ص: 2

انتظار چیست؟ منتظر کیست؟

مولف واحد پژوهش مسجد مقدس جمکران

ص: 3

ص: 4

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

ص: 8

امام عصرعلیه السلام تمام همّ و غم خود را متوجه ملاقات با آن حضرت ساخته و تنها وظیفه خویش را توسل به آن حضرت برای نیل به دیدار آن وجود اقدس، می دانند.

امّا در این میان، گروهی دیگر با در نظر گرفتن همه ابعاد مذکور به مطرح نمودن معنای صحیح انتظار پرداخته و در صدد تعیین وظیفه و نقش مردم در دوران غیبت برآمدند.(1)

شاید بتوان امام خمینی قدس سره را به عنوان بارزترین چهره از این گروه یاد کرد. ایشان در صحیفه نور با صراحت به نقد و بررسی برداشت های مختلفی که از مسأله انتظار وجود دارد پرداخته و دیدگاه خود را در این زمینه چنین مطرح ساختند:

«البته این پرکردن دنیا از عدالت را ما نمی توانیم بکنیم، اگر می توانستیم می کردیم. امّا ما چون نمی توانیم بکنیم ایشان باید بیایند. الان عالم پر از ظلم است ... (اگر) ما بتوانیم جلوی ظلم را بگیریم، باید بگیریم، تکلیفمان است. قرآن و ضرورت اسلام ... تکلیف ما کرده است که باید برویم همه کار را بکنیم،... چون نمی توانیم بکنیم باید او بیاید... امّا ما باید فراهم کنیم کار را، فراهم کردن اسباب این است که کار را نزدیک بکنیم، که مهیا بشود عالم برای آمدن حضرت علیه السلام...»(2)

در جایی دیگر نیز می فرمایند: «انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام

ص: 11

است. باید کوشش کنیم تا قدرت اسلام در عالم تحقق پیدا کند و مقدمات ظهور ان شاء اللَّه تهیه شود.»(1)

ما در صدد آن هستیم تا ضمن بررسی مفهوم، اهمیّت و ضرورت، فضیلت و آثار انتظار، به برخی از وظایف شیعیان و منتظران واقعی حضرت بقیة اللَّه علیه السلام در عصر غیبت بپردازیم. به امید آن که خود از منتظران و عاملان واقعی باشیم ان شاء اللَّه.

ص: 12

ص: 14

انتظار حالتی است روحی و نفسانی که موجب آمادگی برای آنچه انتظارش را می کشند، می شود. و ضد آن یأس و ناامیدی است. پس هرقدر انتظار شدیدتر باشد آمادگی نیز بیشتر خواهد بود... .

1 - محمد بن ابراهیم نعمانی معروف به شیخ مفید از علما و محدثین قرن چهارم در کتاب «الغیبة» به سند خود از ابوبصیر روایت نموده است که روزی امام صادق علیه السلام خطاب به اصحاب خود فرمودند:

«اَلا اُخْبِرکُمْ بِما لایَقْبَلُ اللَّه عَزّوَجلّ، مِنَ اْلِعبادِ عَمَلاً إِلاّ بِهِ؟

فَقُلْتُ : بلی؛

فَقالَ : شَهادَةُ أَنْ لا اِلهَ اِلاّ اللَّه، وَأَنّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَاْلاِقْرارُ بِما اَمَرَ اللَّه، وَاْلوِلایَةُ لَنا، وَالْبَرائَةُ مِنْ اَعْدائِنا - یَعنِی اْلاَئِمَّة خاصَّةً - وَالتَّسْلِیمُ لَهُمْ، وَاْلوَرَعُ، وَاْلاِجْتِهاد وَالطُّمَأْنِینَةُ، وَاْلاِنْتِظارُ لِلْقائِمِ علیه السلام...».(1)

«...آیا شما را خبر ندهم به چیزی که خداوند عزّوجلّ هیچ عملی را جز به وسیله آن از بندگان قبول نمی کند؟!

گفتم: آری.

فرمود: گواهی دادن به این که هیچ کس شایسته پرستش، جز خداوند نیست و این که محمّدصلی الله علیه وآله بنده و فرستاده اوست، و اقرار کردن به آنچه خداوند به آن امر فرموده، و ولایت ما و بیزاری از دشمنان ما - اهل بیت علیهم السلام - و تسلیم شدن در برابر دستورات آنان و پرهیزگاری و اجتهاد (کوشش) و صبر و انتظار برای آمدن قائم علیه السلام...».

ص: 17

همان طور که ملاحظه می فرمایید، انتظار مهدی موعودعلیه السلام از مواردی شمرده شده که اعمال بندگان بدون آن پذیرفته نمی شود.

2 - شیخ صدوق قدس سره در کتاب «کمال الدین و تمام النّعمة» به سند خود از «عبدالعظیم حسنی» روایت می کند که گفت: بر مولای خود امام جوادعلیه السلام وارد شدم و می خواستم از ایشان در باره قائم سؤال کنم که آیا مهدی علیه السلام خود اوست یا کسی غیر اوست؟!

پس آن حضرت، خود شروع به سخن گفتن کرده و به من فرمودند:

«یا اَبا اْلقاسِم! اِنّ اْلقائمَ علیه السلام مِنّا هُوَ اْلمَهْدیّ الَذِّی یَجِب أَنْ یَنْتَظِرَ فِی غَیبَتِهِ، وَیُطاع فِی ظُهُورِهِ، وَهُوَ الثّالث مِنْ وُلْدِی...»؛(1)

«ای ابوالقاسم! به درستی که قائم علیه السلام از ماست و اوست مهدی؛ کسی که واجب است انتظار کشیدن او در زمان غیبتش، و واجب است اطاعتش وقتی که ظهور فرمود، و او سومین (نسل) از فرزندان من است.»

روایت یاد شده و بسیاری از روایات دیگر که در این مقاله جای طرح آن نیست، بر لزوم و ضرورت بلکه وجوب انتظار حضرت مهدی موعودعلیه السلام در دوران غیبت دلالت می کنند.

ص: 18

پیرامون فضیلت انتظار و منزلت و مقامی که برای منتظران واقعی مصلح جهانی بیان شده است، اشاره می کنیم. شاید تذکری باشد برای نگارنده و خواننده، به امید این که از منتظران حقیقی قدوم آن منجی عالم بشریّت باشیم ان شاء اللَّه.

1 - از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که پیامبرصلی الله علیه وآله فرموده است:

«اَفْضَلُ اْلعِبادَة اِنْتِظارُ اْلفَرَج...»؛(1)

«بهترین عبادت ها، انتظار فرج است.»

2 - امام سجادعلیه السلام به ابا خالد می فرمایند:

«...یا اَبا خالِد! إِنّ أَهْل زَمان غیبَتِه القائلِین بأمامَتِهِ، وَالْمُنْتَظِرین لِظُهوُرِهِ، أَفْضَل مِنْ اَهْل کُلّ زَمان...»؛(2)

«اهل زمان غیبت او (امام مهدی علیه السلام) که معتقد به امامت او و منتظران ظهور او هستند، برتر از اهل هر زمانی هستند...».

