اوصاف الرسول: دربیان اسامی،القاب،اوصاف وکنیه های پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله

مقدمه

بسم اللَّه الرحمن الرحیم

الحمد للَّه ربّ العالمین و صلّی اللَّه علی سیّدنا محمّد و آله الطیّبین الطاهرین، سیّما بقیّة اللَّه فی الارضین و لعنة اللَّه علی اعدائهم اجمعین الی یوم الدین.

می گویند روزی که به دنیا آمد، مادرش نام او را «احمد» گذاشته بود؛ امّا روز هفتم تولدش، جدّ بزرگوارش که بعد از فوت پدر ایشان سر پرستی او را بر عهده داشت، جهت سپاس گزاری به درگاه الهی، گوسفندی قربانی و ضیافتی ترتیب داد و نام نوه اش را «محمّد» گذارد.

وقتی از او پرسیدند: چرا نام محمد را که در عرب کم سابقه است برای فرزندت انتخاب کردید؟ جواب داد: خواستم در آسمان و زمین ستوده باشد.(1) بنابر این او را «محمّد بن عبد اللَّه» نامیدند.

مدتی گذشت، وقتی صداقت و امانت داری و راستگویی او برای همگان مشخص شد، به «محمّد امین» لقب گرفت و پس از آن نیز به صفاتی؛ مانند: صادق، غیور، حاذق، اصیل، نبیل، مکین، نصیح، عاقل،

ص:5

محمّد

«محمّد»(1) از کلمه حمد اشتقاق یافته و به معنای ستایش و ستودن است که معروف ترین نام مبارک پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است و به این جهت آن حضرت را محمّد نامیدند چون خداوند متعال و همه فرشتگان و پیامبران و رسولان الهی و جمیع امّت ها، او را ستایش و حمد نموده و بر او صلوات می فرستند.(2)

چنان که از عبد المطلب سؤال کردند: چرا اسم او را محمّد گذاشتید؟ گفت: خواستم در آسمان و زمین ستوده باشد.

محمّد از نام هایی است که قرآن کریم آن را بیان فرموده و در چهار مورد به کار برده است:

1 - «وَما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِینْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَی أَعْقابِکُمْ وَمَن یَنقَلِبْ عَلَی عَقِبَیْهِ فَلَن یَضُرَّ اللَّهَ شَیْاً وَسَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ»؛(3)

ص:9

حرف الف

اَبذَخُ الشّرف

به معنای کسی که والاترین و افتخار آمیزترین شرف و نسب را دارد و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله چنین است. چنان که در یکی از زیارات مربوط به آن حضرت آمده است:

«اَکْرَمُ الْعالَمِینَ حَسَباً وَاَفْضَلُهُمْ نَسَباً... وَاَبْذَخُهُمْ شَرَفاً»؛(2)

«پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در بین همه جهانیان، گرامی ترین نژاد و بافضیلت ترین اصل و نسب و والاترین شرف را دارد».

ص:14

ابْطَحی

بطحاء یعنی مسیل و مکانی فراخ که سیل در آن جریان می یابد.

منسوب به ابطح است که به سرزمین مکّه گفته می شد. لذا از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گفته شده است. چنان که در کافی آمده:

«مُهَذَّبٌ لا یُدانی هاشِمِیٌّ لا یُوازی، اَبْطَحِیٌّ لا یُسامی .(1)

ابن العواتک

مرحوم علامه مجلسی از تاریخ یعقوبی نقل کرده که ده نفر از جدّه های پیامبر به نام «عاتکه» بوده اند؛ لذا ایشان را ابن العواتک گفته اند.(2)

ابوابراهیم

یکی دیگر از کنیه های پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ابوابراهیم است؛ یعنی پدر ابراهیم. و این کنیه را جبرئیل به ایشان داده بود؛ آن گاه که فرزندش ابراهیم به دنیا آمد.(1)

انس روایت کرده است: «لَمّا وُلِدَ لَهُ اِبراهِیمُ مِنْ مارِیَةَ الْقِبْطِیَةِ اَتاهُ جَبْرَئِیل علیه السلام فَقالَ: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَبااِبْراهِیمَ»؛(2)

«آن گاه که ابراهیم از ماریه قبطیه برای پیامبر به دنیا آمد، جبرئیل به محضر آن حضرت آمد و گفت: سلام بر تو ای پدر ابراهیم».

ابوالریحانتین

امام حسن و امام حسین دو ریحانه و دو دسته گل علی و فاطمه علیهما السلام فرزندان پیامبرند و لذا آن حضرت را ابو الریحانتین می گویند.(1)

ابوالطیّب

یکی دیگر از کنیه های پیامبرصلی الله علیه وآله است که آن را علامه مجلسی نقل کرده است.(1)

ابو المساکین

یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله پدر مستمندان و فقراست، پدر و پناه بیچارگان و درماندگان است.(2)

اَثْبت الاصل

به معنای کسی که اصل و نسب او ثابت ترین و پایدارترین است و هیچ گاه زایل و از هم پاشیده نمی شود.

چنان که در زیارت ایشان گفته می شود:

«اَکْرَمُ الْعالَمِینَ حَسَباً وَاَفْضَلُهُمْ نَسَباً... وَاَثْبَتُهُمْ اَصْلاً»؛(1)

«پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله دارای گرامی ترین نژاد و با فضیلت ترین نسب و ثابت ترین اصالت است».

اجْوَد الناس

به معنای کسی که با جود و سخی ترین و بخشنده ترین مردم است و این نیز از اوصافی است که امیر المؤمنین بیان فرموده:

«کانَ اَجْوَدُ النّاسِ کَفّاً ... وَ اَصْدَقُ النّاسِ لَهْجَةً»؛(2) «او با سخاوت ترین و بخشنده ترین مردم بود ... و راستگوترین مردم و صریح ترین لهجه را داشت».

احسنُ العالَمین

پیامبر خاتم نیکوترین فرد است؛ هم از جهت خلقت و هم از جهت اخلاق چنان که در زیارت آن حضرت آمده:

«وَ إِنَّکَ اَحْسَنُ الْعالَمِینَ خَلْقاً وَ خُلْقاً...»؛(2)

«و تو نیکوترین آفرینش و اخلاق جهانیان را داری».

احمدُ النّاس

مطابق آنچه در زیارت مخصوص پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آمده، یکی از اوصاف آن جناب چنین است:

«اَکْرَمُ الْعالَمِینَ حَسَباً وَاَفْضَلُهُمْ نَسَباً... وَ اَحْمَدُهُمْ وَصْفاً»؛(3)

«پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گرامی ترین نژاد و با فضیلت ترین نسب را دارد ... و از جهت اوصاف، ستوده ترین آنان است»

اَدنَی المُرسَلین

به معنای نزدیک ترین پیامبر به خداست که این عنوان از دعاهای روزهای ماه مبارک رمضان اقتباس گردیده و از زبان معصوم علیه السلام صادر شده است و از خداوند خواسته شده:

«اَللَّهُمَّ وَاجْعَلْ مُحَمَّداً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ أَدْنَی الْمُرْسَلِینَ مِنْکَ مَجْلِساً...»؛(1)

«خدایا محمّدصلی الله علیه وآله را نزدیک ترین پیامبران به خودت قرار بده».

اَسْخَی العالمین

به معنای با سخاوت ترین و بخشنده ترین و بزرگ وارترین شخص جهانیان است. و چنین است عبارت یکی از زیارات مربوطه:

«اَکْرَمُ الْعالَمِینَ حَسَباً وَاَفْضَلُهُمْ نَسَباً وَ اَجْمَلُهُمْ مَنْظَراً وَ اَسْخاهُمْ کَفّاً»؛(2)

«پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گرامی ترین نژاد و با فضیلت ترین نسب و زیباترین منظر را دارد و دست و دل بازترین جهانیان است».

اَشجَع العالمین

از آنجا که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بالاترین درجه ایمان و یقین به خداوند را داشته و نیز عمیق ترین نوع توکل را به خداوند متعال داشت، هیچ نوع ترس و دلهره و خوفی از غیر خدا در دل نداشت؛ لذا او شجاع ترین مردم بود.

و در یکی از زیارات مربوط به آن حضرت آمده است:

«..اَکْرَمُ الْعالَمِینَ حَسَباً وَاَفْضَلُهُمْ نَسَباً... وَ اَشْجَعُهُمْ قَلْباً»؛(2)

«گرامی ترین نژاد و بافضیلت ترین نسب و شجاع ترین قلب را دارد».

چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می فرماید: در سخت ترین لحظات جنگ های صدر اسلام، همه به پیامبرصلی الله علیه وآله پناهنده می شدیم.(3)

ص:28

اشرف العالمین

به معنای شریف ترین فرد در بین موجودات جهان است که صاحب کتاب اعلام الدین در مقدمه خود، این عبارت را برای توصیف پیامبر اکرم به کار برده است.(1)

اصدق الناس

به معنای راستگوترین مردم است و این از اوصافی است که امیر المؤمنین بیان فرموده:

«کانَ اَصْدَقُ النّاسِ لَهْجَةً»؛(1) «او راستگوترین مردم و صریح ترین لهجه را داشت».

اَعْلَم النّاس

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بنا به فرمایش خود ایشان، شهر علم بودند آنجا که فرمودند:

«أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بابُها»؛

«من شهر علم هستم و علی علیه السلام نیز درب آن است».

یعنی علم آن حضرت از علم همه مردم بیشتر است؛ زیرا علم ایشان متصل به علم الهی است، آنجا که خداوند می فرماید:

«... وَأَنزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ الْکِتابَ وَالْحِکْمَةَ وَعَلَّمَکَ ما لَمْ تَکُن تَعْلَمُ وَکانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ عَظِیماً»؛(2)

«... و خداوند، کتاب و حکمت بر تو نازل کرد؛ و آنچه را نمی دانستی، به تو آموخت؛ و فضل خدا بر تو (همواره) بزرگ بوده است».

یعنی خداوند متعال، قرآن و حکمت را بر تو نازل کرد، بعد هم علومی به تو داد که خود قادر به فراگیری آن نبودی، و این عطا هنوز هم ادامه

ص:31

اَعْلَی الذِّکْر

یعنی نام و یاد پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله از همه نام ها و یادها، بالاتر و بیشتر و والاتر است. چنان که در زیارت مربوطه می گوییم:

«اَکْرَمُ الْعالَمِینَ حَسَباً ...وَ اَعْلاهُمْ ذِکْراً»؛(2)

«گرامی ترین نژاد و بالاترین نام و یاد، از آن پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است».

اَفْصَح العَرب

یعنی کسی که خوش زبان و خوش کلام است و هنگام سخن گفتن، هر کلامی را در جای خود استفاده می کند. «افصح» از القابی است که خود پیامبرصلی الله علیه وآله به آن افتخار کرده و فرمودند:

«أَنَا اَفْصَحُ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ»؛(1)

«من فصیح ترین مردم در عرب و عجم هستم».

افضل انبیاء اللَّه

یعنی برترین و والاترین پیامبر خدا، اگرچه آخرین پیامبر از حیث زمان بعثت است؛ امّا برترین آنان است. چنان که خود آن حضرت فرمود:

«أَنَا اَفْضَلُ اَنْبِیاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ».(1)

و در زیارت حضرت زهراعلیها السلام می گوییم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ اَفْضَلِ اَنْبِیاءِ اللَّهِ»؛(2)

«سلام بر تو ای دختر بهترین پیامبران خداوند».

اقرب المنزله

یعنی کسی که مقام و منزلتش نزدیک به خداوند است؛ بلکه از همه به خدا نزدیک تر است، به حدی که خداوند متعال می فرماید:

«ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّی فَکانَ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَی (1)

چنان که در شب معراج بعد از مراحلی که جبرئیل نیز همراه او بود جبرئیل توقف کرد، پیامبر فرمود: بیا، جبرئیل گفت: «لو دنوت انملة لاحترقت»؛(2) «اگر یک بند انگشتی جلوتر بیایم هر آینه خواهم سوخت».

در قسمتی از زیارات مربوط به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آمده است:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ، اَلْعَظِیمِ حُرْمَتُهُ، اَلْقَرِیبِ مَنْزِلَتُهُ»؛(3)

«خدایا درود فرست بر محمّد بنده و رسولت، هم او که حرمتش عظیم و منزلتش قریب است».

اکبر

اسمی است برای پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله که نزد رضوان (ملک موکّل بر بهشت) به آن معروف است. چنان که در مناقب ابن شهر آشوب آمده است.(2)

اکرم النَّبِیّین

یعنی گرامی ترین پیامبر نزد خداوند متعال که آن پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله است. چنان که خود آن حضرت قسم یاد فرمود:

«وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ ما بَعَثَ نَبِیّاً اَکْرَمَ عَلَیْهِ مِنِّی»؛(2)

«قسم به خدایی که مرا به حقّ مبعوث فرمود، خداوند متعال پیامبری را گرامی تر از من مبعوث نکرده است».

اکرم وُلْد آدم

به معنای گرامی ترین فرزندان حضرت آدم علیه السلام است و از القاب پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله می باشد چنان که در زیارت نامه حضرت نزد اسطوانه در مسجد النبی گفته می شود:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَکْرَمَ وُلْدِ آدَمَ»؛(1)

«سلام بر تو ای گرامی ترین فرزند آدم!»

چنان که از خود آن حضرت هم نقل شده که فرمودند:

«أَنَا اَکْرَمُ وُلْدِ آدَمَ».(2)

المَحمُول عَلَی البُراق

به معنای کسی که بر براق سوار شده است و این پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله است که در شب معراج جبرائیل برایش براق را آورد و بر آن سوار شد و به ملکوت آسمان ها سفر نمود. آیه شریفه می فرماید:

«سُبْحانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصا الَّذِی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ»؛(2)

«پاک و منزّه است خدایی که بنده اش را در یک شب، از مسجد الحرام به مسجد الاقصی - که گرداگردش را پربرکت ساخته ایم - برد، تا برخی از آیات خود را به او نشان دهیم؛ چرا که او شنوا و بیناست».

