ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

ص:11

ص:12

ص:13

ص:14

ص:15

ص:16

ص:17

ص:18

«عین زندگی» دانسته و «زندگانی ذلیلانه» و حقارت آمیز را «عین مرگ و نابودی» برشمردند. (1)

«مقتل نگاری» فراداشتن «مشعلی فروزان و هدایتگر» بر سر راه انسان هاست، تا «زشتی» و «زیبایی»، «حق» و «باطل»، «ایمان» و «کفر» را از هم تمیز دهند و «خداجویان» را از «پیروان شیطان»، «شایستگان ولایت» را از «غاصبان خلافت» و «عدالت پیشگان» را از «سیاست بازان» بازشناسند.همه ی شهادت ها یادنامه می طلبد، شهادت هر یک از امامان نگارش کتابهایی در شرح جانبازی ها و بزرگداشت خاطره ی ایثارگری های ایشان را می طلبد، اما دور از انتظار نیست که یادنامه های فراوان به نام «مقتل»، با بیشترین تفاصیل و با تأکید بر جزئی ترین وقایع، تنها برای امام حسین علیه السلام نگاشته شود و ذکر و یاد شهادت او و یارانش، دقت و همت بسیاری از مؤلفان و محققان را به خود اختصاص دهد، زیرا این خود امامان بزرگوار ما بودند که با آگاهی از شهادت خویش و آگاهانیدن دیگران نسبت به آن می فرمودند:«لا یوم کیومک یا ابا عبدالله».«هیچ روزی همچون روز عاشورایی تو نیست، ای ابا عبدالله» (2)وقتی فرشتگان آسمان بر امام حسین علیه السلام گریانند و پریان و پرندگان در زمین

ص:20

و هوا بر او نوحه گرند (1) آیا همنوایی انسان ها با این آفریدگان اقتضا نمی کند که با یادآوری آنچه بر خاندان ولایت و عصمت علیهم السلام گذشت، گریه و نوحه ای همیشگی داشته باشند؟آسمان بر امام حسین علیه السلام گریسته است، چهل روز در عزای حسین علیه السلام چشم

آسمان گریان بوده است (2) آیا سزاست چشم زمینان بر مصیبت او گریان نشود؟آنگاه که امام سجاد علیه السلام عمری را با یاد کربلا می گذراند و هیچ آبی را جز با اشک ریزان بر مصائب عاشورا نمی نوشد (3)آنگاه که او امام صادق علیه السلام در ایام محرم غرق در ماتم می گردد، لبخند از لبانش محو می شود، در روز عاشورا به عزا می نشیند و خود روضه خوان جد غریب خویش می شود (4)آنگاه که امام رضا علیه السلام غمنامه ی خویش را در عزای جد بزرگوارش می سراید و یادآوری روز عاشورا را مایه ی مجروح گشتن پلک ها و ریزان شدن سیل اشک های خود می شمارد (5)آنگاه که امام زمان علیه السلام خود را نوحه خوان همیشگی و گریه کننده ی هر شب و روز بر مصایب جد بزرگوار خویش می داند و گریه کردن بر او را تا آنجا که - به جای

ص:21

راشک - خون از دیده ببارد، وظیفه ی خود می شمارد (1)آیا رواست شیعه از گریه بیاساید و خانه ی دل را از ماتم، و جام دیده را از اشک در مصیبت مولایش امام حسین علیه السلام خالی بدارد؟سوز و حرارت قتل امام حسین علیه السلام در دل های مؤمنان ودیعتی همیشه ماندنی است (2)

دل مؤمن گنجینه ی مهر و محبت اوست و آتش جانسوز شهادت او آرامش و آسایش مؤمن را می گیرد. کتابهای «مقاتل» که شرحی بر مظلومیت او هستند، تذکار این ودیعت، تجدید این محبت و تشدید این آتش طاقت سوزند.نام و یاد امام حسین علیه السلام موجب جاری شدن اشک هر مؤمن است (3) و اشکباری مؤمنان در عزای او سنتی همیشگی است. کتابهای «مقاتل» که سوگنامه ی شهادت او و یاران او هستند، فرصتی برای احیای نام و ابقای یاد و اقامه ی عزا پدید می آورند. و چنین است که نیاز به «مقتل» و بیان ذکر وقایع عاشورا واقعیتی اجتناب ناپذیر می نماید و علاقه و ارتباط مؤمنین با «مقتل» و یادنامه های عاشورا، امری طبیعی به نظر می رسد.اما باید دید چه رازی در سوگمندی مؤمنان نهفته است و چه ارتباطی بین این «عزاداری و اشکباری» با «ایمان و دینداری» آنان وجود دارد؟

ص:22

چرا زیارت امام حسین علیه السلام موجب رستگاری است؟ (1)چرا سلام دادن بر او را مایه ی فوز و سعادت شمرده اند؟ (2)چرا آن را سبب آمرزش گناهان و پیرایش صحیفه ی اعمال دانسته اند؟ (3)چرا گریستن یا گریاندن یا به گریه واداشتن خویش بر مصایب او را موجب ورود در بهشت (4) و پر شدن چشمان از اشک در عزای او را، سبب رهایی از آتش دوزخ به حساب آورده اند؟ (5)

چرا هر گریه و بی تابی را مکروه، اما بی تابی و گریه ی دردمندانه بر مظلومیت او را مایه ی اجر و ثواب به شمار آورده اند؟ (6)چرا ثواب عزاداری بر او را، با ثواب دو هزار حج و دو هزار عمره و دو هزار جهاد در رکاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برابر دانسته اند؟ (7)چرا عزاداران و گریه کنندگان بر او مشمول سلام و دعای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم قرار

ص:23

گرفته اند؟ (1)آیا جز این است که زیارت و سلام بر امام حسین علیه السلام و گریه و عزاداری برای او نشانگر مهر و محبت نسبت به اوست و محبت به او زمینه ساز اطاعت از او، و محبت و اطاعت او متلازم با محبت و فرمانپذیری از خداست؟ (2)به راستی آیا می شود امام حسین علیه السلام را به عنوان «چراغ هدایت» و «کشتی نجات» (3) پذیرفت و در تاریکی ضلالت ماند و در غرقاب فتنه ها و گناهان گوهر حیات معنوی خویش را از دست داد؟آیا می شود حسین علیه السلام را به عنوان «دعوتگر به سوی خدا» (4) شناخت، خطبه های

سرشار از هدایت و دعوت او را از زبان «مقاتل» شنید، رفتارهای دعوتگرانه ی او را در تابلوی گویای تاریخ دید، خون مطهر او و فرزندان و یاورانش را در راه فراخوانی مردم به سوی خدا برچهره ی کتب عاشورایی نظاره کرد و بازهم آرام وبی تفاوت وبی مسئولیت نشست و در راه احیای آنچه او می خواست، از خطرها هراسید؟آیا می توان ندای یاری خواهی او را شنید و بی گفتن لبیکی گذشت؟در همین کتب مقاتل است که می توان رمز و رازهای قیام را به دست آورد.

ص:24

می توان پیشینه های حرکت را دید و اسباب و علل آن را بررسی کرد.می توان راه و رسم استقامت را شناخت و موانع راه را ارزیابی کرد. می توان ویژگی های شهیدان را دریافت و از آنان تأثیر پذیرفت. می توان دیدگاه های آنان را در همه ی ابواب مورد ابتلاء مورد تحلیل قرار داد.می توان با عنایت به شیوه های به کار گرفته شده توسط دشمن، در تهیه و تدارک ابزارهای دفاعی لازم کوشید. می توان حسینی شد و در صف مبارزه با یزیدیان زمانه به خیل شهیدان پیوست و خدایی شد. با چنین دیدگاهی است که کتب مقاتل جایگاه واقعی و ارزش حقیقی خویش را پیدا می کنند.اولین کتاب مقتل در عهد امام صادق علیه السلام توسط «ابومخنف» یا به وسیله ی «ابوالقاسم اصبغ بن ناته» نوشته شده است (1)پس از آن ده ها کتاب مقتل به رشته ی تحریر درآمده که اکثر آن ها در طی تاریخ از بین رفته و جز نامی از آنها و مؤلفین گرانقدرشان در کتب رجال باقی نمانده است.نخستین مقتل به زبان فارسی در قرن چهارم هجری توسط «ابوعلی محمد بلعمی» تألیف گردید که ترجمه ای خلاصه شده از «تاریخ طبری» بود و به نام «تاریخ بلعمی» شهرت یافت. (2)

که قدیمی ترین آنها «مقتل الحسین علیه السلام» تألیف «ابو مؤید اخطب خوارزمی» از علمای قرن ششم هجری است.مقتل نویسی با استناد به منابع مختلف صورت می گرفته که مهم ترین آنها عبارتند از:

ص:25

1- روایاتی که از امامان بزرگوار علیهم السلام در این باره نقل شده است.2- گزارش های «امام سجاد علیه السلام» و اهلبیت امام علیه السلام در ضمن خطبه ها و عزاداری ها.3- کسانی که جزء لشکر امام علیه السلام بودند، ولی به فیض شهادت نایل نیامدند، مانند: «عقبة بن سمعان».4- سربازان و گزارشگرانی از میان لشکر دشمن همچون «حمید بن مسلم» و «هلال بن نافع» که نتوانستند عظمت ها و مظلومیت ها را ببینند و گزارش نکنند.5- کسانی که نه جزء لشکر دشمن و نه در شمار یاران امام حسین علیه السلام بودند ولی به هر تقدیر شاهدی مورد اطمینان برای نقل پاره ای وقایع به شمار می آمدند (1)کتابی که پیش رو دارید مقتلی به زبان فارسی، تألیف حجة الاسلام والمسلمین آقای شیخ عباس اسماعیلی یزدی می باشد که از امتیازاتی ویژه برخوردار بوده و مؤلف محترم در مقدمه به آنها اشاره نموده است.به امید موفقیت همه ی دست اندرکاران تحقق و نشر علوم و تاریخ اهل بیت علیهم السلام، این کتاب را به پیشگاه فرزند گرامی و وارث و منتقم خون امام حسین علیه السلام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تقدیم می داریم.واحد تحقیقات مسجد مقدس جمکران ذیقعده 1419 / زمستان 1377

ص:26

پرشور و پرصلابت ایجاد کرد که هرگز با گذشت قرنها کم فروغ نشود، و همواره درس فداکاری و جانبازی را به بشریت بیاموزد.و سلام و درود بر شهیدان راه او، که با خون خود درخت توحید و ولایت را آبیاری نمودند، و دین خود را به صاحب عاشورا به نیکوترین وجهی ادا کردند.

راستی صاحب عاشورا کیست؟انسان، بسیار کوچک تر از آنست که بتواند به کرانه های ساحت وجود بی انتهایش دست یازد. هر روزی که می گذرد ابعاد تازه ای از قیام و نهضت او آشکار گشته، و هر چه بیشر در معقول و منقول، عمیق تر و در قلمرو اندیشه کامل تر می شود، حیرت او نسبت به عظمت آن بزرگوار بیشتر می گردد.امام حسین علیه السلام حقیقتی است جامع و کامل، که هریک ازخردمندان و دانشمندان و نویسندگان و محققین در طول تاریخ، به فراخور درک و علم و اندیشه ی خود، تنها در گوشه هایی از آن دریای بیکران سیر کرده و توشه اندوخته اند.هدایت بشر همچنانکه علت محدثه می خواهد، نیازمند علت مبقیه نیز هست. علت محدثه ی آن با بعثت انبیاء عظام از آدم تا خاتم علیهم السلام در طول قرون و اعصار محقق گشته، و تحقق علت مبقیه هم به ولایت کبری امکان پذیر شده است. و امام حسین علیه السلام علت مبقیه، و رمز بقای دعوت انبیاء، و شریعت سیدالمرسلین می باشد، که هم نبوت و هم ولایت، به یمن وجود او باقی مانده است.بنی امیه که بنای حکومت آنان در سقیفه پایه گذاری شد و با نیرنگ و سیاست یهود و نصاری شکل گرفت، درصدد محو اسلام و قرآن بودند و این فکر پلید را پیوسته در سر می پروانیدند، که با از بین رفتن ارکان ایمان، حتی نامی از اسلام باقی

ص:28

نماند.معاویه آن عنصر خبیث و نیرنگ باز، با نقشه های جنایت بار خویش، زمینه ی حکومت فرزند نامشروع خود را فراهم آورد و یزید هم آشکارا در جهت محو اسلام می کوشید. او چنین خیال می کرد که با به شهادت رساندن امام حسین علیه السلام همه چیز تمام می شود، اتفاقا اوضاع و شرائط و ظواهر حال نیز نشان می داد که بعد از حادثه ی عاشورا، دیگر هیچ نام و نشانی از دین و قرآن باقی نخواهد ماند.اما دیری نپائید که سیمای پرفروغ سالار شهیدان و پیشوای آزادیخواهان، از پس ابرهای تیره و تار، برای همگان آشکار گشت، و دوست و دشمن به حقیقت آن سرور پی بردند، و سر لوحه ی صفحات زرین تاریخ را به آن حضرت اختصاص دادند، ولی از یزید و

معاویه نامی جز برای ننگ و نفرین باقی نماند.امروز نه تنها شیعیان، عاشق و دلباخته ی امام حسین علیه السلام هستند، بلکه از هر کیش و آئینی در گوشه و کنار گیتی، دلهای ستمدیدگان و آزادیخواهان به عاشورا و کربلا معطوف، و از مدرسه ی عشق و ایثار بهره ها می برند.گاندی - مصلح بزرگ هند - می گوید:«من برای مردم هند چیز تازه ای نیاوردم، فقط نتیجه ای را که از مطالعات و تحقیقاتم درباره ی تاریخ زندگی قهرمانان کربلا بدست آورده بودم، ارمغان ملت هند کردم».«اگر بخواهیم هند را نجات دهیم، واجب است همان راهی را بپیمائیم که حسین بن علی پیمود...» (1)ماربین آلمانی می گوید:«پیروان وجدان اگر با نظر دقیق، اوضاع و احوال آن دوره و پیشرفت

ص:29

مقاصد بنی امیه و وضع سلطنت و دشمنی و عداوت آنها را با حق و حقیقت بنگرند، بدون تأمل تصدیق خواهند کرد که حسین علیه السلام با قربانی کردن عزیزترین افراد خود و با اثبات مظلومیت و حقانیت خود، به دنیا درس فداکاری و جانبازی آموخت و نام اسلام و اسلامیان را در تاریخ ثبت و در عالم بلند آوازه ساخت».«و اگر چنین حادثه ی جانگدازی پیش نیامده بود، قطعا اسلام به حالت کنونی باقی نمی ماند و ممکن بود یکباره اسلام و اسلامیان محو و نابود گردند...». (1)

توماس کارلایل - مورخ مشهور انگلیسی - می نویسد:«بهترین درسی که از تراژدی کربلا می گیریم آنست که حسین و یارانش ایمان استوار به خدا داشتند، آنها با عمل خود روشن کردند که تفوق عددی در جائی که حق با باطل روبرو می شود اهمیتی ندارد، پیروزی حسین با وجود اقلیتی که داشت باعث شگفتی من است» (2)دانشمند معاصر مسیحی «انطون بارا» کتاب «الحسین فی الفکر المسیحی» را متواضعانه به آستان آن جناب تقدیم نموده است.امام حسین علیه السلام تنها در محدوده ی عصر خویش مشعل هدایت و کشتی نجات نبوده بلکه در طول قرون و اعصار، توده های فراوانی را به سوی خود جلب کرده، که به شاهراه هدایت رهنمون شده اند، یک نمونه آن دانشمند معاصر است که کتاب «شیعنی الحسین» را در مورد کیفیت هدایت یافتنش به آیین حق، در پرتو بررسی تاریخ عاشورا به رشته ی تحریر درآورده است.ا

ص:30

نگیزه ی تألیف:بهار جوانی سپری شد، خزان پیری فرارسید. هنگام کشت و زراعت بذری نیفشانده، از عمر خویش ثمری نچیده و حاصلی نیندوختم. سرمایه ی گرانمایه را بر باد داده، خود را بسان تاجری که تمام هستی خود را از دست داده و ورشکست شده، و یا چون مسافری که راه طولانی در پیش دارد و بی زاد و راحله از قافله دور مانده باشد همی بینم.در معاصی شد همه عمرم تباه قامتم خم گشت زین بار گناه موی من در روسیاهی شد سفید یعنی از رو قاصد مرگم رسیدنه از ایمان بهره ای، نه از تقوی و اعمال صالح توشه ای، و نه به صفات خوبان آراسته!

بلکه از هر جهت اسباب ناامیدی و یأس را در خود مشاهده کردم.ناگزیر از وسیله ای بودم تا از هلاکت حتمی نجات یابم. با دقت بر وسائل الهی نظر افکندم، عنایات حضرت سیدالشهداء علیه السلام را نسبت به خلق شاملتر و عمومی تر یافتم، چه باب آن بزرگوار وسیع تر و کشتی او به سوی ساحل نجات سریع تر، و بهره وری از انوار او آسان تر است.گرچه تمام ائمه علیهم السلام وسیله ی هدایت و کشتی نجات و پناه خلق هستند (1) ولی رسول گرامی اسلام از امام حسین علیه السلام بالخصوص نام برده است (2) و حضرت

ص:31

حسین علیه السلام بابی از ابواب بهشت (1) و چراغ هدایت در تاریکیهاست.لذا امیدوار شده، دست توسل به دامان پرمهرش دراز نموده، بسان موری باران ملخی به سویش شتافتم.بر این اساس، بعد از انتشار کتاب «ینابیع الحکمة» برای پرمحتوی شدن مجالس و منابر، با توصیه ی جمعی از دوستان در مورد تألیف کتاب مقتلی جامع و مستند، پس از چند سال بررسی و مطالعه، کتاب حاضر تهیه و آماده ی چاپ گردید.ضمن تشکر و قدردانی از برادرانی که حقیر را در این مهم یاری داده اند، توجه

خوانندگان عزیز را به نکاتی چند جلب می نمایم:1- زندگی سراسر افتخار سالار شهیدان و ابعاد مختلف نهضت جاوید آن حضرت، در صفحات این کتاب نمی گنجد (2) طبعا سخنان ناگفته فراوانی برای آیندگان باقی خواهد ماند.چه بسیار درسها و حقایقی که هنوز بر زبان گویندگان و سخنوران جاری نگشته، و حتی از نظر تیزبینان و اندیشمندان نهفته مانده است.لذا از دانشمندان بصیر و محققین خبیری که با مطالعه ی دقیق تاریخ خصوصا تاریخ کربلا، درصدد تحلیل و بررسی این وقایع بوده، ملتمسانه درخواست می کنم برای رفع نقایص و تکمیل این بضاعت ناچیز حقیر را یاری فرمایند.

ص:32

3- هیچ حادثه ای در تاریخ اسلام و مسلمین همانند واقعه ی کربلا سراغ نداریم که منشأ این همه قیامهای مذهبی و دینی و اجتماعی و باعث تحول تاریخ اسلام باشد.چگونه ممکن است از کنار چنین حادثه ای گذشت و ابعاد وسیع آن را بررسی نکرد؟ما نیز اگر چه نتوانستیم حقیقت قیام آن بزرگوار را آنگونه که هست بررسی کنیم و دست ما از آن کوتاه می باشد، ولی مهم ترین فراز زندگی آن حضرت یعنی: تاریخ کربلا را بازگو کردیم، تا منشأ تحولی در جامعه ی مذهبی ما شود، و دوستان آن سرور درس خود را از جریان کربلا که حاوی نمونه های صبر و استقامت و ایثار و فداکاری و شجاعت و بردباری و... است فراگیرند.3- منظور از تدوین و تألیف کتاب حاضر، بیان حوادث و وقایع مربوط به حرکت حضرت ابا عبدالله علیه السلام از مدینه تا کربلا و جریانات عاشورای حسینی و ذکر مقتل آن بزرگوار است، به گونه ای که خواننده با اصل آنچه واقع شده، در حد توان آشنا گردد، لذا از پرداختن به نکات و دقایق و درسهائی که از نهضت امام حسین علیه السلام می توان برداشت کرد، جز درمواردی اندک خودداری شده است.

4- در عباراتی که از کتب فارسی نقل شده، گرچه تلاش بر این بوده که عین آنها بازگو گردد، لکن در بسیاری از موراد جهت تسهیل استفاده ی همگان، با تغییراتی مختصر، عبارات به صورت فارسی روز درآمده است.5- با اینکه ده ها کتاب مقتل تألیف شده لکن معمولا یا مختصر است مثل «لهوف» مرحوم عالم کامل سید بن طاووس رحمه الله، و یا حاوی مطالب اضافی است که خواننده را از اصل مطلب باز می دارد، ولی در این کتاب سعی شده مطالب لازم و مستند آورده شود.با کمک قرآن مجید و مشورت از درگاه خداوند متعال «سحاب رحمت» نام گذاری شد، امید است باران رحمت خداوند از ابر آسمان ولایت حسینی

ص:33

علیه السلام بر دلهای زنگ زده و تاریک ما ببارد، تا از باب واسعه ی رحمت الهی بهره مند گردیم.بارالها! به درگاه تو شکایت می کنیم: از فقدان پیامبرمان، و غیبت اماممان، و سختی دوران بر ما، و وقوع آشوب ها و یکپارچگی دشمنان بر ضد ما، و بسیاری دشمن و کمی عده ی ما.بار الها! این غم و اندوه را با فتح سریع و یاری با عزت از جانب خودت، و با ظهور امام و پیشوای با عدالت زایل فرما.معبودا! به حق بپذیر و اجابت فرما.15 شعبان المعظم 1419روز ولادت با سعادت منجی بشریت حضر ت حجة بن الحسن المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف حوزه ی علمیه قم عباس اسماعیلی یزدی

ص:34

و او را در دامنش نهاد و گریست.

اسماء عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت، گریه ی شما از چیست؟ فرمود: برای این فرزندم می گریم، گفت: این کودک که الان به دنیا آمده! فرمود: بعد از من گروهی از ستمکاران او را خواهند کشت، خداوند شفاعت مرا به آنها نرساند.آنگاه فرمود: فاطمه را از این جریان باخبر نکنی، چون تازه این فرزند برایش متولد شده است.سپس به حضرت علی علیه السلام فرمود: او را چه نام می گذاری؟ گفت: بر شما سبقت نمی گیرم، گرچه دوست داشتم نام او را حرب (1) بگذارم، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: من هم بر پروردگارم سبقت نگیریم، که جبرئیل علیه السلام نازل شد و فرمود:ای محمد، خدای بزرگ تو را سلام می رساند و می فرماید:«علی منک کهارون من موسی».«علی نسبت به تو به منزله ی هارون نسبت به موسی است».او را به اسم پسر هارون نام گذار که شبیر است.پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: زبان من عربی است، جبرئیل عرض کرد: او را «حسین» نام بگذار.چون روز هفتم شد دو گوسفند سیاه و سفید برای او عقیقه کردند، و یک رانش را به قابله دادند و سرش را تراشیده، به وزن موی سرش نقره تصدق نمودند. و خلوق (که چیز خوشبوئی است) بر سرش مالیدند، و فرمودند: ای اسماء،«الدم فعل الجاهلیة».«خون - بر سر نوزاد مالیدن - از آداب دوران جاهلیت است». (2)

حضرت صادق علیه السلام می فرمایند: چون حضرت حسین علیه السلام به دنیا آمد، خداوند

ص:36

به جبرئیل دستور داد که با هزار ملک فرود آید تا از جانب خداوند و خودش به حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم تهنیت بگوید.چون جبرئیل نازل می شد در یکی از جزایر دریا به ملکی از حاملان عرش عبور نمود که نامش فطرس بود که خداوند به او دستور داده، و او کندی کرده، پس بالش را در هم شکسته و در آن جزیره انداخته بود، و فطرس هفتصد سال در آنجا به عبادت خداوند مشغول بود تا روزی که امام حسین علیه السلام متولد شد. و به روایت مناقب: خداوند او را از میان عذاب دنیا و آخرت مخیر گردانید و او عذاب دنیا را اختیار نمود.پس او را به مژگان دو چشم معلق گردانید و هیچ حیوانی از آنجا عبور نمی کرد و پیوسته از زیر او دود بدبوئی بلند می شد (1)چون دید که جبرئیل با ملائکه فرود می آیند از جبرئیل پرسید؛ به کجا می روید؟ گفت: خداوند نعمتی به حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم عطا فرموده، مرا برای تهنیت و مبارکباد فرستاده است. فطرس گفت: مرا نیز با خود ببر، شاید حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم برایم دعا کنند، جبرئیل او را به همراه خود برد.چون خدمت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم رسید ازجانب خداوند و خود، مبارکباد گفت و شرح حال فطرس را به عرض رسانید، حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: به او بگو خود را به این مولود بمالد و به مکان خود برگردد.فطرس خود را به حضرت حسین علیه السلام مالید و بالا رفت و در آن حال می گفت: ای رسول خدا، بزودی امت تو این مولود را شهید کنند، چون او را بر من حقی است، هر که او را زیارت کند من زیارت او را به حضرت حسین علیه السلام می رسانم، و هیچ مسلمانی او را سلام

ندهد مگر آنکه به او می رسانم، و هیچ کس بر او صلوات نفرستد مگر آنکه به او

ص:37

می رسانم (1)به روایت مناقب؛ چون فطرس به آسمان بالا رفت می گفت: کیست مثل من و حال آنکه من آزاد شده ی حسین فرزند علی و فاطمه و جدش احمد علیهم السلام هستم.

ص:38

«حسین منی وأنا من حسین، أحب الله من أحب حسینا، حسین سبط من الأسباط».«حسین از منست و من از حسینم، خداوند دوست دارد کسی را که حسین را دوست دارد، حسین سبطی از أسباط (پیامبران) است» (1)سید مرتضی رحمه الله در کتاب «غرر و درر» روایت کرده که:روزی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم جهت میهمانی با اصحاب بیرون تشریف بردند، در راه با حضرت حسین علیه السلام ملاقات کردند.پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از اصحاب خود پیش افتاد و به جانب حسین آمد، امام حسین علیه السلام چنانکه عادت اطفال است از آن حضرت فرار می کرد، گاهی به این سمت و گاهی به آن سمت، تا حضرت او را نگیرد و پیامبر او را می خندانید.«ثم أخذه فجعل احدی یدیه تحت ذقنه و الاخری تحت فاس رأسه و أقنعه فقبله و قال: أنا من حسین وحسین منی، أحب الله من أحب حسینا حسین سبط من الاسباط»«پس پیامبر او را گرفت و یک دست زیر زنخ او گذاشت و با دست دیگر سر او را گرفت و او را نگهداشت و می بوسید و می فرمود: من از حسینم و حسین از من است، خداوند دوست می دارد هر

کس که حسین را

ص:40

دوست دارد، حسین سبطی از اسباط (پیامبران) است» (1)4- سلمان رحمه الله گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره ی حسن و حسین علیهماالسلام شنیدم که می فرمود: بار خدایا من این دو را دوست دارم، پس تو ایشان را دوست بدار، و دوست دار هر کس را که آن دو را دوست بدارد.و می فرمود: هر کس حسن و حسین علیهماالسلام را دوست دارد من او را دوست دارم، و هر که من او را دوست داشته باشم خداوند دوستش دارد، و هر کس خداوند او را دوست دارد داخل بهشت کند. و هر که ایشان را دشمن دارد من او را دشمن دارم و هر که را من دشمن دارم خدا او را دشمن دارد و هر که را خدا دشمن دارد داخل دوزخ کند.و می فرمود: این دو فرزندم دو ریحانه ی (دو گل بوستان) من از دنیا هستند (2)5- چون اسامة بن زید بیمار شد (به مرض وفات) حضرت حسین علیه السلام به عیادت او رفت، اسامة گفت: واغماه، آن حضرت فرمود: برادر، اندوه تو برای چیست؟ گفت: شصت هزار درهم قرض دارم.آن جناب فرمود: قرض تو بر عهده ی من، گفت: می ترسم بمیرم. حضرت فرمود: پیش از مردنت قرض تو را اداء می کنم و چنین کرد. (3)6- اعرابی به مدینه آمد و پرسید: کریم ترین مردم در این شهر کیست؟ حضرت حسین علیه السلام را معرفی کردند. داخل مسجد شد دید آن حضرت مشغول نماز است، چند شعر در مدح آن جناب سرود.امام حسین علیه السلام به قنبر فرمود: آیا از مال حجاز چیزی مانده است؟ قنبر عرض کرد: بلی چهار هزار دینار طلا. فرمود بیاور، که او سزاوارتر است (پس آن حضرت به خانه رفت)

و ردای مبارک خود را برداشت و چهار هزار دینار را در آن

ص:41

پیچید و از شکاف در بیرون کرد، و آن زرها را به او داد و چند شعر در عذرخواهی سرود.اعرابی زر را گرفت و گریست. آن حضرت فرمود: گویا عطای ما را کم شمردی؟ عرض کرد: نه، لیکن می گریم که دستی با این سخاوت چگونه در میان خاک پنهان خواهد شد.مثل این داستان از حضرت امام حسن علیه السلام نیز روایت شده است (1)7- چون آن حضرت در کربلا شهید گردید، بر پشت مبارک، اثر پینه مشاهده شد، سبب آن را از حضرت امام زین العابدین علیه السلام پرسیدند، فرمود: از بس که انبانهای طعام بر پشت مبارک خود می گذاشت و به خانه ی بیوه زنان و یتیمان و مساکین می برد. (2)8- عبدالرحمن سلمی به یکی از فرزندان آن حضرت سوره ی حمد یاد داد، چون کودک آن را نزد پدر بزرگوارش خواند، آن حضرت هزار دینار طلا و هزار حله به عبدالرحمن عطا کردند و دهانش را پر از مروارید نمودند. مردم گفتند: مزد او اینقدر نبود؟ فرمود: این چه عطائی باشد در برابر آنچه او تعلیم فرزندم کرده است. آنگاه دو شعر سرودند (3)9- به آن حضرت گفته شد که چه بسیار از پروردگار خود ترسانی؟! فرمود: از عذاب قیامت ایمن نیست مگر آنکه در دنیا از خدا بترسد.آن حضرت 25 حج پیاده بجای آورد در حالیکه شتران و محملها از عقب او در حرکت بودند

ص:42

(1)10- روزی امام حسین علیه السلام به جمعی از مساکین گذشت که عباهای خود را افکنده، نان خشکی در آن گذاشته می خوردند، چون حضرت را دیدند برای خوردن نان او را دعوت کردند. آن جناب با آنها نشست و فرمود: خداوند متکبران را دوست نمی دارد، و اگر صدقه

نبود با شما می خوردم.آنگاه به ایشان فرمود: من دعوت شما را اجابت کردم، شما نیز دعوت مرا اجابت کنید و آنها را به خانه برد و به رباب فرمود: هر چه برای مهمان ذخیره کرده ای حاضر ساز. آنها را ضیافت کرده، به آنها لباس پوشایند و نوازش نموده روانه فرمود (2)11- اهل قبله (جمیع فرقه های مسلمین) اجماع کرده اند بر اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:«الحسن و الحسین امامان قاما أو قعدا».«حسن و حسین هر دو پیشوا هستند چه قیام کنند، چه قیام نکنند».و نیز اجماع کرده اند که آن حضرت فرمود:«الحسن و الحسین سیدا شباب أهل الجنة».«حسن و حسین سید و سرور جوانان بهشت اند» (3)12- اسماعیل بن یزید به اسناد خود از محمد بن علی علیهماالسلام روایت کرده که مردی در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم گناهی کرد از ترس پنهان شد، تا اینکه حسن و حسین علیهماالسلام را در راهی تنها یافت، ایشان را بر دوش خود سوار کرد و به خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آورد و گفت: ای رسول خدا، «انی مستجیر بالله و بهما».«به خداوند و این دو فرزند تو پناه آوردم از گناهی که کردم».رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم چنان بخندید که دست بر دهان مبارک گذاشت و فرمود: برو که

ص:43

آزادی و به امام حسن و امام حسین علیهماالسلام فرمود: شفاعت شما را در حق او قبول کردم،

آنگاه این آیه نازل شد:«و لو أنهم اذا ظلموا أنفسهم جاؤوک فاستغفروا الله و استغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابا رحیما) (1)«اگر آنها هنگامیکه به خود ستم کردند به نزد تو آیند و از خدا طلب آمرزش کنند و پیامبر نیز در حق آنها استغفار کند، خدای را توبه پذیر و بخشایشگر می یابند» (2)13- اعرابی خدمت حضرت حسین علیه السلام آمد و گفت: یابن رسول الله، ادای دیه ی کامله ضامن شده ام و بر آن قادر نیستم. پیش خود گفتم: باید از کریم ترین مردم سؤال کنم و کسی را از شما اهل بیت رسالت کریمتر گمان ندارم.آن حضرت فرمود: برادر عرب، از تو سه مسأله سؤال می کنم، اگر یکی از آنها را جواب گفتی ثلث آن مال را به تو عطا می کنم، و اگر دو سؤال جواب دادی دو ثلث آنرا خواهی گرفت، و اگر هر سه را جواب گفتی تمام آن مال را به تو عطا می کنم.اعرابی گفت: یابن رسول الله، چگونه روا باشد مثل تو که از اهل علم و شرفی از مثل من سؤال کند، آن حضرت فرمود: از جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود:«المعروف بقدر المعرفة».«معروف به اندازه ی معرفت است».اعرابی گفت: هر چه خواهی سؤال کن، اگر دانم جواب می گویم و گر نه از شما یاد می گیرم و لا قوة الا بالله.

ص:44

حضرت فرمود: أفضل اعمال چیست؟ اعرابی گفت: ایمان به خداوند.فرمود: چه چیز مردم را از هلاکت نجات می دهد. گفت: اعتماد بر خداوند.

فرمود: زینت مرد در چیست؟ گفت: علمی که با آن حلم باشد.فرمود: اگر به این شرف دست نیابد؟ گفت: مالی که با آن مروت و جوانمردی باشد، فرمود: اگر این را نداشته باشد؟ گفت: تهیدستی که با آن شکیبائی باشد.فرمود: اگر این را هم نداشته باشد، اعرابی گفت: صاعقه ای از آسمان فرود آید و او را بسوزاند که غیر از این اهلیت ندارد.امام حسین علیه السلام خندید و کیسه ای که هزار دینار زر در آن بود نزد او افکند، و انگشتری که نگین آن دویست درهم قیمت داشت به او عطا کرد و فرمود:با این زرها ذمه ی خود را ادا نما و این انگشتر را در نفقه ی خود صرف کن.اعرابی آن را گرفت و این آیه را تلاوت کرد:(الله أعلم حیث یجعل رسالته) (1)«خدا داناتر است که رسالت خود را در کجا قرار دهد»

ص:45

(1)14- شیخ طوسی در تهذیب ازحضرت صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: زنی در

حال طواف دست خود را بیرون آورد، مردی که در عقب او طواف می کرد دست خود را به دست آن گذاشت. خداوند دست آن مرد را به دست او چسبانید، هر چند سعی می کرد نمی توانست جدا کند، تا اینکه مردم طواف را قطع نمودند. فرماندار را خبر کردند، چون حاضر شد، دانشمندان (اهل تسنن) را طلبید، آنها گفتند: باید دست آن مرد را قطع نمود زیرا که او جنایت کرده است.فرماندار گفت: آیا کسی از فرزندان محمد صلی الله علیه و آله و سلم در اینجا هست؟ گفتند: آری حضرت حسین بن علی علیهماالسلام امشب داخل مکه شده است. فرماندار آن حضرت را طلبید و گفت: ببین چه بلائی بر سر ایشان آمده!حضرت رو به سوی کعبه گردانید و مشغول دعا شد مدتی دعا کرد، بعد نزد ایشان آمد و دست آن مرد را از دست آن زن خلاص نمود، فرماندار گفت: آیا او را به این کار عقاب کنیم؟ آن حضرت فرمود: نه (2)15- ابوخالد کابلی از یحیی بن ام طویل روایت کرده که گفت:روزی در محضر امام حسین علیه السلام نشسته بودیم، ناگاه جوانی گریان داخل شد، حضرت از گریه ی او پرسید.گفت: مادرم الان از دنیا رفت و وصیت نکرد و مالی دارد، و مرا دستور داد که چون بمیرد کاری نکنم تا به خدمت شما عرض نمایم.حضرت فرمودند: برخیزید تا نزد این زن برویم، چون به در خانه رسیدیم حضرت ایستاد و دعا نمود که خداوند او را زنده کند تا وصیت خود را بعمل آورد. چون آن جناب از دعا فارغ شد، خداوند آن زن را زنده کرد، برخاست و نشست. سپس گفت: ای مولای من، داخل خانه شو و آنچه مصلحت می دانی مرا به آن امر نما.

ص:46

حضرت داخل خانه شد و بر بالین او نشست. آنگاه فرمود: وصیت کن خدا تو را رحمت کند، آن زن گفت: ای پسر رسول خدا، من این مقدار مال دارم که در فلان مکان می باشد،

ثلث آن را به شما واگذاشتم، به هر که خواهی از دوستانت بده، و دو ثلث آن برای این پسرم باشد اگر می دانید از موالی و دوستان شماست. و اگر از مخالفین شما باشد همه ی اموال برای شماست، چون مخالفان در اموال مؤمنین حقی ندارند.سپس از حضرت خواست که بر او نماز کنند و در دفن او حاضر شوند و دوباره جان بحق تسلیم کرد (1)16- مردی خدمت امام حسین علیه السلام آمد و درباره ی ازدواج با زن ثروتمندی مشورت کرد و خود نیز مال بسیار داشت، حضرت موافقت نکردند. آن مرد مخالفت نمود و با او ازدواج کرد. در اندک زمانی تهیدست شد.حضرت فرمودند: مگر نگفتم با او ازدواج مکن، اکنون از او جدا شو، و فلا زن را بگیر، خداوند عوض بهتری به تو می دهد.جون آن مرد با آن زن ازدواج کرد یک سال بیشتر نگذشت که ثروت بسیار بهم رسانید و برای او پسر و دختری آورد و حالش نیکو شد. (2)17- امام صادق علیه السلام از پدرانش چنین روایت می کند: روزی امام حسین علیه السلام به عیادت عبدالله بن شداد رفت که تب شدیدی داشت، چون حضرت داخل شد تب از او رفت، بیمار گفت: راضی شدم به آنچه خداوند به شما بحق داده است، تب نیز از شما می گریزد.آن حضرت فرمود: خداوند هیچ چیز را خلق نکرده مگر آنکه به او دستور داده که از ما اطاعت نماید، ناگاه صدائی شنیدیم و کسی را ندیدیم که می گفت: لبیک،

ص:47

حضرت فرمود: آیا امیرالمؤمنین علیه السلام تو را امر نکردند که نزدیک نشوی مگر به دشمن ما، یا کسی که گناهکار باشد تا کفاره ی گناه او باشی، چرا نزدیک این مؤمن آمده ای؟ (1)

- حضرت امام حسین علیه السلام فرمود:«صح عندی قول النبی صلی الله علیه و آله و سلم: أفضل الأعمال بعد الصلاة ادخال السرور فی قلب المؤمن بما لا اثم فیه».«دریافتم گفتار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را که فرمود: بهترین اعمال بعد از نماز ادخال سرور در قلب مؤمن است بر وجهی که در آن گناه نباشد».روزی غلامی را دیدم که با سگی طعام می خورد، از او سبب آن را پرسیدم، گفت: ای فرزند رسول خدا، من مغمومم، می خواهم او را شاد گردانم، شاید شادی او موجب سرور من گردد، زیرا که من مالکی یهودی دارم، می خواهم از او نجات یابم.آن حضرت پیش آن یهودی رفت و فرمود: دویست دینار طلا به تو می دهم که غلام را به من بفروشی، یهودی گفت: من غلام را فدای گامهای تو کردم که برداشته ای، و این بستان را نیز به او می دهم و مال را به تو برمی گردانم.حضرت فرمود: مال را به تو بخشیدم. یهودی گفت: قبول کردم و به غلام بخشیدم، حضرت فرمود: غلام را آزاد کردم و مالها را به او عطا نمودم.زن یهودی گفت: من مسلمان شدم و مهر خود را به شوهرم بخشیدم.یهودی گفت: من نیز مسلمان شدم و این منزل را به زن خود دادم. (2)19- حذیفه یمانی گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دست حضرت حسین علیه السلام را گرفته و می فرمود:«أیها الناس، هذا الحسین بن علی فاعرفوه، فو الذی نفسی بیده انه لفی

ص:48

الجنة و محبیه فی الجنة، و محبی محبیه فی الجنة»:«ای مردم، این حسین فرزند علی است او را

بشناسید، سوگند بخدائی که جانم بدست اوست، همانا او در بهشت است و دوستان او و دوستان دوستان او نیز در بهتشند» (1)20- در بعضی کتب معتبره از طاووس یمانی، و در احادیث معتبره از شیعه و سنی روایت شده است که: چون آن حضرت در شب تار در مکانی می نشست از سفیدی و نوری که از پیشانی و پایین گردن آن حضرت ساطع بود، مردم آن حضرت را به آن نور می شناختند، زیرا که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم این دو جا را بسیار می بوسید.شیعه و سنی در احادیث معتبره روایت کرده اند: بسیار اتفاق می افتاد که حضرت فاطمه علیهاالسلام در خواب بود و حضرت حسین علیه السلام در گهواره می گریست و جبرئیل گهواره ی آن حضرت را می جنبانید، و با او سخن می گفت و او را ساکت می گردانید. چون فاطمه علیهاالسلام بیدار می شد می دید که گهواره می جنبد و کسی باآن حضرت سخن می گوید و لکن آن شخص را نمی دید، و پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به آن بانو می فرمود که او جبرئیل است (2)21- از شجاعت و بزرگواری آن حضرت روایت کرده اند که: روزی در مدینه آن حضرت و ولید بن عقبه - فرماندار مدینه - درباره ی مزرعه ای اختلاف کردند، حضرت عمامه ولی را از سرش برداشت و بر گردنش پیچید و او را بر زمین کشید، مروان گفت: هرگز ندیده ام کسی بر فرماندار چنین جرأتی بکند.ولید گفت: حق با اوست و مزرعه از آن حضرت می باشد.حضرت فرمود: حال که اقرار کردی مزرعه را به تو بخشیدم

ص:49

(1)22- در «کشف الغمه» روایت شده که: انس گوید: روزی در خدمت حضرت

حسین علیه السلام بودم که کنیز آن حضرت گلی نزد آن جناب گذاشت. حضرت فرمود: تو را آزاد کردم، گفتم: یک گل برای تو می آورد او را آزاد می کنی! حضرت فرمود: خداوند می فرماید:(و اذا حییتم بتحیة فحیوا بأحسن منها أوردوها) (2)«چون تحیت کنند شما را به تحیتی به نیکوتر از آن پاسخ دهید، یا همان را رد کنید»؛تحیت نیکوتر من این بود که او را آزاد کنم (3)23- یکی از غلامان آن حضرت خیانتی کرد که مستحق عقوبت گردید، دستور داد او را بزنند. غلام گفت: ای مولای من.(والکاظمین الغیظ)«فروبندگان خشم خود».حضرت فرمود: دست از او بردارید، گفت: مولای من.(والعافین عن الناس)«عفوکنندگان از مردم».حضرت فرمود: تو را عفو کردم. گفت: مولایم.(والله یحب المحسنین) (4)«خداوند نیکوکاران را دوست می دارد».حضرت فرمود: برای خدا تو را آزاد کردم و دو برابر آنچه قبلا به تو می دادم برای

ص:50

تو مقرر کردم. (1)24- ابن عبد ربه از علماء سنی در کتاب «عقد الفرید» نقل کرده که به امام

سجاد علیه السلام عرض شد: چرا اولاد پدر بزرگوار شما کم است؟! فرمود: تعجب است که چگونه مثل من اولادی از برای او باشد، چونکه پدرم در هر شبانه روز هزار رکعت نماز می کرد (2) (پس چه زمان فرصت می کرد که نزد همسر خود برود).25- اهل تسنن روایت کرده اند که روزی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از خانه عایشه بیرون آمد چون به در خانه ی فاطمه علیهاالسلام رسید، صدای گریه ی حضرت حسین علیه السلام را شنید، فرمود: ای فاطمه، مگذار حسین بگرید، که گریه ی او مرا به درد می آورد. (3)26- ابن شهر آشوب از حضرت امام رضا علیه السلام، و اهل تسنن نیز بطرق متعدده روایت کرده اند که: روزی حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هر که می خواهد به محبوبترین اهل زمین پیش اهل آسمان نظر کند، به سوی حضرت حسین علیه السلام بنگرد. (4)27- عصام بن المصطلق شامی گوید: به مدینه وارد شدم چون حسین بن علی علیهماالسلام را دیدم، روش نیکو و منظر پاکیزه ی او مرا به شگفت انداخت، حسد مرا واداشت که بغض و عداوتی که از پدرش در سینه داشتم ظاهر کنم، نزدیک آمدم و گفتم: توئی پسیر ابوتراب؟ آن حضرت فرمود: آری، من هر چه توانستم دشنام و ناسزا به آن حضرت و پدرش گفتم.آن جناب از روی مهربانی به من نظر کرد و فرمود:أعوذ بالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم (خذ العفو و امر بالعرف و أعرض عن الجاهلین... ثم لا یقصرون)

ص:51

(1)«گذشت را شیوه ی خود قرار ده، به نیکی فرمان بده و از جاهلان اعراض کن...»که آیات اشاره به اخلاق نیکوئی است که خداوند به پیامبرش دستور داده است.

آنگاه به من فرمود: کار را بر خود سبک و آسان کن و از خدای برای من و خود طلب آمرزش نما، براستی اگر از ما طلب یاری کنی ما تو را یاری نمائیم، و اگر عطا طلب کنی به تو ببخشیم، اگر طلب ارشاد کنی تو را ارشاد کنیم.عصام گوید: من از گفته و تقصیر خود پشیمان شدم و آن حضرت به فراست دریافت و فرمود:(لا تثریب علیکم الیوم یغفر الله لکم و هو أرحم الراحمین) (2)«ملامتی بر شما نیست خداوند شما را بیامرزد و او أرحم الراحمین است».این آیه ی شریفه را حضرت یوسف به برادران خود فرمود که از او عفو خواستند.پس آن جناب فرمود: اهل شامی؟ گفتم: بلی، فرمود: «شنشنة أعرفها من أخزم» این مثلی است، و مقصود آنست که «دشنام به ما، عادت و خوی اهل شام می باشد که معاویه در میان آنها رواج داده است». پس فرمود: هر حاجتی که داری به نحو گشاده رویی از ما بخواه که برآوریم.عصام گفت: از این اخلاق شریفه ی آن حضرت در مقابل آن همه جسارتها که از من سرزد چنان زمین بر من تنگ شد که دوست داشتم به زمین فروبروم، لذا آهسته از نزد آن حضرت بیرون آمدم در حالی که به مردم پناه می بردم که آنجناب ملتفت نشود، و بعد از آن کسی نزد من از حضرت و پدرش محبوبتر نبود. (3)28- سید شریف زاهد ابو عبدالله علوی حسینی در کتاب «تعازی» روایت کرده

ص:52

که امام حسن علیه السلام به امام حسین علیه السلام تعظیم می نمود چنانکه گویا آن حضرت از امام حسن علیه السلام بزرگتر است.

از ابن عباس روایت کرده که سبب آنرا از امام حسن علیه السلام پرسیدم، فرمودند: امام حسین علیه السلام هیبتی دارند مانند هیبت امیرالمؤمنین علیه السلام.ابن عباس گوید: که امام حسن علیه السلام با ما در مجلسی نشسته بود هرگاه که امام حسین علیه السلام می آمد حالش تغییر می کرد، به جهت احترام امام حسین علیه السلام. (1)29- منهال گوید: سوگند به خدا مشاهده کردم که سر مبارک حضرت حسین علیه السلام بالای نیزه به زبانی گویا قرآن قرائت می کرد و سوره ی کهف را می خواند تا به این آیه رسید (أم حسبت أن أصحاب الکهف و الرقیم کانوا من آیاتنا عجبا) (2)«آیا گمان کردی که اصحاب کهف و رقیم از آیات شگفت ما بوده است؟»پس مردی گفت: بخدا سوگند سر مبارک تو ای فرزند رسول خدا تعجبش بیشتر است. (3)30- از پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله و سلم مشهور است که آن حضرت فرمود:«ان للحسین علیه السلام فی بواطن المؤمنین معرفة مکتومة»«براستی که برای حضرت حسین علیه السلام معرفتی پنهانی در دل مؤمنین است» (4)

31- به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در خانه ی فاطمه علیهاالسلام، حضرت حسین علیه السلام را در دامن خود نشانده بودند.

ص:53

ناگاه گریان شدند و به سجده افتادند، آنگاه فرمودند: ای فاطمه، ای دختر محمد، خداوند متعال در این ساعت، خود به من وحی فرستاد و الطاف بی پایان به من نمود و فرمود: ای محمد، آیا حسین را دوست می داری؟ گفتم: آری، نوردیده و گل بوستان و میوه ی دل من است.پس به من فرمود: ای محمد چه مبارک مولودی است حسین، رحمت و برکات و صلوات و خشنودی خدا را بر او می فرستم، و نقمت و لعنت و غضب و عذاب و رسوائی و نکال من برکسی است که او را بکشد، یا با او دشمنی کند، یا با او منازعه نماید.او سید شهیدان از اولین و آخرین در دنیا و آخرت است، او سید جوانان اهل بهشت از جمیع خلق است، و پدر او أفضل و نیکوتر از اوست، سلام مرا به او برسان و بشارت ده که او پرچم و علامت راه هدایت، و هادی اولیاء من، و گواه بر خلق، و خازن علم من است، و حجت من بر اهل آسمانها و زمین، و بر جن و انس می باشد. (1)32- محمد بن مسلم گوید: از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام شنیدم که می فرمودند:«ان الله تعالی عوض الحسین علیه السلام من قتله أن جعل الامامة فی ذریته والشفاء فی تربته و اجابة الدعاء عند قبره، و لا تعد أیام زائریه جائیا و راجعا».«خداوند عوض شهادت حضرت حسین علیه السلام امامت را در ذریه او، و شفاء را در تربتش قرار داد، و دعا را نزد قبر آن حضرت مستجاب گردانید، و روزهای رفتن و برگشتن زائرش از عمرشان حساب نمی شود».محمد بن مسلم گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: هرگاه به برکت

آن حضرت آنقدر فضیلت داده می شود برای خود آن جناب چه خواهد بود؟!

ص:54

فرمودند: خداوند آن حضرت را به پیامبرش صلی الله علیه و آله و سلم ملحق گردانیده و در درجه و مقام با او می باشد، آنگاه این آیه را تلاوت فرمودند:(والذین آمنوا و اتبعتهم ذریتهم بایمان الحقنا بهم ذریتهم) (1)«آنانکه ایمان آوردند و ذریه هایشان با ایمان از آنها پیروی کردند، ذریه هایشان را به آنها ملحق نمائیم» (2)33- نقل شده است که هنگامی که شمر روی سینه ی حضرت نشست و اراده ی کشتن آن جناب را داشت لبهای مبارک آنها جناب حرکت می کرد، شمر یقین داشت که او را نفرین می کند، چون سر خود را پیش برد، شنید که آن حضرت می فرماید: خداوند، من به عهد خود وفا کردم و جان را در راه تو نثار نمودم، تو نیز به عهد خود وفا کن و گناهکاران امت جدم را به من ببخش، و می دانم که در عهد تو خلافی نیست،هاتفی او را آواز داد که؛ ما هم به عهد خود وفا نمودیم. (3)34- ابوهریره گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از این آیه سؤال کردم،(و جعلها کلمة باقیة فی عقبه) (4)«آن را سختی پایدار در تبار او قرار داد»فرمودند: خداوند امامت را در پشت حسین علیه السلام قرار داد، از صلب او نه نفر امام بیرون می آیند که مهدی علیه السلام از ایشانست. (5)

35- شیخ صدوق رحمه الله می نویسد: ابوالحسن علی بن ثابت دوالیبی در سال 352، از محمد بن علی بن عبدالصمد از علی بن عاصم از حضرت جواد علیه السلام از پدران

ص:55

بزرگوارشان علیهم السلام (به صورت سلسلة الذهب) از حضرت امام حسین علیه السلام برایم نقل کرد که فرمود: خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم رفتم، و أبی بن کعب نزد آن حضرت بود، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمودند:«مرحبا بک یا أباعبدالله، یا زین السموات و الأرض»«مرحبا به تو ای ابا عبدالله، ای زیور آسمانها و زمین» (1)أبی عرض کرد: ای رسول خدا، چطور کسی جز شما زیور آسمانها و زمین است؟!آن حضرت فرمودند: ای ابی،«و الذی بعثنی بالحق نبیا ان الحسین بن علی فی السماء أکبر منه فی الأرض، و انه لمکتوب عن یمین عرش الله: مصباح هدی و سفینة نجاة...».«سوگند بخدائی که مرا به پیامبری بحق مبعوث نمود همانا حسین بن علی علیه السلام در آسمان بزرگوارتر از زمین است، و همانا در سمت راست عرش خدا نوشته شده: او مشعل هدایت و کشتی نجات، پیشوای نستوه، (صاحب) عزت، شرف، و دریای علم و ذخیره (پروردگار) است» (2)

بسیاری از فضائل آن حضرت را می توانید در تفسیر این آیات ملاحظه کنید: آیه ی تطهیر (3) آیه ی مباهله (4) سوره هل أتی (5) سوره ی

ص:56

والفجر خصوصا آیه ی(یا أیتها النفس المطمئنة، ارجعی الی ربک راضیة مرضیة) (1) آیه ی (و فدیناه بذبح عظیم) (2) آیه ی کهیعص، آیه ی (و اولو الأرحام بعضهم أولی ببعض فی کتاب الله) (3) آیه ی (و من قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطانا) (4) آیه ی (حملته أمه کرها و وضعته کرها) (5) آیه ی (فما بکت علیهم السماء و الأرض) (6) آیه ی (أم حسبت أن أصحاب الکهف و الرقیم کانوا من آیاتنا عجبا) (7) آیه ی (الذین أخرجوا من دریارهم بغیر حق) (8) آیه ی (و اذا الموؤدة سئلت بأی ذنب قتلت) (9)برخی از روایات وارده در شأن نزول آیات یاد شده درضمن فصلهای کتاب خواهد آمد.

ص:57

سیدالشهداء علیه السلام آزاد شد.

و به روایتی اهل محشر (آنها که نجات پیدا می کنند) هزار صف می باشند. نهصد و نود و نه صف از آنها به شفاعت امام حسین علیه السلام به بهشت می روند و یک صف آنها را سایر امامان علیهم السلام شفاعت کنند و در آن صف نیز امام حسین علیه السلام شریک باشد. (1)5- ائمه علیهم السلام از نسل آن حضرتند. نه امام که آخرین آنها حضرت مهدی علیه السلام می باشد از فرزندان حضرت سیدالشهداء علیه السلام می باشند.6- شهادت آن بزرگوار را هزاران سال قبل از تولد آنجناب خداوند به جبرئیل خبر می دهد، جبرئیل روضه می خواند و انبیاء و اوصیاء با خبر می شوند. و در هر موقعیتی که پیش می آمد حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمؤمنین علیه السلام به دیگران گوشزد می کردند.7- عظمت اصحاب آن بزرگوار که حضرتش فرمودند:«فانی لا أعلم أصحابنا أوفی و لا خیرا من أصحابی و لا أهل بیت أبر و لا أوصل من أهل بیتی».«همانا من اصحابی با وفاتر و بهتر از اصحابم سراغ ندارم، و خاندانی نیکوکارتر و مهربانتر از خاندان خود ندانم». (در فصلی مستقل بحث بیشتر خواهد شد)8- ویژگی هنگام تولد و حمل آن حضرت که قبلا به آن اشاره شد.9- عظمت آن بزرگوار در عالم آخرت.10- عظمت آن حضرت در برزخ.11- برپا شدن عزای آن حضرت در قیامت و تظلم حضرت زهرا علیهاالسلام درباره ی امام حسین علیه السلام، که بعدا خواهد آمد.

ص:59

12- اخلاق نمونه و صفات حمیده و برجسته ی آن بزرگوار، چون شجاعت و سخاوت و...حدیثی در سخاوت آن حضرت در باب فضائل گذشت و در شجاعت آن بزرگوار روایت شده است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم شجاعت خود را به امام حسین علیه السلام داد و شکی نیست

که پیامبر از همه ی مردم شجاع تر بود، و مشهور است که بعد از واقعه ی کربلا دیگر ذکری از شجاعت امیرالمؤمنین علیه السلام نمی شد، و در هر جا ذکر شجاعت حسین بن علی علیهماالسلام بود.چون ظهور شجاعت امام حسین علیه السلام در روز عاشورا از ظهور شجاعت امیرالمؤمنین علیه السلام در یک روز از ایام جنگ آن حضرت، زیادتر شد. (1)13- عبادات آن حضرت، همچون نماز آن بزرگوار که مخصوص خودش بود.14- فضائل و ثواب گریه بر آن حضرت، که صدها حدیث وارد شده - و بعضی از آنها را در فصلی جداگانه نقل خواهیم کرد - و گریه حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمؤمنین علیه السلام و مادرش فاطمه زهرا علیهاالسلام و برادرش امام مجتبی علیه السلام و ائمه بعد علیهم السلام و گریه انبیاء و اولیاء و ملائکه که برای احدی جز او نقل نشده است.برای چه کسی این گونه وارد شده که حضرت صاحب الأمر - عجل الله تعالی فرجه الشریف - بفرمایند: «فلأندبنک صباحا و مساء و لأبکین لک بدل الدموع دما».15- شرف و عظمت کربلای آن حضرت بر تمام زمینها حتی بر کعبه، که حدیث آن خواهد آمد.16- ثواب زیارت آن حضرت قابل وصف نیست حتی درباره ی هیچ یک از معصومین علیهم السلام به این مقدار وارد نشده، تا آنجا که می فرمایند: زائر او خدا را در عرش زیارت کرده است. که بعضی از روایات آن نقل خواهد شد.

ص:60

همچنین زیارت آن حضرت در روز اربعین یکی از پنج نشانه ی مؤمن معرفی شده است. و در تمام ایام سال و لیالی متبرکه زیارت آن حضرت وارد شده است.17- سفارش بپا داشتن مجالس عزداری آن حضرت، تا آنجا که حتی قبل از ولادت آن بزرگوار، انبیاء الهی مجالس آن امام مظلوم را برپا می کردند و برای آن حضرت

عزاداری می نمودند.18- توسل به آن حضرت نزدیکترین راه به سوی خداوند است، و همه می توانند با آن حضرت ارتباط برقرار کنند.19- استغاثه به آن حضرت تمام گرفتاریها را برطرف می کند.20- امید گنهکاران و باب نجات امت، امام حسین علیه السلام است.21- خداوند در عوض شهادت شفاء را در تربت آن حضرت قرار داده است.22- فضیلت تربت آن بزرگوار وسجده بر آن، که وارد شده: هرگاه ملکی به زمین می آید و بر می گردد، ملائکه از او تربت آن حضرت را به عنوان هدیه طلب می کنند.در روایات آمده که سجده بر تربت آن بزرگوار حجابهای هفتگانه را پاره می کند و سبب قبولی نماز است.23- خوردن هر خاکی حرام است مگر تربت آن بزرگوار به قصد استشفاء.24- حرم آن حضرت یکی از چهار مکانی است که مسافر می تواند در آنجا نماز را تمام بخواند.25- امام حسین علیه السلام یکی از درهای بهشت است، از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمودند:«ألا وان الحسین باب من أبواب الجنة، من عانده حرم الله علیه رائحة

ص:61

الجنة».«آگاه باشید که حسین دری از درهای بهشت است، هر کس با او دشمنی کند خداوند بوی بهشت را بر او حرام می سازد». (1)26- امام حسین علیه السلام از هیچ بانوئی شیر نخورد و تغذیه او منحصرا توسط رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم انجام می شد، بدین طریق که هر روز حضرت زبان مبارکش را در دهان امام

حسین علیه السلام قرار می داد و او می مکید و سیر می شد.27- سالار شهیدان آینه ی تمام نمای حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بود، و نقل شده است که آن حضرت از سینه تا قدم از همه ی مردم به رسول خدا شبیه تر بود.28- در شب میلاد آن بزرگوار به احترام حضرتش آتش جهنم خاموش شد.29- هنگام ولادت امام حسین علیه السلام ملائکه به ریاست حضرت جبرئیل گروه گروه بر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نازل می شدند و به آن حضرت تبریک می گفتند.30- اولین مولودی که هنگام ولادت او جد و پدر و مادرش گریستند آن حضرت بود.31- هر یک از معصومین علیهم السلام نام آن بزرگوار را می بردند و می گریستند، و مؤمنین کامل نیز چون او را یاد کنند گریه می کنند.32- امام حسین علیه السلام آنقدر هیبت و ابهت داشت که امام حسن مجتبی علیه السلام هیبت او را در سطح هیبت امیرمؤمنان علیه السلام می انگاشت و به او چون پدرش احترام می گذاشت.(حدیث آن در فصل فضائل از منتهی الامال گذشت).33- به هنگام شهادت سالار شهیدان بادهای سرخ وزیدن گرفت، هوا تیره و تار شد بطوریکه کسی چیزی را نمی دید و تا هفت روز افق سرخ بود، شبها نیز آسمان به رنگ خون می شد.

ص:62

هر سنگی بر می داشتند خون جاری می شد و ده ها آثار و دگرگونی در اجسام که بعضی از آنها هنوز هم ادامه دارد، از جمله:جاری شدن خون از درخت چنار «زرآباد» - از قصبات قزوین - که هر سال روز عاشورا هزاران نفر برای دیدن چنار خونبار به آنجا می روند. و مرحوم آیة الله مرعشی نجفی در حاشیه «عروة» به هنگام شمردن خونهای پاک می نویسد: همچنین خونی که از درخت موجود در قریه ی «زرآباد» از توابع قزونین خارج می شود.34- عذاب قاتل آن حضرت از همه اهل جهنم بیشتر است، و وارد شده که او اهل تابوت می باشد یعنی نصف عذاب اهل دنیا بر اوست.

و خواهد آمد که خداوند به حضرت موسی فرمود: ای موسی، اگر در مورد اولین و آخرین مرا بخوانی تو را اجابت می کنم، مگر در مورد قاتل حسین بن علی که خود انتقام او را از قاتلش خواهم گرفت.35- مطابق روایات فراوانی، اولین کسی که در رجعت بر می گردد، سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام می باشد که بعد از حکومت حضرت بقیة الله الأعظم - ارواحنا فداه - چهل هزار سال فرمانروائی می کنند.36- دعا در حرم امام حسین علیه السلام مستجاب است.37- امام حسین علیه السلام وارث (مصائب و فضائل و کمالات) همه پیامبران است، چنانکه در زیارت وارث آمده است.38- تولد آن حضرت در ماه شعبان است که شهادت هیچکدام از معصومین در آن ماه نقل نشده است. و شهادت آن بزرگوار در ماه محرم است که تولد هیچ یک از معصومین علیهم السلام در آن ماه اتفاق نیفتاده است. (1)39- صبر آن حضرت، که آن بزرگوار تمام مراتب صبر را دارا بودند، چون حتی

ص:63

در وقتی که بر خاک افتاده، تمام اعضایش پاره پاره، سرش شکافته، قلبش از نیزه سه پهلو چاک، لبهایش از عطش خشک شده، سر و رویش از خون خضاب شده بود، صدای اسغاثه عیال و اطفالش از یک طرف، شماتت دشمنان از طرف دیگر، در آن حال فرمود:«صبرا علی قضاءک، لا معبود سواک».«بر قضای تو شکیبائی می نمایم، معبودی جز تو نیست».در زیارت ناحیه ی مقدسه وارد شده:«لقد عجبت من صبرک ملائکة السموات».«براستی ملائکه آسمانها از صبر تو به شگفت آمدند».

40- خصوصیات زیارت آن حضرت:الف: در زیارت حضرت سیدالشهداء علیه السلام علاوه بر سلام بر خود آن مظلوم بر اعضاء و جوارح آن بزرگوار سلام داده می شود، سلام می کنی بر سر بریده ی او، سلام بر سینه ی شکسته اش، سلام بر بدنش، سلام بر محاسن خون آلودش، سلام بر بدن برهنه اش، سلام بر سر بر نیزه اش، سلام بر خون او، و... اما در زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فقط بر خود آنجناب سلام داده می شود، می گوئیم:«السلام علیک یا نبی الله، یا خاتم النبیین»و هکذا از صفات خودش که راجع به اسم و لقبند. (1)ب: هنگام زیارت آن بزرگوار هفت دفعه باید گفت: «لبیک داعی الله»، و (ممکن است) این هفت لبیک جواب هفت استغاثه ی آن حضرت (2) باشد که اختصاص به اهل آن زمان ندارد.

ص:64

(1)ج: درباره ی زیارت امام حسین علیه السلام امام به مفضل فرمودند:«لا تزورن خیر من أن تزورن».مفضل گوید: عرض کردم: چرا ترک زیارت ما از زیارت کردن بهتر است؟ فرمودند: زیرا هنگامی که به زیارت آن بزرگوار می روید خوشحالی می کنید، غذاهای لذیذ صرف می نمائید، با اینکه حسین بن علی علیه السلام مهموم و مغموم، تشنه و گرسنه شهید شده است...

ص:65

(1)

ص:66

ص:67

ص:68

ص:69

ص:70

ص:71

ص:72

ص:73

ص:74

و نوجوانانش، خانه ی کعبه و مقام ابراهیم، و مشعر الحرام و حرم خانه ی

خدا (کسانی که محرم هستند) و اطراف آن همگی در ماتم تو گریستند». (1)2- محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمودند: هر مؤمنی که برای کشته شدن حسین علیه السلام اشک بریزد تا بر گونه اش جاری شود،«بوأه الله بها غرفا فی الجنة یسکنها أحقابا».«خداوند او را در غرفه هایی از بهشت جای دهد که همیشه (2) در آنجا ساکن باشد» (3)3- امام صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین بر پدرش حسین بن علی علیهماالسلام بیست سال - یا چهل سال - (4)گریست. و هیچگاه طعام نزد آن حضرت گذاشته نمی شد مگر اینکه بر حسین علیه السلام می گریست، تا اینکه غلامی از حضرتش پرسید: یابن رسول الله، فدایت شوم، بر شما می ترسم هلاک شوید!فرمود:(انما أشکو بثی و حزنی الی الله و أعلم من الله ما لا تعلمون). (5)«همانا پریشان حالی و اندوهم را جز به خدا نمی گویم و از جانب خدا می دانم آنچه را که شما نمی دانید».

ص:76

«انی لم أذکر مصرع بنی فاطمة الا خنقتنی العبرة لذلک».«هیچ وقت متذکر شهادت اولاد فاطمه نمی شوم مگر اینکه به جهت آن گریه گلویم را می گیرد» (1)4- یکی از غلامان علی بن الحسین علیه السلام گوید: روزی مولای خود را دیدم که در ایوانی در سجده می گرید: به حضرتش عرض کردم: مولایم، علی بن الحسین«أما آن لحزنک أن ینقضی».«آیا وقت آن نرسیده که اندوه شما پایان یابد؟».حضرت سر از سجده برداشته فرمود: وای بر تو - یا مادر به عزایت بنشیند - بخدا سوگند، کمتر از آنچه من دیدم به یعقوب رسید، و او به خدا شکوه کرد تا آنجا که فرمود: (یا أسفی علی یوسف) (2)«وا اسفا بر فراق یوسف»و او فقط یک فرزند را گم کرده بود«و أنا رأیت أبی و جماعة من أهل بیتی یذبحون حولی!».«و من دیدم پدرم و گروهی از اهل بیتم را که در کنارم کشته، و سر بریده شدند»... (3)5- ابو عماره ی نوحه سرا گوید: هیچ روزی از حسین علیه السلام نزد امام صادق علیه السلام یاد نمی شد که در آن روز تا شب حضرت متبسم دیده شود (بلکه در تمام آن روز محزون و گریان بود) و مداوم می فرمود:

ص:77

«الحسین عبرة کل مؤمن».«حضرت حسین اشک چشم (و سبب گریه و حزن)

هر مؤمن است» (1)6- ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که حسین بن علی علیهماالسلام فرمود: من کشته ی اشک چشمم، هیچ مؤمنی مرا یاد نکند جز اینکه گریه اش بگیرد. (2)7- فضیل بن یسار نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمودند: هر کس نزد او یادی از ما اهل بیت شود، و از چشمانش - ولو به قدر بال پشه ای - اشک بیاید، گناهانش آمرزیده شود هر چند مانند کف دریاها زیاد باشد. (3)8- فضل بن شاذان گوید: از امام رضا علیه السلام شنیدم که می فرمود: چون خداوند متعال به ابراهیم خلیل علیه السلام امر نمود که بجای فرزندش اسماعیل گوسفندی - را که برای او فرستاده بود - قربانی کند، حضرت ابراهیم آرزو کرد کاش مأمور می شد اسماعیل را در راه خداوند ذبح کند، و مأمور به کشتن گوسفند بجای آن نمی شد، تا آنکه دل او به کشتن عزیزترین فرزندش به درد می آمد، و بدین وسیله به بالاترین درجات افراد مصیبت دیده و پاداش آنها دست می یافت.خداوند به او وحی فرستاد: ای ابراهیم، محبوب ترین خلق من پیش تو کیست؟ پاسخ داد: خدایا خلقی را نیافریدی که نزد من از حبیب تو محمد صلی الله علیه و آله و سلم محبوبتر باشد.فرمود: آیا او را بیشتر دوست داری یا خود را؟ عرض کرد: البته او را بیشتر دوست دارم.خداوند فرمود: آیا فرزند او را بیشتر دوست می داری یا فرزند خودت را؟ پاسخ

ص:78

داد: فرزند او را.خداوند فرمود: آیا کشته شدن فرزند او بدست دشمنانش دل تو را بیشتر به درد می آورد

یا قربانی کردن فرزندت بدست خود؟ پاسخ داد: پروردگارا، کشته شدن او بدست دشمنانش البته بیشتر دل مرا به درد می آورد.فرمود: ای ابراهیم، گروهی که ادعا می کنند از امت محمد صلی الله علیه و آله و سلم هستند فرزندش حسین را از روی ظلم و دشمنی مانند گوسفند می کشند و با این عمل مستوجب سخط و خشم من می شوند.حضرت ابراهیم (از آنچه شنید آزرده خاطر گشته) به جزع آمده و دلش به درد آمد و گریست.خداوند به او وحی فرمود که: ای ابراهیم، فدا نمودم جزع تو را بر فرزندت اسماعیل - اگر او را قربانی می کردی - به جزع و گریه بر حسین علیه السلام، و بر تو ارزانی داشتم بالاترین درجات مصیبت دیدگان را، و این است معنای گفتار خداوند:(و فدیناه بذبح عظیم) (1)«ذبیحه بزرگی را فدای او کریدم» (2)9- حضرت رضا علیه السلام فرمود: هر کس مصیبت ما را یاد کند و برای آنچه با ما کرده اند بگرید، در روز قیامت با ما، و در درجه ی ما باشد.و هر کس مصیبت ما را به یاد دیگران آورد و بگرید و بگریاند، چشمش گریان نشود روزی که همه ی چشمها گریانست.و هر کس بنشیند در مجلسی که امر ما در آن احیاء می شود، دلش نمیرد روزی که همه ی دلها می میرد.

ص:79

(1)10- امام صادق علیه السلام فرمود: روزی امام حسین علیه السلام به محضر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم شرفیاب شد، حضرت به او نظر فرمود و او را روی زانوی مبارک خود نشانید و فرمود:

«ان لقتل الحسین علیه السلام حرارة فی قلوب المؤمنین لا تبرد أبدا».«همانا به خاطر کشته شدن حسین علیه السلام حرارتی در دلهای مؤمنین است که هرگز سرد نمی شود».پس فرمود: پدرم فدای کشته هر اشکی.به امام عرض شد، یابن رسول الله، کشته ی هر اشک یعنی چه؟فرمود: هیچ مؤمنی متذکر او نمی شود مگر اینکه گریان شود. (2)11- در حدیث مناجات حضرت موسی علیه السلام با خداوند آمده است که حضرت موسی عرض کرد: پروردگارا، چرا امت محمد را بر سایر امتها فضیلت دادی؟ خدای متعال فرمود: به جهت ده خصلت.حضرت موسی عرض کرد: آن خصلتها چیست؟ تا به بنی اسرائیل امر کنم که انجام دهند.خداوند فرمود: نماز، زکات، روزه، حج، جهاد، جمعه، جماعت، قرآن، علم و عاشورا.حضرت موسی عرض کرد: پروردگارا عاشورا چیست؟ فرمود: گریه و تباکی و مرثیه و عزاداری بر مصیبت فرزند محمد صلی الله علیه و آله و سلم. ای موسی، در آن زمان هیچ بنده ای نیست که گریه یا تباکی بر عزای فرزند مصطفی نماید، مگر اینکه بهشت برای او حتمی است.و هیچ بنده ای نیست که مقداری از مالش را در محبت فرزند پیامبر انفاق کند - به طعام یا غیر

ص:80

آن - مگر اینکه خداوند در دنیا هر درهمی را به هفتاد درهم به او برکت دهد، و به فضل خدا وارد بهشت گردد و گناهانش آمرزیده شود.سوگند به عزت و جلالم، هیچ مرد و زنی نیست که در روز عاشورا یا غیر آن (برای عزای امام حسین علیه السلام) قطره ای اشک بریزد مگر اینکه برای او ثواب صد شهید نوشته

شود (1)12- امام صادق علیه السلام به فضیل فرمودند: آیا دور هم جمع می شوید و ذکر احادیث ما می کنید؟ عرض کرد: آری فدایت شوم.فرمودند: این نوع مجالس را دوست دارم، پس (با اینگونه مجالس) امر ما را زنده کنید، خدا رحمت کند کسی که امر ما را زنده کند.ای فضیل، هر کس ما را یاد کند یا نزد او یادی از ما بشود و به اندازه ی بال مگسی از دیده اش اشک جاری گردد، خداوند همه ی گناهان او را می آمرزد، اگر چه اندازه ی کف دریا باشد. (2)13- ریان فرزند شبیب گوید: روز اول محرم خدمت حضرت رضا علیه السلام رسیدم، به من فرمود: پسر شبیب، آیا روزه داری؟ گفتم: نه، فرمود: این روزی است که زکریا به درگاه پروردگار خود دعا نمود و گفت:(رب هب لی من لدنک ذریة طیبة انک سمیع الدعاء) (3)«پروردگارا مرا از سوی خود ذریه ای پاک ببخش، که همانا تو شنونده ی دعائی»خداوند متعال دعای او را مستجاب کرد و به ملائکه فرمود: (تا زکریا را - در حالیکه در محراب مشغول نماز بود - ندا کردند که: خداوند تو را به یحیی بشارت

ص:81

می دهد). (1) پس هر کس این روز را روزه بدارد و خدای را بخواند، او را اجابت کند چنانکه دعای زکریا را مستجاب کرد.

