است که آن حضرت (ع) را «حسین عزیز» بنامیم. جالب آن است که این عنصر در نهضت حسینی همانند یک میدان مغناطیسی قوی عمل کرده، و اطرافیان آن حضرت (ع) همچون اصحاب و خویشان آن بزرگوار را نیز در شعاع عمل خود قرار داده است. جالب تر آنکه محدوده زمانی این عنصر به حیات ظاهری آن حضرت (ع) محدود نگشته بلکه دوران پس از شهادت، یعنی دوره اسارت اهل بیت آن حضرت (ع) را نیز در برگرفته است تا آنجا که مَثَل معروف «شیر در زنجیر» در مقابل این عزیزان اسیر رنگ می بازد. نکته دیگر آنکه نه تنها این عنصر در سرتاسر اعمال و رفتارهای قهرمانان نهضت حسینی پرتو افکنده است، بلکه شاهد نوعی تعمّد در نشان دادن حضور این عنصر از سوی آن بزرگواران می باشیم که بخشی از آن در گفتار آنها نیز تجلی کرده است که از آن جمله می توانیم عبارت معروف «هیهات منا الذلّه» را شاهد بیاوریم. و به طور خلاصه این عنصر چنان بر نهضت حسینی سایه افکنده است که می توانیم آن را به عنوان یک مقیاس، ملاک و اصل کلّی در نظر گرفته و گزارش های مورخان درباره این نهضت را با این ترازو بسنجیم و هر گزارشی را که کمترین شائبه ذلّت در آن باشد، مردود شمریم. اما نکته تأسف بار آن است که در حالی که می شود از این عنصر به بهترین وجه برای تبلیغ مرام حسینی و بلکه تشیع در میان همه افتخار طلبان بهره برداری گردد، اما به علت رواج نوعی کج فهمی که در میان گروه هایی از پیروان آن حضرت (ع) در طول تاریخ ایجاد شده اصل را بر

ارائه چهره ای رقّت بار و حزن انگیز و گریه آور در این نهضت قرار داده و در این راه برای رسیدن به ثواب و یا به هر منظور دیگر، از جعل و تحریف در وقایع این نهضت رویگردان نشده و نتیجه کار خود را در ارائه چهره ای ذلیلانه از امام حسین (ع) اصحاب و خاندانش مشاهده کردند هر چند ممکن است این نتیجه مقصود بالذات آنها نبوده باشد. در این چهره نمایی از نهضت حسینی امام حسین (ع)، آن مجسمه عزت تا آنجا فرود می آید که در هر لحظه و به هر بهانه در جلوی سپاه بی رحم ابن زیاد ایستاده و برای رفع عطش خود و اطرافیانش درخواست آب می نماید. و گاهی با فریاد «لشکر جگرم از تشنگی سوخت» قصد نهیب به آنها و احیاناً تحت تأثیر قرار دادن وجدان های خفته آنها را دارد. و آنگاه که هیچ طرفی از کارهای خود نمی بندد، طفل شیرخوار خود را در مقابل لشکر آورده و می گوید: «اگر به من رحم نمی کنید، لااقل به این طفل شیرخوار رحم نموده و قطره آبی به حلق او برسانید.» فریاد «العطش» دخترکان خیمه نشین چنان گوش فلک را پر نمود، که امام (ع) چاره ای جز فرستادن علمدارش برای سیراب کردن آنها نمی بیند. و بالاخره چهره زینب (س) آن شیر زن کربلا که با مرام عزیزانه خود نهضت حسینی را جلا بخشید، چهره ای خوار و ذلیل نشان داده شد، و حتی ابایی از کار برد این دو کلمه درباره آن بزرگوار دیده نمی شود. و در اینجا باید اذعان کرد که این شدّت تابناکی فروغ حسینی است که توانسته خود را از لابه لای این همه تاریکی ها

و ظلم هایی که به نام او و در راه او و به امید نیل به شفاعت او و ثواب پروردگار روا داشته شده، چهره درخشان خود را به همگان نشان داده و باز هم عزت طلبان و افتخار خواهان را جذب چهره خود نموده و آنان را عاشق و شیفته فروغ خود سازد. و راستی به جز عنوان «معجزه حسینی» چه عنوانی می تواند بیانگر این مطلب باشد؟

این دو گانگی می توانیم چنین بگوییم که در دیدگاه قرآن کریم، عزت راستین که به معنای غلبه، قوت، استواری و بزرگی می باشد، تنها از آن خداوند و در نزد اوست. چنانچه می فرماید: «فان العزّه للّه جمیعاً» [8] .و کسانی که مانند پیامبر و مؤمنان در راه الهی گام بر می دارند، از این عزت الهی نیز بهره مند می شوند، چنانچه می فرماید: «ولله العزه و لرسوله و للمؤمنین» [9] .اما آنانکه در نقطه مقابل صراط الهی قرار دارند، برای خود نوعی قدرت و استواری موهوم تصور می کنند که به جز غرور کاذب و فریب خود معنایی در برندارد. و از این رو در منطق قرآن کریم، کاربرد عزت در اینگونه موارد کاربرد در معنای غیر حقیقی خود بوده و نوعی مجاز می باشد و بنابراین همراه قرائنی چون «شقاق» و «الائمه» به کار می رود. و از این رو در اینگونه موارد این واژه به معانی همچون غرور، فریب، تعقیب و لجاجت ترجمه می شود. آری هم اینانند که در روز قیامت خداوند با طعنه عزت دروغینشان را یاد آنها آورده و می فرماید: «ذق انک انت العزیز الکریم» [10] ؛ بچش (عذاب الهی را) که (به پندار خود) بسیار قدرتمند و گرامی بودی. و شاید این جمله برای آنها دردناک تر از نفس عذاب الهی باشد.

یا می فرماید: «العزیز بغیر اللّه ذلیل» [12] ؛ کسی که بخواهد از ناحیه غیر خداوند عزیز شود، او به ذلّت دچار شده است. و نیز آن حضرت (ع) در مناجات خود با خداوند چنین می گوید: «الهی کفی لی عزّاً ان اکون لک عبداً» [13] ؛ خدایا! در عزّت من همین بس که بنده توام. و یا امام صادق (ع) می فرماید: «من اراد عزّاً بلا عشیره و غنی بلامال و هیبه بلا سلطان فلینقلْ من ذل معصیه اللّه الی عز طاعته» [14] ؛ کسی که می خواهد بدون داشتن خویشان عزیز شود و بدون داشتن مال بی نیاز گردد و بدون داشتن قدرت دارای ابهت باشد، باید از ذلت نافرمانی خدا به سوی عزّتی که تنها در اطاعت از اوست منتقل گردد. هم چنین روایتی را که عزیزترین مصداق عزّت را تقوا دانسته می توان از این باب دانست، چنانچه حضرت علی (ع) می فرماید: «لا عزّ اعزّ من التقوی» [15] .هم چنین در این روایات به صفاتی که متصف شدن به آنها موجبات عزّت را فراهم می آورد، اشاره شده و به علّت نقش برجسته آنها در کسب عزّت، ارجمندی و رفعت برای انسان، آنها را نفس عزت به حساب آورده است. چنانچه درباره حلم از قول امام علی (ع) چنین آمده است: «لا عزّ کالحلم» [16] ؛ هیچ عزتی مانند بردباری و حلم نیست. و یا امام باقر (ع) درباره طمع بریدن از اموال مردم چنین می فرماید: «الیأس مما فی ایدی الناس عزّ للمؤمن فی دینه» [17] ؛ ناامیدی از آنچه در دست مردمان است، عزت مؤمن در دینش را فراهم می آورد. و نیز در همین مورد امام علی (ع) در

کلامی کوتاه می فرماید: «اقنع تعزّ» [18] ؛ قناعت کن تا عزیز شوی. همچنانکه امام حسین (ع) نیز به پیروی از پدرش هنگامی که از او تعریف عزت را می خواهند، او آن را به بی نیازی از مردم که همان قناعت است، تعریف می کند. [19] و نکته پایانی و لطیف آنکه طبق دیدگاه روایات شیعه سرمنشأ عزت انسان مؤمن خداوند است و این گوهری است که اختیار واگذاری آن به مؤمن داده نشده است. بنابراین مؤمن همیشه باید همانند خداوند عزیز باشد. امام صادق (ع) در روایتی این نکته لطیف را چنین بیان می کند. «ان الله عز و جل فوّض الی المؤمن اموره کلّها و لم یفوض الیه ان یکون ذلیلاً؛ اما تسمع قول الله عزوجل یقول «ولله العزه و لرسوله و للمؤمنین» فالمؤمن یکون عزیزاً و لا یکون ذلیلاً. ثم قال: ان المؤمن اعزّ من الجبل، ان الجبل یستقل منه بالمعاول و المؤمن لا یستقل من دینه شی ء» [20] ؛ خداوند همه امور مؤمن را به خودش واگذار کرده است اما به او اجازه نداده است که ذلیل باشد. آیا سخن خدای متعال را نمی شنوی که می فرماید: «عزت، تنها از آن خداوند و پیامبرش و مؤمنان است» پس مؤمن همیشه عزیز است و هرگز ذلیل نیست. سپس فرمود: مؤمن از کوه هم عزیزتر (سخت تر) است زیرا از کوه با کلنگ ها تکه سنگ هایش کنده می شود، اما از دین مؤمن هرگز چیزی کم نمی شود.»