3 - مرحوم صدوق از امام صادق علیه السلام روایت کرده که آن حضرت بعد از معرفی فرزندش امام موسی بن جعفرعلیه السلام و این که امام مهدی علیه السلام که کامل کننده دوازده امام است از صلب اوست، فرمودند:

«...اَلمُنْتَظِر لِلثّانِی عَشَر مِنْهُمْ کَالشّاهِرِ سَیْفَهُ بَیْنَ یَدَیْ رَسوُلِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَذُبُّ عَنْهُ...»؛(3)

ص: 20

«کسی که منتظر دوازدهمین آنان باشد، مانند کسی است که شمشیرش را از غلاف بیرون کشیده و پیش روی رسول خداصلی الله علیه وآله از آن حضرت دفاع می نماید.»

4 - در همان کتاب نیز به نقل از امام صادق علیه السلام در روایت دیگری در فضیلت منتظران چنین آمده است:

«...یا اَبابَصیر! طُوبی لِشیعَةِ قائِمِناعلیه السلام اَلمُنتظِرین لِظهُورِهِ فِی غَیبَتِهِ، وَاْلمُطیعِینَ لَهُ فِی ظُهوُرِهِ، اُولئِک اُولِیاءُ اللَّهِ اَلذّین لاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاهُمْ یَحْزَنُون»؛(1)

«ای ابابصیر! خوشا به حال شیعیان قائم ما، کسانی که در غیبتش منتظِر ظهور او هستند، و در حال ظهورش نیز فرمانبردار اویند. آنان اولیای خدا هستند که نه ترسی بر آن هاست و نه اندوهگین می شوند».

5 - مرحوم مجلسی روایتی به سند خود از «فیض بن مختار» نقل می کند که در آن روایت امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«مَنْ ماتَ مِنْکُمْ وَهُوَ مُنْتَظِرُ لِهذا اْلاَمْر کَمَنْ هُوَ مَعَ اْلقائِم علیه السلام فِی فُسْطاطِهِ.

قالَ: ثُمّ مَکَثَ هَنِیئة، ثُمّ قالَ : لا، بَلْ کَمَنْ قارَعَ مَعَهُ بِسیفِهِ، ثُمَّ قالَ: لا، وَاللَّه کَمَنْ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسوُل اللَّه صلی الله علیه وآله»؛(2)

ص: 21

«راوی می گوید: امام صادق علیه السلام فرمودند: هرکس از شما بمیرد در حالی که منتظر این امر ( ظهور امام عصر) باشد، همانند کسی است که با حضرت قائم علیه السلام در خیمه اش بوده باشد. سپس حضرت چند لحظه ای درنگ کرده، آن گاه فرمودند: نه، بلکه مانند کسی است که در خدمت آن حضرت شمشیر بزند. سپس فرمودند: نه، به خدا قسم همچون کسی است که در رکاب رسول خداصلی الله علیه وآله شهید شده باشد».

با توجّه به روایات فوق و این که ما شیعیان انتظار ظهور آن وجود شریف را می کشیم و خود را منتظر حضرت علیه السلام می دانیم، به بررسی وظایف منتظران در دوران سخت و حیرت انگیز غیبت می پردازیم. امّا بجاست ابتدا به بررسی برداشت های نادرست و متفاوت از انتظار فرج که توسط امام راحل عظیم الشأن صورت گرفته بپردازیم، سپس وظایف حقیقی منتظران واقعی را از نظر این بزرگ مرجع عالم تشیّع و به نقل از روایات ائمه معصومین علیهم السلام بیان کنیم.

ص: 22

ص: 24

مسجد، در حسینیّه و در منزل بنشینند و دعا کنند و فرج امام زمان علیه السلام را از خدا بخواهند. این ها مردم صالحی هستند که یک همچو اعتقادی دارند، بلکه بعضی (یکی) از آن ها را که من سابقاً می شناختم بسیار مرد صالحی بود، یک اسبی هم خریده بود، یک شمشیری هم داشت و منتظر حضرت صاحب علیه السلام بود. این ها به تکالیف شرعی خودشان هم عمل می کردند و نهی از منکر هم می کردند و امر به معروف هم می کردند، لکن همین، دیگر غیر از این کاری ازشان نمی آمد و به فکر این هم که یک کاری بکنند نبودند».(1)

است که ما کار نداشته باشیم به این که در جهان چه می گذرد، بر ملّت ها چه می گذرد، بر ملّت ما چه می گذرد، به این چیزها ما کار نداشته باشیم، ما تکالیف خودمان را عمل می کنیم، برای جلوگیری از این امور هم خود حضرت بیایند ان شاء اللَّه درست می کنند، دیگر ما تکلیفی نداریم، تکلیف ما همین است که دعا کنیم ایشان بیایند و کاری به کار آنچه در دنیا می گذرد یا در مملکت خودمان می گذرد نداشته باشیم. این ها یک دسته ای، مردمی بودند که صالح بودند (ظاهراً)...».(1)

نقد امام خمینی قدس سره بر دو دیدگاه (1و2)

امام خمینی قدس سره در ادامه بیاناتشان به نقد و بررسی دو دیدگاه یاد شده پرداخته و می فرمایند:

«ما اگر دستمان می رسید و قدرت داشتیم باید برویم تمام ظلم ها و جورها را از عالم برداریم، تکلیف شرعی ماست، منتها ما نمی توانیم. این که هست این است که حضرت علیه السلام عالم را پر می کند از عدالت، نه (این که) شما دست بردارید از این تکلیفتان، نه این که شما دیگر تکلیف ندارید».(2)

ص: 27

«یک دسته ای می گفتند که خوب! باید عالم پر معصیت بشود تا حضرت بیاید. ما باید نهی از منکر نکنیم، امر به معروف هم نکنیم تا مردم هرکاری می خواهند بکنند، گناه ها زیاد بشود تا فرج نزدیک بشود».(1)

تکلیفی نداریم ؟ دیگر بشر تکلیفی ندارد ؟ بلکه تکلیفش این است که دعوت کند مردم را به فساد ؟! به حسب رأی این جمعیّت که بعضی هایشان بازیگرند و بعضی هایشان نادان، این است که ما باید بنشینیم دعا کنیم به صدام! هرکسی نفرین به صدام کند، خلاف امر کرده است، برای این که حضرت دیر می آیند!! و هر کسی دعا کند به صدام، برای این که، این (صدام) فساد زیاد می کند. ما باید دعا گوی آمریکا باشیم، دعا گوی شوروی باشیم، و دعا گوی اذنابشان، از قبیل صدام باشیم و امثال این ها، تا این که این ها عالم را پر کنند از جور و ظلم و حضرت تشریف بیاورند! بعد حضرت تشریف بیاورند، چه کنند ؟! حضرت بیایند که ظلم و جور را بردارند، همان کاری که ما می کنیم و ما دعا می کنیم که ظلم و جور باشد، حضرت می خواهند همین را بردارند...».(1)

