ص:2

ص:3

ص:4

تصویر

ص:6

ص:8

2 - «دونالدسن» می گوید: «احتمال جدّی است که اختناق و فشارهای سیاسی که در مملکت اسلامی از طرف حاکمان بنی امیه پدید آمد از اسباب ظهور نظریه مهدویّت در آخر الزمان بوده است».(1)

3 - «احمد امین مصری» می گوید: «عامل اساسی در پیدایش عقیده مهدویّت نزد شیعه و اصرار بر آن، فشارهای سیاسی و مصایبی بود که بعد از شهادت امام علی علیه السلام و به حکومت رسیدن معاویه، با آن روبرو شدند. و این مصایب با بیعت حسن بن علی علیه السلام و پس از آن شهادت حسین بن علی علیه السلام و از هم پاشیده شدن حرکت های ضدّ اموی و قوّت گرفتن شوکت و حکومت دولت امویین، شدّت گرفت. لذا درصدد برآمدند تا تاکتیک خود را تغییر داده از دعوت آشکار صرف نظر کرده، به دعوت سرّی برای ریشه کن کردن ظلم روی آورند. و به این نتیجه رسیدند که این دعوت بدون کوشش فراوان در مدتی طولانی ثمر نخواهد داد. لذا چاره ای ندیدند جز آنکه طرفداران خود را به نقطه ای امیدوار سازند،این امید همان امام غائب یا به تعبیر دیگر مهدی منتظر محمّد بن حنفیه یا محمّدبن حسن عسکری یا عبیداللَّه مهدی، طبق اختلافاتی که در فرقه های شیعی است، بود».(2)

4 - «محمّد عبدالکریم عتّوم می گوید:«واقع آن است که عقیده به مهدی قبل از وقوع غیبت امام پدید آمده و پرورش پیدا کرد، و این به صورت دقیق در واقعه کربلا و بعد از تفرّق و تشتّت شیعه به توسط دولت اموی بوده است. این وضعیّت نابهنجار برای شیعه، زمینه را برای پذیرش عقیده مهدویّت فراهم

ص:10

ساخت، تا آنان را از وضعیّت موجود نجات بخشد. در نتیجه آرزوی مهدویت آرزویی شیعی بود که اثر منفی در زندگانی شیعیان داشت، اگرچه آنان را از این وضعیت موجود نجات می داد».(1)

توجیه دوم

برخی از مستشرقین معتقدند که این حالت یعنی انتظار نجات به توسط منجی مخصوص روحیه شرقی ها به طور عموم است، که اصل و اساس و حقیقتی ندارد.

«فان فلوتن» می گوید: «روحیه شرقی به طور عموم دائماً متمایل به خبرهای غیبی است و علاقه فراوانی به کشف پرده های غیبی از آینده مجهول دارد، لذا اعتقاد به مخلّص به تعبیر آنان یا منقذ به تعبیر دیگر با طبیعت شرقی ملایمت و انس دارد. و این در نتیجه تاریکی های جهل و استبداد است که پدید آمده است...»(2)

توجیه سوم

برخی نیز معتقدند که عقیده به مهدی و مهدویّت از افکاری است که از جوامع دیگر و اصول غیراسلامی وارد جامعه اسلامی شده است:

1 - «جولد زیهر» می گوید: «بازگشت عقیده به مهدی به اصول و مبانی

ص:11

غیر اسلامی است، و در حقیقت این عقیده از اسطوره ها و از امور غیرواقعی می باشد».(1)

2 - استاد دانشگاه الازهر «سعد محمّد حسن» - شاگرد احمد امین - می گوید: «شیعه قدیمی ترین فرقه اسلامی است که به این نظریه خیالی عقیده پیدا کرده است».(2)

3 - «سائح علی حسین» نویسنده لیبیایی می گوید: «عقیده و نظریه غیبت عقیده ای است مشترک میان یهود و نصارا، وتأثّرپذیری فکر شیعی از این دو مصدر بعید نیست؛ زیرا بسیاری از غیرعرب و صاحبان ادیان و تمدن های پیشین، اسلام را تحت لواء شیعی انتخاب کردند، تا بتوانند در زیر پوشش حقوق اهل بیت علیهم السلام حکومت اسلامی را سست کنند، و پیشتاز آنان عبداللَّه بن سبأ بود»(3).

4 - «دکتر عبدالرحمن بدوی» می گوید: «کعب الاحبار کسی بود که عقیده به مهدی منتظر را در بین مسلمین منتشر ساخت...»(4).

توجیه چهارم

برخی معتقدند که عقیده و نظریه مهدویّت، ناشی از پیاده نشدن حکومت جهانی اسلام در عصر رسول اکرم صلی الله علیه وآله بوده است.

«دکتر سلمان بدور» - رئیس بخش فلسفه در دانشگاه اردن - در مورد منشأ

ص:12

رواج پیدا کردن عقیده و نظریه مهدویّت در تاریخ مسلمین می گوید:

«حکومت پیامبرصلی الله علیه وآله صورت مجسّم مدینه فاضله ای بود که اسلام و ادیان و مکاتب نوید آن را داده بودند. آرزوی بسیاری از مسلمانان این بود که در همان عصر این مدینه فاضله در سرتاسر عالم گسترش پیدا کند، ولی این آرزو تحقّق نیافت، ولی هرگز از ذهن متفکّرین اسلامی خصوصاً جامعه شیعه امامی بیرون نرفت».(1)

أَنْ لَّن یُبْعَثُوا»(1) در حالی که همه شهادت می دهند که برای ما ملک و حکومتی است. اگر از عمر دنیا تنها یک روز باقی باشد خداوند متعال کسی از ما را می فرستد تا زمین را پر از عدل و داد کند همان گونه که پر از ظلم و جور شده باشد... .

و امّا این که می گویی: مهدی همان عیسی بن مریم است، عیسی کسی است که برای مقابله با دجال فرستاده می شود، و هرگاه دجال او را می بیند نابود می شود، ولی امام از ما کسی است که عیسی بن مریم به او اقتدا کرده و نماز می خواند...».(2)

نقد اجمالی

دکتر عبدالجبار شراره محقق شیعی در مقدمه کتاب «بحث حول المهدی» می گوید: «آنچه جای تعجب است این که برخی از مدعیان علم و معرفت از قدیم الایام و در این زمان درصدد ایجاد تشکیک در جامعه اسلامی برآمده و موجبات تشویش افکار جامعه را فراهم کرده اند، و این تنها به جهت قصور فهم آنان از درک اسرار این عقیده - مهدویّت - و مقاصد عالی آن است و یا این که اسباب و اغراض دیگری دارند که ما از آن آگاهی نداریم. آنان از مستشرقانی از قبیل: «جولد زیهر»، «فلهاوزن»، «فان فلوتن»، «مکدونالد»، «برناردلویس»، «مونتگری وات» و «ماسیتیون» پیروی می کنند با وجود این که ادّعای مسلمان بودن را دارند. و خوشبختانه هیچ گونه دلیلی که آن ها را تأیید

ص:14

کند ندارند، بلکه دلیل بر خلاف مدعای آنان و برهان آشکار و قطعی بر صحّت عقیده مهدویّت دلالت دارد؛ زیرا به طور متواتر ثابت شده که در آخرالزمان مهدی علیه السلام ظهور خواهد کرد، همان گونه که جماعتی از اهل سنت از قبیل برزنجی و شوکانی و دیگران مدّعی این تواترند.

تعجب اینجاست که اینان برای تثبیت مدعای خود به همان ادله ای تمسک کرده اند که منکرین خبرهای غیبی قرآن بر آن تأکید کرده اند... همان گونه که مسأله معراج پیامبرصلی الله علیه وآله را انکار می کنند. با تأمّل در افکار و شبهات و اشکالات آنان پی می بریم که اینان همان ادّعاهای دشمنان اسلام را با بیانی دیگر تکرار می کنند، کسانی که از علم به دور هستند و هیچ گونه اطلاع و آشنایی با علم حدیث - نه روایت و نه درایت - ندارند، و بیشترین جهل و نادانی یا عناد را نسبت به تاریخ و حقایق آن دارا می باشند...».(1)

جواب تفصیلی

از این توجیهات و احتمالات می توان جواب های متعددی داد که اینک به برخی از آن ها اشاره می کنیم.

1 - عمومی بودن عقیده نجات

اعتقاد به این که در پایان تاریخ بشر، و در سایه رهبری کامل، مردم از این وضع موجود نجات پیدا خواهند کرد، و در سطح کلّ جامعه مدینه فاضله ایجاد خواهدشد، و زمین پر از عدل و داد خواهد گشت، عقیده و باوری است که نه

ص:15

تنها همه ادیان بر آن اتفاق دارند و بشارت آن را به جامعه بشری داده اند، بلکه مکاتب فلسفی غیر دینی نیز به اصل این باور معتقدند.

فیلسوف انگلیسی «برتراند راسل» می گوید: «عالم در انتظار مصلحی است که تمام کشورها را یک پارچه کرده و آنان را تحت یک پرچم و یک شعار قرار دهد»(1)

«پرفسور اینشتاین» - صاحب نظریه نسبیّت - می گوید:«روزی که صلح و صفا تمام عالم را فراگیرد و مردم با دوستی و برادری با یکدیگر زندگی کنند چندان دور نیست».(2)

2 - فطری بودن اعتقاد به مهدویت

مرحوم «شهیدصدر» می فرماید: «اعتقاد به مهدی تنها نشانگر یک باور اسلامی - با رنگ خاص دینی - نیست، بلکه افزون بر آن عنوانی است برخواسته ها و آرزوهای همه انسان ها با کیش ها و مذاهب گوناگون، و همچنین بازده الهام فطری مردم است، که با همه اختلافات آن ها در عقیده و مذهب دریافته اند که برای انسانیّت در روی زمین روز موعودی خواهدبود، که با فرارسیدن آن، هدف نهایی و مقصد بزرگ رسالت های آسمانی تحقق می یابد و مسیر آن، که در طول تاریخ پرفراز و نشیب بوده - به دنبال رنجی بسیار - هموار و استواری لازم را می یابد.

انتظار آینده ای این چنین، تنها در درون کسانی که با پذیرش ادیان «جهان غیب» را پذیرفته اند، راه نیافته، بلکه به دیگران هم سرایت کرده است. تا آنجا

ص:16

که می توان انعکاس چنین باوری را در مکتب هایی که جهت گیری اعتقادیشان با سرسختی وجود غیب و موجودات غیبی را نفی می کنند، دید.

برای مثال، در ماتریالیسم دیالکتیک که تاریخ را بر اساس تضادها تفسیر می کند، روزی مطرح است که تمامی تضادها از میان می رود و سازش و آشتی حکمفرما می گردد... .