لذا در زیارتی آمده است:

«صاحِبُ الآیاتِ فِی الآفاقِ ... اَلْمَحْمُولِ عَلَی الْبُراقِ».(3)

المصطفی فی الظّلال

به معنای کسی که برگزیده شده و در زیر سایه حقّ تعالی است و از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می باشد؛ چنان که در دعای امام زمان علیه السلام آمده است:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ... اَلْمُصْطَفی فِی الضّلالِ»؛(2)

«خدایا درود فرست بر محمّد، هم او که اختیار شده توست در زیر سایه عنایت تو».

المُفَوَّض اِلَیْه دین اللَّه

به معنای کسی است که امر دین خداوند به او واگذار شده است و از اوصاف پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله می باشد چنان که در دعای امام زمان علیه السلام آمده است: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ ... اَلْمُفَوَّضِ اِلَیْهِ دِین اللَّهِ»؛(1)

«خدایا درود فرست بر محمّد که آقای پیامبران است هم او که دین خدا به او واگذار شده است».

المُؤمَّل للنّجاة

به معنی کسی است که تمام افراد نجات خود را به دست او می دانند آرزو می کنند به وسیله او نجات یابند، لذا از خداوند می خواهیم:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ... اَلْمُؤَمَّلِ لِلنَّجاةِ»؛(2)

«خدایا درود فرست بر محمّد... آن که همه افراد به امید و آرزوی دستگیری او از آتش جهنم هستند».

امام الرَّحمة

او هم پیامبر رحمت است و هم امام رحمت، او سراسر رحمت و رأفت است برای همه جهانیان، و این لقب از اختصاصات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است که در مورد هیچ یک از امامان نیز به کار نرفته است.

لذا در دعای توسل می گوییم:

« یا أَبَا الْقاسِمِ، یا رَسُولَ اللَّهِ، یا إِمامَ الرَّحْمَةِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلانا، إِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ إِلَی اللَّهِ»؛(2)

«ای ابوالقاسم، ای پیامبر خدا! ای امام رأفت و رحمت! ای آقا و مولای ما! ما به سوی تو روی آوردیم و تو را شفیع قرار دادیم و به وسیله تو توسل می جوییم به سوی خدا».

و دعا می کنیم که:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ اَمِینِکَ عَلی وَحْیِکَ وَ نَجِیبِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ صَفِیّکَ مِنْ عِبادِکَ، اِمامِ الرَّحْمَةِ وَ قائِدِ الْخَیْرِ وَ مِفْتاحِ الْبَرَکَةِ».(3)

ص:43

امام المتّقین

به معنای پیشوا و جلودار پرهیزکاران از القاب پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله است اگرچه به امامان معصوم علیهم السلام نیز امام المتقین گفته می شود. چنان که دعا می کنیم:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ خاتَِمِ النَّبِیِّینَ وَ اِمامِ الْمُتَّقِینَ وَ اَفْضَلِ الْخَلْقِ اَجْمَعِینَ مِنَ الاَوّلِینَ وَ الآخَرِینَ»؛(1)

«خدایا درود فرست بر محمّد که آقا و خاتم پیامبران است و او که امام پرهیزکاران و برترین خلق خدا از اوّل تا آخر است».

و نیز در دعای دیگر هنگام خطبه نماز جمعه گفته می شود:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ واِمامِ الْمُتَّقِینَ وَ رَسُولِ رَبِّ الْعالَمِینَ»؛(2)

«خدایا درود فرست بر محمّد بنده و پیامبرت، او که بزرگ پیامبران و امام پرهیزکاران و رسول پروردگار جهانیان است».

امان

وجود مبارک پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله موجب امان و امنیت مردم بود و خداوند متعال به ایشان وعده داده بود، تا شما در بین این امّت هستی آنان را عذاب نخواهم کرد:

«وَما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِیهِمْ وَما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ»؛(2)

«ولی (ای پیامبر!) تا تو در میان آن ها هستی، خداوند آن ها را مجازات نخواهد کرد؛ و (نیز) تا استغفار می کنند، خدا عذابشان نمی کند. ».

امین اللَّه

به معنای امانت دار خدا و از مهم ترین القاب پیامبر است، چنان که آن حضرت را قبل از بعثت هم محمّد امین می گفتند، یعنی پیامبر امانت دار خدا و خلق خدا بوده و هست.

از جمله در زیارت وداع مکّه و بیت الحرام از خدا می خواهیم:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ اَمِینِکَ»؛(3)

«خدایا درود فرست بر محمّد که بنده و رسول تو و نبیّ و امین تو است».

ص:46

امین بر وحی

این لقبی است که خداوند بر آن حضرت گذاشته یعنی خدا او را امین وحی خود دانسته و وحی الهی را به ایشان سپرده است. لذا در قسمتی از دعای روز سوم شعبان می خوانیم:

«... مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ، الَّذِی اصْطَفَیْتَهُ بِالرِّسالَةِ، وَائْتَمَنْتَهُ عَلی وَحْیِکَ»؛(3)

«... محمّد پسر عبد اللَّه که او را به عنوان رسول برگزیدی و بر وحی خود امین قرار دادی».

و در جای دیگر می گوییم:

«... بِمُحَمَّدٍ نَبِیِّکَ وَرَسُولِکَ وَخِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَأَمِینِکَ عَلی وَحْیِکَ».(4)

و این نیز عبارتی از زیارت امیرالمؤمنین که به پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله می دهیم:

ص:47

انسان

انسان در آیه شریفه زیر به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله تأویل شده است؛ یعنی آن انسانی که خداوند به او علم بیان آموخت، رسول خداصلی الله علیه وآله می باشد:

«خَلَقَ الْإِنسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ»؛(2)

«انسان را آفرید، و به او «بیان» را آموخت.»

اوّل المؤمنین

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله اولین کسی است که به خداوند متعال ایمان آورده است.

امام صادق علیه السلام فرمودند: از رسول خداصلی الله علیه وآله سؤال کردند: چطور شما از تمام انبیاء سبقت گرفته اید با این که آخرین پیامبر هستید؟ فرمود:

«إِنِّی کُنْتُ اَوَّل مَنْ آمَنَ بِرَبِّی»؛(2)

«چون من اولین کسی بودم که در عالم ذر به پروردگار خود ایمان آوردم».

ص:49

اوّل النَّبیین

امام صادق علیه السلام می فرماید: از رسول خداصلی الله علیه وآله سؤال کردند چطور شما گوی سبقت را از سایر انبیاء گرفته اید با این که شما آخرین پیامبر مبعوث شده اید؟

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: چون من اولین کسی بودم که به پروردگار خود ایمان آوردم و اولین کسی بودم که هنگام اخذ پیمان از انبیا جواب دادم آنجا که فرمود: «وَأَشْهَدَهُمْ عَلَی أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلَی .(1)

اولین کوبنده در بهشت

این نیز از القابی است که خداوند به پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله داده و بشارت های خداوند به آدم در مورد پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله بود که ایشان اولین کسی است که درب بهشت را خواهد زد:

«... وَ اَوَّلُ قارِعٍ لأَبْوابِ الْجِنانِ وَ اَوَّلُ مَنْ یُفْتَحُ لَهُ»؛(3)

«خدایا محمّد را اولین کوبنده درب بهشت قرار بده و اولین کسی که درب بهشت برایش باز می شود».

حرف ب

بارقلیط

به معنای روح القدس در کتاب انجیل است که از اسامی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله برشمرده شده و نیز گفته شده به معنای کسی است که بین حقّ و باطل را جدا می کند.(1)

بشر

خداوند متعال در قرآن کریم به پیامبرش می فرماید:

«قُلْ إِنَّما أَنا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحَی إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ وَاحِدٌ فَمَن کانَ یَرْجُوا لِقَآءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لَا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً»؛(2)

«بگو: من فقط بشری هستم مثل شما؛ (امتیازم این است که) به من وحی می شود که تنها معبودتان معبود یگانه است؛ پس هر که به لقای پروردگارش امید دارد،باید کاری شایسته انجام دهد، و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نکند!».

و امام باقرعلیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل فرمودند که آن حضرت می فرمودند: «اِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ اَتَزَوَّجُ مِنْکُم وَ ...»؛(3)

«من هم مثل شما بشر هستم و مانند شما ازدواج می کنم...».

به همین جهت در مناقب، یکی از اسامی رسول خداصلی الله علیه وآله، به عنوان «بشر» ذکر شده است.(4)

بشیر

بشیر به معنای کسی که مژده و بشارت و خبر خوشی بیاورد و از القاب پیامبر است چنان که آیه شریفه می فرماید:

«... إِنَّنِی لَکُم مِنْهُ نَذِیرٌ وَبَشِیرٌ»؛(3)

«من از سوی او برای شما بیم دهنده و بشارت دهنده ام!»

شخصی یهودی از پیامبر خداصلی الله علیه وآله پرسید: چرا شما را بشیر نامیده اند؟ فرمود: «... وَ اَمَّا الْبَشِیرُ فَإِنِّی اُبَشِّرُ بِالْجَنَّةِ مَنْ اَطاعَنِی»؛(4)

ص:55

بشیر الرَّحمة

به معنای مژده دهنده به رحمت خدا، از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است؛ چنان که مناقب در توصیف آن حضرت می گوید:

«صَلَّی اللَّهُ عَلی خَیْرِ مَبْعُوثٍ وَ اَفْضَلِ وارِثٍ وَ مَوْرُوثٍ وَ خَیْرِ مَوْلُودٍ، دَعا اِلی خَیْرِ مَعْبُودٍ، بَشِیرِ الرَّحْمَةِ وَ الثَّوابِ»؛(1)

«درود خدا بر بهترین کسی که مبعوث شده و برترین وارث و موروث و بهترین مولودی که به بهترین معبود دعوت کرد، همان که به رحمت و ثواب الهی بشارت داده است».

بَیِّن العلامَة

علامت و نشانه پیامبری آن حضرت واضح و آشکار است و همه به وسیله او هدایت و راهنمایی می شوند. چنان که در زیارت مربوط به آن حضرت آمده: «... وَ تَکُونُ بَیِّنَ الْعَلامَةِ وَ بَیِّنَ الْوَسامَةِ»؛(1)

«... تو نشانه و علامت واضح و بزرگواری و زیبایی آشکاری داری».

حرف ت

تهامیّ

منطقه و سرزمین مکّه یا شهرهای شرقی تا جنوب حجاز را تهامه می گویند که مکّه نیز یکی از قریه های آن بوده لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله منسوب به آنجاست و از القاب آن حضرت می شود و در دعا آمده:

«... النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الْقُرَشِیَّ الْهاشِمِیَّ الْعَرَبِیَّ التِّهامِیَّ الْمَکِّیَّ الْمَدَنِیَّ».(2)

لذا مناقب نیز آن را از اسامی و القاب حضرت بر شمرده است.(3)

حرف ج

حاذق

به معنای کسی که دارای هوش و ذکاوت و مهارت است. می گویند: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله قبل از بعثت بیست خصلت از خصایل انبیا را داشت که هر کدام از آنها به تنهایی دلالت بر عظمت آن بزرگوار دارد؛ چه رسد به کسی که همه آنها را جمع کرده باشد، یکی از آن خصلت ها حاذق است.(3)

حافظ سرّ خدا

به معنای رازدار و حافظ اسرار الهی، از القاب پیامبرصلی الله علیه وآله است چنان که در دعای افتتاح و نیز دعای اولین روز ماه رمضان خوانده می شود:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ وَأَمِینِکَ،... وَحافِظِ سِرِّکَ»؛(2)

«خدایا درود فرست بر محمّد بنده و رسول و امین تو... همان که حافظ اسرار توست».

حامد

بحارالانوار از واقدی نقل کرده: آن گاه که پیامبر نزد حلیمه سعدیه دوران کودکی را می گذراند به همراه فرزندان حلیمه به صحرا رفته بودند. «محمّد» کوه بلندی دید، خواست بالا رود، ولی چون خیلی مرتفع و عمودی بود نتوانست. استحیائیل آمد و صیحه ای زد و گفت: وای بر تو ای کوه، مطیع محمّد باش که او خیر المرسلین است. کوه شاد گشت و کوچک شد تا پیامبر بالای آن رفت. در دل کوه انواع مار و مور و عقرب و حیوانات رنگارنگ بودند وقتی پیامبر خواست پایین بیاید، باز استحیائیل آمد و بانگی زد که همه حیوانات به لانه های خود رفتند تا پیامبر آن منظره را ببیند. وقتی پایین آمد چشمه آبی دید که خنک و شیرین بود، پیامبر نزد چشمه نشسته بود که جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و دردائیل آمدند. پس جبرئیل گفت:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدُ... اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حامِدُ».(1)

صاحب مناقب و دیگران نیز آن را از اسامی پیامبرصلی الله علیه وآله برشمرده اند.(2)

حبیب اللَّه

یعنی دوست و محبوب خدا از القاب پیامبر و نشانه نزدیک ترین فرد به خداست. چنان که در موارد متعدد از ادعیه و زیارات خطاب به آن حضرت عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حَبِیبَ اللَّهِ».(1)

همچنین در زیارت روز شنبه که به نام آن حضرت است می گوییم:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ... وَأَمِینِکَ وَنَجِیبِکَ وَحَبِیبِکَ».(2)

حُجة اللَّه البالِغة

به معنای دلیل و حجت تام و تمام خداوند، حجت و برهانی که به نهایت درک خدا رسیده است و این از اوصاف پیامبر خاتم است؛ چنان که هنگام زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله عرض می شود:

«اَلسَّلامُ مِنَ اللَّهِ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیّ... وَ حُجَّةِ اللَّهِ الْبالِغَةِ»؛(1) «از جانب خداوند بر محمّد پیامبر سلام باد، او که حجت بالغه خداوند است».

