از مرحوم شیخ صدوق رضوان اللّه علیه

مترجم: سید محمّد حسینی بهارانچی

ص :2

فضیلت و شرافت ماه شعبان··· 53

سخنان حکیمانه سلمان فارسی··· 60

عادت رسول خدا صلی الله علیه و آله در باره روزه های مستحبی··· 63

اسباب آمرزش در سخنان حضرت رضا علیه السلام ··· 65

فضیلت متصل نمودن روزه ماه شعبان به ماه رمضان··· 67

اهتمام رسول خدا صلی الله علیه و آله نسبت به روزه ماه شعبان··· 68

پاداش استغفار در ماه شعبان··· 70

زیارت خداوند از بنده مؤمن خود··· 71

آثار و برکات روزه ماه شعبان··· 73

روزه گرفتن در ماه شعبان به احترام رسول خدا صلی الله علیه و آله ··· 75

دستور روزه یوم الشک از امیرالمؤمنین علیه السلام ··· 78

روزه ماه شعبان و شفاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله ··· 79

پاداش نماز شب نیمه ماه شعبان··· 82

کتاب فضایل ماه مبارک رمضان··· 85

سخنان اولیای خدا در باره فضیلت و برکات ماه رمضان··· 88

منادی رسول خدا صلی الله علیه و آله قبل از رسیدن ماه رمضان··· 91

آثار روزه و صدقه و استغفار و دعا در ماه رمضان··· 92

خطبه رسول خدا صلی الله علیه و آله در باره ماه مبارک رمضان··· 95

سخنان رسول خدا صلی الله علیه و آله هنگام دیدن هلال ماه مبارک رمضان··· 101

عنایات بی شمار خداوند به روزه داران ماه رمضان··· 103

دعاهای مستجاب··· 115

ص :4

پایه های دیانت··· 115

بهترین ماه ها و بهترین شب ها··· 116

کیفیت نزول قرآن در ماه رمضان··· 116

مناجات حضرت موسی علیه السلام با خدای خود··· 117

عنایات خاص خداوند به امت محمّد صلی الله علیه و آله ··· 123

سخنان امیرالمؤمنین علیه السلام در باره بلاهای آخرالزمان··· 124

راه های پیروزی بر شیطان··· 127

استحباب سحری خوردن و خواب قیلوله··· 127

رمضان یکی از نام های پروردگار است··· 128

خطر روزه نگرفتن در ماه رمضان··· 128

اول ماه و اول افطار··· 129

روزه گرفتن در مسافرت··· 129

حفظ حرمت ماه مبارک رمضان··· 130

پاداش دعا و انفاق در وقت افطار··· 131

پاداش کارهای نیک در ماه مبارک رمضان··· 132

آثار و پاداش روزه داری··· 134

سفارشات حضرت رضا علیه السلام در باره رؤیت هلال ماه رمضان··· 134

ندای رحمت الهی در ماه مبارک رمضان··· 138

تقدیر امور در شب قدر··· 140

حکمت و آثار سی روز روزه ماه مبارک رمضان··· 142

روزه داری که بهشت برای او واجب می گردد··· 144

ص :5

ثبت نام حجاج در ماه مبارک رمضان··· 145

شب قدر و پاداش احیای آن··· 146

استغفار ملائکه و آمرزش خداوند برای روزه داران··· 146

مقام شیعیان نزد معصومین علیهم السلام ··· 148

ماه توبه و بازگشت به خداوند··· 150

روزه روز آخر ماه شعبان··· 151

خطبه امیرالمؤمنین علیه السلام در باره فضیلت ماه رمضان··· 153

نورانیّت ماه رمضان بین ماه های دیگر··· 159

شرط قبولی نماز و زکات و روزه و حج··· 160

دعاهای مستجاب··· 161

خواب رسول خد صلی الله علیه و آله ا در باره آثار اعمال نیک··· 162

کسی که ماه رمضان را درک کندو آمرزیده نشود··· 166

متصل نمودن روزه ماه شعبان به ماه رمضان··· 167

چیزی بر روزه دار نوشته نمی شود تا افطار نماید··· 170

بکوشید تا در ماه رمضان آمرزیده شوید··· 171

آثار و برکات خواندن سوره قدر··· 172

نگاه روزه دار به آب و غذا··· 175

روزه گرفتن در هوای گرم··· 176

شادی روزه دار··· 176

به روزه دار در خواب آب و غذا داده می شود··· 177

بوی دهان روزه دار··· 177

ص :6

دعای ملائکه در حق روزه دار··· 177

خواب روزه دار··· 178

نماز و روزه سبب حل مشکلات می شوند··· 178

روزه سپری در مقابل آتش··· 179

سفارشات امام صادق علیه السلام در باره ماه مبارک رمضان··· 180

روزه داری که بدون حساب وارد بهشت می شود··· 181

منت خداوند بر امت محمّد صلی الله علیه و آله ··· 182

شفاعت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله از روزه داران··· 182

بهشت را برای روزه داران زینت می کنند··· 185

شب عید فطر شب جایزه··· 189

حدیث سلمان در باره روز ماه مبارک رمضان··· 190

انعام خداوند به روزه داران··· 193

هم نشینی با حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام در بهشت··· 196

اشتیاق حورالعین بهشتی به روزه داران··· 196

باز شدن درهای آسمان در شب اول ماه رمضان··· 197

روزه از من است و من پاداش آن هستم··· 198

نماز شب آخر ماه مبارک رمضان··· 199

ارزش عبادت در شب قدر··· 203

فضیلت درک ماه رمضان در مکه معظمه··· 203

فضیلت غسل در شب های ماه رمضان··· 204

فضیلت احیا و نماز در شب قدر··· 205

ص :7

وداع با ماه مبارک رمضان··· 206

منافق و ماه مبارک رمضان··· 208

ای کاش ماه رمضان یک سال می بود··· 209

بسته شدن درهای دوزخ و باز شدن درهای بهشت··· 211

روزه افراد با تقوا و بی تقوا··· 212

ص :8

از این رو، کتاب یاد شده را در سفر عمره رجبیّه سال 1384 ه.ش همراه خودبه مدینه و مکه بردم و در ساعات فراغت آن را ترجمه نمودم؛ به امید آن که همه مومنین و مؤمنات در خانه ها و مراکز فرهنگی و مشاهد مشرّفه و مساجد و مجالس دینی از آن استفاده نمایند. این کتاب کتاب دعاو زیارت نیست، ولی روایات مندرجه در آن بسیار مشوّق و راهگشا است و انسان را به دعا و عبادت و روزه و ذکر خداوند ترغیب می نماید. اهمیت این کتاب از آن جاست که عمده برکات و عنایات خداوند و استجابت دعاها و آمرزش گناهان و قبولی اعمال و تأمین توشه آخرت و عاقبت به خیری و قرب به خداوند در سه ماه مبارک رجب و شعبان و ماه رمضان حاصل می شود و طبق روایاتی که وارد شده اگر کسی دراین سه ماه آمرزیده نشود و یا دعای او مستجاب نگردد در ماه های دیگر برای او امیدی نخواهد بود جز آن که عرفات را درک کند. از خداوند توفیق قبولی و ثبات و حسن عاقبت را خواستاریم.

خادم اهل البیت علیهم السلام

سید محمّد حسینی بهارانچی

ص :10

به لقاء اللّه پیوسته است مرحوم صدوق، طبق نقل بعضی از مورخین، حدود نوزده سال از زمان غیبت صغرای امام زمان علیه السلام را درک نموده است؛ چرا که وفات «سمری»، آخرین نایب خاصّ آن حضرت، در سال 329 هجری قمری واقع شده است و پس از آن مرحوم صدوق نزدیک به نیم قرن از غیبت کبرای امام زمان علیه السلام را درک نموده است. مرحوم صدوق مورد علاقه و محبّت امام زمان علیه السلام بوده؛ چنان که ولادت او نیز با دعای آن بزرگوار انجام گرفته است و تفصیل آن در مقدمه کتاب های «من لایحضره الفقیه» و «کمال الدین و تمام النعمة» و خصال و غیره بیان شده است.

عادت مرحوم صدوق علیه الرحمة این بوده که فتاوای خود را با ذکر متن احادیث معصومین علیهم السلام بیان می نموده ودر اثر دعای حضرت بقیّة اللّه عجّل اللّه فرجه الشریف کتاب های فراوان و متون اوّلیه شیعه با سندهای متصل در فقه و تفسیر و تاریخ و اخلاق و فضایل و غیره به دست با برکت او به رشته تحریر درآمده و مورد اعتماد و استفاده علمای شیعه بلکه اهل تسنّن و عموم مردم قرارگرفته است. او تمام عمر خود را صرف حفظ و نشر معارف شیعه و خدمت به خاندان نبوت علیهم السلام نموده است. خلوص نیّت و نورانیّت قلم او برای همه علما و علاقه مندان و دوستان اهل البیت علیهم السلام مشهود است. حشره اللّه و ایّانا مع محمّد و آله صلوات اللّه علیهم اجمعین.

ص :12

(1)کتاب فضایل ماه مبارک رجب، تألیف ثقة المحدّثین و رییس اهل حدیث مرحوم ابوجعفر محمّد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی رضوان اللّه تعالی علیهم اجمعین. از اصول حدیث شیعه و مورد اعتماد علمای گذشته و حال و آینده بوده و خواهد بود. از خداوند متعال علوّ درجات نویسنده وحافظین آثار و سخنان اهل البیت علیهم السلام و آمرزش این حقیر مترجم و خوانندگان محترم را خواستاریم.

ماه رجب را برای رسیدن به پاداش خداوند روزه بگیرد بهشت برای او واجب می گردد؛ و کسی که روز نیمه ماه رجب را روزه بگیرد به اندازه جمعیت قبیله ربیعه و مضر [دو قبیله بزرگ عرب] روز قیامت حق شفاعت پیدا می کند؛ و کسی که روز آخر ماه رجب را روزه بگیرد خداوند او را از پادشاهان بهشت قرار می دهد و شفیع پدر و مادر و فرزند و برادر و عمو و عمه و دایی و خاله و آشنایان و همسایگان خود خواهد گردید؛ گرچه آنها بعضا مستحق آتش باشند.»

(1)2- انس بن مالک گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: «کسی که یک روز از ماه رجب را از روی ایمان و اخلاص روزه بگیرد خداوند بین او و بین دوزخ در قیامت هفتاد خندق فاصله قرار می دهد که عرض هر خندق به اندازه فاصله بین زمین تا آسمان است.»

(2)3- سالم فرزند علی بن ابی حمزه بطائنی گوید: چند روز قبل از

ص :15

پایان ماه رجب خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم. هنگامی که آن حضرت مرا مشاهده نمود فرمود: «ای سالم! آیا در این ماه روزه گرفته ای؟» گفتم: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله ! به خدا سوگند، نه! فرمود: «همانا فضایل و برکاتی از تو فوت شده که جز خداوند کسی نمی داند.»

سپس فرمود: «این ماهی است که خداوند آن را بر ماه های دیگر فضیلت داده و حرمت آن را بزرگ شمرده و کرامت خویش را بر روزه داران این ماه واجب نموده است.»

(1)گفتم: ای فرزند رسول خدا! آیا اگر من در باقیمانده این ماه روزه بگیرم به برخی از پاداش روزه داران دراین ماه نایل می شوم؟ امام صادق علیه السلام فرمود: «ای سالم! هرکس یک روز از آخر این ماه را روزه بگیرد از شدّت جان دادن و وحشت قیامت و عذاب قبر ایمن خواهد بود؛ و هر کس دو روز از آخر این ماه را روزه بگیرد به او جواز عبور از صراط داده خواهد شد؛ و هرکس سه روز از آخر این ماه را روزه بگیرد از وحشت قیامت و سختی های آن ایمن خواهد بود و بیزاری و نجات از

ص :16

آتش دوزخ به او داده خواهد شد.»

(1)4- حضرت باقر علیه السلام فرمود: «هرکس روز اول و یا وسط و یا آخر ماه رجب را روزه بگیرد خداوند بهشت را برای او واجب می گرداند و او را در بهشت همنشین ما قرار می دهد؛ و هرکس دو روز از ماه رجب را روزه بگیرد به او گفته می شود گذشته های تو بخشوده گردید، عمل خود را از سر بگیر؛ و هرکس سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد به او گفته می شود گذشته و آینده تو بخشیده شد، پس برای هر کس می خواهی از برادران و اهل معرفت خود شفاعت کن؛ و هرکس هفت روز از ماه رجب را روزه بگیرد درهای هفتگانه دوزخ به روی اوبسته می شود؛ و هرکس هشت روز از ماه رجب را روزه بگیرد درهای هشتگانه بهشت به روی او گشوده می گردد و از هر دری از درهای بهشت که به خواهد می تواند وارد شود.»

ص :17

(1)5- حضرت باقر علیه السلام فرمود: «هرکس هفت روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند او را با سلامت از صراط عبور می دهد و از آتش دوزخ نجاتش خواهد داد و بهشت رابرای او واجب و در غرفه های آن اسکانش خواهد داد.»

(2)6- حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هرگز از روزه روز بیست و هفتم ماه رجب دریغ مکن؛ چرا که در آن روز نبوت و پیامبری بر حضرت محمّد صلی الله علیه و آله نازل گردید و پاداش روزه گرفتن در آن برای شما مانند روزه گرفتن در شصت ماه خواهد بود.»

(3)7- حضرت رضا علیه السلام فرمود: «خداوند پیامبر خود حضرت

ص :18

محمّد صلی الله علیه و آله را در بیست و هفتم ماه رجب به نبوت و پیامبری مبعوث نمود. از این رو، روزه گرفتن در آن روز مانند هفتاد سال روزه گرفتن است.»

(1)8- حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «حضرت نوح علیه السلام روز اول ماه رجب سوار بر کشتی شد و به همراهان خود فرمود: «آن روز را روزه بگیرند»؛ و هر کس روز اول ماه رجب راروزه بگیرد آتش دوزخ به اندازه مسافت یکسال از او دور می گردد؛ و هرکس هفت روز از ماه رجب را روزه بگیرد درهای هفتگانه دوزخ به روی اوبسته خواهد گردید؛ و هرکس هشت روز از ماه رجب را روزه بگیرد درهای هشتگانه بهشت به روی او باز خواهد گردید ؛ و هرکه پانزده روز از ماه رجب را روزه بگیرد به خواسته خود می رسد و هر کس بیشتر از آن را روزه بگیرد خداوند عطای بیشتری به او خواهد داد.»

ص :19

(1)9- همان حدیث قبل ازامام صادق علیه السلام .

(2)10- حضرت زین العابدین علیه السلام فرمود: «رجب نهری است در بهشت، سفیدتر از شیر و شیرین تر از عسل، هرکس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند از آن نهر او را سیرآب خواهد نمود.»

(3)11- و فرمود: «ماه رجب ماه بزرگی است و خداوند پاداش اعمال نیک را در آن چندبرابر می دهد و گناهان در آن ماه بخشوده می گردد؛ و هرکس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد آتش دوزخ به اندازه مسافت یک سال از اودور می شود؛ و هرکس سه روز از آن را روزه بگیرد بهشت برای او واجب می گردد.»

ص :20

خداوند می شود و غضب و خشم خداوند براو خاموش و دری از درهای آتش به روی او بسته می گردد و اگر زمین پر از طلا باشد و در راه خدا بدهد به پاداش و فضیلت آن نمی رسد و چیزی از دنیا نمی تواند معادل آن باشد مگر حسنات و اعمال نیک؛ اگر برای خدا انجام گرفته شده باشد.

و برای روزه دار در ماه رجب دعاهای مستجاب [ده دعای مستجاب[ می باشد که اگر برای دنیای خود خواستار شود مستجاب می گردد و گرنه همانند بهترین دعای اولیا و دوستان وبرگزیدگان خدا برای او ذخیره می گردد.

(1)هر که دو روز از ماه رجب را روزه بگیرد اهل آسمان ها و اهل زمین نمی توانند پاداش او را نزد خداوند بیان کنند و پاداش ده نفر از صادقین [یعنی ائمه معصومین علیهم السلام [که در طول عمر خود اعمال خیر و عبادت خدا را انجام داده باشند برای او نوشته می شود و در قیامت نیز به اندازه

ص :22

آنان حق شفاعت خواهد داشت و خداوند او را با آنان محشور خواهد نمود تا این که داخل بهشت گردد و با آنان هم نشین شود.

(1)و هرکس سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند بین او و بین دوزخ خندق و یا حجابی قرار می دهد که طول آن هفتاد سال راه خواهد بود و در وقت افطار به او می فرماید: «حق تو بر من واجب شد و محبت و ولادت من بر تو لازم گردید» سپس به ملائکه خود می فرماید: «ای ملائکه! گواه باشید که من گناهان گذشته و آینده او را بخشیدم.

(2)و هر کس چهار روز از ماه رجب راروزه بگیرد از همه بلاها و آفت ها - مانند جنون و جذام و پیسی و فتنه دجال - عافیت می یابد و عذاب قبر از او بر طرف می گردد و پاداش اولیا و تواّبین و اواّبین [نیایش کنندگان] به

ص :23

او داده می شود و نامه عمل او در گروه اول عبادت کنندگان به دست راست او داده می شود.

(1)و هر کس پنج روز از ماه رجب را روزه بگیرد بر خداوند لازم است که روز قیامت او را خشنود نماید و صورت او در قیامت مانند ماه شب چهارده نورانی باشد و هرکس یازده روز از ماه رجب را روزه بگیرد پاداش او بیش از هر کس خواهد بود، جز کسی که همانند او یا بیشتر روزه گرفته باشد.

(2)و هر کس دوازده روز از ماه رجب را روزه بگیرد روز قیامت دو حلّه

ص :24

سبز از سندس و استبرق به او پوشانده خواهد شد که به وسیله آنها به گنهکاران پناه خواهد داد و آن حلّه ها به قدری نورانی است که اگر یکی از آنها به طرف زمین آویخته شود شرق و غرب آن را روشن می کند و زمین خوشبوتر از مشک خواهد شد.

و کسی که سیزده روز از ماه رجب را روزه بگیرد برای او در سایه عرش الهی مائده ای از یاقوت سبز قرار خواهد گرفت که پایه های آن از درّ خواهد بود [مقدار] آن بیش از هفتاد برابر دنیاست. و بر آن مائده کاسه هایی از درّ و یاقوت قرار دارد و در هر کاسه ای از آن هفتاد هزار نوع از طعام است که هر کدام آنها طعم و بوی خاصی دارد و او از آن غذاها استفاده خواهد نمود، در حالی که مردم در قیامت در بلا و سختی بزرگی خواهند بود.

(1)و کسی که چهارده روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند پاداشی به او خواهد داد که نه چشمی دیده ونه گوشی شنیده ونه برقلب کسی

ص :25

خطور نموده است و آن قصرهایی است در بهشت که از درّ و یاقوت ساخته شده است.

و کسی که پانزده روز از ماه رجب را روزه بگیرد روز قیامت در موقف آمنین قرار می گیرد و هیچ پیامبر و رسول و ملکی بر او نمی گذرد جز آن که می گوید: خوشا به حال تو که در امن و اکرام و مقرّب و مغبوط و محبور الهی هستی و ساکن بهشت او گردیده ای!

(1)و کسی که شانزده روز از ماه رجب را روزه بگیرد از نخستین کسانی خواهد بود که بر مرکب هایی از نور سوار می شوند و در بالای عرصه بهشت پرواز می نمایند تابه مقام «دارالرحمان» می رسند.

(2)و کسی که هفده روز از ماه رجب را روزه بگیرد روز قیامت برای عبور از صراط هفتاد هزار چراغ از نور برای او قرار می دهند تا از صراط عبور نماید و داخل بهشت گردد و ملائکه او را مشایعت می کنند و به او سلام و خوش آمد می گویند.

(3)و کسی که هیجده روز از ماه رجب را روزه بگیرد در کنار حضرت

ص :26

ابراهیم خلیل علیه السلام در قبّه بهشتی قرار خواهد گرفت و بر تخت هایی از درّ و یاقوت تکیه خواهد زد.

(1)و کسی که نوزده روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند در بهشت مقابل قصر حضرت آدم و ابراهیم علیهماالسلام قصری برای او بنا خواهد نمود وچون وارد قصر خود می شود به آنان سلام می کند و آنان نیز از روی اکرام و استحقاق چنین مقامی به او سلام می کنند و برای هر روزه ای که گرفته پاداش هزارسال روزه خواهد بود.

و کسی که بیست روز از ماه رجب را روزه بگیرد مانند آن است که خدا را بیست هزار سال عبادت کرده باشد.