آنگاه فرمود: ای پسر شبیب، محرم ماهی است که مردم جاهلیت در گذشته همواره حرمت آن را نگاه می داشتند و به خاطر احترامش ستم و جنگ را در آن حرام می دانستند، اما این امت نه حرمت ماه و نه حرمت پیامبر خود را نگاه داشتند، و در این ماه ذریه او را کشتند، زنانش را اسیر کردند، و اثاث او را به غارت بردند، خداوند هرگز آنها را نیامرزد.«یابن شبیب، ان کنت باکیا لشی ء فابک للحسین بن علی بن أبی طالب علیه السلام فانه ذبح کما یذبح الکبش، و قتل معه من أهل بیته ثمانیة عشر رجلا ما لهم فی الأرض شبیهون. و لقد بکت السموات السبع و الأرضون لقتله، و لقد نزل فی الأرض من الملائکة أربعة آلاف لنصره فوجده قد قتل، فهم عند قبره شعث غبر الی أن یقوم القائم علیه السلام فیکونون من أنصاره، و شعارهم یا لثارات الحسین علیه السلام».«ای پسر شبیب، اگر می خواهی برای چیزی گریه کنی برای حسین بن علی علیهماالسلام گریه کن، زیرا او را مانند گوسفند ذبح کردند و هیجده مرد از خاندانش با او کشته شدند که در رو زمین مانند آنها نبود. برای کشته شدن او هفت آسمان و زمین گریستند، و چهار هزار فرشته برای یاری او به زمین آمدند، چون او را کشته یافتند پیوسته نزد قبر آن حضرت تا هنگام ظهور حضرت قائم - عجل الله تعالی فرجه الشریف - آشفته موی و گردآلود بمانند، پس از یاران او خواهند بود، و شعار آنها یا لثارات الحسین است، یعنی ای انتقام گیرندگان خون حسین علیه السلام بپا

خیزید».ای پسر شبیب، پدرم از پدرش از جدش حدیث کرد که: چون جدم

ص:82

حسین علیه السلام کشته شد از آسمان خون و خاک سرخ بارید.ای پسر شبیب،«ان بکیت علی الحسین علیه السلام حتی تصیر دموعک علی خدیک غفر الله لک کل ذنب أذنبته صغیرا کان أو کبیرا قلیلا کان أو کثیرا».«اگر بر حسین علیه السلام گریه کنی چندانکه اشک تو بر گونه هایت روان گردد، خداوند هر گناهی که کرده باشی؛ کوچک یا بزرگ، اندک یا بسیار بیامرزد».ای پسر شبیب، اگر دوست داری که خداوند متعال را ملاقات کنی در حالی که گناهی بر تو نباشد، حضرت حسین علیه السلام را زیارت کن.ای پسر شبیب، اگر دوست داری که در غرفه های بهشتی همنشین پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم و خاندانش باشی، کشندگان حضرت حسین علیه السلام را لعنت کن.ای پسر شبیب، اگر می خواهی که ثوابت مانند ثواب کسانی باشد که با حضرت حسین علیه السلام شهید شدند هر گاه یاد او کنی بگو:«یا لیتنی کنت معهم فأفوز فوزا عظیما».«کاش با آنها بودم و به رستگاری بزرگ نائل می شدم».ای پسر شبیب، اگر دوست داری که در درجات بالای بهشت با ما باشی، برای اندوه ما اندوهناک و از شادی ما شادمان باش، و بر تو باد ولایت و دوستی ما، که اگر مردی سنگی را دوست بدارد خدا او را در روز قیامت با آن سنگ محشور گرداند. (1)

14- ابوهارون مکفوف گوید: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: «ای ابا هارون برای من در مرثیه ی حسین علیه السلام شعری بخوان». من شروع به خواندن کردم.

ص:83

رمود: آنچنانکه برای خود می خوانید - یعنی به آهنگ مرثیه و رقت آور - پس من شروع به خواندن کردم و گفتم:امرز علی جدث الحسین فقل لأعظمه الزکیةبر مزار حسین علیه السلام گذر نما، و به قطعات پاک و نورانی پیکرش بگو.حضرت گریست و فرمود: باز بخوان. من قصیده ی دیگری را خواندم. پس حضرت گریست و ناله ی زنان را از پشت پرده می شنیدم.چون فارغ شدم فرمود: ای ابا هارون، هر کس شعری در مرثیه ی حسین علیه السلام بخواند، و خود بگرید و ده تن را بگریاند، بهشت برای آنان نوشته شود.و هر کس در مرثیه ی حسین علیه السلام شعری بخواند، و خود بگرید و پنج نفر را بگریاند، بهشت برای آنان ثبت گردد. و هر کس در رثاء حسین علیه السلام شعری بخواند، و خود بگرید و یک نفر را بگریاند، بهشت برای آندو نوشته شود.و هر کس نزد او یادی از حسین شود، و از دیده اش به اندازه ی بال مگسی اشک بیرون آید، پاداش او بر خداوند عزوجل است، و برای او جز به بهشت راضی نشود. (1)15- ابوعماره منشد گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: ای اباعماره، در مرثیه ی حسین علیه السلام برایم اشعاری بخوان. من خواندم و حضرت گریست.باز خواندم و آن حضرت گریست، بخدا سوگند پیوسته شعر می خواندم و آن حضرت می گریست، تا از اندرون خانه صدای گریه شنیدم.پس امام علیه السلام فرمود: ای اباعماره، هر کس در مرثیه ی حسین بن علی علیهماالسلام شعری بخواند و پنجاه کس را بگریاند بهشت پاداش اوست.

ص:84

و هر کس در رثاء حضرت حسین علیه السلام شعری بخواند و چهل کس را بگریاند بهشت اجر اوست.و هر کس در مرثیه ی حضرت حسین علیه السلام شعری بخواند و سی نفر را بگریاند بهشت از برای اوست.و هر کس در رثای حضرت حسین علیه السلام شعری بخواند و بیست تن را بگریاند بهشت از آن اوست.و هر کس در عزای حضرت حسین علیه السلام شعری بخواند و ده کس را بگریاند بهشت برای اوست.و هر کس در عزای حضرت حسین علیه السلام شعری بخواند و یک تن را بگریاند مزدش بهشت خواهد بود.و هر کس در مرثیه ی حضرت حسین علیه السلام شعری بخواند و خود بگرید بهشت از آن اوست.و هر کس در رثای حضرت حسین علیه السلام شعری بخواند و تباکی کند (یعنی خود را وادار به گریه نماید) بهشت از برای اوست. (1)16- ابان بن تغلب نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمودند:«نفس المهموم لظلمنا تسبیح، و همه لنا عبادة، و کتمان سرنا جهاد فی سبیل الله».«کسی که بجهت ستمی که به ما شده محزون باشد نفس کشیدن او تسبیح خداوند است، و نگرانی او برای ما عبادت است، و مخفی داشتن اسرار ما جهاد در راه خداست».

ص:85

آنگاه امام صادق علیه السلام فرمودند: باید این حدیث شریف را با طلا نوشت. (1)17- زید شحام گوید: با جماعتی از اهل کوفه در حضور امام صادق علیه السلام بودیم که جعفر بن عفان وارد شد، آن حضرت او را نزدیک خود خواند، آنگاه فرمود: ای جعفر، عرض کرد: لبیک، خدا مرا فدای شما گرداند، فرمود: به من خبر رسیده که تو در مرثیه ی حسین علیه السلام نیکو شعر می گوئی.عرض کرد: آری، خدا مرا فدای شما گرداند. فرمود: شعری بخوان.پس او شعری برای آن حضرت خواند و آن جناب و کسانی که گرد او بودند گریستند، و اشک بر صورت و محاسن آن حضرت جاری شد.آنگاه فرمود: ای جعفر، بخدا سوگند ملائکه مقرب خدا حاضر بودند و سخن تو را درباره ی حسین علیه السلام شنیدند، و همچون ما بلکه بیشتر از ما گریستند.و به تحقیق خداوند در این ساعت بهشت را با تمامی نعمتهای آن بر تو واجب گردانید و تو را آمرزید.ای جعفر، آیا بیش از این بگویم؟ عرض کرد: آری ای سید من.فرمود: هیچکس نیست که درباره ی حسین علیه السلام شعری بگوید و بگرید و بگریاند، مگر اینکه خداوند بهشت را بر او واجب گرداند و او بیامرزد. (2)18- روایت است که چون پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم داستان شهید شدن حسین علیه السلام و محنتهایی را که بر او وارد می شود، به دخترش فاطمه خبر داد، حضرت فاطمه علیهاالسلام گریه شدیدی نمود و عرض کرد: پدر جان، آن واقعه در چه زمانی است؟فرمود: در زمانی که من و تو علی علیه السلام نیستم. گریه حضرت فاطمه شدیدتر شد و عرض کرد: پدر جان، پس چه کسی برای او گریه و عزاداری می کند؟پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ای فاطمه، زنان امت من برای زنان اهل بیتم و مردان آنها

رای

ص:86

مردان اهل بیتم گریه می کنند. و نسل بعد از نسل هر ساله مراسم عزاداری برپا می کنند، و چون روز قیامت شود، تو زنها و من مردها را شفاعت می کنیم، و هر کس که بر مصیبتهای حسین علیه السلام گریه کرده باشد، دستش را گرفته و او را داخل بهشت می نمائیم.ای فاطمه، هر چشمی روز قیامت گریان است مگر چشمی که بر مصائب حسین علیه السلام گریه کند که او به نعمتهای بهشتی خندان و شادمان خواهد بود. (1)19- امیرالمؤمنین علیه السلام (در حدیث اربعمأة) می فرمایند: روز قیامت هر دیده ای گریان و هر چشمی بی خواب و خوفناک است، مگر دیده ی کسی که خداوند او را به کرامت و بزرگی مخصوص فرموده و بر گرفتاریهای حضرت حسین و خاندان پیامبر علیهم السلام گریسته باشد.و فرمود: همانا خداوند به زمین توجه نمود و ما را اختیار کرد، و برای ما شیعیان ما را انتخاب نمود. شیعیان ما را یاری می کنند، با شادی ما شاد می شوند و با حزن ما محزون می گردند، مال و جان خود را در راه ما می بخشند، ایشان از ما هستند و به سوی ما بر می گردند. (2)20- ابوبصیر گوید: خدمت حضرت صادق علیه السلام بودم و با آن بزرگوار صبحت می کردم...آن حضرت فرمود: ای ابابصیر، هر وقت به فرزندان حسین علیه السلام نگاه می کنم چنان بغض گلویم را می گیرد که نمی توانم از گریه خودداری کنم، بجهت مصائبی که بر آنها و بر پدرانشان وارد شده است.ای ابابصیر، همانا فاطمه زهرا علیهاالسلام بر حسین گریه می کند و صیحه می زند. پس آتش جهنم چنان افروخته می شود که اگر مأموران جهنم

ص:87

- چون صدای گریه فاطمه را می شنوند - آماده نباشند، ترس آن هست که شعله های آتش یا دود جهنم خارج شود و

اهل زمین را بسوزاند. پس افسار جهنم را مادامی که فاطمه گریان است نگاه می دارند، و از ترس اهل زمین آن را حفظ می کنند و تا فاطمه ساکن نگردد جهنم آرام نمی گیرد.و (از گریه فاطمه علیهاالسلام) نزدیک است دریاها شکافته گردد و بعضی در بعضی داخل شوند...و پیوسته ملائکه دلسوزی می کنند و با گریه فاطمه می گریند، و خداوند را می خوانند و تضرع و زاری می نمایند.و از ترس (نابودی) اهل زمین ساکنان عرش خدا و اطراف آن با تضرع دست به دامن خدا می شوند، و صدای ملائکه به تقدیس خداوند بلند می گردد.و اگر صدائی از آنها به اهل زمین برسد بیهوش می شوند و کوهها از ریشه بیرون آیند و زمین با اهلش مضطرب شده بجنبند...سپس فرمود: ای ابابصیر،«أما تحب أن تکون فیمن یسعد فاطمة؟».«آیا دوست نداری از کسانی باشی که فاطمه را کمک می کنند؟»چون چنین فرمود چنان گریان شدم که قدرت بر صحت و کلام نداشتم... (1)21- بعد از شهادت حضرت سیدالشهداء علیه السلام ابلیس لعین از خوشحالی پرواز کرد و تمام زمین را بگشت، و یاران خود را جمع کرد و به آنها گفت: ای گروه شیاطین، ما امروز به آرزوی خود رسیدیم و مردم را اهل جهنم کردیم، مگر کسی که در این مصیبت گریه کند و به دوستی آل محمد علیهم السلام پای بند باشد.پس تا می توانید مردم را به شک اندازید و از این مصیبت باز دارید، تا زحمت من به هدر نرود. (2)

- در بعضی روایات است که فاطمه زهرا علیهاالسلام در هر روز صیحه می کشد و بر

ص:88

فرزندش گریه می کند.«فلا یبقی فی السموات ملک الا بکی رحمة لصوتها، و ما تسکن حتی یأتیها النبی صلی الله علیه و آله و سلم فیقول: یا بنیة، قد أبکیت أهل السموات و شغلتهم عن التقدیس و التسبیح، فکفی حتی یقدسوا».«در آسمانها فرشته ای نمی ماند مگر اینکه برای دلسوزی صدای فاطمه علیهاالسلام گریه می کند، و آن مخدره ساکت نمی شود تا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نزد او می آید و می فرماید: دخترم، اهل آسمانها را به گریه انداختی و آنها را از تقدیس و تسبیح خداوند باز داشتی، آرام گیر تا آنها تقدیس نمایند» (1)احادیث و اخبار در موضوع گریه بر سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام بسیار زیاد می باشد، بحدی که اگر نگوئیم متواتر لفظی است بی تردید متواتر معنوی خواهد بود.رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و أئمه أطهار علیهم السلام شیعیان را پیوسته به گریه کردن و گریاندن بر امام حسین علیه السلام ترغیب می فرمودند، که نمونه ای از احادیث آن را ملاحظه کردید.متأسفانه بعضی از جهال این احادیث را انکار کرده یا بدون تأمل و بی دلیل، آنها را تأویل نموده، ادعا می کنند: اگر این احادیث صحیح باشد موجب تعطیل احکام و ترخیص در ارتکاب معاصی خواهد بود.واضح است که این گفتار ناشی از عدم تدبر در اخبار یاد شده می باشد، اگر نگوئیم مقصودشان ترویج افکار وهابیت و امثال آنست.

تعجب است چگونه این کلمات را بر قلم جاری می کنند با اینکه همیشه گریه بر حضرتش موجب توبه و بیداری گروهی از گمراهان و هدایت آنها به راه راست بوده، و چه بسیار حکایاتی نقل شده، یا خود در جریان آنها بوده ایم که افرادیکه از هیچ

ص:89

گناهی روگردان نبوده اند در اثر گریه بر آن حضرت بیدار شده، در فکر اصلاح خود بر آمده، و در شمار صالحین قرار گرفته اند.بعلاوه: چه کسی گفته است گناه بکن تا برای پاک شدن گریه کنی؟! وقتی می گویند: اگر سرما خوردی فلان قرص مداوایت می کند، آیا معنایش این است که «برو سرما بخور!؟»علما، امر به معروف و نهی از منکر می کنند و مردم را از ارتکاب معاصی باز می دارند و چون یکی از گناهان کبیره، یأس از رحمت خداست، گناهکار را از این طریق امیدوار نموده، بلکه مداوا می کنند.تعطیل مجالس عزاداری از ترس اغترار مردم به اهل بیت علیهم السلام مانند تعطیل بیمارستانهاست که وسیله مداوا از امراض جسمی است.پس راه صحیح همین است که مردم را با امر به معروف از گناه، و با ترویج بهداشت از بیماری باز دارند و در عین حال همانطور که وجود بیمارستانها از ضروریات است، مجالس عزاداری نیز برای مداوا لازم است، چنانکه در حدیث آمده است:«ألا ان الفقیه کل الفقیه هو الذی لم یقنط الناس من رحمةالله تعالی و لا یؤمنهم من عذابه» (1)وانگهی در شرع مقدس آیات و روایات زیادی در امر به توبه و استغفار وارد شده است، آیا کسی اینها را مجوز معصیت می داند؟!

بلکه می گویند: گناه نکن، حال اگر کسی گناه کرد، آیا باید او را مأیوس نمود، یا گفت: توبه کن؟یکی از عواملی که انسان را موفق به توبه می کند، گریه بر حضرت سیدالشهداء علیه السلام

ص:90

می باشد که رحمت واسعه ی پروردگار را شامل حال او می گرداند.عده ای دیگر که غور در اخبار ننموده، با افکار و خیالات خود، احادیث را توجیه کرده اند، می گویند:معنای این احادیث این نیست که نفس گریه کردن مطلوب باشد و این آثار و ثوابها بر آن مترتب باشد، بلکه چون ذکر امام حسین علیه السلام و مرثیه و شعر خواندن و گریه بر حضرتش انکار منکر است، و محاربه با دشمنان دین و پادشاهان ستمگر موجود در هر زمان - خصوصا بنی امیه - و سبب نابودی ستمگران و بیان ظلم، و افشای اعمال زشت آنها است، و خلاصه؛ چون شعاری برای انقلاب و جهاد می باشد این ثوابها بر آنها مترتب است.و لکن از مفاد اخبار غافل بوده اند که گریه بر امام حسین علیه السلام از أهم عبادات بلکه نزدیک ترین راه برای رسیدن به معرفت حق تعالی است.بلی آنچه بر شمرده اند نیز هست و لکن نه اینکه همه ی مظلوب از گریه همین باشد و بس، بلکه گریه ی مطلوب، عمل قلب است (1) که جایگاه محبت می باشد و چشم یاری

کننده ی آنست، و هر چه گریه زیاد شود محبت بیشتر می گردد،

ص:91

و آیا دین غیر از محبت است؟!جهاد با دشمنان دین حتی در رکاب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نیز اگر برگرفته از حب و اخلاص نباشد نفعی ندارد، چرا که فرموده اند:«المرء مع من أحب» (1)از حبیب بن مظاهر - که خود در راه حسین علیه السلام جان فشانی کرد - در خواب سؤال می کنند: آیا آرزوئی داری؟ می فرماید: یک آرزو دارم، که به دنیا برگردم و در جمله عزاداران حسین علیه السلام داخل شوم. (2)حبیب بن مظاهر از این جهت آرزوی گریه بر آن حضرت دارد که در روز عاشورا در میدان نبرد جای گریه و شیون بر مظلومیت او نبود و گریه بر مظلوم دوا و برای قلب او شفاست، و تیری است بر قلب دشمنان او.گریه موجب ازدیاد دوستی به اهل بیت علیهم السلام و بغض دشمنان می شود، چون معقول نیست کسی برای دیگری گریه کند و او را دوست نداشته باشد و از دشمنان ییزاری نجوید، و هر چه محبت بیشتر شود طاعت زیادتر می گردد چنانکه به آن اشاره فرموده صادق آل محمد علیهم السلام:«ان المحب لمن أحب مطیع» (3)کسی که بر حضرت حسین علیه السلام گریه می کند با آن حضرت مرتبط می شود، رنگ آن حضرت را می گیرد و آن رنگ الهی است که:

(و من أحسن من الله صبغة) (4)«چه کسی از خدا از نظر رنگ نیکوتر است»،

ص:92

و با آن بزرگوار سنخیت پیدا می کند، یعنی خوی و صفات آن سرور در او پیدا می شود، و به او نزدیک می شود، آیا چه عبادتی چنین آثاری دارد؟بلی از بهترین راه های کمال بشر و رسیدن به اوج ترقی و بندگی پروردگار گریه است و با گریه بر سرور شهیدان علیه السلام انسان با خاتم انبیاء و آل او علیهم السلام - که بالاترین رتبه و درجه را نزد پروردگار دارند - همنشین و هم رتبه می گردد.گریه اداء حق پیامبر و آل اوست و وسیله ی یاری آن حضرت می شود، گریه کننده به انبیاء عظام و ملائکه مقرب و عباد صالحین تأسی نموده است. چون انبیاء - از آدم تا خاتم - همه از گریه کنندگان بر آن حضرت بوده اند.در مجالس گریه اش ملائکه مقربین حاضر می شوند بلکه هر کجا مجلس عزاداری اوست در حقیقت حرم آن حضرت می باشد. (1)همه ی مردم در روز قیامت گریانند مگر چند گروه، که از آنهاست گریه کنندگان بر امام حسین علیه السلام که مورد شفاعت پیامبر و آل او خواهند بود.

و حضرتش دارای خصوصیتی است که در مسیر تقرب به خداوند بابش أوسع و کشتی وی در موجهای خطرناک به ساحل نجات نزدیکتر، و لنگرگاهش استوارتر می باشد و او باب نجات امت است.

ص:93

گریه ی بر سیدالشهداء علیه السلام موجب حفظ شریعت محمدی صلی الله علیه و آله و سلم و احیاء مکتب اهل بیت علیهم السلام است، و چه زیبا یکی از بزرگان فرموده:«الاسلام محمدی الحدوث و حسینی البقاء».با همین عزاداری مردم به شریعت نزدیک می شوند و احکام الهی را می آموزند، اگر عاشورا نبود مردم از دین بیگانه می شدند، و تجدید حیات دین به عاشوراست.مجالس حسینی است که در آنها مکارم اخلاق و صفات حمیده چون وفا و غیرت و شهامت و عفاف و امانت و شجاعت و ایثار و صبر و استقامت و عدم خضوع در برابر ظالم احیاء می شود. مبلغین در همین مجالس مردم را ارشاد می کنند، احکام الهی را یاد می دهند، بلکه این مجالس وسیله ی آگاهی و رشد سیاسی جامعه و زمینه ساز نهضت ها و انقلابهای دنیا است، که مقدمه ظهور حضرت مهدی - عجل الله تعالی فرجه الشریف - خواهد بود.

ص:94

ص:95

ص:96

11- شایسته صلوات خداوند می شود، چنانکه در حدیثی وارد شده:«ألا و صلی الله علی الباکین علی الحسین رحمة و شفقة» (1)12- گریه بر امام حسین علیه السلام فدای ذبح اسماعیل است، که چون ابراهیم گوسفند را عوض پسرش فدا نمود آرزو کرد کاش پسرش را ذبح کرده بود تا به بالاترین درجات نائل آید، خداوند قضیه کربلا را به او وحی نمود و او بر آن حضرت گریست، پس وحی شد که این جزع را در عوض ذبح اسماعیل قبول کردیم.13- سبب نجات از هول قیامت و عذاب آن است.14- فردای قیامت همه ی چشمها گریان است، مگر چشمی که بر امام حسین علیه السلام گریه کرده باشد.15- در وقت مردن، گریه کننده چنان خوشحال می شود که آن سرور تا روز قیامت در دلش باقی می ماند.16- چون از قبر بر آید سرور و خوشحالی از صورت او ظاهر باشد و ملائکه به استقبال اوع آیند و او را به ثواب الهی بشارت دهند.17- مورد شفاعت پیامبر و اهل بیت او علیهم السلام قرار گیرد.18- پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دست گریه کننده بر حسین علیه السلام را می گیرد و از صراط عبور می دهد.19- گریه بر آن حضرت حرارت جهنم را خاموش می کند.20- اجر یک قطره اشک بر آن حضرت این است که در بهشت جاویدان بماند و پیوسته بر درجات بهشتی او بیفزایند.21- چشمی که بر امام حسین علیه السلام گریه کند نزد خدا محبوب است.22- ملائکه مقرب خدا آن اشک را می گیرند و به خزان بهشت تحویل می دهند

ص:98

که با

آبهای بهشتی مخلوط کنند، تا گوارائی و عطر آن آبه هزار برابر گردد.23- برای هر عمل ثواب محدودی است مگر گریه بر سیدالشهداء علیه السلام که اجرش را نهایتی نیست.24- با گریه محبت به آن حضرت پیدا می شود و بغض دشمنانش بیشتر می گردد.25- گریه کننده با آن بزرگوار سنخیت پیدا می کند، در او صفات و کمالات و خوی آن حضرت ظاهر می گردد، رنگ آن حضرت با بخود می گیرد و حسینی می شود.26- موجب حفظ شریعت محمدی صلی الله علیه و آله و سلم و تضمین بقای دین مبین است.27- سبب هدم ظلم و نابودی ستمگران و باعث انقلابها و نهضتهای مختلف جهان می باشد.28-احیاء مکتب اهل بیت علیهم السلام در گریه بر امام حسین علیه السلام است.29- به گریه کننده ثواب صد شهید داده می شود.30- هرگز دلش نمی میرد، بلکه حیات ابدی پیدا می کند.

و بحث درگرفت، و بعد از آن متفرق شدیم.همان شب در خواب دید که قیامت برپا شده و مردم در زمینی هموار برانگیخته شده اند،.. گرما شدت یافت و تشنگی غالب گشت، هر طرف به طلب آب رفت نیافت، تا

اینکه حوض بسیار بزرگ و پر آبی را دید که آب آن از برف سردتر است. و در کنار آن دو مرد و یک زن سیاهپوش محزون ایستاده اند.پرسید: ایشان کیستند؟ گفتند: حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام.گفت: چرا اینها سیاه پوشیده اند و محزون هستند؟ گفتند: مگر امروز عاشورا نیست؟! اینها به همین خاطر محزون هستند.گوید: نزدیک حضرت فاطمه علیهاالسلام رفتم و درخواست آب نمودم. آن حضرت نظر تندی به من کردند و فرمودند: تو منکر فضل گریه بر نور چشم من حسین هستی؟ که او را از روی ظلم و دشمنی کشتند! خدا لعنت کند کشنده، و ستم کننده بر او، و کسی را که مانع او شد از آشامیدن آب.پس از خواب بیدار شدم و از گفته ی خود پشیمان گشتم و به سوی خدا توبه نمودم. (1)2- مرحوم نوری از استاد بزرگوار خود عالم جلیل القدر علامه شیخ عبدالحسین تهرانی نقل می کند که چون میرزا نبی خان از دنیا رفت - و او از خواص محمدشاه قاجار بود و از کسانی بود که هر گناهی را مرتکب می شد و در تظاهر به فسق و فجور ضرب المثل بود - در خواب دیدم که در باغهای سرسبز و عمارتهای عالی که گویا در بهشت است تفریح می کنم، و با من کسی بود که صاحب خانه ها و قصرها را می شناخت.بجائی رسیدیم، گفت: اینجا برای میرزا نبی خان است و اگر دوست داری او را

ص:100

ببینی در آنجا نشسته است، و او را نشان داد.متوجه او شدم دیدم تنها در تالاری نشسته است، چون مرا دید اشاره کرد که بیا بالا، من نزد او رفتم، ایستاد به من سلام کرد و مرا در صدر مجلس نشانید، و خود همانند زمان حیاتش نشست.من از حال و مکانش در فکر بودم، او از صورت من دریافت و گفت: ای شیخ، گویا تعجب می کنی از جایگاه من در اینجا، با اعمال بدم در دنیا که آتش جهنم را می طلبید!

گفتم: آری.گفت: من در طالقان معدن نمکی داشتم که هر سال اجاره ی آن را به نجف می فرستادم تا صرف اقامه ی عزداری حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام شود، و این مکان عوض آن عمل به من داده شده است.با تعجب از خواب بیدار شدم و فردا در مجلس درسم خواب را بیان کردم.یکی از فرزندان عال فاضل مولا مطیع طالقانی گفت: خوابت درست است. او در طالقان معدن نمک داشت که هر ساله نزدیک به صد تومان (به پول آن روز) اجراه اش بود، آن را به نجف می فرستاد و با نظارت پدرم صرف عزاداری حضرت سیدالشهداء علیه السلام می شد.استاد فرمودند: قبلا خبر نداشتم که او در طالقان معدن دارد و درآمدش را خرج عزاداری می کند. (1)3- مرحوم فاضل دربندی در «اسرار الشهادة» می نویسد: شخصیتی از طائفه ی هندو ملقب به افتخار الدوله - که قبلا در دولت هند منصب مستوفی الممالکی داشته - هر سال در ماه محرم مال زیادی در اقامه ی عزای حضرت حسین علیه السلام بذل می کرد، در یکی از سالها دو برابر سالهای قبل عطا نمود،

ص:101

به مرض شدیدی مبتلا گردید بطوریکه به حالت احتضار و اغماء افتاد.ناگاه صحت و سلامت برای او حاصل گردید و از جای برخاست و مسلمان شد.از او سببش را پرسیدند گفت: حضرت سیدالشهداء علیه السلام را دیدم که فرمودند:«قم قد عافاک الله تعالی ببرکة اقامتک تعزیتی».«برخیز که خداوند بخاطر برپا داشتن عزای من تو را عافیت بخشید».وی درآموختن احکام الهی کوشش می کرد و با خانواده ی خود که آنهانیز مسلمان شده

بودند، از هند به کربلا هجرت کرد، و اموال قیمتی خود را به آستان حسینی هدیه نمود، و اکنون از أعبد و أزهد مردم آنجا می باشد. (1)4- محتشم پسری داشت که از دنیا رفت، چند بیت شعر در رثای وی گفت. شبی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را در خواب دید که به او فرمودند:«تو برای فرزند خود مرثیه می گوئی ولی برای فرزند من مرثیه نمی گوئی!»گوید: بیدار شدم ولی چون در این رشته کار نکرده بودم، ندانستم چگونه مرثیه آن حضرت را شروع نمایم.شب دیگر در خواب آن حضرت فرمود: «چرا در مصیبت فرزندم مرثیه نگفتی؟»عرض کردم: چون تاکنون در این وادی قدم نزده ام.فرمودند: بگو: «باز این چه شورش است که در خلق عالم است».بیدار شدم، همان مصرع را مطلع قرار دادم و آنچه می بایست سرودم، تا به این مصرع رسیدم: «هست از ملال گرچه بری ذات ذوالجلال» در اینجا ماندم که چگونه این مصراع را به آخر برسانم که به مقام خداوند جسارتی نکرده باشم.شب حضرت ولی عصر - اروحنا فداه - را در خواب دیدم فرمودند: چرا مرثیه خود را به اتمام نمی رسانی؟ عرض کردم: در این مصرع مانده ام.

ص:102

فرمود: بگو: «او در دل است و هیچ دلی نیست بی ملال»بیدار شدم، این مصرع را ضمیمه آن نموده و بیت را به آخر رساندم. (1)5- نقل شده که مقبل (شاعر اصفهانی) در جوانی در نهایت ظرافت و لطافت بود، در ایام محرم به جمعی رسید که به سینه زنی در عزای سیدالشهداء علیه السلام مشغول بودند، از روی مسخره چیزی خواند که عزاداران ناراحت شدند.

پس از چندی به مرض جذام مبتلا شد، بطوریکه مردم از او متنفر شده و در آتشخانه ی حمام قرار گرفت.سال دیگر روزی در کنار خرابه با دلی شکسته نشسته بود، جمعی از سینه زنان می خواندند:چه کربلاست امروز چه پر بلاست امروزسر حسین مظلوم از تن جداست امروزآتش در نهاد مقبل افتاد و به نظر حسرت به ایشان نگریست و گفت:روز عزاست امروز جان در بلاست امروزفغان و شور محشر در کربلاست امروزهمان شب پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم را در خواب دید، وی را نوازش کرده، از تقصیرش گذشتند. گویند نام او «محمد شیخنا» بود و آن جناب او را «مقبل» لقب دادند.لذا شروع به سرودن قضایای سیدالشهداء علیه السلام نمود.گوید: چون واقعه ی شهادت را تمام نمودم شب جمعه بود، چندان خواندم و گریستم تا آنکه در بستر بخواب رفتم، در عالم خواب خود را در حرم منور فرزند علی علیهماالسلام دیدم که منبری گذارده، و جناب پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم تشریف داشتند و در آن اثناء محتشم را حاضر کردند.

ص:103

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: امشب شب جمعه است بر منبر برو و در مصیبت فرزندم چیزی بخوان. محتشم به امر آن حضرت بر منبر رفت، خواست در پله اول بنشیند حضرت فرمود: بالا برو، چون به پله دوم رفت، فرمود: بالا برو. و همچنین تا بر پله ی آخر منبر نشست و خواند:بر حربگاه چون ره آن کاروان فتاد شور و نشور واهمه در کمان فتاد

هم بانگ نوحه غلغله در شش جهت فکند هم گریه بر ملایک هفت آسمان فتادهر جا که بود آهوئی از دشت پاکشید هر جا که بود طائری از آشیان فتادشد وحشتی که شور قیامت زیاد رفت چون چشم اهل بیت بر آن کشتگان فتادناگاه چشم دختر زهرا در آن میان بر پیکر شریف امام زمان فتادبی اختیار نعره ی هذا حسین از او سر زد چنانکه آتش او در جهان فتادپس با زبان پر گله آن بضعه ی بتول رو بر مدینه کرد که یا أیها الرسول این کشته ی فتاده به هامون حسین تست وین صید دست و پا زده در خون حسین تست این ماهی فتاده به دریای خون که هست زخم از ستاره بر تنش افزون حسین تست این خشک لب فتاده و ممنوع از فرات کز خون او زمین شده جیحون حسین تست این شاه کم سیاه که با خیل اشک و آه خرگاه از این جهاد زده بیرون حسین تست وین نخل تر کز آتش جانسوز تشنگی دود از زمین رسانده بگردون حسین تست

این قالب طپان که چنین مانده بر زمین شاه شهید ناشده مدفون حسین تست مقبل گوید: پس از فراغ از تعزیه داری و سوگواری، جناب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خلعتی به محتشم عطا فرمودند.من با خود گفتم: البته اشعار من مورد قبول آن حضرت قرار نگرفته، زیرا به من دستور خواندن ندادند.ناگاه حوریه ای خدمت آن حضرت عرض کرد: جناب فاطمه زهرا علیهاالسلام می گویند: دستور فرمائید مقبل واقعه ای در مرثیه ی سیدالشهداء علیه السلام بخواند:

ص:104

پس حضرت مرا امر فرمودند بر منبر رفتم و بر پله اول ایستادم و خواندم:روایت است که چون تنگ شد بر او میدان فتاد از حرکت ذوالجناح وز جولان نه سیدالشهداء بر جدال طاقت داشت نه ذوالجناح دیگر تاب استقامت داشت کشید پا ز رکاب آن خلاصه ی ایجاد برنگ پرتو خورشید بر زمین افتادهوا ز جور مخالف چو قیرگون گردید عزیز فاطمه از اسب سرنگون گردیدبلند مرتبه شاهی ز صدر زین افتاد اگر غلط نکنم عرش بر زمین افتادناگاه کسی اشاره نمود که فرود آی، دختر سید دو سرا بی هوش گشته، پس من فرود آمدم و منتظر عطای خیرالبرایا بودم که دیدم ضریح منور سبط خیرالبشر باز شد، و شخص جلیل القدری برآمد. اما زخم سینه اش از ستاره افزون، و جراحات بدنش از شماره بیرون، خلعت فاخری به من عطا نمود.

عرض کردم: فدایت گردم، تو کیستی؟ فرمود: من حسینم. (1)6- یکی از علمای بزرگ جناب حبیب را در خواب دید که در غرفه های بهشتی به انواع نعمتهای پروردگار متنعم و بساط نشاط برای او گسترده، بعد از عرض ارادت گفت:ای حبیب، چگونه شکر این نعمت را اداء می کنی که در جوانی خدمت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم بودی، و در پیری موی سفید خود را در راه یاری فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بخون خود خضاب نمودی، آیا آرزوی دیگر داری؟فرمود: آرزو دارم به دنیا برگردم، و در جمله ی عزادارن حسین علیه السلام داخل شوم زیرا که از سید دو عالم شنیدم که فرمود:«هر کس در مجلس عزای فرزندم حسین علیه السلام از روی معرفت اشک بریزد، خداوند کریم ثواب صد شهید به او عطا فرماید و درجات او را در بهشت

ص:105

بیفزاید». (1)7- در یکی از شهرهای هند، شخصی از دوستان اهل بیت علیهم السلام ثروت فراوانی داشت، هر سال در ماه محرم مجلس عزای سیدالشهداء علیه السلام برپا می کرد و مال زیادی صرف می نمود، و در روز و شب سفره می انداخت و فقراء و بیچارگان را اطعام می کرد، تا اینکه به فرماندار از او سعایت کردند و فرماندار چون دشمن اهلبیت بود، دستور داد او را حاضر کردند، وی را دشنام داد و امر کرد که او را بزنند و اموال او را مصادره نمایند.آنچه از ثروت و غلامان داشت همه را گرفتند، چون ماه محرم رسید آن شخص بسیار ناراحت شد، چون نمی توانست مجلس بگیرد.زن صالحه ای داشت گفت: برای چه ناراحتی، چرا گریه می کنی؟پاسخ داد: چون نمی توانم عزاء آن حضرت بپا کنم. زن گفت: ناراحت نشو، برای ما

فرزندی است او را به شهری دور ببر و به اسم غلام بفروش و از پول آن خرج عزاداری نما. آن مرد خوشحال شد، سراغ جوانش آمد و به او حکایت را بیان کرد، آن جوان گفت: من خود را فدای حسین فاطمه می کنم. پس آن مرد جوانش را به شهری دور برد و او را به بازار آورد.مردی جلیل القدر و نورانی را دید، به او گفت: با این جوان چه اراده داری؟ گفت: او را می فروشم. به هر مقدار که گفت: بدون چانه زدن او را خرید.آن تاجر با خوشحالی به شهر خود بازگشت و به خانه رفت و جریان را برای زن خود نقل می کرد که جوان از در وارد شد. آن مرد گفت: مگر فرار کردی؟ گفت: نه، گفت برای چه آمدی؟

ص:106

جوان گفت: آنگاه که تو رفتی گریه گلویم را گرفت. آن بزرگوار به من فرمود: چرا گریه می کنی؟ گفتم: برای فراق آقایم، چون خوب مولائی داشتم به من نهایت احسان می نمود.آن بزرگوار فرمود: تو غلام او نیستی بلکه فرزند او می باشی. گفتم: ای سید و آقای من، شما کیستید؟! فرمود: من آنم که پدرت بخاطر من تو را فروخت،«أنا الغریب المشرد، أنا الذی قتلونی عطشانا».فرمود: ناراحت نشو، من تو را به پدرت برمی گردانم. چون برگشتی به او بگو: والی اموال تو را برمی گرداند با زیادی و احسان و نیکوئی فراوان.پس مرا برگردانید و از چشم من غالب شد.در این گفتگو بودند که درب خانه زده شد، چون درب را گشود شخصی گفت: امیر را اجابت کنید.آن مرد نزد امیر حاضر شد، امیر از او تجلیل کرد، و عذر می آورد و طلب حلیت می نمود، هر چه از او گرفته بود با اضافاتی رد نمود، و گفت: ای مرد صالح، در برپا داشتن عزای سیدالشهداء علیه السلام کوشش کن، و هر سال ده هزار درهم برایت می فرستم و من با خانواده و

بستگان و رفقایم هدایت یافتیم و شیعه شدیم.جناب امام حسین علیه السلام را دیدم، به من فرمودند: آیا اذیت می کنی کسی را که عزای من بر پا می کند، و اموال و غلامانش را می گیری؟! هر چه از او مصادره کرده ای برگردان، وگرنه به زمین دستور می دهم که تو را با اموالت فروبرد، در این کار تعجیل کن پیش از آنکه بلا بر تو نازل شود،«فها أنا استغفر الله و تبت الیه و اهتدیت بهدایة الامام الی صراط مستقیم والحمد لله رب العالمین» (1)8- آقای حاج شیخ مهدی حائری تهرانی - امام جماعت مسجد ارگ و مسجد

ص:107

الغدیر - برایم نقل نمود که شبی در خواب دیدم برای استفاده در این حسینیه آمدم، مرحوم سید جواد سدهی بالای منبر روضه می خواند، و شور و انقلاب عجیبی ایجاد کرده و همه ی حاضرین را تحت تأثیر روضه ی خود قرار داده، و مردم به سر و صورت و سینه می زنند و گریه می کنند و بعضی هم بیهوش شده اند.چون منبرش تمام شد و پایین آمد مردم با او مصافحه کرده و بعضی دست او را می بوسیدند. من هم پیش رفته و با او مصافحه کردم و متوجه شدم از دنیا رفته است. گفتم: حاج آقا، حال شما چطور است: گفت: الحمدلله، از برکات آقا سیدالشهداء علیه السلام حال همه ی ما خوبست، روزی که آقای سلطان الواعظین شیرازی (مؤلف کتاب شبهای پیشاور) آمدند، به هر یک از ما روضه خوانها یک درجه داده اند. (1)9- از علی پسر دعبل خزاعی (شاعر معروف اهل بیت نقل شده) که گفت: (با اینکه از شیعیان علی بن موسی الرضا علیه السلام بود، و آن حضرت را بسیار را بسیار دوست می داشت) در وقت مردن رنگش تغییر یافت، زبانش بند آمد و صورتش سیاه شد، (از ترس ملامت دشمنان آن را مخفی داشتم، و در پنهانی او را غسل داده دفن نمودم، و از این جریان بسیار محزون بودم).

نزدیک بود از مذهبش برگردم، تا اینکه بعد از سه روز او را در خواب دیدم با روی نورانی، که جامه ی سفید نیکوئی در بر، و کلاهی سفید برسر داشت.گفتم: پدر جان، خداوند با تو چگونه رفتار کرد؟گفت: فرزندم، آنچه مشاهده کردی از سیاهی صورت و بند آمدن زبان بجهت شرب خمر در دنیا بود، در همان حال بودم تا اینکه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با لباس و کلاهی سفید تشریف آوردند، و به من خطاب کردند: «أنت دعبل؟»؛ «توئی دعبل» (که برای شهیدان اهل بیت من مرثیه می گفتی، و دوستان ما را در مصیبت ایشان می گریاندی)؟عرض کردم: بلی یا رسول الله،فرمود: از آن مراثی که در حق ایشان گفته ای چیزی بخوان، (پس قبر من وسیع شد و صندلی گذاردند، و حضرت

ص:108

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر آن نشستند، و ملائکه بسیار در خدمت آنجناب بودند) من خواندم:لا أضحک الله سن الدهر ان ضحکت و آل احمد مظلومون قد قهروامشردون نفوا عن عقر دارهم کأنهم قد جنوا ما لیس یغتفرهرگز روزگار و اهل آن خندان و شادمان نباشند (و روزگار بکام ایشان نگردد) و حال آنکه به اهل بیت پیامبر خدا ظلم و ستم رسیده، و همگی خوار و زار گردیدند و مظلوم و مقهور می باشند.ایشان را به زور و ستم از خانه هایشان دربدر کردند، بطوریکه گویا گناهی از ایشان سرزده که آمرزیدنی نیست.رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم (گریستند) و جامه ی سفیدی که پوشیده بودند به من عطا فرمودند و مرا شفاعت کردند. (1)نظیراین قضیه ازسید حمیری نقل شده، چون اونیز شرب خمر می نمودند بعلاوه اوبر

مذهب کیسانیه و قائل به امامت محمد حنفیه بود، ولی در دوستی امیرالمؤمنین علیه السلام و عداوت منافقین و معاندین اصرار داشت و قصائد فراوانی در فضائل آنجناب و طعن و لعن بر مخالفین آن حضرت انشاء می نمود، و مکرر علماء اهل سنت را مجاب می کرد و ایشان را هجو می نمود، و حتی خلفاء بنی عباس از ترس زبان او نهایت حرمت و التفات به او می نمودند.چون بیمار شد (و در حال جان دادن بود) زبانش بسته و رویش سیاه شد،

ص:109

مخالفان از این جهت خوشنود شدند و شادمانی کردند.روزی حضرت صادق علیه السلام به اصحاب خود فرمودند: سید حمیری در چه حالی است؟ کیفیت حال او را خدمت آنجناب عرض نمودند.آن حضرت فرمود: مداح و شاعر ماست در چنین حالی نباید او را بخود واگذاشت. لذا به عیادت او تشریف بردند، چون به بالین او نشستند و چشم او بر آن حضرت افتاد اشک از چشم او سرازیر شد، و زبان نداشت که سخن بگوید.حضرت صادق علیه السلام دعائی خواندند، زبان او باز شد، عرض کرد: فدایت شوم ای فرزند رسول خدا،«أبأولیاءک یفعل هذا؟!».«آیا با دوستانت اینگونه رفتار می شود؟»فرمود: «قل بالحق یکشف ما بک».«به طریقه ی حق، شیعه ی اثناعشریه معتقد شو (به امامت من قائل شو) تا آنچه بر تو عارض شده رفع شود».او گفت: «تجعفرت باسم الله و الله أکبر».

«بنام خداوند جعفری شدم و خداوند از هر چیزی بزرگتر است»و قصیده را تمام کرد که خداوند متعال روی او را سفید گردانید و ناخوشی او رفع گردید، مدتی دیگر زنده ماند و به اخلاص تمام خدمت آن حضرت نمود و آن جناب او را «سید» لقب داد، وگرنه حمیری سیادت به معنای معروف را نداشت. (1)10- در بعضی از کتب معتبره ی اصحاب ذکر شده است که در مدینه زنی بدکاره

ص:110

بود که به اعمال زشت معروف بود. او هسمایه ای داشت که همیشه بر تعزیه داری حضرت امام حسین علیه السلام مواظبت می نمود. روزی به عادت همیشه مشغول تعزیه، و دیگی بر بالای آتش گذارده بود که طعامی برای عزاداران مهیا کند، آن زن فاسق احتیاج به آتش پیدا نمود، به خانه همسایه آمد تا آتش بردارد.نزدیک آن دیگ آمد، متوجه شد آتش آن خاموش شده لذا آتش آن را با فوت روشن نمود به سبب تأثیر حرارت آتش و دود چند قطره آب از دیدگانش بیرون آمد. آتش را برداشت و به خانه ی خود رفت.ایام تابستان بود و آن زن عادت به خواب قیلوله داشت. چون بخواب رفت دید که قیامت برپا شده، مأموران جهنم او را گرفتند و به غل و زنجیر آتشین بستند و فرمودند: خداوند متعال بر تو غضب نموده و به ما دستور داده که تو را بجهنم بریم.آن زن فریاد می کرد و استغاثه می نمود و کسی به فریاد او نمی رسید، ملائکه عذاب او را می کشیدند تا آنکه به کنار جهنم رسیدند، چون خواستند او را در جهنم بیندازند شخصی نورانی بر ایشان فریاد زد که دست از وی بردارید.ملائکه عذاب از او دور شدند، و در کمال ادب و ملایمت عرض کردند: یابن رسول الله، این زن زناکار است و عمر خود را صرف کار بد و معصیت خدا نموده! فرمود: بلی اما در این روز بر جماعت عزادار وارد شد و آتش به جهت ایشان افروخت، و به این سبب از حرارتآتش دست او آزرده شد، و اشک از دیدگانش بیرون آمد.چون ملائکه این سخن را شنیدند او را برگردانیدند و گفتند:«کرامة لک یابن الشافع و الساقی»و بحرمت آن برگوار از او گذشتند و او را به ساقی کوثر و فرزندش حسین سبط رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بخشیدند.

ص:111

چون آن زن از خواب بیدار شد به تعجیل خود را به عزاخانه رسانید و خواب خود را برای ایشان نقل نمود، و در آن مجلس شورشی از نو پیدا شد و چنان گریه و زاری و افغان نمودند که چشم روزگار ندیده بود، و آن زن به برکت عزاداری سیدالشهداء علیه السلام توبه کرد و بقیه عمر خود را صرف عزاداری آنجناب نمود. (1)

ص:112

ص:113

ص:114

ص:115

ص:116

ص:117

ص:118

ص:119

ص:120

ص:121

ص:122

ص:123

ص:124

(1)3- صفوان جمال نقل می کند که وقتی حضرت صادق علیه السلام به حیره (2) تشریف آوردند به من فرمودند: آیا نزد قبر حسین علیه السلام می روی؟ عرض کردم: فدایت شوم، آیا شما

و را زیارت می کنید؟فرمود: چگونه او را زیارت نکنم؟ در حالی که خداوند هر شب جمعه او را زیارت می کند (3) و به سوی قبر او نازل می شوند ملائکه و انبیاء و اوصیاء، و محمد صلی الله علیه و آله و سلم بهترین انبیاء و ما بهترین اوصیاء.صفوان عرض می کند: فدایت شوم، شما آن حضرت را در هر شب جمعه زیارت می کنید تا زیارت و تجلیات پروردگار را درک کنید؟ فرمود: آری ای صفوان، به این زیارت ملتزم باش تا زیارت قبر حسین علیه السلام برای تو نوشته شود. و این است فضیلت و این است سرافرازی. (4)4- عبدالله بن سنان گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: قبر حسین بن علی علیه السلام بیست ذراع در بیست ذراع باغی از باغهای بهشت است و عروج فرشتگان به سوی آسمان از آنجا می باشد. و هیچ ملک مقرب و نبی مرسلی نیست مگر اینکه از خداوند می خواهد که حسین علیه السلام را زیارت کند. پس گروهی نازل می شوند و گروهی بالا می روند. (5)5- امام رضا علیه السلام از پدر بزرگوارشان نقل می فرمایند که امام صادق علیه السلام فرمودند:

ص:126

ایام زیارت حسین علیه السلام از عمر زائرین به حساب نمی آید، و از آن کاسته نمی شود. (1)6- موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند: کسی که حسین علیه السلام را زیارت کند و عارف بحق

او باشد، خداوند گناهان گذشته و آینده (2) او را می آمرزد. (3)7- محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمودند: اگر مردم فضیلت زیارت قبر حسین علیه السلام را می دانستند از شوق می مردند و از حسرت بندهای دلشان می گسست.عرض کردم: چه فضیلتی دارد؟ فرمود: کسی که با شوق نزد قبر حسین علیه السلام برود، خداوند برای او هزار حج قبول شده و هزار عمره ی خالص صحیح، و ثواب هزار شهید از شهدای بدر و ثواب هزار روزه دار، و ثواب هزار صدقه قبول شده، و ثواب آزاد کردن هزار بنده در راه خدا به او عطا فرماید. و در آن سال از هر بلائی محفوظ باشد که آسانترینش شیطان است. و برای حفظ او دو ملک بزرگوار موکل شوند تا او را از تمام جهات، حفظ نمایند.اگر در آن سال بمیرد در موقع غسل و کفن کردن او ملائکه ی رحمت حاضر شوند، و برای او استغفار نمایند، و با استغفار او را تا قبرش تشییع و همراهی کنند. و به

ص:127

اندازه ی دید چشم قبر او گشاده گردد، و خداوند او را از فشار قبر و ترس نکیر و منکر امان دهد. و دری به سوی بهشت برای او باز گردد، و کتابش را بدست راستشس بدهند.و در روز قیامت به او نوری عطا شود که بین مشرق و مغرب را روشن می کند، و منادی ندا کند: این کسی است که با شوق قبر حضرت حسین را زیارت کرده، پس هیچکس در

قیامت نمی ماند مگر اینکه آرزو می کند؛ ای کاش از زوار حسین علیه السلام بودم. (1)8- زید شحام گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: پاداش کسی که حسین علیه السلام را زیارت کند چیست؟ فرمودند: مانند کسی که خداوند را در عرش زیارت کند.عرض کردم: پاداش کسیکه یکی از شماها را زیارت کند چه باشد؟ فرمودند: مانند کسی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را زیارت کند. (2)9- ابوبصیر از امام صادق علیه السلام و ابوحمزه از امام سجاد علیه السلام نقل می کنند که آندو بزرگوار فرمودند: کسی که دوست دارد صد و بیست و چهار هزار پیامبر با او مصافحه کنند، قبر ابا عبدالله الحسین علیه السلام را در نیمه شعبان زیارت کند، چون أرواح انبیاء علیهم السلام برای زیارت از خداوند اذن می گیرند، و به آنها اذن داده می شود.پنج نفر از آن پیامبران اولوالعزم هستند.عرض کردیم: آنها چه کسانی هستند؟ فرمودند: حضرت نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمد علیهم السلام.عرض کردیم: معنای اولوالعزم چیست؟ فرمودند: بر تمام خلایق - بر جن و انس از شرق تا غرب زمین - برانگیخته شدند.

ص:128

(1)10- محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام نقل می کند که حضرت فرمودند: از شیعیان ما کسی که به زیارت قبر حسین علیه السلام نرود، ایمان و دین او ناقص است، و اگر داخل بهشت هم بشود در رتبه پایین تر از مؤمنین قرار دارد. (2)11- امام صادق علیه السلام فرمودند: کسی که گمان می کند از شیعیان ماست و به زیارت قبر حسین علیه السلام نرود تا بمیرد، از شیعیان ما نیست، و اگر داخل بهشت هم بشود، مهمان

اهل بهشت خواهد بود. (3)12- هارون بن خارجه گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم از حال کسی که بدون جهت زیارت قبر حسین علیه السلام را ترک کند؟ فرمودند: او مردی از اهل آتش است. (4)13- محمد بن احمد گوید: همسایه ای داشتم معروف به علی بن محمد، او گفت: در هر ماه حسین علیه السلام را زیارت می کردم تا اینکه سنم زیاد شد و ضعیف و ناتوان گردیدم، زیارت حضرت را برای مدتی ترک کردم.تا روزی پیاده به قصد زیارت رفتم، چون رسیدم سلام کردم و دو رکعت نماز زیارت خواندم و خوابیدم.در خواب حضرت حسین علیه السلام را دیدم از قبر خارج شدند و به من فرمودند: ای علی، تو که مردی نیکو و مطیع بودی، چرا به من جفا کردی؟! عرض کردم: ای آقای من، جسمم ضعیف شده، و پاهایم ناتوان گشته و احساس می کنم سال آخر عمرم می باشد، حدیثی از شما روایت شده دوست دارم از خودتان بشنوم، فرمودند: بگو.عرض کردم: از شما روایت شده که فرمودید: کسی که در زندگیش مرا زیارت کند بعد از مردنش من او را زیارت می کنم. فرمودند: بلی همینطور است، و اگر او را

ص:129

در آتش جهنم بیابم خارج می کنم. (1)14- امام صادق علیه السلام فرمودند: کسی که قبر حسین علیه السلام را در روز عرفه زیارت کند، خداوند پاداش یک میلیون حج با حضرت قائم - عجل الله تعالی فرجه الشریف - و یک میلیون عمره با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، و آزاد کردن یک میلیون بنده، و فرستادن یک میلیون اسب به جهاد در راه خدا برای او بنویسند، و خداوند او را بنده ی صدیق بنامد که به وعده اش ایمان آورده، و ملائکه گویند: فلانی صدیق است که خداوند او را از بالای عرش پاک

نموده، و در زمین کروبی خوانده شود. (2)15- ابوبصیر گوید: از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام شنیدم که فرمودند:کسی که دوست دارد جایگاه و مأوایش در بهشت باشد زیارت مظلوم را ترک نکند.عرض کردم: آن مظلوم چه کسی است.فرمودند: (آیا مظلوم را نمی شناسی)«الحسین بن علی صاحب کربلا».«امام حسین علیه السلام صاحب کربلاست».کسی که با شوق و از روی دوستی با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و فاطمه و امیرالمؤمنین علیهماالسلام برای زیارت نزد او بیاید، خداوند او را بر سفره های بهشتی قرار دهد، که با آنها طعام میل کنند آن زمانی که مردم در حساب هستند. (3)16- مرحوم شوشتری قدس سره می فرماید: مقام زائر آن حضرت بجائی می رسد که به او می گویند: تو هم از ساقی کوثر باش، خودت سیراب شو و دیگران را هم آب بده.

ص:130

(1)

بودند. (1)9- در روز قیامت هر کس آرزو می کند که از زوار حسین علیه السلام باشد، بجهت آنچه از کرامت خدای متعال برای آنها مشاهده می کند. (2)10- ثواب هزار حج و عمره قبول شده به او داده می شود که در بعضی اخبار تا صدهزار وارد شده، و در بعضی روایات آمده: هر قدم که بگذرد ثواب یک حج و چون بردارد ثواب یک عمره دارد. (3)11- ثواب جهاد در راه خدا به او می دهند و در بعضی روایات؛ ثواب هزار شهید از شهدای بدر برای او نوشته می شود. (4)12- ثواب هزار روزه دار به او داده می شود. (5)13- عمر را طولانی می کند و از کوتاهی آن جلوگیری می نماید. (6)14- جان و مالش حفظ می شود. (7)15- در عوض صرف مال در راه زیارت آن حضرت، خداوند هزاران برابر به او می دهد (8)

هزار نماز از نمازهای بنی آدم برابر است، و ثواب آن نمازها برای زوار قبر

ص:132

آن حضرت است. (1)18- ملائکه برای او دعا و طلب مغفرت و آمرزش کنند، و در وقت رفتن او را مشایعت نمایند، هر گاه وفات کند او را تشییع کنند و در غسل و کفن او حاضر شوند و بر او نماز کنند. (2)و ثواب تسبیح و تقدیس آنها به او داده شود، و هر قدمی که در راه زیارت بردارند او را دعا می کنند. (3)19- در بهشت هم صحبت و همسایه و در جوار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و أهل بیت او باشد، و در یک سفر با آنها غذا بخورد.با زیارت، صله ی رحم رسول الله و خاندان او نموده و با ترک آن - بدون عذر - عاق آنها می شود.با زیارت، محبت او به اهل بیت علیهم السلام زیاد شده و مشمول دعای آنها می گردد. (4)20- ثواب هزار صدقه قبول شده در نامه ی عمل او نوشته شود. (5)21- خداوند نزد حمله ی عرش و ملائکه مقربین به او مباهات می کند. (6)22- ثواب آزاد کردن هزار بنده در راه خدا به او داده شود. (7)32- خداوند به او نظر می فرماید، و در بعضی روایات وارد شده: چنان است که خدا را در

عرش زیارت کرده باشد، یعنی زائر نهایت قرب به حق تعالی را پیدا

ص:133

می کند. (1)24- هر عملی منقطع می شود هر چند ثوابش می ماند، مگر زیارت امام حسین علیه السلام، که توسط فرشتگان تا روز قیامت تداوم می یابد. (2)25- هر غمگین و اندوهناک و صاحب دردی نزد قبر آن حضرت دعا کند و به آن بزرگوار توسل جوید، هم و غمش برطرف گردد، مرضش شفا یابد و حاجتش روا شود. (3)26- اگر زائر شقی باشد سعید می شود. (4)27- زائر از کروبیین شمرده می شود. (5)28- زائر آن حضرت زائر خدا و رسول است. (6)29- روایات زیادی وارد شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: من ضامنم هر کس حسینم را زیارت کند، در روز قیامت او را ملاقات کنم و از هول و شدائد آن خلاص نمایم. (7)30- ایمان او کامل می شود، و ترک زیارت سبب نقص ایمان می باشد، بلکه تارک آن از شیعیان محسوب نشود. (8)31- سائر اهل بهشت میهمان زائرین آن حضرت هستند، چون کسانیکه بزیارت نروند اگر به بهشت بروند مالک بهشت نیستند بلکه مهمان دیگران هستند،

ص:134

و رتبه ی او از دیگران پائین تر است. (1)

32- یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر با او مصافحه کنند. (2)33- از فشار قبر و عذاب آنر هائی یابد. (3)34- از هول و وحشت قیامت در امان باشد، و نامه ی عمل او بدست راستش داده شود. (4)35- تا یک سال از هر بلا و آفتی در امان باشد و ملائکه از شش جهت نگهبان او باشند. (5)36- مدت زیارت از عمر زائر محسوب نمی شود. (6)37- زیارت آن حضرت أفضل اعمال است. (7)38- از مکرمین گردد و در زیر پرچم حضرت امام حسین علیه السلام قرار گیرد. (8)39- علی بن محمد در خواب خدمت حضرت سیدالشهداء علیه السلام عرض می کند: حدیثی از شما روایت شده دوست دارم از خودتان بشنوم، فرمودند: بگو.عرض کرد: از شما روایت شده که فرمودید: کسی که در زندگیش مرا زیارت کند بعد از مردنش من او را زیارت می کنم. فرمودند: بلی همینطور است، و اگر او را در آتش جهنم بیابم خارج می کنم.

ص:135

(1)40- او را زیارت نکنند مگر صدیقین. (2)و بسیاری فوائد دیگر که برای اختصار از ذکر آنها خودداری شد، بطوری که قبلا گفتیم،

همه ی آثار و فوائد قابل بیان نیست، چون قابلیت و ظرفیت اشخاص مختلف است و همگان تاب تحمل همه ی مسائل را ندارند.برای زیارت آداب و شرائطی است که در احادیث آمده و بزرگان در کتب خود نوشته اند و عمده اش خلوص نیت می باشد و خوبست زائر قبل از زیارت، آنها را بداند و توجه داشته باشد. (به مفاتیح الجنان و کتابهای دیگر مراجعه شود).

ص:136

این فکر در من قوت گرفت و محبت زیادی به آن بزرگوار پیدا کردم. روزها در کنجی

می نشستم و زانوی غم در بغل کرده، مصائب آن بزرگوار را به زبان می آوردم و گریه و زاری می کردم.همسرم از دیدن این حالت تعجب می کرد و از سبب گریه ی من سؤال می نمود، سرانجام به خدا توکل کرده به او گفتم که من به مذهب اسلام باقی هستم، و گریه ی من برای حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام است.همینکه اسم شریف آن حضرت را شنید، نور اسلام در قلبش ظاهر شد و تاریکیهای کفر را بزدود و اسلام اختیار نمود، و با من در مصیبت های آن حضرت گریه می کرد.تا اینکه تصمیم گرفتم اموال خود را برداشته و مخفیانه به کربلا مشرف شویم تا آشکارا اظهار اسلام کرده و در مجاورت قبر مقدس زندگی کنیم. متأسفانه همسرم مریض شد و از دنیا رحلت کرد.نزدیکان او جمع شدند و او را بطریق نصاری تجهیز کرده، با همه ی زیورهایش دفن نمودند.حزن و اندوه من زیاد شد و با خود گفتم: شب می روم و جسد او را بیرون می آورم و به کربلا برده و در آنجا دفن می کنم.چون شب شد قبر را شکافتم، دیدم جنازه ی مردی با شارب بلند و ریش تراشیده در آنجاست. متحیر شدم و سبب آن را ندانستم. با خاطر پریشان به خانه رفتم و خوابیدم.در عالم خواب دیدم کسی می گوید: دل خوش دار که همسرت را ملائکه به کربلا حمل کردند و در میان صحن مقدس، طرف پایین پا، نزدیک مناره ی کاشی دفن نمودند، و این جسد فلان عشار است که امروز او را در آنجا دفن کردند، او را بجای همسر تو اینجا آورده اند.

ص:139

من خوشحال عازم کربلا شدم و خداوند مرا موفق به زیارت آن حضرت نمود. از خدام صحن مقدس سؤال کردم در فلان روز پای مناره چه کسی دفن کردید؟ گفتند: فلان عشار.

قصه خود را برای آنها نقل کردم، پس قبر را شکافتند، چون داخل قبر شدم، دیدم عیالم بهمان طوریکه در شهر خودش او را به خاک سپرده بودند میان قبر خوابیده، زیورهای او را برداشتم و به شما تقدیم می کنم.2- عالم بزرگوار شیخ حسن فرید گلپایگانی و مرحوم آیة الله شیخ مرتضی حائری و دیگران از مرحوم آیة الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی - مؤسس حوزه ی علمیه ی قم - نقل می کنند که فرمود: نزد مرحوم آیة الله میرزا محمد تقی شیرازی در بالاخانه درس خصوصی می خواندیم، مرحوم آیة الله سید محمد فشارکی استاد دیگرم از پایین صدای دوست خود - یعنی آیة الله میرزا محمد تقی - را شنید، بالا آمد، و این جریان موقعی بود که اهالی سامرا به بیماری وبا مبتهلا شدند و همه روزه عده ای می مردند.آیة الله فشارکی (1) به مرحوم میرزا فرمود: آیا من را مجتهد و عادل می دانید؟ فرمود: آری، فرمود: اگر حکمی بکنم آیا لازم است انجام شود؟ فرمود: آری.فرمود: من حکم می کنم که شیعیان سامرا از امروز تا ده روز همه مشغول خواندن زیارت عاشورا شوند و ثواب آن را هدیه به روح شریف نرجس خاتون - مادر حضرت حجت - عجل الله تعالی فرجه الشریف - نمایند، و او را نزد فرزندش حضرت بقیةالله علیه السلام شفیع نمایند، و من ضامن می شوم که هر کس این عمل را انجام دهد مبتلا به بیماری وبا

ص:140

نشود.اهل مجلس این حکم را به تمام شیعیان رساندند، و همه عمل کردند و از فردا تلف شدن شیعه متوقف شد و کسی از آنها نمرد جز یک پاره دوز که معلوم نشد او زیارت را می خوانده یا نه، و به مرض وبا مرده یا به جهت دیگری.و همه روزه عده ای از سنی ها می مردند و به قدری مطلب روشن بود که از خجالت

مردگان خود را شب دفن می کردند، و به حرم عسکریین علیهماالسلام می آمدند و می گفتند:«انا نسلم علیک مثل ما تسلم علیک الشیعة».بنا به نقل دیگر: برخی از آنها از آشنایان شیعه می پرسیدند: چه عملی انجام داده اید که کسی از شما تلف نمی شود؟ گفتند: زیارت عاشورا می خوانیم. آنها هم مشغول شدند و بلا از آنها هم برطرف گردید. (1)نگارنده گوید: به تجربه رسیده است که هر کس زیارت عاشورا را اینگونه عمل نماید به مقصود و حاجت خود می رسد، و عده زیادی از دوستان با انجام آن به مطلوب خود نائل شده اند.3- فقیه زاهد عادل مرحوم شیخ جواد بن شیخ مشکور عرب - که از اجله ی علماء نجف اشرف و مرجع تقلید جمعی از شیعیان عراق و از ائمه جماعت صحن مطهر بود - در شب 26 صفر سال 1336 هجری در خواب حضرت عزرائیل را می بیند، پس از سلام از او می پرسد: از کجا می آیی؟ می فرماید: از شیراز و روح میرزا ابراهیم محلاتی را قبض کردم.شیخ می پرسد: روح او در برزخ در چه حالیست؟می فرماید: در بهترین حالات و در بهترین باغهای عالم برزخ، و خداوند هزار

ص:141

ملک موکل او کرده است که فرمان او را می برند.گفتم: برای چه عملی به چنین مقامی رسیده است؟ آیا برای مقام علمی و تدریس و تربیت شاگرد؟ فرمود: نه.گفتم: آیا برای نماز جماعت و رساندن احکام به مردم؟ فرمود: نه.گفتم: پس برای چه؟ فرمود: برای خواندن زیارت عاشورا (مرحوم میرزا محلاتی سی سال آخر عمرش زیارت عاشورا را ترک نکرد، و هر روز که به سبب بیماری یا امر دیگری

نمی توانست بخواند نائب می گرفت).شیخ مرحوم روز بعد به منزل آیةالله میرزا محمد تقی شیرازی می رود و خواب را برای ایشان نقل می کند.مرحوم میرزا محمد تقی گریه می کند. از ایشان سبب گریه را می پرسند، می فرماید: میرزا محلاتی از دنیا رفت، او استوانه فقه بود.به ایشان گفتند: شیخ خوابی دیده، و واقعیت آن معلوم نیست. میرزا می فرماید: بلی خواب است، اما خواب شیخ مشکور، نه فرد عادی.فردای آن روز تلگراف فوت میرزای محلاتی از شیراز به نجف اشرف می رسد و صحت خواب شیخ مرحوم آشکار می گردد.این داستان را جمعی از فضلای نجف اشرف از مرحوم آیةالله سید عبدالهادی شیرازی (که در منزل مرحوم میرزا محمد تقی هنگام ورود شیخ مرحوم و نقل رؤیای خود حاضر بوده اند) نقل کرده اند. و نیز دانشمند گرامی جناب حاج صدرالدین محلاتی فرزند زاده ی آن مرحوم، از شیخ مذکور این داستان را شنیده اند. (1)5، 4 - داستان زن استاد اشرف آهنگر و داستان سید رشتی که معروف است، و مرحوم محدث قمی قدس سره در «مفاتیح الجنان» در باب زیارت عاشورا و زیارت جامعه

ص:142

نقل کرده اند.6- مرحوم علامه نوری از عالم بزرگوار و متقی و معدن علم و فضل، شیخ المشایخ شیخ جواد از پدر بزرگوارش عالم متقی شیخ حسین نجفی نقل می کند: مردی نصرانی در بصره تجارت داشت، سود بسیار از بازرگانی بدست آورد، بطوریکه بصره را برای سکونت و تجارت خود مناسب ندید. همکاران و دوستانش برای او نوشتند به بغداد بیا، بصره برای تو سزاوار نیست. ناگزیر اموال خود را گرد آورده، به سوی بغداد حرکت کرد تا بتواند به کسب خود ادامه دهد.

در راه دزدان به وی حمله کردند و اموالش را چپاول نمودند. تاجر بینوا با دست خالی و پای پیاده خود را به ایلی از بادیه نشینها رسانیده و به عنوان مهمان بر آنها وارد شد. کم کم با اهل قبیه مأنوس گردید، و در تغییر مکان با آنها همراه، و در کار و شغل زراعت با آنها همکاری می نمود.پس از مدتی با خود گفت: گویا من بر این مردم تحمیل شده ام. لذا روزی با جوانان و رفقا و اندیشه خود را به میان گذاشت. به او گفتند: مطمئن باش تو برما تحمیل نشده ای، زیرا بودجه روزانه معینی برای خوردن و آشامیدن میهمانان منظور است، و با بود و نبود تو تغییری در آن داده نمی شود، آسوده باش.تا اینکه عده ای از آنها قصد زیارت ائمه علیهم السلام کردند و جهت توشه ی راه گندم و خرما تهیه کردند، این نصرانی هم شوق زیارت پیدا کرد و گفت: از تنهائی در اینجا خسته می شوم، اگر مانعی ندارد مرا هم با خود ببرید تا کمکی برای شما باشم.لذا آن نصرانی را هم با خود بردند. از توشه آنها می خورد و مواظب اثاث آنها بود، تا به نجف اشرف وارد شدند، زیارت کرده سپس عازم کربلا شدند.ایام عاشورا بود، چون داخل کربلا شدند، همه کربلا پر از ماتم و شور و نوحه و گریه بود. کنار صحن منزل کردند و اثاثیه خود را پیش نصرانی گذاشتند و به او

ص:143

گفتند: همین جا بمان تا فردا بعد از ظهر ما نزد تو می آئیم.شب عاشورا بود، نصرانی در آنجا ماند. چون مقداری از شب گذشت، سه بزرگوار دید که از حرم خارج شدند، یکی از آنها به دیگری فرمود: نام زائرانی را که در این شهر آمده اند در دفتر مخصوص ثبت کن.دو نفر جدا شدند و رفتند، مدتی گذشت برگشتند و صورت اسامی را تقدیم نمودند. آقا نگاهی به دفتر کرد و فرمود: هنوز از افراد زائر باقی مانده است.دوباره رفتند و برگشتند و گفتند: کسی باقی نمانده است. آقا فرمود: باز هم صورت کمبود دارد، آن را کامل کنید.

برای سومین بار به همه جا مراجعه کردند، برگشتند و گفتند: هیچکس باقی نمانده است مگر این مرد نصرانی.فرمود: چرا اسم او را ننوشته اید.«ألیس قد حل بساحتنا».«آیا او در حریم ما وارد نشده است؟».پس آن نصرانی از خواب کفر بیدار شد و نور ایمان در دلش تابید، و خداوند عوض اموال دنیوی نعمتهای اخروی به او لطف فرمود.مرحوم نوری بعد از این داستان، سرگذشت دیگری نظیر همین نقل کرده است. (1)7- و نیز از فاضل صالح شیخ حسن مازندرانی نقل می کند که در مجلس بحث شیخ الفقهاء صاحب جواهر بودم که ایشان فرمود: دیشب در خواب دیدم مجلس بزرگی برپاست و در آن مجلس بسیاری از علماء حاضرند و دربانها ایستاده اند. من اجازه خواستم و داخل شدم، دیدم همه ی علماء گذشته تشریف دارند، و در صدر مجلس علامه مجلسی نشسته است.ا

ص:144

ز اینکه ایشان بر همه مقدم بودند تعجب کردم، علت آن را از نگهبانان پرسیدم، گفتند: علامه مجلسی نزد ائمه علیهم السلام به «باب الأئمه» معروف است، و این مقام و منزلت را به خاطر اینکه چاوشی برای زوار مرسوم نموده به او داده اند.مرحوم نوری می فرماید: با رایج شدن چاوش، مردم به زیارت ائمه علیهم السلام تشویق ترغیب می شوند. و ممکن است مراد تألیفات آن بزرگوار باشد که موجب نشر احادیث و آثار اهل بیت علیهم السلام شد و مردم به سوی خاندان عصمت راه یافتند. (1)8- مرحوم شیخ علی اکبر سعیدی که ازبزرگان یزد بود نقل می کرد: یک دختر زرتشی اسلام آورد، و با مرحوم حاج ابوالقاسم بلور فروش ازدواج کرد، حدود بیست سال

گذشت، بچه دار نمی شد به او پیشنهاد شد زیارت عاشورا بخواند، این زن مسلمان شده چهل روز زیارت عاشورا را با صد لعن و سلام و دعای علقمه خواند، خداوند به او اولاد پسری عنایت کرد.9- مرحوم آیةالله شیخ علی اکبر نهاوندی نقل می کند که سید جلیل سید احمد اصفهانی معروف به خوشنویس، برایم نوشت که در روز جمعه در مسجد سهله در حجره ی نشسته بودم، ناگاه سید بزرگوار و معممی بر من داخل شد، به آنچه در زاویه ی حجره - یک فرش و تعدادی کتاب و ظرف - بود نظر کرد و فرمود: برای حاجت دنیا تو را کفایت می کند، تو هر روز صبح به نیابت امام زمان - عجل الله تعالی فرجه الشریف - زیارت عاشورا می خوانی، بقدر کفایت معیشت هر ماهت را از من بگیر که اصلا محتاج به احدی نباشی، و قدری پول به من داد و گفت: این کفایت یک ماه تو را می نماید و رو به در مسجد رفت.و من به زمین چسبیده بودم و زبانم بند آمده بودم و هر چه خواستم سخن بگویم و یا برخیزم نتوانستم، تا آن سید خارج شد، همینکه بیرون رفت گویا قیودی از آهن که

ص:145

بر من بود باز شد، پس برخاستم از مسجد خارج شدم، آنچه جستجو کردم اثری از آن آقا ندیدم (1)10- از سلیمان اعمش نقل شده که گفت: همسایه ای داشتم که با او رفت و آمد می کردم. شب جمعه ای پیش او رفتم و درباره ی زیارت امام حسین علیه السلام سؤال کردم، آن شخص گفت: بدعت است و هر بدعتی گمراهی و هر گمراهی در آتش است.سلیمان گوید: با غیض و غضب از کنار او برخاستم و با خود گفتم: سحر پیش او می روم و برخی از فضائل حضرت حسین علیه السلام را برای او نقل می کنم، اگر بر عناد خود اصرار ورزید، او را می کشم.هنگام سحر سراغ او رفتم، درب خانه اش را کوبیدم و او را با نام صدا زدم، همسرش گفت: شوهرم به زیارت امام حسین علیه السلام رفته است.

سلیمان گوید: دنبال او به زیارت آن حضرت رفتم، چون داخل حرم شدم او را در سجده دیدم که گریه می کند، و مشغول توبه و استغفار است. بعد از مدتی طولانی سر از سجده برداشت. به او گفتم: تو دیشب منکر زیارت امام حسین علیه السلام بودی و آن را بدعت می دانستی، اکنون به زیارت آمده ای؟!در جواب گفت: ای سلیمان، مرا ملامت نکن. من تا دیشب ائمه را قبول نداشتم، اما خوابی دیدم که مرا به وحشت انداخت:مردی جلیل القدر را - با قامتی متوسط که از بزرگی جلالت و جمال و کمال قادر بر توصیف او نیستم - دیدم که گروهی اطراف او بودند، و در کنارش بزرگواری بود که تاجی برسر داشت.از یکی از خدام پرسیدم: اینها چه کسانی هستند؟ گفت: این محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم، و آن دیگری علی مرتضی علیه السلام - وصی او - است، با دقت نگاه کردم

ص:146

ناقه ای از نور - که بین زمین و آسمان در حرکت بود - دیدم که بر او هودجی از نور بود و در آن دو زن نشسته بودند.گفتم: این ناقه از کیست؟ گفت: از خدیجه کبری و فاطمه زهرا علیهاالسلام است. گفتم: این جوان کیست؟ گفت: حسن بن علی صلی الله علیه و آله و سلم است.گفتم: به کجا می روند؟ گفت: به زیارت سیدالشهدا حسین بن علی علیه السلام که در کربلا مظلوم شهید شده است. آنگاه خواستم به جانب هودجی که حضرت فاطمه در آن بود، بروم، دیدم رقعه هائی از آسمان فرومی ریزد.پرسیدم: این رقعه ها چیست؟ گفت: در این رقعه ها نوشته:«أمان من الله لزوار الحسین علیه السلام لیلة الجمعة».«امان است از جانب خداوند برای زائرین امام حسین علیه السلام در شب جمعه».من هم از آن رقعه ها درخواست کردم، گفت: تو می گوئی زیارت بدعت است، به تو داده نمی شود، تا معتقد به فضل و شرف آن بزرگوار باشی و به زیارت او بروی. (ناگاه هاتفی ندا کرد: آگاه باشید که ما و شیعیان ما در درجه عالیه ای از بهشت هستیم).