می پردازند، دیدگاه کسانی است که هر اقدامی برای تشکیل حکومت در زمان غیبت را خلاف شرع دانسته و عقیده دارند که این عمل با نصوص روایات مغایر است:

«یک دسته دیگری بودند که می گفتند که هر حکومتی اگر در زمان غیبت محقق بشود، این حکومت باطل و برخلاف اسلام است. آن ها مغرور بودند، آن هایی که بازیگر نبودند، مغرور بودند به بعض روایاتی که وارد شده است بر این امر؛ که هر علَمی بلند شود قبل ظهور حضرت، آن علَم، علَمِ باطل است. آن ها خیال کرده بودند که ... هر حکومتی باشد، در صورتی که آن روایات، که هرکس علَم بلند کند، علَم مهدی به عنوان مهدویت (خود) بلند کند. حالا ما فرض می کنیم که یک همچو روایاتی باشد، آیا معنایش این است که ما تکلیفمان دیگر ساقط است ؟!(1)

یعنی این که همه مردم به جان هم بریزند، بکشند هم را، بزنند هم را، از بین ببرند، بر خلاف نص آیات الهی رفتار بکنند. ما اگر فرض می کردیم دویست تا روایت هم در این باب داشتند، همه را به دیوار می زدیم برای این که خلاف قرآن است. اگر هر روایتی بیاید که نهی از منکر را بگوید نباید کرد، این را باید به دیوار زد. این گونه روایت قابل عمل نیست ...».(1)

در جایی دیگر امام راحل قدس سره می فرمایند:

« ارزش دارد که انسان در مقابل ظلم بایستد و مشتش را گره کند و توی دهنش بزند و نگذارد که این قدر ظلم زیاد بشود، این ارزش دارد. ما تکلیف داریم آقا! این طور نیست که حالا که منتظر ظهور امام زمان علیه السلام هستیم، پس دیگر بنشینیم در خانه هامان، تسبیح را دست بگیریم و بگوئیم عَجّل عَلی فَرَجِه.

عجّل با کار شما باید تعجیل بشود. شما باید زمینه را فراهم کنید برای آمدن او و فراهم کردن این است که مسلمین را با هم مجتمع کنید همه با هم بشوید، ان شاء اللَّه ظهور می کند ایشان».(2)

«...البته این پر کردن دنیا را از عدالت، این را ما نمی توانیم بکنیم، اگر می توانستیم می کردیم امّا چون نمی توانیم بکنیم ایشان باید بیایند. الان عالم پر از ظلم است، شما یک نقطه هستید در عالم، عالم پر از ظلم است، (اگر) ما بتوانیم جلوی ظلم را بگیریم، باید بگیریم، تکلیفمان است. ضرورت اسلام و قرآن تکلیف ما کرده است که باید برویم همه کار را بکنیم. امّا نمی توانیم بکنیم، چون نمی توانیم بکنیم باید او بیاید تا بکند، امّا (ما) باید فراهم کنیم کار را، فراهم کردن اسباب این است که کار را نزدیک بکنیم، کار را همچو بکنیم که مهیّا بشود عالم برای آمدن حضرت علیه السلام.»(1)

فرمایش امام راحل یادآور حدیث شریف نبوی صلی الله علیه وآله است که می فرمایند:

«...یَخْرُجُ ناسٌ مِنَ اْلمَشْرِقِ فَیُوَطِئُونَ لِلْمَهْدِی علیه السلام یَعْنِی سُلْطانه»؛(2)

«بله، انتظار فرج از منظر امام خمینی قدس سره مفهومی جز آمادگی فردی، اجتماعی و ... در جهت زمینه سازی تشکیل حکومت جهانی و دولت کریمه حضرت ولی عصرعلیه السلام ندارد و این همان

ص: 33

چیزی است که در فرهنگ و تفکر شیعی به آن اشاره شده و در احادیث معصومین علیهم السلام از آن سخن رفته است».

اینجاست که هر فرد منصفی بر نقش بزرگ و مؤثر امام راحل در احیای اندیشه انتظار صحیح اعتراف نموده و اقرار خواهد کرد، که هیچ حرکتی در طول دوران غیبت کبری به اندازه حرکت رهایی بخش امام خمینی قدس سره در راستای زمینه سازی ظهور حضرت بقیّة اللَّه الاعظم (ارواحنا له الفداء) تأثیر نداشته است.

به امید روزی که این انقلاب اسلامی کم نظیر یا بی نظیر، به انقلاب جهانی حضرت صاحب الامرعلیه السلام متصل شود و چشمان بی رمق و منتظِر شیعه به جمال دلربای یوسف فاطمه علیها السلام روشن گردد ان شاءاللَّه.

با اندکی توجّه به نقد و بررسی آراء و نظریات امام راحل از لابلای بیانات گهر بار حضرتش کم و بیش و وظایف واقعی منتظران قدوم منجی عالم بشریّت از قبیل؛ اصلاح فردی، اجتماعی، زمینه سازی حکومت جهانی حضرت و ... رهنمون می شویم.

اکنون نوبت آن رسیده که به بررسی وظایف شیعه در دوران غیبت کبری پرداخته و با الهام گیری از روایات ائمه معصومین علیهم السلام در حدّ مجال این مقاله برخی از آن ها را برای خوانندگان عزیز بیان نماییم.

ص: 34

ص: 36

بمیرد، مُردنش، مردن جاهلیّت است و هرکس در حالی که امامش را شناخته است بمیرد، پیش افتادن و یا تأخیر این امر (دولت آل محمّدعلیهم السلام) به او ضرر نمی رساند، و هرکس بمیرد در حالیکه امامش را شناخته باشد، همچون کسی است که در خیمه قائم علیه السلام با آن حضرت بوده باشد».

در این زمینه دانشمند فرزانه صاحب «کتاب مکیال المکارم» چنین می فرمایند:

«شناخت امام به دلیل عقل و نقل ثابت و لازم است».

دقّت و توجّه به محتوای ادعیه ای که به خواندن آن ها در دوران غیبت سفارش بسیار شده است، نیز انسان را به اهمیّت شناخت امام و حجّت الهی هدایت می کند، چنان که در یکی از دعاهای معروف و معتبر که شیخ صدوق قدس سره آن را در کتاب «کمال الدّین» به نقل از زراره از امام صادق علیه السلام آورده می خوانیم:

«...قالَ: یا زُراره! إِنْ اَدْرَکْتَ ذلِکَ الزّمان فَأَدِمْ هذا الدّعاءَ(1): اَللّهُمَ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ، فَأِنَّک إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِفْ نَبِیَّکَ، اَللّهُمَ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَکَ، اَللّهُمّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَن دِینِی...».(2)

(اللّهمّ لا تَمِتْنِی مِیتَةً جاهِلیَّةً وَلا تُزِعْ قَلْبِی بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنِی...)؛(3)

بار الها! خودت را به من بشناسان که اگر خودت را به من نشناسانی رسولت را نخواهم شناخت، بار الها! رسولت را به من بشناسان که اگر فرستاده ات رابه من نشناسانی حجّت تو را نخواهم شناخت، بار الها! حجّت خود را به من بشناسان که اگر حجّتت را به من نشناسانی از دینم گمراه می گردم، (خداوندا! مرا

ص: 40

به مرگ جاهلیت نمیران و دلم را - از حق - پس از آن که هدایتم فرمودی منحرف نگردان...).

