تأثیر حماسه حسینی در فرهنگ مردم آلبانی

مشخصات کتاب

پدیدآورندگان : زهرا کدخدا مزرجی

ناشر : زهرا کدخدا مزرجی

صفحه : 137-150

جلد : 11

زبان : فارسی

تاریخ : 1381 شمسی

موضوع : تأثیرات قیام امام حسین (ع) بر فرهنگ مردم آلبانی

مقدمه

وقتی که در سال 1373 وارد آلبانی شدم مناره های بلند مسجدی زیبا و قدیمی درمیدان مرکزی شهر «تیرانا» توجّه مرا به خود جلب کرد و از این که آثاری از اسلام و مسلمانی را در اروپا می دیدم به خود می بالیدم امّا در طی 5 سال و اندی زندگی با مردم آن جا نکته های زیادی از زندگی دینی و مذهبی مردم برایم روشن شد و مهم ترین ویژگی و خصوصیت اسلام در میان آنها، عشق و علاقه مردم و آشنایی آنان با اهل بیت (ع) بود،حتی در میان اهل تسنن لذا وقتی فراخوان مقاله در زمینه امام حسین (ع) را دیدم بر آن شدم از آنچه در این مورد در آن سرزمین دیده ام و خوانده ام مقاله کوتاهی تهیه و برای آن همایش ارسال کنم کربلا و حماسه خونین عاشورا، فقط حادثه ای تاریخی نیست چرا که حوادث تاریخی زیادی چه بسا خشن تر و خونین تر از عاشورا در طی سال های زندگی بشر رخ داده چه بسا مورخان متعددی را وادار به ضبط و نقل این حوادث در میان کتاب های قطور و صفحات زیادشان نموده است ولی باز هم نسل آینده به آن حادثه فقط به چشم یک حادثه در همان زمان نگریسته امّا آنچه حادثه تاریخی و حماسه ای عاشورا را از دیگر حوادث تاریخی و حماسی جهان ممتاز می کند، اثر آن بر روی مردم جهان آن هم نه درآن زمان بلکه در اعصار مختلف تا زمان فعلی است و آن به دلیل

وجود قهرمانان شجاع و پاکی است که به خاطر اعتلای اسلام به چنین مبارزه ای دست زدند، نه فقط به صرف عقیده چرا که در دنیا قهرمانان زیادی برای عقیده خود مبارزه کرده اند و جان خود را بر سر عقیده شان گذاشته اند، امّا امام حسین (ع) و یاران باوفایش برای اعتلای دین و اسلام که به فرموده قرآن «همانا دین نزد خدا اسلام است و دین کاملی جز اسلام نیست مبارزه کردند و جان عزیز خود را در ازای به دست آوردن کالای با ارزشی _ که همان رضای الهی بود _ از دست دادند و مسلماً اثرهای چنین معامله خدایی نیز شگفت آور می شود، و لذا می بینیم که در شرق «گاندی در مبارزه اش با استعمار انگلیسی امام حسین(ع) را الگوی خود قرار می دهد و در اروپا، شاعری با عشق امام حسین (ع) مدیحه سرایی می کندو بدین وسیله به مبارزان کشورش که بر علیه غاصبان مملکت او می جنگند، انرژی و نیرو می دهد. این شاعر که «آلبانیایی است با عشق فراوانش به اهل بیت (ع) به خصوص امام حسین (ع) در فصل شانزدهم تا بیست و پنجم کتابش تحت عنوان کربلا، خطاب به مردمی که نشسته اند و نمی جنگند می گوید:دین را بی آبرو کردید.و ملت و میهن راو ایمان قوی راو از میدان فرار کردیدکربلا را به یاد آوریدو چون موضوع این مقاله «کربلا در شعر شعرای آلبانی است لازم می بینم که قبل از پرداختن به آن مقدمه ای درباره آلبانی و تاریخ ورود اسلام به این سرزمین به طور مختصر بیان نمایم

سرزمین آلبانی

آلبانی در جنوب غربی شبه جزیره بالکان و قاره اروپا قرار دارد و شاید عقب مانده ترین کشور در

