ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

کردیم، بدین امید که این نقیصه را در بخش دوم جبران کرده باشیم. بخش دوم، مجموعه ای است از اشعار مدایح و مراثی حضرت امام جواد (علیه السلام)، که شاعر مخلص اهل بیت، مرحوم ابوالقاسم علی مددکنی - متخلص به «قطره» سروده است. این اشعار - که برای اولین بار به چاپ می رسد - حاصل تراوشات فکری مردی است که هیچگاه درس نخواند، ولی با قلبی روشن و با صفا و پاک، در گوشه ی انزوا زیست و اشعاری بسیار در مدح و مرثیه آل بیت رسول خدا (عم) سرود. از همکاری آقای عبدالرضا ضاد - نواده ی ناظم - که این مجموعه را پس از تنظیم در اختیار ما قرار داد، تشکر می کنیم. مختصری از شرح حال علامه مقرم و مرحوم قطره را در ابتدای دو بخش کتاب آورده ایم. امید است که این گام کوچک در محضر مقدس حضرت جوادالائمه مقبول افتد و خوانندگان و استفاده کنندگان از این کتاب، ما را از دعای خیر فراموش نکنند، و الحمد لله رب العالمین ناشر

ص: 10

پلید خود مزورانه حضرت جوادالائمه علیه الصلوة و السلام را اجبار به پذیرفتن دامادی خود نمود تا شیعیان ساده اندیش که در اجتماع ظاهر می شوند به قتل برسند... و به شهادت رساندن خلفاء خداوند،.... تا آنکه رفتار پست وحشیانه انسان ها زمینه ساز غیبت صغری و کبری گردید و خدایتعالی حجت و خلیفه ی خود را غائب ساخت و با ادامه ی طغیان و عصیان، دوران غیبت طولانی شد که: «غیبته منا». و بحق باید گفت: سلام و درود خداوند بر خاندان صبر و استقامت، خاندان مصیبت ها و غمهای جانگداز، خاندان شهادت، سلام بر خاندان غربت و آوارگی، و مظلومیت های جانسوز تاریخ که به فرموده ی حجت و خلیفه ی خداوند حضرت امام محمدباقر علیه الصلوة و السلام: «جلت و عظمت المصیبة بک علینا و علی جمیع اهل الاسلام و جلت و عظمت مصیبتک فی السموات علی جمیع اهل السموات». و هزاران لعن و نفرین بر دشمنانشان باد. و بدینگونه بود پاسخ وحشیانه انسان به خاندان شرف و کرامت و این بود تاریخ تلخ و جگرسوز و پردرد خاندان رسالت، که انسان برای ابد باید شرم کند و داغ ننگ بر پیشانی داشته باشد، از دیدگان خون ببارد و فغان و ناله ی جانگداز از دل برکشد... براستی باید گفت هر اندازه درباره ی این خاندان گفته و نوشته شود در مقایسه با دریای عظمت و کرامت و لطف آنان اندک و ناچیز است و قصور و کوتاهی ما را نمی تواند جبران کند و از غربت و مظلومیت آنان بکاهد که به گفته ی بزرگی، دنیا بسی تنگ است چرا که باید در قیامت مقامات و کمالات خاندان رسالت معرفی شود. درباره ی حضرت ابوجعفر الجواد علیه السلام نظم و نثر بسیار کم گفته و نوشته شده و با توجه به آنکه در دوران حضرتش علیه الصلوة و السلام بازار ریا و تظاهر رونق بسزا داشته بر متتبعان است که مطالعات و تحقیقات جامع و کاملی درباره ی زندگی آن حضرت علیه الصلوة و السلام بنمایند. کتاب حاضر به اجمال گوشه هایی از زندگی آن حجت و خلیفه ی خدای تعالی را ترسیم نموده، و با نوع بحث هایی که در آن آمده خود بابی از تحقیق و سؤال را برای خواننده ی محقق و علاقمند می گشاید. امید است خدای تعالی توفیق پیروی از ائمه ی هدی علیهم السلام و استفاده از معارف و علوم آنان را به ما عطا فرموده و در ظهور فرزند گرامیشان حضرت امام عصر علیه الصلوة و السلام و ارواحنا له الفداء تعجیل فرمایند. دکتر پرویز لولاور

ص: 12

روحیه ی علامه مقرم به جای گذاشتند. علامه مقرم، بیشتر عمر خود را به نوشتن سیره ی ائمه ی اطهار علیهم السلام فرزندان و اصحاب ایشان صرف نمود، و محبت فراوان خود به خاندان وحی را بدین طریق نمایان ساخت. در اینجا برخی از آثار چاپ شده ی ایشان را نام می بریم: 1 - زید الشهید 2 - مقتل الحسین (علیه السلام). این دو کتاب، به همت آقای عزیزالله عطاردی ترجمه شده و توسط انتشارات جهان به طبع رسیده است. 3 - الصدیقة الزهراء علیهاالسلام. این کتاب، را آقای ناصر پاکپرور ترجمه کرده و در مجموعه مقالات الزهراء، جلد اول، توسط انتشارات میقات چاپ شده است. 4 - السیدة سکینة 5 - علی الاکبر 6 - الشهید مسلم بن عقیل. این سه کتاب نیز به ترجمه ی آقای حسن طارمی توسط انتشارات میقات چاپ شده است. 7 - الامام الرضا (علیه السلام) به فارسی ترجمه شده و در دست چاپ است. 8 - الامام الجواد (علیه السلام). (کتاب حاضر) 9 - الامام زین العابدین (علیه السلام). 10 - العباس بن علی علیهماالسلام. 11 - یوم الاربعین عند الحسین (علیه السلام). 12 - سر الایمان فی الشهادة الثالثة فی الاذان (تحقیقی درباره ی شهادت به ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در اذان). 13 - المختار بن عبید الثقفی. 14 - المحاضرات فی الفقه الجعفری. کتب چاپ نشده ایشان: 15 - المنقذ الاکبر محمد صلی الله علیه و آله 16 - الحسن بن علی علیهماالسلام 17 - عاشوراء فی الاسلام 18 - الاعیاد فی الاسلام

ص: 14

19 - زینب العقیلة علیهاالسلام 20 - میثم التمار 21 - ابوذر الغفاری 22 - عمار بن یاسر 23 - نقل الاموات فی الفقه الاسلامی 24 - نقد التاریخ فی مسائل الست 25 - حلق اللحیة 26 - ربائب الرسول 27 - الکنی و الالقاب 28 - حاشیة علی کفایة الاصول 29 - حاشیة علی المکاسب 30 - نوادر الآثار 31 - یوم الغدیر. یکی از نکات بارز تألیفات وی، دقت نظر در بررسی روایات تاریخی و تسلط آشکار بر آن متون است. علامه مقرم، علاوه بر تألیف کتب فوق، با گروهی از دانشمندان نیمه ی دوم قرن گذشته ی نجف اشرف، که دست اندرکار احیای متون قدیمی شیعی بودند، همکاری و معاونت داشته، مقدمات و تعلیقات مفید و ارزشمندی بر این کتابها نوشته است. از جمله متونی که با همکاری ایشان به چاپ رسیده است، کتب زیر را می توان نام برد: 1 - دلائل الامامة، محمد بن جریر طبری امامی 2 - امالی، شیخ مفید 3 - خصائص الأئمة، سید رضی. 4 - الملاحم و الفتن، سید علی بن طاووس 5 - فرحة الغری، سید عبدالکریم بن طاووس 6 - اثبات الوصیة، علی بن حسین مسعودی 7 - الکشکول، سید حیدر آملی 8 - بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، عمادالدین طبری 9 - الجمل، شیخ مفید

ص: 15

ص: 16

ص: 17

10 - طرف من الانباء و المناقب، سید علی بن طاووس. علامه مقرم، هر سال مجالس متعددی در روزهای موالید و وفیات معصومین علیهم السلام برپا می کرد. بخشی از کتاب «نوادر الآثار» ایشان، شامل قصایدی است که وی در این مجالس ایراد کرده است. در آثار چاپ شده ی ایشان نیز، اشعاری در توسل و تمسک به ذیل عنایات خاندان وحی (صلوات الله علیهم اجمعین) یافته می شد. از جمله این دو بیت خطاب به حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام: اباالفضل یا نور عین الحسین و یا کافل الظعن یوم المسیر اتعرض عنی و انت الجواد و کهف لمن بالحمی یستجیر عمر سراسر خدمت و برکت و افتخار علامه سید عبدالرزاق مقرم در 17 محرم الحرام 1391 به پایان رسید. شیخ احمد وائلی، در ضمن قصیده ای که در مرثیه ی ایشان سرود، این ماده ی تاریخ را ساخت. «رحت عبدالرزاق للرزاق» (1391) رحمة الله علیه رحمة واسعة، و السلام علیه یوم ولد و یوم یموت و یوم یبعث حیا. (1) .

ص: 18

صلوات نفرستند، مگر آن که مایه ی حسرت و زیانشان را همان مجلس فراهم آورد.» «اباصلت هروی» می گوید از حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام شنیدم که می فرمودند: «رحم الله عبدا احیی امرنا» «خداوند رحمت کند بنده ای را که امر ما را احیاء کند.» پرسیدم: چگونه امرتان را احیاء کند؟ فرمودند: «یتعلم علومنا و یعلمها الناس فان الناس لو علموا محاسن کلامنا لا تبعونا» (1) . «علوم ما را فراگیرد و به مردم تعلیم دهد، زیرا اگر مردم از محاسن و نیکویی های سخن ما آگاه گردند، از ما پیروی می کنند.»

ص: 20

«ای سلمان، خدای تعالی مرا از نور مختار و منتخب خود آفرید. آنگاه مرا فراخواند، اطاعتش کردم، و از نور من «علی» را آفرید. پس او را فراخواند و او نیز خداوند را اطاعت کرد. و از نور من و علی، «فاطمه» را خلق فرمود و او را فراخواند، پس او نیز به اطاعت خدای تعالی مشغول شد. آنگاه از من و علی و فاطمه، «حسن و حسین» را آفرید. آنگاه آن دو را فراخواند، او را اطاعت کردند، سپس خدای تعالی ما را به پنج نام از نامهای خود نام گذاری فرمود: خدای تعالی، «محمود» است و من «محمد»، خداوند «علی» است و این هم «علی»، خدای تعالی «فاطر» است و این «فاطمه»، خدا «احسان» است و این «حسن»، خدای تعالی «محسن» است و این «حسین». آنگاه خداوند از نور «حسین» نه امام دیگر را آفرید و آنان را فراخواند، پس وی را اطاعت کردند، قبل از آن که خدای تعالی آسمان رفیع، زمین گسترده، هوا، آب، فرشته و بشر را بیافریند. و ما او را تسبیح و تقدیس می کردیم، از او شنوایی داشتیم و اطاعتش می کردیم.» سلمان عرض کرد: ای رسول خدا، کسی که جانشینان شما را بشناسد، چه امتیازی دارد؟ فرمودند: «یا سلمان من عرفهم حق معرفتهم و اقتدی بهم و والی ولیهم و تبرأ من عدوهم

ص: 22

فهو منا یرد حیث نرد و یسکن حیث نسکن» «ای سلمان، کسی که نسبت به ایشان - آنگونه که شایسته است - معرفت داشته باشد و به آنان اقتدا کند و دوست آنان را دوست بدارد و از دشمن ایشان بیزای جوید، پس او از ماست. هر جا ما وارد شویم، او هم با ماست. هر جا که ساکن شویم، او هم ساکن خواهد شد. سلمان می گوید که گفتم: یا رسول الله، آیا ممکن است بدون شناختن و دانستن نام و نسب ایشان، به آنان ایمان داشت؟ فرمودند: نه ای سلمان. پرسیدم: پس چگونه آنان را بشناسم و به آنان ایمان داشته باشم؟ حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «قد عرفت الی الحسین ثم سید العابدین علی بن الحسین ثم ابنه محمد بن علی باقر علم الاولین و الاخرین من النبیین و المرسلین ثم ابنه جعفر بن محمد اللسان الصادق ثم موسی بن جعفر الکاظم غیظه صبرا فی الله ثم علی بن موسی الرضا لأمر الله ثم محمد بن علی الجواد المختار من خلق الله ثم علی بن محمد الهادی الی الله ثم الحسن بن علی الصامت الامین العسکری ثم ابنه حجة بن الحسن المهدی الناطق القائم بامر الله» «تا حضرت حسین را شناختی، پس از او حضرت سیدالعابدین علی بن الحسین، و بعد پسر او محمد بن علی باقر علم پیامبران و رسولان از اولین و آخرین، آنگاه پسرش جعفر بن محمد - آن لسان صادق -، سپس موسی بن جعفر که در راه خدای تعالی، خشم خود را از روی صبر و شکیبائی فرو می خورد، پس از او پسرش علی بن موسی که راضی به امر خداوند است، آنگاه محمد بن علی که بخشنده ای منتخب از میان مخلوقات می باشد، سپس علی بن محمد که به سوی خدای تعالی هدایت می کند، بعد از او حسن بن علی عسکری که ساکت و امین است و آنگاه پسرش حجة بن الحسن المهدی که ناطق و قائم به امر خداوند می باشد.» (عجل الله فرجه الشریف). سلمان می گوید که عرض کردم: یا رسول الله، دعا بفرمایید من آنان را درک کنم. فرمودند: «انک مدرکهم و امثالک و من تولاهم بحقیقة المعرفة» «تو و افرادی چون تو، و هر کس که آنان را از روی حقیقت معرفت دوست بدارد،

ص: 23

ایشان را درک خواهید کرد.» پس، من خدا را بسیار سپاس گفتم و بعد از آن گفتم: آیا به زودی آنان را درک خواهم نمود؟ حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «اقرء: فاذا جاء وعد اولیهما بعثنا علیکم عبادا لنا اولی بأس شدید فجاسوا خلال الدیار و کان وعدا مفعولا ثم رددنا لکم الکرة علیهم و امددناکم باموال و بنین و جعلناکم اکثر نفیرا» [اسراء / 4، 5] «این آیه ی شریفه را بخوان: «و چون موعد نخستین آن بیامد، بندگانی داشتیم با صلابت سخت که علیه شما برانگیختیم. آنان تا درون خانه ها را جستجو کردند، و این وعده ای انجام شده بود. سپس نوبت را به شما دادیم، و به مالها و فرزندان مددتان دادیم، و عده ی شما را افزون تر گردانیدیم». سلمان می گوید: گریه ی شوق امانم نداد، عرض کردم: ای رسول خدا، آیا این، در زمان شما خواهد بود؟ فرمودند: «ای والذی ارسل محمدا انه بعهد منی و علی و فاطمة و الحسن و الحسین و تسعة ائمة و کل من هومنا و مظلوم فینا ای و الله ثم لیحضرن ابلیس و جنوده و کل من محض الایمان و محض الکفر محضا حتی یؤخذ بالقصاص و الاوتار و لا یظلم ربک احدا و نحن تأویل هذه الایه: و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین و نمکن لهم فی الارض و نری فرعون و هامان و جنودهما منهم ما کانوا یحذرون» (1) [القصص / 4، 5] «آری سوگند به آن که محمد را به رسالت برانگیخت، این در زمان من خواهد بود و علی و فاطمه و حسن و حسین و نه امام دیگر و نیز هر کسی که از ماست و در راه ما ستم دیده است. آری سوگند به خدا، آنگاه ابلیس و لشکریانش و هر که در ایمان یا کفر خالص است، حاضر می شود تا او قصاص و خونخواهی گردد و پروردگارت به احدی ستم نمی کند و ما تأویل این آیه ی مبارکه هستیم: «و چنین اراده کردیم که بر مستضعفان زمین منت گذاریم و ایشان را امامان و وارثان قرار دهیم و در زمین، قدرت و تمکنشان بخشیم و به چشم فرعون و هامان و لشکریان ایشان، آنچه را از آن حذر می کردند، بنمائیم.»

ص: 24

در حدیثی دیگر «یونس بن ظبیان» از حضرت امام صادق علیه الصلوة و السلام چنین نقل می کند: «ان الله اذا اراد خلق امام اوتی بسبع و رقات من الجنة فیاکلها الامام الذی یکون منه الامام فتکون النطفة منها فاذا مکث فی بطن امه اربعین یوما سمع الصوت و اذا مضی علیه اربعة اشهر کتب علی عضده الایمن «و تمت کلمة ربک صدقا و عدلا لا مبدل لکلماته و هو السمیع العلیم» فاذا سقط من بطن امه اوتی الحکمة و جعل له مصباح نور یری به اعمال العباد (1) و یؤید بروح من الله مقدسة مطهرة لیست بملک و لم تکن مع احد الا مع رسول الله صلی الله علیه و آله و الائمة من ابنائه تسددهم و توفقهم و هی عمود نور یکون بینهم و بین الله سبحانه» (2) . «وقتی خدای تعالی اراده ی آفریدن امامی را می فرماید، هفت برگ از برگهای بهشت را می آورند و امامی که امام بعدی از او خواهد بود، آنها را می خورد و نطفه از همان به وجود می آید. پس از گذشت چهل روز بر نطفه در شکم مادرش، وی می تواند صدا را بشنود و پس از گذشت چهار ماه، بر بازوی راست او این آیه ی شریفه ی نوشته می شود: «کلام پروردگار تو به صداقت و عدالت تمام گشت، برای کلمات او تغییردهنده ای نیست و او شنوای داناست.» و هنگامی که از مادر متولد می شود، به او حکمت عطا می گردد و برایش چراغی از نور قرار داده می شود که با آن اعمال بندگان را می بیند و به واسطه ی روحی از جانب خدای تعالی که بسیار مقدس و مطهر است، همواره مورد تایید قرار می گیرد. این روح، از ملائک نیست و هرگز با کسی جز حضرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامانی که از فرزندان وی می باشند، نبوده است. آنان را استوار و موفق می دارد و آن نور ستونی است که بین آنان و خدای سبحان برافراشته شده است.» در ره اخلاص تو، جز افتقارم هیچ نیست و آن که زاد او نه فقر است، اندر این ره بینواست نیستم محتاج دنیا چون فنایش در پی است کار عقبی دار و حالش را که در دارالبقاست جرم این عاصی مجرم، روز حشر از حق بخواه کز تو استغفار و غفران فراوان از خداست

ص: 25

وین شکسته بسته بیتی چند از این مسکین پذیر کاین نه مدح تست، بهر شهرت اخلاص ماست من کدامین مدح گویم کان ترا لایق بود چون صفات ذات پاکت برتر از حد ثناست (1) .

ص: 26

حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام نیز فرموده اند: «قدست ام ولدته خلقت طاهرة مطهرة» (1) . «وی دارای قداست می باشد و طاهر و مطهر آفریده شده است.» او به جمیع کمالات و شرف دست یافته بود و اصل و فرع فضیلت در او جمع گشته بود. گریزی از این نسیت که مادر امام (علیه السلام)، در سلک مادران اوصیاء پیامبران باشد. آن که خداوند عالمیان، از طینتی پاک ایشان را آفریده، و دور از آلودگیها نگاهشان داشته است تا جایگاهی برای خلفاء خداوند بر مردمش و برگردان وحی او باشند - پس از به سر آمدن دوران پیامبری رسول امینش - و چگونه چنین نباشد، در حالی که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: «لم یزل الله ینقلنی و الاوصیاء من ذریتی من اصلاب الطاهرین الی ارحام المطهرات لم یخالطنا نجس الشرک و لا سفاح الکفر» «خدای تعالی، من و اوصیاء از فرزندان مرا از صلب مردان پاک به رحم زنان پاک منتقل می فرمود، بطوری که نجاست و شرک و تباهیهای کفر با ما نیامیخت.» هنگامی که «خیزران» به حضرت ابوجعفر علیه الصلوة و السلام باردار شد، دختر حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام - «حکیمه» - خدمت برادرش حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام نامه ای نوشت و آن حضرت را از این امر مطلع ساخت. حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام از علم مخزون و مکنون امامت و از خزانه ی دانش وصایت، مطلبی فرمودند که عقل را حیران می کند و برای هر بیدار دلی، مایه ی بصیرت است. از جمله ی مطالبی که ایشان، در پاسخ «حکیمه» نوشتند، چنین بود: «انها علقت یوم کذا من شهر کذا فاذا ولدته الزمیها سبعة ایام» (2) . او در روز فلان، از ماه فلان باردار شده است، پس هنگامی که تولد یافت، هفت روز ملازم و همدم او باش.» وقتی زمان ولادت نزدیک شد، حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام به خواهر

ص: 28

خود - «حکیمه» - دستور دادند تا در هنگام تولد حضور یابد و همراه قابله، وارد اتاق «خیزران» شود. زمانی که وی را درد زایمان گرفت، چراغی که در اتاق روشن بود، به ناگاه خاموش شد و هیچ یک از آن دو («حکیمه» و قابله) دیگر نمی توانستند مادر حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام را ببینند و از حال او باخبر باشند. وجود «حکیمه» غرق در ترس و اضطراب شد (1) و گویا فراموش کرده بود که ائمه هدی - علیه الصلوة و السلام - را کسی جز حوریان بهشتی که پاک و مقدس اند، مس نمی کند. «حکیمه» در این حال، ناگهان مشاهده کرد که نور الهی و جمال ربوبی سوی آسمان ساطع گردیده و تمام خانه را روشن ساخته است. حضرت ابوجعفر امام جواد علیه الصلوة و السلام در طشتی قرار گرفتند و بر اندام مبارکش، پوشش نازکی چون لباس قرار داشت. (2) چشمان مبارکش به سوی آسمان می نگریست؛ چرا که منادی حق او را از عالیترین مکان عرش ندا می داد: «ای فلان بن فلان، تو را برگزیده و خالص و انتخاب شده ی از میان مخلوقاتم می نویسم و نیز جایگاه اسرار و گنجینه ی علم و امین وحی و خلیفه ی خود در زمین قرارت می دهم. برای تو و آن که تو را دوست داشته باشد و ولایت تو را بپذیرد، رحمت خود را واجب می گردانم و بر او بهشت هایم را عطا و جوار خویش را حلال می کنم. سوگند به عزت و جلالم، هر کس با تو دشمنی کند، وی را به شدیدترین عذابم گرفتار می کنم، هر چند که در دنیا از روزی فراوان برخوردارش کرده باشم.» پس از آن که صدای منادی قطع شد، حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام در حالی که دست بر سر نهاده بودند، در پاسخ فرمودند: شهد الله انه لا اله الا هو و الملائکة و اولو العلم قائما بالقسط لا اله الا هو العزیز الحکیم» (آل عمران / 18) (3) . «خداوند و فرشتگان و دارندگان علم که به قسط پایدارند، گواهی داده اند به آن که الهی جز او نیست و قدرتمند حکیم است او که خدائی جز او نیست». آنگاه پدر بزرگوارش حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام طبق سنت حضرت

ص: 29

رسول صلی الله علیه و آله و سلم و دیگر پدرانش در مورد فرزندانشان، با حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام رفتار نموده، عمل تحنیک (1) و گفتن اذان در گوش راست و اقامه در گوش چپ را انجام دادند. بعد، ایشان را در گهواره گذارده، به «حکیمه» - خواهر خود - فرمودند که ملازم گاهواره باشد.

ص: 30

دادند. زیرا در صحیفه ای که از آسمان نازل شده بود، آن حضرت بدین نام شریف خوانده شده بود. همچنین کنیه ی جد گرامیش حضرت امام محمدباقر علیه الصلوة و السلام را برایشان انتخاب فرمودند و همواره فرزند عزیز خود را با کنیه یاد می نمودند و به همین عنوان برای آن حضرت نامه می نوشتند. «محمد بن عباد» که از طرف «فضل بن سهل» به عنوان کاتب، خدمت حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام فرستاده شده بود، می گوید: هرگز نشنیدم حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام فرزند گرامی خود را به نامش - محمد - یاد فرمایند، بلکه همواره می فرمودند از «ابوجعفر» به من نامه رسید، یا من به ابوجعفر نامه فرستادم. این در حالی بود که حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام در مدینه و کودک بودند و نوشته هایشان در نهایت زیبائی و بلاغت، به حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام واصل می شد.

ص: 32

به طشت افتاد و بودی جامه ای از نور بر رویش رضا فرمود جایش مد ذکر آمد، نه خواب آمد حکیمه کند از او آن جامه، پس انجام کرد امرش رضا بگشود در، بگرفت در، گفت این پرآب آمد شبیه موسی و عیسی و هم دریا شکافش خواند از این تشبیه، می دان تا چه حد او کامیاب آمد مقدس مادری زادش، مطهر از پلیدی ها زقتلش قدسیان گریند و قاتل در عذاب آمد رضا با او سخن شب تا به صبحش گفت و وی می خواند همی تمجید و تهلیلات و ذکرش بی حساب آمد «از این مولود»، می فرمود «اعظم نیست در برکت برای شیعه»، کو هشت و سه را نائب مناب آمد علی بن جعفرش دستش همی بوسیدی و گفتی امام است او، اگر چه پیش من او طفل شاب آمد حضورش ایستادی، کفش پایش بر، بجا هشتی مرتب کردی آنچه بر تن پاکش ثیاب آمد (1) . در روز تولد حضرت ابوجعفر جواد علیه الصلوة و السلام، نور الهی در جهان تابیدن گرفت و دیدگان را روشن ساخت. لطف ربوبی، پس از انقضاء مدت امامت حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام، او را برای امت اسلام مهیا ساخته بود تا لحظه ای زمین، بدون خلیفه ی خداوند و حجت باقی نماند، خلأ پر شود و خطاها اصلاح شود. این سنت خدای تعالی است که در مورد امامان پیشین نیز جاری گشت و هرگز برای سنت خداوند تغییری نیست. از همین رو، خدای مهیمن، برای تصدی امر امامت، ذات پاکی را آفرید تا از نور درخشان وجودش، امت اسلام بهره ها، گیرد و از روش صحیح و دریای علم و هدایت نجات بخش او استفاده ها نماید...

ص: 34

از «علی بن جعفر» نقل شده است که برادران حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام نزد آن حضرت رفتند و گفتند: در میان ما امامی که رنگش گندم گون باشد، وجود ندارد، حال آن که امام جواد علیه الصلوة و السلام گندم گون هستند. حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام فرمودند: او پسر من است. آنان گفتند: حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم قیافه شناسی را معتبر دانسته اند؛ بین ما و شما می بایستی قیافه شناسان قضاوت کنند. حضرت فرمودند: شما در پی آنان بفرستید، اما من این کار را نمی کنم و به آنان نگویید برای چه دعوتشان کرده اید؛ وقتی قیافه شناسان آمدند، ما را در باغ بنشانید. عموها، برادران و خواهران حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام همه در صحنی نشستند. آن حضرت در حالی که جامه ای گشاده و پشمین بر تن و کلاهی بر سر و بیلی بر دوش داشتند، در میان باغ به بیل زدن مشغول شدند، گوئی که باغبان است و ارتباطی به حاضران ندارد. آنگاه حضرت ابوجعفر جواد علیه الصلوة و السلام را حاضر نمودند و از قیافه شناسان درخواست یافتن پدرش را نمودند. ایشان به اتفاق گفتند که پدر این کودک، در این جمع حضور ندارد؛ اما این شخص عموی پدرش و این، عموی خود اوست و این عمه ی اوست؛ اگر پدر او نیز در این جا باشد، باید آن مردی باشد که در داخل باغ، بیل بر دوش گذارده است؛ چرا که ساق پای این دو بر یک گونه است. در این وقت بود که حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام وارد آن جمع شدند و قیافه شناسان به اتفاق گفتند که این، پدر اوست.