مؤلّف محترم کتاب «مکیال المکارم»، مقصود از « معرفت امام علیه السلام» را که در روایات مورد تأکید قرار گرفته، چنین شرح می دهند:

«بدون تردید مقصود از شناختی که امامان ما - که درودها و سلام های خداوند بر ایشان باد - ما را نسبت به امام زمانمان امر فرموده اند؛ شناختن آن حضرت است آن چنان که هست، به گونه ای که (این شناخت) سبب سالم ماندنمان از شبهه های دشمنان و ملحدین گردد و مایه نجاتمان از گمراه ساختن افترا زنندگان شود، و چنین شناختی جز به دو امر حاصل نمی گردد:

یکی: شناخت شخص امام علیه السلام به نام و نسبت.

دوّم: شناخت صفات و ویژگی های او.

و باید دانست که به دست آوردن این دو شناخت از اهم واجبات می باشد... .(1)

البته امر دوّمی که در کلام یاد شده به آن اشاره شده، در عصر ما از اهمیّت بیشتری برخوردار بوده، و در واقع این نوع شناخت است که می تواند در زندگی فردی و اجتماعی منتظران منشأ اثر و تحوّل باشد؛ زیرا اگر کسی حقیقتاً به صفات و ویژگی های امام عصرعلیه السلام و نقش

ص: 41

و جایگاه آن حضرت در عالم هستی و فقر و نیاز خود نسبت به او واقف شود، هرگز از یاد و نام آن حضرت غافل نمی شود.(1)

نکته مهمّی که باید مدّ نظر داشت این است که شناخت و معرفت واقعی نسبت به امام و حجّت خدا جز با عنایت خداوند حاصل نمی شود، همان طور که در دعای «اللّهمّ عرِّفنِی نفسک...» ملاحظه فرمودید باید از درگاه خداوند توفیق معرفت حجّتش را تقاضا و استدعا کرد تا در سایه آن از گمراهی رهایی یافت. این مطلب را از روایتی که در اصول کافی، مرحوم کلینی به سند خویش از «محمّد بن حکیم» نقل کرده، می توان دریافت. در این روایت چنین آمده است:

«عَن مُحمّد بن حکیم، قالَ: قلتُ لأَبی عَبْداللَّه علیه السلام: اَلْمَعْرِفَةُ مِنْ صُنعِ مَن هیَ؟

قالَ: مِن صُنع اللَّه، لیسَ لِلْعِبادِ فِیها صُنعٌ».(2)

محمّد بن حکیم می گوید، به امام صادق علیه السلام عرض کردم: معرفت و شناخت، ساخت کیست؟

فرمودند: ساخت خداست، بندگان در ساخت آن نقشی ندارند.

مهم ّ هر شیعه منتظر است، و این مطلب در روایات بسیاری مورد سفارش و تأکید قرار گرفته است: که به برخی از آن ها تمسّک می جوییم:

ابو زینب نعمانی 0 در کتاب «الغیبة» روایتی را در این زمینه آورده است:

«عَن بُریدِ بْن مُعاویة العِجْلی، عَن اَبی جَعفَر مُحمّد بْن عَلیّ الباقِر علیه السلام فِی قوله عزَّوَجَلّ:

«إِصْبِروا وَصابِروُا وَرابِطوُا وَاتّقوُاللَّه لَعَلَّکُمْ تُفْلِحوُنْ...».(1)

فقال علیه السلام: اِصْبِروا عَلی اَداءِ الْفَرائِض، وَصابِروُا عَدوَّکُمْ، وَرابِطوُا إِمامکُم المُنتَظَر»؛(2)

«برید بن معاویه می گوید: امام باقرعلیه السلام در تفسیر آیه شریفه «اِصْبِروُا...» فرمودند:

بر انجام واجبات صبر کنید و در مقابل دشمنانتان پایداری داشته باشید، و پیوند خود را با امام منتظرتان مستحکم نمایید».

روایات دیگری نیز به همین مضمون از امام صادق و امام کاظم علیهما السلام وارد شده است که به جهت اختصار از ذکر آن ها صرف نظر می کنیم.(3)

این که می بینیم در روایت های متعددی، ائمه علیهم السلام شیعیان خود خود

ص: 43

را به تجدید عهد و بیعت با امام زمان خود سفارش کرده و از آن ها خواسته اند که در آغاز هر روز و حتّی بعد از هر نماز واجب، دعای عهد بخوانند، همه نشان از اهمیّت پیوند (و میثاق) دائمی شیعیان با مقام عظمای ولایت و حجّت خدا دارد.

یکی از مشهورترین دعاهای عهد، دعایی است که مرحوم سیّد بن طاووس آن را در کتاب ارزشمند «مصباح الزائر» به نقل از امام صادق علیه السلام روایت کرده و در ابتدای آن آمده است:

«مَن دَعاء إلیَ اللَّه تَعالی اَرْبَعیِنَ صَباحاً بِهذا اْلعَهْد کانَ مِنْ اَنْصارِ قائِمِناعلیه السلام فَأِنْ ماتَ قَبْلَه اَخْرَجهُ اللَّه تَعالی مِنْ قَبْرِهِ، وَأَعْطاهُ بِکُلِ ّ کَلِمةٍ أَلْف حَسَنة، وَمَحا عَنْهُ أَلْف سیّئَةٍ»؛(1)

«هرکس چهل بامداد، خدا را با این عهد بخواند، از یاران قائم ما خواهد بود، پس اگر پیش از (ظهور) قائم علیه السلام از دنیا برود، خداوند تعالی او را از قبرش خارج می سازد (تا قائم علیه السلام را یاری دهد)، و خداوند به شماره هر کلمه (از آن) هزار حسنه به او عطا کند و هزار بدی را از او بر طرف می سازد».

