آداب و اعمال زیارتگاه ها در سوریه

مشخصات کتاب

سرشناسه : احمدی قمی حسین 1341 - عنوان و نام پدیدآور : آداب و اعمال زیارتگاه ها در سوریه/حسین احمدی قمی .

مشخصات نشر : قم: مسجد مقدس جمکران 1386.

مشخصات ظاهری : 128ص. ؛ 11 × 16 س م.

شابک : 7000 ریال : چاپ دوم : 978-964-973-122-3

یادداشت : فارسی - عربی

یادداشت : چاپ دوم : 1389(فیپا) .

موضوع : زیارتگاههای اسلامی -- سوریه

موضوع : زیارتنامه ها

موضوع : دعاها

موضوع : زیارت -- آداب و رسوم

شناسه افزوده : مسجد جمکران (قم)

رده بندی کنگره : BP263/6/الف3آ4 1386

رده بندی دیویی : 297/765

شماره کتابشناسی ملی : 1290310

ص:1

اشاره

ص:2

آداب و اعمال زیارتگاه ها در سوریه

ص:3

ص:4

فهرست

تصویر

ص:5

تصویر

ص:6

تصویر

ص:7

تصویر

ص:8

مقدمه ناشر

سال های زیادی است که مشتاقان زیارت مقام شهدای مدفون در کشور اسلامی سوریه به آن سرزمین پر از خاطرات غم بار سفر می نمایند و با عشق و علاقه خاص زیارت نامه های وارده را تلاوت نموده و دل خود را با نور دعا و زیارت جلا می دهند.

لذا با استفاده از کتاب های چاپ شده پیرامون آن زیارتگاه ها و مقامات شریف برآن شدیم تا مجموعه پیش روی را برای بهره برداری عزیزان مشتاق جمع آوری می نمائیم و به زیور طبع بیاراییم.

در این مجموعه از کتاب های زیادی به ویژه مجموعه های چاپ انتشارات وزین مشعر بهره برده ام که امید است مورد عنایت حضرت زینب علیها السلام قرار گیرند.

مدیر مسؤول انتشارات

مسجد مقدّس جمکران

حسین احمدی

ص:9

ص:10

زینب کبری «سلام الله علیها» عقیله بنی هاشم

شیرزن کربلا، زینب کبری علیها السلام، تداوم بخش قیام عاشورا، دخت گرامی امیرمؤمنان علی علیه السلام، تربیت یافته دامن پاک فاطمه زهراعلیها السلام و خواهر با وفای امام حسن و امام حسین علیهما السلام است. آن حضرت که به «عقیله بنی هاشم» (بانوی با شخصیّت و بزرگوار هاشمی) معروف است، سومین فرزند خانواده بوده و در سال پنجم هجری، در زمان حیات پیامبر خداصلی الله علیه وآله در شهر مدینه دیده به جهان گشود،(1) و حضرت رسول از طرف پروردگار، نام «زینب» را بر او نهاد و فرمود:

«به افراد حاضر و غایب امّتم توصیه می کنم که این دختر را احترام کنند». حضرت زینب معارف اسلامی را از سرچشمه فیاض آن فراگرفت و در تعلیم و تربیت مردم کوشا بود. بنابر نقل «خصائص الزینبیه» (2) آن بانوی بزرگوار در ایام اقامت پدرش علی علیه السلام در کوفه در منزل خود، برای زنان جلسه تفسیر قرآن داشت. خطبه های وی در کوفه و شام و احتجاجش بر ابن زیاد و یزید بهترین گواه

ص:11

بر دانش وافر و قدرت بیان و قوّت قلب و شجاعت و رشادت او است.

همسر گرامی او، پسر عمویش عبداللَّه فرزند جعفر بن ابی طالب بود که ثمره این ازدواج فرزندانی بود که دو نفر از آنان به نام های «عون» و «محمّد» در رکاب سیّدالشهداعلیه السلام جهاد کردند و شربت شهادت نوشیدند.

زینب را «امّ المصائب» گویند؛ زیرا وی در زندگی مصیبت های گوناگون دید. او شاهد مصیبت وفات جد بزرگوارش رسول خداصلی الله علیه وآله و در حال کودکی مادر جوانش فاطمه زهراعلیها السلام را از دست داد. دیری نگذشت که پدر مظلومش امیرمؤمنان علیه السلام را با فرق شکافته نظاره گر بود. پس از آن با شهادت برادر بزرگوارش امام حسن مجتبی علیه السلام مواجه شد، و سرانجام به همراه برادرش امام حسین علیه السلام از مدینه راهی کربلا شد و در صحنه مصیبت بزرگ و نهضت خونین کربلا برادر را یاری و همراهی کرد. او ناظر شهادت برادران و عزیزان و فرزندان بود و پس ار آن همه مصیبت، در قید اسارت دشمن، همراه قافله اسیران در شهرها و بیابان ها و مجالس نامحرمان برده شد! فإنّا للَّه و انّا إلیه راجعون.

حضرت زینب علیها السلام سرانجام در واقعه حرّه به سال 62 هجری

ص:12

قمری یا در سال قحطی مدینه، همراه همسرش عبداللَّه بن جعفر - که در دمشق زمین هایی داشت - به این شهر مهاجرت کرد و در همانجا وفات یافت. تاریخ ارتحالش را 15 رجب سال 62 هجری قمری نوشته اند.(3)

آرامگاه حضرت زینب، در چند کیلومتری جنوب شرقی دمشق، پیوسته زیارتگاه شیعیان و دوستداران خاندان عصمت و طهارت است.

گرچه برای حضرت زینب، با آن همه قدر و منزلت، زیارت مخصوصی نرسیده است ولی سزاوار است در زیارتش، آداب زیارت بزرگان دین، مانند: پاکیزگی و طهارت لباس و بدن … مراعات شود و آن حضرت را با الفاظی که در زیارت کریمه اهل بیت، حضرت فاطمه معصومه علیها السلام، دختر موسی بن جعفرعلیه السلام(4) است (زیارت اوّل) یا الفاظی که در زیارت اولاد ائمه (زیارت سوم) نقل شده است زیارت کنند و هر مقدار می توانند نماز و قرآن بخوانند و دعا کنند و ثوابش را به آن حضرت و یا دیگران هدیه نمایند.

برای استفاده بیشتر زائران محترم، زیارت نامه های نوشته شده موجود را یک جا جمع آوری کرده ایم تا هر کس مطابق روحیه

ص:13

و موقعیت خود یکی از آن ها را برگزیند.

قابل توجّه است که برخی از این زیارتنامه ها مانند:

«الزِّیارَةُ المُفْجِعَةُ» (زیارت دوم) بیشتر جنبه بیان وقایع و فجایع تاریخی و ذکر مصائب آن حضرت را دارد و چون در بیان تاریخ کربلا نقل قول های گوناگونی آمده و بیان همه آن ها مناسب یک زیارتنامه نیست، لذا سعی شده است زیارتنامه به شکل متداول آن آورده شود و از نقل قول ها و مدارک نکات تاریخی آن صرف نظر گردد. امید است زائران محترم از دعای خیر فراموشمان نفرمایند.(5)

اذن دخول حرم مطهر حضرت زینب «سلام الله علیها»

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

بِاِذْنِ اللَّهِ وَإِذْنِ رَسُولِهِ وَإِذْنِ مَلائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ اَنْبِیائِهِ الْمُرسَلِینَ، وَ الْأَئِمَّةِ الْمَعْصُومِینَ، وَ بِإِذْنِ السَیِّدَةِ زَیْنَبَ الْکُبْری بِنْتِ الْإِمامِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلامُ، أَدْخُلُ هذِهِ الرَّوْضَةَ الْمُبارَکَةَ، وَاَدْعُو اللَّهَ بِفُنُونِ الدَّعَواتِ، وَ اَعْتَرِفُ للَّهِ ِ بِالْعُبُودِیَّهِ، وَ لِلنَّبِیِ ّ وَ الْأَئِمَّةِ الْمَعْصُومِینَ عَلَیْهِمُ اَلسَّلامُ بِالطَّاعَةِ، رَبِ ّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ، وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ، وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصِیراً.

ص:14

زیارت اوّل حضرت زینب کبری علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلی آدَمَ صَفْوَةِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی نُوحٍ نَبِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی إِبْراهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی مُوسی کَلِیمِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی عِیسی رُوحِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خَیْرَ خَلْقِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صَفِیَّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِاللَّهِ خاتَِمِ النَّبِیِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ، عَلِیَّ بْنَ أَبِی طالِبٍ وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ سَیِّدَةَ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُما یا سِبْطَیِ الرَّحْمَةِ وَسَیِّدَیْ شَبابِ أَهْلِ

ص:15

الْجَنَّةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَ الْعابِدِینَ وَقُرَّةَ عَیْنِ النّاظِرِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ باقِرَ الْعِلْمِ بَعْدَ النَّبِیِّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصّادِقَ الْبآرَّ الْأَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ الطّاهِرَ الطُّهْرَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا الْمُرْتَضی اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ التَّقِیَّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ النَّقِیَّ النّاصِحَ الْأَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ، اَلسَّلامُ عَلَی الْوَصِیِّ مِنْ بَعْدِهِ. اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی نُورِکَ وَسِراجِکَ، وَوَلِیِّ وَلِیِّکَ وَوَصِیِّ وَصِیِّکَ، وَحُجَّتِکَ عَلی خَلْقِکَ. اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ وَخَدِیجَةَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا اُخْتَ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا عَمَّةَ وَلِیِّ اللَّهِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ عَرَّفَ اللَّهُ بَیْنَنا وَبَیْنَکُمْ فِی الْجَنَّةِ،

ص:16

وَحَشَرَنا فِی زُمْرَتِکُمْ، وَأَوْرَدَنا حَوْضَ نَبِیِّکُمْ، وَسَقانا بِکَأْسِ جَدِّکُمْ مِنْ یَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ، أَسْئَلُ اللَّهَ أَنْ یُرِیَنا فِیکُمُ السُّرُورَ وَالْفَرَجَ، وَأَنْ یَجْمَعَنا وَإِیّاکُمْ فِی زُمْرَةِ جَدِّکُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَأَنْ لا یَسْلُبَنا مَعْرِفَتَکُمْ، إِنَّهُ وَلِیٌّ قَدِیرٌ. أَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ بِحُبِّکُمْ، وَالْبَرآءَةِ مِنْ أَعْدآئِکُمْ، وَالتَّسْلِیمِ إِلَی اللَّهِ راضِیاً بِهِ غَیْرَ مُنْکِرٍ وَلامُسْتَکْبِرٍ، وَعَلی یَقِینٍ ما أَتی بِهِ مُحَمَّدٌ وَبِهِ راضٍ نَطْلُبُ بِذلِکَ وَجْهَکَ یا سَیِّدِی. اَللَّهُمَّ وَرِضاکَ وَالدّارَ الْآخِرَةَ، یا سَیِّدَتِی یا زَیْنَبُ، اِشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ، فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ. اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْئَلُکَ أَنْ تَخْتِمَ لِی بِالسَّعادَةِ، فَلاتَسْلُبْ مِنِّی ما أَنَا فِیهِ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ. اَللَّهُمَّ اسْتَجِبْ لَنا، وَتَقَبَّلْهُ بِکَرَمِکَ وَعِزَّتِکَ، وَبِرَحْمَتِکَ وَعافِیَتِکَ، وَصَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ أَجْمَعِینَ، وَسَلَّمَ تَسْلِیماً یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.

ص:17

دعای بعد از زیارت

مرحوم علّامه سیّد محسن امین قدس سره در مفتاح الجنات می فرماید: بعد از زیارت هر یک از انبیا و ائمه علیهم السلام و اولاد آنان مناسب است این دعا خوانده شود:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَللَّهُمَّ صَلِ ّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، اَللَّهُمَّ إِنَّا نَسْأَلُکَ وَنَدْعُوکَ وَنُقْسِمُ عَلَیْکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ الْأَعَزِّ الْأَجَلِ الْأَکْرَمِ، وَبِحَقِّ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلیَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وَأَهْلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرِینَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، أَنْ لا تَدَعَ لَنا فِی هذَا الْمَشْهَدِ الْمُعَظَّمِ وَالْمَقامِ الْمُکَرَّمِ ذَنْباً إِلّا غَفَرْتَهُ، وَلا هَمّاً إِلَّا فَرَّجْتَهُ وَلا سُوءاً إِلَّا دَفَعْتَهُ، وَلا دَیْناً إِلّا قَضْیَتهُ وَلا مَرِیضاً إِلَّا شَفَیْتَهُ وَعافَیْتَهُ، وَلا غائِباً إِلَّا حَفِظْتَهُ وَاَدْنَیْتَهُ، وَلا حاجَةً مِنْ حَوائِجِ الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ لَکَ فِیها رِضیً وَلَنا فِیها صَلاحٌ إِلَّا قَضَیْتَها وَیَسَّرْتَها، اَللَّهُمَّ اغْفِرْلَنا

ص:18

وَلِآبائِنا وَأُمَّهاتِنا، وَاِخْوانِ دِینِنا، وَاَقْرِبآئِنا وَجِیرانِنا، وَمَنْ عَلَّمَنا، وَمِنْ لَهُ فَضْلٌ عَلَیْنا، وَمَنِ اتَّخَذَ عِنْدَنا یَداً مِنْ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، ذُنُوبَنَا کُلَّها، صَغِیرَها وَکَبِیرَها، ماتَقَدَّمَ مِنْها وَما تَأَخَّرَ، وَاعْصِمْنا فِیما بَقِیَ مِنْ اَعْمارِنا، وَارْحَمْنا وَلا تُسَلِّطْ عَلَیْنا مِنْ لا یَرْحَمُنَا، اَللَّهُمَّ اَحْیِنا مَحْیا مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاَمِتْنا مَماتَهُمْ، وَاحْشُرْنا مَعَهُمْ وَفِی زُمْرَتِهِمْ وَتَحْتَ لِوآئِهِمْ، وَلا تُفَرِّقْ بَیْنَنا وَبَیْنَهُمْ طَرْفَةَ عَیْنٍ فِی الدُّنْیا والْآخِرَةِ، اَللَّهُمَّ إِنَّا نَسْأَلُکَ خَیْرَ الْخَیْرِ رِضْوانَکَ وَالْجَنَّةَ، وَنَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ الشَّرِّ سَخَطِکَ وَالنَّارِ یا کَرِیُم، وَصَلَّی اللَّهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِینَ وَسَلَّمَ تَسْلِیماً.

ص:19

الزیارة المفجة

زیارت دوم حضرت زینب کبری علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بَنْتِ سَیِّدِ الْأَنْبِیآءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ صاحِبِ الْحَوْضِ وَاللِّوآءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَنْ عُرِجَ بِهِ إِلَی السَّمآءِ، وَوُصِلَ إِلی مَقامِ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنی اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ نَبِیِ ّ الْهُدی وَسَیِّدِ الْوَری وَمُنْقِذِ الْعِبادِ مِنَ الرَّدی، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ صاحِبِ الْخُلُقِ الْعَظِیمِ، وَالشَّرَفِ الْعَمِیمِ، وَالْآیاتِ وَالذِّکْرِ الْحَکِیمِ، اَلسَّلامُ عَلَیْک یا بِنْتَ صاحِبِ الْمَقامِ الْمَحْمُودِ، وَالْحَوْضِ المَوْرُودِ وَاللِّوآءِ الْمَشْهُودِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَنْهَجِ دِینِ الْإِسْلامِ، وَصاحِبِ الْقِبْلَةِ وَالْقُرْآنِ، وَعَلَمِ الصِّدْقِ وَالْحَقِ ّ وَالْإِحْسانِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ صِفْوَةِ الْاَنْبِیآءِ، وَعَلَمِ الْاَتْقِیآءِ، وَمَشْهُورِ الذِّکْرِ فِی الْأَرْضِ وَالسَّمآءِ

ص:20

وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ خَیْرِ خَلْقِ اللَّهِ وَسَیِّدِ خَلْقِهِ، وَاَوَّلِ الْعَدَدِ قَبْلَ ایجادِ اَرْضِهِ وَسَماواتِهِ، وَآخِرِ الْأَبَدِ بَعْدَ فَناءِ الدُّنْیا وَاَهْلِها، اَلَّذِی رُوحُهُ نُسْخَةُ اللّاهُوتِ، وَصُورَتُهُ نُسْخَةُ الْمُلْکِ وَالْمَلَکُوتِ، وَ قَلْبُهُ خَزانَةُ الْحَیِ ّ الَّذِی لایَمُوتُ، وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْمُظَلَّلِ بِالْغَمامِ، سَیِّدِ الْکَوْنَیْنِ وَ مَوْلَی الثَّقَلَیْنِ، وَ شَفِیعِ الْاُمَّةِ یَوْمَ الْمَحْشَرِ، وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ إِمامِ الْاَتْقِیاءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رُکْنِ الْأَوْلِیاءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْک یا بِنْتَ عِمادِ الْأَصْفِیاءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ یَعْسُوبِ الدِّینِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ قآئِدِ الْبَرَرَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ قامِعِ الْکَفَرَةِ وَالْفَجَرَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وارِثِ النَّبِیِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ خَلِیفَةِ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ

ص:21

یا بِنْتَ ضِیاءِ الدِّینِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ النَّبَأِ الْعَظِیمِ عَلَی الْیَقِینِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَنْ حِسابُ النَّاسِ عَلَیْهِ، وَ الْکَوْثَرُ فِی یَدَیْهِ، وَالنَّصُّ یَوْمَ الْغَدِیرِ عَلَیْهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَنْ قادَ زَمامَ ناقَتِها جِبْرائِیلُ وَ شارَکَها فِی مُصابِها اِسْرافِیلُ، وَغَضِبَ لَها الرَّبُّ الْجَلِیلُ، وَبَکی لِمُصابِها اِبْراهِیمُ الْخَلِیلُ، وَنُوحٌ وَمُوسی الْکَلِیمُ فِی کَرْبَلاءِ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ الْغَرِیبِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْبُدُورِ السَّواطِعِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الشُّمُوسِ الطَّوالِعِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ زَمْزَمَ وَ الصَّفا، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَکَّةَ وَ مِنی اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَنْ حُمِلَ عَلَی الْبُراقِ فِی الْهَواءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَنْ حَمَلَ الزَّکاةَ بِاَطْرافِ الرِّداءِ وَ بَذَلَهُ عَلَی الْفُقَراءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَنْ اُسْرِیَ بِهِ مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصی اَلسَّلامُ

ص:22

عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَنْ ضَرَبَ بَالسَّیْفَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَنْ صَلَّی الْقِبْلَتَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفی اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ عَلِیٍ ّ الْمُرْتَضی اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ خَدِیجَةَ الْکُبْری اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلی جَدِّکِ مُحَمَّدٍ الْمُخْتارِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلی اَبِیکِ حَیْدَرٍ الْکَرَّارِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلَی السَّاداتِ الْأَطْهارِ الْأَخْیارِ، وَ هُمْ حُجَجُ اللَّهِ عَلَی الْأَقْطارِ، وَساداتِ الْأَرْضِ وَ السَّماءِ مِنْ وُلْدِ أخِیکِ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ الْعَطْشانِ الظَّمْئانِ وَ هُوَ اَبُو التِّسْعَةِ الْاَطْهارِ، وَ هُمْ حُجَجُ اللَّهِ فِی الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ وَ الْأَرْضِ وَ السَّماءِ، اَلَّذِینَ حُبُّهُمْ فَرْضٌ عَلی اَعْناقِ کُلِ ّ الْخَلائِقِ الْمَخْلُوقِینَ لِخالِقِ الْقادِرِ السُّبْحانِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِ ّ اللَّهِ الْأَعْظَمِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا اُخْتَ وَلِیِ ّ اللَّهِ الْمُعَظَّمِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا عَمَّةَ وَلِیِ ّ اللَّهِ الْمُکَرَّمِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا اُمَّ