چنین ایمانی تنها مایه دلداری و شکیبایی نیست، بلکه آفریننده یک سرمایه روحی بزرگ است که نیروی دفاعی جاودانه ای را سبب می شود، و مبارزه با ستم و ستمبارگی را - هرچند که بر همه گیتی چیره باشد - همیشه ممکن جلوه می دهد، زیرا چنان پرتویی از فروغ امید را بر دل ها می افکند که همواره در روح آدمی، ظلمت ناامیدی را نابود می کند و به سوی این اعتقادش می کشاند: که اگر رخدادهای دهشتناک به روی هم انباشته گردند و جهان در دل تاریکی ها و ستم فرو رود، باز هم باید مشعل امید را در دل روشن داشت و به سوی عدالت رفت؛ زیرا وجود روز موعود نشان می دهد که عدالت، توانایی روبرو شدن با جهانی پر از ستم و بیداد را نیز دارد، و می تواند بنیادهای ظلم را - هرچند ریشه دار و قوی - به لرزه درآورد، و برگسترده جهان بیداد زده چیرگی یابد. همچنین گویای این حقیقت است که ستم به ناچار درهم خواهد شکست، حتّی آن زمانی که برفراز برترین قلّه های توانمندی باشد، بنابراین، به فرد ستم زده و هر توده ستم کشیده، امیدی بزرگ می بخشد که خود را بر دگرگون سازی بنیادها و بازسازی جامعه توانا ببیند...»(1)

ص:17

4 - «وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ»؛(1) «اراده ما بر این قرار گرفته که به مستضعفین زمین منّت بگذاریم و آنان را پیشوایان و وارثان (روی زمین) قرار دهیم».

5 - «یا أَیُّها الَّذِینَ آمَنُوا مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الْکافِرِینَ یُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا یَخافُونَ لَوْمَةَ لَآئِمٍ ذَلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَآءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ»؛(2) «ای کسانی که ایمان آورده اید! هر کس از شما، از آیین خود بازگردد، (به خدا زیانی نمی رساند؛ خداوند جمعیّتی را می آورد که آن ها را دوست دارد و آنان (نیز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند؛ آن ها در راه خدا جهاد می کنند، و از سرزنش هیچ ملامت گری هراسی ندارند. این، فضل خداست که به هرکس بخواهد (و شایسته ببیند) می دهد؛ و (فضل) خدا وسیع، و خداوند داناست.»

6 - «وَقاتِلُوهُمْ حَتَّی لَا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ للَّهِ ِ فَإِنِ انتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ»؛(3) «با آنان پیکار کنید تا فتنه برچیده شود و دین همه مخصوص خدا باشد و اگر آن ها خودداری کنند خدا به آنچه انجام می دهند بینا است.»

7 - «الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلَواةَ وَآتَوُا الزَّکَواةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَللَّهِ ِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ»،(4) «(یاران خدا)

ص:20

کسانی هستند که هرگاه در زمین به آن ها قدرت بخشیدیم نماز را برپا می دارند و زکات را ادا کرده و امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و پایان همه کارها از آن خداست».

8 - «فَهَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا السّاعَةَ أَن تَأْتِیَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَآءَ أَشْرَاطُها فَأَنَّی لَهُمْ إِذَا جَآءَتْهُمْ ذِکْرَیاهُمْ»؛(1) «آیا جز این انتظار دارند که قیامت ناگهانی برپا می شود، پس نشانه های آن آمده است، اما هنگامی که بیاید تذکر آن ها سودی نخواهدداشت».

9 - «وَلَوْ تَرَی إِذْ فَزِعُوا فَلَا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّکانٍ قَرِیبٍ»؛(2) «اگر ببینی هنگامی که فریادشان بلند می شود، اما نمی توانند(از چنگال عذاب الهی) بگریزند و آن ها را از مکان نزدیک می گیرند».

10 - «وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِّلسّاعَةِ فَلَا تَمْتَرُنَّ بِها وَاتَّبِعُونِ هذا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ»؛(3) «او سبب آگاهی در روز قیامت است، هرگز در آن تردیدی نیست و از من پیروی کنید که این راه مستقیم است».

برای شرح و تفضیل این آیات به کتاب قرآن و ظهور حضرت مهدی علیه السلام مراجعه شود.

ص:21

تحت رهبری او حاضر به این کار نیستند. مسأله مهدی موعود را که پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله خبر داده بود مطرح کرد به نام محمّد بن حنفیه بن امیرالمؤمنین و برادر سیدالشهدا، چون اسمش محمّد بود، زیرا در روایات نبوی آمده است:«اسمه اسمی» نام او نام من است. گفت: ایّها الناس! من نایب مهدی زمانم، آن مهدی ای که پیغمبر خبر داده است. مختار مدتی به نام نیابت از مهدی زمان، بازی سیاسی خودش را انجام داد. حال آیا محمّدبن حنفیه واقعاً خودش هم قبول می کرد که من مهدی موعود هستم؟ بعضی می گویند: قبول می کرد برای این که بتوانند انتقام را بکشند. ولی این البته ثابت نیست. در این که مختار محمّدبن حنفیه را به عنوان مهدی موعود معرفی می کرد شکّی نیست، و بعدها از همین جا مذهب «کیسانیّه» پدید آمد. محمّدبن حنفیه هم که مرد گفتند: مهدی موعود که نمی میرد مگر این که زمین را پر از عدل و داد کند، پس محمدبن حنفیه نمرده است، در کوه رضوی غایب شده است.

ابوالفرج اصفهانی می گوید: وقتی خبر شهادت زید بن علی بن الحسین به زهری رسید گفت: «چرا این قدر این اهل بیت علیهم السلام عجله می کنند؟! روزی خواهد رسید که مهدی از آن ها ظهور کند»...

طرفداران محمّدبن عبداللَّه محض معروف به «نفس زکیه» به جهت قیام بر ضدّ حکومت اموی، حضرت صادق علیه السلام را در جلسه ای دعوت کردند و به ایشان گفتند: ما می خواهیم قیام کنیم، شما هم که سیّد حسینیّین هستید، بیعت کنید. امام فرمود: «هدف شما از این کار چیست؟ اگر محمّد می خواهد به عنوان امر به معروف و نهی از منکر قیام کند، من با او همکاری می کنم

ص:23

و تأییدش می نمایم، ولی اگر می خواهد به این عنوان که او مهدی این امت است قیام کند، اشتباه می کند، مهدی این امت او نیست، کسی دیگر است، و من هرگز تأیید نمی کنم».

شاید تا حدودی مطلب برای خود محمّدبن عبداللَّه محض هم اشتباه شده بود؛ زیرا هم اسم پیامبر بود، یک خالی هم در شانه اش بود. مردم می گفتند: نکند این خال هم علامت این باشد که او مهدی امت است. بسیاری از کسانی که با وی بیعت کردند، به عنوان مهدی امّت بیعت کردند. معلوم می شود که مسأله مهدی امت آنقدر در میان مسلمین قطعی بوده است که هرکس که قیام می کرد و اندکی صالح بود. افرادی می گفتند: این همان مهدی ای است که پیغمبر گفته است، اگر پیغمبر نمی گفت این طور نمی شد.

حتّی ما می بینیم یکی از خلفای عباسی اسمش مهدی است، پسر منصور، سوّمین خلیفه عباسی... مورّخین و از جمله «دارمستر» نوشته اند که منصور مخصوصاً اسم پسرش را «مهدی» گذاشت برای این که می خواست استفاده سیاسی کند، بلکه بتواند یک عدّه را فریب بدهد، بگوید آن مهدی ای که شما به انتظار او هستید پسر من است، و لهذا «مقاتل الطالبیین» و دیگران نوشته اند که گاهی با خصیصین خود که روبرو می شد به دروغ بودن این مطلب اعتراف می کرد... .

جریان های دیگری در تاریخ اسلام می بینیم؛ از جمله یکی از فقهای مدینه به نام «محمّدبن عجلان» با محمّدبن عبداللَّه محض بیعت کرد...

ص:24

منصور بعد از رسیدن به خلافت این مرد فقیه را خواست و بعد از آن که ثابت شد که او بیعت کرده است، دستور داد دست او را ببرند. فقهای مدینه جمع شدند و شفاعت کردند و به منصور گفتند:او تقصیر ندارد، او مردی است فقیه و عالم به روایات، گمان کرده که محمّدبن عبداللَّه محض مهدی امت است، و لذا با او بیعت کرده، وگرنه با تو قصد دشمنی نداشته است.

این است که می بینیم در تاریخ اسلام موضوع مهدی موعود از مسائل بسیار مسلّم و قطعی است.

حضرت صادق علیه السلام پسری داشت به نام اسماعیل که «اسماعیلیه» منتسب به او هستند. اسماعیل در زمان حیات حضرت از دنیا رفت. حضرت اصحابشان را صدا زدند، کفن را باز کردند، صورت اسماعیل را نشان دادند و فرمودند: این اسماعیل پسر من است، فردا ادّعا نکنید که او مهدی امت است و غایب شد. این ها همه نشان می دهد که زمینه مهدی امت در میان مسلمین به قدری قطعی بوده است که جای شک و تردید نیست».(1)

نمونه ای از مدعیان

اینک به برخی از کسانی که ادّعای مهدویّت کرده یا در حق آنان چنین ادّعایی شده اشاره می کنیم:

1 - محمّد بن حنفیه که مختار در حقّ او ادّعای مهدویت نمود.(2)

و لذا فرقه کیسانیه که در قرن اول و دوم می زیستند مدعی مهدیّت محمدبن حنیفه بودند.

ص:25

2 - موسی بن طلحه: ابن سعد می گوید: مردم در شأن او ادّعای مهدویّت شده اند.(1)

3 - ابوهاشم فرزند محمّدبن حنفیه: نوبختی می گوید: گروهی معتقد شدند که او قائم و مهدی امت است.(2)

4 - عمربن عبدالعزیز: ابن کثیر به سند خود از وهب بن منبه نقل می کند که می گفت: اگر در این امت مهدی علیه السلام باشد به طور حتم عمربن عبدالعزیز است.

5 - عبداللَّه بن معاویه بن عبداللَّه بن جعفر: ابن حزم می گوید: بعد از هلاکت عبداللَّه بن معاویه حزبیه دو فرقه شدند: گروهی معتقد بودند که او زنده است و در کوه های اصفهان به سر می برد و نمی میرد تا این که متولّی امور مردم شود و زمین را پر از عدل و داد گرداند و او مهدی منتظر است...»(3)

6 - اسماعیل فرزند امام صادق علیه السلام: که گروهی از مردم مرگ او را انکار کرده و قایل به مهدویت او شدند، آن ها معتقدند که او نمی میرد تا این که حاکم بر تمام روی زمین شود...(4)

7 - محمّد بن عبداللَّه بن حسن: که در سال صد هجری ادّعای مهدویّت نمود، بزرگان خطّ اعتزال امثال عمروبن عبید، واصل بن عطاء،حفص بن سالم، و دیگران مردم را به بیعت با او دعوت می نمودند...(5)

ص:26

8 - ابوالفرج اصفهانی می نویسد: «کسی شکّ نداشت که او مهدی است، و حتی گروهی از بنی هاشم نیز با او بیعت کردند...»(1)

مهدی عباسی: منصور عباسی لقب فرزندش را مهدی گذاشت تا مردم را از این طریق اغفال کرده و به اعتقاد مهدویّت با او بیعت کنند...(2)

ص:27

7 - و ماقلت هذا القول فخراً و انّما

قد اخبرنی المختار من آل هاشم(1)

1 - آفرین بر امام دلیری که لشکرهای مشرکین را با شمشیر برّان به ذلّت می کشاند.

2 - و این دین را در هر سرزمینی آشکار می سازد و بینی مشرکان ستمکار را به خاک می مالد.

3 - ای مشرکان! وای از چیره شدن فنا و نابودی و صد وای بر کسی که ستمگر بوده است.

4 - پهنه زمین را از هر آفتی پاک می کند و بینی هر ستمکاری را به خاک می مالد.