ص: 36

«علی بن جعفر» ادامه می دهد: من از جا برخاستم و آب دهان حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام را مکیدم و عرض کردم: در محضر خدای تعالی شهادت می دهم که شما امام من هستید. حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام، گریستند و فرمودند: «یا عم الم تسمع ابی یقول قال رسول الله - صلی الله علیه و آله و سلم - بابی ابن خیرة الاماء النوبیة الطیبة الفم المنتجبة الرحم (1) یکون من ولده الطرید الشرید الموتور بابیه و جده صاحب الغیبة یقال مات او هلک فی ای واد سلک» «ای عمو مگر سخن پدرم را نشنیدی که: حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: پدرم به فدای پسر بهترین کنیزان که از خاندان نوبیه، پاک دهان و با عفت است. از فرزندانش آن امام رانده شده و آواره می باشد که انتقام خون پدر و جدش گرفته نشده و صاحب غیبت است. درباره اش می گویند از دنیا رفته یا در بیابانی هلاک شده است.» «علی بن جعفر» به حضرت عرض کرد: فدایت شوم، راست گفتی. (2) . در حدیث «محمد بن اسماعیل حسینی» از قول حضرت امام حسن عسکری علیه الصلوة و السلام آمده است که شکاکان در مورد حضرت ابوجعفر امام جواد علیه الصلوة و السلام گفتند که او فرزند «سنیف» - غلام سیاه حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام - یا فرزند «لؤلؤ» می باشد و فرزند حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام نیست. بدین سبب حضرت ابوجعفر امام جواد و حضرت امام رضا - علیهما الصلوة و السلام - را نزد مامون بردند و از قیافه شناسان مکه تقاضای اظهارنظر کردند. هنگامی که حضرت ابوجعفر علیه الصلوة و السلام را که در آن زمان پانزده ماهه بودند، به مسجدالحرام بردند تا قیافه شناسان ایشان را ببینند، همه ی مردم گرد آمده بودند و به انوار الهی که از پیشانی آن حضرت ساطع می گشت، نظر می کردند. قیافه شناسان با یک نظر بر کودک که جامه ی امامت و ردای کرامت در برداشت، بر رو درافتادند و گفتند: وای بر شما، آیا ستاره ای چنین درخشان و نوری چنین تابنده را بر افرادی چون ما عرضه می کنید؟ این، به خدا سوگند دارای نژاد پاک و نسبی مهذب و پاکیزه است؛ به خدا سوگند جز در پشت پاکان و رحم پاکیزگان نبوده است؛ به

ص: 37

خدا سوگند او جز از فرزندان امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه الصلوة و السلام و حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیست؛ بازگردید و رو به سوی خداوند، برای خود طلب مغفرت کنید. آنگاه حضرت ابوجعفر امام جواد علیه الصلوة و السلام، آنگونه که تمام حاضران بشنوند، به زبانی فصیح آغاز به سخن فرمودند که: «الحمد لله الذی خلقنا من نوره و اصطفانا من بریته و جعلنا امناء علی خلقه و وحیه معاشر الناس انا محمد بن علی الرضی بن موسی الکاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علی سید العابدین بن الحسین الشهید بن امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب و انا ابن فاطمة الزهراء و ابن محمد المصطفی - صلی الله علیه و آله - افی مثلی یشک و علی ابوی یفتری و اعرض علی القافة و الله اننی لا علم بهم اجمعین و ما هم الیه صائرون اقوله حقا و اظهره صدقا و علما اورثنا الله قبل الخلق اجمعین و قبل بناء السموات و الارضین و ایم الله لو لا تظاهر اهل الباطل علینا و غوایة ذریة الکفر و توئب اهل الشرک و الشک و النفاق علینا لقلت قولا یعجب منه الاولون و الاخرون.» «ستایش خدایی راست که ما را از نور خود آفرید و از میان تمام مخلوقاتش برگزید و بر ایشان و بر وحی خود امین قرار داد. ای مردم، من محمد بن علی الرضا بن موسی الکاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علی سید العابدین بن الحسین الشهید بن امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب - علیهم الصلوة و السلام - هستم و من پسر فاطمه ی زهرا و پسر محمد مصطفی - صلی الله علیه و آله و سلم - هستم. آیا در همچو منی شک می کنید و بر پدر و مادرم افتراء می زنید و مرا به قیافه شناسان عرضه می دارید؟ به خدا سوگند من به همه ی آنان دانا هستم و نهایت آنچه را ایشان بدان رسیده اند، آگاهم؛ به حق می گویم و از راستی و علم آن را آشکار می کنم. خدای تعالی پیش از آفریدن همه ی مخلوقات و قبل از بنای آسمانها و زمینها ما را وارث گردانید. به خدا سوگند اگر ستم اهل باطل بر ما نبود و گمراهی فرزندان کفر و ظلم مشرکان و شکاکان و منافقان بر ما نبود، سخنی می گفتم که از آن، اولین و آخرین به شگفت درآیند.» آنگاه دست مبارک را بر دهان قرار دادند و - خطاب به خود - فرمودند: «یا محمد اصمت کما صمت اباؤک من قبل و اصبر کما صبر اولوالعزم من

ص: 38

الرسل و لا تستعجل لهم کانهم یوم یرون ما یوعدون لم یلبثوا الا ساعة من نهار بلاغ، فهل یهلک الا القوم الفاسقون» (1) . «ای محمد! ساکت باش، همانگونه که پیش از این، پدرانت سکوت کردند و صبر پیشه کن، همانگونه که پیامبران اولوالعزم صبر نمودند و برای آنان شتاب مکن تا آنان در آن روز، آنچه را بدیشان وعده شده است، ببینند - و بدانند که گویا - ساعتی از روز را بیشتر در این دنیا درنگ ننمودند و این - بر تمام مخلوقات - ابلاغ است. آیا به جز گنهکاران کسی هلاک می شود؟» سپس دست مردی را که در کنارشان قرار داشت، گرفتند و در حالی که مردم راه را برای ایشان باز می کردند، از نزد صفوف مردم گذشتند. بزرگان بنی هاشم که این ماجرا را دیدند و چنین سخنی را از آن حضرت شنیدند، گفتند: خدای تعالی بهتر می داند که رسالتش را کجا بنهد. هنگامی که خبر این جلسه به حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام رسید، فرمودند: سپاس خداوند را که من و پسرم - محمد - را نمونه ای از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم و فرزندش - ابراهیم - قرار داد آنگاه متوجه شیعیان حاضر در محضر مبارک شدند و فرمودند: آیا اتهامی را که به «ماریه ی قبطیه» در ولادت ابراهیم - پسر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم - زدند، می دانید؟ گفتند: خیر، شما داناترید یابن رسول الله! ما را از آن با خبر گردانید. امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: «ماریه» به همراه تعدادی دیگر از کنیزان، خدمت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم هدیه شده بودند. حضرت، دیگران را میان اصحاب خود تقسیم فرمود و «ماریه» را برای خود نگاه داشتند. مردی که «جریح» نام داشت، خادم «ماریه» بود و او را آداب و رسوم معاشرت با پادشاهان می آموخت. «ماریه» به دست مبارک حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم اسلام آورد و «جریح» نیز به همراه او مسلمان شد. نیکویی «ماریه» در ایمان، بدانجا رسید که برخی از زنان آن حضرت به وی حسد بردند و دو تن از ایشان، نزد پدران خود از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم شکایت کردند. آنان از تمایل آن حضرت به «ماریه» سخن گفتند و اظهار داشتند پیامبر وی

ص: 39

را به ایشان ترجیح می دهد. آنگاه، نفس و هوی ایشان را واداشت تا بگویند «ماریه» از «جریح» به ابراهیم، حامله شده است. پدران آن دو زن، نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمده، عرض کردند: جایز نیست جنایتی را که نسبت به شما واقع شده است، کتمان کنیم؛ «جریح» با «ماریه» فحشاء بزرگی انجام داده است. رنگ رخسار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دگرگون شد و فرمودند: وای بر شما، چه می گویید؟ گفتند: مطلب همین است؛ «جریح» در «مشربه» با «ماریه» بازی و شوخی می کند و از او همان را می طلبد که مردان از زنان می خواهند، کسی را بفرست تا تحقیق کند و آنگاه حکمی نسبت به او جاری گردان! (1) . حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمان دادند تا حضرت امام امیرالمؤمنین علی علیه الصلوة و السلام به سوی آنان رفته، چنانچه آن طور که توصیف شده بود، مشاهده نمودند، هر دو را به قتل رسانند. حضرت علی علیه الصلوة و السلام شمشیر برداشتند و گفتند: یا رسول الله، همچون آهن گداخته در آتش باشم، یا مانند گواهی که آنچه را غایب نمی بیند، می بیند؟ حضرت فرمودند: همچون شاهد باش! حضرت علی علیه الصلوة و السلام داخل «مشربه» شدند، به محلی رفتند که آن دو قابل مشاهده بودند. «ماریه» و «جریح» نشسته بودند و «جریح» او را به آداب و رسوم پادشاهان تأدیب می کرد. حضرت شنیدند که وی به «ماریه» می گوید: حق رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم را بزرگ بشمار و آن حضرت را با کنیه بخوان و اکرام کن و امثال

ص: 40

این سخنها، در این هنگام، «جریح» به حضرت علی علیه الصلوة و السلام نگاه کرد و شمشیر برکشیده ی آن حضرت را در دستش دید، ترسید و پا به فرار گذارد. به طرف درخت خرمایی که در «دار المشربه» بود، دوید و از آن بالا رفت. هنگامی که حضرت، وارد دار المشربه گردیدند، باد جامه های «جریح» را به یک سو برد و آشکار گردید که وی خواجه است. آنگاه حضرت به وی فرمودند: پایین بیا که در امان هستی. پس «جریح» پایین آمد. حضرت علی علیه الصلوة و السلام، خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم

ص: 41

مشرف شده، فرمودند که «جریح» خواجه می باشد. آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رو به جانب دیوار نموده، فرمودند: ای «جریح»، برای آن دو حلال است؛ خود را بنمای تا خلاف آنچه را آنان گفتند و بر خدا و رسولش جسارت ورزیدند، روشن شود. «جریح» جامه های خود را کنار زد و آشکار گردید که او خادمی خواجه می باشد؛ همانگونه که حضرت علی علیه الصلوة و السلام فرموده بودند. از این پس، آن دو زن از چشم حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم افتاده، خوار و بی مقدار شدند. گفتند: یا رسول الله! ما توبه می کنیم؛ از خداوند برایمان مغفرت طلب فرما که دیگر چنین نمی کنیم. حضرت فرمودند: خدای تعالی توبه شما را نمی پذیرد و استغفار من نیز برایتان سودی ندارد؛ هنگامی که جسارت شما بر خدا و رسولش این گونه می باشد. گفتند؛ یا رسول الله! اگر برایمان طلب آمرزش فرمایید، به بخشش خداوند امیدواریم. همین جا بود که این آیه نازل شد: «ان تستغفر لهم سبعین مرة فلن یغفر الله لهم» (1) . «اگر هفتاد مرتبه برایشان طلب مغفرت کنی، خداوند ایشان را نخواهد آمرزید.» حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام فرمودند: سپاس خداوند را که من و پسرم - محمد - را اسوه ای از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و پسرش - ابراهیم - قرار داده است. (2) .

برای اصحاب خود آشکار فرمودند و راه را برایشان توضیح دادند و آنان را به سبیل هدایت رهنمون شدند؛ مگر آنان را که دیده ی بصیرتشان نابینا گشته و از ملاحظه ی نور حق ناتوان شده بودند و لذات دنیا آنان را فریفته ی خود کرده بود. «حسین بن قیاما» خدمت حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام شرفیاب شد و گفت: آیا ممکن است زمانی در روی زمین، امام و حجت خدا نباشد؟ حضرت فرمودند: خیر! گفت: ممکن است دو امام در یک زمان باشند؟ حضرت فرمودند: جز آن که یکی (نسبت به امامت) ساکت است و سخن نمی گوید. گفت: من می دانم که شما امام نیستید! حضرت فرمودند: از کجا دانستی؟ گفت: زیرا فرزند ندارید و امام باید بعد از امام دیگر باشد. حضرت فرمودند: «و الله لا تمضی الایام و اللیالی حتی یولد لی ذکر من صلب یقوم مثل قیامی یحیی الحق و یمحو الباطل» (1) . «سوگند به خداوند که روزها و شبها نخواهد گذشت تا آن که فرزندی از صلب من، برایم متولد خواهد شد؛ او چون من به پا خواهد ایستاد؛ حق را زنده می کند و باطل را نابود می سازد.» هنگامی که حضرت جواد علیه الصلوة و السلام متولد شدند، حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام به «حسین بن قیاما» فرمودند: خدای تعالی کسی را به من مرحمت فرمود که از من و از آل داود، ارث خواهد برد. (2) . «بزنطی» می گوید: «ابن نجاشی» پیرامون جانشین امر امامت سؤال کرد. حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام به او فرمودند: امام، پسر من است. و این در حالی است که او علیه الصلوة و السلام از مشکلات قضاء و قدر و علوم مکنون وصایت، آگاه است. در همان سال بود که حضرت جواد علیه الصلوة و السلام متولد گردید و همو حجت خدا بود. حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام به «بزنطی» فرمودند: چگونه کسی جرأت آن را دارد که بگوید پسرم (امام است) حال آنکه فرزندی ندارد؟ (3) .

ص: 43

و پس از ولادت حضرت جواد علیه الصلوة و السلام، «علی بن اسباط» و «عباد بن اسماعیل» خدمت حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام رسیدند. در مجلس، فرزند آن حضرت - جواد - نیز حضور داشت. پس آن حضرت رو به آن دو کردند و فرمودند: «هذا المولود الذی لم یولد فی الاسلام اعظم برکة منه علی شیعتنا» (1) . «این مولود، چنان است که در اسلام، فرزندی بابرکت تر از او میان شیعیان ما متولد نشده است.» «صفوان بن یحیی» خدمت حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام عرض کرد ما قبل از آنکه خداوند، جواد را به شما ببخشد، برایتان دعا می کردیم. حضرت فرمودند: خداوند فرزندی به من بخشید که چشمان ما به وی روشن گردید. راوی پرسید: اگر حادثه ای واقع شد، چه کسی امام خواهد بود؟ حضرت به اباجعفر جواد علیه الصلوة و السلام اشاره کردند که در مجلس حضور داشتند. گویا راوی سن وی را کوچک پنداشت، پس به امام عرض کرد فدایت گردم، ایشان کودکی هستند سه ساله، حضرت برای او توضیح دادند که وقتی امامت، از جانب خداوند نگاهدارنده باشد، خود او تدبیر امر را به دست خواهد داشت و فرمودند که سن اندک، زیانی بدان نمی رساند. «عیسی» علیه السلام، هنگامی که به وظیفه حجیت قیام کرد کمتر از سه سال داشت. وقتی که حاضران به پا خاستند، حضرت روی بدیشان داشته، فرمودند: خداوند رحمت کند مفضل را که به کمتر از این قانع می گردد. (2) . آنگاه حضرت علیه الصلوة و السلام به «عمرو بن خلاد» می فرماید: «اجلست اباجعفر مجلسی و صیرته مکانی فانا اهل بیت یتوارث اصاغرنا اکابرنا القذة بالقذة» (3) . «من اباجعفر را در جای خودم نشانیدم و در مکان خودم جای دادم. ما اهل بیتی هستیم که کوچکتران ما از بزرگتران ما، پیاپی و متوالی، ارث می برد.» حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام به «حسین بن جهم» دستور می دهند که پیراهن حضرت جواد علیه الصلوة و السلام را درآورد. وی چون پیراهن حضرتش را در

ص: 44

می آورد، بین شانه آن جناب، چیزی مانند خاتم در داخل گوشت مشاهده می کند. حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام می فرمایند: مثل این اثر در همین محل از بدن پدرم نیز موجود بود که درودهای خداوند بر او باد. (1) . و اما حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام برای «محمد بن سنان» و «یزید بن سلیط زیدی» - که از فرزندان «زید بن علی» بود - امر امامت حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام را بیان می دارند که او پس از پدرش بدین کار قیام خواهد نمود. «محمد بن سنان» می گوید: یک سال پیش از واقعه ی عراق، خدمت حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام رسیدم. فرزند ایشان - حضرت رضا علیه الصلوة و السلام - نیز در مقابل ایشان نشسته بودند. به من فرمودند: ای محمد، در این سال اتفاقی خواهد افتاد؛ بیقراری مکن! آنگاه پیرامون رفتن خود به سوی طاغوت زمان مطالبی فرمودند و اظهار داشتند: فعلا آسیبی به من نمی رسد. اما مسأله ی امامت و جانشینی حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام، «محمد بن سنان» را به شدت نگران کرد. لذا عرض کرد: فدایت گردم، چه کسی پس از شما امامت را برعهده خواهد داشت؟ حضرت فرمودند: هر کس در حق این پسرم ظلم کند و امامت وی را انکار نماید، همچون کسی است که به امیرالمؤمنین - حضرت علی بن ابیطالب - علیه الصلوة و السلام ظلم روا داشته و حق او را پس از رسول خدا - صلی الله علیه و آله و سلم انکار کرده است. «محمد بن سنان» می گوید: گفتم اگر خدایتعالی به من طول عمر دهد، حق را می گذارم و به امامتش اقرار می کنم. حضرت فرمودند: ای محمد، راست می گویی! خداوند عمرت را طولانی می فرماید و حق او را خواهی گذارد و به امامت او و امامت کسی که بعد از اوست، اقرار خواهی نمود. پرسیدم: و آن (امام بعدی) کیست؟ فرمودند: پسرش محمد! پس گفتم: از این موضوع، خشنودم و در مقابل آن تسلیم هستم. (2) . در حدیث «یزید بن سلیط» چنین آمده است: خدمت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام در راه خود که به عمره می رفتیم، رسیدم. به من فرمودند: در این سال مرا گرفتار خواهند کرد. امر امامت پس از من، به پسرم

ص: 45

علی علیه الصلوة و السلام محول می شود که همنام علی و علی است. اما مرادم از نخستین علی، حضرت علی بن ابیطالب - علیه الصلوة و السلام - می باشد و از دیگری، مقصودم حضرت علی بن الحسین - علیه الصلوة و السلام - است. به او فهم و حلم و پیروزی و محبت و دین حضرت علی بن ابیطالب علیه الصلوة و السلام عطا می شود و نیز محنت و صبر بر مکروهات دیگری. او سخن نمی گوید مگر چهار سال بعد از مرگ هارون. وقتی ای یزید از این محل گذر کردی و او را به زودی ملاقات کردی، بشارت بده او را که فرزندی امین، مامون و مبارک برای او متولد خواهد شد. او به تو خواهد گفت که مرا ملاقات کرده ای. آنگاه به او بگو جاریه ای که از وی، آن پسر متولد می شود، از خاندان «ماریه ی قبطیه» جاریه ی حضرت رسول خدا - صلی الله علیه و آله و سلم - می باشد و چنانچه توانستی سلام مرا بدان جاریه برسانی، پس چنین کن! «یزید» می گوید: وقتی حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام به شهادت رسیدند، پسرشان حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام را ملاقات کردم. فرمودند: درباره ی رفتن به عمره چه می گویی؟ گفتم: پدر و مادرم به فدای شما؛ این امر مربوط به شماست، زیرا من نفقه و خرجی ندارم. نخست فرمودند: سبحان الله، ما تا متکفل خرجت نشویم، تکلیف نمی کنیم، و ادامه دادند: ای یزید، در این محل، تو بسیار از همسایگان و عموهایت را ملاقات کرده ای. گفتم آری (1) آنگاه آن ماجرا را برای ایشان بازگو کردم. فرمودند: اما آن جاریه هنوز نیامده است؛ هرگاه آمد، سلام آن حضرت را به او ابلاغ کن. ما به مکه رفتیم، آن کنیز را خریداری فرمود و بعد از اندک زمانی، کنیز حامله شد و آن فرزند به دنیا آمد. «یزید» ادامه می دهد: برادران حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام امید به ارث بردن امامت از ایشان داشتند و به همین دلیل، بدون تقصیر، مرا دشمن خود می دانستند. «اسحاق بن جعفر» به آنان گفت: سوگند به پروردگار، او در حضور حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام چنان می نشیند که من هرگز نمی توان بنشینم. (2) .

ص: 46

«علی بن سیف» از یکی از اصحاب مورد اعتماد امامیه، نقل می کند که خدمت حضرت ابوجعفر ثانی - امام جواد - علیه الصلوة و السلام عرض کردم: مردم درباره ی جوانی سن شما سخن می گویند، فرمودند: «ان الله تعالی اوحی الی داود علیه السلام ان یستخلف سلیمان و هو صبی یرعی الغنم فانکر ذلک عباد بنی اسرائیل و علماؤهم فاوحی الله الی داود ان یأخذ عصا المتکلمین و عصا سلیمان و یجعلها فی بیت و یختم علی بخواتیم القوم فاذا کان من الغد فمن اورقت عصاه و اثمرت فهو الخلیفه فاخبرهم بذلک داود و قبل القوم فلم تورق الا عصا سلیمان» (1) . «خداوند به داوود علیه السلام وحی فرمود که سلیمان را - که کودکی بود و گوسفند می چرانید - جانشین خود قرار دهد. بزرگان قوم بنی اسرائیل این را نپذیرفتند. خدای تعالی به داوود وحی فرمود تا چوبدست اینان و چوبدست سلیمان را گرفته، در اطاقی قرار دهد و با مهر مردم آنها را مهر نماید؛ صبح روز بعد، چوبدست هر کس به برگ و بار نشست، او خلیفه و جانشین باشد. داوود قوم را خبردار کرد و آنان پذیرفتند که چنین کنند. اما هیچ یک از چوبدست ها برگ و بار نگرفت، مگر چوبدست سلیمان». «محمد بن حسن بن عمار» نزد «علی بن جعفر» در مسجد بود. وی آنچنان بود که آنچه را از برادر بزرگوار خود - حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام - شنیده بود، می نوشت. در آن حال، حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام وارد شدند. «علی بن جعفر» بدون کفش و لباس بسوی ایشان دوید و دست مبارک آن حضرت را بوسه زد. حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام به وی فرمودند: عمو خداوند تو را رحمت فرماید؛ بنشین! «علی بن جعفر» گفت: آقای من، چگونه بنشینم در حالی که شما ایستاده هستید؟ هنگامی که «علی بن جعفر» به جای نخست خود برگشت، دوستانش وی را سرزنش کردند و گفتند: تو عموی پدر او هستی، چرا اینگونه (محترمانه) با او رفتار می کنی؟ گفت: ساکت باشید! در حالی که دست بر محاسن خود داشت، ادامه داد: وقتی خداوند به این ریش سفید شایستگی نمی دهد و به این جوان اهلیت می دهد و او را چنان جایگاهی می بخشد که اینک بر آن است، چگونه فضیلت وی را انکار کنم؟ پناه بر خدا از آنچه شما

ص: 47

می گویید. من، بلکه بنده ی او هستم! (1) . «حسین بن موسی بن جعفر» می گوید: نزد حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام، در مدینه بودم؛ در حالی که «علی بن جعفر» و مردی اعرابی نیز حضور داشتند. مرد اعرابی از آن حضرت پرسشی کرد. «علی بن جعفر» به او گفت: این، وصی رسول خدا - صلی الله علیه و آله و سلم است. اعرابی گفت: سبحان الله! حضرت رسول خدا تقریبا دویست سال است که از دنیا رفته اند و عمر ایشان، چنین و چنان مقدار بوده است. اما این، جوان می باشد و چگونه می تواند وصی و جانشین او باشد؟ «علی بن جعفر» گفت: او جانشین علی بن موسی است و او جانشین «موسی بن جعفر» و او جانشین «جعفر بن محمد» و او جانشین «محمد بن علی» و او جانشین «علی بن حسین» و او جانشین «حسین بن علی» و او جانشین «حسن بن علی» و او جانشین «امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب» و او جانشین «رسول الله» - صلوات الله علیهم اجمعین. در این هنگام، طبیب آمد تا رگ امام را فصد کند. «علی بن جعفر» برخاست و گفت: آقای من، اگر اجازه فرمائید نخست از من آغاز کند تا تیزی آهن را پیش از شما، من احساس کنم. حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام فرمودند: مبارکت باد! سپس آن حضرت را فصد نمود. همچنین وقتی حضرت برای رفتن، از جا برخاستند، «علی بن جعفر» کفش ایشان را جفت نمود تا بپوشند. (2) . پادشاه کشور ایجاد، ابوجعفر جواد آن که در عین حدوثش، با قدم مقرون بود

ص: 48

مصحف آیات و عنوان حروف عالیات غایة الغایات، کاوصافش زحد بیرون بود مظهر غیب مصون و مظهر ما فی البطون سر ذاتش، سر اسم اعظم مخزون بود گنج هستی را طلسم و با جهان چون جان و جسم مخزن در ثمین و لؤلؤ مکنون بود فالق صبح ازل، مصباح نور لم یزل کز تجلیهای او اشراق گوناگون بود طور سینای تجلی، مطلع نور جلی کز فروغش، پور عمران، واله و مفتون بود شد خلیل از شعله ی روی مهش آتش به جان فلک عمر نوح از سودای او مشحون بود گر ذبیح اندر رهش صد بار قربانی شود در منای عشق او، از جان و دل ممنون بود چشم یعقوب از فراق روی او بی نور شد یوسف اندر سجن شوق کوی او مسجون بود در کمند رنج او، رنجور ایوب صبور طعمه ی کام نهنگ عشق او ذوالنون بود بر سر راهش نخستین راهب راغب مسیح آخرین پروانه ی شمع رخش شمعون بود قرنها بگذشت ذوالقرنین با حرمان قرین خضر از شوق لبش سرگشته ی هامون بود غره ی وجه محمد (ص) قرة العین علی (ع) زهره ی زهرا و در درج آن خاتون بود فرع میمون امام ثامن ضامن رضا (ع) اصل مأمون تمام واجب و مسنون بود

ص: 49

عرش اعلی در برش، مانند کرسی بر درش امر عالی مصدرش ما بین کاف و نون بود لعلش اندر روح افزایی به از عین الحیات سروش از طوبی به رعنایی بسی افزون بود گرد روی ماه او مهر فلک گردش کند پیش گرد راه او، خرگاه گردون، دون بود (1) .