به دلیل اهمیّت و اعتبار مضمون این دعای شریف در اینجا بخشی از آن را نقل می کنیم:

بعد از ذکر خدا و درود و صلوات بر امام غائب علیه السلام چنین آمده است:

ص: 44

«...اَللّهُم اِنِّی اُجَدِّدُ لَهُ فِی صَبیحَةِ یَومِی هذَا وَما عِشْتُ مِنْ اَیّامِ حَیاتِی عَهْداً وَ عَقْدَاً وَبیْعَةً لَهُ فِی عُنُقِی لا اَحُولُ عَنْها وَلا اَزُولُ اَبَداً اَللّهُمّ اجْعَلْنِی مِن اَنْصارِهِ وَاَعْوانِهِ وَالذّابِینَ عَنْهُ وَاْلمُسارِعِینَ اِلَیهِ فِی قَضاءِ حَوائِجِهِ وَاْلمُمْتَثِلِینَ لاَوامِرِهِ وَنَواهِیهِ وَاْلُمحامِینَ عَنْهُ وَالسّابِقِینَ اِلی اِرادَتِهِ وَاْلمُسْتَشْهَدِینَ بَیْنَ یَدَیْهِ...»؛(1)

«بار خدایا! من در بامداد این روز و تمام دوران زندگانی ام، عهد و عقد و بیعتی را که از آن حضرت برگردن دارم با او تجدید می کنم، که هرگز ازآن عهد و بیعت برنگردم و برآن پایدار بمانم.

بار خدایا! مرا از انصار و یاران آن حضرت و مدافعان از حریم مقدّس او، شتابندگان در پی انجام مقاصدش و امتثال کنندگان دستورات و اوامر و نواهی اش، و حمایت کنندگان از وجود شریفش، و سبقت جویان به سوی خواسته اش و شهید شدگان در رکاب و در حضور حضرتش قرار ده (امّین یارب العالمین)».

دقّت در عبارت های بالا می تواند تصویری روشن از مفهوم عهد و پیمان با امام و حجّت زمان به ما ارائه دهد، عهد و پیمانی ناگسستنی برای یاری و نصرت امام زمان خود و اطاعت مخلصانه، تا پای جان از اوامر و نواهی او.

ص: 45

به راستی اگر هر شیعه منتظر، در آغاز هر روز با حضور و توجّه، چنین عهد و میثاقی را با امام و مقتدای خویش تجدید نماید، هرگز تن به سستی، ذلّت، خواری، ظلم، بی عدالتی و گناه نخواهد داد؟!

آیا هرگز به رضای مولای خود بی اعتنایی می کند؟! و به گناه و معصیت آلوده می شود؟!

مسلّماً خیر. بدون هیچ شکّی اگر در جامعه ای چنین فرهنگی حاکم شود و همه فقط به دنبال رضای امام خویش باشند، آن جامعه هرگز دچار بحران و تهاجم فرهنگی، از خود بیگانگی، یأس و ناامیدی و انحطاط نخواهد شد.

این نکته در جای خود ثابت است، که اگر همه ما(شیعیان منتظر)، با همدلی و وحدت دست بیعت و یاری به سوی مولای خود دراز کنیم و بر نصرت او اتّفاق داشته باشیم و از گناه دوری کنیم، فرَج مولایمان را قریباً درک خواهیم نمود، و برای همیشه از ظلم و ظلمت رهایی خواهیم یافت.

چنان که در توقیع (نامه) شریف امام عصرعلیه السلام به شیخ مفیدقدس سره چنین آمده است:

«...وَلَو اَنَّ اَشْیاعَنا، وَفَّقَهُمُ اللَّه لِطاعَتِهِ، عَلی اِجْتِماعٍ مِنَ اْلقُلوُب فِی اْلوَفاءِ بِاْلعَهْدِ عَلَیْهِمْ، لَما تَأَخَّرَ عَنْهُمْ اْلُیمْن

ص: 46

بِلِقائِنا وَلَتَعَجَّلَتْ لَهُمْ السَّعادَة بِمُشاهِدَتِنا عَلی حَقِ ّ اْلمَعْرِفَة وَصِدْقِها مِنْهُمْ بِنا...»؛(1)

«...اگر شیعیان ما که خداوند آنان را در اطاعتش یاری دهد، در وفای عهد و پیمانی که از ایشان گرفته شده یکدل و مصمم باشند، نعمت لقاء و دیدار ما از آنان به تأخیر نمی افتد و سعادت دیدار ما برای آن ها با معرفت کامل و راستین نسبت به ما تعجیل می گردد...».

گفتم که روی ماهت از ما چرا نهان است؟

گفتا: تو خود حجابی، ورنه رخم عیان است

گفتم که از که پرسم جانا نشان کویت؟

گفتا نشان چه پرسی، آن کوی بی نشان است

« عَن أَبِی بَصِیر، عَنْ أَبِی عَبْداللَّه علیه السلام... قالَ: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکوُنَ مِنْ أَصْحابِ اْلقائِمِ علیه السلام، فَلْیَنْتَظِر، وَلْیَعمَلْ بِالْوَرَعِ وَمَحاسِنِ اْلاَخْلاق، وَهُوَ مُنْتَظِرٌ، فَأِنْ ماتَ وَقامَ الْقائِمَ علیه السلام بَعْدَهُ کانَ لَهُ مِنَ أْلاَجْرِ مِثْل اَجْرِ مَن اَدْرَکهُ، فَجِدّوُا وَانْتَظِروا، هَنِیئاً لَکُمْ اَیَّتُهَا اْلاِصابَة اْلمَرْحُومَة»؛(1)

«... هرکس دوست دارد از یاران حضرت قائم علیه السلام باشد، باید که انتظار بکشد، و در این حال پرهیزکاری کند و اخلاق و رفتار نیک داشته باشد، در حالی که منتظر باشد، پس چنانچه بمیرد و پس از مرگش قائم علیه السلام قیام کند، پاداش او همچون پاداش کسی خواهد بود که آن حضرت را درک کرده باشد، پس تلاش کنید و در انتظار بمانید، گوارا باد برای شما ای گروه مشمول رحمت خداوند.

موضوع خودسازی و تهذیب نفس از چنان اهمیّتی برخوردار است که در توقیع شریف امام عصرعلیه السلام به شیخ مفیدقدس سره که ذیلاً به آن اشاره شده، سبب و عامل محروم گشتن شیعیان از دیدار حجّت خدا و طولانی شدن غیبت، اعمال ناپسند و گناهان برخی از شیعیان شمرده شده است:

«...فَما یَحْبِسُنا عَنْهُمْ اِلاّ ما یَتَّصِلُ بِنا مِمّا نَکْرههُ، وَ لا نُؤثِرُهُ مِنْهُمْ»؛(2)

ص: 48

«...پس تنها چیزی که ما را از آنان (شیعیان) پنهان می دارد، همانا چیزهای (اعمال) ناپسند و ناخوشایندی است که از ایشان به ما می رسد و خوشایند و مورد پسند ما نیست و از آنان انتظار نمی رود.

همچنین در بعضی از اخبار آمده است که اعمال شیعیان مستمراً به امام زمان علیه السلام عرضه می شود و اشراف کامل بر اعمال و رفتار ما دارند، لذا بایستی بسیار مراقب اعمال و رفتار خود باشیم.

چنان که در همان توقیع شریف آمده است:

«فَاِنّا نُحیطُ عِلْماً بِاَنْبائِکُمْ وَ لا یَعْزِب عَنَّا شَیٌ مِنْ اَخْبارِکُمْ»؛(1)

«ما بر اخبار و احوال شما آگاهیم و احاطه داریم و هیچ چیز از اوضاع شما بر ما پوشیده و مخفی نمی ماند».