5 - امر به معروف و نهی از منکر می کند در حالی که ستاره حقّ به دست قائم طلوع می کند.

6 – و بساط عدالت را در شرق و غرب (عالم) می گستراند و دین حقّ را در رأس همه امور یاری می کند.

7 - این سخن را برای این که افتخاری برای ما باشد نگفتم، بلکه سخنی است برگزیده از آل هاشم (یعنی محمّدبن عبداللَّه صلی الله علیه وآله) که به من خبر داده است.

و نیز در مورد علائم ظهور خطاب به فرزندش امام حسین علیهما السلام می فرماید:

1 - بنیّ اذا ما جاشت الترک فانتظر

ولایة مهدیّ یقوم و یعدل

ص:29

2 - و ذلّ ملوک الارض من آل هاشم

وبویع منهم من یلذّ و یهزل

3 - صبیّ من الصبیان لارأی عنده

ولاعنده جدّ و لاهو یعقل

4 - فثمّ یقوم القائم الحقّ منکم

وبالحقّ یأتیکم و بالحقّ یعمل

5 - سمیّ نبیّ اللَّه نفسی فداؤه

فلاتخذلوه یا بنیّ و عجّلوا

1 - پسرم! زمانی که (قبائل) ترک مضطرب و آشفته شدند، منتظر ولایت مهدی باش که قیام خواهدکرد و در میان مردم به عدالت رفتار خواهد نمود.

2و3 - (آن زمانی که) پادشاهان روی زمین از آل هاشم ذلیل و خوار شوند و کسی از ایشان بیعت بگیرد که اهل خوشگذرانی و لهو لعب است. کودکی که رأی و تدبیر و عقل ندارد و در کارهایش جدّی نیست.

4 - در این هنگام است که قائم به حقّ از شما ظاهر شود و حقّ را می آورد و بدان عمل می کند.

5 - او هم نام پیغمبر خدا است، جانم فدای او باد، ای پسرانم! او را خوار نکنید و در نصرت و یاری او تعجیل نمایید.

1 - نحن سادات قریش

وقوام الحقّ فینا

2 - نحن الانوار الّتی

من قبل کون الخلق کنّا

3 - نحن منّا المصطفی ال

مختار و المهدیّ منّا

4 - فبنا قدعرف اللَّه

وبالحقّ أقُمنا

5 - سوف یصلاه سعیر

من تولّی الیوم عنّا(1)

1 - ما سادات قریشیم و پشتیبان و حامی حقّ در میان ما است.

2 - ما انواری هستیم که قبل از خلقت بوده ایم.

3 - ما (جماعتی هستیم) که مصطفای برگزیده و مهدی از ما هستند.

4 - به وسیله ما خداوند شناخته می شود و ما به حقّ قیام می کنیم.

5 - به زودی به آتش افکنده شود کسی که امروز از ما روی گردان شود.

این قصیده طولانی و از صد بیت متجاوز است. ما در این قسمت به چند بیت از آن بسنده می کنیم:

1 - خروج امام لامحالة خارج

یقوم علی اسم اللَّه و البرکات

2 - یمیّز فینا کلّ حقّ و باطل

و یجزی علی النعماء و النقمات(1)

1 - امید من به خروج امامی است که حتماً ظهور می کند و به نام خدا همراه با انواع برکت ها قیام می کند.

2 - حقّ و باطل را از هم جدا نموده بر خوبی ها و بدی ها پاداش و کیفر می دهد.

وی در قصیده ششم (قصیده عینیّه) بعد از آن که در توصیف صفات بارز امیرالمؤمنین علیه السلام اشعار بسیار زیبایی را سروده است، به مسأله مهدی موعود و انتظار فرج اشاره می کند و در اشعار نغز خود، ظهور آن حضرت را قطعی می داند و انتظار آن روز را می کشد، آن گاه می گوید:

1 - و رأیت دین الاعتزال و انّنی

أهدی لأجلک کلّ من یتشیّع

2 - و لقد علمت بانّه لابدّ من

مهدیّکم و لیومه اتوقّع

3 - یحمیه من جُند الاله کتائب

کالیمّ اقبل زاخراً یتدفّع(1)

1 - من معتقد به دین اعتزالم در حالی که به خاطر تو هر شیعه ای را دوست دارم

2 - به خدا سوگند! من (ظهور) مهدی شما را حتمی می دانم و انتظار آن روز را می کشم.

3 - سپاهیانی از لشکر خدا همچون دریای خروشانی که هیچ چیز در مقابل امواج متلاطم آن تاب مقاومت ندارد، از وی حمایت خواهند کرد.

3 و 4 - رسول خداصلی الله علیه وآله سخنی فرموده که ما آن را روایت کرده ایم. و آن کس که به آنچه پیامبرصلی الله علیه وآله فرموده علم پیدا کند، هرگاه معنای سخن آن حضرت را درک کند خواهد دید که اخباری درباره علامات مهدی وارد شده و رسول خداصلی الله علیه وآله نسبت و صفت و نام وی را آشکار کرده است.

5 - گفته رسول خداصلی الله علیه وآله کفایت می کند که می فرمود: نور صورت مهدی از نور من است. آن رسولی که پاره تنش زهراء، محلّ وقوع و روانه شدنش (به علم وجود) است.

6 - هیچ مثل و شبیهی به این مقامی که به مهدی دادم نخواهد رسید. و اگر بگویند او مهدی است در آنچه گفته اند دروغ نگفته اند.

5 - ألیس هو النور الأتمّ حقیقة

ونقطة میمٍ منه امدادها یجری

6 - یُفیض علی الأکوان ما قد افاضه

علیه إله العرش فی أزل الدهر.(1)

1 - به فرمان خدا در روی زمین آشکارا قیام می کند و علی رغم دو شیطان(انس و جنّ) کفر را از بین می برد.

2 - شریعت مصطفی، خاتم انبیاء را از زمان حضرت محمّدصلی الله علیه وآله (تا زمان ظهورش) ادامه می یابد و به احکام آن واقف است، تأیید و پشتیبانی می کند.

3 - نابودی همه اشخاص پست و لئیم به دست پرتوان و شمشیر محکم و استوار اوست.

4 - شاید تو از حقیقت آن شمشیر و آن قائمی که به فرمان حقّ برای (احیای) آن دین استوار مشخص شود، آگاه شوی.

5 - آیا در حقیقت او نور کاملتر و تمامتر نیست؟ در حالی که نقطه میم از او امداد می گیرد.

6 - آنچه را که خداوند عرش در عالم ازل به او افاضه نموده بر عالم هستی افاضه می کند.

عبدالرحمن بسطامی مؤلّف کتاب «درّة المعارف»در شعر خود می گوید:

1 - و یظهر میم المجد من آل احمد

و یظهر عدل اللَّه فی الناس اوّلاً

2 - کما قد رُوینا عن علیّ الرضا

وفی کنز علم الحرف اضحی محصّلاً

3 - و یخرج حرف المیم من بعد شینه

بمکّة نحو البیت بالنصر قدعلا

4 - فهذا هو المهدیّ بالحقّ ظاهر

سیأتی من الرحمن للحقّ مرسلاً

5 - و یملأ کلّ الأرض بالعدل رحمة

ویمحو ظلام الشرک و الجور أوّلاً

6 - ولایته بالامر من عند ربّه

خلیفة خیرالرسل من عالم العلا

1 - میم مجد و عظمت آل احمد (مهدی) ظهور می کند و عدل خداوند برای اولین بار در میان مردم آشکار می گردد.

2 - چنانکه از علی بن موسی الرضاعلیه السلام برای ما روایت شده و از گنجینه علم حروف هم به دست می آید.

3 - و حروف میم بعد از شین آن، در مکّه از طرف کعبه با نصرت و برتری خارج می گردد.

ص:37

4 - این همان مهدی است که به حقّ ظهور می کند و به زودی از طرف خداوند رحمان برای (احیای حق) فرستاده خواهد شد.

5 - و با (اجرای) عدالت، عرصه زمین را سرشار از رحمت می کند و تاریکی های شرک و ستم را نخست نابود می کند.

6 - ولایت امر او از جانب پروردگارش می باشد و او جانشین بهترین پیغمبران از عالم بالاست.

6 - و عسکری، آن حسن مطهّر، و محمّد مهدی که به زودی ظهور خواهدکرد.

4 - آن گاه گریه من بر بهترین، یعنی بر مولای آنان است، یاد ایشان، غم های مرا تحریک کرده است.

5 - چنانچه کسانی به واسطه آنچه به شما رسید خوشحال شدند یا این که روزی شما را شماتت کنند.

6 - شما بعد از عزّت خوار گشتید، در حالی که من هم به هنگام ظلم و ستم قدرت دفاع ندارم.

7 - چه موقع، حقّ در میان شما حکمفرما می شود؟ و چه موقع مهدی دوم شما قیام خواهدکرد؟

ص:41

و نسبت به اهل بیت علیهم السلام نیز می گوییم: خداوند از طرفی می فرماید: «لَّا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ»(1) «به حقیقت قرآن نمی رسد و مسّ نمی کند آن را مگر کسانی که مطهّر از هر رجس و پلیدی اند.» و از طرفی دیگر خداوند صغرای این کبرا را اهل بیت پیامبرعلیهم السلام معرفی کرده است آنجا که می فرماید:« إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً».(2) نتیجه این است که اهل بیت علیهم السلام به حقیقت قرآن دست یافته اند و لذا بیانات آن بزرگواران در رابطه با آیات قرآن برای همگان حجّت است.

در این زمینه کتاب هایی تألیف شده است از قبیل : کتاب ابن عیاش معروف به (مانزل من القرآن فی صاحب الزمان). و نیز از جمله کتاب هایی که جامع این گونه روایات است کتاب (المحجة فیما نزل فی القائم الحجة) از سیدهاشم بحرانی است، و بر آن استدراکاتی اضافه شده که سید بر آن اطّلاع پیدا نکرده است. ایشان در آن کتاب حدود 130 آیه را مورد بحث قرار می دهد که در ذیل آن ها روایاتی وارد شده که تأویل به امام مهدی علیه السلام و خصوصیات قضیه ظهور او شده است.

ب - احادیث موضوعی

قسمت دیگر از کتبی که در مورد احادیث مهدویّت است کتبی است که در آن ها احادیث به طور مستقل در موضوع مهدویّت جمع آوری شده است. این روش نیز به نوبه خود بر چند بخش تقسیم می شود.

1 - روش حدیثی نزد امامیه: شیعه امامی در تألیف احادیث موضوعی چند طریق را دنبال کرده است.

ص:44

الف - استناد به احادیث امامیه: در این روش مؤلّف تنها به احادیثی توجه دارد که از طرق امامیه، و از اهل بیت علیهم السلام یا پیامبر صلی الله علیه وآله نقل شده است. این روش عملکرد قدمای از اصحاب ائمه علیهم السلام و منهج بیشتر مؤلّفین در عصر غیبت صغری و اوایل غیبت کبری است. از باب نمونه می توان به کتاب (تحقیق غیبةالمنتظر وماجاء فیها عن النبیّ والأئمة و وجوب الایمان) از تاج العلی الأشرف بن الأغرّ بن هاشم العلوی الحسینی از علمای قرن هفتم هجری اشاره کرد.(1)

همین روش را مرحوم میرلوحی سبزواری از علمای قرن یازدهم هجری در کتاب «کفایةالمهتدی فی معرفة المهدی» و علامه مجلسی در «بحارالانوار» دنبال کرده است.