حقّ

حقّ به معنی راستی، درستی و عدالت و آنچه که شایسته و سزاوار است می باشد که در کتاب شریف مناقب با اقتباس از آیه شریفه، حقّ را یکی از اسامی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله شمرده است.(4)

«قُلْ یا أَیُّها النّاسُ قَدْ جَآءَکُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَما أَنَا عَلَیْکُم بِوَکِیلٍ»؛(5)

ص:66

حکیم

حکیم به معنای کسی است که تمام افعال و اقوال و سکنات و حرکات او از روی علم و آگاهی و مصلحت و به دور از هرگونه نقص و خلل و اشتباهی است. از اسامی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله حکیم است؛ نه تنها حکیم، بلکه معلم حکمت است و این مقامی است که خداوند متعال به آن حضرت عنایت فرموده چنان که در آیه شریفه می فرماید:

«... وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَالْحِکْمَةَ...»؛(1)

«و آن ها را کتاب و حکمت بیاموزد».

حمطایا

چنین نقل شده است که نام شریف پیامبر خاتم در کتب گذشتگان، «حمطایا» می باشد.(2)

خاتَِم الأنبیاء

او آخرین سفیر و فرستاده رسول الهی بر مردم است. این مقام را هم قرآن کریم و هم خود آن حضرت بارها فرموده اند که پس از ایشان پیامبری نخواهد آمد.

خداوند متعال نیز به حضرت آدم فرمود:

«أَنْتَ یا آدَمُ اَوَّلُ الأَنْبِیاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ ابْنُکَ مُحَمَّدٌ خاتَِمُ الأَنْبِیاءِ وَ الرُّسُلِ»؛(3)

«ای آدم تو اولین پیامبر و رسول هستی و فرزندت محمّد آخرین پیامبر و رسول می باشد».

خود آن حضرت نیز فرمودند:

«أَنَا خاتَِمُ الأَنْبِیاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الْحُجَّةُ عَلی جَمِیعِ الْمَخْلُوقِینَ مِنْ اَهْلِ

ص:69

خاتَِم النبیین

خاتم النبیین نیز بنا به تصریح آیه شریفه قرآن یکی از صفات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است.

آنجا که می فرماید: «ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِن رِجالِکُمْ وَلکِن رَسُولَ اللَّهِ وَخاتَمَ النَّبِیِّینَ وَکانَ اللَّهُ بِکُلِ ّ شَیْ ءٍ عَلِیماً»؛(2)

«محمّدصلی الله علیه وآله پدر هیچ یک از مردان شما نبوده و نیست؛ ولی رسول خدا و ختم کننده و آخرین پیامبران است؛ و خداوند به همه چیز آگاه است!»

و خود آن حضرت نیز فرموده اند:

«أَنَا سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ لا فَخْرَ وَ أَنَا خاتَِمُ النَّبِیِّینَ و اِمامِ الْمُتَّقِینَ وَ رَسُولِ رَبِّ الْعالَمِینَ»؛(3)

«من آقای فرزندان آدم هستم و این فخری نیست، من خاتم پیامبران و امام پرهیزگاران و فرستاده پروردگار جهانیان هستم».

لذا در زیارت نامه آن حضرت عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خاتَِمَ النَّبِیِّینَ اَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ الرِّسالَةَ وَ اَقَمْتَ

ص:70

خازِن العلم

به معنای حافظ و گنجینه علم الهی است و از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام در یکی از خطبه های خود در مدح رسول اللَّه صلی الله علیه وآله فرموده:

«... وَ خازِنِ عِلْمِکَ الْمَخْزُونِ».(2)

خالِصَة اللَّه

خالص به معنای صاف و بی شائبه و ناب و خالصة اللَّه یعنی دوست صمیمی و یکرنگ و ویژه خداوند می باشد. از اوصاف و القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است.

و در زیارت آن حضرت عرض می کنیم: «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خاتَِمَ النَّبِیِّینَ... اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خالِصَةَ اللَّهِ وَ خَلِیلَهُ»؛(1) «سلام بر تو ای آخرین پیامبر خدا... سلام بر تو ای دوست ویژه و صمیمی خدا».

خلیل اللَّه

خلیل به معنای دوست و رفیق و نزدیک است که در زیارت آن حضرت عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خَلِیلَ اللَّهِ».(1)

و نیز در زیارت حضرت فاطمه زهراعلیها السلام عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ خَلِیلِ اللَّهِ»؛(2) «سلام بر تو ای دختر خلیل خدا».

خَیْر البشر

این لقب را خداوند متعال در گفت و گو با حضرت موسی بیان فرمود:

«اَنَّ مُحَمَّداً خَیْرُ الْبَشَرِ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ اَنَّ اَخاهُ وَ وَصِیُّهُ عَلِیّاً خَیْرُ الْوَصِیِّینَ».(3) و نیز لقبی است که جبرئیل به وسیله آن حضرت پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله را ملقب نموده است آن گاه که در شب معراج، براق را آورد به او گفت: «خَیْرُ الْبَشَرِ، اَحَبُّ خَلْقِ اللَّهِ اِلَیْهِ...»؛(4)

«آرام باش که بهترین بشر تو را سوار خواهد شد، او که محبوب ترین خلق نزد خداوند است».

خَیْر الوَری

به معنای بهترین مخلوقات روی زمین است و از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گفته شده است.

و این است قسمتی از زیارت ابراهیم فرزند آن حضرت:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ خَیْرِ الْوَری ؛(2)

«سلام بر تو ای فرزند بهترین خلق خدا».

خِیَرة اللَّه

پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله بنده برگزیده و خاص خداوند است و این از اوصاف آن حضرت می باشد چنان که این گونه به ایشان سلام می دهیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّد بن عبد اللَّه، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خیرة اللَّه».(1)

و نیز نقل شده که بر در بهشت نام آن حضرت نوشته شده خیرةاللَّه.(2) لذا برای آن حضرت دعا می کنیم:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ، وَأَمِینِکَ وَصَفِیِّکَ، وَحَبِیبِکَ وَخِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ».(3)

دافع

در نهج البلاغه و در دعای برای پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آمده است:

«اَللّهُمَّ اجْعَلْ شَرائِفَ صَلَواتِکَ وَ نَوامِی بَرَکاتِکَ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ الْخاتِمِ لِما سَبَقَ وَ الْفاتِحِ لِمَا انْفَلَقَ وَ الْمُعْلِنِ الْحَقَّ وَ الدّافِعِ جیشاتِ الاَباطِیلِ ...»؛(1)

«خدایا شریف ترین درودها و برکات خود را بر محمّد که بنده و رسول توست قرار بده هم او که خاتم گذشتگان و فاتح آیندگان است او که حقّ دین را اعلان و سر و صدای باطل را دفع و نابود می کند».

به همین جهت یکی از اسامی آن حضرت دافع گفته شده است.(2)

دَعْوَة ابراهیم

دعوت به معنای دعا و خواسته است آنجاکه حضرت ابراهیم از خدا خواست:

«رَبَّنا وَابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ...»؛(1)

«پروردگارا! در میان آن ها پیامبری از خودشان برانگیز».

از خود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نیز نقل شده که فرمودند:

«إِنِّی دَعْوَةُ اِبْراهِیم وَ بُشْری اَخِی عِیسَی بْنُ مَرْیَمَ»؛(2)

«من مورد دعای ابراهیم و بشارت برادرم عیسی هستم».

حرف ذ

ذو النِّعمَة العُظْمی

به معنای صاحب نعمت بزرگ است که صاحب مناقب در توصیفات خود از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آورده است:

«اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذِی... بَعَثَ مُحَمَّداًصلی الله علیه وآله ذِی النِّعْمَةِ الْعُظْمی ؛(2)

«سپاس و ستایش خدایی که... محمدش را مبعوث فرمود، او که دارای نعمت بزرگ است».

حرف ر

راغب

به معنای رغبت و میل و اشتیاق به کاری است. پیامبر تمام زندگی اش دائماً به یاد خدا و برای خدا بود، با این حال خداوند متعال به ایشان می فرماید:

«فَاذا فَرغتَ فَانصَبْ وَاِلی رَبّکَ فَارْغَبْ».(2)

«پس هنگامی که از کار مهمّی فارغ می شوی به مهم دیگری پرداز، و به سوی پروردگارت توجّه کن!

راکِبُ النّاقه

ناقه به معنای شتر است؛ یعنی پیامبر سوار بر شتر می شد و مثل شاهان بر اسب نمی نشست.(1)

رَحمةُ العباد

با توجّه به آیه شریفه «وَما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ»؛(1)

«ما تو را جز برای رحمت جهانیان نفرستادیم».

مرحوم علامه مجلسی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله را با عنوان «رحمة العباد» توصیف نموده است، یعنی کسی که باعث و منشأ رحمت برای بندگان است.(2)

رسول

رسول یعنی فرستاده و پیام آور خداوند برای بندگانش می باشد، اگرچه تمام پیامبران الهی رسول هستند لکن الان هرگاه به صورت مطلق «رسول» گفته شود منظور پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله می باشد. لذا این عنوان نیز از اسامی قرآنی آن حضرت است:

«یاأَیُّها الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ»؛(3)

«ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً (به

ص:85

رسول اعظم

به معنای بزرگ ترین فرستاده خداوند است، او که دینش جهانی و برای همه مردم دنیاست و نیز ابدی تا روز قیامت خواهد بود.

رسول الحمّادین

حمّاد به معنای کسی که بسیار حمد می کند و صاحب مناقب عنوان رسول الحمّادین را از القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله شمرده است.(1)

رسول اللَّه

از معروف ترین اسامی و القاب پیامبر خاتم «رسول اللَّه» است اگرچه همه فرستادگان و پیامبران الهی رسول خدا هستند ولی هرجا این عنوان به طور مطلق استعمال شود منظور پیامبر اکرم اسلام صلی الله علیه وآله می باشد.

آیه شریفه نیز بر این لقب رسول اللَّه تصریح دارد:

«ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَلکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخاتَمَ النَّبِیِّینَ وَکانَ اللَّهُ بِکُلِ ّ شَیْ ءٍ عَلِیماً»؛(2)

«محمّد (ص) پدر هیچ یک از مردان شما نبوده و نیست؛ ولی رسول خدا و ختم کننده و آخرین پیامبران است؛ و خداوند به همه چیز آگاه است!»

رسول المَلاحم

ملاحم جمع ملحمه و به معنای جنگ سخت است؛ یعنی هنگامی که بدن ها قطعه قطعه می شود.

از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل شده که فرموده اند:

«أَنَا رَسُولُ الرَّحْمَةِ وَ رَسُولُ الرّاحَةِ وَ رَسُولُ الْمَلاحِمِ»؛(1)

«من پیامبر رحمت و آسایش و نیز پیامبر جنگ هستم».

و در جای دیگر فرمودند که خداوند مرا رسول الملاحم قرار داده است:

«أَنَا عَقَبُ النَّبِیِّینَ لَیْسَ بَعْدِی رَسُولٌ وَ جَعَلَنِی رَسُولَ الرَّحْمَةِ وَ رَسُولَ التَّوْبَةِ وَ رَسُولَ الْمَلاحِمِ»؛(2)

«من آخرین پیامبر هستم، پس از من رسول نخواهد بود خداوند مرا رسول رحمت و توبه و نیز رسول جنگ قرار داده است».

منظور این است که با ظالمان و معاندان جهاد خواهم کرد تا زمینه راحتی و آسایش برای مظلومان و مستضعفان را فراهم کنم.

رسول مُختار

مختار به معنای بزرگ و برگزیده و صاحب اختیار است.

در یکی از زیارات جامعه آمده است:

«مالِک الْجَنَّةِ وَ النّارِ مُحَمَّدٌ الرَّسُولُ الْمُخْتارِ»؛(3) «پیامبر خاتم مالک بهشت و جهنم است، محمدی که پیامبر برگزیده می باشد».

و در دعای عدیله گفته می شود:

ص:90

رسولٌ مِن اَنْفُسکم

خداوند متعال در قرآن کریم پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله را از جنس خود مردم و از بین خود ایشان می داند و می فرماید: من پیامبر خود را از بین شما انتخاب کردم، اگرچه فرستاده من است ولی از جنس شما و از بین شماست. سال ها با شما نشست و برخاست داشته و با شما زندگی کرده، او هم بشری مثل شماست، لذا در آیه شریفه 128 سوره توبه می فرماید:

«لَقَدْ جَآءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ»؛(2)

«به یقین، رسولی از خود شما به سویتان آمد که رنج های شما بر او سخت است و اصرار برهدایت شما دارد ونسبت به مؤمنان، رؤوف و مهربان است!»

رکن المُتواضعین

در کتاب شعیای نبی علیه السلام اسم شریف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به نام رکن المتواضعین آمده است.(4)

ص:92

رؤوف

رؤوف به معنای مهربان و با لطف و رأفت است، این از صفات بارز پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله است چنان که فرمود: تو رحمة للعالمین هستی.

رؤوف نیز از اسامی و القاب قرآنی آن حضرت است که با توجّه به آیه شریفه برداشت شده است که خداوند می فرماید:

«لَقَدْ جَآءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ»؛(1) «به یقین، رسولی از خود شما به سویتان آمد که رنجهای شما بر او سخت است؛ و اصرار بر هدایت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان، رؤوف و مهربان است!».

زهرة الملائکة

به معنای تابندگی و موجب روشنایی چهره فرشتگان است و از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می باشد: چنان که در یکی از زیارات آمده است:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا زَهْرَةَ الْمَلائِکَةِ»؛(2)

«سلام بر تو ای نور و روشنایی فرشتگان».

زَین القیامه

زین القیامه به معنای زینت روز قیامت است و از القابی است که خود پیامبرصلی الله علیه وآله بیان فرموده:

«وَ جَعَلَنِی فِی الدُّنْیا سَیِّدَ وُلْدِ آدَمَ وَ فِی الآخِرَةِ زَیْنَ الْقِیامَةِ وَ حَرَّمَ دُخُولَ الْجَنَّةِ عَلَی الأَنْبِیاءِ حَتّی اَدْخُلَها أَنَا...»؛(1)

«خداوند مرا در دنیا بهترین فرزند آدم قرار داده و در آخرت نیز زینت روز قیامت فرموده، و دخول به بهشت را بر همه پیامبران حرام نموده تا زمانی که من وارد شوم...».