پس با ترس و وحشت بیدار شدم و در همان ساعت اراده ی زیارت سید خودم امام حسین علیه السلام نمودم و اکنون به سوی پروردگار توبه می کنم.سوگند بخدا ای سلیمان، تا زنده ام زیارت آن حضرت را ترک نخواهم کرد. (1)11- در داستان تشرف حاج علی بغدادی چنین آمده:... سیدنا، برای من مسأله ای است. فرمودند: بپرس، گفتم: تعزیه خوانهای حضرت حسین علیه السلام می خوانند که سلیمان اعمش نزد شخصی آمد و از زیارت سیدالشهداء علیه السلام پرسید، گفت: بدعت است، پس در خواب هودجی را

ص:147

میان آسمان و زمین دید. سؤال کرد که در آن هودج کیست؟ به او گفتند: حضرت فاطمه زهرا و خدیجه کبری علیهاالسلام.پرسید: به کجا می روند؟ گفتند: به زیارت امام حسین علیه السلام در امشب که شب جمعه است، و رقعه هائی را دید که از هودج می ریزد و در آن نوشته بود:«أمان من النار لزوار الحسین علیه السلام فی لیلة الجمعة، أمان من النار یوم القیامة»این حدیث صحیح است؟ فرمودند: آری راست و تمام است.گفتم: سیدنا، صحیح است که می گویند: هر کس زیارت کند حسین علیه السلام را در شب جمعه، برای او امان است؟ فرمودند: آری والله، و اشک از چشمان مبارکش جاری شد و گریست. (1)12- مرحوم آخوند ملا عبدالحمید قزوینی گوید: در طول مدت مجاورتم زیارت مخصوصه حسینیه را مداومت نموده ام. مگر آن ایام که تصمیم گرفتم چهل شب در

مسجد سهله بیتوته کنم، همه ی آنها را پیاده و غالبا از بیراهه می رفتم، و معمولا در ایوان اطاقهای صحن مطهر و یا در خود صحن یا توابع آن منزل می نمودم، چون بضاعتی نداشتم قادر بر پرداخت کرایه منزل نبودم.اتفاقا روزی به اراده ی کربلا بیرون رفتم، چون به بلندی وادی السلام رسیدم، جمعی از اعیان را دیدم که برای مشایعت آقازاده ای بیرون آمده اند، پس او را با کمال احترام سوار کجاوه کردند، و دعای سفر در گوش او خواندند و قدری با او همراه شدند، و او با نوکر و لوازم سفر روانه گردید.

ص:148

چون این را دیدم و ذلت خود را مشاهده کردم، ملول و خجل شدم، و تصمیم گرفتم دیگر اینگونه با ذلت و خواری به زیارت نروم، چون برگشتم بر همان اراده بودم. تا آنکه وقت زیارت مخصوصه رسید، چند نفر از طلاب از من خواستند با آنها به زیارت بروم، من قبول نکردم و گفتم: کرایه مسافرخانه ندارم و پیاده هم نمی روم.گفتند: تو همیشه پیاده می رفتی! گفتم: دیگر نمی روم. گفتند: این دفعه که ما اراده ی پیاده رفتن داریم بیا که ما از راه باز نمانیم، بعد خود میدانی.بعد از اصرار، توشه راه خریدند و روانه شدیم.فردای آن روز، روز زیارت بود. صبح بیرون رفتیم تا ظهر در کاروانسرای بخوابیم و شب به کربلا برسیم. کاروانسرا مخروبه بود و هوا هم گرم و کسی نبود، بعلاوه در آنجا خوف دزد هم بود.پس از صرف غذا خوابیدیم. من از همراهان زودتر بیدار شدم. و آفتابه برداشته برای وضو رفتم. در اثنای وضو که مشغول مسح پا بودم شخصی را دیدم در لباس اعراب، پیاده از در کاروانسرا داخل گردید، و با سرعت به نزد من آمد. گمان کردم دزد است، لکن نترسیدم چون چیزی با خود نداشتم.نزدیک آمد و متوجه من شد و گفت: ملا عبدالحمید قزوینی تو هستی؟ چون بدون سابقه ی آشنائی نام مرا برد تعجب کردم گفتم: آری منم، گفت: توئی که گفتی من با این

ذلت و خواری دیگر به کربلا نمی روم؟ گفتم: آری، گفت: اینک آماده شو که مولای تو حضرت ابوالفضل و آقای تو حضرت علی بن الحسین علیهماالسلام به استقبال تو آمده اند، که قدر خود را بدانی و به زرق و برق بی اعتبار دنیا افسرده و مهموم نگردی.چون این سخن را شنیدم مات و مبهوت شدم که او چه می گوید. ناگاه دو نفر سوار با شمایل آن بزرگوار که شنیده و در کتب اخبار و مقتل خوانده بودم دیدم، با آلات و اسلحه حرب، حضرت ابوالفضل علیه السلام در جلو و علی اکبر علیه السلام از پشت سر، از در کاروانسرا داخل صحن گردیدند. چون این واقعه را دیدم، بی اختیار خود را از

ص:149

بالای صفه پایین انداختم، دویدم و خود را به پای اسبهای ایشان انداخته بوسیدم، و به دور اسبهای ایشان گردیدم، و زانو و رکاب و پایشان را می بوسیدم.با خود گفتم: خوبست رفقا را هم بیدار کنم تا به خدمت آن دو فرزند حیدر کرار علیه السلام برسند، پس با سرعت به نزد ایشان رفتم و یکی را با دست حرکت دادم و گفتم: ملا محمد جعفر برخیز که حضرت عباس و علی اکبر علیهماالسلام به استقبال آمده اند. بیا به خدمت ایشان شرفیاب شو.ملا محمد جعفر چون این سخن را شنید گفت: آخوند چه می گوئی؟ شوخی می کنی! گفتم: نه والله راست می گویم. بیا ببین هر دو تشریف دارند.چون این حالت و اصرار را از من دید دانست که چیزی هست، برخاست، چون رفتیم کسی را ندیدیم، و از در کاروانسرا هم بیرون رفته، اطراف صحرا را که هموار بود و تا مسافت بسیار دور دیده می شد مشاهده کردیم، اثر یا غباری از آن پیاده و دو سواره ندیدیم. پس متأسف و متحیر برگشتیم.از عزم و ارده ی سابق نادم شدم و توبه کردم و تصمیم گرفتم که هرگز زیارت آن مظلوم را ترک نکنم، اگر چه از نظر ظاهر بر وجه ذلت و زحمت باشد. (1)13- استاد بزرگوار - دام ظله الوارف - نقل می فرمود: در نجف اشرف منزل آقای سید

حسین شاهرودی رحمه الله بودم، ایشان فرمود:با مرحوم شیخ علی زاهد قدس سره (2) پیاده از مسجد سهله برمی گشتیم، عربی بما برخورد کرد، و از شیخ علی زاهد پرسید: شیخنا، آیا صحیح است کسی که چهل شب به مسجد سهله بیاید خدمت حضرت مهدی - ارواحنا فداه - می رسد؟ ایشان فرمود: شکی در آن نیست. پرسید: آیا شما به خدمت حضرت رسیده اید؟

ص:150

فرمود: من چهل شب موفق به آمدن مسجد نشدم.عرض کرد: چرا؟فرمود: چون بعضی از شبها مصادف با شب زیارتی حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام می شد و به کربلا می رفتم و عمل مسجد ترک می شد.گفت: برای اتمام چهل شب، زیارت امام حسین علیه السلام را ترک می کردید، کربلا که جائی نمی رفت. شیخ علی زاهد فرمود: برایت قضیه ای را نقل کنم تا ببینی حق دارم زیارت امام حسین علیه السلام را ترک نکنم.فرمود: شخصی متدین و محترمی ساکن نجف اشرف بود، در اواخر همه ی املاک خود را فروخت و کربلا را مسکن گزید.به او گفتند: همه دوست دارند در نجف اشرف بمیرند، تو به کربلا آمدی! گفت: دستگاه امیرالمؤمنین علیه السلام فقط مرد قبول می کند، (یعنی افراد صالح و پاک که علاقه به دنیا ندارند و آلوده به گناه نیستند در بارگاه علی علیه السلام راه دارند.) ولی در دستگاه امام حسین علیه السلام همه را قبول می کنند؛ متقی و فاسق حتی یهود و نصاری هم در این باب اوسع الهی راه دارند.خلاصه آن مرد در کربلا فوت کرد و در همانجا مدفون شد. در شب دفن او عده ای او را بخواب دیدند که نقل کرده بود:چون مرا در قبر گذاشتند، نکیرین برای سؤال آمدند، بعد اعمال من را یکی به دیگری

عرضه می کرد.از نمازهای من شروع کردند، ملک به آنها اشکال کرد و نپذیرفت و می فهمیدم که راست می گویند و برای خدا نبوده است. چون نماز من رد شد مأیوس شدم. بعد به همین صورت تمام اعمال مرا خدشه دار کردند و پذیرفته نشد، تا رسید به اعمالی که مربوط به امام حسین علیه السلام بود.گفت: به زیارت کربلا رفته، بدون حرفی قبول کردند. در مجلس روضه شرکت کرده، قبول کردند.

ص:151

در فلان مجلس خدمتی به عزاداران کرده، قبول کردند و همینطور...من در قبر عصبانی شدم و گفتم: ای ملک خدا، این اعمال هم برای من است، چطور از بقیه چیزی قبول نشد و در اینها چیزی رد نشد!به من گفتند: «خاموش باش که ما در دستگاه امام حسین علیه السلام وظیفه تحقیق نداریم، مأمور به ظاهریم».شیخ علی زاهد بعد فرمود: حالا من حق دارم زیارت امام حسین علیه السلام را ترک نکنم؟ آن عرب گفت: بلی حق با شماست.14- آقای دکتر محمد هادی امینی فرزند برومند آیة الله علامه امینی قدس سره مؤلف کتاب ارزشمند «الغدیر» می نویسد:پس از گذشت چهار سال از فوت پدر بزرگوارم یعنی در سال 1394 ه.ق، پیش از اذان صبح جمعه، وی را در خواب دیدم، در حالی که شاداب و خرسند بود، جلو رفته و پس از سلام و دست بوسی، عرض کردم: پدر جان، در آنجا چه عملی باعث سعادت و نجات شما گردید؟گفتند: چه می گوئی؟ مجددا عرض کردم: آقاجان، در آنجا که اقامت دارید، کدام عمل موجب نجات شما شد؛ کتاب الغدیر، یا سایر تألیفات، یا تأسیس کتابخانه یا...؟پاسخ دادند: نمی دانم چه می گوئی، قدری واضح تر و روشن تر بگو.گفتم: آقا جان، شما اکنون از میان ما رخت بربسته اید، و به جهات دیگر منتقل

شده اید، در آنجا که هستید، از میان صدها خدمات و کارهای بزرگ علمی و دینی و مذهبی، کدامین عمل باعث نجات شما گردید؟مرحوم علامه امینی درنگ و تأملی نمودند و سپس فرمودند: فقط زیارت أبی عبدالله الحسین علیه السلام.عرض کردم: شما می دانید اکنون روابط بین ایران و عراق تیره و تار است، و راه کربلا بسته، چه کنیم؟

ص:152

فرمودند: در مجالس و محافلی که جهت عزاداری امام حسین علیه السلام بر پا می شود شرکت کن، ثواب زیارت امام حسین علیه السلام به تو می دهند.سپس فرمودند: پسر جان در گذشته بارها به تو یادآور شدم، و اکنون نیز به تو توصیه می کنم، که زیارت عاشورا را هیچ وقت و به هیچ عنوان ترک و فراموش مکن، مرتبا زیارت عاشورا بخوان و بر خودت وظیفه بدان، این زیارت دارای آثار و برکات و فوائد بسیاری است، که موجب نجات و سعادتمندی در دنیا و آخرت تو می باشد... و امید دعا دارم.فرزند مرحوم آیةالله امینی می نویسد: علامه امینی با کثرت مشاغل و تألیف و مطالعه و تنظیم و رسیدگی به ساختمان کتابخانه که داشتند، مواظبت کامل به خواندن زیارت عاشورا داشته و به آن سفارش می نمودند. (1)15- آیةالله حاج مرتضی موحد ابطحی می گوید: در داستان تنباکو بعد از آنکه فعالیت و کوشش علماء ایران به جائی نرسید نامه ای نوشتند، و به حاج آقا منیر بروجردی دادند، تا به سامرا برود، و به محضر آیة الله العظمی میرزا محمد حسن شیرازی برساند.چون حاج آقا منیر وارد سامرا می شود، حاج فتحعلی سلطان آبادی - استاد میرزا حسن نوری و صاحب کتاب «الکلمة الطیبة فی الانفاق» - به دیدن او می رود، حاج آقا منیر چای تعارف می کند، ایشان می فرمایند: نه گرسنه ام که سیر شوم و نه تشنه ام که سیراب شوم، سپس به ایشان می فرماید:

می دانم برای چه به سامراء آمده اید، و شروع می کند نامه ای که برای میرزا نوشته اند از حفظ خواندن...بعد حاج آقا منیر از حاج ملا فتحعلی درخواست دستور می کند، ایشان

ص:153

می فرمایند: سه عمل را ترک نکن:اول - نماز اول ماه.دوم - نماز لیلة الدفن، هر وقت اطلاع پیدا کردی کسی مرده است، برایش نماز لیلة الدفن بخوانید.سوم - زیارت عاشورا را مداومت کنید.مرحوم حاج آقا منیر چنان مداومت به زیارت عاشورا پیدا کرد، که در دهه ی عاشورا برای هر یک از شهدای کربلا یک زیارت عاشورا می خواند، و در مجلس و محافل دائما مشغول بود، و اگر در مجلسی به سجده زیارت می رسید، همانجا سجده و نماز زیارت را بجا می آورد.آقای حاج میرزا محمد باقر - داماد ایشان - گوید: مرحوم حاج آقا منیر در حال سکرات موت هم مشغول زیارت عاشورا بود، گاهی در وسط زیارت حالت سکرات، موجب قطع زیارت می شد، وقتی به حال طبیعی می آمد باز مشغول می شد، تا آنکه در حال زیارت دعوت حق را اجابت کرد.

ص:154

(1)

گرفته است.آگاه باشید که ملائکه هزار سال قبل از اینکه جدم حسین علیه السلام در آنجا دفن شود کربلا را زیارت کردند،«و ما من لیلة تمضی الا و جبرئیل و میکائیل یزورانه».«و هیچ شبی نمی گذرد مگر اینکه جبرئیل و میکائیل آن را زیارت می کنند».پس بکوش ای یحیی، که جایت در آنجا خالی نماند. (1)3- امام صادق علیه السلام فرمودند: زمین کعبه (به خود افتخار کرد و) گفت: کیست مانند من! در حالی که خداوند خانه ی خویش را بر روی من بنا نمود، و مردم از راههای دور به جانب من می آیند، و من حرم خدا و محل امن او شده ام.پس خداوند به او وحی نمود که ساکت باش، سوگند به عزت و جلالم که فضیلت تو در مقایسه با آنچه به زمین کربلا عطا نموده ام، نیست مگر به مقدار رطوبتی که یک سوزن به هنگام فرورفتن در دریا به خود می گیرد، و اگر خاک کربلا نبود تو را فضیلت نمی دادم، و اگر نبود آن کسی که سرزمین کربلا او را دربر گرفته ترا نمی آفریدم، و آن «خانه» را که به آن می بالی نمی آفریدم.پس آرام، خاموش، سربزیر، متواضع، خاضع و خاشع باش، هرگز به زمین کربلا فخرفروشی مکن، وگرنه تو را در زمین فرومی برم و در آتش جهنم سرنگونت می نمایم. (2)علامه بحرالعلوم در قصیده ی معروف خود به این حدیث اشاره کرده می فرماید:و من حدیث کربلا والکعبة لکربلا بان علو الرتبة

ص:156

از حدیث (مفاخره ی) کعبه و کربلا برتری رتبه و شأن کربلا ظاهر شد (1)

4- امام باقر علیه السلام فرمودند: خداوند متعال بیست و چهار هزار سال پیش از خلقت کعبه، زمین کربلا را آفرید، و آن را مقدس و مبارک قرار داد.پیش از آنکه خداوند موجودات را خلق نماید این زمین پاک و پاکیزه و مبارک بود، و همیشه اینطور خواهد ماند، تا اینکه خداوند آن را بهترین زمین در بهشت، و بهترین منزل و مسکنی که اولیایش را در بهشت در آن ساکن می گرداند قرار دهد. (2)5- امام صادق علیه السلام فرمودند: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام از شهر خارج شده، با عده ای سیر می کردند. یکی دو میل به کربلا مانده آن جناب از رفقای خود پیشی گرفت و خود را به قتلگاه شهداء رسانید.سپس فرمود: دویست پیامبر و دویست وصی پیامبر و دویست سبط در اینجا از دنیا رفته اند، که همگی بدست پیروانشان شهید شده اند.پس آن بزرگوار در حالی که سوار بر قاطر خود بودند، پا از رکاب خارج کرده، در آنجا طواف می کردند و می خواندند:مناخ رکاب و مصارع شهداء لا یسبقهم من کان قبلهم و لا یلحقهم من أتی بعدهم محل پیاده شدن سواران و بر زمین افتادن شهیدانی است که از گذشتگان کسی از آنها جلو نیفتاده، و از آیندگان کسی به مقام آنها نخواهد رسید (3)6- ابوهاشم جعفری گوید: من و محمد بن حمزه به خدمت ابوالحسن امام هادی علیه السلام وارد شدیم که از آن حضرت به خاطر بیماری که داشت عیادت کنیم. پس آن جناب به ما فرمودند: عده ای را با خرج من به حائر بفرستید (که برای من دعا کنند).

ص:157

چون از نزد آن بزرگوار بیرون رفتیم، محمد بن حمزه به من گفت: آن حضرت

می فرمایند: عده ای را به حائر حسینی بفرستیم در صورتی که خود بمنزله ی آن کسی است که در حائر است!ابوهاشم گوید: من برگشتم و سخن او را بازگو کردم، آن جناب فرمودند: اینگونه نیست که او می گوید، همانا (دعای من مستجاب است لکن) برای خداوند مواضعی است که دوست دارد در آنجا عبادت شود، و حائر حسین علیه السلام از آن محلهاست. (1)مرحوم ابن قولویه دو حدیث دیگر به همین مضمون - با تفصیل بیشتری - از امام هادی علیه السلام روایت کرده است. (2)7- امام صادق علیه السلام فرمودند: همانا خاک حائر حضرت حسین علیه السلام شفاء از هر درد، و امان از هر خوفی می باشد. (3)8- امام صادق علیه السلام فرمودند: سجده بر تربت قبر حضرت حسین علیه السلام تا (طبقه ی) هفتم زمین نورافشانی می کند. و کسی که تسبیح تربت با او باشد جزء تسبیح گویان نوشته می شود اگر چه با آن تسبیح نگوید (4)غیر از آنچه گذشت، احادیث بسیاری در فضیلت زمین کربلا و تربت حسینی و استشفاء از آن و کیفیت اخذ و نگهداری تربت و ادعیه مربوط وارد شده است که جمع آنها کتابی مستقل می شود، و ما نمونه ای از آنها را بطور خلاصه یادآور می شویم. برای تحقیق و آشنائی بیشتر می توانید به مصادر مراجعه فرمائید:

ص:158

(1)

1- زمین کربلا اشرف از کعبه است.2- این زمین را خداوند 24 هزار سال پیش از کعبه آفرید، و آن را مبارک و پاکیزه قرار داد.3- پیش از شهادت آن سرور دویست نبی و دویست وصی و دویست سبط - که همگی شهید شده اند - در آن سرزمین دفن شده اند.4- این زمین همیشه مبارک و پاکیزه بود و خواهد بود، بلکه پاک ترین بقعه روی زمین، و حرمت آن از همه جا بیشتر است.5- باغی از باغهای بهشت است.6- بهترین زمین در بهشت و بهترین منزل و مسکنی خواهد بود که اولیاء خدا در بهشت در آن ساکن می شوند. مأخذ این موارد از احادیث گذشت.7-همانطور که ستاره ی درخشان زهره در بین ستارگان برای اهل زمین می درخشد، زمین کربلا در بین باغهای بهشت می درخشد و چشمان همه ی اهل بهشت را خیره می کند، و آن زمین ندا می کند:«أنا أرض الله المقدسة الطیبة المبارکة التی تضمنت سیدالشهداء و سید شباب أهل الجنة».«منم آن زمین مقدس، پاک و مبارکی که جسد حضرت سیدالشهداء و سید جوانان اهل بهشت را دربر دارم» (2)8- دفن کردن میت در آن سرزمین سبب می شود بدون حساب داخل بهشت گردد.

ص:159

مرحوم نوری در چندین خواب در فضیلت مدفون شدن در زمین کربلا و عظمت تربت سیدالشهداء علیه السلام نقل کرده است، از آن جمله:از استاد کل علامه بهبهانی نقل می کند که گفت: حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام را

در خواب دیدم، عرض کردم: ای سید و مولای من، آیا از کسی که در جوار شما دفن شده سؤال می کنند؟فرمودند: کدام ملک جرئت دارد که از او سؤال کند؟! (1)9- هرگاه ملائکه بهشت به زمین نازل شوند حورالعین از آنها خواهش می کنند تا تسبیح و تربت قبر حسین علیه السلام را برای آنها هدیه ببرند. (2)10- مستحب است حنوط میت را با تربت آن سرور مخلوط کنند، و چون او را در قبر می گذارند همراه او تربت دفن نمایند، و در مقابل صورتش بگذارند. (3)11- مستحب است سجده کردن بر آن تربت مقدس که در احادیث وارد شده حجابهای هفتگانه را پاره می کند. (4)12- سجده ای که بر تربت قبر حسین علیه السلام انجام پذیرد تا زمین هفتم نورافشانی می کند. (5)13- به کسی که تسبیح تربت با او باشد ولو تسبیح نمی گوید، به او ثوابش داده می شود، و جزء تسبیح گویان نوشته می شود. (6)14- خوردن خاک و گل حرام، و مانند خوردن مردار و خون و گوشت خوک است، مگر تربت آن حضرت به قصد استشفاء که خداوند شفای هر دردی را در آن

ص:160

قرار داده، با شرائطی که در جای خود ذکر شده است. (1)15- اگر کسی با تسبیح تربت استغفار کند، هفتاد برابر به او پاداش می شود. (2)

16- همراه داشتن آن خاک مطهر سبب أمن از ترس است اگر به این نیت بردارند (3)17- مستحب است کام طفل را با آن خاک بردارند تا در امان باشد. (4)19- کربلا بقعه ی مبارکی است که در قرآن یاد شده، چنانکه امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه ی 30 از سوره ی قصص فرمودند: منظور از «شاطی ء الواد الأمین) که خداوند در قرآن فرموده «فرات»، و منظور از (البقعة المبارکة) همان «کربلا» می باشد. (5)20- جمیع ملائکه این خاک مقدس را در آسمان بو کرده، از آن تبرک جسته، و بر قاتلان حضرت و پیروان شان لعنت فرستاده اند.

ص:161

(1)

پس رو به من کرده فرمود:«یا أبا عبدالله، کیف تکون اذا وقعت هاهنا الواقعة».«ای حسین، چگونه خواهی بود هرگاه برای تو در این زمین چنین واقعه ای رو دهد؟».گفتم: صبر می کنم و بجز صبر چاره ای ندارم. (1)2- هنگامی که حضرت آدم به زمین فرود آمد، حوا را ندید، دنبال او می گشت تا به کربلا گذر نمود، بدون سبب غمگین شده، سینه اش تنگ گردید، و چون به محل شهادت حسین علیه السلام رسید پایش لغزید و بر زمین افتاد و خون از پایش جاری شد.سر به آسمان بلند کرد و عرض نمود: خداوندا، آیا گناهی از من صادر شد، که مرا به آن معاقب فرمودی؟ من همه ی زمین را گشتم و مثل این زمین به من بدی نرسید.خداوند به او وحی نمود که ای آدم، گناه نکردی و لکن فرزندت حسین علیه السلام در این مکان از روی ستم کشته می شود، خون تو به موافقت خون او جاری شد.عرض کرد: قاتل او کیست؟ وحی آمد: قاتلش یزید، ملعون اهل آسمانها و زمین است. آدم گفت: ای جبرئیل، (درباره ی قاتل آن حضرت) چه کنم؟ گفت: او را لعن کن. پس آدم چهار بار او را لعن کرد وبه سوی عرفات روانه شد، پس در آنجا حوا را یافت. (2)3- هنگامیکه حضرت نوح سوار کشتی شد تمام جهان را سیر نمود، چون به کربلا رسید طوفانی شد (و آن کشتی به تلاطم افتاد) و نوح از غرق شدن ترسید، به پروردگار خود عرض کرد: خدایا، همه ی دنیا را گشتم چنین حالتی و ترسی مثل این زمین به من دست نداد!

ص:163

جبرئیل نازل شد و فرمود: ای نوح، در این محل حضرت حسین فرزندزاده ی محمد صلی الله علیه و آله و سلم خاتم انبیاء، و فرزند (علی علیه السلام) خاتم اوصیاء (1) کشته می شود.پرسید: ای جبرئیل، قاتل او کیست؟ پاسخ داد: قاتل او ملعون هفت آسمان و هفت زمین می باشد. پس نوح چهار مرتبه او را لعن کرد، سپس کشتی سیر نمود تا به جودی رسید و در آنجا مستقر شد. (2)4- حضرت ابراهیم علیه السلام چون از کربلا عبور کرد اسبش لغزید و از اسب افتاد، سرش شکسته خون جاری شد. پس شروع به استغفار نمود و عرض کرد: خدایا، چه گناهی از من صادر شد؟جبرئیل نازل شد و گفت: ای ابراهیم، گناهی از تو سر نزده، لکن در این زمین فرزندزاده ی خاتم پیامبران و فرزند (علی علیه السلام) خاتم اوصیاء کشته می شود، از این جهت خون تو جاری شد تا موافق با خون آن جناب گردد... (3)5- هنگامی که اسماعیل گوسفندان خود را برای چرا به کنار فرات فرستاد، چوپان به او خبر داد که چند روز است گوسفندان آب نمی آشامند! اسماعیل از خداوند سبب آن را پرسید، جبرئیل نازل شد و گفت: ای اسماعیل، از گوسفندانت سؤال کن سبب آن را می گویند.به آنها فرمود: چرا از این آب نمی آشامید؟ به زبان فصیح گفتند:«قد بلغنا أن ولدک الحسین علیه السلام سبط محمد صلی الله علیه و آله و سلم یقتل

هنا عطشانا، فنحن

ص:164

لا نشرب من هذه المشرعة حزنا علیه».«به ما خبر رسیده که فرزندت حسین علیه السلام، فرزندزاده ی حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم در اینجا با لب تشنه کشته می شود، و ما به جهت حزن بر او از این شریعه آب می نوشیم».اسماعیل درباره ی قاتل آن جناب سؤال کرد، گفتند: آن حضرت را ملعون اهل آسمانها و زمین و تمام خلائق می کشد، پس اسماعیل قاتل آن بزرگوار را لعنت کرد. (1)6- روایت شده که سلیمان بر فرش خود می نشست و در هوا سیر می کرد. روزی هنگامیکه در حرکت بود به زمین کربلا رسید. باد بساط او را سه دور بهم پیچانید بطوریکه سلیمان ترسید سقوط کند، پس باد آرام شد و فرش در زمین کربلا فرود آمد.سلیمان به باد گفت: برای چه (این کار را کردی و) فرود آمدی؟ گفت: در این موضع حسین علیه السلام کشته می شود.پرسید: حسین کیست؟ باد گفت: حسین فرزندزاده ی محمد مختار صلی الله علیه و آله و سلم و فرزند علی، حیدر کرار می باشد. سؤال کرد: قاتل او کیست؟ ملعون اهل آسمانها و زمین، یزید می باشد. سلیمان دست برداشت و یزید را لعن و نفرین نمود و جن و انس آمین گفتند.پس باد وزید و بساط به سیر خود ادامه داد. (2)7- روزی حضرت موسی علیه السلام با یوشع بن نون سیر می کرد، چون به زمین کربلا رسید، کفش آن جناب پاره و بند آن باز شد و خار به پای او نشست و خون جاری گشت. عرض کرد: خدایا، چه گناهی از من سر زد (که مبتلا شدم)؟

به او وحی شد که در این موضع حسین علیه السلام کشته، و خون او ریخته می شود، لذا خون تو

ص:165

به موافقت خون وی جاری گردید.عرض کرد: پروردگارا، حسین کیست؟ خطاب آمد: او فرزندزاده ی محمد مصطفی و پسر علی مرتضی است.پرسید: قاتل او کیست؟ گفته شد: او ملعون ماهیان دریا و وحشیان صحرا و پرندگان هواست. موسی علیه السلام دست برداشت و بر یزید لعن و نفرین کرد و یوشع آمین گفت، آنگاه به دنبال کار خود روان گشت. (1)8- روزی حضرت عیسی علیه السلام با حواریون در بیابان سیاحت می کردند، گذرشان به کربلا افتاد. شیری غران را دیدند که راه را بر ایشان بسته است. حضرت عیسی پیش آمد و فرمود: ای شیر، چرا در این جاده نشسته ای و نمی گذاری عبور کنیم؟ آن شیر به زبان فصیح گفت:«انی لم أدع لکم الطریق حتی تلعنوا یزید قاتل الحسین علیه السلام».«من راه را برای شما باز نمی کنم تا اینکه بر یزید، کشنده ی حسین علیه السلام لعن کنید».حضرت عیسی علیه السلام فرمود: حسین کیست؟ شیر گفت: او فرزندزاده ی محمد پیامبر امی صلی الله علیه و آله و سلم و پسر علی ولی خداست.فرمود: قاتل او کیست؟ گفت: قاتل وی ملعون تمام حیوانات وحشی و گرگان و درندگان، خصوصا در روزهای عاشورا است.پس حضرت عیسی دست برداشت و بر یزید لعن و نفرین کرد، و حواریین آمین گفتند. پس شیر از راه دور شد و ایشان گذشتند. (2)

مرحوم مازندرانی حایری ذیل این قضیه می نویسد:حضرت عیسی و حواریون گریستند و بر قاتل آن حضرت لعن کردند. و حضرت

ص:166

عیسی فرمود: یا بنی اسرائیل، بر قاتل حسین علیه السلام لعن کنید، و اگر زمانش را درک کردید از پای ننشینید (همراه او جهاد کنید)، چون شهید شدن با او مانند شهادت با انبیاء است (1)9- ام سلمة - رضی الله عنها -گوید: شبی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از پیش ما بیرون رفت، و مدتی دراز از چشم ما ناپدید شد، پس آشفته حال و غبارآلود به خانه آمد در حالی که دست شریفش را بسته بود. عرض کردم: یا رسول الله، چه شده است که شما را پریشان و گردآلود می بینم؟فرمود: در این زمان به موضعی از عراق که کربلا گویند مرا سیر دادند، محل کشته شدن فرزندم حسین و گروهی از فرزندان و اهل بیتم به من نشان داده شد، من پیوسته خون ایشان را از آنجا برمی گرفتم، و آن خونها در دست من است، سپس حضرت دست خود را به طرف من گشود و فرمود: آن را بگیر و حفظ کن.پس آن را که شبیه خاک سرخ بود گرفتم، و در شیشه ای نهادم و سر آن را بستم و از آن نگهداری می کردم.چون حسین علیه السلام از مکه به سمت عراق رهسپار شد، هر روز و شب آن شیشه را درآورده، می بوئیدم و به آن نگاه می کردم و برای مصیبتهای حضرتش می گریستم.چون روز دهم محرم رسید - همان روزی که در آن روز حضرت شهید شد - آن را در اول روز بیرون آوردم به همان حال بود، چون در آخر روز به نزد آن رفتم آن را خونی تازه یافتم. پس در خانه ی خود فریاد کشیدم و گریستم و لکن از ترس اینکه دشمنان در مدینه صدایم را بشنوند، و در شماتت ما شتاب کنند، اندوه خود را فرونشاندم و پیوسته آن روز و ساعت را در نظر داشتم، تا خبر شهادت آن جناب به مدینه رسید و حقیقت آنچه دیده

بودم آشکار گردید. (2)

ص:167

10- شیخ صدوق رحمه الله به سند معتبر از ابن عباس روایت کرده که گفت:

ص:168

در خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام بودم هنگامیکه به جنگ صفین می رفت. چون در نینوا - که در کنار فرات است - منزل کرد با صدای بلند فرمود: ابن عباس، آیا این موضع را می شناسی؟ گفتم: نه یا امیرالمؤمنین. فرمود: اگر این موضع را همچون من می شناختی از آن گذر نمی کردی تا همانند من گریه کنی.آن بزرگوار بسیار گریست تا آنکه ریش مبارکش تر شد و اشک بر سینه اش جاری گشت، و ما نیز گریان شدیم، و حضرت می فرمود: آه آه، مرا با آل ابی سفیان چکار؟ مرا با آل حرب چه می شود؟ که حزب شیطان و اولیاء کفرند؟ صبر کن یا أباعبدالله، که به پدرت رسید از آنها مثل آنچه به تو خواهد رسید.پس آب طلب نمود و وضو گرفت و مقداری نماز خواند. بعد از نماز نیز همان سخنان را می فرمود و می گریست، تا اینکه ساعتی به خواب رفت، چون از خواب بیدار شد فرمود: یابن عباس، عرض کردم: در خدمتم.فرمود: آیا خبر دهم به تو آنچه اکنون در خواب دیدم؟ عرض کردم: پیوسته دیده ی شما در استراحت باد، و آنچه دیدی خیر است یا امیرالمؤمنین.فرمود: دیدم گویا مردانی چند از آسمان به زیر آمدند که پرچمهای سفید در دست و شمشیرهای براق و درخشنده حمایل نموده، گرد این زمین خطی کشیدند، سپس دیدم گویا این درختان خرما شاخه هایشان را به زمین می زنند، و خون تازه از آنها می چکد، و حسین فرزند و پاره ی تن و نور دیده ام در میان آن خونها غرق شده و فریاد و استغاثه می کند و کسی بداد او نمی رسد، و گویا آن مردان نورانی که از آسمان آمده بودند او را صدا می کردند و می گفتند:«صبرا آل الرسول، فانکم تقتلون علی أیدی شرار

الناس، و هذه الجنة - یا أبا عبدالله - الیک مشتاقة».«ای آل رسول، صبر کنید که شما بدست بدترین مردم کشته می شوید و اینک بهشت مشتاق

ص:169

تست ای ابا عبدالله».سپس مرا تعزیت دادند و گفتند: ایا ابا الحسن، بشارت باد تو را که خداوند دیده ات را در روز قیامت به او روشن خواهد نمود. پس بیدار شدم.سوگند به خدائی که جان علی در دست اوست؛ مرا خبر داد پیامبر راستگو حضرت ابوالقاسم صلی الله علیه و آله و سلم که من این را خواهم دید، هنگامیکه برای جنگ با اهل بغی می روم، و این زمین کرب وبلاست، در اینجا دفن می شود حسین با هفده نفر از اولاد من و فاطمه.این زمین در آسمانها معروف است و از آن به عنوان زمین کرب وبلا یاد می کنند، چنانکه زمین حرمین (مکه و مدینه) و بیت المقدس را یاد می کنند.آنگاه به من فرمود: ابن عباس، در این حوالی پشکل آهو جستجو کن. بخدا دروغ نگویم و به من دروغ نگفته اند، آنها مثل زعفران زرد رنگند.ابن عباس گوید: تفحص کردم و آنها را گرد هم یافتم، پس ندا کردم یا امیرالمؤمنین، همانطور که فرموده بودید آنها را یافتم. حضرت فرمود: خدا و رسولش راست گفتند. حضرت برخاست و به سرعت به سوی آنها آمد، آنها را برداشت و بوئید و فرمود: این عینا همان است (که مرا خبر داده اند)، ابن عباس، آیا داستان آنها را می دانی؟اینها را حضرت عیسی بن مریم بوئیده است! هنگامیکه از این صحرا عبور می کرد و حواریین در خدمت او بودند، آهوانی را دید که در این موضع جمع شده و می گریند، پس حضرت عیسی با حواریون نشستند و مشغول گریه شدند، و حواریین سبب نشستن و گریه ی آن حضرت را نمی دانستند.گفتند: یا روح الله، سبب گریه شما چیست؟ حضرت فرمود: آیا می دانید این چه زمینی است؟ گفتند: نه، فرمود: این زمینی است که فرزند پیامبر خدا -احمد - صلی الله علیه و آله و سلم و

جگر گوشه ی طاهره ی بتول که شبیه مادر من (مریم) است در آن کشته، و در اینجا دفن خواهد شد، طینتی که از مشک خوشبوتر است، زیرا که طینت آن فرزند شهید است، طینت

ص:170

انبیاء و اولاد انبیاء این چنین است.این آهوان با من سخن گفتند که در این زمین به اشتیاق تربت آن فرزند مبارک چرا می کنیم، در اینجا از شر جانوران و درندگان در امان هستیم.پس حضرت عیسی دست برد و این پشکل ها را برداشت و بوئید و فرمود: بخاطر گیاهش چنین خوشبو است. خداوندا، اینها را باقی بدار تا پدرش ببوید که موجب تسلی او گردد.سپس فرمود: این است که تا حال مانده، و به سبب طول زمان زرد شده است. و این زمین کرب وبلاست. پس با صدای بلند فرمود: ای پروردگار عیسی بن مریم، به کشندگان حسین، و یاری دهندگان دشمنان او، و آنانکه او را کمک نکنند برکت مده.پس بسیار گریست و ما نیز با او گریستیم، تا آنکه از بسیاری گریه برو درافتاد و مدت زیادی غش کرد. چون بهوش آمد، چند پشکل برداشت و در گوشه ی ردای خود بست، و به من دستور داد که قدری از آنها را بردارم، و فرمود: ای پسر عباس، هر گاه دیدی از این پشکلها خون تازه روان می شود، بدانکه ابا عبدالله در این زمین شهید گشته و دفن شده است.ابن عباس گوید: بخدا من آنها را بیشتر از بعضی واجبات خدای عزوجل محافظت می کردم، و آنه از جیب خود باز نمی کردم.تا اینکه در خانه خوابیده بودم، به ناگاه بیدار شدم، دیدم از آن خون تازه روان است و جبیم پر از خون شده است. من نشستم و گریه کردم و گفتم: بخدا حسین علیه السلام شهید شده است. بخدا سوگند که علی علیه السلام در هیچ سخنی به من دروغ نگفت، و هیچ خبری به من نداد مگر واقع شد، چون رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به او چیزهائی خبر می داد که به غیر او نمی فرمود.ترسیدم و سپیده دم از خانه خارج شدم و دیدم شهر مدینه را غباری چون ابر نازک فراگرفته که یکدیگر را نمی توان دید. سپس آفتاب برآمد، گویا منکسف است و گویا بر

ص:171

دیوارهای مدینه خون تازه ریخته اند. پس (به خانه برگشتم) نشستم و گریستم و گفتم:

بخدا حضرت حسین علیه السلام شهید شده است، و صدای از گوشه ی خانه شنیدم که می گفت:اصبروا آل الرسول قتل الفرخ النحول نزل الروح الامین ببکاء عویل ای آل پیغمبر، صبر کنید، که فرزند زهرای بتول کشته شد، و روح الأمین با گریه و ناله و فغان نازل گردید.با صدای بلند گریست و منهم گریه کردم، و آن تاریخ را یادداشت نمودم، روز عاشورا بود، چون خبر به مدینه رسید معلوم شد در همان روز آن حضرت شهید شده است.این خبر را به کسانی که همراه آن حضرت بودند گفتم، آنها گفتند: بخدا سوگند که ما نیز صدای آن نوحه گر را در جبهه شنیدم و ندانستیم که چه کسی بود، و به نظر ما حضرت خضر علیه السلام بود. (1)11- به سند معتبر از هرثمة بن ابی مسلم روایت شده که گفت: در خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام به جنگ صفین رفتیم، هنگام مراجعت در زمین کربلا فرود آمدند و نماز صبح را در آنجا خواندن. پس مشتی از آن خاک را برداشته، بوئیدند و فرمودند: خوشا بحال تو ای خاک، گروهی از تو محشور می شوند که بدون حساب وارد بهشت خواهند شد.هرثمه پس از مراجعت به خانه همسرش - که ازشیعیان علی علیه السلام بود - جریان را گفت. زوجه اش گفت: ای مرد، امیرالمؤمنین علیه السلام جز حق نمی گوید.چون امام حسین علیه السلام به جانب عراق آمد، هرثمه گوید: من در لشکر عبیدالله بن زیاد بودم، هنگامی که زمین کربلا و درختان را دیدم بیاد سخنان علی علیه السلام افتادم،

ص:172

بر شتر خود سوار شدم و به نزد حسین علیه السلام آمده، سلام کردم و آنچه از پدرش در این منزل شنیده بودم به عرض رسانیدم.حضرت فرمودند: آیا تو با مائی یا بر علیه ما می باشی؟ گفتم: نه با توام و نه بر علیه تو، دخترانی چند در کوفه گذاشته ام که از عبیدالله بن زیاد بر آنها می ترسم.

آن حضرت فرمودند:«فامض حیث لا تری لنا مقتلا و لا تسمع لنا صوتا، فوالذی نفس حسین بیده لا یسمع الیوم واعیتنا أحد فلا یعیننا الا کبه الله لوجهه فی نار جهنم».«برو به مکانی که کشته شدن ما را نبینی و صدای - دادخواهی - ما را نشوی، سوگند به خدائیکه جان حسین در دست اوست هر کس استغاثه ی ما را بشنود و ما را یاری نکند، خداوند او را بروی در آتش جهنم می افکند»

ص:173

(1)

ص:174

به شهادت

می رسانند» (1)3- اسم هر دو بدون واسطه از جانب خداوند انتخاب شد (2)4- هیچ کدام از پستان شیر نخوردند؛ حضرت یحیی به آسمان برده شد و از نهرهای بهشت تناول نمود و بعد از ایام شیرخوارگی به نزد پدر نازل شد. (3)و حضرت حسین علیه السلام از عرش عظیم یعنی با مکیدن زبان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم تغذی نمود (4)5- صورت هر دو بزرگوار می درخشید:درباره ی حضرت یحیی وارد شده است: «کان البیت یضیی ء بنوره»: «نور جمالش خانه را روشن می ساخت». (5)و درباره ی حضرت حسین علیه السلام راوی گوید: «لقد شغلنی نور وجهه و جمال هیبته عن الفکرة فی قتله»: «نور جمال و هیبت صورتش مرا از اندیشه ی قتلش بازداشت». (6)6- هیچ یک از آن بزرگوار در طول عمر خوشحال نشدند، و اگر احیانا فرحی از برای ایشان می شد زود به حزن مبدل می گشت (7)7- قاتلین هر دو زنازاده بودند (8) و در حدیث آمده که در جهنم منزلی است که احدی مستحق آن نیست مگر

ص:176

قاتل امام حسین علیه السلام و حضرت یحیی علیه السلام. (1)

8- زمین و آسمان بر ایشان گریستند (2) بلکه خون گریه کردند (3)9- علاوه بر آسمان و اهل آسمان، خورشید نیز برای آن دو بزرگوار گریست و گریه ی خورشید به این صورت شد که به رنگ خون طلوع کرده، به رنگ خون غروب نمود (4)10- بعد از شهادت، سر هر دو تکلم نمود؛ سر یحیی به پادشاه گفت: از خدا بترس (5)و سر مبارک امام حسین علیه السلام مکرر قرآن می خواند، که بعدا خواهد آمد.11- یحیی را به طریق صبر کشتند. (6)و امام حسین علیه السلام با اینکه در میدان جنگ شهید شدند باز بطریق صبر بود، چنانکه امام سجاد علیه السلام در کوفه فرمودند:«أنا ابن من قتل صبرا».«من فرزند کسی هستم که او را بطریق صبر شهید کردند» (7)12- سر حضرت یحیی را برای زنازاده ای از بنی اسرائیل هدیه بردند. (8)و سر حضرت سیدالشهداء علیه السلام را برای ابن زیاد و یزید هدیه بردند، چنانکه خواهد آمد.

ص:177

ضربت سر آن مظلوم را بریدند.

10- چونکه سر یحیی را بریدند بدنش صحیح بود، ولی در کربلا بدن امام حسین علیه السلام را پامال و سوراخ سوراخ کردند.11- سر حضرت امام حسین علیه السلام بر نیزه بلند نمودند بر درخت آویختند، بر دروازه نصب کردند، و در تنور گذاشتند، ولی سر حضرت یحیی فقط در طشت نهاده شد

ص:179

(1)

ص:180

«واولداه، واثمرة فؤاداه».«ای فرزندم، ای میوه ی دلم»

همه ی ملائکه از صیحه فاطمه به فغان و ناله درآیند، و اهل محشر فریاد کنند: ای فاطمه، خداوند بکشد کشنده ی پسرت را... (1)4- رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: چون روز قیامت شود فاطمه علیهاالسلام در میان جماعتی از زنان وارد محشر گردد. فرمان آید: داخل بهشت شو.عرض می کند: به بهشت نروم تا بدانم پس از من با فرزندم چه کردند؟خطاب می رسد: به قلب محشر نظر کن، چون نظر کند حسین علیه السلام را ببیند که با تنی بی سر ایستاده، پس صیحه ای زند و من از صیحه ی او شیون کنم و همه ی ملائکه از فغان و ناله ی ما بخروشند.پس خدای بزرگ به خشم آید و به آتشی که نامش هبهب است - و در آن هزار سال دمیده اند تا سیاه شده و هیچگونه آسایشی در آن نیست و اندوه از آن جدا نشود - فرمان دهد که قاتلین حسین را اگر چه از حاملین قرآن باشند برباید، پس آن آتش همه ی آنها را در کام خود گیرد... (2)5- ابان بن عثمان از حضرت صادق علیه السلام روایت می کند که فرمودند: چون روز قیامت شود خداوند تمام خلائق را - از اولین و آخرین - در بیابانی جمع نماید، پس منادی ندا کند: چشمان خود را ببندید و سرها را به زیر اندازید، تا فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله و سلم از صراط بگذرد.پس خلایق چشمان خود را ببندند و فاطمه در حالی که بر ناقه ای از ناقه های بهشت سوار است و هفتاد هزار ملک او را مشایعت می کنند، بیاید و در جایگاه شریفی از قیامت توقف نماید، آنگاه از شترش پیاده شود و لباس خون آلود

ص:182

حسین بن علی علیهماالسلام را بدست گیرد و عرض کند: پروردگارا، این لباس فرزند من است، و تو میدانی با او چه کردند!ازجانب خدای عزوجل ندا می رسد:«ای فاطمه، خشنودی تو درنزد ما - تأمین - است».

پس عرض می کند: ای خدای من، از قاتلین او انتقام بگیر.خداوند متعال به طائفه ای از آتش امر می کند، از جهنم خارج شده، کشندگان حسین را (از محشر) جمع می کند، همانطور که پرنده دانه را برمی چیند. پس آتش آنها را با خود به جهنم می برد و به انواع عذاب معذب می نماید.آنگاه فاطمه سوار ناقه شده داخل بهشت می شود، در حالیکه ملائکه او را مشایعت می کنند و فرزندانش در جلو روی، و دوستانش در طرف راست و چپ او هستند. (1)مرحوم شوشتری در کتاب «الخصائص الحسینیه» کیفیت آمدن حضرت زهرا علیهاالسلام را با استفاده و تلفیق چندین حدیث بیان نموده که ما خلاصه ی آن را نقل می کنیم:در آن روز حضرت فاطمه علیهاالسلام به کیفیت مخصوصی وارد محشر می شود، که بر برش حله ی کرامت است، و به روی آن هزار حله ی بهشتی است، و بالای سرش قبه ای از نور الهی است، که ظاهرش از باطنش پیدا، و باطنش هویداست. و بر سرش تاجی است از نور که هفتاد رکن دارد، و بر ناقه ای سوار است از ناقه های بهشت، که مهارش بدست جبرئیل است، و فریاد می کند: چشمهای خود را بپوشید که اینک دختر خاتم انبیاء عبور می نماید.از جانب بهشت دوازده هزار حورالعین به استقبالش می آیند که از برای احدی استقبال ننموده اند و نخواهند نمود، و به استقبال او می آید مریم دختر عمران با هفتاد هزار حوریه، و

ص:183

خدیجه با هفتاد هزار ملک، و حوا و آسیه با هفتاد هزار حوریه، آنگاه منبری از نور برایش نصب نمایند. رختهای خون آلود و پیراهن غرقه بخون حسین علیه السلام با آن مکرمه است.پس عرض می کند: خدایا، می خواهم ببینم حسن و حسین را، پس مصور شود از برای او حسین علیه السلام، بحالتی که سر در بدن ندارد، و خون از رگهای او جاری است. چون آن حالت را ببیند، نعره ای زند، و خود را از ناقه به زیر اندازد، و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ملائکه همه

نعره زنند.در خبر است که حسین علیه السلام خود بیاید، در حالتی که سرش را در کف دست گرفته، و چون فاطمه (علیهاالسلام) او را ببیند، نعره ای زند که تمام اهل محشر به گریه درآیند، پس پیراهن حسین علیه السلام را در دست گیرد و عرض کند: خدایا، این پیراهن فرزند من است، یعنی ببین چگونه از ضرب شمشیر و نیزه، سوراخ سوراخ است، یا اینکه خدایا، این پیراهن را هم بر بدنش نگذارند، و او را برهنه روی زمین انداختند.پس خداوند از کشندگان آن جناب، و اولاد ایشان و اولاد اولاد ایشان که راضی به فعل پدران خود بودند، به انواع عذاب انتقام گیرد.

ص:184

(1)

(1)4- یکی از فرزندان امام زین العابدین علیه السلام نقل می کند که پس از شهادت امام

حسین علیه السلام، زنان بنی هاشم در ماتم آن حضرت لباسهای سیاه و جامه های خشن پوشیدند و هرگز از گرما و سرما شکایت نمی کردند و پدرم علی بن الحسین علیه السلام به علت (اشتغال آنها به) مراسم عزاداری برای ایشان غذا درست می کرد. (2)5- هنگامی که یزید، اهل بیت رسول خدا را طلبید و آنان را میان ماندن در شام و برگشتن به مدینه مخیر نمود، گفتند: «ما بیش از هر چیز دوست داریم که برای امام مظلوم مجلس ماتم و عزا برپا کنیم و گریه و زاری کنیم».یزید گفت: آنچه می خواهید انجام دهید. آنگاه خانه هایی را برای آنان مهیا ساخت، پس از زنان بنی هاشم و طائفه قریش کسی باقی نماند، جز اینکه (به نشانه ی عزاداری) برای حسین علیه السلام لباس سپاه پوشیدند، و به مدت هفت روز برای آن حضرت ندبه و زاری کردند. (3)6- پس از خطبه ی تاریخی امام سجاد علیه السلام در مسجد جامع دمشق، منهال برخاست و گفت: چگونه هستی ای فرزند رسول خدا؟امام سجاد علیه السلام فرمود: چگونه می شود حال کسی که پدرش به قتل رسیده باشد و اهل و عیالش اسیر شده باشند؟... همانا من و اهل بیتم لباس عزا پوشیده ایم و پوشیدن لباس نو بر ما روا نیست. (4)7- سلیمان بن راشد از پدرش نقل می کند که امام سجاد علیه السلام را دیدم که جبه ای سیاه رنگ و جلو باز پوشیده بودند.

ص:186

(1)

8- نعمان بن بشیر هنگامی که خبر شهادت امام حسین علیه السلام را به گوش اهالی مدینه رسانید، همه ی مردها سیاه پوشیدند و فریاد و ناله سر دادند. (2)9- سلیمان بن ابی جعفر (عموی هارون) در تشییع پیکر مطهر امام کاظم علیه السلام جامه ی سیاه پوشیده بود. (3)10- سیف بن عمیره، صحابی بزرگ امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام در سوگنامه ی خود می گوید:و البس ثیاب الحزن یوم مصابه ما بین أسود خالک أو أخضردر روز شهادت آن حضرت (روز عاشورا) جامه های عزا بر تن کن، یا به رنگ سیاه تند و یا سبز تیره (4)این ده مورد از قضایای مربوط به صدر اسلام، به روشنی ثابت می کند که در قرون اولیه ی اسلام (5) نیز همانند روزگار ما، لباس سیاه علامت عزا بوده، و افراد مصیبت زده لباس مشکی و یا حداقل لباس تیره به تن می کردند.قضیه ی اول و دوم به بانوی جلیل القدری مربوط می شود که هفت سال همسر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود و بیش از پنجاه سال با امامان معصوم علیهم السلام از نزدیک مربوط، محشور و مأنوس بود، ودایع امیرمؤمنان و امام حسین علیهماالسلام در نزد او بود، و امام حسین علیه السلام

ص:187

او را مادر خطاب می کرد، با توجه به اینکه اقامه ی مراسم عزا از مسائل مبتلا به بود و همواره رخ

می داد، می توان عمل او را به تقریر معصومین علیهم السلام نیز نسبت داد و عمل او را علاوه بر سیره، کاشف از سنت دانست.مورد سوم درباره ی اسماء بنت عمیس است که همواره در محضر حضرت فاطمه زهرا و امیرمؤمنان علیهماالسلام حضور داشت، عمل او نیز بیش از مسأله ی سیره برای ما مطرح می باشد.در مورد چهارم باید گفت که وجود افرادی چون عقیله ی بنی هاشم، نائبه ی حضرت زهرا، قهرمان کربلا، حضرت زینب کبری علیهاالسلام در میان بانوان سیاه پوش، مسأله را از حد سیره بالاتر می برد.مخصوصا از نظر اینکه این بانوان در حضور امام زین العابدین علیه السلام بودند و حضرت شخصا برای آنها غذا تهیه می کرد و طبعا وضع لباس آنها را می دید و نهی نمی کرد، به عنوان تقریر معصوم حجت شرعی می شود، و مطلوبیت آن را اثبات می کند.مورد پنجم نیز عینا همانند مورد چهارم است و در حد حجت شرعی می باشد.مورد ششم بیش از آنها دلالت دارد، جز اینکه به لفظ سیاه تصریح نشده، بلکه به عنوان لباس عزا مطرح شده است.در مورد هفتم تصریح نشده که لباس مشکی را در سوگ پدر بزرگوارش پوشیده بود وگرنه حجت شرعی بود.روی این بیان غالب این ده مورد، علاوه بر اینکه اثبات می کند در صدر اسلام لباس سیاه، لباس عزا بوده و همگان در مصیبت عزیزان خود جامعه ی سیاه می پوشیدند، به رجحان شرعی آنها از جهت تقریر امام علیه السلام نیز اشعار دارد.اینک روایاتی که حاکی از قول یا عمل معصوم می باشد:1- اصبغ بن نباته گوید: بعد از شهادت مولای متقیان امیرالمؤمنین علیه السلام وارد

ص:188

مسجد کوفه شدم، دیدم که حضرت حسن و حسین علیهماالسلام جامه ی سیاه به تن کرده بودند. (1)

2- بعد از شهادت امیرمؤمنان علیه السلام، عبدالله بن عباس به سوی مردم بیرون آمد و گفت: امیرالمؤمنین از میان ما رفت و برای خود جانشینی گذاشت که اگر دوست دارید به سوی شما بیرون آید، وگرنه کسی را بر کسی (اجباری) نیست.مردم به گریه افتادند و گفتند: بیرون آید، پس امام حسن علیه السلام در حالی که جامه های سیاه پوشیده بود به سوی مردم بیرون آمد و برای آنان خطبه خواند. (2)3- رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در آستانه ی رحلت خود سیاه پوشیدند، چنانکه امام صادق علیه السلام فرمودند: روزی که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم رحلت فرمود، در حالی که پیراهن سیاهی بر تن داشتند، نماز صبح را به جماعت در مسجد خواندند و سپس به ایراد خطبه پرداختند. (3)4- بعد از شهادت امام حسین علیه السلام فرشته ای از فرشتگان بهشتی بر دریاها فرود آمد و بالهای خویش را بر فراز آن گسترد، سپس صیحه ای کشید و گفت: «ای اهل دریاها جامه ی عزا بر تن کنید که فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را سر بریدند» (4)5- سکینه دختر امام حسین علیه السلام خطاب به یزید فرمود: دیشب خواب دیدم که... سپس خادم بهشتی دستم را گرفت و داخل قصر نمود.آنجا با پنج بانوی بزرگ و نورانی روبرو شدم که در میان آنها زنی بزرگوار و نورانی تر از همه به چشم می خورد، که موی پریشان کرده، لباس سپاه پوشیده بود

ص:189

و در دستش پیراهنی خون آلود بود... او فاطمه ی زهرا علیهاالسلام بود. (1)6- امام حسن عسکری علیه السلام در اوصاف روز نهم ربیع فرمودند:«یوم نزع السواد».«روز بیرون آوردن جامه های سیاه است» (2)

از این موارد ششگانه روایت اولی و دومی صراحت دارند که امام حسن مجتبی و امام حسین سیدالشهداء علیهماالسلام در شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام لباس سیاه بر تن کرده بودند و به روشنی دلالت بر رجحان این کار از نظر دو حجت پروردگار می کند.در روایت سوم؛ علت سیاه پوشیدن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بیان نشده، ولی روشن است که رسول خدا در آستانه ی انقطاع وحی، یتیمی زهرا، هجوم دد منشانه ی ستمگران به خانه ی وحی، آتش افروزی دژخیمان برای سوزانیدن در خانه ی فاطمه و شهادت جناب محسن، بر خلاف شیوه ی همیشه اش جامه ی سیاه بر تن کرده، مسلمانان را از جنایات فجیعی که به وسیله ی دو بت بزرگ قریش در شرف تکوین بود، آگاه می ساخت.در مورد چهارم؛ اگر چه به لفظ سیاه تصریح نشده، ولی تعبیر جامه ی عزا به روشنی آن معنی را ایفاء می کند.در مورد پنجم نیز رؤیای صادقه ی حضرت سکینه و سیاهپوشی صدیقه ی طاهره در عالم برزخ به روشنی موضوع را ثابت می کند.در مورد ششم با توجه به اینکه امام حسن عسکری علیه السلام این حدیث را از جد بزرگوارش رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت نموده، (3) بر صحه گذاشتن رسول خدا به سیاهپوشی در ایام عزا و لزوم درآوردن آن در ایام جشن و سرور دلالت روشن دارد.

ص:190

می پوشیدند و غالبا در طول این دو ماه جامه ی سیاه را از تن خارج نمی کردند.برخی از بزرگان در این رابطه کتب مستقلی نوشته اند، که از آن جمله است:1- ارشاد العباد الی الاستحباب لبس السواد علی سیدالشهداء و الأئمة الأمجاد.تألیف: سید جعفر طباطبائی، نوه ی صاحب ریاض، متوفای 1321 ه، چاپ 1404 ه قم.2- تبیین الرشاد فی استحباب لبس السواد علی الأئمة الأمجاد.تألیف: سید حسن صدر، متوفای 1354 ه (1)3- سیاهپوشی در سوگ ائمه نور.

تألیف: علی ابوالحسنی منذر -معاصر - چاپ 1375 ش. در 392 ص :، قم.در این کتاب علاوه بر بررسی ابعاد مختلف مسأله، فتوای دهها مرجع بزرگ تقلید، از زمان صاحب حدائق و صاحب عروة تا مراجع عصر، از رساله های عملیه، کتب فقهیه و استفتاءات موجود نقل شده است.کتابهای دیگری نیز در دست است که به گردآوری فتاوای فقها از گذشته دور تا عصر حاضر اختصاص دارد و آنها متن پرسش و پاسخ مراجع بزرگ تقلید با مهر و امضاء آنها چاپ و گراور شده است که از آن جمله است:4- عزاداری سیدالشهداء علیه السلام تألیف: سبط حسین زیدی - معاصر - چاپ 1415 ه 216 ص :.در این کتاب صدها فتوا از مراجع گذشته و معاصر در مورد ابعاد مختلف عزاداری،از جمله پوشیدن لباس سیاه در سوگ سیدالشهداء علیه السلام عینا گراور شده است.

ص:192

5- عزادارای از دیدگاه مرجعیت شیعه تألیف: علی ربانی خلخالی - معاصر -چاپ 1415 ه 240 ص :، قم.در این کتاب نیز فتوای صدها مرجع بزرگ شیعه پیرامون مسائل مختلف عزاداری، از جمله پوشیدن لباس مشکی گردآوری شده است.همچنین کتابهای ارزشمند دیگری در دست می باشد که فصلی را به این موضوع اختصاص داده، رجحان شرعی سیاهپوشی در سوگ امام حسین علیه السلام را به صورت استدلالی و با استناد به فتاوای مراجع، اثبات نموده اند که از جمله است:6- مجمع الدرر فی مسائل اثنی عشرتألیف مرحوم آیةالله حاج شیخ عبدالله مامقانی، متوفای 1351 ه چاپ سنگی.7- الدعاة الحسینیةتألیف: مرحوم آیةالله حاج شیخ محمد علی نخجوانی، متوفای 1334 ه.گزیده ی این کتاب اخیرا به پیوست دهها استفتاء از مراجع معاصر در 240 ص : در قم

چاپ و منتشر شده است.8- نجاة الأمة فی اقامة العزاء علی الحسین و الأئمةتألیف: حاج سید محمد رضا حسینی فحام - معاصر - چاپ 1413 ه، قم.ایشان در این کتاب و در کتاب دیگرش «أحسن الجزاء فی اقامة العزاء علی سیدالشهداء علیه السلام» (چاپ 1399 ه، قم) مسأله را دقیقا بررسی نموده و بر رجحان شرعی آن استدلال کرده است.در بعضی از این کتابها و دهها کتاب دیگر «کراهت لباس مشکی» مورد تشکیک قرار گرفته و تصریح شده که برای اثبات کراهت آن راهی وجود ندارد، زیرا:1- اجماعی بر آن محقق نشده است.2- حجیت شهرت فتوائی ثابت نیست، به ویژه در جائی که مستند فتاوی معلوم باشد.

ص:193

3- روایات وارده همه مرسل و ضعیف است.4- استناد اصحاب به این روایات از باب تسامح در ادله سنن می باشد و ضعف سند آنها را جبران نمی کند.5- بر فرض صحت سند، دلالت هم ندارد، زیرا معطل می باشند.در این روایات آمده است که لباس مشکی لباس فرعون و آل فرعون می باشد، و حداکثر بر کراهت شعار قرار دادن آن دلالت می کند، نه مطلق پوشیدن.از این روایات و از روایت امام صادق علیه السلام که می فرمایند: «من آن را می پوشم و می دانم که لباس اهل آتش است» بخوبی روشن می شود که این روایات ناظر بر بنی عباس و تعریض بر خلفای ستمگر آن زمان است که لباس مشکی را شعار خود قرار داده بودند.داود رقی می گوید: گروهی از شیعیان از امام صادق علیه السلام در مورد لباس مشکی می پرسیدند، در حالی که ایشان جبه سیاهی بر تن، قلنسوه ی سیاهی بر سر و کفش سیاهی در پا داشتند.

امام صادق علیه السلام در پاسخ آنها، رشته ای از لباس خود را بدست گرفت و فرمود: «پنبه ی این لباس سیاه است، شما دلهای خود را سفید کنید، و هر چه می خواهید بپوشید». (1)امام علیه السلام با این بیان لطیف اشاره کردند که تیرگی محبت دشمنان ما را از دل خود بزدائید و دلها را با نور محبت ما نورانی کنید، آنگاه هر چه خواستید بپوشید.همه ی اینها اشاره به این است که نهی از لباس مشکی تعریض به بنی عباس بوده که آنها به پیروی از آل فرعون لباس مشکی را شعار خود قرار داده بودند و در مقام بیان حکم شرعی نیست.

ص:194

(أفلم یسیروا فی الأرض فتکون لهم قلوب یعقلون بها) (1)بنا به فرمایش حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام جهت احیای قلب و زنده کردن دلهای

مرده، باید با اخبار گذشتگان آشنا شد، آن حضرت به فرزندش امام حسن علیه السلام می فرماید:«أحی قلبک بالموعظة و أمته بالزهادة... و أعرض علیه أخبار الماضین، و ذکره بما أصاب من کان قبلک من الأولین، و سر فی دیارهم و آثارهم، فانظر فیما فعلوا، و عمن انتقلوا، و أین حلوا و نزلوا، فانک تجدهم قد انتقلوا عن الأحبة، و حلوا دار الغربة، و کأنک عن قلیل قد صرت کأحدهم».«دل خود را به موعظه و اندرز زنده دار، و به زهد و پارسائی بمیران... و با اخبار گذشتگان آشنا کرده، و آنچه را قبل از تو به پیشینیان رسیده است به یادش آور، و در سراها و بازمانده ها و نشانه های ایشان گردش کن و ببین چه کرده اند، و از چه جائی انتقال یافتند و کجا فرود آمده، جا گرفتند! ایشان را از دوستان جدا شده می یابی، که در سرای تنهائی فرود آمده اند، و چنان است که تو بزودی مانند یکی از آنها خواهی بود...». (2)بدیهی است که با یک نظر سطحی و بدون مطالعه ی فراگیر و همه جانبه انسان با حقیقت آنچه اتفاق افتاده و پیش افتاده و پیش آمده آشنا نخواهد شد، و شناخت درست وقایع تاریخی، مستلزم تأمل و تفکر دقیق و نیازمند صرف وقت و دقت زیاد در اعمال و رفتار آنهاست. خصوصا حادثه ی بزرگی مثل واقعه ی عاشورا و جریانات کربلا، که علاوه بر رعایت امور یاد شده، آشنائی با هدف و فرهنگ آنان نیز ضروری است.

حضرت علی علیه السلام در دنباله ی سفارشهای خود به فرزندش بزرگوارش حضرت امام مجتبی علیه السلام می فرمایند:

ص:196

«أی بنی - انی و ان لم أکن قد عمرت عمر من کان قبلی - فقد نظرت فی أعمالهم و فکرت فی أخبارهم و سرت فی آثارهم حتی عدت کأحدهم، بل کأنی بما انتهی الی من أمورهم قد عمرت مع أولهم الی آخرهم، فعرفت صفو ذلک من کدره و نفعه من ضرره».«فرزندم، گرچه من عمر کسانی را که پیش از من بودند نکرده ام، اما در کارهای آنان نگریسته و در اخبارشان اندیشه نموده و در آثار آنان سیر کرده ام، چنانکه مانند یکی از آنها گردیده ام، بلکه به سبب کارهای آنان که به من رسیده گوئی که من از اول تا آخر با آنان زندگی کرده ام، پس پاکیزگی و خوبی کردار آنها را از تیرگی وبدی، و سود آنان را از زیانش شناختم»...

ص:197

(1)

بگردانند؟! و از هیچ

ظلم و آزاری دریغ نورزند؟ (1)2- بر فرض که حضرت امام حسین علیه السلام مأمور به ظاهر بود با آن اشراف علمی و اطلاع دقیقی که از اوضاع و شرایط شهر کوفه داشتند و پیوسته توسط افراد مختلف به آن حضرت یادآوری می شد، چرا به این کار اقدام کردند و انگیزه ی اصلی حرکت و قیام آن بزرگوار چه بوده است؟برای یافتن پاسخ این سؤال، ناگزیر از جستجوی عواملی هستیم که در واقع

ص:199

زمینه ساز حادثه کربلا بوده و یا نقشی در مهیا ساختن زمینه ی آن واقعه داشته اند.

نظری به تاریخ اسلام ولو اجمالا، بخصوص از آغاز هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به مدینه تا سال 61 هجری که سال وقوع حادثه ی عاشورا می باشد ضروری است.از همان آغاز علنی شدن دعوت به اسلام از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بلکه از اولین روزی که خویشاوندان حضرت، به پذیرش اسلام دعوت شدند و بر اساس روایاتی که شیعه و سنی نقل نموده اند که امر سرپرستی و ولایت مولا امیرالمؤمنین علیه السلام از طرف آن حضرت اعلام گردید، سینه ها و دلهای سرشار از ظلمت و تاریکی قریش که پرده های جهل و نفاق و نادانی و بغض و عداوت را بر تاریک خانه ی اندیشه و بصیرت خود افکنده، و در اثر پرستش بتها و پیروی از هواهای نفسانی خود از شبهای ظلمانی هم سیاه تر گشته بود، از کینه و کید و عناد و حسد، نسبت به حضرت علی علیه السلام مملو گردید.با سفارشهای مکرر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مورد اهمیت ولایت آن بزرگوار (1) نه تنها از این دشمنی و حق ستیزی کاسته نشد، بلکه پیوسته بر آن عناد و حسد افزوده گشت.با تصمیم سران مکه در مورد به قتل رساندن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم و فرمان آن حضرت به امیرالمؤمنین علیه السلام مبنی بر خوابیدن در رختخواب آن جناب - که هجرت به مدینه میسر شد - زمینه ی بیشتری جهت تشدید دشمنی با اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فراهم شد.در دومین سال هجرت، جنگ مهم و حساس «بدر» میان مسلمین و کفار اتفاق

ص:200

افتاد، و با اینکه تعداد مسلمین کمتر از یک سوم کفار بوده و فاقد ساز و برگ نظامی و زاد و توشه بودند، با لطف و عنایت الهی پیروز شدند، و کفار مکه به بدترین شکل ممکن شکست خوردند، و از هفتاد نفر کشته ی آنها 36 نفر بدست حضرت علی علیه السلام کشته شدند، که اسامی

نفر آنها را «واقدی» به تفصیل آورده است (1) از آنجمله افراد سرشناس مثل: عتبه و شیبه و ولید بن عتبه و حنظلة بن ابی سفیان و ابوجهل، و از میان اسیران افراد معروف و خبیثی مانند نصر بن حارث و عقبة بن أبی معیط بودند. (2)همین ها موجب شد که بعد از واقعه بدر، قریش سخت آشفته، و سینه های مملو از کینه و کید آنان نسبت به خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم خصوصا حضرت علی علیه السلام سیاه تر گردد.در سال سوم نیز با وقوع جنگ احد علمدار مشرکین طلحه بن ابی طلحه و برادرش مصعب به دست توانای حضرت علی علیه السلام به هلاک رسیدند (3)جنگ خندق نیز شاهد گوشه ی دیگری از فداکاری و شجاعت بی نظیر حضرت علی علیه السلام بوده و هلاکت نامی ترین و مهشورترین سواران عرب، عمرو بن عبدود نیز نوفل بن عبدالله بن دست توانای آن حضرت آتش بغض و دشمنی را بیش از پیش در دلهای تاریک قریش شعله ورتر ساخت.رد خواستگاری افراد مختلف جهت ازدواج با بانوی گرامی اسلام دختر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام و تزویج آن بانو با حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام عامل دیگری بود که شعله های خشم و کینه و حسد را در سینه های قریش بیش از پیش برافروخت.

ص:201

صدور معجزه های فراوان در موارد مختلف از خاندان پیامبر خصوصا حضرت علی علیه السلام حسد و خشم و کینه ی آنها را نسبت به خاندان پیامبر خصوصا حضرت علی علیه السلام بیشتر می کرد.و نیز محبوبیت حضرت علی علیه السلام در نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و فضائل بی حساب او، از سبقت در اسلام، فتح خیبر، جریان مباهله، حدیث منزلت، سد همه ی ابواب جز باب آن

حضرت، نزول آیات بی شماری مانند: آیه ی (انما ولیکم الله) (1) آیه ی تبلیغ (2) آیه ی تطهیر (3) آیه ی مودت (4) سوره ی هل أتی، سوره ی عادیات، و هزاران فضائل و مناقب دیگر، که در اثر آنها دشمنانش از کینه و حسادت می سوختند و دنبال فرصت می گشتند تا بروز دهند.تا جائی که حضرت علی علیه السلام می فرمایند: همراه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در قبا به باغی رسیدیم، عرض کردم: چه باغ زیبائی است؟ ای علی، در بهشت زیباتر از اینها برای توست، تا به هفت باغ رسیدیم، و من گفتم: چه زیباست! و آن حضرت می فرمودند: زیباتر از آنها در بهشت برای توست، آنگاه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مرا در آغوش گرفت و گریه ی شدیدی نمودند (و فرمودند: پدرم فدای تو باد، ای شهید تنها) عرض کردم: یا رسول الله، چرا گریه می کنید؟ فرمودند: برادرم اباالحسن، از کینه هائی که در دل گروهی از مردم است و بعد از من ظاهر می کنند.پرسیدم: آیا دینم به سلامت خواهد ماند؟ فرمودند: دینت در سلامت خواهد بود. عرض کردم: ای رسول خدا، هر گاه دینم سالم بماند اینها مرا ناراحت

ص:202

نمی کند... (1)حضرت فاطمه علیهاالسلام در دیدار زنان مهاجر و انصار با آن حضرت می فرمایند:... آنها از ابوالحسن علی علیه السلام روی گردانیدند، سوگند بخدای روی گردانی آنها از حضرت علی به این بود که شمشیر او در میدانهای نبرد تیز و کوبنده بود، او باکی از مرگ نداشت و با پنجه ی پرتوانش دشمن را به خاک هلاکت می افکند و غضب آن حضرت در راه خداوند بود... (2)

بهر حال این دشمنی ها در یکی از حساس ترین لحظات تاریخ یعنی هیجدهم ذی الحجه سال دهم هجری در غدیر خم به نهایت می رسد، گرچه اعلان رسمی خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در ظاهر حتی از جانب پایه گزاران ظلم و تعدی بر اهل بیت علیهم السلام با استقبال گرم روبرو شده، و با تهنیت و بیعت حدود صد هزار نفر به پایان می رسد، لکن آتش کینه و حسد و بغض آنها را شعله ورتر ساخت.یکی دیگر از عوامل مهمی که زمینه را برای غصب خلافت حضرت علی علیه السلام و وقوع حادثه ی کربلا و دیگر قضایا هموار کرد، کمبود یاران توانمند و مخلص، و به شهادت رسیدن عده ای از آنان در جنگهای مختلف است.سدیر گوید: در محضر امام باقر علیه السلام بودیم، بحث پیرامون قضایای بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود که مردم پدید آورده و حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را خوار و کنار زده بودند. مردی گفت: عزت و نفرات زیاد بنی هاشم چه شد؟حضرت باقر علیه السلام فرمودند:... بخدا سوگند، اگر حضرت حمزه و جعفر در

ص:203

جریان ابوبکر و عمر حاضر بودند، آن دو به مقصود خود نمی رسیدند، و اگر حضرت حمزه و جعفر بودند جان خود را فدا می کردند (و نمی گذاشتند حضرت علی علیه السلام خانه نشین شود). (1)ابوهیثم گوید: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در مدینه خطاب به مردم فرمودند:... بخدا اگر برای من یاورانی تعداد یاران طالوت، یا اهل بدر بود، با شمشیر شما را به حق بر می گرداندم،... سپس از مسجد خارج شده، از محل نگهداری گوسفندان عبور نمود که در آنجا حدود سی گوسفند بود، فرمودند:سوگند بخدا، اگر به اندازه ی این گوسفندان مردانی خیرخواه خدا و رسولش داشتم، ابوبکر را از حکومت خلع می کردم. چون شب شد 360 نفر با آن حضرت بیعت کردند که تا حد جان همراهی کنند، امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: فردا سرهای خود را بتراشید و در فلان موضع حاضر شوید. هیچکس همراهی نکرد جز ابوذر و مقداد و حذیفة بن یمان و عمار

یاسر و در آخر آنها حضرت سلمان آمد... (2)چون حضرت علی علیه السلام را پیش ابابکر بردند آن حضرت فرمود: بخدا سوگند، اگر شمشیرم بدستم می بود می دانستید که به من دست نمی یافتید. بخدا خود را درباره ی جهاد با شما ملامت نمی کنم، اگر چهل نفر مرا یاری می کردند، شما را متفرق می کردم، لکن خدا لعنت کند اقوامی را که با من بیعت نمودند، سپس مرا واگذاشتند و بیعت خود را شکستند. (3)پس از ماجرای سقیفه و بردن حضرت علی علیه السلام به مسجد برای بیعت، سر به آسمان بلند کرد و فرمود: خدایا، تو خود می دانی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمود:

ص:204

اگر بیست نفر یاور داشتی جهاد کن، و این همان گفته ی تو در قرآن است.(ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا مأتین) (1)بار خدایا، بیست نفر هم پیدا نشد، و آیه را سه مرتبه تکرار کرد، آنگاه به خانه بازگشت (2)حضرت علی علیه السلام را برای بیعت به مسجد بردند و به حضرت فاطمه علیهاالسلام هم اهانتها شد، کسی چیزی نگفت. ام سلمه هم که برآشفت یک سال سهمیه اش را از بیت قطع کردند (3)حضرت علی علیه السلام می فرماید:... دیدم که بغیر از اهلبیت خود یاوری ندارم راضی نشدم که آنها کشته شوند و چشمی که خاشاک در آن رفته بهم نهادم و با استخوانی که گلویم را گرفته بود آشامیدم و بر گرفتن راه نفس (از بسیاری غم و اندوه) و بر حوادث تلخ تر از

طعم علقم (گیاهی است بسیار تلخ) صبر نمودم... (4)از اینجا روشن می شود که نگرانی حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم از اوضاع بعد از خودش نمی تواند از ناحیه ی فرد یا افرادی خاص باشد، زیرا با توجه به ظهور پیشرفت و جهانی شدن دعوت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و پیروان بی شمار دین مبین اسلام، بر فرض هم که گروهی اندک قصد تخریب ارکان مهم و پایه های اساسی اسلام را داشته باشند، بدون پشتوانه ی مردمی کاری از پیش نخواهند برد، و در واقع خباثت و دشمنی باطنی گروه زیادی از مردم است که موجب آزردگی خاطر شریف رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و زمینه ساز اقدامات خصمانه ی تعدادی اندک از منافقان به ظاهر مسلمان

ص:205

خواهد شد، و با همین واقعیت جانسوز است که همه ی مصائب پیاپی وارده بر اهلبیت رسالت، توجیه پذیر می گردد.پس از گذشت فقط چند ساعت از رحلت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم دست حجت خدا را به ظاهر از ولایت و سرپرستی مردم کوتاه و حکومت جهانی اسلام را غاصبانه از خاندان عصمت علیهم السلام خارج می نمایند و امت فدائی دیروز! بدون کمترین عکس العملی که حاکی از ناخرسندی آنان باشد، براحتی بلکه در مواردی با خشنودی از کنار قضیه می گذرند.نظام قبیلگی هم که در آن، افراد تابع محض رؤسای قبیله و فراد سرشناس و... بودند و در هر راهی که آنها قدم می نهادند، از آنها پیروی می کردند، و در واقع این رئیس و بزرگ قبیله بود که الگوی مردم بود، و اگر کسی او را تطمیع می کرد، و یا می ترساند و او راهی را انتخاب می کرد، تمام قبیله را با خود همراه داشت، و در این میان ظالم و مظلوم، حق و ناحق، مطرح نبود بلکه رقابت شدیدی وجود داشت، که خود عامل مهم دیگری در بنا نهادن خشت کج درسقیفه گردید.براستی اگر این زمینه ها و این کینه ها و حسدها نبود، چگونه گروهی اندک جسارت مقابله با أبرمردی را می یافتند که می فرمود: «اگر تمام عرب مقابل علی بایستند علی به آنها پشت نخواهد کرد»؟

اگر این زمینه ها نبود چگونه جرأت می کردند ریسمان بر گردن حبل الله المتین بیاویزند و او را به جبر برای بیعت با ظالمین به مسجد ببرند؟و اگر این زمینه ها نبود چگونه ممکن می شد که فدک را ظالمانه از اختیار صدیقه ی طاهره - صلوات الله علیها - بیرون برند؟ و یا درب خانه ی اهل بیت پیغمبر را آتش زده بدون اذن وارد شوند؟ (1) و یا تازیانه بر بازوی بی بی دو عالم فرود آورده و شفیعه ی

ص:206

دو جهان را به شهادت برسانند؟!بالاخره اگر این زمینه ها نبود چگونه می توانستند خلیفه و حجت خدا و پسر عم مصطفی و زوج بتول عذرا را بیست و پنج سال خانه نشین کنند؟مسأله به اینجا هم خاتمه نیافت، در طول پنج سال خلافت ظاهری آن حضرت سه جنگ خانمانسوز به راه انداختند.اما لشکریان این سه جنگ چه کسانی بودند؟ غالبا همانها که صدای تکبیرشان به هنگام مشاهده ی معجزات رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمؤمنین علیه السلام به آسمان بالا می رفت! در جنگ جمل حدود هیجده هزار نفر از مسلمانان کشته شدند، که پنج هزار آنان از سپاهیان حضرت علی علیه السلام بودند. و در جنگ صفین که حدود چهار ماه به طول انجامید، حدود یکصد و ده هزار نفر کشته شدند، که نود هزار تن از لشکریان معاویه بودند. و در جنگ نهروان تعداد چهار هزار نفر از کسانی که اکثرا حافظ قرآن بودند به هلاکت رسیدند.از طرف دیگری تبلیغات زهرآگین معاویه در طول حکومت ظاهری آن حضرت و بعد از آن از عوامل بسیار مؤثری بود که مردم را از حق و حقیقت دورتر می کرد و این حرکت شقاوت آمیز و گمراه کننده تا بدانجا پیش رفت که نقل شده؛ سالها پس از شهادت مولا امیرالمؤمنین علیه السلام در زمان خلافت عبدالملک، مردی روبروی حجاج گفت: امیر، پدر و مادرم مرا عاق کرده و نام مرا علی گذاشته اند!تبلیغات بنی امیه در شام بر علیه امیرالمؤمنین و آل علی علیهم السلام به اندازه ای بود که

مردم آن سامان کسی را جز بنی امیه، خویشاوند رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نمی شناختند. گویند: چون اسراء وارد شام شدند و بعضی به حقیقت حال پی بردند، هفتاد تن از مشایخ دمشق به طلاق و عتاق و حج سوگند خوردند که ما کسی را بغیر از یزید خویشاوند رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نمی دانستیم، و همه از حضرت امام زین العابدین علیه السلام

ص:207

عذر خواستند. (1)بلکه هدف معاویه از این تبلیغات در واقع محو اسلام و نام رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بوده است چنانکه مطرف فرزند مغیرة بن شعبة گوید:پدرم با معاویه رفت وآمد داشت و او را به زیرکی و عقل ستایش می کرد، اما شبی از پیش او آمد بسیار اندوهگین، بطوریکه غذا نخورد. من گمان کردم سانحه ای رخ داده، پرسیدم: چه شده که امشب اینقدر غمگین هستید؟گفت: فرزندم، از پیش خبیث ترین مردم می آیم! گفتم: مگر چه شده؟ گفت: با معاویه تنها بودم، به او گفتم: تو به آرزوی خود رسیدی، و دیگر پیر شده ای، کاش اکنون عدالت و خیرخواهی برپا می نمودی، و از حال برادرانت بنی هاشم جویا می شدی، چیزی نزد آنها نمانده که از آنها بترسی.معاویه در پاسخ گفت: هیهات هیهات! ابوبکر مدتی پادشاهی کرد و مرد، و نامی از او باقی نماند مگر اینکه گوینده ای گاهی بگوید: ابوبکر. بعد عمر به پادشاهی رسید، او هم مرد و نامی از او نماند، جز اینکه گوینده ای بگوید: عمر، بعد عثمان پادشاه شد که در نسب کسی مثل او نبود او نیز هلاک شد و نام او و آنچه بر سرش آمد فراموش شد.اما این هاشمی (یعنی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم) هر روز پنج نوبت به نام او فریاد می زنند و می گویند: «أشهد أن محمدا رسول الله»، دیگر با این حال چه عملی باقی خواهد ماند، بخدا جز آنکه نام او دفن شود اسمش از بین برود. (2)حتی شهادت جانگداز آن اولین مظلوم تاریخ بشر هم سینه های بغض آلود آن

نامردان خبیث را اصلاح نکرد، لذا می بینیم که مرقد شریف آن بزرگوار هم بیش از صد سال از دسترس و دید عموم مردم پنهان ماند.