این قاره باشد، و با کشورهای مونته نگرو، صربستان مقدونیه و یونان مرز مشترک دارد. جمعیت آن حدود 4 میلیون نفر است که اکثر مطلق آنها آلبانیایی نژادند که حدود دو هزار سال پیش از میلاد مسیح (ع) در این شبه جزیره ساکن شدند.هفتاد درصد آنها مسلمان بیست درصد ارتدکس و ده درصد باقی مانده کاتولیک می باشند، زبان آلبانیایی که 98 درصد جمعیت کشور با آن صحبت می کنند، از نظر زبان شناسی شاخه ای مستقل و به زبان های هند و اروپایی تعلق دارد و خط این کشور از 1908 میلادی به لاتین تغییر یافته است

ورود اسلام به آلبانی

درباره ورود اسلام به شبه جزیره بالکان نظرهای مختلفی وجود دارد. گروهی معتقدند، در سال 1453 میلادی شهر قسطنطنیه به تصرف ترکان عثمانی درآمد و سقوط این شهر، که تا آن زمان مانع بزرگی در راه پیشرفت مسلمانان محسوب می شد، بر جسارت ترکان افزود و آنها فتوحات خود را در اروپا ادامه دادند.و عده ای نیز می گویند که مردم یوگسلاوی قبل از قرن نهم هجری اسلام را به دلیل پیروزی مسلمانان بر جزیره «صقلیه شناخته بودند و از همان زمان بود که اسلام درمنطقه گسترش یافت و سرانجام گروهی بر این عقیده اند که ایرانیان اسلام را به منطقه بالکان بردند و دلیل این مدعی را کتاب های خطی فراوانی که به زبان های ترکی و فارسی در کتاب خانه (غازی خسروبیگ - سارایوو) و یا مدرسه علوم دینی علاءالدین ثانویه در «کوزوو» وجود دارد، ذکر می کنند. تعداد نسخه خطی در «سارایوو» حدود چهار هزار جلد است به هر حال با قبول هر یک از نظرهای فوق نمی توان از این واقعیت چشم پوشید که

عثمانی ها حدود چهار یا پنج قرن در این منطقه حکومت کردند و آلبانی در اواسط 1478 میلادی برابر با ربیع الاول سال 883 هجری به تصرف کامل عثمانی درآمد، بعد از تسلط کامل عثمانی بر آلبانی آرامش و سکوت در این کشور که سال ها در جنگ و نا آرامی به سر می برد، مستقر شد. در این زمان تشرف به دین اسلام در میان مردم آلبانی شایع گردید. دین اسلام و طریقت های اسلامی همزمان با ورود لشکریان مسلمان عثمانی به سرزمین آلبانی و فتح این کشور در اواخر قرن چهاردهم میلادی به این سرزمین راه یافت

طریقت های تصوف در آلبانی

اکنون چندین قرن است که اسلام و فرقه های اسلامی به آلبانی راه یافته است و اگر چه مردم مسلمان آن جا چندین دهه خفقان رژیم کمونیستی را تحمل کرده اند، اما بعد از فرو پاشی نظام کمونیستی فعالیت هایی که بین آنها گرایش های علوی و محبت به اهل بیت دیده می شود زیاد گشته است حدود 45 در صد مسلمانان آلبانی را فرقه های تصوف طرفدار اهل بیت تشکیل می دهند که این فرقه ها قبل از ممنوعیت مذهب در آلبانی فعالیت چشم گیری داشتند.این موضوع را می توان از تکایای زیاد آنان که در آن زمان وجود داشته است فهمید، و درحال حاضر که تبلیغات مذهبی در این کشور آزاد شده این فرقه ها شروع به فعالیت و بازسازی تکایای خود کرده اند.

نهضت کربلا و بکتاشیسم در آلبانی

یکی از فرقه ها که حدود سی درصد مسلمانان را تشکیل می دهند، فرقه «بکتاشی است این فرقه در آلبانی دارای ویژگی های جداگانه ای است و تحقیقاتی که تا به امروز به انجام رسیده است این حقیقت را به اثبات می رساند که «بکتاشیه در آلبانی رواج بسیاری داشته و از دهه نخست قرن بیستم میلادی به عنوان مرکز جهانی بکتاشیان شناخته شده است طرفداران این طریقت معتقد به رسول اکرم (ص) و دوازده امام ِ شیعیان و به انتظار ظهور مهدی (ع) هستند و در دهه اول ماه محرم برای امام حسین (ع) سوگواری می کنند و یکی از مهم ترین مراسم دینی در تکایای آلبانی برگزاری مراسم عاشورا است در دهه نخست ماه محرم هر روز مجلس ذکر برگزار می گردد و حاضران در مجلس اذکاری را که به نظم خوانده می شود، زمزمه می کنند، ذکرهایی مثل لااله الاالله، یا حسین شهید کربلا، یا حسین وای حسین شاه حسین