(2)و کسی که بیست ویک روز از ماه رجب را روزه بگیرد روز قیامت می تواند به اندازه دو قبیله [بزرگ عرب] ربیعه و مضّر از گنهکاران شفاعت نماید.

(3)و کسی که بیست و دو روز از ماه رجب را روزه بگیرد از آسمان به او

ص :27

ندا می شود: «ای ولی خدا! ما از سوی خداوند به تو بشارت می دهیم به کرامت بزرگ الهی و هم نشینی با پیامبران و صدّیقین و شهدا و صالحین، و البته آنان هم نشینان نیکی هستند.

و کسی که بیست و سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد از آسمان به او ندا می رسد: «خوشا به حال تو ای بنده خدا! تو در مدت کوتاهی خود را به زحمت انداختی و نعمت طولانی را به دست آوردی. خوشا به حال تو! هنگامی که پرده ها کنار رود و تو به ثواب بزرگ پرودرگار کریم خویش نایل گردی و در بهشت همنشین حضرت خلیل الرحمان شوی.

(1)و کسی که بیست و چهار روز از ماه رجب را روزه بگیرد ملک الموت به صورت جوانی بالباس دیباج سبز، سوار بر اسبی از اسب های بهشتی، بر او وارد می شود، در حالی که حریر معطّر و ظرفی از طلا پر از

ص :28

شراب بهشتی در دست دارد، و در وقت گرفتن جان او از شراب بهشتی به او می نوشاند تا مرگ برای او آسان شود، و چون روح او را قبض می کند و در آن حریر می گذارد بوی خوشی از آن ساطع می گردد و اهل آسمان ها از آن استفاده می کنند، و چون وارد قبر خود می شود سیرآب و شادکام است و در قیامت نیز چون مبعوث می گردد سیرآب و شادکام خواهد بود تا این که درکنار کوثر بر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شود.

(1)و کسی که بیست و پنج روز از ماه رجب را روزه بگیرد هنگامیکه از قبر خارج می شود هفتاد هزار ملک به استقبال او می آیند که در دست هرکدام آنان پرچمی از درّ و یاقوت است و انواع زیورها و زینت ها رابا خود آورده و می گویند: «ای ولیّ خدا! همانا تو به خدای خود پناهنده شدی.» پس او نخستین کسی خواهد بود که با مقرّبین و کسانی که از خدای خود راضی و خداوند از آنان راضی بوده وارد بهشت می شوند و این سعادت بزرگی خواهد بود.

(2)و کسی که بیست و شش روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند در

ص :29

سایه عرش خود یکصد قصر از درّ و یاقوت برای او بنا می کند و بر بالای هر قصری خیمه ای از حریر بهشتی خواهد بود و ولیّ خدا در مدتی که مردم مشغول حساب هستند در آن خیمه های حریر متنعّم می باشد.

(1)و کسی که بیست و هفت روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند قبر او را به اندازه چهارصد هزار سال راه وسعت می دهد و پر از مشک و عنبر می نماید.

(2)و کسی که بیست و هشت روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند بین او و آتش دوزخ هفت خندق قرار می دهد که مسافت هر خندق به اندازه فاصله زمین تا آسمان و مسافت پانصد سال راه می باشد.

و کسی که بیست و نه روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند او را می آمرزد، گرچه او راهزن باشد و یا زنی باشد که هفتاد مرتبه زنا داده و سپس برای خدا و نجات از دوزخ روزه گرفته باشد است.

(3)و کسی که سی روز از ماه رجب را روزه بگیرد منادی از طرف خداوند به او می گوید: «ای بنده خدا! گذشته های تو بخشیده شد پس در

ص :30

آینده اعمال خود را از سر بگیر.» و خداوند در هر درجه ای از درجات بهشتی چهل شهر به او عطا خواهد نمود که در هر کدام هزارهزار قصر می باشد و در هر قصری هزارهزار خانه ودر هر خانه ای هزارهزار سفره از طلا و در هر سفره ای هزار هزار ظرف و در هر ظرفی هزار هزار نوع از غذا و نوشابه و در هر خانه ای از آن خانه ها چهل هزار تخت از طلا قرار دارد و مساحت هر تختی هزار ذراع در دو هزار ذراع می باشد و بر هر تختی یک حورالعین بهشتی قرار دارد که بافته های موی سر او سیصد هزار دنباله از نور است و هر دنباله ای از آن هزار میلیون نگهبان دارد که آن را با مشک و عنبر خوشبو می کنند تا این که روزه دار رجب به آن برسد. آری همه این نعمت ها برای کسی است که تمام ماه رجب را روزه گرفته باشد.»

(1)ابوسعید خدری می گوید: چون سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله به این جا

ص :31

رسید، به آن حضرت گفته شد: کسی که در اثر بیماری و ضعف و ناتوانی و یا عذر حیض و نفاس از روزه ماه رجب عاجز باشد، چه باید بکند تا به این پاداش ها برسد؟

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «باید هر روزی قرص نانی را صدقه بدهد.» سپس فرمود: «سوگند به خدایی که جان من در اختیار اوست، اگر آن مقدار را صدقه بدهد آنچه گفته شد و بیشتر از آن به او داده خواهد شد.» تا این که فرمود: «اگر جمیع خلایق از اهل آسمان ها و زمین بخواهند پاداش روزه دار رجب را محاسبه نمایند هرگز نمی توانند یک دهم آن را به دست آورند.»

(1)گفته شد: یا رسول اللّه! کسی که از دادن این صدقه عاجز باشد چه باید بکند تا به این پاداش ها برسد؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: او باید در هر روز از ماه رجب صد مرتبه بگوید: سبحان الإله الجلیل، سبحان من لا

ص :32

ینبغی التسبیح إلاّ له، سبحان الأ عزّالأکرم، سبحان من لبس العزّ و هو له أهل.»

و جلالم سوگند، من شما را گرامی خواهم داشت و عطای فراوان به شما خواهم نمود و غرفه های بهشتی که در زیر آنها نهرهایی جاری است را به شما خواهم داد و شما در آن نعمت ها جاوید خواهید بود و این ها چه نیکو پاداشی است برای عمل کنندگان. همانا شما برای من در ماه رجب - که حرمت آن بزرگ بود - با میل خود روزه گرفتید. پس ای ملائکه من! بندگانم را وارد بهشت نمایید.»

سپس امام باقر علیه السلام فرمود: «این پاداش ها برای کسی است که مقداری از ماه رجب را - ولو یک روز - از اول یا وسط و یا آخر روزه گرفته باشد.»

دخترعبداللّه بن ابراهیم بن حسین برای من نقل نمود که چون ابوالدوانیق [منصور دوانیقی] عبداللّه بن حسن بن حسین را پس از کشتن دو فرزند او محمّد و ابراهیم کشت، فرزند من داود بن حسین را به زنجیر بستند و با عمو زادگان او حسنین [حسین] به عراق بردند. فرزند من داود مدتی در زندان بود و من هیچ خبری از او نداشتم جز آن که به درگاه خدا تضرّع می کردم و از خداوند نجات او را می طلبیدم و به برادران خود از زهّاد و اهل عبادت درخواست می کردم که از خدا بخواهند من فرزند خود را قبل از مردن ببینم. آنها نیز برای خواسته من دعا می کردند. در همین حال از بعضی به من خبر می رسید که او را کشته اند و بعضی نیز می گفتند که او زنده است،(1)ولی او و عموزادگان او را زیر دیوار گذارده اند. این [گونه[

ص :35

خبر[ها [مصیبت را بر من سخت تر می کرد و و اندوه من بیشتر می گردید و هرچه دعا می کردم به اجابت نمی رسید تا این که پیر و ناتوان شدم و کار بر من سخت شد. پس خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم، در حالی که آن حضرت بیمار بود و چون از حال او سؤال نمودم و برای شفای آن حضرت دعا کردم و خواستم از خدمتش مرخّص شوم، به من فرمود: «ای امّ داود! از فرزند خود چه خبری داری؟» البته من آن حضرت را در کودکی در کنار فرزندم داود شیر داده بودم [و من مادر رضاعی او بودم و فرزندم برادر رضاعی او بود]. چون امام صادق علیه السلام از فرزندم داود سؤال نمود من گریان شدم و گفتم: فدای شما شوم، داود از دستم رفت، او در عراق محبوس است و من از او هیچ خبری ندارم و از او ناامید شده ام و دلم برای اوتنگ شده است. از شما خواهش می کنم که در حق برادر خود دعا کنید.

(1)امّ داود می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «ای امّ داود! برای چه از

ص :36

دعای استفتاح و اجابت آن غافل شده ای؟ آن دعایی است که به برکت آن خداوند درهای آسمان را باز می کند و تو می توانی ملائکه را ملاقات کنی و آنها به تو بشارت نجات خواهند داد و آن دعای مستجاب است و هرکس آن را بخواند پاداش او جز بهشت نخواهد بود.» امّ داود می گوید: گفتم: ای فرزند پاکان و صادقین! چه باید بکنم؟

(1)امام صادق علیه السلام فرمود: «ای امّ داود! ماه رجب نزدیک است و آن ماه بسیار مبارکی است و دعا در آن مستجاب است. پس تو روزهای سیزده و چهارده و پانزدهم آن را که ایّام البیض است روزه بگیر و نزدیک ظهر روز

ص :37

پانزدهم غسل کن و نافله نماز ظهر را بخوان و رکوع و سجده و قنوت آن را به نیکی انجام ده و در دو رکعت اول آن، در رکعت اول حمد و قل یا أیّها الکافرون و در رکعت دوم آن حمد و قل هواللّه أحد را بخوان و در شش رکعت باقیمانده، بعد از حمد از(1)سوره های کوتاه هرکدام راکه خواستی بخوان. سپس نماز ظهر را بخوان و پس از آن باز هشت رکعت نافله عصر را بخوان و رکوع و سجود و قنوت آن را نیکو به جای آور و باید نمازهای تو در پاکیزه ترین لباس و در اتاقی نظیف و بر روی فرشی نظیف باشد و خود را معطّر نمایی چرا که ملائکه آن را دوست می دارند و بکوش که در آن حال کسی بر تو وارد نشود و با تو سخن نگوید و تو را مشغول ننماید.»

(2)مؤلف گوید: مرحوم صدوق پس از آنچه گذشت می فرماید: سایر

ص :38

آداب عمل أمّ داود در کتاب «عمل السّنة» ذکر شده به آن کتاب مراجعه شود [لکن مرحوم محدث قمی در کتاب مفاتیح الجنان، از مصباح شیخ طوسی این قسمت را چنین بیان نموده است: «بخواند حمد را صد مرتبه و سوره اخلاص را صد مرتبه و آیه الکرسی را ده مرتبه و بعد از اینها بخواند سوره انعام وبنی اسرائیل وکهف و لقمان ویس و صافات و حآم سجده و حآمعسآقآ و حم دخان و فتح و واقعه و ملک و نآ و إذا السماء انشقّت و ما بعدش را تا آخر قرآن و چون از اینها فارغ شود در حالی که رو به قبله باشد بگوید: صدق اللّه العظیم الذی لا إله إلاّ هو الحیّ القیوم...»]

(1)سپس امام صادق علیه السلام به امّ داود می فرماید: «هنگامی که از دعا فارغ

ص :39

گردیدی بر خاک سجده کن و گونه های خود را بر خاک بگذار و بگو: «لک سجدتُ و بک آمنت فارحم ذلّی و فاقتی و کبوتی لوجهی» و بکوش ولو به اندازه بال مگس اشک از چشم تو خارج گردد؛ همانا نشانه اجابت این دعا سوختن دل و جاری شدن اشک است. پس(1)آنچه به تو آموختم را نگهداری کن و سعی کن در اختیار کسی قرار ندهی که برای خواسته

ص :40

غیرحقی انجام دهد؛ چراکه آن دعای شریفی است و در آن اسم اعظم خدا نهفته است. که اگر کسی به وسیله آن خدا را بخواند خواسته او اجابت می شود و خداوند او را ردّ نمی کند بلکه اگر درهای آسمان ها و زمین به روی کسی بسته شده باشد و دریاها سر راه حاجت او مانع باشند خداوند به وسیله این دعا حاجت او را برآورده می نماید و تو نیز به حاجت خود می رسی و خداوند مشکل تو را آسان می کند و تو را به آرزویی که داری خواهد رساند و اگر جن و انس دشمن فرزند تو باشند خداوند شرّ همه آنان را از او برطرف خواهد نمود و آنان را در مقابل تو گنگ و ذلیل می کند. إن شاء اللّه.»

(1)امّ داود می گوید: امام صادق علیه السلام این دعا را برای من نوشت و من به خانه خود باز گشتم تا این که ماه رجب رسید و من در ایّام البیض طبق دستور آن حضرت روزه گرفتم و دعاهایی که او امر نموده بود خواندم و [چون روز پانزدهم گذشت] نماز مغرب و عشا را خواندم و افطار نمودم و هنگامی که پاسی از شب گذشت و نماز شب را چنان که عادت داشتم

ص :41

خواندم و خوابیدم در خواب کسانی که بر آنان صلوات فرستاده بودم مانند ملائکه و پیامبران و شهدا و بندگان بزرگ خدا را مشاهده نمودم. در آن بین رسول خدا صلی الله علیه و آله را دیدم و آن حضرت به من فرمود:

«ای دخترم، امّ داود! بشارت باد تو را! همه این هایی که می بینی یاران و برادران و شفعای تواند وهمه آنها برای تو استغفار می کنند و تو را بشارت می دهند که حاجتت برآورده شده و من نیز تو را به مغفرت خدا و خوشنودی او بشارت می دهم. خدا تو را جزای خیر بدهد. همانا خداوند فرزند تو را حفظ نمود و او را به تو باز خواهد گرداند. ان شاءاللّه.»

(1)امّ داود می گوید: پس من از خواب بیدار شدم و به خدا سوگند، فاصله خواب من و بازگشت فرزندم داود بیش از مسافت حرکت یک سوار تندرو که از عراق به مدینه برسد نبود. و چون فرزندم را ملاقات نمودم به من گفت: ای مادر! من در عراق در سخت ترین زندان زیر غل و زنجیر زندانی بودم و امیدی به نجات خود نداشتم تا این که در شب نیمه

ص :42

رجب در خواب دیدم که دنیا زیر قدم من جمع شد و من تو را دیدم که روی حصیری نماز می خواندی و اطراف تو مردانی بودند که سرهای آنان در آسمان و پاهایشان روی زمین بود و لباس های سبزی برتن داشتند و اطراف تو تسبیح خدا را می گفتند. پس گوینده ای از بین آنان، زیبا صورت، با لباسی نظیف و معطّر و صدایی دلنشین، به زیبایی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ، به من فرمود:

«ای فرزند پیر زن صالحه! البشارة! خداوند دعای مادر تو را مستجاب نمود.» و چون از خواب بیدار شدم، ناگهان دیدم فرستاده ابوالدوانیق نزد من حاضر شده و مرا نزد او بردند و او دستور داد آهن ها را از بدن من جدا کردند و به من احسان نمود و ده هزار درهم به من داد و مرا بر اسب تندرو سوار نمودند و با تمام سرعت به مدینه رساندند.

امّ داود می گوید: پس من فرزندم را خدمت امام صادق علیه السلام بردم و چون بر آن حضرت سلام نمود و قصه خود را بیان کرد امام صادق علیه السلام فرمود: «ابوالدوانیق [نیز] در آن شب علی علیه السلام را در خواب دید و آن حضرت به او فرمود: فرزند مرا آزاد کن وگرنه تو را در آتش خواهم انداخت. پس ابوالدوانیق در خواب دید که زیر قدم های او دریایی از آتش است از خواب بیدار شد و از وحشت و اضطرابی که پیدا نموده بود تو را آزاد کرد.»

ص :43

خداوند در بهشت او را گرامی می دارد و پاداشی به او می دهد که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه برقلب بشری خطور کرده باشد.»

(1)16- مالک بن انس می گوید: به خدا سوگند، چشم من شخصیتی را بهتر از حضرت جعفربن محمّد صادق علیه السلام از جهت زهد و فضیلت و عبادت و ورع - ندید و من هر زمانی خدمت آن حضرت می رسیدم او به من توجه می نمود و مرا اکرام می کرد. پس روزی به آن حضرت گفتم: ای فرزند رسول خدا! پاداش کسی که یک روز از ماه رجب را از روی ایمان و خلوص روزه بگیرد چیست؟

پس آن حضرت از پدر خود، از جدّ خود نقل نمود - گرچه به خدا سوگند، اگر خود می فرمود صادق بود - که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی که از روی ایمان و خلوص یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد آمرزیده خواهد شد.» پس من به آن حضرت گفتم: پاداش کسی که یک

ص :45

روز از ماه شعبان را روزه بگیرد چیست؟ امام صادق علیه السلام باز فرمود: پدرم، از جدش امیرالمؤمنین علیهم السلام نقل نمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی که از روی ایمان و خلوص یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرد آمرزیده خواهد شد.»

(1)17- عبداللّه بن طائی می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «کسی که روز بیست و هفتم ماه رجب را روزه بگیرد پاداش هفتاد سال روزه برای او نوشته می شود.»

(2)18- عبدالسلام بن صالح هروی می گوید: حضرت رضا علیه السلام فرمود: «کسی که روز اول ماه رجب را روزه بگیرد روز قیامت خداوند از او راضی می شود؛ و کسی که دو روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند در قیامت از او راضی می شود؛ و کسی که سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند در روز قیامت از او راضی می شود و او را راضی خواهد نمود و طلبکاران او را نیز از او راضی خواهد نمود؛ و کسی که هفت روز

ص :46

از ماه رجب را روزه بگیرد هنگامی که از دنیا می رود درهای آسمان های هفتگانه به روی او گشوده می شود تا به ملکوت اعلی برسد؛ و کسی که هشت روز از ماه رجب را روزه بگیرد درهای هشتگانه بهشت به روی او گشوده می گردد؛ و کسی که پانزده روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند هر خواسته و جاجتی داشته(1)باشد برآورده می کند مگر آن که درخواست گناه و یا درخواست قطع رحم کند؛ و کسی که همه ماه رجب را روزه بگیرد از گناهان خود پاک می شود مانند روزی که از مادر متولّد گردیده است و از دوزخ آزاد می گردد و با برگزیدگان و نیکان وارد بهشت می شود.»

تا این جا به حمد اللّه و المنّه کتاب فضایل ماه رجب به پایان رسید. و صلّی اللّه علی محمّد و آله و سلّم.

مترجم گوید: از خداوند کریم می خواهیم که به آبروی صاحبان این احادیث علیهم السلام توفیق روزه داری و عبادت خود را در ماه رجب و ماه شعبان و ماه مبارک رمضان به ما عطا فرماید.

ص :47

ص :48

کتاب فضایل ماه مبارک شعبان، تألیف رئیس المحدثین ابی جعفر محمّدبن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، معروف به صدوق رضی اللّه عنه این کتاب نیز همانند کتاب های دیگر مؤلف از اصول حدیث شیعه و مورد اعتماد و قبول علمای شیعه أعلی اللّه کلمتهم است.

پاداش روزه در ماه شعبان

(1)19- امام صادق علیه السلام فرمود: «روزه ماه رمضان اندوخته بنده است برای روز قیامت و هیچ بنده ای نیست که فراوان در ماه شعبان روزه بگیرد جز آن که خداوند امر معاش او را اصلاح و شرّ دشمنان را از او دفع می کند و کمترین پاداش کسی که یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرد این است که بهشت برای او واجب می گردد.»

(2)20- امام صادق علیه السلام ، از پدران خود، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل نموده که

ص :50

آن حضرت فرمود: «ماه شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خداست و هرکس یک روز از ماه من را روزه بگیرد من روز قیامت او را شفاعت خواهم کرد؛ و هر کس دو روز از آن را روزه بگیرد خداوند گناهان گذشته و آینده او را می بخشد؛ و هرکس سه روز از آن را روزه بگیرد به او گفته می شود: از گذشته پاک شدی، عمل خود را از سر بگیر.»

(1)سپس فرمود: «و هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد و عفّت و زبان خود را حفظ کند و به کسی آزاری نرساند خداوند گناهان گذشته و آینده او را می بخشد و از آتش دوزخ آزاد و در بهشت او را جایگزین خواهد نمود و شفاعت او را در باره گنهکاران از اهل توحید به عدد رمل های بیابان عالج می پذیرد.»