ص:208

امام حسن مجتبی علیه السلام فرزند فاطمه ی زهرا علیهاالسلام و نور چشم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و یکی از دو سید جوانان اهل بهشت (که بسیاری از مردم حدیث آن را از زبان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیده بودند) نیز از این ستم و جور و عداوت در امان نماند و جمعی از منافقان که در میان اصحاب آن حضرت بودند و از ترس شمشیر امیرالمؤمنین علیه السلام تظاهر به اسلام کرده بودند، با حیله های معاویه از امام مجتبی علیه السلام منحرف شدند، بطوریکه آن حضرت برای محافظت خود از شر ایشان حتی در نماز زرهی در زیر لباس خود می پوشید، و وقتی مکر و تمایل اصحاب خود را به معاویه می دید مکرر می فرمودند:«من بارها به شما گفتم که عهد شما را وفائی نیست و همه ی شما بنده ی دنیائید».بی وفائی اصحاب آن حضرت به مرتبه ای رسید که اکثر رؤسای لشکرش به معاویه نوشتند که ما مطیع تو هستیم و اگر متوجه عراق شوی امام حسن را تسلیم تو می نمائیم!لذا آن حضرت پس از آنکه مجبور به ترک مخاصمه با معاویه گردید در مسجد کوفه خطاب به مردم فرمود: خدا شما را با محمد صلی الله علیه و آله و سلم هدایت کرد و شما دست از اهل بیت او برداشتید و معاویه در امری که مخصوص من بود با من منازعه کرد، ولی چون یاوری نیافتم دست از آن برداشتم.امام مجتبی علیه السلام به همین جهت بود که فقط مدت شش ماه در ظاهر بر مردم حکومت نمود و پس از سپری کردن دورانی بسیار سخت، مظلومانه به شهادت رسید. و در آستانه ی شهادت می فرمود: «اهل کوفه را شناختم و آنان را امتحان کردم و دانستم که به عهد و پیمان خود وفا نمی کنند، و به قول و عمل آنها اعتماد نمی توان کرد، زبانشان با من و دلهایشان با بنی امیه است»

ص:209

(1)مرحوم محدث قمی رحمه الله می نویسد: و در آن زمان چنان کار بر شیعیان علی علیه السلام تنگ

شد که اگر شیعه می خواست با رفیقی موافق سخنی بگوید، او را به سرای خویش می برد و در اتاق را بر روی خادم و مملوک خود نیز می بست و بعد از قسم های غلیظ که راز او را فاش نکند، با تمام وحشت و ترس حدیثی یا سخنی را نقل می کرد.از آن سوی احادیث دروغ و جعلی وضع کردند و امیرالمؤمنین و اهل بیت او علیهم السلام را هدف بهتان و تهمت فراوان قرار دادند، و مردم را به تعلیم آن احادیث دروغ تشویق کردند، و در پایان کار چنان شد که این احادیث جعلی را مردم حق می دانستند، تا جائی که حق بر لباس باطل و باطل به لباس حق درآمد، و بعد از شهادت حضرت مجتبی علیه السلام این فتنه شدیدتر شد و شیعیان علی علیه السلام در هیچ نقطه ای از روی زمین ایمن نبودند، و بر جان و مال خود می ترسیدند، و در اطراف زمین پراکنده بودند، و اگر کسی را یهودی و نصرانی می گفتند بهتر از آن بود که او را شیعه ی علی گویند. (2)بلی این بود اوضاع و شرایطی که پس از شهادت امام مجتبی علیه السلام برادر بزرگوارشان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام در طول مدت امامت خود با آن مواجه بود.همینها بود زمینه ساز آن جنایت فجیعی که به دست مردم کوفه در کربلا به وقوع پیوست، همان مصیبت و ظلمی که آسمانهای هفتگانه و دریاها و زمین را به گریه درآورد، و ارکان آسمانها به خروش آمد و ملائکه مقرب اشک ریختند، و با آگاهی از این زمینه هاست که از شنیدن کلام دلخراش و جانسوز حضرت

ص:210

سجاد علیه السلام جای تعجبی باقی نمی ماند که خطاب به مردم مدینه فرمودند:بخدا قسم، اگر به جای آن سفارشها که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در حق ما فرمود، پیشنهاد جنگ (و ظلم و ستم و اذیت) بر ما می فرمود بیشتر از آنچه انجام دادند نمی توانستند انجام دهند انا لله و انا الیه راجعون چه مصیبت بزرگ و دلسوز و دردناک و رنج دهنده و ناگوار و تلخ و جانسوزی بود... (1)

اینها همه از سوی کسانی انجام گرفت که خود را از امت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می دانستند، نماز می خواندند، روزه می گرفتند، حج می رفتند، امر به معروف و نهی از منکر می کردند.با توضیح مطالب گذشته سؤال اول به خوبی جواب داده می شود.اما جواب سؤال دوم که علت قیام و نهضت آن حضرت چه بوده است؟ گرچه با دقت در مطالب فوق جواب سؤال دوم نیز فهمیده می شود، لکن به خاطر اهمیت مسأله ناگزیر از تحقیق بیشتری هستیم.نخست سخنانی از آن بزرگواران در این زمینه نقل می شود:1- حضرت صادق علیه السلام از جد بزرگوارشان امام سجاد علیه السلام نقل می فرمایند که:... چون معاویه مرد و یزید متصدی کار شد، پسر عمویش ولید بن (2) عتبه را حاکم

ص:211

مدینه ساخت، ولید به مدینه آمد... وی حسین بن علی علیهماالسلام را خواست و گفت: یزید دستور داده با وی بیعت کنی.حضرت حسین علیه السلام فرمود: ای پسر عتبه، تو میدانی که ما، اهل بیت کرامت و معدن رسالتیم... از جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود:«خلافت بر فرزندان ابی سفیان حرام است»، چگونه با خاندانی بیعت کنم که رسول

خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره ی آنها چنین فرموده است؟!چون ولید این را شنید، برای یزید نوشت که حسین بن علی برای تو حق خلافت و بیعت معتقد نیست، درباره ی او هر تصمیم که خواهی بگیر.یزید در جواب نوشت: هرگاه نامه ام به تو رسید، جواب آن را فوری بنویس و در نامه بیان کن هر که را مطیع من است و هر کس مخالف من باشد، و باید سر حسین بن علی به پیوست جواب نامه باشد.چون این خبر به امام حسین علیه السلام رسید، آهنگ عراق کرد، شب به مسجد پیغمبر آمد، تا با قبر آن حضرت وداع کند. چون به قبر رسید نوری از قبر درخشید و به جای خود برگشت.شب دوم برای وداع آمد و به نماز ایستاد و طول داد، تا در حال سجده چرتش برد. پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم به خوابش آمد و او را در آغوش گرفت و به سینه چسبانید و چشمش را بوسید و فرمود: پدرم به قربانت، گویا تو را به خونت آغشته می بینم، در میان جمعی از این امت که چشم امید به شفاعتم دارند، ولی نزد خدا برای آنها بهره ای نیست.«یا بنی انک قادم علی أبیک و أمک و أخیک و هم مشتاقون الیک و ان لک

ص:212

فی الجنة درجات لا تنالها الا بالشهادة»:«پسر جانم، تو نزد پدر و مادر و برادر خود می آئی و همه مشتاق تواند، و در بهشت درجاتی داری که جز با شهادت بدان نمی رسی».حضرت حسین علیه السلام گریان از خواب بیدار شد... (1)2- (بعد از درخواست بیعت از آن حضرت) چون صبح شد، امام حسین علیه السلام از خانه بیرون آمد تا خبرها را بشنود، مروان را دید، به آن حضرت گفت: یا أبا عبدالله، من خیرخواه

تو هستم، مرا اطاعت کن تا نجات یابی!امام حسین علیه السلام فرمود: خیرخواهی تو چیست؟ بگو تا بشنوم.مروان گفت: همانا من به تو دستور می دهم با یزید بیعت کنی که هم به نفع دین توست و هم به سود دنیایت می باشد.حضرت امام حسین علیه السلام فرمود:«انا لله و انا الیه راجعون، و علی الاسلام السلام اذ قد بلیت الأمة براع مثل یزید».«چه مصیبتی بالاتر از اینکه امت مسلمان به سرپرستی همچون یزید دچار شدند، پس باید با اسلام وداع نمود».من از جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود:«الخلافة محرمة علی آل أبی سفیان».«خلافت بر فرزندان ابی سفیان حرام است» (2)3- وصیت حضرت سیدالشهداء علیه السلام به برادرش محمد حنفیه: بسم الله الرحمن الرحیم... خروج من از مدینه ی طیبه برای تکبر و گردنکشی و قبول نکردن حق، و فساد و ظلم بر مردم نیست، بلکه برای اصلاح (خرابیهای) امت جدم بیرون می روم تا امر به معروف و نهی از منکر کنم، و به سیره ی جد و پدرم علی مرتضی عمل نمایم.

ص:213

هر کس مرا بحق قبول کند، پس خدا سزاوارتر است به حق، و هر که مرا رد کند صبر می کنم تا خداوند بین من و این قوم قضاوت فرماید، و او بهترین حکم کنندگان است... (1)4- حضرت حسین علیه السلام - بعد از ملاقات با حر - برای خطبه خواندن بپا خاست، حمد

و ثنای الهی را بجا آورد و نام جدش را برد و درود بر او فرستاد، سپس فرمود:کار ما به این صورت درآمده است که می بینید، همانا چهره ی دنیا دگرگون و زشت گشته، و نیکوئی از آن رو گردان شده است، و با شتاب می گذرد، و بیش از ته کاسه ای از آن باقی نمانده است، زندگانی مانند چراگاهی سخت و ناهنجار، پست و زبون شده است،«ألا ترون الی الحق لا یعمل به و الی الباطل لا یتناهی عنه، لیرغب المؤمن فی لقاء ربه محقا، فانی لا أری الموت الا سعادة والحیاة مع الظالمین الا برما»:«مگر نمی بینید که به حق عمل نمی شود و از باطل جلوگیری نمی گردد! بر مؤمن است که ملاقات پروردگار خود را بجان و دل راغب باشد، که همانا مرگ در نظر من خوشبختی و سعادت، و زندگانی با مردم ستمکار جز دلتنگی نمی باشد» (2)دنباله ی حدیث در «تحف العقول» چنین آمده است:«ان الناس عبید الدنیا و الدین لعق علی ألسنتهم، یحوطونه ما درت

ص:214

معایشهم، فاذا محصوا بالبلاء قل الدیانون».«به راستی مردم همه دنیا پرستند و دین بر سر زبان آنهاست، و تا برای آنها وسیله ی زندگی است می چرخانندش، چون به بلا آزموده شوند دیندار کم است» (1)

5- نامه ی حضرت امام حسین علیه السلام به بزرگان کوفه:... شما می دانید که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در زمان حیات خود فرمودند:«من رأی سلطانا جائرا مستحلا لحرم الله ناکثا لعهد الله، مخالفا لسنة رسول الله، یعمل فی عباد الله بالاثم و العدوان، ثم لم یغیر بقول و لا فعل کان حقیقا علی الله أن یدخله مدخله».«هر کس پادشاه ستمکاری را ببیند که حرام خدا را حلال شمارد و پیمان خدا را بشکند و مخالفت سنت رسول خدا کند، و در میان بندگان خدا به ناحق و ستم عمل نماید، و او با گفتار و کردار خود آن را تغییر ندهد، بر خدا لازم است که او را همنشین وی سازد».دانستید که این زمامداران سر به فرمان شیطان نهاده و از اطاعت خداوند رحمان روی گردانیده اند، و فساد را رواج داده و حدود خدا را تعطیل کردند و بیت المال را خاص خود ساختند، و حرام خدا را حلال و حلالش را حرام نمودند، و من به این امر سزاوارترم به جهت قرابت و نزدیکیم به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم... (2)6- آنگاه که دشمنان در اطراف آن مظلوم بی یاور جمع شدند، و همانند نگین انگشتری او را در میان گرفتند، آن جناب بر مرکب خود سوار شد و در مقابل دشمن

ص:215

ایستاده، فرمود:«... ألا وان الدعی ابن الدعی قد رکز بین اثنتین: بین السلة و الذلة و هیهات منا الذلة. یأبی الله ذلک و رسوله و المؤمنون و حجور طابت و طهرت و أنوف

حمیة و نفوس أبیه من أن نؤثر طاعة اللئام علی مصارع الکرام، و انی زاحف بهذه الأسرة مع قلة العدد و خذلة الناصر».«آگاه باشید که این زنازاده فرزند زنازاده مرا بر سر دو راهی نگه داشته است: راهی به سوی مرگ و راهی به سوی ذلت. هرگز مباد که ما ذلت را بر مرگ اختیار کنیم. خدا و پیامبرش و مردم باایمان و دامنهای پاک و پاکیزه که ما را پروردیده و مردمی که زیر بار ستم نروند و افرادی که تن به ذلت ندهند، به ما اجازه نمی دهند که فرمانبری لئیمان را بر کشته شدن شرافتمندانه برگزینیم.بدانید که من با این نزدیکانم - اگر چه اندکند و دیگر یاوری ندارم - با این گروه خواهم جنگید...» (1)7- در پاسخ فرزدق فرمودند:«ان نزل القضاء بما نحب و نرضی، فنحمد الله علی نعمائه، و هو المستعان علی أداء الشکر، و ان حال القضاء دون الرجاء، فلم یبعد من کان الحق نیته و التقوی سریرته».«اگر رخدادها بر طبق میل و رغبت ما پیش آید، خدا را در برابر نعمتهایش سپاس می گوئیم، که او مددکار ما در سپاس و شکرگزاری است. و اگر

کارها بر طبق مراد پیش نرفت، آن کسی که نیتش حق باشد

ص:216

و تقوا در سویدای دلش حاکم باشد، از مسیر حق بیرون نخواهد رفت» (1)8- آن حضرت در رجز خود چنین می فرمودند:القتل أولی من رکوب العار والعار أولی من دخول النارکشته شدن از زندگانی ننگین بهتر است، ولی ننگ هم از آتش خداوند بهتر می باشد (2)9- در زیارت اربعین آن جناب، که از امام صادق علیه السلام شرف صدور یافته است، می خوانیم:«اللهم انی أشهد أنه ولیک... و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضلالة، و قد توازر علیه من غرته الدنیا و باع حظه بالارذل الأدنی... فجاهدهم فیک صابرا محتسبا حتی سفک فی طاعتک دمه و استبیح حریمه...».«خدایا، گواهی می دهم که او ولی توست... و در راه تو جان خود را تقدیم نمود، تا بندگانت را از نادانی و سرگردانی نجات دهد. کسانی که دنیا آنها را گول زد و بهره ی هستی خود را به بهای ناچیز و پستی فروختند، بر علیه او همدست شدند... پس با شکیبائی و خیرخواهی در راه تو جهاد کرد تا خونش

در طاعت تو ریخته شد و حرمش مباح شمرده شد...» (3)10- در زیارت جامعه ی کبیره ی صادره ی از امام هادی علیه السلام آمده است:«و بذلتم أنفسکم فی مرضاته، و صبرتم علی ما أصابکم فی جنبه (حبه)، و أقمتم الصلاة، و آتیتم الزکاة، و أمرتم بالمعروف، و نهیتم عن المنکر، و جاهدتم فی الله حق جهاده، حتی أعلنتم دعوته، و بینتم فرائضه، و أقمتم

ص:217

حدوده، و نشرتم شرایع أحکامه، و سننتم سنته، و صرتم فی ذلک منه الی الرضا، و سلمتم له القضاء، و صدقتم من رسله من مضی».«و جان خود را در تحصیل رضایتش فدا کردید، و در آنچه در این زمینه به شما رسید شکیبا بودید، نماز را بپا داشتید و زکات را ادا نمودید، و امر به معروف و نهی از منکر کردید، و در راه خدا جهاد نمودید آن چنانکه شایسته بود (حق جهاد در راه دین خدا). تا دعوتش را آشکار کردید و واجباتش را بیان نمودید، و حدودش را اقامه کردید و دستورات احکامش را منتشر نمودید و سنتش را عمل کرده و استوار نمودید و در این باره رضایت او را جلب کردید و به قضای او تن دادید و پیامبران گذشته را تصدیق کردید» (1)با دقت در مطالب گذشته و مطالعه و بررسی اوضاع و شرایط حاکم بر زمان حضرت

ابا عبدالله الحسین علیه السلام و آشنائی با اعمال و رفتار یزید پلید و دوری جامعه ی مسلمین از اهداف عالیه ی اسلامی، در اثر تبلیغات زهرآگین معاویه، مجالی برای خدشه و اشکال نسبت به قیام و شهادت حضرت سیدالهشداء علیه السلام باقی نمی ماند، خصوصا از دیدگاه شیعه که معتقد به عصمت آن بزرگوار است، تردیدی در صحت و لزوم آن قیام و شهادت وجود ندارد.در عین حال، در مورد علت و انگیزه ی این قیام، نظرات مختلفی وجود دارد.اکثر بزرگان با توجه به کلمات آن حضرت که در این باره نقل شده، علت قیام را امر به معروف و نهی از منکر و اقامه ی نماز و سایر واجبات شرع مقدس، و بالجمله احیای دین بر شمرده اند.لکن به نظر می رسد که در این بیان، حق مطلب ادا نشده است، زیرا مسأله قیام

ص:218

آن بزرگوار بسیار بالاتر از این مطلب بوده، آنچه که در فرمایشات آن سرور آمده گوشه ای از اهداف این حرکت، بلکه شمه ای از آثار و ثمرات آن می باشد.چون ابعاد قیام حضرت بسیار گسترده است و میزان درک افراد متفاوت می باشد و همه ی مردم قابلیت درک حقایق را ندارند، لذا کلمات امام حسین علیه السلام در علت خروج خود و حرکت به عراق متفاوت و متناسب با درک و استعداد شنوندگان بوده است.امر به معروف و نهی از منکر و سایر واجبات و حتی نماز، هر چند مهم و بسیار مورد تأکید و توجه شارع مقدس است، لکن در مقایسه با وجود مقدس امام علیه السلام فرع به حساب می آید، و آنچه اصل است وجود ملکوتی حضرت سیدالشهداء علیه السلام است.چگونه ممکن است اصل فدای فرع شود؟ امام علیه السلام روح نماز است، آیا روح نماز برای نماز کشته می شود؟ و آیا اصل فدای فرع می شود؟! بلی اینها از آثار و شعاع آن حقیقتی است که در واقع، حضرت برای آن قیام فرمود، و لذا باید گفت: همانطوری که خود آن سرور ناشناخته است و کسی نمی تواند به حقیقت آن دریای بی انتها پی ببرد، و به معرفت واقعی

او دسترسی پیدا کند (1) حقیقت قیام آن بزرگوار نیز که حساس ترین فراز زندگی اوست ناشناخته می باشد، لکن هر کس به تناسب سعه ی معلومات و سطح معرفت خویش به پاره ای از آثار و ثمرات نهضت آن حضرت واقف گردیده است.

ص:219

ما بر همین اساس عرض می کنیم: امام حسین علیه السلام ناچار باید یکی از دو راه را انتخاب می کرد: پذیرش بیعت با یزید پلید کثیف فاسق که بر خلاف حاکمان قبلی، بسیاری از کبائر را آشکار مرتکب می شد و کارهای زشت او بر همه روشن بود، و تن به ذلت دادن که به معنی محو ولایت و شریعت و حقیقت بود،و یا برگزیدن مرگ سرخ باعزت که دربر دارنده ی دفاع از حقیقت خویش - که مشتمل بر حفظ ولایت مطلقه ی خود و پدر بزرگوارش حضرت علی علیه السلام و فرزندان طاهرینش علیهم السلام بود - و بالمال شریعت مقدس نیز محفوظ می ماند.حضرتش راه دوم را برگزید.پس قیام آن بزرگوار برای حفظ ولایت مطلقه ی خود و پدر و فرزندانش بود، که حفظ شریعت را نیز تضمین می کرد، و در پرتو آن دین جد بزرگوارش نیز احیاء می شد، و شاید فراز دوم از کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که فرمودند: «حسین منی و أنا من حسین» (1) ناظر به همین معنا باشد.حضرت حسین علیه السلام جدای از علم امامت به طریق عرفی و معمولی هم این مردم را به خوبی می شناخت و با دردها و سوز دل پدر بزرگوار و برادر مظلوم خود آشنا بود، و پیوسته

در انتظار فرصتی بود که با زدودن پرده های جهل و ضلالت از سینه های تیره و تار این مردم دنیاپرست و گمراه، اندکی آنان را با حقیقت دین که در واقع همان حقانیت ولایت ائمه ی معصومین علیهم السلام است آشنا فرمایند. لذا هنگامیکه بیش از هفت سال از شهادت برادر بزرگوارش امام مجتبی علیه السلام گذشت، در سال 57 هجری برای زیارت خانه خدا به سوی مکه ی مکرمه عزیمت نمود.

ص:220

عبدالله جعفر و ابن عباس و عده ای از بنی هاشم و جماعتی از دوستان و شیعیان همراه آن حضرت آمدند، روزی در منی گروهی را که بیش از هزارنفر بودند از بنی هاشم و از مردم و صحابه و تابعین و انصار و کسانی که به خوبی و صلاح معروف بودند طلب نمود، آنگاه که جمع آن حضرت بپای خاسته خطبه آغاز نمودند و بعد از حمد و ثنای الهی، و درود بر حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:معاویه از در طغیان و عصیان با ما و شیعیان ما آنچه خواست انجام داد، و حاضر بودید و دیدید و خبر به شما رسید. اکنون می خواهم از شما چیزی سؤال کنم، اگر راست گویم مرا تصدیق کنید وگرنه تکذیب نمائید، بشنوید تا چه گویم و کلمات مرا محفوظ دارید و چون به شهرها و اقوام خود بازگشت نمودید، جماعتی را که به ایشان وثوق و اعتماد دارید بخوانید و برای آنها نقل کنید، چه من بیم آن دارم که دین خدا مندرس گردد، و کلمه ی حق مجهول بماند، و حال آنکه خداوند شعشعه ی نور خود را تابش دهد، و جگربند کافران را بر آتش نهد.چون این سفارش به پایان بردند، آغاز سخن و فضایل امیرالمؤمنین علیه السلام را یکی یکی تذکر فرمودند، و آیات قرآنی را که در فضیلت آن حضرت نازل شده بود بیان نمودند و همگان تصدیق کردند.آنگاه فرمودند: همانا شنیده اید که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «هر کس گمان کند که دوست من است و علی علیه السلام را دشمن دارد دروغ گفته است، دشمن علی علیه السلام دوست من نتواند بود».

مردی گفت: یا رسول الله، این چگونه باشد، چه زیان دارد که مردی محبت تو را داشته باشد و علی علیه السلام را دشمن دارد؟ فرمود: این بدان جهت است که من و علی یک تنیم، علی من است و من علی ام، چگونه می شود که یک تن را کسی هم دوست و هم دشمن بدارد؟!لاجرم آن کس که علی را دوست دارد مرا دوست داشته و آنکه با علی دشمنی

ص:221

کند با من دشمن است، و کسی که با من دشمن است با خداوند دشمنی کرده است».حاضران همه تصدیق کردند، صحابه گفتند: چنین است که فرمودید، ما حاضر بودیم و شنیدیم. تابعین گفتند: ما نیز از آنها که به ما روایت کرده اند و اعتماد بر قول ایشان داشتیم شنیده ایم.آن حضرت در پایان فرمودند: شما را بخدا سوگند چون شهرهای خود مراجعت کردید آنچه را گفتم، برای هر کس که به او اعتماد دارید نقل کنید. (1)حجت الهی و امامی بر حق، پس از 7 سال سکوت و بردباری در برابر وضعیتی که مصائب بزرگ و سخت آن هر قلب پاکی را می شکافت، اینک در یک فرصت استثنائی، بر آنست که پیام خود را که اساسی ترین و مهمترین مسأله ی جهان است توسط گروهی از معتمدین و معروفین به مسلمین جهان ابلاغ نماید.مسأله ای که بنا به فرمایش خود آن جناب چنانکه مردم از آن آگاه نشوند بیم آن می رود که دین خدا مندرس گردد. این مسأله نه نماز است و نه روزه و نه حج و نه امر به معروف، و نه حتی جهاد، بلکه امری است که دین خدا با وجود همه ی احکام الهی بدون آن مندرس، و حق مجهول است، و آن همان چیزی می باشد که امام علیه السلام برای احیای آن خود و فرزندان و برادران و یارانش را در معرض شهادت قرار داد، و همه ی فرمایشات آن بزرگوار در مواضع مختلف در طول حرکت از مدینه تا کربلا با تعبیرهای گوناگون - که بر اساس اختلاف نظر و استعداد و درک مخاطبین بوده - در واقع به همین امر مهم و اساسی

باز می گردد.چه تن دادن به بیعت با یزید به معنای اندراس دین و نابودی حق و پایمال شدن ولایت است. و وداع با اسلام به جهت ابتلاء به مثل یزید نیز به همین معناست،

ص:222

خروج برای اصلاح و امر به معروف هم جز این نیست، دلتنگی ناشی از زندگی با ستمگران هم به لحاظ همین مهم است، و تذکر حرمت خلافت بر آل سفیان نیز به جهت یاد آوری رکن اساسی اسلام یعنی ولایت ائمه علیهم السلام است. و گمراهی و جهالتی که در جملات زیارت اربعین به آن اشاره شده جز انحراف از ولایت ائمه اطهار علیهم السلام چیز دیگری نیست. (1)آن حضرت خوب می دانست که بنی امیه خصوصا معاویه به نحوی با مردم رفتار نموده که اغلب مردم ایشان را دوست داشته و آنها را بر حق می دانستند (2) و حضرت علی علیه السلام و اولاد و شیعیانش را باطل می دانستند. سب و لعن آن حضرت را شعار خود کرده، بلکه جزء نماز جمعه قرار داده بودند و آنقدر تأکید داشتند که شخصی فراموش کرده بود که بعد از نماز، آن حضرت را لعن نماید، و در سفر یادش آمد، در آن محل قضا نمود و در آنجا معبدی بنا کرد و آن را مسجد ذکر نامید. (3)بسیاری از مردم گمان داشتند که کسی با بنی امیه مخالف ندارد و ایشان به حق خلفای پیامبرند. ولی چون آن حضرت با ایشان مقاتله نمود و آنها با آن جناب اینگونه رفتار نمودند و با عیال و اطفال پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آن حرکات کردند، مردم آگاه شدند و دانستن که آنها سلاطین جورند نه خلفای رسول الله.امام علیه السلام بر سر دو راهی شهادت و ذلت قرار گرفته و البته هرگز ذلت را که به معنای اندراس دین و نابودی حق و از بین رفتن ولایت امیرالمؤمنین و ائمه علیهم السلام است نخواهد

پذیرفت

ص:223

حضرت امام حسین علیه السلام با انتخاب شهادت، هم به تکلیف باطنی و هم به وظیفه ی ظاهری عمل کرد؛ اما تکلیف باطنی و واقعی آن بزرگوار که ما نمی فهمیم و عقل ما قاصر است، چه برای هر کدام از معصومین علیهم السلام وظیفه ی الهی مخصوص بخود بوده که از جانب پروردگار مأمور به انجام آن بودند و عمل می کردند، و تسلیم امر الهی بودند.تکلیف ظاهری آن بزرگوار نیز چنین اقتضاء می کرد که از مدینه به سوی مکه و از مکه به سوی عراق سفر نماید و اگر بناست کشته شود، در آنجا کشته شود، زیرا به هر کجا می رفت آن حضرت را دستگیر کرده می کشتند.یزید به عامل خود در مدینه دستور می دهد که آن حضرت را به قتل برساند. (1)همانطور که ماجرای بیعت خواستن از آن بزرگوار را قبلا نوشتیم که قصد داشتند آن حضرت را مطیع و منقاد یزید کنند لکن آن جناب تسلیم نشد و به مکه تشریف برد در حالی که این آیه را تلاوت می نمود: (فخرج منها خائفا یترقب...) (2) ترسان و نگران از مدینه بیرون رفت. (3)آن حضرت به حرم امن خدا پناه برد - که خداوند حتی برای وحوش و پرندگان و گیاهان مأمن قرار داده - آنجا هم یزید تصمیم گرفت آن حضرت را دستگیر و به قتل برساند. (4)آن بزرگوار از حج به عمره عدول نموده، از احرام بیرون آمدند. (5)اهل کوفه هم نامه های بسیار - که تعداد آنها به دوازده هزار می رسید - نوشتند

ص:224

که شما

تشریف بیاورید، ما همه مطیع و گوش به فرمان شما هستیم. (1)حضرت مسلم هم نوشت که مردم با آن حضرت بیعت نموده اند. (2)پس حجتی برای آن جناب نماند، و چون به سوی ایشان آمد و بیعت شکستند نمی توانست برگردد، و اگر برمی گشت به کجا برود! هیچ مأمنی برایش نبود حتی اگر بیعت می کرد باز او را به ذلت می کشتند و شاهد بر این امور آنست که چون برادرش محمد حنفیه خدمت آن سرور عرض کرد: به یمن بروید، یا به گوشه صحرا و کوهها فرار کنید، در جواب فرمودند:«والله - یا أخی - لو کنت فی جحر هامة من هوام الأرض لا ستخرجونی منه حتی یقتلونی»:«ای برادر، بخدا سوگند اگر در سوراخ جانوری بروم، مرا بیرون آورند تا بکشند» (3)چون فرزدق گفت: یابن رسول الله، چرا حج را تمام نفرمودی؟ فرمود: اگر مانده بودم مرا دستگیر می کردند (4)و چون آن حضرت در منزل ثعلبیه فرود آمد، مردی که کنیه اش اباهره ازدی بود و از کوفه می آمد به خدمت حضرت رسید، سلام کرد و سپس گفت: یابن رسول الله، برای چه از حرم خدا و حرم جدت بیرون آمدی؟ حضرت امام حسین علیه السلام فرمودند: ای اباهره، بنی امیه مالم را گرفتند صبر کردم، دشنامم دادند و به آبرویم لطمه زدند باز تحمل کردم، حال می خواهند خونم را بریزند فرار کردم، بخدا سوگند، ستمکار مرا خواهند کشت، و خداوند لباس ذلتی به آنان بپوشاند که

ص:225

سراپایشان را فراگیرد... (1)

پیرمردی از بنی عکرمه که نامش عمرو بن لوذان بود، در بطن عقبه با آن حضرت دیدار کرد، عرض کرد: به کجا می روید؟ حضرت فرمودند: به کوفه، عرض کرد: شما را به خدا سوگند می دهم که باز گردید، زیرا به خدا به آنجا نمی روید جز به سوی سر نیزه ها و شمشیرهای برنده...حضرت فرمودند: ای بنده ی خدا، آنچه تو اندیشی بر من پوشیده نیست و خدای متعال در کار خود مغلوب نمی شود (یعنی جز آنچه اراده ی خدا به آن تعلق گرفته نخواهد شد) سپس فرمودند:«والله لا یدعونی حتی یستخرجوا هذه العلقة من جوفی»«بخدا سوگند، دست از من برندارند تا این دل خون شده را از سینه ام بیرون آورند»... (2)اما شاهد بر اینکه اگر بیعت هم می کرد باز او را شهید می کردند:ابن زیاد لعین نوشت؛ باید بر حکم من و حکم یزید گردن نهد و بیعت کند. (3)و شمر ملعون به ابن زیاد گفت: اگر حسین و یارانش بیعت کنند آنگاه اگر تو آنان را کیفر کنی تو بدان سزاوارتر خواهی بود. (4)اگر خیال کشتن نداشتند چنین نمی گفتند: و آن حضرت غرض ایشان را

ص:226

می دانست لذا فرمود: نه به خدا، دست خواری به شما نخواهم داد و مانند غلامان قرار نخواهم کرد. (1)

کی لو تو

«.. أَلا إِنَّ الدَّعِی بْنَ الدَّعِی قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ بَیْنَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ هیهات منا الذلة، یأبَی اللهُ لَنَا ذلکَ ورَسُولُهُ والمؤمِنونَ، وحُجورٌ طابَتْ وطَهُرتْ، وأُنُوفٌ حَمِیَّةٌ ونُفُوسٌ أبِیَّةٌ مِنْ أنْ نؤْثِرَ طاعَةَ اللِّئامِ علی مصارِعِ الکِرَامِ.» (2)

آگاه باشید که این زنا زاده فرزند زنا زاده مرا بر سر دو راهی نگهداشته است: راهی به سوی مرگ و راهی به سوی ذلت. هرگز مباد که ما ذلت را بر مرگ اختیار کنیم. خدا و پیامبرش و مردم با ایمان و دامن های پاک و پاکیزه که ما را پروریده، و مردمی که زیر بار ستم نروند و افرادی که تن به ذلت ندهند، هرگز رضایت نمی دهند که فرمانبری لئیمان را بر کشته شدن شرافتمندانه برگزینیم ))...

اگر از روی تقیه هم راضی می شد البته دست از او بر نمی داشتند و با ذلت و خواری بدون سر و صدا آن حضرت را شهید می کردند.

ای عزیزان! آیا سید الشهداء علیه السلام در گوشه ای بماند و مخفیانه ترور شود و کسی باخبر نشود، و یا وظیفه آنست که از مدینه خارج شده به مکه - شهر بزرگ مذهبی - بیاید، و چند ماه بماند تا موسم حج برسد که مسلمین از اطراف عالم در آنجا جمع شوند، و در روز هشتم، حج را به عمره تبدیل کند، تا همه و همه از امام حسین علیه السلام و کار او با خبر شوند؟

ص:227

و در روز هشتم، حج را به عمره تبدیل کند، تا همه و همه و از امام حسین علیه السلام و کار او با خبر شوند؟قهری است که در مکه صدا می کند، مگر چه خبر شده است که حضرت امام حسین علیه السلام عمل حج را تمام نمی کند.آنگاه به طرف عراق حرکت کند، باز همه جا و همه کس با خبر می شوند که در کربلا با آنهمه مظلومیت شهید می شود، و بعد دنباله آن را حضرت زینب علیهاالسلام و سایر اسراء ادامه می دهند، بطوریکه در خود شام که مرکز فساد و جور و حکومت یزیدی است همه و همه مسأله را می فهمند، و پی به مظلومیت خاندان نبوت می برند، حتی نصرانیها باخبر می شوند.همه ی مردم می فهمند حق کدام است، باطل کدام است و کارهای یزید و معاویه و حتی وضع قبلی ها هم روشن می شود.شگفت آنکه ابن عباس ها می گویند: آقا شما فرار کنید و به عراق نروید!آیا اینگونه شهید شدن بهتر نیست؟ آری سیدالشهداء علیه السلام مجری کلام پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود که می فرمودند: «حسین منی و أنا من حسین»، و با شهادت خود رسالت حضرتش را به ثمر رسانید، دین را، پیامبر را، علی را، ولایت را و... زنده کرد.آری او به عزت در راه خدا کشته شد و خود را عزیز نمود و احکام الهی را بپا داشت و بندگان را از گمراهی و جهل نجات داد و تن به ذلت و خواری نداد.

ص:228

عتبه بن ابی سفیان (1) را حاکم مدینه ساخت، (پسر) عتبه به مدینه آمد و جای مروان بن حکم را - که از طرف معاویه حاکم مدینه بود - گرفت، تا دستور یزید را اجراء کند، مروان (2)

گریخت و بر او دست نیافت.(پسر) عتبه حضرت حسین بن علی علیهماالسلام را خواست و گفت: یزید دستور داده با او بیعت کنی. امام حسین علیه السلام فرمود: ای (پسر) عتبه، تو میدانی که ما اهل بیت کرامت و معدن رسالتیم، نشانه های حقی هستیم که خدای عزوجل در دلهای ما به ودیعت نهاده و زبان ما را بدان گویا ساخته، پس من به اذن خدای عزوجل سخن گویم؛ و از جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: «خلافت بر فرزندان ابی سفیان حرام است» چگونه با خاندانی بیعت کنم که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره ی آنها چنین فرمود.چون (پسر) عتبه این را شنید به منشی خود دستور داد نامه ای برای یزید بنویسد که براستی حسین بن علی برای تو حق خلافت و بیعت معتقد نیست، درباره ی او هر تصمیم که خواهی بگیر.چون نامه به یزید - لعنه الله - رسید به (پسر) عتبه نوشت: این نامه که به تو رسید فورا جواب آن را بنویس، و در نامه شرح بده هر که را مطیع من است و هر که را با من مخالف است و باید سر حسن بن علی به پیوست جواب نامه باشد.این خبر به امام حسین علیه السلام رسید، آهنگ عراق نمود، چون شب شد به مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم تشریف آورد، تا با قبر آن حضرت وداع کند، چون به قبر رسید نوری از قبر

ص:230

درخشید و به جای خود برگشت.چون شب دوم برای وداع آمد، به نماز ایستاد و نماز را طول داد، آنگاه در سجده لحظه ای حالت خواب بر حضرتش عارض شد، و در خواب پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم را دید که او را در آغوش گرفت و به سینه چسبانید و میان دو چشمش را بوسید و فرمود:«بأبی أنت، کأنی أراک مرملا بدمک بین عصابة من هذه الأمة، یرجون شفاعتی، ما لهم عند الله من خلاق، یا بنی،

انک قادم علی أبیک و أمک و أخیک و هم مشتاقون الیک و ان لک فی الجنة درجات لا تنالها الا بالشهادة»«پدرم به قربانت، گویا تو را در میان جمعی از این امت که امید شفاعت مرا دارند! به خونت آغشته می بینم (1) برای آنها نزد خدا بهره ای از خیر نیست. فرزندم، تو نزد پدر و مادر و برادر خود می آئی و همه مشتاق تواند، و همانا در بهشت برای تو درجاتی هست که جز با شهادت بدان نمی رسی» (2)حضرت حسین علیه السلام گریان از خواب برخاست و نزد اهل بیت خود آمد، و خواب

ص:231

خود را به آنها نقل فرمود، و با آنها وداع کرد، و خواهران، دختر و برادر زاده اش قاسم را بر محمل سوار کرد و با بیست و یک تن از اصحاب و اهل بیت خود حرکت نمود، که از آنجمله اند؛ ابوبکر بن علی، محمد بن علی، عثمان بن علی، و عباس بن علی، و عبدالله بن مسلم بن عقیل و علی بن الحسین الأکبر، و علی بن الحسین الأصغر... (1)

شیخ مفید قدس سره نقل کرده است که چون امام حسن علیه السلام از دنیا رحلت فرمود، شیعیان عراق بجنبش درآمدند، و برای امام حسین علیه السلام نوشتند که ما معاویه را از خلافت خلع کرده با شما بیعت می کنیم.امام علیه السلام خودداری نمود و برای ایشان یادآور شد که همانا میان او و معاویه عهد و پیمانی است که شکستن آن جایز نیست، تا زمان آن بپایان رسد، و چون معاویه بمیرد در این کار اندیشه خواهم کرد.چون معاویه - علیه الهاویة - در نیمه ی رجب سال 60 هجری مرد، پسرش لعنه الله - نامه ای به ولید بن عتبة بن ابی سفیان - که از طرف معاویه فرماندار مدینه بود - نوشت که بدون درنگ از حسین برای او بیعت بگیرد و به هیچ وجه به او مهلت ندهد.ولید شبانه کس به نزد آن حضرت فرستاد و او را خواست. امام حسین علیه السلام جریان را دانست و گروهی از نزدیکان خود را خواسته به آنان دستور داد؛ سلاحهای خویش را بردارند، و به ایشان فرمود: ولید در چنین وقتی مرا خواسته و من آسوده خاطر نیستم که مرا مجبور به کاری کند که من نتوانم آنرا بپذیرم، و از ولید نیز ایمن نمی توان بود، پس شما همراه من باشید، چون من نزد او رفتم شما بر در خانه بنشینید، اگر آواز مرا شنیدید، بر او درآئید تا از من دفع کنید.ا

ص:232

مام حسین علیه السلام به نزد ولید آمد، مروان بن حکم را نزد او دید. ولید خبر مرگ معاویه را به آن حضرت داد، سپس نامه ی یزید و دستوری که برای گرفتن بیعت از آن جناب داده بود، برای حضرت خواند.آن بزرگوار فرمود: گمان ندارم تو قانع باشی که من در پنهان با یزید بیعت کنم، تا اینکه آشکارا بدانسان که مردم بدانند بیعت نمایم؟ ولید گفت: آری چنین است.امام حسین علیه السلام فرمود: پس صبر کن تا صبح شود و در این باره اندیشه کنم. ولید گفت: بنام خداوند اکنون باز گرد تا با گروهی از مردم (برای بیعت) به نزد ما بیائی.مروان به ولید گفت: بخدا سوگند اگر حسین از تو جدا شود و بیعت نکند دیگر هرگز به

او دست نخواهی یافت، تا کشتار بسیاری میان تو و او بشود، او را نگهدار تا بیعت کند یا گردنش را بزنی.امام حسین علیه السلام از جا جست و به او فرمود: ای پسر زرقاء (زن کبود چشم) تو مرا می کشی یا او؟! بخدا دروغ گفتی و خطا کردی (1) و از خانه بیرون رفت و با نزدیکان خود براه افتاد و به منزل خویش آمد.مروان به ولید گفت: گوش به سخن من ندادی، بخدا دیگر نمی توانی بر او

ص:233

دست یابی. ولید گفت: وای بحال دیگران باد ای مروان، پیشنهادی به من نمودی که نابودی دین من در آن بود، بخدا دوست ندارم آنچه خورشید بر آن می تابد و از آن غروب می کند از مال دنیا و ملک آن، از من باشد و من حسین را بکشم، سبحان الله! همینکه حسین گفت: من بیعت نمی کنم، من حسین را بکشم؟! بخدا سوگند، گمان ندارم کسی که در روز قیامت به خون حسین باز خواست شود عقوبتش آسان باشد.مروان گفت: اگر برای این خاطر است، کار بجائی کردی. گر چه در دل کار او را خوش نداشت.امام حسین علیه السلام آن شب را که شب بیست و هفتم رجب سال 60 هجری بود در خانه خود ماند.ولید هم آنشب سرگرم بیعت گرفتن از ابن زبیر شد و او نیز از بیعت سر باز زده همان شب مدینه را به سوی مکه ترک کرد، چون صبح شد ولید مردی از بنی امیه را با هشتاد سوار دنبال او فرستاد لکن به او دست نیافته، بازگشتند.

چون عصر روز شنبه شد، ولید گروهی را به نزد امام حسین علیه السلام فرستاد که برای بیعت حاضر شود. آن حضرت فرمود: تا بامداد فردا صبر کنید تا هر دو در این باره بیندیشیم. آنشب نیز از آن حضرت دست برداشت.آن حضرت در همانشب - که شب یکشنبه 28 رجب بود - از مدینه به سوی مکه رهسپار شد، و فرزندان و برادرزادگان و برادران و بیشتر خاندانش جز برادرش محمد حنفیه همراه او بودند. (1)مرحوم سید بن طاووس بعد از نقل جریان بطور اختصار می نویسد:چون صبح شد حضرت حسین علیه السلام از خانه ی خویش بیرون آمد تا خبرها را بشنود،

ص:234

مروان را دید. مروان به آن حضرت گفت: یا أبا عبدالله، من خیرخواه تو هستم، مرا اطاعت کن تا نجات یابی!امام حسین علیه السلام فرمود: خیرخواهی تو چیست؟ بگو تا بشنوم.مروان گفت: همانا من به تو دستور می دهم با یزید بیعت کنی که هم به نفع دین توست و هم به سود دنیایت. آن حضرت فرمود:«انا لله و انا الیه راجعون، و علی الاسلام السلام اذ قد بلیت الأمة براع مثل یزید و لقد سمعت جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: الخلافة محرمة علی آل أبی سفیان»«چه مصیبتی بالاتر از اینکه امت مسلمان به سرپرستی همچون یزید دچار شوند، پس باید با اسلام وداع نمود، از جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمودند: خلافت بر فرزندان ابی سفیان حرام است»

ص:235

(1)

به وداع آمده و این آخرین زیارت اوست، ناگاه از قبر مبارک فاطمه علیهاالسلام آوازی آمد: «علیک السلام یا مظلوم الأم و یا شهید الأم و یا غریب الأم» پس به نحوی گریه بر آن حضرت

مستولی شد که دیگر قدرت بر تکلم نداشت (1)شیخ مفید با سند خود از حضرت امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمودند:هنگامی که حضرت حسین علیه السلام شبانه از مدینه حرکت نمود، گروههائی از ملائکه با صفهای آراسته با سلاحهای جنگی، سوار بر اسبهای بهشتی خدمت آن حضرت آمدند و سلام کردند و گفتند: ای حجت خدا بر خلائق بعد از جد و پدر و برادر خود، همانا خداوند در موارد متعدد به وسیله ی ما جد تو را یاری فرموده، و اکنون نیز ما را به یاری تو فرستاده است. حضرت فرمود: وعده گاه من و شما در آن مکانی که خداوند برای شهادت و دفن من قرار داده که همان کربلاست، چون به آن بقعه رسیدم به نزد من آئید.ملائکه عرض کردند: ای حجت خدا، هر چه خواهی دستور فرما که ما مأمور هستیم گوش به فرمان شما باشیم، و اگر از دشمنی بیمناک هستی، ما به همراه تو باشیم.فرمودند: از ایشان به من ضررری نمی رسد تا به محل شهادت خود برسم.گروههائی از مؤمنین جن نزد آن حضرت ظاهر شدند و عرض کردند: آقا، ما شیعیان و یاران شمائیم، آنچه خواهید امر فرمائید، اگر بفرمائید همه دشمنان شما را در همین ساعت هلاک کنیم بی آنکه شما حرکتی بکنید، ما دستور شما را اجرا می کنیم.حضرت فرمودند: خداوند به شما پاداش نیک دهد، مگر قرآنی که بر جدم نازل شده است نخوانده اید که می فرماید:(أین ما تکونوا یدرککم الموت و لو کنتم فی بروج مشیدة)

ص:237

(1)«هر کجا باشید اگر چه در کاخهای بسیار محکم، مرگ شما می رسد (و از مرگ به هیچ چاره ای رهائی نیابید)».

و نیز خداوند می فرماید:

«قُلْ لَوْ کُنْتُمْ فِی بُیُوتِکُمْ لَبَرَزَ الَّذِینَ کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقَتْلُ إِلَی مَضَاجِعِهِمْ »(2) بگو ( ای محمد!): اگر در خانه های خود هم بودید باز آنانکه سرنوشت آنان کشته شدن است. البته از خانه به قتلگاه بیرون می آمدند)). (به علاوه) اگر من در شهر و وطن خود بمانم پس این مردم نگونسار به چه وسیله امتحان شوند..

جنیان گفتند: ای حبیب خدا و فرزند حبیب خدا! به خدا سوگند اگر نه این بود که اطاعت امر شما واجب است و مخالفت آن جایز نیست، همه دشمنان شما را پیش از آنکه به شما دسترسی پیدا کنند می کشتیم.

حضرت فرمودند: به خدا قسم، قدرت ما بر این کار از شما بیشتر است، و لکن مرحله ای است آزمایشی)

«لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَةٍ وَیَحْیَی مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ».(3) ((تا هرکه هلاک (و گمراه) شدنی است بعد از اتمام حجت هلاک شود و

هرکه لایق حیات ابدی است با اتمام حجت به حیات ابدی برسد.(4) هنگامی که امام حسین علیه السلام عازم حرکت شد برادرش محمد حنفیه (5) نزد او آمد

ص:238

وعرض کرد: ای برادر! تو از همه خلق نزد من محبوب تر و بزرگوارتری، و من از هیچ کس نصیحت و خیر خواهی خود را دریغ نکنم، و تو از هر کس به آن شایسته تری، چون تو از منی و جان و روح و چشم منی، و بزرگ خاندان ما هستی که اطاعت شما بر من واجب است، زیرا خداوند شما را بر من شرافت داده و از سادات اهل بهشت نموده است.به مکه برو، اگر آرامش یافتی چه بهتر و اگر وضع دیگری پیش آمد به شهرهای یمن سفر کن که آنها از یاران جد و پدر تو هستند.«هم أرأف الناس و أرقهم قلوبا و أوسع الناس بلادا»«آنها مردمی مهربان و خوش قلب و ساکن شهرهای بزرگ هستند»اگر آسوده خاطر بودی بمان وگرنه متوجه بیابانها و شکاف دره هاو کوهها می شوی، و از شهری به شهر دیگر می روی تا ببینی امر مردم به کجا می انجامد، و خداوند بین ما و قوم فاسقین حکم فرماید.امام حسین علیه السلام فرمودند: ای برادر، بخدا اگر در دنیا هیچ پناه و ملجأی هم نباشد من با یزید بیعت نمی کنم. پس محمد حنفیه سخن را قطع کرد و گریه نمود و آن حضرت نیز ساعتی گریستند و فرمودند: ای برادر، خداوند به تو جزای خیر دهد، خیرخواهی نمودی و رأی درست دادی. اکنون عازم مکه هستم، من و برادر و برادر زادگان و شیعیان خود - که امر آنها امر من و رأی آنها رأی من است - مهیای این سفر شده ایم و تو اگر خواهی در مدینه بمان و دیده بان من باش، و از امور دشمنان چیزی بر من پوشیده ندار.آنگاه حضرت کاغذ و دواتی خواستند و سفارشنامه را برای او نوشتند:بسم الله الرحمن الرحیم«هذا ما أوصی به الحسین بن علی بن أبی طالب الی أخیه محمد المعروف بابن الحنفیة: ان الحسین یشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک

ص:239

له و أن محمدا عبده و رسوله، جاء بالحق من عند الحق، و أن الجنة و النار حق و أن

الساعة آتیة لا ریب فیها و أن الله یبعث من فی القبور. و أنی لم أخرج أشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امة جدی صلی الله علیه و آله و سلم أرید أن آمر بالمعروف و أنهی عن المنکر و أسیر بسیرة جدی و أبی علی ابن أبی طالب علیه السلام. فمن قبلنی بقبول الحق فالله أولی بالحق و من رد علی هذا، أصبر حتی یقضی الله بینی و بین القوم بالحق و هو خیر الحاکمین و هذه وصیتی یا أخی الیک و ما توفیقی الا بالله علیه توکلت و الیه أنیب».آن حضرت بعد از شهادت به وحدانیت خدا و رسالت محمد صلی الله علیه و آله و سلم و اقرار به بهشت و دوزخ و... مرقوم فرمودند:«من به جهت تکبر و گردنکشی و قبول نکردن حق و فشاد و ظلم خارج نشدم بلکه برای اصلاح (خرابیهای) امت جدم بیرون می روم تا مردم را به کارهای خوب و پسندیده دعوت کنم و از زشتیها بر حذر دارم و به سیره ی جدم و پدرم علی علیه السلام عمل نمایم. هر که مرا بحق قبول کند، پس خدا به حق سزوارتر است، و هر که مرا رد کند صبر می کنم تا خداوند بین من و این قوم بحق قضاوت فرماید، و خدا بهترین حکم کنندگان است. ای برادر، این است وصیت من به تو، و از خدا (در هر کار) توفیق می طلبم و بر او توکل می کنم و بازگشت من به سوی اوست».

حضرت حسین علیه السلام نامه را مهر نمود، و به برادرش محمد داد، و با او وداع کرده، دل دل شب خارج شد. (1)چون امام حسین علیه السلام از مدینه عازم حرکت شدند، أم سلمه - رضی الله عنها -

ص:240

عرض کرد: فرزند جانم، با سفر خود به عراق مرا محزون مکن، زیرا از جدت شنیدم که می فرمود: فرزندم حسین در عراق در زمینی که آن را کربلا گویند کشته می شود.آن حضرت فرمودند: مادر جان، به خدا من به آن داناترم و به ناچار کشته می شوم و چاره ای ندارم. بخدا روزی را که در آن کشته می شوم می دانم، و قاتل خود را می شناسم و بقعه ای که در آن دفن خواهم شد می دانم، و کسانی که از خاندان و خویشان و شیعیانم کشته می شوند می شناسم، و اگر بخواهی قبر خود را به تو نشان می دهم.سپس اشاره به سمت کربلا نمودند، زمین پست شد و ام سلمه لشکرگاه و موقف و محل شهادت و آرامگاه آن حضرت را دید، سخت گریست و کار او را به خدا واگذار کرد.آن حضرت فرمودند: ای مادر،«قد شاء الله عزوجل أن یرانی مقتولا مذبوحا ظلما و عدوانا، و قد شاء أن یری حرمی و رهطی و نسائی مشردین و أطفالی مذبوحین مظلومین مأسورین مقیدین و هم یستغیثون فلا یجدون ناصرا و لا معینا».«خدای عزوجل خواسته که مرا به ظلم و عدوان کشته ببیند و اهل و عیال و خاندان و زنان مرا رانده و در بدر بنگرد، و اطفالم را (بعضی) سر بریده و مظلوم و (بعضی) اسیر و در بند و زنجیر ببیند، در

حالی که اسغاثه می کنند و یاور و فریادرسی نیابند» (1)امام حسین علیه السلام به سوی مکه رهسپار شد در حالی که این آیه را قرائت می نمود:(فخرج منها خائفا یترقب قال رب نجنی من القوم الظالمین)

ص:241

(1)«(موسی از شهر مصر) با حال ترس و چشم براهی (به جانب شهر مدین) بیرون رفت و می گفت: بار الها، مرا از شر این قوم ستمکار نجات ده» (2)و راه (متعارف و جاده) بزرگ را در پیش گرفت. خاندان آن حضرت گفتند: خوبست مانند ابن زبیر از بی راهه برویم تا تعقیب کنندگان به شما نرسند. فرمودند: نه بخدا قسم، من از راه راست جدا نشوم تا خداوند آنچه خواهد میان ما حکم فرماید.امام حسین علیه السلام شب جمعه سوم شعبان وارد مکه شد و هنگام ورود این آیه را می خواند: (که دنبال آیه ی گذشته است):(و لما توجه تلقاء مدین قال عسی ربی أن یهدینی سواء السبیل)«و چون رو به جانب شهر مدین آورد گفت: امید است پروردگار من، مرا به راه راست رهبری فرماید».سپس در مکه فرود آمد و مردم مکه به خانه ی او رو آورده، به دیدنش می آمدند و رفت و آمد می کردند، و هر که از بزرگان و مردم شهرها در آنجا بود به نزد آن حضرت آمد. (3)

از آن سو چون خبر مرگ معاویه به مردم کوفه رسید، درباره ی یزید به جستجو پرداختند، و خبر بیعت نکردن امام حسین علیه السلام و امتناع ابن زبیر از بیعت و رفتن آندو به مکه به گوش ایشان رسید. شیعیان کوفه در خانه ی سلیمان بن صرد خزاعی جمع شدند،

ص:242

و خبر هلاکت معاویه را به گوش همگان رساندند. پس حمد و ثنای خدای را بجا آوردند.سلیمان بن صرد از آن میان گفت: همانا معاویه به هلاک رسیده و امام حسین علیه السلام از بیعت با بنی امیه خودداری کرده و شما شیعیان او، و شیعیان پدرش هستید، پس اگر او را یاری می کنید و با دشمنانش می جنگید، و در راه او از دادن جان دریغ ندارید، به آن حضرت نامه بنویسید و آمادگی خود را به او اعلام کنید، و اگر از پراکندگی و سستی در یاری او بیم دارید، او را گول نزنید.در حواب گفتند: نه، ما با دشمن او خواهیم جنگید، و در راه او جانفشانی خواهیم کرد.گفت: پس برای دعوت، نامه ای به آن حضرت بنویسید... (1)نامه های متعددی برای آن بزرگوار از طرف مردم کوفه نوشته شد که در یک روز ششصد نامه آمد، و آن حضرت جواب هیچکدام را نداد. تعداد نامه ها به دوازده هزار رسید (2)تا اینکه آخرین فرستادگان مردم کوفه -هانی بن هانی و سعید بن عبدالله - برای آن حضرت نامه آوردند، آنگاه امام حسین علیه السلام نامه ای در جواب مردم کوفه بدین مضمون نوشت:بسم الله الرحمن الرحیم نامه ای است از حسین بن علی به گروه مؤمنان و مسلمانان، اما بعد؛همانا هانی و سعید نامه های شما را به من رساندند،

و ایندو آخرین فرستادگان شما بودند، و من همه ی آنچه را شما گفتید و یادآور شدید

ص:243

دانستم، سخن بیشتر شما این بود که برای ما امام و پیشوائی نیست، به سوی ما بیا. شاید خداوند به وسیله ی تو ما را بر محور حق و هدایت گرد آورد.«و انی باعث الیکم أخی و ابن عمی و ثقتی من أهل بیتی مسلم بن عقیل، فلعمری ما الامام الا الحاکم بالکتاب، القائم بالقسط، الدائن بدین الحق، الحابس نفسه علی ذلک لله (ذات الله)، و السلام».«من اکنون برادرم و پسر عمویم، و آنکس که مورد اطمینان و وثوق من در میان خاندانم می باشد (یعنی) مسلم بن عقیل را به سوی شما فرستادم. اگر او برای من نوشت که رأی و اندیشه ی شما و خردمندان و دانایانتان همانند سخن فرستادگان شما، و مضمون نامه هایتان می باشد، انشاءالله بزودی به نزد شما خواهم آمد. به جان خودم قسم، امام و پیشوا نیست مگر آنکس که به کتاب خدا در میان مردم حکم کند، و به دادگستری بپا خیزد، و پیرو دین حق باشد، و نفس خود را بر آن حقیقت نگهداری نماید. والسلام»

ص:244

(1)

پس بدان راهی که تو را فرستادم برو.... حضرت مسلم به راه خود ادامه داد تا به کوفه رسید. (1)ورود حضرت مسلم به کوفه به گفته ی مسعودی روز پنجم شوال بود.

و در منزل مختار بن أبی عبیده (2) وارد شد، و شیعیان نزد او رفت و آمد می کردند. و چون جمع کثیری نزد او حاضر می شدند، نامه ی امام حسین علیه السلام را برای آنها می خواند و آنها می گریستند.عابس بن ابی شبیب و حبیب بن مظاهر و دیگران سخنرانی کردند و گفتند: ما آماده یاری هستیم، گرچه وفاداری مردم کوفه معلوم نیست. (3)هیجده هزار نفر از مردم کوفه با حضرت مسلم بیعت کردند. حضرت مسلم نامه به امام حسین علیه السلام نوشت و از بیعت آنها گزارش نمود، و خواست که آن حضرت به کوفه بیاید، و این نامه 27 روز پیش از کشته شدن مسلم بود.شیعیان آنقدر به خانه ی آن جناب رفت و آمد کردند که جای او آشکار شد، و این جریان به گوش نعمان بن بشیر که از طرف معاویه و بعدا از سوی یزید حاکم کوفه بود رسید... (4)عده ای - که از آنها عمر سعد بود - برای یزید نامه نوشتند و او را از آمدن مسلم به کوفه و بیعت مردم با او آگاه کردند.یزید عبیدالله بن زیاد - را که در آن زمان حاکم بصره بود - به کوفه فرستاد و او را

ص:246

والی کوفه نمود. (1)

ابن یاد که مرد نیرنگ بازی بود صبر کرد تا هوا تاریک شد، آنگاه در حالیکه عمامه ی سیاه بر سر نهاده و دهان خود را بسته بود (به هیئت امام حسین علیه السلام) داخل شهر شد. مردم کوفه که منتظر قدوم مبارک امام حسین علیه السلام بودند گمان کردند که آن حضرت تشریف آورده اند، اظهار شادی نموده و بر او سلام می کردند. (2)چون وارد کوفه شد به فرمانداری رفت، بامداد به مسجد آمد و سخنرانی کرد و مردم را تهدید نموده، بزرگان و سرشناسان شهر و نمایندگان مردم را سخت به مؤاخذه گرفت، و دستور داد هر کس را که با او مخالفت کند به دار زنند، و اموالش را مصادره کنند و بهره اش از بیت المال لغو گردد.در هر صورت اوضاع کوفه فورا دگرگون شد، مردم ترسیدند. حضرت مسلم هم چون از آمدن ابن زیاد و تهدید او باخبر شد، از خانه ی مختار بیرون آمد و به خانه ی هانی بن عروه رفت و بر او وارد شد.هانی صلاح ندانست، حضرت مسلم به او فرمود: من به تو پناهنده شده ام و مهمان توام.هانی در جواب گفت: تکلیف سختی به من کردی، و او را جا داد.

ص:247

شیعیان محرمانه و با کمال احتیاط و پنهان از ابن زیاد، در خانه ی هانی نزد او رفت و آمد کرده، با حضرت مسلم بیعت می کردند، تا تعداد آنها - به روایت ابن شهر آشوب - به بیست و پنج هزار رسید، و تصمیم بر خروج گرفتند.هانی گفت: شتاب نکنید.از آن طرف ابن زیاد یکی از غلامان خود به نام معقل را خواست و سه هزار درهم به او داد و گفت: از مسلم و یارانش جستجو کن، و با آنها الفت بگیر، و این مال را به آنها بده، و خود را از آنها وانموده کرده، اطلاعات کسب کن.

او به مسجد آمد، شنید مسلم بن عوسجه برای امام حسین علیه السلام بیعت می گیرد خود را محب آنها معرفی کرد و گفت: این وجه را بستان و مرا نزد صاحب خود ببرت با او بیعت کنم.در همین ایام شریک بن اعور که از شیعیان متعصب بود و با عمار در صفین شرکت داشت، از بصره بیرون آمد و در کوفه وارد خانه هانی شد و در آنجا مریض گشت.ابن زیاد برای دیدن او درخواست ملاقات کرد. شریک به حضرت مسلم گفت: آنگاه که او وارد خانه شد و من طلب آب کردم، بیرون بیا و او را بکش. لکن هانی صلاح ندانسته که ابن زیاد در خانه ی او کشته شود.چون ابن زیاد وارد شد هر چه شریک درخواست آب کرد، حضرت مسلم بیرون نیامد تا ابن زیاد رفت. شریک گفت: چرا او را نکشتی؟ فرمود: برای دو جهت.اول: اینکه هانی صلاح نمی دانست ابن زیاد در خانه ی او کشته شود.

ص:248

(1)دوم: حدیثی که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده اند:«ان الایمان قید الفتک، فلا یفتک مؤمن»«ایمان بند ترور است و مؤمن ترور نمی کند» (2)مقصود این است که مؤمن کسی را با مکر و حیله و یورش بردن نمی کشد.و در «بحارالانوار» آمده است که هانی فرمود:

«أما والله لو قتلته لقتلت فاسقا فاجرا کافرا»«سوگند به خدا اگر او را کشته بودی همانا مردی فاسق و فاجر را کشته بودی»شریک بعد از سه روز از دنیا رفت.معقل غلام ابن زیاد پس از مرگ شریک با مسلم بن عوسجه معاشرت می کرد، تا به نزد مسلم آمد، و به ظاهر با آن حضرت بیعت کرده، در میان شیعه رفت و آمد می کرد، و اخبار و أسرار آنها را به ابن زیاد گزارش می داد.هانی نیز خود را به بیماری زد، ابن زیاد از حال او جویا شد، گفتند: مریض است. گفت: می گویند: بهتر شده است و بر در خانه می نشیند. به او بگوئید پیش ما بیاید. بهر طوری بود مأموران او را راضی کردند و پیش ابن زیاد بردند.چون چشم ابن زیاد به هانی افتاد گفت: به پای خود به سوی مرگ آمدی! و به او گفت: این چه فتنه ای است که در خانه ی تو پا گرفته! مسلم را آورد و در خانه جای دادی، و ساز و برگ و مردان جنگی برایش آماده می کنی، به گمان اینکه بر من

ص:249

پوشیده است.هانی انکار کرد، ابن زیاد معقل را طلبید و به هانی گفت: این را می شناسی؟ هانی دانست که او جاسوس ابن زیاد بوده است.هانی گفت: من مسلم را دعوت نکردم، او خودش به خانه ی من آمد و بر من وارد شد، من از او شرم داشتم، ولی حمایت او بر من لازم شد.گفت: باید او را حاضر کنی. گفت: به خدا او را نمی آورم.به روایت ابن نما: مخاصمه و گفتگوی بسیاری بین آنها انجام گرفت (1) هانی حاضر

نشد حضرت مسلم را تحویل دهد و فرمود: بخدا اگر مسلم زیر پایم باشد از جا بر ندارم و او را نمی آورم.ابن زیاد گفت: باید او را حاضر کنی، وگرنه کشته شوی. هانی گفت: بخدا آنگاه شمشیرهای برنده گرد خانه ات فراوان شود، چه اینکه یقین داشت عشیره اش او را حمایت می کنند. گفت: آیا به شمشیر برنده مرا می ترسانی؟ او را نزدیک من بیاورید.هانی را پیش او بردند، با چوبی که در دست داشت به روی او زد تا بینی او شکست و ابروی او شکافت و خون جاری شد و گوشت صورت او فروریخت، چندانکه آن چوب شکست.ابن اثیر گوید: هانی دست به قبضه شمشیر یکی از مأموران دراز کرد و کشید که

ص:250

مانع شدند. ابن زیاد گفت: تو یاغی هستی و خونت را بر ما مباح کردی، و کشتن تو برای ما جایز شد.بنابر نقل «ارشاد» ابن زیاد دستور داد: او را بر زمین بکشند و ببرند. او را کشیدند و در یکی از اتاقهای قصر افکنده، در را به رویش قفل کردند و دسته ای از مأمورین را بر او گماردند.در مقتل أبی مخنف چنین آمده است: چون ابن زیاد عصبانی شد و با چوبش هانی - علیه الرحمه - را زد، هانی شمشیر ابن زیاد را گرفت و بسویش پرتاب کرد، بر سر ابن زیاد کلاخودی با دنباله ی خز بود که شمشیر آن را شکافت و جراحت سختی بر او وارد کرد.معقل خواست از ابن زیاد دفاع کند، هانی رخسار او را با تیغ دو نیمه ساخت.ابن زیاد بانگ زد: ای مردان، او را بگیرید. هانی در میان آنها از چپ و راست حمله می کرد و می گفت: وای بر شما، اگر پایم روی طفلی از آل رسول باشد بر نمی دارم تا قطع شود (کنایه از اینکه اگر یکی از آنها تحت حمایت من باشد خود را فدای او می کنم).بیست و پنج نفر از آن ملعونها را کشت، تا آنکه عده ی زیادی به وی حمله ور شدند و او را اسیر کرده جلو ابن زیاد نگاه داشتند. ابن زیاد با عمود آهنی که در دست داشت بر مغز هانی زد و او را به سیاه چال انداخت. (1)

به عمرو بن حجاج خبر رسید که هانی کشته شد، اوبا عشیره ی مذحج قصر را محاصره کردند. ابن زیاد شریح قاضی را فرستاد که به مردم بگوید: هانی زنده است.شیخ مفید و دیگران از عبدالله حازم نقل کرده اند که گفت: من از طرف مسلم به کاخ رفته بودم تا بدانم بر هانی چه می گذرد. چون او را زدند و زندان کردند، سوار اسبم شدم، پیش از دیگران گزارش او را به مسلم دادم.

ص:251

آن حضرت به من دستور داد که یاران او را صدا کنم. چهار هزار نفر در خانه ای اطراف منزل جمع بودند. فریاد کشیدم: «یا منصور أمت» - که شعار آنها بود - و این ندا دهن به دهن در کوفه پیچید و همه نزد او جمع شده، از آنجا به سوی دالاماره روان شدند. چون ابن زیاد از آمدن سپاه باخبر شد، در قصر متحصن شد و درها را بست.حضرت مسلم قصر را محاصره کرد و مسجد و بازار از مردم پر شد و تا شب بر جمعیت افزوده می شد، و کار بر ابن زیاد تنگ شد و جز سی پاسبان و بیست تن از اشراف کوفه و خاندان و غلامانش کسی با او نبود.ابن زیاد کثیر بن شهاب حارثی را خواست و به او دستور داد که با کسانی که از قبیله ی مذحج با اویند بیرون روند و در شهر گردش کنند و مردم را بترسانند، و از دور مسلم پراکنده کنند.به محمد بن اشعث هم دستور داد که با پیروان خود پرچم امانی نصب کند، که هر کس از مردم نزد او آید در امان باشد.و به قعقاع بن شور و شبث بن ربعی و حجار و شمر هم همین دستور را داد، و بزرگان مردم را نزد خود نگهداشت تا با آنها انس گیرد.آن چند نفر بیرون رفتند و مردم را از دور مسلم پراکنده می کردند. بزرگان مردم هم به دستور او، از بام قصر به مردم رو کردند و به هر کس که فرمان عبیدالله برد وعده ها دادند و هر کس عصیان کند، ترساندند، و نیز تهدید کردند که بهره ی شما از بیت المال قطع می شود. و مردم چون گفتار اشراف خود را شنیدند پراکنده شدند، تا جائی که - بنا بر قول شیخ مفید رحمه الله - زن می آمد و دست پسر و برادر خود را می گرفت و می برد، و پی در پی رفتند.

ص:251

تا هنگام نماز مغرب، حضرت مسلم با سی تن در مسجد ماند، و نماز مغرب را خواند، چون چنین دید بیرون آمد و به سوی محله ی کنده رفت، به در کنده که رسید تنها ده نفر با او مانده بود، و چون از در بیرون آمد تنها ماند.حضرت مسلم متوجه شد، کسی را ندید که او را راهنمائی کند، یا به خانه اش دعوت کند، یا با او در برابر دشمن فداکاری نماید. لذا در میان کوچه های کوفه حیران بود. از اسب خود فرود آمد و سرگردان در کوچه ها می گشت و نمی دانست کجا برود.به در خانه ی زنی رسید به نام طوعه - وی کنیزی بود که اشعث بن قیس او را آزاد کرده، و به نکاح اسید بن حضرمی درآمده، و فرزندی به نام بلال از او داشت که با مردم بیرون رفته و مادرش در انتظار او بود - حضرت مسلم بر او سلام کرد و او جواب داد.جناب مسلم به او فرمود: یا أمة الله آبی به من بنوشان، آبش داد، نوشید و نشست، آن زن ظرف آب را به خانه برد و برگشت و گفت: مگر سیراب نشدی؟ گفت: چرا، گفت: به خانه ات برو. آن حضرت ساکت شد. باز زن سخن خود را اعاده کرد و حضرت مسلم خاموش بود، بار سوم گفت: سبحان الله ای بنده ی خدا، برخیز - خدایت عافیت دهد - نزد اهل خود رو، روا نیست درب خانه ی من بنشینی، و من هم اجازه نمی دهم.حضرت برخاست و گفت: در این شهر خانه و عشیره ای ندارم. تو اهل ثواب و احسان هستی و شاید من تو را بعد از این پاداشی دهم. طوعه گفت: ای بنده ی خدا، چکنم؟ گفت: من مسلم بن عقیل هستم که این مردم به من دروغ گفتند و مرا فریب دادند و به خروج وا داشتند. گفت: تو مسلم هستی! فرمود: آری.طوعه گفت: داخل خانه شو، و او را وارد اطاقی کرد غیر از آن اطاقی که خود می نشست و برای او فرش کرد و شام آورد، مسلم طعام نخورد.طولی نکشید که پسرش برگشت، دید مادر بسیار در آنجا رفت و آمد می کند،

ص:253

از او پرسید، او را خبر نداد، بسیار اصرار کرد، بعد از سفارش از نگهداری راز و پیمان گرفتن، به او گفت: مسلم در خانه ی ما آمده. او هم خاموش شد و خوابید.

