حکومت اسلامی بود و در صورت تحقق می توانست مسیر تاریخ اسلام را دگرگون سازد.در همین راستا عواملی که باعث عدم توفیق امام حسین (ع) شد نیز باید جهت عبرت شناخته شوند، با این حال قیام امام حسین (ع) یک حرکت اجتماعی و دارای ابعاد مختلف و نتایج و آثار پربرکتی برای اسلام بوده در آینده هم خواهد بود.

امام حسین (ع) در این دوره مطابق وظیفه امر به معروف و نهی از منکر در برابر اعمال معاویه احساس مسئولیت شدیدی نسبت به حفظ شریعت جدش از انحراف و استحاله می نمودند. بنابراین به شکل های مختلفی عکس العمل نشان می دادند. یک بار اموالی را که از یمن به شام می بردند ضبط نمودند، بار دیگر نسبت به قتل حجربن عدی و یارانش در سفر معاویه برای حج او را نکوهش کرد. خطبه ای نیز در «منی در جمع صحابه و تابعین ایراد فرمود. با این حال عوامل ذیل امام را از قیام برای تشکیل حکومت اسلامی باز می داشت 1. اظهار پایبندی به صلح امام حسن (ع) با معاویه امام به قرارداد صلحی که از طرف معاویه از همان ابتدا در گفتار و بعداً در عمل نقض شده بود، به طور یک جانبه پایبند بودند. بلکه همان دلایلی که باعث صلح برادرش با معاویه و حفظ شیعیان شده بود و نیز جو خفقان و کشتار عمال معاویه باعث اظهار پایبندی امام به صلح نامه برادرش می گردید. بدین ترتیب دشمن نمی توانست علیه امام این موضع را بگیرد که آنچه برادرش در طول نه سال (41_50 ه.ق پذیرفته بود، زیر پا نهاده است 2. شخصیت معاویه در نظر مردم وی از زنده بودن نام و یاد پیامبر اکرم (ص) در رنج بود؛ ولی جامعه آن روز او را صحابی پیامبر، کاتب وحی خال المؤمنین منتقم خون عثمان دارای سن و تجربه بیشتر می دانستند. ضمناً معاویه ظاهر ساز و از زمان عمردارای منصب بود و به سبب صلح امام حسن (ع) ادعای مشروعیت حکومت داشت

3. احتمال ترور، قبل از قیام به وسیله معاویه همان طور که امام حسن (ع) را با دسیسه مسموم و شهید کرد.4. اوضاع اجتماعی نامناسب جامعه روحیه خیانت و ترک نصرت و تسلیم آنها در برابر فشارها و اغواگری های معاویه و عدم ثمردهی جانبازی در بیدار کردن روح سلحشوری مردم 5. لوث شدن قیام یا کاهش اثرات آن به دلیل قوت دستگاه تبلیغاتی حاکم 6. امام به دنبال فرصت مناسب تر تا با آگاهی از خصوصیات و شخصیت یزید،(جانشین معاویه و حساسیت جامعه نسبت به او قیام خود را آغاز نمایند.یزید از مادری کلبی به نام میسون متولد شد. کلبی ها بیابانگرد و دارای روحیه خشونت و بداوت بودند. یزید در حمایت مادرش در صحرا رشد نمود، مادرش نتوانست زندگی در دمشق را تحمل نماید، لذا به صحرا بازگشت یزید در اوج رفاه در جوانی به شعر و لهو و لعب رو آورد. به خاطر داشتن مربی شاعر درباریان و مشاور مسیحی و هم چنین سابقه قبیله ای مادر، گرایش به مسیحیت داشت در اعتراض به نوشیدن شراب می گوید: اگر بر دین احمد حرام است من بر دین مسیح می خورم با این حال معاویه او را برای جانشینی خود آماده می کرد و مسئولیت هایی به او می داد. در سفری به مکه که از طرف معاویه «امیرالحاج شده بود به امام حسین (ع) شراب تعارف کرد و در مقابل اعتراض حضرت در ضمن شعری تعجب خود را ابراز کرد.نظر به این موارد امام حسین (ع) در جواب اولین نامه نگاری کوفیان و دعوت از او در سال چهل ونه یا سال