حساب آوریم. حال برای روشن تر شدن بحث در دو بخش کلام امام حسین (ع) و مرام امام حسین (ع) به بررسی موضوع می پردازیم:

الدنیا و ما فیها جمیعاً سوی ظلّ یزول مع النهار» [25] ؛ آیا دنیا و همه آنچه در آن است به جز سایه ای است که با رفتن روز، از بین می رود. این دیدگاه چنان قدرتی به انسان می دهد که در برابر تمام عزیزان دروغین ایستادگی کرده و آنها را به هیچ می انگارد و در مقابل آنها فریاد می زند که: «...و ما ان طبّنا جُبْنٌ»؛ شیوه ما ترس نیست. و تا آنجا پیش می رود که مرگ در راه کسب عزّت حقیقی را بر زندگانی ذلّت باری که در راه کسب عزّت دروغین سپری می شود، برتر می داند و می گوید: «موت فی عزّ خیرٌ من حیاه فی ذلّ» [26] .و چنین مرگی را سعادت دانسته و حیات ذلت بار در زیر بار ستم ظالمان را جز دلزدگی نمی داند: «انی لا اری الموت الا سعاده و الحیاه مع الظالمین الابرما» [27] .و چنین است که هنگامی که او را از مرگ می ترسانند، بر می آشوبد و می گوید: مرگ در راه کسب عزت و زنده کردن حق به جز زندگانی جاوید نیست: «...ما اهون الموت علی سبیل نیل العزّ و احیاء حق، لیس الموت فی سبیل العزّ الاحیاه خالده و لیست الحیاه مع الذلّ الا الموت الذی لا حیاه معه» [28] .آری عزتی را که به منبع حقیقی اش متصل باشد نه با مرگ و کشتن و نه با هیچ وسیله دیگری قابل زوال نیست، چنانچه حضرت (ع) خود می فرماید؛ «مرحباً بالقتل فی سبیل الله و لکنکم لا تقدرون علی هدم مجدی و محو عزّی و شرفی فاذاً لا ابالی بالقتل» [29] ؛ خوشا مرگ در راه خدا، اما شما (با کشتن

من) نخواهید توانست مجد و عزت و شرفم را نابود کنید، پس چه باک از مرگ.

هرگاه من رمز «یا آل الرسول ادخلوا» (ای آل پیامبر (ص) وارد شوید) را بر زبان راندم، شما وارد قصر شده و هر چه به شما دستور دادم انجام دهید. [31] که البته نیازی به انجام این عمل احساس نشد. 2. هنگامی که امام (ع) در مجلس خصوصی ولید از بیعت با یزید سر باز زده مروان بن حکم او را تهدید به قتل کرد، امام (ع) بر آشفت و از موضعی عزیزانه خطاب به مروان چنین گفت: «به خداوند سوگند اگر کسی بخواهد گردن مرا بزند، قبل از آنکه موفق به این کار شود، زمین را از خونش سیراب خواهم کرد، (ای مروان) اگر خواستی صدق سخن مرا دریابی، قصد کشتن من را کن تا به تو نشان دهم.» [32] .آنگاه خطاب به ولید کرده و با کلامی آهنگین عزت خود و ذلت یزید را یادآور شده و بیعت همگنان خود با امثال یزید را غیر ممکن می داند: «ایها الامیر! انا اهل بیت النبوه و معدن الرساله و مختلف الملائکه و بنا فتح الله و بنا ختم و یزید رجل فاسق شارب خمر قاتل النفس المحترمه معلن بالفسق. مثلی لا یبایع لمثله» [33] .3. از بزرگترین سرافکندگی های بزرگان قریش و از جمله بنی امیه آن بود که در جریان فتح مکه در سال هشتم هجرت، پیامبر اکرم (ص) با آنکه می توانست همه آنها را از دم تیغ بگذراند، بر آنها منت نهاده و آنها را آزاد کرد. و از آن هنگام آنها با عنوان «طلقاء» یعنی آزادشدگان معروف شدند. که ننگ ابدی را برای آنها به ارمغان آورد. حضرت علی (ع) در نامه نگاری خود

با معاویه این ننگ را به او یادآور شده و می نویسد: «و لا ابوسفیان کابی طالب و لا المهاجر کالطلیق» [34] ؛ ابوسفیان (پدرت) مانند ابوطالب (پدرم) نیست و مهاجر هیچ گاه همانند طلیق به حساب نمی آید. و در جای دیگر خطاب به او چنین می نگارد: «و ما للطلقاء و ابناء الطلقاء و التمییز بین المهاجرین الاولین و ترتیب درجاتهم» [35] ؛ طلقاء (آزادشدگان) و فرزندان آنها را چه کار با داوری در میان مهاجران پیشگام و ترتیب بندی درجات آنها. امام حسین (ع) در حالی که دست او از هرگونه حکومت و قدرتی کوتاه است، بدون واهمه خطاب به مروان، این ذلت و ننگ را که به یکسان شامل مروان و یزید و سایر بنی امیه می گردد به او یادآور شده و پس از آنکه جایگاه خود و خاندانش و سربلندی آنها را بیان می کند، می فرماید: «قد سمعتُ رسول الله (ص) یقول: الخلافه محرّمه علی آل ابی سفیان و علی الطلقاء ابناءالطلقاء»، [36] .شنیدم رسول خدا (ص) می فرمود: خلافت بر خاندان ابوسفیان و طلقاء (آزادشدگان) فرزندان طلقاء حرام است. 4. امام (ع) چنان بیعت با فردی مانند یزید را ذلت بار می داند که حاضر نیست آن را به هر قیمتی حتی اگر در سرتاسر زمین هیچ پناهگاهی نداشته باشد، بپذیرد، چنانچه در جواب نصیحت برادرش محمد حنفیه چنین می فرماید: «یا اخی! و الله لو لم یکن فی الدنیا ملجأٌ و لا مأویً لما بایعت و الله یزید بن معاویه ابداً» [37] .5. هنگامی که امام (ع) چاره را در ترک مدینه و رفتن به سوی مکه می بیند، حاضر نیست همانند ابن زبیر ذلیلانه و با حالت ترس و

لرز از جاده غیر اصلی به مسیر ادامه دهد بلکه همراه با خاندان خود قدم در جاده اصلی مدینه - مکه می گذارد و هنگامی که پسر عمویش مسلم بن عقیل از او می خواهد تا مانند ابن زبیر و به جهت ترس از دستگیر شدن جاده فرعی را در پیش گیرند، می فرماید: «ای پسر عمویم، به خداوند سوگند که تا نگاهم به خانه های مکه نیفتد این جاده را ترک نخواهم کرد.» [38] .6. خروج امام (ع) از مکه به سمت کوفه خروجی عزیزانه است. امام (ع) در آستانه خروج خطبه ای ایراد کرد، و بدون آنکه ذره ای ضعف نشان دهد و یا بخواهد با وعده و وعیدهای غیر واقعی مردم را به همراهی خود دلخوش نماید، با عباراتی سنگین و متین خطبه کوتاه خود را ایراد می کند، و در آغاز آن سخن از زینت مرگ برای انسان به میان آورده و آن را همانند زیبایی می داند که گردن بند به گردن دختر جوان می دهد؛ «خُطّ الموت علی وُلد آدم مَخَطَّ القلاده علی جیدالفتاه». و سپس اشتیاق خود به پیوستن به پیشینیانش را به اشتیاق یعقوب برای دیدار یوسف تشبیه می کند و در پایان این چنین با کمال عزت مردم را به همراهی خود فرا می خواند: «من کان باذلاً فینا مهجته و موّطنا علی لقاء الله نفسه فلیرحل معنا فاننی راحل مصبحاً ان شاءالله تعالی» [39] ؛ کسی که می خواهد خون خود را در راه ما بدهد و خود را برای دیدار خداوند آماده کرده است، به همراه ما کوچ کند که من صبحگاهان به خواست خداوند کوچ خواهم کرد. 7. امام (ع) در مسیر خود به کوفه در دیدار

فرزدق با او هدف خود را عزت بخشیدن به شریعت و بلند مرتبه کردن کلمهالله اعلام می دارد. آن حضرت (ع) پس از بیان آنکه حاکمان را کسانی توصیف می کند که به طاعت شیطان در آمده اند و پیروی خداوند را ترک کرده و حدود را تعطیل نموده و شراب نوشیده و اموال فقرا و مساکین را به تیول خود درآورده اند، می فرماید: «و انا اولی من قام بنصره دین الله و اعزاز شرعه و الجهاد فی سبیله لتکون کلمه الله هی العلیا» [40] ؛ و من برترین کسی ="al"هستم که در راه یاری دین خدا و عزیز کردن دین او (پس از آنکه این حاکمان آن را ذلیل کردند) و جهاد در راه او به پا خواستم تا کلمه الله در همان مرتبه بلند خود قرار گیرد. 8. هنگامی که در منزلگاه زباله خبر شهادت مسلم، هانی و عبدالله بن یقطر را می شنود و اوضاع را در ظاهر بر خلاف مراد خود می بیند، به این نکته متوجه می شود که عده ای از همراهان او با امید دسترسی آن حضرت (ع) به حکومت کوفه و رسیدن به مال و منال با او همراه شده اند و حال که این امید به یأس تبدیل شده است، قصد جدا شدن دارند، اما خجالت مانع از آن است که آن را صریحاً ابراز کنند، از این رو حضرت (ع) از موضعی عزیزانه پس از دادن این خبر خطاب به آنها می فرماید: «..فمن اَحَبَّ منکم الانصراف فلینصرف لیس علینا منه ذمام» [41] ؛ ما برگردن هیچکس عهدی نداریم، هر کس می خواهد، از ما جدا شود. و در نقلی دیگر چنین آمده که حضرت (ع) این