ص:23

الْمَصائِبِ یا زَیْنَبُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الصِّدِّیقَةُ الْمَرْضِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْفاضِلَةُ الرَّشِیدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْکامِلَةُ الْعالِمَةُ الْعامِلَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْکَرِیمَةُ النَّبِیلَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مَنْ ظَهَرَتْ مَحَبَّتُها لِلْحُسَیْنِ الْمَظْلُومِ فِی مَوارِدَ عَدِیدَةٍ، وَتَحَمَّلَتِ الْمَصائِبَ الْمُحْرِقَةِ لِلْقُلُوبِ مَعَ تَحَمُّلاتٍ شَدِیدَةٍ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مَنْ حَفِظْتِ الْاِمامَ فِی یَوْمِ عاشُوراءَ فِی الْقَتْلی وَبَذَلَتْ نَفْسَها فِی نَجاةِ زَیْنِ الْعابِدِینَ مِنْ مَجْلِسِ اَشْقَی الْاَشْقِیاءِ، وَنَطَقَتْ کَنُطْقِ عَلِیٍ ّ عَلَیْهِ السَّلامُ فِی سِکَکِ الْکُوفَةِ وَحَوْلَها کَثِیرٌ مِنَ الْاَعْداءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا تالِیَ الْمَعْصُومِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مُمْتَحَنَةُ فِی تَحَمُّلِ الْمَصائِبِ کَالْحُسَیْنِ الْمَظْلُومِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْبَعِیدَةُ عَنِ الْاَوْطانِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْاَسِیرَةُ فِی الْبُلْدانِ، اَلسَّلامُ

ص:24

عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْمُتَحَیِّزَةُ فِی خَرابَةِ الشَّامِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْمُتَحَیِّرَةُ فِی وُقُوفِکِ عَلی جَسَدِ سَیِّدِ الشُّهَداءِ، وَخاطَبْتِ جَدِّکِ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِهذَا النِّداءِ: صَلّی عَلَیْکَ مَلائِکَةُ السَّماءِ، هذا حُسَیْنٌ بِالْعَراءِ، مَسْلُوبُ الْعِمامَةِ وَ الرِّداءِ، مُقَطَّعُ الْأَعْضاءِ، وَ بَناتُکَ سَبایا، وَ إِلَی اللَّهِ الْمُشْتَکی وَ قُلْتَ: یا مُحَمَّدُ هذا حُسَیْنٌ، تُسْفِی عَلَیْهِ رِیحُ الصَّبا، مَجْذُوذُ الرَّأْسِ مِنَ الْقَفا، قَتِیلُ اَوْلادِ الْبَغایا، واحُزْناهُ عَلَیْکَ یا اَبا عَبْدِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ تَهَیَّجَ قَلْبُها لِلْحُسَیْنِ الْمَظْلُومِ الْعُرْیانِ الْمَطْرُوحِ عَلَی الثَّری وَ قالَتْ بِصَوْتٍ حَزِینٍ: بِأَبِی مَنْ نَفْسِی لَهُ الْفِداءُ، بِأَبِی الْمَهْمُومُ حَتّی قَضی اً بِأَبِی الْعَطْشانُ حَتّی مَضی بِاَبِی مَنْ شَیْبَتُةُ تَقْطُرُ بِالدِّماءِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ بَکَتْ عَلی جَسَدِ اَخِیها بَیْنَ الْقَتْلی حَتّی بَکی لِبُکائِها کُلُّ عَدُوٍّ وَ صَدِیقٍ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ تَکَفَّلَتْ وَاجْتَمَعَتْ فِی عَصْرِ عاشُوراءَ بِبَناتِ رَسُولِ

ص:25

اللَّهِ وَ اَطْفالِ الْحُسَیْنِ، وَ قامَتْ لَهَا الْقِیامَةُ فِی شَهادَةِ الطِّفْلَیْنِ الْغَرِیبَیْنِ الْمَظْلُومَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ لَمْ تَنَمْ عَیْنُها لِاَجْلِ حِراسَةِ آلِ رَسُولِ اللَّهِ فِی طَفِ ّ نَیْنَواءَ، وَصارَتْ اَسِیرَةً بِیَدِ الْأَعْداءِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ رَکِبَتْ بَعِیراً بِغَیْرِ وَطاءِ، وَنادَتْ اَخاها اَبَاالْفَضْلِ بِهذَا النِّداءِ: اَخِی اَبَاالْفَضْلِ! اَنْتَ الَّذِی اَرْکَبْتَنِی اِذا اَرَدْتُ الْخُرُوجَ مِنَ الْمَدِینَةِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ خَطَبَتْ فِی مَیْدانِ الْکُوفَةِ بِخُطْبَةٍ نافِعَةٍ حَتّی سَکَنَتِ الْاَصْواتُ مِنْ کُلِ ّ ناحِیَةٍ، اَلسَّلامُ عَلی مَنِ احْتَجَّتْ فِی مَجْلِسِ اِبْنِ زِیادٍ بِاحْتِجاجاتٍ واضِحَةٍ، وَقالَتْ فِی جَوابِهِ بِبَیِّناتٍ صادِقَةٍ، اِذْ قالْ ابْنُ زِیادٍ لِزَیْنَبَ سَلامُ اللَّهِ عَلَیْها کَیْفَ رَأَیْتِ صُنْعَ اللَّهِ بِاَخِیکِ الْحُسَیْنِ؟ قالَتْ: ما رَأَیْتُ إِلّا جَمِیلاً، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا اَسِیرَةً بِاَیْدِی الْاَعْداءِ فِی الْفَلَواتِ، وَرَأَیْتِ اَهْلَ الشَّامِ فِی حالَةِ الْعَیْشُ وَ السُّرُورِ وَ نَشْرِ الرَّایاتِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ اَدْخَلُوها فِی

ص:26

مَجْلِسِ یَزِیدَ مَعَ الْأُسَراءِ مِنْ آلِ رَسُولِ اللَّهِ وَ قالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ لِیَزِیدَ: یا یَزِیدُ ما ظَنُّکَ بِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَوْ رَآنا عَلی هذِهِ الْحالَةِ؟ ثُمَّ قالَتْ اُمُّ الْمَصائِبِ زَیْنَبُ لِیَزِیدَ: تَقُولُ غَیْرَ مُتَأَثِّمٍ وَ لا مُسْتَعْظِمٍ: «لَاَهَلُّوا وَاسْتَهَلُّوا فَرَحاً، ثُمَّ قالُوا: یا یَزِیدُ لا تَشَلْ» مُنْتَحِیاً عَلی ثَنایا اَبِی عَبْدِ اللَّهِ سَیِّدِ شَبابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ تَنْکِتُها بِمِخْصَرَتِکَ، ثُمَّ قالَتْ: وَ لَئِنْ جَرَّتْ عَلَیَّ الدَّواهِی مُخاطَبَتُکَ، وَ إِنِّی لَاَسْتَصْغِرُ قَدْرَکَ، وَ اَسْتَعْظِمُ تَقْرِیعَکَ وَ اَسْتَکْثِرُ تَوْبِیخَکَ، لکِنَّ الْعُیُونَ عَبْری وَ الصُّدُورَ حَرّی اَلا فَالْعَجَبُ کُلُّ الْعَجَبِ مِنْ اَقْدامِکَ عَلی قَتْلِ حِزْبِ اللَّهِ النُّجَباءِ بِحِزْبِ الشَّیْطانِ الطُّلَقاءِ، وَ لَئِنِ اتَّخَذْتَنا مَغْنَماً لَتَجِدُنا وَشِیکاً مَغْرَماً، حِینَ لا تَجِدُ إِلّا ما قَدَّمَتْ یَداکَ، وَ ما رَبُّکَ بِظَلّامٍ لِلْعَبِیدِ، فَإِلَی اللَّهِ الْمُشْتَکی وَ عَلَیْهِ الْمُعَوَّلُ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخاءِ، فَکِدْ کَیْدَکَ، وَاسْعَ سَعْیَکَ، وَ ناصِبْ

ص:27

جَهْدَکَ، فَوَ اللَّهِ لا تَمْحُو ذِکْرَنا، وَ لا تُمِیتُ وَحْیَنا، وَ لا تُدْرِکُ اَمَدَنا، وَ لا تُرَخِّصُ عَنْکَ عارَها، وَ هَلْ رَاْیُکَ إِلّا فَنَداً، وَ اَیَّامُکَ إِلّا عَدَدَاً، وَ جَمْعُکَ إِلّا بَدَداً، یا یَزِیدُ! اَما سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ تَعالی وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ اَمْواتاً بَلْ اَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ، وَ حَسْبُکَ بِاللَّهِ حاکِماً، وَ بِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ خَصِیماً، وَ بِجِبْرِیلَ ظَهِیراً، ثُمَّ قالَتْ: اَلْحَمْدُ للَّهِ ِ الَّذِی خَتَمَ لِاَوَّلِنا بِالسَّعادَةِ وَالْمَغْفِرَةِ، وَ لِآخِرِنا بِالشَّهادَةِ وَ الرَّحْمَةِ، إِنَّهُ رَحِیمٌ وَدُودٌ، وَ هُوَ حَسْبُنا وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ، وَ صَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرِینَ الْاَئِمَّةِ الْمَعْصُومِینَ آمِینَ یا رَبَّ الْعالَمِینَ.

ص:28

زیارت سوم

مرحوم علامه مجلسی در بحار الانوار (جلد99، طبع بیروت، ص 272) از سیّد بن طاووس قدس سره دو زیارت برای مطلق امام زادگان نقل می کند و در صفحه بعد می فرماید: «زیارت اوّل آن را مرحوم مفید در مزار ذکر کرده است». بنابراین با توجّه به سخن بزرگان مناسب است زیارت اوّل امام زادگان را که در همین کتاب آورده ایم و اوّل آن «اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا السَّیِّدَةُ الزَّکِیَّةُ الطَّاهِرَةُ الْوَلِیَّةُ وَ الدّاعِیَةُ الْحَفِیَّةُ … » می باشد جزو زیارات حضرت زینب علیها السلام خوانده شود، امید است که مورد قبول پروردگار قرار گیرد.

زیارت چهارم حضرت زینب کبری علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ نَبِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفی سَیِّدِ الْأَنْبِیآءِ وَالْمُرْسَلِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِ ّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ

ص:29

عَلَیْکِ یا بِنْتَ عَلِیٍ ّ الْمُرْتَضی اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ سَیِّدِ الْأَوصِیآءِ وَالصِّدِّیقِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ الزَّهْرآءِ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَجْمَعِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا السَّیِّدَةُ الزَّکِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الدّاعِیةُ الْحَفِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا اَلْعالِمَةُ الْغَیْرُ الْمُعَلَّمَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْفَهِیمَةُ الْغَیْرُ الْمُفَهَّمَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْمَظْلُومَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْمَهْمُومَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْمَغْمُومَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْمَضْرُوبَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْمَأْسُورَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الصِّدِّیقَةُ الصُّغْری اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْعِصْمَةُ الصُّغْری اَلسَّلامُ عَلَیْک یا صاحِبَةَ الْمُصِیبَةِ الْعُظْمی اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا زَیْنَبُ الْکُبْری اَشْهَدُ اَنَّکِ کُنْتِ صابِرَةً

ص:30

شاکِرَةً مُجَلَّلَةً مُعَظَّمَةً، مُکَرَّمَةً مُحَدَّثَةً، مُخَدَّرَةً مُوَقَّرَةً فِی جَمِیعِ حالاتِکِ وَ مُنْقَلَباتِکِ، وَ مُصِیباتِکِ وَ بَلِیَّاتِکِ وَ اِمْتِحاناتِکِ حَتّی فِی اَشَدِّها وَ اَمَرِّها، وَ هِیَ وَاللَّهِ وُقُوفُکِ فِی هذَا الْمَکانِ، وَ اَخُوکِ الْعَطْشانُ مَصْرُوعٌ فِی عُمْقِ الْحائِرِ مِنْ کَثْرَةِ جَراحاتِ السَّیْفِ وَ السِّنانِ، وَ الشِّمْرُ جالِسٌ عَلی صَدْرِهِ، واحُزْناهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْکِ، یا بِنْتَ الزَّهْرا وَ بِنْتَ خَدِیجَةَ الْکُبْری اَشْهَدُ اَنَّکِ قَدْ نَصَحْتِ للَّهِ ِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ وَ لِفاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ، وَنَصَرْتِهِمْ بِقَلْبِکِ وَ لِسانِکِ، وَ جاهَدْتِ فِی اللَّهِ بِلِسانِکِ حَقَّ جِهادِهِ، فَنِعْمَتِ الْأُخْتُ أَنْتَ لِلْحُسَیْنِ، وَ نِعْمَ الْاَخُ لَکِ اَبُو عَبْدِ اللَّهِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْکُما، وَ عَلی مَنْ اَحَبَّکُما وَ نَصَرَکُما، وَ لَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً سَلَبَتْ قِناعَکِ، وَ ضَرَبَتْ بِکِعابِ الرِّماحِ عَلی اَعْضائِکِ، وَ حَرَّقَتْ خِیامَکِ، وَ اَسَرَّتْ عِیالَکِ، اَمْ سَمِعَتْ بِذلِکَ فَرَضِیَتْ بِهِ وَ لَمْ تَحْزَنْ، یا سَیِّدَتِی وَ مَوْلاتِی، اَنَا

ص:31

زائِرُکِ وَ مُحِبُّکِ وَ مُعِینُکِ، فَاشْفَعِی لِی وَ لِآبائِی وَ اُمَّهاتِی وَ اَجْدادِی، وَ اَسْئَلُ اللَّهَ الْمَغْفِرَةَ بِحَقِّکِ، وَ بِحَقِ ّ جَدِّکِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اَبِیکِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلامُ، وَ اُمِّکِ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ عَلَیْهَاالسَّلامُ، وَ اَخَوَیْکِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَاالسَّلامُ، وَ السَّلامُ عَلَیْکُمْ یا اَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَمَوْضِعِ الرِّسالَةَ وَمُخْتَلَفَ الْمَلائِکَةِ وَمَهْبِطِ الْوَحْیِ وَالتَّنْزِیلِ، جَمِیعاً وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

زیارت پنجم حضرت زینب کبری، عقیله بنی هاشم علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ بِضْعَةِ خاتَمِ النَّبِیِّینَ، وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا سُلالَةَ مَنْ لا تُحْصی فَضائِلُهُ، وَ لا تُسْتَقْصی مَناقِبُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْمَبْعُوثِ بِالرِّسالَةِ، وَ مُنْقِذِ الْعِبادِ مِنَ الْجَهالَةِ وَحَیْرَةِ الضَّلالَةِ،

ص:32

وَ الْعَظِیمِ الْمُظَلِّلِ بِالْغَمامِ، وَ النُّورِ الْمُهْتَدی بِهِ فِی اللَّیالِی وَ الْأَیَّامِ، حَبِیبِ اِلهِ الْعالَمِینَ، سَیِّدِنا اَبِی الْقاسِمِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ سَیِّدِ الْاَوْصِیاءِ، وَ رُکْنِ الْاَوْلِیاء، وَ عِمادِ الْاَصْفِیاءِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، وَ یَعْسُوبِ الْمُتَّقِینَ، وَ قُدْوَةِ الصِّدِّیقِینَ، وَ اِمامِ الصَّالِحِینَ، وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ اَفْضَلِ الْاَوْلِیاءِ، وَ اَوَّلِ السَّابِقِینَ إِلی دِینِ اللَّهِ، وَ اَوْفاهُمْ لِرَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ صاحِبِ بَیْعَةِ یَوْمَ الْغَدِیرِ، وَ الْمُشْتَقِ ّ اسْمُهُ مِنِ اسْمِ الْعَلِیِ ّ الْقَدِیرِ، قآئِدِ الْبَرَرَةِ، وَقاتِلِ الْکَفَرَةِ وَقامِعِ الْفَجَرَةِ، وَ الْمَنْدُوبِ فِی الشَّدائِدِ، وَالْمَشْهُودِ بِحَقِّهِ فِی مُخْتَلَفِ الْمَشاهِدِ، وَ مَنْ اَخْلَصَ للَّهِ ِ تَعالی بِقَلْبِهِ وَ لِسانِهِ، وَ نَصَرَ الْحَقِ ّ بِسَیْفِهِ وَ سِنانِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا سَلِیلَةَ السَّیِّدِ الْاَکْبَرِ، وَ الشَّافِعِ بِیَوْمِ الْمَحْشَرِ، وَ السَّاقِی مُحِبِّیهِ مِنْ نَهْرِ الْکَوْثَرِ، اَلسَّلامُ

ص:33

عَلَیْکِ یا بِنْتَ حَیْدَرٍ الْکَرَّارِ، وَ خَلِیفَةِ الْمُخْتارِ، وَ قَسِیمِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، وَ صاحِبِ الْحَوْضِ وَ حامِلِ اللِّواءِ فِی یَوْمِ الْجَزاءِ، اِمامِ الْمُتَّقِینَ، أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ، وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْک یا مُهْجَةَ قَلْبِ الْبَتُولِ، وَ قُرَّةَ عَیْنِ الرَّسُولِ، یا حَبِیبَةَ خَیْرِ خَلْقِ اللَّهِ، وَ رَبِیبَةَ بَیْتِ وَحْیِ اللَّهِ، وَ شَقِیقَةَ السِّبْطِینِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ، وَ عَمَّةَ الْأَئِمَّةِ الْمَیامِینِ مِنْ آلِ طه وَ یاسِینِ، وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلی بِنْتِ مَکَّةَ وَ مِنی وَ زَمْزَمَ وَالصَّفا، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ جَدُّها مُحَمَّدٌ الْمُصْطَفی وَ اَبُوها عَلِیٌّ الْمُرْتَضی وَ اُمِّها فاطِمَةُ الزَّهْرا سَیِّدَةُ النِّساءِ، اَلسَّلامُ عَلی بِنْتِ صاحِبِ الدَّلائِلِ الْواضِحاتِ، وَ الْآیاتِ الْبَیِّناتِ، وَ الْمُعْجِزاتِ الْباهِراتِ، وَ الْبَراهِینِ الظَّاهِراتِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْمَوْلُودَةِ فِی مَعْقِلِ الْعِصْمَةِ وَالتُّقی وَ مَهْبَطِ الْوَحْیِ وَالْهُدی وَ مَوْرُوثَةِ عَظِیمِ الْفَضْلِ وَ النِّدی اَلسَّلامُ عَلَی

