قوله حجه من بعده، ومحجه یسلکها المهتدی

لقصده، والمتأخرون من النسابین کلهم عیال علیه، وما منهم الا من یروی عنه

(٣٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، کتاب معجم المؤلفین لعمر کحاله (1)، محمد بن علی (1)، الحج (2)، الوفاه (1)، الغنیمه (2)

اسمه: " تغمده الله بغفرانه ".

(٣١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، مدینه النجف الأشرف (1)، مدینه بیروت (1)

وقال الفاضل المعاصر السید عبد الرزاق آل کمونه الحسینی النسابه النجفی فی کتابه منیه الراغبین ص 256 بعد ذکر اسمه ونسبه وتآلیفه، انه کان متظاهرا بالتشیع والذب عن آل محمد علیهم السلام تآلیفه وتصانیفه جاد قلمه الشریف بعده زبر وأسفار ورسائل، منها:

1 - کتاب المبسوط فی الانساب، نقل عنه العلامه النسابه السید شمس الدین محمد بن تاج الدین علی النقیب الشهیر بابن الطقطقی المتوفی سنه 709 ه ق فی کتابه الاصیلی فی أنساب العلویین، والنسخه مخطوطه فی مکتبتنا العامه الموقوفه.

حیث قال بعد ذکر اسمه ما لفظه: صنف مبسوط نسب الطالبیین، وهو کتاب کبیر یکون فی مجلدات کثیره، رأیت منه عده أجزاء ألطاف بخطه.

ونقل عنه أیضا السید بن طاووس فی الاقبال وصاحب عمده الطالب الذی هو تلمیذ السید تاج الدین ابن معیه.

ونقل عنه أیضا العلامه النسابه السید أحمد بن محمد بن عبد الرحمن الجیلانی مولدا والنجفی مسکنا ومدفنا من أعلام القرن العاشر فی کتابه سراج الانساب باللغه الفارسیه، وغیرهم من الاعلام الذین رأوا هذا الکتاب ونقلوا عنه وأستندوا إلیه.

2 - کتاب المشجر، نسبه إلیه عده من المحققین کصاحب ریاض العلماء وحیاض الفضلاء ج 4 ص 233.

3 - کتاب الشافی، نسبه إلیه ابن شهر آشوب فی کتابه معالم العلماء ص 68 والسید بن طاووس فی فرج المهموم ص 125 فی ترجمه ابن الاعلم صاحب الزیج.

والعلامه النسابه السید تاج الدین علی ابن الطقطقی المذکور فی کتابه الاصیلی

(٣٢)

صفحهمفاتیح البحث: أهل بیت النبی صلی الله علیه وآله (1)، کتاب معالم العلماء (1)، السید إبن طاووس (2)، محمد

(بن) تاج الدین (1)، ابن شهر آشوب (1)، أحمد بن محمد (1)، الوفاه (1)

علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، کتاب معالم العلماء (2)، بنو عباس (1)، عبد الحمید بن فخار (1)، عبد الحمید بن محمد (1)، ابن شهر آشوب (1)، عبد الحمید (1)، عبد الکریم (2)

مرات والصغری لم تطبع إلی الان.

وعلق العلماء علی کتاب المجدی عده تعالیق.

منهم: الشریف السید عبد الکریم بن السید جمال الدین أحمد بن طاووس الحسنی الحلی المتوفی سنه 693 ه ق ونسخه من هذه التعلیقه کانت موجوده فی مکتبه الشیخ محمد السماوی النجفی صاحب کتاب ابصار العین فی أنصار الحسین.

ومنهم: تعلیقه العلامه البحاثه مولانا المیرزا عبد الله الافندی، نقل عنها النسابه السید شبر بن ثنوان الحویزی فی رسالته التی ألفها فی نسب العلامه السید علی خان الموسوی المشعشعی والی بلده الحویزه وما والاها.

ومنهم: تعلیقه العلامه الشریف السید عبد الفتاح بن ضیاء الدین محمد المرعشی، نسبه إلیه بعض مؤلفی کتب التراجم وغیرها ممالا مجال لاطاله الکلام فی ذکرها، إذ نحن علی سبیل الاستعجال مع تراکم الاهوال وضیق المجال.

ثم اقول: انی رأیت بعض المشجرات القدیمه لبعض بیوت العلویین وقد أیدها وصححها هذا الشریف الجلیل، یظهر منها وفور تتبعه.

ثم أعلم: أن کتاب المجدی لم ینشر بین الناس، وکانت فی خزائن الکتب نسخ قلیله منه لکنها مبعثره، تأکلها العثه والدیدان، لا تصل إلیه أیدی عشاقه ورواده الی أن وفق الله الفاضل المعاصر، النقاد البصیر الدکتور أحمد المهدوی الدامغانی أستاذ الجامعه، وهو نجل العلامه الفقید آیه الله الشیخ محمد کاظم الدامغانی من أشهر علماء خراسان، قدس الله سره.

حیث شمر الذیل عن ساق الجد والاجتهاد، فألقی عزمه قدامه، سهر اللیالی وأکد الایام فی التحقیق والتصحیح والتعلیق علیه.

وقام نجلی المکرم ثمره المهجه، قره عینی حجه الاسلام الحاج السید محمود الحسینی

المرعشی النجفی حرسه الباری وادام توفیقه فی نشر آثار علمائنا الربانیین، مروجی شرع سید المرسلین، ومذهب الائمه الطاهرین، وبذل الوسع فی الاشراف

(٣٤)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب الأشراف للشیخ المفید (1)، جمال الدین (1)، عبد الکریم (1)، خراسان (1)، الحج (2)، الوسعه (1)، الطهاره (1)، الوفاه (1)

علیه فی طبعه ونشره علی خیر اسلوب وأجود طریقه.

ونقدم الشکر والثناء الی الشریف الجلیل والفاضل النبیل حجه الاسلام السید مهدی الرجائی الاصفهانی دام تأییده حیث بذل جهده الجهید ووسعه الوسیع فی تصحیحه وتنظیم الفهارس له.

فخرج الکتاب بحمده تعالی وتوفیقه فوق ما کان یؤمل ویراد من کل جهه وناحیه، آجرهم الله تعالی بهذا الصنع الجمیل اسفاره ورحلاته جال وساح فی بلاد کثیره: کمصر، والرمله، والجزیره، والموصل، والکوفه، وعکبرا بضم العین المهمله وسکون الکاف وفتح الباء الموحده ثم الراء المهمله المفتوحه ثم الالف، وهی بلیده من نواحی دجیل، بینها وبین بغداد عشره فراسخ، والیها ینسب شیخنا المفید المتوفی سنه 413 ه. والبصره، وعمان، ونصیبین، ومیافارقین بفتح المیم وتشدید الیاء المثناه التحتانیه والفاء المفتوحه ثم الراء المهمله المکسوره ثم الیاء المثناه التحتانیه الساکنه ثم النون، هو أشهر بلده بدیار بکر، خرج منه عده أعلام. والشام وحلب وغیرها من الاماکن الکثیره.

وکان دخوله فی بعض هذه البلاد مکررا، واجتمع بتلک الدیار بعلمائها العظام وأفاضلها الفخام، فأفاد واستفاد.

ما یستفاد من المجدی فیما یتعلق بترجمته قال نفسه فی المجدی ما لفظه: فأما أبو الحسن علی، فتعرض بالعلوم علی الصبی سیما النسب، فانه نشأ فیه وشجر، ولقی فیه شیوخا أجلاء، وهو مصنف هذا الکتاب، ثم أورد نسبه المذکور الی عمر الاطرف.

ثم قال: وکان انتقل من البصره سنه ثلاث وعشرین وأربعمائه وسکن الموصل

(٣٥)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه الکوفه (1)، مدینه البصره (1)، مدینه

بغداد (1)، الشام (1)، الشکر (1)، الحج (1)، الثناء (1)، الوفاه (1)

الدین محمد (1)، دمشق (1)، الوفاه (1)

طریقنا فی روایه کتاب المجدی عن مؤلفه لنا عده طرق فی روایته عنه منها:

انی أرویه عن نسابه العتره الطاهره، وشرف الذریه الباهره آیه الله فی الوری والدی واستادی ومن إلیه فی هذا العلم استنادی وعلیه اعتمادی، السید شمس الدین محمود الحسینی المرعشی النجفی سنه 1338 ق صاحب کتاب مشجرات العلویین عن جماعه منهم: استاذه العلامه نسابه العراق السید حسین المشتهر بحسون البراقی النجفی المتوفی سنه 1332 ق صاحب کتاب تاریخ الکوفه وغیره ورأیت نسخه من کتاب المجدی کلها بخط هذا السید الجلیل وتاریخ الفراغ من کتابتها سنه 1324 ق وهی موجوده فی مکتبه العلامه الشیخ محمد السماوی النجفی.

عن جماعه منهم: والده العلامه النسابه السید أحمد البراقی النجفی عن شیخه واستاذه نسابه خراسان الحاج الشیخ محمد نجف الکرمانی نزیل مشهد الرضا المتوفی سنه 1292 ق صاحب الکتاب الکبیر فی أنساب العلویین وهو یروی عن جماعه منهم: نسابه کربلاء المقدسه السید محمد جعفر بن المیرزا محمد حسین بن العلامه المیرزا مهدی الموسوی الشهرستانی المرعشی الحائری المتوفی سنه 1260 ق صاحب الکتب الکثیره منها کتاب فی نسب آل الوحید البهبهانی.

عن جماعه منهم: النسابه الجلیل والشریف النبیل السید محمد خلیل میرزا الحسینی المرعشی المتوفی سنه 1220 ق ابن داود میرزا المنتهی نسبه الکریم الی الحسین الاصغر ابن الامام سید الساجدین علیه السلام، صاحب کتاب مجمع التواریخ وهو کتاب نفیس جدا مشتمل علی تراجم عده من الساده المرعشیین، وقد طبعه

(٣٧)

صفحهمفاتیح البحث: دوله العراق (1)، مدینه کربلاء المقدسه (1)، مدینه الکوفه (1)، خراسان (1)، الحج (1)، الوفاه (4)

السید أحمد بن محمد الحسینی الاردکانی الیزدی المتوفی بعد سنه 1238 صاحب کتاب شجره الاولیاء فی أنساب الانبیاء وأولاد الائمه علیهم السلام والنسخه مخطوطه عندنا فی المکتبه العامه الموقوفه.

وهو یروی عن جماعه منهم: النسابه الخریت السید شبر بن محمد بن ثنوان الحویزی نسابه خوزستان المتوفی سنه 1187 صاحب الرساله فی نسب السید محمد بن فلاح المشعشعی جد ولاه الحویزه، ورساله فی نسب السید علی خان الموسوی المشعشعی والی الحویزه وغیر هما.

وهو یروی عن جماعه منهم: النسابه الجلیل المولی محمد حسین الشهیر بکتابدار ابن المولی محمد علی الخادم النجفی المتوفی سنه 1167 وکان خازنا لمکتبه الامام أمیر المؤمنین علیه السلام، له تعالیق نفیسه هامه علی هوامش کتاب عمده الطالب وعندنا منها نسخه فی المکتبه العامه الموقوفه وتلک التعالیق بخطه الشریف وفی مکتبه الامام علی الرضا علیه السلام نسخه من عمده الطالب کلها بخطه الشریف وعندنا مصورتها.

وهو یروی عن جماعه منهم: العلامه الفقیه المحدث النسابه الشیخ أبو الحسن الشریف الفتونی العاملی النباطی ثم الاصبهانی ابن المولی محمد طاهر بن عبد الحمید المتوفی سنه 1138 ق صاحب کتاب فی النسب، وهو کتاب معروف معتمد علیه عند علمائنا وغیره من الاثار.

وهو یروی عن جماعه منهم: نسابه خراسان الشیخ الجلیل المیرزا علی أصغر ابن محمد جعفر النسابه الخراسانی المتوفی سنه 1098 ق صاحب الزبر الکثیره فی علم النسب منها تذییل عمده الطالب، وتعلیقه علی الانساب المشجره التی

(٣٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام علی بن موسی الرضا علیهما السلام (1)، محمد الحسینی (1)، عبد الحمید (1)، خراسان (1)، الطهاره (1)، الوفاه (5)

عزی إلی السید الشریف غیاث الدین منصور الحسنی الدشتکی الشیرازی وغیرهما.

وهو یروی عن

جماعه منهم: النسابه الشهیر فی الافاق السید ضامن بن شدقم ابن علی بن الحسن بن علی الحسینی المدنی صاحب کتاب تحفه الازهار فی زها مجلدات وغیره والنسخه الاصلیه بخطه الشریف فی مکتبه الجامعه فی طهران وعندنا نسختان منه، أحدهما مصوره منه والاخری مخطوطه قد استکتبناها من مخطوطه الجامعه.

وهو یروی عن جماعه منهم: السید رضا النقیب نسابه آذربایجان ابن محمد النقیب المتوفی سنه 1015 ق وکان من سادات " لاله ".

وهو یروی عن جماعه منهم: الشریف الجلیل السید عبد الله المعروف بابن محفوظ ابن الحسن بن علی، وینتهی نسبه الی اسماعیل الاعرج ابن الامام جعفر الصادق علیه السلام. وعندنا نسخه من کتاب عمده الطالب الوسطی لابن عنبه الداودی کلها بخطه الشریف وتصحیحه وتاریخ فراغه من کتابتها سنه 973 ق وهو یروی عن جماعه منهم: العلامه الجلیل الشریف حسین بن مساعد بن الحسین بن مخزوم الکرمانی الحائری عاش مائه وعشرین سنه وهو سلیم القوی والحواس صاحب کتاب تحفه الابرار فی مناقب أبی الائمه الاطهار علیهم السلام، وتعلیقه حسنه علی عمده الطالب، ورأیت نسخه من العمده وفی هوامشها هذه الحاشیه بخطه فرغ منها فی 29 ربیع الاولی سنه 893 ق.

وهو یروی عن جماعه منهم: النسابه الشهیر السید جمال الدین أحمد بن علی بن الحسین بن علی بن المهنا بن عنبه الحسنی الداودی المتوفی سنه 828 فی بلده کرمان صاحب التآلیف الممتعه النفیسه منها: کتاب عمده الطالب الکبری الذی ألفه بأسم أمیر تیمور، وهو کتاب حاو لفوائد هامه، وعمده الطالب الوسطی الذی طبع مرارا، وعمده الطالب الصغری، وهی مخطوطه موجوده عندنا،

(٣٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام (1)، الأئمه الأثنا عشر علیهم السلام (1)، مدینه طهران (1)،

علی بن الحسین بن علی (1)، علی بن الحسن بن علی (1)، آذربیجان (1)، الحسن بن علی (1)، جمال الدین (1)، الوفاه (2)

وکتاب الفصول الفخریه فی اصول البریه فی النسب باللغه الفارسیه، وقد نشره الفاضل الفقید السید جلال المحدث الارموی. وکتاب بحر الانساب فی نسب بنی هاشم. وکتاب التاریخ الکبیر ینقل عنه نفسه فی بعض تآلیفه.

وهو یروی عن جماعه منهم: أبوحلیلته العلامه النسابه الشهیر فی الافاق السید تاج الدین محمد بن معیه الحسنی المتوفی سنه 776 ق صاحب التآلیف النفیسه والاثار المهمه منها: کتاب سبک الذهب فی شبک النسب. وکتاب الثمره الظاهره من الشجره الطاهره. وکتاب الفلک المشحون فی أنساب القبائل والبطون.

وکتاب تذییل الاعقاب فی الانساب. وکتاب کشف الالتباس فی نسب بنی العباس وغیرها.

وهو یروی عن جماعه کما فی العمده منهم: العلامه النسابه السید علم الدین المرتضی صاحب کتاب: الانوار المضیئه فی احوال المهدی ابن جلال الدین عبد الحمید بن شمس الدین فخار بن معد الموسوی الحلی.

وهو یروی عن جماعه منهم: جده عن السید جلال الدین عبد الحمید بن التقی الحسینی الموسوی.

وهو یروی عن جماعه منهم ابن کلبون النسابه العباسی عن جماعه منهم جعفر ابن هاشم عن جده السید نجم الدین أبی الحسن العمری الصوفی النسابه مؤلف کتاب المجدی.

وانی أروی ذلک الکتاب بهذا الطریق المسلسل بذکر علماء النسب الی المؤلف، ولنا طرق کثیره أخری منها ما أرویه عن الاستاذ النسابه السید رضا البحرانی الغریفی الصائغ النجفی صاحب کتاب المشجرات، فانه کان یروی هذا الکتاب عن مؤلفه بطرق شتی، وقد أغمضنا عن ذکر تلک الطرق روما للاختصار وتجنبا عن الطول الممل، فمن أراد الوقوف علی تلک الطرق فیجد انشودته فی

(٤٠)

صفحهمفاتیح البحث: بنو عباس (1)، عبد الحمید

بن التقی (1)، بنو هاشم (1)، جلال الدین (2)، فخار بن معد (1)، عبد الحمید (1)، الوفاه (1)

کتابنا: طبقات النسابین الذی ألفناه فی مجلدات.

فائده یروی مولانا العلامه الحلی فی اجازته الکبیره روایه دعاء الندبه بسنده الی الحاکم الحسکانی صاحب کتاب شواهد التنزیل، وهو بسنده عن ابن العمری صاحب المجدی، وهو عن شیخنا الصدوق ره.

مصادر تألیف رساله المجدی فی حیاه صاحب المجدی 1 - کتاب: سر السلسله العلویه، للعلامه النسابه الشیخ أبی نصر سهل بن عبد الله بن داود بن سلیمان بن أبان بن عبد الله البخاری المتوفی بعد سنه 341 ه ط النجف الاشرف.

2 - کتاب: منتقله الطالبیه، للعلامه النسابه الشریف أبی اسماعیل ابراهیم بن ناصر ابن طباطبا من أعلام القرن الخامس الهجری، ط الغری الشریف.

3 - کتاب: معالم العلماء للعلامه الشیخ رشید الدین ابن شهر آشوب المازندرانی المتوفی سنه 588 ه ط النجف الاشرف.

4 - کتاب: السرائر فی الفقه، للعلامه الحبر الفرید المدقق الاریحی محمد ابن ادریس العجلی الحلی المتوفی سنه 598 أو 578 ه.

5 - کتاب: الشجره المبارکه فی أنساب الطالبیه، للعلامه الامام فخر الدین الرازی المتوفی سنه 606 ه ق صاحب التفسیر، والنسخه مخطوطه فی مکتبه جامع السلطان أحمد الثالث فی استانبول تحت رقم 2677 وعندنا فی المکتبه العامه الموقوفه نسخه مصوره من تلک المخطوطه 6 - کتاب: الفخری فی أنساب الطالبیین للعلامه النسابه السید عزیز الدین اسماعیل بن الحسین بن محمد بن الحسین المروزی الازوارقانی الصادقی النسب

(٤١)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب شواهد التنزیل للحاکم الحسکانی الحنفی (1)، کتاب معالم العلماء (1)، کتاب السرائر لابن إدریس الحلی (1)، مدینه النجف الأشرف (2)، أبان بن عبد الله (1)، إسماعیل بن الحسین (1)، الشیخ الصدوق (1)،

داود بن سلیمان (1)، ابن شهر آشوب (1)، العلامه الحلی (1)، محمد بن الحسین (1)، الوفاه (3)

تاج الدین (1)، فخار بن معد (1)، محمد بن حمزه (1)، الجهل (1)، الوفاه (3)

13 - کتاب المشجرات فی أنساب العلویین باللغه الفارسیه، لمؤلف مجهول والنسخه من مخطوطات القرن التاسع وهی موجوده فی المکتبه العامه الموقوفه.

14 - کتاب عمده الطالب الکبری، للنسابه الشهیر فی الافاق السید جمال الدین أحمد بن علی بن الحسین بن عنبه الحسنی الداوودی الشهیر بابن عنبه المتوفی سنه 828 ه ق، والنسخه مخطوطه موجوده فی المکتبه العامه الموقوفه.

15 - کتاب عمده الطالب الوسطی للنسابه ابن عنبه المذکور ط النجف الاشرف.

16 - عمده الطالب الصغری أیضا للنسابه الداودی،، والنسخه مخطوطه موجوده فی مکتبتنا العامه الموقوفه.

17 - کتاب التحفه الجمالیه فی أنساب الطالبیه بالفارسیه وهی أیضا للعلامه النسابه ابن عنبه الداودی المذکور والنسخه مخطوطه موجوده فی المکتبه العامه الموقوفه.

18 - کتاب المشجر الکشاف لاصول الساده الاشراف أو بحر الانساب للعلامه النسابه الجلیل السید محمد بن أحمد بن عمید الدین علی الحسینی النجفی، من علماء اوائل القرن العاشر وعندنا نسختان وهما مطبوعه مصر سنه 1356 ه ق ومصوره عن مخطوطه من احدی مکاتب امریکا.

19 - کتاب: سراج الانساب، باللغه الفارسیه، للعلامه النسابه السید أحمد بن محمد بن عبد الرحمن الجیلانی مولدا والنجفی مسکنا ومدفنا من أعلام القرن العاشر، والنسخه مخطوطه فی المکتبه العامه الموقوفه.

20 - کتاب: أمل الامل، للعلامه فخر المحدثین الشیخ محمد بن الحسن الحر العاملی ثم المشهدی المتوفی سنه 1104 ط النجف الاشرف.

21 - کتاب تحفه الازهار وزلال الانهار فی نسب أبناء الائمه الاطهار، للعلامه

(٤٣)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب الأشراف للشیخ المفید (1)، الشیخ الحر العاملی (1)، مدینه النجف الأشرف (2)، علی بن الحسین (1)، جمال الدین (1)، محمد بن الحسن (1)، أحمد بن

محمد (1)، محمد بن أحمد (1)، الوفاه (1)

النسابه السید ضامن بن شدقم بن علی بن السید حسن النقیب بن علی بن الحسن ابن علی بن شدقم الحسینی الشدقمی الحمزی المدنی العبیدلی من أعلام القرن الحاد یعشر، وعندنا نسختان من هذا الکتاب احد هما مصوره من مخطوطه مکتبه الجامعه بطهران وهی بخطه الشریف وعلی ظهره خاتمه، والثانیه مخطوطه عن هذه المصوره.

22 - کتاب: لب اللباب فی ذکر نسب الساده الانجاب، للعلامه النسابه السید ضامن بن شدقم المذکور، والنسخه التی عندنا مصوره من مخطوطه مکتبه المدرسه الفیضیه بقم المشرفه.

23 - ریاض العلماء وحیاض الفضلاء للعلامه البحاثه مولانا المیرزا عبد الله المشتهر بالافندی الاصفهانی من اعلام القرن الثانی عشر، من منشورات مکتتبنا العامه الموقوفه.

24 - الدرجات الرفیعه، للعلامه السید صدر الدین علی خان الحسینی المدنی الشیرازی المتوفی سنه 1118 أو 1120 ه ق بشیراز، ط النجف الاشرف.

25 - شجره الاولیاء فی تواریخ الانبیاء الی خاتمهم والاوصیاء الی قائمهم مشجرا، للعلامه النسابه السید أحمد بن محمد الحسینی الاردکانی الیزدی من علماء القرن الثالث عشر الهجری فرغ من تألیفه سنه 1244 ببلده یزد، والنسخه مخطوطه موجوده فی مکتبتنا العامه الموقوفه.

26 - مستدرک الوسائل، للمحدث النحریر، ثالث المجلسیین، العلامه الحاج میرزا حسین الطبرسی النوری المتوفی سنه 1320 ه ق.

27 - کتاب: مناهل الضرب فی انساب العرب، للعلامه النسابه السید جعفر بن محمد بن جعفر بن راضی الحسینی العبیدلی الاعرجی البغدادی الکاظمی الپشت کوهی من أعلام القرن الرابع عشر الهجری القمری، والنسخه مخطوطه موجوده فی مکتبتنا العامه الموقوفه.

(٤٤)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب مستدرک الوسائل (1)، مدینه النجف الأشرف (1)، مدینه طهران (1)، علی بن الحسن (1)، محمد الحسینی (1)، محمد بن جعفر (1)، الوفاه

(2)

الحاج السید محمود الحسینی المرعشی کان الله له فی کل حال.

وأنا أعتذر من المستفیدین من الکتاب عنی فی حال یرثی علی من ضعف البصر وکهوله السن بحیث یزید علی التسعین وتفتت الکبد من سهام أقلام الحاسدین أعداء العتره الطاهره سلام الله علیهم وسیوف ألسنتهم ولولا هذه الکوارث لزدت علیه فوائد جمه کثیره، ومطالب هامه وفیره والی الله المشتکی، وأرجو من الله تعالی أن یوفق من یأتی بعدی من العلماء والمحققین بتکمیله وتذییله.

وأنا الداعی فضل ربه الکریم، خادم علوم أهل البیت علیهم السلام المنیخ مطیته بأبوابهم المعرض عن کل ولیجه دونهم، وکل مطاع سواهم، أبو المعالی شهاب الدین الحسینی المرعشی النجفی حشره الله تحت لواء جده أمیر المؤمنین روحی له الفداء یوم لا ینفع هناک مال ولا بنون الا من أتی الله بقلب سلیم.

وکان ختامه فی غره شهر رجب الاصب سنه 1409 ق ببلده قم المشرفه حرم الائمه الاطهار علیهم السلام وعش آل محمد حامدا مصلیا مسلما مستغفرا.

(٤٦)

صفحهمفاتیح البحث: أهل بیت النبی صلی الله علیه وآله (1)، الأئمه الأثنا عشر علیهم السلام (1)، شهر رجب المرجب (1)، الکرم، الکرامه (1)، الحج (2)

بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الذی تقدست أسماؤه وجل ثناؤه وتظاهرت نعماؤه وتواترت آلاؤه وکرم صنائعه وفعاله وعم احسانه ونواله، حمدا لا منتهی لحده ولا حساب لعدده ولا مبلغ لغایته ولا انقطاع لامده، حمدا یکون وصله الی طاعته وعفوه وسببا الی رضوانه وذریعه الی غفرانه.

والصلاه والسلام علی امام الرحمه وقائد الخیر ومفتاح البرکه صاحب لواء الحمد والمقام المحمود، النبی الامی المکی المدنی القرشی الهاشمی سیدنا أبی القاسم محمد، صلوه تامه نامیه زاکیه متواتره، وعلی سید الاوصیاء والاولیاء والشهداء والمظلومین، یعسوب الدین وباب مدینه علم

سید المرسلین، اما المتقین مولینا أبی الحسن علی بن أبی طالب أمیر المؤمنین وعلی أولاده المعصومین الطاهرین وعلی سیده نساء العالمین وأهل الجنه أجمعین أم الائمه النقباء النجباء وشفیعه یوم الجزاء فاطمه الزهراء سلام الله علیها، وسلم تسلیما کثیرا اما بعد. این کتاب " المجدی " است که قریب یکهزار سال پیش توسط سید شریف أجل أمجد أبی الحسن علی بن محمد بن علی بن محمد بن محمد بن أحمد ابن علی بن محمد الصوفی ابن یحیی بن عبد الله بن محمد بن عمر الاطرف ابن علی بن أبی طالب علیه السلام، که معروف به " نسابه عمری " یا " شجری " ویا " ابن

(٤٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (2)، یحیی بن عبد الله بن محمد (1)، علی بن محمد بن علی بن محمد (1)، علی بن أبی طالب (1)، محمد بن أحمد (1)، علی بن محمد (1)

الصوفی " بوده، تألیف شده است. خداوند تبارک و تعالی آن بزرگوار را در مستقر رحمت واسعه خود جای دهد و با اجداد طاهرینش محشور فرماید.

این کتابی است که هر نسابه و مؤلف دیگری که از أواخر قرن پنجم تاکنون کتاب مبسوط یا مشجری در نسب طالبیان کثر الله عددهم تألیف و تدوین کرده، از آن بهره برده و به آن استناد کرده و از آن نقل فرموده، و " حکم " " نسابه عمری " را در انساب طالبیان حجت دانسته، و گفته أو را قول الصواب وفصل الخطاب شمرده است.

این کتاب مستطاب تاکنون بطبع نرسیده بود و فقط معدودی از مخطوطات آن

در کتابخانه های خصوصی یا عمومی وجود داشت.

خداوند متعال را سپاس میگذارم که بر این عاصی رو سیاه قلیل البضاعه توفیق مرحمت فرمود که با استعانت از درگاه کبریائی أو و استمداد از ارواح طبیه معصومین سلام الله علیهم أجمعین.

وبا استظهار بعنایت خاصه سیده جلیله، عالمه غیر معلمه، وفهمه غیر مفهمه، عقیله بنی هاشم حضرت زینب کبری سلام الله علیها، بتواند این اثر نفیس را بصورتی اینک ملاحظه میفرمائید برای طبع آماده سازد.

مقدمه وسخنی کوتاه درباره علم انساب واهمیت آن:

در مقدمه غالب کتب انساب توسط مؤلفان عالم وخبیر وبصیر آن رحمه الله تعالی علیهم اجمعین بحثی مختصر، بالنسبه مفصلی در باب علم انساب وموضوعیت واهمیت آن صورت گرفته است ودر آنچه از آن کتب بطبع رسیده نیز گاهی محققان ومصححان فاضل آن اظهار نظرهائی فرموده اند.

واین ضعیف کم مایه قصد ایراد بیان مفصلی در اینباره، وتلفیق سخنان گفته شده در آن کتب را در این مقدمه بطریق استعاره، ندارد.

(٤٨)

صفحهمفاتیح البحث: السیده زینب بنت أمیر المؤمنین علی علیهما السلام (1)، بنو هاشم (1)

خاصه آنکه چون از " بخت فرخنده فرجام " این کتاب عزیز شریف، اینک که پس از قرنها، از حجاب استتار، به عرصه تجلی ومشاهده ابرار واخیار ظاهر میشود، نظر عالی ومجلس سامی حضرت مستطاب سید أهل التحقیق علی التحقیق وسند رجال التتبع والتدقیق، مربی الفضلاء والمشتغلین، وحامی العلماء والمحققین ومرجع الفقهاء والمجتهدین، محیی مآثر أجداده الطاهرین، من قد انتهت معرفه الانساب إلی جنابه، وتعلقت مفاتیح هذا العلم علی بابه، الشریف الاجل العلامه النسابه، آیه الله العظمی الحاج سید شهاب الدین الحسینی المرعشی النجفی متع الله المؤمنین ببقائه وأدام علیه فیض نعمائه واستمر علیه

تواتر آلائه، بر آن اشراف دارد، هر بحث مفصلی که از طرف این ناچیز در این موضوع فراهم شود در حکم " زیره به کرمان بردن " و " خرما به هجر آوردن " است زیرا که علم انساب در این عصر منتهی وملتجی به جناب آن حضرت است وگوئی این بیت خطاب به معظم له است که:

لکن زمان واحد یقتدی به * وهذا زمان أنت لا شک واحده پس " عرض هنر " پیش چنان علامه زمان ویگانه دوران، هر چند هم که بتعبیر حضرت خواجه حافظ " زبان پر از عربی " باشد بی ادبی است، وبفرض آنکه، در این باب مجال سخن بر این حقیر، چندان هم تنگ نباشد باز اطاعت فرموده حضرت مولی الموالی وسید السادات اسد الله الغالب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب صلوات الله وسلامه علیه وعلی أبناء المعصومین که: " فالامساک عن ذلک امثل (1) " أنسب وأفضل است.

اما با اینهمه، از بیان مجملی از آن مفصل، ودر حدی که ایجازی مخل یا

1 - از وصیت معروف حضرت امیر بحضرت مجتبی علیهما السلام شماره 31 " رسائل ".

(٤٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الطهاره (1)، الحج (1)

اطنابی ممل، آنرا از توجه نظر خوانندگان محترم محروم نکند، گریز وگزیری نیست.

در اینکه معرفت أنساب از " علوم " شمرده میشود شکی نیست، قطع نظر از آنکه در طول قرون علماء و أدباء وارباب معاجم از ان به " علم " تعبیر فرموده اند ودر کلمات غیر عربی که در ألسنه ولغات دیگر ملل عالم، مقابل " علم انساب " شناخته میشود ومفهم ومؤدی

همین مقصود است نیز ماده علم ومعرفت در آن مستعمل است، در همان چه که به " حدیث " مشهور شده است (واگر آن چنانکه " ابن حزم " مدعی شده، " موضوع " نباشد - جمهره أنساب العرب ص 3 و 4) رسول أکرم صلی الله علیه وآله از آن تعبیر به " علم " فرموده است که " هذا علم لا ینفع وجهل لا یضر ".

درباره این " حدیث؟ " حافظ " ابن حجر عسقلانی " در " لسان المیزان " ج 3 ص 104 ضمن ترجمه " سلیمان بن محمد الخزاعی " چنین می گوید: " سلیمان بن محمد الخزاعی، روی عن هشام بن خالد عن بقیه عن ابن جریج عن عطاء عن أبی هریره رضی الله عنه، ان النبی صلی الله علیه وآله دخل المسجد فرآی جمعا من الناس علی رجل فقالوا (کذا) ما هذا؟ قالوا یا رسول الله رجل علامه قال: وما العلامه؟ قال: أعلم الناس بأنساب العرب وأعلم الناس بعربیه واعلم الناس المشعر وأعلم الناس بما اختلف فیه العرب، قال رسول الله صلی الله علیه وآله: هذا علم لا ینفع وجهل لا یضر.

رواه عبد الوهاب بن الحسن الکلابی، اخرجه ابن عبد البرفی کتاب العلم وقال، سلیمان لا یحتج به، قلت، وهذا الباطل لا یحتمله بقیه وان کان مدلسا، فان توبع سلیمان علیه احتمل ان یکون بقیه دلسه علی ابن جریج، وما عرفت سلیمان بعده ".

وخطیب بغدادی در تاریخ بغداد ج 7 ص 123 - 127 و " ذهبی " در " میزان الاعتدال " ج 1 ص 331 - 339 والمغنی ص 673 / 1 ونیز " ابن حجر "

در تهذیب التهذیب ج 1 ص 473 - 478، ودر " تقریب التهذیب " ج 1 ص 105 از بقیه ابن الولید بن صائد بن کعب (110 - 197 - ه) آن چنان توثیقی نکرده اند که بتوان

(٥٠)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (2)، کتاب تاریخ بغداد للخطیب البغدادی (1)، کتاب لسان المیزان لإبن حجر (1)، کتاب تقریب التهذیب لابن حجر (1)، یوم عرفه (1)، سلیمان بن محمد (1)، الباطل، الإبطال (1)، الکرم، الکرامه (1)، السجود (1)

مرویات أو را مستند قرار داد.

گر چه ابن حجر در تهذیب التهذیب میگوید: " وقال ابن حبان انه ثقه مأمون " یا ". وقال ابن المبارک: کان صدوقا " ولکن یکتب عمن أقبل وأدبر ".

ولی از قول بهیقی نقل میکند که: " قال البیهقی فی الخلافیات: أجمعوا علی ان بقیه لیس بحجه، وقال ابن القطان: بقیه یدلس عن الضعفاء ".

ودر نهایت در مقام اظهار نظر قطعی ابن حجر در تقریب التهذیب میگوید " بقیه بن الولید بن صائد بن کعب الکلاعی، أبو یحمد، صدوق کثیر التدلیس عن الضعفاء "، پس از حجر، حافظ سیوطی نیز " بقیه " را با وصف " مدلس " ذکر میفرماید (الحاوی للفتاوی ج 2 ص 37).

صورت والفاظ دیگری که از این حدیث از طریق ابن عباس ره روایت شده چنین است که: " هذا علم لا یضر أهله " که برخی آنرا چنین توجیه وتفسیر کرده اند که شاید مقصود نبی اکرم صلی الله علیه وآله فقط أشعار وأخبار بوده است چرا که نفع علم انساب آشکار است (مقدمه طبقات أبی عمر وخلیفه بن خیاط ص 9)

وبدانستن آن تحریض وترغیب شده است زیرا اجرای دقیق وصحیح برخی از احکام اسلام موکول بر شناختن انساب افراد موضوع آن احکام میباشد.

وشاید یکی از بهترین مستندات شرافت وفضیلت " علم أنساب " ولزوم اهتمام بآن حدیثی است که ثقه الاسلام کلینی رض در کافی شریف از حضرت امام علی ابن موسی الرضا صلوات الله علیه در باب " ان الائمه ورثوا علم النبی صلی الله علیه وآله وجمیع الانبیاء والاوصیاء الذین من قبلهم ".

روایت فرموده است که: " علی بن ابراهیم عن أبیه عن عبد العزیز بن المهتدی عن عبد الله بن جندب أنه کتب إلیه الرضا علیه السلام: اما بعد، فان محمدا صلی الله علیه وآله، کان أمین الله فی خلقه قبض صلی الله علیه وآله کنا أهل البیت ورثته فنحن أمناء الله فی أرضه عندنا علم البلایا والمنایا، وأنساب العرب ومولد الاسلام وانا لنعرف الرجل

(٥١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام علی بن موسی الرضا علیهما السلام (2)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، عبد الله بن عباس (1)، کتاب الحاوی للفتاوی للسیوطی (1)، کتاب تقریب التهذیب لابن حجر (1)، جلال الدین السیوطی الشافعی (1)، عبد العزیز بن المهتدی (1)، علی بن إبراهیم (1)، عبد الله بن جندب (1)، ابن المبارک (1)، الحج (1)

إذا رأیناه بحقیقه الایمان وحقیقه النفاق وان شیعتنا لمکتوبون بأسمائهم وأسماء آباءهم. " ص 223 / 1.

و علامه مجلسی قده که این حدیث شریف را " حسن " تشخیص فرموده است در بیان تخصیص أنساب بأنساب عرب میفرماید: " لعل التخصیص بهم لکونهم أشرف أو لکونهم فی ذلک أهم وقد کان فیهم أولاد الحرام عادوا الائمه علیهم السلام

ونصبوا لهم الحرب وقتلوهم. " مرآت العقول ص 15 / 3.

مضاف بر آنچه پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله فرموده است که: " تعلموا أنسابکم لتصلوا أرحامکم " (1) (الذریعه ج 2 ص 369) - بعلاوه هم چنانکه گفته شد انجام واقامه بسیاری از فرائض وسنن وتکالیف واحکام وآداب مذهبی در عامه مذاهب الهی ونزد همه اهل کتاب وخصوصا ما مسلمانان فی الجمله ملازمه بر معرفت انساب وحفظ ورعایت آن دارد.

تا آنجا که تاریخ واکتشافات باستان شناسی نشان میدهد از قدیم الایام بشر متمدن باین موضوع همت گماشته است.

بسیاری از سنگ نوشته ها ویا الواح وطوما رهائی که در قرون أخیره از دل خاک بیرون کشیده شده است (واز جمله الواح ویا سنگ قبرهائی مربوط بچهار هزار سال پیش در مصر وعیلام ویا کتیبه های بیستون ونقش رستم در ایران که از این دو در حدود دو هزار وپانصد سال میگذرد) مشتمل بر نسب نامه پادشاهان وفراعنه ویا کسانی است که در دوران خود شهرتی داشته اند.

بخش عظیمی از آنچه که اکنون بنام (توراه) معرفی میشود مشتمل بر ذکر انساب بنی اسرائیل اعم از اسلاف واعقاب آنانست فی المثل باب سوم سفر

(1) این حدیث شریف بالفاظ مختلف واز جمله " تعلموا من أنسابکم ما تصلون به أرحامکم فان صله الرحم محبه فی الاهل مثراه فی المال، منسأه فی الاثر " وفی البعض:

" فی الاجل " امده است " تمییز الطیب من الخبیث ص 60 ".

(٥٢)

صفحهمفاتیح البحث: دوله ایران (1)، الحرب (1)، صله الرحم (1)

تکوین وابواب هجدهم وسی وسوم سفر خروج وابواب اول ودم وسوم سفر اعداد (که اختصاص بأنساب اسباط دوازده گانه بنی اسرائیل دارد) وابواب

سیزدهم وبیست وششم وبیست وهفتم وسی وچهارم همان سفر اعداد وابواب دوازده وسیزده وچهارده وهیفده " صحیفه یوشع " وغالب ابواب کتاب اول ودوم " تواریخ ایام " وتمامی ابواب ده گانه کتاب " عزرا " وابواب سیزده گانه کتاب " نحمیا " مقصور بر سرد نسب وذکر اولاد واعقاب انبیاء و ملوک و احبار و ربانیین یهود است.

در ایران باستان نیز اینموضوع کمال اهمیت را حائز بوده است وعلاوه بر آنچه در بالا درباره کتیبه بیستون وثبت ونقر نسب داریوش از طرف خود أو بر آن کتیبه وانساب مذکور در نقوش قبر کورش ونقش رستم ذکر شد.

اصولا: " قوانین مملکت حافظ پاکی خون خاندانها وحفظ اموال غیر منقول آنان بود راجع به خاندان سلطنتی در فارسنامه (ابن البلخی) عباراتی است که ظاهرا " مأخوذ از " آئین نامک " عهد ساسانیان است: " عادت ملوک فرس واکاسره آن بودی که از همه ملوک اطراف چون چین وهند وترک وروم دختران ستدندی وپیوند ساختندی وهرگز هیچ دختر بدیشان ندادندی، دختران را جز با کسانی که از اهل بیت ایشان بودند مواصلت نکردندی. (ایران در زمان ساسانیان کریستن سن ترجمه مرحوم یاسمی ص 340).

وگویا این رسم از زمان هخامنشیان جاری بوده ودر عهد ساسانیان هم باقی مانده است زیرا که در نامه تنسه به گشنسپ که از اسناد معتبر تاریخی باز مانده از روزگار ساسانیان است.

ورساله ایست درباره اوضاع سیاسی واجتماعی واداری ایران در دوره ساسانیان واصلا بزبان پهلوی در ظرف مدت میان سال 557 تا 570 میلادی انشاء شده بوده وسپس ابن مقفع آنرا بعربی بر گردانیده بوده وابن اسفند یار (مؤلف تاریخ طبرستان) آنرا

به فارسی ترجمه کرده است. چنین آمده:

(٥٣)

صفحهمفاتیح البحث: دوله ایران (3)، القبر (1)

".. فصل دیگر که نبشتی از کار بیوتات ومراتب ودرجات که: شهنشاه رسوم محدث وبدعت حکم فرمود ودرجات هم چون ارکان واوتاد وقواعد واسطوانات است، هر وقت که بنیاد زائل شود خانه متداعی وخراب گردد وبهم در آید. بداند که: فساد بیوتات ودرجات دو نوع است یکی آنکه خانه را هدم کنند ودرجه بغیر حق وضع وروا دارند.

یا آنکه روزگار خود بی سعی دیگری عزوبها وجلالت قدر ایشان باز گیرد واعقاب نا خلف در میان افتند، اخلاق أجلاف را شعار سازند وشیوه تکرم فرو گذارند ووقار ایشان پیش " عامه " برود وچون مهنه بکسب مال مشغول شوند واز ادخار فخر باز ایستند ومصاهره با فرومایه ونه کفو خویش کنند از ان توالد وتناسل فرومایگان پدید آیند که بتهجین مراتب ادا کنند، شهنشاه برای ترفیع وتشریف مراتب ایشان آن فرمود که از هیچ آفریده نشنیدیم وآن آنست که میان اهل درجات وعامه مردم تمییز ظاهری وعام بادید آورد بمرکب ولباس وسرای وبستان وزن وخدمتکار.. چنانکه هیچ عامی مشارکت نکند با ایشان، در اسباب تعیش ونسب، ومناکحه محظور باشد از جانبین..

ومن باز داشتم از اینکه هیچ مردم زاده زن عامه خواهد تا نسب محصور ماند. " ص 18 - 19 نامه تنسه چاپ مرحوم مجتبی مینوی.

ونیز: ".. وآنچه نبشتی که: در دین هیچ ندیدم عظیمتر از کارها از بزرگداشت وتقریر کار أبدال وشنهشاه رعایت ان فرو گذاشت، بداند که شهنشاه احکام دین ضایع ومختل یافت وبدع ومحدثات باقوت، بر خلایق نا ظران بر گماشت تا چون کسی متوفی شود ومال بگذارد مو بدان را

خبر کنند بر حسب سنت ووصیت آن مال قسمت کنند بر ارباب مواریث واعقاب وهر که مال ندارد غم تجهیز واعقاب أو بخورند، الا انست حکم کرد ابدال ابناء ملوک همه ابناء ملوک باشند وابدال خداوندان درجات هم ابناء درجات ودر این هیچ

صفحه(٥٤)

استنکاف واستبعاد نیست نه در شریعت ونه در رأی.

معنی ابدال بمذهب ایشان آنست که چون کسی از ایشان را اجل فرا رسیدی وفرزند نبودی، اگر زن گذاشتی، آنرا بشوهر دادندی از خویشان متوفی که بدو أولی تر ونزدیکتر بودی، واگر زن نبودی ودختر بودی هم چنین.

واگر این دو هیچ نبودندی از مال متوفی زن خواستندی وبه خویشان أقرب أو سپرده وهر فرزندی که در وجود آمدی بدان مرد صاحب تر که نسبت کردندی.

واگر کسی به خلاف این روا داشتندی بکشتندی، گفتندی تا آخر روزگار نسل آن مرد میباید، بماند، ودر توراه یهودان چنین است که برادر زن برادر متوفی را بخواهد ونسل برادر باقی دارد، ونصاری تحریم این میکنند ".

ایضا ص 22 علامه جلیل معاصر جناب سید محمد مهدی السید حسن الخرسان مصحح محقق کتاب شریف " منتقله الطالبیه " در مقدمه خود بر آن کتاب از امیر شکیب ارسلان فاضل معروف نوری نقل میفرماید که:

" ان الامه الصینیه هی أشد الامم قیاما " علی حفظ الانساب حتی انهم یکتبون اسماء الاباء والجدود فی هیا کلهم فیعرف الواحد انساب اصوله إلی الف سنه فأکثر، وکذلک الافرنج کانت لهم عنایه تامه بالانساب فی القرون الوسطی والاخیره وکانت لهم دوائر خاصه لاجل تقییدها وضبطها ووصل آخرها بأولها. " انتهی نقل علامه مذکور از امیر شکیب ارسلان.

وسپس اضافه میفرماید که: " حکی ابن الطقطقی فی "

النسب الاصیلی " مخطوط من اعلام القرن السابع الهجری: " واما اهل الکتاب من الیهود والنصاری فضبطوا أنسابهم بعض الضبط، بلغنی ان نصاری بغداد کان بأیدیهم کتاب مشجر یحتوی علی بیوت النصاری وبطونهم، فهذه الامم وان اعتنت بانسابها بعض

(٥٥)

صفحهمفاتیح البحث: أهل الکتاب (1)، مدینه بغداد (1)

العنایه واهتدت إلی ضبط مفاخرها نوعا من الهدایه، فلم یبلغوا مبلغ العرب الذین کان هذا الفن غالبا " علیهم وفاشیا " فیهم ". ص 14 و 15 مقدمه منتقله الطالبیه (1).

1 - فقط از باب شدت اهمیت واعتنائی که ملل غربی بعلم انساب مبذول داشته ومیدارند، اجمالا بعرض خوانندگان محترم میرساند که در کتابخانه های معروف ومهم مغرب زمین، ودر آنچه از کتب چاپی در دسترس مراجعین قرار دارد، بخش های معین وبالنسبه وسیعی، به کتب مطبوعه در باب انساب ومشجرات ترسیم شده اختصاص دارد فی المثل در کتابخانه دانشگاه " پن سیلوانیا " در طبقه پنجم آن چندین قفسه بزرگ (که برای دسترسی به طبقات بالای آن قفسه ها باید از نردبان های مخصوص ومتحرک، استفاده کرد).

محتوی این کتب ومشجرات میباشد وشاید عدد آن کتب بیشتر ازهزار باشد از جمله کتب عدیده در انساب مردم فرانسه وانگلیس وآلمان واطریش وایتالیا واسپانیا وپرتغال وروسیه وممالک اسکاندنیاوی موجود است که بعضی از آنها در دوره های ده جلدی وبیست جلدی است واکثرا در قرون هجدهم ونوزدهم بچاپ رسیده است ودر میان برخی از کتب مشجراتی نهاده شده است که بعضا مساحت کاغذی که مشجرات بر آن ترسیم شده است بدو متر مربع بالغ میشود.

در آن میان کتبی است که مشتمل بر ضبط انساب مردمانی از قرن چهارم میلادی تاکنون است مثلا کتابی

بنام نسب ومشجرات انساب خاندانهای ولش از سال 300 تا سال 1400 مسیحی (یعنی از سه قرن پیش از اسلام تا اواخر قرن هشتم هجری) در چهار جلد بزرگ.

و " قاموس الاشراف والنجباء " مربوط به نجبای فرانسه در نوزده جلد وچاپ شده بسال 1868 در پاریس در بیشتر از بیست وسه هزار صفحه، یا " نسب نامه خاندان کرس اطریشی از قرن ششم میلادی تا قرن حاضر در 770 صفحه چاپ وین 1930.

یا " انساب " محتوی مبسوطات ومشجرات ترسیم شده که مربوط بقرن پانزدهم تا أواخر قرن نوزدهم بعضی بیوت وخاندانهای قدیمی انگلستان است در شصت وپنج جلد چاپ شده در لندن بسال 1877.

وامثال این کتب وتقریبا برای جمیع ملل اروپائی، که بجهت احتراز از تطویل این مقدمه به تفصیل بیشتری در اینباره نیازی نیست.

حتی درکشورهای دو قاره امریکای شمالی وجنوبی که بیش از پانصد سال از کشف ان وکمتر از چهار صد سال از تأسیس ممالک و حکومت و تمصیر بلاد آن نمیگذرد بیش از یکصد وپنجاه کتاب در قرون 18 و 19 و 20 در باب انساب افراد وخاندانهای اولیه که در آن بلاد توطن کرده اند موجود است ونه تنها برای غالب شهرهای مهم ساحل شرقی امریکای شمالی که اقدم نقاط مسکونی این قاره است، نسب نامه ها و مشجرات به اسامی مختلف خواه بطور عام و مربوط به جمیع سکنه آن زمان شهرها و یا مقصور بر ذکر نسب و مشجرات خاندان خاصی است چاپ شده و در دسترس است.

بلکه برای ممالک کوچک و بزرگ امریکای مرکزی و جنوبی نیز مانند آن هست که اختصارا و برای نمونه دو عنوان

را ذکر میکنم: تاریخ و انساب خاندانهای اولیه متوطن در " کوبا " در دو جلد و در هشتصد صفحه چاپ لاهاوان 1940 - و تاریخ انساب خاندانهای اولیه متوطن در ریودوژانیروا (برزیل) در قرون 17 و 18 - در 700 صفحه چاپ ریودو ژانیرو 1965 - این توصیفی اجمالی از کتب انساب این کتابخانه است.

و به قرار مسموع و بر اساس استطلاعی که از بعضی مطلعین و مراجعه ای که بفهارس کتابخانه های مهم مغرب زمین کردم در کتابخانه کنگره امریکا وبرتیش میوزیم وکتابخانه ملی پاریس ومرکز بایگانی ملی فرانسه وکتابخانه واتیکان کتب انساب مطبوعه ونفائس مخطوطه بسیاری موجود است.

وباز از مطلعین شنیدم که در امریکا مؤسسات خصوصی دیگری هست که هر کس با مراجعه بآن مؤسسه واعلام نام خود ووالدینش ودر صورت امکان نام جد پدری ومادری خود میتواند جریان سوابق اصل ونسب خویش گردد وآن مؤسسه علاوه بر این مساکن اولیه خاندان أو وخط سیر حرکت ان خاندان را بطرف مرکز وغرب امریکا (در صورتیکه آن خاندان از قرن 19 ساکن ولایات مرکزی وغربی شده باشند) نیز تعیین میکند.

(والعهده علیهم)

(٥٦)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب الأشراف للشیخ المفید (1)، النوم (2)

های مکشوفه بخط مسند حمیری (با اختلاف لغات ولهجات) در دست است مؤید همین معنی است وبدیهی است که بسیاری از أنساب افراد وقبائل عرب جاهلی در ضمن همان اشعار آمده وتاکنون محفوظ مانده است.

زیرا از آنجا که در زندگانی بدوی عرب جاهلی، قبیله بزرگترین واحد اجتماعی وسیاسی أو محسوب میشده است چنین لازم مینموده که افراد هر قبیله به مفاخر وسوابق وأسماء پدران ونیاکان خود ودر جمله به " نسب " خویش آگاهی یابد وبا توجه به ندرت با سواد ونبودن کتاب در آن قوم.

تنها فقط شعر بود که متکفل این مهم گشته واهل هر قبیله نیز با توجه بطبیعت خاص عربی صمیم، وقوت حفظ شگفت انگیز خود همان اشعار را در خاطره ها محفوظ وزنده نگهمیداشتند.

وهمواره بدینطریق اصالت نژادی وصحت انساب خود را پاسداری وبدان فخر ومباهات میکردند، و از این جهت دست کمی از دیگر ملل با سواد و یا " اهل کتاب " نداشتند.

وبلکه با اعتماد بحافظه واستناد باشعار واسجاعی که در سینه خود سپرده واز پدران به پسران میرسید (ودر این امر نیازی به " سواد خواندن و نوشتن " نبوده انساب ومفاخر آباء واجداد خود را بخوبی میدانستند وبدان تفاخر میکردند، یعنی آنچه را که اقوام دیگر بصورت مکتوب یا منقوش در کتب وطومارها والواح جای داده وآنرا در گنجینه های پادشان ویا در معابد ومقابر ویا بر سینه کوه ها ودر دل خاک جای میدادند، اعراب آنرا در سینه خود جای داده وهمواره در دسترس

صفحه(٥٨)

خویش داشتند واز این روی حق داشتند بر خود ببالند. آنچه را که " قلقشندی ".

در " نهایه الادب فی معرفه انساب العرب " در باب

مفاخرات میان میران قبائل عرب در حضور " کسری " از " ابن الکلبی " نقل میکند واشعار مفصل وفراوانی که آن بزرگان عرب در مقام مفاخره ومباهات خود برای کسری میخوانند شاهد صادقی بر این مدعا است (رجوع فرمائید نهایه ص 454 ببعد) وظاهرا در همین مجلس است که مکالمه میان کسری (قباد یا انو شیروان؟) ونعمان بن المنذر روی داده است که در آن نعمان در مقام مفاخره چنین میگوید:

". أما الامام الذی ذکرت، فأی امه تقرنها بالعرب، الافصلتها! قال کسری بماذا؟ قال بعزتها ومنعتها وبأسها وسخاءها وحسن وجوهها، وحکمه السنتها ووفائها وأحسابها وأنسابها.

فأما عزتها ومنعتها، فانها لم تزل مجاوره للملوک الذین دوخوا البلاد وقادوا الجنود، لم یطمع فیهم طامع، حصونهم ظهور خیولهم ومهادهم الارض وجنتهم السیف وعدتهم الصبر، إذ غیرهم من الامم انما عزها الحجاره والطین وجزائر البحار (1).

وأما سخاؤها، فان ادنی رجل منهم یکون عنده، البکره أو الناب (2)، علیها بلاغه من حمولتها وشبعه وریه، فیطرقه الطارق الذی یکتفی بالفلذه، ویجتزی بالشربه، فیعقرها له، ویرضی أن یخرج له عن دنیاه کلها، فیما یکسبه حسن الاحدوثه وطیب الذکر.

وأما حسن وجوهها. وأما ألسنتها. وأما وفائها. وکذلک تمسکها

(1) اشاره بر آنکه دیگر اقوام را یا دژهای استوار ویا دریاهای بیکران از هجوم دشمن محفوظ میدارد.

(2) شتر جوان وشتر سالمند.

(٥٩)

صفحهمفاتیح البحث: الصبر (1)

شرح رساله ابن زیدون ص 368 - 370).

پس مسلم است که اعراب جاهلی بحفظ انساب ومعرفت علم نسب سخت پای بند بودند ورؤساء واشراف آنان بر این علم وقوف کامل داشته اند، منتهی چون أثر مکتوبی از آن دوران بجای نمانده اکنون بدرستی از کیفیت ظهور وتکامل معرفت انساب در زمان جاهلیت ونسابه های معروف آن دوران اطلاع کاملی در دست نیست ولی وجود افرادی چون ابی بکر ودغفل وعبید (2) بن شریه در زمان ظهور اسلام واحاطه آنان بر انساب عرب وآنچه که از ایشان خواه بصورت داستان وخواه بصورت اقوال حکیمانه ویا مجرد ذکر نسب برخی افراد باقی مانده است، حاکی از همین اطلاع واحاطه آنان بر علم انساب است داستانی که حتی بسیاری از محدثین بزرگ چون أبو سلیمان خطابی وارباب سیر وعلمای انساب از ابی بکر نقل کرده اند ودر بسیاری از مراجع تاریخی وادبی نیز آمده است ومشتمل بریکنوع مباحثه ومسابقه معرفت نسب میان ابی بکر ودغفل است، مشهور است:

" کان أبو بکر نسابه، فخرج مع رسول الله صلی الله علیه وآله ذات لیله، فوقف علی قوم من ربیعه، فقال ممن القوم؟ قالوا من ربیعه، قال وأی ربیعه أنتم امن

(1) البته نعمان گمان نمیبرد که کمتر از صد سال پس از او، معاویه و زیاد، عرب را از این افتخار محروم خواهد کرد.

(2) شخصیت نیمه افسانه ای که بگفته حریری سیصد سال عمر کرد.

(٦٠)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)

هامتها أم من لهازمها؟ قالوا بل من هامتها العظمی، قال أبو بکر من أیها؟

قالوا من ذهل الاکبر، قال أبو بکر فمنکم عوف الذی یقال له

لاحر بوادی عوف؟ قالوا لا، قال فمنکم بسطام بن قیس ذو اللواء، أبو العری ومنتهی الاحیاء. " الخ " القصه بطولها.

که در این مسابقه " دغفل " در معرفت نسب بر أبی بکر فائق میشود، ودر پایان چنین آمده است که: فأخبر رسول الله صلی الله علیه وآله، فتبسم، فقال علی رضی الله عنه یا أبا بکر لقد وقعت من الغلام الاعرابی علی بائقه، قال أجل یا أبا الحسن، مامن طامه الا وفوقها طامه (1)، وان البلاء موکل بالمنطق (2).

ودر خلال روایات وتضاعیف کتب أدب، امثال واشباه این داستان فراوان است که همه حاکی از علم واطلاع بسیاری از اعراب بر علم نسب است این اهتمام وتوجه بدانستن انساب پس از ظهور اسلام تکامل بیشتری یافت وگرچه اسلام تعصبات نژادی وقبیله ای وهر تعصب جاهلی دیگر را خواه مربوط باعراب باشد یا ملل واقوام دیگر، بطور کل مردود ومطرود فرمود.

ولی شناسائی ومعرفت انساب را مقبول شناخت وهمان آیه مبارکه ای که تعصبات وتفاخرات وکرامت های ادعائی دوران قبل از اسلام را رد وطرد وابطال فرموده است مردم را بشناخت یگدیگر موظف ساخته و " لیتعارفوا " دلیلی بر این ادعا است.

زیرا شاید " تعارف " صحیح، ویگدیگر را شناختن وشناسائی کردنی بدون معرفت اصل ونسب هر کس دیگر، دشوار است.

وبهر صورت تعصبات جاهلی وقبیله و شعبی را که قرآن مجید با بیان معجز

(1) تقریبا: دست بالای دست بسیار است.

(2) منقول در متن از " نهایه الارب " قلقشندی است ورجوع شود بعقد الفرید ج 3 / 327 که از طریق عکرمه از ابن عباس از حضرت امیر علیه السلام روایت شده است.

(٦١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر

المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، عبد الله بن عباس (1)

طالب ومخرمه بن نوفل الزهری وابو جهم بن حذیفه بن غانم العدوی وحویطب بن عبد العزی العامری (ابن ابی الحدید ج 11 ص 251).

واین أبو جهم همان است که در معیت حضرت مجتبی صلوات الله علیه وعبد الله بن زبیر متصدی دفن عثمان شد ونیز یکی از کسانی است که أبو موسی اشعری وعمرو بن العاص در هنگام صدور رأی حکمیت آنها را احضار وبا آنها مشورت کردند.

وجبیر بن مطعم نیز یکی دیگر از آن عده است بقیه: عبد الله بن الزبیر وعبد الله بن عمرو وعبد الرحمن بن الحارث بن هشام اند (به ترکیب این هیئت ومورد مشورت قرار گرفتن آنها توجه فرمائید وملاحظه فرمائید مظلومیت حضرت امیر سلام الله علیه وهتک حرمتی که از ان امام معصوم وباب مدینه علم رسول الله صلی الله علیه وآله شده است تا چه پایه میباشد) (ابن الحدید 2 / 158 و 20 / 114).

(٦٢)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (3)، عمر بن سعد لعنه الله (1)، عقیل بن أبی طالب علیه السلام (2)، عمرو بن مره (1)، إبن أبی الحدید المعتزلی (1)، عبد الله بن الزبیر (1)، جبیر بن مطعم (1)، الصّلاه (1)، الدفن (1)

مطعم بن عدی عدوی ودغفل بن حنظله سدوسی وتنی چند دیگر (1).

وبسیاری از تابعین چون سعید بن المسیب وپسرش محمد بن سعید ومحمد بن مسلم بن شهاب زهری وقتاده بن دعامه سدوسی وقاسم بن سعید ویا شاعران بزرگی که در دوره تابعین بوده اند چون جناب کمیت بن زید اسدی رضوان الله علیه بوصف وعنوان " نسابه " نیز معروف ومشتهر شده اند برخی از این

بزرگان مشهورتر از آنند که ترجمه ای از آنان، هر قدر هم که مختصر باشد، این مقدمه را طولانی سازد.

ظاهرا عموم این نسابه ها فقط وضبط ذهنی خویش اعتماد واستناد میکرده اند وبا روایت شفاهی انساب این علم را بدیگران میاموختند، این الندیم در مورد " غفل " تصریح میکند که ". ولا مصنف له. " بنابر این شاید بتوان ادعاکرد که کتاب یا رساله معین ومدونی از اینان باقی نمانده باشد (در مورد زهری پس از این جمله ای بغرض خواهد رسید).

پس از آنکه عمر بن الخطاب دیوان لشگر وموظفین از فیئ وغنائم ویا بتعبیر دیگری " حقوق بگیران " دولت اسلامی را بر اساس قبائل مرتب ومدون ساخت ودر این ترتیب درجه قرابت با نبی اکرم صلی الله علیه وآله را در افراد وقبائل ملاک کار خویش قرار داد وبر این اساس خاندان پیغمبر صلی الله علیه وآله وعشیره بنی هاشم وسپس بقیه عشایر وبطون قریش وپس از آن قبائل دیگر علی حسب مراتبهم قرار.

(١) صحار بن عباس (یا با قرب احتمالین عیاش) عبدی، بقول ابن الندیم عثمانی وخارجی بود ودر سال چهلم مرد (الفهرست ص ٩٠) واو اولین حاکم مسلمان طبسین خراسان است. (ترجمه نهایه الارب نویری 4 / 235).

(٦٣)

صفحهمفاتیح البحث: الخلیفه عمر بن الخطاب (1)، سعید بن المسیب (1)، بنو هاشم (1)، مسلم بن شهاب (1)، محمد بن سعید (1)، ابن الندیم (1)، خراسان (1)

گرفتند.

طبعا اهتمام مسلمین وحکومت اسلامی بحفظ ومعرفت انساب شدت یافت زیرا ترتیب دیوان وجرائدی که برای تقسیم وایصال حقوق وعطایای سربازان یا دیگر اموال بیت المال بر مسلمانان، تدوین شده بود بر همین اساس قبیله ای بود.

وفقط در

دوران کوتاه خلافت ظاهری امامین همامین حضرت امیر وحضرت مجتبی صلوات الله علیهما، این ترتیب، در آن بخش از سرزمینهای اسلامی که تحت امر آن بزرگواران قرار داشت منسوخ شد وحضرت امیر صلوات الله علیه آن امتیازات جمیله را که از زمان خلیفه دوم مبنای تقسیم غنائم وعطایا وفیئی شده بود ملغی فرمود وهمان اول امر خلافت ظاهری خویش فرمود:

مسلمانان: مرا چشمداشتی به فیئی شما نیست وتامرایی خرمایی در مدینه برپا باشد، خود در همی از بیت المال شما بر نخواهم داشت، همه میدانید که راست میگویم ودلهاتان بصداقت ودرستی این سخن بر شما گواهست، آیا گمان میکنید که من چیزی را که بخود روا نمیدارم و نمیدهم از آن به شما، پیش از حقتان بدهم؟ (1).

افسوس که این عدالت علوی دولت مستعجل بود و با خاتمه خلافت را شده در اوائل سال چهل ویکم هجری، دوران پادشاهی خسروانی بنی امیه آغاز

(1) لما ولی علیه السلام صعد المنبر فحمد الله واثنی علیه ثم قال: انی والله لا ارزؤکم من فیئکم درهما، ما قام لی عذق بیثرب، فلیصدقکم أنفسکم، أفترونی مانعا نفسی ومعطیکم؟

قال (حضرت صادق صلوات الله علیه) فقام إلیه عقیل کرم الله وجهه فقال له والله لتجعلنی واسود بالمدینه سواءا، فقال أجلس أما کان ها هنا أحد یتکلم غیرک؟، وما فضلک علیه، بسابقه أو تقوی (ضمیر در علیه راجع به " اسود " است - صلوات الله علیه) (فروع کافی شریف ص 181 و 182).

(٦٤)

صفحهمفاتیح البحث: بنو أمیه (1)، الصّلاه (3)، الإمام جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام (1)

گشت و سپس با توالی فتوحات مسلمین اسلامی توسعه یافت و عوائد و غنائم حکوت روز افزون گردید.

از

آن پس گرچه تقسیم اموال و حقوق بیت المال براساس تمایل پادشاه و سیاست روز هیئت حاکمه و بدون رعایت ضوابط خاصه ای که متضمن احقاق حق عموم مسلمانان و تساوی آنان در حدود و حقوق باشد قرار گرفت و غالبا و عملا بیت المال در اختیار سلاطین اموی و بعدها عباسی بود که اتخذوا بلاد الله دولا وعباد الله خولا.

با این همه اصالت انتساب به قبائل و مبنائی که خلیفه ثانی تقسیم عطایا را بر آن نهاده بود فی الجمله معتبر شمرده میشد و از این روی پایبندی اعراب مسلمان به حفظ نسب خود در سیاست و در زندگی اجتماعی آنان عامل مؤثری محسوب میشد.

از سوی دیگر برخی از مسلمانان عرب و غیر عرب بعلت وجود علائق و روابطی میان انها با بعضی مسلمین منسوب به قبایل معروف و محتشم عرب خود را مولای آن قبایل مینامیدند، بدین توضیح که از قدیم الایام اعراب یا در جنگ و جدالها و غارتهای قبیله ای و محلی که پیش از اسلام و یا اوائل آن (که از مشاهیر این وقایع و مجادلات به ایام العرب تعبیر میشود) بدان معتاد بودند، گاه قبیله غالب افرادی و خصوصا پسران جوانی را از قبیله مغلوب، بصورت اسیر و غنیمت جنگی با خود میآوردند، و یا بدون جنگ و غارت با دام گستری آنها را میربودند.

اگر این اسرار یار بوده شدگان کسی و کار دلسوز و توانگری داشتند دیر یا زود در قبال پرداخت فدیه یا مزایای دیگری آزاد و یا مبادله میشدند و به سوی قبیله خود بازمیگشتند.

(٦٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإختیار، الخیار (1)

یا بسبب فقر بستگانشان یا به خاطر آنکه با اسیر در میان قبیله فاتح به صورت نا مطلوب و فاتحانه ای رفتار نمیشد و بلکه او هم در بسیاری از جهات همانند یکی از افراد همان قبیله بشمار میرفت، علائق دوستانه و محبتی بیپیرایه میان اسیر کننده و اسیر ایجاد میشد که اسیر ترجیح میداد در میان همان قبیله بماند و نزد کسان خویش به قبیله اصلی باز نگردد.

گاه این رابطه از طریق بزرگی بوجود میآمد و بسا که برده گر چه اسما برده نامیده میشد ولی رسما چیزی از ارباب خود در تمتع از مزایای زندگی و نحوه معاشی کسر نداشت، واز دل و جان قبیله ارباب خویش را قبیله خویش میدانست.

گاه از کسی در قبیله اش خطا و کار ناشایستی سر زده بود که عرصه زندگی را در میان آن قبیله و آشنایان، بر خود تنگ میدید، و با مرتکب جنایتی شده بود و عاقله یا قبیله خود او از پرداخت دیه و تأمین خسارت مجنی علیه خودداری میکرد و یا اصولا امکان آن پرداخت را نداشت، چنین افرادی به تعبیر عامیانه از قبیله خود قهر میکردند و به قبیله دیگری پناه میبردند که بعضا از این شق اخیر به جوار تعبیر میشود.

گاه افرادی از تأمین معیشت خود در میان قبیله خویش ناتوان بودند و ناچار برای امرار معاشی و کسب قوت لا یموت به مزدوری در قبائل دیگر میرفتند و آنجا به کارگری و انجام خدماتی که غالبا مقصود بر چرانیدن مواشی و اغنام و احشام یا آب کشیدن و شیر دوشیدن یا زراعت و باغبانی و یا پرستاری از کودکان و

دیدبانی و امثال این امور بود مشغول میشدند و در همان قبیله میماندند.

این چنین افراد اعم از اسیر و مستجیر (پناهنده) و فقیر و برده پس از مدتی جز و جمع همان قبیله ای که بدان آمده بودند محسوب و بدان منسوب میگشتند و بدانها مولی گفته

(٦٦)

صفحهمفاتیح البحث: الکسب (1)، الموت (1)

میشد و حتی گاه از طریق فرزند خواندگی تبنی اینان فرزند یکی از افراد آن قبیله که او را خریده یا اسیر کرده یا پناه داده ویا به او کاری فرموده است، بشمار میآمدند و میراث میبردند قرآن مجید با آیه مبارکه " وما جعل أدعیائکم أبناءکم ذلکم قولکم بأفواهکم والله یقول الحق وهو یهدی السبیل * أدعوهم لابائهم هو أقسط عند الله فان لم تعلموا آباءهم فاخوانکم فی الدین وموالیکم. " (احزاب: 3 و 4) رسم وعنوان خلاف حقیقت و طبیعت (تبنی - فرزند خواندگی) را الغاء، ولی رابطه " ولاء " را ابقاء فرمود. پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله که بار افت کامله و عطوفت شامله خود همواره و تا نفس باز پسین در مقام دلجوئی از ضعیفان و بینوایان و احقاق حقوق ایشان و توصیه بحال آنان بود و در ساعات بازپسین حیات طیبه این جهانی خود و پیش از آنکه به لقای حق نائل و به رفیق اعلی واصل شود، میفرمود:

" أرقاءکم، أرقاءکم، اطعموهم مما تطعمون والبسوهم مما تلبسون " و " الصلوه وما ملکت ایمانکم " با صدور فرمان و اطلاق بیان " مولی القوم منهم " و " مولی القوم من أنفسهم " و " الولاء لحمه کلحمه النسب لا یباع ولا یوهب " (کنز العمال ج

10 ص 324 ببعد).

انتساب قطعی موالی را به همان قوم و قبیله ای که بسبب " ولاء " به آن تعلق داشتند تأیید و تحکیم فرمود و بدین سان آن خفت و خواری احتمالی و کسر شأنی که متوجه موالی میشد، از میان برداشته شد و شارع مقدس برای حفظ و حراست حقوق موالی و اجرای امور و حدود مربوط به آنان احکام دقیق و مبسوطی وضع فرمود (طالبان تفصیل بیشتر در این خصوص به کتب اخبار و فقه در مباحث ولاء و عتق مراجعه فرمایند (فی المثل کافی شریف جلد ششم و ملاذ الاخیار جلد سیزدهم - و کنز العمال جلد دهم).

(٦٧)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب کنز العمال للمتقی الهندی (2)، الخوف (1)، الوراثه، التراث، الإرث (1)، العتق (1)

پس از آنکه فتوحات اسلامی آغاز شد و ممالک شرقی و غربی یکی پس از دیگری به دیانت اسلام مشرف میشدند، عدد موالی بسیار افزایش یافت زیرا قطع نظر از ایجاد بعضی از علائق مذکوره در فوق نسبت به عده ای، علائق و روابط دیگری از قبیل دوستی - ازدواج - خدمت در دستگاه حکومتی و دیوانی اسلام جلب حمایت و کسب قدرت از طریق فاتحان و امراء لشکر - تعاهد و هم پیمانی برای انجام امور عمرانی و اقتصادی منطقه خاص.

و امثال این روابط، بسیاری از مسلمین غیر عرب و خاصه ایرانیان نیز از طریق " ولاء " به همان قبیله ای که دوست یا قوم و خویش سببی یا کارفرما مانده لشکر یا هم پیمان آنان منسوب به آن قبیله بود، به همان قبیله وابسته و منسوب میشدند ولی جزء موالی بشمار میآمدند و اینان و

اعقابشان در اواخر قرن اول و تا اواسط قرن دوم (یعنی تا پایان فتوحات عمل اسلامی در ایران و هند و شمال افریقا و ممالک تحت سیطره رومیان) که در این زمان دیگر بسیاری از علل وعوامل " ولاء " منتفی شده بود، قشر عظیم و انبوهی از جامعه فعال اسلامی را همین موالی تشکیل میدادند.

از بزرگان اسلام و مشاهیر از تابعین و فقها و محدثین و علماء و شعراء و امراء چون حسن بصری و عکرمه و نافع و عطاء بن ابی رباح و شعبه بن حجاج و صالح ابن کیسان و حمید الطویل و اعمش و ابو حنیفه و ابن جریج و محمد بن اسحاق و محمد بن عمر واقدی و مدائنی و ابو العطاء السندی و طاهر بن الحسین خزاعی همگی از " موالی " هستند از آنجا که استفاده از دیوان و انتفاع از بیت المال بر پایه انتساب به قبائل و به ترتیب اولویتهای قبیله ای بود.

پس لازم مینمود که نسب هر فرد به قبیله اش (اعم از انتساب واقعی نژادی و یا انتساب ولائی) بطور صحیح و مستندی ثابت و مسجل گردد.

(٦٨)

صفحهمفاتیح البحث: دوله ایران (1)، عطاء بن أبی رباح (1)، طاهر بن الحسین (1)، محمد بن إسحاق (1)، محمد بن عمر (1)، الکسب (1)، العهد (1)

بنابراین تثبیت و تسجیل انساب و هویت ها در دواوین و دفاتر دولتی و بیت المال بصورت امری " رسمی و اداری " و تکلیفی دولتی در آمد و چون در برخی موارد این ثبت و تسجیل نیاز به گواهی و یا " مدرکی " داشت علمای نسب خصوصا، و اهل علم و باسوادان

هر قبیله عموما، به فکر افتادند تا رسائل یا کتب یا سجلاتی مشتمل بر ثبت اسماء مردان هر قبیله و ذکر انساب اسلاف و اعقاب آنان، تدوین و تألیف کنند و " دولت " نیز از این امر مفید که موجب ترتیب و تنظیمی در دیوان و محاسبات مربوط به آن میشد، استقبال کرد و " نسابه " وکتب نسب یا نسب نامه های اختصاصی عشایر سر شناس و قبایل مشهور موضوعیت مهمتری از پیش یافتند و این یکی از عوامل شیوع علم انساب و ظهور کتب در آن باب بشمار میرود.

عامل دیگری که در تألیف و تدوین کتب انساب عرب تأثیر قطعی نایافته است مسأله مفاخرات نژادی و قبیله ای خود اعراب با یکدیگر از یکسو، و مقابله و مبارزه بابی اعتنائی و تحقیری که بعضی اعراب که به زبان و صورت مسلمان بشمار میآمدند ولی آن تعصب نژادی و " حمیت جاهلی " که اسلام آنرا مردود و مطرود فرموده بود هم چیان بر دل و جان آنان مستولی و حاکم بود، بناحق و ناروا بر مسلمین غیر عرب روا میداشتند از سوی دیگر است.

مفاخرات و منافساتی که اعراب " عدنانی " (سکنه قسمتهای شمالی و مرکزی و بیشتر صفحات غربی جزیره العرب با اعراب " قحطانی " (سکنه قسمتهای جنوبی و اکثر سر زمینهای شرقی) از قدیم الایام با یکدیگر داشتند قرنها بر بسیاری از امور و سیاسی و اجتماعی مسلمین مؤثر بود و در بسیاری از غزوات رسول اکرم صلی الله علیه وآله.

و در لشکر کشی های مربوط به فتوحات اسلامی و در منازعات و محاربات

(٦٩)

صفحهمفاتیح البحث: جزیره العرب (1)

داخلی مسلمین

از قبیل جنگهای جمل و صفین و قیامها و آشوبهای دوران سلطنت اموی خصوصا.

و در بسیاری از وقایع " ایام العرب " این آثار بنحو قاطع و غیر قابل معارضه ای تجلی و تأثیر میکرد و مطلعین از حوادث سیاسی و اجتماعی قرون اولیه اسلامی و مطالعه کنندکان تواریخ و ایام و سیر بخوبی از آن استحضار دارند و در اینجا به توضیح بیشتری نیاز نیست.

در داخل هر یک از این دو " شعب " بزرگ یعنی عدنان و قحطان نیز همواره مفاخرات و مشاجراتی بود که گاه این مشاجرات به جنگ و جدال های سخت منتهی میگشت، و در عرصه سخن و ادب لازمه این مفاخرات، ذکر محامد و مناقب و مآثر و مفاخر طوف مباهات کننده و یادآوری ذمائم و معایب و مثالب طرف دیگر بود و خوانندگان فاضل به خوبی از انعکاس که این مفاخرات بر صحنه ادب عرب دارد آگاهند.

در میان قبایل عدنانی هذیل و کنانه با تمیم و باهله یا قیس با ربیعه واین اخیر با مضر و بعضی از این عدنانیان با " تغلب " قحطانی و یا ازد و حمیر قحطانی با یکدیگر.

و یا بعضی قبایل عدنانی همیشه با هم در حال مفاخره و مباهات بودند و در دواوین شاعران بزرگ اعم از جاهلی و مخضرم و اسلامی و مولد و محدث امثال امرؤ القیس و عنتره و عمرو بن کلثوم و لبید و اعشی و حسان بن ثابت و فرزدق و جریر و اخطل (که این اخیر از قبیله تغلب است و نصرانی است) و نجاشی حارثی و جناب کمیت بن زید اسدی رض و سید حمیری

و کثیر عزه و مروان بن ابی حفصه و ابی تمام و تجری، قصاید.

و قطعاتی که بر این محور دور میزند و مشتمل بر ذکر مناقب و مفاخر خود شاعر

(٧٠)

صفحهمفاتیح البحث: الشاعر الفرزدق (1)، حسان بن ثابت (1)

یا ممدوح او، و بیان معایب و مثالب مهجو یا رقیب ممدوح است نه تنها فراوان است که گاه بخش عمده آن دیوان را در برگرفته است. البته به صراحت نص کلام الله مجید که " انما المؤمنون اخوه " (حجرات 11) همه مسلمانان با یکدیگر برابرند و برادر، و در این باره پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله سخنان فراوان بیان فرموده است و کلام شریف نبوی صلی الله علیه وآله که: " المؤمنون تتکافأ دمائهم ویسعی بذمتهم أدناهم، وهم ید علی من سواهم " (از خطبه های حجه الوداع و رجوع فرمایند به عقد الفرید ج 3 ص 407).

از آن جمله است و ملاک فضیلت در جامعه اسلامی بر مبنای " ان أکرمکم عند الله أتقاکم " (حجرات 13) قرار دارد و سیره شریفه پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله و ائمه دین قولا و فعلا همواره بر تقریر و تأیید همین ملاک و مبنی قرار داشته است.

وقتی که اشراف قریش بر حسب و نسب خود به جناب سلمان فارسی رضوان الله علیه مباهاتی کردند رسول اکرم صلی الله علیه وآله به او فرمود: " لیس لاحد من هؤلاء علیک فضل الا بتقوی الله عزوجل وان کان التقوی لک علیهم فأنت أفضل " (روضه کافی شریف ص 182 که ضمن حدیث مفصلی است).

و در یکی از خطب حجه الوداع فرموده است: " أیها الناس ان ربکم

واحد وان أباکم واحد کلکم لادم وآدم من تراب، ان أکرمکم عند الله أتقاکم " (أیضا ص 79) و امام بزرگوار ما حضرت علی بن الحسین السجاد صلوات الله فرموده که " لاحسب لقرشی ولا لعربی الا بتواضع ولا کرم الا بتقوی " (تحف العقول ص 202) و پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم از تفاخر و مباهات و انتساب بسیار به پدران نهی صریح اکید فرموده است، حافظ سیوطی در رساله نفیس: " مسالک الحنفا فی والدی المصطفی صلی الله علیه وآله " چنین نقل میفرماید:

" روی البیهقی فی " شعب الایمان " من حدیث أبی بن کعب ومعاذ بن جبل

(٧١)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، جلال الدین السیوطی الشافعی (1)، علی بن الحسین (1)، حجه الوداع (2)، أبی بن کعب (1)، معاذ بن جبل (1)، الصّلاه (1)

أن رجلین انتسبا علی عهد رسول الله صلی الله علیه وآله، فقال أحدهما أنا فلان بن فلان بن فلان فقال رسول الله صلی الله علیه وآله، انتسب رجلان علی عهد موسی، فقال أحدهما أنا فلان بن فلان الی تسعه، وقال الاخر انا فلان بن فلان بن الاسلام، فأوحی الله الی موسی هذان المنتسبان، أما أنت أیها المنتسب الی تسعه آباء فی النار فأنت عاشرهم فی النار، وأما أنت المنتسب إلی اثنین فانت ثالثهما فی الجنه.

وروی البیهقی أیضا عن ابن عباس ان رسول الله صلی الله علیه وآله، قال: لا تفتخروا بآبائکم الذین ماتوا فی الجاهلیه. الخ " (الحاوی للفتاوی ج 2 ص 426).

و صدها دیگر چون این حدیث از سیره و تقاریر پیغمبر اکرم و ائمه اسلام صلوات الله علی

المعصومین منهم رسیده که حاکی از منع و طرد تبعیض نژادی میان بندگان خدا و برابری آنان با یکدیگر در حقوق و حدود میباشد با اینهمه پس از تسلط بنی امیه بر حکم و ملک، رفتار سلاطین أموی (که ادعای خلافت!! پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله را هم میکردند!) با ملل غیر عرب و خاصه ایرانیان نه تنها خالی از تکبر و ترفع نبود که گاه توأم با تجبر و ستمکاری و خودکامگی، و تضییع حقوق مسلمین غیر عرب می گشت.

و طبیعتا ایرانیان و رومیان که بهر حال پیش از ظهور اسلام هم نیز مللی متمدن و متدین و تاریخ لااقل هزار ساله مدون و سابقه کشور گشائی و دنیاداری داشتند و بخودی خود دارای تعزز و تمتعی بودند.

و " قبای اطلس آن گر که از هنر عاریست " را به نیم جو هم نمیخریدند، به صورت های مختلف در کلیه زمینه ها اعم از اجتماعی و سیاسی و فرهنگی، از خود عکس العمل نشان میدادند که در این مختصر مجال شرح آن نیست ولی شک نیست که یکی از علل اصلی حدوث فرق مختلف مذهبی (و یا لا مذهبی و زندقه) و رواج علوم و فنونی چون ادب و فلسفه و کلام و ریاضیات.

(٧٢)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (3)، عبد الله بن عباس (1)، کتاب الحاوی للفتاوی للسیوطی (1)، بنو أمیه (1)، المنع (1)، الجهل (1)

و یا ظهور آن دسته ای که بنام " شعوبیه " در تاریخ گاه گاه ذکری از آن به میان آمده است (1)، همین طرز رفتار ناشایست سلاطین بنی امیه و حکام دست

نشانده آنان در نواحی مفتوحه نو مسلمان، و تبعیضات ناروا بر ملل غیر عرب بود لکه های سیاهی که از دست همین سلاطین جائر وعمال و کارگزاران ستمگر منصوب از قبل آنان، بر اثر ظلم و بد رفتاری شان با ملل مفتوحه و مسلمانان پاکدل غیر عرب، صفحات درخشان تاریخ فتوحات اسلامی را (و خاصه در خراسان و ماوراء النهر) آلوده کرده است بسیار است.

و همین مظالم بوده که مالا نقاب از چهره کریه سلطنت اموی برداشت و او را از " مشروعیت " ادعائی خود ساقط کرد و آن سلسله خبیثه و بنابر تفسیر خاصه و تأویل راسخون در علم " شجره ملعونه " را که برگ و باری جز ظلم و جور بر

(1) در یک صد و پنجاه ساله اخیر سخن را درباره " شعوبیه " به درازا کشانیده اند و گویا در این تتبعات و تحقیقات و تطویل بلا طائل کلام غربیان خصوصا غیر از قصد قربت مطلقه علمی و کشف حقیقت محض، مقاصد مذهبی و سیاسی و فرهنگی دیگری هم دخالت داشته باشد.

و باز اخیرا در این ایام که ملت مسلمان ایران و سرسپردگان به امیر المؤمنین علی علیه السلام و خاصه در میان برادران مسلمان عرب ما با شدت فراوانی به فعالیت افتاده وبرای " هیچ " " هیاهوی بسیار " براه انداخته اند.

و از جمله: همان حرف نامربوط قدیمی و غیر منطبق با عقل و استدلال و مخالف با همه نصوص و شواهد تاریخی را که اولین بار مستعمره چیان قرون هجدهم و نوزدهم بر سر زبان بعضی کم سوادان و یا مغرضان انداختند و " تشیع " را

ساخته و پرداخته ایرانیان معرفی کردند دوباره با بوق و کرناهای تبلیغاتی از طریق امواج رادیو و تلویزیون یا در سطور جرائد و کتب، از سر گرفته اند، والی الله المشتکی. اللهم انا نشکو الیک فقد نبینا وغیبه ولینا.

(٧٣)

صفحهمفاتیح البحث: بنو أمیه (1)، خراسان (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، دوله ایران (1)

مسلمانان عامه و بر شیعیان و ایرانیان بالخصوص نداشت منقرض ساخت.

گو اینکه در این میان بنی عباس که از سالیان دراز چشم طمع به حکومت و " خلافت " دوخته بودند، وآنرا به ادعای خود وراثتا مستحق بودند، با توطئه های بسیار زیرکانه و بند و بست های ماهرانه با همکاری افراد جاه طلب و داعیه داری چون أبو مسلم و امثال او که سابقه منافع شخصی و اغراض سیاسی و تعصبات قومی و ملی (و شاید هم با نیت خیری که بتوانند حکومت مطلوبی که بر اساس قوانین قرآن و موازین اسلام مستقر شود تأسیس کنند) با بنی امیه در جنگ و ستیز بودند و دولت اموی را به تمام معانی ناتوان کرده و به آستانه سقوط کشانده بودند، " زر را زدند و بردند " (1).

از مقصود دور نشوم که غرض از این چند سطری که بعنوان تعیین مبنای عامل دوم تألیف کتب انساب عرض شد آنست که از زمان سلطنت معاویه و در طول دوران حکومت اموی، بر اثر تبعیضات نژادی وقبیله ای که بنی امیه و عمالشان بر مسلمانان اعمال میکردند زمینه را برای هر گونه انتقاد و خرده گیری بر " عرب " آماده ساخته بود و نه تنها ملل غیر عرب بمنظور

مقابله و مبارزه با این تبعیضات بلکه در مواردی بعضی از خود اعراب با مقاصد ناصواب و رذیلانه (بشرحی که ملاحظه خواهید فرمود) در مقام تنقیص و تخفیف اعراب بر میآمدند و با نشر کتب و رسائلی مثالب و عیوبی را بر عرب و محاسن و مناقبی را بر خود نسبت داده و ثابت میکردند و از اینرو باب مفاخره و مباهات به نژاد و بالیدن به استخوان های پوسیده اجداد بنحو گسترده ای باز شد.

(1) تا به آنجا که گوئی این بیت أبو عطاء سندی زبان حال بسیاری از مسلمین بوده که:

یالیت جور بنی مروان عادلنا * ولیت عدل بنی العباس فی النار

(٧٤)

صفحهمفاتیح البحث: بنو عباس (2)، بنو أمیه (2)

برای آنکه نمونه ای از این موضوع را نشان بدهم و تأثیر آن را در تدوین نسب نامه ها و تألیف کتب انساب بنمایانم آنچه را که ابن الندیم باجمال ولی وزیر دانشمند أبو عبید بکری (ادیب و جغرافیا دان مشهور مشهور قرن ششم و مؤلف کتابهای نفیس " معجم ما استعجم " و " الامثال ").

در کتاب سمط اللئال که شرح امالی أبو علی قالی است، به تفصیل بیشتری نقل فرموده است بنظر میرسانیم:. وکتاب المثالب أصله لزیاد بن ابیه (1). فانه لما ادعی أبا سفیان أبا، علم ان العرب لاتقر له بذلک مع علمها بنسبه، فعمل کتاب المثالب وألصق بالعرب کل عیب وعار وباطل وافک وبهت، ثم ثنی علی ذلک الهیثم بن عدی وکان دعیا (2) فأراد أن یعر أهل الشرف تشفیا منهم، ثم جدد ذلک أبو عبیده وزاد فیه لان أصله کان یهودیا، أسلم جده علی یدی بعض آل أبی بکر فانتمی إلی

ولاء یتم، ثم نشا علان الشعوبی الوراق، وکان زندیقا ثنویا لا یشک فیه، فعمل لطاهر ابن الحسین کتابا خارجا عن الاسلام بدء فیه بمثالب بنی هاشم وذکر مناکحهم وأمهاتهم، ثم بطون قریش ثم سائر العرب ونسب إلیهم کل کذب وزور، ووضع علیهم افک وبهتان ووصله علیه طاهر بثلاثین الفا.

وأما کتاب " المثالب والمناقب " الذی بأیدی الناس الیوم وهو الکتاب الواحده المعلوم فانما هو للنضر بن شمیل الحمیری وخالد بن سلمه المخزومی وکانا أنسب اهل زمانهما، أمر هما هشام بن عبد الملک أن یبینا مثالب العرب

(١) أول من ألف فی المثالب کتابا، زیاد بن أبیه فانه لما ظفر علیه وعلی نسبه عمل ذلک ودفعه الی ولده وقال: استظهر وابه علی العرب فانهم یکفون عنکم. (الفهرست ص ٨٩) (٢) أبو عبد الرحمن الهیثم الثعلی عالم بالشعر والاخبار والمثالب والمناقب والماثر والانساب وکان یطعن فی نسبه الفهرست ص ٩٩.

(٧٥)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب أمالی الصدوق (1)، کتاب معجم ما استعجم للبکری الأندلسی (1)، هشام بن عبد الملک (1)، الهیثم بن عدی (1)، بنو هاشم (1)، ابن الندیم (1)، الکذب، التکذیب (1)، الطهاره (1)

ومناقبها، وقال لهما ولمن ضم الیهما: دعوا قریشا بمالها، وعلیها فلیس لقرشی فی ذلک الکتاب ذکر. ص 807 - و از همین مقوله است بسیاری از روایاتی که در فضائل و مناقب بلاد و شهرهای مختلف اسلامی بر حسب مورد و به مقتضای حال و مقام، بنام پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله و صحابه آن بزرگوار وضع شده است و بر السنه و اقلام جاری است با در نظر گرفتن این عوامل و در جهت روشن شدن وضع قبائل عرب و افراد آن و مشخص شدن

" موالی " اعم از غیر عرب یا عرب از غیر " موالی ".

و حفظ حدود و حقوق خاندانهای مشهور و یا افراد سرشناس، و تعیین واقعیات از مجموع آنچه که بصورت افسانه و واقعیت در اشعار و اخبار و سیر آمده بود و در میان جامعه رواج دشت، تألیف کتب انساب اهمیت بیشتری یافت و گاه مؤلفین آن کتابها تنها به ذکر سلسله نسب در طول آباء و اجداد اکتفا نمیکردند بلکه نسب مادران و جده های مادری (1) افراد را نیز تا انجا که ممکن بود ثبت و ضبط میکردند زیرا در بسیاری از موارد شخصیت مادران و جدات قبیله نیز موضوعیت و اهمیت داشت وبسیاری از بزرگان به جدات پدری و مادری خویش نیز افتخار و مباهات میکردند، یکی از آثار کتب انساب این بود که بعضی از دعاوی و اتهامات و یا محامد و مآثر و افتخاراتی که علیه و له برخی قبائل عنوان میشد در آن بررسی میگردید و صحت یا سقم آن در حدی که مورد استناد قرار گیرد مشخص و مضبوط میگشت واز بلدی تحریف و اشتباه و مبالغات ناروا و افراط و تفریط

(1) قطع نظر از آنچه که به بانوی بانوان عالم حضرت زهرای أطهر سلام الله علیها مربوط میشود أهل البیت علیهم السلام به " فواطم " و " عواتک " کرارا مباهات فرموده اند هم چنانکه بعضی دیگر نیز به زنهای دیگری در مقام مفاخره استناد کرده اند ولی همچنانکه حضرت مولی الموالی به معاویه مرقوم فرموده است: " ومنا سیده نساء العالمین ومنکم حماله الحطب " همواره حاکم بر این موضوع بوده است.

(٧٦)

صفحهمفاتیح البحث:

أهل بیت النبی صلی الله علیه وآله (1)، السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (1)

در مناقب یا مثالب، مصون و محفوظ میماند.

دسته دیگری نیز بودند که به علم نسب و معرفت انساب نیازمند بودند و این علم به اصطلاح " ابزار کار " آنان محسوب میشد و آن سلسله جلیله فقهاء و محدثین اعم از تابعین و یا تابعین تابعین میباشد این بزرگان که پرچمدار واقعی فرهنگ اسلامی و نگهبان حقیقی آئین محمدی صلی الله علیه وآله و حافظ حدیث و سنت پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله بوده و میباشند.

علاوه بر احاطه به فن اختصاصی خود که همان " حدیث وفقه " باشد، به علم نسب نیز اهتمام میورزیدند زیرا برای حصول یقین به صحت و اصالت و مسلم الصدور بودن حدیثی که به نظرشان " غریب " و یا در اسناد ضعیف و علیل میآمد کشف و حال راوی اولیه یا روات دیگری در اسناد آن احادیث که از شهرت و معروفیت کاملی برخوردار نبودند به معرفت نسب راوی و تحقیق در احوال او و زمان تشرف او یا قبیله اش با سلام و مدت درک نعمت صحبت او از پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله یا از صحابه بزرگوار آن حضرت، نیز توجهی دقیق مبذول میفرمودند.

از سخنی که از جناب محمد بن مسلم بن شهاب زهری نقل شده که او گفته است: " ما خططت سوداء فی بیضاء الانسب قومی " (ص 11 طبقات خلیفه بن خیاط عصفری) چنین فهمیده میشود که آن فقیه بزرگوار که علاوه بر آنکه نزد عامه از شهرت و مقبولیت بسیار معتبر و موثقی برخوردار است.

و درباره

او گفته شده است که " انه حفظ علم فقهاء السبعه ولقی عشره من الصحابه " (ص 147 هدیه الاحباب) خاصه هم به مناسبت آنکه او سعادت مصاحبت و مجالست با حضرت سجاد صلوات الله علیه را دارا بود و از آن حضرت نیز روایت

(٧٧)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب طبقات خلیفه لخلیفه بن خیاط العصفری (1)، محمد بن مسلم بن شهاب (1)، الصّلاه (1)

کرده است (1) با و حسن ظن دارند در تفسیر و حدیث و فقه کتاب و رساله ای تدوین و تألیف نفرموده ولی در انساب قوم خویش رساله ای تدوین کرده بوده است. از " لیث بن سعد " محدث و فقیه بزرگ معاصر زهری روایت شده که گفت:

" ما رأیت عالما " قط أجمع من ابن شهاب ولا أکثر منه ولو سمعت ابن شهاب یحدث فی الترغیب لقلت لا یحسن الا هذا، وان حدث عن الانبیاء وأهل الکتاب لقلت لا یحسن الا هذا، وان حدث عن العرب وأنسابها قلت لا یحسن الا هذا، وان حدث عن القرآن والسنه کان حدیثه بوعی جامع " (حلیه الاولیاء 361 / 3).