ص :51

است؟ فرمود: «دستور خاصی در آن وراد نشده، لکن اگر دوست می داری عبادت مستحبّی در آن انجام دهی بر تو باد به نماز جعفربن ابی طالب[ علیه السلام ] و زیاد در آن شب به ذکر خدا و استغفار و دعا مشغول باش. همانا پدرم موسی بن جعفر علیه السلام می فرمود: در آن شب دعا مستحاب است.» گفتم: مردم می گویند: آن شب، شب برات گرفتن است؟ فرمود: «شب برات گرفتن از آتش جهنّم شب قدر است [که] در ماه مبارک رمضان [قرار دارد].»

(1)23- امام صادق علیه السلام فرمود: «علی علیه السلام همواره دوست می داشت که خود را برای عبادت در چهار شب فارغ نماید: 1 - شب اول ماه رجب؛ 2- شب عید قربان؛ 3- شب عید فطر؛ 4- شب نیمه شعبان.»

فضایل ماه شعبان به میان آمد. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ماه شعبان ماه با شرافتی است و آن ماه من است و حاملین عرش آن را بزرگ می دارند و حق آن را می شناسند و آن ماهی است که ارزاق مؤمنین در آن زیاد می گردد و عبادت در آن هفتاد برابر پاداش دارد و گناه و معصیت در آن بخشوده می شود و عمل خیر در آن پذیرفته می گردد و خداوند در آن ماه به بندگان خود [که اهل عبادت هستند [و به سحر خیزان و روزه داران خود دراین ماه بر حاملین عرش مباهات می نماید.»

ابن عباس می گوید: سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله که به این جا رسید علیّ بن ابی طالب علیه السلام برخاست و گفت: پدر و مادرم فدای شما باد! یارسول اللّه! شمه ای از فضایل این ماه رابیان کنید تا رغبت ما به سحرخیزی و روزه داری در آن زیاد شود و در عبادت خدا کوشا باشیم.

(1)رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هرکس روز اول ماه شعبان را روزه بگیرد

ص :54

خداوند هفتاد حسنه به او می دهد که هر حسنه اش معادل یک سال عبادت است.

(1)و هرکس دو روز از ماه شعبان را روزه بگیرد گناه [گناهان [بزرگ او بخشوده می شود.

(2)و هر کس سه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد هفتاد درجه از درجات بهشتی که از درّ و یاقوت ساخته شده برای او افزوده می شود.

(3)و هر کس چهار روز از ماه شعبان را روزه بگیرد وسعت روزی پیدا می کند.

(4)و هر کس پنج روز از ماه شعبان را روزه بگیرد مورد علاقه و محبت بندگان خدا قرار می گیرد.

(5)و هر کس شش روز از ماه شعبان را روزه بگیرد هفتاد نوع بلا از او دور می گردد.

(6)و هر کس هفت روز از ماه شعبان را روزه بگیرد در تمام عمر از شرّ شیطان و لشکر او محفوظ می ماند.

ص :55

(1)و هر کس هشت روز از ماه شعبان را روزه بگیرد از دنیا نمی رود تا از «حیاض القدس» بنوشد.

(2)و هر کس نه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد منکر و نکیر در قبر با او مهربان خواهند بود.

(3)و هر کس ده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد قبر او هفتاد ذراع وسعت پیدا می کند.

(4)و هر کس یازده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد یازده مناره از نور بر قبر او نصب می شود.

(5)و هر کس دوازده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد در هر روزی هفتاد هزار ملک او را در قبر زیارت می کنند تا قیامت برپا شود.

(6)و هر کس سیزده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد ملائکه هفت آسمان برای او استغفار می کنند.

ص :56

(1)و هر کس چهارده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد چهارپایان و درندگان و ماهیان دریا برای او استغفار می کنند.

(2)و هر کس پانزده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد خداوند به او خطاب خواهد نمود: من تو را به آتش نمی سوزانم.

(3)و هر کس شانزده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد هفتاد دریای آتش از او خاموش می شود.

(4)و هر کس هفده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد همه درهای آتش به روی او بسته خواهد شد.

(5)و هر کس هیجده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد همه درهای بهشت به روی او گشوده می شود.

(6)و هر کس نوزده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد هفتاد قصر از درّ و یاقوت در بهشت به او داده می شود.

ص :57

و هر کس بیست روز از ماه شعبان را روزه بگیرد هفتاد هزار حورالعین بهشتی به او تزویج می شود.

(1)و هر کس بیست و یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرد ملائکه بال های خود را بر او می کشند و به او خوشآمد می گویند.

(2)و هر کس بیست و دو روز از ماه شعبان را روزه بگیرد هفتاد حلّه از سندس و استبرق به او پوشانده می شود.

(3)و هر کس بیست و سه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد هنگامی که از قبر خارج می شود بر مرکبی از نور سوار می شود و به طرف بهشت پرواز می نماید.

(4)و هر کس بیست و چهار روز از ماه شعبان را روزه بگیرد به او برائت از نفاق داده می شود.

(5)و هر کس بیست و پنج روز از ماه شعبان را روزه بگیرد اجازه پیدا

ص :58

می کند که هفتاد هزار از گنهکاران از اهل توحید را شفاعت نماید.

(1)و هر کس بیست و شش روز از ماه شعبان را روزه بگیرد خداوند [جواز] عبور از صراط برای او می نویسد.

(2)و هر کس بیست و هفت روز از ماه شعبان را روزه بگیرد خداوند برائت از آتش دوزخ را برای او می نویسد.

(3)و هر کس بیست و هشت روز از ماه شعبان را روزه بگیرد صورت او روز قیامت نورانی خواهد بود.

(4)و هر کس بیست و نه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد به رضوان و خشنودی بزرگ خدا نایل می شود.

(5)و هر کس سی روز از ماه شعبان را روزه بگیرد جبرئیل علیه السلام از مقابل عرش به او خطاب می کند: عمل خود را از سر بگیر که خداوند همه گذشته های تو را بخشید و خداوند به او خطاب می فرماید: اگر گناهان تو

ص :59

به اندازه ستاره های آسمان و دانه های باران و برگ درختان و رمل بیابان و روزهای دنیا باشد من برای تو بخشیدم و این رحمت و مرحمت خدا برای تو بعید نیست؛ چرا که ماه شعبان را روزه گرفته ای.»

ابن عباس در پایان این حدیث می گوید: این همه ثواب برای روزه ماه شعبان است.

او می گوید: من همه روزها روزه هستم، در حالی که بیشتر روزها غذا می خورد! و می گوید: همه شب ها به عبادت مشغول است، در حالی که بیشتر شب ها به خواب می رود! او می گوید: هر روز یک ختم قرآن انجام می دهد، در حالی که بیشتر اوقات در روز ساکت است!

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «آرام باش ای عمر! تو کجا می توانی شخصیتی که همانند لقمان حکیم است را بشناسی؟ از او سؤال کن تا حکمت آنچه گفته رابرای تو بیان نماید.»

(1)پس عمر به سلمان فارسی گفت: مگر این نیست که می گویی همیشه روزه هستی؟ سلمان فرمود: آری. عمر گفت: من تو را دیده ام که بسیاری از روزها غذا می خوری. سلمان فرمود: مقصود من چیزی نیست که تو فکر می کنی، بلکه من سه روز از هر ماه [یعنی اول و وسط و آخر آن] را روزه می گیرم و خداوند می فرماید: (من جاء بالحسنة فله عشر امثالها) و

ص :61

ماه شعبان را [نیز] به ماه رمضان متصل می کنم و این ثواب روزه دایم را دارد.

عمر گفت: مگر نگفتی همه شب ها را به عبادت می ایستی؟ سلمان فرمود: «آری. عمر گفت: من می بینم که تو بیشتر شب ها در خواب هستی! سلمان فرمود: مقصود من چیزی نیست که تو فکر می کنی، بلکه من از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: «هرکس با وضو بخواند مانند آن است که همه شب را عبادت کرده باشد و من با وضو می خوابم».

(1)عمر گفت: مگر نگفتی که در هر روز یک بار قرآن را ختم می کنی؟ سلمان فرمود: آری. عمر گفت: من می بینم که تو در روز ساکت هستی و چیزی نمی خوانی! سلمان فرمود: مقصود من چنین نیست که تو فکر می کنی، بلکه من از حبیب خود رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که به علی بن ابی طالب علیه السلام می فرمود: «یا اباالحسن! مثل تو در امت من مثل «قل هواللّه احد» است که هرکس یک مرتبه آن را قرائت کند ثلث قرآن را قرائت نموده و هرکس دو مرتبه آن را قرائت کند دو ثلث قرآن را قرائت نموده و هر کس سه مرتبه آن را قرائت کند (2)قرآن را ختم نموده است و هرکس تو

ص :62

را به زبان دوست بدارد یک ثلث از ایمان را یافته و هرکس تو را به زبان و قلب دوست بدارد دو ثلث از ایمان را یافته است و هرکس تو را به زبان و قلب دوست بدارد و با دست خود نیز تو را یاری کند ایمان او کامل گشته است. یا علی! سوگند به خدایی که مرا به حق مبعوث نمود، اگر اهل زمین همانند اهل آسمان تو را دوست می داشتند احدی گرفتار آتش نمی گردید.» و من هر روز سه مرتبه سوره «قل هواللّه أحد» را می خوانم. پس عمر محکوم گردید و از کنار سلمان برخاست.

مدتی پیاپی روزه می گرفت تا گفته می شد او همیشه روزه است و مدتی پیاپی روزه نمی گرفت تا گفته می شد دیگر روزه نمی گیرد. ابوسعید حذری می گوید: به اسامه گفتم: رسول خدا صلی الله علیه و آله در کدام یک از ماه ها بیشتر مقید به روزه گرفتن بود؟ اسامه گفت: ماه شعبان را مقید بود که روزه بگیرد و می فرمود: «ماه شعبان ماه من است و مردم از روزه گرفتن در آن غافلند و آن ماهی است که اعمال مردم به درگاه پروردگار عالم بالا می رود و من دوست دارم که در حال روزه اعمالم بالا رود.»

(1)27- امام باقر علیه السلام می فرماید: عادت رسول خدا صلی الله علیه و آله این بودکه ماه شعبان را روزه می گرفت و به ماه مبارک رمضان متصل می نمود و مردم را نهی می نمود که چنین کنند [و روزه دو ماه را برای خود واجب بدانند] و می فرمود: «ماه شعبان و ماه رمضان ماه های خداست و روزه گرفتن در آنها کفّاره گناهان گذشته و آینده است.»

مترجم گوید: شاید نهی مردم از اتصال برای این باشد که گمان نکنند روزه ماه شعبان واجب است.

(2)28- یونس بن یعقوب می گوید: از امام صادق علیه السلام سؤال کردم: آیا از

ص :64

پدران شما کسی اهل روزه ماه شعبان بوده است؟ امام صادق علیه السلام فرمود: «آری، بهترین پدران من رسول خدا صلی الله علیه و آله [است که [بیشترین روزه او در ماه شعبان بوده است.»

(1)29- زیدبن اسلم می گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آله در باره روزه ماه رجب سؤال شد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «چرا از روزه ماه شعبان غافلید؟»

(1)31- علی بن فضّال می گوید: حضرت رضا علیه السلام فرمود: «هرکسی روز اول ماه شعبان را روزه بگیرد رحمت خدا بر او واجب می گردد، و هرکس دو روز از ماه شعبان را روزه بگیرد روز قیامت رحمت و مغفرت و کرامت خداوند بر اوواجب می گردد، و هرکس ماه مبارک رمضان را روزه بگیرد رحمت خداوند بر او واجب می گردد. و هر کس سه روز از آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و آن را به روزه ماه مبارک رمضان وصل کند خداوند پاداش روزه دوماه پی درپی را برای او می نویسد. و هرکس ماه رمضان را از روی ایمان و خلوص روزه بگیرد از گناهان خود خارج می گردد مانند وقتی که از مادر متولد شده است.»

(2)سپس حضرت رضا علیه السلام فرمود: پدرم از پدرانش نقل نمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی که ماه رمضان را درک نماید و آمرزیده نشود از رحمت خدا دور است [از رحمت خدا دور باد]؛ و کسی که شب قدر را

ص :66

درک کند و آمرزیده نشود از رحمت خدا دور است [از رحمت خدا دور باد]؛ و کسی که در نماز جمعه شرکت کند و آمرزیده نشود از رحمت خدا دور است [از رحمت خدا دور باد]؛ و کسی که پدر و مادر و یا یکی از آنان را درک کند و آمرزیده نشود از رحمت خدا دور است [از رحمت خدا دور باد]؛ و کسی که نام مرا بشنود و بر من صلوات بفرستد و آمرزیده نشود از رحمت خدا دور است [از رحمت خدا دور باد].»

(1)گفته شد: یا رسول اللّه! چگونه می شود کسی بر شما صلوات بفرستد و آمرزیده نشود؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر بنده ای بر من صلوات بفرستد و بر آل من صلوات نفرستد آن صلوات بر می گردد و بر صورت او زده می شود، در حالی که اگر کسی بر من و آل من صلوات بفرستد آمرزیده خواهد شد.»

فرمود: «ماه شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خداست. پس هر کس یک روز از ماه من را روزه بگیرد بهشت برای واجب می گردد، و هرکس دو روز از آن را روزه بگیرد در قیامت هم نشین پیامبران و صدّیقین خواهد بود، و هرکس همه ماه شعبان را روزه بگیرد و به ماه رمضان متصل نماید این عمل توبه او خواهد بود از هر گناه کوچک و یا بزرگ، حتی ریختن خون حرام.»

او خواهم بود، و هرکس ماه رمضان را از روی ایمان و خلوص روزه بگیرد گناهان گذشته و آینده او بخشوده می گردد.»

(1)و می فرمود: «برای روزه دار تاوقتی که افطار می کند؛ چیزی [گناهی[ نوشته نمی شود اگر کاری که ناقض روزه باشد انجام ندهد.»

و فرمود: «برحاجی نیز چیزی نوشته نمی شود تا از حج فارغ گردد، مشروط به این که کاری که حج او را باطل می کند انجام نداده باشد.»

و فرمود: «بر انسانی که به خواب رفته نیزچیزی نوشته نمی شود تا بیدار شود، به شرط آن که حرامی را انجام نداده باشد.» و فرمود: «بر بچه نابالغ نیز چیزی نوشته نمی شود تا وقتی که بالغ گردد.» و فرمود: «بر مجاهد فی سبیل اللّه نیز چیزی نوشته نمی شود تابه منزل خود باز گردد، مادامی که کاری نکرده باشد که جهاد او را باطل نماید.» و فرمود: «بر دیوانه نیز چیزی نوشته نمی شود تا از جنون خود خارج گردد.» و فرمود:

ص :69

«بر مریض نیز چیزی نوشته نمی شود تا سلامت یابد.»

سپس فرمود: «معامله های خدا با شما برای شما ارزان و سودمند است. پس دریابید آنها را، قبل از آن که قیمت آن بالا رود.»

(1)35- محمّدبن ابی حمزه می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «هر کس در هر روز از ماه شعبان هفتاد مرتبه بگوید: «أستغفراللّه الذی لا اله إلاّ هو الرّحمان الرّحیم الحیّ القیّوم و أتوب إلیه»، نام او در افق مبین نوشته خواهد شد.» گفتم: أفق مبین چیست؟ فرمود: «فضایی است مقابل عرش الهی و در آن نهرهایی است که به اندازه ستارگان آسمان جام های نوشیدنی کنار آنها قرار دارد.»

می فرمود: «هرکس روز اول ماه شعبان را روزه بگیرد به راستی بهشت برای او واجب می شود؛ و هرکس دو روز از ماه شعبان را روزه بگیرد خداوند در هر روز و شب در دنیا به او نظر رحمت می کند و این رحمت برای او ادامه خواهد داشت تا به بهشت داخل شود؛ و هرکس سه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد خدا را در بهشت همه روزه زیارت می نماید.»

شیخ صدوق در پایان این حدیث می فرماید: معنای زیارت خداوند زیارت حجت های الهی است که هرکس آنان را زیارت کند مانند این است که خدا را زیارت نموده باشد و کسی که در بهشت بتواند از محل خود بالا رود و به درجه رسول خدا و ائمه علیهم السلام برسد و آنان را زیارت نماید مقام بلندی خواهد داشت. آری، زیارت آنان زیارت خداوند است؛ چنان که اطاعت از آنان نیز اطاعت خدا و معصیت و نافرمانی از آنان نافرمانی خداوند می باشد. سپس می گوید: زیارت خداوند که در این حدیث آمده به این معناست، نه به معنایی که اهل تشبیه می گویند [و خدا را جسم می دانند، در حالی که او منزّه از جسمانیت است].

ص :72

خود را تأخیر می انداختند تا در ماه شعبان انجام دهند تا بتوانند در اختیار رسول خدا صلی الله علیه و آله باشند و چون ماه شعبان می رسید آنها نیز مانند رسول خدا صلی الله علیه و آله روزه می گرفتند.»

امام صادق علیه السلام سپس فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله همیشه می فرمود: «شعبان ماه من است.»

(1)40- سماعة بن مهران می گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: آیا از پدران شما کسی بوده که ماه شعبان را روزه بگیرد؟ فرمود: «آری، بهترین پدران من، رسول خدا صلی الله علیه و آله ، همیشه ماه شعبان را روزه می گرفته است.»

(2)41- ابوالصباح می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «به خدا سوگند، روزه ماه شعبان و ماه رمضان سبب پذیرفته شدن توبه از سوی خداوند است.»

ص :74

(1)42- امام صادق علیه السلام فرمود: «هرکس سه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد بهشت برای او واجب می گردد و رسول خدا صلی الله علیه و آله در قیامت برای او شفاعت خواهد نمود.»

علی علیهماالسلام شنیدم که می فرمود: «هرکس برای دوستی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و تقرّب به خدای عزّوجلّ ماه شعبان را روزه بگیرد خداوند او را دوست خواهد داشت و روز قیامت او را به کرامت خویش نزدیک و بهشت را برای او واجب خواهد نمود.»

(1)44- حمزة بن حمران می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که شب نیمه ماه شعبان می رسید عایشه گمان می کرد رسول خدا صلی الله علیه و آله نزد زن های دیگر خود رفته است پس او از غیرت زنانه خود بی تاب می شد و چادر به خود می پیچید - که به خدا سوگند چادر او از خزّ و دیباج و کتّان و پنبه نبود بلکه تنها از مو و کلک شتر بود - و سپس به یکایک حجره های زن ها سر می زد تا این که می دید رسول خدا صلی الله علیه و آله گوشه ای در حال سجده است و با خدای خود چنین می گوید: (2)«سجد لک سوادی و

ص :76

جنانی و آمن بک فؤادی...» یعنی خدایا من برای تو صورت خود را به خاک گذاردم و قلب من به تو ایمان دارد. سپس صورت مبارک خود را روی خاک گذارده و می گوید: «خدایا، من صورت خود را در مقابل توبه خاک می سایم و البته سجده نمودن صورت و به خاک ساییدن آن در پیشگاه تو سزاوار است.» و چون رسول خدا صلی الله علیه و آله از عبادت خود فارغ می گردید عایشه فورا به اتاق خود باز گشت و چون رسول خدا به اتاقش باز گشت هنوز صدای نفس عایشه بلند بود. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: «این چه شتابی است که تو داری؟ مگر نمی دانی امشب چه شبی است؟ امشب شب نیمه ماه شعبان است که در آن عمرهای مردم تعیین می شود و ارزاق آنان تقسیم می گردد و خداوند در این شب فراوان از بندگان خود می بخشد و ملائکه رحمت خود را امشب به آسمان دنیا می فرستد و در سرزمین مکه فرود می آیند.»

ص :77

مرحوم صدوق در پایان این حدیث می فرماید: روایات صحیح از اهل البیت علیهم السلام رسیده که تعیین عمرها و اجل های مردم و روزی آنان در شب قدر، یعنی شب بیست و سوم ماه رمضان خواهد بود.

(1)مترجم گوید: این روایت با آن روایات منافات ندارد و ممکن است در دو وقت آجال و ارزق مردم تعیین گردد و این دلیل اهمیت شب نیمه شعبان است؛ همان گونه که ولادت حضرت بقیة اللّه عجلّ اللّه فرجه الشریف نیز دلیل دیگری برای شرافت این شب است.

قبل از دیدن ماه [رمضان به نیّت ماه رمضان [روزه بگیرد و یا قبل از دیدن ماه [شوال] افطار کند و روزه نگیرد.» سهل بن سعد می گوید: به آن حضرت گفتم: نظر شما در باره روزه یوم الشک [یعنی روزی که معلوم نیست آخر ماه شعبان است و یا اول ماه رمضان [چیست؟ فرمود: پدرم، از پدرانش، از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل نمودند که فرمود: «من یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرم بیشتر دوست می دارم تا این که یک روز از ماه رمضان را افطار نمایم.»