از طرفی ابن زیاد چون دیگر سر و صدائی نمی شنید، به یارانش گفت: بنگرید آیا کسی از آنها مانده است؟ از بالای قصر سر کشیدند، کسی را ندیدند. کسی باقی نمانده بود.ابن زیاد پیش از وقت نماز عشا به مسجد آمد و یاران خود را اطراف منبر نشانید، و دستور داد ندا کنند: هر کس از پاسبانان و کدخدایان و سردسته ها و مردان جنگی که در نماز عشا حاضر نشود خونش مباح است.مسجد پر از جمعیت شد. نماز عشا را برای مردم خواند و برخاست سخنرانی کرد، و در سخنانش گفت: هر کس مسلم را در خانه ی خود پناه دهد خونش حلال است، و هر کس او را نزد من بیاورد بمقدار دیه ی او (یعنی هزار دینار) جایزه اش می دهم. و به حصین بن نمیر - رئیس پلیس - دستور داد که کوچه ها را ببندد و خانه ها را بازرسی کند.بلال پسر طوعه بامدادان نزد عبدالرحمان پسر محمد بن اشعث رفت و جای مسلم را به او خبر داد. او هم نزد پدرش که در مجلس ابن زیاد نشسته بود رفت و در گوشش گفت.ابن زیاد پرسید: چه می گوید؟ گفت: خبر آورده که مسلم در یکی از خانه های ما است.چون مسلم شیهه ی اسبان را شنید، دعائیکه می خواند با عجله تمام نمود، و لباس رزم پوشید، و به طوعه گفت: تو نیکی و احسان خود را بپایان رسانیدی و به شفاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نائل آمدی. و من دیشب عموی خود امیرالمؤمنین علیه السلام را

ص:254

در خواب دیدم که فرمود: تو فردا با ما هستی، (1) و از اتاق بیرون آمد و شمشیر کشید. آنها میان خانه ریختند، آن جناب بر آنها حمله ی سختی کرد و آنها را از خانه بیرون نمود.باز لشکر به او هجوم آوردند. حضرت مسلم نیز بر ایشان حمله نمود و از خانه بیرون آمد. لشکر چون چنین دیدند بالای بامها رفتند و او را سنگ باران کردند، و دسته های

آتش بر سر او ریختند.آن حضرت با خود می گفت: همه ی این تلاشها برای کشتن پسر عقیل است، ای نفس برای مرگی که چاره ای از آن نیست بیرون شو، و با شمشیر کشیده بیرون آمد و در کوچه با آنها نبرد کرد. چون طاقت حمله با آن حضرت را نداشتند بناچار امان می دادند و حضرت نمی پذیرفت و می فرمود: اعتمادی بر امان شما نیست.با آنها جنگ می کرد تا زخم فراوان برداشت، و مردی از پشت سر، نیزه ای به او زد و بر رو، به زمین افتاد و اسیر شد.بعضی نوشته اند که او را تیرباران و سنگ باران کردند تا خسته شد و به دیواری تکیه کرد. محمد بن اشعث گفت: در امانی، حضرت فرمود: در امانم؟ گفت: آری تو در امانی. استری آوردند و او را سوار کردند و دورش را گرفتند و شمشیرش را ربودند. آن حضرت از زندگانی خود ناامید شد و دانست که او را می کشند و گریه می نمود.

ص:255

عبیدالله بن عباس سلمی به او گفت: چرا گریه می کنی؟ در این وضع گریه روا نیست. فرمود: بخدا برای خود نگریم و از مرگ نترسم، ولی برای خاندان خود که می آیند و برای حسین و آل حسین گریانم.

ص:256

(1)

عمر سعد تمام وصیت های مسلم را برای ابن زیاد نقل کرد و او در جواب گفت: ای عمر، خیانت کردی.بین ابن زیاد و حضرت مسلم سخنان بسیار گذشت، تا ابن زیاد فرمان داد او را بالای

قصر برند و گردن بزنند. (1)او را به بام قصر بردند در حالی که زبانش به ذکر خداوند مشغول بود، و با خداوند مناجات می کرد و عرض می کرد: بار الها، میان من و این گروه حکم کن که ما را فریب دادند و دروغ گفتند، و دست از یاری ما برداشتند.حرام زاده ای آن مظلوم را در موضعی از بام قصر برد و سر مبارکش را از تن جدا کرد و آن سر نازنین بر زمین افتاد، پس بدن شریفش را دنبال سر از بام به زیر افکند، و خود ترسان و لرزان به نزد ابن زیاد شتافت.آن ملعون پرسید که سبب چیست؟ گفت: در وقت کشتن مسلم، مرد سیاه مهیبی را دیدم که در برابر من ایستاده بود و انگشت خویش به دندان می گزید، و من چندان از او هول و ترس داشتم که تا به حال چنین نترسیده بودم.آن ملعون گفت: چون می خواستی بخلاف عادت کار کنی، دهشت بر تو مستولی شده و خیال در نظر تو آمده است. (2)به روایت دیگر: پیش از کشتن، این حالت را مشاهده کرد و دستش خشک شد، چون خبر به ابن زیاد رسید او را طلبید، بعد از استعلام و جواب خود (که نقل کردیم) دیگری را بر بام قصر فرستاد، چون او نیز اراده ی کشتن مسلم کرد، صورت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را دید و از ترس هلاک شد. پس ابن زیاد ملعون دیگری را فرستاد و او حضرت مسلم را شهید کرد.

ص:258

(1)آنگاه ابن زیاد هانی را برای کشتن طلبید، و هر چند محمد بن اشعث و دیگران برای او شفاعت کردند فایده نبخشید، و فرمان داد هانی را به بازار گوسفند فروشان ببرند و گردن بزنند.او را کتف بسته از قصر بیرون آوردند و هر چه فریاد کرد کسی به یاری او برنخاست،

پس با زور دست خود را از بند رها کرد و فرمود: آیا عمودی، کاردی، سنگی، استخوانی نیست که مردی از خود دفاع کند.یاران ابن زیاد اطراف او را گرفتند و او را محکم بستند، و گفتند: گردن بکش. فرمود: در این باره سخی نیستم، و شما را در کشتن خویش کمک نمی کنم.پس یکی از غلامان ابن زیاد بنام رشید ترکی ضربتی بر او زد که اثر نکرد، حضرت هانی فرمود:«الی الله المعاد الی رحمتک و رضوانک»«بازگشت همه به سوی خداست، بار خدایا مرا به سوی رحمت و رضوان خود ببر»ضربت دیگری زد و آن بزرگوار را به شهادت رساند. (2)ابن زیاد امر کرد جسد مسلم و هانی را بگرد کوچه و بازار بگردانند، و در محله ی گوسفند فروشان به دار زنند. (3)بنا به نقل طریحی رحمه الله؛ بدن حضرت مسلم و هانی را در بازارها می کشیدند، خبر به بنی مذحج رسید، بر اسبان خود سوار شدند و با آنها جنگیدند و بدن آن دو را از آنها گرفتند و غسل داده به خاک سپردند. (4)بنا به نقل مسعودی: ابن زیاد دستور داد جسد مسلم را به دار آویختند و سرش را

ص:259

به دمشق فرستاد، و این اول بدنی بود از بنی هاشم که به دار آویزان شد و اول سر بود از آنها که به دمشق فرستاده شد. (1)شیخ مفید رحمه الله می نویسد: حضرت مسلم روز سه شنبه هشتم ذی الحجه سال 60

هجری خروج کرد و همان روز حضرت امام حسین علیه السلام از مکه به قصد کوفه حرکت نمود، و روز چهارشنبه 9 ذی الحجه (روز عرفه) همان سال کشته شد. (2)چون مسلم و هانی کشته شدند ابن زیاد فرمان داد عبدالأعلی کلبی - که از شجاعان کوفه بود - و عمارة بن صلحت ازدی را بخاطر حمایت و یاری حضرت مسلم دستگیر و به قتل رسانند، و سرهای مسلم و هانی را با نامه ای به سوی یزید فرستاد و سرگذشت آنها را نوشت. یزید ملعون در پاسخ از او تشکر کرد.بنا بر نقل شیخ مفید رحمه الله یزید نوشت همانا به من اطلاع داده اند که حسین به سوی عراق می آید، پس دیده بانان و افراد مسلح را بر مردم بگمارد و مراقب باش.«و احترس و احبس علی الظنة، و اقتل علی التهمة»«و بر هر کس گمان مخالفت بردی او را به زندان افکن و هر که را نسبت مخالفت با ما به او دادند اگر چه از روی تهمت باشد بکش»،و هر خبری پس از این می شود به من بنویس (3)جریان حضرت مسلم را بزرگان با تفصیل بیشتری نوشته اند، به نفس المهموم و بحار : 44 و... مراجعه شود.

ص:260

علیهم السلام أشهد أنک قتلت مظلوما، فلعن الله من قتلک و استحل دمک)).(1)

هانی رحمه الله در جنگ جمل در کنار امیر المومنین علیه السلام نبرد می کرد و این رجز را می خواند که اشاره به عایشه و شتر او بود:

یا لک حرب حثها جمالها***فائده ینقصها صلالها

هذا علی حوله اقیالها

*وای بر تو، ای جنگی که شتران امر آن را تدبیر و اصلاح کنند! با سرداری مونث که گمراهی منقصت اوست.

*اما در این جانب علی علیه السلام است که اطراف او را امیران جنگ آزموده گرفته اند.(2)

همچنین کلام او به زیاد بیانگر عظمت اوست که فرمود:

((والله لو انه تحت قدمی ما رفعتهما ولا اجیئک به))

((به خدا اگر مسلم زیر پایم باشد آن را برندارم و او را تسلیم تو نخواهم کرد.)).

در واقع با این کلمات خود گذشتگی خویش را اثبات نمود و شهادت را برگزید.

ص:262

فرستادی! (1)علامه مجلسی رحمه الله از محمد بن ابی طالب نقل کرده که چون مسلم عده زیادی از آن جماعت را کشت، و خبر به ابن زیاد رسید، آن ملعون به محمد بن اشعث پیغام داد که تو را به جنگ یک نفر فرستادم که او را بیاوری، نه اینکه اینهمه از لشکریان تو کشته شوند، و در میان آنها شکاف بزرگ پدیدار شود، پس چه خواهد شد اگر تو را به جنگ دیگری روانه کنم!در جوابش پیغام فرستاد: ای امیر، به گمانت مرا دنبال بقالی از بقالان کوفه یا یکی از عجمهای حیره فرستادی؟ مگر نمی دانی که مرا شیری غران و شمشیرهای برنده، در دست پهلوانی نامی از خاندان بهترین مردم فرستادی!ابن زیاد به او پیغام داد که امانش بده که جز بدینگونه بر او دست نیابی.و نیز نقل کرده است که حضرت مسلم همانند شیر بود و چنان قوت و نیروئی داشت که دست مردی از آنها را می گرفت و او را به پشت بام پرتاب می کرد. (2)

«آری بخدا قسم، من از دو جهت او را دوست دارم یکی به خاطر خودش و دیگر برای آنکه ابوطالب او را دوست می داشت».

همانا فرزند او در راه محبت فرزند تو کشته می شود، و دیده ی مؤمنان بر او اشک خواهد ریخت، و ملائکه مقرب بر او صلوات می فرستند.آنگاه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم گریست تا اینکه اشک آن بزرگوار بر سینه اش جاری شد، سپس فرمود:«الی الله أشکو ما تلقی عترتی من بعدی»«از آنچه بعد از من به عترتم می رسد به خدا شکایت می کنم» (1)

(1)

(1)

آن مرد با شنیدن این سخنان بر پای آنها افتاد، می بوسید و می گفت: جان من قربان

شما ای عترت محمد صلی الله علیه و آله و سلم. این در زندان به روی شما باز است هر جا خواهید بروید.هنگامیکه تاریکی شب فرارسید آن پیرمرد دو قرص نان جو و کوزه آبی به آنها داد، و راه را به آنها نمایاند و گفت: شبها راه بروید و روزها پنهان شوید، تا خدا برای شما گشایشی عنایت فرماید.آن دو کودک در تاریکی شب می رفتند تا به منزل پیرزنی رسیدند که درب خانه ایستاده بود. از زیادی خستگی به او گفتند: ما دو کودک غریبیم و راه را نمی شناسیم، چه شود در این تاریکی شب ما را در منزل خود پناه دهی و چون صبح شد بیرون آمده به راه خود می رویم؟آن پیرزن گفت: ای عزیزانم، شما کیستید که بوی خوشی از شما به مشامم می رسد که بهتر از آن استشمام نکرده ام؟گفتند: ما از عترت پیغمبر تو هستیم که از زندان ابن زیاد گریخته ایم.آن زن گفت: دامادی دارم فاسق و خبیث که در واقعه ی کربلا حاضر بوده، می ترسم امشب به خانه من آید و شما را در اینجا ببیند و بکشد.گفتند: همین امشب تا هوا تاریک است می مانیم و چون روشن شد براه می افتیم. آن زن ایشان را به خانه آورد و طعامی برای آن حاضر نمود، خوردند و خوابیدند. (بنا به روایت دیگر؛ گفتند: ما طعام نمی خواهیم، برای ما جانمازی حاضر کن، نماز بخوانیم، پس مقداری نماز خواندند و خوابیدند).طفل کوچک به برادر بزرگتر گفت: ای برادر، امیدوارم امشب ایمن باشیم، بیا پیش از آنکه مرگ بین ما جدائی اندازد در آغوش هم بخوابیم و همدیگر را ببوسیم، و دست بگردن هم انداخته، خوابیدند.پاسی از شب گذشت که داماد فاسق آن پیره زن آمده، در زد. پیره زن پرسید:

ص:268

کیستی؟ گفت: منم. گفت: چرا بی موقع آمدی؟ گفت: در را باز کن که نزدیک است از خستگی هلاک شوم، پرسید: برای چه؟

گفت: دو طفل کوچک از زندان عبیدالله فرار کرده اند، و او اعلان کرده است: هر کس سر یک نفر از آنها را بیاورد هزار درهم و هر که سر هر دو را بیاورد، دو هزار درهم جایزه دارد.من رنجها بردم و همه کوفه را گشتم جز خستگی چیزی بدستم نیامده است.پیرزن گفت: از آن بترس که در قیامت محمد صلی الله علیه و آله و سلم دشمن تو باشد. آن فاسق گفت: وای بر تو، دنیا را باید بدست آورد. زن پاسخ داد: دنیا بی آخرت به چه کارت آید؟ گفت: تو از اینها طرفداری می کنی، گویا از این موضوع اطلاعی داری، باید تو را نزد امیر ببرم!گفت: امیر از من پیره زن که در گوشه ی بیابانم چه می خواهد؟ گفت: در را باز کن تا استراحت کنم و صبح به طلب آنها برآیم. در را گشود. آن مرد بی ایمان شام خورده، به بستر خواب رفت.نیمه شب صدای آن دو طفل را شنید، مانند شتر مست از جا برخاست و همچون گاو فریاد می کرد و به کنار دیوار خانه دست می کشید تا به پهلوی کودک کوچکتر رسید. آن مظلوم گفت: کیستی؟ گفت: من صاحبخانه ام، شما کیستید؟ آن طفل برادر بزرگتر را بیدار کرد و فرمود: برخیز که از آنچه می ترسیدیم گرفتارش شدیم.گفتند: ای شیخ، اگر راست گوئیم در امانیم؟ گفت: آری، فرمودند: در امان خدا و پیغمبر؟ گفت: آری. فرمودند: خدا و رسول گواه باشد؟ گفت: آری. گفتند: ما از عترت پیامبر تو محمد صلی الله علیه و آله و سلم می باشیم و از زندان عبیدالله فرار کرده ایم. گفت: از مرگ فرار کرده اید و به دام مرگ افتاده اید. الحمد لله که بر شما دست یافتم، سپس دو کتف ایشان را محکم بست. آن دو کودک شب را به همان حالت صبح کردند.چون بامداد شد به غلام سیاه خود «فلیح» دستور داد که این دو کودک را کنار فرات ببر و گردن بزن.

ص:269

غلام شمشیر برداشت و با آن دو طفل روانه شد. یکی از آندو گفت: چه شبیه است سیاهی تو به سیاهی بلال، مؤذن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم. غلام گفت: شما کیستید؟ گفتند: ما از عترت پیامبر توایم، و از زندان عبیدالله گریخته ایم و این پیره زن ما را مهمان کرد.

آن غلام سیاه برپای آنها افتاد، می بوسید و می گفت: جان من فدای جان شما، و روی من سپر بلای شما ای عترت پیامبر، قسم بخدا نباید کاری کنم که محمد صلی الله علیه و آله و سلم روز قیامت خصم من باشد، پس دوید و شمشیر را به کناری انداخت و خود را به فرات افکند و شنا کنان به جانب دیگر رفت.آن ملعون فریاد زد: ای غلام، نافرمانی من کردی؟ گفت: من فرمان تو بردم تا نافرمانی خدا نمی کردی، و چون فرمان خدا را نبردی من در دنیا و آخرت از تو بیزارم.آن ملعون پسرش را خواست و دستور به کشتن آن دو کودک داد. آن جوان چون از حال آنها با خبر شد، مخالفت پدر کرد و بر پای آنها افتاد و بوسید و همان گفتار غلام را تکرار کرد، و شمشیر را دور انداخت و خود را به فرات افکند.پدرش فریاد زد: نافرمانی من کردی! گفت: اطاعت خدا کنم و نافرمانی تو، دوست تر دارم از اینکه نافرمانی خدا کنم و اطاعت تو.آن ملعون گفت: جز خودم کسی آنها را نکشد. شمشیر را گرفت و جلو آنها رفت، چون نگاه کودکان به شمشیر برهنه افتاد، چشم آنها پر از اشک شد و گفتند: ای پیرمرد، ما را به بازار ببر و بفروش، و محمد صلی الله علیه و آله و سلم را روز قیامت دشمن خود مکن.گفت: نه، سر شما را برای ابن زیاد می برم و جایزه می گیرم.گفتند: خویشی ما را با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مراعات نمی کنی؟ گفت: شما با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پیوندی ندارید. گفتند: ما را زنده پیش ابن زیاد ببر تا خودش درباره ی ما حکم کند. گفت: من راهی ندارم جز اینکه با خون شما به او تقرب جویم. گفتند: به کودکی

ص:270

ما رحم نمی کنی؟ گفت: خدا در دل من رحم قرار نداده.گفتند: بگذار چند رکعت نماز بخوانیم. گفت: اگر برای شما نماز سودی دارد، هر چه خواهید نماز بخوانید.کودکان چهار رکعت نماز خواندند و چشم به آسمان گشوده، گفتند:یا حی یا قیوم یا حکیم یا حلیم یا أحکم الحاکمین،

احکم بیننا و بینه بالحق.پس آن ملعون برخاست گردن برادر بزرگتر را زد، و سرش را در توبره گذارد، برادر کوچک در خون وی غلطید و گفت: می خواهم آغشته بخون برادر، رسول خدا را ملاقات کنم. گفت: باکی بر تو نیست، بزودی تو را هم به او ملحق می کنم. او را هم کشت و سرش را در توبره گذاشت و تن هر دو را به آب انداخت و سرها را نزد ابن زیاد آورد.ابن زیاد بر تخت نشسته و چوب خیزران بدست داشت. سرها را مقابلش گذاشت. چون چشمش به آنها افتاد سه بار برخاست و بنشست گفت: وای بر تو کجا آنها را یافتی؟ گفت: پیره زنی از خاندان ما آنها را مهمان کرده بود. گفت: حق مهمانی آنها را منظور نکردی؟گفت: نه. گفت: با تو چه گفتند؟ برای آن ملعون سخنان آن کودکان و خواسته هایشان را نقل کرد، تا اینکه گفت: در آخر نماز گوشه ی چشم به آسمان کردند و گفتند:یا حی یا قیوم یا حکیم یا أحکم الحاکمین، احکم بیننا و بینه بالحق.ابن زیاد گفت: خدا میان تو و آنها بحق حکم کرد. کیست که کار این نابکار را بسازد. مردی شامی از جا برخاست و گفت: من.گفت: او را به همان جا ببر که این کودکان را کشته و گردن بزن و نگذار که خون (پلید) او با خون (پاک) آنها مخلوط شود، و زود سرش را برای من بیاور.

ص:271

آن مرد چنان کرد و سرش را آورد در حالی که نیزه ای افراشته بود و کودکان با تیر و سنگ او را می زدند و می گفتند: این سر کشنده ی ذریه ی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است. (1)در سند حدیث عده ای از بزرگان اصحاب - رضوان الله علیهم - می باشند.درضمن: همین قصه را باتفاوتی مرحوم علامه مجلسی به نقل از مناقب قدیم آورده،

که اسم آن دو طفل ابراهیم و محمد می باشد، و لکن از اولاد جعفر طیار شمرده است. (2)صاحب حبیب السیر گوید: دو پسر صغیر مسلم بن عقیل، محمد و ابراهیم نام داشتند، در کوفه در خانه ی شریح قاضی مخفی بودند، بعد از واقعه ی مسلم ایشان نیز به دست لعینی از نوکران ابن زیاد که حارث بن عروه نام داشت به قتل رسیدند.

ص:272

(1)

از خداوند نیست، درود خداوند بر پیامبر باد، مرگ بر فرزند آدم همچون

گردنبند در گردن دختران جوان است»،چقدر مشتاقم به دیدار گذشتگانم آن چنانکه یعقوب به دیدار یوسف اشتیاق داشت، مرا مقتلی مقرر است که باید به آنجا برسم.گویا می بینم پیوندهای بدن مرا گرگان بیابان در سرزمینی که ما بین نواویس (1) و کربلاست از هم جدا می کنند، و شکمهای آمال و انبانهای خالی خود را، از من انباشته کنند.آدمی ناگزیر از سرنوشت است، ما خاندان رسالت به رضای خداوند راضی هستیم، و بر بلای او شکیبائی می کنیم، و خداوند بهترین پاداش شکیبایان را به ما عطا خواهد کرد. هرگز پاره ی تن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از او جدا نگردد، و همگی در حظیرة القدس در کنار اویند، تا دیده اش به آنان روشن شود، و وعده ی الهی به آنان تحقق یابد.«ألا و من کان باذلا فینا مهجته، موطنا علی لقاء الله نفسه، لیرحل معنا، فاننی راحل مصبحا انشاءالله»«هر که خواهد خون دل خود را در راه ما نثار کند و در طلب لقای حق نفس خود را آماده نموده است، با ما کوچ کند، که من بامدادان کوچ خواهم کرد انشاء الله» (2)از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: شبی که امام حسین علیه السلام تصمیم داشت صبح آن از مکه خارج شود محمد حنفیه به خدمت آن حضرت آمد و عرض کرد: ای برادر، خود میدانی که اهل کوفه چگونه با پدر و برادر تو مکر و حیله

ص:274

نمودند، می ترسم با شما هم چنین کنند، اگر رأی شریفت قرار گیرد در مکه که حرم خداست بمانی، عزیز و مکرم خواهی بود و کسی متعرض جنابت نخواهد شد.حضرت فرمود:ای برادر، می ترسم یزید بناگاه مرا بکشد و احترام این خانه با کشته

شدن من از میان برود.محمد حنفیه گفت: اگر چنین است به جانب یمن یا گوشه بیابانی برو که کسی را به تو دسترسی نباشد. حضرت فرمود: در این باره فکر کنم.هنگام سحر آن بزرگوار از مکه حرکت نمود. چون خبر به محمد رسید، آمد و مهار ناقه ی آن حضرت را گرفت و عرض کرد: ای برادر، مگر وعده ندادی که پیشنهادم را مورد توجه قرار دهی؟ فرمود: چرا، عرض کرد: پس چرا با این شتاب بیرون می روی؟فرمود: وقتی از تو جدا شدم، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نزد من آمد و فرمود:«یا حسین اخرج فان الله شاء أن یراک قتیلا» (1)«ای حسین، بیرون برو همانا خداوند خواسته که تو را کشته ی راه خود ببیند».محمد گفت: انا لله و انا الیه راجعون، هر گاه به عزم شهادت می روی چرا این زنها را با خود می بری؟فرمود:«ان الله قد شاء أن یریهن سبایا»«مشیت خدا بر این است که آنها را اسیر و گرفتار راه خود ببیند».این را فرمود و با محمد خداحافظی کرده، حرکت نمود (2)بنابر روایات معتبره؛ عبدالله بن عباس و عبدالله بن زبیر و عبدالله بن عمر

ص:275

جلو آمده و هر کدام با اصرار آن حضرت را از حرکت به سوی عراق منع می کردند، و آن حضرت هر کدام را جوابی داده و با آنها وداع می کرد.ابن عباس اضافه می کند: حال که رأی شریفت بر این سفر قرار گرفته، اولاد و زنهای

خود را بگذار و آنها را با خود مبر... مبادا که شما را در مقابل اهل و عیال شهید کنند و آنان تو را به آن حالت مشاهده نمایند. حضرت قبول نکرد و اهل بیت خود را به کربلا برد.نقل شده در روز شهادت آن حضرت، آن جناب نظری به زنها و خواهران خود افکند، دید که به حالت جزع و اضطراب از خیمه بیرون می آیند و بر کشتگان نظر می کنند و جزع می نمایند، و آن جناب را با آن حال مظلومیت مشاهده می کنند و گریه می نمایند، آن حضرت کلام ابن عباس را یاد آورد و فرمود:«لله در ابن عباس فیما أشار علی به» (1)افراد دیگر مثل فرزدق شاعر آن حضرت را از رفتن منع کردند و آن جناب قبول نکرده به سوی عراق حرکت نمودند.ما قبلا به تفصیل بیان کردیم که تکلیف واقعی و ظاهری آن بزرگوار اقتضا می کرد که از حرم خدا خارج شده، به عراق سفر نماید، شگفت آنکه افرادی چون ابن عباس همراه آن حضرت نشدند.بعد از حرکت امام حسین علیه السلام از مکه عبدالله بن جعفر طیار (شوهر حضرت زینب علیهاالسلام) دو فرزند خود عون و محمد را با نامه ای به نزد آن جناب فرستاد و در نامه چنین نوشته بود:«شما را بخدا سوگند می دهم که از این سفر منصرف شوید، زیرا از این راهی که می روید بر شما ترسناکم، که مبادا شهید شوید و اهل بیت شما

ص:276

مستأصل شوند، اگر تو از میان بروی روشنائی زمین خاموش خواهد شد، چون تو چراغ فروزان راه یافتگان و پشت و پناه مؤمنان هستی، به راهی که می روی شتاب مکن، خودم به دنبال نامه خدمت می رسم».

بعد از فرستادن این نامه، به نزد عمرو بن سعید (فرماندار یزدی در مکه) رفت و از او خواست که امان نامه ای برای آن حضرت بنویسد، و از آن جناب بخواهد که از این سفر مراجعت کند، عمرو نامه امان برای آن حضرت نوشت و وعده صله و احسان و حسن جوار داد که آن حضرت برگردد، و نامه را با برادر خود یحیی بن سعید روانه کرد.عبدالله بن جعفر با یحیی همراه شده نامه را به آن جناب رسانده، و اصرار در مراجعت از آن سفر نمودند، حضرت بعد از جواب نامه ی عمرو فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در خواب دیدم، مرا امر فرمود، که در پی امتثال آن امر روانه ام، گفتند: آن خواب چیست؟ فرمود: تا به حال به کسی نگفته ام و بعد از آنهم نخواهم گفت، تا خدای خویش را دیدار کنم.چون عبدالله بن جعفر از بازگشت آن حضرت مأیوس شد به دو فرزند خود عون و محمد دستور داد ملازم آن جناب باشند و بهمراهش بروند، و در رکابش شمشیر زنند و خود با یحیی به مکه بازگشت. (1)آن بزرگوار با شتاب به سوی عراق روانه شد و توقف نفرموده تا به منزل ذات عرق رسید (2)در آنجا بشر بن غالب را ملاقات کردند که از عراق آمده بود، حضرت از او پرسیدند که اهل عراق در چه وضعی بودند؟ گفت: دلهایشان با شما

ص:277

بود و شمشیرهایشان با بنی امیه.حضرت فرمودند: برادر بنی اسد سخن راست گفت، خداوند مشیتش به هر چه تعلق پذیرد انجام می دهد، و هر چه اراده فرماید حکم می کند (1)چون خبر آمدن امام حسین علیه السلام به طرف کوفه، به ابن زیاد رسید، حصین بن نمیر - رئیس سربازان و نگهبانان - را با لشکر انبوه به قادسیه (که در پانزده فرسخی کوفه است) فرستاد، و او از قادسیه تا خفان را از یک سو، و از قادسیه تا قطقطانیه را از سوی دیگر از

لشکر خود پر کرد. (و همه ی این مسیر را کنترل کرده و تحت نظر گرفت) و به مردم گفت: حسین متوجه عراق است، (مراقب باشید).آن حضرت از ذات عرق حرکت کرد، چون به حاجز - که جائی از بطن الرمة است - رسید، (هنوز خبر شهادت مسلم به آن حضرت نرسیده بود) قیس بن مسهر صیداوی (به قول بعضی: عبدالله بن یقطر) را با نامه ای به کوفه فرستاد، و در آن نامه به مردم کوفه نوشت:بسم الله الرحمن الرحیم«نامه ای است از حسین بن علی، به سوی برادران خویش از مؤمنین و مسلمین، بعد از سلام و حمد پروردگار؛ همانا نامه مسلم به من رسید که در آن از نیک اندیشی و اتفاق شما برای یاری ما، و گرفتن حق (از دست رفته ی) ما خبر می داد. من از خدا خواسته ام که کار ما را نیک گرداند، و بهترین پاداش را در این باره به شما بدهد. من روز سه شنبه هشتم ذی الحجه - روز ترویه - از مکه به سوی شما رهسپار شدم، و چون این فرستاده من به شما رسید در کار خود بشتابید و کوشش کنید، زیرا من همین روزها بر شما وارد می شوم. السلام علیکم و رحمة

ص:278

الله و برکاته. سبب نوشتن نامه این بود که مسلم 27 روز پیش از شهادت خود، نامه ای به آن بزرگوار نوشته و اظهار اطاعت و انقیاد اهل کوفه نموده بود، و نیز جمعی از اهل کوفه به آن حضرت نوشته بودند که در اینجا صد هزار شمشیر برای یاری تو آماده است، درنگ مکن و به سوی ما بشتاب».

چون قیس - حامل نامه حضرت - به قادسیه رسید، حصین بن نمیر او را دستگیر کرد، چون خواست او را تفتیش کند قیس نامه را بیرون آورد و پاره کرد، حصین او را به نزد عبیدالله فرستاد.ابن زیاد پرسید: کیستی؟ گفت: مردی از شیعیان امیرالمؤمنین علیه السلام و فرزندش می باشم. سؤال کرد: چرا نامه را پاره کردی؟ گفت: تا تو از مضمونش آگاه نشوی.پرسید: نامه از که و به سوی چه کسی بود؟ گفت: از امام حسین علیه السلام به سوی جمعی از اهل کوفه، که نامهایشان را نمی دانم.ابن زیاد در غضب شد و گفت: بخدا سوگند دست از تو بر ندارم تا آنکه نام این افراد را بگوئی و یا آنکه بر منبر روی و به حسین بن علی و پدر و برادرش ناسزا بگوئی. قیس گفت: اما نام افراد را نخواهم گفت، و اما لعن بر حسین و پدر و برادرش را حاضرم.قیس بر منبر رفت و بعد از حمد و ثنای خداوند گفت:ای مردم، این حسین بن علی - بهترین بندگان خدا، پسر فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم - است (که به سوی شما می آید) و من فرستاده او به جانب شمایم. او را بپذیرید. آنگاه ابن زیاد و پدرش را لعنت کرد، و برای علی بن أبیطالب علیه السلام از خدا رحمت خواست و بر او درود فرستاد.جریان به ابن زیاد گزارش داده شد، ابن زیاد دستور داد او را از بالای قصر به پایین انداختند، چون بیفتاد استخوانهای شریفش در هم شکسته شد و روح پاکش

ص:279

به جوار رحمت الهی شتافت.برخی گفته اند: دست بسته او را به زمین انداختند، استخوانهایش در هم شکست و هنوز رمقی در او بود که عبدالملک بن عمیر او را شهید کرد.چون خبر شهادت او به حضرت حسین علیه السلام رسید، اشک مبارک جاری شد، آنگاه فرمود: خداوندا، منزل نیکوئی برای ما و شیعیان ما آماده فرما، و در قرارگاه رحمتت میان

ما و آنا جمع کن، که تو بر همه چیز توانائی (1)قیس بن مسهر صیداوی مردی شریف و شجاع و در محبت اهل بیت علیهم السلام قدمی راسخ داشت. و چون خبر شهادتش به امام حسین علیه السلام رسید، بی اختیار اشک از چشم مبارک فروریخت و فرمود:(فمنهم من قضی نحبه ومنهم من ینتظر...) (2)«برخی از مؤمنان بر آن عهد (عدم فرار از جنگ) ایستادگی کردند تا شهید شدند و برخی منتظرند که وفا کنند...».کمیت در شعر خود از او به شیخ بنی صیدا (3) تعبیر کرده می فرماید:«و شیخ بنی الصیدا قد فاظ بینهم»«بزرگ بنی الصیدا در میان آنها جان سپرد» (4)امام حسین علیه السلام از منزل حاجز به سوی کوفه حرکت نمودند، تا در آن بیابان

ص:280

به آب رسیدند. در آنجا عبدالله بن مطیع عدوی را دیدند که در کنار آب فرود آمده بود. چون آن حضرت را دید به نزد آن بزرگوار آمد و گفت: پدر و مادرم به قربانت ای پسر رسول خدا، چه چز تو را بدین سرزمین کشانده، و حضرت را گرفته از اسب فرود آورد.امام حسین علیه السلام فرمودند: چنانکه میدانی معاویه از دنیا رفته، و مردم عراق به من نامه نوشته، مرا به سوی خود دعوت کرده اند.

عبدالله بن مطیع عرض کرد: ای فرزند پیامبر، خدا را به یاد تو می آورم از اینکه حریم اسلام به سبب (شهادت) تو پاره شود. تو را بخدا سوگند دهم در باب حرمت قریش، تو را بخدا سوگند دهم درباره ی حرمت عرب، بخدا اگر آنچه در دست بنی امیه است (از خلافت و حکومت) بخواهی تو را می کشند، و بعد از شهادت تو از کشتن هیچکس پروا نخواهند کرد، و از هیچکس نخواهند ترسید.بخدا سوگند، این حرمت اسلام است که پاره می شود، و حرمت قریش، و حرمت عرب است، پس این کار را مکن و به کوفه مرو، و خود را در برابر بنی امیه قرار مده.امام حسین علیه السلام سخن او را نپذیرفتند و این آیه را تلاوت فرمودند:(قل لن یصیبنا الا ما کتب الله لنا) (1)«بگو: هرگز جز آنچه خدا مقدر کرده به ما نخواهد رسید»و به راه خود ادامه داد.از آن سو ابن زیاد دستور داد تمام راهها؛ راه واقصه - نام مکانی در راه مکه - تا شام و تا بصره، همه را ببندند و نگذارند کسی از این راهها بیرون برود یا داخل شود.امام حسین علیه السلام به راه خویش می رفت، و به ظاهر خبر از کوفه نداشت، تا در بین راه به عده ای از اعراب و بادیه نشینها برخورد، از ایشان

ص:281

پرسید: چه خبر؟ گفتند: بخدا ما خبری نداریم جز اینکه راهها را بر ما بسته اند، نمی توانیم بیرون برویم و نه بجائی وارد شویم. حضرت به راه خود ادامه دادند

ص:282

(1)

ز عموزاده هایش سپرد تا به خانواده اش برسانند.

زن از جای برخاست و گریه کرد و با زهیر وداع نمود و گفت: خدا یار و مددکارت باد، و هر چه خیر است برایت پیش آورد، خواهشی که دارم، مرا در روز قیامت نزد جد حسین علیه السلام یاد کنی (1)آنگاه زهیر به یارانش گفت: هر کس دوست دارد با من باشد بیاید، و گرنه این آخرین دیدار من با اوست.

ص:284

(1)

به حسین علیه السلام برسیم و بنگریم که سرانجام کارش به کجا می کشد. به سوی کوفه به راه افتادیم و شتران خود را به سرعت می راندیم، تا در منزل زرود (نزدیک ثعلبیه) به آن حضرت رسیدیم، مردی از اهل کوفه پدیدار گشت، چون امام حسین علیه السلام را دید راه خود را کج کرد.امام حسین علیه السلام ایستاد، گویا می خواست او را ملاقات کند، چون از او مأیوس شد، از آنجا گذشت، ما نیز به دنبال آن بزرگوار به راه افتادیم.یکی از ما گفت: خوبست برویم و از اوضاع و احوال کوفه از او بپرسیم که از آن آگاه است. خود را به مرد کوفی رسانیدم و بر او سلام کردیم و پرسیدیم: از چه قبیله ای می باشی؟ گفت: از بنی اسد، گفتیم: ما نیز آن قبیله ایم و خود را معرفی کردیم، از اخبار مردم کوفه سؤال کردیم، گفت: از کوفه بیرون نیامدم تا مسلم و هانی کشته شدند، و دیدم که پاهای آن دو را گرفته بودند و در بازار می کشیدند.از آن مرد گذشتیم و به راه خود ادامه داده، شب به منزل ثعلبیه رسیدیم.وقتی آن حضرت فرود آمد، به نزد آن حضرت آمده، بر او سلام کردیم و گفتیم: ما خبری داریم، اگر خواهی آشکار بگوئیم وگرنه پنهان به عرض برسانیم. آن حضرت نگاهی به ما و اصحاب خود کرد و فرمود: میان من و ایشان پرده ای نیست (یعنی رازی از ایشان پوشیده ندارم).پس جریان خود را با مرد کوفی، و گفتار او را برای آن بزرگوار بیان کردیم، چون امام حسین علیه السلام خبر شهادت آن دو را شنید فرمود: انا لله و انا الیه راجعون رحمت خدا بر ایشان باد. و این سخن را چند بار تکرار کرد.عرض کردیم: تو را بخدا سوگند می دهیم با اهل بیت خود از همینجا برگردی، زیرا که

تو در کوفه یاور و شیعه نداری، بلکه می ترسیمخ همه بر علیه شما باشند.آن حضرت نگاهی به پسران عقیل کرده فرمود: همانا مسلم کشته شد، رأی شما

ص:286

چیست؟ گفتند: بخدا ما باز نگردیم تا انتقام خون خود را بگیریم، یا آنچه او چشیده ما هم بچشیم.امام حسین علیه السلام رو به ما کرده فرمود: پس از اینان خیری در زندگی نیست. ما دانستیم که تصمیم به رفتن دارد. به او عرض کردیم: خداوند آنچه خیر است برای شما پیش آورد. فرمود: خدا شما را رحمت کند.اصحاب آن بزرگوار عرض کردند: بخدا تو مانند مسلم بن عقیل نیستی و اگر به کوفه داریی، مردم به سوی تو بشتابند (و یاریت کنند). حضرت خاموش شد. (1)از بعضی تواریخ نقل شده که مسلم بن عقیل دختری سیزده ساله داشت، که با دختران امام حسین علیه السلام زندگی می کرد و شبانه روز با آنها مصاحبت داشت.چون امام حسین علیه السلام خبر شهادت مسلم را شنید، به خیمه آمد و دختر مسلم را خواست و زیاد او را نوازش کرد و بیش از معمول او را رعایت نمود (دست محبت بر سر و پیشانی او کشید، همانگونه که یتیمان را نوازش می کنند).دختر مسلم گفت: یابن رسول الله، با من ملاطفت بی پدران و عطوفت یتیمان می کنید! مگر پدرم مسلم را شهید کرده اند؟ حضرت بگریست و فرمود: ای دختر، اندوهگین مباش، اگر مسلم نباشد من پدر تو هستم، و خواهرم مادر تو، و دخترانم خواهران تو، و پسرانم برادران تو باشند.دختر مسلم فریاد برآورد و زار زار بگریست، و پسرهای مسلم عمامه از سر برداشتند و بلند گریه کردند، و اهل بیت در این مصیبت، آنها را همراهی کرده، به سوگواری پرداختند.امام حسین علیه السلام از شهادت مسلم سخت ناراحت گشت.

ص:287

(1)

بنا به نقل مرحوم سید: حضرت حسین علیه السلام به راهش ادامه داد، تا هنگام ظهر در ثعلبیه فرود آمد، سر به بالین گذاشت و بخواب رفت، چون بیدار شد فرمود: دیدم هاتفی ندا می کرد:«أنتم تسرعون و المنایا تسرع بکم الی الجنة»«شما به سرعت می روید در حالی که مرگ شما را به سرعت به سوی بهشت می برد».فرزندش حضرت علی اکبر عرض کرد:«یاأبة، أفلسنا علی الحق؟ فقال: بلی یا بنی، والله الذی الیه مرجع العباد»«پدر جان، مگر ما بر حق نیستیم؟ فرمود: چرا فرزندم، قسم به آن خدائی که بازگشت بندگان به سوی اوست».عرض کرد: «یا أبة، اذا لا نبالی بالموت»«پدر جان، اگر چنین است ما از مرگ باکی نداریم».حضرت حسین علیه السلام فرمود: فرزندم، خداوند بهترین پاداشی را که پدر به فرزند داده، به تو عطا فرماید. (2)سپس حضرت حسین علیه السلام در همان منزل شب را به صبح رساند، چون صبح شد مردی که کنیه اش اباهره ازدی بود از کوفه می آمد، به خدمت رسید، سلام

ص:288

کرد و عرض نمود: ای فرزند پیامبر، برای چه از حرم خدا و حرم جدت رسول خدا بیرون آمدی؟

امام حسین علیه السلام فرمود: هان اباهرة، بنی امیه مالم را گرفتند صبر کردم، دشنامم دادند و به آبرویم لطمه زدند، باز تحمل کردم، به دنبال ریختن خونم بودند فرار کردم:«و أیم الله لتقتلنی الفئة الباغیة»:«و بخدا قسم، که حتما گروه ستمکار مرا خواهد کشت»و خداوند لباس ذلتی به آنان بپوشاند که سراپایشان را فراگیرد، و شمشیر برانی بر آنان فرود آید، و حتما خداوند کسی را بر آنان مسلط خواهد کرد که از قوم سبا - که زنی بر آنان حکومت می کرد و اختیار مال و جانشان را داشت - ذلیل تر گردند. سپس از آنجا روانه شد (1)مرحوم کلینی از حکم بن عتیبة روایت کرده که هنگامی که امام حسین علیه السلام رهسپار کربلا بود، مردی در ثعلبیه با او ملاقات نمود و سلام کرد. امام حسین علیه السلام به او فرمود: از کدام شهری؟ گفت: اهل کوفه ام.فرمود: اگر در مدینه به نزد من می آمدی نشانه ی جبرئیل را که بر جدم وحی می آورد در خانه ی خود به تو نشان می دادم، ای برادر کوفی، آیا سرچشمه ی آب حیات و علم مردم در خانه ی ما و نزد ما باشد (و مردم علم خود را از ما دریابند) سپس آنها عالم باشند و ما جاهل؟! این چیزی است نشدنی. (2)به روایت شیخ مفید و غیره؛ چون وقت سحر شد به جوانان و غلامان خود فرمود: آب بسیار بردارید، آنان آب فراوان برداشتند و از آنجا کوچ کردند، تا به منزل زباله رسیدند، در آنجا خبر شهادت عبدالله یقطر (که به قول بعضی حامل نامه آن

ص:289

بزرگوار برای مردم کوفه بود وقبلا به آن اشاره شد) به آن جناب رسید.چون این خبر جانسوز را شنید، اصحاب خود را جمع کرد، و نامه ای را بیرون آورده برایشان خواند:

بسم الله الرحمن الرحیم«اما بعد؛ همانا خبر دهشت انگیزی به ما رسیده و آن کشته شدن مسلم بن عقیل و هانی بن عروة و عبدالله بن یقطر می باشد. همانا شیعیان ما دست از یاری ما کشیده اند، پس هر که می خواهد باز گردد و از ما جدا شود، بر او حرجی نیست و تعهدی ندارد».جمعی که برای طمع مال و راحتی و دنیا با آن حضرت همراه بودند، با شنیدن این سخن پراکنده شدند و از چپ و راست راه بیابان پیش گرفتند، و تنها کسانی که از مدینه با او آمده بودند - اهل بیت و خویشان آن بزرگوار و عده ای که از روی یقین و ایمان همراه آن حضرت شده بودند - و اندکی که در راه به آنها پیوسته بودند باقی ماندند.آن حضرت این کار را برای آن کرد که گروهی از اعراب می پنداشتند به شهری می روند که کار آن تمام شده، و مردم آن به فرمان او در آمده اند. و امام علیه السلام نخواست که اینان با او همراه باشند مگر آنکه بدانند چه در پیش دارند. (1)شاید به همین جهت بوده که حضرت یحیی را بسیار یاد می کردند، اشاره به اینکه مانند او کشته می شوند و سرش را هدیه می برند.از امام سجاد علیه السلام روایت شده که فرمود: ما با حسین علیه السلام از مکه خارج شدیم، هر کجا فرود می آمد و کوچ می کرد، یحیی بن زکریا را یاد می نمود.

ص:290

روزی فرمود: از پستی دنیا نزد خدای تعالی آن بود که سر یحیی را پیش یکی از زناکارهای بنی اسرائیل هدیه بردند. (1)چون سحرگاه شد به همراهان خود دستور داد آب بسیار بردارند، و از آنجا حرکت کرده

تا به بطن عقبه رسیده در آنجا فرود آمدند.پیرمردی از بنی عکرمه را در آنجا دیدار کردند که نامش عمرو بن لوذان بود. پیر گفت: به کجا می روید؟ حضرت فرمود: به کوفه، پیر گفت: تو را به خدا سوگند می دهم که باز گردی، زیرا بخدا نروی جز به سوی سرنیزه ها و شمشیرهای برنده، و این مردمی که به سوی تو فرستاده و تو را دعوت کرده اند، اگر از جنگ با دشمن تو را کفایت می کردند و کارها را برای تو آماده و روبراه می نمودند، آنگاه تو بر ایشان وارد می شدی نیکو بود، ولی با این وضع صلاح نمی دانم به کوفه بروید.حضرت فرمود: ای بنده ی خدا، آنچه تو اندیشی (و رأی صواب) بر من پوشیده نیست،«و ان الله تعالی لا یغلب علی أمره»«و خدای تعالی در کار خود مغلوب نمی شود»یعنی جز آنچه اراده حق به آن تعلق گرفته نخواهد شد.سپس فرمود: بخدا سوگند، مرا رها نکنند تا این دل خون شده را از سینه ام بیرون آورند، و خون مرا بریزند. و چون چنین کردند خداوند کسی را بر ایشان مسلط سازد که آنان را خوار و زبون کند تا بدانجا که پست ترین فرقه ها شوند. (2)ابن قولویه رحمه الله از امام صادق علیه السلام روایت کرده که چون حسین بن علی علیهماالسلام از عقبه (گردنه) بطن بالا رفت به اصحاب خود فرمود:«ما أرانی الا مقتولا»

ص:291

«خود را نمی بینم مگر کشته»(یعنی در این سفر کشته می شوم)، گفتند: چرا یا ابا عبدالله؟ فرمود: خوابی دیدم. گفتند: چه بود؟ فرمود: دیدم سگهائی مرا گاز می گیرند، و سگی ابلق از همه بدتر بود.

ص:292

(1)

کاسه و طشتها را از آب پر کرده و نزدیک دهان اسبها می بردند و همینکه سه یا چهار یا پنج جرعه می نوشیدند، از آن اسب دور

کرده، نزدیک اسب دیگر می بردند، تا همه سیراب شدند.علی بن طعان گوید: من آخرین نفری بودم که از راه رسیدم. چون امام حسین علیه السلام تشنگی من و اسبم را دید، فرمود:«أنخ الراویة»«راویه را بخوابان».من مراد حضرت را ندانستم (چون راویه به زبان ما مشک را گویند و به زبان مردم حجاز شتری که مشک آب را بر آن بار کنند. چون امام متوجه شد که من نفهمیدم) فرمود: شتر را بخوابان برادر، او را خواباندم.فرمود: بنوش. من هر چه می خواستم بیاشاممم آب از دهان مشک می ریخت حسین علیه السلام فرمود: سر مشک را بپیچان. من ندانستم چه کنم. پس خود آن جناب برخاست، لب مشک را بگردانید، و من آب نوشیدم و اسبم را نیز سیراب کردم.حر بن یزید از قادسیه آمده بود. ابن زیاد حصین بن نمیر را فرستاده و به او دستور داده بود به قادسیه فرود آید و حر بن یزید را با هزار سوار بر سر راه امام حسین علیه السلام بفرستد.حر همچنان در مقابل آن حضرت ایستاده بود، تا هنگام نماز ظهر شد. حضرت به حجاج بن مسروق دستور فرمود که اذان نماز گوید، و چون وقت خواندن نماز شد، امام حسین علیه السلام با ازار و عبا و نعلین بیرون آمد، میان دو لشکر ایستاد و حمد و ثنای خداوند بجای آورد، سپس فرمود:ای مردم، من به نزد شما نیامدم تا آنگاه که نامه های شما به من رسید و فرستادگان شما آمدند که نزد ما بیا، زیرا ما امام و پیشوائی نداریم، و امید است به سبب تو خداوند ما را بر صواب و حق جمع کند، پس اگر بر عهد و پیمان خود هستید، من به نزد شما آمده ام، و شما پیمان و عهدی به من بدهید (مجددا بیعت کنید) تا آسوده خاطر باشم، و اگر این کار را نمی کنید و آمدن مرا خوش ندارید از همینجا باز می گردم و بدان جائی که بودم می روم.

ص:294

همگی خاموش گشته و کس از آنها سخن نگفت.

حضرت به مؤذن فرمود: اقامه بگو، و به حر فرمود: آیا می خواهی تو هم با همراهان خود نماز بخوانی؟ گفت: نه، ما پشت سر شما اقتدا می کنیم.امام حسین علیه السلام با ایشان نماز خواند و به خیمه خود رفت و اصحابش به نزد او گرد آمدند.حر نیز بجای خویش بازگشت و به خیمه ای که برای او بر پا کرده بودند رفت و گروهی از همراهانش به نزد او آمده، و بقیه به صف لشکری که در آن بودند بازگشتند، هر مردی از آنان دهانه اسب خود را گرفت و در سایه ی آن نشست.چون هنگام عصر شد امام حسین علیه السلام دستور فرمود؛ آماده رفتن شوند. سپس به منادی خود دستور داد، برای نماز عصر اذان و اقامه گفته، و آن حضرت نماز عصر را خواند و چون سلام داد، روی به آنها نمود، و پس از حمد و ثنای خدا فرمودند:ای مردم، اگر از خدا بترسید و حق را برای اهل آن بشناسید بیشتر باعث خوشنودی خداوند از شما می باشد، ما خاندان محمد صلی الله علیه و آله و سلم هستیم و به امر خلافت و ولایت از این مدعیان سزاوارتریم، و اینان ادعای مقامی می کنند که برای آنها نیست، و به زور و ستم در میان شما رفتار می کنند.اگر فرمانروائی ما را خوش ندارید، و حق ما را نمی شناسید و اکنون رأی شما غیر از آنست که در نامه ها به من نوشتید و فرستادگان شما گفتند، هم اکنون از نزد شما باز گردم؟حر گفت: بخدا سوگند از این فرستادگان و این نامه ها که می گوئی خبری ندارم. امام حسین علیه السلام به یکی از یارانش - عقبة بن سمعان - فرمود: آن خورجین که نامه های ایشان در آنست بیرون بیاور. پس آن مرد خورجین پر از نامه را آورد و جلوی آن حضرت ریخت

ص:295

حر گفت: ما از آن کسانی که این نامه ها را نوشته اند نیستیم، و ما دستور داریم از شما جدا نشویم تا شما را در کوفه نزد عبیدالله ببریم، امام حسین علیه السلام فرمودند: مرگ به تو نزدیک تر از این آرزوست.

سپس رو به اصحاب کرده فرمودند: سوار شوید، همراهان آن حضرت سوار شده و درنگ کردند تا زنان نیز سوار شدند. آنگاه به اصحاب خود فرمودند: (به راه مدینه) برگردید.همینکه خواستند بازگردند، آن لشکر از بازگشت آنها منع نمودند، امام حسین علیه السلام به حر فرمودند:«ثکلتک أمک ما ترید؟»«مادرت به عزای تو نشیند چه می خواهی؟» (1)حر گفت: اگر دیگری از عرب در چنین موقعیتی این سخن را به من می گفت، من نیز نام مادرش را به عزا گرفتن می بردم، ولی بخدا نمی توانم نام مادر تو را جز به بهترین وجه ببرم. (2)امام حسین علیه السلام فرمودند: پس چه می خواهی؟ گفت: می خواهم شما را نزد عبیدالله ببرم. فرمودند: بخدا من همراه تو نخواهم آمد.حر گفت: من نیز تو را رها نکنم، و سه بار این سخن تکرار نمودند. و چون بسیار گفتگو کردند، (3) حر گفت: من دستور جنگ کردن با شما را ندارم فقط مأمورم

ص:296

از شما جدا نشوم تا شما را به کوفه برم، اکنون که از آمدن به کوفه خودداری می کنی، پس راهی در پیش گیر که نه به کوفه برود و نه به مدینه، و این طریق انصاف است میان من و شما، تا من به امیر

نامه بنویسم، شاید خداوند امری پیش آورد که سلامت دین من در آن باشد و من در کار تو مبتلا نشوم. (1)حضرت به جانب چپ راه قادسیه (که به کوفه می رفت) و راه عذیب (که راه مدینه بود) به راه افتادند و حر نیز با همراهانش با آن حضرت می رفت. (2)از امام زین العابدین علیه السلام نقل شده که چون خبر نزدیک شدن آن امام مظلوم به ابن زیاد رسید، حر بن یزید را با هزار سوار بر سر راه آن حضرت فرستاد.حر گفت: چون از خانه بیرون آمدم، صدای منادی را شنیدم که سه نوبت مرا ندا کرد که «ای حر، تو را به بهشت بشارت باد» من با خود گفتم که مادر حر به عزای او نشیند، به جنگ فرزند رسول می رود و بشارت بهشت می شنود. (3)مورخین از حضرت امام حسین علیه السلام خطبه هائی نقل کرده اند، که بعضی از آنها را به روایت شیخ مفید رحمه الله نقل کردیم.از آن جمله خطبه ای است که مرحوم سید و ابن نما نقل کرده اند. (4)ما عبارت را از «لهوف» می آوریم:

ص:297

راوی گفت: حضرت حسین علیه السلام برای خطبه خواندن بپا خاست، حمد و ثنای الهی گفت و نام جدش را برد و بر او درود فرستاد، سپس فرمود:«انه قد نزل من الأمر ما قد ترون، و ان الدنیا قد تغیرت و تنکرت و أدبر معروفها و استمرت حذاء و لم

تبق منها الا صبابة کصبابة الأناء، و خسیس عیش کالمرعی الوبیل، ألا ترون الی الحق لا یعمل به و الی الباطل لا یتنهی عنه، لیرغب المؤمن فی لقاء ربه محقا، فانی لا أری الموت الا سعادة و الحیاة مع الظالمین الا برما»«کار ما به این صورت در آمده است که می بینید، همانا چهره ی دنیا دگرگون و زشت گردیه، و نیکوئی از آن رو گردان شده است، و با شتاب می گذرد، و از آن ته کاسه ای، و زندگی پست و زبونی مانند چراگاه ناگوار باقی نمانده است. مگر نمی بینید که به حق عمل نمی شود و از باطل اجتناب نمی گردد! بر مؤمن است که ملاقات پروردگار خود را بجان و دل راغب باشد، همانا مگر در نظر من جز خوشبختی و سعادت، و زندگانی با مردم ستمکار جز ستوه و دلتنگی نیست» (1)آنگاه زهیر بن قین بپاخاست و عرض کرد: خداوند راهنمای تو باشد، یابن رسول الله، فرمایشت را شنیدم، اگر دنیا برای ما بقائی داشت و ما در آن زندگی جاوید داشتیم، پایداری در یاری تو را بر زندگانی جاوید دنیا مقدم می داشتیم (حال که چنین نیست و دنیا بقائی ندارد، پس سزاوار نیست شما را رها کنیم).

ص:298

به نقل طبری: امام حسین علیه السلام در حقش دعا کرد و به او پاسخی نیکو داد. (1)راوی گفت: هلال بن نافع بجلی (2) برخاست و گفت: بخدا سوگند، ما ملاقات پروردگار خود را کراهت نداریم، و در نیت های خویش با روشن بینی پایداریم، با دوست شما دوستیم و با دشمن شما دشمن.پس بریر بن خضیر برخاست و گفت: بخدا قسم یابن رسول الله، براستی که این منت خداوند است بر ما که در حضور شما نبرد کنیم، و در یاری شما اعضای ما قطعه قطعه شود، آنگاه در قیامت جدت شفیع ما باشد. (3)خطبه ی دیگر؛ طبری از ابی مخنف نقل کرده است که حضرت حسین علیه السلام در بیضه برای اصحاب خود و همراهان حر خطبه خواند:خدا را حمد و ثنا کرد، سپس فرمود:«أیها الناس، ان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال: من رأی سلطانا جائرا مستحلا لحرم الله، ناکثا لعهد الله، مخالفا لسنة رسول الله، یعمل فی عبادالله بالاثم و العدوان، فلم یعیر (فلم یغیر) علیه بفعل و لا قول، کان حقا علی الله أن یدخله مدخله. ألا و ان هؤلاء القوم قد لزموا طاعة الشیطان و ترکوا طاعة الرحمن، و أظهروا الفساد، وعطلوا الحدود، و استأثروا بالفی ء و أحلوا حرام الله، و حرموا حلاله و أنا أحق من عیر (غیر) نفسی مع أنفسکم و أهلی مع أهلیکم، فلکم فی أسوة»

«ای مردم، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هر کس پادشاه ستمکاری را ببیند که

ص:299

حرام خدا را حلال شمارد، پیمان خدا را بشکند، مخالفت سنت رسول خدا کند، در میان بندگان خدا به ناحق و ستم عمل نماید، و در برابر او با کردار یا گفتار انکار و اعتراض نکند (و تغییر ندهد)، بر خدا لازم است که او را همنشین وی سازد. آگاه باشید، این زمامداران (گروهی بنی امیه) سر به فرمان شیطان نهاده، و از اطاعت خداوند رحمان روی گردانیده اند، فساد را رواج داده، حدود خدا را تعطیل کردند، بیت المال را خاص خود ساختند، حرام خدا را حلال و حلالش را حرام نموده اند، من سزاوارترین مردم به نهی کردن و باز داشتن (و اولی ترین آنها به تغییر دادن) هستم. نامه های شما به من رسید و فرستادگان شما خبر دادند که با من بیعت کردید و تعهد نمودید مرا تسلیم دشمن نکنید و تنها نگذارید، اگر بر بیعت و پیمان خود پایدارید، راه صواب همین است، من حسین فرزند علی و فاطمه دختر رسول خدایم. من خود با شما و یکی از شمایم و خاندانم با خاندان شماست (مانند یکی از شما زندگی می کنم) من اسوه و سرمشق شما در زندگی هستم».اگر چنین نکنید و بر عهد خود استوار نباشید و آن را بشکنید و بیعت مرا از گردن

بردارید، بجان خود از شما عجیب نیست، چون این کار را با پدر و برادر و پسر عمویم مسلم کردید، و مغرور کسی است که فریب شما بخورد، و مغرور شما شود. شما از بخت خود روی گردان شدید و بهره ی خود را از دست داید (و هر کس نقض بیعت کند به زیان خود پیمان شکسته است) (1) و خداوند بزودی مرا از شما مرا از شما بی نیاز گرداند. و السلام علیکم و رحمةالله

ص:300

و برکاته (1)آن حضرت با اصحاب خود روانه شد و حر نیز با لشکرش همراه شدند، تا آنکه به عذیب هجانات رسیدند، در آنجا چهار نفر را دیدند که از کوفه می آیند، و راهنمای ایشان طرماح بن عدی بود، آنها به امام علیه السلام پیوستند.حر گفت: اینها از مردم کوفه اند، من ایشان را بازداشت می کنم، یا به کوفه بر می گردانم. آن حضرت فرمود: اینها از انصار من می باشند و به منزله ی کسانی هستند که با من آمده اند، از ایشان حمایت می کنم، همانگونه که خویش را حفظ کنم. پس اگر بر همان قرار باقی هستی دست از آنها بردار، و گرنه با تو جنگ خواهم کرد. حر از تعرض آنها باز ایستاد.حضرت از آنها احوال مردم کوفه پرسید. مجمع بن عبدالله گفت: به اشراف مردم رشوه های بزرگ دادند و چشم آنها را به مال پر کردند، ایشان هم به ظلم و عداوت بر علیه تو متحد شدند، اما سایر مردم؛ دلهایشان با شماست ولی فردا شمشیرشان بر روی تو کشیده می شود.حضرت از فرستاده ی خود قبیس بن مسهر صیداوی پرسید، جریان کشته شدن او را (همانطور که گذشت) برای آن جناب نقل کردند.امام علیه السلام از شنیدن این خبر ناگوار گریان شد و این آیه را تلاوت فرمود:

(فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر...) (2)آنگاه طرماح از حضرت خواست که از این سفر منصرف شود، و از زیادی لشکر دشمن خبر داد، و گفت: اگر به کوه ما «أجأ» تشریف آوری از قبیله خود بیست هزار

ص:301

مرد شمشیر زدن در رکاب شما حاضر می سازم.حضرت فرمود: خداوند به تو و قومت جزای خیر بدهد ای طرماح، میان ما و این قوم پیمانی است که نمی توانیم باز گردیم.طرماح برای اهل خود آذوقه می برد. با حضرت خداحافظی کرد و وعده داد که برای نصرت امام علیه السلام باز گردد، و چنین هم کرد ولی وقتی به همین عذیب رسید، خبر شهادت امام را به طرماح دادند

ص:302

(1)

بوسید.امام حسین علیه السلام نشست و - پس از حمد و ثنای الهی و اینکه اهل کوفه حضرتش را دعوت کرده، و عهد شکستند و با ابن مرجانه شدند - فرمود:«یابن الحر، فاعلم أن الله عزوجل مؤاخذک بما کسبت و أسلفت من الذنوب فی الأیام الخالیة، و أنا أدعوک فی وقتی هذا الی التوبة تغسل بها ما علیک من الذنوب، و أدعوک الی نصرتنا أهل البیت»«ای پسر حر، بدان که خداوند تو را به خاطر گناهان گذشته ات مؤاخذه می کند، و من در این موقعیت تو را دعوت می کنم به توبه (که اگر مرا اجابت کنی) از گناهانت پاک شوی، و تو را برای یاری ما اهل بیت دعوت می کنم».آن مرحوم از سعادت، همان سخن را بازگو کرد و آن بزرگوار را اجابت نکرد و گفت: یک اسب و شمشیر خوبی دارم، به شما می دهم. آن حضرت قبول نکرد و فرمود: نه حاجت به تو دارم و نه به مال تو، اما اگر ما را یاری نمی کنی، بپرهیز از اینکه با ما جنگ کنی، زیرا:بخدا سوگند، هر کس فریاد بی کسی ما را بشنود و ما را یاری نکند هلاک می شود.«لأنی قد سمعت جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و هو یقول: من سمع داعیة أهل بیتی و لم ینصرهم علی حقهم، الا أکبه الله علی وجهه فی النار»:«چون خود از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمودند: کسی که دعوت اهل بیت مرا بشنود و آنها را برای گرفتن حقشان یاری نکند، خداوند به رو او را در آتش جهنم بیندازد».

عبیدالله گفت: اما این کار، هرگز نخواهد شد

ص:304

(1)مرحوم بیرجندی گوید: حضرت سیدالشهداء علیه السلام اول حجاج بن مسروق را بطلب او فرستاد و او عذر آورد، سپس به روایت «در النظیم» آن حضرت شخصا به نزد او تشریف بردند.عبیدالله گفت: چنان محاسن آن حضرت را سیاه دیدم که گویا پرکلاغ است و من هیچکس را به آن حسن و جمال ندیده بودم، و دلم بی نهایت سوخت، چون امام علیه السلام می آمد، و کودکان خردسال و دختران کوچک گرد او را گرفته بودند... (2)میرزا محمد استرآبادی در «رجال کبیر» خود از نجاشی نقل کرده که عبیدالله بن حر سواری دلیر و شجاع و شاعر بود. دفترچه روایت از امیرالمؤمنین علیه السلام داشت.آنگاه مسندا از او روایت کرده است که از خضاب حسین علیه السلام پرسید، امام پاسخ داد: آن گونه که شما می پندارید نیست بلکه حنا و رنگ است.در«قمقمام» می نویسد که: عبیدالله مذکور از دوستان عثمان بود، و مردی دلاور و از سواران عرب که در جنگ صفین در لشکر معاویه بود. و چون امیرالمؤمنین علیه السلام کشته شد به کوفه منتقل گشت، و با آماده شدن مردم برای جنگ با امام حسین علیه السلام از کوفه بیرون رفت تا در کشتن او شرکت نکند (3)از کسانی که بعد از جریان کربلا پشیمان شد او بود. و حکایت شده که از أسف دستها را به یکدیگر می زد و می گفت: با خود چه کردم! و اشعاری می خواند کنایه از اینکه پشیمان شده است.آنگاه با مختار همدست شد و با ابراهیم اشتر به جنگ عبیدالله رفت، و لیکن عهدشکنی کرد و بر مختار شورید. اما در آخر عمر تأسف می خورد که چرا حسین علیه السلام را یاری نکرد و چرا از پیروی مختار سر باز زده است.

ص:305

(1)

(1)

516)

(ورود حضرت سیدالشهداء علیه السلام به کربلا)قول صحیح و مشهور آنست که ورود آن جناب به کربلا روز پنجشنبه دوم محرم سال 61 هجری بوده است. (1)چون آن حضرت وارد کربلا شد فرمود: نام این زمین چیست؟ عرض شد: کربلا، آن جناب فرمود:«اللهم انی أعوذ بک من الکرب و البلاء»«بار الها، من از اندوه و بلا به تو پناه می برم»سپس فرمود: «هذا موضع کرب و بلاء، انزلوا ههنا محط رحالنا و مسفک دمائنا و هنا محل قبورنا، بهذا حدثنی جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم»«اینجا سرزمین اندوه و بلاست، فرود آئید که اینجا بارانداز و قتلگاه و محل قبرهای ماست، این را جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به من خبر داد».همگی فرود آمدند، حر و سربازانش نیز در سمت دیگری پیاده شدند (2)چون به زمین کربلا رسیدند، اسب امام علیه السلام از رفتن باز ایستاد، آن حضرت

ص:308

ص:309

فرمود: اسب دیگری حاضر کردند، او نیز حرکت نکرد. هفت یا هشت اسب عوض کردند، هیچ یک گام از گام بر نداشتند.

آن جناب پرسید: این زمین چه نام دارد؟ گفتند: غاضریه، فرمود: نام دیگری دارد؟ عرض شد: نینوی. فرمود: دیگر چه گویند؟ گفتند: شاطی ء الفرات. فرمود: آیا نام دیگری دارد؟ عرض کردند: کربلا.آن بزرگوار آهی کشید (و گریه بسیار نمود) و فرمود:«أرض کرب و بلاء، ثم قال: قفوا و لا ترحلوا منها، فهیهنا والله مناخ رکابنا، و هیهنا والله سفک دمائنا، و هیهنا والله هتک حریمنا، و هیهنا والله قتل رجالنا، و هیهنا والله ذبح أطفالنا، و هیهنا والله تزار قبورنا (و هیهنا والله محشرنا و منشرنا) و بهذه التربة وعدنی جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و لا خلف لقوله»«اینجا زمین اندوه و بلاست، فرود آئید و از اینجا کوچ نکنید، بخدا خوابگاه شتران ما اینجاست، بخدا اینجا خونهای ما ریخته می شود، و پرده های حشمت و حرمت ما چاک می گردد (تا اهل بیت را به اسیری برند) بخدا محل کشتن مردان ما اینجاست، و اطفال ما را در اینجا چون گوسفند سر ببرند، و بخدا شیعیان در اینجا قبور ما را زیارت کنند (و روز قیامت از همینجا محشور شویم) این همان خاک است که جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم وعده داد، و هرگز خبر او خلاف نباشد» (1)آن حضرت تمام فرزندان و برادران و خویشان خود را جمع کرد و بدانها نگریست و ساعتی بگریست، آنگاه فرمود:

«اللهم انا عترة نبیک محمد صلی الله علیه و آله و سلم و قد أخرجنا و طردنا و أزعجنا عن حرم

ص:310

جدنا، و تعدت بنوأمیة علینا، اللهم فخذ لنا بحقنا و انصرنا علی القوم ظالمین»«خدایا، ما عترت پیغمبر تو محمد صلی الله علیه و آله و سلم هستیم، ما را از وطن خارج و آواره کردند، و از حرم جدمان دور نمودند، و بنی امیه بر ما تعدی کردند. خدایا حق ما را بگیر و ما را بر قوم ستمکار نصرت ده».آنگاه رو به اصحاب خود کرد و فرمود:«الناس عبید الدنیا و الدین لعق علی ألسنتهم، یحوطونه ما درت معایشهم، فاذا محصوا بالبلاء قل الدیانون»«راستی مردم بنده ی دنیا هستند و دین لیسیدنی بر سر زبان آنهاست، تا برای آنها وسیله ی زندگی است می چرخانندش، و چون به بلاء آزموده شوند، دینداران کم اند» (1)پس فرمود: اینجا کربلاست؟ گفتند: آری یابن رسول الله، فرمود:«هذا موضع کرب و بلاء، ههنا مناخ رکابنا، و مقتل رجالنا، و مسفک دمائنا» (2)مرحوم شوشتری گوید: اتفاق دوم در روز ورود به کربلا این است که حضرت فرمود: دوباره خیمه بر پا کردند، اهل بیت خود را تماما در آن خیمه جمع نمود. مردان آنها قریب چهل نفر بودند - زیرا که سی نفر شهدای کربلا بودند و قریب ده طفل با حضرت

سیدالساجدین علیه السلام اسیر شدند - حضرت عباس از همه بزرگواران بزرگتر و طفل شیرخواره ی امام حسین علیه السلام از همه کوچک تر بود. به همه ی اینها فرمود: بیائید

ص:311

تعداد زنها هم شصت نفر می شدند. با اولاد عقیل مجموعا قریب یکصد و بیست نفر از اهل بیت و بستگان حضرت بودند.حضرت بعد از نگاه کردن به ایشان ساعتی گریه کرد، معلوم است با گریه کردن آن حضرت، زنها هم گریه کردند، همه - بزرگ و کوچک - گریستند. آنگاه فرمود:«اللهم انا عترة نبیک محمد صلی الله علیه و آله و سلم و قد أخرجنا...».علت نگاه حضرت به جوانان و زنان اهلبیت ممکن است...أولا؛ برای تسلی ایشان بوده، چون این بزرگواران از کوچک و بزرگ ترس و رعب بر دلهایشان وارد شد، از مکه فرار کردند ترس داشتند، در راه کوفه سپاه کفر بر ایشان ظاهر شد ترس و خوف و رعب بی اندازه بر دلهای مبارکشان رسید، حضرت به آنها نگاه کرد که از آن شدائد و ترسها تسلی یابند.دوم؛ نظر ایشان نظر تذکره بوده، چند جور بلا به ایشان نازل می شود گرسنگیها، تشنگیها، و ذلت ها و در آخر هم دسته ای در میان خون خود دست و پا می زنند، و دسته ای دیگر به خواری و سختی به اسیری می روند...سوم؛ حضرت به این اجتماع نظر کرد، دید چند مجلس اجتماع دیگر هم دارند، یکی در قتلگاه، یکی مجلس ابن زیاد، دیگر مجلس یزید در شام، و نگاه کرد دید در روی زمین جائی ندارند به آنجا بروند.نگاه کرد دید بدنهایشان دفن نمی شود، و جهات دیگر...اتفاق سوم: عصر آن روز حضرت نشسته بود، از کوفه قاصدی از ابن زیاد آمد و به حضرت سلام نکرد، و نامه ای از ابن زیاد آورد که به حضرت نوشته بود:ای حسین، امیرالمؤمنین یزید نوشته که آرام نگیرید، و نان سیر نخورم، تا آنکه تو را به رحمت خداوند لطف خبیر ملحق کنم یعنی تو را بکشم، و یا به حکم من و حکم یزید برگردی و گردن نهی.

که از نوشته آن ظالم دل آن جناب به درد آمد، و قاصد از حضرت جواب خواست، فرمود:

ص:312

«ما له عندی جواب لأنه قد حقت علیه کلمة العذاب»«از پیش من جواب ندارد، زیرا او مستحق عذاب است» (1)سبط در «تذکره» نقل کرده که حسین علیه السلام پرسید، این زمین چه نام دارد؟ گفتند: کربلا، و آنرا نینوی هم گویند که دهی است در آنجا. آن حضرت گریست و فرمود: کرب و بلاء. ام سلمة به من خبر داد که روزی جبرئیل نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بود و تو در آغوش من گریستی. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: پسرم را واگذار. من تو را رها کردم، آن حضرت تو را در دامن خود نشانید.جبرئیل عرض کرد: آیا او را دوست می داری؟ فرمود: آری. جبرئیل عرض کرد: امت تو او را می کشند، و اگر خواهی تربتی که بر آن کشته می شود به تو بنمایم؟ فرمود: آری. جبرئیل پر خود را بر زمین کربلا گشود و آن را به وی نشان داد.امام حسین علیه السلام چون شنید که این زمین کربلاست آنرا بوئید و فرمود: بخدا این همان خاک است که جبرئیل به رسول خدا خبر داد. (2)... امام حسین علیه السلام فرمود: حالا شتران را بخوابانید، و بارها را باز کنید و خیمه ها را بر پا کنید، آنگاه امام حسین علیه السلام پای از مرکب بگردانید، و همانجا فرود آمد. چون قدم آن حضرت به خاک کربلا رسید، رنگ خاک زرد شد و از آن غباری برخاست و بر گیسوی مبارک امام حسین علیه السلام نشست.ام کلثوم گفت: ای برادر، عجب حالی مشاهده می کنم، و از این بادیه هولی عظیم بر دل من می رسد. امام حسین علیه السلام خواهر را تسلی داد. (

ص:313

524)

چون به کربلا وارد شدند، ام کلثوم عرض کرد: ای برادر، این چه وادی هولناکی است که از آن خوف عظیم بر دلم جای گرفته؟ حضرت فرمود، بدانید که من در وقت عزیمت به صفین با پدرم امیرالمؤمنین علیه السلام وارد این زمین شدیم. پدرم فرود آمد سر در کنار برادرم گذارده، ساعتی بخواب رفت و من بر بالین او نشسته بودم.ناگاه پریشان از خواب بیدار شد و زار زار می گریست. برادرم سبب آن را پرسید، فرمود: در خواب دیدم که این صحرا دریائی است پر از خون، و حسین من در میان آن دریا افتاده، و دست و پا می زند، و کسی به فریاد او نمی رسید.پس رو به من کرده فرمود: یا أبا عبدالله، چگونه خواهی بود هرگاه تو را در این زمین چنین واقعه ای رو دهد؟ در جواب گفتم: صبر می کنم و بجز صبر چاره ای ندارم. (1)شیخ کشی روایت نموده از مسیب بن نحبه فزاری که گفت: به استقبال سلمان فارسی رفتیم - هنگامیکه از مدینه به مدائن می آمد - چون به کربلا رسید، فرمود: این زمین چه نام دارد؟ گفتند: کربلا، فرمود:«هذه مصارع اخوانی، هذا موضع رحالهم، و هذا مناخ رکابهم، و هذا مهراق دمائهم، یقتل بها خیر الأولین و یقتل بها خیر الاخرین»«این زمین محل شهادت برادران من است، اینجا موضع بارهایشان است، و این موضع خوابگاه شتران ایشانست، و این محل ریختن خون ایشانست، و در این زمین بهترین (خلق خدا) از اولین و بهترین آنان از آخرین را می کشند»...