ص: 50

رخجی» بر ساحل دجله بودند، در پاسخ سؤال او که: شیعیان شما مدعی هستند که شما وزن آنچه را در دجله هست، می دانید، به همین مطلب اشاره می فرمایند و اظهار می دارند: آیا خداوند قادر است علم به این مسأله را به پشه بدهد یا نه؟ «عمر» می گوید: آری! حضرت می فرمایند: من در نزد خدای تعالی از پشه و بسیاری از مخلوقاتش گرامی ترم. نیز هنگامی که امام علیه الصلوة و السلام درباره ی موضوع ماهانه ی زنانه ی دختر «مأمون» - که خلاف عادت پیش آمده بود - به «ام جعفر» خبر دادند، وی به امام عرض کرد: جز خداوند، کسی علم غیب نمی داند! حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام فرمودند: «و انا اعلمه من علم الله» «و من آن را از علم خداوند، می دانم» (1) . تردید داشتن در وقوف ائمه علیه الصلوة و السلام نسبت به علم غیب، یا منجر به وارد شناختن بخل در فیض پروردگار می گردد و یا از جهت عدم قابلیت ایشان. بخل در بارگاه قدس الهی راه ندارد. از سوی دیگر نیز قرآن می فرماید: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» (2) . «همانا خداوند اراده فرموده است که ناپاکی را از شما اهل بیت دور سازد و به پاکیزگی، طاهرتان گرداند.» بدین استناد، برای آن ذوات مقدسه، مانعی در اتخاذ علم غیب نیست، چرا که آنان مشمول کرم الهی می باشند و بدین واسطه بر کلیه امور اولین و آخرین و آنچه در آسمانها و زمین هاست مطلع هستند. به طوری که همه ی اینها را پیش چشم و در قبضه ی قدرت خود دارند. (3) . بنابراین، وقتی از حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام اموری که عقل را متحیر می سازد، سر می زند - بدون آن که درسی خوانده یا با عالمی همنشینی کرده باشد -

ص: 52

ناگزیر باید پذیرفت که این میراث حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می باشد. (1) چنان که حضرت امام صادق علیه الصلوة و السلام می فرمایند: «انا ورثنا رسول الله و لم یکن فرق بیننا و بینه الا فی النبوة و الازواج» «ما از حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ارث می بریم و میان ما و او تفاوت جز در پیامبری و تعدد زوجات نیست.» حضرت امام جواد (علیه السلام)، به شبانی از آنچه حیف و میل می کرد اطلاع داد. او عرض کرد: از کجا این موضوع را دانستید؟ حضرت فرمودند: «نحن خزان الله علی علمه و عیبة حکمته و اوصیاء انبیائه و عباد مکرمون» (2) . «ما خزانه داران علم الهی و گنجینه داران حکمت او و جانشینان پیامبران او و بندگان گرامی او هستیم.» اینک آنچه را بازگوی نشانه های امامت است و ما در کتابهای گوناگون یافته ایم، در ذیل می آوریم: - «بنان بن نافع» می گوید: از حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام درباره ی امام بعدی پرسیدم، فرمودند: کسی که از این در بر تو وارد خواهد شد، حجت خداوند است پس از من. در همین حال، حضرت جواد علیه الصلوة و السلام داخل شدند و آغاز به سخن کردند: «یا ابن نافع انا معاشر الائمة اذا حملته امه اربعین یوما یسمع الصوت و اذا اتی علیه اربعة اشهر رفع الله له اعلام الارض و قرب له ما بعد عنه حتی لا یعزب عنه حلول قطرة غیث نافعة او ضارة و ان قولک لابی الحسن من الحجة بعدک فالذی حدثک عنه ابوالحسن هو الحجة علیک» ای پسر نافع، ما امامان چنانیم که وقتی مادر به ما حامله می شود، پس از چهل روز صدا را می شنویم و هنگامی که چهار ماه گذشت، خداوند اعلام زمین را برای ما بالا می برد و دورها را نزدیک می سازد؛ به گونه ای که فرود آمدن قطره ی بارانی - نافع باشد یا مضر - از

ص: 53

ما پنهان نمی ماند. و این که خدمت ابوالحسن - حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام - گفتی که حجت بعد از تو کیست، همان که حضرتش فرمود، بر تو حجت می باشد.» در این لحظه، حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام فرمودند: ای پسر نافع، تسلیم او باش و به پیرویش اعتراف کن که روح او، روح من است و روح من، روح رسول خدا - صلی الله علیه و آله - (1) . - «علی بن اسباط» به خدمت حضرت جواد علیه الصلوة و السلام وارد شد، در حالیکه طول قد و قامت آن حضرت، پنج وجب بود. (2) وی در اوصاف آن حضرت غرق تأمل شد و به سر و پای ایشان نگاه می کرد تا برای دوستانش - در مصر - بازگو کند. حضرت آنچه را وی در باطن خود داشت، دانستند و حقیقت را همراه با استدلال و برهان برایش روشن نمودند. ایشان فرمودند: «یا ابن اسباط ان الله اخذ فی الامامة کما اخذ فی النبوة فقال سبحانه عن یوسف: و لما بلغ اشده اتیناه حکما و علما، و قال تعالی عن یحیی: و اتیناه الحکم صبیا.» (3) . «ای پسر اسباط، خداوند نسبت به امامت، پیمان گرفته است؛ همانگونه که نسبت به نبوت. چنانکه خداوند سبحان فرموده است پیرامون یوسف: «و هنگامی که به سن رشد رسید، او را حکم و علم دادیم» و نیز پیرامون یحیی فرموده است: «به کودکی، وی را حکم دادیم». - «محمد بن میمون» پیش از آن که حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام به خراسان تشریف ببرند، در مکه به حضورشان رسیده، عرض کرد: من قصد رفتن به مدینه را

ص: 54

دارم، نامه ای مرقوم فرمایید تا خدمت حضرت جواد - علیه الصلوة و السلام - تقدیم دارم. حضرت تبسم فرمودند و نامه ای برای فرزند خود نوشتند. هنگامی که «محمد بن میمون» به مدینه رسید و به خانه ی آن حضرت وارد شد، «موفق» - خادم حضرت جواد علیه الصلوة و السلام - از گاهواره آن حضرت را برداشت و پیش آورد تا «محمد» نامه را به ایشان تقدیم دارد. حضرت به خادم فرمودند تا نامه را در مقابل ایشان باز کند. آنگاه نظر مبارک را بدان جلب کردند. سپس به «محمد» فرمودند: حال چشمانت چگونه است؟ «محمد» گفت که به دلیل بیماری دیدگانش را از دست داده است. حضرت از او خواستند که نزدیک شود. آنگاه دست مبارک را بر چشمان وی کشیدند و در نتیجه نور دیدگانش - بهتر از قبل - به او بازگشت. - «اسماعیل بن عباس هاشمی» از تنگی معیشت، نزد حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام شکایت برد. ایشان سجاده را کنار زده از روی خاک قطعه ای طلای خالص برداشت و به وی مرحمت فرمودند که وزن آن شانزده مثقال بود. (1) . - «محمد بن حمزه ی هاشمی» در حالی که نزد حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام بود، احساس تشنگی کرد. حضرت به او نگاه کرده، فرمودند: تو را تشنه می بینم! عرض کرد: آری. امام علیه الصلوة و السلام به خادم خود دستور داد آب را به او دادند. «هاشمی» از این موضوع اندوهگین شد، زیرا عده ای تصمیم به مسموم کردن امام با آب داشتند (و خوردن آبی که تعلق به آن حضرت داشت، خطرناک بود) هنگامی که خادم، آب را آورد، حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام، نخست از آن آب نوشیدند و سپس به «هاشمی» دادند. مدتی بعد، تشنگی دوباره به سراغ او آمد، حضرت مجددا برای آوردن آب به خادم خود دستور دادند و این بار نیز نخست، خود از آن نوشیدند و بعد به «هاشمی» دادند. این ماجرا که گذشت، «هاشمی» می گفت: گمان می کنم حضرت جواد علیه الصلوة و السلام - همانطور که شیعیان می گویند - از آنچه در دلها می گذرد، باخبر است. (2) . «ابوهاشم جعفری» می گوید: خدمت حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام

ص: 55

رسیدم و سه نامه که عنوان نداشت، همراهم بود. از اشتباهی که در مورد نامه ها رخ داده بود، اندوهگین شدم. امام علیه الصلوة و السلام یکی از نامه ها را گرفتند و فرمودند: این نامه ی «ریان بن شبیب» است. دومی را گرفتند و گفتند: این نامه ی «محمد بن حمزه» است و در مورد سومی نیز فرمودند: این مربوط به فلانی است. من در تحیر فروماندم و حضرت؛ در من نگریسته، تبسم فرمودند. «ابوهاشم» می گوید: ساربانی به من گفت از حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام بخواهم وی را در یکی از کارهایشان بگمارند. خدمت آن حضرت وارد شدم و ایشان را همراه عده ای در حال صرف طعام دیدم. پس سخنی بر زبان نیاوردم. به من امر فرمودند تا من نیز بخورم. سپس به خادم خود فرمودند: شتربانی را که «ابوهاشم» برای او نزد ما آمده، ببین و با خود بیاور! «ابوهاشم» همچنین از حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام درخواست دعا کرده بود تا خداوند او را از خوردن گل که بسیار بدان علاقه داشت، منصرف نماید. امام علیه الصلوة و السلام سکوت کردند و مدتی بعد، به او فرمودند: خدای تعالی، خوردن گل را از سر تو انداخت. (1) . - «عمران بن محمد اشعری» می گوید: به حضور حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام رسیده، عرض کردم: «ام الحسن» به شما سلام می رساند و جامه ای از جامه های شما را برای استفاده به عنوان کفن درخواست می کند. حضرت فرمودند: او از جامه های ما بی نیاز گردید. «عمران» مقصود را درنیافت، تا آن که خبر وفات آن زن را شنید. (2) . - «حسن بن علی» می گوید: مردی نزد حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام آمده، عرض کرد: یابن رسول الله! مرا دریاب، پدرم ناگهان از دنیا رفت و هنگام فوت هزار دینار داشت. در حالی که من عیالوارم و از محل آن پول نیز بی خبر هستم. امام علیه الصلوة و السلام به او فرمودند: وقتی نماز شب را به جای آوردی، صد بار بر «محمد و آل او»

ص: 56

درود بفرست تا پدرت، خود خبرت بدهد. آن مرد، طبق دستور امام علیه الصلوة و السلام عمل کرد. پس پدرش را در خواب دید که به وضع مال اشاره می کرد. هنگامی که پول را (در خواب) برداشت، پدر به او گفت: پسرم این مال را در خدمت امام - علیه الصلوة و السلام - ببر و قصه ی مرا هم بگو! ایشان، خود مرا به این مطلب فرمان داده اند. آن مرد، وقت بیدار شدن از خواب، مال را برداشت و به حضور آن حضرت برد؛ در حالی که بر زبان داشت: حمد مخصوص خدایی است که شما را بزرگ داشت و برگزید. (1) . - «علی بن خالد» می گوید در «عسکر» (سامراء) بودم که مردی از اهالی شام را آوردند و می گفتند ادعای نبوت دارد. ماجرا را از وی پرسیدم. گفت: در رأس الحسین مشغول عبادت بودم که در نیمه های شب، شخصی را پیش چشم خود دیدم. به من گفت: برخیز! برخاستم و در کنارش اندکی راه رفتم. ناگهان خود را در مسجد کوفه دیدم. در آن جا نماز خواندیم و بیرون آمدیم. اندکی دیگر راه رفتیم، ناگهان خود را در مسجدالنبی دیدم. وقتی از آن جا بیرون آمدیم، خود را در مکه دیدم؛ طواف بیت کردیم و بیرون آمدیم. آنگاه خویش را در محل اول خود - در شام - دیدم. آن مرد نیز ناپدید شد و من مبهوت و حیران ماندم که او چه کسی بود. سال بعد، همان شخص سوی من آمد و همچون دفعه ی قبل، همان کار را انجام داد. در لحظه ای که قصد جدا شدن از مرا داشت، وی را به حق کسی که او را قدرت این کارها بخشیده، سوگند دادم تا خود را معرفی کند. پس زبان گشود که: من، محمد بن علی بن موسی بن جعفر - صلوات الله علیهم - هستم. این ماجرا را من برای مردم بازگو کردم تا آن که «محمد بن عبدالملک زیات» (2) از آن باخبر شد. چنان که می بینی دستور دستگیری و زندان کردن مرا صادر کرد و مدعی شد که من ادعای نبوت کرده ام.

ص: 57

«علی بن خالد» پس از شنیدن ماجرای آن مرد، نامه ای به «عبدالملک زیات» نوشت و او را از واقعیت ماجرا باخبر ساخت. اما «عبدالملک» در پشت همان نامه برایش نوشت: به او بگو همان که تو را در یک شب از شام به کوفه و از آن جا به مدینه و مکه می برد و بازمی گرداند، خود از زندان خارجت کند. «علی» از مشاهده ی عناد و دشمنی «عبدالملک» اندوهگین شد و روز بعد، صبح زود به زندان رفت تا آن مرد شامی را به صبر برای رسیدن فرج بخواند. هنگامی که به زندان رسید، دید زندانبانان هراسان و سراسیمه هستند و می گویند: مردی که از شام بدین جا آورده بودند، نیست؛ نمی دانیم زمین دهان گشوده یا پرنده ای وی را ربوده است. «علی بن خالد» که زیدی مذهب بود، پس از این ماجرا به امامت معترف می شود و اعتقادش درست می گردد. (1) . - «عبدالله بن رزین» می گوید: در مدینة الرسول - صلی الله علیه و آله و سلم - مجاورت داشتم. هر روز حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام را می دیدم که هنگام ظهر به مسجد آمده، در صحن به سوی قبر حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می رفتند و دوباره بازمی گشتند به طرف خانه ی حضرت فاطمه ی زهرا علیها الصلوة السلام، کفش از پای مبارک بیرون می کردند و به نماز می ایستادند. با خود اندیشیدم وقتی امام علیه الصلوة و السلام تشریف آوردند، از خاک محل پای ایشان برمی دارم. روزی به انتظار نشستم تا به مقصودم نایل آیم. هنگام ظهر مرکب حضرت وارد شد. اما ایشان در جای هر روزه فرود نیامدند. قدم

ص: 58

بر سنگی که در درب مسجد قرار داشت، نهادند و از مرکب به زیر آمدند. آنگاه به کارهای همیشگی خود پرداختند. با خود گفتم: در این جا نمی توان مقصود را حاصل کرد. به حمام می روم و در آن جا از خاک پایشان برمی دارم. از این و آن پرسیدم تا آن که دانستم به حمامی که در بقیع است و متعلق می باشد به مردی از اولاد طلحه، تشریف می برند. پیرامون روز حمام رفتن ایشان نیز سؤال کردم و در همان روز به درب حمام رفتم و نزد مرد صاحب حمام به صحبت نشستم و منتظر ورود آن حضرت شدم. آن مرد گفت: اگر می خواهی به حمام بروی، قبل از آمدن «ابن الرضا» برو؛ زیرا وقتی او قصد حمام رفتن داشته باشد، کس دیگر اجازه ی داخل شدن را ندارد. پرسیدم: «ابن الرضا» علیه الصلوة و السلام کیست؟ گفت: مردی از آل محمد علیهم الصلوة و السلام که ورع بسیار دارد و صالح است. در همین اثنا، امام علیه الصلوة و السلام تشریف آورده قدم بر حصیری نهادند که پیش از ورودشان چند غلام آن را گسترده بودند و با ورود در حجره، سلام دادند. رو به مرد کردم و گفتم: این همان مردی است که وی را به صلاح و تقوی وصف کردی؟ گفت: ای مرد، او هیچ گاه چنین عملی را انجام نداده بود. پیش خود دانستم که این کار مربوط به قصد من است و من در حق ایشان جفا کرده ام. بدین سبب با خود گفتم: منتظر بیرون آمدن آن حضرت می شوم؛ شاید آنگاه به مقصودم برسم. وقتی که امام علیه الصلوة و السلام از حمام بیرون آمدند و لباس بر تن کردند، فرمان دادند تا مرکب وارد شود. ایشان از روی حصیر، سوار بر مرکب شده، تشریف بردند. به خود گفتم: به خدا سوگند، او را آزردم و دیگر پی این کار نگردم و دست از مقصود بردارم. تصمیم قاطع گرفتم و هنگام ظهر، آن حضرت را که به مسجد می آمدند، دیدم که در جای همیشگی فرود آمدند و وارد حرم شده، پس از زیارت قبر رسول خدا - صلی الله علیه و آله و سلم - به خانه ی حضرت فاطمه علیها الصلوة و السلام رفتند و با بیرون آوردن کفش، آغاز به نماز کردند. (1) . - «اسماعیل بن مهران» نقل می کند: هنگامی که برای بار اول، حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام از مدینه خارج شدند، عرض کردم: جانم فدای شما، از عاقبت این سفرتان ترسانم، پس از شما امر امامت با کیست؟ چهره ی مبارک را در حالی که متبسم بود،

ص: 59

به طرف من گرفتند و فرمودند: آن طور که اندیشیدی، در این سال، برای من حادثه ای رخ نمی دهد. سپس برای بار دوم، هنگامی که از مدینه - برای دیدار با «معتصم» - خارج می شدند، به حضورشان رسیده، عرض کردم: در حال خروج از مدینه هستید، امام بعد از شما کیست؟ حضرت گریستند؛ به گونه ای که محاسن ایشان تر شد. آنگاه رو به من کرده، فرمودند: حادثه، در این سفر برایم رخ می دهد و امر امامت، پس از من، از آن پسرم «علی» علیه الصلوة و السلام است. (1) . - «عمر بن زید» روایت می کند: از حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام درباره ی نشانه ی امام سؤال کردم. فرمودند: کسی که قادر به انجام این کار باشد. آنگاه دست مبارک خود را بر سنگی نهادند و اثر انگشتان در سنگ به جای ماند. «عمر» می گوید: از آن حضرت دیدم که آهن را بدون داغ کردن، می کشیدند و طولانی می کردند و با انگشتر خود، بر سنگ، مهر می زدند. (2) . - «ابوصلت هروی» پس از به شهادت رسیدن حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام، توسط «مأمون»، زندانی گردید. یکسال در زندان بر او گذشت تا آن که کار بر وی سخت شد و دلتنگی او را پیش آمد. خداوند را به حضرت رسول و خاندانش - سلام الله علیهم اجمعین - سوگند داد تا وی را آزاد نماید. به ناگاه، حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام در زندان بر او وارد شده، فرمودند: «ای اباصلت، کار بر تو سخت گردید و دلتنگ شده ای، برخیز و بیرون برو.» آنگاه امام علیه الصلوة و السلام با دست مبارک بر زنجیرها زدند و همگی باز شد و «اباصلت» را پیش چشم زندانبانان - بدون آن که ایشان کلامی بگویند - آزاد کردند. پس از این، حضرت به وی فرمودند: در امان و حفظ خداوند برو که دیگر چنین اتفاقی برایت رخ نمی دهد و دست آنان نیز از تو کوتاه خواهد شد. (3) .

ص: 60

- «ابن ارومه» می گوید: زنی مقداری زیورآلات و پول و لباس برایم آورد تا آنها را به حضور حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام برسانم. از آن جا که یقین داشتم، تمام اجناس مذکور از آن اوست، در مورد این که آیا شریکی هم دارد یا خیر، سؤالی نکردم. آنها را به همراه کالاهای دیگری که سایر شیعیان داده بودند، با خود به مدینه بردم و خدمت امام علیه الصلوة و السلام نوشتم. از طرف فلانی، کالای فلانی و از سوی فلان زن، کالای فلان را فرستادم. پاسخ چنین بود: آنچه را از طرف فلانی و آن دو زن فرستاده بودی، رسید؛ خداوند قبول فرماید و از تو راضی باشد و در دنیا و آخرت، همراه ما قرارت دهد. از آن جا که در پاسخ، به دو زن اشاره شده بود، در مورد این که نامه از امام معصوم باشد، تردید کردم. زیرا یقین داشتم کلیه ی اجناس، مربوط به همان یک زن بوده است. در بازگشت به شهر، آن زن نزد من آمد و از وصول کالاهای مربوط به خود و خواهرش پرسید و نیز از آنچه به خودش اختصاص داشت، آگاهم کرد. خداوند را سپاس گفتم و آنچه توهم کرده بودم، از بین رفت. - «محمد بن سهل یسع» نقل می کند: زمانی مقیم مکه بودم. پس به مدینه رفتم و در آن جا به حضور حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام رسیدم. می خواستم لباسی از ایشان تقاضا کنم، اما مجال دست نیامد. تصمیم گرفتم خدمت ایشان نامه ای بنویسم و ضمن آن

ص: 61

درخواست کنم. به مسجد رفتم تا دو رکعت نماز گذارده، استخاره کنم. اگر خوب بود، اقدام نمایم و الا نامه را پاره کنم، سرانجام از این تصمیم نیز درگذشتم و از مدینه خارج شدم. در حین رفتن، مردی را دیدم که به همراه خود جامه ای میان یک دستمال داشت و از بین کاروان شتران می گذشت و از این و آن سراغ «محمد بن یسع قمی» را می گرفت. هنگامی که مرا یافت، گفت: آقای تو این لباس را برایت فرستاده است. «احمد بن محمد بن عیسی» - فرزند او - می گوید: پس از مرگ، من وی را غسل دادم

ص: 62

و در آن لباس کفن کردم. - «صالح بن محمد بن صالح بن داود یعقوبی» روایت می کند: هنگامی که حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام برای استقبال از مأمون، قصد رفتن به ناحیه ی شمال را داشتند، فرمان گره زدن دم مرکب خویش را صادر نمودند. نظر به آن که هوا در آن روز صاف بود و رطوبتی در خود نداشت، یکی از آنها که در خدمتش بودند، گفت: ایشان به این محل آشنا نیستند و گره زدن دم مرکب دلیلی ندارد. هنوز بیش از اندکی راه نرفته بودیم که راه را گم کردیم و در گل و لای فراوان فرو رفتیم. به قدری گل آلود شدیم که جامه های ما تغییر کرد و هیچ یک از ما - جز حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام - سالم نماند. (1) . - «ابراهیم بن سعید» می گوید: خدمت حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام نشسته بودم که اسبی ماده از پیش دیدگان ما عبور کرد. امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: این اسب، امشب کره ای خواهد زایید که پیشانیش سفید است و اندک سپیدی نیز در صورت دارد. از ایشان اجازه خواستم و با صاحب آن رفتم و تا شب با او به صحبت مشغول

ص: 63

بودم. سرانجام همان گونه که حضرت فرموده بودند، کره ی اسب متولد شد. خدمت حضرتش که بازگشتم، فرمودند: ای زاده ی سعید، آیا در مورد آنچه دیروز به تو گفتم، تردیدی نمودی؟ آن که در خانه داری، فرزندی یک چشم به دنیا خواهد آورد. «ابراهیم» می گوید: زن وضع حمل کرد و به خدای محمد - صلی الله علیه و آله و سلم - سوگند که فرزند یک چشم داشت. (1) . - «موسی بن قاسم» می گوید: مردی از شیعیان به نام «اسماعیل» با من درباره ی حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام مشاجره کرد و به من گفت: بر آن حضرت واجب بود که مأمون را به اطاعت خدا فراخواند. من در پاسخ او درماندم. از او جدا شده، به منزل آمدم و به بستر رفتم. در خواب، به ملاقات حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام نائل شدم. عرض کردم: فدایت گردم، اسماعیل به من گفت فراخواندن مأمون به اطاعت خداوند بر پدر شما واجب بود و من در پاسخ او درماندم. امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: همانا امام کسی همچون تو و دوستان تو را که از ایشان تقیه نمی کنند، به سوی خداوند فرامی خواند. از خواب بیدار شدم و برای طواف خارج شدم، در آن جا اسماعیل را دیدم و فرموده ی آن حضرت را که به خاطر داشتم، بر زبان آوردم. گویی زبانش بند آمده بود، هیچ نگفت. سال بعد به مدینه رفتم و خدمت امام جواد علیه الصلوة و السلام شرفیاب شدم. مرا در جایگاه خادم نشاندند. هنگامی که حضرت از نماز فارغ شدند، فرمودند: ای موسی، سال گذشته، اسماعیل با تو درباره ی پدرم چه گفت؟ من آنچه به یاد داشتم، عرض کردم و نیز آنچه را حضرت در خواب به من فرموده بودند و جوابی که به اسماعیل داده بودم و ناتوانی او را در پاسخ، متذکر شدم. (2) . - «احمد بن علی بن کلثوم سرخسی» مردی از شیعیان را به نام «ابوزینب» ملاقات کرد و از وی درباره ی «حکم بن بشار مروزی» و نشانه ای که در گلوی اوست، سؤال کرد. به او گفت: من در گلوی وی چیزی شبیه یک خط دیده ام و این گویی اثر سر بریدن است. هر بار که این سؤال را از «ابوزینب» جواب می خواست، به نتیجه نمی رسید و «ابوزینب» چیزی به او نمی گفت. تا آن که سرانجام «ابوزینب» چنین گفت: در زمان حضرت جواد علیه

ص: 64

الصلوة و السلام ما هفت نفر بودیم و در بغداد، اتاقی داشتیم. «حکم» نزدیک عصر بیرون رفت و آن شب بازنگشت. در نیمه های شب، نامه ای از حضرت جواد علیه الصلوة و السلام به دست ما رسید که خبر می داد دوست خراسانی شما کشته شده و در میان نمدی، در فلان زباله دانی است. بروید و او را چنین و چنان مداوا کنید. دوستان او به همان مکان رفتند و او را همان گونه که امام علیه الصلوة و السلام توصیف فرموده بودند، یافتند و طبق دستور آن حضرت مداوا نمودند تا شفا یافت. گویا او به خانه ی عده ای رفته بود که پس از شناسائی او، حلقومش را بریده، در نمدی پیچیدند و در زباله دانی افکندند. «احمد» که این داستان را از «ابوزینب» شنید، از منکران رجعت بود و با اطلاع از این واقعه، دست از انکار برداشت. (1) . - «میسر بن محمد بن ولید بن زید» روایت می کند که به خانه ی امام جواد علیه الصلوة و السلام رفت و مردم بسیاری را در آنجا مشاهده کرد. نزد مسافری که در گوشه ای نشسته بود، در انتظار ماند تا ظهر شد. برخاست و نمازهای نافله و ظهر را به جا آورد و سپس نماز عصر را خواند. آنگاه حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام را در پشت سر خود دید. با احترام برخاست و بدیشان سلام کرد. دست و پای مبارک امام را بوسید و دوباره نشست. حضرت تردید داشت. امام علیه الصلوة و السلام به وی فرمودند: سلم! «میسر» گفت: سلام دادم. امام دوباره فرمودند: سلم! عرض کردم: سلام دادم. امام برای بار سوم در چهره ی او متبسم نگاه کردند و فرمودند: وای بر تو: سلم! «میسر» ناگهان متوجه غفلت خود گردید و هوشیار شد و حق را دریافت. لذا عرض کرد: یابن رسول الله! تسلیم شما هستم و به امامت شما خشنودم. «میسر» می گوید: سوگند به خدا، غم از من دور شد و هر بیماری که در دل نسبت به امامت داشتم، از بین رفت، حتی اگر سعی می کردم تا در دل شکی نسبت به او ایجاد کنم، دیگر قادر نبودم. روز بعد، دوباره به منزل آن حضرت آمدم و کسی را ندیدم، در حالی

ص: 65

که منتظر ورود کسی بودم. دلگیری از این موضوع، به علاوه ی گرمای شدید و گرسنگی بسیار، مرا بر آن داشت تا برای از بین بردن عطش، قدری آب بنوشم. در همین موقع، خادمی به سوی من آمد و در دست فراهم آمده ای از غذاهای رنگارنگ داشت. خادم دیگری نیز به همراه او بود و با خود طشت و آفتابه ای آورده بود. به من گفت: آقا و سرورت فرمان می دهد دستها را بشویی و غذا میل کنی. به فرمان عمل کردم. حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام تشریف آوردند، به احترامشان برخاستم. دستور به نشستن و صرف طعام دادند. آن خادم را نیز فرمودند با من غذا بخورد. هنگامی که از این کار فراغت یافتم و سفره برچیده شد، خادم به برچیدن آنچه از سفره بر زمین ریخته بود، پرداخت. امام علیه الصلوة و السلام به وی فرمودند: آنچه در صحراست اگر چه ران گوسفند باشد، رها کن و آنچه را در خانه هست، بردار و بخور، که در آن خشنودی خدای تعالی و مایه ی جلب روزی و شفای بیماری هاست. سپس امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: بپرس! گفتم: قربانت گردم، نظرتان درباره ی مشک چیست؟ فرمودند: حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام دستور دادند تا مشکی برای ایشان تهیه شود. «فضل بن سهل» به ایشان نوشت: مردم این کار را برای شما عیب می شمارند. امام علیه الصلوة و السلام مرقوم فرمودند: ای «فضل»، آیا نمی دانی یوسف صدیق که پیامبر بود، لباس ابریشمین، آراسته به طلا و نقره می پوشید و این کار لطمه ای به نبوت و حکمت او وارد نساخت؟ و برای «سلیمان بن داود» کرسی طلایی و نقره ای، مرصع به زیور و به گوهر ساختند و پله ای از طلا و نقره برایش گذاردند که هرگاه بر آن بالا می رفت، جمع می شد و هرگاه پایین می آمد، در مقابلش گشوده می شد. ابر سپیدی بر او سایه می افکند و جن و انس در اجرای اوامر او آماده بودند. باد به فرمانش حرکت می کرد، درندگان و حیوانات وحشی و نیز حشرات برایش خوار و افتاده بودند و در اطراف او می گشتند. بزرگان نزدش رفت و آمد می کردند و همه ی اینها هیچ زیانی بدو نمی رساند و از نبوت او نزد خدای متعال چیزی نکاست. همانا خداوند، خود می فرماید: «قل من حرم زینة الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق قل هی للذین آمنوا فی الحیوة الدنیا خالصة یوم القیامة» (1) .