لذا در زیارت آن حضرت می گوییم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا زَیْنَ الْقِیامَةِ»؛(2)

«سلام بر تو ای زینت روز قیامت».

مناقب نیز زین القیامة را از القاب شریف آن حضرت برشمرده است.(3)

ساجد

به معنای سجده کننده است؛ یعنی خداوند به پیامبرش فرمان داده است که برای من سجده کن و ایشان هم فرمان الهی را امتثال نموده، پس یکی از القاب ایشان ساجد است:

«وَمِنَ الَّیْلِ فاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَیْلاً طَوِیلاً»؛(2) «و در شبان گاه برای او سجده کن، و مقداری طولانی از شب، او را تسبیح گوی!»

سدید

به معنای راست و استوار و جاودان می باشد؛ لذا در تعریف و تمجید از مقام شامخ آن حضرت گفته شده است:

«اَنَّکَ الْمُوَفَّقُ الرَّشِیدُ ... وَ الْمَیْمُونُ السَّدِیدُ»؛(1)

«همانا تو توفیق یافته و هدایت یافته الهی هستی، تو با میمنت و خجستگی و همیشگی هستی».

سراج الاصفیاء

یعنی بین همه برگزیدگان الهی از تمام ایشان درخشنده تر و نورانی تر است و این لقب نیز در بحار الانوار آمده است.(2)

سعدیّ

سعدی یعنی منسوب به سعد و منظور سعد بن بکر بن هوازن است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله که به دنیا آمد چون محیط مکّه گرم و سوزان بود مثل بچه های دیگر او را به دایه ای سپردند تا در محیطی با آب و هوای بهتر رشد کند و زبان فصیح عربی را نیز یاد بگیرند.

«محمّد» به حلیمه سعدیه از قبیله سعد بن بکر سپرده شد،(4) لذا ایشان را سعدی گویند یعنی از جهت رضاع و شیر خوردن منسوب به آنهاست.(5)

سفیر

سفیر به معنای رسول و فرستاده شده و نماینده کسی می باشد و از القاب پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله است چون او نماینده و رسول خدا برای مردم است.

چنان که در زیارت آن حضرت عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا السَّفِیرُ بَیْنَ اللَّهِ وَبَیْنَ خَلْقِهِ»؛(2)

«سلام بر تو ای سفیر بین خدا و بندگانش».

سَیّد الآخرین

پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله آقای اولین و آقای آخرین است، او آقا و بزرگ همه خلائق است.

حضرت آمنه تعریف می کند که هنگام تولد فرشتگانی به زیارت فرزندم آمدند... گفتند:

«اَبْشِرْ یا مُحَمَّدُ فَإِنَّکَ سَیِّدُ الاَوَّلِینَ وَالآخَرِینَ ...».(1)

لذا در زیارت نامه گواهی می دهیم که:

«وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَأَنَّهُ سَیِّدُ الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ»؛(2)

«شهادت و گواهی می دهم که محمّد بنده و رسول خداست، و او آقای اولین و آخرین است».

و در جای دیگر:

«اَلسَّلامُ عَلی مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْآخِرِینَ».(3)

و خود آن حضرت نیز به این مطلب تأکید نموده است:

امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرموده است:

«قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله: أَنَا سَیِّدُ الاَوَّلِینَ وَ الآخرِینَ وَ اَنْتَ یا عَلِیُّ سَیِّدُ الْخَلائِقِ بَعْدِی، اَوَّلُنا کَآخِرِنا وَ آخِرِنا کَاَوَّلِنا»؛(4)

«پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: من آقای اولین و آخرین هستم و تو ای علی! آقای

ص:101

سَیّد الابرار

به معنای آقای نیکان و نیکوکاران می باشد و از توصیفاتی است که صاحب کتاب شریف بحارالانوار آن را در مقدمه کتاب خود آورده است.(1)

سَیّد الاولین

چنان که گفته شد این عنوان نیز از القاب معروفه و خاصه آن حضرت است، هم به فرموده خود آن حضرت و هم به گواهی دیگران. لذا سلام می دهیم به ایشان: «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا سَیِّدَ الاَوَّلِینَ وَ الآخرِینَ».(1)

«اَلسَّلامُ عَلی مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْاوّلِینَ».(2)

و گواهی می دهیم: «وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَأَنَّهُ سَیِّدُ الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ،»؛(3) «گواهی می دهم که محمّد بنده و رسول خداست، او که آقای همه اولین و آخرین است».

سَیّد خلق اللَّه

یکی دیگر از عناوین و القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله سیّد خلق اللَّه است چنان که در زیارت مربوط به آن حضرت از ایشان می خواهیم:

ص:104

سَیّد رُسُل اللَّه

به معنای آقا و بزرگ رسولان خداوند می باشد و از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است. این عنوان در زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام که در عید مبعث وارد شده، آمده است و این چه حکمت و تناسبی است که روز مبعث باید به زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام رفت؟

در قسمتی از این زیارت آمده است:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ مُحَمَّدٍ سَیِّدِ رُسُلِ اللَّهِ»؛(2)

«سلام بر تو ای وارث محمّد که سیّد و آقای همه رسولان خداوند است».

سَیّد وُلْد آدم

به معنای بهترین فرزند آدم، این از تعابیری است که خداوند متعال برای پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله به کار برده است آن گاه که با عیسی بن مریم علیه السلام سخن می گفت و فرمود:

«اُوصِیکَ یَابْنَ مَرْیَمَ الْبِکْرِ الْبَتُولِ بِسَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ حَبِیبِی فَهُوَ اَحْمَدُ صاحِبُ الْجَمَلِ الاَحْمَرِ وَ الْوَجْهِ الاَقْمَرِ... فَاِنَّهُ رَحْمَةٌ لِلْعالَمِینَ وَ سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ»؛(2)

«ای فرزند مریم بتول تو را به آقای پیامبران سفارش می کنم، او که دوست من است هم او که احمد است، صاحب شتر قرمز و چهره نورانی، او رحمت برای جهانیان و آقای فرزندان آدم است».

و نیز خود آن حضرت فرمود: علی سیّد العرب است. عایشه گفت: مگر شما سیّد العرب نیستید؟ فرمود: من سیّد ولد آدم هستم و علی سیّد العرب است.(3)

شاکر

به معنای شکرگزار و سپاس گزار نعمت های الهی است که در مناقب آن را از القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله برشمرده(3) و به این آیه شریفه استناد کرده است:

«شاکِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَبَیاهُ وَهَدَیاهُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ»؛(4)

«شکرگزار نعمت های پروردگار بود؛ خدا او را برگزید؛ و به راهی راست هدایت نمود!»

شاهد شاهدان

در روز قیامت آن گاه که محکمه عدل الهی بر پا گردد، برای اثبات حقانیت یا مجرمیت افراد، ادله و شواهد فراوانی وجود دارد؛ از گواهی اعضا و جوارح انسان گرفته تا زمین و زمان و فرشته ها؛ یکی از شاهدان و گواهان روز قیامت پیامبر هر امتی است و باز بر همه این گواهان نیز پیامبر خاتم گواهی خواهد داد؛ چنان که قرآن کریم می فرماید:

«فَکَیْفَ إِذَا جِئْنا مِن کُلِ ّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَجِئْنا بِکَ عَلَی هَؤُلَاءِ شَهِیداً»(1) «وَکَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَدَآءَ عَلَی النّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً...»»؛(2)

و خداوند متعال فرمود: «حال آن ها چگونه است آن روزی که از هر امتی، شاهد و گواهی (بر اعمالشان) می آوریم، و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد؟» و نیز فرمود: «همان گونه (که قبله شما، یک قبله میانه است) شما را نیز، امّت میانه ای قرار دادیم (در حد اعتدال، میان افراط و تفریط؛) تا بر مردم گواه باشید؛ و پیامبر هم بر شما گواه است...».

ص:108

شَرف الاشراف

یعنی بین همه شریفان و بزرگان، او از همه شریف تر و بزرگ تر است، بلکه موجب شرف و ارجمندی آنان است؛ چنان که علامه مجلسی آن حضرت را چنین توصیف نموده است.(2)

شفیع

شفیع به معنای شفاعت کننده و خواهشگر است، کسی که برای دیگران پا در میانی می کند، و پیامبر خدا به جهت عظمت و مقامی که نزد خدا دارد، برای گناهکاران امّت خود شفاعت می کند.

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ... وَالشَّفِیعَ إِلَیْهِ»؛(1) «سلام بر تو ای حجت خدا بر اولین و آخرین و کسی که شفیع نزد خداست».

در عبارتی دیگر آمده است:

«... وَ نِعْمَ الشَّفِیعُ اَنْتَ یا مُحَمَّدُ»؛(2)

«و چه خوب شفیعی هستی تو ای محمّد».

و از خدا می خواهیم که شفاعت آن حضرت را در حقّ ما و همه مسلمانان قبول بفرماید.

«اَللّهُمّ کَرِّمْ مَقامَهُ وَ عَظِّمْ بُرْهانَهُ وَ شَرِّفْ بُنْیانَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ اَعْلِ کَعْبَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتُهُ وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ فِی اُمَّتِهِ»؛(3)

«خدایا مقامش را کریم، برهانش را عظیم، بنیانش را شریف و چهره اش را سپید و درجه اش را رفیع و شفاعتش را برای امتش قبول بفرما».

شفیع القیامة

آن گاه که قیامت برپا شود و محکمه عدل الهی تشکیل گردد، پای

ص:111

شفیع المُذنِبین

به معنای واسطه گناه کاران با خداوند است، یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آبروی خود را نزد خداوند واسطه قرار می دهد تا برای گناه کاران از امّت خود درخواست آمرزش کند، لذا در زیارت آن حضرت آمده است:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا شَفِیعَ الْمُذْنِبِینَ»؛(2)

«سلام بر تو ای شفاعت کننده گناه کاران».

شمس الدّنیا

به معنای خورشید دنیا می باشد و از اوصاف پیامبر خاتم است که جبرئیل در سلام به آن حضرت بیان کرده است:

«... اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا شَمْسَ الدُّنْیا»؛(3)

«سلام بر تو ای خورشید دنیا!»

شرح این جریان در عنوان «حامد» گذشت.

حرف ص

صاحب

صاحب به معنای همدم و همراه و دوست است و یکی از اسامی و القاب پیامبرصلی الله علیه وآله است، با توجّه به آیه شریفه:

«ما ضَلَّ صاحِبُکُمْ وَما غَوَی ؛(1)

«که هرگز دوست شما [محمّد] منحرف نشده و مقصد را گم نکرده است»

چنان که صاحب مناقب و بحارالانوار نیز به آن تصریح دارند.(2)

همچنین صاحب مناقب تأکید دارد که نام پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله در نزد میزان روز قیامت، معروف به صاحب است.(3)

صاحب الابل

ابل به معنای شتر است و پیامبر نیز مانند سایر مردم عرب، شتران متعددی داشتند که برخی را خریداری کردند و بعضی را هم به ایشان هدیه دادند، نام برخی از آنها چنین است: جدعا، قصواء، بغوم، نوق، مروة، مهره، شقرا، ریّا، حباء،...(1)

صاحب الجَمل

به معنای صاحب شتر است که در حدیث عیسی بن مریم آمده: خداوند پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله را برایش این گونه توصیف می نمود:

«اُوصِیکَ یَابْنَ مَرْیَمَ الْبِکْرِ الْبَتُولِ بِسَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ حَبِیبِی فَهُوَ اَحْمَدُ صاحِبُ الْجَمَلِ الاَحْمَرِ وَ الْوَجْهِ الاَقْمَرِ...»؛(2)

صاحب الحُجة

یعنی کسی که دارای دلیل و برهان و مدرک است، و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله برای تمام اقوال و احکام و افعال خود، حجت الهی داشت. لذا آن جناب را به صاحب الحجة توصیف نموده اند.(2)

صاحب الدرع

به معنای زره است؛ یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله مرد جنگ و سلاح و مبارزه بوده است و هر مرد مبارزی هم شمشیر و زره و سپر نیاز دارد. نام یکی از زره های ایشان ذات الفضول بوده که سعد بن عباده به ایشان هدیه داده است، یکی دیگر هم فضّه، دو تا زره هم از بنی قینقاع به ایشان رسید. گفته می شود که زره داوود پیامبر نیز نزد ایشان است، همان که آن را پوشید و جالوت را به قتل رساند.(2)

صاحب الدین الاظهر

دین اسلام دینی است که مقبول و مرضی خداوند و بر همه ادیان دیگر غلبه خواهد نمود و بر سراسر جهان ظاهر و آشکار خواهد گردید. به این جهت پیامبر اکرم را که آورنده این دین است، با عنوان صاحب الدین الاظهر توصیف نموده اند.(1)

صاحب الرُّکن و المقام

حج دارای مناسک و ارکان و اعمال مخصوصی است که نظیر آن کمتر در سایر عبادات یافت می شود، اگرچه از هر کدام از عبادات نیز بهره ای دارد، مقام ابراهیم جایی است که طواف کننده پشت سر آن نماز طواف می خواهد.

رکن نیز به گوشه های خانه کعبه گفته می شود. هر گوشه ای از خانه کعبه به نامی است: رکن یمانی، رکن شامی، رکن حجر الاسود و رکن عراقی. روایت شده حضرت معمولاً در رکن یمانی به دعا می پرداخت.

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبَ الرُّکْنِ وَ الْمَقامِ»؛(1)

«سلام بر تو ای صاحب رکن و مقام».

صاحب السَّکینه

یعنی کسی که دارای سکینه و وقار و آرامش است و پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله که توکل کامل به خدا دارد دارای چنین مقام و صفتی است. و چه حکمتی است که در زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله سلام می دهیم:

«اَلسَّلامُ عَلی صاحِبِ السَّکِینَةِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْمَدْفُونِ بِالْمَدِینَةِ»؛(2)

«سلام بر آن صاحب سکینه و وقار، سلام بر آن بزرگواری که در مدینه منوره مدفون است».