ص:34

الْمَرْأَةِ الصَّالِحَةِ، وَ الْمُجاهِدَةِ النَّاصِحَةِ، وَ الْحُرَّةِ الْاَبِیَّةِ، وَ اللَّبْوَةِ الطَّالِبِیَّةِ، وَ الْمُعْجِزَةِ الْمُحَمَّدِیَّةِ، وَ الذَّخِیرَةِ الْحَیْدَرِیَّةِ، وَ الْوَدِیعَةِ الْفاطِمِیَّةِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ اَطاعَتِ اللَّهِ تَعالی فِی السِّرِّ وَ الْعَلَنِ، وَ تَحَدَّتْ بِمَواقِفِها اَهْلَ النِّفاقِ وَ الْفِتَنِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ اَرْهَبَتِ الطُّغاةَ فِی صَلابَتِها، وَ اَدْهَشَتِ الْعُقُولَ بِرَباطَةِ جَأْشِها، وَمَثَّلَتْ اَباها عَلِیّاً بِشَجاعَتِها، وَاشْبَهَتْ اُمَّهَا الزَّهْراءَ فِی عَظَمَتِها وَ بَلاغَتِها، اَلسَّلامُ عَلی الْمَنْسُوبَةِ لِأُسْرَةِ النُّبُوَّةِ، وَالْإِمامَةِ، وَ الْمَوْهُوبَةِ وَ سامَ الشَّرَفِ وَ الْمَجْدِ وَالْکَرامَةِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ رَضَعَتْ بِلِبانِ الْإِیمانِ، وَتَرَبَّتْ بِتِلاوَةِ الْقُرْآنِ، فَشاعَ فَخْرُها بِکُلِ ّ زَمانٍ عَلی مَنْ حَباهَا الْجَلِیلُ جَلَّ اسْمُهُ بِالصِّفاتِ الْحَمِیدَةِ، وَ زادَها وَ قُوَّةً وَثُباتاً عَلَی الدِّینِ وَ الْعَقِیدَةِ، وَ شَدَّ اللَّهُ عَزْمَها فِی مَواطِنِ الْمِحَنِ الشَّدِیدَةِ، وَ اَلْهَمَها جَمِیلَ الصَّبْرِ، وَ اَکْرَمَها جَزِیلَ الْاَجْرِ، اَلسَّلامُ عَلی

ص:35

مَنْ اَحْیَتْ لَیالِیَها بِالتَّهَجُّدِ وَالْعِبادَةِ، فَنالَتْ مِنَ اللَّهِ اَعْلی دَرَجاتِ السَّعادَةِ، سَلامٌ عَلی مَنْ اَوْلاهَا الْاِمامُ زَیْنُ الْعابِدِینَ عَلَیْهِ السَّلامِ بِشَهادَتِهِ، اِذْ قالَ مُخاطِباً لِعَمَّتِهِ: (اَنْتِ عالِمَةٌ غَیْرُ مُعَلَّمَةٍ وَ فَهِمَةٌ غَیْرُ مُفَهَّمَةٍ)، سَلامٌ عَلَی الْاُخْتِ الَّتِی واسَتْ اَخاها فِی مُهِمَّتِهِ، وَ شارَکَتْهُ فِی نَهْضَتِهِ، وَ تَباهَتْ بِالْاِسْلامِ وَ عِزَّتِهِ، سَلامٌ عَلی مَنْ ناصَرَتِ الْحُسَیْنَ فِی جِهادِهِ، وَ لَمْ تَضْعُفْ عَزِیمَتُها بَعْدَ اسْتِشْهادِهِ، سَلامٌ عَلی قَلْبِ زَیْنَبَ الصَّبُورِ، وَ لِسانِها الشَّکُورِ، سَلامٌ عَلی مَنْ تَظافَرَتْ عَلَیْهَا الْمَصائِبُ وَ الْکُرُوبُ، وَ ذاقَتْ مِنَ النَّوائِبِ ما تَذُوبُ مِنْهَا الْقُلُوبُ، سَلامٌ عَلی مَنْ تَجَرَّعَتْ غُصَصَ الْآلامِ وَ الْمَآسِی، وَ ما لا تَقْوی عَلَی احْتِمالِهَا الْجِبالُ الرَّواسِی، فَاصْبَحَتْ لِلْبَلایا قِبْلَتَها، وَ لِلرَّزایا کَعْبَتَها، سَلامٌ عَلی مَنْ شاطَرَتْ اُمَّهَا الزَّهْراءَ فِی ضُرُوبِ الْمِحَنِ وَ الْاَرْزاءِ، وَ دارَتْ عَلَیْها

ص:36

رَحَی الْکَوارِثِ وَ الْبَلاءِ یَوْمَ کَرْبَلاءَ، سَلامٌ عَلی مَنْ عَجِبَتْ مِنْ صَبْرِها مَلائِکَةُ السَّماءِ، سَلامٌ عَلی مَنْ فُجِعَتْ بِجَدِّها وَ اَبِیها وَ اُمِّها وَ بَنِیها وَالْخِیَرَةِ مِنْ اَهْلِها وَ ذَوِیها، اَبْکِی عَلی زَیْنَبَ الْکُبْری وَکُرْبَتِها، اَبْکِی عَلی زَیْنَبَ الثَّکْلی وَ غُرْبَتِها، اَبْکِی عَلی زَیْنَبَ حُزْناً لِمِحْنَتِها، اَبْکِی عَلی هَضْمِها مِنْ بَعْدِ عِزَّتِها، اَبْکِی عَلَی الْمَظْلُومَةِ الْغَرِیبَةِ، اَبْکِی عَلَی الْمَحْزُونَةِ الْکَئِیبَةِ، اَبْکِی عَلی مَنْ داهَمَتْهَا الدُّنْیا بِالْمَشاهِدِ الرَّهِیبَةِ، وَ لَمْ تَشْبَهْ مُصِیبَتَها مُصِیبَةٌ، اَبْکِی عَلی مَنْ عایَنَتْ اَشْلاءَ الضَّحایا، مُجَزَّرِینَ عَلی صَعِیدِ الْمَنایا، وَ رَأَتْ مَصارِعَ الشَّهَداءِ مِنْ عَشِیرَتِها، وَ اِخْوَتِها وَ بَنِی عُمُومَتِها، وَ قَدْ فَرَّقَ السَّیْفُ بَیْنَ الرُّؤُوسِ مِنْهُمْ وَ الْاَبْدانِ، وَ حَرارَةُ الشَّمْسِ قَدْ غَیَّرَتْ مِنْهُمُ الْاَلْوانِ، وَ بَیْنَهُمْ رَیْحانَةُ الْمُصْطَفی سَیِّدُ شَبابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ، صَرِیعاً عَلَی الرَّمْضاءِ، فَاَجْهَشَتْ بِالْبُکاءِ، وَ نادَتْ بِهذَا الدُّعاءِ:

ص:37

«اِلهِی تَقَبَّلْ مِنَّا هذَا الْقُرْبانَ»، ثُمَّ انْثَنَتْ شاکِیَةً وَجْدَها إِلی جَدِّها، وَ هِیَ تَقُولُ: «یا مُحَمَّداهُ! هذا حُسَیْنٌ بِالْعَراءِ، مُرَمَّلٌ بِالدِّماءِ، مُقَطَّعُ الْاَعْضاءِ، وَ بَناتُکَ سَبایا، وَ ذُرِّیَّتُکَ مُقَتَّلَةٌ»، اَبْکِی عَلی مَنْ اَبْکَتْ کُلَّ عَدُوٍ وَ صَدِیقٍ، اَبْکِی عَلی مَنْ اَبْعَدَهَا الزَّمانُ عَنِ الْاَهْلِ وَ الْاَوْطانِ، وَ طافَ بِهَا الْاَعْداءُ سَبِیَّةً فِی الْبُلْدانِ، وَ سَرَوْا بِها اَسِیرَةً مِنَ الْکُوفَةِ إِلَی الشَّامِ بِجَمْعِ مِنَ الْاَرامِلِ وَ الْاَیْتامِ، اَلسَّلامُ عَلی عَزِیزَةِ الصِّدِیقَةِ الزَّهْراءِ، وَ بِنْتِ خَدِیجَةَ الْکُبْری اَلسَّلامُ عَلی مَنْ اَصْبَحَ حَرَمُها مَوْئِلَ آمالِ الْآمِلِینَ، وَ مُلْتَقی وُفُودِ الزَّائِرِینَ، وَ یَتَمَسَّکُ بِضَرِیحِها جَمِیعُ الْمُحِبِّینَ وَ الْمُحْتاجِینَ، وَ یَؤُمُّ قَبْرَهَا الْخَلائِقُ فِی کُلِ ّ حِینٍ، اَلسَّلامُ عَلی سَیِّدَتِنا وَ مَوْلاتِنا زَیْنَبَ بِنْتِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ، وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

ص:38

زیارت ششم حضرت زینب کبری علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بَنْتِ خاتَمِ الْأَنْبِیآءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ صاحِبِ الْحَوْضِ وَاللِّوآءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ خَدِیجَةَ الْکُبْری اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ سَیِّدِ الْاَوْصِیاءِ وَ رُکْنِ الْاَوْلِیاء أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا عَمَّةَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا اُمَّ الْمَصائِبِ یا زَیْنَبُ بِنْتَ عَلِیٍ ّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْفاضِلَةُ الرَّشِیدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْعالِمَةُ الْکامِلَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا تالِیَ الْمَعْصُومِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مُمْتَحَنَةُ فِی تَحَمُّلِ الْمَصائِبِ کَالْحُسَیْنِ الْمَظْلُومِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْبَعِیدَةُ عَنِ الْاَوْطانِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا

ص:39

الْاَسِیرَةُ فِی الْبُلْدانِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ شَهِدَ بِفَضْلِها اَبُوها اَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ، وَ اَمَرَها اَخُوهَا الْحُسَیْنُ بِالصَّبْرِ عَلی صَدَماتِ الْمُعانِدِینَ.

اَشْهَدُ اَنَّکِ اَطَعْتِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ، وَ صَبَرْتِ عَلَی الْأَذی فِی جَنْبِهِ حَتّی اَتاکَ الْیَقِینُ، فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ جَحَدَکِ، وَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَکِ وَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ لَمْ یَعْرِفْ حَقَّکِ، وَلَعَنَ اللَّهُ أَعْدآءَ آلِ مُحَمَّدِ مِنَ الْجِنِ ّ وَالْاِنْسِ، مِنَ الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ، وَضاعَفَ عَلَیْهِمُ الْعَذابَ الْأَلِیمَ، اَتَیْتُکِ یا مَوْلاتِی وَابْنَةَ مَوْلایَ زئِراً قاصِداً وافِداً عارِفاً بَحَقِّکِ، فَاشْفَعِی لِی عِنْدَاللَّهِ تَعالی فِی غُفْرانِ ذُنُوبِی، وَقَضاءِ حَوائِجِی، وَاِعْطاءِ سُؤْلِی، وَ کَشْفِ ضُرِّی، فَإِنَّ لَکِ عِنْدَاللَّهِ جاهاً عَظِیماً وَ شَفاعَةً مَقْبُولَةً، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی آباءِکِ الطَّاهِرِینَ، وَعَلَی الْمَلائِکَةِ الْحافِّینَ حَوْلَ حَرَمِکِ الشَّرِیفِ الْمُبارَکِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ

ص:40

پس دو رکعت نماز به قصد هدیه برای آن مکرّمه بجا آور و دعا کن آنچه را که دوست داری.

زیارت وداع حضرت زینب علیها السلام

هر گاه خواستی آن حضرت را وداع کنی بگو:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ الزَّهْرآءِ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَسْتَوْدِعُکِ اللَّهَ وَاَسْتَرْعِیکِ وَاَقْرَءُ عَلَیْکِ السَّلامَ، اَللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیارَةِ أُمِ ّ الْمَصآئِبِ زَیْنَبَ بِنْتِ عَلِیٍ ّ، فَإِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَوْدَ ثُمَّ الْعَوْدَ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنِی، فَإِذا تَوَفَّیْتَنِی فَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَتِها، وَأَدْخِلْنِی فِی شَفاعَتِها، وَشَفاعَةِ جَدِّها وَأَبِیها وَأُمِّها وَأَخِیها بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، اَللَّهُمَّ بِحَقِّها عِنْدَکَ

ص:41

وَمَنْزِلَتِها لَدَیْکَ، اِغْفِرْ لِی وَلِوالِدَیَّ وَلِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، وَآتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.

و از پروردگار درخواست کن که بار دیگر شما را به زیارت آن مکرمه برگرداند و این آخرین عهد و زیارت شما نباشد.

حضرت رقیه دختر امام حسین «علیه السلام»

مرحوم شیخ عباس قمی قدس سره در «منتهی الآمال» از کامل شیخ بهایی نقل می کند که: زنان خاندان نبوت به هنگام اسیری، حال مردانی را که در کربلا شهید شده بودند بر فرزندان مخفی و پوشیده می داشتند و هر کودکی را وعده می دادند که پدر تو سفر رفته و بازمی گردد تا آنان را به خانه یزید آوردند، دخترکی بود چهار ساله، شبی از خواب بیدار شد و گفت: پدرم حسین کجاست، این ساعت او را خواب دیدم. سخت پریشان بود، زنان و کودکان همه به گریه افتادند

ص:42

و فغان از ایشان برخاست. یزیدِ خفته، از خواب بیدار شد و حال تفحص کرد، خبر بردند که حال چنین است. آن لعین در حال گفت که بروند سر پدر او را بیاورند و در کنار او نهند. پس آن سر مقدّس بیاوردند و در کنار آن دختر چهار ساله نهادند. پرسید: این چیست؟ گفتند: «سر پدر تو است». آن دختر بترسید و فریاد برآورد و رنجور شد و در آن چند روز جان به حقّ تسلیم کرد.

معروف است که حضرت رقیه در خرابه شام از دنیا رفت، مزار این مخدره هم اکنون در بازارچه ای قدیمی، در دمشق، کمی دورتر از مسجد اموی واقع است که عاشقان خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام به زیارتش می شتابند.

با توجّه به این که زیارت مخصوصی برای آن حضرت ذکر نشده سزاوار است زائران محترم، او را با الفاظی که در زیارت اولاد ائمه علیهم السلام نقل شده، یا هر زیارتی که مناسب با شأن و منزلت آن حضرت است، زیارت کنند. و هر مقدار فرصت دارند نماز و قرآن

ص:43

بخوانند و ثوابش را به آن حضرت یا هر کسی که می خواهند اهدا نمایند.

اینک چند زیارتنامه مناسب با مقام، ذکر می شود که امید است مورد قبول پروردگار و توجّه ولی عصر - ارواحنا فداه - قرار گیرد و در آخرت از شفاعت پدر بزرگوارش امام حسین علیه السلام و اجداد طاهرش به ویژه جده اش فاطمه زهراعلیها السلام بهره مند شویم.

اذن دخول حرم مطهر حضرت رقیه «سلام الله علیها»

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

بِاِذْنِ اللَّهِ وَ إِذْنِ رَسُولِهِ وَ إِذْنِ مَلائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ اَنْبِیائِهِ الْمُرْسَلِینَ، وَ الْأَئِمَّةِ الْمَعْصُومِینَ، وَ بِإِذْنِ السَیِّدَةِ رُقَیَّةَ بِنْتِ الحُسَیْنِ الشَّهِیدِ عَلَیْهِ السَّلامُ، أَدْخُلُ هذِهِ الرَّوْضَةَ الْمُبارَکَةَ، وَ اَدْعُو اللَّهَ بِفُنُونِ الدَّعَواتِ، وَ اَعْتَرِفُ للَّهِ ِ بِالْعُبُودِیَّةِ، وَ لِلنَّبِیِ ّ وَ الْأَئِمَّةِ الْمَعْصُومِینَ عَلَیْهِمُ اَلسَّلامُ بِالطَّاعَةِ، رَبِ ّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ، وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ، وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصِیراً.

ص:44

زیارت اوّل حضرت رقیه علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلی آدَمَ صَفْوَةِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی نُوحٍ نَبِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی إِبْراهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی مُوسی کَلِیمِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی عِیسی رُوحِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ،اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خَیْرَ خَلْقِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صَفِیَّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِاللَّهِ خاتَِمِ النَّبِیِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ، عَلِیَّ بْنَ أَبِی طالِبٍ وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ سَیِّدَةَ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُما یا سِبْطَیِ الرَّحْمَةِ وَسَیِّدَیْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَ الْعابِدِینَ وَقُرَّةَ عَیْنِ النّاظِرِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ باقِرَ

ص:45

الْعِلْمِ بَعْدَ النَّبِیِّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصّادِقَ الْبآرَّ الْأَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ الطّاهِرَ الطُّهْرَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا الْمُرْتَضی اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ التَّقِیَّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ النَّقِیَّ النّاصِحَ الْأَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ، اَلسَّلامُ عَلَی الْوَصِیِّ مِنْ بَعْدِهِ. اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی نُورِکَ وَسِراجِکَ، وَوَلِیِّ وَلِیِّکَ وَوَصِیِّ وَصِیِّکَ، وَحُجَّتِکَ عَلی خَلْقِکَ. اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ وَخَدِیجَةَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا عَمَّةَ وَلِیِّ اللَّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا رُقَیَّةُ بِنْتَ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الصَّغِیرَةُ الشَّهِیدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمَقْهُورَةُ الْمَظْلُومَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا

ص:46

الْفاضِلَةُ الْرَّشِیدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْجَلِیلَةُ الْجَمِیلَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْبَعِیدَةُ عَنِ الْأَوْطانِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْأَسِیرَةُ فِی الْبُلْدانِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مَوْلاتِی وَابْنَةَ مَوْلایَ، وَسَیِّدَتِی وَابْنَةَ سَیِّدِی وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ جَحَدَکِ، وَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَکِ وَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ ضَرَبَکِ، وَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ لَمْ یَعْرِفْ حَقَّکِ وَلَعَنَ اللَّهُ أَعْدآءَ آلِ مُحَمَّدِ، مِنَ الْجِنِ ّ وَالْاِنْسِ، مِنَ الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ، وَضاعَفَ عَلَیْهِمُ الْعَذابَ الْأَلِیمَ، اَتَیْتُکِ یا مَوْلاتِی وَابْنَةَ مَوْلایَ، قاصِداً وافِداً عارِفاً بَحَقِّکِ اَلسَّلامُ عَلَیْکِ عَرَّفَ اللَّهُ بَیْنَنا وَبَیْنَکُمْ فِی الْجَنَّةِ، وَحَشَرَنا فِی زُمْرَتِکُمْ، وَأَوْرَدَنا حَوْضَ نَبِیِّکُمْ، وَسَقانا بِکَأْسِ جَدِّکُمْ مِنْ یَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ، أَسْئَلُ اللَّهَ أَنْ یُرِیَنا فِیکُمُ السُّرُورَ وَالْفَرَجَ، وَأَنْ یَجْمَعَنا وَإِیّاکُمْ فِی زُمْرَةِ جَدِّکُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَأَنْ لا یَسْلُبَنا مَعْرِفَتَکُمْ، إِنَّهُ وَلِیٌّ قَدِیرٌ.