و اشعاری چون ای نور چشم احمد مختار یا حسین ای یادگار حیدر کرار یا حسین بکتاشیان و دیگر علویان که شامل طریقت های مختلف از قبیل طریقت خلوتیه رفاعیّه قادریه و سعدیه می باشند، در دهه اول محرم آب نمی نوشند و از خوردن گوشت و تخم مرغ شیر و پنیر خودداری می کنند و در روز عاشورا غذایی شیرین از گندم نشاسته و دارچین به نام "عاشورا" بین مردم توزیع می کنند. آنان متأسفانه این روز را به یک دیگر تبریک می گویند و یکی از علل آن را اتمام حادثه دردناک و جان سوز شهادت امام حسین (ع) و یارانش در روز عاشورا می دانند و علت دیگر آن را، این می دانند که امام سجاد(ع) در روز عاشورا زنده ماندند و امر ولایت ادامه پیدا کرد.طریقه «بکتاشیه در آلبانی نفوذ فراوان داشته و همچون دیگر طریقت های صوفیانه با تکیه بر ادبیات به نشر و گسترش مبانی عقیدتی خود می پردازد. ادبیات بکتاشی در آلبانی را می توان در کل قسمتی از ادبیات عاشورایی دانست زیرا اشعار شاعران این طریقه مالامال از مدح ائمه اطهار(ع) و ذکر مصائب سالار شهیدان درکربلا است شعرای متصوفه ای که عمر خود را در آلبانی گذرانیده و به ترکی عربی و فارسی شعر گفته اند، کم نیستند. شعر بکتاشی در آلبانی از قرن پانزدهم میلادی به بعد آغاز شد و در قرن نوزدهم میلادی به اوج خود رسید و این ادبیات شاعرانه بکتاشی در آلبانی تاسال 1944 میلادی ادامه داشته است البته باید گفت که متأسفانه قسمت اعظم این سرمایه های ادبی در معرض تخریب و آتش سوزی قرار گرفت و از بین رفت درسال 1967 میلادی پس از بسته شدن تکایای بکتاشیه در آلبانی باقی

مانده کتاب های خطی در صندوق هایی مخصوص به کتاب خانه های عمومی منتقل شد و بدین ترتیب کتاب های مهم خطی و ادبیات بکتاشیه به بیرون راه نیافت و از دسترس دیگران دورماند.قبل از دوران کمونیستی بعضی از درویش های بکتاشی نیز به عراق می رفتند و برای مدت طولانی در کنار مزار امام حسین (ع) در کربلا و حرم امام علی (ع) در نجف اقامت می کردند. در این مبحث به اختصار درباره شاعران بکتاشی که درباره کربلا و وقایع عاشورا شعر گفته اند، مطالبی را بیان خواهیم کرد.

شاعران آلبانیایی و امام حسین

یکی از شعرای بکتاشی که علاقه زیادی نیز به امام حسین (ع) داشت «بابا کمال الدین شمیمی است وی در اواخر قرن هجدهم میلادی می زیسته و می گویند که همیشه خرقه سبز می پوشیده است و زمانی که از او می پرسیدند: چرا خرقه سبز می پوشی در جواب طی شعر بلندی چنین می سرود:نسب من به پیغمبر نمی رسد، بلکه در سرنوشت من لحظه ای مقدر شده است که همچون امام حسین (ع) در کربلا شهید شوم وی همواره در صحبت هایی که با یارانش می کرد می گفت «دوست دارم همچون امام حسین (ع) شهید شوم و در یکی از روزها در حالی که مشغول خواندن فصلی از کتاب حدیقه السعاده از فضول بغدادی بود که در آن ماجرای شهادت امام حسین (ع) نقل شده است ناگهان دو گلوله از بیرون پنجره سینه او را نشانه می گیرد و خونش دو نقطه از صفحه کتاب را رنگین می کند و این کتاب تا همین اواخر، درتکیه "بابا عاصم در "جیروکاسترا" نگه داری می شده است وی در قسمتی از شعرش می سراید:به خرقه ای که در بر کرده ام نگاه مکن در آن به دیده تردید منگرچرا که این

