ص:2

دستوراتی از قرآن: امر و نهی های خدا در قرآن

گردآورنده احمد سعیدی

ص:3

ص:4

تصویر

ص:6

تصویر

ص:7

تصویر

ص:8

نموده، انسان را متوجه هدف و مسیر معینی نموده است؛ باید از این راه بروی، نباید این کار را بکنی، باید این گونه باشی... آری اختیار با توست که از راه بروی و به بهشت برسی که نعمت های بی منتهای خدا منتظر توست، و یا با نافرمانی و سرپیچی از دستورات خدا، از بیراهه سر درآوری وبه عذاب جهنم دچار شوی؛ آنجا که مأموران عذاب، در کمین نشسته اند و می گویند: بگیریدش، ببندیدش، بزنیدش، و در آتشش افکنید که این به مولای خود جسارت کرده است؛ «خُذُوهُ فَغُلُّوهُ * ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ * ثُمَّ فِی سِلْسِلَةٍ ذَرْعُها سَبْعُونَ ذِراعاً فَاسْلُکُوهُ».(1)

پس راه رسیدن به نعمت های الهی وملاقات با پروردگار، ونجات از عذاب های آخرت، عمل کردن به خواسته ها و احکام و دستورات خداوند است که کلیات آنها ونیز برخی ازجزئیات آن در قرآن کریم بیان شده است.

بنابراین با انگیزه آشنایی بیشتر عموم مردم؛ خصوصاً جوانان عزیز با این احکام و خواسته ها، برخی از آیاتی که جنبه دستوری (امر ونهی) دارند، انتخاب وپس از موضوع بندی در این مجموعه گرد آمده است. در برخی آیات به طور صریح از کلمات امر و نهی استفاده شده و در برخی نیز اگرچه صراحتاً امر و نهی ندارد ولی به طور ضمنی خواسته و حکمی را بیان می کند و یا وظیفه ای را معیّن می نماید.

البته در این زمینه کتاب های زیادی؛ از جمله «آیات الاحکام» نیز نوشته شده است، که به طور مفصل و مستدل، احکام را استنباط می کنند لکن در این کتاب فقط متن آیات و ترجمه آن آمده تا با انگیزه و هدف اوّلیه هماهنگ و نزدیک تر باشد. و نیز آیات بیشتری در خصوص مسائل اخلاقی و اجتماعی هم گرد آمده است؛ لذا کسانی که مشتاق بحث های فقهی و استدلالی این آیات هستند، می توانند به همان کتب مراجعه نمایند.

تذکّر مهم: چنان که اشاره شد، این آیات فقط برخی از دستورات دین، وآن هم کلیات

ص:10

موضوعات را مطرح کرده است لذا برای آشنایی با جزئیات احکام؛ مثلاً کیفیت وتعداد رکعات نماز، شرایط، ارکان واجزای آن و سایر عبادات، باید به سنّت وعترت که رکن دوم ثقلین است(1) مراجعه کرد؛ چرا که هیچ کدام از این ها در قرآن نیامده و بیان آن به عهده پیامبر و امامان علیهم السلام گذاشته شده است.(2) واین بهترین دلیل است بر ردّ نظر کسانی که می گویند: حسبنا کتاب اللَّه.

بنابراین برای عمل به احکام شرعی باید از رساله مراجع معظّم تقلید استفاده کرد که فقهای بزرگوار ما زحمت جمع آوری احادیث، حفظ واستنباط احکام از آن ها و تفسیر قرآن را بر ما آسان کرده اند.

مراحل انجام کار: در ابتدا خداوند متعال توفیق عنایت فرمود که دو دوره، ودر برخی بخش ها نیز سه دوره کلّ قرآن کریم را ملاحظه نموده، از بین 6236 آیه، حدود 1900 آیه جهت این هدف، انتخاب و در پرونده اول ضبط شود. در مرحله تعیین موضوع ودسته بندی آیات، به حدود 1500 آیه تیتر و عنوان داده شد و بقیه آیات نیز که تقریباً مضمون یکسانی داشت، فقط به آدرس آن ها اکتفا و در پاورقی اشاره شده است؛ اگرچه ممکن است در هر مورد آیات مشابه بیشتری موجود باشد.

برای ترجمه این آیات از ترجمه قرآن کریم حضرت آیت اللَّه العظمی مکارم شیرازی «دامت برکاته» که از روانی و استحکام و اطمینان بیشتری برخوردار است استفاده شده که بدون هیچ گونه تغییری در ذیل آیات آمده است. لذا ضمن تقدیر و تشکر، برای سلامتی و طول عمر معظم له دعا می کنیم.

آنچه در این مجموعه گرد آمده، تماماً آیات قرآن عظیم است که کمترین خدشه ای بر آن وارد نیست ؛ لکن در مورد نظم وچینش آنان، در همین جا نسبت به عیب ونقص های احتمالی عذر خواهی نموده، از اعلام آن توسط خوانندگان محترم تشکر می کنم، ان شاء اللَّه که حقیر را از دعای خیر فراموش نمی کنند.

ص:11

از کلیه اساتید و دوستانی که در تمام مراحل آماده سازی این اثر، حقیر را یاری داده اند؛ به خصوص مدیریت محترم انتشارات مسجد مقدّس جمکران حضرت حجّت الاسلام و المسلمین حسین احمدی قمی و برادران عزیز آقایان احمدرضا فیض پور، سیّد حمیدرضا موسوی، امیرسعید سعیدی؛ تقدیر و تشکر نموده، از خداوند منان می خواهم به همه ایشان جزای خیر عنایت بفرماید.

و اینک در ماه مبارک رمضان و شب های پر فضیلت قدر که شب نزول قرآن کریم است(1) برای تعجیل در فرج آقا امام زمان علیه السلام و سلامتی و طول عمر مقام معظم رهبری حضرت آیت اللَّه خامنه ای «مد ظله» دعا نموده، به روان پاک امام خمینی قدس سره، شهدا و ایثارگران انقلاب اسلامی خصوصاً همرزمان شهیدم احمد قاسمیان، شیخ محمّد محمّدی، حسین سعیدی و شیخ محمّد خونجگری، درود می فرستیم که با جانفشانی خود این فرصت و امنیت را برای ملّت و مملکت اسلامی ما به ارمغان آوردند.

در پایان از خداوند متعال می خواهم که توفیق عنایت فرماید تا با عمل کردن به دستورات قرآن، زمینه حسن عاقبت خود را فراهم کنیم، ان شاء اللَّه.

رمضان المبارک 1427ه.ق

مسجد مقدّس جمکران

احمد سعیدی

ص:12

ص:13

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر بگو: خداوند، یکتا و یگانه است؛ خداوندی است که همه نیازمندان قصد او می کنند؛(هرگز) نزاد، و زاده نشد،و برای او هیچ گاه شبیه و مانندی نبوده است!

ه: «وَ إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ لَّآ إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ» بقره/163

و خدای شما، خداوند یگانه ای است، که غیر از او معبودی نیست! اوست بخشنده و مهربان (و دارای رحمت عام و خاصّ)!

و: «وَ لَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً ءَاخَرَ لَآ إِلَهَ إِلَّا هُوَ کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُکْمُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» قصص/88

معبود دیگری را با خدا مخوان، که هیچ معبودی جز او نیست؛ همه چیز جز ذات (پاک) او فانی می شود؛ حاکمیت تنها از آن اوست؛ و همه به سوی او بازگردانده می شوید!

2 دو خدایی را کنار بگذارید

«وَ قالَ اللَّهُ لَا تَتَّخِذُوا إِلَهَیْنِ اثْنَیْنِ إِنَّما هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَإِیَّایَ فَارْهَبُونِ» نحل/51

خداوند فرمان داده: «دو معبود (برای خود) انتخاب نکنید؛ معبود (شما) همان خدای یگانه است؛ تنها از (کیفر) من بترسید!»

3 سه خدایی را کنار بگذارید

«یَأَهْلَ الْکِتابِ لَا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ وَلَا تَقُولُوا عَلَی اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ إِنَّما الْمَسِیحُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَکَلِمَتُهُ أَلْقَیهآ إِلَی مَرْیَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ فَامِنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلَا تَقُولُوا ثَلاثَةٌ انتَهُوا خَیْراً لَّکُمْ إِنَّما اللَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَن یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ لَّهُ ما فِی السَّمَاوَاتِ وَما فِی الْأَرْضِ وَکَفَی بِاللَّهِ وَکِیلاً» نسا/171

ای اهل کتاب! در دین خود، غلوّ (و زیاده روی) نکنید! و در باره خدا، غیر از حق نگویید! مسیح عیسی بن مریم فقط فرستاده خدا، و کلمه (و مخلوق) اوست، که او را به مریم القا نمود؛ و روحی (شایسته) از طرف او بود. بنابر این، به خدا و پیامبران او، ایمان بیاورید! و نگویید: («خداوند) سه گانه است!» (از این سخن) خودداری کنید که برای شما بهتر است! خدا، تنها معبود یگانه است؛ او منزه است که فرزندی داشته باشد؛ (بلکه) از آن اوست آنچه در آسمان ها و در زمین است؛ و برای تدبیر و سرپرستی آن ها، خداوند کافی است.

ص:15

4 سه خدایی کفر است

«لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ ثالِثُ ثَلاثَةٍ وَما مِنْ إِلَهٍ إِلَّآ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ یَنتَهُوا عَمَّا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» مائده/73

آن ها که گفتند: «خداوند، یکی از سه خداست» (نیز) بیقین کافر شدند؛ معبودی جز معبود یگانه نیست؛ و اگر از آنچه می گویند دست بر ندارند، عذاب دردناکی به کافران آن ها (که روی این عقیده ایستادگی کنند،) خواهد رسید.

5 غیر از او خدایی نیست

«وَسَْلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِن قَبْلِکَ مِن رُّسُلِنآ أَجَعَلْنا مِن دُونِ الرَّحْمَنِ ءَالِهَةً یُعْبَدُونَ» زخرف/45

از رسولانی که پیش از تو فرستادیم بپرس: آیا غیر از خداوند رحمان معبودانی برای پرستش قرار دادیم؟!

6 چند تا خدا یا یکی؟

«یَاصَاحِبَیِ السِّجْنِ ءَأَرْبابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ» یوسف/39

ای دوستان زندانی من! آیا خدایان پراکنده بهترند، یا خداوند یکتای پیروز؟!

این که او همراه آن هاست هر جا که باشند، سپس روز قیامت آن ها را از اعمالشان آگاه می سازد، چرا که خداوند به هر چیزی داناست!

8 خدا به ظاهر وباطن آگاه است(1)

«وَ أَسِرُّوا قَوْلَکُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ» ملک/13

گفتار خود را پنهان کنید یا آشکار (تفاوتی نمی کند)، او به آنچه در سینه هاست آگاه است!

9 خدا، ایجاد کننده هر چیز است

«وَهُوَ الَّذِی أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَغَیْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهاً وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ کُلُوا مِن ثَمَرِهِ إِذَآ أَثْمَرَ وَءَاتُواحَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» انعام/141

اوست که باغ های معروش [= باغ هایی که درختانش روی داربست ها قرار دارد]، و باغ های غیرمعروش [= باغ هایی که نیاز به داربست ندارد] را آفرید؛ همچنین نخل و انواع زراعت را، که از نظر میوه و طعم با هم متفاوتند؛ و (نیز) درخت زیتون و انار را، که از جهتی با هم شبیه، و از جهتی تفاوت دارند؛ (برگ و ساختمان ظاهریشان شبیه یکدیگر است، در حالی که طعم میوه آن ها متفاوت می باشد.) از میوه آن، به هنگامی که به ثمر می نشیند، بخورید! و حقّ آن را به هنگام درو، بپردازید! و اسراف نکنید، که خداوند مسرفان را دوست ندارد!

10 خدا، پروردگار هر چیز است(2)

«قُلْ أَغَیْرَ اللَّهِ أَبْغِی رَبًّا وَهُوَ رَبُّ کُلِ ّ شَیْ ءٍ وَلَا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَیْها وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی ثُمَّ إِلَی رَبِّکُم مَّرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُم بِما کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ» انعام/164

بگو: «آیا غیر خدا، پروردگاری را بطلبم، در حالی که او پروردگار همه چیز است؟! هیچ کس، عمل (بدی) جز به زیان خودش، انجام نمی دهد؛ و هیچ گنهکاری گناه دیگری را متحمّل

ص:17

نمی شود؛ سپس بازگشت همه شما به سوی پروردگارتان است؛ و شما را از آنچه در آن اختلاف داشتید، خبر خواهد داد.

11 خدا، مورد تسبیح همه است

«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الطَّیْرُ صَافَّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ بِما یَفْعَلُونَ» انعام/164

آیا ندیدی تمام آنان که در آسمان ها و زمینند برای خدا تسبیح می کنند، و همچنین پرندگان به هنگامی که بر فراز آسمان بال گسترده اند؟! هر یک از آن ها نماز و تسبیح خود را می داند؛ و خداوند به آنچه انجام میدهند داناست!

12 خدا، مسجود همه است

الف: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَن فِی الْأَرْضِ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النُّجُومُ وَ الْجِبالُ وَ الشَّجَرُ وَ الدَّوَآبُّ وَ کَثِیرٌ مِّنَ النَّاسِ وَ کَثِیرٌ حَقَّ عَلَیْهِ الْعَذَابُ وَ مَن یُهِنِ اللَّهُ فَما لَهُ مِن مُّکْرِمٍ إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ ما یَشآءُ» حج/18

آیا ندیدی که تمام کسانی که در آسمان ها و کسانی که در زمینند برای خدا سجده می کنند؟! و (همچنین) خورشید و ماه و ستارگان و کوه ها و درختان و جنبندگان، و بسیاری از مردم! امّا بسیاری (ابا دارند، و) فرمان عذاب درباره آنان حتمی است؛ و هر کس را خدا خوار کند، کسی او را گرامی نخواهد داشت! خداوند هر کار را بخواهد (و صلاح بداند) انجام می دهد!

ب: «أَوَ لَمْ یَرَوا إِلَی ما خَلَقَ اللَّهُ مِن شَیْ ءٍ یَتَفَیَّؤُاْ ظِلالُهُ عَنِ الْیَمِینِ وَ الشَّمآئِلِ سُجَّداً لِّلَّهِ وَ هُمْ دَاخِرُونَ» نحل/48

آیا آن ها مخلوقات خدا را ندیدند که سایه هایشان از راست و چپ حرکت دارند، و با خضوع برای خدا سجده می کنند؟!

13 خدا، آفریدگار انسان است

«أَوَ لَمْ یَرَ الْإِنسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِیمٌ مُّبِینٌ» یس/77

آیا انسان نمی داند که ما او را از نطفه ای بی ارزش آفریدیم؟! و او (چنان صاحب قدرت و شعور و نطق شد که) به مخاصمه آشکار (با ما) برخاست!

ص:18

14 خدا، آفریدگار شما است

«هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِیَسْکُنَ إِلَیْها فَلَمَّا تَغَشَّیها حَمَلَتْ حَمْلاً خَفِیفاً فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّآ أَثْقَلَت دَّعَوَا اللَّهَ رَبَّهُما لَإِنْ ءَاتَیْتَنا صَالِحاً لَّنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ» اعراف/189

او خدایی است که (همه) شما را از یک فرد آفرید؛ و همسرش را نیز از جنس او قرار داد، تا در کنار او بیاساید. سپس هنگامی که با او آمیزش کرد، حملی سبک برداشت، که با وجود آن، به کارهای خود ادامه می داد؛ و چون سنگین شد، هر دو از خداوند و پروردگار خود خواستند «اگر فرزند صالحی به ما دهی، از شاکران خواهیم بود!»

15 خدا، آفریدگار حیوانات است

«أَوَ لَمْ یَرَوْاْ أَنَّا خَلَقْنا لَهُم مِّمَّا عَمِلَتْ أَیْدِینآ أَنْعَماً فَهُمْ لَها مَلِکُونَ» یس/71

آیا ندیدند که از آنچه با قدرت خود به عمل آورده ایم چهارپایانی برای آنان آفریدیم که آنان مالک آن هستند؟!

16 خدا، آفریدگار شب و روز است

«أَلَمْ یَرَوْاْ أَنَّا جَعَلْنا الَّیْلَ لِیَسْکُنُواْ فِیهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً إِنَّ فِی ذلِکَ لَأَیَتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ» نمل/86

یا ندیدند که ما شب را برای آرامش آن ها قرار دادیم و روز را روشنی بخش؟! در این امور نشانه های روشنی است برای کسانی که ایمان می آورند (و آماده قبول حقند).

17 خدا، آفریدگار هفت آسمان است

«الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِباقاً مَّا تَرَی فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَی مِن فُطُورٍ * ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ کَرَّتَیْنِ یَنقَلِبْ إِلَیْکَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِیرٌ» ملک/3 و 4

همان کسی که هفت آسمان را بر فراز یکدیگر آفرید؛ در آفرینش خداوند رحمان هیچ تضادّ و عیبی نمی بینی! بار دیگر نگاه کن، آیا هیچ شکاف و خللی مشاهده می کنی؟!بار دیگر (به عالم هستی) نگاه کن، سرانجام چشمانت (در جستجوی خلل و نقصان ناکام مانده) به سوی تو باز می گردد در حالی که خسته و ناتوان است!

ص:19

18 خدا، آفریدگار آسمان ها وزمین است(1)

«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّمَاواتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِ ّ إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ» ابراهیم/19

آیا ندیدی خداوند، آسمان ها و زمین را بحق آفریده است؟! اگر بخواهد، شما را می برد و خلق تازه ای می آورد!

19 خدا، تسخیر کننده آسمان ها و زمین است

«أَلَمْ تَرَوْاْ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَهِرَةً وَ باطِنَةً وَ مِنَ النَّاسِ مَن یُجَدِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًی وَ لَا کِتابٍ مُّنِیرٍ» لقمان/20

آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمان ها و زمین است مسخّر شما کرده، و نعمت های آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانی داشته است؟! ولی بعضی از مردم بدون هیچ دانش و هدایت و کتاب روشنگری درباره خدا مجادله می کنند!

20 خدا، ناظم کهکشان ها است(2)

«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُولِجُ الَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِی الَّیْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی إِلی أَجَلٍ مُّسَمًّی وَ أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» لقمان/29

آیا ندیدی که خداوند شب را در روز، و روز را در شب داخل می کند، و خورشید و ماه را مسخّر ساخته و هر کدام تا سرآمد معینی به حرکت خود ادامه می دهند؟! خداوند به آنچه انجام می دهید آگاه است.

21 خدا، فرستنده ابرها است

«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُزْجِی سَحاباً ثُمَّ یُؤَلِّفُ بَیْنَهُ ثُمَّ یَجْعَلُهُ رُکاماً فَتَرَی الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلَلِهِ وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّمآءِ مِن جِبالٍ فِیها مِنْ بَرَدٍ فَیُصِیبُ بِهِ مَن یَشآءُ وَ یَصْرِفُهُ عَن مَّن یَشآءُ یَکادُ سَنا بَرْقِهِ یَذْهَبُ بِالْأَبْصَرِ» نور/43

آیا ندیدی که خداوند ابرهایی را به آرامی می راند، سپس میان آن ها پیوند می دهد، و بعد آن

ص:20

را متراکم می سازد؟! در این حال، دانه های باران را می بینی که از لابه لای آن خارج می شود؛ و از آسمان -از کوه هایی که در آن است [=ابرهایی که همچون کوه ها انباشته شده اند]- دانه های تگرگ نازل می کند، و هر کس را بخواهد بوسیله آن زیان می رساند، و از هر کس بخواهد این زیان را برطرف می کند؛ نزدیک است درخشندگی برق آن (ابرها) چشم ها را ببرد!

22 خدا، فرستنده باران است(1)

«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمآءِ مآءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَرَ تٍ مُّخْتَلِفاً أَلْوَ نُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بِیضٌ وَ حُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَ نُها وَ غَرَابِیبُ سُودٌ» فاطر/27

آیا ندیدی خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که بوسیله آن میوه هایی رنگارنگ (از زمین) خارج ساختیم و از کوه ها نیز (به لطف پروردگار) جاده هایی آفریده شده سفید و سرخ و به رنگ های مختلف و گاه به رنگ کاملاً سیاه!

23 خدا، جاری کننده آب ها است

«أَوَ لَمْ یَرَوْاْ أَنَّا نَسُوقُ الْمآءَ إِلَی الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تَأْکُلُ مِنْهُ أَنْعَمُهُمْ وَ أَنفُسُهُمْ أَفَلَا یُبْصِرُونَ» سجده/27

آیا ندیدند که ما آب را به سوی زمین های خشک می رانیم و بوسیله آن زراعت هایی می رویانیم که هم چهارپایانشان از آن می خورند و هم خودشان تغذیه می کنند؛ آیا نمی بینند؟!

24 خدا، رویاننده گیاهان است

«إِنَّ اللَّهَ فالِقُ الْحَبِ ّ وَالنَّوَی یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِ ّ ذَ لِکُمُ اللَّهُ فَأَنَّی تُؤْفَکُونَ» انعام/95

خداوند، شکافنده دانه و هسته است؛ زنده را از مرده خارج می سازد، و مرده را از زنده بیرون می آورد؛ این است خدای شما! پس چگونه از حقّ منحرف می شوید؟!

ص:21

25 خدا، روزی دهنده همه است

«أَوَ لَمْ یَرَوا أَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشآءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّ فِی ذلِکَ لَأَیَتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ» روم/37

آیا ندیدند که خداوند روزی را برای هر کس بخواهد گسترده یا تنگ می سازد؟!در این نشانه هایی است برای گروهی که ایمان می آورند.

26 خدا، نگه دارنده پرندگان آسمان است

«أَوَ لَمْ یَرَوْاْ إِلَی الطَّیْرِ فَوْقَهُمْ صَافَّاتٍ وَ یَقْبِضْنَ ما یُمْسِکُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَنُ إِنَّهُ بِکُلِ ّ شَیْ ءٍ بَصِیرٌ» ملک/19

آیا به پرندگانی که بالای سرشان است، و گاه بال های خود را گسترده و گاه جمع می کنند، نگاه نکردند؟! جز خداوند رحمان کسی آن ها را بر فراز آسمان نگه نمی دارد، چرا که او به هر چیز بیناست!

27 خدا همه جا هست

«وَللَّهِ ِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ وَ سِعٌ عَلِیمٌ» بقره/115

مشرق و مغرب، از آن خداست! و به هر سو رو کنید، خدا آنجاست! خداوند بی نیاز و داناست!

28 بدانید خدا بر هرکاری تواناست

«أَوَ لَمْ یَرَوْاْ أَنَّ اللَّهَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لَمْ یَعْیَ بِخَلْقِهِنَّ بِقَدِرٍ عَلَی أَن یُحْیِیَ الْمَوْتَی بَلَی إِنَّهُ عَلَی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» احقاف/33

آیا آن ها نمی دانند خداوندی که آسمان ها و زمین را آفریده و از آفرینش آن ها ناتوان نشده است، می تواند مُردگان را زنده کند؟! آری او بر هر چیز تواناست!

29 خدا فرزند ندارد

«وَ یُنذِرَ الَّذِینَ قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً» ابراهیم/10

و (نیز) آن ها را که گفتند: «خداوند، فرزندی (برای خود) انتخاب کرده است»، انذار کند.

ص:22

33 ببینید از چه خلق شده اید(1)

«فَلْیَنظُرِ الْإِنسَنُ مِمَّ خُلِقَ * خُلِقَ مِن مَّآءٍ دَافِقٍ * یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَآئِبِ» طارق/5 - 7

انسان باید بنگرد که از چه چیز آفریده شده است! از یک آب جهنده آفریده شده است، آبی که از میان پشت و سینه ها خارج می شود!

34 در خدا شک نکنید(2)

الف: «الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَلَا تَکُن مِّنَ الْمُمْتَرِینَ » آل عمران/60

این ها حقیقتی است از جانب پروردگار تو؛ بنابر این، از تردید کنندگان مباش!

ب: «أَفَمَن کانَ عَلَی بَیِّنَةٍ مِن رَّبِّهِ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِّنْهُ وَ مِن قَبْلِهِ کِتَبُ مُوسَی إِماماً وَرَحْمَةً أُولئِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ من یَکْفُرْ بِهِ مِنَ الْأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلَا تَکُ فِی مِرْیَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یُؤْمِنُونَ» هود/17

آیا آن کس که دلیل آشکاری از پروردگار خویش دارد، و بدنبال آن، شاهدی از سوی او می باشد، و پیش از آن، کتاب موسی که پیشوا و رحمت بود (گواهی بر آن می دهد، همچون کسی است که چنین نباشد)؟! آن ها [= حق طلبان و حقیقت جویان] به او (که دارای این ویژگی هاست،) ایمان می آورند! و هر کس از گروه های مختلف به او کافر شود، آتش وعده گاه اوست! پس، تردیدی در آن نداشته باش که آن حق است از پروردگارت! ولی بیشتر مردم ایمان نمی آورند!

35 از تردیدکنندگان نباشید

«أَفَغَیْرَ اللَّهِ أَبْتَغِی حَکَماً وَهُوَ الَّذِی أَنزَلَ إِلَیْکُمُ الْکِتابَ مُفَصَّلاً وَالَّذِینَ ءَاتَیْنَهُمُ الْکِتابَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِن رَّبِّکَ بِالْحَقِ ّ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ» انعام/114

(با این حال،) آیا غیر خدا را به داوری طلبم؟! در حالی که اوست که این کتاب آسمانی را، که

ص:24

همه چیز در آن آمده، به سوی شما فرستاده است؛ و کسانی که به آن ها کتاب آسمانی داده ایم می دانند این کتاب، بحق از طرف پروردگارت نازل شده؛ بنابر این از تردیدکنندگان مباش!

36 در نبوّت پیامبران شک و تردید نکنید

«وَ لَقَدْ ءَاتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ فَلَا تَکُن فِی مِرْیَةٍ مِن لِّقآئِهِ وَجَعَلْنَهُ هُدًی لِّبَنِی إِسْرَ ءِیلَ» سجده/23

ما به موسی کتاب آسمانی دادیم؛ و شک نداشته باش که او آیات الهی را دریافت داشت؛ و ما آن را وسیله هدایت بنی اسرائیل قرار دادیم!

37 در وجود خدا شک نکنید

«قالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِی اللَّهِ شَکٌّ فاطِرِ السَّمَاواتِ وَ الْأَرْضِ یَدْعُوکُمْ لِیَغْفِرَ لَکُم مِن ذُنُوبِکُمْ وَیُؤَخِّرَکُمْ إِلی أَجَلٍ مُّسَمًّی....» ابراهیم/10

رسولان آن ها گفتند: «آیا در خدا شکّ است؟! خدایی که آسمان ها و زمین را آفریده؛ او شما را دعوت می کند تا گناهانتان را ببخشد، و تا موعد مقرّری شما را باقی گذارد!» آن ها گفتند: («ما این ها را نمی فهمیم! همین اندازه می دانیم که) شما انسان هایی همانند ما هستید، می خواهید ما را از آنچه پدرانمان می پرستیدند بازدارید؛ شما دلیل و معجزه روشنی برای ما بیاورید!»

ای قوم ما! دعوت کننده الهی را اجابت کنید و به او ایمان آورید تا گناهانتان را ببخشد و شما را از عذابی دردناک پناه دهد! و هر کس به دعوت کننده الهی پاسخ نگوید، هرگز نمی تواند از چنگال عذاب الهی در زمین فرار کند، و غیر از خدا یار و یاوری برای او نیست؛ چنین کسانی در گمراهی آشکارند!»

39 پروردگارتان را اجابت کنید

«اسْتَجِیبُوا لِرَبِّکُم مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لَّا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ ما لَکُم مِن مَّلْجَإٍ یَوْمَئِذٍ وَ ما لَکُم مِن نَّکِیرٍ» شورا/47

اجابت کنید دعوت پروردگار خود را پیش از آن که روزی فرا رسد که بازگشتی برای آن در برابر اراده خدا نیست؛ و در آن روز، نه پناهگاهی دارید و نه مدافعی!

40 خدا را اجابت کنید تا زنده شوید

«یَا أَیُّها الَّذِینَ ءَامَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ» انفال/24

ای کسانی که ایمان آورده اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامی که شما را به سوی چیزی می خواند که شما را حیات می بخشد! و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حایل می شود، و همه شما (در قیامت) نزد او گردآوری می شوید!

41 به خدا ایمان آورید(1)

الف: «قُلْ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعاً الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاواتِ وَالأَْرْضِ لآَ إِلَهَ إِلَّا هُوَ یُحْیِ وَیُمِیتُ فَامِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِیِ ّ الأُْمِّیِ ّ الَّذِی یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَکَلِمَتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ» اعراف/158

بگو: «ای مردم! من فرستاده خدا به سوی همه شما هستم؛ همان خدایی که حکومت آسمان ها و زمین، از آن اوست؛ معبودی جز او نیست؛ زنده می کند و می میراند؛ پس ایمان بیاورید به خدا و فرستاده اش، آن پیامبر درس نخوانده ای که به خدا و کلماتش ایمان دارد؛ و از او پیروی کنید تا هدایت یابید!»

ص:26

ب: «فَامِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنزَلْنا وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» تغابن/8

حال که چنین است، به خدا و رسول او و نوری که نازل کرده ایم ایمان بیاورید؛ و بدانید خدا به آنچه انجام می دهید آگاه است!

ج: «... وَیْلَکَ ءَامِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَیَقُولُ ما هَذَآ إِلَّآ أَسَطِیرُ الْأَوَّلِینَ * أُولئِکَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی أُمَمٍ قَدْخَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِ ّ وَ الْإِنسِ إِنَّهُمْ کانُوا خَاسِرِینَ» احقاف/17و 18

وای بر تو، ایمان بیاور که وعده خدا حق است امّا او پیوسته می گوید: این ها چیزی جز افسانه های پیشینیان نیست! آن ها کسانی هستند که فرمان عذاب درباره آنان همراه اقوام (کافری) که پیش از آنان از جنّ و انس بودند مسلّم شده، چرا که همگی زیانکار بودند!

د: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» احقاف/31

و هنگامی که بندگان من، از تو در باره من سؤال کنند، (بگو: ) من نزدیکم! دعای دعا کننده را، به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم! پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند (و به مقصد برسند)!

ه: «یَقَوْمَنآ أَجِیبُوا دَاعِیَ اللَّهِ وَ ءَامِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لَکُم مِن ذُنُوبِکُمْ وَ یُجِرْکُم مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ» احقاف/31

ای قوم ما! دعوت کننده الهی را اجابت کنید و به او ایمان آورید تا گناهانتان را ببخشد و شما را از عذابی دردناک پناه دهد!

و: «ءَامِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنفِقُوا مِمَّا جَعَلَکُم مُّسْتَخْلَفِینَ فِیهِ فَالَّذِینَ ءَامَنُوا مِنکُمْ وَ أَنفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ کَبِیرٌ» حدید/7

به خدا و رسولش ایمان بیاورید و از آنچه شما را جانشین و نماینده (خود) در آن قرار داده انفاق کنید؛ (زیرا) کسانی که از شما ایمان بیاورند و انفاق کنند، اجر بزرگی دارند!

42 مؤمن کامل و حقیقی شوید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا ءَامِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی

ص:27

نَزَّلَ عَلَی رَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعِیداً» نسا/136

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبرش، و کتابی که بر او نازل کرده، و کتب (آسمانی) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعی) بیاورید کسی که خدا و فرشتگان او و کتاب ها و پیامبرانش و روز واپسین را انکار کند، در گمراهی دور و درازی افتاده است.

43 اجر مؤمنان با خداست

«إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا وَ النَّصَارَی وَ الصَّابِئِینَ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْأَخِرِ وَ عَمِلَ صَالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ» بقره/62

کسانی که (به پیامبر اسلام) ایمان آورده اند، و کسانی که به آئین یهود گرویدند و نصاری و صابئان [= پیروان یحیی] هر گاه به خدا و روز رستاخیز ایمان آورند، و عمل صالح انجام دهند، پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است؛ و هیچ گونه ترس و اندوهی برای آن ها نیست. (هر کدام از پیروان ادیان الهی، که در عصر و زمان خود، بر طبق وظایف و فرمان دین عمل کرده اند، مأجور و رستگارند.)

44 خدا مدافع مؤمنان است

«إِنَّ اللَّهَ یُدَ فِعُ عَنِ الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ خَوَّانٍ کَفُورٍ» حج/38

خداوند از کسانی که ایمان آورده اند دفاع می کند؛ خداوند هیچ خیانتکار ناسپاسی را دوست ندارد!

45 چرا ایمان نمی آورند؟

«فَما لَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ» انشقاق/20

پس چرا آنان ایمان نمی آورند؟!

46 پیامبر که شما را می خواند، چرا ایمان نمی آورید؟

«وَ ما لَکُمْ لَا تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ لِتُؤْمِنُوا بِرَبِّکُمْ وَ قَدْ أَخَذَ مِیثَقَکُمْ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» حدید/8

ص:28

چرا به خدا ایمان نیاورید در حالی که رسول (او) شما را می خواند که به پروردگارتان ایمان بیاورید، و از شما پیمان گرفته است (پیمانی از طریق فطرت و خِرد)، اگر آماده ایمان آوردن می باشید.

47 هر که ایمان ندارد عقل ندارد

«وَ ما کانَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ یَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ» یونس/100

(اما) هیچ کس نمی تواند ایمان بیاورد، جز به فرمان خدا (و توفیق و یاری و هدایت او)! و پلیدی (کفر و گناه) را بر کسانی قرارمی دهد که نمی اندیشند.(1)

تُطِیعُوهُ تهْتَدُوا وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَغُ الْمُبِینُ» نور/54

بگو: «خدا را اطاعت کنید، و از پیامبرش فرمان برید! و اگر سرپیچی نمایید، پیامبر مسؤول اعمال خویش است و شما مسؤول اعمال خود! امّا اگر از او اطاعت کنید، هدایت خواهید شد؛ و بر پیامبر چیزی جز رساندن آشکار نیست!»

50 از امر خدا اطاعت کنید

«وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَن یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَلاً مُّبِیناً» احزاب/36

هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم بدانند، اختیاری (در برابر فرمان خدا) داشته باشد؛ و هر کس نافرمانی خدا و رسولش را کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است!

51 اطاعت، لازمه ایمان است

«یَسَْلُونَکَ عَنِ الأَْنفالِ قُلِ الأَْنفالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَیْنِکُمْ وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» انفال/1

از تو درباره انفال [= غنایم، و هرگونه مال بدون مالک مشخص] سؤال می کنند؛ بگو: «انفال مخصوص خدا و پیامبر است؛ پس، از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و خصومت هایی را که در میان شماست، آشتی دهید! و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید اگر ایمان دارید!

52 اطاعت، موجب رحمت خداست

«وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» آل عمران/132

و خدا و پیامبر را اطاعت کنید، تا مشمول رحمت شوید!

53 اطاعت، موجب رستگاری است(1)

«وَ مَن یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَخْشَ اللَّهَ وَیَتَّقْهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْفآئِزُونَ» نور/52

ص:30

و هر کس خدا و پیامبرش را اطاعت کند، و از خدا بترسد و از مخالفت فرمانش بپرهیزد، چنین کسانی همان پیروزمندان واقعی هستند!

به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [= مردم] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می شدند. پس آن ها را ببخش و برای آن ها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.

58 توکّل، شرط ایمان است(1)

«.... وَعَلَی اللَّهِ فَتَوَکَّلُوا إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» مائده/23

(ولی) دو نفر از مردانی که از خدا می ترسیدند، و خداوند به آن ها، نعمت (عقل و ایمان و شهامت) داده بود، گفتند: «شما وارد دروازه شهر آنان شوید! هنگامی که وارد شدید، پیروز خواهید شد. و بر خدا توکل کنید اگر ایمان دارید!»

59 توکّل، شرط اسلام واقعی است

«وَ قالَ مُوسَی یَقَوْمِ إِنْ کُنتُمْ ءَامَنتُم بِاللَّهِ فَعَلَیْهِ تَوَکَّلُوا إِنْ کُنتُم مُّسْلِمِینَ» یونس/84

موسی گفت: «ای قوم من! اگر شما به خدا ایمان آورده اید، بر او توکّل کنید اگر تسلیم فرمان او هستید!»

61 تسبیح خدا بگویید(1)

الف: «فَخَرَجَ عَلَی قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَی إِلَیْهِمْ أَن سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِیًّا» مریم/11

او از محراب عبادتش به سوی مردم بیرون آمد؛ و با اشاره به آن ها گفت: («بشکرانه این موهبت،) صبح و شام خدا را تسبیح گویید!»

ب: «وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلاً» احزاب/42

و صبح و شام او را تسبیح گویید!

62 در هر حال و زمان تسبیح خدا بگویید(2)

«فَاصْبِرْ عَلَی ما یَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ ءَانآیِ الَّیْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرَافَ النَّهارِ لَعَلَّکَ تَرْضَی طه/130

پس در برابر آنچه می گویند، صبر کن! و پیش از طلوع آفتاب، و قبل از غروب آن؛ تسبیح و حمد پروردگارت را بجا آور؛ و همچنین (برخی) از ساعات شب و اطراف روز (پروردگارت را) تسبیح گوی؛ باشد که (از الطاف الهی) خشنود شوی!

63 تسبیح خدا بگو

الف: «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی» اعلی/1

منزّه شمار نام پروردگار بلندمرتبه ات را!

ب: «فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ» حاقه/52

حال که چنین است به نام پروردگاربزرگت تسبیح گوی!

65 خدا را بپرستید(1)

«وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْاً وَبِالْوَ لِدَیْنِ إِحْسَناً وَبِذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَمَی وَالْمَسَکِینِ وَالْجارِ ذِی الْقُرْبَی وَالْجارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَما مَلَکَتْ أَیْمَنُکُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ مَن کانَ مُخْتالاً فَخُوراً» نسا/36

و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیکی کنید؛ همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان، و همسایه نزدیک، و همسایه دور، و دوست و همنشین، و واماندگان در سفر، و بردگانی که مالک آن ها هستید؛ زیرا خداوند، کسی را که متکبر و فخر فروش است، (و از ادای حقوق دیگران سرباز می زند،) دوست نمی دارد.

66 خدا را بپرستید که راه راست این است(2)

«إِنَّ اللَّهَ هُوَ رَبِّی وَ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَ طٌ مُّسْتَقِیمٌ» زخرف/64

خداوند پروردگار من و پروردگار شماست؛ (تنها) او را پرستش کنید که راه راست همین است!»

67 پرستش خدا، هدف خلقت است

«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» ذاریات/56

من جنّ و انس را نیافریدم جز برای این که عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)!

68 پرستش خدا، امر خداست(3)

«إِنَّمآ أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هَذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِی حَرَّمَها وَ لَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ وَأُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ» نمل/91

(بگو: ) من مأمورم پروردگار این شهر (مقدّس مکّه) را عبادت کنم، همان کسی که این شهر

ص:34

را حرمت بخشیده؛ در حالی که همه چیز از آن اوست! و من مأمورم که از مسلمین باشم.

69 پرستش خدا، عهد خداست(1)

«أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یَبَنِی ءَادَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّیْطَنَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ» یس/60

آیا با شما عهد نکردم ای فرزندان آدم که شیطان را نپرستید، که او برای شما دشمن آشکاری است؟!

70 پرستش خدا، پیام پیامبران است(2)

«فَأَرْسَلْنا فِیهِمْ رَسُولاً مِّنْهُمْ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَکُم مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ» مؤمنون/32

و در میان آنان رسولی از خودشان فرستادیم که: «خدا را بپرستید؛ جز او معبودی برای شما نیست؛ آیا (با این همه، از شرک و بت پرستی) پرهیز نمی کنید؟!»

71 خدای کعبه را بپرستید

«فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَیْتِ * الَّذِی أَطْعَمَهُم مِن جُوعٍ وَ ءَامَنَهُم مِنْ خَوْفٍ» قریش/3 و 4

پس (بشکرانه این نعمت بزرگ) باید پروردگار این خانه را عبادت کنند، همان کس که آن ها را از گرسنگی نجات داد و از ترس و ناامنی ایمن ساخت.

72 پرستش خدا، راه راست است

«وَ إِنَّ اللَّهَ رَبِّی وَ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَ طٌ مُّسْتَقِیمٌ» مریم/36

و خداوند، پروردگار من و شماست! او را پرستش کنید؛ این است راه راست!

73 پرستش خدا، راه مستقیم است

«وَ أَنِ اعْبُدُونِی هَذَا صِرَ طٌ مُّسْتَقِیمٌ» یس/61

و این که مرا بپرستید که راه مستقیم این است؟!

74 تا آخرین لحظه خدا را بپرستید

«وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّی یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ» حجر/99

و پروردگارت را عبادت کن تا یقین [= مرگ] تو فرا رسد!

ص:35

75 در حال خوف و رجا خدا را بخوانید

«وَلَا تُفْسِدُوا فِی الأَْرْضِ بَعْدَ إِصْلَحِها وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ» اعراف/56

و در زمین پس از اصلاح آن فساد نکنید، و او را با بیم و امید بخوانید! (بیم از مسؤولیت ها، و امید به رحمتش. و نیکی کنید) زیرا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است!

76 فقط من را پرستش کنید

«یَعِبادِیَ الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّ أَرْضِی وَ سِعَةٌ فَإِیَّیَ فَاعْبُدُونِ» عنکبوت/56

ای بندگان من که ایمان آورده اید! زمین من وسیع است، پس تنها مرا بپرستید (و در برابر فشارهای دشمنان تسلیم نشوید)!

77 خدا را خالصانه پرستش کنید(1)

الف: «قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَّهُ الدِّینَ» زمر/11

بگو: «من مأمورم که خدا را پرستش کنم در حالی که دینم را برای او خالص کرده باشم،

ب: «وَ مآ أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفآءَ وَ یُقِیمُوا الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکَوةَ وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ» بینه/5

و به آن ها دستوری داده نشده بود جز این که خدا را بپرستند در حالی که دین خود را برای او خالص کنند و از شرک به توحید بازگردند، نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند؛ و این است آیین مستقیم و پایدار!

78 الهی باشید!

«ما کانَ لِبَشَرٍ أَن یُؤْتِیَهُ اللَّهُ الْکِتَابَ وَالْحُکْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ یَقُولَ لِلنَّاسِ کُونُواعِباداً لِّی مِن دُونِ اللَّهِ وَلَکِن کُونُوا رَبَّانِیِّینَ بِما کُنتُمْ تُعَلِّمُونَ الْکِتَابَ وَبِما کُنتُمْ تَدْرُسُونَ* وَلَا یَأْمُرَکُمْ أَن تَتَّخِذُوا الْمَلائِکَةَ وَالنَّبِیِّینَ أَرْباباً أَیَأْمُرُکُم بِالْکُفْرِ بَعْدَ إِذْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ» آل عمران/80 -79

برای هیچ بشری سزاوار نیست که خداوند، کتاب آسمانی و حکم و نبوّت به او دهد سپس او

ص:36

به مردم بگوید: «غیر از خدا، مرا پرستش کنید!» بلکه (سزاوار مقام او، این است که بگوید: ) مردمی الهی باشید، آن گونه که کتاب خدا را می آموختید و درس می خواندید! (و غیر از خدا را پرستش نکنید!) و نه این که به شما دستور دهد که فرشتگان و پیامبران را، پروردگار خود انتخاب کنید. آیا شما را، پس از آن که مسلمان شدید، به کفر دعوت می کند؟!

ای مریم! (به شکرانه این نعمت) برای پروردگار خود، خضوع کن و سجده بجا آور! و با رکوع کنندگان، رکوع کن!

برگرفت؛ و آن ها را گواه بر خویشتن ساخت؛ (و فرمود: ) «آیا من پروردگار شما نیستم؟» گفتند: «آری، گواهی می دهیم!» (چنین کرد مبادا) روز رستاخیز بگویید: «ما از این، غافل بودیم؛ (و از پیمان فطری توحید بی خبر ماندیم)»!

87 به عهد خدا وفا کنید تا به عهد شما وفا کند

«یَبَنِی إِسْرَ ءِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَ إِیَّیَ فَارْهَبُونِ» بقره/40

ای فرزندان اسرائیل! نعمت هایی را که به شما ارزانی داشتم به یاد آورید! و به پیمانی که با من بسته اید وفا کنید، تا من نیز به پیمان شما وفا کنم. (و در راه انجام وظیفه، و عمل به پیمان ها) تنها از من بترسید!

91 از رحمت خدا ناامید نباشید

«قُلْ یَعِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» زمر/53

بگو: «ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.

92 بدانید خدا به بندگانش نزیک است

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ» انفال/24

ای کسانی که ایمان آورده اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامی که شما را به سوی چیزی می خواند که شما را حیات می بخشد! و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حایل می شود، و همه شما (در قیامت) نزد او گردآوری می شوید!

ای کسانی که ایمان آورده اید! نعمتی را که خدا به شما بخشید، به یاد آورید؛ آن زمان که جمعی (از دشمنان)، قصد داشتند دست به سوی شما دراز کنند (و شما را از میان بردارند)، اما خدا دست آن ها را از شما باز داشت! از خدا بپرهیزید! و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند!

ج: «أَوَ عَجِبْتُمْ أَن جآءَکُمْ ذِکْرٌ مِن رَّبِّکُمْ عَلَی رَجُلٍ مِّنکُمْ لِیُنذِرَکُمْ وَاذْ کُرُوا إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفآءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَ زَادَکُمْ فِی الْخَلْقِ بَصْطَةً فَاذْکُرُوا ءَالآَءَ اللَّهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» اعراف/69

آیا تعجّب کرده اید که دستور آگاه کننده پروردگارتان به وسیله مردی از میان شما به شما برسد تا (از مجازات الهی) بیمتان دهد؟! و به یاد آورید هنگامی که شما را جانشینان قوم نوح قرار داد؛ و شما را از جهت خلقت (جسمانی) گسترش (و قدرت) داد؛ پس نعمت های خدا را به یاد آورید، شاید رستگار شوید!»

94 نعمت های خدا غیر قابل شمارش است

الف: « إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهآ إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ» نحل/18

و اگر نعمت های خدا را بشمارید، هرگز نمی توانید آن ها را احصا کنید؛ خداوند بخشنده و مهربان است!

ب: «وَءَاتَیکُم مِن کُلِ ّ ما سَأَلْتُمُوهُ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهآ إِنَّ الْإِنسَنَ لَظَلُومٌ کَفَّارٌ» ابراهیم/34

و از هر چیزی که از او خواستید، به شما داد؛ و اگر نعمت های خدا را بشمارید، هرگز آن ها را شماره نتوانید کرد! انسان، ستمگر و ناسپاس است!

95 نعمت های خدا غیر قابل تغییرند

«ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِّعْمَةً أَنْعَمَها عَلَی قَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنفُسِهِمْ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» انفال/53

این، به خاطر آن است که خداوند، هیچ نعمتی را که به گروهی داده، تغییر نمی دهد؛ جز آن که آن ها خودشان را تغییر دهند؛ و خداوند، شنوا و داناست!

96 همه نعمت ها از خداست

«وَ ما بِکُم مِن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فَإِلَیْهِ تَجَْرُونَ» نحل/53

ص:41

آنچه از نعمت ها دارید، همه از سوی خداست! و هنگامی که ناراحتی به شما رسد، فقط او را می خوانید!

97 نعمت های خدا را انکار نکنید

«وَ اللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلَی بَعْضٍ فِی الرِّزْقِ فَما الَّذِینَ فُضِّلُوا بِرَآدِّی رِزْقِهِمْ عَلَی ما مَلَکَتْ أَیْمنُهُمْ فَهُمْ فِیهِ سَوَآءٌ أَفَبِنِعْمَةِ اللَّهِ یَجْحَدُونَ» نحل/71

خداوند بعضی از شما را بر بعضی دیگر از نظر روزی برتری داد (چرا که استعدادها و تلاش هایتان متفاوت است)! اما آن ها که برتری داده شده اند، حاضر نیستند از روزی خود به بردگانشان بدهند و همگی در آن مساوی گردند؛ آیا آنان نعمت خدا را انکار می نمایند (که شکر او را ادا نمی کنند)؟!

و همگی به ریسمان خدا [= قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت ، چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت (بزرگِ) خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دل های شما، الفت ایجاد کرد، و به برکتِ نعمتِ او، برادر شدید! و شما بر لبِ حفره ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می سازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید.

100 امنیت و تأیید خدا نعمت است

«وَاذْکُرُوا إِذْ أَنتُمْ قَلِیلٌ مُّسْتَضْعَفُونَ فِی الأَْرْضِ تَخافُونَ أَن یَتَخَطَّفَکُمُ النَّاسُ فَاوَیکُمْ وَأَیَّدَکُم بِنَصْرِهِ وَرَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَتِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» انفال/26

و به خاطر بیاورید هنگامی را که شما در روی زمین، گروهی کوچک و اندک و زبون بودید؛ آنچنان که می ترسیدید مردم شما را بربایند! ولی او شما را پناه داد؛ و با یاری خود تقویت کرد؛ و از روزی های پاکیزه بهره مند ساخت؛ شاید شکر نعمتش را بجا آورید!

101 امنیت و سلامت شما نعمت خداست

«وَ إِذَا مَسَّ الْإِنسنَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِیباً إِلَیْهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِّنْهُ نَسِیَ ما کانَ یَدْعُوا إِلَیْهِ مِن قَبْلُ وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَندَاداً لِّیُضِلَّ عَن سَبِیلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِکُفْرِکَ قَلِیلاً إِنَّکَ مِنْ أَصْحاب النَّارِ» زمر/8

هنگامی که انسان را زیانی رسد، پروردگار خود را می خواند و به سوی او باز می گردد؛ امّا هنگامی که نعمتی از خود به او عطا کند، آنچه را به خاطر آن قبلاً خدا را می خواند از یاد می برد و برای خداوند همتایانی قرارمی دهد تا مردم را از راه او منحرف سازد؛ بگو: «چند روزی از کفرت بهره گیر که از دوزخیانی!»

102 نعمت امداد خدا را به یاد آورید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جآءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً وَ جُنُوداً لَّمْ تَرَوْها وَ کانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیراً» احزاب/9

ای کسانی که ایمان آورده اید! نعمت خدا را بر خود به یاد آورید در آن هنگام که لشکرهایی (عظیم) به سراغ شما آمدند؛ ولی ما باد و طوفان سختی بر آنان فرستادیم و لشکریانی که

ص:43

آن ها را نمی دیدید (و به این وسیله آن ها را در هم شکستیم)؛ و خداوند همیشه به آنچه انجام می دهید بینا بوده است.

103 نعمت برتری بر دیگران را به یاد آورید(1)

«یابَنِی إِسْرَ ءِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعَلَمِینَ» بقره/47

ای بنی اسرائیل! نعمت هایی را که به شما ارزانی داشتم به خاطر بیاورید؛ و (نیز به یاد آورید که) من، شما را بر جهانیان، برتری بخشیدم.

104 باران نعمت خداست

«إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَیُنَزِّلُ عَلَیْکُم مِّنَ السَّمآءِ مآءً لِّیُطَهِّرَکُم بِهِ وَیُذْهِبَ عَنکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَنِ وَلِیَرْبِطَ عَلَی قُلُوبِکُمْ وَیُثَبِّتَ بِهِ الأَْقْدَامَ» انفال/11

و (یاد آورید) هنگامی را که خواب سبکی که مایه آرامش از سوی خدا بود، شما را فراگرفت؛ و آبی از آسمان برایتان فرستاد، تا شما را با آن پاک کند؛ و پلیدی شیطان را از شما دور سازد؛ و دل هایتان را محکم، و گام ها را با آن استوار دارد!

105 نعمت های مختلف خدا را به یاد آورید

«وَاذْکُرُوا إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفآءَ مِنْ بَعْدِ عادٍ وَبَوَّأَکُمْ فِی الأَْرْضِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِها قُصُوراً وَتَنْحِتُونَ الْجِبالَ بُیُوتاً فَاذْکُرُوا ءَالآَءَ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِی الأَْرْضِ مُفْسِدِینَ» اعراف/74

و به خاطر بیاورید که شما را جانشینان قوم «عاد» قرار داد، و در زمین مستقر ساخت، که در دشت هایش، قصرها برای خود بنا می کنید؛ و در کوه ها، برای خود خانه ها می تراشید! بنابر این، نعمت های خدا را متذکر شوید! و در زمین، به فساد نکوشید!»

106 استفاده از حیوانات اهلی، نعمت خداست

«لِتَسْتَوُا عَلَی ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْکُرُوا نِعْمَةَ رَبِّکُمْ إِذَا اسْتَوَیْتُمْ عَلَیْهِ وَ تَقُولُوا سُبْحنَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذَا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ» زخرف/13

... تا بر پشت آن ها بخوبی قرار گیرید؛ سپس هنگامی که بر آن ها سوار شدید، نعمت

ص:44

پروردگارتان را متذکّر شوید و بگویید: «پاک و منزّه است کسی که این را مسخّر ما ساخت، وگرنه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم؛

جز خاندان لوط را که سحرگاهان نجاتشان دادیم! این نعمتی بود از ناحیه ما؛ این گونه هر کسی را که شکر کند پاداش می دهیم!

111 شکر خدا باعث زیادی نعمت است

«وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِن شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ» ابراهیم/7

و (همچنین به خاطر بیاورید) هنگامی را که پروردگارتان اعلام داشت: «اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود؛ و اگر ناسپاسی کنید، مجازاتم شدید است!»

112 شاکران چقدر کم اند

«یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشآءُ مِن مَّحَرِیبَ وَ تَمَثِیلَ وَ جِفانٍ کالْجَوَابِ وَ قُدُورٍ رَّاسِیَتٍ اعْمَلُوا ءَالَ دَاوُدَ شُکْراً وَ قَلِیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُورُ» سبا/13

آن ها هر چه سلیمان می خواست برایش درست می کردند: معبدها، تمثال ها، ظروف بزرگ غذا همانند حوض ها، و دیگ های ثابت (که از بزرگی قابل حمل و نقل نبود؛ و به آنان گفتیم: ) ای آل داوود! شکر (این همه نعمت را) بجا آورید؛ ولی عده کمی از بندگان من شکرگزارند!

113 کفران نعمت نکنید

«فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ لَا تَکْفُرُونِ» بقره/152

پس به یاد من باشید، تا به یاد شما باشم! و شکر مرا گویید و (در برابر نعمت هایم) کفران نکنید!

که شما را از طریق حق، دور می سازد! این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می کند، شاید پرهیزگاری پیشه کنید!»

115 خدا به راه راست هدایت می کند

«وَ اللَّهُ یَدْعُوا إِلَی دَارِ السَّلَمِ وَ یَهْدِی مَن یَشآءُ إِلَی صِرَ طٍ مُّسْتَقِیمٍ» یونس/25

و خداوند به سرای صلح و سلامت دعوت می کند؛ و هر کس را بخواهد (و شایسته و لایق ببیند)، به راه راست هدایت می نماید.

116 راه راست خدا این است

«وَهَذَا صِرَ طُ رَبِّکَ مُسْتَقِیماً قَدْ فَصَّلْنا الْأَیَتِ لِقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ» انعام/126

و این راه مستقیم (و سنت جاویدان) پروردگار توست؛ ما آیات خود را برای کسانی که پند می گیرند، بیان کردیم!

117 از راه راست الهی منحرف نشوید

«قالَ قَدْ أُجِیبَت دَّعْوَتُکُما فَاسْتَقِیما وَ لَا تَتَّبِعآنِ ّ سَبِیلَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ» یونس/89

فرمود: «دعای شما پذیرفته شد! استقامت به خرج دهید؛ و از راه (و رسم) کسانی که نمی دانند، تبعیت نکنید!»

118 مردم را هدایت کنید

«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسَی بِایَتِنآ أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُمَتِ إِلَی النُّورِ وَ ذَکِّرْهُم بِأَیَّیمِ اللَّهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَأَیَتٍ لِّکُلِ ّ صَبَّارٍ شَکُورٍ» ابراهیم/5

ما موسی را با آیات خود فرستادیم؛ (و دستور دادیم: ) قومت را از ظلمات به نور بیرون آر! و «ایّام اللَّه» را به آنان یاد آور! در این، نشانه هایی است برای هر صبر کننده شکرگزار!

119 به راه راست هدایت شوید

«اهْدِنا الصِّرَ طَ الْمُسْتَقِیمَ صِرَ طَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لَا الضَّآلِّینَ» فاتحه/6 و 7

ما را به راه راست هدایت کن... راه کسانی که آنان را مشمول نعمت خود ساختی؛ نه کسانی که بر آنان غضب کرده ای؛ و نه گمراهان.