ص: 66

«بگو چه کسی زینت های خدایی را که خود برای بندگانش بیرون آورده و نیز رزق حلال را حرام کرده است؟ بگو اینها از آن کسانی است که در دنیا ایمان آورده و در روز قیامت، از مخلصان هستند.» آنگاه دستور دادند برای ایشان غالیه ای تهیه کنند که قیمت آن چهار هزار دینار شد. وقتی آن را به حضورشان آوردند، حضرت به زیبائی آن نظر فرمودند و فرمان دادند نوشته ای که بر آن «عوذه» باشد در آن غالیه قرار دهند و گفتند: چشم زدن، راست و صحیح است. من خدمت حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام عرض کردم: فدایت گردم، از محبت و دوستی شما، چه چیز به دوستانتان می رسد؟ امام پاسخ دادند: حضرت امام صادق علیه الصلوة و السلام غلامی داشتند که هرگاه به مسجد درمی آمدند، آن غلام، قاطرشان را نگاه می داشت. در یکی از روزها که آن غلام کنار در مسجد نشسته بود، گروهی از خراسان به شهر درآمدند و یکی از آنان، نزد او که افسار قاطر را در دست داشت، رفته، پرسید: چه کسی در مسجد است؟ غلام گفت: مولا و سرورم، حضرت امام صادق علیه الصلوة و السلام! آن مرد گفت: ای غلام ممکن است از ایشان بخواهی تا مرا به جای تو قرار دهند و من مملوک و غلامشان گردم؟ در عوض، من تمامی اموال خود را به تو می دهم و بدان که املاک زیادی دارم و مردی ثروتمند هستم. همه را بر این مطلب گواه می گیرم و می نویسم؛ تو به خراسان می روی و آنها را می گیری و من، اینجا به جای تو می مانم. غلام گفت: از مولا و سرورم حضرت امام صادق - علیه الصلوة و السلام - می پرسم! وقتی که آن حضرت از مسجد بیرون آمدند، غلام قاطر را پیش آورد و امام بر مرکب سوار شده تا به منزل رسیدند. غلام عرض کرد: خدمتگزاری من به آستان مولا و سرورم استوار است و چنانکه می دانید مدت بسیاری است در خدمت شما هستم، اینگ اگر خدایتعالی خیری را برای من رقم زده باشد، شما از آن ممانعت می کنید؟ حضرت فرمودند: من که از جانب خود به تو می بخشم، از بخشش دیگری تو را منع می نمایم؟ هرگز! آنگاه غلام، داستان مرد خراسانی را باز گفت. حضرت فرمودند: اگر می خواهی ترک خدمت ما بگوئی، تو را می فرستم، اما چنانچه هنوز مایل به خدمت هستی، تو را می پذیرم. غلام تمایل به رفتن داشت. حضرت فرمودند: به خاطر مدت مدیدی که با ما بودی، تو را پندی می دهم. غلام گفت: بفرمائید! حضرت فرمودند: «در روز قیامت حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم به نور خداوند آویخته و دامان

ص: 67

لطف و رحمت وی را گرفته است. همچنین حضرت امیرالمؤمنین، حضرت فاطمه، حضرت حسن، حضرت حسین و دیگر ائمه از فرزندان او - که سلام و درود خداوند بر تمامی ایشان باد - به همین گونه خواهند بود. شیعیان ما، در کنار ما هستند و هر کجا که ما داخل شویم، آنان نیز داخل می شوند و هر کجا ما وارد شویم، آنان نیز وارد می شوند و در منازل ما سکونت خواهند داشت». غلام که این را شنید، عرض کرد: در خدمت شما می مانم و آنچه را که شما فرمودید، برمی گزینم. حضرت امام صادق علیه الصلوة و السلام نیز هزار درهم به وی عطا کردند و گفتند: این برای تو از مال خراسانی بهتر است. غلام نزد آن مرد رفت و آنچه را از امام علیه الصلوة و السلام شنیده بود، به او گفت. خراسانی اجازه ی ورود خواست و در خدمت امام علیه الصلوة و السلام از شدت محبت خود سخن گفت. حضرت حرف او را پذیرفتند و ضمن تشکر از او، برایش دعا فرمودند. سپس دستور دادند چند تا «عمامه» بیاورند. امام علیه الصلوة و السلام هنگامی که عمامه ها حاضر شد، به آن مرد خراسانی فرمودند: بردار که به زودی بدان نیازمند خواهی شد. او پذیرفت و از مدینه خارج شد. در بازگشت به خراسان، راه را بر او بستند و آنچه را داشت - غیر از عمامه ها از او گرفتند. وی تعدادی از عمامه ها را که بتواند او را به خراسان برساند، فروخت. (1) . - «محمد بن سنان» هنگامی که با حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام در مکه بود، از درد چشم، خدمت ایشان شکایت برد. حضرت کاغذی خواسته، برای فرزندشان حضرت جواد علیه الصلوة و السلام نامه ای نگاشتند و آن را به خادم دادند و فرمان پنهان داشتن آن را به خادم صادر کردند. آنگاه به «محمد بن سنان» فرمودند تا با خادم برود. چون به مدینه رسیدند، «محمد بن سنان» از خادم حضرت جواد علیه الصلوة و السلام - موفق - درخواست ملاقات با آن حضرت را کردند. موفق، ایشان را در آغوش گرفته، نامه را در مقابل آن حضرت گشود. ایشان در نامه نظر فرموده، سر مبارک به طرف آسمان بلند کردند و گفتند: شفا یافت. و چند بار این را تکرار کردند. درد چشم «محمد» به تمامی برطرف

ص: 68

گردید و چنان بصیرتی یافت که هیچ کس آن را نداشت. آنگاه رو به حضرت کرد و گفت: خدای تعالی شما را بزرگ این امت قرار دهد، همان طور که عیسی را بزرگ و رئیس بنی اسرائیل قرار داد، ای شبیه منجی فطرس! «محمد بن مرزبان» می گوید: به «محمد بن سنان» گفتم: مقصود از «ای شبیه منجی فطرس» چه بود؟ گفت: خداوند بر «فطرس» - که از فرشتگان بود - خشم گرفت. بال هایش کنده شد و در یکی از جزایر زمین افتاد. هنگام ولادت حضرت حسین علیه الصلوة و السلام، خدای تعالی به «جبرئیل» فرمود تا خدمت حضرت رسول الله - صلی الله علیه و آله و سلم - میلاد آن حضرت را تبریک بگوید. «جبرئیل» که دوست «فطرس» بود، بر آن جزیره گذشت و او را از تولد حضرت حسین علیه الصلوة و السلام و مأموریت الهی خود خبردار کرد. آنگاه به او گفت: آیا می خواهی تو را نزد حضرت محمد - صلی الله علیه و آله و سلم - ببرم تا از تو شفاعت فرمایند؟ «فطرس» گفت: آری! «جبرئیل» او را بر بال خود نشاند و خدمت حضرت رسول - صلی الله علیه و آله و سلم - آورد. پس از عرض تبریک میلاد حضرت حسین علیه الصلوة و السلام، داستان «فطرس» را به عرض رسانید. حضرت به «فطرس» فرمودند تا خود را به گاهواره ی حضرت حسین علیه الصلوة و السلام بمالد. او نیز چنین کرد. خداوند بالهایش را ترمیم کرد و او را در بین فرشتگان، به مقامی که داشت، بازگرداند. (1) . «فطرس» به حضرت رسول خدا - صلی الله علیه و آله و سلم - عرض کرد: حضرت حسین علیه الصلوة و السلام را بر من حقی است که بدین گونه ادا می کنم، پس هیچ زائری او را زیارت نمی کند و هیچ مسلمانی به او سلام نمی دهد و درود نمی فرستد، مگر آن که زیارت و سلام و درود او را خدمت حضرت حسین علیه الصلوة و السلام ابلاغ می کنم. (2) . «فطرس» افتخار می کرد و می گفت: چه کسی همچو من است که آزاد شده ی حسینم! (3) . روایت شده است که موجب خشم خداوند بر او، همانا امتناع وی از پذیرفتن ولایت

ص: 69

حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه الصلوة و السلام بوده است و حضرت پیامبر - صلی الله علیه و آله و سلم - ولایت را بر او عرضه کرد و این بار مورد پذیرش او قرار گرفت. این بود که حضرت وی را به مالیدن به گاهواره ی حضرت حسین علیه الصلوة و السلام فرمان داد. (1) . - همچنین پرتوی از نور الهی، بر گرد آورنده و مؤلف این گوهرهای درخشان، تابیدن گرفته است که تفصیل آن چنین است: به آستان آن بزرگواری که سرشار از عظمت قدسی است، منزل کردم و بدان جناب بلند مرتبه و منیع پناه بردم. روزی که دریافتم هیچ یک از وسایل پزشکی نمی تواند بیماری مرا درمان کند، شش سال از دردی که در کمر و سرین چپ و ساق پا تا پشت پایم احساس می کردم، می گذشت تا جایی که گاهی در نماز به اشارت، رکوع می کردم و راه رفتن تا حرم مطهر براستی برایم مشکل شده بود، و نیز در روز شهادت حضرت ابوجعفر جواد علیه الصلوة و السلام - در آخر ماه ذی القعده - به ایشان که «باب المراد» هستند، متوسل آمدم. از آب زعفرانی که معمولا در مراسم سوگواری ایشان موجود بود، گرفتم و بر مواضع درد مالیدم و مابقی را نوشیدم. آنگاه سه ماه به انتظار لطف و مرحمتش ماندم. تا آن که پس از زیارت اربعین، راهی مرقد مقدس شدم، به قصد پناهندگی؛ زیرا که او پناهگاه بنده و بازگشت گاه اوست به سوی مولا و سرورش. از شیعه، چه جای شگفتی، اگر به آستان امامش پناه برد و بر خواسته اش اصرار ورزد. این، فرمایش صادق اهل بیت، حضرت امام جعفر علیه الصلوة و السلام است که: «شیعتنا خلقوا من فاضل طینتنا فلهم معنا قرابة یفرحون لفرحنا و یحزنون لحزننا و قد اوذوا فینا و لم نؤذ فیهم فنحن نتألم لتألمهم و نترحم علیهم کل صباح و مساء» «شیعیان ما از اضافه ی گل ما آفریده شده اند. پس با ما خویشاوندی دارند؛ برای شادی ما خوشحال و برای اندوه ما، محزون می شوند. آنان برای هواداری ما آزار می بینند، ولی ما برای آنان اذیت نمی شویم و از همین رو، درد ایشان ما را متألم می کند و هر صبح و شام ما را به ترحم بر آنان وامی دارد.»

ص: 70

ده روز مقیم کاظمین شدم و به ایشان متوسل گشتم. اما نسیمی از عنایات قدسی آن حضرت بر من وزیدن نگرفت و از تحصیل بهبودی مأیوس شدم. هنگام فجر، نزدیک ضریح رفتم و همراه با ناراحتی، در حالی که خود نمی دانستم چه بر زبان می آورم، شکوه ها کردم. سپس کمر و پایم را به قبر مالیدم و جد بزرگوارش حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام و نیز حضرت علی اصغر - شیرخوار دشت کربلا - را شفیع قرار دادم. بعد از حرم خارج شدم و به قصد عیادت از یکی از برادرانم، از بازار استرآبادی گذشتم. از احساس نکردن درد، گمان کردم به دلیل راه نرفتن روی آن پا و طبعا وارد نشدن فشار بر آن است. قدری بررسی کردم و بیش از دو ساعت راه رفتم. به برکت توجه حضرت ابوجعفر جواد علیه الصلوة و السلام - آن «باب المراد» - به بنده ای از بندگانش، از آن لحظه تا کنون که بیش از ده سال می گذرد، هیچ دردی احساس نکرده ام. و این، نه شگفت است از امامانی که خداوند آنان را رحمت بی دریغ برای همگان قرار داده است و به یمن وجود ایشان به بندگان، روزی می رسد، و زمین، سبزه زار گیاه و گل می شود و کوه ها بر سینه ی آن استوار می ماند، که اگر نبودند، زمین اهل خویش را فرو می بلعید. کراماتی که با آن عمر کم، شد از ابوجعفر زبان یا خامه، کی یارای گفت و اکتتاب آمد «حکم» نامی که از اعیان شیعه بود، کشتندی سرش ببریده دیدندی به دکان بر تراب آمد به تن، شد، سر، بپیوستی و کردش چون مسیح احیا زعیسی، کی سر ببریده احیا در کتاب آمد؟ فلسطینی به باغ معتصم دید آن امام و گفت: فلسطین موطنم، کی ممکنم سویش ایاب آمد؟ گرفتش دست و گفتش: چشم بند، آن دم فلسطین دید شهش غائب شد، افسوسش همی زان اغتیاب آمد وضو زیر درخت خشک سدر، آن شه به کوفه ساخت شدی سبز و ثمر دادی، که چون عناب ناب آمد به کشتی شیعیان را ناخدا بنشاند و شه خاتم به شط افکند و کشتی بسته از رفتن در آب آمد

ص: 71

ستاد آن کشتی، او دانست کاین زانگشتر شه شد به کشتی شیعه بنشاندی، پشیمان زارتکاب آمد (1) .

ص: 72

«بر بستر صبر بیارام و قلاده ی فقر در گردن گذار (1) و دست از شهوتها بردار و با هوای نفس مخالفت کن و بدان که هیچ گاه دور از نگاه خداوند نیستی، پس خود بنگر که چگونه هستی.» - به یکی از دوستانشان نوشتند: «اما هذه الدنیا فانا مغرقون فمن کان هواه هوی صاحبه و دان بدینه فهو معه حیث کان و الاخرة دارالقرار و ان تاخیر التوبة اغترار و طول التسویف حیرة و الاعتلال علی الله هلکة و الاصرار علی الذنب أمن لمکر الله و لا یأمن مکر الله الا القوم الخاسرون.» «اما این دنیا، پس همه ی ما غرقه آنیم و هر کس به هوای نفس دوست و قرینش گراید و متدین به دین او گردد، پس در همه جا با اوست. و اما آخرت، خانه ی بقاست. تأخیر در توبه، موجب زیان است و کار امروز به فردا افکندن، سبب سرگردانی. طغیان بر خداوند، هلاک است و اصرار بر گناه دلیل آن است که گنهکار خود را از مکر خدای تعالی در امان می بیند، حال آن که کسی جز مردم زیانکار خویش را از مکر خدا در امان نمی بیند.» - برای امام (علیه السلام) پارچه های قیمتی فرستادند. در راه، دزد آنها را به سرقت برد. حمل کننده ی پارچه ها ماجرا را به وسیله نامه به اطلاع آن حضرت رساند. حضرت، به خط خویش مرقوم فرمودند: «ان انفسنا و اموالنا من مواهب الله الهنیئة و عواریه المستودعة یمتع بما متع منها فی سرور و غبطة و یاخذ ما اخذ منها فی أجر و حسبة فمن غلب جزعه علی صبره حبط اجره و نعوذ بالله من ذلک.» «جان و مال ما از مواهب خوشایند الهی است که همچون امانتی به ما سپرده شده است. بهره می دهد آنچه در خوشی و سرور از آن بهره گرفته شده و دارای مزد و پاداش است آنچه از ما می گیرند. بنابراین آن که بی قراری را بر صبر مسلط گرداند، اجرش از بین می رود و ما پناه بر خدا می بریم از آن که چنین گردد.»

ص: 74

- «من اصغی الی ناطق فقد عبده فان کان الناطق عن الله فقد عبدالله و ان کان الناطق عن لسان ابلیس فقد عبد ابلیس.» «آن که به گوینده ای گوش فرا می دهد، همانا وی را پرستیده است. پس هرگاه، گوینده سخن از خداوند بگوید، شنونده خداوند را پرستیده است و اگر گوینده زبان شیطان باشد، شنونده شیطان را پرستش کرده است.» - «اظهار الشی ء قبل ان یستحکم مفسدة له و المؤمن یحتاج الی خصال ثلاث توفیق من الله و واعظ من نفسه و قبول ممن ینصحه.» «بر ملا ساختن امری، پیش از استحکام آن، باعث فسادش می شود. (1) و مؤمن به سه صفت نیاز دارد: توفیق از جانب خداوند، وعظ از جانب نفسش و پذیرش از نصیحت گر.» - «التحفظ علی قدر الخوف.» «احتیاط به اندازه ی ترس آدمی است.» - «الایام تهتک لک الأمر عن الاسرار الکامنة.» «روزگار از رازهای پنهان، برایت پرده برمی دارد.» - «من انقاد الی الطمأنینة قبل الخبرة فقد عرض نفسه للهلکة و العاقبة المتعبة» «آن که پیش از آزمودن، اعتماد کند، خویشتن را در معرض هلاکت و عاقبت ناگوار قرار داده است.»

ص: 75

- «قد عاداک من ستر عنک الرشد اتباعا لما تهواه.» «آن که برای پیروی از خواسته های تو، راه رشد را بر تو پنهان دارد، با تو دشمنی کرده است.» - «راکب الشهوات لاتقال عثرته.» «آن که بر مرکب شهوات می راند، لغزشهای نابخشودنی دارد.» - «الثقة بالله ثمن لکل غال و سلم لکل عال» «اطمینان به خداوند، بهای هر چیز ارزشمند است و برای ترقی و بلند مقامی، چونان نردبان است.» - «کیف یضیع من الله کافله.» «چگونه کسی که خدای تعالی کفیل او است، هلاک می شود.» - «کیف ینجو من الله طالبه.» «چگونه کسی که خدای تعالی در تعقیب اوست، نجات می یابد» - «من انقطع الی غیر الله و کله الله الیه.» «کسی که از خداوند منقطع گردد، خدایتعالی او را به خود وامی گذارد.» - «من عمل علی غیر علم کان ما یفسد اکثر مما یصلح.» «کسی که از روی بی علمی عمل کند، فساد و تباهی عمل او، از صلاح آن بیشتر است.» (1) . - «من لم یعرف المصادر اعیته الموارد.» «کسی که ابتدای امور را نمی شناسد، پایان کارها وی را گمراه می کند.»

ص: 76

- «هجر المداراة مقاربة للمکروه.» «ترک مدارا انسان را به ناملایمات نزدیک می سازد.» (1) . - «مصاحبة الشریر کالسیف المسلول، یحسن منظره و یقبح أثره.» «همنشینی با بدکار همچون شمشیر برهنه ای است که منظره اش زیبا و اثرش زشت و ناپسند است». - «لا تکن ولیا لله تعالی فی العلانیة و عدوا له فی السر.» «در آشکارا دوست خدا و در پنهانی دشمن او مباش.» - «کفی بالمرء خیانة ان یکون امینا للخونة.» «از خیانت همین مقدار برای آدمی بس که مورد اطمینان خائنان باشد.» - «لا تعادین احدا حتی تعرف الذی بینه و بین الله فان کان محسنا فلا تعاده و ان کان مسیئا فان علمک به یکفیکه فلا تعاده» «هرگز با کسی دشمنی مکن تا رابطه ی بین او و خداوند را بشناسی، اگر او نیکوکار است، با وی دشمنی مکن و اگر بدکار است و گناهکار، شناخت تو از وی، برایت کفایت می کند؛ پس دست از دشمنی با او بردار» (2) .

ص: 77

- «اذا نزل القضاء فقد ضاق الفضاء.» «هنگامی که قضاء (و حکم الهی) فرود آید، فضا تنگ می آید.» - «الحوائج تطلب بالرجاء و هی تنزل بالقضاء.» «حاجت ها به امیدی خواسته می شود و به حکم قضاء فرود می آید.» - «العافیة احسن عطاء.» «عافیت بهترین بخشش (الهی) است.» - «عز المؤمن غناه عن الناس.» «عزت مؤمن بی نیازی او از مردم است.» - «لا یضرک سخط من رضاه الجور.» «دشمنی کسی که راضی به ظلم است، به تو آسیب نمی رساند.» - «الشهوات من ضعف القلب.» «شهوتها ناشی از ضعف و زبونی دل است.» - «من لم یرض من اخیه بحسن النیة لم یرض بالعطیة.» «کسی که از حسن نیت برادر مومنش راضی نشود، بخشش وی، او را خشنود نخواهد کرد. - «القصد الی الله بالقلوب ابلغ من اتعاب الجوارح بالاعمال.» «رفتن به سوی خدا با قلب، از به زحمت انداختن تن، به واسطه ی عمل، رساننده تر است.» - «تعز عن الشی ء ان منعته بقلة صحبته اذا اعطیته.» «اگر چیزی به تو داده نشد، خود را به این که زمان داشتن آن کوتاه است، تسلی

ص: 78

بخش.» (1) . - «التقوی عز و العلم کنز و الصمت نور.» «تقوی، عزت و علم، گنج و سکوت، نور است.» (2) (3) - «ما هدم الدین مثل البدع.» «دین را چیزی مانند بدعتها از بین نبرده است.» - «لا یزیل الوقار مثل الطمع.» «وقار را چیزی همچون طمع از میان نمی برد.» - «بالراعی تصلح الرعیة.» «رعیت به وسیله ی شبان اصلاح می شود» - «بالدعاء تصرف البلیة.» «بلا به وسیله ی دعا مرتفع می شود.»

ص: 79

- «من شم اجیب.» «هر که دشنام دهد، پاسخش داده می شود.» - «من تهور اصیب.» «هر که جسارت ورزد، گرفتار می آید.» - «اهل المعروف احوج الی اصطناعه من اهل الحاجة لان لهم اجره و فخره و ذکره» «نیکوکاران به انجام کار نیک محتاجترند از کسانی که نیاز به خود نیکیها دارند، زیرا پاداش، فخر و مباهات و شهرت، همه از برای آنان است.» - «من أمل انساناها به.» «کسی که بر انسانی امید داشته باشد، از او در هراس خواهد بود.» - «من جهل شیئا عابه.» «کسی که چیزی را نشناسد، آن را عیب می شمارد.» - «الفرصة خلسة.» «فرصت، ربودنی است.» - «عنوان صحیفة المؤمن حسن خلقه.» «حسن خلق، در رأس نامه ی اعمال مؤمن است.» - «عنوان صحیفة السعید حسن الثناء علیه.» «در رأس نامه ی اعمال سعادتمند، ستایش و تمجید (مردم) از اوست.» - «خفض الجناح زینة العلم.»

ص: 80

«فروتنی، زینت علم است.» (1) . - «الجمال فی اللسان.» «زیبایی (انسان) در زبان (او) است.» - «الکمال فی العقل.» «کمال (انسان) به عقل (او) می باشد.» - «من صبر الرجل قلة شکواه.» «شکوه ی اندک، از صبر (آدمی) است.» - «من رفق الرجل باخیه ترک توبیخه بحضرة من یکره.» «از (نشانه های) مدارا کردن آدمی نسبت به برادرش، ترک سرزنش اوست در حضور کسی که ناپسند می دارد. - «من صدق صحبة الرجل اسقاط المؤنة عن اخیه.» «رفع مشکل از برادر، از (نشانه های) صداقت در دوستی است.» - «من علامة المحبة کثرة الموافقة و قلة المخالفة.» «از (نشانه های) محبت، موافقت فراوان و مخالفت اندک می باشد.»

ص: 81

- «یوم العدل علی الظالم اشد من یوم الجور علی المظلوم.» «روز رفتار با ظالم، به عدالت، سخت تر از روز رفتار ستمکارانه است با مظلوم.» - «من طلب البقاء فلیعد للمصائب قلبا صبورا.» «هر که طالب بقاست، باید دلی صبور داشته باشد.» - «العلماء غرباء لکثرة الجهال بینهم.» «علماء به سبب فراوان بودن نادانان، در میانشان غریب هستند.» - «ثلاثة من کن فیه لم یندم: ترک العجلة و المشورة و التوکل علی الله عند العزیمة.» «سه خصلت اگر در کسی بود، هرگز پشیمان نمی شود: ترک شتاب، مشورت و توکل بر خداوند هنگام تصمیم.» - «من نصح اخاه سرا فقد زانه و من نصحه علانیة فقد شانه.» «هر کس پنهانی برادرش را نصیحت کند، او را آراسته است و اگر آشکارا چنین کند، وی را زشت گردانده.» (1) . - «من کثر همه سقم جسمه.» «آن که اندوه فراوان داشته باشد، بدنش بیمار می شود.» - «العفاف زینة الفقر.» «خویشتن داری، زینت فقر است.» - «الشکر زینة البلاء.» «شکر، زیبایی بلاست.»

ص: 82

- «التواضع زینة الحسب.» «تواضع، آرایش حسب است.» - «الفصاحة زینة الکلام.» «فصاحت، زینت سخن است.» - «الحفظ زینة الروایة.» «آراستگی روایت، به از بر کردن آن می باشد.» - «ان الله عبادا یخصهم بدوام النعم فلا تزال فیهم ما بذلوها فان منعوها نزعها الله عنهم و حولها الی غیرهم. «خداوند را بندگانی است که به دوام نعمتها مخصوص شان گردانده است و تا هر زمان که ببخشند، از آن نعمتها برخوردارند و اگر دست از بخشیدن بردارند، خدای تعالی از ایشان نعمتها را گرفته، به غیر آنان می دهد.» (1) .

ص: 83

- «حفظ الادب زینة الورع.» «رعایت ادب، (موجب) آراستگی ورع می باشد.» - «بسط الوجه زینة القناعة.» «گشاده رویی، زینت قناعت است.» - «حسب الانسان من کمال المروة ان لا یلقی احدا بما یکره.» «از کمال جوانمردی برای انسان همین بس که به دیگری آنچه را نمی پسندد، نرساند.» - «من سخاء المرء بره بمن یجب حقه علیه.» «نیکی کردن نسبت به کسی که حقش بر او واجب است، از سخاوت مرد است.» - «ما عظمت نعمة احد الا عظمت حوائج الناس الیه فمن لم یتحمل تلک المؤنة عرض النعمة للزوال.» «نعمت بر کسی فزونی نمی یابد، مگر آن که نیاز مردم به او فراوان می گردد؛ پس اگر کسی از تحمل این بار گران سرباز زد، آن نعمت رو به زوال خواهد رفت.» - «ترک مالایعنی زینة الورع.» «ترک بیهودگیها آراینده ی ورع می باشد.» - «من کرم الرجل ایثاره علی نفسه.» «ایثار، از کرامت انسان است.» - «من انصاف الرجل قبوله الحق اذا بان له.» «قبول حق، آنگاه که برایش آشکار گردید، از انصاف مرد سرچشمه می گیرد.»