چنین با قاطعیت با آنها سخن گفت: «ایها الناس! فمن کان منکم یصبر علی حدّ السیف و طعن الاسنّه فلیقم معنا و الا فلینصرف عَنّا» [42] ؛ ای مردم هر کس از شما که می تواند در مقابل تیزی شمشیر و ضربه نیزه پایداری کند همراه ما بیاید و هر کس نمی تواند از ما جدا شود. 9. در اشعاری که امام حسین (ع) پس از شنیدن خبر شهادت مسلم بن عقیل خوانده است نیز عزت طلبی موج می زند. امام (ع) به جای آنکه بر مسلم مرثیه سراید و از دنیا گلایه کند فضیلتی را که مسلم به آن نایل آمده و در آینده نزدیک آن حضرت (ع) به آن نایل خواهد شد، می ستاید که همان شهادت در راه خدا با شمشیر است. او در ضمن اشعار خود این بیت را نیزمی آورده: «و ان تکن الابد ان للموت انشأت فقتل امری ء بالسیف فی الله افضل» [43] ؛ اگر سرانجام بدن های انسانی مرگ است، پس کشته شدن انسان در راه خدا به وسیله شمشیر برترین سرنوشت است. 10. اولین برخورد امام حسین (ع) با مقدمه سپاه ابن زیاد یعنی لشکر هزار نفری حرّ بن یزید نیز نمونه کاملی از برخورد یک انسان بزرگ و عزیز با دشمن خود است. لشکر حرّ که در یک ظهر سوزان، عرق ریزان به مقابل امام (ع) می رسند، اولین سخنی که از امام (ع) می شنوند، دستور امام (ع) به یاران خود است که می فرماید: «این گروه را همراه با اسبانشان از آب سیراب کنید.» [44] .11. هنگامی که حرّ اصرار می کند که امام (ع) را به نزد ابن زیاد ببرد، امام (ع) قاطعانه موضع گرفته

و می فرماید: «الموت ادنی من ذالک» [45] ؛ مرگ نزدیکتر از این خواسته است. و هنگامی که حرّ آن حضرت (ع) را به قتل تهدید می کند، امام (ع) به اشعاری متمسک می شود که از جمله آنها این بیت است: «سامضی و ما بالموت عار علی الفتی اذا ما نوی خیراً و جاهد مسلماً» [46] ؛ به راه خود ادامه می دهم و مرگ برای جوانمرد مسلمانی که قصدی نیک داشته و در راه خدا جهاد کند، ننگ نیست. 12. امام (ع) پس از مذاکره با حرّ با او به این توافق می رسد که تا رسیدن خبر از ابن زیاد به حرّ، امام (ع) راهی را برود که نه به مدینه ختم شده و نه به سمت کوفه منتهی شود. دراین میان یکی از یاران امام (ع) به نام طِرِمّاح بن عدی که قبیله اش در آن نزدیکی ها سکونت دارند، به امام (ع) پیشنهاد می نماید که به سمت قبیله او رفته و در آنجا با کمک افراد قبیله و با توجه به موانع طبیعی همچون کوه های بلند منطقه به لشکر اندک حرّ که در مقابل سپاهیانی که بعداً از کوفه خواهند آمد، ناچیز می باشند، حمله نمایند. امام (ع) این تصمیم را با توجه به توافق آنها از جوانمردی ندانسته و ضمن تشکّر از طرماح می فرماید: «ما با این گروه به توافقی دست یافته ایم که نمی توانیم خلاف آن عمل کنیم.» [47] .13. هنگام نزول در کربلا، ابن زیاد به وسیله ارسال نامه به عمر بن سعد از او خواست تا از امام حسین (ع) و یارانش برای یزید بیعت بگیرد. اما امام (ع) با آنکه از نظر نظامی در

بدترین موقعیت قرار داشت، با شجاعت و سربلندی در جواب فرستاده عمر بن سعد فرمود: «لا اُجیبُ ابن زیاد بذالک ابداً فهل هو الا الموت فمرحباً به» [48] ؛ هرگز این خواسته ابن زیاد را برآورده نمی کنم و در این صورت مگر غیر از این است که کشته شوم، پس خوشا چنین مرگی. 14. در شب عاشورا و هنگامی که وقوع جنگ بین سپاه کوچک امام (ع) و لشکر عظیم کوفه حتمی شد که قطعاً سرنوشتی جز شهادت حسین (ع) و همه یارانش نداشت، امام (ع) در حالی که به یاری تک تک اصحاب و خویشان خود نیاز داشت، اوج عزت و کرامت خود را به نمایش گذاشت و ثابت کرد که جز به خدا به هیچ امر دیگری اتکا ندارد. امام (ع) در این شب خطاب به خویشان و اصحاب خود کرده و بیعت خود را از آنها برداشته و از آنها می خواهد تا از سیاهی شب بهره جسته و از میدان معرکه بگریزند. زیرا دشمنان تنها امام (ع) را خواسته و در صورت ظفر بر او، از دیگران غافل خواهند شد. [49] که البته اصحاب و خویشان نیز عزت و کرامت خود را نشان داده و هیچ یک از آنها صحنه معرکه را ترک نمی کنند. 15. در همین شب، امام (ع)، برای آنکه عزت اهل بیت (ع) بعد از شهادتش خدشه دار نگردد، رو به خواهرش زینب کرده و با سوگند از او می خواهد که پس از شهادت امام (ع)، پیراهن ندرد، صورت نخراشد و نوحه های محتوی ذلّت نسراید. [50] .

در روی زمین مشاهده نماییم، چاره ای جز آن نداشته باشیم که آن را در حسین (ع) و آن هم در روز عاشورا مشاهده کنیم. در این روز امام (ع) با نیروی اندک خود چنان در مقابل سپاه تا دندان مسلّحی که فقط تعداد نفرات آن صدها برابر نیروی آن حضرت (ع) بود ایستادگی کرده و سخن می گوید که تو گویی دو سپاه، با هم برابر می باشند. در آغاز امام با روحیه ای بلند، سپاه کوچک خود را همانند یک ارتش عظیم آرایش نظامی داد و برای آن (قلب و) میمنه و میسره تعیین کرد. [51] و شعار «یا محمد» را بر خود و سپاهیانش بر می گزیند. [52] .در حالی که شب قبل دستور داده بود تا خندقی بر دور سپاه خود حفر کنند تا تنها نگرانیشان از یک طرف باشد و به راحتی بتوانند با دشمن از یک سو بجنگند، بدون آنکه نگران خیمه های حرم باشند. [53] و در این روز امام (ع) دستور داد تا آتشی در خندق بیفکنند تا دشمن نتواند به خیمه ها دسترس پیدا کند. [54] .هنگامی که دو سپاه مقابل هم صف آرایی کردند و امام (ع) و یارانش سپاه عظیم و دشمن را مشاهده کردند، بی آنکه خم به ابرو بیاورد، دست به آسمان بلند کرد، و با پشتوانه اصلی خود چنین مناجات کرد: «اللهم انت ثقتی فی کل کرب و رجائی فی کل شده و انت لی فیکل امر نزل بیثقهو عدّه،کم من همّ یضعف فیه الفؤاد و تقلُّ فیه الحیله و یخذل فیه الصدیق و یشمت فیه العدوّ انزلته بک و شکوته الیک رغبه منی عمن سواک ففرَّ جته و کشفته فانت

ولی کل نعمه و صاحب کلّ حسنه و منتهی کل رغبه» [55] ؛ بار خدایا! تو پشتیبان من در هر اندوه و امید من در هر گرفتاری هستی و تو در هر مشکلی که برای من پیش آمد، پشتیبان و یاریگر من می باشی. چه فراوان گرفتاری که در آن قلب ها می لرزد و چاره ها رخ بر می بندد و دوست خوار می کند و دشمن شماتت می نماید، اما من چون تنها تو را داشتم به تو پناه آورده و از آنها به تو شکایت کردم و تو آن گرفتاری را برطرف کردی. پس تو صاحب نعمت و نیکویی و سرانجام هر امیدی هستی. در همین هنگام شقی ترین افراد دشمن یعنی شمر بن ذی الجوشن به سپاه امام (ع) نزدیک شده و بنای فحاشی را می گذارد، مسلم بن عوسجه که تیراندازی ماهر است از امام (ع) می خواهد که به او اجازه دهد تا شمر را با تیر خود از پای درآورد، اما امام (ع) بزرگوارانه خطاب به مسلم می گوید: «او را هدف قرار نده، زیرا من دوست ندارم که آغاز کننده جنگ باشم.» [56] .آنگاه امام (ع) برای اتمام حجّت به نزد سپاه دشمن رفته و در ضمن سخنان روشنگر خود با اشاره به درخواست عبیدالله بن زیاد از او، این چنین عزت خود را به نمایش می گذارد: «الا ان الدعی ابن الدعی قد رکز بین اثنتین بین السلّه و الذله و هیهات منا الذله، یأبی الله ذالک لنا و رسوله و المؤمنون و حجورٌ طابت و طهرت و انوف حمیّهٌ و نفوس ابیه من ان نؤثر طاعه اللئام علی مصارع الکرام، الا و انی زاحف بهذه الاسره مع قلّه

العدد و خذلان الناصر». [57] .«آگاه باشید که زنا زاده پسر زنا زاده (ابن زیاد) مرا بین دو چیز مخیّر ساخته است یا با شمشیر کشیده آماده جنگ شوم یا لباس ذلت پوشم (با یزید بیعت کنم) ولی ذلّت از ما بسیار دور است و خدا و رسول خدا و مؤمنان و پرورده شدگان دامن های پاک و افراد با حمعیّت و مردان با غیرت چنین کاری را بر ما نمی پسندند که ذلّت اطاعت از پَستان را بر کشته شدن همانند کریمان و بلندان ترجیح دهیم. بدانید من با آنکه یار و یاورم کم است با شما می جنگم.» و پس از آنکه قیس بن اشعث یکی از سرداران سپاه عمر بن سعد از او می خواهد که به حکم پسر عمویش (یزید) سر بنهد و به او امید می دهد که یزید با او رفتار ناشایستی نخواهد داشت، امام برآشفته و قاطعانه می گوید: «لا و الله لا اعطیکم بیدی اعطاء الذلیل و لا افر (اقرّ) فرار (قرار) العبید»، [58] .نه به خدا سوگند! من دست خواری به شما نمی دهم و مانند بردگان فرار نمی کنم (اقرار به گناه خود نمی کنم.) و در این هنگام عمر بن سعد تیری به جانب سپاه امام (ع) افکنده و دستور حمله می دهد و امام (ع) نیز با شجاعت تمام روبه سپاه خود کرده و چنین فرمان می دهد: «قوموا رحمکم الله الی الموت الذی لابدّ منه فان السهام رسل القوم الیکم» [59] ؛ خداوند شما را رحمت کند، به پاخیزید و به سوی مرگی که چاره ای جز آن نیست بشتابید که این تیرها فرستادگان این گروهند که شما را به جنگ می خوانند. و در