و ظاهراً این عنوان از این آیه شریفه اقتباس شده است:

«فَأَنزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ»؛(3)

«در این موقع، خداوند سکینه (و آرامش) خود را بر او فرستاد».

صاحب السَّهم النّافذ

سهم به معنای تیر که در کمان گذاشته می شود و نافذ یعنی نفوذ کننده، تیری که نفوذ می کند.

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبَ السَّهْمِ النّافِذِ»؛(1)

«سلام بر تو ای صاحب تیر نفوذ کننده».

صاحب الشّریعة السّهلة

یعنی کسی که دین و آیین او راحت و آسان است؛ چنان که خود آن حضرت فرمودند: بعثت بالحنیفیة السهلة السمحة؛ من به دین حنیف که ساده و آسان است مبعوث شده ام و خداوند نیز فرموده است:

«.... وَما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ....»(2)

البته باید به این نکته توجّه کرد که می فرماید دین من تا آنجا که امکان دارد ساده و سهل شده است، نه این که شما آن را سهل بگیرید یا این که سهل انگار شوید؛ چنان که برخی ها دچار چنین توهمی هستند.

صاحب العنزه

عنزه از عصا بلندتر و از نیزه کوتاه تر بود که گفته می شود نجاشی آن را به زبیر داد و او هم به پیامبر هدیه کرد.(1) و به فرموده امام باقرعلیه السلام آن حضرت به دست می گرفتند و تکیه می دادند و هنگام خطبه نماز عیدین نیز به همراه آن خطبه می خواندند.(2)

صاحب القبله

قبله در لغت یعنی آن جهت و سمتی که انسان رو به روی خود قرار می دهد ولی اصطلاح شده برای جهتی که انسان رو به آن طرف اعمال عبادی خود را انجام می دهد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به امر الهی قبله و جهت عبادت مسلمانان را کعبه قرار داده است، چنان که در آیه شریفه می فرماید:

«قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمآءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَیاها فَوَلِ ّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُ ما کُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَبِّهِمْ وَما اللَّهُ بِغافِلٍ عَمّا یَعْمَلُونَ»؛(1)

«نگاه های انتظارآمیز تو را به سوی آسمان (برای تعیین قبله نهایی) می بینیم! اکنون تو را به سوی قبله ای که از آن خشنود باشی، باز می گردانیم. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن! و هر جا باشید، روی خود را به سوی آن بگردانید! و کسانی که کتاب آسمانی به آن ها داده شده، بخوبی می دانند این فرمانِ حقی است که از ناحیه پروردگارشان صادر شده؛ (و در کتاب های خود خوانده اند که پیغمبر اسلام، به سوی دو قبله، نماز می خواند). و خداوند از اعمال آن ها (در مخفی داشتن این آیات) غافل نیست!»

لذا به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله صاحب القبله گفته می شود و در یکی از زیارات

ص:126

صاحب القضیب

قضیب به معنای شاخه بریده و شمشیر تیز و برّان است و از اسامی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله صاحب القضیب گفته شده است؛ چون آن حضرت چنین وسیله ای داشتند و اسم آن هم ممشوق بوده است.(2)

صاحب الِلّواء

لواء به معنای علامت، نشانه و پرچم که هر گروهی برای شناسایی و معرفی خود از آن استفاده می کند و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نیز صاحب پرچم است؛ آن هم لوایی که قابل رؤیت برای همه جهانیان است؛ لذا در یکی از زیارات آمده است: «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبَ الْمَقامِ الْمَحْمُودِ وَ الْحَوْضِ الْمَوْرُودِ وَ اللّواءِ الْمَشْهُودِ»؛(3)

«سلام بر تو ای صاحب مقام پسندیده و صاحب حوضی که دیگران بر آن وارد می شوند و سلام بر تو ای صاحب پرچم مشهود».

ص:128

صاحب المَساعی

به معنای صاحب تلاش و کوشش و کسی که سرآمد جهاد در راه خداست. و در عبارت زیارت آمده است:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبَ الْمَساعِی»؛(2)

صاحب المفاتیح

مفاتیح از مفتاح به معنای کلید است. یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله صاحب تمام کلیدهای خزائن عالم است. و این مقامی است که خداوند متعال به آن حضرت عنایت فرموده، چنان که آن جناب در فرمایشی فرموده اند:

«اِصْطَفانِی عَلی جَمِیعِ الْعالَمِینَ مِنَ الاَوَّلِینَ وَ الآخِرِینَ اَعْطانِی مَفاتِیحَ خَزائِنِهِ کُلِّها»؛(1)

«خداوند مرا بر تمام جهانیان برگزیده، چه از اولین و چه از آخرین، و کلیدهای تمام خزائن و گنج های خود را به من عطا فرموده است».

و در جای دیگر فرمودند: اعطانی جوامع العلم و مفاتیح الکلام.(2)

صاحب المَلْحَمه

ملحمه به معنای واقعه عظیم که در آن قتل نیز واقع می شود و ملحمه گفته می شود چون بدن ها (لحم - گوشت) قطعه قطعه می شود.

گفته شده یکی دیگر از اسامی پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله در کتاب تورات «صاحب الملحمه» است.(2)

چنان که در یکی از زیارات نیز آمده است.

صاحب الناقه

امام باقرعلیه السلام فرمودند: آن حضرت دو ناقه معروف داشتند یکی به نام عضباء و دیگری به نام جدعاء. یکی هم به نام قصوا که آن را به 400 درهم از ابوبکر خریده بود و با همان هم هجرت کردند.(1)

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبَ الْقُرْآنِ وَ النّاقَةِ»؛(2)

«سلام بر تو ای صاحب قرآن و ناقه».

صاحب الهَراوة

هراوة به معنای عصا یا چوب دستی است و می گویند آن حضرت چون چوب دستی به همراه داشته اند، «صاحب الهراوة» نامیده شده اند.(4)

صاحب خُلْق عظیم

و این مدال افتخاری است که خداوند متعال به گردن رسولش پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله انداخته، آنجا که می فرماید: «وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ»؛(2)

«و تو اخلاق عظیم و برجسته ای داری!»

یعنی دنیای به این عظمت را خدا متاع قلیل می داند؛ ولی اخلاق نیک پیامبرش را عظیم می شمرد! تو بهترین اخلاق و پسندیده ترین اخلاق را داری و در نقطه اوج آن هستی، لذا در زیارت آن حضرت می گوییم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبَ الْخُلْقِ الْعَظِیمِ وَ الشَّرَفِ الْعَمِیمِ»؛(3)

«سلام بر تو ای که دارای خلق عظیم هستی و سلام بر تو ای که شرافتت عام و همه جانبه است».

صاحب شفاعت مقبول

یعنی کسی که اگر برای کسی نزد خدا شفاعت کند حتماً خداوند نیز خواهد پذیرفت و این تصریح آیه شریفه است که:

«وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَآءُوکَ فاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً»؛(2)

«و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می کردند (و فرمان های خدا را زیر پا می گذاردند)، به نزد تو می آمدند؛ و از خدا طلب آمرزش می کردند؛ و پیامبر هم برای آن ها استغفار می کرد؛ خدا را توبه پذیر و مهربان می یافتند».

لذا در زیارت آن حضرت عرض می کنیم:

ص:135

صاحب فضیلت

از اوصاف دیگر پیامبر خاتم صاحب فضیلت می باشد، چنان که در یکی از زیارات آن حضرت آمده است:

«اَنْتَ صاحِبُ الْوَسِیلَةِ وَ الْفَضِیلَةِ وَ الْمَنْزِلَةِ الْجَلِیلَةِ»؛(2)

«تو صاحب وسیله و فضیلت و دارای مقام والایی هستی».

صادق

به معنای شخص راستگو و کسی که دارای صفت صداقت است.

این اسم و لقب را صاحب مناقب هم از آیه شریفه «ص وَالْقُرْآنِ ذِی الذِّکْرِ»؛(5) گرفته است.(6) و هم گفته اسم پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله نزد کروبیون، صادق است.(7)

ص:137

صانجی

صاحب مناقب نقل کرده که اسم پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله نزد اهل ترک، صانجی است.(1)

صَِفوَة اللَّه

صفوة به معنای برگزیده و خالص چیزی و بهترین نوع آن چیز است و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله چنین انسانی است؛ لذا به ایشان سلام می دهیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صَِفْوَةَ اللَّهِ»؛(2)

«سلام بر تو ای گزینش شده خدا».

و بر ایشان دعا می کنیم:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ...صَفِیّکَ وَ صَِفْوَتِکَ».(3)

صاحب مناقب نقل کرده که صفوة اللَّه نامی است برای پیامبرصلی الله علیه وآله که بر لوای حمد نوشته شده است.(4)

صَِفوَة ربّ العالمین

یعنی کسی که از جانب پروردگار جهانیان گزینش شده است و این از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است لذا چنین عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلی مُحَمَّدٍ رَسُول اللَّهِ، خاتَِمِ النَّبِیِّینَ وَسَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ، وَصَفْوَةِ رَبِّ الْعالَمِینَ»؛(1)

«سلام بر محمّد که رسول خداست، او که خاتم پیامبران و آقای رسولان است همان که گزینش شده پروردگار جهانیان می باشد».

صَفی الاصفیاء

یعنی برگزیده برگزیدگان، خالص خالصان، و پاک پاکان، و این از اوصاف پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله می باشد، چنان که علامه مجلسی نیز با این عنوان آن حضرت را توصیف نموده است.(1)

ضَحوک

از ابن عباس نقل شده که گفته است: نام شریف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در تورات احمد الضحوک القتال است.(1)

نقل شده از این جهت به آن جناب ضحوک گفته اند که دل و قلب پاک و خالصی داشتند و شوخ طبع نیز بوده اند، اگرچه غیر از حقّ نیز نمی فرمودند:

«إِنِّی لاَمْزَحُ وَ لا اَقُولُ اِلّا حَقّاً»؛

«من مزاح هم می کنم ولی خلاف حقّ چیزی نمی گویم».

مثلاً گفته شده که در جایی فرمودند: پیرزن داخل بهشت نمی شود. پیرزن گریه کرد و ایشان فرمود: چون دوباره دختر و دوشیزه می شوند.(2)

حرف ط

طس

از حروف مقطعه و رمزی قرآن است که به آن حضرت تأویل شده است: «طس تِلْکَ آیاتُ الْقُرْآنِ وَکِتابٍ مُّبِینٍ»(1)

بحارالانوار از واقدی نقل کرده که آن گاه که پیامبر نزد حلیمه سعدیه دوران کودکی را می گذراند به همراه فرزندان حلیمه به صحرا رفته بودند. «محمّد» کوه بلندی دید، خواست بالا رود، ولی چون خیلی مرتفع و عمودی بود نتوانست. استحیائیل آمد و صیحه ای زد و گفت: وای بر تو ای کوه، مطیع محمّد باش که او خیر المرسلین است. کوه شاد گشت و کوچک شد تا پیامبر بالای آن رفت. در دل کوه انواع مار و مور و عقرب و حیوانات رنگارنگ بودند وقتی پیامبر خواست پایین بیاید، باز استحیائیل آمد و بانگی زد که همه حیوانات به لانه های خود رفتند تا پیامبر آن منظره را ببیند. وقتی پایین آمد چشمه آبی دید که خنک و شیرین بود، پیامبر نزد چشمه نشسته بود که جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و دردائیل آمدند. پس جبرئیل گفت: «... اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا طس».(2)

طالیسا

مرحوم علامه مجلسی در کتاب شریف بحارالانوار بیان کرده که نام مبارک پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله در صحف شیث به عنوان طالیسا آمده است.(3)

طه

از اسامی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله طه است که به لغت قبیله طیّ یعنی محمّد می باشد.

امام باقر و امام صادق علیهما السلام نقل فرموده اند: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله هنگام نماز آن قدر روی دو پا و انگشتان پا می ایستاد که ورم می کردند، لذا خداوند این آیه را نازل فرمود: «طه * ما أَنزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَی ؛(1)

«طه * ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را به زحمت بیفکنی!».(2)

و نیز در حدیث دیگر امام صادق علیه السلام فرمود:

«اَمّا «طه ؛ فَاسْمٌ مِنْ اَسْماءِ النَّبِی صلی الله علیه وآله وَ مَعْناهُ یا طالِبَ الْحَقِّ الْهادِی اِلَیْهِ»؛(3)

«طه یکی از نام های پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است و معنایش چنین است: ای کسی که طالب حقّ می باشی و به آن نیز هدایت می کنی!»

حرف ظ

عاقب

از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل شده که فرمودند:

«اَنَا الْعاقِبُ وَ هُوَ الَّذِی لا نَبِیَّ بَعْدَهُ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ خَلَّفَ شَیْئاً فَهُوَ عاقِبٌ»؛(3)

«من عاقب هستم و او کسی است که پیامبری بعد از وی نیست و هر چیزی که چیزی را پشت سر بگذارد عاقب گویند».

و در جای دیگر جابر بن عبد اللَّه گوید:

«قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله:... وَ سَمّانِی الْعاقِبُ، أَنَا عَقَبُ النَّبِیِّینَ لَیْسَ بَعْدِی رَسُولٌ»؛(4)

ص:148

عاقل

به معنای کسی که دارای عقل و شعور است، آن هم عقل در درجه بالا. می گویند: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله قبل از بعثت بیست خصلت از خصایل انبیا را داشت که هر کدام از آنها به تنهایی دلالت بر عظمت آن بزرگوار دارد؛ چه رسد به کسی که همه آنها را جمع کرده باشد، یکی از آن خصلت ها عاقل بوده است.(2)

عبد اللَّه

به معنای بنده خدا، مطیع محض خدا، از اسامی رسول خداست که در آیه شریفه «لَمّا قامَ عَبْدُ اللَّهِ» آمده است.

چنان که در تشهد نماز هر روز چند بار این بندگی حضرت را شهادت می دهیم و حتی قبل از مسأله رسالت، مسأله بندگی مطرح شده است:

«وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ...»

و من گواهی می دهم که محمّد، بنده و رسول خداست؛ یعنی این بالاترین مقامی است که یک انسان می تواند نزد خدا به دست آورد.