و تنها زهری در میان فقهاء و محدثان نیست که " نسابه " بوده بکله بسیاری از محدثان و فقهاء جلیل القدر آن زمان چون سعید بن المسیب و قتاده بن دعامه و دیگران نیز بر علم نسب واقف بوده اند.

دیگر از طبقاتی که به جمع آوری و حفظ انساب و به ترویج این علم اهتمام میورزیدند " طبقه حاکمه " اعم از امویان یا عباسیان و یا دیگر حکام و امرای محلی بودند که جهد بلیغی از طرف این سلاطین و حکام برای احضار و

نگهداری نسابه ها مبذول میشد و قرب و منزلتی که " نسابه "ها در دستگاه سلاطین و حکام میافتند مشهور است. معاویه " دغفل " و " عبید بن شریه " را به نزد خویش خواند و " دغفل " را مأمور ساخت که به " یزید " پلید، انساب عرب را بیاموزد (استیعاب ج 2 / 462).

وزیر و نویسنده معروف شیعه أبو سعد منصور بن حسین آبی متوفی در 421 در کتاب نفیس " نشر الدر " میگوید: " أوصی العباس بن محمد بن علی بن عبد الله

(1) ذهبی در طبقات الحفاظ میگوید: قال ابن ابی شیبه: أصح الاسانید کلها الزهری عن علی بن الحسین عن أبیه عن علی (علیهم السلام).

(٧٨)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب حلیه الأولیاء لأبی نعیم (1)، سعید بن المسیب (1)، علی بن عبد الله (1)، العباس بن محمد (1)، القرآن الکریم (1)، الظنّ (1)، الوصیه (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، علی بن الحسین (1)

ابن العباس، (121 - 186 والی دمشق) معلم ولده فقال: انی کفیتک أعراقهم فاکفنی آدابهم، أغذهم بالحکمه فانها ربیع القلوب، وعلمهم النسب والخبر فانه أفضل علم الملوک. " (ص 437 ج 1).

و مسلم است که عدم آگاهی از انساب خصوصا برای بلند پایگان اجتماع نقص و ننگی بشمار میآمده است و گاه این " ننگ و عار و نقص " موجب و بهانه برای تقریع و سرزنش میشده است، از همان دوران اموی، أبو الفرج اصفهانی داستانی در " أغانی " میآورد که خلاصه اش چنین است.

پس از آنکه عبد الله بن الزبیر کشته شد خالد بن یزید بن معاویه به حج مشرف شد

و در مکه معظمه زادها الله شرفا و تعظیما، از " رمله " خواهر عبد الله ابن زبیر خواستگاری کرد، حجاج بن یوسف لعنه الله علیه، که امیر و فاتح مکه بود بدو پیغام فرستاد که: " گمان نمیکردم تو پیش از مشورت با من از خاندان " زبیر " زن بخواهی، چگونه از خاندانی که " کفو " تو نیستند خواستگاری میکنی اینان همانانند که با جد و پدر تو بر سر خلافت جنگیدند و ترا به اتهامات ناشایست متهم کردند و به گمراهی تو و نیاکان تو گواهی دادند.

خالد به آورنده پیغام گفت: اگر نه این بود که تو فرستاده ای بیش نیستی و فرستادگان را نمیتوان کشت، بند از بندت جدا میساختم و لاشه ات را بر در خانه فرستنده است میانداختم، به او بگوی: گمان نمیکردم که ترا آن رسد که من در انتخاب همسر با تو رای زنم.. " اما آنچه را که گفته ای اینان " کفو " من نیستند، ای حجاج خدای ترا بکشد تا چه پایه نادان و از انساب قریش بیخبری!؟

آیا عوام بن خویلد (برادر حضرت خدیجه علیها السلام و پدر زبیر و جد رمله) که همسر " صفیه " دختر عبد المطلب رض شد، و پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله که " خدیجه " به همسری

(٧٩)

صفحهمفاتیح البحث: أم المؤمنین خدیجه بنت خویلد علیها السلام (1)، مدینه مکه المکرمه (2)، عبد الله بن الزبیر (1)، یزید بن معاویه لعنهما الله (1)، دمشق (1)، الفرج (1)

انتخاب فرمود، با هم " کفو " بودند، ولی اینک آنان " کفو " و هم شأن أبی سفیان (و فرزندان

او) نیستند (1).؟! (أغانی ج 17 ص 260) امثال این داستان و یا داستانهائی که اساسا بر محور علم نسب و معرفت انساب عرب میچرخد و حاکی از توجه دقیق طبقات بالای اجتماع بر آن علم است در کتب ادب و سیر بسیار است که به جهت احتراز از اطناب نقل حتی مختصری از ان را نیز روا نمیدارم ولی خوانندگان طالب اطلاع بیشتر در این باب به کتب مربوطه از جمله عقد الفرید " کتاب الیتمه فی النسب " مراجعه فرمایند (ج 3 ص 312 الی 417).

اولین کتاب انساب ابن الندیم در مقاله سوم الفهرست و در فن أول آن مقاله تحت عنوان " أسماء وأخبار الصدر الاول ممن أخذ عنه المآثر والانساب والاخبار " از هفده نفر " نسابه " نام میبرد و تألیفاتی برای آنان میشمارد که در آن میان یکی

(1) شوهر اول " رمله " دختر زبیر عثمان بن عبد الله بن حکیم بن حزام بن خویلد، نوه عموی خود أو بوده و پسرش عبد الله بن عثمان شوهر جناب سکینه دختر حضرت سید الشهداء صلوات الله علیه گردید، و این زن بسیار متشخص و نامبردار است پس از اینکه خالد أو را به همسری گرفت بسیار پای بند أو شد و مهر این زن در دل خالد چنان متمکن و جای گیر شد که خالد در مقام اظهار محبت و عشق خود با و با کمال وقاحت میگوید:

فان تسلمی نسلم وان تنتصری * یخط رجال بین أعینهم صلبا " و قطعه که این بیت در آنست آنچنان به سرعت در السنه و افواه راه یافت که عبد الملک بن مروان

خالد را سرزنش کرد و خالد به ظاهر عقیده و گفته خود را انکار کرد، بعدها این قطعه به صورت " تصنیف " در آمد و مغنیان مشهور دوره عباسی آن را در محافل عیش و نوش میخواند ندووا أسفا که این پسرک و امثال او شاهزادگان مسلمانان و مالک رقاب و اموال مسلمین بودند.

(٨٠)

صفحهمفاتیح البحث: ابن الندیم (1)، النوم (1)، عبد الله بن عثمان (1)، عثمان بن عبد الله (1)، حکیم بن حزام (1)

أبو الیقظان سحیم بن حفص یا عامر بن حفص (190 ه) ابن ابی مریم (؟) مؤرج ابن عمرو السدوسی (195 - ه).

و هشام بن محمد بن السائب الکلبی متوفی در (206 یا 204 هجری) و مصعب ابن عبد الله الزبیری و هیثم بن عدی (207 - ه) وأبو الحسن علی بن محمد مدائنی (215 - ه) و زبیر بن به کار قرشی (235 - ه) و خلیفه بن خیاط شباب العصفری (240 - ه) و بلاذری (279 - ه) ومبرد (285 - ه).

که بعضی از مؤلفات این بزرگان در دست است فی المثل جمهره النسب

(٨١)

صفحهمفاتیح البحث: أبو الیقظان (1)، هشام بن محمد (2)، ابن الندیم (2)، علی بن محمد (1)، النوم (2)

ادب و تاریخ و سیر مراجعه کرد تا بتوان نسابه های یا آخر قرن سوم و اوائل قرن چهارم را کاملا شناخت در میان خاصه از أحمد بن محمد بن خالد البرقی رض ویحیی النسابه بن الحسن بن جعفر الحجه بن عبید الله الاعرج بن الحسین بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب سلام الله علیهم نیز نام میبرند.

و این اخیر مؤلف کتاب (نسب آل أبی طالب) است و به تصریح بسیاری اولین کتابی است که اختصاصا درباره نسب آل أبی طالب تألیف شده است.

و ناگفته نماند و طبیعی است که نسبی که بیش از دیگر انساب به ثبت و ضبط آن عنایت میشده است نسب قریش عامه و نسب بنی هاشم خاصه و نسب اهل بیت علیهم السلام که به گفته رسول اکرم صلی الله علیه وآله " کل نسب و سبب منقطع یوم القیامه الا سببی ونسبی " تنها نسبی است که بدان میتوان در قیامت توسل و تمسک کرد علی الاخص، باشد.

قطع نظر از مسأله " خلافت و امامت " و اختصاص آن به قریش و استناد

(٨٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، کتاب طبقات خلیفه لخلیفه بن خیاط العصفری (1)، کتاب انساب الأشراف للبلاذری (1)، یوم القیامه (1)، کتاب أعیان الشیعه للأمین (1)، الحسین بن علی بن الحسین (1)، محمد بن خالد البرقی (1)، بنو هاشم (1)، جعفر بن یحیی (1)، هشام بن محمد (3)، الحسن بن جعفر (1)، النوم (1)

شدید سلاطین اموی و عباسی به این اصل، از آنجا که سلاطین عباسی از صمیم قریش و هاشمی بودند، به جمع و تدوین انساب

بنی هاشم معتنی شدند. " علویان " و به معنای عامتری " طالبیان " که خود را به حق در، ذوی القربی بودن از عباسیان اولی و بر آنان مقدم میشمردند.

و به همین مناسبت در جامعه اسلامی موضوعیت خاص و مکان معلوم و مقام محمودی داشتند و نیز از آنجا که اثر اجابت دعای حضرت شیخ الانبیاء ابراهیم علیه السلام به درگاه باریتعالی که " ربنا واجعل افئده من الناس تهوی إلیهم " (ابراهیم آیه 37).

در باب این دسته از ذریه طیبه ء أو ظهور و بروز بیشتری داشت، وذلک فضل الله از محبت و احترام اکثریت قاطع مسلمانان برخوردار بودند، متعبدان متشرع از مسلمین به تدوین و تحقیق نسب آنان و شناساندن اولاد و اعقاب پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم، که مآلا موجب اطمینان یافتن به صحت انجام وظایف شرعی خود و ایصال حقوق واجبه بمنزله الحق میشد مراقبت و توجه بیشتری منظور میداشتند.

از سوی دیگر در دوران سلطنت عباسیان و با توجه به قیامهائی که در نواحی مختلف سرزمینهای پهناور حکومت اسلامی به سرکردگی طالبیان عموما و علویان خصوصا و ذراری محترم " سید " علی الاطلاق امت محمدی " و مصلح " بزرگوار " فئتین عظیمتین " این امت یعنی حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام، حکومت عباسی روی میداد و هر چند صباحی (و خاصه در قرون دوم و سوم و چهارم).

از گوشه ء ای علم خلاف و قیامی افراشته میشد و بعضا نیز به استخلاص و انفصال آن سرزمین از سیطره حکومت عباسی و استقلال آن به حکومت دیگری (أعم از زیدی یا اسمعیلی و غیره) منجر

میشد، بنی عباس و عمال آنان در تتبع و جستجوی

(٨٣)

صفحهمفاتیح البحث: بنو عباس (1)، بنو هاشم (1)

طالبیه عموما و علویان خصوصا، و دستگیری و قتل سران و سادات این ذریه طاهره سخت کوشا بودند.

و صفحات تاریخ عمومی آن قرون و یا کتب مستقلی که در باب این قیامها و عکس العملهای شدید و ستمگرانه ای که سلاطین عباسی و امرای منصوب از طرف آنان در این موارد نشان میدادند و کشتار بیرحمانه که از طالبیان و علویان میکردند.

و آن تواریخ و کتب از دستبرد نسخ و تحریف و یا امحاء و از میان بردن توسط عباسیان در امان مانده و اینک در دسترس است شاهد این فجایع و مظالم است که کتاب شریف " مقاتل الطالبیین " أبی الفرج اصفهانی یکی از آن مصنفات است.

اگر احتمالا خوانندگان محترم استبعاد فرمایند که چگونه ممکن بوده است که عباسیان آثار و کتب تصنیف شده از طرف شیعه و یا دیگر فرق را که حاکی از قساوت ها و مظالم و یا مثالب و معایب ایشان تصنیف میشده است تحریف یا معدوم سازند و یا اینکه اساسا خود مصنف و یا شاعر بر اثر تهدید و اخافه حکام مجبور به شستن یا سوختن أثر خود میشده است به مظان آن مراجعه فرمایند که شواهد بسیاری خواهند یافت.

و یکی از آن شواهد موردی است که در کتاب مستطاب " عیون اخبار الرضا علیه السلام " توسط شیخ اجل رئیس المحدثین صدوق رضوان الله علیه و به اسناد آن بزرگوار از طریق حاکم بیهقی و محمد بن یحیی الصولی درباره سوختن نسخه اشعار " ابراهیم بن عباس صولی " شاعر بزرگ

و یکی از مادحان امام ثامن ضامن حضرت علی بن موسی الرضا صلوات الله علیه، ضبط و نقل شده است. (عیون چاپ سنگی ص 285).

(٨٤)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب عیون أخبار الرضا علیه السلام (1)، الإمام علی بن موسی الرضا علیهما السلام (1)، کتاب مقاتل الطالبیین لأبو الفرج الأصفهانی (1)، محمد بن یحیی الصولی (1)، الفرج (1)، القتل (1)، الشهاده (1)

کوشش بنی عباس در شناسائی علویان به منظور تحت نظر داشتن دائم آنها به سبب وحشتی که از این شیر بچگان داشتند بر صفحات تاریخ نقش بسته است.

و این اصرار و پی گیری شدید بنی عباس (و خصوصا در دوران سلطنت أبو جعفر منصور و هادی و مهدی و رشید و مأمون و معتصم و متوکل) در کشف هویت و تعیین موالید و وفیات علیویان آنچنان فشار و آزاری بر این خاندان جلیلی عزیز وارد میساخت که در بعضی موارد سادات بزرگوار علوی هویت واقعی خود را از فرزندانشان و همسرانشان هم مکتوم میداشتند و بسا کودکان معصوم آن سادات گرامی و نوادگان خاتم الانبیاء صلی الله علیه وآله که خود نمیدانستند که کیستند و چه خون مقدسی در عروق آنها جاری است نمونه های این اندوه و خون جگری کم نیست، وحتی گاه کار بدانجا می کشید که نوباوگان شجره مبارکه مصطفوی و دوشیزگان خرد سال سلاله محتشم علوی با طالبی بعنوان کنیز " فروخته میشدند " (رجوع فرمائید کافی شریف باب مولد الصاحب علیه السلام - حدیث 29 - فیمن باع صبیه جعفریه کانت فی الدار ج 1 ص 524).

داستان جناب عیسی بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام یکی

دیگر از این شواهد است - این بزرگوار که همراه بنی اعمام خود محمد نفس زکیه و ابراهیم پسران عبد الله بن الحسن بن الحسن السبط علیه السلام قیام فرموده بود.

پس از شکست آن قیام و کشتار هولناکی که منصور دوانیقی و امرای لشکر أو از علویان و قیام کنندگان کردند، جناب عیسی توانست از مهلکه جان بدر برد عیسی تا آخر عمر همواره متواری بود و به صورتی ناشناس میزیست.

و فقط یکی دو نفر از برادران و برادر زادگان أو میدانستند که آن عزیز نازنین در بصره مختفی است و بر شتری در آن شهر آب کشی و از این طریق امرار معاش

(٨٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، بنو عباس (2)، علی بن الحسین (1)، عیسی بن زید (1)

میکند.

جناب عیسی دختر صاحب همان شتری که بر آن آب حمل میکرد و میفروخت به همسری اختیار فرموده و از أو دارای دختری شد و دختر به سن شوهر داری رسید، مادر دختر، هم از آنجا که آرزوی مادران است و هم برای آنکه از شدت معیشت و نفقه شوهر محترم خود بکاهد، بچه سقای جوانی را در نظر داشت که دخترش را به ازدواج أو در آورد و آن جوان سقا نیز آرزومند چنین وصلتی بود.

مادر اصرار میورزید و پدر تن بدین کار نمیداد و چون نمیتوانست هویت و نسب خود را بر همسر خویش فاش کند طبعا نمیتوانست به او بگوید که آن جوان " کفاءت " همسری با فرزند پیغمبر صلی الله

علیه وآله را ندارد، وزن هم چنان اصرار میورزید.

و جناب عیسی بن زید جز اندوه خوردن و دندان بر جگر گذاشتن راهی نداشت با به آنجا که کار به جان و کارد به استخوان آن بزرگوار رسید و شکایت به درگاه باری تعالی برد و کفایت مهم خود را از کافی المهمات طلبید و بناگاه آن دخترک معصوم وفات یافت و به اجداد طاهرین خود پیوست.

سالها پس از این واقعه جناب عیسی بن زید به برادر زاهد خود یحیی بن الحسین بن زید رض درد دل کرد و مویه کنان فرمود که در دنیا دلم بر هیچ چیز، آنچنان که بر این مصیبت که دخترکی مرد و ندانست که چه نسبتی با رسول خدای دارد، نسوخت. (مقاتل الطالبیین ص 410) این تضیقات روز افزون و سختگیری های از اندازه بیرون عباسیان بر علویان آثار فراوانی در جامعه اسلامی و در کلیه زمینه های آن اعم از سیاسی و فرهنگی بجای میگذاشت.

از یک طرف بسیاری از سادات عظام و ذراری امیر المؤمنین علیه السلام را مجبور میساخت که از وطن اصلی و مستقر اجدادی خود که حجاز، و جزیره العرب عامه باشد

(٨٦)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، کتاب مقاتل الطالبیین لأبو الفرج الأصفهانی (1)، جزیره العرب (1)، الحسین بن زید (1)، عیسی بن زید (2)، الإختیار، الخیار (1)

به دیگر سرزمینها که دورتر از مرکز حکم و سلطنت عباسی باشد کوچ کنند.

زیرا در سند و هند و شمال افریقا و جبال دیلم و ماوراء النهر و دیگر بلاد اسلامی اینان فی الجمله و تا حدی از مزاحمت و مراقبت مستمر حکومت

بر خود خلاصی مییافتند و بعلاوه بعلت انتساب به پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله مسلمانان پاک نهاد به دیده تکریم و احترام به آنها میگریستند و مقدمشان را گرامی میداشتند و رواق منظر چشم خود را آشیانه این سادات عظام میساختند. آنچه را که دعبل رحمه الله علیه میگوید:

لا أضحک الله سن الدهر ان ضحکت * وآل أحمد مغلوبون قد قهروا مشردون نفوا عن عقر دارهم * کأنهم قد جنوا ما لیس یغتفر مبالغه شاعرانه و اغراق نیست و بلکه بیان یک واقعیت مسلم غیر قابل انکاری است زیرا همچنان که سرور آزادگان عالم حضرت سید الشهداء صلوه الله علیه در آخرین ساعات زندگی فانی این جهانی به دختر نازنین خود فرمود که " لو ترک القطا النام " اگر این جگر گوشکان أمیر المؤمنین علیه السلام در وطن اصلی و مولد و منشاء خود امنیت و آرامش احساس میکردند همانجا میماندند ولی افسوس که بقول ابی فراس رحمه الله الارض الا علی ملاکها سعه * والمال الا علی أربابها دیم و چون بسیاری از سران علویان و طالبیان که به نقاط دور دست شرق و غرب عالم اسلامی هجرت کرده بودند در سلامت و رخاء عیش و بعضا بعنوان امیر و حاکم و یا امام مفترض الطاعه در رأس آن جامعه و در مقام حکومت تامه قرار میگرفتند (فی المثل ادارسه شمال افریقا ومراکش - داعیان طبرستان - سادات رسی یمن که ائمه زیدی بوده ند - جعفر الملک در هند و در پایان فاطمیان در مصر).

بنابراین بنی اعمام آنها با خیال راحت تر و با امید و آرزوی وصول به آزادی

(٨٧)

صفحهمفاتیح البحث:

الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الوسعه (1)

بیشتر بدان بلاد هجرت میکردند که:

وفی الارض منأمی للکریم عن الاذی * وفیها لمن خاف القلی متحول (1) و گرچه باهمه فجایع و کشتارهای هولناکی که امویان و عباسیان از این ذریه طاهره کردند و از خنجر خون ریز و دل بیرحم آنان در این راه قصور و کوتاهی دیده نشد، و با همه کوشش پی گیری که این دو سلسله حاکم در ریشه کن کردن شجره طیبه داشتند.

از آنجا که این شجره اصلی ثابت داشت، طبعا فروع ان به آسمان عزت و شرف میرسید، درحق تعالی و تقدس با اعطای " کوثر " به حبیب خود محمد مصطفی صلی الله علیه وآله مقرر فرموده بود که کثرت نسل و ذریه او بدانجا رسد که: " لا یحصی عددهم ویتصل الی یوم القیامه مددهم " (مجمع البیان در تفسیر سوره مبارکه کوثر).

و به گفته جرجانی (ره) ". ای محمد دل تنگ مکن از آنچه ایشان ترا " ابتر " میخوانند که ما ترا کثرتی در عقب و نسل فرزندان بدهیم که بر زمین هیچ بقعه و خطه ای نماند، الا که آنجا جماعتی از فرزندان تو باشند، نبینی که روز طف کربلا آن جماعت کافران که اهل البیت را بکشتند از فرزندان حسین بن علی علیه السلام جز علی زین العابدین کسی دیگر نماند، خدای تعالی از نسل وی، تنها عالم را پر کرد. " (تفسیر گازر ج 10 ص 459).

عدد علویان هر روز از روز گذشته بیشتر می شد که:

إذا مقرم منا ذرا حدنا به

* تخمط فینا ناب آخر مقرم (3) ولنعم ما قیل:

أراد الجاحدون لیطفئوه * ویأبی الله الا ان یتمه

(1) از لامیه العرب شنفری (2) از اوس بن حجر.

(٨٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، کتاب مجمع البیان للطبرسی (1)، مدینه کربلاء المقدسه (1)، یوم القیامه (1)، الخوف (1)

همواره مستند کلیه امور رسمی و اداری راجع به طالبیان بشمار میرفت و هر که نامش در آن جرائد و مشجرات ثبت نشده بود " سید " و " شریف " شناخته نمیشد و بدیهی است برای تهیه آن جرائد و مشجرات فحص و بحث کامل و استقراء لازم مبذول میشد.

در جای جای متن " المجدی " بسیار سخن از این جرائد و مشجرات که دعاوی نسب بر آن اساس حل و فصل میشد آمده است و این رویه مرضیه یعنی تألیف کتب انساب علویان و تدوین مشجرات آن تاکنون ادامه دارد و پس از این هم دوام خواهد داشت.

و گمان نمیرود که تألیف چنین مبسوطات و مشجراتی برای دیگر خاندان ها

(٨٩)

صفحهمفاتیح البحث: الجهل (1)

و بیوت عرب یا غیر عرب مسلمان (مگر در موارد سلاطین عثمانی یا دیگر سلاطین اسلام و ندرتا در بعضی خاندانهای قدیمی و عریق برخی ممالک سابقه) یا شیوع و رواجی داشته باشد.

زیرا ثبت و ضبط انساب دیگر خاندانهای معروف مسلمان اولا بعلت اینکه موضوعیت خاصی " در احکام " اسلامی نداشتند و ثانیا بسبب قلتی که در عدد آنان حادث شده است و یا تفرقه و انشعاباتی در آن حاصل شده و احاطه بر جزئیات آن میشود نبوده است، خود بخود متروک گردیده است.

واز اینروست که غالب کتبی که موضوع آن " انساب عرب " است به اواخر قرن چهارم یا اوائل قرن پنجم ختم میشود.

ولی پی گیری انساب طالبی و فاطمی همواره در طول قرون و اعصار ادامه داشته است و در هر عصر کتاب تازه تری که مکمل و ذیل کتب نسب پیشین باشد از سوی نسابه ها و

مورخین تألیف میشده و تألیف میشود.

و ناگفته نماند که تدوین و تصنیف این کتب انساب مربوط به ثبت نسب طالبیان و علویان و فاطمیان اختصاصی به مؤلفین شیعه (اعم از امامی اثنی عشری - زیدی اسمعیلی - کیسانی) ندارد بلکه همه علمای اسلام و از هریک از مذاهب که تبعیت میکرده اند، نسب طالبیان و اهل بیت عصمت وطهارت و عترت پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله را، در کتبی که اختصاصا به همان منظور تألیف فرموده اند به رشته تحریر در آورده اند.

فی المثل أبو عبد الله محمد بن محمد بن أحمد بن عبد الله بن جزی الکلبی، عالم و مقری مشهور قرن هفتم هجری و مؤلف کتب درباره قراءات و تفسیر کتابی به همین مقصود و موضوع تألیف فرموده وآن را بنام: " الانوار فی نسب

(٩٠)

صفحهمفاتیح البحث: محمد بن أحمد بن عبد الله (1)، أبو عبد الله (1)

له است نام و نشان قریب پانصد نفر نسابه و مصنفات آنان جاری شود (الذریعه ج 2 / 371).

و بر فرض که اصول و امهات کتب انساب طالبیان وعلویان بیش از پنجاه جلد نباشد و قسمت اعظم بقیه کتب در آنچه مربوط به قرون ما قبل از مؤلف آنست مأخوذ و منقول از همان پنجاه جلد باشد باز خود این مطلب دلیلی بر عظمت و محبوبیت و رونق روز افزون ذریه طاهره نبویه علویه فاطمیه سلام الله علیهم و مظهر و مجلائی از نفاذ حکم الهی بر امتداد این ذریه تا قیامت است و اعاده یا تکرار مطالب یک کتاب مبسوط یا مشجر در کتاب مبسوط یا مشجر دیگری مشمول بیان همان بیت مشهور و مستشهد به جناب مهیار دیلمی رضوان الله علیه است که أعد ذکر نعمان لنا ان ذکره * هو المسک ما کررته یتضوع و ما در زیارت مبارکه جامعه کبیره میخوانیم و معتقدیم که:

(1) نسخه مخطوط آن به شماره 4207 در کتابخانه ملی پارس موجود است.

(٩١)

صفحهمفاتیح البحث: العزّه (1)

بأبی أنتم وأمی ونفسی وأهلی ومالی، ذکرکم فی الذاکرین، وأسماءکم فی الاسماء، وأجساد کم فی الاجساد، وأرواحکم فی الارواح، وأنفسکم فی النفوس، فما أحلی أسماءکم، وأکرم انفسکم، وأطیب ذکر کم، وأجل خطرکم وأوفی عهدکم، وأصدق وعدکم.

المجدی و آشنائی حقیر با آن کتاب و مؤلف بزرگوار آن خوانندگان محترم اجازه فرمایند پیش از ورود به مطلب مقدمه مختصری را که ضمنا خالی از بعضی اطلاعات درباره وضع تعلیم و تربیت در " خانواده های متوسط آخوندی " و نیز برخی از امور اجتماعی " مشهد مقدس " در پنجاه و چند سال پیش، هم

نیست به عرض برسانم:

خدای عز وجل همه رفتگان و از جمله پدر این ضعیف را بیامرزد، که وقتی که اولین چاپ کتاب مستطاب " منتهی الامال " تألیف شریف مرحوم مبرور محدث قمی رضوان الله علیه به بازار آمد نسخه از آنرا تهیه و به مادرم أدام الله عزها وعمرها که سوادی در حد سواد زنان با سواد هم طبقه خود دارد، داد و سفارش کرد که آنرا بخواند.

مادرم هر روز عصر آن کتاب را به صدای بلند میخواند تا مرحومان علویه صالحه جده مادریم و خاله مادرم که آن علویه نیز با ما زندگی میکرد و معلم قرآن من و خواهر کوچکترم بود.

و ما دو نفر قرآن را در سنین خردسالی از او یاد گرفته و بر او قرائت و به اصطلاح سه بار با او " دوره " کرده بودیم نیز به آن کتاب گوش دهند.

پدرم به این بنده که در آن ایام شاگرد سال اول یا دوم دبیرستان بود نیز امر فرمود که عصرها پس از مراجعت از دبیرستان و انجام تکالیف درسم آن کتاب مستطاب را بخوانم و هر جای آنرا که نتوانستم بفهمم و یا بخاطر اشتمال آن بر

(٩٢)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب منتهی الأمال للمحدث القمی (1)، الشهاده (1)

ای، آنگاه

(1) پدرم نیز مانند همه اقران خود به مرحوم محدث قمی رض فوق العاده اخلاص و احترام میورزید خاصه آنکه در زمانی که آن بزرگمرد جلیل القدر عدیم النظیر در مشهد مقدس اقامت داشت و به خواهش فضلای حوزه علمیه مشهد، چند ماهی قبل از عزیمت نهائی خود از مشهد مقدس، شبها بعد از نماز مغرب و عشاء در مسجد غیر مسقف معروف به " مسجد پیر زن " (که در وسط صحن مسجد گوهر شاد قرار داشت و با طارمیهای آهنی و ستونهای کوتاه سنگی محصور و از صحن مسجد مجزی بود، و اکنون حوض بزرگ مسجد گوهرشاد و قسمتی از صحن بر جای آن واقع شده است) به اقتدای به سلف صالح، روایت احادیث سنن را میفرمود و پدرم از حاضران همیشگی آن محفل منور مقدس میبود بعلاوه غالب مردان و زنان متدین آن شهر عزیز عموما، در سالهای قبل از واقعه مسجد گوهرشاد (1354 قمری) و پیش از مهاجرت مرحوم مبرور آیه الله العظمی آقای حاج آقا حسین طباطبائی قمی طاب ثراه، در مجلس عزادران حسینی (ع) بسیار مجلل و باشکوهی که در دهه اول محرم پیش از ظهرها در منزل آن مرحوم منعقد میشد و آخرین واعظ (و به اصطلاح: خاتم) آن مجلس مرحوم محدث قمی ره بود که بسبب مصاهرت با آن خاندان جلیل نبیل از " اهل البیت " آن نیز بشمار میرفت، شرکت میکردند.

(و روضه متعین روزانه شهر مشهد در آن ایام در دو جا بود اولی در حسینیه قدیمی تر یعنی منزل مرحوم مبرور حاج شیخ محمد تقی بجنوردی رحمه الله علیه که بحمد الله تعالی

تاکنون نیز به همان تعین و تشخص دایر و اقامه عزاداری خامس آل عبا صلوات الله علیه هر سال با رونق و جلوه بیشتری از سال پیش در آن انجام میگیرد و فیوضات و برکات این مجلس پر فیض برعامه خراسانیان معتقد، مفاض و مشهود است، و دومی همین مجلسی که در دار السیاده مرحوم آیه الله العظمی القمی طاب ثراه تشکیل میشد).

و من بنده در آن سالها که هنوز مراهق نبودم با زنان خانواده به آن مجلس محترم و حسینیه مجلل مشرف میشدم و در محل معینی در صحن حیاط و در زیر چادر مخصوص عزاداری، در حد فاصل میان مردان و زنان و در کنار پرده ای که میان قسمت مردانه و زنانه در تمام طول (یا عرض؟) حیاط کشیده شده بود و اختصاص به پسران کم سن و سال و نابالغ داشت می نشستم و هنوز قیافه ملکوتی و سیمای روحانی آن اسوه تقوی و فضلیت و مظهر اخلاص و محبت به اهل بیت عصمت و طهارت سلام الله علیهم اجمعین را با آن اثر سجود بر جسته بر پیشانی مقدس أو و با قبای کرباسی آبی کمرنگی که بر تن داشت و چهار زانو بر روی منبر جلوس فرموده بود بخاطر دارم (که هرگزم نقش تو از لوح دل و جان نرود).

وگر چه این پاورقی طولانی میشود ولی الشئ بالشئ یذکر پس بیفایده نیست حالا که این سطور بنام مرحوم مبرور محدث قمی رضوان الله علیه مزین شد دو مطلب دیگر را هم بمناسبت به عرض برسانم یکی آنکه در آن سالها در لسان محاوره غالب اهالی مشهد کلمه " حاج شیخ

" و به لهجه مشهدی " حج شیخ عباس " در مورد اول با قرینه کتاب و منبر و در مورد دوم مطلقا، به آن مرحوم منصرف میشد.

ولی " حاج شیخ " علی الاطلاق به عارف و زاهد و عالم مشهور مرحوم مغفور جنت مکان آقای حاج شیخ حسن علی مقدادی اصفهانی رحمه الله علیه منصرف بود زیرا هنوز در آن ایام معظم له بقریه " نخودک " در حومه شهر مشهد منتقل نشده بودند و نسبت " نخودکی " بعدها برای آن مرحوم رایج شد.

و گاهی هم کلمه " حاج شیخ " با قرینه نماز و مسجد، به روحانی مورد وثوق و اعتماد غالب مقدسین مشهد مرحوم آقای حاج شیخ علی اکبر نهاوندی ره امام جماعت شبستان بزرگ مسجد گوهرشاد و مؤلف بعضی کتب اخلاق و تاریخ و از جمله " بنیان رفیع فی أحوال خواجه ربیع " یا شاید " البنتان الرفتع فی أحوال الربتع یا فی احوالات الخواجه ربیع؟ " منصرف میشد.

دیگر اینکه در سالهای (1340 - 1330 شمسی) بعضی از دانشگاهیان که از کتب و تألیفات مرحوم محدث قمی رض بسیار استفاده و در کتب وسائل تألیفی خود از آن نقل و بدان استناد میکردند، در فهرس مراجع و مآخذ آن کتب در حالی که از بعضی از معاصرین اعم از احیاء و اموات، که قدر و حدشان معلوم و مشخص بود با اوصاف و نعوت مبالغه آمیزی یاد میکردند.

ظاهرا به سبب آنکه مرحوم محدث قمی را به حق معرفت نمیشناختند، از آن عالم جلیل بیبدیل به " عباس قمی " یا " عباس بن محمد رضای قمی " تعبیر میکردند.

در

سال 1334 یک روز مرحوم علامه بدیع الزمان فروزانفر رحمه الله علیه که گویا چنین ترک ادبی را در کتاب یکی از شاگردان قدیمی خود (که در آن ایام دانشیار دانسکن ادبیات بود) مشاهده فرموده بود در سر درس دوره دکتری ادبیات فارسی بمناسبتی با تجلیل و تعظیم فراوان و یا عبارات و عناوینی در خور مقام عظیم محدث قمی رض آز آن مرحوم یاد کرد و با تعریض و کنایه ابلغ از تصریح، از آن دانشیار کم ذوق (ولی پر کار) انتقاد و او را ملامت کرد، و از آنجا که در میان شاگردان حاضر در آن جلسه برخی با آن دانشیار خصوصیت و همکاری داشتند، آن مرحوم به نحوی که معلوم بود " لازم خبر " را اراده میفرماید مطالبی بیان داشت و قطعا به گوش آن دانشیار (و استاد بعدی) برسد و او به هوش آید.

و از جمله فرمود: سالها است در این اندوه و حسرتم که در حالی که میتوانستم از محضر پر فیض دو بزرگوار فرید عصر و وحید فن خود درک فیض کنم ولی افسوس که آن چنان که میبایست به این سعادت و توفیق نائل نشدم، اولی مرحوم محدث قمی و دومی میرزا طاهر تنکابنی رحمه الله علیهما بودند " انتهی کلام مرحوم فروزانفر.

(٩٣)

صفحهمفاتیح البحث: القتل (1)، الشهاده (5)، الطهاره (1)، الصّلاه (1)، الحج (1)، السجود (6)

آنچه را که من آن روز خوانده بودم بقول شاگرد مدرسه ها پس میدادم و او اشتباهات مرا تصحیح و جملات عربی را به آرامی برایم میخواند و به من تفهیم میکرد و آنها را غالبا به مضمون و گاهی هم لفظ به

لفظ (در مورد روایات مأثوره از معصوم علیه السلام ترجمه میفرمود باری در اوائل ان کتاب مرحوم محدث قمی از صاحب مجدی مطلبی نقل فرموده بود که این بنده با سواد ناقص خود کلمه صاحب مجدی را چیزی مثل صاحب منصب یا صاحبدل یا صاحب دیوان (یعنی آن را: صاحب مجدی نکره)

صفحه(٩٥)

دانستم و آن را به فک اضافه و به صورت یک کلمه مرکب خواندم و خیال کردم که مقصود مرحوم محدث قمی این است که مرد معتبر و با مجد و شکوهی این کلام را گفته است.

در موقع باز خوانی آن پیش پدرم آن مرحوم گفت: " احمد دوباره بخوان که غلط خواندی و چون باز هم آن عبارت را از اول به همان صورت نخستین خواندم گفت این دو کلمه صاحب مجدی است یعنی مؤلف کتاب مجدی، و چون علائم انکار و عدم قبول و رضایت را در وجنات من مشاهده کرد برخاست.

و از کتابخانه خود کتاب کوچکی را آورد و گفت این کتاب " هدیه الاحباب " را هم که مال آقای حاج شیخ است بعدها بخوان و آن وقت خود از حرف (صاد) آن چندین صفحه را که عناوین داخل آن با کلمه " صاحب " شروع میشد، مثل " صاحب ابواب الجنان " و " صاحب ارشاد القلوب " و " صاحب تتمیم امل الامل " و " صاحب الجواهر " و " صاحب گوهر مراد " و " صاحب المستند " و " صاحب الوافیه " و غیره را به من نشان داد و گفت ببین، که آقای حاج شیخ اشخاصی را که کتابشان خیلی مشهور و رایج است

با چنین لفظی معرفی و ترجمه میکنند - ولی پس از آنکه این مطلب را به من فهماند و من قانع شدم دیگر توضیحی راجع به اینکه صاحب مجدی کیست نداد.

چند روز بعد باز خواندم که.. و ابو الحسن عمری در المجدی فرموده است که.. حقیر در آن عالم کودکی و صفای صباوت و با توجه به اینکه مهر امیر المؤمنین علیه السلام در جان و دل همه شیعیان او با شیر اندرون شده است که:

لا عذب الله أمی انها شربت * حب الوصی فغذتنیه فی اللبن تمام روز در هیجان و تعجب بودم که این " عمری " کیست که آقای حاج شیخ عباس حرف أو را نقل میکند!؟! و چون مادرم حفظها الله نیز نتوانست اشکال مرا رفع

(٩٦)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب تتمیم أمل الآمل للشیخ عبد النبی القزوینی (1)، کتاب ارشاد القلوب (1)، الوصیه (1)

کند خود نیز در این هیجان و تلواسه (1) با من شریک شد شب که پدرم آمد هنوز لباس بیرون را با لباس خانه عوض نکرده از أو پرسیدم که " آقا، این عمری کیست و توی این کتاب چکار می کند؟ " مرحوم پدرم خنده بلندی کرد و مادرم را هم که در خانه أو را بنابر رسم متبع خراسان که همواره مرد خانه همسر خود را بنام اولین پسر خودشان مخاطب قرار میدادند صدا زد که احمد توهم بیا، و آن وقت برای ما توضیح داد که این " عمری " کیست و چرا نسبت این بزرگوار عمری است.

و ضمن آنکه خیال ما را آسوده کرد و به ما آرامش بخشید ما هر دو را ملامت کرد که چرا

کتاب " منتهی الامال " را درست و مرتب نخوانده ایم و الا طبعا میبایست میفهمیدیم که این سید شریف جلیل القدر یعنی أبو الحسن عمری صاحب المجدی رحمه الله علیه از فرزندان جناب عمر اطرف پسر حضرت امیر علیه السلام است.

از آن پس هر وقت در حین مطالعه کتب انساب و تواریخ بنام عزیز، شریف عمری میرسم فی الفور همان روز و شب و همان صحبتها در نظرم مجسم میشود و به خاطرم میآید. این بود شرح آشنائی اولیه این حقیر با کتاب مستطاب المجدی و مؤلف عالیقدر آن.

در اواخر سال 1365 که برای معالجه قلب و عمل جراحی چشمم به امریکا آمدم، پس از انجام عمل چشم راست لازم شد یک سال در تحت نظر همان کحالی که چشم را عمل کرده بود بمانم که در فواصل مرتب چشم را معاینه کند تا اگر انبساط و انقباض در بخیه های داخل قرنیه روی داده باشد آن را ترمیم و تدارک کند و ضمنا تاریخ عمل چشم چپم را نیز معین سازد.

(1) این کلمه که پارسی ناب فصیحی است و در غالب فرهنگ ها هم مذکور است به معنی نگرانی و هیجان است که در لسان محاوره خراسانیان رایج و مصطلح است.

(٩٧)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب منتهی الأمال للمحدث القمی (1)، خراسان (1)، اللبس (1)، الشراکه، المشارکه (1)

در این ایام غربت و بیماری و نگرانی از مسائل و مشکلات ناشیه از جنگ تحمیلی از یک طرف و دسترسی نداشتن به کتاب برای این ضعیف که تقریبا از وقتی که خواندن را یاد گرفته ام با کتاب محشور بوده ام، از طرف دیگر بسیار آزرده و افسرده ام

میساخت.

در این میان دوست عزیز و کریمی که طبیب و ساکن نیویورک است و به روان پزشکی در بیمارستان لوقای مقدس نیویورک اشتغال و از بستگان همسرم میباشد، از من و همسرم دعوت کرد که چند هفته ای به نیویورک و به خانه او برویم و در جهت ترغیب و تشویق من به قبول دعوت گفت که در نیویورک چندین کتابخانه عظیم موجود است که در بعضی از آنها (و از جمله کتابخانه عمومی نیویورک و کتابخانه دانشگاه کولومبیا - و کتابخانه دانشگاه نیویورک) ده ها هزار جلد کتاب عربی و فارسی موجود است و اگر به خانه ایشان بروم به علت قرب جواری که با کتابخانه کولومبیا و کتابخانه عمومی نیویورک دارد میتوانم روزها وقتم را در آن کتابخانه ها بگذرانم، از این روی دعوت آن طبیب محترم و دوست عزیز را پذیرفتم و به قصد اقامت کوتاهی به نیویورک رفتم.

پس از مراجعه به کتابخانه عمومی نیویورک (که استفاده از کتب چاپی آن نیازمند به هیچگونه مقدمات و تشریفات قبلی نیست) و مشاهده آن همه کتب عربی و فارسی در آن کتابخانه، و آشنائی با جوان ایرانی پاک طینت که کارمند آنجا بود و به طیب خاطر راهنمائی ها و کمکهای لازم را برای نشان دادن محل کتب چاپی به من فرمود.

وسهل التناول بودن کتاب ها برای مراجعین، برای این ضعیف که چند ماهی بود از کتب مورد علاقه ام دور مانده بودم و به قول سعدی در برابر آن همه کتاب هم چون گرسنه ای در برابر سفره نان شدم و از آنجا که تقریبا " فیها

صفحه(٩٨)

ما تشتهیه الانفس وتلذ الاعین " بود به محض آنکه چشمم

بر جمال آن کتب افتاد قصد رحیلم بدل به اقامت طولانی تری شد، دو سه روز بعد از همان دوست جدید ایرانی خود پرسیدم که آیا در این کتابخانه نسخ خطی عربی و فارسی هم هست؟ گفت بلی آن قدر میدانم که هست اما چون قسمت کتب خطی به کلی از قسمت کتب چاپی جداست من از کم وکیف آن اطلاعی ندارم ولی بیا تا تو را بدان بخش ببرم و به مسؤلین آنجا معرفی کنم و مرا به آن بخشی که در طبقه دیگری بود برد و اجمالا مرا به کارمند دیگری معرفی کرد و به سراغ کار خود رفت.

من از آن کسی که به او معرفی شده بودم پرسیدم آیا فهرست کتب خطی عربی و فارسی را به من می دهید که مطالعه کنم گفت من از این امور اطلاعی ندادم ما اینجا فقط به تشخیص هویت مراجعین و نیازمندان به مطالعه نسخ خطی میپردازیم و کارت شناسائی لازم را صادر میکنم، چون قبلا شبیه این موضوع را در کتابخانه ملی پاریس هم دیده بودم دانستم که باید همان مسیر را طی کنم.

روز بعد با اوراق هویت خود به آن اطاق رفتم و آنها پس از ملاحظه آن اوراق و طرح سؤالاتی راجع بن میزان سواد و سوابق شغلی و منظور از مراجعه به نسخ خطی عربی و فارسی چند قطعه عکس از من گرفتند و آن را بر پروانه های خاصی چسباندند و مهر زدند و یکی از همان پروانه ها را هم که مدت دو ماه اعتبار داشت به من دادند و گفتند فردا بعد از ساعت 10 صبح و قبل از ساعت

3 بعد از ظهر باید بفلان اطاق در فلان طبقه به روی و این پروانه را نشان بدهی.

فردا ساعت یازده صبح بفلان اطاق رفتم مأمور اونیفورم پوشی پروانه مرا گرفت و با نسخه دیگری که از آن پروانه نزد أو فرستاده بودند مطابقه کرد.

و سپس مرا به اطاق دیگری برد که علاوه بر درب چوبی معمولی ورودی

صفحه(٩٩)

در فاصله نیم متری از آن درب آهنی مشبک و مقفل دیگری قرار داشت و با تلفن بی سیمی که در دست داشت (که گویا نام اینجور تلفن ها " تاکی واکی " است) به مأمور دیگری که در داخل آن اطاق بود اعلام کرد که بیایند. در را باز کنند و کارمندی پشت درب آهنین آمد و با ملاحظه مأمور و پروانه ها و مطابقه پروانه ها با نسخه سومی!! از آن که در نزد أو بود، و پروانه متعلق به مرا به من داد.

و نسخه دوم را به همان مأمور باز گردانید و مرا به داخل اطاق راه داد و با ادب و رعایت نکات ظریفه ای کیف دستی مرا گرفت وگفت: هر گونه وسیله نوشتن یا بریدن یا کبریت و فندک و یا دوربین عکاسی کوچک در جیبهای خود دارید آن را به من تحویل دهید ولا ینقطع معذرت میخواهی میکرد و میگفت ببخشید که این قانون است که من آن را اجرا میکنم و ضمنا " بدانید خوردن و نوشیدن و استعمال دخانیات در این قسمت ممنوع است.

و سپس آنچه را از من گرفته بود در یکی از صندوقچه های قفلدار متعددی که در قسمتی از دیوار کار گذاشته بود گذاشت و آن را قفل کرد و کلیدش

را به من داد و آنگاه مرا به طرف میز مطالعه کوچکی که شماره داشت و بر روی کارتی از پیش نامم بر آن نوشته شده بود برد وگفت اینجا جای مطالعه شما است بر روی میز چند مداد سیاه تراشیده و یک دسته کاغذ سفید و چند فورم چاپی و یک دسته کاغذ آبی رنگ و یک مداد پاک کن و یک مداد تراش و یک خط کش مدرج و یک چراغ مطالعه و یک ذره بین بزرگ چراغ دار و یک ذره بین کوچک معمولی وجود داشت وگفت دیروز که عکس شما را بر روی پروانه دیدم و دیدم که چشم راستتان زیر " شیلد " (به معنای سپر که مجازا " بر چشم بندهای طبی که بر روی چشم های جراحی شده میگذارند اطلاق میشود) است با خود گفتم شاید شما نیاز به ذره بین بزرگتر و چراغ دار داشته باشید از اینرو آن را هم برای تان

(١٠٠)

صفحهمفاتیح البحث: النوم (1)

آماده کرده ام و در زیر میز هم زنگ اخباری است که با آن میتوانید من یا دیگر کارمندان همکارم را، اگر کاری داشتید و چیزی خواستید بپرسید خبر کنید - و سپس یک جلد " فهرست " نسخ خطی عربی و فارسی آن کتابخانه را برای من آورد و من بنده که خودم را برای مشاهده لا اقل چند مجلد فهرست مهیا کرده بودم با نا باوری به آن فهرستی که فقط محتوی نام دویست و چند نسخه عربی و فارسی که با ماشین تحریر نوشته بود نگاه کردم وگفتم آیا فهرست نسخ خطی معهود همین است گفت بلی و ما

جز آنچه در این فهرست ثبت است مخطوطه عربی یا فارسی دیگری نداریم و هر نسخه را که از این مخطوطات خواستید باید مشخصات آن را بر روی این فورمهای چاپی بنویسید و امضا کنید و به من یا یکی از همکارانم بدهید تا آن را از " مخزن " برای شما در خواست کنیم و در مقام توضیح گفت مخزن مخطوطات کتابخانه در این ساختمان نیست و جای دیگری است.

و اگر امروز نسخه را در خواست کنم، دو روز بعد، آن کتاب به اینجا میرسد مشروط بر اینکه آن روز پنجشنبه و یا ایام تعطیل نباشد زیرا روزهای پنجشنبه نیز (علاوه بر شنبه و یکشنبه) این قسمت تعطیل است.

شاید ذکر این مقدمات هم زاید مینمود ولی دیدم بد نیست که خوانندگان محترم از ترتیباتی که در این بلاد برای این أمور اینک مقرر است مطلع شوند.

از مخطوطات فارسی تنها کتابی که نظرم را جلب کرد " رشحات عین الحیاه " کاشفی بود و از مخطوطات عربی 5 کتاب که عبارت بود از:

1 - جزوی از تفسیر شریف مجمع البیان طبرسی رض.

2 - شرح مقامات حریری از أبی المکارم مطرزی 3 - جزوی از تفسیر " معالم التنزیل " بغوی.

(١٠١)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب مجمع البیان للطبرسی (1)، النوم (1)

4 - شرح سقط الزند.

5 - آنچه در آن فهرست از آن بنام " کتاب فی الانساب قدیم " تعبیر شده بود.

و بنابر این شماره و مشخصاتی که برای این کتب در آن فهرست ذکر شده بود بر روی آن فورمهای چاپی (و برای هر کتاب یک فورم جداگانه) نوشتم و به یکی از کارمندان دادم و لوازمم

را از صندوقچه بیرون آوردم و مأموری درب آهنی اطاق را باز کرد و از آنجا بیرون آمدم.

پس از دو روز دیگر که به اطاق مذکور و با همان تشریفات سابق الذکر وارد شدم دیدم هر شش کتابی را که خواسته بودم بر روی میزی که به من موقتا اختصاص داده بودند گذاشته اند.

" رشحات عین الحیات " نسخه ای بود بسیار تمیز به قطع رحلی بزرگ و به خط نستعلیق خوشی بر روی کاغذی آبی رنگ تحریر شده در ترکیه عثمانی بود و گرچه تاریخ کتابت نداشت ولی ظاهرا قدیمتر از اواسط قرن دوازدهم نبود.

در پشت جلد مجمع البیان از آن بعنوان " جلد دوم " یاد شده ومشتمل بر تفسیر از اول سوره مبارکه انعام تا آخر سوره مبارکه عنکبوت بود و به خط نسخ متوسطی مکتوب و به قرار تصریح کاتب تاریخ شروع به کتابت آن 999 و ختم ان در یک هزار و دو بود.

متن سقط الزند نیز نسخه بسیار خوش خط مقروء و به خط نسخ و فاقد تاریخ بود و شرح منضم به آن حدید التحریر و کاغذ و خط آن با کاغذ و خط متن اختلاف داشت و این شرح غیر از شرح چاپی مجهول المؤلف معهود بود و توسط یکی از بغدادیان قرن یازدهم فراهم آمده بود.

دو نسخه " شرح مقامات حریری مطرزی " و " تفسیر معالم التنزیل بغوی " بسیار

(١٠٢)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب مجمع البیان للطبرسی (1)، ترکیا (1)، الجهل (1)

قدیمی ونفیس و مربوط به قرون هفتم و ششم بود و قدمت و نفاست آن دو نسخه به حدی بود که اجازه عکس برداری از آن

را ندادند، چرا که احتمال میدادند اشعه عکاسی یا فیلمبرداری زیانی بدان وارد سازد.

آخرین کتاب که از لحاظ حجم از آن پنج تای دیگر ظریف تر و باریکتر بود همان بود که در فهرست مذکور به " کتاب فی الانساب قدیم " تعبیر شده بود.

و از آنجا که این کتاب عزیز هم از اول و هم از آخر افتادگی داشت اسمی بر روی آن نبود و آنچه هم که در فهرست مذکور شده بود تلخیص عبارتی است که از طرف یکی از مالکین آن به صورت " هذا کتاب فی انساب بنی هاشم قدیم " تحریر شده است (به ظن قریبه به تعین به خط " محمد امین الحاج عبد الکریم کبه ").

ابتدا تصور کردم که این " عمده الطالب " است چون بسیاری از عبارات و موضوعات به نظرم آشنا می آمد و گمان میکردم آن را در " عمده الطالب " خوانده ام ولی با توجه به قرب عهدی که به " عمده الطالب " داشتم وقریب سه ماه پیش از آن تاریخ نسخه مخطوطه نفیس مرغوبی از آن را در کتابخانه ملی پاریس (1) زیارت و مطالعه کرده بودم و تقریبا " ترتیب أبواب و فصول آن را می دانستم، متوجه شدم که این کتابی دیگر است زیرا در " عمده الطالب " نسب جناب جعفر بن أبی طالب و عقیل بن ابی طالب در ابتدای أنساب طالبین مذکور است بعلاوه مشتمل بر ذکر سادات قرون ششم و هفتم و هشتم وحتی اوائل قرن نهم است در حالی که در این کتاب نسب اعقاب آن دو بزرگوار در آخر کتاب است و بعلاوه ذکری

از سادات قرون مذکوره در آن به نظر نمیرسد.

(1) تصویری از این نسخه به کتابخانه عمومی حضرت بندگان آیه الله العظمی المرعشی دام ظله العالی تقدیم گردیده است.

(١٠٣)

صفحهمفاتیح البحث: عقیل بن أبی طالب علیه السلام (1)، بنو هاشم (1)، عبد الکریم (1)، الحج (1)، الظنّ (1)

پس از این نظره اولی که همان " نظره الحمقی " ای معروف بود مصمم شدم که کتاب را از همان اول بخوانم، خوشبختانه در همان صفحه اول که مربوط به اولاد حضرت مجتبی صلوه الله علیه بود درباره جناب قاسم بن الحسن علیهما السلام به این عبارت رسیدم که ". وهو المقتول با لطف، وهذه زیاده صحیحه قرأت فی ولد الحسن علیه السلام لصلبه علی والدی أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد ابن احمد بن علی بن محمد الصوفی العمری النسابه نسابه البصریین، عند قراءتی علیه وهی القرائه الثانیه علیه سنه خمس وثلاثین واربعمائه وأمضاه لی. ".

با مشاهده کلمات " الصوفی العمری " یکباره همان خاطرات کودکی و صحنه ای که درباره رفع شبهه ای که مرحوم پدرم از من فرموده بود در نظرم مجسم شد ولی از آنجا که نمیدانستم پدر محترم مؤلف معظم " المجدی " نیز به همین نسبت " عمری " و " صوفی " مشهور بوده است فکر کردم شاید این کتابی است که آن را نوه " صاحب المجدی " که لابد پسر أبی الغنائم بوده، وأبی الغنائم پسر أبی الحسن العمری الصوفی " صاحب المجدی " است!! فراهم آورده است.

اما فکر قاصر و خاطر فاتر و حافظه منکسرم ره به جائی نمیبرد آن روز تا آنجا که چشمم یاری

کرد کتاب را تصفح و از چند صفحه مختلف عبارات و قسمتهائی را رو نویس کردم و چون وقت اداری کتابخانه نیز به پایان رسیده بود و میبایست در آخر وقت اداری ضمن تحویل کتاب ها به کتابدار به او اعلام کنم که آیا باز هم نیازمند مطالعه آن کتابها هستم، تا آنها را در محفظه مخصوص که در همان اطاق به صورت گاو صندوق بزرگی قرار داشت نگهداری کنند یا اینکه دیگر نیازی به آن ندارم، تا آن را به مخزن اصلی باز گردانند از کتابدار خواستم که فقط همین " کتاب فی الانساب قدیم " را برای من نگهدارد که روز دوشنبه برای مطالعه آن باز گردم و دیگر کتب را به مخزن اعاده کند.

(١٠٤)

صفحهمفاتیح البحث: قاسم بن الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهم السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، أحمد بن علی بن محمد (1)، علی بن محمد بن محمد (1)، الغنیمه (3)

صبح دوشنبه قبل از مراجعه به قسمت مخطوطات، به سالن عمومی مطالعه قسمت السنه شرقیه کتابخانه رفتم و از روی " فیش ها " فهارس مشخصات " الذریعه " را یافتم و بر برگ در خواست نوشتم و منتظر ماندم تا آن کتاب عزیز نفیس را برای من بیاورند.

خداوند متعال مؤلف عالیقدر این کتاب مستطاب مرحوم مبرور خاتمه المحدثین شیخ العلماء والمحققین علامه فقیه آیه الله حاج شیخ آقا بزرگ طهرانی رضوان الله علیه را در درجات رفیعه قرب جای دهد، با مراجعه به آن کتاب شریف و مطالعه آنچه در ص 374 ج 2 ردیف 1505 مرقوم فرموده و سپس آنچه در ج 20 ص 2 درباره

" المجدی " بیان داشته بود آن روز اینقدر فهمیدم که این کتاب از مؤلفات " صاحب المجدی " است.

اما چون به هر حال نسخه ناقص بود نمیدانستم که این کتاب همان " المجدی " است یا مؤلفه ی دیگری از مؤلفات أبی الحسن عمری (ره) است بنابراین خواستم از دیگر مآخذ و کتب رجال استمدار کنم ولی متأسفانه در آن کتابخانه عظیم به کتابهائی " نظیر " تنقیح المقال " و " أعیان الشیعه " و " ریاض العلماء " و " مجالس المؤمنین " و " روضات الجنات " و " منتهی الامال " و " عمده الطالب " که در این دو تای اخیر منقولاتی از المجدی وجود دارد و امثال این کتب نمیتوانستم بدون راهنما و به سهولت دسترسی پیدا کنم گو اینکه بعد از تفحص راهنما و تجسس فراوان همان دوست ایرانی و نیز مرد عراقی فاضل و شیعه متدینی که او هم کارمند کتابخانه است معلوم شد بیشتر این کتابها در آن کتابخانه وجود ندارد و یا دوره ناقص از آن موجود است. از آنچه را هم که مرحوم (دهخدا ره) در لغت نامه و ضمن عناوین " أبی الحسن العمری " و " ابن الصوفی " و " الشجری " و " المجدی " بیان فرموده بود چیز تازه ای دستگیرم نشد.

(١٠٥)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب منتهی الأمال للمحدث القمی (1)، کتاب أعیان الشیعه للأمین (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (1)

حدود هفده سال بیش وقتی که فرزندم برای ادامه تحصیل به امریکا آمده بود از جمله کتابهائی که همراه أو کردم یکی هم " منتهی الامال " بود

بنابراین فورا " با و تلفن کردم که " منتهی الامال " را برای من به نیویورک بفرستد و فردای آن روز آن کتاب به دستم رسید، " عمده الطالب " را نیز توسط یکی از دانشجویان ایرانی دانشگاه کولومبیا که دوره دکتری تاریخ را میگذرانید، از کتابخانه آن دانشگاه امانت گرفتم و سپس با در دست داشتن این دو کتاب مجددا " برای مطالعه مخطوطه آماده شدم - باشد با تفحصی اجمالی، مطالبی را که مرحوم محدث قمی (ره) از " المجدی " نقل فرموده بود نشانه گذاری کردم و سپس منقولات " عمده الطالب " و خصوصا " آنچه را که مرحوم مبرور علامه سید محمد صادق آل بحر العلوم الطباطبائی رحمه الله علیه در حواشی " عمده " از نسخه که از المجدی در تصرف داشته است، نقل فرموده بود، نیز مشخص کردم.

و بعد از مطابقه مجموعه این منقولات با مندرجات مخطوطه (و خصوصا " اشعاری که این بزرگواران از " المجدی " نقل فرموده بودند و به علت آنکه در مخطوطه اشعار به صورت مشخص تر مکتوب است مقابله آن راحت تر صورت میگیرد، مثلا أبیات رائقه فائقه محمد بن الصالح الحسنی (رض): وبدا له من بعد ما اندمل الهوی * برق تألق موهنا " لمعانه. الخ، ص 116 العمده، ص 252 / 1 منتهی الامال) برایم یقین حاصل شد که این نسخه شریف عزیز همان کتاب مستطاب " المجدی " است.

و طبیعی است که از دانستن این موضوع و دست یافتن به این کتاب نفیس بسیار خوشحال شدم وشکر خداوند تبارک و تعالی را بجای آوردم ومع ذلک برای آنکه

مزید اطمینانی حاصل کنم چندین صفحه از مطالبی را که از جای جای آن مخطوطه رو نویس کرده بودم برای برادرم استاد دکتر محمود مهدوی دامغانی

(١٠٦)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب منتهی الأمال للمحدث القمی (2)

حفظه الله وأرعاه ووفقه لما یرضاه به مشهد مقدس فرستادم تا ایشان و برادر دیگرم که گرچه به سال از بنده کمتر است ولی به دیگر جهات جمیعا " بر این بنده مهمتر، یعنی حجه الاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ محمد رضا مهدوی دامغانی دامت برکاته آن را با مراجع و مآخذ دیگر مقابله کنند، و از دیگر اهل نظر نیز صحت استنباط حقیر را درباره مخطوطه که همان " المجدی " است استعلام نمایند و خوشبختانه پس از مدت کوتاهی نامبردگان نیز بوسیله تلفن نظر مرا تأیید کردند و مزید سپاسگزاریم به درگاه باریتعالی جلت عظمته عموما "، و به جهت آنچه ذیلا معروض میدارم خصوصا "، فراهم آمد، و لله الحمد.

چند سال قبل و در بحبوحه خشک و تر سوختنی که دامنگیر بعضی افراد و طبقات شده بود، این ضعیف به مهلکه ای افتاد و برای تخلص از آن به ذیل عطوفت بانوی بزرگ اسلام، و قهرمان پیروزمند کربلا و شام، حضرت زینب کبری سلام الله علیها متمسک شد وخداوند متعال به برکت آن مخدره جلیله قلوب بعضی از بندگان صالح و رجال مؤمن خود را متوجه حال و معطوف وضع این بنده فرمود تا أو را از آن مضیقه برهانند و از آن بلیه مستخلص فرمایند - ورحم الله الماضین منهم و حفظ الباقین -.

و گرچه خدا خواست که آن شر مکروه صوری و مادی که خود تقدیر فرموده بود

سبب خیر محبوب روحی و معنوی برای این حقیر گردد، اما اگر عنایت الهی بدان وسیله شامل حالم نمیشد، بلا تشبیه، واستغفر الله مما أقول، به مقتضای " لولا ان تدارکه نعمه من ربه لنبذ بالعراء وهو مذموم " (آیه 49 سوره مبارکه قلم) سرانجام کار، در آن گیرودار، معلوم نبود.

پس از رهائی از آن مخمصه این بنده آنچه را که به صورت واجب مالی

(١٠٧)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه کربلاء المقدسه (1)، الشهاده (1)

و فریضه ذمه ظاهری به ساحت مقدس حضرت زینب سلام الله علیها، نذر کرده بود به من له الحق تقدیم داشت، ولی گرچه شرعا " و به صورت ظاهر برئ الذمه شد، باطنا " و معنی ذمه خود را از آن نذر و تعهد کما ینبغی فارغ و برئ نمیشناخت.

و همواره خود را متعهد و ملتزم میدانست (و میداند) که به آستان مبارک آن بزرگوار سلام الله علیها، معنی نیز خدمتی هر چند هم که ناقابل باشد پیشکش کند علیهذا به محض مشاهده بر این نسخه و اطمینان یافتن بر اینکه آن " المجدی " است بر آن شدم که در مقام تصحیح و آماده ساختن آن کتاب برای چاپ و عرضه مطلوب آن به موالیان اهل بیت عصمت و طهارت سلام الله علیهم اجمعین بر آیم باشد که انشاء الله این جهد المقل، مقبول درگاه آن میوه دل فاطمه زهرا و امیر المؤمنین علیهما السلام قرار گیرد.

چون به علت نزدیک شدن موعد مراجعه به کحال و لزوم مراجعت به " ویلمینگتون " امکان اقامت بیشتر در نیویورک و مراجعه مستمر به کتابخانه و رونویسی و مقابله آن با نسخه مخطوطه، که طبعا "

چندین ماه و بلکه یکسال طول می کشید نبود از کتابخانه در خواست کردم تصویر یا میکرو فیلمی از آن نسخه و از دو مخطوطه دیگر یعنی " شرح مقامات حریری مطرزی " و " تفسیر معالم التنزیل بغوی " را برایم آماده سازند و تصور میکردم که حد اکثر ظرف یک هفته این مقصود حاصل خواهد شد.

غافل از آن که برای این مسأله طی تشریفات خاصی لازم است که نسختین آن موافقت کمیسیون ویژه ای است که تشکیل آن نیز در ایام معینی در هر ماه صورت میگیرد و بنابر این انتظار حصول فوری آنچه می خواستم بی فایده بود و قرار شد متصدی آن بخش نظر کمیسیون را هر وقت که اعلام شد با تلفن به من بگوید.

(١٠٨)

صفحهمفاتیح البحث: السیده زینب بنت أمیر المؤمنین علی علیهما السلام (1)

پس از قریب چهل روز آن شخص تلفن کرد وگفت " کمیسیون فقط با تحویل میکرو فیلم یکی از سه کتاب مورد در خواست موافقت کرده و از دو کتاب دیگر از آن روی که خوف این را داشته است که مبادا اشعه عکاسی به آن آسیبی وارد کند میکرو فیلم یا فتوکپی تحویل نخواهد شد خدا خدا کردم که انشاء الله آنچه را که کمیسیون موافقت کرده است همین " المجدی " باشد والحمدلله که همان بود.

همان روز که درخواست تحویل میکرو فیلم ها را تسلیم آن مقصدی کردم أو ورقه چاپی دیگری که شاهد بشود آن را ورقه " استعلام بها " تعبیر کرد به من داد وگفت پس از اعلام موافقت احتمالی کمیسیون این ورقه را امضا کن و بفرست تا قیمت میکرو فیلم تعیین و

ابلاغ شود و سپس وجه آن را بپرداز، تا میکرو فیلم تهیه و برایت ارسال گردد.

و من همان ساعت آن ورقه را امضا و پست کردم و چهار پنج روز بعد جواب رسید که بهای برآورد شده (هفتاد و شش دلار) است که پس از اینکه آن را پرداختم بین دو تا چهار هفته دیگر میکرو فیلم را ارسال خواهند داشت و پول را فورا " فرستادم و میکرو فیلم هم پس از دو هفته و اصل شد و خوشبختانه ظاهر کردن و چاپ میکرو فیلم نیز در کتابخانه عمومی شهر " ویلمینگتون " به سهولت انجام یافت.

پیش از شروع به استنساخ چون با توجه بد آنچه مرحوم مبرور علامه طهرانی قده در " الذریعه " (ج 20 ص 3) مرقوم داشته و بدانچه که برخی از متأخرین و معاصرین مانند مرحومان " علامه مامقانی ره " در " تنقیح المقال " و " محدث قمی ره " در " منتهی الامال " و " علامه امینی ره " در " الغدیر " و " علامه سید محمد صادق آل بحر العلوم ره " در حواشی " عمده الطالب " بلا واسطه از " المجدی " نقل فرموده اند میدانستم که قطعا " نسخ متعددی از این

(١٠٩)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب منتهی الأمال للمحدث القمی (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (1)، الشهاده (1)، الخوف (1)

کتاب شریف در ایران و عراق وجود دارد که لااقل چهار نسخه ان توسط مرحوم علامه طهرانی در الذریعه معرفی شده بود، یقین کردم که آماده کردن این کتاب جهت چاپ با اقتصار و اکتفا به نسخه ناقص نیویورک کار نا

تمامی است و دانستم که به فرموده شیخ اجل سعدی، این کار: " تمام آنکه شود که پسندیده آید ".

در نظر انور حضرت مستطاب سید النسابین، قدوه العلماء العاملین واسوه الفقهاء الکاملین العلم العلیم الطائر الصیت، فقیه أهل البیت آیه الله العظمی الشریف الاجل الحاج السید شهاب الدین الحسینی المرعشی النجفی مد ظله العالی، و این کتاب در عرصه عرضه أهل علم و کمال " متجلی نشود مگر آنگه که متجلی گردد به زیور قبول " معظم له، علیهذا طبع کتاب اصیل و جلیلی چون " المجدی " و قطع این مرحله، بدون جلب نظر و کسب اجازه و هدایت و همراهی حضرت ایشان مصلحت نیست.

این بود که در أواخر خرداد یک هزار و سیصد و شصت و پنج گزارشی از این امرار بضمیمه تصاویر بعضی از صفحات مخطوطه نیویورک، توسط قره العین مکرم آقا زاده محترم معظم له یعنی جناب حجه الاسلام والمسلمین آقای دکتر حاج سید محمود مرعشی دامت توفیقاته، به عرض حضرت آیه الله العظمی دام ظله رسانیدم و نظر شریف و ارشاد و امدادشان را در این باب استدعا کردم.

و چیزی نگذشت که جناب آقای حاج آقا محمود مرعشی نظر موافق و امر صریح اکید والد معظم خود مد ظله را بر اجرای این أمر خیر بضمیمه تشویقات ملاطفت آمیزی که آن مرجع عالی مقدار و سید بزرگوار در این باب از این ضعیف ناچیز فرموده بودند به مخلص ابلاغ نمودند و ضمنا " آمادگی خود را برای طبع این کتاب اعلام فرمودند و مژده دادند که علاوه بر آنکه تصویری از نسخه کامل " کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی

المرعشی " و تصویری از

(١١٠)

صفحهمفاتیح البحث: دوله ایران (1)، دوله العراق (1)، الکسب (1)، الطیران، الطیر (1)، الحج (2)

نسخه ناقص کتابخانه فاضل گرامی جناب حجه الاسلام والمسلمین آقای حاج سید احمد روضاتی ادام الله ایام افاداته را به زودی برایم خواهند فرستاد جهد خواهند فرمود که از مخطوطه ناقص کتابخانه ملک و یک نسخه دیگری که " متعلق به یکی از فضلا " است نیز تصویری برایم تهیه و ارسال فرمایند.

پس از حصول این موافقت و اطلاع بر تأکید و تأییدی که حضرت آیه الله العظمی دام ظله بر تصحیح و تحشیه و سپس انتشار این کتاب عزیز نفیس فرموده بودند، و اعتماد بر انجاز و عدی که آقا زاده محترم درباره ارسال تصاویر مذکور داده بودند، این بنده به استنساخ نسخه نیویورک پرداخت و با توجه به ضعف و خستگی چشم راست و آب چشم چپ روزانه بیشتر از دو صفحه از متن مخطوطه را نمیتوانست رو نویس کند.

پس از رونویسی آنچه را هر روز نوشته بود با متن مخطوطه مقابله میکرد بدین معنی که من بنده اصل نسخه را (با توجه بر اینکه اغلاط موجوده در مخطوطه نیویورک را صحیحا بخوانم) قرائت میکردم و همسرم دکتر تاج ماه آصفی حفظها الله تعالی آن را به دقت گوش میداد و با آنچه نوشته بودم مطابقه میکرد و ضمنا " آنچه را هم که خود از روی متن مخطوطه میخواندم بر روی نوار ضبط میکردم تا دوباره خودم نیز آن را با نوشته هایم مقابله کنم وبحمد الله بدین ترتیب و به مدد صاحبان اصلی کتاب، سلام الله علیهم اجمعین، کار پیشرفت می کرد.

استنساخ نیمه اول

کتاب به پایان رسیده بود که به مقتضای " الکریم إذا وعد وفی " جناب آقای حاج آقا محمود مرعشی تصویر (فوتو کوپی) دو نسخه را که وعده فرموده بودند یعنی نسخه جدید التحریر (ش) و نسخه ناقص (ر) را ارسال

(١١١)

صفحهمفاتیح البحث: الکرم، الکرامه (1)، الحج (1)

فرمودند.

و پس از وصول این دو نسخه ابتداءا " به همان ترتیبی هم اکنون به عرض رساندم آنچه را که استنساخ کرده بودم با دو نسخه مزبور مقابله دقیق و اختلافات و نسخه بدلها را در پا نویس صفحات اضافه کردم و سپس در موقع استنساخ نسخه نیویورک (ن) که به هر حال آن را نسخه اساس خود تلقی کرده بودم آن را با دو نسخه (ش) و (ر) یعنی (مرعشی و روضاتی) مطابقه میکردم و موارد اختلاف را یاد داشت مینمودم.

و طبعا آنچه نوشته میشد چون با توجه به سه نسخه بود صورت مطمئن تری می یافت. آنگاه با توجه بر اینکه نسخه (ش) کامل بود آنچه در ابتدا و انتهای نسخه اساس (ن) ناقص بود از روی نسخه (ش) تکمیل شد والحمد لله تعالی در اوائل سال 1366 نسخه کامل از " المجدی " که بر اساس سه نسخه مذکور استنساخ شده بود فراهم آمد.

اندکی بعد نیز تصویر دو نسخه دیگری که آقا زاده معظم مرعشی وعده فرمودند و اصل شد یعنی اول نسخه ناقص ولی قدیمی کتابخانه ملی ملک (آستان قدس رضوی علیه السلام) (ک) و پس از چندی نسخه کامل (خ) به دستم رسید و متن استنساخ شده با دو نسخه (ک) و (خ) نیز مقابله شد و لله الحمد.

و چون نسبت به برخی از عبارات

و کلمات متن المجدی بعضی توضیحات نیز گاه ضروری و گاه مناسب مینمود قسمتی از آن توضیحات مختصر به صورت پاورقی که ذیل صفحات بضمیمه نسخه بدل؟ و اختلافات مخطوطات مذکور شد و آنچه تفصیل بیشتری لازم داشت به صورت تعلیقاتی که در پایان کتاب آمده است فراهم آمد و سپس کتاب را خدمت جناب حجه الاسلام والمسلمین آقای حاج آقا محمود مرعشی آیه الله زاده دامت افاضاته ارسال کرد که آن را در سلسله مطبوعات کتابخانه

(١١٢)

صفحهمفاتیح البحث: الحج (1)

والد معظم خود به چاپ برسانند اما از آنجا که وجود اغلاط مطبعی " عرض عام " غالب مطبوعات فارسی و عربی و " عرضی لازم و خاصه " کلیه کتابهای فارسی که مشتمل بر عبارات عربی است میباشد، همواره نگران این مسأله و چگونگی حل مشکل غلط گیری مطبعی کتاب بودم.

و از خداوند متعال مسألت میکردم که به لطف خود این أمر عسیر را تسهیل و تیسیر فرماید که " اللهم یسر لی ما أخاف تعسیره فان تیسیر ما اخاف تعسیره علیک سهل یسیر ".

حق تعالی و تقدس به کرم خویش، دل پاک یکی از فضلای عظام و علمای عالی مقام که از ذراری معظم حضرت زهرای أطهر سلام الله علیها وعلی ابیها وبعلها وبنیها و از اسباط مکرم فخر الشیعه ومحیی الشریعه غواص فرائد درر المعانی وسباح بحار العلوم الربانی علامه العلماء واللج الذی * لا ینتهی ولکل لج ساحل آیه الله العظمی وحجته الکبری حضرت علامه آخوند ملا محمد باقر مجلسی قدس الله روحه القدوسی است وبحمد الله تعالی به کرامت طرفین و حیازت شرفین ممتاز است أعنی جناب مستطاب علم الاعلام حجه

الاسلام آقای حاج سید مهدی رجائی دامت برکاته را بر این امر معطوف فرمود.

و جناب معزی إلیه به اشارت جناب آقای حاج آقا دکتر سید محمود آیه الله زاده مرعشی و تقاضای این مخلص دعاگو تصدی این مهم و نظارت در چاپ صحیح ومطلوب کتاب و تهیه فهارس آن را به عهده همت ولای خود گرفت.

و این تکلیف سنگین را برای آراستن و پیراستن طبع کتابی که متضمن

(١١٣)

صفحهمفاتیح البحث: الحج (1)

مآثر و محتوی مفاخر اجداد گرامی و بزرگوار خود ایشان است تقبل فرمود که یا همه اشتغالات مهمه تدریسی و تألیفی که خود دارند، این زحمت را نیز به جان ودل بپذیرند و این ضعیف ناچیز را مرهون منت خود فرمایند.

اینک أولا فریضه ذمه این ناچیز است که از بذل عنایت و توجه مرحمت حضرت مستطاب آیه الله العظمی المرعشی متع الله المسلمین ببقائه الشریف، که امر و ارشاد و تشویق معظم له حقیر را در اقدام به فراهم آوردن آنچه که اکنون به نظر محترم خوانندگان میرسد وادار و دلگرم ساخت، کمال امتنان خود را به حضور عالی ایشان تقدیم کنم خداوند تعالی انشاء الله نعمت وجود شریفشان را مستدام بفرماید.

هم چنین وظیفه دارم از آقا زاده مکرم معظم له، فاضل دانشمند جناب حجه الاسلام آقای حاج سید محمود مرعشی دامت افاضاته که با کمال محبت وحسن نیت و در نهایت سرعت و جدیت، انجام این خدمت حقیر را به آستان مقدس حضرت زینب کبری علیها السلام خاصه و بر عموم اهل علم عامه، با ارسال تصاویر مخطوطاتی که شرح اجمالی آن در صفحات گذشته به عرض رسید و معرفی تفصیل آن پس از

این خواهد آمد، تسهیل نمودند تا در نتیجه کتاب المجدی به صورت کامل به جلوه طبع در آمد و بعلاوه آن را در سلسله مطبوعات کتابخانه عمومی والد معظمشان دام ظله به چاپ رسانند تشکر کنم.

و نیز از زحمات مذکور و مساعی مشکوری که جناب مستطاب علم الاعلام حجه الاسلام حاج آقای سید مهدی رجائی دامت برکاته در أمر مهم غلط گیری مطبعی و اصلاح " فورمهای چاپی " این کتاب مبذول فرموده اند سپاسگزاری نمایم، فلله درهم وعلیه تعالی أجرهم جمیعا " و مر این بنده را در این مقام و برای ادای وظیفه تشکر و سپاسگزاری و امتنان جز دعای خیر وسیله دیگری نیست که:

(١١٤)

صفحهمفاتیح البحث: السیده زینب بنت أمیر المؤمنین علی علیهما السلام (1)

إذا عجز الانسان عن شکر منعم * فقال جزاک الله خیرا " فقد کفی پس باز میگویم که " جزاهم الله خیرا ".

مجملی درباره شریف أبو الحسن علی بن محمد بن علی بن محمد العمری المعروف بابن الصوفی از ترجمه حال و شرح زندگانی مرد بزرگی که اعاظم علمای نسب و ادب از أو بعنوان " الامام العالم " (1) تعبیر میکنند و درباره اش میگویند " انتهی إلیه علم النسب فی زمانه وسخر الله له هذا العلم " (2) و یا " والمتأخرون من النسابین کلهم عیال علیه و ما فیهم الا من یروی عنه ویسند إلیه " (3) وفقیه بزرگوار دقیق النظری چون " ابن ادریس عجلی حلی " رحمه الله بگفته أو استناد و احتجاج میفرماید (4) یعنی مؤلف عالیقدر " المجدی " شریف أبو الحسن عمری ابن الصوفی متأسفانه نه تنها اطلاع چندانی که حاوی

گزارش جامعی از حیات أو باشد در دست نیست بلکه حتی تاریخ دقیق ولادت و وفات این مرد جلیل القدر نیز معلوم نشده است.

بدون آنکه ادعای استقراء مراجعی را که متحملا ممکن است درباره شریف عمری سخنی گفته باشند، داشته باشد، باید به عرض برساند که غالب آنچه را که ارباب معاجم و اصحاب تراجم راجع به " عمری " ذکر فرموده اند، متخذ از همان مطالبی است که خود " عمری " در " المجدی " درباره شخص خود و کتابش بیان کرده است.

و در مجموع شاید آنچه را که مرحوم " مولی عبد الله افندی قده " در

(١) سید اجل شمس الدین فخار بن معد در " الحجه الذاهب " ص ٢٧.

(٢) ابن عنبه ره در " عمده الطالب " ص 368.

(3) سید شریف سید علی خان مدنی در " الدرجات الرفیعه " ص 485.

(4) السرائر ص 155 چاپ سنگی طهران

(١١٥)

صفحهمفاتیح البحث: علی بن محمد (2)، کتاب السرائر لابن إدریس الحلی (1)، مدینه طهران (1)، فخار بن معد (1)

کتاب مستطاب " ریاض العلماء " جمع آوری فرموده است مفصلترین شرح حالی باشد که از " عمری " در کتابی آمده است و آنچه را که شیخ اجل حر عاملی قدس الله سره در " أمل الامل " نقل فرموده عینا " از " معالم العلماء " ابن شهر آشوب است و آنچه مؤلفان " الدرجات الرفیعه " و " اعیان الشیعه " و " روضات الجنات " (عرضا " واستطرادا ") و " تنقیح المقال " و " الذریعه " و " طبقات اعلام الشیعه " و " ریحانه الادب " و "

راهنمای دانشوران " مرقوم فرموده اند تلخیص و تفصیل و یا تجزیه و تحلیلی است از همان چه در " ریاض العلماء " و دو سه مأخذ سابق الذکری که مؤلف محترم ریاض از ان نقل و گلچین فرموده است میباشد و همه آن نیز مأخوذ از المجدی است.

بلی تنها سید شریف جلیل شمس الدین أبو علی فخار بن معد الموسوی قدس سره در " الحجه الذاهب ص 26 " باسناد خود از طریق شیخش سید عبد الحمید (1) ابن التقی الحسنی ره، از أبی الحسن عمری خطبه معروف جناب أبی طالب علیه السلام را در تزویج حضرت خدیجه علیها السلام به حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه وآله روایت میکند، که عمری این خطبه را در " المجدی " نیاورده است و این تنها موردی است که به نظر قاصر این حقیر رسیده است که کسی از عمری چیزی نقل کند که در " المجدی " نیامده باشد از آنجا که شریف عمری در عداد محدثین و فقها رضوان الله علیهم نیز معدود نیست از اینرو در غالب از مختصرات کتب " رجال " (به معنی اخص کلمه) نیز ذکری از أو نشده است و باز آنچه که در " تنقیح المقال " علامه مامقانی و قاموسی

(1) این سید بزرگوار همانست که سید شمس الدین فخار بن معد، المجدی را بر أو قرائت و از طریق أو و مشایخ أو از عمری روایت فرموده است (به شرحی که در وصف مخطوطات، بعدا " مذکور خواهد شد).

(١١٦)

صفحهمفاتیح البحث: أم المؤمنین خدیجه بنت خویلد علیها السلام (1)، کتاب معالم العلماء (1)، کتاب أعیان الشیعه للأمین (1)،

کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (2)، فخار بن معد (2)، عبد الحمید (1)، الزوج، الزواج (1)

الرجال با اندکی تفصیل و در بعض کتب دیگر فقط به ثبت و ضبط اسم درباره أو آمده است اطلاعی اضافه بر آنچه از " المجدی " استفاده میشود. مستفاد نمیگردد.

آنچه که همه ارباب رجال و فهارس و تراجم در تاریخ وفات أو گفته اند این است که أو " بعد از سال 443 وفات یافته است " زیرا چون خود عمری در المجدی میگوید که به سال 443 بمصر رفتم و تکلیف تألیف کتابی در نسب طالبیین به من شد. پس قطعا " أو پس از این تاریخ وفات یافته است.

شریف أبو الحسن عمری در مواضع متعددی در " المجدی " از پدر گرامی خود أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد بن أحمد بن علی بن محمد الصوفی ابن یحیی بن عبد الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیهما السلام، مطالبی نقل و به گفته أو استناد میفرماید و همواره با تجلیلی و احترامی که شایسته مقام أو است از أو یاد میکند و عبارات و جملات دعائیه که حاکی از حیات ابی الغنائم در حین تألیف " المجدی " است بدنبال اسم أو میآورد و از أو عنوان " نسابه البصره الیوم " تعبیر مینماید و این عبارات میرساند که پدر شریف أبی الحسن نیز بعد از سال 443 در حال حیات بوده است.

و به فرض هم ادعا شود که ممکن است مطالب و مندرجات (المجدی) از مدتها پیش از سال 443 آماده شده و تدوین گشته بوده است باز

آخرین تاریخی که از زنده بودن پدر داریم همانست که شریف أبی الحسن در مورد حضرت قاسم بن الحسن السبط سلام الله علیهما میگوید که: القاسم بن الحسن وهو المقتول بالطف، وهذه زیاده صحیحه قرأت فی ولد الحسن علیه السلام لصلبه علی والدی أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد بن أحمد بن علی بن محمد الصوفی العمری النسابه، نسابه البصریین عند قراءتی علیه، وهی القراءه الثانیه علیه سنه خمس

(١١٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، یوم عاشوراء (1)، یحیی بن عبد الله بن محمد (1)، محمد بن أحمد بن علی بن محمد (2)، القاسم بن الحسن (1)، مدینه البصره (1)، علی بن محمد (2)، الغنیمه (3)

وثلثین و أربعمأه، وأمضاه لی.

پس بنحو قدر متیقن ابی الغنائم در سال 435 زنده بوده است ولی قطعا " اگر أو را در سال 443 و در طول مدتی که پسر یعنی (أبو الحسن عمری) مشغول تنظیم مطالب وتألیف " المجدی " بوده است زنده بدانیم مرتکب خطائی نشده ایم زیرا در متن " المجدی " شواهد مکرری موجود است که ان کتاب در همان سال 443 تألیف شده است از جمله آنچه در ص 44 متن چاپی حاضر آمده است که درباره فرزندان محمد بن احمد الازرق میگوید:

" و ما رأیت من ولده إلی سنه ثلث وأربعین وأربعمأه أحدا " لهم عدد فی البدو " پس ادعای تألیف کتاب قبل از 443 بی دلیل است خاصه آنکه هم چنان که پیشتر به عرض رسید

هر جا أبو الحسن عمری در المجدی از پدر خود نام میبرد جملات دعائیه چون " حرسه الله " و " احسن الله توفیقه " را نیز برای او به کار میبرد فی المثل:

" وأما أبو الحسین علی بن محمد بن ملقطه (یعنی جدا ابی الحسن عمری) فأولد محمدا " أبا الغنائم، نسابه البصره الیوم،.. وحدثنی (یعنی أبو الغنائم پدر أبی الحسن عمری) حرسه الله.. وأما أبی أبو الغنائم ابن الصوفی أحسن الله توفیقه، فذکر للحسین بن محمد ولدین " پس ظاهرا " میتوان بضرس قاطع بحیات أبو الغنائم محمد بن علی بن محمد، در حین تألیف " المجدی " یعنی سال 443 حکم کرد. بیان این مطلب که ممکن است توضیح واضحی در بادی أمر به نظر برسد، بعنوان مقدمه ای برای تعین تخمینی تاریخ ولادت و وفات شریف عمری مؤلف " المجدی " است - دلیل دیگر بر اینکه المجدی در همان سال 443 تألیف شده آنست که عمری در این کتاب از استاد خود شیخ الشرف

(١١٨)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه البصره (1)، محمد بن أحمد (1)، علی بن محمد (2)، النوم (1)، الغنیمه (4)

عبید لی آتی الذکر با جمله دعائیه " رحمه الله " یاد می کند و شیخ الشرف در سال 435 یا سال 437 وفات یافته است.

ابو الحسن عمری قدیم ترین تاریخ و سالی را که در المجدی درباره خود بدان تصریح میکند و این تصریح به منزله کلید و مبنای اساس تخمین سال ولادت أو است، عبارت از سال چهار صد و هفت است بد ینشرح:

".. وکان الشریف أبو طالب محمد بن عمر أخو الشریف الجلیل، خیرا " قلیل الشر، وهو لام

ولد اسمها دره علی ما حکی شیخ الشرف سنه سبع وأربعمأه. " (ص 176 متن چاپی حاضر).

شیخ الشرف، محمد بن محمد بن علی بن الحسن بن علی ابراهیم بن علی بن عبید الله الاعرج بن الحسین الاصغر بن الامام السجاد علیه السلام همان شریف اجل و نسابه بزرگواری است که شیخ بسیاری از مشاهیر قرن چهارم و پنجم و از جمله سیدین رضی و مرتضی علم الهدی رضوان الله علیهما میباشد وابو الحسن عمری همواره با کمال تجلیل و احترام از أو یاد و به گفته أو بعنوان فصل الخطاب، استناد می کند أو پس از نود و نه سال سن به قراری که صاحب عمده الطالب تعین فرموده است در سال 435 و بنابر آنچه علامه طهرانی (ره) از قول " صفدی " نقل میفرماید در سال 437 در دمشق وفات یافته است (عمده الطالب ص 322 - النابس ص 185).

حال اگر عرفا " وعاده سن ابی الحسن عمری را در وقتی که شیخ الشرف گفته سابق الذکر را برای أو حکایت کرده است در حدود بیست سال بدانیم باید قائل شویم که أبو الحسن علی بن محمد بن علی بن محمد العمری ابن الصوفی در بین سالهای سیصد و هشتاد و هفت تا سیصد و نود متولد شده باشد.

ظاهرا " در سالهای میان چهار صد و هفت تا چهارم صد و بیست أبو الحسن عمری اگر مستمرا " ساکن بغداد نبوده است بسیاری از اوقات در بغداد ساکن بوده است

(١١٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام علی بن الحسین السجاد زین العابدین علیهما السلام (1)، کتاب فصل الخطاب لسلیمان أخ محمد بن عبد الوهاب (1)، علی بن محمد

بن علی بن محمد (1)، علی بن الحسن بن علی (1)، إبراهیم بن علی (1)، مدینه بغداد (2)، محمد بن محمد (1)، محمد بن عمر (1)، دمشق (1)

زیرا از آنچه که درباره اولاد زید بن موسی بن جعفر علیهما السلام (زید النار) میگوید که: ". ادعی إلیه رجل اسمه جعفر ورد بغداد بین عشر وعشرین واربعمأه وهو شیخ منحن. " ص 119 متن چاپی حاضر (1).

و تاریخ دقیق و مضبوط این داستان ذکر نمیکند و این بدین معنی است که عمری در ان سالها به بغداد مرتبا " و همه ساله تردد داشته و بدانجا سفر و اقامت موقت میکرده است.

در سال چهار صد و بیست و سه به تصریح خود جهت سکونت به موصل منتقل شده و سپس در همان شهر به فاصله کمی پس از ورودش ازدواج کرده است و در سال 443 و حین تألیف المجدی دو پسر به نامهای أبو علی محمد وابو طالب هاشم و یک دختر بنام صفیه این ازدواج خداوند به او عطا فرموده بوده است و اگر ترتیب مذکور در متن المجدی در نام بردن فرزندانش ترتیب تاریخی ولادت آنها نیز بدانیم و مشروط بر اینکه این فرزندان کلا یا بعضا توأم نباشند، أبو طالب هاشم، دومین فرزند ابی الحسن عمری بشمار میرود، وابو طالب هاشم پدر جعفر است که سند روایت ابن طاووس ره از المجدی بواسطه أو بابی الحسن عمری منتهی میشود.

هر کسی درباره عمری طلبی مرقوم داشته حداقل تألیف چهار کتاب بنامهای " الرسائل " و " العیون " و " الشافی " را به او نسبت داده است، و به فرموده علامه طهرانی

ره (طبقات - النابس ص 128) ابن طاووس کتابی را بنام " مبسوط " و مولی عبد الله افندی از قول منسوب به سید تاج الدین بن معیه ره نیز کتاب دیگری بنام " المشجرات " را به عمری نسبت داده است (و بدیهی است این کلمه اخیر بعنوان " علم " کتابهای خاصی است نه وصف کتابهائی، زیرا از لحاظ تقسیم بندی کتب انساب به " مبسوط " و " مشجر " المجدی کتاب مبسوطی است و طبعا "

(1) ورجوع فرمائید به منتقله الطالبیه ص 17.

(١٢٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام موسی بن جعفر الکاظم علیهما السلام (1)، مدینه بغداد (2)، النوم (1)

ابن طاووس که خود المجدی مبسوط را روایت میفرماید دوباره از المجدی به مبسوط تعبیر نمیفرماید - ولی از آنجا که خود عمری در مقدمه میفرماید: " فانه نشأ فیه و شجر " قطعا " پیش از سال 443 کتاب مشجری را هم تألیف و ترسیم فرموده بوده است.

و به هر صورت در سال 443 که بمصر سفر کرده است مردی مشهور و بعنوان نسابه معروف و مورد قبول بوده و به تصریح خودش زحمات فراوانی در جمع انساب تحمل کرده بوده است که نتیجه یا نموداری از آن را به مجد الدوله ارائه داده و در آن باب با أو مذاکره کرده است که: " ذاکرنی یعنی مجد الدوله فیما أتعبت فیه فکری، وأفنیت فی جمعه عمری واستفدته (1) من نقلی " ص 4 متن حاضر.

و طبعا در این زمان مردی جوان وحتی میانسال نبوده است زیرا عبارت " وأفنیت فی جمعه عمری " مفید و مؤید و مؤدی این معنی است وعاده جوان

یا شخص کمتر از چهل پنجاه ساله چنین تعبیری از خود و کار خود نمیکند و اساسا نیز جوان نورسی و یا مرد کم سن و سالی به چنان محافل و مجالس و ملاقات و مذاکره با صدور و اکابر مملکت دسترسی نداشته است و به ملاحظه همین حیثیت اجتماعی و حشمت علمی که أبو الحسن عمری داشته است أبو طالب محمد بن مجد الدوله تألیف کتاب مختصری را در انساب طالبیه به او تکلیف می کند و بدیهی است چنین تکالیف معمولا به کسانی که در فن خاصی سر آمد اقران خود باشند ارجاع میشود.

تا اینجا اگر مقدماتی که به عرض رسید صحیحا " ترتیب یافته باشد بدین نتیجه میرسیم که أبو الحسن عمری احتمالا در سالهای بین 387 تا 390 متولد شده

(1) بعید نیست که این کلمه " واستنفدته " باشد از نفد ونفاد، یعنی هر چه را شنیده بودم در کتابهایم تمام کرده، چون در نسخه (خ) قبل از فاء احتمال یک دندانه میان " ه وف " داده میشود با این همه این فقط یک احتمال و حدس ضعیف است.

صفحه(١٢١)

و در سن میان 33 سالگی تا 35 سالگی خود ازدواج کرده و وقتی که بمصر مسافرت کرده و متصدی تألیف " المجدی " شده است بیش از پنجاه سال از عمر أو گذشته بوده است.

در حال حاضر و با توجه بعد مسافات و دیگر موانع به مراجع و مآخذ فراوانی دسترسی ندارم ولی با این همه، و با فحص فراوانی که در آن مقدار از کتب خاصه (از رجال و تراجم و معاجم) که به آن دسترسی یافتم کردم مطلقا نشانی از

تاریخ وفات و مدت عمر مؤلف گرامی " المجدی " نیافتم، از پنج شش ماه قبل به نظرم رسید که لازم است آثار بعضی از معاصرین شریف عمری را تفحص و تصفح کنم باشد که در آن میان به مطلبی که این مسأله را روشن کند بر خورد کنم و شاید سی چهل کتاب را از آثار خاصه و عامه تورق و تصفح کردم ولی " هر چه بیشتر جستم کمتر یافتم " اما مأیوس نبودم و خدای را شکر که من حیث لا یحتسب، و از لطف الهی وبمصداق " من طلب شیئا " وجد وجد " در کتابی که کمتر احتمال میدادم از " عمری " در آن سخنی به میان آمده باشد مطلبی دیدم که تا حدی مقدار عمر عمری را مشخص میکند و این کتاب " دره الغواص فی أوهام الخواص " تألیف حریری معروف صاحب مقامات، یعنی أبو محمد القاسم بن علی الحریری متولد در سال چهار صد و چهل و شش و متوفی به سال پانصد و شانزده بود حریری که قصدش از تألیف این کتاب اصلاح بعضی اغلاط مشهوره است در ضمن بیان یکی از " اوهام فاضحه (1) و اغلاط واضحه " ای که بر بیان و بنان

(1) دره الغواص چاپ لیپزیک ص 3.

