ص:2

جام عبرت: بررسی عملکرد عوام و خواص در صحنه عاشورا (با تکیه بر بیانات مقام معظم رهبری )

نویسنده: سید حسین اسحاقی

تهیه کننده: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ناشر: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات

چاپ: زلال کوثر

نوبت چاپ: اول / 1380

شمارگان:

بها: ریال

حق چاپ برای ناشر محفوظ است

نشانی: قم، بلوار امین، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

پست الکترونیکی: Email: IRC@IRIB.ir

تلفن: 2919670-0251 دورنگار: 2915510

شابک: 6-8-96873-964ISBN: 964-96873-8-6 \

ص:3

تقدیم به:

سرآمدِ خواصِ اهلِ حق که رهبر معظم انقلاب در وصف ایشان می فرماید:

امام خمینی(ره) دانشمندی پارسا، خردمندی پرهیزگار، حکیمی سیاستمدار، مؤمنی نو اندیش، عارفی شجاع، فرمانروایی عادل و مجاهدی فداکار بود.

و به همه شهیدانِ شاهدی که تربت پاکشان تا قیامت، مزار عاشقان و عارفان و دلسوختگان و دارالشفای آزادگان خواهد بود.

آیا نویسنده، این سعادت را دارد که نوشته اش در شریانهای حیات بخش عاشورا به جریان افتد و تقدیم شهدای کربلا و رهروانشان گردد؟

انشاءا...

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

همین مردم مسلمان، از وزیرشان، امیرشان، سردارشان، عالمشان، قاضی شان، قاری شان در کوفه و کربلا جمع بشوند و جگر گوشه همین پیغمبر را با آن وضع فجیع به خاک و خون بکشند؟! آدم باید به فکر فرو برود که چرا این طوری شد؟ کار به جایی برسد که جلو چشم مردم، حرم پیامبر را در کوچه و بازار بیاورند و به آنها تهمت خارجی بزنند؟(1)

تاریخ، شرح زندگی انسانهاست، جوامع انسانی نیز تابع اصول و قواعدی است که در هر دوره با حصول شرایطش، قابل تکرار است، زندگی انسانها در ادوار مختلف، گرچه اشکال منحصر به فردی از نظر فرهنگ، حکومت، اقتصاد، جمیعت، قدرت و... دارد اما از نظر سنتهای تاریخی حاکم بر رفتار و اعمال اجتماعی، سراسر شباهت و همانندی است. امام علی(ع) می فرمایند: از حال فرزندان اسماعیل و فرزندان یعقوب عبرت گیرید که چقدر حالات (ملتها) مشابه و صفات و افعالشان شبیه یکدیگر است.(2)

با این وصف برنامه ریزان و سیاستگذاران صدا و سیما باید هماره این مهم را از نظر دور نداشته و گذشته را چراغ راهِ آینده بسازند.

شیوه حرکت تاریخ سازان در مقاطع مختلف بسیار حائز اهمیت است. در یک تقسیم بندی کلی تاریخ سازان به دو گروه خواص و عوام پیشرو و دنباله رو، اهل تفکر و تحقیق و تحلیلگر و آنان که اهل تحلیل و تحقیق نیستند تقسیم می شوند، گروه عوام در رخدادهای اجتماعی قدرت تحلیل و درک مسائل را ندارند و چون موج بر اثر وزش باد، به سمتی حرکت می کند. به سرعت نظام حاکم بر جوامع را می پذیرند و بسرعت رنگ عوض می کنند. صرفا مقلد و دنباله رو هستند.

گروه دوم، رفتار و اعمال خود را بر اساس تحقیق و آگاهی انتخاب می کنند، جهت

ص:9

انتخاب مسیر و علت آنان را می دانند بر آن اساس مطالعه و تصمیم گیری می کنند و کمتر تابع تبلیغات هستند. این گروه در حقیقت حوادث را خلق می کنند و دسته اول را مطابق میل خود وارد عمل می کنند. در اصطلاح جامعه شناسانه به این عمل «هنجار آوری» می گویند. اصولاً برخی از هنجارها و ارزشها وارد گروه و جامعه می شوند، افراد بدون آنکه واقف باشند از آنها پیروی می کنند.

هنجارها (NORMS) تعیین کننده بایدها و نبایدهای رفتار اجتماعی افرادند که طبق قواعدی منبعث از آداب و رسوم و سنتهای یک جامعه به صورت گفتار و رفتار از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. هنجار آوران کسانی هستند که از نظر اعضای جامعه ارزشمند محسوب می شوند.

البته فرایند انتشار و تبدیل یک پدیده به هنجار طبعا یکباره و با یک سرعت در مورد همه پدیده ها انجام نمی گیرد. اعضاء جامعه نسبت به پدیده های جدید عکس العمل متفاوت نشان می دهند «نوآورها» کسانی هستند که یک پدیده را وارد جامعه می کنند. به این افراد گروههای مرجع (REFERENCE JROUP) می گویند که به عنوان الگو و تیپ ایده آل مطرح هستند. افراد و گروههای دیگر بر اساسِ گروههای مرجع، ارزشها و هنجارها را برای خود تنظیم و درونی می سازند.

بنابر این خواص در عوام تأثیر می گذارند. پیدایش صفت جدید که در آغاز جنبه فردی و اختصاصی دارد رفته رفته تعمیم یافته جزو صفتهای اساسی نوع قرار می گیرد به طوری که فرد در قضاوت و در اعمالِ خود از آن الهام می گیرد و آن را مبنای داوری قرار می دهد.

کسانی که یک پدیده را وارد جامعه می کنند عموما افرادی با وضعیت علمی، اقتصادی و آموزشی بهتر هستند که اگر بین هنجارآور و اعضاء جامعه و مسئله یا پدیده ای که او

ص:10

می خواهد در بین مردم اشاعه دهد، رابطه مثبت برقرار شود. در آن صورت سریعا پدیده به هنجار تبدیل می گردد. میزان تأثیر پذیری به نوع اعضاء جامعه بستگی دارد «بعضی از افراد جامعه را «زود پذیرها» (Early adopters) تشکیل می دهند آنها کسانی هستند که از نظر شرایط نزد یک به نواورها بوده و در پی کسب احترامند.

بعضی دیگر «اکثریت زود» (Early majority) هستند که عده نسبتا زیادی از اعضا یک گروه یا یک جامعه را تشکیل می دهند که پدیده جدید را تشخیص و تقریبا خیلی زود از آن پیروی می کنند.

گروه دیگر «اکثریت دیر» (Late Mayority) هستند که افرادی شکاک و نسبتا دیر باورند. آنها نسبت به پذیرش هنجارهای جدید تأمل می کنند و به کندی جلو می روند، اما با یک تأخیر هنجار جدید را می پذیرند و به آن عمل می کنند.

و گروه دیگر نیز «دیر پذیرها» (Lqggards) هستند که افرادی پای بند به سنت قدیمی هستند و مایل نیستند به آسانی به هنجارها و روشهای جدید روی بیاورند.

با این توضیح، در روند تبدیل ارزش ها می توان گفت:

1 _ ابتدا یک پدیده برای تعداد کمی از اعضای جامعه «نوآورها» با ارزش می شود در این حال مسیر انتشار از بالا به پایین صورت می گیرد.

2 _ سپس «زود پذیرها» که از نظر شرایط نزدیک نوآورها هستند، به آن رفتار عمل می کنند آنگاه چرخه انتشار به طور خود کار به راه می افتد و مانند توده بهمن به تدریج همه اعضای جامعه را در بر می گیرد. در حقیقت زود پذیرها موتور حرکت تبدیل پدیده به هنجار هستند که به آنها «پیروی کنندگان اولیه» نیز می گویند.

3 _ بعد از شروع حرکت هنجاری ابتدا «اکثریت زود» بعد «اکثریت دیر» برای عقب

ص:11

نماندن از پدیده ای که می رود تبدیل به هنجار شود، پیروی می کنند»(1)

بنابر این از دیدگاه جامعه شناسی همواره خواص در عوام تأثیر می گذارند و صفتهای جدیدی که در آغاز جنبه فردی و اختصاصی دارد رفته رفته تعمیم یافته جزو صفتهای اساسی نوع قرار می گیرد. با این وصف در تقسیم بندی این دو جریان اجتماعی مقام معظم رهبری می فرمایند:

به جهات بشری که نگاه می کنید، در هر جامعه ای، در هر شهری، در هر کشوری، با یک دید، با یک نگاه، با یک پرسش، مردم به دو قسم تقسیم می شوند. یک قسم کسانی که از روی تفکر و فهمیدگی و آگاهی تصمیم می گیرند، اسمشان را بگذاریم «خواص»، یک قسم هم کسانی هستند که به دنبال این نیستند که ببینند چه راهی درست است، چه حرکتی صحیح است تا بفهمند بسنجند، تحلیل کنند، درک کنند، می بینند جو این جوری است. دنبال آن جو حرکت می کنند اسم اینها را هم بگذاریم «عوام».

پس جامعه را می شود تقسیم کرد به خواص و عوام»(2)

از خواص طرفدار حق که در دل جامعه موحدان قرار دارند و الگوی راه و مرجع حرکت توده ها هستند، گروهی در مقابل دنیا و مظاهر فریبنده آن مقاومت و پایداری می کنند اما گروه دیگری از خواص طرفدار حق به رغم شناخت حق و باطل در مقابل زرق و برق دنیا شکست می خورند.

با توجه به مرجع بودن خواص، اهمیت آنها از هر جهت روشن است. اگر اهل تفکر و تحلیل به موقع حرکت کنند. پشتیبانی کنند، صحنه را در اختیار داشته باشند، گروههای عوام نیز دنباله رو آنان خواهند بود. الگو بودن خواص در همه ابعاد فکری، گفتاری، رفتار

ص:12

فردی و اجتماعی متصور است و مجموعه این ویژگیهاست که حرکت آفرین و جهت بخش است. از همین رو اهمیت شناخت این گروه و نقش آنان در لحظه های حساس تاریخی محسوس است. مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند:

«از هر طرف که شروع کنید، می رسید به خواص، تصمیم گیری خواص در وقت لازم، تشخیص خواص در وقت لازم گذشت خواص از دنیا در لحظه لازم، اقدام خواص برای خدا در لحظه لازم اینها هست که تاریخ را نجات می دهد، ارزشها را نجات می دهد، ارزشها را حفظ می کند، در لحظه لازم باید حرکت لازم را انجام داد، اگر گذاشتید وقت گذشت، دیگر فایده ندارد».(1)

در مطالعه تاریخ این دو گروه، معرفی مصادیق خواص در برهه های حساس و سرنوشت ساز تاریخ حائز اهمیت است. شناخت آنها راه تجربه و عبرت گیری را مهیا نموده و انسانهای آگاه را با وظایفشان آشناتر می سازد از آن مهمتر بررسی و شناخت وظایف خواص در هر دوره و مقطع تاریخی است.

خواص، باید چگونه نقش آفرینی نمایند؟ با چه تمهیداتی اسیر دنیا و زرق و برق آن نگردند؟

این نوشتار، تا حدودی به شاخت نمونه های تاریخی و عمل خواص و پیامد این اعمال در حیات سیاسی و اجتماعی نظر دارد باشد که تأثیری در تثبیت جهت گیریهای درست امت اسلامی و دگرگونیهای تاریخ اسلامی داشته باشد.

باید دانست که در بررسی عوامل و شرایط دگرگونیهای اجتماعی، تعدادی از آنها تأثیر بیشتری دارند. از جمله این عوامل، نقش انسانهایی است که با تصمیمات و کنش خود سرنوشت جوامع را رقم می زنند در این خصوص نقش جنبشهای اجتماعی، رهبران،

ص:13

نخبگان علما و دانشمندان، مدیران سازمانها، حامیان فرهنگی و روشنفکران، پشتیبانان مالی، متخصصان، برنامه ریزان، احزاب و زنان و جوانان نیز مورد توجه است اما در بین این کارگزاران، نقش نخبگان در جامعه بیشتر از بقیه، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و به مکتبی در جامعه شناسی تبدیل شده است.

تقسیم بندی کارگزاران اجتماعی به دو دسته خواص و عوام، کنش اجتماعی آنها و تعامل بین خواص و توده های مردم، موضوعی است که از سوی مقام معظم رهبری به بحث گذاشته شده است.

بحث نخبگان در محیط سیاسی _ اجتماعی و غیر دینی غرب شکل گرفته با وجود شباهتهای ظاهری با موضوع خواص، تفاوتهای اساسی با این موضوع دارد که این تفاوت ناشی از ساختار سیاسی اجتماعی جوامع غیر دینی و مبانی نظریه های جامعه شناسی سیاسی آنهاست. این مبنا، وجهه همت نخبگان را تلاش در جهت کسب قدرت و حاکمیت و به دست آوردن پایگاهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی قرار داده است.این بینش با تفکر اسلامی تفاوت ماهوی دارد مؤلفه ها و ویژگیها، شرایط اجتماعی، نظام ارزشی و اهداف متعالی _ که در اسلام از حیث سیاسی مطرح است _ خواص درون خود را با نخبگان غربی متمایز می سازد. آنها بدنبال به دست آوردن قدرت و حفظ آن هستند در حالی که در این خصیصه گناه نابخشودنی خواص جامعه اسلامی شمرده است. مبارزه شدید اسلام با ریاست طلبی، زراندوزی و احترام به اشخاص به دلیل ثروت آنها، در همین راستا قابل تفسیر است که جای بحث و بررسی بسیار دارد.

ص:14

به دو دسته عوام و خواص تقسیم نمودند سپس نقش اصلی خواص را در هدایت و انحراف جوامع خاطرنشان کرده، به مصادیقی از این موضوع در صدر اسلام اشاره فرمودند. از آن جا که رهنمودهای روشنگر معظم له حاوی نکات برجسته قرآنی _ تاریخی بود و ایشان متفکران و نویسندگان و گویندگان را به بحث و کنکاش در این مهم فرا خواندند، در اجابت به دعوت ایشان، با بضاعت اندک خویش به تبیین قرآنی، روایی و تاریخی و جامعه شناسی این موضوع می پردازیم. امید که هدایت قرآن نصیبمان شود و راهِ مان را منوّر گرداند.

ص:15

را به دست ذهن شما می سپارم، تا شما خودتان روی این قضیه فکر کنید. کسانی که اهل اندیشه هستند، اهل مطالعه هستند، دنبال این رشته بروند. کسانی که اهل کار و عملند دنبال این بروند که چگونه می شود جلوی این را گرفت؟(1)

ص:16

ص:17

قالب تئوری و نظریه قرار داده، آن را مورد بررسی و کنکاش قرار می دهیم:

اگزیوم یا قانون 1 _ اگر غفلت از یاد خدا، دنیاگرایی و پیروی از شهوات زیاد شود، آنگاه خواص طرفدار حق منحرف می شوند.

غفلت از یاد خدا و ترجیح دنیا بر آخرت انحراف خواص طرفدار حق

اگزیوم یا قانون 2 _ اگر خواص طرفدار حق بلغزند آنگاه این کار تصمیمات و واکنشهای نامناسب و پذیرش حکومت باطل را در پی خواهد داشت.

لغزیدن خواص طرفدار حق پذیرش باطل و اتخاذ تصمیمات نابجا.

اگزیوم یا قانون 3 _ اگر خواص، تصمیمات و واکشنهای نامناسب نشان دهند، آنگاه عوام و توده مردم نیز، از این اقدامات پیروی خواهند کرد.

اعمال ناسنجیده و واکنشهای نامناسب خواص دنباله روی و پیروی عوام.

تئورم یا نتیجه: اگر دنیا گرایی و غفلت از یاد خداوند در بین خواص زیاد شود آنگاه واکنشها و تصمیمات نسنجیده آنها افزایش می یابد. اگر خواص طرفدار حق از مسیر حق خارج شده، بلغزند آنگاه پیروی و دنباله روی عوام و توده مردم را نیز شاهد خواهیم بود.

تئوری یا نتیجه نهایی: اگر دنیاگرایی، پیروی از شهوات و غفلت از یاد خدا در خواص طرفدار حق بروز کند، آنگاه این کار، پیروی توده مردم (عوام) را نیز به دنبال خواهد داشت.(1)

ص:18

ص:19

12 _ آموزه ها و عبرتهای قابل دریافت از نهضت عاشورا کداماست؟

13 _ خواص جامعه در اوضاع زمانی خویش چگونه باید عمل کنند تا دچار انحراف و اسارت دنیا نشوند؟

ص:20

عوام کسانی هستند که وقتی جو به یک سمتی می رود. ابن ها هم می روند، تحلیل ندارند. یک وقت مردم می گویند زنده باد، این هم نگاه می کند و می گوید زنده باد، یک وقتی مردم می گویند مرده باد، او هم نگاه می کند می گویند مرده باد. اینها دنبال این نیستند که ببینند چه راه درست است، چه حرکتی صحیح است، بفهمند، بسنجند، تحلیل کنند، درک کنند.(1)

ص:21

دو طبقه عمده اجتماعی است.

هر چند خواص رئالیستی پارتو با خواص ایدئولوژیک جامعه اسلامی همخوانی ندارد اما از جهت کشف قوانین و سنتهای حاکم بر رفتار انسانها و جوامع حائز اهمیت است. بهره گیری از قوانین و سنتهای حاکم بر جوامع در رشد و تعالی جوامع اسلامی نیز می تواند بسیار کارساز باشد مثلاً پارتو تنها راه حفظ حکومت و تضمین سلامت آن را. تأمین و تضمین روند «گردش خواص» در درون آن می داند، او می گوید اگر این روند به هم بخورد جامعه از این ناحیه صدمه می بیند و گروه حاکم از خواص نخواهد توانست از زور برای حفظ خود در مسند قدرت استفاده کند، مادر حکومت از دیدگاه اسلام می بینیم که این حکومت برخاسته از موضع طبقاتی و سلطه گری فردی یا گروهی نیست، بلکه تبلور آرمان سیاسی ملتی همکیش است که با سازماندهی روند تحول فکری و عقیدتی و... خود را به سوی هدف نهایی _ که حرکت به سوی الله است _ می گشاید.

در حکومت اسلامی ساز و کار حفظ چنین گردش سالمی اصلی سیاسی _ اجتماعی است که به آن امر به معروف و نهی از منکر» می گویند در جامعه اسلامی دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر وظیفه ای همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت است. رعایت این اصل در جامعه اسلامی می تواند روند درست و صحیح گردش نخبگان را تضمین کند.

«پارتو در نظریه حفظ تعادل اجتماعی خود که وسیله تحقق آن را، چرخش خواص یا گردش نخبگان می نامد با دیدگاه اسلام همراه است چرا که در اسلام باید راه رشد برای آنانی که دارای استعداد هستند باز باشد و حکومت اسلامی باید چنان عمل کند تا زمینه بروز و شکوفایی استعدادها فراهم آید. اگر جامعه یا حکومت اسلامی بخواهد به حیات سالم خود ادامه دهد باید این تعادل را در اجتماع حفظ کند و این سنتی است تاریخی و

ص:22

پذیرفتنی؛ نخبگان حکومتی نباید راه را بر سایر نخبگان و افراد دیگر ببندند تا گردش خواص روال عادی خود را داشته باشد.»(1)

ص:23

سفید و پاکیزه می نمودند. از این رو آنان را «حواری» نامیدند.»(1)

از امام صادق(ع) در مورد وجه نامگذاری حواریون سؤال شد. ایشان فرمودند:

اما از نظر عامه (غیر از پیروان اهل بیت) بدین جهت بوده که یاران آن جناب شغل لباسشویی داشتند و لباسها را با شستن از آلودگی پاک و تمیز می کردند و کلمه «حواری» مشتق از الخُبْز الحوار» نان سفید است. اما از نظر ما آنان را بدین نام خواندند چون نقش خویش را از شرک و آلودگی، خالص و پاک کرده و مردم را نیز با تذکر و موعظه، از آلودگیها پاک می ساختند.(2)

بنابر روایت تعداد حواریین حضرت عیسی(ع) دوازده نفر بوده اند.(3)

گرچه این لفظ در قرآن بر اصحاب و خواص محدود حضرت عیسی(ع) اطلاق شده، اما در عرف و روایات، بر اصحاب خاص و برگزیده امام معصوم(ع) نیز گفته می شود در روایتی می خوانیم:

در روز قیامت گوینده ای ندا می کند: حواریون رسول خدا صلی الله علیه و آله که بر عهد او بودند و هیچ گاه پیمان نشکستند، کجایند؟ سلمان، مقداد و ابوذر بر می خیزند. آن گاه ندا می دهد: حواریون علی ابن ابی طالب(ع) وصی رسول خدا صلی الله علیه و آله کجایند؟ در پاسخ این ندا عمروبن حمق خزاعی، محمد بن ابی بکر، میثم تمار واویس قرنی بر می خیزند و وقتی حواریون امام حسن(ع) فرا خوانده می شوند، سفیان بن ابی لیلی همدانی و حذیفة بن اسید غفاری بر می خیزند. شهدای کربلا در پاسخ ندای «کجایند حواریون حسین بن علی؟» قیام می کنند و جبیر بن مطعم، یحی بن ام طویل، ابو خالد کابلی و سعید بن مسیب به عنوان حواریون علی بن الحسین ندا را پاسخ می گویند و عبدالله بن شریک عامری، زرارة بن اعین، مرید بن معاویة عجلی، محمد بن مسلم ثقفی، لیث مرادی، عبدالله بن ابی یعفور، عامر بن عبدالله بن جذاعه، حجر بن زائل و حمران بن اعین به عنوان حواریین امام باقر و امام صادق(ع) ندای گوینده را پاسخ می دهند و بر

ص:24

می خیزند.(1)

ص:25

حظّ دنیا بهره مند بودند و سعادت عظیم را از آنِ قارون شمردند ولی:

قالَ الَّذینَ اُوتُوالْعِلْمَ وَیْلَکُمْ ثَوابُ اللّهِ خَیْرٌ لِمَنْ امَنَ وَ عَمِلَ صالِحَا وَ لا یَلْقها اِلاّالصّابِرون.(1)

آنان که از دانش برخوردار بودند گفتند: وای بر شما! پاداش خدا برای مؤمنان نیکوکار بهتر است و جز کسانی که شکیبایی بورزند آن را نمی یابند.

ص:26

ملاء جماعتی از مردم را گویند که بر یک نظر اتفاق دارند و اگر آنان را بدین نام خوانده اند از آن روست که عظمت و ابهتشان چشم مردم را پر می کند.(1)

واژه ملاء هم بر خواص جبهه حق و هم بر خواس جبهه باطل اطلاق می شود.

قالَ یا أَیُّهَا المَلاَءُ اَیُّکُمْ یَأتینی بِعَرْشِها(2)

[حضرت سلیمان] گفت: ای سران و بزرگان! کدام یک از شما تخت بلقیس را برای من می آورد؟

قالَ المَلاءُ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ ما هذا اِلاّ بَشَرٌ مِثْلُکُمْ

بزرگان قوم نوح که کافر بودند، گفتند: این [مدعی نبوت] جز بشری مانند شما نیست.

ص:27

اِذْ تَبَرَّأَ الَّذینَ اتُّبِعوا مِنَ الَّذینَ اتَّبِعُوا وَ رَأَوُ الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الاَسْبابُ(1)

در آن هنگام پیشوایان (گمراه و گمراه کننده) از پیروان خود بیزاری می جویند و کیفر خدا را مشاهده می کنند و دستشان از همه جا کوتاه می شود.

در آیه بعد آمده: (در این هنگام) پیروان می گویند کاش بار دیگر به دنیا بر می گشتیم تا از آنها (پیشوایان گمراه) بیزاری جوییم آن چنان که آنان (امروز) از ما بیزاری جستند! (آری) خداوند این چنین اعمال آنها را به صورت حسرت زایی، به آنان نشان می دهد و هرگز از آتش دوزخ خارج نخواهند شد.(2)

از معصوم(ع) سؤال شد که این پیشوایان کیانند که در جهنم از پیروان خود بیزاری می جویند؟ فرمود: به خدا قسم آنان پیشوایان ستمگرانند.(3)

همچنین در قرآن از فرعون و بزرگان دربار او به امامانی که دعوت کننده به سوی آتش هستند یاد شده است.

وَ جَعَلْنهُم أَئِمَّةً یَدْعُونَ اِلَی النّارِ وَ یَوْمَ القیمَةِ لا یُنْصَروُنَ(4)

و آنان (فرعونیان) را پیشوایانی گردانیدیم که به آتش (دوزخ) دعوت می کنند و روز رستاخیز یاری نخواهند شد.

ص:28

قالَ الَّذینَ اسْتَکْبَروُا اِنّا بِالَّذی امَنْتُمْ بِهِ کافِرُونَ(1)

مستکبران گفتند ما به آنچه شما بدان ایمان آوردید، کافریم.