ص: 84

- «من نصح الانسان لاخیه نهیه عما لا یرضاه لنفسه.» «از پندهای آدمی به برادرش، بازداشتن اوست از آنچه خود نمی پسندد.» - «من الشکر معرفة احسان المحسن.» «از (لوازم) شکر، شناخت نیکی نیکوکار است.» - «من التواضع معرفة المرء بقدره.» «آگاهی انسان به ارزش خود، ناشی از تواضع اوست.» - «العالم بالظلم و المعین علیه و الراضی شرکاء.» «آن که از ستمی آگاه است و آن که بر آن همدستی کند و آن که از آن خشنود باشد، همگی شریک یکدیگرند.» (1) . - «من سلامة الانسان قلة حفظه لعیوب غیره و عنایته باصلاح عیوب نفسه.» «توجه اندک به عیوب دیگران و سعی در جهت اصلاح نفس، از سلامت انسان است.» - «من اخطأ وجوه المطالب خذلته الحیل.» «کسی که در نگرش به واقعیتها اشتباه کند، از چاره اندیشی وامی ماند.» - «الطامع فی وثاق الذل.» «طمعکار در بند ذلت گرفتار است.»

ص: 85

- «الناس اخوان فان کانت الاخوة فی غیر ذات الله فانها تعود عداوة و ذلک قوله تعالی: الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقین.» «مردم، برادران یکدیگرند، اگر برادری برای غیر خدا باشد، منجر به دشمنی می شود و این فرمایش خداوند بلند مرتبه است که: در آن روز غیر از تقوا پیشگان همه با یکدیگر دشمنی می کنند.» - «من استحسن قبیحا کان شریکا فیه.» «آن که امر زشتی را نیکو جلوه دهد، در آن شریک است.» - «کفر النعمة داعیة المقت.» «کفران نعمت به دشمنی می انجامد.» - «من جازاک بالشکر فقد اعطاک اکثر مما اخذ منک.» «آن که از تو سپاسگزاری می کند، بیش از آنچه از تو گرفته است، تو را بخشیده است.» - «لا تفسد الظن علی صدیق قد اصلحک الیقین له.» «مبادا به گمانی، یقین خود را نسبت به خیرخواه خود، فاسد کنی.» - «من وعظ اخاه سرا فقد زانه و من وعظه علانیة فقد شانه.» «آن که برادرش را در خفا پند دهد، وی را آراسته و آن که آشکارا چنین کند، وی را عیبناک گردانده است.» - «الصبر علی المصیبة مصیبة علی الشامت.» «صبر به هنگام مصیبت، مایه ی مصیبت ملامتگر است.»

ص: 86

- «ثلاثة یبلغن بالعبد رضوان الله: کثرة الاستغفار ولین الجانب و کثرة الصدقه.» «سه خصلت بنده را به رضوان خداوند می رساند: کثرت استغفار، سیرت نیکو و کثرت صدقه دادن.» - «لو سکت الجاهل ما اختلف الناس.» «اگر نادان سکوت کند، اختلاف پیش نخواهد آمد.» (1) . - «مقتل الرجل بین فکیه.» «عامل مرگ انسان، میان دو فک او (زبان او) است.» - «الرأی مع الاناة.» «اندیشه، همراه است با تأمل» - «بئس الظهیر الرأی الفطیر.» «فکر خام، پشتیبان بدی است.» - «ثلاث یجلبن المودة: الانصاف فی المعاضرة و المواساة فی الشدة و الانطواء علی قلب سلیم.» «سه چیز عامل جلب محبت دیگران است: انصاف در معاشرت، برابری در سختیها و داشتن قلبی صاف.» - «الناس اشکال و کل یعمل علی شاکلته.» «مردم گونه های متفاوتی هستند و هر کس بر طبق طبیعت خود عمل می کند.»

ص: 87

- «الشریف کل الشریف من شرفه علمه.» «با شرافت تر از همه شریفها، کسی است که شرفش به واسطه ی علمش باشد.» - «السؤدد کل السؤدد لمن اتقی ربه.» «تمام سیادت و بزرگی از آن کسی است که از خدایش ترسان باشد.» - «لا تعالجوا الامر قبل بلوغه فتندموا.» «پیش از فرا رسیدن وقت مناسب، کاری را چاره جویی مکنید که پشیمان خواهید شد.» - «لا یزال العقل و الحمق یتغالبان علی الرجل الی ان یبلغ ثمانیة عشر سنة فاذا بلغها غلبه علیه اکثرهما فیه.» «عقل و حماقت هماره در انسان سرگرم نزاع می باشند تا وی به هیجده سالگی برسد؛ آنگاه هر کدام در او بیشتر باشد، در این سن، بر دیگری غلبه می کند.» - «لا یطولن علیکم الأمل فتقسوا قلوبکم.» «آرزوهاتان را طولانی مکنید که باعث سختی دلهاتان می شود.» - «ارحموا ضعفاءکم.» «به ضعیفانتان ترحم کنید.» - «اطلبوا الرحمة من الله بالرحمة منکم.» «از رحمت کردن نسبت به دیگران، رحمت خداوند را به خود بخواهید.» - «من استفاد اخا فی الله فقد استفاد اخا فی الجنة.» «آن که در راه خدا، برادری به دست آورد، گویا برادری در بهشت نصیب او شده است.»

ص: 88

- «من أمل فاجرا کان عقوبته الحرمان.» «هر کس امید به تبهکاری داشته باشد، کیفرش محرومیت است.» - «ما انعم الله نعمة علی عبد فعلم انها من الله علی اسمه شکرها له قبل ان یحمده علیها و لا اذنب عبد ذنبا فعلم ان الله مطلع علیه ان شاء عذبه و ان شاء عفا عنه الا غفر له قبل ان یستغفره.» «هر نعمتی که خداوند بنده اش را عطا می فرماید، اگر او بداند که از جانب خداست، شکر آن نعمت، پیش از آن که زبان به ستایش باز کند، به نامش نوشته خواهد شد و بنده ای که بداند خداوند از گناه او خبر دارد و می تواند عذابش کند یا درگذرد، گناهی مرتکب نخواهد شد، مگر آن که قبل از طلب مغفرت، آمرزیده خواهد بود.» - «من رکب مرکب الصبر اهتدی الی مضمار النصر.» «هر که بر مرکب صبر سوار آید، به پیروزی نهایی خواهد رسید.» - «من غرس اشجار التقی اجتنی ثمار المنی.» «آن که درخت تقوا بکارد، میوه ی کامیابی برخواهد گرفت.» - «موت الانسان بالذنوب اکبر من موته بالاجل و حیاته بالبرکة اکبر من حیاته بالعمر.» «مرگ انسان، به واسطه ی ارتکاب گناه، بزرگتر از مرگ به واسطه ی فرا رسیدن اجل است و زندگی او با برکت، بهتر از زندگی اوست با طولانی شدن عمر.» - «من وثق بالله و اتکل علیه نجاه الله من کل سوء و حرزه من کل عدو ولو کانت السموات رتقا علی عبد ثم اتقی الله لجعل به مخرجا منها.» «کسی که به خداوند مطمئن باشد و بر او توکل کند، خداوند او را از هر بدی نجات می دهد و از هر دشمن در امان نگاه می دارد. هرگاه آسمان ها به روی بنده ای بسته شود و او

ص: 89

اهل تقوا باشد، خدای تعالی راه خروج را بدو می نماید.» (1) . این سخنان گوهربار، عهده دار تأمین سعادت بشری است. اصولی که آداب اجتماعی را تقویت می کنند و در سایه ی عمل بدانها مردمان به زیور ملکات فاضله آراسته می شوند. علو نفس، طهارت روح، استواری عقل و حسن عمل عواملی هستند که آدمی را به مقام شامخ انسانیت نائل می دارند. آدمی، بدین واسطه از اعمال زشت و فساد اخلاقی فاصله می گیرد و دلش از آلودگیها و کثافات ناپسند پاک می گردد. راهش به سوی فضیلت هموار می شود و اندک میلی نسبت به شهوتها، وی را از مسیر خارج نمی کند. هوس گناه در دل ندارد و حرص و آز و طمع در مادیات، وی را سرگرم نمی سازد. در مالش بخل نمی ورزد و نیت تجاوز به آبروی دیگری را در سر نمی پروراند. گوهرهایی چنین ارزشمند از دست گوهرشناس دانا گرفته می شود و برای رستگار شدن به واسطه ی آنان، می بایست مورد نگاهداری و سخت کوشی در عمل، قرار گیرند. در غوغای بازار حیات، اینان تنها متاعی هستند که تباهی و زیان را هرگز نمی پذیرند.

ص: 90

سوگندت می دهیم به خدا که غم و اندوه دیگری بر ما وارد نکنی که به تازگی از ما مرتفع شده است و نظرت را از «ابن رضا» علیه الصلوة و السلام به سمت یکی دیگر از بستگانت که شایسته می دانی، بگردان. «مأمون» گفت: علت آنچه در میان شما و فرزندان «ابوطالب» وجود دارد، خودتان هستید، اگر انصاف بدهید، آنان از شما سزاوارتر هستند. اما آنچه خلفای پیش از من انجام داده اند، همه در حکم قطع رحم و خویشاوندی بوده است و من از این کار به خدا پناه می برم. به خدا قسم از این که «علی بن موسی الرضا» (علیه الصلوة و السلام) را به جانشینی خود انتخاب کرده بودم، ذره ای پشیمان نشده ام. حتی من از او خواسته بودم که در زمان حیات من، به امر خلافت اقدام فرمایند و من چون جامه ای، خلافت را از تن بیرون کنم، اما ایشان نپذیرفتند و سرانجام تقدیر خداوند واقع گردید. (1) . «مأمون» آنگاه درباره ی رفتار خلفای پیشین با بنی هاشم چنین گفت: هنگامی که بعد از حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) «ابوبکر» عهده دار خلافت شد، به هیچ یک از بنی هاشم ولایت نداد. «عمر» نیز مثل او عمل کرد. «عثمان» نیز وقتی خلافت را به دست گرفت، بسوی بستگان خود رو کرد؛ از فرزندان «عبدشمس». آنان را در شهرها ولایت بخشید و به هیچ یک از فرزندان «هاشم» توجه نکرد. ولی هنگامی که «علی» (علیه الصلوة و السلام) متصدی خلافت شد، به هیچ یک از خاندان «ابوطالب» ولایت نداد و تنها به فرزندان «عباس» پرداخت: «عبدالله بن عباس» را در بصره، «عبیدالله» را در یمن، «معبد» را در مکه و «قثم» را در بحرین، والی گردانید. هر کس را به «عباس» نسب می رسانید، حکمران منطقه ای می کرد. لذا او بر گردن ما حق دارد و رفتار من با فرزندانش، سزای آن است. (2) و اما من ابوجعفر جواد (علیه الصلوة و السلام) را برگزیدم، زیرا نسبت به تمام اهل فضل و علم - علیرغم سن اندکش - مبرز است و در دانش و حکمت اعجوبه است. من امیدوارم آنچه در او یافته ام، برای مردم آشکار گردد و بدانند نظر صائب از آن من است. «بنی عباس» گفتند: هر چند خلق و رفتار این جوان، تو را به شگفت آورده است و

ص: 92

او را اعجوبه می خوانی، اما به هر حال او کودک است. به معارف آشنایی ندارد و فقه نمی داند. پیش از عملی کردن رأی خود، باید به او فرصتی بدهی، تا آداب لازم را بیاموزد. «مأمون» گفت: وای بر شما، من او را بهتر از همه ی شما می شناسم. علم افراد این خاندان از جانب خداوند و به واسطه ی الهام اوست، پدرانش همیشه در علم و دین و ادب از مردمان ناقص، بی نیاز و غنی بوده اند. اگر شما بخواهید، می توانید او را بیازمائید تا آنچه من از حالات و فضایل او باز گفته ام، بر شما آشکار گردد. گفتند: ای امیرالمؤمنین، انصاف دادی و ما را به آزمودن او، راضی کردی. برای او و ما مجلسی ترتیب بده تا ما شخصی را برای آن که از او سؤال فقهی کند، معرفی کنیم. اگر پاسخ صحیح داد، اعتراضی درباره ی ازدواج او نداریم و برای همگان، رأی صائب شما روشن خواهد شد. اما اگر نتوانست پاسخ دهد، همین قدر خیرخواهی ما درباره ی او کفایت می کند. «مأمون» گفت: اختیار با شماست، هرگاه خواستید، او را امتحان کنید. «بنی عباس» متفقا «یحیی بن اکثم» (1) را پیشنهاد کردند و به او وعده ی اموال فراوان دادند تا سؤالاتی را آماده کند که حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام از جواب بازماند. او پذیرفت و «مأمون» برای مناظره، وقتی را تعیین کرد که همه ی بزرگان خاندان «بنی عباس» حاضر شدند.

ص: 93

«مأمون» فرمان داد تا تختی زیبا که دو بالش بر آن بود، در کنار تخت خودش، برای حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام قرار دهند و در روز موعود، «یحیی بن اکثم» در مقابل ایشان نشست. مردم حاضر در جلسه نیز بر اساس شخصیتی که داشتند، بر جاهای خود قرار گرفتند. «یحیی» اجازه ی پرسیدن خواست و حضرت علیه الصلوة و السلام او را اجازه داد.

ص: 94

اشکال را بیان دارند. حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام فرمودند: - اگر محرم در غیر حرم، حیوانی را به قتل برساند که پرنده ی بزرگ باشد، فدیه ی آن گوسفند است. - و اگر در حرم باشد، فدیه ی آن دو گوسفند است. - و اگر جوجه ای را در غیر حرم بکشد، فدیه ی آن بچه گوسفندی است که تازه از شیر گرفته شده است و نیازی به پرداخت قیمت آن نیست. - و اگر در حرم باشد، فدیه ی آن بره ای است که تازه از شیر گرفته شده است و قیمت آن جوجه را نیز باید بپردازد. - اگر حیوان وحشی بوده است، فدیه ی الاغ وحشی، گاو است و فدیه ی شترمرغ، شتر بزرگ! - اگر قدرت بر پرداخت این فدیه را ندارد، شصت مسکین را طعام دهد و اگر نمی تواند، هیجده روز، روزه بگیرد. - فدیه ی گاو، گاو است و اگر نمی تواند، سی مسکین را طعام دهد و اگر نمی تواند، نه روز، روزه بگیرد. - و اگر آهو باشد، فدیه ی آن گوسفند است. اگر نمی تواند ده مسکین را اطعام کند و اگر نمی تواند سه روز، روزه بگیرد. - اگر قتل، در حرم واقع شده است و احرامش برای انجام حج است، فدیه اش در هر مورد، دو برابر است که بایستی به عنوان هدی آنها را به کعبه ببرد و همراه با مردم در «منی» قربان کند. و اگر احرامش برای عمره است، در مکه قربان کند و قیمت آن را بپردازد تا دو برابر گردد. - اگر خرگوشی را کشت، فدیه اش گوسفند است. اگر کبوتری را به قتل رسانید، فدیه اش گوسفند است و باید یک درهم نیز صدقه بدهد و یا با آن برای کبوتران حرم، گندم بگیرد. در مورد جوجه، نیم درهم کافی است و در مورد تخم مرغ، یک چهارم درهم (صدقه یا گندم برای کبوتران حرم) (1) .

ص: 96

- شخص محرم، هر عملی را از روی نادانی انجام دهد، کیفری نمی بیند، مگر در مورد صید که به هر صورت، عالم یا جاهل، از روی عمد یا به اشتباه، باید فدیه بدهد. - هر عملی را که برده انجام دهد، کفاره اش به اندازه یک آزاد، بر عهده ی صاحب و آقای اوست. - هر کاری را کودک نابالغ انجام دهد، از فدیه معاف است، اما اگر تکرار کند، خداوند از او انتقام می گیرد؛ هر چند کفاره ای بر او واجب نمی آید، اما در آخرت مشمول عذاب می شود. - اگر شخص محرم، صید را نشان دهد و دیگری آن را به قتل رساند، نشان دهنده باید فدیه بدهد. - کسی که بر صید کردن، اصرار ورزد، عقوبت اخروی بعد از دادن فدیه دامنگیرش خواهد شد و آن که پشیمان شود، بعد از دادن فدیه، مشمول عذاب نخواهد بود. - اگر حیوان را در شب به قتل برساند، چنانچه صید در آشیانه اش باشد و از روی اشتباه چنین کند، کفاره اش بر او نیست. اما اگر از روی عمد باشد، چه در شب و چه در روز، دادن فدیه بر او واجب می شود. (1) . «مأمون» - لعنة الله علیه - گفت: احسنت ای ابوجعفر! خداوند بیش از پیش به تو احسان کند. اگر مایلید از «یحیی» سؤالی بفرمایید؛ همان گونه که او از شما پرسید. حضرت به «یحیی» فرمودند: از تو بپرسم؟ «یحیی» گفت: فدایت گردم، خود دانید! اگر پاسخ را بدانم، عرض می کنم و اگر ندانم، از شما می آموزم. حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام فرمودند: بگو چگونه می شود که نظر کردن مردی به یک زن، در اول صبح حرام است، در میانه ی روز حلال، هنگام ظهر حرام، عصر حلال، موقع غروب حرام، آخر شب حلال، نیمه ی شب حرام و هنگام طلوع فجر زن بر او حلال می گردد.

ص: 97

«یحیی بن اکثم» که حتی صورت مسأله را نفهمیده بود، به جهل خود اعتراف کرد و از امام علیه الصلوة و السلام پاسخ را درخواست کرد. حضرت امام جواد (علیه السلام) فرمودند: این زن کنیزی است که تعلق به دیگری دارد. در اول روز برای مرد، نظر کردن به او حرام است، در میانه ی روز او را خریداری می کند و برایش حلال می شود، هنگام ظهر وی را آزاد می کند و نظر کردنش بر او حرام می گردد، عصر او را به ازدواج خود درمی آورد، برایش حلال می شود، موقع غروب با او ظهار می کند (1) و بر او حرام می شود، آخر شب کفاره ی ظهار را می پردازد و بر او حلال می گردد، در نیمه ی شب او را طلاق رجعی می دهد و بر او حرام می شود و هنگام طلوع فجر رجوع می کند و زن بر او حلال می گردد. «مأمون» - لعنة الله علیه - رو به نزدیکان و اقوامش کرد و گفت: آیا از میان شما کسی پاسخ این دو مسأله را می دانست؟ همگی گفتند: به خدا سوگند که نه! نظر امیرالمؤمنین صائب است. «مأمون» گفت: وای بر شما، این خاندان به فضائلی که دارند، از میان مخلوقات مخصوص شده اند و سن اندک مانع از کمالات آنان نیست. مگر نمی دانید حضرت رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم)، حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام را در حالی که ده سال بیشتر نداشت، به پذیرفتن رسالت خویش دعوت کرد، و اسلام او را قبول کرد. این در حالی است که هیچ کسی را در آن سن و سال به رسالت خویش دعوت نفرموده است. با حسن و حسین (علیهما الصلوة و السلام) بیعت کردند، در حالی که آنان کمتر از شش سال داشتند و غیر از آن دو با هیچ کودکی بیعت نفرمودند. آیا هم اکنون باز هم آنچه را خداوند به اینان اختصاص داده است، نشناخته اید؟ آنان فرزندانی هستند که برخی پدران برخی دیگرند و آنچه برای نخستین شان است، برای آخرین شان نیز هست. «عباسیان» گفتند: ای امیرالمؤمنین راست می گویی! آنگاه برخاستند و بی مقدار و زبون از مجلس بیرون رفتند. (2) پس از این، «مأمون» خطاب به حضرت امام جواد علیه

ص: 98

الصلوة و السلام کرد و گفت: خطبه ی عقد دخترم - «ام الفضل» - را به نام خود، ایراد فرما!

ص: 99

بندگان و کنیزان صالح خود را و اگر آنان فقیرند، خداوند از عنایتش آنان را بی نیاز می گرداند که او رحمتش را می گسترد و داناست.» همانا محمد بن علی بن موسی (علیهم الصلوة و السلام) دختر بنده ی خدا «مأمون» را به عقد خویش درمی آورد و مهریه اش را همچون مهریه ی دختر حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم و جده ی خود حضرت فاطمه (علیها الصلوة و السلام) برابر با پانصد درهم کامل قرار می دهد. ای امیرالمؤمنین، آیا وی را با این مهریه تزویج می کنی؟ (1) . «مأمون» (لعنة الله علیه) گفت: ستایش خدایی راست که تمام کارها در مقابلش خوار و ذلیل است، خدایی را که جز او نیست. به ربوبیت او اقرار می کنم و درود خداوند را شایسته ی حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بنده و برگزیده ی او می دانم. اما بعد، خدای تعالی نکاح را - که بدان راضی است - وسیله ی ایجاد نسبت قرار داده است و من «زینت»، دخترم، را به «محمد بن علی بن موسی» (علیهم الصلوة و السلام) به همان مقداری که فرمودند، تزویج کردم. (2) . بدین ترتیب، مراسم عرض تبریک آغاز شد و نثار قدوم حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام، بسته هایی (3) از نقره، در مجلس پراکندند که در آن مشک آمیخته به زعفران بود و در میان هر یک، نوشته هایی بود که نام اموال گران قیمت و املاک و باغها را بر آن ها مرقوم کرده بودند. خواص مجلس آن را بعد از جمع کردن، گشودند و هر یک آنچه را نوشته شده بود، درخواست کردند. بر فرماندهان و دولتمردان کیسه های زر فروریختند و ظروفی نقره ای و آکنده از عطر شبیه به کشتی و به مجلس درآوردند که همگان از آن استفاده کردند. غذا آوردند و حاضران خوردند و در حالی که به برکت حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام ثروتمند شده بودند، مجلس را ترک گفتند. (4) .

ص: 101

«ام الفضل» را به خانه ی «احمد بن یوسف» - در کنار دجله - بردند و حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام تا موسم حج در همان جا اقامت کردند. سپس با عیال خود به مکه و بعد به مدینه تشریف بردند. (1) . چو مأمون فضل وی در هفت سالی دید، داد اعلان که واجب احترامش بر شیوخ و بر شباب آمد به مخصوصین خود گفتا که ام الفضل از آن اوست زوی انجب که کفو دخترم در انتجاب آمد بدو عباسیان گفتند زاو پرسش کند یحیی بدین امید کو طفل است و عاجز از جواب آمد یکی مجلس بپا کردی دو مسند خوش بگستردی یکی زآن دو، زمأمون بود و دیگر زان جناب آمد جواد آمد به سن هفت و بر مسند چو شه بنشست همه گفتند زین حرمت، دل دشمن کباب آمد زمأمون خواست بن اکثم، اجازت، تا ز شه پرسد بگفت از وی اجازت در سؤال و در خطاب آمد اجازت خواست زاو، گفت: آنچه می خواهی نما پرسش خود این همچون «سلونی» در حضور و در غیاب آمد بگفت: «ای من فدایت، محرمی گر کشت صیدی را چه در حکمش تو فرمایی؟ که در گفتن ثواب آمد»

ص: 102

بگفتا: «کشت در حل یا حرم؟ با علم یا با جهل خطا یا عمد؟ حر یا عبد؟ کودک یا که شاب آمد؟ معید و مبتدی؟ نادم، مصر؟ حج، عمره؟ روز و شب؟ صغار آمد، کبار آمد؟ طیور آمد، دواب آمد؟» فتاد اندر تلجلج پوراکثم چون خر اندر گل خلیفه گفت: علم الله بود، نز اکتساب آمد به شکر اندر شد و حل مسائل خواست زاو، فرمود بدو، کو منتظر سفت گهر زان لعل ناب آمد کبیر طیر، در حل گوسفندی، در حرم ضعفش به جوجه بره در حل ضعف و قیمت در مثاب آمد ندم، کودک، خطا، معفو؛ ضمان عبد بر مولاست چو علمت جهل و بر عامد، مصر، محشر، عقاب آمد چنان بر زد صدای آفرین از خلق و از مأمون که گویی چنگ بر نقاره ها و بر رباب آمد بگفتا خطبه ام الفضل دختم، برگزین، شه خواند به مهر فاطمه، خوش خطبه کان با آب و تاب آمد که ناگه زورقی سیمین به نهر از مشک و از عنبر رسید و هر که را بر موی زان مشکین خضاب آمد سپس چیدند زرین خانچه ها ز الوان نعمتها به بندقها تیول وصک سیم و زر ناب آمد به نام شه نگر فیروزی و برکت، که در ساعت «قدور راسیات» آمد، «جفان کالجواب» آمد (1) .

ص: 103

عمه، چگونه او خبردار گردید، گویی ساحر است؛ به خدا سوگند تا جمالش بر من طالع شد، آنچه هنگام عادت برای زنان رخ می دهد، برایم اتفاق افتاد. «ام جعفر» متحیر و مبهوت رو به سوی حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام کرد و پیرامون ماوقع سؤال کرد. حضرت فرمودند: این اتفاق، از امور پنهان زنان است. عرض کرد: آیا شما علم غیب می دانید؟ فرمودند: خیر. عرض کرد، آیا بر شما وحی نازل می شود؟ فرمودند: خیر. عرض کرد: پس چگونه این مطلب را دانستید؛ در حالی که جز خداوند کسی از غیب آگاه نیست. امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: من آن را بواسطه ی علم خداوند دانستم. عرض کرد: داستان بزرگ شمردن توسط زنان چه بود؟ فرمودند: آنچه برای «ام الفضل» از امر ماهانه اش حاصل شد. (1) . هنگامی که حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام قصد خروج از بغداد و جدا شدن از «مأمون» را داشتند و همسرشان نیز با ایشان بود، مردم تا کوفه آن حضرت را مشایعت کردند. چون به «دارالمسیب» رسیدند، وقت نماز مغرب شده بود. در مسجد وارد شدند. در صحن مسجد درخت سدر خشکی بود که میوه نمی داد. حضرت در نزد ساقه ی آن وضو ساختند و نماز مغرب را به جماعت برگزار فرمودند: در رکعت اول، حمد و سوره ی «اذا جاء نصرالله...» و در رکعت دوم حمد و سوره ی «قل هو الله...» را قرائت فرمودند و آنگاه نماز را تا رکعت سوم ادامه دادند. بعد از اشتغال به ذکر خداوند، چهار رکعت نماز نافله، تعقیبات آن، سجده ی شکر (2) و سرانجام نماز عشاء را پس از یکدیگر، به جای آوردند (3) سپس به سوی آن درخت تشریف بردند. در آن جا بود که مردم میوه های خوبی را بر آن مشاهده کردند و از آن خوردند؛ میوه ای بود شیرین و بدون هسته. (4) . در حدیث «ابن شهر آشوب» آمده است که «شیخ مفید» از آن میوه خورد و هسته ای در آن نیافت. (5) .

ص: 105

مردمان، همگی جیره خوار خوان رحمت آنانند و انتسابشان به ایشان، نسبت به عبودیت است. همه ی خصال نیک از آنان گرفته می شود و شرافت اولین و آخرین از شرافت آنان پرتوی یافته است. درباره ی صفات آنان، اگر بسیار سخن گفتم، گزافه ای بر زبان نیاوردم و اگر همه را در ایشان منحصر دانستم، هنوز حق مطلب را ادا نکرده ام که دست انسان کجا و ستاره ی ثریا؟!