(١٢٢)

صفحهمفاتیح البحث: القاسم بن علی (1)

خواص از اهل علم هم جاری میشود میفرماید: (2).

" ویقولون للمعرس قد بنی بأهله، ووجه الکلام: بنی علی أهله، والاصل فیه أن الرجل إذا أراد ان یدخل علی عرسه بنی علیها قبه، فقیل لکل من أعرس بان، وعلیه فسر أکثرهم قول الشاعر:

الایا من لذا البرق الیمان * یلوح کأنه

مصباح بان وقالوا انه شبه لمعان البرق بمصباح البانی علی أهله لانه لا یطفأ تلک اللیله علی أن بعضهم قال: عنی بالبان الضرب من الشجر، فشبه سنا برقه ضیاء المصباح المتقد بدهنه ویجانس هذا الوهم قولهم للجالس بفنائه جلس علی بابه والصواب فیه أن یقال جلس ببابه لئلا یتوهم السامع ان المراد به أنه استعلی علی الباب وجلس فوقه.

قال الشیخ أبو محمد الحریری رحمه الله، وقد أذکرنی ما اوردته، نادره تلیق بهذا الموطن حکاها لی الشریف أبو الحسن النسابه المعروف بالصوفی رحمه الله، قال اجتاز البتی بابن البواب وهو جالس علی عتبه بابه، فقال أظن الاستاذ یقصد حفظ النسب بالجلوس علی العتب " انتهی ما فی " دره الغواص " (1).

حریری که سه سال پس از تألیف " المجدی " متولد شده است میگوید این

(1) ایضا ص 168 - 169.

(2) أبو الفرج عبد الرحمن ابن الجوزی (متوفی در 597) در " المنتظم " این داستان را به تفصیل بیشتر و با عبارات دیگری در ضمن مختصر شرح حالی که از ابن البواب متوفی 413، 423 بیان میکند آورده است و طبعا چون این داستان را یا در همین دره الغواص خوانده و یا با وسائطی شنیده است آن را به این عبارت بگوید که: " وبلغنا، ان أبا الحسن البتی دخل دار فخر الملک أبی غالب فوجد ابن البواب جالسا " فی عتبه باب ینتظر خروج فخر الملک فقال: جلوس الاستاذ فی العتب رعایه للنسب، فحرد ابن البواب وقال لو ان لی مر أمر الدنیا شیئا "، ما مکنت مثلک فی الدخول، فقال البتی: ما تترک صنعه الشیخ رحمه الله!! (المنتظم ج 8 ص 10).

(١٢٣)

صفحهمفاتیح

البحث: الفرج (1)

نادره و لطیفه را شریف أبو الحسن صوفی نسابه برایم حکایت کرد، حال اگر مثل همان را که بر حسب عرف و عادت برای تخمین سن " ابن الصوفی عمری " در موقعی که حکایتی را از استاد خود " شیخ الشرف عبید لی " ره شنیده است فرض کردیم برای تخمین سن حریری در هنگامی که این لطیفه را از " ابن الصوفی عمری " شنیده است فرض کنیم و او را در حدود بیست سالگی بدانیم، لازمه اش این خواهد بود که ابن الصوفی تا حدود سال چهار صد و شصت و شش زنده بوده و به سنی قریب به هشتاد سالگی رسیده است.

بر صحت این موضوع قرینه دیگری نیز وجود دارد و آن این است که روایت سید بزرگوار عبد الکریم بن طاووس ره از المجدی به سید اجل شمس الدین فخار ابن معد موسوی و از این اخیر با سلسله اسنادی که بر ظهر " المجدی " و در متن " الحجه الذاهب " مذکور است به شریف جعفر بن هاشم عمری نوه ابی الحسن عمری منتهی میشود و جعفر بن هاشم است که این کتاب را از جد خود روایت کرده است و چون شریف عمری در سال چهار صد و بیست و سه (یا مثلا چهار صد و بیست و چهار) ازدواج کرده است و اگر ترتیبی را که عمری در ذکر نام فرزندان خود در متن " المجدی " رعایت کرده است ترتیب سنی آنان نیز بدانیم علی القاعده أبو طالب هاشم پسر دوم عمری در سال 426 یا 427 متولد شده است.

و به فرض که

این پسر در شرخ شباب و در هیجده تا بیست سالگی ازدواج کرده باشد و پسر أو جعفر نیز یکسال پس از ازدواج متولد شده باشد تولد جعفر مقارن 446 یا 447 خواهد بود، و باز به رعایت همان عرف و عادت مذکور در تخمین سن عمری و حریری در موقع استماع حکایت مذکور، اگر سن جعفر بن هاشم را در موقع تحمل روایت و استماع قرائت المجدی از جد محترم خویش، حدود بیست سال بدانیم همان سال چهار صد و شصت و شش سابق الذکر که در مورد

(١٢٤)

صفحهمفاتیح البحث: عبد الکریم (1)، النوم (1)

حریری تخمین زده شد بر این مورد نیز دقیقا " منطبق است.

از آنچه به عرض رسید میتوان استظهار کرد که شریف أبو الحسن علی بن محمد بن علی بن محمد العمری ابن الصوفی بین سالهای 387 تا 390 متولد شده و در حدود سال چهار صد و شصت و شش در سنی قریب به هشتاد وفات یافته است.

شهرت ومقبولیت المجدی در اینکه کتاب المجدی در زمان حیات مؤلف خود به شهرت ومقبولیت تامی نائل شده و مندرجات آن مورد اعتماد و استناد استادان و شاگردان علم نسب قرار گرفته است شکی نیست.

بنابر آنچه علامه جلیل سید محمد مهدی السید حسن الخرسان در ضمن مقدمه که بر کتاب " منتلقه الطالبیه " مرقوم داشته اند درباره مؤلف آن کتابی یعنی ابی اسمعیل ابراهیم بن ناصر بن طباطبا چنین تصریح فرموده که:

" اما ولادته و نشأته و دراسته بل حتی وفاته وأولاده (وان کانوا)، فذلک مالا نستطیع التحدث عند لعدم توفر المصادر المعنیه بذلک " (ص 36 مقدمه) و بعد از ذکر نام

مشایخ ابن طباطبا، مالا علامه مذکور مرقوم میدارد که " و من هذه التواریخ یمکن ان یدعی ان المؤلف کتب کتابه المنتقله فی القرن الخامس بل یمکن ان یکون تألیفه فی تلک الفتره (یعنی بین سالهای 461 تا 470 ولا تتجاوز العقد الثامن من ذلک القرن.

واما حیاه المؤلف، فلا شک انه بقی الی أواخر العقد الثامن من القرن الخامس حیث وردت شهادته بخطه فی طومار مع خطوط جماعه من اعیان العلویین وغیرهم یشهدون بصحه ما فی الطومار وفیه العهد المنسوب الی الامام امیر المؤمنین علیه السلام وقد اعطاه للموابذه وعشیرتهم وقد ذکر المرحوم خاتمه المحدثین الشیخ النوری فی کتابه " الکلمه الطیبه " صوره العهد المذکور حیث رآی

(١٢٥)

صفحهمفاتیح البحث: علی بن محمد (1)، الشهاده (1)، النوم (1)

ذلک الطومار فی سر من رآی. ص 38 - 39 (انتهی نقل از مقدمه منتقله الطالبیه).

مرحوم علامه طهرانی ره نیز به همین تقریب و تخمین اکتفا نموده و در " النابس " ص 67 اجمالا وفات ابی طباطبا را بعد از سال چهار صد و شصت و یک قید فرموده است.

این طباطبا (که بهر حال تا سال چهار صد و شصت و یک مسلما زنده بوده است) در سه جای از منتقله الطالبیه میفرماید که ". وسمعت کتاب المجدی من السید أبی محمد الحسن الموسوی الهروی، ورواه عنه (یعنی از ابی الحسن عمری) ص 316 - 317 منتقله و.. أخبرنا أبو محمد زید بن الحسن (کذا فی المطبوعه والظاهر: الحسن بن زید) الموسوی الهروی أخبرنا أبو الحسن علی العمری النسابه المعروف بابن الصوفی. ص 329 و.. بهراه من اولاد محمد بن احمد بن محمد الاعرابی، الهروی سمعت منه کتاب

المجدی فی انساب الطالبیین ص 350 و این میرساند که المجدی در زمان حیات مؤلف خود از شهرت و اعتبار کافی بر خوردار بوده است و در شرق و غرب عالم اسلامی رواج داشته و به اصطلاح " کتابی درسی و متنی کلاسیک " در علم انساب بوده و نسابه ها قرائت آن را بر مشایخ لازم میشمرده اند. پس از " منتقله الطالبیه " نیز طبعا در دیگر کتب انسابی که در قرن پنجم یا قرن ششم تألیف شده است از قبیل لباب الانساب بیهقی والفخری سید اسمعیل مروزی بدان استناد و از آن نقل شده است.

اما چون این ضعیف در حال حاضر به این کتب دسترسی ندارد فقط از باب رجم بغیت چنین عرضی را میکند. ولی تا آنجا که تفحص شد و بدون ادعای انحصار، چند نفر که از شخصی أبی الحسن عمری بی واسطه روایت و حکایت کرده اند شناخته شدند که بدین شرح است:

(١٢٦)

صفحهمفاتیح البحث: الحسن بن زید (1)، زید بن الحسن (1)، محمد بن أحمد (1)

1 - جعفر بن أبی طالب هاشم بن علی (نوه عمری) که سلسله روایت سید بن طاووس رحمه الله علیه و مشایخ بزرگوار أو چون سید أجل شمس الدین فخار ابن معد موسوی، از " المجدی " با ومنتهی میشود.

2 - السید أبو محمد الحسن بن زید الموسوی الهروی که ابن طباطبا مؤلف منتقله، کتاب " المجدی " را از طریق أو از " عمری " روایت می کند.

3 - تاج الشرف محمد بن محمد بن أبی الغنائم المعروف بابن السخطه العلوی الحسینی البصری النقیب که از طریق عمری ومشایخ أو حدیث مفصل و مبارکی را

از حضرت باقر علیه السلام درباره ایمان ابی طالب علیه السلام روایت میکند و سید شمس الدین فخار بن معد رحمه الله تعالی آن را در " الحجه الذاهب " از طریق آن نازنین عالم کامل و متکلم ماهر فاضل، سره مرد هوشیار شیرین کار سنجیده گفتار، یعنی جناب أبو جعفر یحیی بن أبی زید العلوی الحسنی البصری النقیب رضوان الله تعالی علیه (که شیخ شارح نهج البلاغه یعنی ابن ابی الحدید است، و آنان که سخنان گزیده و دلنشین و شیوای أو را که " ابن ابی الحدید " بسیاری اوقات بعنوان فصل الخطاب مسائل و دعاوی مطروحه کلامی، نقل میکند مطالعه فرموده اند به خوبی دریافته اند که این جناب أبی جعفر نقیب چه طرفه مرد کم نظیری است) حدیث شریف مذکور را روایت میفرماید (الحجه الذاهب ص 27).

4 - أبو محمد القاسم بن علی الحریری بشرح سابق الذکر در دره الغواص 5 - شریف اجل جمال الدین أحمد بن مهنی (ابن عنبه) رحمه الله در تضاعیف کتاب مستطاب " عمده الطالب " از بعضی از اشراف و سادات نام میبرد که " المجدی " را روایت کرده اند و بسا احتمال داده شود که آنان آن را از شخص " ابی الحسن عمری " روایت فرموده باشند، اما چون در اکثر آن

(١٢٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام محمد بن علی الباقر علیه السلام (1)، إیمان أبی طالب علیه السلام (1)، جعفر بن أبی طالب علیهما السلام (1)، إبن أبی الحدید المعتزلی (2)، کتاب فصل الخطاب لسلیمان أخ محمد بن عبد الوهاب (1)، کتاب نهج البلاغه (1)، القاسم بن علی (1)، الحسن بن زید (1)، جمال

الدین (1)، فخار بن معد (1)، محمد بن محمد (1)، النوم (1)، الغنیمه (1)

مواضع عبارت " عمده الطالب " صراحت کافی برای اثبات این مطلب را ندارد در اینجا فقط به همین اشاره اکتفا میشود ولی در یک مورد با صراحت از این مطلب حکایت میفرماید بدین شرح:

". الشریف القاضی أمین الدوله أبو جعفر محمد بن محمد بن هبه الله بن علی بن الحسین بن أبی جعفر محمد بن علی ابن ابی الحسن محمد بن علی ابن عمر بن الحسن الافطس ره، وکان عالما " نسابه یروی عن الشیخ أبی الحسن العمری " (ص 344 العمده) و تساوی تقریبی عدد وسائط (اجداد) گرامی هر دو نفر یعنی راوی و مروی عنه رحمه الله علیهما، تا حضرت مولی الموالی أمیر المؤمنین علیه السلام، وعلی القاعده معاصر بودن هر دو بزرگوار نیز این مطلب را تأیید میکند.

6 - و در " منتقله الطالبیه " عبارتی است که عینا " آن را نقل میکنم و استنباط صحیح و دقیق مطلب و مقصود را به خوانندگان محترم واگذار می نمایم چون شخصا " از اظهار نظر صریحی در این باره عاجزم:

".. مات بطبرستان: أبو محمد الحسن بن محمد بن ابراهیم البطحانی وله ولد بسوراء، قال ابن الصوفی النسابه العلوی، عزیزی الهندی بن کندی روی عنه " 208 منتقله الطالبیه سوای کتب انسابی که در أواخر قرن پنجم و قرن ششم تألیف شده و طبعا روایات و منقولاتی از عمری و " المجدی " در آن است، تا آنجا که با مراجعه به مراجع و مآخذ محدودی که در دسترس این بی بضاعت است معلوم شد این است که دو شیخ

عالم بزرگوار از مشایخ شیعه در قرن ششم قدیم ترین کسانی میباشند که از عمری والمجدی سخنی بیان فرموده اند:

اول - حافظ عظیم الشأن وشهیر محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی المتوفی در 588 است که در معالم العلماء میفرماید:

(١٢٨)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب معالم العلماء (1)، الحسن بن محمد بن إبراهیم (1)، محمد بن هبه الله (1)، علی بن الحسین (1)، عمر بن الحسن (1)، محمد بن علی (3)، الموت (1)

470 - أبو الحسن علی بن محمد بن علی العلوی العمری المعروف بابن الصوفی له کتاب الرسائل - العیون - الشافی المجدی انتهی ص 68 معالم العلماء چاپ مطبعه حیدریه نجف.

و دوم شیخ جلیل محمد بن احمد بن ادریس العجلی الحلی متوفی بأقرب احتمال در 599 است که در " السرائر " در باب زیارات و ذکر اختلافات در باب اینکه حضرت علی بن الحسین علیهما السلام مقتول در طف، علی اکبر بوده یا علی اصغر و نقل بعضی اقوال در این باره و در مقام تأیید اینکه مقتول در طف بزرگترین فرزند مولای ما حضرت سید الشهداء صلواه الله علیه بوده است میفرماید:

". قال محمد بن ادریس والاولی الرجوع الی اهل هذه الصناعه وهم النسابون واصحاب السیر والاخبار والتواریخ مثل الزبیر بن به کار فی کتاب انساب قریش وأبی الفرج الاصفهانی فی مقاتل الطالبیین والبلاذری والمزنی صاحب کتاب " لباب اخبار الخلفا " والعمری النسابه حقق ذلک فی المجدی فانه قال: وزعم من لا بصیره له ان علیا " الاصغر هو المقتول بالطف وهذا خطأ ووهم والی هذا ذهب صاحب کتاب الزواجر وهؤلاء جمیعا " اطبقوا علی هذا القول وهم أبصر بهذا النوع "

- السرائر چاپ سنگی طهران ص 155 - و با توجه به سلیقه خاص جناب ابن ادریس در نقل روایات و فتاوای مشایخ و تعبیراتی که بعضا از آن جناب نسبت به برخی از اعاظم مشایخ رضوان الله تعالی علیهم اجمعین، معروف است، باید گفت که معلوم میشود شریف عمری در میان علماء و مشایخ عموما و در نزد ابن ادریس ره خصوصا از حرمت فراوان و مقبول القول بودن بلا منازع اقوال و نظریاتش برخوردار بوده است که ابن ادریس در مقام فصل دعوی، گفته او را حجت و شاهد میآورد.

گمان میکردم که شاید در مطاوی اجازات بحار الانوار و یا فهرست شیخ

(١٢٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام علی بن الحسین السجاد زین العابدین علیهما السلام (1)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، یوم عاشوراء (1)، کتاب مقاتل الطالبیین لأبو الفرج الأصفهانی (1)، أبو الفرج الإصبهانی (الإصفهانی) (1)، کتاب معالم العلماء (1)، کتاب السرائر لابن إدریس الحلی (2)، مدینه طهران (1)، علی بن محمد بن علی العلوی (1)، کتاب بحار الأنوار (1)، محمد بن أحمد بن إدریس (1)، محمد بن إدریس (1)، الشهاده (1)

منتجب الدین قده نامی از شریف عمری یا المجدی برده شده باشد ولی در این دو مأخذ، ولو استطرادا " نیز نشانی از این مرد بزرگ و کتاب او که از امهات کتب نسب بشمار میرود نیافتم.

بعید نیست که در خاتمه " مستدرک الوسائل " مرحوم محدث نوری رضوان الله علیه توجه والمامی به شریف عمری فرموده باشد ولی چون دسترسی به آن کتاب عزیز در این ایام به هیچ وسیله ای برای حقیر میسر نشد بطور قطع و یقین نمیتواند

اظهار اطلاعی کند. امید که بعضی از بزرگوارانی که این سطور را ملاحظه می نمایند در این باب تفحصی مبذول فرمایند.

مشایخ شریف عمری در خلال المجدی شریف عمری از چندین نفر بعنوان مشایخ خود نام میبرد و اقوال آنان را بی واسطه روایت میکند و از بسیاری دیگر نیز با یک واسطه روایت می کند که اسامی آنان به ترتیب در زیر به نظر خوانندگان گرامی میرسد.

اول - آنان که عمری ایشان را یا شیخ خود می شمارد و یا بلا واسطه از آنان نقل و روایت میکنید:

1 - شیخ الشرف عبید لی أبی الحسن محمد بن أبی جعفر محمد بن علی بن الحسن بن علی بن ابراهیم بن علی بن عبد الله بن علی بن عبید الله بن الحسین الاصغر ابن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام مؤلف کتاب " تهذیب الانساب " و متوفای به سال 435 یا 437 بشرح سابق الذکر ظاهرا " عمده تلمذ و استماع و قرائت شریف عمری بر این مرد بزرگوار بوده است.

2 - أبو علی عمر بن علی بن الحسین بن عبد الله الصوفی العلوی العمری، الموضح، المعروف بابن اخی اللبن الکوفی که عمری از أو باکمال احترام

(١٣٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، کتاب مستدرک الوسائل (1)، إبراهیم بن علی بن عبد الله (1)، علی بن عبید الله بن الحسین (1)، علی بن الحسین بن عبد الله (1)، محمد بن أبی جعفر (1)، علی بن الحسین (1)، الحسن بن علی (1)، محمد بن علی (1)، النوم (1)

و بعنوان شیخی و شیخ والدی تعبیر می کند و او را چنین وصف مینماید:

"..

ومنهم (یعنی از اولاد یحیی بن عبد الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیهما السلام) بیت اللبن بالکوفه منهم الشریف الفاضل فی النسب والطب والشجاعه والحجه شیخی وشیخ والدی، أبو علی عمر بن علی بن الحسین بن عبد الله الصوفی، کان موضحا، ورد علینا من الکوفه الی البصره وقرأت علیه شیئا " قریبا ".

وحدثنی جماعه من اصحابنا ان ابا علی النسابه الموضح قتل اسدا " بیده بالسیف وحده بغیر معین. " 3 - أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد بن أحمد بن علی بن محمد الصوفی المعروف بابن الصوفی و " ابن المهلبیه " پدر محترم شریف أبی الحسن عمری.

4 - أبو عبد الله الحسین بن محمد بن القاسم بن طباطبا النسابه مقیم بغداد.

5 - الشریف الشیخ النقیب العالم النسابه أبو الحسین زید بن محمد بن القاسم ابن علی بن یحیی بن یحیی بن الحسین بن زید الشهید ابن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام المعروف بابن کتیله الارجانی، که عمری درباره او میگوید:

". شیخی، لقیته لما ولی علینا بالبصره (یعنی نقیب طالبیان بصره شده بود). وکان جم المحاسن یری الوعید ویعتقد مذهب الزیدیه وقرأت علیه نسب ولد الحسین بن زید الشهید.

6 - الشریف السید الناسخ الملیح أبا القاسم علیا " الموضح ابن عبد الله بن الحسین بن علی بن الحسین بن زید النسابه المقیم ببغداد.

7 - أبو عبد الله الحسین بن أحمد بن ابراهیم الفقیه الامامی البصری رحمه الله که عمری در وصف أو میگوید: ". وکان لا یسأل إذا أرسل، ثقه واطلاعا " - وشاید این شخص با أبو عبد الله الحسین

بن أحمد الصیرفی الفقیه متحد باشد.

(١٣١)

صفحهمفاتیح البحث: أبو طالب علیه السلام (1)، مدینه الکوفه (2)، عبد الله بن محمد بن عمر بن علی (1)، علی بن الحسین بن عبد الله (1)، محمد بن أحمد بن علی بن محمد (1)، یحیی بن الحسین بن زید (1)، الحسین بن علی بن الحسین (1)، علی بن الحسین بن علی (1)، أحمد بن إبراهیم (1)، أبو عبد الله (3)، الحسین بن أحمد (1)، مدینه البصره (1)، علی بن یحیی (1)، الحسین بن زید (1)، محمد بن القاسم (2)، مدینه بغداد (1)، علی بن محمد (1)، القتل (1)، الشهاده (2)، الغنیمه (1)

8 - أبو الیسر محمد بن أحمد بن الجصاص الشاعر الملقب بالموفی.

9 - أبو الحسن علی بن سهل التمار.

10 - أبو علی الحسن بن دانیال البصری که عمری درباره أو میگوید: " وکان من ذوی رحمی ".

11 - أبو مخلد بن الجنید الکاتب الکتابی الموصلی.

12 - أبو الحسن النیلی البصری 13 - الابهی بن عبد الواحد الهاشمی أبا محمد.

14 - أبو الیقظان عمار بن فتح (یا فتیح یا فرع که بنابر اختلاف نسخ و در مواضع مختلف کتاب گاه فتح و گاه فتیح و گاه فرع ضبط شده است) السیوفی المصری که درباره أو میگوید: " وهو یعرف طرفا " کثیرا " من أخبار الطالبیین ".

15 - أبو عبد الله محمد بن أبی جعفر محمد بن العلاء بن جعفر القائد العمری 16 - أبو عبد الله حمویه بن علی بن حمویه رحمه الله " أحد شیوخ الشیعه بالبصره ".

17 - الشریف الزاهد النقیب الاخباری به بغداد أبو محمد الحسن بن أحمد بن القاسم بن محمد العویدی العلوی المحمدی ره.

18

- أبو علی القطان المقرئ.

19 - صالح القیسی الشاعر البصری 20 - أبو علی بن شهاب العکبری (که عمری در عکبرا به خانه او رفته و از او روایت استماع کرده است).

21 - أبو الحسین ابن القاضی الهمدانی (که عمری از أو به " صدیقنا ".

تعبیر میکند).

22 - در نسخ (ک) و (ش) هم چنان که در پاورقی ص 95 متن چاپی حاضر

(١٣٢)

صفحهمفاتیح البحث: أبو علی القطان (1)، محمد بن أبی جعفر (1)، أبو عبد الله (2)، أبو الیقظان (1)، الحسن النیلی (1)، القاسم بن محمد (1)، محمد بن العلاء (1)، الحسن بن أحمد (1)، مدینه بغداد (1)، علی بن سهل (1)، محمد بن أحمد (1)

قید شده است درباره أبی الحسن اشنانی فقط در همان موضع با عنوان " شیخنا " یاد شده است ولی در دیگر مواضع عموما " روایت عمری از " اشنانی " با واسطه است. والله أعلم.

آنچه از " المجدی " استفاده و استنباط میشود آنست که " شریف عمری " با سید أجل شریف مرتضی علم الهدی، قدس الله سره در سال 425 در بغداد ملاقات کرده است و شرح این ملاقات و مذاکره متبادله میان سید مرتضی و عمری در ص 125 / 126 متن چاپی مندرج است و از آنچه عمری در آن گفته است نمیتوان استنباط کرد که أو خدمت سید رضی رضوان الله علیه که متوفای در 406 است نیز رسیده باشد.

زیرا اگر همان تاریخ چهار صد و هفت سابق الذکر را (سالی که در آن سال از شیخ الشرف عبید لی، مطلبی را نقل میکند) قدیمترین سفر عمری به بغداد بدانیم عمری پس از رحلت

شریف رضی (رض) به بغداد آمده بوده است و در مطاوی " المجدی " نیز از هیچیک از رضیین رضوان الله علیهما روایت و حکایتی جز نقل همان مجلس ملاقات، روایت و حکایت نمیکند.

و نیز از " المجدی " استنباط این مسأله که آخرین سفر " عمری " به بغداد در همان سال 425 بوده باشد، مطلقا " نمیشود، بنابر این نمیدانم عبارت موجود در " الدرجات الرفیعه " را که: ".. ودخل بغداد مرارا آخرها سنه خمس وعشرین واربعمأه واجتمع بالشریفین الاجلین المرتضی والرضی وحضر مجالسهما و روی عنهما. " (الدرجات الرفیعه ص 485) چگونه باید توجیه نمود؟ و شاید یکی از محامل توجیهی این عبارت آن باشد که لابد مرحوم سید علی خان ره این مطلب را از دیگر کتب " عمری " که احتمالا آن را ملاحظه فرموده بوده است نقل کرده است والله تعالی أعلم.

(١٣٣)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه بغداد (5)

أما آنچه را که فراهم آورنده " راهنمای دانشوران " در ج 2 ص 85 (چاپ قم) درباره آن داستان معروف (و مختلف فیه) که مرحوم مبرور علامه مجلسی قده آن را در ضمن " فواید " در مجلد آخر " بحار الانوار " از خط شریف مرحوم شهید قدس سره نقل فرموده که:

" دخل أبو الحسن الحذاء وکیل الرضی والمرتضی یوما " علی المرتضی فسمع منه هذه الابیات فکتبها:

سری طیف سعدی طارقا " فاستفزنی * سحیرا وصحبی بالفلاه رقود " " فلما انتبهنا.. الخ " (ص 15 جلد 25 بحار چاپ کمپانی وص 66 ج 105 چاپ سربی که به تصویر خط نازنین مرحوم مجلس قده نیز مزین شده است).

گفته، و به

أبو الحسن صوفی عمری نسبت داده است مسلما " مبنی بر سهو و خلط است.

مضاف بر آنکه این اشعار و داستان آن به صور و الفاظ و اشخاص گوناگون و طرق متفاوت روایت شده است از جمله در روضات الجنات ضمن ترجمه شریف رضی ره ج 7 / 121 ناقل داستان را " أبو الحسن عامری نحوی " و در " قول علی قول " تألیف یکی از فضلای عرب معاصر گوینده أبیات اولیه " المعتضد بالله " خلیفه عباسی و قائل أبیات بعدی (اجازه أبیات اولیه) " ابن العلاف " شاعر مشهور و نابینای آن عصر و سراینده آن قصیده فائقه رائقه (که معنا " در رثای ابن المعتز و صورت در رثای گربه خود اوست به مطلع یا هر فارقتنا و لم تعد * وکنت عندی بمنزله الولد (ابن خلکان) معرفی شده است (قول علی قول ج 4 ص 367)

(١٣٤)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب بحار الأنوار (1)، أبو الحسن الحذاء (1)، السهو (1)

بزرگانی که شریف عمری با واسطه از آنان روایت میکند 1 - محمد بن القاسم النسابه (از طریق أبی الغنائم پدرش) که نام کامل أو " أبی الحسین محمد بن القاسم التمیمی الاصفهانی " است (منتقله ص 231) 2 - الشریف أبو محمد الحسن بن محمد بن یحیی بن الحسن بن جعفر الحجه بن عبید الله بن الحسین بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام معروف به " الشریف الدندانی النسابه " وبابن اخی طاهر (ص 8 متن چاپی) 3 - أبی الفرج علی بن الحسین الاصفهانی (مؤلف مشهور اغانی ومقاتل الطالبیین و غیر آن از کتب).

4 - أبو

عبد الله الصفوانی الاصم 5 - أبو الحسن الاشنانی نسابه المصریین (که در ضمن مشایخ احتمالی خود عمری نیز مذکور شد).

6 - عثمان بن منتاب النسابه که به قرار تصریح در منتقله ص 80 نام و نسب أو " أبی عمرو عثمان بن حاتم بن المنتاب التغلبی است " 7 - أبو القاسم الحسین بن جعفر الاحول بن الحسین بن جعفر بن أحمد بن محمد بن اسمعیل بن محمد بن عبد الله بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام المعروف بابن خداع ونسابه الارقطی (متن چاپی حاضر ص 8 وص 146) 8 - شبل بن مکین النسابه مولی باهله 9 - النسابه أبو الغنائم عبد الله بن الحسن بن محمد بن الحسن بن الحسین ابن عیسی بن یحیی بن الحسین بن زید الشهید ابن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام المعروف بابن أخی المبرقع الزیدی (رک ص 180 متن حاضر) 10 - أبو المنذر علی بن الحسین بن طریف النسابه البجلی الخراز الکوفی.

(١٣٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، عبد الله بن علی بن الحسین بن علی (1)، یحیی بن الحسین بن زید (1)، الحسین بن علی بن الحسین (1)، الحسن بن محمد بن یحیی (1)، علی بن الحسین بن علی (1)، محمد بن الحسن بن الحسین (1)، أبو عبد الله (1)، عثمان بن حاتم (1)، علی بن الحسین (2)، محمد بن القاسم (2)، الحسین بن جعفر (2)، أبو المنذر (1)، الحسن بن جعفر (1)، الفرج (1)، الطهاره (1)، الشهاده (1)، النوم (2)، الغنیمه (2)

11 -

أبی عدی الذارع (یا: الذراع بنابر اختلاف نسخ) النسابه 12 - ابن أبی جزی البصری.

13 - یحیی بن الحسن النسابه 14 - أبی یعلی حمزه بن أحمد بن عبد الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیهما السلام، النسابه المعروف بالسماکی 15 - أبی بکر محمد بن عبده العبقسی الطرسوسی النسابه، که در شأن أو میگوید: " انتهت إلیه نسب العرب والعجم " (ص 5 متن چاپی حاضر) 16 - أبی نصر سهل بن عبد الله بن داود المهری البخاری النسابه.

17 - أبی الحسن محمد بن ابراهیم بن علی الاسدی الکوفی المعروف بابن دینار النسابه.

18 - ابی جعفر محمد بن علی بن الحسن بن الحسین بن اسمعیل بن ابراهیم ابن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، الحسنی المعروف بابن معیه صاحب " المبسوط 19 - الشریف الجلیل القاضی أبو العباس أحمد بن علی بن ابراهیم بن محمد ابن الحسن بن محمد الجوانی که جد مادری شیخ الشرف عبید لی رحمه الله علیهما است.

این بزرگواران از مشایخ و نسابه هائی هستند که شریف عمری غالبا " از طریق شیخ الشرف عبید لی و یا پدر خود أبی الغنائم و یا از طریق کتب و مخطوطات و تعلیقات متعلق به آنان، از آنها روایت می کند.

وصفی اجمالی از نسخ مخطوطه ای که مستند این طبع قرار گرفته است:

أول: نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی علی مشرفها آلاف التحیه والسلام

(١٣٦)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، أحمد بن علی بن إبراهیم بن محمد (1)، عبد الله بن محمد بن عمر بن علی (1)، علی بن الحسن بن الحسین

(1)، إبراهیم بن علی (1)، یحیی بن الحسن (1)، الحسن بن الحسن (1)، محمد الجوانی (1)، حمزه بن أحمد (1)، محمد بن عبده (1)، الغنیمه (1)

(که سابقا " به کتابخانه مرحوم حاج حسین آقای ملک تعلق داشته است و در فروردین در سال یک هزار و سیصد و سی و یک شمسی به شماره 3751 در آن کتابخانه به ثبت رسیده است ولی تاریخ و نحوه تملک آن که قبلا در کجا بوده است مشخص نیست علامت اختصاری (ک) مربوط به این نسخه است.

این نسخه از آغاز و انجام افتادگی دارد یعنی تقریبا " معادل یک ورق (دو صفحه) از ابتدا که شامل خطبه کتاب تا عبارت " اختلف الناس " ساقط شده و از عبارت " نسب رسول الله صلی الله علیه وآله من عدنان الی آدم " شروع میشود و از آخر ان نیز معادل سه ورق (شش صفحه) افتاده است و در اواسط بیان أولاد جناب جعفر طیار و به عبارت: " ومنهم عبد الله الملقب بضبطبط ابن محمد بن أحمد بن داود بن محمد ابن جعفر بن الاعرابی، کان له أخ یقال علی بن محمد، أولد عرافا ومحمدا " وداود لهم بقیه بالبصره ومنهم عبد الله بن یوسف " ختم میشود.

و نیز در متن کتاب نیز در دو جای دیگر، از قلم کاتب مطالبی ساقط شده و مختصر نقصانی دارد که در پاورقی متن مطبوعه حاضر به آن اشاره شده است، این نسخه ظاهرا " اقدم مخطوطاتی است که در دسترس حقیر قرار گرفته است.

بر ورق اول این نسخه و نسخه (ر) همان عبارت و طریق روایتی که بر ظهر نسخه

که متعلق به شریف اجل سید عبد الکریم بن طاووس (رض) مکتوب بوده و مولی عبد الله افندی ره آن را ملاحظه و عینا در ریاض العلماء (ج 3 ص 167) نقل فرموده و سپس دیگر ارباب معاجم و فهارس نیز آن را از ریاض العلماء نقل کرده اند، به خط کاتب متن نسخه ولی با قلمی درشت تر مکتوب است که:

" هذا کتاب المجدی فی نسب العلویین، تألیف الشریف أبی الحسن علی ابن محمد بن علی النسابه المعروف بابن الصوفی، روایه حفیده الشریف أبی

(١٣٧)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، محمد بن أحمد بن داود (1)، علی بن محمد (1)، محمد بن علی (1)، عبد الکریم (1)

عبد الله جعفر بن أبی هاشم (1) عنه، روایه الشریف أبی تمام محمد بن هبه الله بن عبد السمیع الهاشمی عنه، روایه السید جلال الدین عبد الحمید بن عبد الله التقی الحسینی النسابه عنه، روایه السید شمس الدین فخار بن معد بن فخار الموسوی النسابه عنه، روایه السید جلال الدین عبد الحمید ولده قراءت علیه عنه، روایه الفقیر الی الله تعالی عبد الکریم بن طاووس قراءه علیه عنه ".

و در سمت چپ و در زیر این نوشته و در تصویری از آن که در اختیار حقیر است لا أقل أثر (نه) مهر که احتمالا متعلق به مالکان پیشین این نسخه بوده مشهود است و نیز اثری از دو نوشته مختصر دیگر که حاکی از تملک بوده به صورت لا یقرء وکم رنگ دیده می شود، که البته بر اصل نسخه احتمالا مقروء باشد و در پائین صفحه دهم صورت مهری مربع مستطیل حاوی

عبارت: استان قدس رضوی علیه السلام

(١) ظاهرا " این عبارت که در ظهر مخطوطاتی از المجدی مکتوب است و توسط متأخرین نیز در مواضع متعدده نقل شده است، عینا " متخذ از همان طریق روایتی واحد و متن عبارتی است که سید جلیل شمس الدین فخار بن معد موسوی رحمه الله علیه در متن کتاب " الحجه الذاهب الی ایمان أبی طالب " ص ٣٣ بیان فرموده است و مرحوم سید بن طاووس و به نقل حقق فاضل " منتقله الطالبیه در ص ٤٦ مقدمه کتاب - نسابه سید أبو الفتوح جلال الدین الحسن الداودی الموسوی الحسینی الحسنی، نیز آن را از طریق سید جلال الدین عبد الحمید الموسوی و او از سید فخار بن معد پدرش و او از سید جلال الدین عبد الحمید التقی الحسینی و او از ابن کلثوم (که در بعضی از کتب متأخر این کلمه " کلبون " به باء موحده آمده است) العباسی و او از جعفر بن هاشم و او از جدش ابی الحسن عمری المجدی را روایت میکند - آنچه قابل ذکر است این است که در جمیع این مخطوطاتی که بر ظهر نسخ المجدی است " جعفر بن هاشم " سهوا " به " جعفر ابن أبی هاشم " تبدیل شده و معلوم است که به نص المجدی فرزند محترم أبی الحسن عمری و پدر جعفر، مسمی به " هاشم " ومکنی به " ابی طالب " است و اعجب از این آنست که در متن چاپی ریاض العلماء ص ٣٢٩ / ٤، وعمده الطالب ص ٣٦٨ پس از کلمه جعفر بن ابی هاشم چنین آمده

است: عن جده، عن أبی الحسن العمری الصوفی!!.

(١٣٨)

صفحهمفاتیح البحث: محمد بن هبه الله (1)، جلال الدین (5)، فخار بن معد (3)، عبد الحمید (4)، عبد الکریم (1)، الإختیار، الخیار (1)، إیمان أبی طالب علیه السلام (1)، کتاب الفتوح لأحمد بن أعثم الکوفی (1)

کتابخانه ملی ملک طهران - شماره 3751 - تاریخ ثبت. فروردین ماه 1331 خوانده و دیده می شود.

ممکن است این همان نسخه ای باشد که مولی عبد الله افندی رحمه الله علیه آن را اجمالا (و نه تفصیلا و به دقت) ملاحظه و تصفحی فرموده است ولی مسلم و قطعی است که این نسخه نسخه ای نیست که مرحوم سید بن طاووس قدس سره، مالک آن بوده و شرح مرقوم در فوق را به خط شریف خود بر آن نگاشته است زیرا در صفحه ألف ورق دهم این نسخه و در متن کتاب چنین آمده است که:

".. و ذکر الکاشفی فی آخر کتابه روضه الشهداء و صاحب عمده الطالب ان حسن بن قاسم البطحائی الحسنی جد سادات گلستانه باصفهان " و معلوم است که کاتب این نسخه، و یا آن که به امر او این نسخه استنساخ شده است، به میل خود این عبارت را از روضه الشهداء کاشفی وعمده الطالب ابن عنبه ره نقل و در متن گنجانیده است و بنابر این تاریخ تحریر این نسخه نمیتواند قدیمتر از أواسط قرن دهم (10) باشد.

این نسخه به خط نسبه خوبی نوشته شده و جای بسیار تأسف است که صفحات عدیده از آن در اثر رطوبت و یا عوامل دیگری کلا یا بعضا " سیاه و لا یقرء شده است، کاتب در نقطه گذاری حروف

منقوط امساک و تساهل کرده است و از این روی خواندن این نسخه به تنهائی و بدون مدد دیگر نسخ مشکل است و بعلاوه جای جای برخی از کلمات را از قلم انداخته است.

با اینکه این نسخه شاید اقدم نسخ مستند این ضعیف است ولی مسلم است که نسخ (" ش " و " ر " و " خ ") از روی این نسخه استنساخ نشده است.

این نسخه محتوی بر هشتاد و هشت ورق یعنی یکصد و هفتاد و شش صفحه است.

و از ورق أول تا ورق بیست و چهارم آن بر هر صفحه بیست و یک سطر و از صفحه بیست و پنجم تا آخر بر هر صفحه بیست و دو سطر نگاشته شده است و اگر فوتو کوپی

(١٣٩)

صفحهمفاتیح البحث: السید إبن طاووس (1)، مدینه إصفهان (1)، مدینه طهران (1)، الشهاده (2)

این نسخه که در دسترس اینجانب است از نظر اندازه کاملا برابر اصل نسخه باشد طول هر سطر هشت سانتیمتر و طول صفحه در قسمت مکتوب (خواه بر هر صفحه 21 سطر یا 22 سطر نوشته شده باشد) عموما " شانزده سانتیمتر و طول تمام صفحه احتمالا نوزده سانتیمتر است.

در میان نسخ پنجگانه ای که تصویر آنها نزد این ضعیف است، این نسخه (ک) تنها نسخه ای است که حواشی صفحات آن کلا سفید است و هیچیک از مالکان یا خوانندگان آن مطلقا " بر هامش صفحات کتاب حاشیه یا راده یا علامتی ننوشته ونگذارده، و آنچنان که برخی از مالکان محترم نسخ خطی بنابر قاعده " تسلیط " بر حواشی نسخ نفیسه وبعضا منحصره مطالبی اضافی می نگارند، نکرده است. رحمه الله علیهم

اجمعین.

دوم - نسخه ناقص متعلق به کتابخانه دانشمند مفضال حضرت حجه الاسلام آقای حاج میر سید احمد روضاتی اصفهانی دامت افاداته که از ان در پاورقی و حواشی مطبوعه حاضر به نسخه (ر) تعبیر شده است:

این نسخه در فاصله سالهای یک هزار و سیصد و یک تا یک هزار و سیصد و شانزده هجری قمری توسط مرحوم شیخ اسد الله بن الشیخ ابی القاسم الجابری الانصاری الدزفولی ملقب به " امین الواعظین " کتابت شده و محتوی بر یک صد و هشتاد صفحه که در بعضی صفحات ان 22 سطر و در بعضی 24 سطر و در بعضی 25 سطر مسطور است و طول هر سطر شش سانتیمتر و فاصله بین و دو سطر در حدود نیم سانتیمتر و گاه بیشتر است و در بعضی صفحات نیز گاه نصف صفحه سفید مانده است (مثلا صفحات 45 و 51 و 57 و 87) که گویا به علت نقصان یا لا یقرأ بودن نسخه منقول عنها در آن قسمت، کاتب محل آن را باز و سفید باقی گذارده است و نیز در بعضی صفحات چند سطری را در قسمتی از صفحه بطور معرب تحریر کرده است (صفحات 26 / 85 / 129 / 155 / 175 / 177) بر پشت این نسخه جناب آقای روضاتی مرقوم داشته اند:

(١٤٠)

صفحهمفاتیح البحث: الحج (1)

باسمه تعالی ایها القارئ الکریم ان هذه نسخه شریفه به خط العالم الجلیل الشیخ اسد الله بن الشیخ ابی القاسم الجابری الانصاری الدزفولی الملقب بامین الواعظین شرع فی کتابتها سنه 1301 ق وفرغ منها سنه 1316 ق استنسخها عن نسخه به خط العلامه السید عبد الکریم بن

طاووس و طرق روایه الکتاب مذکوره فی ص 3 من هذه النسخه وقد وشحها بتوقیعه بخطه و خاتمه کما فی ص 4 (یعنی مرحوم امین الواعظین وشحها.) ویوجد من هذا الکتاب نسخه جدیده فی مکتبه الشیخ علی آل کاشف الغطاء ونسخه به خط السید حسون البراقی فرع منها سنه 1324 ق موجود بمکتبه الشیخ محمد السماوی والنسخه التامه من هذا الکتاب موجود باصفهان عند الحاج میرزا محمد حسین الاژه ای من احفاد العلامه الاخوند ملا علی اکبر الاژه ای صاحب زبده المعارف تاریخ کتابتها سنه 1100 ونسخه مکتبه الحاج شیخ محمد باقر الفت وهی هذه التی بین یدیک، وکتب هذه الاحرف بأنملته الداثره مالکه الحقیر المیر سید احمد الروضاتی عفا الله عن جرائمه - مهر - احمد بن محمد باقر الموسوی روضاتی - انتهی.

در صفحه اول و دوم این نسخه مرحوم امین الواعظین طاب ثراه زحمتی را که در تحریر این نسخه تحمل کرده و تفحص و تجسسی را که در شهرهای طهران و مشهد مقدس، و یا در وقتی که به زیارت بیت الله مشرف می شده است " در شهرهای بزرگ و مدن کبیره که دارد مثل اسلامبول و مصر و اسکندریه و بیروت و ازمیر و طرب افزون (طرابزون؟) و مکه و مدینه و عتبات عالیات و اصفهان و شیراز " انجام داده و " پانزده سال در صدد پیدا کردن نسخه تمام و صحیح بوده و آخر نشد " شرح داده است و در صفحه سه همان صورت روایت معهود سابق الذکر به همان صورت مرقوم شده و سپس مرحوم امین الواعظین اضافه کرده است که:

وجدت هذا الکتاب الشریف عند بعضی اصدقائی

وهو الحبر النبیل والفاضل

(١٤١)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه مکه المکرمه (1)، العلامه الشیخ کاشف الغطاء (1)، مدینه إصفهان (2)، مدینه بیروت (1)، مدینه طهران (1)، أحمد بن محمد (1)، عبد الکریم (1)، الشهاده (1)، الکرم، الکرامه (1)، الحج (2)

الجلیل نتیجه العلماء العاملین وسحته الفقهاء المتبحرین سیدنا ومولینا السید عبد الله اطال الله بقاه ابن المغفور المبرور علامه العلماء اصل الاصول وفحل الفحول مولینا السید عبد الکریم رضوان الله علیه الدزفولی فأحببت ان انتسخ منه بعد ما وقفت علیه مع کثره الاشتغال واختلال البال ووقوع العوائق وهجوم العلائق فوجدته کثیره الاغلاط فبذلت جهدی فی تصحیحه وشمرت ذیلی بقدر وسعی فی تنمیقه وتنسیخه، مستمدا " من الله العزیز فعلیه أتکل ومنه استعین انه خیر موفق ومعین وأنا الاثم اسد الله بن المبرور المرحوم المغفور الشیخ أبی القاسم الجابری الانصاری الدزفولی الملقب بأمین الواعظین فی یوم الثالث من ذی الحجه الحرام سنه 1301.

و پس از این در همین صفحه سید محترمی که خود را در امضاء (آقای الحاج محمد حسین کتابفروش موسوی خونساری) معرفی کرده است.

به خط نستعلیق خوشی، خطاب به مرحوم امین الواعظین که علی الظاهر در همان مجلس حاضر بوده است چنین نوشته:

جعلت فداک چون این نسخه مبارکه که بدوا و ختما به خط مبارک در سنه هزار و سیصد و یک شروع و در شانزده از روی نسخه اصل استکتاب آن را خاتمه داده اید متمنی چنانم که در تاریخ حال هم مطابقت این نسخه را با نسخه اصل و شرح عاقبت آن نسخه اصل به کجا منتهی شد مرقوم و مختوم فرمائید. آقای الحاج محمد حسین کتابفروشی موسوی خونساری " و سپس با همان خط اضافه

شده است.

بلی خود شما که عالم و شناسائی به خط احقر از این نسخه و نسخ خطی های دیگر که یک یک ملاحظه کردید شدید و حال هم چون چشمم از دیدن و نوشتن از کار افتاده است زحمت نوشتن خود را هم به شما دادم و شرح یافتن این کتاب را که به

(١٤٢)

صفحهمفاتیح البحث: شهر ذی الحجه (1)، عبد الکریم (1)، العزّه (1)، الفدیه، الفداء (1)

لسان عربی قرائت فرمودید اما عاقبت نسخه اصلی این شد که به ملاحظه خط سید بن الطاوس (کذا) رحمه الله علیه و قدیمی بودن آن عتیقه چیان خریدند و به خارج بردند والیوم خدا را شاکر هستیم که باز به تأیید پروردگار مرا باز داشت که استنساخ کنم تا امروز به درد آید و به کار افتد اسد الله انصاری جابری هر اسد الله امین الواعظین - و یک مهر لا یقرأ دیگر " مرحوم کاتب فوق مدعی شده است که آن را از روی نسخه ای که به خط سید ابن طاووس ره موشح بوده است نوشته ولی فی الواقع نمیدانم آنچه که بر آن نسخه اصل مکتوب بوده به خط سید بن طاووس بوده است و یا مثل نسخه سابق الذکر (ملک - ک) آن نیز نقل کلام و نوشته سید بن طاووس بوده است که توسط کاتبی بر پشت نسخه دیگری مکتوب شده زیرا آنچه بود نسخه (ک) از کاشف و ابن عنبه نقل میکند (و شرح آن ضمن توصیف نسخه (ک) به عرض رسید) در این نسخه نیست و احتمال اینکه مرحوم امین الواعظین آن را سبب آنکه الحاقی و مغایر با اصالت نسخه دانسته

و لذا حذف کرده باشد نمیرود زیرا در مواضع دیگری از این نسخه عباراتی از " ابن خلکان " و دیگر مؤلفان متقدم و یا متأخر از شریف عمری ذکر و نقل میشود مثلا درباره اعقاب جناب زید بن الحسن ابن علی بن ابی طالب علیهم السلام این عبارت آمده است: " قال وجدت فی کتاب عتیق موسوم بکتاب " البیان والتبیین فی انساب آل ابی طالب " تصنیف الشریف ابی محمد الحسن بن عبد الله الطالبی الجعفری ان لزید بن الحسن ابنا ". (در تصویر لا یقرء است) علی بن زید بن الحسن بن علی بن ابی طالب علیه السلام. الخ " ص 11 مخطوطه (ر).

و یا در ص 85 مخطوطه (ر) که درباره جناب عبید الله بن محمد بن عمر بن علی بن ابی طالب علیهما السلام و صاحب " مقابر النذور " بغداد است (و در اصل و در

(١٤٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (3)، السید إبن طاووس (2)، الحسن بن عبد الله (1)، عبید الله بن محمد (1)، مدینه بغداد (1)، زید بن الحسن (3)، القبر (1)

جمع نسخ المجدی احوال اولاد جناب عمر اطرف در أواخر کتاب و در سیر جای خود آمده است) بعد از عبارت: " وقال رأیت علیا علیه السلام فی نومی یقول لی:

زر ولدی و صرف ابنه أبا بکر ابن عبد العزیز ایضا " عن الصلاه " چنین اضافه والحاق شده:

" فی کتاب هو " المقباس فی فضائل بنی العباس " لفخار بن معد (1) الموسوی النسابه شیخ الشرف ان المستکفی قال: رأیت فی منامی وأنا صبی، مثل ان آلی الامر الی،

کأننی واقف شرقی شاطئ دجله وإذا به شخص " عابر " علی الماء ماشیا " من الجانب الغربی الی الشرق، فهالنی ما رأیت منه فجئت إلیه وسلمت علیه وقلت: یا سیدی من أنت؟ فقال علی بن أبی طالب امضی ازور عبید الله وانک ستلی هذا الامر فأحسن الی ذریتی، فاستیقظت ".

و این همان عبارت وخوابی است که مولی عبد الله افندی ره در ضمن شرح حال، السید النسابه العلامه الفاضل السعید شیخ الشرف شمس الدین أبو علی فخار بن معد بن فخار موسوی حائری رضوان الله علیه مؤلف " الحجه الذاهب الی ایمان أبی طالب " از روی نسخه عتیقه ای که از " المجدی " در اختیار داشته و " یکی از فضلاء " آن را بر هامش المجدی نوشته بوده است، نقل میفرماید ولی در متن چاپی " ریاض العلماء " بجای " أزور عبید الله " سهوا " أزور أبا عبد الله " آمده است که بر فرض انطباق متن چاپی در این محل با اصل ریاض العلماء ظاهرا " کاتب مخطوطه ریاض العلماء سهوا " عبید الله " را " أبا عبد الله " نوشته است (ریاض العلماء ج 4 ص 321) پس شاید بتوان احتمال داد که آن نسخه که مرحوم أمی الواعظین نسخه (ر) را از روی آن استنساخ کرده و سپس آن را عتیقه چیان خریدند و به خارجه

(1) سهوا " در اصل مخطوطه سعد نوشته شده است.

(١٤٤)

صفحهمفاتیح البحث: إیمان أبی طالب علیه السلام (1)، بنو عباس (1)، علی بن أبی طالب (1)، فخار بن معد (2)، عبد العزیز (1)، الإختیار، الخیار (1)، الصّلاه (1)

بردند همین نسخه "

عتیقه " ای باشد که در تملک مؤلف ریاض العلماء بوده و آن بزرگوار عبارت وخواب مذکور در فوق را از هامش آن نقل فرموده است و شکی نیست اگر نویسنده این عبارت در هامش المجدی، سید بن طاووس رض بوده جناب مولی عبد الله افندی از أو به " بعض الفضلاء " تعبیر نمیفرمود.

گذشته از آنچه که درباره این نسخه (ر) به عرض رسید، از لحاظ صحت کتابت نیز این نسخه چندان مورد اعتماد نیست زیرا بسیاری از کلمات آن اعم از اسماء و افعال و اعلام به صورت صحیح و ضبط درست کتابت نشده و اغلاط املائی فراوانی نیز در آن دیده میشود بعلاوه در ترتیب اوراق و صحافی آن نیز اختلال و تشویشی ملاحظه میشود و صفحات اوراق آن بر جای خود صحافی نشده است از اینرو سلسله مطالب در آن گسسته و پراکنده است و گاه باید دنباله مطلبی را که در صفحه عنوان شده است در چندین صفحه ما قبلی یا ما بعد آن یافت ولی با این همه این نسخه ناقص و مشوش، در مجموع از جهت مقابله با نسخ دیگر و راه یافتن به صورت صحیح معدودی از کلمات (و یا به صورتی که با قرب احتمال به مواقع و صحیح نزدیکتر باشد و یا بنحو قدر متیقن) به این ضعیف قلیل البضاعه کمکهائی کرد.

خدای کاتب مؤمن ومخلص و دوستدار أهل بیت عصمت و طهارت آن یعنی مرحوم امین الواعظین را غریق رحمت خویش فرماید و به مالک عالم و فاضل آن حضرت آقای روضاتی دامت افاضاته طول عمر و مزید توفیق عنایت کند.

هر دو نسخه (ک) و

(ر) با آنکه " عباراتشان شتی " است و " حسنشان واحد " نیست به جمال و جلال نسخه سید بن طاووس رضوان الله علیه اشاره میفرمایند ولی گویا بتوان به این بیت که:

(١٤٥)

صفحهمفاتیح البحث: السید إبن طاووس (2)

وکل یدعی وصلا بلیلی * ولیلی لاتقر لهم بذاکا استشهاد کرد و این انتساب را ادعائی بدون دلیل شمرد والله العالم.

سوم: نسخه کاملی است که نیز به همت و عنایت حضرت حجه الاسلام حاج آقا محمود مرعشی دامت افاضاته تصویر آن به این جانب و اصل شده است و اصل نسخه به قرار اظهار معزی إلیه متعلق به یکی از فضلاء است نویسنده و تاریخ تحریر این نسخه چنین معرفی شده است:

وقد فرغ من کتابته العبد المفتقر الی رحمه ربه العزیز الغفار مرتضی قلی بن محمد یوسف الافشار فی یوم الخمیس الذی هو الثانی من الشهر الثانی من شهور سنه ست ومأه بعد الالف من الهجره النبویه المصطفویه علیه الف الف تحیه.

ولی صفحه اول این نسخه با خط دیگری تحریر شده است.

این نسخه که قدیمترین نسخه کاملی است که در اختیار این بنده قرار دارد مشتمل بر سیصد و هفت صفحه است که طول هر صفحه بیست و یک سانتیمتر و عرض آن سیزده سانتیمتر و نیم است، بر هر صفحه ان نوزده سطر نوشته شده است (جز بر صفحه اول که همین سطر و بر صفحه آخر که شانزده سطر مرقوم است) و طول هر سطر شش سانتیمتر و نیم است که مجموع 19 یا 18 سطر در طول 7 / 15 سانتیمتر قرار دارد. و به خط نسخ خوانائی نوشته شده و بر روی اوائل

فصول و عبارات خطوط کوتاه و بلندی به تناسب عنوان رسم شده است.

در حاشیه بعضی از صفحات این نسخه به خط نستعلیق کلمات مفرده و یا جملات مختصری که در حقیقت فهرست و راهنمائی برای مطالب مندرجه در همان صفحه است مکتوب است، گاه گاه هم یاد داشتهای کوتاهی که به سه گونه امضا و نشانه گذاری شده است (برخی به نشانه و حرف ه (هاء مدوره) و برخی به نشانه و حرف (ه) (هاء دو چشم) و برخی به امضای " کمال " است) و این میرساند که این نسخه

(١٤٦)

صفحهمفاتیح البحث: الحج (1)، العزّه (1)، الإختیار، الخیار (1)

لا اقل در تصرف سه نفر از فضلای زمان خود بوده است.

در ص 120 این نسخه و در حاشیه ای که با علامت (ه) نشانه گذاری شده و در برابر سطر مربوط با عقاب جناب حسن و موسی بن جعفر علیهما السلام، محشی خود را چنین معرفی کرده است:

فنسب الفقیر محمود الحسینی والد السید شکر الله الحسینی الکاظمی النجفی یرجع إلی الحسن بن موسی علیه السلام غالب یاد داشتهای مختصری که به امضای " کمال " است توضیحات مجملی است در مدح یا قدح از نامبردگان در متن کتاب و این " کمال " که ظاهرا " شخص فاضلی بوده است مجموعا " در ده مورد حاشیه نگاری کرده است.

احتمال میرود این نسخه از روی نسخه (ک) یا نسخه دیگری که مشابه آن نسخه بوده است استنساخ شده باشد زیرا عبارتی که در متن نسخه (ک) از روضه الشهداء کاشفی نقل و الحاق شده است (به شرح سابق الذکر در وصف نسخه " ک ") در این

نسخه بعنوان حاشیه و با امضای همان " کمال " در هامش صفحه آمده است.

اغلاط املائی این نسخه کمتر از نسخه (ر) است و اگر فوتو کوپی که در اختیار این بنده است از روی اصل نسخه (خ) گرفته شده باشد (و نه از روی فوتو کوپی دیگری) میتوان احتمال داد که ظاهرا " نسخه (ش) یعنی نسخه مکتبه عامه حضرت بندگان آیه الله العظمی المرعشی دام ظله العالی از روی این نسخه کتابت و یا لا اقل با این نسخه (خ) مقابله شده باشد زیرا آنچه را که در باب جناب " علی المرعش " در نسخه (ش) آمده است به خط همان کاتب نسخه (ش) یعنی سید عبد الله بن ابراهیم الموسوی الاشتهاردی بر حاشیه این نسخه (خ) نیز اضافه شده است والله اعلم.

چهارم نسخه جدید التحریر و بسیار تمیز و مقروئی که به کتابخانه حضرت مستطاب

(١٤٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام موسی بن جعفر الکاظم علیهما السلام (2)، عبد الله بن إبراهیم (1)

سید العلماء و سند الفقهاء العلامه النسابه الشریف الاجل آیه الله العظمی السید شهاب الدین الحسینی المرعشی النجفی دام ظله العالی متعلق است و از آن به نسخه (ش) تعبیر میشود.

این نسخه نیز نسخه کاملی است و به خط نستعلیق خوش و ظاهرا " به أمر حضرت معظم له مد ظله توسط آقای سید عبد الله بن ابراهیم الموسوی الاشتهاردی کتابت شده و فاقد تاریخ کتابت است ولی به قرینه آنچه که همین کاتب در آخر نسخه از " منتقله الطالبیه " که فتوکپی ناقصی از آن برای اینجانب ارسال شده است نوشته است که " کتبه عبد الله الموسوی الاشتهاردی فی یلده

قم فی شهر جمادی الاولی من سنه سبع وخمسین وثلثمأه والف تحریر نسخه (ش) المجدی نیز مقارن با همان ایام بوده است.

این نسخه احتمالا از روی نسخه (خ) استنساخ شده زیرا أولا جمیع حواشی که بر نسخه (خ) مندرج است در این نسخه نیز آمده است و ثانیا همان اغلاط املائی یا خط هائی که در ضبط اعلام و القاب در نسخه (خ) راه یافته است در این نسخه نیز عینا موجود است مثلا (ابراهیم القمر) بجای (ابراهیم الغمر) و (عبد الله المحظ) بجای (عبد الله المحض) و غیره - که در مورد اول کاتب نسخه (ش) با گذاشتن راده ای بر روی (القمر) در حاشیه (الغمر) را هم اضافه کرده است.

حواشی مختصر چند کلمه ای در دو مورد به املاء حضرت مستطاب آیه الله العظمی المرعشی و به خط کاتب متن نسخه و چند مورد بد ستخط و امضای خود معظم له است (1)

1 - از جمله در ص 66 مخطوطه در جائی که در متن ذکری از شعرای قریش شده است بر روی (حمانی) راده گذاشته و در حاشیه مرقوم فرموده اند: " الحمانی هذا جد مولینا السید علی خان المدنی شارح الصحیفه الکامله، ثم الحمانی بکسر الحاء المهمله ثم المیم المشدده نسبه الی بنی حمان نص علیه السمعانی فی " الانساب " والمدنی فی " انوار الربیع " شهاب الدین الحسینی ".

(١٤٨)

صفحهمفاتیح البحث: شهر جمادی الأولی (1)، عبد الله بن إبراهیم (1)

و نیز در حاشیه بسیاری از صفحات بطور فهرست وار مطلب مندرج در متن صفحه را در سه چهار کلمه تلخیص و به خط نسخ درشت تری از خط نستعلیق کاتب

مرقوم فرموده اند.

عدد صفحات این نسخه یکصد و شصت و یک و طول هر سطر بطور متوسط 2 / 10 سانتیمتر و بر هر صفحه (غیر از صفحات اول و آخر و صفحاتی که ابواب کتاب در آن آغاز و پایان مییابد) بیست و یک سطر تحریر شده و طول قسمت مندرجات هر صفحه هفده سانتیمتر و نیم است ولی طول و عرض هر صفحه کتاب در تصویر مشخص نیست (1).

به برکت این نسخه و نسخه (خ) که تنها دو نسخه کاملی است که فوتوکوپی آنها در دسترس این ضعیف است اینک " المجدی " به صورت کامل برای اولین بار چاپ ومنتشر میشود.

پنجم - نسخه ناقص متعلق به کتابخانه عمومی نیویورک امریکا که تحت شماره 51936 در آن کتابخانه ثبت شده است و از آن گاهی بعنوان نسخه (اساس) و گاه با حرف (ن) تعبیر شده است.

این نسخه از ابتدا و انتها افتادگی دارد. ابتدای آن: " الحسن وهو المثنی،

1 - از باب وحدت کاتب این نسخه و نسخه مخطوطه ناقصی که از " منتقله الطالبیه " به شرح مذکور برای این بنده ارسال فرموده اند و از آنجا که در دو سه صفحه از منتقله خطی، یاد داشتهای چند کلمه ای به امضای (محمد باقر النوری) یعنی مرحوم مغفور حاج ملا محمد باقر واعظ مازندرانی نوری مؤلف کتاب شریف " جنه النعیم فی احوال سیدنا عبد العظیم " نقل شده که عین آن یادداشتها در متن چاپی " جنه النعیم " آمده است (مثلا در ص 498 جنه النعیم وص 503 آن) بنابراین میتوان احتمال داد که نسخه (ش) شاید از روی نسخه

که در تملک مرحوم حاج ملا محمد باقر واعظ رحمه الله بوده است تحریر شده و یا اساسا " (نسخه خ) ردیف 3 ما قبل، همان نسخه مرحوم مذکور بوده است والله العالم.

صفحه(١٤٩)

خوله بنت منظور الفزاریه، زوجه عمه الحسین علیه السلام بنته فاطمه " و انتهای آن " آخر بنی جعفر الطیار رضی الله عنه بسم الله الرحمن الرحیم، وولد عقیل " است.

علی القاعده و با توجه به قرائنی، این نسخه باید در قرن یازدهم یا کمی پیش از آن تحریر شده باشد و به خط نسخ خوش و مقروئی نوشته شده ولی مکاتب ظاهرا " از عربیت (اعم از لغت و اعراب) بی بهره بوده و شاید اساسا " عرب زبان هم نبوده است و به احتمالی فارسی زبان بوده زیرا کلمه (بلی) ی عربی را مطردا " به صورت (بلی) ی فارسی یعنی با گذاردن دو نقطه زیر الف مقصوره (ی) نوشته است تا قطعا " به صورت فارسی آن تلفظ و قرائت شود و لذا اغلاط فراوان چه در ضبط کلمات و اعلام و چه در تحریر صورت صحیح افعال و رعایت اعراب در ست اسماء و افعال، در این نسخه موجود است.

این نسخه ناقص مشتمل بر یکصد و چهارده صفحه است و در هر صفحه 25 سطر و طول هر سطر دوازده سانتیمتر و نیم و طول آن مقدار از صفحه که حاوی سطور است بیست و یک سانتیمتر است و طول و عرض کاغذ صفحات کتاب بیست و چهار سانتیمتر و هفده سانتیمتر و نیم می باشد. ابتدا و انتهای فصول با قلمی درشت تر نوشته شده و به خلاف سایر

نسخ که اشعار در آن ها در ضمن سطور و بدون رعایت تحریر هر بیت شعر در یک سطر تحریر شده در این نسخه اشعار به صورت مشخص است و به هر بیت شعر یک سطر اختصاص داده شده است.

این نسخه مدت زمانی در تملک یکی از افراد خاندان مشهور (کبه) که از بیوت بسیار معروف و محتشم شیعه عراق بشمار میرود (و اسامی بسیاری از آنان در عالم ادب وفقه و سیاست و تجارت عراق آمده است) بوده و این شخص بر ورق پشت جلد کتاب چنین نوشته: " هذا کتاب فی انساب بنی هاشم قدیم، اشتریته به صلح شرعی

(١٥٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، دوله العراق (2)، صلح (یوم) الحدیبیه (1)، بنو هاشم (1)

وأنا الاقل محمد أمین بن الحاج عبد الکریم کبه ج / 82 (یا فی / 82) " و سپس در محرم سال یک هزار و سیصد و بیست قمری به تملک شخص دیگری که خود را چنین معرفی میکند: " به ملک الاحقر جعفر الحاج جواد بغداد محرم 1320 " در آمده است ومالا در سال یک هزار و نهصد و شانزده میلادی (1335 قمری هجری) به قول مرحوم أمین الواعظین کاتب نسخه (ر) " توسط عتیقه چیان خریده و به خارجه برده شده " و به ملکیت کتابخانه عمومی نیویورک داخل شده است.

مدت زمانی این نسخه در تملک مرحوم " سید محمد کاظم الشریف الحسینی الحسنی العریضی النجفی الحائری " رحمه الله علیه بوده است و به قرار آنچه که نویسنده محترم مقدمه " عمده الطالب " (که از أو بعنوان (علامه کبیر) تعبیر شده

و شاید مقصود مرحوم علامه سید محمد صادق آل بحر العلوم طاب ثراه که حواشی و تعلیقات عمده الطالب را تحریر فرموده است باشد) در ضمن وصف مخطوطات " عمده الطالب " میفرماید: نسخه ای از ان مخطوطات متعلق به همین سید محمد کاظم الشریف الحسینی العریضی بوده که تاریخ تملک خود را در آن بیست و نهم جمادی الثانیه یک هزار و یکصد و شصت و چهار ذکر فرموده بوده است پس علی القاعده این نسخه قبل از آنکه به تملک مرحوم محمد أمین کبه در آید به مرحوم سید محمد کاظم عریضی تعلق داشته است ولی شک نیست که این اخیر الذکر اولین مالک این نسخه نبوده است زیرا میان خط و مرکب و جوهری که متن کتاب با آن تحریر شده و حواشی ای که مرحوم سید محمد کاظم عریضی نگاشته است، اختلاف بین آن با عصر کتابت، و مقدم بودی خط متن به مدت درازی، بر خطوط حاشیه مشهود است.

از مجموع وصفی که به شرح فوق به عرض رسید شاید بتوان ادعا کرد که هیچ یک از نسخ مذکور نسخه اصلی جناب سید بن طاووس رض و یا نسخه ای

(١٥١)

صفحهمفاتیح البحث: شهر جمادی الثانیه (1)، السید إبن طاووس (1)، مدینه بغداد (1)، عبد الکریم (1)، الجود (1)، الحج (2)

که بر آن بزرگوار قرائت شده باشد نیست گو اینکه لا اقل دو نسخه (ک) و (ر) از روی نسخه هائی که شاید با فواصل درازی از روی نسخه سید بن طاووس استنساخ شده باشد کتابت و تحریر شده است.

هم چنین این نسخ هیچیک، از روی نسخه ای که به تصریح مولی عبد

الله أفندی در تصرف مولانا ذو الفقار معاصر مولی عبد الله رحمه الله علیهما بوده ومولانا ذو الفقار نسب مرحوم سید علی امامی اصفهانی را بر هامش آن ضبط فرموده است (ریاض العلماء ج 4 ص 187) استنساخ نشده است زیرا با آنکه در حواشی نسخ (ش) و (خ) و (ر) و (ن) نسب بسیاری از معاصرین کاتبان نسخه و یا معاصر ان کتاب پیشین نسخ منقول عنها و ضبط و نقل شده است، در هیچیک از این نسخ ذکری از نسب مرحوم سید علی امامی اصفهانی ره مذکور نیست والله تعالی اعلم.

چند نکته را ضروره به عرض میرساند.

1 - نام کتاب " المجدی " که در غالب مراجع " المجدی فی نسب الطالبیین " ضبط شده است بر پشت نسخه (ک) و (ر) به صورت " المجدی فی نسب العلویین " آمده است و ظاهرا " کتاب آن نسخ تسامحی فرموده اند، زیرا علاوه بر آنکه کتاب مشتمل بر أنساب " طالبیان " جمیعا " از علویان و جعفریان و عقیلیان است، اساسا " شخص عمری در ابتدای کتاب در مقام بیان تکلیفی که از طرف محمد بن مجد الدوله به او شده است میفرماید: " رسم السید الشریف الاجل. مختصرا " فی الانساب الطالبیه. " ص 3 متن چاپی حاضر.

2 - شاید مناسب مینمود که بعضی از اصطلاحات علم انساب بطور فهرست در مقدمه یا مؤخره این کتاب نقل و توضیح داده شود ولی با توجه بر اینکه طبعا " خوانندگان فاضل این کتاب دیگر کتب انساب چون " عمده الطالب " و " منتقله

(١٥٢)

صفحهمفاتیح البحث: السید إبن طاووس (1)، النوم (1)

الطالبیه "

و " بحر الانساب " و امثال آن را در دسترس دارند و در غالب کتاب های انساب این اصطلاحات و کلمات موضوعه نسابین بر معانی مقصوده شان به صورت جدا گانه مذکور شده است وحتی در " عمده " و " منتقله " از " اصیلی " عینا نقل شده است، از اضافه کردن آن اصطلاحات به متن حاضر خود داری شد.

3 - از اصطلاحاتی که در جمیع کتب انساب آمده است یکی " المخل؟ " است که شرح و توضیح آن در هیچیک از متون و ضمایم متکفل بر شرح و تفسیر اصطلاحات نساب نیامده است در " المجدی " این کلمه مکرر در مکرر استعمال شده است (صفحات 29 / 80 / 89 / 20 / 123 / 167 / و غیره) در " منتقله الطالبیه " نیز لا اقل یک بار (ص 329) و در " عمده الطالب " نیز چند بار و از جمله در صفحات (308 / 350 / 351) آمده است (الا اینکه در متن چاپی العمده در صفحات فوق همه جا " المجل " به جیم معجمه ذکر شده ولی در مخطوطه پاریس در آنجا که با صفحه 308 چاپی العمده منطبق است نیز " المجل " به جیم معجمه ولی در دو مورد دیگر " المخل " به خاء معجمه و درست مثل عامه مخطوطات مذکوره المجدی آمده است).

در بعضی موارد چنین به نظر میرسد که مراد از (المخل) کسی است که فرزند ذکوری از أو بجای نمانده است که البته با " مئناث " نباید خلط شود ولی در موارد دیگر حتی چنین معنا و

مرادی هم از ان استنباط نمیشود و به هر صورت این ضعیف عاجز، معنی این اصطلاح را ندانست وخداوند تبارک و تعالی به آن که أو را بر معنی این اصطلاح موضوعه در نزد نسابین، واقف سازد خیر مرحمت فرمایاد.

4 - در کتابت همزه " ابن " گر چه از نظر رسم الخط معهود و مذکور در کتب صرف و نحو، تا آنجا که ممکن بود از شیوه درست کتابت پیروی شد ولی از لحاظ معنا و موضوعیتی که حذف و یا ابقاء این همزه در نزد علمای انساب دارد ورسم

صفحه(١٥٣)

الخطی که معظم لهم، رحم الله الماضین منهم و حفظ منهم الباقین، در این باب رعایت میفرمایند، بمناسبت آنکه رسم الخط نسخ مخطوطه سابق الذکر در هیچ یک از دو صورت مذکور (یعنی نه از جهت صرف و نحو وأدب الکتاب و نه از لحاظ تواضع و اصطلاحی که علمای نسب در آن باره فرموده اند) اتفاق و اتحاد نداشت در این متن چاپی هیچ گونه رعایتی به عمل نیامده است.

5 - ألف مقصوره که در مرتبه چهارم و پس از آن، قرار دارد نه تنها در مخطوطات کلا یک دست و یکنواخت نوشته نشده است بلکه در هیچیک از مخطوطه ها نیز رعایت هم آهنگی و یکنواختی کتابت این ألف به عمل نیامده فی المثل " المرجی " و " المثنی " گاهی به همین صورت و گاه به صورت " المرجا " و " المثنا " آمده است و بنابر این آنچه در متن چاپی آمده است همان است که در اصل مخطوطه بوده است.

6 - شریف عمری ره برخی از أشراف و سادات

را با کلمه " متوجه " وصف میفرماید (مثلا در صفحات 24 س 1 / 28 س 7 / 31 سطر ما قبل آخر / 34 س 3 / 88 س 3 و بسیاری مواضع دیگر مکررا ") به احتمال قریب به یقین این کلمه بصیغه اسم مفعول است و مقصود آنست که شخص مترجم عنه مردی مورد توجه و محترم و بسیار آبرومند و به اصطلاح محاوره ای امروزه " موجه " بوده است.

اما از آنجا که شریف عمری در ادب و لغت نیز یدی طولی دارد و صاحب نظر است و در خلال کتاب این تبحر خود را پنهان نمیکند و گاهی اگر کلمه را به ضبط و یا معنی غیر مشهوری استعمال میکند فورا " دلیل و مستند صحت را استعمال خود را ذکر میفرماید (مثلا رجوع فرمایند ص 129 درباره " عظنی شاذ " یا " عضنی " مشهور) از اینرو میتوان احتمال ضعیفی (؟) داد که شاید مراد و مقصود شریف عمری از " متوجه " یکی دیگر از معانی لغوی " توجه " باشد که به معنی

صفحه(١٥٤)

سالخورده شدن و " عمری دراز یافتن " است که در آن صورت باید این کلمه را بصیغه اسم فاعل خواند.

أبو علی قالی در " أمالی " میفرماید:

" مطلب أسماء الانسان فی کل من أسنانه " یقال المصبی إذا ولد: رضیع و طفل، ثم: فطیم، ثم: دارج ثم: جفر، ثم: یفعه ویافع، ثم: شدخ، ثم: حزور، ثم: مراهق، ثم: محتلم، ثم: خرج وجهه ویقال بقل وجهه، ثم: اتصلت لحیته، ثم مجتمع، ثم: کهل والکهل من ثلاث وثلاثین سنه فوق الکهل: طعن فی السن،

ثم خصفه القتیر، ثم: أخلص شعره، ثم: شمط، ثم:

شاخ، ثم کبر، ثم: دلف، ثم: دب، ثم: عود، ثم: ثلب " انتهی ص 38 / 3 أمالی قالی.

7 - در بسیاری از کتب تاریخ و رجال وأدب چون طبری و کامل ابن أثیر و منتظم ابن جوزی و تاریخ دمشق ابن عساکر و تاریخ بغداد خطیب و تاریخ الاسلام ذهبی ونهایه الارب و طبقات ابن سعد و أنساب الاشراف بلاذری وجمهره ابن الکلبی وجمهره ابن حزم وتنقیح المقال و تاریخ قم و تاریخ بیهق و ابن خلکان و موفقیات زبیر بن به کار و نسب قریش هموو اغانی و عقد الفرید و ربیع الابرار زمخشری و یقینا بیش از همه در موسوعه عظیم معارف اسلامی عموما " و شیعه خصوصا " یعنی کتاب مستطاب " بحار الانوار " درباره بسیاری از سادات و شرفائی که نامشان در " المجدی " آمده است اطلاعات و مطالب اضافی بسیاری میتوان یافت و خوانندگان محترمی که طالب کسب معلومات بیشتری درباره بعضی از آن عزیزان باشند باید به مراجع مذکور رجوع فرمایند.

8 - از آنجا که بسیاری از مشاهیر علمای قرن گذشته و معاصر چون مرحومان مغفور، حاج ملا محمد باقر مازندرانی کجوری در کتاب شریف " جنه النعیم

(١٥٥)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب تاریخ بغداد للخطیب البغدادی (1)، کتاب أمالی الصدوق (2)، کتاب الکامل لإبن الأثیر (1)، کتاب انساب الأشراف للبلاذری (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (1)، الزمخشری (1)، إبن عساکر (1)، کتاب بحار الأنوار (1)، دمشق (1)، الکسب (1)

والعیش السلیم فی احوال السید الکریم والمحدث العلیم عبد العظیم ابن عبد الله الحسنی " و علامه مامقانی در "

تنقیح المقال " و محدث قمی در " منتهی الامال " و علامه امینی در " الغدیر " و علامه سید محمد صادق آل بحر العلوم در حواشی " عمده الطالب " و برخی از معاصرین حفظهم الله تعالی مثل مؤلف محترم " أدب الطف " مطالب و عباراتی را از نسخ المجدی که در اختیار خود داشته و دارند نقل فرموده اند.

از همه عزیزان و دانشمندانی که در حال حاضر مخطوطات مذکوره، در آن کتابها را در اختیار خود دارند مستدعی و متوقع است که اگر این متن چاپی را با نسخه خطی خود مقابله فرمودند واختلاف بین و کسر و اضافه معتد بهی میان مطبوع و مخطوط یافتند مراتب را لطفا " به حضرت مستطاب حجه الاسلام آقای دکتر حاج سید محمود آیه الله زاده مرعشی دامت افاضاته به نشانی مکتبه عمومی حضرت مستطاب بندگان آیه الله العظمی المرعشی النجفی متع الله المسلمین به طول بقائه الشریف، اعلام فرمایند.

و صلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین والحمد لله رب العالمین.

احمد مهدوی دامغانی ویلمینگتون - دلاوار - ایالات متحده امریکا.

سیزدهم جمادی الاولی 1409 - 2 / 10 / 1367 روز شهادت حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا سلام الله علیها

(١٥٦)

صفحهمفاتیح البحث: السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (1)، یوم عاشوراء (1)، شهر جمادی الأولی (1)، کتاب منتهی الأمال للمحدث القمی (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (1)، الکرم، الکرامه (1)، الحج (1)، الإختیار، الخیار (2)، الطهاره (1)

ابتدای نسخه " ش "

صفحه(١٥٧)

ابتدای نسخه " خ "

صفحه(١٥٨)

انتهای نسخه " ک "

صفحه(١٥٩)

ابتدای نسخه " ن "

صفحه(١٦٠)

المجدی فی أنساب الطالبیین

صفحه(١)

بسم الله الرحمن الرحیم انا أعطیناک الکوثر * فصل

لربک وانحر * ان شانئک هو الابتر * * * ان الله اصطفی آدم ونوحا وآل ابراهیم وآل عمران علی العالمین ذریه بعضها من بعض والله سمیع علیم * * * انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت ویطهرکم تطهیرا " " صدق الله العلی العظیم "

(٢)

صفحهمفاتیح البحث: آیه التطهیر (1)، التصدیق (1)

بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الذی هدانا لطاعته، واختصنا من بریته، واصطفانا بامامته، وجعل منا خاتم النبیین والائمه المعصومین، وهو الوفی بما وعد والصادق فیما أوعد، الذی لا تراه عیون النواظر، ولا یتصوره الافکار والخواطر لا یفعل القبیح وهو قادر علیه، ولیس الحسن حسنا " بالنسبه إلیه، بل کل واحد منهما لذاته یفعل ویجتنب لمرضاته حمدا " تدوم بها النعماء ولا یحیط به الاحصاء وصلی الله علی من أنقذنا به من الضلاله، وجانبنا بمعرفه آله الجهاله محمد وعلی وسبطیه خیر من عزی الی والده أو الی والدین وعلی الائمه من بعدهم من ولد الحسین صلاه من اعتقد طاعتهم، ورجا لعلو الدرجات شفاعتهم.

قال علی بن محمد بن علی العلوی ابن الصوفی العمری: لما سافرت الی أرض مصر حرسها الله، متعرضا " لمواساه أحم السلاطین منی قربی، وهو الامام المستنصر ابن الطاهر ابن الحاکم ابن العزیز ابن المعز ابن المنصور ابن القائم المهدی علیهم السلام.

وانما قلت أحم السلاطین منی قربی، لان العباسی ولد لجدی الاقصی عبد المطلب والجعفری ولد لجدی الادنی أبی طالب والحسنی وان کان ولد أبی فلیس لی منهم أمهات وانما امهاتی من ولد الحسین علیهم السلام أجمعین، فهم عصبتی وذوو رحمی.

(٣)

صفحهمفاتیح البحث: مولد الإمام الحسین (ع) (1)، الإمام المهدی المنتظر علیه السلام (1)، علی بن محمد بن علی العلوی (1)،

العزّه (1)، الصّلاه (1)

وذلک أن أبا عمر محمد بن عمر بن أمیر المؤمنین علیه السلام خطب الی ابن عمه زین العابدین ابنته خدیجه علیهم السلام، فزوجه أیاها، فأولدها عده أولاد، منهم عبد الله ابن محمد بن عمر بن أمیر المؤمنین علیه السلام وخطب عبد الله بن محمد بن عمر الی الباقر محمد بن علی علیه السلام بنت ابنه عبد الله المدعوه بام الحسین، فزوجه ایاها، فأولدها بعض ولده منهم أم عبد الله بنت عبد الله بن محمد بن عمر، ویحیی بن عبد الله بن محمد بن عمر، وتزوج أبی (1) أبو عبد الله محمد الصوفی، الملقب ملقطه.

قال لی أبو عبد الله ابن طباطبا النسابه المعروف أبقاء الله ببغداد، عند قراءتی علیه: انما لقب جدک أبو عبد الله محمد بن محمد بن أحمد بن علی بن محمد الصوفی، " ملقطه " لانه کان یلقط الاخبار، وبذلک وجدت خط ابن أبی جعفر النسابه رحمه الله، فاطمه بنت محمد بن الحسین بن محمد الملقب کرشا " من ولد الحسین الاصغر ابن علی بن الحسین السبط علیهما السلام فأولدها، فلهذا صار بنوا الحسین علیهم السلام أحم قرابه.

مثلت بمجلس نقابه الطالبیین أدام الله تمکینهم وکثر عددهم، محاضرا " السید الشریف الاجل نقیب نقباء الطالبیین، مجد الدوله أبا الحسن ابن فخرها ونقیب نقباء الطالبیین أبی یعلی ابن حاکم الدوله، والمتوجه فیها الحسن بن العباس بن علی بن الحسن بن الحسین بن علی بن محمد بن علی بن اسماعیل بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وذلک فی شهور سنه ثلاث وأربعین وأربعمائه.

ذاکرنی أدام الله أیامه، وأوزعه شکر النعمه، فیما أتعبت فیه فکری، وأفنیت

فی جمعه عمری، واستفدته من نقلی وعرضت صحته وسقمه علی أماثل أهلی من

(1) من باب تسمیه الاجداد آباءا، لان محمد الصوفی أحد أجداد المصنف رحمهما الله.

(٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام محمد بن علی الباقر علیه السلام (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (3)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، أم المؤمنین خدیجه بنت خویلد علیها السلام (1)، یحیی بن عبد الله بن محمد (1)، محمد بن أحمد بن علی بن محمد (1)، علی بن إسماعیل بن جعفر (1)، علی بن الحسن بن الحسین (1)، عبد الله بن محمد بن عمر (2)، محمد بن علی بن الحسین (1)، محمد بن الحسین بن محمد (1)، الحسن بن العباس (1)، أبو عبد الله (3)، علی بن محمد (1)، محمد بن عمر (2)

العلم بالنسب العلوی الذی خبرته والعقب الطالبی الذی جمعته، فأوردت بعالی حضرته من ذلک ما حضرنی.

صوب رأیی فی ما فعلت، واستحسن ما قرأت وجمعت، رسم السید الشریف الاجل الاجم الفضل الغزیر العقل، أبو طالب محمد بن مجد الدوله حرس الله نعمتهما وکبت حسدتهما مختصرا " فی الانساب الطالبیه یفتقر إلیه من قل علمه بهذا الشأن، ولا یستغنی عنه من کثر جمعه منه، فأجبته الی عمل هذا الکتاب، ووسمته ب " المجدی ".

وسأبین بحمدالله ومشیته فیه مذاهب أصحاب النسب، ومن لقیت منهم، واختلافهم فیما رکبوا فیه الخلاف وما یحتمله مواضع الشروح منسوبه الی قائلها، والله الموفق والمعین لما قرب من رضاه وجنته ودیب (1) الطریق الی طاعته.

قال ابن الصوفی: اختلف الناس (2) فی نسب مولانا رسول الله صلی الله علیه وآله من عدنان الی آدم، واتفقوا علی نسبه علیه السلام المروی عنه الی

عدنان، والصحیح ما قرأته علی شیخی أبی الحسن محمد بن أبی جعفر محمد بن علی العلوی العبیدلی من ولد الحسین الاصغر الملقب شیخ الشرف، وقال لی: هذه روایه أبی بکر محمد ابن عبده العبقسی الطرسوسی النسابه الذی انتهی إلیه نسب العرب والعجم (3)، وهی الروایه التی یروی عن عبد الله بن العباس.

فولد رسول الله محمد صلی الله علیه وآله ماتت أمه وله ست سنین، وهذا قول ابن عبده ولد عام الفیل ولم یدرک یری أباه وأدرک الفجار وله عشرون سنه، وتزوج خدیجه

(1) کذا فی الاصل واضیف فوقه فی المتن " کذا " بخط الناسخ والظاهر ان شاء الله انه: دیث، ففی اللسان: " دیث الطریق، وطأه وطریق مدیث أی مذلل (2) من هنا یبتدئ نسخه ک.

(3) یعنی علم نسب العرب والعجم (ظ).

(٥)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (2)، عبد الله بن عباس (1)، محمد بن أبی جعفر (1)، محمد بن علی (1)

علیها السلام وله خمس وعشرون سنه، ومات مسموما " وله ثلاث وستون سنه. هذا قول ابن عبده، وقبره بالمدینه.

ابن عبد الله، مات، والنبی علیه السلام حمل، وله خمس وعشرون سنه، وقالوا:

کان للنبی صلی الله علیه وآله سنتان، حین مات أبوه، ابن عبد المطلب، مات وللنبی علیه السلام ثمانی سنین ودفن بالحجون.

ابن هاشم بن عبد مناف ابن قصی بن کلاب بن مره بن کعب بن لؤی بن غالب ابن فهر بن مالک بن النضر بن کنانه بن خزیمه بن مدرکه بن الیاس بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان بن أد بن ادد بن الیسع بن الهمیسع بن سلامان بن النبت، هکذا رواه معرفا "، ابن حمل بن

قیدار بن اسماعیل.

ابن ابراهیم الخلیل بن تارخ بن تاخور بن سروغ، بالسین غیر معجمه وبالغین معجمه، ابن ارغو بن فالغ، بالغین معجمه فیهما، ابن عابر، بفتح الباء والعین غیر معجمه، ابن شالخ بن ارفخشد بن سام بن نوح بن لمک بن منو شلح، بکسر اللام، ابن اخنوخ بن البارذ بالذال المعجمه ابن مهلائیل بن قنیان بن أنوش بن شیث بن آدم ابی محمد علیه السلام وعلی رسول الله وآله الطاهرین.

وفی روایه أبی یعلی حمزه بن أحمد بن عبد الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام، النسابه المعروف بالسماکی، وأبی بکر بن عبده العبقسی، وصاحب کتاب المبسوط الشریف النسابه أبی جعفر محمد بن علی بن الحسن والحسین ابن اسماعیل بن ابراهیم بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب الحسینی المعروف بابن معیه، ثمانیه منهم أربعه بنین وأربع بنات، وهی أو فی الروایات فالبنون وأمهم خدیجه، ما خلا ابراهیم، القاسم وبه کنی صلوات الله علیه وآله والطاهر والطیب هو عبد الله، وابراهیم وأمه: ماریه القبطیه.

والبنات: فاطمه الزهراء سیده نساء العالمین خرجت الی ابن عمها أمیر

(٦)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، ماریه بنت شمعون القبطیه زوجه النبی (ص) (1)، السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (2)، عبد الله بن محمد بن عمر بن علی (1)، الحسن بن علی بن أبی طالب (1)، إسماعیل بن إبراهیم (1)، محمد بن علی بن الحسن (1)، حمزه بن أحمد (1)، الموت (3)، الصّلاه (1)، الطهاره (1)

المؤمنین علیه السلام، ورقیه خرجت الی عتبه بن أبی لهب ثم الی عثمان بن عفان: وأم کلثوم خرجت الی أبی العاص بن الربیع

بن عبد العزی بن عبد شمس، وزینب خرجت الی عثمان أیضا، وأمهن خدیجه الکبری علیها السلام، وهو قول لا یؤخذ به (1)، وقال قوم: ان زوجتی عثمان بنتا خدیجه من غیر النبی علیه السلام.

وولد أبو طالب واسمه عبد مناف، وقالوا: بل اسمه کنیته ورویت عن أبی علی النسابه، وله مبسوط یعمل به، وهو محمد بن ابراهیم بن عبد الله بن جعفر الاعرج ابن عبد الله بن جعفر قتیل الحره بفتح الحاء ابن محمد بن علی بن أبی طالب علیه السلام، أنه کان یری ذلک، ویزعم أنه رأی خط علی علیه السلام: " وکتب علی بن أبو طالب، والصحیح الاول.

طالبا " وبه یکنی أبوه وألزمته قریش النهضه معها فی بدر فحمل نفسه علی الغرق وله شعر معروف فی کراهیه لقاء النبی علیه السلام، وغاب خبر طالب.

وعقیلا، ففی تعلیق أبی نصر (2) سهل بن عبد الله بن داود المهری البخاری النسابه أو تعلیقه أبی الحسین محمد بن ابراهیم بن علی الاسدی الکوفی المعروف بابن دینار النسابه، ووجدته بخط أحدهما، أن عقیل بن أبی طالب کان أعور یکاد یخفی

(1) کذا فی النسخه ولا یستقیم المعنی والظاهر انه خطأ من الناسخ ولعل الصحیح: وأمهن خدیجه الکبری علیهما السلام، وقال قوم ان زوجتی عثمان بنتا خدیجه من غیر النبی علیه السلام.

(2) هو " أبو نصر سهل بن عبد الله بن داود المهری البخاری النسابه " هذا، غیر " الشیخ أبی نصر سهل بن عبد الله البخاری الذی ألف " أنساب آل أبی طالب " أیام الناصر بالله الخلیفه العباسی المتوفی سنه 622 فی وزاره ناصر بن مهدی ونقابه السید شرف الدین محمد بن عز الدین یحیی الذی فوضت النقابه إلیه

سنه 592 "؟ کما فی الذریعه " لشیخ مشایخنا العلامه الجلیل الشیخ آغا بزرگ الطهرانی طیب الله ثراه وجزاه من عظیم خدمته بالشیعه والعلم، احسن الجزاء " الذریعه ص 377 " ردیف 517 " والظاهر انه التبس الامر علی العلامه الطهرانی رض وصدق من قال " أبی الله الا ان یصح کتابه. "

(٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، أم المؤمنین خدیجه بنت خویلد علیها السلام (2)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (2)، الخلیفه عثمان بن عفان (1)، عقیل بن أبی طالب علیه السلام (1)، إبراهیم بن علی (1)، محمد بن إبراهیم (1)، محمد بن علی (1)، الزوج، الزواج (1)، الصدق (1)، الوفاه (1)

ذلک علی متأمله.

وروی الشریف أبو محمد النسابه الدندانی المعروف بابن أخی طاهر، واسمه الحسن بن محمد بن یحیی بن الحسن بن جعفر الحجه ابن عبید الله بن الحسین ابن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیه السلام عن جده، یرفعه، أن النبی صلی الله علیه وآله قال لعقیل بن أبی طالب، أنا أحبک یا عقیل حبین، حبا " لک، وحبا " لابی طالب، لانه کان یحبک.

ولما جاء النبی والعباس الی ابی طالب علیهم السلام یحملان بعض ولده، قال: إذا خلیتما لی عقیلا فخذا من شئتما، وکان عقیل ناسبا " وصار الی معاویه، علی وجه یعرف إذا استنبط.

وجعفرا "، فی کتاب یحیی بن الحسن النسابه، قال النبی علیه السلام: خلقت أنا وجعفر بن أبی طالب من شجره واحده، اشبه خلقه وخلقه خلقی وخلقی وقال أبو القاسم الحسین بن جعفر بن الحسین وأمه خداع بها یعرف النسابه الارقطی یکنی عقیل أبا یزید.

وقال

ابن عبده: یکنی عقیل أبا یزید وجعفر أبا عبد الله، ویقال له أبو السماکین لرأفته علیهم فی قول ابن عبده وکان جوادا " وقتل بمؤته من أرض الروم غازیا " سنه سبع (1) من الهجره وحزن علیه النبی صلی الله علیه وآله وجماعه المسلمین، ورثاه من یعمل الاشعار من الصحابه، منهم کعب بن مالک من قصیده بقوله:

وجدا " علی النفر الذین تتابعوا * یوما " بمؤته وسدوا لم ینقلوا صلی الاله علیهم من فتیه * وسقی عظامهم الغمام المسبل صبروا بمؤته للاله نفوسهم * حذرالردی وحفیظه أن ینکلوا

(1) هذا سهو من المؤلف أو خطأ من الکاتب، فان وقعه مؤته کانت فی جمادی الاولی من سنه الثامنه.

(٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، أبو طالب علیه السلام (1)، جعفر بن أبی طالب علیهما السلام (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (2)، الحسن بن محمد بن یحیی (1)، عبید الله بن الحسین (1)، عقیل بن أبی طالب علیه السلام (1)، ابن أخی طاهر (1)، یحیی بن الحسن (1)، علی بن الحسین (1)، الحسین بن جعفر (1)، محمد النسابه (1)، الحسن بن جعفر (1)، کعب بن مالک (1)، القتل (1)، الجماعه (1)، شهر جمادی الأولی (1)، السهو (1)

حتی تفرجت الصفوف وجعفر * حیث التقوابین الصفوف مجدل إذ یهتدون بجعفر ولسوائه * قدام أولهم، ونعم الاول فتغیر القمر المنیر لفقده * والشمس قد کسفت وکادت تأفل قرم علا بنیانه من هاشم * فرع أشم وسؤدد ما ینقل (1) وسمی جعفر طیارا "، لان یدیه قطعتا قبل ان یقتل، فقال النبی صلی الله علیه وآله: عوض جعفر بیدیه جناحین یطیر

بهما فی الجنه حیث یشاء وعلیا " أمیر المؤمنین خوطب بها ورسول الله حی، فکنیته أبو الحسن وفضائله أکثر من أن تعد.

وحدثنی أبو عبد الله حمویه بن علی حمویه أحد شیوخ الشیعه بالبصره یرفعه أن علیا " علیه السلام لما کان حملا قالت أمه علیها السلام: کنت إذا أردت أن أسجد للاصنام وعلی حمل معی یعترض بین سرتی وظهری فلا أقدر علی السجود، فأنشدنی فی ذلک صالح القیسی البصری رحمه الله لنفسه من قصیده طویله:

وقد روی عن أمه فاطمه * ذات التقی والفضل من بین النسا بأنها کانت تری أصنامهم * نصب علی الکعبه أو فوق الصفا فربما رامت سجودا " کالذی * کانت مرارا من قریش قد تری وهی به حامله فیعتدی * منتصبا " بمنعها مما تشا قال " حامله " بتاء فرده الی الاصل، ولیس هذا من جید الشعر، وقد رکب فیه ضرورات تهجنه فی السمع، لکنا أوردناه شاهدا ".