پنجاه هجری قمری به صلح برادرش اظهار پایبندی نمودند. دراین سال امام حسن (ع) وفات یافت و «جعده بن هبیره بین ابی وهب امام حسین (ع) رابه کوفه دعوت نمود. نامه نگاری کوفیان پس از این تا سال شصت و یک هجری قمری متوقف ماند.محبوبیت امام هم رفته رفته در جامعه رو به افزایش بود؛ به گونه ای که در پی شهادت حجربن عدی و یارانش توسط معاویه در مرج عذرا حکومت اموی از وجود امام حسین (ع) در مدینه احساس خطر می کرد. به همین سبب معاویه نامه ای به امام حسین (ع) نوشته او را از فتنه منع کرد. امام هم در جواب نامه ای کوبنده برای او فرستاد و جنایات او را در حق شیعیان یک یک برشمرد.از طرفی مسئله بیعت برای یزید و جانشینی او در برنامه کاری معاویه قرار داشت و امام مخالف جدی آن بود. مخالفان دیگری هم از صحابه با این امر _ که گامی در جهت تبدیل خلافت به پادشاهی تلقی می گردید _ در مدینه وجود داشت بدین منظور معاویه دوبار به مکه سفر کرد و در سفر دوم در حالی که دستور داده بود مردان مسلح با شمشیر بر بالای سر مخالفان بایستند، خود بر منبر رفت و اعلام کرد آنان بیعت کرده اند.مخالفان این بیعت را پس از اتمام جلسه و بیعت عمومی انکار نمودند. بدین ترتیب حجاز به عنوان کانون خطر برای معاویه باقی ماند. امام سعی داشتند خود و یارانش بهانه ای به دست معاویه ندهند و در عین حال در جامعه حالت آمادگی و انتظار به وجود آورند تا کار را پس از معاویه از

سرگیرند. معاویه نیز برای پس از خود در مورد مخالفان توصیه هایی به یزید کرده بود.سرانجام پس از دیرزمانی که جامعه اسلامی در برابر هیبت حکومت اموی قد خم کرده تسلیم شده بود، با مرگ معاویه به جنبش درآمد و موانع برداشته شد. امام حسین (ع) در این هنگام نقش تاریخی و رسالت خود را در مبارزه با ستم نجات امت از دست دشمنان سرسخت و دمیدن روح سلحشوری در مردم ایفا نمودند و برای هر قیامی بر ضد ستم حاکم _ در هر زمان و مکان _ الگو و نمونه عالی ای فراهم آوردند.معاویه در پانزدهم رجب سال شصت هجری قمری هلاک شد. پسرش یزید از ولید بن عتبه بن ابی سفیان (والی خود در مدینه خواست که از حسین (ع) در کنارعبدالله بن عمر و عبدالرحمن بن ابی بکر و عبدالله بن زبیر بیعت بگیرد. امام و عبدالله بن زبیر از بیعت خودداری نمودند.در سوم شعبان همان سال امام برای تبلیغ اهداف قیام خود از مدینه وارد شهر امن مکه شدند و تا هشتم ذی الحجه در آنجا بودند. ابن زبیر هم فعالیت هایی داشت ولی با ورود امام به مکه تلاش های او در جهت به دست گیری قدرت در حجاز تحت الشعاع شخصیت امام قرار گرفت در این بین از دهم رمضان نامه نگاری سران شیعه پس از وقفه ای طولانی از کوفه به مکه آغاز شد و شدت گرفت امام نیز مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد تا آنچه آنان نوشته بودند از نزدیک بررسی کرده و نتیجه را گزارش کند. هم چنین امام نامه ای به اشراف بصره (مالک بن مسمع