ب - تقویت به روایات اهل سنّت: نوع دیگر از روش های حدیثی نزد امامیه در تألیف از موضوع مهدویّت، تقویت احادیث شیعه امامیه به مرویّات اهل سنت است. روایاتی که در این باره بوده و به همان مضمونی که شیعه نقل کرده در مصادر اهل سنت نیز وارد شده است.

هدف از این نوع تألیف اثبات عقیده امامیه با ادله ای است که الزام آور برای جمیع مسلمین باشد. همانند تألیفی که از شیخ علی بن عیسی اربلی صاحب کتاب (کشف الغمه) به جای مانده است. و نیز سید بن طاووس در کتاب (الطرائف)و شیخ حرّ عاملی در (اثبات الهداة) و عده ای دیگر همین روش را در تألیفات خود درباره مهدویّت دنبال کرده اند.

ص:45

ج - استناد به روایات اهل سنّت: برخی دیگر از علمای شیعه که در این موضوع قلم زده اند تنها به روایاتی استناد کرده اند که از طرق اهل سنت رسیده است ،و این به جهت اثبات عقیده مهدویت و احتجاج با اهل سنت به روایات خود آن ها است. از جمله کتاب هایی را که با این روش می توان نام برد کتاب (المهدی) از سید صدرالدین صدر، و کتاب (المهدی الموعود المنتظر) از شیخ نجم الدین عسکری است.

معلوم است که این روش و منهج هرگز نمی تواند موضوع مهدویت را آن طور که مورد نظر اهل بیت علیهم السلام بوده ترسیم نماید، گرچه از جهاتی برای احتجاج با مخالفین و تأیید روایات امامیه مفید خواهدبود.

روش حدیثی نزد اهل سنت

اهل سنت نیز در موضوع مهدویّت روش های مختلفی را در جانب احادیث این موضوع در پیش گرفته اند که بارزترین آن ها عبارت است از:

الف - اکتفا بر احادیث از طریق اهل سنّت

در این روش مؤلّفین تنها بر احادیث صحابه یا تابعین اکتفا نموده که از طریق خودشان رسیده است، و هرگز به احادیث شیعه امامیه در این موضوع توجه نکرده اند.

این نوع تألیف، بیشتر تألیفات حدیثی اهل سنت را در بر می گیرد، که از باب نمونه می توان از کتاب (اخبار المهدی) از عباد بن یعقوب رواجنی (م 250 هجری)، و (جمع الاحادیث الواردة فی المهدی) از حافظ ابی بکر بن ابی خیثمةبن زهیر نسائی (م 279 هجری) و ده ها کتاب دیگر نام برد.

ص:46

ب - نقل حدیث از اهل بیت علیهم السلام

عده ای دیگر از اهل سنت در تألیف خود توسعه ای داده و از اهل بیت علیهم السلام نیز در مصادر روایی مهدویّت نقل روایت کرده اند، زیرا مشاهده نمودند که در مصادر شیعی احادیثی به تفصیل وجود دارد که در منابع خودشان هرگز یافت نمی شود. از باب نمونه می توان از کتاب (الملاحم) نعیم بن حماد (ت 228 هجری) نام برد که روایات بسیاری از امام باقرعلیه السلام در شأن امام مهدی علیه السلام نقل می کند. همین روش را نیز یوسف بن یحیی شافعی از علمای قرن هفتم هجری در کتاب (عقد الدرر فی اخبار المنتظر)، و متقی هندی در کتاب (البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان) دنبال کرده اند. ولی آن ها تنها به روایاتی از اهل بیت علیهم السلام تمسک کرده اند که مربوط به علائم ظهور امام مهدی علیه السلام است.

ج - اثبات عقیده امامیه برخی دیگر از علمای اهل سنت در تألیفات خود در موضوع مهدویّت درصدد اثبات عقیده شیعه امامیه از طریق روایات ائمه اهل بیت علیهم السلام برآمده اند.

آنان در تمام موضوعات و قضایای مهدویّت از قبیل ولادت، غیبت و مسائل دیگر به روایات اهل بیت علیهم السلام یا روایاتی که از طرق آن ها از رسول خداصلی الله علیه وآله رسیده احتجاج کرده و آن ها را به اثبات رسانده اند. از بارزترین این گونه افراد می توان قندوزی حنفی در کتاب ارزشمند خود (ینابیع المودة) نام برد. و همین روش را قبل از او جوینی شافعی در کتاب (فرائد السمطین) دنبال کرده است. گرچه این دسته از مؤلفین درصدد برآمده اند که روایات شیعه را با مرویات اهل سنت تقویت نمایند.

ص:47

درصدد ترسیم قضیه مهدویّت از ابعاد گوناگون تاریخی آن می باشند، که می توان از بارزترین این نوع تألیف، به سه جلد کتاب سید محمد صدر یعنی (تاریخ الغیبة الصغری، تاریخ الغیبة الکبری، و تاریخ مابعد الظهور) اشاره کرد.

توجیه تکامل تاریخ با دو شیوه مختلف صورت می گیرد: یکی شیوه ابزاری و از نظری دیالکتیکی، و شیوه دیگر (انسانی یا فطری)است.

به عبارت دیگر:درباره تکامل تاریخ دوگونه بینش و دو گونه طرز تفکر «انتظار بزرگ»شکل و صورت و بلکه ماهیّت خاص پیدا می کند. برخی از مؤلفان مهدویّت از دیدگاه جامعه شناسی و فلسفه تاریخ به این موضوع پرداخته و نظر اسلام را بررسی کرده و امتیازاتش را بر نظر دیگر مکاتب فلسفی بیان داشته اند.

معروف نزد اهل حدیث این است که جرح مقدم بر تعدیل است، و لذا هرگاه طعنی در برخی از رجال سندها بیابیم مثل غفلت یا سوء رأی، به طور حتم این ها به صحّت حدیث سرایت کرده و آن را سست می نماید...».(1)

او نیز بعد از عرضه کردن برخی از احادیث وارده در موضوع مهدویّت و تضعیف آن ها می گویند:«این جمله از احادیثی است که امامان حدیث در شأن مهدی و خروج او در آخرالزمان نقل کرده اند، و این ها همان گونه که مشاهده می کنید به استثنای کمی یا کمتر از کمی از تضعیف خلاصی نمی یابند».(2)

عده ای دیگر از علمای اهل سنت همین خط را ادامه داده و در صدد تضعیف احادیث مهدویّت برآمده اند که از جمله آن ها یکی از شیوخ ازهر «سعد محمّدحسن» است. او در این باره می گوید: «علما و نقّادین حدیث این مجموعه از احادیث را به طور وسیع به نقد کشیده و ابطال کرده اند، از جمله آن ها که به شدت با این روایات برخورد کرده «ابن خلدون» است».(3)

«محمّدابوزهره» نیز در کتاب «الامام الصادق علیه السلام» می گوید: «علمای اهل سنت در سندهای روایاتی که سخن از مهدی به میان آورده بحث نموده و در آن ها خدشه وارد کرده اند، و لذا می گوییم: این مسأله عقیدتی که نزد اهل سنت ثابت باشد نیست».(4)

ص:52

«محمّد فرید وجدی» نیز بعد از نقل پانزده روایت در رابطه با حضرت مهدی علیه السلام می گوید: «بسیاری از امامان در حدیث، احادیث مهدی را تضعیف نموده اند و معتقدند که این گونه احادیث قابل نظر و تأمّل نیست، و ما آن ها را به صورت دسته جمعی نقل نموده ایم تا در نظر هر شخص محققی این موضوع باشد، و هرگز برخی از غالیان آن ها را گمراه نسازند».(1)

«احمد امین مصری» همین خط فکری را دنبال کرده و از کلام «ابن خلدون» اظهار رضایت کرده است.(2)

«شیخ جبهان» در «تبدید الظلام» نیز گمان کرده که احادیث ظهور مهدی علیه السلام در کتاب های اهل سنت همگی باطل اند، و کتب جرح و تعدیل بر صحّت آنچه او ادّعا کرده گواهی داده است.(3)

«شیخ سائح لیبیایی» در کتاب «تراثنا و موازین النقد» می گوید:

«ابن خلدون این احادیث را نقد کرده و حدیث به حدیث آن ها را تضعیف نموده است».(4)

نقد کلمات مخالفین

از آنجا که تکیه گاه کلام مخالفین بر سخن ابن خلدون است، لذا در نقد کلمات مخالفین به سخن او پرداخته و در نتیجه تمام سخنان آن هارا ابطال خواهیم کرد.

ص:53

1 - ابن خلدون هنگامی که اسامی کسانی که احادیث مهدی علیه السلام را ذکر می کنند،بر می شمارد استقصا نکرده و بسیاری از آنان را نام نمی برد، کسانی که سابق بر او یا معاصر با او بوده و احادیث مهدویت را نقل کرده اند. ما در فصلی جداگانه آن ها را نام خواهیم برد.

2 - و نیز هنگامی که اسامی صحابه ای که احادیث مهدویت را نقل کرده اند نام می برد به تعداد کمی از آن ها اشاره می کند در حالی که ناقلین این نوع احادیث از اصحاب بسیار بیشتر از آنانند که ایشان نام برده است. «شیخ عبدالمحسن بن حمد العباد» در گفتاری در این زمینه اسامی {26}نفر از صحابه را ذکر کرده است.(1)

3 - همو می گوید:«ابن خلدون شخصی مورّخ است نه فردی از رجال حدیث، لذا به تصحیح یا تضعیف او توجّهی نمی شود، اعتماد در این زمینه به امثال بیهقی، عقیلی، خطابی، ذهبی، ابن تیمیه، ابن قیّم و دیگران از اهل روایت و درایت است. کسانی که قایل به صحّت بسیاری از احادیث حضرت مهدی علیه السلام بوده اند. کسانی که در این زمینه به ابن خلدون رجوع کرده اند همانند کسانی هستند که قصد جوی آب کرده و دریاهای جوشان و خروشان را رها نموده اند. عملکرد ابن خلدون در این زمینه همانند شخصی ناشی در طبّ است که با تمام طبیبان به مخالفت پرداخته است».(2)

4 - این که ابن خلدون می گوید: جرح مقدم بر تعدیل است نزد اهل سنت

ص:54

عمومیّت ندارد، زیرا منشأهای جرح نزد آنان متفاوت و مختلف است، برخی با کمترین جهت راویان را تضعیف می کنند، و لذا دانشمندان علوم حدیث شرط کرده اند که علت جرح و طعن باید تفسیر شود که به چه جهتی بوده است.