وحدثنی أبو الحسن علی بن سهل التمار رحمه الله عن خاله أبی عبد الله محمد ابن وهبان الدنیلی الهنائی رحمه الله عن ابن عقده یرفعه أن أبا بکر وعمر، وافیا

(1) فی الاصل تصحیفات وتحریفات کثیره فی هذه الابیات والتصویب من الدیوان ص 261.

(٩)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، أبو عبد الله (1)، علی بن سهل (1)، السجود (1)، القتل (1)، الشهاده (1)

الی النبی صلی الله علیه وآله من أین أقبلتما، قالا: عدنا علیا وهو لمابه (1)، فقال صلی الله علیه وآله:

لن یموت حتی تملئاه غیظا " وتجداه صابرا ".

ولما صعد علی علیه السلام منبر البصره بعد هدوء الفتنه، قام إلیه الجعده بن بعجه (2) بالباء، فقال:

أیما خیر أنت أم أبو بکر وعمر، فتضاحک حتی قیل قالها، ثم قال:

عبدت الله قبلهما ومعهما وبعد هما.

وقتل فی شهر رمضان مواصل لیلتین، والمواصله الاعلی الائمه والانبیاء علیهم السلام محظوره، وکان عمره علیه السلام خمسا " وستین سنه، هذا الذی نعول علیه وهی الروایه التی رویناها عن الشریف النسابه أبو علی عمر بن علی بن الحسین ابن أخی اللبن العلوی العمری الکوفی الموضح، وقد قیل: أن عمره ثلاث وستون سنه، وعلی الاول أعول وبه أقوال.

وبنتا " تدعی فاختاه (3)، وتکنی أم هانی وهی هند، وبنتا " تدعی جمانه.

وکانت فاختاه، أجارت رجلا یوم فتح مکه، فقال النبی صلی الله علیه وآله لعلی علیه السلام: علیک الرجل، فأقبل علی الی البیت کالسحاب الزاحف، فقامت فاختاه الی أخیها، فدفعت فی صدره فقالت: قد أجرته فرق لها النبی صلی الله علیه وآله وقال: کل من ولد أبی طالب شجاع، قد أجرنا من أجرته وأقبل النبی علیه السلام فعجب کیف ظنت أنها تدفع أخاها عن الرجل بالمقاواه، ویروی جمانه بنت أبی طالب.

(1) کذا فی جمیع النسخ - وفی روایه أخری مختلفه المتن والاسناد مع هذه الروایه:

" یخاف علیه مما به " و راجع التعلیقات.

(2) هذا هو الذی ورد اسمه فی الغارات ص 67 بصوره الجعد بن نعجه و نقل العالم الفاضل السید عبد الزهراء الحسینی محقق الطبعه الاخیره من الغارات من مستدرک الوسائل أنه خارجی من أهل البصره. ولا یخفی أیضا أن اسم أبیه فی الغارات والمستدرک " نعجه " بالنون غیر مضبوط، فمع تصریح العمری وضبطه بأنه بعجه بالباء لامحل للبحث (3) کذا فی الاصل والمشهور فاخته.

(١٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، الأنبیاء

(ع) (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (3)، مدینه مکه المکرمه (1)، شهر رمضان المبارک (1)، مدینه البصره (2)، علی بن الحسین (1)، الظنّ (1)، الموت (1)، کتاب الغارات لإبراهیم بن محمد الثقفی (3)، کتاب مستدرک الوسائل (1)، الخوف (1)

وخبرنی شیخ الشرف ابن أبی جعفر النسابه رحمه الله، وجدت فی کتاب ابن معیه أبی جعفر: وطلیقا " بن (1) أبی طالب وما أعرف طلیقا " ولا سمعت به من طریق یسکن إلیها وبین کل ولد وولد عشر سنین، علی علیه السلام أصغرهم وطالب أکبرهم، وقد رتبنا هم علی الولاده، والان فنبدأ بالامامه ونقدم علیا " علیه السلام.

وأمهم أجمع، فاطمه بنت أسد بن هاشم هاجرت علیها السلام، وقبرها بالمدینه، وکان یسمیها النبی صلی الله علیه وآله، أمی، ولها أحادیث فی علو المنزله شهیره کثیره، وهی أول هاشمیه ولدت هاشمیا "، وولدت علیا " علیه السلام فی الکعبه وما ولد قبله أحد فیها.

فولد أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام والرحمه فی أکثر الروایات خمسه وثلاثین ولدا "، ذکورهم أکثر من أناثهم.

فممن حدثنی بذلک أبو علی ابن شهاب العکبری فی داره بعکبرا، قال: حدثنی ابن بطه (2) یرفعه بالعده واللفظ لابی علی.

ووجدت بخط شیخی أبی الحسن ابن أبی جعفر النسابه فی نسخه لا أثق بها، لعلی علیه السلام عشرون ذکرا " وتسع عشر أنثی، فذلک تسعه وثلاثون، وذلک فی کتابه الذی وسمه بالحاوی، وروی ولده علیه السلام سبعه وعشرین.

والذی علیه القول انه ولد فیما قرأته سماعا " من الشریف أبی علی النسابه العمری الموضح الکوفی: حسنا " وحسینا " وزینب ورقیه وأمهم فاطمه بنت رسول الله صلی الله علیه وآله

(1) لم

اعثر علی مرجع یضبط هذا الاسم بالخصوص وفی الاصل وبعض المصادر المطبوعه کتب غیر مضبوط ولکن اللغویین صرحوا بأن طلیق کزبیر فی (طلیق بن سفیان الصحابی رض).

(2) لعله هو " محمد بن بطه " مؤلف کتاب " اسماء مصنفی الشیعه - أو - أبو العلاء ابن بطه من وزراء عضد الدوله الدیلمی " راجع " الشیعه وفنون الاسلام " للسید حسن الصدر (قده).

(١١)

صفحهمفاتیح البحث: السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (3)، السیده فاطمه بنت أسد أم أمیر المؤمنین علیهما السلام (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، أبو العلاء (1)

ومحمد الاکبر ابن الحنفیه، ومحمد الاصغر وأم الحسن ورمله بنت الثقفیه والعباس وعثمان وجعفرا " وعبد الله، وبنی الکلابیه.

والعباس الاصغر وعمر ورقیه بنی الثعلبیه وأبا بکر وعبد الله بنی النهشلیه ویحیی ابن أسماء وأمامه وفاطمه وخدیجه ومیمونه وأم سلمه وجمانه وامه الله وأم الکرام ورقیه الصغری وزینب الصغری وفاختاه، هی أم هانی وأم کلثوم، هی نفیسه زیاده الشیخ الشرف رحمه الله فی الذکور، عبد الرحمن عمر الاصغر، عثمان الاصغر عون، جعفر الاصغر، محسن.

ویجب أن یکون: له رقیه الکبری وزینب الکبری بنتی فاطمه علیها السلام فذلک الجمله خمسه وثلثون نفسا "، من ذلک الرجال ثمانیه عشر رجلا والنساء سبع عشر نفسا " ولم یحتسبوا بمحسن لانه ولد میتا "، وقد روت الشیعه خبر المحسن والرفسه (1).

ووجدت بعض کتب أهل النسب یحتوی علی ذکر المحسن، ولم یذکر الرفسه من جهه أعول علیها.

ووجدت بخط شیخ الشرف: قال محمد بن محمد، یعنی نفسه، مات من جمله أولاد أمیر المؤمنین علیه السلام من الذکور وعدتهم تسعه

عشر ذکرا "، فی حیاته سته نفر، وورثه منهم ثلاثه عشر نفسا "، وقتل منهم فی الطف سته رضوان الله علیهم.

اخبار بنی علی لصلبه (ع) حدثنی أبو علی العمری الموضح قال: ولد الحسن علیه السلام لثلاث من الهجره وکان بین ولاده الحسن والحمل بالحسین علیهما السلام خمسون لیله، کان وجهه یشبه النبی

(1) فی الاصل: " الرقیه " وطالما صرفت الوقت لاجد الصوره الصحیحه لهذه الکلمه وما ظفرت بها حتی من الله تعالی علی ووجدت کلام العمری منقولا بعینه فی " منتهی الامال " ص 188 للشیخ الجلیل والمحدث الثقه النبیل الحاج شیخ عباس القمی رضوان الله علیه و " الرفسه الصدمه بالرجل فی الصدر " القاموس.

(١٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (1)، یوم عاشوراء (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، محمد الأصغر (1)، محمد بن محمد (1)، الموت (1)، القتل (1)، الحج (1)

علیه السلام وتوفی سنه اثنین وخمسین و عمره ثمان و أربعون سنه ویکنی أبا محمد.

وقال أبو بکر بن عبده النسابه من طریق ابن معیه رحمه الله: ولد الحسن بن علی علیه السلام بالمدینه قبل وقعه بدر بتسعه عشر یوما، و روی عن النبی صلی الله علیه وآله جده أحادیث ومات بالمدینه سنه تسع وأربعین من الهجره، وکان بین ولاده الحسن والحمل بالحسین علیهما السلام طهرا " واحدا "، وکان الحسین یشبه جده رسول الله صلی الله علیه وآله من النصف الفوقانی، ویشبه الحسین جده من النصف السفلانی

صلوات الله علیهم أجمعین.

و ذکر أبو الغنائم الحسین (1) البصری عم أبی القاسم الصفی رحمهما الله أن أبا القاسم الحسین بن خداع النسابه المصری الارقطی قال: ولد الحسن بن علی فی شهر رمضان سنه ثلاث من الهجره، وقبض سنه خمسین، فکان عمره إذ ذاک سبعا وأربعین سنه وقبره بالبقیع.

قال أبو علی الموضح النسابه: والحسین یکنی أبا عبد الله، ولد لاربع من الهجره، وقتل احدی وستین، فعمره سبع وخمسون سنه، وأرضعته أم الفضل زوجه عم أبیه العباس بلبن قثم بن العباس بن عبد المطلب، وقتل یوم عاشوراء وبه سبعون جراحه، قالوا ما رأینا مکثورا " أربط جاشا " منه، والذی قتله خولی بن یزید الاصبحی من حمیر وقبره بالحائر من أرض الکوفه وسقی الفرات.

وبهذا قال أبو القاسم الحسین بن جعفر بن الحسین بن جعفر بن أحمد بن محمد بن اسماعیل بن محمد بن عبد الله بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام المعروف بابن خداع سواء، وزاد فی الخبر أن الحسین علیه السلام کان یخضب بالسواد.

قال أبو علی عمر بن علی بن الحسین بن عبد الله بن محمد الصوفی ابن یحیی ابن عبد الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام النسابه الموضح الکوفی

(1) کذا فی الاصل والظاهر: الحسینی.

(١٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (2)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (2)، یوم عاشوراء (1)، مقبره بقیع الغرقد (1)، معرکه بدر (1)، مدینه الکوفه (1)، شهر رمضان المبارک (1)، نهر الفرات (1)، عبد الله بن علی بن الحسین بن علی

(1)، علی بن الحسین بن عبد الله (1)، خولی بن یزید الأصبحی (1)، عبد الله بن محمد بن عمر (1)، محمد بن إسماعیل بن محمد (1)، العباس بن عبد المطلب (1)، الحسین بن جعفر (2)، الحسن بن علی (1)، القتل (3)، الصّلاه (1)، الغنیمه (1)

ورد الینا الی البصره، وکان ثقه جلیلا، ومحمد ابن الحنفیه یکنی أبا القاسم، وسمته الشیعه الکیسانیه، المهدی، وادعوا أنه حی بجبال رضوی، قالوا: هی جبال تتصل بجبال عمان.

ووجدت أنا فی " المقالات " لابی عیسی الوراق، وکان یخبر مقالات الشیعه ان الحیانیه وهم أصحاب حیان السراج یزعمون أن الامام، علی ومحمد ابنه، ولا یرون للحسن والحسین علیهم السلام أجمعین امامه، قال: والی هذا ذهب المختار بن أبی عبیده وأصحابه.

قال شیخ الشرف أبو الحسن محمد بن محمد بن علی بن الحسن بن علی ابن ابراهیم بن علی بن عبد الله بن علی بن عبد الله بن الحسین الاصغر بن علی ابن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وهو نسابه العراق الشیخ المسن قرأت علیه واستکثرت منه، قال أبو نصر البخاری النسابه شیخی، الحنفیه: خوله بنت جعفر ابن قیس بن مسلمه بن عبد الله بن ثعلبه بن یربوع بن ثعلبه بن الدؤل بن حنفیه بن لحیم.

وحکی لی أن ابن الکلبی ذکر عن خراش بن اسماعیل أن خوله سباها قوم من العرب فی سلطان أبی بکر، فاشتراها أسامه بن زید وباعها من علی علیه السلام، فلما عرف علی علیه السلام صورتها، أعتقها وأمهرها وتزوجها، فقال ابن الکلبی فیما زعم البخاری من قال ان خوله من سبی الیمامه فقد أبطل.

وقال ابن خداع ناسب المصریین فی کتابه " المبسوط ": قال النبی لعلی علیهما

السلام " یولد لک ولد تحلیه اسمی وکنیتی ".

وقال ابن خداع: وکانت رخصه من النبی لعلی علیه السلام، فولد محمد بن الحنفیه علی خلاف من الرواه فی ولایه عمر، فسماه أبوه محمدا "، وکناه أبا القاسم ولم یکن ذلک الاله.

حدثنی شیخ الشرف قال حدثنا البخاری، قال: حدثنا ابن دینار عن ابن عبده

(١٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (5)، دوله العراق (1)، محمد بن الحنفیه إبن الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام (1)، إبراهیم بن علی بن عبد الله (1)، عبد الله بن الحسین الأصغر (1)، علی بن الحسن بن علی (1)، عبد الله بن ثعلبه (1)، أسامه بن زید (1)، مدینه البصره (1)، حیان السراج (1)، محمد بن محمد (1)

عن خلیفه (1)، عن الحسن بن أبی غره، عن منذر الثوری، عن محمد ابن الحنفیه قال: قتل مع الحسین بن علی علیه السلام سته عشر رجلا کل منهم قد رکض فی بطن فاطمه علیهم السلام والرضوان ومات محمد ابن الحنفیه بالطائف، وهو ابن خمس وستین سنه، کذلک ذکر أبو المنذر علی بن الحسین بن طریف البجلی الخزاز الکوفی وکان فاضلا متبحرا " قرأ علیه شیخ الشرف واستکثر منه.

قال النسابه الموضح: والعباس الاکبر أبو الفضل قتل بالطف، ویلقب السقاء دمه فی بنی حنیفه، وکان صاحب رایه أخیه الحسین، قتل وله و یومئذ أربع وثلاثون سنه، وبذلک قال والدی أبو الغنائم ابن الصوفی النسابه وابن خداع.

واختلفوا أن العباس اکبر أم أخوه عمر، فکان ابن شهاب العکبری وأبو الحسین الاشنانی وابن خداع یرون أن عمر هو الاکبر، وشیخنا أبو الحسن شیخ الشرف والبغدادیون ووالدی یرون أن

عمر أصغر من العباس، ویقدمون ولد العباس علی ولده.

رجعنا الی روایه الموضح العمری رحمه الله، قال: وعثمان بن علی علیه السلام یکنی أبا عمرو، قتل وهو ابن احدی وعشرین سنه، وجعفر أبو عبد الله قتل وهو ابن تسع وعشرین سنه، وعبد الله أبو محمد الاکبر قتل وهو ابن خمس وعشرین سنه ودمه بنی دارم، أم الاربعه أم البنین بنت حزام الکلابیه، قتلوا جمیعا بالطف رضی الله عنهم قال الموضح: وعمر المکنی أبا القاسم وقال ابن خداع: بل یکنی أبا حفص ورقیه أمهما الصهباء بنت ربیعه الثعلبیه، وهو توأم وکان آخر من مات من بنی علی

(1) هو أبو عمرو خلیفه بن خیاط شباب العصفری المتوفی سنه 240 صاحب " کتاب الطبقات " و " التاریخ " وغیرها.

(١٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (1)، یوم عاشوراء (2)، محمد بن الحنفیه إبن الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام (2)، أبو عبد الله (1)، علی بن الحسین (1)، أبو المنذر (1)، منذر الثوری (1)، القتل (7)، الموت (1)، الغنیمه (1)، الوفاه (1)

علیه السلام الذکور المعقبین، وکان عمر بن علی ذالسن وجود وعفه.

فوجدت أنافی کتاب صنفه أبو أحمد عبد (1) العزیز بن أحمد الجلودی، بفتح الجیم، وسمه بکتاب بیوت السخاء والکرم، قال: اجتاز عمر بن علی بن أبی طالب علیهم السلام فی سفر کان له فی بیوت من بنی عدی، فنزل علیهم، وکانت شده فجائه شیوخ الحی فحادثوه، واعترض رجل منهم مارا " له شاره (2) فقال من هذا فقالوا: سلم بن قته، وله انحراف عن بنی هاشم، فاستدعاه وسأله

عن أخیه سلیمان ابن قته، وکان سلیمان من الشیعه، فخبره أنه غائب، فلم یزل عمر یلطف له فی القول ویشرح له الادله حتی رجع سلم الی مذهب أخیه.

وفرق عمر علیه السلام فی البیوت أکثر زاده ونفقته وکسوته، وأشبع جمیعهم طول مقامه، فلما رحل عنهم بعد یوم ولیله عشبوا وخصبوا، فقالوا: هذا أبرک الناس حلا ومرتحلا، فکانت هدایاه تصل إلی سلم، فلما مات قال یرثیه.

صلی الاله علی قبر تضمن من * نسل الوصی علی خیر من سئلا ما کنت یا عمر الخیر الذی جمعت * له المکارم طیاشا " ولا وکلا بل کنت أسمحهم کفا وأکثرهم * علما " وأبرکهم حلا ومرتحلا ومات عمر وعمره سبع وسبعون سنه، قال ابن خداع: وجماعه یعول علی قولها، بل کان عمره خمسا وسبعین سنه ووجدت فی بعض الکتب أن عمر شهد حرب المصعب بن الزبیر وکان من أصحابه، وأنه قتل وقبره بمسکن، وهذه روایه باطله بعیده عن الصواب، وقال لی

(١) أشهر من أن یعرف ألف قرب مأتین کتابا فی شتی العلوم، منها فی الفقه والحدیث والتفسیر والادب والتاریخ والسیره والطب والنجوم والکلام وغیرها (راجع الفهرست وتنقیح المقال وتأسیس الشیعه لفنون الاسلام) تجد فیها اسماء کتبه رضوان الله علیه.

(2) فی الاصل: ساره والتصحیح قیاسی.

(١٦)

صفحهمفاتیح البحث: بنو هاشم (1)، عمر بن علی (2)، القبر (1)، الشهاده (1)، القتل (1)، الموت (1)، العزّه (1)، الحرب (1)، السخاء (1)، الوصیه (1)، الجماعه (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (1)

بعض أصحابنا انما هذا عمر بن علی الاصغر ولا أعلم لهذه الروایه صحه.

ومما یدل علی بطلان ذلک ما رواه الدندانی الناسب عن جده: خاصم ابن أخیه حسنا الی بعض بنی عبد الملک فی ولایته

فی صدقات علی علیه السلام، وهذا یزعم أنه مات من جراح أصابه أیام مصعب ومصعب قتل قبل أخیه عبد الله وعبد الملک حی وماولی أحد من بنی عبد الملک الابعد موت أبیه، فهذه مناقضه.

قال الموضح: وأبو بکر واسمه عبد الله، قتل بالطف، وأبو علی عبید الله امهما النهشلیه، فأما عبید الله فکان مع أخواله بنی تمیم بالبصره حتی حضر وقائع المختار فأصابه جراح وهو مع مصعب، فمات وقبره بالمزار من سواد البصره یزار الی الیوم، وکان مصعب یشنع علی المختاریه ویقول قتل ابن امامه.

وأبو الحسین یحیی قال الموضح: مات طفلا فی حیاه أبیه، أمه أسماء بنت عمیس الخثعمیه، فأولاد جعفر وأبی بکر منها اخوته لامه.

أخبار البنات خرجت أم کلثوم بنت علی من فاطمه واسمها رقیه علیهم السلام الی عمر بن الخطاب فأولدها زیدا "، ومات هو وأمه (فی یوم) (1) واحد، وکان الشریف الزاهد النقیب الاخباری ببغداد، أبو محمد الحسن بن أحمد بن القاسم بن محمد العوید العلوی المحمدی (2) رحمه الله یروی أن الذی تزوجها عمر، شیطانه، وآخرون من أهلنا یزعمون أنه لم یدخل بها، وآخرون یقولون هو أول فرج غصب فی الاسلام.

(1) فی الاصل: مات هو وأمه واحد.

(2) یأتی ذکره ره فی ص، مسأله زواج السیده ام کلثوم بعمر بن الخطاب من اهم المسائل المبحوث عنها فی القرنین الرابع والخامس خصوصا "، وکتب غیر واحد من اعاظم الشیعه رضوان الله علیهم فی هذا الموضوع کتابا، ویأتی ذکرها أیضا فی کتب الفقه فی مبحث اولیاء العقد.

(١٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، یوم عاشوراء (1)، الخلیفه عمر بن الخطاب (2)، الحسن بن أحمد بن القاسم (1)، مدینه البصره (1)،

عمر بن علی (1)، الباطل، الإبطال (1)، القتل (3)، الموت (2)، الغصب (1)، الزوج، الزواج (1)

والمعول علیه من هذه الروایات، ما رأیناه آنفا " من أن العباس بن عبد المطلب زوجها عمر برضاء أبیها علیه السلام واذنه، وأولدها عمر زیدا " وکانت زینب بنت علی یکنی ام الحسن روت عن أمها فاطمه ابنه رسول الله صلی الله علیه وآله، وهی زینب الکبری، خرجت الی عبد الله بن جعفر بن أبی طالب علیهم السلام، فأولدها علیا وعونا وعباسا وغیرهم، کذلک قال الموضح وبهذا قال الدندانی النسابه عن جده یحیی العبیدلی رحمه الله.

قال الموضح: وخرجت رمله بنت علی الی عبد الله بن أبی سفیان بن الحارث ابن عبد المطلب قال أبو علی الموضح: وخرجت أم الحسن بنت علی أمیر المؤمنین من الثقفیه الی جعده بن هبیره المخزومی.

قال: وخرجت أمامه بنت علی إلی الصلیب بن عبد الله بن نوفل بن حارث ابن عبد المطلب. وخرجت فاطمه بنت علی الی أبی سعید بن عقیل، وخرجت خدیجه علی الی ابن کریز من بنی عبد الشمس.

قال أبو علی: وخرجت میمونه بنت علی الی عبد الله الاکبر ابن عقیل، قال:

وخرجت رقیه الصغری الی مسلم بن عقیل. وخرجت زینب الصغری الی محمد ابن عقیل، وخرجت ام هانی فاختاه (1) بنت علی الی عبد الرحمن بن عقیل، وخرجت نفیسه وهی أم کلثوم الصغری الی عبد الله بن عقیل الاصغر، والباقیات من بناته لم یذکر لهن خروجا، قالت الجماعه بغیر خلاف.

فالمعقبون من ولد علی علیه السلام خمسه رجال وهم:

الحسن علیه السلام والحسین علیه السلام و محمد ابن الحنفیه وعمر ابن الثعلبیه والعباس ابن الکلابیه سلام الله علیهم، واختلفوا فی تقدیم عمر علی العباس وقد بیناه

أولا.

(1) کذا فی الاصول.

(١٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، مسلم بن عقیل علیه السلام (1)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، محمد بن الحنفیه إبن الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام (1)، العباس بن عبد المطلب (1)، فاطمه بنت علی (1)، جعده بن هبیره (1)، الجماعه (1)

فولد الحسن أبو محمد ابن علی علیهما السلام فی روایه شیخ الشرف سته عشر ولدا " منهم خمس أناث، وهم: زید والحسن والحسین الاثرم وطلحه واسماعیل وعبد الله وحمزه ویعقوب وعبد الرحمن وأبو بکر وعمر والبنات: فاطمه وام الخیر رمله وأم الحسن وأم سلمه وأم عبد الله.

قال ابن أبی جعفر: قتل عبد الله بن الحسن بالطف.

وقال الموضح: زید وام الخیر وام الحسن أمهم خزرجیه قال الموضح: وأم الحسن بن … (1) الحسن وهو المثنی، خوله بنت منظور الفزاریه زوجه عمه الحسین علیه السلام بنته فاطمه. قال وأما عمر فامه أم ولد. وزاد القاسم بن الحسن وهو المقتول بالطف.

وهذه زیاده صحیحه قرأت فی ولد الحسن علیه السلام لصلبه، علی والدی أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد بن أحمد بن علی بن محمد الصوفی العمری النسابه نسابه البصریین عند قراءتی علیه، وهی القراءه الثانیه علیه سنه خمس وثلاثین وأربعمائه، وأمضاه وقال لی: دم القاسم فی بنی عدی قال الموضح: وعبد الله بن الحسن هو أبو بکر قتل بالطف، وکان الحسین علیه السلام زوجه ابنته سکینه دمه فی بنی غنی قال الموضح: ومات عبد الرحمن بن الحسن محرما بالابواء ومعه عمه الحسین

علیه السلام، وکفن ولم یخیط (2) کفنه ولاغطی وجهه (3). والحسین بن الحسن، قال الموضح: هو الاثرم لام ولد. وطلحه بن الحسن، قال العمری أبو علی: هو

(1) من هنا یبتدئ نسخه الاساس.

(2) کذا فی الاساس وفی ک (من خاط یخیط) وفی (ش وس): لم یحنط (من الحنوط).

(3) راجع الارشاد للمفید رض ص 197 طبعه طهران.

(١٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، یوم عاشوراء (3)، عبد الله بن الحسن (ع) (2)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، محمد بن أحمد بن علی بن محمد (1)، القاسم بن الحسن (1)، الحسین بن الحسن (1)، علی بن محمد (1)، القتل (2)، الزوج، الزواج (1)، کتاب الإرشاد للشیخ المفید (1)، مدینه طهران (1)

طلحه الجواد امه من تیم قریش.

قال العمری: وخرجت أم الحسن بنت الحسن علیه السلام وهی لام ولد الی عبد الله ابن الزبیر. قال: وخرجت أم عبد الله بنت الحسن علیه السلام وهی لام ولد الی زین العابدین علیه السلام، فولدت له حسنا " وحسینا " والباقر علیه السلام وعبد الله، هکذا روی صحیح قال: وخرجت أم سلمه وهی لام ولد الی عمر بن زین العابدین علیه السلام. وزاد الموضح ورقیه بنت الحسن خرجت الی عمر بن المنذر بن الزبیر بن العوام، وقد رواها الحاکم بن حبیب.

فولد الحسن، أبو محمد فی روایه الموضح العمری، وفی روایه غیره أبو الحسین قال شیخنا (1) أبو الحسن بن أبی جعفر فی کتابه الموسوم بتهذیب الانساب:

العقب من ولد الحسن بن علی علیهما السلام من

أربعه رجال وهم: الحسن، وزید، وعمر والحسین الاثرم، انقرض اثنان وهما عمر والحسین.

قال ابن خداع فی روایه أبی الغنائم الحسنی عنه: کان زید بن الحسن شریفا " نبیها "، یکنی أبا الحسین وکانت أمه أنصاریه، ومات وله تسعون سنه، وما وجدت أنا لزید بن الحسن الا بنتا " خرجت الی أموی، وأبا محمد الحسن الذی منه عقبه.

قال لی بعض الشیعه الفضلاء: اسمها نفیسه وقبرها بمصر مشهور، وقال لی ذلک الاخ: أن البلاذری ذکرها، وأنها کانت زوجه عبد الملک بن مروان، وأنها ماتت منه حامل.

قالوا: وأولد زید یحیی وقبره بمصر، ولم أجد ذلک فی کتاب، ولا قرأته علی أحد انما هو سماع شاذ.

فولد أبو محمد الحسن بن زید بن الحسن قال شیخنا أبو الحسن فی کتاب التهذیب: والعقب من ولد الحسن بن زید من سبعه رجال، وهم: القاسم وعلی

(1) یعنی به " شیخ الشرف العبیدلی " ره.

(٢٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام محمد بن علی الباقر علیه السلام (1)، الإمام علی بن الحسین السجاد زین العابدین علیهما السلام (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (2)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، الزبیر بن العوام (1)، الحسن بن أبی جعفر (1)، الحسن بن زید (2)، زید بن الحسن (2)، الزوج، الزواج (1)، الجود (1)، الغنیمه (1)

واسماعیل وابراهیم وزید وعبد الله واسحاق.

قال أبو الغنائم الحسنی. قال ابن خداع: مات الحسن بن زید بالحاجر، وهو لام ولد، وکان یتعمل للمنصور، وکان عبد الله بن الحسن المثنی وولده محمد وابراهیم علیهم السلام نافروا الحسن فقال ابن هرمه یمدحه ویعرض لهم:

الله أعطاک فضلا من مواهبه *

علی هن وهن من حاسد وهن وکان فی الحسن بن زید محاسن دنیائیه کثیره.

فولد القاسم بن الحسن بن زید بن الحسن قال ابن خداع فیما روی عنه: ان ام القاسم ام سلمه بنت الحسین الاثرم، وکان القاسم زاهدا " ورعا "، سته منهم امرأتان وهم عبد الرحمن الشجری ومحمد البطحانی بفتح الباء وضمها وحمزه وهو لام ولد والحسین (1) لام ولد وخدیجه وعبیده.

فأما عبیده فخرجت الی ابن عمها طاهر بن زید، وأما خدیجه فخرجت الی عبد العظیم بن علی الشدید (2) وأما الحسن بن القاسم فأعقب حسینا " غاب خبره ببلد الدیلم.

قال شیخنا أبو الحسن، العقب من ولد القاسم بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام من ثلاثه محمد البطحائی وعبد الرحمن الشجری وحمزه لام ولد.

قال شیخنا أبو الحسن: فولد حمزه بن القاسم بن الحسن فی صح وقال أبو الحسین بن دینار الاسدی النسابه وأبو عمرو عثمان بن المنتاب النسابه وابن خداع:

أولد حمزه علیا أمه فاطمه بنت علی السدید وحسینا، ومحمدا "، وأم علی خرجت الی ابن الارقط، وأم الحسن خرجت الی محمد بن الصادق وأمینه خرجت الی جعفر ابن عبد الله بن جعفر بن محمد بن الحنفیه فولدت له بنتا ".

(1) کذا فی النسختین والظاهر: " والحسن ".

(2) فی (ر) السدید، بالمهمله فی کل المواضع.

(٢١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، النبی إبراهیم (ع) (1)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، محمد بن الحنفیه إبن الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام (1)، الحسن بن القاسم (1)،

القاسم بن الحسن (3)، فاطمه بنت علی (1)، طاهر بن زید (1)، الحسن بن زید (2)، زید بن الحسن (2)، الصدق (1)، الموت (1)، الغنیمه (1)

فولد علی بن حمزه بن القاسم محمدا " غاب خبره.

وأما الحسین بن حمزه، فأمه أم ولد، وکان أعقب بالیمامه علی قدیم وأما محمد بن حمزه، وأمه أم ولد، فولد حمزه والحسن وعبد الله غاب خبر الثلاثه وحسینا " لام ولد قتل مع الکوکبی.

وقال الارقطی (1): قتل من الکوکبی الحسین والحسن وحمزه بنوا محمد بن حمزه بن القاسم بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام قال النسابه المحمدی: ولد حمزه بن القاسم بن الحسن میمونه خرجت الی زید النار بن موسی الکاظم علیه السلام، فولدت له ابنا " وبنتا " وحسنه (2) فولد محمد البطحائی قال أبو المنذر والاشنانی فیما أظن: البطحائی بالضم ینسب الی محله الانصار، والبطحائی مفتوح منسوب الی البطحاء کما تقول صنعانی وأحسب أنهم نسبوه الی أحد هذین الموضعین لادمانه الجلوس فیه.

قال أبو الغنائم محمد بن علی العمری النسابه: کانت أم محمد بن القاسم بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام ثقفیه، وکان محمد البطحائی هذا فقیها "، أولد اثنی عشر، منهم ثلاث بنات، قال أبی: هن: فاطمه وفاطمه ومبارکه والرجال أحمد انقرض وابراهیم لم یعقب وعبد الرحمن.

قال ابن أبی جعفر شیخنا: ما ذکر له الکوفیون عقبا " وقال: انی وجدت فی مشجرتی ان عدی الذارع البصری (3) أولد عبد الرحمن بن محمد البطحائی ولدین وهما جعفر وعلی، فأما علی فأعقب محمد لاغر (4)، وأما جعفر بن عبد الرحمن، فأعقب أحمد بن جعفر بن عبد الرحمن بن البطحائی ثلاثه طاهرا

"، بطبرستان وعیسی

(1) یأتی ذکر هذا النسابه الشریف فی ص.

(2) کذا فی جمیع النسخ مع الواو قبل حسنه.

(3) فی سائر النسخ: " ان ابی عدی الذراع النسابه وهو ابن أبی جزی البصری " الا أن فی ک ور (الزارع) بالزاء (4) فی (خ وک ور) محمد الاغیر (مع ألف واحده بعد محمد) وفی (ش) محمدا " لاغیر.

(٢٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام موسی بن جعفر الکاظم علیهما السلام (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، القاسم بن الحسن (2)، حمزه بن القاسم (1)، الحسین بن حمزه (1)، محمد بن القاسم (1)، الحسن بن زید (1)، زید بن الحسن (1)، أبو المنذر (1)، أحمد بن جعفر (1)، محمد بن حمزه (1)، محمد بن علی (1)، القتل (2)، الطهاره (1)، الغنیمه (1)

بالری وکوجک، بآمل. وما نعلم لعبد الرحمن بن محمد البطحائی الی یومنا ولدا ".

وعقب محمد البطحائی الیوم من علی وهارون وعیسی وموسی والقاسم وابراهیم وعددهم فی قول شیخنا أبی الحسن سنه.

فولد علی بن محمد البطحانی فی روایه أبی المنذر وابن دینار سبعه أولاد منهم ثلاث بنات، وهن: مبارکه وخدیجه وفاطمه، والرجال القاسم بطبرستان.

قال أبی: درج القاسم بالکوفه، وقال غیره: أولد القاسم بطبرستان والحسن الاطروش بجرجان ابن علی أولد بجرجان وقال أبی بالکوفه وانما أولد بطبرستان ابنا اسمه محمد وبنتا " اسمها فاطمه، وحسینا " بن علی أیضا قال أبی بالکوفه رأیت بخط أبی المنذر یقال لهم بنو الشدید، وهذا سهو، لان علی بن الحسن بن زین ابن الحسن السبط علیه السلام یسمی الشدید (1).

فولد الحسین بن علی بن محمد البطحائی سبعه منهم امرأتان، وهما فی روایه

أبی: فاطمه وخدیجه وثلاثه درجوا، وهم زید وأحمد ومحمد واثنان أعقبا، وهما أبو الحسن علی الکوفی الجندی الاطروش، وأبو القاسم وحمزه، کذلک قرأته علی والدی أبی الغنائم بن المهلبیه النسابه.

وولد هارون بن محمد البطحائی سبعه منهم امرأتان، وهما امامه وخدیجه، فأما خدیجه فان أبا الحسن بن دینار النسابه زعم أنها خرجت الی عبد الله بن عبید الله بن علی الطبیب بن عبید الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام فولدت له کلثم، والرجال محمد وعلی والحسن والحسین والقاسم.

فأما علی بن هارون، فوقع (2) الی بلاد الاتراک.

وأما الحسن بن هارون، فأولد بالکوفه علیا أبا عیسی، یقال لامه بنت ابن عزیز.

(1) فی (ر) و (ک) هو الذی یسمی السدید (2) فی (ش) فرفع.

(٢٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، مدینه الکوفه (4)، الحسین بن علی بن محمد (1)، عبید الله بن محمد (1)، عبد الله بن عبید (1)، الحسن بن هارون (1)، علی بن هارون (1)، علی بن الحسن (1)، علی بن محمد (1)، السهو (1)، الطب، الطبابه (1)، الغنیمه (1)

وأما محمد بن هارون، فقال: أبی: کان سیدا " متوجها " بالمدینه، وولد اثنی عشر ولدا " ذکرا " وامرأنین، فالرجال داود الاکبر وداود الاصغر أولد بالدینور والحسین أولد بالمدینه ویحیی درج واسحاق وعلیا أبا تراب وحمزه أولد بالری وطبرستان والقاسم واسماعیل وعیسی لم یذکر أبو المنذر وقد أولد محمد ولدا " أعقب اسمه حمزه.

فأولد الحسین بن محمد بن هارون بالکوفه سته رجال وثلاث نساء: أم علی أقامت بقزوین وفاطمه وأم الحسین، والرجال منهم: الحسن المعروف بأخی العمریه

وهی أخته من أمه، اسمها کلثم بنت عبد الله بن عبید الله بن علی الطبیب بن عبید الله بن محمد بن عمر الاطراف بن أمیر المؤمنین علیه السلام.

وما رویت للحسن بن الحسین ولدا "، وأبو عیسی علی بن الحسین قال أبی:

یقال لولده بنوا عزیز بالکوفه، وهم جماعه وهارون الاقطع قال أبی بالری أمه رازیه یکنی أبا الحسین، ومن ولده الشریف السید الفقیه العدلی (1) أبو الحسین أحمد ابن الحسین بن هارون الاقطع المعروف بالهارونی.

وأولد عیسی بن محمد البطحائی قال ابن دینار، الرئیس بالکوفه: احدی وعشرین ولدا "، من جملتهم خمس بنات، وهن زینب الکبری وأم الحسین وأم سلمه أم علی وزینب الصغری، ومن الرجال عشره.

قال أبو المنذر علی بن الحسین النسابه البجلی: در جوا وهم: یوسف مات بجرجان وعبد الله مات بطبرستان وصالح ویحیی والحسین وأحمد المکفوف ومحمد قال أبی الضریر وهو الاکبر. وحمزه قال أبی هو الاکبر وداود وأحمد، ثم عدد الدارجین علی روایه أبی المنذر وصالح وعیسی قالوا: درج.

وروی ان صالحا " أولد ابنا "، والحسن أبو محمد سافر الی سجستان وغاب عنا

(1) فی (ر) و (ک) العدل.

(٢٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، مدینه الکوفه (3)، عبد الله بن عبید الله (1)، الحسین بن هارون (1)، علی بن الحسین (2)، محمد بن هارون (2)، عیسی بن محمد (1)، أبو المنذر (2)، محمد بن عمر (1)، الموت (1)، الطب، الطبابه (1)

خبره، وحمزه الاصغر المقتول بطبرستان، والشریف النقیب أبو تراب علی وأبو عبد الله الحسین المعقب بطبرستان وغیرها وأبو تراب أیضا محمد قال أبی: کان ببلخ وکان سیدا " جم المحاسن.

فالمعقبون من بنی عیسی بن البطحائی أربعه رجال فی

روایه البصریین، منهم حمزه الاصغر المقتول بطبرستان أولد سته ثلاثه رجال وثلاث نساء: فالنساء: میمونه ومبارکه وصفیه، والرجال الشریف النقیب بطبرستان أبو علی عیسی أولد بالری والقاسم الاعرج المعروف بمیمون أولد بطبرستان وعلی بطبرستان قال أبی: کان علی بن حمزه بن عیسی من ذوی الاقدار وأولد بطبرستان وأولد النقیب أبو تراب علی بن عیسی البطحائی خمس نفر، وهم أبو علی داود قال أبی بنیسابور ولم یعقب من ولد أبی تراب بن عیسی غیر داود وقال شیخنا أبو الحسن: اتصل لی أن فی داود عمر وأم محمد والحسین وسراهنک ومحمد. أربعه رجال وامرأه.

فولد داود بن علی بن عیسی البطحائی أربعه أعقبوا، وهم: حمزه ببلد یقال له خجنده ومحمد له عقب وأحمد وأبو عبد الله الحسین المحدث طعن علیه أهل نیسابور، وقال لی أبی: ثبت عندنا نسبه وأعقب. وتوجه بعض ولده. وزید بن داود لم یذکر له عقب.

وولد الحسین بن علی البطحائی، ویکنی أبا عبد الله بنتا " اسمها زینب تدعی أم الحسین، ورجلین أعقبا وهما محمد وعلی، فأما علی قال أبی: وجدته أولد ثلاثه أحدهم بقم والاخر بالری والاخر براوند.

وولد محمد بن الحسین عیسی بن محمد البطحائی، ویکنی أبا عبد الله قال أبی: هو المعروف بالمکاری ببلخ وطبرستان بششدیو، تفسیره علی ما بلغنی: سته

(٢٥)

صفحهمفاتیح البحث: أبو عبد الله (1)، الحسین بن علی (1)، داود بن علی (1)، علی بن عیسی (1)، محمد بن الحسین (1)، عیسی بن محمد (1)

مجانین، خمس عشر ولدا " من جملتهم امرأتان وهما ملکیه (1) وسکینه بکرمان والذکور هم: أمیرکا، درج وأبو نصر سراهنک کان هذا بکرمان له بنتا " وأبو علی عیسی انقرض والقاسم بالمنصوره والحسین الاصغر والحسین الاکبر أولد ورآه

الاشنانی النسابه وأبو طالب علی له ولد بقم وزید الاکبر وزید الاصغر ومحمد قال أبی: أولد محمد بن ششدیو ولدین أحد هما ببلخ والاخر بطالقان، وحمزه ولد بجرجان وأحمد أولد بشیراز، وکان ابن أخیه ینکر نسبه وعلی الاکبر المکاری أولد علی ببغداد وغیرها.

قال شیخنا أبو الحسن النسابه: کان أبو نصر البخاری یذکر غمزا " فی بنی ششدیو.

وأولد محمد بن عیسی بن محمد البطحائی، المکنی أبا تراب ببلخ عشره أولاد، خمس بنات: دره التی خرجت الی ابن المرعش وزینب وتقیه ورقیه وفاطمه وخمس ذکوروهم: القاسم الاکبر أولد بطبرستان والقاسم الاصغر أولد بنات ببلخ والهند وعیسی أولد ببلخ عن أبی الحسن الاشنانی النسابه البصری. وقال غیر الاشنانی: بل أولد عیسی بالهند وأبو الحسن علی أولد ببلخ والری.

قال أبو المنذر: ویعرف علی بمهدی، وأحمد ولده ببلخ.

فولد موسی بن محمد البطحائی، قال أبی: وکان موسی أحد سادات أهل المدینه، وکان لام ولد، قال أبی: ثلاث بنات وهن: فاطمه وخدیجه ونفیسه، وعشره رجال منهم ابراهیم له ولد وزید له ولد ویحیی وأحمد أولد بطبرستان والحسن.

قال أبی: مات الحسن بن موسی فی حبس المخزومی بالمدینه، وما خلف غیر بنت تدعی أم الحسن لام ولد تدعی حمده.

وقال أبو المنذر علی بن الحسین بن طریف النسابه: أولد الحسن بن موسی

(1) کذا وفی (ش) ملیکه.

(٢٦)

صفحهمفاتیح البحث: محمد بن عیسی بن محمد (1)، علی بن الحسین (1)، الحسن بن موسی (2)، موسی بن محمد (1)، أبو المنذر (2)، الهند (2)، الموت (1)

ابنا " اسمه أحمد والبنت ومحمد الاصغر بالمدینه أولد بخراسان وغیرها، وعلی، مات فی حبس المخزومی بمکه أعقب یقال له محمد والحسن بالمدینه أولد بها ومحمد الاکبر قیل انه أعقب وحمزه بن موسی السید

بالمدینه، فولد حمزه بن موسی البطحائی ابنا " وبنتا "، فأما البنت فهی أم الحسن، وأما الابن فهو أبو زید المعروف بابن الزبیریه الهمدانیه، وله عده أولاد بمصر وینبع وغیرها.

وولد ابراهیم بن محمد البطحائی قال أبی قال محمد بن القاسم النسابه: ان ابراهیم بن محمد یعرف بالشجری وهو لام ولد، نرجع إلی قول أبی: قال: ولا براهیم رئاسه بالمدینه، بنتین وهما فاطمه وأم الحسن وتسعه بنین منهم علی، قال أبو المنذر:

یقال لعلی بن ابراهیم، الشجری، وزید مات دارجا "، والقاسم وأحمد له عقب عن شیخنا أبی الحسن، وقال لی شیخ الشرف هذا: ضرب أحمد بن ابراهیم ألف سوط وکان جرح (1)، وعبد الله، قال أبو الحسن الاشنانی المزی (2): یکنی أبا محمد بالمدینه له ولد یقال محمد درج، ومحمد الاصغر بن ابراهیم درج، والحسن بالمدینه قال أبی أولد بالجحفه والکوفه، والحسین، بخط أبی الحسن الاشنانی یلقب ولبنی (3) (کذا) بالمدینه، وله ولد بمصر وغیرها.

ومحمد الکوفی ابن ابراهیم السید المعروف بالبطحائی، أو جههم، أعقب فیما وجدته تسعه ذکور هذا من خط أبی المنذر نقلته، وهم: حمزه الاکبر درج والحسن أبو محمد المصاب مات بطبرستان وله ولد بسوراء وابراهیم الصغیر له ابن وعبد الله أبو محمد، قال الاشنانی: درج وقال أبو المنذر: له ولد یقال له محمد بالکوفه وأحمد علیه بخط الاشنانی:

(1) فی (ش وخ) وکان خرج، وهو الاصح ظاهرا ".

(2) فی (ش وخ) المزنی.

(3) فی (ش وخ) و (ابنی) مع تصریح الناسخ بکذا.

(٢٧)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه مکه المکرمه (1)، مدینه الکوفه (2)، أحمد بن إبراهیم (1)، علی بن إبراهیم (1)، إبراهیم بن محمد (2)، محمد بن القاسم (1)، أبو المنذر (2)، محمد الأصغر (2)، خراسان (1)، الموت

(2)

هذا هو المضروب، وعلیه علامه والدی، وحمزه أبو القاسم الملقب بنکه (1) أولد بالبصره والکوفه وغیر هما.

وابراهیم الاکبر أبو محمد قال الاشنانی: أولد بالکوفه، وأبو الحسن علی المصاب وکان یلقب طنجیرا أولد بالکوفه والبصره، وجعفر أبو عبد الله الکوفی أولد جماعه بالعراق والکوفه والبصره وبغداد.

وأولد القاسم الرئیس الفقیه بالمدینه بن محمد البطحائی بن القاسم بن الحسن ابن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام عبد الرحمن قال أبی: کان متوجها " سیدا " بالمدینه.

ومحمدا " قال أبی: کان یعرف بالبطحائی، والحسن بهمذان یعرف بالبصری وأحمد بطبرستان، وحمزه بالمدینه، وابراهیم وام الحسن وفاطمه.

فولد أحمد بن القاسم قاسما " له عقب، وطاهرا " قتله صاحب الزنج، وله عقب والحسین والحسن وعونا " وزیدا " ومحمدا " وابراهیم وخدیجه وفاطمه.

وولد الحسن المعروف بالبصری ابن القاسم، الحسن مات دارجا " بالبصره وأبا الحسن علیا " درج، وأبا عبد الله الحسین المعروف بأخی المسمعی من الرضاعه قال أبی: أولد بهمذان وغیرها وأبا جعفر محمد بالدراورد قال أبی: وهمدان أیضا.

وأولد محمد بن القاسم بن محمد البطحائی ابراهیم البطحائی بالکوفه أعقب وأبا علی الحسین الخطیب أعقب، و عبد العظیم أعقب، وأحمد أبا هاشم وأحمد الاصغر والقاسم وأمامه وزینب فمن ولده أبو عبد الله محمد المعتزلی صاحب أبی عبد الله البصری الشاعر الناسب، رآه ابن أبی جعفر شیخنا وأخذ عنه، وهو محمد بن أحمد بن ابراهیم

(1) فی (ش وخ) تنکه (بالتاء المثناه فوقها و (ر) بتکه بالباء الموحده التحتانیه والتاء المثناه الفوقانیه.

(٢٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، دوله العراق (1)، مدینه الکوفه (5)، محمد بن أحمد بن إبراهیم (1)، عبد الله الکوفی (1)، القاسم

بن الحسن (1)، أبو عبد الله (1)، أحمد بن القاسم (1)، القاسم بن محمد (1)، زید بن الحسن (1)، القتل (1)، الموت (1)

الکوفی بن القاسم بن البطحائی.

وولد عبد الرحمن بن القاسم بن البطحائی قال أبی: وکان عبد الرحمن سیدا " بالمدینه، ثمانیه رجال وأربع عشره امرأه، ویقال لولده: بنو عبد الرحمن، أسماؤهن میمونه وام الحسین وأم علی وفاطمه وأم القاسم وحمدیه وأم کلثوم ومیمونه وأسماء ونفیسه وصفیه وفاطمه الصغری وزینب وخدیجه.

والرجال: عیسی ومحمد الاکبر ومحمد الاصغر والحسن وجعفر والحسین وعلی وعبد الله، ثلاثه منهم لم یعقبوا، وأعقب الحسن ببخارا والسند وهمدان وجعفر أعقب ببغداد وقزوین.

فمن ولد جعفر عبد الله الاطروش الحسنی ینزل الجعافره من بغداد ابن علی ابن عبد الله بن جعفر بن عبد الرحمن بن القاسم بن البطحائی، وأعقب محمد الاکبر بقزوین وطبرستان، وأعقب الحسین ویکنی أبا عبد الله البرسی، أولادا بالکوفه ونصیبین والدینور.

فمن ولده محمد بن الحسین بن محمد بن الحسین البرسی، أولد محمد جماعه بنصیبین تفرقوا بالشام، وأقام بعضهم بنصیبین، یعرفون ببنی البطحائی وبنی البرسی.

ومنهم الشریف العالم بالکوفه، أبو عبد الله محمد بن علی بن الحسن بن علی ابن الحسین البرسی أحد الفضلاء الزهاد یعرف بابن عبد الرحمن ورأیت سنه ثلاثین وأربعمائه شیخا ستیرا " مقبول الشهاده یکتب الشرط، زعم أنه أبو الحسن علی، ویعرف بسعاده بن أبی محمد الحسن أبی الحسین أحمد بن محمد أبی جعفر بن الحسین النقیب بالکوفه البرسی، فسألته عن صحه نسبه وما ادعاه، فأخرج الی خطوط الشهود والقضاه، بنصیبین ودیار بکر، وشهاده علویین وغیر ذلک کثیره، وشهد له أبو یعلی بن عجین (1) النقیب.

(1) فی (ش) و (ر) و (ک) عجیر.

(٢٩)

صفحهمفاتیح البحث: عبد الله بن جعفر الطیار

بن أبی طالب علیه السلام (1)، مدینه الکوفه (3)، علی بن الحسن بن علی (1)، محمد بن الحسین بن محمد (1)، أبو عبد الله (1)، جعفر بن الحسین (1)، مدینه بغداد (1)، محمد الأصغر (1)، الشام (1)، الشهاده (2)

وسألت بعض العدول بها، فقالوا: صح نسبه، وشهدنا جماعه من العلویین قد أمضوه، فأمضیت نسبه وأثبته فی مشجرتی وکتبت له حجه فی یده ونسبا " مشجرا " بخطی.

وکان قد صاهر (1) الشریف أبا القاسم ابن دغیم (1) الحسنی الداودی النصیبی صدیقی حرسه الله وشاهد أحواله، وکان بسعاده (3) هذا یلقب القبع، ومات سنه أربعین وأربعمائه، وخلف عده أولاد بنین وبنات ثم انی اجتمعت مع الشریف القاضی أبی السرایا أحمد بن محمد بن (4) زید الشهید أدام الله تأییده، وهو إذ ذاک نقیب العلویین بالرمله، فسألنی عن نسب سعاده فأخبرته أنه ثبت عندی، فقال علی هذا، کنا، ثم فسد النسبه (5).

وولد علی بن عبد الرحمن بن القاسم البطحائی سته، منهم ثلاث نسوه، وهن:

فاطمه وام علی وخدیجه، والرجال: عیسی أعقب فی روایه أبی المنذر، وعبد الله أعقب فی روایه (6) أیضا، والقاسم أعقب.

فمن جمله ولده لظهره أبو محمد الحسن الداعی الجلیل ابن القاسم بن علی ابن عبد الرحمن بن القاسم بن البطحائی، والعجم یزعمون أن الداعی هذا من ولد عبد الرحمن الشجری والصحیح هذا، وزعم الاشنانی أن الداعی شجری، وعلیه القول والصحه، آخر بنی البطحائی.

(1) فی الاساس واضحا ": ظاهر!؟

(2). وکزبیر اسم - قاموس - دغم.

(3) کذا مع الیاء وفی (ش) سعاده.

(4) نسبه الی جده الاعلی.

(5) نسبه (ش).

(6) فی روایته (ش).

(٣٠)

صفحهمفاتیح البحث: القاسم بن علی (1)، أحمد بن محمد (1)، الحج (1)

وولد عبد الرحمن الشجری ابن القاسم بن الحسن

بن زید ابن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهما السلام، وهو لام ولد، وکان أبوه القاسم مع بنی العباس علی محمد بن عبد الله بن الحسن المثنی المقتول بین أحجار الزیت رضی الله عنه، أربع بنات، وهن: أم القاسم خرجت إلی عباسی، وأم الحسین وأم الحسن، وزینب خرجت الی القاسم بن البطحائی، وبنو الشجری: الحسن لام ولد، وأبو عبد الله الحسین السید بالمدینه أمه حسینیه أعقب ولم یکثر.

ومحمد الشریف بالمدینه، أمه سکینه بنت عبد الله بن الحسین الاصغر بن علی ابن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وعلی سید متوجه بالمدینه، أمه وأم أختیه زینب وأم القاسم، أم الحسن بنت الحسن بن جعفر بن الحسن المثنی، وجعفر کان شریفا " سیدا " بالمدینه، لام ولد.

فولد محمد الشریف ابن الشجری، حمزه أعقب وکان سیدا "، وأحمد له عقب قلیل، وعیسی ومحمد لم یذکر لهما ولد، والحسن یلقب شعر أنف له قدر من ولد أبو عبد الله محمد الملقب زغینه، أولد بالبصره الحسین المعروف بابن بره ابن محمد بن الحسن شعر انف ابن محمد بن عبد الرحمن الشجری.

ومن ولد شعر انف قوم بالصعید (1) والهند وبخارا والنوبه وخراسان ومصر والملتان والعراق، ومنهم: المنقوب (2) وهو یحیی بن هارون بن محمد بن شعر انف هذه روایه أبی المنذر والکوفیون.

والحسین السید الشریف بالکوفه بن محمد الشجری أعقب وأکثر، وعبد الرحمن ابن محمد وکان سیدا " متوجها بالمدینه أعقب قلیلا، وعبید الله سیدا " متوجها " بالمدینه أولد وأکثر.

(1) فی (خ وش) بالصغد (2) کذا واضحا " وفی (ش وخ) المثقوب بالمثلثه وفی (ک) غیر منقوط.

(٣١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)،

دوله العراق (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، مدینه الکوفه (1)، بنو عباس (1)، عبد الله بن الحسین الأصغر (1)، الحسن بن جعفر بن الحسن (1)، القاسم بن الحسن (1)، أبو عبد الله (2)، محمد بن الحسن (1)، محمد بن عبد (1)، خراسان (1)، الهند (1)

فمن ولد عبید الله أبو الحسن محمد الرازی الملقب شهدانق، أولد بقزوین والری، ابن حمزه بن أحمد بن عبید الله بن محمد بن عبد الرحمن بن القاسم بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام وولد علی بن عبد الرحمن الشجری وکان سیدا " متوجها " بالمدینه أمه وأم أختیه الحسینیه المقدم ذکرها، أربع بنات هن: أم علی وفاطمه وخدیجه وأم الحسن.

وتسعه رجال منهم: یحیی المقتول مع الکوکبی بقزوین أیام المهتدی وقبره بسواد الری، مات عن ولد اسمه أحمد، والقاسم قتل ولم یعقب ومحمد له عقب بالمغرب وعلی صح أعقب قتلته جهینه بذی المروه، وعبد الله أعقب، وعیسی أعقب بالری وزید أعقب بطبرستان.

فمنهم أبو الفضل ناصر الموضح صدیقنا بالبصره، ولد بها، ابن یحیی بن زید بن الحسن بن علی بن زید بن علی بن الشجری رحمه الله، ومنهم الشریف الدین العفیف، صدیقی أبو هاشم محمد القزوینی ابن الحسن بن زید بن حمزه ابن علی بن زید بن علی بن الشجری، ولابی هاشم ولد من بنت عمه یقال له الحسن یکنی: أبا طاهر.

والحسن بن علی أعقب بالری والکوفه وغیر هما، فمن ولده أبو محمد الحسن ابن الداعی صاحب الدیلم، قتله مرداویج بن زیار (1) فی حرب " ما کان " سنه عشر وثلاثمائه، غلب علی قزوین، وکان زاهدا "، ابن القاسم بن الحسن بن علی

بن الشجری، وخلف الداعی عده من الولد، وقیل: ان الداعی هذا من ولد محمد البطحائی، والثابت أنه شجری.

وابراهیم بن علی أعقب ویعرف ابراهیم بالعطار فی طبرستان، من ولده: علی المصارع، له بقیه ببغداد الی یومنا هذا: ابراهیم بن اسماعیل بن محمد بن ابراهیم

(1) فی النسختین (زیاد).

(٣٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، مدینه الکوفه (1)، القاسم بن الحسن بن علی (1)، إبراهیم بن إسماعیل (1)، علی بن زید بن علی (2)، إبراهیم بن علی (1)، عبید الله بن محمد (1)، محمد بن إبراهیم (1)، الحسن بن زید (2)، الحسن بن علی (1)، حمزه بن أحمد (1)، زید بن الحسن (1)، صاحب الدیلم (1)، القتل (3)، الطهاره (1)، الموت (1)، الحرب (1)، الغلّ (1)

ابن علی بن الشجری.

وولد جعفر بن عبد الرحمن الشجری وکان شریفا " سیدا "، سته أولاد، هم: أبو جعفر محمد سید أعقب بالمدینه، وأحمد الاکبر لم یعقب، وأحمد الرئیس الاصغر أعقب، وحمزه لم یطل عقبه، وأم سلمه، وأم کلثوم فمن ولد محمد بن جعفر، أبو عبد الله مهدی بن الحسین بن محمد بن زید ابن أحمد بن علی بن عبد الله بن محمد بن جعفر بن الشجری، أولد بطبرستان، ومنهم صدیقی أبو محمد علی قائم حرب الرماه بالبصره، وکان قوی النفس، وفی الذمه، وافر المروءه ابن جعفر الملطوم بن محمد بن الحسن بن الحسین بن علی ابن عبد الله بن جعفر بن الشجری وانقرض أبو محمد ابن جعفر الملطوم فلم تبق له غیر بنت بالبصره وأخت بالاهواز، زوجه ابن أبی محمد القاضی البرسی آخر بنی الشجری، وهم ولد القاسم بن الحسن بن زید وولد زید بن الحسن بن

زید بن الحسن السبط علیه السلام علیا " لام ولد، وأم عبد الله، وطاهرا " أمه مخزومیه فولد طاهر بن زید علیا " لام ولد، ومحمدا " أمه بنت عم أبیه.

فولد محمد بن طاهر بن زید بن الحسن، خدیجه خرجت الی موسوی، ونفیسه وحسنا " بصنعاء، أمه منها وله بها ولد.

وولد اسحاق بن الحسن بن زید بن السبط علیهم السلام، وهو واسماعیل أخوان لام وأم کلثوم لام ولد وهارون لام ولد أخری.

فولد هارون ابنا " قتله ابن اللیث الصفار، وأمه قمیه وولد ابراهیم بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام، هو وعلی وزید لام ولد تدعی أمه الحمید، ابراهیم أمه حسینیه.

فولد ابراهیم بن ابراهیم، الحسین أمه خطابیه، ومحمد أمه بنت عم أبیه.

(٣٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (3)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، إبراهیم بن إبراهیم (1)، علی بن عبد الله بن محمد (1)، محمد بن الحسن بن الحسین (1)، إبراهیم بن الحسن (1)، القاسم بن الحسن (1)، أبو عبد الله (1)، إسحاق بن الحسن (1)، طاهر بن زید (2)، الحسین بن محمد (1)، الحسن بن زید (1)، زید بن الحسن (1)، محمد بن جعفر (1)، القتل (1)، الحرب (1)

فولد محمد بن ابراهیم بن ابراهیم أربعه، تفرقوا ببلد الحبشه ویثرب ونصیبین وولد عبد الله بن الحسن بن زید بن الحسن علیه السلام، وأمه شیبانیه، خمسه علیا والحسن ومحمدا " وزیدا "، أولد، ویحیی، وقالوا: قد أولد الحسن.

وولد اسماعیل بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام،

وهو لام ولد ثلاثه الحسن لام ولد، وکان محدثا " یتهم فی حدیثه، ومحمدا "، أمه حسینیه وعلیا " لام ولد.

فأولد محمد بن اسماعیل بن الحسن بن زید بن الحسن علیه السلام:

أحمد له عقب ببخارا وکان أحمد قتل، وعلیا أعقب وزیدا "، أمه بنت الشجری واسماعیل أمه خدیجه بنت عبد الله بن اسحاق بن عبد الله بن جعفر بن أبی طالب علیهم السلام.

فولد زید بن محمد بن اسماعیل، الشریف الامیر الداعی الحسن صاحب العجائب بطبرستان، دعا الی نفسه وسفک الدماء، وأباد العباد والبلاد، ومحمد ابن زید جلیل القدر ظهر بعد أخیه وکان ذاجود وشجاعه ومروءه وله عقب الی الیوم.

وولد علی بن اسماعیل بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام حسینا " مات بطوس، وحسنا " بفرغانه، أمه أم ولد، واسماعیل بجرجان، وقاسما " بالری لام ولد وأحمد بالری لام ولد، ومحمدا " بطبرستان المعروف بابن علیه (1) وهی أم ولد.

فمن ولد ابن علیه: علی بن الحسین أمیرکا القمی الملقب " شکنباه " ابن علی ابن محمد بن علی بن اسماعیل بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام ولابن أمیرکا عقب بالشام وطرابلس ودمشق وولد علی السدید (2)، قال الحسینی فی تعلیقه (3) ذکر لی ابن خداع النسابه.

(1) کذا مضبوطا " بالقلم فی (ن) وفی (ش) أیضا مضبوطا " بالقلم (علیه) (2) کذا فی (ن) بالمهمله وفی (خ وش) عامه (الشدید) بالمعجمه.

(3) فی (ش): تعلیقه.

(٣٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (2)، أبو طالب علیه السلام (1)،

عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، الحسن بن علی بن أبی طالب (1)، إبراهیم بن إبراهیم (1)، محمد بن إسماعیل بن الحسن (1)، محمد بن علی بن إسماعیل (1)، عبد الله بن إسحاق (1)، إسماعیل بن الحسن (2)، محمد بن إسماعیل (1)، علی بن الحسین (1)، الحسن بن زید (1)، زید بن الحسن (2)، الشام (1)، دمشق (1)، القتل (1)

المصری، أن علیا " بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام الملقب بالسدید کان یتظاهر بالنصب، ویصلی واضعا " یمینه علی شماله، بنتا " اسمها فاطمه، وابنا " اسمه عبد الله.

فولد عبد الله بن علی السدید جعفرا " وقاسما "، وحسنا " وعبد العظیم، وأحمد.

فعقبه من رجلین أحمد وعبد العظیم فی قول ابن خداع المصری فأما عبد العظیم، فکان رجلا عظیما "، قبره بالری یزار.

وأما أحمد، فمن ولد السبیعی، وهو أبو محمد القاسم وأمه أم ولد یقال لها مونس، وأبوه الحسین نقیب الکوفه ابن القاسم بن أحمد بن عبد الله بن علی بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام. ولاحمد ذیل طویل.

والابهریون منهم الشریف الفاضل أبو الفتح ناصر بن أمیرکا الظاهر بالیمن الیوم.

آخر بنی زید بن الحسن علیه السلام.

(٣٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، مدینه الکوفه (1)، أحمد بن عبد الله بن علی (1)، عبد الله بن علی (1)، الحسن بن زید (2)، القبر (1)، الصّلاه (1)

بسم الله الرحمن الرحیم وولد الحسن بن الحسن

بن علی بن أبی طالب علیهما السلام. قال ابن دینار: مات الحسن بن الحسن علیه السلام وله خمسه وثلاثون سنه، قال شیخنا أبو الحسن: وأمه خوله بنت منظور بن زبان بن سیار الفزاری من وجوهها.

وذکر أبو الفرج الاصفهانی الکاتب، أخوی الحسن بن الحسن لامه: ابراهیم وداود ابنا محمد بن طلحه بن عبید الله الصحابی، بنت اسمها کذا فی الاصل (1) وعبد الله یکنی أبا محمد والحسن المثلث وابراهیم الغمر. وروی ابراهیم وعبد الله الحدیث، وزینب تزوجها عبد الملک بن مروان، وأم کلثوم أمهم فاطمه بنت الحسین علیه السلام وجعفر وداود ورقیه.

وفاطمه خرجت الی معاویه بن عبد الله الجواد بن جعفر، فولدت له یزید وصالحا " وحماده وزینب والحسین، بنی معاویه بن عبد الله بن جعفر الطیار علیه السلام.

وکان للحسن المثنی قسیمه خرجت الی الحسین بن عبد الله بن عبید الله بن العباس عم النبی صلی الله علیه وعلی آله وسلم.

قال أبو القاسم ابن الحسین بن جعفر بن خداع المصری النسابه: مات الحسن

(1) کذا فی جمیع النسخ.

(٣٦)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، أبو الفرج الإصبهانی (الإصفهانی) (1)، الحسین بن عبد الله بن عبید الله (1)، محمد بن طلحه بن عبید الله (1)، معاویه بن عبد الله (1)، فاطمه بنت الحسین (1)، الحسن بن الحسن (2)، الحسین بن جعفر (1)، الموت (1)، الجود (1)

المثنی أیام الولید بن عبد الملک وهذا قول صحیح عندی وله محمد صح.

فأولد عبد الله بن الحسن بن

الحسن السبط علیه السلام وهو المحض، وکان شیخ بنی هاشم فی زمانه قال ابن أخی طاهر: قبض علیه المنصور، وطالبه بولدیه محمد وابراهیم، وحمله الی العراق فمات هناک وثم قبره.

وقال ابن خداع: توفی عبد الله وله خمس وسبعون سنه.

وقال شیخنا أبو الحسن، لقبه المنصور " المذله " (1) ومات بالهاشمیه فی الحبس مقتولا. وکان قوی النفس ربما قال من الشعر شیئا، فمما یروی له فی زوجته هند بنت أبی عبیده، وقد عمل فیها لحن وغنی بها:

یا هند انک لو سمعت * بعاذلین تتابعا قالا فلم اسمع لما * قالا وقلت الا اسمعا هند أحب الی من * نفسی وأهلی أجمعا ولقد عصیت عواذلی * وأطعت قلبا " موجعا وسمعت من یجعل موضع " نفسی ": مالی وأهلی، والصحیح ما وجدته فی کتاب أبی بکر الصولی الملقب بالاوراق ان شاء الله تعالی قال شیخنا أبو الحسن فی تهذیب الانساب: والعقب من ولد عبد الله بن المثنی من سته رجال، وهم: محمد النفس الزکیه، وابراهیم صاحب باخمری وموسی الجون، أمهم هند بنت بنت أبی عبیده بن عبد الله بن أسد قریش بن عبد العزی بن قصی، قال: ویحیی صاحب الدیلم، وأمه بنت أخی هند، وسلیمان، وادریس أمهما عاتکه بنت عبد الملک المخزومیه.

فولد محمد بن عبد الله المحض بن الحسن بن الحسن علیه السلام قالوا: کان یکنی

(1) فی (ک وخ وش) المدله بالدال المهمله وفی (ر) هنا نقص.

(٣٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، دوله العراق (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، یحیی صاحب الدیلم (1)، عبیده بن عبد الله (1)، ابن أخی طاهر (1)،

محمد بن عبد الله (1)، بنو هاشم (1)، القبر (1)

محمد أبا عبد الله وقالوا: بل أبا القاسم، وهو النفس الزکیه قتیل أحجار الزیت، قتله عیسی بن موسی أیام المنصور بالمدینه، وکان محمد یری الاعتزال، ومولده سنه مائه وعمره ثلاث وأربعون سنه.

قال شیخنا أبو الحسن: قال لی أبو الفرج الاصفهانی: قتل محمد النصف من شهر رمضان سنه خمس وأربعین ومائه، وحمل رأسه ابن أبی الکرام الجعفری ولهذا قال الشاعر من أبیات:

حمل الجعفری منک عظاما " * عظمت عند ذی الجلال جلالا وکان محمد تمتاما "، بین کتفیه خال أسود کالبیضه، وحملت به أمه أربع سنین (1) کذلک ذکر الدندانی النسابه عن جده، فعلی روایه أبی الفرج یکون عمره خمس وأربعین سنه.

وله أحد عشر ولد، منهم خمس بنات، وهن: فاطمه وکانت ذات قدر خرجت الی الحسین ابن عمها، وزینب، المخمسه، وذلک أنها خرجت الی عباسی وأربعه علویین وأم کلثوم وأم سلمه وأم علی والرجال: عبد الله الاشتر وابراهیم وطاهر ویحیی والحسن وعلی، فأما علی ابن محمد، فحبس حتی أفر علی شیعه أبیه، فأخذ الناس بقوله، وجری علی الشیعه العظائم، ومات محبوسا " ولم یعقب.

قال ابن أخی طاهر: فحبس علی بمصر، والذی أظن أنه حبس بالعراق.

وأما یحیی فانه درج بالمدینه. وأما الحسن بن محمد فکان یلقب أبا الزفت، قال بعض شیوخنا: حد أبو الزفت فی الخمر، وحضر فخا " مع الحسین بن علی فأصابه سهم، ففر وجئ به الی العباسیین، فضربوا عنقه صبرا " وأما طاهر بن محمد، فان أبا المنذر النسابه قال: درج وکانت أمه زبیریه،

(1) حاشیه بخط السید محمد کاظم: هذا علی مذاق المذاهب الضاله.

(٣٨)

صفحهمفاتیح البحث: دوله العراق (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول

صلی الله علیه وآله (1)، أبو الفرج الإصبهانی (الإصفهانی) (1)، شهر رمضان المبارک (1)، ابن أخی طاهر (1)، الحسین بن علی (1)، طاهر بن محمد (1)، الحسن بن محمد (1)، الفرج (1)، الکرم، الکرامه (1)، القتل (1)

وأما أبو نصر البخاری، فقال أم طاهر محمدیه.

قال أبو الحسن الاشنانی نسابه البصریین فی زمانه ومشجرها، أولد طاهر بن محمد، محمدا " وعلیا " یعرفان ببنی الصایغ (1) قال: ولیس لهما فی النسب حظ، وذکر الاشنانی أن أحدهما أشهد علی نفسه أنه عامی.

وأما ابراهیم، فکان لام ولد وکان له بنات وولد اسمه محمد أمه حسینیه. قال أبو المنذر: انقرض محمد بعد ما خلف عده أولاد.

وقال أبو نصر البخاری: لم نجد أحدا " یدعی الی بیت ابراهیم بن محمد النفس الزکیه، وکان الطبلی ببخارا وجرت له خطوب ولا حظ له فی النسب.

وولد عبد الله الاشتر بن محمد النفس الزکیه، قال أبو الفرج وأبو عبد الله الصفوانی الاصم، علی ما حدثنی عنه (2) شیخی أبو الحسن ابن أبی جعفر: قتل الاشتر بکابل فی جبل یقال له علج، وحمل رأسه الی المنصور، فأخذه حسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام فصعد به المنبر وجعل یشهره للناس، وأم الاشتر حسنیه (3) تدعی أم سلمه الحسن درج، وفاطمه تدعی أم کلثوم، ومحمدا " الکابلی.

فولد محمد الکابلی قال ابن دینار: مولده کابل وانتقل عنها بعد قتل أبیه، وهو لام ولد، أربعه عشر ولدا "، منهم بنات وهن مریم خرجت الی حسینی (4) وام کلثوم بنت المحمدیه وزینب ورقیه وأمامه وأم سلمه امها من أهل مکه وزینب الصغری

(1) کذا فی جمیع النسخ، الا ان فی حاشیه الاساس بخط السید محمد کاظم:

بنی الضائع، لا حظ لهم

فی النسب والله العالم.

(2) فی (ش) عنهما (3). وأمه ام سلمه بنت محمد بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام. (مقاتل الطالبین 310).

(4) فی (ش) حسنی.

(٣٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (3)، مدینه مکه المکرمه (1)، إبراهیم بن محمد (1)، أبو عبد الله (1)، زید بن الحسن (1)، أبو المنذر (1)، الفرج (1)، القتل (2)، الطهاره (2)، الشهاده (1)، الحسن بن علی بن أبی طالب (1)، محمد بن الحسن (1)

والرجال: طاهر ابن المحمدیه، انقرض وعلی، انقرض (1) وابراهیم (2 بطبرستان وجرجان، والحسن الاعور قتلته " طی " فی ذی الحجه من سنه احدی وخمسین ومائتین، قبره بفید أمه زبیریه.

قال الموضح: کان الحسن الاعور أحد أجواد بنی هاشم المعدودین. قال الشعرانی النسابه العمری المعروف بابن سلطین: قتل الحسن أیام المعتز.

وأولد الحسن الجواد الاعور عده بنات من جملتهن: ام علی خرجت الی یوسف ابن محمد بن یوسف بن جعفر بن ابراهیم بن محمد الجعفری وام کلثوم خرجت الی اسماعیل بن محمد الجعفری، وخدیجه تعرف ببنت ملک خرجت الی أیوب بن محمد الجعفری، ثلاث أخوات الی ثلاثه اخوه جعافره، وعده بنین درجواو عده بنین أولدوا.

فمن ولده الشریف أبو العلاء عبد الله، قال أبی: هو عبید الله وکان لی صدیقا " ابن أبی جعفر صاحب الکلته (3) (کذا) بواسطه ابن أبی علی أحمد نقیب بغداد المدعو بابن هزار ابن رئیس أهله أبی جعفر محمد نقیب الکوفه المعروف بابن الاشتر، وربما عرف بابن أم جعفر ابن الحسن بن محمد بن عبد الله بن محمد بن عبد الله بن الحسن ابن

الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام.

فولد عبد الله الواسطی أبو العلاء بن الاشتر بواسط عده بنین وبنات، ومن جملتهم أبو تراب علی یعرف بابن بنت القاضی الدر (4) ذیک (کذا)، وست الغابر (5) بنت عبد الله خرجت الی أبی القاسم الاسود العمری البصری أخی النقیب بالبصره

(1) فی (ش) وأحمد انقرض.

(2) فی (ش) وابراهیم أولد بطبرستان وجرجان (3) فی ک وش وخ: الکلبه، صریحا " وواضحا ".

(4 و 5) أیضا فیهن: الدرندی وست العشائر.

(٤٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، شهر ذی الحجه (1)، مدینه الکوفه (1)، إبراهیم بن محمد الجعفری (1)، الحسن بن محمد بن عبد الله (1)، إسماعیل بن محمد (1)، بنو هاشم (1)، أبو العلاء (2)، مدینه بغداد (1)، محمد بن یوسف (1)، القتل (2)، الطهاره (1)، القبر (1)، الجود (1)

أبی عبد الله (1) بن الحسین بن أحمد بن محمد بن علی بن محمد بن علی بن ابراهیم ابن عمر بن محمد بن عمر الاطرف ابن علی بن أبی طالب علیهم السلام.

فولدت بنت الاشتر لابی القاسم علی العمری الاسود، وکان أبو القاسم وجیها " عند السلطان ذا معیشه واسعه، علیا " أبی الحسن وبنتا " تدعی ست الانساب، هما الیوم بواسط.

ومن ولده أیضا، أبو الحسن أحمد بن الحسن بن أحمد (2) الجندی ابن عبد الله بن الحسن الجواد الاعور بن محمد الکابلی ابن عبد الله بن النفس الزکیه ویعرف:

بالبخاری این الجندی مات دارجا "، وکان حسن الوجه ذاشعرتین، رأیته بالموصل وتناکر النقباء ان یثبتوه وکانت معه عده حجج وکتب توقفت عنها، لانی وجدت شیخی أبا الحسن النسابه یذکر فی تعلیقه

أن الحسن بن أحمد الجندی درج.

وکاتبت والدی أبا الغنائم بن الصوفی أستأذنه فیما جری، فجاء الجواب:

ان هذا نسب صحیح، وثبت فی مشجرتی بشهاده البخاریین الثقاه، وذلک أن أحمد البخاری جاءنا حاجا " وثبت نسبه عندنا بالبصره وصفته کذا وکذا ووصفه بصفته، فحینئذ ثبت نسب أحمد فی مشجرتی وهو علوی صحیح النسب.

ومنهم أبا القاسم زید الجرجانی یحفظ القرآن، ابن الحسین بن الحسن بن علی بن عبد الله بن الحسن الاعور الجواد بن محمد الکابلی، ولا بی القاسم ولد بجرجان یکنی أبا المکارم اسمه الحسین وانتمی الی أبی القاسم رجل من أهل جرمقان من أعمال نیشابور، وهو مبطل کاذب دعی.

آخر نسب بنی النفس الزکیه.

(1) (فی ش) أبی عبد الله الحسین ولا یبعد من الصحه.

(2) فی (ک وش وخ) أبو الحسن أحمد بن الحسن بن أحمد بن الحسن بن أحمد الجندی ویحتمل ان یکون هذا هو الصحیح لما یأتی فیما بعد ان العمری رآه.

(٤١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، کتاب الثقات لابن حبان (1)، الحسین بن أحمد بن محمد بن علی (1)، محمد بن علی بن إبراهیم (1)، الحسین بن الحسن (1)، أحمد بن الحسن (1)، الحسن بن أحمد (1)، عمر بن محمد (1)، القرآن الکریم (1)، الباطل، الإبطال (1)، الموت (1)، الجود (2)، الوسعه (1)، الغنیمه (1)، الحسن بن أحمد بن الحسن (1)

وأولد ابراهیم بن عبد الله بن الحسن بن الحسن علیه السلام وکان ابراهیم یکنی أبا الحسن قتل بأرض باخمری، وهی قریه تقارب الکوفه، وکان معتزلیا، وأمه هند بنت أبی عبیده، وکان شدید الحبل قویا "، وظهر لیله الاثنین غره شهر رمضان سنه خمس

وأربعین ومائه، وذلک بالبصره وکان مقتله بعد مقتل أخیه محمد رضی الله عنهما فی ذی الحجه من السنه المذکوره، وحمل ابن أبی الکرام الجعفری رأسه الی مصر.

وبایع ابراهیم وجوه المسلمین منهم: بشیر الرحال، وأبو حنیفه الفقیه، والاعمش، وعباد بن منصور القاضی صاحب مسجد عباد بالبصره، والمفضل بن محمد، وشعبه الحافظ الی نظائرهم.

حدثنی شیخی أبو الحسن ابن أبی جعفر، قال: حدثنا أبو الفرج الاصفهانی یرفعه الی المفضل (1) بن محمد، قال: شهدت ابراهیم وقد رئی جیوش أبی جعفر کالجراد، فحمل فطعن وطعنه آخر، فقلت یابن رسول الله أتباشر الحرب بنفسک؟

فقال: حرکنی بشئ فأنشدته قول عویف القوافی (2):

أقول لفتیان کرام تروحوا * علی الجرد فی أفواههن الشکائم قفوا وقفه من یحیی لا یخز بعدها * ومن یخترم لا تبتغیه اللوائم

(1) الادیب المعروف والراویه الذی جمع القصائد الموسومه باسمه: (المفضلیات).

(2) وهو عویف بن معاویه بن عیینه بن حصن الفزاری وعیینه هو الصحابی وکان من المؤلفه قلوبهم واعطاء النبی صلی الله علیه وآله یوم حنین مائه من الابل فشق ذلک علی العباس بن مرداس السلمی وقال الابیات المشهوره: (اتجعل نهبی ونهب العبید بین عیینه والاقرع. القصه) ک عقد الفرید 1 / 276. وعویف شاعر شریف مدح الولید وسلیمان ابنی عبد الملک وعمر بن عبد العزیز وسمی عویف القوافی ببیت قاله (معجم الشعراء للمر زبانی ص 278).

(٤٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، أبو الفرج الإصبهانی (الإصفهانی) (1)، شهر ذی الحجه (1)، مدینه الکوفه (1)، شهر رمضان المبارک (1)، بشیر الرحال (1)، الکرم، الکرامه (2)، القتل (3)، السجود (1)، الحرب (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله

(1)، عمر بن عبد العزیز (1)

وما أنت ان باعدت نفسک منهم * لتسلم فیما بعد ذلک سالم (1) فقال: أعد ورأیت الاستقبال فی وجهه، فقلت أو غیر ذلک؟ قال: لا، بل الابیات، فأعدتها فمتطی فی رکابیه فقطعهما وحمل، فغاب عنی، وأتاه السهم.

عشره ذکور: منهم محمد الاکبر المکنی أبا الحسن المعروف بفشانثره، قال أبی: درج، وطاهر لام ولد درج، وعلی لام ولد درج وجعفر ومحمد الاصغر وأحمد الاکبر وأحمد الاصغر وعبد الله والحسن وأبو عبد الله درج.

فأما عبد الله بن ابراهیم فمات بمصر، وخلف ابنا شاعرا " اسمه محمد وانقرض وأما أحمد الاکبر فمات عن ولدین ذکرین أحدهما اسمه القاسم وانقرض، وأما جعفر فأولد زیدا "، قال أبو المنذر: درج وانقرض جعفر بن ابراهیم، وأما محمد الاصغر فأمه رقیه بنت ابراهیم بن الحسن بن الحسن علیه السلام وأولد سبعه أولاد منهم ابنان وهما عبد الله وابراهیم والبنات أم علی وزینب وفاطمه وصفیه ورقیه.

وولد ابراهیم بن محمد بن ابراهیم قتیل باخمری: وذکر أبو المنذر انه مئناث والصحیح انه أبو ذکور عدتهم خمسه، وهم: محمد وموسی وداود وأحمد وسلیمان أولد أبنا (2) أحمد وانقرض الجمیع، فالعقب من ولد ابراهیم بن عبد الله من واحد وهو الحسن.

فولد الحسن بن ابراهیم بن عبد الله بن المثنی، وکان وجیها " متقدما "، أمه من بنی جعفر بن کلاب، طلبت له زوجته أمانا " من المهدی لما حج فأعطاه ایاه، ثلاثه وهم: ابراهیم لم یعقب، وعلی لام ولد درج، وعبد الله أمه تمیمیه ولده ببادیه (3)

(1) راجع تحقیق السید أحمد الصقر ذیل ص 376 من المقاتل الطالبین، وأضیف الی ذلک ان الذی نسب هذه الابیات الی قتب بن حصن الفزاری هو أبو

عبید الله المرزبانی فی معجم الشعراء ص 364، والحکایه والابیات وردت فی کثیر من کتب الادب والتاریخ.

(2) فی (خ وش وک) ولد أحمد ابنا "، ولا یخفی الفرق ما بینهما.

(3) فی ش (ولده بادیه).

(٤٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، إبراهیم بن عبد الله (2)، عبد الله بن إبراهیم (1)، إبراهیم بن الحسن (1)، إبراهیم بن محمد (1)، جعفر بن إبراهیم (1)، أبو عبد الله (1)، أبو المنذر (2)، محمد الأصغر (1)، الزوجه (1)، الحج (1)

یسکنون العیص.

وله سته منهم ذکران، فالاناث رقیه خرجت إلی الحسن بن عبد الله بن محمد النفس الزکیه، وفاطمه وبکیه خرجت الی علی بن الحسین بن علی المثلث، وأم الحسن، فولد أحد الذکرین، وهو: ابراهیم الازرق بن عبد الله بن الحسن.

وولده یسکنون ینبع، یقال لهم بنو الازرق ثمانیه أولاد منهم امرأتان، وهما:

ملیکه وزینب أمهما صفیه بنت محمد بن عبد الله، الحسینیه والرجال: سلیمان وعلی وجعفر قال أبی: درج الثلاثه. وقال غیره أولد سلیمان رقیه وفاطمه وعبد الله وانقرض.

وأولد علی أحمد درج، هذا قول أبی المنذر علی بن الحسین بن طریف، وموسی بن ابراهیم وأحمد ومحمد والامیر داود بنو الابراهیم الازرق فأما موسی ابن الازراق فأولد فاطمه وام سلمه، خرج کل واحده منهما الی ابن عمها.

وأولد أحمد بن الازرق بینبع عشره أولاد وهم: مریم والقاسم وخدیجه وابراهیم وعبد الله ومحمد أبو حنظله، ومحمد الاصغر وأحمد وسلیمان وعلی، فأما عبد الله فکان یکنی أبا محمد وله ولد یسمی علیا "، وابراهیم أولد أربعه، عبید الله وجعفر وعلیا وادریس.

وأولد أحمد بن أحمد بن الازرق، ویکنی أبا الحسین، ویعرف بالاخوص بمصر بنین وبنات، کذلک روی أبی أبو الغنائم محمد بن علی.

وأعقب أبو

حنظله محمد بن أحمد بن الازرق خمسه عشره ولدا "، أکثرهم ذکور وما رأیت من ولده الی سنه ثلاث وأربعین وأربعمائه أحدا " لهم عدد فی البدو.

وأولد أمیر المؤمنین (1) داود بن ابراهیم بن عبد الله بن الحسن بن ابراهیم ابن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام عشره أولاد، وهم:

(1) فی (ش وخ): واولد الامیر داود بن.

(٤٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (3)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، الحسن بن عبد الله بن محمد (1)، علی بن الحسین بن علی (1)، موسی بن إبراهیم (1)، إبراهیم الأزرق (2)، محمد بن عبد الله (1)، علی بن الحسین (1)، محمد بن أحمد (1)، محمد الأصغر (1)، محمد بن علی (1)، الغنیمه (1)

میمونه وکلثوم وفاطمه وأم البرکات وابراهیم وعبید الله، وعلی مات فی الحبس، وکان له ولد انقرضوا، وسلیمان والحسن مات محبوسا " بمکه، وأولد عده أولاد، وأبا سلیمان محمد أولد وأکثر.

وولد محمد بن عبد الله بن الحسن بن ابراهیم قتیل باخمری الحجازی العیصی ویعرف بالاعرابی، اثنی عشر ولدا "، منهن ثلاث نساء وهن أم الحسن وزینب ورقیه، والرجال محمد أبو سؤید وادریس انقرض وأحمد درج بینبع وعیسی انقرض وسلیمان أولد بنتا بینبع وانقرض والحسن قال أبی: درج. وقال الکوفی أولد وعلی انقرض وابراهیم أولد بینبع.

فمن ولده أبو یعلی حمزه بواسط، تزوج بنتا " لبقال (1) وأولدها بنتا "، ابن محمد الضریر بن أحمد صاحب الخاتم بن محمد الاحزم بن أحمد بن ابراهیم بن محمد الحجازی ابن عبد الله بن الحسن ابن ابراهیم

بن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم التحیه والسلام.

آخر بنی ابراهیم قتیل باخمری.

وولد موسی بن عبد الله بن الحسن، قال شیخنا أبو الحسن وأبی وأبو عبد الله بن طاطبا: یلقب الجون لسواد لونه، وکان شاعرا " یکنی أبا الحسن، أثنی عشر ولدا "، منهم تسع بنات، هن: زینب خرجت الی محمد بن جعفر بن ابراهیم الجعفری، فولدت له أبراهیم وعیسی وداود وموسی، وفاطمه وأم کلثوم قال ابن دینار: خرجت الی ابن أخی المنصور، ورقیه کان لها خطر خرجت الی اسماعیل بن جعفر بن ابراهیم الجعفری، فولدت محمدا " درج، وخدیجه وصفیه

(1) فی (ک وش وخ) بنت البقال.

(٤٥)

صفحهمفاتیح البحث: عبد الله بن الحسن (ع) (4)، مدینه مکه المکرمه (1)، الحسن بن علی بن أبی طالب (1)، جعفر بن إبراهیم الجعفری (1)، محمد بن جعفر بن إبراهیم (1)، أحمد بن إبراهیم (1)، الموت (2)، الزوج، الزواج (1)

وأم الحسن أمهن طلحیه وملکیه (1) خرجت الی ابن عمها (2)، والرجال ثلاثه، منهم محمد درج ولم یعقب، وابراهیم وعبد الله.

فولد ابراهیم بن الجون وکان سیدا "، أمه طلحیه تیمیه، ثلاثه ذکور وخمس بنات أسماؤهن: قریبه وفاطمه وریطه ومریم وملکیه، قد ذهب عنی کیف رویت " قریبه " بفتح القاف أو بضمها والتصغیر، والذکور: محمد أبو عبیده واسماعیل " بالمدینه ویوسف الاخیضر.

فأما اسماعیل فروی التمیمی أنه أولد رجلین وثلاث نسوه " (3) وولد یوسف الاخیضر بالیمامه سته بنین وخمس بنات أسماؤهن: کلثوم وزینب وآمنه وفاطمه وأمامه، والرجال صالح لم یعقب واسماعیل مغور (4) العیون بمکه علی أیام المستعین مات علی فراشه ولم یعقب. وأحمد وابراهیم ومحمد (5)، أعقبوا وولد أحمد بن یوسف الاخیضر أبو جعفر

الامیر بالیمامه بنتا وثلاثه ذکور وهم: کلثوم وأبو محمد الحسن وأبو محمد یوسف وعبد الله.

فأما عبد الله بن أحمد بن یوسف الاخیضر (6) قال أبی أبو الغنائم ابن الصوفی:

کان لیوسف ولد یقال له محمد الفرقانی (7) نودی علیه ببغداد وتبرء من النسب، فوجه إلیه أخوه ابراهیم بن یوسف رسولا قاصدا " فحمله الی الیمامه، وله عقب هناک، وهذا یدل علی صحه نسبه ان شاء الله تعالی.

(١) فی (ش) ملیکه وهی الصحیحه.

(٢) کذا ولم یذکر الثامنه والتاسعه.

(٣) من (بالمدینه الی ثلث نسوه) ساقطه فی (ش وک وخ) (٤) فی جمیع النسخ معور بالمهمله والتصحیح من العمده (5) کذا وسیذکر السادس (6) کذا ویحتمل سقط فی الکلام (7) فی ک وخ (القرقسانی بالقاف والسین وفی ش: القرقسانی (کذا).

(٤٦)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه مکه المکرمه (1)، إبراهیم بن یوسف (1)، عبد الله بن أحمد (1)، أحمد بن یوسف (1)، الغنیمه (1)

وولد أبو الحسن ابراهیم بن یوسف الاخیضر ثلاثه، یوسف واسماعیل فی صح عن شیخنا أبی الحسن رحمه الله، ورحمه بالیمامه، فی ولده أبو القاسم صالح الدندانی القصیر ثقه النجار (1)، رأیته بالبصره سنه خمس وثلاثین وأربعمائه ابن نعمه ابن محمد بن رحمه بن ابراهیم بن یوسف الاخیضر بن ابراهیم بن موسی الجون ابن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام وقال أبو الحسن الاشنانی النسابه: ومنهم سلیمان ویسمی سالما " ابن اسماعیل بن رحمه بن ابراهیم ابن الاخیضر، أولد وانکره وولده، بنوا الاخیضر.

وولد الامیر أبو عبد الله محمد الاخیضر الصغیر، أولد بالیمامه وملکها ابن یوسف الاخیضر، ثمانیه وعشرین ولدا "، منهم الاناث سته عشر، وهن: عاتکه ورقیه وخدیجه وفاطمه وقریبه ورقیه وصفیه وحسنه وحبیبه

وملیکه وأم سلمه وریطه وأم کلثوم وملیکه الصغری وکلثوم الکبری وکلثوم، والرجال: محمد والقاسم وأحمد والحسن والمحسن وعبد الله والحسین وزغیب فی صح وابراهیم واسماعیل ومحمد ویوسف.

فأما أحمد وکان یکنی أبا جعفر وتزوج امرأه من العلج (2)، فأولدها ولدا " اسمه رحمه مات عریسا " (3) ودرج، والحسن والمحسن درجا بالیمامه والقاسم لم یعقب.

وأما عبد الله فلم یعقب، قتله ابن أبی الساج ومات فی الحبس (4)، ودفن بالبقیع

(1) النجاد بالدال المهمله فی ش وخ.

(2) فی (ش وخ) الفلج بالفاء.

(3) فی (ش) عروسا ".

(4) کذا فی جمیع النسخ ولعل معناه ان ابن أبی الساج حبسه حتی مات رض فی الحبس أو مات مقتولا فی حبس ابن أبی الساج، وأبو الساج وابناه (محمد ویوسف) وصهره عبد الرحمن کانوا من قواد العباسیین امام المعتضد والمکتفی والمقتدر وکانوا من الاتراک وأصلهم من " اشرو سند " وتولی أبو الساج محاربه صاحب الزنج وانهزم منه. راجع الطبری وابن الاثیر وعیون الحدائق.

(٤٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، مقبره بقیع الغرقد (1)، إبراهیم بن موسی (1)، إبراهیم بن یوسف (2)، أبو عبد الله (1)، ابن إسماعیل (1)، القتل (1)، الموت (3)، إبن الأثیر (1)

سنه ست وخمسین ومائتین.

وأما زغیب فاولد فی صح وأما ابراهیم فکان لام ولد ویکنی أبا عبد الله ویلقب " عصبه " وکان بالیمامه أولد وأکثر، فمن ولده أبو جعفر حمیدان (1) أحد وجوه أهل الیمامه.

وأما اسماعیل بن محمد الاخیضر الصغیر قتلته القرامطه فی قول الاشنانی، وأولد ولدا " اسمه موهوب، لا أعرف له سوی ذلک.

وولد

الامیر عبد الله وأمه أم ولد، قال الاشنانی: قتلته القرامطه بالیمامه ووجدت بخط المنتاب (2) النسابه أنه مات ببغداد وهذا وهم، والقول ما قال الاشنانی أولادا " کثیره.

قال شیخنا رحمه الله: قتلت القرامطه یوم الفیل، اسماعیل وابراهیم وادریس الاکبر والحسین بنی یوسف بن محمد الاخیضر فی موضع واحد حامی بعضهم عن بعض.

وأولد الامیر یوسف بن محمد الاخیضر الاصغر ابن یوسف ابن ابراهیم بن موسی الجون بن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وملک یوسف الیمامه، وامه ام عبد الله بنت اسماعیل ابن ابراهیم بن الجون، ست بنات هن: فاطمه وعاتکه وزینب وام کلثوم وریطه وکلثوم، وثلاثه عشر ولدا " ذکورا " منهم: من درج وعیسی وأحمد بالیمامه وأحمد الاصغر وداود بالیمامه وأبا الحسن ابراهیم قتیل البرامکه بالیمامه.

ومن ولد الامیر یوسف أیضا عبد الله لام ولد وأبو القاسم ادریس وادریس الاکبر له بنیه، یقال لها رقیه درجت، وصالح ومحمد واسماعیل والحسن أعقبوا وأکثروا.

(1) فی (ش) حمدان مکبرا ".

(2) فی (ش) عثمان بن المنتاب

(٤٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، إسماعیل بن محمد (1)، یوسف بن محمد (2)، القتل (2)، الموت (1)

فأما صالح فکان یکنی أبا القاسم أولد بالیمامه وانتشر عقبه (1) ثم انقرض.

وأما محمد بن الامیر یوسف، فیکنی أبا عبد الله وبخط الاشنانی: یدعی غیثورا " ورعیبا " (2)، یسکن الیمامه، فأولد وانتشر عقبه.

وأما اسماعیل بن الامیر یوسف، فیکنی أبا ابراهیم وولی الاماره بالیمامه، قتلته القرامطه سنه ست عشره وثلثمائه ووجوه الاهل من ولد اسماعیل الیوم من بنی حمیدان وبنوا ذکین وبنوا الالف الیمامه سادات البادیه وأمراؤها الیوم.