بکری اخنف بن قیس منذر بن جارود، مسعود بن عمرو،قیس بن هیثم و عمرو بن عبیدالله بن معمر) نوشتند. در این نامه امام ضمن بیان حقانیت خود، آنان را به کتاب خدا و سنت فرا خواندند.مسلم بن عقیل در پنجم شوال سال شصت هجری قمری به کوفه وارد شد.نامه ای مبنی بر بیعت بیست هزار نفر از او در مکه قبل از حرکت به دست امام رسیده بود.امام حسین (ع) با دریافت اطلاعات روشنی از اوضاع کوفه با در نظر داشتن خطر جانی همراه خاندان و عشیره خود و عده ای از شیعیان به طرف آن شهر روان شدند. بردن خاندان با توجه به حضور ابن زبیر در مکه و اوضاع متغیر حجاز ضروری بود.در این هنگام افراد سرشناس زیادی از جمله عبدالله بن عباس و برادر امام (محمد حنفیه او را از حرکت باز می داشتند. امام به هر یک از آنان به نحوی جواب می دادند، زیرا سران شیعه که به امام نامه نوشته بودند از اوضاع سیاسی کوفه شناخت بیشتری داشتند و از نزدیک شاهد امور بودند. مسلم هم مشاهدات آنها را در نامه خود به امام از کوفه تأیید کرده بود. در حالی که عبدالله بن عباس و محمد حنفیه سال ها بود که از مکه و مدینه خارج نشده بودند. از طرفی در مکه احتمال ترور امام می رفت نظر به اهمیت شهر کوفه در قیام امام حسین (ع) برای تشکیل حکومت اسلامی _ قبل از بررسی زمینه های تغییر حکومت در کوفه _ موقعیت استراتژیک این شهر بیان می گردد

اسلامی بود و اهمیت زیادی از این نظر داشت کوفه در مرکز کشور اسلامی به پایگاه سنتی شیعیان تبدیل گشته بود. در قیام های علویان علیه حکومت اموی و عباسی به لحاظ تأمین امکانات نظامی اهمیت ویژه ای داشت شهر کوفه در سال هفدهم هجری قمری به دستور عُمر به دست سعد بن ابی وقاص تأسیس شد. یک سال قبل از آن شهر بصره بنا گردیده بود. بصره پایگاه سنتی طرفداران عثمان بود. این دو شهر در کنار دو شهر قدیمی تر، ابتدا به عنوان پادگان نظامی ساخته شده بودند و سپس با مهاجرت جنگ جویان عرب مسلمان رفته رفته به صورت شهر درآمدند.کوفه هم به دلیل آب و هوای خوش و هم داشتن مراتع برای چرانیدن شتر،پذیرای مهاجران شد. نقطه شروع لشکر کشی های مسلمانان در قرن اول هجری به ایران و سند، دو شهر کوفه و بصره بودند و خراج آن مناطق نیز به این دو شهر سرازیر می گردید.در مقاطعی که این دو شهر تحت حاکمیت یک نفر قرار می گرفت منابع مالی هنگفتی در اختیارش بود که در مسائل سیاسی نقش مهمی داشت خراج مالیاتی بود که به جای تقسیم زمین های فتح شده بین جنگ جویان مسلمان بر آن زمین ها بسته می شد. علاوه بر آن جزیه از غیر مسلمانان در قبال تأمین امنیت آنها، غنایم جنگی شامل اموال مخصوص پادشاهان و امرای دشمن (صوافی و گمرکات نیز از منابع مالی حکومت اسلامی بود.درآمد عمده مردم از راه گرفتن عطا و رزق بود و مردم وابستگی شدیدی بدان داشتند. عطا، مقدار پرداخت نقدی از سوی حکومت کوفه بود که طی چند مرتبه در سال

یک جا به سپاهیان پرداخت می شد.چنان که «رزق نیز کمک های جنسی و خوراکی بود که هر ماه به صورت بلاعوض به آنان تحویل می گردید تا از اشتغال سربازان جلوگیری شود.بدین ترتیب یک ارتش همیشه آماده برای جنگ وجود داشت نظام پرداخت عطا، حربه کارآمدی در دست حکومت بود و اشراف کوفه که مسئول تحویل آن از حکومت و پرداخت به مردم بودند، از این جهت قدرت و نفوذ بسیاری در شهر داشتند.عبیدالله بن زیاد توسط همین اشراف توانست با تهدید به قطع عطا، مردم را از اطراف مسلم بن عقیل دور کند و با افزایش عطا لشکر عظیمی از کوفیان برای جنگ با امام حسین (ع) در کربلا فراهم آورد.