ص:47

120 هدایت الهی موجب نجات است

«مَن یَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِی وَمَن یُضْلِلْ فَأُولئِکَ هُمُ الْخَسِرُونَ»اعراف/178

آن کس را که خدا هدایت کند، هدایت یافته (واقعی) اوست؛ و کسانی را که (به خاطر اعمالشان) گمراه سازد، زیانکاران (واقعی) آن ها هستند!

121 از هدایت الهی پیروی کنید

«أُولئِکَ الَّذِینَ هَدَی اللَّهُ فَبِهُدَیهُمُ اقْتَدِهْ قُل لَّآ أَسَْلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرَی لِلْعَلَمِینَ» انعام/90

آن ها کسانی هستند که خداوند هدایتشان کرده؛ پس به هدایت آنان اقتدا کن! (و) بگو: «در برابر این (رسالت و تبلیغ)، پاداشی از شما نمی طلبم! این (رسالت)، چیزی جز یک یادآوری برای جهانیان نیست! (این وظیفه من است)»

122 هدایت و ضلالت هر کسی به سود و زیان خویش است

الف: «إِنَّآ أَنزَلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِ ّ فَمَنِ اهْتَدَی فَلِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَ مآ أَنتَ عَلَیْهِم بِوَکِیلٍ» زمر/41

ما این کتاب (آسمانی) را برای مردم بحق بر تو نازل کردیم؛ هر کس هدایت را پذیرد به نفع خود اوست؛ و هر کس گمراهی را برگزیند، تنها به زیان خود گمراه می گردد؛ و تو مأمور اجبار آن ها به هدایت نیستی.

ب: «قُلْ یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جآءَکُمُ الْحَقُّ مِن رَّبِّکُمْ فَمَنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَ مآ أَنَا عَلَیْکُم بِوَکِیلٍ» یونس/108

بگو: «ای مردم! حق از طرف پروردگارتان به سراغ شما آمده؛ هر کس (در پرتو آن) هدایت یابد، برای خود هدایت شده؛ و هر کس گمراه گردد، به زیان خود گمراه می گردد؛ و من مأمور (به اجبار) شما نیستم!»

ص:48

و هنگامی که مناسکِ (حج)ِ خود را انجام دادید، خدا را یاد کنید، همانند یادآوری از پدرانتان (آن گونه که رسم آن زمان بود) بلکه از آن هم بیشتر! (در این مراسم، مردم دو گروهند: ) بعضی از مردم می گویند: «خداوندا! به ما در دنیا، (نیکی) عطا کن!» ولی در آخرت، بهره ای ندارند.

128 از ذکر خدا اعراض نکنید

«وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَمَةِ أَعْمَی طه/124

و هر کس از یاد من روی گردان شود، زندگی (سخت و) تنگی خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابینا محشور می کنیم!»

129 اعراض از ذکر خدا موجب عقوبت است

«مَّنْ أَعْرَضَ عَنْهُ فَإِنَّهُ یَحْمِلُ یَوْمَ الْقِیَمَةِ وِزْراً» طه/100

هرکس از آن روی گردان شود، روز قیامت بار سنگینی (از گناه و مسؤولیّت) بر دوش خواهد داشت!

130 در هر حال و زمانی به یاد خدا باشید(1)

الف: «وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالأَْصالِ وَلَا تَکُن مِّنَ الْغَفِلِینَ» اعراف/205

پروردگارت را در دل خود، از روی تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان، یاد کن؛ و از غافلان مباش!

ب: «فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلَوةَ فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیَماً وَقُعُوداً وَعَلَی جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِیمُوا الصَّلَوةَ إِنَّ الصَّلَوةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَباً مَّوْقُوتاً» نسا/103

و هنگامی که نماز را به پایان رساندید، خدا را یاد کنید؛ ایستاده، و نشسته، و در حالی که به پهلو خوابیده اید! و هرگاه آرامش یافتید (و حالت ترس زایل گشت)، نماز را (به طور معمول) انجام دهید، زیرا نماز، وظیفه ثابت و معیّنی برای مؤمنان است!

131 از یاد خدا غفلت نکنید

الف: «وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالأَْصالِ وَلَا تَکُن مِّنَ الْغَفِلِینَ» اعراف/205

ص:50

پروردگارت را در دل خود، از روی تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان، یاد کن؛ و از غافلان مباش!

ب: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تُلْهِکُمْ أَمْوَ لُکُمْ وَ لَآ أَوْلَدُکُمْ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَ مَن یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخَسِرُونَ» منافقون/9

ای کسانی که ایمان آورده اید! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند! و کسانی که چنین کنند، زیانکارانند!

135 از صبر و نماز یاری بخواهید(1)

«وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخَشِعِینَ» بقره/45

از صبر و نماز یاری جوئید؛ (و با استقامت و مهار هوس های درونی و توجه به پروردگار، نیرو بگیرید؛) و این کار، جز برای خاشعان، گران است.

136 یار و انصار خدا باشید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا کُونُوا أَنصارَ اللَّهِ کَما قالَ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ لِلْحَوَارِیِّینَ مَنْ أَنصارِی إِلَی اللَّهِ قالَ الْحَوَارِیُّونَ نَحْنُ أَنصارُ اللَّهِ فَامَنَت طَّآئِفَةٌ مِنْ بَنِی إِسْرَ ءِیلَ وَ کَفَرَت طَّآئِفَةٌ فَأَیَّدْنا الَّذِینَ ءَامَنُوا عَلَی عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَهِرِینَ»

ای کسانی که ایمان آورده اید! یاوران خدا باشید همان گونه که عیسی بن مریم به حواریون گفت: «چه کسانی در راه خدا یاوران من هستند؟!» حواریون گفتند: «ما یاوران خدائیم» در این هنگام گروهی از بنی اسرائیل ایمان آوردند و گروهی کافر شدند؛ ما کسانی را که ایمان آورده بودند در برابر دشمنانشان تأیید کردیم و سرانجام بر آنان پیروز شدند! صف/14

وای در آن روز بر تکذیب کنندگان! (در آن روز به آن ها گفته می شود: ) بی درنگ، به سوی همان چیزی که پیوسته آن را تکذیب می کردید بروید!بروید به سوی سایه سه شاخه (دودهای خفقان بار و آتش زا)!سایه ای که نه آرامبخش است و نه از شعله های آتش جلوگیری می کند! شراره هایی از خود پرتاب می کند مانند یک کاخ! گویی (در سرعت و کثرت) همچون شتران زرد رنگی هستند (که به هر سو پراکنده می شوند)!

139 از تکذیب کنندگان تبعیت نکن

الف: «فَلَا تُطِعِ الْمُکَذِّبِینَ» قلم/8

حال که چنین است از تکذیب کنندگان اطاعت مکن!

ب: «قُلْ هَلُمَّ شُهَدَآءَکُمُ الَّذِینَ یَشْهَدُونَ أَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ هَذَا فَإِن شَهِدُوا فَلَا تَشْهَدْ مَعَهُمْ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَآءَ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِایَتِنا وَالَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْأَخِرَةِ وَهُم بِرَبِّهِمْ یَعْدِلُونَ» انعام/150

بگو: «گواهان خود را، که گواهی می دهند خداوند این ها را حرام کرده است، بیاورید!» اگر آن ها (بدروغ) گواهی دهند، تو با آنان (همصدا نشو! و) گواهی نده! و از هوی و هوس کسانی که آیات ما را تکذیب کردند، و کسانی که به آخرت ایمان ندارند و برای خدا شریک قائلند، پیروی مکن!

140 نعمت های الهی را تکذیب نکنید

«فَبِأَیِ ّ ءَالَآءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ» رحمان/13

پس کدامین نعمت های پروردگارتان را تکذیب می کنید (شما ای گروه جنّ و انس)؟!

وَالْأَحْبارُ بِما اسْتُحْفِظُوا مِن کِتَبِ اللَّهِ وَکانُوا عَلَیْهِ شُهَدَآءَ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا بِایَتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمآ أَنزَلَ اللَّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ» مائده/44

ما تورات را نازل کردیم در حالی که در آن، هدایت و نور بود؛ و پیامبران، که در برابر فرمان خدا تسلیم بودند، با آن برای یهود حکم می کردند؛ و (همچنین) علما و دانشمندان به این کتاب که به آن ها سپرده شده و بر آن گواه بودند، داوری می نمودند. بنابر این، (به خاطر داوری بر طبق آیات الهی،) از مردم نهراسید! و از من بترسید! و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید! و آن ها که به احکامی که خدا نازل کرده حکم نمی کنند، کافرند.

142 از من بترسید نه از مشرکان ظالم

«وَ مِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِ ّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ حَیْثُ ما کُنتُمْ فَوَلُّواوُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْکُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِی وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتِی عَلَیْکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ» بقره/150

و از هر جا خارج شدی، روی خود را به جانب مسجد الحرام کن! و هر جا بودید، روی خود را به سوی آن کنید! تا مردم، جز ظالمان (که دست از لجاجت برنمی دارند،) دلیلی بر ضدّ شما نداشته باشند؛ (زیرا از نشانه های پیامبر، که در کتب آسمانی پیشین آمده، این است که او، به سوی دو قبله، نماز می خواند.) از آن ها نترسید! و (تنها) از من بترسید! (این تغییر قبله، به خاطر آن بود که) نعمت خود را بر شما تمام کنم، شاید هدایت شوید!

143 فقط دانشمندان خدا ترسند(1)

«...إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَمَؤُا إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ غَفُورٌ» فاطر/28

...(آری) حقیقت چنین است: از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می ترسند؛ خداوند عزیز و غفور است!

144 از من بترسید نه شیطان

«إِنَّما ذَ لِکُمُ الشَّیْطَنُ یُخَوِّفُ أَوْلِیآءَهُ فَلَا تَخافُوهُمْ وَخافُونِ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» آل عمران/175

ص:54

این فقط شیطان است که پیروان خود را (با سخنان و شایعات بی اساس،) می ترساند. از آن ها نترسید! و تنها از من بترسید اگر ایمان دارید!

145 از احدی غیر از خدا نترسید(1)

«الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالاتِ اللَّهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَ لَا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ وَ کَفَی بِاللَّهِ حَسِیباً» احزاب/39

(پیامبران) پیشین کسانی بودند که تبلیغ رسالت های الهی می کردند و (تنها) از او می ترسیدند، و از هیچ کس جز خدا بیم نداشتند؛ و همین بس که خداوند حسابگر (وپاداش دهنده اعمال آن ها) است!

146 تنها از من بترسید(2)

«یَبَنِی إِسْرَ ءِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَ إِیَّیَ فَارْهَبُونِ» بقره/40

ای فرزندان اسرائیل! نعمت هایی را که به شما ارزانی داشتم به یاد آورید! و به پیمانی که با من بسته اید وفا کنید، تا من نیز به پیمان شما وفا کنم. (و در راه انجام وظیفه، و عمل به پیمان ها) تنها از من بترسید!

147 اگر از خدا بترسید رستگار می شوید

«وَ مَن یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَخْشَ اللَّهَ وَیَتَّقْهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْفآئِزُونَ» نور/52

و هر کس خدا و پیامبرش را اطاعت کند، و از خدا بترسد و از مخالفت فرمانش بپرهیزد، چنین کسانی همان پیروزمندان واقعی هستند!

بِبَلِغِیهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ» غافر/56

کسانی که در آیات خداوند بدون دلیلی که برای آن ها آمده باشد ستیزه جویی می کنند، در سینه هایشان فقط تکبّر (و غرور) است، و هرگز به خواسته خود نخواهند رسید، پس به خدا پناه بر که او شنوا و بیناست!

ب: «بِسم اللَّه الرحمن الرحیم * قُلْ أَعُوذُ بِرَبِ ّ الْفَلَقِ* مِن شَرِّ ما خَلَقَ * وَ مِن شَرِّ غاسِقٍ إِذَا وَقَبَ * وَمِن شَرِّ النَّفَّثَتِ فِی الْعُقَدِ * وَ مِن شَرِّ حاسِدٍ إِذَا حَسَدَ» سوره فلق

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر بگو: پناه می برم به پروردگار سپیده صبح، از شرّ تمام آنچه آفریده است؛و از شرّ هر موجود شرور هنگامی که شبانه وارد می شود؛و از شرّ آن ها که با افسون در گره ها می دمند (و هر تصمیمی را سست می کنند)؛و از شرّ هر حسودی هنگامی که حسدمی ورزد!

ج: «بِسم اللَّه الرحمن الرحیم * قُلْ أَعُوذُ بِرَبِ ّ النَّاسِ * مَلِکِ النَّاسِ * إِلَهِ النَّاسِ * مِن شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ * الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ * مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ سوره ناس

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر بگو: پناه می برم به پروردگار مردم، به مالک و حاکم مردم،به (خدا و) معبود مردم، از شرّ وسوسه گر پنهانکار، که در درون سینه انسان ها وسوسه می کند، خواه از جنّ باشد یا از انسان!

د: «وَ إِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَنِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» فصلت/36

و هرگاه وسوسه هایی از شیطان متوجّه تو گردد، از خدا پناه بخواه که او شنوده و داناست!

ه: «وَقُل رَّبِ ّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَ تِ الشَّیَطِینِ * وَأَعُوذُ بِکَ رَبِ ّ أَن یَحْضُرُونِ» مؤمنون/97و 98

و بگو: «پروردگارا! از وسوسه های شیاطین به تو پناه می برم!و از این که آنان نزد من حاضر شوند (نیز) -ای پروردگار من- به تو پناه می برم!»

149 تسلیم فرمان خدا باشید

«وَ لِکُلِ ّ أُمَّةٍ جَعَلْنا مَنسَکاً لِّیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَی ما رَزَقَهُم مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعَمِ فَإِلَهُکُمْ إِلَهٌ

ص:56

وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَ بَشِّرِ الْمُخْبِتِینَ» حج/34

برای هر امّتی قربانگاهی قرار دادیم، تا نام خدا را (به هنگام قربانی) بر چهارپایانی که به آنان روزی داده ایم ببرند، و خدای شما معبود واحدی است؛ در برابر (فرمان) او تسلیم شوید و بشارت ده متواضعان و تسلیم شوندگان را.

150 توبه کنید و تسلیم درگاه خدا باشید

«وَ أَنِیبُوا إِلَی رَبِّکُمْ وَ أَسْلِمُوا لَهُ مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَکُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ» زمر/54

و به درگاه پروردگارتان بازگردید و در برابر او تسلیم شوید، پیش از آن که عذاب به سراغ شما آید، سپس از سوی هیچ کس یاری نشوید!

151 مردم را به یوم اللَّه تذکّر بدهید

«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسَی بِایَتِنآ أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُمَتِ إِلَی النُّورِ وَ ذَکِّرْهُم بِأَیَّیمِ اللَّهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَأَیَتٍ لِّکُلِ ّ صَبَّارٍ شَکُورٍ» ابراهیم/5

ما موسی را با آیات خود فرستادیم؛ (و دستور دادیم: ) قومت را از ظلمات به نور بیرون آر! و «ایّام اللَّه» را به آنان یاد آور! در این، نشانه هایی است برای هر صبر کننده شکرگزار!

152 خود را از مکر خدا ایمن ندانید

«أَفَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ فَلَا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَسِرُونَ» اعراف/99

آیا آن ها خود را از مکر الهی در امان می دانند؟! در حالی که جز زیانکاران، خود را از مکر (و مجازات) خدا ایمن نمی دانند!

153 حتماً با خدا ملاقات خواهید کرد

«یا أَیُّهَا الْإِنسَنُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلَی رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلَقِیهِ» انشقاق/6

ای انسان! تو با تلاش و رنج به سوی پروردگارت می روی و او را ملاقات خواهی کرد!

154 تقوا، شرط قبولی طاعات است

«وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ ءَادَمَ بِالْحَقِ ّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْأَخَرِ قالَ لَأَقْتُلَنَّکَ قالَ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ» مائده/27

ص:57

و داستان دو فرزند آدم را بحقّ بر آن ها بخوان: هنگامی که هر کدام، کاری برای تقرّب (به پروردگار) انجام دادند؛ امّا از یکی پذیرفته شد، و از دیگری پذیرفته نشد؛ (برادری که عملش مردود شده بود، به برادر دیگر) گفت: «به خدا سوگند تو را خواهم کشت!» (برادر دیگر) گفت: («من چه گناهی دارم؟ زیرا) خدا، تنها از پرهیزگاران می پذیرد!

155 فقط برای خدا قیام کنید

«قُلْ إِنَّمآ أَعِظُکُم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَی وَ فُرَ دَی ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا ما بِصاحِبِکُم مِن جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِیرٌ لَّکُم بَیْنَ یَدَیْ عَذَابٍ شَدِیدٍ» سبا/46

بگو: «شما را تنها به یک چیز اندرز می دهم، و آن این که: دو نفر دو نفر یا یک نفر یک نفر برای خدا قیام کنید، سپس بیندیشید این دوست و همنشین شما [= محمّد] هیچ گونه جنونی ندارد؛ او فقط بیم دهنده شما در برابر عذاب شدید (الهی) است!»

156 به ظالمان تکیه نکنید

«وَ لَا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُم مِن دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیآءَ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ» هود/113

و بر ظالمان تکیه ننمایید، که موجب می شود آتش شما را فرا گیرد؛ و در آن حال، هیچ ولیّ و سرپرستی جز خدا نخواهید داشت؛ و یاری نمی شوید!

157 به خدا و رسول خیانت نکنید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَنَتِکُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ» انفال/27

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبر خیانت نکنید! و (نیز) در امانات خود خیانت روا مدارید، در حالی که می دانید (این کار، گناه بزرگی است)!

158 خدا بهترین داور است

«أَلَیْسَ اللَّهُ بِأَحْکَمِ الْحَکِمِینَ» تین/8

آیا خداوند بهترین حکم کنندگان نیست؟!

159 خدا در کمین است

«إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ» فجر/14

به یقین پروردگار تو در کمینگاه (ستمگران) است!

ص:58

160 با خدا دشمنی نکنید

«أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّهُ مَن یُحادِدِ اللَّهَ وَرَәϙșęΙǙϠفَأَنَّ لَهُ نارَ جَهَنَّمَ خَلِداً فِیها ذلِکَ الْخِزْیُ الْعَظِیمُ» توبه/63

آیا نمی دانند هر کس با خدا و رسولش دشمنی کند، برای او آتش دوزخ است؛ جاودانه در آن می ماند؟! این، همان رسوایی بزرگ است!

161 از ظالمان دوری بجویید

«وَإِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی ءَایَتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّی یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَنُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَی مَعَ الْقَوْمِ الظَّلِمِینَ» انعام/68

هرگاه کسانی را دیدی که آیات ما را استهزا می کنند، از آن ها روی بگردان تا به سخن دیگری بپردازند! و اگر شیطان از یاد تو ببرد، هرگز پس از یادآمدن با این جمعیّت ستمگر منشین!

162 به خدا دل ببندید

«وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلاً» مزمل/8

و نام پروردگارت را یاد کن و تنها به او دل ببند!

163 مردم را از راه خدا باز ندارید

«وَلَا تَقْعُدُوا بِکُلِ ّ صِرَ طٍ تُوعِدُونَ وَتَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ مَنْ ءَامَنَ بِهِ وَتَبْغُونَها عِوَجاً وَاذْکُرُوا إِذْ کُنتُمْ قَلِیلاً فَکَثَّرَکُمْ وَانظُرُوا کَیْفَ کانَ عَقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ» اعراف/86

و بر سر هر راه ننشینید که (مردم با ایمان را) تهدید کنید و مؤمنان را از راه خدا باز دارید، و با (القای شبهات،) آن را کج و معوج نشان دهید! و به خاطر بیاورید زمانی را که اندک بودید، و او شما را فزونی داد! و بنگرید سرانجام مفسدان چگونه بود!

164 خالصانه دین داری کنید

«فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ وَ لَوْ کَرِهَ الْکَفِرُونَ» غافر/14

(تنها) خدا را بخوانید و دین خود را برای او خالص کنید، هرچند کافران ناخشنود باشند!

165 به خدا تکیه و توکل کنید

«وَ جَهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جهادهِ هُوَ اجْتَبَیکُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِیکُمْ

ص:59

إِبْرَ هِیمَ هُوَ سَمَّیکُمُ الْمُسْلِمِینَ مِن قَبْلُ وَ فِی هَذَا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا شُهَدَآءَ عَلَی النَّاسِ فَأَقِیمُوا الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواالزَّکَوةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَیکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَی وَ نِعْمَ النَّصِیرُ» حج/78

و در راه خدا جهاد کنید، و حقّ جهادش را ادا نمایید! او شما را برگزید، و در دین (اسلام) کار سنگین و سختی بر شما قرار نداد؛ از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید؛ خداوند شما را در کتاب های پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید، و به خدا تمسّک جویید، که او مولا و سرپرست شماست! چه مولای خوب، و چه یاور شایسته ای!

166 صبر کنید که وعده خدا حقّ است

الف: «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَإِمَّا نُرِیَنَّکَ بَعْضَ الَّذِی نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّیَنَّکَ فَإِلَیْنَا یُرْجَعُونَ» غافر/77

پس (ای پیامبر) صبر کن که وعده خدا حقّ است؛ و هرگاه قسمتی از مجازات هایی را که به آن ها وعده داده ایم در حال حیاتت به تو ارائه دهیم، یا تو را (پیش از آن) از دنیا ببریم (مهمّ نیست)؛ چرا که همه آنان را تنها به سوی ما باز می گردانند!

ب: «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لَا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لَا یُوقِنُونَ» روم/60

اکنون که چنین است صبر پیشه کن که وعده خدا حق است؛ و هرگز کسانی که ایمان ندارند تو را خشمگین نسازند (و از راه خود منحرف نکنند)!

167 سخن دشمنان را تحمل کنید(1)

«فَاصْبِرْ عَلَی ما یَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ ءَانآیِ الَّیْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرَافَ النَّهارِ لَعَلَّکَ تَرْضَی طه/130

پس در برابر آنچه می گویند، صبر کن! و پیش از طلوع آفتاب، و قبل از غروب آن؛ تسبیح و حمد پروردگارت را بجا آور؛ و همچنین (برخی) از ساعات شب و اطراف روز

ص:60

(پروردگارت را) تسبیح گوی؛ باشد که (از الطاف الهی) خشنود شوی!

168 بر سختی ها صبر کنید

«وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» آل عمران/139

و سست نشوید! و غمگین نگردید! و شما برترید اگر ایمان داشته باشید!

169 در عبادت صبر داشته باشید

«رَّبُّ السَّمَاواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما فَاعْبُدْهُ وَ اصْطَبِرْ لِعِبَدَتِهِ هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِیًّا» مریم/65

همان پروردگار آسمان ها و زمین، و آنچه میان آن دو قرار دارد! او را پرستش کن؛ و در راه عبادتش شکیبا باش! آیا مثل و مانندی برای او می یابی؟!

170 به سوی آمرزش الهی بشتابید

«وَسارِعُوا إِلَی مَغْفِرَةٍ مِن رَّبِّکُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُها السَّمَاواتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ» آل عمران/133

و شتاب کنید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان؛ و بهشتی که وسعت آن، آسمان ها و زمین است؛ و برای پرهیزگاران آماده شده است.

171 سود و زیان به دست خداست

«وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا کاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلَا رَآدَّ لِفَضْلِهِ یُصِیبُ بِهِ مَن یَشآءُ مِنْ عِبادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» یونس/107

و اگر خداوند، (برای امتحان یا کیفر گناه،) زیانی به تو رساند، هیچ کس جز او آن را برطرف نمی سازد؛ و اگر اراده خیری برای تو کند، هیچ کس مانع فضل او نخواهد شد! آنرا به هر کس از بندگانش بخواهد می رساند؛ و او غفور و رحیم است!»

172 به رحمت خدا شاد شوید

«قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذَ لِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ» یونس/58

بگو: «به فضل و رحمت خدا باید خوشحال شوند؛ که این، از تمام آنچه گردآوری کرده اند، بهتر است!»

ص:61

173 به آثار رحمت خدا توجّه کنید

«فَانظُرْ إِلی ءَاثَرِ رَحْمَتِ اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهآ إِنَّ ذلِکَ لَمُحْیِ الْمَوْتَی وَ هُوَ عَلَی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ»

به آثار رحمت الهی بنگر که چگونه زمین را بعد از مردنش زنده می کند؛ چنین کسی (که زمین مرده را زنده کرد) زنده کننده مردگان (در قیامت) است؛ و او بر همه چیز تواناست! روم/50

174 آیات الهی را نفروشید

«إِنَّآ أَنزَلْنا التَّوْرَاةَ فِیها هُدیً وَنُورٌ یَحْکُمُ بِها النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُوا لِلَّذِینَ هادُوا وَالرَّبَّنِیُّونَ وَالْأَحْبارُ بِما اسْتُحْفِظُوا مِن کِتَبِ اللَّهِ وَکانُوا عَلَیْهِ شُهَدَآءَ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا بِایَتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمآ أَنزَلَ اللَّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْکَفِرُونَ»

ما تورات را نازل کردیم در حالی که در آن، هدایت و نور بود؛ و پیامبران، که در برابر فرمان خدا تسلیم بودند، با آن برای یهود حکم می کردند؛ و (همچنین) علما و دانشمندان به این کتاب که به آن ها سپرده شده و بر آن گواه بودند، داوری می نمودند. بنابر این، (به خاطر داوری بر طبق آیات الهی،) از مردم نهراسید! و از من بترسید! و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید! و آن ها که به احکامی که خدا نازل کرده حکم نمی کنند، کافرند. مائده/44

و داوری، مخصوص اوست؛ و او، سریعترین حسابگران است! انعام/62

177 خدا را بزرگ بدارید

«وَ رَبَّکَ فَکَبِّرْ» مدثر/3

و پروردگارت را بزرگ بشمار،

178 به خدا توجّه کنید

«وَ إِلَی رَبِّکَ فَارْغَب» شرح/8

و به سوی پروردگارت توجّه کن!

179 خدا بر حق است

«فَذَ لِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمُ الْحَقُّ فَماذَا بَعْدَ الْحَقِ ّ إِلَّا الضَّلَلُ فَأَنَّی تُصْرَفُونَ» یونس/32

آن است خداوند، پروردگار حقّ شما (دارای همه این صفات)! با این حال، بعد از حق، چه چیزی جز گمراهی وجود دارد؟! پس چرا (از پرستش او) روی گردان می شوید؟!

180 حق فقط از جانب خداست

الف: «وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّکُمْ فَمَن شآءَ فَلْیُؤْمِن وَ مَن شآءَ فَلْیَکْفُرْ إِنَّآ أَعْتَدْنا لِلظَّلِمِینَ ناراً أَحاطَ بِهِمْ سُرَادِقُها وَ إِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغاثُوا بِمآءٍ کالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَ سآءَتْ مُرْتَفَقاً» کهف/29

بگو: «این حقّ است از سوی پروردگارتان! هر کس می خواهد ایمان بیاورد (و این حقیقت را پذیرا شود)، و هر کس میخواهد کافر گردد!» ما برای ستمگران آتشی آماده کردیم که سراپرده اش آنان را از هر سو احاطه کرده است! و اگر تقاضای آب کنند، آبی برای آنان میاورند که همچون فلز گداخته صورت ها را بریان می کند! چه بد نوشیدنی، و چه بد محل اجتماعی است!

ب: «الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ» بقره/147

این (فرمان تغییر قبله) حکمِ حقی از طرف پروردگار توست، بنابراین، هرگز از تردیدکنندگان در آن مباش!

ص:63

181 حکم مخصوص خداست

«ما تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إِلَّآ أَسْمآءً سَمَّیْتُمُوهآ أَنتُمْ وَءَابآؤُکُم مَّآ أَنزَلَ اللَّهُ بِها مِن سُلْطَنٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّآ إِیَّاهُ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ» یوسف/40

این معبودهایی که غیر از خدا می پرستید، چیزی جز اسم هایی (بی مسمّا) که شما و پدرانتان آن ها را خدا نامیده اید، نیست؛ خداوند هیچ دلیلی بر آن نازل نکرده؛ حکم تنها از آن خداست؛ فرمان داده که غیر از او را نپرستید! این است آیین پابرجا؛ ولی بیشتر مردم نمی دانند!

182 قانون الهی تغییرناپذیر است

الف: «اسْتِکْباراً فِی الْأَرْضِ وَمَکْرَ السَّیِّیِ وَ لَا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ فَهَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِینَ فَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِیلاً وَ لَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِیلاً» فاطر/43

این ها همه به خاطر استکبار در زمین و نیرنگ های بدشان بود؛ امّا این نیرنگ ها تنها دامان صاحبانش را می گیرد؛ آیا آن ها چیزی جز سنّت پیشینیان و (عذاب های دردناک آنان) را انتظار دارند؟! هرگز برای سنّت خدا تبدیل نخواهی یافت، و هرگز برای سنّت الهی تغییری نمی یابی!

ب: «لَهُ مُعَقِّباتٌ مِّنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنفُسِهِمْ وَإِذَآ أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءاً فَلَا مَرَدَّ لَهُ وَما لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَالٍ» رعد/11

برای انسان، مأمورانی است که پی در پی، از پیش رو، و از پشت سرش او را از فرمان خدا [= حوادث غیر حتمی حفظ می کنند؛ (امّا) خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر نمی دهد مگر آن که آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند! و هنگامی که خدا اراده سویی به قومی (به خاطر اعمالشان) کند، هیچ چیز مانع آن نخواهد شد؛ و جز خدا، سرپرستی نخواهند داشت!

183 بیعت با پیامبر بیعت با خداست

«إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَی نَفْسِهِ

ص:64

وَ مَنْ أَوْفَی بِمَا عَهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً» فتح/10

کسانی که با تو بیعت می کنند (در حقیقت) تنها با خدا بیعت می نمایند، و دست خدا بالای دست آن هاست؛ پس هر کس پیمان شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است؛ و آن کس که نسبت به عهدی که با خدا بسته وفا کند، بزودی پاداش عظیمی به او خواهد داد.

184 برای خدا پایداری و قیام کنید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا کُونُوا قَوَّ مِینَ لِلَّهِ شُهَدَآءَ بِالْقِسْطِ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَانُ قَوْمٍ عَلَی أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَی وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ» مائده/8

ای کسانی که ایمان آورده اید! همواره برای خدا قیام کنید، و از روی عدالت،گواهی دهید! دشمنی با جمعیّتی، شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند! عدالت کنید، که به پرهیزگاری نزدیکتر است! و از (معصیت) خدا بپرهیزید، که از آنچه انجام می دهید، با خبر است!

185 روزی رسان خداست(1)

«قُلْ مَن یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَ إِنَّآ أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلَی هُدًی أَوْ فِی ضَلَلٍ مُّبِینٍ» سبا/24

بگو: «چه کسی شما را از آسمان ها و زمین روزی می دهد؟» بگو: «اللَّه! و ما یا شما بر (طریق) هدایت یا در ضلالت آشکاری هستیم!»

186 روزی به دست خداست

«إِنَّما تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَوْثَناً وَتَخْلُقُونَ إِفْکاً إِنَّ الَّذِینَ تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَا یَمْلِکُونَ لَکُمْ رِزْقاً فَابْتَغُوا عِندَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَ اعْبُدُوهُ وَ اشْکُرُوا لَهُ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» عنکبوت/17

شما غیر از خدا فقط بت هایی (از سنگ و چوب) را می پرستید و دروغی به هم می بافید؛ آن هایی را که غیر از خدا پرستش می کنید، مالک هیچ رزقی برای شما نیستند؛ روزی را تنها نزد خدا بطلبید و او را پرستش کنید و شکر او را بجا آورید که به سوی او بازگشت داده می شوید!

ص:65

187 از خدا و فرمان او روی نگردانید

وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُم مَّتَعاً حَسَناً إِلی أَجَلٍ مُّسَمًّی وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُم مَّتَعاً حَسَناً إِلی أَجَلٍ مُّسَمًّی وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ کَبِیرٍ» هود/3

و این که: از پروردگار خویش آمرزش بطلبید؛ سپس به سوی او بازگردید؛ تا شما را تا مدّت معیّنی، (از مواهب زندگی این جهان،) به خوبی بهره مند سازد؛ و به هر صاحب فضیلتی، به مقدار فضیلتش ببخشد! و اگر (از این فرمان) روی گردان شوید، من بر شما از عذاب روز بزرگی بیمناکم!

188 به سوی خدا فرار کنید

«فَفِرُّوا إِلَی اللَّهِ إِنِّی لَکُم مِّنْهُ نَذِیرٌ مُّبِینٌ» ذاریات/50

پس به سوی خدا بگریزید، که من از سوی او برای شما بیم دهنده ای آشکارم!

189 خدا را فراموش نکنید

«وَ لَا تَکُونُوا کالَّذِینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَیهُمْ أَنفُسَهُمْ أُولئِکَ هُمُ الْفَسِقُونَ» حشر/19

و همچون کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند و خدا نیز آن ها را به «خود فراموشی» گرفتار کرد، آن ها فاسقانند.

190 با نام خدا شروع کنید

الف: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ» علق/1

بخوان به نام پروردگارت که (جهان را) آفرید،

ب: « وَ قالَ ارْکَبُوا فِیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْریها وَ مُرْسَیهآ إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ» هود/41

او گفت: «به نام خدا بر آن سوار شوید! و هنگام حرکت و توقف کشتی، یاد او کنید، که پروردگارم آمرزنده و مهربان است!»

191 شعائر اللَّه را تعظیم کنید

«ذلِکَ وَ مَن یُعَظِّمْ شَعَآئِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَی الْقُلُوبِ» حج/32

این است (مناسک حج)! و هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانه تقوای دل هاست.

ص:66

192 شفاعت مخصوص خدا است

«أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ شُفَعآءَ قُلْ أَوَ لَوْ کانُوا لَا یَمْلِکُونَ شَیْاً وَ لَا یَعْقِلُونَ» زمر/43 قُلْ لِّلَّهِ الشَّفَعَةُ جَمِیعاً لَّهُ مُلْکُ السَّمَاواتِ وَ الْأَرْضِ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ زمر/44

آیا آنان غیر از خدا شفیعانی گرفته اند؟! به آنان بگو: «آیا (از آن ها شفاعت می طلبید) هر چند مالک چیزی نباشند و درک و شعوری برای آن ها نباشد؟!»بگو: «تمام شفاعت از آن خداست، (زیرا) حاکمیّت آسمان ها و زمین از آن اوست و سپس همه شما را به سوی او باز می گردانند!»

193 شفاعت دیگران با اذن خداست

«وَ لَا تَنفَعُ الشَّفَعَةُ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّی إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمْ قالُوا ماذَا قالَ رَبُّکُمْ قالُوا الْحَقَّ وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ» سبا/23

هیچ شفاعتی نزد او، جز برای کسانی که اذن داده، سودی ندارد! (در آن روز همه در اضطرابند) تا زمانی که اضطراب از دل های آنان زایل گردد (و فرمان از ناحیه او صادر شود؛ در این هنگام مجرمان به شفیعان) می گویند: «پروردگارتان چه دستوری داده؟» می گویند: «حقّ را (بیان کرد و اجازه شفاعت درباره مستحقّان داد)؛ و اوست بلند مقام و بزرگ مرتبه!»

194 شفاعت برای چه کسی است

«... وَ لَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَی وَ هُم مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ» انبیا/28

... و آن ها جز برای کسی که خدا راضی (به شفاعت برای او) است شفاعت نمی کنند؛ و از ترس او بیمناکند.

195 از طعنه زنندگان اعراض کنید

«وَإِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی ءَایَتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّی یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَنُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَی مَعَ الْقَوْمِ الظَّلِمِینَ» انعام/68

هرگاه کسانی را دیدی که آیات ما را استهزا می کنند، از آن ها روی بگردان تا به سخن دیگری

ص:67

بپردازند! و اگر شیطان از یاد تو ببرد، هرگز پس از یادآمدن با این جمعیّت ستمگر منشین!

196 طغیان و سرکشی نکنید

الف: «فَاسْتَقِمْ کَمآ أُمِرْتَ وَ مَن تابَ مَعَکَ وَ لَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» هود/112

پس همان گونه که فرمان یافته ای، استقامت کن؛ و همچنین کسانی که با تو به سوی خدا آمده اند (باید استقامت کنند)! و طغیان نکنید، که خداوند آنچه را انجام می دهید می بیند!

ب: «اذْهَبْ إِلَی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَی فَقُلْ هَل لَّکَ إِلی أَن تَزَکَّی وَ أَهْدِیَکَ إِلَی رَبِّکَ فَتَخْشَی

نازعات/17 - 19

به سوی فرعون برو که طغیان کرده است! و به او بگو: «آیا می خواهی پاکیزه شوی؟! و من تو را به سوی پروردگارت هدایت کنم تا از او بترسی (و گناه نکنی)؟!»

197 به طاغوت کافر شوید

«أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ ءَامَنُوا بِمآ أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمآ أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ یُرِیدُونَ أَن یَتَحاکَمُوا إِلَی الطَّغُوتِ وَقَدْ أُمِرُوا أَن یَکْفُرُوا بِهِ وَیُرِیدُ الشَّیْطَنُ أَن یُضِلَّهُمْ ضَلَلاً بَعِیداً» نسا/60

آیا ندیدی کسانی را که گمان می کنند به آنچه (از کتاب های آسمانی که) بر تو و بر پیشینیان نازل شده، ایمان آورده اند، ولی می خواهند برای داوری نزد طاغوت و حکّام باطل بروند؟! با این که به آن ها دستور داده شده که به طاغوت کافر شوند. امّا شیطان می خواهد آنان را گمراه کند، و به بیراهه های دور دستی بیفکند.

198 از پرستش طاغوت بپرهیزید

«وَ الَّذِینَ اجْتَنَبُوا الطَّغُوتَ أَن یَعْبُدُوها وَ أَنَابُوا إِلَی اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرَی فَبَشِّرْ عِبادِ» زمر/17

و کسانی که از عبادت طاغوت پرهیز کردند و به سوی خداوند بازگشتند، بشارت از آن آن هاست؛ پس بندگان مرا بشارت ده!

199 جایگاه طغیانگران

«...وَإِنَّ لِلطَّغِینَ لَشَرَّ مَابٍ * جَهَنَّمَ یَصْلَوْنَها فَبِئْسَ الْمِهادُ» ص/55 و 56

ص:68

... و برای طغیانگران بدترین محل بازگشت است. دوزخ، که در آن وارد می شوند؛ و چه بستر بدی است!

200 خدا به ظالمان مهلت می دهد

«وَ لَا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غَفِلاً عَمَّا یَعْمَلُ الظَّلِمُونَ إِنَّما یُؤَخِّرُهُمْ لِیَوْمٍ تَشْخَصُ فِیهِ الْأَبْصَرُ» ابراهیم/42

گمان مبر که خدا، از آنچه ظالمان انجام می دهند، غافل است! (نه، بلکه کیفر) آن ها را برای روزی تأخیر انداخته است که چشم ها در آن (به خاطر ترس و وحشت) از حرکت باز می ایستد...

201 برای ظالمان شفاعت نکنید

«وَ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنا وَ وَحْیِنا وَ لَا تُخَطِبْنِی فِی الَّذِینَ ظَلَمُوا إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ» هود/37

و (اکنون) در حضور ما و طبق وحی ما، کشتی بساز! و درباره آن ها که ستم کردند شفاعت مکن، که (همه) آن ها غرق شدنی هستند!»

202 عزت مخصوص خداست

«وَ لَا یَحْزُنکَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» یونس/65

سخن آن ها تو را غمگین نسازد! تمام عزّت (و قدرت)، از آن خداست؛ و او شنوا و داناست!

203 عزت را نزد خدا بجویید

« الَّذِینَ یَتَّخِذُونَ الْکفِرِینَ أَوْلِیآءَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ أَیَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً» نساء/139

همان ها که کافران را به جای مؤمنان، دوست خود انتخاب می کنند. آیا عزّت و آبرو نزد آنان می جویند؟ با این که همه عزّت ها از آن خداست؟!

الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ» روم/30

پس روی خود را متوجّه آیین خالص پروردگار کن! این فطرتی است که خداوند،انسان ها را بر آن آفریده؛ دگرگونی در آفرینش الهی نیست؛ این است آیین استوار؛ ولی اکثر مردم نمی دانند!

ب: «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ الْقَیِّمِ مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لَّا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ یَوْمَئِذٍ یَصَّدَّعُونَ» روم/43

روی خود را به سوی آیین مستقیم و پایدار بدار، پیش از آن که روزی فرا رسد که هیچ کس نمی تواند آن را از خدا بازگرداند؛ در آن روز مردم به گروه هایی تقسیم می شوند:

ج: «وَ أَنْ أَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً وَ لَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکِینَ » یونس/105

و (به من دستور داده شده که: ) روی خود را به آیینی متوجه ساز که از هر گونه شرک، خالی است؛ و از مشرکان مباش!

205 اسلام، تنها دین مقبول است

«إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّهِ الْإِسْلَمُ وَما اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جآءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیَاً بَیْنَهُمْ وَمَن یَکْفُرْ بِایَتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ» آل عمران/19

دین در نزد خدا، اسلام (و تسلیم بودن در برابر حق) است. و کسانی که کتاب آسمانی به آنان داده شد، اختلافی (در آن) ایجاد نکردند، مگر بعد از آگاهی و علم، آن هم به خاطر ظلم و ستم در میان خود؛ و هر کس به آیات خدا کفر ورزد، (خدا به حساب او می رسد؛ زیرا) خداوند، سریع الحساب است.

206 غیر از اسلام دینی قبول نیست

«وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلَمِ دِیناً فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْأَخِرَةِ مِنَ الْخَسِرِینَ» آل عمران/85

و هر کس جز اسلام (و تسلیم در برابر فرمان حق،) آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد؛ و او در آخرت، از زیانکاران است.

207 اسلام، دین همه آسمانیان وزمینیان است

«أَفَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِی السَّمَاواتِ وَالْأَرْضِ طَوْعاً وَکَرْهاً وَإِلَیْهِ یُرْجَعُونَ» آل عمران/83

ص:70

آیا آن ها غیر از آیین خدا می طلبند؟! (آیین او همین اسلام است؛) و تمام کسانی که در آسمان ها و زمین هستند، از روی اختیار یا از روی اجبار، در برابرِ (فرمان) او تسلیمند، و همه به سوی او بازگردانده می شوند.

208 فقط با اسلام بمیرید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ» آل عمران/102

ای کسانی که ایمان آورده اید! آن گونه که حق تقوا و پرهیزگاری است، از خدا بپرهیزید! و از دنیا نروید، مگر این که مسلمان باشید! (باید گوهر ایمان را تا پایان عمر، حفظ کنید!)

209 همه انبیا به اسلام دعوت کردند

«وَوصّی بِهآ إِبْرَ هِیمُ بَنِیهِ وَ یَعْقُوبُ یَبَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی لَکُمُ الدِّینَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنتُم مُّسْلِمُونَ» بقره/132

و ابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر،) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند؛ (و هر کدام به فرزندان خویش گفتند: ) «فرزندان من! خداوند این آیین پاک را برای شما برگزیده است؛ و شما، جز به آیین اسلام [= تسلیم در برابر فرمان خدا] از دنیا نروید!»

210 اسلام بیاورید

«إِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِ ّ الْعَلَمِینَ» بقره/131

در آن هنگام که پروردگارش به او گفت: اسلام بیاور! (و در برابر حق، تسلیم باش! او فرمان پروردگار را، از جان و دل پذیرفت؛ و) گفت: «در برابر پروردگار جهانیان، تسلیم شدم.»

211 اسلام، تسلیم در برابر خداست

«بَلَی مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِندَ رَبِّهِ وَ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ» آری، کسی که روی خود را تسلیم خدا کند و نیکوکار باشد، پاداش او نزد پروردگارش ثابت است؛ نه ترسی بر آن هاست و نه غمگین می شوند. (بنابر این، بهشت خدا در انحصار هیچ گروهی نیست.)(1) بقره/112

ص:71

212 همه مأمورید که مسلمان شوید(1)

الف: «قُلْ أَغَیْرَ اللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِیًّا فاطِرِ السَّمَوَ تِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ یُطْعِمُ وَلَا یُطْعَمُ قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکِینَ» انعام/14

بگو: «آیا غیر خدا را ولیّ خود انتخاب کنم؟! (خدایی) که آفریننده آسمان ها و زمین است؛ اوست که روزی می دهد، و از کسی روزی نمی گیرد.» بگو: «من مأمورم که نخستین مسلمان باشم؛ و (خداوند به من دستور داده که) از مشرکان نباش!»

ب: «قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَّهُ الدِّینَ * وَ أُمِرْتُ لِأَنْ أَکُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِینَ» زمر/11 و 12

بگو: «من مأمورم که خدا را پرستش کنم در حالی که دینم را برای او خالص کرده باشم و مأمورم که نخستین مسلمان باشم!

در میان ما نیست؛ و خداوند ما و شما را در یکجا جمع می کند، و بازگشت (همه) به سوی اوست!»

214 به راه خدا دعوت کنید

«ادْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جَدِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ» نحل/125

با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آن ها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن! پروردگارت، از هر کسی بهتر می داند چه کسی از راه او گمراه شده است؛ و او به هدایت یافتگان داناتر است.

215 خویشاوندان خود را به دین دعوت کنید

«وَ أَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ» شعرا/214

و خویشاوندان نزدیکت را انذار کن!

216 به دین خدا دعوت کنید

«وَ لَا یَصُدُّنَّکَ عَنْ ءَایَتِ اللَّهِ بَعْدَ إِذْ أُنزِلَتْ إِلَیْکَ وَ ادْعُ إِلَی رَبِّکَ وَ لَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکِینَ» قصص/87

و هرگز (آن ها) تو را از آیات خداوند، بعد از آن که بر تو نازل گشت، بازندارند! و به سوی پروردگارت دعوت کن، و هرگز از مشرکان مباش!

217 مردم را انذار کنید

«یُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَی مَن یَشآءُ مِنْ عِبادِهِ أَنْ أَنذِرُوا أَنَّهُ لَآ إِلَهَ إِلَّآ أَنَا فَاتَّقُونِ» نحل/2

فرشتگان را با روح (الهی) بفرمانش بر هر کس از بندگانش بخواهد نازل می کند؛ (و به آن ها دستور می دهد) که مردم را انذار کنید؛ (و بگویید: ) معبودی جز من نیست؛ از (مخالفت دستور) من، بپرهیزید!

ص:73

221 پیرو دین خالص ابراهیمی باشید

الف: «ثُمَّ أَوْحَیْنآ إِلَیْکَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْرَ هِیمَ حَنِیفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ» نحل/123

سپس به تو وحی فرستادیم که از آیین ابراهیم -که ایمانی خالص داشت و از مشرکان نبود- پیروی کن!

ب: «قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَ هِیمَ حَنِیفاً وَما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ» آل عمران/95

بگو: «خدا راست گفته (و این ها در آیین پاک ابراهیم نبوده) است. بنا بر این، از آیین ابراهیم پیروی کنید، که به حق گرایش داشت، و از مشرکان نبود!»

222 تابع دین باشید

«ثُمَّ جَعَلْنَکَ عَلَی شَرِیعَةٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْها وَ لَا تَتَّبِعْ أَهْوَآءَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ * إِنَّهُمْ لَن یُغْنُوا عَنکَ مِنَ اللَّهِ شَیْاً وَ إِنَّ الظَّلِمِینَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیآءُ بَعْضٍ وَ اللَّهُ وَلِیُّ الْمُتَّقِینَ» جاثیه/18و 19

سپس تو را بر شریعت و آیین حقّی قرار دادیم؛ از آن پیروی کن و از هوس های کسانی که آگاهی ندارند پیروی مکن! آن ها هرگز نمی توانند تو را در برابر خداوند بی نیاز کنند (و از عذابش برهانند)؛ و ظالمان یار و یاور یکدیگرند، امّا خداوند یار و یاور پرهیزگاران است!

223 استقامت در دین داشته باشید(1)

«فَلِذَ لِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَمآ أُمِرْتَ وَ لَا تَتَّبِعْ أَهْوَآءَهُمْ وَ قُلْ ءَامَنتُ بِمآ أَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتابٍ وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ رَبُّنا وَ رَبُّکُمْ لَنآ أَعْمَلُنا وَ لَکُمْ أَعْمَلُکُمْ لَا حُجَّةَ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ یَجْمَعُ بَیْنَنا وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ» شورا/15

پس به همین خاطر تو نیز آنان را به سوی این آیین واحد الهی دعوت کن و آنچنان که مأمور شده ای استقامت نما، و از هوی و هوس های آنان پیروی مکن، و بگو: «به هر کتابی که خدا نازل کرده ایمان آورده ام و مأمورم در میان شما عدالت کنم؛ خداوند پروردگار ما و شماست؛ نتیجه اعمال ما از آن ما است و نتیجه اعمال شما از آن شما، خصومت شخصی در میان ما نیست؛ و خداوند ما و شما را در یکجا جمع می کند، و بازگشت (همه) به سوی اوست!»

ص:75

224 پیروان خود را به استقامت در دین دعوت کنید

«فَاسْتَقِمْ کَمآ أُمِرْتَ وَ مَن تابَ مَعَکَ وَ لَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» هود/112

پس همان گونه که فرمان یافته ای، استقامت کن؛ و همچنین کسانی که با تو به سوی خدا آمده اند (باید استقامت کنند)! و طغیان نکنید، که خداوند آنچه را انجام می دهید می بیند!

225 اگر استقامت داشته باشید...

«إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَمُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُواوَ لَا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ» فصلت/30

به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است!» سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می شوند که: «نترسید و غمگین مباشید، و بشارت باد بر شما به آن بهشتی که به شما وعده داده شده است!

226 حتماً آزمایش خواهید شد

«أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُم مَّثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلِکُم مَّسَّتْهُمُ الْبَأْسآءُ وَالضَّرَّآءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّی یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ ءَامَنُوا مَعَهُ مَتَی نَصْرُ اللَّهِ أَلَآ إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ» بقره/214

آیا گمان کردید داخل بهشت می شوید، بی آن که حوادثی همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان که گرفتاری ها و ناراحتی ها به آن ها رسید، و آن چنان ناراحت شدند که پیامبر و افرادی که ایمان آورده بودند گفتند: «پس یاری خدا کی خواهد آمد؟!» (در این هنگام، تقاضای یاری از او کردند، و به آن ها گفته شد: ) آگاه باشید، یاریِ خدا نزدیک است!

227 در دین تسامح و سستی نکنید

«فَلَا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللَّهُ مَعَکُمْ وَ لَن یَتِرَکُمْ أَعْمَلَکُمْ» محمد/35

پس هرگز سست نشوید و (دشمنان را) به صلح (ذلّت بار) دعوت نکنید در حالی که شما برترید، و خداوند با شماست و چیزی از (ثواب) اعمالتان را کم نمی کند!

228 تسامح در دین خواست دشمنان است

«وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُونَ» قلم/9

ص:76

آن ها دوست دارند نرمش نشان دهی تا آن ها (هم) نرمش نشان دهند (نرمشی توأم با انحراف از مسیر حق)!

229 در دین سستی نکنید

«وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» آل عمران/139

و سست نشوید! و غمگین نگردید! و شما برترید اگر ایمان داشته باشید!

230 در دین تفرقه ایجاد نکنید

الف: «إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَکانُوا شِیَعاً لَّسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْ ءٍ إِنَّمآ أَمْرُهُمْ إِلَی اللَّهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُم بِما کانُوا یَفْعَلُونَ» انعام/159

کسانی که آیین خود را پراکنده ساختند، و به دسته های گوناگون (و مذاهب مختلف) تقسیم شدند، تو هیچ گونه رابطه ای با آن ها نداری! سر و کار آن ها تنها با خداست؛ سپس خدا آن ها را از آنچه انجام می دادند، با خبر می کند.

ب: «شَرَعَ لَکُم مِّنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنآ إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْرَ هِیمَ وَ مُوسَی وَ عِیسَی أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لَا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللَّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَن یَشآءُ وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَن یُنِیبُ» شورا/13

آیینی را برای شما تشریع کرد که به نوح توصیه کرده بود؛ و آنچه را بر تو وحی فرستادیم و به ابراهیم و موسی و عیسی سفارش کردیم این بود که: دین را برپا دارید و در آن تفرقه ایجاد نکنید! و بر مشرکان گران است آنچه شما آنان را به سویش دعوت می کنید! خداوند هر کس را بخواهد برمی گزیند، و کسی را که به سوی او بازگردد هدایت می کند.

231 دنبال علم دین و تبلیغ آن بروید

«وَما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُوا کآفَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِن کُلِ ّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّیَتَفَقَّهُوافِی الدِّینِ وَ لِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» توبه/122

شایسته نیست مؤمنان همگی (به سوی میدان جهاد) کوچ کنند؛ چرا از هر گروهی از آنان، طایفه ای کوچ نمی کند (و طایفه ای در مدینه بماند)، تا در دین (و معارف و احکام اسلام)

ص:77

آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود، آن ها را بیم دهند؟! شاید (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند، و خودداری کنند!

232 در تبلیغ دین از کسی نترسید

«الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَلَتِ اللَّهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَ لَا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ وَ کَفَی بِاللَّهِ حَسِیباً» احزاب/39

(پیامبران) پیشین کسانی بودند که تبلیغ رسالتهای الهی می کردند و (تنها) از او می ترسیدند، و از هیچ کس جز خدا بیم نداشتند؛ و همین بس که خداوند حسابگر (و پاداش دهنده اعمال آن ها) است!

233 به خاطر اسلام آوردن منّت نگذارید

«یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُوا قُل لَّا تَمُنُّوا عَلَیَّ إِسْلَمَکُم بَلِ اللَّهُ یَمُنُّ عَلَیْکُمْ أَنْ هَدَیکُمْ لِلْإِیمَنِ إِنْ کُنتُمْ صَدِقِینَ» حجرات/17

آن ها بر تو منّت می نهند که اسلام آورده اند؛ بگو: «اسلام آوردن خود را بر من منّت نگذارید، بلکه خداوند بر شما منّت می نهد که شما را به سوی ایمان هدایت کرده است، اگر (در ادّعای ایمان) راستگو هستید!

235 علت از دین برگشتن

«إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلَی أَدْبَرِهِم مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی الشَّیْطَنُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلَی لَهُمْ» محمد/25

کسانی که بعد از روشن شدن هدایت برای آن ها، پشت به حق کردند، شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهای طولانی فریفته است!

236 آثار کفر بعد از ایمان

«إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ ءَامَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ ازْدَادُوا کُفْراً لَّمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَلَا لِیَهْدِیَهُمْ سَبِیلاً» نسا/137

کسانی که ایمان آوردند، سپس کافر شدند، باز هم ایمان آوردند، و دیگربار کافر شدند، سپس بر کفر خود افزودند، خدا هرگز آن ها را نخواهد بخشید، و آن ها را به راه (راست) هدایت نخواهد کرد.

237 اطاعت از اهل کتاب زمینه ارتداد است

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنْ تُطِیعُوا فَرِیقاً مِّنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ یَرُدُّوکُم بَعْدَ إِیمَنِکُمْ کَفِرِینَ» آل عمران/100

ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر از گروهی از اهل کتاب، (که کارشان نفاق افکنی و شعله ور ساختنِ آتش کینه و عداوت است) اطاعت کنید، شما را پس از ایمان، به کفر باز می گردانند.

238 توبه مرتد...

«إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بَعْدَ إِیمَنِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُوا کُفْراً لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُولئِکَ هُمُ الضَّآلُّونَ» آل عمران/90

کسانی که پس از ایمان کافر شدند و سپس بر کفر (خود) افزودند، (و در این راه اصرار ورزیدند،) هیچ گاه توبه آنان، (که از روی ناچاری یا در آستانه مرگ صورت می گیرد،) قبول نمی شود؛ و آن ها گمراهان (واقعی)اند (چرا که هم راه خدا را گم کرده اند، و هم راه توبه را!).

ص:79

239 نتیجه ارتداد گمراهی است

«أَمْ تُرِیدُونَ أَن تَسَْلُوا رَسُولَکُمْ کَما سُئِلَ مُوسَی مِن قَبْلُ وَ مَن یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإِیمَنِ فَقَدْ ضَلَّ سَوَآءَ السَّبِیلِ» بقره/108

آیا می خواهید از پیامبر خود، همان تقاضای (نامعقولی را) بکنید که پیش از این، از موسی کردند؟! (و با این بهانه جویی ها، از ایمان آوردن سر باز زدند.) کسی که کفر را به جای ایمان بپذیرد، از راه مستقیم (عقل و فطرت) گمراه شده است.