خطیب بغدادی بعد از آنکه نمونه هایی از تضعیفات را ذکر می کند که قابل اعتماد نیست، می گوید:«این که جارح می گوید: فلان شخص ثقه نیست،احتمال دارد که از همین قبیل باشد، لذا باید سبب جرح تفسیر گردد».(1)

«قاضی سبکی» می گوید:«بر حذر باش از این که قاعده(الجرح مقدّم علی التعدیل) را به اطلاق و عموم حمل کنی،بلکه صواب آن است که هرکس امامت و عدالت او به اثبات رسیده و مدح کنندگان آن زیاد و جرح کنندگان او قلیل اند، و قرینه ای بر سبب جرح او از قبیل تعصّب مذهبی یا جهات دیگر نباشد هرگز التفات به جرح و طعن او نمی شود...».(2)

«ابن حجر عسقلانی» می گوید: «این که به طور مطلق جماعتی از علما می گویند: (جرح مقدم بر تعدیل است) حرف صحیحی نیست، بلکه این حرف در صورتی قابل قبول است که از کسی که عارف به اسباب جرح باشد بیان شده باشد؛ زیرا در غیر این صورت، هرگز به کسی که عدالتش ثابت شده جرحِ تفسیر نشده ضرری نمی رساند. واگر جرح از شخصی وارد شده باشد که هیچ آگاهی به اسباب آن ندارد اصلاً هیچ اعتباری بر آن نیست ...».(3)

همین مضمون نیز از نووی، سخاوی، سیوطی، سندی و دیگران وارد شده است.(4)

ص:55

«دکتر عبدالحکیم بستوی» می گوید: «حتی در صورتی که جرح در روایاتی به اثبات برسد ،هر جرحی روایت را از اعتبار ساقط نمی کند، بلکه برخی از جرح ها است که شدید بوده و مستلزم ترک روایات است، و برخی تا به این حدّ نیست، بلکه راوی متصف به جرح با غیر خود از کسانی که دارای اعتبارند تقویت شده و روایتش قابل احتجاج است».(1)

به همین جهت است که بسیاری از علمای اهل سنت در صدد ردّ و تضعیف ابن خلدون برآمده و از اشکالات او جواب داده اند که از آن جمله می توان از اشخاصی همانند: علاّمه صدیق حسن خان در کتاب «الاذاعة لما کان و مایکون بین یدی الساعة» شیخ محدّث شمس الحقّ عظیم آبادی در «عون المعبود»، علاّمه عبدالرحمن مبارکفوری در «تحفةالاحوذی»، شیخ محدث احمدشاکر در حواشی خود بر «مسند احمدبن حنبل» ،شیخ عبداللَّه بن محمّد صدیق در «ابراز الوهم المکنون» و ناصرالدین البانی در «تخریح احادیث فضائل شام و دمشق» نام برد.(2)

دکتر بستوی نیز می گوید: «ابن خلدون احادیث وارده در مورد امام مهدی علیه السلام را احصا نکرده است، تنها جزء کمی از آن ها را ذکر کرده، و هنگام تضعیف آن ها نیز چاره ای جز آن ندیده که به صحّت سند برخی از آن ها اعتراف کند... آیا همین مقدار اسناد صحیح قابل استدلال نیست؟

ص:56

آن گاه بستوی {46} روایت با سند صحیح و حسن در باب قضیه مهدویّت ذکر می کند».(1)

«عظیم آبادی» نیز در «عون المعبود» می گوید: «امام مورّخ عبدالرحمن ابن خلدون در تاریخ خود در تضعیف احادیث مهدی مبالغه کرده و به صواب نرفته بلکه خطا کرده است».(2)

«شیخ محمد حبیب اللَّه شنقیطی» نیز در کتاب خود «الجواب المقنع المحرّر فی اخبار عیسی و المهدی المنتظر» بر ابن خلدون به جهت تضعیف احادیث مهدی ایراد گرفته است.(3)

«علاّمه احمد محمّد شاکر» بعد از آن که برخی از احادیث وارده در شأن امام مهدی علیه السلام را در تحقیق خود بر کتاب «مسنداحمد»تصحیح کرده، شدیداً بر ابن خلدون به جهت تضعیف احادیث مهدویّت حمله کرده است و می گوید: «ابن خلدون از اموری که علم آور نیست پیروی کرده و دست به کاری زده که اهلیّت آن را نداشته است. او کسی است که اوقات خود را مشغول به سیاست و امور دولتی نموده، و خدمت گذار ملوک و امیران بوده است، لذا گمان کرده که قضیه مهدی یک عقیده شیعی است یا این که نفسش او را به توهّم انداخته است. ابن خلدون به طور صحیح کلام محدثین را نفهمیده است که می گویند: «جرح مقدم بر تعدیل» است، و اگر بر اقوال و فقه آنان مطلع می گشت هرگز چنین حرف هایی را نمی زد. گویا چیزی در این زمینه خوانده و دانسته ولی به

ص:57

جهت غلبه رأی سیاسی در عصرش دست به تضعیف احادیث مهدی زده است».(1)

«شیخ محمد مغربی» نیز می گوید: «برخی به تقلید از ابن خلدون درصدد طعن بر احادیث خروج مهدی آخرالزمان برآمده و آن ها را باطل دانسته اند، در حالی که ابن خلدون در مذهب خود فقیه نبوده تا چه رسد به آنکه محدّث باشد، و تا چه رسد به این که مصحّح احادیث باشد... از جمله غلط های فاحش که در بسیاری از خواص مردم پیدا شده تا چه رسد به عوام آن ها، قضاوت کردن بر کلّ است به حکم بعض، او به جهت ضعف برخی از اسناد روایات، تمام آن ها را از خرافات رافضه و دسائس آن ها دانسته است...»(2)

«شیخ محمّد جعفر کتانی» می نویسد: «اگر خوف طولانی شدن نبود در اینجا بخشی از احادیث مهدی علیه السلام را ذکر می کردم؛ زیرا مشاهده نمودم که عده ای از مردم در امر مهدی تشکیک کرده اند و می گویند: آیا احادیث مهدی قطعی است یا خیر؟ بسیاری از آنان به کلام ابن خلدون اعتماد کرده اند، با آنکه او اهل این کار نبوده است. حقّ آن است که در هر فنّی رجوع به متخصصین آن شود...»(3)

«شیخ محمود بن عبداللَّه تویجری» می نویسد: «وسیله ای که ابن خلدون با آن احادیث مهدی را قربال کرده پارگی زیادی داشته و هیچگاه مضبوط

ص:58

و محکم نبوده است، لذا بسیاری از احادیث صحیح و حسن که در باب مهدی وارد شده از قربال او خارج شده و تنها عدد قلیلی در آن باقی مانده است».(1)

«اخبار متواتر و مستفیض با کثرت راویان آن ها از پیامبرصلی الله علیه وآله در امر ظهور مهدی علیه السلام وارد شده است، کسی که از اهل بیت پیامبرصلی الله علیه وآله است و هفت سال حکومت کرده و زمین را پراز عدل و داد خواهد کرد...»(1)

3 - علاّمه مناوی

او می گوید: «اخبار مهدی فراوان و مشهور است، و گروهی آن ها را در کتابی تألیف نموده اند».(2)

4 - حافظ بن حجر عسقلانی

«اخبار به حدّ تواتر دلالت دارد بر این که مهدی از این امت (اسلام) است و به راستی عیسی بن مریم از آسمان فرود می آید و پشت سر او به نماز می ایستد».(3)

5 - قاضی شوکانی

«احادیث مهدی بدون شکّ و شبهه متواتر است، بلکه عنوان تواتر با کمتر از این مقدار نیز بر این احادیث صدق می کند، آن هم با تمام اصطلاحاتی که در علم اصول برای تواتر و خبر متواتر است».(4)

6 - ابن حجر هیتمی

«احادیثی که در آن ها اشاره به ظهور مهدی است بسیار زیاد و در حدّ تواتر است».(5)

ص:60

7 - تفتازانی

«از جمله اموری که به باب امامت ملحق می شود خروج مهدی و نزول عیسی است، که این دو از علائم قیامت بوده و در این باره خبرهای صحیحی وارد شده است».(1)

8 - قرمانی دمشقی

علما بر این امر اتفاق کرده اند که مهدی همان قیام کننده در آخرالزمان است، و اخبار ظهور آن حضرت یکدیگر را تأیید می کنند، و روایات بر اشراق نورش در حدّ زیاد وجود دارد. و به زودی ظلمت و تاریکی شب ها و روزها به روشنایی وجود او منوّر می گردد و تاریکی ها به رؤیت و دیدار او همانند بیرون آمدن صبح از ظلمت شب از بین خواهد رفت. عدل او در افق ها سیر خواهدکرد و پر نورتر از ماه منیر در مسیرش خواهد بود».(2)

9 - مبارکفوری

«بدان که مشهور بین تمام مسلمانان در طول زمان ها این است که به طور حتم در آخرالزمان شخصی از اهل بیت علیهم السلام ظهور خواهدکرد که دین را تأیید کرده، عدل را در میان جامعه ظاهر می کند و مسلمین به دنبال او می روند و او بر ممالک اسلامی سلطه پیدا خواهدکرد، او را مهدی می نامند».(3)

10 - احمدبن محمّدبن صدیق

«ایمان به خروج مهدی واجب، و اعتقاد به ظهور او به جهت تصدیق خبر پیامبرصلی الله علیه وآله حتمی و ثابت است، همان گونه که در عقائد اهل سنت و جماعت از

ص:61

جمیع مذاهب اسلامی تدوین شده و نیز در دفاتر علمای امت با اختلاف طبقات و مراتب آن تقریر گردیده است».(1)

11 - سفارینی حنبلی

«ایمان به خروج مهدی واجب است همان گونه که نزد اهل علم تقریر یافته و در عقائد اهل سنت و جماعت تدوین شده است».(2)

او نیز می گوید: «از جمله علائم قیامت که در روایات به آن اشاره شده و بر مضمون آن اخبار متواتر رسیده ظهور امامی است که به اقوال و احوال او اقتدا می شود، او خاتم امامان است لذا بعد از او امامی نیست همان گونه که پیامبر، خاتم نبوت و رسالت بوده و بعد از او نبوت و رسالتی نیست. اسم او محمّد و مشهورترین اوصاف او مهدی است...».(3)

12 - سیّد محمد صدیق حسن

«احادیث وارده در موضوع مهدی از مقداری که می توان بر آن ها دسترسی یافت پنجاه حدیث است که در بین آن ها احادیث صحیح، حسن و ضعیفی که ضعفش جبران شده وجود دارد. این احادیث بدون شک و شبهه متواتر است، بلکه وصف تواتر بر کمتر از این مقدار نیز صادق است...».(4)

13 - ابوالخطیب محمّد شمس الحقّ عظیم آبادی

«در بین سندهای احادیث مهدویّت احادیث صحیح و حسن و ضعیف وجود دارد، ولی ابن خلدون مغربی در تاریخ خود در تضعیف این احادیث مبالغه

ص:62

کرده است، و لذا به خطا رفته و حقّ مطلب را ادا نکرده است».(1)

14 - شیخ ابوالحسین آبری

«اخبار در حدّ تواتر با کثرت راویان از پیامبرصلی الله علیه وآله خبر از آمدن مهدی داده اند، کسی که هفت سال بر کلّ کره زمین حکومت خواهد نمود، و در آن هنگام زمین را پر از عدل و داد خواهدکرد...».(2)

15 - برزنجی

«احادیث وارده در امر مهدی با اختلاف روایاتش حصر و حدّی ندارد. محمّد بن حسن أسنوی در کتاب «مناقب الشافعی» ادّعای تواتر روایات از رسول خدا درباره حضرت مهدی را نموده است».(3)

16 - احمدبن محمدبن صدیق

«اخبار در حدّ تواتر دلالت دارد بر این که ظهور مهدی از نشانه های قیامت است. روایات صحیح در این موضوع از رسول خداصلی الله علیه وآله رسیده، و ذکر مهدی علیه السلام شایع شده و خبرش بین عموم مسلمانان در تمام عصرها منتشر شده است.