(1)مرحوم صدوق پس از نقل حدیث فوق می فرماید: این حدیث غریبی است که ما جز با این سند آن را نیافته ایم و من این حدیث را جز از علی بن احمد نشنیده ام.

خداوند در قبر انیس او می باشد و [غریب و [تنهایی او را (1)برطرف می نماید و چون از قبر خارج می شود صورت او نورانی است و نامه عمل او در دست راست اوست و نامه مخلّد بودن او در بهشت در دست چپ اوست و چون در محضر پروردگار قرار می گیرد به او خطاب می شود: ای بنده من! پس خداوند می فرماید: دست بنده من را بگیرید و نزد پیامبرم ببرید. پس او را نزد من می آورند و من به او می گویم: آیا ماه من [یعنی شعبان] را روزه گرفتی؟ و چون می گوید: آری، من می گویم: امروز من شفیع تو خواهم بود. پس خدای متعال می فرماید: من حقوق خود را از بنده ام گذشت نمودم و اما حقوق خلق را پس هرکس از او بگذرد من به او چنان عوضی خواهم داد تا خشنود گردد.»

(2)رسول خدا صلی الله علیه و آله سپس می فرماید: «پس من دست او را می گیرم و او

ص :80

را به طرف صراط می برم و صراط را می بینم که باریک است و قدم های خطاکاران بر آن قرار نمی گیرد پس مأمور صراط می گوید: این کیست یا رسول اللّه! من می گویم: او فلان شخص [گنهکار] از امت من است که در دنیا ماه من رابه امید شفاعت من روزه می گرفته و ماه رمضان رانیز به امید وعده های رحمت خدا روزه می گرفته است. پس او به وسیله عفو الهی از صراط می گذرد تا این که به در بهشت می رسد. پس من برای او در بهشت را می کوبم و رضوان به من می گوید: ما امروز مأمور شده ایم که در بهشت را برای امت تو باز گردانیم.»

(1)امیرالمؤمنین سپس فرمود: «ماه رسول خدا صلی الله علیه و آله راروزه بگیرید تا او در قیامت شفیع شما باشد، و ماه خدا، یعنی ماه رمضان را روزه بگیرید تا از رحیق مختوم، یعنی جام های مهر شده بهشتی بنوشید، و هر کس ماه شعبان را با روزه گرفتن به ماه مبارک رمضان متصل نماید خداوند برای او ثواب دو ماه را می نویسد.»

ص :81

(1)48- عمربن حمر می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله همیشه ماه شعبان را روزه می گرفت و به ماه رمضان متصل می نمود.

(2)49- عایشه می گوید: من ندیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله در ماهی بیش از ماه شعبان روزه بگیرد.

(3)50- عایشه همچنین می گوید: ندیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله در ماهی بیش از آنچه در ماه شعبان روزه می گرفت روزه بگیرد.

ص :83

(1)کتاب فضایل ماه شعبان به حمدالهی و توفیق او در این جا خاتمه یافت و صلّی اللّه علی محمّد و آله الطاهرین.

ص :84

کتاب فضایل ماه مبارک رمضان از رئیس المحدثین ابی جعفر محمّدبن علی بن حسین بن بابویه قمی، معروف به صدوق رضی اللّه عنه، از اصول حدیث شیعه و مورد اعتماد علمای امامیه اعلی اللّه کلمتهم است.

خطبه رسول خدا صلی الله علیه و آله در آداب و فضایل ماه رمضان

(1)51- امام باقر علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله در آخرین جمعه از ماه شعبان خطبه ای خواند و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: «ای مردم! ماهی بر شما سایه افکنده که در آن شبی قرار دارد که بهتر از هزار ماه است و آن ماه مبارک رمضان است که خداوند روزه آن را بر شما واجب نموده و عبادت و نماز در هر شب از آن معادل هفتاد شب از ماه های

ص :86

دیگر است، وکسی که در این ماه کار خیر و عملی نیکی را انجام دهد مانند کسی خواهد بود که واجبی از واجبات خداوند را انجام داده باشد و کسی که واجبی از واجبات الهی را در این ماه انجام دهد مانند این است که هفتاد واجب را در ماه های دیگر انجام داده باشد.»

(1)سپس فرمود: «ماه مبارک رمضان ماه صبر است و پاداش صبر در راه خدا بهشت است و این ماه ماه مساوات و برابری و ماه مواسات و تأمین نیاز بندگان خداست و خداوند در این ماه روزی بندگان مؤمن خود را زیاد می کند. در این ماه هرکس یک مؤمن روزه دار را افطاری بدهد نزد خداوند پاداش آزاد کردن یک بنده در راه خدا را دارد و [سبب] آمرزش گناهان گذشته او خواهد بود.»

به رسول خدا صلی الله علیه و آله گفته شد: همه ما توانایی افطاری دادن به یک مؤمن را نداریم، چه باید بکنیم؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند کریم است. او این پاداش را به کسی که تنها توانایی افطاری دادن با یک شربت

ص :87

شیر و یا آب و یا چند دانه خرما را دارد نیز عطا خواهد نمود.»

(1)آن گاه فرمود: «و هرکس در این ماه به مملوک خود تخفیف بدهد

و بر او سخت گیری نکند خداوند حساب قیامت او را سبک می گیرد و به او سخت گیری نخواهد نمود.»

سپس فرمود: «این ماهی است که اول آن رحمت و وسط آن آمرزش و آخر آن اجابت دعا و آزاد شدن از آتش دوزخ خواهد بود. و شما در این ماه از چهار خصلت بی نیاز نخواهید بود؛ با دو خصلت خدا را از خود خشنود کنید: یکی شهادت به یکانگی خداوند و دیگری [شهادت به[ رسالت من و دو خصلت دیگر که چاره ای از آن ندارید: این که از خداوند در این ماه درخواست عافیت کنید و حوایج دنیایی و دخول در بهشت و نجات از دوزخ را خواستار شوید.»

می فرمود: «خداوند را ملائکه ای است که مأموریت دارند در هر روز از ماه رمضان برای روزه داران دعا کنند تا این که ماه رمضان تمام شود آنان هر شب هنگام افطار به روزه داران می گویند: «بشارت باد شما را که گرسنگی کمی را تحمّل نمودید و زود است که برای همیشه سیر باشید! شما برکت یافتید و اهل شما نیز برکت یافتند» و هنگامی که شب آخر ماه مبارک رمضان می رسد به آنان خطاب می شود: «بشارت باد شما را، ای بندگان خدا! همانا خداوند گناهان شما را بخشید و توبه شما را پذیرفت، پس بنگیرید که در آینده چه خواهید کرد.»

(1)53- حضرت رضا علیه السلام ، از پدرانش، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل نموده که

ص :89

فرمود: ماه رمضان ماه بزرگی است و خداوند برای اعمال نیک در آن پاداش دوچندان می دهد و گناهان بندگان خود را می بخشد و درجات آنان را بالا می برد؛ و هرکس در ماه رمضان صدقه بدهد خداوند او را می بخشد؛ و هرکس به زیردستان خود [که روزه دار هستند] تخفیف بدهد خداوند او را می آمرزد.»

سپس فرمود: «این ماه مانند ماه های دیگر نیست. این ماه با برکت و رحمت به طرف شما خواهد آمد و چون می رود گناهان شما را می شوید. در این ماه حسنات و اعمال خیر پذیرفته می شود و پاداش دوچندان خواهد داشت؛ و هرکس دراین ماه دو رکعت نماز مستحبی بخواند خداوند او را می بخشد.»

تا این که فرمود: «به راستی شقیّ و بدبخت است کسی که این ماه براو بگذرد و آمرزیده نشود؛ چنین کسی در آن هنگام که خداوند کریم به نیکوکاران جوایزی را می دهد زیانکار و ناامید خواهد بود.»

(1)54- محمّدبن مروان می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که

ص :90

می فرمود: «خداوند در هر شبی از شب های ماه مبارک رمضان عده ای رااز آتش دوزخ آزاد می فرماید، جز کسی که با شراب افطار نموده باشد؛ وچون شب آخر ماه مبارک رمضان می رسد در آن شب خداوند به اندازه ای که در تمام این ماه آزاد نموده آزاد خواهد نمود.»

می گردد. پس هرکس که این ماه را درک کند و آمرزیده نشود از رحمت خدا دورباد[دور خواهد بود]، و هرکس نام مرا بشنود و صلوات بر من بفرستد و آمرزیده نگردد از رحمت خدا دور باد [دور خواهد بود].»

مترجم گوید: پیش تر گذشت که هرکس بر آن حضرت صلوات بفرستد و بر آل او نفرستد از رحمت خدا دور است.[و ملعون خواهد بود]

(1)56- ابن عباس می گوید: عادت رسول خدا صلی الله علیه و آله این بود که چون ماه مبارک رمضان می رسید هر اسیری را آزاد می نمود و هیچ سائلی را محروم نمی فرمود.

بیماری و [توفیق] تلاوت قرآن و توانایی برای نماز و روزه قرار ده. خدایا، ما را برای روزه ماه رمضان سالم بدار و او را نیز از ناحیه ما سالم بدار [و برکات آن را برای ما میّسر فرما] تا چون ماه رمضان به پایان می رسد تو ما را آمرزیده باشی.»

(1)سپس روی مبارک خود را به طرف مردم نمود و فرمود: «ای مردم مسلمان! [بدانید] هنگامی که هلال ماه رمضان طلوع می کند شیاطین غلّ می شوند و درهای آسمان و درهای بهشت و ابواب رحمت الهی [به روی بندگان خدا] باز می گردد و درهای دوزخ بسته می شود و دعاها مستجاب می گردد و خداوند هر روز هنگام افطار عده ای را از آتش جهنم آزاد می کند، و در هر شب منادی پروردگار صدا می زند: آیا سائلی هست [که از خدای خود سؤال کند]؟ آیا استغفار کننده ای هست [که از گناه خود

ص :102

توبه نماید]؟ سپس می گوید: خدایا، هر کس چیزی در راه تو می دهد برای او جایگزین کن، و هرکس از انفاق در راه تو خودداری می کند مال او را تلف کن. [این ندا ادامه دارد [تا هلال ماه شوّال طلوع کند و چون هلال ماه شوال طلوع می کند ندا می شود: ای مؤمنان! بیایید جوایز خود را بگیرید، همانا امروز روز جایزه است.»

امام باقر علیه السلام سپس فرمود: «آگاه باشید! سوگند به خدایی که جان من در اختیار اوست، جوایز آن روز درهم و دینار نیست [،بلکه عنایات خاصّه پروردگار کریم است].»

می فرمود: «آیا به شما کاری را یاد بدهم که اگر انجام دهید شیطان به اندازه فاصله مشرق تا مغرب از شما دور گردد؟» گفتند: آری. فرمود: «روزه بگیرید؛ که روزه صورت شیطان را سیاه می کند، و صدقه بدهید که صدقه کمر او را می شکند، و با بندگان خدا دوستی نمایید و بر عمل صالح و شایسته جدیّت داشته باشید تا رشته او را قطع کند، و استغفار و توبه نمایید تا رگ حیات او را قطع نماید و هر چیزی را زکاتی است و زکات بدن روزه است.»

(1)58- یونس بن ظبیان می گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: ای فرزند رسول خدا! چه چیز شیطان را از ما دور می نماید؟ فرمود: «روزه صورت او را [از خشم و ناراحتی] سیاه می کند، و صدقه کمر او را می شکند، و دوستی در راه خدا و کوشش بر اعمال خیر رشته او را قطع می کند، و استغفار و توبه رگ حیات او را جدا می سازد.»

(2)59- امام صادق علیه السلام می فرماید: امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمود: «بر

ص :93

شما باد در ماه مبارک رمضان به دعا و استغفار فراوان؛ چراکه دعا بلا را از شما دفع می کندو استغفار وسیله آمرزش شما می باشد.»

(1)60- امام صادق علیه السلام ، از پدرانش، از امیرالمؤمنین علیهم السلام نقل نموده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند شش خصلت را از من کراهت دارد و من نیز آنها را از اوصیای از فرزندانم و پیروان آنان پس از من کراهت دارم: 1- بازی کردن در نماز؛ 2- عمل زناشویی در بین روزه؛ 3- منت نهادن بعد از صدقه؛ 4- وارد شدن در مساجد در حال جنابت؛ 5- نگاه کردن در خانه های مردم؛ 6- خندیدن در قبرستان.»

ص :94

(1)سپس فرمود: [ای مردم!] به وسیله گرسنگی و تشنگی خود در این ماه به یاد گرسنگی و تشنگی قیامت باشید! و بر فقرا و مستمندان [در این ماه] احسان و انفاق نمایید و بزرگ ترهای خود را احترام کنید، و بر خردسالان ترحّم نمایید، و به خویشان خود صله و احسان نمایید، و زبان های خود را [از سخن های باطل و بیهوده و حرام [حفظ نمایید، و چشم های خود را از نگاه به آنچه نباید به آن نگاه کنید حفظ نمایید، و گوش های خود را از شنیدن چیزهایی که گوش فرا دادن به آنها حرام است نگاه دارید، و با یتیمان مردم مهربانی کنید تا دیگران به یتیمان شما مهربانی نمایند، و از گناهان خود در این ماه (2)به درگاه خداوند توبه کنید،

ص :96

و در اوقات نمازها دست نیاز به درگاه او بلند کنید؛ چرا که اوقات نماز بهترین ساعاتی است که خداوند در آن به بندگان خود نظر رحمت می افکند و چون او را بخوانند نیاز آنان را اجابت می نماید و به ندای آنان لبیّک می گوید و چون دعا کنند دعای آنان را مستجاب می نماید.

ای مردم! شما گرو اعمالتان هستید، پس به وسیله استغفار، خود را آزاد نمایید؛ و پشت های شما از گناهانتان سنگین شده، پس با سجده های طولانی خود بار سنگین گناه را از دوش خود بردارید.

(1)[ای مردم!] بدانید که خدای متعال به عزّت خود سوگند یاد نموده که هرگز نمازگزاران و سجده کنندگان را عذاب نکند و در روزی که همه مردم برای حساب سر از قبرها در می آورند آنان را از آتش دوزخ نترساند.

ای مردم! هرکس دراین ماه به یک مؤمن روزه دار افطاری بدهد پاداش او آزاد کردن یک بنده و آمرزش گناهان گذشته او خواهد بود.»

ص :97

گفته شد: ای رسول خدا! همه ما توانایی افطاری دادن به مؤمن را نداریم [چه باید بکنیم؟]. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خود را از آتش دوزخ نجات دهید؛ گرچه افطاری دادن شما با پاره خرمایی باشد. [باز فرمود:] و خود را از آتش دوزخ نجات دهید؛ گرچه [افطاری دادن شما] با شربت آبی باشد.

(1)ای مردم! هرکس در این ماه اخلاق خویش را نیکو نماید او در روزی که مردم بر صراط می لغزند و به دوزخ سقوط می کنند گذرنامه عبور خواهد داشت؛ و هرکس در این ماه به زیردستان خود تخفیف بدهد [تا بتوانند روزه بگیرند] خداوند حساب او را در قیامت سبک خواهد نمود؛ و هرکس در این ماه از آزار رساندن به مردم خودداری کند خداوند خشم خود را در قیامت از او برخواهد داشت؛ و هرکس در این ماه به یتیمی اکرام کند خداوند در روز قیامت به او اکرام خواهد نمود؛ و هرکس در این ماه صله رحم کند [و جدایی ها را مبدّل به وصل و محبت نماید] خداوند او را در قیامت به رحمت خود واصل می فرماید؛ و هرکس در این ماه با خویشان خود قطع رحم نماید خداوند روز قیامت

ص :98

رحمت خود را از او قطع خواهد نمود.»

سپس فرمود: «و هر کس در این ماه نماز مستحبی بخواند خداوند برائت و جدایی او را از دوزخ ثبت می فرماید؛ و هرکس در این ماه واجبی از واجبات خدا را انجام دهد مانند آن خواهد بود که هفتاد واجب خدا را در ماه های دیگر انجام داده باشد؛ و هرکس در این ماه فراوان بر من صلوات بفرستد خداوند میزان [و اعمال نیک [او را در روزی که میزان ها [و اعمال مردم] سبک خواهد بود سنگین می نماید؛ و هرکس در این ماه آیه ای از قرآن را تلاوت نماید مانند آن خواهد بود که در ماه های دیگر قرآن را ختم نموده باشد.

(1)ای مردم! به راستی درهای بهشت در این ماه گشوده است، پس از خدای خود بخواهید که بر روی شما بسته نشود؛ و درهای دوزخ در این ماه بسته است، پس از خدای خود بخواهید که آنها را بر روی شما باز نفرماید؛ و شیاطین در این ماه به زنجیر بسته شده اند، پس از خدای خود بخواهید که آنان را بر شما مسلّط نفرماید.»

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله چون به اینجا

ص :99

رسید من برخاستم و گفتم: «ای رسول خدا! بهترین اعمال این ماه چیست؟» رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ای ابوالحسن! بهترین اعمال این ماه پرهیز از محارم و کارهای حرام است.»

و سپس گریان شد. پس من گفتم: «ای رسول خدا! برای چه گریان شدید؟» فرمود: «گریه می کنم برای هتک حرمتی که دراین ماه نسبت به تو می شود. اکنون من می بینم که تو در حال نماز هستی و در پیشگاه پروردگار خود به عبادت ایستاده ای و شقی ترین و پست ترین اهل عالم که همتای پی کننده ناقه صالح علیه السلام است بر می خیزد و با شمشیر ضربتی بر سر تو می زند و محاسن تو را به خون سرت خضاب می نماید!»

(1)امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: من به رسول خدا صلی الله علیه و آله گفتم: «آیا در این وقت دین من سالم خواهد بود؟» فرمود: «آری، این در حال سلامت دین تو خوهد بود.» سپس فرمود: «یا علی! هرکس تو را بکشد مرا کشته است

ص :100

و هرکس تو را به خشم آورد مرا به خشم آورده و هرکس به تو دشنام بدهد به من دشنام داده است؛ چرا که تو مانند جان منی، روح تو از روح من است و طینت تو از طینت من است. خداوند چون من و تو را آفرید ما را از بین بندگان خود برگزید. پس مرا برای نبوّت و پیامبری انتخاب نمود و تو را برای امامت و رهبری. بنابراین هرکس امامت تو را انکار نماید به راستی نبوّت مرا انکار نموده است. یا علی! تو در حیات و پس از مرگ من وصیی و جانشین من و پدر فرزندان من و همسر دختر من و جانشین من بر امت من می باشی. امر تو امر من است و نهی تو نهی من است. سوگند به خدایی که مرا به پیامبری مبعوث کرد و بهترین خلق خود قرار داد، همانا تو حجّت خدا بر خلق او و امین الهی بر سرّ او و جانشین او بر بندگان او هستی.»

(1)سعیدبن جبیر می گوید: پس من از نزد ابن عباس خارج گردیدم و خود را آماده نمودم و فردای آن روز نماز صبح را خواندم و صبح گاه نزد او رفتم. سپس او را یادآوری نمودم که آن حدیث را برای من بیان کند. ابن عباس روی خود را به من نمود و گفت: به آنچه می گویم گوش کن! همانا من از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: «اگر شما بدانید که ماه مبارک رمضان چه برکاتی برای شما دارد خدا را بیش از این شکر خواهید کرد.»

(2)سپس فرمود: «هنگامی که شب اول ماه مبارک رمضان می رسد خداوند همه گناهان امت من را که در آشکارا و پنهان انجام داده اند می بخشد و دو هزار هزار درجه به درجات شما می افزاید و پنجاه شهر در بهشت برای شما بنا می کند.

و در روز دوم برای هر گامی که در آن بر می دارید عبادت یک سال و

ص :104

روزه یک سال و پاداش یک پیامبر را برای شما می نویسد.

(1)و در روز سوم به اندازه هر مویی که در بدن شما هست باغی در بهشت از درّ سفید به شما عطا می کند که در بالای آن دوازده هزار اتاق از نور و در پایین آن نیز دوازده هزار اتاق از نور است و در هر خانه ای هزار تخت و بر هر تختی حوریه ای قرار دارد و در هر روزی هزار ملک به دیدن شما می آیند و هر کدام هدیه ای برای شما می آورند.

(2)و در روز چهارم هفتاد هزار قصر بهشتی به شما عطا می فرماید که در هر قصری هفتاد هزار اتاق است و در هر اتاقی پنجاه هزار تخت و بر هر تختی حوریه ای نشسته و مقابل هر حوریه ای هزار خادمه خمّار قرار دارد که یکی از آنان بهتر است از دنیا و آنچه در دنیاست.