ص:29

حضرت ابراهیم آنها را شکسته است، او را در جمع مردم احضار و توبیح کردند، تا توده مردم را علیه او و به سود خدایانشان بشورانند.

فَأتُو بِهِ عَلی اَعْیُنِ النّاسِ(1)

او را در برابر دیدگان توده مردم بیاورید (و محاکمه کنید)

ص:30

فکری، سیاسی و اجتماعی تقسیم کرد:

ص:31

است.

قالَ الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذینَ اسْتَکْبَرُا بَلْ مَکْرُ الَّیْلِ وَالنَّهارِ اِذْ تَأمُرُونَنا اَنْ نَکْفُرَ بِاللّهِ وَ نَجْعَلَ لَهُ اَنْدادَا(1)

مستضعفان به مستکبران گفتند: (نه، ما خود گناهکار نبودیم) بلکه نیرنگ شبانه روز (شما بود) آن گاه که ما را وادار می کردید به خدا کفر بورزیم و برای او همتایانی قرار دهیم.

فَقالَ الضُّعَفَاءِ لِلَّذینَ اسْتَکْبَرُوا اِنّا کُنّا لَکُمْ تَبَعَا فَهَلْ اَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنّا مِنْ عَذَابِ اللّه مِنْ شَی ءٍ(2)

ضعیفان به مستکبران گفتند: ما پیرو شما بودیم پس آیا (امروز) چیزی از عذاب خدا را از ما دور می کنید.

ص:32

آن گروه از عوام جامعه که ایمان آورده، می خواهند خود را از سلطه کفر و ظلم نجات دهند و در محیطی آزاد معارف دینی را فرا گیرند و به انجام وظایف بندگی بپردازند اما توان جسمی، روحی و اقتصادی ندارند:

وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ فی سَبیلِ اللّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ والْوِلْدانِ الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنا اَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیَةِ الظّالِمِ اَهْلُها وَاجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیّا وَاجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصیرَا(1)

چرا در راه خدا و (برای نجات مستضعفان جهاد نمی کنید؛ مردان و زنان و کودکانی که می گویند: خدایا ما را از این شهری که مردمش سمتکارند بیرون آور و از جانب خود برای ما سرپرست و یاوری قرار ده.

ص:33

باشند. خداوند به این گروه وعده خلافت در زمین داده است:

وَ نُریدُ اَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتَضْعَفُوا فِی الاَرضِ وَ نَجْعَلَهُمْ اَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمْ الْوارِثینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فی الاَرْضِ(1)

و اراده کردیم که بر مستضعفانِ زمین منت گذاریم و آنان را پیشوایان و وارثان زمین کنیم و در زمین قدرتشان بخشیم.

ص:34

این معنا برای عوام قابل فهم نیست و فقط خواص و اهل تجزیه و تحلیل می توانند آن را دریابند.

قرآن مجید می فرماید:

وَ تِلْکَ الاَْمثالُ نَضْرِبُها لِلنّاسِ وَ ما یَعْقِلُها اِلاّ الْعالِمُونَ(1)

و این مثلها را برای عموم مردم می زنیم اما عمق آن را جز دانایان (خواص) نمی فهمند.

امام علی(ع) نیز می فرماید:

اِنَّ حَدیثَنا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لا یَعْقِلُهُ اِلاّ الْعالِمُونَ(2)

سخن ما سخت و دشوار است و جز دانایان عمق و معنای دقیق آن را نمی فهمند.

ص:35

آن کس که دنیا را وسیله ببیند (و به آن دل نبندد) این مایه بصیرت اوست و آن کس که دنیا برایش هدف باشد، نابینایش خواهد کرد.

خواص جامعه آنهایند که به فرمایش علی(ع):

حَمَلُوا بَصائِرَ هُمْ عَلَی اَسْیافِهِمْ(1)

آنان بصیرت ها و اندیشه های روشن خود را بر شمشیرهای خود حمل می کنند.

اساسا در همه نبردهایی که حق و باطل پنهان بود و کفر در پرده سالوس و ریا و تقدس پوشیده شده بود بصیرت با چشم دل و حق محوری راه صواب را از ناصواب تشخیص دادند و راه امام حق را برگزیدند. حق مداری ویژگی برجسته اهل بصیرت است، آنان این نور را از تقوا، زهد، توکل به خداوند و وارستگی از غیر او بر می گیرند.

ص:36

خواص هیچگاه بی طرف نبوده و نیستند. ویژگی برجسته آنها جانبداری پیوسته از حق و باطل گریزی است. مقتضای ایمان، جانبداری صریح از حق و ستیز با باطل است. امام صادق(ع) می فرماید:

اِنَّ مِنْ حَقیقَةِ الایمانِ أَنْ تُؤثِرَ الْحَقَّ وَ اِنْ ضَرَّکَ عَلَی الْباطِلِ وَ اِنْ نَفَعَکَ.(1)

از حقیقت ایمان آن است که حق را بر باطل ترجیح دهی، هر چند حق، به زیانت باشد و گرایش به باطل تو را سود رساند.

حضرت علی(ع) نیز یکی از ویژگیهای خواص را وارد نشدن در باطل و خارج نشدن از مدار حق می دانند.

وَ لا یَدْخُلُ فِی الْباطِلِ وَ لا یَخْرُجُ مِنَ الْحَقِّ(2)

خواص آن جا که حق را ببینند می ایستند، حمایت می کنند و از هیچ مشکلی نمی هراسند در قاموس خواص بی طرفی معنا ندارد، بی طرفی در برابر حق، همسنگ ستیز با حق است. از دیدگاه قرآن بی تفاوتان و معصیت کاران هر دو به بیراهه می روند، نمونه آشکار آن را می توان در آزمون بنی اسرائیل برای صید ماهی جستجو کرد. آنگاه که به آن ها دستور داه شد صید ماهی را در روز شنبه تعطیل کنند، مخالف کردند و در کنار دریا حوضچه هایی ترتیب داده، ماهیان را روز شنبه در آن محاصره و روز یکشنبه صید می کردند و نافرمانی خود را چنین توجیه کردند که ما روز شنبه صید نکرده ایم بلکه تنها آن ها را در حوضچه ها محاصره کردیم. در این آزمایش مردم سه دسته شدند:

الف: گروهی که اکثریت را تشکیل می دادند به مخالفت با این فرمان الهی برخاستند.

ب: گروهی که اقلیت کوچکی بودند در برابر گروه اول به وظیفه امر به معروف و

ص:37

نهی از منکر قیام کردند.

ج: ساکتان و بی طرفان که نه با گناهکاران همگامی داشتند و نه وظیفه نهی از منکر را انجام می دادند.

قرآن مجید می فرماید تنها گروه دوم نجات یافتند. دو دسته دیگر مجازات شدند.

فَلَمّا نَسُوا ما ذُکِّروُا بِهِ أَنْجَیْناالَّذینَ یَنْهَونَ عَنِ السُّوءِ وَ أخَذْنا الَّذینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بِئسَ بِما کانُوا یَفْسُقون(1)

پس هنگامی که تذکراتی را که به آنها داده شده بود فراموش کردند، کسانی را که از بدی باز می داشتند رهایی بخشیدم و آنها را که ستم کردند به خاطر نافرمانی شان به عذاب شدیدی گرفتار ساختیم.

ص:38

خواص حق جو با دلگرمی و صلابت به راه خویش ادامه می دهند، و هیچگونه سستی در آنها دیده نمی شود.

اِنَّ الَّذینَ قالوُا رَبُّنا ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ اُولئِکَ اَصْحابُ الْجَنّةَ خالدینَ فیها جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ.(1)

کسانی که گفتند پروردگار ما الله است، سپس استقامت کردند، نه ترسی بر آن هاست و نه اندوهی. آنان اهل بهشتند و جاودانه در آن می مانند، این پاداش اعمالی است که انجام می دادند.

خواص باید مقاومت را از پیامبر گرانقدر اسلام بیاموزند؛ در سنگر حق مبارزه کنند، در راه حق سرمایه گذاری مادی و معنوی کنند و برای تحقق اصول و مبانی و ارزشها پایداری نشان دهند که:

فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَکَ(2)

پس همانگونه که فرمان یافته ای استقامت کن و همچنین کسانیکه با توبه سوی خدا آورده اند (باید استقامت کنند)

ص:39

اُولئِکَ هُمُ الصّادِقُونَ(1)

مؤمنان واقعی، تنها کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده، هرگز شک و تردید به خود راه ندادند و با اموال و جان های خود در راه خدا جهاد کردند، آنها راستگویانند.

ایمانی که تنها لقلقه زبان باشد و برای دستیابی به مطلوب دنیایی و به گونه مقطعی و موسمی نمود یابد، خواستگاه سعادت و سلامت به شمار نمی آید. این در حقیقت، خود، نوعی بی ایمانی است که به شدت نکوهش شده است.

وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللّهَ عَلی حَرْفٍ فَاِنْ اَصابَهُ خَیْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ اِنْ اَصابَتْهُ فِتْنَةٌ اِنقَلَبَ عَلی وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنیا وَالاخِرَةِ ذلِکَ هُوَ الخُسْرانُ المُبینْ(2)

بعضی از مردم خدا را تنها با زبان می پرستند، همین که دنیا به آنها رو کند و خیری به آنان رسد، اطمینان می یابند اما اگر مصیبتی به عنوان امتحان به آن ها برسد دگرگون می شوند و به کفر رو می آورند. به این ترتیب، هم دنیا را از دست داده اند و هم آخرت را و این زیان آشکار است.

ص:40

از قیام و اعلان توحید هجرت کردند و خانه و کاشانه و مقام و موقعیت را وا نهادند و برای حفظ ایمان خود از جامعه جاهلی و کافر هجرت کردند.

نمونه دیگر مردان عارفی هستند که در لشکر طالوت علیه ستم به مبارزه و هجرت دست زدند. همانان که در مبارزه با نفس پایدار بودند و دلیری و توانایی بی نظیر یافتند. از این رهگذر است که خداوند می فرماید:

کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثیرَةً باِذْنِ اللّهِ مَعَ الصّابِرینَ.(1)

چه بسیار گروه های کمی که به خواست خدا بر گروههای کثیر غلبه یافته اند و خدا با صابران است.

ص:41

خداوند او را از نیرنگ فرعونیان حفظ کرد.

کارنامه خواص حق پرست پر از تیرهای تهمت و شایعات است. گاهی به آنها مقام طلب، زمانی جادوگر و دروغگو و مفسد و غیر آن گفته اند، همچنانکه این تهمت ها را به پیامبران و مصلحان دیگر نیز می زدند.

ص:42

تحلیل، دچار افراط یا تفریط می شوند. گروهی آنان را کافر و جادوگر می شمردند و گروهی دیگر نیز مبالغه کرده، آنها را خدا و شریک خدا می دانستند.

ص:43

لَنْ نَبْرَحَ عَلَیْهِ عکِفینَ حَتّی یَرْجِعَ اِلَیْنا مُوسی(1)

پیوسته بر آن گرد خواهیم بود تا موسی به سوی ما باز گردد.

از همین ضعف عوام، فرعونیان بهره گرفتند و گفتند:

یا قَوْمِ أَلَیْسَ لی مُلْکُ مِصْرَ وَ هذِهِ الاَنْهارُ تَجْری مِنْ تَحْتی أَفَلا تُبْصِرُنَ(2)

ای قوم من! آیا حکومت مصر از آن من نیست و این نهرها تحت فرمان من جریان ندارد؟ آیا نمی بینید؟

چون ارزش از دیدگاه آنها فقط به امور مادی و ظاهری است فرعون نیز از همین روزنه سخن می گوید تا آنها را به سوی خود جلب کند.

ص:44

اگر گوش شنوا داشتیم یا اندیشه می کردیم، در میان دوزخیان نبودیم.

عوامِ پیرو، پیروی از سنت آبا و اجدادی را مایه پیوند اجتماعی و قوام قومیت می دانند و نفی آن را زشت می شمارند. آنها فقط به خاطر پیروی از سنت قومی است که بر گمراهی پافشاری می کنند.

ص:45

خواص، و هر که این ویژگی را نداشت از «عوام» است. گاهی، افرادی از نزدیک ترین اشخاص به انبیا بودند، ولی در گروه مخالفان آنان قرار گرفتند. آنها اهل بصیرت نبودند، چون دیدند اکثریت مخالفند آنها هم مخالف شدند. همانند همسر و فرزند نوح و همسر لوط. قرآن کریم درباره همسر نوح و همسر لوط می فرماید:

ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ کَفَروُا امْرَأَتَ نُوحٍ و أمْرَأةَ لُوطٍ کانَتا تَحْتَ عَیْدَیْنِ مِنْ عِبادِنا صالِحَیْنِ فَخانَتا هُما فَلَمْ یُغْنِیا عَنْهُما مِنَ اللّهِ شَیْئَا وَ قیلَ ادْخُلا النّارَ مَعَ الدّاخِلینَ.(1)

خداوند مثلی که برای کافران می زند همسر نوح و همسر لوح است، این دو تحت سرپرستی دو بنده از بندگان صالح ما بودند، ولی به آنان خیانت کردند و بستگی آن ها با این دو پیامبر سودی به حالشان نبخشید و به آنها گفته شد وارد آتش شوید، همراه کسانی که وارد می شوند.

پسر نوح هم تحت تأثیر موج مخالفان قرار گرفت. تا بدانجا که قرآن درباره او می فرماید:

اِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ اِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ(2)

او از خاندان تو نیست بلکه او عملی است ناشایست.

فرزند نوح چون پیوند مکتبی اش از پدر بریده شد پیوند خانوادگیش نیز سودی نبخشید.

همچنین قرآن کسانی را مورد توجه قرار می دهد که هیچ پیوند و ارتباط نسبی با انبیاء نداشتند ولی چون دارای بصیرت بودند از خواص شمرده شدند، مانند آسیه دختر مزاحم، که همسر فرعون بود. او چون معجزه حضرت موسی(ع) را در برابر ساحران دید نور ایمان در دلش تابید. آسیه تا مدتی ایمانش را پنهان می کرد، اما سرانجام ایمانش آشکار

ص:46

شد. فرعون او را تحت فشار قرار داد، تا دست از آیین موسی بردارد، ولی این زنِ با بصیرت مقاومت کرد.

فرعون او را شکنجه کرد و دستور داد دست و پایش را با میخ ها بسته و در زیر آفتاب سوزان قرار دهند و سنگ عظیمی بر سینه او بگذارند ولی باز هم تسلیم نشد. قرآن مجید از این بانوی نمونه، به عنوان اسوه مؤمنان یاد کرده است:

وَ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ امَنُوا امْرَأَةَ فِرْعَوْنَ اِذْ قالَتْ رَبِّ أَبْنِ لی عِنْدَکَ بَیْتَا فِی الْجَنَّةِ وَ نَجِّنی مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِنّی مِنَ الْقَوْمِ الظّالِمینَ(1)

مثالی که خداوند برای مؤمنان زد همسر فرعون است، در آن هنگام که گفت: پروردگارا! خانه ای برای من نزد خود در بهشت بساز و مرا از فرعون و عمل او و از قوم ستمگر رهایی بخش.

بنابر این معیار تشخیص خواص از عوامل بصیرت است. به همین مطلب مقام معظم رهبری عنایت دارند:

در بین این هایی که ما می گوییم «خواص» آدم های با سواد هست، آدم های بی سواد هم هست گاهی کسی بی سواد است و جزء خواص است، می فهمد که چه کار می کند، از روی تصمیم گیری و تشخیص عمل می کند، ولو درس نخوانده و مدرسه نرفته است، مدرک ندارند، لباس روحانی ندارد، اما می فهمد که قضیه چیست. خواص که می گوییم معنای آن یک لباس خاص نیست؛ ممکن است مرد باشد، ممکن است زن باشد، ممکن است تحصیل کرده باشد ممکن است تحصیل نکرده باشد، ممکن است ثروتمند، ممکن است فقیر باشد.(2)

بنابر این برای ساختن جامعه ای که «خواص» در آن فزونی یابند باید بصیرتهای افراد افزایش یابد، چرا که از آفات جامعه سالم، زنده و با نشاط عوام زدگی است و باید شدیدا از آن دوری جست. رهبر معظم انقلاب می فرماید:

ص:47

پس باید مواظب باشید جزو عوام نباشید. نمی گوییم جزو عوام نباشید، یعنی باید حتما بروید تحصیلات عالیه بکنید، نه، گفتم که معنای عوام این نیست. ای بسا کسانی که تحصیلات دینی هم کردند و جزو عوامند، ای بسا کسانی که فقیرند یا غنی اند و جزو عوامند. عوام بودن دست من و شماست. باید مواظب باشیم عوام نباشیم؛ یعنی هر کاری می کنیم از روی بصیرت باشد. آن کسی که از روی بصیرت کار نمی کند عوام است. لذا می بینید قرآن درباره پیغمبر می فرماید:

اَدْعُوا إِلَی اللّهِ عَلی بَصیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنی.

من و پیروانم با بصیرت عمل می کنیم و دعوت می کنیم و پیش می رویم. پس اول ببینید جزو آن گروه عوامید یا نه؟ اگر جزو گروه عوامید به سرعت خودتان را از گروه عوام خارج کنید. سعی کنید قدرت تحلیل پیدا کنید، تشخیص بدهید، معرفت پیدا کنید.(1)

ص:48

ص:49

ص:50

آنها مردمی عوام و پیرو می خواهند تا بتوانند منافعشان را تأمین کنند. در مقابله با این توطئه، وظیفه سنگین آموزش بر دوش خواص قرار داده شده است. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:

زَکاةُ الْعِلْمِ تَعْلیمُهُ مَنْ لا یَعْلَمُهُ(1)

زکات علم، یاد دادن آن به کسی است که آن را نمی داند.

اسلام می خواهد خواص و عوام جامعه بصیر باشند و از خواص می خواهد امام و پیشوای پرهیزگاران باشند.

واجْعَلْنا لِلْمُتَّقینَ اِمامَا(2)

و ما را پیشوای پرهیزگاران قرار ده

ص:51

ص:52

اِنَّما هُوَ عَلَی الْقَوِی الْمُطاعِ الْعالِمِ بِالْمَعْرُوفِ عَنِ الْمُنْکَرِ

این وظیفه بر عهده افراد توانمندی است که حرفشان خریدار دارد و توانایی تشخیص معروف را از منکر داشته باشند.

این صفت خواص است که هم بینش لازم را دارند و هم در جامعه از قدرت و مکنت اجتماعی برخوردارند و امر و نهی آنان کار ساز است.

ص:53

خواص جامعه باید به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر قیام کنند و اگر این اقدام آنان مؤثر نیفتاد و حرفشان خریدار نداشت و قدرت جلوگیری از فساد را نداشتند، از جامعه و افراد فاسد دوری گزینند و هجرت کنند حضرت ابراهیم(ع) با بت پرستان در افتاد و بتهای آنان را شکست و با استدلال و موعظه آنان را به خداپرستی دعوت کرد. اما وقتی آنان بر بت پرستی اصرار ورزیدند از آنان بیزاری جست و آن جامعه فاسد را ترک گفت.

وَ أَعْتَزِلُکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ(1)

از شما و بتانی که به جای خدا می پرستید دوری می گزینم.

ص:54

فرعون فرود آمد و زمینه را به سود حضرت موسی(ع) تغییر داد. فرعون که برای جلوگیری از تداوم اثر پیام چاره ای جز بر خورد شدید نداشت، به ساحران گفت:

قالَ ءامَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ اذَنَ لَکُمْ اِنَّهُ لَکَبِیرُکُمُ الَّذی عَلَّمَکُمْ السِّحْرَ فَلاُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ مِنْ خِلافٍ وَ لاَُصَلِّبَنَکُمْ فی جُذُوعِ النَّحْلِ وَ لَتَعْلَمُنَّ أَیُّنا أَشَدُّ عَذابَا وَ أبْقی(1)

فرعون گفت آیا پیش از آنکه به شما اجازه دهم به او ایمان آوردید؟ مسلما او بزرگ شماست که به شما سحر آموخته است. پس به یقین دستها و پاهایتان را بطور مخالف قطع می کنم و شما را از تنه های نخل به دار می آویزم و خواهید دانست مجازات کدام یک از ما دردناک تر و پایدارتر است.

این تهدید غلیظ و شدید فرعون حاکی از اثر فوق العاده ایمان آوردن ساحران در آن هنگامه حساس بود. در میدان مبارزه ای که همه مردم جمع شدند تا پیروزی ساحران را بر کسی که ادعای رسالت داشت و خدایی بتها و فرعون را انکار می کرد ببینند، به ناگاه یاران فرعون اعلام می کنند ما اهل باطلیم و موسی و هارون(ع) برحقند، ما به آنان ایمان آوردیم.

ص:55

هر حکمی می خواهی بکن که تنها در این زندگی دنیا می توانی حکم کنی.

هر جا خواص جان نثاری کردند و خطر را به جان پذیرفتند، توانستند منشأ اثر شده، تحول ایجاد کنند. آنها با ایمان پایدار و توکل به خداوند می گفتند:

اِنّا امَنّا بِرَبِّنا لِیَغْفِرَ لَنا خَطایانا وَ ما أَکْرَهْتَنا عَلَیْهِ مِنَ السِّحْرِ وَ اللّهُ خَیْرٌ وَ أبْقی(1)

ما به پروردگارمان ایمان آوردیم تا گناهانمان و سحری که بر ما تحمیل کردی ببخشاید و خدا بهتر و پایدارتر است.

در قضیه حواریین حضرت عیسی(ع) وقتی دو نفر از آنان برای دعوت اهل انطاکیه وارد شهر شدند و نفر سوم همه به پشتیبانی آنان آمد، در جو تکذیب و تهدید که اهل شهر آنان را به سنگسار شدن تهدید می نمودند فردی جان بر کف آمد و فریاد زد:

قالَ یا قَومِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلینَ اِتَّبِعُوا مَنْ لا یَسْأَلُکُمْ أَجْرَا وَ هُمْ مُهْتَدُونَ وَ مالِی لا اَعْبُدُ الَّذی فَطَرِنی وَ اِلَیْهِ تُرْجَعُونَ ءَأَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ ءْالِهَةً اِنْ یُرِدْنِ الرَّحْمنُ بِضُرٍ لا تُغْنِ عَنّی شَفاعَتْهُمْ شَیْئَا وَ لا یُنْقَذُونَ اِنّی اِذا لَفی ضَلالٍ مُبینٍ اِنّی امَنْتُ بِرَبِّکُمْ فَاسْمَعُونَ(2)

ای قوم من! از فرستادگان (خدا) پیروی کنید. از کسانی پیروی کنید که از شما پاداشی نمی خواهند و خود هدایت یافته اند. من چرا کسی را پرستش نکنم که مرا آفریده و همگی به سوی او باز می گردید؟ آیا غیر از او خدایانی را انتخاب کنم که اگر خداوند رحمان بخواهد زیانی به من برساند، شفاعت آنها کمترین فایده ای برای من ندارد و نمی توانند مرا برهانند؟ اگر چنین کنم در گمراهی آشکاری خواهم بود. براستی که من به پروردگار شما (ای پیامبر و رسولان) ایمان آوردم، پس شهادت مرا بشنوید.

این مرد جان نثار در آن جو خفقان و تهدید با به جان خریدن خطر، ایمان خود را آشکار کرد و با اینکه به شهادت رسید و او را قطعه قطعه کردند ولی ایمانِ آشکار او تأیید مهمی برای رسولان و ضربه سختی بر پیکر کفرِ حاکم وارد ساخت.

ص:56

ص:57

می کنی؟ «مسعود» در جوابشان گفت: ای جاهلان، آیا گمان می کنید که به مسلمانی جز به سبب حب رسول خدا صلی الله علیه و آله و این عابر ثواب داده می شود؟

خداوند به سبب این جواب او به سرزنش دیگران، ثوابی همچون ثواب پیشین برایش مقدر کرد. آن گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله آن شخص را سعد بن معاذ و آن عابر را علی بن ابیطالب(ع) معرفی کرد.

ص:58

اگر خواص و اهل فهم و بینش در جامعه متواضع باشند، اثر سودمندی در جامعه برجا می گذارند قرآن مجید در بیان نسبت دو گروه یهود و نصاری با مسلمانان، یهود را دشمن ترین و نصارا را نزدیکترین گروه ها به مسلمانان می داند و در تبیین علت نزدیکی مسیحیان به مسلمانان می فرماید:

ذلِکَ بِأَنَ مِنْهُمْ قِسیلسینَ وَ رُهْبانا وَ أَنَّهُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ(1)

این قرابت از آن روست که در بین آنان عالمان و راهبانی هست و آنان تکبّر نمی ورزند.

تواضع و فروتنی از صفات نیکو و پسندیده است و می تواند تأثیر بسیاری در جذب دیگران به سوی آیین پر مهر اسلام داشته باشد.