در زیارت روز شنبه نیز چنین آمده است:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ... عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ وَنَبِیِّکَ»؛(2)

«خدایا درود فرست بر محمّد... بنده ات که فرستاده و پیامبرت می باشد».

چنان که در آیه مربوط به معراج نیز می فرماید: ما بنده خود را به معراج بردیم و نامی از رسول و نبی و غیره نمی آورد:

«سُبْحانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصا الَّذِی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ»؛(3)

«پاک و منزّه است خدایی که بنده اش را در یک شب، از مسجد الحرام به

ص:150

عبد الاعلی

در مناقب نقل شده است که نام مبارک پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در نزد باد، عبد الاعلی است.(2) و اعلی نیز نامی از اسمای حسنای الهی است.

عبد الجلیل

جلیل نیز از اسامی جلاله خداوند است و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در نزد سنگ ها معروف به عبد الجلیل است.(1)

عبد الرحیم

گفته شده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نزد زبانیه به نام عبد الرحیم معروف است.(1)

عبد الفتّاح

فتاح به معنای بسیار گشاینده، از اسامی خداوند متعال است و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نیز بنده اوست لذا نام آن حضرت نزد اسرافیل «عبد الفتاح» است.(1)

عبد المنّان

پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله نزد جحیم به عبد المنان معروف است.(1)

عبد الوکیل

وکیل یعنی کسی که دیگران کارشان را به او محول می کنند و توسط او انجام می دهند.

نام پیامبر خداصلی الله علیه وآله نزد رعد، عبد الوکیل است.(2)

عزیز علَی اللَّه

یعنی کسی که برای خدا ارجمند و شریف و محترم است و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله چنین مقامی نزد خداوند دارد.

چنان که در زیارت آن حضرت گواهی می دهیم:

«اَشْهَدُ اَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ الْعَزِیزُ عَلَی اللَّهِ»؛(2)

«گواهی می دهم که تو پیامبر خدا هستی، همان که نزد خدا عزیز است».

عقل کل

عقل کل همان وجود مبارک پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله است که خداوند آفرید و بقیه عقول مراتب بعدی آن هستند.

عَلَم الحق

یعنی پیامبر خداصلی الله علیه وآله خود پرچم و پرچم دار حقّ و حقیقت است؛ چنان که در یکی از زیارات می گوییم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنْهَجَ دِینِ الاسْلامِ ... وَ عَلَمَ الصِّدْقِ وَ الْحَقِّ وَ الاحْسانِ»؛(2)

«سلام بر تو ای راه واضح دین اسلام، و ای پرچم صداقت و حقیقت!»

عَلَم الصدق

یعنی پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله پرچم و پرچم دار صدق و راستی است.

لذا در زیارت آن حضرت عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنْهَجَ دِینِ الاسْلامِ ... وَ عَلَمَ الصِّدْقِ وَ الْحَقِّ»؛(2)

«سلام بر تو ای راه واضح دین اسلام... ای پرچم صدق و راستی و حقّ و حقیقت».

حرف غ

غَیْث البلاد

غیث به معنای باران است که همه شهرها و سرزمین ها را زنده و آباد و باطراوت می کند، و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله با آمرزش، همه مردگان کفر و شرک و الحاد را زنده کرد.

«اَشْهَدُ اَنَّ اللَّهَ بَعَثَکَ رَحْمَةً لِلْخَلْقِ وَ رَأْفَةً بِالْعِبادِ وَ غَیْثاً لِلْبِلادِ»؛(4)

«گواهی می دهم که خداوند تو را به عنوان رحمت برای خلق مبعوث فرمود، و نیز موجب رأفت بندگان و بارانی برای شهرها».

ص:162

غیور

به معنای غیرتمند و جوانمرد می باشد؛ یعنی کسی که نه «غیر» را در خود راه می دهد و نه به «غیر» چشم طمع دارد، نه به دیگران تعدی می کند و نه تعدی دیگران را می پذیرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله قبل از بعثت بیست خصلت از خصایل انبیا را داشت که هر کدام از آنها به تنهایی دلالت بر عظمت آن بزرگوار دارد؛ چه رسد به کسی که همه آنها را جمع کرده باشد، یکی از آن خصلت ها غیور است.(1)

فاتح

فاتح به معنای گشاینده، از القاب پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله است؛ یعنی درهای ایمان که بسته شده بود را گشود و فتح کرد.(2)

هنگامی که به زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام می رویم به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله سلام می دهیم:

«اَلسَّلامُ عَلی رَسُولِ اللَّهِ، أَمِینِ اللَّهِ عَلی وَحْیِهِ وَعَزآئِمِ أَمْرِهِ، الْخاتِمِ لِما سَبَقَ، وَالْفاتِحِ لِمَا اسْتُقْبِلَ»؛(3)

«سلام بر رسول خدا، او که امین بر وحی الهی و بر امور مهم و اسرار حقّ است، هم او که ختم کننده گذشتگان و گشاینده آیندگان است».

فارقلیط

گفته شده یکی از اسامی پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله در کتاب انجیل، «فارقلیط» است، البته بارقلیط نیز نقل شده است.(2) در چند موضع از کتاب انجیل به فارقلیط بشارت داده شده است؛ از جمله موردی که عیسی علیه السلام می فرماید: من از خدا می خواهم که برای شما فارقلیط دیگری را مبعوث نماید که تا ابد همراه شما باشد و هر چیزی را به شما تعلیم دهد.(3) و در جای دیگر فرموده: من خواهم رفت ولی به زودی فارقلیط برای شما خواهد آمد، کسی که از جانب خود حرف نخواهد زد، او نذیر خواهد بود.(4)

در یکی از زیارات چنین آمده است: «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا فارقلیط»؛(5)

فاضل

یعنی کسی که دارای فضل و بزرگواری است؛ می گویند: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله قبل از بعثت بیست خصلت از خصایل انبیا را داشت که هر کدام از آنها به تنهایی دلالت بر عظمت آن بزرگوار دارد؛ چه رسد به کسی که همه آنها را جمع کرده باشد، یکی از آن خصلت ها فاضل است.(1)

فخر العالمین

پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله موجب فخر و مباهات همه جهانیان و همه مخلوقات عالم است، همه جن و انس و ملک به وجود او مباهات می کنند، و مرحوم علامه مجلسی با این عنوان است که آن حضرت را توصیف و تمجید نموده است.(2)

حرف ق

قائد الخیر

یکی دیگر از اوصاف پیامبر خداست چنان که در زیارت آن حضرت عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا قائِدَ الْخَیْرِ»؛(2) «سلام بر تو ای پیشوای هر خیری».

و در دعا گفته می شود:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ... خاتَِمِ النَّبِیِّینَ وَ قائِدِ الْخَیْرِ وَ مِفْتاحِ الرَّحْمَةِ»؛(3)

«خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد، او که خاتم پیامبران است و پیشوای خیر و کلید رحمت».

قائد المسلمین

یعنی جلودار و امام همه مسلمانان، و او که آورنده دین اسلام است خود جلودار و اولین مسلمان نیز می باشد.

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا قائِدَ الْمُسْلِمِینَ»؛(4) «سلام بر تو ای پیشوای مسلمانان».

قاتل المشرکین

یعنی جهاد کننده و کشنده مشرکان و کافران به اذن خدا، از دیگر القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است.

چنان که در زیارت آن حضرت از نزدیک عرض می کنیم:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَما وَفی بِعَهْدِکَ وَ بَلَّغَ رِسالَتَکَ وَ قاتلَ الْمُشْرِکِینَ عَلی تَوْحِیدِکَ»؛(2)

«خدایا درود فرست بر محمّد و آل آن حضرت، چنان که او به عهد تو وفا نمود و رسالت تو را به انجام رسانید و با مشرکان برای توحید تو قتال کرد».

قاضی

به معنای حاکم و قضاوت کننده است که این عنوان را نیز از آیه شریفه «وَما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَن یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَللاً مُّبِیناً»؛(1) هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم بدانند، اختیاری (در برابر فرمان خدا) داشته باشد؛ و هر کس نافرمانی خدا و رسولش را کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است!» برداشت نموده و به عنوان یکی از اسامی و القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ذکر نموده اند.(2)

آیه دیگر در این زمینه چنین است:

«فَلَا وَرَبِّکَ لَا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لَا یَجِدُوا فِی أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِّمّا قَضَیْتَ وَیُسَلِّمُوا تَسْلِیماً»(3)

به پروردگارت سوگند که آن ها مؤمن نخواهند بود، مگر این که در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند؛ و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نکنند؛ و کاملا تسلیم باشند.

قَتّال

یکی دیگر از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله قتّال است به گونه ای که شمشیرش همیشه بر دوش بود. به این جهت آن حضرت را قتال گفته اند چون حرص شدیدی بر جهاد در راه خدا داشت و شجاعت بی نظیری نیز داشت، لذا امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

«کُنّا اِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ اِتَّقَیْنا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لَمْ یَکُنْ اَحَدٌ اَقْرَبَ اِلیَ الْعَدُوِّ مِنْهُ»؛(2) «هرگاه آتش جنگ ها بر ما شدید می شد به رسول خدا پناه می بردیم، و او نیز از همه به دشمن نزدیک تر بود».

قُرَشی

منسوب به قبیله قریش، چراکه بنی هاشم از آن قبیله هستند.

لذا می گوییم:

«النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الْقُرَشِیَّ الْهاشِمِیَّ الْعَرَبِیَّ التِّهامِیَّ الْمَکِّیَّ الْمَدَنِیَّ».(2)

و نیز مناقب و مصباح کفعمی نیز آن را از القاب آن حضرت ذکر کرده اند.(3)

قَمر الاقمار

به معنای ماه ماهان و ماه تابان، از القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گفته شده است. نقل شده که نام پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله به عنوان «قمر الاقمار» بر روی قمر نوشته شده است.(2)

حرف ک

کتاب اللَّه

به معنای کتاب خداست ولی کنایه از وجود رسول خداصلی الله علیه وآله می باشد؛ یکی کتاب تدوین است و دیگری کتاب مجسّم.

مرحوم طبرسی از ابن عباس روایت کرده که یهودیان، قبیله های اوس و خزرج را در مدینه تهدید می کردند که روزی پیامبر آخرالزمان می آید و ما بر شما پیروز می شویم، امّا وقتی دیدند این پیامبر از عرب است نه از بنی اسرائیل، او را انکار کردند و ایمان نیاوردند.

معاذ بن جبل و بشر بن ابرار به آنان گفتند: ای یهودیان از خدا بترسید و مسلمان شوید شما قبل از این ما را به محمّد بشارت می دادید و ما اهل شرک بودیم، او را برای ما توصیف می کردید که خواهد آمد و مبعوث می شود... . یکی از آن ها جواب داد: منظور ما این نبود.

آن گاه این آیه شریفه نازل شد:

«وَلَمّا جَآءَهُمْ کِتابٌ مِنْ عِندِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَکانُوا مِن قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَی الَّذِینَ کَفَرُوا فَلَمّا جَآءَهُم ما عَرَفُوا کَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الْکافِرِینَ»؛(2)

ص:177

کریم

پیامبرصلی الله علیه وآله کریم است بلکه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است چون بنده خدای کریم است. و مناقب آن را از آیه شریفه «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ»(1) اقتباس کرده.(2)

لذا در زیارت آن حضرت عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ... الْکَرِیمَ عِنْدَ الرَّبِّ»؛(3) «سلام بر تو ای حجت خدا بر اولین و آخرین، ای کسی که نزد پروردگارت کریم و گرامی هستی».

همچنین در دعا و زیارت روز شنبه که مخصوص پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است گواهی می دهیم:

«هذا یَوْمُ السَّبْتِ وَهُوَ یَوْمُکَ، وَأَنَا فِیهِ ضَیْفُکَ وَجارُکَ، فَأَضِفْنِی وَأَجِرْنِی فَإِنَّکَ کَرِیمٌ تُحِبُّ الضِّیافَةَ»؛(4)

ص:178

حرف ل

ماحِی الطَخْیاء

به معنای محوکننده و از بین برنده تاریکی و ظلمت ها.

یکی دیگر از اوصاف پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله می باشد چنان که در قسمتی از زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام در مورد پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آمده است:

«اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلَیْهِ بِصَلَواتِکَ ... مُجَلِّی الظّلْماءِ وَ ماحِی الطَّخْیاءِ»؛(3)

«خدایا درود فرست بر محمّد، از درودهای خودت... او که روشن کننده تاریکی ها و محو کننده ظلمت هاست».

مأمور بالاجارة

به معنای کسی که مأمور به کمک و پناه دادن به دیگران است و در هر روز شنبه آن جناب را مورد خطاب قرار می دهیم:

«فَإِنَّکَ کَرِیمٌ تُحِبُّ الضِّیافَةَ وَمَأْمُورٌ بِالْإِجارَةِ»؛(2)

«همانا تو شخص با کرامت و بخشنده هستی، تو ضیافت دیگران را دوست داری و مأمور به پناه دادن به مردم نیز هستی».

مئیذ مئیذ

گفته شده مئیذ مئیذ از اسامی پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله است در کتاب تورات، چنان که در مناقب آمده است و به معنای غفور رحیم؛ یعنی بخشنده و مهربان است.(1)

مُبَصِّر

به معنای بصیرت دهنده و بیناکننده دیگران می باشد و از اوصاف پیامبر خداست.

لذا در یکی از زیارات عرض می کنیم:

«صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ کَمَا اسْتَنْقَذَنا بِکَ مِنَ الضّلالَةِ وَ بَصَّرَنا بِکَ مِنَ الْعَمی ؛(5)

ص:183

مُبطل عِبادةَ الاَوْثان

اوثان جمع وثن به معنای بت است و پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله آمد تا ریشه هرچه بت و بت پرستی و عبادت بت را برکند.

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُبْطِلَ عِبادَةِ الاَوْثانِ»؛(1)

«سلام بر تو ای باطل کننده عبادت بت ها».