ص:47

أَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ بِحُبِّکُمْ، وَالْبَرآءَةِ مِنْ أَعْدآئِکُمْ، وَالتَّسْلِیمِ إِلَی اللَّهِ راضِیاً بِهِ غَیْرَ مُنْکِرٍ وَلامُسْتَکْبِرٍ، وَعَلی یَقِینٍ ما أَتی بِهِ مُحَمَّدٌ وَبِهِ راضٍ نَطْلُبُ بِذلِکَ وَجْهَکَ یا سَیِّدِی. اَللَّهُمَّ وَرِضاکَ وَالدّارَ الْآخِرَةَ، یا رُقَیَّةُ، اِشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ، فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ. اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْئَلُکَ أَنْ تَخْتِمَ لِی بِالسَّعادَةِ، فَلاتَسْلُبْ مِنِّی ما أَنَا فِیهِ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ. اَللَّهُمَّ اسْتَجِبْ لَنا، وَتَقَبَّلْهُ بِکَرَمِکَ وَعِزَّتِکَ، وَبِرَحْمَتِکَ وَعافِیَتِکَ، وَصَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ أَجْمَعِینَ، وَسَلَّمَ تَسْلِیماً یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.

زیارت دوم حضرت رقیه علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا سَیِّدَتَنا رُقَیَّةَ، عَلَیْکِ التَّحِیَّةُ وَالسَّلامُ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ،

ص:48

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ الزَّهْرآءِ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ خَدِیجَةَ الْکُبْری اُمِ ّ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الصِّدِّیقَةُ الشَّهِیدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الزَّکِیَّةُ الْفاضِلَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمَظْلُومَةِ اَلْبَهِیَّةِ، صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکِ وَعَلی رُوحِکِ وَبَدَنِکِ، فَجَعَلَ اللَّهُ مَنْزِلَکِ وَمَأْواکِ فِی الْجَنَّةِ مَعَ آبائِکِ وَاَجْدادِکِ، الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ الْمَعْصُومِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ وَعَلَی الْمَلائِکَةِ الْحافِّینَ حَوْلَ حَرَمِکِ الشَّرِیفِ، وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، وَصَلَّی اللَّهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ، وَسَلَّمَ تَسْلِیماً بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.

ص:49

پس از زیارت حضرت رقیّه علیها السلام خوب است دعایی را که مرحوم علامه سیّد محسن امین قدس سره نقل کرده اند و در صفحه 140 همین کتاب بعد از زیارت حضرت زینب علیها السلام آمده است، خوانده شود.

زیارت سوم حضرت رقیه علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا السَّیِّدَةُ الزَّکِیَّةُ الطَّاهِرَةُ الْوَلِیَّةُ، وَالدّاعِیَةُ الْحَفِیَّةُ، أَشْهَدُ أَنَّکِ قُلْتِ حَقّاً، وَنَطَقْتِ حَقّاً وَصِدْقاً، وَدَعَوْتِ إِلی مَوْلایَ وَمَوْلاکِ عَلانِیَةً وَسِرّاً، فازَ مُتَّبِعُکِ وَنَجی مُصَدِّقُکِ، وَخابَ وَخَسِرَ مُکَذِّبُکِ وَالْمُتَخَلِّفُ عَنْکِ، اِشْهَدِی لِی بِهذِهِ الشَّهادَةِ لِأَکُونَ مِنَ الْفآئِزِینَ بِمَعْرِفَتِکِ وَطاعَتِکِ وَتَصْدِیقِکِ وَاتِّباعِکِ، وَالسَّلامُ عَلَیْکِ یا سَیِّدَتِی رُقَیَّةَ بِنْتَ سَیِّدِی وَمَوْلایَ اَباعَبْدِاللَّهِ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ بِکَرْبَلاءَ، أَنْتِ بابُ اللَّهِ الْمُؤْتی مِنْهُ وَالْمَأْخُوذُ عَنْهُ،

ص:50

أَتَیْتُکِ زآئِراً، وَحاجاتِی لَکِ مُسْتَوْدِعاً، وَها أَنَا ذا أَسْتَوْدِعُکِ دِینِی وَأَمانَتِی وَخَواتِیمَ عَمَلِی، وَجَوامِعَ أَمَلِی إِلی مُنْتَهی أَجَلِی، وَالسَّلامُ عَلَیْکِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

زیارت وداع حضرت رقیه علیها السلام

هرگاه خواستی با آن حضرت وداع کنی، نزد قبر آن مکرمه بایست و فکر کن و مصیبت هایی را که به آن مظلومه وارد آمده است - چه در راه کوفه و شام و چه در خرابه شام - در نظر آور و بگو:

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِ ّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ وَخَدِیجَةَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْحُسَیْنِ الْمَظْلُومِ، وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ اَسْتَوْدِعُکِ اللَّهَ وَاَسْتَرْعِیکِ وَاَقْرَءُ عَلَیْکِ السَّلامَ، اَللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیارَةِ رُقَیَّةَ بِنْتِ الْحُسَیْنِ، فَإِنِّی

ص:51

أَسْأَلُکَ الْعَوْدَ ثُمَّ الْعَوْدَ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنِی، وَإِذا تَوَفَّیْتَنِی فَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَتِها، وَأَدْخِلْنِی فِی شَفاعَتِها، وَشَفاعَةِ جَدِّها وَأَبِیها وَأَخِیها بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، اَللَّهُمَّ بِحَقِّها عِنْدَکَ وَمَنْزِلَتِها لَدَیْکَ، اِغْفِرْ لِی وَلِوالِدَیَّ وَلِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، وَآتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.

اُم سلمه و اُمّ حبیبه همسر رسول خدا

در قبرستان باب الصغیر دمشق در حجره ای جدا از قبرستان، دو قبر به نام های «امّ سلمه» و «امّ حبیبه» همسران پیامبر وجود دارد، لیکن بیشتر مورّخان بر این باورند که آن دو، در مدینه، در قبرستان بقیع مدفونند.

ص:52

زیارت اُم سلمه همسر رسول خداصلی الله علیه و آله

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَمِینَ اللَّهِ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِاللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ وَحُجَّةَ اللَّهِ عَلَی النَّاسِ اَجْمَعِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلی فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَی الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَی الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِینَ مِنْ وُلْدِ اَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا اُمَّ سَلَمَةَ یا زَوْجَةَ النَّبِیِ ّ الْأَعْظَمِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی زَوْجاتِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مُرَبِّیَةَ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا وَصِیَّةَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی خَدِیجَةَ الْکُبْری اُمِ ّ الْمُؤْمِنِینُ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ

ص:53

عَلَیْکِ وَعَلی شُهَداءِ کَرْبَلاءَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلَی النِّساءِ الْمَسْبِیَّاتِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی نِساءِ الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِینَ، وَالْأَبْرارِ الْمَعْصُومِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

اَللَّهُمَّ بَلِّغْ سَلامِی إِلی سَیِّدَتِی وَ مَوْلاتِی اُمِ ّ سَلَمَةَ، سَلامَ مُوَدِّعٍ وَ سَلامَ مُفارِقٍ وَ سَلامَ مُتَوَسِّلٍ بِها إِلَیْکَ بِأَنْ لا تَجْعَلَهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیارَتِی هذِهِ بَلِ ارْزُقْنِی الْعَوْدَةَ ثُمَّ الْعَوْدَةَ یا اَللَّهُ ما دُمْتُ حَیّاً، اَللَّهُمَّ اجْعَلْ سَعْیِی مَشْکُوراً وَ ذَنْبِی مَغْفُوراً وَعَمَلِی مَبْرُوراً وَمُوالاتِی بِها حَمِیدَةً وَحَیاتِی بِها سَعِیدَةً وَحَوائِجِی بِها مَقْضِیَّةً وَاَعْمالِی بِها مَرْضِیَّةً وَاسْمِی فِی السُّعَداءِ وَرُوحِی مَعَ الشُّهَداءِ، اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَلِوالِدَیَّ وَللْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ وَبِحُرْمَةِ السُّورَةِ الْمُبارَکَةِ الْفاتِحَةِ.

ص:54

عبداللَّه فرزند امام زین العابدین علیه السلام

ابومحمّد عبداللَّه الباهر بن علی بن الحسین، مردی فقیه و فاضل بود و به فرموده شیخ مفید متولی صدقات پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و امیرالمؤمنین بود و از پدران بزرگوار خود از حضرت رسول صلی الله علیه وآله اخبار بسیاری روایت کرده و مردم نیز آثار فراوانی از او نقل نموده اند.

زیارت اوّل حضرت عبداللَّه فرزند امام زین العابدین علیه السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ نَبِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ خَیْرَ خَلْقِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ الصَّادِقِ الْاَمِینِ، الْمَبْعُوثِ رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفی اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ عَلِیٍ ّ الْمُرْتَضی اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ الْإِنْسِیَّةِ الْحَوْراءِ، سَیِّدَةَ

ص:55

نِسآءِ الْعالَمِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ الْمَظْلُومِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ زَیْنِ الْعابِدِینَ وَسَیِّد السَّاجِدِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلی مَعادِنِ حِکْمَةِ اللَّهِ، وَمَوْضِعِ سِرِّ اللَّهِ، وَذُرِّیَّةِ رَسُولِ اللَّهِ، صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، اَلسَّلامُ عَلی أَهْلِ بَیْتِ النُّبُوَّةِ، مَهْبَطِ الْوَحْیِ وَمَنْ نَطَقَ بِمَدْحِهِمُ التَّنْزِیلُ وَکانَتْ بُیُوتُهُمْ مَهْبَطَ جِبْرِیلَ وَالْمَلآئِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ، اَلسَّلامُ عَلی آلِ طه وَیس وَذُرِیَّةِ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَبابِ الْحِطَّةِ الَّذِی مَنْ دَخَلَهُ کانَ مِنَ الْآمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلیَ الْمُطَهَّرِینَ مِنَ الْعَیْبِ وَالْمُنَزَّهِینَ مِنَ الرَّیْبِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، یالَیْتَنا کُنَّا مَعَکُمْ فَنَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً، وَالسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا ساداتِی وَمَوالِیَّ جَمِیعاً وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

ص:56

زیارت دوم حضرت عبداللَّه فرزند امام سجادعلیه السلام

چون اراده زیارت کنی برو نزد قبر آن حضرت بایست و بگو:

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیَّتُهَا النَّفْسُ الشَّرِیفَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیَّتُهَا السُّلالَةُ الطَّاهِرَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیَّتُهَا النَّسَمَةُ الزَّاکِیَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْفاخِرَةُ وَابْنَ بُحُورِ الْعُلُومِ الذَّاخِرَةِ، وَاَوْلِیائِی عِنْدَ عَوْدِ الرُّوحِ اِلَی الْعِظامِ النَّخِرَةِ، وَشّفَعائِی فِی الْآخِرَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ سَیِّدِ الْبَطْحاءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ حُجَّةِ اللَّهِ عَلَی الْوَری اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَبْدَاللَّهِ بْنِ الْاِمامِ زَیْنِ الْعابِدِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْئَلُکَ بِحَقِ ّ هذَا الشَّخْصِ الشَّرِیفِ وَبِحَقِ ّ آبائِهِ وَاَجْدادِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ اَنْ تَجْعَلَ سَعْیِی بِهِمْ مَشْکُوراً، وَذَنْبِی بِهِمْ مَغْفُوراً، وَحَیاتِی بِهِمْ سَعِیدَةً، وَعاقِبَتِی بِهِمْ حَمِیدَةً، وَحَوائِجِی بِهِمْ مَقْضِیَّةً، وَاَفْعالِی بِهِمْ مَرْضِیَّةً، وَاُمُورِی بِهِمْ مَسْعُودَةً وَشُؤُونِی بِهِمْ مَحْمُودَةً، اَللَّهُمَّ

ص:57

وَاَحْسِنْ لِیَ التَّوْفِیقَ، وَنَفِّسْ عَنِّی کُلَّ هَمٍ ّ وَضِیقٍ، اَللَّهُمَّ جَنِّبْنِی عِقابِکَ، وَامْنَحْنِی ثَوابَکَ، وَاَسْکِنِّی جِنانَکَ، وَارْزُقْنِی رِضْوانَکَ وَاَمانَکَ وَاَشْرِکْ فِی صالِحِ دُعائِی والِدَیَّ وَجَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، اَلْاَحْیاءِ مِنْهُمْ وَالْاَمْواتِ، إِنَّکَ وَلِیُّ الْباقِیاتِ الصَّالِحاتِ، آمِینَ یا رَبَّ الْعالَمِینَ.

محل دفن سرهای شهدای کربلا علیهم السلام

* محل دفن سرهای شهدای کربلا علیهم السلام(6)

در قبرستان باب الصغیر مرقدی است که معروف به محل دفن سرهای مقدّس شهدای کربلا می باشد و 16 علامت به نشانه 16 سر، بر روی آن گذاشته اند و نام هایی که بر آن نوشته شده است عبارتند از:

1 - ابوالفضل، عباس بن علی 2 - علی بن الحسین، (علی اکبر) 3 - حبیب بن مظاهر 4 - قاسم بن الحسن 5 - عبداللَّه بن علی 6 - عمر

ص:58

بن علی 7 - الحرّ الریاحی 8 - محمّد بن علی 9 - عون بن عبداللَّه 10 -علی بن ابی بکر 11 - عثمان بن علی 12 - جعفر بن علی 13 - جعفر بن عقیل 14 - محمّد بن مسلم 15 - عبداللَّه بن عقیل 16 - حسین بن عبداللَّه.

لیکن مرحوم سیّد محسن امین قدس سره در اعیان الشیعه و مفتاح الجنّات(7) می نویسد: «من پس از سال 1321 ه. در قبرستان باب الصغیر مقامی را دیدم که بر سر در آن سنگی بود و بر آن، این نوشته به چشم می خورد:

«هذا رأس العباس بن علی و رأس علی بن الحسین الاکبر و رأس حبیب بن مظاهر»؛ «اینجا سر عباس بن علی و سر علی اکبر فرزند امام حسین علیه السلام و سر حبیب بن مظاهر است».

چند سال بعد که آن مقام تجدید بنا گردید، آن سنگ را از سردر برداشتند و در داخل مقام بر روی ضریحی که کار گذاشته شد، نام بسیاری از شهدای کربلا را نوشتند.

ص:59

مؤلف محترم کتاب «مراقد اهل بیت در شام» می نویسد: دفن سرهای مطهر شهدا در باب الصغیر، با قطع نظر از تعدادشان، موافق با اعتبار است؛ زیرا پس از وارد شدن اسرا به دمشق، هدفی که ابن زیاد از فرستادن اهل بیت به شام دنبال می کرد و مقصدی که یزید از فرا خواندن آنان داشت، تأمین شده بود و از طرفی با توجّه به دگرگونی اوضاع شام و تحریک شدن افکار عمومی شامیان علیه دستگاه حاکم، به ویژه پس از خطبه امام سجادعلیه السلام و دیگر فعالیت های پیام رسانی اسرای اهل بیت، ادامه رفتار سابق رژیم به صلاحش نبود، از این رو با شتاب تمام وسائل مراجعت خاندان رسالت به مدینه را فراهم ساخت و اقتضای آن را داشت که سرهای مقدّس شهدا را نیز در همان دمشق به خاک بسپارند. و نیز طبیعی است که پس از دفن سرهای مطهر در قبرستان عمومی شهر، جایگاه دفن، مانند دیگر مکان های مقدّس محفوظ بماند و به خوبی از آن نگهداری شود.

ص:60

در هر حال بسیار مناسب و بجا است که درباب الصغیر کنار مرقد منسوب به سرهای مقدّس شهدای کربلا اظهار ارادت گردد و به امید ثواب برای شهداء زیارتی خوانده شود.

زیارت شهدای کربلا رحمهم الله

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا أَنْصارَ اللَّهِ وَأَنْصارَ رَسُولِهِ، وَأَنْصارَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ، وَأَنْصارَ فاطِمَةَ، وَأَنْصارَ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ، وَأَنْصارَ الْإِسْلامِ، أَشْهَدُ أَنَّکُمْ لَقَدْ نَصَحْتُمْ للَّهِ ِ، وَجاهَدْتُمْ فِی سَبِیلِهِ، فَجَزاکُمُ اللَّهُ عَنِ الْإِسْلامِ وَأَهْلِهِ أَفْضَلَ الْجَزآءِ، فُزْتُمْ وَاللَّهِ فَوْزاً عَظِیماً، فَیا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَکُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً، أَشْهَدُ أَنَّکُمْ أَحْیآءٌ عِنْدَ رَبِّکُمْ تُرْزَقُونَ. وَأَشْهَدُ أَنَّکُمُ الشُّهَدآءُ وَالسُّعَدآءُ، وَأَنَّکُمُ الْفآئِزُونَ فِی دَرَجاتِ الْعُلی وَالسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

ص:61

زیارت دوم سرهای شهدا رحمهم الله

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلی سِیِّدِنا وَمَوْلانا رَسُولِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی سَیِّدَنا وَمَوْلانا أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ، اَلسَّلامُ عَلیَ الْحَسِنِ بْنِ عَلِیٍ ّ، السِّبْطِ الشَّهِیدِ، اَلسَّلامُ عَلی الحُسَیْنِ بْنِ عَلی سَیِّدِ الشُّهَدَآءِ، وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلی عَلِیِ ّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْأَکْبَرِ، اَوَّلِ شَهِیدٍ بِکَرْبَلاءِ مِنْ اَهْلِ بَیْتِ النُّبُوَّةِ، أَشْبَهِ النَّاسِ خَلْقاً وَخُلْقاً وَمَنْطِقاً بِرَسُولِ اللَّهِ، صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، اَلسَّلامُ عَلی اَبِی الْفَضلِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ قَمَرِ بَنِی هاشِمٍ، وَصاحِبِ لِوآءِ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ، اَلسَّلامُ عَلی حَبِیبِ بْنِ مَظاهِرِ الْأَسَدِی، اَلصَّابِرِ الْمُجاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا أَنْصارَ دِینِ اللَّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا أَنْصارَ رَسُولِ اللَّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا

ص:62

أَنْصارَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا أَنْصارَ فاطِمَةَ الزَّهْرآءِ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا أَنْصارَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا أَنْصارَ أَبِی عَبْدِاللَّهِ الْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ، لا جَعَلَهُ اللَّهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیارَتِکُمْ وَالسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

زیارت سوم سرهای مقدّس شهدا رحمهم الله

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلی رُؤُوسِ الشُّهَداءِ الصِّدِّیقِینَ الصَّابِرِینَ الْاَبْرارِ الْاَخْیارِ وَعَلی اَرْواحِهِمُ الزَّکِیَّةِ الْمَرْضِیَّةِ الْباذِلِینَ جَواهِرَ مُهْجَتِهِمْ وَنُفُوسِهِمْ للَّهِ ِ وَالتَّارِکِینَ زَهْرَةَ الْحَیاةِ اِباءً لِلضَّیْمِ وَحِرْصاً عَلَی الدِّینِ وَاَهْلِهِ مِنَ الْمَماتِ وَالزِّوالِ فِداءً لِسَیِّدِ الشُّهَداءِ سَلِیلِ خَیْرِ الْاَنْبِیاءِ صَلیَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ

ص:63

وَسَلَّمَ اَبِی عَبْدِاللَّهِ الْحُسَیْنِ سِبْطِ رَسُولِ اللَّهِ وَرَیْحانَتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْمُحامِینَ عَنْ حَرَمِ الرَّسُولِ وَفاطِمَةَ الْبَتُولِ، اَلسَّلامُ عَلی الْمُجاهِدِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالذَّابِّینَ عَنْ تَوْحِیدِ اللَّهِ وَدِینِهِ وَرَسُولِهِ وَعِتْرَتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْاَصْفِیاءِ الْمُخْلَصِینَ، اَلسَّلامُ عَلی رُؤُوسِکُمُ الْمُقَطَّعَةِ وَاَرْواحِکُمُ الْمُقَدَّسَةِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْمُجاهِدِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ، فُزْتُمْ وَاللَّهِ فَوْزاً عَظِیماً فَلَقَدْ وَفَیْتُمْ بِعَهْدِ اللَّهِ وَحَفِظْتُمْ وَصِیَّةَ رَسُولِهِ صَلیَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فِی عِتْرَتِهِ حَتّی قُتِلْتُمْ وَفُرِّقَ بَیْنَ رُؤُوسِکُمْ وَاَبْدانِکُمْ وَسالَتْ دِماؤُکُمْ وَاَنْتُمْ صَرْعی عَلی وَجْهِ الثَّری وَقَفَ الْحُسَیْنُ عَلَیْهِ السَّلامُ وَقَدْ بَقِیَ فَرِیداً بَعْدَکُمْ لا ناصِرَ لَهُ سِواکُمْ وَاَنْتُمْ مُجَزَّرِینَ کَالْاَضاحِی وَقَدْ اَحاطَ بِهِ آلافٌ مِنَ الْغادِرِینَ وَهُوَ یُنادِی: واغُرْبَتاهُ، واوَحْدَتاهُ! اَما مِنْ ناصِرٍ مُعِینٍ؟ اَما مِنْ مُغِیثٍ؟ فَلَمْ یُجِبْهُ

ص:64

سُواکُمْ مُجِیبٌ فَناداکُمْ مُسَلِّماً وَمُعاتِباً: یا اَصْحابَ الْحَمِیَّةِ! یا حَبِیبَ بْنَ مَظاهِرٍ! یا زُهَیْرُ! یا مُسْلِمُ! یا حُرَّ الرِّیاحِی!یا اَبْطالَ الصَّفا! یا فُرْسانَ الْهَیْجاءِ! مالِی اُنادِیکُمْ فَلا تَسْمَعُونَ وَاَدْعُوکُمْ فَلا تُجِیبُونَ؟ فَها نَحْنُ عَلَیْکُمْ مُتَفَجِّعُونَ وَبِکُمْ لاحِقُونَ، اِنَّا للَّهِ ِ وَاِنَّا اِلَیْهِ راجِعُونَ، وَوَصَفَکُمْ اَیْضاً لَیْلَةَ الْعاشِرِ مِنَ الْمُحَرَّمِ بِقَوْلِهِ: تَسْتَأْنِسُونَ بِالْمَنِیَّةِ اسْتِئْناسَ الطِّفْلِ جانِبَ اُمِّهِ.