ص:59

به آنچه دارند قانع نیستند و می گویند: ای کاش ما هم مثل قارون این همه ثروت داشتیم (در حالی که قرآن کریم به خوبی روشن ساخته که او و اموالش به زمین فرو برده شدند و این عاقبت دنیا دوستان است). بنابر این هر که فریب دنیا را خورد و خود را به دنیا فروخت، از سعادت اخروی محروم خواهد شد. دنیا منتهای دید کور دلان است که ورای آن چیزی نمی بینند. اما خواص می دانند که در ورای آن، سرای جاویدان است، بر این اساس آماده کوچ اند، و به دنیا چون ابزاری می نگرند و از آن زاد و توشه بر می گیرند.

ص:60

همانگونه که وظایفی بر عهده خواص نهاده شده، وظایفی نیز بر دوش عوام گذارده شده که در صورت انجام آن، جامعه، سالم و با نشاط و پویا خواهد بود. اهم این وظایف عبارت است از:

ص:61

از کسانی پیروی کنید که از شما مزدی نمی خواهند و خود هدایت یافته اند.

عوام خوب با تبعیت خود در پی کسب رضای خدایند نه رضای نفس خویش و البته پیروی آنها مطابق ملاکهای عقل و علم است، نه بر مبنای حدس و گمان.

ص:62

ص:63

پذیرش نیست. عامه مردم به دلیل عدم پرورش عَقلی، عدم قدرت تمییز در مسائل مختلف، سیاسی، مذهبی، اجتماعی دچار شبهه می گرددند و چه بسا تحت تأثیر تبلیغات سوء، ترس یا تعلیمات غلط موضعگیریهایی نابجایی از خود نشان می دهند. همانطور که وقتی شیخ فضل اللّه نوری، میثم وار به دار کشیده می شود. بسیاری مردم دست می زنند و این عمل را تبریک می گویند. اینان عوامی هستند که پس از روشن شدن حقایق و توطئه اظهار ندامت می کنند.

بنابر این وظیفه علما بسیار سنگین است اگر گفته شده «مدادالعلماء افضل من دماء الشهداء» به این دلیل است که عده زیادی از مردم مهار تمام امور اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، مذهبی خود را به دست آنان داده و تنها خود را پیروانی محض می داننداین طبقه که نخبگان جامعه هستند باید با آزاداندیشی و پرهیز از هرگونه اختلاف سلیقه ای بر اساس اسلام ناب، توده مردم و عوام را به صراط مستقیم رهنمون سازند.

ص:64

گاهی حرکات توده ای پیش می آید که در مسیر سراب مانندی حرکت می کنند، براستی این چه فرایندی است که مردم را به حرکت جمعی (Collective aaction) وادار می کند باید گفت این در حقیقت همان تبدیل پدیده به هنجار است که پس از تبدیل به مکانیزم درونی، انگیزش را در پی دارد و در نهایت مردم را وا می دارد تا از آن هنجارها پیروی کنند. باید از تاریخ عبرت گرفت چرا که سنتهای تاریخی حاکم بر رفتار و اعمال اجتماعی، سراسر شباهت و همانندی است. مقام معظم رهبری برای پرهیز از عوام زدگی و استفاده مفید و سازنده از تاریخ می فرمایند:

«تاریخ یعنی شرح حال ما، منتها در یک صحنه دیگر:

خوشتر آن باشد که وصف دلبران

گفته آید در حدیث دیگران

تاریخ یعنی من و شما، یعنی همانهایی که امروز این جا هستیم، پس اگر ما شرح تاریخ را داریم می دهیم هر کدام ما باید نگاه کنیم ببینیم مادر این داستان کجاییم، کدام قسمت قرار گرفته ایم، بعد آنی که مثل ما در این قسمت قرار گرفته آن روز چطور عمل کرد که ضربه خورد، ما آن طور عمل نکنیم.»(1)

باید در وهله اول حق را شناخت و سپس اشخاص را با آن سنجید شخصی به نام «حارث بن حَوط» خدمت امام علی(ع) آمد و گفت: فکر می کنی گمان دارم اصحاب جمل گمراهند؟ نه، چنین گمانی ندارم!

حضرت فرمودند:

یا حارِثُ! اِنَّکَ نَظَرْتَ تَحْتَکَ وَ لَمْ تَنْظُرْ فَوْقَکَ فَحِرْتَ! اِنَّکَ لَمْ تَعْرِفِ الْحَقَّ فَتَعْرِفَ مَنْ اَتاهُ وَ لَمْ تَعْرِفِ

ص:65

الْباطِلَ فَتَعْرِفَ مَنْ اَتاهُ؛(1)

ای حارث! تو به پایین نگاه کرده ای و به بالای سرت ننگریستی (کنایه از آن که بینش سطحی داری) لذا در تحیر فرو رفتی (و ندانستی کدام سو را برگزینی) تو حق را نشناختی تا کسی را که بر حق است بشناسی و نیز باطل را نشناخته ای تا طرفدار آن را بشناسی.»

بنابر این اگر در جامعه ای حاکمیت از آن «حق» بود سالوس بازی ها و عوام فریبی ها رنگ می بازد. در غیر این صورت آن جامعه بیمار و کانونی از ریاکاری، فریب، جو سازی و موج آفرینی فرصت طلبان خواهد شد. جبهه نفاق و باطل تقویت می شود، میان توده مردم و خواص واقعی طرفدار حق فاصله می افتد و با به کارگیری شایعه و تهمت، مردم را نسبت به فرزانگان و خواص جامعه بدبین می سازند و رفته رفته اعتماد عمومی را از آنان سلب می کنند و آنها را به بی تفاوتی و دوری از صحنه های حساس می کشانند. بدین ترتیب زمینه را برای امثال کعب الاحبار (یهودی تازه مسلمان) شبث بن ربعی (نماد بوقلمون صفتی)، شریح قاضی (دین فروش)، ولید بن عقبه (احمق و فاسق)، عمر بن سعد (مقام طلب)، و... فراهم می آورند و ابوذرها، عمارِ یاسرها، عبدالله بن مسعودها، هانی بن عروه ها، سلیمان صرد خزاعی ها، و... را تبعید، خانه نشین یا شهید می کنند.

ص:66

حضرت سلیمان گفت: ای سران و بزرگان کدام یک از شما تخت بلقیس را برای من می آورد؟

از بین سران و خواص بارگاه سلیمان(ع) یک عالم ربانی و ولی خدا به اجازه سلیمان پیامبر صلی الله علیه و آله، تحت بلقیس را در کمتر از لحظه ای حاضر ساخت و زمینه ایمان آوردن بلقیس را فراهم نمود و این نمونه عینی اطاعت و پیروی بی چون و چرا از رهبران راستین است. خواص جبهه حق آنچه در توان دارد را در راه دستیابی به اهداف تقدیم می نماید.

ص:67

ملکه خوی فساد انگیزی و ویرانگری پادشاهان را یادآوری، و پیشنهاد کرد با فرستادن هدایای قیمتی و ارزشمندی سلیمان(ع) را بیازمایند چه، اگر سلیمان مرد دنیا باشد و خواهان گستردن دامنه حکومت خود، هدایا را با رغبت تمام می پذیرد و تقاضای باج و خراج بیشتر می کند، ولی اگر مرد خدا و پیامبر باشد هدایا در نظر او جلوه نخواهد کرد و بر تصمیم خود استوار خواهد ماند و جز به تسلیم آنها رضایت نخواهد داد.

همان طور که ملکه گفته بود سلیمان پیامبر به هدایا توجهی نکرد و با صراحت اعلام کرد خواستار ایمان و تسلیم آنان است نه مال و ثروت. وقتی ملکه سبا برخورد و پیام سلیمان را شنید برای تسلیم و بیعت با سلیمان عازم فلسطین شد و با مشاهده معجزه های حضرت سلیمان، ایمان آورد واین عاقبت خوش پیروی او و خواص و اطرافیانش از عقل بود.(1)

ص:68

ص:69

ص:70

را مسیحیان عربِ بنی تغلب، مسیحیان نجران، نبطی ها، یهودیان رانده شده از شبه جزیره عرب در زمان عمر و... تشکیل می دادند.(1) این بخش در مجموع شمار ناچیزی از کل جمیعت کوفه را تشکیل می داد. بخش مسلمان کوفه را می توان شامل شیعیان علی(ع)، هوادارن بنی امیه، خوارج و بی تفاوتها دانست. شیعیان هم به دو بخش بزرگان و شهروندان عادی تقسیم می شدند. از بزرگان شیعه می توان از افرادی همچون سلیمان بن صُرد خزاعی، مسیب بن نجبه فرازی، مسلم بن عوسجه، حبیب بن مظاهر اسدی، ابو ثمامه صائدی و... نام برد. «این افراد عمیقا به خاندان نبوت عشق می ورزیدند و همین ها بودند که پس از مرگ معاویه با امام حسین(ع) نامه نگاری کردند.»(2)

نقطه تاریک نهضت کوفه، غیبت آنها و تنها ماندن مسلم بن عقیل و سرگردانی او در کوچه های کوفه است. گر چه برخی از این افراد مثل حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه و ابوثمامه صائدی را در صحنه کربلا حاضر می بینیم، اما نشانی از دیگر بزرگان، مانند سلیمان بن صرد خزاعی، رفاعة بن شداد بجلی و مسیب بن نجبه فرازی نمی یابیم. توبه این افراد پس از واقعه کربلا و تشکیل نهضت توابین شاهد خوبی بر بی ارادگی آنها در پیوستن به نهضت امام حسین(ع) است.

شیعیان عادی که در صد قابل توجهی از مردم کوفه را تشکیل می دادند، گرچه به خاندان عصمت و طهارت علاقه وافری داشتند اما رفتار والیانی همچون «زیاد» و پسرش با آنان و نیز سیاستهای کلی امویان در تشیّع زدایی جامعه اسلامی از آنان زهر چشم سختی گرفته بود، به گونه ای که تا احتمال پیروزی بالا نبود وارد نمی شدند و شاید علت نامه نگاری آنان و پیوستن به نهضت مسلم و قیام مختار به جهت احتمال بالای پیروزی

ص:71

این نهضت ها بود لذا به محض اینکه بوی شکست نهضت مسلم به مشامشان خورد از صحنه خارج شدند و او را تنها گذاشتند اما بسیاری از آنان بعدها در نهضت توابین و قیام مختار شرکت کردند.

«در میان هواداران بنی امیه افرادی همانند عمرو بن حجاج زبیدی، یزید بن حرث، عمرو بن حریث، عبدالله بن مسلم، عمارة بن عقبه، عمر بن سعد و مسلم بن عمرو باهلی از چهره های شاخص آنها به شمار می آمدند.»(1) درصد قابل توجهی از مردم کوفه طرفدار معاویه بودند. با توجه به اینکه بیست سال هم از حکومت امویها در کوفه می گذشت و آنها توانسته بودند رشد فراوانی بکنند این افراد، هنگامی که از پیشرفت کار مسلم بن عقیل و ضعف و سستی نعمان بن بشیر، والی کوفه، احساس خطر کردند به شام نامه نوشتند و از یزید چاره جویی کردند. سران و بزرگان بیشتر قبایل از این گروه بودند و این باعث گرایش بسیاری از مردم به این سمت شده بود.

خوارج کوفه پس از سرکوب شدن در جنگ نهروان، در زمان معاویه و در پی سیاستهای غیر اسلامی، که ناراضیان بسیاری فراهم آورده بود، قدرت گرفتند و در سال 43 هجری در زمان فرمانداری مغیره بن شعبه قیامی را به رهبری «مستور بن علقه» ترتیب دادند که به شکست انجامید. «زیاد بن ابیه» پس از تصدی فرمانداری کوفه در سال 50 هجری نقش مهمّی در سرکوب آنان داشت. اما پنج سال پس از مرگ «زیاد» در سال 58 هجری شاهد قیامِ آنان به رهبری «حیان بن ظبیان» هستیم که عبیدالله بن زیاد پس از گرفتن زمام امور کوفه به سرکوب آنها پرداخت.(2) از این رو می توان گفت که در واقعه کربلا نمی توانیم نقش چندانی از این گروه سراغ داشته باشیم.

ص:72

شاید بتوان گفت بیشترین سهم جمعیت کوفه در واقعه کربلا از آنِ افراد بی تفاوت و نان به نرخ روز خورها بود که قصدی جز پر کردن شکم و رسیدن به هوس های خود نداشتند. این افراد، هنگامی که پیروزی لشکر مسلم بن عقیل را نزدیک دیدند به آنان پیوستند، اما با ظهور آثار شکست، به سرعت صحنه را خالی کردند و فشار روانی فراوانی به طرفداران واقعی نهضت وارد آوردند و سهم زیادی در شکست نهضت مسلم داشتند. آنان در پی وعده و _ وعیدهای ابن زیاد، به سپاه کوفه در کربلا پیوستند و با امام حسین(ع) جنگیدند و سرانجام او را به شهادت رساندند.

ص:73

وادار به اطاعت در برابر حکومت کند، مناسب تر است.

ص:74

ص:75

ص:76

رهبر معظم انقلاب در ریشه یابی انحرافات، قبل از هر چیز، به مسئله غفلت از یاد خداوند و بی روح شدن نماز توجه داده اند که با استنباط از آیات قرآن مجید می باشد:

فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِ هِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلوةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیّا(1)

اما پس از آنان فرزندان ناشایسته ای روی کار آمدند که نماز را تباه کردند و از هوس ها پیروی نمودند و بزودی (سزای) گمراهی خود را خواهند دید.

نماز دارای اهمیت فوق العاده ای است و اساسا قیام و مبارزه امام حسین(ع) برای حفظ قوانین و ارکان دین بوده است. آنگاه که ستون دین به خطر افتاد و مسخ گردید، دیگر اثری از دین خدا باقی نمی ماند. در زیارت آن حضرت اقامه نماز از بزرگترین اهداف قیام ابا عبدالله(ع) شمرده شده است:

اَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ وَ آتَیْتَ الزَّکوةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْروُفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ

گواهی می دهم که نماز را به پای داشتی و زکات دادی و امر به معروف و نهی از منکر کردی.

امام حسین(ع) قیام کرد تا به نمازهای ظاهری و عوام فریبانه پایان دهد وبه نماز بندگان خدا محتوا ببخشد و آنرا تبدیل به نمازی کند که:

إَنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ(2)

نماز انسان را از کار زشت و ناپسند باز می دارد.

امام(ع) کوشید تا نماز بی محتوا را از نماز واقعی تمییز دهد. نماز گزارانی که از یاد خدا غفلت می ورزند، مشمول هشدار تند الهی قرار می گیرند که:

فَوَیْلٌ لِلْمُصَلّینْ الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ(3)

ص:77

وای بر نمازگزاران، آنان که در نمازشان از یاد خدا غفلت می ورزند.

امام(ع) فهمانید که نمازی پذیرفته است که دارای روح و کیفیت باشد و نماز گزار را به معراج ببرد و او را از فساد و فحشا باز دارد و الا نماز گزاری که از روح نماز غافل باشد و آن را سبک بشمارد، همانند کسی است که نماز نمی خواند.

ص:78

نمی ترسی؟ مرا می شناسی و می دانی پدر من چه کسی است؟ آیا نمی خواهی با من باشی و دست از اینها برداری که این به پسندِ خدا نزدیکتر است؟

عمر سعد در پاسخ گفت: می ترسم در این صورت خانه ام را در کوفه خراب کنند. امام(ع) فرمودند: من با هزینه خود برایت خانه ای می سازم. باز بهانه جویی کرد و گفت: می ترسم باغ و نخلستانم را در کوفه مصادره نمایند، امام(ع) فرمودند: من در حجاز بهتر از آن به تو می دهم عمر سد باز هم شروع به بهانه جویی کرد. امام(ع) وقتی از هدایت او ناامید شد، او را نفرین کرد و فرمود: آرزوی حکومت ری را به گور خواهی برد. و همانگونه شد؛ چرا که ابن زیاد پس از شهادت امام(ع) فرمان عزل وی را صادر کرد و او از حکومت ری محروم شد. عمر سعد با اینکه می توانست حداقل بی طرفی اختیار کند اما ضعف او، او را به تباهی کشاند. ضعفی که ابن زیاد را وادار به تسلیم کرد، جاه طلبی و ریاست طلبی بود و کشتن اباعبداللّه الحسین(ع) وسیله ای برای دست یابی به آن هدف شوم بود.

ضعف دیگر عمر سعد نداشتن از تیز بینی و بصیرت بود که ابن زیاد با سوء استفاده از این کمبود فکری و تحلیلی او، فردی فرومایه و هزار چهره بنام شیث بن ربعی را با او همراه ساخت، تا او را توجیه کند. همو که واقعه عاشورا فرمانده نیروی پیاده عمر سعد و از کسانی بود که برای امام حسین(ع) نامه نوشته بود. نگاهی گذرا به سابقه شبث ما را به شناسایی ماهیت او رهنمون می سازد.

«وی در ابتدا از یاران «سجّاع»، مدعی دروغین پیامبری، بود و سپس مسلمان شد. بر عثمان شورید و توبه کرد.

او بعدها از یاران علی(ع) شد و حضرت او را به همراه عدی بن حاتم نزد معاویه فرستاد. در صفین در رکاب علی(ع) بود و سپس از خوارج شد. این مرد از کسانی بود که به شدت کوشید تا به عمر سعد القاء کند که حسین(ع) کافر حربی، و قتلش واجب است

ص:79

و قتل او در ماه حرام اشکالی ندارد و به راستی آتش بیار معرکه بود.

حضرت امام حسین(ع) در روز عاشورا خطاب به شبث بن ربعی فرمود:

أَلَمْ تَکْتَبُوا إِلَّی أَنْ قَدْ أَیْنَعَتِ الِّثمارُ وَ أَخْضَرَّ الْجِنابُ وَ إِنَّما تُقَدَّمُ عَلی جُنْدٍ لَکَ مُجَنَّدٌ(1)

مگر شما به من ننوشتید که میوه ها رسیده و اطراف سر سبز شده و اگر بیایی لشکر مجهزی برایت آماده است.

این مرد مصداق بوقلمون صفتی است و موضع گیری های ضد و نقیض در زندگی او فراوان است. او در کربلا نقش کلیدی و مهمی در سپاه عمر سعد داشت. بعد از کربلا به شکرانه پیروزی سپاه یزید بر امام حسین(ع)، مسجدی در کوفه ساخت اما به گونه غیر منتظره ای در حرکت توابین و قیام مختار، رئیس نیروی انتظامی مختار شد و عجیب اینکه سرانجام در قتل مختار نیز سهیم بود. به راستی که انسان جاه طلب و دنیاپرست همچون درخت بید هردم به سویی می چرخد!

از سوی دیگر رقابت دنیا پرستان و ریاست طلبان در صحنه عاشورا عبرت آموز است. آنگاه که دژخیم آتش افروز، شمر بن ذی الجوشن، با تحریک خودخواهی و حکومت طلبی، پسر زیاد را وادار به نوشتن نامه به عمر سعد می کند که... ای پسر سعد اگر فرمان مرا به کار بستی پاداش نیکویی بتو خواهم داد و اگر نمی خواهی اطاعت کنی از سرداری لشکر کنار برو و فرماندهی را به شمر واگذار، ما او را سردار سپاه قرار داده ایم.

وقتی عمر سعد، نامه را خواند شمر گفت: اکنون بگو چه خواهی کرد؟ آیا فرمان امیر را اطاعت می کنی و با دشمنش در جنگ می شوی؟ اگر مایل نیستی، کنار برو و سپاه را به من واگذار.

عمر سعد دنیا طلب گفت:

ص:80

در جنگ می شوم و فرماندهی لشکر را به تو نخواهم داد. ترا به فرماندهی پیادگان منصوب می سازم.(1) یکی دیگر از کسانی که سعادت یاری امام حسین(ع) را از دست داد و دنیا را بر آخرت ترجیح داد عبیدالله بن حرجعفی است امام(ع) به او فرمود: تو در زندگی گناهان زیادی انجام داده ای و خداوند تو را بر این گناهان مؤاخذه خواهد کرد، اینک نمی خواهی با یاری ما از این گناهان توبه کنی.(2)

اما او لیاقت نداشت و گفت: می دانم هر کس از تو پیروی کند، به سعادت ابدی خواهد رسید، ولی گمان نمی کنم یاری کردن من به حال شما سودی داشته باشد، چون در مقابل شما دشمنان زیادی آماده جنگ شده اند، ولی حاضرم اسب و شمشیرم را به شما تقدیم کنم. امام(ع) در جواب می فرماید: من برای اسب و شمشیرت به اینجا نیامده ام، بلکه می خواهم خود به یاری ما بشتابی. حال که نمی خواهی نه به تو نیاز داریم و نه به اسب و شمشیرت!(3)

عبیدالله خود را مسلمان می داند و می داند با پیروی از ولی خدا سعادت ابدی نصیب انسان می شود، اما حفظ جان خود را بر خشنودی خدا و رسول و امام بر حق مقدم می دارد. دنیاپرستان از ترس جان و از دست دادن مال حاضر می شوند حاکمیت باطل را قبول بکنند و در مقابل باطل نمی ایستند و خود را به خطر نمی اندازند.

ص:81

حمایت نکردن است. چه بسا حمایت دیر هنگام زیانهای غیر قابل جبرانی به همراه داشته باشد. استفاده مناسب از فرصتها از دستورات ائمه اطهار(ع) است؛ امام علی(ع) می فرماید:

مِنَ الْخُرْقِ الْمُعالَجَةُ قَبْلَ الْإِمْکانَ وَ الْأَناةُ بَعْدَ الْفُرْصَةِ.(1)

اقدام کردن پیش از امکان و کوتاهی کردن هنگام فرصت از نادانی است.

استفاده به هنگام از فرصت ها در حمایت از حق و هدایت مردم نقش کلیدی دارد. به همین نکته رهبر معظم انقلاب اشاره دارد

«اگر خواص، در هنگام خودش، کاری را که لازم است، تشخیص دادند و عمل کردند تاریخ نجات پیدا می کند و حسین بن علی ها به کربلاها کشانده نمی شوند.(2)

متأسفانه در طول تاریخ کسانی یافت می شوند که از خواص جامعه اند اما شیفته دنیایند و دین فروشی می کنند. رضایت خدا را به زندگی چند روزه دنیا می فروشند و با استفاده از موقعیت اجتماعی و اعتماد مردم، حقایق را وارونه جلوه می دهند و با فریب مردم عوام را به دنبال خود می کشند. یکی از این افراد به ظاهر پارسا شریح قاضی است که رهبر معظم انقلاب درباره اش می فرمایند:

شریح قاضی که جزو بنی امیه نبود. کسی بود که می فهمید حق با کیست. می فهمید اوضاع از چه قرار است. وقتی هانی بن عروه را به زندان انداختند و سر و رویش را مجروح کردند، سربازان و افراد قبیله اش اطراف قصر عبیدالله بن زیاد را گرفتند. ابن زیاد ترسید. به شریح قاضی گفت: برو به اینها بگو هانی زنده است. شریح دید که هانی مجروح است. هانی بن عروه گفت: ای مسلمان ها، این چه وضعی است (خطاب به شریح) پس قوم من چه شدند؟ مردند؟ چرا سراغ من نیامدند؟ چرا نمی آیند مرا از این جا نجات بدهند؟! شریح قاضی گفت می خواستم بروم و این حرفهای هانی را به مردم

ص:82

بگویم اما افسوس که جاسوس عبیدالله آن جا ایستاده بود! جرأت نکردم! جرأت نکردم یعنی چه؟ یعنی ترجیح دنیا بر دین. شاید اگر شریح همین یک کار را انجام می داد، تاریخ عوض می شد.»(1)

شریح در مقابل پیشنهاد پسر زیاد بر خود لرزید چطور پس از هفتاد سال، شهادت دروغ بدهم! من قاضی کوفه ام؛ از طرف چند خلیفه مقام قضاوت داشته ام؛ مردم مرا صحابی پیامبر می دانند؛ مضطرب و سرگردان ایستاده بود، از عواقب شهادت دروغ، بیم داشت.

مرگ و زندگی، دین و دنیا، مقام و گمنامی، عافیت و رنج، سرانجام باید تصمیم می گرفت او قادر به تصمیم گیری نبود. نهیب ابن زیاد تصمیم نهایی را گرفت و گواهی خلاف قاضی پیر و سالخورده کوفه شمشیرهای بُرّان بنی مراد را در غلاف کرد و پسر زیاد را از مرگ حتمی نجات داد و کوفه را علیه مسلم شورانید و جهت حرکت امام را از کوفه به کربلا تغییر داد و حادثه دهم محرم را آفرید.

