مدينه فرمود، اهل مدينه را مصيبت امام حسين عليه السلام «به غايت» [2] صعب بود. تمامي پيش آن حضرت آمدند و اتفاق كردند كه يزيد را خلع كنند خون امام حسين عليه السلام از او طلب دارند. «آن حضرت فرمود من بدين شغل بعد از پدر مشغول نمي گردم. شما برويد و ديگري را طلب كنيد.» [3] ايشان با عبدالله بن حنظله كه بزرگ انصار بود بيعت كردند و حضرت امام زين العابدين از ميان ايشان بيرون رفت. و يزيد لعين چون خروج اهل مدينه بشنيد و قبول ناكردن امامت بيعت ايشان را، از آن حضرت راضي و شاكر شد؛ مسلم بن عقبه را با لشكري عظيم به جنگ اهل مدينه فرستاد و در موضعي كه آن را حره گويند در بيرون مدينه، جنگ كردند و بسياري از اولاد صحابه و تابعين در آن جنگ شهيد شدند و عبدالله بن حنظله نيز شهيد شد و مسلم بن عقبه بعد از جنگ و غلبه به خدمت حضرت امام، شكر يزيد - عليه اللعنه - باز گفت. آن حضرت فرمود: من به عبادت پروردگار مشغولم و با دنيا مرا كاري نيست. مرا به حال خود باز گذاريد و شما دانيد و مهمات دنيا؛ و اين از علو همت است كه بدان اشارت فرموده شده: كاشف الغمة دافع الملمة المنافح عند الامور المهمة آن حضرت كشف كننده ي امر پوشيده است كه آن امر بر مردم مهم [4] باشد. و اين اشارت است به علم و كشف آن حضرت. چنانچه روايت كرده اند كه علم واقعات در تابعين و حل مشكلات بدان حضرت منتهي شد. و آن حضرت دفع كننده ي بليات و شدايد است

كه (بر) مردمان فرود آيد. و اين اشارت است به عطا و كرم و بخشش و جود آن حضرت كه در شدايد دفع فقر و ضرر از مردمان مي فرمود. چنانچه روايت كرده اند كه در وقتي كه آن حضرت وفات فرمود، هنگام غسل آن حضرت، بر اندام مباركش اثر جراحتها و زخمها بود؛ همچو كسي كه بارهاي سنگين بسيار بر دوش كشيده باشد و در اندام او جراحت پيدا [ صفحه 179] شده باشد. مردمان از آن حال تعجب كردند كه آن حضرت هرگز باري بر پشت نمي كشيده و سر آن اصلا بر كسي ظاهر نشد؛ بعد از چند روز كه از وفات آن حضرت بگذشت بسيار اهل خانه هاي مدينه از يتيمان و زنان بي شوهر بي قوت بماندند و ايشان گفتند قوت ما از آن بود كه در شبها كسي مي آمد و خروارهاي طعام بر پشت گرفته در خانه ي ما مي انداخت و ما اصلا نمي دانستيم كه او كيست؟ اكنون كه او وفات فرمود، آن طعام از ما منقطع شد. بعد از آن بر مردم ظاهر شد كه آن زخمها كه بر اعضاي آن حضرت بوده اثر آن بارها بوده كه در شب پوشيده به خانه هاي يتيمان و فقيران و جماعتهايي كه ايشان را روي طلب نبوده مي رسانيده و از مردمان پوشيده مي داشته تا بعد از وفات آن حضرت ظاهر شده. و آن حضرت دفع كننده و راننده است نزد كارها كه مردمان را در غم اندازد؛ و اين اشارت است بدان چه روايت كرده اند كه هر كس را در مدينه كه مشكلي روي مي نموده آن حضرت در آن مساعدت مي نموده و دفع آن زحمت و بلا از