وولد

الامیر أبو محمد الحسن بن یوسف الامیر جماعه کثیره بالیمامه وأرضها فمن ولده: غیثار ابن (3) المنتفقیه ابن الحسن بن ابراهیم بن عبد الله المعروف بفروخ ابن الحسن بن الامیر یوسف بن محمد الامیر الاخیضر الصغیر ابن یوسف الاخیضر الامیر الاکبر ابن ابراهیم بن موسی الجون بن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام.

قال الاشنانی أبو الحسن النسابه فی الحسن بن ابراهیم بن فروخ، غمز وولد الامیر أبو جعفر أحمد بن الحسن بن یوسف الامیر جماعه کثیره ساده فیهم أمراء، منهم الامیر أبو الأمراء الملقب عبریه، وهو أبو المقلد جعفر بن الامیر أحمد أبی جعفر بن الحسن بن یوسف الامیر وأولاده الامراء، الامیر محمد قتله أخوه (4) الامیر جعفر، والامیر الحسن، ومنهم کرزاب بن علی بن عبریه، قتل عمه الامیر جعفر بعمه محمد وأخت کرزاب المعروفه بصباح العافیه.

وولد عبد الله بن موسی الجون بن عبد الله بن الحسن بن الحسن علیه السلام قال

(١) فی (ش) عدته.

(٢) کذا بالمهملتین وفی (ش وخ) زغیبا.

(٣) فی (ش) بنت.

(٤) فی النسختین: قتله الامیر جعفر والزیاده من النسخه المنقوله عنها فی حواشی " العمده "

(٤٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (2)، إبراهیم بن عبد الله (1)، إبراهیم بن موسی (1)، الحسن بن إبراهیم (1)، عبد الله بن موسی (1)، الحسن بن یوسف (3)، یوسف بن محمد (1)، القتل (2)

ابن أخی طاهر الحسینی والسماکی النسابه العمری وغیر هما: کان عبد الله یکنی أبا محمد ویعرف بالبصری وأمه طلحیه، وله شعر وروی الحدیث خرج علی وجهه إلی

البادیه ومات بها، له من البنات: فاطمه وعاتکه وام سلمه. ومن الرجال: داود ابن عبد الله مات فی الحبس ودفن بالبقیع وکان له ولد قلیل من ابنه أحمد.

وادریس وعیسی وأیوب بنو الفزاریه لم یذکر لهما (1) عقبا "، وکذلک علی ابن عبد الله، فأما محمد بن الاسدیه ابن عبد الله بن الجون فأولد بنات سته (2)، وکذلک ابراهیم بن عبد الله، مئناث، فأما یحیی بن عبد الله، فیعرف بالسویقی ومن ولده خلق کثیر بالحجاز وغیرها.

فمن ولده یحیی بن العباس بن محمد بن یحیی السویقی بن عبد الله بن موسی ابن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام.

قال شیخی أبو الحسن شیخ الشرف: رأیت یحیی هذا طویلا أسود قوی القلب قتل فی البطائح بنشابه، وأولد بالعراق عده أولاد، ومنهم أبو الحسین (3) عبد الله الکوسج النسابه ابن یحیی النسابه (4) ابن عبد الله بن محمد بن یحیی السویقی وکان أولد أولادا " یقال لهم " بنو الغلق " (5) منهم رجل رجل معتوه، ومنهم عروس الخیل میمون فارس بنی حسن ابن یوسف الخیل ابن محمد بن یحیی السویقی.

وأما صالح بن عبد الله بن موسی الجون، فولد بنتا " یقال لها ذلفاء " وثلاثه

(١) کذا (٢) فی ک وش (بنات شتی) (٣) فی الاصل أبو الحسن أبو عبد الله والتصحیح من " العمده " (4) کذا ورد فی الاصل عبد الله ویحیی کلاهما منعوتان بالنسابه (5) فی (ش وخ) بنو العلق بالمهمله.

(٥٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، دوله العراق (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله

علیه وآله (1)، مقبره بقیع الغرقد (1)، إبراهیم بن عبد الله (1)، یحیی بن عبد الله (1)، عبد الله بن موسی (2)، ابن أخی طاهر (1)، عبد الله بن محمد (1)، العباس بن محمد (1)، محمد بن یحیی (1)، القتل (1)، الموت (1)، أبو عبد الله (1)

بنین درجوا، ومحمدا " یقال له الشهید قبره ببغداد (1) ویکنی أبا عبد الله، وکان شاعرا " مجودا "، خرج بسویقه أیام المتوکل وطال حبسه بسر من رأی، وکان فارسا " محبوبا " فمدح المتوکل بعده قصائد، وعمل فی الحبس شعرا " کثیرا " منه القطعه السائره: (2) وبدا له من بعدما اندمل الهوی * بدر تألق موهنا " لمعانه یبدوا کحاشیه الرداء ودونه * صعب الذری متمنعا " أرکانه ودنا لینظر کیف لاح فلم یطق * نظرا " إلیه وصده سجانه فالنار ما اشتملت علیه ضلوعه * والماء ما سمحت به أجفانه ولصالح بن عبد الله بقیه بالحجاز الی یومنا، منهم آل أبی الضحاک وأما سلیمان بن عبد الله بن موسی الجون، فکان سیدا " وولده حوالی مکه بادیه، وامه فزاریه، ومن ولده أبو عبد الله الشبیه العابد (3) الخیر، هو الحسین بن علی بن داود بن سلیمان بن عبد الله بن موسی بن عبد الله بن الحسن والحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام.

وأعقب الحسین العابد عده أولاد بنین وبنات، ومنهم أحمد أبو الوفاء، أمه خدیجه بنت عبد الله بن أبی قیراط الحسنی ابن عبد الرحمن بن محمد، یقال له:

ابن الزهریه ابن عبد الله بن أبی الفاتک ابن داود سلیمان بن عبد الله بن موسی

(١) فی الحاشیه بخط السید محمد کاظم (ره): الظاهر انه محمد الفضل

الذی هو المشتهر فی بغداد والله أعلم " انتهی ".

وقد صرح بهذا صاحب " العمده " نقلا من الشیخ تاج الدین (٢) هذه القطعه تشتمل علی ثلاثه عشر بیت أوردها الاصفهانی " فی المقاتل الطالبیین ص ٦٠١ " مع قطعات أخری من شعر محمد بن صالح وهذه الابیات لما فیها من عذوبه الالفاظ ورقه المعانی وردت فی کثیر من کتب الادب والتاریخ والتصوف وأحوال العشاق امثال " تزیین الاسوق " ص ١٢٨ ومصارع العشاق، وعوارف المعارف للسهروردی ص ٢٥٢. " و " امالی القالی ٣ / ١٨٦ " و " ابن خلکان ٢ / ١٤١ " وغیرها.

(٣) فی " العمده " العابد الشبیه.

(٥١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، مدینه مکه المکرمه (1)، سلیمان بن عبد الله (3)، صالح بن عبد الله (1)، أبو عبد الله (1)، القبر (1)، الشهاده (1)، کتاب أمالی الصدوق (1)، مدینه بغداد (1)، محمد بن صالح (1)

الجون، أولد ببغداد أولادا "، یقال لهم: بنو الحجازی تفرقوا بطرابلس وبغداد وغیرهما.

ومنهم آل أبی الطیب، وهو داود بن عبد الرحمن بن أبی الفاتک بن داود ابن سلیمان، حجازیون، بادیه، لهم عدد.

وأما أحمد بن عبد الله بن موسی الجون، فیقال لولده: الاحمدیون ویلقب الاحمد المسور، وکان منهم بالموصل شیخ حجازی یقال له: الحسن بن میمون الاحمدی له بالمولد (1) ولد إلی الیوم فی جرائد النقباء ولم یثبت فی المشجرات فولده إذا " فی (صح).

ومن الاحمدیین " بنو العمقی " (2) وهو علی بن محمد بن أحمد المسور ابن عبد الله بن الجون، فمنهم بنو المطر فی (3) الذین منهم مسلم بن السلمیه (4)

ابن اسحاق المطر فی، مولده بالفرع (5) ابن الحسن بن علی العمقی ابن محمد بن أحمد المسور ومنهم، علی الذی قتله المصیری (6) الجابری، وهو لام ولد تدعی مریم، ابن ادریس بن عبد الله بن محمد بن علی العمقی بن محمد بن أحمد بن المسور بن عبد الله بن موسی الجون، وخلف علی القتیل أربع اولاد.

(١) فی الاساس: " یقال له أبو الحسن. له بالمولد ولد " والتصحیح من سائر النسخ " والعمده ".

(٢) کذا فی جمیع النسخ وفی " العمده " الغمقی بالمعجمه، وهو منسوب الی الغمق منزل بالبادیه کان ینزله ".

(٣) فی خ: " بنو المطرقی " بالقاف.

(٤) کذا فی جمیع النسخ وفی " العمده " " یقال له ابن المعلمیه ".

(٥) کذا مشکولا ومضبوطا بالعلامه.

(٦) فی " العمده ": " القصری الحائری "

(٥٢)

صفحهمفاتیح البحث: عبد الله بن محمد بن علی (1)، علی بن محمد بن أحمد (1)، عبد الله بن موسی (2)، الحسن بن علی (1)، محمد بن أحمد (1)، القتل (1)

ومنهم موسی بن القاسم بن عبد الله بن محمد بن علی العمقی، وأمه حسینیه مات بمیافارقین سنه احدی وثلاثین وأربعمائه وخلف طفلین وبنتا ومنهم بنوا حمزه، بادیه، لهم عدد وهو حمزه بن عبد الله بن ادریس بن داود ابن أحمد المسور (1).

وولد موسی بن عبد الله بن موسی الجون ابن عبد الله بن الحسن بن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وکان موسی سیدا " وروی الحدیث ویکنی أبا عمرو.

قال ابن معیه النسابه الحسنی: قتل سنه ست وخمسین ومائتین، أم محمد وزینب وفاطمه وأم موسی هندا " وأم عبد الله وامامه وملیکه قال البخاری، وریطه ومریم، وعیسی بن موسی

لم یعقب، یقال له ابن امه الحمید وابراهیم بن موسی قبره بالبقیع، مات فی حبس المهتدی وانقرض والحسین لم یذکر ولدا " وسلیمان لام ولد أولد أربعه رجال وبنتا "، واسحاق له ولد یقال له عبد الله الجدی، وعبد الله انقرض وأحمد بن موسی بن عبد الله بن الجون له عقب، وحمزه بن موسی انقرض بعد أن کان أکثر وانتشر عقبه.

والامیر ادریس بن موسی وکان جلیلا سیدا " لام ولد مغربیه، مات سنه ثلاثمائه وأعقب وأکثر.

فمن ولده عبد الله (2) المنتقم، وأخوه أبو الفتح المسلط نقیب البطائح ابن الامیر أبی عبد الله محمد بن الامیر أبی الرقاع (3) عبد الله بن الامیر ادریس، ویوسف

(١) کذا فی الاساس وش مضبوطا " بالقلم ومشددا " کمعظم، وفی (ک) ومطبوعه " العمده " غیر مضبوط، کمنبر وقد جاءت کلتا الضبطان فی اللغه والاعلام.

(٢) فی " العمده " عبد المنتقم.

(٣) فی " العمده " الرفاع بالموحده.

(٥٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، مقبره بقیع الغرقد (1)، موسی بن عبد الله بن موسی (1)، عبد الله بن محمد بن علی (1)، إبراهیم بن موسی (1)، عبد الله بن إدریس (1)، موسی بن عبد الله (1)، موسی بن القاسم (1)، القتل (1)، الموت (2)

الحرف، وجدته بخط الاشنانی بالحاء غیر معجمه ابن موسی بن عبد الله بن الجون أولد، ومحمد الاصغر الاعرابی بینبع ابن موسی أعقب، ویحیی الفقیه ابن موسی أعقب وأکثر فمن ولده أبوالهدان (1) یحیی، کان عابدا " ورعا " بن علی بن یحیی الفقیه ابن موسی بن عبد الله بن موسی الجون، وصالح الارث (2) بن موسی أعقب،

والحسین الاعرج ابن موسی الثانی انقرض، وداود بن موسی المعروف بابن الکلابیه أعقب وانتشر عقبه، والحسن بن موسی قتله الجند، وکان شریفا " سیدا " ولده بینبع بادیه.

فمن ولده أبو عبد الله محمد الجواد الکریم ابن الحسن بن أحمد بن الحسن ابن موسی الثانی ابن عبد الله بن موسی الجون، وخلف محمد الجواد أولادا " ومنهم الامیر الفارس صالح بن محمد فارس بنی حسن فی زمانه ابن الحسن ابن موسی الثانی وعلی بن موسی الثانی أولد وأکثر ومحمد بن موسی الثانی ابن عبد الله بن موسی الجون، وهو الامیر الاکبر، الثائر بالمدینه الحرانی (3)، یقال لولده الحرانیون (4).

فمن ولده أبو الحسین عثمان الاسود أنکره أبوه واعترف به الزاما " بقول القافه فهو إذا " فی (صح) ابن أحمد الحرون بن علی بن محمد الحرانی (5) ابن موسی الثانی.

ومنهم الامیر السریر (6) أیضا ابن علی أمیرها أیضا ابن الامیر الشریف الحسین بینبع بن محمد الحرانی ابن موسی الثانی، وهؤلاء أهل بیت رئاسه، بلغنی أن

(١) فی العمده " الهدار " (٢) فی العمده الارب بالموحده (٣) فی (ش) الحرابی والحرابیون وفیما یأتی أیضا وفی (خ) الخرابی والخرابیون (بالخاء المعجمه) والله العالم (٤) فی (ش) الحرابی والحرابیون وفیما یأتی أیضا وفی (خ) الخرابی والخرابیون (بالخاء المعجمه) والله العالم (٥) فی (ش) الحرابی والحرابیون وفیما یأتی أیضا وفی (خ) الخرابی والخرابیون (بالخاء المعجمه) والله العالم (٦) فی مطبوعه العمده السرین.

(٥٤)

صفحهمفاتیح البحث: موسی بن عبد الله بن موسی (1)، الحسن بن أحمد بن الحسن (1)، عبد الله بن موسی (2)، موسی بن عبد الله (1)، أبو عبد الله (1)، علی بن یحیی (1)، الحسن بن موسی (1)، محمد بن موسی

(1)، صالح بن محمد (1)، محمد الأصغر (1)، علی بن محمد (1)، الکرم، الکرامه (1)، القتل (1)، الجود (2)

یحیی هذا قتل ولده علی الاماره ومنهم الشریف الاجل أمیر مکه أبو عبد الله محمد المعروف بشکر تاج المعالی ابن أمیر الحرم الراشد بالله أبی الفتح (1) الحسن بن الامیر أبی الحسن نقیب مکه جعفر بن الامیر أبی جعفر محمد بن الامیر الحسین الشریف بینبع ابن محمد ابن موسی الثانی بن عبد الله بن موسی الجون بن عبد الله المحض بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام ولم یلد الامیر شکر الا بنتا " یقال لها تاج الملک قال لی أبو الحسن: محمد بن سعدان صاحب أبی الفتوح (2) المعروف بمن بکسر المیم، یقال لامها بنت الصیرفی وکان " من " هذا الذی یقال له ابن سعدان یخبر بنت أبی الفتوح، فوجد جاریه لهم معها ولد لها لا یعرف أبوه فأخذه منها ورباه وأدبه، ثم نهض به الی الدریزی (3) فقال: هذا ولد الامیر شکر وسماه جعفر احمله أنت الی أبیه، وقد ألقیت ثقله عن منکبی، وحملتک ایاه.

فکساه الدریزی وحمله وزوده ونفقه جمله دنانیر وأنفذ معه من أو صله الی مکه فلما دخل علی شکر قال له " من " أیها الامیر رأیت جاریتک فلانه ببلد حربی معها هذا الولد، وذکرت أنه منک ولم آمن تکون صادقه، فأنفقت علیه مالی وکدیت له وجئتک به، فان تکن صادقه فقد فعلت عظیما "، وان کانت کاذبه فما ضرک منی شئ فقال شکر کذبت لعنها الله، والله ما أعرف هذا وجزاه خیرا "، وحصل (4) ما أخذه من الدریزی علی الصبی وعلی من معه.

(١) فی ک

وش أبی الفتوح حسن وفی العمده أیضا أبی الفتوح حسن.

(٢) فی مطبوعه " العمده " المعروف بابن صاحب الفتوح.

(٣) فی ش: " الذریری " تاره و " الزریری " أخری وفی " ک " کتبت بصوره تحتمل الوجهین: " الدریزی " کذا (٤) فی " العمده ": جعل.

(٥٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، کتاب الفتوح لأحمد بن أعثم الکوفی (5)، مدینه مکه المکرمه (3)، عبد الله بن موسی (1)، أبو عبد الله (1)، محمد بن سعدان (1)، الکذب، التکذیب (1)، القتل (1)، الصدق (2)

ثم ان النساء العلویات نظرن الی الصبی وقلن لواسطته الذی هو " من " حدثنا من حدیثه، وجعلن یعتبن علی الامیر شکر وکثرت القاله، فقال له شکر: ان رأیتک فی بلادی ضربت رقبتک فأخذ الصبی ومضی إلی عبید ومستضعفین من آل أبی طالب فجمع جمعه ونفقهم وانحدر بالصبی والجماعه معه، کلما مر بقوم قال هذا ابن أبی عبد الله شکر قد أنفذه أبیه حتی یجئ بأمه " فأخذ کل سفینه غصبا " وتحصل له مال حتی حصل بسواد عکبرا " وأنا إذ ذاک ببغداد، فقدم وفد من الحجاز فیهم أبو عبد الله محمد بن عرار (1) الاسود الطاهری الحسینی رحمه الله، فعرفونی القصه بالشرح الذی قدمته، فتوجهت الی عکبرا، فلم أصادفه فعرفت صورته النقیب بعکبرا، الشریف أبا الغنائم ابن أخی البصری المعروف بابن بنت الازرق حرسه الله، فقال: هذه قصه غلقه وأنت تمضی والحجه ربما تعذرت علی، فأطلقت خطی بفساد نسب الصبی وألزمت نفسی جریره تأدیبه وتوجهت الی الموصل وورد علی کتاب نقیب عکبرا أبی الغنائم حرسه الله: ان الصبی وافی فی جماعه فقبض علیه وحدده

وتفرقت الجماعه عنه، وان المعروف ب " من " مضی الی بعض بنی حماد، وهو الوالی علی عکبرا، فرشاه دنانیر لها قدر حتی حمل نفسه علی الصعب، فاستفک الدعی من ید النقیب بالقوه وغاب خبر الدعی وخبر " من " صاجبه فقیل: انهما ماتا، والله اعلم.

وادعی إلی بیت الحرانی غلام أسمر، صافی اللون، ملتف الجسم، واضح

(١) فی العمده: محمد بن محمد بن عرار (أیضا بالمهمله) وفی ش فقط (غرار) بالمعجمه.

(٢) کذا فی الاصل وهذه العباره لا توجد فیما نقله صاحب " العمده " ره من " المجدی " ولم ینسبه علیها محشیها العلامه قده هل توجه فی مخطوطته من المجدی ام لا، وعباره العمده (رشا والی عکبرا مبلغا " حتی خلصه غصبا ") والعباره فی (ن) مضطربه والتصحیح من (ش).

(٥٦)

صفحهمفاتیح البحث: یوم عرفه (1)، أبو عبد الله (1)، الضرب (1)، الجماعه (1)، السفینه (1)، الغنیمه (2)، محمد بن محمد (1)

الجبهه، جید العارضه، رقیق الشفتین، صلت الوجه، قوی النفس، یعمل جبلا وینصب مناصب (1) قیل لی: ان أصله نصرانی من نجران، وأنه أقام علی دعوی العلویه زمانا " ثم رجع عن ذلک، وکنت رأیته بالموصل، فلما کشفت نسبه رأیته یعرف الادنی إلیه وینکر الا بعد منه، ولم یتطوعنی (2) انه کاذب، فقال أراک تنکر بعض ما أذکره وأنا أخذت ذلک عن سلفی، ولعل ما معک هو الغلط، فزبرته وقلت ان طالت بی وبک الایام حتی یجیئ من یعرفک، فلتعلمن من أینا الغلط، وأخذ من مال العلویین بالموصل وتکریت وعکبرا ونکت (3) عن دخول بغداد علی ما بلغنی ثم تکشف.

آخر بنی موسی الجون.

وولد یحیی بن عبد الله المحض ابن الحسن بن الحسن علیه السلام قال الدندانی الحسینی

والشعرانی العمری الناسبان: یقال له الاثینی (4) وکان عبد الله المحض جمع بین ام یحیی وعمتها، احدی عشر ولد، فالبنات رقیه وعاتکه وقریبه بنت

(١) فی (ش) یعمل حیلا وینتصب مناصیب، ولما فی (ن) ایضا " وجه، ففی القاموس. والجبل ککشف السهم الجافی البری والانیث من النصال -. ونصاب ومنصب کمنبر حدید ینصب علیه القدر وجزأه السکین. واجزأت المخصف جعلت له جزأه أی نصابا " ولعل مراد مراد العمری رحمه الله ان الغلام کان مشتغلا بصناعه هذه الالات، ولا یخفی ما فی بعض الکلمات من مخالفه القیاس والله أعلم.

(٢) فی (ش وخ): لم ینطو عنی.

(٣) کذا فی جمیع النسخ والظاهر " نکب " بالموحده.

(٤) کذا صریحا " وواضحا " فی الاساس وفی (خ) بتقدیم المثلثه علی الیاء وبعدها النون وفی (ک وش) " الاثبتی " بالمثلثه والموحده والتاء وفی مطبوعه العمده کذا ضبط: " الابتثی " و " الاثبتی خ ل " وفی مخطوطه پاریس من " العمده " جاءت الکلمه فی جمیع المواضع غیر منقوط - وفی القاموس: أثین کأمیر: اصیل.

(٥٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، یحیی بن عبد الله (1)، مدینه بغداد (1)

المریه وفاطمه لام ولد، والرجال فی قول الاشنانی علی لام ولد وابراهیم لام ولد وعیسی المعروف بأخی صفیه، وذلک أن صفیه بنت علی الطبیب بن عبد الله بن محمد بن عمر الاطرف ابن أمیر المؤمنین علیه السلام أخته لامه.

فولد عیسی بنتا " سماها صفیه، وعبد الله الاکبر. قال صاحب المبسوط، أولد ووجدت له ابراهیم ولابراهیم ولد، وعبد الله الاصغر وصالح ابن البربریه ومحمد ابن التمیمیه الاثینی.

قال شیخنا أبو الحسن فی التهذیب أولد یحیی الاثینی من محمد وحده، والباقون

انقرضوا.

فولد محمد ابن التمیمیه الاثینی ابن یحیی خمسه أولاد: عیسی درج وعاتکه وادریس قال شیخنا: أولد ادریس بن محمد بن یحیی، أبا العباس محمدا " له ابنان بمصر أحدهما خاله أبو القاسم الفافا (1) المحمدی وأحمد درج وثلاث بنات وأحمد أبا الحسین بن محمد وعبد الله بن محمد.

قال شیخ الشرف: فأما أحمد بن محمد بن یحیی، فولد أربعه بنین وبنتاوهم:

محمد درج وأحمد وقریبه وسلیمان ویحیی، فأما سلیمان بن أحمد فله بنت یقال لها أم رزین.

وأما یحیی بن أحمد، فولد عیسی وابراهیم وأحمد وصالحا " وسلیمان وقبض علی الاربعه ابن أبی الساج، وحبسهم بالمدینه ودخن علیهم، فلما ما توا رضی الله عنهم دفنوا بالبقبع، فلم یخلف منهم ولد غیر ابراهیم کان له بنتان

(1) فی (ک وش وخ): " له بنتان بمصر احدیهما خاله أبی القاسم الفأفآ المجدی " ولعل هذا هو الصحیح والمتعین والفأفأه التردد فی الفاء عند اراده التکلم واختلف فی وزن فافاء بین " فاعال " و " فعلال " ومن اراد تفصیل ذلک فلیراجع " الکامل " للمبرد ص 369 / 1 والصحیح أنه " فعلال " ومثله تمتام.

(٥٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، أحمد بن محمد بن یحیی (1)، عبد الله بن محمد (1)، یحیی بن أحمد (1)، سلیمان بن أحمد (1)، محمد بن یحیی (1)، الحسین بن محمد (1)، محمد بن عمر (1)، الطب، الطبابه (1)، کتاب الکامل للمبرد (1)

وولد عیسی بن یحیی بن أحمد عده أولاد کان أحد (1) أسیر فی الروم ثم اطلق قال شیخنا: رأیت من ولده رجل بمصر یعرف بأبی تمیم ابن زید ینظر فی نسبه ما شافهنی بذلک أبو الحسن،

لکنی وجدت بخطه الذی لا أشک فیه.

وولد عبد الله بن محمد بن یحیی الاثینی وأمهم أجمع فاطمه بنت ادریس بن عبد الله بن الحسن بن الحسن صاحب المغرب، أربع بنات وعده رجال:

فالبنات فاطمه ورقیه وقریبه وزینب والرجال: أحمد درج ومحمد وابراهیم وسلیمان.

فولد محمد بن عبد الله بن الاثینی ثلاث بنات وثلاثه بنین درجوا، ویحیی ابن محمد من ولده الحسین البشرانی، وابراهیم البشرانی أبناء یحیی بن محمد ومن ولد أولاده یحیی صالح (2) نسبوا إلیه عده أولاد فی کتاب أبی المنذر درج، وقال مره أخری عقبه فی صح.

وداود بن محمد أولد وأکثر، فمن ولده داود بن أبی البشر عبد الله بن داود ابن محمد بن عبد الله بن محمد بن یحیی الاثینی بن عبد الله بن الحسن بن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهم السلام کان له ولدان ببلیس وادریس بن محمد أولد، والحسن بن محمد أولد وصالح بن محمد أولد وأکثر.

فمن ولده أبو القاسم علی بن علی أبی الحسن بن محمد بن صالح بن محمد ابن عبد الله بن محمد بن یحیی الاثینی المقتول بالمغرب أعنی " أبا القاسم ".

(١) کذا فی جمیع النسخ (احد اسیر) (٢) کذا فی جمیع النسخ " صالح " غیر محلی بال وفیما نقله العلامه البحر العلوم ره من " المجدی " فی حواشی " العمده ": " ومن أولاد یحیی، صالح، نسبوا إلیه عده أولاد ".

(٥٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (2)، محمد بن عبد الله بن محمد (1)، محمد بن صالح بن محمد (1)، عبد الله بن محمد (2)، محمد بن عبد الله (1)، یحیی بن

أحمد (1)، یحیی بن محمد (1)، داود بن محمد (1)، الحسن بن محمد (1)، صالح بن محمد (1)، البول (1)

والحسین بن محمد بن ابراهیم بن محمد مقلان، وموسی ویوسف الخیر واسماعیل بنوا محمد بن عبد الله لم یذکر لهما عقب، وأعقب أیضا أحمد الصالح وعلی ابنا محمد بن عبد الله بن یحیی.

وولد ابراهیم بن عبد الله بن محمد بن یحیی الاثینی بن عبد الله بن الحسن ابن الحسن علیه السلام أعقب، وأکثر ولده بالعراق وغیرها، فمن ولده أبو طاهر حمزه ابن میمون الصوفی الاسود بن الحسن بن علی بن عبد الله بن ابراهیم الناصب الحنبلی، مات ببغداد وله فی النصب حکایات قال شیخنا أبو الحسن: کان لهذا الناصب المعروف بابن میمون ابن عم، یقال له محمد بن عبد الله بن الحسن ابن علی أمه علویه، وکفلته نصرانیه اسمها مریم فخاف لها (1) خاف ببغداد، فخرج الی الشام وأولد، وأما الناصب فله عده أولاد واخوه ببغداد والموصل.

وولد سلیمان بن عبد الله بن محمد بن یحیی الاثینی، ویکنی أبا القاسم وهذا الذی أراه وکان بعضهم یسمیه محمدا " والکنیه واحده، جماعه کثیره، فمن ولده علی بن أحمد بن محمد بن سلیمان بن عبد الله بن محمد بن یحیی، أولد عده بنات وبنین، فسافر الی الجبل وغاب خبره، کذلک یقول شیخنا.

ومن ولده هضام المقتول فی جب یوسف، قتلته المغاربه، ابن حسین بن داود بن محمد بن سلیمان بن عبد الله.

آخر بنی الاثینی.

وولد سلیمان بن عبد الله المحض ابن الحسن بن الحسن علیه السلام قال الدندانی:

کان بسلیمان لوثه وقتل بفخ، امه مخزومیه وهی أم ادریس أخیه.

(١) کذا فی جمیع النسخ، وفی المقتول عن " المجدی " فی حاشیه العمده:

اسمها مریم فیعرف بها، خاف بغداد، فخرج الی الشام

(٦٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (2)، دوله العراق (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (2)، محمد بن سلیمان بن عبد الله (2)، الحسن بن علی بن عبد الله (1)، إبراهیم بن عبد الله (1)، محمد بن إبراهیم بن محمد (1)، عبد الله بن یحیی (1)، سلیمان بن عبد الله (2)، محمد بن عبد الله (1)، محمد بن یحیی (3)، علی بن أحمد (1)، الشام (2)، القتل (2)، الطهاره (1)، الموت (1)، الخوف (2)، مدینه بغداد (1)

قال شیخنا أبو الحسن محمد بن محمد النسابه فی کتاب التهذیب ما هذا لفظه:

العقب من ولد سلیمان بن عبد الله بن الحسن بن الحسن من رجل، وهو محمد ابن سلیمان قتل بفخ، والعقب من ولد محمد بن سلیمان فی عبد الله وأحمد وادریس وعیسی وابراهیم والحسن والحسین وسلیمان وحمزه وعلی.

فأما عبد الله وأحمد والحسن وادریس، فلهم أولاد وباقی اخوتهم لم نوصل الی فرع لهم، وجمیعهم بالغرب فی جمله نسب القطع، ولم أسمع لهذا الفخذ خبرا " الی هذه الغایه، والله أعلم بهم هذا لفظ أبی الحسن، وروی الناس غیر هذا وسنذکره.

قال الموضح: کان عبد الله بن محمد بن سلیمان ورد الکوفه وروی الحدیث وکان ذاقدر جلیل وأولد محمدا " (1) ومحمدا " وادریس وأم عبد الله (2) وفاطمه.

قال الموضح النسابه رحمه الله: وأولد الحسن عبد الله، ولعبد الله بن الحسن ابن محمد بن سلیمان، الحسین وابراهیم أحدهما بالمدینه.

وقال أبو الغنائم الحسنی فیما وجدته فی مسوداته بخطه، سألت ابن خداع نسابه مصر عن ولد سلیمان، فقال: أولد سلیمان بن عبد الله المحض، داود ولد سنه ثلاث ومائتین، وولد داود

بن سلیمان، خمسه: الحسین والحسن المحترق وعلیا " ومحمدا " وأبا الفاتک، مات بالحجاز سنه أربع وعشرین وثلاثمائه، وما وجدت فی کتاب ابن خداع شیئا " من هذا، ویجب أن یکون هؤلاء ولد سلیمان بن عبد الله ابن موسی بن عبد الله بن الحسن بن الحسن علیه السلام، وقد توهم الکاتب صح.

قال ابن الصوفی: أوقفنی الشریف أبو الغنائم محمد بن أحمد بن محمد ابن محمد الاعرج ابن علی ابن الحسن بن علی بن محمد بن جعفر الصادق

(١) فی جمیع النسخ کذا مکررا ".

(٢) فی " العمده ". وام عبد الله فاطمه.

(٦١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (3)، مدینه الکوفه (1)، سلیمان بن عبد الله (2)، الحسن بن علی بن محمد (1)، محمد بن أحمد بن محمد (1)، داود بن سلیمان (1)، عبد الله بن محمد (1)، محمد بن سلیمان (2)، محمد النسابه (1)، الصدق (1)، القتل (1)، الموت (1)، الغنیمه (2)

علیه السلام، نقیب عکبرا "، صدیقی، علی رقعه فیها: أبو العشائر المؤمل بن معالی بن علی بن حمزه بن محمد بن سلیمان بن عبد الله بن الحسن بن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهم السلام، ویعرف بابن المعالی، فسألنی عن الرجل وقال:

هو من أهل البصره، فقلت: ما أعرف هذا نسبه، ولا أدری کیف هذا النسب، فشهد الحاجب أبو الفضل ابن أبی محمد بن فضاله، حاجب ابن ماکولا الوزیر، أنه علوی صحیح النسب من البصره، وأنه (1) ابن عم الشریف أبی حرب، وأطلق خطه بذلک سنه احدی وثلاثین وأربعمائه، ویجب أن یسأل عن هذا الرجل ویکشف آخر ولد سلیمان بن المحض وولد ادریس بن عبد الله

المحض قال ابن خداع فی روایه الحسنی: هو الاصغر قالوا: ویکنی أبا محمد امه عاتکه المخزومیه، وهی ام أخیه سلیمان مات مسموما " وقال ابن أخی طاهر الحسینی فی کتابه المعروف: لما ظهر یحیی بن عبد الله بن الحسن أرسل سلیمان بن جریر (2) إلی أخیه ادریس بدعوه، فقال له سلیمان الی غلام حدث، وان لم یطعنی قتلته، فأرسله إلیه، فقال لیحیی أخوه موسی الجون:

اتق الله، تبعث مثل هذا الفظ الی غلام حدث، لعله یخالفه فیقتله ومضی سلیمان فلم یجد عند ادریس ما یحب، فسمه فی سمکه (3) فقتله.

قال العمری النسابه الموضح: کان ادریس بن عبد الله مع الحسین صاحب فخ، فلما قتل الحسین انهزم حتی لحق، بالمغرب فسم هناک، فاطمه ولدت بالحجاز فی قول بعضهم، وادریس بن ادریس ولد بالمغرب فی قریه یقال لها " ولیلی " لام ولد بربریه، ومات أبوه وهو حمل ونشأ ادریس بن ادریس نشأ حسنا "، کان فارسا "

(١) فی النسخ: وانه یزعم والتصحیح من " العمده " (2) فی خ وش سلیمان بن حریز وهو خطأ.

(3) کذا ولعله: سمکه.

(٦٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، یحیی بن عبد الله (1)، إدریس بن عبد الله (2)، ابن أخی طاهر (1)، مدینه البصره (2)، سلیمان بن جریر (1)، محمد بن سلیمان (1)، القتل (3)، الموت (1)، الحرب (1)

شاعرا "، وأعقب رقیه وام محمد وداود.

وقال صاحب السفره: أعقب داود بن ادریس بفاس ووشنانه (1) الی صدنیه جماعه وهم بها مقیمون. وقال الموضح: هم بالنهر الاعظم من المغرب وحمزه ابن ادریس أعقب، عن ابن طباطبا. وأحمد عن والدی والبخاری وعبد الله

بن ادریس، قال شیخنا: أعقب وقال بالسوس الاقصی وسلیمان قال البخاری:

أعقب محمدا " وجعفرا " قال أبی: بالغرب، وعلیا " بن ادریس أولد الامیر عمر بخط الاشنانی یسکن مخاض لجانه، ومحمدا " مات ببلد سله غیر معقب وعمر لام ولد أعقب بمدینه الزیتون. فمن ولده عیسی بن ابن ادریس بن عمر بن ادریس الذی بین (2) جبیل الکوکب وهی مدینه (3) ومن ولد علی بن عبید الله بن محمد بن عمر بن ادریس جماعه بمصر یعرفون بالفواطم ویحیی بن ادریس بن ادریس أعقب کان له بلد صدنیه، فمن ولده علی ابن عبد الله التاهرتی بن المهلب بن محمد بن یحیی بن ادریس بن یحیی بن ادریس قتل بأرض شهریر من خراسان.

وقال أبو عبد الله الحسین بن محمد بن القاسم بن طباطبا، شیخی حفظه الله وسمه ابن المرعش نقیب الری، وهو مطعون فی نسبه غیر انه کتب فی السفره ویجب أن یکون ما کتب فی السفره صحیحا " حتی تجئ حجه نقله ولعلی من عبد الله التاهرتی أولاد منهم بمصر ومنهم خراسان، ووجدت بخط شیخنا أبی الحسن تخلیطا " فی بابه وقتله فلم أذکره.

وعیسی بن ادریس أعقب ببلد " ولهاضه " و " مکلایه "، فمن ولده القاسم کنون

(١) کذا فی الاصل " العمده " نقلا عن صاحب السفره: بشتایه وصدفیه.

(٢) کذا فی الاصل وفی " العمده ": " بنی جبل الکوکب " وهو الصحیح (٣) أیضا فی " العمده " وهو مدینه المغرب.

(٦٣)

صفحهمفاتیح البحث: علی بن عبید الله بن محمد (1)، عبد الله بن إدریس (1)، أبو عبد الله (1)، محمد بن القاسم (1)، محمد بن یحیی (1)، خراسان (2)، القتل (2)، الموت (1)، الحج

(1)

ابن عبد الله بن یحیی بن أحمد بن عیسی بن ادریس مؤلف " نسب بنی عیسی " فی قول شیخنا أبی الحسن ومحمد بن ادریس أعقب وربما نسب التاهرتی إلیه، ولیس ذلک بعیدا " وعبید الله بن ادریس أحد النساک الزهاد مات بفاس، وولده بالسوس الاقصی وأعمالها هم ملوک الاهل.

وولد القاسم بن ادریس بن ادریس، قال العمری النسابه: عرف بمجمع الادویه، وکان ببلد یقال له " بیابه " وبرباط أولد وأکثر، فمن ولده طالب (1) الناسب، وکان من أهل الفضل، وأظنه کاتب شیخنا أبا الحسن، وهو الذی عمل " السفره " بنسبهم (2) جاءت فی نظر (3) أبی الحسن النقیب العمری ببغداد، ابن أحمد بن عیسی بن أحمد ابن محمد بن القاسم بن ادریس بن (4) عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی ابن أبی طالب علیهم السلام.

ومنهم الشیخ الشاعر الضریر بمصر، هو الحسن بن یحیی بن القاسم یلقب کنونا " ابن ابراهیم بن محمد بن القاسم بن ادریس ابن ادریس ووجدت بخط شیخنا أبی الحسن محمد بن محمد شیخ الشرف العلوی الحسینی من بنی عبد الله، قال أبو نصر البخاری: قدم فی نقابه ابن الداعی محمد بن الحسن ابن القاسم رجل أورد کتبا أنه علوی من بنی ادریس، وأنه أحمد بن ادریس بن أحمد بن یحیی بن محمد بن ادریس بن ادریس، وأنه مسکنهم ببلاد الاندلس.

قال: وحضر أبو زکریا قاضی الاندلس، فأنکر القاضی أن یکون بالاندلس

(١) کذا فی جمیع النسخ وفی " العمده " أبو طالب (٢) کذا أیضا وفی " العمده " بسببهم.

(3) أی أیام نقابه النقیب العمری ببغداد.

(4) کذا فی الاصل والظاهر ادریس بن ادریس.

(٦٤)

صفحهمفاتیح البحث: أبو طالب علیه السلام (1)،

عبد الله بن الحسن (ع) (1)، عبد الله بن یحیی (1)، یحیی بن القاسم (1)، إبراهیم بن محمد (1)، أحمد بن یحیی (1)، أحمد بن إدریس (1)، أحمد بن عیسی (2)، محمد بن القاسم (1)، محمد بن إدریس (2)، الحسن بن علی (1)، محمد بن الحسن (1)، محمد بن محمد (1)، الموت (1)

أحد من العلویین وکان فی کتبهم أنهم یسکنون " وادی الحجاره " وثبت نسبهم فی المشجرات، ولم یبطله قول القاضی.

آخر نسب بنی ادریس.

صفحه(٦٥)

بسم الله الرحمن الرحیم وولد الحسن بن الحسن بن الحسن السبط علیه السلام ویدعی المثلث مات فی الحبس ببغداد، سته ذکور، طلحه، لم یذکر له عقب والعباس انقرض وحسنا " درج صغیرا " وابراهیم وأبا جعفر عبد الله الذی یلقب الفاضل مات فی الحبس وله عده أولاد، وعلیا ".

فأما علیا " فهو العابد ذو الثفنات استقطع أبوه " عین (1) مروان " وکان لا یأکل منها تحرجا "، وکان امرء صدق مجتهدا "، حمل هو وأبوه وأخواه العباس وعبد الله الی بغداد فحبسوه، فمات فی الحبس مقتولا أمه من بنی کلاب.

وولد علی بن الحسن بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام تسعه أولاد، منهم أربع بنات، وهن: رقیه وفاطمه وأم کلثوم وأم الحسن. والبنون محمد وعبد الله درجا، والحسین الشهید قتل بفخ یوم الترویه سنه سبعین ومائه ولم یعقب، وعبد الرحمان أولد بنتا " اسمها رقیه والحسن المکفوف الینبعی منه عقبه أمه وأم أخیه الحسین زینب بنت عبد الله بن الحسن المثنی.

فولد الحسن المکفوف ست بنات وثلاثه بنین، منهم: أبو جعفر عبد الله

(1) فی (ش) عن مروان.

(٦٦)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)،

الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، الحسن بن الحسن (2)، مدینه بغداد (1)، عبد الرحمان (1)، التصدیق (1)، القتل (1)، الموت (2)، الشهاده (1)

الضریر بینبع أعقب وأکثر. فمن ولده سندان (1) بن شب (2) قاعد جعفر بن علی ابن عبد الله بن الحسن المکفوف وکان بدمشق، ولسندان ولد واخوه (3) ومن ولده کتیم (4) بن سلیمان الجزار بالرمله یکنی أبا القاسم بن محمد أبی الصخر بن علی بن عبد الله بن الحسن بن علی بن الحسن بن الحسن بن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهم السلام ومنهم محمد بن الحسن بن محمد بن علی بن عبد الله بن الحسن بن علی بن الحسن بن الحسن بن الحسن السبط بن علی بن أبی طالب علیهم السلام کان بدویا "، وله ولد الی یومنا هذا بادیه منهم موسی ورکاب ومحمود بنوا محمد بن الحسن.

ومنهم عیسی بن علی بن أبی محمد جعفر بن عبد الله بن الحسن بن علی بن المثلث، له ولد من حسناء بنت داود له أحمد، ولهم ذیل إلی وقتنا بادیه.

تم بنو المثلث.

(١) فی " العمده " سیدان.

(٢) کذا فی الاصل واضحا " وصریحا " وفی (خ وش): شب فاعه مع لفظه (کذا) فوق السطر.

(٣) فی الاصل: ولاخوه.

(٤) فی " العمده " کثیم بالمثلثه.

(٦٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، عبد الله بن الحسن (ع) (4)، الحسن بن محمد بن علی (1)، الحسن بن الحسن (2)، القاسم بن محمد (1)، عیسی بن علی (1)، محمد بن الحسن (1)، جعفر بن علی (1)، دمشق (1)

بسم الله الرحمن الرحیم وولد ابراهیم

بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام ویکنی أبا اسماعیل صاحب الصندوق، وکان شریفا " سیدا " یلقب الغمر أمه فاطمه بنت الحسین علیه السلام، توفی سنه خمس وأربعین ومائه وله تسع وستون سنه.

وذکر ابن خداع أن سنه سبع وستون سنه، وأنه مات قبل الکوفه بمرحله.

أحذ عشر ولدا "، فالبنات: رقیه وخدیجه وفاطمه وحسنه وأم اسحاق، والبنون: یعقوب ومحمد الاکبر ومحمد الاصغر ویلقب الدیباج بنی علیه وهو حی درج الثلاثه.

واسحاق أولد عبد الله الجدی (1) ومات الجدی عن بنت اسمها فاطمه، تزوجها یحیی بن عبد الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام، وانقرض اسحاق ابن الغمر.

وعلی قال أبی: هو مدنی لام ولد، وقال غیره: یدعی أبا قریه (2)، شهد فخا "

(١) فی (ش وخ) ویلقب الجدی.

(٢) فی حواشی " العمده " منقولا عن العمری: أبا قرمه بالمیم.

(٦٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، مدینه الکوفه (1)، یحیی بن عبد الله بن محمد (1)، إبراهیم بن الحسن (1)، فاطمه بنت الحسین (1)، محمد الأصغر (1)، الشهاده (1)، الموت (1)

وکان لعلی بن الغمر ولد یقال له الحسن، وقیل الحسین یعرف بالمطوف (1) نزل مصر وأولد، فمن ولده: ان شاء الله، الحسین بن محمد بن أحمد المقتول بشیمشاط (2) المطوق (3) وللحسین هذا أولاد، منهم: بنت ببلدشیر (4) وانشاه، زوجت نفسها انسانا " کردیا " شاربا " یقال له تربده (5) واسمعیل بن الغمر شهد فخا "، أبو ابراهیم الدیباج الکبیر قال أبی: هو الشریف الخلاص، أمه مخزومیه.

فولد اسماعیل بن الغمر ثلاثه أولاد، بنتا " یقال لها شجیعه (6)، هی أم اسحاق والحسن وابراهیم،

فاما الحسن، فیعرف بابن الهلالیه، أولد بنتا " وعلیا " والحسن.

فولد الحسن بن الحسن بن اسماعیل بن الغمر ویلقب التج، وأمه نوفلیه هاشمیه، بنتا " وسبعه ذکور أسماؤهم: علی واسماعیل درجا، وابراهیم له بنت، والقاسم لم یذکر له عقب، وأحمد قال أبی: درج، وقال غیره: أولد، ورأیی:

روایه أبی انه درج ضعیفه.

ومحمد أبو جعفر التج أیضا، بمصر ومکه ولده، فمنهم الحسین وأخوه محمد ابناء عبد الله جربه بن الحسین البربری بمکه ابن محمد التج ابن الحسن التج أیضا ابن اسماعیل بن الغمر، زعم الاشنانی أنه رآهم فی عده من العدد، أعنی بنی الحسین البربری بمکه.

(١) کذا فی جمیع النسخ (المطوف) اولا و (المطوق) ثانیا وفی حواشی العمده نقلا عن العمری " المطوق " (٢) فی حواشی العمده سمیساط بمهملتین والبلدان کلاهما علی الفرات الا ان سمیساط (بالمهمله) من اعمال الشام وشمشاط بدون الیاء فی طرف ارمینیه (کذا فی معجم البلدان) (٣) کذا فی جمیع النسخ (المطوف) اولا و (المطوق) ثانیا وفی حواشی العمده نقلا عن العمری " المطوق " (4) فی (ش وخ) شروان شاه وتریده.

(5) فی (ش وخ) شروان شاه وتریده.

(6) فی (ش وک وخ) سحیقه وأظنها محرفه للایهام الذی فیها ببعض نعوت السوء والله أعلم.

(٦٩)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه مکه المکرمه (3)، الحسین بن محمد بن أحمد (1)، الحسن بن إسماعیل (1)، أبو إبراهیم (1)، ابن إسماعیل (1)، الشهاده (1)، کتاب معجم البلدان (1)، نهر الفرات (1)، الشام (1)

ومنهم الشریف أبو الحسن محمد بن التج المصری، وقبره بها ابن أحمد بن محمد بن الحسن بن الحسن بن اسماعیل بن الغمر، له ذیل منهم بمصر والعراق وتنیس فمن جملتهم بنوا بنی الزویدی، وهو أبو عبد الله الحسین

بن ابراهیم بن محمد ابن الحسن بن الشیخ (1) هذا وکان للحسین ثلاث ذکور، أبو تراب علی مات دارجا " وابراهیم بمصر له بنات، وزید ولده بتنیس الی یومنا هذا.

ومنهم ببغداد، آمنه الخرساء البلهاء بنت التج وأبوها علی بن عبد الله بن أحمد ابن محمد هذا أبی الحسن بن التج المصری، وکان لابی الحسن هذا ولد یعرف بالقاسم أبی محمد ذی الغده (2)، وکان بالیمن وله ولد متصرفون (3) واما علی بن الحسن بن الحسن بن اسماعیل ابن الغمر فیکنی أبا القاسم، قال أبی أیده الله: أمه معیه الانصاریه، بها یعرفون وذکر ابن خداع أن أصلها من بغداد.

وکان لعلی بن معیه عده من الولد، منهم الشریف المحدث النسابه صاحب کتاب " المبسوط " أخذ عن ابن عبده، وهو أبو جعفر محمد بن علی بن معیه، انقرض النسابه.

ومن ولده برزه ویجب أن یکون أبرزه (4)، لکنه کذا روی، وهو أبو الحسن محمد بن أحمد بن علی بن معیه، کانت له بنات وولد ذکر درج.

ومنهم أبو علی الحسن بن محمد بن جعفر بن محمد بن الحسن بن علی بن

(1) کذا واضحا " فی جمیع النسخ والظاهر أنه: " التج " وفی (ش) و (خ): محمد ابن ابی الحسین الشیخ هذا (2) فی (خ) و (ش): القاسم بن محمد ذی العده (بالمهمله).

(3) فی (ش) متفرقون.

(4) فی (ش) و (خ) رزه وآرزه.

(٧٠)

صفحهمفاتیح البحث: دوله العراق (1)، الحسین بن إبراهیم (1)، محمد بن الحسن بن علی (1)، محمد بن أحمد بن علی (1)، الحسن بن إسماعیل (2)، عبد الله بن أحمد (1)، أبو عبد الله (1)، مدینه بغداد (1)، علی بن الحسن (1)، الحسن بن محمد (1)، محمد بن الحسن

(1)، محمد بن علی (1)، الموت (1)، القاسم بن محمد (1)

معیه، له عده من الولد بکوفه، أهل قرآن ندمنهم الی الیمن، أبو عبد الله محمد ابن الحسن وکان جید التلاوه، یعمل شعرا " ویتسودز (1) قتل بالیمن وکان صدیقی.

ومنهم أبو أحمد عبد العظیم بن الحسین الکوفی بن علی بن معیه، له ولد بالکوفه والری، ربما عرفوا ببنی عبد العظیم.

ومنهم الحسین القصری ابن أبی الطیب محمد بن الحسین بن علی بن معیه، وهؤلاء بیت بقصر ابن هبیره، منهم أبو منصور الحسن وأبو الحسین علی وأحمد أبو الطیب بنوا الحسین القصری، فأما أحمد فقتل واما الحسن فیلقب تاج الشرف له بنات وأما علی فله عده أولاد وقتله أحمد بن عمار بن عبید الله وکان علی هذا الرجل أحد المتوجهین.

ومنهم بالبصره الشریف المتقدم أبو طالب أحمد بن محمد بن علی بن الحسین ابن علی بن معیه، وکان شدید التوجه وحج فانفق مالا واسعا، فقیل: ان رجلا من الاشراف جلس إلیه بمکه وهو یشکوا الجوائز (2) التی تتم علیه من السلطان فأدخل العلوی الحجازی یده فی ثیابه وقال یا شریف، ثیابک الرقاق أذلت سبلتک والعز معه الشقاء (3)، فکان لابی طالب عده من الولد جمیعهم أصدقاء (4) مات أکثرهم.

(١) کذا فی الاصل وفی (ش وک وخ) یتسودن (بالیاء والتاء والسین والو أو والدال والنون) واما اهتدیت إلی معنیها وتجیئ هذه الکلمه ایضا " فی ص بصیغه الماضی والله اعلم (٢) فی (ش وخ) الجور الذی یتم علیه من السلطان (٣) فی (ش): معه الشقاق.

(٤) کذا ولعلها اصدقائی کما فی العمده منقولا من " المجدی " ویورد " ابن عنبه " رحمه الله تعالی القصه التی مرت آنفا " مع

اختلاف یسیر لما ورد فی المتن، فیذکر ابن عنبه " وحج فانفق مالا واسعا " فقیل ان رجلا من الاشراف جلس إلیه بمکه وهو یشکو " جور السلطان " فأدخل العلوی الحجازی یده فی ثیابه وقال له: ثیابک هذه الرقاق هی التی أضلتک سبیلک " والعز معه الشقاء العمده ص ١٦٤، والظاهر ان منشاء الخلاف هو التصحیفات والتحریفات التی تطرقت باحدی النسختین من " المجدی " من ناحیه النساخ ولعل، ما فی المتن، امتن تنسیقا " والطف معنی وانسب بالمقام، مما نقله " ابن عنبه " رحمه الله والله اعلم.

(٧١)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه مکه المکرمه (2)، کتاب الأشراف للشیخ المفید (2)، مدینه الکوفه (2)، محمد بن الحسین بن علی (1)، محمد بن علی بن الحسین (1)، عبد العظیم بن الحسین (1)، أبو عبد الله (1)، القتل (3)، الموت (1)، الحج (2)، یوم عاشوراء (1)

رحمهم الله.

وأما ابراهیم بن اسماعیل بن الغمر، فهو طباطبا، ولقب بذلک لانه أراد أن یقول قبا، فقال طبا، لرده فی لسانه، وکان ذا خطر وتقدم، وأبرز صفحته ودعا الی الرضا من آل محمد.

فولد ابراهیم بن اسماعیل بن الغمر ثلاثه عشر ولدا "، منهم بنتان وهما لبابه وفاطمه، خرجت فاطمه الی رجل علوی عباسی. والذکور: جعفر وابراهیم درجا، واسماعیل وموسی وهارون لم یذکر لهم عقب. وعلی، زعم أنه انقرض ولم یعرفه أبی ولا ابن طباطبا، وعبد الله کان له ذیل لم یطل، ومحمد، صاحب أبی السرایا یکنی أبا عبد الله خرج بالکوفه، فجأه (1)، وانقرض ولده غیر أن رجلا منهم یقال له محمد بن الحسین بن جعفر بن محمد هذا، صاحب أبی السرایا خرج الی بلاد الحبشه فما نعرف له خبرا ".

وکان منهم علی

الاطروش بن جعفر بن محمد هذا، مولده المدینه، فقال أبی درج، ووجدت له فی " المبسوط " ذیلا، وقال لی أبو عبد الله بن طباطبا رحمه الله أولد وخرج الی البحر فغاب خبره.

والحسن بن طباطبا کان بمصر ودخل الروم، فمن ولده الشریف أبو محمد الحسن بن علی بن محمد الصوفی المصری ابن أحمد شیخ الاهل بمصر ابن علی صاحب ابن خمارویه، ابن الحسن بن ابراهیم طباطبا یعرف بابن بنت

(١) کذا فی الاصل وفی العمده. وعظم امره ثم مات فجأه.

(٧٢)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه الکوفه (1)، إبراهیم بن إسماعیل (2)، الحسن بن إبراهیم (1)، الحسن بن علی بن محمد (1)، أبو عبد الله (1)، الحسین بن جعفر (1)، جعفر بن محمد (1)، الموت (1)

زریق (1)، کان دینا " متصونا " (2)، ومات عن ولد شاعر وغیره.

ومنهم أبو ابراهیم اسماعیل بن ابراهیم بن علی بن الحسن بن طباطبا، مات بمصر سنه سبع وثلاثین وثلثمائه وله بها ولد.

ومنهم أبو الحسن علی الملقب بالجمل ابن أبی محمد الحسن بن علی بن الحسن بن طباطبا، مات بمصر عن ولد عده واخوه.

ومنهم الحسن بن أبی الحسن علی الکرکی، کان متوجها " بمصر ابن محمد ابن أحمد المصری یلقب متویه ابن الحسن بن طباطبا، ولکرکی عده أخوه منهم الامیر أبو محمد السید الزاهد مات عن ولد ذکر اسمه یحیی ومنهم الامیر القاسم أبو محمد له عقب وولد له ابراهیم بن الاغلب صاحب المغرب ابن أحمد بن الحسن بن طباطبا.

ومنهم ابراهیم وعلی العفیف والحسین، بنوا أبی الحسین (3) محمد المصری المعروف بالمسجد (4) ابن أحمد بن الحسن بن ابراهیم طباطبا، لهم بقیه بمصر من أهل الخیر.

ومنهم أبو محمد القاسم بن ابراهیم بن أحمد طباطبا، کان

شاعرا " مطبوعا "، وکان یرد (5) علی ابن المعتز، ومات عن عده من الولد.

(١) فی (ش وخ) رزیق.

(٢) فی " العمده " " متصوفا " بالفاء ویحتمل أن یکون ما فی المتن أعنی متصونا أرجح وانسب والله العالم.

(٣) فی (ش وخ) بنوا أبی الحسن.

(٤) فی " العمده " حیث أورد هذه الکلمه استطرادا ": بنو السمتجد.

(٥) فی الاصل وفی " العمده " - یرد - والظاهر انها تکون - یرد من رد، لا " یرد " من ورد: وابن المعتز کان من المتظاهرین والمتبجحین ببغض أمیر المؤمنین علیه السلام وعامه العلویین، وما ورد فی دیوانه من هذا الباب غیر قلیل. والله العالم.

(٧٣)

صفحهمفاتیح البحث: إبراهیم بن علی بن الحسن (1)، القاسم بن إبراهیم (1)، الحسن بن أبی الحسن (1)، الحسن بن إبراهیم (1)، أبو إبراهیم (1)، أحمد بن الحسن (1)، الحسن بن علی (1)، الموت (2)، السجود (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)

ومنهم أبو الحسن محمد بن أحمد بن ابراهیم بن أحمد بن طباطبا الذی اکلته الزنج ومولده عمان، زعم ابن طباطبا النسابه رحمه الله أن أبا نصر البخاری النسابه أظهر فیه طعنا.

ومنهم الشریف الشاعر المجید المعروف، ومولده اصفهان، وهو أبو الحسن محمد بن أحمد بن محمد بن أحمد بن طباطبا، له ذیل طویل فیهم متوجهون، منهم أبو الحسین أحمد الشاعر الاصفهانی وأخوه أبو عبد الله الحسین ولی النقابه بها، ان شاء الله تعالی (1)، ابنا علی بن محمد الشاعر الشهیر.

ومنهم الشریف أبو الحسن محمد ببغداد یقال له " ابن بنت حصیبه (2)، بالاماله عن أبی وابن طباطبا ابن القاسم بن علی بن محمد بن أحمد بن طباطبا، أولد أربعه

أولاد ذکور متوجهین، وهم: القاسم وأبو البرکات محمد وأبو الحسین محمد وأبو المکارم محمد.

وأما القاسم فکان أوجه الجماعه، ومن ولده ببغداد باقون الی یومنا، منهم الشیخ الشریف النسابه الفاضل أبو عبد الله الحسین بن محمد بن أبی طالب ابن القاسم، هذا وقد لقیته وقرأت علیه وکاتبته فی الانساب ومنهم الشریف أبو منصور نزار وهبه الله أیضا أبو القاسم (3) صدیقی له سن وتقدم ببغداد. وتغرب ولد لنزار الی الشام یعرف بأبی الفتوح واسمه أسد.

وأما أبو البرکات محمد بن أبی الحسن البغدادی، فکان رفیق شیخنا النسابه الی مصر وله بمصر إلی یومنا ذیل.

وأما أبو الحسین محمد، فکان فاضلا یجمع الانساب، وورد إلی البطائح

(1) هذا " الاستثناء " ما وردت فی سائر النسخ.

(2) فی (ش وخ): حصیه.

(3) کذا فی الاساس ولکن فی سایر النسخ: " ابن القاسم ".

(٧٤)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب الفتوح لأحمد بن أعثم الکوفی (1)، مدینه إصفهان (1)، أحمد بن إبراهیم بن أحمد (1)، أحمد بن محمد بن أحمد (1)، علی بن محمد بن أحمد (1)، محمد بن أبی الحسن (1)، أبو عبد الله (2)، أبو المکارم (1)، الحسین بن محمد (1)، علی بن محمد (1)، الشام (1)، الجماعه (1)

فزعم رجل بها یعرف بحمزه النقاش والسباک أنه ولد أبی الحسین، وکان أبو الحسین لایقر به غیر أنه ینزل عند إذا ورد البلد حمزه وتقف أمه بین یدیه.

وکان لابی الحسین هذا ولد نفیس قوی اللسان ملیح الخلق یکنی أبا الحسن رحمه الله ورد الموصل فتزوج بها امرأه هاشمیه، ثم فارقها وخرج إلی الشام هو وولده أبو البشائر محمد، فرزق بها ولدا " یکنی أبا منصور، ومات أبو الحسن ابن طباطبا رحمه الله عن بنات (1) وبنین.

وأما أبو

المکارم ابن أبی الحسن فمات عن بنات.

وولد القاسم الرسی ابن ابراهیم طباطبا ابن اسماعیل بن ابراهیم الغمر بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، ویکنی أبا محمد وکان عفیفا " زاهدا " ودعی الوصی (2) من آل محمد وروی أن السلطان حمل إلیه سبعه أحمال دنانیر فردها، عده کثیره، رؤساء متقدمین.

منهم یحیی الرئیس نزل الرمله وکان له بها عقب. واسحاق سید مدنی أولد وأراه انقرض، وابراهیم مثله، وداود کانت له بنت. وموسی سید قبره بمصر وأبو القاسم علی المعروف بابن (3) قرعه، ولد ولده، وهو علی بن محمد الشاعر ابن موسی الرسی.

والحسن المدنی (4) سید رئیس، فمن ولده أبوا لعساف الحسین أبو القاسم محمد وأبو محمد الحسن والقاسم بنوا علی بن الحسن بن الرسی ساده متقدمون ومنهم

(1) فی سایر النسخ " عن ابنین وبنتین " (2) فی سائر النسخ: ودعا الی الرضا من آل محمد صلی الله علیه وآله.

(3) أیضا: بابن بنت قرعه.

(4) أیضا: والحسن مدنی.

(٧٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، إسماعیل بن إبراهیم (1)، إبراهیم طباطبا (1)، القاسم الرسی (1)، أبو المکارم (1)، الحسن بن الحسن (1)، علی بن الحسن (1)، علی بن محمد (1)، الشام (1)، القبر (1)، الوصیه (1)، أهل بیت النبی صلی الله علیه وآله (1)

أیضا أبو هاشم الحسن بن عبد الرحمن بن محمد بن ابراهیم (1)، وله ولد بمصر یقال له مسلم وآخر یقال له عیاش.

واسماعیل بن الرسی وکان رئیسا " متقدما "، وولده أبو عبد الله محمد الشعرانی المصری سید جواد متقدم ولهم بیت رئیس متقدم بمصر نقباء ساده، منهم ادریس ابن اسماعیل المصنف الزاهد الادیب الرئیس بمصر ابن

محمد الشعرانی، وکان النقیب أدیبا شاعرا " فوجدت فی المشجره بخط أبی القاسم النقیب الرسی المصری شعرا ":

خلیلی انی للثریا لحاسد * وانی علی ریب الزمان لواجد أیجمع منها شملها وهی سبعه * ویؤخذ منی سیدی وهو واحد ولا حمد النقیب أولاد ساده: منهم الشریف النقیب أبو عبد الله الحسین بن ابراهیم ابن أحمد النقیب هذا، له بقیه الی یومنا بمصر ومنهم الشریف أبو الحسن علی یحفظ القرآن (2) وکثیر المحاسن علی ما بلغنی ورأیته یملاء القلب مسره والعین مبره (3)، والحصافه لائحه علی أعطافه، ابن أبی القاسم أحمد بن ابراهیم بن أحمد النقیب وهو بمصر، أعنی أبا الحسن وابن عمه ابراهیم الندیم الذی مات فجأه لیله العید وکان ابراهیم وأخوه طاهر ابنا الحسین بن ابراهیم بن أحمد النقیب ینسبان الی التحرم (4) وقله الدین.

(١) هنا سقط فی الاساس ففی سایر النسخ بعد ابراهیم جاء: (ابن الحسن بن الرسی رجل صالح وابن عمه الحسین بن یحیی بن محمد بن ابراهیم، له ولد بمصر یقال له مسلم وآخر یقال له عیاش).

(٢) کذا فی جمیع النسخ مع واو العطف (٣) فی (خ وش): " والعین قره " (٤) التحرم والتجرم (بالمهمله والمعجمه) من اصطلاحات النسابین یقول " الاصیلی " والمحرم (بالمهمله علی ما فی " العمده " المطبوعه ص 374، والمخطوطه منها فی المکتبه الاهلیه بپاریس ص 233 ب) الذی یفعل ما هو محرم علیه ولا یفکر فی عاقبته ولا یتورع عن المعاصی " ویقول أیضا فی ص 239 پاریس التی لم یطبع بعد: " وإذا کان السید یفعل القبائح ویتظاهر بها، کتبوا تحت اسمه، أنه " ساقط " أو " جمری " أو " فدان "

أو " متجرم " (بالجیم) وامثال ذلک " انتهی ما فی المخطوطه.

(٧٦)

صفحهمفاتیح البحث: الحسین بن إبراهیم بن أحمد (1)، أحمد بن إبراهیم بن أحمد (1)، الحسین بن إبراهیم (1)، محمد بن إبراهیم (2)، أبو عبد الله (2)، ابن إسماعیل (1)، القرآن الکریم (1)، الجود (1)، الطهاره (1)، الموت (1)، الحسین بن یحیی (1)

وسلیمان بن الرسی، وکان له قدر وتقدم بالکوفه، ومن ولده الشریف أبو الفضل أحمد الموصلی الاعرج صدیقی، فیه فتوه وخیر، حرسه الله ابن محمد أبی الحسن العدل ابن محمد بن القاسم بن سلیمان الرسی، ولاحمد ولد بالموصل وأخ کان له ببغداد قتله رجل محمدی علوی وقتل به، وأخ یکنی أبا الحسین بغرب وقیل لی انه یعرف بالشام وحوالیها بالاصفهانی وله ولد.

ومنهم أبو الحسن موهوب الاعرج الستیر، دلال الدور (1)، جاری بالبصره، ابن عبد الله بن أحمد بن ابراهیم بن سلیمان الرسی، مات عن بنات.

ومنهم بنوا توزون أصدقاء (2) بالبصره بقی منهم طفل. وأولد (3) أبو منصور جعفر بن محمد توزون بن ابراهیم بن سلیمان ومنهم أبو الحسن محمد بن أحمد بن موسی القتیل بصنعاء ابن سلیمان الرسی، وله ولد ببغداد وذیل منتشر یقال لهم بنوا الرسی وعبد الله الرسی کان رئیسا " وأولد ولم یکثر ومحمد بن الرسی عالم سید مدنی ولده بجبل الرس والحجاز وولده خلق عظیم، فمنهم القاسم الظاهر بالیمن امام الزیدیه، وأخوه برکات الذی دعا الی نفسه ببلاد الدیلم، فلما عاد أنکره أهله ثم اعترفوا به، أبناء علی الشاعر ابن عبد الله بن محمد الرسی. وظهر بعد القاسم ابنه الحسین ولهم سیاده وعقب.

(١) فی " العمده " دلال الدقیق.

(٢) فی " العمده " نقلا عن " العمری " أصدقائی وقد

مر فیما مضی " أصدقاء " غیر مضاف الی الضمیر.

(3) فی (ک وش وخ): وهو ولد أبی منصور جعفر.

(٧٧)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه الکوفه (1)، إبراهیم بن سلیمان (2)، القاسم بن سلیمان (1)، عبد الله بن أحمد (1)، أحمد بن موسی (1)، جعفر بن محمد (1)، الشام (1)، القتل (2)، الموت (1)

ومنهم الشریف الحسین الزاور الدین الامامی صاحب الضربه أبو الحسین (1) محمد الواسطی الملقب تاج الشرف ابن الحسن بن جعفر بن القاسم بن محمد الرسی، وکان له بالبصره أخوان أولدا، لهما طرائق غیر طریقته، حفظه الله وتاب علی أخویه.

ومنهم مبشر الصالح وابراهیم وکتیم وبرکات بنو أحمد بن القاسم بن محمد الرسی لهم عقب کثیر بادیه حوالی المدینه.

وأولد الحسین بن الرسی وکان سیدا " کریما " عبد الله العالم ابن الحسین. ومن ولده أمه بالحجاز. ومن ولده بالبصره أبو یعلی البزاز بن الرسی وهبه الله عمه أبو الحارث المقیم، کان بجیرفت من أرض کرمان.

ومنهم قائد واسحاق والحسن ومیمون وسلیمان بنوا محمد بن اسحاق بن عبد الله بن الحسین بن الرسی أولد بالحجاز وأکثر.

ویحیی فولد یحیی بن الحسین الرسی وهو أبو الحسین، الهادی الجلیل الفارس الدین الورع امام الزیدیه، وکان مصنفا " شاعرا " ظهر بالیمن، مات سنه ثمانی وتسعین ومائتین، وکان یتولی الجهاد بنفسه ویلبس جبه صوف وکان قشفا " رحمه الله:

أبا محمد الحسن الفیلی (2) القتیل أولد وله ذیل لم یطل، وأبا القاسم محمد القائم بعد أبیه الملقب بالمرتضی له جلاله من ولده بالیمن وخوزستان، وأبا الحسین أحمد الناصر الجلیل امام الزیدیه، وکان بالناصر نقرس، وربما هاج (2) فمنعه

(1) أیضا فیهن: أبو الحسن محمد الواسطی.

(2) فی ک وش " الغیلی " (3) أیضا فیهن: " النقرس

وربما هاج به. "

(٧٨)

صفحهمفاتیح البحث: عبد الله بن الحسین (1)، یحیی بن الحسین (1)، أحمد بن القاسم (1)، القاسم بن محمد (1)، محمد الواسطی (2)، أبو الحارث (1)، محمد بن إسحاق (1)، الحسن بن جعفر (1)، الموت (1)

من القتال واستمر ذلک، وبلغنی أن ولده أبا الغطمش (1) المخل الفارس وثب علی خصم لهم فقتله وکثر (2) أبو الغطمش وجالد حتی رجع، فقال الناصر ابن الهادی رحمه الله:

الا أثب فقد ولدت من یثب * کل غلام کالشهاب الملتهب ومات الناصر سنه أربع وعشرین وثلثمائه، وذکر انه بقی فی الامر ثلاث سنین وکان جم الفضائل کثیر المحاسن.

فولد أحمد الناصر بن أبی الحسین الهادی خمس بنات هن: فاطمه الصالحه، وزینب، وخدیجه، وکلثم، وفاطمه الصغری، ومن الرجال: شعیبا " درج، وأبا محمد عبد الله له بنت وأبی القاسم محمد حد (3) فی الخمر، وله عده من الولد بحلب ومصر وغیر ذلک ومنهم أبو السرایا أحمد الملقب بشریف الدوله وأبی تراب علی وداود وغیر ذلک.

والرشید بن الناصر یکنی أبا الفضل، له بقیه بحلب الی یومنا وأبا عبد الله الحسین بن الناصر، له ولد بالیمن. وأبا الغطمش ابراهیم المخل فارسهم، له ولد صلحاء، ومنهم بقیه الی یومنا وأبو الحسن علی بن الناصر أولد ولم یکثر.

وأبا القاسم ومحمد یلقب بالمهدی أولد أیضا. واسماعیل بن الناصر بخوزستان.

(١) ایضا " فیهن: أبا الغطمس بالمهمله وهو خطأ والصحیح مافی المتن لان الغطمش علی وزن فعلل من اسامی العرب وبه کنی ابا الغطمش الشاعر الاسدی.

(٢) فی العمده نقللا من العمری: وکثر علیه العدو وما فی المتن موجه ایضا وقد ورد فی المقاتل فی شأن مولینا المظلوم الامام أبی عبد الله الحسین سید الشهداء صلوات الله وسلامه

علیه: قال حمید بن مسلم: فو الله ما رأیت قط مکثورا ". قتل أهله وأصحابه، أربط جاشا " ولا أقوی جنانا " منه علیه السلام (3) فی سائر النسخ: أخذ فی الخمر.

(٧٩)

صفحهمفاتیح البحث: علی بن الناصر (1)، القتل (2)، حمید بن مسلم (1)، الصّلاه (1)، الشهاده (1)، الظلم (1)

ولداه: أبو الحسن وأبو یعلی لهما جلاله وأولاد.

وأبو الحمد داود بن الناصر، ورد ابنه القاضی المخل أبو محمد ابن أبی الحمد الی خوزستان، فقتدم بها وله ولد رؤساء ملقبون بالاهواز وخوزستان.

وأبا الحسین یحیی بن الناصر الملقب بالمنصور، أولد المنصور هذا عده من الولد منهم علی یلقب الجراب (1) له ولد ببغداد وابنه القاسم بن الناصر متوجه جلیل بصعده، ومن ولده رجل یدعو الی نفسه الیوم بتلک البلاد، یقال له جعفر ابن القاسم یکنی أبا الفضل، وأبا محمد القاسم الاکبر الملقب بالمختار بصعده، أمه رسیه.

فولد القاسم المختار ابن الناصر ابن یحیی الهادی الرسی سلیمان وعلیا وجعفر والحسن ویوسف وملیحا "، تقدم بعد أبیه، لم یذکر لهؤلاء السته ولد.

واسماعیل ورد حلب وتزوج بنت عمه الرشید وله منها أولاد، والحسین أولد یحیی ومات یحیی دارجا "، وأحمد ولد الحسن، ویحیی أولد، وعبد الله الزاهد أولد عده من الولد، ومحمد الملقب بالمنتصر (2).

فولد المنتصر بن المختار بن الناصر بن الهادی، قاسما " ومحسنا " لم یلد، ومطهرا " ویحیی والحسین متلون (3) ویوسف بن المنتصر کان له ولد یکنی بأبی القاسم ورد البصره ورآه أبی ومات بالایله (4) وقبره بها، وخلف ولدین ذکرین، وحمزه له ولد وابراهیم یلقب المؤید، له ولد جماعه، وعبد الله یلقب بالمعتضد أولد

(١) فی " العمده " یلقب الحرب.

(٢) فی العمده: المستنصر.

(3) فی سائر النسخ: " والحسین

مقلوب " (4) کذا فی (ش وخ) ولکن فی الاساس وک، غیر منقوط فیحتمل أن یکون " الابله " والله اعلم.

(٨٠)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه البصره (1)، الحرب (1)

وله ذیل، وهذا بیت جلیل کثیر (1) الدین.

آخر بنی ابراهیم الغمر بن الحسن بن الحسن علیه السلام.

(1) کذا فی جمیع النسخ.

(٨١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)

بسم الله الرحمن الرحیم وولد جعفر بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام وکان جعفر فصیحا " مات بالمدینه وله سبعون سنه، ست بنات هن: فاطمه ورقیه وزینب وأم الحسین وأم الحسن وأم القاسم، خرجت أم الحسین الی عمر بن محمد بن عمر ابن علی بن أبی طالب علیه السلام بعد رجل عباسی هاشمی، وأربعه رجال، وهم: عبد الله والقاسم لم یعقبا، وابراهیم منقرض، والحسن.

فولد الحسن جعفر وکان تخلف عن فخ مستعفیا " (1)، عده بنات خرجت منهن فاطمه الکبری المکناه أم جعفر الی عمر بن علی بن عبید الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام، وخمسه أولاد ذکور، وهم: جعفر وعبد الله ومحمد وسلیمان وابراهیم.

فأما سلیمان وابراهیم فدرجا، وأما محمد فکان یدعی السلیق. أمه بنت داود ابن المثنی، وکان له بنت اسمها عائشه وابن اسمه محمد درج وآخر اسمه علی منه ولده، وأمهم محمدیه علویه هی: فاطمه بنت محمد بن القاسم بن محمد بن الحنفیه.

(1) فی " ش وخ وک ": مستعقبا؟

(٨٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (3)، علی بن عبید الله بن محمد (1)، جعفر بن الحسن بن الحسن (1)، فاطمه بنت محمد (1)، القاسم بن محمد (1)، عمر بن محمد (1)، الموت (1)

فولد

علی ویعرف بابن المحمدیه ابن محمد بن الحسن بن جعفر أربع بنات هن: فاطمه وخدیجه ورقیه وعلیه، وثلاثه رجال محمد یلقب التج، مئناث، وأحمد المعروف بأبی صبیحه، مئناث أیضا، والحسن منه ولده وأمه أم ولد.

فمن ولده أولاد المجدر، ورواه شیخنا أبو الحسن رحمه الله ابن علی بن جعفر بن عبید الله بن الحسن بن علی بن محمد بن الحسن بن جعفر، وهم براوند من رستاق قاشان، وکان عبید الله بن الحسن بن علی یکنی أبا الفضل وقطن (1) بهمدان، وله عده من الولد متفرقون، منهم بقزوین والمراغه وهمدان وراوند.

فالذین بالمراغه منهم أبو الهول داعی واخوته عبید الله ویحیی وأحمد وحمزه ومسافر، بنوا محمد أبی جعفر بن أبی الحسین أحمد قتیل الدیلم بهمدان ابن عبد الله ابن أبی الفضل ابن الحسن بن علی بن محمد بن الحسن بن جعفر بن المثنی.

وبالمراغه بنوعم هؤلاء المقدم ذکرهم، وهم بنوا عبید الله بن أبی الحسین أحمد قتیل الدیلم بهمدان، وهم ثلاثه اخوه: ناصر الکبیر واسمه أحمد وناصر الصغیر واسمه أحمد أیضا، وافق الاسم واللقب، وأبو الفوارس الحسن یلقب الهادی، وولد لهؤلاء أولاد بالمراغه وأحسب أن الشریف أبا الغنائم النسابه الزیدی الدمشقی (2) رآهم بها.

(1) فی (ش وخ): ووطن بهمدان.

(2) الظاهر أنه لیس أبا المؤلف، لانه هو محمد بن علی بن محمد بن ملقطه المعروف بالشجری العمری والمکنی بأبی الغنائم وابن الصوفی مره وابن المهلبیه أخری وهو شیعی امامی، فأبو الغنائم النسابه الزیدی الدمشقی المعروف " بابن اخی المبرقع شریف مناسب آخر له أیضا کتاب الانساب الذی شجره السید أبو طالب العلوی المروزی (ره) وسماه " الانساب المشجره " وقد طغی قلم الشیخ العلامه الجلیل الطهرانی، قدس الله سره حیث

عبر عن هذا الشریف الدمشقی الزیدی: بابن الصوفی، بمناسبه اشتراکهما فی الکنیه فتأمل (ردیف 1533 - الذریعه ص 384).

(٨٣)

صفحهمفاتیح البحث: عبید الله بن الحسن (2)، الحسن بن علی بن محمد (1)، علی بن محمد بن الحسن (1)، أبو الفوارس (1)، جعفر بن المثنی (1)، الحسن بن جعفر (1)، الغنیمه (3)، علی بن محمد (1)

قال شیخ الشرف أبو الحسن محمد بن أبی جعفر الحسینی النسابه، شیخنا رحمه الله: رأیت ببغداد عبید الله بن علی بن عبید الله أبی الفضل ابن الحسن بن علی بن محمد بن الحسن بن جعفر بن المثنی فی نقابه أبی الحسن علی بن أحمد العمری، شعرانیا " یتصوف وله ولد ببخارا، وفی نفسی منه شئ، فیسأل عن نسبه هذا لفظ أبی الحسن رحمه الله.

وولد عبد الله بن الحسن بن جعفر بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وعبد الله هذا، لام ولد، أربعه أولاد أمهم أجمع، أم کلثوم بنت علی الطبیب العلوی العمری، أسماؤهم: حماده وجعفر درج والحسین (1) بن داود أعقب، فمن ولده أبو الحسین زید بن علی الکوجکی الرازی ابن محمد بن الحسن ابن عبد الله بن الحسن بن جعفر بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام ولزید ولدان ذکر ان بالاهواز، ودفع النساب أباه الکوجکی، قالوا ما أولد محمد ابن الحسن بن عبد الله غیر بنت، فجرت لزید أقاصیص ثم ثبت نسبه بالاهواز عند ابن الاعلم النقیب بها.

وولد الامیر عبید الله بن عبد الله بن الحسن بن جعفر بن المثنی ولاه المأمون فدکا (2)، وولی عبید الله الکوفه وأمه العمریه، عده بنات بعضهن من بنت خاله، رمله بنت الحسین بن علی

الطبیب العلوی العمری، ومن ولد ابراهیم، مات بالغرب عن بنت ولا نعلم خبره.

ومن ولده أبو الحسن علی بن الشیبانیه الملقب باغرا (3)، وکان شدید القوه

(1) کذا فی جمیع النسخ ولعله: الحسین أبی داود.

(2) فی (ش وخ): فدکا وغیرها.

(3) وردت هذه الکلمه فی جمیع النسخ تاره (باغر) واخری (باغرا) وفی (ر) ورد هذا اللقب فی جمیع المواضع (باغری) مقصورا ".

(٨٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (3)، مدینه الکوفه (1)، عبید الله بن علی بن عبید الله (1)، الحسن بن علی بن أبی طالب (1)، جعفر بن الحسن بن الحسن (1)، علی بن محمد بن الحسن (1)، الحسن بن عبد الله (1)، محمد بن أبی جعفر (1)، الحسین بن علی (1)، جعفر بن المثنی (2)، علی بن أحمد (1)، جعفر بن الحسن (1)، زید بن علی (1)، محمد بن الحسن (1)، الموت (1)، الطب، الطبابه (2)

لقب باسم ترکی قوی، قهره العلوی.

فمن ولد باغر، الشریف الصفی ذو المناقب أبو القاسم علی ویسمی ناصرا " صدیقنا، مات عن بنات، وکان جیها " عند السلطان، صادق القول ثابتا " حلیما " رحمه الله، ابن محمد بن محمد بن محمد أبی هاشم، وهو الثالث، ابن عبید الله بن باغر.

ومنهم أبو الحسین حمزه أحد شیوخ الاهل ببغداد، ورع ناسک مات علی ما خبرنی به شیخنا، مجاورا " للحسین علیه السلام، وله ولد یقال لهم بنوا حمزه ببغداد ابن محمد أبی طالب ابن عبید الله بن علی باغر ومنهم نقیب الاهواز ابن " اسقنی ماء " وهو أبو الحسن علی بن الحسین بن عبید الله بن علی باغر بن عبید الله.

ومنهم الشیخ

الشریف المسن صدیق أبی، ورأیته أنا بالبصره یسکن سکه مقابر قریش، مات ولم یعقب، وهو أبو القاسم الحسین بن أبی عبید الله الحسین صح الاحول بن محمد بن عبید الله بن باغر بن عبید الله بن عبد الله ابن الحسن بن جعفر ابن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام وهذا: بیت " الحسنی " بسکه قریش متقدم جلیل.

ومنهم بنوا أبی زید وکلهم بالبصره، منهم الشریف أبو الحسین له توجه وجاه یعرف " بابن بنت بن أخت قاروره " رضی الله عنه، وجده لامه شیخ فقیه متقدم نظار کثیر المحاسن، درست علیه واستکثرت منه بالبصره، ولم یمت حتی روی الحدیث، وکان متظاهر التشیع والذب عن آل محمد علیهم السلام، فأبو الحسین هذا، هو: محمد بن محمد بن أبی الحسن محمد بن علی بن محمد أبی زید بن أحمد بن عبید الله بن علی باغر وولده الحسین بالبصره، وبیت ابن أبی زید بیت جلیل بالبصره أدرکنا منهم شیوخا فضلاء وهم لبیت الصوفی خلطاء.

فممن رأینا منهم، الشریف أبا منصور محمد بن علی بن أبی زید یلقب با " لابهی "

(٨٥)

صفحهمفاتیح البحث: أهل بیت النبی صلی الله علیه وآله (1)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، محمد بن محمد بن أبی الحسن (1)، عبید الله بن علی (3)، علی بن أبی زید (1)، محمد بن عبید الله (1)، محمد بن محمد بن محمد (1)، علی بن الحسین (1)، الحسن بن الحسن (1)، علی بن محمد (1)، الموت (3)

وکان ذاحال حسن وخلق طاهر، ومات عن أولاد منهم

الشریف أبو طالب الذی صاهر (1) ساریه شیخ البصریین ووجه بنی تمیم وأبو طالب کبیر النفس، واسع الصدر یجود بما تحوی یداه وهو صدیقی. ورأیت أخا أبی منصور الشریف أبا الفتح محمد بن علی بن أبی زید، ورأس بالبصره وولی النقابه وأصابه جرح مات منه رحمه الله، وخلف ولدا " نقیبا " کثیر الصلاه، سمح النفس یعرف بأبی القاسم هو الیوم ببغداد، وله أولاد ببغداد وسیراف وهو لی صدیق.

ومنهم أبو الحسین میمون بن محمد المنتقل من الکوفه الی الرمله، ویکنی محمد أبا الحسن بن أحمد بن عبید الله بن باغر بن عبید الله بن عبد الله بن الحسن بن جعفر بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام.

قال لی شیخی أبو الحسن محمد بن أبی جعفر الحسینی النسابه، شیخ الشرف قال لی أبو الغنائم الزیدی النسابه المعروف بابن أخی المبرقع، کان رجل بدمشق یقال له خضیر، یدعی أنه من ولد میمون بن أبی الحسن محمد، قال أبو الغنائم:

رأیت عبد الله بن میمون فأنکرته، وذکر قوم أنه ولد میمون من سفاح. ولهذا الدعی ولد یقال له جعفر، أبدا " تطلبه النقباء.

ومن ولد عبید الله بن عبد الله، محمد أبو جعفر الملقب بالادرع (2) له ریاسه بالکوفه، أولد وأکثر، فمن ولده أبوالمرجا سعد الله بن أحمد بن محمد بن عبید الله بن محمد الادرع بن عبید الله بن الحسن بن جعفر بن الحسن بن الحسن بن

(١) فی الاساس: وردت مصحفا " ظاهر ووقعت هذه التصحیف فی الاساس مرات.

(١) فی " العمده " لقب بذلک لانه کانت له ادراع کثیره، وقال الشیخ تاج الدین قتل أسدا " أدرع، فلقب بذلک (عمده ص 188) - وفی

القاموس. والادرع من الخیل والشاء ما اسود رأسه وابیض سائره.. ولقب محمد بن عبید الله الکوفی لانه قتل أسدا " أدرع والیه ینسب الادرعیون من العلویه.

(٨٦)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، مدینه الکوفه (2)، عبید الله بن عبد الله (1)، الحسن بن جعفر بن الحسن (1)، جعفر بن الحسن بن الحسن (1)، عبد الله بن میمون (1)، علی بن أبی زید (1)، محمد بن أبی جعفر (1)، الحسن بن أحمد (1)، أحمد بن محمد (1)، دمشق (1)، الطهاره (1)، الموت (1)، الوسعه (1)، الجود (1)، الصّلاه (1)، الغنیمه (2)، محمد بن عبید الله (1)، القتل (1)

علی بن أبی طالب علیهم السلام، وکان سعد الله کوفیا " فارسا " ملیح الوجه یرجع الی دین علی ما بلغنی، تزوج بنت أبی یعقوب الزیدی نقیب بغداد، فأولدها صدیقی أبا جعفر محمدا "، فیه خیر وسماحه کف وخلق یرجع الی فضل.

ومنهم سمانه بنت القاسم بن أبی جعفر الادرع التی أمها فرغان، حدثنی شیخی أبو الحسن، حدثنا وافقا " فیه قول أبی علی النسابه العمری الموضح الکوفی، قالا:

أراد القاسم بن الادرع بیع جاریه له، وقال أبو الحسن، سندیه، ثم اتفقا، یقال لها فرغان، فرآه علی علیه السلام فی نومه یقول: لاتبع فرغان فهی حامل ورأت أخته أم القاسم بنت الادرع، فاطمه علیها السلام تقول کذلک، فأمسکها فولدت له سمانه بنته.

وولد جعفر بن الحسن بن جعفر بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام أبا الفضل محمد ظهر بالکوفه وأخذ فمات فی الحبس بسامراء وأبا الحسن محمد یدعی أبا قیراط، أعقبا وأکثرا، ومحمدا " أبا أحمد

غلب علی الکوفه له عقب یسیر وجعفر درج وأبا علی محمدا " وأبا الحسین، وقعا الی الغرب، فروی لهما شبل ابن تکین النسابه ولدا " کثیرا " کتبتهم عن شیخنا أبی الحسن، ویجب ان یسأل عنهم لان أرضهم بعیده وأخبارهم منقطعه، ومحمدا " أبا العباس درج، وفاطمه وزینب وأم محمد.

فمن ولد ابن (1) أبی قیراط، محمد الازرق ابن عبد الله یقال له الشیخ ابن الانباریه ابن محمد بن نقیب الطالبیین أبی قیراط ابن جعفر بن محمد بن جعفر بن الحسن بن جعفر بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام ببغداد، أولد بها وأکثر.

ومنهم أیضا الشریف صدیقنا الصوفی المنجم الوزراء ببغداد، اسمه محمد بن حمزه بن محمد السمین ابن یحیی بن جعفر بن محمد بن جعفر بن الحسن ابن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام.

(1) کذا فی الاصل وفی (خ وش) و (ک) أیضا.

(٨٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (5)، السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (1)، مدینه سامراء المقدسه (1)، مدینه الکوفه (2)، الحسن بن جعفر بن الحسن (1)، جعفر بن الحسن بن الحسن (1)، یحیی بن جعفر بن محمد (1)، جعفر بن محمد بن جعفر (1)، مدینه بغداد (1)، جعفر بن الحسن (1)، حمزه بن محمد (1)، النوم (1)، الزوج، الزواج (1)، الغلّ (1)، البیع (1)

ومنهم أبو الحسن محمد بن أبی أحمد بن أبی الفضل أحمد المعروف بأبی الضوء ابن جعفر بن محمد بن جعفر بن الحسن المثنی، ویعرف أبو الحسن بأبی (1) الضوء ببغداد أولد بها وکان متوجها ".

ومنهم أبو جعفر أحمد النائح بن عبید الله بن محمد بن الحسین المردمان (2)

ابن محمد أبی الفضل ابن جعفر بن الحسن بن جعفر بن الحسن بن الحسن علیه السلام له بقیه ببغداد الی یومنا.

تم ولد جعفر بن الحسن بن الحسن السبط علیه السلام.

(1) کذا فی الاصل - وفی (ش) و (خ) بابن ابی الضوء.

(2) کذا مضبوطا " بالقلم مع الفتحه بهذه الصوره فی الاصل وفی (ش) و (خ وک) غیر مشکول.

(٨٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، الحسن بن جعفر بن الحسن (1)، جعفر بن الحسن بن الحسن (1)، عبید الله بن محمد (1)، جعفر بن محمد بن جعفر (1)

بسم الله الرحمن الرحیم وولد داود بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وکان داود ولی (1) صدقات علی علیه السلام عن أخیه عبد الله، أربع أولاد، منهم بنتان وهما: ملیکه خرجت الی ابن عمها الحسن بن جعفر، وحماده خرجت الی أموی، والرجلان: عبد الله وسلیمان، أعقبا وأمهم أجمع أم کلثوم بنت زین العابدین علیه السلام.

فولد عبد الله بن داود بن الحسن بن الحسن علیه السلام محمد الازرق وکان فاضلا ورعا " وعلیا " ابن المحمدیه، مات فی حبس المهدی، فاما محمد بن عبد الله بن داود بن الحسن بن الحسن علیه السلام فأولد آل العباس انقرضوا وآل سرواط، وأما علی بن عبد الله فمات عن عده أولاد رجال ونساء.

فولد سلیمان بن داود بن الحسن بن الحسن علیه السلام محمدا " خرج مع محمد بن الصادق وأخذ بالمدینه أیام أبی السرایا، وکان یلقب البربری أمه مخزومیه، توفی فی حیاه أبیه وله نیف وثلاثون سنه.

فولد محمد بن سلیمان بن داود بن المثنی، الحسن لام

ولد وسلیمان لام ولد وداود لام ولد وموسی لام ولد واسحاق لام ولد وفاطمه وملیکه وکلثم، العدد

(1) کذا بصیغه فعیل وهو صحیح أیضا وفی (ش) و (ک) وخ: والی.

(٨٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام علی بن الحسین السجاد زین العابدین علیهما السلام (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (3)، علی بن عبد الله (1)، سلیمان بن داود (2)، محمد بن عبد الله (1)، داود بن الحسن (3)، الحسن بن جعفر (1)، الموت (1)

ثلاث نساء وثمانیه أولاد.

فاما سلیمان فمات عن بنت. وأما موسی فمات عن عده بنین. وأما داود قال شیخنا أبو الحسن: کان داود بن محمد بن سلیمان کریما " حصیفا " ولی صدقات علی علیه السلام ومات عن ذیل لم یطل. وأما اسحاق فلام ولد ومنه بنت قناره (1) بمصر.

وأما الحسن بن محمد بن سلیمان بن داود بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، فمن ولده الحسین بن الحسن بن محمد بن سلیمان بن داود ابن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام، قتیل النوبه، وکان من أصحاب ابن جعفر بن محمد الملتانی العمری المدعو بالملک واسمه عبد الحمید، وکان تغلب العمری العلوی علی بلاد البجه هذا لفظ أبی الفرج الاصفهانی ومن ولده أبو عبد الله الحسین الملقب بالدوا بن عبید الله بن القاسم بن ابراهیم بن الحسن بن محمد بن سلیمان بن داود بن الحسن المثنی، وله عده من الولد ساده بنصیبین.

ومنهم الشریف التقی الفارس الجواد النقیب صدیقنا، أبو یعلی محمد بن الحسن بن جعفر بن محمد بن القاسم بن ابراهیم بن الحسن بن محمد بن سلیمان

ابن داود بن المثنی، الناظر بنقابه (2) نصیبین الیوم، شیخ سید محتشم، وله عده من الولد بها، وولد الولد.

تم بنوا داود بن المثنا، وذلک آخر ولد الحسن السبط علیهم السلام.

(١) کذا واضحا " فی جمیع النسخ وفی " العمده ": واما اسحاق بن محمد بن سلیمان فمن ولده: بنو قتاده کانوا بمصر. واعقب قتاده من رجلین الحسین ومحمد - انتهی - ص 189.

(2) فی (ش وخ وک) الناظر فی النقابه بنصیبین.

(٩٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، أبو طالب علیه السلام (1)، أبو الفرج الإصبهانی (الإصفهانی) (1)، الحسین بن الحسن بن محمد (1)، القاسم بن إبراهیم (1)، إبراهیم بن الحسن (1)، الحسن بن جعفر بن محمد (1)، سلیمان بن داود (3)، أبو عبد الله (1)، الحسن بن الحسن (2)، محمد بن سلیمان (2)، الحسن بن محمد (1)، عبد الحمید (1)، جعفر بن محمد (1)، الجود (1)، إسحاق بن محمد (1)

بسم الله الرحمن الرحیم وولد الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، علیا " الاکبر وجعفرا " وعلیا الاصغر وعبد الله وفاطمه وسکینه.

فأما علی الاکبر، فشهد الطف وقتل ولم یخلف عقبا "، روی ذلک غیر واحد من شیوخنا. وزعم من لا بصیره له أن علیا " الاصغر هو المقتول، وهذا خطأووهم، وعلی القائل یوم ذاک:

أنا علی بن الحسین بن علی * نحن، وبیت الله، أولی بالنبی.

أضربکم بالسیف أحمی عن أبی وأما جعفر فدرج. وعبد الله أخرجه أبوه، یرقوا (1) القوم به وأنه عطشان فرماه رجل بسهم فذبحه وهو علی ید أبیه، أخذ الله بحقه وأما فاطمه فخرجت الی ابن عمها الحسن

المثنی، فأولدها ثلاثه کالغصون.

فلما احتضر قال لها یا ابنه عم، لک بعدی من المال والولد ما یکفیک، فاحذری الازواج، فان فعلت فایاک أن تتزویجی عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان فانه عدوی وأبوه عدو أبی وجده عدو جدی وقبیلته عدوه قبیلتی.

(1) فی (ش) و (ک وخ): تفرق القوم به.

(٩١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، یوم عاشوراء (1)، الخلیفه عثمان بن عفان (1)، علی بن الحسین بن علی (1)، عبد الله بن عمرو (1)، القتل (1)

فلما مات الحسن رحمه الله، راسلها عبد الله واختلف الناس فی السبب واتفقوا علی أنها تزوجته وأولدها محمد بن عبد الله بن عمرو العثمانی الملقب: الدیباج، فلما قیل لها فی ذلک، قالت: ما کنت بذیا " ولا الحسن (1) نبیا "!!!