وَقَوْلِهِ: لَمْ اَرَ اَصْحاباً اَوْفی مِنْکُمْ، نَعَمْ نِلْتُمُ الثَّوابَ، ثَوابَ الْمُجاهِدِینَ الَّذِینَ وَصَفَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صَلیَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ بِقَوْلِهِ: اِنَّ لِلْجَنَّةِ باباً یُقالُ لَهُ بابُ الْمُجاهِدِینَ یَخْطُونَ اِلَیْهِ وَهُمْ مُقَلِّدُونَ بِسُیُوفِهِمْ وَالْجَمْعُ فِی الْمَواقِفِ وَالْمَلائِکَةُ تَتَرَحَّبُ بِهِمْ فَمَنْ تَرَکَ الْجِهادَ اَلْبَسَهُ اللَّهُ ذُلاًّ وَفَقْراً فِی مَعِیشَتِهِ وَمَحْقاً فِی دِینِهِ وَما مِنْ قَطْرَةٍ اَحَبُّ إِلَی اللَّهِ تَعالی مِنْ قَطْرَةِ دَمٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، وَلِلشَّهِیدِ سَبْعُ

ص:65

خِصالٍ: یُغْفَرُ لَهُ کُلُّ ذَنْبٍ، وَتَتَلَقَّاهُ الْحُورُ الْعَیْنُ، وَیُکْسی مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ، وَتَتَلَقَّاهُ حَزَنَةُ الْجِنانِ کُلٌّ یُرِیدُ اَخْذَهُ مَعَهُ فَیَسْرَحُ فِی الْجَنَّةِ حَیْثُ یِشاءُ، وَیَنْظُرُ فِی وَجْهِ اللَّهِ وَهِیَ الرَّاحَةُ الْکُبْری وَفَوْقَ کُلِ ّ بِرٍّ بِرٌّ حَتّی یُقْتَلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَیْسَ فَوْقَهُ بِرٌّ، مُبَرَّؤُونَ مِنَ الْآثامِ، طَهَّرَهُمْ دَمُ الشَّهادَةِ مِنْها اَیَّ تَطْهِیرٍ، اَلسَّلامُ عَلی اَبِی الْفَضْلِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَلِیِ ّ بْنِ اَبِی طالِبٍ عَلَیْهِ السَّلامُ وَعَلی اِخْوَتِهِ الْمُصَرَّعِینَ بِکَرْبَلاءَ وَعَلی عَلِیِ ّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْاَکْبَرِ الَّذِی لَمَّا رَآهُ الْحُسَیْنُ مُقَطَّعاً اِرْباً اِرْباً اَسْبَلَ عَبْرَتَهُ وَقالَ: قَتَلَ اللَّهُ قَوْماً قَتَلُوکَ، یا بُنَیَّ ما اَجْرَأَهُمْ عَلَی اللَّهِ وَعَلَی انْتِهاکِ حُرْمَةِ رَسُولِ اللَّهِ، یا شَبِیهَ رَسُولِ اللَّهِ خَلْقاً وَخُلْقاً، اَلسَّلامُ عَلَی الْقاسِمِ بْنِ الْحَسَنِ عَلَیْهِ السَّلامُ، اَللَّهُمَّ بَلِّغْهُمْ مِنَّا تَحِیَّةً وَسَلاماً وانَلْنا مِثْلَ اَجْرِهِمْ وَاجْمَعْنا مَعَهُمْ فِی مُسْتَقَرِّ رَحْمَتِکَ، اَللَّهُمَّ اَغِثْنا فِی هذَا الْمَکانِ بِعَفْوِکَ وَعافِیَتِکَ

ص:66

وَعُمَّنا وَوالِدَیْنا وَکافَّةَ الْمُسْلِمِینَ بِشُمُولِ فَیْضِکَ وَفَضْلِکَ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ بِمُحَمَّدٍ صَلیَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ. اَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنَّا وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا اَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرِینَ، اَللَّهُمَّ لا تُخْرِجْنا مِنَ الدُّنْیا حَتّی تَرْضی عَنَّا وَ اشْفِ مَرْضانا وَاقْضِ حاجاتِنا، اَللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناکَ وَعافِنا مِنْ بَلاءِ الدُّنْیا وَعَذابِ الْآخِرَةِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِینَ.

سکینه دختر امام حسین علیه السلام

مرحوم حاج شیخ عباس قمی در منتهی الآمال می نویسد: «سکینه بی بی زن ها و عقیله قریش بود با حصافت عقل و اصابت رأی، گویند او افصح و اعلم مردم بوده به زبان عرب و علم و شعر و فضل و ادب، و از برای او قضایای کثیره است».

حضرت سکینه در کربلا شاهد به شهادت رسیدن پدر و دیگر عزیزان خود بود و همراه خواهرش رقیه و فاطمه و عمه اش زینب

ص:67

و دیگر اهل بیت امام حسین علیه السلام به اسارت درآمد و پس از بازگشت از سفر کوفه و شام، در خانه پدری خود تحت کفالت حضرت زین العابدین در مدینه اقامت گزید و با عزاداری و سوگواری خاطره نهضت کربلا و شهادت پدرش امام حسین علیه السلام را زنده نگه داشت. او یکی از پیام آوران نهضت عاشورا بود.

سکینه در سال 117 هجری قمری در سن هفتاد سالگی وفات یافت. بعضی از تاریخ نگاران مانند یاقوت حِمَوی و مرحوم سیّد محسن امین، محل دفن او را مدینه دانسته اند لیکن با توجّه به بعض قرائن و شواهد، بعید نیست قبر او در باب الصغیر دمشق باشد.

در هر حال، در ابتدای درب اصلیِ باب الصغیر، در داخل حجره ای دو قبر منسوب به سکینه و امّ کلثوم علیها السلام وجود دارد، و مناسب است زائران محترم شام با قرائت فاتحه ای با آن دو بزرگوار تجدید میثاق کنند، به امید آن که همگی در قیامت از شفاعت آنان و پدرانشان بهره مند شویم.

ص:68

زیارت اوّل حضرت سکینه دختر امام حسین علیه السلام

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ،اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا نَبِیَّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خاتَمَ النَّبِیِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا قائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طالِبٍ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا سَیِّدَتِی وَمَوْلاتِی فاطِمَةَ الزَّهْرآءِ سَیِّدَةَ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَی الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا سَکِینَةُ بِنْتُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طالِبٍ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الصِّدِّیقَةُ الشَّهِیدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمَظْلُومَةِ اَلْبَهِیَّةِ، صَلَّی اللَّهُ عَلی رُوحِکِ وَبَدَنِکِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلَی الْمَلائِکَةِ الْحافِّینَ حَوْلَ حَرَمِکِ الشَّرِیفِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ،

ص:69

زیارت دوم حضرت سکینه علیها السلام

اِشْهَدِی لِی یا مَوْلاتِی بِهذِهِ الشَّهادَةِ «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ» لِأَکُونَ مِنَ الْفآئِزِینَ بِمَعْرِفَتِکِ وَاتِّباعِکِ وَتَصْدِیقِکِ وَطاعَتِکِ وَالسَّلامُ عَلَیْکِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ الزَّهْرآءِ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الصِّدِّیقَةُ الشَّهِیدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْفاضِلَةُ الزَّکِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی آبائِکِ الطَّاهِرِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، فَیالَیْتَنا کُنَّا مَعَکُمْ فَنَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً.

ص:70

زیارت سوم حضرت سکینه علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلی آدَمَ صَفْوَةِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی نُوحٍ نَبِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی إِبْراهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی مُوسی کَلِیمِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی عِیسی رُوحِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خَیْرَ خَلْقِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صَفِیَّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِاللَّهِ خاتَِمِ النَّبِیِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ، عَلِیَّ بْنَ أَبِی طالِبٍ وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ سَیِّدَةَ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُما یا سِبْطَیِ الرَّحْمَةِ وَسَیِّدَیْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَ الْعابِدِینَ وَقُرَّةَ عَیْنِ النّاظِرِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ باقِرَ الْعِلْمِ بَعْدَ النَّبِیِّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصّادِقَ الْبآرَّ الْأَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ الطّاهِرَ

ص:71

الطُّهْرَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا الْمُرْتَضی اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ التَّقِیَّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ النَّقِیَّ النّاصِحَ الْأَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ، اَلسَّلامُ عَلَی الْوَصِیِّ مِنْ بَعْدِهِ. اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی نُورِکَ وَسِراجِکَ، وَوَلِیِّ وَلِیِّکَ وَوَصِیِّ وَصِیِّکَ، وَحُجَّتِکَ عَلی خَلْقِکَ. اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ وَخَدِیجَةَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْحُسیْنِ الشَّهِیدِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ عَرَّفَ اللَّهُ بَیْنَنا وَبَیْنَکُمْ فِی الْجَنَّةِ، وَحَشَرَنا فِی زُمْرَتِکُمْ، وَأَوْرَدَنا حَوْضَ نَبِیِّکُمْ، وَسَقانا بِکَأْسِ جَدِّکُمْ مِنْ یَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ، أَسْئَلُ اللَّهَ أَنْ یُرِیَنا فِیکُمُ السُّرُورَ وَالْفَرَجَ، وَأَنْ یَجْمَعَنا وَإِیّاکُمْ فِی زُمْرَةِ جَدِّکُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّی

ص:72

اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَأَنْ لا یَسْلُبَنا مَعْرِفَتَکُمْ، إِنَّهُ وَلِیٌّ قَدِیرٌ. أَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ بِحُبِّکُمْ، وَالْبَرآءَةِ مِنْ أَعْدآئِکُمْ، وَالتَّسْلِیمِ إِلَی اللَّهِ راضِیاً بِهِ غَیْرَ مُنْکِرٍ وَلامُسْتَکْبِرٍ، وَعَلی یَقِینٍ ما أَتی بِهِ مُحَمَّدٌ وَبِهِ راضٍ نَطْلُبُ بِذلِکَ وَجْهَکَ یا سَیِّدِی. اَللَّهُمَّ وَرِضاکَ وَالدّارَ الْآخِرَةَ، یا سَکَیْنَةُ، اِشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ، فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ مَقْبُولَةً. اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْئَلُکَ أَنْ تَخْتِمَ لِی بِالسَّعادَةِ، فَلاتَسْلُبْ مِنِّی ما أَنَا فِیهِ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ. اَللَّهُمَّ اسْتَجِبْ لَنا، وَتَقَبَّلْهُ بِکَرَمِکَ وَعِزَّتِکَ، وَبِرَحْمَتِکَ وَعافِیَتِکَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ وَصَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَسَلَّمَ تَسْلِیماً

ص:73

زیارت وداع حضرت سکینه علیها السلام

هرگاه خواستی با آن حضرت وداع کنی نزد قبر آن مظلومه بایست و بگو:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ وَخَدِیجَةَ، اَسْتَوْدِعُکِ اللَّهَ وَاَسْتَرْعِیکِ وَاَقْرَءُ عَلَیْکِ السَّلامَ، اَللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیارَةِ سُکَیْنَةَ الْمَظْلُومَةِ بِنْتِ الحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ، فَإِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَوْدَ ثُمَّ الْعَوْدَ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنِی، وَإِذا تَوَفَّیْتَنِی فَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَتِها، وَأَدْخِلْنِی فِی شَفاعَتِها، وَشَفاعَةِ جَدِّها وَأَبِیها وَعَمِّها وَأَخِیها بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، اَللَّهُمَّ بِحَقِّها عِنْدَکَ وَمَنْزِلَتِها لَدَیْکَ، اِغْفِرْ لِی وَلِوالِدَیَّ وَلِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، وَآتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.

ص:74

امّ کلثوم دختر امیرمؤمنان علی علیه السلام

امّ کلثوم دختر علی بن ابی طالب علیه السلام نیز همراه زنان و اطفال حضرت سیدالشهداعلیه السلام در کربلا شاهد آن نهضت خونین و مصیبت جانگداز بود و پس از شهادت برادرش امام حسین علیه السلام مانند زینب کبری همراه اسیران به کوفه و شام رفت و با خطبه های افشاگرانه و کوبنده خود، در بارگاه ابن زیاد و یزید، در ابلاغ پیام انقلاب امام حسین علیه السلام نقش به سزایی داشت.

امّ کلثوم که همراه کاروان کربلا به مجلس ابن زیاد و یزید به اسارت رفت و در باب الصغیر دمشق در کنار مرقد سکینه دفن است، امّ کلثوم صغری فرزند امیرالمؤمنین از غیر فاطمه زهراعلیها السلام می باشد.

ص:75

زیارت اوّل امّ کلثوم دختر امیرالمؤمنین علیه السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ نَبِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ الْحَسنِ الْمَسْمُومِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ الْمَظْلُومِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی جَدِّکِ وَأَبِیکِ وَأُمِّکِ وَأَخَوَیْکِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً ظَلَمَتْکُمْ وَلَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً قَتَلَتْکُمْ وَاسْتَحَلَّتْ مِنْکُمُ الْمَحارِمَ وَانْتَهَکَتْ فِی قَتْلِکُمْ حُرْمَةَ الْإِسْلامِ، فَیالَیْتَنا کُنَّا مَعَکُمْ فَنَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً وَالسَّلامُ عَلَیْکِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

ص:76

زیارت دوم امّ کلثوم دختر حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا سَیِّدَتِی وَمَوْلاتِی یا زَیْنَبُ الْمُلَقَّبَةُ بِاُمِّ کُلْثُومَ بِنْتِ مَوْلانا أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِ ّ بْنِ أَبِی طالِبٍ عَلَیْهِمَا السَّلامُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ قآئِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ تَحْتَ لِوآءِ الْحَمْدِ إِلی جَنَّاتِ النَّعِیمِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ قآئِدِ الْبَرَرَةِ وَقامِعِ الْکَفَرَةِ وَالْفَجَرَةِ وَوارِثِ النَّبِیِّینَ وَیَعْسُوبِ الدِّینِ وَالنَّبَأِ الْعَظِیمِ عَلَی الْیَقِینِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مَنْ حِسابُ النَّاسِ عَلَیْهِ وَالْکَوْثَرُ فِی یَدَیْهِ وَالنَّصُّ یَوْمَ الْغَدِیرَ عَلَیْهِ، وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ الْحَسَنِ الزَّکِیِ ّ الْمَسْمُومِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ الْمَظْلُومِ قَمَرِ الْأُمَّةِ وَرَیْحانَةِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ،

ص:77

وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی مَلآئِکَةِ اللَّهِ الْحافِّینَ حَوْلَ حَرَمِکِ الشَّرِیفِ الْمُسْتَغْفِرِینَ لِزُوَّارِکِ، وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی رَسُولِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ الصَّادِقِ الْأَمِینِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی أَبِیکِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِ ّ بْنِ أَبِی طالِبٍ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی فاطِمَةَ الزَّهْرآءِ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی اَخَوَیْکِ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ سِبْطَیْ رَسُولِ اللَّهِ وَرَیْحانَتَیْةِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَعَلی التِّسْعَةِ الْمَعْصُومِینَ مِنْ ذُرِّیَّةِ أَخِیکَ الْحُسَیْنِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَعَلی شاهِدِکُمْ وَعَلی غآئِبِکُمْ وَعَلی ذُکُورِکُمْ وَعَلی اُناثِکُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلی مَعادِنِ حِکْمَةِ اللَّهِ، وَمَوْضِعِ سِرِّ اللَّهِ وَذُرِّیَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ

ص:78

وَسَلَّمَ، اَلسَّلامُ عَلی أَهْلِ بَیْتِ النُّبُوَّةِ، مَهْبَطِ الْوَحْیِ وَمَنْ نَطَقَ بِمَدْحِهِمُ التَّنْزِیلُ وَکانَتْ بُیُوتُهُمْ مَهْبَطَ جَبْرِیلَ وَمَهْبَطَ الْمَلآئِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ، اَلسَّلامُ عَلی آلِ طه وَیاسِینَ وَذُرِیَّةِ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَبابِ الْحِطَّةِ الَّذِی مَنْ دَخَلَهُ کانَ مِنَ الْآمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلیَ الْمُطَهَّرِینَ مِنَ الْعَیْبِ وَالْمُنَزَّهِینَ عَنِ الرَّیْبِ، اَلسَّلامُ عَلَی شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَمَوْضِعِ الرِّسالَةِ وَمُخْتَلَفَ الْمَلائِکَةِ وَمَعْدِنِ الْوَحْیِ وَالتَّنْزِیلِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، یالَیْتَنا کُنَّا مَعَکُمْ فَنَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً، وَالسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا ساداتِی وَمَوالِیَّ جَمِیعاً وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

ص:79

زیارت سوم امّ کلثوم علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلی سَیِّدِ النَّبِیِّینَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی اَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ الْمَوْلُودِ فِی بَیْتِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی فاطِمَةَ الزَّهْراءِ بِنْتِ اَشْرَفِ اَنْبِیاءِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَوَلِیَّیِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِینَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیارِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ، وَاِمامِ الْمُتَّقِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا أُخْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا عَمَّةَ وَلِیِ ّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا اُمَّ کُلْثُومَ بِنْتَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا السَّیِّدَةُ الْجَلِیلَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْفاضِلَةُ الْرَّشِیدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْعالِمَةُ الْعامِلَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْحَلِیمَةُ الْکَرِیمَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ عَرَّفَ اللَّهُ بَیْنَنا وَبَیْنَکُمْ فِی الْجَنَّةِ،

ص:80

وَحَشَرَنا فِی زُمْرَتِکُمْ، وَسَقانا بِکَأْسِ جَدِّکُمْ مِنْ یَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْهِما، أَسْئَلُ اللَّهَ أَنْ یُرِیَنا فِیکُمُ السُّرُورَ وَالْفَرَجَ، وَأَنْ یَجْمَعَنا وَإِیّاکُمْ فِی زُمْرَةِ جَدِّکُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَأَنْ لا یَسْلُبَنا مَعْرِفَتَکُمْ، إِنَّهُ وَلِیٌّ قَدِیرٌ. أَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ بِحُبِّکُمْ، وَالْبَرآءَةِ مِنْ أَعْدآئِکُمْ، وَالتَّسْلِیمِ إِلَی اللَّهِ راضِیاً بِهِ غَیْرَ مُنْکِرٍ وَلامُسْتَکْبِرٍ، وَعَلی یَقِینٍ ما أَتی بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَآلِهِ نَطْلُبُ بِذلِکَ وَجْهَکَ یا سَیِّدِی، اَللَّهُمَّ وَرِضاکَ وَالدّارَ الْآخِرَةَ، یا سَیِّدَتِی یا اُمَّ کُلْثُومَ اِشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ، فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً عَظِیماً وَشَفاعَةً مَقْبُولَةً، اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْئَلُکَ أَنْ تَخْتِمَ لِی بِالسَّعادَةِ، فَلاتَسْلُبْ مِنِّی ما أَنَا فِیهِ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ. اَللَّهُمَّ اسْتَجِبْ لَنا، وَتَقَبَّلْهُ بِکَرَمِکَ وَعِزَّتِکَ، وَرَحْمَتِکَ وَعافِیَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ وَصَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً کَثِیراً.