بحبوحه نبرد، در حالی که هر چه آتش نبرد بیشتر فروزان می گردد، چهره امام و یارانش نورانی تر و برافروخته تر می شود و اطمینان نفس و آرامش قلب و دل آنها بیشتر می گردد، امام (ع) رو به یارانش کرده و چنین آنها را به پایداری تشویق می کند: «صبراً بنی الکرام فما الموت الا قنطره تعبربکم عن البؤس و الضرّاء الی الجنان الواسعه و النعیم الدائمه» [60] ؛ ای فرزندان کریمان و بزرگواران، پایداری کنید که مرگ فقط پُلی است که شما را از سختی و تنگی به بهشت های گسترده و نعمت های ابدی عبور می دهد. اشعار و رجزهای امام حسین (ع) در روز عاشورا بخش دیگری است که به خوبی عزت و کرامت آن بزرگوار را به نمایش گذاشته و آن را جاودان می سازد. در این رجزها گاهی امام (ع) با آهنگی سنگین به خاندان خود افتخار نموده، و چنین می سراید: «انا ابن علی الطهر من آل هاشم کفانی بهذا مفخراً حین افخر و جدی رسول الله اکرم من مضی و نحن سراج الله فی الارض نزهر و فاطمه ای من سلاله احمد و عمّی یدعی ذوالجناحین جعفر و فینا کتاب الله انزل صادقا و فینا الهدی و الوحی بالخیر یذکر» [61] ، من پسر علی آن پاک مرد از خاندان هاشم هستم و همین افتخار در هنگام فخر ورزی مرا کفایت می کند. جدم پیامبر خدا یعنی بزرگوارترین مردمان است و ما روشنایی خداوند در روی زمین هستیم که نور افشانی می کنیم. مادرم فاطمه از نسل احمد است. و عمویم جعفر است که او را ذوالجناحین خوانده اند. در خاندان ما کتاب راستین خداوند نازل شد و در خاندان ما

همیشه هدایت و وحی زبانزد بوده است. و گاهی ناسپاسی و جنایات گروه مقابل را یاد آور شده. [62] و در هنگامی بی وفایی دنیا را در اشعار خود متذکر می گردد. [63] .و در هنگام حمله به میمنه و میسره دشمن خود را چنین معرفی می کند: «انا الحسین بن علی آلیت ان لا انثنی احمی عیالات ابی امضی علی دین النبی (ص)» [64] .من حسین بن علی هستم، سوگند خورده ام که عقب نشینی نکنم و روی برنگردانم، من از خاندان پدرم حمایت کرده و بر دین پیامبر خدا (ص) پایدارم. و در زمانی که تعداد زیادی از لشکریان مقابل را به هلاکت رسانیده، بر خود می بالد و چنین می سراید: «القتل اولی من رکوب العار و العار اولی من دخول النار» [65] ؛ کشته شدن بر پذیرفتن ننگ برتری دارد و ننگ بر ورود در آتش (جهنم) برتر است. در مقابل این مجسمه عزت، دشمن که تاکنون در مواقع فراوان ذلّت و خواری خود را نشان داده، در واپسین لحظات زندگانی امام (ع)، این نمایش را در حدّ پایین ترین درجه رذالت به انجام می رساند، و در مقابل چشمان تیزبین و غیرتمند امام رو به سوی خیمه های حرم می آورد، در این هنگام امام (ع) که خستگی نبرد در مقابل سپاه عظیم دشمن را در مقابل این رذالت به فراموشی سپرده، روبه سوی آنها آورده و فریاد بر می آورد، «ویلکم یا شیعه آل ابی سفیان! ان لم یکن لکم دین و کنتم لا تخافون المعاد فکونوا احراراً فی دنیاکم هذه و ارجعوا الی احسابکم ان کنتم عرباً کما تزعمون»؛ «وای بر شما ای پیروان آل ابی سفیان! اگر دین

ندارید و از روز معاد ترسان نیستید، پس لااقل در دنیای خود آزاد مرد باشید. اگر چنانچه خود گمان می کنید عرب هستید، به اصل و حسب خود برگردید. با شنیدن این فریاد شمر سر برگرداند، و گفت: «ای پسر فاطمه چه می گویی؟ و امام (ع) ادامه داد: «انی اقول اقاتلکم وتقاتلوننیو النساء لیس علیهنّ جناح فامنعوا عتاتکم و جهالکم و طغاتکم من التعرض لحرمی مادمت حیّاً»؛ [66] می گویم من با شما جنگ می کنم وشما با من می جنگیدو زنان هیچ گناهی ندارند. تا من زنده هستم نگذارید سرکشان و نادانان و طاغیان شما به حرم من تعرّض کنند.» دشمن از این غیرت و عزت حسینی به خوبی آگاه است و رذالت و ذلت خود را تا جایی می رساند که از این خصیصه الهی حسین (ع) سوء استفاده می کند. در بحبوحه نبرد عاشورا در حالی که تشنگی به حضرت (ع) فشار آورده آن رادمرد صفوف سهمگین دشمن را می شکافد و خود را به نهر فرات می رساند و در حالی که آب در دستان خود کرده تا به دهان ببرد، ناگاه ذلیلی از سپاه دشمن فریاد بر می آورد که ای حسین (ع) تو از نوشیدن آب لذت می بری در حالی که حرمت مورد حمله دشمن قرار گرفته است. حسین (ع) با شنیدن این خبر دروغین بیتاب می شود و آب را ریخته و با سرعت به سمت حرم می رود و آنجا را سالم از تعرض دشمن می بیند. [67] .و در آخرین لحظات حیات امام (ع)، هر چه به لحظه شهادت و لقای یار نزدیک تر شده، چهره اش نورانی تر گشته و قلبش آرامش بیشتر گرفته تا آنجا که حمید بن مسلم گزارشگر واقعه که

از سپاه دشمن می باشد، جمله تاریخی خود را این چنین بر زبان می آورد: «فوالله ما رأیت مکثوراً]مکسوراً خ ل[ قطّ قد قتل ولده و اهل بیته و اصحابه اربط جأشا و لا امضی جنانا منه، ان کانت الرجاله لتشد علیه فیشد علیها بسیفه فینشکف عن یمینه و عن شماله انکشاف المعزی اذا شد فیها الذئب.»؛ [68] .سوگند به خداوند هیچ مغلوبی (کسیکه دشمن از هرسو احاطه کرده است) را مانند حسین که فرزندان ویاران واهل بیتش کشته شده باشند، ندیدم که او (با آن همه مصیبت و گرفتاری باز هم) هرگاه پیادگان سپاه دشمن بر او حمله ور می شدند، شمشیر می کشید و آنها را مانند گله گوسفند که گرگ بر آنها حمله کرده باشند، از راست و چپ متفرق می ساخت. و سرانجام هنگام وصل فرا رسید و این عزیز با عزت بخش خود خلوت کرده و چشم از همه ماسوا برگرفت و چنین به درگاه خداوند مناجات می کند: «صبراً علی قضائک یا رب لا اله سواک یا غیاث المستغیثین مالی، رب سواک و لا معبود غیرک، صبراً علی حکمک یا غیاث من لا غیاث له...؛ [69] .خداوندا بر قضای تو پایداری می کنم که هیچ معبودی جز تو وجود ندارد، ای فریادرس کمک خواهان من هیچ پروردگار و معبودی جز تو ندارم. بر حکم تو ای فریادرس بی فریادرسان صبر می کنم...»

عزت است، اما در اینجا بحث را مختصر کرده و تنها به نمونه هایی اشاره می کنیم:

(ص) در امان نباشد؟» [72] .و بدین ترتیب با قاطعیت و عزت تمام این امان نامه را رد کردند.

جلوه داده بودند که چنین سروده بود: «قومٌ اذا نودوا لدفع ملمّه و الخیل بین مدعس و مکردس لبسوا القلوب علی الدروع فاقبلوا یتهافتون الی ذهاب الانفس»؛ آنان گروهی هستند که در حالی که دشمن نیزه در دست و با آرایش نظامی در مقابل آنها صف آرایی کرده بود از آنان برای دفع گرفتاری کمک خواسته می شد، آنان قلب های خود را بر روی زره ها می پوشیدند و در راه از دست دادن جان های خود می شتافتند. [76] .سخنان، خطبه ها، اشعار و رجزهای اینان در روز عاشورا نیز بهترین گواه عزت طلبی آنهاست، رجزهایی که در وصف شجاعت خود، حق خواهی، عزت طلبی آرزوی شهادت و دست بر نداشتن از یاری امام خود تا پای جان سروده شده است که خوشبختانه بیشتر آنها در منابع ضبط گشته است. [77] .

کند. و هنگامی که نماز امام (ع) به پایان رسید، سعید به وصل یار رسید و جان به جانان تسلیم کرد. [79] .

