تازه اى براى مردم جهان دارد؟

در چنين شرايط حساسى وظيفه ماست كه اسلام را آن چنان كه هست بدون هر گونه پيرايه و با تعبيراتى روشن و قابل درك براى عموم شرح دهيم و عطش مردمى را كه مى خواهند نسبت به اسلام و مذاهب اسلامى آگاهى بيشترى پيدا كنند با بيان حقيقت فرو نشانيم و اجازه ندهيم كه ديگران به جاى ما سخن بگويند و به جاى ما تصميم بگيرند.

2-قابل انكار نيست كه در اسلام مانند ساير اديان،مذاهب مختلفى وجود دارد كه هر يك داراى ويژگيهايى در مسائل عقيدتى يا عملى مى باشند،ولى اين تفاوتها هرگز در آن حد نيست كه مانع از همكارى نزديك ميان پيروان اين آيين گردد.بلكه آنها مى توانند در سايه همكارى و همگامى موجوديت خود را در برابر طوفانهايى كه از شرق و غرب مى وزد حفظ كنند و به مخالفان مشترك اجازه ندهند نقشه هاى خود را عملى سازند.

به يقين ايجاد اين تفاهم و تحكيم و تعميق آن،نياز به رعايت اصول و ضوابطى دارد كه از همه مهمتر اين است كه فرق اسلامى يكديگر را به خوبى بشناسند و ويژگيهاى هر يك براى ديگرى روشن گردد،چرا كه تنها با شناخت يكديگر مى توانند جلو سوء تفاهمها را بگيرند و راه همكارى را هموار سازند.

بهترين راه براى شناخت يكديگر اين است كه عقايد هر مذهبى را در فروع و اصول اسلام،از دانشمندان معروف و شناخته شده آن مذهب بگيرند چون اگر به سراغ ناآگاهان برويم،يا احيانا عقايد پيروان يك مذهب را از دشمنانشان بشنويم.حب و بغضها راه وصول به مقصد را مى بندد و تفاهم مبدل به دلسردى و جدايى مى شود.

3-با توجه به دو نكته بالا بر

اين شديم كه عقايد اسلامى را در اصول و فروع به ضميمه ويژگيهاى مذهب شيعه،در اين كتابچه مختصر گرد آورى كنيم و نوشتارى تهيه شود كه داراى خصوصيات زير باشد:

1-فشرده و عصاره همه مطالب لازم در آن منعكس باشد و زحمت مطالعه كتابهاى متعدد را از دوش خوانندگان جستجوگر بردارد.

2-بحثها روشن و خالى از هر گونه ابهام باشد و حتى از به كارگيرى اصطلاحاتى كه تنها به درد محيطهاى علمى و حوزوى مى خورد پرهيز شود،در عين حال اين كار چيزى از تعميق بحثها نكاهد.

3-با اين كه هدف ذكر عقايد است نه بيان دلايل آن،ولى در موارد حساس تا آن جا كه طبيعت چنين نوشتار فشرده اى اجازه مى دهد،بحثها آميخته با دلايلى از كتاب و سنت و دليل عقل باشد.

4-از هر گونه پرده پوشى و مجامله و پيشداورى خالى باشد،تا بتواند واقعيتها را آن چنان كه هست،منعكس نمايد.

5-موازين ادب و عفت قلم نسبت به همه مذاهب در تمام بحثها مراعات گردد.

كتابچه موجود با رعايت نكات بالا در سفر بيت الله الحرام كه روح و جان صفاى بهتر و بيشترى دارد تهيه شد،سپس در جلسات متعددى با حضور جمعى از دانشمندان مورد بحث و بررسى دقيق قرار گرفت و تكميل شد.اميدواريم با اين كار موفق به رسيدن به اهدافى كه در بالا اشاره كرديم شده باشيم و ذخيره اى براى يوم المعاد گردد.در اين جا دست به درگاه قادر متعال برداشته عرضه مى داريم:

«ربنا اننا سمعنا مناديا ينادى للايمان ان آمنوا بربكم فآمنا ربنافاغفر لنا ذنوبنا و كفر عنا سيئاتنا و توفنا مع الابرار» (1)

محرم الحرام 1417

قم-مدرسة الامام امير المؤمنين (ع)

ناصر مكارم

شيرازى

نقص پاك و منزه است و آراسته به تمام كمالات مى باشد بلكه او كمال مطلق،و مطلق كمال است و به تعبير ديگر هر كمال و زيبايى در اين جهان است از ذات پاك او سرچشمه گرفته.

هو الله الذى لا اله هو الملك القدوس السلام المؤمن المهيمن العزيز الجبار المتكبر سبحان الله عما يشركون×هو الله الخالق البارئ المصور له الاسماء الحسنى يسبح له ما فى السموات و الارض و هو العزيز الحكيم ،او خدايى است كه معبودى جز او نيست،حاكم و مالك اصلى اوست،از هر عيب پاك و منزه است،به كسى ستم نمى كند،امنيت بخش است،مراقب همه چيز است،قدرتمندى شكست ناپذير است كه با اراده نافذ خود هر امرى را اصلاح مى كند،او شايسته عظمت است،و منزه است از آنچه همتاى او قرار مى دهند-او خداوندى است خالق، آفريننده اى بى سابقه،و صورتگرى (بى نظير) ،براى او نامهاى نيك (و هر گونه صفات كمال) است،آنچه در آسمانها و زمين است تسبيح او مى گويند و او عزيز و حكيم است . (4)

و اين بخشى از صفات جمال و جلال اوست.

بما تعملون بصير ،او با شماست هر جا كه باشيد و خداوند سبت به آنچه انجام مى دهيد بيناست . (6)

آرى او به ما از ما نزديكتر است،او در درون جان ماست و او در همه جاست،و در عين حال مكانى ندارد: و نحن اقرب اليه من حبل الوريد ،و ما به او از رگ قلبش نزديكتريم،»! (7)

هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن و هو بكل شى ء عليم ،اوست آغاز و پايان،و پيدا و پنهان و او به هر چيز داناست . (8)

بنابر اين اگر در آياتى از قرآن مى خوانيم: ذو العرش المجيد ،او صاحب عرش و داراى مجد و عظمت است . (9) عرش در اين جا به معناى تخت بلند شاهانه نيست) و نيز اگر در آيه ديگر مى خوانيم:

الرحمن على العرش استوى ،خداوند رحمان بر عرش قرار دارد». (10)

هرگز به اين معنى نيست كه او مكان خاصى دارد،بلكه حاكميت او را بر تمام عالم ماده و جهان ماوراء طبيعت ثابت مى كند.چرا كه اگر براى او مكان خاصى قائل شويم او را محدود كرده ايم و صفات مخلوقات را براى او ثابت نموده،و او را مانند ساير اشياء دانسته ايم،در حالى كه ليس كمثله شى ء ،هيچ چيز همانند او نيست . (11)

و لم يكن له كفوا احد ،براى او هيچ گونه شبيه و مانندى وجود ندارد». (12)

خداى سبحان جسم نيست و هر گز ديده نمى شود

خداوند هرگز با چشم ديده نمى شود،چرا كه رؤيت با چشم به معنى جسم بودن و مكان و محل و رنگ و شكل و جهت داشتن است،و اينها همه صفات مخلوقات است،و خداوند برتر از آن است

كه صفات مخلوقات داشته باشد.

بنابراين اعتقاد به رؤيت خداوند يك نوع آلودگى به شرك است:

لا تدركه الابصار و هو يدرك الابصار و هو اللطيف الخبير ،چشمها او را نمى بينند ولى او همه چشمها را مى بيند و او بخشنده و آگاه است . (13)

به همين دليل هنگامى كه بهانه جويان بنى اسرائيل از موسى (ع) تقاضاى رؤيت خدا كردند و گفتند: لن نؤمن لك حتى نرى الله جهرة ،هرگز به تو ايمان نمى آوريم تا خدا را آشكارا ببينيم! » (14) موسى آنها را به كوه طور برد و تقاضاى آنها را تكرار نمود،و از سوى خداوند چنين پاسخ شنيد: لن ترانى و لكن انظر الى الجبل فان استقر مكانه فسوف ترانى فلما تجلى ربه للجبل دكا و خر موسى صعقا فلما افاق قال سبحانك تبت اليك و انا اول المؤمنين ،هرگز مرا نخواهى ديد ولى به كوه نگاه كن اگر در جاى خود ثابت ماند مرا خواهى ديد و چون پروردگارش بر كوه جلوه كرد،آن را همسان خاك نمود،و موسى مدهوش بر زمين افتاد، هنگامى كه به هوش آمد عرض كرد:خداوندا!منزهى از اين كه با چشم ديده شوى،من به سوى تو باز مى گردم و من نخستين مؤمنانم . (15) و با اين جريان ثابت شد كه خداوند هرگز قابل رؤيت نيست.

ما معتقديم:اگر در بعضى از آيات يا روايات اسلامى سخن از رؤيت پروردگار به ميان آمده منظور رؤيت با چشم دل و شهود باطن است،چرا كه هميشه آيات قرآن يكديگر را تفسير مى كنند (القرآن يفسر بعضه بعضا) . (16)

اضافه بر اين على (ع) در پاسخ كسى كه از حضرتش پرسيد:«يا امير المؤمنين هل رايت ربك،

اى امير مؤمنان!آيا هرگز خداى خود را ديده اى؟»فرمود:«ااعبد ما لا ارى،آيا كسى را كه نديده ام پرستش كنم؟»

سپس افزود:«لا تدركه العيون بمشاهدة العيان،و لكن تدركه القلوب بحقايق الايمان،چشمها هرگز او را آشكارا نمى بيند اما دلها با نيروى ايمان وى را درك مى كنند». (17)

ما معتقديم:صفات مخلوقات را براى خدا قائل شدن از جمله اعتقاد به مكان و جهت و جسميت و مشاهده و رؤيت،سبب دور افتادن از معرفت خداوند و آلوده شدن به شرك است، آرى او برتر از همه ممكنات و صفات آنهاست و چيزى همانند او نمى باشد. از مهمترين مسائل درباره معرفة الله،معرفت مساله توحيد،و يگانگى ذات پاك اوست،در واقع توحيد تنها يكى از اصول دين نيست،بلكه روح و خمير مايه تمام عقايد اسلامى است،و با صراحت مى توان گفت: اصول و فروع اسلام در توحيد شكل مى گيرد،همه جا سخن از توحيد و يگانگى است،وحدت ذات پاك و توحيد صفات و افعال خدا و در تفسيرى ديگر وحدت دعوت انبياء،وحدت دين و آيين الهى،وحدت قبله و كتاب آسمانى ما،وحدت احكام و قوانين الهى درباره تمام افراد بشر، و بالاخره وحدت صفوف مسلمين،و نيز وحدت يوم المعاد.

به همين دليل قرآن مجيد هر گونه انحراف از توحيد الهى و گرايش به شرك را،گناهى نابخشودنى مى شمرد: ان الله لا يغفر ان يشرك به و يغفر ما دون ذلك لمن يشاء و من يشرك بالله فقد افترى اثما عظيما ،خداوند (هرگز) شرك را نمى بخشد،و پايين تر از آن را براى هر كس بخواهد (و شايسته بداند) مى بخشد،و آن كس كه براى خدا همتايى قرار دهد گناه بزرگى مرتكب شده است . (18)

و لقد اوحى اليك و الى الذين

من قبلك لئن اشركت ليحبطن عملك و لتكونن من الخاسرين ،به تو و همه پيامبران پيشين وحى شده كه اگر مشرك شوى تمام اعمالت تباه مى گردد،و از زيانكاران خواهى بود». (19)

با آزادى انجام دهيم تا از اين طريق ما را آزمايش كند و در طريق تكامل پيش ببرد،چرا كه تنها با آزادى اراده و پيمودن راه اطاعت خدا با اختيار،تكامل انسانها صورت مى گيرد،زيرا اعمال جبرى و خارج از اختيار نه دليل خوبى كسى است و نه نشانه بدى او!

اصولا اگر ما در اعمالمان مجبور بوديم،نه بعثت انبياء و نازل شدن كتب آسمانى مفهوم داشت،و نه تكاليف دينى و تعليم و تربيت،همچنين پاداش و كيفر الهى نيز نامفهوم و خالى از محتوا مى شد. اين همان چيزى است كه ما از مكتب ائمه اهل بيت-عليهم السلام-نيز آموخته ايم كه به ما فرموده اند:نه جبر مطلق صحيح است و نه تفويض و واگذارى مطلق،بلكه چيزى در ميان اين دو است:«لا جبر و لا تفويض و لكن امر بين امرين . (24)

مشغول سازد و از خدا دور كند،بت توست .

ما معتقديم:شاخه هاى توحيد منحصر به اين چهار شاخه نيست،بلكه توحيد مالكيت (يعنى همه چيز از آن خداست) لله ما فى السموات و ما فى الارض (26) و توحيد حاكميت يعنى قانون تنها قانون خداست و من لم يحكم بما انزل الله فاولئك هم الكافرون (27) همه از شاخه هاى توحيد است.

7-توحيد افعالى و معجزات پيامبران

اصل توحيد افعالى اين حقيقت را تاكيد مى كند كه خارق عادات عظيم و معجزاتى كه از پيامبران الهى صادر مى شده همه به اذن الله بوده است،چنانكه قرآن مجيد درباره حضرت مسيح (ع) مى گويد: و تبرئ الاكمه و الابرص باذنى و اذ تخرج الموتى باذنى ،كور مادر زاد و مبتلا به بيمارى (غير قابل علاج) پيسى را به اذن من شفا مى دادى!و مردگان را به فرمان من زنده مى كردى!» (28)

و درباره يكى از وزراى سليمان مى فرمايد: قال الذى عنده علم من الكتاب انا آتيك به قبل ان يرتد اليك طرفك فلما رآه مستقرا عنده قال هذا من فضل ربى ،كسى كه دانشى از كتاب آسمانى نزد او بود گفت:پيش از آن كه چشم بر هم زنى،من آن را (تخت ملكه سبا را) نزد تو خواهم آورد و هنگامى كه (سليمان) آن را نزد خود ثابت و مستقر ديد،گفت:اين از فضل (و اراده) پروردگار من است . (29)

بنابر اين نسبت دادن شفاى بيماران غير قابل علاج و زنده كردن مردگان به حضرت مسيح (ع) ،به اذن و فرمان خدا،كه صريحا در قرآن آمده،عين توحيد است.

8-فرشتگان خدا

ما به وجود فرشتگان الهى معتقديم كه هر كدام ماموريت خاصى دارند،بعضى مامور ابلاغ وحى به

انبيا (30) بوده اند.