240 اگر مرتد شوید افرادی بهتر جانشین شما می شوند

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الْکَفِرِینَ یُجَهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا یَخافُونَ لَوْمَةَ لَآئِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشآءُ وَاللَّهُ وَ سِعٌ عَلِیمٌ» مائده/54

ای کسانی که ایمان آورده اید! هر کس از شما، از آیین خود بازگردد، (به خدا زیانی نمی رساند) خداوند جمعیّتی را می آورد که آن ها را دوست دارد و آنان (نیز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند؛ آن ها در راه خدا جهاد می کنند، و از سرزنش هیچ ملامتگری هراسی ندارند. این، فضل خداست که به هر کس بخواهد (و شایسته ببیند) می دهد؛ و (فضل) خدا وسیع، و خداوند داناست.

241 تقیه و ارتداد ظاهری، گناه نیست

«مَن کَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِیمَنِهِ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌ بِالْإِیمَنِ وَ لَکِن مَّن شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْراً فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِّنَ اللَّهِ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ» نحل/106

کسانی که بعد از ایمان کافر شوند -بجز آن ها که تحت فشار واقع شده اند در حالی که قلبشان آرام و با ایمان است- آری، آن ها که سینه خود را برای پذیرش کفر گشوده اند، غضب خدا بر آن هاست؛ و عذاب عظیمی در انتظارشان!

ص:80

251 افترا زنندگان بازخواست می شوند

«وَ یَجْعَلُونَ لِما لَا یَعْلَمُونَ نَصِیباً مِّمَّا رَزَقْنَهُمْ تاللَّهِ لَتُسَْلُنَّ عَمَّا کُنتُمْ تَفْتَرُونَ» نحل/56

آنان برای بت هایی که هیچ گونه سود و زیانی از آن ها سراغ ندارند، سهمی از آنچه به آنان روزی داده ایم قرارمی دهند؛ به خدا سوگند، (در دادگاه قیامت،) از این افتراها که می بندید، بازپرسی خواهید شد!

252 افترای بیجا نزنید

« قلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَ حِشَ ماظَهَرَ مِنْها وَمابَطَنَ وَالإِْثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِ ّ وَأَن تُشْرِکُوا بِاللَّهِ ما لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَناً وَأَن تَقُولُوا عَلَی اللَّهِ ما لَا تَعْلَمُونَ» اعراف/33

بگو: «خداوند، تنها اعمال زشت را، چه آشکار باشد چه پنهان، حرام کرده است؛ و (همچنین) گناه و ستم بناحق را؛ و این که چیزی را که خداوند دلیلی برای آن نازل نکرده، شریک او قرار دهید؛ و به خدا مطلبی نسبت دهید که نمی دانید.»

255 از بت پرستی بپرهیزید(1)

«ذ لِکَ وَ مَن یُعَظِّمْ حُرُماتِ اللَّهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ عِندَ رَبِّهِ وَ أُحِلَّتْ لَکُمُ الْأَنْعَمُ إِلَّا ما یُتْلَی عَلَیْکُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» حج/30

(مناسک حج) این است! و هر کس برنامه های الهی را بزرگ دارد، نزد پروردگارش برای او بهتر است! و چهارپایان برای شما حلال شده، مگر آنچه (ممنوع بودنش) بر شما خوانده می شود. از پلیدی های بت ها اجتناب کنید! و از سخن باطل بپرهیزید!

256 باید بت ها را شکست

«وَ تَاللَّهِ لَأَکِیدَنَّ أَصْنَمَکُم بَعْدَ أَن تُوَلُّوا مُدْبِرِینَ» انبیا/57

و به خدا سوگند، در غیاب شما، نقشه ای برای نابودی بت هایتان می کشم!»

258 برای خدا شریک قرار ندهید(1)

الف: «ذلِکَ مِمَّآ أَوْحَی إِلَیْکَ رَبُّکَ مِنَ الْحِکْمَةِ وَلَا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً ءَاخَرَ فَتُلْقَی فِی جَهَنَّمَ مَلُوماً مَّدْحُوراً» اسرا/39

این (احکام)، از حکمت هایی است که پروردگارت به تو وحی فرستاده؛ و هرگز معبودی با خدا قرار مده، که در جهنم افکنده می شوی، در حالی که سرزنش شده، و رانده (درگاه خدا) خواهی بود!

ب: «فَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً ءَاخَرَ فَتَکُونَ مِنَ الْمُعَذَّبِینَ» شعرا/213

(ای پیامبر!) هیچ معبودی را با خداوند مخوان، که از معذّبین خواهی بود!

ج: «لَّاتَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً ءَاخَرَ فَتَقْعُدَ مَذْمُوماً مَّخْذُولاً» اسرا/22

هرگز معبود دیگری را با خدا قرار مده، که نکوهیده و بی یار و یاور خواهی نشست!

د: «وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْاً وَبِالْوَ لِدَیْنِ إِحْسَناً وَبِذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَمَی وَالْمَسَکِینِ وَالْجارِ ذِی الْقُرْبَی وَالْجارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَما مَلَکَتْ أَیْمَنُکُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ مَن کانَ مُخْتالاً فَخُوراً» نسا/36

و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیکی کنید؛ همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان، و همسایه نزدیک، و همسایه دور، و دوست و همنشین، و واماندگان در سفر، و بردگانی که مالک آن ها هستید؛ زیرا خداوند، کسی را که متکبر و فخر فروش است، (و از ادای حقوق دیگران سرباز می زند،) دوست نمی دارد.

259 از شرک نهی شده اید(2)

«قُلْ إِنِّی نُهِیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ قُل لَّآ أَتَّبِعُ أَهْوَآءَکُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذاً وَمآ أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِینَ» انعام/56

بگو: «من از پرستش کسانی که غیر از خدا می خوانید، نهی شده ام!» بگو: «من از هوی

ص:85

و هوس های شما، پیروی نمی کنم؛ اگر چنین کنم، گمراه شده ام؛ و از هدایت یافتگان نخواهم بود!»

260 گناه شرک خیلی سنگین است

«حُنَفآءَ لِلَّهِ غَیْرَ مُشْرِکِینَ بِهِ وَ مَن یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَکَأَنَّما خَرَّ مِنَ السَّمآءِ فَتَخْطَفُهُ الطَّیْرُ أَوْ تَهْوِی بِهِ الرِّیحُ فِی مَکانٍ سَحِیقٍ» حج/31

(برنامه و مناسک حج را انجام دهید) در حالی که همگی خالص برای خدا باشد!هیچ گونه همتایی برای او قائل نشوید! و هر کس همتایی برای خدا قرار دهد، گویی از آسمان سقوط کرده، و پرندگان (در وسط هوا) او را می ربایند؛ و یا تندباد او را به جای دوردستی پرتاب می کند!

261 شرک، گناه نابخشودنی است(1)

«إِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَن یَشآءُ وَمَن یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَی إِثْماً عَظِیماً» نسا/48

خداوند (هرگز) شرک را نمی بخشد! و پایین تر از آن را برای هر کس (بخواهد و شایسته بداند) می بخشد. و آن کسی که برای خدا، شریکی قرار دهد، گناه بزرگی مرتکب شده است.

262 هوی پرستی هم شرک است

«أَفَرَءَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلَی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلَی بَصَرِهِ غِشَوَةً فَمَن یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ» جاثیه/23

آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی (بر این که شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده ای افکنده است؟! با این حال چه کسی می تواند غیر از خدا او را هدایت کند؟! آیا متذکّر نمی شوید؟!

263 مشرکان، دلیل بیاورید

«أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ ءَالِهَةً قُلْ هاتُوا بُرْهَنَکُمْ هَذَا ذِکْرُ مَن مَّعِیَ وَ ذِکْرُ مَن قَبْلِی بَلْ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ الْحَقَّ فَهُم مُّعْرِضُونَ» انبیا/24

ص:86

آیا آن ها معبودانی جز خدا برگزیدند؟! بگو: «دلیلتان را بیاورید! این سخن کسانی است که با من هستند، و سخن کسانی [= پیامبرانی] است که پیش از من بودند!» امّا بیشتر آن ها حق را نمی دانند؛ و به همین دلیل (از آن) روی گردانند.

264 آیا کتاب و دلیلی دارید

«فَأْتُوا بِکِتَبِکُمْ إِنْ کُنتُمْ صَدِقِینَ» صافات/157

کتابتان را بیاورید اگر راست می گویید!

265 شرک، دلیل ندارد

«وَ مَن یَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً ءَاخَرَ لَا بُرْهَنَ لَهُ بِهِ فَإِنَّمَا حِسَابُهُ عِندَ رَبِّهِ إِنَّهُ لَا یُفْلِحُ الْکَفِرُونَ» مؤمنون/117

و هر کس معبود دیگری را با خدا بخواند -و مسلّماً هیچ دلیلی بر آن نخواهد داشت- حساب او نزد پروردگارش خواهد بود؛ یقیناً کافران رستگار نخواهند شد!

266 شرک، تباه کننده اعمال است(1)

«ذلِکَ هُدَی اللَّهِ یَهْدِی بِهِ مَن یَشآءُ مِنْ عِبادِهِ وَلَوْ أَشْرَکُوا لَحَبِطَ عَنْهُم مَّا کانُوا یَعْمَلُونَ» انعام/88

این، هدایت خداست؛ که هر کس از بندگان خود را بخواهد با آن راهنمایی می کند! و اگر آن ها مشرک شوند، اعمال (نیکی) که انجام داده اند، نابود می گردد (و نتیجه ای از آن نمی گیرند).

267 هیچ شریکی وجود ندارد

«قُلْ أَرُونِیَ الَّذِینَ أَلْحَقْتُم بِهِ شُرَکآءَ کَلَّا بَلْ هُوَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ» سبا/27

بگو: «کسانی را که بعنوان شریک به او ملحق ساخته اید به من نشان دهید! هرگز چنین نیست! (او شریک و شبیهی ندارد)، بلکه او خداوند عزیز و حکیم است!

268 والدین حقّ دستور بر شرک ندارند

«وَ وَصَّیْنا الْإِنسَنَ بِوَ لِدَیْهِ حُسْناً وَ إِنْ جَهَدَاکَ لِتُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمآ

ص:87

إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُم بِما کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» عنکبوت/8

ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، و اگر آن دو (مشرک باشند و) تلاش کنند که برای من همتایی قائل شوی که به آن علم نداری، از آن ها پیروی مکن! بازگشت شما به سوی من است، و شما را از آنچه انجام می دادید با خبر خواهم ساخت!

269 خدایان شما خود مخلوقند(1)

«وَالَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَا یَخْلُقُونَ شَیْاً وَ هُمْ یُخْلَقُونَ» نحل/20

معبودهایی را که غیر از خدا می خوانند، چیزی را خلق نمی کنند؛ بلکه خودشان هم مخلوقند!

270 از شرک فرار کنید

«وَ إِذِ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَ ما یَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ فَأْوُا إِلَی الْکَهْفِ یَنشُرْ لَکُمْ رَبُّکُم مِن رَّحْمَتِهِ وَ یُهَیِّئْ لَکُم مِنْ أَمْرِکُم مِّرْفَقاً» کهف/16

و (به آن ها گفتیم: ) هنگامی که از آنان و آنچه جز خدا می پرستند کناره گیری کردید، به غار پناه برید؛ که پروردگارتان (سایه) رحمتش را بر شما می گستراند؛ و در این امر، آرامشی برای شما فراهم می سازد!

271 خدایان شما هیچکاره اند

«قُلِ ادْعُوا الَّذِینَ زَعَمْتُم مِن دُونِهِ فَلَا یَمْلِکُونَ کَشْفَ الضُّرِّ عَنکُمْ وَ لَا تَحْوِیلاً» اسرا/56

بگو: «کسانی را که غیر از خدا (معبود خود) می پندارید، بخوانید! آن ها نه می توانند مشکلی را از شما برطرف سازند، و نه تغییری در آن ایجاد کنند.»

272 غیر از خدا هیچکاره اند

«وَلَا تَدْعُ مِن دُونِ اللَّهِ ما لَا یَنفَعُکَ وَ لَا یَضُرُّکَ فَإِن فَعَلْتَ فَإِنَّکَ إِذاً مِّنَ الظَّلِمِینَ» یونس/106

و جز خدا، چیزی را که نه سودی به تو می رساند و نه زیانی، مخوان! که اگر چنین کنی، از ستمکاران خواهی بود!

ص:88

273 خدایان شما مگسی را هم نمی توانند بیافرینند

«یأَیُّها النّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن یَخْلُقُوا ذُباباً وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِن یَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَیْاً لَّا یَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ» حجّ/73

ای مردم! مثلی زده شده است، به آن گوش فرا دهید: کسانی را که غیر از خدا می خوانید، هرگز نمی توانند مگسی بیافرینند، هر چند برای این کار دست به دست هم دهند! و هرگاه مگس چیزی از آن ها برباید، نمی توانند آن را باز پس گیرند! هم این طلب کنندگان ناتوانند، و هم آن مطلوبان (هم این عابدان، و هم آن معبودان)!

274 خدایان شما مالک هیچ چیزی نیستند(1)

«قُلِ ادْعُوا الَّذِینَ زَعَمْتُم مِن دُونِ اللَّهِ لَا یَمْلِکُونَ مِثْقالَ ذَرَّةٍ فِی السَّمَاواتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَ ما لَهُمْ فِیهِما مِن شِرْکٍ وَ ما لَهُ مِنْهُم مِن ظَهِیرٍ» سبا/22

بگو: «کسانی را که غیر از خدا (معبود خود) می پندارید بخوانید! (آن ها هرگز گرهی از کار شما نمی گشایند، چرا که) آن ها به اندازه ذرّه ای در آسمان ها و زمین مالک نیستند، و نه در (خلقت و مالکیّت) آن ها شریکند، و نه یاور او (در آفرینش) بودند.

275 وای بر مشرکان

«...وَ وَیْلٌ لِّلْمُشْرِکِینَ * الَّذِینَ لَا یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُم بِالْأَخِرَةِ هُمْ کَفِرُونَ» فصلت/6 و 7

... وای بر مشرکان! همان ها که زکات را نمی پردازند، و آخرت را منکرند!

276 هدف مشرکان، گمراه کردن مردم است

«وَ جَعَلُوا لِلَّهِ أَندَاداً لِّیُضِلُّوا عَن سَبِیلِهِ قُلْ تَمَتَّعُوا فَإِنَّ مَصِیرَکُمْ إِلَی النَّارِ» ابراهیم/30

آن ها برای خدا همتایانی قرار داده اند، تا (مردم را) از راه او (منحرف و) گمراه سازند؛ بگو: (چند روزی از زندگی دنیا و لذّات آن) بهره گیرید؛ امّا عاقبت کار شما به سوی آتش (دوزخ) است!

277 مشرک از بهشت محروم است

«لَقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ وَقالَ الْمَسِیحُ یَبَنِی إِسْرَ ءِیلَ اعْبُدُوا اللَّهَ

ص:89

رَبِّی وَرَبَّکُمْ إِنَّهُ مَن یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَما لِلظَّلِمِینَ مِنْ أَنصارٍ» مائده/72

آن ها که گفتند: «خداوند همان مسیح بن مریم است»، به یقین کافر شدند، (با این که خود) مسیح گفت: ای بنی اسرائیل! خداوند یگانه را، که پروردگار من و شماست، پرستش کنید! زیرا هر کس شریکی برای خدا قرار دهد، خداوند بهشت را بر او حرام کرده است؛ و جایگاه او دوزخ است؛ و ستمکاران، یار و یاوری ندارند.

278 مشرکان پاک نیستند

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّما الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلَا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَیْلَةً فَسَوْفَ یُغْنِیکُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ إِنْ شآءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» توبه/28

ای کسانی که ایمان آورده اید! مشرکان ناپاکند؛ پس نباید بعد از امسال، نزدیک مسجد الحرام شوند! و اگر از فقر می ترسید، خداوند هرگاه بخواهد، شما را به کرمش بی نیاز می سازد؛ (و از راه دیگر جبران می کند؛) خداوند دانا و حکیم است.

279 از مشرکان اعراض کن(1)

«فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ» حجر/94

آنچه را مأموریت داری، آشکارا بیان کن! و از مشرکان روی گردان (و به آن ها اعتنا نکن)!

280 مشرکان حق جو را پناه بدهید

«وَإِنْ أَحَدٌ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ اسْتَجارَکَ فَأَجِرْهُ حَتَّی یَسْمَعَ کَلَمَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا یَعْلَمُونَ» توبه/6

و اگر یکی از مشرکان از تو پناهندگی بخواهد، به او پناه ده تا سخن خدا را بشنود (و در آن بیندیشد)! سپس او را به محل امنش برسان، چرا که آن ها گروهی ناآگاهند!

281 با مشرکان پیمان شکن عهد نبندید

«کَیْفَ یَکُونُ لِلْمُشْرِکِینَ عَهْدٌ عِندَ اللَّهِ وَعِندَ رَسُولِهِ إِلَّا الَّذِینَ عَهَدتُّمْ عِندَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ

ص:90

فَما اسْتَقَمُوا لَکُمْ فَاسْتَقِیمُوا لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ» توبه/7

چگونه برای مشرکان پیمانی نزد خدا و رسول او خواهد بود (در حالی که آن ها همواره آماده شکستن پیمانشان هستند)؟! مگر کسانی که نزد مسجد الحرام با آنان پیمان بستید؛ (و پیمان خود را محترم شمردند؛) تا زمانی که در برابر شما وفادار باشند، شما نیز وفاداری کنید، که خداوند پرهیزگاران را دوست دارد!

282 با مشرکان پیمان شکن بجنگید

«وَإِنْ نَّکَثُوا أَیْمَنَهُم مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِی دِینِکُمْ فَقَتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لآَ أَیْمَنَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنتَهُونَ» توبه/12

و اگر پیمان های خود را پس از عهد خویش بشکنند، و آیین شما را مورد طعن قرار دهند، با پیشوایان کفر پیکار کنید؛ چرا که آن ها پیمانی ندارند؛ شاید (با شدّت عمل) دست بردارند!

283 برای مشرکان دعا نکنید

«ما کانَ لِلنَّبِیِ ّ وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا أَن یَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکِینَ وَلَوْ کانُوا أُولِی قُرْبَی مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحاب الْجَحِیمِ» توبه/113

برای پیامبر و مؤمنان، شایسته نبود که برای مشرکان (از خداوند) طلب آمرزش کنند، هر چند از نزدیکانشان باشند؛ (آن هم) پس از آن که بر آن ها روشن شد که این گروه، اهل دوزخند!

285 کفر و دشمنی با خدا نکنید

«مَن کانَ عَدُوًّا للَّهِ ِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْرِیلَ وَمِیکالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْکَفِرِینَ» بقره/98

کسی که دشمن خدا و فرشتگان و رسولان او و جبرئیل و میکائیل باشد (کافر است؛ و) خداوند دشمن کافران است.

286 کفر به خدا گمراهی است

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا ءَامِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَی رَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَلاً بَعِیداً» نسا/136

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبرش، و کتابی که بر او نازل کرده، و کتب (آسمانی) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعی) بیاورید کسی که خدا و فرشتگان او و کتاب ها و پیامبرانش و روز واپسین را انکار کند، در گمراهی دور و درازی افتاده است.

287 به قرآن و پیامبر کافر نشوید

«وَ ءَامِنُوا بِمآ أَنزَلْتُ مُصَدِّقاً لِّما مَعَکُمْ وَ لَا تَکُونُوا أَوَّلَ کافِرٍ بِهِ وَ لَا تَشْتَرُوابِایَتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَ إِیَّیَ فَاتَّقُونِ» بقره/41

و به آنچه نازل کرده ام [= قرآن] ایمان بیاورید! که نشانه های آن، با آنچه در کتاب های شماست، مطابقت دارد؛ و نخستین کافر به آن نباشید! و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید! (و به خاطر درآمد مختصری، نشانه های قرآن و پیامبر اسلام را، که در کتب شما موجود است، پنهان نکنید!) و تنها از من (و مخالفت دستورهایم) بترسید (نه از مردم)!

288 به کجا می روید؟

«فَأَیْنَ تَذْهَبُونَ» تکویر/26

پس به کجا می روید؟!

289 سود وزیان کفر بر خودشان است

الف: «مَن کَفَرَ فَعَلَیْهِ کُفْرُهُ وَ مَنْ عَمِلَ صَلِحاً فَلِأَنفُسِهِمْ یَمْهَدُونَ» روم/44

ص:92

هر کس کافر شود، کفرش بر زیان خود اوست؛ و آن ها که کار شایسته انجام دهند، به سود خودشان آماده می سازند.

ب: «هُوَ الَّذِی جَعَلَکُمْ خَلَئِفَ فِی الْأَرْضِ فَمَن کَفَرَ فَعَلَیْهِ کُفْرُهُ وَ لَا یَزِیدُ الْکَفِرِینَ کُفْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ إِلَّا مَقْتاً وَ لَا یَزِیدُ الْکَفِرِینَ کُفْرُهُمْ إِلَّا خَساراً» فاطر/39

اوست که شما را جانشینانی در زمین قرار داد؛ هر کس کافر شود، کفر او به زیان خودش خواهد بود، و کافران را کفرشان جز خشم و غضب در نزد پروردگار چیزی نمی افزاید، و (نیز) کفرشان جز زیان و خسران چیزی بر آن ها اضافه نمی کند!

290 از زیادی اموال کافران تعجب نکنید

«فَلَا تُعْجِبْکَ أَمْوَ لُهُمْ وَلآَ أَوْلَدُهُمْ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُم بِها فِی الْحَیَوةِ الدُّنْیا وَتَزْهَقَ أَنفُسُهُمْ وَهُمْ کَفِرُونَ» توبه/55

و (فزونی) اموال و اولاد آن ها، تو را در شگفتی فرو نبرد؛ خدا می خواهد آنان را به وسیله آن، در زندگی دنیا عذاب کند، و در حال کفر بمیرند!

291 بر کافران تأسف نخورید

«قالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَیْهِمْ أَرْبَعِینَ سَنَةً یَتِیهُونَ فِی الْأَرْضِ فَلَا تَأْسَ عَلَی الْقَوْمِ الْفَسِقِینَ» مائده/26

خداوند (به موسی) فرمود: «این سرزمین (مقدس)، تا چهل سال بر آن ها ممنوع است (و به آن نخواهند رسید)؛ پیوسته در زمین (در این بیابان)، سرگردان خواهند بود؛ و در باره (سرنوشت) این جمعیّت گنهکار، غمگین مباش!»

292 گول زرق و برق کافران را نخورید

الف: «ما یُجَدِلُ فِی ءَایَتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَلَا یَغْرُرْکَ تَقَلُّبُهُمْ فِی الْبِلَدِ» غافر/4

تنها کسانی که در آیات ما مجادله می کنند که (از روی عناد) کافر شده اند؛ پس مبادا رفت و آمد آنان در شهرها (و قدرت نمایی آنان) تو را بفریبد!

ب: «لَا یَغُرَّنَّکَ تَقَلُّبُ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی الْبِلَدِ» آل عمران/196

رفت و آمد (پیروزمندانه) کافران در شهرها، تو را نفریبد!

ص:93

293 از کافران نباش

«وَ هِیَ تَجْرِی بِهِمْ فِی مَوْجٍ کالْجِبالِ وَ نادَی نُوحٌ ابْنَهُ وَ کانَ فِی مَعْزِلٍ یَبُنَیَّ ارْکَب مَّعَنا وَ لَا تَکُن مَّعَ الْکَفِرِینَ» هود/42

و آن کشتی، آن ها را از میان امواجی همچون کوه ها حرکت میداد؛ (در این هنگام،) نوح فرزندش را که در گوشه ای بود صدا زد: «پسرم! همراه ما سوار شو، و با کافران مباش!»

294 برای کافران نگرانی نداشته باش(1)

الف: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لَا یَحْزُنکَ الَّذِینَ یُسَرِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا ءَامَنَّا بِأَفْوَ هِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِن قُلُوبُهُمْ وَمِنَ الَّذِینَ هادُوا سَمَّعُونَ لِلْکَذِبِ سَمَّعُونَ لِقَوْمٍ ءَاخَرِینَ لَمْ یَأْتُوکَ یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَوَاضِعِهِ یَقُولُونَ إِنْ أُوتِیتُمْ هَذَا فَخُذُوهُ وَإِن لَّمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَمَن یُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَن تَمْلِکَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَیْاً أُولئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ اللَّهُ أَن یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَلَهُمْ فِی الْأَخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ» مائده/41

ای فرستاده (خدا)! آن ها که در مسیر کفر شتاب می کنند و با زبان می گویند: «ایمان آوردیم» و قلب آن ها ایمان نیاورده، تو را اندوهگین نسازند! و (همچنین) گروهی از یهودیان که خوب به سخنان تو گوش می دهند، تا دستاویزی برای تکذیب تو بیابند؛ آن ها جاسوسان گروه دیگری هستند که خودشان نزد تو نیامده اند؛ آن ها سخنان را از مفهوم اصلیش تحریف می کنند، و (به یکدیگر) می گویند: «اگر این (که ما می خواهیم) به شما داده شد (و محمد بر طبق خواسته شما داوری کرد،) بپذیرید، وگرنه (از او) دوری کنید!» (ولی) کسی را که خدا (بر اثر گناهان پی درپی او) بخواهد مجازات کند، قادر به دفاع از او نیستی؛ آن ها کسانی هستند که خدا نخواسته دل هایشان را پاک کند؛ در دنیا رسوایی، و در آخرت مجازات بزرگی نصیبشان خواهد شد.

ب: «فَلَا یَحْزُنکَ قَوْلُهُمْ إِنَّا نَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ» یس/76

پس سخنانشان تو را غمگین نسازد، ما آنچه را پنهان می دارند و آنچه را آشکار می کنند می دانیم!

ص:94

295 کفر مردم به خدا ضرری نمی رساند(1)

«وَقالَ مُوسَی إِن تَکْفُرُوا أَنتُمْ وَمَن فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ حَمِیدٌ» ابراهیم/8

و موسی (به بنی اسرائیل) گفت: «اگر شما و همه مردم روی زمین کافر شوید، (به خدا زیانی نمی رسد؛ چرا که) خداوند، بی نیاز و شایسته ستایش است!»

296 کافران را محرم اسرار خود ندانید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطانَةً مِن دُونِکُمْ لَا یَأْلُونَکُمْ خَبالاً وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضآءُ مِنْ أَفْوَ هِهِمْ وَما تُخْفِی صُدُورُهُمْ أَکْبَرُ قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْأَیَتِ إِنْ کُنتُمْ تَعْقِلُونَ» آل عمران/118

ای کسانی که ایمان آورده اید! محرم اسراری از غیر خود، انتخاب نکنید! آن ها از هرگونه شرّ و فسادی در باره شما، کوتاهی نمی کنند. آن ها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشید. (نشانه های) دشمنی از دهان (و کلام)شان آشکار شده؛ و آنچه در دل هایشان پنهان می دارند، از آن مهمتر است. ما آیات (و راه های پیشگیری از شرّ آن ها) را برای شما بیان کردیم اگر اندیشه کنید!

297 با کافران دوستی نکنید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُواً وَلَعِباً مِّنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِن قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیآءَ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» مائده/57

ای کسانی که ایمان آورده اید! افرادی که آیین شما را به باد استهزاء و بازی می گیرند از (اهل کتاب و مشرکان) ولیّ خود انتخاب نکنید و از خدا بپرهیزید اگر ایمان دارید!

298 دوستان کافر، شما را کافر می کنند

«وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ کَما کَفَرُوا فَتَکُونُونَ سَوَآءً فَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِیآءَ حَتَّی یُهاجِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِن تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ وَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِیًّا وَلَا نَصِیراً» نسا/89

ص:95

آنان آرزو می کنند که شما هم مانند ایشان کافر شوید، و مساوی یکدیگر باشید. بنابر این، از آن ها دوستانی انتخاب نکنید، مگر این که (توبه کنند، و) در راه خدا هجرت نمایند. هرگاه از این کار سر باز زنند، (و به اقدام بر ضدّ شما ادامه دهند،) هر جا آن ها را یافتید، اسیر کنید! و (در صورت احساس خطر) به قتل برسانید! و از میان آن ها، دوست و یار و یاوری اختیار نکنید!.

299 با کافران، دوستی نکنید حتی خویشاوندان نزدیک

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَتَّخِذُوا ءَابآءَکُمْ وَإِخْوَ نَکُمْ أَوْلِیآءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْکُفْرَ عَلَی الإِْیمَنِ وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّلِمُونَ * قُلْ إِنْ کانَ ءَابآؤُکُمْ وَأَبْنآؤُکُمْ وَإِخْوَ نُکُمْ وَأَزْوَ جُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَ لٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَتِجَرَةٌ تَخْشَوْنَ کَسادَها وَمَسَکِنُ تَرْضَوْنَهآ أَحَبَّ إِلَیْکُم مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَ جهاد فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَسِقِینَ» توبه/23 و 24

افراد باایمان نباید به جای مؤمنان، کافران را دوست و سرپرست خود انتخاب کنند؛ و هر کس چنین کند، هیچ رابطه ای با خدا ندارد (و پیوند او به کلّی از خدا گسسته می شود)؛ مگر این که از آن ها بپرهیزید (و به خاطر هدف های مهم تری تقیّه کنید). خداوند شما را از (نافرمانی) خود، برحذر می دارد؛ و بازگشت (شما) به سوی خداست.

301 کافر بر مؤمن سلطه ندارد

«الَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِکُمْ فَإِن کَانَ لَکُمْ فَتْحٌ مِّنَ اللَّهِ قَالُوا أَلَمْ نَکُن مَّعَکُمْ وَإِنْ کانَ لِلْکَفِرِینَ نَصِیبٌ قالُوا أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْکُمْ وَنَمْنَعْکُم مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ فَاللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَمَةِ وَلَن یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَفِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاً» نسا/141

منافقان همانها هستند که پیوسته انتظار می کشند و مراقب شما هستند؛ اگر فتح و پیروزی نصیب شما گردد، می گویند: مگر ما با شما نبودیم؟ (پس ما نیز در افتخارات و غنایم شریکیم!) «و اگر بهره ای نصیب کافران گردد، به آنان می گویند: مگر ما شما را به مبارزه و عدم تسلیم در برابر مؤمنان، تشویق نمی کردیم؟ (پس با شما شریک خواهیم بود!)» خداوند در روز رستاخیز، میان شما داوری می کند؛ و خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان تسلّطی نداده است.

302 از مکر و حیله کافران ناراحت نباش

«وَ اصْبِرْ وَ ما صَبْرُکَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ لَا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ لَا تَکُ فِی ضَیْقٍ مِّمَّا یَمْکُرُونَ» نحل/127

صبر کن، و صبر تو فقط برای خدا و به توفیق خدا باشد! و به خاطر (کارهای) آن ها، اندوهگین و دلسرد مشو! و از توطئه های آن ها، در تنگنا قرار مگیر!

303 از زیادی کافران غمگین نشو

«وَلَا یَحْزُنکَ الَّذِینَ یُسَرِعُونَ فِی الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لَن یَضُرُّوا اللَّهَ شَیْاً یُرِیدُ اللَّهُ أَلَّا یَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِی الْأَخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ» آل عمران/176

کسانی که در راه کفر، شتاب میکنند، تو را غمگین نسازند! به یقین، آن ها هرگز زیانی به خداوند نمی رسانند. (بعلاوه) خدا می خواهد (آن ها را به حال خودشان واگذارد؛ و در

ص:97

نتیجه،) بهره ای برای آن ها در آخرت قرار ندهد. و برای آن ها مجازات بزرگی است!

304 از کافران اطاعت نکنید

الف: «وَ لَا تُطِعِ الْکَفِرِینَ وَ الْمُنَفِقِینَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ وَ کَفَی بِاللَّهِ وَکِیلاً» احزاب/48

و از کافران و منافقان اطاعت مکن، و به آزارهای آن ها اعتنا منما، و بر خدا توکّل کن، و همین بس که خدا حامی و مدافع (تو) است!

ب: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنْ تُطِیعُوا الَّذِینَ کَفَرُوا یَرُدُّوکُمْ عَلَی أَعْقَبِکُمْ فَتَنقَلِبُواخَسِرِینَ» آل عمران/149

ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر از کسانی که کافر شده اند اطاعت کنید، شما را به گذشته هایتان باز می گردانند؛ و سرانجام، زیانکار خواهید شد.

ج: «فَلَا تُطِعِ الْکَفِرِینَ وَ جَهِدْهُم بِهِ جهادا کَبِیراً» فرقان/52

بنابر این از کافران اطاعت مکن، و بوسیله آن [= قرآن با آنان جهاد بزرگی بنما!

د: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تُطِعِ الْکَفِرِینَ وَ الْمُنَفِقِینَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیماً حَکِیماً» احزاب/1

ای پیامبر! تقوای الهی پیشه کن و از کافران و منافقان اطاعت مکن که خداوند عالم و حکیم است.

305 از سرنوشت کافران عبرت بگیر

«هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ مِن دِیَرِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ ما ظَنَنتُمْ أَن یَخْرُجُوا وَ ظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَیهُمُ اللَّهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُم بِأَیْدِیهِمْ وَ أَیْدِی الْمُؤْمِنِینَ فَاعْتَبِرُوا یَاأُولِی الْأَبْصارِ» حشر/2

او کسی است که کافران اهل کتاب را در نخستین برخورد (با مسلمانان) از خانه هایشان بیرون راند! گمان نمی کردید آنان خارج شوند، و خودشان نیز گمان می کردند که دِژهای محکمشان آن ها را از عذاب الهی مانع می شود؛ امّا خداوند از آنجا که گمان نمی کردند به سراغشان آمد و در دل هایشان ترس و وحشت افکند، بگونه ای که خانه های خود را با دست خویش و با دست مؤمنان ویران می کردند؛ پس عبرت بگیرید ای صاحبان چشم!

ص:98

306 از کافران پشتیبانی نکنید

«وَ ما کُنتَ تَرْجُوا أَن یُلْقَی إِلَیْکَ الْکِتابُ إِلَّا رَحْمَةً مِن رَّبِّکَ فَلَا تَکُونَنَّ ظَهِیراً لِّلْکَفِرِینَ» قصص/86

و تو هرگز امید نداشتی که این کتاب آسمانی به تو القا گردد؛ ولی رحمت پروردگارت چنین ایجاب کرد! اکنون که چنین است، هرگز از کافران پشتیبانی مکن!

307 از کافران کناره گیری کنید

الف: «فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ انتَظِرْ إِنَّهُم مُّنتَظِرُونَ» سجده/30

حال که چنین است، از آن ها روی بگردان و منتظر باش؛ آن ها نیز منتظرند! (تو منتظر رحمت خدا و آن ها هم منتظر عذاب او!)

ب: «وَ اصْبِرْ عَلَی ما یَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلاً» مزمل/10

و در برابر آنچه (دشمنان) می گویند شکیبا باش و بطرزی شایسته از آنان دوری گزین!

ج: «وَأَنِ احْکُم بَیْنَهُم بِمآ أَنزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَآءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَن یَفْتِنُوکَ عَنْ بَعْضِ مآ أَنزَلَ اللَّهُ إِلَیْکَ فَإِن تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ أَن یُصِیبَهُم بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ کَثِیراً مِّنَ النَّاسِ لَفَسِقُونَ» مائده/49

و در میان آن ها [= اهل کتاب ، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داوری کن! و از هوس های آنان پیروی مکن! و از آن ها برحذر باش، مبادا تو را از بعض احکامی که خدا بر تو نازل کرده، منحرف سازند! و اگر آن ها (از حکم و داوری تو)، روی گردانند، بدان که خداوند می خواهد آنان را به خاطر پاره ای از گناهانشان مجازات کند؛ و بسیاری از مردم فاسقند.

308 از کافران روی گردان باش(1)

«فَتَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّی حِینٍ * وَ أَبْصِرْهُمْ فَسَوْفَ یُبْصِرُونَ» صافات/174 و 175

از آن ها [= کافران] روی بگردان تا زمان معیّنی (که فرمان جهاد فرارسد)!و وضع آن ها را بنگر (چه بی محتواست) اما بزودی (نتیجه اعمال خود را) می بینند!

ص:99

309 توبه کافران پذیرفته می شود

«قُل لِّلَّذِینَ کُفَرُوا إِنْ یَنتَهُوا یُغْفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ یَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الأَْوَّلِینَ» انفال/38

به آن ها که کافر شدند بگو: «چنانچه از مخالفت باز ایستند، (و ایمان آورند،) گذشته آن ها بخشوده خواهد شد؛ و اگر به اعمال سابق بازگردند، سنّت خداوند در گذشتگان، درباره آن ها جاری می شود (؛و حکم نابودی آنان صادر می گردد).

310 لعنت بر کافران

«وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَی عَلَی اللَّهِ کَذِباً أُولئِکَ یُعْرَضُونَ عَلَی رَبِّهِمْ وَ یَقُولُ الْأَشْهَدُ هَؤُلَآءِ الَّذِینَ کَذَبُوا عَلَی رَبِّهِمْ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّلِمِینَ* الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَ یَبْغُونَها عِوَجاً وَ هُم بِالْأَخِرَةِ هُمْ کَفِرُونَ» هود/18 و 19

چه کسی ستمکارتر است از کسانی که بر خدا افترا می بندند؟! آنان (روز رستاخیز) بر پروردگارشان عرضه می شوند، در حالی که شاهدان [= پیامبران و فرشتگان] می گویند: «این ها همان ها هستند که به پروردگارشان دروغ بستند! ای لعنت خدا بر ظالمان باد!» همان ها که (مردم را) از راه خدا باز می دارند؛ و راه حق را کج و معوج نشان می دهند؛ و به سرای آخرت کافرند!

بگذار آن ها بخورند، و بهره گیرند، و آرزوها آنان را غافل سازد؛ ولی بزودی خواهند فهمید!

313 کافران را به حال خود واگذار(1)

«فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَ یَلْعَبُوا حَتَّی یُلَقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی یُوعَدُونَ» معارج/42

آنان را به حال خود واگذار تا در باطل خود فروروند و بازی کنند تا زمانی که روز موعود خود را ملاقات نمایند!

314 به کافران بگو منتظر باشید!(2)

الف: «هَلْ یَنظُرُونَ إِلَّآ أَن تَأْتِیَهُمُ الْمَلائِکَةُ أَوْ یَأْتِیَ رَبُّکَ أَوْ یَأْتِیَ بَعْضُ ءَایَتِ رَبِّکَ یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ ءَایَتِ رَبِّکَ لَا یَنفَعُ نَفْساً إِیمَنُها لَمْ تَکُنْ ءَامَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَنِها خَیْراً قُلِ انتَظِرُوا إِنَّا مُنتَظِرُونَ» انعام/158

آیا جز این انتظار دارند که فرشتگان (مرگ) به سراغشان آیند، یا خداوند (خودش) به سوی آن ها بیاید، یا بعضی از آیات پروردگارت (و نشانه های رستاخیز)؟! اما آن روز که بعضی از آیات پروردگارت تحقّق پذیرد، ایمان آوردن افرادی که قبلاً ایمان نیاورده اند، یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده اند، سودی به حالشان نخواهد داشت! بگو: («اکنون که شما چنین انتظارات نادرستی دارید،) انتظار بکشید ما هم انتظار (کیفر شما را) می کشیم!»

ب: «فَهَلْ یَنتَظِرُونَ إِلَّا مِثْلَ أَیَّامِ الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلِهِمْ قُلْ فَانتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُم مِّنَ الْمُنتَظِرِینَ» یونس/102

آیا آن ها (چیزی) جز همانند روزهای پیشینیان (و بلاها و مجازات هایشان) را انتظار می کشند؟! بگو: «شما انتظار بکشید، من نیز با شما انتظار می کشم!»

ج: «قالَ قَدْ وَقَعَ عَلَیْکُم مِن رَّبِّکُمْ رِجْسٌ وَ غَضَبٌ أَتُجَدِلُونَنِی فِی أَسْمآءٍ سَمَّیْتُمُوهآ أَنتُمْ وَ ءَابآؤُ کُم مَّانَزَّلَ اللَّهُ بِها مِن سُلْطَنٍ فَانتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُم مِّنَ الْمُنتَظِرِینَ» اعراف/71

گفت: «پلیدی و غضب پروردگارتان، شما را فرا گرفته است! آیا با من در مورد نام هایی

ص:101

مجادله می کنید که شما و پدرانتان (به عنوان معبود و خدا، بر بت ها) گذارده اید، در حالی که خداوند هیچ دلیلی درباره آن نازل نکرده است؟! پس شما منتظر باشید، من هم با شما انتظار می کشم! (شما انتظار شکست من، و من انتظار عذاب الهی برای شما!)»

315 هر کار می خواهید بکنید!(1)

الف: «قُلْ یَقَوْمِ اعْمَلُوا عَلَی مَکانَتِکُمْ إِنِّی عامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن تَکُونُ لَهُ عَقِبَةُ الدَّارِ إِنَّهُ لَا یُفْلِحُ الظَّلِمُونَ» انعام/135

بگو: «ای قوم من! هر کار در قدرت دارید بکنید! من (هم به وظیفه خود) عمل می کنم؛ امّا بزودی خواهید دانست چه کسی سرانجام نیک خواهد داشت (و پیروزی با چه کسی است! امّا) به یقین، ظالمان رستگار نخواهند شد!»

ب: «قُلْ یَقَوْمِ اعْمَلُوا عَلَی مَکانَتِکُمْ إِنِّی عَمِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ» زمر/39

بگو: «ای قوم من! شما هر چه در توان دارید انجام دهید، من نیز به وظیفه خود عمل می کنم؛ امّا بزودی خواهید دانست...

316 مهلت دادن به کافران!

«وَلَا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِاَّنفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدَادُوا إِثْماً وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ» آل عمران/178

آن ها که کافر شدند، (و راه طغیان پیش گرفتند،) تصور نکنند اگر به آنان مهلت می دهیم، به سودشان است! ما به آنان مهلت می دهیم فقط برای این که بر گناهان خود بیفزایند؛ و برای آن ها، عذاب خوارکننده ای (آماده شده) است!

317 به کافران مهلت بدهید

«فَمَهِّلِ الْکَفِرِینَ أَمْهِلْهُمْ رُوَیْداً» طارق/17

حال که چنین است کافران را (فقط) اندکی مهلت ده (تا سزای اعمالشان را ببینند)!

318 به گمراهان مهلت بدهید

«فَذَرْهُمْ فِی غَمْرَتِهِمْ حَتَّی حِینٍ» مؤمنون/54

ص:102

آن ها را در جهل و غفلتشان بگذار تا زمانی (که مرگشان فرا رسد یا گرفتار عذاب الهی شوند).

319 به مجرمان مهلت بدهید

«کُلُوا وَ تَمَتَّعُوا قَلِیلاً إِنَّکُم مُّجْرِمُونَ» مرسلات/46

(و به مجرمان بگو: ) بخورید و بهره گیرید در این مدت کم (از زندگی دنیا، ولی بدانید عذاب الهی در انتظار شماست) چرا که شما مجرمید!

320 لعنت خدا بر کافران

الف: «وَ قالُوا قُلُوبُنا غُلْفٌ بَل لَّعَنَهُمُ اللَّهُ بِکُفْرِهِمْ فَقَلِیلاً مَّا یُؤْمِنُونَ» بقره/88

و (آن ها از روی استهزا) گفتند: دل های ما در غلاف است! (و ما از گفته تو چیزی نمی فهمیم. آری، همین طور است!) خداوند آن ها را به خاطر کفرشان، از رحمت خود دور ساخته، (به همین دلیل، چیزی درک نمی کنند؛) و کمتر ایمان می آورند.

ب: «وَ لَمَّا جآءَهُمْ کِتابٌ مِنْ عِندِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِّما مَعَهُمْ وَ کانُوا مِن قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَی الَّذِینَ کَفَرُوا فَلَمَّا جآءَهُم مَّا عَرَفُوا کَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الْکَفِرِینَ» بقره/89

و هنگامی که از طرف خداوند، کتابی برای آن ها آمد که موافق نشانه هایی بود که با خود داشتند، و پیش از این، به خود نوید پیروزی بر کافران می دادند (که با کمک آن، بر دشمنان پیروز گردند.) با این همه، هنگامی که این کتاب، و پیامبری را که از قبل شناخته بودند نزد آن ها آمد، به او کافر شدند؛ لعنت خدا بر کافران باد!

321 وای بر کافران

الف: «فَاخْتَلَفَ الْأَحْزَابُ مِنْ بَیْنِهِمْ فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ کَفَرُوا مِن مَّشْهَدِ یَوْمٍ عَظِیمٍ» مریم/37

ولی (بعد از او) گروه هایی از میان پیروانش اختلاف کردند؛ وای به حال کافران از مشاهده روز بزرگ (رستاخیز)!

ب: «فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ کَفَرُوا مِن یَوْمِهِمُ الَّذِی یُوعَدُونَ» ذاریات/60

پس وای بر کسانی که کافر شدند از روزی که به آن ها وعده داده می شود!

ص:103

322 خدا کافران را لعنت می کند

«إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْکَفِرِینَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعِیراً * خَلِدِینَ فِیهآ أَبَداً لَّا یَجِدُونَ وَلِیًّا وَ لَا نَصِیراً» احزاب/65

خداوند کافران را لعن کرده (و از رحمت خود دور داشته) و برای آنان آتش سوزاننده ای آماده نموده است در حالی که همواره در آن تا ابد می مانند، و ولیّ و یاوری نخواهند یافت!

323 عاقبت کافران جهنم است

«قُل لِّلَّذِینَ کَفَرُوا سَتُغْلَبُونَ وَتُحْشَرُونَ إِلَی جَهَنَّمَ وَبِئْسَ الْمِهادُ» آل عمران/12

به آن ها که کافر شدند بگو: («از پیروزی موقت خود در جنگ اُحُد، شاد نباشید!) بزودی مغلوب خواهید شد؛ (و سپس در رستاخیز) به سوی جهنم، محشور خواهید شد. و چه بد جایگاهی است!»

324 با کافران جهاد کنید

«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَفِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَ مَأْوَیهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ» تحریم/9

ای پیامبر! با کفّار و منافقین پیکار کن و بر آنان سخت بگیر! جایگاهشان جهنم است، و بد فرجامی است!

325 خدا کافران را عذاب می کند

«فَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَأُعَذِّبُهُمْ عَذَاباً شَدِیداً فِی الدُّنْیا وَالْأَخِرَةِ وَما لَهُم مِن نَّصِرِینَ» آل عمران/56

امّا آن ها که کافر شدند، (و پس از شناختن حق، آن را انکار کردند،) در دنیا و آخرت، آنان را مجازات دردناکی خواهم کرد؛ و برای آن ها، یاورانی نیست.

أَیْدِیَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ إِنَّ الْمُنَفِقِینَ هُمُ الْفَسِقُونَ» توبه/67

مردان منافق و زنان منافق، همه از یک گروهند! آن ها امر به منکر، و نهی از معروف می کنند؛ و دست هایشان را (از انفاق و بخشش) می بندند؛ خدا را فراموش کردند، و خدا (نیز) آن ها را فراموش کرد (،و رحمتش را از آن ها قطع نمود)؛ به یقین، منافقان همان فاسقانند!

327 دورویی نشانه منافقان است

« وَ إِذَا لَقُوا الَّذِینَ ءَامَنُوا قالُوا ءَامَنَّا وَ إِذَا خَلَوْا إِلَی شَیطِینِهِمْ قالُوا إِنَّا مَعَکُمْ إِنَّما نَحْنُ مُسْتَهْزِءُونَ» بقره/14

و هنگامی که افراد باایمان را ملاقات می کنند، و می گویند: «ما ایمان آورده ایم!» (ولی) هنگامی که با شیطان های خود خلوت می کنند، می گویند: «ما با شمائیم! ما فقط (آن ها را) مسخره می کنیم!»

328 دو زبانی نشانه منافقان است

«وَیَقُولُونَ طاعَةٌ فَإِذَا بَرَزُوا مِنْ عِندِکَ بَیَّتَ طَآئِفَةٌ مِّنْهُمْ غَیْرَ الَّذِی تَقُولُ وَاللَّهُ یَکْتُبُ ما یُبَیِّتُونَ....» نسا/81

آن ها در حضور تو می گویند: «فرمانبرداریم»؛ امّا هنگامی که از نزد تو بیرون می روند، جمعی از آنان بر خلاف گفته های تو، جلسات سرّی شبانه تشکیل می دهند؛ آنچه را در این جلسات می گویند، خداوند می نویسد. اعتنایی به آن ها نکن! (و از نقشه های آنان وحشت نداشته باش!) و بر خدا توکّل کن! کافی است که او یار و مدافع تو باشد...

329 عبادت منافقان، ظاهری است

«قُلْ أَنفِقُوا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً لَّن یُتَقَبَّلَ مِنکُمْ إِنَّکُمْ کُنتُمْ قَوْماً فَسِقِینَ * وَما مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَتُهُمْ إِلآَّ أَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَبِرَسُولِهِ وَلَا یَأْتُونَ الصَّلَوةَ إِلَّا وَهُمْ کُسالَی وَلَا یُنفِقُونَ إِلَّا وَهُمْ کَرِهُونَ» توبه/53 و 54

بگو: «انفاق کنید؛ خواه از روی میل باشد یا اکراه، هرگز از شما پذیرفته نمی شود؛ چرا که شما قوم فاسقی بودید!» هیچ چیز مانع قبول انفاق های آن ها نشد، جز این که آن ها به خدا

ص:105

و پیامبرش کافر شدند، و نماز بجا نمی آورند جز با کسالت، و انفاق نمی کنند مگر با کراهت!

330 منافقان مثل کافرانند

«وَقَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ ءَایَتِ اللَّهِ یُکْفَرُ بِها وَیُسْتَهْزَأُ بِها فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّی یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذاً مِّثْلُهُمْ إِنَّ اللَّهَ جامِعُ الْمُنَفِقِینَ وَالْکَفِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعاً» نسا/140

و خداوند (این حکم را) در قرآن بر شما نازل کرده که هرگاه بشنوید افرادی آیات خدا را انکار و استهزا می کنند، با آن ها ننشینید تا به سخن دیگری بپردازند! وگرنه، شما هم مثل آنان خواهید بود. خداوند، منافقان و کافران را همگی در دوزخ جمع می کند.

331 از منافقان دوری کنید

الف: «وَیَقُولُونَ طاعَةٌ فَإِذَا بَرَزُوا مِنْ عِندِکَ بَیَّتَ طَآئِفَةٌ مِّنْهُمْ غَیْرَ الَّذِی تَقُولُ وَاللَّهُ یَکْتُبُ ما یُبَیِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ وَکَفَی بِاللَّهِ وَکِیلاً» نسا/81

آن ها در حضور تو می گویند: «فرمانبرداریم»؛ امّا هنگامی که از نزد تو بیرون می روند، جمعی از آنان بر خلاف گفته های تو، جلسات سرّی شبانه تشکیل می دهند؛ آنچه را در این جلسات می گویند، خداوند می نویسد. اعتنایی به آن ها نکن! (و از نقشه های آنان وحشت نداشته باش!) و بر خدا توکّل کن! کافی است که او یار و مدافع تو باشد.

ب: «وَ إِذَا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ یَقُولُواتَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ کَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَةٍ عَلَیْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ» منافقون/4

هنگامی که آن ها را می بینی، جسم و قیافه آنان تو را در شگفتی فرو می برد؛ و اگر سخن بگویند، به سخنانشان گوش فرا می دهی؛ اما گویی چوب های خشکی هستند که به دیوار تکیه داده شده اند! هر فریادی از هر جا بلند شود بر ضد خود می پندارند؛ آن ها دشمنان واقعی تو هستند، پس از آنان بر حذر باش! خداوند آن ها را بکشد، چگونه از حق منحرف می شوند؟!

332 زیادی اموال و اولاد منافقان شما را متعجب نکند

«وَلَا تُعْجِبْکَ أَمْوَ لُهُمْ وَأَوْلَدُهُمْ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ أَن یُعَذِّبَهُم بِها فِی الدُّنْیا وَتَزْهَقَ أَنفُسُهُمْ وَهُمْ کَفِرُونَ» توبه/85

ص:106

مبادا اموال و فرزندانشان، مایه شگفتی تو گردد! (این برای آن ها نعمت نیست؛ بلکه) خدا می خواهد آن ها را به این وسیله در دنیا عذاب کند، و جانشان برآید در حالی که کافرند!

333 مانند منافقان نباشید

«وَلَا تَکُونُوا کالَّذِینَ قالُوا سَمِعْنا وَهُمْ لَا یَسْمَعُونَ» انفال/21

و همانند کسانی نباشید که می گفتند: «شنیدیم!» ولی در حقیقت نمی شنیدند!

334 از منافقان اطاعت نکنید(1)

«وَ لَا تُطِعِ الْکَفِرِینَ وَالْمُنَفِقِینَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ وَ کَفَی بِاللَّهِ وَکِیلاً» احزاب/48

و از کافران و منافقان اطاعت مکن، و به آزارهای آن ها اعتنا منما، و بر خدا توکّل کن، و همین بس که خدا حامی و مدافع (تو) است!

335 خدا منافقان را بکشد

«وَ إِذَا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ یَقُولُواتَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ کَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَةٍ عَلَیْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ» منافقون/4

هنگامی که آن ها را می بینی، جسم و قیافه آنان تو را در شگفتی فرو می برد؛ و اگر سخن بگویند، به سخنانشان گوش فرا می دهی؛ اما گویی چوب های خشکی هستند که به دیوار تکیه داده شده اند! هر فریادی از هر جا بلند شود بر ضد خود می پندارند؛ آن ها دشمنان واقعی تو هستند، پس از آنان بر حذر باش! خداوند آن ها را بکشد، چگونه از حق منحرف می شوند؟!

336 منافقان منتظر عذاب باشند

«قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنآ إِلآَّ إِحْدَی الْحُسْنَیَیْنِ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِکُمْ أَن یُصِیبَکُمُ اللَّهُ بِعَذَابٍ مِنْ عِندِهِ أَوْ بِأَیْدِینا فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَکُم مُّتَرَبِّصُونَ» توبه/52

بگو: «آیا درباره ما، جز یکی از دو نیکی را انتظار دارید؟!(: یا پیروزی یا شهادت) ولی ما انتظار داریم که خداوند، عذابی از سوی خودش (در آن جهان) به شما برساند، یا (در این

ص:107

جهان) به دست ما (مجازات شوید) اکنون که چنین است، شما انتظار بکشید، ما هم با شما انتظار می کشیم!»

337 با منافقان جهاد کنید

«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَفِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ» تحریم/9

ای پیامبر! با کفّار و منافقین پیکار کن و بر آنان سخت بگیر! جایگاهشان جهنم است، و بد فرجامی است!

338 عاقبت منافقان آتش جهنم است

«وَعَدَ اللَّهُ الْمُنَفِقِینَ وَالْمُنَفِقَتِ وَالْکُفَّارَ نارَ جَهَنَّمَ خَلِدِینَ فِیها هِیَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِیمٌ * کالَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ کانُوا أَشَدَّ مِنکُمْ قُوَّةً وَأَکْثَرَ أَمْوَ لاً وَأَوْلَداً فَاسْتَمْتَعُوابِخَلَقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُم بِخَلَقِکُمْ کَما اسْتَمْتَعَ الَّذِینَ مِن قَبْلِکُم بِخَلَقِهِمْ وَخُضْتُمْ کالَّذِی خاضُوا أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَلُهُمْ فِی الدُّنْیا وَالأَْخِرَةِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْخَسِرُونَ» توبه/68 و 69

خداوند به مردان و زنان منافق و کفّار، وعده آتش دوزخ داده؛ جاودانه در آن خواهند ماند -همان برای آن ها کافی است!- و خدا آن ها را از رحمت خود دور ساخته؛ و عذاب همیشگی برای آن هاست! (شما منافقان،) همانند کسانی هستید که قبل از شما بودند (و راه نفاق پیمودند؛ بلکه) آن ها از شما نیرومندتر، و اموال و فرزندانشان بیشتر بود! آن ها از بهره خود (از مواهب الهی در راه گناه و هوس) استفاده کردند؛ شما نیز از بهره خود، (در این راه) استفاده کردید، همان گونه که آن ها استفاده کردند؛ شما (در کفر و نفاق و استهزای مؤمنان) فرو رفتید، همان گونه که آن ها فرو رفتند؛ (ولی سرانجام) اعمالشان در دنیا و آخرت نابود شد؛ و آن ها همان زیانکارانند!