قاضی کوفه نه تنها حقیقت را بیان نکرد بلکه با دروغ و تزویر برخورد کرد و در جواب سئوال قبیله هانی که ای شریح هانی را چگونه دیدی، جواب داد سرخ روی و آرام. منظور او این بود که صورت هانی در اثر ضربه ابن زیاد، خون آلود و سرخ بود و آرام و خاموش بود. اما این سخنان را طوری به زبان آورد که مردم تصور کردند هانی سر حال و آرام است. به خیال خام خود توریه کرد و مردم را فریفت.(2) او گفت هانی زنده و سلامت است. مسأله ای پیش نیامده. به خانه های خود باز گردید که رئیس تان مشغول مذاکره با ابن زیاد است. یاران هانی به اعتماد شهادت صحابی، به خانه بازگشتند و

ص:83

ساعتی بعد بدن نیم جان هانی از بام دارالحکومه به زیر فرود آمد.

البته که یک حرکت نابجا که ناشی از ترس و ضعف و دنیاطلبی و حرص به زنده ماندن است تاریخ را در ورطه گمراهی می غلطاند. شبث بن ربعی، مرد هزار چهره، که از نویسندگان نامه به امام حسین(ع) بود، خود جزو کسانی است که بافرمان عبیدالله سعی کرد مردم را با ترساندن و تطمیع از اطراف مسلم بن عقیل، نماینده امام(ع)، متفرق کند.

رهبر معظم انقلاب در مورد او می فرماید:

اگر امثال شبث بن ربعی در یک لحظه حساس از خدا می ترسیدند، به جای این که از ابن زیاد بترسند، تاریخ عوض می شد آن ها آمدند مردم را متفرق کردند، عوام متفرق شدند.(1)

عمر سعد به خوبی امام حسین(ع) را می شناخت و می دانست که حق با اوست، اما چه عاملی باعث شد اولین تیر را به سوی خیمه امام حسین(ع) پرتاب کند و دیگران را بر این کار گواه بگیرد. آیا انگیزه اش جز ترجیح دنیا بر دین است؟ یا آرزوی ملک و گندم ری است که هرگز به آن نرسید؟! در حالی که یک حرکت سنجیده و حساب شده می توانست در حادثه کربلا نقش تعیین کننده داشته باشد. همانگونه که رهبر معظم انقلاب می فرمایند:

تصمیم گیری خواص در وقت لازم، گذشت خواص از دنیا در لحظه لازم، اقدام خواص برای خدا در لحظه لازم، این هاست که تاریخ را نجات می دهد، ارزش ها را نجات می دهد، ارزش ها را حفظ می کند. باید در لحظه لازم حرکت لازم را انجام داد. اگر وقت گذشت دیگر فایده ندارد.(2)

یکی از نقاط تاریک در کارنامه خواص مؤمن، غیبت آنها در شامگاه هفتم ذی الحجه

ص:84

الحرام سال 60 هجری است که مسلم بن عقیل، قصر عبیدالله را محاصره کرد. او که تنها مانده بود، شکست خورد و یکه و تنها در کوچه های کوفه سرگردان ماند.(1)

برای توجیه این غیبت دیدگاههای مختلف گفته شده است که شاید خوش بینانه ترین آنها این باشد که آنها به دستور شخص مسلم از پیرامونش پراکنده شدند، تا جان خویش را برای پیوستن به امام حسین(ع) حفظ کنند.(2)

متأسفانه این توجیه با توجه به وضع نابسامان حضرت مسلم بن عقیل غیر وجیه می نماید. از آن گذشته نشانی از بزرگان خواص، همچون سلیمان بن صرد خزاعی، رفاعة بن شداد بجلی و لیث بن نجبه و... در صحنه کربلا نمی بینم. البته به گفته برخی، عبیدالله بن زیاد بعضی از آنها را به زندان انداخته بود، طوری که از یاری مسلم بن عقیل و امام حسین(ع) محروم شدند. اما خواصی هم بودند که عملکرد خوبی نداشتند. رهبر معظم انقلاب به همین مسئله اشاره دارند و آن را از مصادیق عملکردهایی می بینند که اگر در زمان مناسب و مقتضی انجام می شد می توانست بر روی عوام هم تأثیر گذار باشد:

«چرا آن خواص مؤمنی که اطراف مسلم بودند، متفرق شدند؟ در بین آنها کسان خوبی بودند، افراد حسابی بودند اما [برخی] از اینها کسانی بودند که به کربلا هم نیامدند! نتوانستند بیایند، توفیق پیدا نکردند، مجبور شدند جزو توابین بشوند!

وقتی امام حسین(ع) کشته شد، وقتی فرزند پیغمبر از دست رفت، وقتی فاجعه اتفاق افتاد، وقتی حرکت تاریخ به سمت سراشیب آغاز شد، دیگر چه فایده؟ به همین دلیل تعداد توابین در تاریخ، چند برابر عده شهدای کربلاست.

شهدای کربلا همه در یک روز کشته شدند، توابین هم همه در یک روز کشته شدند؛

ص:85

اما شما ببنید اثری که توابین در تاریخ گذاشتتند یک هزارم اثری که شهدای کربلا گذاشتند نیست. برای خاطر اینکه در وقت خود نیامدند، کار را در لحظه خود انجام ندادند، دیر تصمیم گرفتند، دیر تشخیص دادند. چرا مسلم بن عقیل را تنها گذاشتید؟! دیدید که این نماینده امام آمده بود، با وی بیعت هم کرده بودید، او را هم قبول داشتید _ عوام را کاری ندارم به خواص می گویم _ شما چرا شب که شد، مسلم را تنها گذاشتید(1) که به خانه طوعه پناه ببرد؟(2)

جواب این سؤال را باید در بافت بیمارگونه جامعه آن زمان دنبال کرد اساسا بیماریهای جامعه از نظر جامعه شناسان علل مختلف و به هم پیوسته ای دارند که این علل و پیامدهای آن را می توان در نمودار ذیل جستجو نمود.(3)

ص:86

ضعف مدیریت جامعه

عدم رشد فکری مردم

عدم توجه به خالق

افراط در ارضاء نیاز (حرص)

جسمی

ایمنی

روابط

احترام

شهوترانی و بیشترخواهی

سودجودیی و فردگرایی

استبداد و قوم گرایی

جاه طلبی و برتری جویی

نابرابری

ص:87

عدم تعادل در ارضاء نیاز

عدم رعایت قواعد، هنجار، قوانین و حقوق

سست شدن ارزشهاوپایبندیها

بیراهه

فساد

تبدیل فساد به هنجار

آنومی

سرطان و فلج اجتماعی

ص:88

ص:89

ص:90

اشاره کرد که پیامبر صلی الله علیه و آله در آن علی(ع) را نسبت به خود، چون هارون نسبت به موسی(ع) دانستند.

دیگر حدیث «سد ابواب» است، پس از مدتی از زمان باز شدن درِ خانه بزرگان صحابه به مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله در مدینه، رسول خدا فرمان یافت که همه درها بسته شود به جز درِ ورودی خانه علی(ع) به مسجد پیامبر همچنین می توان از حدیث «اخوت» یاد کرد که در جریان عقد اخوت اصحاب در مدینه، پیامبر اسلام همه مهاجر و انصار را با هم برادر نمود و خود نیز با علی(ع) عقد اخوت بستند.

به علاوه حدیث ابلاغ «پیام برائت» در سوره توبه نیز از افتخارهای علی(ع) است. از همه مهمتر اینکه خدای متعال در جریان مباهله مسیحیان بخران در آیات (61 _ 59) آل عمران، علی(ع) را به منزله نفس رسول الله صلی الله علیه و آله معرفی می نماید و سرانجام آشکارتر از همه حدیث غدیر است که پیامبر گرامی اسلام به دستور خداوند فرمود: ای مردم! هر کس که من مولای او هستم علی نیز مولای اوست، خداوندا کسانی که علی را دوست می دا رند، دوست بدار و با کسانی که علی را دشمن می دارند، دشمن باش.

امّا، این اقدام رسول خدا صلی الله علیه و آله برای تثبیت جریان حق در جامعه اسلامی و تدام نبوّت در ولایت علوی از سوی برخی از افراد ناآشنا با حقیقت دین در هم شکست. در آخرین روزهای حیات اشرف مخلوقات مدینه از جانب گروهی از خواص آبستن حوادث گردید و ابرهای تیره فتنه جویی فضا را ظلمانی و غبارآلود کرد. برخی از اصحاب و خواص، بخصوص قریش، در ستیز کسب قدرت و انتقال امامت جامعه از اهل ببیت(ع) به دیگران با برنامه وارد میدان شدند و انصار که از دعوت کنندگان و حامیان دین اسلام بودند نیز با آگاهی از کشمکشهای سیاسی قریش، برای تثبیت موقعیت خود در کانون قدرت آینده به تکاپو افتادند و سرانجام اکثریت و توده عوام به دور از نظر اهل بیت(ع) و بزرگان

ص:91

صحابه با خواص فرصت طلب بیعت کردند و این در حالی بود که علی(ع) بدن مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله را تجهیز و تکفین نمود، نماز به جا آورد و بدن مطهّر حبیب خدا را در میان قبر نهاد و خود در گوشه ای آرام گرفت تا جرعه جرعه کاسه های زهر را از دست برخی خواص کج اندیش و دنیاطلب بنوشد و از اینجا بود که غربت اهل بیت آغاز شد. حضرت علی(ع) می فرماید: پس از رحلت رسول گرامی اسلام، گروهی، به قهقرا برگشتند و اختلاف و پراکندگی، آنان را هلاک کرد بر غیر خدا تکیه کردند و با غیر خویشاوندان (اهل بیت) پیوند برقرار کردند. از وسیله ای که فرمان داشتند به آن مودّت بورزند (محبت خاندان رسالت) کناره گرفتند و بنا و اساس (ولایت) را از جایگاه خویش برداشته و درغیر آن نصب کردند (اینان) معادن تمام خطاها و دروازه همه گمراهان و عقیده مندان باطل هستند.(1)»

به راستی خواص جبهه حق کجا بودند!؟ همآنانی که سالها گرداگرد رسول خدا خوشه چینی کرده و در راه عظمت و عزّت مسلمانان شمشیر زده و خون دلها خورده بودند!؟ چه چیز آنان را از محور حق و حقیقت جدا کرد که امروز ندای غربت علی(ع) از نای تاریخ گوش جان را می آزارد!!؟ آنگاه که نگاهش به زهرا(س) افتاد و قبضه شمشیر را فشرد، و در جستجوی یاران دیروز و خاموشان امروز یاوری نیافت!!؟

ای کاش مردم، قدرت درک وقایع را داشتند و خواصّ امّت اقدامی شایسته و در خور خویش انجام می دادند. از زیب و زیورها دل می بریدند و دست در دست علی(ع) می گذاشتند! چه می شد اگر از چرب و شیرین دنیا رها می شدند و مقام و عزّت خود را در رفعت اسلامی می دیدند!

به راستی چرا در سالهای حکومت علی(ع) گروههایی از خواص به مخالفت با آن

ص:92

حضرت برخاستند و نام «قاسطین» و «ناکثین» و «مارقین» بر خود نهادند؟! و چرا عده ای به رغم یقین به حقانیت جبهه علی(ع) سکوت اختیار کردند و دست از یاری امام کشیدند و در تاریخ از آنان به نام «قائدین» (نشستگان) یاد می کنند؟! افرادی همچون سعدبن ابی وقاص، ابوسعید خدری، ابو موسی اشعری، عبدالله عُمر، محمدبن مسلمه، ابومسعود انصاری و... که عشق به مقام و متاع دنیا و حسادت توانست آنان را از قافله حق جدا کند. آنها آگاهانه دست از یاری حق کشیدند و با این عمل خود مردم را از پیوستن به امام بازداشتند و مردم را ترغیب به خانه نشینی کرده و گفتند: در حوادث پیش آمده عبداللّه مقتول باش، نه عبداللّه قاتل؛ یعنی دست از قیام و حضور در میدان جهاد و مبارزه بردار و تن به سازش و مدارا ده تا رفع خطر شود! سکوت آنها کمتر از دیگر توطئه ها در تنها ماندن اهلبیت(ع) نبوده است.

اینک به بعضی از انحرافات خواص اشارتی گذرا می شود تا عمق فاجعه روشن شده و چراغ عبرت آیندگان گردد.

ص:93

«در ایام عثمان، بسیاری از صحابه خانه ها فراهم کردند، از جمله زبیر خانه ای در بصره ساخت که تا کنون یعنی سال 332 (سال تألیف مروج الذهب) معروف است. وی در مصر و کوفه و اسکندریه نیز خانه هایی ساخت. موجودی زبیر پس از مرگ، پنجاه هزار دینار بود و هزار اسب هزار غلام و هزار کنیز؛ طلحة بن عبیدالله در کوفه خانه ای ساخت که هم اکنون در محل کناسه به نام دارالطلحتین معروف است. از املاک عراق روزانه هزار دینار درآمد داشت و بیشتر از این نیز گفته اند. در ناحیه سراة بیش از این درآمد داشت او در مدینه نیز خانه ای ساخت که در آن آجر و سنگ و ساج به کار برده است(1).

آنها در دام تعلقات دنیا افتادند و شیرینی چندروزه دنیا و نان و نام و مقام را برگزیدند از رسالت خویش کوتاهی کردند حتی دست به اعمال ناسنجیده ای همچون «جنگ جمل» زدند و همچون دشمنان علی(ع) رفتار کردند که پایانی جز پشیمانی نداشت.

ص:94

او از جمله خواص دنیاطلبی بود که عوام اهل شام را به جنگی کشاند که جهان اسلام را در گردابی از اضطراب و لرزش فرو برد. جنگی که بوسیله آن مدار جامعه اسلامی را از جایگاه اصلی آن یعنی اهل بیت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله جدا و در خاندان ابوسفیان قرار داد. همو که با حیله اش قرآنهای بسیاری بالای نیزه ها رفت. بیش از پانصد قرآن بر فراز نیزه هایی که به خون «عمار یاسرها» و «اویس قرنی ها» آغشته بود قرار گرفت به تحریک او شامیان فریاد می زدند:

ای اهل عراق خدا میان ما و شما حاکم است، پس از اهل شام چه کسی شام را حفظ خواهد کرد؟ چه کسی به جهادترک و روم و کفار خواهد رفت؟!

تیرهای نیرنگ رها شد و دلهای بیمار گرفتار آمد امام(ع) با فریب خوردگان سخن گفت: ای مردم! وای بر شما! از روی خدعه و حیله قرآن بر نیزه کرده اند. با دشمن بجنگید که معاویه، ابن عاص، ابی معیط، حبیب بن مسلمه، ابی النابغه و کسانی همانند آنها اهل دین و قرآن نیستند.

اما در اوج جنگ و قتال از صلح و مدارا سخن گفتن، طرفداران بسیار دارد، دلهای متمایل به دنیا را به سرعت جذب می کند، سخنان خواص دنیاگرا همچون اشعث بن قیس کندی، رئیس قبیله «بنی کنده»، دل عوامان جبهه اسلام را متمایل به سازش کرد و این چنین بار دیگر پیشوای صداقت و راستی، از دست یاران سست اراده و مکّاران روزگار جام زهر نوشید. شمشیر در غلاف نمود و با اندوه فراوان به سوی خیمه اش رفت! جنگی که می رفت بنیان حیله و نفاق را از دامن اسلامی بزداید با اقدام خواص عافیت طلب به شکست انجامید و معاویه را از چندقدمی مرگ با عنوان امیرالمؤمنین! راهی حکومت شام کرد و بنی امیه را نودسال بر سرنوشت مسلمانان حاکم کرد. در اهمیت تصمیم خواص رهبر فرزانه انقلاب می فرماید «از هر طرف شروع کنید، می رسید به خواص، تصمیم گیری خواص در وقت لازم، تشخیص خواص در وقت لازم، گذشت خواص از دنیا در لحظه

ص:95

لازم، اقدام خواص برای خدا در لحظه لازم اینها هست که تاریخ را نجات می دهد... در لحظه لازم باید حرکت لازم را انجام د اد. اگر گذاشتید وقت گذشت، دیگر فایده ندارد.(1)»

ص:96

عامل شکست، جنگ صفین و نتیجه کار حکمیت را توطئه اشعث می دانست. در عین حال، سزای عملش را به خداوند سپرد. اشعث سپاه آماده حرکت امام را پس از جنگ نهروان که به قصد شامیان در «نُخَیله» اردوگاه کوفه تجهیز قوا می کردند، با سخنان منافقانه و به ظاهر دلسوزانه خود، از هم گسیخت و روانه خانه کرد. پسرش محمد بن اشعث در یاری رساندن به «عبید اللّه بن زیاد»، «مسلم بن عقیل» و «هانی بن عروه» را به قصر کوفه آورد و دخترش «جعده» با هدایت معاویه، امام حسن مجتبی(ع) را مسموم و شهید کرد(1).

ص:97

توده های مردم را به انحراف کشید. سرانجام مسلم را در برابر خواص دین به دنیافروش از بالای دارالاماره کوفه به پایین انداختند تا درس عبرتی برای کوفیان و آیندگان باشد.

فَأعْتَبِروُا یا أُولی الْأَبْصارِ

ای صاحبان بصیرت و آگاهی (از نوع نگرش و برخورد غلط اینان) پند گیرید.

ص:98

در هر انقلابی زمانی فرا می رسد که هنگامه سختی ها و زمان مخاطرات به سر می آید و دوران بهره مندی و رفاه آغاز می گردد. ای بسا خواص جامعه با قبول مسئولیتهایی به تدریج به جمع آلاف و الوف مشغول می شوند و حتی با توجه به سوابق خود هر گونه بهره مندی از تمتعات دنیایی را برای خود موجّه و بجا می بینند بدین ترتیب می توان شاهد ظهور طبقه ای جدید در جامعه بود که از طرفی خواص و صاحب اندیشه اند و از سوی دیگر به دنیا هم بی میل نیستند. با تأمل در فرجام انقلابها و نهضتهای حق می توان گفت اغلب لغزشها و انحرافات خواص پس از پیروزی حکومت و در دوران رفاه رخ می دهد برخی از این لغزشها عبارتند از:

_ از دست دادن اخلاص و بروز شائبه هایی از ریا

_ نادیده گرفتن دشمنان بیرونی و غفلت از ایشان

_ احساس اطمئنان و امنیت از عداوت دشمن درونی «نفس»

_ احساس پایان کار و رسیدن به مطلوب

_ ملاحظات خویشاوندی و دوستی و قوم گرایی و حاکمیت روابط به جای ضوابط

_ خودستایی و غرور، خودرأیی و استبداد

_ انحصارطلبی و تنگ نظری و عدم تحمل دیگران

_ حسن نظر و اعتماد بی جا به عمّال و کارگزاران

_ وجود افراد متملق و چاپلوس و دروغ زن و جلوگیری از ابراز عقاید و انتقادات مصلحان صاحب اندیشه

_ بروز اختلافات ناپسند در میان خواص جبهه حق

_ علم بی عمل و اکتفا به شعارهایی برای اصلاح دیگران

_ کتمان حقایق دینی به هنگام تبلیغ به منظور ملاحظات سیاسی و احتیاط کاریها

ص:99

البته برخی از این لغزشها تنها به دوران رفاه و آسایش اختصاص ندارد.

ص:100

بیت المال می بیند، بدون ملالحظه از او حسابرسی نموده و او را به جزای عمل خود می رساند.

در حدود ثلث نهج البلاغه در مورد زهد و زیانهای دنیاطلبی و دنیاگرایی است، در دوران رشد و پیشرفت و توسعه آفت دنیاگرایی، گریبان خواص را می گیرد و امام علی(ع) در عصر خود، چنین آسیبی مواجه بودند که هشدارهای پیاپی داده اند.

از اساسی ترین شناختها، شناسایی آسیب ها در عملکرد عوام و خواص و عوامل رخوت آور و رکودزاست که برای عبرت آموزی و دوری گزیدن از چنین آسیبهایی به بررسی آنها می پردازیم:

ص:101

بعضی از مسلمانان گرفتار این توهمات شده، گمان می کردند چون به پیامبر صلی الله علیه و آله ایمان آورده و دین حق را پذیرفته اند، دیگر در همه صحنه ها پیروزند. آنها با شکست در جنگ احد، در حقانیت دین خود شک کردند.

...وَ یُخْفُونَ فی أَنْفُسِهِمْ ما لا یُبْدُونَ لَکَ یَقُولُونَ لَوْ کانَ مِنَ الْأَمْرِ شَی ءٌ ما قُتِلْنا ههُنا...(1)

در دل خود چیزی پنهان می کنند که آن را برای تو آشکار نمی سازند، می گویند اگر ما با بر حق بودیم و بهره ای از حق داشتیم در اینجا کشته نمی شدیم.

ص:102

ص:103

با اینکه بعضی از خواص وظیفه را تشخیص می دهند و می توانند با انجام وظیفه تحول آفرین باشند، اما ترس از ننگ و رسوایی ظاهری دنیا، آنان را به تسلیم و سکوت و سکون وا می دارد. طلحه و زبیر از خواص جامعه بوده و پیشاپیش با علی(ع) بیعت کردند و به پیروی از آنان عوام نیز با امام(ع) بیعت کردند، اما زمانی با اینکه حق نیز بر آنها آشکار بود گمان می کردند اگر با بقیه مسلمانان یکسان باشند؛ شخصیت و شرافتشان خدشه دار می گردد زیرا به امتیازات موهوم عادت کرده بودند. امام نشان نافرمانی را در آنها دید و فرمود:

فَإِنَّ الْانَ اَعْظَمَ اَمْرِ کُما العارُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَجَمَّعَ الْعارُ وَ النّارُ.(1)

اکنون بزرگترین مشکل شما برای بازگشت از راه تفرقه ننگ (ظاهری) است ولی قبل از آن که ننگ (واقعی) و عذاب آتش برایتان جمع شود باز گردید.

ص:104

اَلَمْ تَرَ اِلَی الَّذینَ اوُتُوا نَصیبا مِنَ الکِتابِ... یَقُولُون لِلَّذینَ کَفَرُوا هوُلاءِ أَهْدی مِنَ الّذینَ امَنُوا سَبیلاً... اَمْ یَحْسُدُونَ النّاسَ عَلی ما اتیهُمُ اللُّه مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ أتَیْناء الَ اِبْراهیمَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ...

آیا ندیدی کسانی را که بهره ای از کتاب آسمانی به آنان داده شده بود (یعنی یهودیان)... به کافران می گویند شما به درستی و راستی نزدیک تر هستید تا مؤمنان (رسول خدا و یاران او) آیا از اینکه آنان را از فضل خود بهره مند ساختیم، حسد می ورزند، به تحقیق که به آل ابراهیم (یعنی حضرت محمد«ص») کتاب و حکمت دادیم.

متأسفانه گاهی در میان صفوف حق نیز این رذیله اخلاقی سبب تفرقه و جدایی می شود بنابر این باید با ترک این خصیصه در رشد و تعالی فردی و اجتماعی کوشید.

ص:105

إِذّ جَعَلَ الَّذینَ کَفَروُا فی قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الْجاهِلِیَّةِ(1)

آن گاه که کافران در دلهای خود خشم و عصبیت جاهلی را قرار دادند.

امام سجاد(ع) در تفسیر تعصب جاهلی می فرماید:

تعصب جاهلی این است که فرد، بدان قومش را از خوبان دیگر بهتر بداند و قومش را بر ظلم یاری دهد وگرنه دوست داشتن قوم و خویش عصبیت جاهلی نیست.(2)

ص:106

شکست می خورند.

ص:107

مسلخ «مال پرستی» قربانی کردند. به تعبیر مقام معظم رهبری:

گفتند نمی شود که سابقه دارهای اسلام... این ها باید یک امتیازاتی داشته باشند! به این ها امتیازات داده شد. امتیازات مالی از بیت المال. این خشت اول بود. حرکت های انحرافی این طوری است؛ از نقطه کمی آغاز می شود، بعدا همین طور هر قدمی، قدم بعدی را سرعت بیشتر می بخشد، انحراف از همین جا شروع شد.(1)

ص:108

رهبر معظم انقلاب می فرماید:

کاری که ابن زیاد کرد، یک عده از همین خواص را بین مردم فرستاد که مردم را بترسانند، مادرها و پدرها را، تا بگویند با چه کسی می جنگید؟ چرا می جنگید؟ برگردید، پدرتان را در می آورند این ها یزیدند، اینها ابن زیادند، این ها بنی امیه اند و این ها چه دارند، پول دارند، شمشیر دارند، تازیانه دارند ولی آنها چیزی ندارند! مردم را ترساندند، به مرور همه متفرق شدند، آخر شب، وقت نماز عشا، هیچ کس همراه حضرت مسلم نبود، هیچ کس!(1)

اساسا ترس شدید، برخاسته از ناتوانی نفس و یقین نداشتن به خداوند است. از این روست که منافقان در جنگ به شدت می ترسند؛ چون تنها در سخن ایمان دارند. قرآن می فرماید:

وَ یَقُولُ الّذینَ امنُوا لَوْلا نُزِّلَتْ سُورَة فَإِذا اُنْزِلتْ سُورَةٌ مُحَکَّمَةٌ وَ ذُکِرَ فیها القِتالُ رَأَیْتَ الّذینَ فی قلوبهم مَرَضٌ یَنْظُرونَ إَلیْکَ نَظَر اَلْمَغْشِی عَلَیْهِ مِنَ المَوْتِ فَأَولَی لَهُمْ(2)

کسانی که ایمان آورده اند می گویند «چرا سوره ای نازل نمی شود (که در آن فرمان جهاد باشد) یعنی مؤمنان بی صبرانه انتظار جهاد را می کشند اما منافقان از شنیدن نام جنگ چنان وحشت و اضطراب سر تا پایشان را فرا می گیرد که نزدیک است قالب تهی کنند فکرشان از کار می افتد چمشان از حرکت باز می ایستد، هم چون کسانی که نزدیک است قبض روح شوند نگاهی بی حرکت و خیره دارند.