ص: 107

پوشیده نیست جز بر آنان که در شناخت امام علیه الصلوة و السلام، راه جهل می پیمودند و گمان داشتند که، خلافت الهیه با سن کم سازگار نیست. و چنین بود که عده ای از شیعیان، از نقاط مختلف در خانه ی «عبدالرحمن بن حجاج» گرد آمدند. این خانه، در یکی از محله های بغداد به نام «برکة زلزل» (1) واقع بود. در این گردهمایی «ریان بن صلت»، «صفوان بن یحیی»، «محمد بن حکیم» و «یونس بن عبدالرحمن» حضور داشتند و برای مصیبت بزرگ شهادت امام رضا علیه الصلوة و السلام می گریستند و درباره ی موضوع امامت با یکدیگر سخن می گفتند. «یونس بن عبدالرحمن» رو به جمع حاضر کرد و گفت: گریه را کنار بگذارید و به کسی که بتوان مسائل و مشکلات را بدو ارجاع داد، رو کنید و تا زمانی که این کودک - یعنی حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام - بزرگ شود و خود امامت را به عهده گیرد، از آن شخص پیروی کنید. «ریان بن صلت» برخاست - و خشمگین - دست خود را بر گلوی یونس بن عبدالرحمن نهاد، و در حالی که به شدت او را می زد گفت: تو به ایمان تظاهر می کنی، و شرک و شک خود را پنهان می داری. به خدا سوگند؛ که اگر امامت و خلافت حضرت جواد علیه

ص: 109

الصلوة و السلام از جانب پروردگار باشد، تفاوتی نمی کند او یک روزه باشد یا صد ساله، و اگر امامت و خلافتش از جانب خداوند نباشد، اگر هزار سال هم داشته باشد، او نیز مانند یکی از مردم عادی است. کسانی که در مجلس بودند به یونس روی آوردند و او را مورد سرزنش قرار دادند. (1) .

ص: 110

شوهرش جدا شود. با شنیدن این فتوا حاضران در مجلس را اندوه و حیرت فراگرفت. (1) . مردی دیگر پرسید: فتوای شما در مورد مردی که با چهارپایی، عمل زشتی انجام دهد چیست؟ پاسخ داد: باید دستش را قطع کرد. و همچنین باید صد تازیانه به او زد و تبعیدش کرد. این فتوا، برای حاضران، بسیار گران و مایه ی شگفتی بود، زیرا از هیچ یک از معصومین علیهم السلام این گونه فتاوی را نشنیده بودند. همهمه ی حاضران بالا گرفت. آنان می گفتند مسأله ی امامت تغییر کرد، سپس خواستند، مجلس را ترک کنند، که دری از بالای مجلس باز شد و «موفق» خادم حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام، پیشاپیش ایشان بیرون آمد. سپس حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام تشریف آوردند. جامه ی ایشان از دو پیراهن و یک شلوار عدنی تشکیل می شد. عمامه ای نیز بر سر داشتند که دو تحت الحنک داشت، یکی از طرف جلو دیگری از عقب آویزان بود. در پاهای مبارکشان نعلین بقبالین بود. سلام دادند و نشستند. شکوه و بزرگی و جلال ایشان همه جا را غرق در سکوت کرد، زیرا که مردم، انوار نبوت و ابهت خلافت الهی را در ایشان مشاهده کردند. سپس حضرت امام علیه الصلوة و السلام در جایگاه خود نشستند. همان شخص اول، سؤال خود را از ایشان پرسید. امام علیه الصلوة و السلام در جواب فرمودند: «در کتاب خداوند این آیه ی شریفه را قرائت کن.»: «الطلاق مرتان فامساک بمعروف او تسریح باحسان» «طلاق دو مرتبه انجام می گیرد (پس از آن) یا به شایستگی باید نگاهداشت و یا به نیکی رها کرد» یعنی در بار سوم (2) و طلاق جز با پنج شرط صحیح نیست. «در طهر غیر مواقعه» (3) ، اجراء شدن «صیغه» به «قصد»، و شهادت «دو شاهد عادل». ای سؤال

ص: 112

کننده آیا در قرآن در این موضوع، عدد ستارگان آسمان ذکر شده است؟ وی پاسخ داد: نه (1) . حضرت امام علیه الصلوة و السلام در پاسخ سؤال دوم فرمودند: فاعل باید تعزیر شود، پشت چهارپا علامت و داغ گذاشته شود و از شهر بیرون گردد، تا ننگ برای آن مرد نماند. (2) و قیمت آن را به عنوان خسارت پرداخت کند. هر نوع استفاده از آن چهارپا حرام است، و باید به بیابان برده شود و در آن جا بماند تا مرگش فرارسد، یا گرگ و حیوان درنده ای آن را بخورد. آن مرد گفت: «عموی شما چنین و چنان فتوی داد.» حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام فرمودند: ای عمو، همانا بزرگ است نزد پروردگار که فردا در مقابلش بایستی و به تو بفرماید برای بندگانم به چیزی که نمی دانستی فتوی دادی. در حالی که میان امت کسی که از تو عالم تر باشد، وجود داشت. عبدالله گفت: «برادرم حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام را دیدم که همانند سخن من فتوی دادند.» حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام، اختلاف دو مسأله و دو فتوی را برای وی بیان فرمودند. از حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام پرسیدند: شخصی قبر زنی را می شکافد و کفن او را می دزدد و با وی عمل زشت انجام می دهد. حکم او چگونه است؟ حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام فرمودند: به علت دزدی دستهایش قطع می شود (طبق موازین شرعی)، برای زنا به وی حد زده می شود، و از شهر برای عبرت مردم، تبعید می گردد. و اگر مرد، دارای همسر بوده است، به قتل می رسد. (3) . حاضران در مجلس خوشحال شدند. زیرا به هدف خود که دیدار خورشید امامت بود نایل آمده بودند و اعتقادشان به ولایت حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام محکم شد سپس مردم به ایشان روی آوردند و آنچه از مسائل دینی بر آنان مبهم بود، از حضرت سؤال کردند. به طوری که گفته شده است؛ در یک جلسه حدود

ص: 113

سی هزار مسأله از حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام سؤال شد. (1) . «موسی بن قاسم» خدمت حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام عرض کرد: قصد دارم به نیابت شما و نیز به نیابت پدر بزرگوارتان طواف کنم. اما مردم به من گفته اند، طواف به نیابت ائمه علیهم السلام جایز نیست. حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام در پاسخ فرمودند: هر اندازه می توانی طواف کن که جائز است. پس از سه سال موسی بن قاسم خدمت امام علیه الصلوة و السلام عرض کرد: «من از شما اجازه گرفتم تا به نیابت شما و پدرتان، علیهماالسلام طواف کنم، شما اجازه دادید. و من از جانب شما الی ما شاء الله طواف کردم. سپس چیزی به خاطرم رسید و به آن عمل کردم. امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: چه چیز؟ گفت: «روزی به نیابت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم طواف کردم. (امام جواد علیه الصلوة و السلام سه بار فرمودند: «صلی الله علی رسول الله»). روز دوم به نیابت حضرت امیرالمؤمنین علیه الصلوة و السلام، روز سوم به نیابت حضرت امام حسن علیه الصلوة و السلام، روز چهارم به نیابت حضرت امام حسین علیه الصلوة و السلام، روز پنجم به نیابت حضرت علی بن حسین علیه الصلوة و السلام، روز ششم به نیابت حضرت امام محمدباقر علیه الصلوة و السلام، روز هفتم به نیابت حضرت امام صادق علیه الصلوة و السلام، روز هشتم به نیابت حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام، روز نهم به نیابت پدر بزرگوارتان

ص: 114

حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام، و روز دهم نیز، ای آقای من، به نیابت شما طواف کردم. و من به ولایت اینان به دین خدای تعالی متدین هستم. حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام فرمودند: به خدا سوگند، در این صورت به دینی متدین هستی که غیر از آن از بندگان پذیرفته نمی شود. موسی بن قاسم گفت: بعضی مواقع به نیابت مادر شما حضرت فاطمه علیها الصلوة و السلام طواف کرده ام، و گاهی هم به این نیت طواف نکرده ام. امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: این کار را زیاد انجام بده که بهترین کارهای توست. (1) . «ابوطالب قمی» اشعاری چند برای حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام نوشت و در آنها از حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام نیز یاد کرد، و درخواست کرد تا به وی اجازه دهند که درباره ی این دو امام بزرگوار اشعاری بسراید حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام، قطعه ی شعر را بریدند، و در ابتدای آنچه از کاغذ مانده بود مرقوم فرمودند: «قد احسنت فجزاک الله خیرا اندبنی و اندب ابی.» (2) . «احسنت، خدای تعالی به تو جزای خیر دهد. بر من و پدرم زاری کن و برایمان مرثیه بگوی.»

ص: 115

می کنند، امرشان طولانی می شود، و لذا خروج و قیامشان را فقط مخلصان انتظار می برند. و کسانی که شک دارند، انکار می کنند و آنان که در ظهور حضرت امام علیه الصلوة و السلام شتاب می کنند، هلاک می شوند.» - علی بن مهزیار، خدمت امام علیه الصلوة و السلام نوشت: «خیران خادم، از جانب طرسوس هشت درهم به او هدیه کرده است. آیا امام علیه الصلوة و السلام اجازه می فرمایند که او این پول را بپذیرد؟» حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام در جواب، مرقوم فرمودند: «اذا اهدی الیک دراهم او غیرها اقبلها. فان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لم یرد هدیة علی یهودی او نصرانی.» «هرگاه درهم یا چیز دیگری به تو هدیه شد بپذیر. همانا حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هدیه را، حتی اگر از یهودی یا نصرانی بود، رد نمی فرمودند.» حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام در پاسخ نامه ی علی بن مهزیار، از جمله مرقوم فرمودند: «لقد فهمت ما ذکرت و زادنی سرورا فسرک الله و انا ارجو من الکافی الدافع ان یکفینی کید کل کاید ان شاء الله و اسأل الله ان یحفظک من بین یدیک و من خلفک و فی کل حالاتک و ابشر فانی ارجو ان یدفع الله عنک و اسأل الله ان یجعل لک الخیرة فیما عزم لک من الشخوص فی یوم الاحد فاخر ذلک الی یوم الاثنین صبحک الله فی سفرک و خلفک فی اهلک و أدی عنک امانتک و سلمک بقدرته فاشخص الی منزلک صیرک الله الی خیر منزل فی دنیاک و اخرتک. و قد فهمت ما ذکرت من المرالقمیین خلصهم الله و فرج عنهم و سررتنی بما ذکرت من ذلک و لم تزل تفعله سرک الله بالجنة و رضی عنک برضائی عنک و انا ارجو من الله العفو و الرأفة و اقول حسبنا الله و نعم الوکیل. و اما ما سألت من التحلیل لما فی یدیک فوسع الله علیک و لمن سألت له التوسعة فی اهلک و لک یا علی ما عندی اکثر من التوسعة و انا اسأل الله ان یصحبک بالتوسعة و العافیة و یقدمک علیه انه سمیع علیم.

ص: 117

و اما ما سألت من الدعاء فانک لست تدری کیف جعلک الله عندی و ربما سمیتک باسمک و نسبک و مع کثرة عنایتی بک و محبتی لک و معرفتی بما انت الیه صائر فادام الله لک افضل ما رزقک من ذلک و بلغک بینک و انزلک الفردوس الاعلی برحمته انه سمیع الدعاء حفظک الله و تولاک و دفع السوء عنک برحمته.» (1) . «مقصودت را متوجه شدم و خوشحالیم افزون شد. پروردگار بزرگ، مسرورت کند. من از خدای کفایت کننده ی دفع کننده، امید دارم که از مکر هر حیله گری مرا برحذر دارد. و نیز از خدای تعالی می خواهم که تو را در همه حال نسبت به گذشته و آینده حفظ فرماید. و بشارت باد تو را، که من امید دارم خداوند بدیها را از تو دور دارد، و در مسافرت یکشنبه ات خیر و مصلحت مقدر فرماید. سفر خود را تا روز دوشنبه به تأخیر انداز امیدوارم خداوند، خلیفه ی تو در خانواده ات باشد و از جانب تو، امانتت را ادا فرماید و به قدرت خویش سلامتت بدارد. به منزل خود سفر کن. انشاء الله خدای تعالی در دنیا و آخرت تو را در بهترین منزلها قرار دهد. آنچه را درباره ی اهل قم ذکر کردی، متوجه شدم. خداوند نجاتشان دهد و به آنان فرج عطا کند. مرا با گفتنی هایت مسرور کردی. همواره چنین کن. امیدوارم خدا با وعده ی بهشت شادمانت کند. وبه جهت رضایت من از تو، از تو راضی و خشنود گردد. از او عفو و رأفتش را امید دارم و جای دارد بگویم که: حسبنا الله و نعم الوکیل. و اما درباره پرسشت، از حلال بودن آنچه در اختیار داری؛ امیدوارم خداوند به تو، و به آن کس از اهل خاندانت که برایش فراخی می طلبی، گشایش و وسعت عطا فرماید. نزد من چیزی بیش از طلب گشایش نیست. پس برایت توسعه و عافیت آرزو می کنم تا خداوند به بارگاه رحمتش تو را وارد فرماید، که همانا خدای تعالی، شنوا و داناست. و اما، از دعای من در حق خودت، پرسیده بودی؛ نمی دانی که خداوند تو را چگونه نزد من قرار داده است. به طوری که با نام و نسب از تو یاد می کنم و این بدان علت است که توجه و محبت من نسبت به تو فراوان است. و از آنچه در آینده برایت رخ می دهد آگاهی دارم. امیدوارم پروردگار، بهتر و برتر از آنچه روزی توست برایت

ص: 118

مستدام فرماید و به خانه ات برساند و تو را حفظ و سرپرستی کند و به رحمتش، هرگونه بدی را از وجودت دور فرماید.» - همچنین حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام خطاب به «علی بن مهزیار» نوشتند: «یا علی احسن الله جزاک و اسکنک جنته و منعک من الخزی فی الدنیا و الاخرة و حشرک الله معنا یا علی قد بلوتک و خبرتک فی النصیحة و الطاعة و الخدمة و التوقیر و القیام بما یجب علیک فلو قلت انی لم ارمثلک لرجوت ان اکون صادقا فجزاک الله جنات الفردوس نزلا فما خفی علی مقامک و لا خدمتک فی الحر و البرد و فی اللیل و النهار فاسأل الله اذا جمع الخلایق للقیامة ان یحبوک برحمة تغتبط بها انه سمیع الدعاء.» (1) . «ای علی؛ خداوند به تو پاداش نیکو و سکونت در بهشت عطا فرماید و از رسوایی و خواری در آن، بازت دارد و با ما محشورت کند. ای علی؛ من تو را امتحان کردم، و در خیرخواهی، و خدمت و احترام گزاردن (به اهل بیت علیهم السلام) و عمل به آنچه بر تو واجب است، آزمودم. اگر بگویم من مثل تو را ندیده ام، امیدوارم راست گفته باشم. پس خداوند، باغهای بهشت فردوس را به عنوان منزل، جایگاه تو قرار دهد. مقام و موضع تو و خدمتت در همه حال - روز و شب، و گرما و سرما - بر من پوشیده نیست. از خدا می خواهم هنگامی که مخلوقات را در روز قیامت، یک جا گرد می آورد، تو را به رحمتی بپوشاند که مایه ی رشک و غبطه ی همگان باشد. همانا پروردگار، شنونده ی دعا می باشد.»

ص: 119

- «ابوهاشم جعفری» درباره ی آیه ی شریفه ی «لا تدرکه الابصار و هو یدرک الابصار» از حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام سؤال کرد. امام فرمودند: «ان اوهام القلوب ارق من ابصار العیون و انت قد تدرک بوهمک السند و الهند و البلدان التی لم تدخلها و لا تدرکها ببصرک و انه سبحانه و تعالی لا تدرکه اوهام القلوب فکیف تدرکه ابصار العیون.» (1) «همانا آنچه وهم و خیال ما می تواند تصور کند، بسیار لطیفتر و دقیقتر از چیزی است که چشمان ما می بیند. وهم تو قادر است هند و سند و شهرهایی را که تو در آن ها نبوده ای تصور کند، در حالی که چشمانت از دیدن آنها عاجز است. و اما خداوند را؛ که خیال - با این همه قدرت و توان - نیز از درک و تصور او عاجز است، چگونه می توان به وسیله ی این چشمان ناتوان، دید.»

ص: 120

عاقبت می باشد و این مطلب مهم بر «ذوالریاستین» مخفی است. «مأمون»، به دلیل آشنایی «عبدالله بن سهل» به ستاره شناسی، این رأی را پذیرفت. اما او را از بازگو کردن مطلب به «ذوالریاستین» برحذر داشت تا مبادا تصمیم نهایی اش با شکست مواجه شود. سپس راز بسیار پنهان خود، در مورد واگذاری ولایت عهدی به حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام را با «عبدالله» در میان گذاشت. «مأمون» دریافته بود که، فرزندان ابوطالب از دیدگاه حکومت بنی عباس مخفی و پنهان هستند، زیرا از حکومت می ترسند. و عوام مردم همان گونه که به پیامبران اعتقاد دارند به آنها معتقدند. و درباره ی آنان مطالبی را در حد اغراق قایل هستند. این اغراقها، سبب کفر و ارتداد مردم است. لذا «مأمون»، بر آن شد تا عوام را به سبب این عمل عقوبت کند. بهترین عقوبت به نظر او، مجازات خاندان «ابوطالب» بود. اما اندیشید که مجازات این خاندان شریف، سبب می شود تا بیشتر مورد توجه واقع شوند. و پس از آن از شورش افرادی که علیه پادشاهی او تلاش می کنند در امان نخواهد بود. لذا موضوع را این چنین بررسی کرد که؛ اگر خاندان «ابوطالب» بر مردم آشکار شوند و مانند ستمگران، اعمال خلاف و فسق انجام دهند، اعتبار خود را از دست خواهند داد و به جای این که ستایش شوند، مورد نکوهش قرار خواهند گرفت. حال برای بیرون آوردن فرزندان ابوطالب از خفا دو راه پیش روست. اول این که اعلان شود که آنها در امانند و مجبورند که خود را بنمایانند. اما این راه موجب ترس و سوءظن آنان می شد و بیش از پیش خود را مخفی می کردند. راه دوم به منظور سرکوب نسل «ابوطالب»: مقدم داشتن و برتری دادن به پیشوا و بزرگ آنان بود. این عمل شیعیان را شادمان می کرد و از مخفیگاهها بیرونشان می آورد، و از سوء عاقبت آنها را اطمینان می بخشید. سپس حکومت تمام حرکاتشان را زیرنظر می گرفت تا زمانی که اعمال خلاف شریعت مرتکب شوند، و آنچه را که سعی در پنهان کردنش داشتند، آشکار کنند و روشن شود که فرزندان حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه الصلوة و السلام به دنبال شهوات و ظواهر دنیا هستند، و بدین ترتیب ارج و منزلت آنان، نزد مردم از بین می رفت و کار مأمون، یعنی مسأله خلافت و اداره ی جامعه به حال

ص: 122

اول خود بازمی گشت و خلافت در خانواده بنی عباس، همیشگی می شد. (1) . این فکر در ضمیر «مأمون» بسیار قوی بود، و آن را حتی از خواص و نزدیکانش نیز مخفی می کرد. سرانجام روزی به «فضل بن سهل» (ذوالریاستین) گفت که قصد دارد از خاندان «ابوطالب» مردی را بعنوان امام برگزیند و برای این کار کسی را سزاوارتر از حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام ندیده است. «فضل»، بی خبر از همه جا، در حالی که از نیت پلید «مأمون» آگاهی نداشت برای مشخص کردن زمان بیعت، شروع به فعالیت کرد. و برای این کار، زمانی را انتخاب کرد که طالع سرطان در برج مشتری بود (2) . این گفتگوها ما را از راز پنهان «مامون» - لعنة الله علیه - در مورد نیکی کردن به حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام، احترام کردن به حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام، بزرگداشت افراطی و مبالغه آمیز آن دو بزرگوار در حضور مردم (و بدگویی و خباثت در غیابشان)، و نیز مقدم داشتن آن دو امام بر خویشان و نزدیکان خود در خاندان «بنی عباس»، آگاه می کند. «مأمون» هیچ مقصودی از انجام این امور نداشت جز آن که آتش جگرهای سوخته ی شیعیان را از مصایبی که عترت پاک پیامبر علیهم السلام در طول تاریخ از خلفای ستمگر و غاصب و بی دین دیده بودند، به ظاهر آرامش بخشد و تسکین دهد. آتشی را که در نتیجه ی رفتار و ستم پدرانش پایه ریزی شده بود. آتش زیر خاکستری را که در دلها فوران می کرد و با هیچ وسیله ای به خاموشی نمی گرایید، مقصود «مأمون» از خاموش کردن آتش خشم و نفرت دلهای شیعه به ظاهر جبران ستمهای گذشته بود، اما در پنهان، آن دو امام بزرگوار را سرزنش می کرد و دشنام می داد. بطوری که هیچگونه اتهامی متوجه او نمی شد. و با کمال

ص: 123

تأسف، تا حدودی هم در این کار موفق شد. زیرا امروزه به کسانی برخورد می کنیم که در اقدام «مأمون» به دادن سم به حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام تردید دارند (1) اما کسانی که در تاریخ زندگی این مرد و رفتارش با دو امام بزرگوار شیعه مطالعه کرده اند، تردیدی ندارند که «مأمون» در ضمن مراسم باشکوهی که ترتیب می داد، مطالبی را بیان می کرد که مسلم می سازد او در صدد تخریب شخصیت آن دو بزرگوار بوده است. و همواره در صدد حیله و مجوزی برای متهم کردن و کشتن ایشان برآمده است.

ص: 124

داد: چون امام علیه الصلوة و السلام به من بانگ زد، از هیبت و شکوه آن، چنان ترسیدم که دستم فلج شد و هرگز بهبود نیافتم. (1) . آنچه را ذکر کردیم، اهدافی بود که «مأمون» در مورد حضرت امام رضا و حضرت امام جواد - علیهما الصلوة و السلام - تعقیب می کرد. اما خداوند سبحان حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام را از تمامی آنها حفظ فرمود. و او نتوانست علیرغم دشمنیهایش با امام علیه السلام به هدفهای شوم خود برسد و کوچکترین عمل سویی انجام دهد. مأمون و پدرانش - لعنة الله علیهم - فقط موفق شدند خلافتی را که حق ائمه ی اطهار علیهم السلام بود غصب کنند، و این همان ستمی بود که از طرف زمامداران ستمگر بر پدران امام علیه السلام نیز رفته بود. «مأمون»، این بدبختی و عذاب جاودان و این خواری ابدی را برای برادر سنگدلش «معتصم» بر جای نهاد. کسی که در نتیجه ی اعمالش، لعنتهای بیشماری را نصیب خود گردانید. کسی که سنگ در مقابل قلب و افتخار و مباهات می کرد. آری، قلب او از سنگ سخت تر بود و بدیها و رذایلش از سنگریزه های بیابان، بیشتر. نسبت به - پاره ی تن نبوت - مهر و محبتی نداشت و از هر جهت فاقد رحمت بود. لذا برای خود دوزخی بین آتش حسادت قلبش و آتش فروزان قبرش، مهیا کرد. البته آخرت بسی جاودانه تر و سخت تر است. قلم، طغیان، رسوایی و ذلت را آنچنان در نامه ی عملش نوشت که تمام جهانیان در دنیا و آخرت بخوانند و عبرت گیرند و این پستی و حقارتی بود که او تا ابد برای خویش طلبید. گذشتی چند سال و رغبتی مأمون ندید از شه به خود گفت: از چه از مال و منالش اجتناب آمد؟ بیندیشید حیلت، تا جواری بهرش آرایند که هر یک ماهرو، خوش خوان، به زر بفتی ثیاب آمد دو صد، هر یک، به کف، جام زری با نوعی از گوهر بر او با ساز و ناز، اندر ذهاب و در ایاب آمد «اصول کافی» اندر بین، که شه هیچ اعتنا ننمود تو گویی کآن همه خو کند و این بانگ ذئاب آمد به زیر افکند شه سر در عیور و دیده بر پا دوخت تو گفتی این خرامان سرو، در شهری خراب آمد

ص: 126

نه باغ است و گلستان این، که خاشاک است و خار است آن نه در راغ آمده بلبل، به ویرانه غراب آمد ززهد طفلی از دنیا، عجب مأمون نمود و گفت: همی دل خون از این شمشیر شد کاندر قراب آمد (1) . «مخارق» نام، مأمون را بدی رقاص نام آور بگفت: آرم به میل او را، که فنم بس عجاب آمد بگفتش: این گر آید از تو، داری نعمت و خلعت کز این غم، جان زمن گویی برون از این اهاب آمد (2) . نشستی در ره شهزاده، مضراب و دفش بر کف به زیر چانه اش ریشی چو اذناب کلاب آمد دراز آن ریش بد تا ناف، یا تا عانه، یا تا پا و گفتی بسته ی جاروب یا لیف و طناب آمد زبانگش جمع گشتندی و بر مضراب زد چنگش که قصر سلطنت، لرزان از آن چنگ و ضراب آمد جوادش گفت: ای بز ریش، دم درکش، بترس از حق فتاد آن تار و دستش خشک دردم، زان عتاب آمد «مخارق» گفت: زان بیمی که بر جانم فتاد از وی هنوزم خائف ای مأمون و دل در التهاب آمد دگر از دست خود سودی نبرد آن مرد، تا مردی شدی بیکار و خوار، آری، چنین سوء المآب آمد (3) .