شکوه به مناسبت پیروزی اش بر قوی ترین دشمن خود آراسته بود، عزت و حماسه را به اوج رسانیده و با خطاب «یا ابن الطلقاء» (ای پسر آزادشدگان) که یادآور ننگ ابدی یزید و پدرانش می باشد، او را مخاطب قرار داده و با یادآوری عزت آل البیت (ع) و به ویژه امام حسین (ع) با این سخنان توفنده ذلّت او را به رخش می کشد: «فکد کیدک و اسع سعیک و ناصب جهدک فوالله لا تمحو ذکرنا و لا تمیت وحینا و لا تدرک امدنا و لا ترحض عنک عارها و هل رأیک الا فند و ایامک الا عدد وجمعک الا بدد یوم ینادی المنادی الا لعنه الله علی الظالمین فالحمد لله رب العالمین الذی ختم لاولنا بالسعاده و المغفره و لآخرنا بالشهاده و الرحمه...» [83] ؛ یزید! هر آنچه خواهی مکر و فریب و سعی خود را به کار گیر ولی بدان که هر چه تلاش و مکر به کارگیری، باز هرگز توان آن را نداری که یاد نیکوی ما را از یادها بیرون ببری، تو هرگز قدرت آن را نداری که وحی ما را نابود و ذکر ما را خاموش سازی و به عمق فضیلت ما دسترسی پیدا کنی و هرگز نخواهی توانست ننگ این عملی که انجام دادی از بین ببری، رأی و نظرت رو به نابودی است و روزگارت جز چند روز نیست و جمعیت اطرافت متفرق خواهند شد. (یادآر) روزی را که منادی ندا می دهد، آگاه باشید که لعنت خدا بر ظالمان است. پس سپاس خدایی را که پرورگار عالمیان است همو که اولین ما را با سعادت و مغفرت و آخرین ما

را با شهادت و رحمت سرافراز کرد.... و این علی بن الحسین (ع) بود که صحنه های دیگری از عزت حسینی را به نمایش گذاشت و با آنکه اسیری در بند بود، همچو شیر خروشید و نشان داد که خون غیرتمند و عزیز پدر در رگ های او جریان دارد. همو بود که در مجلس ابن زیاد که سعی داشت کشته شدن امام حسین (ع) را به خداوند نسبت دهد، با شجاعت ایستاد و ثابت کرد که این مردمان نابخرد بودند که پدرش را به شهادت رسانیدند [84] و خشم ابن زیاد را تا آنجا برانگیخت که دستور قتل او را صادر کرد و این زینب (س) بود که با گفتن «ان کنت مؤمنا ان قتلتنی معه»؛ [85] .تو را اگر به خداوند ایمان داری، سوگند می دهم که اگر می خواهی او را بکشی مرا هم با او بکش باعث نجات او شد. و همو بود که در مجلس یزید که شامیان جرأت ابراز کوچکترین مخالفت را با او ندارند، شجاعانه بر روی چوب ها (اعواد کنایه از منبر) رفته و با افتخار، عزت خود و خاندانش را یادآور شده و می گوید: «ایهاالناس! من عرفنی فقد عرفنی و من لم یعرفنی انبأته بحسبی و نسبی، ایها الناس انا ابن مکه و منی و زمزم و الصفا، انا ابن خیر من حج و طاف و سعی و لبَّی....» [86] .ای مردمان!هر کس مرا می شناسد که می شناسد وکسی که مرا نمی شناسد بداند که حسب و نسب من چنین است، من پسر مکه و منی و زمزم و صفا هستم، من پسر بهترین مردمان هستم که حج به جا آورد.... و هموست که

با بلند شدن صدای مؤذن به «اشهد ان محمد رسول الله» یزید را مورد خطاب قرار داده و شجاعانه می پرسد: یزید! محمد جد توست یا جد من، اگر بگویی که جدّتوست که دروغ گفته و کفر ورزیده ای و اگر گمان داری که جد من است، پس چرا خاندان او را کشتی؟ [87] .

به محافل مردمی از دیرباز و به ویژه در قرون متأخّر، به جای آنکه مبلغان نهضت حسینی سعی در بالا بردن سطح آگاهی مردم برای شناخت ابعاد مختلف این نهضت نمایند، همّ و تلاش خود را بر تحریک احساسات و عواطف آنها نهاده و گریه را اصل اصیل و هدف والا در مجالس حسینی به شمار آورده و برای رسیدن به آن، خود را مجاز به نقل از هر منبع دیدند و بدین ترتیب به جای آنکه عزت حسینی محور مجالس قرار گیرد، اصل رقّت میاندار معرکه شد که برای رسیدن به آن در بسیاری از موارد چاره ای جز عبور از ذلّت ندیدند. بدین گونه که برای رسیدن به رقیق کردن قلوب مردمان و گریاندن آنها مطالبی را نقل کنند که مضمونی جز ارائه چهره ای ذلیلانه از امام حسین (ع)، عاشورا، اسرای کربلا و اهل بیت عصمت (ع) ندارد. به عنوان مثال، مطالعه منابع معتبر ما را به این نتیجه می رساند که مسأله عطش و تشنگی کربلاییان کمترین نقش را در عاشورا در رفتار آن بزرگواران عزیز ایفا کرده است، در حالی که این مسأله در اینگونه مجالس تمامی ابعاد این نهضت را تحت الشعاع قرار داده و حتی باعث لوث شدن این نهضت شده است. زیرا در اینگونه مجالس حسین (ع)آن مظهر عزت را مشاهده می کنیم که تا آخرین لحظات حیات و حتی در زیر شمشیر شمر از عطش خود می نالد و از قاتل خود می خواهد که لااقل او را سیراب نموده و سپس به شهادت برساند و قاتل با درخواست امام (ع) او را به مسخره می گیرد و می گوید: صبر کن تا پدرت از حوض کوثر

تو را سیراب کند. [88] .گاهی فرزند کوچک و شیر خواره اش را در مقابل لشکر دشمن آورده، و از آن اراذل برای او درخواست آب می نماید [89] و گاهی از میانه میدان فریاد فرزند بزرگش را می شنود که در بحبوحه نبرد از تشنگی می نالد و از همانجا از پدر درخواست آب می کند و پدر را به گریه می اندازد. [90] .و گاهی از درون خیمه ها فریاد العطش پرده نشینان حسینی را به آسمان می رسانند [91] و هنگامی که قبری برای آن حضرت (ع) توسط فرزندش امام سجاد (ع) تعبیه می کنند، از زبان فرزند این پدر بزرگوار و عزیز را که از همه چیز خود در راه خدایش گذشت، این چنین معرفی می کنند که او بر روی قبر برای شناساندن پدرش چنین نوشت: «هذا قبر الحسین (ع) الذی قتلوه عطشانا» [92] .سپس همگام با محوریت عطش و در راستای آن به سراغ الفاظی رفتند که هر چه بیشتر اشک مردمان را در آورد، الفاظ و واژه هایی که در منابع معتبر کمتر می توان از آنها ردپایی پیدا کرد که از این دست، می توان واژه هایی چون غریب، محروم، مغموم را مثال زد و کار را به جایی می رسانند که در مکالمه رأس شریف امام حسین (ع) با راهب دیرانی پس از شهادتش این سخنان را برای زبان آن رأس جعل می کنند که در هنگام معرفی خود فرمود: «انا المظلوم»، انا المهموم، انا المغموم...انا الذی من الماء مُنِعْتُ، انا الذی من الاهل و الاوطان بعدت....انا عطشان کربلا، انا ظمآن کربلا، انا وحید کربلا، انا سلیب کربلا، انا الذی خذلونی الکفره بارض کربلا» [93] .دراین میدان کمتر دانشمندی همانند میرزا حسین

نوری در لؤلؤ و مرجان و شهید مطهری در تحریفات عاشورا را می یابیم که از انگ و تهمت نهراسیده و صریحاً به بیان مجالس مطلوب حسینی (ع) و فاصله آن با مجالس موجود بپردازند که البته همین ها نیز هزینه سنگینی را برای گفته های خود متحمل شدند تا جایی که در بعضی از نقاط تا مرز تکفیر این بزرگان پیش رفتند و حتی بعضی از دانشمندان شیعه را وادار می سازد تا در نقد سخنان روشنگرانه آنان و به قصد دفاع از حسین (ع) اقدام به نوشتن نمایند. [94] .و همین مسایل است که تلاش آن بزرگواران روشنگر را ابتر گذاشته و کمتر کسی جرأت گام زدن در آن راه را می نماید. نکته ای که در اینجا معمولاً مورد غفلت قرار می گیرد آن است که حدیث سازی برای تحریک عواطف و احساسات گرچه ممکن است در کوتاه مدت مجالس را پرشور نماید، اما در دراز مدّت و با مطرح شدن سؤال و پرسش برای قشر آگاه جامعه و نیافتن انتظارات این قشر از اینگونه مجالس و بیشتر شدن پرسش ها و شبهاتش پیرامون نهضت حسینی (ع) در اینگونه محافل، موجبات دلسردی آنها را فراهم آورده و گرچه ممکن است به جهت عظمت امام (ع) باز هم در این مجالس شرکت نمایند، اما شرکت آنان تنها صوری بوده و نه به قصد شناخت صورت می گیرد. علاوه بر آنکه راه یافتن اینگونه احادیث از زبان ذاکرین و واعظین در مکتوبات و عرضه آنها بر جهانیان، موجبات وهن شیعه، تشیع و امام حسین (ع) را در اذهان آنان فراهم می آورد و در دراز مدت موجبات بدبینی به کلّ منابع مکتوب شیعه را باعث