توقیع شریف حضرت بقیةاللَّه علیه السلام به شیخ مفیدقدس سره را با دقّت ملاحظه کنید:

«...فَلْیَعْمَلْ کُلُّ اِمْرِی ءٍ مِنْکُمْ بِما یَقْرَبُ بِهِ مِنْ مَحَبَّتِنا وَلْیَتَجَنَّبْ ما یُدْنِیهِ مِنْ کِراهِیِّتِنا وَسَخَطِنا، فَإِنَّ اَمْرَنا بَغْتَةً فُجْأَةً حِینَ لا تَنْفَعُهُ تَوْبَةٌ وَلایُنَجِّیهِ مِنْ عِقابِنا نَدَمٌ عَلی حَوْبَةٍ»؛(1)

«امام عصرعلیه السلام در توقیع شریف فرمودند: پس هریک از شما (شیعیان) باید آنچه را که موجب دوستی ما می شود، پیشه خود سازد، و از هر آنچه موجب خشم و ناخشنودی ما می گردد، دوری گزیند. زیرا فرمان ما (امر ظهور) به یکباره وناگهانی فرا می رسد، و در آن زمان توبه و بازگشت برای او سودی ندارد و پشیمانی از گناه نمی تواند او را از کیفر و عقاب ما نجات بخشد».

در حدیثی دیگر که مرحوم نعمانی در کتاب «الغیبة» به سند خود از امام صادق علیه السلام نقل کرده، در رابطه باتهیه سلاح و آمادگی ظاهری نیز چنین آمده است:

«...لیَعِدَنَّ اَحَدکُم لِخُروج اْلقائِم علیه السلام وَلَو سَهْماً فَإِنَّ اللَّهَ تَعالی إِذا عَلِمَ ذلِک مِنْ نِیَّتِهِ، رَجَوتُ لاَنْ یَنسی فِی عُمْرِهِ حَتّی

ص: 50

یدْرِکَهُ (فَیَکوُن مِنْ اَعْوانِهِ و اَنْصارِهِ)»؛(1)

«...هر یک از شما باید که برای خروج حضرت قائم علیه السلام (سلاحی) مهیّا کند هر چند که یک تیر باشد، که خدای تعالی هرگاه بداند که کسی چنین نیّتی دارد، امیدوارم عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک کند (و از یاران و همراهانش قرار گیرد ان شاء اللَّه)».

البتّه به نظر می رسد که شاید مراد از تهیّه سلاح ولو به یک تیر، آمادگی شیعیان باشد.

ظهور، خود حضرت حجّت علیه السلام است، پس چگونه ممکن است که جامعه منتظِر، خشنودی حضرت مهدی علیه السلام را نخواهد، و در این بُعد، به حضرتش اقتدا نکند، و به او تشبّه نجوید؟!

در حدیث شریف نبوی صلی الله علیه وآله چنین آمده است:

«طُوبی لِمَنْ اَدْرَکَ اْلقائِم علیه السلام اَهْلِ بَیْتِی، وَهُوَ مُقْتَدٍ بِهِ، قَبْل قِیامِهِ...»؛(1)

«خوشا به حال کسی که قائم اهل بیتم را قبل از قیامش (در زمان غیبتش) در حالی که به او اقتدا کرده باشد درک کند».

و شاخص مهمّ این اقتدا، امر به معروف و نهی از منکر کردن، و اصلاح جامعه و آمادگی داشتن برای اجرای احکام الهی است.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:

«...إِسْتَعینوُا بِاللَّه وَاصْبِروُا، إِنَّ الأَرْضَ للَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشآءُ مِنْ عِبادِهِ وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِین»؛(1)

«...از خدا کمک بگیرید و صبر کنید، که زمین از آن خدا است و به هر کس که بخواهد آن را به وراثت می دهد(او را وارث زمین می کند) و سر انجام (نیک) از آن پرهیز کاران است».

وعده حتمی الهی درباره وراثت صالحان (بر زمین)، در صورت صبر و استقامت، تحقق می پذیرد.

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«مِنْ دِینِ الْأَئِمَّةِ اَلْوَرَعْ... و اِنْتِظارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْر»؛(2)

«از دین ائمه علیهم السلام پرهیزکاری ... و انتظار فرج با صبر و شکیبایی است».

در موارد حکومتی نیز علاوه بر مسائل دینی به ولی فقیه که در رأس حکومت اسلامی است مراجعه نموده و تبعیت کنند.

در این باره امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«فَأَمَّا مَنْ کانَ مِنَ الفُقَهاءِ صائِناً لِنَفْسِهِ، حافِظاً لِدینِهِ، مُخالِفاً لِهَواهُ، مُطِیعاً لاَمْرِ مَوْلاهُ، فَلِلْعَوامُ أَنْ یُقَلِّدوهُ، وَذلِکَ لایَکوُنُ إِلاّ بَعْض فُقَهاءِ الشّیعِةِ لا جَمیِعَهُم»؛(1)

«و امّا هرکس از فقیهان که نفس خویش را نگهدارد، و دین خود را حفظ کند، و با خواسته های نفسانی خود مخالفت کند، و مطیع امر مولایش باشد، بر توده مردم (واجب) است که از او تقلید کنند، و این شامل بعضی از فقیهان شیعه می شود نه تمامی آن ها».

حضرت بقیة اللَّه الاعظم علیه السلام در توقیع شریف به اسحاق بن یعقوب قدس سره چنین می فرمایند:

«...وَاَمَّا اْلحَوادِثِ اْلواقِعَةُ فَارْجِعوُا فِیها اِلی رُواةِ حَدیثِنا، فَاِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ اَناَ حُجَّةُ اللَّه عَلَیْهُمْ...».(2)

«...و امّا در حوادثی که بوقوع می پیوندد، به راویان حدیث ما (فقها) رجوع کنید که آنان حجّت من بر شما هستند، من نیز حجّت خدا بر آن ها هستم...».

ص: 54

با توجّه به کثرت وظایف منتظران، قدوم بقیة اللَّه الاعظم علیه السلام و عدم گنجایش این کتاب، به همین تعداد از وظایف بسنده، و به تعدادی دیگر از وظایف شیعیان فهرست وار به عنوان تذکّر اشاره می کنیم.

8 - شناختن علائم ظهور حضرت.

9 - تسلیم بودن امر خدا و عجله نکردن در امر ظهور، که امام صادق علیه السلام فرمودند:

«عجله کنندگان هلاک گردند و تسلیم شدگان نجات یابند».(1)

10 - صدقه دادن برای سلامتی آن وجود شریف.

11 - حج رفتن به نیابت آن حضرت و نیز فرستادن نایب از طرف حضرتش.

12 - یاری کردن حضرت با رفتار و اعمالی که آن حضرت بر آن ها رضایت قلبی دارند.