(3)و در روز پنجم هزار هزار شهر بهشتی به شما عطا می کند که در هر شهری هزار اتاق و در هر اتاقی هفتاد هزار مائده بهشتی است و بر هر

ص :105

مائده ای هفتاد هزار از ظرف غذا و در هر ظرفی هفتاد هزار نوع غذاست که هیچ کدام به دیگری شباهت ندارد.

(1)و در روز ششم در دارالسلام بهشتی یکصد هزار شهر به شما عطا می فرماید که در هر شهری یکصد خانه است و در هر خانه ای یکصد هزار اتاق و در هر اتاقی یکصد هزار تخت طلاست و طول هر تختی هزار ذراع است و بر هر تختی همسری از حورالعین قرار دارد که بر او سی هزار چادر زینت قرار دارد که از درّ و یاقوت بافته شده و هر چادر را یکصد جاریه حمل می کنند.

(2)و در روز هفتم در جنّة النعیم پاداش چهل هزار شهید و چهل هزار صدّیق به شما عطا خواهد نمود.

(3)و در روز هشتم پاداش عمل شصت هزار عابد و شصت هزار زاهد را به شما عطا خواهد نمود.

ص :106

(1)و در روزنهم خداوند عزّوجلّ پاداش هزار عالم و هزار معتکف و هزار مجاهد فی سبیل اللّه رابه شما عطا می کند.

و در روز دهم استحقاق انجام هفتاد هزار حاجت را به شما عطا می فرماید و برای شما خورشید و ماه و ستاره ها و چهارپایان و پرندگان و درندگان و هر سنگ و کلوخ و هر خشک و تر و ماهیان دریاها و برگ درختان استغفار می کنند.

(2)و در روز یازدهم پاداش چهار حج و چهار عمره برای شما نوشته می شود که هر حجّی با پیامبری از پیامبران و هر عمره ای با صدّیق و شهیدی انجام گرفته باشد.

(3)و در روز دوازدهم خداوند ایمانی به شما می دهد که گناهان شما مبدّل به حسنات و حسنات شما چندین برابر مضاعف گردد و برای شما هرحسنه ای هزار حسنه نوشته شود.

(4)و در روز سیزدهم خداوند برای شما سیزده برابر عبادت اهل مکه و

ص :107

مدینه را می نویسد و به اندازه هر سنگ و کلوخی که بین مکه و مدینه هست حق شفاعت به شما خواهد داد.

(1)و در روز چهاردهم مانند این می مانید که حضرت آدم و نوح و ابراهیم و موسی و داود و سلیمان علیهم السلام را ملاقات نموده و با هر پیامبری دویست سال خدا را عبادت کرده باشید.

(2)و در روز پانزدهم خداوند حوایج دنیا و آخرت شما را برآورده می فرماید و پاداش حضرت ایوّب را به شما عطا می کند و حاملین عرش برای شما استغفار می کنند و در قیامت خداوند چهل نور برای شما قرار می دهد؛ ده نور در سمت راست و ده نور در سمت چپ و ده نور در جلو و ده نور در پشت سر خواهید داشت.

(3)و در روز شانزدهم پاداش شما این است که چون از قبر خارج می شوید شصت حلّه بهشتی بر شما پوشیده می شود و بر شتری سوار

ص :108

می شوید و ابری بر سر شما سایه می افکند تا از حرارت آن روز آسیب نبینید.

(1)و در روز هفدهم خداوند عزّوجلّ می فرماید: من روزه داران و پدر و مادر آنان را بخشیدم و سختی های قیامت را از آنان برطرف نمودم.

(2)و در روز هیجدهم خداوند عزّوجلّ جبرائیل و میکائیل و اسرافیل و حاملین عرش و کروّبین را امر می نماید تا برای امت حضرت محمّد صلی الله علیه و آله تا سال آینده استغفار نمایند و پاداش مجاهدین جنگ بدر را به شما عطا خواهد نمودم.

(3)و در روز نوزدهم هیچ ملکی در آسمان ها و زمین باقی نمی ماند جز آن که از پروردگار خود برای زیارت قبور شما در هر روز اذن می گیرند و هنگامی که قبور شما را زیارت می کنند با خود هدیه و نوشابه ای می آورند.

(4)و چون بیست روز از ماه مبارک رمضان می گذرد خداوند هفتاد هزار

ص :109

ملک را می فرستد تا شما را از شرّ هر شیطان رجیمی حفظ نمایند و به اندازه هر روزی که روزه گرفته اید خداوند برای شما پاداش یکصد سال روزه می نویسد و بین شما و بین دوزخ خندقی قرار می دهد و پاداش همه کسانی که تورات و انجیل و زبور و قرآن را قرائت نموده اند را به شما خواهد داد و به اندازه هر پری از بال های جبرئیل علیه السلام عبادت یک سال را به شما عطا می کند و پاداش تسبیح عرش و کرسی را به شما می دهد و به اندازه آیات قرآن برای هر آیه هزار حوریه به شما تزویج می نماید.

(1)و در روز بیست و یکم قبرهای شما را به اندازه هزار فرسنگ وسعت می دهد و تاریکی و وحشت را از شما برطرف می نماید.

(2)و در روز بیست و دوم خداوند ملک الموت را همان گونه که بر پیامبران علیهم السلام می فرستد نزد شما می فرستد و ترس منکر و نکیر و اندوه دنیا و آخرت را از شما برطرف می فرماید.

ص :110

(1)و در روز بیست و سوم [تقدیر می فرماید تا] با پیامبران و صدّیقین و شهدا [به آسانی] بر صراط بگذرید و مانند آن می مانید که هر یتیم و هر عریانی را از امت مرا سیر نموده و پوشانده باشید.

(2)و در روز بیست و چهارم [تقدیر می شود که] از دنیا خارج نشوید تا هر کدام از شما مکان خود را در بهشت ببیند و پاداش هزار مریض و هزار غریب که در راه خدا حرکت نموده باشند و آزاد کردن هزار بنده از فرزندان اسماعیل را به شما می دهند.

(3)و در روز بیست و پنجم از ماه مبارک رمضان خداوند برای شما هزار قبّه سبز بنا می کند و بر بالای هر قبّه ای خیمه ای از نور زده می شود و

ص :111

خداوند می فرماید: ای امّت محمّد! من پروردگار شمایم و شما بندگان من هستید، زیر سایه عرش من در این قبّه ها استراحت کنید و بخورید و بیاشامید و گوارا باد این نعمت ها برای شما! اکنون نه خوفی بر شما هست ونه اندوهی دارید. ای امت محمّد! به عزّت و جلالم سوگند، من شما را به گونه ای به بهشت خواهم برد که اولین و آخرین به شگفت آیند و بر سر هر کدام از شما هزار تاج از نور خواهم گذارد و شما را بر شتری از نور سوار خواهم نمود که افسار آن نیز از نور است و آن افسرار هزار حلقه از طلا دارد و بر هر حلقه ای ملکی از ملائکه ایستاده و به دست هر ملکی عمودی از نور است تا شما بدون حساب وارد بهشت شوید.

(1)و در روز بیست و ششم ماه مبارک رمضان خداوند به شما نظر رحمت می افکند و همه گناهانتان را می بخشد جز خون ها[ی به ناحق ریخته شده] و رشوه ها و اموال حرام، و خانه های شما هر روز هفتاد هزار مرتبه از غیبت و دروغ و بهتان تقدیس و پاک می گردد.

(2)و در روز بیست و هفتم مانند این می مانید که هر مؤمنی را هفتاد هزار سال یاری کرده و او را پوشانده و به هر مجاهد فی سبیل اللّه

ص :112

خدمت کرده باشید و هر کتابی را که بر پیامبران گذشته نازل شده قرائت نموده باشید.

(1)و در روز بیست و هشتم خداوند برای شما در بهشت خلد یکصد هزار شهر از نور و در «جنّة الماوی» یکصد هزار قصر از نقره قرار می دهد و در «جنّة الجلال» سه هزار منبر از مشک قرار می دهد و در جوف هر منبری هزار خانه از زعفران قرار می دهد که در هر بیتی از آنها تختی از درّ و یاقوت و بر هر تختی همسری از حورالعین قرار دارد.

(2)و در روز بیست و نهم خداوند هزار هزار جایگاه و مقام به شما می دهد که در داخل هر مقام و جایگاه قبّه سفیدی است و بر هر قبّه سفیدی تختی از کافور سفید قرار دارد و بر هر تختی هزار بستر از سندس سبز پهن شده و بر روی هر بستری حوریه ای است که بر او هفتاد هزار حلّه قرار دارد که به هشتاد هزار رشته نور از درّ و یاقوت مزیّن

ص :113

است.

(1)و هنگامی که ماه مبارک رمضان تمام می شود خداوند برای هر روزی از آن برای شما پاداش هزار شهید و هزار صدّیق و عبادت پنجاه سال و روزه دو هزار روز [که در ماه های دیگر انجام شود] را می نویسد و به عدد گیاهانی که به وسیله رود نیل روییده می شود درجات شما را بالا می برد و خداوند برای شما برائت از آتش دوزخ و عبور از صراط و امان از عذاب را می نویسد؛ و بهشت را دری است به نام ریّان که جز در قیامت گشوده نمی شودو آن در به روی امت محمّد صلی الله علیه و آله که در ماه مبارک رمضان روزه می گرفته اند گشوده می شود و رضوان خازن بهشت ندا می کند: ای امت محمّد صلی الله علیه و آله ! به طرف ریّان بشتابید! پس امت من از این در وارد بهشت می شوند.»

سپس فرمود: «کسی که در ماه رمضان بخشوده نشود در چه ماهی

ص :114

می تواند بخشیده شود؟ و لاحول و لا قوّة إلاّ باللّه العلیّ العظیم.»

است: 1- نماز؛ 2- زکات؛ 3- روزه؛ 4- حج؛ 5- ولایت امیرالمؤمنین و امامان از فرزندان او صلوات اللّه علیهم اجمعین.»

«شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» مرا با خبر نمایید که چگونه قرآن در ماه مبارک نازل گردید، در حالی که از ابتدا تا انتهای آن در مدت بیست سال نزول یافته است؟ امام صادق علیه السلام فرمود: «قرآن نخست یکجا در ماه رمضان در بیت المعمور نازل گردید، سپس در مدت بیست سال از بیت المعمور تدریجا نزول یافت.»

بخواند چیست؟ خطاب شد: ای موسی! من به او در مقابل ملائکه خود مباهات می نمایم که او رکوع و سجود و قیام و قعود می کند و هرکس را من به او بر ملائکه خود مباهات کنم هرگز عذاب نخواهم نمود.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که مسکین و فقیری را برای رضای تو اطعام کند چیست؟ خطاب شد: ای موسی! به منادی خود دستور می دهم در روز قیامت مقابل همه خلایق بگوید: فلان بن فلان را خداوند از آتش دوزخ آزاد نمود.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که صله رحم می کند چیست؟ خطاب شد: ای موسی! عمر او را طولانی می کنم و سختی جان دادن را از او بر می دارم و خازنان بهشت به او می گویند: از هر دری که می خواهی وارد بهشت شو.

(1)موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که به مردم آزار نرساند و به آنها احسان نماید چیست؟ خطاب شد: ای موسی! روز قیامت آتش دوزخ به او خطاب می کند: من راهی به تو ندارم.

ص :118

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که با قلب و زبان خود به یاد تو باشد چیست؟ خطاب شد: ای موسی! من او را در روز قیامت در زیر سایه عرش و در پناه خود قرار خواهم داد.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که در آشکارا و پنهان به یاد حکمت [و عجایب خلقت] تو باشد چیست؟ خطاب شد: ای موسی! چنین کسی مانند برق خاطف از صراط عبور خواهد نمود.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که بر آزار و دشنام مردم صبر می کند چیست؟ خطاب شد: من او را در سختی ها و وحشت های قیامت کمک خواهم نمود.

(1)موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که از ترس تو چشمانش گریان شود چیست؟ خطاب شد: ای موسی! من صورت او را از حرارت آتش ایمن می دارم و او از وحشت بزرگ قیامت ایمن خواهد بود.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که در وقت بلا و مصیبت

ص :119

صبر می کند و امر تو را اجرا می نماید چیست؟ خطاب شد: ای موسی! برای او به هر نفسی که می کشد درجه ای در بهشت خواهد بود و درجه بهشتی بهتر است از دنیا و آنچه در آن است.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که برای انجام واجبات تو صبر می کند چیست؟ خطاب شد: ای موسی! به هر واجبی که انجام می دهد درجه ای از درجات عالیه بهشتی را خواهم داد.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که در تاریکی شب برای اطاعت تو حرکت می کند چیست؟ خطاب شد: من در طول قیامت نور را برای او واجب می کنم و به عدد آنچه تاریکی شب و نور روز و نور ستارگان بر آنها می تابد پاداش نیک به او می دهم.

(1)موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، کیفر کسی که دست از معصیت تو بر نمی دارد چیست؟ خطاب شد: ای موسی! من نامه عمل او را از پشت سر

ص :120

به دست چپ او می دهم. [و این نشانه عذاب و دوزخ خواهد بود]

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، کیفر کسی که زنا می کند [و یا زنا می دهد] چیست؟ خطاب شد: ای موسی! در روز قیامت او به صورت دودی می شود بدبوتر از مردار و از سر مردم بالا می رود.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که اهل طاعت تو را به خاطر تو دوست می دارد چیست؟ خطاب شد: ای موسی! من او را بر آتش دوزخ حرام خواهم نمود.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که زبان او از ذکر تو و تضرّع و استعانت [و اظهار ذلّت به] تو خسته نمی شود چیست خطاب شد: ای موسی! من او را در سختی های آخرت کمک خواهم نمود.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، کیفر کسی که از روی عمد مؤمنی را بکشد چیست؟ خطاب شد: من روز قیامت نظر رحمت به او نمی کنم واز لغزش های او نمی گذرم.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که یک نفر کافر را دعوت به اسلام بکند [تا مسلمان شود] چیست؟ خطاب شد: ای موسی! او روز قیامت اجازه دارد برای هر که می خواهد شفاعت کند.

(1)موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که یک نفر را تشویق به

ص :121

اطاعت از تو بکند و از نافرمانی تو بازدارد چیست؟ خطاب شد: ای موسی! من او را روز قیامت با متقین و پرهیزکاران محشور خواهم نمود.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که نماز خود را اول وقت می خواند و دنیا او را به خود مشغول نمی کند چیست؟ خطاب شد: ای موسی! من خواسته او را به او عطا می کنم و بهشت خود را برای او مباح می نمایم.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که یتیمی را کفالت کند چیست؟ خطاب شد: ای موسی! من او را در قیامت در زیر سایه عرش خود قرار می دهم.

(1)موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که وضوی خود را از ترس تو کامل انجام می دهد چیست؟ خطاب شد: ای موسی! چون او را در قیامت محشور می کنم نوری از بین دو چشم او ساطع خواهد بود.

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که ماه رمضان را برای خشنودی مردم روزه می گیرد چیست؟ خطاب شد: او مانند کسی است که روزه نگرفته باشد.

ص :122

(1)موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا، پاداش کسی که برای تو روزه بگیرد چیست؟ خطاب شد: ای موسی! برای او در قیامت بهشت و امان از هر خوفی و آزادی از دوزخ خواهد بود.»

(1)3- ملائکه در هر شب و روزی برای آنان استغفار می نمایند؛

(2)4- خداوند به بهشت می گوید: خود را زینت کن و برای [ورود[ بندگان من آماده باش؛ شاید آنها از سختی ها و رنج های دنیا نجات یابند و به دار کرامت من وارد شوند؛

(3)5- هنگامی که شب آخر ماه رمضان می رسد خداوند همه آنان را می آمرزد.»

پس مردی از اصحاب عرض کرد: یا رسول اللّه! آیا شب آخر ماه رمضان شب قدر است؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خیر، [لکن [مگر نمی بینید که کارگران در پایان کار اجرت های خود را دریافت می کنند؟»

مردم خواهد آمد که حرمت اعمال زشت و ریاکاری از بین می رود و محارم الهی شکسته می شود و زنا آشکار می گردد و خوردن اموال یتیم حلال شمرده می شود و ربا و کم فروشی آشکار می گردد و شراب را با نام نبیذ و رشوه را با نام هدیه حلال می دانند و [در آن زمان] به امانت خیانت می شود و مردها به شکل زن ها در می آیند و زن ها به شکل مردها می شوند و به حدود و احکام نماز بی اعتنایی می گردد و حج را برای غیر خدا انجام می دهند در چنین زمانی بسا ماه شب اول زخامت پیدا می کند و به صورت شب دوم دیده می شود و بسا پنهان می گردد و مردم روز اول ماه رمضان روزه نمی گیرند و در آخر ماه روز عید فطر را روزه می گیرند.»

(1)سپس فرمود: «از چنین زمانی بترسید، زیرا ممکن است خداوند مردم را به واسطه گناهان غافلگیرانه کیفر دهد؛ چرا که به دنبال آن گناهان مرگ های فراوان رخ می دهد و مردم به ناگهانی می میرند تا جایی که شخصی اول روز سالم است و شامگاه در قبر خواهد بود و یا اول شب

ص :125

سالم است و صبح گاه مرده او از خانه خارج می گردد. در چنین زمانی واجب است پیش دستی کردن در وصیت قبل از نزول بلا و خواندن نماز در اول اوقات از ترس آن که در آخر وقت مهلت خواندن نباشد.»

(1)سپس فرمود: «پس هر کدام از شما چنین زمانی را درک کند نباید در بستر برود مگر با طهارت و اگر بتواند که در همه حالات با طهارت و وضو باشد چنین کند؛ چرا که او هراس دارد که در چه ساعتی مأمورالهی برای قبض روح او می آید.»

تا اینکه فرمود: «من به شما اعلان خطر نمودم و آگاهی لازم را به شما دادم! اگر بینا باشید و بدانید. و شما را موعظه نمودم؛ اگر پند بگیرید. پس در آشکارا و پنهان از خدای خود بترسید [و بکوشید] که جز مسلمان از دنیا نروید [؛ چرا که خداوند می فرماید] همانا هرکه آیینی غیر از اسلام را بپذیرد هرگز از او قبول نمی شود و او در آخرت از زیانکاران خواهد بود.»

ص :126

مانند خوردن روزه در وطن است.»

و مبادا روزهایی که در ماه رمضان روزه می گیرید برای شما مانند روزهای دیگر باشد [و شما حرمت ماه رمضان را حفظ نکنید].»

(1)79- امام صادق علیه السلام فرمود: «کسی که عمل خلاف و خطایی [و یا اعتقاد غیرصحیحی] داشته باشد و در ماه شعبان و ماه رمضان توبه نکند خطا و گناه او بخشوده نخواهد شد تا به ماه شعبان وماه رمضان آینده برسد.»

«خدایا، ما با توفیق تو روزه گرفتیم و به امر تو با رزق تو افطار کردیم، پس تو روزه ما را قبول کن و ما را ببخش که تو بخشنده و مهربانی»، خداوند گناهانی که او در آن روز انجام داده و سبب نقصان روزه او شده است را می بخشد.»

رمضان قرآن را ختم نموده باشد؛ و کسی که در ماه رمضان [از روی محبت] به روی برادر مؤمن خود لبخند بزند در روز قیامت او را ملاقات نخواهد نمود جز با لبخند و بشارت به بهشت؛ و کسی که در ماه رمضان به مؤمنی کمک کند خداوند در روزی که قدم ها بر صراط می لغزد، هنگام عبور از صراط، به او کمک خواهد نمود؛ و کسی که در این ماه خشم خود را فرو به برد خداوند در قیامت خشم و غضب خود را از او برخواهد داشت؛ و کسی که در این ماه مظلومی را یاری کند خداوند در دنیا در مقابل دشمنانش و در قیامت نیز در وقت حساب و میزان او را یاری خواهد نمود.»

سپس فرمود: «ماه رمضان ماه برکت و رحمت و مغفرت و توبه و انابه به درگاه خداوند است و کسی که دراین ماه آمرزیده نشود درچه ماهی می تواند آمرزیده شود؟ پس شما باید از خداوند درخواست کنید که او دراین ماه روزه های شما را قبول فرماید و این ماه رمضان را آخرین ماه رمضان شما قرار ندهد و دراین ماه توفیق اطاعت و بندگی به شما بدهد و از نافرمانی ومعصیت خود شما را حفظ نماید. همانا او بهترین مسؤول [و اجابت کننده دعای] شماست.»