وأما سکینه فخرجت الی مصعب بن الزبیر وقتل عنها، فلما جاءت الکوفه خرج إلیها أهلها، فقالت: لامر حبابکم یا أهل الکوفه أیتمتمونی صغیره وأرملتمونی کبیره، وعرفت بعده غیره فلم تسأله (2) ولاخلت البکاء علیه عند ذکره وأم السکینه الرباب الکلبیه وکان الحسین علیه السلام یحبها ویحب امها، وفیهما یقول الحسین علیه السلام:

لعمرک أننی لاحب أرضا * تحل بها سکینه والرباب (3) فولد الحسین علیه السلام جمیعهم من علی الصغیر زین العابدین علیه السلام ویکنی أبا الحسن ویلقب زین العابدین علیه السلام ذا الثفنات وقد روی الحدیث وروی عنه وأفاد علما " جما "، وکان شدید الورع کثیر العباده یحفی البر علی (4) الفقیر والغنی.

(١) فی سائر النسخ: وما کان حسن نبیا - اما الکلمه الاولی ففی جمیع النسخ " بذیا " وکأنها رضوان الله علیها ترفعت عن التلفظ بالکلمه التی قالها قوم مریم

لمریم علیها السلام، فتمسکت بالکنایه فما أبلغها وافصحها سلام الله علیها، وفی کلامها اشاره الی آیتین من القرآن: ألف: (یا أخت هارون ما کان أبوک امری سوء وما کانت امک بغیا " - مریم 28) و: ب: (. وما کان لکم أن تؤذوا رسول الله ولا ان تنکحوا أزواجه من بعده أبدا " - احزاب 6).

(2) کذا فی الاساس وک وش ور - وفی خ " فلم تشاله " والظاهر أنها: فلم تسله " أو " فلم تتسله من صلی یسلی أو سلا یسلو والله أعلم فالتصحیح قیاسی (3) فی مقطوعه مشهوره تحتوی علی ثلاثه ابیات وفی بعض الفاظها اختلاف فی المراجع.

(4) فی (ش) و (ک) یخفی البر ویفعله علی الفقر والغنی.

(٩٢)

صفحهمفاتیح البحث: مولد الإمام الحسین (ع) (1)، الإمام علی بن الحسین السجاد زین العابدین علیهما السلام (2)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، مدینه الکوفه (2)، یوم عرفه (1)، محمد بن عبد الله بن عمرو (1)، البکاء (1)، الموت (1)، القتل (1)، السب (1)، القرآن الکریم (1)

واختلف الناس فی أمه، والذی نعتمد علیه ونقول به انها شاه زنان بنت کسری یزد جرد، نهبت فی فتح المدائن ونفلها (1) عمر الحسین علیه السلام، وکانت ذات فضل کثیر وکان ابنها شدید البربها.

فحدثنی أبو عبد الله حمویه بن علی، قال: حدثنا أبو عبد الله محمد بن وهبان الدبیلی، قال: حدثنا أبو العباس الفاضل الحافظ یرفعه، قال: ما أکل علی بن الحسین علیهما السلام مع أمه فاکهه الا وهی مغطاه خشیه ان تمتد یده الی مامدت إلیه عینها.

ووجدت بخط شیخنا أبی الحسین أن زین العابدین کان یکنی أبا محمد وکان یکنی أبا بکر والاول الصحیح.

فولد

علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، تسع بنات وهن: أم الحسن وأم موسی وکلثوم وعبده وملیکه وعلیه وفاطمه وسکینه وخدیجه، خرجت خدیجه الی محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب، فولدت له عده أولاد، وأحد عشر ذکرا "، وهم: محمد الباقر علیه السلام والحسن بن عبد الله والحسین الاکبر والقاسم والحسین الاصغر وزید وعمر وسلیمان وعبد الرحمن وعلی (2) قال شیخنا أبو الحسن محمد بن محمد بن أبی جعفر العلوی الحسینی النسابه فی " التهذیب " والعقب من ولد علی بن الحسین علیهما السلام فی سته رجال: محمد الباقر علیه السلام وعبد الله (3) أبی الارقط وعمر (4) وزید والحسین الاصغر وعلی بن علی.

(1) هذه الکلمه کتبت فی جمیع النسخ بأیدینا: نقلها عمر الحسین بالقاف وأضاف السید محمد کاظم العریضی رحمه الله لفظه (الی) بعد عمر، وصیرها نقلها عمر الی الحسین والصحیح، ان شاء الله، ما اثبته قیاسا " بما یناسب المقام والله اعلم.

(2) فی (ک) کتب حرف النون (ن) المعهوده بین النساب بعد کل اسم من ولد السجاد علیه السلام.

(3 و 4) زاد المغفور له المرحوم السید کاظم الصریضی بین الطرین، تحت عبد الله: " هو الباهر " وفوق عمر: " هو الاشرف ".

(٩٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام محمد بن علی الباقر علیه السلام (2)، الإمام علی بن الحسین السجاد زین العابدین علیهما السلام (1)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (2)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، السیده شاه زنان بنت یزدجرد زوجه الإمام الحسین علیه السلام (1)، محمد بن محمد بن أبی جعفر (1)، علی بن أبی طالب (1)، الحسن بن عبد الله

(1)، أبو عبد الله (2)، علی بن الحسین (1)، محمد بن عمر (1)، الأکل (1)

طین " (5) فکیف یسجد الاعلی للادنی؟

(1) لم یذکر الثالثه.

(2) فی (ک) و (ش): رأی أبا حنیفه فقال.

(3) أیضا فیهما: دین الله.

(4) أیضا: فهلک.

(5) سوره الاعراف 12.

(٩٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام محمد بن علی الباقر علیه السلام (1)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، أبو طالب علیه السلام (1)، دوله العراق (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، مقبره بقیع الغرقد (1)، القاسم بن محمد بن أبی بکر (1)، محمد بن علی بن الحسین (2)، عبید الله بن محمد (1)، عمر بن علی (1)، الصدق (1)، البول (1)، الزنا (2)، الموت (1)، السجود (1)، الوسعه (1)، القتل (1)، سوره الأعراف (1)

القاسم بن محمد بن أبی بکر، وله من الفضائل والماثر مالا یحصی.

وبلغنی أنه علیه السلام رأی أبا حنیفه رضی الله عنه (2)، فقال: أنت امام أهل العراق؟

قال: کذلک یقولون، قال: القیاسی؟ قال نعم، قال: یا أبا حنیفه أیما أصعب القتل أو الزنا؟ قال: بل القتل، قال فما باله یقبل فیه الشاهدان، وفی الزنا أربعه؟ فنکص لها، ثم قال علیه السلام: وأخری، قال تقول: أیما أنجس؟ البول أو المنی؟ قال: بل البول، قال: فما باله یجزی منه قلیل الماء، وکثیره لا یجزی من المنی، فسکت لا یحیر جوابا "، فقال علیه السلام: ان دینی (3) لا یدخله القیاس، ان أول من قاس أبلیس لذلک (4) قال: " خلقتنی من نار وخلقته من طین " (5) فکیف یسجد الاعلی للادنی؟

(1) لم یذکر الثالثه.

(2) فی (ک) و (ش): رأی أبا حنیفه فقال.

(3) أیضا فیهما: دین الله.

(4) أیضا: فهلک.

(5) سوره الاعراف 12.

(٩٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام محمد بن علی الباقر علیه السلام (1)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، أبو طالب علیه السلام (1)، دوله العراق (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، مقبره بقیع الغرقد (1)، القاسم بن محمد بن أبی بکر (1)، محمد بن علی بن الحسین (2)، عبید الله بن محمد (1)، عمر بن علی (1)، الصدق (1)، البول (1)، الزنا (2)، الموت (1)، السجود (1)، الوسعه (1)، القتل (1)، سوره الأعراف (1)

بدل به اقامت طولانی تری شد، دو سه روز بعد از همان دوست جدید ایرانی خود پرسیدم که آیا در این کتابخانه نسخ خطی عربی و فارسی هم هست؟ گفت بلی آن قدر میدانم که هست اما چون قسمت کتب خطی به کلی از قسمت کتب چاپی جداست من از کم وکیف آن اطلاعی ندارم ولی بیا تا تو را بدان بخش ببرم و به مسؤلین آنجا معرفی کنم و مرا به آن بخشی که در طبقه دیگری بود برد و اجمالا مرا به کارمند دیگری معرفی کرد و به سراغ کار خود رفت.

من از آن کسی که به او معرفی شده بودم پرسیدم آیا فهرست کتب خطی عربی و فارسی را به من می دهید که مطالعه کنم گفت من از این امور اطلاعی ندادم ما اینجا فقط به تشخیص هویت مراجعین و نیازمندان به مطالعه نسخ خطی میپردازیم و کارت شناسائی لازم را صادر میکنم، چون قبلا شبیه این موضوع را در کتابخانه ملی پاریس هم دیده بودم دانستم که باید همان مسیر را طی کنم.

روز بعد با اوراق هویت خود به آن اطاق رفتم و آنها پس از ملاحظه آن اوراق و طرح سؤالاتی راجع بن میزان سواد و سوابق شغلی و منظور از مراجعه به نسخ خطی عربی و فارسی چند قطعه عکس از من گرفتند و آن را بر پروانه های خاصی چسباندند و مهر زدند و یکی از همان پروانه ها را هم که مدت دو ماه اعتبار داشت به من دادند و گفتند فردا بعد از ساعت 10 صبح و قبل از ساعت 3 بعد از ظهر باید بفلان اطاق

در فلان طبقه به روی و این پروانه را نشان بدهی.

فردا ساعت یازده صبح بفلان اطاق رفتم مأمور اونیفورم پوشی پروانه مرا گرفت و با نسخه دیگری که از آن پروانه نزد أو فرستاده بودند مطابقه کرد.

و سپس مرا به اطاق دیگری برد که علاوه بر درب چوبی معمولی ورودی

صفحه(٩٩)

در فاصله نیم متری از آن درب آهنی مشبک و مقفل دیگری قرار داشت و با تلفن بی سیمی که در دست داشت (که گویا نام اینجور تلفن ها " تاکی واکی " است) به مأمور دیگری که در داخل آن اطاق بود اعلام کرد که بیایند. در را باز کنند و کارمندی پشت درب آهنین آمد و با ملاحظه مأمور و پروانه ها و مطابقه پروانه ها با نسخه سومی!! از آن که در نزد أو بود، و پروانه متعلق به مرا به من داد.

و نسخه دوم را به همان مأمور باز گردانید و مرا به داخل اطاق راه داد و با ادب و رعایت نکات ظریفه ای کیف دستی مرا گرفت وگفت: هر گونه وسیله نوشتن یا بریدن یا کبریت و فندک و یا دوربین عکاسی کوچک در جیبهای خود دارید آن را به من تحویل دهید ولا ینقطع معذرت میخواهی میکرد و میگفت ببخشید که این قانون است که من آن را اجرا میکنم و ضمنا " بدانید خوردن و نوشیدن و استعمال دخانیات در این قسمت ممنوع است.

و سپس آنچه را از من گرفته بود در یکی از صندوقچه های قفلدار متعددی که در قسمتی از دیوار کار گذاشته بود گذاشت و آن را قفل کرد و کلیدش را به من داد و آنگاه مرا

به طرف میز مطالعه کوچکی که شماره داشت و بر روی کارتی از پیش نامم بر آن نوشته شده بود برد وگفت اینجا جای مطالعه شما است بر روی میز چند مداد سیاه تراشیده و یک دسته کاغذ سفید و چند فورم چاپی و یک دسته کاغذ آبی رنگ و یک مداد پاک کن و یک مداد تراش و یک خط کش مدرج و یک چراغ مطالعه و یک ذره بین بزرگ چراغ دار و یک ذره بین کوچک معمولی وجود داشت وگفت دیروز که عکس شما را بر روی پروانه دیدم و دیدم که چشم راستتان زیر " شیلد " (به معنای سپر که مجازا " بر چشم بندهای طبی که بر روی چشم های جراحی شده میگذارند اطلاق میشود) است با خود گفتم شاید شما نیاز به ذره بین بزرگتر و چراغ دار داشته باشید از اینرو آن را هم برای تان

(١٠٠)

صفحهمفاتیح البحث: النوم (1)

آماده کرده ام و در زیر میز هم زنگ اخباری است که با آن میتوانید من یا دیگر کارمندان همکارم را، اگر کاری داشتید و چیزی خواستید بپرسید خبر کنید - و سپس یک جلد " فهرست " نسخ خطی عربی و فارسی آن کتابخانه را برای من آورد و من بنده که خودم را برای مشاهده لا اقل چند مجلد فهرست مهیا کرده بودم با نا باوری به آن فهرستی که فقط محتوی نام دویست و چند نسخه عربی و فارسی که با ماشین تحریر نوشته بود نگاه کردم وگفتم آیا فهرست نسخ خطی معهود همین است گفت بلی و ما جز آنچه در این فهرست ثبت است

مخطوطه عربی یا فارسی دیگری نداریم و هر نسخه را که از این مخطوطات خواستید باید مشخصات آن را بر روی این فورمهای چاپی بنویسید و امضا کنید و به من یا یکی از همکارانم بدهید تا آن را از " مخزن " برای شما در خواست کنیم و در مقام توضیح گفت مخزن مخطوطات کتابخانه در این ساختمان نیست و جای دیگری است.

و اگر امروز نسخه را در خواست کنم، دو روز بعد، آن کتاب به اینجا میرسد مشروط بر اینکه آن روز پنجشنبه و یا ایام تعطیل نباشد زیرا روزهای پنجشنبه نیز (علاوه بر شنبه و یکشنبه) این قسمت تعطیل است.

شاید ذکر این مقدمات هم زاید مینمود ولی دیدم بد نیست که خوانندگان محترم از ترتیباتی که در این بلاد برای این أمور اینک مقرر است مطلع شوند.

از مخطوطات فارسی تنها کتابی که نظرم را جلب کرد " رشحات عین الحیاه " کاشفی بود و از مخطوطات عربی 5 کتاب که عبارت بود از:

1 - جزوی از تفسیر شریف مجمع البیان طبرسی رض.

2 - شرح مقامات حریری از أبی المکارم مطرزی 3 - جزوی از تفسیر " معالم التنزیل " بغوی.

(١٠١)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب مجمع البیان للطبرسی (1)، النوم (1)

4 - شرح سقط الزند.

5 - آنچه در آن فهرست از آن بنام " کتاب فی الانساب قدیم " تعبیر شده بود.

و بنابر این شماره و مشخصاتی که برای این کتب در آن فهرست ذکر شده بود بر روی آن فورمهای چاپی (و برای هر کتاب یک فورم جداگانه) نوشتم و به یکی از کارمندان دادم و لوازمم را از صندوقچه بیرون آوردم و مأموری

درب آهنی اطاق را باز کرد و از آنجا بیرون آمدم.

پس از دو روز دیگر که به اطاق مذکور و با همان تشریفات سابق الذکر وارد شدم دیدم هر شش کتابی را که خواسته بودم بر روی میزی که به من موقتا اختصاص داده بودند گذاشته اند.

" رشحات عین الحیات " نسخه ای بود بسیار تمیز به قطع رحلی بزرگ و به خط نستعلیق خوشی بر روی کاغذی آبی رنگ تحریر شده در ترکیه عثمانی بود و گرچه تاریخ کتابت نداشت ولی ظاهرا قدیمتر از اواسط قرن دوازدهم نبود.

در پشت جلد مجمع البیان از آن بعنوان " جلد دوم " یاد شده ومشتمل بر تفسیر از اول سوره مبارکه انعام تا آخر سوره مبارکه عنکبوت بود و به خط نسخ متوسطی مکتوب و به قرار تصریح کاتب تاریخ شروع به کتابت آن 999 و ختم ان در یک هزار و دو بود.

متن سقط الزند نیز نسخه بسیار خوش خط مقروء و به خط نسخ و فاقد تاریخ بود و شرح منضم به آن حدید التحریر و کاغذ و خط آن با کاغذ و خط متن اختلاف داشت و این شرح غیر از شرح چاپی مجهول المؤلف معهود بود و توسط یکی از بغدادیان قرن یازدهم فراهم آمده بود.

دو نسخه " شرح مقامات حریری مطرزی " و " تفسیر معالم التنزیل بغوی " بسیار

(١٠٢)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب مجمع البیان للطبرسی (1)، ترکیا (1)، الجهل (1)

قدیمی ونفیس و مربوط به قرون هفتم و ششم بود و قدمت و نفاست آن دو نسخه به حدی بود که اجازه عکس برداری از آن را ندادند، چرا که احتمال میدادند اشعه

عکاسی یا فیلمبرداری زیانی بدان وارد سازد.

آخرین کتاب که از لحاظ حجم از آن پنج تای دیگر ظریف تر و باریکتر بود همان بود که در فهرست مذکور به " کتاب فی الانساب قدیم " تعبیر شده بود.

و از آنجا که این کتاب عزیز هم از اول و هم از آخر افتادگی داشت اسمی بر روی آن نبود و آنچه هم که در فهرست مذکور شده بود تلخیص عبارتی است که از طرف یکی از مالکین آن به صورت " هذا کتاب فی انساب بنی هاشم قدیم " تحریر شده است (به ظن قریبه به تعین به خط " محمد امین الحاج عبد الکریم کبه ").

ابتدا تصور کردم که این " عمده الطالب " است چون بسیاری از عبارات و موضوعات به نظرم آشنا می آمد و گمان میکردم آن را در " عمده الطالب " خوانده ام ولی با توجه به قرب عهدی که به " عمده الطالب " داشتم وقریب سه ماه پیش از آن تاریخ نسخه مخطوطه نفیس مرغوبی از آن را در کتابخانه ملی پاریس (1) زیارت و مطالعه کرده بودم و تقریبا " ترتیب أبواب و فصول آن را می دانستم، متوجه شدم که این کتابی دیگر است زیرا در " عمده الطالب " نسب جناب جعفر بن أبی طالب و عقیل بن ابی طالب در ابتدای أنساب طالبین مذکور است بعلاوه مشتمل بر ذکر سادات قرون ششم و هفتم و هشتم وحتی اوائل قرن نهم است در حالی که در این کتاب نسب اعقاب آن دو بزرگوار در آخر کتاب است و بعلاوه ذکری از سادات قرون مذکوره در آن به

نظر نمیرسد.

(1) تصویری از این نسخه به کتابخانه عمومی حضرت بندگان آیه الله العظمی المرعشی دام ظله العالی تقدیم گردیده است.

(١٠٣)

صفحهمفاتیح البحث: عقیل بن أبی طالب علیه السلام (1)، بنو هاشم (1)، عبد الکریم (1)، الحج (1)، الظنّ (1)

پس از این نظره اولی که همان " نظره الحمقی " ای معروف بود مصمم شدم که کتاب را از همان اول بخوانم، خوشبختانه در همان صفحه اول که مربوط به اولاد حضرت مجتبی صلوه الله علیه بود درباره جناب قاسم بن الحسن علیهما السلام به این عبارت رسیدم که ". وهو المقتول با لطف، وهذه زیاده صحیحه قرأت فی ولد الحسن علیه السلام لصلبه علی والدی أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد ابن احمد بن علی بن محمد الصوفی العمری النسابه نسابه البصریین، عند قراءتی علیه وهی القرائه الثانیه علیه سنه خمس وثلاثین واربعمائه وأمضاه لی. ".

با مشاهده کلمات " الصوفی العمری " یکباره همان خاطرات کودکی و صحنه ای که درباره رفع شبهه ای که مرحوم پدرم از من فرموده بود در نظرم مجسم شد ولی از آنجا که نمیدانستم پدر محترم مؤلف معظم " المجدی " نیز به همین نسبت " عمری " و " صوفی " مشهور بوده است فکر کردم شاید این کتابی است که آن را نوه " صاحب المجدی " که لابد پسر أبی الغنائم بوده، وأبی الغنائم پسر أبی الحسن العمری الصوفی " صاحب المجدی " است!! فراهم آورده است.

اما فکر قاصر و خاطر فاتر و حافظه منکسرم ره به جائی نمیبرد آن روز تا آنجا که چشمم یاری کرد کتاب را تصفح و از چند

صفحه مختلف عبارات و قسمتهائی را رو نویس کردم و چون وقت اداری کتابخانه نیز به پایان رسیده بود و میبایست در آخر وقت اداری ضمن تحویل کتاب ها به کتابدار به او اعلام کنم که آیا باز هم نیازمند مطالعه آن کتابها هستم، تا آنها را در محفظه مخصوص که در همان اطاق به صورت گاو صندوق بزرگی قرار داشت نگهداری کنند یا اینکه دیگر نیازی به آن ندارم، تا آن را به مخزن اصلی باز گردانند از کتابدار خواستم که فقط همین " کتاب فی الانساب قدیم " را برای من نگهدارد که روز دوشنبه برای مطالعه آن باز گردم و دیگر کتب را به مخزن اعاده کند.

(١٠٤)

صفحهمفاتیح البحث: قاسم بن الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهم السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، أحمد بن علی بن محمد (1)، علی بن محمد بن محمد (1)، الغنیمه (3)

صبح دوشنبه قبل از مراجعه به قسمت مخطوطات، به سالن عمومی مطالعه قسمت السنه شرقیه کتابخانه رفتم و از روی " فیش ها " فهارس مشخصات " الذریعه " را یافتم و بر برگ در خواست نوشتم و منتظر ماندم تا آن کتاب عزیز نفیس را برای من بیاورند.

خداوند متعال مؤلف عالیقدر این کتاب مستطاب مرحوم مبرور خاتمه المحدثین شیخ العلماء والمحققین علامه فقیه آیه الله حاج شیخ آقا بزرگ طهرانی رضوان الله علیه را در درجات رفیعه قرب جای دهد، با مراجعه به آن کتاب شریف و مطالعه آنچه در ص 374 ج 2 ردیف 1505 مرقوم فرموده و سپس آنچه در ج 20 ص 2 درباره " المجدی " بیان داشته بود آن

روز اینقدر فهمیدم که این کتاب از مؤلفات " صاحب المجدی " است.

اما چون به هر حال نسخه ناقص بود نمیدانستم که این کتاب همان " المجدی " است یا مؤلفه ی دیگری از مؤلفات أبی الحسن عمری (ره) است بنابراین خواستم از دیگر مآخذ و کتب رجال استمدار کنم ولی متأسفانه در آن کتابخانه عظیم به کتابهائی " نظیر " تنقیح المقال " و " أعیان الشیعه " و " ریاض العلماء " و " مجالس المؤمنین " و " روضات الجنات " و " منتهی الامال " و " عمده الطالب " که در این دو تای اخیر منقولاتی از المجدی وجود دارد و امثال این کتب نمیتوانستم بدون راهنما و به سهولت دسترسی پیدا کنم گو اینکه بعد از تفحص راهنما و تجسس فراوان همان دوست ایرانی و نیز مرد عراقی فاضل و شیعه متدینی که او هم کارمند کتابخانه است معلوم شد بیشتر این کتابها در آن کتابخانه وجود ندارد و یا دوره ناقص از آن موجود است. از آنچه را هم که مرحوم (دهخدا ره) در لغت نامه و ضمن عناوین " أبی الحسن العمری " و " ابن الصوفی " و " الشجری " و " المجدی " بیان فرموده بود چیز تازه ای دستگیرم نشد.

(١٠٥)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب منتهی الأمال للمحدث القمی (1)، کتاب أعیان الشیعه للأمین (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (1)

کردم که " منتهی الامال " را برای من به نیویورک بفرستد و فردای آن روز آن کتاب به دستم رسید، " عمده الطالب " را نیز توسط یکی از دانشجویان ایرانی دانشگاه کولومبیا که دوره دکتری تاریخ را میگذرانید، از کتابخانه آن دانشگاه امانت گرفتم و سپس با در دست داشتن این دو کتاب مجددا " برای مطالعه مخطوطه آماده شدم - باشد با تفحصی اجمالی، مطالبی را که مرحوم محدث قمی (ره) از " المجدی " نقل فرموده بود نشانه گذاری کردم و سپس منقولات " عمده الطالب " و خصوصا " آنچه را که مرحوم مبرور علامه سید محمد صادق آل بحر العلوم الطباطبائی رحمه الله علیه در حواشی " عمده " از نسخه که از المجدی در تصرف داشته است، نقل فرموده بود، نیز مشخص کردم.

و بعد از مطابقه مجموعه این منقولات با مندرجات مخطوطه (و خصوصا " اشعاری که این بزرگواران از " المجدی " نقل فرموده بودند و به علت آنکه در مخطوطه اشعار به صورت مشخص تر مکتوب است مقابله آن راحت تر صورت میگیرد، مثلا أبیات رائقه فائقه محمد بن الصالح الحسنی (رض): وبدا له من بعد ما اندمل الهوی * برق تألق موهنا " لمعانه. الخ، ص 116 العمده، ص 252 / 1 منتهی الامال) برایم یقین حاصل شد که این نسخه شریف عزیز همان کتاب مستطاب " المجدی " است.

و طبیعی است که از دانستن این موضوع و دست یافتن به این کتاب نفیس بسیار خوشحال شدم وشکر خداوند تبارک و تعالی را بجای آوردم ومع ذلک برای آنکه مزید اطمینانی حاصل کنم چندین صفحه

از مطالبی را که از جای جای آن مخطوطه رو نویس کرده بودم برای برادرم استاد دکتر محمود مهدوی دامغانی

(١٠٦)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب منتهی الأمال للمحدث القمی (2)

معنوی برای این حقیر گردد، اما اگر عنایت الهی بدان وسیله شامل حالم نمیشد، بلا تشبیه، واستغفر الله مما أقول، به مقتضای " لولا ان تدارکه نعمه من ربه لنبذ بالعراء وهو مذموم " (آیه 49 سوره مبارکه قلم) سرانجام کار، در آن گیرودار، معلوم نبود.

پس از رهائی از آن مخمصه این بنده آنچه را که به صورت واجب مالی

(١٠٧)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه کربلاء المقدسه (1)، الشهاده (1)

و فریضه ذمه ظاهری به ساحت مقدس حضرت زینب سلام الله علیها، نذر کرده بود به من له الحق تقدیم داشت، ولی گرچه شرعا " و به صورت ظاهر برئ الذمه شد، باطنا " و معنی ذمه خود را از آن نذر و تعهد کما ینبغی فارغ و برئ نمیشناخت.

و همواره خود را متعهد و ملتزم میدانست (و میداند) که به آستان مبارک آن بزرگوار سلام الله علیها، معنی نیز خدمتی هر چند هم که ناقابل باشد پیشکش کند علیهذا به محض مشاهده بر این نسخه و اطمینان یافتن بر اینکه آن " المجدی " است بر آن شدم که در مقام تصحیح و آماده ساختن آن کتاب برای چاپ و عرضه مطلوب آن به موالیان اهل بیت عصمت و طهارت سلام الله علیهم اجمعین بر آیم باشد که انشاء الله این جهد المقل، مقبول درگاه آن میوه دل فاطمه زهرا و امیر المؤمنین علیهما السلام قرار گیرد.

چون به علت نزدیک شدن موعد مراجعه به کحال و لزوم مراجعت به " ویلمینگتون " امکان اقامت بیشتر در نیویورک و مراجعه مستمر به کتابخانه و رونویسی و مقابله آن با نسخه مخطوطه، که طبعا " چندین ماه و بلکه یکسال

طول می کشید نبود از کتابخانه در خواست کردم تصویر یا میکرو فیلمی از آن نسخه و از دو مخطوطه دیگر یعنی " شرح مقامات حریری مطرزی " و " تفسیر معالم التنزیل بغوی " را برایم آماده سازند و تصور میکردم که حد اکثر ظرف یک هفته این مقصود حاصل خواهد شد.

غافل از آن که برای این مسأله طی تشریفات خاصی لازم است که نسختین آن موافقت کمیسیون ویژه ای است که تشکیل آن نیز در ایام معینی در هر ماه صورت میگیرد و بنابر این انتظار حصول فوری آنچه می خواستم بی فایده بود و قرار شد متصدی آن بخش نظر کمیسیون را هر وقت که اعلام شد با تلفن به من بگوید.

(١٠٨)

صفحهمفاتیح البحث: السیده زینب بنت أمیر المؤمنین علی علیهما السلام (1)

وجه آن را بپرداز، تا میکرو فیلم تهیه و برایت ارسال گردد.

و من همان ساعت آن ورقه را امضا و پست کردم و چهار پنج روز بعد جواب رسید که بهای برآورد شده (هفتاد و شش دلار) است که پس از اینکه آن را پرداختم بین دو تا چهار هفته دیگر میکرو فیلم را ارسال خواهند داشت و پول را فورا " فرستادم و میکرو فیلم هم پس از دو هفته و اصل شد و خوشبختانه ظاهر کردن و چاپ میکرو فیلم نیز در کتابخانه عمومی شهر " ویلمینگتون " به سهولت انجام یافت.

پیش از شروع به استنساخ چون با توجه بد آنچه مرحوم مبرور علامه طهرانی قده در " الذریعه " (ج 20 ص 3) مرقوم داشته و بدانچه که برخی از متأخرین و معاصرین مانند مرحومان " علامه مامقانی ره " در " تنقیح المقال " و " محدث قمی ره " در " منتهی الامال " و " علامه امینی ره " در " الغدیر " و " علامه سید محمد صادق آل بحر العلوم ره " در حواشی " عمده الطالب " بلا واسطه از " المجدی " نقل فرموده اند میدانستم که قطعا " نسخ متعددی از این

(١٠٩)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب منتهی الأمال للمحدث القمی (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (1)، الشهاده (1)، الخوف (1)

کتاب شریف در ایران و عراق وجود دارد که لااقل چهار نسخه ان توسط مرحوم علامه طهرانی در الذریعه معرفی شده بود، یقین کردم که آماده کردن این کتاب جهت چاپ با اقتصار و اکتفا به نسخه ناقص نیویورک کار نا تمامی است و دانستم

که به فرموده شیخ اجل سعدی، این کار: " تمام آنکه شود که پسندیده آید ".

در نظر انور حضرت مستطاب سید النسابین، قدوه العلماء العاملین واسوه الفقهاء الکاملین العلم العلیم الطائر الصیت، فقیه أهل البیت آیه الله العظمی الشریف الاجل الحاج السید شهاب الدین الحسینی المرعشی النجفی مد ظله العالی، و این کتاب در عرصه عرضه أهل علم و کمال " متجلی نشود مگر آنگه که متجلی گردد به زیور قبول " معظم له، علیهذا طبع کتاب اصیل و جلیلی چون " المجدی " و قطع این مرحله، بدون جلب نظر و کسب اجازه و هدایت و همراهی حضرت ایشان مصلحت نیست.

این بود که در أواخر خرداد یک هزار و سیصد و شصت و پنج گزارشی از این امرار بضمیمه تصاویر بعضی از صفحات مخطوطه نیویورک، توسط قره العین مکرم آقا زاده محترم معظم له یعنی جناب حجه الاسلام والمسلمین آقای دکتر حاج سید محمود مرعشی دامت توفیقاته، به عرض حضرت آیه الله العظمی دام ظله رسانیدم و نظر شریف و ارشاد و امدادشان را در این باب استدعا کردم.

و چیزی نگذشت که جناب آقای حاج آقا محمود مرعشی نظر موافق و امر صریح اکید والد معظم خود مد ظله را بر اجرای این أمر خیر بضمیمه تشویقات ملاطفت آمیزی که آن مرجع عالی مقدار و سید بزرگوار در این باب از این ضعیف ناچیز فرموده بودند به مخلص ابلاغ نمودند و ضمنا " آمادگی خود را برای طبع این کتاب اعلام فرمودند و مژده دادند که علاوه بر آنکه تصویری از نسخه کامل " کتابخانه عمومی حضرت آیه الله العظمی المرعشی " و تصویری

از

(١١٠)

صفحهمفاتیح البحث: دوله ایران (1)، دوله العراق (1)، الکسب (1)، الطیران، الطیر (1)، الحج (2)

رسیده بود که به مقتضای " الکریم إذا وعد وفی " جناب آقای حاج آقا محمود مرعشی تصویر (فوتو کوپی) دو نسخه را که وعده فرموده بودند یعنی نسخه جدید التحریر (ش) و نسخه ناقص (ر) را ارسال

(١١١)

صفحهمفاتیح البحث: الکرم، الکرامه (1)، الحج (1)

فرمودند.

و پس از وصول این دو نسخه ابتداءا " به همان ترتیبی هم اکنون به عرض رساندم آنچه را که استنساخ کرده بودم با دو نسخه مزبور مقابله دقیق و اختلافات و نسخه بدلها را در پا نویس صفحات اضافه کردم و سپس در موقع استنساخ نسخه نیویورک (ن) که به هر حال آن را نسخه اساس خود تلقی کرده بودم آن را با دو نسخه (ش) و (ر) یعنی (مرعشی و روضاتی) مطابقه میکردم و موارد اختلاف را یاد داشت مینمودم.

و طبعا آنچه نوشته میشد چون با توجه به سه نسخه بود صورت مطمئن تری می یافت. آنگاه با توجه بر اینکه نسخه (ش) کامل بود آنچه در ابتدا و انتهای نسخه اساس (ن) ناقص بود از روی نسخه (ش) تکمیل شد والحمد لله تعالی در اوائل سال 1366 نسخه کامل از " المجدی " که بر اساس سه نسخه مذکور استنساخ شده بود فراهم آمد.

اندکی بعد نیز تصویر دو نسخه دیگری که آقا زاده معظم مرعشی وعده فرمودند و اصل شد یعنی اول نسخه ناقص ولی قدیمی کتابخانه ملی ملک (آستان قدس رضوی علیه السلام) (ک) و پس از چندی نسخه کامل (خ) به دستم رسید و متن استنساخ شده با دو نسخه (ک) و (خ) نیز مقابله شد و لله الحمد.

و چون نسبت به برخی از عبارات و کلمات متن

المجدی بعضی توضیحات نیز گاه ضروری و گاه مناسب مینمود قسمتی از آن توضیحات مختصر به صورت پاورقی که ذیل صفحات بضمیمه نسخه بدل؟ و اختلافات مخطوطات مذکور شد و آنچه تفصیل بیشتری لازم داشت به صورت تعلیقاتی که در پایان کتاب آمده است فراهم آمد و سپس کتاب را خدمت جناب حجه الاسلام والمسلمین آقای حاج آقا محمود مرعشی آیه الله زاده دامت افاضاته ارسال کرد که آن را در سلسله مطبوعات کتابخانه

(١١٢)

صفحهمفاتیح البحث: الحج (1)

والد معظم خود به چاپ برسانند اما از آنجا که وجود اغلاط مطبعی " عرض عام " غالب مطبوعات فارسی و عربی و " عرضی لازم و خاصه " کلیه کتابهای فارسی که مشتمل بر عبارات عربی است میباشد، همواره نگران این مسأله و چگونگی حل مشکل غلط گیری مطبعی کتاب بودم.

و از خداوند متعال مسألت میکردم که به لطف خود این أمر عسیر را تسهیل و تیسیر فرماید که " اللهم یسر لی ما أخاف تعسیره فان تیسیر ما اخاف تعسیره علیک سهل یسیر ".

حق تعالی و تقدس به کرم خویش، دل پاک یکی از فضلای عظام و علمای عالی مقام که از ذراری معظم حضرت زهرای أطهر سلام الله علیها وعلی ابیها وبعلها وبنیها و از اسباط مکرم فخر الشیعه ومحیی الشریعه غواص فرائد درر المعانی وسباح بحار العلوم الربانی علامه العلماء واللج الذی * لا ینتهی ولکل لج ساحل آیه الله العظمی وحجته الکبری حضرت علامه آخوند ملا محمد باقر مجلسی قدس الله روحه القدوسی است وبحمد الله تعالی به کرامت طرفین و حیازت شرفین ممتاز است أعنی جناب مستطاب علم الاعلام حجه الاسلام آقای حاج

سید مهدی رجائی دامت برکاته را بر این امر معطوف فرمود.

و جناب معزی إلیه به اشارت جناب آقای حاج آقا دکتر سید محمود آیه الله زاده مرعشی و تقاضای این مخلص دعاگو تصدی این مهم و نظارت در چاپ صحیح ومطلوب کتاب و تهیه فهارس آن را به عهده همت ولای خود گرفت.

و این تکلیف سنگین را برای آراستن و پیراستن طبع کتابی که متضمن

(١١٣)

صفحهمفاتیح البحث: الحج (1)

مآثر و محتوی مفاخر اجداد گرامی و بزرگوار خود ایشان است تقبل فرمود که یا همه اشتغالات مهمه تدریسی و تألیفی که خود دارند، این زحمت را نیز به جان ودل بپذیرند و این ضعیف ناچیز را مرهون منت خود فرمایند.

اینک أولا فریضه ذمه این ناچیز است که از بذل عنایت و توجه مرحمت حضرت مستطاب آیه الله العظمی المرعشی متع الله المسلمین ببقائه الشریف، که امر و ارشاد و تشویق معظم له حقیر را در اقدام به فراهم آوردن آنچه که اکنون به نظر محترم خوانندگان میرسد وادار و دلگرم ساخت، کمال امتنان خود را به حضور عالی ایشان تقدیم کنم خداوند تعالی انشاء الله نعمت وجود شریفشان را مستدام بفرماید.

هم چنین وظیفه دارم از آقا زاده مکرم معظم له، فاضل دانشمند جناب حجه الاسلام آقای حاج سید محمود مرعشی دامت افاضاته که با کمال محبت وحسن نیت و در نهایت سرعت و جدیت، انجام این خدمت حقیر را به آستان مقدس حضرت زینب کبری علیها السلام خاصه و بر عموم اهل علم عامه، با ارسال تصاویر مخطوطاتی که شرح اجمالی آن در صفحات گذشته به عرض رسید و معرفی تفصیل آن پس از این خواهد آمد،

تسهیل نمودند تا در نتیجه کتاب المجدی به صورت کامل به جلوه طبع در آمد و بعلاوه آن را در سلسله مطبوعات کتابخانه عمومی والد معظمشان دام ظله به چاپ رسانند تشکر کنم.

و نیز از زحمات مذکور و مساعی مشکوری که جناب مستطاب علم الاعلام حجه الاسلام حاج آقای سید مهدی رجائی دامت برکاته در أمر مهم غلط گیری مطبعی و اصلاح " فورمهای چاپی " این کتاب مبذول فرموده اند سپاسگزاری نمایم، فلله درهم وعلیه تعالی أجرهم جمیعا " و مر این بنده را در این مقام و برای ادای وظیفه تشکر و سپاسگزاری و امتنان جز دعای خیر وسیله دیگری نیست که:

(١١٤)

صفحهمفاتیح البحث: السیده زینب بنت أمیر المؤمنین علی علیهما السلام (1)

إذا عجز الانسان عن شکر منعم * فقال جزاک الله خیرا " فقد کفی پس باز میگویم که " جزاهم الله خیرا ".

مجملی درباره شریف أبو الحسن علی بن محمد بن علی بن محمد العمری المعروف بابن الصوفی از ترجمه حال و شرح زندگانی مرد بزرگی که اعاظم علمای نسب و ادب از أو بعنوان " الامام العالم " (1) تعبیر میکنند و درباره اش میگویند " انتهی إلیه علم النسب فی زمانه وسخر الله له هذا العلم " (2) و یا " والمتأخرون من النسابین کلهم عیال علیه و ما فیهم الا من یروی عنه ویسند إلیه " (3) وفقیه بزرگوار دقیق النظری چون " ابن ادریس عجلی حلی " رحمه الله بگفته أو استناد و احتجاج میفرماید (4) یعنی مؤلف عالیقدر " المجدی " شریف أبو الحسن عمری ابن الصوفی متأسفانه نه تنها اطلاع چندانی که حاوی گزارش جامعی از

حیات أو باشد در دست نیست بلکه حتی تاریخ دقیق ولادت و وفات این مرد جلیل القدر نیز معلوم نشده است.

بدون آنکه ادعای استقراء مراجعی را که متحملا ممکن است درباره شریف عمری سخنی گفته باشند، داشته باشد، باید به عرض برساند که غالب آنچه را که ارباب معاجم و اصحاب تراجم راجع به " عمری " ذکر فرموده اند، متخذ از همان مطالبی است که خود " عمری " در " المجدی " درباره شخص خود و کتابش بیان کرده است.

و در مجموع شاید آنچه را که مرحوم " مولی عبد الله افندی قده " در

(١) سید اجل شمس الدین فخار بن معد در " الحجه الذاهب " ص ٢٧.

(٢) ابن عنبه ره در " عمده الطالب " ص 368.

(3) سید شریف سید علی خان مدنی در " الدرجات الرفیعه " ص 485.

(4) السرائر ص 155 چاپ سنگی طهران

(١١٥)

صفحهمفاتیح البحث: علی بن محمد (2)، کتاب السرائر لابن إدریس الحلی (1)، مدینه طهران (1)، فخار بن معد (1)

" مرقوم فرموده اند تلخیص و تفصیل و یا تجزیه و تحلیلی است از همان چه در " ریاض العلماء " و دو سه مأخذ سابق الذکری که مؤلف محترم ریاض از ان نقل و گلچین فرموده است میباشد و همه آن نیز مأخوذ از المجدی است.

بلی تنها سید شریف جلیل شمس الدین أبو علی فخار بن معد الموسوی قدس سره در " الحجه الذاهب ص 26 " باسناد خود از طریق شیخش سید عبد الحمید (1) ابن التقی الحسنی ره، از أبی الحسن عمری خطبه معروف جناب أبی طالب علیه السلام را در تزویج حضرت خدیجه علیها السلام به حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه وآله روایت میکند، که عمری این خطبه را در " المجدی " نیاورده است و این تنها موردی است که به نظر قاصر این حقیر رسیده است که کسی از عمری چیزی نقل کند که در " المجدی " نیامده باشد از آنجا که شریف عمری در عداد محدثین و فقها رضوان الله علیهم نیز معدود نیست از اینرو در غالب از مختصرات کتب " رجال " (به معنی اخص کلمه) نیز ذکری از أو نشده است و باز آنچه که در " تنقیح المقال " علامه مامقانی و قاموسی

(1) این سید بزرگوار همانست که سید شمس الدین فخار بن معد، المجدی را بر أو قرائت و از طریق أو و مشایخ أو از عمری روایت فرموده است (به شرحی که در وصف مخطوطات، بعدا " مذکور خواهد شد).

(١١٦)

صفحهمفاتیح البحث: أم المؤمنین خدیجه بنت خویلد علیها السلام (1)، کتاب معالم العلماء (1)، کتاب أعیان الشیعه للأمین (1)، کتاب تنقیح

المقال فی علم الرجال (2)، فخار بن معد (2)، عبد الحمید (1)، الزوج، الزواج (1)

المجدی " نیامده باشد از آنجا که شریف عمری در عداد محدثین و فقها رضوان الله علیهم نیز معدود نیست از اینرو در غالب از مختصرات کتب " رجال " (به معنی اخص کلمه) نیز ذکری از أو نشده است و باز آنچه که در " تنقیح المقال " علامه مامقانی و قاموسی

(1) این سید بزرگوار همانست که سید شمس الدین فخار بن معد، المجدی را بر أو قرائت و از طریق أو و مشایخ أو از عمری روایت فرموده است (به شرحی که در وصف مخطوطات، بعدا " مذکور خواهد شد).

(١١٦)

صفحهمفاتیح البحث: أم المؤمنین خدیجه بنت خویلد علیها السلام (1)، کتاب معالم العلماء (1)، کتاب أعیان الشیعه للأمین (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (2)، فخار بن معد (2)، عبد الحمید (1)، الزوج، الزواج (1)

محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیهما السلام، مطالبی نقل و به گفته أو استناد میفرماید و همواره با تجلیلی و احترامی که شایسته مقام أو است از أو یاد میکند و عبارات و جملات دعائیه که حاکی از حیات ابی الغنائم در حین تألیف " المجدی " است بدنبال اسم أو میآورد و از أو عنوان " نسابه البصره الیوم " تعبیر مینماید و این عبارات میرساند که پدر شریف أبی الحسن نیز بعد از سال 443 در حال حیات بوده است.

و به فرض هم ادعا شود که ممکن است مطالب و مندرجات (المجدی) از مدتها پیش از سال 443 آماده شده و تدوین گشته بوده است باز آخرین تاریخی که از زنده بودن پدر داریم همانست که شریف أبی الحسن در مورد حضرت قاسم بن الحسن السبط سلام الله علیهما میگوید که: القاسم بن الحسن وهو المقتول بالطف، وهذه زیاده صحیحه قرأت فی ولد الحسن علیه السلام لصلبه علی والدی أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد بن أحمد بن علی بن محمد الصوفی العمری النسابه، نسابه البصریین عند قراءتی علیه، وهی القراءه الثانیه علیه سنه خمس

(١١٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، یوم عاشوراء (1)، یحیی بن عبد الله بن محمد (1)، محمد بن أحمد بن علی بن محمد (2)، القاسم بن الحسن (1)، مدینه البصره (1)، علی بن محمد (2)، الغنیمه (3)

زنده بوده است ولی قطعا " اگر أو را در سال 443 و در طول مدتی که پسر یعنی (أبو الحسن عمری) مشغول تنظیم مطالب وتألیف " المجدی " بوده است زنده بدانیم مرتکب خطائی نشده ایم زیرا در متن " المجدی " شواهد مکرری موجود است که ان کتاب در همان سال 443 تألیف شده است از جمله آنچه در ص 44 متن چاپی حاضر آمده است که درباره فرزندان محمد بن احمد الازرق میگوید:

" و ما رأیت من ولده إلی سنه ثلث وأربعین وأربعمأه أحدا " لهم عدد فی البدو " پس ادعای تألیف کتاب قبل از 443 بی دلیل است خاصه آنکه هم چنان که پیشتر به عرض رسید هر جا أبو الحسن عمری در المجدی از پدر خود نام میبرد جملات دعائیه چون " حرسه الله " و " احسن الله توفیقه " را نیز برای او به کار میبرد فی المثل:

" وأما أبو الحسین علی بن محمد بن ملقطه (یعنی جدا ابی الحسن عمری) فأولد محمدا " أبا الغنائم، نسابه البصره الیوم،.. وحدثنی (یعنی أبو الغنائم پدر أبی الحسن عمری) حرسه الله.. وأما أبی أبو الغنائم ابن الصوفی أحسن الله توفیقه، فذکر للحسین بن محمد ولدین " پس ظاهرا " میتوان بضرس قاطع بحیات أبو الغنائم محمد بن علی بن محمد، در حین تألیف " المجدی " یعنی سال 443 حکم کرد. بیان این مطلب که ممکن است توضیح واضحی در بادی أمر به نظر برسد، بعنوان مقدمه ای برای تعین تخمینی تاریخ ولادت و وفات شریف عمری مؤلف " المجدی " است - دلیل دیگر بر اینکه المجدی در

همان سال 443 تألیف شده آنست که عمری در این کتاب از استاد خود شیخ الشرف

(١١٨)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه البصره (1)، محمد بن أحمد (1)، علی بن محمد (2)، النوم (1)، الغنیمه (4)

عرفا " وعاده سن ابی الحسن عمری را در وقتی که شیخ الشرف گفته سابق الذکر را برای أو حکایت کرده است در حدود بیست سال بدانیم باید قائل شویم که أبو الحسن علی بن محمد بن علی بن محمد العمری ابن الصوفی در بین سالهای سیصد و هشتاد و هفت تا سیصد و نود متولد شده باشد.

ظاهرا " در سالهای میان چهار صد و هفت تا چهارم صد و بیست أبو الحسن عمری اگر مستمرا " ساکن بغداد نبوده است بسیاری از اوقات در بغداد ساکن بوده است

(١١٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام علی بن الحسین السجاد زین العابدین علیهما السلام (1)، کتاب فصل الخطاب لسلیمان أخ محمد بن عبد الوهاب (1)، علی بن محمد بن علی بن محمد (1)، علی بن الحسن بن علی (1)، إبراهیم بن علی (1)، مدینه بغداد (2)، محمد بن محمد (1)، محمد بن عمر (1)، دمشق (1)

به نامهای أبو علی محمد وابو طالب هاشم و یک دختر بنام صفیه این ازدواج خداوند به او عطا فرموده بوده است و اگر ترتیب مذکور در متن المجدی در نام بردن فرزندانش ترتیب تاریخی ولادت آنها نیز بدانیم و مشروط بر اینکه این فرزندان کلا یا بعضا توأم نباشند، أبو طالب هاشم، دومین فرزند ابی الحسن عمری بشمار میرود، وابو طالب هاشم پدر جعفر است که سند روایت ابن طاووس ره از المجدی بواسطه أو بابی الحسن عمری منتهی میشود.

هر کسی درباره عمری طلبی مرقوم داشته حداقل تألیف چهار کتاب بنامهای " الرسائل " و " العیون " و " الشافی " را به او نسبت داده است، و به فرموده علامه طهرانی ره (طبقات - النابس ص 128) ابن طاووس کتابی را بنام " مبسوط " و مولی عبد الله افندی از قول منسوب به سید تاج الدین بن معیه ره نیز کتاب دیگری بنام " المشجرات " را به عمری نسبت داده است (و بدیهی است این کلمه اخیر بعنوان " علم " کتابهای خاصی است نه وصف کتابهائی، زیرا از لحاظ تقسیم بندی کتب انساب به " مبسوط " و " مشجر " المجدی کتاب مبسوطی است و طبعا "

(1) ورجوع فرمائید به منتقله الطالبیه ص 17.

(١٢٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام موسی بن جعفر الکاظم علیهما السلام (1)، مدینه بغداد (2)، النوم (1)

مشجری را هم تألیف و ترسیم فرموده بوده است.

و به هر صورت در سال 443 که بمصر سفر کرده است مردی مشهور و بعنوان نسابه معروف و مورد قبول بوده و به تصریح خودش زحمات فراوانی در جمع انساب تحمل کرده بوده است که نتیجه یا نموداری از آن را به مجد الدوله ارائه داده و در آن باب با أو مذاکره کرده است که: " ذاکرنی یعنی مجد الدوله فیما أتعبت فیه فکری، وأفنیت فی جمعه عمری واستفدته (1) من نقلی " ص 4 متن حاضر.

و طبعا در این زمان مردی جوان وحتی میانسال نبوده است زیرا عبارت " وأفنیت فی جمعه عمری " مفید و مؤید و مؤدی این معنی است وعاده جوان یا شخص کمتر از چهل پنجاه ساله چنین تعبیری از خود و کار خود نمیکند و اساسا نیز جوان نورسی و یا مرد کم سن و سالی به چنان محافل و مجالس و ملاقات و مذاکره با صدور و اکابر مملکت دسترسی نداشته است و به ملاحظه همین حیثیت اجتماعی و حشمت علمی که أبو الحسن عمری داشته است أبو طالب محمد بن مجد الدوله تألیف کتاب مختصری را در انساب طالبیه به او تکلیف می کند و بدیهی است چنین تکالیف معمولا به کسانی که در فن خاصی سر آمد اقران خود باشند ارجاع میشود.

تا اینجا اگر مقدماتی که به عرض رسید صحیحا " ترتیب یافته باشد بدین نتیجه میرسیم که أبو الحسن عمری احتمالا در سالهای بین 387 تا 390 متولد شده

(1) بعید نیست که این کلمه " واستنفدته " باشد از نفد ونفاد، یعنی هر چه را شنیده

بودم در کتابهایم تمام کرده، چون در نسخه (خ) قبل از فاء احتمال یک دندانه میان " ه وف " داده میشود با این همه این فقط یک احتمال و حدس ضعیف است.

صفحه(١٢١)

صاحب مقامات، یعنی أبو محمد القاسم بن علی الحریری متولد در سال چهار صد و چهل و شش و متوفی به سال پانصد و شانزده بود حریری که قصدش از تألیف این کتاب اصلاح بعضی اغلاط مشهوره است در ضمن بیان یکی از " اوهام فاضحه (1) و اغلاط واضحه " ای که بر بیان و بنان

(1) دره الغواص چاپ لیپزیک ص 3.

(١٢٢)

صفحهمفاتیح البحث: القاسم بن علی (1)

خواص از اهل علم هم جاری میشود میفرماید: (2).

" ویقولون للمعرس قد بنی بأهله، ووجه الکلام: بنی علی أهله، والاصل فیه أن الرجل إذا أراد ان یدخل علی عرسه بنی علیها قبه، فقیل لکل من أعرس بان، وعلیه فسر أکثرهم قول الشاعر:

الایا من لذا البرق الیمان * یلوح کأنه مصباح بان وقالوا انه شبه لمعان البرق بمصباح البانی علی أهله لانه لا یطفأ تلک اللیله علی أن بعضهم قال: عنی بالبان الضرب من الشجر، فشبه سنا برقه ضیاء المصباح المتقد بدهنه ویجانس هذا الوهم قولهم للجالس بفنائه جلس علی بابه والصواب فیه أن یقال جلس ببابه لئلا یتوهم السامع ان المراد به أنه استعلی علی الباب وجلس فوقه.

قال الشیخ أبو محمد الحریری رحمه الله، وقد أذکرنی ما اوردته، نادره تلیق بهذا الموطن حکاها لی الشریف أبو الحسن النسابه المعروف بالصوفی رحمه الله، قال اجتاز البتی بابن البواب وهو جالس علی عتبه بابه، فقال أظن الاستاذ یقصد حفظ النسب بالجلوس علی العتب " انتهی ما فی " دره الغواص " (1).

حریری که سه سال پس از تألیف " المجدی " متولد شده است میگوید این

(1) ایضا ص 168 - 169.

(2) أبو الفرج عبد الرحمن ابن الجوزی (متوفی در 597)

در " المنتظم " این داستان را به تفصیل بیشتر و با عبارات دیگری در ضمن مختصر شرح حالی که از ابن البواب متوفی 413، 423 بیان میکند آورده است و طبعا چون این داستان را یا در همین دره الغواص خوانده و یا با وسائطی شنیده است آن را به این عبارت بگوید که: " وبلغنا، ان أبا الحسن البتی دخل دار فخر الملک أبی غالب فوجد ابن البواب جالسا " فی عتبه باب ینتظر خروج فخر الملک فقال: جلوس الاستاذ فی العتب رعایه للنسب، فحرد ابن البواب وقال لو ان لی مر أمر الدنیا شیئا "، ما مکنت مثلک فی الدخول، فقال البتی: ما تترک صنعه الشیخ رحمه الله!! (المنتظم ج 8 ص 10).

(١٢٣)

صفحهمفاتیح البحث: الفرج (1)

نادره و لطیفه را شریف أبو الحسن صوفی نسابه برایم حکایت کرد، حال اگر مثل همان را که بر حسب عرف و عادت برای تخمین سن " ابن الصوفی عمری " در موقعی که حکایتی را از استاد خود " شیخ الشرف عبید لی " ره شنیده است فرض کردیم برای تخمین سن حریری در هنگامی که این لطیفه را از " ابن الصوفی عمری " شنیده است فرض کنیم و او را در حدود بیست سالگی بدانیم، لازمه اش این خواهد بود که ابن الصوفی تا حدود سال چهار صد و شصت و شش زنده بوده و به سنی قریب به هشتاد سالگی رسیده است.

بر صحت این موضوع قرینه دیگری نیز وجود دارد و آن این است که روایت سید بزرگوار عبد الکریم بن طاووس ره از المجدی به سید اجل شمس الدین فخار ابن معد

موسوی و از این اخیر با سلسله اسنادی که بر ظهر " المجدی " و در متن " الحجه الذاهب " مذکور است به شریف جعفر بن هاشم عمری نوه ابی الحسن عمری منتهی میشود و جعفر بن هاشم است که این کتاب را از جد خود روایت کرده است و چون شریف عمری در سال چهار صد و بیست و سه (یا مثلا چهار صد و بیست و چهار) ازدواج کرده است و اگر ترتیبی را که عمری در ذکر نام فرزندان خود در متن " المجدی " رعایت کرده است ترتیب سنی آنان نیز بدانیم علی القاعده أبو طالب هاشم پسر دوم عمری در سال 426 یا 427 متولد شده است.

و به فرض که این پسر در شرخ شباب و در هیجده تا بیست سالگی ازدواج کرده باشد و پسر أو جعفر نیز یکسال پس از ازدواج متولد شده باشد تولد جعفر مقارن 446 یا 447 خواهد بود، و باز به رعایت همان عرف و عادت مذکور در تخمین سن عمری و حریری در موقع استماع حکایت مذکور، اگر سن جعفر بن هاشم را در موقع تحمل روایت و استماع قرائت المجدی از جد محترم خویش، حدود بیست سال بدانیم همان سال چهار صد و شصت و شش سابق الذکر که در مورد

(١٢٤)

صفحهمفاتیح البحث: عبد الکریم (1)، النوم (1)

حریری تخمین زده شد بر این مورد نیز دقیقا " منطبق است.

از آنچه به عرض رسید میتوان استظهار کرد که شریف أبو الحسن علی بن محمد بن علی بن محمد العمری ابن الصوفی بین سالهای 387 تا 390 متولد شده و در حدود سال چهار

صد و شصت و شش در سنی قریب به هشتاد وفات یافته است.

شهرت ومقبولیت المجدی در اینکه کتاب المجدی در زمان حیات مؤلف خود به شهرت ومقبولیت تامی نائل شده و مندرجات آن مورد اعتماد و استناد استادان و شاگردان علم نسب قرار گرفته است شکی نیست.

بنابر آنچه علامه جلیل سید محمد مهدی السید حسن الخرسان در ضمن مقدمه که بر کتاب " منتلقه الطالبیه " مرقوم داشته اند درباره مؤلف آن کتابی یعنی ابی اسمعیل ابراهیم بن ناصر بن طباطبا چنین تصریح فرموده که:

" اما ولادته و نشأته و دراسته بل حتی وفاته وأولاده (وان کانوا)، فذلک مالا نستطیع التحدث عند لعدم توفر المصادر المعنیه بذلک " (ص 36 مقدمه) و بعد از ذکر نام مشایخ ابن طباطبا، مالا علامه مذکور مرقوم میدارد که " و من هذه التواریخ یمکن ان یدعی ان المؤلف کتب کتابه المنتقله فی القرن الخامس بل یمکن ان یکون تألیفه فی تلک الفتره (یعنی بین سالهای 461 تا 470 ولا تتجاوز العقد الثامن من ذلک القرن.

واما حیاه المؤلف، فلا شک انه بقی الی أواخر العقد الثامن من القرن الخامس حیث وردت شهادته بخطه فی طومار مع خطوط جماعه من اعیان العلویین وغیرهم یشهدون بصحه ما فی الطومار وفیه العهد المنسوب الی الامام امیر المؤمنین علیه السلام وقد اعطاه للموابذه وعشیرتهم وقد ذکر المرحوم خاتمه المحدثین الشیخ النوری فی کتابه " الکلمه الطیبه " صوره العهد المذکور حیث رآی

(١٢٥)

صفحهمفاتیح البحث: علی بن محمد (1)، الشهاده (1)، النوم (1)

ذلک الطومار فی سر من رآی. ص 38 - 39 (انتهی نقل از مقدمه منتقله الطالبیه).

مرحوم علامه طهرانی ره نیز به همین تقریب

و تخمین اکتفا نموده و در " النابس " ص 67 اجمالا وفات ابی طباطبا را بعد از سال چهار صد و شصت و یک قید فرموده است.

این طباطبا (که بهر حال تا سال چهار صد و شصت و یک مسلما زنده بوده است) در سه جای از منتقله الطالبیه میفرماید که ". وسمعت کتاب المجدی من السید أبی محمد الحسن الموسوی الهروی، ورواه عنه (یعنی از ابی الحسن عمری) ص 316 - 317 منتقله و.. أخبرنا أبو محمد زید بن الحسن (کذا فی المطبوعه والظاهر: الحسن بن زید) الموسوی الهروی أخبرنا أبو الحسن علی العمری النسابه المعروف بابن الصوفی. ص 329 و.. بهراه من اولاد محمد بن احمد بن محمد الاعرابی، الهروی سمعت منه کتاب المجدی فی انساب الطالبیین ص 350 و این میرساند که المجدی در زمان حیات مؤلف خود از شهرت و اعتبار کافی بر خوردار بوده است و در شرق و غرب عالم اسلامی رواج داشته و به اصطلاح " کتابی درسی و متنی کلاسیک " در علم انساب بوده و نسابه ها قرائت آن را بر مشایخ لازم میشمرده اند. پس از " منتقله الطالبیه " نیز طبعا در دیگر کتب انسابی که در قرن پنجم یا قرن ششم تألیف شده است از قبیل لباب الانساب بیهقی والفخری سید اسمعیل مروزی بدان استناد و از آن نقل شده است.

اما چون این ضعیف در حال حاضر به این کتب دسترسی ندارد فقط از باب رجم بغیت چنین عرضی را میکند. ولی تا آنجا که تفحص شد و بدون ادعای انحصار، چند نفر که از شخصی أبی الحسن عمری بی واسطه روایت و

حکایت کرده اند شناخته شدند که بدین شرح است:

(١٢٦)

صفحهمفاتیح البحث: الحسن بن زید (1)، زید بن الحسن (1)، محمد بن أحمد (1)

1 - جعفر بن أبی طالب هاشم بن علی (نوه عمری) که سلسله روایت سید بن طاووس رحمه الله علیه و مشایخ بزرگوار أو چون سید أجل شمس الدین فخار ابن معد موسوی، از " المجدی " با ومنتهی میشود.

2 - السید أبو محمد الحسن بن زید الموسوی الهروی که ابن طباطبا مؤلف منتقله، کتاب " المجدی " را از طریق أو از " عمری " روایت می کند.

3 - تاج الشرف محمد بن محمد بن أبی الغنائم المعروف بابن السخطه العلوی الحسینی البصری النقیب که از طریق عمری ومشایخ أو حدیث مفصل و مبارکی را از حضرت باقر علیه السلام درباره ایمان ابی طالب علیه السلام روایت میکند و سید شمس الدین فخار بن معد رحمه الله تعالی آن را در " الحجه الذاهب " از طریق آن نازنین عالم کامل و متکلم ماهر فاضل، سره مرد هوشیار شیرین کار سنجیده گفتار، یعنی جناب أبو جعفر یحیی بن أبی زید العلوی الحسنی البصری النقیب رضوان الله تعالی علیه (که شیخ شارح نهج البلاغه یعنی ابن ابی الحدید است، و آنان که سخنان گزیده و دلنشین و شیوای أو را که " ابن ابی الحدید " بسیاری اوقات بعنوان فصل الخطاب مسائل و دعاوی مطروحه کلامی، نقل میکند مطالعه فرموده اند به خوبی دریافته اند که این جناب أبی جعفر نقیب چه طرفه مرد کم نظیری است) حدیث شریف مذکور را روایت میفرماید (الحجه الذاهب ص 27).

4 - أبو محمد القاسم بن علی الحریری بشرح

سابق الذکر در دره الغواص 5 - شریف اجل جمال الدین أحمد بن مهنی (ابن عنبه) رحمه الله در تضاعیف کتاب مستطاب " عمده الطالب " از بعضی از اشراف و سادات نام میبرد که " المجدی " را روایت کرده اند و بسا احتمال داده شود که آنان آن را از شخص " ابی الحسن عمری " روایت فرموده باشند، اما چون در اکثر آن

(١٢٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام محمد بن علی الباقر علیه السلام (1)، إیمان أبی طالب علیه السلام (1)، جعفر بن أبی طالب علیهما السلام (1)، إبن أبی الحدید المعتزلی (2)، کتاب فصل الخطاب لسلیمان أخ محمد بن عبد الوهاب (1)، کتاب نهج البلاغه (1)، القاسم بن علی (1)، الحسن بن زید (1)، جمال الدین (1)، فخار بن معد (1)، محمد بن محمد (1)، النوم (1)، الغنیمه (1)

" منتقله الطالبیه " عبارتی است که عینا " آن را نقل میکنم و استنباط صحیح و دقیق مطلب و مقصود را به خوانندگان محترم واگذار می نمایم چون شخصا " از اظهار نظر صریحی در این باره عاجزم:

".. مات بطبرستان: أبو محمد الحسن بن محمد بن ابراهیم البطحانی وله ولد بسوراء، قال ابن الصوفی النسابه العلوی، عزیزی الهندی بن کندی روی عنه " 208 منتقله الطالبیه سوای کتب انسابی که در أواخر قرن پنجم و قرن ششم تألیف شده و طبعا روایات و منقولاتی از عمری و " المجدی " در آن است، تا آنجا که با مراجعه به مراجع و مآخذ محدودی که در دسترس این بی بضاعت است معلوم شد این است که دو شیخ عالم بزرگوار از مشایخ شیعه در قرن ششم قدیم ترین کسانی میباشند که از عمری والمجدی سخنی بیان فرموده اند:

اول - حافظ عظیم الشأن وشهیر محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی المتوفی در 588 است که در معالم العلماء میفرماید:

(١٢٨)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب معالم العلماء (1)، الحسن بن محمد بن إبراهیم (1)، محمد بن هبه الله (1)، علی بن الحسین (1)، عمر بن الحسن (1)، محمد بن علی (3)، الموت (1)

الافطس ره، وکان عالما " نسابه یروی عن الشیخ أبی الحسن العمری " (ص 344 العمده) و تساوی تقریبی عدد وسائط (اجداد) گرامی هر دو نفر یعنی راوی و مروی عنه رحمه الله علیهما، تا حضرت مولی الموالی أمیر المؤمنین علیه السلام، وعلی القاعده معاصر بودن هر دو بزرگوار نیز این مطلب را تأیید میکند.

6 - و در " منتقله الطالبیه " عبارتی است که عینا " آن را نقل میکنم و استنباط صحیح و دقیق مطلب و مقصود را به خوانندگان محترم واگذار می نمایم چون شخصا " از اظهار نظر صریحی در این باره عاجزم:

".. مات بطبرستان: أبو محمد الحسن بن محمد بن ابراهیم البطحانی وله ولد بسوراء، قال ابن الصوفی النسابه العلوی، عزیزی الهندی بن کندی روی عنه " 208 منتقله الطالبیه سوای کتب انسابی که در أواخر قرن پنجم و قرن ششم تألیف شده و طبعا روایات و منقولاتی از عمری و " المجدی " در آن است، تا آنجا که با مراجعه به مراجع و مآخذ محدودی که در دسترس این بی بضاعت است معلوم شد این است که دو شیخ عالم بزرگوار از مشایخ شیعه در قرن ششم قدیم ترین کسانی میباشند که از عمری والمجدی سخنی بیان فرموده اند:

اول - حافظ عظیم الشأن وشهیر محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی المتوفی در 588 است که در معالم العلماء میفرماید:

(١٢٨)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب معالم العلماء (1)، الحسن بن محمد بن إبراهیم (1)، محمد بن هبه الله (1)، علی بن الحسین (1)، عمر بن الحسن (1)، محمد بن علی (3)، الموت (1)

اثبات این مطلب را ندارد در اینجا فقط به همین اشاره اکتفا میشود ولی در یک مورد با صراحت از این مطلب حکایت میفرماید بدین شرح:

". الشریف القاضی أمین الدوله أبو جعفر محمد بن محمد بن هبه الله بن علی بن الحسین بن أبی جعفر محمد بن علی ابن ابی الحسن محمد بن علی ابن عمر بن الحسن الافطس ره، وکان عالما " نسابه یروی عن الشیخ أبی الحسن العمری " (ص 344 العمده) و تساوی تقریبی عدد وسائط (اجداد) گرامی هر دو نفر یعنی راوی و مروی عنه رحمه الله علیهما، تا حضرت مولی الموالی أمیر المؤمنین علیه السلام، وعلی القاعده معاصر بودن هر دو بزرگوار نیز این مطلب را تأیید میکند.

6 - و در " منتقله الطالبیه " عبارتی است که عینا " آن را نقل میکنم و استنباط صحیح و دقیق مطلب و مقصود را به خوانندگان محترم واگذار می نمایم چون شخصا " از اظهار نظر صریحی در این باره عاجزم:

".. مات بطبرستان: أبو محمد الحسن بن محمد بن ابراهیم البطحانی وله ولد بسوراء، قال ابن الصوفی النسابه العلوی، عزیزی الهندی بن کندی روی عنه " 208 منتقله الطالبیه سوای کتب انسابی که در أواخر قرن پنجم و قرن ششم تألیف شده و طبعا روایات و منقولاتی از عمری و " المجدی " در آن است، تا آنجا که با مراجعه به مراجع و مآخذ محدودی که در دسترس این بی بضاعت است معلوم شد این است که دو شیخ عالم بزرگوار از مشایخ شیعه در قرن ششم قدیم ترین کسانی میباشند که از عمری والمجدی سخنی بیان فرموده اند:

اول - حافظ

عظیم الشأن وشهیر محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی المتوفی در 588 است که در معالم العلماء میفرماید:

(١٢٨)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب معالم العلماء (1)، الحسن بن محمد بن إبراهیم (1)، محمد بن هبه الله (1)، علی بن الحسین (1)، عمر بن الحسن (1)، محمد بن علی (3)، الموت (1)

470 - أبو الحسن علی بن محمد بن علی العلوی العمری المعروف بابن الصوفی له کتاب الرسائل - العیون - الشافی المجدی انتهی ص 68 معالم العلماء چاپ مطبعه حیدریه نجف.

و دوم شیخ جلیل محمد بن احمد بن ادریس العجلی الحلی متوفی بأقرب احتمال در 599 است که در " السرائر " در باب زیارات و ذکر اختلافات در باب اینکه حضرت علی بن الحسین علیهما السلام مقتول در طف، علی اکبر بوده یا علی اصغر و نقل بعضی اقوال در این باره و در مقام تأیید اینکه مقتول در طف بزرگترین فرزند مولای ما حضرت سید الشهداء صلواه الله علیه بوده است میفرماید:

". قال محمد بن ادریس والاولی الرجوع الی اهل هذه الصناعه وهم النسابون واصحاب السیر والاخبار والتواریخ مثل الزبیر بن به کار فی کتاب انساب قریش وأبی الفرج الاصفهانی فی مقاتل الطالبیین والبلاذری والمزنی صاحب کتاب " لباب اخبار الخلفا " والعمری النسابه حقق ذلک فی المجدی فانه قال: وزعم من لا بصیره له ان علیا " الاصغر هو المقتول بالطف وهذا خطأ ووهم والی هذا ذهب صاحب کتاب الزواجر وهؤلاء جمیعا " اطبقوا علی هذا القول وهم أبصر بهذا النوع " - السرائر چاپ سنگی طهران ص 155 - و با توجه به سلیقه خاص جناب ابن ادریس در نقل روایات و فتاوای

مشایخ و تعبیراتی که بعضا از آن جناب نسبت به برخی از اعاظم مشایخ رضوان الله تعالی علیهم اجمعین، معروف است، باید گفت که معلوم میشود شریف عمری در میان علماء و مشایخ عموما و در نزد ابن ادریس ره خصوصا از حرمت فراوان و مقبول القول بودن بلا منازع اقوال و نظریاتش برخوردار بوده است که ابن ادریس در مقام فصل دعوی، گفته او را حجت و شاهد میآورد.

گمان میکردم که شاید در مطاوی اجازات بحار الانوار و یا فهرست شیخ

(١٢٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام علی بن الحسین السجاد زین العابدین علیهما السلام (1)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، یوم عاشوراء (1)، کتاب مقاتل الطالبیین لأبو الفرج الأصفهانی (1)، أبو الفرج الإصبهانی (الإصفهانی) (1)، کتاب معالم العلماء (1)، کتاب السرائر لابن إدریس الحلی (2)، مدینه طهران (1)، علی بن محمد بن علی العلوی (1)، کتاب بحار الأنوار (1)، محمد بن أحمد بن إدریس (1)، محمد بن إدریس (1)، الشهاده (1)

عمری در خلال المجدی شریف عمری از چندین نفر بعنوان مشایخ خود نام میبرد و اقوال آنان را بی واسطه روایت میکند و از بسیاری دیگر نیز با یک واسطه روایت می کند که اسامی آنان به ترتیب در زیر به نظر خوانندگان گرامی میرسد.

اول - آنان که عمری ایشان را یا شیخ خود می شمارد و یا بلا واسطه از آنان نقل و روایت میکنید:

1 - شیخ الشرف عبید لی أبی الحسن محمد بن أبی جعفر محمد بن علی بن الحسن بن علی بن ابراهیم بن علی بن عبد الله بن علی بن عبید الله بن الحسین الاصغر ابن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام مؤلف کتاب " تهذیب الانساب " و متوفای به سال 435 یا 437 بشرح سابق الذکر ظاهرا " عمده تلمذ و استماع و قرائت شریف عمری بر این مرد بزرگوار بوده است.

2 - أبو علی عمر بن علی بن الحسین بن عبد الله الصوفی العلوی العمری، الموضح، المعروف بابن اخی اللبن الکوفی که عمری از أو باکمال احترام

(١٣٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، کتاب مستدرک الوسائل (1)، إبراهیم بن علی بن عبد الله (1)، علی بن عبید الله بن الحسین (1)، علی بن الحسین بن عبد الله (1)، محمد بن أبی جعفر (1)، علی بن الحسین (1)، الحسن بن علی (1)، محمد بن علی (1)، النوم (1)

اللبن بالکوفه منهم الشریف الفاضل فی النسب والطب والشجاعه والحجه شیخی وشیخ والدی، أبو علی عمر بن علی بن الحسین بن عبد الله الصوفی، کان موضحا، ورد علینا من الکوفه الی البصره وقرأت علیه شیئا " قریبا ".

وحدثنی جماعه من اصحابنا ان ابا علی النسابه الموضح قتل اسدا " بیده بالسیف وحده بغیر معین. " 3 - أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد بن أحمد بن علی بن محمد الصوفی المعروف بابن الصوفی و " ابن المهلبیه " پدر محترم شریف أبی الحسن عمری.

4 - أبو عبد الله الحسین بن محمد بن القاسم بن طباطبا النسابه مقیم بغداد.

5 - الشریف الشیخ النقیب العالم النسابه أبو الحسین زید بن محمد بن القاسم ابن علی بن یحیی بن یحیی بن الحسین بن زید الشهید ابن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام المعروف بابن کتیله الارجانی، که عمری درباره او میگوید:

". شیخی، لقیته لما ولی علینا بالبصره (یعنی نقیب طالبیان بصره شده بود). وکان جم المحاسن یری الوعید ویعتقد مذهب الزیدیه وقرأت علیه نسب ولد الحسین بن زید الشهید.

6 - الشریف السید الناسخ الملیح أبا القاسم علیا " الموضح ابن عبد الله بن الحسین بن علی بن الحسین بن زید النسابه المقیم ببغداد.

7 - أبو عبد الله الحسین بن أحمد بن ابراهیم الفقیه الامامی البصری رحمه الله که عمری در وصف أو میگوید: ". وکان لا یسأل إذا أرسل، ثقه واطلاعا " - وشاید این شخص با أبو عبد الله الحسین بن أحمد الصیرفی الفقیه متحد باشد.

(١٣١)

صفحهمفاتیح البحث: أبو طالب علیه السلام (1)، مدینه الکوفه (2)، عبد الله بن محمد بن

عمر بن علی (1)، علی بن الحسین بن عبد الله (1)، محمد بن أحمد بن علی بن محمد (1)، یحیی بن الحسین بن زید (1)، الحسین بن علی بن الحسین (1)، علی بن الحسین بن علی (1)، أحمد بن إبراهیم (1)، أبو عبد الله (3)، الحسین بن أحمد (1)، مدینه البصره (1)، علی بن یحیی (1)، الحسین بن زید (1)، محمد بن القاسم (2)، مدینه بغداد (1)، علی بن محمد (1)، القتل (1)، الشهاده (2)، الغنیمه (1)

8 - أبو الیسر محمد بن أحمد بن الجصاص الشاعر الملقب بالموفی.

9 - أبو الحسن علی بن سهل التمار.

10 - أبو علی الحسن بن دانیال البصری که عمری درباره أو میگوید: " وکان من ذوی رحمی ".

11 - أبو مخلد بن الجنید الکاتب الکتابی الموصلی.

12 - أبو الحسن النیلی البصری 13 - الابهی بن عبد الواحد الهاشمی أبا محمد.

14 - أبو الیقظان عمار بن فتح (یا فتیح یا فرع که بنابر اختلاف نسخ و در مواضع مختلف کتاب گاه فتح و گاه فتیح و گاه فرع ضبط شده است) السیوفی المصری که درباره أو میگوید: " وهو یعرف طرفا " کثیرا " من أخبار الطالبیین ".

15 - أبو عبد الله محمد بن أبی جعفر محمد بن العلاء بن جعفر القائد العمری 16 - أبو عبد الله حمویه بن علی بن حمویه رحمه الله " أحد شیوخ الشیعه بالبصره ".

17 - الشریف الزاهد النقیب الاخباری به بغداد أبو محمد الحسن بن أحمد بن القاسم بن محمد العویدی العلوی المحمدی ره.

18 - أبو علی القطان المقرئ.

19 - صالح القیسی الشاعر البصری 20 - أبو علی بن شهاب العکبری (که عمری در

عکبرا به خانه او رفته و از او روایت استماع کرده است).

21 - أبو الحسین ابن القاضی الهمدانی (که عمری از أو به " صدیقنا ".

تعبیر میکند).

22 - در نسخ (ک) و (ش) هم چنان که در پاورقی ص 95 متن چاپی حاضر

(١٣٢)

صفحهمفاتیح البحث: أبو علی القطان (1)، محمد بن أبی جعفر (1)، أبو عبد الله (2)، أبو الیقظان (1)، الحسن النیلی (1)، القاسم بن محمد (1)، محمد بن العلاء (1)، الحسن بن أحمد (1)، مدینه بغداد (1)، علی بن سهل (1)، محمد بن أحمد (1)

قید شده است درباره أبی الحسن اشنانی فقط در همان موضع با عنوان " شیخنا " یاد شده است ولی در دیگر مواضع عموما " روایت عمری از " اشنانی " با واسطه است. والله أعلم.

آنچه از " المجدی " استفاده و استنباط میشود آنست که " شریف عمری " با سید أجل شریف مرتضی علم الهدی، قدس الله سره در سال 425 در بغداد ملاقات کرده است و شرح این ملاقات و مذاکره متبادله میان سید مرتضی و عمری در ص 125 / 126 متن چاپی مندرج است و از آنچه عمری در آن گفته است نمیتوان استنباط کرد که أو خدمت سید رضی رضوان الله علیه که متوفای در 406 است نیز رسیده باشد.

زیرا اگر همان تاریخ چهار صد و هفت سابق الذکر را (سالی که در آن سال از شیخ الشرف عبید لی، مطلبی را نقل میکند) قدیمترین سفر عمری به بغداد بدانیم عمری پس از رحلت شریف رضی (رض) به بغداد آمده بوده است و در مطاوی " المجدی " نیز از هیچیک از رضیین رضوان

الله علیهما روایت و حکایتی جز نقل همان مجلس ملاقات، روایت و حکایت نمیکند.

و نیز از " المجدی " استنباط این مسأله که آخرین سفر " عمری " به بغداد در همان سال 425 بوده باشد، مطلقا " نمیشود، بنابر این نمیدانم عبارت موجود در " الدرجات الرفیعه " را که: ".. ودخل بغداد مرارا آخرها سنه خمس وعشرین واربعمأه واجتمع بالشریفین الاجلین المرتضی والرضی وحضر مجالسهما و روی عنهما. " (الدرجات الرفیعه ص 485) چگونه باید توجیه نمود؟ و شاید یکی از محامل توجیهی این عبارت آن باشد که لابد مرحوم سید علی خان ره این مطلب را از دیگر کتب " عمری " که احتمالا آن را ملاحظه فرموده بوده است نقل کرده است والله تعالی أعلم.

(١٣٣)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه بغداد (5)

أما آنچه را که فراهم آورنده " راهنمای دانشوران " در ج 2 ص 85 (چاپ قم) درباره آن داستان معروف (و مختلف فیه) که مرحوم مبرور علامه مجلسی قده آن را در ضمن " فواید " در مجلد آخر " بحار الانوار " از خط شریف مرحوم شهید قدس سره نقل فرموده که:

" دخل أبو الحسن الحذاء وکیل الرضی والمرتضی یوما " علی المرتضی فسمع منه هذه الابیات فکتبها:

سری طیف سعدی طارقا " فاستفزنی * سحیرا وصحبی بالفلاه رقود " " فلما انتبهنا.. الخ " (ص 15 جلد 25 بحار چاپ کمپانی وص 66 ج 105 چاپ سربی که به تصویر خط نازنین مرحوم مجلس قده نیز مزین شده است).

گفته، و به أبو الحسن صوفی عمری نسبت داده است مسلما " مبنی بر سهو و خلط است.

مضاف بر آنکه این اشعار و

داستان آن به صور و الفاظ و اشخاص گوناگون و طرق متفاوت روایت شده است از جمله در روضات الجنات ضمن ترجمه شریف رضی ره ج 7 / 121 ناقل داستان را " أبو الحسن عامری نحوی " و در " قول علی قول " تألیف یکی از فضلای عرب معاصر گوینده أبیات اولیه " المعتضد بالله " خلیفه عباسی و قائل أبیات بعدی (اجازه أبیات اولیه) " ابن العلاف " شاعر مشهور و نابینای آن عصر و سراینده آن قصیده فائقه رائقه (که معنا " در رثای ابن المعتز و صورت در رثای گربه خود اوست به مطلع یا هر فارقتنا و لم تعد * وکنت عندی بمنزله الولد (ابن خلکان) معرفی شده است (قول علی قول ج 4 ص 367)

(١٣٤)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب بحار الأنوار (1)، أبو الحسن الحذاء (1)، السهو (1)

مذکور شد).

6 - عثمان بن منتاب النسابه که به قرار تصریح در منتقله ص 80 نام و نسب أو " أبی عمرو عثمان بن حاتم بن المنتاب التغلبی است " 7 - أبو القاسم الحسین بن جعفر الاحول بن الحسین بن جعفر بن أحمد بن محمد بن اسمعیل بن محمد بن عبد الله بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام المعروف بابن خداع ونسابه الارقطی (متن چاپی حاضر ص 8 وص 146) 8 - شبل بن مکین النسابه مولی باهله 9 - النسابه أبو الغنائم عبد الله بن الحسن بن محمد بن الحسن بن الحسین ابن عیسی بن یحیی بن الحسین بن زید الشهید ابن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام المعروف بابن أخی المبرقع الزیدی (رک ص 180 متن حاضر) 10 - أبو المنذر علی بن الحسین بن طریف النسابه البجلی الخراز الکوفی.

(١٣٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، عبد الله بن علی بن الحسین بن علی (1)، یحیی بن الحسین بن زید (1)، الحسین بن علی بن الحسین (1)، الحسن بن محمد بن یحیی (1)، علی بن الحسین بن علی (1)، محمد بن الحسن بن الحسین (1)، أبو عبد الله (1)، عثمان بن حاتم (1)، علی بن الحسین (2)، محمد بن القاسم (2)، الحسین بن جعفر (2)، أبو المنذر (1)، الحسن بن جعفر (1)، الفرج (1)، الطهاره (1)، الشهاده (1)، النوم (2)، الغنیمه (2)

الحسن النسابه 14 - أبی یعلی حمزه بن أحمد بن عبد الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیهما السلام، النسابه المعروف بالسماکی 15 - أبی بکر محمد بن عبده العبقسی الطرسوسی النسابه، که در شأن أو میگوید: " انتهت إلیه نسب العرب والعجم " (ص 5 متن چاپی حاضر) 16 - أبی نصر سهل بن عبد الله بن داود المهری البخاری النسابه.

17 - أبی الحسن محمد بن ابراهیم بن علی الاسدی الکوفی المعروف بابن دینار النسابه.

18 - ابی جعفر محمد بن علی بن الحسن بن الحسین بن اسمعیل بن ابراهیم ابن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، الحسنی المعروف بابن معیه صاحب " المبسوط 19 - الشریف الجلیل القاضی أبو العباس أحمد بن علی بن ابراهیم بن محمد ابن الحسن بن محمد الجوانی که جد مادری شیخ الشرف عبید لی رحمه الله علیهما است.

این بزرگواران از مشایخ و نسابه هائی هستند که شریف عمری غالبا " از طریق شیخ الشرف عبید لی و یا پدر خود أبی الغنائم و یا از طریق کتب و مخطوطات و تعلیقات متعلق به آنان، از آنها روایت می کند.

وصفی اجمالی از نسخ مخطوطه ای که مستند این طبع قرار گرفته است:

أول: نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی علی مشرفها آلاف التحیه والسلام

(١٣٦)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، أحمد بن علی بن إبراهیم بن محمد (1)، عبد الله بن محمد بن عمر بن علی (1)، علی بن الحسن بن الحسین (1)، إبراهیم بن علی (1)، یحیی بن الحسن (1)، الحسن بن الحسن (1)، محمد الجوانی (1)، حمزه بن

أحمد (1)، محمد بن عبده (1)، الغنیمه (1)

(که سابقا " به کتابخانه مرحوم حاج حسین آقای ملک تعلق داشته است و در فروردین در سال یک هزار و سیصد و سی و یک شمسی به شماره 3751 در آن کتابخانه به ثبت رسیده است ولی تاریخ و نحوه تملک آن که قبلا در کجا بوده است مشخص نیست علامت اختصاری (ک) مربوط به این نسخه است.

این نسخه از آغاز و انجام افتادگی دارد یعنی تقریبا " معادل یک ورق (دو صفحه) از ابتدا که شامل خطبه کتاب تا عبارت " اختلف الناس " ساقط شده و از عبارت " نسب رسول الله صلی الله علیه وآله من عدنان الی آدم " شروع میشود و از آخر ان نیز معادل سه ورق (شش صفحه) افتاده است و در اواسط بیان أولاد جناب جعفر طیار و به عبارت: " ومنهم عبد الله الملقب بضبطبط ابن محمد بن أحمد بن داود بن محمد ابن جعفر بن الاعرابی، کان له أخ یقال علی بن محمد، أولد عرافا ومحمدا " وداود لهم بقیه بالبصره ومنهم عبد الله بن یوسف " ختم میشود.

و نیز در متن کتاب نیز در دو جای دیگر، از قلم کاتب مطالبی ساقط شده و مختصر نقصانی دارد که در پاورقی متن مطبوعه حاضر به آن اشاره شده است، این نسخه ظاهرا " اقدم مخطوطاتی است که در دسترس حقیر قرار گرفته است.

بر ورق اول این نسخه و نسخه (ر) همان عبارت و طریق روایتی که بر ظهر نسخه که متعلق به شریف اجل سید عبد الکریم بن طاووس (رض) مکتوب بوده و مولی عبد الله افندی

ره آن را ملاحظه و عینا در ریاض العلماء (ج 3 ص 167) نقل فرموده و سپس دیگر ارباب معاجم و فهارس نیز آن را از ریاض العلماء نقل کرده اند، به خط کاتب متن نسخه ولی با قلمی درشت تر مکتوب است که:

" هذا کتاب المجدی فی نسب العلویین، تألیف الشریف أبی الحسن علی ابن محمد بن علی النسابه المعروف بابن الصوفی، روایه حفیده الشریف أبی

(١٣٧)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، محمد بن أحمد بن داود (1)، علی بن محمد (1)، محمد بن علی (1)، عبد الکریم (1)

عبد الله جعفر بن أبی هاشم (1) عنه، روایه الشریف أبی تمام محمد بن هبه الله بن عبد السمیع الهاشمی عنه، روایه السید جلال الدین عبد الحمید بن عبد الله التقی الحسینی النسابه عنه، روایه السید شمس الدین فخار بن معد بن فخار الموسوی النسابه عنه، روایه السید جلال الدین عبد الحمید ولده قراءت علیه عنه، روایه الفقیر الی الله تعالی عبد الکریم بن طاووس قراءه علیه عنه ".

و در سمت چپ و در زیر این نوشته و در تصویری از آن که در اختیار حقیر است لا أقل أثر (نه) مهر که احتمالا متعلق به مالکان پیشین این نسخه بوده مشهود است و نیز اثری از دو نوشته مختصر دیگر که حاکی از تملک بوده به صورت لا یقرء وکم رنگ دیده می شود، که البته بر اصل نسخه احتمالا مقروء باشد و در پائین صفحه دهم صورت مهری مربع مستطیل حاوی عبارت: استان قدس رضوی علیه السلام

(١) ظاهرا " این عبارت که در ظهر مخطوطاتی از المجدی مکتوب است

و توسط متأخرین نیز در مواضع متعدده نقل شده است، عینا " متخذ از همان طریق روایتی واحد و متن عبارتی است که سید جلیل شمس الدین فخار بن معد موسوی رحمه الله علیه در متن کتاب " الحجه الذاهب الی ایمان أبی طالب " ص ٣٣ بیان فرموده است و مرحوم سید بن طاووس و به نقل حقق فاضل " منتقله الطالبیه در ص ٤٦ مقدمه کتاب - نسابه سید أبو الفتوح جلال الدین الحسن الداودی الموسوی الحسینی الحسنی، نیز آن را از طریق سید جلال الدین عبد الحمید الموسوی و او از سید فخار بن معد پدرش و او از سید جلال الدین عبد الحمید التقی الحسینی و او از ابن کلثوم (که در بعضی از کتب متأخر این کلمه " کلبون " به باء موحده آمده است) العباسی و او از جعفر بن هاشم و او از جدش ابی الحسن عمری المجدی را روایت میکند - آنچه قابل ذکر است این است که در جمیع این مخطوطاتی که بر ظهر نسخ المجدی است " جعفر بن هاشم " سهوا " به " جعفر ابن أبی هاشم " تبدیل شده و معلوم است که به نص المجدی فرزند محترم أبی الحسن عمری و پدر جعفر، مسمی به " هاشم " ومکنی به " ابی طالب " است و اعجب از این آنست که در متن چاپی ریاض العلماء ص ٣٢٩ / ٤، وعمده الطالب ص ٣٦٨ پس از کلمه جعفر بن ابی هاشم چنین آمده است: عن جده، عن أبی الحسن العمری الصوفی!!.

(١٣٨)

صفحهمفاتیح البحث: محمد بن هبه الله (1)، جلال الدین (5)، فخار

بن معد (3)، عبد الحمید (4)، عبد الکریم (1)، الإختیار، الخیار (1)، إیمان أبی طالب علیه السلام (1)، کتاب الفتوح لأحمد بن أعثم الکوفی (1)

کتابخانه ملی ملک طهران - شماره 3751 - تاریخ ثبت. فروردین ماه 1331 خوانده و دیده می شود.

ممکن است این همان نسخه ای باشد که مولی عبد الله افندی رحمه الله علیه آن را اجمالا (و نه تفصیلا و به دقت) ملاحظه و تصفحی فرموده است ولی مسلم و قطعی است که این نسخه نسخه ای نیست که مرحوم سید بن طاووس قدس سره، مالک آن بوده و شرح مرقوم در فوق را به خط شریف خود بر آن نگاشته است زیرا در صفحه ألف ورق دهم این نسخه و در متن کتاب چنین آمده است که:

".. و ذکر الکاشفی فی آخر کتابه روضه الشهداء و صاحب عمده الطالب ان حسن بن قاسم البطحائی الحسنی جد سادات گلستانه باصفهان " و معلوم است که کاتب این نسخه، و یا آن که به امر او این نسخه استنساخ شده است، به میل خود این عبارت را از روضه الشهداء کاشفی وعمده الطالب ابن عنبه ره نقل و در متن گنجانیده است و بنابر این تاریخ تحریر این نسخه نمیتواند قدیمتر از أواسط قرن دهم (10) باشد.

این نسخه به خط نسبه خوبی نوشته شده و جای بسیار تأسف است که صفحات عدیده از آن در اثر رطوبت و یا عوامل دیگری کلا یا بعضا " سیاه و لا یقرء شده است، کاتب در نقطه گذاری حروف منقوط امساک و تساهل کرده است و از این روی خواندن این نسخه به تنهائی و بدون مدد

دیگر نسخ مشکل است و بعلاوه جای جای برخی از کلمات را از قلم انداخته است.

با اینکه این نسخه شاید اقدم نسخ مستند این ضعیف است ولی مسلم است که نسخ (" ش " و " ر " و " خ ") از روی این نسخه استنساخ نشده است.

این نسخه محتوی بر هشتاد و هشت ورق یعنی یکصد و هفتاد و شش صفحه است.

و از ورق أول تا ورق بیست و چهارم آن بر هر صفحه بیست و یک سطر و از صفحه بیست و پنجم تا آخر بر هر صفحه بیست و دو سطر نگاشته شده است و اگر فوتو کوپی

(١٣٩)

صفحهمفاتیح البحث: السید إبن طاووس (1)، مدینه إصفهان (1)، مدینه طهران (1)، الشهاده (2)

این نسخه که در دسترس اینجانب است از نظر اندازه کاملا برابر اصل نسخه باشد طول هر سطر هشت سانتیمتر و طول صفحه در قسمت مکتوب (خواه بر هر صفحه 21 سطر یا 22 سطر نوشته شده باشد) عموما " شانزده سانتیمتر و طول تمام صفحه احتمالا نوزده سانتیمتر است.

در میان نسخ پنجگانه ای که تصویر آنها نزد این ضعیف است، این نسخه (ک) تنها نسخه ای است که حواشی صفحات آن کلا سفید است و هیچیک از مالکان یا خوانندگان آن مطلقا " بر هامش صفحات کتاب حاشیه یا راده یا علامتی ننوشته ونگذارده، و آنچنان که برخی از مالکان محترم نسخ خطی بنابر قاعده " تسلیط " بر حواشی نسخ نفیسه وبعضا منحصره مطالبی اضافی می نگارند، نکرده است. رحمه الله علیهم اجمعین.

دوم - نسخه ناقص متعلق به کتابخانه دانشمند مفضال حضرت حجه الاسلام آقای حاج میر سید احمد روضاتی

اصفهانی دامت افاداته که از ان در پاورقی و حواشی مطبوعه حاضر به نسخه (ر) تعبیر شده است:

این نسخه در فاصله سالهای یک هزار و سیصد و یک تا یک هزار و سیصد و شانزده هجری قمری توسط مرحوم شیخ اسد الله بن الشیخ ابی القاسم الجابری الانصاری الدزفولی ملقب به " امین الواعظین " کتابت شده و محتوی بر یک صد و هشتاد صفحه که در بعضی صفحات ان 22 سطر و در بعضی 24 سطر و در بعضی 25 سطر مسطور است و طول هر سطر شش سانتیمتر و فاصله بین و دو سطر در حدود نیم سانتیمتر و گاه بیشتر است و در بعضی صفحات نیز گاه نصف صفحه سفید مانده است (مثلا صفحات 45 و 51 و 57 و 87) که گویا به علت نقصان یا لا یقرأ بودن نسخه منقول عنها در آن قسمت، کاتب محل آن را باز و سفید باقی گذارده است و نیز در بعضی صفحات چند سطری را در قسمتی از صفحه بطور معرب تحریر کرده است (صفحات 26 / 85 / 129 / 155 / 175 / 177) بر پشت این نسخه جناب آقای روضاتی مرقوم داشته اند:

(١٤٠)

صفحهمفاتیح البحث: الحج (1)

باسمه تعالی ایها القارئ الکریم ان هذه نسخه شریفه به خط العالم الجلیل الشیخ اسد الله بن الشیخ ابی القاسم الجابری الانصاری الدزفولی الملقب بامین الواعظین شرع فی کتابتها سنه 1301 ق وفرغ منها سنه 1316 ق استنسخها عن نسخه به خط العلامه السید عبد الکریم بن طاووس و طرق روایه الکتاب مذکوره فی ص 3 من هذه النسخه وقد وشحها بتوقیعه بخطه و خاتمه

کما فی ص 4 (یعنی مرحوم امین الواعظین وشحها.) ویوجد من هذا الکتاب نسخه جدیده فی مکتبه الشیخ علی آل کاشف الغطاء ونسخه به خط السید حسون البراقی فرع منها سنه 1324 ق موجود بمکتبه الشیخ محمد السماوی والنسخه التامه من هذا الکتاب موجود باصفهان عند الحاج میرزا محمد حسین الاژه ای من احفاد العلامه الاخوند ملا علی اکبر الاژه ای صاحب زبده المعارف تاریخ کتابتها سنه 1100 ونسخه مکتبه الحاج شیخ محمد باقر الفت وهی هذه التی بین یدیک، وکتب هذه الاحرف بأنملته الداثره مالکه الحقیر المیر سید احمد الروضاتی عفا الله عن جرائمه - مهر - احمد بن محمد باقر الموسوی روضاتی - انتهی.