339 منافقان را به عذاب بشارت بده

«بَشِّرِ الْمُنَفِقِینَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذَاباً أَلِیماً * الَّذِینَ یَتَّخِذُونَ الْکَفِرِینَ أَوْلِیآءَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ أَیَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً» نسا/138 و 139

ص:108

به منافقان بشارت ده که مجازات دردناکی در انتظار آن هاست! همان ها که کافران را به جای مؤمنان، دوست خود انتخاب می کنند. آیا عزّت و آبرو نزد آنان می جویند؟ با این که همه عزّت ها از آن خداست؟!

فَیَنظُرُواْ کَیْفَ کانَ عَقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَ لَدَارُ الْأَخِرَةِ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ اتَّقَوْاْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» یوسف/109

و ما نفرستادیم پیش از تو، جز مردانی از اهل آبادی ها که به آن ها وحی می کردیم! آیا (مخالفان دعوت تو،) در زمین سیر نکردند تا ببینند عاقبت کسانی که پیش از آن ها بودند چه شد؟! و سرای آخرت برای پرهیزگاران بهتر است! آیا فکر نمی کنید؟!

ه: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنسَوْنَ أَنفُسَکُمْ وَ أَنتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» بقره/44

آیا مردم را به نیکی (و ایمان به پیامبری که صفات او آشکارا در تورات آمده) دعوت می کنید، اما خودتان را فراموش می نمایید؛ با این که شما کتاب (آسمانی) را می خوانید! آیا نمی اندیشید؟!

و: «وَما الْحَیَوةُ الدُّنْیآ إِلَّا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَلَلدَّارُ الْأَخِرَةُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» انعام/32

زندگی دنیا، چیزی جز بازی و سرگرمی نیست! و سرای آخرت، برای آن ها که پرهیزگارند، بهتر است! آیا نمی اندیشید؟!

342 چرا در قرآن تدبّر نمی کنند؟

الف: «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ وَلَوْ کانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُواْ فِیهِ اخْتِلَفاً کَثِیراً» نسا/82

آیا درباره قرآن نمی اندیشند؟! اگر از سوی غیر خدا بود، اختلاف فراوانی در آن می یافتند.

ب: «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ أَمْ عَلَی قُلُوبٍ أَقْفالُهآ» محمد/24

آیا آن ها در قرآن تدبّر نمی کنند، یا بر دل هایشان قفل نهاده شده است؟!

343 چرا توبه نمی کنند؟

«أَفَلَا یَتُوبُونَ إِلَی اللَّهِ وَیَسْتَغْفِرُونَهُ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» مائده/74

آیا به سوی خدا باز نمی گردند، و از او طلب آمرزش نمی کنند؟ (در حالی که) خداوند آمرزنده مهربان است.

344 چرا تفکر نمی کنید؟

«قُل لَّآ أَقُولُ لَکُمْ عِندِی خَزَآئِنُ اللَّهِ وَلَآ أَعْلَمُ الْغَیْبَ وَلَآ أَقُولُ لَکُمْ إِنِّی مَلَکٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحَی إِلَیَّ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الْأَعْمَی وَالْبَصِیرُ أَفَلَا تَتَفَکَّرُونَ» انعام/50

ص:110

بگو: «من نمی گویم خزاین خدا نزد من است؛ و من، (جز آنچه خدا به من بیاموزد،) از غیب آگاه نیستم! و به شما نمی گویم من فرشته ام؛ تنها از آنچه به من وحی می شود پیروی می کنم.» بگو: «آیا نابینا و بینا مساویند؟! پس چرا نمی اندیشید؟!»

345 چرا نمی فهمید؟

الف: «وَحآجَّهُ قَوْمُهُ قالَ أَتُحَجُّونِّی فِی اللَّهِ وَقَدْ هَدَانِ وَلَآ أَخافُ ما تُشْرِکُونَ بِهِ إِلَّآ أَن یَشآءَ رَبِّی شَیْاً وَسِعَ رَبِّی کُلَّ شَیْ ءٍ عِلْماً أَفَلَا تَتَذَکَّرُونَ» انعام/80

ولی قوم او [=ابراهیم ، با وی به گفتگو و ستیز پرداختند؛ گفت: «آیا درباره خدا با من گفتگو و ستیز می کنید؟! در حالی که خداوند، مرا با دلایل روشن هدایت کرده؛ و من از آنچه شما همتای (خدا) قرار می دهید، نمی ترسم (و به من زیانی نمی رسانند)! مگر پروردگارم چیزی را بخواهد! وسعت آگاهی پروردگارم همه چیز را در برمی گیرد؛ آیا متذکّر (و بیدار) نمی شوید؟!

ب: «اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ ما لَکُم مِن دُونِهِ مِن وَلِیٍّ وَ لَا شَفِیعٍ أَفَلَا تَتَذَکَّرُونَ» سجده/4

خداوند کسی است که آسمان ها و زمین و آنچه را میان این دو است در شش روز [= شش دوران] آفرید، سپس بر عرش (قدرت) قرار گرفت؛ هیچ سرپرست و شفاعت کننده ای برای شما جز او نیست؛ آیا متذکّر نمی شوید؟!

346 چرا پرهیزگار نمی شوید؟

الف: «قُلْ مَن یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمآءِ وَالْأَرْضِ أَمَّن یَمْلِکُ السَّمْعَ وَ الأَْبْصَرَ وَ مَن یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِ ّ وَ مَن یُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ» یونس/31

بگو: «چه کسی شما را از آسمان و زمین روزی می دهد؟ یا چه کسی مالک (و خالق) گوش و چشم هاست؟ و چه کسی زنده را از مرده، و مرده را از زنده بیرون می آورد؟ و چه کسی امور (جهان) را تدبیر می کند؟» بزودی (در پاسخ) می گویند: «خدا»، بگو: «پس چرا تقوا پیشه نمی کنید (و از خدا نمی ترسید)؟!

ص:111

ب: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلَی قَوْمِهِ فَقالَ یَقَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ ما لَکُم مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ» مؤمنون/23

و ما نوح را به سوی قومش فرستادیم؛ او به آن ها گفت: «ای قوم من! خداوند یکتا را بپرستید، که جز او معبودی برای شما نیست! آیا (از پرستش بت ها) پرهیز نمی کنید؟!

ج: «وَإِلَی عادٍ أَخاهُمْ هُوداً قالَ یَقَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ ما لَکُم مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ» اعراف/65

و به سوی قوم عاد، برادرشان «هود» را (فرستادیم)؛ گفت: «ای قوم من! (تنها) خدا را پرستش کنید، که جز او معبودی برای شما نیست! آیا پرهیزگاری پیشه نمی کنید؟!»

د: «فَأَرْسَلْنا فِیهِمْ رَسُولاً مِّنْهُمْ أَنِ اعْبُدُواْ اللَّهَ ما لَکُم مِنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ» مؤمنون/32

و در میان آنان رسولی از خودشان فرستادیم که: «خدا را بپرستید؛ جز او معبودی برای شما نیست؛ آیا (با این همه، از شرک و بت پرستی) پرهیز نمی کنید؟!»

ه: «قُلْ مَن رَّبُّ السَّماوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ * سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ» مؤمنون/86و 87

بگو: «چه کسی پروردگار آسمان های هفتگانه، و پروردگار عرش عظیم است؟» بزودی خواهند گفت: «همه این ها از آن خداست!» بگو: «آیا تقوا پیشه نمی کنید (و از خدا نمی ترسید و دست از شرک برنمی دارید)؟!»

347 چرا متذکر نمی شوید؟(1)

الف: «أَفَمَن یَخْلُقُ کَمَن لَّا یَخْلُقُ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ» نحل/17

آیا کسی که (این گونه مخلوقات را) می آفریند، همچون کسی است که نمی آفریند؟! آیا متذکّر نمی شوید؟!

ب: «إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ یَدَبِّرُ الْأَمْرَ ما مِن شَفِیعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذَ لِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ» یونس/3

ص:112

پروردگار شما، خداوندی است که آسمان ها و زمین را در شش روز [= شش دوران] آفرید؛ سپس بر تخت (قدرت) قرار گرفت، و به تدبیر کار (جهان) پرداخت؛ هیچ شفاعت کننده ای، جز با اذن او نیست؛ این است خداوند، پروردگار شما! پس او را پرستش کنید! آیا متذکّر نمی شوید؟!

ج: «أَفَرَءَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلَی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلَی بَصَرِهِ غِشَوَةً فَمَن یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ» جاثیه/23

آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی (بر این که شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده ای افکنده است؟! با این حال چه کسی می تواند غیر از خدا او را هدایت کند؟! آیا متذکّر نمی شوید؟!

د: «مَثَلُ الْفَرِیقَیْنِ کالْأَعْمَی وَ الْأَصَمِ ّ وَ الْبَصِیرِ وَ السَّمِیعِ هَلْ یَسْتَوِیانِ مَثَلاً أَفَلَا تَذَکَّرُونَ» هود/24

حال این دو گروه [= مؤمنان و منکران ، حال «نابینا و کر» و «بینا و شنوا» است؛ آیا این دو، همانند یکدیگرند؟! آیا پند نمی گیرند؟!

348 چرا نمی شنوید؟

الف: «قُلْ أَرَءَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ الَّیْلَ سَرْمَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَمَةِ مَنْ إِلَهٌ غَیْرُ اللَّهِ یَأْتِیکُم بِضِیآءٍ أَفَلَا تَسْمَعُونَ» قصص/71

بگو: «به من خبر دهید اگر خداوند شب را تا قیامت بر شما جاودان سازد، آیا معبودی جز خدا می تواند روشنایی برای شما بیاورد؟! آیا نمی شنوید؟!»

ص:113

ب: «أَوَ لَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنا مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَسَکِنِهِمْ إِنَّ فِی ذلِکَ لَأَیَتٍ أَفَلَا یَسْمَعُونَ» سجده/26

آیا برای هدایت آن ها همین کافی نیست که افراد زیادی را که در قرن پیش از آنان زندگی داشتند هلاک کردیم؟! این ها در مساکن (ویران شده) آنان راه می روند؛ در این آیاتی است (از قدرت خداوند و مجازات دردناک مجرمان)؛ آیا نمی شنوند؟!

349 چرا نمی بینید؟

الف: «وَفِی الْأَرْضِ آیاتٌ لِّلْمُوقِنِینَ * وَفِی أَنفُسِکُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ» ذاریات/20 و 21

و در زمین آیاتی برای جویندگان یقین است و در وجود خود شما (نیز آیاتی است)؛ آیا نمی بینید؟!

ب: «قُلْ أَرَءَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَمَةِ مَنْ إِلَهٌ غَیْرُ اللَّهِ یَأْتِیکُم بِلَیْلٍ تَسْکُنُونَ فِیهِ أَفَلَا تُبْصِرُونَ» قصص/72

بگو: «به من خبر دهید اگر خداوند روز را تا قیامت بر شما جاودان کند، کدام معبود غیر از خداست که شبی برای شما بیاورد تا در آن آرامش یابید؟ آیا نمی بینید؟!»

350 چرا نمی بینند؟

الف: «أَفَلَا یَرَوْنَ أَلَّا یَرْجِعُ إِلَیْهِمْ قَوْلاً وَ لَا یَمْلِکُ لَهُمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعاً» طه/89

آیا نمی بینند که (این گوساله) هیچ پاسخی به آنان نمی دهد، و مالک هیچ گونه سود و زیانی برای آن ها نیست؟!

ب: «بَلْ مَتَّعْنا هَؤُلَآءِ وَ ءَابآءَهُمْ حَتَّی طالَ عَلَیْهِمُ الْعُمُرُ أَفَلَا یَرَوْنَ أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنقُصُها مِنْ أَطْرَافِهآ أَفَهُمُ الْغَلِبُونَ» انبیا/44

ما آن ها و پدرانشان را (از نعمت ها) بهره مند ساختیم، تا آنجا که عمر طولانی پیدا کردند (و مایه غرور و طغیانشان شد)؛ آیا نمی بینند که ما پیوسته به سراغ زمین آمده، و از آن (و اهلش) می کاهیم؟! آیا آن ها غالبند (یا ما)؟!

ج: «أَوَ لَمْ یَرَوْاْ أَنَّا نَسُوقُ الْمآءَ إِلَی الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تَأْکُلُ مِنْهُ أَنْعَمُهُمْ وَ أَنفُسُهُمْ أَفَلَا یُبْصِرُونَ» سجده/27

آیا ندیدند که ما آب را به سوی زمین های خشک می رانیم و بوسیله آن زراعت هایی می رویانیم که هم چهارپایانشان از آن می خورند و هم خودشان تغذیه می کنند؛ آیا نمی بینند؟!

351 چرا شاکر نیستند؟

الف: «لِیَأْکُلُواْ مِن ثَمَرِهِ وَ ما عَمِلَتْهُ أَیْدِیهِمْ أَفَلَا یَشْکُرُونَ» یس/35

تا از میوه آن بخورند در حالی که دست آنان هیچ دخالتی در ساختن آن نداشته است! آیا شکر خدا را بجا نمی آورند؟!

ص:114

ب: «وَ لَهُمْ فِیها مَنَفِعُ وَ مَشارِبُ أَفَلَا یَشْکُرُونَ» یس/73

و برای آنان بهره های دیگری در آن (حیوانات) است و نوشیدنی هایی گوارا؛ آیا با این حال شکرگزاری نمی کنند؟!

357 نفرین بر کافران

«إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْکافِرِینَ وَأَعَدَّ لَهُمْ سَعِیراً» احزاب/64

خداوند کافران را لعن کرده (و از رحمت خود دور داشته) و برای آنان آتش سوزاننده ای آماده نموده است

358 مرگ بر مرتدان

«کَیْفَ یَهْدِی اللَّهُ قَوْماً کَفَرُوا بَعْدَ إِیَمانِهِمْ وَشَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجَآءَهُمُ الْبَیِّناتُ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ * أُولَئِکَ جَزَآؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَالْمَلَائِکَةِ وَالنّاسِ أَجْمَعِینَ» آل عمران/86 و 87

چگونه خداوند جمعیّتی را هدایت می کند که بعد از ایمان و گواهی به حقّانیّت رسول و آمدن نشانه های روشن برای آن ها، کافر شدند؟! و خدا، جمعیّت ستمکاران را هدایت نخواهد کرد! کیفر آن ها، این است که لعن (و طرد) خداوند و فرشتگان و مردم همگی بر آن هاست.

359 نفرین بر کافران یهود

«وَقالَتِ الْیَهُودُ عُزَیْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَقالَتِ النَّصارَی الْمَسِیحُ ابْنُ اللَّهِ ذَلِکَ قَوْلُهُم بِأَفْوَاهِهِمْ یُضهُِونَ قَوْلَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِن قَبْلُ قتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ» توبه/30

یهود گفتند: «عزیر پسر خداست!» و نصاری کفتند: «مسیح پسر خداست!» این سخنی است که با زبان خود می گویند، که همانند گفتار کافران پیشین است؛ خدا آنان را بکشد، چگونه از حق انحراف می یابند؟!

360 نفرین بر ستمگران

«وَنادَی أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النّارِ أَن قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدتُّم مّا وَعَدَ رَبُّکُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ» اعراف/44

و بهشتیان دوزخیان را صدا می زنند که: «آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود، همه را حق یافتیم؛ آیا شما هم آنچه را پروردگارتان به شما وعده داده بود حق یافتید؟!» گویند: آری. در این هنگام، ندا دهنده ای در میان آن ها ندا می دهد که: «لعنت خدا بر ستمگران باد!

ص:116

361 اف بر بت وبت پرستی

«أُفٍّ لَّکُمْ وَ لِما تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» انبیا/67

اف بر شما و بر آنچه جز خدا می پرستید! آیا اندیشه نمی کنید (و عقل ندارید)؟!

362 مرگ بر منافقان

«وَ إِذَا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ یَقُولُواتَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ کَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَةٍ عَلَیْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ» منافقون/4

هنگامی که آن ها را می بینی، جسم و قیافه آنان تو را در شگفتی فرو می برد؛ و اگر سخن بگویند، به سخنانشان گوش فرا می دهی؛ اما گویی چوب های خشکی هستند که به دیوار تکیه داده شده اند! هر فریادی از هر جا بلند شود بر ضد خود می پندارند؛ آن ها دشمنان واقعی تو هستند، پس از آنان بر حذر باش! خداوند آن ها را بکشد، چگونه از حق منحرف می شوند؟!

ص:117

366 پیامبر با وحی انذار می کند

«قُلْ إِنَّمآ أُنذِرُکُم بِالْوَحْیِ وَ لَا یَسْمَعُ الصُّمُّ الدُّعآءَ إِذَا ما یُنذَرُونَ» انبیا/45

بگو: «من تنها بوسیله وحی شما را انذار می کنم!» ولی آن ها که گوش هایشان کر است، هنگامی که انذار می شوند، سخنان را نمی شنوند!

ج: «وَ اتَّبِعْ ما یُوحَی إِلَیْکَ وَ اصْبِرْ حَتَّی یَحْکُمَ اللَّهُ وَ هُوَ خَیْرُ الْحَکِمِینَ» یونس/109

و از آنچه بر تو وحی می شود پیروی کن، و شکیبا باش (و استقامت نما)، تا خداوند فرمان (پیروزی) را صادر کند؛ و او بهترین حاکمان است!

370 فقط از وحی خدا پیروی می کنم

«قُل لَّآ أَقُولُ لَکُمْ عِندِی خَزَآئِنُ اللَّهِ وَلَآ أَعْلَمُ الْغَیْبَ وَلَآ أَقُولُ لَکُمْ إِنِّی مَلَکٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحَی إِلَیَّ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الْأَعْمَی وَالْبَصِیرُ أَفَلَا تَتَفَکَّرُونَ» انعام/50

بگو: «من نمی گویم خزاین خدا نزد من است؛ و من، (جز آنچه خدا به من بیاموزد،) از غیب آگاه نیستم! و به شما نمی گویم من فرشته ام؛ تنها از آنچه به من وحی می شود پیروی می کنم.» بگو: «آیا نابینا و بینا مساویند؟! پس چرا نمی اندیشید؟!»

371 به راه خدا دعوت کن

الف: «ادْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جَدِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ» نحل/125

با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آن ها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن! پروردگارت، از هر کسی بهتر می داند چه کسی از راه او گمراه شده است؛ و او به هدایت یافتگان داناتر است.

ب: «لِّکُلِ ّ أُمَّةٍ جَعَلْنا مَنسَکاً هُمْ ناسِکُوهُ فَلَا یُنَزِعُنَّکَ فِی الْأَمْرِ وَ ادْعُ إِلَی رَبِّکَ إِنَّکَ لَعَلَی هُدًی مُّسْتَقِیمٍ» حج/67

برای هر امّتی عبادتی قرار دادیم، تا آن عبادت را (در پیشگاه خدا) انجام دهند؛ پس نباید در این امر با تو به نزاع برخیزند! به سوی پروردگارت دعوت کن، که بر هدایت مستقیم قرار داری (و راه راست همین است که تو می پویی).

372 نزدیکان خود را انذار کن

«وَ أَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ» شعرا/214

و خویشاوندان نزدیکت را انذار کن!

ص:120

373 به مردم تذکّر بده

«فَذَکِّرْ إِنَّمآ أَنتَ مُذَکِّرٌ» غاشیه/21

پس تذکّر ده که تو فقط تذکّر دهنده ای!

374 بر حکم خدا صبر داشته باش

«وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَإِنَّکَ بِأَعْیُنِنَا وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ حِینَ تَقُومُ» طور/48

در راه ابلاغ حکم پروردگارت صبر و استقامت کن، چرا که تو در حفاظت کامل ما قرار داری! و هنگامی که برمی خیزی پروردگارت را تسبیح و حمد گوی!

375 پیامبرگونه صبر داشته باش

«فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لَا تَسْتَعْجِل لَّهُمْ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِن نَّهارٍ بَلَغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَسِقُونَ» احقاف/35

پس صبر کن آن گونه که پیامبران «اُولو العزم» صبر کردند، و برای (عذاب) آنان شتاب مکن! هنگامی که وعده هایی را که به آن ها داده می شود ببینند، احساس می کنند که گویی فقط ساعتی از یک روز (در دنیا) توقّف داشتند؛ این ابلاغی است برای همگان؛ آیا جز قوم فاسق هلاک می شوند؟!

376 ای پیامبر بر کافران تأسف نخور

«قُلْ یَأَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلَی شَیْ ءٍ حَتَّی تُقِیمُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِیلَ وَمآ أُنزِلَ إِلَیْکُم مِن رَّبِّکُمْ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِّنْهُم مَّآ أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ طُغْیَناً وَکُفْراً فَلَا تَأْسَ عَلَی الْقَوْمِ الْکَفِرِینَ» مائده/68

ای اهل کتاب! شما هیچ آیین صحیحی ندارید، مگر این که تورات و انجیل و آنچه را از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده است، برپا دارید. ولی آنچه بر تو از سوی پروردگارت نازل شده، (نه تنها مایه بیداری آن ها نمی گردد، بلکه) بر طغیان و کفر بسیاری از آن ها می افزاید. بنابر این، از این قوم کافر، (و مخالفت آن ها،) غمگین مباش!

ص:121

ای کسانی که ایمان آورده اید! تقوای الهی پیشه کنید و به رسولش ایمان بیاورید تا دو سهم از رحمتش به شما ببخشد و برای شما نوری قرار دهد که با آن (در میان مردم و در مسیر زندگی خود) راه بروید و گناهان شما را ببخشد؛ و خداوند غفور و رحیم است.

380 به پیامبر و کتب آسمانی ایمان بیاورید(1)

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا ءَامِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَی رَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَلاً بَعِیداً» نسا/136

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبرش، و کتابی که بر او نازل کرده، و کتب (آسمانی) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعی) بیاورید کسی که خدا و فرشتگان او و کتاب ها و پیامبرانش و روز واپسین را انکار کند، در گمراهی دور و درازی افتاده است.

381 بیعت با پیامبر بیعت با خداست

«إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَی نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفَی بِمَا عَهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً» فتح/10

کسانی که با تو بیعت می کنند (در حقیقت) تنها با خدا بیعت می نمایند، و دست خدا بالای دست آن هاست؛ پس هر کس پیمان شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است؛ و آن کس که نسبت به عهدی که با خدا بسته وفا کند، بزودی پاداش عظیمی به او خواهد داد.

فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً» نسا/59

ای کسانی که ایمان آورده اید! اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الأمر [=اوصیای پیامبر] را! و هرگاه در چیزی نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید (و از آن ها داوری بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این (کار) برای شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است.

383 اطاعت، سخن همه پیامبران است(1)

«فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُونِ» شعرا/108

تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید!

384 اطاعت پیامبر، اطاعت خداست

«مَّن یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَمَن تَوَلَّی فَمآ أَرْسَلْنَکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً» نسا/80

کسی که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده؛ و کسی که سرباز زند، تو را نگهبان (و مراقب) او نفرستادیم (و در برابر او، مسؤول نیستی).

385 از رسول خدا اطاعت کنید(2)

«وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا فَإِن تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَی رَسُولِنا الْبَلَغُ الْمُبِینُ» مائده/92

اطاعت خدا و اطاعت پیامبر کنید! و (از مخالفت فرمان او) بترسید! و اگر روی برگردانید، (مستحق مجازات خواهید بود؛ و) بدانید بر پیامبر ما، جز ابلاغ آشکار، چیز دیگری نیست (و این وظیفه را در برابر شما، انجام داده است).

386 از امر ونهی پیامبر اطاعت کنید

«... وَ مآ ءَاتَیکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهَیکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ» حشر/7

ص:124

.... آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید؛ و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است!

387 در مقابل حکم پیامبر حقی ندارید

«وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَن یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَلاً مُّبِیناً» احزاب/36

هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم بدانند، اختیاری (در برابر فرمان خدا) داشته باشد؛ و هر کس نافرمانی خدا و رسولش را کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است!

388 پذیرش حکم پیامبر، نشانه ایمان است

«فَلَا وَرَبِّکَ لَا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لَا یَجِدُوا فِی أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِّمَّا قَضَیْتَ وَیُسَلِّمُوا تَسْلِیماً» نسا/65

به پروردگارت سوگند که آن ها مؤمن نخواهند بود، مگر این که در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند؛ و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نکنند؛ و کاملا تسلیم باشند.

389 داوری پیامبر عادلانه است

«سَمَّعُونَ لِلْکَذِبِ أَکَّلُونَ لِلسُّحْتِ فَإِن جآءُوکَ فَاحْکُم بَیْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَن یَضُرُّوکَ شَیْاً وَإِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُم بَیْنَهُم بِالْقِسْطِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ» مائده/42

آن ها بسیار به سخنان تو گوش می دهند تا آن را تکذیب کنند؛ مال حرام فراوان می خورند؛ پس اگر نزد تو آمدند، در میان آنان داوری کن، یا (اگر صلاح دانستی) آن ها را به حال خود واگذار! و اگر از آنان صرف نظر کنی، به تو هیچ زیانی نمی رسانند؛ و اگر میان آن ها داوری کنی، با عدالت داوری کن، که خدا عادلان را دوست دارد!

ص:125

390 از همه پیامبران خدا اطاعت کنید(1)

«وَ جآءَ مِنْ أَقْصا الْمَدِینَةِ رَجُلٌ یَسْعَی قالَ یَقَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِینَ * اتَّبِعُوا مَن لَّا یَسَْلُکُمْ أَجْراً وَ هُم مُّهْتَدُونَ» یس/20 و 21

و مردی (با ایمان) از دورترین نقطه شهر با شتاب فرا رسید، گفت: «ای قوم من! از فرستادگان (خدا) پیروی کنید! از کسانی پیروی کنید که از شما مزدی نمی خواهند و خود هدایت یافته اند!

391 اطاعت پیامبر، موجب محبت خداست

«قُلْ إِنْ کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» آل عمران/31

بگو: «اگر خدا را دوست می دارید، از من پیروی کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد؛ و گناهانتان را ببخشد؛ و خدا آمرزنده مهربان است.»

392 پاداش اطاعت از پیامبر چیست

«تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِها الْأَنْهَرُ خَلِدِینَ فِیها وَذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» نسا/13

این ها مرزهای الهی است؛ و هر کس خدا و پیامبرش را اطاعت کند، (و قوانین او را محترم بشمرد،) خداوند وی را در باغ هایی از بهشت وارد می کند که همواره، آب از زیر درختانش جاری است؛ جاودانه در آن می مانند؛ و این، پیروزی بزرگی است!

393 پاداش اطاعت از پیامبر چنین است(2)

«وَ مَن یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَخْشَ اللَّهَ وَیَتَّقْهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْفآئِزُونَ» نور/52

و هر کس خدا و پیامبرش را اطاعت کند، و از خدا بترسد و از مخالفت فرمانش بپرهیزد، چنین کسانی همان پیروزمندان واقعی هستند!

ص:126

می کنند، مبادا اعمال شما نابود گردد در حالی که نمی دانید! آن ها که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می کنند همان کسانی هستند که خداوند دل هایشان را برای تقوا خالص نموده، و برای آنان آمرزش و پاداش عظیمی است!

396 پیامبر را مانند دیگران صدا نکنید

«لَّا تَجْعَلُوا دُعآءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعآءِ بَعْضِکُم بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» نور/63

صدا کردن پیامبر را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهی؛ خداوند کسانی از شما را که پشت سر دیگران پنهان می شوند، و یکی پس از دیگری فرار می کنند می داند! پس آنان که فرمان او را مخالفت می کنند، باید بترسند از این که فتنه ای دامنشان را بگیرد، یا عذابی دردناک به آن ها برسد!

397 پیامبر را از مقابل و آرام صدا کنید

«إِنَّ الَّذِینَ یُنادُونَکَ مِن وَرَآءِ الْحُجُرَ تِ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ» حجرات/4

(ولی) کسانی که تو را از پشت حجره ها بلند صدا می زنند، بیشترشان نمی فهمند!

398 پیامبر را اذیت نکنید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَکُونُوا کالَّذِینَ ءَاذَوْا مُوسَی فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا وَ کانَ عِندَ اللَّهِ وَجِیهاً» احزاب/69

ای کسانی که ایمان آورده اید! همانند کسانی نباشید که موسی را آزار دادند؛ و خداوند او را از آنچه در حق او می گفتند مبرا ساخت؛ و او نزد خداوند، آبرومند (و گرانقدر) بود!

399 آنان که پیامبر را اذیت می کنند ملعونند

«إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْأَخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُّهِیناً» احزاب/57

آن ها که خدا و پیامبرش را آزار می دهند، خداوند آنان را از رحمت خود در دنیا و آخرت دور ساخته، و برای آن ها عذاب خوارکننده ای آماده کرده است.

ص:128

400 برای صحبت خصوصی با پیامبر صدقه بدهید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِذَا نَجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْوَاکُمْ صَدَقَةً ذلِکَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَ أَطْهَرُ فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» مجادله/12

ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که می خواهید با رسول خدا نجوا کنید (و سخنان درگوشی بگویید)، قبل از آن صدقه ای (در راه خدا) بدهید؛ این برای شما بهتر و پاکیزه تر است و اگر توانایی نداشته باشید، خداوند غفور و رحیم است!

401 پیامبر الگو همه شماست

«لَّقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْأَخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً» احزاب/21

مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آن ها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند.

402 بر پیامبر صلوات بفرستید

«إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِ ّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً» احزاب/56

خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستد؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملاً تسلیم (فرمان او) باشید.

403 بر پیامبر پیشی نگیرید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» حجرات/1

ای کسانی که ایمان آورده اید! چیزی را بر خدا و رسولش مقدّم نشمرید (و پیشی مگیرید)، و تقوای الهی پیشه کنید که خداوند شنوا و داناست!

404 به پیامبر خیانت نکنید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَنَتِکُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ» انفال/27

ص:129

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبر خیانت نکنید! و (نیز) در امانات خود خیانت روا مدارید، در حالی که میدانید (این کار، گناه بزرگی است)!

405 با پیامبر دشمنی نکنید

«أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّهُ مَن یُحادِدِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نارَ جَهَنَّمَ خَلِداً فِیها ذلِکَ الْخِزْیُ الْعَظِیمُ» توبه/63

آیا نمی دانند هر کس با خدا و رسولش دشمنی کند، برای او آتش دوزخ است؛ جاودانه در آن می ماند؟! این، همان رسوایی بزرگ است!

406 ای پیامبر مؤمنان را از خود طرد نکن(1)

«وَلَا تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَوةِ وَالْعَشِیِ ّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ ما عَلَیْکَ مِنْ حِسابِهِم مِن شَیْ ءٍ وَما مِنْ حِسابِکَ عَلَیْهِم مِن شَیْ ءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ الظَّلِمِینَ» انعام/52

و کسانی را که صبح و شام خدا را می خوانند، و جز ذات پاک او نظری ندارند، از خود دور مکن! نه چیزی از حساب آن ها بر توست، و نه چیزی از حساب تو بر آن ها! اگر آن ها را طرد کنی، از ستمگران خواهی بود!

407 ای پیامبر از مکر کافران ناراحت نباش

«وَ لَا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ لَا تَکُن فِی ضَیْقٍ مِّمَّا یَمْکُرُونَ» نمل/70

از (تکذیب و انکار) آنان غمگین مباش، و سینه ات از توطئه آنان تنگ نشود!

408 عاقبت معصیت و نافرمانی از پیامبر، جهنم است

«وَمَن یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ ناراً خَلِداً فِیها وَلَهُ عَذَابٌ مُّهِینٌ» نسا/14

و آن کس که نافرمانی خدا و پیامبرش را کند و از مرزهای او تجاوز نماید، او را در آتشی وارد می کند که جاودانه در آن خواهد ماند؛ و برای او مجازات خوارکننده ای است.

409 پیامبر را یاری کنید

«إِلَّا تَنصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِینَ کَفَرُوا ثانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُما فِی الْغارِ إِذْ یَقُولُ

ص:130

لِصَحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا فَأَنزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ وَأَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْها وَجَعَلَ کَلِمَةَ الَّذِینَ کَفَرُوا السُّفْلَی وَکَلِمَةُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیا وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» توبه/40

اگر او را یاری نکنید، خداوند او را یاری کرد؛ (و در مشکلترین ساعات، او را تنها نگذاشت؛) آن هنگام که کافران او را (از مکّه) بیرون کردند، در حالی که دوّمین نفر بود (و یک نفر بیشتر همراه نداشت)؛ در آن هنگام که آن دو در غار بودند، و او به همراه خود می گفت: «غم مخور، خدا با ماست!» در این موقع، خداوند سکینه (و آرامش) خود را بر او فرستاد؛ و با لشکرهایی که مشاهده نمی کردید، او را تقویت نمود؛ و گفتار (و هدف) کافران را پایین قرار داد، (و آن ها را با شکست مواجه ساخت؛) و سخن خدا (و آیین او)، بالا (و پیروز)است؛ و خداوند عزیز و حکیم است!

سزاوار نیست که اهل مدینه، و بادیه نشینانی که اطراف آن ها هستند، از رسول خدا تخلّف جویند؛ و برای حفظ جان خویش، از جان او چشم بپوشند! این به خاطر آن است که هیچ تشنگی و خستگی، و گرسنگی در راه خدا به آن ها نمی رسد و هیچ گامی که موجب خشم کافران می شود برنمی دارند، و ضربه ای از دشمن نمی خورند، مگر این که به خاطر آن، عمل صالحی برای آن ها نوشته می شود؛ زیرا خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی کند!

412 از مخالفت با پیامبر بترسید(1)

«لَّا تَجْعَلُوا دُعآءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعآءِ بَعْضِکُم بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» نور/63

صدا کردن پیامبر را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهی؛ خداوند کسانی از شما را که پشت سر دیگران پنهان می شوند، و یکی پس از دیگری فرار می کنند می داند! پس آنان که فرمان او را مخالفت می کنند، باید بترسند از این که فتنه ای دامنشان را بگیرد، یا عذابی دردناک به آن ها برسد!

413 عاقبت مخالفت با پیامبر جهنم است

«وَمَن یُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُ الْهُدَی وَیَتَّبِعْ غَیْرَ سَبِیلِ الْمُؤْمِنِینَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّی وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسآءَتْ مَصِیراً» نسا/115

کسی که بعد از آشکار شدن حق، با پیامبر مخالفت کند، و از راهی جز راه مؤمنان پیروی نماید، ما او را به همان راه که می رود می بریم؛ و به دوزخ داخل می کنیم؛ و جایگاه بدی دارد.

414 کفر به پیامبر گمراهی است

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا ءَامِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَی رَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَلاً بَعِیداً» نسا/136

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبرش، و کتابی که بر او نازل کرده، و کتب (آسمانی) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعی) بیاورید کسی که خدا و فرشتگان او و کتاب ها و پیامبرانش و روز واپسین را انکار کند، در گمراهی دور و درازی افتاده است.

ص:132

فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً» نسا/59

ای کسانی که ایمان آورده اید! اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الأمر [=اوصیای پیامبر] را! و هرگاه در چیزی نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر باز گردانید (و از آن ها داوری بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این (کار) برای شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است.

418 با معصومین و امامان همراه باشید(1)

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّدِقِینَ» توبه/119

ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و با صادقان باشید!

419 از اهل بیت سؤال کنید(2)

«وَ مآ أَرْسَلْنا قَبْلَکَ إِلَّا رِجالاً نُّوحِی إِلَیْهِمْ فَسَْلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» انبیا/7

ما پیش از تو، جز مردانی که به آنان وحی می کردیم، نفرستادیم! (همه انسان بودند، و از جنس بشر!) اگر نمی دانید، از آگاهان بپرسید.

420 امامان طاهر و معصومند

«...إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» احزاب/33

... خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.

421 هر امّتی امامی دارد(3)

«... إِنَّما أَنتَ مُنذِرٌ وَلِکُلِ ّ قَوْمٍ هادٍ» رعد/7

... تو فقط بیم دهنده ای! و برای هر گروهی هدایت کننده ای است

ص:134

اهل کتاب

الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِّما مَعَهُمْ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِیآءَ اللَّهِ مِن قَبْلُ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» بقره/91

و هنگامی که به آن ها گفته شود: «به آنچه خداوند نازل فرموده، ایمان بیاورید!» می گویند: «ما به چیزی ایمان می آوریم که بر خود ما نازل شده است.» و به غیر آن، کافر می شوند؛ در حالی که حق است؛ و آیاتی را که بر آن ها نازل شده، تصدیق می کند. بگو: «اگر (راست می گویید، و به آیاتی که بر خودتان نازل شده) ایمان دارید، پس چرا پیامبران خدا را پیش از این، به قتل می رساندید؟!»

425 همه این گونه بگویید

«قُولُوا ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَ مآ أُنزِلَ إِلَیْنا وَ مآ أُنزِلَ إِلی إِبْرَ هِیمَ وَ إِسْمَعِیلَ وَ إِسْحَقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ مآ أُوتِیَ مُوسَی وَ عِیسَی وَمآ أُوتِیَ النَّبِیُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ» بقره/136

بگویید: «ما به خدا ایمان آورده ایم؛ و به آنچه بر ما نازل شده؛ و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و پیامبران از فرزندان او نازل گردید، و (همچنین) آنچه به موسی و عیسی و پیامبران (دیگر) از طرف پروردگار داده شده است، و در میان هیچ یک از آن ها جدایی قائل نمی شویم، و در برابر فرمان خدا تسلیم هستیم؛ (و تعصبات نژادی و اغراض شخصی، سبب نمی شود که بعضی را بپذیریم و بعضی را رها کنیم.)»

426 اگر اهل کتاب مؤمن و متقی شوند

«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْکِتابِ ءَامَنُوا وَاتَّقَوا لَکَفَّرْنا عَنْهُمْ سَیِّاتِهِمْ وَلَأَدْخَلْنَهُمْ جَنَّتِ النَّعِیمِ» مائده/65

و اگر اهل کتاب ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند، گناهان آن ها را می بخشیم؛ و آن ها را در باغ های پر نعمت بهشت، وارد می سازیم.

427 هرکس به خدا و معاد و عمل صالح ایمان بیاورد

«إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا وَ النَّصَرَی وَ الصَّبِِینَ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْأَخِرِ وَ عَمِلَ صَلِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ» بقره/62

ص:136

کسانی که (به پیامبر اسلام) ایمان آورده اند، و کسانی که به آئین یهود گرویدند و نصاری و صابئان [= پیروان یحیی] هر گاه به خدا و روز رستاخیز ایمان آورند، و عمل صالح انجام دهند، پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است؛ و هیچ گونه ترس و اندوهی برای آن ها نیست. (هر کدام از پیروان ادیان الهی، که در عصر و زمان خود، بر طبق وظایف و فرمان دین عمل کرده اند، مأجور و رستگارند.)

428 ای اهل کتاب حجّت بر شما تمام است

«یَأَهْلَ الْکِتابِ قَدْ جآءَکُمْ رَسُولُنا یُبَیِّنُ لَکُمْ عَلَی فَتْرَةٍ مِّنَ الرُّسُلِ أَن تَقُولُوا ما جآءَنا مِنْ بَشِیرٍ وَ لَا نَذِیرٍ فَقَدْ جآءَکُم بَشِیرٌ وَنَذِیرٌ وَاللَّهُ عَلَی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» مائده/19

ای اهل کتاب! رسول ما، پس از فاصله و فترتی میان پیامبران، به سوی شما آمد؛ در حالی که حقایق را برای شما بیان می کند؛ تا مبادا (روز قیامت) بگویید: «نه بشارت دهنده ای به سراغ ما آمد، و نه بیم دهنده ای»! (هم اکنون، پیامبر) بشارت دهنده و بیم دهنده، به سوی شما آمد! و خداوند بر همه چیز تواناست.

429 ای دانشمندان اهل کتاب چرا امر به معروف و نهی از منکر نمی کنید

«لَوْلَا یَنْهَیهُمُ الرَّبَّنِیُّونَ وَالْأَحْبارُ عَن قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ ما کانُوا یَصْنَعُونَ»

مائده/63

چرا دانشمندان نصاری و علمای یهود، آن ها را از سخنان گناه آمیز و خوردن مال حرام، نهی نمی کنند؟! چه زشت است عملی که انجام می دادند!

430 ای اهل کتاب چرا پیمان خدا را کتمان می کنید

«وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَکْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَآءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَلِیلاً فَبِئْسَ ما یَشْتَرُونَ» آل عمران/187

و (به خاطر بیاورید) هنگامی را که خدا، از کسانی که کتاب (آسمانی) به آن ها داده شده، پیمان گرفت که حتماً آن را برای مردم آشکار سازید و کتمان نکنید! ولی آن ها، آن را پشت سر افکندند؛ و به بهای کمی فروختند؛ و چه بد متاعی می خرند؟!

ص:137

431 ای اهل کتاب حقّ را کتمان نکنید

«یَأَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَطِلِ وَتَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ» آل عمران/71

ای اهل کتاب! چرا حق را با باطل (می آمیزید و) مشتبه می کنید (تا دیگران نفهمند و گمراه شوند)، و حقیقت را پوشیده می دارید در حالی که می دانید؟!

432 لعنت خدا بر کتمان کنندگان اهل کتاب

«إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مآ أَنزَلْنا مِنَ الْبَیِّنَتِ وَ الْهُدَی مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنَّهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتابِ أُولئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللَّعِنُونَ» بقره/159

کسانی که دلایل روشن، و وسیله هدایتی را که نازل کرده ایم، بعد از آن که در کتاب برای مردم بیان نمودیم، کتمان کنند، خدا آن ها را لعنت می کند؛ و همه لعن کنندگان نیز، آن ها را لعن می کنند.

433 ای اهل کتاب به آیات خدا کافر نشوید

الف: «قُلْ یَأَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِایَتِ اللَّهِ وَاللَّهُ شَهِیدٌ عَلَی ما تَعْمَلُونَ» آل عمران/98

بگو: «ای اهل کتاب! چرا به آیات خدا کفر می ورزید؟! و خدا گواه است بر اعمالی که انجام می دهید!»

ب: «یَأَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِایَتِ اللَّهِ وَأَنتُمْ تَشْهَدُونَ» آل عمران/70

ای اهل کتاب! چرا به آیات خدا کافر می شوید، در حالی که (به درستی آن) گواهی می دهید؟!

434 ای اهل کتاب چرا در مورد ابراهیم نزاع می کنید

«یَأَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تُحآجُّونَ فِی إِبْرَ هِیمَ وَمآ أُنزِلَتِ التَّوْرَاةُ وَالْإِنجِیلُ إِلَّا مِنْ بَعْدِهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» آل عمران/65

ای اهل کتاب! چرا درباره ابراهیم، گفتگو و نزاع می کنید (و هر کدام، او را پیرو آیین خودتان معرفی می نمایید)؟! در حالی که تورات و انجیل، بعد از او نازل شده است! آیا اندیشه نمی کنید؟!

435 ای مؤمنان مواظب باشید اهل کتاب شما را مرتد نکنند

«وَدَّ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَوْ یَرُدُّونَکُم مِنْ بَعْدِ إِیمَنِکُمْ کُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِندِ أَنفُسِهِم مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» بقره/109

ص:138

بسیاری از اهل کتاب، از روی حسد -که در وجود آن ها ریشه دوانده- آرزو می کردند شما را بعد از اسلام و ایمان، به حال کفر باز گردانند؛ با این که حق برای آن ها کاملاً

روشن شده است. شما آن ها را عفو کنید و گذشت نمایید؛ تا خداوند فرمان خودش (فرمان جهاد) را بفرستد؛ خداوند بر هر چیزی تواناست.

436 ای مؤمنان با اهل کتاب دوستی نکنید که از آنان می شوید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَالنَّصَرَی أَوْلِیآءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیآءُ بَعْضٍ وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّلِمِینَ» مائده/51

ای کسانی که ایمان آورده اید! یهود و نصاری را ولّی (و دوست و تکیه گاه خود،) انتخاب نکنید! آن ها اولیای یکدیگرند؛ و کسانی که از شما با آنان دوستی کنند، از آن ها هستند؛ خداوند، جمعیّت ستمکار را هدایت نمی کند

437 ای اهل کتاب به تورات و انجیل واقعی عمل کنید

«قُلْ یَأَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلَی شَیْ ءٍ حَتَّی تُقِیمُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِیلَ وَمآ أُنزِلَ إِلَیْکُم مِن رَّبِّکُمْ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِّنْهُم مَّآ أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ طُغْیَناً وَکُفْراً فَلَا تَأْسَ عَلَی الْقَوْمِ الْکَفِرِینَ» مائده/68

ای اهل کتاب! در دین خود، غلوّ (و زیاده روی) نکنید! و در باره خدا، غیر از حق نگویید! مسیح عیسی بن مریم فقط فرستاده خدا، و کلمه (و مخلوق) اوست، که او را به مریم القا نمود؛ و روحی (شایسته) از طرف او بود. بنابر این، به خدا و پیامبران او، ایمان بیاورید! و نگویید: («خداوند) سه گانه است!» (از این سخن) خودداری کنید که برای شما بهتر است! خدا، تنها معبود یگانه است؛ او منزه است که فرزندی داشته باشد؛ (بلکه) از آن اوست آنچه در آسمان ها و در زمین است؛ و برای تدبیر و سرپرستی آن ها، خداوند کافی است.

ب: «قُلْ یَأَهْلَ الْکِتابِ لَا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ غَیْرَ الْحَقِ ّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَآءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِن قَبْلُ وَأَضَلُّوا کَثِیراً وَضَلُّوا عَن سَوَآءِ السَّبِیلِ» مائده/77

بگو: «ای اهل کتاب! در دین خود، غلوّ (و زیاده روی) نکنید! و غیر از حق نگویید! و از هوس های جمعیّتی که پیشتر گمراه شدند و دیگران را گمراه کردند و از راه راست منحرف گشتند، پیروی ننمایید!»

439 ای اهل کتاب خرده و بهانه نگیرید

«قُلْ یَأَهْلَ الْکِتابِ هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّآ إِلَّآ أَنْ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَمآ أُنزِلَ إِلَیْنا وَمآ أُنزِلَ مِن قَبْلُ وَأَنَّ أَکْثَرَکُمْ فَسِقُونَ» مائدة /59

بگو: «ای اهل کتاب! آیا به ما خرده می گیرید؟ (مگر ما چه کرده ایم) جز این که به خداوند یگانه، و به آنچه بر ما نازل شده، و به آنچه پیش از این نازل گردیده، ایمان آورده ایم. و این، به خاطر آن است که بیشتر شما، از راه حق، خارج شده اید.»

440 با اهل کتاب به نیکویی مناظره کنید

الف: «وَ لَا تُجَدِلُوا أَهْلَ الْکِتابِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَ قُولُواءَامَنَّا بِالَّذِی أُنزِلَ إِلَیْنا وَ أُنزِلَ إِلَیْکُمْ وَ إِلَهُنا وَ إِلَهُکُمْ وَاحِدٌ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ» عنکبوت/46

با اهل کتاب جز به روشی که از همه نیکوتر است مجادله نکنید، مگر کسانی از آنان که ستم کردند؛ و (به آن ها) بگویید: «ما به تمام آنچه از سوی خدا بر ما و شما نازل شده ایمان آورده ایم، و معبود ما و شما یکی است، و ما در برابر او تسلیم هستیم!»

ص:140

ب: «ادْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جَدِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ» نحل/125

با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آن ها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن! پروردگارت، از هر کسی بهتر می داند چه کسی از راه او گمراه شده است؛ و او به هدایت یافتگان داناتر است.

441 از هوی و هوس اهل کتاب پیروی نکنید

«...وَ لَا تَتَّبِعْ أَهْوَآءَهُمْ وَ قُلْ ءَامَنتُ بِمآ أَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتابٍ وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ رَبُّنا وَ رَبُّکُمْ لَنآ أَعْمَلُنا وَ لَکُمْ أَعْمَلُکُمْ لَا حُجَّةَ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ یَجْمَعُ بَیْنَنا وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ» شورا/15

... و از هوی و هوس های آنان پیروی مکن، و بگو: «به هر کتابی که خدا نازل کرده ایمان آورده ام و مأمورم در میان شما عدالت کنم؛ خداوند پروردگار ما و شماست؛ نتیجه اعمال ما از آن ما است و نتیجه اعمال شما از آن شما، خصومت شخصی در میان ما نیست؛ و خداوند ما و شما را در یکجا جمع می کند، و بازگشت (همه) به سوی اوست!»

442 ای پیامبر بر کافران اهل کتاب تأسف نخور

«قُلْ یَأَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلَی شَیْ ءٍ حَتَّی تُقِیمُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِیلَ وَمآ أُنزِلَ إِلَیْکُم مِن رَّبِّکُمْ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِّنْهُم مَّآ أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ طُغْیَناً وَکُفْراً فَلَا تَأْسَ عَلَی الْقَوْمِ الْکَفِرِینَ» مائده/68

ای اهل کتاب! شما هیچ آیین صحیحی ندارید، مگر این که تورات و انجیل و آنچه را از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده است، برپا دارید. ولی آنچه بر تو از سوی پروردگارت نازل شده، (نه تنها مایه بیداری آن ها نمی گردد، بلکه) بر طغیان و کفر بسیاری از آن ها می افزاید. بنابر این، از این قوم کافر، (و مخالفت آن ها) غمگین مباش!

443 آنچه بر اهل کتاب حرام کردیم

«وَعَلَی الَّذِینَ هادُوا حَرَّمْنا کُلَّ ذِی ظُفُرٍ وَمِنَ الْبَقَرِ وَالْغَنَمِ حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ شُحُومَهُمآ إِلَّا ما

ص:141

حَمَلَتْ ظُهُورُهُمآ أَوِ الْحَوَایآ أَوْ ما اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذلِکَ جَزَیْنَهُم بِبَغْیِهِمْ وَإِنَّا لَصَدِقُونَ» انعام/146

و بر یهودیان، هر حیوان ناخن دار [= حیواناتی که سم یکپارچه دارند] را حرام کردیم؛ و از گاو و گوسفند، پیه و چربیشان را بر آنان تحریم نمودیم؛ مگر چربی هایی که بر پشت آن ها قرار دارد، و یا در دو طرف پهلوها، و یا آن ها که با استخوان آمیخته است؛ این را به خاطر ستمی که می کردند به آن ها کیفر دادیم؛ و ما راست می گوییم.

444 بر اهل کتاب به حکم الهی داوری کن

«وَأَنِ احْکُم بَیْنَهُم بِمآ أَنزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَآءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَن یَفْتِنُوکَ عَنْ بَعْضِ مآ أَنزَلَ اللَّهُ إِلَیْکَ فَإِن تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ أَن یُصِیبَهُم بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ کَثِیراً مِّنَ النَّاسِ لَفَسِقُونَ» مائده/49

و در میان آن ها [= اهل کتاب ، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داوری کن! و از هوس های آنان پیروی مکن! و از آن ها برحذر باش، مبادا تو را از بعض احکامی که خدا بر تو نازل کرده، منحرف سازند! و اگر آن ها (از حکم و داوری تو)، روی گردانند، بدان که خداوند می خواهد آنان را به خاطر پاره ای از گناهانشان مجازات کند؛ و بسیاری از مردم فاسقند.

445 به حکم الهی داوری کنید

«إِنَّآ أَنزَلْنا التَّوْرَاةَ فِیها هُدیً وَنُورٌ یَحْکُمُ بِها النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُوا لِلَّذِینَ هادُوا وَالرَّبَّنِیُّونَ وَالْأَحْبارُ بِما اسْتُحْفِظُوا مِن کِتَبِ اللَّهِ وَکانُوا عَلَیْهِ شُهَدَآءَ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا بِایَتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمآ أَنزَلَ اللَّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْکَفِرُونَ * وَکَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیهآ أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَالْأَنفَ بِالْأَنفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِ ّ وَالْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَّهُ وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمآ أَنزَلَ اللَّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّلِمُونَ * وَلْیَحْکُمْ أَهْلُ الْإِنجِیلِ بِمآ أَنزَلَ اللَّهُ فِیهِ وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمآ أَنزَلَ اللَّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْفَسِقُونَ» مائده/44 تا 47

ما تورات را نازل کردیم در حالی که در آن، هدایت و نور بود؛ و پیامبران، که در برابر فرمان

ص:142

خدا تسلیم بودند، با آن برای یهود حکم می کردند؛ و (همچنین) علما و دانشمندان به این کتاب که به آن ها سپرده شده و بر آن گواه بودند، داوری می نمودند. بنابر این، (به خاطر داوری بر طبق آیات الهی،) از مردم نهراسید! و از من بترسید! و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید! و آن ها که به احکامی که خدا نازل کرده حکم نمی کنند، کافرند. و بر آن ها [=بنی اسرائیل در آن [=تورات ، مقرر داشتیم که جان در مقابل جان، و چشم در مقابل چشم، و بینی در برابر بینی، و گوش در مقابل گوش، و دندان در برابر دندان می باشد؛ و هر زخمی، قصاص دارد؛ و اگر کسی آن را ببخشد (و از قصاص، صرف نظر کند)، کفاره (گناهان) او محسوب می شود؛ و هر کس به احکامی که خدا نازل کرده حکم نکند، ستمگر است. و بدنبال آن ها [=پیامبران پیشین ، عیسی بن مریم را فرستادیم در حالی که کتاب تورات را که پیش از او فرستاده شده بود تصدیق داشت؛ و انجیل را به او دادیم که در آن، هدایت و نور بود؛ و (این کتاب آسمانی نیز) تورات را، که قبل از آن بود، تصدیق می کرد؛ و هدایت و موعظه ای برای پرهیزگاران بود.اهل انجیل [=پیروان مسیح] نیز باید به آنچه خداوند در آن نازل کرده حکم کنند! و کسانی که بر طبق آنچه خدا نازل کرده حکم نمی کنند، فاسقند.

446 ارتباط مسلمانان با اهل کتاب

«الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَتُ وَطَعامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حِلٌّ لَّکُمْ وَطَعامُکُمْ حِلٌّ لَّهُمْ وَالْمُحْصَنَتُ مِنَ الْمُؤْمِنَتِ وَالْمُحْصَنَتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِن قَبْلِکُمْ إِذَآ ءَاتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسَفِحِینَ وَلَا مُتَّخِذِی أَخْدَانٍ وَمَن یَکْفُرْ بِالْإِیمَنِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِی الْأَخِرَةِ مِنَ الْخَسِرِینَ» مائده/5

امروز چیزهای پاکیزه برای شما حلال شده؛ و (همچنین) طعام اهل کتاب، برای شما حلال است؛ و طعام شما برای آن ها حلال؛ و (نیز) پاکدامنان از مسلمانان، و پاکدامنان از اهل کتاب، حلالند؛ هنگامی که مهر آن ها را بپردازید و پاکدامن باشید؛ نه زناکار، و نه دوست پنهانی و نامشروع گیرید. و کسی که انکار کند آنچه را باید به آن ایمان بیاورد، اعمال او تباه می گردد؛ و در سرای دیگر، از زیانکاران خواهد بود.

ص:143

قرآن، معجزه جاویدان

اذن پروردگارشان برای (تقدیر) هر کاری نازل می شوند.شبی است سرشار از سلامت (و برکت و رحمت) تا طلوع سپیده!

449 به قرآن ایمان بیاورید

«فَامِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنزَلْنا وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» تغابن/8

حال که چنین است، به خدا و رسول او و نوری که نازل کرده ایم ایمان بیاورید؛ و بدانید خدا به آنچه انجام می دهید آگاه است!

450 به قرآن و همه کتب آسمانی ایمان بیاورید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا ءَامِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَی رَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَلاً بَعِیداً» نسا/136

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبرش، و کتابی که بر او نازل کرده، و کتب (آسمانی) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعی) بیاورید کسی که خدا و فرشتگان او و کتاب ها و پیامبرانش و روز واپسین را انکار کند، در گمراهی دور و درازی افتاده است.

451 ما از قرآن حفاظت می کنیم

«إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحَفِظُونَ» حجر/9

ما قرآن را نازل کردیم؛ و ما بطور قطع نگهدار آنیم!

452 از قرآن پیروی کنید

الف: «وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ مآ أُنزِلَ إِلَیْکُم مِن رَّبِّکُم مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَکُمُ الْعَذَابُ بَغْتَةً وَ أَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ» زمر/55

و از بهترین دستورهایی که از سوی پروردگارتان بر شما نازل شده پیروی کنید پیش از آن که عذاب (الهی) ناگهان به سراغ شما آید در حالی که از آن خبر ندارید!