و گروهى مامور حفظ اعمال انسانها. (31)

و گروهى مامور قبض ارواح. (32)

و گروهى مامور كمك به مؤمنان با استقامت. (33)

و گروهى امدادگران نسبت به مؤمنان در جنگها هستند. (34)

و گروهى مامور مجازات اقوام سركشند (35) و ماموريتهاى مهم ديگرى در نظام جهان آفرينش دارند.

بى شك چون همه اين ماموريتها به اذن و فرمان خدا و به حول و قوه الهى است هيچ منافاتى با اصل توحيد افعالى و توحيد ربوبيت ندارد،بلكه تاكيدى بر آن است.

ضمنا از اين جا روشن مى شود كه مساله شفاعت پيامبران و معصومان و فرشتگان چون به اذن خداست،عين توحيد است ما من شفيع الا من بعد اذنه ،هيچ شفاعت كننده اى جز با اذن او نيست . (36)

شرح بيشتر درباره اين مساله و مساله توسل را در مبحث نبوت انبياء خواهيم داشت.

9-عبادت مخصوص اوست

ما معتقديم:عبادت مخصوص ذات پاك خداست (همان گونه كه در بحث توحيد عبادت اشاره شد) بنابراين هر كس غير او را پرستش كند«مشرك است،دعوت همه انبيا نيز روى اين مساله متمركز بوده است اعبدوا الله ما لكم من اله غيره ،خدا را پرستش كنيد كه معبودى جز او نداريد».

اين سخنى است كه در قرآن مجيد بارها از پيامبران نقل شده است. (37)

جالب است كه ما مسلمانان هميشه در نمازهاى خود هنگام تلاوت سوره حمد اين شعار مهم اسلامى را تكرار مى كنيم:«اياك نعبد و اياك نستعين،تنها تو را پرستش مى كنيم و تنها از تو يارى مى جوييم .

روشن است اعتقاد به شفاعت انبياء و فرشتگان به اذن و فرمان خدا كه در آيات قرآن آمده است به معنى عبادت

نيست.

همچنين توسل به پيامبران به اين معنى كه از آنها خواسته شود كه از ساحت مقدس پروردگار حل مشكلى را براى توسل جوينده بخواهند، نه پرستش و عبادت محسوب مى شود، و نه منافات با توحيد افعالى يا توحيد عبادت دارد،و شرح اين مساله در مباحث نبوت خواهد آمد.

10-كنه ذات پاك او بر همه مخفى است

ما معتقديم:با اين كه آثار وجود خداوند همه عالم هستى را پر كرده،حقيقت ذات خدا بر هيچ كس روشن نيست،و هيچ كس نمى تواند به كنه ذاتش پى برد،چرا كه ذات او از هر نظر بى نهايت است و ما از هر نظر محدود و متناهى هستيم و به همين دليل احاطه ما به او غير ممكن است: الا انه بكل شى ء محيط ،آگاه باشيد او به هر چيزى احاطه دارد». (38)

و الله من ورائهم محيط ،و خداوند به همه آنها احاطه دارد». (39)

به عقل نازى حكيم تا كى×به فكرت اين ره نمى شود طى!

به كنه ذاتش خرد برد پى×اگر رسد خس به قعر دريا!

در حديث معروف نبوى (ص) مى خوانيم كه آن حضرت نيز مى فرمود:«ما عبدناك حق عبادتك و ما عرفناك حق معرفتك،ما تو را آن گونه كه شايسته ذات توست عبادت نكرديم،و آن گونه كه حق معرفت تو است تو را نشناختيم!» (40) ولى اشتباه نشود اين سخن به آن معنى نيست كه چون از«علم تفصيلى نسبت به ذات پاكش محروميم،از علم و معرفت اجمالى نيز دست برداريم و تنها در باب معرفة الله به ذكر الفاظى كه هيچ مفهومى براى ما ندارد قناعت كنيم،اين همان تعطيل معرفة الله است كه ما آن را قبول نداريم و به

آن معتقد نيستيم،چرا كه قرآن و ساير كتب آسمانى،همه براى معرفة الله و شناخت خداوند نازل شده است.

مثالهاى زيادى براى اين موضوع مى توان ارائه داد،مثلا ما حقيقت روح را نمى دانيم چيست؟ ولى بى شك ما نسبت به آن معرفت اجمالى داريم،مى دانيم روح وجود دارد و آثار آن را مشاهده مى كنيم.

در حديث جالبى از امام محمد بن على الباقر (ع) مى خوانيم كه فرمود:«كلما ميزتموه باوهامكم فى ادق معانيه مخلوق مصنوع مثلكم مردود اليكم،هر چيزى را كه با فكر و وهم خود در دقيقترين معانيش تصور كنيد،مخلوق و ساخته شماست و مانند خود شماست،و به شما باز مى گردد (و خداوند از آن برتر و بالاتر است) ». (41)

در حديث ديگرى از امير مؤمنان على (ع) راه دقيق و باريك معرفة الله با تعبير زيبا و روشنى بيان شده است،مى فرمايد:«لم يطلع الله سبحانه العقول على تحديد صفته،و لم يحجبها امواج معرفته،خداوند سبحان عقلها را از حدود (و كنه) صفاتش آگاه نساخته و (در عين حال) آنها را از معرفت و شناخت لازم محجوب و محروم ننموده است . (42)

11-نه تعطيل نه تشبيه

ما معتقديم:همان گونه كه تعطيل شناخت خداوند و معرفت صفات او نادرست است،افتادن در وادى تشبيه نيز غلط و شرك آلود است،يعنى نمى توانيم بگوييم آن ذات پاك اصلا شناخته نمى شود،و ما راهى به معرفت او نداريم،همان گونه كه نمى توان او را«شبيه مخلوقات دانست كه يكى راه افراط است و ديگرى تفريط -دقت كنيد.

پى نوشتها:

1-سوره آل عمران،آيه 193.

2-سوره ذاريات،آيات 20 و 21.

3-سوره آل عمران،آيات 190 و 191.

4-سوره حشر،آيات 23 و 24.

5-سوره زخرف،آيه 84.

6-سوره حديد،آيه 4.

7-سوره ق،آيه 16.

8-سوره حديد،آيه 3.

9-سوره بروج،آيه 15.

10-از بعضى از آيات قرآن استفاده مى شود كه كرسى خداوند تمام آسمان و زمين را فرا گيرد بنابراين عرش او بر تمام عالم ماده است.«وسع كرسيه السموات و الارض (سوره بقره،آيه 255) .

11-سوره شورى،آيه 11.

12-سوره توحيد،آيه 4.

13-سوره انعام،آيه 103.

14-سوره بقره،آيه 55.

15-سوره اعراف،آيه 143.

16-اين جمله معروف است و از ابن عباس نقل شده است،ولى اين معنى در نهج البلاغه از امير مؤمنان على (ع) به شكل ديگرى آمده است:«ان الكتاب يصدق بعضه بعضا...» (نهج البلاغه،خطبه 18) و در جاى ديگر مى فرمايد:«و ينطق بعضه ببعض و يشهد بعضه على بعض (خطبه 103) .

17-نهج البلاغه،خطبه 179.

18-سوره نساء،آيه 48.

19-سوره زمر،آيه 65.

20-سوره زمر،آيه 62.

21-سوره شورى،آيه 12.

22-سوره انسان،آيه 3.

23-سوره نجم،آيه 39.

24-اصول كافى،جلد اول،صفحه 160 (باب الجبر و القدر و الامر بين الامرين) .

25-سوره بينه،آيه 5.

26-سوره بقره،آيه 284.

27-سوره مائده،آيه 44.

28-سوره مائده،آيه 110.

29-سوره نمل،آيه 40.

30-سوره بقره،آيه 97.

31-سوره انفطار،آيه 10

32-سوره اعراف،آيه 37.

33-سوره فصلت،آيه 30.

34-سوره احزاب،آيه 9.

35-سوره هود،آيه 77.

36-سوره يونس،آيه 3.

37-سوره اعراف،آيات 59،65،73،85 و...

38-سوره فصلت،آيه 54.

39-سوره بروج،آيه 20.

40-بحار الانوار،جلد 68،صفحه 23.

41-بحار الانوار،جلد 66،صفحه 293.

42-غرر الحكم.

بودند،تا حجتى براى مردم بر خدا باقى نماند (و راه سعادت را به همه نشان دهند و بر همه اتمام حجت شود) و خداوند توانا و حكيم است . (1) ما معتقديم:از ميان آنها پنج نفر«اولو العزم يعنى صاحب شريعت و كتاب آسمانى و آيين جديد»بودند كه نخستين آنها«نوح (ع) سپس ابراهيم و«موسى و«عيسى (ع) و آخرين آنها«حضرت محمد» (ص) است.

«و اذ اخذنا من النبيين ميثاقهم و منك و من نوح و ابراهيم و موسى و عيسى ابن مريم و اخذنا منهم ميثاقا غليظا،به خاطر بياور هنگامى را كه از پيامبران پيمان گرفتيم و (همچنين) از تو و نوح و ابراهيم و موسى و عيسى بن مريم،و ما از همه آنها پيمان محكمى گرفتيم (كه در اداى رسالت و نشر كتاب آسمانى كوشا باشند) ». (2)

«فاصبر كما صبر اولوا العزم من الرسل،صبر و استقامت كن آن گونه كه پيامبران اولوا العزم صبر و استقامت كردند». (3)

ما معتقديم:پيامبر اسلام (ص) خاتم انبياء و آخرين رسولان الهى است و شريعت او براى همه مردم دنياست و تا پايان جهان باقى است،يعنى جامعيت معارف و احكام و تعليمات اسلام چنان است كه به تمام نيازمنديهاى انسان در جهات معنوى و مادى تا پايان جهان،پاسخ مثبت مى دهد،و هر كس ادعاى نبوت و رسالت تازه اى كند باطل و بى اساس است.

«ما كان محمد ابا احد من رجالكم و لكن رسول الله و خاتم النبيين و كان الله بكل شى ء عليما،محمد (ص) پدر (خوانده) هيچ يك از مردان شما نيست،ولى رسول خدا و ختم كننده سلسله پيامبران است،خداوند به همه چيز آگاه است (و آنچه لازم

بوده در اختيار او نهاده) ». (4)

سلب مى شود،و مردم نمى توانند آنان را واسطه مطمئنى ميان خود و خدا بشناسند،و آنان را در تمام اعمال زندگى پيشوا و مقتداى خويش قرار دهند.

به همين دليل معتقديم:اگر در برخى ظواهر آيات قرآن گناهى به بعضى از پيامبران الهى نسبت داده شده،از قبيل ترك اولى است (يعنى در ميان دو كار خوب،آن را كه خوبى كمترى داشته انتخاب كرده اند در حالى كه سزاوار بوده خوبتر را برگزينند) يا به تعبير ديگر از قبيل حسنات الابرار سيئات المقربين،كارهاى خوب نيكان (گاهى) گناه مقربان محسوب مى شود.» (7) چرا كه از هر كس به اندازه مقام او انتظار مى رود.

خود را بنده خدا بدانند) ». (9)

تواريخ امروز مسيحيت نيز گواهى مى دهد كه مساله تثليث (اعتقاد به خدايان سه گانه) در قرن اول مسيحيت وجود نداشت،و اين طرز فكر بعدا پيدا شد.

است و نه منافاتى با مقام عبوديت آنها دارد.حضرت مسيح (ع) -به تصريح قرآن مجيد-مردگان را به اذن خدا زنده مى كرد،و بيماران غير قابل علاج را به فرمان خدا شفا مى داد:«و ابرى ء الاكمه و الابرص و احى الموتى باذن الله . (14)

باشند،بنابراين مساله شفاعت به گنهكاران هشدار مى دهد،تمام پلها را پشت سر خود خراب نكنند و راهى براى بازگشت براى خود بگذارند و لياقت شفاعت را از دست ندهند.

پروردگار مالك سود و زيانى نيستند:«قل لا املك لنفسى نفعا و لا ضرا الا ما شاء الله،بگو:من (حتى) براى خودم مالك سود و زيانى نيستم مگر آنچه خدا بخواهد» (20) و غالبا در ميان گروهى از عوام از همه فرق اسلامى هميشه افراط و تفريطهايى در مساله توسل ديده مى شود كه بايد آنها را ارشاد و هدايت كرد.

طلوع اين آفتاب گروهى از آنها ايمان آوردند و گروهى ديگر كه منافع خود را در خطر مى ديدند به مخالفت برخاستند!

عجمى،و لا لعجمى على عربى،و لا لاسود على احمر،و لا لاحمر على اسود،الا بالتقوى،الا هل بلغت؟!قالوا نعم!قال ليبلغ الشاهد الغائب،اى مردم!بدانيد:خداى شما يكى است و پدرتان يكى،نه عرب بر عجم برترى دارد،و نه عجم بر عرب،نه سياهپوست بر گندمگون،و نه گندمگون بر سياهپوست،مگر به تقوا،آيا متن دستور الهى را ابلاغ كردم؟همه گفتند:آرى!فرمود:اين سخن را حاضران به غائبان برسانند!» (26)

255.

16-سوره بقره،آيه 254.

18-سوره نساء،آيه 64.

19-سوره يوسف،آيه 97 و 98.

20-سوره اعراف،آيه 188.

21-سوره بقره،آيه 285.

22-سوره مائده،آيه 3.

23-سوره اعراف،آيه 157.

24-سوره حديد،آيه 25.

25-سوره حجرات،آيه 13.

26-تفسير قرطبى،جلد 9،صفحه 6162.

27-سوره روم،آيه 30.

دارند،به راههاى سلامت (و سعادت) هدايت مى كند». (2)

را براى زمان خاص يا گروه معينى قرار نداده به همين دليل در هر زمانى تازه،و نزد هر گروهى تا روز قيامت پر طراوت كرد». (5)

دارند،اعتقاد به تحريف قرآن را كه مخالف صريح كلمات علماى معروف و بزرگ شيعه و اهل سنت است به گروهى از شيعه يا غير شيعه نسبت دهند،ناآگاهانه به قرآن ضربه مى زنند و به خاطر اعمال تعصبهاى ناروا،اعتبار اين كتاب بزرگ آسمانى را زير سؤال مى برند و آب به آسياب دشمن مى ريزند.

مطالعه سير تاريخى جمع آورى قرآن از عصر پيامبر (ص) و اهتمام فوق العاده،مسلمين به كتابت و حفظ و تلاوت و نگهدارى آن مخصوصا وجود گروه كاتبان وحى از روز نخست،اين حقيقت را براى همه روشن مى سازد كه باز شدن دست تحريف به قرآن غير ممكن بوده است.