ص: 127

چشم پوشی نسبت به آنان را کنار بگذارد. زیرا با این شهادت کذب، قصد به بند کشیدن، مستأصل کردن و سرانجام از بین بردن حجت خداوند سبحان را داشتند. پس امام علیه الصلوة و السلام با علم به تأخیر قضاء الهی و حکم واجبی که باید تسلیم آن شود، گوشه ای از معجزات خلافت الهیه را نمایان ساخت. بطوری که عقلها در شگفت ماند و بیداران بیدارتر گشتند. ایشان دستهای مبارک را به آسمان بلند کرده، فرمودند: «اللهم ان کانوا کذبوا علی فخذهم» «پروردگارا، اگر اینان بر من دروغ می بندند، پس جانشان را بگیر.» حاضران در مجلس، به جایگاه گواهان نگریستند. آن محل به سختی لرزید و هر بار که از لرزش بازمی ایستاد، گواهان از صورت به زمین می افتادند. «معتصم» - هراسناک - گفت: ای فرزند رسول خدا، من از آنچه گفتم توبه می کنم. از خداوند بخواهید زمین را برای ما آرام فرماید. حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام فرمودند: پروردگارا، آن را ساکن گردان و جان حاضران را به ایشان بازگردان (1) . به کاخ سلطنت، گفتا خلیفه با وزیران، کای اباجعفر، ترا قصد خروج و انقلاب آمد ز روی افترا، اوراقی آوردند کاینها را گرفتیم از غلامانت، چه نزدت گو جواب آمد بگفتا: بار الها، افترا بستند اگر بر من بگیر این دشمنان، کاین افترا حقش عقاب آمد که نا گه، کاخ گشتی زیر و رو، کآن قوم افتادند خلیفه دید هر یک از خنازیر و کلاب آمد به پوزش معتصم بر دست و پا افتاد و تائب شد بگفت: این کاخ ساکن کن، که سخت این اضطراب آمد

ص: 129

بگفتا: بارالها، ساکن، این قصر معلق کن (1) . که کاذب توبه کرد، از تو قبول مستتاب آمد (2) . این معجزه تأثیری در معتصم نگذاشت و از کبر و سرمستی او نکاست. و این «زرقان»، مصاحب و دوست «قاضی احمد بن ابودؤاد» (3) است که می گوید: دزدی را نزد «معتصم» آوردند. وی به دزدی خود اعتراف کرد. خلیفه تصمیم گرفت تا با اجراء حد بر او، وی را از گناه پاک کند. لذا از فقهایی که نزدش بودند پرسید: دست دزد از کجا باید بریده شود. آنان با یکدیگر گفتگو کردند. «احمد بن ابودؤاد» گفت: دست از مچ باید قطع شود. زیرا دست شامل انگشتان و کف تا مچ است و خدای تعالی می فرماید: «و امسحوا بوجوهکم و ایدیکم» «و بشوئید صورتها و دستهایتان را» گروهی از کسانی که در مجلس بودند، سخن او را تایید کردند. عده دیگری گفتند: دست از آرنج باید بریده شود. زیرا خداوند می فرماید: «و ایدیکم الی المرافق» «و دستهایتان را تا آرنجها» «معتصم» به حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام رو کرد و از حکم مسأله سؤال کرد. امام علیه الصلوة و السلام خواستند تا از پاسخ دادن معاف شوند. معتصم

ص: 130

نپذیرفت و ایشان را مجبور به بیان حکم کرد. حضرت امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: چون مرا به خدا سوگند دادی خواهم گفت. همه ی آنان در این موضوع، سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را به اشتباه بیان کردند. حد واجب بریدن دست از انتهای انگشتان است و کف دست را وامی گذارند. زیرا حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «السجود علی سبعة اعضاء الوجه و الیدین و الرکبتین و الرجلین» «در حال سجده، هفت عضو بدن یعنی پیشانی، دو دست، دو زانو و دو پا باید بر زمین باشد.» اگر دست سارق از مچ قطع شود، او دیگر دستی ندارد تا سجده کند و خدای تعالی می فرماید: «و ان المساجد لله» «محل سجده از آن خداست.» یعنی به وسیله ی این اعضاء هفتگانه است که سجده بر آنها صحیح واقع می شود. «فلا تدعوا مع الله احدا» «پس با خداوند، کس دیگر را مخوانید» «معتصم» از سخن امام علیه الصلوة و السلام در شگفت شد و فرمان داد دست دزد از انتهای انگشتان - بدون بریدن کف - قطع شود. (1) . «احمد بن فضل خاقانی» از خاندان «رزین»، چنین می گوید: در جلولاء، راهزنان راه را بر کاروانی از حاجیان که مسافرین عادی نیز در بین آن بود، گرفتند و سپس گریختند. استاندار آن جا، راهزنان را تعقیب و دستگیر کرد، سپس ماجرا را به «معتصم» گزارش داد. خلیفه جمعی از فقها از جمله «احمد بن ابی دؤاد» را جمع کرد و از آنان در مورد حکم این مسأله پرسید. گفتند: خداوند بزرگ در این باره فرموده

ص: 131

است: «انما جزاء الذین یحاربون الله و رسوله و یسعون فی الارض فسادا ان یقتلوا او یصلبوا او تقطع ایدیهم و ارجلهم من خلاف او ینفوا من الارض.» «همانا سزای کسانی که با خدا و رسولش به محاربه برخاسته اند و در زمین به فساد سرگرم اند، آنستکه کشته شوند یا به دار آویخته گردند یا دستان و پاهایشان از پشت قطع گردد یا نفی بلد شوند.» اختیار با امیرالمؤمنین است به هر کدام بخواهد حکم کند می تواند. «معتصم» رو به حضرت امام علیه الصلوة و السلام کرد و از حکم این مسأله سؤال کرد تا امام حکم را بیان فرمایند. حضرت امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: «ان الواجب النظر فی هؤلاء الذین قطعوا الطریق فان اخافوا السبیل فقط و لم یقتلوا احدا و لا اخذوا مالا اودعوا السجن و هذا معنی نفیهم من الارض باخافتهم السبیل و ان اخافوا السبیل و قتلوا النفس قتلوا و ان اخافوا السبیل و قتلوا النفس و اخذوا المال قطعت ایدیهم و ارجلهم من خلاف و صلبوا بعد ذلک.» «لازم است در مورد این دزدان بررسی شود. اگر فقط راه را ناامن کرده و موجب ترس شده اند، اما موجب قتل و تصاحب اموال نشده اند، باید زندانی شوند. و حبس برای آنان یعنی تبعید کردن از سرزمین، زیرا رهگذران را ترسانده اند. اگر هم موجب ترس و هم موجب قتل رهگذران شده اند، بایستی کشته شوند. و اگر رهگذران را ترسانیده و مرتکب قتل شده و اموال را نیز دزدیده اند، باید دست و پای آنان از پشت بریده شود و سپس به دار آویخته گردند.» «معتصم» مطلب را آن گونه که حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام فرموده بودند، برای استاندار نوشت تا حکم جاری گردد. (1) این موضوع بر احمد بن ابی دؤاد که قاضی القضاة بود و به حکمش خصومتها فیصله می یافت آنچنان گران آمد که آرزوی مرگ کرد و روح بدخواه و پلیدش آرامش خویش را از دست داد و برای این که دیگر چنین مواردی را نشنود در صدد قتل حجت زمان و امام و خلیفه ی خداوند برآمد. لذا پس از

ص: 132

سه روز نزد «معتصم» رفت. و چنان وانمود می کرد که از در خیرخواهی و نصیحتی که بر خود واجب می داند بیان می کند، و آنگاه چنین گفت: حق امیرالمؤمنین به گردن من می باشد. خیرخواهی در بقاء حکومت و دوام دولت شما بر من واجب است و از این حق روی برنمی گردانم هر چند مرا در آتش بسوزانند. «معتصم» هراسناک از جا پرید و موضوع را جویا شد. «احمد بن ابی دؤاد» گفت: امیرالمؤمنین در مجلس خود فقهای رعیت را جمع می کنند تا درباره مسأله ای حکم دهند. آنگاه آنان حکم را براساس آنچه نزدشان ثابت است اعلام می دارند و این در حالی است که وزیران، حاجبان و خانواده ی خلیفه در مجلس حضور دارند. و مردم عوامی که در پشت درها هستند، مطالب را می شنوند. آنگاه امیر از گفته ی فقهاء دربار روی برمی تابد و به گفته ی مردی عمل می کند که بیشتر این امت معتقد به امامتش هستند و حتی او را سزاوارتر از خلیفه می دانند. با همه اینها امیرالمؤمنین چگونه می تواند از عدم اطاعت مردم و شکست حکومت عباسیان آسوده خاطر باشد؟ رنگ از چهره ی «معتصم» رفت و به شدت خشمگین گردید. گویی تا آن زمان خوابی راحت او را در ربوده بود و با سخنان «احمد» بیداری جان آن را گرفت. او به دلیل خیرخواهی قاضی، پاداش خوبی به وی داد (1) و برای این که از غائله جدید در امان بماند، تصمیم به قتل حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام گرفت. او می دانست که «جعفر» فرزند «مأمون» با امام علیه الصلوة و السلام دشمنی دارد و در صدد قتل ایشان است، لذا با او خلوت کرد و اعتقاد مردم درباره ی امام علیه الصلوة و السلام و خضوع و احترامشان نسبت به ایشان را به وی گوشزد کرد. و اضافه کرد که بی اعتنا بودن به این قضیه، اساس حکومت آنان را از بین خواهد برد و خلافت را به فرزندان حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه الصلوة و السلام بازخواهد گردانید. و بدین طریق تصمیم «جعفر» در کشتن حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام را تقویت کرد. سپس آن دو ملعون تصمیم گرفتند این کار را از طریق «ام الفضل» همسر امام علیه الصلوة و السلام که دختر «مأمون» نیز بود، انجام دهند. «ام الفضل» عقیم بود و فرزندی نداشت. او گمان می کرد که امام علیه الصلوة و السلام، مادر حضرت هادی علیه الصلوة و السلام را بر او ترجیح می دهد. به همین دلیل از حضرت امام جواد علیه

ص: 133

الصلوة و السلام خشمگین بود. لذا «جعفر» - لعنة الله علیه - نزد خواهر خود «ام الفضل» - لعنة الله علیها - رفت، - هر دو از یک پدر و یک مادر بودند - و به او گفت تا حضرت امام علیه الصلوة و السلام را مسموم کند و «ام الفضل» نیز پذیرفت. (1) .

ص: 134

می رفت و از هیچ درمانی نتیجه نگرفت تا آن که زمان هلاکتش فرارسید (1) لعنت خدای تعالی بر او باد. و البته انتقام و عذاب الهی از «جعفر» - لعنة الله علیه - (پسر «مأمون» و برادر «ام الفضل» لعنة الله علیهما) نیز به تأخیر نیفتاد. روزی که شراب فراوان نوشیده بود، عقلش به کلی مختل شد و در حالی که دیوانه وار می رفت در چاهی افتاد و جنازه اش را از چاه بیرون آوردند (2) و البته عذاب آخرت بسیار شدیدتر و رسواکننده تر است.

ص: 136

به یاد آید و سوزد زپای تا سر من غم مصیبت چون آذر امام جواد هنوز همچو صدف، پر بود دل گردون زاشک دیده ی چون گوهر امام جواد ببین که روی زمین را تمام، گلگون کرد سرشک چشم زخون احمر امام جواد فکنده در مه ذیقعده آتشی به جهان غم مصیبت چون اخگر امام جواد فغان ز کینه و بیداد و ظلم ام الفضل که بود زوجه ی بد اختر امام جواد بر آن خبیثه، فزونتر عذابهای جحیم کند به روز جزا داور امام جواد به امر معتصم، آن بد خصال، زهر جفا رساند بر بدن اطهر امام جواد گشاد در به روی شیعیان زمحنت و غم چو بست در به روی انور امام جواد زاشک، دیده ی ما گشت تر، چو آمد خشک زسوز زهر جفا، حنجر امام جواد زآتش ستم و جور ظلم ام الفضل به خاک تیره بدی بستر امام جواد دریغ و درد، که جز آه جانگداز نبود در آن مقام، کسی یاور امام جواد که ناگه از وطن آمد امام دین هادی که بود او خلف اکبر امام جواد فغان او بگذشت از فراز چرخ کبود بدید چون که رخ اصفر امام جواد چو دید ناله که برخاست از دل پدرش نشست با دل خونین، بر امام جواد گرفت با دل پر غم در آن زمان از مهر چو جان خویش به سینه، سر امام جواد نظر ببست زدنیا و سوی عقبی شد شد آن قصور جنان، منظر امام جواد فغان که بعد شهادت، بماند از ره کین سه روز روی زمین، پیکر امام جواد چو مشک، خطه ی بغداد را معطر کرد نسیم، از جسد اطهر امام جواد در این حکایت جانسوز، همچو دخت رسول بریخت اشک عزا مادر امام جواد در این قضیه همی مویه کرد و آه کشید حکیمه آنکه بود دختر امام جواد چو چشمه نیز روان گشت اشک عارفچه بیاد دیده ی از خون تر امام جواد (1) . شدت سم، یک شبانه روز (2) امام علیه الصلوة و السلام را آزار داد. تا آن که به سال 220 هجری در حالی که تنها بیست و پنج سال از عمر شریفشان می گذشت، در روز

ص: 137

سه شنبه دو ساعت از روز گذشته (1) به شهادت رسیدند. بدن مطهر و مقدس حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام را از منزل بیرون آوردند و در محله ی «اسوار بن میمون» در ناحیه ی «پل بردان» قرار دادند و «واثق» بر آن نماز گزارد. (2) . این ظاهر ماجرا بود. اما اعتقاد حق و درست، این است که سرپرست امور مربوط به ائمه معصومین، علیهم السلام، کسی جز امام معصوم نیست پس متولی امور مربوط به حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام فرزند گرامی آن حضرت امام هادی علیه الصلوة و السلام بودند، نه کس دیگر. زیرا آن وجودهایی را که از نور اقدس حق تعالی مشتق شده اند، به هنگام ترک دنیا و عروج به سوی مبدأ خداوند - جل شأنه - هیچ کس لمس نمی کند جز کسی که خود دارای این مقام و مرتبت باشد. خدایی که حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام را در هفت سالگی برای رسیدگی به امور پدر بزرگوارش حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام، از مدینه به خراسان برد، قادر خواهد بود حضرت امام هادی علیه الصلوة و السلام را نیز در سن شش سالگی از مدینه به بغداد ببرد تا بر پیکر مطهر پدر شهیدش نماز بگزارد و وی را به خاک بسپارد. گفتگوی حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام با «علی بن حمزه»، گواه بر این مطلب است. حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام به وی فرمودند: آیا حضرت حسین بن علی علیه الصلوة و السلام امام بودند؟ وی گفت: بلی! حضرت فرمودند: چه کسی متولی امور ایشان گردید؟ «علی بن حمزه» پاسخ داد: حضرت امام سجاد علیه الصلوة و السلام سرپرست امور ایشان شدند. امام علیه الصلوة و السلام پرسیدند: حضرت امام سجاد علیه الصلوة و السلام کجا بودند؟ «علی بن حمزه» گفت: در کوفه نزد ابن زیاد زندانی بودند؛ اما هنگامی که خبر تدفین حضرت امام حسین علیه الصلوة و السلام به ایشان رسید، بدون اطلاع یزیدیان از زندان خارج شدند تا امور مربوط به پدر بزرگوارشان را انجام دهند، سپس به زندان بازگشتند. حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام فرمودند: آن کسی که حضرت امام سجاد

ص: 138

علیه الصلوة و السلام را قادر کرد تا به کربلا رفته و امور مربوط به پدرش را انجام دهد و بازگردد، صاحب این امر (علیه السلام) را - که در زندان و اسارت نیست - قادر می کند تا به بغداد بیاید و متولی امور پدرش گردد. (1) . تشییع بسیار باشکوه و باعظمتی از پیکر مطهر حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام، انجام شد. شیعیان، ایشان را به مقابر قریش آورده و در پشت مزار جد بزرگوارش حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام دفن کردند (2) این شهادت انسانهایی را که با روح اسلام، و گل خوشبوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، و پاره ی جگر حضرت فاطمه زهرا علیه الصلوة و السلام، و آقای جوانان اهل بهشت چنین کردند، رسوا کرد.

ص: 139

سید جزائری در انوار النعمانیة، شهید اول در دروس، علامه حلی در منتهی و ابن حجر عسقلانی در صواعق المحرقه به این مطلب تصریح کرده اند. 2 - تاریخ پنجم ذی الحجه نیز در چند مأخذ آمده است از جمله، مسعودی در اثبات الوصیه، ابن خلکان در وفیات، ابن جریر در دلائل الامامه، سبط ابن جوزی در تذکرة الخواص، به این مورد اشاره کرده اند. 3 - تاریخ ششم ذی الحجه نیز ذکر شده است که صاحب کشف الغمه از کتاب دلائل حمیری از محمد بن سنان نقل کرده است. 5 - تاریخ سوم ذی الحجه را ابن جریر طبری در دلائل الامامه به عنوان یک قول ذکر نموده است. 6 - تاریخ دهم رجب را شیخ کفعمی در جدول مربوط به ائمه علیهم السلام و شارح میمیه ابوفراس در جدول مربوطه آورده اند. 7 - تاریخ اول ماه ذی القعده را شریف الحجه سید محمدعلی الشاه عبدالعظیمی در ایقاد به عنوان یک قول ذکر کرده است. 8 - تاریخ یازدهم ذی القعده در ایقاد به عنوان یک قول آمده است. 9 - تاریخ سی ام ذی الحجه هم در جدول ایقاد دیده می شود.

ص: 141

واجب است که امام معصوم از خطا، فراموشی، غفلت و آنچه مایه ی سرگرمی است منزه باشد. در حدیث «معاویة بن وهب» آمده است که خدمت حضرت امام صادق علیه الصلوة و السلام عرض کردم: علامت و نشانه امامی که بعد از امام دیگر است، چیست؟ فرمودند: «طهارة المولد و حسن المنشأ.» (1) . «پاکی والدین و سرآغازی نیک.» و نیز از نشانه های امام، نپرداختن به لهو و لعب است. حضرت امام صادق علیه الصلوة و السلام در کودکی به پدر بزرگوارشان فرمودند: «بابی انت و امی لا تلهو و لا تلعب.» (2) . «پدر و مادرم فدایت باد که به لهو و بازی نمی پردازی.» و در روایت آمده است: کودکی به یحیی بن زکریا گفت: بیا بازی کنیم، فرمود: ما برای بازی آفریده نشده ایم (3) . بنابراین استدلال، روایت ابن طلحه شافعی مبنی بر این که «حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام با کودکان در کوچه و خیابان ایستاده بودند...» قابل اعتنا نمی باشد. هر چند عده دیگری که مقام خلافت الهیه را نمی شناسند و از صفات شایستگان امامت بی اطلاعند، آن را نقل کرده باشند. ابن طلحه می گوید: [یک سال بعد از شهادت امام رضا علیه الصلوة و السلام، خلیفه عباسی به بغداد آمد. یکی از روزهایی که برای شکار بیرون می رفت و از راهی گذشت که تعدادی کودک در آن بازی می کردند و حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام نیز در بین آنان حضور داشتند. حضرت در آن هنگام تقریبا یازده سال داشتند. چون «مأمون عباسی» - لعنة الله علیه - به آن مکان رسید، کودکان متفرق شدند، اما امام علیه الصلوة و السلام از جای خود حرکت نکردند. خلیفه به آن حضرت نزدیک شد و در او نگریست. گویا

ص: 143

خداوند نرمشی در دلش افکند، پس ایستاد و گفت: ای جوان چرا به همراه کودکان از مقابل ما نگریختی؟ حضرت بلافاصله فرمودند: «یا امیرالمؤمنین لم یکن بالطریق ضیق فاوسعه علیک بذهابی و لم تکن لی جریمة فاخشاها و ظنی بک حسن انک لا تضر من لا ذنب له.» «ای امیرمؤمنان راه تنگ نیست تا با رفتنم آن را برای تو وسعت دهم و گناهی هم نکرده ام تا از آن بترسم و گمانم این است که به بی گناه آسیبی نمی رسانی.» مأمون در حالی که از سخنان و چهره ی او در حیرت بود گفت: نامت چیست؟ حضرت فرمودند: محمد! خلیفه پرسید: فرزند که هستی؟ امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: فرزند علی علیه الصلوة و السلام هستم. مامون راه خود را ادامه داد و رفت. وقتی از شهر دور شد، بازی را گرفت و آن را به دنبال پرنده ای پرواز داد. باز مدت زیادی از دیدگانش پنهان شد، آنگاه در حالی که ماهی کوچکی را - که نفسهای آخرش بود - به منقار داشت بازگشت. «مأمون» از آن ماهی به شدت در تعجب شد. آن را به دست گرفت و از همان راهی که رفته بود به سوی خانه بازگشت. تا این که به جایی رسید که کودکان در آن بازی می کردند. آنها با دیدن خلیفه مجددا از مقابلش گریختند. و امام علیه الصلوة و السلام مانند بار اول، بر جای خود ایستاد، «مأمون» - لعنة الله علیه - خطاب به آن حضرت گفت: ای محمد! حضرت فرمودند: بله ای خلیفه. گفت: در دست من چیست؟ خدای تعالی به امام علیه الصلوة و السلام الهام کرد. حضرت فرمودند: «خلق الله تعالی بمشیئته فی بحر قدرته سمکا تصیدها بزاة الملوک و الخلفاء فیتخبرون بها سلالة اهل النبوة.» «خداوند بزرگ در دریای قدرتش به مشیت و اراده ی خویش ماهی را آفرید، تا باز شاهان آن را شکار کند. و شاهان می خواهند به این وسیله فرزندان پیامبران را آزمایش کنند.» «مأمون» از شنیدن این سخن بسیار در شگفت شد، و مدت زیادی به ایشان نظر کرد و سپس گفت: حقا که تو پسر حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام

ص: 144

هستی... و پس از آن احسان خود را نسبت به ایشان دو چندان کرد.] (1) . ابن حجر در کتاب الصواعق المحرقه، ابن صباغ در فصول المهمه و شبلنجی در نور الابصار از ابن طلحه پیروی کرده و این داستان را نقل کرده اند. این عده، عمر مبارک حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام در این داستان را نه سال ذکر کرده اند. ابن شهر آشوب می گوید: «آن باز، ماری را شکار کرد. «مأمون»، آن را در آشپزخانه قرار داد و به همراهانش گفت امروز مرگ آن کودک به دست من نزدیک شده است. سپس به مکان بازی کودکان بازگشت. و از امام علیه الصلوة و السلام که در آن جا بود پرسید: از اخبار آسمانها چه خبر داری؟ فرمودند: آری ای خلیفه؛ پروردگار جهانیان مرا چنین گفت که در آسمان دریایی عمیق با امواجی متلاطم است. در آن مارهایی که شکم آنها سبز و پشتشان خالهای سیاه و سفید است وجود دارد. شاهان آنها را بوسیله ی بازهای خود می گیرند و دانشمندان را بدین طریق امتحان می کنند. «مأمون» گفت: راست گفتی. و پدران و جدت و نیز خدایت راست گفته اند. سپس وی را با خود سوار کرد و دخترش را به ایشان داد.» (2) تاریخ نویسان نیز این کرامت را برای حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام ذکر کرده اند. امام علیه الصلوة و السلام علت ایجاد خلقت و مدار و محور کائنات است. پس خدای سبحان از حکمتها و شگفتیهای آفرینش ایشان را مطلع می فرماید تا به بندگان خبر دهد و در روز حشر بر مردم حجت باشد. از این قبیل کرامات و نشانه های امامت و دلائل خلافت الهیه که عقل در آن سرگردان و متحیر می شود، فراوان برای حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام نقل کرده اند. اما جای بسی تأسف است که راویان بد طینت با این روایات لباس ذلت و خواری بر ائمه دین علیهم السلام پوشانده تا آنان را در ردیف دیگران قرار دهند. باید بدانیم که ائمه علیهم السلام که امناء وحی هستند، ما را از اعتراف به این قبیل کرامات برحذر داشته اند. در روایت «ابراهیم ابن ابی محمود» چنین آمده است که: خدمت حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام عرض کردم: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله؛ در نزد ما روایاتی درباره ی فضائل حضرت امیرالمؤمنین علی بن

ص: 145

ابیطالب علیه الصلوة و السلام و نیز از فضائل شما اهل بیت علیهم السلام هست که از اهل تسنن به دست ما رسیده است و مانند آنها را از شما نشنیده ایم. آیا به این روایات معتقد باشیم؟ امام علیه الصلوة و السلام فرمودند: «یا ابن ابی محمود لقد اخبرنی ابی عن ابیه عن جده (علیه السلام) ان رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) قال من اصغی الی ناطق فقد عبده فان کان الناطق عن الله تعالی فقد عبدالله و ان کان الناطق عن ابلیس فقد عبد ابلیس.» «ای پسر ابومحمود؛ پدرم از پدرش و ایشان از جدش علیهم الصلوة و السلام به من خبر دادند که حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: کسی که به گوینده ی سخنی گوش فرا دهد همانا او را پرستش کرده است. پس اگر گوینده از خدای تعالی سخن بگوید، شنونده خدا را پرستیده، و اگر از جانب شیطان سخن بگوید، شیطان را پرستیده است.» سپس حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام فرمودند: «یا ابن ابی محمود ان مخالفینا وضعوا اخبارا فی فضائلنا و جعلوها علی اقسام ثلاثة احدها الغلو و الثانی التقصیر فی امرنا و الثالث التصریح بمثالب اعدائنا فاذا سمع الناس الغلو فینا و سمعوا مثالب اعدائنا باسمائهم ثلبونا باسمائنا و قد قال الله عزوجل «و لا تسبوا الذین یدعون من دون الله فیسبوا الله عدوا بغیر علم». «ای پسر ابومحمود همانا مخالفان ما درباره ی فضایل ما روایاتی را جعل کرده اند که سه نوع می باشد. یک دسته روایات شامل غلو است. دسته دیگر ما را کوچک می شمارد و دسته سوم شامل دشنامهایی است که با تصریح به نام دشمنان مان می باشد. وقتی مردم روایات شامل غلو، و نیز روایات دسته سوم را (که شامل دشنام به خصم ماست) می شنوند، بر ما خرده می گیرند و با ذکر نام مان، به ما دشنام می گویند و خدای عزوجل می فرماید: «کسانی را که به غیر خدا دعوت می کنند، دشنام نگویید تا ایشان بدون علم ناسزا به خدا نگویند.» «یا ابن ابی محمود اذا اخذ الناس یمینا و شمالا فالزم طریقتنا فانه من لزمنا لزمناه و من فارقنا فارقناه ان ادنی ما یخرج الرجل من الایمان یقول للحصاة هذه نواة ثم یدین بذلک و یبرء ممن خالفه یا ابن ابی محمود احفظ ما حدثتک به فقد جمعت لک فیه خیر الدنیا

ص: 146

و الاخرة (1) . «ای پسر ابومحمود وقتی مردم به چپ و راست روی می آورند، تو ملازم راه ما باش، که با ملازمان راهمان، همراه خواهیم بود. و هر که از ما جدا شود از وی جدا می شویم. کوچکترین چیزی که انسان را از ایمان بیرون می برد این است که سنگ ریزه را هسته بخواند و بر این اعتقاد باقی باشد، (یعنی باطل را حق، و حق را باطل بداند) و از مخالفان خود در این امر بیزای جوید. ای پسر ابومحمود این مطلب را که به تو گفتم خوب نگاهدار، که خیر دنیا و آخرت را در این سخنان برایت جمع کردم.» به هر حال توجه خوانندگان محترم را به اشتباهاتی که در روایت ابن طلحه است، جلب می کنم. ابن طلحه می گوید: «چون حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام به شهادت رسیدند و «مأمون» سال بعد به بغداد رفت، روزی برای شکار از خانه خارج شد و اتفاقا از راهی می گذشت که کودکان مشغول بازی بودند و حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام که در آن موقع حدود یازده سال داشتند در نزد آنان ایستاده بودند.» وی در سن حضرت اشتباه کرده است. زیرا وی می گوید حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام در سال 203 هجری به شهادت رسیدند. بنابراین حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام در آن هنگام هشت ساله بوده اند، زیرا تاریخ تولد مبارک ایشان، سال 195 هجری می باشد. در این مورد؛ هیثمی، ابن صباغ و شبلنجی که این ماجرا را شرح داده اند، با وی اختلاف دارند. اینان سن شریف حضرت را حدودا نه سال می دانند. وی می گوید: «حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام نزد کودکان ایستاده بودند...» اشتباه این قسمت این است که: «مأمون» - لعنة الله علیه - حضرت را در سال 211 از مدینه به بغداد خواست که ایشان 16 سال داشتند، و این مطلب را قبلا هم ذکر کردیم. ایشان امام شیعه و مرجع مشکلات دین و دنیای آنان بودند و پس از شهادت پدر بزرگوارشان، فقط هشت سال از امامتشان گذشته بود. هدف «مأمون» از انتقال

ص: 147

حضرت به بغداد، این بود که ایشان را زیرنظر دستگاه حکومت نگاه دارد و ضمن شناسایی کسانی که با ایشان تماس می گیرند، با دیده ی باز در صدد کشتار توطئه گران علیه حکومت باشد. با چنین وضعیتی آیا می توان تصور کرد که «مأمون» شخص امام و حجت خدا علیه السلام را نشناسد و نیاز داشته باشد که نام او و پدرش را جویا شود؟ هرگز چنین نیست. و این که ابن طلحه می گوید: «چون از شکار بازگشت و در دستش...»، از یک شخص منصف و حسابگر می پرسیم: از مدت زمانی که لازم است تا مأمون به شکار برود و بازگردد - اگر فرض کنیم حداقل دو ساعت بشود - آیا شایسته ی مقام امام معصوم و مرجعیت عالم تشیع حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام، این است که دو ساعت با کودکان در کوچه بازی کند؟ کسی که حجت خدای متعال و خلیفه الهی پس از پدر بزرگوارش می باشد و شیعیان در هشت سالگی ایشان را به عنوان فریاد رس خویش در حل مشکلات می شناسند، هرگز چنین نمی کند. اگر گفته شود که؛ ماندن امام علیه الصلوة و السلام در کوچه به همراه کودکان حکمتی داشته و آن حکمت همانا نشان دادن معجزه ی مزبور بوده است، در پاسخ باید گفت: ما معتقد هستیم، اگر حکمت و مصلحت اقتضا کند، ائمه علیهم السلام قادرند در هر چیز تصرف کنند. بنابراین امام علیه الصلوة و السلام بدون آن که مرتکب عملی مغایر با مقام قدسی امامت شوند، می توانستند در خانه بنشینند و در نفس «مأمون» تصرف نمایند، تا بعد از آن که همه ی دانشمندان را برای بحث و کشف آن ماهی جمع کردند - و همه در پاسخ صحیح درمانده شدند - و رأی ایشان طلب شد، آن حضرت علیه الصلوة و السلام معجزه را آشکار کنند. همچنین ائمه هدی که از خاندان حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستند، هرگز از ابتدای رشد و نموشان از خشوع و خضوع و ترک دنیا برای خداوند کوتاهی نمی کنند و تمام وقتشان را به تسبیح و تقدیس می گذرانند. و هرگز مرتکب عملی که با اعتماد مردم، و کسب معالم دینی مردم از ایشان منافات داشته باشد، نمی شوند. هر کس می داند که مردم - خواه اهل تشیع، و خواه اهل تسنن - از کسی که از لهو و لعب پرهیز نکند و زمان زیادی از وقت خود را به تماشای بازی کودکان بگذارند، بیزارند.