خرقه قدیمی است امّا من دلیر و نیرومندم و در آن لحظه ای که فرصت داده شودبه زورمندی جوانی از جوانان کربلاخواهم جنگیدشمیمی به نظر می رسد که کوچک است چونان قطره در برابر دریادر حال رکوع امّا چون خوب بشناسیش دریایی را می بینی که دنیا را می پوشاند.دریایی که سرچشمه آن از سلاله امام علی (ع) است یکی دیگر از شعرای آلبانی که به اهل بیت (ع) عشق می ورزید «بابا سرسم علی است او در اواخر قرن نهم هجری برابر با پانزدهم میلادی تولد یافت و به مقام "حکیم اکبر" یعنی رئیس طریقت «بکتاشیه رسید و تا زمان مرگش یعنی سال 977 هجری (1569 میلادی در این مقام باقی ماند. از وی شعرهای زیادی به جا مانده که بعضی ازآنها به چاپ رسیده است وی در یکی از شعرهایش می گوید:از جهانی که در نور دیدم به سوی شما بازگشتم مبارک باد بر شما، راهی که با آن خویش را نجات داد،شما راه شاه و صاحب راه را طی می کنید.هیچ کس نمی داند در میان ما چه کسی رهبر است و چه کسی بزرگ است یزید ملعون هرگز زبان ما را نمی فهمدراه ما راه حقیقت است همان راهی که محمد(ص) و علی (ع) گفته اند.دو شاعر دیگر آلبانیایی که درباره حماسه حسینی شعر گفته اند «دالیب فراشری و برادر کوچکش «شاهین فراشری می باشند. دالیب فراشری منظومه حماسی "الحدیقه را در سال 1259 هجری به خط عربی سروده است که در آن بیش از 65 هزار بیت در مورد حماسه کربلا و قهرمانی های امام حسین (ع) آورده شده است او در یکی از شعرهای کربلایی اش می گوید:این جا سرزمینی است که خدا آن را انتخاب کردسنت خداوند چنین بودتا او را

به آن میدان راهی کنددرک مصیبت امام حسین (ع) در آن میدان برای هر کسی ممکن نیست چرا که این مصیبت در ظرف کلام نمی گنجد.و برادرش شاهین منظومه "مختارنامه را که دوازده هزار بیت است به صورت شعر به زبان آلبانیایی ترجمه کرده است البته اصل این منظومه به زبان فارسی بوده و شاهین آن را از ترکی ترجمه منظوم کرده و چند نسخه خطی آن در کتاب خانه ملی تیرانا موجود است شاعر توانای دیگری که در زمینه کربلا و حماسه حسینی شعر سروده «نعیم فراشری است او که شاعر معروف نهضت ملی _ میهنی آلبانی است از بزرگ ترین شاعران بکتاشیه محسوب می شود و در ادبیات آلبانی نقش به سزایی دارد. به عقیده وی مذهب در تقویت جنبه معنوی تربیت انسان بسیار مؤثر است از این رو، مردم مؤمن آلبانی را همیشه موعظه می کرد. او درباره تربیت کودکان و نوجوانان مقالاتی از خود به جاگذاشته و در همین خصوص اشعار «بهشت و «ایمان را نیز سروده است از آثار او می توان به مجموعه اشعار «کشاورزی و دامداری ، «گل های تابستانی و کتاب «آرزوی واقعی آلبانیایی ها» و «تاریخ اسکندر بیک اشاره نمود.نعیم با علاقه فراوان آثار نویسندگان بزرگی چون سعدی و جلال الدین رومی را مطالعه کرد و از آن به بعد تحت تأثیر آنها قرار گرفت و شروع به نگارش به زبان فارسی نمود. کتاب تخیلات او، که به زبان فارسی نوشته شده بیانگر احساسات و نگرش درونی نعیم به زندگی است و کتاب «دستور زبان فارسی او در سال 1871 به چاپ رسید و در1877 تجدید چاپ شد.او هم چنین به خلق آثار نظم و نثر