شهر نشینی داشتند و معاویه از نظم پذیری آنها کمال استفاده را می کرد _ این گروه بی طرف در جریانات سیاسی هم چون موجی به دنبال طرف برتر می رفتند، نه از امیر راضی بودند و نه امیر از آنان راضی بود. در هنگام بروز ناآرامی ها و جابجایی قدرت به منافع مادی خود می نگریستند.بنابراین وقتی معاویه هلاک شد و آنان جوانی و بی تجربگی یزید را دیدند، به صف یاران مسلم پیوستند. آنان والی نرم خوی کوفه نعمان بن بشیر را که سنین پیری را می گذراند، قادر یا مقابله با قیامی جدی نمی دیدند. شاید همین افراد بودند که فرزدق در وصفشان به امام حسین (ع) گفت «دل هایشان با تو و شمشیرهایشان علیه توست .در چنین اوضاعی که کنترل از دست نعمان بن بشیر خارج شده بود، تعدادی از اشراف کوفه مانند: عمربن سعدبن ابی وقاص (پسر بنیانگذار کوفه ، عبدالله بن مسلم و عماره بن ولید بن عقبه به یزید نامه نوشتند تا اگر کوفه را می خواهد، فرد قدرت مندی برآن گمارد. در ضمن خبر آمدن مسلم به کوفه را نیز دادند. یزید به پیشنهاد «سرجون ،عبیدالله بن زیاد را با حفظ سمت ولایت بصره به ولایت کوفه برگزید.با آمدن ابن زیاد به کوفه افراد بی طرف جذب و عده و وعیدهای او شدند و مسلم را تنها گذاشتند. اشراف کوفه که در طول بیست سال حکومت امویان دارای نفوذ بسیاری در میان گروه بی طرف ها بودند، از وابستگان حزب اموی به شمار می رفتند. آنان ابن زیاد را یاری می دادند.از طرفی عده ای از آنان در جریان نامه نگاری به امام حسین (ع) برای حفظ

ریاست خود _ در صورت برقراری حکومتی از جانب امام _ عاطفی ترین نامه ها را نوشته بودند. اما همین که عبیدالله بن زیاد کنترل کوفه را به دست گرفت آنها هم در موقعیت های حساس سپاه اعزامی او به فرماندهی عمر سعد به کربلا قرار گرفتند.امام حسین (ع) در روز عاشورا در مقابل لشکر کوفه خطاب به همین عده فرمود:«ای شیث بن ربیع و ای حجار بن ابجر و ای قیس بن اشعث و ای یزید بن حارث ! آیا شماها نبودید که به من نامه نوشتید: میوه ها رسیده و وقت چیدن فرا رسیده و خرماها سرسبز گشته و زمین از گیاه پر است و سپاهی آماده در انتظار توست پس بشتاب !؟نامه نگاری این عده از اشراف به امام حسین (ع) نشان می دهد که در سطح آنان احتمال موفقیت قیام امام برای تشکیل حکومت می رفته است هم چنان که مردم عادی نیز در هنگام ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه او را نشناخته به گمان امام بر او سلام می کردند و خیر مقدم می گفتند.از گروه های دیگر اعتقادی در کوفه خوارج بودند. آنان در عمل خشن و دارای انگیزه های قوی ّ دینی بودند. فهم عمیقی نداشتند، مکتب عمر را پذیرفته و خشونت می ورزیدند. نقل روایات عمر دلیل این مدعاست پایگاه مردمی هم نداشتند و مخالف حکومت بودند. با شیعه هم دشمنی سرسختانه نشان دادند. در بصره و کوفه طی چند مرحله قیام تا واقعه کربلا در سال شصت و یک هجری قمری سرکوب شده بودند و دراین واقعه نقش چندانی نداشتند.پیروان قراء و صحابه پیامبر اکرم (ص) نیز گروه دیگری در کوفه