و نيز غير از اين قرآن معروف قرآن ديگرى وجود ندارد،دليل آن بسيار روشن است و راه تحقيق به روى همه باز است زيرا امروز قرآن در تمام خانه هاى ما،و همه مساجد و عموم كتابخانه هاى سراسر كشور ما وجود دارد،حتى قرآنهاى خطى كه قرنها پيش نوشته شده و در موزه هاى ما نگهدارى مى شود،همه نشان مى دهد كه عين قرآنهايى است كه در ساير كشورهاى اسلامى وجود دارد،و اگر در گذشته راه تحقيق براى اين مسائل وجود نداشت، امروز درهاى تحقيق به روى همه گشوده است و با مختصر تحقيقى،بى اساس بودن اين نسبتهاى ناروا آشكار مى گردد.

«فبشر عباد×الذين يستمعون القول فيتبعون احسنه،بندگان مرا بشارت ده-كه سخنان را مى شنوند و از نيكوترين آن پيروى مى كنند». (7)

در حوزه هاى علميه ما امروز علوم قرآنى به صورت گسترده تدريس مى شود،و يكى از مباحث مهمى كه در اين دروس مطرح است،بحث عدم تحريف و دگرگونى قرآن مى باشد. (8)

زندگى معنوى و مادى است،اصول آن در قرآن مجيد بيان شده است،براى اداره حكومت و مسائل سياسى،روابط با جوامع ديگر،اصول همزيستى، جنگ و صلح،مسائل قضايى و اقتصادى و غير آن ضوابط و قواعد كليه اى بيان شده كه به كار بستن آنها،فضاى زندگى ما را روشن مى سازد.

«و نزلنا عليك الكتاب تبيانا لكل شى ء و هدى و رحمة و بشرى للمسلمين،ما اين كتاب را بر تو نازل كرديم كه بيانگر همه چيز و مايه هدايت و رحمت و بشارت براى پيروان اسلام است . (9)

به همين دليل اعتقاد ما اين است كه هرگز«اسلام از«حكومت و سياست جدا نمى باشد و به مسلمانان دستور مى دهد زمام حكومت خود را در دست گيرند،و ارزشهاى والاى اسلام را به كمك آن زنده كنند،و جامعه اسلامى چنان تربيت شود كه عموم مردم در مسير عدالت و قسط قرار گيرند و حتى عدالت را درباره دوست و دشمن اجرا كنند.

«يا ايها الذين آمنوا كونوا قوامين بالقسط شهداء لله و لو على انفسكم او الوالدين و الاقربين، اى كسانى كه ايمان آورده ايد،كاملا قيام به عدالت كنيد و براى خدا شهادت دهيد هر چند (اين گواهى) به زيان خود شما يا پدر و مادر و نزديكان شما بوده باشد». (10)

«و لا يجرمنكم شنئان قوم على ان لا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للتقوى،هرگز دشمنى با جمعيتى،شما را به گناه و ترك عدالت نكشاند،عدالت كنيد كه به تقوا و پرهيزكارى نزديكتر است . (11)

اسلام (ص) مى گويد:«قم الليل الا قليلا×نصفه او انقص منه قليلا×او زد عليه و رتل القرآن ترتيلا،...شب را جز كمى بپا خيز،نيمى از شب را (بيدار باش) يا كمى از آن كم كن،يا بر آن بيفزا،و قرآن را با دقت و تامل بخوان!» (12)

و خطاب به همه مسلمانان مى گويد:«فاقرؤا ما تيسر من القرآن،آنچه براى شما ميسر است قرآن بخوانيد!» (13)

ولى همان گونه كه گفته شد تلاوت قرآن بايد وسيله اى براى تفكر و تدبر در معنى و محتواى آن باشد،و تفكر و انديشه نيز بايد،مقدمه عمل به قرآن گردد:«افلا يتدبرون القرآن ام على قلوب اقفالها،آيا آنها در قرآن تدبر نمى كنند يا بر دلهايشان قفل نهاده شده است . (14)

«و لقد يسرنا القرآن للذكر فهل من مدكر،ما قرآن را براى تذكر آسان ساختيم آيا كسى هست كه متذكر شود (و عمل كند) !» (15)

«هذا كتاب انزلناه مبارك فاتبعوه،اين كتابى است پر بركت كه (بر تو) نازل كرديم،پس از آن پيروى كنيد!» (16)

بنابراين آنها كه به تلاوت و حفظ قرآن قناعت مى كنند،و از«تدبر»و«عمل به قرآن خبرى ندارند،گر چه يكى از سه ركن را انجام داده،ولى دو ركن مهمتر را از دست داده اند و گرفتار خسارت عظيمى شده اند.

صحيحى كه در خور نزاع باشد ندارد،چرا كه اگر منظور از كلام الله،حروف و نقوش و كتابت و كاغذ آن باشد،بدون شك اينها امور حادثى است،و اگر منظور معانى آن در علم پروردگار باشد،بى شك علم خدا همچون ذات او قديم و ازلى است.ولى حكام جائر و خلفاى ظالم سالها مردم مسلمان را به اين مساله مشغول ساختند،و امروز نيز دستهاى ديگرى در كار است كه مسلمين را به گونه هاى ديگر از تدبر و عمل به آيات قرآن باز دارد.

قرائن حاليه اى كه در دست داريم براى اين آيه ذكر مى كنيم) .

بنابراين هنگامى كه قرآن درباره خدا مى گويد:«بل يداه مبسوطتان،هر دو دست خداوند گشاده است . (20) يا مى فرمايد:«و اصنع الفلك باعيننا، (اى نوح) در برابر ديدگان ما كشتى بساز». (21)

هرگز مفهوم اين آيات،وجود اعضاى جسمانى چشم و گوش و دست براى خدا نيست،چرا كه هر جسمى داراى اجزايى است و نياز به زمان و مكان و جهت دارد،و سرانجام فانى مى شود،و خداوند برتر از آن است كه اين صفات را دارا باشد،پس منظور از«يداه (دستها) همان قدرت كامله الهى است كه سراسر جهان را زير نفوذ خود قرار داده،و منظور از«اعين (چشمها) علم و آگاهى اوست نسبت به همه چيز.

بنابراين ما هرگز جمود بر تعبيرات فوق-چه در باب صفات خدا و چه در غير آن-و ناديده گرفتن قرائن عقلى و نقلى را نمى پذيريم،زيرا روش تمام سخنوران عالم تكيه به اين گونه قرائن است و قرآن اين روش را به رسميت شناخته:«و ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه،ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر به زبان قومش . (22) ولى همان طور كه گفته شد قرائن بايد قطعى و روشن باشد.

آنچنان كه هست مى پذيرفت نه آن گونه كه مطابق ميل اوست.

در بسيارى از كتب معروف (از جمله صحيح ترمذى و نسايى و ابى داود) اين حديث از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است:«من قال فى القرآن برايه او بما لا يعلم فليتبوء مقعده من النار، كسى كه قرآن را به ميل خويش تفسير كند يا ناآگاهانه چيزى درباره آن بگويد بايد آماده شود كه در جايگاه خويش در دوزخ قرار گيرد». (24)

منظور از تفسير به راى آن است،قرآن را مطابق تمايلات و عقيده شخصى يا گروهى خويش معنى كند،و بر آن تطبيق نمايد،بى آن كه قرينه و شاهدى بر آن باشد،چنين كسى در واقع تابع قرآن نيست،بلكه مى خواهد قرآن را تابع خويش گرداند،و اگر ايمان كاملى به قرآن داشت هرگز چنين نمى كرد. به يقين اگر باب تفسير به راى در قرآن گشوده شود،قرآن مجيد بكلى از اعتبار خواهد افتاد،و هر كس آن را مطابق ميل خويش معنى مى كند و هر عقيده باطلى را بر قرآن تطبيق مى نمايد.

بنابراين تفسير به راى يعنى تفسير قرآن بر خلاف موازين علم لغت و ادبيات عرب و فهم اهل زبان و تطبيق دادن آن بر پندارها و خيالات باطل و تمايلات شخصى و گروهى،موجب تحريف معنوى قرآن است.

تفسير به راى شاخه هاى متعددى دارد،از جمله برخورد گزينشى به آيات قرآن است،به اين معنى كه انسان مثلا در بحث شفاعت و«توحيد»و«امامت و غير آن،تنها به سراغ آياتى برود كه در مسير پيشداوريهاى اوست،و آيات ديگرى را كه با افكار او هماهنگ نيست،و مى تواند مفسر آيات ديگر باشد،ناديده بگيرد،و يا بى اعتنا از كنار آن به سادگى بگذرد.

كوتاه

سخن اين كه:همان طور كه جمود بر الفاظ قرآن مجيد و عدم توجه به قرائن عقلى و نقلى معتبر،نوعى انحراف است،تفسير به راى نيز انحراف ديگرى محسوب مى شود،و هر دو مايه دور افتادن از تعليمات والاى قرآن و ارزشهاى آن است-دقت كنيد.

نمى توان پذيرفت.

على (ع) در يكى از سخنانش مى فرمايد:«و لقد كذب على رسول الله-صلى الله عليه و آله و سلم-حتى قام خطيبا فقال:من كذب على متعمدا فليتبوا مقعده من النار،در زمان حيات پيامبر (ص) دروغهايى به آن حضرت بستند تا آنجا كه برخاست و خطبه اى خواند و فرمود: هر كس عمدا دروغى به من ببندد بايد آماده قرار گرفتن در جايگاه خود در آتش باشد». (27) شبيه همين معنى در صحيح بخارى نيز آمده است. (28)

امروز در مسائل عقايد و تفسير و مسائل فقهى با آن رو به رو هستند وجود نداشت.

پى نوشتها:

1-سوره بقره،آيه 285.

2-سوره مائده،آيات 15 و 16.

3-سوره اسراء،آيه 88.

4-سوره بقره،آيه 23.

5-بحار الانوار،جلد 2،صفحه 280،حديث 44.

6-سوره حجر،آيه 9.

7-سوره زمر،آيه 17 و 18.

8-ما در نوشته هاى خود اعم از بحثهاى تفسير»و«اصول فقه ،بحثهاى گسترده اى در زمينه عدم تحريف داشته ايم (به كتاب انوار الاصول و تفسير نمونه مراجعه شود) .

9-سوره نحل،آيه 89.

10-سوره نساء،آيه 135.

11-سوره مائده،آيه 8.

12-سوره مزمل،آيات 2-4.

13-سوره مزمل،آيه 20.

14-سوره محمد،آيه 24.

15-سوره قمر،آيه 17.

16-سوره انعام،آيه 155.

17-در بعضى از تواريخ آمده است كه مامون عباسى،با كمك يكى از قضات خود حكمى صادر كرد كه هر كس عقيده به مخلوق بودن قرآن ندارد،از مناصب دولتى خلع كنند و شهادت او را در دادگاهها نپذيرند (تاريخ جمع قرآن كريم،صفحه 260) .

18-سوره اسراء،آيه 72.

19-سوره بقره،آيه 171.

20-سوره مائده،آيه 64.

21-سوره هود،آيه 37.

22-سوره ابراهيم،آيه 4.

23-وسايل،جلد 18،صفحه 28،حديث 22.

24-كتاب مباحث فى علوم القرآن،نوشته مناع الخليل القطان از دانشمندان معروف رياض، صفحه 304.

25-سوره حشر،آيه 7.

26-سوره احزاب،آيه 36.

27-نهج البلاغه،خطبه 210.

28-صحيح بخارى،جلد 1،صفحه 38 (باب اسم من كذب على النبى (ص) ) .

29-صحيح ترمذى،جلد 5،صفحه 662،باب مناقب اهل بيت النبى (ص) ،حديث 3786-اسناد متعدد اين حديث در بحث امامت بطور مشروحتر خواهد آمد.

لا ريب فيه،معبودى جز خداوند يكتا نيست،به يقين همه شما را در روز رستاخيز كه شكى در آن نيست گرد آورى مى كند». (1) .

«فاما من طغى×و آثر الحيوة الدنيا×فان الجحيم هى الماوى×و اما من خاف مقام ربه و نهى النفس عن الهوى×فان الجنة هى الماوى،اما آن كس كه طغيان كرده و زندگى دنيا را مقدم داشته است به يقين دوزخ جايگاه اوست و آن كس كه از مقام (عدالت) پروردگارش بترسد و نفس را از هوى و هوس باز دارد به يقين بهشت جايگاه اوست . (2) .

ما معتقديم:اين جهان در واقع پلى است كه انسانها بايد از آن بگذرند و به سراى جاويدان برسند،يا به تعبير ديگر دانشگاه،يا بازار تجارت،يا مزرعه اى است براى سراى ديگر.

على (ع) درباره دنيا مى گويد:«ان الدنيا دار صدق لمن صدقها...و دار غنى لمن تزود منها،و دار موعظة لمن اتعظ بها،مسجد احباء الله و مصلى ملائكة الله و مهبط وحى الله و متجر اولياء الله،دنيا جايگاه صدق و راستى است براى آن كس كه با صداقت با آن برخورد كند...و سراى بى نيازى است براى آن كس كه از آن توشه بر گيرد،و جايگاه آگاهى و بيدارى است براى آن كس كه از آن پند گيرد،مسجد دوستان خداست،و نمازگاه فرشتگان پروردگار و محل نزول وحى الهى،و تجارتخانه دوستان حق!» (3) .

بيهوده آفريده ايم و به سوى ما باز نمى گرديد!» (4)

اشاره به اين كه اگر معادى در كار نبود حيات دنيا عبث و بيهوده به نظر مى رسيد.