ص :133

خدمت حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام رسیدم و عده ای از اصحاب او نیز مانند عبدالسلام هروی و صوّان بن یحیی و احمدبن محمّدبن ابی نصر و محمّدبن اسماعیل بن بزیع و محمّدبن سنان و دو خادم آن حضرت یاسر و نادر و چند نفر دیگر نزد آن حضرت بودند. پس حضرت رضا علیه السلام فرمود: «ای شیعیان من! این آخرین روز از ماه شعبان است، هرکس دراین روز روزه بگیرد آمرزیده خواهد شد.»

(1)محمّدبن اسماعیل عرض کرد: ای فرزند رسول خدا! با روایتی که نقل شده که نباید یک روز و یا دو روز قبل از آمدن رمضان روزه گرفت چه باید کرد؟ حضرت رضا علیه السلام فرمود: «ای محمّدبن اسماعیل! رمضان یکی از نام های پروردگار است. از این رو، نباید گفته شود: «رمضان آمد و رمضان رفت». ماه رمضان ماه خداست و باید گفته شود: «ماه رمضان» آمد و یا ماه رمضان رفت.

محمّدبن اسماعیل پرسید: آیا صحیح است کسی بگوید من یک روز

ص :135

و یا دو روز به استقبال ماه رمضان رفتم؟ حضرت فرمود: «خیر؛ چرا که استقبال در جایی گفته می شود که چیزی که به استقبال آن می روند وجود پیدا کرده باشد، اماچیزی که هنوز به وجود نیامده چگونه می توان به استقبال آن رفت؟» محمّدبن اسماعیل گفت: ای فرزند رسول خدا! ماه رمضان گرچه قبل از رسیدن به آن خلق نشده، لکن ما یقین داریم که خلق خواهد شد. حضرت رضا علیه السلام فرمود:

(1)«ای محمّدبن اسماعیل! تو از کجا یقین پیدا کرده ای که ماه رمضان خواهد آمد؟ ممکن است شب اول ماه رمضان طولانی شود و صبح آن صبح قیامت باشد و دیگر ماه رمضانی در دنیا وجود پیدا نکند و مردم پس از آن دیگر خورشید را نبینند و مساجدی روی زمین نباشد و کعبه و مسجدالحرام به آسمان برده شوند و حافظ قرآنی و ذاکر خدایی یافت نشود، زیرا در آن هنگام خداوند حجت خود را از روی زمین بر می دارد

ص :136

و بالا می برد و زمین اهل خود را فرو می برد و کوه ها به حرکت در می آیند و دریاها آتش می شوند و قبرها صاحبان خود را بیرون می ریزند و خورشید دگرگون می شود و ستارگان آسمان تاریک و پراکنده می شوند و حادثه قیامت رخ می دهد و آسمان شکافته می شود: «فهی یومئذٍ واهیه» [یعنی: در آن روز اسمان دگرگون خواهد بود].»

(1)سپس فرمود: «ای شیعیان من! هنگامی که هلال ماه رمضان طلوع نمود با انگشتان خود به آن اشاره نکنید، لکن رو به قبله بایستید و دست های خود را به سوی آسمان بلند کنید و هلال ماه رمضان را مخاطب قرار دهید و بگویید: «پروردگار ما و پروردگار تو خداست و او ربّ العالمین است.»

سپس بگویید: «خدایا، هلال ماه مبارک رمضان را برای ما مبارک گردان و توفیق روزه ماه مبارک را به ما عطا فرما و ما را در آن سالم بدار و آن را در عافیت و آسانی از ما بپذیر و ما را به طاعت خود در این ماه

ص :137

وابدار، همانا تو بر هر چیزی قادر و توانایی.»

سپس فرمود: «هر بنده ای که هنگام دیدن هلال ماه رمضان چنین کند خداوند او را از مرحومین [و کسانی که مورد رحمت خدا قرارگرفته اند[ قرار می دهد و نام او را در دفتر آمرزیده شدگان ثبت می نماید.»

سپس فرمود: «عادت حضرت فاطمه سیّده زنان عالم علیهاالسلام چنین بود. او چنین می گفت و چون هلال ماه رمضان طلوع می نمود نور آن بزرگوار بر نور ماه غالب بود و چون ماه نور فاطمه علیهاالسلام را می دید پنهان می شد و چون فاطمه علیهاالسلام از مقابل او دور می شد ظاهر می گردید.»

می فرماید: «سوگند به عزّت و جلالم، همانا من ملائکه خود را امر نمودم که درهای آسمان ها را برای دعای بندگانم باز کنند. چرا می بینم که بنده من غافل مانده است؟ او در چه ساعتی با من مناجات کرد که من به او نزدیک نبودم؟ و کی به من امیدوار شد که من او را ناامید کردم؟ و کی از من آرزویی داشت که او را محروم نمودم؟ و کی در خانه من را زد که من پاسخ او را ندادم؟ و کی به من تقرّب جست که من او را دور کردم؟ و کی از من فرار کرد که من او را رها کردم؟ و کی به من باز گشت ومن او را نپذیرفتم؟ و کی اقرار به گناهان خود نمود که من به او ترّحم نکردم؟ و کی از من درخواست عفو نمود که من گناه او را نبخشیدم؟ و کی از گذشته های خود توبه نمود که من توبه او را نپذیرفتم؟

(1)ای بنده من! چگونه است که تو به در خانه پادشاهی می روی [و به عطای او امیدوار می شوی]، در حالی که او مملوک من است و به در خانه من نمی آیی و به من امیدوار نمی شوی؟ در حالی که من ملک الملوک و پادشاه پادشاهان هستم؟ آیا از کسی درخواست می کنی که خود از فقر و

ص :139

ناداری هراس دارد؟! و از من که غنی و بی نیاز هستم سؤال نمی کنی؟! چگونه خدمتگذار پادشاهی می شوی که نیازبه خواب دارد و عمر او پایان می پذیرد و به من که زنده [و قیوّم [هستم و مرگی برای من نیست و هرگز خوابی ندارم خدمت نمی کنی؟

چه زشت است حال کسی که معصیت مرا بکندو چه خطرناک است حال کسانی که از رحمت من ناامید باشند! به عزّت و جلالم سوگند، او را با خشم و قدرت خود مؤاخذه خواهم نمود. همانا برای خشم من آسمانها و زمین خشم می کنند. پس [ای بنده من! [برای چه و به کجا از من فرار می کنی؟ [مگر این نیست که همه چیز تو از من است و تو به سوی من باز خواهی گشت و من پروردگار عزیز وحکیم تو هستم].»

ماه توبه و ماه استغفار و ماه تلاوت قرآن است و آن ماهی است که درهای بهشت در آن گشوده و درهای دوزخ بسته است و در این ماه عمرهای مردم تعیین می گردد و ارزاق آنان تقسیم می شود و در آن شبی است که همه چیز در آن تعیین می گردد ونام حجاج خانه خدا در آن سال نوشته می شود و ملائکه و روح [که اعظم ملائکه است] در آن شب به اذن خداوند بر روزه داران نازل می گردند و همه (1)حوادث و مقدرات را [خدمت امام علیه السلام یا پیامبر صلی الله علیه و آله ] ابلاع می نمایند [و تا طلوع صبح پی در پی خدمت پیامبر و امام علیهماالسلام سلام می کنند] و کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود تا سال آینده بخشوده نخواهد شد [جز آنکه عرفات را درک کند].»

سپس فرمود: «اکنون به اعمال صالحه و کارهای نیک بشتابید؛ چرا که باب توبه باز و دعا در این ماه مستجاب است. [پس در عبادت خداوند کوشا باشید] قبل از آن که قیامت فرا رسد و هرکس بگوید که واسفا که من چه خطاهایی در پیشگاه الهی مرتکب شدم و به راستی در دنیا از سخریّه کنندگان بودم!»

ص :141

واجب نمود که سی روز گرسنه و تشنه باشند و آنچه در شب می خورند تفضّل الهی بر آنان است. بنابراین خداوند بر امت من نیز همین روزه را واجب نمود.» سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله آیه وجوب روزه را قرائت نمود که خداوند می فرماید: «کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلّکم تتقون».

مرد یهودی گفت: راست گفتی ای محمّد! سپس گفت: ای محمّد! پاداش کسی که ماه رمضان را روزه بگیرد چیست؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هیچ مؤمنی ماه رمضان را برای خدا روزه نمی گیرد جزآن که خداوند هفت خصلت را برای او واجب خواهد نمود:

(1)1- هرچه از حرام در بدن او هست ذوب خواهد شد؛

2- به رحمت الهی نزدیک می شود؛

3- با روزه خود کفاره خطای پدرش آدم علیه السلام را می پردازد؛

4- سختی جان دادن بر او آسان می شود؛

5- روزه او [سبب] نجات از گرسنگی و تشنگی قیامت خواهد بود؛

6- با روزه ماه رمضان خداوند به او برائت ونجات از دوزخ را عطا می فرماید؛

ص :143

7- خداوند او را از طعام های بهشتی اطعام می نماید.»

مرد یهودی گفت: راست گفتی ای محمّد[ صلی الله علیه و آله ]!

(1)88- هشام بن حکم می گوید: از امام صادق علیه السلام در باره حکمت روزه سؤال نمودم. امام علیه السلام فرمود: «حکمت و علت روزه این است که غنی و فقیر در یک صف قرار بگیرند؛ چرا که غنی و صاحب مال هیچ گاه گرسنگی را لمس نمی کند تا به فکر ترحّم نمودن به فقیر باشد. او همیشه آنچه را بخواهد توانایی تهیه و استفاده از آن را دارد و خداوند خواسته است [با روزه گرفتن [مساواتی بین خلق خود برقرار نماید و طعم گرسنگی و تشنگی را به افراد ثروتمند بچشناند تا بر ضعیف ترحّم نمایند و گرسنه ها را سیر کنند.»

بنده ای نیست که ماه رمضان را درک کند و روزه بگیرد و به مردم آزار نرساند و چشم خود را از حرام ببندد و از آنچه خداوند بر او حرام نموده پرهیز نماید جز آن که خداوند بهشت را برای او واجب خواهد نمود.»

ملائکه ای را مأمور روزه داران نموده که آنها بال های خود را بر روزه داران می کشند و گناهان را از دوش روزه داران برطرف می نمایند و خداوند ملائکه دیگری را - که عدد آنها را جز او کسی نمی داند - نیز مأمور نموده که برای روزه داران استغفار نمایند.»

(1)93- امام باقر علیه السلام می فرماید: «چون شب آخر ماه رمضان می رسد خداوند به اندازه ای که در تمام ماه رمضان از بندگان خود آمرزیده و از آتش دوزخ آزاد نموده آزاد خواهد نمود.»

(2)94- ابن عباس می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی که ماه رمضان را از روی ایمان و خلوص روزه بگیرد گناهان گذشته و آینده او

ص :147

بخشیده می شود ونیز کسی که از روی ایمان و خلوص شب قدر را احیا بدار و به عبادت خداوند مشغول باشد گناهان گذشته و آینده او بخشیده می گردد.»

نمی شود جز آن که ما نیز به سبب شادی او شاد می شویم، و هیچ یک از شیعیان ما در شرق و غرب عالم از خاطر ما دور نیستند و هر کدام آنان از دنیا برود و دینی به عهده او باشد دین او به عهده ما خواهد بود و اگر مالی به جای گذارد آن مال مربوط به ورثه او خواهد بود.»

(1)سپس فرمود: «شیعیان ما کسانی هستند که نماز را برپا می دارند و زکات مال خود را می پردازند و حج خانه خدا را انجام می دهند وماه رمضان را روزه می گیرند و ولایت و محبت اهل بیت پیامبر خود صلی الله علیه و آله را پذیرفته اند و از دشمنان آنان بیزار هستند.

آنان اهل ایمان و تقوا و پرهیزکاری می باشند. هرکس آنان را ردّ کند و مقامشان را انکار نماید خدا را ردّ نموده است، و هرکس آنان را متهم کند ونسبت ناروا به آنان بدهد برخدای خود اتهام وارد نموده؛ چرا که آنها بندگان راستین و دوستان حقیقی خدا هستند. به خدا سوگند، اگر یک نفر آنها در قیامت در باره جمعیتی مثل ربیعه و مضرّ [دو قبیله بزرگ عرب[ شفاعت کند خداوند شفاعت او را می پذیرد؛ به خاطر آن حرمتی که نزد

ص :149

خداوند دارد.»

او می دهد.»

(1)98- حضرت رضا علیه السلام فرمود: «هرکس هنگام افطار بگوید: «خدایا، ما با توفیق تو و برای تو روزه گرفتیم و با روزی تو به دستور تو افطار کردیم. پس تو روزه ما را قبول کن و مارا بیامرز، همانا تو بخشنده و مهربان هستی»، خداوند گناهانی را که آن شخص در بین روزه خود انجام داده و نقصانی در روزه او وارد شده است را می آمرزد.»

نیست و حرام است کسی آن روز را به قصد ماه رمضان روزه بگیر، لکن اگر به قصد آخر ماه شعبان روزه بگیرد و سپس روشن شود که آن روز از ماه رمضان بوده کفایت می کندو قضای آن روز واجب نیست واگر معلوم نشود و یا معلوم شود که روز آخر ماه شعبان بوده آن روزه پاداش روزه ماه شعبان را خواهد داشت.

(1)100- سماعة بن مهران می گوید: از امام صادق علیه السلام در باره مردی که روز اول ماه رمضان را روزه گرفته و نمی دانسته که آن روز روز آخر ماه شعبان است و یا اول ماه رمضان سؤال نمودم. آن حضرت فرمود: «این مرد موفق به این روزه شده و قضایی برعهده او نیست.»

مترجم گوید: فقها فرموده اند روزه یوم الشک به قصد ماه رمضان حرام است، لکن بعضی از فقها طبق این روایت فرموده اند اگر این روز را به صورت مردد روزه بگیرد و بگوید: اگر از ماه رمضان است روزه ماه رمضان باشد و اگر از ماه شعبان است روزه ماه شعبان باشد، جایز و صحیح خواهد بود.

ص :152

روزه دار دراین ماه ترّحم می کند و در این ماه شبی است که ملائکه در آن به زمین فرود می آیند و با اذن پروردگار خود تا صبح به روزه داران سلام می کنند و آن شب قدر است که ولایت من دوهزار سال قبل از خلقت آدم علیه السلام .» در آن تقدیر و تثبیت شده است و روزه روز قدر و عبادت در آن بهتر از عبادت در هزار ماه است.»

(1)سپس فرمود: «ای مردم! خورشید در این ماه همراه با رحمت بر روزه داران طلوع می کند؛ چنان که ماه نیز در این ماه همراه رحمت بر آنان طلوع می نماید؛ و هیچ شب و روزی در این ماه نیست جز آن که از طرف خداوند براین امت از آسمان احسان و رحمت الهی پخش می شود و این نثار خداوند است بر آنان. پس کسی که در این ماه از نثار الهی به بدره ای دست یابد در قیامت مورد اکرام خدا خواهد بود واکرام خداوند چیزی جز بهشت نخواهد بود.

ص :154

(1)سپس فرمود: «ای بندگان خدا! این ماه مانند ماه های دیگر نیست. همانا روزهای آن بهترین روزها و شب های آن بهترین شب ها و ساعت های آن بهترین ساعت هاست، و این ماه ماهی است که شیاطین در آن در غل و محبوس هستند، و خداوند ارزاق و عمرهای مردم را در آن زیاد می کند و نام حجاج خانه خدا در آن نوشته می شود، و این ماهی است که با آمرزش و خشنودی خدا و روح و ریحان و شادی به طرف اهل ایمان می آید.»

(2)سپس فرمود: «ای روزه دار! تدبیر و اندیشه ای در کار خود بکن. که

ص :155

تو در این ماه میهمان پروردگار خود هستی. پس بنگر که در شب و روز آن چگونه خواهی بود و چگونه خود را از نافرمانی خداوند حفظ می کنی؟ پس خوب بیندیش که شب را به خواب و روز را به غفلت تمام نکنی و بترس که این ماه بگذرد و هنوز گناهان تو بر دوش تو مانده باشد و هنگامی که روزه دارها در پایان این ماه مزد خود را می گیرند تو از زیانکاران باشی و چون خداوند به آنان انعام می دهد تو محروم باشی و چون آنان در اثر عبادت و بندگی او سعادتمند می شوند تو از رانده شده ها باشی.»

(1)سپس فرمود: «ای روزه دار! اگر دراین ماه از خانه پروردگارت رانده شوی به در خانه چه کسی رو می کنی؟ و اگر خداوند تو را در این ماه از رحمت خود محروم نمود چه کسی به تو روزی خواهد داد؟ و اگر مورد اهانت او واقع شدی چه کسی می تواند تو را گرامی بدارد؟ و اگر او تو را ذلیل نمود چه کسی تو را عزیز خواهد نمود؟ و اگر تو را به خود واگذار نمود چه کسی تو را یاری خواهد نمود؟ و اگر تو را در زمره بندگان خود نپذیرفت به چه کسی در بندگی خود مراجعه خواهی نمود و اگر از لغزش های تو گذشت نکرد به چه کسی برای آمرزش گناهان خود امیدوار می شوی؟ و اگر حق خود را از تو مطالبه نمود چه حجتی در مقابل او خواهی داشت؟

ص :156

سپس فرمود: «ای روزه دار! با تلاوت قرآن در شب و روز [ماه رمضان] به خدای خود تقرّب بجوی. همانا کتاب خدا در روز قیامت برای اهل خود شفاعت می کند و شفاعت او پذیرفته می شود و مردم درجات بهشت را با تلاوت قرآن به دست می آورند. ای روزه دار! بشارت باد تو را! همانا تو در ماه صیام هستی و روزه بر تو واجب گردیده است. و نَفَس تو [که روزه دار هستی] در این ماه تسبیح خداوند است و خواب تو در این ماه عبادت است و عبادت تو مقبول است و گناهان تو بخشوده است ودعای تو مستجاب است و مناجات تو مورد عنایت و رحمت خداوند است.»

سپس فرمود: «همانا من از حبیب خود رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: خداوند هنگام افطار ماه رمضان عده ای را از آتش دوزخ آزاد می کند که عدد آنان را جز خدا کسی نمی داند و چون آخرین شب ماه رمضان می رسد در آن شب خداوند به اندازه ای که در همه ماه رمضان از آتش دوزخ آزاد نموده آزاد خواهد نمود.»

(1)پس مردی از اهل همدان برخاست و گفت: یاامیرالمؤمنین! از آنچه از حبیب خود رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیده ای بیش از این بیان کن.

ص :157

أمیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «آری، شنیدم از برادر و پسرعمّ خود رسول خدا صلی الله علیه و آله که می فرمود: هرکس ماه رمضان را روزه بگیرد و در آن ماه خود رااز محارم الهی باز دارد داخل بهشت خواهد شد.»

(1)مرد همدانی گفت: بیش از این بگو! امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «آری، شنیدم از خلیل خودم رسول خدا صلی الله علیه و آله که می فرمود: هرکس از روی ایمان و خلوص ماه رمضان را روزه بگیرد داخل بهشت خواهد شد.»

(2)مرد همدانی گفت: یا امیرالمؤمنین! بیش از این برای ما بگو! امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «آری، شنیدم از سیّد اوّلین و آخرین - رسول خدا صلی الله علیه و آله - که می فرمود: هرکس ماه رمضان را روزه بگیرد و در هیچ شبی از شب های آن باحرام افطار نکند داخل بهشت خواهد شد.»

مرد همدانی گفت: یا امیرالمؤمنین! بیش از این بگو! امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «آری، شنیدم از افضل پیامبران و مرسلین و ملائکه مقرّبین که

ص :158

می فرمود: همانا سید اوصیا در سید ماه ها شهید خواهد شد. پس من گفتم: یا رسول اللّه! سیّد و آقای ماها و سیّد و آقای اوصیا کدام است؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: امّا سیّد و آقای ماه ها ماه رمضان است و اما سید و آقای اوصیا تو هستی یا علی! پس من گفتم: یا رسول اللّه! آیا این خبر به وقوع می پیوندد؟ فرمود: آری، به خدا سوگند، چنین خواهد شد و شقی ترین امت من که همتای پی کننده ناقه صالح علیه السلام است حرکت خواهد نمود و ضربتی بر فرق تو خواهد زد که محاسن تو به خون سرت خضاب می شود.»

پس مردم شروع به گریه و ناله نمودند و امیرالمؤمنین علیه السلام خطبه خود را قطع نمود و از منبر پایین آمد.