مرحوم سیدجمال الدین اسدآبادی سخنی زیبا درباره نکوهش ترس دارد:

ترس است که پایه های استقلال کشور را سست می کند.

ترس است که روابط ملت ها را مختل می سازد.

ترس است که درهای خیر و برکت را به روی جویندگان می بندد.

ص:109

ترس است که درخشش هدایت را از نظرها دور می دارد.

ترس است که نفوس بشری را به کرنش و خواری وا می دارد.

ترس است که یوغ بردگی را بر گردن مردم می افکند.

ترس است که جامه ننگ بر تن انسان می پوشاند ننگی که جان های پاک و همت های بلند کشته شدن را بر آن ترجیح می دهند.(1)

ص:110

ص:111

امام صادق(ع) در نکوهش ریاست طلبی می فرماید:

از رحمت خدا به دور است، آن کس که دنبال ریاست باشد. نیز هر کس به آن اهتمام ورزد یا در فکر آن باشد(1).

سوگمندانه باید گفت این بیماری در طول تاریخ اسلام دامنگیر بسیاری از خواص شد. با اینکه می دانستند سنگر حق کجاست اما ریاست طلبی آنها را به بیراهه کشانید. عمر سعد به خوبی امام حسین(ع) را می شناخت. می دانست حق با اوست ولی ریاست طلبی و رسیدن به ملک ری او را به رویارویی با عزیز فاطمه کشاند!

ص:112

صراط مستقیم و خدا محوری خارج می شوند، نیز این واقعیت را بیان می کند که در قیامت نزدیکان و فرزندان، به انسان سودی نمی رسانند:

لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرحامُکُمْ وَ لا اَوْلادُکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ و اللّهُ بِما تَعْمَلوُنَ بَصیرٌ(1)

هرگز بستگان و فرزندان شما در روز قیامت سودی به حالتان نخواهند داشت خداوند در قیامت میان شما جدایی می افکند و به آن چه انجام می دهید بینا است.

ص:113

ص:114

ص:115

در مادیات را به ما می آموزد و هزاران هزار درس دیگر، که رهبر انقلاب فرمودند: درسهای عاشورا را باید خوب فهمید و به یکایک آن عمل، کرد.

درس عاشورا، درس فداکاری و دینداری و شجاعت و مواسات و درس قیام لله و درس محبت و عشق است. که گزاره های زیر برگزیده ای از هزارن آموزه ها و عبرتهای عاشوراست:

ص:116

آگاه باشید که من با همین گروه اندکی که به من پیوسته اند و با اینکه یاران به من پشت کرده اند، آماده جهاد هستم.

یعنی هرگز نباید از بسیاری دشمن در دل هر مسلمانی که مجهز به منطق قرآن است، رعب و وحشتی ایجاد شود. منطق مستدل و مستحکمی همچون:

إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِأَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِاَئةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذینَ کَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُونَ.(1)

اگر تعدادتان بیست نفر باشد ولی استقامت داشته باشید بر دویست نفر از دشمن، و اگر صد نفر باشید بر هزار نفر آنان غلبه خواهید کرد؛ چرا که دشمنان گروهی هستند که نمی فهمند.

زیرا آنها نمی دانند برای چه می جنگند ولی شما آگاهانه به میدان مبارزه پا می گذارید و در میدان جهاد و مبارزه با خدا معامله می کنید.

ص:117

خدایا! با تمام این سختیها و مصیبتها به خشنودی تو خشنود و تسلیم فرمان تو هستم.

ص:118

امام حسین(ع) در مقابل انواع مصیبت ها، همگان را به صبر و بردباری سفارش می فرمود. در اثر شکیبایی بی نظیر اهل بیت در هنگام اسارت بود که نهضت بزرگ خود را در دل مسلمانان و شیفتگان به ثبت رساندند.

امام حسین(ع) پس از اقامه نماز جماعت روز عاشورا یاران خود را به صبر و استقامت در راه تحقق اهدافشان توصیه می فرمایند:

إِنَّ اللّهَ تَعالی أَذِنَ فی قَتْلِکُمْ وَ قَتْلی فی هذَا الْیَوْمِ، فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ وَ الْقِتالِ صَبْراً یا بَنِی الْکِرامِ فَمَا الْمَوْتُ إِلّا قَنْطَرَةً تَعْبُر بِکُمْ عَنِ الْبُوْسِ وَ الضَّرّاءِ إِلَی الْجَنانِ الْواسِعَةِ وَ النِّعَمِ الدّائِمَةِ...(1)

خداوند امروز چنین مقدّر فرموده که من و شما کشته شویم پس باید صبر داشته باشید و با دشمنان بجنگید. ای بزرگ زادگان، صبر و شکیبایی داشته باشید و بدانید که مرگ چیزی نیست جز پلی که شما را از سختی و رنج به بهشت وسیع و نعمتهای همیشگی خداوند می رساند.

باید قبل از رزم و جهاد، مجاهدان به سلاح صبر و استقامت مجهز گردند تا بتوانند با قامتی بر افراشته بر تمام مشکلات فائق آیند. براستی که دلاوری و بردباری این دلاور مردان ستودنی است. آنها انبوه لشکریان را می دیدند و با وجود مصیبت های فراوان کوچکترین سستی به خود راه نداده اند و با شتاب فراوان به دشمن می تاختند و به پیروی از مقتدای بزرگشان زمزمه می کردند:

هَوَّنَ عَلَی ما نَزَلَ بی أَنَّهُ بِعَیْنِ اللّهِ.(2)

چون خداوند این مصیبت را می بیند تحمل آن برایم آسان است.

قرآن کریم به، شیواترین و زیباترین بیان می فرماید:

وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَی ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الَّثمَراتِ وَ بَشِّرٍ الصّابِرینَ الذَّینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصیبَةٌ قالُوا إِنّا لِلّه و اِنّا إِلَیْهِ راجِعُوَنَ أوُلئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ

ص:119

أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ.(1)

قطعا شما را با ترس و گرسنگی و کاهش در مالها و جانها و میوه ها آزمایش می کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان؛ آنها که هرگاه مصیبتی به ایشان رسد، می گویند: ما از آن خداییم و به سوی او باز می گردیم. اینها هستند که رحمت خدا شامل حالشان شده است و هم آنها هدایت یافتگانند.

آری کسانی ارزشمندند که در برابر آزمون و بلا، آه و ناله نمی کنند و از یاد خدا غافل نمی شوند ایمانشان هرگز سست نمی گردد. و آنها در میادین جنگ چون کوه پابرجایند و تا آخرین نفس از حریم اسلام دفاع می کنند.

ص:120

اشاره می فرمایند:

عِبادُاللّهِ إِتَّقُوا اللّهَ وَ کُونُوا مِنَ الدُّنْیا عَلی حَذَرٍ فَإِنَّ الدُّنْیا لَوْ بَقِیَتْ عَلی أَحَدٍ أَوْ بَقِی عَلَیْها أَحَدٌ لَکانَتِ الْأَنْبِیاءُ أَحَقُّ بِالْبَقاءِ وَ أَوْلی بِالرِّضا وَ أَرْضی بِالْقَضاءِ...(1)

بندگان خدا از خدا بترسید و از دنیا بر حذر باشید که اگر بنا بود همه دنیا به یک نفر داده شود و یا یک فرد برای همیشه در دنیا بماند، پیامبران برای بقا سزاوارتر بودند جلب خشنودی آنان بهتر و چنین حکمی خوش آیندتر بود.

بنابر این هر کس فریب بخورد و برای به دست آوردن متاع چند روزه دنیا خود را بفروشد، برای همیشه از سعادت اخروی محروم خواهد ماند. به فرموده قرآن مجید:

قُلْ مَتاعُ الدُّنْیا قَلیلٌ وَ الْاخِرَةُ خَیْرٌ لَمِنِ اتَّقی وَ لا تُضْلَمُونَ فَتیلاً(2)

(به مردم) بگو که کامیابی دنیا اندک، و آخرت برای پرهیزگاران بهتر است و به اندازه تار هسته خرمایی بر شما ستم نمی شود.

ص:121

این وصیت نامه کوتاه اما پر بار نه وصیت نامه ای عادی بلکه منشوری جهانی و جاودانی است. حسین(ع) انسانی است الهی و فداکار که با انگیزه معنوی برای مصالح مردم و اصلاح جامعه به پا خواسته، تمام هستی خویش را در راه تحقق این هدف عالی فدا می سازد. مبارزه با منکرات حکومت اموی از اهداف اصلی قیام ابا عبدالله(ع) بوده است. انگیزه این بود که معروف را اقامه کند و ما پیروان نیز باید از ایشان درس صلاح و فلاح بیاموزیم و این دستور الهی را آویزه گوش سازیم که:

وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیارِ وَ یَأْمُرُونَ بِالامَعْروُفِ وَ یَْنهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أوُلئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.(1)

و باید جمعی از شما دعوت به نیکی و امر به معروف و نهی از منکر کنند و آنها همان رستگارنند.

ص:122

ای مردم! حرف مرا گوش کنید و در جنگ عجله نکنید، تا من شما را نصیحت کنم و انگیزه سفر خود را به این منطقه توضیح دهم. اگر دلیل مرا پذیرفتند و با من از در انصاف در آمدید، سعادتمند می شوید و دلیلی برای جنگ وجود ندارد و...

نصیحتهای امام به پایان رسید اما بر دلهای بی خبر آنها جز تعداد انگشت شماری، اثر نکرد و آنها هرگز از خواب غفلت بیدار نشدند.

ص:123

و امام در برابر این همه صفا و صمیمیت و پاکی و خلوص، با بیانی زیبا و به یادماندنی فرمود:

فَإِنّی لا أَعْلَمُ أَصْحاباً أَوْلی وَ لا خَیْراً مِنْ أَصْحابی وَ لا أَهْلَ بَیْتٍ أَبَرَّ وَ لا أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَیْتی فَجَزاکُمُ اللّهُ عَنّی جَمیعاً خَیْراً.(1)

من اصحابی والاتر و بهتر از اصحاب خود نمی شناسم و خاندانی نیکوکارتر و بهتر از خاندانم سراغ ندارم. خدا به همه شما جزای خیر دهد.

آری سعادت در پیروی از رهبران راستین است. در جریان عاشورا، دلاور مردان کربلا با اطاعت همه جانبه از رهبری امام حسین(ع) به سعادت جاوید نائل آمدند. پیام فرهنگ عاشورا ولایت پذیری تا سر حد جان است.

ص:124

یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً(1)

خدایا این مردم از قرآن دوری جستند.

اگر به دستورات قرآن توجه می کردید اینگونه گرفتار شیطان نمی شدید و به بیراهه نمی رفتید. اکنون باید از وانهادن قرآن به خدا پناه ببریم و از خداوند بخواهیم دلهای ما را برای پذیرش و فهم آیات قرآن آماده کند و لحظه ای بین ما و قرآن جدایی میاندازد. چرا که قرآن مایه هدایت و نور و روشنایی است.

ص:125

خود را به پایان برساند. آن دو سعید بن عبدالله و عمرو بن قرطه کعبی(1) پس از حفاظت از مقتدای خود به ملکوت اعلی پر گشودند و به دیدار معبود شتافتند و این پیام را به ارمغان نهادند که نماز اول وقت در اندیشه انسان آثار مثبت و عمیقی بر جا می گذارد، به خصوص نمازی که با اقتدا به رهبران شایسته الهی انجام پذیرد.

ص:126

شبستان وجودش روشن ساخت و او را از سپاه کفر بیرون کشید و به سپاه حق ملحق ساخت. در مقابل پیشوای بر حق سر تعظیم فرود آورد، توبه کرد و عذر خواست و پرسید آیا خدای مرا می پذیرد؟ امام(ع) فرمود:

نَعَمْ یَتُوبُ اللّهُ عَلَیْکَ... أَنْتَ الْحُرُّ کَما سَمَّتْکَ أُمَّکَ أَنْتَ الْحُرُّ إِنْشاءَ اللّهُ فِی الدُّنْیا وَ الأخِرَةِ.(1)

آری خداوند توبه تو را می پذیرد و تو حر و آزاد مردی همانطور که مادرت تو را حر نامیده است

ص:127

در این صورت باید برای همیشه از اسلام چشم پوشید؛ زیرا امت به زمامداری چون یزید گرفتار شده است.

سپس فرمود ما خاندان نبوت و گنج رسالتیم و یزید، تبه کار و شرابخوار و قاتل بی گناهان است و چون منی با کسی چون یزید بیعت نمی کند.(1)

ص:128

امام در حضور جد بزرگوارش از خداوند می خواهد او را به راهی هدایت کند که خشنودیش در آن است. اگر رضایت الهی باشد همه حوادث، هر قدر هم گران و سنگین باشد، برای او سهل و آسان و همه تلخیها شیرین و گواراست. بر این اساس، وقتی همه عزیزان و یارانش را از دست می دهد و خود نیز با بدن مجروح و قطعه قطعه در گودال قتلگاه می افتد دل به معبود می سپارد و عرضه می دارد:

إِلهی رِضاً بِقَضائِکَ تَسْلیماً لِأَمْرِکَ لا مَعْبُودَ سِواکَ یا غِیاثَ الْمُسْتَغیثینَ

خداوندا! من، به حکم و قضای تو راضی ام و در برابر تو تسلیم هستم و جز تو معبودی ندارم، ای پناه بی پناهان

این همان اخلاص، عرفان، عشق به خدا و فنای فی الله است که با وجود آن انسان جز او نمی بیند و جز او نمی شناسد. امام(ع) در عالیترین نقطه این عشق مقدس و در اوج اخلاص و عرفان قرار دارد. و قیامش برای رضایت الهی است.

ص:129

به سوی خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله گردد. این گونه بود که امام حسین(ع) جان خود و یارانش را برای حفظ اسلام، تقدیم خدای بزرگ کرد و رنجهای دیگر را هم پذیرا شد. با فداکاری و خون خود، اسلام و عدالت را نجات داد و دستگاه بنی امیه را محکوم کرد و پایه های آن را فرو برانداخت.

هر چند عِدّه جانثاران و فداکاران نسبت به دشمن بسیار اندک بود، اما با پایداری پایمردی پیروز واقعی میدان نبرد بودند، آنها به امامشان اقتدا کردند و هرگز از زیادی نیروی دشمن رعب و وحشتی به دل راه ندادند و تا پای جان ایستادند.

أَلا إِنّی زاحِفَ بِهذِهِ الأُسْرَةِ عَلی قِلَّةِ الْعَدَدِ وَ خُذْلانِ النّاصِرِ.(1)

آگاه باشید که من با همین گروه اندک و با اینکه یاران به من پشت کرده اند آماده جهاد هستم.

ص:130

به خدا سوگند اگر تمام عرب پشت به پشت هم دهند تا با من بجنگند، از آنها روی بر نمی گردانم.

واقعه کربلا و نهضت عاشورا در حقیقت، نماد صبر و استقامت و تجلی ثبات و پایداری است. امام(ع) هنگامی که فداکاری و ایستادگی یاران و اهل بیت خود را دید، به آنان فرمود:

شکیبایی پیشه سازید ای بزرگ زادگان، که مرگ جز پلی که شما را از سختیها می گذارند و به بهشت پهناور و نعمتهای دایمی می رساند نیست.(1)

و سرانجام آنها به وعده الهی رسیدند که:

إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَّنَّةِ الَّتی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ(2)

به یقین کسانی که گفتند پروردگار ما خداوند یگانه است، سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می شوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتی که به شما وعده داده شده است.

ص:131

ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن، و به شکل تیره ها و قبیله هایی آفریدیم تا یکدیگر را بشناسید (اینها ملاک امتیاز نیست). گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست. خداوند دانا و آگاه است.

هر کس از هر نژاد می تواند رنگ شهادت پذیرد. رنگ شهادت، رنگ مِهر، عشق و فداکاری در راه خدا است.

شهادتکده کربلا، بزمگاه عشق است و همه گونه شهید دارد: جوان، پیر، خردسال، شیرخوار، سیاه، سپید، عرب، عجم، ترک و پارسی؛ آنجا یگانگی است و از نابرابری نژادی اثری نیست. آنجا، از همه چیز چشم پوشیدن و برای خدا کوشیدن است.(1)

ص:132

امام حسین(ع) در شب عاشورا در خطبه ای به یاران و اهل بیتش فرمودند: من یارانی با وفاتر و بهتر از یاران خود و خاندانی نیکوتر و بهتر از خاندانم نمی شناسم. خدا به شما جزای خیر دهد من از وجود چنین روزی آگاه بودم. بر شما تعهدی نیست. از تاریکی شب بهره گیرید و مرا با این گروه بگذارید که آنان مرا می خواهند.(1)

برادران و فرزندان برادر و پسران عبدالله بن جعفر در پاسخ امام(ع) گفتند: هرگز چنین مباد که، پس از تو بمانیم. خدا چنین چیزی را نیاورد. امام به فرزندان عقیل فرمود: شما را شهادت مسلم بس است من اجازه دادم که بروید. گفتند: سوگند به خدا نمی رویم، ما خود و اموال و خاندانمان را فدای تو خواهیم کرد. خدا زندگی پس از تو را زشت گرداند. مسلم بن عوسجه اسدی به پاخاست و گفت:

آیا تو را تنها بگذاریم؟در آن صورت، چه عذری در پیشگاه خدا داریم؟

ص:133

خانه بانو «ماری» در بصره، کانون شیعیان علی بود و تنی چند از آن کانون تقوی و فضیلت، به یاری حسین(ع) شتافتند و شهید شدند، اما خود «ماری» نیامد.

از آن زمان که نام «سمیه» به عنوان نخستین شهید زن در راه اثبات وحدانیت حق در تاریخ به ثبت رسید، زنان در نهضتهای اسلامی همواره نقشی بسیار زیبا، عمیق و مؤثر داشته اند. انجام رسالت فرهنگی، در خطبه های تکان دهنده فاطمه زهرا(س) و زینب کبری(س) به چشم می خورد. جلوه های مشارکت زنان در جهاد مقدس را در همکاری طوعه با مسلم بن عقیل و ام وهب در اطاعت از رهبری و همفکری دُلُهُم با زهیر بن قین و... به روشنی می توان دید. افزایش مقاومت پاکمردان مجاهد و روحیه دادن به آنها و پرستاری از مجروحان و حفاظت از ارزشهای اسلامی و دامن زدن به ابعاد عاطفی نهضت حسینی، از وظایف مهم زنان در واقعه جانگداز کربلاست.

ص:134

من اجازه دارید از اینجا بروید... و در سیاهی شب پراکنده شوید و مرا با این قوم واگذارید.(1)

افرادی چون سعید بن عبداللّه حنفی با پاک باختگی و الخاص گفتند:

به خدا قسم ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله به هیچ وجه گرد تو را خالی نمی سازیم تا خدا بداند ما سفارش پیامبرش صلی الله علیه و آله را در باره تو اجرا کردیم، به خدا سوگند اگر بدانم در راهت کشته می شوم و سپس زنده می گردم و زنده زنده مرا می سوزانند و خاکسترم را بر باد می دهند و این کار را هفتاد بار تکرار می کنند، از تو روی بر نمی تابم.(2)

کسی که برای خدا کار می کند شکست ناپذیر است، بنابر این انسان باید در کارهایش هدفی جز خدای متعال نداشته باشد.

ص:135

و درس پاسداری را به دیگران نیز می آموزند آنگاه که دست حضرت ابوالفضل العباس قطع می شود می فرماید:

وَاللّهِ إِنْ قَطَعْتُموُا یَمینی

إِنّی أُحامی أَبَداً عَنْ

دینی وَ عَنْ إِمامٍ صادِقِ الْیَقینِ

نَجْلِ النَّبِی الطّاهِرِ الأَمینِ

به خدا سوگند، گر چه دست راست مرا قطع کردید ولی من تا زنده هستم، از آیین خود و از امام و پیشوایم که در ایمان فرد صادقی است و فرزند پیامبر و پاک و امین است، دفاع می کنم.

ص:136

علی(ع) به من سلام برساند.(1)

قلم از وصف اسطوره جاوید ادب، حضرت عباس (سلام الله علیه)، ناتوان می باشد. او بیش از 30 سال با سرور و سالار آزادگان زیست، اما هیچگاه او را برادر نخواند. همواره با عنوان «سیِّدی و مَوْلای» با او گفتگو می کرد.

از زنان وارسته کربلا می توان از همسر امام حسن مجتبی(ع)، مادر حضرت قاسم، یاد کرد که با رضایت خاطر فرزندش را برای دفاع از حریم امامت راهی میدان کرد. او پس از شهادت فرزند، از شدت حیا و ادب، از خیمه بیرون نیامد و آنگاه که به امر امام(ع) حاضر شد، فرمود آقاجان، قربانی ما را بپذیرید. سپس به احترام عمه قاسم در پایین پایش نشست. همچنین حضرت زینب کبری صلی الله علیه و آله، اسوه صبر و مقاومت، با وجود آن که دو فرزند خویش را فدای اسلام کرد، و از کربلا تا کوفه از کوفه تا شام، از شام تا کربلا و از کربلا تا مدینه به اسارت رفت امّا در تمام این مدت و نیز دوران مدینه سخنی از فرزندان خود به میان نیاورد.

ص:137

حسینی سرمشقی روشن است برای همه آنان که درس عزت و سربلندی می جویند. آن حضرت در اوج حماسه خود، آنگاه که وارد میدان رزم شد تا آن زمان که به شهادت رسید، می فرمود:

اَلْمَوْتُ خَیْرٌ مِنْ رُکُوبِ الْعارِ وَ الْعارُ أَوْلی مِنْ دُخُولِ النّارِ(1)

مرگ از پذیرش ننگ بهتر، و ننگ از ورود در آتش سزاوارتر است

حسین(ع) می آموزد که در برابر غیر خدا عزیز و در پیشگاه الهی متواضع باشید. از این رو مرگ را به تسلیمِ باطل شدن ترجیح می دهد و دشمنان را دعوت می کند تا در برابر حق تسلیم شوند و خود را از آتش برهانند.

حماسه حسینی، حماسه عزت مؤمنان است. سعادت حقیقتی در عزت است. مؤمن ارجمند وقتی به حق عمل نمی شود دیدار پروردگارش را خواهان است و مرگ را جز خوشبختی، و زندگی با ستمکاران را مانند اباعبدالله الحسین(ع)، جز خواری، فرومایگی و بدبختی نمی بیند.

...فَإِنّی لا أَرَی الْمَوْتَ إِلّا سَعادَةً وَ الْحَیاةً مَعَ الظّالِمینَ إِلّا بَرَما(2)

بدین ترتیب حسین(ع) راه و رسم خود را اعلام نمود تا همه آزادگان به او اقتدا کنند و جز در برابر خدا سر فرود نیاورند و زیر بار ذلت نروند:

هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ

هیهات که ما زیر بار ذلت برویم.

ص:138

در هر کدام که بخواهد قدم گذارد. راه هوی، آسایش، لذت های زودگذر، انتقام و کوتاه نگری رادر پی دارد، اما راه خرد، به خوشبختی، سعادت و آینده نگری می انجامد. کسی که راه هوس بگزیند از بشریت فرو افتاده یافته و به حیوانیت می رسد و کسی که خرد را برگزیند راه تعالی می پیماید. در کربلا، هم بازگشت به حیوانیت و پس روی هست و هم برآمدن به بلندای انسانیت.

لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی أَحْسَنِ تَقْویمٍ ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلینَ(1)

ما انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم، سپس او را به پایین ترین مرتبه باز گردانیدیم

در کربلا، گروهی راه شهادت برگزیدند و زندگی جاودانی خواستند و گروهی راه دل در پیش گرفتند و به هلاکت رسیدند. راه شهادت، راه آزادی و انتخاب است و اجباری در کار نیست. شهید پیش از شهادت در هر دمی بر سر دو راهی است. اگر در نبرد با هوس ها پیروز شد، بر دشمن نیز پیروز خواهد شد.