ب: «اتَّبِعُوا مآ أُنزِلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیآءَ قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ» اعراف/3

از چیزی که از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده، پیروی کنید! و از اولیا و معبودهای دیگر جز او، پیروی نکنید! اما کمتر متذکّر می شوید!

ص:145

ج: «وَهَذَا کِتابٌ أَنزَلْنَهُ مُبارَکٌ فَاتَّبِعُوهُ وَاتَّقُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» انعام/155

و این کتابی است پر برکت، که ما (بر تو) نازل کردیم؛ از آن پیروی کنید،و پرهیزگاری پیشه نمائید، باشد که مورد رحمت (خدا) قرار گیرید!

453 قرآن را ابلاغ و تلاوت کن

«اتْلُ مآ أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلَوةَ إِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشآءِ وَ الْمُنکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ» عنکبوت/45

آنچه را از کتاب (آسمانی) به تو وحی شده تلاوت کن، و نماز را برپا دار، که نماز (انسان را) از زشتی ها و گناه بازمی دارد، و یاد خدا بزرگتر است؛ و خداوند می داند شما چه کارهایی انجام می دهید!

454 قرآن شفا و رحمت است

«وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ ما هُوَ شِفآءٌ وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَ لَا یَزِیدُ الظَّلِمِینَ إِلَّا خَساراً» اسرا/82

و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان، نازل می کنیم؛ و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمی افزاید.

455 در قرآن شک نکنید

«فَإِن کُنتَ فِی شَکٍّ مِّمَّآ أَنزَلْنآ إِلَیْکَ فَسَْلِ الَّذِینَ یَقْرَءُونَ الْکِتابَ مِن قَبْلِکَ لَقَدْ جآءَکَ الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ» یونس/94

و اگر در آنچه بر تو نازل کرده ایم تردیدی داری، از کسانی که پیش از تو کتاب آسمانی را می خواندند بپرس، به یقین، «حق» از طرف پروردگارت به تو رسیده است؛ بنابر این، هرگز از تردیدکنندگان مباش!

456 قرآن برای منکران و بی دینان نفعی ندارد

«وَ إِذَا قَرَأْتَ الْقُرْءَانَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْأَخِرَةِ حِجاباً مَّسْتُوراً * وَجَعَلْنا عَلَی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَن یَفْقَهُوهُ وَ فِی ءَاذَانِهِمْ وَقْراً وَ إِذَا ذَکَرْتَ رَبَّکَ فِی الْقُرْءَانِ وَحْدَهُ وَ لَّوْا عَلَی أَدْبَرِهِمْ نُفُوراً » اسرا/45 و 46

ص:146

و هنگامی که قرآن می خوانی، میان تو و آن ها که به آخرت ایمان نمی آورند، حجاب ناپیدایی قرارمی دهیم و بر دل هایشان پوشش هایی، تا آن را نفهمند؛ و در گوش هایشان سنگینی؛ و هنگامی که پروردگارت را در قرآن به یگانگی یاد می کنی، آن ها پشت می کنند و از تو روی بر می گردانند.

457 نزول قرآن تعجب ندارد

«أَفَمِنْ هَذَا الْحَدِیثِ تَعْجَبُونَ * وَتَضْحَکُونَ وَ لَا تَبْکُونَ» نجم/59 و 60

آیا از این سخن تعجّب می کنید، و می خندید و نمی گریید،

458 هر که به قرآن و کتب آسمانی کافر شود گمراه است

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا ءَامِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَی رَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَلاً بَعِیداً» نسا/136

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبرش، و کتابی که بر او نازل کرده، و کتب (آسمانی) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعی) بیاورید کسی که خدا و فرشتگان او و کتاب ها و پیامبرانش و روز واپسین را انکار کند، در گمراهی دور و درازی افتاده است.

460 قرآن پیام برای جهانیان است

«هَذَا بَلَغٌ لِّلنَّاسِ وَ لِیُنذَرُوا بِهِ وَ لِیَعْلَمُوا أَنَّما هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَ لِیَذَّکَّرَ أُولُواالْأَلْبَبِ» ابراهیم/52

این (قرآن،) پیام (و ابلاغی) برای (عموم) مردم است؛ تا همه به وسیله آن انذار شوند، و بدانند او خدا یکتاست؛ و تا صاحبان مغز (و اندیشه) پند گیرند!

461 قرآن انذار برای جهانیان است

«تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلَی عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعَلَمِینَ نَذِیراً» فرقان/1

زوال ناپذیر و پر برکت است کسی که قرآن را بر بنده اش نازل کرد تا بیم دهنده جهانیان باشد.

462 قرآن وسیله انذار است

الف: «وَهَذَا کِتابٌ أَنزَلْنَهُ مُبارَکٌ مُّصَدِّقُ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَی وَمَنْ حَوْلَها وَالَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْأَخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَی صَلَاتِهِمْ یُحافِظُونَ» انعام/92

و این کتابی است که ما آن را نازل کردیم؛ کتابی است پربرکت، که آنچه را پیش از آن آمده، تصدیق می کند؛ (آن را فرستادیم تا مردم را به پاداش های الهی، بشارت دهی،) و تا (اهل) امّ القری [= مکّه و کسانی را که گرد آن هستند، بترسانی! (یقین بدان) آن ها که به آخرت ایمان دارند، و به آن ایمان می آورند؛ و بر نمازهای خویش، مراقبت می کنند!

ب: «قُلْ أَیُّ شَیْ ءٍ أَکْبَرُ شَهَدَةً قُلِ اللَّهُ شَهِیدٌ بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَأُوحِیَ إِلَیَّ هَذَا الْقُرْءَانُ لِأُنذِرَکُم بِهِ وَمَنْ بَلَغَ أَئِنَّکُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّهِ ءَالِهَةً أُخْرَی قُل لَّآ أَشْهَدُ قُلْ إِنَّما هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِی بَرِی ءٌ مِّمَّا تُشْرِکُونَ» انعام/19

بگو: «بالاترین گواهی، گواهی کیست؟» (و خودت پاسخ بده و) بگو: «خداوند، گواه میان من و شماست؛ و (بهترین دلیل آن این است که) این قرآن بر من وحی شده، تا شما و تمام کسانی را که این قرآن به آن ها می رسد، بیم دهم (و از مخالفت فرمان خدا بترسانم). آیا براستی شما گواهی می دهید که معبودان دیگری با خداست؟!» بگو: «من هرگز چنین گواهی نمی دهم». بگو: «اوست تنها معبود یگانه؛ و من از آنچه برای او شریک قرارمی دهید، بیزارم!»

ص:148

463 قرآن هم وسیله انذار است و هم تبشیر

«فَإِنَّمَا یَسَّرْنَهُ بِلِسَانِکَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِینَ وَ تُنذِرَ بِهِ قَوْماً لُّدّاً» مریم/97

و ما فقط آن [=قرآن را بر زبان تو آسان ساختیم تا پرهیزگاران را به وسیله آن بشارت دهی، و دشمنان سرسخت را با آنان انذار کنی.

464 قرآن برای پند و تذکّر است(1)

الف: «فَإِنَّمَا یَسَّرْنَهُ بِلِسَانِکَ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ» دخان/58

ما آن [=قرآن] را بر زبان تو آسان ساختیم، شاید آنان متذکّر شوند!

ب: «وَ لَقَدْ یَسَّرْنا الْقُرْءَانَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ» قمر/17

ما قرآن را برای تذکّر آسان ساختیم؛ آیا کسی هست که متذکّر شود؟!

ج: «کِتابٌ أُنزِلَ إِلَیْکَ فَلَا یَکُن فِی صَدْرِکَ حَرَجٌ مِّنْهُ لِتُنذِرَ بِهِ وَذِکْرَی لِلْمُؤْمِنِینَ» اعراف/2

این کتابی است که بر تو نازل شده؛ و نباید از ناحیه آن، ناراحتی در سینه داشته باشی! تا به وسیله آن، (مردم را از عواقب سوء عقاید و اعمال نادرستشان) بیم دهی؛ و تذکّری است برای مؤمنان.

ب: «قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنسُ وَ الْجِنُّ عَلَی أَن یَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْءَانِ لَا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً» اسرا/88

بگو: «اگر انسان ها و پریان (جن و انس) اتفاق کنند که همانند این قرآن را بیاورند، همانند آن را نخواهند آورد؛ هر چند یکدیگر را (در این کار) کمک کنند.

467 اگر می توانید ده سوره بیاورید

«أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَیَتٍ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُم مِن دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنتُمْ صَدِقِینَ * فَإِلَّمْ یَسْتَجِیبُوا لَکُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمآ أُنزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ وَ أَن لَّآ إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ» هود/13 و 14

آن ها می گویند: «او به دروغ این (قرآن) را (به خدا) نسبت داده (و ساختگی است)!» بگو: «اگر راست می گویید، شما هم ده سوره ساختگی همانند این قرآن بیاورید؛ و تمام کسانی را که می توانید -غیر از خدا- (برای این کار) دعوت کنید!» و اگر آن ها دعوت شما را نپذیرفتند، بدانید (قرآن) تنها با علم الهی نازل شده؛ و هیچ معبودی جز او نیست! آیا با این حال، تسلیم می شوید؟

468 اگر می توانید یک سوره بیاورید

الف: «أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُم مِن دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنتُمْ صَدِقِینَ» یونس/38

آیا آن ها می گویند: «او قرآن را بدروغ به خدا نسبت داده است»؟! بگو: «اگر راست می گویید، یک سوره همانند آن بیاورید؛ و غیر از خدا، هر کس را می توانید (به یاری) طلبید!»

ب: «وَ إِنْ کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنا عَلَی عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِن مِّثْلِهِ وَ ادْعُواشُهَدَآءَکُم مِن دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنتُمْ صَدِقِینَ» بقره/23

و اگر در باره آنچه بر بنده خود [= پیامبر] نازل کرده ایم شک و تردید دارید، (دست کم) یک سوره همانند آن بیاورید؛ و گواهان خود را - غیر خدا - برای این کار، فرا خوانید اگر راست می گویید!

ص:150

472 قصص قرآن برای تفکّر است

«وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِی ءَاتَیْنَهُ ءَایَتِنا فَانسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَنُ فَکانَ مِنَ الْغاوِینَ * وَلَوْ شِئْنا لَرَفَعْنَهُ بِها وَلَکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَی الأَْرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَث ذَّ لِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوابِایَتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ» اعراف/175و 176

و بر آن ها بخوان سرگذشت آن کس را که آیات خود را به او دادیم؛ ولی (سرانجام) خود را از آن تهی ساخت و شیطان در پی او افتاد، و از گمراهان شد! و اگر می خواستیم، (مقام) او را با این آیات (و علوم و دانش ها) بالا می بردیم؛ (اما اجبار، بر خلاف سنت ماست؛ پس او را به حال خود رها کردیم) و او به پستی گرایید، و از هوای نفس پیروی کرد! مثل او همچون سگ (هار) است که اگر به او حمله کنی، دهانش را باز، و زبانش را برون می آورد، و اگر او را به حال خود واگذاری، باز همین کار را می کند؛ (گویی چنان تشنه دنیاپرستی است که هرگز سیراب نمی شود! (این مثل گروهی است که آیات ما را تکذیب کردند؛ این داستان ها را (برای آن ها) بازگو کن، شاید بیندیشند (و بیدار شوند)!

473 به قرآن تمسّک کنید

«فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذِی أُوحِیَ إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلَی صِرَ طٍ مُّسْتَقِیمٍ» زخرف/43

آنچه را بر تو وحی شده محکم بگیر که تو بر صراط مستقیمی.

475 هنگام شروع قرائت، از شیطان دوری بجوید

«فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْءَانَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَنِ الرَّجِیمِ» نحل/98

هنگامی که قرآن می خوانی، از شرّ شیطان مطرود، به خدا پناه بر!

476 قرآن تلاوت کنید

«إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هاذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِی حَرَّمَها وَلَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ وَأُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ * وَ أَنْ أَتْلُوَا الْقُرْءَانَ فَمَنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَقُلْ إِنَّمآ أَنَا مِنَ الْمُنذِرِینَ» نمل/91 و 92

(بگو: ) من مأمورم پروردگار این شهر (مقدّس مکّه) را عبادت کنم، همان کسی که این شهر را حرمت بخشیده؛ در حالی که همه چیز از آن اوست! و من مأمورم که از مسلمین باشم و این که قرآن را تلاوت کنم! هر کس هدایت شود بسود خود هدایت شده؛ و هر کس گمراه گردد (زیانش متوجّه خود اوست؛) بگو: «من فقط از انذارکنندگانم!»

477 زیاد قرآن بخوانید

«... فَاقْرَءُوا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْءَانِ ... فَاقْرَءُوا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ ...» مزمل/20

... اکنون آنچه برای شما میسّر است قرآن بخوانید...پس به اندازه ای که برای شما ممکن است از آن تلاوت کنید

478 با ترتیل قرآن بخوانید

«... وَ رَتِّلِ الْقُرْءَانَ تَرْتِیلاً» مزمل/4

... و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان؛

479 هنگام قرائت قرآن ساکت باشید

وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْءَانُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» اعراف/204

هنگامی که قرآن خوانده شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید؛ شاید مشمول رحمت خدا شوید!

ص:153

شیطان

و همکارانش شما را می بینند از جایی که شما آن ها را نمی بینید؛ (امّا بدانید) ما شیاطین را اولیای کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند!

484 مواظب شیطان باشید

«وَ لَا یَصُدَّنَّکُمُ الشَّیْطَنُ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ» زخرف/62

و شیطان شما را (از راه خدا) باز ندارد، که او دشمن آشکار شماست!

485 دستورات شیطان، مقابل دستورات خداست(1)

«الشَّیْطَنُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُم بِالْفَحْشآءِ وَاللَّهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَفَضْلاً وَاللَّهُ وَ سِعٌ عَلِیمٌ» بقره/268

شیطان، شما را (به هنگام انفاق،) وعده فقر و تهیدستی می دهد؛ و به فحشا (و زشتی ها) امر می کند؛ ولی خداوند وعده «آمرزش» و «فزونی» به شما می دهد؛ و خداوند، قدرتش وسیع، و (به هر چیز) داناست. (به همین دلیل، به وعده های خود، وفا می کند.)

486 از شیطان پیروی نکنید(2)

الف: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَ تِ الشَّیْطَنِ وَ مَن یَتَّبِعْ خُطُوَ تِ الشَّیْطَنِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشآءِ وَ الْمُنکَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ مَا زَکَی مِنکُم مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لَکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَن یَشآءُ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» نور/21

ای کسانی که ایمان آورده اید! از گام های شیطان پیروی نکنید. هر کس پیرو گام های شیطان شود (گمراهش می سازد، زیرا) او به فحشا و منکر فرمان می دهد. و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی شد؛ ولی خداوند هر که را بخواهد تزکیه می کند، و خدا شنوا و داناست.

ب: «یاأَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَلاً طَیِّباً وَ لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَ تِ الشَّیْطَنِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ * إِنَّما یَأْمُرُکُم بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشآءِ وَ أَن تَقُولُوا عَلَی اللَّهِ ما لَا تَعْلَمُونَ» بقره/168 و 169

ای مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید! و از گامهای شیطان، پیروی نکنید!

ص:156

چه این که او، دشمن آشکار شماست! او شما را فقط به بدی ها و کار زشت فرمان می دهد؛ (و نیز دستور می دهد) آنچه را که نمی دانید، به خدا نسبت دهید.

ج: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کآفَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَ تِ الشَّیْطَنِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ» بقره/208

ای کسانی که ایمان آورده اید همگی در صلح و آشتی درآیید! و از گام های شیطان، پیروی نکنید؛ که او دشمن آشکار شماست

487 عاقبت پیروی از شیطان جهنم است

«کُتِبَ عَلَیْهِ أَنَّهُ مَن تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ یُضِلُّهُ وَ یَهْدِیهِ إِلَی عَذَابِ السَّعِیرِ» حج/4

بر او نوشته شده که هر کس ولایتش را بر گردن نهد، بطور مسلّم گمراهش می سازد، و به آتش سوزان راهنماییش می کند!

488 هنگام وسوسه شیطان به خدا پناه ببرید

الف: «وَإِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَنِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» اعراف/200

و هرگاه وسوسه ای از شیطان به تو رسد، به خدا پناه بر؛ که او شنونده و داناست!

ب: «وَقُل رَّبِ ّ أَعُوذُبِکَ مِنْ هَمَزَ تِ الشَّیطِینِ*وَأَعُوذُبِکَ رَبِ ّ أَن یَحْضُرُونِ» مؤمنون/97 و 98»

و بگو: «پروردگارا! از وسوسه های شیاطین به تو پناه می برم!و از این که آنان نزد من حاضر شوند (نیز) -ای پروردگار من- به تو پناه می برم!»

ج: «مِن شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِالنَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ» ناس/4 تا6

از شرّ وسوسه گر پنهانکار، که در درون سینه انسانها وسوسه می کند،خواه از جنّ باشد یا از انسان!

489 رفاقت با شیطان

«وَالَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَ لَهُمْ رِئآءَ النَّاسِ وَلَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْیَوْمِ الْأَخِرِ وَمَن یَکُنِ الشَّیْطَنُ لَهُ قَرِیناً فَسآءَ قَرِیناً» نسا/38

و آن ها کسانی هستند که اموال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می کنند، و ایمان به

ص:157

خدا و روز بازپسین ندارند؛ (چرا که شیطان، رفیق و همنشین آن هاست؛) و کسی که شیطان قرین او باشد، بد همنشین و قرینی است.

490 با دوستان شیطان بجنگید

«الَّذِینَ ءَامَنُوا یُقَتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا یُقَتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّغُوتِ فَقَتِلُوا أَوْلِیآءَ الشَّیْطَنِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَنِ کانَ ضَعِیفاً» نسا/76

کسانی که ایمان دارند، در راه خدا پیکار می کنند؛ و آن ها که کافرند، در راه طاغوت [= بت و افراد طغیانگر]. پس شما با یاران شیطان، پیکار کنید! (و از آن ها نهراسید!) زیرا که نقشه شیطان، (همانند قدرتش) ضعیف است.

491 شیطان گمراه کننده است

«أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ ءَامَنُوا بِمآ أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمآ أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ یُرِیدُونَ أَن یَتَحاکَمُوا إِلَی الطَّغُوتِ وَقَدْ أُمِرُوا أَن یَکْفُرُوا بِهِ وَیُرِیدُ الشَّیْطَنُ أَن یُضِلَّهُمْ ضَلَلاً بَعِیداً» نسا/60

آیا ندیدی کسانی را که گمان می کنند به آنچه (از کتاب های آسمانی که) بر تو و بر پیشینیان نازل شده، ایمان آورده اند، ولی می خواهند برای داوری نزد طاغوت و حکّام باطل بروند؟! با این که به آن ها دستور داده شده که به طاغوت کافر شوند. امّا شیطان می خواهد آنان را گمراه کند، و به بیراهه های دور دستی بیفکند.

492 شیطان را عبادت نکنید

«یَأَبَتِ لَا تَعْبُدِ الشَّیْطَنَ إِنَّ الشَّیْطَنَ کانَ لِلرَّحْمَنِ عَصِیًّا» مریم/44

ای پدر! شیطان را پرستش مکن، که شیطان نسبت به خداوند رحمان، عصیانگر بود!

493 نقشه های شیطان

«وَلَأُضِلَّنَّهُمْ وَلَأُمَنِّیَنَّهُمْ وَلَأَمُرَنَّهُمْ فَلَیُبَتِّکُنَّ ءَاذَانَ الْأَنْعَمِ وَلَأَمُرَنَّهُمْ فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَمَن یَتَّخِذِ الشَّیْطَنَ وَلِیًّا مِن دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَاناً مُّبِیناً» نسا/119

و آن ها را گمراه می کنم! و به آرزوها سرگرم می سازم! و به آنان دستور می دهم که (اعمال

ص:158

خرافی انجام دهند، و) گوش چهارپایان را بشکافند، و آفرینشِ پاک خدایی را تغییر دهند! (و فطرت توحید را به شرک بیالایند!)» و هر کس، شیطان را به جای خدا ولّیِ خود برگزیند، زیانِ آشکاری کرده است.

494 شیطان و تمسخر انسان

«وَ قالَ الشَّیْطَنُ لَمَّا قُضِیَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَ عَدَکُمْ وَعْدَ الْحَقِ ّ وَ وَعَدتُّکُمْ فَأَخْلَفْتُکُمْ وَ ما کانَ لِیَ عَلَیْکُم مِن سُلْطَنٍ إِلَّآ أَن دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی فَلَا تَلُومُونِی وَلُومُوا أَنفُسَکُم مَّآ أَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَ مآ أَنتُم بِمُصْرِخِیَّ إِنِّی کَفَرْتُ بِمآ أَشْرَکْتُمُونِ مِن قَبْلُ إِنَّ الظَّلِمِینَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» ابراهیم/22

و شیطان، هنگامی که کار تمام می شود، می گوید: «خداوند به شما وعده حق داد؛ و من به شما وعده (باطل) دادم، و تخلّف کردم! من بر شما تسلّطی نداشتم، جز این که دعوتتان کردم و شما دعوت مرا پذیرفتید! بنابر این، مرا سرزنش نکنید؛ خود را سرزنش کنید! نه من فریادرس شما هستم، و نه شما فریادرس من! من نسبت به شرک شما درباره خود، که از قبل داشتید، (و اطاعت مرا هم ردیف اطاعت خدا قرار دادید) بیزار و کافرم!» مسلّماً ستمکاران عذاب دردناکی دارند!

495 جایگاه شیطان وگناهکاران جهنم است

«قالَ اذْهَبْ فَمَن تَبِعَکَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزَآؤُکُمْ جَزَآءً مَّوْفُوراً» اسرا/63

فرمود: «برو! هر کس از آنان از تو تبعیت کند، جهنم کیفر شماست، کیفری است فراوان!

ص:159

آخرت

ب: «زَعَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَن لَّن یُبْعَثُوا قُلْ بَلَی وَ رَبِّی لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِما عَمِلْتُمْ وَ ذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ» تغابن/7

کافران پنداشتند که هرگز برانگیخته نخواهند شد، بگو: «آری به پروردگارم سوگند که همه شما (در قیامت) برانگیخته خواهید شد، سپس آنچه را عمل می کردید به شما خبر داده می شود، و این برای خداوند آسان است!»

499 آخرت مهم ترین خبر است

«عَمَّ یَتَسآءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ الَّذِی هُمْ فِیهِ مُخْتَلِفُونَ » نبأ/1 تا 3

آن ها از چه چیز از یکدیگر سؤال می کنند؟! از خبر بزرگ و پراهمیّت (رستاخیز)! همان خبری که پیوسته در آن اختلاف دارند!

500 آخرت نزدیک است

«اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ مُّعْرِضُونَ» انبیا/1

حساب مردم به آنان نزدیک شده، در حالی که در غفلتند و روی گردانند!

501 به آخرت امید داشته باشید

«وَ إِلَی مَدْیَنَ أَخاهُمْ شُعَیْباً فَقالَ یَقَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ ارْجُوا الْیَوْمَ الْأَخِرَ وَ لَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ» عنکبوت/36

و ما به سوی «مدین»، برادرشان «شعیب» را فرستادیم؛ گفت: «ای قوم من! خدا را بپرستید، و به روز بازپسین امیدوار باشید، و در زمین فساد نکنید!»

502 منکران آخرت تو را گمراه نکنند

«فَلَا یَصُدَّنَّکَ عَنْها مَن لَّا یُؤْمِنُ بِها وَ اتَّبَعَ هَوَاهُ فَتَرْدَی طه/16

پس مبادا کسی که به آن ایمان ندارد و از هوس های خویش پیروی می کند، تو را از آن بازدارد؛ که هلاک خواهی شد!

503 هر که به آخرت کافر شود گمراه است

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا ءَامِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی

ص:161

نَزَّلَ عَلَی رَسُولِهِ وَالْکِتابِ الَّذِی أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَلاً بَعِیداً» نسا/136

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبرش، و کتابی که بر او نازل کرده، و کتب (آسمانی) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعی) بیاورید کسی که خدا و فرشتگان او و کتاب ها و پیامبرانش و روز واپسین را انکار کند، در گمراهی دور و درازی افتاده است.

504 با منکران آخرت بجنگید

« قتِلُوا الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْیَوْمِ الأَْخِرِ وَلَا یُحَرِّمُونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِ ّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتبَ حَتَّی یُعْطُواالْجِزْیَةَ عَن یَدٍ وَهُمْ صغِرُونَ» توبه/29

با کسانی از اهل کتاب که نه به خدا، و نه به روز جزا ایمان دارند، و نه آنچه را خدا و رسولش تحریم کرده حرام می شمرند، و نه آیین حق را می پذیرند، پیکار کنید تا زمانی که با خضوع و تسلیم، جزیه را به دست خود بپردازند!

505 چرا آخرت را تصدیق نمی کنید

«نَحْنُ خَلَقْنَکُمْ فَلَوْلَا تُصَدِّقُونَ» واقعه/57

ما شما را آفریدیم؛ پس چرا (آفرینش مجدّد را) تصدیق نمی کنید؟!

506 چرا آخرت را تکذیب می کنید

«فَما یُکَذِّبُکَ بَعْدُ بِالدِّینِ» تین/7

پس چه چیز سبب می شود که بعد از این همه (دلایل روشن) روز جزا را انکار کنی؟!

507 عاقبت تکذیب آخرت، آتش است

الف: «بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَ أَعْتَدْنا لِمَن کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً» فرقان/11

(این ها همه بهانه است) بلکه آنان قیامت را تکذیب کرده اند؛ و ما برای کسی که قیامت را تکذیب کند، آتشی شعله ور و سوزان فراهم کرده ایم!

ب: «وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ حَتَّی أَتَینا الْیَقِینُ» مدثر/46 و 47

و همواره روز جزا را انکار می کردیم، تا زمانی که مرگ ما فرا رسید!»(1)

ص:162

508 آنان را از آخرت بترسان(1)

الف: «وَ أَنذِرْهُمْ یَوْمَ الْأَزِفَةِ إِذِ الْقُلُوبُ لَدَی الْحَناجِرِ کَظِمِینَ ما لِلظَّلِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَ لَا شَفِیعٍ یُطاعُ» غافر/18

و آن ها را از روز نزدیک بترسان، هنگامی که از شدّت وحشت دلها به گلوگاه می رسد و تمامی وجود آن ها مملوّ از اندوه می گردد؛ برای ستمکاران دوستی وجود ندارد، و نه شفاعت کننده ای که شفاعتش پذیرفته شود.

ب: «وَ أَنذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ وَ هُمْ لَا یُؤْمِنُونَ» مریم/39

آنان را از روز حسرت [= روز رستاخیز که برای همه مایه تأسف است] بترسان، در آن هنگام که همه چیز پایان می یابد! و آن ها در غفلتند و ایمان نمی آورند!

509 ما شما را از آخرت می ترسانیم

«إِنَّآ أَنذَرْنَکُمْ عَذَاباً قَرِیباً یَوْمَ یَنظُرُ الْمَرْءُ ما قَدَّمَتْ یَدَاهُ وَ یَقُولُ الْکافِرُ یَلَیْتَنِی کُنتُ تُرَ بَاً» نبأ/40

و ما شما را از عذاب نزدیکی بیم دادیم! این عذاب در روزی خواهد بود که انسان آنچه را از قبل با دست های خود فرستاده می بیند، و کافر می گوید: «ای کاش خاک بودم (و گرفتار عذاب نمی شدم)!»

510 از آخرت بترسید(2)

الف: «وَاتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فِیهِ إِلَی اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّی کُلُّ نَفْسٍ مَّا کَسَبَتْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ» بقره/281

و از روزی بپرهیزید (و بترسید) که در آن روز، شما را به سوی خدا باز می گردانند؛ سپس به هر کس، آنچه انجام داده، به طور کامل باز پس داده می شود، و به آن ها ستم نخواهد شد. (چون هر چه می بینند، نتایج اعمال خودشان است.)

ب: «وَ اتَّقُوا یَوْماً لَّا تَجْزِی نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَیْاً وَ لَا یُقْبَلُ مِنْها شَفَعَةٌ وَ لَا یُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لَا هُمْ یُنصَرُونَ» بقره /48

ص:163

و از آن روز بترسید که کسی مجازات دیگری را نمی پذیرد و نه از او شفاعت پذیرفته می شود؛ و نه غرامت از او قبول خواهد شد؛ و نه یاری می شوند.

ج: «یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ وَ اخْشَوْا یَوْماً لَّا یَجْزِی وَالِدٌ عَن وَلَدِهِ وَ لَا مَوْلُودٌ هُوَ جازٍ عَن وَالِدِهِ شَیْاً إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَوةُ الدُّنْیا وَ لَا یَغُرَّنَّکُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ» لقمان/33

ای مردم! تقوای الهی پیشه کنید و بترسید از روزی که نه پدر کیفر اعمال فرزندش را تحمّل می کند، و نه فرزند چیزی از کیفر (اعمال) پدرش را؛ به یقین وعده الهی حقّ است؛ پس مبادا زندگانی دنیا شما را بفریبد، و مبادا (شیطان) فریبکار شما را (به کرم) خدا مغرور سازد!

511 آخرت کی می آید

«یَسَْلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْسَیها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِندَ رَبِّی لَا یُجَلِّیها لِوَقْتِهآ إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّمَاواتِ وَالأَْرْضِ لَا تَأْتِیکُمْ إِلَّا بَغْتَةً یَسَْلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِندَ اللَّهِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ» اعراف/187

درباره قیامت از تو سؤال می کنند، کی فرامی رسد؟! بگو: «علمش فقط نزد پروردگار من است؛ و هیچ کس جز او (نمی تواند) وقت آن را آشکار سازد؛ (اما قیام قیامت، حتی) در آسمان ها و زمین، سنگین (و بسیار پر اهمیت) است؛ و جز بطور ناگهانی، به سراغ شما نمی آید!» (باز) از تو سؤال می کنند، چنان که گویی تو از زمان وقوع آن باخبری! بگو: «علمش تنها نزد خداست؛ ولی بیشتر مردم نمی دانند.»

512 آخرت را فراموش نکنید

«الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَهُمْ لَهْواً وَلَعِباً وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَوةُ الدُّنْیا فَالْیَوْمَ نَنسَیهُمْ کَما نَسُوا لِقآءَ یَوْمِهِمْ هَذَا وَما کانُوا بِایَتِنا یَجْحَدُونَ» اعراف/51

همان ها که دین و آیین خود را سرگرمی و بازیچه گرفتند؛ و زندگی دنیا آنان را مغرور ساخت؛ امروز ما آن ها را فراموش می کنیم، همان گونه که لقای چنین روزی را فراموش کردند و آیات ما را انکار نمودند.

ص:164

513 عاقبت از یاد بردن آخرت این است

«وَ قِیلَ الْیَوْمَ نَنسَیکُمْ کَما نَسِیتُمْ لِقآءَ یَوْمِکُمْ هَذَا وَ مَأْوَاکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُم مِن نَّصِرِینَ» جاثیه/34

و به آن ها گفته می شود: «امروز شما را فراموش می کنیم همان گونه که شما دیدار امروزتان را فراموش کردید؛ و جایگاه شما دوزخ است و هیچ یاوری ندارید!

می گیرد؛ سپس ارواح کسانی که فرمان مرگشان را صادر کرده نگه می دارد و ارواح دیگری را (که باید زنده بمانند) باز می گرداند تا سرآمدی معیّن؛در این امر نشانه های روشنی است برای کسانی که اندیشه می کنند!

516 مرگ همگانی است

الف: «کُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ» عنکبوت/57

هر انسانی مرگ را می چشد، سپس شما را به سوی ما بازمی گردانند.

ب: «کُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوکُم بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ» انبیا/35

هر انسانی طعم مرگ را می چشد! و شما را با بدی ها و خوبی ها آزمایش می کنیم؛ و سرانجام به سوی ما بازگردانده می شوید!

ج: « کُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَةُ الْمَوْتِ وَإِنَّما تُوَفَّوْنَ أُجُورَکُمْ یَوْمَ الْقِیمَةِ فَمَن زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ وَما الْحَیَوةُ الدُّنْیآ إِلَّا مَتعُ الْغُرُورِ» آل عمران/185

هر کسی مرگ را می چشد؛ و شما پاداش خود را بطور کامل در روز قیامت خواهید گرفت؛ آن ها که از آتش (دوزخ) دور شده، و به بهشت وارد شوند نجات یافته و رستگار شده اند و زندگی دنیا، چیزی جز سرمایه فریب نیست!

517 مرگ، دیر یا زود می آید

«قُلْ یَتَوَفَّیکُم مَّلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلَی رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ» سجده /11

بگو: «فرشته مرگ که بر شما مأمور شده، (روح) شما را می گیرد؛ سپس شما را به سوی پروردگارتان باز می گردانند.»

518 زمان و مکان مرگ را فقط خدا می داند

«إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَ یَعْلَمُ ما فِی الْأَرْحامِ وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ مَّاذَا تَکْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِ ّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ» لقمان/34

آگاهی از زمان قیام قیامت مخصوص خداست، و اوست که باران را نازل می کند، و آنچه را که در رحم ها(ی مادران) است می داند، و هیچ کس نمی داند فردا چه به دست می آورد، و هیچ کس نمی داند در چه سرزمینی می میرد؟ خداوند عالم و آگاه است!

ص:166

519 از مرگ نمی توانید فرار کنید

«أَیْنَما تَکُونُوا یُدْرِککُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ کُنتُمْ فِی بُرُوجٍ مُّشَیَّدَةٍ وَإِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ یَقُولُوا هَذِهِ مِنْ عِندِ اللَّهِ وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ یَقُولُوا هَذِهِ مِنْ عِندِکَ قُلْ کُلٌّ مِنْ عِندِ اللَّهِ فَمالِ هَؤُلَآءِ الْقَوْمِ لَا یَکادُونَ یَفْقَهُونَ حَدِیثاً» نسا/78

هر جا باشید، مرگ شما را درمی یابد؛ هر چند در برج های محکم باشید! و اگر به آن ها [=منافقان] حسنه (و پیروزی) برسد، می گویند: «این، از ناحیه خداست.»و اگر سیّئه (و شکستی) برسد، می گویند: «این، از ناحیه توست.» بگو: «همه این ها از ناحیه خداست.» پس چرا این گروه حاضر نیستند سخنی را درک کنند؟!

520 فرار از مرگ سودی ندارد

«قُل لَّن یَنفَعَکُمُ الْفِرَارُ إِنْ فَرَرْتُم مِّنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَ إِذاً لَّا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِیلاً» احزاب/16

بگو: «اگر از مرگ یا کشته شدن فرار کنید، سودی به حال شما نخواهد داشت؛ و در آن هنگام جز بهره کمی از زندگانی نخواهید گرفت!»

521 مرگ حتمی و به دنبال شماست

«قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِی تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَقِیکُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَی عَلِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهَدَةِ فَیُنَبِّئُکُم بِما کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» جمعه /8

بگو: «این مرگی که از آن فرار می کنید سرانجام با شما ملاقات خواهد کرد؛ سپس به سوی کسی که دانای پنهان و آشکار است بازگردانده می شوید؛ آنگاه شما را از آنچه انجام می دادید خبر می دهد!»

523 بدانید خدا همه چیز را زنده می کند

«اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْأَیَتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ» حدید/17

بدانید خداوند زمین را بعد از مرگ آن زنده می کند! ما آیات (خود) را برای شما بیان کردیم، شاید اندیشه کنید!

524 همه از قبر بیرون می آیند

«أَفَلَا یَعْلَمُ إِذَا بُعْثِرَ ما فِی الْقُبُورِ * وَحُصِّلَ ما فِی الصُّدُورِ» عادیات/9 و 10

آیا نمی داند در آن روز که تمام کسانی که در قبرها هستند برانگیخته می شوند، و آنچه در درون سینه هاست آشکار می گردد،

525 خدا بر زنده کردن مردگان قدرت دارد(1)

الف: «أَوَ لَمْ یَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لَمْ یَعْیَ بِخَلْقِهِنَّ بِقَدِرٍ عَلَی أَن یُحْیِیَ الْمَوْتَی بَلَی إِنَّهُ عَلَی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» احقاف/33

آیا آن ها نمی دانند خداوندی که آسمان ها و زمین را آفریده و از آفرینش آن ها ناتوان نشده است، می تواند مُردگان را زنده کند؟! آری او بر هر چیز تواناست!

ب: «أَوَ لَمْ یَرَوْاْ کَیْفَ یُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وإِنَّ ذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ» عنکبوت/19

آیا آنان ندیدند چگونه خداوند آفرینش را آغاز می کند، سپس بازمی گرداند؟! این کار برای خدا آسان است!

ج: « أَیَحْسَبُ الْإِنسنُ أَلَّن نَّجْمَعَ عِظامَهُ * بَلَی قدِرِینَ عَلَی أَن نُّسَوِّیَ بَنانَهُ» قیامت/3 و 4

آیا انسان می پندارد که هرگز استخوان های او را جمع نخواهیم کرد؟!آری قادریم که (حتّی خطوط سر) انگشتان او را موزون و مرتّب کنیم!

د: «إِنَّهُ عَلَی رَجْعِهِ لَقادِرٌ» طارق/8

مسلّماً او [= خدائی که انسان را از چنین چیز پستی آفرید] می تواند او را بازگرداند!

ص:168

526 ای نفس مطمئنه به سوی خدا برگرد

«یا أَیَّتُها النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً» فجر/27 و 28

تو ای روح آرام یافته! به سوی پروردگارت بازگرد در حالی که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است.

531 روزی که روابط دنیایی در آن حاکم نیست

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا أَنفِقُوا مِمَّا رَزَقْنکُم مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لَّا بَیْعٌ فِیهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفعَةٌ وَ الْکفِرُونَ هُمُ الظَّلِمُونَ» بقره/254

ای کسانی که ایمان آورده اید! از آنچه به شما روزی داده ایم، انفاق کنید! پیش از آن که روزی فرا رسد که در آن، نه خرید و فروش است (تا بتوانید سعادت و نجات از کیفر را برای خود خریداری کنید)، و نه دوستی (و رفاقت های مادی سودی دارد)، و نه شفاعت؛ (زیرا شما شایسته شفاعت نخواهید بود.) و کافران، خود ستمگرند؛ (هم به خودشان ستم می کنند، هم به دیگران).

532 روزی که تردیدی ندارد

« رَبَّنآ إِنَّکَ جامِعُ النَّاسِ لِیَوْمٍ لَّا رَیْبَ فِیهِ إِنَّ اللَّهَ لَا یُخْلِفُ الْمِیعادَ» آل عمران/9

پروردگارا! تو مردم را، برای روزی که تردیدی در آن نیست، جمع خواهی کرد؛ زیرا خداوند، از وعده خود، تخلّف نمی کند. (ما به تو و رحمت بی پایانت، و به وعده رستاخیز و قیامت ایمان داریم.)»

533 روز دیدار اعمال

«یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُّحْضَراً وَما عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَبَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً وَیُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبادِ» آل عمران/30

روزی که هر کس، آنچه را از کار نیک انجام داده، حاضر می بیند؛ و آرزو می کند میان او، و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زمانیِ زیادی باشد. خداوند شما را از (نافرمانی) خودش، برحذر می دارد؛ و (در عین حال،) خدا نسبت به همه بندگان، مهربان است.»

534 روز رو سفیدان و روسیاهان

«یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِینَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَکَفَرْتُم بَعْدَ إِیمنِکُمْ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِما کُنتُمْ تَکْفُرُونَ» آل عمران/106

(آن عذاب عظیم) روزی خواهد بود که چهره هائی سفید، و چهره هائی سیاه می گردد، اما

ص:170

آن ها که صورت هایشان سیاه شده، (به آن ها گفته می شود: ) آیا بعد از ایمان، و (اخوّت و برادری در سایه آن،) کافر شدید؟! پس بچشید عذاب را، به سبب آنچه کفر می ورزیدید!

535 روز رستاخیز همگانی

الف: «اللَّهُ لَآ إِلهَ إِلَّا هُوَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیمَةِ لَا رَیْبَ فِیهِ وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَدِیثاً» نساء/87

خداوند، معبودی جز او نیست! و به یقین، همه شما را در روز رستاخیز -که شکی در آن نیست- جمع می کند! و کیست که از خداوند، راستگوتر باشد؟

ب: «قُل لِّمَن مَّا فِی السَّموَتِ وَالْأَرْضِ قُل لِّلَّهِ کَتَبَ عَلَی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیمَةِ لَا رَیْبَ فِیهِ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ» انعام/12

بگو: «آنچه در آسمان ها و زمین است، از آن کیست؟» بگو: «از آن خداست؛ رحمت (و بخشش) را بر خود، حتم کرده؛ (و به همین دلیل،) بطور قطع همه شما را در روز قیامت، که در آن شکّ و تردیدی نیست، گرد خواهد آورد. (آری،) فقط کسانی که سرمایه های وجود خویش را از دست داده و گرفتار خسران شدند، ایمان نمی آورند.

536 روز راست گویان

«قالَ اللَّهُ هذَا یَوْمُ یَنفَعُ الصَّدِقِینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِها الْأَنْهرُ خلِدِینَ فِیهآ أَبَداً رَّضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» مائده/119

خداوند می گوید: «امروز، روزی است که راستی راستگویان، به آن ها سود می بخشد؛ برای آن ها باغ هایی از بهشت است که نهرها از زیر (درختان) آن می گذرد، و تا ابد، جاودانه در آن می مانند؛ هم خداوند از آن ها خشنود است، و هم آن ها از خدا خشنودند؛ این، رستگاری بزرگ است!»

537 روز سوزاندن گناه کاران

«یَوْمَ یُحْمَی عَلَیْها فِی نارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوَی بِها جِباهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هذَا ما کَنَزْتُمْ لأَِنفُسِکُمْ فَذُوقُوا ما کُنتُمْ تَکْنِزُونَ » توبه/35

در آن روز که آن را در آتش جهنم، گرم و سوزان کرده، و با آن صورت ها و پهلوها

ص:171

و پشت هایشان را داغ می کنند؛ (و به آن ها می گویند): این همان چیزی است که برای خود اندوختید (و گنجینه ساختید)! پس بچشید چیزی را که برای خود می اندوختید!

538 روزی که همه خواهند دید

«إِنَّ فِی ذلِکَ لَأَیَةً لِّمَنْ خافَ عَذَابَ الْأَخِرَةِ ذلِکَ یَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ النَّاسُ وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَّشْهُودٌ» هود/103

در این، نشانه ای است برای کسی که از عذاب آخرت می ترسد؛ همان روزی است که مردم در آن جمع می شوند، و روزی که همه آن را مشاهده می کنند.

539 روزی که کسی حقّ سخن ندارد

یَوْمَ یَأْتِ لَا تَکَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَ سَعِیدٌ» هود/105

آن روز که (قیامت و زمان مجازات) فرا رسد، هیچ کس جز به اجازه او سخن نمی گوید؛ گروهی بدبختند و گروهی خوشبخت!

540 روزی که زمین و آسمان تبدیل می شود

یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّموَ تُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ» ابراهیم/48

در آن روز که این زمین به زمین دیگر، و آسمان ها (به آسمان های دیگری) مبدل می شود، و آنان در پیشگاه خداوند واحد قهار ظاهر می گردند!

541 روزی که انسان از نزدیکان خود فرار می کند

«فَإِذَا جآءَتِ الصَّآخَّةُ * یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ * وَأُمِّهِ وَأَبِیهِ * وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِیهِ * لِکُلِ ّ امْرِیٍ مِّنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ» عبس/33 تا 37

هنگامی که آن صدای مهیب [= صیحه رستاخیز] بیاید، (کافران در اندوه عمیقی فرومی روند)! در آن روز که انسان از برادر خود می گریزد،و از مادر و پدرش، و زن و فرزندانش؛ در آن روز هر کدام از آن ها وضعی دارد که او را کاملاً به خود مشغول می سازد!

542 روزی که راه فرار نیست

«یَقُولُ الْإِنسَنُ یَوْمَئِذٍ أَیْنَ الْمَفَرُّ * کَلَّا لَا وَزَرَ» قیامت /10 و 11

ص:172

آن روز انسان می گوید: «راه فرار کجاست؟!» هرگز چنین نیست، راه فرار و پناهگاهی وجود ندارد!

543 روز حسرت

«وَ أَنذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ وَ هُمْ لَا یُؤْمِنُونَ» مریم/39

آنان را از روز حسرت [= روز رستاخیز که برای همه مایه تأسف است] بترسان، در آن هنگام که همه چیز پایان می یابد! و آن ها در غفلتند و ایمان نمی آورند!

544 روزی که متقین به بهشت و مجرمان به جهنم می روند

«یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَی الرَّحْمنِ وَفْداً * وَنَسُوقُ الْمُجْرِمِینَ إِلَی جَهَنَّمَ وِرْداً»

مریم/85 و 86»

در آن روز که پرهیزگاران را دسته جمعی به سوی خداوند رحمان (و پاداش های او) محشور می کنیم... و مجرمان را (همچون شتران تشنه کامی که به سوی آبگاه می روند) به جهنّم می رانیم...

545 روزی که همه تنهایند

«وَ کُلُّهُمْ ءَاتِیهِ یَوْمَ الْقِیمَةِ فَرْداً» مریم/95

و همگی روز رستاخیز، تک و تنها نزد او حاضر می شوند!

546 روزی که طومار آسمان پیچیده می شود

«یَوْمَ نَطْوِی السَّمآءَ کَطَیِ ّ السِّجِلِ ّ لِلْکُتُبِ کَما بَدَأْنآ أَوَّلَ خَلْقٍ نُّعِیدُهُ وَعْداً عَلَیْنآ إِنَّا کُنَّا فعِلِینَ» انبیاء/104

در آن روز که آسمان را چون طوماری در هم می پیچیم، (سپس) همان گونه که آفرینش را آغاز کردیم، آن را بازمی گردانیم؛ این وعده ای است بر ما، و قطعاً آن را انجام خواهیم داد.

547 روزی که مادران فرزندان را فراموش می کنند

«یَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّآ أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَی النَّاسَ سُکرَی وَ ما هُم بِسُکرَی وَ لکِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِیدٌ» حج/2

روزی که آن را می بینید، (آنچنان وحشت سراپای همه را فرامی گیرد که) هر مادر

ص:173

شیردهی، کودک شیرخوارش را فراموش می کند؛ و هر بارداری جنین خود را بر زمین می نهد؛ و مردم را مست می بینی، در حالی که مست نیستند؛ ولی عذاب خدا شدید است!

548 روزی که ظالمان دست خود را می گزند

«وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یلَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً» فرقان/27

و (به خاطر آور) روزی را که ستمکار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان می گزد و می گوید: «ای کاش با رسول (خدا) راهی برگزیده بودم!

549 روزی که مال و فرزند سودی ندارد

«یَوْمَ لَا یَنفَعُ مالٌ وَ لَا بَنُونَ * إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ»شعراء/89

در آن روز که مال و فرزندان سودی نمی بخشد، مگر کسی که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید!»

553 روزی که تأخیر ندارد

قُل لَّکُم مِّیعادُ یَوْمٍ لَّا تَسْتَْخِرُونَ عَنْهُ ساعَةً وَلَا تَسْتَقْدِمُونَ» سبا/30

بگو: «وعده شما روزی خواهد بود که نه ساعتی از آن تأخیر می کنید و نه (بر آن) پیشی خواهید گرفت!»

554 روزی که هیچ کس مالک دیگری نیست

فَالْیَوْمَ لَا یَمْلِکُ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ نَّفْعاً وَ لَا ضَرًّا وَ نَقُولُ لِلَّذِینَ ظَلَمُواذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّتِی کُنتُم بِها تُکَذِّبُونَ» سبا/42

(آری) امروز هیچ یک از شما نسبت به دیگری مالک سود و زیانی نیست! و به ظالمان می گوییم: «بچشید عذاب آتشی را که تکذیب می کردید!»

555 روزی که بر کسی ظلم نمی شود

فَالْیَوْمَ لَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْاً وَ لَا تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» یس/54

(و به آن ها گفته می شود: ) امروز به هیچ کس ذرّه ای ستم نمی شود، و جز آنچه را عمل می کردید جزا داده نمی شوید!

556 روزی که اعضای غیر زبان سخن می گویند

هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ * اصْلَوْها الْیَوْمَ بِما کُنتُمْ تَکْفُرُونَ * الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلَی أَفْوَ هِهِمْ وَ تُکَلِّمُنآ أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُم بِما کانُوا یَکْسِبُونَ» یس/62 تا 65

این همان دوزخی است که به شما وعده داده می شد! امروز وارد آن شوید و به خاطر کفری که داشتید به آتش آن بسوزید! امروز بر دهانشان مُهر می نهیم، و دست هایشان با ما سخن می گویند و پاهایشان کارهایی را که انجام می دادند شهادت می دهند!

557 روز جزا

«وَقالُوا یوَیْلَنا هذَا یَوْمُ الدِّینِ * هذَا یَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِی کُنتُم بِهِ تُکَذِّبُونَ)صافات/20 و 21

و می گویند: «ای وای بر ما، این روز جزاست!» (آری) این همان روز جدایی (حقّ از باطل) است که شما آن را تکذیب می کردید!

ص:175

558 روز روسیاهی متکبران

«وَیَوْمَ الْقِیمَةِ تَرَی الَّذِینَ کَذَبُوا عَلَی اللَّهِ وُجُوهُهُم مُّسْوَدَّةٌ أَلَیْسَ فِی جَهَنَّمَ مَثْوًی لِّلْمُتَکَبِّرِینَ» زمر/60

و روز قیامت کسانی را که بر خدا دروغ بستند می بینی که صورت هایشان سیاه است؛ آیا در جهنّم جایگاهی برای متکبّران نیست؟!

559 روز حکومت خدا

«یَوْمَ هُم بارِزُونَ لَا یَخْفَی عَلَی اللَّهِ مِنْهُمْ شَیْ ءٌ لِّمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ للَّهِ ِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ» غافر/16

روزی که همه آنان آشکار می شوند و چیزی از آن ها بر خدا پنهان نخواهد ماند؛ (و گفته می شود:) حکومت امروز برای کیست؟ برای خداوند یکتای قهّار است!

560 روز کیفر و پاداش

«الْیَوْمَ تُجْزَی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ لَا ظُلْمَ الْیَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسابِ» غافر/17

امروز هر کس در برابر کاری که انجام داده است پاداش داده می شود؛ امروز هیچ ظلمی نیست؛ خداوند سریع الحساب است!

561 روز فرار از یکدیگر

وَ یقَوْمِ إِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ یَوْمَ التَّنادِ * یَوْمَ تُوَلُّونَ مُدْبِرِینَ ما لَکُم مِّنَ اللَّهِ مِنْ عاصِمٍ وَ مَن یُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ» غافر/32 و 33

ای قوم من! من بر شما از روزی که مردم یکدیگر را صدا می زنند (و از هم یاری می طلبند و صدایشان به جایی نمی رسد) بیمناکم! همان روزی که روی می گردانید و فرار می کنید؛ امّا هیچ پناهگاهی در برابر عذاب خداوند برای شما نیست؛ و هر کس را خداوند (به خاطر اعمالش) گمراه سازد، هدایت کننده ای برای او نیست!

562 روزی که عذرخواهی سودی ندارد

«یَوْمَ لَا یَنفَعُ الظَّلِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ» غافر/52

روزی که عذرخواهی ظالمان سودی به حالشان نمی بخشد؛ و لعنت خدا برای آن ها، و خانه (و جایگاه) بد نیز برای آنان است.

ص:176

563 روزی که دشمنان خدا را به جهنم می برند

«وَ یَوْمَ یُحْشَرُ أَعْدَآءُ اللَّهِ إِلَی النَّارِ فَهُمْ یُوزَعُونَ» فصلت/19

به خاطر بیاورید روزی را که دشمنان خدا را جمع کرده به سوی دوزخ می برند،و صفوف پیشین را نگه می دارند (تا صف های بعد به آن ها ملحق شوند!)

564 روزی که در آسمان دود پدید می آید

فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأْتِی السَّمآءُ بِدُخانٍ مُّبِینٍ * یَغْشَی النَّاسَ هذَا عَذَابٌ أَلِیمٌ» دخان/10 و 11

پس منتظر روزی باش که آسمان دود آشکاری پدید آورد... که همه مردم را فرا می گیرد؛ این عذاب دردناکی است!

565 روز انتقام گیری

«یَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْکُبْرَی إِنَّا مُنتَقِمُونَ» دخان/16

(ما از آن ها انتقام می گیریم) در آن روز که آن ها را با قدرت خواهیم گرفت؛ آری ما انتقام گیرنده ایم!

566 روزی که دوستی ها از هم می پاشد

«إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ مِیقتُهُمْ أَجْمَعِینَ * یَوْمَ لَا یُغْنِی مَوْلًی عَن مَّوْلًی شَیْاً وَ لَا هُمْ یُنصَرُونَ» دخان/41

روز جدایی (حق از باطل) وعده گاه همه آن هاست! روزی که هیچ دوستی کمترین کمکی به دوستش نمی کند، و از هیچ سو یاری نمی شوند؛

567 روز زمین گیر شدن

«وَ تَرَی کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَی إِلَی کِتبِها الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ما کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» جاثیه/28

در آن روز هر امّتی را می بینی (که از شدّت ترس و وحشت) بر زانو نشسته؛ هر امّتی به سوی کتابش خوانده می شود، و (به آن ها می گویند: ) امروز جزای آنچه را انجام می دادید به شما می دهند!

ص:177

568 روز فراموش شدن منکران قیامت

«وَ قِیلَ الْیَوْمَ نَنسَیکُمْ کَما نَسِیتُمْ لِقآءَ یَوْمِکُمْ هذَا وَ مَأْوَیکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُم مِن نَّاصِرِینَ» جاثیه/34

و به آن ها گفته می شود: «امروز شما را فراموش می کنیم همان گونه که شما دیدار امروزتان را فراموش کردید؛ و جایگاه شما دوزخ است و هیچ یاوری ندارید!

569 روز مجازات مستکبران

«وَ یَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِینَ کَفَرُوا عَلَی النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَیِّبتِکُمْ فِی حَیاتِکُمُ الدُّنْیا وَ اسْتَمْتَعْتُم بِها فَالْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِما کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِ ّ وَ بِما کُنتُمْ تَفْسُقُونَ» احقاف/20

آن روز که کافران را بر آتش عرضه می کنند (به آن ها گفته می شود: ) از طیّبات و لذایذ در زندگی دنیای خود استفاده کردید و از آن بهره گرفتید؛ اما امروز عذاب ذلّت بار به خاطر استکباری که در زمین بناحق کردید و به خاطر گناهانی که انجام می دادید؛ جزای شما خواهد بود!

570 روز جاودانه

«ادْخُلُوها بِسَلمٍ ذلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ» ق/34

(به آنان گفته می شود: ) بسلامت وارد بهشت شوید، امروز روز جاودانگی است!

571 روز خروج همگانی از قبر

«وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِن مَّکانٍ قَرِیبٍ * یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِ ّ ذلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ» ق/41 و 42

و گوش فرا ده و منتظر روزی باش که منادی از مکانی نزدیک ندا می دهد،روزی که همگان صیحه رستاخیز را بحق می شنوند؛ آن روز، روز خروج (از قبرها) است!

572 روز شکافتن زمین

«یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعاً ذلِکَ حَشْرٌ عَلَیْنا یَسِیرٌ» ق/44

روزی که زمین به سرعت از روی آن ها شکافته می شود و (از قبرها) خارج می گردند؛ و این جمع کردن برای ما آسان است!

ص:178

573 روز آتش سوزی مجرمان

«یَوْمَ هُمْ عَلَی النَّارِ یُفْتَنُونَ» ذاریات/13

(آری) همان روزی است که آن ها را بر آتش می سوزانند!

574 روز حرکت آسمان و کوه ها

«یَوْمَ تَمُورُ السَّمآءُ مَوْراً * وَ تَسِیرُ الْجِبالُ سَیْراً» طور/9 و 10

(این عذاب الهی) در آن روزی است که آسمان به شدّت به حرکت درمی آید،و کوه ها از جا کنده و متحرّک می شوند!

575 روز به آتش بردن مجرمان

یَوْمَ یُدَعُّونَ إِلَی نارِ جَهَنَّمَ دَعًّا» طور/13

در آن روز که آن ها را بزور به سوی آتش دوزخ می رانند!