در صفحه اول و دوم این نسخه مرحوم امین الواعظین طاب ثراه زحمتی را که در تحریر این نسخه تحمل کرده و تفحص و تجسسی را که در شهرهای طهران و مشهد مقدس، و یا در وقتی که به زیارت بیت الله مشرف می شده است " در شهرهای بزرگ و مدن کبیره که دارد مثل اسلامبول و مصر و اسکندریه و بیروت و ازمیر و طرب افزون (طرابزون؟) و مکه و مدینه و عتبات عالیات و اصفهان و شیراز " انجام داده و " پانزده سال در صدد پیدا کردن نسخه تمام و صحیح بوده و آخر نشد " شرح داده است و در صفحه سه همان صورت روایت معهود سابق الذکر به همان صورت مرقوم شده و سپس مرحوم امین الواعظین اضافه کرده است که:

وجدت هذا الکتاب الشریف عند بعضی اصدقائی وهو الحبر النبیل والفاضل

(١٤١)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه مکه المکرمه (1)، العلامه الشیخ کاشف الغطاء (1)، مدینه إصفهان (2)، مدینه

بیروت (1)، مدینه طهران (1)، أحمد بن محمد (1)، عبد الکریم (1)، الشهاده (1)، الکرم، الکرامه (1)، الحج (2)

الجلیل نتیجه العلماء العاملین وسحته الفقهاء المتبحرین سیدنا ومولینا السید عبد الله اطال الله بقاه ابن المغفور المبرور علامه العلماء اصل الاصول وفحل الفحول مولینا السید عبد الکریم رضوان الله علیه الدزفولی فأحببت ان انتسخ منه بعد ما وقفت علیه مع کثره الاشتغال واختلال البال ووقوع العوائق وهجوم العلائق فوجدته کثیره الاغلاط فبذلت جهدی فی تصحیحه وشمرت ذیلی بقدر وسعی فی تنمیقه وتنسیخه، مستمدا " من الله العزیز فعلیه أتکل ومنه استعین انه خیر موفق ومعین وأنا الاثم اسد الله بن المبرور المرحوم المغفور الشیخ أبی القاسم الجابری الانصاری الدزفولی الملقب بأمین الواعظین فی یوم الثالث من ذی الحجه الحرام سنه 1301.

و پس از این در همین صفحه سید محترمی که خود را در امضاء (آقای الحاج محمد حسین کتابفروش موسوی خونساری) معرفی کرده است.

به خط نستعلیق خوشی، خطاب به مرحوم امین الواعظین که علی الظاهر در همان مجلس حاضر بوده است چنین نوشته:

جعلت فداک چون این نسخه مبارکه که بدوا و ختما به خط مبارک در سنه هزار و سیصد و یک شروع و در شانزده از روی نسخه اصل استکتاب آن را خاتمه داده اید متمنی چنانم که در تاریخ حال هم مطابقت این نسخه را با نسخه اصل و شرح عاقبت آن نسخه اصل به کجا منتهی شد مرقوم و مختوم فرمائید. آقای الحاج محمد حسین کتابفروشی موسوی خونساری " و سپس با همان خط اضافه شده است.

بلی خود شما که عالم و شناسائی به خط احقر از این نسخه و نسخ خطی های

دیگر که یک یک ملاحظه کردید شدید و حال هم چون چشمم از دیدن و نوشتن از کار افتاده است زحمت نوشتن خود را هم به شما دادم و شرح یافتن این کتاب را که به

(١٤٢)

صفحهمفاتیح البحث: شهر ذی الحجه (1)، عبد الکریم (1)، العزّه (1)، الفدیه، الفداء (1)

خلکان " و دیگر مؤلفان متقدم و یا متأخر از شریف عمری ذکر و نقل میشود مثلا درباره اعقاب جناب زید بن الحسن ابن علی بن ابی طالب علیهم السلام این عبارت آمده است: " قال وجدت فی کتاب عتیق موسوم بکتاب " البیان والتبیین فی انساب آل ابی طالب " تصنیف الشریف ابی محمد الحسن بن عبد الله الطالبی الجعفری ان لزید بن الحسن ابنا ". (در تصویر لا یقرء است) علی بن زید بن الحسن بن علی بن ابی طالب علیه السلام. الخ " ص 11 مخطوطه (ر).

و یا در ص 85 مخطوطه (ر) که درباره جناب عبید الله بن محمد بن عمر بن علی بن ابی طالب علیهما السلام و صاحب " مقابر النذور " بغداد است (و در اصل و در

(١٤٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (3)، السید إبن طاووس (2)، الحسن بن عبد الله (1)، عبید الله بن محمد (1)، مدینه بغداد (1)، زید بن الحسن (3)، القبر (1)

جمع نسخ المجدی احوال اولاد جناب عمر اطرف در أواخر کتاب و در سیر جای خود آمده است) بعد از عبارت: " وقال رأیت علیا علیه السلام فی نومی یقول لی:

زر ولدی و صرف ابنه أبا بکر ابن عبد العزیز ایضا " عن الصلاه " چنین اضافه والحاق شده:

" فی کتاب هو " المقباس فی فضائل بنی العباس " لفخار بن معد (1) الموسوی النسابه شیخ الشرف ان المستکفی قال: رأیت فی منامی وأنا صبی، مثل ان آلی الامر الی، کأننی واقف شرقی شاطئ دجله وإذا به شخص " عابر " علی الماء ماشیا " من الجانب

الغربی الی الشرق، فهالنی ما رأیت منه فجئت إلیه وسلمت علیه وقلت: یا سیدی من أنت؟ فقال علی بن أبی طالب امضی ازور عبید الله وانک ستلی هذا الامر فأحسن الی ذریتی، فاستیقظت ".

و این همان عبارت وخوابی است که مولی عبد الله افندی ره در ضمن شرح حال، السید النسابه العلامه الفاضل السعید شیخ الشرف شمس الدین أبو علی فخار بن معد بن فخار موسوی حائری رضوان الله علیه مؤلف " الحجه الذاهب الی ایمان أبی طالب " از روی نسخه عتیقه ای که از " المجدی " در اختیار داشته و " یکی از فضلاء " آن را بر هامش المجدی نوشته بوده است، نقل میفرماید ولی در متن چاپی " ریاض العلماء " بجای " أزور عبید الله " سهوا " أزور أبا عبد الله " آمده است که بر فرض انطباق متن چاپی در این محل با اصل ریاض العلماء ظاهرا " کاتب مخطوطه ریاض العلماء سهوا " عبید الله " را " أبا عبد الله " نوشته است (ریاض العلماء ج 4 ص 321) پس شاید بتوان احتمال داد که آن نسخه که مرحوم أمی الواعظین نسخه (ر) را از روی آن استنساخ کرده و سپس آن را عتیقه چیان خریدند و به خارجه

(1) سهوا " در اصل مخطوطه سعد نوشته شده است.

(١٤٤)

صفحهمفاتیح البحث: إیمان أبی طالب علیه السلام (1)، بنو عباس (1)، علی بن أبی طالب (1)، فخار بن معد (2)، عبد العزیز (1)، الإختیار، الخیار (1)، الصّلاه (1)

بردند همین نسخه " عتیقه " ای باشد که در تملک مؤلف ریاض العلماء بوده و آن بزرگوار عبارت وخواب مذکور

در فوق را از هامش آن نقل فرموده است و شکی نیست اگر نویسنده این عبارت در هامش المجدی، سید بن طاووس رض بوده جناب مولی عبد الله افندی از أو به " بعض الفضلاء " تعبیر نمیفرمود.

گذشته از آنچه که درباره این نسخه (ر) به عرض رسید، از لحاظ صحت کتابت نیز این نسخه چندان مورد اعتماد نیست زیرا بسیاری از کلمات آن اعم از اسماء و افعال و اعلام به صورت صحیح و ضبط درست کتابت نشده و اغلاط املائی فراوانی نیز در آن دیده میشود بعلاوه در ترتیب اوراق و صحافی آن نیز اختلال و تشویشی ملاحظه میشود و صفحات اوراق آن بر جای خود صحافی نشده است از اینرو سلسله مطالب در آن گسسته و پراکنده است و گاه باید دنباله مطلبی را که در صفحه عنوان شده است در چندین صفحه ما قبلی یا ما بعد آن یافت ولی با این همه این نسخه ناقص و مشوش، در مجموع از جهت مقابله با نسخ دیگر و راه یافتن به صورت صحیح معدودی از کلمات (و یا به صورتی که با قرب احتمال به مواقع و صحیح نزدیکتر باشد و یا بنحو قدر متیقن) به این ضعیف قلیل البضاعه کمکهائی کرد.

خدای کاتب مؤمن ومخلص و دوستدار أهل بیت عصمت و طهارت آن یعنی مرحوم امین الواعظین را غریق رحمت خویش فرماید و به مالک عالم و فاضل آن حضرت آقای روضاتی دامت افاضاته طول عمر و مزید توفیق عنایت کند.

هر دو نسخه (ک) و (ر) با آنکه " عباراتشان شتی " است و " حسنشان واحد " نیست به جمال و

جلال نسخه سید بن طاووس رضوان الله علیه اشاره میفرمایند ولی گویا بتوان به این بیت که:

(١٤٥)

صفحهمفاتیح البحث: السید إبن طاووس (2)

وکل یدعی وصلا بلیلی * ولیلی لاتقر لهم بذاکا استشهاد کرد و این انتساب را ادعائی بدون دلیل شمرد والله العالم.

سوم: نسخه کاملی است که نیز به همت و عنایت حضرت حجه الاسلام حاج آقا محمود مرعشی دامت افاضاته تصویر آن به این جانب و اصل شده است و اصل نسخه به قرار اظهار معزی إلیه متعلق به یکی از فضلاء است نویسنده و تاریخ تحریر این نسخه چنین معرفی شده است:

وقد فرغ من کتابته العبد المفتقر الی رحمه ربه العزیز الغفار مرتضی قلی بن محمد یوسف الافشار فی یوم الخمیس الذی هو الثانی من الشهر الثانی من شهور سنه ست ومأه بعد الالف من الهجره النبویه المصطفویه علیه الف الف تحیه.

ولی صفحه اول این نسخه با خط دیگری تحریر شده است.

این نسخه که قدیمترین نسخه کاملی است که در اختیار این بنده قرار دارد مشتمل بر سیصد و هفت صفحه است که طول هر صفحه بیست و یک سانتیمتر و عرض آن سیزده سانتیمتر و نیم است، بر هر صفحه ان نوزده سطر نوشته شده است (جز بر صفحه اول که همین سطر و بر صفحه آخر که شانزده سطر مرقوم است) و طول هر سطر شش سانتیمتر و نیم است که مجموع 19 یا 18 سطر در طول 7 / 15 سانتیمتر قرار دارد. و به خط نسخ خوانائی نوشته شده و بر روی اوائل فصول و عبارات خطوط کوتاه و بلندی به تناسب عنوان رسم شده است.

در حاشیه بعضی از صفحات

این نسخه به خط نستعلیق کلمات مفرده و یا جملات مختصری که در حقیقت فهرست و راهنمائی برای مطالب مندرجه در همان صفحه است مکتوب است، گاه گاه هم یاد داشتهای کوتاهی که به سه گونه امضا و نشانه گذاری شده است (برخی به نشانه و حرف ه (هاء مدوره) و برخی به نشانه و حرف (ه) (هاء دو چشم) و برخی به امضای " کمال " است) و این میرساند که این نسخه

(١٤٦)

صفحهمفاتیح البحث: الحج (1)، العزّه (1)، الإختیار، الخیار (1)

لا اقل در تصرف سه نفر از فضلای زمان خود بوده است.

در ص 120 این نسخه و در حاشیه ای که با علامت (ه) نشانه گذاری شده و در برابر سطر مربوط با عقاب جناب حسن و موسی بن جعفر علیهما السلام، محشی خود را چنین معرفی کرده است:

فنسب الفقیر محمود الحسینی والد السید شکر الله الحسینی الکاظمی النجفی یرجع إلی الحسن بن موسی علیه السلام غالب یاد داشتهای مختصری که به امضای " کمال " است توضیحات مجملی است در مدح یا قدح از نامبردگان در متن کتاب و این " کمال " که ظاهرا " شخص فاضلی بوده است مجموعا " در ده مورد حاشیه نگاری کرده است.

احتمال میرود این نسخه از روی نسخه (ک) یا نسخه دیگری که مشابه آن نسخه بوده است استنساخ شده باشد زیرا عبارتی که در متن نسخه (ک) از روضه الشهداء کاشفی نقل و الحاق شده است (به شرح سابق الذکر در وصف نسخه " ک ") در این نسخه بعنوان حاشیه و با امضای همان " کمال " در هامش صفحه آمده است.

اغلاط املائی این

نسخه کمتر از نسخه (ر) است و اگر فوتو کوپی که در اختیار این بنده است از روی اصل نسخه (خ) گرفته شده باشد (و نه از روی فوتو کوپی دیگری) میتوان احتمال داد که ظاهرا " نسخه (ش) یعنی نسخه مکتبه عامه حضرت بندگان آیه الله العظمی المرعشی دام ظله العالی از روی این نسخه کتابت و یا لا اقل با این نسخه (خ) مقابله شده باشد زیرا آنچه را که در باب جناب " علی المرعش " در نسخه (ش) آمده است به خط همان کاتب نسخه (ش) یعنی سید عبد الله بن ابراهیم الموسوی الاشتهاردی بر حاشیه این نسخه (خ) نیز اضافه شده است والله اعلم.

چهارم نسخه جدید التحریر و بسیار تمیز و مقروئی که به کتابخانه حضرت مستطاب

(١٤٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام موسی بن جعفر الکاظم علیهما السلام (2)، عبد الله بن إبراهیم (1)

مقارن با همان ایام بوده است.

این نسخه احتمالا از روی نسخه (خ) استنساخ شده زیرا أولا جمیع حواشی که بر نسخه (خ) مندرج است در این نسخه نیز آمده است و ثانیا همان اغلاط املائی یا خط هائی که در ضبط اعلام و القاب در نسخه (خ) راه یافته است در این نسخه نیز عینا موجود است مثلا (ابراهیم القمر) بجای (ابراهیم الغمر) و (عبد الله المحظ) بجای (عبد الله المحض) و غیره - که در مورد اول کاتب نسخه (ش) با گذاشتن راده ای بر روی (القمر) در حاشیه (الغمر) را هم اضافه کرده است.

حواشی مختصر چند کلمه ای در دو مورد به املاء حضرت مستطاب آیه الله العظمی المرعشی و به خط کاتب متن نسخه و چند مورد بد ستخط و امضای خود معظم له است (1)

1 - از جمله در ص 66 مخطوطه در جائی که در متن ذکری از شعرای قریش شده است بر روی (حمانی) راده گذاشته و در حاشیه مرقوم فرموده اند: " الحمانی هذا جد مولینا السید علی خان المدنی شارح الصحیفه الکامله، ثم الحمانی بکسر الحاء المهمله ثم المیم المشدده نسبه الی بنی حمان نص علیه السمعانی فی " الانساب " والمدنی فی " انوار الربیع " شهاب الدین الحسینی ".

(١٤٨)

صفحهمفاتیح البحث: شهر جمادی الأولی (1)، عبد الله بن إبراهیم (1)

و نیز در حاشیه بسیاری از صفحات بطور فهرست وار مطلب مندرج در متن صفحه را در سه چهار کلمه تلخیص و به خط نسخ درشت تری از خط نستعلیق کاتب مرقوم فرموده اند.

عدد صفحات این نسخه یکصد و شصت و یک و طول هر سطر بطور

متوسط 2 / 10 سانتیمتر و بر هر صفحه (غیر از صفحات اول و آخر و صفحاتی که ابواب کتاب در آن آغاز و پایان مییابد) بیست و یک سطر تحریر شده و طول قسمت مندرجات هر صفحه هفده سانتیمتر و نیم است ولی طول و عرض هر صفحه کتاب در تصویر مشخص نیست (1).

به برکت این نسخه و نسخه (خ) که تنها دو نسخه کاملی است که فوتوکوپی آنها در دسترس این ضعیف است اینک " المجدی " به صورت کامل برای اولین بار چاپ ومنتشر میشود.

پنجم - نسخه ناقص متعلق به کتابخانه عمومی نیویورک امریکا که تحت شماره 51936 در آن کتابخانه ثبت شده است و از آن گاهی بعنوان نسخه (اساس) و گاه با حرف (ن) تعبیر شده است.

این نسخه از ابتدا و انتها افتادگی دارد. ابتدای آن: " الحسن وهو المثنی،

1 - از باب وحدت کاتب این نسخه و نسخه مخطوطه ناقصی که از " منتقله الطالبیه " به شرح مذکور برای این بنده ارسال فرموده اند و از آنجا که در دو سه صفحه از منتقله خطی، یاد داشتهای چند کلمه ای به امضای (محمد باقر النوری) یعنی مرحوم مغفور حاج ملا محمد باقر واعظ مازندرانی نوری مؤلف کتاب شریف " جنه النعیم فی احوال سیدنا عبد العظیم " نقل شده که عین آن یادداشتها در متن چاپی " جنه النعیم " آمده است (مثلا در ص 498 جنه النعیم وص 503 آن) بنابراین میتوان احتمال داد که نسخه (ش) شاید از روی نسخه که در تملک مرحوم حاج ملا محمد باقر واعظ رحمه الله بوده است تحریر شده و

یا اساسا " (نسخه خ) ردیف 3 ما قبل، همان نسخه مرحوم مذکور بوده است والله العالم.

صفحه(١٤٩)

خوله بنت منظور الفزاریه، زوجه عمه الحسین علیه السلام بنته فاطمه " و انتهای آن " آخر بنی جعفر الطیار رضی الله عنه بسم الله الرحمن الرحیم، وولد عقیل " است.

علی القاعده و با توجه به قرائنی، این نسخه باید در قرن یازدهم یا کمی پیش از آن تحریر شده باشد و به خط نسخ خوش و مقروئی نوشته شده ولی مکاتب ظاهرا " از عربیت (اعم از لغت و اعراب) بی بهره بوده و شاید اساسا " عرب زبان هم نبوده است و به احتمالی فارسی زبان بوده زیرا کلمه (بلی) ی عربی را مطردا " به صورت (بلی) ی فارسی یعنی با گذاردن دو نقطه زیر الف مقصوره (ی) نوشته است تا قطعا " به صورت فارسی آن تلفظ و قرائت شود و لذا اغلاط فراوان چه در ضبط کلمات و اعلام و چه در تحریر صورت صحیح افعال و رعایت اعراب در ست اسماء و افعال، در این نسخه موجود است.

این نسخه ناقص مشتمل بر یکصد و چهارده صفحه است و در هر صفحه 25 سطر و طول هر سطر دوازده سانتیمتر و نیم و طول آن مقدار از صفحه که حاوی سطور است بیست و یک سانتیمتر است و طول و عرض کاغذ صفحات کتاب بیست و چهار سانتیمتر و هفده سانتیمتر و نیم می باشد. ابتدا و انتهای فصول با قلمی درشت تر نوشته شده و به خلاف سایر نسخ که اشعار در آن ها در ضمن سطور و بدون رعایت تحریر هر بیت شعر در

یک سطر تحریر شده در این نسخه اشعار به صورت مشخص است و به هر بیت شعر یک سطر اختصاص داده شده است.

این نسخه مدت زمانی در تملک یکی از افراد خاندان مشهور (کبه) که از بیوت بسیار معروف و محتشم شیعه عراق بشمار میرود (و اسامی بسیاری از آنان در عالم ادب وفقه و سیاست و تجارت عراق آمده است) بوده و این شخص بر ورق پشت جلد کتاب چنین نوشته: " هذا کتاب فی انساب بنی هاشم قدیم، اشتریته به صلح شرعی

(١٥٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، دوله العراق (2)، صلح (یوم) الحدیبیه (1)، بنو هاشم (1)

وأنا الاقل محمد أمین بن الحاج عبد الکریم کبه ج / 82 (یا فی / 82) " و سپس در محرم سال یک هزار و سیصد و بیست قمری به تملک شخص دیگری که خود را چنین معرفی میکند: " به ملک الاحقر جعفر الحاج جواد بغداد محرم 1320 " در آمده است ومالا در سال یک هزار و نهصد و شانزده میلادی (1335 قمری هجری) به قول مرحوم أمین الواعظین کاتب نسخه (ر) " توسط عتیقه چیان خریده و به خارجه برده شده " و به ملکیت کتابخانه عمومی نیویورک داخل شده است.

مدت زمانی این نسخه در تملک مرحوم " سید محمد کاظم الشریف الحسینی الحسنی العریضی النجفی الحائری " رحمه الله علیه بوده است و به قرار آنچه که نویسنده محترم مقدمه " عمده الطالب " (که از أو بعنوان (علامه کبیر) تعبیر شده و شاید مقصود مرحوم علامه سید محمد صادق آل بحر العلوم طاب ثراه که حواشی و

تعلیقات عمده الطالب را تحریر فرموده است باشد) در ضمن وصف مخطوطات " عمده الطالب " میفرماید: نسخه ای از ان مخطوطات متعلق به همین سید محمد کاظم الشریف الحسینی العریضی بوده که تاریخ تملک خود را در آن بیست و نهم جمادی الثانیه یک هزار و یکصد و شصت و چهار ذکر فرموده بوده است پس علی القاعده این نسخه قبل از آنکه به تملک مرحوم محمد أمین کبه در آید به مرحوم سید محمد کاظم عریضی تعلق داشته است ولی شک نیست که این اخیر الذکر اولین مالک این نسخه نبوده است زیرا میان خط و مرکب و جوهری که متن کتاب با آن تحریر شده و حواشی ای که مرحوم سید محمد کاظم عریضی نگاشته است، اختلاف بین آن با عصر کتابت، و مقدم بودی خط متن به مدت درازی، بر خطوط حاشیه مشهود است.

از مجموع وصفی که به شرح فوق به عرض رسید شاید بتوان ادعا کرد که هیچ یک از نسخ مذکور نسخه اصلی جناب سید بن طاووس رض و یا نسخه ای

(١٥١)

صفحهمفاتیح البحث: شهر جمادی الثانیه (1)، السید إبن طاووس (1)، مدینه بغداد (1)، عبد الکریم (1)، الجود (1)، الحج (2)

که بر آن بزرگوار قرائت شده باشد نیست گو اینکه لا اقل دو نسخه (ک) و (ر) از روی نسخه هائی که شاید با فواصل درازی از روی نسخه سید بن طاووس استنساخ شده باشد کتابت و تحریر شده است.

هم چنین این نسخ هیچیک، از روی نسخه ای که به تصریح مولی عبد الله أفندی در تصرف مولانا ذو الفقار معاصر مولی عبد الله رحمه الله علیهما بوده ومولانا

ذو الفقار نسب مرحوم سید علی امامی اصفهانی را بر هامش آن ضبط فرموده است (ریاض العلماء ج 4 ص 187) استنساخ نشده است زیرا با آنکه در حواشی نسخ (ش) و (خ) و (ر) و (ن) نسب بسیاری از معاصرین کاتبان نسخه و یا معاصر ان کتاب پیشین نسخ منقول عنها و ضبط و نقل شده است، در هیچیک از این نسخ ذکری از نسب مرحوم سید علی امامی اصفهانی ره مذکور نیست والله تعالی اعلم.

چند نکته را ضروره به عرض میرساند.

1 - نام کتاب " المجدی " که در غالب مراجع " المجدی فی نسب الطالبیین " ضبط شده است بر پشت نسخه (ک) و (ر) به صورت " المجدی فی نسب العلویین " آمده است و ظاهرا " کتاب آن نسخ تسامحی فرموده اند، زیرا علاوه بر آنکه کتاب مشتمل بر أنساب " طالبیان " جمیعا " از علویان و جعفریان و عقیلیان است، اساسا " شخص عمری در ابتدای کتاب در مقام بیان تکلیفی که از طرف محمد بن مجد الدوله به او شده است میفرماید: " رسم السید الشریف الاجل. مختصرا " فی الانساب الطالبیه. " ص 3 متن چاپی حاضر.

2 - شاید مناسب مینمود که بعضی از اصطلاحات علم انساب بطور فهرست در مقدمه یا مؤخره این کتاب نقل و توضیح داده شود ولی با توجه بر اینکه طبعا " خوانندگان فاضل این کتاب دیگر کتب انساب چون " عمده الطالب " و " منتقله

(١٥٢)

صفحهمفاتیح البحث: السید إبن طاووس (1)، النوم (1)

الطالبیه " و " بحر الانساب " و امثال آن را در دسترس دارند و در غالب کتاب

های انساب این اصطلاحات و کلمات موضوعه نسابین بر معانی مقصوده شان به صورت جدا گانه مذکور شده است وحتی در " عمده " و " منتقله " از " اصیلی " عینا نقل شده است، از اضافه کردن آن اصطلاحات به متن حاضر خود داری شد.

3 - از اصطلاحاتی که در جمیع کتب انساب آمده است یکی " المخل؟ " است که شرح و توضیح آن در هیچیک از متون و ضمایم متکفل بر شرح و تفسیر اصطلاحات نساب نیامده است در " المجدی " این کلمه مکرر در مکرر استعمال شده است (صفحات 29 / 80 / 89 / 20 / 123 / 167 / و غیره) در " منتقله الطالبیه " نیز لا اقل یک بار (ص 329) و در " عمده الطالب " نیز چند بار و از جمله در صفحات (308 / 350 / 351) آمده است (الا اینکه در متن چاپی العمده در صفحات فوق همه جا " المجل " به جیم معجمه ذکر شده ولی در مخطوطه پاریس در آنجا که با صفحه 308 چاپی العمده منطبق است نیز " المجل " به جیم معجمه ولی در دو مورد دیگر " المخل " به خاء معجمه و درست مثل عامه مخطوطات مذکوره المجدی آمده است).

در بعضی موارد چنین به نظر میرسد که مراد از (المخل) کسی است که فرزند ذکوری از أو بجای نمانده است که البته با " مئناث " نباید خلط شود ولی در موارد دیگر حتی چنین معنا و مرادی هم از ان استنباط نمیشود و به هر صورت این ضعیف عاجز، معنی این اصطلاح

را ندانست وخداوند تبارک و تعالی به آن که أو را بر معنی این اصطلاح موضوعه در نزد نسابین، واقف سازد خیر مرحمت فرمایاد.

4 - در کتابت همزه " ابن " گر چه از نظر رسم الخط معهود و مذکور در کتب صرف و نحو، تا آنجا که ممکن بود از شیوه درست کتابت پیروی شد ولی از لحاظ معنا و موضوعیتی که حذف و یا ابقاء این همزه در نزد علمای انساب دارد ورسم

صفحه(١٥٣)

الخطی که معظم لهم، رحم الله الماضین منهم و حفظ منهم الباقین، در این باب رعایت میفرمایند، بمناسبت آنکه رسم الخط نسخ مخطوطه سابق الذکر در هیچ یک از دو صورت مذکور (یعنی نه از جهت صرف و نحو وأدب الکتاب و نه از لحاظ تواضع و اصطلاحی که علمای نسب در آن باره فرموده اند) اتفاق و اتحاد نداشت در این متن چاپی هیچ گونه رعایتی به عمل نیامده است.

5 - ألف مقصوره که در مرتبه چهارم و پس از آن، قرار دارد نه تنها در مخطوطات کلا یک دست و یکنواخت نوشته نشده است بلکه در هیچیک از مخطوطه ها نیز رعایت هم آهنگی و یکنواختی کتابت این ألف به عمل نیامده فی المثل " المرجی " و " المثنی " گاهی به همین صورت و گاه به صورت " المرجا " و " المثنا " آمده است و بنابر این آنچه در متن چاپی آمده است همان است که در اصل مخطوطه بوده است.

6 - شریف عمری ره برخی از أشراف و سادات را با کلمه " متوجه " وصف میفرماید (مثلا در صفحات 24 س 1 / 28

س 7 / 31 سطر ما قبل آخر / 34 س 3 / 88 س 3 و بسیاری مواضع دیگر مکررا ") به احتمال قریب به یقین این کلمه بصیغه اسم مفعول است و مقصود آنست که شخص مترجم عنه مردی مورد توجه و محترم و بسیار آبرومند و به اصطلاح محاوره ای امروزه " موجه " بوده است.

اما از آنجا که شریف عمری در ادب و لغت نیز یدی طولی دارد و صاحب نظر است و در خلال کتاب این تبحر خود را پنهان نمیکند و گاهی اگر کلمه را به ضبط و یا معنی غیر مشهوری استعمال میکند فورا " دلیل و مستند صحت را استعمال خود را ذکر میفرماید (مثلا رجوع فرمایند ص 129 درباره " عظنی شاذ " یا " عضنی " مشهور) از اینرو میتوان احتمال ضعیفی (؟) داد که شاید مراد و مقصود شریف عمری از " متوجه " یکی دیگر از معانی لغوی " توجه " باشد که به معنی

صفحه(١٥٤)

سالخورده شدن و " عمری دراز یافتن " است که در آن صورت باید این کلمه را بصیغه اسم فاعل خواند.

أبو علی قالی در " أمالی " میفرماید:

" مطلب أسماء الانسان فی کل من أسنانه " یقال المصبی إذا ولد: رضیع و طفل، ثم: فطیم، ثم: دارج ثم: جفر، ثم: یفعه ویافع، ثم: شدخ، ثم: حزور، ثم: مراهق، ثم: محتلم، ثم: خرج وجهه ویقال بقل وجهه، ثم: اتصلت لحیته، ثم مجتمع، ثم: کهل والکهل من ثلاث وثلاثین سنه فوق الکهل: طعن فی السن، ثم خصفه القتیر، ثم: أخلص شعره، ثم: شمط، ثم:

شاخ، ثم کبر، ثم: دلف، ثم: دب، ثم:

عود، ثم: ثلب " انتهی ص 38 / 3 أمالی قالی.

7 - در بسیاری از کتب تاریخ و رجال وأدب چون طبری و کامل ابن أثیر و منتظم ابن جوزی و تاریخ دمشق ابن عساکر و تاریخ بغداد خطیب و تاریخ الاسلام ذهبی ونهایه الارب و طبقات ابن سعد و أنساب الاشراف بلاذری وجمهره ابن الکلبی وجمهره ابن حزم وتنقیح المقال و تاریخ قم و تاریخ بیهق و ابن خلکان و موفقیات زبیر بن به کار و نسب قریش هموو اغانی و عقد الفرید و ربیع الابرار زمخشری و یقینا بیش از همه در موسوعه عظیم معارف اسلامی عموما " و شیعه خصوصا " یعنی کتاب مستطاب " بحار الانوار " درباره بسیاری از سادات و شرفائی که نامشان در " المجدی " آمده است اطلاعات و مطالب اضافی بسیاری میتوان یافت و خوانندگان محترمی که طالب کسب معلومات بیشتری درباره بعضی از آن عزیزان باشند باید به مراجع مذکور رجوع فرمایند.

8 - از آنجا که بسیاری از مشاهیر علمای قرن گذشته و معاصر چون مرحومان مغفور، حاج ملا محمد باقر مازندرانی کجوری در کتاب شریف " جنه النعیم

(١٥٥)

صفحهمفاتیح البحث: کتاب تاریخ بغداد للخطیب البغدادی (1)، کتاب أمالی الصدوق (2)، کتاب الکامل لإبن الأثیر (1)، کتاب انساب الأشراف للبلاذری (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (1)، الزمخشری (1)، إبن عساکر (1)، کتاب بحار الأنوار (1)، دمشق (1)، الکسب (1)

والعیش السلیم فی احوال السید الکریم والمحدث العلیم عبد العظیم ابن عبد الله الحسنی " و علامه مامقانی در " تنقیح المقال " و محدث قمی در " منتهی الامال " و علامه امینی در "

الغدیر " و علامه سید محمد صادق آل بحر العلوم در حواشی " عمده الطالب " و برخی از معاصرین حفظهم الله تعالی مثل مؤلف محترم " أدب الطف " مطالب و عباراتی را از نسخ المجدی که در اختیار خود داشته و دارند نقل فرموده اند.

از همه عزیزان و دانشمندانی که در حال حاضر مخطوطات مذکوره، در آن کتابها را در اختیار خود دارند مستدعی و متوقع است که اگر این متن چاپی را با نسخه خطی خود مقابله فرمودند واختلاف بین و کسر و اضافه معتد بهی میان مطبوع و مخطوط یافتند مراتب را لطفا " به حضرت مستطاب حجه الاسلام آقای دکتر حاج سید محمود آیه الله زاده مرعشی دامت افاضاته به نشانی مکتبه عمومی حضرت مستطاب بندگان آیه الله العظمی المرعشی النجفی متع الله المسلمین به طول بقائه الشریف، اعلام فرمایند.

و صلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین والحمد لله رب العالمین.

احمد مهدوی دامغانی ویلمینگتون - دلاوار - ایالات متحده امریکا.

سیزدهم جمادی الاولی 1409 - 2 / 10 / 1367 روز شهادت حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا سلام الله علیها

(١٥٦)

صفحهمفاتیح البحث: السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (1)، یوم عاشوراء (1)، شهر جمادی الأولی (1)، کتاب منتهی الأمال للمحدث القمی (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (1)، الکرم، الکرامه (1)، الحج (1)، الإختیار، الخیار (2)، الطهاره (1)

من ولد الحسین علیهم السلام أجمعین، فهم عصبتی وذوو رحمی.

(٣)

صفحهمفاتیح البحث: مولد الإمام الحسین (ع) (1)، الإمام المهدی المنتظر علیه السلام (1)، علی بن محمد بن علی العلوی (1)، العزّه (1)، الصّلاه (1)

وذلک أن أبا عمر محمد بن عمر بن أمیر المؤمنین علیه السلام خطب الی ابن عمه زین العابدین ابنته خدیجه علیهم السلام، فزوجه أیاها، فأولدها عده أولاد، منهم عبد الله ابن محمد بن عمر بن أمیر المؤمنین علیه السلام وخطب عبد الله بن محمد بن عمر الی الباقر محمد بن علی علیه السلام بنت ابنه عبد الله المدعوه بام الحسین، فزوجه ایاها، فأولدها بعض ولده منهم أم عبد الله بنت عبد الله بن محمد بن عمر، ویحیی بن عبد الله بن محمد بن عمر، وتزوج أبی (1) أبو عبد الله محمد الصوفی، الملقب ملقطه.

قال لی أبو عبد الله ابن طباطبا النسابه المعروف أبقاء الله ببغداد، عند قراءتی علیه: انما لقب جدک أبو عبد الله محمد بن محمد بن أحمد بن علی بن محمد الصوفی، " ملقطه " لانه کان یلقط الاخبار، وبذلک وجدت خط ابن أبی جعفر النسابه رحمه الله، فاطمه بنت محمد بن الحسین بن محمد الملقب کرشا " من ولد الحسین الاصغر ابن علی بن الحسین السبط علیهما السلام فأولدها، فلهذا صار بنوا الحسین علیهم السلام أحم قرابه.

مثلت بمجلس نقابه الطالبیین أدام الله تمکینهم وکثر عددهم، محاضرا " السید الشریف الاجل نقیب نقباء الطالبیین، مجد الدوله أبا الحسن ابن فخرها ونقیب نقباء الطالبیین أبی یعلی ابن حاکم الدوله، والمتوجه فیها الحسن بن العباس بن علی بن الحسن بن الحسین بن علی بن محمد بن علی بن اسماعیل بن جعفر بن محمد

بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وذلک فی شهور سنه ثلاث وأربعین وأربعمائه.

ذاکرنی أدام الله أیامه، وأوزعه شکر النعمه، فیما أتعبت فیه فکری، وأفنیت فی جمعه عمری، واستفدته من نقلی وعرضت صحته وسقمه علی أماثل أهلی من

(1) من باب تسمیه الاجداد آباءا، لان محمد الصوفی أحد أجداد المصنف رحمهما الله.

(٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام محمد بن علی الباقر علیه السلام (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (3)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، أم المؤمنین خدیجه بنت خویلد علیها السلام (1)، یحیی بن عبد الله بن محمد (1)، محمد بن أحمد بن علی بن محمد (1)، علی بن إسماعیل بن جعفر (1)، علی بن الحسن بن الحسین (1)، عبد الله بن محمد بن عمر (2)، محمد بن علی بن الحسین (1)، محمد بن الحسین بن محمد (1)، الحسن بن العباس (1)، أبو عبد الله (3)، علی بن محمد (1)، محمد بن عمر (2)

العلم بالنسب العلوی الذی خبرته والعقب الطالبی الذی جمعته، فأوردت بعالی حضرته من ذلک ما حضرنی.

صوب رأیی فی ما فعلت، واستحسن ما قرأت وجمعت، رسم السید الشریف الاجل الاجم الفضل الغزیر العقل، أبو طالب محمد بن مجد الدوله حرس الله نعمتهما وکبت حسدتهما مختصرا " فی الانساب الطالبیه یفتقر إلیه من قل علمه بهذا الشأن، ولا یستغنی عنه من کثر جمعه منه، فأجبته الی عمل هذا الکتاب، ووسمته ب " المجدی ".

وسأبین بحمدالله ومشیته فیه مذاهب أصحاب النسب، ومن لقیت منهم، واختلافهم فیما رکبوا فیه الخلاف وما یحتمله مواضع الشروح منسوبه الی قائلها، والله الموفق والمعین لما قرب من رضاه وجنته ودیب (1)

الطریق الی طاعته.

قال ابن الصوفی: اختلف الناس (2) فی نسب مولانا رسول الله صلی الله علیه وآله من عدنان الی آدم، واتفقوا علی نسبه علیه السلام المروی عنه الی عدنان، والصحیح ما قرأته علی شیخی أبی الحسن محمد بن أبی جعفر محمد بن علی العلوی العبیدلی من ولد الحسین الاصغر الملقب شیخ الشرف، وقال لی: هذه روایه أبی بکر محمد ابن عبده العبقسی الطرسوسی النسابه الذی انتهی إلیه نسب العرب والعجم (3)، وهی الروایه التی یروی عن عبد الله بن العباس.

فولد رسول الله محمد صلی الله علیه وآله ماتت أمه وله ست سنین، وهذا قول ابن عبده ولد عام الفیل ولم یدرک یری أباه وأدرک الفجار وله عشرون سنه، وتزوج خدیجه

(1) کذا فی الاصل واضیف فوقه فی المتن " کذا " بخط الناسخ والظاهر ان شاء الله انه: دیث، ففی اللسان: " دیث الطریق، وطأه وطریق مدیث أی مذلل (2) من هنا یبتدئ نسخه ک.

(3) یعنی علم نسب العرب والعجم (ظ).

(٥)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (2)، عبد الله بن عباس (1)، محمد بن أبی جعفر (1)، محمد بن علی (1)

علیها السلام وله خمس وعشرون سنه، ومات مسموما " وله ثلاث وستون سنه. هذا قول ابن عبده، وقبره بالمدینه.

ابن عبد الله، مات، والنبی علیه السلام حمل، وله خمس وعشرون سنه، وقالوا:

کان للنبی صلی الله علیه وآله سنتان، حین مات أبوه، ابن عبد المطلب، مات وللنبی علیه السلام ثمانی سنین ودفن بالحجون.

ابن هاشم بن عبد مناف ابن قصی بن کلاب بن مره بن کعب بن لؤی بن غالب ابن فهر بن مالک بن النضر بن کنانه بن خزیمه بن مدرکه

بن الیاس بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان بن أد بن ادد بن الیسع بن الهمیسع بن سلامان بن النبت، هکذا رواه معرفا "، ابن حمل بن قیدار بن اسماعیل.

ابن ابراهیم الخلیل بن تارخ بن تاخور بن سروغ، بالسین غیر معجمه وبالغین معجمه، ابن ارغو بن فالغ، بالغین معجمه فیهما، ابن عابر، بفتح الباء والعین غیر معجمه، ابن شالخ بن ارفخشد بن سام بن نوح بن لمک بن منو شلح، بکسر اللام، ابن اخنوخ بن البارذ بالذال المعجمه ابن مهلائیل بن قنیان بن أنوش بن شیث بن آدم ابی محمد علیه السلام وعلی رسول الله وآله الطاهرین.

وفی روایه أبی یعلی حمزه بن أحمد بن عبد الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام، النسابه المعروف بالسماکی، وأبی بکر بن عبده العبقسی، وصاحب کتاب المبسوط الشریف النسابه أبی جعفر محمد بن علی بن الحسن والحسین ابن اسماعیل بن ابراهیم بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب الحسینی المعروف بابن معیه، ثمانیه منهم أربعه بنین وأربع بنات، وهی أو فی الروایات فالبنون وأمهم خدیجه، ما خلا ابراهیم، القاسم وبه کنی صلوات الله علیه وآله والطاهر والطیب هو عبد الله، وابراهیم وأمه: ماریه القبطیه.

والبنات: فاطمه الزهراء سیده نساء العالمین خرجت الی ابن عمها أمیر

(٦)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، ماریه بنت شمعون القبطیه زوجه النبی (ص) (1)، السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (2)، عبد الله بن محمد بن عمر بن علی (1)، الحسن بن علی بن أبی طالب (1)، إسماعیل بن إبراهیم (1)، محمد بن علی بن الحسن (1)، حمزه بن أحمد

(1)، الموت (3)، الصّلاه (1)، الطهاره (1)

المؤمنین علیه السلام، ورقیه خرجت الی عتبه بن أبی لهب ثم الی عثمان بن عفان: وأم کلثوم خرجت الی أبی العاص بن الربیع بن عبد العزی بن عبد شمس، وزینب خرجت الی عثمان أیضا، وأمهن خدیجه الکبری علیها السلام، وهو قول لا یؤخذ به (1)، وقال قوم: ان زوجتی عثمان بنتا خدیجه من غیر النبی علیه السلام.

وولد أبو طالب واسمه عبد مناف، وقالوا: بل اسمه کنیته ورویت عن أبی علی النسابه، وله مبسوط یعمل به، وهو محمد بن ابراهیم بن عبد الله بن جعفر الاعرج ابن عبد الله بن جعفر قتیل الحره بفتح الحاء ابن محمد بن علی بن أبی طالب علیه السلام، أنه کان یری ذلک، ویزعم أنه رأی خط علی علیه السلام: " وکتب علی بن أبو طالب، والصحیح الاول.

طالبا " وبه یکنی أبوه وألزمته قریش النهضه معها فی بدر فحمل نفسه علی الغرق وله شعر معروف فی کراهیه لقاء النبی علیه السلام، وغاب خبر طالب.

وعقیلا، ففی تعلیق أبی نصر (2) سهل بن عبد الله بن داود المهری البخاری النسابه أو تعلیقه أبی الحسین محمد بن ابراهیم بن علی الاسدی الکوفی المعروف بابن دینار النسابه، ووجدته بخط أحدهما، أن عقیل بن أبی طالب کان أعور یکاد یخفی

(1) کذا فی النسخه ولا یستقیم المعنی والظاهر انه خطأ من الناسخ ولعل الصحیح: وأمهن خدیجه الکبری علیهما السلام، وقال قوم ان زوجتی عثمان بنتا خدیجه من غیر النبی علیه السلام.

(2) هو " أبو نصر سهل بن عبد الله بن داود المهری البخاری النسابه " هذا، غیر " الشیخ أبی نصر سهل بن عبد الله البخاری الذی ألف " أنساب آل

أبی طالب " أیام الناصر بالله الخلیفه العباسی المتوفی سنه 622 فی وزاره ناصر بن مهدی ونقابه السید شرف الدین محمد بن عز الدین یحیی الذی فوضت النقابه إلیه سنه 592 "؟ کما فی الذریعه " لشیخ مشایخنا العلامه الجلیل الشیخ آغا بزرگ الطهرانی طیب الله ثراه وجزاه من عظیم خدمته بالشیعه والعلم، احسن الجزاء " الذریعه ص 377 " ردیف 517 " والظاهر انه التبس الامر علی العلامه الطهرانی رض وصدق من قال " أبی الله الا ان یصح کتابه. "

(٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، أم المؤمنین خدیجه بنت خویلد علیها السلام (2)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (2)، الخلیفه عثمان بن عفان (1)، عقیل بن أبی طالب علیه السلام (1)، إبراهیم بن علی (1)، محمد بن إبراهیم (1)، محمد بن علی (1)، الزوج، الزواج (1)، الصدق (1)، الوفاه (1)

ذلک علی متأمله.

وروی الشریف أبو محمد النسابه الدندانی المعروف بابن أخی طاهر، واسمه الحسن بن محمد بن یحیی بن الحسن بن جعفر الحجه ابن عبید الله بن الحسین ابن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیه السلام عن جده، یرفعه، أن النبی صلی الله علیه وآله قال لعقیل بن أبی طالب، أنا أحبک یا عقیل حبین، حبا " لک، وحبا " لابی طالب، لانه کان یحبک.

ولما جاء النبی والعباس الی ابی طالب علیهم السلام یحملان بعض ولده، قال: إذا خلیتما لی عقیلا فخذا من شئتما، وکان عقیل ناسبا " وصار الی معاویه، علی وجه یعرف إذا استنبط.

وجعفرا "، فی کتاب یحیی بن الحسن النسابه، قال النبی علیه السلام: خلقت أنا وجعفر

بن أبی طالب من شجره واحده، اشبه خلقه وخلقه خلقی وخلقی وقال أبو القاسم الحسین بن جعفر بن الحسین وأمه خداع بها یعرف النسابه الارقطی یکنی عقیل أبا یزید.

وقال ابن عبده: یکنی عقیل أبا یزید وجعفر أبا عبد الله، ویقال له أبو السماکین لرأفته علیهم فی قول ابن عبده وکان جوادا " وقتل بمؤته من أرض الروم غازیا " سنه سبع (1) من الهجره وحزن علیه النبی صلی الله علیه وآله وجماعه المسلمین، ورثاه من یعمل الاشعار من الصحابه، منهم کعب بن مالک من قصیده بقوله:

وجدا " علی النفر الذین تتابعوا * یوما " بمؤته وسدوا لم ینقلوا صلی الاله علیهم من فتیه * وسقی عظامهم الغمام المسبل صبروا بمؤته للاله نفوسهم * حذرالردی وحفیظه أن ینکلوا

(1) هذا سهو من المؤلف أو خطأ من الکاتب، فان وقعه مؤته کانت فی جمادی الاولی من سنه الثامنه.

(٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، أبو طالب علیه السلام (1)، جعفر بن أبی طالب علیهما السلام (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (2)، الحسن بن محمد بن یحیی (1)، عبید الله بن الحسین (1)، عقیل بن أبی طالب علیه السلام (1)، ابن أخی طاهر (1)، یحیی بن الحسن (1)، علی بن الحسین (1)، الحسین بن جعفر (1)، محمد النسابه (1)، الحسن بن جعفر (1)، کعب بن مالک (1)، القتل (1)، الجماعه (1)، شهر جمادی الأولی (1)، السهو (1)

حتی تفرجت الصفوف وجعفر * حیث التقوابین الصفوف مجدل إذ یهتدون بجعفر ولسوائه * قدام أولهم، ونعم الاول فتغیر القمر المنیر لفقده * والشمس قد کسفت وکادت تأفل قرم علا بنیانه من

هاشم * فرع أشم وسؤدد ما ینقل (1) وسمی جعفر طیارا "، لان یدیه قطعتا قبل ان یقتل، فقال النبی صلی الله علیه وآله: عوض جعفر بیدیه جناحین یطیر بهما فی الجنه حیث یشاء وعلیا " أمیر المؤمنین خوطب بها ورسول الله حی، فکنیته أبو الحسن وفضائله أکثر من أن تعد.

وحدثنی أبو عبد الله حمویه بن علی حمویه أحد شیوخ الشیعه بالبصره یرفعه أن علیا " علیه السلام لما کان حملا قالت أمه علیها السلام: کنت إذا أردت أن أسجد للاصنام وعلی حمل معی یعترض بین سرتی وظهری فلا أقدر علی السجود، فأنشدنی فی ذلک صالح القیسی البصری رحمه الله لنفسه من قصیده طویله:

وقد روی عن أمه فاطمه * ذات التقی والفضل من بین النسا بأنها کانت تری أصنامهم * نصب علی الکعبه أو فوق الصفا فربما رامت سجودا " کالذی * کانت مرارا من قریش قد تری وهی به حامله فیعتدی * منتصبا " بمنعها مما تشا قال " حامله " بتاء فرده الی الاصل، ولیس هذا من جید الشعر، وقد رکب فیه ضرورات تهجنه فی السمع، لکنا أوردناه شاهدا ".

وحدثنی أبو الحسن علی بن سهل التمار رحمه الله عن خاله أبی عبد الله محمد ابن وهبان الدنیلی الهنائی رحمه الله عن ابن عقده یرفعه أن أبا بکر وعمر، وافیا

(1) فی الاصل تصحیفات وتحریفات کثیره فی هذه الابیات والتصویب من الدیوان ص 261.

(٩)

صفحهمفاتیح البحث: الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، أبو عبد الله (1)، علی بن سهل (1)، السجود (1)، القتل (1)، الشهاده (1)

الی النبی صلی الله علیه وآله من أین أقبلتما، قالا: عدنا علیا وهو لمابه (1)، فقال

صلی الله علیه وآله:

لن یموت حتی تملئاه غیظا " وتجداه صابرا ".

ولما صعد علی علیه السلام منبر البصره بعد هدوء الفتنه، قام إلیه الجعده بن بعجه (2) بالباء، فقال: أیما خیر أنت أم أبو بکر وعمر، فتضاحک حتی قیل قالها، ثم قال:

عبدت الله قبلهما ومعهما وبعد هما.

وقتل فی شهر رمضان مواصل لیلتین، والمواصله الاعلی الائمه والانبیاء علیهم السلام محظوره، وکان عمره علیه السلام خمسا " وستین سنه، هذا الذی نعول علیه وهی الروایه التی رویناها عن الشریف النسابه أبو علی عمر بن علی بن الحسین ابن أخی اللبن العلوی العمری الکوفی الموضح، وقد قیل: أن عمره ثلاث وستون سنه، وعلی الاول أعول وبه أقوال.

وبنتا " تدعی فاختاه (3)، وتکنی أم هانی وهی هند، وبنتا " تدعی جمانه.

وکانت فاختاه، أجارت رجلا یوم فتح مکه، فقال النبی صلی الله علیه وآله لعلی علیه السلام: علیک الرجل، فأقبل علی الی البیت کالسحاب الزاحف، فقامت فاختاه الی أخیها، فدفعت فی صدره فقالت: قد أجرته فرق لها النبی صلی الله علیه وآله وقال: کل من ولد أبی طالب شجاع، قد أجرنا من أجرته وأقبل النبی علیه السلام فعجب کیف ظنت أنها تدفع أخاها عن الرجل بالمقاواه، ویروی جمانه بنت أبی طالب.

(1) کذا فی جمیع النسخ - وفی روایه أخری مختلفه المتن والاسناد مع هذه الروایه:

" یخاف علیه مما به " و راجع التعلیقات.

(2) هذا هو الذی ورد اسمه فی الغارات ص 67 بصوره الجعد بن نعجه و نقل العالم الفاضل السید عبد الزهراء الحسینی محقق الطبعه الاخیره من الغارات من مستدرک الوسائل أنه خارجی من أهل البصره. ولا یخفی أیضا أن اسم أبیه فی الغارات والمستدرک " نعجه " بالنون

غیر مضبوط، فمع تصریح العمری وضبطه بأنه بعجه بالباء لامحل للبحث (3) کذا فی الاصل والمشهور فاخته.

(١٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، الأنبیاء (ع) (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (3)، مدینه مکه المکرمه (1)، شهر رمضان المبارک (1)، مدینه البصره (2)، علی بن الحسین (1)، الظنّ (1)، الموت (1)، کتاب الغارات لإبراهیم بن محمد الثقفی (3)، کتاب مستدرک الوسائل (1)، الخوف (1)

وخبرنی شیخ الشرف ابن أبی جعفر النسابه رحمه الله، وجدت فی کتاب ابن معیه أبی جعفر: وطلیقا " بن (1) أبی طالب وما أعرف طلیقا " ولا سمعت به من طریق یسکن إلیها وبین کل ولد وولد عشر سنین، علی علیه السلام أصغرهم وطالب أکبرهم، وقد رتبنا هم علی الولاده، والان فنبدأ بالامامه ونقدم علیا " علیه السلام.

وأمهم أجمع، فاطمه بنت أسد بن هاشم هاجرت علیها السلام، وقبرها بالمدینه، وکان یسمیها النبی صلی الله علیه وآله، أمی، ولها أحادیث فی علو المنزله شهیره کثیره، وهی أول هاشمیه ولدت هاشمیا "، وولدت علیا " علیه السلام فی الکعبه وما ولد قبله أحد فیها.

فولد أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام والرحمه فی أکثر الروایات خمسه وثلاثین ولدا "، ذکورهم أکثر من أناثهم.

فممن حدثنی بذلک أبو علی ابن شهاب العکبری فی داره بعکبرا، قال: حدثنی ابن بطه (2) یرفعه بالعده واللفظ لابی علی.

ووجدت بخط شیخی أبی الحسن ابن أبی جعفر النسابه فی نسخه لا أثق بها، لعلی علیه السلام عشرون ذکرا " وتسع عشر أنثی، فذلک تسعه وثلاثون، وذلک فی کتابه الذی وسمه بالحاوی، وروی ولده علیه السلام سبعه وعشرین.

والذی علیه القول انه

ولد فیما قرأته سماعا " من الشریف أبی علی النسابه العمری الموضح الکوفی: حسنا " وحسینا " وزینب ورقیه وأمهم فاطمه بنت رسول الله صلی الله علیه وآله

(1) لم اعثر علی مرجع یضبط هذا الاسم بالخصوص وفی الاصل وبعض المصادر المطبوعه کتب غیر مضبوط ولکن اللغویین صرحوا بأن طلیق کزبیر فی (طلیق بن سفیان الصحابی رض).

(2) لعله هو " محمد بن بطه " مؤلف کتاب " اسماء مصنفی الشیعه - أو - أبو العلاء ابن بطه من وزراء عضد الدوله الدیلمی " راجع " الشیعه وفنون الاسلام " للسید حسن الصدر (قده).

(١١)

صفحهمفاتیح البحث: السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (3)، السیده فاطمه بنت أسد أم أمیر المؤمنین علیهما السلام (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، أبو العلاء (1)

ومحمد الاکبر ابن الحنفیه، ومحمد الاصغر وأم الحسن ورمله بنت الثقفیه والعباس وعثمان وجعفرا " وعبد الله، وبنی الکلابیه.

والعباس الاصغر وعمر ورقیه بنی الثعلبیه وأبا بکر وعبد الله بنی النهشلیه ویحیی ابن أسماء وأمامه وفاطمه وخدیجه ومیمونه وأم سلمه وجمانه وامه الله وأم الکرام ورقیه الصغری وزینب الصغری وفاختاه، هی أم هانی وأم کلثوم، هی نفیسه زیاده الشیخ الشرف رحمه الله فی الذکور، عبد الرحمن عمر الاصغر، عثمان الاصغر عون، جعفر الاصغر، محسن.

ویجب أن یکون: له رقیه الکبری وزینب الکبری بنتی فاطمه علیها السلام فذلک الجمله خمسه وثلثون نفسا "، من ذلک الرجال ثمانیه عشر رجلا والنساء سبع عشر نفسا " ولم یحتسبوا بمحسن لانه ولد میتا "، وقد روت الشیعه خبر المحسن والرفسه (1).

ووجدت بعض کتب أهل النسب یحتوی علی ذکر

المحسن، ولم یذکر الرفسه من جهه أعول علیها.

ووجدت بخط شیخ الشرف: قال محمد بن محمد، یعنی نفسه، مات من جمله أولاد أمیر المؤمنین علیه السلام من الذکور وعدتهم تسعه عشر ذکرا "، فی حیاته سته نفر، وورثه منهم ثلاثه عشر نفسا "، وقتل منهم فی الطف سته رضوان الله علیهم.

اخبار بنی علی لصلبه (ع) حدثنی أبو علی العمری الموضح قال: ولد الحسن علیه السلام لثلاث من الهجره وکان بین ولاده الحسن والحمل بالحسین علیهما السلام خمسون لیله، کان وجهه یشبه النبی

(1) فی الاصل: " الرقیه " وطالما صرفت الوقت لاجد الصوره الصحیحه لهذه الکلمه وما ظفرت بها حتی من الله تعالی علی ووجدت کلام العمری منقولا بعینه فی " منتهی الامال " ص 188 للشیخ الجلیل والمحدث الثقه النبیل الحاج شیخ عباس القمی رضوان الله علیه و " الرفسه الصدمه بالرجل فی الصدر " القاموس.

(١٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (1)، یوم عاشوراء (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، محمد الأصغر (1)، محمد بن محمد (1)، الموت (1)، القتل (1)، الحج (1)

علیه السلام وتوفی سنه اثنین وخمسین و عمره ثمان و أربعون سنه ویکنی أبا محمد.

وقال أبو بکر بن عبده النسابه من طریق ابن معیه رحمه الله: ولد الحسن بن علی علیه السلام بالمدینه قبل وقعه بدر بتسعه عشر یوما، و روی عن النبی صلی الله علیه وآله جده أحادیث ومات بالمدینه سنه تسع وأربعین من الهجره، وکان بین

ولاده الحسن والحمل بالحسین علیهما السلام طهرا " واحدا "، وکان الحسین یشبه جده رسول الله صلی الله علیه وآله من النصف الفوقانی، ویشبه الحسین جده من النصف السفلانی صلوات الله علیهم أجمعین.

و ذکر أبو الغنائم الحسین (1) البصری عم أبی القاسم الصفی رحمهما الله أن أبا القاسم الحسین بن خداع النسابه المصری الارقطی قال: ولد الحسن بن علی فی شهر رمضان سنه ثلاث من الهجره، وقبض سنه خمسین، فکان عمره إذ ذاک سبعا وأربعین سنه وقبره بالبقیع.

قال أبو علی الموضح النسابه: والحسین یکنی أبا عبد الله، ولد لاربع من الهجره، وقتل احدی وستین، فعمره سبع وخمسون سنه، وأرضعته أم الفضل زوجه عم أبیه العباس بلبن قثم بن العباس بن عبد المطلب، وقتل یوم عاشوراء وبه سبعون جراحه، قالوا ما رأینا مکثورا " أربط جاشا " منه، والذی قتله خولی بن یزید الاصبحی من حمیر وقبره بالحائر من أرض الکوفه وسقی الفرات.

وبهذا قال أبو القاسم الحسین بن جعفر بن الحسین بن جعفر بن أحمد بن محمد بن اسماعیل بن محمد بن عبد الله بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام المعروف بابن خداع سواء، وزاد فی الخبر أن الحسین علیه السلام کان یخضب بالسواد.

قال أبو علی عمر بن علی بن الحسین بن عبد الله بن محمد الصوفی ابن یحیی ابن عبد الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام النسابه الموضح الکوفی

(1) کذا فی الاصل والظاهر: الحسینی.

(١٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (2)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله

(2)، یوم عاشوراء (1)، مقبره بقیع الغرقد (1)، معرکه بدر (1)، مدینه الکوفه (1)، شهر رمضان المبارک (1)، نهر الفرات (1)، عبد الله بن علی بن الحسین بن علی (1)، علی بن الحسین بن عبد الله (1)، خولی بن یزید الأصبحی (1)، عبد الله بن محمد بن عمر (1)، محمد بن إسماعیل بن محمد (1)، العباس بن عبد المطلب (1)، الحسین بن جعفر (2)، الحسن بن علی (1)، القتل (3)، الصّلاه (1)، الغنیمه (1)

ورد الینا الی البصره، وکان ثقه جلیلا، ومحمد ابن الحنفیه یکنی أبا القاسم، وسمته الشیعه الکیسانیه، المهدی، وادعوا أنه حی بجبال رضوی، قالوا: هی جبال تتصل بجبال عمان.

ووجدت أنا فی " المقالات " لابی عیسی الوراق، وکان یخبر مقالات الشیعه ان الحیانیه وهم أصحاب حیان السراج یزعمون أن الامام، علی ومحمد ابنه، ولا یرون للحسن والحسین علیهم السلام أجمعین امامه، قال: والی هذا ذهب المختار بن أبی عبیده وأصحابه.

قال شیخ الشرف أبو الحسن محمد بن محمد بن علی بن الحسن بن علی ابن ابراهیم بن علی بن عبد الله بن علی بن عبد الله بن الحسین الاصغر بن علی ابن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وهو نسابه العراق الشیخ المسن قرأت علیه واستکثرت منه، قال أبو نصر البخاری النسابه شیخی، الحنفیه: خوله بنت جعفر ابن قیس بن مسلمه بن عبد الله بن ثعلبه بن یربوع بن ثعلبه بن الدؤل بن حنفیه بن لحیم.

وحکی لی أن ابن الکلبی ذکر عن خراش بن اسماعیل أن خوله سباها قوم من العرب فی سلطان أبی بکر، فاشتراها أسامه بن زید وباعها من علی علیه السلام، فلما عرف علی علیه السلام صورتها، أعتقها وأمهرها

وتزوجها، فقال ابن الکلبی فیما زعم البخاری من قال ان خوله من سبی الیمامه فقد أبطل.

وقال ابن خداع ناسب المصریین فی کتابه " المبسوط ": قال النبی لعلی علیهما السلام " یولد لک ولد تحلیه اسمی وکنیتی ".

وقال ابن خداع: وکانت رخصه من النبی لعلی علیه السلام، فولد محمد بن الحنفیه علی خلاف من الرواه فی ولایه عمر، فسماه أبوه محمدا "، وکناه أبا القاسم ولم یکن ذلک الاله.

حدثنی شیخ الشرف قال حدثنا البخاری، قال: حدثنا ابن دینار عن ابن عبده

(١٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (5)، دوله العراق (1)، محمد بن الحنفیه إبن الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام (1)، إبراهیم بن علی بن عبد الله (1)، عبد الله بن الحسین الأصغر (1)، علی بن الحسن بن علی (1)، عبد الله بن ثعلبه (1)، أسامه بن زید (1)، مدینه البصره (1)، حیان السراج (1)، محمد بن محمد (1)

عن خلیفه (1)، عن الحسن بن أبی غره، عن منذر الثوری، عن محمد ابن الحنفیه قال: قتل مع الحسین بن علی علیه السلام سته عشر رجلا کل منهم قد رکض فی بطن فاطمه علیهم السلام والرضوان ومات محمد ابن الحنفیه بالطائف، وهو ابن خمس وستین سنه، کذلک ذکر أبو المنذر علی بن الحسین بن طریف البجلی الخزاز الکوفی وکان فاضلا متبحرا " قرأ علیه شیخ الشرف واستکثر منه.

قال النسابه الموضح: والعباس الاکبر أبو الفضل قتل بالطف، ویلقب السقاء دمه فی بنی حنیفه، وکان صاحب رایه أخیه الحسین، قتل وله و یومئذ أربع وثلاثون سنه، وبذلک قال والدی أبو الغنائم ابن الصوفی النسابه وابن خداع.

واختلفوا

أن العباس اکبر أم أخوه عمر، فکان ابن شهاب العکبری وأبو الحسین الاشنانی وابن خداع یرون أن عمر هو الاکبر، وشیخنا أبو الحسن شیخ الشرف والبغدادیون ووالدی یرون أن عمر أصغر من العباس، ویقدمون ولد العباس علی ولده.

رجعنا الی روایه الموضح العمری رحمه الله، قال: وعثمان بن علی علیه السلام یکنی أبا عمرو، قتل وهو ابن احدی وعشرین سنه، وجعفر أبو عبد الله قتل وهو ابن تسع وعشرین سنه، وعبد الله أبو محمد الاکبر قتل وهو ابن خمس وعشرین سنه ودمه بنی دارم، أم الاربعه أم البنین بنت حزام الکلابیه، قتلوا جمیعا بالطف رضی الله عنهم قال الموضح: وعمر المکنی أبا القاسم وقال ابن خداع: بل یکنی أبا حفص ورقیه أمهما الصهباء بنت ربیعه الثعلبیه، وهو توأم وکان آخر من مات من بنی علی

(1) هو أبو عمرو خلیفه بن خیاط شباب العصفری المتوفی سنه 240 صاحب " کتاب الطبقات " و " التاریخ " وغیرها.

(١٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، السیده فاطمه الزهراء سلام الله علیها (1)، یوم عاشوراء (2)، محمد بن الحنفیه إبن الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام (2)، أبو عبد الله (1)، علی بن الحسین (1)، أبو المنذر (1)، منذر الثوری (1)، القتل (7)، الموت (1)، الغنیمه (1)، الوفاه (1)

علیه السلام الذکور المعقبین، وکان عمر بن علی ذالسن وجود وعفه.

فوجدت أنافی کتاب صنفه أبو أحمد عبد (1) العزیز بن أحمد الجلودی، بفتح الجیم، وسمه بکتاب بیوت السخاء والکرم، قال: اجتاز عمر بن علی بن أبی طالب علیهم السلام فی سفر کان له فی بیوت من بنی عدی، فنزل

علیهم، وکانت شده فجائه شیوخ الحی فحادثوه، واعترض رجل منهم مارا " له شاره (2) فقال من هذا فقالوا: سلم بن قته، وله انحراف عن بنی هاشم، فاستدعاه وسأله عن أخیه سلیمان ابن قته، وکان سلیمان من الشیعه، فخبره أنه غائب، فلم یزل عمر یلطف له فی القول ویشرح له الادله حتی رجع سلم الی مذهب أخیه.

وفرق عمر علیه السلام فی البیوت أکثر زاده ونفقته وکسوته، وأشبع جمیعهم طول مقامه، فلما رحل عنهم بعد یوم ولیله عشبوا وخصبوا، فقالوا: هذا أبرک الناس حلا ومرتحلا، فکانت هدایاه تصل إلی سلم، فلما مات قال یرثیه.

صلی الاله علی قبر تضمن من * نسل الوصی علی خیر من سئلا ما کنت یا عمر الخیر الذی جمعت * له المکارم طیاشا " ولا وکلا بل کنت أسمحهم کفا وأکثرهم * علما " وأبرکهم حلا ومرتحلا ومات عمر وعمره سبع وسبعون سنه، قال ابن خداع: وجماعه یعول علی قولها، بل کان عمره خمسا وسبعین سنه ووجدت فی بعض الکتب أن عمر شهد حرب المصعب بن الزبیر وکان من أصحابه، وأنه قتل وقبره بمسکن، وهذه روایه باطله بعیده عن الصواب، وقال لی

(١) أشهر من أن یعرف ألف قرب مأتین کتابا فی شتی العلوم، منها فی الفقه والحدیث والتفسیر والادب والتاریخ والسیره والطب والنجوم والکلام وغیرها (راجع الفهرست وتنقیح المقال وتأسیس الشیعه لفنون الاسلام) تجد فیها اسماء کتبه رضوان الله علیه.

(2) فی الاصل: ساره والتصحیح قیاسی.

(١٦)

صفحهمفاتیح البحث: بنو هاشم (1)، عمر بن علی (2)، القبر (1)، الشهاده (1)، القتل (1)، الموت (1)، العزّه (1)، الحرب (1)، السخاء (1)، الوصیه (1)، الجماعه (1)، کتاب تنقیح المقال فی علم الرجال (1)

بعض أصحابنا انما هذا عمر

بن علی الاصغر ولا أعلم لهذه الروایه صحه.

ومما یدل علی بطلان ذلک ما رواه الدندانی الناسب عن جده: خاصم ابن أخیه حسنا الی بعض بنی عبد الملک فی ولایته فی صدقات علی علیه السلام، وهذا یزعم أنه مات من جراح أصابه أیام مصعب ومصعب قتل قبل أخیه عبد الله وعبد الملک حی وماولی أحد من بنی عبد الملک الابعد موت أبیه، فهذه مناقضه.

قال الموضح: وأبو بکر واسمه عبد الله، قتل بالطف، وأبو علی عبید الله امهما النهشلیه، فأما عبید الله فکان مع أخواله بنی تمیم بالبصره حتی حضر وقائع المختار فأصابه جراح وهو مع مصعب، فمات وقبره بالمزار من سواد البصره یزار الی الیوم، وکان مصعب یشنع علی المختاریه ویقول قتل ابن امامه.

وأبو الحسین یحیی قال الموضح: مات طفلا فی حیاه أبیه، أمه أسماء بنت عمیس الخثعمیه، فأولاد جعفر وأبی بکر منها اخوته لامه.

أخبار البنات خرجت أم کلثوم بنت علی من فاطمه واسمها رقیه علیهم السلام الی عمر بن الخطاب فأولدها زیدا "، ومات هو وأمه (فی یوم) (1) واحد، وکان الشریف الزاهد النقیب الاخباری ببغداد، أبو محمد الحسن بن أحمد بن القاسم بن محمد العوید العلوی المحمدی (2) رحمه الله یروی أن الذی تزوجها عمر، شیطانه، وآخرون من أهلنا یزعمون أنه لم یدخل بها، وآخرون یقولون هو أول فرج غصب فی الاسلام.

(1) فی الاصل: مات هو وأمه واحد.

(2) یأتی ذکره ره فی ص، مسأله زواج السیده ام کلثوم بعمر بن الخطاب من اهم المسائل المبحوث عنها فی القرنین الرابع والخامس خصوصا "، وکتب غیر واحد من اعاظم الشیعه رضوان الله علیهم فی هذا الموضوع کتابا، ویأتی ذکرها أیضا فی کتب الفقه فی مبحث اولیاء

العقد.

(١٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، یوم عاشوراء (1)، الخلیفه عمر بن الخطاب (2)، الحسن بن أحمد بن القاسم (1)، مدینه البصره (1)، عمر بن علی (1)، الباطل، الإبطال (1)، القتل (3)، الموت (2)، الغصب (1)، الزوج، الزواج (1)

والمعول علیه من هذه الروایات، ما رأیناه آنفا " من أن العباس بن عبد المطلب زوجها عمر برضاء أبیها علیه السلام واذنه، وأولدها عمر زیدا " وکانت زینب بنت علی یکنی ام الحسن روت عن أمها فاطمه ابنه رسول الله صلی الله علیه وآله، وهی زینب الکبری، خرجت الی عبد الله بن جعفر بن أبی طالب علیهم السلام، فأولدها علیا وعونا وعباسا وغیرهم، کذلک قال الموضح وبهذا قال الدندانی النسابه عن جده یحیی العبیدلی رحمه الله.

قال الموضح: وخرجت رمله بنت علی الی عبد الله بن أبی سفیان بن الحارث ابن عبد المطلب قال أبو علی الموضح: وخرجت أم الحسن بنت علی أمیر المؤمنین من الثقفیه الی جعده بن هبیره المخزومی.

قال: وخرجت أمامه بنت علی إلی الصلیب بن عبد الله بن نوفل بن حارث ابن عبد المطلب. وخرجت فاطمه بنت علی الی أبی سعید بن عقیل، وخرجت خدیجه علی الی ابن کریز من بنی عبد الشمس.

قال أبو علی: وخرجت میمونه بنت علی الی عبد الله الاکبر ابن عقیل، قال:

وخرجت رقیه الصغری الی مسلم بن عقیل. وخرجت زینب الصغری الی محمد ابن عقیل، وخرجت ام هانی فاختاه (1) بنت علی الی عبد الرحمن بن عقیل، وخرجت نفیسه وهی أم کلثوم الصغری الی عبد الله بن عقیل الاصغر، والباقیات من بناته لم یذکر لهن خروجا، قالت الجماعه بغیر خلاف.

فالمعقبون من ولد علی علیه السلام

خمسه رجال وهم:

الحسن علیه السلام والحسین علیه السلام و محمد ابن الحنفیه وعمر ابن الثعلبیه والعباس ابن الکلابیه سلام الله علیهم، واختلفوا فی تقدیم عمر علی العباس وقد بیناه أولا.

(1) کذا فی الاصول.

(١٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، مسلم بن عقیل علیه السلام (1)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، محمد بن الحنفیه إبن الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام (1)، العباس بن عبد المطلب (1)، فاطمه بنت علی (1)، جعده بن هبیره (1)، الجماعه (1)

فولد الحسن أبو محمد ابن علی علیهما السلام فی روایه شیخ الشرف سته عشر ولدا " منهم خمس أناث، وهم: زید والحسن والحسین الاثرم وطلحه واسماعیل وعبد الله وحمزه ویعقوب وعبد الرحمن وأبو بکر وعمر والبنات: فاطمه وام الخیر رمله وأم الحسن وأم سلمه وأم عبد الله.

قال ابن أبی جعفر: قتل عبد الله بن الحسن بالطف.

وقال الموضح: زید وام الخیر وام الحسن أمهم خزرجیه قال الموضح: وأم الحسن بن … (1) الحسن وهو المثنی، خوله بنت منظور الفزاریه زوجه عمه الحسین علیه السلام بنته فاطمه. قال وأما عمر فامه أم ولد. وزاد القاسم بن الحسن وهو المقتول بالطف.

وهذه زیاده صحیحه قرأت فی ولد الحسن علیه السلام لصلبه، علی والدی أبی الغنائم محمد بن علی بن محمد بن محمد بن أحمد بن علی بن محمد الصوفی العمری النسابه نسابه البصریین عند قراءتی علیه، وهی القراءه الثانیه علیه سنه خمس وثلاثین وأربعمائه، وأمضاه وقال لی: دم القاسم فی بنی عدی قال الموضح: وعبد الله بن

الحسن هو أبو بکر قتل بالطف، وکان الحسین علیه السلام زوجه ابنته سکینه دمه فی بنی غنی قال الموضح: ومات عبد الرحمن بن الحسن محرما بالابواء ومعه عمه الحسین علیه السلام، وکفن ولم یخیط (2) کفنه ولاغطی وجهه (3). والحسین بن الحسن، قال الموضح: هو الاثرم لام ولد. وطلحه بن الحسن، قال العمری أبو علی: هو

(1) من هنا یبتدئ نسخه الاساس.

(2) کذا فی الاساس وفی ک (من خاط یخیط) وفی (ش وس): لم یحنط (من الحنوط).

(3) راجع الارشاد للمفید رض ص 197 طبعه طهران.

(١٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، یوم عاشوراء (3)، عبد الله بن الحسن (ع) (2)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، محمد بن أحمد بن علی بن محمد (1)، القاسم بن الحسن (1)، الحسین بن الحسن (1)، علی بن محمد (1)، القتل (2)، الزوج، الزواج (1)، کتاب الإرشاد للشیخ المفید (1)، مدینه طهران (1)

طلحه الجواد امه من تیم قریش.

قال العمری: وخرجت أم الحسن بنت الحسن علیه السلام وهی لام ولد الی عبد الله ابن الزبیر. قال: وخرجت أم عبد الله بنت الحسن علیه السلام وهی لام ولد الی زین العابدین علیه السلام، فولدت له حسنا " وحسینا " والباقر علیه السلام وعبد الله، هکذا روی صحیح قال: وخرجت أم سلمه وهی لام ولد الی عمر بن زین العابدین علیه السلام. وزاد الموضح ورقیه بنت الحسن خرجت الی عمر بن المنذر بن الزبیر بن العوام، وقد رواها الحاکم بن حبیب.

فولد الحسن، أبو محمد فی

روایه الموضح العمری، وفی روایه غیره أبو الحسین قال شیخنا (1) أبو الحسن بن أبی جعفر فی کتابه الموسوم بتهذیب الانساب:

العقب من ولد الحسن بن علی علیهما السلام من أربعه رجال وهم: الحسن، وزید، وعمر والحسین الاثرم، انقرض اثنان وهما عمر والحسین.

قال ابن خداع فی روایه أبی الغنائم الحسنی عنه: کان زید بن الحسن شریفا " نبیها "، یکنی أبا الحسین وکانت أمه أنصاریه، ومات وله تسعون سنه، وما وجدت أنا لزید بن الحسن الا بنتا " خرجت الی أموی، وأبا محمد الحسن الذی منه عقبه.

قال لی بعض الشیعه الفضلاء: اسمها نفیسه وقبرها بمصر مشهور، وقال لی ذلک الاخ: أن البلاذری ذکرها، وأنها کانت زوجه عبد الملک بن مروان، وأنها ماتت منه حامل.

قالوا: وأولد زید یحیی وقبره بمصر، ولم أجد ذلک فی کتاب، ولا قرأته علی أحد انما هو سماع شاذ.

فولد أبو محمد الحسن بن زید بن الحسن قال شیخنا أبو الحسن فی کتاب التهذیب: والعقب من ولد الحسن بن زید من سبعه رجال، وهم: القاسم وعلی

(1) یعنی به " شیخ الشرف العبیدلی " ره.

(٢٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام محمد بن علی الباقر علیه السلام (1)، الإمام علی بن الحسین السجاد زین العابدین علیهما السلام (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (2)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، الزبیر بن العوام (1)، الحسن بن أبی جعفر (1)، الحسن بن زید (2)، زید بن الحسن (2)، الزوج، الزواج (1)، الجود (1)، الغنیمه (1)

واسماعیل وابراهیم وزید وعبد الله واسحاق.

قال أبو الغنائم الحسنی. قال ابن خداع: مات الحسن بن زید بالحاجر، وهو

لام ولد، وکان یتعمل للمنصور، وکان عبد الله بن الحسن المثنی وولده محمد وابراهیم علیهم السلام نافروا الحسن فقال ابن هرمه یمدحه ویعرض لهم:

الله أعطاک فضلا من مواهبه * علی هن وهن من حاسد وهن وکان فی الحسن بن زید محاسن دنیائیه کثیره.

فولد القاسم بن الحسن بن زید بن الحسن قال ابن خداع فیما روی عنه: ان ام القاسم ام سلمه بنت الحسین الاثرم، وکان القاسم زاهدا " ورعا "، سته منهم امرأتان وهم عبد الرحمن الشجری ومحمد البطحانی بفتح الباء وضمها وحمزه وهو لام ولد والحسین (1) لام ولد وخدیجه وعبیده.

فأما عبیده فخرجت الی ابن عمها طاهر بن زید، وأما خدیجه فخرجت الی عبد العظیم بن علی الشدید (2) وأما الحسن بن القاسم فأعقب حسینا " غاب خبره ببلد الدیلم.

قال شیخنا أبو الحسن، العقب من ولد القاسم بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام من ثلاثه محمد البطحائی وعبد الرحمن الشجری وحمزه لام ولد.

قال شیخنا أبو الحسن: فولد حمزه بن القاسم بن الحسن فی صح وقال أبو الحسین بن دینار الاسدی النسابه وأبو عمرو عثمان بن المنتاب النسابه وابن خداع:

أولد حمزه علیا أمه فاطمه بنت علی السدید وحسینا، ومحمدا "، وأم علی خرجت الی ابن الارقط، وأم الحسن خرجت الی محمد بن الصادق وأمینه خرجت الی جعفر ابن عبد الله بن جعفر بن محمد بن الحنفیه فولدت له بنتا ".

(1) کذا فی النسختین والظاهر: " والحسن ".

(2) فی (ر) السدید، بالمهمله فی کل المواضع.

(٢١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، النبی إبراهیم (ع) (1)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، عبد الله بن

الحسن (ع) (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، محمد بن الحنفیه إبن الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام (1)، الحسن بن القاسم (1)، القاسم بن الحسن (3)، فاطمه بنت علی (1)، طاهر بن زید (1)، الحسن بن زید (2)، زید بن الحسن (2)، الصدق (1)، الموت (1)، الغنیمه (1)

فولد علی بن حمزه بن القاسم محمدا " غاب خبره.

وأما الحسین بن حمزه، فأمه أم ولد، وکان أعقب بالیمامه علی قدیم وأما محمد بن حمزه، وأمه أم ولد، فولد حمزه والحسن وعبد الله غاب خبر الثلاثه وحسینا " لام ولد قتل مع الکوکبی.

وقال الارقطی (1): قتل من الکوکبی الحسین والحسن وحمزه بنوا محمد بن حمزه بن القاسم بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام قال النسابه المحمدی: ولد حمزه بن القاسم بن الحسن میمونه خرجت الی زید النار بن موسی الکاظم علیه السلام، فولدت له ابنا " وبنتا " وحسنه (2) فولد محمد البطحائی قال أبو المنذر والاشنانی فیما أظن: البطحائی بالضم ینسب الی محله الانصار، والبطحائی مفتوح منسوب الی البطحاء کما تقول صنعانی وأحسب أنهم نسبوه الی أحد هذین الموضعین لادمانه الجلوس فیه.

قال أبو الغنائم محمد بن علی العمری النسابه: کانت أم محمد بن القاسم بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام ثقفیه، وکان محمد البطحائی هذا فقیها "، أولد اثنی عشر، منهم ثلاث بنات، قال أبی: هن: فاطمه وفاطمه ومبارکه والرجال أحمد انقرض وابراهیم لم یعقب وعبد الرحمن.

قال ابن أبی جعفر شیخنا: ما ذکر له الکوفیون عقبا " وقال: انی وجدت فی مشجرتی ان عدی الذارع البصری (3) أولد عبد الرحمن

بن محمد البطحائی ولدین وهما جعفر وعلی، فأما علی فأعقب محمد لاغر (4)، وأما جعفر بن عبد الرحمن، فأعقب أحمد بن جعفر بن عبد الرحمن بن البطحائی ثلاثه طاهرا "، بطبرستان وعیسی

(1) یأتی ذکر هذا النسابه الشریف فی ص.

(2) کذا فی جمیع النسخ مع الواو قبل حسنه.

(3) فی سائر النسخ: " ان ابی عدی الذراع النسابه وهو ابن أبی جزی البصری " الا أن فی ک ور (الزارع) بالزاء (4) فی (خ وک ور) محمد الاغیر (مع ألف واحده بعد محمد) وفی (ش) محمدا " لاغیر.

(٢٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام موسی بن جعفر الکاظم علیهما السلام (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، القاسم بن الحسن (2)، حمزه بن القاسم (1)، الحسین بن حمزه (1)، محمد بن القاسم (1)، الحسن بن زید (1)، زید بن الحسن (1)، أبو المنذر (1)، أحمد بن جعفر (1)، محمد بن حمزه (1)، محمد بن علی (1)، القتل (2)، الطهاره (1)، الغنیمه (1)

بالری وکوجک، بآمل. وما نعلم لعبد الرحمن بن محمد البطحائی الی یومنا ولدا ".

وعقب محمد البطحائی الیوم من علی وهارون وعیسی وموسی والقاسم وابراهیم وعددهم فی قول شیخنا أبی الحسن سنه.

فولد علی بن محمد البطحانی فی روایه أبی المنذر وابن دینار سبعه أولاد منهم ثلاث بنات، وهن: مبارکه وخدیجه وفاطمه، والرجال القاسم بطبرستان.

قال أبی: درج القاسم بالکوفه، وقال غیره: أولد القاسم بطبرستان والحسن الاطروش بجرجان ابن علی أولد بجرجان وقال أبی بالکوفه وانما أولد بطبرستان ابنا اسمه محمد وبنتا " اسمها فاطمه، وحسینا " بن علی أیضا قال أبی بالکوفه رأیت بخط أبی المنذر یقال لهم بنو

الشدید، وهذا سهو، لان علی بن الحسن بن زین ابن الحسن السبط علیه السلام یسمی الشدید (1).

فولد الحسین بن علی بن محمد البطحائی سبعه منهم امرأتان، وهما فی روایه أبی: فاطمه وخدیجه وثلاثه درجوا، وهم زید وأحمد ومحمد واثنان أعقبا، وهما أبو الحسن علی الکوفی الجندی الاطروش، وأبو القاسم وحمزه، کذلک قرأته علی والدی أبی الغنائم بن المهلبیه النسابه.

وولد هارون بن محمد البطحائی سبعه منهم امرأتان، وهما امامه وخدیجه، فأما خدیجه فان أبا الحسن بن دینار النسابه زعم أنها خرجت الی عبد الله بن عبید الله بن علی الطبیب بن عبید الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام فولدت له کلثم، والرجال محمد وعلی والحسن والحسین والقاسم.

فأما علی بن هارون، فوقع (2) الی بلاد الاتراک.

وأما الحسن بن هارون، فأولد بالکوفه علیا أبا عیسی، یقال لامه بنت ابن عزیز.

(1) فی (ر) و (ک) هو الذی یسمی السدید (2) فی (ش) فرفع.

(٢٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، مدینه الکوفه (4)، الحسین بن علی بن محمد (1)، عبید الله بن محمد (1)، عبد الله بن عبید (1)، الحسن بن هارون (1)، علی بن هارون (1)، علی بن الحسن (1)، علی بن محمد (1)، السهو (1)، الطب، الطبابه (1)، الغنیمه (1)

وأما محمد بن هارون، فقال: أبی: کان سیدا " متوجها " بالمدینه، وولد اثنی عشر ولدا " ذکرا " وامرأنین، فالرجال داود الاکبر وداود الاصغر أولد بالدینور والحسین أولد بالمدینه ویحیی درج واسحاق وعلیا أبا تراب وحمزه أولد بالری وطبرستان والقاسم واسماعیل وعیسی لم یذکر أبو المنذر وقد أولد

محمد ولدا " أعقب اسمه حمزه.

فأولد الحسین بن محمد بن هارون بالکوفه سته رجال وثلاث نساء: أم علی أقامت بقزوین وفاطمه وأم الحسین، والرجال منهم: الحسن المعروف بأخی العمریه وهی أخته من أمه، اسمها کلثم بنت عبد الله بن عبید الله بن علی الطبیب بن عبید الله بن محمد بن عمر الاطراف بن أمیر المؤمنین علیه السلام.

وما رویت للحسن بن الحسین ولدا "، وأبو عیسی علی بن الحسین قال أبی:

یقال لولده بنوا عزیز بالکوفه، وهم جماعه وهارون الاقطع قال أبی بالری أمه رازیه یکنی أبا الحسین، ومن ولده الشریف السید الفقیه العدلی (1) أبو الحسین أحمد ابن الحسین بن هارون الاقطع المعروف بالهارونی.

وأولد عیسی بن محمد البطحائی قال ابن دینار، الرئیس بالکوفه: احدی وعشرین ولدا "، من جملتهم خمس بنات، وهن زینب الکبری وأم الحسین وأم سلمه أم علی وزینب الصغری، ومن الرجال عشره.

قال أبو المنذر علی بن الحسین النسابه البجلی: در جوا وهم: یوسف مات بجرجان وعبد الله مات بطبرستان وصالح ویحیی والحسین وأحمد المکفوف ومحمد قال أبی الضریر وهو الاکبر. وحمزه قال أبی هو الاکبر وداود وأحمد، ثم عدد الدارجین علی روایه أبی المنذر وصالح وعیسی قالوا: درج.

وروی ان صالحا " أولد ابنا "، والحسن أبو محمد سافر الی سجستان وغاب عنا

(1) فی (ر) و (ک) العدل.

(٢٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، مدینه الکوفه (3)، عبد الله بن عبید الله (1)، الحسین بن هارون (1)، علی بن الحسین (2)، محمد بن هارون (2)، عیسی بن محمد (1)، أبو المنذر (2)، محمد بن عمر (1)، الموت (1)، الطب، الطبابه (1)

خبره، وحمزه الاصغر المقتول بطبرستان، والشریف النقیب أبو تراب

علی وأبو عبد الله الحسین المعقب بطبرستان وغیرها وأبو تراب أیضا محمد قال أبی: کان ببلخ وکان سیدا " جم المحاسن.

فالمعقبون من بنی عیسی بن البطحائی أربعه رجال فی روایه البصریین، منهم حمزه الاصغر المقتول بطبرستان أولد سته ثلاثه رجال وثلاث نساء: فالنساء: میمونه ومبارکه وصفیه، والرجال الشریف النقیب بطبرستان أبو علی عیسی أولد بالری والقاسم الاعرج المعروف بمیمون أولد بطبرستان وعلی بطبرستان قال أبی: کان علی بن حمزه بن عیسی من ذوی الاقدار وأولد بطبرستان وأولد النقیب أبو تراب علی بن عیسی البطحائی خمس نفر، وهم أبو علی داود قال أبی بنیسابور ولم یعقب من ولد أبی تراب بن عیسی غیر داود وقال شیخنا أبو الحسن: اتصل لی أن فی داود عمر وأم محمد والحسین وسراهنک ومحمد. أربعه رجال وامرأه.

فولد داود بن علی بن عیسی البطحائی أربعه أعقبوا، وهم: حمزه ببلد یقال له خجنده ومحمد له عقب وأحمد وأبو عبد الله الحسین المحدث طعن علیه أهل نیسابور، وقال لی أبی: ثبت عندنا نسبه وأعقب. وتوجه بعض ولده. وزید بن داود لم یذکر له عقب.

وولد الحسین بن علی البطحائی، ویکنی أبا عبد الله بنتا " اسمها زینب تدعی أم الحسین، ورجلین أعقبا وهما محمد وعلی، فأما علی قال أبی: وجدته أولد ثلاثه أحدهم بقم والاخر بالری والاخر براوند.

وولد محمد بن الحسین عیسی بن محمد البطحائی، ویکنی أبا عبد الله قال أبی: هو المعروف بالمکاری ببلخ وطبرستان بششدیو، تفسیره علی ما بلغنی: سته

(٢٥)

صفحهمفاتیح البحث: أبو عبد الله (1)، الحسین بن علی (1)، داود بن علی (1)، علی بن عیسی (1)، محمد بن الحسین (1)، عیسی بن محمد (1)

مجانین، خمس عشر ولدا " من جملتهم امرأتان وهما

ملکیه (1) وسکینه بکرمان والذکور هم: أمیرکا، درج وأبو نصر سراهنک کان هذا بکرمان له بنتا " وأبو علی عیسی انقرض والقاسم بالمنصوره والحسین الاصغر والحسین الاکبر أولد ورآه الاشنانی النسابه وأبو طالب علی له ولد بقم وزید الاکبر وزید الاصغر ومحمد قال أبی: أولد محمد بن ششدیو ولدین أحد هما ببلخ والاخر بطالقان، وحمزه ولد بجرجان وأحمد أولد بشیراز، وکان ابن أخیه ینکر نسبه وعلی الاکبر المکاری أولد علی ببغداد وغیرها.

قال شیخنا أبو الحسن النسابه: کان أبو نصر البخاری یذکر غمزا " فی بنی ششدیو.

وأولد محمد بن عیسی بن محمد البطحائی، المکنی أبا تراب ببلخ عشره أولاد، خمس بنات: دره التی خرجت الی ابن المرعش وزینب وتقیه ورقیه وفاطمه وخمس ذکوروهم: القاسم الاکبر أولد بطبرستان والقاسم الاصغر أولد بنات ببلخ والهند وعیسی أولد ببلخ عن أبی الحسن الاشنانی النسابه البصری. وقال غیر الاشنانی: بل أولد عیسی بالهند وأبو الحسن علی أولد ببلخ والری.

قال أبو المنذر: ویعرف علی بمهدی، وأحمد ولده ببلخ.

فولد موسی بن محمد البطحائی، قال أبی: وکان موسی أحد سادات أهل المدینه، وکان لام ولد، قال أبی: ثلاث بنات وهن: فاطمه وخدیجه ونفیسه، وعشره رجال منهم ابراهیم له ولد وزید له ولد ویحیی وأحمد أولد بطبرستان والحسن.

قال أبی: مات الحسن بن موسی فی حبس المخزومی بالمدینه، وما خلف غیر بنت تدعی أم الحسن لام ولد تدعی حمده.

وقال أبو المنذر علی بن الحسین بن طریف النسابه: أولد الحسن بن موسی

(1) کذا وفی (ش) ملیکه.

(٢٦)

صفحهمفاتیح البحث: محمد بن عیسی بن محمد (1)، علی بن الحسین (1)، الحسن بن موسی (2)، موسی بن محمد (1)، أبو المنذر (2)، الهند (2)، الموت (1)

ابنا " اسمه أحمد والبنت

ومحمد الاصغر بالمدینه أولد بخراسان وغیرها، وعلی، مات فی حبس المخزومی بمکه أعقب یقال له محمد والحسن بالمدینه أولد بها ومحمد الاکبر قیل انه أعقب وحمزه بن موسی السید بالمدینه، فولد حمزه بن موسی البطحائی ابنا " وبنتا "، فأما البنت فهی أم الحسن، وأما الابن فهو أبو زید المعروف بابن الزبیریه الهمدانیه، وله عده أولاد بمصر وینبع وغیرها.

وولد ابراهیم بن محمد البطحائی قال أبی قال محمد بن القاسم النسابه: ان ابراهیم بن محمد یعرف بالشجری وهو لام ولد، نرجع إلی قول أبی: قال: ولا براهیم رئاسه بالمدینه، بنتین وهما فاطمه وأم الحسن وتسعه بنین منهم علی، قال أبو المنذر:

یقال لعلی بن ابراهیم، الشجری، وزید مات دارجا "، والقاسم وأحمد له عقب عن شیخنا أبی الحسن، وقال لی شیخ الشرف هذا: ضرب أحمد بن ابراهیم ألف سوط وکان جرح (1)، وعبد الله، قال أبو الحسن الاشنانی المزی (2): یکنی أبا محمد بالمدینه له ولد یقال محمد درج، ومحمد الاصغر بن ابراهیم درج، والحسن بالمدینه قال أبی أولد بالجحفه والکوفه، والحسین، بخط أبی الحسن الاشنانی یلقب ولبنی (3) (کذا) بالمدینه، وله ولد بمصر وغیرها.

ومحمد الکوفی ابن ابراهیم السید المعروف بالبطحائی، أو جههم، أعقب فیما وجدته تسعه ذکور هذا من خط أبی المنذر نقلته، وهم: حمزه الاکبر درج والحسن أبو محمد المصاب مات بطبرستان وله ولد بسوراء وابراهیم الصغیر له ابن وعبد الله أبو محمد، قال الاشنانی: درج وقال أبو المنذر: له ولد یقال له محمد بالکوفه وأحمد علیه بخط الاشنانی:

(1) فی (ش وخ) وکان خرج، وهو الاصح ظاهرا ".

(2) فی (ش وخ) المزنی.

(3) فی (ش وخ) و (ابنی) مع تصریح الناسخ بکذا.

(٢٧)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه مکه المکرمه

(1)، مدینه الکوفه (2)، أحمد بن إبراهیم (1)، علی بن إبراهیم (1)، إبراهیم بن محمد (2)، محمد بن القاسم (1)، أبو المنذر (2)، محمد الأصغر (2)، خراسان (1)، الموت (2)

هذا هو المضروب، وعلیه علامه والدی، وحمزه أبو القاسم الملقب بنکه (1) أولد بالبصره والکوفه وغیر هما.

وابراهیم الاکبر أبو محمد قال الاشنانی: أولد بالکوفه، وأبو الحسن علی المصاب وکان یلقب طنجیرا أولد بالکوفه والبصره، وجعفر أبو عبد الله الکوفی أولد جماعه بالعراق والکوفه والبصره وبغداد.

وأولد القاسم الرئیس الفقیه بالمدینه بن محمد البطحائی بن القاسم بن الحسن ابن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام عبد الرحمن قال أبی: کان متوجها " سیدا " بالمدینه.

ومحمدا " قال أبی: کان یعرف بالبطحائی، والحسن بهمذان یعرف بالبصری وأحمد بطبرستان، وحمزه بالمدینه، وابراهیم وام الحسن وفاطمه.

فولد أحمد بن القاسم قاسما " له عقب، وطاهرا " قتله صاحب الزنج، وله عقب والحسین والحسن وعونا " وزیدا " ومحمدا " وابراهیم وخدیجه وفاطمه.

وولد الحسن المعروف بالبصری ابن القاسم، الحسن مات دارجا " بالبصره وأبا الحسن علیا " درج، وأبا عبد الله الحسین المعروف بأخی المسمعی من الرضاعه قال أبی: أولد بهمذان وغیرها وأبا جعفر محمد بالدراورد قال أبی: وهمدان أیضا.