ص:139

همچنین وقتی امام در منزل «زباله» خبر شهادت مسلم بن عقیل را شنید، بعضیها فکر می کردند شاید حضرت از حرکت خویش منصرف شود. اما امام(ع) فرمودند:

خبر بس تأثر انگیزی به ما رسیده است و آن کشته شدن مسلم بن عقیل و هانی بن عروه و عبدالله بن یقطر است. شیعیان ما دست از یاری ما برداشته اند. اینک هر یک از شما که بخواهد در برگشتن آزاد است و از سوی ما حقی بر گردنش نیست.(1)

قاطعیت امام حسین(ع) در خطبه معروفش در مکه مکرمه به هنگام تبدیل حج تمتع به عمره و خروج از آن مکان مقدس، بیشتر نمایان است آنجا که می فرماید:

«مرگ، که سرنوشت فرزندان آدم است، همچون گردنبند برگردن دختر جوان برازنده و زیباست. چنان به دیدار گذشتگانم مشتاقم، که یعقوب در اشتیاق دیدار یوسف. برای من مرگی برگزیده اند که با عشق و افتخار با آن روبه رو می شوم. هم اکنون گویی اعضای پیکر خویش را می نگرم که آن را گرگهای بیابان های «نواویس» و «کربلا» پاره پاره می کنند و روده های تهی و شکمهای گرسنه خود را از آنها پر می سازند. از روزی که با قلم مشیت پروردگار نوشته شده است، گریزی نیست. خشنودی خدا، خشنودی خاندان پیامبر است. در برابر آزمایش او پایداری می کنیم و در برابر، پاداش مقاومت کنندگان را به دست می آوریم.(2)

ص:140

مردم! آگاه باشید، اینان (بنی امیه) اطاعت خدا را ترک و پیروی از شیطان را بر خود واجب کرده اند. فساد را ترویج کرده و حدود الهی را وا نهاده اند... حلال خدا را حرام و فرمانهای او را تغییر داده اند. من به هدایت و رهبری جامعه مسلمانان و قیام علیه این همه فساد و هرزگانی که دین جدم را تغییر داده اند، از دیگران شایسته ترم.(1)

ص:141

ص:142

ص:143

ص:144

اندازه توده های مردمی به عنوان پشتوانه های مشروعیت نظام، از معرفت، بهره مند شوند، احتمال وقوع کژی و انحراف در جامعه، کمتر خواهد بود. اینک پس از مرحله تحمل شدائد برای پیروزی انقلاب، مرحله دیگری از امتحان رقم خورده است. دشمن با تهاجم خود به قصد نابودی حکومت حق آمده است. اکنون در دوران صلح و آرامش و رفاه، آزمون دیگری نیز برپاست. آزمون «مقام»، «جاه»، «منصب»، «مال» و «قدرت». امام راحل رحمه الله به مناسبتهای مختلف هشدارهای لازم را به دولتمردان می دهند:

«هر کس در هر مقام، احساس ضعف در خود می کند، چه ضعف مدیریت و چه ضعف اراده از مقاومت در راه هواهای نفسانی، بدون جوسازی، دلاورانه و با سرافرازی نزد صالحان، از مقام خود استعفا کند که این عمل صالح و عبادت است و هر کس خود را مدیر و مدبّر و خدمتگزار برای خلق خدا می داند، کناره گیری او در این زمان، پشت کردن به خلق و خدای خلق است مگر اینکه خدمتگزاری بهتر یا مهمتر از او جایگزین او معرفی شود(1)

مسئولان نظام در هر پُست و مقامی باید:

الف: خود را خدمتگزار مردم بدانند نه اینکه به تصوّر قیّم بودن بر مردم، حکومت کنند.

آنان باید حکومت و مدیریت خود را با جاذبه، نرمی، مدارا و حسن معاشرت همراه کنند.(2)

ب: در موفقیتهای علمی و اجتماعی خود، متوجّه ولی نعمت خود باشند و بدانند هنگامی که از آنها خیرات و خدماتی صادر می شود، خدای تعالی توفیق انجام آن امور را

ص:145

به آنها داده است. لذا با تمام وجود، خود را وامدار و مرهون نعمتهای الهی بدانند و شکرگزار باشند. کارشان تنها برای خدا باشد، با اخلاص کار کنند، تعریف و تمجید و تحسین مردم در آنها به طوری تأثیرگذار نباشد که آنها را از مسیر حق خارج کند.

ج: همکاران خود را از میان کارآمدترین افراد برگزینند؛ پس از سنجش توانایی های افراد، مسئولیتهایی را به آنان واگذار نمایند و به این ترتیب اختیارات و وظایف خود را با دیگران تقسیم و تفویض نمایند. سپس با پیگیری ها و مراقبت های خود، از آنها بخواهند که به مسئولیت خویش عمل نموده و با نظارت و پی گیری مانع هرگونه سوء استفاده کارگزاران خود شوند.

از مهمترین وظایف رهبران اسلامی پاسداری از این اصل قرآنی است که «...وَ لَنْ یَجْعَلَ اللّهُ لِلْکافِرینَ عَلَی الْمُؤمِنینَ سَبیلاً(1)» یعنی این که راه سلطه کافران بر جامعه اسلامی را سد کند و از «أَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُم(2)» باشد، رأفت و نرمی در میان مردم از رحمتهای الهی بر پیامبر بزرگوار اسلام است. رابطه صمیمی بین مسئولان و مدیران جامعه با مردم و زیردستان، مهمترین عامل بقای اسلام و انقلاب است.

ص:146

مهمترین ویژگیهای تقوی که خود معیار کرامت انسان در پیشگاه خداست، عدالت می باشد و یکی از مهمترین ابعاد عدالت در حکومت، عدالت در اقتصاد است. افتخار ما شیعیان این است که امیرالمؤمنین در محراب عبادت به واسطه عدلش به شهادت رسید.

ص:147

توسط حکام به انحراف کشیده شده بود؟ استکبار در زمان معاصر نیز دو راه را برای ضربه زدن انتخاب کرده است، یکی راه ارعاب و زور و دیگر راه خدعه و نفوذ؛ وقتی راهِ اول مؤثر نیفتاد، راههای نفوذ را تقویت کرد.

ص:148

این عوامل باید بتوانند جایگاه خود را در بین مردم ارزیابی کنند، تا در صورت وجود نقص و پایین بودن نتیجه ارزیابی و نظرسنجی به رفع مشکل اقدام کنند زیرا در فضای خیالی و به دور از واقع بینی نمی توان افکار عمومی را هدایت و رهبری کرد.

نوآوریهای روزافزون در جهان ارتباطات و رسانه های گروهی باعث افزایش و بالا رفتن سطح اطلاعات جوامع شده و گسترش اطلاعات، علت پرورش استعدادهای انسانهای مساعد و ممتاز شده و ظهور نخبگان را سرعت بخشیده است. آنان با استفاده از وسایل ارتباط جمعی، اندیشه ها و افکار خود را به میان مردم برده و محیط مناسب و مساعدی را برای پذیرش هرچه بیشتر و بهتر دگرگونیها، فراهم می آورند.

در جامعه اسلامی باید کوشید تا مردم جامعه را از اعتقادات جاهلانه و خرافی دور نگه داشت و مبانی اعتقادی اصولی و صحیح اسلامی را در آنان پرورش داد، تا از این قدرت مردمی بتوان در جهت پیشبرد اهداف اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله استفاده بهینه کرد.

رسیدن به این هدف جز با برنامه ریزیها و سیاستگذاریهای کلان و دراز مدت و همه جانبه فرهنگی _ اجتماعی و با حضور فعال و منطقی رسانه های جمعی همچون صدا و سیما و مطبوعات، حاصل نمی شود. نخبگان، برنامه ریزان و سیاستگزاران باید با تمام قوا تلاش کنند. زیرا مسئولیت اساسی در تقویت یا تغییر نگرشها بر عهده آنها نهاده شده است.

پارتو، نخبگان را این گونه تعریف می کند:

«برگزیدگان کسانی هستند که دارای خصوصیاتی استثنایی و منحصر بفرد هستند و استعداد و تواناییهای عالی در زمینه کار خود یا در بعضی فعالیتها دارند». وی نخبگان را از اعضای ممتاز جامعه برمی شمارد، یعنی افرادی که بر اثر خصوصیات ممتازشان صاحب

ص:149

قدرت و یا شخصیت می گردند.(1) به نظر پارتو جامعه از توده ها و نخبگان ساخته شده و تنها نخبگان مسئول و مسبب تحولاتند. به طور کلی وی مردم را از لحاظ جسمی، اخلاقی و هوشی نابرابر می داند، و می گوید: «در هر جامعه و در هر یک از گروهها و طبقات جامعه بعضی افراد از دیگران مستعدترند و نخبگان مستعدترین افراد هر گروه و جامعه هستند.»(2)

رسانه اسلامی باید زمینه کژروی و انحراف خواص را مسدود نموده و زمینه لازم را برای رشد و تعالی آنها و در نهایت تصحیح افکار عمومی فراهم آورد. در این راستا باید پس از شناخت زمینه کژرویها، با آنها برخورد جدی و سازنده صورت پذیرد.

مهمترین زمینه های کژ روی خواص را می توان در موارد زیر جستجو کرد:

ص:150

واقع»(1) و تجمع در سقیفه، متأثر از این عوامل بودند. زیرا آنها برای اثبات حقانیت خود دلایل دینی ارائه نکردند، بلکه تماما استدلالهای قبیله ای و جاهلی را مطرح کردند. پنجاه سال پس از ظهور اسلام و برتری دادن ملاک تقوا و اخوّت بر معیارهای جاهلی، هنوز در اندیشه افرادی مانند «اشعث بن قیس» و بسیاری از همفکرانش، «نزار» و «مضر» در مقابل یکدیگر قرار می گیرند که در مقابل پیشنهاد امام علی(ع)، برای حکمیت عبدالله بن عباس می گویند: به خدا سوگند! نمی گذاریم دو نفر از قبیله «مضر» درباره ما حکمیت کنند.

ص:151

ص:152

موجب می شود که تصویر وارونه ای از خود بیابند و تصور کنند که از مردم ممتاز هستند و راه تکبر و غرور بپیمایند. اقبال مردم بویژه اگر با تملق و چاپلوسی همراه باشد، شخصیت ستان است، زیرا در آنصورت قوه واهمه فعال شده و فرد تصور وهمی از خود می سازد.

اقبال مردم

برانگیخته شدن

اوهام

تصویر وارونه

از خود

خود بزرگ بینی

ص:153

مولوی مصداق آشکار چنین آفتی را در فرعون نشان می دهد:

سجده خلق از زن و از طفل و مرد

زد دل فرعون را رنجور کرد

گفتن هر یک خداوند و ملک

آن چنان کردش ز وهمی منهتک

که به دعوی الهی شد دلیر

اژدها گشت و نمی شد هیچ سیر(1)

ب _ حسد

«مراد از حسد حالتی نفسانی است که صاحب آن آرزو کند سلب کمال و نعمت متوهمی را از غیر، چه آن نعمت را خود دارا باشد یا نه و چه بخواهد به خودش برسد یا نه»(2)

خواص بیش از دیگران در معرض این آفت هستند؛ زیرا منزلت اجتماعی آنها باعث می شود که دعوی برابری با رهبران جامعه داشته باشند و بر آنها حسد بورزند. در تاریخ تمدن اسلامی، منشاء بسیاری از فتنه ها و انحرافاتی که به دست خواص به وقوع پیوسته، حسد آنها بوده است. اما توده مردم که از آنها پیروی می کنند از وقوف به انگیزه های مبتنی بر حسد، عاجز هستند(3).

ج _ نفاق و دورویی

منزلت اجتماعی خواص، آنها را در معرض نفاق و دورویی قرار می دهد. مراد از نفاق

ص:154

در اینجا، نفاق در کردار و اخلاق است نه در اعتقادات، خواص بیش از آنکه صریح و شفاف رفتار کنند، ایفای نقش می نمایند که در نهایت آنها را به نوعی نفاق و کتمان حقیقت و تحریف واقعیت می کشاند.(1)

د: دنیا دوستی

منشاء آفات اخلاقی، دنیادوستی است آنچه خواص را در مواضع بحرانی می لغزاند و دل آنها را تباه می سازد، حبّ دنیاست، دنیازدگی سرآغاز همه زشتیها است.

ص:155

هوشیاری در برابر این مسائل تنها راه نجات است. بعضی از خواص در زمان حضرت امیر(ع) آنگاه که نیاز به جانبازی و فداکاری در راه دین احساس می شد شعار زندگی سر می دادند همچنین خواص منحرف در مقابل دعوت امام حسن(ع) در راه مبارزه برای احیای ارزشها، شعار البقیه، البقیه را پیشه خود ساختند آنها کسانی بودند که تاب پایداری در برابر وسوسه های شیطانی را نداشتند و خیلی زود میدان را خالی کردند.

ص:156

آیینه عبرت نمای فرداها ساخت. یکی از این آیینه ها، حادثه عاشوراست، باید با تأمل به آن نگاه کرد و پس از این میراث پربها الگوسازی نمود.

ص:157

«ما باید برای برپایی یک همایش اجتماعی یا سیاسی، دهها هزار کارت چاپ کنیم و با چه زحماتی آن کارتها را به اشخاص برسانیم. از این گذشته از ده هزار نفرشان، هزار نفر حاضر می شوند و کار ناتمام می ماند. ولی مسلمانان و شیعیان با نصب یک پرچم سیاه، بر سردرِ یک خانه می گویند: «ما می خواهیم برای حسین عزیزمان گریه کنیم» دهها هزار نفرشان در ظرف دو ساعت در مجلس جمع می شوند و تمام مسائل اجتماعی، سیاسی و مذهبی خود را در مجلس حل و فصل می کنند. این یکی از فواید قیام حضرت امام حسین(ع) است(1).

قیام عاشورا، همچون سلاحی نیرومند و کارآمد در دست ماست. باید از آن بهره برداری کنیم. قلبهای بی شماری به یاد حسین و نهضت او می تپد؛ اما اگر شیعه بخواهد از نهضت عاشورا، در راه احیای ارزشهای دینی استفاده کند، ناگزیر است که برنامه ریزی و حرکتی پیوسته و منطقی را در پیش گیرد. هنگامی می توانیم از این قیام، که کارآمدی آن را بارها تجربه کرده ایم، به بهترین شکل بهره برداری کنیم، که بر اساس واقعیتها و در قالبهای جذاب و کارآمد آن را عرضه کنیم. بویژه در جهان امروز که انواع اندیشه های مسموم، در قالبهای زیبا و لباسهای جذاب عرضه می شوند.

جامعه امروز با پدیده ای خطرناک به نام «تهاجم فرهنگی»، یا به تعبیر مقام معظم رهبری «شبیخون فرهنگی» روبرو است. در این پدیده شوم، تمام تلاش دشمن این است که بر گوناگونی و جذابیت قالبها بیفزاید و یا با ابزار گوناگون و پیشرفته ارتباط جمعی، ضد ارزشهای سطحی و مخرّب خود را به جوامع شرقی و بویژه مسلمانان تحمیل کند، پس استفاده از روشهای نوین فرهنگی، راه غلبه بر تهاجم دشمن نیز می باشد.

نهضت عاشورا با توجه به ویژگیهایی که دارد، می تواند برای گسترش ارزشهای

ص:158

اسلامی و مقابله با تهاجم فرهنگی بیگانگان به کار برده شود. انجام این کار مهم، مستلزم تحول و تغییر در روشهای عرضه و استفاده از این اقیانوس بیکران معنویت است. قالبهای سنتی به تنهایی نمی توانند نیل به چنین آرمان والایی را میسّر سازند. به عبارت دیگر اندیشه ها و تحقیقات علمی، که در طول سالیان متمادی و با زحمات جانفرسای اندیشمندان اسلامی، درباره این قیام، صورت گرفته است، باید به واقعیتهای ملموس مبدل شود و به صورت کاربردی و علمی عرضه گردد.

ص:159

و هر روز شاهد هجوم بی امان الگوها، مُدها، مُدلها و هزاران ویروس فرهنگی هستیم.

باید به گونه ای اصولی، صحیح، منطقی و با زبانی جذاب، ساده و گویا، الگوهای تاریخی خود را به جامعه بشناسانیم. نهضت عاشورا سرچشمه با شکوهترین و مناسبترین حقایق و الگوهایی است که در هیچ فرهنگی، نمونه آن دیده نمی شود. اسطوره های شجاعت و مردانگی، تندیسهای زیبای عشق و محبت، اسوه های شگفت انگیز صبر و استقامت و مصداقهای کامل مسئولیت و رسالت، تنها شمه ای از این اقیانوس بی کرانند.

در حماسه سرخ عاشورا، جوانی همچون علی اکبر(ع) را می بینیم که از یک سو، در اوج قله های شجاعت و شهامت قرار دارد و از سوی دیگر رفتار و سیمای پیامبر صلی الله علیه و آله را به ارث برده است و اراده اش همچون کوه استوار و شکوهمند است. اگر جوانان با شخصیت علی اکبر(ع) به خوبی آشنا شوند و او را تنها در لابلای مرثیه ها نجویند، تمامی توان خویش را برای الگو پذیری از آن حضرت، به کار خواهند بست و برای ارضای خود به دنبال قهرمانان پوشالی و فاسد غربی نخواهند رفت.

قیام عاشورا، بانویی همچون زینب کبری(س) _ که نماد شکوه و عظمت زن است _ را به نمایش می گذارد. تمامی نگرشهای اسلام درباره زن و مقام او در وجود زینب(ع) متبلور گردیده است. زینب(س) بُعد اجتماعی زن را به خوبی تفسیر می کند و توانایی ها و قابلیت های زن مسلمان را به تمام و کمال به نمایش می گذارد. اگر زندگانی زینب(س) به زندگانی مادر بزرگوارش، حضرت زهرا(س) ضمیمه شود و چهره این دو شخصیت بی نظیر به گونه هنرمندانه و ملموس و به شکل روزآمد عرضه شود، محال است زن مسلمانی در عالم الگویی دیگر را بجوید.

نهضت عاشورا شخصیتی همانند «حُرّ» دارد که از اعماق سیاهی، یکباره به دریایی از نور وارد می شود و به همگان اعلام می دارد که آغوش اسلام برای پذیرفتن توبه کنندگان

ص:160

باز است.

عاشورا، شخصیتی همانند ابوالفضل العباس(ع) دارد که نمونه کامل شجاعت و وفاداری است و از ابتدای صحیفه عالم تا انتهای آن به جز معصومان(ع) شخصیتی همانند او و با ویژگیهای منحصر به فردش هرگز به دنیا نیامده است و نخواهد آمد.

دیگر یاران پاکباخته امام حسین(ع) نیز هر یک الگویی تمام عیار هستند و در رأس همه آنها حسین(ع) قرار دارد که چون خورشیدی فروزان می درخشد؛ شخصیتی که راه را برای کمال مطلق انسان هموار کرد. و پرواز به اوج آسمان معنویت را فراهم نمود.

ص:161

عزاداری و سوگواری از سنتهای حسنه فرهنگِ تشیع است، شیعه در دامان عزاداری ها و سوگواری ها توانسته معارف خود را عرضه و رهبران خود را به جهان بشناساند. در طول تاریخ اسلام نیز هماره این سوگواری ها زیر بنای حرکتهای آزادیخواهانه و انقلابهای شیعی بوده است. اینک مهم این است که این سوگواری ها همچنان قدرتمند و پر تپش باقی بماند و فقط به مراسمی سنتی و صوری تبدیل نشود.

سوگواری و عزاداری اهرمی قدرتمند است که توانایی های و قابلیت های بی شماری دارد. در سایه این مراسم می توان حرکت های عظیمی آفرید و از آن بهره برداری های بسیار کرد. نباید اهداف کلی نهضت عاشورا در پس این مراسم به فراموشی سپرده شود، چنان که امام خمینی رحمه الله می فرماید:

«شما انگیزه این گریه و این اجتماع در مجالس روضه را، خیال نکنید که فقط این است که ما گریه کنیم برای سیدالشهدا. نه سیدالشهدا احتیاج به این گریه ها دارد، نه این گریه خودش فی نفسه یک کاری از آن می آید»(1)

نهضت ابا عبد اللّه(ع) از اهمیت ویژه ای نسبت به دیگر نهضت ها برخوردار است؛ زیرا در مراسم عزاداری امام حسین(ع) گاه حرکتهایی مشاهده می شود که از اوج ارادت و عشق حکایت دارد. اگر این حالتها و عشق و محبتها در مسیر صحیح هدایت شود، اثر سازنده و مثبتی به همراه دارد.

باید هوشیارانه از تحریفات و پیرایه های لفظی و معنوی، که آگاهانه و ناآگاهانه سیمای حماسی و تابناک عاشورا را در هاله ای از ابهام فرو می برد و فرهنگ گلرنگ شهادت را بد جلوه می دهد و از صلابت و پیام دهی و خیزش آوری عاشورا و از فحوای بلند توحیدی آن می کاهد، جلوگیری کرد. باید توجه داشت بیشترین سرمایه گذاری

ص:162

استعمار از لحاظ دین ستیزی، با درک حقایق موجود در ادیان و مکاتب، پیرامون جهان تشیع صورت می پذیرد و از آن چه در توان دارند در این راه دریغ نمی ورزند. روزی با علم کردن کسروی اساس اسلام یعنی «وحی و خاتمیت» را زیر سؤال می برند و امروز با طرح شخصیت متزلزلی همچون «سلمان رشدی» به بزرگ نمایی افسانه «غرانیق» همت می گمارند و قرآن و پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله را مورد اهانت و استهزا قرار می دهند و گاهی به نام عرض ارادت به پیشگاه مقدس امام حسین(ع) کارهایی انجام می دهند که موجب شرمساری و سرافکندگی می گردد. می کوشند تا با به انحراف کشیدن نهضت عاشورا، روح سرزنده آنرا بگیرند. خرافه پذیری از بیماریهای واگیردار و صعب العلاج اجتماعات بشری است که درمان و پیشگیری از گسترش آن لازم است. رهبر معظم انقلاب نیز به این مهم اشاره دارند و می فرمایند:

«تحریف های حماسه عاشورا باید زدوده شود. نگذارید مفاهیم وکارهای تحریف آمیز و غلط چشمها و دلها را از چهره مبارک و منوّر سیدالشهداء منصرف کند»(1)

ص:163

عاشورائیان بر اساس رابطه انسان با خداست. عاشورا تمام گفتار و رفتار خود را از رسول اللّه صلی الله علیه و آله و آیین پاک و مقدس او گرفته و هدف خویش را دفاع از ارزشها و آرمانهای اسلام عزیز قرار دادند. آنان تحمل سختیها و رنج ها را فرصتی مغتنم برای پیوستن به محبوب دانستند و ضربه های شمشیر و نیزه نتوانست ذره ای در اراده خلل ناپذیر آنها سستی بوجود آورد.

حادثه پردازی و برنامه سازی در نهضت عاشورا را می توان در محورهای زیر جست:

1 _ اندیشه های ناب سیدالشهدا و یاران او درباره فلسفه زندگی انسان در جهان خاکی، جایگاه اصلی انسان و باور او به معاد و بازگشت به سوی خدا، اهداف عالی و والا که نبرد تن به تن و مبارزه عده ای قلیل با سپاهی انبوه مبتنی به فلسفه نیرومند شهادت و تلاش برای رسیدن به خداوند است. شهامت غیر قابل وصف، آمادگی برای هر نوع جانبازی و روحیه شهادت طلبی کربلائیان در حقیقت متأثر از جهان بینی نیرومند آنهاست. این موارد را می توان به روشنی در سخنان پربار امام حسین(ع) و یارانش مشاهده کرد و آنگاه آن ایدئولوژی و فرهنگ را در قالبهای نوین عرضه کرد. ایجاد فضای روحانی، برگزاری دعا و نیایش یاران ابا عبداللّه در شب عاشورا، سخنرانی ابا عبداللّه الحسین(ع) برای یاران و نیز نیروهای دشمن و اتمام حجت با آنها و... می تواند محورهای مناسبی برای برنامه سازی باشد.

2 _ در نهضت عاشورا با حضور عنصر «مادر» و نقش او در همه صحنه ها روبرو هستیم. «مادر» آموزش دهنده دفاع از ارزشهای الهی انسانی است. «مادر» در نهضت عاشورا با قدرت روحی متکی بر ایمانش به خداوند متعال، فرزندانش را برای جانبازی در راه حق و حقیقت آماده می سازد و هنر پیوستن به پروردگار را به آنان می نمایاند و در تمامی صحنه ها به تشویق فرزندان برای حماسه آفرینی می پردازد و هنرمندی خویش را

ص:164

در تحمل رنجها و سختیهای ناشی از شهادت فرزندان خود نشان می دهد.