به زبان مادری پرداخت و این متون هنوز به عنوان پایه تحصیلی ادبیات مدارس آلبانی تدریس می شوند.با نوشتن دیوان منظوم تاریخ اسکندربیک (1898 م در بیان حماسه خونین کربلا، شعر حماسی در ادبیات آلبانی را پایه گذاری کرد.از جمله اشعار او می توان به شعر زیر اشاره کرد:با (ایمان و قول به خدا ایمان دارم و به محمد و علی و خدیجه و فاطمه حسن و حسین و به دوازده امام (ایمان دارم آنها وجود داشتند و حقیقت داشتنداصل و نسب ما به علی باز می گردداو به ما راه حق را نشان دادجد ما جعفر است او در شعر دیگرش تحت عنوان "عباس علی می گوید:ای فرشته ای که نزد من آمدی از سوی خدای مقتدر آمدی چرا از کربلا برایم نمی گویی تا در اشک غرق شوم ای میدان کربلا!که در جلوی چشمانم نقش بسته ای با خون پاک عباس علی ای خدای بزرگ این چه حکمتی است او در یکی دیگر از شعرهایش می گوید:چرا فاطمه و دوازده امام را عزیز می داریم و به حسن و حسین عشق می ورزیم برای آن که آنها برحقّندو اصحاب فضل اندو به کسی بدی نکرده اند...از دیگر شاعرانی که به امام حسین (ع) علاقه داشت و شعرهایی نیز در این باره سروده است می توان «بابا احمد تورانی را نام برد. وی که در جوانی اماکن مقدسه عراق را زیارت کرده بود، در سال 1908 میلادی بابای تکیه روستای خود «توران می شود که از شهرت بسیاری برخوردار بوده است او در یکی از اشعارش می گوید:با آخرین توان فریاد زدم الامان ای حسین شهید!خدا دستهای خود را گشودو مرا نجات دادای خاندان مرتضی مرا به فراموشی مسپاریدو روح مرااز خدمت در زیر پرچم کربلا معاف مکنیدشاعر دیگر «بابا ملچ است این

شاعر بکتاشی در اواخر قرن نوزدهم میلادی می زیسته است او در راه نشر زبان آلبانیایی بسیار مبارزه کرد و از ویژگی شعری او، باید پرکاری تنوع و استحکام را بر شمرد. وی هم شعرهای عرفانی سروده است و هم اشعار ملی و میهنی او در یکی از شعرهایش چنین می سراید:از عذاب و سختی ها گریان مباش امام حسین خود نیز بسیار رنج و سختی کشیده است راه خویش را گم مکن رنج ها تو را بیشتر به زندگی نزدیک می کننداین امام زین العابدین (ع) است چه رنج ها که در کودکی خود ندیداگر چه کودکی نو رسته بودولی با همه رنج ها آشنا شد«بابا علی توموری یکی از شاعرانی است که به زبان عربی و فرانسه تسلط داشت و از دراویش تکیه «پریشتینا» بود. او نیز منظومه ای حماسی در مورد کربلا و رشادت های امام حسین (ع) دارد و در یکی از شعرهای بلندش با عنوان شهید کربلا می گوید:فرزند حضرت فاطمه نوگل حضرت محمدمدینه را رها کردو به سمت خدا به راه افتادهمه کسانی که با او همراه شدنداز سرنوشت او در کربلا آگاهی داشتندامّا باز دست از او بر نداشتند.البته شعرای دیگری نیز در میان بکتاشی ها به چشم می خورند که در این مختصر،از ذکر نام آنها خودداری می شود، ولی آنچه بیانش در این مقاله ضروری می باشد، این است که واقعه کربلا تأثیر بسیار عمیقی بر ادبیات آلبانی داشته و شاعران و سرایندگان آلبانیایی در غنا بخشیدن به ادبیات حماسی کربلا سهم وافری داشته اند و مرثیه های طولانی در رثای امام حسین (ع) و یارانش سروده اند. این اشعار معمولاً در دهه نخست عاشورا خوانده می شوند.

طریقت خلوتیه آلبانی و حماسه حسینی

از طریقت های دیگر علوی علاوه بر طریقت «بکتاشی می توان از طریقت

«خلوتیه نام برد. پیروان این طریقت طرفدار اهل بیتند و بسیار مایلند که جوانانشان به احکام اسلامی و معارف اهل بیت آشنا شوند. آنها در کنار تکایای خود مدرسه هایی داشته اند که در آنها قرآن و طریقت اهل بیت (ع) به نوآموزان تعلیم داده می شد. در حال حاضر در مراسم سماع خود، دور هم جمع می شوند و این آیین صوفیانه را با دعا به اهل بیت شروع و با نام آخرین امام (ع) خاتمه می دهند و سپس به معاویه و یزید لعنت می فرستند.به امید روزی که با ظهور حضرت مهدی (ع) آئین شیعی جهانی گردد و همه یتیمان آل محمد(ص) به دور از هرگونه انحراف و اعوجاج در اعتقاد و عمل تحت رایت علوی درآیند و انتقام گیرنده خون امام حسین (ع) در جهان حکومت نماید.