که فرمود: «هنگامی که قیامت برپا می گردد همه ماه ها به صورت زیبایی در محشر حاضر می شوند، در حالی که ماه مبارک رمضان با تمام زیبایی از جلو حرکت می کند و مانند ماه در میان ستارگان نورانیت دارد. پس اهل محشر می گویند: ای کاش می دانستیم این صورت های زیبا کیانند؟ پس ندایی از سوی پروردگار می رسد که: ای مردم! این صورت ماه هایی است که خداوند در قرآن آنان را از زمان خلقت آسمان ها و زمین دوازده ماه معرفی نموده است و با شرافت ترین و آقای همه آنها ماه مبارک رمضان است. من آنها را ظاهر نمودم تا شما فضیلت ماه من را [ماه رمضان را] برسایر ماه ها بدانید. و امروز او در حق روزه داران از بندگان من شفاعت می کند و من شفاعت او را می پذیرم.»

نمازهای واجب است، و سپس از زکات و از روزه واجب و از حج و از ولایت ما خاندان نبوت سؤال خواهد شد. پس اگر کسی با اقرار به ولایت ما از دنیا رفته باشد نماز و روزه و زکات و حج او پذیرفته می شود و اگر در پیشگاه خداوند به ولایت ما اقرار نکند هیچ کدام از اعمال او پذیرفته نمی شود.»

(1)105- سلیمان دیلمی می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «زمستان، بهار [عبادت] مؤمن است که از شب های طولانی آن برای عبادت و از روزهای کوتاه آن برای روزه گرفتن استفاده می کند.»

(2)106- مفضّل می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «اسلام بر پنج پایه و اساس بنا گردیده است: بر نماز و زکات و روزه و حج و ولایت امیرالمؤمنین و امامان از فرزندان آن حضرت صلوات اللّه علیهم اجمعین».

خدا صلی الله علیه و آله نشسته بودیم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «دیشب در خواب عجایبی را دیدم.» پس ماگفتیم: فدای شما شود جان و اهل و والاد ما! آنچه در خواب دیده اید را برای ما بیان فرمایید. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«من دیشب در خواب مردی از امت خود را دیدم که ملک الموت برای گرفتن جان او آمده بود، پس احسان او به پدر و مادر آمد و ملک الموت را از او دفع نمود.

(1)و مردی را دیدم از امت خود که گرفتار عذاب قبر بود، پس وضوی او آمد و او را نجات داد.

و مردی را دیدم از امت خود که شیاطین او را احاطه نموده بودند، پس نماز او آمد و او را نجات داد.

و مردی را از امت خود دیدم که از تشنگی بی تاب بود و هرچه می خواست وارد بر حوض شود او را منع می کردند، پس روزه او در ماه

ص :163

رمضان آمد و او را سیرآب نمود.

و مردی را دیدم از امت خود که هرچه می خواست داخل جمعیت پیامبران علیهم السلام برود او را منع می کردند، پس غسل جنابت او آمد و او را گرفت و در کنار من قرارش داد.

(1)و مردی را از امت خود دیدم که اطراف او را تاریکی احاطه نموده بود، پس حج و عمره او آمدند و او را از تاریکی نجات دادند و وارد نور نمودند.

و مردی را از امت خود دیدم که با مؤمنین سخن می گفت و آنان با او سخن نمی گفتند، پس صله رحم او آمد و گفت: ای مؤمنین! با او سخن بگویید، او اهل صله رحم بوده است، پس مؤمنین با اوسخن گفتند و او را بین خود قرار دادند و با او مصافحه نمودند.

و مردی را از امت خود دیدم که با دست و صورت خود مقابل آتش و شراره آن قرارگرفته بود و می کوشید تا خود را از آتش نجات دهد، پس راستگویی او آمد و بر سر او سایه افکند و او را از آتش نجات داد.

ص :164

(1)و مردی را از امت خود دیدم که شعله های آتش از هر سو او راگرفته بود، پس امر به معروف ونهی از منکر او آمدند و او را نجات دادند و بین ملائکه رحمت قرار دادند.

و مردی را از امت خود دیدم که با سر زانوهای خود حرکت می کند و بین او و بین رحمت خدا حجابی قرار گرفته است، پس اخلاق نیک او آمد و دست او را گرفت و او را داخل در رحمت خدا نمود.

و مردی را از امت خود دیدم که لب پرتگاه دوزخ قرار گرفته بود، پس امید او به رحمت خدا آمد و او را نجات داد؛

و مردی را از امت خود دیدم که در آتش دوزخ سقوط نمود، پس اشک های او از خوف خدا آمد و او را نجات داد.

(2)و مردی را از امت خود دیدم که بر روی صراط مانند شاخه ای که باد

ص :165

تند او را حرکت دهد ساعتی آرام و ساعتی لرزان بود، پس حسن ظنّ و گمان نیک او به خدا آمد و او را آرام نمود و از صراط عبور کرد؛

و مردی را دیدم از امت خود که بر روی صراط گاهی می لرزید و گاهی آرام بود و گاهی آویزان می گردید، پس صلوات او بر من آمد و او را استوار نمود تا از صراط عبور کرد.

و مردی را از امت خود دیدم که هرچه خود را به یکی از درهای بهشت می رساند آن در به روی اوبسته می گردید، پس شهادت او به یگانگی خداوند از روی صدق آمد و درهای بهشت به روی او گشوده شد و داخل بهشت گردید.»

(1)مرحوم صدوق می فرماید: من این حدیث را به این خاطر در اینجا ذکر نمودم که نام روزه ماه رمضان در آن برده شده بود.

بالای منبر رفت و چون قدم به پله اول منبر گذارد فرمود: «آمّین!» و چون قدم به پله دوم گذارد فرمود: «آمّین!» و چون قدم به پله سوم گذارد فرمود: «آمّین!» پس اصحاب گفتند: یا رسول اللّه! برای چه سه مرتبه آمّین فرمودید؟

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «جبرئیل علیه السلام آمد و گفت: از رحمت خدا دور است کسی که نام تو را بشنود و بر تو صلوات نفرستد، پس من گفتم: آمّین! سپس جبرئیل علیه السلام گفت: از رحمت خدا دور است کسی که ماه رمضان را درک کند و آمرزیده نشود، پس من گفتم: آمّین! و چون قدم بر پله سوم گذاردم جبرئیل علیه السلام گفت: از رحمت خدا دور است بنده ای که پدر و مادر خود و یا یکی از آنان را درک کند و داخل بهشت نشود، پس من گفتم: آمّین!»

«هرکس سه روز از آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و آن را به ماه رمضان متصل نماید خداوند پاداش دو ماه روزه متوالی برای او می نویسد؛ و هرکس ماه رمضان را از روی ایمان و خلوص روزه بگیرد از گناهان خود خارج می شود مانند روزی که از مادر متولد شده است.»

سپس فرمود: پدرم از جد خود علیهماالسلام نقل نموده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی که ماه رمضان را درک کند و آمرزیده نشود از رحمت خدا دور است، و کسی که شب قدر را درک کند و آمرزیده نشود از رحمت خدا دور است، و کسی که نام مرا بشنود و بر من صلوات بفرستد و آمرزیده نشود از رحمت خدا دور است.» گفته شد: یا رسول اللّه! چگونه بر تو صلوات می فرستد و آمرزیده نمی شود؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر بنده ای بر من صلوات بفرستد و بر آل من صلوات نفرستد صلوات او پیچیده می شود و بر صورت او زده می شود و اگر بر من و آل من

ص :168

صلوات بفرستد آمرزیده خواهد شد.»

(1)110- هارون بن مسلم، از امام صادق علیه السلام ، از پدرانش، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل نموده که فرمود: «ماه شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خداست. پس کسی که یک روز از ماه من را روزه بگیرد بهشت برای او واجب می گردد، و کسی که دو روز از آن را روزه بگیرد در قیامت از رفقای پیامبران و صدّیقین و شهدا و صالحین خواهد بود، و کسی که سه روز از آن را روزه بگیرد او در درجات بهشتی همنشین من خواهد بود؛ و کسی که همه ماه شعبان را روزه بگیرد و آن را به ماه رمضان متصل کند برای او توبه از هر گناه کوچک و بزرگی خواهد بود؛ گرچه گناه او ریختن خون بی گناهی بوده باشد.»

ص :169

آن که کاری نکرده باشد که جهاد او را باطل نماید؛ و بر دیوانه نیز چیزی نوشته نمی شود تا عاقل گردد؛ و بر مریض نیز چیزی نوشته نمی شود تا شفا یابد.»

سپس حضرت رضا علیه السلام فرمود: «[ای مردم!] متاع خاوند را [در دنیا[ به ارزانی می توان خرید. پس بکوشید تا قیمت آن بالا نرفته است آن را خریداری کنید.»

خدا و ماه برکت و آمرزش و رحمت و توبه و انابه و تلاوت قرآن و استغفار و روزه و دعا و عبادت و طاعت و آزاد شدن از آتش دوزخ و رسیدن به بهشت است، و کسی که در این ماه آمرزیده نشود آمرزیده نخواهد شد تا ماه رمضان سال بعد برسد. پس کدام یک از شما اطمینان دارید که به ماه رمضان سال بعد برسید؟ در این ماه مانند کسی روزه بگیرید که هرگز امید به روزه گرفتن بعد از آن را نداشته باشد؛ چه بسا روزه داری در این سال روزه بگیرد وسپس در قبر تنها به سر به برد [یعنی مرگ او فرا رسد].

خداوند ما را از خواب غفلت بیدار نماید و ما و شما را بیامرزد.»

بنده ای سوره «إنّا انزلناه فی لیلة القدر» را هزار مرتبه در روز دوشنبه و روز پنج شنبه نمی خواند جز آن که خداوند از آن ملکی را به نام عوّی [و یا کلوسی عرّی] خلق خواهد نمود که کفّ دست او از آسمان ها و زمین های هفتگانه وسیع تر است و در هر ذرّه ای از بدن او هزار مو هست و هر مویی هزار زبان دارد و باهر زبانی با قدرت جن و انس برای قرائت کننده خود استغفار می نماید و خداوند نیز به اندازه پاداش استغفار دو هزار سال که هزار مرتبه تکرار شود را بر پاداش او می افزاید.»

(1)114- امام باقر علیه السلام می فرماید: «هرکس شب قدر را احیا بگیرد [و به عبادت خدا مشغول باشد] گناهان او بخشیده می شود؛ گرچه به اندازه ستارگان آسمان و مثقال های کوه ها و کیل های دریاها باشد.»

(2)115- امام باقر علیه السلام نیز می فرماید: «هرکس سوره «انّا انزلناه» را در حرم خدا [در مکّه] هزار مرتبه بخواند خداوند برای او پاداش هر حج و

ص :173

عمره ای که انجام شده و یا انجام خواهد شد را می نویسد، و کسی که این سوره را در عرفات یکصد مرتبه بخواند خداوند پاداش مجاهدین را تا قیامت به او خداهد داد، و کسی که این سوره را در مسجد منی [مسجد خیف] هفتاد مرتبه بخواند خداوند پاداش هر صدقه ای که تاکنون داده شده و تا قیامت داده خواهد شد را به او می هد، و کسی که این سوره را در داخل کعبه بخواند خداوند پاداش شهدا و صدّیقین را تا قیامت به او خواهد داد، و کسی که این سوره را در مسجد مدینه نزد قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله بیست و یک مرتبه بخواند خداوند پاداش اهل بهشت را تا قیامت و پاداش پیامبران علیهم السلام را به او خواهد داد.»

مترجم گوید: ارتباط حدیث فوق با ماه مبارک رمضان به اعتبار سوره مبارکه قدر است که ارزش و فضیلت شب قدر را بیان نموده است؛ چنان که روایت بعد نیز به همین مناسبت ذکر شده است.

(1)116- مفضّل می گوید: امام صادق علیه السلام سخن از سوره «إنّا أنزلناه» نمود و فرمود: «چه قدر فضیلت این سوره بر سوره های دیگر قرآن روشن است!» پس من به آن حضرت گفتم: چه چیز سبب فضیلت آن

ص :174

شده است؟ فرمود: «ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام در این سوره نازل گردیده است.» گفتم آیا ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام در همان شب قدر نازل گردید که ما بیش از همه شب ها در آن امید رحمت داریم؟ [فرمود: «آری] آن شبی است که در آن تقدیر آسمان ها و زمین انجام می گیرد.»

(1)117- زرارة بن اعین می گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «اسلام بر پنج چیز پایه گذاری شده است: نماز، زکات، روزه، حج، ولایت [اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله ].

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «روزه [برای مؤمن] در قیامت سپری در مقابل آتش دوزخ است.

خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند ملائکه ای را مأمور نموده که به روزه داران دعا کنند.» سپس فرمود: «جبرئیل از ناحیه خداوند به من خبر داد که خداوند می فرماید: من هرگز ملائکه خود را مأمور به دعا برای کسی نمی کنم جز آن که دعای آنان را مستجاب خواهم نمود.»

می فرماید: «مقصود از این ایه این است که [برای حل مشکلات خود] از روزه و نماز کمک بگیرید.» سپس فرمود: «هنگامی که حادثه و بلیه ای برای کسی رخ می دهد باید روزه بگیرد؛ چرا که خداوند می فرماید «واستعینوا بالصبر و الصلاة» و مقصود از صبر در این آیه روزه است.»

(1)127- هشام بن حکم، از امام صادق، از پدرانش، از امیرالمؤمنین، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل نموده که فرمود: «برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن روزه است.»

به فرزندان خود سفارش می نمود و می فرمود: «هنگامی که ماه مبارک رمضان می رسد در عبادت خداوند بکوشید؛ چرا که در آن ماه ارزاق مردم تقسیم می شود و عمرهای آنان معین می گردد و نام حجاج خانه خدا نوشته می شود و در آن ماه شبی وجود دارد که عبادت و عمل خیر در آن از عبادت هزار ماه بهتر است.»

شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خداست. پس کسی که ماه من را روزه بگیرد من در قیامت از او شفاعت خواهم نمود و کسی که ماه خدا را روزه بگیرد خداوند در قبر انیس او خواهد بود و وحشت و غربت او را برطرف خواهد نمود و چون در قیامت از قبر خارج می شود صورت او سفید ونامه عمل اوبه دست راست او و نامه مخلد و جاوید بودن او در بهشت به دست چپ او خواهد بود و چون در محضر پروردگار خود قرار می گیرد خداوند به او می فرماید: بنده من! پس او می گوید: لبیّک، سیّدی! پس خداوند به او می فرماید: تو برای من روزه گرفتی؟ او می گوید: آری، ای مولای من! پس خداوند به ملائکه خود می فرماید: دست بنده من را بگیرید و او را به [مقام قرب] من نزدیک کنید.

(1)و چون او را به مقام قرب الهی نزدیک می کنند، من به او می گویم: آیا

ص :183

ماه من [یعنی ماه شعبان] را نیز روزه گرفتی؟ پس او می گوید: آری. پس من به او می گویم: امروز من از تو شفاعت خواهم نمود؛ و خدای متعال نیز به او می گوید: من حقوق خود را از بنده خویش بر داشتم و امّا نسبت به حقوق خلق من، پس هرکس او را حلال کند من به او پاداشی خواهم داد تا راضی شود.»

(1)رسول خدا صلی الله علیه و آله سپس فرمود: «پس من دست او را می گیرم و نزد صراط می برم، ولی صراط برای او قابل عبور نخواهد بود و صاحب صراط به من می گوید: یا رسول اللّه! این کیست که با خود آورده ای؟ من می گویم: این فلان شخص از امت من است که ماه شعبان را برای رسیدن به شفاعت من روزه گرفته است و ماه رمضان را برای رسیدن به وعده خداوند روزه گرفته است. پس او با عفو خداوند از صراط عبور می نماید تابه در بهشت می رسد و من برای او دربهشت را می کوبم، پس رضوان به من می گوید: ما مأمور هستیم که امروز در بهشت را بر روی تو و امت تو بگشاییم.»

سپس امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «ماه رسول خدا صلی الله علیه و آله را روزه بگیرید تا

ص :184

او در قیامت شفیع شما باشد و ماه خدا را روزه بگیرید تا از نوشابه های مهر زده بهشتی بنوشید.»

شبی است؟ او پاسخ آنان را با لبیّک می دهد و می گوید: ای زنان نیکوی بهشتی! این شب، شب اول ماه رمضان است که درهای بهشت برای روزه داران از امت محمّد صلی الله علیه و آله گشوده شده است.

سپس خداوند عزّوجلّ به رضوان می فرماید: ای رضوان! درهای بهشت را باز کن، و به مالک دوزخ نیز می فرماید: ای مالک! درهای دوزخ را بر روی روزه داران و شب خیزان از امت محمّد( صلی الله علیه و آله ) ببند، و به جبرئیل می فرماید: ای جبرئیل! به زمین هبوط کن و شیاطین را زنجیر کن و آنان را در درّه های دریاها بینداز تا در بین امت حبیب من رخنه نکنند و روزه های آنان را فاسد ننمایند.»

(1)سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «پس از آن خداوند ملائکه خود را در

ص :186

هر شب از ماه رمضان سه مرتبه فرو می فرستد و آنان از ناحیه خداوند می گویند: آیا سؤال کننده ای هست که من خواسته او را عطا کنم؟ و آیا توبه کننده ای هست که من توبه او را بپذیرم؟ و آیا استغفار کننده ای هست که من او را بیامرزم؟ و آیا کسی هست که به خدای بی نیاز عادل خود قرض بدهد؟

(1)همانا خدای تبارک و تعالی در هر روزی از ماه مبارک هنگام افطار

ص :187

عده ای را از آتش دوزخ آزاد می نماید، و چون شب جمعه و روز جمعه می رسد در هر ساعتی هزارهزار نفر را از آتش دوزخ آزاد می نماید که همه آنها مستحق عذاب بوده اند، و هنگامی که روز آخر ماه رمضان می شود به اندازه آنچه از اول تا آخر ماه رمضان آزاد نموده آزاد خواهد نمود. سپس فرمود: در شب قدر خداوند جبرئیل را در بین عده ای از ملائکه به زمین می فرستد و او پرچم سبزی را همراه خود می آورد و بر بام کعبه نصب می نماید؛ آن پرچم ششصد بال داردکه دو بال آن را تنها در شب قدر باز می نماید و بیش از مشرق تا مغرب را احاطه می کند؛ و در آن شب جبرئیل علیه السلام ملائکه را در بین این امت منتشر می نماید و آنان بر هر روزه دار و نمازگزار و ذاکر خدا سلام می کنند و با آنان مصافحه می نمایند و دعاهای آنان را آمین می گویند تا صبح طلوع کند و چون طلوع فجر می شود جبرئیل ندا می کند: ای ملائکه! باز گردید! باز گردید! پس ملائکه می گویند: ای جبرئیل! خداوند با حوایج مؤمنین از امت محمّد صلی الله علیه و آله چه کرد؟ جبرئیل در پاسخ می گوید: خداوند در این شب به آنان نظر رحمت نمود، و همه آنان را بخشید، جز چهار نفر را.» گفته شد: یا رسول اللّه! آن چهار نفر کیانند؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «شخصی که اهل شراب باشد [و توبه نکند]، و کسی که عاق والدین باشد، و کسی که قاطع رحم باشد، و کسی که مشاخن باشد.» گفته شد: یا رسول اللّه! مشاخن کیست؟ فرمود: «مشاخن کسی است که به مردم توهین می کند.»

ص :188

سپس فرمود:

خود می فرماید: شما گواه باشید که من پاداش روزه ماه مبارک رمضان و عبادت آنان را در شب های این ماه رضایت و خشنودی خود و آمرزش آنان قرار دادم.

(1)سپس خدای متعال می فرماید: ای بندگان [روزه دار] من! به عزت و جلالم سوگند، امروز شما هیچ درخواستی برای آخرت خود نخواهید نمود جز آن که من به شما عطا خواهم نمود و برای دنیای خود نیز هر چه درخواست کنید برای شما ذخیره خواهم کرد، سوگند به عزّتم که لغزش های شما را می پوشانم و شما را بین اصحاب خلود [یعنی اهل بهشت] مفتضح و رسوا نخواهم نمود. پس شما از مصلای خود آمرزیده باز گردید، همانا شما مرا خشنود کردید و من نیز از شما خشنود شدم. پس ملائکه با خشنود شدن از پاداش خداوند به این امت، در پایان ماه مبارک رمضان به آسمان بالا می روند.»