ثانيا:عدل الهى ايجاب مى كند كه نيكوكاران و بد كاران كه غالبا در اين جهان در يك صف قرار مى گيرند و گاه بد كاران جلوترند،از هم جدا شوند و هر كدام به سزاى اعمالشان برسند: «ام حسب الذين اجترحوا السيئات ان نجعلهم كالذين آمنوا و عملوا الصالحات سواء محياهم و مماتهم ساء ما يحكمون،آيا آنها كه مرتكب گناهان شدند گمان كردند كه ما آنها را همچون كسانى قرار مى دهيم كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند؟كه حيات و مرگشان يكسان باشد؟چه بد داورى مى كنند!» (5)

ثالثا:رحمت بى پايان الهى ايجاب مى كند كه فيض و نعمت او با مرگ از انسان قطع نشود و تكامل افراد مستعد و شايسته همچنان ادامه يابد:«كتب على نفسه الرحمة ليجمعنكم الى يوم القيمة لا ريب فيه،خدا رحمت را بر خود فرض كرده و همه شما را در روز رستاخيز كه شكى در آن نيست جمع خواهد كرد». (6)

قرآن به كسانى كه در مساله معاد ترديد داشتند مى گويد:چگونه ممكن است در قدرت خدا براى زنده كردن مردگان شك و ترديد كنيد،در حالى كه خلقت نخستين شما نيز از اوست، همان كسى كه در آغاز شما را از خاك آفريد باز هم به زندگى ديگر بر مى گرداند:«افعيينا بالخلق الاول بل هم فى لبس من خلق جديد،آيا ما از آفرينش نخستين عاجز مانديم (كه قادر بر آفرينش رستاخيز نباشيم) ولى آنها (با اين دلايل روشن) باز در آفرينش مجدد ترديد دارند! » (7)

«و ضرب لنا مثلا

و نسى خلقه قال من يحى العظام و هى رميم×قل يحييها الذى انشاها اول مرة و هو بكل خلق عليم،او براى ما مثالى زد،ولى آفرينش خود را فراموش كرد و گفت:چه كسى اين استخوانهاى پوسيده را زنده مى كند؟!بگو همان كسى كه او را در آغاز آفريد،و او نسبت به هر مخلوقى آگاه است . (8)

اضافه بر اين مگر آفرينش انسان در برابر آفرينش آسمانها و زمين مساله مهمى است!كسى كه قادر است اين جهان پهناور را با آن همه شگفتيهايش بيافريند،توانايى بر زنده كردن مردگان را پس از مرگ دارد:«او لم يروا ان الله الذى خلق السموات و الارض و لم يعى بخلقهن بقادر على ان يحى الموتى بلى انه على كل شى ء قدير،آيا آنها نمى دانند خداوندى كه آسمانها و زمين را آفريد و از آفرينش آنها ناتوان نشد قادر است مردگان را زنده كند؟آرى او بر هر چيز تواناست . (9)

زنده) نخواهيم كرد؟آرى ما قادريم كه (حتى خطوط سر) انگشتان او را مرتب كنيم (و به حال اول باز گردانيم) ». (11)

اين آيات و مانند آن همه صراحت در معاد جسمانى دارد.

آياتى كه مى گويد:شما از قبرهايتان بر انگيخته مى شويد،نيز به وضوح معاد جسمانى را بيان مى كند. (12)

اصولا بيشتر آيات معاد در قرآن معاد روحانى و جسمانى را شرح مى دهد.

مى زند كه (اى اهل محشر!) نامه اعمال مرا بگيريد و بخوانيد!من يقين داشتم كه به حساب اعمالم مى رسم!و او در يك زندگى رضايتبخش خواهد بود-ولى كسى كه نامه اعمالش را به دست چپش داده اند مى گويد:اى كاش نامه اعمالم را به من نمى دادند!» (15)

ولى در اين كه نامه اعمال چگونه است؟و چگونه نوشته مى شود كه هيچ كس قادر به انكار محتواى آن نيست؟درست بر ما روشن نمى باشد،و چنانكه قبلا نيز اشاره شد اصولا معاد و رستاخير ويژگيهايى دارد كه درك جزييات آن براى مردم دنيا مشكل يا غير ممكن است ولى كليات آن معلوم و غير قابل انكار است.

منهم من يمر مثل عدو الفرس،و منهم من يمر حبوا،و منهم من يمر مشيا،و منهم من يمر متعلقا،قد تاخذ النار منه شيئا و تترك شيئا،بعضى مانند برق از آن مى گذرند و بعضى همچون اسب تيز رو،بعضى با دست و زانو،بعضى همچون پيادگان و بعضى به آن آويزان مى شوند (و مى گذرند!) گاه آتش دوزخ از آنها چيزى را مى گيرد و چيزى را رها مى كند!» (20)

اما«ميزان چنانكه از نامش پيداست وسيله اى است براى سنجش اعمال انسانها،آرى در آن روز همه اعمال ما را مى سنجند و ارزش و وزن هر يك را آشكار مى كنند:

«و نضع الموازين القسط ليوم القيمة فلا تظلم نفس شيئا و ان كان مثقال حبة من خردل اتينا بها و كفى بنا حاسبين،ما ترازوهاى عدل را در روز قيامت بر پا مى كنيم،و به هيچ كس كمترين ستمى نمى شود،حتى اگر به مقدار سنگينى يك دانه خردل (كار نيك و بدى) داشته باشد ما آن را حاضر مى كنيم و (جزايش را به او مى دهيم) و كافى است كه حساب كننده باشيم!». (21)

«فاما من ثقلت موازينه فهو فى عيشة راضية×و اما من خفت موازينه فامه هاوية،اما كسى كه در آن روز،ترازوهاى اعمالش سنگين است،در يك زندگى رضايتبخش خواهد بود،و كسى كه ترازوهايش سبك است جايگاهش دوزخ است!» (22)

آرى عقيده ما اين است كه نجات و رستگارى در آن جهان بستگى به اعمال انسانها دارد،نه آرزوها و پندارها،هر كس در گرو اعمال خويش است و بدون پاكى و تقوا كسى راه به جايى نمى برد:«كل نفس بما كسبت رهينة،هر انسانى در گرو اعمال خويش است . (23)

اين شرح كوتاهى بود از چگونگى صراط و«ميزان هر چند جزئيات

آن براى ما معلوم نيست و همان گونه كه قبلا نيز گفته ايم چون سراى آخرت عالمى است بسيار برتر از جهانى كه در آن زندگى مى كنيم،درك همه مفاهيم آن براى ما زندانيان دنياى مادى مشكل يا غير ممكن است.

(ص) آمده است:«الشفعاء خمسة:القرآن و الرحم و الامانة و نبيكم و اهل بيت نبيكم،در روز قيامت پنج شفيع وجود دارد:قرآن،صله رحم، امانت و پيامبر شما و اهل بيت او». (26) در حديث ديگرى از امام صادق (ع) مى خوانيم:«اذا كان يوم القيامة بعث الله العالم و العابد،فاذا وقفا بين يدى الله عز و جل قيل للعابد انطلق الى الجنة،و قيل للعالم قف تشفع للناس بحسن تاديبك لهم،روز قيامت كه مى شود خداوند«عالم و«عابد»را مبعوث مى كند،هنگامى كه در پيشگاه خداوند متعال قرار مى گيرند، به عابد»گفته مى شود:به سوى بهشت برو!و به عالم گفته مى شود:بايست و براى مردم به خاطر تربيت خوبى كه نسبت به آنها داشتى شفاعت كن!» (27)

اين حديث اشاره لطيفى نيز به فلسفه شفاعت دارد.

ادخلوا آل فرعون اشد العذاب،عذاب آنها (در برزخ) آتش (دوزخ) است كه هر صبح و شام بر آن عرضه مى شوند،و روزى كه قيامت بر پا شود (مى فرمايد) آل فرعون را داخل سخت ترين عذابها كنيد! » (30)

ولى گروه سومى كه گناهان كمترى دارند نه جزء اين دسته اند و نه جزء آن دسته،و مشمول هيچ كدام از عذاب و كيفر نيستند،گويى در جهان برزخ در حالتى شبيه به خواب فرو مى روند و در رستاخيز بيدار مى شوند!«و يوم تقوم الساعة يقسم المجرمون ما لبثوا غير ساعة.. .و قال الذين اوتوا العلم و الايمان لقد لبثتم فى كتاب الله الى يوم البعث فهذا يوم البعث و لكنكم كنتم لا تعلمون،و روزى كه قيامت بر پا شود گنهكاران قسم ياد مى كنند كه جز ساعتى در عالم برزخ درنگ نكردند...اما كسانى كه علم و ايمان به آنها داده شده (خطاب به مجرمان) مى گويند:شما به فرمان خدا تا روز قيامت (در عالم برزخ) قرار داشتيد،و اكنون روز رستاخيز است ولى شما نمى دانستيد!» (31) .

در روايات اسلامى نيز از پيغمبر اكرم (ص) آمده است كه فرمود:«القبر روضة من رياض الجنة او حفرة من حفر النيران،قبر يا باغى است از باغهاى بهشت،يا حفره اى از حفره هاى دوزخ . (32)

مطهرة (35) و مانند آن آمده است،و همچنين آنچه درباره آتش سوزان دوزخ و مجازاتهاى دردناك آن ديده مى شود،همه ناظر به جنبه هاى مادى پاداش و كيفر آن جهان است.

ولى از آن مهمتر،پاداشهاى معنوى،انوار معرفت الهى و قرب روحانى پروردگار و جلوه هاى جمال و جلال اوست،همان لذاتى است كه با هيچ زبان و بيانى،قابل توصيف نيست.

در بعضى آيات قرآن بعد از بيان بخشى از نعمتهاى مادى بهشت (باغهاى پر طراوت و مسكنهاى پاكيزه) مى افزايد:«و رضوان من الله اكبر،و رضا و خشنودى خدا از همه اينها برتر است!»و بعد مى افزايد:«ذلك هو الفوز العظيم،پيروزى بزرگ همين است!» (36) آرى لذتى بالاتر از اين نيست كه انسان درك كند از سوى معبود و محبوب بزرگش پذيرفته شده و مشمول رضا و خشنودى و پذيرش او قرار گرفته است!

در حديثى از امام على بن الحسين (ع) مى خوانيم:«يقول (الله) تبارك و تعالى رضاى عنكم و محبتى لكم خير و اعظم مما انتم فيه...،خداوند متعال به آنها مى گويد:خشنودى من از شما و محبتم نسبت به شما بهتر و برتر است از نعمتهايى كه شما در آن هستيد!...آنها همگى اين سخن را مى شنوند و تصديق مى كنند!» (37) راستى چه لذتى از اين بالاتر كه انسان مخاطب به اين خطاب شود:«يا ايتها النفس المطمئنة×ارجعى الى ربك راضية مرضية×فادخلى فى عبادى×و ادخلى جنتى،تو اى روح آرام يافته!به سوى پروردگارت باز گرد،در حالى كه هم تو از او خشنودى و هم او از تو خشنود،و در سلك بندگانم در آى و در بهشتم وارد شو!» (38)

6-سوره انعام،آيه 12.

7-سوره ق،آيه 15.

8-سوره يس،آيات 78 و 79.

9-سوره احقاف،آيه 33.

10-سوره يس،آيه 79.

11-سوره قيامت،آيات 3 و 4.

12-مانند آيات سوره يس:51 و 52،قمر:7،معارج:43.

13-سوره سجده،آيه 17.

14-محدثان مشهور مانند بخارى و مسلم،و مفسران معروف مانند طبرسى،آلوسى و قرطبى اين حديث را در كتابهاى خود آورده اند.

15-سوره الحاقه،آيات 19 تا 25.

16-سوره يس،آيه 65.

17-سوره فصلت،آيه 2.

18-سوره زلزلة،آيات 4 و 5.

19-سوره مريم،آيات 71 و 72.

20-اين حديث با مختصر تفاوتى در منابع معروف شيعه و اهل سنت،مانند كنز العمال حديث 39036 و قرطبى،جلد 6،صفحه 4175 ذيل آيه 71 سوره مريم و صدوق در امالى خود آن را از امام صادق (ع) نقل كرده است.در صحيح بخارى نيز بابى ديده مى شود تحت عنوان الصراط جسر جهنم (صحيح بخارى،جلد 8،صفحه 146) .

21-سوره انبياء،آيه 47.

22-سوره قارعه،آيات 6 تا 9.

23-سوره مدثر،آيه 38.

24-سوره انبياء،آيه 28.

25-بحار،جلد 8،صفحه 42.

26-كنز العمال،حديث 39041 (جلد 14،صفحه 390) .

27-بحار،جلد 8،صفحه 56،حديث 66.

28-سوره مؤمنون،آيه 100.

29-سوره آل عمران،آيه 169.

30-سوره مؤمن،آيه 46.

31-سوره روم،آيه 56.

32-صحيح ترمذى،جلد 4،كتاب صفة القيامة،باب 26،حديث 2460،در منابع شيعه اين حديث گاه از امير مؤمنان على (ع) و گاه از امام على بن الحسين (ع) نقل شده است (بحار الانوار،جلد 6،صفحه 214 و 218) .

33-سوره توبه،آيه 89.

34-سوره رعد،آيه 35.

35-سوره آل عمران،آيه 15.

36-سوره توبه،آيه 72.

37-تفسير عياشى،ذيل آيه 72 سوره توبه،مطابق نقل الميزان،جلد 9.

38-سوره فجر،آيات 27 تا 30.

از سوى خدا براى هدايت انسانها وجود داشته باشد تا شرايع انبيا و اديان الهى را از تحريف و تغيير حفظ كنند،نيازهاى هر زمان را روشن سازند و مردم را به سوى خدا و عمل به آيين پيامبران دعوت نمايند،در غير اين صورت هدف آفرينش انسان كه تكامل و سعادت است عقيم مى ماند،بشر از راه هدايت باز مى ماند،شرايع انبياء ضايع مى گردد و مردم سرگردان مى شوند.

به همين دليل معتقديم بعد از پيامبر اسلام (ص) در هر عصر و زمانى امامى وجود داشته است:«يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و كونوا مع الصادقين،اى كسانى كه ايمان آورده ايد!تقواى الهى پيشه كنيد و با صادقان باشيد». (1)

اين آيه مخصوص به زمانى نيست و همراه بودن بى قيد و شرط با صادقان،دليل بر اين است كه در هر عصرى امام معصومى وجود دارد كه بايد از او پيروى كرد،همان گونه كه بسيارى از مفسران شيعه و اهل سنت،در تفسير خود به آن اشاره كرده اند. (2)

به او جواب داده شد كه هرگز ظالمان و گنهكاران به اين مقام نمى رسند.«و اذ ابتلى ابراهيم ربه بكلمات فاتمهن قال انى جاعلك للناس اماما قال و من ذريتى قال لا ينال عهدى الظالمين،به ياد آور هنگامى را كه پروردگار ابراهيم (ع) او را با امور گوناگون آزمود،و او از عهده آزمايشهاى الهى بطور كامل بر آمد،خدا فرمود من تو را امام مردم قرار دادم،ابراهيم عرض كرد:از دودمان من نيز امامانى قرار ده،خداوند فرمود:پيمان من (امامت) هرگز به ستمكاران نمى رسد (و تنها نصيب معصومان از ذريه تو مى شود) !» (3)

بديهى است يك چنين مقامى در مساله حكومت ظاهرى خلاصه نمى شود،و اگر امامت به صورتى كه گفته شد تفسير نشود آيه فوق مفهوم روشنى نخواهد داشت.