می شود. زیرا حدیث سازان به خیال خود و به قصد خدمت نا آگاهانه و به علت عدم احاطه بر جوانب مختلف سیره امام (ع) بسیاری از اصول و مبانی را نادیده گرفته و چهره ای مخدوش از امام (ع) ارائه می کنند و خود را مصداق کامل ضرب المثل فارسی «کور کردن چشم برای سرمه کشیدن آن» می سازند. و کار را تا آنجا می رسانند که موجبات معرفی شدن شیعه به عنوان «بیت کذب» را فراهم می سازند. [95] .تلاش ما در بخش های پیشین مقاله بر آن بود که با اثبات اصل عزت در نهضت حسینی از آغاز تا پس از شهادت و ارائه نمونه های فراوانی از آن، آن را به عنوان یک اصل قطعی و انکارناپذیر در سیره آن بزرگوار به حساب آورده و از آن به عنوان مقیاس و ملاکی برای شناخت روایات و گزارش های دروغین از راستین بهره گیریم و به اصطلاح به نقد محتوایی اینگونه روایات بپردازیم. به اعتقاد ما این اصل در نهضت حسینی می تواند در ردیف اصول کلامی شیعه همانند عصمت پیامبر (ص) و امام (ع) قرار گیرد که دانشمندان با مسلّم گرفتن آن به نقد محتوایی روایات مخالف با آن همچون روایات سهو نبی (ص) و امام (ع) پرداخته و انتساب آنها را به امام (ع) ردّ می نمایند، هر چند از نظر سندی در درجه بالایی از صحّت و اتقان باشد که خوشبختانه با بررسی سندی همه روایات این چنینی در می یابیم که همه آنها روایاتی بدون سند معتبر و مستند می باشند و بسیاری از آنان از هفت قرن پس از واقعه تا زمان معاصر ساخته شده اند. حال در اینجا به عنوان مثال به

برخی از گزارش های مخالف با عزت پرداخته و آنها را نقدمی نماییم:

پیدا است که گزارش اوّل با سیره امام حسین (ع)، کلمات او، و هدف او از قیام ناسازگار است. و مواردی که در بخش قبل آورده شد، چه قبل از ملاقات با عمر بن سعد و چه بعد از آن، دلالت بر نادرستی روایت اوّل دارد. و احتمال ساختگی بودن به وسیله بنی امیه و انداختن آن در میان محدثان و مورخان اهل سنّت در قرن دوم فراوان است. احتمال دیگر درباره علت شهرت این روایت آن است که عمر بن سعد بعد از ملاقات با امام حسین (ع)، برای آنکه به خیال خود کار را به مصالحه بکشاند و دست در خون حسین (ع) نیالاید و حکومت ری را نیز از دست ندهد، از پیش خود چنین پیشنهاداتی را از زبان امام حسین (ع) مطرح کرد، و بعدها مورخان باور کرده اند که این پیشنهادات از جانب امام حسین (ع) مطرح شده است. شاهد این احتمال روایت بعدی ابو مخنف است که می گوید: حسین (ع) و عمر بن سعد سه یا چهار بار با هم ملاقات کردند و پس از آن عمر در نامه ای خطاب به عبیدالله بن زیاد چنین نگاشت: «اما بعد! خداوند آتش جنگ را خاموش کرد، وحدت میان مسلمانان را برقرار ساخت و کار امت اسلام را رو به صلاح گذاشت. این حسین است که به من پیشنهاد داده که یا به مبدأ خود بازگردد و یا او را به هر مرزی که خواستیم بفرستیم تا مانند یک مسلمان عادی در آنجا زندگی کند و یا آنکه به نزد امیرالمؤمنین یزید رفته و دست در دست او گذارد و او آنچه صلاح

می داند، انجام دهد. و در این پیشنهادات خشنودی شما و صلاح امّت می باشد.» گویی ابن زیاد با خواندن نامه کاملاً باورش نشد که امام (ع) چنین پیشنهاداتی را داده باشدو بیشتر احتمال داد که عمر برای خیر خواهی خود چنین مواردی را مطرح کرده است.از این رو گفت: این نامه مردی خیرخواه برای امیر خود و مهربان و دلسوز برای قومش می باشد. [98] .خوشبختانه این گزارش با این کیفیت در منابع شیعی جای خود را باز نکرد. اما گزارشی شبیه آن و حتی کمی مسخره تر در این منابع نقل شده که علاوه بر عدم امکان عادی آن، بیشتر عزت حسینی را زیر سؤال می برد و آن اینکه: «به نقل از شاهدان واقعه چنین نقل شده که امام حسین (ع) در روز عاشورا و پس از آنکه همه اصحاب و اهل بیت (ع) خود را از دست داده به سمت عمر بن سعد رفته و از او خواهش می کند که یکی از این سه کار را از من بپذیری: اوّل آنکه مرا رها کن تا به مدینه حرم جدم رسول خدا (ص) باز گردم. عمر بن سعد (متکبرانه) جواب داد: چنین چیزی برای من امکان ندارد. امام (ع) خواسته دوم را چنین مطرح کرد: «اسقونی شربه من الماء فقد نشفت کبدی من الظماء؛ جرعه ای آب به من بنوشانید که جگرم از تشنگی خشک شده است. عمر جواب داد: این هم امکان ندارد. و امام (ع) خواسته سوم خود را این چنین مطرح کرد: پس اگر تصمیم گرفته اید که قطعاً مرا بکشید، یکی یکی به جنگ من بیایید. و عمر این خواسته سوم را قبول کرد. [99]

.کهن ترین نوشته ای که این گزارش در آن دیده شده است، کتاب المنتخب طریحی (متوفی 1085ق) است که بعدها کتب دیگری همچون اسرار الشهادات دربندی (1285ق) آن را از او نقل کرده و نقل های مختلف دیگر را نیز ضمیمه نموده اند. از کتاب «المنتخب» چنین بر می آید که مؤلف آن، روضه ها و سخنرانی های خود را در آن به گونه مجلس مجلس آورده است، بدون آنکه توجهی به اعتبار یا عدم اعتبار منقولات داشته باشد و نیز بدون آنکه برای نوشته های خود منبعی را ذکر نماید. چنانچه در همین مورد این روایت را مستقیماً از شاهدان واقعه نقل کرده است که بیش از ده قرن با آنها فاصله زمانی دارد. [100] .این کتاب به علت سبک خاص خود که همراه با اشعار سوزناک و روایات و گزارش های رقت انگیز و گریه آور بود به خوبی جای خود را در میان روضه خوانان و واعظان باز کرده و به عنوان یکی از منابع معتبر در آمد، چنانچه فاضل دربندی آن فقیه بزرگ نیز در کتاب اسرار الشهادات خود در بسیاری از موارد، گزارش های عجیب و غریب را از آن نقل می کند. و دیگران نیز این دو منبع را معتبر حساب کرده و به نقل آن می پردازند. تعجب آور است که برخی عالمان بزرگوار شیعی چگونه راضی می شوند این گونه روایات ذلت بار را در کتب خود نقل کنند و حسین (ع) مظهر عزت را تا آنجا به زیر می کشند که حاضر می شود برای حفظ جان خود و یا رفع تشنگی اش، پس از آنکه همه اصحاب و خاندانش در راه او و هدفش جان خود را از دست داده اند، ذلیلانه به سمت عمر

بن سعد رفته و این خواسته های ننگین را مطرح نماید و در نقطه مقابل عمر بن سعد با تکبر و تبختر دو خواسته اوّل و دوم را رد نموده و سپس منت نهاده و خواسته سوّمش را که دلالت بر جوانمردی! آن جانی دارد بپذیرد. آری این هم از همان دست روایات ساختگی است که خواسته است عطش را محور همه وقایع عاشورا قرار داده و در راه گرفتن اشکی از مستمع خود امام خود را از اوج عزت به پایین آورد.

«بعد از قتل او به فرزند علیلش رحم کند.» [101] .نویسنده این روایت را از مقتل غیر معتبر ابی مخنف [102] و نه مقتلی که بر اساس روایات طبری از ابی مخنف تهیه شده نقل می کند که عدم اعتبار آن در میان همه دانشمندان شیعه معروف است اما متأسفانه به علّت اشتمال آن بر بعضی از گزارش های رقت آور موجب اقبال بسیاری از مرثیه خوانان به آن شده و تا زمانی نزدیک به زمان معاصر فراوان مورد استفاده آنها قرار می گرفت. از نظر محتوایی ناگفته پیداست که حسین عزیزی که طبق نقل روایات معتبر که به بخشی از آنها اشاره شد، در آخرین لحظات خود تنها رو به منشأ عزّتش یعنی خداوند کرده و با اوبه مناجات می پردازد، هرگز راضی نمی شود تا آن حدّ خود را پایین آورده که رو به مخلوق پستی زده و از او درخواست آب نماید و با عبارت توهین آمیز «علیل» از فرزندش یادکند. و نتواند بر ضربه شمشیر صبر کرده و مانند کودکان در هنگام سختی، بزرگترهایش راصدا بزند. به راستی چگونه شیعه عزتمند حسین (ع) راضی به بر زبان راندن چنین سخنانی می شود؟

جدی محمد المصطفی و اذبح عطشاناً و ابی علی المرتضی و اترک مهتوکاً وامّی فاطمه الزهراء...» [103] .جالب است که در این روایت که از مقتل غیر معتبر ابومخنف نقل شده، امام (ع) عقیل را که ذلیلانه برادرش علی (ع) را ترک کرده و از معاویه درخواست کمک کرده در کنار شجاعان و حماسه سازانی همچون جعفر بن ابی طالب و حمزه قرار می دهد. به راستی کدام شجاع عرب و غیر عرب دیده شده است که در لحظات آخرین زندگانی خود جد و پدر و برادر و عمو و مادر را فریاد کند و مصیبت خود را به رخ آنها بکشد و از کشته شدن بنالد.»