576 روزی که مجرمان یاری نمی شوند

یَوْمَ لَا یُغْنِی عَنْهُمْ کَیْدُهُمْ شَیْاً وَ لَا هُمْ یُنصَرُونَ» طور/46

روزی که نقشه های آنان سودی به حالشان نخواهد داشت و (از هیچ سو) یاری نمی شوند!

در آن روز که در آتش دوزخ به صورتشان کشیده می شوند (و به آن ها گفته می شود:) بچشید آتش دوزخ را!

579 روزی که فدیه قبول نمی شود

«فَالْیَوْمَ لَا یُؤْخَذُ مِنکُمْ فِدْیَةٌ وَ لَا مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا مَأْوَیکُمُ النَّارُ هِیَ مَوْلَیکُمْ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ» پس امروز نه از شما فدیه ای پذیرفته می شود، و نه از کافران؛ و جایگاهتان آتش است و همان سرپرستتان می باشد؛ و چه بد جایگاهی است! «قمر/34»

580 روز خبر دادن اعمال

«یَوْمَ یَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُهُم بِما عَمِلُوا أَحْصَیهُ اللَّهُ وَ نَسُوهُ وَ اللَّهُ عَلَی کُلِ ّ شَیْ ءٍ شَهِیدٌ» مجادله/6

در آن روز که خداوند همه آن ها را برمی انگیزد و از اعمالی که انجام دادند با خبر می سازد، اعمالی که خداوند حساب آن را نگه داشته و آن ها فراموشش کردند؛ و خداوند بر هر چیز شاهد و ناظر است!

581 روز تغابن و خسارت

«یَوْمَ یَجْمَعُکُمْ لِیَوْمِ الْجَمْعِ ذلِکَ یَوْمُ التَّغابُنِ وَ مَن یُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَ یَعْمَلْ صلِحاً یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّاتِهِ وَ یُدْخِلْهُ جَنَّتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِها الْأَنْهرُ خلِدِینَ فِیهآ أَبَداً ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» تغابن/9

این در زمانی خواهد بود که همه شما را در روز اجتماع [= روز رستاخیز] گردآوری می کند؛ آن روز روز تغابن است (روز احساس خسارت و پشیمانی)! و هر کس به خدا ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، گناهان او را می بخشد و او را در باغ هایی از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است وارد می کند، جاودانه در آن می مانند؛ و این پیروزی بزرگ است!

582 روز پا برهنگی

یَوْمَ یُکْشَفُ عَن ساقٍ وَ یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ فَلَا یَسْتَطِیعُونَ» قلم/42

(به خاطر بیاورید) روزی را که ساق پاها (از وحشت) برهنه می گردد و دعوت به سجود می شوند، امّا نمی توانند (سجود کنند).

ص:180

583 روز 50 هزار ساله

«تَعْرُجُ الْمَلَائِکَةُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ * فَاصْبِرْ صَبْراً جَمِیلاً معارج/ 4 و 5

فرشتگان و روح [= فرشته مقرّب خداوند] به سوی او عروج می کنند در آن روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است! پس صبر جمیل پیشه کن،

584 روز متلاشی شدن آسمان و کوه ها

«یَوْمَ تَکُونُ السَّمآءُ کالْمُهْلِ * وَتَکُونُ الْجِبالُ کالْعِهْنِ» معارج/8 و 9

همان روز که آسمان همچون فلز گداخته می شود، و کوه ها مانند پشم رنگین متلاشی خواهد بود

585 روز وعده داده شده

«یَوْمَ یَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ سِرَاعاً کَأَنَّهُمْ إِلَی نُصُبٍ یُوفِضُونَ * خاشِعَةً أَبْصرُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ذلِکَ الْیَوْمُ الَّذِی کانُوا یُوعَدُونَ» معارج/43 و 44

همان روز که از قبرها به سرعت خارج می شوند، گویی به سوی بت ها می دوند... در حالی که چشم هایشان از شرم و وحشت به زیر افتاده، و پرده ای از ذلّت و خواری آن ها را پوشانده است! این همان روزی است که به آن ها وعده داده می شد!

586 روز زلزله شدید

«یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثِیباً مَّهِیلاً» مزمل/14

در آن روز که زمین و کوه ها سخت به لرزه درمی آید، و کوه ها (چنان درهم کوبیده می شود که) به شکل توده هایی از شن نرم درمی آید!

587 روز سخت کافران

«فَذَلِکَ یَوْمَئِذٍ یَوْمٌ عَسِیرٌ * عَلَی الْکفِرِینَ غَیْرُ یَسِیرٍ مدثر/ 9 و 10

آن روز، روز سختی است، و برای کافران آسان نیست!

588 روز جدایی حقّ از باطل

«هذَا یَوْمُ لَا یَنطِقُونَ * وَلَا یُؤْذَنُ لَهُمْ فَیَعْتَذِرُونَ * وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِّلْمُکَذِّبِینَ * هذَا یَوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْنکُمْ وَالْأَوَّلِینَ» مرسلات/35 تا 38

ص:181

امروز روزی است که سخن نمی گویند (و قادر بر دفاع از خویشتن نیستند)، و به آن ها اجازه داده نمی شود که عذرخواهی کنند! وای در آن روز بر تکذیب کنندگان! (و به آن ها گفته می شود: ) امروز همان روز جدایی (حق از باطل) است که شما و پیشینیان را در آن جمع کرده ایم!

589 روزی که همه صف بایستند

«یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلَائِکَةُ صَفًّا لَّا یَتَکَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ قالَ صَوَاباً * ذلِکَ الْیَوْمُ الْحَقُّ فَمَن شآءَ اتَّخَذَ إِلَی رَبِّهِ مَاباً» نبأ/38 و 39

روزی که «روح» و «ملائکه» در یک صف می ایستند و هیچ یک، جز به اذن خداوند رحمان، سخن نمی گویند، و (آنگاه که می گویند) درست می گویند آن روز حق است؛ هر کس بخواهد راهی به سوی پروردگارش برمی گزیند!

590 روز حادثه های بزرگ

«یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ * تَتْبَعُها الرَّادِفَةُ» نازعات/6 و 7

آن روز که زلزله های وحشتناک همه چیز را به لرزه درمی آورد، و به دنبال آن، حادثه دومین [= صیحه عظیم محشر] رخ می دهد،

591 روز یادآوری

«یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنسنُ ما سَعَی نازعات/35

در آن روز انسان به یاد کوشش هایش می افتد،

592 روز فرار

«یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ * وَأُمِّهِ وَ أَبِیهِ * وَ صحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ» عبس/34 تا 36

در آن روز که انسان از برادر خود می گریزد، و از مادر و پدرش،و زن و فرزندانش؛

593 روزی که هر کسی به خود مشغول است

«لِکُلِ ّ امْرِیٍ مِّنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ» عبس/37

در آن روز هر کدام از آن ها وضعی دارد که او را کاملاً به خود مشغول می سازد!

ص:182

594 روز خدا

«یَوْمَ لَا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَیْاً وَ الْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِّلَّهِ» انفطار/19

روزی است که هیچ کس قادر بر انجام کاری به سود دیگری نیست، و همه امور در آن روز از آن خداست!

595 روز خنده مؤمنان بر کافران

«فَالْیَوْمَ الَّذِینَ ءَامَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ» مطففین/34

ولی امروز مؤمنان به کفار می خندند.

596 روز موعود

«وَ الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ» بروج/2

و سوگند به آن روز موعود،

597 روز آشکاری اسرار

«یَوْمَ تُبْلَی السَّرَآئِرُ» طارق/9

در آن روز که اسرار نهان (انسان) آشکار میشود،

598 روز حاضر شدن جهنم

«وَجِای ءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنسنُ وَ أَنَّی لَهُ الذِّکْرَی فجر/23

و در آن روز جهنم را حاضر می کنند؛ (آری) در آن روز انسان متذکّر می شود؛ امّا این تذکّر چه سودی برای او دارد؟!

599 روز پراکندگی انسان ها و کوه ها

«یَوْمَ یَکُونُ النَّاسُ کالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِ * وَتَکُونُ الْجِبالُ کالْعِهْنِ الْمَنفُوشِ» قارعه/4 و 5

روزی که مردم مانند پروانه های پراکنده خواهند بود، و کوه ها مانند پشم رنگین حلاّجی شده می گردد!

600 قیامت جای بهانه و عذر نیست

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ کَفَرُوا لَا تَعْتَذِرُوا الْیَوْمَ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» تحریم/7

ص:183

ای کسانی که کافر شده اید امروز عذرخواهی نکنید، چرا که تنها به اعمالتان جزا داده می شوید!

601 رحمت خدا زیاد و عذابش دردناک است

«نَبِّئْ عِبادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ * وَأَنَّ عَذَابِی هُوَ الْعَذَابُ الْأَلِیمُ» حجر/50

بندگانم را آگاه کن که من بخشنده مهربانم! و (این که) عذاب و کیفر من، همان عذاب دردناک است!

602 دوستانی که دشمن می شوند

«الْأَخِلَّآءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ» زخرف/67

دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند، مگر پرهیزگاران!

603 از نعمت ها سؤال می شود

«ثُمَّ لَتُسَْلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ» تکاثر/8

سپس در آن روز (همه شما) از نعمت هایی که داشته اید بازپرسی خواهید شد!

604 از همه چیز و همه کس سؤال می شود

«فَوَرَبِّکَ لَنَسَْلَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ * عَمَّا کانُوا یَعْمَلُونَ» حجر/92 و 93

به پروردگارت سوگند، (در قیامت) از همه آن ها سؤال خواهیم کرد...از آنچه عمل می کردند!

606 برای آخرت توشه بفرستید

الف: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ» حشر/18

ای کسانی که ایمان آورده اید از (مخالفت) خدا بپرهیزید؛ و هر کس باید بنگرد تا برای فردایش چه چیز از پیش فرستاده؛ و از خدا بپرهیزید که خداوند از آنچه انجام می دهید آگاه است!

ب: «... وَقَدِّمُوا لِأَنفُسِکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُم مُّلَقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ» بقره /223

...اثر نیکی برای خود، از پیش بفرستید! و از خدا بپرهیزید و بدانید او را ملاقات خواهید کرد و به مؤمنان، بشارت ده!

607 اعمال خود را خواهید دید

«وَ أَقِیمُوا الصَّلَوةَ وَءَاتُوا الزَّکَوةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِکُم مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» بقره /110

و نماز را برپا دارید و زکات را ادا کنید؛ و هر کار خیری را برای خود از پیش می فرستید، آن را نزد خدا (در سرای دیگر) خواهید یافت؛ خداوند به اعمال شما بیناست.

608 نامه اعمال خود را بگیرید و بخوانید

«وَ کُلَّ إِنسَنٍ أَلْزَمْنَهُ طَئِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَمَةِ کِتَباً یَلْقَیهُ مَنشُوراً * اقْرَأْ کِتَبَکَ کَفَی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً» اسرا/13 و 14

و هر انسانی، اعمالش را بر گردنش آویخته ایم؛ و روز قیامت، کتابی برای او بیرون می آوریم که آن را در برابر خود، گشوده می بیند! (این همان نامه اعمال اوست! و به او می گوییم:) کتابت را بخوان، کافی است که امروز، خود حسابگر خویش باشی!

609 تمام اعمال شما ثبت است

«وَ وُضِعَ الْکِتابُ فَتَرَی الْمُجْرِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمَّا فِیهِ وَ یَقُولُونَ یَوَیْلَتَنا مالِ هَذَا الْکِتابِ لَا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَلَا کَبِیرَةً إِلَّآ أَحْصَیها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَلَا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً» کهف/49

ص:185

و کتاب [= کتابی که نامه اعمال همه انسان هاست] در آن جا گذارده می شود، پس گنهکاران را می بینی که از آنچه در آن است، ترسان و هراسانند؛ و می گویند: «ای وای بر ما! این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را فرونگذاشته مگر این که آن را به شمار آورده است؟! و (این در حالی است که) همه اعمال خود را حاضر می بینند؛ و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی کند.

610 گناه هر کسی به دوش خودش است

الف: «مَّنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی وَ ما کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولاً» اسرا/15

هرکس هدایت شود، برای خود هدایت یافته؛ و آن کس که گمراه گردد، به زیان خود گمراه شده است؛ و هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نمی کشد؛ و ما هرگز (قومی را) مجازات نخواهیم کرد، مگر آن که پیامبری مبعوث کرده باشیم (تا وظایفشان را بیان کند.)

ب: «أَلَّا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی نجم/38

که هیچ کس بار گناه دیگری را بر دوش نمی گیرد،

ج: «وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَی حِمْلِها لَا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْ ءٌ وَ لَوْ کانَ ذَا قُرْبَی إِنَّما تُنذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَیْبِ وَ أَقامُوا الصَّلَوةَ وَ مَن تَزَکَّی فَإِنَّمَا یَتَزَکَّی لِنَفْسِهِ وَ إِلَی اللَّهِ الْمَصِیرُ» فاطر/18

هیچ گنهکاری بار گناه دیگری را بر دوش نمی کشد؛ و اگر شخص سنگین باری دیگری را برای حمل گناه خود بخواند، چیزی از آن را بر دوش نخواهد گرفت، هر چند از نزدیکان او باشد! تو فقط کسانی را بیم می دهی که از پروردگار خود در پنهانی می ترسند و نماز را برپا می دارند؛ و هر کس پاکی (و تقوا) پیشه کند، نتیجه آن به خودش بازمی گردد؛ و بازگشت (همگان) به سوی خداست!

د: «إِنْ تَکْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنکُمْ وَ لَا یَرْضَی لِعِبَادِهِ الْکُفْرَ وَ إِنْ تَشْکُرُوا یَرْضَهُ لَکُمْ وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی ثُمَّ إِلَی رَبِّکُم مَّرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُم بِما کُنتُمْ تَعْمَلُونَ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ» زمر/7

ص:186

اگر کفران کنید، خداوند از شما بی نیاز است و هرگز کفران را برای بندگانش نمی پسندد؛ و اگر شکر او را بجا آورید آن را برای شما می پسندد! و هیچ گنهکاری گناه دیگری را بر دوش نمی کشد! سپس بازگشت همه شما به سوی پروردگارتان است، و شما را از آنچه انجام می دادید آگاه می سازد؛ چرا که او به آنچه در سینه هاست آگاه است!

ه «قُلْ أَغَیْرَ اللَّهِ أَبْغِی رَبًّا وَهُوَ رَبُّ کُلِ ّ شَیْ ءٍ وَلَا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَیْها وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی ثُمَّ إِلَی رَبِّکُم مَّرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُم بِما کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ» انعام/164

بگو: «آیا غیر خدا، پروردگاری را بطلبم، در حالی که او پروردگار همه چیز است؟! هیچ کس، عمل (بدی) جز به زیان خودش، انجام نمی دهد؛ و هیچ گنهکاری گناه دیگری را متحمّل نمی شود؛ سپس بازگشت همه شما به سوی پروردگارتان است؛ و شما را از آنچه در آن اختلاف داشتید، خبر خواهد داد.

611 پاداش اخروی نیکوکاران و بدکاران(1)

الف: «مَن جآءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِّنْها وَ هُم مِن فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ ءَامِنُونَ * وَ مَن جآءَ بِالسَّیِّئَةِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» نمل/89 و 90

کسانی که کار نیکی انجام دهند پاداشی بهتر از آن خواهند داشت؛ و آنان از وحشت آن روز درامانند! و آن ها که اعمال بدی انجام دهند، به صورت در آتش افکنده می شوند؛ آیا جزایی جز آنچه عمل می کردید خواهید داشت؟!

ب: «مَن جآءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِّنْها وَ مَن جآءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلَا یُجْزَی الَّذِینَ عَمِلُواالسَّیِّاتِ إِلَّا ما کانُوا یَعْمَلُونَ» قصص/84

کسی که کار نیکی انجام دهد، برای او پاداشی بهتر از آن است؛ و به کسانی که کارهای بد انجام دهند، مجازات بدکاران جز (به مقدار) اعمالشان نخواهد بود.

ج: «مَنْ عَمِلَ سَیِّئَةً فَلَا یُجْزَی إِلَّا مِثْلَها وَ مَنْ عَمِلَ صَلِحاً مِن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فِیها بِغَیْرِ حِسابٍ» غافر/40

ص:187

هر کس بدی کند، جز بمانند آن کیفر داده نمی شود؛ ولی هر کس کار شایسته ای انجام دهد -خواه مرد یا زن- در حالی که مؤمن باشد آن ها وارد بهشت می شوند و در آن روزی بی حسابی به آن ها داده خواهد شد.

612 حساب رسی دقیق اعمال

فَمَن یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ * وَمَن یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ» زلزله /7 و 8

پس هر کس هموزن ذرّه ای کار خیر انجام دهد آن را می بیند!و هر کس هموزن ذرّه ای کار بد کرده آن را می بیند!

613 پاداش خود را بگیرید

«کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِیَاً بِمآ أَسْلَفْتُمْ فِی الْأَیَّامِ الْخالِیَةِ» حاقه/24

(و به آنان گفته می شود: ) بخورید و بیاشامید گوارا در برابر اعمالی که در ایّام گذشته انجام دادید!

616 شفاعت مخصوص افراد خاص است

«لَّا یَمْلِکُونَ الشَّفَعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمَنِ عَهْداً» مریم/87

آنان هرگز مالک شفاعت نیستند؛ مگر کسی که نزد خداوند رحمان، عهد و پیمانی دارد.

617 شفاعت برای ظالمان پذیرفتنی نیست

«فَأَوْحَیْنآ إِلَیْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنا وَ وَحْیِنا فَإِذَا جآءَ أَمْرُنَا وَ فَارَ التَّنُّورُ فَاسْلُکْ فِیها مِن کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَلَا تُخَطِبْنِی فِی الَّذِینَ ظَلَمُوا إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ» مؤمنون/27

ما به نوح وحی کردیم که: «کشتی را در حضور ما، و مطابق وحی ما بساز. و هنگامی که فرمان ما (برای غرق آنان) فرا رسد، و آب از تنور بجوشد (که نشانه فرا رسیدن طوفان است)، از هر یک از انواع حیوانات یک جفت در کشتی سوار کن؛ و همچنین خانواده ات را، مگر آنانی که قبلاً وعده هلاکشان داده شده [= همسر و فرزند کافرت ؛ و دیگر درباره ستمگران با من سخن مگو، که آنان همگی هلاک خواهند شد.

618 شفاعت برای گنهکاران سودی ندارد

«فَما تَنفَعُهُمْ شَفَعَةُ الشَّفِعِینَ» مدثر/48

از این رو شفاعت شفاعت کنندگان به حال آن ها سودی نمی بخشد.

620 بهشتیان به بهشت داخل شوید(1)

«ادْخُلُوها بِسَلَمٍ ءَامِنِینَ * وَنَزَعْنا ما فِی صُدُورِهِم مِنْ غِلٍّ إِخْوَ ناً عَلَی سُرُرٍ مُّتَقَبِلِینَ» حجر/46 و 47

(فرشتگان به آن ها می گویند:) داخل این باغ ها شوید با سلامت و امنیّت!هر گونه غلِّ [=حسد و کینه و دشمنی] را از سینه آن ها برمی کنیم (و روحشان را پاک می سازیم)؛ در حالی که همه برابرند، و بر تخت ها رو به روی یکدیگر قرار دارند.

621 بهشت، جایگاه پرهیزگاران است

«تِلْکَ الدَّارُ الْأَخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَساداً وَ الْعَقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» قصص/83

(آری،) این سرای آخرت را (تنها) برای کسانی قرار می دهیم که اراده برتری جویی در زمین و فساد را ندارند؛ و عاقبت نیک برای پرهیزگاران است!

622 پرهیزگاران را به بهشت ببرید

« وَ سِیقَ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَی الْجَنَّةِ زُمَراً حَتَّی إِذَا جآءُوها وَ فُتِحَتْ أَبْوَ بُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلمٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خلِدِینَ» زمر/73

و کسانی که تقوای الهی پیشه کردند گروه گروه به سوی بهشت برده می شوند؛ هنگامی که به آن می رسند درهای بهشت گشوده می شود و نگهبانان به آنان می گویند: «سلام بر شما! گوارایتان باد این نعمت ها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید!»

623 بهشت ویژه خدا برای بندگان خاص

«فَادْخُلِی فِی عِبَدِی * وَ ادْخُلِی جَنَّتِی» فجر/29 و 30

پس در سلک بندگانم درآی، و در بهشتم وارد شو!

624 بهشت، جای ترس واندوه نیست

«أَهَؤُلآَءِ الَّذِینَ أَقْسَمْتُمْ لَا یَنالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لَاخَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَلآَ أَنتُمْ تَحْزَنُونَ» اعراف/49

ص:190

آیا این ها [= این واماندگان بر اعراف] همانان نیستند که سوگند یاد کردید رحمت خدا هرگز شامل حالشان نخواهد شد؟! (ولی خداوند به خاطر ایمان و بعضی اعمال خیرشان، آن ها را بخشید؛ هم اکنون به آن ها گفته می شود: ) داخل بهشت شوید، که نه ترسی دارید و نه غمناک می شوید!

الْجَحِیمِ * وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسُْولُونَ * ما لَکُمْ لَا تَناصَرُونَ» صافات/22 و 25

(در این هنگام به فرشتگان دستور داده می شود:) ظالمان و همردیفانشان و آنچه را می پرستیدند... (آری آنچه را) جز خدا می پرستیدند جمع کنید و به سوی راه دوزخ هدایتشان کنید! آن ها را نگهدارید که باید بازپرسی شوند! شما را چه شده که از هم یاری نمی طلبید؟!

629 کافران را به جهنّم بریزید(1)

«وَ سِیقَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِلَی جَهَنَّمَ زُمَراً حَتَّی إِذَا جآءُوها فُتِحَتْ أَبْوَ بُهاوَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُهآ أَلَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِّنکُمْ یَتْلُونَ عَلَیْکُمْ ءَایَتِ رَبِّکُمْ وَ یُنذِرُونَکُمْ لِقآءَ یَوْمِکُمْ هَذَا قالُوا بَلَی وَ لَکِنْ حَقَّتْ کَلِمَةُ الْعَذَابِ عَلَی الْکَفِرِینَ * قِیلَ ادْخُلُوا أَبْوَ بَ جَهَنَّمَ خَلِدِینَ فِیها فَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِینَ» زمر/71 و 72

و کسانی که کافر شدند گروه گروه به سوی جهنّم رانده می شوند؛ وقتی به دوزخ می رسند، درهای آن گشوده می شود و نگهبانان دوزخ به آن ها می گویند: «آیا رسولانی از میان شما به سویتان نیامدند که آیات پروردگارتان را برای شما بخوانند و از ملاقات این روز شما را بر حذر دارند؟!» می گویند: «آری، (پیامبران آمدند و آیات الهی را بر ما خواندند، و ما مخالفت کردیم!) ولی فرمان عذاب الهی بر کافران مسلّم شده است. به آنان گفته می شود: «از درهای جهنّم وارد شوید، جاودانه در آن بمانید؛ چه بد جایگاهی است جایگاه متکبّران!»

630 جهنمیان را بگیرید و ببندید

«خُذُوهُ فَغُلُّوهُ * ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ * ثُمَّ فِی سِلْسِلَةٍ ذَرْعُها سَبْعُونَ ذِرَاعاً فَاسْلُکُوهُ» حاقه/30 و 32

او را بگیرید و دربند و زنجیرش کنید! سپس او را در دوزخ بیفکنید!بعد او را به زنجیری که هفتاد ذراع است ببندید

631 جهنّم، جایگاه گناهکاران است

«قالَ اذْهَبْ فَمَن تَبِعَکَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزَآؤُکُمْ جَزَآءً مَّوْفُوراً» اسرا/63

ص:192

فرمود: «برو! هر کس از آنان از تو تبعیت کند، جهنم کیفر شماست، کیفری است فراوان!

632 جهنم، بدون مرگ و میر است

«إِنَّهُ مَن یَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لَا یَمُوتُ فِیهَا وَلَا یَحْیَی طه/74

هر کس در محضر پروردگارش خطاکار حاضر شود، آتش دوزخ برای اوست؛ در آن جا، نه می میرد و نه زندگی می کند!

633 گناه کاران کم بخندند و زیاد گریه کنند

«فَلْیَضْحَکُوا قَلِیلاً وَلْیَبْکُوا کَثِیراً جَزَآءً بِما کانُوا یَکْسِبُونَ» توبه/82

از این رو آن ها باید کمتر بخندند و بسیار بگریند! (چرا که آتش جهنم در انتظارشان است) این، جزای کارهایی است که انجام می دادند!

634 باید واویلا کنید

«لَّا تَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً وَاحِداً وَ ادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً» فرقان/14

(به آنان گفته می شود: ) امروز یک بار واویلا نگویید، بلکه بسیار واویلا بگویید!

635 داد و فریاد شما بیهوده است

«لَا تَجَْرُوا الْیَوْمَ إِنَّکُم مِّنَّا لَا تُنصَرُونَ» مؤمنون/65

(امّا به آن ها گفته می شود: ) امروز فریاد نکنید، زیرا از سوی ما یاری نخواهید شد!

636 دور شوید و حرف نزنید

«قالَ اخْسَُوا فِیها وَلَا تُکَلِّمُونِ» مؤمنون/108

(خداوند) می گوید: «دور شوید در دوزخ، و با من سخن مگویید!

چنین نیست که می پندارد؛ بزودی در «حُطَمه» [= آتشی خردکننده] پرتاب می شود! و تو چه می دانی «حُطمه» چیست؟! آتش برافروخته الهی است،آتشی که از دل ها سرمی زند! این آتش بر آن ها فروبسته شده،در ستون های کشیده و طولانی!

638 مردم را از عذاب الهی بترسان

«وَ أَنذِرِ النَّاسَ یَوْمَ یَأْتِیهِمُ الْعَذَابُ فَیَقُولُ الَّذِینَ ظَلَمُوا رَبَّنآ أَخِّرْنآ إِلی أَجَلٍ قَرِیبٍ نُّجِبْ دَعْوَتَکَ وَ نَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَوَ لَمْ تَکُونُوا أَقْسَمْتُم مِن قَبْلُ ما لَکُم مِن زَوَالٍ» ابراهیم/44

و مردم را از روزی که عذاب الهی به سراغشان می آید، بترسان! آن روز که ظالمان می گویند: «پروردگارا! مدّت کوتاهی ما را مهلت ده، تا دعوت تو را بپذیریم و از پیامبران پیروی کنیم!» (امّا پاسخ می شنوند که: ) مگر قبلاً سوگند یاد نکرده بودید که زوال و فنایی برای شما نیست؟!

639 عذاب الهی همه جانبه است

«وَلَوْ تَرَی إِذْ یَتَوَفَّی الَّذِینَ کَفَرُوا الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَرَهُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِیقِ» انفال/50

و اگر ببینی کافران را هنگامی که فرشتگان (مرگ)، جانشان را می گیرند و بر صورت و پشت آن ها می زنند و (می گویند: ) بچشید عذاب سوزنده را (،به حال آنان تأسف خواهی خورد)!

640 عذاب دنیایی چنین است

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ * أَلَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصْحاب الْفِیلِ * أَلَمْ یَجْعَلْ کَیْدَهُمْ فِی تَضْلِیلٍ * وَ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْراً أَبابِیلَ * تَرْمِیهِم بِحِجارَةٍ مِن سِجِّیلٍ * فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَّأْکُولٍ» سوره فیل

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر آیا ندیدی پروردگارت با فیل سواران [= لشکر ابرهه که برای نابودی کعبه آمده بودند] چه کرد؟! آیا نقشه آن ها را در ضلالت و تباهی قرار نداد؟!و بر سر آن ها پرندگانی را گروه گروه فرستاد، که با سنگ های کوچکی آنان را هدف قرارمی دادند؛ سرانجام آن ها را همچون کاه خورده شده (و متلاشی) قرار داد!

ص:194

641 عذاب الهی را بچشید(1)

«فَالْیَوْمَ لَا یَمْلِکُ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ نَّفْعاً وَ لَا ضَرًّا وَ نَقُولُ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّتِی کُنتُم بِها تُکَذِّبُونَ» سبا/42

(آری) امروز هیچ یک از شما نسبت به دیگری مالک سود و زیانی نیست! و به ظالمان می گوییم: «بچشید عذاب آتشی را که تکذیب می کردید!»

642 مجرمان را وعده عذاب بده

«فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ» انشقاق/24

پس آن ها را به عذابی دردناک بشارت ده!

643 عذاب جهنم جاویدان است

«فَذُوقُوا بِما نَسِیتُمْ لِقآءَ یَوْمِکُمْ هَذَآ إِنَّا نَسِینَکُمْ وَ ذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِما کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» سجده /14

(و به آن ها می گویم: ) بچشید (عذاب جهنم را)! به خاطر این که دیدار امروزتان را فراموش کردید، ما نیز شما را فراموش کردیم؛ و بچشید عذاب جاودان را به خاطر اعمالی که انجام می دادید!

644 عذاب روی عذاب!

«فَذُوقُوا فَلَن نَّزِیدَکُمْ إِلَّا عَذَاباً» نبأ/30

پس بچشید که چیزی جز عذاب بر شما نمی افزاییم!

645 وای بر ظالمان از عذاب دردناک

«فَاخْتَلَفَ الْأَحْزَابُ مِنْ بَیْنِهِمْ فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ عَذَابِ یَوْمٍ أَلِیمٍ» زخرف/65

ولی گروه هایی از میان آن ها (درباره مسیح) اختلاف کردند (و بعضی او را خدا پنداشتند)؛ وای بر کسانی که ستم کردند از عذاب روزی دردناک!

646 آیا خبر عذاب شدگان به شما رسید

«أَلَمْ یَأْتِکُمْ نَبَؤُا الَّذِینَ کَفَرُوا مِن قَبْلُ فَذَاقُوا وَ بالَ أَمْرِهِمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» تغابن/5

ص:195

آیا خبر کسانی که پیش از این کافر شدند به شما نرسیده است؟! (آری) آن ها طعم کیفر گناهان بزرگ خود را چشیدند؛ و عذاب دردناک برای آن هاست!

647 عذاب، نتیجه اعمال شماست

«ثُمَّ قِیلَ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا بِما کُنتُمْ تَکْسِبُونَ» یونس/52

سپس به کسانی که ستم کردند گفته می شود: عذاب ابدی را بچشید! آیا جز به آنچه انجام می دادید کیفر داده می شوید؟!»

648 ما کافران را مجازات می کنیم

«فَلَنُذِیقَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا عَذَاباً شَدِیداً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِی کانُوایَعْمَلُونَ * ذلِکَ جَزَآءُ أَعْدَآءِ اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِیها دَارُ الْخُلْدِ جَزَآءً بِما کانُوا بِایَتِنا یَجْحَدُونَ» فصلت/27 و 28

به یقین به کافران عذاب شدیدی می چشانیم، و آن ها را به بدترین اعمالی که انجام می دادند کیفر می دهیم! این آتش کیفر دشمنان خدا است، سرای جاویدشان در آن خواهد بود، کیفری است به خاطر این که آیات ما را انکار می کردند.

649 مردم از شدت عذاب، مست و دیوانه می شوند

«یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْ ءٌ عَظِیمٌ * یَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّآ أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَی النَّاسَ سُکَرَی وَ ما هُم بِسُکَرَی وَ لَکِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِیدٌ» حج/ 1 و 2

ای مردم! از (عذاب) پروردگارتان بترسید، که زلزله رستاخیز امر عظیمی است! روزی که آن را می بینید، (آنچنان وحشت سراپای همه را فرا می گیرد که) هر مادر شیردهی، کودک شیرخوارش را فراموش می کند؛ و هر بارداری جنین خود را بر زمین می نهد؛ و مردم را مست می بینی، در حالی که مست نیستند؛ ولی عذاب خدا شدید است!

650 وعده عذاب بر اصرار کنندگان بر گناه

«وَیْلٌ لِّکُلِ ّ أَفّاکٍ أَثِیمٍ * یَسْمَعُ ءَایَتِ اللَّهِ تُتْلَی عَلَیْهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسْتَکْبِراً کَأَن لَّمْ یَسْمَعْها فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ» جاثیه/8

ص:196

وای بر هر دروغگوی گنهکار...که پیوسته آیات خدا را می شنود که بر او تلاوت می شود، امّا از روی تکبّر اصرار بر مخالفت دارد؛ گویی اصلاً آن را هیچ نشنیده است؛ چنین کسی را به عذابی دردناک بشارت ده!

651 عذاب الهی خواهد رسید

«أَتَی أَمْرُ اللَّهِ فَلَا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَنَهُ وَ تَعَلَی عَمَّا یُشْرِکُونَ» نحل/1

فرمان خدا (برای مجازات مشرکان و مجرمان،) فرا رسیده است؛ برای آن عجله نکنید! منزّه و برتر است خداوند از آنچه همتای او قرارمی دهند!

ص:197

ص:198

ص:199

و (نیز به ما فرمان داده شده به) این که: نماز را برپا دارید! و از او بپرهیزید! و تنها اوست که به سویش محشور خواهید شد.»

655 نماز بر گذشتگان هم واجب بوده

«وَ أَوْحَیْنآ إِلَی مُوسَی وَ أَخِیهِ أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِکُما بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً وَ أَقِیمُوا الصَّلَوةَ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ» یونس/87

و به موسی و برادرش وحی کردیم که: «برای قوم خود، خانه هایی در سرزمین مصر انتخاب کنید؛ و خانه هایتان را مقابل یکدیگر (و متمرکز) قرار دهید! و نماز را برپا دارید! و به مؤمنان بشارت ده (که سرانجام پیروز می شوند!)»

656 نماز بر زنان هم واجب است

«وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَهِلِیَّةِ الْأُولَی وَ أَقِمْنَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتِینَ الزَّکَوةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ...» احزاب/33

و در خانه های خود بمانید، و همچون دوران جاهلیّت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید.

657 برای یاد خدا نماز بخوانید

«إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَآ إِلَهَ إِلَّآ أَنَا فَاعْبُدْنِی وَ أَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِکْرِی» طه/14

من «اللَّه» هستم؛ معبودی جز من نیست! مرا بپرست، و نماز را برای یاد من بپادار!

658 فقط برای خدا نماز بخوانید

«فَصَلِ ّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ» کوثر/2

پس برای پروردگارت نماز بخوان وقربانی کن!

659 دیگران را به نماز امر کنید

«وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَوةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها لَا نَسَْلُکَ رِزْقاً نَّحْنُ نَرْزُقُکَ وَ الْعَقِبَةُ لِلتَّقْوَی طه/132

خانواده خود را به نماز فرمان ده؛ و بر انجام آن شکیبا باش! از تو روزی نمی خواهیم؛ (بلکه) ما به تو روزی می دهیم؛ و عاقبت نیک برای تقواست!

ص:201

660 فرزندان را به نماز وصیت کنید

«یَبُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَوةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبِرْ عَلَی مآ أَصابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ» لقمان/17

پسرم! نماز را برپا دار، و امر به معروف و نهی از منکر کن، و در برابر مصایبی که به تو می رسد شکیبا باش که این از کارهای مهمّ است!

661 از نماز روی گردانی نکنید

«وَ إِذْ أَخَذْنا مِیثَقَ بَنِی إِسْرَ ءِیلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَ بِالْوَ لِدَیْنِ إِحْساناً وَ ذِی الْقُرْبَی وَ الْیَتَمَی وَ الْمَسَکِینِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقِیمُوا الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواالزَّکَوةَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلَّا قَلِیلاً مِّنکُمْ وَ أَنتُم مُّعْرِضُونَ» بقره/83

و (به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید؛ و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید؛ و به مردم نیک بگویید؛ نماز را برپا دارید؛ و زکات بدهید. سپس (با این که پیمان بسته بودید) همه شما -جز عده کمی- سرپیچی کردید؛ و (از وفای به پیمان خود) روی گردان شدید.

در دو طرف روز، و اوایل شب، نماز را برپا دار؛ چرا که حسنات، سیئات (و آثار آن ها را) از بین می برند؛ این تذکّری است برای کسانی که اهل تذکّرند!

664 نماز ظهر را حفظ کنید

«حَفِظُوا عَلَی الصَّلَوَ تِ وَالصَّلَوةِ الْوُسْطَی وَقُومُوا لِلَّهِ قَنِتِینَ» بقره/238

در انجام همه نمازها، (به خصوص) نماز وسطی [= نماز ظهر] کوشا باشید! و از روی خضوع و اطاعت، برای خدا بپاخیزید!

665 نماز شب و صبح

«وَ مِنَ الَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبَرَ النُّجُومِ» طور/49

(همچنین) به هنگام شب او را تسبیح کن و به هنگام پشت کردن ستارگان (و طلوع صبح)!

666 نمازهای پنجگانه روزانه

«فَاصْبِرْ عَلَی ما یَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ ءَانآیِ الَّیْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرَافَ النَّهارِ لَعَلَّکَ تَرْضَی طه/130

پس در برابر آنچه می گویند، صبر کن! و پیش از طلوع آفتاب، و قبل از غروب آن؛ تسبیح و حمد پروردگارت را بجا آور؛ و همچنین (برخی) از ساعات شب و اطراف روز (پروردگارت را) تسبیح گوی؛ باشد که (از الطاف الهی) خشنود شوی!

ای مریم! (به شکرانه این نعمت) برای پروردگار خود، خضوع کن و سجده بجا آور! و با رکوع کنندگان، رکوع کن!

668 به سوی نماز جمعه بشتابید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَوةِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَی ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذَ لِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِنْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ» جمعه/9

ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که برای نماز روز جمعه اذان گفته شود، به سوی ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید که این برای شما بهتر است اگر می دانستید!

669 نماز خوف برای هنگام جنگ و خطر است

الف: «وَإِذَا کُنتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَوةَ فَلْتَقُمْ طَآئِفَةٌ مِّنْهُم مَّعَکَ وَلْیَأْخُذُواأَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِن وَرَآئِکُمْ وَلْتَأْتِ طَآئِفَةٌ أُخْرَی لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ وَلْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَأَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُم مَّیْلَةً وَاحِدَةً وَلَا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کانَ بِکُمْ أَذیً مِن مَّطَرٍ أَوْ کُنتُم مَّرْضَی أَن تَضَعُوا أَسْلِحَتَکُمْ وَخُذُوا حِذْرَکُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْکَفِرِینَ عَذَاباً مُّهِیناً» نسا/102

و هنگامی که در میان آن ها باشی، و (در میدان جنگ) برای آن ها نماز را برپا کنی، باید دسته ای از آن ها با تو (به نماز) برخیزند، و سلاح هایشان را با خود برگیرند؛ و هنگامی که سجده کردند (و نماز را به پایان رساندند)، باید به پشتِ سرِ شما (به میدان نبرد) بروند، و آن دسته دیگر که نماز نخوانده اند (و مشغول پیکار بوده اند)، بیایند و با تو نماز بخوانند؛ آن ها باید وسایل دفاعی و سلاح هایشان (را در حال نماز) با خود حمل کنند؛ (زیرا) کافران آرزو دارند که شما از سلاح ها و متاع های خود غافل شوید و یکباره به شما هجوم آورند. و اگر از باران ناراحتید، و یا بیمار (و مجروح)هستید، مانعی ندارد که سلاح های خود را بر زمین بگذارید؛ ولی وسایل دفاعی (مانند زره و خود را) با خود بردارید خداوند، عذاب خوارکننده ای برای کافران فراهم ساخته است.

ب: «فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالاً أَوْ رُکْبَاناً فَإِذَآ أَمِنتُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَمَا عَلَّمَکُم مَّا لَمْ تَکُونُواتَعْلَمُونَ» بقره/239

ص:204

و اگر (به خاطر جنگ، یا خطر دیگری) بترسید، (نماز را) در حال پیاده یا سواره انجام دهید! اما هنگامی که امنیت خود را بازیافتید، خدا را یاد کنید! [= نماز را به صورت معمولی بخوانید!] همان گونه که خداوند، چیزهایی را که نمی دانستید، به شما تعلیم داد.

670 نماز شب بخوانید

الف: «وَ مِنَ الَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَّکَ عَسَی أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَّحْمُوداً» اسرا/79

و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان! این یک وظیفه اضافی برای توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد!(1)

ب: «قُمِ الَّیْلَ إِلَّا قَلِیلاً * نِّصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً» مزمل/2 و 3

شب را، جز کمی، بپاخیز! نیمی از شب را، یا کمی از آن کم کن،

ج: «وَ الَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیَماً» فرقان/64

کسانی که شبانگاه برای پروردگارشان سجده و قیام می کنند؛

د: «وَ مِنَ الَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَیْلاً طَوِیلاً» انسان/26

و در شبانگاه برای او سجده کن، و مقداری طولانی از شب، او را تسبیح گوی!

671 نماز مسافر شکسته است

«وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِی الْأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَن تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَوةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنَّ الْکَفِرِینَ کانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُّبِیناً» نسا/101

هنگامی که سفر می کنید، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید اگر از فتنه (و خطر)ِ کافران بترسید؛ زیرا کافران، برای شما دشمن آشکاری هستند.

672 بر منافقان و کافران نماز میت نخوان

«وَلَا تُصَلِ ّ عَلَی أَحَدٍ مِّنْهُم مَّاتَ أَبَداً وَلَا تَقُمْ عَلَی قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَماتُوا وَهُمْ فَسِقُونَ» توبه/84

ص:205

هرگز بر مرده هیچ یک از آنان، نماز نخوان! و بر کنار قبرش، (برای دعا و طلب آمرزش،) نایست! چرا که آن ها به خدا و رسولش کافر شدند؛ و در حالی که فاسق بودند از دنیا رفتند!

مسافر، و یا «قضای حاجت» کرده اید، و یا با زنان آمیزش جنسی داشته اید، و در این حال، آب (برای وضو یا غسل) نیافتید، با خاک پاکی تیمّم کنید! (به این طریق که) صورت ها و دستهایتان را با آن مسح نمایید. خداوند، بخشنده و آمرزنده است.

676 اگر برای غسل عذری دارید تیمّم کنید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلَوةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ وَإِنْ کُنتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَإِن کُنتُم مَّرْضَی أَوْ عَلَی سَفَرٍ أَوْجآءَ أَحَدٌ مِّنکُم مِّنَ الْغآئِطِ أَوْ لَمَسْتُمُ النِّسآءَ فَلَمْ تَجِدُوا مآءً فَتَیَمَّمُوا صَعِیداً طَیِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُم مِّنْهُ ما یُرِیدُ اللَّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُم مِنْ حَرَجٍ وَلَکِن یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمْ وَلِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» مائده/6

ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که به نماز می ایستید، صورت و دست ها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل [= برآمدگی پشت پا] مسح کنید! و اگر جنب باشید، خود را بشویید (و غسل کنید)! و اگر بیمار یا مسافر باشید، یا یکی از شما از محل پستی آمده [=قضای حاجت کرده ، یا با آنان تماس گرفته (و آمیزش جنسی کرده اید)، و آب (برای غسل یا وضو) نیابید، با خاک پاکی تیمم کنید! و از آن، بر صورت [= پیشانی و دست ها بکشید! خداوند نمی خواهد مشکلی برای شما ایجاد کند؛ بلکه می خواهد شما را پاک سازد و نعمتش را بر شما تمام نماید؛ شاید شکر او را بجا آورید!

677 لباس نمازگزار باید طاهر باشد

«وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ* وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ» مدثر/4 و 5

و لباست را پاک کن، و از پلیدی دوری کن،

وَ ما جَعَلْنا الْقِبْلَةَ الَّتِی کُنتَ عَلَیْهآ إِلَّا لِنَعْلَمَ مَن یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن یَنقَلِبُ عَلَی عَقِبَیْهِ وَ إِنْ کانَتْ لَکَبِیرَةً إِلَّا عَلَی الَّذِینَ هَدَی اللَّهُ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إِیمَنَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِیمٌ» بقره/143

همان گونه (که قبله شما، یک قبله میانه است) شما را نیز، امت میانه ای قرار دادیم (در حد اعتدال، میان افراط و تفریط؛) تا بر مردم گواه باشید؛ و پیامبر هم بر شما گواه است. و ما، آن قبله ای را که قبلا بر آن بودی، تنها برای این قرار دادیم که افرادی که از پیامبر پیروی می کنند، از آن ها که به جاهلیت باز می گردند، مشخص شوند. و مسلماً این حکم، جز بر کسانی که خداوند آن ها را هدایت کرده، دشوار بود. (این را نیز بدانید که نمازهای شما در برابر قبله سابق، صحیح بوده است؛) و خدا هرگز ایمان [= نماز] شما را ضایع نمی گرداند؛ زیرا خداوند، نسبت به مردم، رحیم و مهربان است.

679 تغییر قبله از قدس به مسجد الحرام

«قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمآءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَیها فَوَلِ ّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ حَیْثُ ما کُنتُمْ

ص:208

فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَ إِنَّ الَّذِینَ أُوتُواالْکِتابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَ ما اللَّهُ بِغَفِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ» بقره/144

نگاه های انتظارآمیز تو را به سوی آسمان (برای تعیین قبله نهایی) می بینیم! اکنون تو را به سوی قبله ای که از آن خشنود باشی، باز می گردانیم. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن! و هر جا باشید، روی خود را به سوی آن بگردانید! و کسانی که کتاب آسمانی به آن ها داده شده، بخوبی می دانند این فرمانِ حقی است که از ناحیه پروردگارشان صادر شده؛ (و در کتاب های خود خوانده اند که پیغمبر اسلام، به سوی دو قبله، نماز می خواند). و خداوند از اعمال آن ها (در مخفی داشتن این آیات) غافل نیست!

680 هر جا هستید به سوی مسجد الحرام نماز بخوانید

«وَ مِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِ ّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ إِنَّهُ لَلْحَقُّ مِن رَّبِّکَ وَ ما اللَّهُ بِغَفِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ * وَ مِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِ ّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ حَیْثُ ما کُنتُمْ فَوَلُّواوُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْکُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِی وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتِی عَلَیْکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ» بقره/149 و 150

از هر جا (و از هر شهر و نقطه ای) خارج شدی، (به هنگام نماز،) روی خود را به جانب «مسجد الحرام» کن! این دستور حقی از طرف پروردگار توست! و خداوند، از آنچه انجام می دهید، غافل نیست! و از هر جا خارج شدی، روی خود را به جانب مسجد الحرام کن! و هر جا بودید، روی خود را به سوی آن کنید! تا مردم، جز ظالمان (که دست از لجاجت برنمی دارند،) دلیلی بر ضدّ شما نداشته باشند؛ (زیرا از نشانه های پیامبر، که در کتب آسمانی پیشین آمده، این است که او، به سوی دو قبله، نماز می خواند.) از آن ها نترسید! و (تنها) از من بترسید! (این تغییر قبله، به خاطر آن بود که) نعمت خود را بر شما تمام کنم، شاید هدایت شوید!

سجدهای واجب قرآن

سوره های:علق/19، سجده/15، نجم/62، فصلت/37

683 در نماز سهل انگاری نکنید

«فَوَیْلٌ لِّلْمُصَلِّینَ* الَّذِینَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ ساهُونَ» ماعون/4 و 5

پس وای بر نمازگزارانی که... در نماز خود سهل انگاری می کنند.

684 برای ریا نماز نخوانید

« فَوَیْلٌ لِّلْمُصَلِّینَ * الَّذِینَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ ساهُونَ * الَّذِینَ هُمْ یُرَآءُونَ» ماعون/4 تا 6

پس وای بر نمازگزارانی که... در نماز خود سهل انگاری می کنند، همان کسانی که ریا می کنند...

685 جهنم کیفر نماز نخواندن است

« ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ * قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ» مدثر/42 و 43

چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟!» می گویند: «ما از نمازگزاران نبودیم.

686 در حال مستی به نماز نزدیک نشوید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَوةَ وَأَنتُمْ سُکَرَی حَتَّی تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ....» نسا/43

ای کسانی که ایمان آورده اید! در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا بدانید چه می گویید!...

687 نماز شما را از فحشا دور می کند

«اتْلُ مآ أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلَوةَ إِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشآءِ وَ الْمُنکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ» عنکبوت/45

آنچه را از کتاب (آسمانی) به تو وحی شده تلاوت کن، و نماز را برپا دار، که نماز (انسان را) از زشتی ها و گناه باز می دارد، و یاد خدا بزرگتر است؛ و خداوند می داند شما چه کارهایی انجام می دهید!

688 به تعقیبات نماز بپرداز

«فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ» شرح/7

پس هنگامی که از کار مهمّی فارغ می شوی به مهم دیگری پرداز،

ص:210

693 عبادت را در مسجد انجام دهید

«قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِ ّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَما بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ» اعراف/29

بگو: «پروردگارم امر به عدالت کرده است؛ و توجّه خویش را در هر مسجد (و به هنگام عبادت) به سوی او کنید! و او را بخوانید، در حالی که دین (خود) را برای او خالص گردانید! (و بدانید) همان گونه که در آغاز شما را آفرید، (بار دیگر در رستاخیز) بازمی گردید!

694 خود را برای مسجد زینت نمایید

«یَبَنِی ءَادَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِ ّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» اعراف/31

ای فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید! و (از نعمت های الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی دارد!

695 مسجد الحرام قبله مسلمانان است

«قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمآءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَیها فَوَلِ ّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ حَیْثُ ما کُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَ إِنَّ الَّذِینَ أُوتُواالْکِتابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَ ما اللَّهُ بِغَفِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ» بقره/144

نگاه های انتظارآمیز تو را به سوی آسمان (برای تعیین قبله نهایی) می بینیم! اکنون تو را به سوی قبله ای که از آن خشنود باشی، باز می گردانیم. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن! و هر جا باشید، روی خود را به سوی آن بگردانید! و کسانی که کتاب آسمانی به آن ها داده شده، بخوبی می دانند این فرمانِ حقی است که از ناحیه پروردگارشان صادر شده؛ (و در کتاب های خود خوانده اند که پیغمبر اسلام، به سوی دو قبله، نماز می خواند). و خداوند از اعمال آن ها (در مخفی داشتن این آیات) غافل نیست!

696 مشرکان را به مسجد راه ندهید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّما الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلَا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَیْلَةً فَسَوْفَ یُغْنِیکُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ إِن شآءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» توبه/28

ص:212

ای کسانی که ایمان آورده اید! مشرکان ناپاکند؛ پس نباید بعد از امسال، نزدیک مسجد الحرام شوند! و اگر از فقر می ترسید، خداوند هرگاه بخواهد، شما را به کرمش بی نیاز می سازد؛ (و از راه دیگر جبران می کند؛) خداوند دانا و حکیم است.

697 بستن مسجد از گناهان بزرگ است

«وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَجِدَ اللَّهِ أَن یُذْکَرَ فِیها اسْمُهُ وَ سَعَی فِی خَرَابِهآ أُولئِکَ ما کانَ لَهُمْ أَن یَدْخُلُوهآ إِلَّا خآئِفِینَ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْأَخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ» بقره/114

کیست ستمکارتر از آن کس که از بردن نام خدا در مساجد او جلوگیری کرد و سعی در ویرانی آن ها نمود؟! شایسته نیست آنان، جز با ترس و وحشت، وارد این (کانون های عبادت) شوند. بهره آن ها در دنیا (فقط)رسوایی است و در سرای دیگر، عذاب عظیم (الهی)!!

698 مسجد واقعی براساس تقوا است

«... لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوَی مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ» توبه/108

... آن مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنا شده، شایسته تر است که در آن (به عبادت) بایستی؛ در آن، مردانی هستند که دوست می دارند پاکیزه باشند؛ و خداوند پاکیزگان را دوست دارد!

699 در مسجد ضرار حاضر نشوید

«وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِرَاراً وَ کُفْراً وَ تَفْرِیقَاً بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِرْصاداً لِّمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنآ إِلَّا الْحُسْنَی وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَذِبُونَ لَا تَقُمْ فِیهِ أَبَداً» توبه/107 و 108

(گروهی دیگر از آن ها) کسانی هستند که مسجدی ساختند برای زیان (به مسلمانان)، و (تقویت) کفر، و تفرقه افکنی میان مؤمنان، و کمینگاه برای کسی که از پیش با خدا و پیامبرش مبارزه کرده بود؛ آن ها سوگند یاد می کنند که: «جز نیکی (و خدمت)، نظری نداشته ایم!» امّا خداوند گواهی می دهد که آن ها دروغگو هستند! هرگز در آن (مسجد به عبادت) نایست... .

ص:213

آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است؛ پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را برای مردم، روشن می سازد، باشد که پرهیزگار گردند!

703 روزه بر مسافر و مریض واجب نیست

الف: «أَیَّاماً مَّعْدُودَ تٍ فَمَن کانَ مِنکُم مَّرِیضاً أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعامُ مِسْکِینٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ وَ أَن تَصُومُواخَیْرٌ لَّکُمْ إِنْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ» بقره/184

چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آن ها طاقت فرساست؛ (همچون بیماران مزمن، و پیرمردان و پیرزنان،) لازم است کفّاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند؛ و کسی که کارِ خیری انجام دهد، برای او بهتر است؛ و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید!

ب: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدًی لِّلنَّاسِ وَ بَیِّنَتٍ مِّنَ الْهُدَی وَالْفُرْقانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن کانَ مَرِیضاً أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوااللَّهَ عَلَی ما هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» بقره/185

(روزه، در چند روز معدودِ) ماهِ رمضان است؛ ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید؛ و خدا را بر این که شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید؛ باشد که شکرگزاری کنید!

704 آمیزش با همسر در شب ماه رمضان حلال است

«أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلَی نِسآئِکُمْ هُنَّ لِباسٌ لَّکُمْ وَأَنتُمْ لِباسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَکُمْ فَتابَ عَلَیْکُمْ وَعَفا عَنکُمْ فَالَْنَ بَشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا ما کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ...» بقره/187

ص:215

آمیزش جنسی با همسرانتان، در شبِ روزهایی که روزه می گیرید، حلال است. آن ها لباس شما هستند؛ و شما لباس آن ها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند می دانست که شما به خود خیانت می کردید؛ (و این کارِ ممنوع را انجام می دادید؛) پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آن ها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید!....

ص:216

707 خمس را به مصرف خود برسانید

«وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُم مِن شَیْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَمَی وَالْمَسَکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ....» انفال/41

بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای ذی القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آن ها) است،...

708 انفال برای خدا و رسول است

«یَسَْلُونَکَ عَنِ الأَْنفالِ قُلِ الأَْنفالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَیْنِکُمْ وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» انفال/1

از تو درباره انفال [= غنایم، و هرگونه مال بدون مالک مشخص] سؤال می کنند؛ بگو: «انفال مخصوص خدا و پیامبر است؛ پس، از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و خصومت هایی را که در میان شماست، آشتی دهید! و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید اگر ایمان دارید!

ص:218

712 حقّ کشاورزی و زراعت خود را بپردازید(1)

«وَهُوَ الَّذِی أَنشَأَ جَنَّتٍ مَّعْرُوشَتٍ وَغَیْرَ مَعْرُوشَتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَبِهاً وَغَیْرَ مُتَشَبِهٍ کُلُوا مِن ثَمَرِهِ إِذَآ أَثْمَرَ وَءَاتُواحَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» انعام/141

اوست که باغ های معروش [= باغ هایی که درختانش روی داربست ها قرار دارد]، و باغ های غیرمعروش [= باغ هایی که نیاز به داربست ندارد] را آفرید؛ همچنین نخل و انواع زراعت را، که از نظر میوه و طعم با هم متفاوتند؛ و (نیز) درخت زیتون و انار را، که از جهتی با هم شبیه، و از جهتی تفاوت دارند؛ (برگ و ساختمان ظاهریشان شبیه یکدیگر است، در حالی که طعم میوه آن ها متفاوت می باشد.) از میوه آن، به هنگامی که به ثمر می نشیند، بخورید! و حقّ آن را به هنگام درو، بپردازید! و اسراف نکنید، که خداوند مسرفان را دوست ندارد!

713 وجوب زکات بر زنان

«وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَهِلِیَّةِ الْأُولَی وَ أَقِمْنَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتِینَ الزَّکَوةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ ...» احزاب/33

و در خانه های خود بمانید، و همچون دوران جاهلیّت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید؛ ....