آن كس مي كرد. الواقف في مواقف العبادة بالليل المدلهمة «آن حضرت ايستاده در موقفهاي» [5] عبادت الهي است در شبهاي بسيار تاريك. [6] . و اين اشارت است به بسياري عبادت آن حضرت، چنانچه روايت كرده اند كه آن حضرت عابدترين اهل زمان خود بود و در شبانه روزي هزار ركعت نماز مي گذارد. بعد از آن، صحيفه كه در آنجا حكايت عبادت حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام ثبت كرده بودند، مي طلبيد و در آن نظر مي كرد و آن صحيفه را مي انداخت، همچو كسي كه ملول باشد از تقصير خود و مي فرمود كه أني لي بعبادة علي. [7] يعني من از كجا بياورم «عبادتي همچو» [8] عبادت علي و من چگونه عبادت را بدان حضرت رسانم. طاوس [9] يماني روايت كند كه حضرت امام زين العابدين شبي به حجره ي كعبه در [ صفحه 180] آمد، پس نماز بسيار كرد [10] و بعد از آن سجده كرد و روي بر خاك «نهاد و» [11] بماليد و كف دستها به طرف آسمان برداشت. شنيدم كه آهسته مي گفت. عبيدك بفنائك، مسكينك بفنائك، فقيرك بفنائك، سائلك بفنائك. طاوس گفت: من دعا ياد گرفتم و هيچ شدت پيش نيامد مرا الا آن كه اين دعا را بخواندم و خداي تعالي مرا فرج كرامت فرمود. [12] . طارح الشوكة مع المفاخر الجمة آن حضرت اندازنده ي شوكت دنيا و بزرگي است با وجود فخرها و شرفهاي بسيار كه آن حضرت را حاصل بوده. و اين اشارت است بدان كه آن حضرت با وجود آن مفاخر نسبي و مكارم حسبي كه در ذات مبارك آن حضرت جمع شده بود، اصلا ميل ظهور و شوكت خلافت نمي فرمود. چنانچه روايت كرده اند

كه در مدت حيات آن حضرت هر چند مردم عراق آن حضرت را بر طلب ملك و خلافت ترغيب كردند اصلا ميل نفرمود؛ ابن شهاب زهري روايت كند كه، جمعي از مفسدان پيش عبدالملك مروان كه در آن زمان پادشاه بود افساد كردند كه مردم عراق ميل به امام زين العابدين دارند؛ كتابات بدو نوشته اند و او نيز ميل دارد كه به طرف كوفه رود و در آنجا ظهور كند و اين تهمت را خاطر نشان عبدالملك مروان كردند؛ عبدالملك جمعي را بفرستاد و آن حضرت را بند و غل كرده، «به طرف شام برد؛ چون موكلان، آن حضرت را بند و غل كردند و خيمه از مدينه بيرون زدند كه» [13] طرف شام روند، من رفتم تا آن حضرت را وداع كنم، در اندرون خيمه بود و موكلان در بيرون خيمه نشسته بودند از ايشان دستوري خواستم و در رفتم آن حضرت را بديدم كه دستهاي مباركش را در غل كرده بودند و سرپاي مباركش در زنجير كشيده؛ رقت بر من غالب شد بگريستم. فرمود: اي زهري! چرا مي گريي؟ گفتم: اي پسر رسول خدا! من تو را چنين غل كرده نمي توانم ديد كه آن حضرت اشارت فرمود، في الحال غل و بند بيفتاد. آن حضرت فرمود: اي زهري! اين حال را مشاهده [ صفحه 181] كردي؟ من به اختيار، همراه ايشان مي روم و شب سوم انتظار من بكش كه باز مي گردم. ايشان روانه شدند و شب سوم موكلان كه همراه آن حضرت بودند برگشتند و پرسيدند كه آن حضرت به مدينه آمد؛ از ايشان پرسيدم كه قصه ي او چون بود؟ گفتند: ما صباح برخواستيم ديديم