پس ایمان به خروج او واجب و اعتقاد به ظهورش به جهت تصدیق خبر رسول خداصلی الله علیه وآله حتمی و لازم است، همان گونه که در عقاید اهل سنت و جماعت از تمام مذاهب تدوین یافته و در دفاتر علمای امّت با اختلاف طبقات و مراتب مقرّر شده است».(4)

ص:63

17 - شیخ محمّد خضر حسین

وی در سخنان خود می گوید: «...ابن خلدون اعتراف کرده که برخی از احادیث مهدی نقدپذیر نیست، و موضوع مهدویّت از آن جهت که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم به آن خبر داده می توان با یک روایت صحیح نیز ثابت نمود و به مضمون آن علم حاصل کرد...».(1)

18 - ابوالاعلی مودودی

«روایات خروج مهدی متحمّل حقیقتی اساسی است و قدر مشترک همه آن ها این است که پیامبرصلی الله علیه وآله خبر داده که در آخرالزمان رهبری عاملِ به سنت ظهور می کند، آن گاه زمین را پر از عدل و داد کرده و از روی آن اسباب ظلم و تعدّی را محو می نماید...».(2)

19 - احمد زینی دحلان

«احادیثی که در آن ها یادی از مهدی است فراوان و در حدّ تواتر است. در میان آن ها احادیث صحیح، حسن، و ضعیف وجود دارد، ولی به جهت کثرت آن ها و فراوانی راویان و تخریج کنندگان آن ها، یکدیگر را تقویت می کنند، و لذا می تواند افاده قطع کند. آنچه مورد قطع است این که ظهور او حتمی و از اولاد فاطمه است، و زمین را پر از عدل و داد خواهد نمود...».(3)

20 - شیخ منصور علی ناصف

«مشهور بین علمای گذشته و حال این است که در آخرالزمان به طور حتم

ص:64

مردی از اهل بیت علیهم السلام به نام (مهدی) ظهور کرده و بر ممالک اسلامی استیلا خواهد نمود... این احادیث را جماعتی از بهترین صحابه نقل کرده اند و بزرگان از محدّثین امثال: ابی داوود، ترمذی، ابن ماجه، طبرانی، ابی یعلی، بزاّر، امام احمد و حاکم نقل کرده اند. و به خطا رفته کسی که احادیث مهدی را تضعیف کرده است...(1)

21 - شیخ ناصرالدین البانی

«همانا عقیده به خروج مهدی عقیده ای است ثابت و متواتر از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله که ایمان به آن واجب است؛ زیرا این عقیده از امور غیب است که ایمان به آن در قرآن کریم از صفات پرهیزکاران شمرده شده است...»(2).

22 - شهید سیّد محمّدباقر صدررحمه الله

«به راستی اعتقاد به حضرت مهدی علیه السلام به عنوان پیشوای منتظر برای تغییر و تبدیل جهان به جهانی بهتر در احادیث پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله به طور عموم و به ویژه در روایات اهل بیت علیهم السلام آمده است.

در روایات فراوان به حدّی بر این مسأله تأکید شده که جای هیچ شکّی را برای انسان باقی نمی گذارد. و تنها از طریق برادران اهل سنت حدود چهارصد روایت از پیامبرصلی الله علیه وآله درباره حضرت مهدی علیه السلام احصا و شماره شده است، همان گونه که مجموعه روایات مهدویت که از طریق شیعه و سنی رسیده و شمارش شده، بیش از شش هزار روایت برآورد شده است و این رقم بزرگی

ص:65

است که در بسیاری از قضایای اسلامی بدیهی برای آن نظیری نیست؛ قضایایی که معمولاً مسلمانان در آن تردید نمی کنند».(1)

او در جایی دیگر می گوید: «در وجوب ایمان به خبرهای غیبی تواتر شرط نیست، همان گونه که برخی از اهل بدعت ها و متابعینشان چنین گمان کرده اند... بلکه هر خبر غیبی که به سند صحیح از رسول خداصلی الله علیه وآله ثابت شده ایمان به آن واجب است، خواه آن خبر متواتر باشد و یا واحد، و این قول اهل سنت و جماعت است... آن گاه برای اثبات مدعای خود به آیه«نبأ» تمسّک می کند».(1)

دکتر محمّد احمد اسماعیل مقدم می گوید: «هر حدیثی که به طور صحیح از رسول خداصلی الله علیه وآله رسیده ایمان به آن بر هر مسلمانی واجب است، و این از لوازم شهادت به نبوّت و رسالت پیامبر اسلام است.

رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «امر شده ام که با مردم قتال کنم تا شهادت به لااله الّا اللَّه داده و به من و آنچه را که آورده ام ایمان آورند، اگر چنین کنند خون ها و اموالشان از ناحیه من محفوظ بوده و حسابشان بر خداوند است».(2)

شافعی می گوید: «هرگاه ثقه ای از ثقه ای خبری را از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل کرد آن خبر ثابت است، و هرگز حدیثی را نباید از رسول خدا ترک کرد مگر در صورتی که برای آن مخالفی وجود داشته باشد».(3)

و نیز از احمدبن حنبل نقل شده که گفت: هرکس حدیث رسول خداصلی الله علیه وآله را ردّ کند بر لب پرتگاه هلاکت قرار خواهد گرفت.(4)

ص:67

«بربهاری» می گوید: «هرگاه شنیدی که شخصی در اخبار طعن می زند و آن ها را قبول نمی کند یا چیزی از اخبار پیامبر را انکار می کند او را در اسلامش متهم ساز، زیرا او کسی است که در مذهب و گفتار پست است...».(1)

در رابطه با احادیث صحیح السند درباره حضرت مهدی علیه السلام و ظهور او، روایات فراوانی وجود دارد که در کتاب های اهل سنت به چشم می خورد. از میان آن روایات انبوه تعداد بسیاری را دکتر عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی در کتاب خود «المهدی المنتظر فی الاحادیث الصحیحة» نقل کرده و هرکدام را با طرق مختلف آورده و بررسی سندی نموده است و در آخر به درایه آن ها پرداخته و هرکدام را به نحوی تصحیح سندی نموده است.

6 - ابوالطفیل عامربن واثله.(1)

7 - ابولیلی.(2)

8 - ابووائل.(3)

9 - ابوهریره.(4)

11 - تمیم الد.(5)

12 - ثوبان مولی رسول اللَّه صلی الله علیه وآله.(6)

13 - جابربن سمره.(7)

14 - جابربن عبداللَّه انصاری.(8)

15 - جابربن عبداللَّه صدفی.(9)

16 - امام حسن بن علی علیهما السلام.(10)

17 - امام حسین بن علی علیهما السلام.(11)

18 - سلمان فارسی.(12)

19 - طلحة بن عبیداللَّه.(13)

20 - عباس بن عبدالمطلب.(14)

ص:69

21 - عبدالرحمن بن عوف.(1)

22 - عبدالرحمن بن حرث.(2)

23 - عبداللَّه بن عباس.(3)

24 - عبداللَّه بن عمربن خطاب.(4)

25 - عبداللَّه بن عمرو بن عاص.(5)

26 – عبداللَّه بن مسعود.(6)

27 - عثمان بن ابی العاص.(7)

28 - عثمان بن عفّان.(8)

29 - علقمةبن عبداللَّه.(9)

30 - علی الهلال.(10)

31 - عماربن یاسر.(11)

32 - عمربن خطاب.(12)

33 - عمران بن حصین.(13)

34 - عمرو بن عاص.(14)

35 - عمروبن مرّه جهنی.(15)

ص:70

36 - عوف بن مالک.(1)

37 - قتادةبن نعمان.(2)

38 - قرّةبن ایاس مزنی.(3)

39 - کعب الاحبار.(4)

40 - کعب بن علقمه.(5)

41 - معاذ بن جبل.(6)

42 - فاطمه زهراءعلیها السلام.(7)

43 - امّ سلمه.(8)

44 - عائشه.(9)

45 - امّ حبیب.(10)

1 - ترمذی.(1)

2 - حافظ ابوجعفر عقیل.(2)

3 - بربهاری.(3)

4 - محمّدبن حسین آبریّ.(4)

5 - حاکم نیشابوری.(5)

6 - امام بیهقی.(6)

7 - بغوی.(7)

8 - ابن اثیر.(8)

9 - قرطبی مالکی.(9)

10 - ابن منظور.(10)

11 - ابن تیمیه.(11)

12 - حافظ جمال الدین مزّی.(12)

13 - ذهبی.(13)

14 - ابن قیّم.(14)

ص:72

15 - ابن کثیر.(1)

16 - تفتازانی.(2)

17 - نورالدین هیثمی.(3)

18 - شیخ محمّد جزری دمشقی شافعی.(4)

19 - احمدبن ابی بکر بویصری.(5)

20 - ابن حجر عسقلانی.(6)

21 - سیوطی.(7)

22 - شیخ عارف عبدالوهّاب شعرانی.(8)561).

23 - ابن حجرهیتمی(9)

24 - متقی هندی.(10)

25 - شیخ مرعی بن یوسف مقدسی حنبلی.(11)

26 - محمدبن عبدالرسول برزنجی.(12)

27 – محمدعبد الباقی زرقانی.(13)

28 - ابوالعلاء عراقی.(14)

ص:73

29 - شیخ محمدبن احمد سفارینی حنبلی.(1)

30 - سیدمحمد مرتضی حسینی واسطی حنفی زبیدی.(2)

31 - شیخ محمدبن علی صبّان.(3)

32 - محمّد امین سویدی.(4)

33 - شوکانی.(5)

34 - محمدبن حسن بن مؤمن شبلنجی.(6)

35 - احمدبن زینی دحلان.(7)

36 - شهاب الدین احمدبن اسماعیل حلوانی شافعی.(8)

37 - محمد بلبیسی شافعی.(9)

38 - ابوالبرکات آلوسی حنفی.(10)

39 - ابوالطیب محمدشمس الحقّ عظیم آبادی.(11)

40 - مبارکفوری.(12)

41 - شیخ منصور علی ناصف.(13)

42 - شیخ خضر حسین مصری.(14)

ص:74

43 - ابوالاعلی مودودی.(1)

44 - ناصرالدین البانی.(2)

45 - شیخ عبدالمحسن بن حمد العباد.(3)

46 - شیخ حمودبن عبداللَّه تویجری.(4)

47 - شیخ عبدالعزیز بن عبداللَّه بن باز.(5)

است و اگر انکار او تنها به جهت عناد و دشمنی با ائمه اسلام است نه سنّت، لازم است که او را تعزیر آشکار نمود تا دست از این کار بردارد...».(1)

احمدبن محمّد بن صدیق غماری ازهری (ت 1380) در رابطه با احادیث مهدویّت می گوید: «این احادیث متواترند و منکرین آن ها بدعت گذار و گمراه شمرده می شوند».(2)

احمدامین مصری نیز می گوید: «از افتخارات صحیح بخاری و صحیح مسلم آن است که این احادیث در آن ها رسوب نکرده است، گرچه در غیر این دو کتاب از کتاب های حدیث وارد شده است».(1)

سعد محمّد حسن،(2) حسین سائح لیبیایی مغربی،(3) سیّد محمّد رشید رضا،(4) و شیخ بن محمود(5) نیز هرکدام این اشکال را با تعبیرات مختلف در کتاب های خود نسبت به احادیث مهدویت آورده اند.