714 صدقه خود را با منّت باطل نکنید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَتِکُم بِالْمَنِ ّ وَالْأَذَی کالَّذِی یُنفِقُ مالَهُ رِئآءَ النَّاسِ وَلَا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لَّا یَقْدِرُونَ عَلَی شَیْ ءٍ مِّمَّا کَسَبُوا وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَفِرِینَ» بقره/264

ای کسانی که ایمان آورده اید! بخشش های خود را با منت و آزار، باطل نسازید! همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می کند؛ و به خدا و روز رستاخیز،

ص:220

ایمان نمی آورد؛ (کار او) همچون قطعه سنگی است که بر آن، (قشر نازکی از) خاک باشد؛ (و بذرهایی در آن افشانده شود؛) و رگبار باران به آن برسد، (و همه خاک ها و بذرها را بشوید،) و آن را صاف (و خالی از خاک و بذر) رها کند. آن ها از کاری که انجام داده اند، چیزی به دست نمی آورند؛ و خداوند، جمعیت کافران را هدایت نمی کند.

715 نیازمندان واقعی چه کسانی اند

«لِلْفُقَرَآءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْباً فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیآءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسِیمَهُمْ لَا یَسَْلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَما تُنفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ» بقره/273

(انفاقِ شما، مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته اند؛ (و توجّه به آیین خدا، آن ها را از وطن های خویش آواره ساخته؛ و شرکت در میدانِ جهاد، به آن ها اجازه نمی دهد تا برای تأمین هزینه زندگی، دست به کسب و تجارتی بزنند؛) نمی توانند مسافرتی کنند (و سرمایه ای به دست آورند؛) و از شدّت خویشتن داری، افراد ناآگاه آن ها را بی نیاز می پندارند؛ امّا آن ها را از چهره هایشان می شناسی؛ و هرگز با اصرار چیزی از مردم نمی خواهند. (این است مشخّصات آن ها!) و هر چیز خوبی در راه خدا انفاق کنید، خداوند از آن آگاه است.

716 صدقه سری یا علنی

«إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَإِنْ تُخْفُوها وَتُؤْتُوها الْفُقَرَآءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَیُکَفِّرُ عَنکُم مِن سَیِّاتِکُمْ وَاللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» بقره/271

اگر انفاق ها را آشکار کنید، خوب است! و اگر آن ها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید، برای شما بهتر است! و قسمتی از گناهان شما را می پوشاند؛ (و در پرتو بخشش در راه خدا، بخشوده خواهید شد.) و خداوند به آنچه انجام می دهید، آگاه است.

717 اجر صدقه دادن چیست؟

«إِنَّ الْمُصَّدِّقِینَ وَ الْمُصَّدِّقَتِ وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضَعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ کَرِیمٌ» حدید/18

ص:221

مردان و زنان انفاق کننده، و آن ها که (از این راه) به خدا «قرض الحسنه» دهند، (این قرض الحسنه) برای آنان مضاعف می شود و پاداش پرارزشی دارند!

718 موارد مصرف صدقه وزکات کدام است

«إِنَّما الصَّدَقَتُ لِلْفُقَرَآءِ وَالْمَسَکِینِ وَالْعَمِلِینَ عَلَیْها وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقابِ وَالْغَرِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» توبه/60

زکات ها مخصوص فقرا و مساکین و کارکنانی است که برای (جمع آوری) آن زحمت می کشند، و کسانی که برای جلب محبّتشان اقدام می شود، و برای (آزادی) بردگان، و (ادای دین) بدهکاران، و در راه (تقویت آیین) خدا، و واماندگان در راه؛ این، یک فریضه (مهم) الهی است؛ و خداوند دانا و حکیم است!

ص:222

722 ایام تشریق روزهای معینی است

«وَاذْکُرُوا اللَّهَ فِی أَیَّامٍ مَّعْدُودَ تٍ فَمَن تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلَآ إِثْمَ عَلَیْهِ وَمَن تَأَخَّرَ فَلَآ إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقَی وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ» بقره /203

و خدا را در روزهای معیّنی یاد کنید! (روزهای 11 و 12 و 13 ماه ذی حجه). و هر کس شتاب کند، (و ذکر خدا را) در دو روز انجام دهد، گناهی بر او نیست، و هر که تأخیر کند، (و سه روز انجام دهد نیز) گناهی بر او نیست؛ برای کسی که تقوا پیشه کند. و از خدا بپرهیزید! و بدانید شما به سوی او محشور خواهید شد!

723 در حجّ از مشرکان اعلان برائت کنید

الف: «وَأَذَ نٌ مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَی النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِ ّ الأَْکْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِی ءٌ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ وَرَسُولُهُ فَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَإِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللَّهِ وَبَشِّرِ الَّذِینَ کَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِیمٍ» توبه/3

و این، اعلامی است از ناحیه خدا و پیامبرش به (عموم) مردم در روز حج اکبر [= روز عید قربان] که: خداوند و پیامبرش از مشرکان بیزارند! با این حال، اگر توبه کنید، برای شما بهتر است! و اگر سرپیچی نمایید، بدانید شما نمی توانید خدا را ناتوان سازید (و از قلمرو قدرتش خارج شوید)! و کافران را به مجازات دردناک بشارت ده!

ب: «بَرَآءَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَی الَّذِینَ عَهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِکِینَ» توبه/1

(این، اعلام) بیزاری از سوی خدا و پیامبر او، به کسانی از مشرکان است که با آن ها عهد بسته اید!

724 بیت الحرام محلّ قیام و قوام مردم است

«جَعَلَ اللَّهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَماً لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْیَ وَالْقَلَئِدَ ذلِکَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما فِی السَّمَاواتِ وَما فِی الْأَرْضِ وَأَنَّ اللَّهَ بِکُلِ ّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ» مائده/97

خداوند، کعبه -بیت الحرام- را وسیله ای برای استواری و سامان بخشیدن به کار مردم قرار داده؛ و همچنین ماه حرام، و قربانی های بی نشان، و قربانی های نشاندار را؛ این گونه

ص:224

احکام (حساب شده و دقیق،) به خاطر آن است که بدانید خداوند، آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است، می داند؛ و خدا به هر چیزی داناست.

725 بیت الحرام را تطهیر کنید

«.. وَ عَهِدْنآ إِلی إِبْرَهِیمَ وَ إِسْمَعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّآئِفِینَ وَ الْعَکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ» بقره /125

... و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: «خانه مرا برای طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان، پاک و پاکیزه کنید!»

726 طواف خانه خدا را به جا آورید

«ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ» حج/29

سپس، باید آلودگی هایشان را برطرف سازند؛ و به نذرهای خود وفا کنند؛ و بر گرد خانه گرامی کعبه، طواف کنند.

727 سعی بین صفا و مروه کنید

«إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِن شَعآئِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُناحَ عَلَیْهِ أَن یَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَن تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ» بقره/158

«صفا» و «مروه» از شعائر (و نشانه های) خداست! بنابراین، کسانی که حجِ خانه خدا و یا عمره انجام می دهند، مانعی نیست که بر آن دو طواف کنند؛ (و سعیِ صفا و مروه انجام دهند. و هرگز اعمال بی رویّه مشرکان، که بت هایی بر این دو کوه نصب کرده بودند، از موقعیّت این دو مکان مقدّس نمی کاهد!) و کسی که فرمان خدا را در انجام کارهای نیک اطاعت کند، خداوند (در برابر عمل او) شکرگزار، و (از افعال وی) آگاه است.

728 در مقام ابراهیم نماز بخوانید

«وَ إِذْ جَعَلْنا الْبَیْتَ مَثابَةً لِّلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِن مَّقامِ إِبْرَ هِیمَ مُصَلًّی وَ عَهِدْنآ إِلی إِبْرَ هِیمَ وَ إِسْمَعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّآئِفِینَ وَ الْعَکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ» بقره/125

و (به خاطر بیاورید) هنگامی که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم

ص:225

قرار دادیم! و (برای تجدید خاطره،) از مقام ابراهیم، عبادتگاهی برای خود انتخاب کنید! و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: «خانه مرا برای طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان، پاک و پاکیزه کنید!»

729 قربانی در حجّ از شعائر اللَّه است

«وَ الْبُدْنَ جَعَلْنَها لَکُم مِن شَعَئِرِ اللَّهِ لَکُمْ فِیها خَیْرٌ فَاذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَیْها صَوَآفَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَکُلُوا مِنْهَا وَ أَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَ الْمُعْتَرَّ کَذلِکَ سَخَّرْنَها لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» حج/36

و شترهای چاق و فربه را (در مراسم حج) برای شما از شعائر الهی قرار دادیم؛ در آن ها برای شما خیر و برکت است؛ نام خدا را (هنگام قربانی کردن) در حالی که به صف ایستاده اند بر آن ها ببرید؛ و هنگامی که پهلوهایشان آرام گرفت (و جان دادند)، از گوشت آن ها بخورید، و مستمندان قانع و فقیران را نیز از آن اطعام کنید! این گونه ما آن ها را مسخّرتان ساختیم، تا شکر خدا را بجا آورید.

730 تقوا، حقیقت قربانی است

«لَن یَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لَا دِمآؤُها وَ لَکِن یَنالُهُ التَّقْوَی مِنکُمْ کَذلِکَ سَخَّرَها لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَی ما هَدَاکُمْ وَ بَشِّرِ الْمُحْسِنِینَ» حج/37

نه گوشت ها و نه خون های آن ها، هرگز به خدا نمی رسد. آنچه به او می رسد، تقوا و پرهیزگاری شماست. این گونه خداوند آن ها را مسخّر شما ساخته، تا او را به خاطر آن که شما را هدایت کرده است بزرگ بشمرید؛ و بشارت ده نیکوکاران را!

731 قربانی در حجّ و مصرف آن

«لِّیَشْهَدُوا مَنَفِعَ لَهُمْ وَ یَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَّعْلُومَتٍ عَلَی ما رَزَقَهُم مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعَمِ فَکُلُوا مِنْها وَأَطْعِمُوا الْبآئِسَ الْفَقِیرَ» حج/28

تا شاهد منافع گوناگون خویش (در این برنامه حیاتبخش) باشند؛ و در ایّام معیّنی نام خدا را، بر چهارپایانی که به آنان داده است، (به هنگام قربانی کردن) ببرند؛ پس از گوشت آن ها بخورید؛ و بینوای فقیر را نیز اطعام نمایید!

ص:226

734 ذکر خدا مهم ترین عمل حجّ است

«فَإِذَا قَضَیْتُم مَّنَسِکَکُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَذِکْرِکُمْ ءَابآءَکُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِکْراً فَمِنَ النَّاسِ مَن یَقُولُ رَبَّنآ ءَاتِنا فِی الدُّنْیا وَما لَهُ فِی الْأَخِرَةِ مِنْ خَلَقٍ» بقره /200

و هنگامی که مناسکِ (حج)ِ خود را انجام دادید، خدا را یاد کنید، همانند یادآوری از پدرانتان (آن گونه که رسم آن زمان بود) بلکه از آن هم بیشتر! (در این مراسم، مردم دو گروهند: ) بعضی از مردم می گویند: «خداوندا! به ما در دنیا، (*نیکی*) عطا کن!» ولی در آخرت، بهره ای ندارند.

735 کسب و کار در حجّ حرام نیست

«لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَن تَبْتَغُوا فَضْلاً مِن رَّبِّکُمْ....» بقره/198

گناهی بر شما نیست که از فضلِ پروردگارتان (و از منافع اقتصادی در ایّام حج) طلب کنید (که یکی از منافع حج، پی ریزیِ یک اقتصادِ صحیح است)... .

736 عرفات و مشعر الحرام از مناسک حجّ است

«لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَن تَبْتَغُوا فَضْلاً مِن رَّبِّکُمْ فَإِذَآ أَفَضْتُم مِنْ عَرَفَتٍ فَاذْکُرُوااللَّهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْکُرُوهُ کَمَا هَدیکُمْ وَإِنْ کُنتُم مِّن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّآلِّینَ» بقره/198

گناهی بر شما نیست که از فضلِ پروردگارتان (و از منافع اقتصادی در ایّام حج) طلب کنید (که یکی از منافع حج، پی ریزیِ یک اقتصادِ صحیح است). و هنگامی که از «عرفات» کوچ کردید، خدا را نزد «مشعَر الحرام» یاد کنید! او را یاد کنید همان طور که شما را هدایت نمود و قطعاً شما پیش از این، از گمراهان بودید.

737 برخی از محرمات در حج

«الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَتٌ فَمَن فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی الْحَجِ ّ وَما تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَی وَاتَّقُونِ یَأُولِی الْأَلْبَبِ» بقره/197

حج، در ماه های معینی است! و کسانی که (با بستن احرام، و شروع به مناسک حج،) حج را بر خود فرض کرده اند، (باید بدانند که) در حج، آمیزش جنسی با زنان، و گناه و جدال نیست!

ص:228

و آنچه از کارهای نیک انجام دهید، خدا آن را می داند. و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزگاری است! و از من بپرهیزید ای خردمندان!

738 شعائر اللَّه و محرمات در حج

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَئِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْیَ وَلَا الْقَلَئِدَ وَلَآ ءَآمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَ ناً وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُوا وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَانُ قَوْمٍ أَن صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُوا وَتَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَی وَلَا تَعاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَالْعُدْوَ نِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ» مائده/2

ای کسانی که ایمان آورده اید! شعائر و حدود الهی (و مراسم حج را محترم بشمرید! و مخالفت با آن ها) را حلال ندانید! و نه ماه حرام را، و نه قربانی های بی نشان و نشاندار را، و نه آن ها را که به قصد خانه خدا برای به دست آوردن فضل پروردگار و خشنودی او می آیند! اما هنگامی که از احرام بیرون آمدید، صیدکردن برای شما مانعی ندارد. و خصومت با جمعیّتی که شما را از آمدن به مسجد الحرام (در سال حدیبیه) بازداشتند، نباید شما را وادار به تعدّی و تجاوز کند! و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید! و (هرگز) در راه گناه و تعدّی همکاری ننمایید! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است!

739 صید و شکار صحرایی در حجّ حرام است

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَقْتُلُوا الصَّیْدَ وَأَنتُمْ حُرُمٌ وَمَن قَتَلَهُ مِنکُم مُّتَعَمِّداً فَجَزَآءٌ مِّثْلُ ما قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ یَحْکُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکُمْ هَدْیَاً بَلِغَ الْکَعْبَةِ أَوْکَفَّرَةٌ طَعامُ مَسَکِینَ أَوْ عَدْلُ ذلِکَ صِیاماً لِّیَذُوقَ وَبالَ أَمْرِهِ عَفا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ وَمَنْ عادَ فَیَنتَقِمُ اللَّهُ مِنْهُ وَاللَّهُ عَزِیزٌ ذُو انتِقامٍ أُحِلَّ لَکُمْ صَیْدُ الْبَحْرِ وَطَعامُهُ مَتَعاً لَّکُمْ وَلِلسَّیَّارَةِ وَحُرِّمَ عَلَیْکُمْ صَیْدُ الْبَرِّ مادُمْتُمْ حُرُماً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ» مائده/95 و 96

ای کسانی که ایمان آورده اید! در حال احرام، شکار نکنید، و هر کس از شما عمداً آن را به قتل برساند، باید کفاره ای معادل آن از چهارپایان بدهد؛ کفاره ای که دو نفر عادل از شما،

ص:229

معادل بودن آن را تصدیق کنند؛ و به صورت قربانی به (حریم) کعبه برسد؛ یا (به جای قربانی،) اطعام مستمندان کند؛ یا معادل آن، روزه بگیرد، تا کیفر کار خود را بچشد. خداوند گذشته را عفو کرده، ولی هر کس تکرار کند، خدا از او انتقام می گیرد؛ و خداوند، توانا و صاحب انتقام است. صید دریا و طعام آن برای شما و کاروانیان حلال است؛ تا (در حال احرام) از آن بهره مند شوید؛ ولی مادام که محرم هستید، شکار صحرا برای شما حرام است؛ و از (نافرمانی) خدایی که به سوی او محشور می شوید، بترسید!

740 مشرکان نجس اند، آنان را به مسجد الحرام راه ندهید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّما الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلَا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَیْلَةً فَسَوْفَ یُغْنِیکُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ إِن شآءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» توبه/28

ای کسانی که ایمان آورده اید! مشرکان ناپاکند؛ پس نباید بعد از امسال، نزدیک مسجد الحرام شوند! و اگر از فقر می ترسید، خداوند هرگاه بخواهد، شما را به کرمش بی نیاز می سازد؛ (و از راه دیگر جبران می کند؛) خداوند دانا و حکیم است.

741 اگر ممنوع از حجّ شدید

«وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ وَلَا تَحْلِقُوارُءُوسَکُمْ حَتَّی یَبْلُغَ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ فَمَن کانَ مِنکُم مَّرِیضاً أَوْ بِهِ أَذیً مِن رَّأْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِن صِیامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُکٍ فَإِذَآ أَمِنتُمْ فَمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی الْحَجِ ّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیامُ ثَلَثَةِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِ ّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَةٌ کامِلَةٌ ذلِکَ لِمَن لَّمْ یَکُنْ أَهْلُهُ حاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ» بقره/196

و حج و عمره را برای خدا به اتمام برسانید! و اگر محصور شدید، (و مانعی مانند ترس از دشمن یا بیماری، اجازه نداد که پس از احرام بستن، وارد مکه شوید،) آنچه از قربانی فراهم شود (ذبح کنید، و از احرام خارج شوید)! و سرهای خود را نتراشید، تا قربانی به محلش برسد (و در قربانگاه ذبح شود)! و اگر کسی از شما بیمار بود، و یا ناراحتی در سر داشت، (و ناچار بود سر خود را بتراشد،) باید فدیه و کفّاره ای از قبیل روزه یا صدقه یا گوسفندی

ص:230

بدهد! و هنگامی که (از بیماری و دشمن) در امان بودید، هر کس با ختم عمره، حج را آغاز کند، آنچه از قربانی برای او میسّر است (ذبح کند)! و هر که نیافت، سه روز در ایام حج، و هفت روز هنگامی که باز می گردید، روزه بدارد! این، ده روز کامل است. (البته) این برای کسی است که خانواده او، نزد مسجد الحرام نباشد [= اهل مکّه و اطرافِ آن نباشد]. و از خدا بپرهیزید! و بدانید که او، سخت کیفر است!

742 همه با هم کوچ کنید

«ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» بقره/199

سپس از همان جا که مردم کوچ می کنند، (به سوی سرزمین منی) کوچ کنید! و از خداوند، آمرزش بطلبید، که خدا آمرزنده مهربان است!

ص:231

ای کسانی که ایمان آورده اید! آمادگی خود را (در برابر دشمن) حفظ کنید و در دسته های متعدّد، یا بصورت دسته واحد، (طبق شرایط هر زمان و هر مکان،) به سوی دشمن حرکت نمایید!

746 برای دفاع همه مسئول اند

«انفِرُوا خِفافاً وَثِقالاً وَجَهِدُوا بِأَمْوَ لِکُمْ وَأَنفُسِکُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ذَ لِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِنْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ» توبه/41

(همگی به سوی میدان جهاد) حرکت کنید؛ سبکبار باشید یا سنگین بار! و با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید؛ این برای شما بهتر است اگر بدانید!

747 همه باید آماده باشند

«قُل لِّلْمُخَلَّفِینَ مِنَ الْأَعْرَابِ سَتُدْعَوْنَ إِلَی قَوْمٍ أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ تُقَتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ فَإِن تُطِیعُوا یُؤْتِکُمُ اللَّهُ أَجْراً حَسَناً وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا کَمَا تَوَلَّیْتُم مِن قَبْلُ یُعَذِّبْکُمْ عَذَاباً أَلِیماً» فتح/16

به متخلّفان از اعراب بگو: «بزودی از شما دعوت می شود که به سوی قومی نیرومند و جنگجو بروید و با آن ها پیکار کنید تا اسلام بیاورند؛ اگر اطاعت کنید، خداوند پاداش نیکی به شما می دهد؛ و اگر سرپیچی نمایید -همان گونه که در گذشته نیز سرپیچی کردید- شما را با عذاب دردناکی کیفر می دهد!»

748 جهاد برای شما واجب است

«کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ وَهُوَ کُرْهٌ لَّکُمْ وَعَسَی أَن تَکْرَهُوا شَیْاً وَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَعَسَی أَن تُحِبُّوا شَیْاً وَهُوَ شَرٌّ لَّکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» بقره/216

جهاد در راه خدا، بر شما مقرّر شد؛ در حالی که برایتان ناخوشایند است. چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آن که خیرِ شما در آن است. و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آن که شرِّ شما در آن است. و خدا می داند، و شما نمی دانید.

749 با متجاوزان جهاد کنید

«وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُم مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَ لَا تُقَتِلُوهُمْ عِندَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّی یُقَتِلُوکُمْ فِیهِ فَإِن قَتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ کَذلِکَ جَزَآءُ الْکَفِرِینَ» بقره/191

ص:233

و آن ها را [= بت پرستانی که از هیچ گونه جنایتی ابا ندارند] هر کجا یافتید، به قتل برسانید! و از آن جا که شما را بیرون ساختند [= مکه ، آن ها را بیرون کنید! و فتنه (و بت پرستی) از کشتار هم بدتر است! و با آن ها، در نزد مسجد الحرام (در منطقه حرم)، جنگ نکنید! مگر این که در آن جا با شما بجنگند. پس اگر (در آن جا) با شما پیکار کردند، آن ها را به قتل برسانید! چنین است جزای کافران!

750 با کافران جهاد کنید

الف: «فَلَا تُطِعِ الْکَفِرِینَ وَ جَهِدْهُم بِهِ جهادا کَبِیراً» فرقان/52

بنابر این از کافران اطاعت مکن، و بوسیله آن [= قرآن با آنان جهاد بزرگی بنما!

ب: «وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ کَما کَفَرُوا فَتَکُونُونَ سَوَآءً فَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِیآءَ حَتَّی یُهاجِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِن تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ وَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِیًّا وَلَا نَصِیراً» نسا/89

آنان آرزو می کنند که شما هم مانند ایشان کافر شوید، و مساوی یکدیگر باشید. بنابر این، از آن ها دوستانی انتخاب نکنید، مگر این که (توبه کنند، و) در راه خدا هجرت نمایند. هرگاه از این کار سر باز زنند، (و به اقدام بر ضدّ شما ادامه دهند،) هر جا آن ها را یافتید، اسیر کنید! و (در صورت احساس خطر) به قتل برسانید! و از میان آن ها، دوست و یار و یاوری اختیار نکنید!

751 با کافران و منافقان جهاد کنید

«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَفِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ» تحریم/9

ای پیامبر! با کفّار و منافقین پیکار کن و بر آنان سخت بگیر! جایگاهشان جهنم است، و بد فرجامی است!

752 با سران پیمان شکن جهاد کنید

«وَإِنْ نَّکَثُوا أَیْمَنَهُم مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِی دِینِکُمْ فَقَتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لآَ أَیْمَنَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنتَهُونَ» توبه/12

ص:234

و اگر پیمان های خود را پس از عهد خویش بشکنند، و آیین شما را مورد طعن قرار دهند، با پیشوایان کفر پیکار کنید؛ چرا که آن ها پیمانی ندارند؛ شاید (با شدّت عمل) دست بردارند!

753 چرا با پیمان شکنان جهاد نمی کنید

«أَلَا تُقَتِلُونَ قَوْماً نَّکَثُوا أَیْمَنَهُمْ وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُم بَدَءُوکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَوْهُ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» توبه/13

آیا با گروهی که پیمان های خود را شکستند، و تصمیم به اخراج پیامبر گرفتند، پیکار نمی کنید؟! در حالی که آن ها نخستین بار (پیکار با شما را) آغاز کردند؛ آیا از آن ها می ترسید؟! با این که خداوند سزاوارتر است که از او بترسید، اگر مؤمن هستید!

754 تا رفع فتنه جهاد کنید

الف: «وَقَتِلُوهُمْ حَتَّی لَا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِما یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» انفال/39

و با آن ها پیکار کنید، تا فتنه [= شرک و سلب آزادی] برچیده شود، و دین (و پرستش) همه مخصوص خدا باشد! و اگر آن ها (از راه شرک و فساد بازگردند، و از اعمال نادرست) خودداری کنند، (خداوند آن ها را می پذیرد؛) خدا به آنچه انجام می دهند بیناست.

ب: «وَقَتِلُوهُمْ حَتَّی لَا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ فَإِنِ انتَهَوْا فَلَا عُدْوَ نَ إِلَّا عَلَی الظَّلِمِینَ» بقره/193

و با آن ها پیکار کنید! تا فتنه (و بت پرستی، و سلب آزادی از مردم،) باقی نماند؛ و دین، مخصوص خدا گردد. پس اگر (از روش نادرست خود) دست برداشتند، (مزاحم آن ها نشوید! زیرا) تعدّی جز بر ستمکاران روا نیست.

755 جهاد شما برای خدا باشد

الف: «وَ جَهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جهادهِ هُوَ اجْتَبَیکُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْرَ هِیمَ هُوَ سَمَّیکُمُ الْمُسْلِمِینَ مِن قَبْلُ وَ فِی هَذَا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا شُهَدَآءَ عَلَی النَّاسِ فَأَقِیمُوا الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواالزَّکَوةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَیکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَی وَ نِعْمَ النَّصِیرُ» حج/78

ص:235

و در راه خدا جهاد کنید، و حقّ جهادش را ادا نمایید! او شما را برگزید، و در دین (اسلام) کار سنگین و سختی بر شما قرار ندارد؛ از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید؛ خداوند شما را در کتاب های پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید، و به خدا تمسّک جویید، که او مولا و سرپرست شماست! چه مولای خوب، و چه یاور شایسته ای!

ب: «وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ نافَقُوا وَقِیلَ لَهُمْ تَعالَوْا قَتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوِ ادْفَعُوا قالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتالاً لَّاتَّبَعْنَکُمْ هُمْ لِلْکُفْرِ یَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلْإِیمَنِ یَقُولُونَ بِأَفْوَ هِهِم مَّا لَیْسَ فِی قُلُوبِهِمْ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِما یَکْتُمُونَ» آل عمران/167

و نیز برای این بود که منافقان شناخته شوند؛ آن هایی که به ایشان گفته شد: «بیایید در راه خدا نبرد کنید! یا (حداقل) از حریم خود، دفاع نمایید!» گفتند: «اگر می دانستیم جنگی روی خواهد داد، از شما پیروی می کردیم. (اما می دانیم جنگی نمی شود.)» آن ها در آن هنگام، به کفر نزدیکتر بودند تا به ایمان؛ به زبان خود چیزی می گویند که در دل هایشان نیست! و خداوند از آنچه کتمان می کنند، آگاهتر است.

756 در راه خدا جهاد کنید

الف: «فَلْیُقَتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یَشْرُونَ الْحَیَوةَ الدُّنْیا بِالْأَخِرَةِ وَمَن یُقَتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیُقْتَلْ أَوْ یَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً» نسا/74

کسانی که زندگی دنیا را به آخرت فروخته اند، باید در راه خدا پیکار کنند!و آن کس که در راه خدا پیکار کند، و کشته شود یا پیروز گردد، پاداش بزرگی به او خواهیم داد.

ب: «وَقَتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» بقره/244

و در راه خدا، پیکار کنید! و بدانید خداوند، شنوا و داناست.

757 از مرزهای خود مراقبت کنید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اصْبِرُوا وَصابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» آل عمران/200

ای کسانی که ایمان آورده اید! (در برابر مشکلات و هوس ها،) استقامت کنید! و در برابر

ص:236

دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید!

758 هجرت مقدمه ایمان است

«إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّیهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنفُسِهِمْ قالُوا فِیمَ کُنتُمْ قالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْضِ قالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَ سِعَةً فَتُهاجِرُوا فِیها فَأُولئِکَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسآءَتْ مَصِیراً» نسا/97

کسانی که فرشتگان (قبض ارواح)، روح آن ها را گرفتند در حالی که به خویشتن ستم کرده بودند، به آن ها گفتند: «شما در چه حالی بودید؟ (و چرا با این که مسلمان بودید، در صفِ کفّار جای داشتید؟!)» گفتند: «ما در سرزمین خود، تحت فشار و مستضعف بودیم.» آن ها [= فرشتگان] گفتند: «مگر سرزمین خدا، پهناور نبود که مهاجرت کنید؟!» آن ها (عذری نداشتند، و) جایگاهشان دوزخ است، و سرانجام بدی دارند.

759 معاف شدگان از هجرت

«إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَالنِّسآءِ وَالْوِلْدَ نِ لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَلَا یَهْتَدُونَ سَبِیلاً» نسا/98

مگر آن دسته از مردان و زنان و کودکانی که براستی تحت فشار قرار گرفته اند (و حقیقتاً مستضعفند)؛ نه چاره ای دارند، و نه راهی (برای نجات از آن محیط آلوده) می یابند.

760 مؤمنان را به جهاد تشویق کن

الف: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الْقِتالِ إِنْ یَکُن مِّنکُمْ عِشْرُونَ صَبِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَإِنْ یَکُن مِّنکُم مِّائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِّنَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّایَفْقَهُونَ * الَْنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنکُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً فَإِن یَکُن مِّنکُم مِّائَةٌ صَابِرَةٌ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَإِنْ یَکُن مِّنکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُوا أَلْفَیْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّبِرِینَ» انفال/65 و 66

ای پیامبر! مؤمنان را به جنگ (با دشمن) تشویق کن! هرگاه بیست نفر با استقامت از شما باشند، بر دویست نفر غلبه می کنند؛ و اگر صد نفر باشند، بر هزار نفر از کسانی که کافر

ص:237

شدند، پیروز می گردند؛ چرا که آن ها گروهی هستند که نمی فهمند! هم اکنون خداوند به شما تخفیف داد، و دانست که در شما ضعفی است؛ بنابراین، هرگاه یکصد نفر با استقامت از شما باشند، بر دویست نفر پیروز می شوند؛ و اگر یکهزار نفر باشند، بر دو هزار نفر به فرمان خدا غلبه خواهند کرد! و خدا با صابران است!

ب: «فَقَتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ وَحَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَسَی اللَّهُ أَن یَکُفَّ بَأْسَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَاللَّهُ أَشَدُّ بَأْساً وَأَشَدُّ تَنکِیلاً» نسا/84

در راه خدا پیکار کن! تنها مسؤول وظیفه خود هستی! و مؤمنان را (بر این کار،) تشویق نما! امید است خداوند از قدرت کافران جلوگیری کند (حتی اگر تنها خودت به میدان بروی)! و خداوند قدرتش بیشتر، و مجازاتش دردناکتر است.

761 چرا از مستضعفان و مظلومان دفاع نمی کنید

«وَما لَکُمْ لَا تُقَتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَالنِّسآءِ وَالْوِلْدَ نِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنآ أَخْرِجْنا مِنْ هَذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَاجْعَل لَّنا مِن لَّدُنکَ وَلِیًّا وَاجْعَل لَّنا مِن لَّدُنکَ نَصِیراً» نسا/75

چرا در راه خدا، و (در راه) مردان و زنان و کودکانی که (به دست ستمگران)تضعیف شده اند، پیکار نمی کنید؟! همان افراد (ستمدیده ای) که می گویند: «پروردگارا! ما را از این شهر (مکه)، که اهلش ستمگرند، بیرون ببر! و از طرف خود، برای ما سرپرستی قرار ده! و از جانب خود، یار و یاوری برای ما تعیین فرما!

762 به مظلومان اذن جهاد داده شده است

«أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلَی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ» حج/39

به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل گردیده، اجازه جهاد داده شده است؛ چرا که مورد ستم قرار گرفته اند؛ و خدا بر یاری آن ها تواناست.

وَّنَصَرُوا أُولئِکَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیآءُ بَعْضٍ وَالَّذِینَ ءَامَنُوا وَلَمْ یُهاجِرُوا ما لَکُم مِن وَلَیَتِهِم مِن شَیْ ءٍ حَتَّی یُهاجِرُوا وَإِنِ اسْتَنصَرُوکُمْ فِی الدِّینِ فَعَلَیْکُمُ النَّصْرُ إِلَّا عَلَی قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُم مِّیثَقٌ وَاللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» انفال/72

کسانی که ایمان آوردند و هجرت نمودند و با اموال و جان های خود در راه خدا جهاد کردند، و آن ها که پناه دادند و یاری نمودند، آن ها یاران یکدیگرند؛ و آن ها که ایمان آوردند و مهاجرت نکردند، هیچ گونه ولایت [= دوستی و تعّهدی] در برابر آن ها ندارید تا هجرت کنند! و (تنها) اگر در (حفظ) دین (خود) از شما یاری طلبند، بر شماست که آن ها را یاری کنید، جز بر ضدّ گروهی که میان شما و آن ها، پیمان (ترک مخاصمه) است؛ و خداوند به آنچه عمل می کنید، بیناست!

764 شما هم مقابله به مثل کنید

الف: «وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُم بِهِ وَ لَئِن صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِّلصَّبِرِینَ» نحل/126

و هر گاه خواستید مجازات کنید، تنها بمقداری که به شما تعدّی شده کیفر دهید! و اگر شکیبایی کنید، این کار برای شکیبایان بهتر است.

ب: «الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدَی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ ما اعْتَدَی عَلَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ» بقره/194

ماهِ حرام، در برابر ماهِ حرام! (اگر دشمنان، احترام آن را شکستند، و در آن با شما جنگیدند، شما نیز حق دارید مقابله به مثل کنید.) و تمام حرام ها، (قابلِ) قصاص است. و (به طور کلّی) هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدّی کنید! و از خدا بپرهیزید (و زیاده روی ننمایید)! و بدانید خدا با پرهیزگاران است!

765 دفاع کنید امّا تجاوز از حدّ نکنید

«وَقَتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَتِلُونَکُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» بقره/190

و در راه خدا، با کسانی که با شما می جنگند، نبرد کنید! و از حدّ تجاوز نکنید، که خدا تعدّی کنندگان را دوست نمی دارد!

ص:239

766 با پیمان شکنان برخورد کنید

«وَإِمَّا تَخافَنَّ مِن قَوْمٍ خِیانَةً فَانْبِذْ إِلَیْهِمْ عَلَی سَوَآءٍ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْخآئِنِینَ» انفال/58

و هرگاه (با ظهور نشانه هایی،) از خیانت گروهی بیم داشته باشی (که عهد خود را شکسته، حمله غافلگیرانه کنند)، بطور عادلانه به آن ها اعلام کن که پیمانشان لغو شده است؛ زیرا خداوند، خائنان را دوست نمی دارد!

767 برای خودنمایی و ریا جنگ نکنید

«وَلَا تَکُونُوا کالَّذِینَ خَرَجُوا مِن دِیَرِهِم بَطَراً وَرِئآءَ النَّاسِ وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَاللَّهُ بِما یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ» انفال/47

و مانند کسانی نباشید که از روی هوی پرستی و غرور و خودنمایی در برابر مردم، از سرزمین خود به (سوی میدان بدر) بیرون آمدند؛ و (مردم را) از راه خدا باز می داشتند؛ (و سرانجام شکست خوردند) و خداوند به آنچه عمل می کنند، احاطه (و آگاهی) دارد!

768 کافران محارب را بکشید

«قَتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَیْدِیکُمْ وَیُخْزِهِمْ وَیَنصُرْکُمْ عَلَیْهِمْ وَیَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُّؤْمِنِینَ» توبه/14

با آن ها پیکار کنید، که خداوند آنان را به دست شما مجازات می کند؛ و آنان را رسوا می سازد؛ و سینه گروهی از مؤمنان را شفا می بخشد(؛ و بر قلب آن ها مرهم می نهد)

769 در جهاد پایداری کنید

الف: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِذَا لَقِیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیراً لَّعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» انفال/45

ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که (در میدان نبرد) با گروهی رو به رو می شوید، ثابت قدم باشید! و خدا را فراوان یاد کنید، تا رستگار شوید!

ب: «إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَی الْمَلائِکَةِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ ءَامَنُوا سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الأَْعْناقِ وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ کُلَّ بَنانٍ» انفال/12

و (به یاد آر) موقعی را که پروردگارت به فرشتگان وحی کرد: «من با شما هستم؛ کسانی را

ص:240

که ایمان آورده اند، ثابت قدم دارید! بزودی در دل های کافران ترس و وحشت می افکنم؛ ضربه ها را بر بالاتر از گردن (بر سرهای دشمنان) فرود آرید! و همه انگشتانشان را قطع کنید!

770 پرهیزگاری در جهاد را رعایت کنید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اصْبِرُوا وَصابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» آل عمران/200

ای کسانی که ایمان آورده اید! (در برابر مشکلات و هوس ها،) استقامت کنید! و در برابر دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید!

771 با تحقیق و اطلاعات وارد جنگ شوید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَتَبَیَّنُوا وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَی إِلَیْکُمُ السَّلَمَ لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَیَوةِ الدُّنْیا فَعِندَ اللَّهِ مَغانِمُ کَثِیرَةٌ کَذلِکَ کُنتُم مِن قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْکُمْ فَتَبَیَّنُوا إِنَّ اللَّهَ کانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیراً» نسا/94

ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که در راه خدا گام می زنید (و به سفری برای جهاد می روید)، تحقیق کنید! و به خاطر این که سرمایه ناپایدار دنیا (و غنایمی) به دست آورید، به کسی که اظهار صلح و اسلام می کند نگویید: «مسلمان نیستی» زیرا غنیمت های فراوانی (برای شما) نزد خداست. شما قبلاً چنین بودید؛ و خداوند بر شما منّت نهاد (و هدایت شدید). پس، (به شکرانه این نعمت بزرگ،) تحقیق کنید! خداوند به آنچه انجام می دهید آگاه است.

772 پس از در هم کوبیدن دشمن اسیر بگیرید

«فَإِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّی إِذَآ أَثْخَنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنَّاً بَعْدُ وَ إِمَّا فِدَآءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذلِکَ وَلَوْ یَشآءُ اللَّهُ لَانتَصَرَ مِنْهُمْ وَ لَکِن لِّیَبْلُوَا بَعْضَکُم بِبَعْضٍ وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَن یُضِلَّ أَعْمَلَهُمْ» محمد/4

و هنگامی که با کافران (جنایت پیشه) در میدان جنگ روبه رو شدید گردن هایشان را بزنید، (و این کار را همچنان ادامه دهید) تا به اندازه کافی دشمن را در هم بکوبید؛ در این هنگام

ص:241

اسیران را محکم ببندید؛ سپس یا بر آنان منّت گذارید (و آزادشان کنید) یا در برابر آزادی از آنان فدیه [= غرامت] بگیرید؛ (و این وضع باید همچنان ادامه یابد) تا جنگ بار سنگین خود را بر زمین نهد، (آری) برنامه این است! و اگر خدا می خواست خودش آن ها را مجازات می کرد، اما می خواهد بعضی از شما را با بعضی دیگر بیازماید؛ و کسانی که در راه خدا کشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را از بین نمی برد!

773 تا پیروز نشدید اسیر نگیرید

«ما کانَ لِنَبِیٍ ّ أَن یَکُونَ لَهُ أَسْرَی حَتَّی یُثْخِنَ فِی الأَْرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا وَاللَّهُ یُرِیدُ الْأَخِرَةَ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» انفال/67

هیچ پیامبری حق ندارد اسیرانی (از دشمن) بگیرد تا کاملاً بر آن ها پیروز گردد (؛و جای پای خود را در زمین محکم کند)! شما متاع ناپایدار دنیا را می خواهید؛ (و مایلید اسیران بیشتری بگیرید، و در برابر گرفتن فدیه آزاد کنید؛ ولی خداوند، سرای دیگر را (برای شما) می خواهد؛ و خداوند قادر و حکیم است!

774 در جنگ با کافران سخت و شدید باشید

الف: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا قَتِلُوا الَّذِینَ یَلُونَکُم مِّنَ الْکُفَّارِ وَ لْیَجِدُوا فِیکُمْ غِلْظَةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ» توبه/123

ای کسانی که ایمان آورده اید! با کافرانی که به شما نزدیک ترند، پیکار کنید! (و دشمن دورتر، شما را از دشمنان نزدیک غافل نکند!) آن ها باید در شما شدّت و خشونت (و قدرت) احساس کنند؛ و بدانید خداوند با پرهیزگاران است!

ب: «فَإِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّی إِذَآ أَثْخَنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنَّاً بَعْدُ وَ إِمَّا فِدَآءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذلِکَ وَلَوْ یَشآءُ اللَّهُ لَانتَصَرَ مِنْهُمْ وَ لَکِن لِّیَبْلُوَا بَعْضَکُم بِبَعْضٍ وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَن یُضِلَّ أَعْمَلَهُمْ» محمد/4

و هنگامی که با کافران (جنایت پیشه) در میدان جنگ روبه رو شدید گردن هایشان را بزنید، (و این کار را همچنان ادامه دهید) تا به اندازه کافی دشمن را در هم بکوبید؛ در این هنگام

ص:242

اسیران را محکم ببندید؛ سپس یا بر آنان منّت گذارید (و آزادشان کنید) یا در برابر آزادی از آنان فدیه [= غرامت] بگیرید؛ (و این وضع باید همچنان ادامه یابد) تا جنگ بار سنگین خود را بر زمین نهد، (آری) برنامه این است! و اگر خدا می خواست خودش آن ها را مجازات می کرد، اما می خواهد بعضی از شما را با بعضی دیگر بیازماید؛ و کسانی که در راه خدا کشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را از بین نمی برد!

ج: «مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّآءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمآءُ بَیْنَهُمْ...» فتح/29

محمّد (ص) فرستاده خداست؛ و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند...؛

د: «فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِی الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِم مَّنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ» انفال/57

اگر آن ها را در (میدان) جنگ بیابی، آنچنان به آن ها حمله کن که جمعیّت هایی که پشت سر آن ها هستند، پراکنده شوند؛ شاید متذکّر گردند (و عبرت گیرند)!

775 بر کافران و منافقان سخت بگیرید(1)

«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَفِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ» توبه/73

ای پیامبر! با کافران و منافقان جهاد کن، و بر آن ها سخت بگیر! جایگاهشان جهنم است؛ و چه بد سرنوشتی دارند!

776 ابتدا با دشمنان نزدیک بجنگید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا قَتِلُوا الَّذِینَ یَلُونَکُم مِّنَ الْکُفَّارِ وَ لْیَجِدُوا فِیکُمْ غِلْظَةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ * وَإِذَا مَآ أُنزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُم مَّن یَقُولُ أَیُّکُمْ زَادَتْهُ هَذِهِ إِیمَناً فَأَمَّا الَّذِینَ ءَامَنُوا فَزَادَتْهُمْ إِیمَناً وَ هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ» توبه/123 و 124

ای کسانی که ایمان آورده اید! با کافرانی که به شما نزدیکترند، پیکار کنید! (و دشمن دورتر، شما را از دشمنان نزدیک غافل نکند!) آن ها باید در شما شدّت و خشونت (و قدرت) احساس

ص:243

کنند؛ و بدانید خداوند با پرهیزگاران است!و هنگامی که سوره ای نازل می شود، بعضی از آنان (به دیگران) می گویند: «این سوره، ایمان کدام یک از شما را افزون ساخت؟!» (به آن ها بگو: ) اما کسانی که ایمان آورده اند، بر ایمانشان افزوده؛ و آن ها (به فضل و رحمت الهی) خوشحالند.

777 با یاران شیطان جهاد کنید

«الَّذِینَ ءَامَنُوا یُقَتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا یُقَتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّغُوتِ فَقَتِلُوا أَوْلِیآءَ الشَّیْطَنِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَنِ کانَ ضَعِیفاً» نسا/76

کسانی که ایمان دارند، در راه خدا پیکار می کنند؛ و آن ها که کافرند، در راه طاغوت [= بت و افراد طغیانگر]. پس شما با یاران شیطان، پیکار کنید! (و از آن ها نهراسید!) زیرا که نقشه شیطان، (همانند قدرتش) ضعیف است.

778 با ظالمان جهاد کنید

«فَقَتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِی ءَ إِلی أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فآءَتْ فَأَصْلِحُوابَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ» حجرات/9

... با گروه متجاوز پیکار کنید تا به فرمان خدا بازگردد؛ و هرگاه بازگشت (و زمینه صلح فراهم شد)، در میان آن دو به عدالت صلح برقرار سازید؛ و عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست می دارد.

779 در جنگ سستی نکنید

الف: «وَلَا تَهِنُوا فِی ابْتِغآءِ الْقَوْمِ إِنْ تَکُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلَمُونَ کَمَا تَأْلَمُونَ وَتَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ ما لَا یَرْجُونَ وَکانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً» نسا/104

و در راه تعقیب دشمن، (هرگز) سست نشوید! (زیرا) اگر شما درد و رنج می بینید، آن ها نیز همانند شما درد و رنج می بینند؛ ولی شما امیدی از خدا دارید که آن ها ندارند؛ و خداوند، دانا و حکیم است.

ب: «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» آل عمران/139

و سست نشوید! و غمگین نگردید! و شما برترید اگر ایمان داشته باشید!

ص:244

780 اگر صلح خواستند صلح کنید

«وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» انفال/61

و اگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از در صلح درآی؛ و بر خدا توکّل کن، که او شنوا و داناست!

781 غنیمت جنگی برای خودتان است

«فَکُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلَلاً طَیِّباً وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» انفال/69

از آنچه به غنیمت گرفته اید، حلال و پاکیزه بخورید؛ و از خدا بپرهیزید؛ خداوند آمرزنده و مهربان است!

782 شکست خوردگان اهل کتاب باید جزیه بدهند

«قَتِلُوا الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْیَوْمِ الأَْخِرِ وَلَا یُحَرِّمُونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِ ّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حَتَّی یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَن یَدٍ وَهُمْ صَغِرُونَ» توبه/29

با کسانی از اهل کتاب که نه به خدا، و نه به روز جزا ایمان دارند، و نه آنچه را خدا و رسولش تحریم کرده حرام می شمرند، و نه آیین حق را می پذیرند، پیکار کنید تا زمانی که با خضوع و تسلیم، جزیه را به دست خود بپردازند!

بِالْحَیَوةِ الدُّنْیا مِنَ الأَْخِرَةِ فَما مَتَعُ الْحَیَوةِ الدُّنْیا فِی الأَْخِرَةِ إِلَّا قَلِیلٌ» توبه/38

ای کسانی که ایمان آورده اید! چرا هنگامی که به شما گفته می شود: «به سوی جهاد در راه خدا حرکت کنید!» بر زمین سنگینی می کنید (و سستی به خرج می دهید)؟! آیا به زندگی دنیا به جای آخرت راضی شده اید؟! با این که متاع زندگی دنیا، در برابر آخرت، جز اندکی نیست!

785 برای فرار از جنگ بهانه نیاورید

الف: «وَ إِذْ قالَت طَّآئِفَةٌ مِّنْهُمْ یَأَهْلَ یَثْرِبَ لَا مُقامَ لَکُمْ فَارْجِعُوا وَ یَسْتَْذِنُ فَرِیقٌ مِّنْهُمُ النَّبِیَّ یَقُولُونَ إِنَّ بُیُوتَنا عَوْرَةٌ وَما هِیَ بِعَوْرَةٍ إِن یُرِیدُونَ إِلَّا فِرَاراً» احزاب/13

و (نیز) به خاطر آورید زمانی را که گروهی از آن ها گفتند: «ای اهل یثرب (ای مردم مدینه)! اینجا جای توقف شما نیست؛ به خانه های خود بازگردید!» و گروهی از آنان از پیامبر اجازه بازگشت می خواستند و می گفتند: «خانه های ما بی حفاظ است!»، در حالی که بی حفاظ نبود؛ آن ها فقط می خواستند (از جنگ) فرار کنند.

ب: «... إِنَّما السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ یَسْتَْذِنُونَکَ وَ هُمْ أَغْنِیآءُ رَضُوا بِأَن یَکُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَی قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ * سَیَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَکُمْ إِذَا انقَلَبْتُمْ إِلَیْهِمْ لِتُعْرِضُوا عَنْهُمْ فَأَعْرِضُوا عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ جَزَآءً بِما کانُوا یَکْسِبُونَ» توبه/93 تا 95

...راه مؤاخذه تنها به روی کسانی باز است که از تو اجازه می خواهند در حالی که توانگرند؛ (و امکانات کافی برای جهاد دارند؛) آن ها راضی شدند که با متخلّفان [= زنان و کودکان و بیماران] بمانند؛ و خداوند بر دل هایشان مهر نهاده؛ به همین جهت چیزی نمی دانند!هنگامی که به سوی آن ها (که از جهاد تخلّف کردند) باز گردید، از شما عذرخواهی می کنند؛ بگو: «عذرخواهی نکنید، ما هرگز به شما ایمان نخواهیم آورد! چرا که خدا ما را از اخبارتان آگاه ساخته؛ و خدا و رسولش، اعمال شما را می بینند؛ سپس به سوی کسی که دانای پنهان و آشکار است بازگشت داده می شوید؛ و او شما را به آنچه انجام می دادید، آگاه می کند (و جزا می دهد!)»هنگامی که به سوی آنان بازگردید، برای شما به

ص:246

خدا سوگند یاد می کنند، تا از آن ها اعراض (و صرف نظر) کنید؛ از آن ها اعراض کنید (و روی بگردانید)؛ چرا که پلیدند! و جایگاهشان دوزخ است، بکیفر اعمالی که انجام می دادند.

786 فرار و عقب نشینی تاکتیکی گناه نیست

«وَمَن یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفاً لِّقِتالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلَی فِئَةٍ فَقَدْ بآءَ بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ» انفال/16

و هر کس در آن هنگام به آن ها پشت کند -مگر آن که هدفش کناره گیری از میدان برای حمله مجدد، و یا به قصد پیوستن به گروهی (از مجاهدان) بوده باشد- (چنین کسی) به غضب خدا گرفتار خواهد شد؛ و جایگاه او جهنم، و چه بد جایگاهی است!

787 اگر از جنگ فرار کنید مجازات می شوید

الف: «إِلَّا تَنفِرُوا یُعَذِّبْکُمْ عَذَاباً أَلِیماً وَیَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ وَلَا تَضُرُّوهُ شَیْاً وَاللَّهُ عَلَی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» توبه/39

اگر (به سوی میدان جهاد) حرکت نکنید، شما را مجازات دردناکی می کند، و گروه دیگری غیر از شما را به جای شما قرار می دهد؛ و هیچ زیانی به او نمی رسانید؛ و خداوند بر هر چیزی تواناست!

ب: «وَمَن یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفاً لِّقِتالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلَی فِئَةٍ فَقَدْ بآءَ بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ» انفال/16

و هر کس در آن هنگام به آن ها پشت کند -مگر آن که هدفش کناره گیری از میدان برای حمله مجدد، و یا به قصد پیوستن به گروهی (از مجاهدان) بوده باشد- (چنین کسی) به غضب خدا گرفتار خواهد شد؛ و جایگاه او جهنم، و چه بد جایگاهی است!

788 معاف شدگان از جنگ کدامند

الف: «لَّیْسَ عَلَی الْأَعْمَی حَرَجٌ șΠلَا عَلَی الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لَا عَلَی الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَ مَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِها الْأَنْهَرُ وَ مَن یَتَوَلَّ یُعَذِّبْهُ عَذَاباً أَلِیماً» فتح/17

بر نابینا و لنگ و بیمار گناهی نیست (اگر در میدان جهاد شرکت نکنند)؛ و هر کس خدا و رسولش را اطاعت نماید، او را در باغ های (از بهشت) وارد می کند که نهرها از زیر

ص:247

(درختانش) جاری است؛ و آن کس که سرپیچی کند، او را به عذاب دردناکی گرفتار می سازد!

ب: «لَّیْسَ عَلَی الضُّعَفآءِ وَلَا عَلَی الْمَرْضَی وَلَا عَلَی الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ ما یُنفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُوا لِلَّهِ وَرَسُولِهِ ما عَلَی الْمُحْسِنِینَ مِن سَبِیلٍ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» توبه/91

بر ضعیفان و بیماران و آن ها که وسیله ای برای انفاق (در راه جهاد) ندارند، ایرادی نیست (که در میدان جنگ شرکت نجویند،) هرگاه برای خدا و رسولش خیرخواهی کنند (؛و از آنچه در توان دارند، مضایقه ننمایند). بر نیکوکاران راه مؤاخذه نیست؛ و خداوند آمرزنده و مهربان است!

ج: «وَلَا عَلَی الَّذِینَ إِذَا مآ أَتَوْکَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لآَ أَجِدُ مآ أَحْمِلُکُمْ عَلَیْهِ تَوَلَّواوَّ أَعْیُنُهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَناً أَلَّا یَجِدُوا ما یُنفِقُونَ» توبه/92

و (نیز) ایرادی نیست بر آن ها که وقتی نزد تو آمدند که آنان را بر مرکبی (برای جهاد) سوار کنی، گفتی: «مرکبی که شما را بر آن سوار کنم، ندارم!» (از نزد تو) بازگشتند در حالی که چشمانشان از اندوه اشکبار بود؛ زیرا چیزی نداشتند که در راه خدا انفاق کنند (و با آن به میدان بروند).

بپرهیزید)! و (به هنگام نبرد) با مشرکان، دسته جمعی پیکار کنید، همان گونه که آن ها دسته جمعی با شما پیکار می کنند؛ و بدانید خداوند با پرهیزگاران است!

790 دفاع در ماه های حرام نیز واجب است

«یَسَْلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتالٍ فِیهِ قُلْ قِتالٌ فِیهِ کَبِیرٌ وَصَدٌّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَکُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِندَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا یَزَالُونَ یُقَتِلُونَکُمْ حَتَّی یَرُدُّوکُمْ عَن دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَعُوا وَمَن یَرْتَدِدْ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَیَمُتْ وَهُوَ کافِرٌ فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَلُهُمْ فِی الدُّنْیا وَالْأَخِرَةِ وَأُولئِکَ أَصْحاب النَّارِ هُمْ فِیها خَلِدُونَ» بقره/217

از تو، در باره جنگ کردن در ماه حرام، سؤال می کنند؛ بگو: «جنگ در آن، (گناهی) بزرگ است؛ ولی جلوگیری از راه خدا (و گرایش مردم به آیین حق) و کفر ورزیدن نسبت به او و هتک احترام مسجد الحرام، و اخراج ساکنان آن، نزد خداوند مهمتر از آن است؛ و ایجاد فتنه، (و محیط نامساعد، که مردم را به کفر، تشویق و از ایمان بازمی دارد) حتّی از قتل بالاتر است. و مشرکان، پیوسته با شما می جنگند، تا اگر بتوانند شما را از آیینتان برگردانند؛ ولی کسی که از آیینش برگردد، و در حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته) او، در دنیا و آخرت، برباد می رود؛ و آنان اهل دوزخند؛ و همیشه در آن خواهند بود.

791 حرمت ماه های حرام را نگه دارید

«فَإِذَا انسَلَخَ الأَْشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ کُلَّ مَرْصَدٍ فَإِن تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَوةَ وَ ءَاتَوُا الزَّکَوةَ فَخَلُّوا سَبِیلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» توبه/5

(امّا) وقتی ماه های حرام پایان گرفت، مشرکان را هر جا یافتید به قتل برسانید؛ و آن ها را اسیر سازید؛ و محاصره کنید؛ و در هر کمینگاه، بر سر راه آن ها بنشینید! هرگاه توبه کنند، و نماز را برپا دارند، و زکات را بپردازند، آن ها را رها سازید؛ زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است!

792 حرمت حرم امن الهی را رعایت بکنید

«وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُم مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ

ص:249

وَ لَا تُقَتِلُوهُمْ عِندَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّی یُقَتِلُوکُمْ فِیهِ فَإِن قَتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ کَذلِکَ جَزَآءُ الْکَفِرِینَ» بقره/191

و آن ها را [= بت پرستانی که از هیچ گونه جنایتی ابا ندارند] هر کجا یافتید، به قتل برسانید! و از آن جا که شما را بیرون ساختند [= مکه ، آن ها را بیرون کنید! و فتنه (و بت پرستی) از کشتار هم بدتر است! و با آن ها، در نزد مسجد الحرام (در منطقه حرم)، جنگ نکنید! مگر این که در آن جا با شما بجنگند. پس اگر (در آن جا) با شما پیکار کردند، آن ها را به قتل برسانید! چنین است جزای کافران!

و از نعمت خدا و فضل او (نسبت به خودشان نیز) مسرورند؛ و (می بینند که) خداوند، پاداش مؤمنان را ضایع نمی کند؛ (نه پاداش شهیدان، و نه پاداش مجاهدانی که شهید نشدند). آن ها که دعوت خدا و پیامبرصلی الله علیه وآله را، پس از آن همه جراحاتی که به ایشان رسید، اجابت کردند؛ (و هنوز زخم های میدان احد التیام نیافته بود، به سوی میدان «حمراء الاسد» حرکت نمودند؛) برای کسانی از آن ها، که نیکی کردند و تقوا پیش گرفتند، پاداش بزرگی است.