13 - زیارت کردن آن حضرت به زیارات وارده و آل یس.(2)

14 - صلوات و درود فرستادن بر آن حضرت.

15 - هدیه کردن نماز و قرائت قرآن برای آن حضرت.

16 - توّسل و طلب شفاعت از خداوند به وسیله آن حضرت.

17 - استمداد و دادخواهی و عرض حاجت به آن حضرت، زیرا صاحب الامر هستند.

18 - دعوت کردن مردم به سوی آن حضرت.

19 - رعایت حقوق مادّی و معنوی آن حضرت.

20 - حفظ اسرار آن حضرت و تقیّه از اشرار در مواقع مورد لزوم.

ص: 56

21 - در خواست صبر از خداوند.

22 - رعایت ادب در نام بردن آن حضرت.

23 - عدم تعیین وقت ظهور، و تکذیب وقت گذاران و مدعیان ملاقات و ارتباط با حضرت.

24 - تکذیب مدعیان نیابت خاصّه طبق توقیع شریف به آخرین نایب خاص خود.(1)

امید است که این کتاب مختصر در نگارنده بیش از هر کس تأثیر گذاشته و موجب شود که از منتظران واقعی حضرت بقیة اللَّه الاعظم (ارواحنا له الفداء) بشویم ان شاء اللَّه.

پایان - 15/11/1384 ه ش

مطابق با 5/ محرم الحرام /1426 ق

ص: 57

ص: 58

(درس نامه)؛ چاپ 2، قم: مرکز حهانی علوم اسلامی/ دفتر تحقیقات، 1379

6. تلافی، علی اکبر؛ فضایل المهدی؛ چاپ 7، تهران: انتشارات نیک معارف، 1375.

7. حکیمی، محمد رضا؛ خورشید مغرب؛ چاپ 23، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1381.

8. شفیعی سروستانی، ابراهیم؛ شناخت هستی بخش؛ ویراستار: پریوش دانش نیا؛ چاپ 1، تهران:نشر موعود، 1378.

9. صافی گلپایگانی، لطف اللَّه؛ منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر (عربی)؛ چاپ 2، قم: انتشارات حضرت معصومه علیها السلام، 1379 ش، 1421ق .

10. صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین ابن بابویه قمی؛ کمال الدین و تمام النعمه؛ 2 جلدی؛ ترجمه: منصور پهلوان، تحقیق: علی اکبر غفاری؛ چاپ 1، قم: سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، 1380.

11. طبرسی، ابی منصور احمد بن علی بن ابیطالب از علماء قرن 6؛ الاحتجاج؛ 2 جلدی؛ تحقیق: شیخ ابراهیم بهادری زیر نظر آیة اللَّه سبحانی؛ چاپ 2، قم: انتشارات اسوه، 1416 ق.

12. عمیدی، سید ثامر هاشم؛ در انتظار ققنوس؛ ترجمه و تحقیق:

ص: 60

مهدی علیزاده؛ چاپ 1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس سره، 1379.( ترجمه کتاب عربی المهدی المنتظر فی الفکر الاسلامی).

13. کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول کافی؛ 8 جلدی؛ تحقیق: علی اکبر غفاری؛ چاپ 6، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1375.

14. مجلسی، مولی محمد باقر؛ بحار الانوار؛ ج 53، چاپ 3، تهران: انتشارات المکتبه الاسلامیه، 1372.

15. موسوی اصفهانی، سید محمد تقی؛ مکیال المکارم (فارسی)؛ 2 جلدی؛ ترجمه: سید مهدی حائری قزوینی؛ چاپ 1، قم: انتشارات برگ شقایق، 1380.

16. نعمانی، ابی عبداللَّه محمد بن ابراهیم؛ الغیبة (عربی)؛ تحقیق: فارس حَسّون کریم؛ چاپ 1، قم: انوار الهدی، 1380.

17. هیئة العلمیه فی مؤسسه المعارف الاسلامیه؛ معجم احادیث الامام المهدی؛ 5 جلدی؛ زیر نظر شیخ علی کورانی و چند تن از فضلاء حوزه؛ چاپ 1، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1411 ق.

ص: 61

ص: 62

21 - از زلال ولایت واحد تحقیقات

22 - اسلام شناسی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

23 - امامت، غیبت، ظهور واحد پژوهش

24- امامت و غیبت از دیدگاه علم کلام علم الهدی / واحد تحقیقات

25 - امامت و ولایت در امالی شیخ صدوق سیّد محمّد حسین کمالی

26 - امام رضا، امام مهدی و حضرت معصومه علیهم السلام(روسی) آلمات آبسالیکوف

27- امام رضاعلیه السلام در رزمگاه ادیان سهراب علوی

28 - امام شناسی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

29 - انتظار بهار و باران واحد تحقیقات

30- انتظار و انسان معاصر عزیز اللَّه حیدری

31 - اهّمیت اذان و اقامه محمد محمدی اشتهاردی

32- با اولین امام در آخرین پیام حسین ایرانی

33- بامداد بشریت محمد جواد مروّجی طبسی

34 - بهتر از بهار/کودک شمسی (فاطمه) وفائی

35 - پرچمدار نینوا محمد محمدی اشتهاردی

36- پرچم هدایت محمد رضا اکبری

37 - پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و تروریسیم و خشنونت طلبی علی اصغر رضوانی

38- پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و جهاد و برده داری علی اصغر رضوانی

39 - پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و حقوق اقلیت ها و ارتداد علی اصغر رضوانی

40 - پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و حقوق زن علی اصغر رضوانی

41 - پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و صلح طلبی علی اصغر رضوانی

42 - تاریخ امیر المؤمنین علیه السلام / دو جلد شیخ عباس صفایی حائری

43- تاریخ پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله/دو جلد شیخ عباس صفایی حائری

44- تاریخچه مسجد مقدس جمکران/(فارسی، عربی، اردو، انگلیسی) واحد تحقیقات

45 - تاریخ سید الشهداءعلیه السلام شیخ عباس صفایی حائری

46 - تجلیگاه صاحب الزمان علیه السلام سید جعفر میرعظیمی

47- تشرف یافتگان (چهار دفتر) میرزا حسین طبرسی نوری

ص: 64

48- جلوه های پنهانی امام عصرعلیه السلام حسین علی پور

49 - چهارده گفتار ارتباط معنوی با حضرت مهدی علیه السلام حسین گنجی

50 - چهل حدیث /امام مهدی علیه السلام در کلام امام علی علیه السلام سید صادق سیدنژاد

51- چهل حدیث برگزیده از پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله احمد سعیدی

52- حضرت مهدی علیه السلام فروغ تابان ولایت محمد محمدی اشتهاردی

53 - حکمت های جاوید محمد حسین فهیم نیا

54- ختم سوره های یس و واقعه واحد پژوهش

55 - خزائن الاشعار (مجموعه اشعار) عباس حسینی جوهری

56- خورشید غایب (مختصر نجم الثاقب) رضا استادی

57- خوشه های طلایی (مجموعه اشعار) محمد علی مجاهدی (پروانه)