ص:81

پس دو رکعت نماز به قصد هدیه برای مکرمه به جا آور و خداوند جلّ شأنه را بخوان به آنچه خواهی.

زیارت وداع امّ کلثوم علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ اَفْضَلِ الْأَنْبِیآءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ اَکْرَمِ الْأَوْصِیآءِ، اَسْتَوْدِعُکِ اللَّهَ وَاَسْتَرْعِیکِ وَاَقْرَءُ عَلَیْکِ السَّلامَ، اَللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیارَةِ أُمِ ّ کُلْثُومَ عَلَیْها سَلامُ اللَّهِ، فَإِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَوْدَ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنِی، فَإِذا تَوَفَّیْتَنِی فَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَتِها، وَأَدْخِلْنِی فِی شَفاعَتِها، وَشَفاعَةِ جَدِّها وَأَبِیها وَأُمِّها وَأَخِیها بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، اَللَّهُمَّ بِحَقِّها عِنْدَکَ وَمَنْزِلَتِها لَدَیْکَ، اِغْفِرْ لِی وَلِوالِدَیَّ وَلِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، وَآتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.

ص:82

فاطمه صغری دختر امام حسین «علیه السلام»

در منتهی الآمال نقل می کند: «هنگامی که حسن مثنّی فرزند امام حسن مجتبی علیه السلام برای خواستگاری یکی از دختران امام حسین علیه السلام آمد، حضرت فرمود: «من فاطمه را برای تو بر میگزینم که به مادرم فاطمه دختر رسول خدا شباهتش بیشتر باشد … ».

فاطمه همانند زینب در حوادث کربلا مأمن و پناهگاه اهل بیت بود و در بارگاه ابن زیاد و یزید خطبه های غراء خواند.

در هر حال مناسب است زائران محترم شام، در باب الصغیر کنار قبر منسوب به فاطمه صغری به امید ثواب و اجر اخروی، با خواندن فاتحه و زیارت، یادی از فداکاری های آن حضرت در احیای دین جدّش رسول خدا نمایند.

ص:83

زیارت اوّل فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام

این زیارت را مرحوم علّامه سیّد محسن امین قدس سره نقل می کند.(8)

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ نَبِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ الْمَظْلُومِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً ظَلَمَتْکُمْ وَلَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً قَتَلَتْکُمْ وَاسْتَحَلَّتْ مِنْکُمُ الْمَحارِمَ وَانْتَهَکَتْ فِی قَتْلِکُمْ حُرْمَةَ الْإِسْلامِ، فَیالَیْتَنا کُنَّا مَعَکُمْ فَنَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً.

و به هرچه خواهی دعا کن.

ص:84

زیارت دوم فاطمه صغری علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلی رَسُولِ اللَّهِ وَاَمِینِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ وَسَیِّدِ الْوَصِیِّینَ وَاَبِی الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِینَ اَمِیرِ الْمَشارِقِ وَالْمَغارِبِ سَیِّدِنا وَ مَوْلانا عَلِیِ ّ بْنِ أَبِی طالِبٍ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَی الْحَسنِ الْمَسْمُومِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْحُسَیْنِ الْمَظْلُومِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ بِنْتَ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ الْمَذْبُوحِ عَطْشاناً وَالْمَقْتُولِ ظُلْماً وَعُدْواناً، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفی اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ عَلِیٍ ّ الْمُرْتَضی اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ الْإِنْسِیَّةِ الْحَوْراءِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مَظْلُومَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مَسْلُوبَةُ الرِّداءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مَکْشُوفَةُ الْغِطاءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا یَتِیمَةُ

ص:85

الْحُسَیْنِ الْمَذْبُوحِ فِی کَرْبَلاءَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مَنْ لَعِبَتِ النَّارُ فِی اَذْیالِها حِینَما اَحْرَقُوا الْخِیامَ وَاَنْتِ تَرْکَضِینَ شِمالاً وَیَمِیناً تُنادِینَ: یا جَدَّاهُ! یا اُمَّاهُ! یا فاطِمَةُ الزَّهْراءُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْأَبْرارِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْأَئِمَّةِ الْأَطْهارِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ ها أَنَا زائِرُکِ وَقاصِدٌ إِلی مَشْهَدِکِ وَمُسْتَجِیرٌ بِکِ وَبِأَبِیکِ وَاَجْدادِکِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ الْأَبْرارِ الْمَعْصُومِینَ لِتَشْفَعِی لِی عِنْدَاللَّهِ فِی غُفْرانِ ذُنُوبِی وَ سَتْرِ عُیُوبِی وَ تَضاعُفِ حَسَناتِی وَ قَبُولِ تَوْبَتِی وَغُفْرانِ خَطِیئَتِی وَعِتْقِی مِنَ النَّارِ وَدُخُولِ الْجَنَّةِ، فَإِنِّی مَعَکُمْ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ، عَلی دِینِکُمْ اَمُوتُ وَعَلی دِینِکُمْ اَحْیا وَ اُبْعَثُ اِنْ شاءَ اللَّهُ، اَللَّهُمَّ اسْمَعْ نِدائِی وَاقْبَلْ رَجائِی یا اَللَّهُ وَاسْتَجِبْ لِی دُعائِی وَلا تَجْعَلَهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیارَتِی هذِهِ وَارْزُقْنِی الْعَوْدَةَ ثُمَّ الْعَوْدَةَ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، اَللَّهُمَّ اجْعَلْ سَعْیِی بِهِمْ مَشْکُوراً وَعَمَلِی

ص:86

بِهِمْ مَبْرُوراً وَ ذَنْبِی مَغْفُوراً وَزِیارَتِی مَقْبُولَةً اَصالَةً عَنِّی وَعَنْ والِدَیَّ وَاَهْلِی وَعِیالِی وَاَوْلادِی وَاِخْوَتِی وَمَنْ کانَ مِنِّی بِسَبِیلِ النِّیابَةِ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.

زیارت سوم فاطمه صغری علیها السلام

اَلسَّلامُ عَلی سَیِّدِ النَّبِیِّینَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی اَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ الْمَوْلُودِ فِی بَیْتِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلی فاطِمَةَ الزَّهْراءِ بِنْتِ اَشْرَفِ اَنْبِیاءِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَلِیَّیِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِینَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیارِ اُمَناءِ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ اَشْرَفِ الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ الزَّهْرآءِ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ خَدِیجَةَ الْکُبْری اُمِ ّ الْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ حُجَّةِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ

ص:87

عَلَیْکِ یا أُخْتَ وَلِیِّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ الصُّغْری اُخْتَ عَلِیٍ ّ الْاَکْبَرِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا السَّیِّدَةُ الْجَلِیلَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْفاضِلَةُ الْرَّشِیدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمَظْلُومَةُ الْمَقْهُورَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْعالِمَةُ الْعامِلَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ عَرَّفَ اللَّهُ بَیْنَنا وَبَیْنَکُمْ فِی الْجَنَّةِ، وَحَشَرَنا فِی زُمْرَتِکُمْ، وَأَوْرَدَنا حَوْضَ نَبِیِّکُمْ، وَسَقانا بِکَأْسِ جَدِّکُمْ مِنْ یَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ، أَسْئَلُ اللَّهَ أَنْ یُرِیَنا فِیکُمُ السُّرُورَ وَالْفَرَجَ، وَأَنْ یَجْمَعَنا وَإِیّاکُمْ فِی زُمْرَةِ جَدِّکُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَأَنْ لا یَسْلُبَنا مَعْرِفَتَکُمْ، إِنَّهُ وَلِیٌّ قَدِیرٌ. أَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ بِحُبِّکُمْ، وَالْبَرآءَةِ مِنْ أَعْدآئِکُمْ، وَالتَّسْلِیمِ إِلَی اللَّهِ راضِیاً بِهِ غَیْرَ مُنْکِرٍ وَلامُسْتَکْبِرٍ، وَعَلی یَقِینٍ ما أَتی بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، نَطْلُبُ بِذلِکَ

ص:88

وَجْهَکَ یا سَیِّدِی، اَللَّهُمَّ وَرِضاکَ وَالدّارَ الْآخِرَةَ، یا فاطِمَةُ الصُّغْری اِشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ، فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً عَظِیماً وَشَفاعَةً مَقْبُولَةً، اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْئَلُکَ أَنْ تَخْتِمَ لِی بِالسَّعادَةِ، فَلاتَسْلُبْ مِنِّی ما أَنَا فِیهِ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ. اَللَّهُمَّ اسْتَجِبْ لَنا، وَتَقَبَّلْهُ مِنَّا بِکَرَمِکَ وَعِزَّتِکَ، وَبِرَحْمَتِکَ وَعافِیَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ وَصَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً.

پس دو رکعت نماز به قصد هدیه برای آن مکرّمه به جای آور.

زیارت وداع حضرت فاطمه صغری علیها السلام

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِ ّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ وَخَدِیجَةَ، اَسْتَوْدِعُکِ اللَّهَ وَاَسْتَرْعِیکِ وَاَقْرَءُ عَلَیْکِ السَّلامَ، اَللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیارَةِ فاطِمَةَ الصُّغْری بِنْتِ سَیِّدِ

ص:89

الشُّهَدَآءِ، فَإِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَوْدَ ثُمَّ الْعَوْدَ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنِی، وَإِذا تَوَفَّیْتَنِی فَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَتِها، وَأَدْخِلْنِی فِی شَفاعَتِها، وَشَفاعَةِ جَدِّها وَأَبِیها وَأَخِیها بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، اَللَّهُمَّ بِحَقِّها عِنْدَکَ وَمَنْزِلَتِها لَدَیْکَ، اِغْفِرْ لِی وَلِوالِدَیَّ وَلِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، وَآتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.

عبداللَّه فرزند امام صادق «علیه السلام»

عبداللَّه فرزند امام جعفر صادق علیه السلام مادرش فاطمه دختر حسین بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام بوده است. شیخ مفید برای امام ششم ده فرزند ذکر می کند و می فرماید: مادر اسماعیل، عبداللَّه و امّ فروه، فاطمه دختر حسین بن علی بن الحسین است.

قبر او کمی بالاتر از قبر فاطمه صغری و در سمت چپ آن قرار

ص:90

دارد که دارای گنبدی است کوچک به رنگ سبز و در داخل آن تابوتی چوبین با محفظه ای فلزی دیده می شود.

در بیشتر کتب معتبره، شرح حال عبداللَّه بن جعفر صادق بیان نشده و در برخی از کتاب ها مانند: ارشاد شیخ مفید، بحارالأنوار مجلسی و منتهی الآمال حاج شیخ عباس قمی، در احوال اولاد امام جعفر صادق، شرح حال مختصری از او آمده است، لیکن همان گونه که مشاهده شد، از او به نیکی یاد نکرده اند.

میمونه دختر امام حسن «علیه السلام» و حمیده دختر مسلم بن عقیل و اسماء بنت عمیس

مدفن این سه بانوی بزرگوار در یک مقبره، در باب الصغیر دمشق قرار دارد که در پشت مقبره سکینه و امّ کلثوم و در سمت چپ قبر عبداللَّه فرزند امام صادق علیه السلام واقع شده است.

قبر اوّل از آن حمیده دختر مسلم بن عقیل، متوفای سال 70

ص:91

هجری، قبر دوم اسماء بنت عمیس همسر جعفر طیار و سرانجام همسر امیرالمؤمنین علی علیه السلام متوفای سال 65 هجری و قبر سوم از آن میمونه دختر امام حسن علیه السلام است.

پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله درباره او فرمود: «اسماء از زنان بهشتی است». و امام صادق علیه السلام درباره اش فرمود: «نجابت فرزندش محمّد از جانب او است».

اسماء به خاندان پیامبر علاقه و ارادت ویژه ای داشت و در واپسین روزهای عمر شریف حضرت زهراعلیها السلام پرستاری و مراقبت از او را عهده دار بود، و پس از شهادتش در غسل دادن پیکر پاک آن بانوی بزرگوار علی علیه السلام را یاری می داد. و به همین مناسبت گوشه ای از وصایا و حوادث چند روز آخر عمر شریف حضرت زهراعلیها السلام از زبان او نقل شده است. و پس از شهادت حضرت فاطمه زهراعلیها السلام مراقبت از حسنین و زینبین به عهده اسماء بود. رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْها وَعَلی جَمِیعِ مُحِبِّی آلِ مُحَمَّد صلی الله علیه وآله.

ص:92

زیارت حضرت حمیده دختر مسلم بن عقیل اسماء بنت عمیس و میمونه دختر امام حسن مجتبی علیه السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مَوْلاتِی وَسَیِّدَتِی یا حَمِیدَةُ بِنْتَ مُسْلِمِ بْنِ عَقِیلٍ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مَوْلاتِی وَسَیِّدَتِی یا اَسْماءُ بِنْتَ عُمَیْسٍ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مَوْلاتِی وَسَیِّدَتِی یا مَیْمُونَةُ بِنْتَ الْاِمامِ الْحَسَنِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَی الطَّاهِراتِ الْأَنْسابِ الشَّرِیفاتِ الْأَحْسابِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَی الْمُطَهَّرِینَ مِنَ الْعَیْبِ وَ الْمُنَزَّهِینَ عَنِ الرَّیْبِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَشْهَدُ اَنَّکُمْ صَبَرْتُمْ وَنِلْتُمْ جَزاءَ الصَّابِرِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَعَلی شاهِدِکُمْ وَ عَلی غائِبِکُمْ وَعَلی ذُکُورِکُمْ وَاُناثِکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلی شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَمَوْضِعِ الرِّسالَةِ

ص:93

وَمُخْتَلَفِ الْمَلائِکَةِ وَمَهْبَطِ الْوَحْیِ وَالتَّنْزِیلِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلی آلِ طه وَیاسین وَذُرِیَّةِ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلی اَسْماءَ وَحَمِیدَةَ وَمَیْمُونَةَ بِنْتِ اِمامِنَا الْحَسَنِ، صَلَّی اللَّهُ عَلی اَرْواحِکُمْ الطَّاهِرَةِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ. اَللَّهُمَّ بَلِّغْ سَلامَنا لَهُمْ وَلا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ لِزِیارَتِکُمْ بَلِ ارْزُقْنِی الْعَوْدَةَ ثُمَّ الْعَوْدَةَ یا اَللَّهُ. اَللَّهُمَّ اجْعَلْ سَعْیَنا مَشْکُوراً وَ ذَنْبنا مَغْفُوراً وَعَمَلَنا مَبْرُوراً وَمُوالاتَنا بِهِمْ حَمِیدَةً. اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنا وَلِوالِدَیْنا وَلِاَهْلِنا وَعِیالِنا وَاَوْلادِنا وَللْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ وَصَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ.

ص:94

بلال حبشی، مؤذن رسول خدا «صلی الله علیه و آله»

بلال بن رباح، مؤذّن پیامبرصلی الله علیه وآله، مادرش جُمانَة یا حمامه و کنیه اش ابوعبداللَّه و ابوعمر، از سابقین در اسلام است. در اوائل بعثت رسول خداصلی الله علیه وآله، بلال جوانی لاغر اندام، قد بلند و از بردگان سیاه پوست بود که از حبشه خریداری شد و به خدمت امیّة بن خلف درآمد. امیّه که از سران قریش بود در سنگدلی و دشمنی با اسلام میان قریش شهرت داشت. او با تمام نیرو در کوبیدن اسلام و محو آثار توحید می کوشید و با وضع بسیار خشن، بلال را شکنجه می داد.

گویند که بلال به جای «شین» «سین» می گفت و پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله در جواب اعتراض کسانی که می گفتند: چرا بلال را برای این کار مأمور کرده است؟ پاسخ می داد: «اعمال و رفتار پاک و شایسته اش، این کمبود قرائتِ وی را جبران می کند».

از حضرت امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: «خدا رحمت

ص:95

کند بلال را که ما اهل بیت را دوست می داشت و او بنده صالح بود». پس از رحلت رسول خداصلی الله علیه وآله بلال دیگر اذان نگفت و بر بیعت خود با علی علیه السلام در روز غدیر باقی ماند.

این امر نارضایتی و فشار دستگاه خلافت را به دنبال داشت و به او گفته شد: «نباید در مدینه بمانی» از این رو بلال راه شام را در پیش گرفت و کار دشوار مرزبانی را پذیرفت.

سرانجام بلال طبق روایت مشهور در سال 20 هجری قمری در سن 63 سالگی در شام چشم از جهان فرو بست(9) و در باب الصغیر دمشق به خاک سپرده شد (رحمة اللَّه علیه).