پاسخ

جالب توجه این که از خود اهل سنت شدیداً به مقابله با این شبهه پرداخته و اشکال را دفع نموده اند:

دکتر بستوی می گوید: «اینان گمان می کنند که بخاری و مسلم احادیث مهدویّت را به جهت ضعف در اسنادشان نقل نکرده اند، این گمان باطلی است؛ زیرا این دو به تمام احادیث صحیح احاطه نداشته اند و هرگز ادّعای چنین امری را نیز نکرده اند».

بخاری می گوید: «آنچه را در کتاب خود «الجامع الصحیح» آورده ام صحیح است ولی چه بسیار احادیث صحیح السندی را که به جهت طولانی شدن کتابم نقل نکردم».(6)

ص:77

مسلم می گوید: من تمام احادیث صحیح نزد خود را در این کتاب - صحیح - خود نیاورده ام، بلکه درصدد آن بوده ام که تنها احادیثی را ذکر کنم که اجماعی است.(1)

حاکم نیشابوری می گوید: بخاری و مسلم حکم به عدم صحت احادیثی که در کتابشان نیامده نکرده اند.(2)

ابن قیّم جوزیه می گوید:«آیا هرگز بخاری گفته است: هر حدیثی را که من در کتابم وارد نساختم باطل بوده و غیرحجت و ضعیف است؟ چه بسیار احادیثی را که بخاری به آن ها در غیرصحیح خود احتجاج نموده ولی در (صحیح) نیاورده است. و چه بسیار احادیثی که در غیراین کتاب (الجامع الصحیح) تصحیح نموده ولی در این کتاب نیاورده است.

عبدالمحسن بن حمد العباد، استاد دانشگاه مدینه منورّه می گوید: «حدیث صحیح همان گونه که در صحیحین موجود است در غیر این دو از کتاب های حدیثی نیز امثال: موطأمالک ، صحیح ابن خزیمه، صحیح ابن حبان، مستدرک حاکم، جامع ترمذی، سنن ابی داوود، نسائی، سنن ابن ماجه، سنن دارقطنی، سنن بیهقی، و دیگر کتب نیز موجود است، و این امری در نهایت وضوح است.(3)

مضافاً این که چه کسی گفته بخاری و مسلم توجّهی به روایات مهدویّت به طور عموم نداشته اند؟ این حرف باطلی است؛ زیرا این دو برخی از احادیث

ص:78

مربوط به خروج حضرت مهدی علیه السلام را ذکر کرده اند:

1 - احادیث خروج دجال

بخاری در (صحیح) به سندش از حذیفه نقل می کند که از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیدم که می فرمود: «همانا با دجّال هنگام خروج، آب و آتش است، آنچه را که مردم آتش می بینند آب گوارا است، و آنچه را که آب گوارا می بینند آتش است که می سوزاند. هرکس که آن زمان را درک کرد باید در چیزی درآید که آتش می بیند؛ زیرا آن در حقیقت آب گوارا است.»(1)

مسلم در (صحیح) احادیث بسیاری را در باب خروج دجال از طرق مختلف ذکر کرده است.(2)

ابن حجر عسقلانی با نقل کلامی از آبری در تواتر احادیث مهدی علیه السلام، قصه دجال را به خروج حضرت مهدی علیه السلام ارتباط می دهد و می گوید: «اخبار به حدّ تواتر از پیامبرصلی الله علیه وآله درباره مهدی علیه السلام وارد شده که او از اهل بیت علیهم السلام پیامبر است، هفت سال مالک زمین خواهد شد، آن را پر از عدل و داد خواهد نمود، و همانا عیسی علیه و الصلاة و السلام ظاهر خواهد شد و او را در کشتن دجال مساعدت خواهد نمود...».(3)

ابن حجر هیتمی نیز همین عبارت را از آبرّی نقل کرده است.(4)

ص:79

2 - احادیث نزول عیسی بن مریم علیه السلام

بخاری به سند خود در (صحیح) از ابی هریره نقل کرده که رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «قسم به کسی که جانم به دست اوست نزدیک است که فرزند مریم در حالی که حاکم عادلی است فرود آید، صلیب را شکسته و خوک را می کشد و جزیه قرار می دهد. به حدّی به مردم مال می دهد که هیچ کس قبول نمی کند تا جایی که یک سجده بهتر است از دنیا و آنچه در آن است...».(1)

این حدیث را مسلم نیز نقل کرده است.(2)

بخاری نیز به سند خود از ابی هریره نقل کرده که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود:«شما در چه حالی به سر می برید زمانی که عیسی فرزند مریم در میان شما فرود خواهدآمد در حالی که امام شما از میان شماست».(3)

همین تعبیر در صحیح مسلم نیز وارد شده است.(4)

مقصود به امام در این روایات کسی جز امام مهدی علیه السلام نیست.

ابن ابی شیبه از ابن سیرین نقل می کند که گفت:«مهدی از این امت است و اوست که امامت بر حضرت عیسی بن مریم خواهد نمود».(5)

همین مضمون نیز از عبداللَّه بن عمر وارد شده است.(6)

حذیفه از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل می کند که فرمود:«مهدی مورد التفات واقع

ص:80

می شود در حالی که عیسی بن مریم فرود آمده گویا از موهای او آب می چکد. مهدی می گوید: جلو بیا و با مردم نمازگذار. عیسی می گوید: نماز به جهت تو برپا شده است. آن گاه عیسی پشت سر مردی از اولادم نماز می گذارد».(1)

بسیاری از علمای اهل سنت موضوع نزول حضرت عیسی علیه السلام در آخرالزمان را به مسأله ظهور حضرت مهدی علیه السلام در همان زمان ربط داده اند، که از آن جمله: علامه مناوی(2)، ابن برهان شافعی(3)، آلوسی(4)، شیخ منصور علی ناصف(5)، و ابن العربی(6) و دیگران می باشند.

با مراجعه به شروح صحیح بخاری از قبیل: فتح الباری،(7) ارشاد الساری(8)، عمدة القاری(9)، فیض الباری (10)،و البدر الساری(11) خواهید دید که همگی متفق القول (امام) در این روایات را حضرت مهدی علیه السلام می دانند.

3 - احادیث بخشش مال

مسلم در (صحیح) به سند خود از جابر بن عبداللَّه انصاری نقل می کند که رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «در پایان امتم خلیفه ای خواهد بود که مال می ریزد ریختنی بدون آنکه آن را بشمرد».(12)

ص:81

به همین مضمون و با تعبیرات دیگر نیز در (صحیح مسلم) وارد شده است.(1) با رجوع به کتاب های دیگر پی خواهیم برد که مقصود از خلیفه در این روایات همان حضرت مهدی علیه السلام است که در آخرالزمان ظهور خواهد کرد.

ترمذی به سندش از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل می کند که فرمود:«همانا در میان امتم مهدی خروج خواهد کرد، پنج یا هفت یا نه سال زندگی می کند. شخصی به نزد او می آید و می گوید: ای مهدی به من عطا کن، او مال بر لباسش به مقداری که بتواند حمل کند می ریزد».(2)

ابن ابی شیبه نیز به سندش از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: «مردی از اهل بیتم بعد از انقطاعی از زمان و ظهور فتنه ها خروج خواهد کرد که عطای او ریزان است».(3)

تعداد دیگری از محدثین نیز همین مضمون را با تعبیرات گوناگون و طرق مختلف در کتب حدیثی آورده اند و در تمام آن ها شخصی را که مال فراوان می دهد، همان مهدی ذکر کرده اند.

4 - احادیث خسف بیداء

مسلم در (صحیح) به سند خود از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل می کند که فرمود:«شخصی به کعبه پناه می برد، لشکری به سوی او فرستاده می شود، به سرزمین بیداء که می رسند در آنجا فرود می روند».(4)

ص:82

با مراجعه به احادیث دیگر پی می بریم که(خسف بیداء) یعنی فرورفتن زمین از علائم ظهور حضرت مهدی علیه السلام است.

حاکم نیشابوری به سندش از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل می کند که فرمود:«... و خروج می کند مردی از اهل بیتم، خبرش به سفیانی می رسد او لشکری از لشکریانش را به سوی او می فرستد، حضرت آنان را متفرق می سازد، آن گاه سفیانی با هرکه همراه اوست به حرکت در می آید، و هنگامی که به سرزمین بیداء می رسند در آنجا فرو می روند و غیر از یک نفر که سخنگوی آنان است نجات نمی یابد».(1)

همین مضمون را نیز عده ای دیگر از علمای اهل سنت نقل کرده اند.(2)

پاسخ

در جواب از این توهّم شیخ عبدالمحسن بن حمدالعبّاد می گوید:

اولاً: ایشان به تمام محدثین امت و قدمای از فقها اهانت کرده و از مقام و شأن آنان کاسته است.

ثانیاً: همان گونه که اشاره کردیم حتی بخاری و مسلم به روایات ظهور اشاراتی کرده اند، و نیز در تمام مصادر حدیثی به این موضوع اشاره شده است، و لذا تقریباً مورد اتفاق امت اسلامی است. حال چگونه می شود چنین مسأله مهم را توهّم دانست.

پاسخ

اولاً: اختلاف، طبیعت تفصیل قضایای ثابت است، لذا استدلال به اختلاف تفاصیل یک قضیه بر عدم ثبوت آن مغالطه ای بیش نیست؛ و در غیر این صورت نمی توان هیچ مسأله از امور اعتقادی را اثبات نمود، زیرا تمام مسایل و قضایا مورد اختلاف واقع شده است.

دلیل مطلب فوق این است که عموم قضایا دارای دو بعد است: یکی اصل و روح قضیه، دیگری مرتبط به اوصاف قضیه و تفصیل های آن است.

اختلاف در تفاصیل قضیه، مستلزم اختلاف در اصل قضیه نیست. قضیه مهدویت نیز از همین قبیل است. اگر در برخی از شؤون جزئی حضرت اختلاف است این مستلزم آن نیست که اصل قضیه زیر سؤال رفته و مورد تردید واقع شود.

ثانیاً: در هر یک از مسایل جزئی مورد اختلاف قول حق به اثبات رسیده و از تردید بیرون آمده است.

اگر روایات اهل کوفه به جهت تشیع ترک شود کتاب ها خراب خواهد شد یعنی مذهب از هم خواهد پاشید».(1)

او نیز می گوید: «از بحث سابق نتیجه گرفتیم که راویی که متهم به بدعت گذاری است اگر روشن شود به شهادت امامان جرح و تعدیل که او ثقه و ضابط است، روایاتش بنابر قول ارجح قبول می شود. ولی در عین حال مدار در روایات مهدی بر کسانی که منسوب به تشیع اند نیست». یعنی چه بسیار از کسانی که هیچ نسبتی به تشیع ندارند ولی در عین حال این گونه احادیث را نقل کرده اند.

او در آخر می گوید: «تا اینجا به دست آمد که بیشتر روایات ثابت در امر مهدی در سندهایشان شخص شیعی وجود ندارد، و روایاتی که این چنین است غالباً شواهدی از طرق دیگر دارند، لذا شبهه از این جهت زائل می شود».(2)

صحت خروج او موجب ضررها و مفاسد بزرگی شده است چه فتنه ها که به وقوع پیوسته و چه خون ها که بر سر این مسأله بر زمین ریخته شد...».(1)

پاسخ

اوّلاً: شکّی نیست که بسیاری از فتنه ها از ناحیه مهدویّت نیست بلکه مشکل از ناحیه کسانی است که می خواهند از این عقیده مهم و پربرکت سوء استفاده شخصی کنند. و نیز اشکال از ناحیه کسانی است که جاهل به امر مهدویّت و حقایق آن بوده اند. از طرفی دیگر این وظیفه علما و دانشمندان اسلامی است که با روشنگری، مردم را بیدار کرده و جلو این گونه انحرافات را بگیرند.