بودند. آنان امام علی امام حسن و امام حسین (ع) را به عنوان مجتهد و راوی قبول داشتند؛ حتی برخی از آنها عبدالله بن مسعود و عمر را از حضرت علی (ع) بالاتر می پنداشتند.اقلیتی از شیعیان در کوفه بودند که عمیقاً به خاندان اهل بیت عشق می ورزیدند.عده ای از میان آنان رؤسای شیعه به حساب می آمدند. از دهم رمضان سال شصت هجری قمری نامه های دعوت همین رؤسای شیعه به امام حسین (ع)، پس از وقفه ای ده ساله آغاز شد. نامه برخی از آنان چون سلیمان بن صرد خزاعی مسیب بن نجبه فزاری مسلم بن عوسجه حبیب بن مظاهر اسدی ابوثمامه صائدی و... در مکه به دست امام حسین (ع) رسید. اینان در زمان حضرت علی (ع) در جنگ ها همراه او بودند و پس ازمرگ معاویه با آگاهی کامل از اوضاع کوفه امام را دعوت کردند.دیگر شیعیان نیز با وجود علاقه وافر به اهل بیت با توجه به سیاست های شیعه زدایی معاویه و کشتارهای شیعیان توسط زیاد ابن ابیه در جریان قیام حجر به سال پنجاه و یک هجری قمری تا احتمال پیروزی قطعی نمی دادند، در قیام ها همراهی نمی کردند. به همین علت به محض احتمال شکست مسلم در کوفه از اطراف او پراکنده شدند. در حالی که بعدها به علت تسلط مختار بر خزانه کوفه به قیام او پیوستند.

اثر همین جوّ بود که حتی عده ای از اشراف هوادار امویان نیز برای عقب نماندن از قافله و به امید رسیدن به مقام و موقعیت به امام نامه دعوت نوشته بودند.2_ ضعف شخصیت یزید: از نظر مردم کوفه او جوانی تازه کار بود و ضعف مدیریتی سیاسی و اجتماعی داشت 3_ ضعف شخصیت نعمان بن بشیر (والی وقت کوفه : بشیر بن سعد پدر نعمان در جریان سقیفه در مخالفت با سعد بن عباده که او هم انصاری و خزرجی بود، با ابوبکر بیعت کرد. بشیر در امر بیعت با اسیدبن حضیر اوسی در رقابت هم بود. نعمان بن بشیر و مسلمه بن نحله هم تنها انصاریانی بودند که عثمانی و همراه معاویه شدند و از حضرت علی (ع) کناره گرفتند. معاویه خود را منتقم خون عثمان معرفی می کرد. نعمان در این زمان که مسلم در کوفه و امام در راه آن بود، سنین پیری را می گذراند و قدرت جمع آوری سپاه و مقابله با مسلم را نداشت 4_ در اثر گذشت زمان نسلی به وجود آمده بود که دوران ظلم معاویه را تجربه کرده و افرادی مانند سلیمان بن صرد، رفاعه بن شداد و مسیب بن نجبه در میان آنها حکومت عدل علی (ع) را دیده بودند. آنها می خواستند از خلاء قدرت سیاسی استفاده کرده و قبل از تثبیت قدرت یزید حکومتی نظیر حکومت امام علی (ع) به رهبری فرزندش _ که او هم امام بود _ تشکیل دهند.5_ رقابت شام و عراق قبل از اسلام در زمان درگیری های روم و ایران در شام حکومت عربی غسانیان (آل جَفْنه دست

نشانده روم و در عراق نزدیک کوفه حکومت عربی حمیریان (لخمیان دست نشانده ایران در رقابت و ستیزه بودند. پس از اسلام کوفه در زمان حضرت علی (ع) پایتخت رسمی و مهم ترین شهر مملکت اسلامی بود.برخی فتوحات لشکر اسلام پیش از زمان حضرت از کوفه هدایت می گردید و کوفه مظهر قدرت و عزت اسلام بود.در حالی که در همین زمان ها، مرکز حکومت معاویه در شام غیر رسمی و او و اطرافیانش از نظر کوفیان مشتی «طلقا» به شمار می رفتند که در فتح مکه تسلیم پیامبر شده بودند. از طرف دیگر پایتختی کوفه علاوه بر اهمیت سیاسی فواید اجتماعی و اقتصادیی نیز برای اهالی آن در برداشت پس از تسلط معاویه بر مقدرات مملکت اسلامی و صلح امام حسن (ع)، معاویه به سبب خشم و نفرت از کوفه پایتخت را به شام منتقل کرد و مدت بیست سال مردم کوفه از آن فواید محروم و شهر نیز به صورت عادی درآمد از این رو با مرگ معاویه مردم کوفه به یاد دوران خوش پایتختی انگیزه فراوانی داشتند تا مجد و عظمت از دست رفته را که در آن زمان قدر ندانسته بودند، بازگردانند.اهداف اعلام شده امام حسین (ع) در وصیت به برادرش محمد حنفیه عبارت انداز:1. اصلاح امت جدش 2. امر به معروف و نهی از منکر.3. عمل به سیره پیامبر و حضرت علی (ع). این اهداف نیز با تشکیل حکومت اسلامی قابل تحقق و سازگارند.