ص:314

(1)

از این جهت آن موضع را نواویس فرموده، که موضعی در جهنم می باشد. چنانکه در روایت صدوق رحمه الله در باب قضاء کتاب «فقیه» آمده (1)که نواویس از شدت گرمی خود به خداوند شکایت کرد، خطاب به او رسید که ساکت باش زیرا مکان قاضیانی که بناحق قضاوت می کنند و صلاحیت آن را ندارند از تو گرم تر است و عذاب آنها سخت تر می باشد. (2)فاضل کامل و مطلع خبیر سید عبدالحسین - کلیددار بقعه ی مبارکه ی حضرت سیدالشهداء علیه السلام - می فرمود: نواویس تا نزدیک پل سفید می باشد که قبرستان بابل بوده، و در آنجا مرده ها را میان خم می گذاشتند و دفن می کردند، و فعلا در آن خمها - که پیدا شده - خاکی است که چون در آتش بریزند بوی گند از آن ساطع می شود. و کربلا شهری مقابل نواویس و دو نهر - علقمه و نینوی - بوده، که الان آثاری از نهر علقمه موجود است...

ص:316

(1)

غالب گشته، به تمنای ملک ری جنگ با آن حضرت را قبول کرد.نقل شده: به منزل آمد و با دوستان خود مشورت می کرد، کسی صلاح او ندید، از آنجمله مردی کامل العقل و خیرخواه به نام کامل بود که با پدرش رفیق بوده، پیش او رفت، چون او را مضطرب دید گفت: تو را چه می شود؟

گفت: سرداری لشکر را به من داده اند برای جنگ با حسین بن علی، و کشتن او و اهل بیتش نزد من مثل لقمه ی طعامی است که آن با بخورم یا شربت آبی است که آن را بنوشم، و بعد از آن ملک ری را مالک می باشم.کامل فرمود: اف بر تو و بر دینت، ای عمر، آیا حق را فراموش کرده و گمراه شده ای؟ آیا نمی دانی به جنگ که می روی و با چه کسی جنگ می کنی؟ «انا لله و انا الیه راجعون» بخدا سوگند اگر دنیا و آنچه در آنست به من دهند که یک نفر از امت محمد صلی الله علیه و آله و سلم را بکشم این کار را نکنم، و تو می خواهی فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را بکشی، فردای قیامت جواب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را چه می دهی! که نور دیده ی او و میوه ی دلش و فرزند فاطمه سیده زنان عالم، و فرزند بهترین اوصیا را کشته باشی؟ او سید جوانان بهشت است و در این زمان امام و پیشوای ماست، همچنانکه جدش پیشوای خلق بود و اطاعت او بر ما واجب می باشد.همانا او فرزند کسی است که بهشت و دوزخ به دست اوست، حال هر چه خواهی اختیار کن، که شهادت می دهم اگر با او جنگ کنی، یا او را شهید نمائی، و یا در کشتن او شریک شوی و یا کمک کنی، جز مدت کمی زنده نخواهی ماند. آنگاه داستان راهب و پدرش را برای او نقل کرد. (1)پسر کوچکش نیز او را منع کرد و گفت:این چه اندیشه بدی است که کرده ای و چه سودای بی حاصلی ست که

ص:319

در دل آورده ای! هیچ می دانی که به جنگ چه کسی می روی و با کدام خانواده دشمنی می کنی؟ حضرت حسین بن علی علیه السلام جگرگوشه ی مصطفی و نور دیده ی مرتضی و سرور سینه ی فاطمه زهرا ست... از خدا بترس و به فکر قیامت باش...عمر سعد از او روی بگردانید و به پسر بزرگترین گفت: چه می گوئی؟ گفت: آنچه برادرم می گوید اگر چه راست می باشد، اما نسیه باشد، و آنچه پسر زیاد می دهد نقد است. و هیچ

عاقلی نقد را به نسیه نمی دهد.عمر سعد گفت: ای پسر راست می گوئی، حال دنیا را اختیار می کنیم تا آخرت چون شود

ص:320

(1)روز دیگر عمرسعد به فرمانداری رفت و گفت: راضی شدم بکشتن حسین، پسر زیاد شادمان شده به مسجد رفت و به منبر بر آمد و گفت: ای مردم، شما می دانید که آل ابوسفیان با دوستان خود چه نوازشها می کنند و با دشمنان خود چه سیاستها و شکنجه ها به عمل آورند، اینک دشمن یزید، حسین بن علی به کربلا آمده هر که بخواهد به جوایز

یزید نائل شود، باید بجنگ وی رود. از منبر به زیر آمد، و درب خزانه را گشود و شروع به بخشش اموال نمود، بیشتر مردم دین را به دنیا فروخته و پی درپی نزد ابن زیاد آمده و قدری از مال دنیا گرفته، بجنگ امام زمان خود می رفتند، پس اول عمرسعد را با چهار هزار نفر روانه کرد. (2)عمرسعد در شما مردان جنگی و نظامی نبوده و شهرت پهلوانی و شمشیر زنی نداشته، بلکه ابن زیاد او را به این جهت انتخاب کرد که پدرش مردی مشهور و باسابقه بود و خودش فردی زاهد نما، خوشنام و تزویر کار بود، و ابن زیاد می خواست از وجهه ی عوام فریبانه ی او استفاده کند. چون می دانست جنگ با سیدالشهداء علیه السلام مشکل است، و هر کسی زیر بار نمی رود، لذا برای فرماندهی لشکر خود از مردان شمشیر زن و شجاع صرف نظر کرده و او را امیر لشکر نمود، تا مردم عوام را فریب دهد، و او اول قبول نمی کرد لکن با وعده حکومت ری و... او را فریب داده قبول کرد.عمرسعد بعد از انجام مأموریت به حکومت ری نرسید، و به نفرین حضرت سیدالشهداء علیه السلام گرفتار شد.

ص:321

(1)

شمشیرت را بگذار. گفت: نه بخدا این کار را نمی کنم، همانا من فرستاده هستم، اگر سخن مرا بشنوید، پیغامی آورده ام به شما گویم و گرنه بازگردم.ابوثمامه گفت: من قبضه شمشیر تو را می گیرم، آنگاه سخنت را بازگو، گفت: نه بخدا دست تو به آن نخواهد رسید.گفت: پس پیغامت رابه من بگو تا من برسانم، نمی گذارم تو نزدیک آن جناب بروی،

زیرا تو مرد تبهکاری هستی، بهم دشنام داده، کثیر به سوی عمر سعد بازگشت و جریان را به او گفت.عمر قرة بن قیس حنظلی (1) را پیش خوانده و گفت: ای قره وای بر تو، برو حسین را دیدار کن و بپرس برای چه به اینجا آمده و چه می خواهد؟قره به نزد آن حضرت آمد. چون امام حسین علیه السلام او را دید فرمود: آیا این مرد را می شناسید؟ حبیب بن مظاهر گفت: آری، این از قبیله حنظله تمیم و خواهرزاده ی ماست، و من او را خوش عقیده می دانستم، و باور نداشتم که در این معرکه حاضر گردد.ن

ص:323

زدیک آمد به آن جناب سلام کرد و پیغام ابن سعد را رساند. امام حسین علیه السلام فرمود: مردم شهر شما به من نوشته اند به اینجا بیایم، و اگر آمدن مرا خوش ندارید باز می گردم.حبیب به او گفت: وای بر تو ای قره، کجا به نزد مردم ستمکار باز گردی؟! (اینجا بمان) و این مرد را یاری کن که خداوند بوسیله پدرانش تو را به سعادت و بزرگواری هدایت فرمود.قره گفت: پیش صاحب خود بازگردم و پاسخ این پیام را برسانم، آنگاه در این باره فکر کنم. و به سوی عمرسعد بازگشت، و سخن آن حضرت را به او گفت.عمر گفت: امیدوارم خداوند مرا از جنگ با او آسوده کند، و برای ابن زیاد این جریان را نوشت.

ابن زیاد چون نامه را خواند، گفت: اکنون که چنگال ما به او بند شده، می خواهد خود را نجات دهد، ولی رهائی برای او نیست.آنگاه در جواب ابن سعد نوشت: نامه تو رسید و مضمون آن را دانستم، به حسین پیشنهاد کن که خود با همه یاران با یزید بیعت کند، و چون چنین کرد، آنگاه درباره ی او اندیشه خواهم کرد، والسلام.وقتی نامه به ابن سعد رسید گفت: می ترسم که ابن زیاد سر سازش نداشته باشد. (1)محمد بن ابیطالب گوید: عمر سعد آنچه را ابن زیاد نوشته بود، به حضرت امام حسین علیه السلام نگفت، چون می دانست آن جناب با یزید بیعت نمی کند.نیز گوید: ابن زیاد مردم را در جامع کوفه جمع کرد و بر منبر رفته، گفت: ای مردم، شما آل ابی سفیان را آزمایش کرده و می دانید که آنها بدانگونه اند که شما

ص:324

می خواهید. اینک یزید مردی نیکو سیرت و پسندیده روش است و با رعیت خوشرفتار است، و حقوق آنها را می دهد، و راهها در دوران او امن شده همانطور که در زمان پدرش معاویه هم چنین بود.پسرش یزید هم بعد از پدر، بندگان را گرامی می دارد، و آنها را از مال توانگر می کند و محترم می شمارد، و صد در صد به حقوق شما افزوده است و به من دستور داده که باز بیشتر کنم، و شما را به جنگ دشمنش حسین بفرستم. از او بشونید و اطاعت کنید.از منبر پایین آمد و عطایای فراوان به مردم داد و آنها را به یاری عمرسعد به جنگ حسین علیه السلام فرستاد.اول کسی که بیرون آمد شمر حرامزاده با چهار هزار نفر بود، بعد یزید بن رکاب کلبی با دو هزار، و حصین بن نمیر با چهار هزار، بطوری که (تا ششم محرم) بیست هزار نفر نزد عمرسعد جمع آمدند. (1)ملا محمد حسین تهرانی در «وسیلة النجاة» گوید: ابن زیاد ملعون روزچهارم محرم

مردم را در جامع کوفه جمع نمود و آن سخنرانی را ایراد کرد.بنگرید که مردم را چگونه فریب می دادند و با چه زبان و وعده هائی راضی می کردند که آنها را به جنگ فرزند پیامبر خود بفرستند.

ص:325

چقدر باطل جولان دارد! می خواهد او رابه جنگ میوه ی دل مصطفی بفرستد چه آیه ای

برای او شاهد می آورد! با چه زبانی آن مرد سبک مغز را راضی می کند که چنین جنایت هولناکی را مرتکب شود! خداوند ما را حفظ فرماید.همین شبث برای حضرت نوشته بود؛ صحراها سبز و میوه های ما رسیده و منتظر آمدن شمائیم، حال به کربلا می رود و سرکرده ی پیادگان می شود و با آن حضرت می جنگد، او را تیرباران و از آب منع می کند.حتی از کسانی است که بعد از قضیه کربلا از خوشحالی قتل حسین علیه السلام در کوفه مسجدی بنا می کند. (1)مورخین نوشته اند: مردم کوفه جنگ با حضرت سیدالشهداء علیه السلام را خوش نداشتند، ابن زیاد هر کس را روانه می کرد به بهانه ای باز می گشت، لذا عده ای را با تطمیع و وعده های دروغین ریاست و مال و ثروت فریب می داد و بسیاری از آنها را هم با تهدید و رعب و وحشت به کربلا روانه می کرد.مثلا نوشته اند: ابن زیاد به عبیدالله سعد بن عبدالرحمان دستور داد: تفحص کن، هر کس برمی گردد او را نزد من آور، سعد یک نفر شامی که به جهت امر مهمی از لشکرگاه به کوفه آمده بود، گرفته نزد ابن زیاد برد، گفت او را گردن زدند تا دیگر کسی جرأت تخلف نکند.

ص:327

(1)

روز پیش از شهادت امام حسین علیه السلام بود.عبدالله بن حصین به آواز بلند فریاد زد: ای حسین، آیا این آب را ننگری که در صفا و زلال همرنگ آسمان است بخدا قطره ای از آن نچشید تا از تشنگی بمیرید.امام حسین علیه السلام فرمودند:«اللهم اقتله عطشا و لا تغفر له أبدا»«بار خدایا، او را تشنه کام بمیران و هرگز او را نیامرز».حمید بن مسلم گوید: پس از واقعه ی کربلا در بیماریش او را عیادت کردم، سوگند بخدائی که جز او شایسته ی پرستش نیست او را دیدم آب می خورد تا شکمش پر می شد. سپس آب را برمی گرداند و فریاد می زد: تشنه ام تشنه ام. دوباره آب می خورد تا شکمش

بالا می آمد و قی می کرد و از تشنگی می سوخت و این کارش بود تا جانش بدر آمد، لعنه الله (1)در تواریخ آمده است که گاهی بازحمت، مقداری آب تهیه می کردند، از قبیل کندن زمین، یا پدید آوردن چشمه، یا فرستادن حضرت عباس به سوی شریعه، لکن ممانعت آنها هم شدیدتر می شد، و لذا روز عاشورا دیگر در خیمه ها آب پیدا نشد و تشنگی بالا گرفت.مثلا علامه مجلسی و دیگران نوشته اند:تشنگی بر اصحاب آن حضرت غلبه کرد، خدمت آن امام مظلوم آمدند و از تشنگی شکایت کردند. حضرت تبر یا کلنگی برداشت و عقب خیمه ها آمد، و از پشت خیمه گام جانب قبله برداشت و کلنگ بر زمین زد، با معجزه ی آن حضرت چشمه ی آب شیرین پیدا شد.

ص:329

ن حضرت با اصحاب از آن آب آشامیدند و مشکها را پر کردند. پس آن چشمه ناپدید شد، و دیگر کسی از آن اثری ندید.چون این خبر به ابن زیاد رسید، ابن سعد نوشت که شنیده ام حسین چاه می کند و آب بیرون می آورد، چون نامه من به تو رسید، کار را بر ایشان سخت گیر، و مگذار قطره آبی بچشند تا کشته شوند، همانطور که عثمان را تشنه لب کشتند.چون نامه به او رسید پیش از پیش بر اهل بیت تنگ گرفت و عطش بر ایشان غالب شد بطوریکه آن حضرت برادر خود عباس را خواند و او را با سی سوار و بیست پیاده و بیست مشک، فرستاد که از فرات آب بیاورند. شبانه به کنار آب آمدند. عمرو بن حجاج پرسید: کیستید؟ نافع بن هلال - از اصحاب حضرت - (1) گفت: من پسر عم تو هستم، آمده ام آب بیاشامم. گفت: بنوش گوارایت باد.نافع گفت: وای بر تو، چگونه من آب بنوشم و لیکن حسین بن علی و همراهان او از تشنگی بمیرند! عمرو گفت: ما مأمور هستیم باید اطاعت کنیم.پس نافع صدا زد: زود آب بردارید، و ابن حجاج یاران خود را ندا کرد که نگذارید.

آتش جنگ درگرفت. عده ای می جنگیدند و عده ای دیگر مشکها را پر می کردند، و کسی از یاران آن جناب کشته نشد و به سلامت برگشتند.امام حسین علیه السلام و یاران از آب آشامیدند و به خاطر همین حضرت عباس را سقا نامیدند.

ص:330

(1)

ن ملعون از روی استهزا گفت: جو هم ما را کفایت می کند. (1)خولی بن یزید اصبحی که با آن حضرت دشمنی داشت، چون این ملاقات را دید نامه ای برای ابن زیاد نوشت که ابن سعد هر شب از لشکرگاه خود بیرون می رود و در کنار فرات فرش می گستراند و حسین را می خواند و با او سخن می گوید، تا پاسی از شب بگذرد، و او را با حسین جز از در رحمت و رأفت ندیدم، دستور فرما که زمام امور را بدست من دهد تا من کار حسین را کفایت کنم.چون ابن زیاد نامه خولی را خواند از ابن سعد ناراحت شد، و برای او نوشت: شنیده ام که با حسین مدارا می کنی، و شبها از لشکر خود بیرون می روی و فرش می گسترانی و حسین را می خوانی و تا پاسی از شب با هم سخن می گوئید. چون نامه را خواندی، حسین را مأمور کن که پذیرای امر من گردد، و اگر اطاعت نکرد آب را از وی بازگیر و میان او و فرات مانع شو، که من آب را بر یهود و نصاری حلال کردم و بر حسین و اهل بیت او حرام نمودم.پس بین حسین و یارانش و بین آب حائل شو و نگذار قطره ای از آب بیاشامند، همانطور که با عثمان روا داشتند.چون ابن سعد نامه را خواند، عمرو بن حجاج را با پانصد سوار بر شریعه فرات بگماشت و فرمان داد که حسین و اصحاب او را از برداشتن آب مانع شوند، و این واقعه روز سه شنبه هفتم محرم بود. (2)بنگرید چقدر ابن زیاد جسور و بی حیاست، حتی حکم و فتوی هم می دهد. اینها برای آیندگان درس است که بهوش باشند و گول دیگران نخورند، زمامداران جور علاوه بر تطمیع و تهدیدگاهی فتوی هم می دهند.

ص:332

می پذیری، اکنون که حسین به سرزمین تو آمده و پهلوی تست؟ بخدا اگر از این سرزمین به سلامت برود، و دست در دست تو نگذارد، نیرومندتر گردد و تو ناتوان تر خواهی شد. پیشنهاد او را

مپذیر، زیرا این کار نشانه ی سستی است، ولی از او بپذیر که خود و پیروانش به حکم تو گردن نهند، آنگاه اگر تو آنان را کیفر کنی تو بدان سزاوارتر خواهی بود، و اگر عفو کنی آنهم بدست توست!ابن زیاد گفت: خوب پیشنهادی کردی و تدبیر همین است که تو گفتی. نامه ای می نویسم نزد عمرسعد ببر که باید بر حسین و پیروانش پیشنهاد کند که تن به حکم من دهند، اگر بدان تن دادند آنان را زنده به نز من فرستد و اگر ابا کردند باید به ایشان بجنگد.اگر عمرسعد این کار را انجام داد، تو نیز فرمانبردار او باش و از دستورش پیروی کن، و چنانکه سرپیچی کرد تو امیر و فرمانده لشکر باش و گردن عمرسعد را بزن، و سر او را برای من بفرست.و در نامه به عمرسعد نوشت: من تو را به نزد حسین نفرستاده ام که خود را از جنگ با او بازداری و با او به مسامحه رفتار کنی، و آرزوی سلامت و زندگی برای او داشته باشی، یا عذر برای او بتراشی، و درباره ی او پیش من وساطت کنی، بنگر اگر حسین و اصحابش بدانچه من درباره ی ایشان حکم کنم تن دهند، و تسلیم آن گردند، ایشان را به سلامت پیش من فرست و اگر نپذیرند بر آنان هجوم آور، تا ایشان را بکشی و مثله کنی، چون سزاوار آن هستند. و چون حسین کشته شد اسب بر سینه و پشت او بتازان که او عاق و ستمکار است. (مؤلف گوید:پناه بخدا می برم از نوشتن این جسارتها) و نه پندارم که این کار پس از مردن زیانی رساند ولی با خود گفته ام که اگر او را کشتم چنین کاری با او بکنم. (به پیروی از هند جگرخوار و ابی سفیان و... که چنین کارها می کردند).اگر تو به این دستور رفتار کردی پاداش فردی مطیع و حرف شنو به تو دهیم، و اگر

ص:334

آن را نپذیری دست از کار ما و لشکر ما بکش، و لشکر را به شمر واگذار، زیرا ما او را امیر بر کار خود کردیم.شمر نامه عبیدالله را برای عمرسعد آورد، چون نامه را خواند به او گفت: تو را چه می شود! بوای بر تو، خدا آواره ات کند و زشت گرداند آنچه برای من آورده ای، بخدا گمان

دارم تو مانع از اینکه پیشنهاد مرا پپذیرد، و کاری که ما امید اصلاح آن را داشتیم بر ما تباه ساختی، بخدا سوگند حسین تسلیم کسی نمی شود، همانا جان پدرش علی در سینه ی اوست (و او کسی نیست که تن به ذلت و خواری دهد).شمر گفت: اکنون بگو چه خواهی کرد؟ آیا فرمان امیر را انجام می دهی و با دشمنش می جنگی، یا کنار می روی و لشکر را به من وا می گذاری؟عمرسعد گفت: نه، چنین نکنم و امارت لشکر را به تو وانگذارم و خود انجام دهم، تو امیر بر پیادگان باش.عمرسعد عصر روز پنجشنبه نهم محرم برای جنگ با امام حسین علیه السلام مصمم شد (1)

زده، و سر به زانو نهاده و به خواب رفته بود. چون زینب خروش لشکر را شنید، نزدیک برادر آمده و گفت:

برادر، صدای لشکر نمی شنوی که پیوسته به ما نزدیک می شوند؟آن حضرت سر از زانو برداشت و فرمود: هم اکنون رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در خواب دیدم، به من فرمود: تو به نزد ما خواهی آمد، چون زینب این خبر وحشتناک را شنید، سیلی به صورت زد و فریاد واویلاه برآورد. امام حسین علیه السلام به او فرمود: خواهرم، ویل بر تو نیست، خاموش باش خدا تو را رحمت کند.حضرت عباس علیه السلام پیش آمده عرض کرد: برادر جان، لشکر به نزد شما می آید. حضرت برخاسته فرمودند:«یا عباس، ارکب بنفسی أنت یا أخی، حتی تلقاهم»«برادرم عباس، جانم به قربانت، سوار شو و به نزد ایشان برو و بگو: چه اتفاق افتاده است و برای چه آمده اند؟»حضرت ابوالفضل علیه السلام با گروهی حدود بیست نفر سوار که زهیر بن قین و حبیب بن مظاهر در ایشان بود، به نزد آن لشکر آمد. عباس علیه السلام به آنان فرمود: چه می خواهید و مقصود شما چیست؟ گفتند: از امیر فرمان رسیده که به شما پیشنهاد کنیم یا به حکم او تن داده و تسلیم شوید، و یا با شما جنگ کنیم.فرمود: شتاب نکنید تا نزد ابی عبدالله علیه السلام بروم و سخن شما را به عرض آن حضرت برسانم.جناب زهیر و حبیب و دیگران همانجا ایستاده، با لشکر سخن می گفتند، و آنان را موعظه و اندرز می دادند و از جنگ با امام حسین علیه السلام باز می داشتند.حضرت عباس علیه السلام به نزد برادر آمده و سخن قوم را به آن حضرت عرضه داشت. امام فرمود: به نزد ایشان باز گرد و اگر می توانی تا فردا از ایشان مهلت بگیر، و امشب

ص:337

آنها را از ما باز گردان، شاید ما برای پروردگار خود نماز گزاریم، و او را بخوانیم و استغفار نمائیم، خدا می داند که من نماز و تلاوت قرآن و دعا و استغفار را دوست دارم.

ابوالفضل العباس علیه السلام به نزد لشکر آمد، و آن شب را از ایشان مهلت خواست و آنها با تأنی قبول کردند. آنگاه هر دو لشکر به جایگاه خود برگشتند. (1)مرحوم کلینی از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که آن جناب فرمودند: روز تاسوعا روزی است که امام حسین علیه السلام و اصحابش را محاصره کردند و لشکر شام برای جنگیدن با آن حضرت اجتماع نمودند. ابن مرجانه و عمرسعد به سبب بسیاری لشکر مسرور شدند، و حضرت حسین علیه السلام و یارنش را ضعیف شمردند، و یقین کردند که یاوری برای آن حضرت نخواهد آمد، و اهل عراق او را یاری نخواهند کرد.سپس فرمودند: پدرم فدای آن ضعیف غریب...

ص:338

(1)

سخن گفتند.سپس امام حسین علیه السلام رو به فرزندان عقیل کرد و فرمود: کشته شدن مسلم از شما

خانواده کافی است، من اجازه دادم شماها بروید.گفتند: سبحان الله، مردم درباره ی ما چه خواهند گفت؟ گویند: ما بزرگ و آقا و عموزاده ی خود را رها کردیم، و در رکابش نه تیری انداخته، و نه نیزه ای بکار بردیم، و نه شمشیری زدیم! و ندانیم چه بر سرش آمد! نه بخدا قسم، چنین کاری نخواهیم کرد، بلکه ما جان و مال و اهل و عیال خود را در راه تو فدا سازیم، و در رکاب تو جنگ کنیم، تا آنکه در برابر تو کشته شویم، و به سرنوشت تو دچار گردیم. خداوند زندگانی بعد از تو را زشت گرداند. (به نقل مرحوم سید؛ برادران و همگی خاندان او چنین گفتند).سپس مسلم بن عوسجه برخاسته، عرض کرد: آیا ما دست از تو برداریم، در حالی که دشمن گرداگرد تو را گرفته! پس چه عذری درباره ی اداء حق تو به درگاه خداوند آوریم؟ نه بخدا قسم، خداوند هرگز نصیبم نکند که چنین کاری کنم.آگاه باش، بخدا دست از تو بر ندارم تا نیزه به سینه دشمنانت بکوبم. و تا قبضه شمشیر در دست دارم با شمشیر خود اینها را بزنم، و اگر سلاح نداشته باشم با پرتاب سنگ با آنان خواهم جنگید.(به نقل سید بن طاووس رحمه الله: آنگاه سعید بن عبدالله حنفی برخاست و عرض کرد:) بخدا دست از تو بر ندارم تا خدا بداند که ما سفارش پیغمبر را درباره ی تو رعایت نمودیم. بخدا سوگند، اگر من بدانم که در راه تو کشته می شوم، سپس زنده می شوم آنگاه مرا بسوزانند، و دوباره زنده ام کنند، و به بادم دهند، و هفتاد بار چنین کنند، از تو جدا نمی گردم تا آنکه در رکاب تو کشته شوم.چرا چنین نکنم با اینکه یک کشته شدن بیش نیست و به دنبالش کرامت و عزتی است که هرگز پایان ندارد.پس زهیر بن قین برخاست و گفت: به خدا دوست دارم کشته شوم، سپس زنده شوم،

ص:340

دوباره کشته شوم تا هزار بار این عمل تکرار شود و خدای عزوجل کشته شدن را از تو و جوانان خاندانت بردارد.

و گروهی از یاران آن حضرت، مانند این سخنان که همه نشانه ی پایداری و فداکاری ایشان بود به عرض رساندند.امام حسین علیه السلام از همگان سپاسگزاری فرمود، و پاداش نیکشان خواست و به خیمه ی خود بازگشت. (1)علامه مجلسی رحمه الله دنباله آن اضافه فرموده: به روایت دیگر حضرت در آن وقت جاهای ایشان را در بهشت به آنان نشان داد، حوران و قصرها و نعمتهای وافر خود را مشاهده کردند، و یقین ایشان بیشتر گردید. و به آن سبب درد نیزه و شمشیر را حس نمی کردند، و شربت شهادت بر ایشان گوارا بود.و از حضرت امام حسن عسکری علیه السلام نقل شده که چون لشکر دشمن، سیدالشهداء علیه السلام را احاطه کردند، حضرت اصحاب خود را جمع کرده فرمودند: من بیعت خود را از شما برداشتم اگر خواهید به قبیله و عشیره خود ملحق شوید. و به اهل بیت و خویشان خود نیز فرمودند: شما را نیز مرخص گردانیدم، شما تاب مقاومت این گروه بی شمار را ندارید.همه ی منافقان و مردم ضعیف الایمان، مفارقت آن حضرت را بر سعادت ابدی اختیار کرده، پراکنده شدند و اهل بیت و خویشان و خواص اصحاب آن حضرت که به قوت ایمان و یقین ممتاز بودند گفتند: ما از تو مفارقت نمی نمائیم و در حزن و اندوه و محنت و بلا با تو شریکیم، و قرب خدا را منوط به خدمت تو می دانیم.حضرت فرمودند: چون بر جان خریدید آنچه من بر خود قرار داده ام، پس بدانید که خداوند منازل شریفه و درجات رفیعه را نمی بخشد مگر به کسی که در راه او

ص:341

ناملایمات و دشواریها را تحمل کند، بدانید تلخ و شیرین دنیا بقائی ندارد، و چون خوابیست که کسی بیند و بیدار شود، و فائز و رستگار کسی است که در آخرت رستگار گردد، و شقی و بدبخت

آنست که نعمت همیشگی آخرت را از دست بدهد. (1)در آن شب به محمد بن بشر حضرمی خبر رسید که فرزندت در سرحد ری اسیر شده است، گفت: گرفتاری او و خودم را به حساب خداوند منظور می دارم، با اینکه مایل نبودم که من باشم و او اسیر گردد.امام حسین علیه السلام این را شنید و فرمود: رحمت خدا بر تو باد، تو از قید بیعت من رهائی، نسبت به آزادی فرزندت اقدام کن. عرض کرد: درندگان مرا زنده زنده بخورند اگر از تو جدا شوم.حضرت فرمود: این جامه های برد را به این پسرت بده، تا در آزادی برادرش فدیه دهد و او را رها کند. سپس پنج جامه به وی بخشیدند که بهای آن هزار دینار بود. (2)سید بحرانی از ابوحمزه ثمالی روایت کرده است که امام سجاد علیه السلام می فرمود: آن شبی که روز آن پدرم شهید شد، خویشان و یارانش را جمع کرد و به آنها فرمود: این شب را مرکب خود قرار داده و خود را نجات دهید... قاسم بن حسن علیه السلام عرض کرد: من هم از کشتگانم؟ حضرت بر او رقت کرده فرمود: پسر جانم، مرگ نزد تو چگونه است؟ گفت:«یا عم، أحلی من العسل»«ای عمو از عسل شیرین تر است».آن جناب فرمود: «ای والله، فداک عک»

ص:342

«آری بخدا، عمویت به قربانت»تو نیز از مردانی هستی که با من کشته می شوی، پس از آنکه سخت گرفتار شوی، و

فرزند کوچکم عبدالله هم کشته می شود... (1)حضرت سکینه دختر امام حسین علیه السلام گوید: در یک شب مهتابی، در میان خیمه نشسته بودم (2) (و در دریای غم فرورفته بودم که) ناگاه از پشت خیمه صدای گریه و ناله بگوشم رسید، گریه خود را فروبردم که اهل حرم مطلع نشوند، و با خاطر افسرده از خیمه بیرون آمدم، دلم گواهی خیر نمی داد، دنبال آن ناله رفتم، و از اضطراب پای به دامنم می پیچید، می افتادم و برمی خاستم، تا بجائی رسیدم که پدر بزرگوارم نشسته و اصحاب اطرافش نشسته بودند.پدرم می گریست و شنیدم که می فرمود:«یا قوم، اعلموا أنکم خرجتم معی لعلمکم أنی أقدم علی قوم بایعونی بألسنتهم و قلوبهم، و قد انعکس الأمر لأنه استحوذ علیهم الشیطان فأنسیهم ذکر الله. و الان لیس لهم قصد سوی قتلی، و قتل من یجاهد بین یدی، و سبی حریمی بعد سلبهم.و أخشی أنکم ما تعلمون أو تعلمون و تستیحون، و الخدع عندنا أهل البیت محرم. فمن کره منکم ذلک فلینصرف، فان اللیل ستیر، و السبیل غیر خطیر، و الوقت لیس بهجیر.

ص:343

و من واسانا بنفسه کان معنا غدا فی الجنان نجیا من غضب الرحمن.

و قد قال جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: ولدی حسین یقتل بطف کربلا، غریبا وحیدا عطشانا فریدا. فمن نصره فقد نصرنی ونصر ولده الحجة - عجل الله تعالی فرجه الشریف - و لو نصرنا بلسانه فهو فی حزبنا یوم القیامة»«ای یاران بدانید، می دانم شما با من آمدید به خیال اینکه به سوی جماعتی می روم که با من با دل و زبان بیعت کرده اند، اما قضیه به عکس شد چون شیطان بر آنها مسلط شد، و یاد خدا را از خاطر آنها برد. و الان هیچ قصدی جز کشتن من و کشتن کسانی که با من جهاد می کنند، و اسیر کردن حریم من بعد از غارت کردن اموال آنها ندارند. می ترسم شما ندانید و اگر هم بدانید حیا کنید (و از رفتن خجالت بکشید) در حالی که مکر و خدعه نزد ما اهل بیت حرام است. کسی که یاری ما را خوش ندارد برگردد، که شب پرده ای است (و در تاریکی آن، کسی به کسی نیست) و راه بدون خطر است، و وقت نگذشته است (راه خود را بگیرید و از اینجا بروید). و کسی که به جان و دل، ما را یاری کند، و دفع بلیه از ما نماید، فردا در بهشت با ما خواهد بود و از غضب خداوند آسوده است. همانا جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: فرزند من حسین در زمین کربلا، غریب و تنها، عطشان و بی کس، کشته می شود، کسی که او را یاری کند مرا

یاری کرده و فرزندش حضرت مهدی - عجل الله تعالی فرجه الشریف - را یاری نموده است، و هر که به زبان خود ما را یاری کند فردای قیامت در حزب ما خواهد بود».

حضرت سکینه می فرماید: بخدا هنوز کلام پدرم تمام نشده بود که مردم متفرق شدند، ده نفر ده نفر، بیست نفر بیست نفر رفتند و با پدرم باقی نماند مگر

ص:344

هفتاد و چند نفر، و پدر بزرگوارم را دیدم سر به زیر انداخته (که مبادا آنها خجالت بکشند).پس گریه گلویم را گرفت ولی خودم را حفظ کردم و سر به آسمان نموده عرض کردم: پروردگارا، اینان ما را یاری نکردند تو ایشان را واگذار، و از ایشان دعائی اجابت نکن، و در روی زمین برای آنها مسکن و مأمنی قرار مده، و فقر را بر آنها مسلط کن، و از شفاعت جد بزرگوارم ایشان را بی نصیب گردان.بعد از آن به خیمه خود برگشتم، ولی اشک از دیده های من می ریخت، عمه ام ام کلثوم چون مرا به این حالت دید، فرمود: دخترم، تو را چه می شود؟ حکایت را نقل کردم. چون شنید، ناله برآورد:«وا جداه، وا علیاه، وا حسناه، وا حسیناه، وا قلة ناصراه، أین الخلاص من الأعداء...» (1)مرحوم سید بن طاووس نقل می کند: آن شب (شب عاشورا) امام حسین علیه السلام و یارانش تا صبح ناله می کردند و مناجات می نمودند.«و لهم دوی کدوی النحل، ما بین راکع و ساجد و قائم و قاعد»«و زمزمه ی ناله هایشان چون آواری زنبور عسل شنیده

می شد، پاره ای در رکوع، و بعضی در سجده و جمعی ایستاده و عده ای نشسته، مشغول عبادت بودند».آن شب سی و دو نفر از سربازان عمرسعد که گذرشان به خیمه های امام حسین علیه السلام افتاد و چنین دیدند به آن حضرت ملحق شدند.آری، رفتار امام حسین علیه السلام چنین بود: نماز بسیار می خواند و دارای صفات کامله

ص:345

بود (1)در کتاب «مثیر الأحزان» علامه شیخ جوهری آمده است که؛فاطمه دختر امام حسین علیه السلام فرمود: عمه ام زینب در شب عاشورا، در محراب و جایگاه نماز خواندنش بپا ایستاده استغاثه می نمود، (براثر آه و ناله او) چشمی از ما نخفت و صدای گریه ما آرام نگرفت (2)آن شب کسانی که در عقیده ضعیف، و طالب دنیا بودند، از کنار سالار شهیدان رفتند، و اصحاب باوفای آن حضرت که اسماءشان در ازل جزء یاران آن بزرگوار نوشته شده، و خداوند آنان را برگزیده بود، راضی شدند جان خود را فدای عزیز فاطمه کنند، و انتظار می کشیدند شب صبح گردد، و روز وصال و ملاقات با پروردگار فرارسد، همه ی آنان خوشحال بودند، حتی پیرمردانی که در تمام عمر شوخی نمی کردند آن شب از شادی مزاح می نمودند، خصوصا وقتی جای خود را در بهشت کنار خاندان نبوت دیدند.بریر با عبدالرحمن انصاری مزاح می کرد، عبدالرحمن گفت: ای بریر، هنگام شوخی نیست، بریر گفت: قوم من می دانند (خدا می داند) که من هرگز در جوانی و پیری مایل به شوخی نبوده ام، و لیکن حال شادی می کنم چون می دانم فردا شهید خواهم شد و فاصله

بین ما و حوران بهشتی نباشد مگر به اندازه ی کشته شدن ما توسط این قوم. (3)کشی روایت کرده است که حبیب بن مظاهر (که حافظ قرآن و از خواص امیرالمؤمنین علیه السلام بود) چون از خیمه بیرون آمد، شاد و خندان بود. یزید بن خضیر همدانی که سید قراء بود به او گفت: ای برادر، این وقت ساعت خنده کردن نیست. حبیب

ص:346

فرمود: کدام وقت سزاوارتر از این وقت است به خوشحالی و سرور! بخدا سوگند بین ما و معانقه با حورالعین همین است که این کافران به ما حمله کنند. (1)لکن آن شب برای بانوان حرم و کودکان آن سرور، شب سختی بود، غمهای عالم به آنها هجوم آورده بود، چون می دانستند فردا سلاله های پاک کشته می شوند، و باید آماده اسیری گردند. لذا آن شب، شب وداع، شب غم و اندوه و هجران بود. زینبی که تحلم چند روز دوری حضرت حسین علیه السلام را به خاطر عروسی ندارد، چگونه می تواند او را کشته ببیند!خواهد آمد که هرگاه زینب می خواست برای زیارت به حرم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم برود، در حالی که حضرت علی علیه السلام از جلو و حسنین علیهماالسلام دو طرف آن بانو بودند داخل حرم می شد، و امیرالمؤمنین علیه السلام چراغهای روضه ی منوره را خاموش می کرد تا کسی حضرت زینب را نبیند.حال چگونه حضرت زینب به اسیری برود، و ناموس خدا را در انظار نامحرمان شهر به شهر و دیار به دیار بگردانند؟!شیخ مفید و دیگران روایت کرده اند از حضرت علی بن الحسین علیهماالسلام که فرمود: آن شب در حالت بیماری نشسته بودم، و عمه ام زینب از من پرستاری می کرد پدرم به خیمه خود رفت، و جون (2) - از آزاد کرده ی ابوذر - با آن حضرت بود و شمشیر حضرت را اصلاح

می کرد، پدرم این ابیات را قرائت می نمود:یا دهر اف لک من خلیل کم لک بالاشراق و الاصیل من صاحب أو طالب قتیل والدهر لا یقنع بالبدیل و انما الأمر الی الجلیل و کل حی سالک سبیلی

ص:347

چون این اشعار را دو یا سه مرتبه تکرار نمود، دانستم که آن سرور تن به شهادت داده، لذا گریه گلویم را گرفت، ولی خودداری کردم.لکن عمه ام زینب چون این اشعار را شنید - و شأن زنها عاطفه و رقت است - نتوانست خودداری کند، برخاست و دامن کشان رفت تا به خیمه پدرم وارد شد و ناله ای بلند شد که «وا ثکلاه، لیت الموت أعدمنی الحیاة، الیوم ماتت امی فاطمة و أبی علی و أخی الحسن، یا خلیفة المضاین و ثمال الباقین»«کاش مرگ مرا نابود می کرد، امروز (در حقیقت) مادرم فاطمه و پدرم علی و برادرم حسن علیهم السلام از دنیا رفتند، ای جانشین گذشتگان و ای دادرس و پناه بازماندگان».حضرت به او نظر کرده، او را دلداری دادند و فرمودند: خواهرم، شیطان حلم تو را نرباید، و اشک چشمان شریفش را گرفته، (این مثل عرب را متذکر شده) فرمودند:«لو ترک القطا لنام»«اگر مرغ قطا را در آشیانه اش به حال خود می گذاشتند (آسوده) می خوابید».حضرت زینب گفت: وای بر من، آیا تو به ناچار تن به مرگ داده ای! این بیشتر دلم را مجروح می کند و بر من سخت تر است که راه چاره را از تو قطع شده، سپس لطمه به صورت

خود زد و با دست گریبان خود را چاک زده، بر روی زمین افتاد و غش کرد.آن جناب برخاستند، آب به صورتش پاشیدند تا به هوش آمد و فرمود: ای خواهر، از خدا بپرهیز و شکیبائی کن، بدان که اهل زمین می میرند و اهل آسمان باقی نمی مانند، و هر چیز هلاک می شود جز ذات خداوند که به قدرت خویش موجودات را خلق نموده وپس از میراندن دوباره زنده می کند، و اوست یگانه

ص:348

و یکتای بی همتا.جد و پدر و مادر و برادر من از من بهتر بودند، آنها نیز از دنیا رفتند، و من و هر مسلمانی باید به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم تأسی کنیم و او را الگوی خود قرار دهیم. و خواهر را با این سخنان و مانند آن تسلی می داد، آنگاه فرمودند:ای خواهر، تو را بخدا سوگند می دهم - و باید به این سوگند عمل کنی - هنگامیکه کشته شدم در مرگ من گریبان چاک مزن، و چهره ی خویش را مخراش، و از برای شهادت من فریاد به «وا ویلاه» نکن.حضرت سجاد علیه السلام فرمودند: پدرم زینب را نزد من آورد و نشانید، آنگاه به نزد یاران خویش رفت و دستور داد خیمه ها را نزدیک هم بزنند و طنابهای آنها را در هم داخل کنند و آنها را چنان نصب کنند که خود در میان آنها قرار گیرند، و با دشمنان از یک سو روبرو شوند.آن حضرت به جای خویش بازگشت و همه ی شب را به نماز و دعا و تضرع و استغفار مشغول بود، و اصحاب آن حضرت نیز آن شب را به نماز و دعا و استغفار به پایان بردند (1)مرحوم سید این جریان را بعد از ورود آن بزرگوار به کربلا نقل می کند و اضافه می کند؛ زنان وقتی این اشعار را شنیدند همه گریان شدند و به صورتهای خود سیلی زدند و گریان چاک کردند.ام کلثوم فریاد می زند:«وا محمداه، وا علیاه، وا أماه، وا أخاه، وا حسیناه،

وا ضیعتنا بعدک یا أبا عبدالله».راوی گوید: حضرت حسین علیه السلام خواهر را تسلی داده، فرمودند: خواهرم،

ص:349

به وعده های الهی دلگرم باش که ساکنین آسمانها همه فانی گردند، و اهل زمین همه می میرند، و همه موجودات جهان هستی نابود می شوند. سپس فرمودند:«یا اختاه، یا ام کلثوم و أنت یا زینب (1) و أنت یا فاطمة، و أنت یا رباب، انظرن اذا أنا قتلت فلا تشققن علی جیبا ولا تخمشن علی وجهها و لا تقلن هجرا»:«خواهرم ام کلثوم و تو ای زینب، و تو ای فاطمه و تو ای رباب، توجه کنید، وقتی من کشته شدم گریبان چاک مزنید و صورت به ناخن نخراشید و سخنان پریشان بر زبان نیاورید»... (2)صدوق قدس سره از حضرت صادق روایت کرده که... آن حضرت دستور داد گودالی شبیه خندق گرد لشکر خود کندند، و از هیزم پر کردند (که دشمن از پشت داخل خیمه ها نشود) و پسرش حضرت علی اکبر را با سی سوار و بیست پیاده برای آوردن آب فرستاد، و آنها در هراس و سختی بودند، و امام حسین علیه السلام این اشعار را می خواند:یا دهر اف لک من خلیل...سپس به یارانش فرمود: از این آب بنوشید که آخرین توشه ی شما از دنیاست، و وضو بسازید و غسل کنید و جامه های خود را بشورید که کفن شما خواهد بود،

ص:350

و بعد نماز صبح را

با آنها خواند... (1)مرحوم بهبهانی در «الدمعة الساکبة» از شیخ مفید روایتی نقل می کند که مضمون آن این است:نافع به هلال (2) - که از یاران مخصوص و محرم اسرار آن حضرت بود - گوید: شبی حضرت سیدالشهداء علیه السلام تنها از خیمه بیرون آمد و مسافت دوری را پیمود، من شمشیر حمایل کردم و به سرعت خود را به آن حضرت رسانیدم، دیدم آن جناب گودالها و تل هائیکه به خیام حرم مشرف است، بررسی می کند.آن بزرگوار فرمود: چرا بیرون آمدی؟ عرض کردم: چون دیدم شما در این شب تنها به جانب لشکرگاه بیرون آمدید، نگران شدم.فرمود: بیرون آمدم تا این وادی را بررسی کنم، مبادا دشمن کمین کرده باشد و هنگام جنگ به خیمه ها حمله کند.امام علیه السلام برگشت و با خود می فرمود: این است بخدا وعده ا که تخلف ندارد. آنگاه فرمود: ای نافع، چرا در این دل شب، بین این دو کوه نمی روی تا خود را از این مهلکه نجات دهی؟نافع چون این کلام را شنید، روی قدمهای حضرت افتاد، گریست و عرض کرد: مادر به عزایم نشیند اگر چنین کاری کنم، این شمشیر را به هزار درهم و اسبم را به هزار درهم خریده ام، سوگند به آن خدائی که معرفت تو را به من منت گذارده از تو جدا نشوم تا این شمشیر از بریدن و اسبم از دویدن باز ماند.

ص:351

آنگاه حضرت داخل خیمه ی خواهرش زینب شد و من پشت خیمه منتظر بودم شنیدم

که حضرت زینب می گوید:«هل استعملت من أصحابک نیاتهم فانی أخشی أن یسلموک عند الوثبة»«آیا اصحاب خود را امتحان کرده ای؟ می ترسم هنگام گرفتاری و شدت گرفتن جنگ تو را تنها گذارند».حضرت فرمود: آری آنها را آزموده ام و همه را دلیر و سربلند یافتم، چنان جانباز و از هستی خود گذشته اند که بیش از انس طفل شیرخوار به پستان مادر خواهان مرگ هستند.نافع گوید: از شنیدن این گفتگو منقلب شدم و گریستم، و خدمت حبیب بن مظاهر آمدم و آنچه رخ داده بود و گفتار حضرت زینب را بازگو کردم.حبیب گفت: بخدا سوگند اگر منتظر اجازه آن حضرت نبودم، همین امشب با شمشیر در جنگ پیش قدم می شدم.گفتم: آیا می شود یاران را جمع کنی و خاطر اهل حرم را به کلامی آسوده نمائی؟ به گمانم زنان همانند حضرت زینب مضطرب باشند.حبیب برخاست و اصحاب را صدا کرد. آنان چون ستارگان از افق خیمه ها طلوع کردند، و به بنی هاشم فرمود: شما به خیمه های خود برگردید، خداوند چشمانتان را نگریاند، و آنچه را که از من شنیده بود به اصحاب خبر داد، آنها همگی گفتند:سوگند بخدا که ما را به این مقام شریف توفیق داد، اگر انتظار فرمان حضرتش نبود، هم اکنون با شمشیرهای خود به آنها حمله می کردیم، خاطرت آسوده و چشمت روشن باد.حبیب گفت: با من بیایید، او از جلو و اصحاب دنبالش روان شدند تا به خیمه ها رسیدند.حبیب با صدای بلند گفت: ای بانوان حریم عصمت، اینان یاران شمایند که عهد

ص:352

کرده اند شمشیرها را در غلاف نگذارند مگر برگردن دشمنان شما، فروداورند واین نیزه های غلامان شماست که سوگند خورده اند انهارابکارنبرندمگربرسینه کسانی که اراده هتک حرمت این خیمه هاراداشتند> زنان بیرون امدندوفریاد

زیاد به گریه و ناله بلند کردند و می فرمودند: ای پاک سرشتان، از دختران رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ناموس امیرالمؤمنین علیه السلام حمایت کنید.در آن بیابان چنان ضجه نمودند و گریستند که گویا زمین کربلا به لرزه درآمده بود.

ص:353

ص:354

(1)

مبارک 30 نفر از اهل بیت بر روی زمین افتاده بود که:«لو کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حیا لکان هو المعزی

الیه» (1)ناگفته نماند که بعضی از بزرگان چون مؤلف «أبصار العین فی أنصار الحسین علیه السلام» و «فرسان الهیجاء» شهداء رکاب آن بزرگوار را بیش از اینها نوشته اند، ولی بیشتر از همه را مسعودی در «مروج الذهب» آورده که می نویسد: لشکریان حضرت هزار سواره و صد تن پیاده بودند.مؤلف گوید: لشکر آن حضرت پیش از روز عاشورا زیادتر از هزار نفر بود، ولی وقتی فهمیدند که آن حضرت و یارانش کشته می شوند، همه رفتند و از ایشان بیش از 72 تن باقی نماند. پس آنهائی که زیاده از این گفته اند منظورشان تعداد لشکر آن حضرت قبل از روز عاشورا می باشد.

ص:356

... (1)و نیز از ثابت بن أبی صفیه روایت است که امام زین العابدین علیه السلام به عبیدالله بن عباس نگاهی کرد، گریست و فرمود: روزی بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سخت تر از روز احد نگذشت که عمویش حمزه شهید شد، و بعد روز موته که عمو زاده اش جعفر بن أبی طالب شهید شد. سپس فرمود:«و لا یوم کیوم الحسین، ازدلف علیه ثلاثون ألف رجل یزعمون أنهم من هذه الامة کل یتقرب الی الله عزوجل بدمه»«روزی مثل روز حسین علیه السلام نبود، سی هزار نفر که گمان می کردند از این امت هستند دور او را گرفتند و همه با ریختن خون شریفش به خدا تقرب می جستند»... (2)در دو روایت «ازدلاف» به معنای اجتماع کردن و پیشی گرفتن بکار رفته، یعنی سی هزار نفر به آن حضرت هجوم آوردند ولی در روایت تصریح نشده که تعداد لشکریان کوفه این مقدار بوده است.شاید مراد آن بزرگوار آن تعدادی که حضرت را محاصره کردند، بوده است. آنچه که صریحا فرموده اند این است که لشکر از کوفه برای جنگ سیدالشهداء علیه السلام می آمدند تا اینکه روز ششم یا نهم محرم، سی هزار نفر شدند، و حضرت را محاصره کردند، اما در این مورد که بعد از آن دیگر لشکر نیامد ساکت است، و ظاهرا آمدن آنها تا روز عاشورا ادامه داشته است.مؤید آن عبارت اهل تاریخ و مقاتل است؛ مثلا سید بن طاووس در «لهوف»

می نویسد:«و خرج - ابن سعد - لقتال الحسین علیه السلام فی أربعة آلاف فارس و أتبعه ابن زیاد بالعساکر حتی تکملت عنده الی ست لیال خلون من محرم عشرون

ص:358

ألف فارس»روز ششم محرم بیست هزار سوار تکمیل شد.و آیةالله ملا حبیب الله کاشانی می نویسد: ابی خلیق در جواب مختار گفت: 22 هزار بودند که جنگ می کردند و تیر و نیزه می زدند، و شش هزار در 3 مکان موکل آب فرات بودند و باقی لشکر از کوفه تا به کربلا پی درپی می آمدند.و به روایتی از قطقطانیه تا به قادسیه از لشکر پر بود (1)یا عبارت «بحارالانوار» که قبلا گذشت: ابن زیاد مرتب لشکر فرستاد تا سی هزار نزد او جمع شدند، و برای عمرسعد نوشت: از جهت لشکر راه عذری برای تو نگذاشتم. در صورتی که تا عاشورا چند روز مانده، و مرتب به لشکر آنها اضافه می شد.بنابراین ممکن است مراد این چند روایت تعدادی باشد که تا روز ششم در کربلا جمع شدند و سیدالشهداء علیه السلام را محاصره کردند، و او را ضعیف شمردند و نگذاشتند بجای دیگر برود و از آمدن یارانی برای آن جناب مانع شدند.در هر حال ما تسلیم گفته معصومین علیهم السلام هستیم، و به هر چه مراد آنها باشد ایمان داریم و بر دیده تسلیم می نهیم.

ص:359

(1)2- نیز از حضرت امام رضا علیه السلام روایت کرده که فرمودند:«من ترک السعی فی حوائجه یوم عاشورا قضی الله له حوائج الدنیا و الاخرة»«هر کس روز عاشورا دنبال حوائج خود نرود (و کارهای خود را تعطیل کند) خداوند حاجتهای دنیا و آخرتش را برآورد».و هر کس روز عاشورا روز مصیبت و حزن و گریه او باشد، خدای عزوجل روز قیامت را روز فرح و شادی او سازد و در بهشت چشمش به ما روشن شود.و هر کس روز عاشورا را روز برکت داند و برای خانه اش چیزی ذخیره کند، در آنچه ذخیره کرده برکت نباشد و روز قیامت با یزید و عبیدالله بن زیاد و عمرسعد در درک اسفل (بدترین جای دوزخ) محشور گردد. (2)3- شیخ طوسی از عقبه نقل می کند که حضرت باقر علیه السلام فرمودند: هر کس حسین بن علی علیهماالسلام را در روز دهم محرم زیارت کند تا آنکه نزد قبر آن حضرت گریان شود، در روز قیامت با ثواب دو هزار حج و دو هزار عمره و دو هزار جهاد، که آن حج و عمره و جهاد را با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه طاهرین علیهم السلام انجام داده باشد خدا را ملاقات می کند.راوی عرض کرد: فدایت شوم، کسی که در شهرهای دور از کربلاست و رفتن نزد قبر آن حضرت برایش ممکن نیست چکند؟فرمودند: نزدیک زوال آفتاب به صحرا یا بر بام خانه ی خود برود، و به سوی آن حضرت با سلام اشاره کرده و بر قاتلین او لعن و نفرین کند و دو

ص:361

رکعت نماز بخواند، آنگاه بر حسین علیه السلام ندبه و گریه نماید، و کسانی را که در خانه اش هستند - اگر از آنها تقیه

نمی کنند - به گریستن بر آن حضرت وادارد، و در خانه ی خود مجلس عزا و مصیبت آن حضرت بر پا کند، و به یکدیگر تعزیت بگویند، من برای او تمام این ثوابها را ضامنم.گفتم: فدایت شوم، شما این ثوابها را ضامن شده و کفالت می کنید؟!فرمودند: آری، من ضامنم و کفیلم برای کسی که این عمل را بجا آورد.گفتم: چگونه یکدیگر را تعزیت بگویند؟ فرمودند: بگوئید:«أعظم الله أجورنا و أجورکم بمصابنا بالحسین علیه السلام و جعلنا و ایاکم من الطالبین بثاره مع ولیه الامام المهدی - عجل الله تعالی فرجه الشریف - من آل محمد علیهم السلام».و اگر بتوانید در آن روز کارهای خود را تعطیل کنید، زیرا که آن روز، روز نحسی است و حاجت مؤمن بر آورده نمی شود، و اگر بر آورده شود مبارک نخواهد بود و خیری در آن نمی باشد. و برای منزل خود در این روز چیزی ذخیره نکنید، چون برکت نداشته و برای اهلش مبارک نمی باشد.اگر آنچه گفتم انجام دهید خداوند متعال برای آنها ثواب هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد که همه را در خدمت حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم انجام داده بنویسد، و برای او ثواب مصیبت هر پیامبر و رسول و وصی و صدیق و شهیدی که از دنیا رفته یا شهید شده باشد از اول خلقت دنیا تا قیامت خواهد بود.علقمه به آن حضرت عرض کرد: دعائی به من تعلیم فرمائید که در این روز - هرگاه آن جناب را از دور یا نزدیک زیارت کردم - آن را بخوانم.فرمودند: هر گاه دو رکعت نماز بجا آوردی - بعد از اشاره کردن به سلام و گفتن تکبیر -این زیارت (زیارت عاشورا) را بخوان که همانند زوار آن حضرت از ملائکه دعا کرده ای، و خداوند برای تو صد ملیون درجه بنویسد، و مانند کسی که با حضرت حسین علیه السلام شهید شده خواهی بود، تا اینکه در درجات ایشان شریک شده، و از جمله آنها شناخته شوی. و برای تو ثواب زیارت هر پیامبر و رسول و هر کس که حضرت حسین علیه السلام را زیارت کرده -

از روزی که آن حضرت شهید شده - نوشته شود (1)(آنگاه زیارت عاشورای معروف را بیان فرمودند).4- حضرت باقر علیه السلام فرمودند: روز شهادت حضرت حسین علیه السلام پدرم دل درد داشته و در خیمه بود، و من می دیدم که چگونه موالیان و دوستان ما با امام حسین علیه السلام رفت و آمد می کردند و برایش آب طلب می نمودند، و آن جناب گاهی بر سمت راست سپاه و گاهی بر طرف چپ سپاه و گاه بر قلب دشمن حمله می کرد.و آن حضرت را طوری کشتند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نهی فرموده بود که هیچ جانداری را آنگونه نکشند،«لقد قتل بالسیف و السنان و بالحجارة و بالخشب و بالعصا و لقد أوطأ الخیل بعد ذلک»«او را با شمشیر و نیزه و سنگ و چوب و عصا شهید کردند، و بعد از آن بر بدن شریفش اسب تاختند» (2)5- عبدالله بن سنان روایت کرده که روز عاشورا خدمت حضرت صادق علیه السلام رسیدم، آن بزرگوار را آشفته روی و اندوهگین دیدم که اشک از چشمان مبارکش مانند مروارید جاری بود. عرض کردم: یابن رسول الله، خداوند چشمان شما را نگریاند، برای چه گریه می کنید؟فرمودند:

ص:363

«.و فی غفلة أنت؟ أما علمت أن الحسین بن علی علیهماالسلام أصیب فی مثل هذا الیوم؟»«آیا غافل هستی؟ مگر نمی دانی در مثل چنین روزی

حسین بن علی علیه السلام شهید شد».عرض کردم: ای آقای من، درباره ی روزه ی امروز چه می فرمائید؟ فرمودند: روزه بدار بدون نیت و افطار کن بدون خواندن دعای آن، آن را روزه کامل قرار نده، بلکه ساعتی بعد از نماز عصر با آب افطار کن، چون در این وقت.«تجلت الهیجاء عن آل الرسول و انکشفت الملحمة عنهم»«جنگ از آل رسول بر طرف شد و آن فتنه ی بزرگ فرونشست».سی تن از بنی هاشم با موالیان ایشان در میدان به خاک افتادند که شهید شدن آنها بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سخت و دشوار بود، اگر آن حضرت زنده می بود (خود آن بزرگوار برای آنها سوگواری می کرد) وبه او تسلیت داده می شد.راوی گوید: امام صادق علیه السلام سخت گریست که محاسن شریفش تر شد... (1)6- عبدالملک گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ی روزه ی روز تاسوعا و عاشورا سؤال کردم، حضرت فرمودند: تاسوعا روزی بود که امام حسین علیه السلام و اصحابش در کربلا محاصره شدند، و لشکر اهل شام برای جنگیدن با آن حضرت اجتماع کردند، و ابن مرجانه و عمرسعد از کثرت سپاه و لشکر بسیاری که برای آنها گرد آمده بود خوشحال شدند، و حضرت حسین علیه السلام و یارانش را ضعیف شمردند، و یقین کردند که دیگر یاوری برای آن جناب نمی آید و اهل عراق او را یاری نخواهند کرد. پدرم فدای آن ضعیف و غریب.آنگاه فرمودند: اما روز عاشورا.

ص:364

«فیوم أصیب فیه الحسین علیه السلام صریعا بین أصحابه،وأصحابه حوله صرعی عراة»«روزی است که حضرت حسین علیه السلام میان یارانش

به شهادت رسید، و اصحابش اطراف او عریان بر زمین افتاده بودند»آیا روزه در چنین روزی است؟! سوگند به پروردگار کعبه چنین نیست، روزه روزه نباشد، بلکه روز حزن و مصیبتی است که بر اهل آسمان و زمین و همه مؤمنین وارد شد.آن روز روز فرح و شادی برای ابن مرجانه و آل زیاد و اهل شام بود - که خدا بر آنها و ذراریشان غضب کند -. و آن روزی است که همه ی بقعه های زمین (بر سیدالشهداء علیه السلام) گریستند، مگر سرزمین شام.هر کس در آن روز روزه بگیرد، یا به آن برکت جوید، خداوند او را با قلبی مسخ شده با آل زیاد محشور کند و بر او غضب نماید.و کسی که در آن روز برای منزلش چیزی ذخیره کند در قلب او نفاق جای گیرد تا روز قیامت، و برکت از او و خانواده و فرزندانش سلب شود، و در این امور شیطان با او همراهی و مشارکت نماید (به دستور شیطان باشد). (1)بنابراین آنچه در این روز مهم و وظیفه می باشد اقامه ی مجالس عزا بر سالار شهیدان علیه السلام، و شرکت در آن مجالس و گریستن بر مصائب آن سرور، و به سر و سینه زدن همراه با هیئتهای سینه زنی، و خواندن زیارت عاشورا است، و باید اهل خانه و دوستان را بر این امور تشویق کرد.روایات در فضیلت گریستن و گریاندن را قبلا متذکر شدیم.

ص:364

حسنة و منتهی کل رغبة».در این هنگام یک گروه از دشمن اسبهای خود را در اطراف خیمه های آن جناب به جولان آورده، آن خندق را در پشت خیمه ها و آتش را که در آن شعله می کشید دیدند، شمر به صدای بلند گفت: ای حسین، به آتش شتاب کرده ای پیش از قیامت!امام حسین علیه السلام فرمودند: این کیست؟ گویا شمر است. گفتند: آری.حضرت فرمودند: ای پسر زن بز چران (1) تو به سوختن در آتش سزاوارتری.مسلم بن عوسجه خواست او را با تیر بزند، امام حسین علیه السلام جلوگیری نموده، فرمود: خوش ندارم آغاز جنگ با من باشد. (2)به روایت شیخ مفید رحمه الله و دیگران: حضرت شتر خود را طلبید و بر آن سوار شد و به آواز بلند که همه مردم بشنوند فرمود:ای مردم، گفتار مرا بشنوید و شتاب نکنید تا حق شما را بر خود در پند و اندرز ادا کنم، و عذر آمدن خود را بر شما آشکار نمایم، که اگر عذر مرا بپذیرید و گفتارم را باور کنید، و انصاف دهید، سعادتمند خواهید شد، و راه تعرض به من نخواهید داشت، و اگر نپذیرید و انصاف ندهید.(فأجمعوا أمرکم و شرکاءکم...) (3)«پس شما و شریکان خود هر مکر و تدبیری دارید انجام دهید تا امر بر شما پوشیده نباشد آنگاه به من

بپردازید و مرا مهلت ندهید»(

ص:366

ان ولیی الله...) (1)«همانا ولی من خدائی است که قرآن را فرستاده و او یار و یاور نیکوکاران است».چون خواهران و دختران وی این کلمات را شنیدند فریاد زدند و گریستند و بانگ و شیون برآوردند.آن جناب برادر خود حضرت عباس و فرزندش حضرت علی اکبر را فرستاد تا ایشان را ساکت کند، و فرمود: بجان خودم بعد از این بسیار بگریند.چون زنها ساکت شدند، آن حضرت حمد و ثنای الهی گفت چنانکه سزاوار بود و بر پیامبر خدا و فرشتگانش و سایر پیامبران درود فرستاد که از هیچ سخنوری پیش از او، و نه بعد از او منطقی بدان بلاغت شنیده نشده است.آنگاه فرمود: نسب مرا به یاد آورید و ببینید من کیستم، و بخود آئید و خویش را سرزنش کنید و بنگرید آیا کشتن و هتک حرمت من برای شما رواست؟ مگر من پسر دختر پیغمبر شما و فرزند وصی و پسر عموی او نیستم، آنکسی که اول ایمان آورد و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در هر چه از جانب پروردگارش آورده بود تصدیق کرد؟ آیا حمزه سیدالشهداء عموی من نیست؟آیا جعفر بن ابی طالب که با دو بال در بهشت پرواز می کند عموی من نیست؟ آیا به شما نرسیده آنچه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره ی من و برادرم فرمود که: این دو سید جوانان اهل بهشتند؟اگر سخن مرا باور دارید (دست از کشتن من بردارید و بدانید) که من راست می گویم، بخدا سوگند از آن وقت که دانستم خداوند دروغگو را دشمن دارد دروغ

ص:367

نگفته ام.و اگر سخن مرا باور ندارید، در میان شما کسانی هستند که اگر از آنها بپرسید شما را

خبر دهند، از جابر بن عبدالله انصاری، ابو سعید خدری، سهل بن سعد ساعدی، زید بن ارقم، انس بن مالک بپرسید، شما را خبر دهند که این کلام را از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره ی من و برادرم شنیده اند.آیا این گفتار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم جلوگیری از ریختن خون من نمی کند؟!شمر گفت: من خدا را بر یک حرف پرستش کنم اگر بدانم چه می گوئی (یعنی از طریق شک و بدون عقیده راسخ خدای را عبادت کرده باشم).حبیب بن مظاهر گفت: بخدا من تو را چنین می بینم که بر هفتاد حرف (یعنی بر هفتاد گونه تزلزل و شک) خدا را پرستش کنی، و من گواهی می دهم که تو راست می گوئی ونمی دانی آن حضرت چه می فرماید، چون خداوند بر دل تو مهر نهاده است.امام حسین علیه السلام ادامه داد: اگر در این سخن هم تردید دارید، آیا در این نیز شک دارید که پسر دختر پیغمبر شما هستم؟ بخدا میان مشرق و مغرب کسی غیر از من پسر دختر پیغمبر نیست، نه در میان شما و نه در غیر شما.وای بر شما، آیا کسی از شما را کشته ام که خون او را می طلبید؟ یا مالی از شما برده ام؟ یا آسیبی به کسی رسانده ام تا قصاص جوئید؟آنها خاموش شده سخنی نگفتند.آن حضرت فریاد زد: ای شبث بن ربعی، و ای حجار بن ابجر، و ای قیس بن اشعث، و ای یزید بن حارث، آیا شما به من ننوشتید که میوه ها رسیده و باغها سرسبز شده، و اگر بیائی سپاهی آراسته در فرمان توست، رو به ما آور؟قیس بن اشعث گفت: ما ندانیم چه می گوئی، ولی به فرمان پسر عمویت یزید و ابن زیاد سر فرودآر، تا از جانب آنها آنچه دوست داشته باشی ببینی.ا

ص:368

مام حسین علیه السلام فرمود:«لا والله، لا أعطیکم بیدی اعطاء الذلیل، و لا أفر منکم فرار العبید»

«نه بخدا قسم، هرگز دست خواری به شما نخواهم داد و مانند بندگان فرار نخواهم نمود».آنگاه فرمود:یا عباد الله (انی عذت بربی و ربکم أن ترجمون...) (1)ای بندگان خدا، (همانا من به پروردگار خود و شما پناه می برم از اینکه آزاری به من برسانید، و به پروردگار خود و شما پناه می برم از هر سرکشی که به روز جزا ایمان نیاورد). آنگاه شتر خویش را خوابانید و به عقبة بن سمعان دستور داد آن را عقال کند (2)مرحوم سید بن طاووس و دیگران روایت کرده اند:سربازان عمرسعد - لعنهم الله - سوار شدند، حضرت حسین علیه السلام بریر را فرستاد تا آنان را پندی دهد، ولی به اندرزش گوش نداد، و بر آنها تذکراتی داد که سودی نبخشید. لذا امام حسین علیه السلام شخصا بر مرکب خود سوار شد و آنان را دعوت به سکوت فرمود، ساکت شدند.بعد از حمد و ثنای پروردگار - آن طور که سزاوار مقام ربوبی بود - و درود بر محمد صلی الله علیه و آله و سلم و بر ملائکه و پیامبران الهی، فرمود: مرگ و پریشانی بر شما ای مردم، که حیران و سرگردان بودید، و ما را به دادرسی خویش خواندید، همینکه ما شتابان برای دادرسی شما آمدیم،

ص:369

شمشیری که می بایست طبق سوگندهایتان برای یاری ما بکشید به

روی ما کشیدید، و آتشی را که ما بجان دشمنان مشترکمان افروخته بودیم برای خود ما دامن زدید.امروز به نفع دشمنان خود و زیارت دوستان گرد آمده اید، با اینکه دشمنان شما نه رسم عدالتی در میان شما گذاشته اند، و نه امید تازه ای به آنان بسته اید.وای بر شما، ما را رها کردید پیش از آنکه شمشیر در یاری ما از نیام بکشید، و یا اضطراب خاطری داشته باشید و یا نظریه ثابتی اتخاذ کنید!لکن با شتابزدگی مانند ملخ دست به این کار زدید، و همچون پروانه بر این کار هجوم آوردید، مرگ بر شما ای بردگان کنیزکان، و رانده شدگان احزاب، و رهاکنندگان کتاب، و تبدیل کنندگان احکام الهی، ای جمعیت سراپا گناه، و ای شریک شدگان شیطان، و خاموش کنندگان چراغهای هدایت پیغمبر، آیا اینان را یاری می کنید و ما را خوار؟!آری بخدا، نیرنگی است که از دیر زمان در شماست، و به برگها و ریشه های شما پیچیده و شاخه های شما را فراگرفته، و شما ناپاک ترین میوه ی آن درختید که برای باغبان همچون استخوان گلوگیرید، ولی برای غاصب، لقمه ای گوارا.«ألا و ان الدعی ابن الدعی قد رکز بین اثنتین بین السلة و الذلة، و هیهات منا الذلة، یأبی الله ذلک لنا و رسوله و المؤمنون و حجور طابت و طهرت و انوف حمیة و نفوس أبیة من أن نؤثر طاعة اللئام علی مصارع الکرام.

ص:370

(1) ألا و انی زاحف بهذه الاسرة مع قلة العدد

و خذلة الناصر»«آگاه باشید، این زنازاده، فرزند زنازاده مرا بر سر دو راهی مرگ و ذلت نگهداشته، هرگز مباد که ما ذلت را بر مرگ اختیار کنیم. خدا و پیغمبرش و مردم باایمان و دامنهای پاک و پاکیزه که ما را پروریده، و صاحبان غیرت و حمیت، و مردمی که زیر بار ستم نروند، و تن به ذلت ندهند، همه و همه به ما اجازه نمی دهند که فرمانبری لئیمان را بر کشته شدن شرافتمندانه برگزینیم. آگاه باشید من با اینکه تنهایم گذاشتند با این افراد اندک فامیلم، با شما خواهم جنگید».سپس چند شعر از فروة بن مسیک خواندند، و در پایان فرمود:بخدا قسم، پس از این جنایات بیش از مقدار سوار شدن اسبی درنگ نخواهید کرد، که همچون سنگ آسیا سرگردان، و مانند میله وسط آن به ناراحتی و اضطراب دچار خواهید شد.این عهدی است که پدرم از جدم به من سپرده است. اکنون هر مکر و تدبیری دارید انجام دهید و با شریکان خود همدست شوید و مشورت کنید تا امر بر شما پوشیده نماند، سپس به کشتن من بپردازید و مهلتم ندهید، همانا بر خدائی که پروردگار من و شماست توکل می کنم، سرنوشت همه جنبنده ها بدست قدرت اوست، پروردگار من بر راه راست است.(پس آنان را نفرین کرده فرمود:)

ص:371

بار الها، بارانهای آسمان را از آنان باز دار و سالهائی را مانند سالهای قحطی یوسف بر آنان بفرست، و جوان ثقیفی (مختار) را بر آنان مسلط فرما، تا ساغرهای تلخ و ناگوار مرگ را در کامشان خالی کند (و با دست انتقام هیچیک از اینها را فرونگذار، هر قاتلی را بسزای قتل نفس و هر ضاربی را برای زدن کیفر دهد، و انتقام من و اصحاب و پیوستگان و پیروان مرا باز ستاند، زیرا) اینان ما را فریب دادند،

دروغگو شمردند و دست از یاری ما برداشتند و توئی پروردگار ما، توکل ما فقط بر توست، به تو روی آوردیم، و بازگشت همه به سوی توست.پس از مرکب فرود آمد و اسب سواری پیغمبر که «مرتجز» نام داشت طلب نمود، و بر آن سوار شد و اصحاب خود را برای جنگ صف آرائی نمود. (1)مرحوم مقرم قبل از نقل این خطبه می نویسد: حضرت امام حسین علیه السلام سوار بر اسب خود شد و قرآنی گرفت و بر سر خود گشود، و مقابل آن قوم ایستاد و فرمود: ای قوم، بین من و شما کتاب خدا و سنت جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم باشد، سپس برای خود و برای آنچه با او بود از شمشیر نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و زره و عمامه آن بزرگوار گواهی گرفت، و آن جماعت او را تصدیق کردند.آنگاه از آنها پرسید: برای چه بر کشتن من اقدام می کنید؟گفتند: به خاطر اطاعت از امیر خود عبیدالله بن زیاد. لذا آن حضرت این خطبه را انشا فرمود. (2)علامه مجلسی رحمه الله از مناقب روایت کرده که چون عمرسعد لشکر خود را برای جنگ با امام حسین علیه السلام آماده کرد، هر یک را در جای خود گمارد، پرچمها را

ص:372

در جای خود بر افراشت، جناح راست و چپ را مرتب کرد، و به قلب لشکر دستور داد پا برجا باشید و گرد حسین را همچون حلقه احاطه کنید.آن حضرت نزدیک لشکر آمد و آنها را به سکوت دعوت نمود، آنها اجابت نکردند. حضرت فرمود:وای بر شما، چه زیان دارد که گوش فرادهید و سخن مرا بشنوید،«انما أدعوکم الی سبیل الرشاد، فمن أطاعنی کان من

المرشدین، و من عصانی کان من المهلکین، و کلکم عاص لأمری غیر مستمع قولی، فقد ملئت بطونکم من الحرام، و طبع علی قلوبکم، ویلکم ألا تنصتون؟ (ألا تنصفون؟) ألا تسمعون؟»«من شما را به راه رشد و سعادت می خوانم هر کس مرا اطاعت کند هدایت یافته است، و هر که نافرمانی کند هلاکتش حتمی است، لکن شما از فرمان من سرپیچی می کنید و به گفتار من گوش نمی دهید، زیرا شکمهایتان از حرام انباشته، و بر دلهای شما مهر نهاده شده، وای بر شما آیا خاموش نمی شوید؟ (آیا انصاف نمی دهید) آیا گوش نمی کنید؟»لشکر عمرسعد یکدیگر را ملامت کردند و گفتند: گوش دهید.امام حسین علیه السلام ایستاد و همان خطبه ای که از لهوف نقل شد ایراد کرد، آنگاه فرمود: عمرسعد کجاست؟ او را نزد من بخوانید.عمر را صدا کردند. او با اینکه دیدار حسین علیه السلام را ناخوش داشت ولی اجابت کرد.آن حضرت فرمود: ای عمر، آیا مرا می کشی به امید آنکه این زنازاده پسر زنازاده به تو حکومت ری و گرگان دهد! والله که این ولایت برای تو ناگوار باشد و به مقصود خود نخواهی رسید، این عهدی است که به من رسیده، هر چه خواهی بکن که پس از من نه به شادی دنیا شاد گردی و نه در آخرت.گویا می بینم سر تو را در کوفه بر نی نصب کرده اند، و کودکان آن را نشانه گرفته بر آن سنگ افکنند.

ص:373

عمر خشمگین شد و روی بگردانید و به سپاه خود بانگ زد؛ چه انتظار می کشید، همه

یکباره بتازید که اینها یک لقمه بیش نیستند (1)طبری از سعد بن عبیده روایت کرده که پیر مردان کوفه بالای تل ایستاده بودند و برای سیدالشهداء علیه السلام می گریستند و می گفتند:«اللهم أنزل نصرک».«خدایا نصرت خود را بر او نازل فرما».گفتم: ای دشمنان خدا، چرا فرود نمی آئید او را یاری کنید؟!سعید گفت: دیدم حضرت سیدالشهداء علیه السلام مردم را موعظه می فرمود در حالی که جبه ای از برد پوشیده بود...

ص:374

(1)

ص:375

(1)مرحوم شیخ مفید می نویسد: عمرسعد فریاد زد: ای درید، پرچم را نزدیک آر. درید پرچم را نزدیک آورد.

عمر سعد تیری به کمان نهاده به سوی لشکر آن حضرت پرتاب کرد و گفت: گواهی دهید که من نخستین کسی بودم که تیر رها کردم.به دنبال او لشکرش تیرها رها کردند و به میدان آمده مبارز خواستند. (2)مرحوم شوشتری می فرماید: حدیث صحیح است که در این تیراندازی (اول) نصف لشکر سیدالشهداء علیه السلام شهید شدند.