ثانیاً: تنها راه جلوگیری از پدید آمدن فتنه ها انکار خروج مهدی در آخرالزمان نیست؛ زیرا بعد از ظهور اسلام و پیامبر اسلام نیز چه بسیار از کسانی که ادّعای نبوت کردند و با دعوت خود چه بسیار کسانی که به آن ها گرویده و سبب ایجاد فتنه ها و آشوب ها در جامعه اسلامی شدند، آیا می توان به جهت پدید آمدن این فتنه ها اصل عقیده به رسالت را انکار کنیم؟ هرگز چنین نیست.

ثالثاً: وجود مدعیان مهدویّت از افراد حیله گر در برخی از زمان ها نمی تواند در احادیث صحیح السند که از رسول اکرم صلی الله علیه وآله وارد شده و مورد تأیید قرآن نیز هست، تأثیر گذاشته و آن ها را از اعتبار ساقط کند. لذا باید به این روایات و مضامین آن ها اعتماد نمود و عمل کرد، و اگر کسی در صدد سوء استفاده از آن ها برآمد شدیداً با آن ها به مقابله پرداخت، نه این که احادیث مسلّم و صحیح را از اعتبار ساقط نمود.

ص:87

به تعبیر دیگر: وظیفه ما قبول حقّ و ردّ باطل است، نه این که حقّ را به جهت وجود مدعیان دروغین ضایع نمود.

24 - امامت و غیبت از دیدگاه علم کلام علم الهدی / واحد تحقیقات

25 - امامت و ولایت در امالی شیخ صدوق سیّد محمّد حسین کمالی

26 - امام رضا، امام مهدی و حضرت معصومه علیهم السلام(روسی) آلمات آبسالیکوف

27 - امام رضاعلیه السلام در رزمگاه ادیان سهراب علوی

28 - امام شناسی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

29 - انتظار بهار و باران واحد تحقیقات

30 - انتظار و انسان معاصر عزیز اللَّه حیدری

31 - اهّمیت اذان و اقامه محمد محمدی اشتهاردی

32 - با اولین امام در آخرین پیام حسین ایرانی

33 - بامداد بشریت محمد جواد مروّجی طبسی

34 - بهتر از بهار/کودک شمسی (فاطمه) وفائی

35 - پرچمدار نینوا محمد محمدی اشتهاردی

36 - پرچم هدایت محمد رضا اکبری

37 - پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و تروریسیم و خشنونت طلبی علی اصغر رضوانی

38 - پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و جهاد و برده داری علی اصغر رضوانی

39 - پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و حقوق اقلیت ها و ارتداد علی اصغر رضوانی

40 - پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و حقوق زن علی اصغر رضوانی

41 - پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله و صلح طلبی علی اصغر رضوانی

42 - تاریخ امیر المؤمنین علیه السلام / دو جلد شیخ عباس صفایی حائری

43 - تاریخ پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله/دو جلد شیخ عباس صفایی حائری

44 - تاریخچه مسجد مقدس جمکران/(فارسی، عربی، اردو، انگلیسی) واحد تحقیقات

45 - تاریخ سید الشهداءعلیه السلام شیخ عباس صفایی حائری

46 - تجلیگاه صاحب الزمان علیه السلام سید جعفر میرعظیمی

47 - تشرف یافتگان (چهار دفتر) میرزا حسین طبرسی نوری

48 - جلوه های پنهانی امام عصرعلیه السلام حسین علی پور

49 - چهارده گفتار ارتباط معنوی با حضرت مهدی علیه السلام حسین گنجی

ص:91

50 - چهل حدیث /امام مهدی علیه السلام در کلام امام علی علیه السلام سید صادق سیدنژاد

51 - چهل حدیث برگزیده از پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله احمد سعیدی

52 - حضرت مهدی علیه السلام فروغ تابان ولایت محمد محمدی اشتهاردی

53 - حکمت های جاوید محمد حسین فهیم نیا

54 - ختم سوره های یس و واقعه واحد پژوهش

55 - خزائن الاشعار (مجموعه اشعار) عباس حسینی جوهری

56 - خورشید غایب (مختصر نجم الثاقب) رضا استادی

57 - خوشه های طلایی (مجموعه اشعار) محمد علی مجاهدی (پروانه)

58 - دار السلام شیخ محمود عراقی میثمی

59 - داستان هایی از امام زمان علیه السلام حسن ارشاد

60 - داغ شقایق (مجموعه اشعار) علی مهدوی

61 - در انتظار منجی (روسی) آلمات آبسالیکوف

62 - در جستجوی نور صافی، سبحانی، کورانی

63 - در کربلا چه گذشت؟ (ترجمه نفس المهموم) شیخ عباس قمی / کمره ای

64 - دفاع از حریم امامت و ولایت(مختصر شب های پیشاور) کریم شنی

65 - دلشده در حسرت دیدار دوست زهرا قزلقاشی

66 - دین و آزادی محمّد حسین فهیم نیا

67 - رجعت یا حیات دوباره احمد علی طاهری ورسی

68 - رسول ترک محمد حسن سیف اللهی

69 - روزنه هایی از عالم غیب سید محسن خرّازی

70 - زیارت ناحیه مقدّسه واحد تحقیقات

71 - سحاب رحمت عباس اسماعیلی یزدی

72 - سخنرانی مراجع در مسجد جمکران واحد پژوهش مسجد مقدّس جمکران

73 - سرود سرخ انار الهه بهشتی

74 - سقّا خود تشنه دیدار طهورا حیدری

75 - سلفی گری (وهابیت) و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

ص:92

76 - سیاحت غرب آقا نجفی قوچانی

77 - سیمای امام مهدی علیه السلام در شعر عربی دکتر عبد اللهی

78 - سیمای جهان در عصر امام زمان علیه السلام(دوجلدی) محمّد امینی گلستانی

79 - سیمای مهدی موعودعلیه السلام در آئینه شعر فارسی محمد علی مجاهدی (پروانه)

80 - شرح زیارت جامعه کبیره (ترجمه الشموس الطالعه) محمّد حسین نائیجی

81 - شمس وراء السحاب/ عربی السیّد جمال محمّد صالح

82 - صبح فرا می رسد مؤسسه فرهنگی تربیتی توحید

83 - ظهور حضرت مهدی علیه السلام سید اسد اللَّه هاشمی شهیدی

84 - عاشورا تجلّی دوستی و دشمنی سید خلیل حسینی

85 - عریضه نویسی سید صادق سیدنژاد

86 - عطر سیب حامد حجّتی

87 - عقد الدرر فی أخبار المنتظرعلیه السلام/عربی المقدس الشافعی

88 - علی علیه السلام مروارید ولایت واحد تحقیقات

89 - علی علیه السلام و پایان تاریخ سید مجید فلسفیان

90 - غدیرخم (روسی، آذری لاتین) علی اصغر رضوانی

91 - غدیرشناسی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

92 - فتنه وهابیت علی اصغر رضوانی

93 - فدک ذوالفقار فاطمه علیها السلام سید محمد واحدی

94 - فرهنگ اخلاق عباس اسماعیلی یزدی

95 - فرهنگ تربیت عباس اسماعیلی یزدی

96 - فرهنگ درمان طبیعی بیماری ها(پخش) حسن صدری

97 - فوز اکبر محمد باقر فقیه ایمانی

98 - فریادرس حسن محمودی

99 - قصه های تربیتی محمّد رضا اکبری

100 - کرامات المهدی علیه السلام واحد تحقیقات

101 - کرامت های حضرت مهدی علیه السلام واحد تحقیقات

ص:93

102 - کمال الدین وتمام النعمة (دو جلد) شیخ صدوق رحمه الله/منصور پهلوان

103 - کهکشان راه نیلی (مجموعه اشعار) حسن بیاتانی

104 - گردی از رهگذر دوست (مجموعه اشعار) علی اصغر یونسیان (ملتجی)

105 - گفتمان مهدویت آیت اللَّه صافی گلپایگانی

106 - گنجینه نور و برکت، ختم صلوات مرحوم حسینی اردکانی

107 - مام فضیلت ها عباس اسماعیلی یزدی

108 - مشکاة الانوار علّامه مجلسی رحمه الله

109 - مفرد مذکر غائب علی مؤذنی

110 - مکیال المکارم (دو جلد) موسوی اصفهانی/ حائری قزوینی

111 - منازل الآخرة، زندگی پس از مرگ شیخ عباس قمی رحمه الله

112 - منجی موعود از منظر نهج البلاغه حسین ایرانی

113 - منشور نینوا مجید حیدری فر

114 - موعودشناسی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

115 - مهدی علیه السلام تجسّم امید و نجات عزیز اللَّه حیدری

116 - مهدی منتظرعلیه السلام در اندیشه اسلامی العمیدی / محبوب القلوب

117 - مهدی موعودعلیه السلام، ترجمه جلد 13 بحار - دو جلد علّامه مجلسی رحمه الله/ارومیه ای

118 - مهربان تر از مادر / نوجوان حسن محمودی

119 - مهر بیکران محمد حسن شاه آبادی

120 - میثاق منتظران (شرح زیارت آل یس) سید مهدی حائری قزوینی

121 - ناپیدا ولی با ما / (فارسی ،ترکی استانبولی، انگلیسی، بنگالا) واحد تحقیقات

122 - نجم الثاقب میرزا حسین نوری رحمه الله

123 - نجم الثاقب(دوجلدی) میرزا حسین نوری رحمه الله

124 - ندای ولایت بنیاد غدیر

125 - نشانه های ظهور او محمد خادمی شیرازی

126 - نشانه های یار و چکامه انتظار مهدی علیزاده

127 - نگاهی به مسیحیت و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

ص:94

128 - نماز شب واحد پژوهش مسجد مقدّس جمکران

129 - نهج الکرامه گفته ها و نوشته های امام حسین علیه السلام محمّد رضا اکبری

130 - و آن که دیرتر آمد الهه بهشتی

131 - واقعه عاشورا و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

132 - وظایف منتظران واحد تحقیقات

133 - ویژگی های حضرت زینب علیها السلام سید نور الدین جزائری

134 - هدیه احمدیه/(جیبی، نیم جیبی) میرزا احمد آشتیانی رحمه الله

135 - همراه با مهدی منتظر مهدی فتلاوی/بیژن کرمی

136 - یاد مهدی علیه السلام محمد خادمی شیرازی

137 - یار غائب از نظر(مجموعه اشعار) محمد حجّتی

138 - ینابیع الحکمة/عربی - پنج جلد عباس اسماعیلی یزدی

جهت تهیه و خرید کتاب های فوق، می توانید با نشانی:

قم - صندوق پستی 617 ، انتشارات مسجد مقدّس جمکران مکاتبه و یا با شماره تلفن های 7253700 ، 7253340 - 0251 تماس حاصل نمایید.

کتاب های درخواستی بدون هزینه پستی برای شما ارسال می گردد.

سایر نمایندگی های فروش:

تهران: 66939083 ، 66928687 - 021

یزد: 6246489، 2-6280671 - 0351

فریدونکار: 14 - 5664212 - 0122

ص:95