795 جراحت و زحمت شما اجر دارد

«وَلَا تَهِنُوا فِی ابْتِغآءِ الْقَوْمِ إِنْ تَکُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلَمُونَ کَما تَأْلَمُونَ وَتَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ ما لَا یَرْجُونَ وَکانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً» نسا/104

و در راه تعقیب دشمن، (هرگز) سست نشوید! (زیرا) اگر شما درد و رنج می بینید، آن ها نیز همانند شما درد و رنج می بینند؛ ولی شما امیدی از خدا دارید که آن ها ندارند؛ و خداوند، دانا و حکیم است.

796 آمرزش گناهان و بهشت، مزد مجاهدان است

«فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لَآ أُضِیعُ عَمَلَ عَمِلٍ مِّنکُم مِن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَی بَعْضُکُم مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِینَ هاجَرُوا وَأُخْرِجُوا مِن دِیَرِهِمْ وَأُوذُوا فِی سَبِیلِی وَقَتَلُواوَقُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّاتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِها الْأَنْهَرُ ثَوَاباً مِنْ عِندِ اللَّهِ وَاللَّهُ عِندَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ» آل عمران/195

خداوند، درخواست آن ها را پذیرفت؛ (و فرمود: ) من عمل هیچ عمل کننده ای از شما را، زن باشد یا مرد، ضایع نخواهم کرد؛ شما همنوعید، و از جنس یکدیگر! آن ها که در راه خدا هجرت کردند، و از خانه های خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند، و جنگ کردند و کشته شدند، بیقین گناهانشان را می بخشم؛ و آن ها را در باغ های بهشتی، که از زیر درختانش نهرها جاری است، وارد می کنم. این پاداشی است از طرف خداوند؛ و بهترین پاداش ها نزد پروردگار است.

797 شهیدان جنگ زنده اند

الف: «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَ تَاً بَلْ أَحْیآءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ * فَرِحِینَ بِمآ

ص:251

ءَاتَیهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِم مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ» آل عمران/169 و 170

(ای پیامبر!) هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده اند، و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند. آن ها به خاطر نعمت های فراوانی که خداوند از فضل خود به ایشان بخشیده است، خوشحالند؛ و به خاطر کسانی که هنوز به آن ها ملحق نشده اند [= مجاهدان و شهیدان آینده] ، خوشوقتند؛ (زیرا مقامات برجسته آن ها را در آن جهان می بینند؛ و می دانند) که نه ترسی بر آن هاست، و نه غمی خواهند داشت.

ب: «وَلَا تَقُولُوا لِمَن یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَتٌ بَلْ أَحْیآءٌ وَ لَکِن لَّا تَشْعُرُونَ» بقره/154

و به آن ها که در راه خدا کشته می شوند، مرده نگویید! بلکه آنان زنده اند، ولی شما نمی فهمید!

798 شهیدان رزق نیکو دارند

«وَ الَّذِینَ هاجَرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ ماتُوا لَیَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقاً حَسَناً وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیْرُ الرَّ زِقِینَ» حج/58

و کسانی که در راه خدا هجرت کردند، سپس کشته شدند یا به مرگ طبیعی از دنیا رفتند، خداوند به آن ها روزی نیکویی می دهد؛ که او بهترین روزی دهندگان است!

799 شهیدان اجر عظیم دارند

«فَلْیُقَتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یَشْرُونَ الْحَیَوةَ الدُّنْیا بِالْأَخِرَةِ وَمَن یُقَتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیُقْتَلْ أَوْ یَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً» نسا/74

کسانی که زندگی دنیا را به آخرت فروخته اند، باید در راه خدا پیکار کنند!و آن کس که در راه خدا پیکار کند، و کشته شود یا پیروز گردد، پاداش بزرگی به او خواهیم داد.

800 اجر مجاهدان و شهیدان ضایع نمی شود

«وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَن یُضِلَّ أَعْمَلَهُمْ» محمد/4

... و کسانی که در راه خدا کشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را از بین نمی برد!

ص:252

801 شهیدان آمرزیده شده اند

«وَلَئِن قُتِلْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوْمُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرَحْمَةٌ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ * وَلَئِن مُّتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَی اللَّهِ تُحْشَرُونَ» آل عمران/157و 158

اگر هم در راه خدا کشته شوید یا بمیرید، (زیان نکرده اید؛ زیرا) آمرزش و رحمت خدا، از تمام آنچه آن ها (در طول عمر خود،) جمع آوری میکنند، بهتر است! و اگر بمیرید یا کشته شوید، به سوی خدا محشور می شوید. (بنابراین، فانی نمی شوید که از فنا، وحشت داشته باشید.)

802 مجاهدان بر دیگران برتری دارند

«لَّا یَسْتَوِی الْقَعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُولِی الضَّرَرِ وَالْمُجَهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَ لِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَهِدِینَ بِأَمْوَ لِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَی الْقَعِدِینَ دَرَجَةً وَکُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَی وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَهِدِینَ عَلَی الْقَعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً * دَرَجَتٍ مِّنْهُ وَمَغْفِرَةً وَرَحْمَةً وَکانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً» نسا/95 و 96

(هرگز) افراد باایمانی که بدون بیماری و ناراحتی، از جهاد بازنشستند، با مجاهدانی که در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند، یکسان نیستند! خداوند، مجاهدانی را که با مال و جان خود جهاد نمودند، بر قاعدان [= ترک کنندگان جهاد] برتری مهمّی بخشیده؛ و به هر یک از این دو گروه (به نسبت اعمال نیکشان،) خداوند وعده پاداش نیک داده، و مجاهدان را بر قاعدان، با پاداش عظیمی برتری بخشیده است. درجات (مهمّی) از ناحیه خداوند، و آمرزش و رحمت (نصیب آنان می گردد)؛ و (اگر لغزش هایی داشته اند،) خداوند آمرزنده و مهربان است.

803 جهاد، مایه رستگاری است

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» مائده/35

ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله ای برای تقرب به او بجوئید! و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید!

ص:253

804 مجاهدان، مؤمنان واقعی هستند

«وَالَّذِینَ ءَامَنُوا وَهاجَرُوا وَجَهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ ءَاوَوا وَّنَصَرُواأُو لَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَّهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ» انفال/74

و آن ها که ایمان آوردند و هجرت نمودند و در راه خدا جهاد کردند، و آن ها که پناه دادند و یاری نمودند، آنان مؤمنان حقیقی اند؛ برای آن ها، آمرزش (و رحمت خدا) و روزی شایسته ای است.

ص:254

809 خودتان عمل به معروف و دوری از منکر را فراموش نکنید

«أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنسَوْنَ أَنفُسَکُمْ وَ أَنتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» بقره/44

آیا مردم را به نیکی (و ایمان به پیامبری که صفات او آشکارا در تورات آمده) دعوت می کنید، اما خودتان را فراموش می نمایید؛ با این که شما کتاب (آسمانی) را می خوانید! آیا نمی اندیشید؟!

ص:256

تولی و تبری

و رسول اللَّه و شما را به خاطر ایمان به خداوندی که پروردگار همه شماست از شهر و دیارتان بیرون می رانند؛ اگر شما برای جهاد در راه من و جلب خشنودیم هجرت کرده اید؛ (پیوند دوستی با آنان برقرار نسازید!) شما مخفیانه با آن ها رابطه دوستی برقرار می کنید در حالی که من به آنچه پنهان یا آشکار می سازید از همه داناترم! و هر کس از شما چنین کاری کند، از راه راست گمراه شده است!

811 با غضب شدگان خدا دوست نشوید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ قَدْ یَئِسُوا مِنَ الْأَخِرَةِ کَما یَئِسَ الْکُفَّارُ مِنْ أَصْحاب الْقُبُورِ» ممتحنه/13

ای کسانی که ایمان آورده اید! با قومی که خداوند آنان را مورد غضب قرار داده دوستی نکنید؛ آنان از آخرت مأیوسند همان گونه که کفار مدفون در قبرها مأیوس می باشند!

812 با اهل کتاب و مشرکان دوست نشوید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُواً وَلَعِباً مِّنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِن قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیآءَ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنْ کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» مائده/57

ای کسانی که ایمان آورده اید! افرادی که آیین شما را به باد استهزاء و بازی می گیرند از (اهل کتاب و مشرکان) ولیّ خود انتخاب نکنید و از خدا بپرهیزید اگر ایمان دارید!

813 کافران را دوست نگیرید

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْکَفِرِینَ أَوْلِیآءَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ أَتُرِیدُونَ أَن تَجْعَلُوا لِلَّهِ عَلَیْکُمْ سُلْطَناً مُّبِیناً» نسا/144

ای کسانی که ایمان آورده اید! غیر از مؤمنان، کافران را ولّی و تکیه گاه خود قرار ندهید! آیا می خواهید (با این عمل،) دلیل آشکاری بر ضدّ خود در پیشگاه خدا قرار دهید؟!

814 مؤمن کافر را دوست نمی گیرد

«لَّا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرِینَ أَوْلِیَآءَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْ ءٍ إِلَّآ أَن تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَیاةً وَیُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَإِلَی اللَّهِ الْمَصِیرُ» آل عمران/28

ص:258

افراد باایمان نباید به جای مؤمنان، کافران را دوست و سرپرست خود انتخاب کنند؛ و هر کس چنین کند، هیچ رابطه ای با خدا ندارد (و پیوند او بکلّی از خدا گسسته می شود)؛ مگر این که از آن ها بپرهیزید (و به خاطر هدفهای مهمتری تقیّه کنید). خداوند شما را از (نافرمانی) خود، برحذر می دارد؛ و بازگشت (شما) به سوی خداست.

815 حتی با نزدیکان کافر خود دوست نشوید

«یأَیُّها الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُواآبَآءَکُمْ وَإِخْوَانَکُمْ أَوْلِیَآءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْکُفْرَ عَلَی الإِْیمانِ وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّلِمُونَ» توبه/23

ای کسانی که ایمان آورده اید! هرگاه پدران و برادران شما، کفر را بر ایمان ترجیح دهند، آن ها را ولیّ (و یار و یاور و تکیه گاه) خود قرار ندهید! و کسانی از شما که آنان را ولیّ خود قرار دهند، ستمگرند!

ص:259

ص:260

ص:261

دهم که از آن خشنود باشی، و فرزندان مرا صالح گردان؛ من به سوی تو باز می گردم و توبه می کنم، و من از مسلمانانم!»

818 به پدر و مادر نیکی کنید(1)

الف: «وَ قَضَی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّآ إِیَّاهُ وَبِالْوَ لِدَیْنِ إِحْسَناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمآ أَوْ کِلَاهُما فَلَا تَقُل لَّهُمآ أُفٍّ وَ لَا تَنْهَرْهُما وَ قُل لَّهُما قَوْلاً کَرِیماً» اسرا/23

و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیکی کنید! هرگاه یکی از آن دو، یا هر دوی آن ها، نزد تو به سن پیری رسند، کمترین اهانتی به آن ها روا مدار! و بر آن ها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آن ها بگو!

ب: «وَ وَصَّیْنا الْإِنسَنَ بِوَ لِدَیْهِ حُسْناً وَ إِنْ جَهَدَاکَ لِتُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمآ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُم بِما کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» عنکبوت/8

ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، و اگر آن دو (مشرک باشند و) تلاش کنند که برای من همتایی قائل شوی که به آن علم نداری، از آن ها پیروی مکن! بازگشت شما به سوی من است، و شما را از آنچه انجام می دادید با خبر خواهم ساخت!

819 به پدر و مادر نهایت تواضع و احترام را داشته باشید

«وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِ ّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُل رَّبِ ّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً» اسرا/24

و بال های تواضع خویش را از محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر! و بگو: «پروردگارا! همان گونه که آن ها مرا در کوچکی تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده!»

820 کجا از پدر و مادر اطاعت نکنید؟(2)

«وَ إِنْ جَهَدَاکَ عَلَی أَن تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً وَ اتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُم بِما کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» لقمان/15

و هرگاه آن دو، تلاش کنند که تو چیزی را همتای من قرار دهی، که از آن آگاهی نداری (بلکه می دانی باطل است)، از ایشان اطاعت مکن، ولی با آن دو، در دنیا به طرز شایسته ای رفتار

ص:263

کن؛ و از راه کسانی پیروی کن که توبه کنان به سوی من آمده اند؛ سپس بازگشت همه شما به سوی من است و من شما را از آنچه عمل می کردید آگاه می کنم.

821 به پدر و مادر اُف هم نگویید(1)

«وَ قَضَی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّآ إِیَّاهُ وَبِالْوَ لِدَیْنِ إِحْسَناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمآ أَوْ کِلَاهُما فَلَا تَقُل لَّهُمآ أُفٍّ وَ لَا تَنْهَرْهُما وَ قُل لَّهُما قَوْلاً کَرِیماً» اسرا/23

و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیکی کنید! هرگاه یکی از آن دو، یا هر دوی آن ها، نزد تو به سن پیری رسند، کمترین اهانتی به آن ها روا مدار! و بر آن ها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آن ها بگو!

822 ورود به اطاق پدر و مادر با اجازه آنان

«وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَلُ مِنکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتَْذِنُوا کَما اسْتَْذَنَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ ءَایاتِهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» نور/59

و هنگامی که اطفال شما به سنّ بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان گونه که اشخاصی که پیش از آنان بودند اجازه می گرفتند؛ اینچنین خداوند آیاتش را برای شما بیان می کند، و خدا دانا و حکیم است!

823 زمان های ممنوعیت ورود به اطاق پدر و مادر

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لِیَسْتَْذِنکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَنُکُمْ وَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُواالْحُلُمَ مِنکُمْ ثَلَثَ مَرَّتٍ مِن قَبْلِ صَلَوةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُم مِّنَ الظَّهِیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلَوةِ الْعِشآءِ ثَلَثُ عَوْرَتٍ لَّکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَلَا عَلَیْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّ فُونَ عَلَیْکُم بَعْضُکُمْ عَلَی بَعْضٍ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْأَیَتِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» نور/58

ای کسانی که ایمان آورده اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباس های (معمولی) خود را بیرون می آورید، و بعد از نماز عشا؛ این سه وقت خصوصی برای

ص:264

شماست؛ امّا بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید (و با صفا و صمیمیّت به یکدیگر خدمت نمایید). این گونه خداوند آیات را برای شما بیان می کند، و خداوند دانا و حکیم است!

ص:265

وَ لَا تُکْرِهُوا فَتَیَتِکُمْ عَلَی الْبِغآءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِّتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیَوةِ الدُّنْیا وَ مَن یُکْرِههُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِکْرَ هِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» نور/33

و کسانی که امکانی برای ازدواج نمی یابند، باید پاکدامنی پیشه کنند تا خداوند از فضل خود آنان را بی نیاز گرداند. و آن بردگانتان که خواستار مکاتبه [= قرارداد مخصوص برای آزاد شدن] هستند، با آنان قرارداد ببندید اگر رشد و صلاح در آنان احساس می کنید (که بعد از آزادی، توانایی زندگی مستقل را دارند)؛ و چیزی از مال خدا را که به شما داده است به آنان بدهید. و کنیزان خود را برای دستیابی به متاع ناپایدار زندگی دنیا مجبور به خود فروشی نکنید اگر خودشان می خواهند پاک بمانند. و هر کس آن ها را (بر این کار) اجبار کند، (سپس پشیمان گردد،) خداوند بعد از این اجبار آن ها آمرزنده و مهربان است. (توبه کنید و بازگردید، تا خدا شما را ببخشد.)

827 دوران مجردی را به پاکدامنی بگذرانید

«وَ لْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ نِکاحاً حَتَّی یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ....» نور/33

و کسانی که امکانی برای ازدواج نمی یابند، باید پاکدامنی پیشه کنند تا خداوند از فضل خود آنان را بی نیاز گرداند...

828 اگر عدالت دارید، چهار همسر دائم اختیار نمایید

وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتامَی فَانکِحُوا ما طابَ لَکُم مِّنَ النِّسَآءِ مَثْنَی وَثُلثَ وَرُبعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ ذَلِکَ أَدْنَی أَلَّا تَعُولُوا» نسا/3

و اگر می ترسید که (به هنگام ازدواج با دختران یتیم،) عدالت را رعایت نکنید، (از ازدواج با آنان، چشم پوشی کنید و ) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر و اگر می ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نکنید، تنها یک همسر بگیرید، و یا از زنانی که مالک آن هایید استفاده کنید، این کار، از ظلم و ستم بهتر جلوگیری می کند.

829 بین همسران خود مساوات را رعایت کنید

«وَلَن تَسْتَطِیعُوا أَن تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّسآءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ فَلَا تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها کالْمُعَلَّقَةِ وَإِنْ تُصْلِحُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ غَفُوراً رَّحِیماً» نسا/129

ص:267

شما هرگز نمی توانید (از نظر محّبت قلبی) در میان زنان، عدالت برقرار کنید، هر چند کوشش نمایید! ولی تمایل خود را بکلّی متوجّه یک طرف نسازید که دیگری را بصورت زنی که شوهرش را از دست داده درآورید! و اگر راه صلاح و پرهیزگاری پیش گیرید، خداوند آمرزنده و مهربان است.

830 مهریه همسران خود را بپردازید

«وَءَاتُوا النِّسآءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَکُمْ عَن شَیْ ءٍ مِّنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَّرِیئاً» نسا/4

و مهر زنان را (بطور کامل) بعنوان یک بدهی (یا عطیه،) به آنان بپردازید! (ولی) اگر آن ها چیزی از آن را با رضایت خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف کنید!

831 ازدواج موقت جایز است و مهریه دارد(1)

«وَالْمُحْصَنَتُ مِنَ النِّسآءِ إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمَنُکُمْ کِتَبَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَأُحِلَّ لَکُم مَّا وَرَآءَ ذَ لِکُمْ أَن تَبْتَغُوا بِأَمْوَ لِکُم مُّحْصِنِینَ غَیْرَ مُسَفِحِینَ فَما اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَاتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَلَاجُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَرَ ضَیْتُم بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیماً حَکِیماً» نسا/24

و زنان شوهردار (بر شما حرام است؛) مگر آن ها را که (از راه اسارت) مالک شده اید؛ (زیرا اسارت آن ها در حکم طلاق است؛) این ها احکامی است که خداوند بر شما مقرّر داشته است. اما زنان دیگر غیر از این ها (که گفته شد)، برای شما حلال است که با اموال خود، آنان را اختیار کنید؛ در حالی که پاکدامن باشید و از زنا، خودداری نمایید. و زنانی را که متعه [=ازدواج موقت] می کنید، واجب است مهر آن ها را بپردازید. و گناهی بر شما نیست در آنچه بعد از تعیین مهر، با یکدیگر توافق کرده اید. (بعداً می توانید با توافق، آن را کم یا زیاد کنید.) خداوند، دانا و حکیم است.

832 ازدواج با بیوه بعد از مدت عدّه

«وَالَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنکُمْ وَیَذَرُونَ أَزْوَ جاً یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْراً فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا فَعَلْنَ فِی أَنفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» بقره/234

ص:268

و کسانی که از شما می میرند و همسرانی باقی می گذارند، باید چهار ماه و ده روز، انتظار بکشند (و عدّه نگه دارند)! و هنگامی که به آخر مدتشان رسیدند، گناهی بر شما نیست که هر چه می خواهند، در باره خودشان به طور شایسته انجام دهند (و با مرد دلخواه خود، ازدواج کنند). و خدا به آنچه عمل می کنید، آگاه است.

833 زمان خواستگاری و ازدواج با بیوه؟

«وَلَا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما عَرَّضْتُم بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسآءِ أَوْ أَکْنَنتُمْ فِی أَنفُسِکُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ سَتَذْکُرُونَهُنَّ وَلَکِن لَّا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّآ أَن تَقُولُوا قَوْلاً مَّعْرُوفاً وَلَا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّکاحِ حَتَّی یَبْلُغَ الْکِتابُ أَجَلَهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما فِی أَنفُسِکُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ» بقره/235

و گناهی بر شما نیست که به طور کنایه، (از زنانی که همسرانشان مرده اند) خواستگاری کنید، و یا در دل تصمیم بر این کار بگیرید (بدون این که آن را اظهار کنید). خداوند می دانست شما به یاد آن ها خواهید افتاد؛ (و با خواسته طبیعی شما به شکل معقول، مخالف نیست؛) ولی پنهانی با آن ها قرار زناشویی نگذارید، مگر این که به طرز پسندیده ای (به طور کنایه) اظهار کنید! (ولی در هر حال،) اقدام به ازدواج ننمایید، تا عدّه آن ها سرآید! و بدانید خداوند آنچه را در دل دارید، می داند! از مخالفت او بپرهیزید! و بدانید خداوند، آمرزنده و بردبار است (و در مجازات بندگان، عجله نمی کند)!

834 ازدواج با زنان مطلّقه بر شما حلال است

«وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسآءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَن یَنکِحْنَ أَزْوَ جَهُنَّ إِذَا تَرَ ضَوْا بَیْنَهُم بِالْمَعْرُوفِ ذلِکَ یُوعَظُ بِهِ مَن کانَ مِنکُمْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ ذَ لِکُمْ أَزْکَی لَکُمْ وَأَطْهَرُ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» بقره/232

و هنگامی که زنان را طلاق دادید و عدّه خود را به پایان رساندند، مانع آن ها نشوید که با همسران (سابق) خویش، ازدواج کنند! اگر در میان آنان، به طرز پسندیده ای تراضی برقرار گردد. این دستوری است که تنها افرادی از شما، که ایمان به خدا و روز قیامت دارند،

ص:269

از آن، پند می گیرند (و به آن، عمل می کنند). این (دستور)، برای رشد (خانواده های) شما مؤثرتر، و برای شستن آلودگی ها مفیدتر است؛ و خدا می داند و شما نمی دانید.

کنیزان، دسترسی نداشته باشید؛ زیرا) کنیز باایمان، از زن آزاد بت پرست، بهتر است؛ هر چند (زیبایی، یا ثروت، یا موقعیت او) شما را به شگفتی آورد. و زنان خود را به ازدواج مردان بت پرست، تا ایمان نیاورده اند، در نیاورید! (اگر چه ناچار شوید آن ها را به همسری غلامان باایمان درآورید؛ زیرا) یک غلام باایمان، از یک مرد آزاد بت پرست، بهتر است؛ هر چند (مال و موقعیت و زیبایی او،) شما را به شگفتی آورد. آن ها دعوت به سوی آتش می کنند؛ و خدا دعوت به بهشت و آمرزش به فرمان خود می نماید، و آیات خویش را برای مردم روشن می سازد؛ شاید متذکر شوند!

837 با زن پدر، ازدواج نکنید

«وَلَا تَنکِحُوا ما نَکَحَ ءَابآؤُکُم مِّنَ النِّسآءِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ کانَ فَحِشَةً وَمَقْتاً وَسآءَ سَبِیلاً» نسا/22

با زنانی که پدران شما با آن ها ازدواج کرده اند، هرگز ازدواج نکنید! مگر آنچه درگذشته (پیش از نزول این حکم) انجام شده است؛ زیرا این کار، عملی زشت و تنفرآور و راه نادرستی است.

838 ازدواج با زناکار حرام است(1)

«الزَّانِی لَا یَنکِحُ إِلَّا زَانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً وَ الزَّانِیَةُ لَا یَنکِحُهآ إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَ حُرِّمَ ذلِکَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ» نور/3

مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمی کند؛ و زن زناکار را، جز مرد زناکار یا مشرک، به ازدواج خود درنمی آورد؛ و این کار بر مؤمنان حرام شده است!

839 ازدواج با زن همسردار حرام است

«وَالْمُحْصَنَتُ مِنَ النِّسآءِ إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمَنُکُمْ کِتَبَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ...» نسا/24

و زنان شوهردار (بر شما حرام است؛) مگر آن ها را که (از راه اسارت) مالک شده اید؛ (زیرا اسارت آن ها در حکم طلاق است؛) این ها احکامی است که خداوند بر شما مقرّر داشته است.

ص:271

ای کسانی که ایمان آورده اید! بعضی از همسران و فرزندانتان دشمنان شما هستند، از آن ها برحذر باشید؛ و اگر عفو کنید و چشم بپوشید و ببخشید، (خدا شما را می بخشد)؛ چرا که خداوند بخشنده و مهربان است!

842 آمیزش زن و شوهر حلال است

«نِسآؤُکُمْ حَرْثٌ لَّکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّی شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنفُسِکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُم مُّلَقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ» بقره/223

زنان شما، محل بذرافشانی شما هستند؛ پس هر زمان که بخواهید، می توانید با آن ها آمیزش کنید. و (سعی نمائید از این فرصت بهره گرفته، با پرورش فرزندان صالح) اثر نیکی برای خود، از پیش بفرستید! و از خدا بپرهیزید و بدانید او را ملاقات خواهید کرد و به مؤمنان، بشارت ده!

843 آمیزش در شب ماه رمضان نیز حلال است

«أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلَی نِسآئِکُمْ هُنَّ لِباسٌ لَّکُمْ وَأَنتُمْ لِباسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَکُمْ فَتابَ عَلَیْکُمْ وَعَفا عَنکُمْ فَالَْنَ بَشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا ما کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَی الَّیْلِ وَلَا تُبَشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَکِفُونَ فِی الْمَسَجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ ءَایاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ» بقره/187

آمیزش جنسی با همسرانتان، در شبِ روزهایی که روزه می گیرید، حلال است. آن ها لباس شما هستند؛ و شما لباس آن ها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند می دانست که شما به خود خیانت می کردید؛ (و این کارِ ممنوع را انجام می دادید؛) پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آن ها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید! و در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداخته اید، با زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است؛ پس به آن نزدیک نشوید!

ص:273

خداوند، این چنین آیات خود را برای مردم، روشن می سازد، باشد که پرهیزگار گردند!

844 در ایام حیض آمیزش نکنید

«وَیَسَْلُونَکَ عَنِ الْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذیً فَاعْتَزِلُوا النِّسآءَ فِی الْمَحِیضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّی یَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّ بِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ» بقره/222

و از تو، در باره خون حیض سؤال می کنند، بگو: «چیز زیانبار و آلوده ای است؛ از این رو در حالت قاعدگی، از آنان کناره گیری کنید! و با آن ها نزدیکی ننماید، تا پاک شوند! و هنگامی که پاک شدند، از طریقی که خدا به شما فرمان داده، با آن ها آمیزش کنید! خداوند، توبه کنندگان را دوست دارد، و پاکان را (نیز) دوست دارد.

845 همسران خود را اذیت نکنید

الف: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا یَحِلُّ لَکُمْ أَن تَرِثُوا النِّسآءَ کَرْهاً وَلَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوابِبَعْضِ مآ ءَاتَیْتُمُوهُنَّ إِلَّآ أَن یَأْتِینَ بِفَحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ وَعاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِن کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَی أَن تَکْرَهُوا شَیْاً وَیَجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیْراً کَثِیراً» نسا/19

ای کسانی که ایمان آورده اید! برای شما حلال نیست که از زنان، از روی اکراه (و ایجاد ناراحتی برای آن ها،) ارث ببرید! و آنان را تحت فشار قرار ندهید که قسمتی از آنچه را به آن ها داده اید (از مهر)، تملک کنید! مگر این که آن ها عمل زشت آشکاری انجام دهند. و با آنان، بطور شایسته رفتار کنید! و اگر از آن ها، (بجهتی) کراهت داشتید، (فوراً تصمیم به جدایی نگیرید!) چه بسا چیزی خوشایند شما نباشد، و خداوند خیر فراوانی در آن قرار می دهد!

ب: «وَإِنْ أَرَدتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّکانَ زَوْجٍ وَءَاتَیْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنطاراً فَلَا تَأْخُذُوامِنْهُ شَیْاً أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَناً وَإِثْماً مُّبِیناً * وَکَیْفَ تَأْخُذُونَهُ وَقَدْ أَفْضَی بَعْضُکُمْ إِلَی بَعْضٍ وَأَخَذْنَ مِنکُم مِّیثَقاً غَلِیظاً» نسا/20 و 21

و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود انتخاب کنید، و مال فراوانی (بعنوان مهر) به او پرداخته اید، چیزی از آن را پس نگیرید! آیا برای باز پس گرفتن مهر آنان،

ص:274

به تهمت و گناه آشکار متوسل می شوید؟! و چگونه آن را باز پس می گیرید، در حالی که شما با یکدیگر تماس و آمیزش کامل داشته اید؟ و (از این گذشته،) آن ها (هنگام ازدواج،) از شما پیمان محکمی گرفته اند!

846 زنان امانت دار شوهرند

«... فَالصَّلِحَتُ قَنِتَتٌ حَفِظَتٌ لِّلْغَیْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ....» نسا/34

... و زنان صالح، زنانی هستند که متواضعند، و در غیاب (همسر خود،) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می کنند....

847 مراحل برخورد با زنان ناشزه

«الرِّجالُ قَوَّ مُونَ عَلَی النِّسآءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَبِمآ أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَ لِهِمْ فَالصَّلِحَتُ قَنِتَتٌ حَفِظَتٌ لِّلْغَیْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ وَالَّتِی تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهجُرُوهُنَّ فِی الْمَضاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیّاً کَبِیراً» نسا/34

مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به خاطر برتری هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و به خاطر انفاق هایی که از اموالشان (در مورد زنان) می کنند. و زنان صالح، زنانی هستند که متواضعند، و در غیاب (همسر خود،) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می کنند. و (امّا) آن دسته از زنان را که از سرکشی و مخالفتشان بیم دارید، پند و اندرز دهید! (و اگر مؤثر واقع نشد،) در بستر از آن ها دوری نمایید! و (اگر هیچ راهی جز شدت عمل، برای وادار کردن آن ها به انجام وظایفشان نبود،) آن ها را تنبیه کنید! و اگر از شما پیروی کردند، راهی برای تعدّی بر آن ها نجویید! (بدانید) خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است. (و قدرت او، بالاترین قدرت هاست.)

848 نفقه زن و فرزند به عهده شوهر است

الف: «أَسْکِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنتُم مِن وُجْدِکُمْ وَ لَا تُضآرُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَّ وَ إِنْ کُنَّ أُولَتِ حَمْلٍ فَأَنفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّی یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فََاتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَیْنَکُم بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَی لِیُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِن سَعَتِهِ وَ مَن قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ

ص:275

فَلْیُنفِقْ مِمَّآ ءَاتَیهُ اللَّهُ لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا مآ ءَاتَیها سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً» طلاق/6و 7

آن ها [= زنان مطلّقه را هر جا خودتان سکونت دارید و در توانایی شماست سکونت دهید؛ و به آن ها زیان نرسانید تا کار را بر آنان تنگ کنید (و مجبور به ترک منزل شوند)؛ و اگر باردار باشند، نفقه آن ها را بپردازید تا وضع حمل کنند؛ و اگر برای شما (فرزند را) شیر می دهند، پاداش آن ها را بپردازید؛ و (درباره فرزندان، کار را) با مشاوره شایسته انجام دهید؛ و اگر به توافق نرسیدید، آن دیگری شیردادن آن بچه را بر عهده می گیرد. آنان که امکانات وسیعی دارند، باید از امکانات وسیع خود انفاق کنند و آن ها که تنگدستند، از آنچه که خدا به آن ها داده انفاق نمایند؛ خداوند هیچ کس را جز به مقدار توانایی که به او داده تکلیف نمی کند؛ خداوند بزودی بعد از سختی ها آسانی قرار می دهد!

ب: «وَالْوَ لِدَ تُ یُرْضِعْنَ أَوْلَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَعَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لَا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَها لَا تُضآرَّ وَ لِدَةٌ بِوَلَدِها وَلَا مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَی الْوَارِثِ مِثْلُ ذلِکَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالاً عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَدَکُمْ فَلَا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ ءَاتَیْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» بقره/233

مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر می دهند. (این) برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند. و بر آن کس که فرزند برای او متولّد شده [= پدر]، لازم است خوراک و پوشاک مادر را به طور شایسته (در مدت شیر دادن بپردازد؛ حتی اگر طلاق گرفته باشد.) هیچ کس موظّف به بیش از مقدار توانایی خود نیست! نه مادر (به خاطر اختلاف با پدر) حق ضرر زدن به کودک را دارد، و نه پدر. و بر وارث او نیز لازم است این کار را انجام دهد [= هزینه مادر را در دوران شیرخوارگی تأمین نماید]. و اگر آن دو، با رضایت یکدیگر و مشورت، بخواهند کودک را (زودتر) از شیر بازگیرند، گناهی بر آن ها نیست. و اگر (با عدم توانایی، یا عدم موافقت مادر) خواستید دایه ای برای فرزندان خود بگیرید، گناهی بر شما نیست؛ به شرط این که حق گذشته مادر را به طور شایسته بپردازید. و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و بدانید خدا، به آنچه انجام می دهید، بیناست!

ص:276

851 طلاق، آخرین چاره است

الف: «وَإِنْ عَزَمُوا الطَّلَقَ فَإِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» بقره/227

و اگر تصمیم به جدایی گرفتند، (آن هم با شرایطش مانعی ندارد؛) خداوند شنوا و داناست.

ب: «وَإِنْ یَتَفَرَّقا یُغْنِ اللَّهُ کُلاًّ مِن سَعَتِهِ وَکانَ اللَّهُ وَ سِعاً حَکِیماً» نسا/130

(اما) اگر (راهی برای اصلاح در میان خود نیابند، و) از هم جدا شوند، خداوند هر کدام از آن ها را با فضل و کرم خود، بی نیاز می کند؛ و خداوند، دارای فضل و کرم، و حکیم است.

852 زمان و نحوه طلاق دادن

«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسآءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَلَا یَخْرُجْنَ إِلَّآ أَن یَأْتِینَ بِفَحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ وَ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَن یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِی لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً» طلاق/1

ای پیامبر! هر زمان خواستید زنان را طلاق دهید، در زمان عدّه، آن ها را طلاق گویید [=زمانی که از عادت ماهانه پاک شده و با همسرشان نزدیکی نکرده باشند]، و حساب عدّه را نگه دارید؛ و از خدایی که پروردگار شماست بپرهیزید؛ نه شما آن ها را از خانه هایشان بیرون کنید و نه آن ها (در دوران عدّه) بیرون روند، مگر آن که کار زشت آشکاری انجام دهند؛ این حدود خداست، و هر کس از حدود الهی تجاوز کند به خویشتن ستم کرده؛ تو نمی دانی شاید خداوند بعد از این، وضع تازه (و وسیله اصلاحی) فراهم کند!

853 شاهد در طلاق لازم است

«... وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِّنکُمْ وَ أَقِیمُوا الشَّهَدَةَ لِلَّهِ ذَ لِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَن کانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْأَخِرِ وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجاً» طلاق/2

... و دو مرد عادل از خودتان را گواه گیرید؛ و شهادت را برای خدا برپا دارید؛ این چیزی است که مؤمنان به خدا و روز قیامت به آن اندرز داده می شوند! و هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می کند،

854 همسران خود را بعد از طلاق اذیت نکنید

الف: «فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْفَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ ....» طلاق/2

ص:278

و چون عده آن ها سرآمد، آن ها را بطرز شایسته ای نگه دارید یا بطرز شایسته ای از آنان جدا شوید... .

ب: «وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسآءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلَا تُمْسِکُوهُنَّ ضِرَاراً لِّتَعْتَدُوا وَمَن یَفْعَلْ ذلِکَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلَا تَتَّخِذُوا ءَایَتِ اللَّهِ هُزُواً وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَمآ أَنزَلَ عَلَیْکُم مِّنَ الْکِتابِ وَالْحِکْمَةِ یَعِظُکُم بِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِکُلِ ّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ» بقره/231

و هنگامی که زنان را طلاق دادید، و به آخرین روزهای «عدّه» رسیدند، یا به طرز صحیحی آن ها را نگاه دارید (و آشتی کنید)، و یا به طرز پسندیده ای آن ها را رها سازید! و هیچ گاه به خاطر زیان رساندن و تعدّی کردن، آن ها را نگاه ندارید! و کسی که چنین کند، به خویشتن ستم کرده است. (و با این اعمال، و سوء استفاده از قوانین الهی،) آیات خدا را به استهزا نگیرید! و به یاد بیاورید نعمت خدا را بر خود، و کتاب آسمانی و علم و دانشی که بر شما نازل کرده، و شما را با آن، پند می دهد! و از خدا بپرهیزید! و بدانید خداوند از هر چیزی آگاه است (و از نیات کسانی که از قوانین او، سوء استفاده می کنند، با خبر است)!

ج: «وَإِنْ أَرَدتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّکانَ زَوْجٍ وَءَاتَیْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنطاراً فَلَا تَأْخُذُوامِنْهُ شَیْاً أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَناً وَإِثْماً مُّبِیناً * وَکَیْفَ تَأْخُذُونَهُ وَقَدْ أَفْضَی بَعْضُکُمْ إِلَی بَعْضٍ وَأَخَذْنَ مِنکُم مِّیثَقاً غَلِیظاً» نسا/20 و 21

و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود انتخاب کنید، و مال فراوانی (بعنوان مهر) به او پرداخته اید، چیزی از آن را پس نگیرید! آیا برای باز پس گرفتن مهر آنان، به تهمت و گناه آشکار متوسل می شوید؟! و چگونه آن را باز پس می گیرید، در حالی که شما با یکدیگر تماس و آمیزش کامل داشته اید؟ و (از این گذشته،) آن ها (هنگام ازدواج،) از شما پیمان محکمی گرفته اند!

855 به نیکی از هم جدا شوید و هدیه بدهید

«وَلِلْمُطَلَّقَتِ مَتَعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ» بقره/241

ص:279

و برای زنان مطلقه، هدیه مناسبی لازم است (که از طرف شوهر، پرداخت گردد). این، حقی است بر مردان پرهیزگار.

856 طلاق رجعی چگونه است

«الطَّلَقُ مَرَّتانِ فَإِمْسَاکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسَنٍ وَلَا یَحِلُّ لَکُمْ أَن تَأْخُذُوا مِمَّآ ءَاتَیْتُمُوهُنَّ شَیْاً إِلَّآ أَن یَخافآ أَلَّا یُقِیما حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا یُقِیمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِما فِیما افْتَدَتْ بِهِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوها وَمَن یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّلِمُونَ» بقره/229

طلاق، (طلاقی که رجوع و بازگشت دارد،) دو مرتبه است؛ (و در هر مرتبه،) باید به طور شایسته همسر خود را نگاهداری کند (و آشتی نماید)، یا با نیکی او را رها سازد (و از او جدا شود). و برای شما حلال نیست که چیزی از آنچه به آن ها داده اید، پس بگیرید؛ مگر این که دو همسر، بترسند که حدود الهی را برپا ندارند. اگر بترسید که حدود الهی را رعایت نکنند، مانعی برای آن ها نیست که زن، فدیه و عوضی بپردازد (و طلاق بگیرد). این ها حدود و مرزهای الهی است؛ از آن، تجاوز نکنید! و هر کس از آن تجاوز کند، ستمگر است.

857 طلاق بائن و محلّل(1)

«فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّی تَنکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا جُناحَ عَلَیْهِمآ أَن یَتَرَاجَعآ إِنْ ظَنَّآ أَن یُقِیما حُدُودَ اللَّهِ وَتِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ یُبَیِّنُها لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ» بقره/230

اگر (بعد از دو طلاق و رجوع، بار دیگر) او را طلاق داد، از آن به بعد، زن بر او حلال نخواهد بود؛ مگر این که همسر دیگری انتخاب کند (و با او، آمیزش جنسی نماید. در این صورت،) اگر (همسر دوم) او را طلاق گفت، گناهی ندارد که بازگشت کنند؛ (و با همسر اول، دوباره ازدواج نماید؛) در صورتی که امید داشته باشند که حدود الهی را محترم میشمرند. این ها حدود الهی است که (خدا) آن را برای گروهی که آگاهند، بیان می نماید.

858 زن مطلّقه باید عدّه نگه دارد

«وَالْمُطَلَّقَتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَثَةَ قُرُوءٍ وَلَا یَحِلُّ لَهُنَّ أَن یَکْتُمْنَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِی

ص:280

أَرْحامِهِنَّ إِنْ کُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِی ذلِکَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَحاً وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» بقره/228

زنان مطلقه، باید به مدت سه مرتبه عادت ماهانه دیدن (و پاک شدن) انتظار بکشند! [= عده نگه دارند] و اگر به خدا و روز رستاخیز، ایمان دارند، برای آن ها حلال نیست که آنچه را خدا در رحم هایشان آفریده، کتمان کنند. و همسرانشان، برای بازگرداندن آن ها (و از سرگرفتن زندگی زناشویی) در این مدت، (از دیگران) سزاوارترند؛ در صورتی که (براستی) خواهان اصلاح باشند. و برای آنان، همانند وظایفی که بر دوش آن هاست، حقوق شایسته ای قرار داده شده؛ و مردان بر آنان برتری دارند؛ و خداوند توانا و حکیم است.

859 مهریه معین وطلاق قبل از آمیزش

«وَإِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَةً فَنِصْفُ ما فَرَضْتُمْ إِلَّآ أَن یَعْفُونَ أَوْ یَعْفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ وَأَن تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَی وَلَا تَنسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» بقره/237

و اگر آنان را، پیش از آن که با آن ها تماس بگیرید و (آمیزش جنسی کنید) طلاق دهید، در حالی که مهری برای آن ها تعیین کرده اید، (لازم است) نصف آنچه را تعیین کرده اید (به آن ها بدهید) مگر این که آن ها (حق خود را) ببخشند؛ یا (در صورتی که صغیر و سفیه باشند، ولیّ آن ها، یعنی) آن کس که گره ازدواج به دست اوست، آن را ببخشد. و گذشت کردن شما (و بخشیدن تمام مهر به آن ها) به پرهیزگاری نزدیکتر است، و گذشت و نیکوکاری را در میان خود فراموش نکنید، که خداوند به آنچه انجام می دهید، بیناست!

860 مهریه غیر معین و طلاق قبل از آمیزش

الف: «لَّا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسآءَ ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَةً وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَعَاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُحْسِنِینَ» بقره/236

اگر زنان را قبل از آمیزش جنسی یا تعیین مهر، (به عللی) طلاق دهید، گناهی بر شما نیست. (و در این موقع،) آن ها را (با هدیه ای مناسب،) بهره مند سازید! آن کس که توانایی دارد، به

ص:281

اندازه تواناییش، و آن کس که تنگدست است، به اندازه خودش، هدیه ای شایسته (که مناسب حال دهنده و گیرنده باشد) بدهد! و این بر نیکوکاران، الزامی است.

ب: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِذَا نَکَحْتُمُ الْمُؤْمِنَتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ فَما لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَها فَمَتِّعُوهُنَّ وَ سَرِّحُوهُنَّ سَرَاحاً جَمِیلاً» احزاب/49

ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که با زنان با ایمان ازدواج کردید و قبل از همبستر شدن طلاق دادید، عدّه ای برای شما بر آن ها نیست که بخواهید حساب آن را نگاه دارید؛ آن ها را با هدیه مناسبی بهره مند سازید و بطرز شایسته ای رهایشان کنید.

861 ایلاء و حکم آن

«لِّلَّذِینَ یُؤْلُونَ مِن نِّسآئِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِن فآءُو فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» بقره/226

کسانی که زنان خود را «ایلاء» می نمایند [= سوگند یاد می کنند که با آن ها، آمیزش جنسی ننمایند،] حق دارند چهار ماه انتظار بکشند. (و در ضمن این چهار ماه، وضع خود را با همسر خویش، از نظر ادامه زندگی یا طلاق، روشن سازند.) اگر (در این فرصت،) بازگشت کنند، (چیزی بر آن ها نیست؛ زیرا) خداوند، آمرزنده و مهربان است.

862 ظهار کردن همسر کار زشتی است(1)

«الَّذِینَ یُظَهِرُونَ مِنکُم مِن نِّسآئِهِم مَّا هُنَّ أُمَّهَتِهِمْ إِنْ أُمَّهَتُهُمْ إِلَّا الَِّی وَ لَدْنَهُمْ وَ إِنَّهُمْ لَیَقُولُونَ مُنکَراً مِّنَ الْقَوْلِ وَ زُوراً وَ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ» مجادله/2

کسانی که از شما نسبت به همسرانشان «ظهار» می کنند (و می گویند: «أَنتِ عَلیَّ کَظهَرِ أُمّی = تو نسبت به من بمنزله مادرم هستی)»، آنان هرگز مادرانشان نیستند؛ مادرانشان تنها کسانی اند که آن ها را به دنیا آورده اند! آن ها سخنی زشت و باطل می گویند؛ و خداوند بخشنده و آمرزنده است!

863 کفّاره ظهار چیست؟

«وَ الَّذِینَ یُظَهِرُونَ مِن نِّسآئِهِمْ ثُمَّ یَعُودُونَ لِما قالُوا فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مِن قَبْلِ أَن یَتَمآسَّا ذَ لِکُمْ

ص:282

تُوعَظُونَ بِهِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ مِن قَبْلِ أَن یَتَمآسَّا فَمَن لَّمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً ذلِکَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ لِلْکَفِرِینَ عَذَابٌ أَلِیمٌ» مجادله/3 و 4

کسانی که همسران خود را «ظِهار» می کنند، سپس از گفته خود بازمی گردند، باید پیش از آمیزش جنسی با هم، برده ای را آزاد کنند؛ این دستوری است که به آن اندرز داده می شوید؛ و خداوند به آنچه انجام می دهید آگاه است! و کسی که توانایی (آزاد کردن برده ای) نداشته باشد، دو ماه پیاپی قبل از آمیزش روزه بگیرد؛ و کسی که این را هم نتواند، شصت مسکین را اطعام کند؛ این برای آن است که به خدا و رسولش ایمان بیاورید؛ این ها مرزهای الهی است؛ و کسانی که با آن مخالفت کنند، عذاب دردناکی دارند!

865 زن یائسه نیز باید عدّه نگه دارد

«وَ الَِّی یَئِسْنَ مِنَ الْمَحِیضِ مِن نِّسآئِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَثَةُ أَشْهُرٍ...» طلاق/4

و از زنانتان، آنان که از عادت ماهانه مأیوسند، اگر در وضع آن ها (از نظر بارداری) شک کنید، عده آنان سه ماه است،...

866 عده وفات چقدر است

«وَالَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنکُمْ وَیَذَرُونَ أَزْوَ جاً یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْراً فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا فَعَلْنَ فِی أَنفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» بقره/234

و کسانی که از شما می میرند و همسرانی باقی می گذارند، باید چهار ماه و ده روز، انتظار بکشند (و عدّه نگه دارند)! و هنگامی که به آخر مدتشان رسیدند، گناهی بر شما نیست که هر چه می خواهند، در باره خودشان به طور شایسته انجام دهند (و با مرد دلخواه خود، ازدواج کنند). و خدا به آنچه عمل می کنید، آگاه است.

867 عده زنان باردار تا چه موقع است؟

«... وَ أُولَتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَن یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ یُسْراً» طلاق/4

... و عده زنان باردار این است که بار خود را بر زمین بگذارند؛ و هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند کار را بر او آسان می سازد!

ص:284

ای کسانی که ایمان آورده اید! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند! و کسانی که چنین کنند، زیانکارانند!

872 فرزندان خود را دو سال شیر بدهید

الف: «وَالْوَ لِدَ تُ یُرْضِعْنَ أَوْلَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَعَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لَا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَها..... وَعَلَی الْوَارِثِ مِثْلُ ذلِکَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالاً عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُناحَ عَلَیْهِما وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَدَکُمْ فَلَا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ ءَاتَیْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» بقره/233

مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر می دهند. (این) برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند. و بر آن کس که فرزند برای او متولّد شده [= پدر]، لازم است خوراک و پوشاک مادر را به طور شایسته (در مدت شیر دادن بپردازد؛ حتی اگر طلاق گرفته باشد.) هیچ کس موظّف به بیش از مقدار توانایی خود نیست!.... و بر وارث او نیز لازم است این کار را انجام دهد [= هزینه مادر را در دوران شیرخوارگی تأمین نماید]. و اگر آن دو، با رضایت یکدیگر و مشورت، بخواهند کودک را (زودتر) از شیر بازگیرند، گناهی بر آن ها نیست. و اگر (با عدم توانایی، یا عدم موافقت مادر) خواستید دایه ای برای فرزندان خود بگیرید، گناهی بر شما نیست؛ به شرط این که حق گذشته مادر را به طور شایسته بپردازید. و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و بدانید خدا، به آنچه انجام می دهید، بیناست!

ب: «وَ وَصَّیْنا الْإِنسَنَ بِوَ لِدَیْهِ إِحْسَناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصَلُهُ ثَلَثُونَ شَهْراً حَتَّی إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً قالَ رَبِ ّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلَی وَ لِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صَلِحاً تَرْضَیهُ وَ أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی إِنِّی تُبْتُ إِلَیْکَ وَ إِنِّی مِنَ الْمُسْلِمِینَ» احقاف/15

ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، مادرش او را با ناراحتی حمل می کند و با ناراحتی بر زمین می گذارد؛ و دوران حمل و از شیر باز گرفتنش سی ماه است؛ تا

ص:286

زمانی که به کمال قدرت و رشد برسد و به چهل سالگی بالغ گردد می گوید: «پروردگارا! مرا توفیق ده تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم دادی بجا آورم و کار شایسته ای انجام دهم که از آن خشنود باشی، و فرزندان مرا صالح گردان؛ من به سوی تو باز می گردم و توبه می کنم، و من از مسلمانانم!»

873 به فرزندان خود ضرر نرسانید

«لَا تُضآرَّ وَ لِدَةٌ بِوَلَدِها وَلَا مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ» بقره/233

نه مادر (به خاطر اختلاف با پدر) حق ضرر زدن به کودک را دارد، و نه پدر.

874 نفقه مادر و فرزند در مدت شیر دادن به عهده پدر است

«وَالْوَ لِدَ تُ یُرْضِعْنَ أَوْلَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَعَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لَا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَها... .» بقره/233

مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر می دهند. (این) برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند. و بر آن کس که فرزند برای او متولّد شده [= پدر]، لازم است خوراک و پوشاک مادر را به طور شایسته (در مدت شیر دادن بپردازد؛ حتی اگر طلاق گرفته باشد.) هیچ کس موظّف به بیش از مقدار توانایی خود نیست!...

875 دایه گرفتن برای فرزند

«... وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَدَکُمْ فَلَا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ ءَاتَیْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» بقره/233

... و اگر (با عدم توانایی، یا عدم موافقت مادر) خواستید دایه ای برای فرزندان خود بگیرید، گناهی بر شما نیست؛ به شرط این که حق گذشته مادر را به طور شایسته بپردازید. و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و بدانید خدا، به آنچه انجام می دهید، بیناست!

876 فرزندان خود را به خاطر فقر نکشید

الف: «وَ لَا تَقْتُلُوا أَوْلَدَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْاً کَبِیراً» اسرا/31

ص:287

و فرزندانتان را از ترس فقر، نکشید! ما آن ها و شما را روزی می دهیم؛ مسلماً کشتن آن ها گناه بزرگی است!

ب: «قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلَّا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْاً وَبِالْوَ لِدَیْنِ إِحْسَناً وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَدَکُم مِنْ إِمْلَقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإِیَّاهُمْ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَ حِشَ ماظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِ ّ ذَ لِکُمْ وَصَّیکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ» انعام/151

بگو: «بیایید آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم: این که چیزی را شریک خدا قرار ندهید! و به پدر و مادر نیکی کنید! و فرزندانتان را از (ترس) فقر، نکشید! ما شما و آن ها را روزی می دهیم؛ و نزدیک کارهای زشت نروید، چه آشکار باشد چه پنهان! و انسانی را که خداوند محترم شمرده، به قتل نرسانید! مگر بحق (و از روی استحقاق)؛ این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش کرده، شاید درک کنید!

877 فرزند در رحم را کتمان نکنید

«وَالْمُطَلَّقَتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَثَةَ قُرُوءٍ وَلَا یَحِلُّ لَهُنَّ أَن یَکْتُمْنَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِی أَرْحامِهِنَّ إِنْ کُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِی ذلِکَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَحاً وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» بقره/228

زنان مطلقه، باید به مدت سه مرتبه عادت ماهانه دیدن (و پاک شدن) انتظار بکشند! [= عده نگه دارند] و اگر به خدا و روز رستاخیز، ایمان دارند، برای آن ها حلال نیست که آنچه را خدا در رحم هایشان آفریده، کتمان کنند. و همسرانشان، برای بازگرداندن آن ها (و از سرگرفتن زندگی زناشویی) در این مدت، (از دیگران) سزاوارترند؛ در صورتی که (براستی) خواهان اصلاح باشند. و برای آنان، همانند وظایفی که بر دوش آن هاست، حقوق شایسته ای قرار داده شده؛ و مردان بر آنان برتری دارند؛ و خداوند توانا و حکیم است.

878 فرزند خواندگی

«ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ وَما جَعَلَ أَزْوَاجَکُمُ الَِّی تُظَهِرُونَ مِنْهُنَّ أُمَّهتِکُمْ وَ ما جَعَلَ أَدْعِیَآءَکُمْ أَبْنَآءَکُمْ ذَلِکُمْ قَوْلُکُم بِأَفْوَاهِکُمْ وَاللَّهُ یَقُولُ الْحَقَّ وَهُوَ یَهْدِی السَّبِیلَ

ص:288

ادْعُوهُمْ لِأَبآئِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ فَإِن لَّمْ تَعْلَمُوا ءَابآءَهُمْ فَإِخْوَ نُکُمْ فِی الدِّینِ وَ مَوَ لِیکُمْ وَ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ فِیمآ أَخْطَأْتُم بِهِ وَ لَکِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُکُمْ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً» احزاب/4 و 5

خداوند برای هیچ کس دو دل در درونش نیافریده؛ و هرگز همسرانتان را که مورد «ظهار» قرار می دهید مادران شما قرار نداده؛ و (نیز) فرزند خوانده های شما را فرزند حقیقی شما قرار نداده است؛ این سخن شماست که به دهان خود می گویید (سخنی باطل و بی پایه)؛ امّا خداوند حقّ را می گوید و او به راه راست هدایت می کند. آن ها را به نام پدرانشان بخوانید که این کار نزد خدا عادلانه تر است؛ و اگر پدرانشان را نمی شناسید، آن ها برادران دینی و موالی شما هستند؛ امّا گناهی بر شما نیست در خطاهایی که از شما سرمی زند (و بی توجّه آن ها را به نام دیگران صدا می زنید)، ولی آنچه را از روی عمد می گویید (مورد حساب قرار خواهد داد)؛ و خداوند آمرزنده و رحیم است.

879 حقّ فرزندان یتیم را رعایت کنید

«وَیَسْتَفْتُونَکَ فِی النِّسآءِ قُلِ اللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِیهِنَّ وَما یُتْلَی عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ فِی یَتَمَی النِّسآءِ الَّتِی لَا تُؤْتُونَهُنَّ ما کُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُونَ أَن تَنکِحُوهُنَّ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الْوِلْدَ نِ وَأَن تَقُومُوا لِلْیَتَمَی بِالْقِسْطِ وَما تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ بِهِ عَلِیماً» نسا/127

از تو درباره حکم زنان سؤال می کنند؛ بگو: «خداوند درباره آنان به شما پاسخ می دهد: آنچه در قرآن درباره زنان یتیمی که حقوقشان را به آن ها نمی دهید، و می خواهید با آن ها ازدواج کنید، و نیز آنچه درباره کودکان صغیر و ناتوان برای شما بیان شده است، (قسمتی از سفارش های خداوند در این زمینه می باشد؛ و نیز به شما سفارش می کند که) با یتیمان به عدالت رفتار کنید! و آنچه از نیکی ها انجام می دهید؛ خداوند از آن آگاه است (و به شما پاداش شایسته می دهد).

ص:289

یاد کنند که: «ما حاضر نیستیم حق را به چیزی بفروشیم، هر چند در مورد خویشاوندان ما باشد! و شهادت الهی را کتمان نمی کنیم، که از گناهکاران خواهیم بود!»

882 تغییر و تبدیل وصیت گناه است

«فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّمآ إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ فَمَنْ خافَ مِن مُّوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلَآ إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» بقره/181 و 182