الجارود از فرستادن نامه امام حسین (ع) به مردم بصره آگاه شد و پیک امام (سلیمان را کشت اشراف هوادار حکومت اموی در کوفه قبلاً یزید را از آمدن مسلم به کوفه خبردار کرده بودند. با رسیدن نامه امارت کوفه از طرف یزید، ابن زیاد به کوفه آمد. مردم کوفه به گمان ورود امام به او خیرمقدم می گفتند. او بدون هیچ مقاومتی وارد قصر شد و کنترل اوضاع را در دست گرفت 2_ مسلم بن عقیل با شنیدن خبر ورود ابن زیاد به کوفه خانه مختار را ترک کرده وارد خانه هانی بن عروه گردید و مخفیانه از مردم کوفه بیعت می گرفت معقل _ جاسوس ابن زیاد _ توانست از طریق مسلم بن عوسجه به محل اختفای مسلم پی برد و از برنامه ترور ابن زیاد به وسیله مسلم نیز آگاه شد. ابن زیاد پس از دریافت این اطلاعات هانی را دست گیر کرد و به شهادت رساند. در این هنگام مسلم قصر ابن زیاد را محاصره کرد.این محاصره کامل نبود و ابن زیاد از طریق درب الرومیین با اشراف کوفه در ارتباط بود. ارتباط سران شیعه نیز در این محاصره با مسلم و محاصره کنندگان روشن نیست در یک احتمال ضعیف می توان نتیجه گرفت که محاصره قصر به قصد تصرف آن نبوده بلکه به خاطر جلوگیری از غافل گیری و گرفتار نشدن مسلم و سران شیعه بوده است به همین دلیل افراد به سرعت از اطراف مسلم پراکنده شدند و او در کوچه های کوفه تنها و سرگردان ماند.اگر مسلم در جریان محاصره قصر می توانست ابن زیاد را از آن جا

بیرون براند یا اورا بکشد و بر خزانه کوفه مسلط شود، نیروی او چند برابر می گردید و شمشیرهای زیادی به خدمتش درمی آمدند. به طوری که با ورود امام به کوفه به کلی اوضاع تغییر می کرد و امام نیز با تحریک انگیزه ها، دل های کوفیان را بیشتر به خود جذب می نمود. حتی در اندک مدتی با پیوستن بصره و حجاز حکومت امام نیز گسترش می یافت بیست سال سلطه امویان و ظلم و جور آنها نیز باعث می شد که قدر حکومت آل علی (ع) را بدانند.جواب نامه عده ای از مردم بصره و اعلام همراهی آنان نیز به دست امام حسین (ع) رسیده بود. «شریک بن اعور» از بزرگان بصره هم قبل از فوت قول جلب همراهی مردم بصره را به مسلم داده بود. هم چنین ابن زبیر در حجاز فعالیت خود را آغاز کرده در مخالفت با حکومت یزید با امام هم رأی بود.بعد از تسلط نظامی امام این ظرفیت را دارا بودند که مردم را از چشمه جوشان علوم خود بهره مند ساخته و آنها را از بی تفاوتی بیرون آورده و با سال ها جریان شیعه زدایی معاویه مبارزه نمایند. با توجه به مقبولیت امام در نزد عامه مردم نیاز به تهدید و تطمیع حکام اموی هم نبود. این مقبولیت در هنگام ورود ابن زیاد به کوفه معلوم بود ومردم او را به جای امام می پنداشتند.از نکات مبهم تاریخ غیبت سران شیعه در جریان محاصره قصر به وسیله مسلم بن عقیل است که در کنار او نبودند. برخی از آنان مانند حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه و ابوثمامه صائدی در کربلا حاضر شدند، ولی