نقش تربیتی «مادر» در نهضت عاشورا کامل کننده رسالت مردان و جوانانی است که برای رسیدن به اهداف مقدس خویش، تا پای جان به پیش می روند، با این وصف «مادر» در قیام حسینی، نماد عاطفه، توانایی، بزرگی روح، تحمل سختیها و... است و می تواند از دیگر محورهای برنامه سازی باشد. نمونه روشن این حضور را می توان در زیباترین شکل در وجود حضرت زینب کبری(س) و نقش و رسالت بی همانندی که این بانوی قهرمان بر عهده داشت، به خوبی مشاهده کرد. امام حسین(ع) نقش اصلی نمایش صحنه های جاوید عاشورا را بر عهده داشت و خواهر بزرگوارش تداوم بخش این نقش با همه ابعاد و زمینه هایش بود. او توانست با اتکا به ایمان معنوی و اتکال به خداوند بزرگ و با آگاهی کامل، وظیفه سرپرستی کاروان اهل بیت امام حسین(ع) را همراه با برادرزاده ارجمندش _ حضرت سجاد(ع) _ به خوبی ایفا کند. زینب(س) که اسوه همه زنان عالم است، در صحنه مبارزه و رویارویی با دشمن، چهره ای شاخص و شکست ناپذیر دارد. او ضمن سرپرستی عده ای زن و کودک و نوجوان، از هر فرصتی برای احقاق حق اهل بیت(ع) عصمت و طهارت و رسوا کردن جباران و ستمکاران استفاده می کند و این نقش را به گونه ای هنرمندانه به پایان می رساند.

3 _ اگر بخواهیم نقش «فرزند» را در نهضت عاشورا بررسی کنیم، بهترین و بارزترین نمونه اش، فرزند برومند سیدالشهدا(ع)، حضرت علی اکبر(ع) است. نقش هنرمندانه علی اکبر(ع) که تجسمی از پیامبر بزرگوار اسلام است به گونه ای بود که دوست و دشمن با مشاهده منش و روش او پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را به یاد می آورند.

حضور فرزندی چون علی اکبر(ع) در کربلا بسیار تأثیرگذار است. او آگاهانه، تسلیم محض پدر بود و برای هر نوع فداکاری و جانبازی در راه آرمانهای والا و مقدسش با

ص:165

همه وجود آمادگی داشت و ولایت مطلقه او را همچون دیگر پیروان امامت و ولایت با جان و دل پذیرفته بود.

4 _ در نهضت عاشورا، دختران پاک و مقدسی همچون ام کلثوم و رقیه و سکینه و فاطمه صغری نیز نقش آفرین بودند. حضور اینان در غمگنانه ترین لحظه ها، دلیل روشن حقانیت امام حسین(ع) و قیام مقدسش بود. دخترانی که در دامنهای پاک پرورش یافته بودند با روحیه ای شگفت انگیز، همه رنجها و سختیها را تحمل کردند. حضور همین عناصر بود که از عاشورا در واقع یک «زندگی» آفرید. مدرسه ای شد که تا قیام قیامت به تمام بشریت درس آزادی و آزادگی خواهد آموخت.

5 _ عنصر کارساز دیگر در نهضت عاشورا وجود مقدس یک «برادر» است. برادری که تمام دلبستگیها، علایق و عواطف خود را بر اساس ارزشهای الهی _ انسانی می بیند. حضور حضرت عباس(ع) به عنوان برادری مهربان، دلسوز و فداکار در کنار سالار شهیدان، حماسه ای ماندگار در تاریخ بشریت آفرید. حماسه آفرینی ابوالفضل العباس(ع) بویژه در داستان «شریعه فرات» و در آنجا که به رغم نیاز شدید به رفع عطش، به دلیل لب تشنه بودن اهل حرم از آشامیدن آب خودداری می کند، به اوج خود می رسد. همچنین ندای «اکنون کمرم شکست و امیدم نا امید شد» ابا عبداللّه الحسین(ع) که نشان اوج عظمت و قداست و بزرگی برادری است که نقش خود را هنرمندانه به انجام می رساند، می تواند از محورهای جذاب برنامه سازی باشد.

6 _ حضور زنان و کودکان در نهضت عاشورا و مجموعه رفتارهای آنان در تمامی زمینه ها، صحنه هایی از عشق و عاطفه آفرید که تأثیر بسزایی در برانگیختن احساسات همگان به همراه داشت. همچنین حضور این شخصیتهای عاطفی، در عین حال نشان قساوت، ستمگری و جنایت پیشگی دشمنان نیز به شمار می رود؛ چون به همان میزان که

ص:166

زنان و کودکان مورد ستم دشمن قرار می گیرند بر محکومیت یزیدیان و حقانیت خاندان عصمت و طهارت نیز افزوده می شود. نهضت عاشورا توانایی تحریک عواطف بشری را با نقش آفرینی و مظلومیّت فوق العاده زنان و کودکان دارد. از این محور نیز می توان در برنامه سازی مدد گرفت.

7 _ آب در کویر، پرارزش ترین ماده حیات است. فرات رود سخاوتمندی است که در همیشه تاریخ به زمینهای تشنه پییرامونش و انسانهای نیازمند زندگی بخشیده است. اما همین فرات در عاشورا شاهد قساوت جمعی انسان نما و شیطان صفت بوده است که شرافتمندترین انسانها را از نوشیدن آب منع کردند و فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و یاران فداکارش در کنار فرات پر آب با لبهای تشنه به شهادت می رسند. علاوه بر نقش محوری، به صورت نماهنگ هم می توان از این مسئله یاری جُست. در نهضت عاشورا شاهد بیرحمانه ترین رفتارهای ضد انسانی نسبت به حسین بن علی(ع) یاران، زنان و کودکان او هستیم، بستن آب فرات نمی تواند اقدام موجوداتی باشد که نام انسان بر خود نهاده اند.

8 _ شعار در نهضت عاشورا نقش حساس و تعیین کننده ای دارد. شعارهای عاشورا مملو از زمینه های اعتقادی و مبیّن جایگاه اجتماعی و فکری رزمندگان است. این شعارها در نوع خود توانایی تحریک عواطف و تقویت بنیه اعتقادی را دارند. بیان شاعرانه و هنرمندانه شعارها با قالبهای جدید قدرت نهضت عاشورا را چند برابر می کند و برای همیشه زنده و ماندگار می ماند. در برنامه های مختلف نباید از شعارهای سازنده و پر محتوای عاشورا غفلت کرد.

9 _ روحیه شهادت طلبی در حد اعلا در شخصیتهای عاشورایی دیده می شود. پیوند روحی و فکری شخصیتهای نهضت عاشورا گروه متحدی همچون تن واحد به وجود آورد. همه اصحاب کربلا با اتصال به هدایت و رهبری حضرت حسین بن علی(ع) چنان

ص:167

پیوند مستحکمی ایجاد کردند که در خطیرترین حادثه ها از هم سبقت می گرفتند و برای استقبال از مرگ و شهادت می شتافتند. آنان هدف مشترکی داشتند که از ایمان به خدای بزرگ و اعتقاد به اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله نشأت می گرفت. آنان خود را «فانی فی الله» می دانستند و همه تلاششان در راه اطاعت از خدا و عشق به شهادت بود. آنان معتقد بودند که برای جلب رضای الهی باید از همه چیز گذشت. دستها از تن جدا، سرها قطع، و پیکرهای مقدس آماج تیر و سنان می شد. اما آنها این همه را وسیله ای برای رسیدن به دیار قرب می شمردند و خود را برای پیوستن به حیات طیبه و جاودانه بهشت موعود خداوندی آماده می ساختند. تقویت روحیه شهادت طلبی و «حب الله» شاخص اصلی جامعه عاشورایی است که از عوامل اساسی در پیشبرد جنگ تحمیلی و ایستادگی دلیرانه رزمندگان اسلام نیز بود. باید به ارزشهای والای عاشورا از جمله ایثار و شهادت طلبی توجه داشت. در غیر اینصورت اگر بخواهیم اسلام و ارزشهای والای دینی را پلی برای دستیابی به دنیای پست و دون قرار دهیم از مسیر اصلی خارج شده ایم! در برنامه های مختلف صدا و سیما باید در تقویت این ارزش بیش از پیش کوشا بود.

10 _ شهادتگاه کربلا گلستانی پر گُل است که گلهای فراوانی در آن وجود دارد. در قانون جهانی معلولین جنگ نباید در جنگها شرکت کنند. مسلم ازدی یک پای خود را در یکی از جنگها از دست داده بود، با این حال کوشید خود را به پیشوای شهیدان برساند و پس از بجا آوردن نماز ظهر به میدان رفت و جام شهادت نوشید. این شهادتگاه کودک شیرخوار، نوجوان، جوان، میانسال و کهنسالانی دارد که زندگی و مرگ آنان محورهای خوبی برای برنامه سازی می تواند باشد.

11 _ آتش زدن خیمه ها از جنایتهای سپاه عمر سعد در روز عاشورا است. در این حال اهل حرم گریان و پا برهنه در دشت پراکنده شدند. امام سجاد(ع) در ترسیم آن صحنه

ص:168

فرمودند: به خدا قسم هرگاه به عمه ها و خواهرانم نگاه می کنم، اشک در چشمانم می دود و به یاد فرار آنها در روز عاشورا از خیمه ای به خیمه دیگر و از پناهگاهی به پناهگاه دیگر می افتم. به یاد این حادثه در مراسم عاشورا در برخی از مناطق رسم است که خیمه هایی به نشان خیمه های اهل بیت بر پا می کنند و ظهر عاشورا به آتش می کشند تا یادمان ستمی باشد که بر خاندان رسالت رفت. این محور نیز می تواند قابل بهره برداری در برنامه های تصویری باشد.

همچنین الگوهای تربیتی و اخلاقی بسیار پسندیده ای را می توان در این میان یافت که هرکدام از آنها می تواند با برجسته سازی الگویی مطلوب برای دستیابی به اهداف متعالی جامعه اسلامی باشد. این الگوها انسان را در پیمودن راه کمال و فضیلت علاقه مند و مصمم می سازد و پویندگان طریق انسانیت را همتی بلند می بخشد.

ص:169

علم و معرفت معرفی می کند و می فرماید:

قَدْ کانَتْ لَکُمْ اُسْؤَةٌ حَسَنَةٌ فی اِبْراهِیمَ(1)

لَکُمْ فی رَسُولِ اللّهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ.(2)

عالمان ربانی، مؤمنان راستین، ایثارگران جان و مال، پایمردان قله صبر و استقامت، سرافرازان صحنه ابتلا و آزمایش می توانند الگوهای اخلاقی _ تربیتی دیگران قرار گیرند. چنانچه قرآن کریم هم با تعبیراتی همچون «وَ الّذین مَعَهُ» و «و الّذین آمنوا مَعَهُ» پیروان ابراهیم(ع) و رهروان محمد صلی الله علیه و آله را شایسته الگوگیری و اقتدا می داند.

بنابر این نهضت عاشورا و قیام امام حسین(ع) از آغاز تا انجام، مجموعه ای از الگوهای ارزشمند، در فضایل اخلاقی، عبادی عقیدتی، اجتماعی، سیاسی و... را در خود جای داده است و می تواند هر فضیلت جویی را سیراب و هر الگوخواهی را کامیاب کند. در بوستان عاشورا از تمام اقشار جامعه و از همه مراحل سنی، از کودک و خردسال و نوجوان گرفته تا جوان و میانسال و کهنسال، سفید و سیاه، همه و همه، در این گلستان وجود دارند و امام(ع) درباره آنها فرمود: بهتر از یاران و خاندانم سراغ ندارم.

با این وصف می توان در هر زمینه ای از آ نها الگو گرفت و مسیر آینده خود را با پرتوگیری از آنان روشن ساخت.

ص:170

(بنده شایسته)، المطیع لله و لرسوله (مطیع خدا و پیامبر)، الفادی (فدا شده)، الواقی (نگهبان)، الساعی (تلاشگر)، السقاء (آب آور طفلان)، صاحب اللواء (علمدار)و... همه و همه حاکی از فضایل و مناقب بی شمار اوست.

آن حضرت نه تنها خود در کربلا حضور فعال داشت، بلکه سه برادر خود را نیز جهت یاری امام حسین(ع) ترغیب نمود. با ورود شمر به صحرای کربلا و تقدیم امان نامه به حضرت عباس(ع) ایشان می فرماید:

ای دشمن خدا، دستت بریده باد، آیا از من می خواهی برادرم، فرزند فاطمه زهرا(س) را ترک کنم و در طاعت دشمنان ملعون و فرزندان آنان در آیم؟(1)

حضرت عباس در جایگاه علمداری لشکر امام حسین(ع)، تا آخرین لحظه در کنار امام(ع) بود و با تمام توان از او دفاع کرد در این باره می نویسند: وقتی پرچمی را که ابوالفضل(ع) در کربلا در دست داشت به دربار یزید آوردند، یزید دید آن پرچم بر اثر ضربات جای سالمی ندارد، پرسید این پرچم دست چه کسی بوده است؟ جواب دادند: عباس بن علی، یزید گفت: هکَذا یَکُونُ وَفاءَ الْأَخِ لِأَخیهِ(2)

تجلّی ایثار ابوالفضل در مقام سقایی زمانی به اوج خود می رسد که آن آب آور نامدار در دل امواج آب قرار می گیرد و در نهایت تشنگی، به یاد تشنگی برادرش آب نمی آشامد و می گوید:

وَ اللّهِ لا أَذوُقُ الْماءِ وَ سَیِّدِی الْحُسَینِ عَطْشاناً(3)

بنابر این سخن و کردار ابوالفضل(ع) در صحنه عاشورا می تواند درس ادب، ایثار،

ص:171

رشادت، شهامت، تلاش، شجاعت، ولایت پذیری و مسئولیت پذیری و... را به انسانها بیاموزد.

ص:172

به یاری می کند.(1).

لیاقت و کاردانی

حبیب فرماندهی بخشی از سپاه امام (جناح چپ) را بر عهده داشت، امام هنگام سازماندهی، فرماندهی کل و پرچم را به دست ابوالفضل(ع) سپرد، فرماندهی سمت راست را مشخص و پرچم را به دست او داد، اما پس از مشخص کردن فرمانده سمت چپ، پرچم را به کسی نداد و فرمود: این پرچم نیز صاحبی دارد که خواهد آمد و او کسی جز حبیب بن مظاهر نبود.

قرائت قرآن

یکی از فضیلتهای حبیب، قرائت بسیار قرآن بود امام حسین(ع) به هنگام شهادت می فرماید:

لِلّهِ دَرّکَ یا حَبیب لَقَدْ کُنْتَ فاضِلاً تَخْتِمُ الْقُرْآنَ فی لَیْلَةٍ واحِدَةٍ(2)

ای حبیب تو شخص با کمالی بودی در یک شب ختم قرآن می کردی

تأثر امام از شهادت حبیب

با شهادت حبیب آثار اندوه در چهره امام آشکار شد و فرمود:

عِنْدَ اللّهِ اَحْتَسِبُ نَفْسی وَ حُماةِ اَصْحابی(3)

خودم و یاران باوفایم را به حساب خدا می گذارم.

و این نشان از شکوه و والایی حبیب دارد که می تواند الگوی مناسبی فرا راه ما باشد.

استقبال از شهادت

ص:173

آنگاه که حبیب با تبسّم به استقبال شهادت می رفت، یزید بن حصین گفت: ای بزرگ قاریان، چه وقت خندیدن است؟ او در جواب گفت: برای شادی چه وقتی بهتر از حالا می توان یافت؟

براستی که مردان خدا مرگ را به تمسخر گرفته اند و برای زندگی چند روزه دنیا از مرگ فرار نمی کنند.

ص:174

سکوت کرد اما همسرش دُلْهُم وی را ترغیب می کند و می گوید: سبحان اللّه آیا پسر پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله به تو پیغام می دهد و تو به سوی وی نمی روی؟ زهیر از سخن غیورانه همسرش به خود آمده، به حضور امام می رود. سپس دستور می دهد خیمه ها را برچینند و اسباب و اثاثیه را به سوی کاروان امام ببرند(1). اینجا بود که رودی به دریا متصل و خوشبختی و سعادت به او ارزانی شد و زهیر از خانه خدا به سوی خدا پر گشود.

زهیر در وفاداری به امام تا بدانجا پیش رفت که فرماندهی جناح راست لشکر امام بدو سپرده شد. او در شب عاشورا به امام عرض کرد:

خداوند آن روز را نیاورد که پسر پیامبر را در میان دشمن رها کنم و خود نجات یابم. اگر هزار بار در راه تو کشته شوم و زنده گردم، دست از تو بر نمی دارم.

براستی کناره گیری از اردوگاه امام کجا و قبول فرماندهی و آمادگی برای هزار بار مرگ کجا!؟ زهی سعادت و خوشبختی که نصیب مردان خدا می شود.

ص:175

در این زمان ابن زیاد دستور داد تا او را از بالای دارالاماره به پایین پرتاب کنند(1).

قیس برای فاش نشدن اسرار و اظهار محبت به خاندان علی(ع) با آغوش باز پذیرای شهادت شد. او برای جلوگیری از خطری که جان عده ای مؤمن خداجو و پیرو امام را تهدید می کرد، خود را به خطر انداخت تا سلامت دیگران تأمین شود.

قیس می توانست به ابن زیاد پاسخ مثبت داده، خود را از آن مهلکه برهاند، امّا اثری جز زندگی چند روزه دنیوی در آن ندید. او ترجیح داد با ابراز محبت به علی(ع) و فرزندانش و بیزاری از دشمنان، درس محبت را به آیندگان منتقل کند. در پی حفظ اسرار نظامی و اعلان محبت به اهل بیت بود که جامه زیبای شهادت را بر تن کرد. امام حسین(ع) پس از شنیدن خبر شهادت قیس، چشمش پر از اشک شد و آیه وَ مِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَه وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِر(2) را تلاوت فرمود. نظیر این داستان در مورد عبد اللّه بن یقطر نیز وارد شده است(3) او که تا پای جان برای حفظ اسرار نظامی و اظهار محبت به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله پایداری کرد، به دستور ابن زیاد از بالای بام به زیر افکنده شد، هنوز رمقی در تنش باقی بود که قاضی کوفه دستور داد سر از تن او جدا کنند.

ص:176

و قهرمانی و از بزرگ ترین انقلابیان به حساب می آید(1).

وی به امام(ع) عرض کرد:

ای حسین! به خدا سوگند، هیچ کس در روی زمین نزد من عزیزتر و محبوب تر از تو نیست و اگر ممکن بود به چیزی بهتر از جانم و خونم از تو دفاع کنم چنین می کردم(2).

نکته جالب توجه اینکه عابس از امام خود، با تمام هستی دفاع می کند و می گوید اگر بهتر از خون و جانم در اختیار داشتم آن را اهدا می کردم، همیشه بهترین انسانها با ارزش ترین چیزها را در راه محبوبترین انسانها تقدیم می کنند.

حرکت دیگر عابس اینکه، وقتی با خلوص تمام جان به جانان داد، بدن را نیز عاری از قید و بند ظاهری ساخت؛ پیراهن از تن در آورد و مردانه به میدان مبارزه پا نهاد، تا بدانجا که روح پاکش به ملکوت اعلی پر گشود.

ص:177

و یاران با وفایش «نماز خوف» به جای آوردند. اقامه نماز در آن لحظه حساس و خطرناک می تواند الگویی باشد بر رزم آوران صحنه پیکار که حتی در اوج جنگ و شور و هیجان مبارزه نباید از یاد خدا و نماز غافل بود. چرا که هدف نهایی مردان خدا حتی در زمان جنگ نیز بندگی خداست.

در میان عاشوراییان افراد کثیرالصلوة فراوان بوده اند. این عشق و علاقه به نماز باعث شده بود که در میدان جنگ دلیرانه برزمند. یکی از این افراد که نقش الگودهی دارد «سوید بن عمرو» است که در توصیف او می نویسند کانَ شَریفاً کَثیرَ الصَّلوةِ بزرگوار و اهل نماز و بندگی بسیار بود و زمانی که در میدان نبرد قرار گرفت:

قاتَلَ قِتالَ الْأَسَدِ الْباسِلِ وَ بالَغَ فی الصَّبْرِ عَلَی الْخَطْبِ الْنّازِلِ

در جنگ بسان شیری شجاع، و در و گرفتاریها صبور و مقاوم است.(1)

ص:178

از میان اسوه های جان نثار، می توان از «حنظه بن سعد تهامی» یاد کرد که با رشادت تمام بدن خود را سپر وجود مبارک امام می کند: وَقَفَ بَیْنَ یَدَی الْحُسَیْنِ بَقْیَةَ السِّهامِ وَ الِّرماحِ وَ السَّیوُفِ بِوَجْهِهِ وَ نَحْرِهِ پیش روی امام حسین(ع) ایستاد و با صورت و سینه خود از اصابت تیر و نیزه و شمشیر به امام جلوگیری می کرد(1).

«سعید بن عبد اللّه حنفی» از دیگر پاکبازان است که گوی سبقت ربوده است. پیش روی امام و تیرهای دشمن ایستاد تا اینکه به زمین افتاد و به شهادت رسید(2).

عمرو بن قرظه الانصاری نیز نیزه های پرتاب شده به سوی امام(ع) را با دست می گرفت و شمشیرها را با جان می خرید و از هر گونه گزندی که به امام می شد جلوگیری می کرد. در نهایت از امام سئوال کرد آیا به عهدم وفا کردم؟ امام(ع) فرمود: آری، تو در بهشت نیز پیش روی من خواهی بود(3).

ص:179

رسید(1).

در برخی از منابع نام آن شهید ترک را «واضح» ضبط کرده اند.(2)

شهید پارسی، یکی از کسانی است که در اردوگاه امام حضور داشت: فردی به نام «نصر» فرزند «ابونیزر» که در کنار امام حسین(ع) پرورش یافت، امام حسین(ع) که از مدینه به مکه رفت، نصر در خدمتش بود. از مکه به کربلا شد نصر همراهشان بود. شجاعی بود دلیر، سواری بود بی نظیر، دلاوری بود شیر گیر، خروش سواران ایران را داشت. بامداد روزِ شهادت که عازم نبرد شد، چارپای اسبش را با شمشیر قطع کرد تا پیاده بجنگد و آنقدر پایداری کرد تا شهید گردید(3).

بنابر این در عرصه کربلا و در قاموس عاشورا، گوناگونی نژاد و ملت را راهی نیست. اختلاف رنگ، زبان و قومیت مانع دفاع از حریم آزادی، ایمان و عقیده نخواهد بود.

ص:180

خود را به چشم دید. از این رو، مادر سه شهید، خواهر شهید، عمه شهید و خاله شهید هم هست.

از سویی دیگر دشواری سرپرستی کاروان اسیران از کربلا تا کوفه و از کوفه تا شام و ایراد خطبه در این دو شهر نیز به دوش او بود. آری زینب کبری پس از تحمل شهادت شهیدان کربلا و تحمل رنج اسارت در کاخ یزید، با ایراد خطبه آتشین و افشاگرانه و مستند خود یزید و یزیدیان را به هراس انداخت. در فرازی از این خطبه تاریخی آمده است:

ای یزید! به خدا سوگند (با این جنایتهایی که انجام دادی) جز پوست بدن خود را نشکافتی و جز گوشت تن خود را پاره پاره نکردی، گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مرده اند، بلکه آنان زنده اند و در پیشگاه پروردگارشان روزی می خورند. این را هم بدان آن کسانی که کار را برای تو فراهم ساخته، تو را بر گروه مسلمانان سوار کردند، به کیفر خود خواهند رسید و بدانید که ستمکران را بد کیفری در پیش است. قدر و مقام تو را بسیار پست می دانم. بدان که رأی و تدبیرت سست و روزگارت اندک و انگشت شمار و جمعیت تو رو به پراکندگی است، در آن روز که منادی فریاد زند:

اَلا لَعْنَةُ اللّهِ عَلی الظّالِمینَ

همانا لعنت خدا بر ستمکاران باد(1)

ایراد خطبه ای چنین گیرا و بی باکانه در دربار کسی که خود را امیرمؤمنان جهان اسلام می داند و تقریبا نیمی از جهان آن روز، کشورهایی چون ایران، عراق، عربستان، ترکیه و... را زیر نظر دارد، نشانه چیست؟ آیا جز شجاعت و آزادگی و صبر و مقاومت است؟

بردباری در پیشگاه او شرمنده است. در تاریخ بشریت زنی به شکیبایی زینب(س)

ص:181

نیامده است. او با کمال تسلط بر نفس در انجام برنامه ایی که از سوی برادر برای اجرای آن ماموریت داشت کوشید و با کمال متانت تلاش کرد.(1)

ص:182

می کند که از آغاز تاریخ بشری تا پایان آن در برابر هم قرار دارند.