ما معتقديم:تمام پيامبران اولوا العزم داراى مقام امامت بودند،آنچه را با رسالت خود عرضه كردند،در عمل تحقق مى بخشيدند،و رهبر معنوى و مادى و ظاهرى و باطنى مردم بودند، مخصوصا پيامبر اكرم (ص) از آغاز نبوتش مقام والاى امامت و رهبرى الهى را نيز داشت،و كار او در ابلاغ فرمانهاى الهى خلاصه نمى شد.

ما معتقديم:خط امامت بعد از پيامبر (ص) نيز در معصومان از ذريه او ادامه يافت.

با توجه به تعريفى كه براى مساله امامت در بالا آمد به خوبى معلوم مى شود كه رسيدن به اين مقام،شرايط سنگينى دارد،هم از نظر تقوا (تقوايى در حد معصوم بودن از هر گونه گناه) و هم از نظر علم و دانش و احاطه به تمام معارف و دستورات دين و شناختن انسانها و نيازهاى آنها در هر عصر و زمان و مكان-دقت كنيد.

آنچه در تفسير آيه بالا آمد، غير معصوم نمى تواند بطور كامل مورد اعتماد واقع شود،و اصول و فروع دين را از او اخذ نمايند،و به همين دليل معتقديم گفتار امام همچون افعال و«تقرير»او حجت و دليل شرعى است (منظور از««تقرير»آن است كه در برابر او كارى انجام دهند و او با سكوت خود آن را امضا كند) .

در آن، نور و هدايت است...و اهل بيتم،به شما توصيه مى كنم كه خدا را درباره اهل بيتم فراموش نكنيد (اين جمله را سه بار تكرار كرد) ». (4) همين معنى در«صحيح ترمذى نيز آمده و با صراحت مى گويد:«اگر دست به دامن اين دو بزنيد هرگز گمراه نخواهيد شد». (5)

اين حديث در سنن دارمى (6) و خصائص نسائى (7) و مسند احمد (8) و غالب كتب معروف و مشهور اسلامى آمده و جاى ترديدى در آن نيست و در واقع جزء احاديث متواتره محسوب مى شود كه هيچ مسلمانى نمى تواند آن را انكار كند و از روايات استفاده مى شود كه پيامبر اسلام (ص) نه يك بار بلكه چندين بار در مواقع مختلف آن را تكرار فرمود.

بديهى است كه تمام اهل بيت پيامبر (ص) نمى توانند چنين مقام والايى را در كنار قرآن داشته باشند بنابراين تنها اشاره به امامان معصوم از ذريه پيامبر (ص) است (فقط در بعضى از احاديث ضعيف و مشكوك به جاى اهل بيتى،سنتى آمده است) .

ما به حديث مشهور ديگرى كه در منابع معروف مانند صحيح بخارى،صحيح مسلم،صحيح ترمذى،صحيح ابى داود و مسند حنبل و كتب ديگر آمده است نيز استناد مى كنيم،پيغمبر اكرم (ص) فرمود:«لا يزال الدين قائما حتى تقوم الساعة او يكون عليكم اثنتى عشر خليفة كلهم من قريش،دين اسلام بر پاست تا قيام قيامت و تا اين كه دوازده خليفه بر شما حكومت كنند كه همه از قريشند». (9) ما معتقديم:تفسير قابل قبولى براى اين روايات جز آنچه در عقايد شيعه اماميه مربوط به ائمه دوازده گانه آمده است تصور نمى شود،فكر كنيد آيا تفسير ديگرى مى تواند داشته باشد!

معتقديم:پيامبر اسلام (ص) در موارد متعدد على (ع) را بالخصوص به عنوان جانشين خود (به فرمان خداوند) معرفى كرده است،از جمله در غدير خم (منزلگاهى نزديك جحفه) به هنگام بازگشت از حجة الوداع در ميان جمع عظيمى از اصحابش خطبه خواند و جمله معروف:«ايها الناس الست اولى بكم من انفسكم قالوا بلى،قال:فمن كنت مولاه فعلى مولاه،اى مردم آيا من نسبت به شما از خود شما سزاوارتر نيستم؟گفتند:آرى!فرمود:كسى كه من مولى و رهبر و سزاوارتر به او هستم،على (ع) مولى و رهبر و سزاوارتر به اوست . (10) چون هدف اين نيست كه در بيان اين اعتقادات زياد به سراغ استدلالات برويم و پافشارى و جر و بحث داشته باشيم،همين اندازه مى گوييم حديث مزبور چيزى نيست كه به سادگى بتوان از كنار آن گذشت و يا آن را به عنوان بيان يك دوستى و محبت ساده تفسير نمود كه پيامبر اسلام (ص) با آن تشريفات و تاكيدات بيان كرده باشد.

آيا اين همان چيزى نيست كه مطابق گفته ابن اثير در كامل،پيامبر (ص) در آغاز كارش، هنگامى كه آيه و انذر عشيرتك الاقربين نازل شد،خويشان خود را جمع نمود و اسلام را بر آنها عرضه داشت،سپس فرمود:«ايكم يوازرنى على هذا الامر على ان يكون اخى و وصيى و خليفتى فيكم،كدام يك از شما مرا در اين كار يارى مى كند تا برادر من و وصى و خليفه من در ميان شما باشد».

هيچ كس به دعوت پيامبر (ص) پاسخ نگفت جز على (ع) كه عرض كرد:«انا يا نبى الله اكون وزيرك عليه،من اى پيامبر وزير و ياور تو در اين كار خواهم بود!»پيامبر (ص) به او اشاره كرد و

فرمود:«ان هذا اخى و وصيى و خليفتى فيكم،اين نوجوان برادر من،وصى من و خليفه من در ميان شماست . (11) و آيا اين همان نيست كه پيامبر (ص) در آخرين ساعات عمرش ى خواست بار ديگر آن را بيان كند و بر آن تاكيد نهد و به گفته صحيح بخارى دستور دارد: «ايتونى اكتب لكم كتابا لن تضلوا بعده ابدا،وسيله اى بياوريد تا نامه اى بنويسم كه در پرتو آن هرگز گمراه نشويد!»و در ادامه حديث آمده است كه بعضى به مخالفت با پيامبر (ص) در اين زمينه پرداختند و حتى سخن بسيار توهين آميزى گفتند و مانع شدند. (12) باز تكرار مى كنيم هدف ذكر عقايد با مختصرى استدلال است،نه بيشتر از آن و گرنه بحثها شكل ديگرى داشت.

به آن عقيده دارند و بعضى از علماى اهل سنت درباره متواتر بودن روايات مهدى-عج-كتاب مستقل نوشته اند،حتى در رساله اى كه چند سال قبل از طرف رابطة العالم الاسلامى در پاسخ سؤالى كه درباره حضرت مهدى-عج-شده بود ضمن تاكيد بر مسلم بودن ظهور مهدى-عج-اسناد فراوانى از كتب معروف و معتبر درباره حضرت مهدى-عج-از پيغمبر اكرم (ص) نقل شده است، (13) منتهى بسيارى از آنان معتقدند كه مهدى-عج-در آخر الزمان متولد مى شود.ولى ما عقيده داريم او دوازدهمين امام و هم اكنون زنده است و در زمانى كه خداوند به او ماموريت دهد،براى پيراستن صفحه زمين از ظلم و جور و اقامه حكومت عدل الهى قيام مى كند.

براى توجيه اين مسائل كافى مى دانند كه بگويند يكى از دو طرف بر حق بوده،و ديگرى خطا كار،اما چون به اجتهاد خود عمل مى كرده است،نزد خداوند معذور،بلكه داراى ثواب است!-براى ما پذيرفتن اين سخن مشكل است.

چگونه مى توان به بهانه اجتهاد،بيعت با جانشين پيامبر (ص) را شكست،و سپس آتش جنگ را روشن كرد و خون بى گناهان را ريخت،اگر اين همه خونريزى با توسل به اجتهاد قابل توجيه باشد چه كارى قابل توجيه نيست!

صريحتر بگوييم،ما معتقديم:همه انسانها حتى ياران پيامبر (ص) در گرو اعمال خويشند،و اصل قرآنى ان اكرمكم عند الله اتقيكم،گرامى ترين شما نزد خدا با تقواترين شماست (14) درباره آنها نيز صادق است.بنابراين بايد وضع آنها را با عملشان روشن سازيم و به اين صورت يك قضاوت منطقى درباره همه آنان داشته باشيم و بگوييم:آنها كه در عصر پيامبر (ص) در صف اصحاب مخلص بودند و بعد از پيامبر (ص) نيز براى پاسدارى از اسلام كوشيدند،و به پيمانى كه با قرآن داشتند وفادار ماندند آنها را خوب مى دانيم و به آنها احترام مى گذاريم.

و آنها كه در زمان آن حضرت در صف منافقان بودند و كارهايى كردند كه قلب مبارك پيامبر (ص) را آزرده ساختند،و يا بعد از رحلت پيامبر (ص) مسير خود را تغيير داده كارهايى انجام دادند كه به ضرر اسلام و مسلمين تمام شد،آنها را دوست نداريم.قرآن مجيد مى گويد:«لا تجد قوما يؤمنون بالله و اليوم الآخر يؤادون من حاد الله و رسوله و لو كانوا آباءهم او ابناءهم او اخوانهم او عشيرتهم اولئك كتب فى قلوبهم الايمان،هيچ قومى را كه ايمان به خدا و روز رستاخيز دارند نمى يابى كه با

كسانى كه نافرمانى خدا و رسولش را كردند دوستى كنند هر چند پدران يا فرزندان يا برادران يا خويشاوندان آنها باشند،آنان كسانى هستند كه خدا ايمان را بر صفحه دلهايشان نوشته است . (15)

آرى آنها كه در زمان حيات پيامبر (ص) يا بعد از رحلت او،پيامبر (ص) را آزار دادند به اعتقاد ما شايسته ستايش نيستند.

ولى نبايد فراموش كرد كه جمعى از ياران پيامبر (ص) بزرگترين مجاهدتها را در راه پيشرفت اسلام نمودند و از سوى خداوند مورد مدح و ستايش قرار گرفتند،همچنين كسانى كه بعد از آنها روى كار آمدند يا در آينده تا پايان دنيا متولد مى شوند چنانچه راه اصحاب راستين و خط و برنامه آنها را ادامه دهند شايان هر گونه مدح و ثنا هستند«السابقون الاولون من المهاجرين و الانصار و الذين اتبعوهم باحسان رضى الله عنهم و رضوا عنه،پيشگامان نخستين از مهاجران و انصار و كسانى كه به نيكيها از آنها پيروى كردند،خداوند از آنها خشنود شد و آنها از خداوند خشنودند». (16)

اين عصاره عقيده ما درباره صحابه پيامبر اسلام (ص) است. 55-علوم ائمه اهل بيت (ع) از پيامبر (ص) است.

ما معتقديم:با توجه به دستورى كه پيامبر (ص) طبق روايات متواتره درباره قرآن و اهل بيت-عليهم السلام-به ما داده است كه دست از دامان اين دو بر نداريم تا هدايت شويم و نيز با توجه به اين كه ما،امامان اهل بيت-عليهم السلام-را معصوم مى دانيم همه سخنان آنها و اعمالشان براى ما حجت و سند است،و همچنين تقريرشان (يعنى در حضور آنها كارى انجام شود و آنها نهى نكنند) ،بنابراين يكى از منابع فقهى ما بعد از قرآن و

سنت پيامبر (ص) ،قول و فعل و تقرير امامان اهل بيت-عليهم السلام-است.

و هر گاه به اين نكته توجه كنيم كه طبق روايات متعدد و معتبر،امامان اهل بيت-عليهم السلام-فرموده اند:آنچه را مى گويند از پدران خود،از پيامبر اكرم (ص) نقل مى كنند روشن مى شود كه در واقع روايات آنان روايات پيامبر است.و مى دانيم روايات شخص ثقه و مورد اعتماد از پيامبر (ص) در ميان تمام علماى اسلام مورد قبول است.

امام محمد بن على الباقر (ع) به جابر»فرمود:«يا جابر انا لو كنا نحدثكم براينا و هوانا لكنا من الهالكين،و لكنا نحدثكم باحاديث نكنزها عن رسول الله (ص) ،اى جابر!اگر ما حديثى به راى خويش و هواى نفس خود براى شما بيان كنيم از هلاك شدگان خواهيم بود،ولى ما احاديثى براى شما نقل مى كنيم كه به صورت گنجينه اى از رسول خدا (ص) براى شما اندوخته ايم . (17) در حديث ديگرى از امام جعفر بن محمد الصادق (ع) مى خوانيم:كسى سؤالى از آن امام نمود، حضرت جواب گفت.آن مرد براى تغيير دادن نظر مبارك امام به بحث و گفتگو پرداخت،امام صادق (ع) فرمود:اين سخنها را رها كن!«ما اجبتك فيه من شى ء فهو عن رسول الله،هر جوابى درباره چيزى به تو دادم از پيامبر (ص) است (و جاى گفتگو ندارد!) ». (18)

نكته مهم و قابل توجه اين كه ما منابع معتبرى در حديث مانند«كافى و«تهذيب و«استبصار»و«من لا يحضره الفقيه و غير آنها داريم،ولى معتبر بودن اين منابع از نظر ما به اين معنى نيست كه هر روايتى در آنهاست،از نظر ما مورد قبول است، ما در كنار روايات،كتب رجال داريم كه وضع راويان اخبار در تمام سلسله سندها در آنها تبيين

شده است،روايتى از نظر ما مورد قبول است كه تمام افراد در سلسله سند حديث،اشخاص ثقه و مورد اطمينان باشند.بنابراين رواياتى كه در اين كتب معروف و معتبر است اگر واجد اين شرط نباشد از نظر ما قابل اعتماد نيست.

اضافه بر اين،ممكن است روايتى باشد كه سلسله سند آن نيز معتبر باشد،ولى علما و فقهاى بزرگ ما از آغاز تاكنون،آن را ناديده گرفته و از آن اعراض كرده اند،زيرا خللهاى ديگرى در آن يافته اند،ما اين روايت را«معرض عنها»مى ناميم و از نظر ما فاقد اعتبار است.

از اين جا روشن مى شود كسانى كه براى پى بردن به عقيده ما تنها به وجود روايت يا رواياتى كه در بعضى از اين كتب آمده استناد مى كنند بى آن كه تحقيق درباره سند اين روايات كرده باشند،راه صحيحى را نمى پيمايند.

به تعبير ديگر در ميان بعضى از مذاهب معروف اسلامى،كتابهايى وجود دارد به نام صحاح كه صحت روايات آنها از نظر نويسندگانش،تضمين شده و ديگران نيز بر آن صحه مى گذارند،ولى كتب معتبر نزد ما چنين نيست،بلكه كتابهايى است كه صاحبانش شخصيتهاى برجسته و مورد اعتماد هستند،اما صحت سند روايات اين كتب،موكول به بررسى رجال سند در كتب علم رجال مى باشد.