(ع) صدا زد: پدر تسلیم مرگ شده ای؟ پدر جواب داد: چگونه تسلیم مرگ نشود کسی که یار و یاوری ندارد. و در اینجا سکینه از پدر چنین تقاضا کرد: «یا ابتاه ردنا الی حرم جدّنا» ای پدر ما را به حرم پدربزرگمان رسول خدا (ص) بازگردان پدر جواب داد: «لو ترک القطا لنام» یعنی اگر قطا مرغی سنگ خوار» به خود واگذاشته می شد، می خوابید. [106] .اصل این گزارش در کتاب منتخب طریحی آمده است که آن را همانند دیگر گزارش های خود بدون هیچگونه سندی نقل کرده است. و منبع علامه مجلسی «بعض الکتب» است که احتمالاً منظور همین کتاب منتخب می باشد. [107] و کتاب های دیگر همچون اکسیر العبادات آن را مستقیماً از منتخب نقل کرده اند. [108] .در گزارش چنین آمده که امام (ع) پس از شهادت همه یارانش به قصد وداع به خیمه های حرم آمد و در آنجا زینب (س) پس از آنکه فهمید برادرش تسلیم مرگ شده از او چنین درخواست کرد: «یا اخی! ردّنا الی حرم جدنا»؛ ای برادرم ما را به حرم جدّمان بازگردان. و امام (ع) چنین جواب داد: «هرگز امکان ندارد و اگر من به خود واگذاشته می شدم خود را در این مهلکه نمی انداختم و شما به زودی همانند بردگان در جلوی سوارگان کشانده می شوید و بدترین عذاب را متحمل خواهید شد.» زینب (س) با شنیدن این سخنان گریه کرده و فریاد کشید: «وا وحدتاه! واقله ناصراه! واسوء منقلباه! وا شؤم صباحاه!» و آنگاه پیراهن خود را درید و موهای خود را پریشان کرد و به سر و صورت خود زد. امام (ع) که چنین دید به او فرمود: دختر مرتضی! آرام باش

که گریه های طولانی خواهی داشت.» [109] .چنانچه می بینید در این گزارش بدون سند علاوه بر آنکه عزت زینب (س) زیر سؤال می رود، هدف امام (ع) نیز در معرض سؤال قرار می گیرد، زیرا امامی که آگاهانه و برای احیای امر به معروف و نهی از منکر و نرفتن زیر بار ظلم و ستم و بیعت یزید این مسیر را طی کرده گویی در آخرین لحظات پشیمان شده و می گوید: اگر کاری با من نداشتند خود را دراین مهلکه نمی انداختم (لو ترکت ما القیت نفسی فی المهلکه) و در اینجاست که گزارش همه حرکت امام را به زیر سؤال برده و از آن با عنوان مهلکه تعبیر می کند؛ تعبیری که در هیچ گزارش معتبری از قول امام (ع) نقل نشده است. لازم به یادآوری است که غیر از شب عاشورا و هنگام شنیدن اشعار که زینب (س) نتوانست خود را کنترل کند و اشک از چشمانش سرازیر شد و امام (ع) او را سفارش به صبرکرد، [110] دیگر هیچ بیتابی از آن بزرگوار تا لحظه شهادت امام (ع) در منابع معتبر گزارش نشده است.

را این چنین مطرح کرد: «ای قوم! شما شیعیان و اهل بیت مرا کشتید و تنها این طفل که از تشنگی جگرش گُر گرفته است، باقی مانده پس جرعه ای آب به او بنوشانید. [111] .اصل این روایت در مقتل منسوب به ابومخنف می باشد که ملا فاضل دربندی به اشتباه آن را به سید بن طاووس در لهوف نسبت داده است. [112] .در حالی که سیّد در هنگام نقل شهادت طفل شیرخوار هیچ اشاره ای به درخواست امام (ع) یا زینب (س) ننموده است. او این روایت را این چنین نقل می کند: «..فتقدّم الی باب الخیمه و قال لزینب: ناولینی ولدی الصغیر حتی اودّعه فاخذه و اومأ الیه لیقبّله فرماه حرمله بن الکاهل الاسدی (لع) بسهم فوقع فی نحره فذبحه»؛ حسین به در خیمه آمد و به زینب فرمود: فرزند کوچکم را بده تا با او وداع کنم. آنگاه طفل را روی دست گرفت و خواست او را ببوسد که ناگاه حرمله بن کاهل اسدی او را هدف تیر قرار داد و آن تیر در حلق کودک نشست و او را کشت. [113] .و شبیه همین نقل در ارشاد شیخ مفید [114] و مقتل ابی مخنف [115] آمده است. اما این مقدارچون در نظر بعضی رقت کافی را برای اشک ستاندن نداشت، شروع به جعل گزارش هایی در شاخ و برگ دادن به آن نمودند. گاهی از قول امام (ع) چنین نقل کردندکه فرمود: «یا قوم! ان لم ترحمونی فارحموا هذا الطفل» [116] ؛ ای مردمان! اگر به من رحم نمی کنید به این طفل رحم کنید. و یا چنین گزارش کردند: «یا قوم! لقد جفّ اللبن فی ثدی امه»؛ [117] ای

مردمان! شیر در پستان مادرش خشکیده است. و گاهی پس از شهادت طفل، زینب و دیگر زنان و دختران حرم را با وضعی آشفته و سربرهنه و بر سرزنان به میدان کشیدند و چنان حالتی را ترسیم کردند که چاره ای ندیدند که امام (ع) را برای پوشانیدن سر برهنه زینب (س) به صحنه بکشند. [118] .چنانچه دیدیم همه این گزارش های شاخ و برگی بدون سند می باشد. حال بر فرض صحّت سند آیا از امام عزیز و اهل بیت عزیزش چنین صحنه هایی رواست؟ آیا امام (ع) برای به رحم آوردن این قوم پست، سخن از خشک شدن پستان همسرش به میان می آورد؟! و آیا رواست که چنین بیتابی را به زینب و دیگر زنان حرم نسبت دهیم؟

سکینه نقل می کند که بعد از آنکه پدرم در شب عاشورا از اصحاب خواست تا او را ترک کنند، وقتی عمه ام ام کلثوم این خبر را شنید، فریاد کشید: واجداه! واعلیاه! وا حسناه! وا حسیناه! واقله ناصراه! (خدایا) نمی دانم چگونه از دست دشمنان خلاص شویم، و وقتی پدرم حسین (ع) را دید از او خواست که آنها را به حرم جدشان بازگرداند.» [120] .این روایت را بدین گونه فاضل دربندی از کتابی مجعول و ناشناخته و غیر معتمد به نام نورالعیون نقل می کند، بدون آنکه سلسله سندی برای آن بیاورد. هم چنین روایت تا حدی شبیه به این روایت از تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع) نقل می کند. [121] که در صحت انتساب آن تفسیر به امام (ع) و اعتبار آن سخن فراوان است. و اینها همه در حالی است که خود قبل از این روایت، روایات دیگری را از کتب دانشمندان شناخته شده همچون ارشاد شیخ مفید، لهوف (ملهوف) و امالی صدوق نقل کرده که حاکی از کمال عزت و وفاداری اصحاب می باشد. [122] و سپس بدون آنکه هیچ گونه تذکری مبنی بر تناقض این روایت با آن گزارش ها بدهد، به نقل این روایت می پردازد.

او که غریب از دنیا رفته، ندبه کنند. متن یکی از این گزارش های ساختگی چنین است: «یا ولدی....انت خلیفتی علی هؤلاء العیال و الاطفال فانهم غرباء - خذلون قد شملتهم الذله و الیتم و شماته الاعداء و نوائب الزمان اسکتهم اذا صرخوا و آنسهم اذا استوحشوا و سل خواطرهم بلین الکلام...یا ولدی بلغ شیعتی عنی السلام فقل لهم ان ابی مات غریباً فاندبوه و مضی شهیداً فابکوه» [123] ؛ ای فرزندم! تو جانشین من در میان این زنان و کودکان هستی و بدان که آنان غریبان و خوارشدگان هستند که ذلّت، یتیمی سرزنش دشمنان و مصیبت های دوران آنها را فرا گرفته است. هنگامی که فریاد کشیدند، آنان را آرام ساز و هنگامی که دچار وحشت شدندمونس آنها باش و به آنها با زبانی نرم و شیرین تسلیت و دلداری بده...ای فرزندم سلام مرا به شیعیان من برسان و به آنها بگو پدرم غریب از دنیا رفت پس برای او ندبه کنید و شهید شد پس برای او بگریید. چنانچه گفته شد اینگونه روایات از کتب ضعیف بدون هیچ استنادی و تنها به منظور گریاندن نقل شده و با عقاید کلامی شیعه و عزت حسینی (ع) و خاندانش در تناقض است. ولی چه کنیم که هدف تنها گریه است و هر چه رقّت آمیزتر کردن صحنه های عاشورا، هر چند ذلت امام (ع) و اطرافیانش را در برداشته باشد؟!!! و این رویه جعل گزارش از صحنه های کربلا همچنان به کار خود ادامه می دهد و هر سال و پس از آنکه گزارش های پیشین دیگر خاصیت گریه آوری خود را از دست داده، گزارش های رقت آورتر و ذلت آمیزتری ساخته می شود و سکوت دانشمندان و

فرهیختگان و گاه تشویق آنها که بخشی از آن ریشه در عدم مطالعه تاریخ اسلام دارد، بر سرعت این رفتار هر چه بیشتر می افزاید.

تهران، المکتبه الاسلامیه، ج 44، ص 192.

[27] همان.

[28] موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص 360 به نقل از احقاق الحق، ج 11، ص 601.

[29] همان.

[30] بحارالانوار، ج 45، ص 54.

[31] کتاب الفتوح، ابومحمد احمد بن اعثم کوفی، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء، ج 5، ص 12 و 13.

[32] همان، ص 14.

[33] همان.

[34] نهج البلاغه، نامه 17، بند 4.

[35] همان، نامه 28، بند 4.

[36] الفتوح، ج 5، ص 17.

[37] همان، ص 21.

[38] همان، ص 22.

[39] لهوف، سید بن طاووس، ترجمه عقیقی بخشایشی، چاپ پنجم، قم، دفتر نشر نوید اسلام، 1378،ص 80.

[40] موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص 336 به نقل از تذکره الخواص، ص 217.

[41] وقعه الطف، لوط بن یحیی ازدی معروف به ابی مخنف، تحقیق محمد هادی یوسفی غزوی، قم، چاپ سوم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1417ق، ص 166.