مبلّغ

به معنای ابلاغ کننده و رساننده، که بیشتر رساننده پیام و پیغام است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بزرگ ترین مبلّغ خداست، او که احکام الهی و وحی قرآنی را به مردم ابلاغ کرد:

«یا أَیُّها الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ...»؛(2)

«ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً (به مردم) برسان».

لذا برای حضرتش دعا می کنیم:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ، وَأَمِینِکَ... وَمُبَلِّغِ رِسالاتِکِ»؛(3)

«خدایا درود فرست بر محمّد بنده و رسول امین تو، او که رسالت های تو را ابلاغ فرمود».

و به خوبی نیز این ابلاغ و تبلیغ را به انجام رسانیده است و همگی

ص:185

مبین

به معنای آشکار کننده است؛ یعنی کسی که راه هدایت را از راه ضلالت مشخص کرده و هرچه را که امّت نیاز دارند روشن می کند.(2)

این عنوان نیز طبق فرموده قرآن از اسامی پیامبر خاتم است که آیه شریفه می فرماید:«وَقُلْ إِنِّی أَنا النَّذِیرُ الْمُبِینُ»؛(3)«و بگو: من انذارکننده آشکارم!»(4)

و نیز آیه شریفه: «قُلْ یا أَیُّها النّاسُ إِنَّما أَنا لَکُمْ نَذِیرٌ مُبِینٌ»؛(5)

«بگو: ای مردم! من برای شما بیم دهنده آشکاری هستم!».

همچنین در آیات 115 سوره شعراء و 50 سوره عنکبوت و 50 سوره ذاریات و 26 سوره ملک نیز تأکید و تکرار شده است.

متَّقی

به معنای پرهیزکار و خداترس و تقواپیشه است و از اوصاف و القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گفته شده است.(1)

و متقی به معنای کامل و اتمّ آن نیز شخص پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله می باشد؛ چرا که آن حضرت بیشترین شناخت را از عظمت و قدرت و احاطه خداوند متعال دارد.

مُتهَجِّد

به معنای کسی که سحرخیز است یعنی شب را با نماز و دعا به صبح می رساند و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله متهجد بوده یعنی بنابر دستور خداوند متعال نماز شب بر ایشان واجب بوده است.

لذا بنابر آیه شریفه:

«وَمِنَ الَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسَی أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً»؛(1) «و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان! این یک وظیفه اضافی برای توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد!»؛ یکی از اسامی آن حضرت متهجد می باشد.(2)

مجتبی

به معنای کسی که گزینش و انتخاب شده است، از دیگر اسامی پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله است یعنی او گزینش شده همه خلایق و همه مردم بلکه همه انبیاست.

صاحب مناقب نیز مجتبی را از این آیه شریفه اقتباس نموده است: «... وَلکِنَّ اللَّهَ یَجْتَبِی مِن رُسُلِهِ مَن یَشَآءُ فَامِنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا فَلَکُمْ أَجْرٌ عَظِیمٌ»؛(3)

«... ولی خداوند از میان رسولان خود، هر کس را بخواهد برمی گزیند؛ (و قسمتی از اسرار نهان را که برای مقام رهبری او لازم است، در اختیار او می گذارد.) پس (اکنون که این جهان، بوته آزمایش پاک و ناپاک است،) به

ص:189

مُجَلِّی الاسرار

یعنی کسی که رازها و اسرار آفرینش و حکمت های الهی را برای مردم بیان فرمود.

مجلی الاسرار از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است چنان که مرحوم مجلسی در کتاب خود این گونه آن حضرت را توصیف فرموده:

«وَ بِظُهُورِهِ تَجَلَّتِ الاَسْرارُ عَنْ جَلابِیبِ الاَسْتارِ»؛(4)

«با ظهور و بعثت پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله اسرار آفرینش از پشت پرده ها برای مردم آشکار شد».

ص:190

مُجَلِّی الظّلْماء

ظلما به معنای شبی که بسیار تاریک است و گاه به روز هم ظلماء گفته می شود و مجلی الظلماء یعنی کسی که تاریکی های شدید و ظلمت ها را به روشنایی تبدیل می کند.(1)

در زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام خطاب به پیامبرصلی الله علیه وآله عرض می کنیم:

«اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ... الْعالِمُ مُقِیمُ الدَّعائِمِ وَ مُجَلَّی الظَّلْماءَ»؛(2)

«به تحقیق که محمّد بنده و رسول توست، او که عالم است و برپاکننده ستون و پایه های خیمه دین اسلام است و ظلمات و تاریکی ها را می زداید».

محرّم المیته

یعنی کسی که مردار و حیوان مرده را حرام نموده است.

صاحب مناقب و دیگران این عنوان را از اسامی و القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله شمرده اند.(2)

ص:192

محلّل الطَّیِّبات

طیّب به معنای پاک و طاهر، و هر آنچه را که موافق طبع انسان است و گوارای او می باشد یعنی برخلاف معنای خبیث می باشد.(1)

و محلل الطیبات یعنی کسی که طیبات را بر انسان حلال نموده لذا آن را از اسامی و القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله دانسته اند.(2)

و ظاهراً از این آیه شریفه اقتباس شده است:

«الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِندَهُمْ فِی التَّوْرَیاةِ وَالإِْنجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَیاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَائِثَ...»؛(3)

«همان ها که از فرستاده (خدا)، پیامبر «امّی» پیروی می کنند؛ پیامبری که صفاتش را، در تورات و انجیلی که نزدشان است، می یابند؛ آن ها را به معروف دستور می دهد، و از منکر باز می دارد؛ اشیاء پاکیزه را برای آن ها حلال می شمرد، و ناپاکی ها را تحریم می کند؛...».

محمول الافلاک

به معنای آن که بر افلاک و آسمان ها سوار شد و او را پذیرفتند.

از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است چنان که مرحوم علامه مجلسی در مقدمه کتاب خود به این عنوان آن جناب را توصیف نموده است.(1)

مخْتَلَف الرُّوح الامین

یعنی محل رفت و آمد روح الامین، کسی که روح الامین یعنی فرشته مقرب خدا زیاد نزد او رفت و آمد کند.

چنان که در قسمتی از زیارت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام خطاب به پیامبرصلی الله علیه وآله گفته می شود:

«اَلسَّلامُ مِنَ اللَّهِ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ... وَ مُخْتَلَفِ الرُّوحِ الاَمِینِ»؛(3)

«از جانب خداوند بر محمّد پیامبر سلام باد، بر او که محل رفت و آمد روح الامین است».

ص:195

مخدوم الاملاک

به معنای کسی است که همه در خدمت اویند، از زمین و زمان گرفته تا آسمان، از اوصاف پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله گفته شده.

چنان که صاحب بحارالانوار با این عنوان پیامبر اکرم را توصیف و تجلیل نموده است.(1)

مدنیّ

منسوب به شهر مدینه، چون آن حضرت اگرچه در شهر مکّه به دنیا آمدند امّا پس از 53 سال زندگی در آن شهر، به مدینه هجرت فرمودند و مرقد شریف ایشان نیز در این شهر قرار گرفت.

لذا در تعریف و تمجید و معرفی آن حضرت گفته می شود:

«... النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الْقُرَشِیَّ الْهاشِمِیَّ الْعَرَبِیَّ التِّهامِیَّ الْمَکِّیَّ الْمَدَنِیَّ»(2)

مُذِلّ

به معنای خوارکننده و ذلیل کننده است. خوارکننده کسانی که بدون علت و با زور و قدرت خود را بر دیگران تحمیل کرده اند. و خداوند توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله چنین اشخاصی را سر جایشان نشاند چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «اَذِلَّ بِهِ الْعِزَّةَ».(2)

مُرسَل

مرسَل از کلمه رسول گرفته شده و به معنای «فرستاده شده» می باشد چنان که آیه شریفه به آن تصریح دارد:

«... وَإِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ»؛(1) «... و تو از رسولان (ما) هستی.»

و صاحب مناقب نیز از آن اقتباس نموده است.(2)

لذا در زیارت آن حضرت می گوییم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ الْمُرْسَلُ»؛(3)

«سلام بر تو ای پیامبری که از جانب خدا فرستاده شدی».

خود آن حضرت نیز فرموده است:

«اَنَا النَّبِیُّ الْمُرْسَلُ اِلَی الْعِبادِ کافَّةً اَدْعُوهُمْ اِلَی الاسْلامِ»؛(4)

«من پیامبر فرستاده شده از جانب خدا برای تمام بندگان هستم تا آنان را به اسلام دعوت نمایم».

مرفوع الذِّکْر

یعنی کسی که ذکر و نامش در آسمان و زمین بالا و رفیع است و اسم او بر سر زبان هاست؛ در هر صبح و ظهر و شام نام مقدّس او بر مأذنه ها در اذان گفته می شود و نماز بی نام او مقبول نمی شود.

مرفوع الذکر را از اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گفته اند؛(1) چنان که از آیه شریفه به دست می آید:

«وَرَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ»؛(2) «و آوازه تو را بلند ساختیم!»

مزَمِّل

از اسامی دیگری که قرآن کریم به پیامبرش خطاب فرموده المزمّل است:

«یا أَیُّها الْمُزَّمِّلُ»؛(3) «ای جامه به خود پیچیده!»

بیضاوی گوید: اصل مزمّل، متزمّل بوده، یعنی کسی که لباسش را به خود پیچیده و در این مورد چند وجه ذکر کرده:

1 - به جهت عظمت وحی که تازه قرآن نازل شده بود پیامبر خود را چنین کرد.

2 - گفته شده با بقیه همان رختخوابی که داشتند نماز می خواندند.

3 - شاید به خاطر تشبیه باشد.

4 - به جهت سنگینی و تحمل نبوّت است که به ایشان مزمل گفته شد.(4)

ص:201

مسَبِّح

مسبّح از سبّح و تسبیح مشتق شده یعنی کسی که زیاد تسبیح خدا می کند صاحب مناقب آن را از اسامی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله دانسته با توجّه به آیه شریفه:

«فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَکُن مِنَ السَّاجِدِینَ»؛(1)

«(برای دفع ناراحتی آنان) پروردگارت را تسبیح و حمد گو! و از سجده کنندگان باش!»(2)

و نیز آیات دیگر قرآن کریم از جمله: آیه 1 سوره اعلی و 48 سوره طور و 39 سوره ق و 55 سوره غافر و 58 سوره فرقان و 130 سوره طه و 41 سوره آل عمران.

مستقیم

به معنای کسی که در راه خود با استقامت و صبور است و به راه خود ادامه می دهد.

خداوند در آیه شریفه به پیامبرش فرمان می دهد:

«فاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ...»؛(3)

«پس همان گونه که فرمان یافته ای، استقامت کن...».

و او حتماً فرمان الهی را امتثال نموده است. به همین جهت صاحب مناقب فرموده یکی از اسامی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله مستقیم می باشد.(4)

ص:203

مَسْجود الارض

یعنی کسی که زمین بر او سجده نموده است.

مرحوم علامه مجلسی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله را این گونه توصیف فرموده:

«وَ سَجَدَتِ الاَرَضُونَ لِمَوْطِی ءِ قَدَمِهِ»؛(1)

«سرزمین ها محل قدم پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله را سجده می کنند».

مُشَفّح

اسم پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به سریانی مشفّح است که به عربی می شود محمّد. بنابر این شفح به معنای حمد است و مشفح نیز به معنای محمّد می باشد.(1)

مصدَّق

به معنای تصدیق شده و تأیید شده می باشد و پیامبرصلی الله علیه وآله صادق مصدَّق است یعنی هم راستگو است و هم صدق و راستی او را تأیید کرده اند.

پس از نزول آیه شریفه «وَأَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ»(4) پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ضیافتی ترتیب داد تا اقوام و اقربای خود را به دین اسلام دعوت کند، شب اوّل اراذل و اوباش جلسه را به هم زدند. شب دوم نیز ابولهب خواست چنین کند که حضرت ابوطالب آنان را ساکت کرد و گفت بنشینید، بعد رو کرد به پیامبرصلی الله علیه وآله و گفت: «قُمْ یا سَیِّدِی فَتَکَلَّمْ بِما تُحِبُّ وَ بَلِّغْ رِسالَةَ رَبِّکَ فَاِنَّکَ الصّادِقُ الْمُصَدَّقُ ...»؛(5)

«ای آقای من برخیز و هرچه می خواهی بفرما و رسالت پروردگارت را

ص:206

مصدِّق

به معنای تصدیق کننده و تأیید کننده است که با توجّه به آیه شریفه قرآن یکی از اسامی پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله است.

آنجا که خداوند متعال به اهل کتاب می فرماید:

«.. مُصَدِّقاً لِما مَعَکُم...»؛(2)

«... و هماهنگ با نشانه هایی است که با شماست...».

و صاحب مناقب آن را از اسامی و القاب پیامبر دانسته است.(3)

و در قسمتی از زیارت آمده است:

«وَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ کَما صَدَّقَ بِوَعْدِکَ».(4)

مصطفی

از اسامی و القاب معروفه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است و به معنای برگزیده می باشد.

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ الْمُصْطَفی وَ حَبِیبِکَ الْمُجْتَبی ؛(2)

«خدایا درود فرست بر محمّد، بنده و دوست برگزیده ات».

مصلِّی

مصلّی اسم فاعل از کلمه صلوة به معنای نمازگزار است، و او اوّل نمازگزار می باشد، لذا با توجّه به آیه شریفه:

«فَصَلِ ّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ»؛(1)

«پس برای پروردگارت نماز بخوان وقربانی کن!»

که خداوند آن حضرت را امر به صلوة و نماز فرموده و آن جناب نیز امر الهی را امتثال فرموده است نام مبارکش مصلّی است. چنان که صاحب مناقب و دیگران اشاره کرده اند.(2)

مطّلبی

منسوب به مطلب و عبد المطلب که جدّ بزرگوار آن حضرت می باشد و چندین سال سر پرستی پیامبر را بر عهده داشت.(2)

مُظْهِر الاسلام

به معنای اظهار کننده و اعلان کننده اسلام است و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به دستور خداوند برای دعوت همه جهانیان به دین خالص الهی که همان اسلام است مبعوث شده است:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُظْهِرَ الاِسْلامِ»؛(2) «سلام بر تو ای اظهار کننده اسلام».