ص:96

زیارت اوّل حضرت بلال حبشی، مؤذن رسول خدا صلی الله علیه و آله

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا سَیِّدَنا بِلالَ الْحَبَشِیَّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبَ رَسُولَ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبَ نِبِیِ ّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبَ حَبِیبِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبَ الْمُصْطَفی اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُؤَذِّنَ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنْ قالَ فِی حَقِّهِ رَسُولُ اللَّهِ صَلیَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: «اَنْفِقْ بِلالاً وَلا تَخْشی مِنْ ذِی الْعَرْشِ اِقْلالاً» رَضِیَ اللَّهُ عَنْکَ وَاَرْضاکَ اَحْسَنَ الرِّضا وَجَعَلَ الْجَنَّةَ مُنْزِلَکَ وَمَسْکَنَکَ وَمَحَلَّکَ وَمَأْواکَ، اَفاضَ اللَّهُ تَعالی عَلَیْنا مِنْ بَرَکاتِکَ وَبَرَکاتِ عُلُومِکَ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

اَللَّهُمَّ اقْضِ حَوائِجَنا، وَیَسِّرْ اُمُورَنا، وَاشْرَحْ صُدُورَنا، وَتَقَبَّلْ زِیارَتَنا وَآمِنْ خَوْفَنا، وَاسْتُرْ عُیُوبَنا، وَاغْفِرْ ذُنُوبَنا،

ص:97

وَاکْشِفْ کُرُوبَنا، وَاخْتِمْ یا اَللَّهُ بِالصَّالِحاتِ اَعْمالَنا، وَرُدَّنا إِلی اَهْلِنا وَاَوْلادِنا سالِمِینَ غانِمِینَ مَسْرِورِینَ فَرِحِینَ، وَاجْعَلْنا مِنْ عِبادِکَ الصَّالِحِینَ الَّذِینَ لاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ، بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ آمِینَ آمِینَ آمِینَ یا رَبَّ الْعالَمِینَ.

ص:98

زیارت دوم برای بلال حبشی رضی الله عنه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صاحِبِ رَسُولَ اللَّهِ صَلیَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وَمُؤَذِّنَهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خِیَرَةَ الصّالِحِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنْ کانَتْ سِینُهُ عِنْدَ اللَّهِ شِیناً،اَشْهَدُ اَنَّکَ آمَنْتَ بِرَسُولِ اللَّهِ صَلیَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، وَوالَیْتَ اَهْلَ بَیْتِهِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، وَ نَصَحْتَ لَهُ وَلَهُمْ فِی السِّرِّ وَالْعَنِ وَ مَضَیْتَ عَلی مِنْهاجِ رَسُولِ اللَّهِ صَلیَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ لَمْ تُغَیِّرْ وَلَمْ تُبَدِّلْ، فَرَفَعَ اللَّهُ فِی الْآخِرَةِ دَرَجَتَکَ وَاَعْلی مَقامَکَ وَحَشَرَکَ اللَّهُ مَعَ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطّاهِرِینَ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ اَجْمَعِینَ فِی اَعْلی عِلِّیِّینَ وَحَشَرَنَا اللَّهُ مَعَکُمْ وَلا جَعَلَهُ اللَّهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیارَتِکَ وَالسَّلامُ عَلَیْکَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

ص:99

عبداللَّه بن جعفر طیار

عبداللَّه فرزند جعفر بن ابی طالب همسر حضرت زینب کبری علیها السلام در جود و بخشش معروف بود و به برکت دعای پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله چیزی نخرید که در آن سود نکند. او مال فراوانی به دست آورد و همه را در راه پروردگارش بخشید.

پدرش جعفر بن ابی طالب (که بعدها به جعفر «طیار» و جعفر «ذو الجناحین» ملقب گردید) به دستور پیامبر با گروهی از مسلمانان که تحت شکنجه و آزار کفّار بودند به حبشه مهاجرت کرد؛ این مهاجرت در سال هفتم بعثت اتفاق افتاد، و سرپرستی مهاجران با عموزاده پیامبر، جعفر بود. در این سفر تعدادی از زنان مسلمان با همسرانشان همراهی کردند که یکی از آنان اسماء بنت عمیس همسر جعفر بن ابی طالب و مادر عبداللَّه بود و عبداللَّه اولین نوزاد مسلمانی بود که در حبشه به دنیا آمد.

عبداللَّه همواره مدافع حریم ولایت بود و در صحنه های مختلف سیاسی و نظامی، در کنار امیرمؤمنان علیه السلام و پس از آن حضرت، در

ص:100

کنار امام حسن و امام حسین علیهما السلام قرار داشت. هنگام تبعید ابوذر به ربذه گرچه بدرقه ابوذر ممنوع بود ولی او با حسنین و عقیل و عمار یاسر به همراه امیرالمؤمنین علی علیه السلام در بدرقه ابوذر شرکت جست. وی از راویان حدیث غدیر است. به هنگام صلح و جنگ، طرف مشورت با علی و حسنین بود، چنان که در جنگ صفین فرماندهی سپاهی از سپاهیان امیرالمؤمنین را به عهده گرفت و در جبهه مقدم با رشادت تمام می جنگید و نیز یکی از شهود حکمیت از طرف علی علیه السلام بود.

عبداللَّه در مراسم تغسیل و تکفین علی علیه السلام که شبانه به دور از آگاهی مردم صورت گرفت، حضور داشت. این ها همه، نشانگر آن است که وی تا چه حدّ به خاندان علی علیه السلام نزدیک و محرم اسرار بوده است.

در سال 60 هجری هنگام حرکت امام حسین علیه السلام از مدینه، نه تنها موافقت کرد که همسرش زینب کبری همراه برادر مسافرت کند بلکه دو فرزند خود به نام های عون و محمّد را همراه حضرت فرستاد و توصیه کرد که از امام جدا نشوند و همراه او جهاد کنند.

وقتی خبر شهادت دو فرزند عبداللَّه به مدینه رسید و مردم

ص:101

جهت تسلیت به دیدن او می رفتند در جواب یکی از غلامان خود که حرف نا مربوطی زد، گفت: به خدا سوگند اگر در رکاب امام حسین حاضر بودم دوست داشتم از او جدا نشوم تا کشته شوم، به خدا سوگند که من فرزندان خود را به میل و اراده خود از دست دادم و مصیبت آن ها برای من سهل است؛ زیرا آنان در کنار برادر و پسر عمویم ایستادگی و جانفشانی کرده و با او کشته شدند. سپس افزود: اگر خودم حسین را یاری نکردم، فرزندانم از او حمایت کردند.

گویند: علّت حضور نداشتن عبداللَّه در کربلا آن بود که چشمان وی در آن زمان بینایی نداشت.

بنابراین قبری که در قبرستان باب الصغیر دمشق در کنار بلال حبشی، منسوب به عبداللَّه بن جعفر است، ظاهراً سند تاریخی ندارد. اگرچه زائران محترم در صورت تمایل می توانند به قصد رجاء مطلوبیت و به یاد فداکاری های آن بزرگوار، با قرائت فاتحه و خواندن زیارت، یاد او را زنده نگهدارند.

ص:102

زیارت عبداللَّه فرزند جعفر طیار

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا سَیِّدَنا عَبْدَاللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ جَعْفَرِ الطَّیَّارِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ عَمِ ّ رَسُولِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ عَمِ ّ نَبِیِ ّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ عَمِ ّ حَبِیبِ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ عَمِ ّ الْمُصْطَفی اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ عَمِ ّ الْمُرْتَضی اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَعَلی مَنْ حَوْلَکَ مِنَ السُّعَداءِ وَالشُّهَداءِ وَالصَّالِحِینَ، رَضِیَ اللَّهُ عَنْکَ وَاَرْضاکَ اَحْسَنَ الرِّضا وَجَعَلَ الْجَنَّةَ مَنْزِلَکَ وَمَسْکَنَکَ وَمَحَلَّکَ وَمَأْواکَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَعَلی اَهْلِ بَیْتِ النُّبُوَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ، إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَللَّهُمَّ بِحُرْمَةِ سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، اِسْمَعْ دُعائَنا وَتَقَبَّلْ زِیارَتَنا وَآمِنْ خَوْفَنا وَاغْفِرْلَنا ذُنُوبَنا آمِینَ.

ص:103

فضّه

«فضّه نوبیه» را دختر یکی از شاهان حبشه شمرده اند و برخی اورا دختر پادشاه هند دانسته اند، که پیامبرصلی الله علیه وآله وی را پس از ازدواج حضرت زهراعلیها السلام با حضرت علی علیه السلام جهت کمک در کارهای خانه به دخترش بخشید.

فضه زنی مؤمن، پاکدامن و آشنا با معارف قرآن بود که بیست سال سخنی جز کلمات قرآن از وی شنیده نشد. او سال ها به حضرت فاطمه علیها السلام خدمت کرد و به جهت اخلاصش در انجام وظیفه، امیرمؤمنان علی علیه السلام درباره اش فرمود: «اللّهمّ بارک لنا فی فضّتنا»؛ «پروردگارا! فضّه ما را بر ما مبارک گردان».

این بانوی بزرگوار، عابد، زاهد، عالم و تربیت یافته در خانه فاطمه علیها السلام، مطابق نقل مفسران در ایثار اهل بیت عصمت و طهارت و دادن غذای خود به مسکین و یتیم و اسیر شرکت داشت و آیه شریفه «وَیُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ … » (10) شامل حال او نیز می شود.

ص:104

فضّه را «مستجاب الدعوة» نامیده اند؛ زیرا گفته اند که رسول خداصلی الله علیه وآله دعایی را به فضّه یاد داد که در مشکلات با آن دعا به پروردگار متوسل می شد و دعای او به اجابت می رسید.

پس از رحلت حضرت زهراعلیها السلام فضّه در خدمت امام حسن و امام حسین علیهما السلام و نیز زینب کبری علیها السلام بود و شریک اندوه و شادی آنان به شمار می رفت.

فضّه در جریان کربلا با کاروان امام حسین علیه السلام به کربلا آمد و در کنار حضرت زینب، همراه قافله اسرا به کوفه و شام رفت و سپس به مدینه بازگشت، و در سفر دوم حضرت زینب به شام نیز در خدمت آن حضرت بود و پس از رحلت حضرت زینب در شام اقامت گزید تا از دنیا رفت و در باب الصغیر مدفون گشت. قبر وی کمی بالاتر از قبر عبداللَّه فرزند امام جعفر صادق علیه السلام و حدود یکصد متری سمت چپ آن می باشد «رضوان اللَّه علیها».

ص:105

زیارت فضّه خادمه حضرت فاطمه علیها السلام

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا سَیِّدَتِی وَمَوْلاتِی یا فِضَّةُ یا اَمَةَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ عَلَیْهَا السَّلامُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا مُرَبِّیَةَ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا السَّلامُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْفاضِلَةُ الرَّشِیدَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْعالِمَةُ الْعامِلَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْحَلِیمَةُ الْکَرِیمَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ عَرَّفَ اللَّهُ بَیْنَنا وَبَیْنَکُمْ فِی الْجَنَّةِ، وَحَشَرَنا فِی زُمْرَتِکُمْ، وَسَقانا بِکَأْسِ جَدِّکُمْ مِنْ یَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلی فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلَی النِّساءِ الْمَسْبِیَّاتِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ وَ عَلی نِساءِ الْاَئِمَّةِ الطَّاهِرِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَلِوالِدَیَّ وَللْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ وَبِحُرْمَةِ السُّورَةِ الْمُبارَکَةِ الْفاتِحَةِ.

ص:106

مسجد جامع دمشق

یکی از بناهای تاریخی و دیدنی شام، «مسجد اموی» است. این مسجد در چهار هزار سال پیش معبد بت پرستان بوده است و سپس با گسترش مسیحیت به کلیسا تبدیل شد که به نام «قدیس یوحنّا» یا «ماری یوحنّا» می خواندند.

پس از فتح شام با پیمان صلح و توافق میان مسیحیان و خالد بن ولید، فرمانده لشکر مسلمانان، قسمتی از آن به مسجد تبدیل شد و قسمت دیگرش به صورت کلیسا باقی ماند، تا این که ولید بن عبدالملک مروان به سال 87 یا 88 تمام آن را به صورت مسجد درآورد و خراج هفت سال کشور را در آن خرج کرد.

درباره عظمت و زیبایی فوق العاده و دقّت در معماری جامع دمشق و حوادث تاریخی که در آن اتفاق افتاده است، سخن ها گفته اند و کتاب های تاریخ در این باره مطالب زیادی نوشته اند، لیکن ما در مقام بیان آن نیستیم، بلکه تنها اشاره ای داریم به مکان های زیارتی آن:

ص:107

برخی گفته اند قبر حضرت هود نبی و مقام حضرت خضرعلیهما السلام؛ یعنی محلی که حضرت در آن نماز می خواند و مکان نزول حضرت عیسی علیه السلام در این مسجد است. و همچنین محل دفن سر مطهر حضرت یحیای پیامبرعلیه السلام در داخل مسجد زیر ستونی به نام «سکاکه» می باشد. حضرت یحیی به دست زناکار جباری از شاهان بنی اسرائیل شهید شد و بدن مطهرش در محلی به نام زبدانی در اطراف دمشق دفن گردید و سر مقدّس او در داخل مسجد اموی به خاک سپرده شد. بسیار بجا است که با خواندن زیارت پیامبران که در همین کتاب آمده است یادی از حضرت یحیی علیه السلام و دیگر پیامبران گذشته بشود.

آثار بعد از اسلام

منبری در داخل مسجد وجود دارد که معروف است حضرت سجادعلیه السلام خطبه معروف خود را در زمان یزید بر فراز منبری که قبلاً در محل آن قرار داشته ایراد نموده است.

ص:108

همچنین در قسمت دیگری از مسجد گنبد کوچکی است روی چهار ستون که به «مقام امام زین العابدین» معروف است و گویا حضرت در آ،جا استراحت می کرده و نماز می گزارد ه است.

در کنار منبر یاد شده در قسمت شرقی مسجد «مقام رأس الحسین» قرار گرفته است که زیارتگاه عاشقان امام حسین علیه السلام می باشد، و اینک شرح کوتاهی از آن مقام:

مقام رأس الحسین

در قسمت شرقی مسجد جامع امویِ دمشق، اتاق کوچکی است که به آن مقام «رأس الحسین» گویند. به همین مناسبت یادی از محل دفن سر مطهر و مقدّس امام حسین علیه السلام می کنیم و برای تحقیق پیرامون این موضوع خوانندگان را به کتاب های مفصل ارجاع می دهیم.

مرحوم علّامه سیّد محسن امین در کتاب «اعیان الشیعه» (ج 1،ص 626) می نویسد: درباره محل دفن سر حضرت سیدالشهداعلیه السلام نظرهای مختلفی است که ما در کتاب «لواعج الاشجان» ذکر کرده ایم و سپس به طور مشروح و گسترده، هفت قول

ص:109

از شیعه و اهل سنت نقل می کند که اینک خلاصه ای از آن را می آوریم؛

1 - سر مطهر حضرت در نجف اشرف، سمت سر مبارک حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام دفن شده است.

2 - سر مطهر به بدن حضرت در کربلا ملحق گردیده است.

3 - بیرون کوفه نزدیک قبر حضرت علی علیه السلام دفن شده است.

4 - در مدینه منوره، نزد قبر مادرش فاطمه علیها السلام مدفون است.

5 - در داخل باب الفرادیس دمشق به خاکش سپرده اند.

6 - در مسجد شهرِ معروف رَقّه در کنار فرات دفن است.

7 - خلفای فاطمی ابتدا از باب الفرادیس به عسقلان و سپس از آنجا به قاهره مصر در محلی که به رأس الحسین معروف است منتقل کرده و به خاک سپرده اند.

ودر آخر می فرماید: چهار قول آخر تنها از روایات و اقوال اهل سنت می باشد.

مرحوم علامه مجلسی در جلد 45 بحارالأنوار صفحه 145

ص:110

می نویسد: مشهور در میان علمای شیعه آن است که علی بن الحسین علیه السلام سر حضرت را به کربلا برگرداند و کنار بدن مطهّر امام علیه السلام دفن کرد. اخبار زیادی هم وارد شده که سر مطهر امام حسین علیه السلام در نجف پهلوی قبر امیرالمؤمنین علیه السلام دفن شده است.

بنابر آنچه گفته شد، از جهت تاریخی مشخص نیست که سر مطهر امام حسین علیه السلام در دمشق، در محلی که معروف به رأس الحسین است، دفن شده باشد، بلکه نظر علمای شیعه خلاف آن است، لیکن برخی از مورخان چنین نگاشته اند که: به فرمان یزید سر مطهر امام حسین علیه السلام با سرهای دیگر شهدا، سه روز بر بالای باب القصر آویزان بود و پس از آن مدت، سر مبارک امام را پایین آورده چند روزی در گوشه مسجد در اتاقکی قرار دادند که بعدها در آنجا بقعه ای جهت یادبود این حادثه غم انگیز ساختند و «رأس الحسین» نام نهادند.

اگر این حرف آخر درست باشد، بسیار مناسب است در کنار این مکان با خواندن زیارت امام حسین علیه السلام؛ مانند زیارت وارث یا هر

ص:111

زیارت دیگر یادی از مقام شامخ امام حسین علیه السلام بشود.

اَللَّهُمَّ ارْزُقْنِی شَفاعَةَ الْحُسَیْنِ یَوْمَ الْوُرُودِ، وَثَبِّتْ لِی قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَکَ مَعَ الْحُسَیْنِ وَأَصْحابِ الْحُسَیْنِ، الَّذِینَ بَذَلُوا مُهَجَهُمْ دُونَ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ.

حجُر بن عدّی و یارانش

حُجْر بن عدیّ کِندی، از اصحاب رسول خداصلی الله علیه وآله و شیعیان خاصّ امیرالمؤمنین علیه السلام و از فضلای صحابه و مستجاب الدعوه بود و با کمی سنّش از بزرگان اصحاب به شمار می رفت.

گویند در شبانه روز هزار رکعت نماز می گزارد و در زهد و کثرت عبادت در میان عرب شهره بود.

حجر بن عدی سلحشوری دلیر و مسلمانی شجاع بود که در جنگ ها شرکت فعّال داشت.

در فتح شام از سربازان فاتحی است که مَرَج عذراء را فتح کرد و نیز در جنگ قادسیه و فتح مدائن، گذشتن او از رودخانه دجله

ص:112

و جرأت دادن به لشکر اسلام، از نقاط برجسته تاریخ است.

حجر در دوران خلافت و حکومت ظاهری علی علیه السلام از یاران مخلص آن حضرت بود و در هر سه جنگ (جمل، صفین و نهروان) که در زمان خلافت حضرت پیش آمد شرکت کرد. در جنگ صفین از جانب علی علیه السلام فرماندهی قبیله کِنْده و در جنگ نهروان فرماندهی جناح چپ سپاه را بر عهده داشت.

حجر در زمان معاویه همواره چون دُرّ در میان شیعیان علی علیه السلام درخشش داشت و از اعتبار خاصّی برخوردار بود. او تکیه گاهی امین برای شیعیان ناراضی در مقابل حکومت فاسد بنی امیه به شمار می رفت. تعرّض او به معاویه و مغیرة بن شعبه، والی فاسق وی در کوفه، پیوسته خطرساز بود.