[42] ینابیع الموده، سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی، مقدمه سید محمد مهدی سید حسن خرسان، چاپ هفتم، نجف، المکتبه الحیدریه، 1384ق، ص 406.

[43] لهوف، ص 94.

[44] الارشاد، شیخ مفید، با ترجمه و شرح فارسی شیخ محمد باقر ساعدی خراسانی، تصحیح محمد باقر بهبودی، تهران، انتشارات اسلامیه، 1380، ص 426.

[45] الفتوح، ج 5، ص 78.

[46] همان، ص 79، وقعه الطف، ص 173.

[47] وقعه الطف، ص 175.

[48] موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص 382، به نقل از اخبار الطوال، ص 253.

[49] وقعه الطف، ص 197.

[50] همان، ص 201.

[51] موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص 422.

[52] همان، ص 497.

[53] الفتوح، ج 5، ص 96.

[54] همان.

[55] وقعه الطف، ص 205، الارشاد، ص 447.

[56] همان ها.

[57] لهوف، ص 123 و 124.

[58] الارشاد، ص 450.

[59] لهوف، ص 126.

[60] موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص 497 به نقل از معانی الاخبار، ص 288.

[61] بحارالانوار، ج 45، ص 49.

[62] همان، ص 47. «کفر القوم و قدما رغبوا...».

[63] همان، ص 49.

[64] همان.

[65] لهوف، ص 144.

[66] لهوف، ص 145 و 146.

[67] بحارالانوار، ج 45، ص 51.

[68] الارشاد، ص 466.

[69] موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص 510.

[70] وقعه الطف، ص 165؛ الارشاد، ص 423.

[71]

الفتوح، ج 5، ص 71.

[72] وقعه الطف، ص 190.

[73] وقعه الطف، ص 197 - 199؛ الفتوح، ج 5، ص 94 و 95؛ الارشاد، ص 442 - 444.

[74] وقعه الطف، ص 199؛ الارشاد، ص 442.

[75] وقفه الطف، ص 197، الارشاد، ص 442.

[76] لهوف، ص 136.

[77] وقعه الطف، ص 217 و پس از آن؛ الفتوح، ج 5، ص 101 و پس از آن، الارشاد، ص 453.

[78] لهوف، ص 130.

[79] همان، ص 136.

[80] وقعه الطف، ص 201.

[81] همان، ص 262.

[82] الفتوح، ج 5، ص 122.

[83] لهوف، ص 218.

[84] وقعه الطف، ص 262 و 263.

[85] همان، ص 263.

[86] الفتوح، ج 5، ص 133.

[87] همان.

[88] اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، شیخ آغابن عابد شیروانی حائری معروف به فاضل دربندی، تحقیق شیخ محمد جمعه بادی و عباس ملاعطیه الجمری، چاپ اوّل، قم، دار ذوی القربی للطباعه و النشر، 1420ق، ج 3، ص 63.

[89] موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص 478، به نقل از نفس المهموم و نیز مراجعه شود به: اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، ج 2، ص 609.

[90] بحارالانوار، ج 43، ص 43.

[91] همان، ص 41.

[92] این سخن در مجالس مشهور است، عجالتاً منبع مکتوب آن را پیدا نکردم.

[93] موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص 519 و 520 به نقل از معالی السبطین،ج 2 ص 137 و مدینهالمعاخر، ج 4، ص 126، حدیث 186.

[94] کربلا فوق الشبهادت، نوشته علامه سید جعفر مرتضی عاملی.

[95] میرزا حسین نوری در لؤلؤ و مرجان پس از اشاره به گزارش های ساختگی مقاتل در این باره چنین می گوید:... نتیجه واضحه و ثمره ظاهره آن وهنی باشد عظیم بر مذهب و ملت جعفریه و سپردن اسباب سخریه و استهزاء و خنده به دست مخالفین و قیاس کردن ایشان سایر احادیث و منقولات امامیه را به این اخبار موهونه و قصص کاذبه تا کار بآنجا رسید که در کتب خود نوشته اند که

شیعه بیت کذب است و اگر کسی منکر شود کافی است ایشان را برای اثبات این دعوی آوردن کتاب مقتل معروف را به میدان...».

[96] تاریخ الطبری، محمد بن جریر طبری، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ج 4، ص 313.

[97] همان.

[98] همان.

[99] المنتخب، شیخ فخر الدین طریحی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، جزء دوم، مجلس نهم، ص 451 و 452. و نیز اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، ج 3، ص 10 و 11. [

[100] برای آگاهی از دیدگاه محدث معروف میرزا حسین نوری نسبت به این کتاب مراجع شود به: لؤلؤ و مرجان، ص 193 و 194.

[101] اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، ج 3، ص 63 - 65.

[102] کتبی همانند مقتل الحسین تهیه شده به وسیله حسن غفاری و وقعه الطف لابی مخنف تصحیح شیخ هادی یوسفی غروی بر اساس روایات طبری از ابی مخنف عرضه شده است اما مقتل ابی مخنف متداول تا پیش از آنها مشتمل بر اخبار دروغ فراوانی بوده است. در اینجا مناسب است نظر محدث معروف میرزا حسین نوری را درباره ابو مخنف و مقتلش ذکر نماییم: «ابو مخنف لوط بن یحیی از بزرگان محدثین و معتمد ارباب سیر و تواریخ است و مقتل او در نهایت اعتبار چنانچه از نقل اعاظم علمای قدیم از آن و از سایر مؤلفاتش معلوم می شود لکن افسوس که اصل مقتل بی عیب او در دست نیست و این مقتل موجود که به او نسبت دهند مشتمل است بر بعضی مطالب منکره مخالف اصول مذهب و البته آن را اعادی و جهال به جهت پاره ای از اغراض فاسده در آن کتاب داخل کردند و از این جهت از حد اعتبار و اعتماد افتاده، بر منفردات آن

هیچ وثوقی نیست.» (لؤلؤو مرجان، میرزا حسین نوری، تهران، انتشارات فراهانی، 1364، ص 156 و 157).

[103] اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، ج 3، ص 58 به نقل از مقتل دروغین ابو مخنف، ص 140 - 142.

[104] بحارالانوار، ج 45، ص 6.

[105] الارشاد، ص 449.

[106] المنتخب، ج 2، مجلس نهم، ص 452؛ بحارالانوار، ج 45، ص 47؛ اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، ج 3، ص 5.

[107] میرزا حسین نوری در لؤلؤ و مرجان، ص 194 می گوید، گاهی علامه مجلسی هنگام نقل عباراتی از منتخب با عبارت «دیدم در مؤلفات بعضی از اصحاب» از او یاد می کند.

[108] میرزا حسین نوری که خود معاصر ملافاضل دربندی صاحب اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات بوده درباره کیفیت نگارش این کتاب داستان جالبی را نقل می کند که خلاصه آن این است در زمان مجاورت نوری و تلمّذ او از علامه عصر شیخ عبدالحسین طهرانی، سید روضه خوان عربی کتاب بدون اوّل و آخر و بدون سندی را که از پدرش به او ارث رسیده بود، نزد علامه طهرانی آورد و از او درباره اعتبار یا عدم اعتبار آن استعلام کرد و چون استاد کتاب رامطالعه کرد «معلوم شد که از کثرت اشتمال آن بر اکاذیب واضحه و اخبار واهیه احتمال نمی رود که از مؤلفات عالمی باشد»، از این رو استاد آن سید را از نشر و نقل آن نهی فرمود، اما پس از چند روز به مناسبتی یکی از فضلای معروف ساکن عتبات (ملا فاضل دربندی) مطلع شد و آن را از سید گرفت و چون مشغول تألیف کتاب اسرار الشهاده بود، روایات آن کتاب منهیّ عنه را در کتاب خود درج کرد و بر عدد اخبار واهیه مجعوله بیشمار کتاب خود افزود و برای مخالفین

ابواب طعن و سخره و استهزاء را باز نمود. آنگاه درباره کتاب اسرار الشهاده و مؤلف آن چنین می گوید: «فاضل مذکور از علمأمبرزین و افاضل معروفین و در اخلاص به خامس آل عبا علیهم آلاف التحیه و الثناء بی نظیر بود ولکن این کتاب در نزد علمأ فن و نقادین احادیث و سیر بی وقع و بی اعتبار و اعتماد بر آن کاشف از خرابی کار ناقل و قلت بصیرت او است در امور. و آنگاه به ذکر بعضی از گزارش های عجیب و غریب این کتاب مانند هفتاد ساعت بودن روز عاشورا و ششصد هزار سواره و یک میلیون پیاده حساب کردن لشکر کوفیان می پردازد. (لؤلؤ و مرجان، ص 167 و 168).

[109] اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، ج 3، ص 56.

[110] وقعه الطف، ص 200.

[111] اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، ج 2، ص 609 به نقل از مقتل ابی مخنف، ص 129 و 130.

[112] همان.

[113] لهوف، ص 142.

[114] ارشاد، ص 462.

[115] وقعه الطف، ص 245 و 246.

[116] موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص 478به نقل از نفس المهموم.

[117] همان، به نقل از ناسخ التواریخ.

[118] اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، ج 2، ص 610.

[119] وقعه الطف، ص 197.

[120] اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، ج 2، ص 182.

[121] همان، ص 182، به نقل از تفسیر الامام العسکری، ص 218. هم چنین مراجعه شود به بحارالانوار، ج 11، ص 149.

[122] اکسیر العبادات، ج 2، ص 178 - 180.

[123] موسوعه کلمات الامام الحسین (ع)، ص 486 به نقل از الدمعه الساکبه ج 4، ص 351؛ معالی السبطین، ج 2، ص 22؛ ذریعه النجاه، ص 139.