توجه به نكته اى كه گفته شد مى تواند به بسيارى از سؤالاتى كه در مورد عقايد ما وجود دارد پاسخ دهد،همان گونه كه غفلت از آن منشا اشتباهات فراوانى در تشخيص عقايد ما مى شود.

به هر حال بعد از آيات قرآن مجيد و روايات پيامبر (ص) ،احاديث امامان دوازده گانه اهل بيت-عليهم السلام-از نظر ما معتبر است،به شرط اين كه صدور اين احاديث از امامان-عليهم السلام-از طريق معتبر معلوم شود.

توبه،آيه 119.

2-فخر رازى بعد از بحث فراوانى درباره اين آيه چنين مى گويد:آيه دليل بر اين است كه هر كس جايز الخطاست واجب است همگام و پيرو كسى باشد كه معصوم است و معصومين همانها هستند كه خداوند آنها را«صادقين ناميده،پس اين سخن دليل بر اين است كه واجب است بر هر جايز الخطايى كه همگام و همراه با معصوم باشد تا«معصوم از خطا»جايز الخطا را از خطا باز دارد،و اين معنى در همه زمانهاست و مخصوص به زمانى نيست و دليل بر اين است كه در هر زمانى معصوم از خطايى وجود دارد (تفسير كبير،جلد 16،صفحه 221) .

3-سوره بقره،آيه 124.

4-صحيح مسلم،جلد 4،صفحه 1873.

5-صحيح ترمذى،جلد 5،صفحه 662.

6-سنن دارمى،جلد 2،صفحه 432.

7-خصائص نسائى،صفحه 20.

8-مسند احمد،جلد 5،صفحه 182 و كتاب كنز العمال،جلد 1،صفحه 185،حديث 945.

9-اين تعبير در صحيح مسلم،جلد 3،صفحه 1453 از«جابر بن سمره از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است و با تفاوت مختصرى در ساير كتابهايى كه در بالا نام برده شد آمده است (صحيح بخارى،جلد 3،صفحه 101،صحيح ترمذى،جلد 4،صفحه 501 و صحيح ابى داود،جلد 4،كتاب المهدى) .

10-اين حديث به طرق متعدد از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است و تعداد روات حديث

بالغ بر 110 نفر از صحابه و 84 نفر از تابعين و در 360 كتاب معروف اسلامى آمده است كه شرح آنها در اين مختصر نمى گنجد. (به جلد 9 پيام قرآن،صفحه 181 به بعد مراجعه فرماييد) .

11-كامل ابن اثير،جلد 2،صفحه 63،چاپ بيروت،دار صادر-همين معنى را با مختصر تفاوتى در مسند احمد حنبل،جلد 1،صفحه 11،و ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه،جلد 13،صفحه 210 و ديگران در كتب

ديگر نقل كرده اند.

12-اين حديث را بخارى در جزء پنجم،صفحه 11 باب مرض النبى نقل كرده،و از آن روشنتر، صحيح مسلم در جلد 3،صفحه 1259 ذكر كرده است.

13-اين نامه در 24 شوال 1396 از«رابطة العالم الاسلامى به امضاى مدير«ادارة مجمع الفقه الاسلامى محمد المنتصر الكتانى صادر شده است.

14-سوره حجرات،آيه 13.

15-سوره مجادله،آيه 22.

16-سوره توبه،آيه 100.

17-جامع احاديث الشيعه،جلد 1،صفحه 18 از مقدمات،حديث 116.

18-اصول كافى،جلد 1،صفحه 58،حديث 121.

منصوب نمايد،و معجزاتى در اختيار او بگذارد.

و نيز محال است بندگانش را كه براى پيمودن راه سعادت آفريده است بدون راهنما و رهبر بگذارد،چرا كه همه اين كارها زشت و قبيح است،و بر خداوند متعال زشت و قبيح روا نيست.

مطالعه آيات الهى در زمين و آسمان مى كند:«ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف الليل و النهار لآيات لاولى الالباب . (1)

از سوى ديگر،هدف از بيان آيات الهى را افزايش فهم و عقل انسانها مى شمرد:«انظر كيف نصرف الآيات لعلهم يفقهون،بنگر چگونه آيات را با تعبيرات گوناگون بيان مى كنيم تا بفهمند». (2)

و از سوى سوم،همه انسانها را دعوت به تميز نيكيها از بديها و به كار انداختن نيروى تفكر در اين راه مى كند،و مى گويد:«قل هل يستوى الاعمى و البصير افلا تتفكرون،بگو:آيا نابينا و بينا (نادان و دانا) يكسانند،آيا فكر نمى كنيد!» (3)

و بالاخره بدترين جنبندگان عالم را كسانى مى شمرد كه چشم و گوش و زبان خود را به كار نمى اندازند و از نيروى عقل و خرد استفاده نمى كنند:«ان شر الدواب عند الله الصم البكم الذين لا يعقلون،بدترين جنبندگان نزد خدا افراد كر و لالى هستند كه انديشه نمى كنند» (4) ... و آيات فراوان ديگر.

با اين حال چگونه مى توان نيروى عقل و خرد و تفكر را در اصول و فروع اسلام ناديده گرفت.

نه فقط انسانها بلكه هيچ موجودى در جهان از سوى خداوند مورد ستم قرار نمى گيرد«و ما الله يريد ظلما للعالمين،خداوند هيچ گاه ستمى بر جهانيان نمى خواهد» (7) -البته تمام اين آيات تاكيد و ارشاد به سوى حكم عقل است.

(و به كمك اوست) و آنچه از بديها و مشكلات دامنگير تو مى شود،از سوى خود توست!» (12)

را در چيزى ببيند كه در كتاب و سنت حكم آن به خصوص وارد نشده است،نمى تواند آن را به عنوان يك حكم الهى معرفى كند،و همچنين پناه بردن به قياسهاى ظنى و امثال آن براى كشف احكام شرع نزد ما جايز نيست،اما در مواردى كه انسان يقين پيدا كند مانند يقين به زشتى ظلم و دروغ و سرقت و خيانت،اين حكم عقل معتبر است و به مقتضاى كل ما حكم به العقل حكم به الشرع بيانگر حكم شرع است.

حقيقت اين است كه ما درباره احكام مورد نياز مكلفين در امور عبادى و سياسى و اقتصادى و اجتماعى،به اندازه كافى روايات از پيغمبر اكرم (ص) و ائمه معصومين-عليهم السلام-در دست داريم،و نيازى به پناه بردن به اين گونه ادله ظنيه نمى بينيم،حتى معتقديم براى كشف احكام در«مسائل مستحدثه يعنى مسائلى كه با گذشت زمان در زندگى بشر وارد شده اصول و كلياتى در كتاب و سنت پيامبر (ص) و ائمه معصومين-عليهم السلام-وارد شده كه ما را از توسل به اين گونه دلايل ظنى بى نياز مى كند،يعنى با رجوع به همان كليات احكام، مسائل مستحدثه كشف مى شود (توضيح اين سخن از حوصله اين بحث فشرده بيرون است) . (14)

آنها تقليد كنند و مراجعه افراد نا آگاه را به متخصصان در فقه از بديهيات مى دانيم.ما اين فقها»را«مرجع تقليد»مى ناميم،به اين ترتيب تقليد ابتدايى از فقيه ميت را جايز نمى دانيم،حتما بايد مردم از فقهاى زنده تقليد كنند تا دائما فقه در حركت و تكامل باشد.

نمايد شما را از آن نهى كردم . (16)

در حديث معروف ديگرى از امام صادق (ع) مى خوانيم:«ما ترك على (ع) شيئا الا كتبه حتى ارش الخدش،على (ع) چيزى از احكام اسلام را فرو گذار نكرد مگر اين كه (به دستور پيامبر-ص-و املاى آن حضرت) آن را نوشت،حتى ديه يك خراش كوچك (كه بر بدن انسانى وارد مى شود) ». (17)

با اين حال نوبتى به ادله ظنيه و قياس و استحسان نمى رسد.

لجوج گرفتار شدند دستور تقيه مى دهد و مى فرمايد:«لا يتخذ المؤمنون الكافرين اولياء من دون المؤمنين و من يفعل ذلك فليس من الله فى شى ء الا ان تتقوا منهم تقاة،افراد با ايمان نبايد غير از مؤمنان،كسى را از كافران،دوست و ولى خود قرار دهند،هر كس چنين كند رابطه خود را از خدا بريده است مگر اين كه (شما در خاطر باشيد و) از آنها تقيه كنيد». (19)

بنابراين تقيه يعنى كتمان عقيده،مخصوص جايى است كه جان و مال و عرض انسان در برابر دشمنان متعصب و لجوج به خطر مى افتد،بى آن كه نتيجه اى داشته باشد،در چنين مواردى نبايد بيهوده افراد را به خطر انداخت و نيروها را از دست داد،بلكه بايد آن را براى مواقع لزوم حفظ كرد،به همين دليل در حديث معروف امام صادق (ع) مى خوانيم:«التقية ترس المؤمن، تقيه سپر دفاعى مؤمن است . (20)

تعبير به ترس (سپر) تعبير لطيفى است كه نشان مى دهد تقيه يك وسيله دفاعى در مقابل دشمنان است.

داستان تقيه كردن عمار ياسر»در برابر مشركان و صحه نهادن بر آن از سوى پيامبر اسلام (ص) معروف است. (21)

استتار سربازان و سلاحها در ميدانهاى جنگ،مخفى نگهداشتن اسرار جنگى و غير آن از دشمنان و امثال اينها،همه نوعى تقيه در زندگى انسانها محسوب مى شود،و در مجموع،تقيه يعنى كتمان در جايى كه اظهار كردن موجب خطر و ضررى است بى آن كه فايده اى در بر داشته باشد.اين يك حكم عقلى و شرعى است كه نه تنها شيعه بلكه همه مسلمين جهان بلكه همه عقلاى عالم،در موارد لزوم به آن عمل مى كنند.

با اين حال شگفت آور است كه بعضى اعتقاد به تقيه

را مخصوص شيعه و پيروان مكتب اهل بيت دانسته و آن را به صورت يكى از ايرادهاى عمده بر آنها در آورده اند،در حالى كه مساله روشنى است،هم ريشه در قرآن مجيد دارد و هم در احاديث اسلامى و سيره ياران پيامبر (ص) و هم برنامه هاى تمام عقلاى جهان.

بود؟گفت:براى اين بود كه امت خود را به زحمت نيفكند (يعنى در مواردى كه جدا ساختن موجب زحمتى شود،از اين ترخيص استفاده كنند) ». (22)

مخصوصا در عصر و زمان ما كه زندگى اجتماعى به ويژه در كارخانه ها و مراكز فعال صنعتى شكل پيچيده اى به خود گرفته و مقيد بودن به پنج وقت جداگانه نماز سبب شده كه بعضى نماز را بكلى ترك كنند،استفاده از اين ترخيص كه پيامبر (ص) فرموده مى تواند سبب پايدارى بيشتر در امر نماز شود-دقت كنيد.

هم طهور»است و هم محل سجده .

بعلاوه احاديث زيادى نيز از ائمه اهل بيت-عليهم السلام-به ما رسيده كه محل سجده را خاك و سنگ و مانند آن معرفى مى كند.

زندگى آنها و رشادتهايشان را تحليل مى كنيم و از اهداف آنها سخن مى گوييم و بر ارواح پاك آنان درود مى فرستيم.

ما معتقديم:كه بنى اميه،حكومت خطرناكى را تشكيل داده بودند،بسيارى از سنن پيامبر اسلام (ص) را تغيير داده و كمر بر محو ارزشهاى اسلامى بسته بودند.

حسين بن على (ع) در سال هجرى 61 بر ضد يزيد كه مردى بسيار آلوده به گناه و سبكسر و بيگانه از اسلام بود،و متاسفانه بر كرسى خلافت اسلامى تكيه زده بود،قيام كرد،هر چند او و تمام يارانش در عراق در سرزمين كربلا شهيد شدند و زنان خانواده اش اسير گشتند،ولى خون آنها هيجان عجيبى در تمام مسلمانان آن زمان به وجود آورد،قيامها يكى بعد از ديگرى بر ضد بنى اميه آغاز شد و ضربات كوبنده بر پايه هاى كاخ ظلم و بيدادگرى آنان وارد آمد،و سرانجام طومار زندگى كثيفشان پيچيده شد،و جالب اين كه تمام قيامهايى كه بعد از واقعه عاشورا بر ضد حكومت بنى اميه صورت گرفت تحت عنوان الرضا لآل محمد و يا لثارات الحسين بود،و بعضى از اين شعارها حتى در دوران حكومتهاى خود كامه بنى عباس نيز ادامه داشت. (28)

مساله قيام خونين امام حسين (ع) امروز براى ما شيعيان به صورت يك الگو و برنامه جهت مقاومت در برابر هر گونه استبداد و زورگويى و ظلم و ستم در آمده و شعارهاى هيهات منا الذلة،ما هرگز تن به ذلت نمى دهيم ،«و ان الحياة عقيدة و جهاد،حقيقت زندگى ايمان و جهاد است كه بر گرفته از تاريخ خونبار كربلاست هميشه به ما كمك كرده است كه در مقابل حكومتهاى ظالم بايستيم و با اقتدا به سالار شهيدان حسين و

يارانش،شر ظالمان را بر طرف سازيم (در انقلاب جمهورى اسلامى ايران نيز همه جا اين شعارها به چشم مى خورد) .

كوتاه سخن اين كه:بزرگداشت خاطره شهداى اسلام،مخصوصا شهيدان كربلا،روح حماسه و ايثار و شهامت و جانبازى در راه عقيده و ايمان را همواره در ما زنده مى دارد،و به ما درسهاى مهمى براى سر بلند زيستن و تن به ظلم ندادن مى دهد،اين است فلسفه زنده نگهداشتن اين خاطره ها و تجديد مراسم عزادارى در هر سال. ممكن است كسانى ندانند كه ما در مراسم سوگوارى چه مى كنيم و آن را مربوط به يك واقعه تاريخى تصور كنند كه مدتهاست گرد و غبار فراموشى بر آن نشسته،ولى ما خود مى دانيم كه زنده نگهداشتن اين خاطره ها چه تاثيرى در تاريخ ديروز و امروز و فرداى ما داشته و دارد.