جبهه حق و باطل، جبهه عدل و ظلم، جبهه نور و ظلمت، جبهه پارسایی و گناه، جبهه بدیها و زشتیها که قرآن مجید از آن به عنوان شجره طیبه و خبیثه یاد کرده است. امام(ع) نماد روشنایی، پیشوای حق و پرچمدار جبهه عدل است و هرگز با جبهه زور و زر و تزویر سازشی ندارد. این خلاف سنت و شریعت الهی است که حق در برابر باطل و عدالت در برابر ستم تسلیم و خوار گردد.

بنابر این قیام عاشورا، قیام فردی علیه دیگری، یا گروهی علیه گروه دیگر، در مقطعی از تاریخ نیست، بلکه رویارویی همه خوبیها با همه بدیها و ارزشها با ضد ارزشهاست، نبرد اسلام با کفر است که تا قیام قیامت ادامه دارد.

قَدْ کانَ لَکُمْ آیَةٌ فی فِئَتَیْنِ الْتَقَتا فِئَةٌ تُقاتِلُ فی سَبیلِ اللّهِ وَ اُخری کافِرَةٌ(1)

به راستی در مبارزه دو گروهی که با هم روبه رو شدند، برای شما نشانه ای بود. یکی در راه خدا می جنگید و گروه دوم کافر بود.

ص:183

و برخی در انتظارند(1)....

به راستی چه شباهت نزدیکی میان یاران حسین(ع) و مؤمنان جنگ احزاب وجود دارد. هر دو گروه بر عهد و پیمان خویش استوارند. اینان در دشت کربلا در محاصره لشکر یزید قرار گرفتند و آنها در مدینه در محاصره ابوسفیان و ائتلاف نیروهای شرک. در جنگ احزاب اسوه و الگو رسول اللّه بود و در عاشورا نواده رسول خدا صلی الله علیه و آله .

اصحاب حسین(ع) با جمع 72 نفری و اندک خود در برابر هزاران تن از دشمنان فریب خورده قرار گرفتند. چنان رشادت و صداقتی از خود به نمایش گذاشتند که در تاریخ بی نظیر است. سخنانی سرشار از صدق و صفایی که این برگزیدگان و انسانیت در واپسین ساعات حیات خود در شکر و سپاس خداوند و حمایت از یادگار رسول اللّه ابراز داشتند، دلالت بر شور و شوق و عشق به شهادت در راه خدا و نشاط در جهاد با دشمنان اسلام دارد. آن مصادیق بارز مِنِ الْمُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُو اللّهَ عَلَیْهِ بر پیمانی که با خدا و برای دفاع از حریم ولایت بسته بودند، ثابت قدم و استوار ماندند. پیامی که این مردان صادق با خون پاک خود دادند امواجش تا به امروز دلهای شیفته عدالت و انسانیت را می لرزاند و قیامها و نهضتهای آزادیخواه و حق طلب را برمی انگیزاند.

ص:184

انبوهی مبهوت و ماتم زده به تماشای بازماندگان و اسرایی آمده بودند که خود آنها را دعوت کرده بودند، مردمی بی وفا و عهد شکن که رفاه و عافیت را بر حمایت حق ترجیح داده اند و این زینب(س) است که به آنها چنین خطاب می کند:

ای اهل حیله و نیرنگ، آیا گریه می کنید؟ هرگز اشکتان خشک نشود و گریه تان آرام نگیرد. شما گریه می کنید در حالی که برادر مرا به کشتن داده اید. بگریید که سزاوار گریستنید. بسیار بگریید و کم بخندید که ننگ بزرگی به گردن گرفته اید. کاری که شما کرده اید همچون کار آن بافنده زنی است که آنچه با فته و محکم کرده بود، پنبه کرد. شما عهد و پیمانهای خدایی را بازیچه امیال و هوای نفس خویش کرده اید، تا گروهی بر گروه دیگر از موقعیتهای برتری در مال و مکنت برخوردار باشد.

زینب(س) مردم کوفه را با هشداری توبیخی و تنبیهی به گریه بسیار و خنده اندک محکوم می کند و این برگرفته از آن سخن الهی در شأن منافقین بزه کاری است که عهد و پیمان الهی را شکسته اند و از اینکه جان به سلامت برده اند خوشحالند و دیگران را نیز به کناره گیری و عافیت طلبی وسوسه می کنند اینان در آیه 82 سوره توبه شدیدا مورد نکوهش واقع شده اند:

فَلْیَضْحَکُوا قَلیلاً ولْیَبْکُوا کَثیراً جَزاءً بِما کانُوا یَکْسِبوُنَ

آنها باید کمتر بخندند و بسیار بگریند. این سزای کارهایی است که انجام می دادند

مجلس یزید، مجلس پیروزی بود ولی زینب، این مجلس را دادگاه محاکمه یزید ساخت و آنها را به محاکمه کشید و کفر و سرکشی آنها را فاش ساخت. دادگاهی که دادستان آن زینب کبری(س) است و جهان بشریت قضاوت آن را بر عهده داشتند، یزید را به ننگ و رسوایی جاودانی محکوم کرد. راه یزید و پیشینیان او محکوم شدند و زینب کبری(س) پیروز و سرافراز بیرون آمد و نشان داد که سفر اسارت استمرار سفر شهادت است.

ص:185

ص:186

15 _ چگونه می توان با هشیاری و بیداری از تکرار چنین حوادث تلخی در تاریخ اسلام جلوگیری کرد؟

16 _ چگونه جامعه اسلامی از مسیر حقیقی خود خارج و به انحراف کشیده می شود؟

17 _ می گویند یکی از دلایل شهادت امام حسین(ع) دنیاگرایی بعضی از دوستان و دشمنان بوده است، به نظر شما دنیاگرایی یعنی چه؟

18 _ امام حسین(ع) در روز عاشورا چگونه نماز را اقامه فرمودند؟

19 _ رسالت و وظیفه حضرت زینب(س) در نهضت عاشورا چه بوده است؟

20 _ به نظر شما عزاداری هدف دار به چه نوع عزاداری گفته می شود؟

21 _ چه چیزی باعث شد تا یاران امام حسین(ع) تا آخرین قطره خون با ظالمان بجنگند؟

22 _ چه رابطه ای بین نهضت عاشورا و حماسه هشت سال دفاع مقدس وجود دارد؟

23 _ فکر می کنید عشق و علاقه ایرانیان به اهل بیت به چه میزانی در زنده نگه داشتن حماسه عاشورا مؤثر بوده است؟

ص:187

6 _ چه ویژگیهایی باعث شده حضرت علی و سیدالشهدا و اهل بیت(ع) از الگوهای دیگر برجسته تر باشند؟

7 _ چرا راز و رمزی که در شخصیت اباعبداللّه است، در شخصیتهای قهرمان و شجاع دیگر دیده نمی شود؟

8 _ حرکت و نهضت امام خمینی رحمه الله را چه مقدار متأثر از قیام اباعبداللّه می دانید؟

9 _ عده ای دین را مربوط به آخرت می دانند و معتقدند دین به امور دنیوی کاری ندارد. آیا این نظریه درست است؟

10 _ انگیزه این همه فداکاری در نهضت عاشورا چه بوده است؟

11 _ معنای حقیقی پیام عاشورا چیست؟

12 _ تأثیر عاشورا را در تداوم انقلاب اسلامی چگونه می بینید؟

13 _ تشابه انقلاب اسلامی ایران با نهضت عاشورا را در چه می دانید؟

14 _ برای تداوم انقلاب چه درسهایی می توانیم از عاشورا بگیریم؟

15 _ حضور زنان در حادثه عاشورا برای زنان ما چه درس و پیامی دارد؟

16 _ خواص جامعه به چه کسانی گفته می شود و دارای چه ویژگیهایی هستند؟

17 _ چه تعریفی از عوام جامعه دارید؟

18 _ مصادیق عوام و خواص چه کسانی هستند؟

19 _ راههای مبارزه با عوام زدگی را چه چیزهای می دانید؟

20 _ از خصوصیات مردم کوفه چه می دانید؟

21 _ چه درسهایی می توان از قیام عاشورا گرفت؟

22 _ چه خطرهایی خواص جامعه را تهدید می کند؟

23 _ چه فرقهایی بین جهاد فرهنگی و جهاد نظامی وجود دارد؟

ص:188

24 _ رسالت فرهنگی کربلا بر عهده چه کسانی نهاده شد؟

25 _ چگونه انسان می تواند از پیشینیان عبرت بگیرد؟

26 _ همراهی و پذیرش حکومت طاغوت چه پیامدهایی دارد؟

27 _ چه رابطه ای بین جنگ بدر و حماسه عاشورا می توان یافت؟

28 _ اگر انسان نتواند به موقع تصمیم گیری کند، چه زیانهایی متوجه او خواهد شد؟

29 _ چگونه ممکن است دنیاطلبی انسان را از مسیر حق خارج سازد؟

30 _ وضعیت خواص را در دوران امام علی(ع) چگونه ارزیابی می کنید؟

31 _ خواص دوران امام حسن(ع) با چه مشکلاتی مواجه بودند؟

32 _ چه عواملی باعث شد دعوت کنندگانِ امام حسین(ع) او را تنها بگذارند؟

33 _ ابن زیاد به چه وسیله عوام و خواص را از اطراف مسلم بن عقیل پراکنده ساخت؟

34 _ بی تفاوتی بعضی از مردم چه تأثیری در شهادت امام حسین(ع) داشت؟

35 _ نفوذ عناصر فرصت طلب در نهضت عاشورا را با ذکر نمونه توضیح دهید؟

36 _ نقش رهبران وارسته را در حمایت از ارزشها و مبانی اسلام چگونه ارزیابی می فرمایید؟

37 _ عنصر امر به معروف و نهی از منکر را در قیام عاشورا بررسی بفرمایید؟

38 _ گذشت و اغماض امام حسین(ع) نسبت به حر بن یزید ریاحی را چگونه ارزیابی می کنید؟

39 _ چرا امام حسین(ع) در روز عاشورا در پی نصیحت و هدایت لشکر عمر سعد بر آمدند؟

40 _ چرا عمر سعد با وجود شناخت و معرفت از امام حسین(ع) دست به این

ص:189

جنایت ننگین زد؟

41 _ چرا به کوفه شهر عبرت می گویند؟

42 _ چرا امت اسلامی که آن قدر نسبت به جزئیات احکام اسلامی و آیات قرآنی دقت داشت، این گونه دچار غفلت و سستی و سهل انگاری شد و چنین فاجعه ای (شهادت امام حسین«ع») به وجود آمد؟

43 _ عوامل و زمینه های انحراف از مسیر حق چیست؟

44 _ چگونه می توان از تکرار چنین فجایعی در امت اسلامی جلوگیری کرد؟

45 _ بی بصیرتی و تصمیمات نابجا و نسنجیده خواص طرفدار حق چه پیامدهای منفی به دنبال دارد؟

46 _ چگونه حرکت خواص دنباله روی عوام را نیز به همراه خواهد داشت؟

47 _ جوزدگی و تصمیم گیری احساسی را در عوام تبیین کنید؟

48 _ توده مردم چه توقعات و انتظاراتی از خواص جامعه دارند؟

49 _ انحراف جامعه اسلامی از چه زمانی آغاز شد و نقش خواص در این راه به چه اندازه بوده است؟

50 _ چگونه حرکات منطقی و سنجیده خواص مسیر تاریخ را تغییر می دهد؟

51 _ کوتاهی خواص در نهضت عاشورا در چه مواردی بوده است؟

52 _ مثالها و مصادیق دنیاگرایی چیست و چگونه خواص می توانند خود را از این آفت حفظ کنند؟

53 _ چگونه امام حسین(ع) مسئله تبعیض نژادی را در کربلا مردود شمردند؟

54 _ چگونه سعادت و شقاوت هر انسانی در گرو انتخاب درست و نادرست وی می باشد؟

ص:190

55 _ پیوند دین و سیاست چگونه در کربلا تحقق یافت؟

56 _ جایگاه فرهنگ نماز را در نهضت عاشورا بیان فرمایید؟

57 _ وضعیت بصره را در هنگام واقعه عاشورا مختصرا توضیح دهید؟

58 _ امام حسین(ع) از ترک مراسم حج چه هدفی را دنبال می کردند؟

59 _ خطبه های حضرت زینب کبری(س) در کوفه و شام به چه میزان در افشاگری چهره حکومت طاغوت مؤثر بوده است؟

60 _ نقش امام زین العابدین(ع) را در نهضت عاشورا چگونه ارزیابی می کنید؟

61 _ به چه میزان امام خمینی(ع) از نهضت عاشورا الگو گرفته اند؟

62 _ چگونه عاشورا اساس تحول و بیداری امت اسلامی گردیده است؟

63 _ جایگاه جهاد و دفاع در اسلام را تا حدودی روشن بفرمایید؟

64 _ نقش اطاعت و ولایت پذیری را در حماسه عاشورا چگونه می بینید؟

65 _ چه الگوهای تربیتی _ اخلاقی می توان از نهضت عاشورا گرفت؟

66 _ چگونه می توان از عزاداریها به بهترین شکل بهره برد؟

67 _ چه تحریف هایی در خصوص عزاداریها واقع شده و هدف دشمن از اینگونه حرکات چیست؟

68 _ چرا امام حسین(ع) مرگ سرخ را از زندگی با ذلّت به مراتب ارزشمندتر می دانند؟

69 _ روحیه شهادت طلبی و ایثار را در فرهنگ عاشورا را چگونه می بینید؟

70 _ بازتاب فرهنگ عاشورا در اندیشه و رفتار سیاسی امام خمینی رحمه الله چیست؟

71 _ بین مفهوم شهادت در اسلام و سایر ادیان چه تفاوتهایی وجود دارد؟ به طور اختصار توضیح دهید.

ص:191

72 _ چگونه نهضت حسینی می تواند در انقلاب های شیعی جهان روح آزادگی و عزّت بدمد؟

73 _ امامان ما(ع) چه سفارشهایی برای برپایی عزاداری امام حسین(ع) فرموده اند؟

74 _ چرا تأکیدهای زیادی برزنده نگه داشتن قیام عاشورا صورت گرفته است؟

75 _ قیام عاشورا چه دستاوردهای مهمی داشته است؟

76 _ نقش ایرانیان را در زنده نگه داشتن قیام عاشورا چگونه ارزیابی می کنید؟

77 _ ابعاد بین المللی نهضت عاشورا را مختصرا توضیح دهید.

78 _ دیدگاه اهل تسنن در خصوص واقعه عاشورا را بیان بفرمایید.

79 _ در مورد قیام توابین مختصرا توضیح دهید. آیا قاتلان شهیدان کربلا به هدف های خود رسیدند یا نه؟

80 _ پیروز واقعی حماسه عاشورا کیست؟

ص:192

8 _ حجة الاسلام و المسلمین جواد محدثی

9 _ حجة الاسلام و المسلمین علی دوانی

10 _ حجة الاسلام و المسلمین عبدالرحیم عقیقی بخشایشی

11 _ حجة الاسلام و المسلمین اکبر میرسپاه

12 _ حجة الاسلام و المسلمین فضل اللّه صلواتی

13 _ حجة الاسلام و المسلمین محمدفاکر میبدی

14 _ جناب آقای دکتر احمدی

15 _ جناب آقای دکتر اعوانی

16 _ جناب آقای دکتر بی آزار شیرازی

17 _ جناب آقای دکتر حداد عادل

18 _ جناب آقای دکتر علی شریعتمداری

19 _ جناب آقای دکتر محقق داماد

20 _ جناب آقای دکتر نظری منفرد

21 _ جناب آقای دکتر محمداسماعیل خدادادی

22 _ جناب آقای دکتر علی رضائیان

23 _ جناب آقای دکتر سیدمصطفی مختاباد

24 _ جناب آقای دکتر مهدی دهباشی

25 _ جناب آقای دکتر مرتضی اسعدی

26 _ جناب آقای دکتر حاتم قادری

27 _ جناب آقای دکتر رجبعلی مظلومی

28 _ جناب آقای دکتر عطاءاللّه مهاجرانی

ص:193

29 _ جناب آقای دکتر ابوالفضل عزتی

30 _ جناب آقای دکتر محمودرضا افتخارزاده

31 _ جناب آقای دکتر غلامحسین زرگرنژاد

32 _ جناب آقای استاد مصطفی دلشادتهرانی

33 _ جناب آقای استاد محمدباقر بهبودی

34 _ خانم دکتر زهرا رهنورد

ص:194

14عاشورای حسین،میعادگاه حق جویانمحمدتقی مدرسیمؤلف،1373 ه.ش

15سلام بر عاشورافضل الله صلواتیعصر، مشهد، 1355

16اسرار عاشوراسیدمحمدنجفی یزدیحوزه علمیه قم، 1373

17تاریخ تحلیلی اسلامسیدجعفر شهیدیتهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1365

18سخنان حسین بن علی از مدینه تا شهادتمحمدرضا نجمیتهران، مرکز دانشگاهی، 1365

19درسی که حسین به انسانها آموختعبدالکریم هاشمی نژادفراهانی

20شهید جاویدنعمت اللّه صالحی نجف آبادیتهران کانون انتشار

21پیام سنگین عاشورااسداللّه داستانی بنیسیمولف، قم 1371

22تحریفات عاشورامرتضی مطهریحزب جمهوری اسلامی _ تهران، 1361

23تحلیلی ازجنبه های سیاسی تاریخی زیارت عاشورامحمدرسول دریاییانتشارات جعفری،کرج،1371

24انسان مافوق در حماسه عاشوراعلی اکبر قریشیانتشارات اسلامی، مشهد، 1352 ه.ش

25بعثت، غدیر، عاشورا، مهدیمحمدرضا حکیمیدفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران

26حدیث عاشورامرتضی الموسویمؤلف، قم، 1373

27حماسه عاشورا به بیان امام مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف جلال برنجیانطور، تهران

28حماسه عاشورا در قیام امام حسین(ع)حسین شادرخارشاد، تهران، 1359

خرد در سه راهی کدامیک: سکوت و

29محمدی اشتهاردیتهران 1357

بی تفاوتی، راه یزید و راه حسین(ع)

30خون خدا«گزارشی از عاشورای سال61هجری»جواد محدثیدفتر انتشارات اسلامی قم، 1373

31در مکتب عاشوراجوادیهیزد، 1353

32رستاخیز عاشورامحمدرضا مدنی1355 ه.ش

33رویش جوانه هادرپرتوعاشورا(مجموعه سه سخنرانی)حائری شیرازیسپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران 1362

34نقش زنان در تاریخ عاشوراعلی قائمیشفق، قم، 1360

35نهضت عاشورامحمدجواد افسرالشعرای خوانساریانتشارات اشرفی،تهران، 1371

36یک شب و یک روز عاشوراحاج میرزا خلیل کمره ایامیرکبیر، تهران، 1362

37قیام حسینیسیدجعفر شهیدیدفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1367

38پیام آور عاشوراعطاء اللّه مهاجرانیتهران، اطلاعات، 1370

39قیام جاودانهمحمدرضا حکیمیدفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران 1374

40رهبر آزادگانرجبعلی مظلومیتهران

ص:195

ص:196

شدن مهم تر.

از آنچه گفته شد چنین برمی آید که قیام عاشورا، همچون قیام فردی علیه دیگری یا گروهی علیه گروه دیگر، در مقطعی از تاریخ نیست، بلکه عاشورا یک مکتب است، مقابله همه خوبیها با همه بدیها، مبارزه ارزشها با ضد ارزشها، قیام حق علیه باطل و نبرد اسلام با کفر است که تا قیام قیامت ادامه دارد؛ حقیقتی که خداوند در سوره آل عمران، آیه 13 بیان داشته:

قَدْ کانَ لَکُمْ ایَةٌ فی فِئَتَیْنِ الْتَقَتا فِئَةٌ تُقاتِلُ فی سَبیلِ اللّهِ وَ اُخری کافِرةٌ

به راستی در مبارزه دوگروهی که با هم روبه رو شدند، برای شما نشانه ای بود. یکی در راه خدا می جنگید و گروه دوم کافر بود

رسالت جداسازی حق از باطل و عدل از ظلم به منظور پایداری حق و عدل و نابودی باطل و ستم، رسالت بزرگی است که بر دوش همه دینداران و خواص نهاده شده است. اینک ما دلباختگان مکتب عاشورا، عهدنامه ای با خون دل امضا می کنیم و به پیشگاه مقدست تقدیم می داریم که تا جان در بدن داریم، دل به عشق تو بسپاریم و در راه دفاع از آرمان الهی، که رسالت بزرگ انسانیّت است، از هیچ تلاشی کوتاهی نکنیم.

امید که فرهنگ عاشورا همواره بر سالکان کوی شهادت عطرافشاند و انقلاب اسلامی ما به انقلاب جهانی حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف متصل گردد. روزی که رنج دلهای داغدار، تسکین یابد و جانها از زمزم حضورش سیراب شود.

به امید آن روز

به انتظارت می مانیم ای یگانه سبز

ص:197

ص:198

17 _ حیاة الامام الحسین، باقر شریف القریشی، ج 2، قم دارالکتاب العلمیه، 1397 ه.ق.

18 _ خواص و لحظه های تاریخ ساز، واحد تحقیقات مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، چ 3، 1378 ه . ش.

19 _ چهل حدیث، امام خمینی، نشر رجاء، تهران 1364 ه.ش.

20 _ درسهایی از نهضت عاشورا، سیدحسین قریشی سبزواری، ج 1، دفتر تبلیغات اسلامی، چ اول، 1376 ش.

21 _ درسها و عبرتهای عاشورا، حسین ایمانی یامچی، قم، انتشارات عصر ظهور، چ اوّل، 1377 ش.

22 _ درآمدی بر جامعه شناسی اسلامی، تاریخچه جامعه شناسی، دفتر همکاری حوزه ودانشگاه،انتشارات سمت تهران

23 _ رسالت خواص، سید احمد خاتمی، دفتر تبلیغات اسلامی، چ هفتم، 1378 ش.

24 _ زندگانی سفیر حسین(ع) مسلم بن عقیل، محمدعلی عابدینی، ترجمه سیدحسن اسلامی، قم، چاپ اوّل.

25 _ سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، محمدصادق نجمی، قم، انتشارات اسلامی، 1363.

26 _ سوگنامه آل محمد صلی الله علیه و آله، محمد محمدی اشتهاردی، انتشارات ناصر، 1372 ش.

27 _ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، داراحیاء الکتب العربیه، 1378 ق

28 _ عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق بیروت، انتشارات اعلمی.

29 _ فصلنامه مصباح، دانشگاه امام حسین(ع)، ش 23، پائیز 1376 ه . ش.

30 _ فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، قم، انتشارات باقری، 1374 ش.

31 _ الکامل فی تاریخ، ابن اثیر، ج 3، دارالکتب العلمیه.

ص:199

32 _ کند و کاوها و پنداشته، فرامرز رفیع پور، شرکت سهامی انتشار، چاپ سوّم، 1368 ش.

33 _ لهوف علی قتلی الطفوف، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس، نجف، مطبعة الحیدریه، 1369 ه.ق

34 _ نگاهی کوتاه به زندگی زینب کبری(س)، رسولی محلاتی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1373 ش.

35 _ نفس المهموم، شیخ عباس قمی، قم، مکتبة بصیرتی، 1440 ه.ق.

36 _ ناسخ التواریخ، محمدتقی سپهر، کتابفروشی اسلامیه، 1307 ش.

37 _ مجموعه مقالات عوام وخواص ازدیدگاه قرآن،احمدحیدری،روزنامه جمهوری اسلامی(21_28)دی ماه1378ش.

38 _ المیزان، علامه سید محمدحسین طباطبایی، دفتر انتشارات اسلامی، ج 3.

39 _ مجمع البیان فی تفسیرالقرآنابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی،بیروت،منشورات داراحیاءالتراث العربی،1379ه.ق.

40 _ مُروج الذهب، مسعودی، ج اول، ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمی و فرهنگی

41 _ مناقب، ابن شهر آشوب، ج 4، قم، نشر علامه.

42 _ میزان الحکمه، محمدی ری شهری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1362 ش.

43 _ مجمع البحرین، طریحی، ج 1، دفتر نشر فرهنگ اسلامی

44 _ مجموعه مقالات دومین کنگره بین المللی امام خمینی رحمه الله و فرهنگ عاشورا، دفتر اوّل تا سوم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام رحمه الله، 1376 ه.ش.

ص:200

45 _ مجموعه مقالات کنگره بین اللملی امام خمینی رحمه الله و فرهنگ عاشورا، دفتر اوّل تا سوم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام رحمه الله 1375 ه.ش.

46 _ مبانی جامعه شناسی، منصور وثوقی، علی اکبر نیک خلق، انتشارات خردمند، چ 8، 1374 ه . ش.

47 _ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی ج 11، بیروت داراحیاء التراث العربی، 1391 ه.ق.

ص:201