شعبان برای ما خطبه ای خواند و فرمود: «ای مردم! ماه مبارک رمضان بر شما سایه افکنده و آن ماه بزرگی است و در آن شبی وجود دارد که بهتر از هزار ماه است. خداوند روزه این ماه را واجب نموده و هرکس در این ماه به خصلتی از خصلت های نیک دست یابد مانند کسی خواهد بود که واجبی را در غیر این ماه انجام داده باشد؛ و هرکس واجبی از واجبات خداوند رادر این ماه انجام دهد مانند کسی خواهد بود که هفتاد واجب الهی را در غیر این ماه انجام داده باشد.»

سپس فرمود: «این ماه ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است، و این ماه، ماه مواسات و کمک و انجام حوایج مؤمنین است. در این ماه روزی مؤمنین فراوان می گردد و هرکس در این ماه به یک روزه دار مؤمن افطاری بدهد گناهان او آمرزیده می شود و از آتش دوزخ آزاد می گردد.»

(1)گفته شد: یا رسول اللّه! همه ما قدرت و توان افطاری دادن نداریم.

ص :191

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: [خداوند کریم است] او این پاداش را به کسی که با مختصری از شیر و یا شربتی از آب افطاری بدهد نیز خواهد داد و هرکس روزه داری را غذای کامل بدهد و او را سیر کند خداوند از حوض خود در قیامت چنان او را سیر خواهد نمود که پس از آن تشنه نشود تا وارد بهشت گردد.»

سپس فرمود: «این ماهی است که اول آن رحمت و وسط آن آمرزش و آخر آن آزاد شدن از آتش دوزخ است و هرکس دراین ماه بر مملوک [و اجیر] خود تخفیف بدهد و کار را بر او سبک کند [تا بتواند روزه بگیرد[ خداوند او را می آمرزد و از آتش دوزخ آزاد می نماید.»

آن گاه فرمود: «در این ماه برای به دست آوردن چهار خصلت بکوشید؛ با دو خصلت آن خدای خویش را خشنود کنید و با دو خصلت دیگر که چاره ای جز انجام آنها را ندارید، نجات خویش را دریابید. اما آن دو خصلتی که مایه خشنودی خدای شما می شود یکی شهادت و گواهی به یگانگی خداوند و گفتن لا إله إلاّ اللّه است و دیگری استغفار و درخواست آمرزش است؛ و اما آن دو خصلتی که چاره ای از آنها ندارید

ص :192

یکی این است که فراوان از خداوند درخواست بهشت بکنید و دیگری این استکه فراوان از او درخواست آزاد شدن از آتش دوزخ را بنمایید.»

(1)135- همان حدیث قبل به روایت دیگری از سلمان رضی اللّه عنه.

می افکند و کسانی که خداوند به آنان نظر رحمت نماید هرگز آنان را عذاب نخواهد نمود؛

(1)2- بوی دهان آنان در وقت افطار نزد خداوند از بوی مشک بهتر خواهد بود؛

(2)3- ملائکه رحمت در شب و روز ماه مبارک رمضان برای آنان استغفار می نمایند؛

(3)4- خداوند به بهشت دستور می دهد که خود را برای بندگان [روزه دار] آماده و زینت کند شاید سختی های آنان در دنیا به پایان برسد و به بهشت و دار کرامت خدا وارد شوند؛

(4)5- هنگامی که شب آخر ماه رمضان می رسد خداوند همه آنان را می آمرزد.»

پس مردی عرض کرد: یا رسول اللّه: مگر شب قدر خداوند آنان را نمی آمرزد؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مگر تو نمی بینی که کارگران هنگامی که از کار خود فارغ می گردند مزد آنان داده می شود؟»

ص :194

(1)137- جابربن عبداللّه می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «به امت من در ماه مبارک رمضان پنج چیز داده شده که به امت هیچ پیامبری قبل از من داده نشده است...» ادامه این سخنان در حدیث قبل بیان شد.

(2)138- ابوسعید خدری می گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: «هرکس ماه رمضان را روزه بگیرد، در حالی که حدود آن را بشناسد و آنچه شایسته حرمت ماه رمضان است را [مانند ایمان و خلوص و حفظ زبان و حفظ حیا و عفّت و گوش و چشم و سایر اعضای بدن از گناه را] رعایت کند گناهان گذشته او آمرزیده می شود.»

ص :195

«هیچ بنده ای روزه دار نمی شود جز آن که درهای آسمان [از رحمت الهی] به روی او گشوده می گردد تا وقتی که خورشید غروب کند و اگر یک رکعت و یادو رکعت نماز مستحبّی بخواند همسران او از حورالعین بهشتی با نور خود آسمان ها راروشن می کنند و می گویند: خدایا، او رابه سوی ما بفرست، همانا ما مشتاق دیدار او هستیم. و اگر در بین روز «لا اله إلاّ اللّه» و یا «سبحان اللّه» بگوید هفتاد هزار از ملائکه او رااحاطه می کنند وتا آخر روز تهلیل و تسبیح او را می نویسند.»

«درهای آسمان در شب اول ماه رمضان گشوده می شود و تا شب آخر ماه گشوده است و هیچ بنده ای نیست که در شبی از شب های ماه رمضان نماز [مستحبی] بخواند جز آن که خداوند به واسطه هر سجده ای که می کند یک هزار و پانصد حسنه برای او می نویسد و برای او در بهشت خانه ای از یاقوت سرخ بنا می گردد که هفتاد هزار در دارد و بر هر دری قصری از طلا مزّین به یاقوت سرخ قرار دارد و هر قصری هفتاد هزار در دارد و هنگامی که مؤمن یک روز از ماه رمضان را روزه می گیرد گناهان گذشته او تاآن روز بخشوده می گردد و آنروز کفاره گناهان او تا سال آینده نیز خواهد بود و خداوند به جای هر روزی که از ماه رمضان روزه می گیرد قصری به او می دهد که هزار در از طلا دارد و هفتاد هزار از ملائکه برای او استغفار می کنند تا آن روز به پایان برسد و برای اوست به هر سجده ای که در شب و یا روز می کند درختی در بهشت که یک اسب سوار می تواند هزار سال در زیر آن حرکت کند.»

خدا می فرماید: «همه اعمال فرزند آدم از اوست جز روزه او که آن از من است و من پاداش آن را می دهم [من پاداش او هستم]. و روزه در روز قیامت سپر بنده مؤمن است در مقابل آتش دوزخ همان گونه که شخص مجاهد به وسیله سپر از خود محافظت می نماید.»

سپس فرمود: «و بوی دهان مؤمن روزه دار نزد خداوند از بوی مشک بهتر است و خداوند می فرماید: دو ساعت برای روزه دار ساعت مسرّت و شادی است: یکی هنگام افطار که می خورد و می آشامد و دیگری هنگام ملاقات من [در ساعت مرگ یا قیامت [که من او را داخل بهشت خواهم نمود.»

به خدایی که مرا به حق به پیامبری مبعوث نمود، همانا جبرئیل از اسرافیل، از پروردگار متعال نقل نمود که خداوند می فرماید: هرکس در شب آخر ماه رمضان ده رکعت نماز بخواند و در هر رکعت سوره حمد را یک مرتبه و سوره «قل هواللّه احد» را ده مرتبه بخواند و در هر کدام از رکوع وسجود خود ده مرتبه بگوید:

(1)«سبحان اللّه و الحمدللّه و لا اله الاّ اللّه و اللّه اکبر» و پس از هر دو رکعت تشهد و سلام بگوید و بعد از سلام آخر هزار مرتبه «استغفراللّه»

ص :200

بگوید و چون از استغفار فارغ گردید به سجده برود و بگوید «یا حیّ یا قیّوم یا ذالجلال و الإکرام یارحمان الدنیا و الآخرة و رحیمهما یا أرحم الراحمین و یا إله الأوّلین و الآخرین اغفرلنا ذنوبنا و تقبّل منّا صلاتنا و صیامنا و قیامنا»، سوگند به خدایی که مرا به حق به پیامبری مبعوث نموده، سر از سجده خود بر نمی دارد جز آن که خداوند او را می آمرزد و روزه ماه رمضان را از او قبول می کند و از گناهان او می گذرد؛ گرچه هفتاد گناه کرده باشد که هرگناهی از آن بزرگ تر از گناهان بندگان خدا باشد، و به واسطه او خداوند عبادت همه اهل شهر او رانیز می آمرزد.»

(1)آن گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله به جبرئیل علیه السلام فرمود: «ای جبرئیل! آیا خداوند عبادت او را به طور خاص و ویژه در ماه رمضان می پذیرد و عبادت همه اهل شهر او را به طور عام؟ جبرئیل علیه السلام فرمود: «آری، به خدایی که تو رابه پیامبری مبعوث نموده، این به واسطه کرامت و بزرگی منزلت این بنده در پیشگاه خداوند است که به واسطه او از او و از همه اهل شهر او نماز و روزه و عباداتشان را می پذیرد و گناهان آنان را می آمرزد و دعاهای آن بنده را نیز مستجاب می نماید.»

ص :201

(1)سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «سوگند به خدایی که مرا به حق به پیامبری مبعوث نمود، هنگامی که بنده خدا این نماز را می خواند و این استغفار را می نماید نماز و روزه و عبادات او را می پذیرد و او را می آمرزد و دعای او را مستجاب می نماید؛ چرا که خداوند در کتاب خود می فرماید: «استغفروا ربّکم إنّه کان غفّارا) و می فرماید: (استغفروا ربّکم ثمّ توبوا إلیه» و می فرماید: «و الذین إذا فعلوا فاحشةً أو ظلموا أنفسهم ذکروا اللّه فاستغفروا لذنوبهم و من یغفر الذنوب إلاّ اللّه» و می فرماید: «و أن استغفروا ربّکم ثمّ توبوا الیه یمتّعکم متاعا حسنا إلی أجل مسمّی و یؤت کلّ ذی فضل فضله» و می فرماید: «و استغفروا إنّه کان توّابا».»

رسول خدا صلی الله علیه و آله سپس فرمود: «این [نماز و استغفار] هدیه مخصوص خداوند برای من و امت من است و خداوند به امت های دیگر چنین هدیه ای را عطا نفرموده است.»

ص :202

رمضان را در مکه درک کند و روزهای آن را روزه بگیرد و شب های آن رابه آنچه برای اوممکن است به عبادت مشغول باشد مانند آن استکه یکصد هزار ماه در غیر ماه رمضان در مکه عبادت کرده باشد و برای اوست در هر روزی و هر شبی پاداش دوبار اسب که در راه خدا انفاق نماید و پاداش یک بنده که در راه خدا آزاد کند و برای هر روز و هر شبی از ماه رمضان برای او پاداش صدقه و حق شفاعت و درجه ای در بهشت خواهد بود.»

می فرمود: «کسی که غسل های شب های ماه رمضان را انجام دهد از گناهانش خارج می گردد مانند وقتی که از مادر متولد شده است.» پس من به آن حضرت عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! شب های غسل در ماه رمضان کدام است؟ امام صادق علیه السلام فرمود: «شب هفدهم و شب نوزدهم و شب بیست و یکم و شب بیست و سوم.» گفتم:

آیا در این شب ها افزون بر شب های دیگر نمازی وارد شده است؟ فرمود: «خیر، جز در شب بیست و یکم و شب بیست و سوم که در آنها امید شب قدر می رود و مستحب است در هر شبی از این دو شب یکصد رکعت نماز خوانده شود و در هر رکعت حمد یک مرتبه و «قل هواللّه احد» یکصد مرتبه خوانده شود، و اگر کسی این نمازها را بخواند خداوند او را از آتش دوزخ آزاد می کند و بهشت را برای او واجب می گرداند و به اندازه جمعیت دو قبیله ربیعه و مضرّ [دو قبیله بزرگ عرب] به او حق شفاعت می دهد.»

بیست و سوم ماه رمضان را احیا بگیرد و یکصد رکعت نماز در آن بخواند، خداوند معیشت و زندگی او را وسعت می دهد و دشمن را از او دفع میکند و از شرّ غرق شدن و زیر دیوار رفتن و سرقت نجات می دهد و ترس از منکر و نکیر در قبر از او برداشته می شود و چون از قبر خارج می گردد نور اوبرای اهل محشر جلوه می کند ونامه عمل او به دست راست او داده می شود و برائت از دوزخ و عبور از صراط و امان از عذاب برای اونوشته می شود و بدون حساب وارد بهشت می گردد و همنشین پیامبران و صدّیقین و شهدا و صالحین خواهد بود و آنان نیکو رفیقانی هستند.»

رمضان خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسیدم و چون آن حضرت مرا مشاهده نمود فرمود: «ای جابر! این آخرین جمعه ماه رمضان است. پس تو با ماه رمضان وداع کن و بگو: «ألّلهمّ لاتجعله آخر العهد من صیامنا إیّاه فان جعلته فاجعلنی مرحوما و لا تجعلنی محروما» [؛ یعنی: خدایا، این ماه را ماه آخر روزه داری ما قرار مده و اگر چنین خواهی کرد، پس مرا از کسانی قرار ده که مورد رحمت تو قرار گرفته اند و من را از محرومین قرارم مده.»].»

سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هرکس این وداع راانجام دهد یکی از دو خیر به او می رسد: یا به ماه مبارک رمضان آینده خواهد رسید، و یا مورد آمرزش و رحمت خدا واقع خواهد شد.»

(1)سپس فرمود: «خداوند تبارک و تعالی روزه ماه مبارک رمضان را در گذشته تنها بر پیامبران واجب نمود، نه بر امت های آنان، و به دلیل عنایت

ص :207

و تفضّلی که بر شما داشت روزه ماه مبارک رمضان را بر شما [امت آخرالزمان] نیز واجب فرمود.»

آن گاه فرمود: «سوگند به خدایی که مرا به حق به پیامبری مبعوث نمود، خداوند هیچ فضیلتی را به پیامبران گذشته عطا نفرمود جز آن که به من نیز عطا فرمود و افزون بر آنها چیزهایی به من عطا نمود که به هیچ کدام از آنان عطا نفرمود: او مرا برهمه آنان فضیلت داد و من آقا و سیّد و افضل و بهترین آنان هستم، لکن فخری نمی کنم [بلکه نعمت های خداوند را برخود بازگو می نمایم].»

شما می آید! و چه قدر شما به آن بی توجه هستید!» پس عمربن خطاب گفت: یا رسول اللّه! آیا وحیی نازل شده و یا دشمنی به طرف ما آمده است؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «چنین نشده، لکن خداوند در شب اول ماه رمضان هر مسلمانی را می آمرزد.»

انس بن مالک می گوید: شخص دیگری از گوشه مجلس سرخود را بالا کرد و از روی تعجب گفت: بخٍ بخٍ [به به!]. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله به اوفرمود: «سینه تو نتوانست این سخن را بپذیرد؟» آن مرد گفت: یا رسول اللّه! به خدا سوگند، سینه من از پذیرفتن این سخن تنگ نشد، لکن من به یاد منافقین افتادم. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «منافق کافر است و کافر از این سخنان بهره ای نخواهد برد.»

وقت رؤیت هلال ماه رمضان می فرمود: «اگر مردم می دانستند که در ماه رمضان چه برکاتی نهفته است آرزو می کردند که ماه رمضان یک سال می بود.» در این هنگام مردی از قبیله خزاعه گفت: یا رسول اللّه! برکات ماه رمضان را برای ما بیان کنید. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«بهشت به خاطر ماه رمضان از اول سال تا آخر سال زینت می شود و چون روز اول ماه رمضان می رسد از زیر عرش بادی می وزد و برگ درختان بهشت به هم می خورد و چون حورالعین این صدا را می شنود می گویند: خدایا، ما را به بندگان بهشتی خود تزویج کن و چشم ما و آنان را با این عمل روشن فرما. پس هیچ بنده ای ماه رمضان را روزه نمی گیرد جز آن که خداوند او را در خیمه ای از درّ با یکی از حورالعین تزویج خواهد نمود چنان که در قرآن می فرماید: «حورمقصورات فی الخیام»؛ و

ص :210

بر هر کدام از حورالعین هفتاد حلّه قرار دارد که هر کدام رنگ مخصوصی دارند و هفتاد نوع از بوی خوش نیز در آنها وجود دارد که هر کدام بوی مخصوصی دارند وبرای هر کدام از حورالعین تختی از یاقوت سرخ است که با درّ بافته شده است وبر هر تختی هفتاد بستر از استبرق پهن شده است و بر روی هر تختی هفتاد متکاست و هر یک از حورالعین هفتاد هزار خدمتکار مرد و هفتاد هزار خدمتکار زن دارند و در دست هر خدمتکاری ظرفی از طلا با نوعی از طعام است که اگر کسی یک لقمه از آن را بردارد لذّتی از آن می یابد که از لقمه قبل از آن نیافته است، و به همسر او نیز نعمت هایی داده می شود و او نیز بر تختی از یاقوت سرخ قرار دارد و در دست او دستبندی از طلای سرخ منسوج به یاقوت می باشد. سپس فرمود: آنچه گفته شد پاداش یک روز از روزه ماه رمضان است و پاداش بقیه اعمال نیک او نیز محفوظ خواهد بود.»

(1)153- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هنگامی که ماه رمضان می رسد درهای رحمت گشوده می شود و درهای دوزخ بسته می گردد و شیاطین به زنجیر کشیده می شوند.»

و اخلاص روزه بگیرد گناهان گذشته او آمرزیده می شود.»

(1)156- ابوهریره می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هر عمل نیکی که فرزند آدم انجام دهد، طبق فرموده قرآن از ده برابر تا هفتصد برابر پاداش دارد جز روزه که خداوند می فرماید: روزه مخصوص من است و چون روزه دار برای من از شهوت و میل نفسانی خود صرف نظر می کند من پاداش او را می دهم [من خود پاداش او هستم] و برای روزه دار دو شادی و مسرت حاصل می شود: یکی در وقت افطار، و دیگری در وقت ملاقات با خداوند. و بوی دهان روزه دار نزد من بهتر از بوی مشک است و روزه برای مؤمن در قیامت سپری در مقابل آتش دوزخ است.»

(2)157- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «دعای سه دسته از مردم مستجاب است: 1- دعای روزه دار [در وقت افطار]؛ 2- دعای مسافر؛ 3- دعای مظلوم.»

ص :213

(1)158- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «چه بسا روزه داری که [در اثر بی تقوایی] از روزه خود بهره ای جز گرسنگی نخواهد داشت و چه بسا سحرخیزی که [در اثر بی تقوایی [بهره ای از سحر خیزی خود جز بیداری نخواهد داشت.»

مؤلف گوید: اگر همه آنچه گذشت را فراموش نمودیم حدیث آخر را نباید فراموش کنیم. در پایان خدا را شاکر هستم که توفیق ترجمه این کتاب را به من عطا فرمود.

و آخر دعوانا أن الحمد للّه ربّ العالمین.

یقول المترجم: و هذه هدیّة منّی لسّیدی و مولای الحجّة بن الحسن المهدیّ عجّل اللّه فرجه الشریف

یا أیّها العزیز مسّنا و أهلنا الضرّ و جئنا ببضاعةٍ مزجاة فأوف لنا الکیل و تصدّق علینا إنّ اللّه یجزی المتصدّقین.

ص :214

اوقات استجابة الدعاء

قال الصادق علیه السلام : أطلبوا الدعاء فی أربع ساعات: عند هبوب الریاح، و زوال الأفیاء، و نزول القطر، و أوّل قطرة من دم القتیل المؤمن، فإنّ أبواب السماء تفتح عند هذه الأشیاء. (کافی 2/477)

و قال علیه السلام : یستجاب الدعا فی أربعة مواطن: فی الوتر، و بعد الفجر، وبعد الظهر، و بعد المغرب (المصدر)

و قال أمیرالمؤمنین علیه السلام : اغتنموا الدعاء عند أربع: عند قرأة القرآن، و عند الأذان، و عند نزول الغیث، و عند إلتقاء الصفّین للشهادة. (المصدر)

و قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : خیر وقت دعوتم اللّه عزوجل فیه الأسحار، و تلا هذه الآیة فی قول یعقوب: «سوف أستغفرلکم ربّی» قال صلی الله علیه و آله : «أخّرهم إلی السحر». (المصدر)

و عن الصادق علیه السلام قال: إنّ فی اللیل لساعة ما یوافقها عبد مسلم... الاّ إستجاب اللّه له فی کلّ لیلة... إذا مضی نصف اللیل و هی السدس الأوّل من أوّل النصف. (المصدر ص 478)

و عنه علیه السلام قال: یستجاب الدعاء یوم الجمعة ما بین فراغ الإمام من الخطبة الی أن تستوی الصفوف بالناس، و ساعة أخری من آخرالنهار الی غروب الشمس. (مصباح المتهجدین ص 245)

ص :215