وأولد محمد بن القاسم بن محمد البطحائی ابراهیم البطحائی بالکوفه أعقب وأبا علی الحسین الخطیب أعقب، و عبد العظیم أعقب، وأحمد أبا هاشم وأحمد الاصغر والقاسم وأمامه وزینب فمن ولده أبو عبد الله محمد المعتزلی صاحب أبی عبد الله البصری الشاعر الناسب، رآه ابن أبی جعفر شیخنا وأخذ عنه، وهو محمد بن أحمد بن ابراهیم

(1) فی (ش وخ) تنکه (بالتاء المثناه فوقها و (ر) بتکه بالباء الموحده التحتانیه والتاء المثناه

الفوقانیه.

(٢٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، دوله العراق (1)، مدینه الکوفه (5)، محمد بن أحمد بن إبراهیم (1)، عبد الله الکوفی (1)، القاسم بن الحسن (1)، أبو عبد الله (1)، أحمد بن القاسم (1)، القاسم بن محمد (1)، زید بن الحسن (1)، القتل (1)، الموت (1)

الکوفی بن القاسم بن البطحائی.

وولد عبد الرحمن بن القاسم بن البطحائی قال أبی: وکان عبد الرحمن سیدا " بالمدینه، ثمانیه رجال وأربع عشره امرأه، ویقال لولده: بنو عبد الرحمن، أسماؤهن میمونه وام الحسین وأم علی وفاطمه وأم القاسم وحمدیه وأم کلثوم ومیمونه وأسماء ونفیسه وصفیه وفاطمه الصغری وزینب وخدیجه.

والرجال: عیسی ومحمد الاکبر ومحمد الاصغر والحسن وجعفر والحسین وعلی وعبد الله، ثلاثه منهم لم یعقبوا، وأعقب الحسن ببخارا والسند وهمدان وجعفر أعقب ببغداد وقزوین.

فمن ولد جعفر عبد الله الاطروش الحسنی ینزل الجعافره من بغداد ابن علی ابن عبد الله بن جعفر بن عبد الرحمن بن القاسم بن البطحائی، وأعقب محمد الاکبر بقزوین وطبرستان، وأعقب الحسین ویکنی أبا عبد الله البرسی، أولادا بالکوفه ونصیبین والدینور.

فمن ولده محمد بن الحسین بن محمد بن الحسین البرسی، أولد محمد جماعه بنصیبین تفرقوا بالشام، وأقام بعضهم بنصیبین، یعرفون ببنی البطحائی وبنی البرسی.

ومنهم الشریف العالم بالکوفه، أبو عبد الله محمد بن علی بن الحسن بن علی ابن الحسین البرسی أحد الفضلاء الزهاد یعرف بابن عبد الرحمن ورأیت سنه ثلاثین وأربعمائه شیخا ستیرا " مقبول الشهاده یکتب الشرط، زعم أنه أبو الحسن علی، ویعرف بسعاده بن أبی محمد الحسن أبی الحسین أحمد بن محمد أبی جعفر بن الحسین النقیب بالکوفه البرسی، فسألته عن صحه نسبه وما ادعاه، فأخرج الی خطوط الشهود والقضاه،

بنصیبین ودیار بکر، وشهاده علویین وغیر ذلک کثیره، وشهد له أبو یعلی بن عجین (1) النقیب.

(1) فی (ش) و (ر) و (ک) عجیر.

(٢٩)

صفحهمفاتیح البحث: عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، مدینه الکوفه (3)، علی بن الحسن بن علی (1)، محمد بن الحسین بن محمد (1)، أبو عبد الله (1)، جعفر بن الحسین (1)، مدینه بغداد (1)، محمد الأصغر (1)، الشام (1)، الشهاده (2)

وسألت بعض العدول بها، فقالوا: صح نسبه، وشهدنا جماعه من العلویین قد أمضوه، فأمضیت نسبه وأثبته فی مشجرتی وکتبت له حجه فی یده ونسبا " مشجرا " بخطی.

وکان قد صاهر (1) الشریف أبا القاسم ابن دغیم (1) الحسنی الداودی النصیبی صدیقی حرسه الله وشاهد أحواله، وکان بسعاده (3) هذا یلقب القبع، ومات سنه أربعین وأربعمائه، وخلف عده أولاد بنین وبنات ثم انی اجتمعت مع الشریف القاضی أبی السرایا أحمد بن محمد بن (4) زید الشهید أدام الله تأییده، وهو إذ ذاک نقیب العلویین بالرمله، فسألنی عن نسب سعاده فأخبرته أنه ثبت عندی، فقال علی هذا، کنا، ثم فسد النسبه (5).

وولد علی بن عبد الرحمن بن القاسم البطحائی سته، منهم ثلاث نسوه، وهن:

فاطمه وام علی وخدیجه، والرجال: عیسی أعقب فی روایه أبی المنذر، وعبد الله أعقب فی روایه (6) أیضا، والقاسم أعقب.

فمن جمله ولده لظهره أبو محمد الحسن الداعی الجلیل ابن القاسم بن علی ابن عبد الرحمن بن القاسم بن البطحائی، والعجم یزعمون أن الداعی هذا من ولد عبد الرحمن الشجری والصحیح هذا، وزعم الاشنانی أن الداعی شجری، وعلیه القول والصحه، آخر بنی البطحائی.

(1) فی الاساس واضحا ": ظاهر!؟

(2). وکزبیر اسم - قاموس - دغم.

(3) کذا مع الیاء وفی

(ش) سعاده.

(4) نسبه الی جده الاعلی.

(5) نسبه (ش).

(6) فی روایته (ش).

(٣٠)

صفحهمفاتیح البحث: القاسم بن علی (1)، أحمد بن محمد (1)، الحج (1)

وولد عبد الرحمن الشجری ابن القاسم بن الحسن بن زید ابن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهما السلام، وهو لام ولد، وکان أبوه القاسم مع بنی العباس علی محمد بن عبد الله بن الحسن المثنی المقتول بین أحجار الزیت رضی الله عنه، أربع بنات، وهن: أم القاسم خرجت إلی عباسی، وأم الحسین وأم الحسن، وزینب خرجت الی القاسم بن البطحائی، وبنو الشجری: الحسن لام ولد، وأبو عبد الله الحسین السید بالمدینه أمه حسینیه أعقب ولم یکثر.

ومحمد الشریف بالمدینه، أمه سکینه بنت عبد الله بن الحسین الاصغر بن علی ابن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وعلی سید متوجه بالمدینه، أمه وأم أختیه زینب وأم القاسم، أم الحسن بنت الحسن بن جعفر بن الحسن المثنی، وجعفر کان شریفا " سیدا " بالمدینه، لام ولد.

فولد محمد الشریف ابن الشجری، حمزه أعقب وکان سیدا "، وأحمد له عقب قلیل، وعیسی ومحمد لم یذکر لهما ولد، والحسن یلقب شعر أنف له قدر من ولد أبو عبد الله محمد الملقب زغینه، أولد بالبصره الحسین المعروف بابن بره ابن محمد بن الحسن شعر انف ابن محمد بن عبد الرحمن الشجری.

ومن ولد شعر انف قوم بالصعید (1) والهند وبخارا والنوبه وخراسان ومصر والملتان والعراق، ومنهم: المنقوب (2) وهو یحیی بن هارون بن محمد بن شعر انف هذه روایه أبی المنذر والکوفیون.

والحسین السید الشریف بالکوفه بن محمد الشجری أعقب وأکثر، وعبد الرحمن ابن محمد وکان سیدا " متوجها بالمدینه أعقب قلیلا، وعبید الله سیدا " متوجها " بالمدینه أولد

وأکثر.

(1) فی (خ وش) بالصغد (2) کذا واضحا " وفی (ش وخ) المثقوب بالمثلثه وفی (ک) غیر منقوط.

(٣١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، دوله العراق (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، مدینه الکوفه (1)، بنو عباس (1)، عبد الله بن الحسین الأصغر (1)، الحسن بن جعفر بن الحسن (1)، القاسم بن الحسن (1)، أبو عبد الله (2)، محمد بن الحسن (1)، محمد بن عبد (1)، خراسان (1)، الهند (1)

فمن ولد عبید الله أبو الحسن محمد الرازی الملقب شهدانق، أولد بقزوین والری، ابن حمزه بن أحمد بن عبید الله بن محمد بن عبد الرحمن بن القاسم بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام وولد علی بن عبد الرحمن الشجری وکان سیدا " متوجها " بالمدینه أمه وأم أختیه الحسینیه المقدم ذکرها، أربع بنات هن: أم علی وفاطمه وخدیجه وأم الحسن.

وتسعه رجال منهم: یحیی المقتول مع الکوکبی بقزوین أیام المهتدی وقبره بسواد الری، مات عن ولد اسمه أحمد، والقاسم قتل ولم یعقب ومحمد له عقب بالمغرب وعلی صح أعقب قتلته جهینه بذی المروه، وعبد الله أعقب، وعیسی أعقب بالری وزید أعقب بطبرستان.

فمنهم أبو الفضل ناصر الموضح صدیقنا بالبصره، ولد بها، ابن یحیی بن زید بن الحسن بن علی بن زید بن علی بن الشجری رحمه الله، ومنهم الشریف الدین العفیف، صدیقی أبو هاشم محمد القزوینی ابن الحسن بن زید بن حمزه ابن علی بن زید بن علی بن الشجری، ولابی هاشم ولد من بنت عمه یقال له الحسن یکنی: أبا طاهر.

والحسن بن علی أعقب بالری والکوفه وغیر هما، فمن ولده أبو محمد الحسن ابن

الداعی صاحب الدیلم، قتله مرداویج بن زیار (1) فی حرب " ما کان " سنه عشر وثلاثمائه، غلب علی قزوین، وکان زاهدا "، ابن القاسم بن الحسن بن علی بن الشجری، وخلف الداعی عده من الولد، وقیل: ان الداعی هذا من ولد محمد البطحائی، والثابت أنه شجری.

وابراهیم بن علی أعقب ویعرف ابراهیم بالعطار فی طبرستان، من ولده: علی المصارع، له بقیه ببغداد الی یومنا هذا: ابراهیم بن اسماعیل بن محمد بن ابراهیم

(1) فی النسختین (زیاد).

(٣٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، مدینه الکوفه (1)، القاسم بن الحسن بن علی (1)، إبراهیم بن إسماعیل (1)، علی بن زید بن علی (2)، إبراهیم بن علی (1)، عبید الله بن محمد (1)، محمد بن إبراهیم (1)، الحسن بن زید (2)، الحسن بن علی (1)، حمزه بن أحمد (1)، زید بن الحسن (1)، صاحب الدیلم (1)، القتل (3)، الطهاره (1)، الموت (1)، الحرب (1)، الغلّ (1)

ابن علی بن الشجری.

وولد جعفر بن عبد الرحمن الشجری وکان شریفا " سیدا "، سته أولاد، هم: أبو جعفر محمد سید أعقب بالمدینه، وأحمد الاکبر لم یعقب، وأحمد الرئیس الاصغر أعقب، وحمزه لم یطل عقبه، وأم سلمه، وأم کلثوم فمن ولد محمد بن جعفر، أبو عبد الله مهدی بن الحسین بن محمد بن زید ابن أحمد بن علی بن عبد الله بن محمد بن جعفر بن الشجری، أولد بطبرستان، ومنهم صدیقی أبو محمد علی قائم حرب الرماه بالبصره، وکان قوی النفس، وفی الذمه، وافر المروءه ابن جعفر الملطوم بن محمد بن الحسن بن الحسین بن علی ابن عبد الله بن جعفر بن الشجری وانقرض أبو محمد ابن جعفر الملطوم

فلم تبق له غیر بنت بالبصره وأخت بالاهواز، زوجه ابن أبی محمد القاضی البرسی آخر بنی الشجری، وهم ولد القاسم بن الحسن بن زید وولد زید بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام علیا " لام ولد، وأم عبد الله، وطاهرا " أمه مخزومیه فولد طاهر بن زید علیا " لام ولد، ومحمدا " أمه بنت عم أبیه.

فولد محمد بن طاهر بن زید بن الحسن، خدیجه خرجت الی موسوی، ونفیسه وحسنا " بصنعاء، أمه منها وله بها ولد.

وولد اسحاق بن الحسن بن زید بن السبط علیهم السلام، وهو واسماعیل أخوان لام وأم کلثوم لام ولد وهارون لام ولد أخری.

فولد هارون ابنا " قتله ابن اللیث الصفار، وأمه قمیه وولد ابراهیم بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام، هو وعلی وزید لام ولد تدعی أمه الحمید، ابراهیم أمه حسینیه.

فولد ابراهیم بن ابراهیم، الحسین أمه خطابیه، ومحمد أمه بنت عم أبیه.

(٣٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (3)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، إبراهیم بن إبراهیم (1)، علی بن عبد الله بن محمد (1)، محمد بن الحسن بن الحسین (1)، إبراهیم بن الحسن (1)، القاسم بن الحسن (1)، أبو عبد الله (1)، إسحاق بن الحسن (1)، طاهر بن زید (2)، الحسین بن محمد (1)، الحسن بن زید (1)، زید بن الحسن (1)، محمد بن جعفر (1)، القتل (1)، الحرب (1)

فولد محمد بن ابراهیم بن ابراهیم أربعه، تفرقوا ببلد الحبشه ویثرب ونصیبین وولد عبد الله بن الحسن بن زید بن الحسن علیه السلام،

وأمه شیبانیه، خمسه علیا والحسن ومحمدا " وزیدا "، أولد، ویحیی، وقالوا: قد أولد الحسن.

وولد اسماعیل بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وهو لام ولد ثلاثه الحسن لام ولد، وکان محدثا " یتهم فی حدیثه، ومحمدا "، أمه حسینیه وعلیا " لام ولد.

فأولد محمد بن اسماعیل بن الحسن بن زید بن الحسن علیه السلام:

أحمد له عقب ببخارا وکان أحمد قتل، وعلیا أعقب وزیدا "، أمه بنت الشجری واسماعیل أمه خدیجه بنت عبد الله بن اسحاق بن عبد الله بن جعفر بن أبی طالب علیهم السلام.

فولد زید بن محمد بن اسماعیل، الشریف الامیر الداعی الحسن صاحب العجائب بطبرستان، دعا الی نفسه وسفک الدماء، وأباد العباد والبلاد، ومحمد ابن زید جلیل القدر ظهر بعد أخیه وکان ذاجود وشجاعه ومروءه وله عقب الی الیوم.

وولد علی بن اسماعیل بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام حسینا " مات بطوس، وحسنا " بفرغانه، أمه أم ولد، واسماعیل بجرجان، وقاسما " بالری لام ولد وأحمد بالری لام ولد، ومحمدا " بطبرستان المعروف بابن علیه (1) وهی أم ولد.

فمن ولد ابن علیه: علی بن الحسین أمیرکا القمی الملقب " شکنباه " ابن علی ابن محمد بن علی بن اسماعیل بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام ولابن أمیرکا عقب بالشام وطرابلس ودمشق وولد علی السدید (2)، قال الحسینی فی تعلیقه (3) ذکر لی ابن خداع النسابه.

(1) کذا مضبوطا " بالقلم فی (ن) وفی (ش) أیضا مضبوطا " بالقلم (علیه) (2) کذا فی (ن) بالمهمله وفی (خ وش) عامه (الشدید) بالمعجمه.

(3) فی (ش): تعلیقه.

(٣٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن

علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (2)، أبو طالب علیه السلام (1)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، الحسن بن علی بن أبی طالب (1)، إبراهیم بن إبراهیم (1)، محمد بن إسماعیل بن الحسن (1)، محمد بن علی بن إسماعیل (1)، عبد الله بن إسحاق (1)، إسماعیل بن الحسن (2)، محمد بن إسماعیل (1)، علی بن الحسین (1)، الحسن بن زید (1)، زید بن الحسن (2)، الشام (1)، دمشق (1)، القتل (1)

المصری، أن علیا " بن الحسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام الملقب بالسدید کان یتظاهر بالنصب، ویصلی واضعا " یمینه علی شماله، بنتا " اسمها فاطمه، وابنا " اسمه عبد الله.

فولد عبد الله بن علی السدید جعفرا " وقاسما "، وحسنا " وعبد العظیم، وأحمد.

فعقبه من رجلین أحمد وعبد العظیم فی قول ابن خداع المصری فأما عبد العظیم، فکان رجلا عظیما "، قبره بالری یزار.

وأما أحمد، فمن ولد السبیعی، وهو أبو محمد القاسم وأمه أم ولد یقال لها مونس، وأبوه الحسین نقیب الکوفه ابن القاسم بن أحمد بن عبد الله بن علی بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام. ولاحمد ذیل طویل.

والابهریون منهم الشریف الفاضل أبو الفتح ناصر بن أمیرکا الظاهر بالیمن الیوم.

آخر بنی زید بن الحسن علیه السلام.

(٣٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، مدینه

الکوفه (1)، أحمد بن عبد الله بن علی (1)، عبد الله بن علی (1)، الحسن بن زید (2)، القبر (1)، الصّلاه (1)

بسم الله الرحمن الرحیم وولد الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام. قال ابن دینار: مات الحسن بن الحسن علیه السلام وله خمسه وثلاثون سنه، قال شیخنا أبو الحسن: وأمه خوله بنت منظور بن زبان بن سیار الفزاری من وجوهها.

وذکر أبو الفرج الاصفهانی الکاتب، أخوی الحسن بن الحسن لامه: ابراهیم وداود ابنا محمد بن طلحه بن عبید الله الصحابی، بنت اسمها کذا فی الاصل (1) وعبد الله یکنی أبا محمد والحسن المثلث وابراهیم الغمر. وروی ابراهیم وعبد الله الحدیث، وزینب تزوجها عبد الملک بن مروان، وأم کلثوم أمهم فاطمه بنت الحسین علیه السلام وجعفر وداود ورقیه.

وفاطمه خرجت الی معاویه بن عبد الله الجواد بن جعفر، فولدت له یزید وصالحا " وحماده وزینب والحسین، بنی معاویه بن عبد الله بن جعفر الطیار علیه السلام.

وکان للحسن المثنی قسیمه خرجت الی الحسین بن عبد الله بن عبید الله بن العباس عم النبی صلی الله علیه وعلی آله وسلم.

قال أبو القاسم ابن الحسین بن جعفر بن خداع المصری النسابه: مات الحسن

(1) کذا فی جمیع النسخ.

(٣٦)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، عبد الله بن جعفر الطیار بن أبی طالب علیه السلام (1)، أبو الفرج الإصبهانی (الإصفهانی) (1)، الحسین بن عبد الله بن عبید الله (1)، محمد بن طلحه بن عبید الله (1)، معاویه بن عبد الله (1)، فاطمه بنت الحسین (1)،

الحسن بن الحسن (2)، الحسین بن جعفر (1)، الموت (1)، الجود (1)

المثنی أیام الولید بن عبد الملک وهذا قول صحیح عندی وله محمد صح.

فأولد عبد الله بن الحسن بن الحسن السبط علیه السلام وهو المحض، وکان شیخ بنی هاشم فی زمانه قال ابن أخی طاهر: قبض علیه المنصور، وطالبه بولدیه محمد وابراهیم، وحمله الی العراق فمات هناک وثم قبره.

وقال ابن خداع: توفی عبد الله وله خمس وسبعون سنه.

وقال شیخنا أبو الحسن، لقبه المنصور " المذله " (1) ومات بالهاشمیه فی الحبس مقتولا. وکان قوی النفس ربما قال من الشعر شیئا، فمما یروی له فی زوجته هند بنت أبی عبیده، وقد عمل فیها لحن وغنی بها:

یا هند انک لو سمعت * بعاذلین تتابعا قالا فلم اسمع لما * قالا وقلت الا اسمعا هند أحب الی من * نفسی وأهلی أجمعا ولقد عصیت عواذلی * وأطعت قلبا " موجعا وسمعت من یجعل موضع " نفسی ": مالی وأهلی، والصحیح ما وجدته فی کتاب أبی بکر الصولی الملقب بالاوراق ان شاء الله تعالی قال شیخنا أبو الحسن فی تهذیب الانساب: والعقب من ولد عبد الله بن المثنی من سته رجال، وهم: محمد النفس الزکیه، وابراهیم صاحب باخمری وموسی الجون، أمهم هند بنت بنت أبی عبیده بن عبد الله بن أسد قریش بن عبد العزی بن قصی، قال: ویحیی صاحب الدیلم، وأمه بنت أخی هند، وسلیمان، وادریس أمهما عاتکه بنت عبد الملک المخزومیه.

فولد محمد بن عبد الله المحض بن الحسن بن الحسن علیه السلام قالوا: کان یکنی

(1) فی (ک وخ وش) المدله بالدال المهمله وفی (ر) هنا نقص.

(٣٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام

الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، دوله العراق (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، یحیی صاحب الدیلم (1)، عبیده بن عبد الله (1)، ابن أخی طاهر (1)، محمد بن عبد الله (1)، بنو هاشم (1)، القبر (1)

محمد أبا عبد الله وقالوا: بل أبا القاسم، وهو النفس الزکیه قتیل أحجار الزیت، قتله عیسی بن موسی أیام المنصور بالمدینه، وکان محمد یری الاعتزال، ومولده سنه مائه وعمره ثلاث وأربعون سنه.

قال شیخنا أبو الحسن: قال لی أبو الفرج الاصفهانی: قتل محمد النصف من شهر رمضان سنه خمس وأربعین ومائه، وحمل رأسه ابن أبی الکرام الجعفری ولهذا قال الشاعر من أبیات:

حمل الجعفری منک عظاما " * عظمت عند ذی الجلال جلالا وکان محمد تمتاما "، بین کتفیه خال أسود کالبیضه، وحملت به أمه أربع سنین (1) کذلک ذکر الدندانی النسابه عن جده، فعلی روایه أبی الفرج یکون عمره خمس وأربعین سنه.

وله أحد عشر ولد، منهم خمس بنات، وهن: فاطمه وکانت ذات قدر خرجت الی الحسین ابن عمها، وزینب، المخمسه، وذلک أنها خرجت الی عباسی وأربعه علویین وأم کلثوم وأم سلمه وأم علی والرجال: عبد الله الاشتر وابراهیم وطاهر ویحیی والحسن وعلی، فأما علی ابن محمد، فحبس حتی أفر علی شیعه أبیه، فأخذ الناس بقوله، وجری علی الشیعه العظائم، ومات محبوسا " ولم یعقب.

قال ابن أخی طاهر: فحبس علی بمصر، والذی أظن أنه حبس بالعراق.

وأما یحیی فانه درج بالمدینه. وأما الحسن بن محمد فکان یلقب أبا الزفت، قال بعض شیوخنا: حد أبو الزفت فی الخمر، وحضر فخا " مع الحسین بن علی فأصابه سهم، ففر وجئ به الی العباسیین، فضربوا عنقه صبرا " وأما طاهر بن محمد، فان

أبا المنذر النسابه قال: درج وکانت أمه زبیریه،

(1) حاشیه بخط السید محمد کاظم: هذا علی مذاق المذاهب الضاله.

(٣٨)

صفحهمفاتیح البحث: دوله العراق (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، أبو الفرج الإصبهانی (الإصفهانی) (1)، شهر رمضان المبارک (1)، ابن أخی طاهر (1)، الحسین بن علی (1)، طاهر بن محمد (1)، الحسن بن محمد (1)، الفرج (1)، الکرم، الکرامه (1)، القتل (1)

وأما أبو نصر البخاری، فقال أم طاهر محمدیه.

قال أبو الحسن الاشنانی نسابه البصریین فی زمانه ومشجرها، أولد طاهر بن محمد، محمدا " وعلیا " یعرفان ببنی الصایغ (1) قال: ولیس لهما فی النسب حظ، وذکر الاشنانی أن أحدهما أشهد علی نفسه أنه عامی.

وأما ابراهیم، فکان لام ولد وکان له بنات وولد اسمه محمد أمه حسینیه. قال أبو المنذر: انقرض محمد بعد ما خلف عده أولاد.

وقال أبو نصر البخاری: لم نجد أحدا " یدعی الی بیت ابراهیم بن محمد النفس الزکیه، وکان الطبلی ببخارا وجرت له خطوب ولا حظ له فی النسب.

وولد عبد الله الاشتر بن محمد النفس الزکیه، قال أبو الفرج وأبو عبد الله الصفوانی الاصم، علی ما حدثنی عنه (2) شیخی أبو الحسن ابن أبی جعفر: قتل الاشتر بکابل فی جبل یقال له علج، وحمل رأسه الی المنصور، فأخذه حسن بن زید بن الحسن السبط علیه السلام فصعد به المنبر وجعل یشهره للناس، وأم الاشتر حسنیه (3) تدعی أم سلمه الحسن درج، وفاطمه تدعی أم کلثوم، ومحمدا " الکابلی.

فولد محمد الکابلی قال ابن دینار: مولده کابل وانتقل عنها بعد قتل أبیه، وهو لام ولد، أربعه عشر ولدا "، منهم بنات وهن مریم خرجت الی حسینی (4) وام کلثوم بنت

المحمدیه وزینب ورقیه وأمامه وأم سلمه امها من أهل مکه وزینب الصغری

(1) کذا فی جمیع النسخ، الا ان فی حاشیه الاساس بخط السید محمد کاظم:

بنی الضائع، لا حظ لهم فی النسب والله العالم.

(2) فی (ش) عنهما (3). وأمه ام سلمه بنت محمد بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام. (مقاتل الطالبین 310).

(4) فی (ش) حسنی.

(٣٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (3)، مدینه مکه المکرمه (1)، إبراهیم بن محمد (1)، أبو عبد الله (1)، زید بن الحسن (1)، أبو المنذر (1)، الفرج (1)، القتل (2)، الطهاره (2)، الشهاده (1)، الحسن بن علی بن أبی طالب (1)، محمد بن الحسن (1)

والرجال: طاهر ابن المحمدیه، انقرض وعلی، انقرض (1) وابراهیم (2 بطبرستان وجرجان، والحسن الاعور قتلته " طی " فی ذی الحجه من سنه احدی وخمسین ومائتین، قبره بفید أمه زبیریه.

قال الموضح: کان الحسن الاعور أحد أجواد بنی هاشم المعدودین. قال الشعرانی النسابه العمری المعروف بابن سلطین: قتل الحسن أیام المعتز.

وأولد الحسن الجواد الاعور عده بنات من جملتهن: ام علی خرجت الی یوسف ابن محمد بن یوسف بن جعفر بن ابراهیم بن محمد الجعفری وام کلثوم خرجت الی اسماعیل بن محمد الجعفری، وخدیجه تعرف ببنت ملک خرجت الی أیوب بن محمد الجعفری، ثلاث أخوات الی ثلاثه اخوه جعافره، وعده بنین درجواو عده بنین أولدوا.

فمن ولده الشریف أبو العلاء عبد الله، قال أبی: هو عبید الله وکان لی صدیقا " ابن أبی جعفر صاحب الکلته (3) (کذا) بواسطه ابن أبی علی أحمد نقیب بغداد المدعو بابن هزار ابن رئیس

أهله أبی جعفر محمد نقیب الکوفه المعروف بابن الاشتر، وربما عرف بابن أم جعفر ابن الحسن بن محمد بن عبد الله بن محمد بن عبد الله بن الحسن ابن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام.

فولد عبد الله الواسطی أبو العلاء بن الاشتر بواسط عده بنین وبنات، ومن جملتهم أبو تراب علی یعرف بابن بنت القاضی الدر (4) ذیک (کذا)، وست الغابر (5) بنت عبد الله خرجت الی أبی القاسم الاسود العمری البصری أخی النقیب بالبصره

(1) فی (ش) وأحمد انقرض.

(2) فی (ش) وابراهیم أولد بطبرستان وجرجان (3) فی ک وش وخ: الکلبه، صریحا " وواضحا ".

(4 و 5) أیضا فیهن: الدرندی وست العشائر.

(٤٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، شهر ذی الحجه (1)، مدینه الکوفه (1)، إبراهیم بن محمد الجعفری (1)، الحسن بن محمد بن عبد الله (1)، إسماعیل بن محمد (1)، بنو هاشم (1)، أبو العلاء (2)، مدینه بغداد (1)، محمد بن یوسف (1)، القتل (2)، الطهاره (1)، القبر (1)، الجود (1)

أبی عبد الله (1) بن الحسین بن أحمد بن محمد بن علی بن محمد بن علی بن ابراهیم ابن عمر بن محمد بن عمر الاطرف ابن علی بن أبی طالب علیهم السلام.

فولدت بنت الاشتر لابی القاسم علی العمری الاسود، وکان أبو القاسم وجیها " عند السلطان ذا معیشه واسعه، علیا " أبی الحسن وبنتا " تدعی ست الانساب، هما الیوم بواسط.

ومن ولده أیضا، أبو الحسن أحمد بن الحسن بن أحمد (2) الجندی ابن عبد الله بن الحسن الجواد الاعور بن محمد الکابلی ابن عبد الله بن النفس الزکیه ویعرف:

بالبخاری این الجندی

مات دارجا "، وکان حسن الوجه ذاشعرتین، رأیته بالموصل وتناکر النقباء ان یثبتوه وکانت معه عده حجج وکتب توقفت عنها، لانی وجدت شیخی أبا الحسن النسابه یذکر فی تعلیقه أن الحسن بن أحمد الجندی درج.

وکاتبت والدی أبا الغنائم بن الصوفی أستأذنه فیما جری، فجاء الجواب:

ان هذا نسب صحیح، وثبت فی مشجرتی بشهاده البخاریین الثقاه، وذلک أن أحمد البخاری جاءنا حاجا " وثبت نسبه عندنا بالبصره وصفته کذا وکذا ووصفه بصفته، فحینئذ ثبت نسب أحمد فی مشجرتی وهو علوی صحیح النسب.

ومنهم أبا القاسم زید الجرجانی یحفظ القرآن، ابن الحسین بن الحسن بن علی بن عبد الله بن الحسن الاعور الجواد بن محمد الکابلی، ولا بی القاسم ولد بجرجان یکنی أبا المکارم اسمه الحسین وانتمی الی أبی القاسم رجل من أهل جرمقان من أعمال نیشابور، وهو مبطل کاذب دعی.

آخر نسب بنی النفس الزکیه.

(1) (فی ش) أبی عبد الله الحسین ولا یبعد من الصحه.

(2) فی (ک وش وخ) أبو الحسن أحمد بن الحسن بن أحمد بن الحسن بن أحمد الجندی ویحتمل ان یکون هذا هو الصحیح لما یأتی فیما بعد ان العمری رآه.

(٤١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، کتاب الثقات لابن حبان (1)، الحسین بن أحمد بن محمد بن علی (1)، محمد بن علی بن إبراهیم (1)، الحسین بن الحسن (1)، أحمد بن الحسن (1)، الحسن بن أحمد (1)، عمر بن محمد (1)، القرآن الکریم (1)، الباطل، الإبطال (1)، الموت (1)، الجود (2)، الوسعه (1)، الغنیمه (1)، الحسن بن أحمد بن الحسن (1)

وأولد ابراهیم بن عبد الله بن الحسن بن الحسن علیه السلام وکان ابراهیم یکنی

أبا الحسن قتل بأرض باخمری، وهی قریه تقارب الکوفه، وکان معتزلیا، وأمه هند بنت أبی عبیده، وکان شدید الحبل قویا "، وظهر لیله الاثنین غره شهر رمضان سنه خمس وأربعین ومائه، وذلک بالبصره وکان مقتله بعد مقتل أخیه محمد رضی الله عنهما فی ذی الحجه من السنه المذکوره، وحمل ابن أبی الکرام الجعفری رأسه الی مصر.

وبایع ابراهیم وجوه المسلمین منهم: بشیر الرحال، وأبو حنیفه الفقیه، والاعمش، وعباد بن منصور القاضی صاحب مسجد عباد بالبصره، والمفضل بن محمد، وشعبه الحافظ الی نظائرهم.

حدثنی شیخی أبو الحسن ابن أبی جعفر، قال: حدثنا أبو الفرج الاصفهانی یرفعه الی المفضل (1) بن محمد، قال: شهدت ابراهیم وقد رئی جیوش أبی جعفر کالجراد، فحمل فطعن وطعنه آخر، فقلت یابن رسول الله أتباشر الحرب بنفسک؟

فقال: حرکنی بشئ فأنشدته قول عویف القوافی (2):

أقول لفتیان کرام تروحوا * علی الجرد فی أفواههن الشکائم قفوا وقفه من یحیی لا یخز بعدها * ومن یخترم لا تبتغیه اللوائم

(1) الادیب المعروف والراویه الذی جمع القصائد الموسومه باسمه: (المفضلیات).

(2) وهو عویف بن معاویه بن عیینه بن حصن الفزاری وعیینه هو الصحابی وکان من المؤلفه قلوبهم واعطاء النبی صلی الله علیه وآله یوم حنین مائه من الابل فشق ذلک علی العباس بن مرداس السلمی وقال الابیات المشهوره: (اتجعل نهبی ونهب العبید بین عیینه والاقرع. القصه) ک عقد الفرید 1 / 276. وعویف شاعر شریف مدح الولید وسلیمان ابنی عبد الملک وعمر بن عبد العزیز وسمی عویف القوافی ببیت قاله (معجم الشعراء للمر زبانی ص 278).

(٤٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، أبو الفرج الإصبهانی (الإصفهانی) (1)، شهر ذی الحجه (1)،

مدینه الکوفه (1)، شهر رمضان المبارک (1)، بشیر الرحال (1)، الکرم، الکرامه (2)، القتل (3)، السجود (1)، الحرب (1)، الرسول الأکرم محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله (1)، عمر بن عبد العزیز (1)

وما أنت ان باعدت نفسک منهم * لتسلم فیما بعد ذلک سالم (1) فقال: أعد ورأیت الاستقبال فی وجهه، فقلت أو غیر ذلک؟ قال: لا، بل الابیات، فأعدتها فمتطی فی رکابیه فقطعهما وحمل، فغاب عنی، وأتاه السهم.

عشره ذکور: منهم محمد الاکبر المکنی أبا الحسن المعروف بفشانثره، قال أبی: درج، وطاهر لام ولد درج، وعلی لام ولد درج وجعفر ومحمد الاصغر وأحمد الاکبر وأحمد الاصغر وعبد الله والحسن وأبو عبد الله درج.

فأما عبد الله بن ابراهیم فمات بمصر، وخلف ابنا شاعرا " اسمه محمد وانقرض وأما أحمد الاکبر فمات عن ولدین ذکرین أحدهما اسمه القاسم وانقرض، وأما جعفر فأولد زیدا "، قال أبو المنذر: درج وانقرض جعفر بن ابراهیم، وأما محمد الاصغر فأمه رقیه بنت ابراهیم بن الحسن بن الحسن علیه السلام وأولد سبعه أولاد منهم ابنان وهما عبد الله وابراهیم والبنات أم علی وزینب وفاطمه وصفیه ورقیه.

وولد ابراهیم بن محمد بن ابراهیم قتیل باخمری: وذکر أبو المنذر انه مئناث والصحیح انه أبو ذکور عدتهم خمسه، وهم: محمد وموسی وداود وأحمد وسلیمان أولد أبنا (2) أحمد وانقرض الجمیع، فالعقب من ولد ابراهیم بن عبد الله من واحد وهو الحسن.

فولد الحسن بن ابراهیم بن عبد الله بن المثنی، وکان وجیها " متقدما "، أمه من بنی جعفر بن کلاب، طلبت له زوجته أمانا " من المهدی لما حج فأعطاه ایاه، ثلاثه وهم: ابراهیم لم یعقب، وعلی لام ولد درج، وعبد الله أمه تمیمیه

ولده ببادیه (3)

(1) راجع تحقیق السید أحمد الصقر ذیل ص 376 من المقاتل الطالبین، وأضیف الی ذلک ان الذی نسب هذه الابیات الی قتب بن حصن الفزاری هو أبو عبید الله المرزبانی فی معجم الشعراء ص 364، والحکایه والابیات وردت فی کثیر من کتب الادب والتاریخ.

(2) فی (خ وش وک) ولد أحمد ابنا "، ولا یخفی الفرق ما بینهما.

(3) فی ش (ولده بادیه).

(٤٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، إبراهیم بن عبد الله (2)، عبد الله بن إبراهیم (1)، إبراهیم بن الحسن (1)، إبراهیم بن محمد (1)، جعفر بن إبراهیم (1)، أبو عبد الله (1)، أبو المنذر (2)، محمد الأصغر (1)، الزوجه (1)، الحج (1)

یسکنون العیص.

وله سته منهم ذکران، فالاناث رقیه خرجت إلی الحسن بن عبد الله بن محمد النفس الزکیه، وفاطمه وبکیه خرجت الی علی بن الحسین بن علی المثلث، وأم الحسن، فولد أحد الذکرین، وهو: ابراهیم الازرق بن عبد الله بن الحسن.

وولده یسکنون ینبع، یقال لهم بنو الازرق ثمانیه أولاد منهم امرأتان، وهما:

ملیکه وزینب أمهما صفیه بنت محمد بن عبد الله، الحسینیه والرجال: سلیمان وعلی وجعفر قال أبی: درج الثلاثه. وقال غیره أولد سلیمان رقیه وفاطمه وعبد الله وانقرض.

وأولد علی أحمد درج، هذا قول أبی المنذر علی بن الحسین بن طریف، وموسی بن ابراهیم وأحمد ومحمد والامیر داود بنو الابراهیم الازرق فأما موسی ابن الازراق فأولد فاطمه وام سلمه، خرج کل واحده منهما الی ابن عمها.

وأولد أحمد بن الازرق بینبع عشره أولاد وهم: مریم والقاسم وخدیجه وابراهیم وعبد الله ومحمد أبو حنظله، ومحمد الاصغر وأحمد وسلیمان وعلی، فأما عبد الله فکان یکنی أبا محمد وله ولد یسمی علیا "، وابراهیم

أولد أربعه، عبید الله وجعفر وعلیا وادریس.

وأولد أحمد بن أحمد بن الازرق، ویکنی أبا الحسین، ویعرف بالاخوص بمصر بنین وبنات، کذلک روی أبی أبو الغنائم محمد بن علی.

وأعقب أبو حنظله محمد بن أحمد بن الازرق خمسه عشره ولدا "، أکثرهم ذکور وما رأیت من ولده الی سنه ثلاث وأربعین وأربعمائه أحدا " لهم عدد فی البدو.

وأولد أمیر المؤمنین (1) داود بن ابراهیم بن عبد الله بن الحسن بن ابراهیم ابن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام عشره أولاد، وهم:

(1) فی (ش وخ): واولد الامیر داود بن.

(٤٤)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (3)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، الحسن بن عبد الله بن محمد (1)، علی بن الحسین بن علی (1)، موسی بن إبراهیم (1)، إبراهیم الأزرق (2)، محمد بن عبد الله (1)، علی بن الحسین (1)، محمد بن أحمد (1)، محمد الأصغر (1)، محمد بن علی (1)، الغنیمه (1)

میمونه وکلثوم وفاطمه وأم البرکات وابراهیم وعبید الله، وعلی مات فی الحبس، وکان له ولد انقرضوا، وسلیمان والحسن مات محبوسا " بمکه، وأولد عده أولاد، وأبا سلیمان محمد أولد وأکثر.

وولد محمد بن عبد الله بن الحسن بن ابراهیم قتیل باخمری الحجازی العیصی ویعرف بالاعرابی، اثنی عشر ولدا "، منهن ثلاث نساء وهن أم الحسن وزینب ورقیه، والرجال محمد أبو سؤید وادریس انقرض وأحمد درج بینبع وعیسی انقرض وسلیمان أولد بنتا بینبع وانقرض والحسن قال أبی: درج. وقال الکوفی أولد وعلی انقرض وابراهیم أولد بینبع.

فمن ولده أبو یعلی حمزه بواسط، تزوج بنتا "

لبقال (1) وأولدها بنتا "، ابن محمد الضریر بن أحمد صاحب الخاتم بن محمد الاحزم بن أحمد بن ابراهیم بن محمد الحجازی ابن عبد الله بن الحسن ابن ابراهیم بن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم التحیه والسلام.

آخر بنی ابراهیم قتیل باخمری.

وولد موسی بن عبد الله بن الحسن، قال شیخنا أبو الحسن وأبی وأبو عبد الله بن طاطبا: یلقب الجون لسواد لونه، وکان شاعرا " یکنی أبا الحسن، أثنی عشر ولدا "، منهم تسع بنات، هن: زینب خرجت الی محمد بن جعفر بن ابراهیم الجعفری، فولدت له أبراهیم وعیسی وداود وموسی، وفاطمه وأم کلثوم قال ابن دینار: خرجت الی ابن أخی المنصور، ورقیه کان لها خطر خرجت الی اسماعیل بن جعفر بن ابراهیم الجعفری، فولدت محمدا " درج، وخدیجه وصفیه

(1) فی (ک وش وخ) بنت البقال.

(٤٥)

صفحهمفاتیح البحث: عبد الله بن الحسن (ع) (4)، مدینه مکه المکرمه (1)، الحسن بن علی بن أبی طالب (1)، جعفر بن إبراهیم الجعفری (1)، محمد بن جعفر بن إبراهیم (1)، أحمد بن إبراهیم (1)، الموت (2)، الزوج، الزواج (1)

وأم الحسن أمهن طلحیه وملکیه (1) خرجت الی ابن عمها (2)، والرجال ثلاثه، منهم محمد درج ولم یعقب، وابراهیم وعبد الله.

فولد ابراهیم بن الجون وکان سیدا "، أمه طلحیه تیمیه، ثلاثه ذکور وخمس بنات أسماؤهن: قریبه وفاطمه وریطه ومریم وملکیه، قد ذهب عنی کیف رویت " قریبه " بفتح القاف أو بضمها والتصغیر، والذکور: محمد أبو عبیده واسماعیل " بالمدینه ویوسف الاخیضر.

فأما اسماعیل فروی التمیمی أنه أولد رجلین وثلاث نسوه " (3) وولد یوسف الاخیضر بالیمامه سته بنین وخمس بنات أسماؤهن: کلثوم وزینب وآمنه وفاطمه وأمامه،

والرجال صالح لم یعقب واسماعیل مغور (4) العیون بمکه علی أیام المستعین مات علی فراشه ولم یعقب. وأحمد وابراهیم ومحمد (5)، أعقبوا وولد أحمد بن یوسف الاخیضر أبو جعفر الامیر بالیمامه بنتا وثلاثه ذکور وهم: کلثوم وأبو محمد الحسن وأبو محمد یوسف وعبد الله.

فأما عبد الله بن أحمد بن یوسف الاخیضر (6) قال أبی أبو الغنائم ابن الصوفی:

کان لیوسف ولد یقال له محمد الفرقانی (7) نودی علیه ببغداد وتبرء من النسب، فوجه إلیه أخوه ابراهیم بن یوسف رسولا قاصدا " فحمله الی الیمامه، وله عقب هناک، وهذا یدل علی صحه نسبه ان شاء الله تعالی.

(١) فی (ش) ملیکه وهی الصحیحه.

(٢) کذا ولم یذکر الثامنه والتاسعه.

(٣) من (بالمدینه الی ثلث نسوه) ساقطه فی (ش وک وخ) (٤) فی جمیع النسخ معور بالمهمله والتصحیح من العمده (5) کذا وسیذکر السادس (6) کذا ویحتمل سقط فی الکلام (7) فی ک وخ (القرقسانی بالقاف والسین وفی ش: القرقسانی (کذا).

(٤٦)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه مکه المکرمه (1)، إبراهیم بن یوسف (1)، عبد الله بن أحمد (1)، أحمد بن یوسف (1)، الغنیمه (1)

وولد أبو الحسن ابراهیم بن یوسف الاخیضر ثلاثه، یوسف واسماعیل فی صح عن شیخنا أبی الحسن رحمه الله، ورحمه بالیمامه، فی ولده أبو القاسم صالح الدندانی القصیر ثقه النجار (1)، رأیته بالبصره سنه خمس وثلاثین وأربعمائه ابن نعمه ابن محمد بن رحمه بن ابراهیم بن یوسف الاخیضر بن ابراهیم بن موسی الجون ابن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام وقال أبو الحسن الاشنانی النسابه: ومنهم سلیمان ویسمی سالما " ابن اسماعیل بن رحمه بن ابراهیم ابن الاخیضر، أولد وانکره وولده، بنوا الاخیضر.

وولد الامیر أبو

عبد الله محمد الاخیضر الصغیر، أولد بالیمامه وملکها ابن یوسف الاخیضر، ثمانیه وعشرین ولدا "، منهم الاناث سته عشر، وهن: عاتکه ورقیه وخدیجه وفاطمه وقریبه ورقیه وصفیه وحسنه وحبیبه وملیکه وأم سلمه وریطه وأم کلثوم وملیکه الصغری وکلثوم الکبری وکلثوم، والرجال: محمد والقاسم وأحمد والحسن والمحسن وعبد الله والحسین وزغیب فی صح وابراهیم واسماعیل ومحمد ویوسف.

فأما أحمد وکان یکنی أبا جعفر وتزوج امرأه من العلج (2)، فأولدها ولدا " اسمه رحمه مات عریسا " (3) ودرج، والحسن والمحسن درجا بالیمامه والقاسم لم یعقب.

وأما عبد الله فلم یعقب، قتله ابن أبی الساج ومات فی الحبس (4)، ودفن بالبقیع

(1) النجاد بالدال المهمله فی ش وخ.

(2) فی (ش وخ) الفلج بالفاء.

(3) فی (ش) عروسا ".

(4) کذا فی جمیع النسخ ولعل معناه ان ابن أبی الساج حبسه حتی مات رض فی الحبس أو مات مقتولا فی حبس ابن أبی الساج، وأبو الساج وابناه (محمد ویوسف) وصهره عبد الرحمن کانوا من قواد العباسیین امام المعتضد والمکتفی والمقتدر وکانوا من الاتراک وأصلهم من " اشرو سند " وتولی أبو الساج محاربه صاحب الزنج وانهزم منه. راجع الطبری وابن الاثیر وعیون الحدائق.

(٤٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، مقبره بقیع الغرقد (1)، إبراهیم بن موسی (1)، إبراهیم بن یوسف (2)، أبو عبد الله (1)، ابن إسماعیل (1)، القتل (1)، الموت (3)، إبن الأثیر (1)

سنه ست وخمسین ومائتین.

وأما زغیب فاولد فی صح وأما ابراهیم فکان لام ولد ویکنی أبا عبد الله ویلقب " عصبه " وکان بالیمامه أولد وأکثر، فمن

ولده أبو جعفر حمیدان (1) أحد وجوه أهل الیمامه.

وأما اسماعیل بن محمد الاخیضر الصغیر قتلته القرامطه فی قول الاشنانی، وأولد ولدا " اسمه موهوب، لا أعرف له سوی ذلک.

وولد الامیر عبد الله وأمه أم ولد، قال الاشنانی: قتلته القرامطه بالیمامه ووجدت بخط المنتاب (2) النسابه أنه مات ببغداد وهذا وهم، والقول ما قال الاشنانی أولادا " کثیره.

قال شیخنا رحمه الله: قتلت القرامطه یوم الفیل، اسماعیل وابراهیم وادریس الاکبر والحسین بنی یوسف بن محمد الاخیضر فی موضع واحد حامی بعضهم عن بعض.

وأولد الامیر یوسف بن محمد الاخیضر الاصغر ابن یوسف ابن ابراهیم بن موسی الجون بن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وملک یوسف الیمامه، وامه ام عبد الله بنت اسماعیل ابن ابراهیم بن الجون، ست بنات هن: فاطمه وعاتکه وزینب وام کلثوم وریطه وکلثوم، وثلاثه عشر ولدا " ذکورا " منهم: من درج وعیسی وأحمد بالیمامه وأحمد الاصغر وداود بالیمامه وأبا الحسن ابراهیم قتیل البرامکه بالیمامه.

ومن ولد الامیر یوسف أیضا عبد الله لام ولد وأبو القاسم ادریس وادریس الاکبر له بنیه، یقال لها رقیه درجت، وصالح ومحمد واسماعیل والحسن أعقبوا وأکثروا.

(1) فی (ش) حمدان مکبرا ".

(2) فی (ش) عثمان بن المنتاب

(٤٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، إسماعیل بن محمد (1)، یوسف بن محمد (2)، القتل (2)، الموت (1)

فأما صالح فکان یکنی أبا القاسم أولد بالیمامه وانتشر عقبه (1) ثم انقرض.

وأما محمد بن الامیر یوسف، فیکنی أبا عبد الله وبخط الاشنانی: یدعی غیثورا " ورعیبا " (2)، یسکن الیمامه، فأولد وانتشر عقبه.

وأما اسماعیل بن الامیر یوسف، فیکنی

أبا ابراهیم وولی الاماره بالیمامه، قتلته القرامطه سنه ست عشره وثلثمائه ووجوه الاهل من ولد اسماعیل الیوم من بنی حمیدان وبنوا ذکین وبنوا الالف الیمامه سادات البادیه وأمراؤها الیوم.

وولد الامیر أبو محمد الحسن بن یوسف الامیر جماعه کثیره بالیمامه وأرضها فمن ولده: غیثار ابن (3) المنتفقیه ابن الحسن بن ابراهیم بن عبد الله المعروف بفروخ ابن الحسن بن الامیر یوسف بن محمد الامیر الاخیضر الصغیر ابن یوسف الاخیضر الامیر الاکبر ابن ابراهیم بن موسی الجون بن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام.

قال الاشنانی أبو الحسن النسابه فی الحسن بن ابراهیم بن فروخ، غمز وولد الامیر أبو جعفر أحمد بن الحسن بن یوسف الامیر جماعه کثیره ساده فیهم أمراء، منهم الامیر أبو الأمراء الملقب عبریه، وهو أبو المقلد جعفر بن الامیر أحمد أبی جعفر بن الحسن بن یوسف الامیر وأولاده الامراء، الامیر محمد قتله أخوه (4) الامیر جعفر، والامیر الحسن، ومنهم کرزاب بن علی بن عبریه، قتل عمه الامیر جعفر بعمه محمد وأخت کرزاب المعروفه بصباح العافیه.

وولد عبد الله بن موسی الجون بن عبد الله بن الحسن بن الحسن علیه السلام قال

(١) فی (ش) عدته.

(٢) کذا بالمهملتین وفی (ش وخ) زغیبا.

(٣) فی (ش) بنت.

(٤) فی النسختین: قتله الامیر جعفر والزیاده من النسخه المنقوله عنها فی حواشی " العمده "

(٤٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (2)، إبراهیم بن عبد الله (1)، إبراهیم بن موسی (1)، الحسن بن إبراهیم (1)، عبد الله بن موسی (1)، الحسن بن یوسف (3)، یوسف بن محمد

(1)، القتل (2)

ابن أخی طاهر الحسینی والسماکی النسابه العمری وغیر هما: کان عبد الله یکنی أبا محمد ویعرف بالبصری وأمه طلحیه، وله شعر وروی الحدیث خرج علی وجهه إلی البادیه ومات بها، له من البنات: فاطمه وعاتکه وام سلمه. ومن الرجال: داود ابن عبد الله مات فی الحبس ودفن بالبقیع وکان له ولد قلیل من ابنه أحمد.

وادریس وعیسی وأیوب بنو الفزاریه لم یذکر لهما (1) عقبا "، وکذلک علی ابن عبد الله، فأما محمد بن الاسدیه ابن عبد الله بن الجون فأولد بنات سته (2)، وکذلک ابراهیم بن عبد الله، مئناث، فأما یحیی بن عبد الله، فیعرف بالسویقی ومن ولده خلق کثیر بالحجاز وغیرها.

فمن ولده یحیی بن العباس بن محمد بن یحیی السویقی بن عبد الله بن موسی ابن عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام.

قال شیخی أبو الحسن شیخ الشرف: رأیت یحیی هذا طویلا أسود قوی القلب قتل فی البطائح بنشابه، وأولد بالعراق عده أولاد، ومنهم أبو الحسین (3) عبد الله الکوسج النسابه ابن یحیی النسابه (4) ابن عبد الله بن محمد بن یحیی السویقی وکان أولد أولادا " یقال لهم " بنو الغلق " (5) منهم رجل رجل معتوه، ومنهم عروس الخیل میمون فارس بنی حسن ابن یوسف الخیل ابن محمد بن یحیی السویقی.

وأما صالح بن عبد الله بن موسی الجون، فولد بنتا " یقال لها ذلفاء " وثلاثه

(١) کذا (٢) فی ک وش (بنات شتی) (٣) فی الاصل أبو الحسن أبو عبد الله والتصحیح من " العمده " (4) کذا ورد فی الاصل عبد الله ویحیی کلاهما منعوتان بالنسابه (5) فی (ش وخ) بنو العلق بالمهمله.

(٥٠)

صفحهمفاتیح

البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، دوله العراق (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، السیده أم سلمه بن الحارث زوجه الرسول صلی الله علیه وآله (1)، مقبره بقیع الغرقد (1)، إبراهیم بن عبد الله (1)، یحیی بن عبد الله (1)، عبد الله بن موسی (2)، ابن أخی طاهر (1)، عبد الله بن محمد (1)، العباس بن محمد (1)، محمد بن یحیی (1)، القتل (1)، الموت (1)، أبو عبد الله (1)

بنین درجوا، ومحمدا " یقال له الشهید قبره ببغداد (1) ویکنی أبا عبد الله، وکان شاعرا " مجودا "، خرج بسویقه أیام المتوکل وطال حبسه بسر من رأی، وکان فارسا " محبوبا " فمدح المتوکل بعده قصائد، وعمل فی الحبس شعرا " کثیرا " منه القطعه السائره: (2) وبدا له من بعدما اندمل الهوی * بدر تألق موهنا " لمعانه یبدوا کحاشیه الرداء ودونه * صعب الذری متمنعا " أرکانه ودنا لینظر کیف لاح فلم یطق * نظرا " إلیه وصده سجانه فالنار ما اشتملت علیه ضلوعه * والماء ما سمحت به أجفانه ولصالح بن عبد الله بقیه بالحجاز الی یومنا، منهم آل أبی الضحاک وأما سلیمان بن عبد الله بن موسی الجون، فکان سیدا " وولده حوالی مکه بادیه، وامه فزاریه، ومن ولده أبو عبد الله الشبیه العابد (3) الخیر، هو الحسین بن علی بن داود بن سلیمان بن عبد الله بن موسی بن عبد الله بن الحسن والحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام.

وأعقب الحسین العابد عده أولاد بنین وبنات، ومنهم أحمد أبو الوفاء، أمه خدیجه بنت عبد الله بن أبی قیراط الحسنی ابن عبد الرحمن بن

محمد، یقال له:

ابن الزهریه ابن عبد الله بن أبی الفاتک ابن داود سلیمان بن عبد الله بن موسی

(١) فی الحاشیه بخط السید محمد کاظم (ره): الظاهر انه محمد الفضل الذی هو المشتهر فی بغداد والله أعلم " انتهی ".

وقد صرح بهذا صاحب " العمده " نقلا من الشیخ تاج الدین (٢) هذه القطعه تشتمل علی ثلاثه عشر بیت أوردها الاصفهانی " فی المقاتل الطالبیین ص ٦٠١ " مع قطعات أخری من شعر محمد بن صالح وهذه الابیات لما فیها من عذوبه الالفاظ ورقه المعانی وردت فی کثیر من کتب الادب والتاریخ والتصوف وأحوال العشاق امثال " تزیین الاسوق " ص ١٢٨ ومصارع العشاق، وعوارف المعارف للسهروردی ص ٢٥٢. " و " امالی القالی ٣ / ١٨٦ " و " ابن خلکان ٢ / ١٤١ " وغیرها.

(٣) فی " العمده " العابد الشبیه.

(٥١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، مدینه مکه المکرمه (1)، سلیمان بن عبد الله (3)، صالح بن عبد الله (1)، أبو عبد الله (1)، القبر (1)، الشهاده (1)، کتاب أمالی الصدوق (1)، مدینه بغداد (1)، محمد بن صالح (1)

الجون، أولد ببغداد أولادا "، یقال لهم: بنو الحجازی تفرقوا بطرابلس وبغداد وغیرهما.

ومنهم آل أبی الطیب، وهو داود بن عبد الرحمن بن أبی الفاتک بن داود ابن سلیمان، حجازیون، بادیه، لهم عدد.

وأما أحمد بن عبد الله بن موسی الجون، فیقال لولده: الاحمدیون ویلقب الاحمد المسور، وکان منهم بالموصل شیخ حجازی یقال له: الحسن بن میمون الاحمدی له بالمولد (1) ولد إلی الیوم فی جرائد النقباء ولم یثبت فی المشجرات فولده إذا " فی (صح).

ومن

الاحمدیین " بنو العمقی " (2) وهو علی بن محمد بن أحمد المسور ابن عبد الله بن الجون، فمنهم بنو المطر فی (3) الذین منهم مسلم بن السلمیه (4) ابن اسحاق المطر فی، مولده بالفرع (5) ابن الحسن بن علی العمقی ابن محمد بن أحمد المسور ومنهم، علی الذی قتله المصیری (6) الجابری، وهو لام ولد تدعی مریم، ابن ادریس بن عبد الله بن محمد بن علی العمقی بن محمد بن أحمد بن المسور بن عبد الله بن موسی الجون، وخلف علی القتیل أربع اولاد.

(١) فی الاساس: " یقال له أبو الحسن. له بالمولد ولد " والتصحیح من سائر النسخ " والعمده ".

(٢) کذا فی جمیع النسخ وفی " العمده " الغمقی بالمعجمه، وهو منسوب الی الغمق منزل بالبادیه کان ینزله ".

(٣) فی خ: " بنو المطرقی " بالقاف.

(٤) کذا فی جمیع النسخ وفی " العمده " " یقال له ابن المعلمیه ".

(٥) کذا مشکولا ومضبوطا بالعلامه.

(٦) فی " العمده ": " القصری الحائری "

(٥٢)

صفحهمفاتیح البحث: عبد الله بن محمد بن علی (1)، علی بن محمد بن أحمد (1)، عبد الله بن موسی (2)، الحسن بن علی (1)، محمد بن أحمد (1)، القتل (1)

ومنهم موسی بن القاسم بن عبد الله بن محمد بن علی العمقی، وأمه حسینیه مات بمیافارقین سنه احدی وثلاثین وأربعمائه وخلف طفلین وبنتا ومنهم بنوا حمزه، بادیه، لهم عدد وهو حمزه بن عبد الله بن ادریس بن داود ابن أحمد المسور (1).

وولد موسی بن عبد الله بن موسی الجون ابن عبد الله بن الحسن بن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهم السلام، وکان موسی سیدا " وروی الحدیث ویکنی أبا عمرو.

قال

ابن معیه النسابه الحسنی: قتل سنه ست وخمسین ومائتین، أم محمد وزینب وفاطمه وأم موسی هندا " وأم عبد الله وامامه وملیکه قال البخاری، وریطه ومریم، وعیسی بن موسی لم یعقب، یقال له ابن امه الحمید وابراهیم بن موسی قبره بالبقیع، مات فی حبس المهتدی وانقرض والحسین لم یذکر ولدا " وسلیمان لام ولد أولد أربعه رجال وبنتا "، واسحاق له ولد یقال له عبد الله الجدی، وعبد الله انقرض وأحمد بن موسی بن عبد الله بن الجون له عقب، وحمزه بن موسی انقرض بعد أن کان أکثر وانتشر عقبه.

والامیر ادریس بن موسی وکان جلیلا سیدا " لام ولد مغربیه، مات سنه ثلاثمائه وأعقب وأکثر.

فمن ولده عبد الله (2) المنتقم، وأخوه أبو الفتح المسلط نقیب البطائح ابن الامیر أبی عبد الله محمد بن الامیر أبی الرقاع (3) عبد الله بن الامیر ادریس، ویوسف

(١) کذا فی الاساس وش مضبوطا " بالقلم ومشددا " کمعظم، وفی (ک) ومطبوعه " العمده " غیر مضبوط، کمنبر وقد جاءت کلتا الضبطان فی اللغه والاعلام.

(٢) فی " العمده " عبد المنتقم.

(٣) فی " العمده " الرفاع بالموحده.

(٥٣)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، مقبره بقیع الغرقد (1)، موسی بن عبد الله بن موسی (1)، عبد الله بن محمد بن علی (1)، إبراهیم بن موسی (1)، عبد الله بن إدریس (1)، موسی بن عبد الله (1)، موسی بن القاسم (1)، القتل (1)، الموت (2)

الحرف، وجدته بخط الاشنانی بالحاء غیر معجمه ابن موسی بن عبد الله بن الجون أولد، ومحمد الاصغر الاعرابی بینبع ابن موسی أعقب، ویحیی الفقیه ابن موسی أعقب وأکثر

فمن ولده أبوالهدان (1) یحیی، کان عابدا " ورعا " بن علی بن یحیی الفقیه ابن موسی بن عبد الله بن موسی الجون، وصالح الارث (2) بن موسی أعقب، والحسین الاعرج ابن موسی الثانی انقرض، وداود بن موسی المعروف بابن الکلابیه أعقب وانتشر عقبه، والحسن بن موسی قتله الجند، وکان شریفا " سیدا " ولده بینبع بادیه.

فمن ولده أبو عبد الله محمد الجواد الکریم ابن الحسن بن أحمد بن الحسن ابن موسی الثانی ابن عبد الله بن موسی الجون، وخلف محمد الجواد أولادا " ومنهم الامیر الفارس صالح بن محمد فارس بنی حسن فی زمانه ابن الحسن ابن موسی الثانی وعلی بن موسی الثانی أولد وأکثر ومحمد بن موسی الثانی ابن عبد الله بن موسی الجون، وهو الامیر الاکبر، الثائر بالمدینه الحرانی (3)، یقال لولده الحرانیون (4).

فمن ولده أبو الحسین عثمان الاسود أنکره أبوه واعترف به الزاما " بقول القافه فهو إذا " فی (صح) ابن أحمد الحرون بن علی بن محمد الحرانی (5) ابن موسی الثانی.

ومنهم الامیر السریر (6) أیضا ابن علی أمیرها أیضا ابن الامیر الشریف الحسین بینبع بن محمد الحرانی ابن موسی الثانی، وهؤلاء أهل بیت رئاسه، بلغنی أن

(١) فی العمده " الهدار " (٢) فی العمده الارب بالموحده (٣) فی (ش) الحرابی والحرابیون وفیما یأتی أیضا وفی (خ) الخرابی والخرابیون (بالخاء المعجمه) والله العالم (٤) فی (ش) الحرابی والحرابیون وفیما یأتی أیضا وفی (خ) الخرابی والخرابیون (بالخاء المعجمه) والله العالم (٥) فی (ش) الحرابی والحرابیون وفیما یأتی أیضا وفی (خ) الخرابی والخرابیون (بالخاء المعجمه) والله العالم (٦) فی مطبوعه العمده السرین.

(٥٤)

صفحهمفاتیح البحث: موسی بن عبد الله بن موسی (1)، الحسن بن

أحمد بن الحسن (1)، عبد الله بن موسی (2)، موسی بن عبد الله (1)، أبو عبد الله (1)، علی بن یحیی (1)، الحسن بن موسی (1)، محمد بن موسی (1)، صالح بن محمد (1)، محمد الأصغر (1)، علی بن محمد (1)، الکرم، الکرامه (1)، القتل (1)، الجود (2)

یحیی هذا قتل ولده علی الاماره ومنهم الشریف الاجل أمیر مکه أبو عبد الله محمد المعروف بشکر تاج المعالی ابن أمیر الحرم الراشد بالله أبی الفتح (1) الحسن بن الامیر أبی الحسن نقیب مکه جعفر بن الامیر أبی جعفر محمد بن الامیر الحسین الشریف بینبع ابن محمد ابن موسی الثانی بن عبد الله بن موسی الجون بن عبد الله المحض بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام ولم یلد الامیر شکر الا بنتا " یقال لها تاج الملک قال لی أبو الحسن: محمد بن سعدان صاحب أبی الفتوح (2) المعروف بمن بکسر المیم، یقال لامها بنت الصیرفی وکان " من " هذا الذی یقال له ابن سعدان یخبر بنت أبی الفتوح، فوجد جاریه لهم معها ولد لها لا یعرف أبوه فأخذه منها ورباه وأدبه، ثم نهض به الی الدریزی (3) فقال: هذا ولد الامیر شکر وسماه جعفر احمله أنت الی أبیه، وقد ألقیت ثقله عن منکبی، وحملتک ایاه.

فکساه الدریزی وحمله وزوده ونفقه جمله دنانیر وأنفذ معه من أو صله الی مکه فلما دخل علی شکر قال له " من " أیها الامیر رأیت جاریتک فلانه ببلد حربی معها هذا الولد، وذکرت أنه منک ولم آمن تکون صادقه، فأنفقت علیه مالی وکدیت له وجئتک به، فان تکن صادقه فقد فعلت عظیما "، وان کانت کاذبه

فما ضرک منی شئ فقال شکر کذبت لعنها الله، والله ما أعرف هذا وجزاه خیرا "، وحصل (4) ما أخذه من الدریزی علی الصبی وعلی من معه.

(١) فی ک وش أبی الفتوح حسن وفی العمده أیضا أبی الفتوح حسن.

(٢) فی مطبوعه " العمده " المعروف بابن صاحب الفتوح.

(٣) فی ش: " الذریری " تاره و " الزریری " أخری وفی " ک " کتبت بصوره تحتمل الوجهین: " الدریزی " کذا (٤) فی " العمده ": جعل.

(٥٥)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، کتاب الفتوح لأحمد بن أعثم الکوفی (5)، مدینه مکه المکرمه (3)، عبد الله بن موسی (1)، أبو عبد الله (1)، محمد بن سعدان (1)، الکذب، التکذیب (1)، القتل (1)، الصدق (2)

ثم ان النساء العلویات نظرن الی الصبی وقلن لواسطته الذی هو " من " حدثنا من حدیثه، وجعلن یعتبن علی الامیر شکر وکثرت القاله، فقال له شکر: ان رأیتک فی بلادی ضربت رقبتک فأخذ الصبی ومضی إلی عبید ومستضعفین من آل أبی طالب فجمع جمعه ونفقهم وانحدر بالصبی والجماعه معه، کلما مر بقوم قال هذا ابن أبی عبد الله شکر قد أنفذه أبیه حتی یجئ بأمه " فأخذ کل سفینه غصبا " وتحصل له مال حتی حصل بسواد عکبرا " وأنا إذ ذاک ببغداد، فقدم وفد من الحجاز فیهم أبو عبد الله محمد بن عرار (1) الاسود الطاهری الحسینی رحمه الله، فعرفونی القصه بالشرح الذی قدمته، فتوجهت الی عکبرا، فلم أصادفه فعرفت صورته النقیب بعکبرا، الشریف أبا الغنائم ابن أخی البصری المعروف بابن بنت الازرق حرسه الله، فقال: هذه قصه غلقه وأنت تمضی والحجه ربما تعذرت علی،

فأطلقت خطی بفساد نسب الصبی وألزمت نفسی جریره تأدیبه وتوجهت الی الموصل وورد علی کتاب نقیب عکبرا أبی الغنائم حرسه الله: ان الصبی وافی فی جماعه فقبض علیه وحدده وتفرقت الجماعه عنه، وان المعروف ب " من " مضی الی بعض بنی حماد، وهو الوالی علی عکبرا، فرشاه دنانیر لها قدر حتی حمل نفسه علی الصعب، فاستفک الدعی من ید النقیب بالقوه وغاب خبر الدعی وخبر " من " صاجبه فقیل: انهما ماتا، والله اعلم.

وادعی إلی بیت الحرانی غلام أسمر، صافی اللون، ملتف الجسم، واضح

(١) فی العمده: محمد بن محمد بن عرار (أیضا بالمهمله) وفی ش فقط (غرار) بالمعجمه.

(٢) کذا فی الاصل وهذه العباره لا توجد فیما نقله صاحب " العمده " ره من " المجدی " ولم ینسبه علیها محشیها العلامه قده هل توجه فی مخطوطته من المجدی ام لا، وعباره العمده (رشا والی عکبرا مبلغا " حتی خلصه غصبا ") والعباره فی (ن) مضطربه والتصحیح من (ش).

(٥٦)

صفحهمفاتیح البحث: یوم عرفه (1)، أبو عبد الله (1)، الضرب (1)، الجماعه (1)، السفینه (1)، الغنیمه (2)، محمد بن محمد (1)

الجبهه، جید العارضه، رقیق الشفتین، صلت الوجه، قوی النفس، یعمل جبلا وینصب مناصب (1) قیل لی: ان أصله نصرانی من نجران، وأنه أقام علی دعوی العلویه زمانا " ثم رجع عن ذلک، وکنت رأیته بالموصل، فلما کشفت نسبه رأیته یعرف الادنی إلیه وینکر الا بعد منه، ولم یتطوعنی (2) انه کاذب، فقال أراک تنکر بعض ما أذکره وأنا أخذت ذلک عن سلفی، ولعل ما معک هو الغلط، فزبرته وقلت ان طالت بی وبک الایام حتی یجیئ من یعرفک، فلتعلمن من أینا الغلط، وأخذ من مال العلویین بالموصل

وتکریت وعکبرا ونکت (3) عن دخول بغداد علی ما بلغنی ثم تکشف.

آخر بنی موسی الجون.

وولد یحیی بن عبد الله المحض ابن الحسن بن الحسن علیه السلام قال الدندانی الحسینی والشعرانی العمری الناسبان: یقال له الاثینی (4) وکان عبد الله المحض جمع بین ام یحیی وعمتها، احدی عشر ولد، فالبنات رقیه وعاتکه وقریبه بنت

(١) فی (ش) یعمل حیلا وینتصب مناصیب، ولما فی (ن) ایضا " وجه، ففی القاموس. والجبل ککشف السهم الجافی البری والانیث من النصال -. ونصاب ومنصب کمنبر حدید ینصب علیه القدر وجزأه السکین. واجزأت المخصف جعلت له جزأه أی نصابا " ولعل مراد مراد العمری رحمه الله ان الغلام کان مشتغلا بصناعه هذه الالات، ولا یخفی ما فی بعض الکلمات من مخالفه القیاس والله أعلم.

(٢) فی (ش وخ): لم ینطو عنی.

(٣) کذا فی جمیع النسخ والظاهر " نکب " بالموحده.

(٤) کذا صریحا " وواضحا " فی الاساس وفی (خ) بتقدیم المثلثه علی الیاء وبعدها النون وفی (ک وش) " الاثبتی " بالمثلثه والموحده والتاء وفی مطبوعه العمده کذا ضبط: " الابتثی " و " الاثبتی خ ل " وفی مخطوطه پاریس من " العمده " جاءت الکلمه فی جمیع المواضع غیر منقوط - وفی القاموس: أثین کأمیر: اصیل.

(٥٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، یحیی بن عبد الله (1)، مدینه بغداد (1)

المریه وفاطمه لام ولد، والرجال فی قول الاشنانی علی لام ولد وابراهیم لام ولد وعیسی المعروف بأخی صفیه، وذلک أن صفیه بنت علی الطبیب بن عبد الله بن محمد بن عمر الاطرف ابن أمیر المؤمنین علیه السلام أخته لامه.

فولد عیسی بنتا " سماها صفیه، وعبد الله الاکبر. قال صاحب

المبسوط، أولد ووجدت له ابراهیم ولابراهیم ولد، وعبد الله الاصغر وصالح ابن البربریه ومحمد ابن التمیمیه الاثینی.

قال شیخنا أبو الحسن فی التهذیب أولد یحیی الاثینی من محمد وحده، والباقون انقرضوا.

فولد محمد ابن التمیمیه الاثینی ابن یحیی خمسه أولاد: عیسی درج وعاتکه وادریس قال شیخنا: أولد ادریس بن محمد بن یحیی، أبا العباس محمدا " له ابنان بمصر أحدهما خاله أبو القاسم الفافا (1) المحمدی وأحمد درج وثلاث بنات وأحمد أبا الحسین بن محمد وعبد الله بن محمد.

قال شیخ الشرف: فأما أحمد بن محمد بن یحیی، فولد أربعه بنین وبنتاوهم:

محمد درج وأحمد وقریبه وسلیمان ویحیی، فأما سلیمان بن أحمد فله بنت یقال لها أم رزین.

وأما یحیی بن أحمد، فولد عیسی وابراهیم وأحمد وصالحا " وسلیمان وقبض علی الاربعه ابن أبی الساج، وحبسهم بالمدینه ودخن علیهم، فلما ما توا رضی الله عنهم دفنوا بالبقبع، فلم یخلف منهم ولد غیر ابراهیم کان له بنتان

(1) فی (ک وش وخ): " له بنتان بمصر احدیهما خاله أبی القاسم الفأفآ المجدی " ولعل هذا هو الصحیح والمتعین والفأفأه التردد فی الفاء عند اراده التکلم واختلف فی وزن فافاء بین " فاعال " و " فعلال " ومن اراد تفصیل ذلک فلیراجع " الکامل " للمبرد ص 369 / 1 والصحیح أنه " فعلال " ومثله تمتام.

(٥٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، أحمد بن محمد بن یحیی (1)، عبد الله بن محمد (1)، یحیی بن أحمد (1)، سلیمان بن أحمد (1)، محمد بن یحیی (1)، الحسین بن محمد (1)، محمد بن عمر (1)، الطب، الطبابه (1)، کتاب الکامل للمبرد (1)

وولد عیسی بن یحیی بن أحمد عده

أولاد کان أحد (1) أسیر فی الروم ثم اطلق قال شیخنا: رأیت من ولده رجل بمصر یعرف بأبی تمیم ابن زید ینظر فی نسبه ما شافهنی بذلک أبو الحسن، لکنی وجدت بخطه الذی لا أشک فیه.

وولد عبد الله بن محمد بن یحیی الاثینی وأمهم أجمع فاطمه بنت ادریس بن عبد الله بن الحسن بن الحسن صاحب المغرب، أربع بنات وعده رجال:

فالبنات فاطمه ورقیه وقریبه وزینب والرجال: أحمد درج ومحمد وابراهیم وسلیمان.

فولد محمد بن عبد الله بن الاثینی ثلاث بنات وثلاثه بنین درجوا، ویحیی ابن محمد من ولده الحسین البشرانی، وابراهیم البشرانی أبناء یحیی بن محمد ومن ولد أولاده یحیی صالح (2) نسبوا إلیه عده أولاد فی کتاب أبی المنذر درج، وقال مره أخری عقبه فی صح.

وداود بن محمد أولد وأکثر، فمن ولده داود بن أبی البشر عبد الله بن داود ابن محمد بن عبد الله بن محمد بن یحیی الاثینی بن عبد الله بن الحسن بن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهم السلام کان له ولدان ببلیس وادریس بن محمد أولد، والحسن بن محمد أولد وصالح بن محمد أولد وأکثر.

فمن ولده أبو القاسم علی بن علی أبی الحسن بن محمد بن صالح بن محمد ابن عبد الله بن محمد بن یحیی الاثینی المقتول بالمغرب أعنی " أبا القاسم ".

(١) کذا فی جمیع النسخ (احد اسیر) (٢) کذا فی جمیع النسخ " صالح " غیر محلی بال وفیما نقله العلامه البحر العلوم ره من " المجدی " فی حواشی " العمده ": " ومن أولاد یحیی، صالح، نسبوا إلیه عده أولاد ".

(٥٩)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله

بن الحسن (ع) (2)، محمد بن عبد الله بن محمد (1)، محمد بن صالح بن محمد (1)، عبد الله بن محمد (2)، محمد بن عبد الله (1)، یحیی بن أحمد (1)، یحیی بن محمد (1)، داود بن محمد (1)، الحسن بن محمد (1)، صالح بن محمد (1)، البول (1)

والحسین بن محمد بن ابراهیم بن محمد مقلان، وموسی ویوسف الخیر واسماعیل بنوا محمد بن عبد الله لم یذکر لهما عقب، وأعقب أیضا أحمد الصالح وعلی ابنا محمد بن عبد الله بن یحیی.

وولد ابراهیم بن عبد الله بن محمد بن یحیی الاثینی بن عبد الله بن الحسن ابن الحسن علیه السلام أعقب، وأکثر ولده بالعراق وغیرها، فمن ولده أبو طاهر حمزه ابن میمون الصوفی الاسود بن الحسن بن علی بن عبد الله بن ابراهیم الناصب الحنبلی، مات ببغداد وله فی النصب حکایات قال شیخنا أبو الحسن: کان لهذا الناصب المعروف بابن میمون ابن عم، یقال له محمد بن عبد الله بن الحسن ابن علی أمه علویه، وکفلته نصرانیه اسمها مریم فخاف لها (1) خاف ببغداد، فخرج الی الشام وأولد، وأما الناصب فله عده أولاد واخوه ببغداد والموصل.

وولد سلیمان بن عبد الله بن محمد بن یحیی الاثینی، ویکنی أبا القاسم وهذا الذی أراه وکان بعضهم یسمیه محمدا " والکنیه واحده، جماعه کثیره، فمن ولده علی بن أحمد بن محمد بن سلیمان بن عبد الله بن محمد بن یحیی، أولد عده بنات وبنین، فسافر الی الجبل وغاب خبره، کذلک یقول شیخنا.

ومن ولده هضام المقتول فی جب یوسف، قتلته المغاربه، ابن حسین بن داود بن محمد بن سلیمان بن عبد الله.

آخر بنی الاثینی.

وولد سلیمان بن عبد الله المحض ابن الحسن

بن الحسن علیه السلام قال الدندانی:

کان بسلیمان لوثه وقتل بفخ، امه مخزومیه وهی أم ادریس أخیه.

(١) کذا فی جمیع النسخ، وفی المقتول عن " المجدی " فی حاشیه العمده: اسمها مریم فیعرف بها، خاف بغداد، فخرج الی الشام

(٦٠)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (2)، دوله العراق (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (2)، محمد بن سلیمان بن عبد الله (2)، الحسن بن علی بن عبد الله (1)، إبراهیم بن عبد الله (1)، محمد بن إبراهیم بن محمد (1)، عبد الله بن یحیی (1)، سلیمان بن عبد الله (2)، محمد بن عبد الله (1)، محمد بن یحیی (3)، علی بن أحمد (1)، الشام (2)، القتل (2)، الطهاره (1)، الموت (1)، الخوف (2)، مدینه بغداد (1)

قال شیخنا أبو الحسن محمد بن محمد النسابه فی کتاب التهذیب ما هذا لفظه:

العقب من ولد سلیمان بن عبد الله بن الحسن بن الحسن من رجل، وهو محمد ابن سلیمان قتل بفخ، والعقب من ولد محمد بن سلیمان فی عبد الله وأحمد وادریس وعیسی وابراهیم والحسن والحسین وسلیمان وحمزه وعلی.

فأما عبد الله وأحمد والحسن وادریس، فلهم أولاد وباقی اخوتهم لم نوصل الی فرع لهم، وجمیعهم بالغرب فی جمله نسب القطع، ولم أسمع لهذا الفخذ خبرا " الی هذه الغایه، والله أعلم بهم هذا لفظ أبی الحسن، وروی الناس غیر هذا وسنذکره.

قال الموضح: کان عبد الله بن محمد بن سلیمان ورد الکوفه وروی الحدیث وکان ذاقدر جلیل وأولد محمدا " (1) ومحمدا " وادریس وأم عبد الله (2) وفاطمه.

قال الموضح النسابه رحمه الله: وأولد الحسن عبد الله، ولعبد الله بن الحسن ابن محمد بن سلیمان، الحسین وابراهیم أحدهما بالمدینه.

وقال أبو

الغنائم الحسنی فیما وجدته فی مسوداته بخطه، سألت ابن خداع نسابه مصر عن ولد سلیمان، فقال: أولد سلیمان بن عبد الله المحض، داود ولد سنه ثلاث ومائتین، وولد داود بن سلیمان، خمسه: الحسین والحسن المحترق وعلیا " ومحمدا " وأبا الفاتک، مات بالحجاز سنه أربع وعشرین وثلاثمائه، وما وجدت فی کتاب ابن خداع شیئا " من هذا، ویجب أن یکون هؤلاء ولد سلیمان بن عبد الله ابن موسی بن عبد الله بن الحسن بن الحسن علیه السلام، وقد توهم الکاتب صح.

قال ابن الصوفی: أوقفنی الشریف أبو الغنائم محمد بن أحمد بن محمد ابن محمد الاعرج ابن علی ابن الحسن بن علی بن محمد بن جعفر الصادق

(١) فی جمیع النسخ کذا مکررا ".

(٢) فی " العمده ". وام عبد الله فاطمه.

(٦١)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسن بن علی المجتبی علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (3)، مدینه الکوفه (1)، سلیمان بن عبد الله (2)، الحسن بن علی بن محمد (1)، محمد بن أحمد بن محمد (1)، داود بن سلیمان (1)، عبد الله بن محمد (1)، محمد بن سلیمان (2)، محمد النسابه (1)، الصدق (1)، القتل (1)، الموت (1)، الغنیمه (2)

علیه السلام، نقیب عکبرا "، صدیقی، علی رقعه فیها: أبو العشائر المؤمل بن معالی بن علی بن حمزه بن محمد بن سلیمان بن عبد الله بن الحسن بن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهم السلام، ویعرف بابن المعالی، فسألنی عن الرجل وقال:

هو من أهل البصره، فقلت: ما أعرف هذا نسبه، ولا أدری کیف هذا النسب، فشهد الحاجب أبو الفضل ابن أبی محمد بن فضاله، حاجب ابن ماکولا الوزیر، أنه علوی صحیح النسب من البصره، وأنه (1)

ابن عم الشریف أبی حرب، وأطلق خطه بذلک سنه احدی وثلاثین وأربعمائه، ویجب أن یسأل عن هذا الرجل ویکشف آخر ولد سلیمان بن المحض وولد ادریس بن عبد الله المحض قال ابن خداع فی روایه الحسنی: هو الاصغر قالوا: ویکنی أبا محمد امه عاتکه المخزومیه، وهی ام أخیه سلیمان مات مسموما " وقال ابن أخی طاهر الحسینی فی کتابه المعروف: لما ظهر یحیی بن عبد الله بن الحسن أرسل سلیمان بن جریر (2) إلی أخیه ادریس بدعوه، فقال له سلیمان الی غلام حدث، وان لم یطعنی قتلته، فأرسله إلیه، فقال لیحیی أخوه موسی الجون:

اتق الله، تبعث مثل هذا الفظ الی غلام حدث، لعله یخالفه فیقتله ومضی سلیمان فلم یجد عند ادریس ما یحب، فسمه فی سمکه (3) فقتله.

قال العمری النسابه الموضح: کان ادریس بن عبد الله مع الحسین صاحب فخ، فلما قتل الحسین انهزم حتی لحق، بالمغرب فسم هناک، فاطمه ولدت بالحجاز فی قول بعضهم، وادریس بن ادریس ولد بالمغرب فی قریه یقال لها " ولیلی " لام ولد بربریه، ومات أبوه وهو حمل ونشأ ادریس بن ادریس نشأ حسنا "، کان فارسا "

(١) فی النسخ: وانه یزعم والتصحیح من " العمده " (2) فی خ وش سلیمان بن حریز وهو خطأ.

(3) کذا ولعله: سمکه.

(٦٢)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، یحیی بن عبد الله (1)، إدریس بن عبد الله (2)، ابن أخی طاهر (1)، مدینه البصره (2)، سلیمان بن جریر (1)، محمد بن سلیمان (1)، القتل (3)، الموت (1)، الحرب (1)

شاعرا "، وأعقب رقیه وام محمد وداود.

وقال صاحب السفره: أعقب داود بن ادریس

بفاس ووشنانه (1) الی صدنیه جماعه وهم بها مقیمون. وقال الموضح: هم بالنهر الاعظم من المغرب وحمزه ابن ادریس أعقب، عن ابن طباطبا. وأحمد عن والدی والبخاری وعبد الله بن ادریس، قال شیخنا: أعقب وقال بالسوس الاقصی وسلیمان قال البخاری:

أعقب محمدا " وجعفرا " قال أبی: بالغرب، وعلیا " بن ادریس أولد الامیر عمر بخط الاشنانی یسکن مخاض لجانه، ومحمدا " مات ببلد سله غیر معقب وعمر لام ولد أعقب بمدینه الزیتون. فمن ولده عیسی بن ابن ادریس بن عمر بن ادریس الذی بین (2) جبیل الکوکب وهی مدینه (3) ومن ولد علی بن عبید الله بن محمد بن عمر بن ادریس جماعه بمصر یعرفون بالفواطم ویحیی بن ادریس بن ادریس أعقب کان له بلد صدنیه، فمن ولده علی ابن عبد الله التاهرتی بن المهلب بن محمد بن یحیی بن ادریس بن یحیی بن ادریس قتل بأرض شهریر من خراسان.

وقال أبو عبد الله الحسین بن محمد بن القاسم بن طباطبا، شیخی حفظه الله وسمه ابن المرعش نقیب الری، وهو مطعون فی نسبه غیر انه کتب فی السفره ویجب أن یکون ما کتب فی السفره صحیحا " حتی تجئ حجه نقله ولعلی من عبد الله التاهرتی أولاد منهم بمصر ومنهم خراسان، ووجدت بخط شیخنا أبی الحسن تخلیطا " فی بابه وقتله فلم أذکره.

وعیسی بن ادریس أعقب ببلد " ولهاضه " و " مکلایه "، فمن ولده القاسم کنون

(١) کذا فی الاصل " العمده " نقلا عن صاحب السفره: بشتایه وصدفیه.

(٢) کذا فی الاصل وفی " العمده ": " بنی جبل الکوکب " وهو الصحیح (٣) أیضا فی " العمده " وهو مدینه المغرب.

(٦٣)

صفحهمفاتیح البحث: علی بن

عبید الله بن محمد (1)، عبد الله بن إدریس (1)، أبو عبد الله (1)، محمد بن القاسم (1)، محمد بن یحیی (1)، خراسان (2)، القتل (2)، الموت (1)، الحج (1)

ابن عبد الله بن یحیی بن أحمد بن عیسی بن ادریس مؤلف " نسب بنی عیسی " فی قول شیخنا أبی الحسن ومحمد بن ادریس أعقب وربما نسب التاهرتی إلیه، ولیس ذلک بعیدا " وعبید الله بن ادریس أحد النساک الزهاد مات بفاس، وولده بالسوس الاقصی وأعمالها هم ملوک الاهل.

وولد القاسم بن ادریس بن ادریس، قال العمری النسابه: عرف بمجمع الادویه، وکان ببلد یقال له " بیابه " وبرباط أولد وأکثر، فمن ولده طالب (1) الناسب، وکان من أهل الفضل، وأظنه کاتب شیخنا أبا الحسن، وهو الذی عمل " السفره " بنسبهم (2) جاءت فی نظر (3) أبی الحسن النقیب العمری ببغداد، ابن أحمد بن عیسی بن أحمد ابن محمد بن القاسم بن ادریس بن (4) عبد الله بن الحسن بن الحسن بن علی ابن أبی طالب علیهم السلام.

ومنهم الشیخ الشاعر الضریر بمصر، هو الحسن بن یحیی بن القاسم یلقب کنونا " ابن ابراهیم بن محمد بن القاسم بن ادریس ابن ادریس ووجدت بخط شیخنا أبی الحسن محمد بن محمد شیخ الشرف العلوی الحسینی من بنی عبد الله، قال أبو نصر البخاری: قدم فی نقابه ابن الداعی محمد بن الحسن ابن القاسم رجل أورد کتبا أنه علوی من بنی ادریس، وأنه أحمد بن ادریس بن أحمد بن یحیی بن محمد بن ادریس بن ادریس، وأنه مسکنهم ببلاد الاندلس.

قال: وحضر أبو زکریا قاضی الاندلس، فأنکر القاضی أن یکون بالاندلس

(١) کذا فی جمیع النسخ وفی " العمده "

أبو طالب (٢) کذا أیضا وفی " العمده " بسببهم.

(3) أی أیام نقابه النقیب العمری ببغداد.

(4) کذا فی الاصل والظاهر ادریس بن ادریس.

(٦٤)

صفحهمفاتیح البحث: أبو طالب علیه السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، عبد الله بن یحیی (1)، یحیی بن القاسم (1)، إبراهیم بن محمد (1)، أحمد بن یحیی (1)، أحمد بن إدریس (1)، أحمد بن عیسی (2)، محمد بن القاسم (1)، محمد بن إدریس (2)، الحسن بن علی (1)، محمد بن الحسن (1)، محمد بن محمد (1)، الموت (1)

أحد من العلویین وکان فی کتبهم أنهم یسکنون " وادی الحجاره " وثبت نسبهم فی المشجرات، ولم یبطله قول القاضی.

آخر نسب بنی ادریس.

صفحه(٦٥)

بسم الله الرحمن الرحیم وولد الحسن بن الحسن بن الحسن السبط علیه السلام ویدعی المثلث مات فی الحبس ببغداد، سته ذکور، طلحه، لم یذکر له عقب والعباس انقرض وحسنا " درج صغیرا " وابراهیم وأبا جعفر عبد الله الذی یلقب الفاضل مات فی الحبس وله عده أولاد، وعلیا ".

فأما علیا " فهو العابد ذو الثفنات استقطع أبوه " عین (1) مروان " وکان لا یأکل منها تحرجا "، وکان امرء صدق مجتهدا "، حمل هو وأبوه وأخواه العباس وعبد الله الی بغداد فحبسوه، فمات فی الحبس مقتولا أمه من بنی کلاب.

وولد علی بن الحسن بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام تسعه أولاد، منهم أربع بنات، وهن: رقیه وفاطمه وأم کلثوم وأم الحسن. والبنون محمد وعبد الله درجا، والحسین الشهید قتل بفخ یوم الترویه سنه سبعین ومائه ولم یعقب، وعبد الرحمان أولد بنتا " اسمها رقیه والحسن المکفوف الینبعی منه عقبه أمه وأم أخیه الحسین زینب بنت عبد

الله بن الحسن المثنی.

فولد الحسن المکفوف ست بنات وثلاثه بنین، منهم: أبو جعفر عبد الله

(1) فی (ش) عن مروان.

(٦٦)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام الحسین بن علی سید الشهداء (علیهما السلام) (1)، الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (1)، عبد الله بن الحسن (ع) (1)، الحسن بن الحسن (2)، مدینه بغداد (1)، عبد الرحمان (1)، التصدیق (1)، القتل (1)، الموت (2)، الشهاده (1)

الضریر بینبع أعقب وأکثر. فمن ولده سندان (1) بن شب (2) قاعد جعفر بن علی ابن عبد الله بن الحسن المکفوف وکان بدمشق، ولسندان ولد واخوه (3) ومن ولده کتیم (4) بن سلیمان الجزار بالرمله یکنی أبا القاسم بن محمد أبی الصخر بن علی بن عبد الله بن الحسن بن علی بن الحسن بن الحسن بن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهم السلام ومنهم محمد بن الحسن بن محمد بن علی بن عبد الله بن الحسن بن علی بن الحسن بن الحسن بن الحسن السبط بن علی بن أبی طالب علیهم السلام کان بدویا "، وله ولد الی یومنا هذا بادیه منهم موسی ورکاب ومحمود بنوا محمد بن الحسن.

ومنهم عیسی بن علی بن أبی محمد جعفر بن عبد الله بن الحسن بن علی بن المثلث، له ولد من حسناء بنت داود له أحمد، ولهم ذیل إلی وقتنا بادیه.

تم بنو المثلث.

(١) فی " العمده " سیدان.

(٢) کذا فی الاصل واضحا " وصریحا " وفی (خ وش): شب فاعه مع لفظه (کذا) فوق السطر.

(٣) فی الاصل: ولاخوه.

(٤) فی " العمده " کثیم بالمثلثه.

(٦٧)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، عبد الله بن الحسن (ع) (4)، الحسن بن محمد بن

علی (1)، الحسن بن الحسن (2)، القاسم بن محمد (1)، عیسی بن علی (1)، محمد بن الحسن (1)، جعفر بن علی (1)، دمشق (1)

بسم الله الرحمن الرحیم وولد ابراهیم بن الحسن بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام ویکنی أبا اسماعیل صاحب الصندوق، وکان شریفا " سیدا " یلقب الغمر أمه فاطمه بنت الحسین علیه السلام، توفی سنه خمس وأربعین ومائه وله تسع وستون سنه.

وذکر ابن خداع أن سنه سبع وستون سنه، وأنه مات قبل الکوفه بمرحله.

أحذ عشر ولدا "، فالبنات: رقیه وخدیجه وفاطمه وحسنه وأم اسحاق، والبنون: یعقوب ومحمد الاکبر ومحمد الاصغر ویلقب الدیباج بنی علیه وهو حی درج الثلاثه.

واسحاق أولد عبد الله الجدی (1) ومات الجدی عن بنت اسمها فاطمه، تزوجها یحیی بن عبد الله بن محمد بن عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام، وانقرض اسحاق ابن الغمر.

وعلی قال أبی: هو مدنی لام ولد، وقال غیره: یدعی أبا قریه (2)، شهد فخا "

(١) فی (ش وخ) ویلقب الجدی.

(٢) فی حواشی " العمده " منقولا عن العمری: أبا قرمه بالمیم.

(٦٨)

صفحهمفاتیح البحث: الإمام أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام (2)، مدینه الکوفه (1)، یحیی بن عبد الله بن محمد (1)، إبراهیم بن الحسن (1)، فاطمه بنت الحسین (1)، محمد الأصغر (1)، الشهاده (1)، الموت (1)

وکان لعلی بن الغمر ولد یقال له الحسن، وقیل الحسین یعرف بالمطوف (1) نزل مصر وأولد، فمن ولده: ان شاء الله، الحسین بن محمد بن أحمد المقتول بشیمشاط (2) المطوق (3) وللحسین هذا أولاد، منهم: بنت ببلدشیر (4) وانشاه، زوجت نفسها انسانا " کردیا " شاربا " یقال له تربده (5) واسمعیل بن الغمر شهد

فخا "، أبو ابراهیم الدیباج الکبیر قال أبی: هو الشریف الخلاص، أمه مخزومیه.

فولد اسماعیل بن الغمر ثلاثه أولاد، بنتا " یقال لها شجیعه (6)، هی أم اسحاق والحسن وابراهیم، فاما الحسن، فیعرف بابن الهلالیه، أولد بنتا " وعلیا " والحسن.

فولد الحسن بن الحسن بن اسماعیل بن الغمر ویلقب التج، وأمه نوفلیه هاشمیه، بنتا " وسبعه ذکور أسماؤهم: علی واسماعیل درجا، وابراهیم له بنت، والقاسم لم یذکر له عقب، وأحمد قال أبی: درج، وقال غیره: أولد، ورأیی:

روایه أبی انه درج ضعیفه.

ومحمد أبو جعفر التج أیضا، بمصر ومکه ولده، فمنهم الحسین وأخوه محمد ابناء عبد الله جربه بن الحسین البربری بمکه ابن محمد التج ابن الحسن التج أیضا ابن اسماعیل بن الغمر، زعم الاشنانی أنه رآهم فی عده من العدد، أعنی بنی الحسین البربری بمکه.

(١) کذا فی جمیع النسخ (المطوف) اولا و (المطوق) ثانیا وفی حواشی العمده نقلا عن العمری " المطوق " (٢) فی حواشی العمده سمیساط بمهملتین والبلدان کلاهما علی الفرات الا ان سمیساط (بالمهمله) من اعمال الشام وشمشاط بدون الیاء فی طرف ارمینیه (کذا فی معجم البلدان) (٣) کذا فی جمیع النسخ (المطوف) اولا و (المطوق) ثانیا وفی حواشی العمده نقلا عن العمری " المطوق " (4) فی (ش وخ) شروان شاه وتریده.

(5) فی (ش وخ) شروان شاه وتریده.

(6) فی (ش وک وخ) سحیقه وأظنها محرفه للایهام الذی فیها ببعض نعوت السوء والله أعلم.

(٦٩)

صفحهمفاتیح البحث: مدینه مکه المکرمه (3)، الحسین بن محمد بن أحمد (1)، الحسن بن إسماعیل (1)، أبو إبراهیم (1)، ابن إسماعیل (1)، الشهاده (1)، کتاب معجم البلدان (1)، نهر الفرات (1)، الشام (1)

ومنهم الشریف أبو الحسن محمد بن التج المصری، وقبره