ص:377

(1)

ص:378

ص:379

ص:380

ص:381

ص:382

ص:383

ص:384

ص:385

ای سکینه، بدان که بعد از من گریه ای طولانی برایت هست، آنگاه که مرگ من فرارسد... (1)

2- هنگامیکه کنار بدن برادرش حضرت عباس آمد، دید بر خاک افتاده، مشک سوراخ شده در یک طرف، و دستهای قطع شده هر یک در یک طرف، پس گریه ی شدیدی نمود (2)3- وقتی که قاسم اراده جنگ نمود، او را در بغل کشید و آنقدر گریست که غش کرد (3)4- آنگاه که کنار جسد قاسم تشریف آورد.5- وقتی که پسرش علی اکبر به میدان رفت، اشکش جاری شد، محاسن شریفش را به روی دست گرفت، سر به آسمان کرده، مناجات نمود.6- وقتی که خواهرش زینب را از گریه و جزع تسلی می داد، در آن حال گریه بر خودش غالب شد و قطرات اشک از چشمش فروریخت (4)هرگاه در حالات مذکور تأمل کنی می دانی که عادتا محال است که صاحب قلب رئوف و مهربان در این احوال گریان نشود.

ص:387

(1)

«أبکی الیک مکروبا و أستعین بک ضعیفا نو أتوکل علیک کافیا، احکم بیننا و بین قومنا بالحق، فانهم غرونا و خدعونا و غدروا بنا و قتلونا و نحن عترة نبیک محمد بن عبالله علیه السلام...»«گریه می کنم با دلی پر از درد. نمیدانم برای آن گریه چه سببی بوده است، از بابت زخم تیرها و نیزه ها نباشد باید سببی غیر از اینها داشته باشد» (2)موارد گریه آن حضرت بسیار می باشد که در ضمن مقتل خود و اصحاب و خاندانش خواهد آمد.

ص:388

ص:390

(1)

و نیزه می رفتند تا به جایگاه خود در بهشت برسند. (1)در زیارت ناحیه ی مقدسه، پس از نام بردن از شهداء می فرمایند:«أشهد لقد کشف الله لکم الغطاء، و مهد لکم الوطاء، و

أجزل بلکم العطاء»: «گواهی می دهم که خداوند پرده را از جلو چشم شما برداشت، و برای شما بستر گسترد و عطای سرشاری به شما داد» (2)3- با اینکه تعداد آنها اندک بود و با دشمن قابل مقایسه نبود و احتمال رهائی از آن معرکه نمی دادند و یقین به شهادت داشتند اقدام کردند، ولی اصحاب انبیاء و اوصیاء نسبت به دشمنانشان این مقدار کم نبودند و احتمال خلاصی و پیروزی و نصرت و بدست آوردن غنیمت می دادند.4- احدی بر آنها سبقت نگرفته و از متأخرین هم کسی به مقامات آنها نمی رسد:از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام با عده ای از کربلا عبور کردند... و این شعر را خواندند:مناخ رکاب و مصارع الشهداء لا یسبقهم من کان قبلهم و لا یحلقهم من أتی بعدهم (3)محل پیاده شدن سواران، و بر زمین افتادن شهیدانی است که از گذشتگانکسی از آنها جلو نیفتاده، و از آیندگان کسی به مقام آنها نخواهد رسید.و از حضرت باقر علیه السلام روایت شده که فرمودند:مناخ رکاب و مصارع عشاق شهداء لا یسبقهممن کان قبلهم و لا یلحقهم من بعدهم (4)5- از کثرت شوق شهادت درد شمشیر و تیر و نیزه را احساس نمی کردند:

ص:392

حضرت باقر علیه السلام می فرماید: حضرت امام حسین علیه السلام پیش از آنکه شهید شود به یارانش فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمودند:... جمعی از یارانت با تو شهید شوند که از ضربات شمشیر و نیزه دردی حس نمی کنند و این آیه را تلاوت فرمود:

(قلنا یا نار کونی بردا و سلاما علی ابراهیم) (1)«ای آتش بر ابراهیم سرد و سلامت باش»... (2)6- در شجاعت بی نظیر بودند:چنانکه بزرگان در مقتل آنها بطور جداگانه به آن اشاره کرده اند.به یکی از کسانی که در کربلا با لشکر پسر سعد بود گفتند: وای بر تو، ذریه ی پیامبر را به قتل رسانیدی! گفت: سنگ بر دهان تو، اگر می دیدی آنچه ما دیدیم تو هم همین کار را می کردی، آنان جماعتی بودند که دستهای آنها به شمشیر بود مانند شیران درهم شکننده، از راست و چپ خود را به دهان مرگ می زدند، و امان قبول نمی کردند و رغبتی هم از مال دنیا در دل نداشتند، و هیچ چیز بین ایشان و مرگ حایل نبود، یا باید پیروز شوند یا مرگ آنها را در بر گیرد، اگر با آنها جنگ نمی کردیم تمام ما را از دم شمشیر هلاک می کردند. (3)7- از جنگ و شهادت هراسی نداشتند.حضرت امام جواد علیه السلام از پدرانش از حضرت سجاد علیه السلام روایت کرده که چوهن کار بر امام حسین علیه السلام سخت شد همراهانش او را برخلاف خود دیدند، زیرا کار به آنها که سخت می شد رنگشان دگرگون می گشت و می لرزیدند و دلشان هراسان می شد، ولی حضرت حسین علیه السلام و یاران مخصوصش رنگشان باز می شد و آرام و آسوده خاطر می شدند.

ص:393

آنها به یکدیگر می گفتند: نگاه کنید باکی از مرگ ندارند.حضرت حسین علیه السلام به یاران خود می فرمود: ای کریم زادگان صبر کنید که مرگ جز پلی نباشد که شما را از سختی و تنگی به بهشت پهناور و نعمتهای جاویدان می رساند، کدام یک از شما خوش ندارد که از زندانی به کاخی رود؟ ولی برای دشمنان شما چنانست

که از کاخی به زندانی روند و شکنجه شوند.همانا پدرم از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برایم حدیث کرد که فرمود:«ان الدنیا سجن المؤمن و جنة الکافر، و الموت جسر هؤلاء الی جنانهم، و جسر هؤلاء الی جحیمهم»«به راستی دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است، و مرگ پل اینهاست به بهشت خود، و پل آنانست به دوزخ خود»،نه دروغ گویم و نه به من دروغ گفته اند (1)8- خداوند از آنها قبض روح نمود:در حدیث ام ایمن جبرئیل به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:... «فاذا برزت تلک العصابة الی مضاجعها، تولی الله عزوجل قبض أرواحها بیده، و هبط الی الأرض ملائکة من السماء السابعة، معهم آنیة من الیاقوت و الزمرد مملوة من ماء الحیاة، و حلل من حلل الجنة و طیب من طیب الجنة، فغسلوا جثثهم بذلک الماء و البسوها الحلل و حنطوها بذلک الطیب، و صلت الملائکة صفا صفا علیهم»«چون این جمع به آرامگاه خود افتادند خداوند بدست خود جان آنها را بگیرد، و فرشتگانی از آسمان هفتم به زمین نازل شوند که ظرفی از

ص:394

یاقوت و زمرد پر از آب حیات، و حله ها و طیب بهشتی با آنهاست، با آن آب بدنهایشان غسل داده و آن

جامه ها را به آنان پوشانده و با عطر بهشتی حنوط کرده، سپس دسته دسته بر آنها نماز بخوانند»... (1)9- ملائکه آنها را دفن نموده، بر جنازه ی آنها نماز خواندند و... که حدیث آن گذشت.10- بدست مبارک حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم قبر آنها کنده شد:حضرت صادق از پدرش علیهماالسلام نقل می کنند که بامدادی ام سلمه شروع به گریه نمود، به او گفتند: تو را چه شده؟ گفت: فرزندم حسین علیه السلام کشته شد، از هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا رفته بود تا امشب او را ندیده بودم، امشب او را رنگ پریده و ناراحت دیدم. گفتم: چرا شما را اینگونه می نگرم؟ فرمودند: از اول شب تاکنون مدام قبر حضرت حسین و یارانش را می کندم. (2)11- خون آنها تحویل خداوند داده شد:ابن عباس گوید: در شبی که حضرت حسین علیه السلام کشته شده بود، در خواب دیدم که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شیشه ای بدست دارد بخونهائی را در آن جمع می کند، گفتم: ای رسول خدا، اینها چیست؟ فرمودند: اینها خون حسین و اصحاب اوست که به سوی خداوند بالا می برم.چون صبح شد ابن عباس شهید شدن امام حسین علیه السلام و خواب خود را برای مردم نقل کرد، بعد معلوم شد که در همان روز شهید شده است. (3)12- خداوند از آنها خشنود است:حضرت صادق علیه السلام می فرمایند: در نمازهای واجب و نماز خود سوره ی والفجر

ص:395

را بخوانید و به آن رغبت کنید که سوره ی حضرت حسین علیه السلام است.ابواسامه که در مجلس حاضر بود سؤال کرد:چگونه این سوره ی حسین علیه السلام است؟

فرمودند: آیا نشنیده ای که در آخر سوره می فرماید:(یا أیتها النفس المطمئنة - ارجعی الی ربک راضیة مرضیة) (1) مقصود از نفس مطمئنه و راضیه و مرضیه حضرت امام حسین علیه السلام است، و در روز قیامت یاران او از آل محمد علیهم السلام از خداوند خشنود، و خداوند هم از ایشان خشنود است.این سوره فقط درباره ی حضرت حسین علیه السلام و شیعه ی او و شیعیان آل محمد علیهم السلام می باشد، و هر کس بر خواندن این سوره مداومت کند، در درجات بهشت با حضرت حسین علیه السلام باشد، همانا خداوند عزیز و حکیم است. (2)13- درجات آنها از همه ی شهداء بالاتر است؛جبله مکیه گوید: از میثم تمار شنیدم که می فرمود:... بدان ای جبله، روز قیامت حضرت امام حسین علیه السلام سید و سرور شهداء ست، و یاران او درجه ای بر شهیدان دیگر بالاترند... (3)و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در خبر طولانی می فرمایند:«تنصره عصابة من المسلمین، أولئک من سادة شهداء امتی یوم القیامة» «دسته ای از مسلمین او را یاری می کنند که ایشان سرور شهیدان در روز قیامت هستند» (4)در زیارت آنان آمده:«أنتم سادات الشهداء فی الدنیا و الاخرة، و أنتم السابقون و المهاجرون

ص:396

والأنصار».

14- عباراتی در زیارت آنها آمده که برای دیگر اصحاب نقل نشده است؛ از قبیل:أولیاء الله، أصفیاء الله، أبرار الله، الطاهرون، المهدیون، شیعة الله و... (1)15- در زهد و تقوی و عبادت و... سرآمد بودند.مثلا درباره ی حبیب بن مظاهر نوشته اند که حافظ قرآن بوده، هر شب بعد از نماز عشاء تا طلوع فجر یک ختم قرآن می نمود.16- با شهادت آنها دین خدا، حق، ولایت، نماز، روزه، جهاد، و... همه زنده شد، و اگر آنها شهید نشده بودند حتی اسمی از دین باقی نمانده بود.(به قسمت علت قیام حضرت امام حسین علیه السلام مراجعه شود).عده ای از بزرگان با دیدن این احادث که مقداری از آن را یادآور شدیم فرموده اند: شهدای کربلا و اصحاب حسینی از همه یاران انبیاء و أوصیاء و أئمه معصومین علیهم السلام بالاترند، و بعضی هم گفته اند از همه بالاترند بجز اصحاب حضرت مهدی - عجل الله تعالی فرجه الشریف - (یعنی آن 313 نفر).بهرحال غرض از یادآوری این قسمت این است که بعضی از نادانها که خود یا دیگری را در دریف اصحاب حسینی قرار می دهند بدانند که این جنایت بزرگی است که قابل بخشش نیست، از خداوند قهار و از غیرت حق تعالی بترسند، و مطلب را کوچک نشمارند، مقام رفیع آنها را تنزل ندهند.چه کسی می تواند به این مقام برسد که قابض روح او خود خداوند باشد و خون او را پیامبر جمع کند! این خون تا آسمان نمی رود، تا لوح نمی رود، از عرش و کرسی همه می گذرد و بدست خداوند سپرده می شود. فهم این جمله برای ما مشکل

ص:397

است، و یا خود حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم برای آنها قبر بکند و فضایل دیگر.

ص:398

(1)

نگاه اسب تاخت و به امام حسین علیه السلام پیوست، در حالی که دست بر سر نهاده و

می گفت:«اللهم الیک أنبت فتب علی، فقد أرعبت قلوب أولیاءک و أولاد بنت نبیک»«بار الها، به سوی تو باز گشتم، مرا ببخشای و توبه مرا بپذیر، که ترس در دل دوستان تو و فرزندان رسول تو افکندم».چون نزدیک شد و سپر خود را واژگون کرد، دانستند امان می طلبد. به حضور آن جناب رسید، سلام کرد و عرض نمود: فدایت شوم یابن رسول الله، من بودم که راه بازگشتن را بر تو بستم و همراه تو شدم و بر تو تنگ گرفتم، ولی گمان نمی کردم این قوم پیشنهاد تو را نپذیرند، و کار را به اینجا بکشانند.بخدا اگر می دانستم هرگز به چنین کاری دست نمی زدم، و من اکنون از آنچه انجام داده ام به سوی خدا توبه می کنم. آیا توبه من پذیرفته است؟امام حسین علیه السلام فرمودند: آری خداوند توبه ی تو را می پذیرد، اکنون از اسب فرود آی.حر عرض کرد: من سواره باشم برایم بهتر است از اینکه پیاده شوم، ساعتی با ایشان همچنان که بر اسب خود سوار هستم در یاری تو بجنگم، پایان کار من به پیاده شدن خواهد انجامید.حضرت فرمودند: خدایت رحمت کند، هر چه خواهی انجام ده.چون اجازه یافت از خدمت آن جناب برفت تا برابر لشکر ابن سعد ایستاده گفت: ای مردم کوفه، مادر به عزایتان بنشیند و گریه کند، این بنده ی صالح را به سوی خود خواندید، چون آمد او را رها کردید. شما که می گفتید در یاری او با دشمنانش خواهید جنگید دست از یاریش برداشتید و به روی او شمشیر کشیدید، و می خواهید او را بکشید! او را نگهداشته و راه نفس کشیدن را بر او بسته اید، و از

ص:401

هر سو او را محاصره کرده اید، و از رفتن به سوی زمینها و شهرهای پهناور خدا جلوگیریش می کنید، همانند اسیری در دست شما گرفتار شده،گرفتار شده، و بر سود و زیان خویش قدرت ندارد.

آب فراتی که یهود و نصاری و مجوس و حیوانات از آن می آشامند بر او و اهلش بستید تا جایی که تشنگی ایشان را به حال بی هوشی انداخته.

پاس حرمت محمد صلی الله علیه و آله وسلم را در ذریه او نگاه نداشتید، خدا در روز تشنگی (فردای محشر) شما را سیراب نگرداند.

تیراندازان بر او حمله کردند. او پیش آمد و مقابل امام حسین علیه السلام ایستاد. (1)

شهادت حر

صاحبان مقاتل نوشته اند: حر خدمت امام حسین علیه السلام آمد و عرض کرد: چون اول کسی بودم که راه را بر تو گرفتم، اجازه فرمایید اول کس باشم که در راه تو کشته شوم و فردای قیامت اول کسی باشم که با جدت مصافحه کنم.

منظورش این بود که اول کسی باشد که به میدان رفته، مبارز طلبیده، کشته شود، و گرنه - همانطور که قبلا گفته شد - پیش از او عده ای در همان حمله اول شهید شدند.

حر اول کسی بود که پیش قدم شد و به میدان رفت و در مقابل لشکر ایستاد و رجز خواند و با آنها به مقاتله پرداخت، تا آنکه چهل نفر از ایشان را به جهنم فرستاد. و چون اسبش را پی کردند پیاده می جنگید تا او را از پا درآوردند.

یاران سید الشهداء علیه السلام او را خدمت آن سرور آوردند، هنوز رمقی در او باقی بود و خون از رگ های او می ریخت).

امام علیه السلام دست مبارک بر روی او کشید و فرمود:

ص:402

او آزادمردی است که امام حسین علیه السلام را صدا کرد، و صبحگاهان جانش را تقدیم نمود (1)ابن نما رحمه الله نقل می کند که حر به امام حسین علیه السلام عرض کرد: چون عبیدالله مرا به سوی شما فرستاد از قصر که بیرون آمدم از پشت سر صدائی شنیدم که«أبشر یا حر بخیر»«ای حر، تو را بخیر بشارت باد»

روی برگردانم، کسی را ندیدم، با خود گفتم: بخدا بشارت نباشد که من به سوی حسین علیه السلام در حرکتم، و خاطرم نگذشت که از شما تبعیت خواهم کرد.امام حسین علیه السلام فرمودند:«لقد أصبت أجرا و خیرا»«یقینا به ثواب و نیکوئی رسیده ای» (2)عده ای نیز نقل کرده اند که حر به امام حسین علیه السلام عرض کرد: دیشب پدرم را در خواب دیدم به من گفت: ای فرزند، در این روزها به کجا رفته بودی؟گفتم: رفته بودم که سر راه بر امام حسین علیه السلام بگیرم.پدرم فریاد برآورد و گفت: وا ویلاه ای پسر، تو را با فرزند رسول خدا چکار!اگر می خواهی در جهنم معذب و مخلد باشی با او جنگ کن، و اگر شفاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و رضای پروردگار و بهشت جاودان می خواهی او را یاری کن، و با دشمنانش جهاد کن. اکنون می خواهم مرا اجازه دهید که بجنگ روم.امام حسین علیه السلام فرمودند: تو میهمانی... (3)مرحوم کاشفی گوید: حر خود را به لشکر دشمن زده جنگ می کرد تا نیزه او

ص:404

درهم شکست پس شمشیر برکشید، و بر سر هر کس می زد تا سینه می شکافت، و هر که را بر میان می زد دو نیم می کرد.گاهی به طرف راست لشکر حمله می کرد و گاهی به طرف چپ، و جمع ایشان را پریشان می ساخت، و بدینسان کارزار می نمود، تا خود را نزدیک علمدار لشکر عمرسعد رسانید، و خواست که علمدار را با علم او دو نیم کند که شمر بانگ بر لشکر زد که گرداگرد او را بگیرید و نگذارید از میان شما بیرون رود، که لشکر به یکبار حمله کرده و از اطراف و جوانب زخم بر وی زدند، و حر در میان آن گروه می جوشید و می خروشید و مردانه

می کوشید که به ناگاه قسورة بن کنانه نیزه ای بر سینه او زد که در او جای گرفت.حر نیز شمشیر بر فرق قسورة زد که تا سینه اش شکافت، از اسب افتاد. حر نیز از مرکب به زمین افتاد و فریاد زد: یابن رسول الله أدرکنی.امام حسین علیه السلام به میدان آمد، حر را برداشته نزد سپاه خود آورد، پیاده شد و سر او را بر دامن گرفت و با آستین گرد از رخسار وی پاک می کرد.رمقی برای حر مانده بود، دیده باز کرد، سر خود را در دامن آن جناب دید تبسمی کرد و گفت: یابن رسول الله از من راضی شدید؟ امام فرمودند: من از تو خشنودم، خدا از تو راضی باد. حر شاد شد و از دنیا رفت. و امام علیه السلام با اصحابش برای حر گریستند. (1)مرحوم سید نعمت الله جزایری می نویسد: جماعتی از ثقات برایم نقل نمودند که چون شاه اسماعیل صفوی بغداد را فتح کرد به قصد زیارت حضرت امام حسین علیه السلام به کربلا آمد، شنید که عده ای از مردم به حر طعن می زنند و بد می گویند.سر قبر او آمد و دستور داد که قبرش را شکافتند، دیدند که مانند مردی خفته

ص:405

در قبر خوابیده و گوئی تازه بخون غلطیده، به آن هیئت که شهید شده بود، و دستمالی بر سرش بسته بود. شاه اسماعیل خواست آن دستمال را - که طبق نقل تواریخ امام حسین علیه السلام به سر او (1) بسته بودند - برگیرد. چون دستمال را باز کردند خون روان شد تا قبر را پر کرد، و چون آن دستمال را بستند خون بند آمد، دوباره گشودند خون روان شد و هر چند خواستند به تدبیری خون را به دستمال دیگر بندآورند میسر نگشت. لذا همان دستمال را به سر او بستند. و خوبی حال او بر آنها روشن شد.سپس دستور داد بر قبر او بنائی ساختند و خادمی بر آن گماشت.

ص:406

(1)

(1)

«نزدیک من بیایید ای کشندگان مؤمنین»

«اقربوا منی یا قتلة أولاد البدریین»«پیش آئید ای کشندگان فرزندان مجاهدین بدر!»«اقتربوا منی یا قتلة أولاد رسول رب العالمین و ذریته الباقین»«نزدیک من آئید ای کشندگان اولاد رسول پروردگار جهانیان و ذریه ی او»سی نفر از ایشان را به درک فرستاد، آنگاه مردی بنام یزید بن معقل در برابر او آمد و گفت: گواهی می دهم تو از گمراهانی.بریر گفت: بیا مباهله کنیم که هر یک از ما دروغگو باشد به شمشیر دیگری کشته شود.پس یزید ضربتی بر بریر زد، اثر نکرد، بریر ضربتی بر سر آن لعین زد که کلاه خودش را شکافت و به مغزش رسید و بر زمین افتاد.بحیر بن اوس - از اصحاب ابن زیاد - بر بریر حمله کرد، و او را شهید کرد. پس آن ملعون اسب در میدان جولان داد و شعری چند در افتخار خود بر قتل بریر بیان کرد، که به او گفتند: آیا فخر می کنی بر کشتن او که از نیکان و صالحان بود! پسر عموی آن شقی به او گفت: وای بر تو ای بحیر، کشتی بریر بن خضیر را! با چه روئی خدای خود را در قیامت ملاقات می کنی؟! آن شقی پشیمان شد ولی سودی نداشت (1)بعضی چنین نقل کرده اند که:بعد از آنکه بریر با یزید بن معقل مباهله کرد و او را کشت، رضی بن منقذ عبدی بر آن بزرگوار حمله کرد و ساعتی با هم گلاویز بودند، بالأخره بریر او را به زمین زد

ص:409

و بر سینه اش نشست. رضی چون خود را در پنجه ی شیر بدید، فریاد کشید و از لشکر کوفه حمایت خواست که او را خلاص کنند.کعب بن جابر نیزه بدست پیش آمد که حمله کند.

راوی گوید: به او گفتم: این بریر بن خضیر قاری قرآن است، که در مسجد به ما قرآن می آموخت. التفاتی نکرد و نیزه بر پشت او نهاد. چون بریر احساس نیزه کرد، روی رضی افتاد و صورت او را به دندان گرفت و بینی او را کند. ولی کعب بن جریر چندان به نیزه زور آورد تا در پشت بریر فرورفت، و بریر را از روی رضی به یکسو انداخت و پیوسته شمشیر بر آن بزرگوار زد تا بریر شهید شد.راوی گفت: رضی از خاک برخاست و خاک از قبای خود می تکانید و می گفت: ای برادر، بر من انعامی کردی که تا زنده ام فراموش نخواهم کرد.چون کعب بن جابر به منزل خود بازگشت، زن و خواهرش به او گفتند: تو دشمن پسر فاطمه علیهاالسلام را یاری کردی و سید قراء را کشتی! هر آینه امر عظیمی مرتکب شدی، بخدا سوگند دیگر با تو تکلم نخواهیم نمود.

ص:410

(1)

وهب پیوسته می جنگید تاکشته شد. زنش به بالین او آمد تا خون از صورت او پاک

کند، شمر ملعون غلام خود را فرستاد با عمودی که در دست داشت به سرش کوبید و او را کشت. و او اول زنی بود که از لشکرگاه امام حسین علیه السلام کشته شد. 658 از امام صادق علیه السلام نقل شده که؛... وهب بن وهب به میدان رفت و او نصرانی بود که به دست امام حسین علیه السلام مسلمان شده بود (1) و با مادرش همراه آن حضرت به کربلا آمده بود.سوار اسبی شد و عمود خیمه بدست گرفت و جنگید تا هفت یا هشت تن از آنها را کشت و اسیر شد. او را نزد عمرسعد بردند، آن ملعون دستور داد سرش را بریدند و به لشکرگاه امام حسین علیه السلام انداختند.مادرش شمشیر او را برداشت و به میدان رفت، امام حسین علیه السلام فرمودند:«یا ام وهب، اجلسی، فقد وضع الله الجهاد عن النساء، انک و ابنک مع جدی محمد صلی الله علیه و آله و سلم فی الجنة»«ای مادر وهب بنشین، خدا جهاد را از زنها برداشته، تو و پسرت با جدم محمد صلی الله علیه و آله و سلم در بهشت خواهید بود»... (2)لکن علامه مجلسی قدس سره این حدیث را ذیل مبارزات وهب بن عبدالله آورده و گوید: در حدیثی دیدم که این وهب (وهب بن عبدالله) نصرانی بود، و با مادرش بدست امام حسین علیه السلام مسلمان شد، و در مبارزه ی خود بیست و چهار پیاده و دوازده سواره را کشت. او را دستگیر کردند و نزد عمرسعد بردند.

ص:412

آن ملعون گفت:

«ما أشد صولتک»«عجب شجاعتی داری!»و دستور داد سرش را بریدند و به لشکرگاه حسین علیه السلام پرتاب کردند. مادرش سر و را برداشت و بوسید و باز به سوی لشکر ابن سعد انداخت و آن سر به مردی خورد و او را کشت، آنگاه با عمود خیمه حمله کرد و دو مرد دیگر را به هلاکت رسانید.امام حسین علیه السلام به او فرمودند:«ارجعی یا ام وهب، أنت و ابنک مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فان الجهاد مرفوع عن النساء»«ای مادر وهب برگرد، تو و پسرت با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستید، همانا جهاد از زنها برداشته شده است».او برگشت و می گفت: خدایا، ناامیدم مکن.امام حسین علیه السلام فرمودند: خداوند تو را ناامید نمی گرداند. (1)بعضی نوشته اند: از شب زفاف زن وهب تا روز عاشورا بیش از 17 روز نگذشته بود، و مفارقت شوهر بر وی دشوار آمد. گفت: ای وهب، بر من معلوم است که چون در راه پسر پیغمبر کشته شوی به بهشت خواهی رفت، و با حورالعین هم آغوش شوی و مرا فراموش کنی، لازم است که در نزد امام علیه السلام با من عهد کنی که فردای قیامت از من جدا نشوی.هر دو خدمت آن سرور رسیدند. زن وهب عرض کرد: یابن رسول الله، مرا دو حاجت است: اول: چون این جوان کشته شود من تنها شوم مرا به اهل بیت خود بسپاری.

ص:411

دوم: وهب تو را گواه گیرد که فردای قیامت مرا فراموش نکند.امام حسین علیه السلام از شنیدن این کلمات گریستند و فرمودند: حاجات تو بر آورده شود و او را مطمئن ساختند.

ص:414

(1)

- در ادای حق تو - چه بدیهم و چه عذری بیاوریم. نه بخدا قسم، من می مانم و با نیزه ام می جنگم تا آن را در سینه دشمن بشکنم، آنگاه دست به شمشیر برم و تا وقتی که قبضه آن در دستم باشد با این قوم جهاد کنم، از تو جدا نمی شوم و اگر سلاحی نداشته باشم با سنگ بر سر دشمن می زنم، از تو جدا نشوم تا با تو بمیرم. تو اولین کسی بودی که جانش را - در راه رضای خدا - فروخت، و اولین شهیدی بودی که برای خدا حضور یافتی و به عهد خود وفا نمودی و کشته شدی. قسم به پروردگار کعبه رستگار شدی. خداوند مقدم داشتن و یاری کردن امامت را پاداش عطا فرماید. زمانی که به خاک افتادی امام به سوی تو آمد و فرمود: ای مسلم، خداوند تو را رحمت کند و این آیه را تلاوت فرمود: (برخی از مؤمنین به عهد خود وفا کردند و از دنیا رفتند و بعضی منتظرند که وفا کنند، و عهد خویش را به هیچ وجه تغییر ندادند). خدا لعنت کند کسانی را که در کشتن تو شرکت کردند: عبدالله ضبابی، و عبدالله بن خشکاره بجلی، و مسلم بن عبدالله ضبابی» (1)

«استیعاب»، «اصابه»، «اسد الغابه»، «طبقات ابن سعد» و دیگر کتب رجال شیعه و سنی اتفاق دارند که مسلم بن عوسجه از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بوده، و مردی شریف و شب زنده دار و قاری قرآن، و شجاعی شیرافکن در جنگ با کفار بود، که نام او در فتوحات زینت کتب تواریخ و اخبار است.او از خواص امیرالمؤمنین علیه السلام و ملازم رکاب آن حضرت در جنگهای جمل و نهروان و صفین بوده، و به روایت «مهیج الأحزان» (2) حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام او را برادر خود خوانده، و چندین مرتبه قرآن را از نظر آن حضرت گذرانیده بود.

ص:416

و در زمانی که مسلم بن عقیل به کوفه آمد مسلم بن عوسجه در قبض اموال و خرید اسلحه و گرفتن بیعت وکیل آن بزرگوار بود، و از عباد روزگار و پیوسته در مسجد کوفه در پای ستونی از آن به عبادت و نماز مشغول بود.کلمات او در شب عاشورا خبر از مقام بلند او می دهد، و در زیارت رجبیه و ناحیه ی مقدسه، امام علیه السلام بر او سلام کرده اند.و مامقانی در «رجال» خود در ترجمه ی او می فرماید: جلالت قدر، و عدالت و قوت ایمان، و شدت تقوای مسلم، قلم از تحریر و زبان از بیان آن عاجز است. (آنگاه کلمات او را در شب عاشورا با امام حسین علیه السلام که بخشی از آن در زیارت ناحیه آمده است نقل می کند) (1)شیخ محمد سماوی می نویسد: مسلم بن عوسجه مردی شریف و بزرگوار و عابد و زاهد و فارس و شجاع بود، که اسم او در جنگها و فتوحات اسلام مذکور است. و از اصحاب پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم که به شرف زیارت آن حضرت نایل گشته بود.و از کسانی بود که برای امام حسین علیه السلام نامه نوشت و به عهد خود وفا کرد، و بعد از ورود مسلم بن عقیل به کوفه از مردم بیعت می گرفت...

بعد از کشته شدن مسلم و هانی - رضوان الله علیهما - مسلم بن عوسجه مدتی مخفی شد، سپس با اهل خود به کربلا آمد و جان خود را فدای فرزند پیامبر نمود. (2)فاضل بسطامی در تحفة الحسینیه گوید: چون خبر ورود امام حسین علیه السلام به کربلا به اهل کوفه رسید، و مردم برای جنگ با آن حضرت آماده می شدند، حبیب بن مظاهر از خانه بیرون آمد، عبورش به دکان عطاری افتاد. مسلم بن عوسجه را دید

ص:417

در آنجا ایستاده، احوال پرسید، گفت: می خواهم قدری حنا بخرم و به حمام روم.گفت: مگر نمی دانی که مولای ما حسین علیه السلام وارد کربلا شده، شتاب کن تا خود را به او برسانیم و آن حضرت را یاری کنیم (1)عمرو بن حجاج چون دلاوری اصحاب سیدالشهداء علیه السلام را دید بانگ بر لشکر زد و گفت: ای مردم احمق، آیا می دانید با چه کسانی می جنگید؟! شما با سواران و دلاوران کوفه جنگ می کنید، همانا اینان شجاعان عرب هستند که جان بر کف نهاده تن به مرگ داده اند، (تا هر کدام از آنها عده ای از ما را نکشند خود کشته نشوند،) هیچکس به تنهائی به جنگ اینها نرود که از بین می رود...سپس عمرو بن حجاج با همراهانش از سمت فرات به اصحاب امام حسین علیه السلام حمله کردند، و ساعتی دو لشکر با هم نبرد نمودند، در این گیر و دار مسلم بن عوسجه از پای درآمد و از زیادی زخم و جراحت به خاک افتاد.چون لشکر سعد دست از حمله کشید و به جایگاه خود رفت، و غبار جنگ فرونشست، دیدند مسلم بر زمین افتاده است. (2)در بعضی مقاتل نوشته اند: چون لشکر حمله کرد مسلم رجز خواند، و چون برق خاطف بر آن سپاه حمله نمود و پنجاه سوار جنگجو را به خاک انداخت، ولی از هجوم کفار زخم

بسیار بر بدن مبارکش رسید (چون نیروی مقاومت از او برفت) به خاک افتاد. (3)هنوز رمقی در تن داشت که حضرت سیدالشهداء علیه السلام به بالین او حاضر شدند و فرمودند: ای مسلم، خدا تو را رحمت کند و این آیه را تلاوت فرمودند:(فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا)

ص:418

(مسلم چشم باز کرد، چون نظرش بر آن حضرت افتاد تبسمی نمود).حبیب بن مظاهر به بالین او حاضر شد و گفت: ای مسلم، به خاک و خون غلطیدن تو بر من دشوار است، اکنون تو را به بهشت بشارت باد.مسلم با صدای ضعیف فرمود: خداوند تو را به خیر و سعادت بشارت دهد.حبیب گفت: ای مسلم، اگر نه این بود که هم اکنون به دنبال تو روانم و خود را به تو می رسانم، دوست داشتم به آنچه خواهی وصیت کنی تا بجا آورم.مسلم گفت: تو را وصیت می کنم به این آقا، و به امام حسین علیه السلام اشاره کرد و گفت: تا جان در بدن داری او را یاری کن.حبیب گفت: به پرورگار کعبه چنین کنم، و چیزی نگذشت که مسلم از دنیا رفت.مسلم کنیزی داشت چون مولای خود را کشته دید به بالین او آمد و فریاد زد: یا سیداه، یابن عوسجتاه، کوفیان از بانگ او فهمیدند مسلم کشته شده است، و از کشته شدن او اظهار شادی کردند.شبث بن ربعی ملعون (که رئیس پیادگان لشکر کوفه بود) چون این اظهار شادی را از لشکر دید گفت: مادرتان به عزای شما نشیند! خودی را با دست خود می کشید و عزیز خود را بخاطر دیگران ذلیل می کنید! آیا از کشته شدن او اظهار خوشحالی می کنید، بخدا قسم مسلم در میان مسلمانان محلی منیع و جایگاهی رفیع داشت، او را در جنگ آذربایجان دیدم که پیش از آنکه سواران مسلمان بیایند و صفوف آنها آراسته شود، شش نفر از

مشرکین را کشت

ص:419

(1)در سال بیستم هجری بعد از فتح نهاوند، فتح آذربایجان اتفاق افتاد، در سرزمین سلق که زمین همواری بود، چهل هزار تن از لشکر عرب حضور داشتند که مسلم بن عوسجه و شبث بن ربعی لعین تحت پرچم حذیفه ی یمانی در آن شرکت داشتند. (2)

(1)

خدا صلی الله علیه و آله و سلم قبول

نمی شود و نماز تو قبول می شود؟!... (1)روایت شده که حضرت سیدالشهداء علیه السلام به زهیر بن قین و سعید بن عبدالله فرمودند: پیش روی من بایستید تا من نماز ظهر را بجا آورم.آنها جلو ایستادند و تن خود را هدف تیرهای دشمن نمودند. حضرت با نصف اصحاب نماز خوف گذاشت (و نیمی دیگر مشغول دفع دشمن بودند).روایت شده که سعید بن عبدالله در پیش روی آن حضرت ایستاد و خود را هدف تیر نموده بود، هرگاه تیر از جانب راست یا چپ می آمد، پیش آن می ایستاد. پیوسته بر او تیر افکندند تا بر زمین افتاد و می گفت: خدایا این مردم را مانند لعن عاد و ثمود، لعنت کن. خدایا سلام مرا، و رنج این زخمها که به من رسید به پیامبرت برسان، و بگوی که در یاری و نصرت ذریه ی او بود.این بگفت و جان داد، و در بدن او بغیر از زخم شمشیر و نیزه، سیزده چوبه تیر یافتند. (2)ابن نما رحمه الله گوید: بعضی گفته اند؛ آن حضرت و اصحابش نماز را فرادی و با اشاره بجای آوردند. (3)چون حضرت امام حسین علیه السلام از نماز فارغ شدند به باقیمانده اصحاب خود فرمودند:«یا کرام (یا أصحابی)، هذه الجنة قد فتحت أبوابها، و اتصلت أنهارها، و أینعت ثمارها، و هذا رسول الله و الشهداء الذین قتلوا فی سبیل الله (و أبی و أمی) یتوقعون قدومکم، و یتباشرون بکم، (و هم مشتاقون الیکم،) فحاموا عن دین الله و دین نبیه، و ذبوا

حرم الرسول.

ص:422

فقالوا: نفوسنا لنفسک الفداء، و دماءنا لدمک الفداء، فوالله لا یصل الیک و الی حرمک سوء و فینا عرق یضرب».«ای بزرگواران (ای یاران من)، این بهشت است که درهایش به سوی شما باز شده، و نهرهایش جاری و میوه هایش رسیده است، و این رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و شهیدانی هستند که در راه خدا جان باخته اند، و پدرم و مادرم در انتظار قدوم شما و آرزومند و مشتاق دیدار شمایند، پس از دین خدا و دین پیامبر او جانبداری کنید و از حریم پیغمبر دشمنان را دفع نمائید. اصحاب گفتند: جانهای ما فدای جان شما، و خونهای ما فدای خون شما، قسم بخدا، تا خون در رگ ماست نخواهیم گذاشت به شما و به اهل بیت شما آسیبی برسد» (1)به روایت ابن نما رحمه الله: عمرسعد تیراندازان را به فرماندهی عمرو بن سعید فرستاد. باقیمانده ی اصحاب حسین را تیرباران و اسبهای آنها را پی کردند و برای آن حضرت سواره ای باقی نماند.

ص:423

(1)

فت: این سر پدر من است، آیا به من می دهی تا به خاک بسپارم؟ گفت: امیر راضی نمی شود و می خواهم

جایزه ی خوبی بگیرم.گفت: لکن خداوند جز بدترین عذاب به تو جزا نخواهد داد، بخدا سوگند آن را که کشتی بهتر از تو بود. این بگفت و گریست و پیوسته در صدد انتقام بود، تا زمان مصعب بن زبیر که قاتل پدر خود را کشت.ابی مخنف نقل کرده (1) که چون حبیب شهید گردید،«بان الانکسار فی وجه الحسین و قال: لله درک یا حبیب، لقد کنت فاضلا تختم القرآن فی لیلة واحدة»«آثار شکستگی در چهره امام حسین علیه السلام آشکار شد، و فرمود: خداوند به تو جزای خیر دهد ای حبیب، تو مردی بافضیلت بودی که در یک همه قرآن را می خواندی».و نیز فرمودند:«عند الله أحتسب نفسی و حماة أصحابی»«اجر خود و یاران باوفایم را بحساب خدا می گذارم» (2)

شدیم و تو نزدیکی مرا به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می دانی، اگر اراده ی یاری ما داری

زود نزد ما بیا».حبیب از ترس عبیدالله در میان قبیله ی خود مخفی بود، چون نامه رسید قبیله ی او از مضمون نامه مطلع شدند و دور او را گرفتند که آیا برای یاری حسین می رود یا نه؟ او گفت: پیرمردی هستم از من چه بر می آید، من نمی روم. قبیله او خاطرجمع شده، متفرق شدند.همسر او گفت: ای حبیب، پسر پیامبر تو را به یاری طلبیده و تو از رفتن کوتاهی می کنی، فردای قیامت جواب رسول خدا را چه خواهی گفت؟!حبیب از همسر خود هم تقیه می کرد، فرمود: اگر من به کربلا بروم، پسر زیاد خانه ی مرا خراب می کند و اموال مرا غارت کرده تو را اسیر کند.آن شیر زن گفت: حبیب، تو پسر پیامبر را یاری کن بگذار خانه ی مرا خراب کنند و اموال مرا غارت و مرا اسیر کنند. ای حبیب از خدا بترس.حبیب گفت: ای زن مگر نمی بینی من پیرمردی هستم قوت شمشیر زدن ندارم.آتش خشم و حزن آن زن از این کلام زبان زد و شیون کنان و اشک ریزان برخاست و مقنعه از سر کشید و بر سر حبیب انداخت و گفت: اکنون که نمی روی مانند زنان در خانه بنشین! و با قلب سوزناک ناله از دل برکشید و گفت: ایا ابا عبدالله، کاش من مرد بودم و در رکاب تو جان فشانی می کردم.حبیب چون آن منظر را دید و اخلاص همسر خود را فهمید، فرمود: ای زن، ساکت باش که دیده ی تو را روشن می کنم و این محاسن سفید خود را در یاری حسین علیه السلام بخون گلویم رنگین خواهم کرد.پس از خانه بیرون آمد تا راه فرار از کوفه بدست آورد. دید بازار آهنگران بسی رواج دارد. لشکر ابن زیاد سرهای نیزه تیز می کنند و تیرهای خود را به زهر آب

ص:426

ی دهند و شمشیرهای خود را صیقل می نمایند، به مسلم بن عوسجه برخورد که حنا می خرید. خبر ورود امام را در زمین کربلا به او داد. هر دو مهیای فرار شدند.حبیب غلام خود را طلبید و اسب خود را به او داد و گفت: این شمشیر را در زیر

لباسهای خود پنهان نما و از فلان جاده عبور کن و در فلان محل منتظر من باش، و اگر کسی از احوال تو پرسید بگو: به فلان مزرعه می روم. غلام رفت و حبیب از راه و بیراه ناشناس خود را به غلام رسانید، شنید غلام با اسب می گوید: ای اسب، اگر آقای من نیامد من خودم بر پشت تو سوار می شوم و برای یاری حسین علیه السلام به کربلا می روم. این سخن قلب حبیب را به لرزه آورد و گریست و گفت: یا أبا عبدالله، پدر و مادرم فدای تو باد، کنیز زادگان برای تو غیرت می کنند، وای بر آزادگان که دست از یاری تو بازداشتند.بر اسب خود سوار شد و به غلام گفت: در راه خدا آزادی بهر کجا می خواهی برو.غلام روی دست و پای حبیب افتاد و عرض کرد: ای سید من، مرا از این فیض محروم مکن و مرا با خود ببر تا جان خود را فدای حسین نمایم.حبیب غلام را همراه خود سوار کرد و به جانب کربلا روانه گردید.چون به کربلا رسید، اصحاب به استقبال او شتافتند، حضرت زینب علیهاالسلام فرمود: چه خبر است؟ عرض کردند: حبیب بن مظاهر به یاری شما آمده. فرمود: سلام مرا به حبیب برسانید.چون سلام آن مخدره را رسانیدند حبیب مشتی از خاک برداشت و بر فرق خود پاشید و گفت: من چه کسی باشم که دختر کبریای امیر عرب به من سلام برساند.

ص:427

(1)

از یکدیگر جدا شدند. جمعی که گفتار آنان را شنیدند تکذیب کردند. هنوز متفرق نشده بودند که رشید هجری وارد شد، و سراغ آنها را گرفت. گفتند: این دو نفر اینجا بودند و چنین و چنان گفتند.رشید گفت: خدا رحمت کند برادرم میثم را، تتمه ی حدیث را نگفت و آن چنین است که به آورنده ی سر حبیب صد درهم بیشتر از دیگران خواهند داد.رشید رفت و آن جماعت گفتند: این شخص از آن دو دروغگوتر است.راوی گفت: والله روزگاری نگذشت که دیدیم میثم را بر سر دار کشیدند، و سر حبیب را در کوفه گردانیدند و آنچه خبر دادند همه واقع شد. (1)از این قضیه تاریخی استفاده می شود که آن بزرگواران دارای علم منایا و بلایا بودند.

حبیب خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مشرف شده و از آن حضرت اخذ حدیث نموده و نزد امیرالمؤمنین علیه السلام بی نهایت عزیز و محترم بود. (2)محدث قمی رحمه الله می نویسد: حبیب از حمله ی علوم اهل بیت، و از خواص اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام بشمار می رفت...بعضی گفته اند: حبیب بن مظاهر و مسلم بن عوسجه وهانی بن عروة و عبدالله بن یقطر از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بودند. (3)دانشمندان علم رجال اتفاق دارند در اینکه این بزرگوار از خواص اصحاب امیرمؤمنان و امام حسن مجتبی و امام حسین علیهم السلام می باشد، و بعضی او را از اصحاب پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم می دانند و گویند: از شهدای کربلا پنج نفر از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بوده اند؛ انس بن حارث کاهلی، و حبیب بن مظاهر، و مسلم بن عوسجه،

ص:429

وهانی بن عروة، و عبدالله بن یقطر. (1)صاحب «اعیان الشیعة»، در ترجمه ی حبیب می نویسد: کنیه ی او ابوالقاسم مشکور، و موقع شهادت 75 ساله بود. تمام قرآن را حفظ داشت و هر شب - بعد از نماز عشاء تا طلوع فجر - یک ختم قرآن می نمود.منزل او در کوفه بود و در جنگهای سه گانه امیرالمؤمنین علیه السلام شرکت کرد. از خواص آن حضرت و حامل علوم شاه ولایت بود. (2)و به روایت علی بن حکم، حبیب از اصفیاء امیرالمؤمنین علیه السلام بوده، که از آنهاست عمرو بن حمق، و محدث بن ابی بکر، و میثم بن یحیی تمار، و رشید هجری و حبیب بن مظاهر (3)

ابن حجر عسقلانی در «الاصابه» می نویسد: حبیب از اصحاب پیامبر بود، و با پسر عمویش ربیعة بن خوط که او هم پیامبر را درک کرده بود، در کربلا با حضرت امام حسین علیه السلام شهید شدند...اهل تاریخ نوشته اند: حبیب در کوفه سکونت نمود، و در خدمت حضرت امیر علیه السلام بود، و در همه جنگهای آن حضرت (جمل و صفین و نهروان) در رکاب آن بزرگوار جنگید، و از اصحاب خاص، و حامل علوم آن کاشف اسرار بود.و از کسانی بود که برای امام حسین علیه السلام نامه نوشت و به عهد خود وفا کرد تا شهید شد.چون مسلم بن عقیل به کوفه آمد او با مسلم بن عوسجه از اهل کوفه برای امام حسین علیه السلام بیعت می گرفتند، و بعد از ورود ابن زیاد که یاران مسلم متفرق شدند،

ص:430

عشائر حبیب و مسلم بن عوسجه آن دو را مخفی کردند و چون خبر ورود امام حسین علیه السلام را به کربلا شنیدند هر دو مخفیانه از کوفه بیرون آمدند، شب راه می رفتند و روز پنهان می شدند، تا شب هفتم - یا هشتم - محرم به حضور آن حضرت در کربلا رسیدند.در کیفیت دفن بدن شریفش گفته اند: قبیله ی بنی اسد - به پاس حرمت و شأن حبیب که رئیس قبیله ایشان بود - او را نزدیک سر مطهر حسین علیه السلام در همان مکانی که الان هست دفن کردند. (1)و نقل شده: چون حبیب اذن خواست حضرت فرمود: تو یادگار جد و پدرم هستی، و پیر شده ای، چگونه راضی شوم که به میدان روی!حبیب بگریست و عرض کرد: می خواهم در نزد جدت روسفید باشم، و پدر و برادرت مرا از یاری کنندگان خود به حساب آورند. (2)موقعیت حبیب در بین اصحاب امام حسین علیه السلام بر کسی پوشیده نیست و بزرگان شرح حال او را در کوفه، و نامه نوشتن او برای آن حضرت و جمع شدن او و دیگران در خانه

سلیمان بن صرد خزاعی، و موارد زیادی از حضور او در جریانات کربلا، مثل بودنش با حضرت ابوالفضل علیه السلام در عصر تاسوعا، و سخنان او با حصین بن نمیر در وقت نماز ظهر عاشورا، و آمدن با امام حسین علیه السلام بالین مسلم بن عوسجه، و سخنان او در روز عاشورا با لشکر کوفه، و اینکه چون کمی یاران آن حضرت را مشاهده کرد: یابن رسول الله، در این نزدیکی عشیره من منزل دارند، اجازه فرمائید بروم از آنها برای نصرت شما دعوت کنم، و کلمات او در شب عاشورا و... نوشته اند که ما اندکی از کلمات و حضور این شهید فداکار را نقل نمودیم

ص:431

.و روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با جمعی از اصحاب خود عبور می کردند عده ای از بچه ها مشغول بازی بودند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کنار یکی از آنها نشست و بین دو چشم او را بوسید و با او مهربانی کرد و او را در دامن خود نشانید و زیاد او را می بوسید.از سبب آن سؤال شد، فرمودند: روزی این کودک با حسین بازی می کرد، دیدم خاک زیر قدمهای حسینم را برمی دارد و بر صورت و چشمهای خود می کشد، من او را دوست دارم بخاطر دوستی او با فرزندم حسین،«و لقد أخبرنی جبرئیل أنه یکون من أنصاره فی وقعة کربلا»«و جبرئیل به من خبر داد که این کودک از یاوران حسین در کربلا خواهد بود» (1)بنا به نقل بسیاری از بزرگان - مثل صاحب «ریاض الشهادة» و «مخزن البکاء» از بعضی ثقات و صاحب «تحفة الحسینیة» - این کودک حبیب بن مظاهر بوده، لکن با توجه به اینکه ولادت حضرت سیدالشهداء علیه السلام در سال چهارم هجری بود و قول صاحب ریاض و دیگران که سن حبیب را هنگام شهادت 75 سال نوشته اند موافق نمی شود، چون هنگام وفات پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم 25 ساله می شود و بر این سن کودک گفته نمی شود. بعلاوه

بعضی سن حبیب را 90 سال نوشته اند.لکن از مرحوم شوشتری نقل شده که می فرماید: این کودک زهیر بوده است. (2)مرحوم نوری از شیخ جعفر شوشتری نقل نموده که فرمود: چون از تحصیل علوم دینی در نجف اشرف فارغ شدم و اوائل منبر رفتنم بود، در فن خود مهارت نداشتم، لذا از روی کتاب «تفسیر صافی» و «روضة الشهداء» می خواندم، و لیکن

ص:432

نمی توانستم مطالب را آن طوری که می خواستم بیان کنم.یک سال گذشت و ماه محرم نزدیک شد. شبی حوصله ام تنگ شد و گفتم: تا کی از رو بخوانم و چاره ای پیدا نکنم. تا اینکه حال شکستگی در خود احساس کردم، با این حال به خواب رفتم. ناگاه خود را در زمین کربلا دیدم همانند روز عاشورا، مشاهده کردم از یک طرف خیمه های حسینی و از طرف دیگر دشمن. من داخل خیمه امام حسین علیه السلام شدم، بر آن حضرت سلام کردم آن جناب مرا نزدیک خود نشانید و به من لطف نمود.آنگاه به حبیب بن مظاهر فرمود: ای حبیب، شیخ جعفر اکنون مهمان است و ما آب نداریم و لیکن آرد و روغن نزد ما می باشد، برخیز طعام آماده نما، و برای مهمان حاضر کن. حبیب تهیه نمود و آن را با یک قاشق نزد من گذاشت، و من چند قاشق از آن خوردم، از خواب بیدار شدم. از برکت آن طعام به پاره ای از اخبار و مصائب و لطایف و کنایه ها آگاه شدم که کسی بر من پیشی نگرفت، و هر روز بیشتر می شد تا به مطلوب خود رسیدم. (1)و از بعضی کتب مراثی نقل شده که نادر شاه امر کرد که قبر حبیب را نبش کنند - مقصود او امتحان بود - چون چنین کردند و جسد پاکیزه او ظاهر شد، باد سختی شروع به وزیدن کرد که مردم ترسیدند و نادر بیهوش شد. چون بهوش آمد گریه زیادی کرد و عذرخواهی و توبه نمود، و دستور داد قبر او را پوشانیده و تعمیر کردند.

ص:433

(1)

(1)جریان ملاقات امام حسین علیه السلام با زهیر و بعضی از کلمات او با امام علیه السلام در راه کربلا و شب و روز عاشورا را نقل نمودیم، و گفتیم: آن سرور میمنه لشکر را به زهیر سپردند. به روایت ابی مخنف؛ شهادت زهیر بعد از شهادت حبیب بن مظاهر بود. چون حبیب شهید شد.«یابن الانکسار فی وجه الحسین»«شکستگی در روی حسین علیه السلام آشکار شد».زهیر چون این حالت بدید پیش آمد و عرض کرد: یابن رسول الله، پدر و مادرم فدایت، این شکستگی چیست که در شما می بینم، آیا ما بر حق نیستیم؟ امام علیه السلام فرمودند: آری بخدا قسم، من می دانم به علم یقین، که ما و شما بر حق و هدایتیم. زهیر عرض کرد: در این صورت دیگر باکی نداریم، در حالی که ما به سوی بهشت و نعمتهای آنها می رویم. پس زهیر حضرت را به ارجوزه ای (2) دلداری داد، وداع کرد و به سوی میدان تاخت... (3)راوی گفت: زهیر جنگ سختی نمود، رجز می خواند و چون صاعقه آتشبار خود را بر آن اشرار می زد، به روایت محمد بن أبی طالب؛ 120 نفر از آن منافقان را به جهنم فرستاد. آنگاه کثیر بن عبدالله شعبی و مهاجر بن اوس تمیمی، بر او حمله کردند و او را به شهادت رسانیدند. چون به زمین افتاد امام حسین علیه السلام فرمود:«لا یبعدک الله یا زهیر، و لعن الله قاتلک لعن الذین مسخوا قردة و خنازیر»«خداوند تو را از حضرت خویش (رحمت خویش) دور نگرداند، و کشنده ات را لعنت کند همانند لعن کسانی که به صورت میمون و خوک مسخ شدند»

ص:435

(1)

بشی ء أعز علی من نفسی و دمی لفعلت»«یا ابا عبدالله قسم بخدا، در روی زمین هیچ آفریده ای نیست - دور یا نزدیک، خویش یا بیگانه - که از تو نزد من گرامی تر و محبوب تر باشد. اگر می توانستم ستم و قتل را به چیزی عزیزتر و محبوب تر از جان و خون خود از تو دفع کنم در آن سستی نمی کردم و انجام می دادم».

آنگاه حضرت را وداع نمود و گفت: گواه باشید که من بر هدایت و دین تو و پدر بزرگوارت می باشم. سپس شمشیر کشیده به جانب آنان حمله کرد و نشان زخمی بر پیشانی داشت.ربیع بن تمیم - که مردی از لشکر ابن سعد بود - گفت: چون عابس را دیدم که رو به میدان می آید، او را شناختم، و در جنگها دیده بودم که دلاورترین مردم بود، گفتم: ای مردم، «هذا أسد الأسود، هذا ابن أبی شبیب»«این شیر شیران است، این پسر ابی شبیب می باشد»،مبادا کسی به مبارزه او برود، کسی مرد میدان او نیست.

ص:438

(1)او فریاد می زد:«ألا رجل، ألا رجل»«آیا مردی نیست، آیا مردی نیست (که پا به میدان بگذارد)»،این کار بر عمر گران آمد، فریاد زد: او را سنگباران کنید. از هر سو لشکر به جانب او سنگ

می انداختند. چون چنین دید، زره از تن درآورد و با تن برهنه بر آن روبه صفتان حمله کرد (2)وقت آن آمد که عریان شوم جسم بگذارم سراسر جان شوم آنچه غیر از شورش و دیوانگی است اندرین ره روی در دیوانگی است آزمودم، مرگ من در زندگی است چون رهم زین زندگی پایندگی است ربیع گفت: بخدا قسم، دیدم که عابس بهر طرف حمله می کرد، زیاده از دویست تن از پیش او می گریختند و بر روی یکدیگر می ریختند، بدین گونه رزم می کرد تا آنکه لشکر از هر جانب او را فراگرفت، و از زیادی زخم سنگ و شمشیر و نیزه از پای درآمد، و سر مبارکش را بریدند.ربیع گوید: سر او را دست چند تن دیدم که هر کدام می گفتند: من او را کشتم. عمرسعد گفت: نزاع نکنید، عابس را یک نفر نکشت بلکه همه در کشتن او شرکت داشتید

ص:439

(1)

و 25 نفر را کشت، و خود شربت شهادت نوشید. امام حسین علیه السلام بر بالین او ایستاد (1) و عرض کرد:«اللهم بیض وجهه و طیب ریحه و احشره مع الأبرار، و عرف بینه و بین محمد و آل محمد»«خداوندا، روی او را سفید و بوی او را نیکو گردان و او را با ابرار محشور نما، و با محمد و آل محمد علیهم السلام آشنا و معاشر گردان».امام باقر علیه السلام از علی بن الحسین علیهماالسلام روایت فرموده اند که: هنگامی که مردم برای دفن شهداء حاضر شدند، جسد جون را بعد از ده روز یافتند که بوی مشک از آن به مشام می رسید

ص:441

(1)

(1)

(1)

و بعضی گویند 25 ساله بوده و غیر از این هم گفته اند. پس علی اکبر از برادرش امام سجاد علیه السلام بزرگتر بود و این أصح و أشهر اقوال است.از شیخ أجل ابن دریس در خاتمه کتاب حج نقل می کند که حضرت علی اکبر بزرگتر

بوده، و آن جناب در زمان خلافت عثمان متولد شده است، و از جدش امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است، و شعراء در مدح او اشعار سروده اند.آنگاه ابن ادریس در رد کسانی که می گویند علی اکبر کوچک تر بوده می نویسد: در این باب باید به خبره ی این فن که علماء نسب و تاریخ و اخبارند، مانند زبیر بن بکار رجوع نمود، و نام جمعی را می برد که همگی علی اکبر علیه السلام را بزرگتر می دانند و بر این قول اتفاق دارند.سپس محدث قمی رحمه الله می فرماید: در اینجا گفتار ابن ادریس که فارس این میدان است، و با تتبع کافی به صراحت سخن گوید، کافی است، و مضمون اشعاری که در مدح او وارد شده، و گفتار معاویه ملعون در حق او (که خواهد آمد) مؤید است. (1)مرحوم ملاهاشم می نویسد: شهید در «دروس» و کفعمی فرموده اند که: آن حضرت 25 ساله بوده که دو سال از حضرت زین العابدین علیه السلام بزرگتر بوده، و احتمالا این قول اقوی باشد.أولا به جهت اینکه همه ی محدثین و مورخین علی شهید را علی اکبر نوشته و حضرت زین العابدین علیه السلام علی اصغر.و ثانیا؛ در مقاتل نقل شده که حضرت زین العابدین علیه السلام در مجلس ابن زیاد (در جواب آن ملعون که گفت: مگر علی کشته نشد) فرمودند:«کان لی أخ أکبر منی یسمی علیا فقتلتموه»

ص:446

«آنکه او را کشتند برادر بزرگترم علی بوده».و ثالثا؛ در «سرائر» و در مقاتل در احوال حضرت علی اکبر علیه السلام نوشته اند: آن جناب در خلافت عثمان به دنیا آمده و از جدش امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است، و کفعمی و شهید اول در «دروس» همین را اختیار کرده اند. (1)مرحوم عمادزاده نیز همین قول را اختیار کرده، و از بسیاری مورخین نقل کرده که آنها

حضرت علی اکبر علیه السلام را از امام سجاد علیه السلام بزرگتر می دانند. (2)مرحوم مقرم از بیش از 28 نفر از علماء و مورخین شیعه و سنی نقل نموده که: آن جناب از برادرش امام سجاد علیه السلام بزرگتر بوده است...در پایان بعد از ذکر اقوال دانشمندان می گوید: عده ای چون شیخ مفید رحمه الله در «ارشاد» و طبرسی رحمه الله در «اعلام الوری» از این مجموع جدا شده و می گویند: امام سجاد علیه السلام بزرگتر بوده بدون اینکه شاهدی بیاورند. (3)بعضی چون ابن شهر آشوب در «مناقب» و ابن طلحه شافعی در «مطالب السؤول» و ابن صباغ در «فصول المهمه» و... تصریح کرده اند که حضرت حسین علیه السلام سه پسر داشته اند: علی اکبر، علی اوسط (که همان حضرت سجاد علیه السلام است)، و علی اصغر. و این قول با گفتار فوق مخالفتی ندارد، بلکه بعضی از آنها تصریح نموده اند که علی اکبر علیه السلام در کربلا شهید شده و خواهد آمد که علی اصغر - طفل شیرخوار که نام دیگرش عبدالله بوده - نیز در کربلا شهید شده است.آنچه ممکن است سبب اشکال شود، عبارت پدر بزرگوارش هنگام رفتن او به میدان است که فرمود:

ص:447

«اللهم اشهد علی هؤلاء القوم فقد برز الیهم غلام...»که گفته شده کلمه «غلام» به جوان 25 یا 27 ساله اطلاق نمی شود.و لکن تحقیق در لغت خلافت آنست.أولا؛ به ابن سید (فرزند آقا و بزرگ) غلام گویند.ثانیا در «لسان العرب» نقل می کند که از حین تولد تا پیری غلام گویند. و مؤید آن، قول ازهری است که می گوید: از عرب شنیدم همینکه پسری دنیا آمد به او غلام گویند، و نیز شنیدم که به پیرمردان هم غلام می گفتند. و از قول ابوالعباس نقل می کند که

می گویند: فلانی غلام مردم است هر چند پیر باشد.ثالثا؛ در «مصباح المنیر» (که کتاب مهمی در لغت است) می نویسد: بر مرد پیر هم مجازا غلام اطلاق می شود چون قبلا (غلام) بوده است. (1)

-امام رضا علیه السلام فرمودند: چنین نیست بلکه حضرت سجاد علیه السلام دختر امام حسن، و نیز ام ولد از حضرت علی اکبر علیه السلام - که در کربلا شهید شده بود - را تزویج نمودند. (1)و در زیارت حضرت علی اکبر علیه السلام - که ابوحمزه از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده - آمده است:«... صلی الله علیک و علی عترتک و أهل بیتک و آبائک و أبناءک و أمهاتک الأخیار الأبرار الذین أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا. السلام علیک یابن

رسول الله و ابن أمیرالمؤمنین و ابن الحسین بن علی و رحمة الله و برکاته... ثم ضع خدک علی القبر و قل: صلی الله علیک یا أباالحسن - ثلاثا -...»«صلوات خداوند بر تو و بر اقوام و خاندان و پدران و فرزندان و مادرانت، (پدران) نیکوئی که خداوند پلیدی را از آنها دور نمود و آنها را پاکیزه قرار داد. سلام بر تو ای فرزند رسول خدا و ای فرزند امیرالمؤمنین و حسین بن علی... پس گونه ات را بر قبر بگذار و سه مرتبه بگو: صلوات خداوند بر تو باد ای اباالحسن...» (2)در این زیارت کنیه آن حضرت را اباالحسن ذکر کرده است، و استفاده می شود که اولاد آن بزرگوار چند عدد بوده چون لفظ «أبناء» جمع است.

سادات اربعه در اسلام است، و از بزرگانی بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم او را مثل صاحب یاسین (که قوم خود را به خدا دعوت کرد و او را کشتند) و شبیه ترین مردم به عیسی بن مریم نامیدند.

پدر بزرگوارش درباره او فرمودند:«اللهم اشهد فقد برز الیهم غلام أشبه الناس خلقا و خلقا و منطقا برسولک صلی الله علیه و آله و سلم، و کنا اذا اشتقنا الی نبیک نظرنا الیه»

ص:451

«خدایا گواه باش جوانی که در خلقت و سیرت و گفتار شبیه ترین مردم به پیامبرت بود به جنگ این مردم رفت، و ما هرگاه به دیدن پیامبرت مشتاق می شدیم به این جوان نگاه می کردیم» (1)

ب: عصمت آن بزرگوارعصمت همانند عدالت دارای درجات متفاوت است، و هیچکس به درجه ی چهارده معصوم علیهم السلام نمی رسد، لکن خداوند مقام عصمت را به حضرت علی اکبر لطف فرموده است.به این فقره از زیارت استدلال شده که امام صادق علیه السلام خطاب به آن بزرگوار فرمودند:«صلی الله علیک و علی عترتک و أهل بیتک و آبائک و أبناءک و أمهاتک الأخیار الأبرار الذین أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا»

ص:452

(1)که دوری از رجس و پلیدی همان عصمت است.اما آنچه دال بر مطلب است زیارت رجبیه امام حسین علیه السلام می باشد، که محدث قمی رحمه الله در مفاتیح نقل کرده:آنگاه به سوی قبر علی بن الحسین علیهماالسلام برو و نزد قبر آن جناب بایست وبگو:«السلام علیک أیها الصدیق الطیب الزکی الحبیب المقرب، و ابن ریحانة رسول الله... و جعلک من أهل البیت الذین أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا»

که خداوند آن بزرگوار را از اهل بیت عصمت قرار داد.کلمه ی «طیب» و «زکی» را نیز می توان مؤید عصمت گرفت.ج: صفات آن سرورحضرت علی اکبر دارای صفات جلال و جمال و ملکات نیکو بود، و به عالم ملکوت وصل بود. دو حدیث از مرحوم سید بن طاووس و شیخ مفید در طی طریق کربلا نقل کردیم که به پدر بزرگوارش گفت:«أفلسنا علی الحق»«آیا ما بر حق نیستم؟»حضرت فرمودند: بلی. گفت:«اذا لا نبالی بالموت»«حال که چنین است از مرگ باکی نداریم».د: شجاعت آن بزرگوار شجاعت را از علی مرتضی علیه السلام به ارث برده بود.علامه مجلسی رحمه الله نقل می کند:

ص:453

آن حضرت به هر جانب روی می آورد گروهی را به خاک هلاکت می افکند،«فلم یزل یقاتل حتی ضج الناس من کثرة من قتل منهم. و روی أنه قتل علی عطشه مأة و عشرین رجلا ثم رجع الی أبیه... فلم یزل یقاتل حتی قتل تمام المأتین...»«بقدری از آن لشکر کشت که از کثرت کشته به شیون آمدند، و روایت شده؛ علی اکبر با آنکه تشنه بود 120 نفر را کشت آنگاه نزد پدر بازگشت... دوباره به میدان آمد و آنقدر جنگید تا کشته ها به

دویست نفر رسید» (1)ه: تربیت شدن در دامان عمویش حضرت مجتبی و پدرش سیدالشهداء علیهماالسلام در «کافی» و «فقیه» و «تهذیب» در زیارتی از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که... کنار قبر فرزند آن حضرت، علی بن الحسین علیه السلام، که نزد پای پدر مدفون است می روی و می گوئی:«السلام علیک یابن رسول الله، السلام علیک یابن أمیرالمؤمنین، السلام علیک یابن الحسن و الحسین»«سلام بر تو ای فرزند رسول خدا، سلام بر تو ای فرزند امیرالمؤمنین، سلام بر تو ای فرزند حسن حسین» (2)شیخ صدوق قدس سره بعد از نقل این زیارت می فرماید: این أصح زیارات نزد من است. گفته اند: برای این فرزند امام حسن علیه السلام گفته شده است که چون امام مجتبی علیه السلام مربی و معلم حضرت علی اکبر علیه السلام بوده است، و در حدیث آمده:

ص:454

«انما الاباء ثلاثة؛ من ولدک و من علمک و من زوجک»«پدر سه گونه است؛ آنکه ترا به دنیا آورد، و کسی که تو را تعلیم نموده، و دیگر پدر زن» (1)

محدث قمی رحمه الله می نویسد: در این مدتی که آن حضرت در دنیا بود، عمر شریف خود را صرف عبادت و زهادت و اطعام مساکین و اکرام مسافرین، وسعه ی در اخلاق و توسعه در ارزاق فرموده بحدی که در مدحش گفته شده:لم تر عین نظرت مثله من محتف یمشی و لا ناعل (تا آخر ابیات)هیچ دیده ای مانند او ندیده است،نه کسی که پابرهنه راه می رود و نه کفش پوشیده.

ص:455

و در زیارتش خوانده می شود:«السلام علیک أیها الصدیق و الشهید المکرم و السید المقدم، الذی عاش سعیدا و مات شهیدا، و ذهب فقیدا، فلم تتمتع من الدنیا الا بالعمل الصالح، و لم تتشاغل الا بالمتجر الرابح».چگونه چنین نباشد آن جوانی که اشبه مردم به رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بود، و آداب را از دو سید جوانان اهل بهشت اخذ نموده، چنانکه عبارت زیارت مرویه معتبره آن حضرت:«السلام علیک یابن الحسن و الحسین»

دلالت بر این مطلب دارد (1)حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بسیار او را دوست می داشت، حتی آنکه او را مدح نموده، اشعاری در مدح او می سرود، از آنجمله ابن ادریس در «سرائر» ذکر کرده که حضرت امیر علیه السلام در شأن او فرموده:لم تر عین نظرت مثله من محتف یمشی و لا ناعل (2)ابوالفرج اصفهانی در «مقاتل الطالبیین» از مغیره نقل می کند که روزی معاویه گفت: امروز سزاوارترین مردم به خلافت کیست؟ گفتند: تو، گفت: چنین نیست بلکه شایسته ترین مردم بر این امر علی بن الحسین (علی اکبر) است. چون جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می باشد و شجاعت بنی هاشم و سخاوت بنی امیه و جمال و بزرگ منشی ثقیف در او جمع است

ص:456

(1)

«السلام علیک یا أول قتیل من نسل خیر سلیل من سلالة ابراهیم الخلیل...»«سلام بر تو ای اولین جان باخته از خاندان بهترین زادگان (رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم) از دودمان ابراهیم خلیل...» (1)جمعی از مورخین اهل سنت چون طبری (2) و ابن اثیر و ابوالفرج و... نیز همین را

اختیار کرده اند، اما بعضی احتمال داده اند که مراد اولیت در شأن و رتبه باشد. چنانکه مثلا می گویند: «فلانی اول عالم یا اول تاجر است»، و گفته اند: عبدالله بن مسلم بن عقیل اول شهید از اهل بیت آن بزرگوار بوده، لکن عبارت زیارت ناحیه و عبارت مرحوم سید بن طاووس و شیخ مفید و ابن ادریس با این توجیه نمی سازد.

«خدایا گواه باش، جوانی که در خلقت و سیرت و گفتار، شبیه ترین مردم به پیغمبرت بود به جنگ این مردم رفت، هرگاه به دیدن پیغمبرت مشتاق می شدیم به صورت این جوان نگاه می کردیم».خدایا برکات زمین را از ایشان بازدار، و آنها را پراکنده ساز، و میان آنها جدائی افکن، و آنها را متفرق و متشتت فرما، و والیان را هرگز از ایشان راضی مگردان، که این جماعت ما

را طلب کردند تا یاری کنند، ولی شمشیر بر روی ما کشیدند.پس آن حضرت بانگ بر عمرسعد زد که از ما چه می خواهی، خداوند رحم تو را قطع کند، و هیچ کار بر تو مبارک نگرداند، و بعد از من کسی را بر تو مسلط کند که در بستر سرت را ببرد، چنانکه رحم مرا قطع کردی و قرابت و خویشی مرا با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مراعات نکردی.پس به آواز بلند این آیه را تلاوت فرمود:(ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین - ذریة بعضها من بعض و الله سمیع العلیم) (1)«خداوند برگزید آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان - نسلی را از برخی برتر قرار داد و خداوند شنوا و داناست» (2)در بسیاری از کتب است که چون شاهزاده عازم جنگ شد، امام به او فرمود: با مادر و برادر و عمه هایت وداع نما. پس به خیام حرم آمد و با صدای بلند فرمود:

ص:459

«السلام علیک یا أخاه، و علیکن یا أهل بیتاه، هذا آخر السلام و آخر الکلام واللقاء فی الجنة».چون صدای جانفزای علی اکبر بگوش پرده نشینان حرم رسید همگی به دور او حلقه ماتم زدند، و دستها در آغوش درآوردند، و چندان ناله و گریه کردند که بیهوش شدند...امام سجاد علیه السلام فرمود: روز عاشورا به مرضی شدید گرفتار بودم، در آن حال دیدم یکی آهسته آهسته دست و پای مرا می بوسد. نگاه کردم دیدم برادرم علی اکبر است که در کمال ادب بر روی پایم افتاده و صورت خود به کف پایم می مالد، گفتم: ای برادر، چه شده است

که حالت دگرگون و اشکت جاری است؟ پاسخ داد: پدرم تنها مانده، یارانش کشته شده اند، اینک قصد آن دارم که جانم را نثارش کنم.شاهزاده مادر و برادر و عمه ها را وداع نمود و به نزد پدر بزرگوار آمد، شاه مظلومان بدست خود اسلحه بر او پوشانید. و به روایتی عمامه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را بر سرش بست... و او را به سوی میدان فرستاد (1)در کتاب «روضة الأحباب» نقل شده که امام حسین علیه السلام بدست خود سلاح جنگ به قامت علی اکبر پوشانید، و کلاه خودی فولادی بر سر او گذاشت، و کمربند چرمی که از علی مرتضی علیه السلام به یادگار داشت بر کمر وی بست (و شمشیر مصری بر میان او حمایل کرد) و اسب عقاب را به او داد تا سوار شود، و او را بدین گونه روانه میدان کرد (2)حمید گوید: دیدم آن حضرت از شدت غم گاهی می نشست و گاهی بر می خاست و سر خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا شاهد باش که علی را فدای امت جدم کردم.

ص:460

خدا بسوز دلم واقفی که جانم رفت ز جان عزیزترم اکبر جوانم رفت (1)پس آن شاهزاده به میدان رفت، جمیع لشکر حیران جمال نورانی او شدند. چون به میدان رسید بر آن سپاه تاخت و قوت بازویش - که نشانه ای از شجاعت حیدری بود - بروز داد و رجز می خواند:أنا علی بن الحسین بن علی نحن و بیت الله أولی بالنبی من علی فرزند حسین بن علی هستم، سوگند بخدا ما از هر کس به پیغمبر اولاتریم...پس حمله می کرد و آن نامردان شقی را می کشت، و بهر جانب رو می کرد گروهی را به خاک هلاکت می افکند، آنقدر از ایشان کشت تا آنکه صدای ضجه و شیون از آنها بلند شد.

به سند معتبر روایت شده که با آن عطش که داشت 120 نفر را کشت.در این هنگام حرارت آفتاب و غلبه تشنگی و کثرت زخمها و سنگینی اسلحه او را بسختی انداخت، لذا به سوی پدر شتافت و عرض کرد:«یا أبة، العطش قد قتلنی و ثقل الحدید أجهدنی، فهل الی شربة من الماء سبیل؟ أتقوی بها علی الأعداء»«ای پدر، تشنگی مرا کشت، و سنگینی اسلحه مرا بزحمت انداخته و توانم را برده است. آیا راهی به سوی قطره ی آبی هست تا بر دفاع دشمن قوت یابم»

ص:461

(1)حضرت گریست و فرمود:«یا بنی یعز علی محمد و علی علی بن ابی طالب و علی أن تدعوهم فلا یجیبوک، و تستغیث بهم فلا یغیثوک»«ای پسرم، بسی دشوار است بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و علی مرتضی علیه السلام و بر من، که آنها را بخوانی، تو را اجابت نکنند، و به آنها استغاثه کنی به فریاد نرسند».(به روایت سید بن طاووس رحمه الله فرمود: پسر جانم، اندکی جنگ کن، بزودی جد خویش را ملاقات کنی، و او کاسه ای لبریز از آب به تو خواهد داد که بعد از آن دیگر تشنه نشوی.)