كه غل و بند آنجا افتاده و آن حضرت نيست. بعد از آن من عازم شام شدم، چون پيش عبدالملك در رفتم احوال حضرت از من سؤال كرد. من حكايت باز گفتم. عبدالملك گفت: بلي او همان روز نزد من آمد. در وقتي كه من تنها بودم در خانه نشسته، من از او بترسيدم. گفت: با من چكار داري؟ من گفتم: مرا با تو هيچ كاري نيست. تو چه حاجت داري؟ گفت: حاجت من آن است كه ديگر مرا طلب نكني و مزاحم نشوي. من گفتم: به سلامت باز گرد. زهري گفت: من گفتم: يا اميرالمؤمنين! علي بن الحسين به عبادت پروردگار خود مشغول است و اصلا ميل خلافت و دنيا ندارد؛ عبدالملك گفت: خوشا «شغل» [14] امثال او. در اين فقره بدان اشارت بود. صاحب المناقب و المزايا الجمة آن حضرت صاحب منقبت ها و مزيت هاست كه آن موجب راحت مسلمانان است؛ و مومنان بدان مناقب و مزايا راحت مي يابند و شادكام مي گردند. زيرا كه هر كس كه ذكر مناقب سيد و پيشواي خود بشنود، شادگام گردد و آسايش يابد. أبي الحسن علي الاصغر بن الحسين زين العباد «و سيد العباد» [15] ذي الثفنات السجاد. كنيت آن حضرت ابوالحسن است. همچو كنيت حضرت اميرالمؤمنين صلوات الله عليهما. آن حضرت را علي اصغر مي گفته اند، زيرا كه حضرت امام حسين را پسري ديگر بوده، از آن حضرت بزرگتر. او را علي اكبر نام بوده، و در روز كربلا شهيد شده و آن حضرت را اولاد بوده بزرگتر از همه ي اولاد امام محمدباقر است. و پسر ديگر داشته، اسم او زيد بن علي كه امام زيديه است و مادر آن حضرت

شهربانيه [16] بنت [ صفحه 182] يزدجرد كسري است. و از جمله ي القاب آن حضرت زين العباد است. زيرا كه از بسياري عبادت، آرايش عابدان بود؛ و سيد العباد هم لقب آن حضرت است و آن حضرت را هم ذي الثفنات مي گفته اند، و يعني خداوند پينه ها و ثفنه پينه اي است كه بر زانوي شتر مي باشد؛ گويند پيشاني مبارك آن حضرت سجاد است از بسياري سجده كه آن حضرت مي فرمود. و معني سجاد بسيار سجده كننده است. صاحب العز المنيع و المجد الرفيع، المقبور مع عمه الحسن في البقيع آن حضرت صاحب عزت و مناعت [17] است و خداوند [18] بزرگ بلند است و دفن كرده شده آن حضرت به اعم خود اميرالمؤمنين حسن عليه السلام در بقيع. و وفات آن حضرت در مدينه بود. و بعضي گويند «آن حضرت را زهر دادند فاما در اخبار صحاح اين ثابت نشده؛ ولادت» [19] آن حضرت در مدينه بوده روز جمعه؛ و بعضي گويند پنجشنبه نصف ماه جمادي الآخر؛ و وفات آن حضرت روز شنبه دوازدهم ماه محرم سنه ي خمس و تسعين بود از هجرت؛ و سن مبارك آن حضرت از شصت متجاوز بود؛ و قبر مقدس آن حضرت در مرقد اميرالمؤمنين حسن عليه السلام است و هر دو در يك قبر مدفون شده اند و قبر حضرت امام محمدباقر عليه السلام امام جعفرصادق عليه السلام با ايشان همه يك قبر است و خواجه محمد پارسا بخاري در كتاب فصل الخطاب [20] از بعضي اكابر روايت كرده كه ايشان فرموده اند: چه قطعه زميني كه خداي تعالي او را مشرف ساخته به وجود چنين ابدان طيبه و اجسام طاهره كه مورد فيض الهي و محل نزول

رحمت نامتناهي است. اللهم صل علي سيدنا محمد سيما الامام السجاد زين العباد و سلم تسليما

الخطاب لوصول الاحباب از مولي محمد بن محمد بن محمود حافظي بخاري (م 822) معروف به پارسا است. نك: ذريعه ج 16 ص 232 ش 913. در اين كتاب بخشي به شرح حال امامان معصوم عليهم السلام پرداخته شده كه در ميراث اسلامي ايران دفتر چهارم چاپ شده است.