بزرگانی چون سلیمان بن صرد خزاعی رفاعه بن شداد بجلی و مسیب بن نجبه فزاری در صحنه کربلا هم حاضر نشدند.آنها قصد پیوستن به امام را هم نداشتند، زیرا بعدها در جنبش توابین به عمل خود اقرار دارند. هم چنین به درستی معلوم نیست که چرا محاصره قصر ابن زیاد بوسیله مسلم به صورت کامل نبوده است و ابن زیاد از طریق درب الرومیین با اشراف هوادار امویان ارتباط داشته است مسلم پس از این واقعه با فرا رسیدن شب در کوچه سر گردان ماند. تا این که شب را در خانه زنی به نام طوعه گذراند. هنگام صبح با جاسوسی پسر این زن غافل گیر شد و پس از نبردی جانانه دست گیر و شربت شهادت نوشید.نکته قابل توجه در جریان کار مسلم در کوفه لو رفتن محل اختفای او در خانه هانی و بعد در خانه همین زن با جاسوسی است مسلم قبل از شهادت به محمد بن اشعث وصیت کرده بود تا کسی نزد امام بفرستد و او را از آمدن به کوفه بازدارد. پیک محمد بن شعث در زباله (میان راه کوفه خبر را به امام رساند.امام حسین (ع) در روزی که مسلم به شهادت رسیده بود، از مکه خارج شدند و دربین راه قیس بن مسهر و عبدالله بن یقطر (برادر رضاعی خود) را با نامه هایی به کوفه فرستادند.خبر شهادت هانی بن عروه و مسلم در بین راه قبل از زباله در ثعلبیه به امام رسید و در حضور همراهان مطرح شد. در این مرحله دیگر احتمال امکان تشکیل حکومت به وسیله امام حسین (ع) در کوفه کاهش

یافته بود. شاید نفس اهمیت این هدف در مقابل اهداف فرضی دیگر بوده است که امام فرمان حرکت دادند. پراکندگی یاران هم تا این مرحله و پس از خبر مذکور گزارش نشده است بنابراین با توجه به عدم دلیلی برای بازگشت احتمال ترور در حجاز، آرزوی بیست ساله شیعیان در برپایی حکومت و این که برادران عقیل قصد خون خواهی داشتند، امام فرمان ادامه حرکت دادند.برخی دیگر نیز به امام گفتند: شخصیت شما بالاتر از مسلم است و مردم کوفه به شما رو خواهند آورد. در زباله خبر شهادت عبدالله یقطر رسید و امام یاران را رخصت رفتن و عدم همراهی دادند. نکته قابل ذکر این که بسیاری در این محل امام را ترک کردند برخلاف وجود برخی از شرایط قبلی در کنار امام نماندند، در حالی که عده کمی هم چنان همراه امام باقی ماندند و این عبرت دیگری است 3_ در برخورد با سپاه حر، امام حسین (ع) مسیر کاروان را برای بازگشت تغییر دادند، ولی حر مانع شد. به نظر می رسد که قصد امام برای بازگشت واقعی باشد، اما با توجه به وجود خطر جانی در حجاز، می توان گفت که امام می خواست قیامش انتحاری خوانده نشود. بنابراین با وجود سپاه حر، کاروان امام در کربلا فرود آمد.در کربلا عمر بن سعد به طمع حکومت ری در مذاکرات خود با امام به نتیجه نرسید و سرانجام در رقابت با شمر بن ذی الجوشن جنگ را با امام آغاز کرد. ابن زیاد،شمر را فرستاده بود تا ابن سعد، یا فرماندهی را به شمر وا گذارد یا کار جنگ را یک

سره کند. بدین ترتیب حادثه بزرگ کربلا و شهادت مظلومانه امام حسین (ع) شکل گرفت