مراسم سوگوارى پيامبر اسلام (ص) و مسلمين بر«حمزه (سيد الشهدا) »بعد از غزوه احد»در همه تواريخ معروف آمده است كه رسول خدا (ص) از كنار يكى از خانه هاى انصار عبور مى كرد،صداى گريه و نوحه گرى شنيد،چشمان پيامبر (ص) گريان شد و اشك از صورت مباركش جارى گشت و فرمود:ولى حمزه عزادار ندارد،«سعد بن معاذ»اين سخن را شنيد و به سراغ گروهى از طايفه بنى عبد الاشهل رفت،و به زنان آنها دستور داد كه به خانه حمزه عموى پيامبر (ص) بروند و براى حمزه سيد الشهداء سوگوارى كنند. (29)

بديهى است اين كار مخصوص حمزه نبود،بلكه برنامه اى است كه براى همه شهيدان بايد انجام شود،و خاطره آنها را براى نسلهاى امروز و فردا زنده نگهداريم،و از اين راه پيوسته خون تازه اى در عروق مسلمين جارى سازيم.تصادفا هم اكنون كه اين سطور را

مى نويسيم روز عاشورا (دهم محرم الحرام) سال 1417 هجرى قمرى است،به راستى شور عظيمى سراسر جهان تشيع را فرا گرفته است.جوانان و نوجوانان و بزرگسالان همه لباس سياه پوشيده، يكپارچه در مراسم سوگوارى امام حسين (ع) و شهداى كربلا شركت كرده اند،چنان تحولى در فكر و جان همه نمايان است كه اگر از آنها براى مبارزه با دشمنان اسلام دعوت شود همه اسلحه به دست گرفته وارد ميدان مى شوند،از هر گونه ايثار و فداكارى ابا ندارند،گويى خون شهادت در عروق همه جارى شده و در همين لحظه و همين ساعت حسين و يارانش را در كربلا در ميدان جانبازى در راه اسلام در برابر خود مى بينند.

اشعار پر حماسه اى كه در اين مراسم عظيم خوانده مى شود پر است از اشعارهاى كوبنده بر ضد استعمار و استكبار و تسليم ظلم و ستم نشدن و مرگ افتخار آميز را بر زندگى ذلت بار ترجيح دادن.

ما معتقديم:اين يك سرمايه عظيم معنوى است كه بايد آن را حفظ كرد و از آن براى زنده نگهداشتن اسلام و ايمان و تقوا بهره گرفت.

است،به تعبير ديگر عقد موقت (متعه) يك نوع ازدواج است،با تمام ويژگيهايش. البته تفاوتهايى ميان عقد موقت و دائم وجود دارد از جمله اين كه در عقد موقت نفقه زن بر شوهر واجب نيست،و دو همسر از همديگر ارث نمى برند (ولى فرزندان آنها از پدر و مادر و يكديگر ارث مى برند) .

به هر حال ما اين حكم را از قرآن مجيد گرفته ايم كه مى فرمايد:«فما استمتعتم به منهن فآتوهن اجورهن فريضة،زنانى را كه متعه مى كنيد،مهر آنها را بايد بپردازيد». (30)

بسيارى از محدثان معروف و مفسران بزرگ،تصريح كرده اند كه اين آيه درباره عقد موقت است.

در تفسير طبرى روايات زيادى در ذيل اين آيه نقل شده كه نشان مى دهد آيه فوق مربوط به ازدواج موقت است و گروه كثيرى از صحابه پيامبر (ص) به آن شهادت داده اند. (31)

در تفسير«الدر المنثور»،و«سنن بيهقى نيز روايات در اين زمينه فراوان است. (32)

در«صحيح بخارى و«مسند احمد»و«صحيح مسلم و كتب فراوان ديگر نيز رواياتى كه دليل بر وجود عقد موقت در عصر پيامبر اكرم (ص) است ديده مى شود،هر چند روايات مخالف آن نيز وجود دارد. (33)

جمعى از فقهاى اهل سنت معتقدند كه نكاح متعه در عصر پيامبر (ص) بوده سپس اين حكم نسخ شده است،در حالى كه جمعى مى گويند اين حكم تا آخر عمر پيامبر (ص) بوده و«عمر»آن را نسخ كرده است،حديث متعتان كانتا على عهد رسول الله و انا محرمهما و معاقب عليهما:متعة النساء و متعة الحج،دو متعه در عصر پيامبر (ص) وجود داشت و من آنها را تحريم كردم و بر آنها مجازات مى كنم!متعه زنان و متعه حج (كه نوع خاصى از حج است) »گواه

اين معنى است. (34)

شك نيست كه در اين حكم اسلامى در ميان روات اهل سنت مانند بسيارى از احكام ديگر اختلاف نظر است،بعضى معتقد به نسخ آن در زمان پيامبر (ص) و بعضى به نسخ آن در زمان خليفه دوم و گروه اندكى بكلى آن را انكار مى كنند،و اين گونه اختلافات در مسائل فقهى وجود دارد،ولى فقهاى شيعه در مشروعيت آن اتفاق نظر دارند و مى گويند در عصر پيامبر (ص) نسخ نشده و بعد از رحلت آن حضرت نسخ آن غير ممكن است.

به هر حال ما معتقديم:ازدواج موقت اگر مورد سوء استفاده واقع نشود،پاسخگوى قسمتى از ضرورتهاى اجتماعى در مورد جوانانى است كه قادر به ازدواج دائم نيستند،يا مسافرانى كه به خاطر كارهاى تجارى و اقتصادى،يا تحصيلى يا جهات ديگر مدتى از خانواده خود دور مى مانند و مواردى ديگر از اين قبيل و مبارزه با ازدواج موقت راه را براى توسعه فحشا در ميان اين گروهها باز مى كند،مخصوصا در عصر و زمان ما كه سن ازدواج دائمى به علل مختلفى بالا رفته و از سوى ديگر عوامل تحريك كننده شهوات،بسيار فراوان است.اگر اين راه بسته شود،راه براى فحشا به يقين گشوده خواهد شد.

بار ديگر تكرار مى كنيم كه ما با هر گونه سوء استفاده از اين حكم اسلامى،و آن را بازيچه دست هوسبازان قرار دادن،و زنان را به آلودگى كشاندن،شديدا مخالفيم،ولى سوء استفاده بعضى هوسبازان از قانون نبايد موجب جلوگيرى از اصل قانون شود،بلكه بايد از سوء استفاده جلوگيرى گردد.

از جمله بسيارى از مفسران در تفسير آيه شريفه:«ان الذين آمنوا و عملوا الصالحات اولئك هم خير البرية،كسانى كه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند بهترين مخلوقات (خدا) هستند. » (35) اين حديث را از پيامبر اكرم (ص) نقل كرده اند كه فرمود:«منظور از اين آيه،على (ع) و شيعيان اوست .

از جمله مفسر معروف سيوطى در«الدر المنثور»از«ابن عساكر»از جابر بن عبد الله نقل مى كند كه ما خدمت پيامبر (ص) بوديم كه على (ع) به سوى ما آمد هنگامى كه چشم پيامبر (ص) به او افتاد فرمود:«و الذى نفسى بيده ان هذا و شيعته لهم الفائزون يوم القيامة،سوگند به كسى كه جانم به دست اوست او و شيعيانش رستگاران در روز قيامتند»سپس آيه ان الذين آمنوا و عملوا الصالحات اولئك هم خير البرية نازل شد و بعد از آن،هنگامى كه على (ع) به مجلس اصحاب پيامبر (ص) مى آمد آنها مى گفتند:«جاء خير البرية،بهترين مخلوقات خدا آمد!» (36)

همين معنى را«ابن عباس و«ابو برزه و«ابن مردويه و«عطيه عوفى (با تفاوتهاى مختصرى) نقل كرده اند. (37)

به اين ترتيب مى بينيم كه انتخاب نام شيعه براى كسانى كه ارتباط با على (ع) داشتند،در همان عصر پيامبر (ص) صورت گرفته،و اين نام را پيامبر (ص) به آنها داده است نه اين كه در عصر خلفا و يا در زمان صفويه يا غير آن پيدا شده باشد.

ما در عين اين كه به فرق اسلامى ديگر احترام مى گذاريم و با آنها در يك صف جماعت نماز مى خوانيم،و در زمان و مكان واحدى حج بجا مى آوريم و در اهداف مشترك اسلام همكارى مى كنيم،معتقديم پيروان مكتب على (ع) داراى ويژگيهايى هستند،و مورد توجه و

نايت خاص پيامبر (ص) بوده اند،به همين دليل ما پيروى از اين مكتب را برگزيده ايم.

گروهى از مخالفان شيعه اصرار دارند كه رابطه اى ميان اين مذهب و«عبد الله بن سبا»برقرار كنند،و پيوسته اين سخن را تكرار مى كنند كه شيعيان،پيرو عبد الله بن سبا هستند كه در اصل يهودى بوده،و سپس اسلام را اختيار كرده!اين سخن بسيار عجيب است،زيرا بررسى تمام كتب شيعه نشان مى دهد كه پيروان اين مكتب كمترين علاقه اى به اين مرد ندارند،بلكه در تمام كتب رجال شيعه عبد الله بن سبا»به عنوان مردى گمراه و منحرف معرفى شده و طبق بعضى از روايات ما،على (ع) فرمان قتل او را به خاطر مرتد بودنش صادر كرده است. (38)

از اين گذشته اصل وجود تاريخى عبد الله بن سبا زير سؤال است و بعضى از محققان معتقدند او يك فرد افسانه اى است و وجود خارجى نداشته است تا چه رسد به اين كه بنيانگذار مذهب شيعه باشد (39) و به فرض كه او را يك مرد افسانه اى ندانيم از نظر ما فرد گمراه و منحرفى بوده است.

در كشور سعودى،جمعيت زيادى از شيعيان در«منطقه شرقيه زندگى مى كنند،و روابط خوبى با ساير فرق اسلامى دارند،هر چند دشمنان اسلام هميشه سعى داشته و دارند كه ميان مسلمانان شيعه و غير آنها بذر عداوت و دشمنى و سوء ظن و بدبينى بپاشند و آتش نزاع و اختلاف و جنگ را در ميان آنها روشن كنند و هر دو گروه را تضعيف نمايند.

مخصوصا امروز كه اسلام به عنوان يك قدرت عظيم جهانى در برابر شرق و غرب مادى،قد بر افراشته،و مردم جهان را كه از تمدنهاى مادى سر خورده و مايوس شده اند به سوى خود فرا مى خواند،يكى از مهمترين اميد دشمنان اسلام براى در هم شكستن قدرت مسلمين و سست كردن آهنگ پيشرفت اسلام در جهان به اين است كه به آتش اختلاف مذهبى دامن زنند و مسلمانان را به هم مشغول دارند،بى شك اگر پيروان تمام مذاهب اسلامى،بيدار و هوشيار باشند،مى توانند اين توطئه خطرناك را از بين ببرند.

گفتنى است كه شيعه مانند«اهل سنت فرقه هاى متعددى دارند،ولى مشهورتر و معروفتر از همه،شيعه اثنى عشرى است كه رقم عمده شيعيان جهان را تشكيل مى دهد.

گر چه تعداد دقيق شيعيان و نسبت آنها به ساير مسلمين جهان روشن نيست،ولى مطابق بعضى از آمارها،عدد آنها حدود دويست تا سيصد ميليون نفر است كه تقريبا يك چهارم مسلمانان جهان را تشكيل مى دهد.

اربعه معروف شده است:«كافى ،«من لا يحضره الفقيه ،«تهذيب و«استبصار»را مى توان نام برد.ولى تكرار اين موضوع را ضرورى مى دانيم كه هر حديثى در يكى از اين منابع معروف يا ساير منابع معتبر وجود داشته باشد به اين معنى نيست كه آن حديث به خصوص معتبر است،بلكه هر حديثى سلسله سندى دارد كه بايد هر يك از رجال سند آن جداگانه در كتب رجال مورد بررسى قرار گيرد،هر گاه تمام رجال سند مورد اعتماد بودند،آن حديث به عنوان يك حديث صحيح پذيرفته مى شود،در غير اين صورت،مشكوك يا ضعيف است و اين كار تنها در خور آگاهان و علماى علم حديث و رجال است.

از اين جا به خوبى روشن مى شود كه وضع جمع آورى احاديث در كتب شيعه با منابع معروف اهل سنت متفاوت است چرا كه در كتب معروف صحاح مخصوصا صحيح بخارى و صحيح مسلم،مبناى نويسندگان اين بوده است،كه احاديثى را گرد آورى كنند كه نزد آنها صحيح و معتبر بوده است و به همين دليل هر يك از آن احاديث مى تواند،براى دستيابى به عقايد اهل سنت مورد استناد قرار گيرد (41) در حالى كه مبناى محدثان شيعه به اين بوده كه همه احاديث منسوب به اهل بيت-عليهم السلام-را جمع آورى كنند،و شناخت صحيح از غير صحيح را به علم رجال واگذار كرده اند-دقت كنيد.

باشد اين كتاب را مطالعه كند،تحت تاثير محتواى عالى آن قرار مى گيرد،و اى كاش نه تنها مسلمانان كه غير مسلمانان نيز با آن آشنا مى شدند،تا به معارف بلند اسلام در توحيد و مبدا و معاد و مسائل سياسى و اخلاقى و اجتماعى آشنا شوند.

يكى ديگر از اين ميراثهاى بزرگ،كتاب صحيفه سجاديه است كه مجموعه اى است از بهترين و فصيحترين و زيباترين دعاها،با محتواى بسيار بلند و بالا و عميق كه در واقع كار همان خطبه هاى نهج البلاغه را از طريق ديگرى مى كند و جمله به جمله آن درس تازه اى به انسان مى آموزد،و به راستى طرز نيايش و مناجات با خداوند را به هر انسانى مى آموزد،و روح و جان آدمى را نور و صفا مى بخشد.

اين مجموعه چنان كه از نامش پيداست از دعاهاى چهارمين پيشواى مكتب شيعه،امام على بن الحسين بن على بن ابي طالب،مشهور به سجاد» (ع) است و ما هر وقت بخواهيم روح دعا و نيايش و توجه بيشتر به درگاه خداوند و عشق به ذات پاكش در ما پيدا شود به سراغ اين دعاها مى رويم و همچون گياهان نو رس كه از ابر پر بركت بهارى سيراب مى شوند از آن سيراب مى گرديم.