58- دار السلام شیخ محمود عراقی میثمی

59 - داستان هایی از امام زمان علیه السلام حسن ارشاد

60 - داغ شقایق (مجموعه اشعار) علی مهدوی

61- در انتظار منجی (روسی) آلمات آبسالیکوف

62 - در جستجوی نور صافی، سبحانی، کورانی

63 - در کربلا چه گذشت؟ (ترجمه نفس المهموم) شیخ عباس قمی / کمره ای

64- دفاع از حریم امامت و ولایت(مختصر شب های پیشاور) کریم شنی

65 - دلشده در حسرت دیدار دوست زهرا قزلقاشی

66 - دین و آزادی محمّد حسین فهیم نیا

67- رجعت یا حیات دوباره احمد علی طاهری ورسی

68 - رسول ترک محمد حسن سیف اللهی

69 - روزنه هایی از عالم غیب سید محسن خرّازی

70- زیارت ناحیه مقدّسه واحد تحقیقات

71- سحاب رحمت عباس اسماعیلی یزدی

72- سخنرانی مراجع در مسجد جمکران واحد پژوهش مسجد مقدّس جمکران

73- سرود سرخ انار الهه بهشتی

74- سقّا خود تشنه دیدار طهورا حیدری

ص: 65

75 - سلفی گری (وهابیت) و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

76 - سیاحت غرب آقا نجفی قوچانی

77 - سیمای امام مهدی علیه السلام در شعر عربی دکتر عبد اللهی

78 - سیمای جهان در عصر امام زمان علیه السلام(دوجلدی) محمّد امینی گلستانی

79- سیمای مهدی موعودعلیه السلام در آئینه شعر فارسی محمد علی مجاهدی (پروانه)

80 - شرح زیارت جامعه کبیره (ترجمه الشموس الطالعه) محمّد حسین نائیجی

81- شمس وراء السحاب/ عربی السیّد جمال محمّد صالح

82 - صبح فرا می رسد مؤسسه فرهنگی تربیتی توحید

83 - ظهور حضرت مهدی علیه السلام سید اسد اللَّه هاشمی شهیدی

84 - عاشورا تجلّی دوستی و دشمنی سید خلیل حسینی

85 - عریضه نویسی سید صادق سیدنژاد

86- عطر سیب حامد حجّتی

87- عقد الدرر فی أخبار المنتظرعلیه السلام/عربی المقدس الشافعی

88 - علی علیه السلام مروارید ولایت واحد تحقیقات

89 - علی علیه السلام و پایان تاریخ سید مجید فلسفیان

90- غدیرخم (روسی، آذری لاتین) علی اصغر رضوانی

91 - غدیرشناسی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

92- فتنه وهابیت علی اصغر رضوانی

93 - فدک ذوالفقار فاطمه علیها السلام سید محمد واحدی

94 - فرهنگ اخلاق عباس اسماعیلی یزدی

95 - فرهنگ تربیت عباس اسماعیلی یزدی

96- فرهنگ درمان طبیعی بیماری ها(پخش) حسن صدری

97- فوز اکبر محمد باقر فقیه ایمانی

98 - فریادرس حسن محمودی

99- قصه های تربیتی محمّد رضا اکبری

100 - کرامات المهدی علیه السلام واحد تحقیقات

101 - کرامت های حضرت مهدی علیه السلام واحد تحقیقات

ص: 66

102 - کمال الدین وتمام النعمة (دو جلد) شیخ صدوق رحمه الله/منصور پهلوان

103 - کهکشان راه نیلی (مجموعه اشعار) حسن بیاتانی

104 - گردی از رهگذر دوست (مجموعه اشعار) علی اصغر یونسیان (ملتجی)

105 - گفتمان مهدویت آیت اللَّه صافی گلپایگانی

106 - گنجینه نور و برکت، ختم صلوات مرحوم حسینی اردکانی

107 - مام فضیلت ها عباس اسماعیلی یزدی

108 - مشکاة الانوار علّامه مجلسی رحمه الله

109 - مفرد مذکر غائب علی مؤذنی

110 - مکیال المکارم (دو جلد) موسوی اصفهانی/ حائری قزوینی

111 - منازل الآخرة، زندگی پس از مرگ شیخ عباس قمی رحمه الله

112 - منجی موعود از منظر نهج البلاغه حسین ایرانی

113 - منشور نینوا مجید حیدری فر

114 - موعودشناسی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

115 - مهدی علیه السلام تجسّم امید و نجات عزیز اللَّه حیدری

116 - مهدی منتظرعلیه السلام در اندیشه اسلامی العمیدی / محبوب القلوب

117- مهدی موعودعلیه السلام، ترجمه جلد 13 بحار - دو جلد علّامه مجلسی رحمه الله/ارومیه ای

118 - مهربان تر از مادر / نوجوان حسن محمودی

119 - مهر بیکران محمد حسن شاه آبادی

120 - میثاق منتظران (شرح زیارت آل یس) سید مهدی حائری قزوینی

121 - ناپیدا ولی با ما / (فارسی ،ترکی استانبولی، انگلیسی، بنگالا) واحد تحقیقات

122 - نجم الثاقب میرزا حسین نوری رحمه الله

123- نجم الثاقب(دوجلدی) میرزا حسین نوری رحمه الله

124- ندای ولایت بنیاد غدیر

125 - نشانه های ظهور او محمد خادمی شیرازی

126- نشانه های یار و چکامه انتظار مهدی علیزاده

127 - نگاهی به مسیحیت و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

128 - نماز شب واحد پژوهش مسجد مقدّس جمکران

ص: 67

129 - نهج الکرامه گفته ها و نوشته های امام حسین علیه السلام محمّد رضا اکبری

130- و آن که دیرتر آمد الهه بهشتی

131 - واقعه عاشورا و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

132 - وظایف منتظران واحد تحقیقات

133 - ویژگی های حضرت زینب علیها السلام سید نور الدین جزائری

134- هدیه احمدیه/(جیبی، نیم جیبی) میرزا احمد آشتیانی رحمه الله

135 - همراه با مهدی منتظر مهدی فتلاوی/بیژن کرمی

136- یاد مهدی علیه السلام محمد خادمی شیرازی

137 - یار غائب از نظر(مجموعه اشعار) محمد حجّتی

138 - ینابیع الحکمة/عربی - پنج جلد عباس اسماعیلی یزدی

جهت تهیه و خرید کتاب های فوق، می توانید با نشانی:

قم - صندوق پستی 617 ، انتشارات مسجد مقدّس جمکران مکاتبه و یا با شماره تلفن های 7253700 ، 7253340 - 0251 تماس حاصل نمایید.

کتاب های درخواستی بدون هزینه پستی برای شما ارسال می گردد.

سایر نمایندگی های فروش:

تهران: 66939083 ، 66928687 - 021

یزد: 6246489، 2-6280671 - 0351

فریدونکار: 14 - 5664212 - 0122

ص: 68