درباره مركز

بسمه تعالی
هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ
آیا کسانى که مى‏دانند و کسانى که نمى‏دانند یکسانند ؟
سوره زمر/ 9

مقدمه:
موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان، از سال 1385 هـ .ش تحت اشراف حضرت آیت الله حاج سید حسن فقیه امامی (قدس سره الشریف)، با فعالیت خالصانه و شبانه روزی گروهی از نخبگان و فرهیختگان حوزه و دانشگاه، فعالیت خود را در زمینه های مذهبی، فرهنگی و علمی آغاز نموده است.

مرامنامه:
موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان در راستای تسهیل و تسریع دسترسی محققین به آثار و ابزار تحقیقاتی در حوزه علوم اسلامی، و با توجه به تعدد و پراکندگی مراکز فعال در این عرصه و منابع متعدد و صعب الوصول، و با نگاهی صرفا علمی و به دور از تعصبات و جریانات اجتماعی، سیاسی، قومی و فردی، بر مبنای اجرای طرحی در قالب « مدیریت آثار تولید شده و انتشار یافته از سوی تمامی مراکز شیعه» تلاش می نماید تا مجموعه ای غنی و سرشار از کتب و مقالات پژوهشی برای متخصصین، و مطالب و مباحثی راهگشا برای فرهیختگان و عموم طبقات مردمی به زبان های مختلف و با فرمت های گوناگون تولید و در فضای مجازی به صورت رایگان در اختیار علاقمندان قرار دهد.

اهداف:
1.بسط فرهنگ و معارف ناب ثقلین (کتاب الله و اهل البیت علیهم السلام)
2.تقویت انگیزه عامه مردم بخصوص جوانان نسبت به بررسی دقیق تر مسائل دینی
3.جایگزین کردن محتوای سودمند به جای مطالب بی محتوا در تلفن های همراه ، تبلت ها، رایانه ها و ...
4.سرویس دهی به محققین طلاب و دانشجو
5.گسترش فرهنگ عمومی مطالعه
6.زمینه سازی جهت تشویق انتشارات و مؤلفین برای دیجیتالی نمودن آثار خود.

سیاست ها:
1.عمل بر مبنای مجوز های قانونی
2.ارتباط با مراکز هم سو
3.پرهیز از موازی کاری
4.صرفا ارائه محتوای علمی
5.ذکر منابع نشر
بدیهی است مسئولیت تمامی آثار به عهده ی نویسنده ی آن می باشد .

فعالیت های موسسه :
1.چاپ و نشر کتاب، جزوه و ماهنامه
2.برگزاری مسابقات کتابخوانی
3.تولید نمایشگاه های مجازی: سه بعدی، پانوراما در اماکن مذهبی، گردشگری و...
4.تولید انیمیشن، بازی های رایانه ای و ...
5.ایجاد سایت اینترنتی قائمیه به آدرس: www.ghaemiyeh.com
6.تولید محصولات نمایشی، سخنرانی و...
7.راه اندازی و پشتیبانی علمی سامانه پاسخ گویی به سوالات شرعی، اخلاقی و اعتقادی
8.طراحی سیستم های حسابداری، رسانه ساز، موبایل ساز، سامانه خودکار و دستی بلوتوث، وب کیوسک، SMS و...
9.برگزاری دوره های آموزشی ویژه عموم (مجازی)
10.برگزاری دوره های تربیت مربی (مجازی)
11. تولید هزاران نرم افزار تحقیقاتی قابل اجرا در انواع رایانه، تبلت، تلفن همراه و... در 8 فرمت جهانی:
1.JAVA
2.ANDROID
3.EPUB
4.CHM
5.PDF
6.HTML
7.CHM
8.GHB
و 4 عدد مارکت با نام بازار کتاب قائمیه نسخه :
1.ANDROID
2.IOS
3.WINDOWS PHONE
4.WINDOWS
به سه زبان فارسی ، عربی و انگلیسی و قرار دادن بر روی وب سایت موسسه به صورت رایگان .
درپایان :
از مراکز و نهادهایی همچون دفاتر مراجع معظم تقلید و همچنین سازمان ها، نهادها، انتشارات، موسسات، مؤلفین و همه بزرگوارانی که ما را در دستیابی به این هدف یاری نموده و یا دیتا های خود را در اختیار ما قرار دادند تقدیر و تشکر می نماییم.

آدرس دفتر مرکزی:

اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109