بيشترين احاديث شيعه كه بالغ بر دهها هزار حديث مى شود از پنجمين و ششمين امام،يعنى محمد بن على الباقر،و جعفر بن محمد الصادق-عليهما السلام-نقل شده،و قسمت مهمى نيز از هشتمين امام،على بن موسى الرضا (ع) است،و اين به خاطر آن است كه اين سه بزرگوار در شرايطى از زمان و مكان بودند كه فشار دشمنان و حكام بنى اميه و بنى عباس بر آنها كمتر بود،به همين دليل توانستند احاديث زيادى كه

از رسول خدا (ص) به وسيله پدران و اجدادشان به آنها رسيده بود،در تمام ابواب معارف و احكام فقه اسلام از خود به يادگار بگذارند و اين كه مذهب شيعه را مذهب جعفرى مى گويند به خاطر همين است كه بيشترين روايات آنها از امام ششم جعفر بن محمد الصادق (ع) نقل شده است كه در دورانى مى زيسته كه بنى اميه رو به ضعف مى رفتند و بنى عباس نيز قدرت كافى براى فشار بر مردم پيدا نكرده بودند،و در كتب ما معروف است كه آن حضرت چهار هزار شاگرد در حديث و معارف و فقه تربيت كرد.

ابو حنيفه امام و پيشواى معروف حنفيه در سخن كوتاهى در توصيف امام جعفر بن محمد الصادق (ع) مى گويد:«ما رايت افقه من جعفر بن محمد،من فقيه تر از جعفر بن محمد (ع) نديدم!» (42)

مالك بن انس پيشواى ديگر فقه اهل سنت در يكى از سخنان خود چنين مى گويد:«من مدتى نزد جعفر بن محمد (ع) رفت و آمد داشتم،او را همواره در يكى از سه حالت ديدم،يا نماز مى خواند يا روزه مى گرفت،يا مشغول تلاوت قرآن بود،و به اعتقاد من مردى با فضيلت تر از جعفر بن محمد الصادق از نظر علم و عبادت كسى نديده و نشنيده است!» (43) و چون بنا بر نهايت اختصار و فشردگى مطالب است،از سخنان ساير علماى اسلام درباره امامان اهل بيت-عليهم السلام-چشم پوشى مى كنيم.

بسزايى داشته اند،و بهترين شاهد و گواه اين مساله كتابهايى است كه از علماى شيعه در علوم و فنون اسلام ديده مى شود.هزاران كتاب در فقه و اصول،كه بعضى بسيار گسترده و در نوع خود بى نظير است،هزاران كتاب در تفسير و علوم قرآنى،و هزاران كتاب در عقايد و علم كلام،و هزاران كتاب در علوم ديگر،بسيارى از اين كتابها هم اكنون در كتابخانه هاى معروف دنيا موجود است و در معرض ديد همگان قرار دارد و هر كس مى تواند صدق اين ادعا را با مراجعه به اين كتابخانه ها بداند.

يكى از دانشمندان معروف شيعه اين كتابها را فهرست كرده و در 26 مجلد بزرگ فهرست آن را گرد آورى كرده است. (44) اين فهرست مربوط به دهها سال قبل است،و در اين چند دهه اخير از يكسو تلاش زيادى براى احياى آثار علماى پيشين شيعه،و كشف كتب خطى و چاپ آنها صورت گرفته،و از سوى ديگر براى تصنيف و تاليف كتابهاى جديد،كه هنوز دقيقا آمار آن را تهيه نكرده ايم ولى بطور مسلم،در هر رشته از علوم اسلامى صدها يا هزاران كتاب جديد به رشته تحرير در آمده است.

ما معتقديم:صدق و راستى و امانت از اركان مهم و اساسى اسلام است،قرآن مجيد مى گويد: «قال الله هذا يوم ينفع الصادقين صدقهم،خداوند مى فرمايد امروز روزى است كه صدق راستگويان به آنها نفع مى بخشد». (45)

بلكه از بعضى از آيات قرآن استفاده مى شود پاداش اصلى روز قيامت پاداشى است كه در برابر صدق و راستى به انسان داده مى شود (صدق و راستى در ايمان،در عمل به پيمانهاى الهى،و در تمام شئون زندگى) (ليجزى الله الصادقين بصدقهم) . (46)

و همان گونه

كه در گذشته نيز اشاره شد طبق دستور قرآن ما مسلمانان ماموريم كه در تمام دوران زندگى همگام و همنشين معصومان و راستگويان باشيم (يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و كونوا مع الصادقين) . (47) اهميت اين موضوع تا آن پايه است كه خداوند به پيامبرش دستور مى دهد از خدا بخواهد در هر كارى صادقانه وارد شود و صادقانه خارج گردد (و قل رب ادخلنى مدخل صدق و اخرجنى مخرج صدق) . (48)

درست به همين دليل در روايات اسلامى مى خوانيم كه هيچ پيامبرى از سوى خدا مبعوث نشد مگر اين كه صدق و راستى و امانت در برنامه هاى اصلى او بوده (ان الله عز و جل لم يبعث نبيا الا بصدق الحديث و اداء الامانة الى البر و الفاجر) . (49)

ما نيز با الهام گرفتن از اين آيات و روايات نهايت سعى و كوشش را به كار گرفتيم كه در بحثهاى اين كتاب جز راه صدق و راستى نپوئيم و كلامى بر خلاف حق و امانت نگوييم و اميدواريم كه به لطف پروردگار در اداى اين رسالت توفيق يافته باشيم انه ولى التوفيق.

است كه در عين اختصار،عقايد شيعه را به روشنى و با نهايت دقت بيان مى كند و همه فرق اسلامى و حتى غير مسلمانان مى توانند با مطالعه اين جزوه كوچك،عقايد پيروان اين مذهب را به طور اجمال و از دست اول در اختيار بگيرند و براى گرد آورى آن زحمت زيادى كشيده شده است.

2-ما معتقديم:اين جزوه مى تواند اتمام حجت الهى باشد،براى كسانى كه گاهى ناآگاهانه درباره عقايد ما،داورى مى كنند يا آن را از افراد مشكوك و مغرض،و يا كتابهاى غير معتبر مى گيرند.

3-ما معتقديم:با ملاحظه عقايد بالا،روشن مى شود كه موارد تفاوت ميان پيروان اين مكتب و ساير فرق مسلمين چنان نيست كه مانع از همكارى مشترك،ميان پيروان اين مذهب و ساير مذاهب اسلامى گردد،چرا كه نقاط مشترك در ميان همه مذاهب اسلامى بسيار فراوان است و دشمنان مشتركى نيز همه را تهديد مى كنند.

4-ما معتقديم:دستهايى در كار است كه با بزرگ كردن اختلافات ميان مذاهب اسلامى،آتش نزاع و جنگ و خونريزى در ميان آنان روشن كنند،و اسلام را كه در عصر و زمان ما مى رود مناطق عظيمى از جهان را زير سايه پر بركت خود قرار دهد،و خلاهاى ناشى از فرو ريختن كمونيسم و مشكلات روز افزون و لا ينحل نظام مادى سرمايه دارى را پر كند،به ضعف بكشاند يا پيشروى اسلام را در جهان متوقف سازد.

مسلمانان نبايد به مخالفان امكان دهند كه در اين كار خود موفق گردند،و فرصتهاى بسيار پر ارزشى كه براى شناخت اسلام در جهان حاصل شده از دست برود.

5-ما معتقديم:اگر علماى مذاهب اسلامى،دور هم بنشينند و در محيطى آكنده از صفا و صميميت و دور از تعصب و لجاج،به بحث و بررسى

در مسائل مورد اختلاف بپردازند،امكان كم شدن اختلافات بسيار زياد است،نمى گوييم همه اختلافات بر چيده مى شود،بلكه مى گوييم از دامنه آن كاسته مى شود،همان گونه كه در اين اواخر در كشور ايران گروهى از علماى شيعه و اهل سنت در شهر زاهدان در جلسات متعددى با هم نشستند و به قسمتى از اختلافات پايان دادند كه شرح آن در اين مختصر نمى گنجد. (50)

در پايان دست دعا به درگاه قادر متعال برداشته و عرض مى كنيم:«ربنا اغفر لنا و لاخواننا الذين سبقونا بالايمان و لا تجعل فى قلوبنا غلا للذين آمنوا ربنا انك رؤف رحيم . (51)

پايان

در باب التيمم (جلد 1، صفحه 91) و همچنين نسائى در صحيح خود نيز از«جابر بن عبد الله در باب التيمم بالصعيد ذكر كرده،در مسند احمد از ابن عباس نيز نقل شده است (جلد اول،صفحه 301) و در منابع شيعه نيز از طرق مختلف از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است.

24-براى آگاهى از اين روايات و همچنين كلمات بزرگان و حالات آنها در زمينه زيارت به كتاب الغدير،جلد 5،صفحه 93 تا 207 مراجعه شود.

25-براى آگاهى از اين روايات و همچنين از كلمات بزرگان و حالات آنها در زمينه زيارت به مدرك سابق مراجعه شود.

26-اين روايات را در صحيح مسلم و ابو داود و نسايى و مسند احمد و صحيح ترمذى و سنن بيهقى مى توان مطالعه كرد.

27-حديث الحسن و الحسين سيدا شباب اهل الجنة،حسن و حسين دو آقاى جوانان اهل بهشتند»در صحيح ترمذى از ابو سعيد خدرى و حذيفه (جلد 2،صفحه 306 و 307) و صحيح ابن ماجه در باب فضائل اصحاب رسول الله و در مستدرك الصحيحين و حلية الاولياء و تاريخ بغداد و اصابه ابن حجر،و كنز العمال و ذخائر العقبى و بسيارى از كتب ديگر نقل شده است.

28-ابو مسلم خراسانى كه ريشه حكومت بنى اميه را قطع كرد،براى جلب عواطف توده هاى مسلمان از شعار الرضا لآل محمد كمك مى گرفت (كامل ابن اثير،جلد 5،صفحه 372) .

قيام توابين نيز با شعار يا لثارات الحسين صورت گرفت (كامل ابن اثير،جلد 4،صفحه 175) .

قيام مختار بن ابى عبيده ثقفى نيز با همين شعار بود (كامل،جلد 4،صفحه 288) .

مى دانيم از جمله گروههايى كه بر ضد بنى عباس قيام كردند،حسين بن على

صاحب فخ بود، او هدف خود را در يك جمله خلاصه مى كرد:«و ادعوكم الى الرضا من آل محمد،من شما را دعوت به جلب خشنودى آل محمد (ص) مى كنم (مقاتل الطالبين،صفحه 299-تاريخ طبرى،جلد 8،صفحه 194) .

29-كامل ابن اثير،جلد 2،صفحه 163-سيره ابن هشام،جلد سوم،صفحه 104.

30-سوره نساء،آيه 24.

31-تفسير طبرى،جلد 5،صفحه 9.

32-الدر المنثور،جلد 2،صفحه 140-سنن بيهقى،جلد 7،صفحه 206.

33-مسند احمد،جلد 4،صفحه 436-صحيح بخارى،جلد 7،صفحه 16 و صحيح مسلم،جلد 2، صفحه 1022 تحت عنوان باب نكاح المتعه آمده است.

34-اين حديث به همين عبارت يا عباراتى شبيه آن از نظر محتوا در سنن بيهقى،جلد 7، صفحه 206 و بسيارى از كتب ديگر آمده است،نويسنده الغدير،بيست و پنج حديث از كتب صحاح و مسندها نقل مى كند كه متعه در شرع اسلام،حلال و در عصر پيامبر (ص) و خليفه اول و مقدارى از زمان عمر معمول بوده،سپس او در اواخر عمرش از آن نهى كرد (الغدير،جلد 3،صفحه 332) .

35-سوره بينه،آيه 7.

36-الدر المنثور،جلد 6،صفحه 379.

37-براى آگاهى بيشتر به پيام قرآن،جلد 9،صفحه 259 به بعد مراجعه فرماييد.

38-«تنقيح المقال فى علم الرجال در ماده عبد الله بن سبا»و ساير كتب مشهور و معروف رجال شيعه.

39-كتاب عبد الله بن سبا،نوشته علامه عسكرى.

40-هنگامى كه شيعيان شام در زمان بنى اميه دچار فشارهاى هولناك شدند،و در زمان عباسيان نيز آسوده نبودند،تا آنجا كه بسيارى از آنها در زندانهاى بنى اميه و بنى عباس جان سپردند،گروهى راه مشرق را پيش گرفتند و جمعى راه مغرب را،از جمله ادريس بن عبد الله بن حسن به طرف مصر»رفت،سپس از آنجا به مراكش (مغرب) عزيمت نمود و به كمك شيعيان مراكش،حكومتى به

نام ادريسيان تشكيل داد كه از اواخر قرن دوم تا اواخر قرن چهارم هجرى ادامه يافت و دولت ديگرى از شيعيان در مصر تشكيل شد.

اينها كه خود را از فرزندان امام حسين (ع) و از فرزندان فاطمه (س) دختر پيامبر (ص) مى دانستند و با آمادگى كه در مردم مصر براى تشكيل حكومت شيعى يافتند دست به اين كار زدند و از قرن چهارم هجرى رسما اين حكومت تشكيل شد و شهر قاهره را آنها بنا كردند، خلفاى فاطمى مجموعا چهارده نفر بودند كه ده تن از آنها مركز حكومتشان مصر بود،و حدود سه قرن در مصر و ساير نقاط آفريقا حكومت داشتند،و مسجد جامع الازهر و دانشگاه الازهر نيز به وسيله آنها ساخته شد،و نام فاطميان از نام فاطمه زهرا (س) مشتق شده است (دائرة المعارف دهخدا،دائرة المعارف فريد و جدى،و المنجد فى الاعلام،واژه فطم و«زهر») .

41-به مقدمه صحيح مسلم و«فتح البارى فى شرح صحيح البخارى مراجعه شود.

42-تذكرة الحفاظ ذهبى،جلد 1،صفحه 166.

43-تهذيب التهذيب،جلد 2،صفحه 104 (مطابق نقل اسد حيدر در كتاب الامام الصادق،جلد 1،صفحه 53) .

44-نام اين كتاب الذريعة الى تصانيف الشيعة نوشته مفسر و محدث معروف،شيخ آقا بزرگ تهرانى است،تعداد كتابهايى كه با نام و نشان و ذكر مؤلف،در اين فهرست بزرگ آمده بالغ بر 68 هزار جلد كتاب مى باشد،اين كتاب مدتى است چاپ و منتشر شده است.

45-سوره مائده،آيه 119.

46-سوره احزاب،آيه 24.

47-سوره توبه،آيه 119.

48-سوره اسراء،آيه 80.

49-اين حديث در بحار از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است (جلد 68،صفحه 2) و همچنين در جلد 2،صفحه 104.

50-شرح آن را مى توانيد در مجله پيام حوزه علميه قم مطالعه

فرماييد.

51-سوره حشر،آيه 10.