آن گاه که مغیره بالای منبر در مسجد کوفه ناجوانمردانه به امیرمؤمنان علی علیه السلام دشنام می داد، حجر بن عدی با شهامت و شجاعت تمام به اعتراض برخاست.

ص:113

در سال 50 هجری که با مرگ مغیرة بن شعبه، معاویه زیاد بن ابیه، برادر خوانده بدنام و سفّاک خود را، که حاکم بصره بود، با حفظ سمت، به حکمرانی کوفه منصوب کرد، او نیز مانند مغیره بالای منبر ماجرای قتل عثمان را پیش کشید و به علی علیه السلام بدگویی کرد و بی درنگ با اعتراض حجر مواجه شد، زیاد ابتدا حُجر را احضار کرد و سعی نمود به وسیله مصلحان و متمایلان به شیعه، با تطمیع و تهدید او را آرام سازد و حتی عضویت در شورای حکومتی کوفه را به وی پیشنهاد کرد، ولی حجر که اهل سازش نبود همواره بر روی آرمان های تشیع و دفاع از علی علیه السلام و فرزندانش استوار ایستاد.

سرانجام زیاد با دسیسه و پرونده سازی حجر و چند تن از یاران سرسخت او را دستگیر کرد و همراه با پرونده اتهامات بی اساس و شهادت های جعلی و دروغین به شام نزد معاویه فرستاد.

سپس 7 نفر از یاران حجر با وساطت بزرگان قوم خود رهایی یافتند و به بقیه گفته شد که اگر می خواهند نجات پیدا کنند، باید در

ص:114

ملأ عام علی علیه السلام را دشنام دهند! در این هنگام حجر پیشگویی علی علیه السلام را به یاد آورد که به وی فرمود: حجر چه خواهی کرد اگر تو را زیر شکنجه قرار دهند و مجبورت کنند که به من بدگویی کنی؟! حجر عرض کرد: اگر مرا چنین در فشار گذاشتند چه کنم؟! علی علیه السلام فرمود: به من بدگویی کن ولی از من تبرّی مجوی؛ زیرا من پیرو آیین حقّ هستم. حجر با این که از طرف امیرالمؤمنین علیه السلام اجازه بدگویی را داشت ولی او و یارانش مرگ با شرافت در راه هدف را بر زندگی ذلّت بار ترجیح دادند و در جواب مأمور معاویه گفتند: به خدا سوگند ضربه های شمشیر از آنچه ما را بدان می خوانید شیرین تر، و لقای پروردگار و دیدار رسول خداصلی الله علیه وآله و وصی او علیه السلام بر ما از داخل شدن در آتش گواراتر است.

وقتی نوبت شهادت به حجر بن عدی رسید، از دژخیم مهلت خواست تا دو رکعت نماز بگزارد. او موافقت کرد و حجر به نماز ایستاد و نماز را قدری طول داد.

ص:115

پرسیدند: آیا از ترس مرگ نماز را طول دادی؟ گفت: «به خدا سوگند در مدّت عمرم، هر وقت وضو گرفته ام دو رکعت نماز خوانده ام و هرگز نمازم به این کوتاهی نبوده است و این بدان جهت بود که شما خیال نکنید من از مرگ می ترسم!»

آن گاه سر به سوی آسمان گرفت و گفت: پروردگارا! شِکوه ستمگران را به درگاه تو می کنم، کوفیان بر ضدّ ما شهادت دروغ دادند و شامیان ما را می کشند، اگر مرا در اینجا بکشند نخستین مجاهد اسلامی خواهم بود که در اینجا خونش ریخته می شود، من نخستین کسی بودم که پرچم اسلام را در این سرزمین به اهتزاز در آورده ام. سپس فرمود: بعد از مرگ من زنجیر از دست و پایم باز نکنید و خون پیکرم را نشویید؛ زیرا می خواهم در قیامت با همین وضع با معاویه رو به رو شوم.

طبق نقل کتاب «الإستیعاب»، حجر بن عدی در شعبان سال 51 ه. و بنا به نقل مسعودی در سال 53 ه. به شهادت رسید و مزار

ص:116

شریفش در 36 کیلومتری شرق دمشق در «مَرَج عَذراء» واقع است که به زبان محلی «عدراء» می گویند. افرادی که با حجر بن عدی به شهادت رسیدند عبارتند از:

1 - شریک بن شدّاد حضرمی 2 - صیفی بن شبل شیبانی 3 - قبیصه بن صبیعه عیسی 4 - محرز بن شهاب فهری 5 - کدّام بن حیان 6 - عبدالرحمان بن حسان.

لازمبه یادآوری است که بدن مطهر 5 تن از آنان همراه بدن مطهر حجر بن عدی در مرج عذراء به خاک سپرده شده و نفر ششم «عبدالرحمان بن حسان» چون شرط کرد که تنها در حضور معاویه حاضر است به علی علیه السلام ناسزا گوید و هنگامی که مقابل معاویه قرار گرفت به ستایش از علی علیه السلام پرداخت، و معاویه را لعن کرد و دشنام داد، معاویه به شدت خشمگین شد و دستور داد زیاد بن ابیه او را به فجیع ترین وضع به قتل رساند، بنابراین او را نزد زیاد بردند و وی نیز او را زنده به گور کرد.

ص:117

شهادت مظلومانه حجر و یارانش در قلوب مسلمانان بزرگ آمد و معاویه را بر این عمل سرزنش و توبیخ بسیار کردند. وقتی معاویه بر عایشه وارد شد، عایشه ضمن اعتراض گفت: «شنیده ام از رسول خداصلی الله علیه وآله که فرمود: کشته خواهند شد بعد از من به عذراء کسانی که غضب خواهد کرد حقّ تعالی و اهل آسمان برای ایشان».

رحمت و رضوان پروردگار بر حجر بن عدی و یاران باوفای او باد.

زیارت حُجر بن عدّی و یارانش

زیارت مناسب این مقام به نقل از مرحوم سیّد محسن امین در مفتاح الجنّات:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

السَّلامُ عَلَیْکُمْ اَیُّهَا الشُّهَداءُ الصَّابِرُونَ، السَّلامُ عَلَیْکُمْ اَیُّهَا الْاَتْقِیاءُ الصَّالِحُونَ، صَبَرْتُمْ عَلی عَظِیمِ الْبَلاءِ حَتّی قُتِلْتُمْ فِی حُبِ ّ سَیِّدِ الْاَوْصِیاءِ، وَفُزْتُمْ بِالدَّرَجاتِ الْعُلی مَعَ الْاَنْبِیاءِ وَالْمُرْسَلِینَ وَالشُّهَداءِ وَالصِّدِیقِینَ فَما اَعْظَمَ

ص:118

مَقامَکُمْ وَاَجَلَّ رُتْبَتَکُمْ، صَبَرْتُمْ عَلی حَدِّ السُّیُوفِ وَشُرْبِ الْحُتُوفِ، وَلَمْ تَبْرَؤُوا مِنِ ابْنِ عَمِ ّ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، وَلا ضَعُفْتُمْ وَلا وَهَنْتُمْ، وَآثَرْتُمُ الدَّارَ الْباقِیَةَ عَلَی الدَّارِ الْفانِیَةِ حَتّی قُتِلْتُمْ صَبْراً فِی سَبِیلِ اللَّهِ، وَنُصْرَةِ ابْنِ عَمِ ّ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، صابِرِینَ مُحْتَسِبِینَ غَیْرَ ناکِلِینَ وَلا خائِفِینَ، فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکُمْ وَظَلَمَکُمْ وَاسْتَحَلَّ مِنْکُمُ الْمَحارِمَ وَضاعَفَ عَلَیْهِمُ الْعَذابَ الْأَلِیمَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا أَنْصارَ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا أَنْصارَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یاأَنْصارَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ، وَأَنْصارَ الْإِسْلامِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ رَزَقَنَا اللَّهُ مُرافَقَکُمْ مَعَ الْاَبْرارِ فِی جِوارِ النَّبِیِ ّ الْمُخْتارِ مَعَ الْأَئِمَّةِ الْاَطْهارِ، صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ، وَالسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

ص:119

اویس قرنی

اویس از حواریّین و شیعیان مخلص و فداکار امیرالمؤمنین علی علیه السلام بود که به زهد و تقوا شهرت داشت. نقل شده که پیامبر خداصلی الله علیه وآله به اصحاب خود فرمود: «بشارت باد شما را به مردی از امّت من که اورا اویس گویند، همانا او مانند ربیعه و مضر را شفاعت می کند و از برترین تابعین است».

گویند اویس برخی از شب ها را با یک رکوع و برخی دیگر را با یک سجود به صبح می آورد.

در روایت است که رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «بوی بهشت از جانب قَرَن می وزد، چقدر مشتاق دیدار تو هستم ای اویس قَرنی، هر که او را ملاقات کرد از جانب من به او سلام برساند».

آمده است که اویس شتر بانی می کرد و از اجرت آن مادرش را نفقه می داد. زمانی از مادر اجازه گرفت که به مدینه رود و به زیارت پیامبر مشرف شود، مادرش گفت اجازه می دهم به شرط

ص:120

آن که بیشتر از نیم روز توقف نکنی، اویس به مدینه سفر کرد و چون به خانه پیامبر آمد، حضرت در خانه نبود، ناچار اویس پیامبر اسلام را ندیده به یمن بازگشت. رسول اللَّه چون به خانه بازگشت، فرمود: این نور کیست که در اینجا می نگرم؟!» گفتند: شتر بانی که اویس نام داشت در این سرای آمد و باز شتافت، حضرت فرمود: او در خانه ما این نور را به هدیه گذاشت و برفت، «اِنِّی لَاَنْشَقُ رَوْحَ الرَّحْمنِ مِنْ طَرَفِ الْیَمَنِ»؛ «من از طرف یمن نفس الرحمن را استشمام می کنم».

اویس در صفین با امیرالمؤمنین علی علیه السلام بیعت کرد و در خدمت آن حضرت جنگید تا شهید شد و مزار شریفش در نزدیکی مرقد عمّار یاسر در منطقه صفین قرار دارد. رحمت و رضوان خدا بر او مبارک باد.

ص:121

زیارت حضرت اُویس القرنی

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ناصِرَ الْاِسْلامِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُطِیعَ وَلِیِ ّ اللَّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الصَّابِرُ الْمُجاهِدُ وَالْمُقاتِلُ الزَّاهِدُ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ بایَعَ عَلِیّاً اَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ وَفَدی بِنَفْسِهِ سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ وَجاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ حَتَّی اسْتُشْهِدَ صابِراً مُحْتَسِباً، فَقَدْ قالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: «سَیُقْتَلُ اُوَیْسٌ الْقَرَنِیُّ بِأَرْضِ صِفِّینَ فِی رِکابِ خَلِیفَتِی اَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ»، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا شَهِیدَ الْوِلاءِ، اَلسَّلامُ عَلَی مَنْ خَصَّهُ رَسُولُ اللَّهِ بِالْمَدْحِ وَالثَّناءِ، فَقالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فِی حَقِّهِ: «اُوَیْسٌ راهِبُ هذِهِ الْاُمَّةِ»، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا قَتِیلَ الْاَعْداءِ وَالصَّابِرَ عَلَی الْبَلاءِ فَجَزاکَ اللَّهُ عَنِ الْاِسْلامِ اَحْسَنَ الْجَزاءِ، وَقالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فِی حَقِّهِ: «یَدْخُلُ

ص:122

الْجَنَّةَ بِشَفاعَتِهِ مِثْلُ رَبِیعَةَ وَ مُضَرٍ»، وَ قالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: «واشَوْقاهُ اِلَیْکَ یا اُوَیْسٌ الْقَرَنِیُّ، اَلا فَمَنْ لَقِیَهُ فَلْیُقْرِئْهُ مِنِّی السَّلامَ، اُوَیْسٌ خَیْرُ التَّابِعِینَ»، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ اَلْبَسَهُ اَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ فِی اَرْضِ صِفِّینَ اَفْضَلَ حُلْیَةٍ وَوِسامٍ، فَتَقَدَّمَ لابِساً لِباسَ سَیِّدِ الْاَنامِ فَقاوَمَ الْاَعْداءَ اللِّثامَ ثابِتاً رَغْمَ الرِّماحِ وَالسِّهامِ حَتّی نالَ شَهادَةَ الْکِرامِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اُوَیْسُ الْقَرَنِیُّ وَعَلی صاحِبِکَ عَمَّارِ بْنِ یاسِرٍ، سَیِّدِی وَمَوْلایَ، أَتَیْتُکَ زآئِراً، وَحاجَتِی لَکَ مُسْتَوْدِعاً، فَاَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی اَکْرَمَکَ بِالشَّهادَةِ اَنْ یَحْشُرَنِی فِی مَرْتَبَتِکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ، أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ نَصَحْتَ وَجاهَدْتَ حَتَّی اسْتُشْهِدْتَ فَیا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَکُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً وَالسَّلامُ عَلی جَمِیعِ شُهَداءِ الْاِسْلامِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ.

ص:123

عمّار یاسر

عمّار بن یاسر العَنَسی از بزرگان صحابه رسول خداصلی الله علیه وآله، از یاران برگزیده امیرالمؤمنین علیه السلام و از شکنجه دیدگان در راه خدا است. او حلیف بنی مخزوم و مکنی به ابی یقظان و از مهاجرین به حبشه و از نمازگزاران به دو قبله و حاضر شدگان در بدر و مشاهد دیگر است.

عمار به همراه پدرش یاسر و مادرش سمیه و برادرش عبداللَّه در اوائل بعثت مسلمان شدند. و مشرکان قریش آنان را شکنجه های سخت کردند. پیامبرصلی الله علیه وآله بر ایشان می گذشت و تسلّی می داد و امر به شکیبانی می کرد و می فرمود: «صبراً یا آلَ یاسرٍ فإِنَّ مَوْعِدَکُمُ الجَنَّةُ».

کفار قریش پدر و مادر عمّار را در مقابل دیدگان او به شهادت رساندند و سمیّه اولین زن در اسلام است که شهید شد. حضرت رسول صلی الله علیه وآله فرمود:

«اَللَّهُمَّ لا تَعَذِّبْ اَحَداً مِنْ آلِ یاسِرٍ بِالنَّارِ»؛ «پروردگارا! هیچیک از خاندان یاسر را در آتش مسوزان».

ص:124

و نیز آن حضرت در حقّ یاسر فرمود:

«عَمّارٌ مَعَ الْحَقِ ّ وَالْحَقُّ مَعَ عَمَّارٍ حَیْثُ کانَ، عَمَّارٌ جَلْدَةُ بَیْنَ عَیْنِی وَاَنْفِی تَقْتُلُهُ الْفِئَةُ الْباغِیَةُ»؛ «عمار با حقّ و حقّ با عمار است … گروه باغی و طغیانگر و متجاوز او را می کشند».

عمار در نهم صفر سال 37 هجری در سن 91 یا 93 و یا 94 سالگی در صفین به شهادت رسید، امیرالمؤمنین علیه السلام در آخرین لحظات عمر مبارک عمار بر بالین او آمد و سرش را به زانوی مبارک نهاده، فرمود: « … اِنَّا للَّهِ ِ وَاِنَّا اِلَیْهِ راجِعُونَ هرکه از وفات عمار دلتنگ نشود او را از مسلمانی نصیب نباشد … نه یک بار عمّار را بهشت واجب شد بلکه بارها استحقاق آن را پیدا کرد و جنّات عَدن او را مهیّا و مُهَنّا باد».

فضائل و مناقب عمّار بیش از آن است که در این مختصر بگنجد و در فضیلت او همین بس که در جنگ صفین آن گاه که به شهادت رسید، خود حضرت علی علیه السلام بر او نماز گزارد و با دستان مبارکش او

ص:125

را به خاک سپرد، بارگاه ملکوتی این صحابی بزرگ در کنار شهر «رَقّه» در منطقه صفین است. رَحْمَةُ اللَّهِ وَرِضْوانُهُ عَلَیْهِ وطُوبی لَهُ وَحُسْنَ مَآب.

مناسب است زائران آن حضرت این گونه عرض ادب و اظهار ارادت کنند:

زیارت حضرت عمار بن یاسر

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ناصِرَ الْاِسْلامِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا رافِضَ الْاَصْنامِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ اَوَّلِ الشَّهِیدَةِ فِی الْاِسْلامِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْمُعَذَّبُ بِسِیاطِ الظَّالِمِینَ وَالصَّابِرُ فِی وُجُوهِ الْمُعْتَدِینَ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ عُذِّبَ عَلَی الصَّخْرَةِ الرَّمْضاءِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ رَأی اَباهُ یُعَذَّبُ بِالصَّحْراءِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ شاهَدَ اُمَّهُ وَاَباهُ شَهِیدَیْنِ فِی

ص:126

الْعَراءِ، فَقَدْ قالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: صَبْراً یا آلَ یاسِرٍ، فَاِنَّ مَوْعِدَکُمُ الْجَنَّةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا فَخْرَ الْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ناصِرَ رَسُولِ رَبِ ّ الْعالَمِینَ، وَوَصِیِّهِ عَلِیٍ ّ اَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْمُمْتَحَنُ فِی دِینِهِ وَالْمُبْتَلی بِیَقِینِهِ وَالْمُکْرَهُ بِالْکُفْرِ بَعْدَ إِیمانِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنْ قالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: إِنَّ عَمَّاراً جَلْدَةُ بَیْنَ عَیْنِی وَاَنْفِی، وَقالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: مُلِی ءَ عَمَّارٌ اِیماناً مِنْ شاشَةِ رَأْسِهِ حَتّی اَخْمَصِ قَدَمَیْهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنْ قالَ فِیکَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: وَیْحَ عَمَّارٍ یَدْعُوهُمْ إِلَی الْجَنَّةِ وَیَدْعُونَهُ إِلَی النَّارِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الثائِرُ فِی وَجْهِ اَهْلِ النِّفاقِ الْقاسِطِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنْ قالَ لَکَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: آخِرُ شَرابِکَ مِنَ الدُّنْیا ضَواحٌ مِنْ

ص:127

لَبَنٍ وَتَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْباغِیَةُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الشَّهِیدُ فِی حَرْبِ صِفِّینَ، اَلسَّلامُ عَلَی الْعَزِیزِ الثَّائِرِ وَالْمُؤْمِنِ الصَّابِرِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ قالَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: مَنْ عادی عَمَّاراً عاداهُ اللَّهُ وَمَنْ اَبْغَضَ عَمَّاراً اَبْغَضَهُ اللَّهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَنْ بَلَغْتَ الثَّالِثَةَ وَالتِّسْعِینَ فِی الْجِهادِ وَالْعِبادَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْمُخْلَصُ فِی جِهادِ الْباغِینَ وَالْمُحامِی عَنْ اَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، سَیِّدِی وَمَوْلایَ اُشْهِدُ بِاللَّهِ اَنَّکَ قَدْ نَصَحْتَ فَاَبْلَغْتَ وَجاهَدْتَ حَتَّی اسْتُشْهِدْتَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، اَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی وَفَّقَکَ لِما یَرْضاهُ اَنْ یَرْزُقَنا مُجاوَرَتَکَ فِی الْجَنَّةِ اِنَّهُ سَمِیعُ الدُّعاءِ، وَالْحَمْدُ للَّهِ ِ رَبِ ّ الْعالَمِینَ.

ص:128

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109