معدن الحیاء

عنوان معدن الحیاء نیز از توصیفاتی است که علامه مجلسی در حقّ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به کار برده است.(1)

مُعِزّ

به معنای عزیز کننده و عزت دهنده است و خداوند توسط آن حضرت مردمان خوار و ذلیل شده و مستضعف را عزت بخشید چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

«اَعِزَّ بِهِ الذِّلَّةِ».(1)

مُعَظّم

به معنای شخص باعظمت و کسی که او را عظمت داده و تعظیم نمایند. از القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گفته شده، چنان که در زیارت ایشان آمده است:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی عَبْدِکَ الْمُنْتَجَبِ... وَ شاهِدِکَ الْمُعَظَّمِ»؛(1)

«خدایا درود فرست بر محمّد بنده برگزیده ات او که گواه و شاهد با عظمت توست».

مُعْلِن

به معنای اعلان کننده و آشکار کننده است و از القاب پیامبر گفته شده چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام آن جناب را در نهج البلاغه چنین توصیف می فرماید:

«اَللّهُمَّ اجْعَلْ شَرائِفَ صَلَواتِکَ وَ نَوامِی بَرَکاتِکَ عَلی مُحَمَّدٍ ... وَ الْمُعْلِنِ الْحَقِّ بِالْحَقِّ»؛(2)

«خدایا شریف ترین درودها و فراوان ترین برکاتت را بر محمّد قرار بده او که خدا و دین حقّ را با سخن حقّ اعلان و ابلاغ فرمود».

مفتاح البَرکة

به معنای کلید برکت است یعنی اگر کسی می خواهد به خیر و برکت برسد باید به آن حضرت متمسک شود. لذا یکی از القاب آن جناب مفتاح البرکه شده است چنان که در این قسمت دعا آمده است:

«اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ اَمِینِکَ عَلی وَحْیِکَ وَنَجِیبِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ صَفِیِّکَ مِنْ عِبادِکَ اِمامِ الرَّحْمَةِ وَ قائِدِ الْخَیْرِ وَ مِفْتاحِ الْبَرَکَةِ»؛(3)

«خدایا درود فرست بر محمّد که امین بر وحی تو است او که نجیب و شریف ترین خلق تو و برگزیده بندگانت می باشد. پیشوای رحمت، جلودار خیر و گشاینده برکت».

مُقْتدِی

به معنای اقتدا کننده می باشد که صاحب مناقب با استناد به آیه شریفه:

«... فَبِهُدَیاهُمُ اقْتَدِهْ...»؛(3) «... پس به هدایت آنان اقتدا کن!...» آن را یکی از اسامی و القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بر شمرده است.(4)

البته توهّم نشود که قبلاً گفته شد پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله بزرگ ترین و مقرّب ترین پیامبران است و دین و کتاب او کامل ترین ادیان و کتب الهی است پس چطور اینجا دستور به اقتدا داده شده؟

جواب این است که آیه شریفه نمی فرماید به خود آنان اقتدا کن، بلکه می فرماید به هدایت آنان که همان هدایت الهی است اقتدا نما.

مقَرَّب

مقرّب به معنای نزدیک شده است، یعنی خداوند پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله را به خودش نزدیک فرمود و این از اوصاف پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله است چنان که در زیارات مربوطه آمده است:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی عَبْدِکَ الْمُنْتَجَبِ وَ نَبِیِّکَ الْمُقَرَّبِ»؛(3)

«خدایا درود فرست بربنده برگزیده ات و پیامبرت که مقرّب درگاه توست».

مقیم السُّنّة

به معنای برپا کننده یک راه و روش پسندیده که دیگران نیز آن را به جا آورند و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بهترین راه و روش و مسلک زندگی را برای تمام بشر تا پایان تاریخ به یادگار گذاشته است.(2)

مَکفِی

به معنای کافی و کفایت شده است، از آنجا که آیه شریفه می فرماید:

«إِنّا کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِءِینَ»؛(2)

«ما شرّ استهزاکنندگان را از تو دفع خواهیم کرد».

لذا صاحب مناقب نیز فرموده مکفی از اسامی و القاب پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله می باشد و بحارالانوار نیز نقل کرده است.(3)

مکّیّ

منسوب به شهر مکّه، چراکه آن حضرت در این شهر متولد شدند، اگرچه پس از 53 سال زندگی در آنجا به جهت آزار و اذیت کفار و مشرکان، و پس از 13 سال دعوت مردم، به شهر مدینه هجرت فرمودند. لذا ایشان را این گونه توصیف نموده و نسبت می دهند:

«... النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الْقُرَشِیَّ الْهاشِمِیَّ الْعَرَبِیَّ التِّهامِیَّ الْمَکِّیَّ الْمَدَنِیَّ».(2)

ملیح

ملیح از ملح به معنای نمک، یعنی شخص نمکین و دلنشین.

خلاصه ای از جریان کودکی پیامبر اکرم در عنوان حامد و... ذکر شد که در آن جبرئیل به رسول خاتم با این عنوان سلام داده بود:

«... اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَیُّهَا الْمَلِیحُ».(1)

منْذِر

به معنای بیم دهند، هشدار دهنده، ترساننده و انذار کننده است؛ یعنی کسی که دیگران را در امور ناپسند هشدار به عقاب و عذاب می دهد. و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله از جانب خدا منذر است برای بشر، لذا این اسمی است که خداوند برای پیامبرش برگزیده و رسالت او را نیز معین فرموده:

«إِنَّما أَنتَ مُنذِرٌ وَلِکُلِ ّ قَوْمٍ هادٍ»؛(2)

«تو فقط بیم دهنده ای! و برای هر گروهی هدایت کننده ای است (؛و این ها همه بهانه است، نه برای جستجوی حقیقت)!».

و از زبان خودش نیز فرموده بگو: «قُلْ إِنَّما أَنا مُنذِرٌ وَما مِنْ إِلهٍ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهّارُ»؛(3)

«بگو: من تنها یک بیم دهنده ام؛ و هیچ معبودی جز خداوند یگانه قهّار نیست!»

لذا به ایشان سلام عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُنْذِرُ»؛(4) «سلام بر تو ای انذار دهنده!»

ص:223

منصور

به معنای شخص نصرت داده شده و یاری شده است و پیامبرصلی الله علیه وآله منصور به نصرت و یاری خداوند است چنان که در آیه شریفه فرموده:

«وَیَنصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً»؛(1)

«و پیروزی شکست ناپذیری نصیب تو کند».

به همین جهت صاحب مناقب نیز یکی از اسامی آن حضرت را منصور برشمرده است.(2) لذا در زیارت آن حضرت و زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَی الْمَنْصُورِ الْمُؤَیَّدِ اَلسَّلامُ عَلی أَبِی الْقاسِمِ مُحَمَّدِ بْنِ عبد اللَّهِ»؛(3)

«سلام بر آن یاری شده تأیید شده، سلام بر ابوالقاسم محمّد بن عبد اللَّه صلی الله علیه وآله».

مَنْهَج الدّین

منهج به معنای راه و طریق واضح است و منهج الدین یعنی راه رسیدن به دین الهی که همانا توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله معلوم می گردد چنان که در زیارت آن حضرت آمده است:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنْهَجَ دِینِ الاسلامِ وَ الایمانِ»؛(4)

«سلام بر تو ای راه واضح دین اسلام و ایمان».

یعنی هر که بخواهد به دین اسلام و ایمان برسد، تنها راهش ایمان به پیامبرصلی الله علیه وآله و تابع دین او بودن است و این تبعیت را در تمام اقوال و افعال و شؤون زندگی خود بیان نماید.

ص:225

مُنیر

منیر نیز از القابی است که خداوند متعال برای آن حضرت به کار برده است، آن گاه که جریان خلقت نور محمّد و گفتن نام ایشان را به قلم؛ ذکر می کند که بنویس لا اله الّا اللَّه محمّد رسول اللَّه؛ وقتی قلم اسم محمّد را می شنود، به سجده می افتد و می گوید: خدایا این کیست که نامش را کنار نام خود آوردی؟ خدا می فرماید:

«یا قَلَمُ فَلَوْلاهُ ما خَلَقْتُکَ وَ لا خَلَقْتُ خَلْقِی اِلّا لاَجْلِهِ، فَهُوَ بَشِیرٌ وَ نَذِیرٌ وَ سِراجٌ مُنِیرٌ وَ شَفِیعٌ وَ حَبِیبٌ، فَعِنْدَ ذلِکَ اِنْشَقَّ الْقَلَمُ عَنْ حَلاوَةِ ذِکْرِ مُحَمَّدٍ ...»؛(1)

«اگر او نبود تو را خلق نمی کردم و هیچ یک از خلایق را خلق نکردم مگر به خاطر او، او بشیر است و نذیر، او سراج منیر است، او شفیع است و حبیب. در این هنگام بود که به جهت شیرینی نام محمّد، قلم شکافته شد».

مود مود

بحارالانوار نقل کرده که نام پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله در صحف ابراهیم مود مود است.(3)

موقف

موقف اسم فاعل از وقف و توقف است؛ به معنای کسی که چیزی یا کسی را نگه می دارد. طبق نقلی جابر بن عبد اللَّه گوید:

«قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله: ... وَ سَمّانِی الْمَوْقِفَ، اَوْقَفُ النّاسَ بَیْنَ یَدَی اللَّهِ جَلَّ جَلالُهُ»؛(1)

«پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: خداوند مرا موقف نامیده است چون مردم را مقابل خداوند متعال نگه خواهم داشت».

مؤمن

مؤمن یعنی ایمان آورنده و طبق آیه شریفه از القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله محسوب می شود چون پیامبر خداصلی الله علیه وآله اولین ایمان آورنده به خدا و قرآن می باشد چنان که می فرماید:

«آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِن رُسُلِهِ وَقالُوا سَمِعْنا وَأَطَعْنا غُفْرَانَکَ رَبَّنا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ»؛(2)

«پیامبر، به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورده است. (و او، به تمام سخنان خود، کاملاً مؤمن می باشد.) و همه مؤمنان (نیز)، به خدا و فرشتگان او و کتابها و فرستادگانش، ایمان آورده اند؛ (و می گویند:) ما در میان هیچ یک از پیامبران او، فرق نمی گذاریم (و به همه ایمان داریم). و (مؤمنان) گفتند: ما شنیدیم و اطاعت کردیم. پروردگارا! (انتظارِ) آمرزش تو را (داریم)؛ و بازگشت (ما) به سوی توست».

ص:229

مؤیَّد

به معنای تأیید شده و مورد اطمینان است که از اسامی و القاب پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گفته شده است.(1) و پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله مورد تأیید خدا و قرآن و وحی و نصرت الهی است، چنان که در آیه شریفه می فرماید:

«هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ»؛(2)

«او همان کسی است که تو را، با یاری خود و مؤمنان، تقویت کرد».

به همین جهت در زیارت فرزند آن حضرت می گوییم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ الْمُؤَیَّدِ بِالْقُرْآنِ»؛(3)

«سلام بر تو ای «ابراهیم» ای فرزند کسی که به وسیله قرآن تأیید شده است».

از این عنوان در موارد متعددی با عبارت «الرسول المؤید» برای توصیف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به کار برده شده است؛ از جمله در: بحارالانوار، ج 12، ص 327 و 333 - قصص جزایری، ص 187 و 192.

همچنین با عبارت «العبد المؤید» نیز آمده است.(4)

مُهْتَدِی

مهتدی یعنی هدایت یافته است و آن را از این آیه شریفه اقتباس نموده اند؛(2) آنجا که خداوند در قرآن کریم فرموده است:

«شاکِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَبَیاهُ وَهَدَیاهُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ»؛(3)

«شکرگزار نعمت های پروردگار بود؛ خدا او را برگزید؛ و به راهی راست هدایت نمود!»

مُهَیْمِن

برای مهیمن چند معنا گفته شده؛ از جمله: شاهد و گواه، رقیب، مؤید، مسلّط و حاکم. خداوند متعال قرآن را به عنوان مهیمن بر سایر کتب الهی معرفی نموده است:

«وَأَنزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِ ّ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتابِ وَمُهَیْمِناً عَلَیْهِ...»؛(1)

«و این کتاب [= قرآن را به حق بر تو نازل کردیم، در حالی که کتب پیشین را تصدیق می کند، و حافظ و نگاهبان آن هاست...».

و پیامبر نیز که هم سنگ و عِدل قرآن کریم است، به عنوان مهیمن بر سایر پیامبران الهی است لذا در زیارت آن حضرت عرض می کنیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ... وَالْمُهَیْمِنَ عَلی رُسُلِهِ»؛(2)

«سلام بر تو ای حجت خدا بر اولین و آخرین و ای کسی که بر همه پیامبران خدا مهیمن هستی».

و در چند زیارت دیگر گفته می شود:

«اَلسَّلامُ عَلی رَسُولِ اللَّهِ، اَمِینِ اللَّهِ عَلی وَحْیِهِ ... وَ الْمُهَیْمِنِ عَلی ذلِکَ کُلِّهِ»؛(3) «سلام بر رسول خدا، او که امین بر وحی خداست، و مهیمن بر همه این هاست».

ص:232

حرف ن

ناصب

به معنای تلاش و کوشش فراوان و خود را به زحمت انداختن است و خداوند به پیامبرش می فرماید:وقتی از تبلیغ دین الهی فارغ گشتی به سوی پروردگارت بیا، و برای شکر این همه نعمت های بی پایان خداوند، خودت رابه زحمت انداز:(2)

«فَاذا فَرغتَ فَانصَبْ وَاِلی رَبّکَ فَارْغَبْ».(3)

«پس هنگامی که از کار مهمّی فارغ می شوی به مهم دیگری پرداز، و به سوی پروردگارت توجّه کن!»