و به او فرمود: ای فرزند: زبانت را بیرون بیاور. پس زبان او را در دهان گرفت و مکید، و انگشتر خود را به دهانش نهاد و فرمود: به میدان باز گرد که امیدوارم پیش از شام جدت جامی لبریز از آب به تو بنوشاند، که بعد از آن هرگز تشنه نشوی.آن جوان به میدان بازگشت و کارزار عظیمی نمود، و هشتاد نفر دیگر را کشت که تعداد کشتگان به دویست تن رسید.مردم کوفه از کشتن وی پرهیز می کردند، تا اینکه چشم مرة بن منقذ عبدی ملعون (2) به او افتاد و گفت: گناه عرب به گردن من باشد اگر باز اینگونه

ص:462

بر لشکر حمله کند (چون 12 حمله نموده بود) و داغش را به دل پدرش نگذارم.در این میان که به مردم حمله می کرد، آن ملعون سر راه بر او گرفت و نیزه به او زد و او را به خاک انداخت و لشکر دورش را گرفتند و با شمشیر او را پاره پاره کردند.به روایت «بحارالانوار»: مرة بن منقذ بر فرق آن جوان ضربتی زد که تاب و توان از او برفت، لشکر با شمشیر بر او می زد و او دست بگردن اسب خود کرد، و اسب (که گویا تیر به چشمش خورده، و یا خون آن حضرت چشمانش را فراگرفته بود) او را میان لشکر دشمن برد،«فقطعوه بسیوفهم اربا اربا»«لشکر با شمشیر خود او را پاره پاره کردند».چون جان به گلویش رسید فریاد زد:«یا أبتاه، هذا جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، قد سقانی بکأسه الأوفی شربة لا أظمأ بعدها أبدا، و هو یقول:

العجل العجل، فان لک کأسا مذخورة حتی تشر بها الساعة»«پدر جان، این جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است که جامی پر به من نوشانید که دیگر تشنه نشوم، و می گوید: بشتاب بشتاب که جامی هم برای تو آماده کرده ام، تا در این ساعت بنوشی».به روایت مرحوم سید بن طاووس: صدا زد؛«یا أبتاه، علیک السلام، هذا جدی (رسول الله) یقرئک السلام و یقول لک: عجل القدوم علینا»«پدر جان، خداحافظ، این جدم رسول خداست که به تو سلام می رساند و می گوید: هر چه زودتر نزد ما بیا».پس فریادی برآورد و مرغ روحش از قفس تن پرواز نمود.امام حسین علیه السلام آمد بر بالینش نشست.

ص:463

«و وضع خده علی خده، و قال: قتل الله قوما قتلوک، ما أجرأهم علی الله و علی انتهاک حرمة الرسول صلی الله علیه و آله و سلم، علی الدنیا بعدک العفی»«آن حضرت صورت خود را بر صورت علی گذاشت و فرمود: خدا بکشد آن گروهی که تو را کشتند، چه جرأتی نسبت به خداوند و بر شکستن حرمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دارند. بعد از تو خاک بر سر دنیا باد».در «روضة الصفا» آمده که امام حسین علیه السلام بر بالین جوانش با صدای بلند گریست و

تا آن زمان کسی (از دشمن) صدای گریه او را نشنیده بود. (1)ابی مخنف می نویسد: سپس بر قوم مارقین حمله کرد و 180 نفر را کشت. از طرفی ملعونی کمین کرد و عمودی آهنین بر سرش زد که با سر به زمین آمد. حضرت نشست و صدا زد: پدر جان خداحافظ، این جدم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمؤمنین علیه السلام، و این جده ام فاطمه زهرا علیهاالسلام و خدیجه کبری هستند که می گویند: العجل، آنها مشتاق دیدار تو هستند. (2)مرحوم واعظ قزوینی از «مقتل» شیخ حر عاملی نقل می کند که حضرت هنوز چند قدم به کشته ی علی اکبر مانده بود، که خود را از مرکب به زیر انداخت، زانو بزانو خود را به جوانش رسانید. اول نگاهی به آن بدن قطعه قطعه کرد، دید سنگدلان جای سالمی در بدن آن جوان نگذاشته اند، و از ضربت تیر و شمشیر و نیزه و خنجر جسم جوانش را مشبک کرده اند. بعد،«صاح الامام سبع مرات»«امام هفت مرتبه فریاد کشید»آه وا ولداه، آه وا علیا، وا ثمرة فؤاداه، ولدی قتلوک.یا کوکبا ما کان أقصر عمره و کذا تکون کواکب الأسحار

ص:464

ص:465

ص:466

ستاره ی من، چه زود عمرت بپایان رسید، ستارگان سحری اینگونه هستند.علی با پدر حرف بزن...«فجعل یمسح الدم علی ثنایاه الشریفة»«آقا با دست مبارک، خون از دندانهای عزیزش پاک می کرد»،

و شروع کرد دندانهای علی را بوسیدن...«فاذا نطقت فأنت منطقی، و اذا سکتت فأنت فی مضماری، ولدی ولدی ولدی ولدی، فوضع خده علی خده، و قال: أما أنت فقد استرحت من هم الدنیا و غمها، و صرت الی روح و راحة، و بقی أبوک فریدا وحیدا، و ما أسرع لحوقی بک»«چون سخن بگویم تو ورد زبان منی، و چون سکوت کنم تو نقش دل منی، فرزندم، فرزندم، فرزندم، فرزندم، پس صورت بر صورت او گذاشت و فرمود: تو از هم و غم دنیا راحت شدی و به سوی رحمت خدا و بهشت رفتی، ولی پدرت یکه و تنها ماند، و چه زود است ملحق شدن من به تو» (1)امام صادق علیه السلام در زیارت آن حضرت می فرمایند:«بأبی أنت و أمی من مذبوح و مقتول من غیر جرم، بأبی أنت و أمی دمک المرتقی به الی حبیب الله، بأبی أنت و أمی من مقدم بین یدی أبیک، یحتسبک و یبکی علیک، محترقا علیک قلبه، یرفع دمک بکفه الی أعنان السماء، لا یرجع منه قطرة، و لا تسکن علیک من أبیک زفرة»«پدر و مادرم قربان تو سر بریده و کشته ی بی گناه، پدر و مادرم فدای تو که خونت تا نزد حبیب خدا بالا رفت. پدر و مادرم قربانت که در برابر پدر به

ص:467

میدان شتافتی و او و تو را در راه خدا داد و بر تو می گریست و دلش برای تو آتش گرفت، و خونت را با دست خود تا دل آسمان می پاشید که قطره ای از آن بر نمی گشت، و ناله اش برای تو خاموش نمی شد...» (1)روایت شده که چون علی بن الحسین علیه السلام در کربلا کشته شد، امام حسین علیه السلام با جبه ی خز و عمامه ای که دو گوشه از آن آویزان بود، بالین او رفت و فرمود:«أما أنت یا بنی، فقد استرحت من کرب الدنیا و غمها، و ما أسرع اللحوق بک»«ای پسرم تو از گرفتاری و غم دنیا راحت شدی و من هم شتابان به تو می پیوندم» (2)چون علی اکبر شهید کربلا نور چشم انبیاء و اولیاءدیدگان سلطان اقلیم وجود خالق جان، مالک غیب و شهودمانده همچون ذات خود فرد و وحید جمله اصحابش ز تیغ کین شهیدشسته دل یکجا ز نقش ما سوی دل ندارد با کسی غیر خدامرحوم سپهر می نویسد: پس امام حسین علیه السلام اسب براند و به شتاب صفوف لشکر را شکافت و مردم را پراکنده کرد و صیحه می زد و همی «علی» می گفت. چون به بالین او رسید از اسب پیاده شد، و فرزند را بر سینه ی خود چسبانید و چهره ی مبارک بر چهره ی او نهاد.علی اکبر چشم گشود و عرض کرد: ای پدر بزرگوار، می بینم که درهای آسمان باز شده و حوران بهشتی نازل می شوند، و جامهای سرشار از شربت بر کف دارند و مرا به سوی خویشتن می خوانند. اینک بدان سرای سفر می کنم و می خواهم که این

ص:468

زنان بی یار و یاور

در سوگ من چهره نخراشند. این بگفت و درگذشت (1)می توان گفت: آن حضرت بر بالین جوانش نشست مانند نشستن جوان مرده ها، از داغ او خاک نشین شده، دل از مرگ جوان آتش گرفته، از چشمهایش اشک روان است. سینه اش پر غم، اعضاء از کار افتاده، جوارح سست شده، لرزه به استخوانها افتاده، دل از دنیا برکنده، روز روشن در نظرش تار شده، از جان سیر و از زندگی دلگیر گشته، گاهی صدا میزند جواب نمی شنود، گاهی می پرسد حرف نمی زند. گاهی به قاتلانش نفرین می کند.گاهی خون از لب و دندانش پاک می کند، گاهی صورت به زخمهای بدنش می مالد، گاهی می فرماید: بابا راحت شدی. و یا می فرماید: پدر پیرت را تنها گذارده ای. و یا می گوید: من هم شتابان به تو می رسم.جوانان بنی هاشم بالای سرش حلقه ی ماتم زده، گریبانها دریده اند، و سینه ها خراشیده اند.حمید بن مسلم گوید: زنی را دیدم مانند آفتاب تابان، بی تابانه از خیمه بیرون دوید و فریاد وا ویلاه، وا ثبوراه می کشید و می گفت: ای نور دیده ی اخیار، و ای میوه ی دل و نور چشمان من، پس جسد مطهر آن شاهزاده را در بر کشید.پرسیدم: این زن کیست؟ گفتند: زینب دختر علی علیه السلام است.پس آن حضرت دست خواهر بگرفت و او را به سوی خیمه برگردانید.آنگاه رو به جوانان کرد و فرمود:«احملوا أخاکم»«برادر خود را بردارید».او را از قتلگاه برداشتند و آوردند و جلو خیمه ای که برابر آن می جنگیدند گذاشتند

ص:469

(1)شیخ مفید رحمه الله نقل کرده که زینب خواهر حسین علیه السلام از خیمه بیرون دویده، فریاد می زد:

«یا أخیاه و ابن أخیاه»ای برادرم و ای فرزند برادرم»و شتابانه آمد تا خود را روی نعش علی اکبر انداخت.امام حسین علیه السلام سر خواهر را بلند کرده و او را به خیمه باز گردانید، و به جوانان خود فرود: برادر خود را بردارید. جوانان آمده او را برداشتند، و جلو خیمه ای که در برابر آن می جنگیدند، بر زمین نهادند. (2)عمارة بن واقد گوید: در آنحال زنی را دیدم از خمیه ی حسین علیه السلام بیرون آمد و ندا می کرد:«وا ولداه، وا مهجة قلباه، یا لیتنی کنت قبل هذا الیوم عمیاء، أو کنت و سدت تحت أطباق الثری»«ای عزیز مادر، کاش پیش از این کور شده بودم، یا مرده بودم و این حالت را نمی دیدم»،چون به نزد آن نعش رسید خود را روی آن انداخت، سیدالشهداء علیه السلام تشریف آورد و عبائی بر سرش انداخت و دست او را گرفته سوی خیمه برگردانید. (3)در بعضی کتب معتبره از شیخ مفید رحمه الله، و او به اسناد خود از جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده که چون علی بن الحسین علیه السلام شهید شد، امام گریان و نالان وارد خیمه شد و از خود مأیوس بود. سکینه آمد و عرض کرد:«ما لی أراک تنعی نفسک و تدیر طرفک، أین أخی علی»«شما را چه شده است! می بینم که نزدیک است روحت پرواز کند و جان

باخته ای، و چشم به این سو و آن سو می گردانی، برادرم علی کجاست؟».امام فرمودند: این گروه لئام او را کشتند. سکینه از شنیدن این خبر فریاد؛ وا أخاه وا

مهجة قلباه، برآورد، و خواست از خیمه بیرون رود. آن حضرت منع نموده فرمود: ای سکینه، اتقی الله و استعملی الصبر»«از خدا بپرهیز و صبر پیشه کن».گفت: «یا أبتاه، کیف تصبر من قتل أخوها، و شرد أبوها»«پدر جان، چگونه صبر کند کسی که برادرش کشته، و پدرش را آواره شده است»حضرت فرمودند: انا لله و انا الیه راجعون (4)شیخ صدوق رحمه الله از حاجب ابن زیاد نقل کرده که چون سر حسین علیه السلام را برای ابن زیاد آوردند، دستور داد آن را در طشت طلا برابرش نهادند و با چوب دستی به دندانهایش می زد و می گفت:«لقد أسرع الشیب الیک یا أبا عبدالله...»«یا اباعبدالله چه زود پیر شدی!» (5)و گفته اند: زینب کبری علیهاالسلام در جواب فرمود: ای پسر زیاد، برادرم پیر نبود، ولی داغ علی اکبر او را پیر نمود (6)«قال ابن أبی لیلی للصادق علیه السلام: أی شی ء أحلی مما خلق الله عزوجل؟

فقال علیه السلام: الولد الشاب. فقال: أی شی ء أمر مما خلق الله؟ فقال: فقده. فقال: أشهد أنکم حجج الله علی خلقه»«ابن ابی لیلا به امام صادق علیه السلام عرض کرد: در

میان مخلوقات خداوند عزوجل چه چیز از همه چیز شیرین تر است؟ فرمودند: فرزند جوان. عرض کرد: از بین مخلوقات خدا چه چیز تلخ تر است؟ حضرت فرمودند: از دست دادن آن جوان. پس گفت: گواهی می دهم که شما حجت های خدا بر مردم هستید» (7)مرحوم شیخ محمد مهدی مازندرانی مطالب نفیسه ای در رابطه با شهادت حضرت علی اکبر علیه السلام ذکر کرده که بطور اختصار نقل می شود:1- حضرت امام حسین علیه السلام هنگام رفتن حضرت علی اکبر علیه السلام به میدان خطاب به عمرسعد فرمودند:«قطع الله رحمک... کما قطع رحمی»«خدا رحم ترا قطع کند چنانکه تو از ما قطع رحم کردی»،زیرا عمرسعد پسر خاله ی لیلی مادر علی اکبر بود و با آن جناب خویشی داشت (8)2- در مقاتل آمده: «احتمله الفرس الی معسکر الأعداء»

کلمه «احتمل» چون از باب افتعال است اشاره به آنست که حضرت علی اکبر علیه السلام به خاطر کثرت جراحات وارده از اثر شمشیر، متمکن نبود که بر پشت اسب قرار گیرد، و اسب آن بزرگوار بزحمت او را حمل می کرد، و چون خون فرق مبارک بر صورت اسب جاری و چشمانش را خون فراگرفته بود، آن بزرگوار را میان لشکر دشمن برد و آن لئام با شمشیرهای خود او را پاره پاره کردند، اسب دیگر طاقت نیاورد و آن حضرت به زمین سقوط کرد.3- از این عبارت زیارت آن مظلوم «یرفع دمک بکفه الی عنان السماء»،چنین فهمیده می شود که امام حسین علیه السلام خون آن بزرگوار را بطرف آسمان پاشید.4- هنگامیکه عمرسعد لشکر را به جنگ با حضرت علی اکبر علیه السلام امر کرد،

ص:470

عده ای از اهل کوفه آن ملعون را سرزنش کردند و گفتند: ما را امر می کنی بجنگ کسی برویم که شبیه به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می باشد، و عده ای از آنها به خاطر بزرگی مصیبت سیدالشهداء علیه السلام به حال آن حضرت گریه کردند.5- بعضی می نویسند: حضرت زینب علیهاالسلام پیش از برادر به بالین حضرت علی اکبر علیه السلام آمده، چون می دانست اگر امام حسین علیه السلام حضرت علی اکبر را اینگونه ببیند، روح از بدنش مفارقت می کند، و داغ علی اکبر وی را می کشد، لذا حضرت زینب علیهاالسلام خواست برادر را بخود مشغول کند تا زنده بماند.6- چون سکینه دید پدر بزرگوارش نزدیک است جان دهد فرمود: «أین أخی علی» مقصودش این بود کجاست برادرم که شبیه به پیامبر است و هرگاه پدرم به او نظر می کرد هم و غم او زائل می شد، حال کجاست تا به او نظر نماید. حضرت در جواب فرمودند: مردان پست او را کشتند.7- مرحوم شیخ جعفر شوشتری گوید: حضرت حسین علیه السلام در مصیبت حضرت علی اکبر علیه السلام سه مرتبه نزدیک بود جان دهد:

اول: چون حضرت علی اکبر علیه السلام مقابل پدر آمد و اجازه خواست، آن حضرت به او اذن داد و لباس رزم بر او پوشانید و او را مسلح نمود و بر عقاب سوار کرد، زنان از خیمه ها بیرون آمدند و گرد او جمع شدند، عمه ها و خواهرهای او عنان اسبش را گرفتند و مانع از رفتن او شدند.امام حسین علیه السلام حالش دگرگون شد بطوریکه نزدیک بود جان دهد، فریاد برآورد او را رها کنید.«فانه ممسوس فی الله و مقتول فی سبیل الله»«که او غرق در خداست و کشته ی راه خدا می باشد»،پس دست او را گرفت و از میان زنان بیرون برد و به او نگاه مأیوسانه نمود...دوم: هنگامیکه حضرت علی اکبر علیه السلام از میدان برگشت در حالی که زخمهای

ص:471

فراوان برداشته، و خون از حلقه های زره اش جاری بود، حرارت و عطش او را فراگرفته بود، ایستاد و فرمود:«یا أبة، العطش قد قتلنی...»آن حضرت جوانش را به سینه چسبانید و گریه می کرد و نزدیک بود از شدت هم و غم جان دهد که نمی تواند او را سیراب کند.سوم: چون حضرت علی اکبر علیه السلام به زمین آمد و فریاد برآورد: پدر جان خداحافظ، حضرت سکینه گوید: چون پدرم صدایش را شنید نزدیک بود بمیرد. چشمانش همانند شخص محتضر گشته بود، به اطراف خیمه نگاه می کرد و نزدیک بود روح از جسد مبارکش بیرون آید، در وسط خیمه فریاد برآورد: فرزندم، خدا بکشد کسانی که تو را کشتند.چون حضرت زینب صدای برادر را شنید، فریاد زد:یا حبیب قلباه، وا ثمرة فؤاداه،کاش پیش از این روز کور شده بودم. زنان دسته جمعی فریاد کردند: حضرت حسین علیه السلام به آنها فرمود: ساکت شوید چون گریه ها در پیش دارید.

8- در کتاب «ناسخ التواریخ» آمده که حضرت حسین علیه السلام اسب تاخت و صفوف لشکر را شکافت و مردم را پراکنده می کرد و مرتب فریاد می زد: «ولدی علی». (که دنباله ی آن قبلا گذشت).9- مرحوم شیخ حسین بحرانی در «الفوادح الحسینیة» چنین آورده: چون حضرت علی اکبر علیه السلام طلب مبارز نمود، احدی جرئت نمی کرد با او بجنگد.ابن سعد ملعون طارق بن کثیر را خواند و به او گفت: از ابن زیاد جایزه درخواست کن و بجنگ این جوان برو و سرش را برای من بیاور.آن ملعون گفت: تو از ابن زیاد ملک ری می گیری، من به سوی او می روم، بشرط آنکه از او برایم امارت موصل بگیری. عمرسعد قبول کرد و انگشتر خود را گرو نزد او

ص:472

گذاشت.طارق بجنگ آن بزرگوار بیرون رفت، و با هم مقاتله کردند، تا اینکه آن حضرت ضربه محکمی به او زد و او را کشت.پس برادرش بجنگ آن حضرت آمد که حضرت علی اکبر شمشیر به چشمانش زد و او را نیز کشت. دیگر کسی جرأت نمی کرد به مبارزه ی با او بیرون آید، تا اینکه عمرسعد فریاد برآورد: آیا کسی نیست بجنگ با او رود؟بکر بن غانم بسویش شتافت. چون آن ملعون عازم جنگ شد، رنگ صورت امام حسین علیه السلام دگرگون شد. مادرش لیلی عرض کرد: ای سید من، مگر جوانم کشته شد؟ فرمود: نه، و لکن مردی بجنگ او آمد که بر او می ترسم، برو برای فرزند خود دعا کن، که از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم: دعای مادر در حق فرزند مستجاب است.لیلا در خیمه سر خود را برهنه کرد و برای جوانش دعا کرد، و بکر را لعنت نمود.حضرت علی اکبر علیه السلام نگاه کرد دید زره زیر بغل بکر سوراخ است، شمشیر خود را چنان در آنجا زد که او را دو نصف کرد و به درک واصل نمود.در خبر دیگری آمده که لیلی چنین دعا کرد:«یا راد یوسف علی یعقوب من بعد الفراق، و جاعله فی

الدهر مسرورا، و یا راد اسماعیل الی هاجر، الهی بعطش أبی عبدالله، الهی بغربة أبی عبدالله، امنن علی برد ابنی»«ای کسی که یوسف را بعد از فراق یعقوب به او بازگرداندی، و او را در زندگی مسرور نمودی، و ای کسی که اسماعیل را به هاجر رساندی، پروردگارا به تشنگی ابا عبدالله و به غربت او سوگند که؛ بازگشت فرزندم را بر من منت گذار».10- مرحوم حجة الاسلام ملامحمد اشرفی نقل نموده که چون حضرت

ص:473

علی اکبر علیه السلام کشته شد لیلی پا برهنه از خیمه خارج شد و فریاد می زد: «وا ولداه»این خبر تأیید می شود به آنچه در بعضی کتب معتبره که حضرت علی اکبر علیه السلام جنگ نمود تا کشته شد و مادرش لیلی درب خیمه ایستاده به او نظر می کرد.11- در بعضی کتب از شخصی حکایت شده که می گفت: سوار بر شتر و در کوچه های مدینه می گشتم، تا اینکه بخانه های بنی هاشم رسیدم، از خانه ای گریه و فریاد جانسوزی شنیدم. دانستم که زنی گریه و ناله می کند همانند زنی که فرزندش را از دست داده باشد. ناله و فریاد چنان بود که حتی شترم از شنیدن آن ناله ها طاقتش را از دست داد.پیاده شدم و ایستادم و منتظر بودم کسی از خانه بیرون آید تا سؤال کنم، کنیزی از خانه بیرون آمد، پرسیدم: این خانه کیست؟ گفت: صاحبخانه حضرت حسین علیه السلام است که شهید شده.گفتم: این زن گریه کننده کیست؟ گفت: لیلی مادر علی اکبر می باشد که دائما شب و روز برای پسرش گریه می کند.

(1)

خاندانش، از زنان و فرزندان همراه خود به مکه و از آنجا به کربلا بردند. بنابراین اگر بگوئیم یکی از زنان آن حضرت در کربلا نبوده دلیل می خواهد، و اگر لیلی در مدینه و یا در مکه مانده بود مورخین ذکر می کردند.مگر کسی بگوید: لیلی قبل از جریان کربلا فوت کرده بود، که قائلی ندارد، و اگر کسی گفته باشد قول او شاذ و نادر است (1)و از «معالی السبطین» نقل شد که به دستور حضرت امام حسین علیه السلام لیلی برای علی اکبر دعا نمود و بازگشت او را از خداوند خواست، و این مطلب را تأیید می کند اتفاق همه مورخین و مقتل نویسان که حضرت علی اکبر علیه السلام جنگ را رها کرده و به خیمه ها بازگشت، و این عمل هیچ مناسبتی ندارد، خصوصا با شوق فراوان آن بزرگوار به شهادت، ناچار باید گفت که دعای مادر بود که آن حضرت به خیمه ها بازگشت نمود.حال اگر این بانوی بزرگوار در کربلا بوده چه حالی داشت هنگامیکه بدن غرق بخون جوانش را دید!!

ابوبصیر از امام باقر و امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمودند: (در داستانی که حضرت ابراهیم مأمور به ذبح پسرش شد و کارد به گلوی فرزند خود گذاشت بریده نشد و از مأموریت بازگشت) چون ابراهیم ساره را از جریان باخبر کرد، ساره برخاست و اثر کارد را زیر گلوی فرزندش دید.«ففرعت و اشتکت و کان بدء مرضها الذی هلکت فیه»

ص:475

«پس ترسید و مریض شد و این شروع بیماری وی بود که با آن از دنیا رفت» (1)و نیز نقل شده که جناب عبدالمطلب کنار کعبه نمود که اگر خداوند ده پسر به او عطا کند یکی را در موسم حج در منی قربانی نماید. چون خداوند به او ده فرزند عطا نمود، خواست یکی را قربانی نماید، فرزندانش را طلبید و به ایشان فرمود: نزد مادرهای خود روید و ایشان را خبر دهید که من چنین نذری کرده ام، و بگوئید که شما را زینت کنند و سرمه در چشمهای شما بکشند، و با آنها وداع کنید، وداع کسی که مراجعت نخواهد کرد.چون مادران خود را مطلع کردند، صدای شیون از خانه هایشان بلند شد و تا صبح گریه می کردند، و آن شب بر زبان و دختران عبدالمطلب بسیار تلخ گذشت، خصوصا مادر عبدالله که از همه بیشتر گریه می کرد، و آن پسر را خیلی دوست می داشت، و عبدالله در آن وقت یازده ساله بود. (ولی شب عاشورا بر اهل بیت پیامبر علیهم السلام تلخ تر گذشت).چون صبح طالع شد عبدالمطلب رداء حضرت آدم را بر دوش، و نعلین شیث را در پا، و انگشتر حضرت سلیمان را در انگشت نمود، و خنجر برنده در دست گرفته و فرزندان را طلبید. همه با لباسهای فاخر خدمت پدر شتافتند جز عبدالله که مادرش فاطمه راضی نمی شد. چون او را شایسته قربانی می دانست. و می گفت: قرعه بنام او بیرون خواهد آمد.عبدالمطلب به خانه فاطمه آمد، دید عبدالله سر به سینه مادر گذاشته و مادر او را

بسینه خود چسبانیده، عبدالمطلب دست عبدالله را گرفته و او را از خانه بیرون آورد. مادر استغاثه می کرد و می گفت: چگونه راضی می شوی که این چنین فرزندی

ص:476

را بدست خود بکشی؟! عبدالله از مادر با التماس رخصت می طلبید و به جانب پدر می گریخت و می گفت: کاش پیش از این مرده بودم و این حالت را ندیده بودم.عبدالمطلب بی تاب شد و زار زار گریست، عبدالله گفت: ای مادر، اگر خداوند مرا بجهت قربانی اختیار نماید زهی سعادت، و اگر دیگری را اختیار نماید با هزار اندوه سوی تو برمی گردم. ناچار قبول کرد، چون چند قدم روانه شد، فاطمه صدا زد: ای مادر صبر کن تا دفعه ی دیگر دست به گردنت نمایم و تو را وداع کنم، چون امید بازگشتن از تو ندارم، عبدالله صبر کرد تا مادرش رسید، دست به گردن او درآورد و بیهوش شد.(ای دوستان، چه حالی داشت حضرت حسین علیه السلام و لیلی هنگام وداع با علی اکبر، چون علی اکبر می خواست به میدان روانه شود، مادرش دست به گردن او درآورد و صورت او را بوسید و سرمه در چشمهایش کشید و گیسوانش را شانه زد. آنگاه مدهوش افتاد.حمید بن مسلم گوید: هنگامیکه علی اکبر روانه ی میدان شد امام حسین علیه السلام از حرم بیرون آمد در حالی که هر دو دست به کمر گرفته و می فرمود: ای داد، کمر حسین شکسته شد، و سر خود را به جانب آسمان بلند کرد و از چشمانش قطرات اشک جاری بود، و آهی کشید بنحوی که زمین بلرزه درآمد...حمید گوید: دیدم آن حضرت از شدت غم گاهی می نشست و گاهی برمی خاست، و سر خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا شاهد باش که علی را فدای امت جدم کردم). عبدالله با پدر سوی کعبه روانه شد. جمیع قریش از زن و مرد در مسجدالحرام جمع شدند. عبدالمطلب اولاد خود را در کعبه جمع نمود و فرمود: ای پروردگار خانه و حرم، خداوند مقام و زمزم، اینک همه ی فرزندان خود را بدرگاه تو آورده ام، هر یک را

ص:477

خواهی اختیار کن. نام هر یک را بر تیری نوشت و به خادم کعبه داد و فرمود: فرزندان مرا برداشته داخل خانه کعبه کن و قرعه بینداز، به اسم هر یک بیرون آید شال دور گردن او کرده بیرون آور.

حاضرین صدا به شیون بلند کردند که خادم کعبه ردای عبدالله را در گردنش انداخته از خانه بیرون کشید. رنگ عبدالله به زردی مایل و از شوق می لرزید.عبدالمطلب از این خبر مدهوش شد. و برادران او نیز گریان از کعبه بیرون آمدند. و ابوطالب که برادر مادری او بود از همه بیشتر می گریست.چون عبدالمطلب بهوش آمد صدای گریه مرد و زن قریش بگوشش رسید و دید فاطمه مادر عبدالله با هر دو دست خاک بسر می ریزد، و صورت خود را می خراشد.چون خواست عبدالله را قربانی کند بزرگان قریش نگذاشتند. ابوطالب بر دامن عبدالله چسبیده و می گفت: ای پدر، برادر مرا بگذار و مرا بجای او ذبح کن. پس از مبالغه بسیار عبدالمطب راضی شد دوباره قرعه بیندازد، باز به اسم عبدالله بیرون آمد.عکرمة بن عامر که از بزرگان بود، تدبیر نمود و گفت: قرعه بنام عبدالله و شتران بینداز، روز دیگر عبدالله را با لباسهای فاخر در حالی که به انواع زینتها آراسته بود نزد کعبه حاضر نمودند. بعد از هفت شوط طواف ده شتر حاضر کرد و قرعه افکند تا نود شتر باز قرعه بنام عبدالله بیرون آمد.عبدالمطلب خواست عبدالله را ذبح کند جمعی از زنان مکه با سر و پای برهنه و گیسوان پریشان، طفل های شیرخواره خود را بر روی دست گرفته نزد عبدالمطلب آمدند و گفتند: ای سید قریش، اگر بر ما رحم نمی کنی بر این طفلهای صغیر ما رحم کن و عوض او این طفلهای ما را ذبح کن، که چون آن طفلها را دید ترحم نمود و بار دیگر قرعه بنام عبدالله و صد شتر انداخت، (که بنا بر روایات قرعه بنام شتران بیرون آمد و لذا سنت شده که دیه ی هر مرد صد شتر می باشد).عبدالله فرمود: ای پدر چند وصیت دارم:1- دست و پای مرا محکم ببند که مبادا حرکت کنم.2- روی مرا بپوشان که مبادا مهر پدری بر تو غالب شود و امر خدا را بجا نیاوری.3- جامه های خود را جمع کن که خون آلود نشود که هر وقت بر آن نظر کنی داغ تو

تازه شود.4- ای پدر، در مصیبت من صبر کن و بسیار اندوه بخود راه مده.عبدالمطلب گفت: ای پسر بخدا سوگند، دست و پای تو را نبندم، چون طاقت ندارم تو را به این حال ببینم. (حال چگونه امام مظلوم علیه السلام طاقت آورد که حضرت علی اکبر علیه السلام را پاره پاره مثل خانه زنبور سوراخ سوراخ ببیند، چنانکه در

ص:478

حدیث آمده؛ دفعه ی آخر که حضرت علی اکبر بجهاد رفت بنی امیه دور او را گرفتند.«فقطعوه بسیوفهم اربا اربا»«با شمشیرها بدن او را پاره پاره و قطعه قطعه کردند».در روایت دیگر: اینقدر جراحت بر بدن لطیفش آمده بود که او را نمی شناخت که چون او را به خیمه ها آوردند حضرت سکینه عرض کرد: این نعش کیست؟ حضرت فرمودند: نعش برادرت علی اکبر است، پس خود را روی نعش برادر انداخت و مدهوش شد).5- ای پدر، از حال مادرم غافل نشوی و او را دلداری دهی که می دانم بعد از من چندان زندگی نخواهد کرد.6- ای پدر، به برادران من بگو: هر وقت بر سر خوان طعام می نشینند، مرا یاد کنند.7- ای پدر، به مادرم بگو: گاهی بر سر قبرم بیاید و بر غریبی من گریه کند.

ص:479

(1)

و به میدان

رفت در حالی که اشک بر گونه هایش روان بود و می فرمود:ان تنکرونی فأنا بن الحسن سبط النبی المصطفی المؤتمن هذا حسین کالأسیر المرتهن بین أناس لا سقوا صوب المزن اگر مرا نمی شناسید من فرزند امام حسن هستم، پسر دختر پیغمبر برگزیده ی مورد اعتماد.این (عمویم) حسین است که چون اسیران در بین مردم گرفتار است، از باران ابرها (رحمت الهی) سیراب نشوید (1)در بعضی روایات است که آن حضرت فرمود:«یا ولدی، أتمشی برجلک الی الموت»«ای فرزندم، بپای خود به سوی مرگ می روی؟».آن طفل عرض کرد:«و کیف یا عم و أنت بین الأعداء وحیدا غریبا»«عموی بزرگوار، چگونه نروم و حال آنکه تو را تنها و غریب در میان دشمنان می بینم».نه دوستی و نه یاری.«روحی لروحک الفداء، و نفسی لنفسک الوقاء»آنقدر اصرار و مبالغه کرد تا اجازه گرفت (2)یکی در یتیم از رشته ی عشق بر آمد تا که گردد کشته ی عشق بچرخ دلبری بد اولین ماه بملک عشق بابش دومین شاه به عجز و لابه و نیکو بیانی یتیم آسا به صد شیرین زبانی بخاک پای آن شه سود رخسار بگفت ای از تو پیدا عرش دادار

ص:482

غم بی یاریت ای داور داد مرا درد یتیمی برده از یادچون قاسم از عمو اذن جهاد خواست آن حضرت اجازه نمی داد و می فرمود: تو یادگار برادرم هستی، می خواهم زنده باشی تا بوسیله تو خودم را تسلی دهم.قاسم به خیمه ی خود آمد و سر بزانوی غم نهاد و اشک از چشمش سرازیر و قلبش محزون بود. ناگاه یادش آمد که پدر تعویذی بر بازوی او بسته، و فرموده: هر گاه اندوه و غم بسیار بر تو غلبه کرد، این تعویذ را باز کن و بخوان و آنچه در او نوشته عمل کن. قاسم با خود گفت: تا بحال مرا چنین درد و رنجی نیامده، لذا تعویذ را از بازو باز کرد، دید نوشته:ای پسرم، تو را سفارش می کنم هرگاه برادرم و عمویت حسین علیه السلام در کربلا بدست دشمنان گرفتار شد، جهاد و مبارزه با دشمنان خدا را ترک مکن، و از جانفشانی بخل منما، و اگر از رفتن به جهاد نهی کنند تو بر آن اصرار نما، تا اذن بگیری و به سعادت همیشگی نائل شوی.قاسم نزد عمو آمد و نوشته پدر را ارائه نمود. چون آن امام مظلوم نوشته را دید، گریه بسیار نمود و آه سوزناک از جگر برکشید. (1)چون قاسم عازم میدان شد، امام حسین علیه السلام گریبان پیراهن او را پاره کرد، و عمامه ی او را نصف کرده، بر روی آن جناب آویزان نمود، و لباس او را به صورت کفن بر وی پوشانید، و شمشیر خود را به کمر او بست، و او را روانه میدان نمود. (2)او جنگ سختی نمود و به آن کمی سن، سی و پنج تن را کشت.

ص:483

(1)در «شرح شافیه» آمده: مردی را که با هزار نفر برابر می دانستند به قصد قاسم پیش آمد، و حضرت قاسم همچون باد شدید و برق خاطف بر او حمله کرد و او را به ضرب

شمشیر از اسب بینداخت. آنگاه اسب خود را در میان انبوه لشکر تاخت، و با خردسالی 35 تن و به روایتی 70 نفر از آن ستمگران را بکشت. (2)حمید بن مسلم گوید: من در میان لشکر عمرسعد بودم. پسری دیدم که رویش همانند پاره ی ماه بود. شمشیر در دست و پیراهن و ازاری در بر، و نعلینی در پای داشت که بند یکی پاره شده بود، و من فراموش نمی کنم که بند نعل پای چپ بود.عمر بن سعد ازدی گفت: بخدا سوگند که من بر این پسر حمله کنم.گفتم: سبحان الله، این چه اراده ای است (و از جان او چه می خواهی؟) او را بحال خود واگذار، این گروه که دور او را احاطه کرده اند او را کفایت می کنند. گفت: والله بر وی حمله کنم. پس حمله کرد و بتاخت، ناگهان با شمشیر، بر سر آن شاهزاده زد که بروی افتاد و فریاد زد: ای عمو.امام حسین علیه السلام با تعجیل چون باز شکاری لشکر را شکافت، و همانند شیر خشمگین بر آنها حمله کرد، شمشیری به عمرو - قاتل قاسم - بنواخت، آن ملعون دست خود را سپر آن شمشیر کرد. شمشیر حضرت دستش را از مرفق جدا ساخت.آن ملعون فریاد زد که سپاهیان شنیدند. امام حسین علیه السلام کناری رفت. سواران کوفه هجوم آوردند که عمرو را نجات دهند. چون سواران تاختند بدن نحسش را اسبها لگدکوب کردند، چیزی نگذشت که به دوزخ شتافت.چون گرد و غبار فرونشست حسین علیه السلام را بالای سر آن شاهزاده دیدم که در حال جان دادن بود و پای بر زمین می سائید.

ص:484

آن حضرت فرمود:«یعز والله علی عمک أن تدعوه فلا یجیبک، أو یجیبک فلا یعینک، أو یعینک فلا یغنی عنک. بعدا لقوم قتلوک»«بخدا سوگند، دشوار است بر عمویت که او را

بخوانی و نتواند اجابت کند، و چون اجابت کند یاری نتواند نمود، و اگر یاریت کند به تو سودی ندهد. دور باشند از رحمت خدا این قوم که تو را کشتند».آنگاه قاسم را برداشت و سینه او را به سینه خود چسبانید و به سوی خیمه ها برد، و گویا می نگرم به دو پای آن پسر که به زمین کشیده می شد. او را بیاورد تا در کنار فرزندش علی بن الحسین علیه السلام و کشته های دیگر از اهل بیت خود، بر زمین نهاد.و روایت شده که امام حسین علیه السلام فرمود:«اللهم أحصهم عددا، و اقتلهم بددا، و لا تغادر منهم أحدا، و لا تغفر لهم أبدا».«خداوندا، این گروه را نابود ساز، و ایشان را هلاک و پراکنده گردان، و از آنها احدی باقی مگذار و هرگز آنها را نیامرز».بعد فرمود:«صبرا یا بنی عمومتی، صبرا یا أهل بیتی، لا رأیتم هوانا بعد هذا الیوم أبدا»«ای عمو زادگان من صبر نمائید، ای اهل بیت من شکیبائی کنید و بدانید بعد از این روز ذلت و خواری هرگز نخواهید دید»

ص:485

(1)مصیبت حضرت قاسم علیه السلام جانسوز است و ویژگیهای خاصی در شهادت او وجود دارد:

1- کمی سن آن جناب.2- لباس رزم نداشت.3- گویا بقلب لشکر حمله کرده و می خواست پرچم دشمن را سرنگون سازد، چون در بعضی مقاتل آمده که پرچمداری لشکر کوفه را به درک فرستاد.4- در موقع آمدن حضرت سیدالشهداء علیه السلام به بالین آن شاهزاده، حضرت با لشکر درگیر جنگ شد و حضرت قاسم لگدمال سم اسبان گردید.لذا حضرت سیدالشهداء علیه السلام در شب عاشورا در جواب حضرت قاسم فرمودند: آری بخدا، عمویت بقربانت، تو هم یکی از آن مردانی که با من کشته می شوی، پس از آنکه سخت گرفتاری شوی

ص:486

(1)

در سال 25 هجری خواهد بود. (1)

تهرانی از شیخ جلیلی - که با هم به درست صاحب جواهر می رفتند - نقل می کند:یکی از تجار که رئیس خانواده آل کبه بود، جوانی خوش منظر داشت و اولاد او منحصر به همین جوان بود، و مادرش علویه بود.این جوان به مرض حصبه مبتلا گردید و حال او سخت شد و مشرف بمرگ گردید،

چشم و پای او را می بندند، پدرش بیرون دویده به سر و سینه می زند و مادر او به حرم ابوالفضل علیه السلام می رود و از کلیددار تقاضا می کند شب در حرم بماند، ابتدا نمی پذیرد بعد که آن زن خود را معرفی کرده و می گوید: پسرم در حال مردن است کلیددار قبول می کند.آن عالم گوید: در آن شب من وارد کربلا شدم و از جریان خبر نداشتم، و آن تاجر را هم نمی شناختم. در خواب دیدم از طرف قبر حبیب بن مظاهر به حرم سیدالشهداء علیه السلام مشرف می شوم.بالای سر مبارک فضا و زمین از ملائکه پر بود، و در مسجد بالا سر حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم و حضرت علی علیه السلام بر تختی نشسته بودند.در آن اثنا ملکی آمد سلام کرده، عرض کرد: حضرت ابوالفضل می گویند: یا رسول الله علویه همسر حاجی آل کبه شفای فرزندش می خواهد، از خداوند بخواهید او را شفا دهد. حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم دست به دعا برداشته بعد از لحظه ی فرمودند: مقدر شده این جوان بمیرد.بعد از لحظه ای ملک دیگری آمد و سلام نمود و همان پیام را آورد، دوباره حضرت رسول دست به دعا برداشته و پس از دعا فرمودند: مردن این جوار مقدر است. ملک برگشت. شیخ گوید: ناگاه دیدم ملائکه حاضر در حرم بحرکت آمدند، و در آنها شور و غوغا افتاد. گفتم: چه خبر است؟دیدم حضرت ابوالفضل علیه السلام خودشان با همان حالت وقت شهادت تشریف آوردند، و خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سلام کردند و گفتند: علویه به من توسل نموده

ص:489

و شفای فرزندش را از من می خواهد، شما بخدا عرض کنید: این جوان را شفا دهند یا دیگر مرا باب الحوائج نخوانند، و این لقب را از من برداند.چون رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم این سخن را شنیدند، چشم مبارک آن حضرت پر از اشک شد، و رو به حضرت علی علیه السلام نموده فرمودند: یا علی، تو هم در دعا با من همراهی کن. هر دو بزرگوار دعا کردند که ملکی از آسمان نازل شد و به آن حضرت سلام کرد و سلام خداوند را به آن بزرگوار ابلاغ نمود و گفت: لقب باب الحوائج را از عباس نمی گیریم و جوان را شفا دادیم.

شیخ گوید: از خواب بیدار شدم، چون از قضیه خبر نداشتم، بسیار تعجب کردم. هنوز یک ساعت به صبح مانده بود، روانه شدم و بعد از پرسیدن خانه را پیدا کردم.داخل خانه شدم پدر جوان را دیدم راه می رود و بر سر و صورت می زند و جوان را در اتاق تنها گذاشته بودند.به حاجی گفتم: آرام باش جوانت شفا یافته، تعجب کرد مرا به اتاق جوان برد. دیدیم جوان نشسته و مشغول باز کردن صورت خود است.پدر او را بغل کرد. جوان گفت: گرسنه ام.سپس علویه داخل شد و گفت: شفای جوانم را گرفتم. (1)6- «عبد صالح» در زیارت آن بزرگوار آمده:«السلام علیک أیها العبد الصالح المطیع لله و لرسوله»معلوم است که یکی از بزرگترین مراتب انسانی این است که آدمی بنده صالح پروردگار باشد.7- «سقا» چون آن برزگوار

ص:490

سقایت اهل بیت برادر را به عهده داشت، او را سقا نامیدند.قبلا گذشت که امام حسین علیه السلام در روز هفتم حضرت عباس را با پنجاه نفر از اصحاب فرستاد تا از فرات آب بیاورند.در روز عاشورا امام حسین علیه السلام به او نفرمود: با دشمنان نبرد کن، بلکه فرمود: برای کودکانم آب بیاور. لذا او را سقا نامیدند.و مرحوم مقرم از عده ای از مورخین و بزرگان شیعه و سنی نقل می کند که لقب آن جناب سقا بوده است. (1)8- «پرچمدار» چون حضرت سیدالشهداء علیه السلام در روز عاشورا پرچم را به برادر خود عباس سپرد، و همیشه در میان یاران شجاعترین افراد را برای حمل پرچم انتخاب می کنند.

عدد عباس به حساب ابجد 133 می باشد که مطابق است با کلمه ی «باب الحسین»، و از ختمهای مجرب آنست که اگر کسی حاجتی دارد در یک مجلس 133 مرتبه بگوید:«یا کاشف الکرب عن وجه الحسین علیه السلام اکشف کربی بحق أخیک الحسین»خداوند حاجتش را برآورد

(2)

بی مانند بود.آن جناب او را تزویج نمود و از او چهار پسر متولد شد، که بزرگترین آنها حضرت عباس بود و بعد عبدالله و جعفر و عثمان متولد شدند. (1)و لذا چون شمر ملعون به کربلا آمد، عباس و برادران او را خواست و گفت: خواهر زادگان من کجایند (برایشان امان نامه آورده بود) جوابش ندادند.حضرت سیدالشهداء علیه السلام فرمودند: جواب او را بدهید هر چند مرد فاسقی است، زیرا دائی شما می باشد. که ما جریان آن را در روز تاسوعا نقل کردیم.ام البنین که ایمانی استوار و صفاتی نیکو داشت و به مقام شامخ اهل بیت علیهم السلام آگاه

بود و به آنها علاقه زیادی داشت، چهار جوان خود را در دفاع از امام زمان خود به کربلا فرستاد، و مصیبت آنها را مقایسه با شهادت فرزند زهرا علیهاالسلام سهل می شمرد.و درباره ی جلالت و بزرگی او گفته اند:هنگامیکه بشیر به مدینه طیبه آمده و او را از مرگ یکی از چهار فرزندش آگاه ساخت، ام البنین گفت:«ما معناه؟ أخبرنی عن أبی عبدالله الحسین علیه السلام، فلما نعی الیها الأربعة، قالت: قد قطعت نیاط قلبی. أولادی و من تحت الخضراء کلهم فداء لابی عبدالله الحسین علیه السلام، أخبرنی عن الحسین علیه السلام»«مقصود از این خبر چیست؟ مرا از ابا عبدالله الحسین علیه السلام آگاه ساز. چون بشیر او را مرگ چهار فرزندش آگاه نمود، گفت: رگ دلم را پاره کردی، فرزندانم و هر کسی که زیر آسمان کبود است، فدای ابی عبدالله الحسین علیه السلام،

ص:492

مرا از حضرت حسین علیه السلام آگاه ساز» (1)

مثلا:عصر تاسوعا، چون آن بزرگوار ابوالفضل را نزد لشکر دشمن فرستاد، فرمود:«یا عباس، ارکب بنفسی أنت یا أخی حتی تلقاهم»«ای عباس، - جانم به قربانت - برادرم - سوار شو و با آنها ملاقات کن» (1)لکن برای توسل به ذیل عنایات آن بزرگوار شمه ای از دریای بیکران فضائلش را یادآور می شویم:مرحوم صدوق به اسناد خود روایت کرده که: حضرت علی بن الحسین علیهماالسلام به عبیدالله فرزند ابوالفضل علیه السلام نگاهی کرد، اشک چشمانش را گرفت و فرمود: روزی بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سخت تر از روز احد نبود که عمویش حمزه در آن شهید شد، و بعد از آن موته بود که عمو زاده اش جعفر بن أبیطالب شهید شد.

سپس فرمود:«و لا یوم کیوم الحسین علیه السلام»«لکن روزی چون روز حسین علیه السلام نبود»،سی هزار مرد که گمان می کردند از این امتند دور او را گرفتند و هر کدام با کشتن او بخدا تقرب می جستند، و او خداوند را به آنها یادآوری می نمود، ولی پند نمی گرفتند تا او را به ستم و ظلم و عدوان کشتند.آنگاه فرمود:«رحم الله العباس، فلقد آثر و ابلی و فدی أخاه بنفسه حتی قطعت یداه...»

ص:494

«خداوند عباس را رحمت کند، که جانبازی کرد و خوب امتحان داد (در راه برادر خود را مبتلا ساخت) و خود را فدای برادر نمود تا دو دستش قطع شد»، خداوند در عوض به او دو بال داد که با فرشتگان در بهشت پرواز می کند، چنانکه به جعفر بن ابی طالب عطا نمود».«و ان للعباس عند الله تبارک و تعالی منزلة یغبطه بها جمیع الشهداء یوم القیامة»«حضرت عباس نزد خداوند متعال منزلت و مقامی دارد که تمام شهداء (اولین و آخرین) در روز قیامت تمنای مقامش را می نمایند» (1)

مفضل بن عمر روایت کرده که حضرت صادق علیه السلام فرمودند:«کان عمنا العباس نافذ البصیرة، صلب الایمان، جاهد مع أبی عبدالله علیه السلام، و ابلی بلاء حسنا و مضی شهیدا»«عموی ما عباس بصیرتی عمیق و ایمانی محکم داشت، در محضر ابی عبدالله علیه السلام جهاد کرد، و نیکو کفایت نمود تا بشهادت رسید».و خون عباس در قبیله بنی حنیفه است، وی هنگام شهادت 34 سال داشت (2)از مجموعه ی شهید ثانی رحمه الله نقل شده که روزی حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به فرزندش عباس فرمودند: بگو یک (واحد)، او گفت: یک. دوباره فرمودند: بگو: دو

ص:495

(اثنین). حضرت عباس خودداری کرد و گفت: شرم می کنم با زبانی که یک گفته ام، دو بگویم. (یعنی با زبانی که خدا را به یگانگی خوانده ام دو بگویم، دوئیت خلاف توحید است) امیرالمؤمنین علیه السلام (میان) دو چشم او را بوسید... (1)و در بیان دفن شهداء خواهد آمد که امام سجاد علیه السلام جسد عمویش حضرت عباس علیه السلام را همانند پدر اطهرش خود به دل خاک نهاد.و این بیانگر این مطلب است که آن جسد مطهر چون ذوات مقدسه معصومین علیهم السلام سزاوار نیست کسی دیگر به آن دست بزند.مرحوم ملا علی تبریزی خیابانی نقل می کند: سید فاضلی از علماء عرب نقل نمود که چون حاج محمد رضا ازری رحمه الله در قصیده ی خود به این مصرع رسید:

«یوم أبوالفضل استجار به الهدی»«روز عاشورا روزی بود که هدایت - حضرت حسین علیه السلام - به ابوالفضل پناه برد».بیت را تمام نکرده بهمین حال ماند.امام حسین علیه السلام را در خواب دید که تشریف آوردند و فرمودند: آنچه گفته ای صحیح است، من به برادرم ابوالفضل پناه بردم، و مصرع دوم را حضرت خود انشاء فرمود:«والشمس من کدر العجاج لثامها»«یعنی آنوقت من پناه بردم که آفتاب از تیرگی غبار معرکه کربلا نقابی پیدا کرده بود»

ص:496

(1)

(1)

هر کس چهل روز اعمالش را خالص برای خداوند بزرگ انجام دهد، چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می گردد. در این صورت کسی که تمام اعمال و مراحل عمرش را در راه رضای خدای تعالی گذرانده، و از هر رذیلتی پیراسته و به هر فضیلتی آراسته بوده است، آیا جز این تصور می شود که ذات شریفش متجلی به انوار معارف ربوبی بوده، و علمش

لدنی باشد؟!

دلیل دیگر بر اینکه علم قمر بنی هاشم علیه السلام وجدانی بوده است، این گفتار معصوم علیه السلام است که می فرماید:

«ان العباس بن علی زق العلم زقا».

«همانا عباس بن علی در کودکی علم را با شیر مکیده است (ودرشیرخوارگی به علم و کمال آراسته بود)». مرحوم مقرم در ادامه می نویسد: این تشبیه امام علیه السلام استعاره بسیار بدیع می باشد زیرا که «زق» بمعنی تغذیه جوجه پرنده توسط مادرش است آن هنگام که خود به تنهایی قادر به غذا خوردن نیست، و از این استعاره متوجه می شویم که ساقی کربلا از کودکی و حتی از شیر خوارگی قابلیت گرفتن علوم و معارف را داشته است.(2)

و نیز مرحوم مقرم به چند نکته در زیارت حضرت ابوالفضل علیه السلام - منقول از امام صادق علیه السلام - اشاره نموده اند که هر کدام فضیلتی برای آن بزرگوار است، و نه خلاصه آن را نقل می کنیم:

1- در اذن دخول حرم ابوالفضل علیه السلام می خوانیم:

«سَلامُ اللهِ وَسَلامُ مَلائِکَتِهِ الْمُقَرَّبینَ وَاَنْبِیائِهِ الْمُرْسَلینَ وَعِبادِهِ الصّالِحینَ

ص:498

وَجَمیعِ الشُّهَداءِ وَالصِّدّیقینَ، وَالزَّاکِیاتُ الطَّیِّباتُ فی_ما تَغْتَدی وَتَرُوحُ عَلَیْکَ یَا بْنَ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ».

سلام خدا، و سلام ملائکه مقربش، و سلام پیامبران مرسل، و بندگان شایسته اش، و سلام تمامی شهدا و صدیقان، و سلام هایی پاک و طیب درصبحگاهان و شامگاهان، بر تو باد ای فرزند امیرالمؤمنین!)). از طرف دیگر: امام صادق علیه السلام در زیارت سرور مظلومان ابا عبد الله الحسین علیه السلام می فرمایند:

«سلام الله و سلام ملائکته فیما تروح و تغدو و الزاکیات الطاهرات لک و علیک سلام الملائکه المقربین )).

سلام خدا، و سلام ملائکه اش، در صبحگاهان و شامگاهان، بر تو باد، وسلامهایی پاک و مطهر، و بر تو باد سلام ملائکه مقرب ...)).

از شباهت هایی که این دو زیارت به هم دارد، برای ما روشن می شود که منزلت قمر بنی هاشم علیه السلام شبیه مقام سید الشهداء علیه السلام است، که در هر دو، سلام خداوند و سلام ملائکه مقرب در هر صبح و شام، و عبارت: «الزاکیات الطیبات» و «الراکیات الطاهرات» آمده است.

2- سلام الهی (که رحمت بی پایان و عنایت تمام نشدنی اوست) و سلام ملائکه مقرب خداوند، و سلام پیامبران (که در تمامی افعال و رفتار پیرو رضایت حق تعالی و وحی خداوند هستند و سلام شهدا و صدیقین ( که پیرو راستین انبیا و اوصیایند و سلام هایی پاک و مطهر، به آن بزرگوار داده شده است.

3- در بخشی از اذن دخول سردار کربلا آمده است:

« اَشْهَدُ لَکَ بِالتَّسْلیمِ وَالتَّصْدیقِ وَالْوَفاءِ وَالنَّصیحَةِ لِخَلَفِ النَّبِیِّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ الْمُرْسَلِ».

شهادت می دهم که تو نسبت به جانشین پیامبر مرسل (امام حسین علیه السلام )

ص:499

در مقام تسلیم بودی، حضرتش را تصدیق نمودی، و به عهد خود وفا ورزیدی و خیر خواهی کردی). در اینجا مقام تسلیم که از رفیع ترین مقامات سالکین و راهیان کوی محبوب است (واز مرتبه رضا و توکل بالاتر است) برای آن حضرت بر شمرده است.

4- امام علیه السلام در میان همه شهدا تنها حضرت ابوالفضل علیه السلام را به این خطاب مخاطب فرموده که:

«لَعَنَ اللَّهُ مَنْ جَهِلَ بِحَقِّکَ وَ اسْتَخَفَّ بِحُرْمَتِکَ».خدا لعنت کند کسی را که حق تو را نشناخت و حرمت تو را کوچک شمرد».

معلوم می شود سایر شهدا به این میزان از فضیلت دست نیافته اند، هر چند هرکدام مقام و مرتبه ای والا دارند.

5- با این فقره از زیارت:

و «وَ رَفَعَ ذِکْرَکَ فِی الْعِلِّیِّینَ».

((خداوند یاد تو را در ملأ اعلی بلند ساخت))،

امام علیه السلام درجه ای عظیم و مقامی منیع برای حضرتش بیان می کند که یاد او در آن مجلس ناستودنی قدسیان مقامی بلند و والاست، و فرازهای دیگر این زیارت نیز بیانگر مقامات عالیه سردار کربلاست که دقت بیشتری می طلبد.

6۔ امام صادق علی خطاب به ابوالفضل عال در زیارت دیگر می فرمایند:

«لَعَنَ اللهُ أُمَّةً اسْتَحَلَّتْ مِنْکَ المَحَارِمَ ، وانْتَهَکَتْ فِیکَ حُرمَةَ الإِسْلامِ»

خداوند لعنت کند قومی را که با ریختن خون تو محارم الهی را در شأن تو حلال شمردند، و با کشتنت، حرمت اسلام را از میان بردند» . با اینکه همه شهدای کربلا به برترین مرتبه فضل رسیدند که دیگر شهدا را به آن راهی نیست که در زیارت نیمه رجب می خوانیم:

ص:500

«السَّلامُ علیکم یا مهدیّون، السَّلامُ علیکمُ یا طاهرینَ من الدّنس».

یا آمده است:

«طِبتُم وَ طابَتِ الاَرضُ الَّتی فیها دُفِنتُم».

شما پاک و طیب هستید، و زمینی که در آن دفن شدید پاک شده است))

و لکن این عبارت که: «با شهادتت حرمت دین زیر پا نهاده شد»، فقط درباره سردار کربلا رسیده است. (1)

فرزندی دلیر به دنیا آید که برای حسین عزیزش ذخیره و بازوی او باشد. همانگونه که هارون برای برادرش موسی، و خود آن جناب برای برادر و پسر عمش رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بازو بود.بعضی گفته اند که حضرت عباس با پدرش در جنگها شرکت می کرد، و با شجاعان عرب محاربه می نمود، ومثل شیر غضبناک بر آنها حمله می کرد، و آنها را به خاک هلاکت می انداخت.مرحوم بیرجندی می نویسد: در روز صفین در رکاب امیر المومنین علیه السلام برادر را یاری می کرد و برای امام حسین علیه السلام بازو بود تا لشکر معاویه را از فرات دور کردند، و شریعه را از دست دشمن گرفته وبه تصرف امیر المومنین علیه السلام در آوردند.(1)

شب عاشورا بسیاری از اصحاب امام حسین علیه السلام مشغول عبادت بودند، عده ای در قیام و گروهی در رکوع و سجود، ولیکن مرحوم طریحی نقل کرده که قمر بنی هاشم سوار بر اسبش بود و شمشیر حمایل کرده، اطراف خیمه به گشت زنی مشغول بود و از خیمه ها حراست می کرد. (2)

شاعر عرب، عالم بزرگوار اوزری از زبان امام حسین علیه السلام بر بالین برادر می گوید:

الیوم نامت أعین بک لم تنم*** و تسهدت أخری فعز منامها

* امروز خوابید چشم هایی که از ترس تو نمی خوابید، و چشم های دیگری بیدار ماند و خواب برای آنها دشوار گشت.(3)

روز عاشورا چهار هزار تن، و به روایتی ده هزار نفر، بر شریعه فرات گماشته بودند تا کسی نتواند وارد شریعه شود و آب بردارد، و تمام مورخین شیعه و سنی نوشته اند که حضرت عباس به تنهایی وارد شریعه فرات شد، و این گروه چند هزار

ص:502

نفری که از شجاعان عرب بودند پراکنده ساخت، با آنکه شش مرتبه لشکر هجوم آورد تا مانع از ورود آن جناب به شریعه شوند.

وانگهی دشمن متوجه بود که تا حضرت عباس در لشکر امام حسین علیه السلام است نمی تواند پیروز شود، لذا برای ابوالفضل علیه السلام امان نامه آوردند که حضرتش آن را رد نمود.

در میدان جنگ کسی جرئت نمی کرد به مبارزه حضرت ابوالفضل علیه السلام بیرون آید و کسی احتمال نمی داد که بتواند آن حضرت را شهید کند. لذا با حیله و نقشه و نامردی آن بزرگوار را شهید کردند، پشت درختان خرما کمین کرده، نخست دست راست او، بعد دست چپ آن مظلوم را قطع کردند، سپس عمود آهنین به فرق مبارکش زدند و او را شهید کردند.

روز عاشورا هیچگاه امام حسین عالیه السلام به برادرش ابو الفضل اجازه جهاد ندادند، و گر نه احدی از لشکر دشمن باقی نمی ماند، یا کشته می شدند و یا فرار می کردند، و قضیه دگرگون می شد. بلکه به او فرمودند: برای کودکانم آب بیاور.

نمونه ای از رشادت ها و شجاعت های آن حضرت را در فصل شهادت آن بزرگوار می آوریم، و همه این ها می رساند او مظهر شجاعت علوی، حیدر کرار، اسد الله الغالب بود، و این صفت پدر در او تجلی نموده بود.

در جنگ صفین روزی جوان نقابداری از لشکر علی علیه السلام بیرون آمد و اسب خود را در میدان جولان داد و مبارز طلبید. یاران معاویه از مبارزه او بیم داشتند. معاویه به ابن شعثا فرمان داد که به جنگ این جوان برو.

ابن شعثا گفت: اهال شام مرا با ده هزار سوار برابر می دانند (و تو می خواهی مرا به جنگ این نوجوان بفرستی؟) هفت پسر دارم یکی را می فرستم تا او را بکشد.

یکی از پسرانش را به میدان فرستاد ولی او کشته شد، و به ترتیب آن هفت پسر یکی پس از دیگری به میدان آمدند و آن جوان نقابدار هاشمی همه را به جهنم

ص:503

فرستاد.

کشته شدن این هفت پسر بر ابن شعثا گران آمد، و خود مانند شیر غضبناک به میدان آمد (لشکریان همگی تماشا می کردند و نگران او بودند که جوان هاشمی به او حمله کرد و ضربتی به او زد که او را دو نصف کرده، به پسرانش ملحق ساخت.

حاضرین از شجاعت اور تعجب کردند و دیگر از لشکر معاویه کسی جرئت نداشت به تنهایی به میدان بیاید.

اصحاب امیرالمؤمنین علی نیز از شجاعت وی سخت در حیرت بودند و از خود می پرسیدند: این جوان نقابدار کیست؟

امیرالمؤمنین عله السلام آن جوان را صدا زد و نزد خود طلبید (و فرمود: پسرم! می ترسم تو را چشم بزنند چون برگشت، نقاب از صورت او برداشت (و بین دو چشمش را بوسید) اصحاب دانستند که او حضرت ابوالفضل العباس عالیه السلام است.

سن او را در این واقعه تاریخی بین پانزده تا هفده سال نوشته اند. (1)

به روایت ((کامل التواریخ)) حضرت عباس در اول روز عاشورا دید که اطراف خیمه از انصار خالی شد، چون نظر کرد دید که بیست نفر از ایشان در محاصره یاران عمر سعد گرفتار شدند. بر آن قوم چون شیر ژیان حمله کرد و آنها را آزاد نمود. در نقل دیگری هم آمده: زهیر نزد عبد الله بن جعفر بن عقیل آمد و گفت:

«یا اَخی! ناوِلِنِی الرّایَةَ».

« برادر! پرچم را به من بده».

عبدالله گفت: مگر در من ضعفی و عجزی از حمل پرچم مشاهده میکنی؟ زهیر گفت: نه، ولیکن لازم دارم.

ص:504

پرچم را گرفت و نزد عباس بن امیرالمؤمنین علیه السلام آمد و عرض کرد: ای پسر امیرالمؤمنین! می خواهم حدیثی برای تو نقل کنم.

حضرت عباس فرمود: حدیث خود را بگوی که زمان آن می گذرد.

زهیر گفت: ای ابوالفضل! پدر تو چون خواست با مادرت ام البنین ازدواج کند برادر خود عقیل را خواست و فرمود: برای من زنی از خانواده شجاعان خواستگاری کن تا خداوند از او پسری دلیر به من عطا فرماید که ناصر فرزندم حسین باشد، و او را در کربلا به نفس خویش مواسات کند، و پدرت تو را برای امروز ذخیره نمود. پس در حفظ حرم برادر و خواهران خود کوتاهی نکن.

از شنیدن این کلام لرزه بر اندام ابو الفضل افتاد، و چنان پای در رکاب زد که تسمه آن قطع شد و فرمود: ای زهیر!

«تشجعنی فی مثل هذا الیوم و الله لاریتک شیئا ما رأیته قط».

آیا در مثل چنین روزی مرا تشجیع می کنی، به خدا سوگند! چیزی به تو نشان دهم ( و گونه ای قدرت نمایی کنم که هرگز آن را ندیده باشی)).

این را گفت و اسب خود را به جانب آن گروه تاخت و تا وسط میدان پیش رفت. و به روایت بعضی مقاتل؛ با شمشیر خود بر قومی که ده هزار نفر بودند، حمله کرد و گویا شمشیر او آتشی بود که در نیزار افتاده است.

رجز می خواند تا آنکه از بزرگان ایشان صد نفر را کشت... (1)

در زیارتی که ابو حمزه ثمالی از امام صادق عالیه السلام روایت کرده، در وصف شجاعت آن بزرگوار آمده:

«اَشْهَدُ اَنَّکَ قَدْ بالَغْتَ فِی النَّصیحَةِ، وَاَعْطَیْتَ غایَةَ اْلَْمجْهُودِ.. اَشْهَدُ اَنَّکَ لَمْ تَهِنْ وَلَمْ تَنْکُلْ، وَاَنَّکَ مَضَیْتَ عَلی بَصیرَة مِنْ اَمْرِکَ مُقْتَدِیاً

ص:505

بِالصّالِحینَ، وَمُتَّبِعاً لِلنَّبِیّینَ»(1)

شهادت می دهم که تو (ای ابوالفضل!) نهایت کوشش را در خیرخواهی نمودی، و کمال تلاش و اهتمام را در این راه مبذول داشتی... گواهی می دهم که تو هیچ سستی و کوتاهی (در دفاع از دین) نکردی، و با بصیرت و حجت از جهان در گذشتی، و همیشه در اعمالت به صالحان اقتداء کردی، و پیروی از رسولان خدا نمودی...)).

برادر ایثارگری بودی، که با حسین علیه السلام (در تحمل مصائب و شدائد) مساوات و مواسات و فداکاری نمودی» (1)پدرش حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام خود را فدای پیامبر می نمود، و آن حضرت را بر

(1)

ص:509

ص:510

ص:511

ص:513

ص:514

ص:515

ص:516

ص:517

ص:518

ص:519

ص:520

ص:521

ص:522

ص:523

ص:524

ص:525

کانت بنون لی أدعی بهم و الیوم أصبحت و لا من بنین أربعة مثل نسور الربی قد واصلوا الموت بقطع الوتین تنازع الخرصان أشلائهم فکلهم أمسی صریعا طعین

836)

838)

(1)

ص:530

وکانت الباب من خیار البناء و أفضله».

رباب از بهترین و فاضل ترین زنان بود»، پدر رباب از اشراف و از خانواده بزرگ عرب بود، که نزد امام منزلتی بسزا و مکانتی لایق داشت.(1)

ابن اثیر نقل می کند: (بعد از شهادت حسین عل٪) رباب را همراه اسرا به شام بردند چون به مدینه برگشت، عده ای از اشراف قریش از او خواستگاری کردند، او قبول نکرد و فرمود:

«ما د مؤا بعد رسول الله »

بعد از رسول خدا به پدر شوهری نگیرم، بعد از امام حسین ع یک سال زنده بود (ناله و گریه میکرد) و زیر سقف خانه نرفت (در آفتاب می ماند)، تا ضعیف و ناتوان شد و از غصه و اندوه از دنیا رفت.

رباب مدت یک سال بر سر قبر حسین علی ماند. پس از آن به مدینه برگشت و از تأسف و غصه وفات نمود. (2)

سبط ابن جوزی گوید: رباب بعد از امام حسین ا یک سال زنده بود، زیر سقف نمی رفت و در آفتاب می ماند، سپس از غصه فوت نمود. (3)

هرگاه حضرت رباب به دیدن ارحام خود می رفت، سکینه دخترش را همراه خود می برد، سید الشهداء الث از مفارقت این دو باتو دل تنگ می شد و این شعر را می فرمود:

ص:533

* گویا شب به شب متصل گردد، زمانی که سکینه و رباب به دیدن کسی بروند.(1)

برخی از فضائل این بانوی بزرگوار و باوفا، در فصل زندگانی حضرت سکینه نه خواهد آمد.

یا

امام حسین علیه السلام به زینب فرمود: کودک را بگیر. سپس هر دو کف دست را به زیر خون گلوی کودک گرفت، و چون کفهایش پر از خون شد، به سوی آسمان پاشید و فرمود:

«هَوَّنَ عَلَیَّ ما نَزَلَ بی انَّهُ بِعَیْنِ اللَّه.

آنچه مصیبت وارده را بر من آسان می کند این است که خداوند می بیند» . امام باقر علیه السلام فرمودند: قطره ای از آن خون به زمین باز نگشت.(1)

سبط ابن جوزی در «تذکرة الخواص)» نقل می کند: چون حضرت حسین علیه السلام دید که لشکر در کشتن او اصرار دارند، قرآنی برداشت و آن را گشود و بر سر نهاد و در میان لشکر فریاد زد:

«بَینی وَ بَینَکُمْ کِتابُ اللّهِ وَ جَدّی محمّدٌ رَسُولُ اللّهِ صلی اللّه علیه و آله و سلّم،یا قَوْمُ بِمَ تَستَحِلّونَ دَمی... ». (میان من و شما این کتاب خدا و جم محمد رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم (حکم کند). ای مردم! برای چه خون مرا حلال می دانید؟) . آیا من پسر پیغمبر شما نیستم؟! آیا به شما نرسیده کلام جدم که درباره من و برادرم فرمودند:

«هَذَانِ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّهِ».اگر مرا تصدیق نمی کنید، از جابر و زید بن ارقم و ابوسعید خدری بپرسید.

در این هنگام که با لشکر احتجاج می نمود نظرش به طفلی از اولاد خود افتاد که از شدت تشنگی می گریست. حضرت طفل را به دست گرفت و فرمود:

«یا قَوْمِ، إِنْ لَمْ تَرْحَمُونی فَارْحَمُوا هذَا الطِّفْلِ». . ای مردم! اگر به من رحم نمی کنید به این طفل ترحم کنید .

ص:535

پس فردی از ایشان تیری به جانب آن طفل افکند، و او را ذبح کرد. آن حضرت گریست و فرمود:

«اَللّهُمَّ احْکُمْ بَیْنَنا وَبَیْنَ قَوْم دَعَوْنا لِیَنْصُرُونافَقَتَلونا.فَنودِیَ مِنَ الهَوا: دَعهُ یا حُسَینُ؛ فَإِنَّ لَهُ مُرضِعاً فِی الجَنَّهِ».

خدایا ! حکم کن بین ما و این مردمی که ما را دعوت کردند تا یاری کنند ، و به عوض ما را کشتند. پس ندایی از آسمان رسید که ای حسین! طفل را

به ما واگذار که برای او در بهشت دایه ای است ».(1) امام حسین علی فرمود: خداوندا! این فرزند من، نزد تو کمتر از ناقة صالح نخواهد بود، خداوندا! اگر در این وقت مصلحت در یاری ما ندانستی، ما را پاداشی بهتر از آن عنایت فرما (که مضاعف شدن ثواب و درجات اخروی است). (2)

بعضی چنین نقل کرده اند: آن حضرت طفل را میان لشکر آورد و به دو دست بلند نمود و فرمود:

«اَما تَرونَهُ کَیفَ یَتَلَظّی عَطَشاً،فَاسْقُوهُ شَرْبَهً مِنَ الْماء» آیا نمی بینید این طفل چگونه از تشنگی آتش گرفته ( مانند ماهی دهان باز

و بسته میکند) او را آب دهید). بعضی از لشکر، بعضی را سرزنش کردند و گفتند: اگر جرعه ای آب به این طفل برسد چه خواهد شد؟! در میان لشکر همهمه افتاد. عمر سعد دید نزدیک است که شورشی در میان لشکر افتد، رو به حرمله کرد و گفت: چرا جواب حسین را نمی دهی؟

گفت: امیر! جواب پدر را بگویم یا پسر را؟ کنایه از اینکه پدر را نشانه بگیرم

ص:536

یا پسر را. عمر سعد گفت: مگر سفیدی گلوی طفل را نمی بینی؟

حرمله اسب خود را تاخت و بر بلندی آمد. از مرکب پیاده شد و تیری روانه آن طفل کرد. آن طفل مثل مرغ سرکننده جان می داد. ابی مخنف می نویسد: (1)

«فَذُبِحَ الْطِّفْلُ مِنَ الْأُذُنِ إِلَی الْأُذُن».

آن تیر (زهر آلود ) گوش تا گوش علی را بریده و... امام حسین علیه السلام خونها را در کف دست جمع می کرد و به هوا می پاشید و می فرمود: خدایا ! بر این قوم گواه باش، گویا این ها نذر کرده اند احدی از خاندان پیامبرت را باقی نگذارند.

«ثم رجع بالطفل مذبوحا ودمه یجری علی صدر الحسین».

و سپس حضرت با طفل کشته شده خود برگشت در حالی که خون از گلوی

آن طفل به سینه حضرت جاری بود. (2) مرحوم سپهر می نویسد: علی اصغر ع که شش ماهه بود تشته و گرسنه می نالید، چون مادرش از عطش شیر در پستان نداشت.

امام علیه السلام فرمود: فرزندم علی را به من بدهید تا با او وداع کنم، و قنداقه آن طفل را گرفت و او را بوسید و فرمود: وای بر این قوم! آن روز که جد تو محمد صلی الله علیه و آله وسلم با ایشان خصومت کند. و آن طفل را آورد و در برابر صف دشمن نگهداشت.

گویا همی گفت: بار خدایا ! در گنجینه من جز این گوهر به جای نمانده، او را نیز می خواهم در راه تو فدا کنم.

آنگاه به کوفیان خطاب کرد: ای شیعیان آل ابی سفیان! اگر مرا گناهکار دانسته اید بدین کودک نتوانید گناهی بست، او را آب دهید که شیر در پستان مادرش از شدت

ص:537

تشنگی خشکیده.

هیچ کس به او پاسخ نداد. حرملة بن کاهل اسدی تیری به سوی او انداخت که آن تیر بر حلقوم علی اصغر آمد و درگذشت و خون او روان شد......

به روایت صاحب (عوالم»؛ امام حسین علیه السلام بدن علی اصغر را به خون او آغشته کرد.

در «شرح شافیه» آمده است که از اسب فرود آمد و بر او نماز گزارد و با غلاف شمشیر، قبری در زمین حفر کرد و او را مدفون ساخت. (1)

به روایت دیگر: حضرت زینب آن کودک را (از خیمه بیرون آورده و به نزد برادر آمد و عرض کرد: ای برادر! این کودک تو سه روز است که آب نخورده، از این مردم برای او قدری آب طلب کن.

آن حضرت کودک را گرفت به میدان آمد تا به نزدیک پسر سعد لعین رسید، فرمود: ای مردم! شما شیعیان و اهل بیت مرا کشتید، و عهد و بیعت مرا شکستید، دست از من بردارید تا به حرم جدم برگردم یا شربت آبی به من دهید، کسی با من نمانده مگر زنان و اطفالی که نیزه و شمشیر بکار نمی برند.

«هذَا الطِّفْلُ، وَیْلَکُمْ اُسْقُوا هذا الرَّضِیعَ أَما تَرَونَهُ یَتَلَظّی عَطَشاً مِنْ غَیْرِ ذَنْب أَتاهُ إِلَیْکُمْ».

وای بر شما ! به این کودک آب دهید آیا نمی بینید که از عطش آتش گرفته و به خود می پیچد، ( یا مانند ماهی دهان باز و بسته می کند بدون اینکه

از او به شما گناهی برسد. آن حضرت با ایشان در گفتگو بود که ناگاه حرملة بن کاهل ملعون تیری بر کمان گذاشته، به جانب آن امام مظلوم انداخت، آن تیر بر گلوی مبارک آن طفل آمد

ص:538

و گلوی او را درید. (1)

از حمید بن مسلم نقل شده که من با لشکر پسر زیاد بودم و نظر می کردم به سوی آن طفل که بر روی دست سید الشهداء علیه السلام شهید شد.

ناگاه دیدم از خیمه زنی بیرون آمد، پا بر دامن زنان، گاهی می افتاد و گاهی برمی خاست و می گفت: «وا ولداه! وا قتیلاه! وا مهجة قلباه!» تا به نزد آن طفل آمد و خود را روی آن انداخت، و دخترانی چند از خیمه بیرون دویدند و خود را بر روی نعش آن طفل شهید انداختند. سید الشهداء علیه السلام با قوم در گفتگو بود، چون این را دید به همان حال سوی آن زن رفت، و او را موعظه و نصیحت کرد و به مدارا و ملاطفت او را به خیمه برگردانید.

از کسانی که نزدیک من بودند پرسیدم: این زن کیست؟ گفتند: أم کلثوم، و آن دختران؛ فاطمه و سکینه و رقیه می باشند. (2)

مرحوم طبرسی می نویسد: چون اصحاب و نزدیکان امام حسین علیه السلام شهید شدند و جز فرزندش حضرت زین العابدین ع و شیر خوارش عبد الله، کسی از آن حضرت باقی نماند، جلو خیمه آمد و فرمود:

«ناولونی ذلک الطفل حتی أودّعه»

«آن طفل را به من بدهید تا با او وداع کنم» آن طفل را گرفت و او را بوسید و می فرمود: وای بر این مردم هرگاه محمد صلی الله علیه و آله وسلم با ایشان خصومت کند.

ناگاه تیری به گلوی آن شیر خوار نشست و او را کشت. پس آن حضرت از اسب پیاده شد و با غلاف شمشیر زمین را گود کرد و بدن او را به خونش آغشته نمود و او

ص:539