ص: 148

روایت «اسحاق بن اسماعیل» خود گواه این مطلب است. او می گوید: در سالی که جهت انجام فریضه ی حج به مکه مشرف شده بودم، عده زیادی برای دیدار با حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام آمده بودند. من ده مسأله را در نامه ای نوشتم تا از ایشان سوال کنم. در همان روزها، فرزندی نیز در راه داشتم. با خود اندیشیدم: پس از آن که حضرت به مسائل من پاسخ فرمودند، تقاضا می کنم تا دعا کنند خداوند فرزند پسری به من عطا کند. چون مردم سؤال هایشان را پرسیدند، برخاستم - و نامه نیز در آن حال در دستم بود تا از ایشان سوال کنم - به محض این که امام علیه الصلوة و السلام نظر مبارکشان بر من افتاد فرمودند: «ای اسحاق! او را احمد نام بگذار». پس از مدتی پسری برایم متولد شد که او را احمد نام گذاشتم، او مدتی زنده بود و سپس از دنیا رفت. در میان مردمی که در جمع حضور داشتند، «علی بن حسان واسطی» معروف به «عمش» می گوید: برای حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام، چند اسباب بازی که یکی از آنها نقره بود، با خود برده بودم تا به ایشان هدیه بدهم. چون امام علیه الصلوة و السلام پاسخ همه را دادند و مردم از نزدشان رفتند، حضرت تشریف بردند. من به دنبالشان رفتم و خادم ایشان «موفق» را دیدم و گفتم که برای من از حضرت اجازه ی ورود بگیرد. وقتی اجازه یافتم داخل شده و سلام دادم. حضرت پاسخ مرا دادند. در چهره ی مبارکشان کراهتی را مشاهده کردم، اما به من دستور نشستن ندادند. به ایشان نزدیک شدم و اسباب بازیها را در حضورشان گذاشتم. غضب آلود به من نظر کردند و آنها را به چپ و راست پرتاب کرده و فرمودند: «ما لهذا خلقنی الله ما انا و اللعب.» «خدای متعال مرا برای این نیافریده است. مرا با بازی چه کار؟!» من از ایشان درخواست عفو کردم. حضرت مرا بخشیدند و من از حضورشان خارج شدم (1) . این حدیث به ما می گوید: در روزی که گروهی از بزرگان بغداد قصد زیارت خانه ی خدا را داشتند حضرت امام جواد علیه الصلوة و السلام در مدینه بودند و آنان مصادف با سال شهادت حضرت امام رضا علیه الصلوة و السلام، خدمت ایشان رسیدند. آنان آمده بودند تا از

ص: 149

میزان علم و فضائل حضرت که تنها هشت سال داشتند مطلع شوند. (ایشان در سال 195 هجری متولد شده بودند و پدر بزرگوارشان در 203 هجری به شهادت رسیده بودند). ضمنا این حدیث نشانگر صفتی از صفات امام معصوم نیز می باشد و آن این است که ایشان در تمام حالات بطور کامل در حال توجه به حضرت حق تعالی می باشد و در معارف و شگفتیهای صنایع خداوندی، در تفکر و تأمل است، و برای آراستن مردم به مکارم اخلاق همواره در حال نشر تعالیم صحیحی است که پروردگار از ایشان دریغ نفرموده است. وقت ایشان همیشه صرف تفکر، یاد خدا، عبادت و دعوت مردم به جانب حق است. و هرگز وقت گرانبهایشان را به آن دسته از امور دنیوی که جلب توجه می کند، صرف نمی کند. و همگی ائمه هدی علیهم الصلوة و السلام در این موضوع برابرند. و مقدار عمر کودکی و بزرگسالی در این مورد، برای آنان تفاوتی ندارد. حدیث یحیی بن زکریا را پیش از این گفتیم که فرمودند: «ما برای بازی آفریده نشده ایم». و همچنین فرمایش حضرت امام باقر علیه الصلوة و السلام را در سن کودکی به حضرت امام صادق علیه الصلوة و السلام که فرمودند: «پدر و مادرم فدای تو باد که به بازی و لهو نمی پردازی.» در این جا نظر درست همین است. اما راویان مغرض و بدسیرت که هدفی جز بی ارزش کردن ائمه دین علیهم السلام ندارند، خرافاتی را در قالب فضیلت و کرامت به آنان نسبت می دهند تا دل مردم را بدان جهت متمایل کنند و لذاست، افرادی که در مقابل ظاهر روایات سر تعظیم فرود می آورند، آنها را با همه ی نواقص پذیرفته و در دل جای می دهند و باور می کنند که امام معصوم نیز مانند یکی از مردم عادی، در دوران کودکی و جوانی تابع مقتضیات سن می شود و تن به بازی و شهوت می رساند. و فضیلت سازی که، معیار امامت را با زیادتیهای حدیث سازگار نمی بیند، همه اجزاء و کلمات را به پیکان نفی، نشانه می رود. و آن را در زباله دان بطلان می اندازد. در حالی که از حقیقت مطلب غافل است. در هر یک از این دو حال، کسی که مغرضانه سعی در زشت جلوه دادن کرامات و فضائل ائمه اطهار علیهم السلام دارد، راههای پر مکر و فریبی را برای رسیدن به مقصود خود می پیماید. جای بسی شگفتی است که نویسندگان متوجه چنین مسأله دقیقی نشده اند و با آوردن حدیث در کتابهای خود گاه به بحث درباره ی آن نیز پرداخته اند. همان گونه که تعداد بیشماری از نویسندگان متوجه احادیث موضوعه ی فراوانی که در روایات منقول از جانب

ص: 150

مخالفان آمده است، نگردیده اند. حدیث مربوط به باز و ماهی، به شکل دیگری در مورد حضرت امام موسی کاظم علیه الصلوة و السلام و هارون الرشید نقل شده است که اینک عین آن را بدون تضمین صحت و درستی آن نقل می کنیم. «هارون الرشید» باز سفیدی داشت، در یکی از اوقات شکار آن را پرواز داد. باز پرواز کرد و از چشم ها پنهان شد. آنگاه در حالی که در چنگش حیوان زنده ی درخشانی قرار داشت، بازگشت. «هارون» آن را گرفت و نفهمید که چیست. از فقها، حکما، پزشکان و داوران سؤال کرد. هیچ کس اطلاعی در مورد آن نداشت. «ابویوسف» به «هارون» اشاره کرد تا حضرت امام کاظم علیه الصلوة و السلام را به همراه جمعی از شیعیان حاضر کند و از ایشان مطلب را بپرسد. امام علیه الصلوة و السلام حاضر شدند. «هارون» - لعنة الله علیه - گفت: ای ابوالحسن، اشتیاق من به شما سبب شد که طلب دیدارتان را داشته باشم. حضرت فرمودند: مرا از شوقت واگذار، خدای متعال در میان آسمان و زمین، دریایی دارای آب گوارا و زلال آفریده است که آب آن بر روی هم موج می زند و بر نگاهبانانش طغیان نمی کند. اگر پیمانه ای از آن فرو ریزد همه ی مخلوقات زمین را هلاک می کند. موجوداتی در آن زیست می کنند که به شکل ماهی و در اندازه های کوچک و بزرگ می باشند. سر آنها مانند سر انسان دارای بینی، دو گوش، و دو چشم است. جنس مذکر آن مانند مار سیاهه ای در چهره دارد و جنس مؤنث آن همچون زنان در سر مو دارد. چهره شان به ماهی شبیه است، و پولک هایی مانند فلس ماهی دارند و شکمشان هم به شکم ماهی می ماند و بالهایشان چون دست و پای انسان است پای آنها به نور زینت داده شده است و به شدت می درخشد. و وظیفه شان تسبیح، تقدیس، تهلیل و تکبیر خدای متعال است. وقتی یکی از آنها در تقدیس و تسبیح خود کوتاهی کند، طعمه ی بازهای سفید می شود. لذا برای تو حلال نیست که رزق آن باز را از او بگیری. «هارون الرشید» نگاهی به آن ماهی افکند و آن را همان گونه که امام علیه الصلوة و السلام فرموده بود، یافت. (1) .

ص: 151

ص: 152

که از ناظم به جای مانده، همگی به خط دوستان و بستگان وی موجود است، که آنها را در زمان حیات آن فقید، به املای او می نوشتند. مرحوم قطره، در شب پنجشنبه 12 جمادی الاولی 1398 در مجلس عزای حضرت صدیقه ی طاهره - سلام الله علیهما -، سکته ی مغزی کرد، و یک ماه بعد، یعنی روز شنبه 12 جمادی الثانی 1398 (مطابق با 30 اردیبهشت 1357 شمسی) - در حالی که سه دختر و دو پسر از خود به یادگار گذاشته بود - درگذشت. و در وادی السلام قم دفن شد. از آثار ایشان، چندین کتاب به چاپ رسیده، که شاید به یک چهارم کل اشعار وی نمی رسد. فهرست این آثار بدین شرح است: 1 - دیوان قطره 192 صفحه، رقعی، این کتاب، اولین کتابی است که از مرحوم قطره به چاپ رسید، در حدود سی سال پیش. و چاپ دوم آن در قطع جیبی توسط انتشارات حق بین قم، در سال 1398 چاپ شد. 2 - خزان با صفا، 260 صفحه، جیبی، کتابفروشی اسلام، تهران. 3 - گلزار شهدا، 4 به اضافه 72 صفحه، رقعی، کتابفروشی مصطفوی، تهران. 4 - حدیث کسا، 4 صفحه، جیبی 5 - خورشید ولایت، 224 صفحه، جیبی، دارالنشر قم، 1356 شمسی. (اشعار مربوط به حضرت صاحب الامر علیه السلام) 6 - شاه ولایت، 312 صفحه، جیبی، دارالنشر قم، 1357 شمسی. (اشعار مربوط به حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام) 7 - دیوان زینبیه، 102 صفحه، جیبی، 1350 شمسی. 8 - مدایح و مراثی حضرت صدیقه ی طاهره فاطمه ی زهرا سلام الله علیها، 199 صفحه، رقعی، 1358 شمسی به اهتمام خانواده ی آن فقید. همچنین قصیده ای از وی در وصف مسجد جمکران، در سمت غربی صحن مسجد، بر کتیبه نوشته شده است، با مطلع: آن مسجدی که طعنه بر عرش علا زده از ابتدای مسجد، تا انتها زده برای حسن ختام، گزیده ای از اشعار آن فقید را در این جا می آوریم. به این امید که در آینده، شرح حالی مبسوط تر از ایشان تقدیم علاقمندان کنیم. رحمة الله علیه رحمة واسعة، و حشره مع موالیه النبی و الائمه الاطهار صلوات الله علیهم اجمعین.

ص: 154

از آن که سجده ی شکرش، کتاب فضل خداست قبول حضرت جانان شده سجود جواد قدم به عرشه ی زین براق نور نهاد به سوی حضرت سبحان بود صعود جواد زذیل فضل و عنایات او ندارم دست که زنده ام به عنایات وهم وجود جواد به اشک دیده بشویم دفاتر گنهم که متصل شده قطره به بحر جود جواد

تیغ ابرویش صراط و قامتش روز قیام کاو ز رب العالمین آمد صراط المؤمنین جان سپرده، لعل عطشان، همچو جد تا جدار کز غمش گریان یتیمانش چو زین العابدین گفت غواص بحار علم و عرفان وصف او قطره ی دریای آل مصطفی، در ثمین

گشته از زهر جفا، سینه و قلبم مجروح خون دل آمده، از چشم درر بار شده هر چه فریاد کشیدم: زعطش سوخته ام نه کسی باخبر از من، به شب تار شده بر رخم بسته در و حجره و محبوسم کرد خود گرفتار غضب، آتش قهار شده آخر الامر به مقصود خودش نائل شد لیک آرام دلم، زار و عزادار شده قطره، زین ماتم عظمی، دل دریا خون شد شور عاشور، دگر باره پدیدار شده

نور چشمان علی موسی الرضا زینت افزای بهشت جان فزا راحت جان و عزیز و نور عین زاده ی فرزند پیغمبر، حسین بود دریای سخا، حسن آفرین آن جواد جود رب العالمین دشمن ملعونه اش تزویر کرد کاشف اسرار را دلگیر کرد سینه ی صندوقه ی قرآن شکست زهر در قلب شه خوبان نشست در جوانی شد خزان گلزار او نیلی از زهر جفا رخسار او آن زن مکاره ی بیدادگر بر رخ فرزند زهرا بست در هر چه گفتا که دلم افروخته از شرار زهر قاتل سوخته کرد ام الفضل، شور و هلهله تا نیابد کس خبر زان مرحله پس جواد، افغان از دل می کشید آن ستمگر ناله اش را می شنید او جواب حجت حق را نداد عاقبت جان داد آن فخر عباد رخت از دنیا، لب عطشان کشید در مقام قرب جانان آرمید مخبری گفتا حدیثی در ملا همچو جدش خامس آل عبا تا سه روز آن جسم مسموم از جفا بر زمین، از ظلم قوم بی وفا روی بام و پرتو خور، شیعیان سایبان آن بدن شد ماکیان با چنین حالت، تنش عریان نبود در میان خاک و خون غلطان نبود کی سرش گردید از پیکر جدا؟ کی کفن شد بهر جسمش بوریا؟ تا چهل منزل، سر جدش حسین زیب نی بودی، چو ماه مشرقین خونبهای خون سرخ شاه دین نیست کس جز ذات رب العالمین قطره، در قتل شهیدان خدا شورشی افتاده در ارض و سما

تاج بخش تاجداران، تاجدار حجت بر حق، شه گردون مدار چون زمام هر دلی در دست تست هستی عالم، همه از هست تست خوان احسان تو بی پایان بود مهر رویت، دارو و درمان بود پرچم دین از تو جاویدان شده از طفیلت، خلقت انسان شده هر کسی شهد لقایت نوش کرد حلقه ی امر ترا در گوش کرد غنچه ی طوبای نخل فاطمه زینت عرش برین را قائمه خاطرش بهر پدر افسرده بود قلبش از جور و جفا پژمرده بود چون حمایت کرده از دین خدا دین حق، جاوید ماند تا جزا لیک ام الفضل مکار دغا کرد زهری را مهیا در خفا زهررا در کام آن مولا بریخت رشته ی صبر و شکیب از هم گسیخت در جوانی بوستانش شد خزان اوفتاد از پای، آن سرو روان بس که آن ملعونه ظالم بود و پست باب حجره از جفا بر شاه بست عاقبت با لعل عطشان جان بداد جان، به راه دین جد خود نهاد کلک ماتم، سرشکسته از غمش یادم آمد از حسین و ماتمش در کنار آب، تشنه لب شهید جای اشک، از چشم زینب خون چکید شد جواد، ار دفن با غسل و کفن بود بی غسل و کفن، فخر زمن قلب عالم شد از این ماتم کباب از تن عریان و ظل آفتاب چون بهای قطره ی خونش خداست خون بگرید ماسوی بهرش، سزاست

آن نمک نشناس ملعونه دغا قلب عالم سوخت از زهر جفا در جوانی شد گلستانش خزان رفت از جان جهان، تاب و توان کرد ام الفضل کاری در جهان شد به محنت مبتلا صاحب زمان بر رخ فرزند زهرا بست در آن زن ملعونه ی بیدادگر هر چه گفتا از عطش افروختم از جفا و زهر کینه سوختم کس جواب شاه عطشان را نداد کس جواب روح قرآن را نداد قامت آن سرو خلقت شد کمان زد شرر داغش به جان شیعیان همچو بیرحمی ندیده روزگار کس ببندد آب را بر روی یار همچنان جدش به راه حفظ دین تشنه جان داده جواد العارفین زین دو ماتم شور در امکان فتاد زمزمه در عرش الرحمن فتاد آن یکی در سایه، این در آفتاب جسم هر دو ماند بر روی تراب قطره، کاخ ظلم را بر باد داد آه مظلومان و افغان عباد

چو جد اطهرش با تشنه کامی شده قربان محبوب گرامی کفن بر جسم پاکش، بوریا شد سرش، زینت ده آن نیزه ها شد گل نازش شده پرپر زخنجر تنش عریان شده با جسم بی سر زآه سوزناک قطره، امشب به پا شد زمزمه در چرخ و کوکب

گفتا برادر جان، توئی نور دو عینم ای سر بریده از قفا، بیکس حسینم برخیز و فکر زینب دور از وطن کن یاد از غزالان حرم، فخر زمن کن جسم لطیف همچو مصحف گشته اوراق در دامن صحرا و بر مرآت خلاق من ذاکر و مداح سلطان عبادم یک قطره از دریای احسان جوادم

ریخت زهر کین به کام همدم نامحرمش دشمنان، اینک حریم حرمت حق می درند سینه ی صندوقه ی علم خدا مجروح شد حیله و تزویر بر کشتی و هم بر نوح شد خسته از بار مصائب، مظهر سبوح شد دوستان، زین ماجرا، همچون سپند مجمرند در شباب زندگی، گلزار عمرش شد خزان شد عزا خانه زداغش محفل کروبیان هادی شرع و شریعت گفت با خلق جهان غنچه های مصطفی از جور اعدا پرپرند یادگاری در جهان دارد چو جد اطهرش آن که عطشان بود لعل جویبار کوثرش چون سه روزش بود در معراج عزت، پیکرش سرفراز سرفرازان، شمع بزم دلبرند آن یکی مسموم زهر و آن دگر، رأسش جدا زین دو ماتم، ولوله افتاد در ارض و سما خونبهای شاه دین، قطره، بود ذات خدا دیده ها در انتظار مهدی ما بر درند

به حق جوادت نجاتم بده تو فیاض جودی و بحر کرم ولی خدائی و گردون خدم رها کن مرا از کمند ستم تو مشکل گشائی و آرام جان به حق جوادت نجاتم بده به دربار لطفت پناهنده ام تو فرمانروائی و من بنده ام گناهم زیاد است و شرمنده ام ندارم به دل، صبر و تاب و توان به حق جوادت ثباتم بده تو یار غریبی و بنده نواز برویم در مرحمت کن فراز امانم بده، کن مرا سرفراز از آن گندم خال لعل روان به حق جوادت زکاتم بده زبار گنه، روز من چون شب است در آن لحظه و دم که جان بر لب است چو مرغ صبایم به تاب و تب است ندارم به کف، زاد ره، ناتوان به حق جوادت براتم بده علی بن موسی، رضای خدا به نزد خداوند کن التجا که دارم بسی آرزو در ملا که بینم رخ ماه صاحب زمان به حق جوادت حیاتم بده

از رسم رسوم آداب، نه کاخ عطا باشد اسماء هو المعبود، نه ظل خدا باشد سری است در این معنا، نتوان که شوی آگاه رمزی است در این اسما، رازی است در این درگاه در ماه رجب، خلاق بر خلق کرامت کرد آن مظهر رب بر خلق، اثبات امامت کرد آن قائمه ی مذهب، با رمز، اشارت کرد از نسل نبی آمد، اثبات سیادت کرد یعنی به وجود آمد آن صادره ی اول مرآت ودود آمد از وجه هو الاول خلاق بیان گفتا از رتبه ی مولودین از صادره ی اول در بارگه لا این غرق طرب و شادی، شد قاطبه ی کونین این زمزمه از خاک است تا مرتبه ی قوسین از فضل ولی الله، جود جواد عین از بذل ولی الله، موجود شده ثقلین دشت و چمن و صحرا، چون رشک برین بنگر در برگ گل حمرا، آیات مبین بنگر در این طبق خضرا، آن ماه جبین بنگر در دفتر این طغرا، آیینه ی دین بنگر در برگ گل و لاله، عکس رخ حسن افتاد مرآت خدا، پا در این عالم ما بنهاد فرمانده جزء و کل، شد چشم شما روشن گوید به چمن بلبل: شد چشم شما روشن از لحن و لسان گل، شد چشم شما روشن از منطق تای مل، شد چشم شما روشن

ص: 169

ای شمس شموس طوس، عید تو مبارک باد ای خسرو ارض طوس، تبریک در این میلاد آرام دل آرامم، آرام دل آرامم افکنده در این دامم، نتوان کند آرامم صد شکر زاکرامم، شه می دهد انعامم شیرین کند او کامم، هر دم دهد الهامم باید که زکات حسن انفاق کند دلبر البته برات حسن انفاق کند دلبر آن جود ولی حق، مشهود به عالم بود آن قائمه ی مطلق، نور رخ خاتم بود آن نور شده مشتق، از خالق آدم بود باقی که شده ملحق، بی واسطه توأم بود صاحبنظری خواهم تا حل کند این معنا وجه ظفری خواهم، آگه کند از اسماء در کفه ی جودش هست ارزاق همه عالم در قوس وجودش هست اوراق همه عالم در حمد و درودش هست خلاق همه عالم محبوب شهودش هست آفاق همه عالم در دایره ی امکان، نقشی بود از نامش جود تقوی اظهار در کفه ی اکرامش در گلشن جان باید آن غنچه ی نسرین چید در هر ورق از هر گل، تصویر جمالش دید از خرمن این کشته، برگیر ثمر این عید جنات به یک ایما، بر خلق جهان بخشید چون شهد لقای حق، از میوه ی این طوباست جنات لقای حق، از جوهر این اسماست

ص: 170

دست فلک الافلاک بر دامن جود او انسان که شده خلقت، از یمن وجود او خواهی که علوم آری در دست، درود او گویم خبر «لولاک»، البته شهود او قرآن به گواهی گفت: مشکوة، در او مصباح سلطان همه اجسام، مولای همه ارواح تا چند پی اغیار، گردی تو در این صحرا در کنه وجود تست آن وجه هو الاعلی طوطی روان تو، از منطق او گویا این عالم خلقت هست یک قطره از آن دریا کی می شود ای قطره، یک لحظه به خود آیی؟ در ظل لوای حق، یک چند بیاسایی؟

چون عزیز زهرا بی کفن نبودی پیکرش مشوش در محن نبودی آن که جان امکان بود تا سه روز عریان بود یا کریم یا رب از مصیبت او بحر دیده در جوش قطره زین مصائب رفته از سرم هوش تا به حشر گریانم مضطرب، پریشانم یا کریم یا رب

مولی جواد العارفین آن چشمه ی حق الیقین گنجینه گوهر تقی سلطان بحر و بر تقی اسماء را مظهر تقی فرزند پیغمبر تقی آن در سیمین بر تقی آیینه مظهر تقی افلاک را محور تقی طاهر تقی اطهر تقی در هر کجا مأوای او امکان زخاک پای او مولی جواد العارفین آن چشمه ی حق الیقین از عرصه ی ملک ولا بر خلق آمد این ندا حجت به جمله ماسوا مقصود و محبوب خدا مولود آل طا و ها باشد وصی لافتی علمش بود بی انتها دارد نشان از مصطفی سر تا به پا آئینه است آیینه ای از آن مه است مولی جواد العارفین آن چشمه ی حق الیقین بسته پر مرغ روان دارد مکان در جسم و جان در قاف کاف کهکشان در صد هزاران آسمان طاووس علیین بود او معنی یاسین بود مولی جواد العارفین آن چشمه ی حق الیقین شمع هدایت این بود روح ولایت این بود آخر نهایت این بود مصباح و آیت این بود کنه درایت این بود زاول بدایت این بود بحر عنایت این بود دار شفایت این بود دریای فیض خالق او از امر سبحان، رازق او مولی جواد العارفین آن چشمه ی حق الیقین در مکتب عرفان او شاگرد او لقمان او رمزی است در قرآن او سری است در ادیان او از عهد و از پیمان او راضی بود سبحان او بر سفره ی احسان او عالم همه مهمان او از بهر دین معنی بود چون زهره ی زهرا بود مولی جواد العارفین آن چشمه ی حق الیقین در مولدش اعجاز کرد دریای رحمت باز کرد

ص: 173

رمز نبی ابراز کرد ایجاد را آغاز کرد کشف کتاب راز کرد بر لامکان پرواز کرد دل قبله گاه راز کرد محکوم ترک و تاز کرد محکوم حکمش عالم است زیرا وصی خاتم است مولی جواد العارفین آن چشمه ی حق الیقین خواهی اگر آگه شوی آگه ز سر الله شوی سر تا به پا واله شوی باید در آن درگه شوی واقف از آن درگه شوی از رمز نور الله شوی مجذوب آل الله شوی سلطان مهر و مه شوی قطره، ولی کن فکان باشد امام انس و جان مولی جواد العارفین آن چشمه ی حق الیقین

ص: 174

حجت حق، قدم به عالم زد آن که دین را بود بزرگ دلیل بحر فیاض سرمدی است جواد گل باغ محمدی است جواد خالق ما به یمن این مولود کو بود والی ولی ودود باب رحمت، در سخا و کرم از طفیلش به روی خلق گشود خسرو طوس، شاد و خندان شد طالع بخت ما شده مسعود از پس پرده ی شهود و غیب آفتاب جمال چهره نمود دستی از آستین برون آمد منزل وحی این ترانه سرود که در آیینه ی الهیت شد عیان عکس احمد محمود هاتف این مژده را به عالم داد روز عید است و لحظه ی موعود از سویدای دیده ی دل بین که هویدا است شاهد و مشهود تیره غم زچهر عالم رفت شادی آمد دوباره چهره گشود بحر فیاض سرمدی است جواد گل باغ محمدی است جواد مرغ دل، مدح غنچه ی گل گفت وصف گل با زبان بلبل گفت طوطی هند، با شکر خنده از گلستان و باغ و سنبل گفت آفرین آفرین از این گفتار آنچه آن حبه ی قرنفل گفت از حدیث کسا دلیل آورد سر این نکته با تسلسل گفت این جهان، صورت است یا سیرت وصف را حق، به سوره ی قل گفت چهارده شمس و مظهر یک نور نامشان باید با تعقل گفت مظهر جود حق جواد بود مطلع شمس با تعادل گفت وحی نازل شده به امر خدا بایدم حمد با توکل گفت منطق کل شی ء گر گویاست باید این ذکر با توسل گفت بحر فیاض سرمدی است جواد گل باغ محمدی است جواد بود مسرور پادشاه نفوس در حریم جلال کرده جلوس

ص: 176

ذکر و تقدیس بهر این مولود آمد از عرش تا به اقیانوس میزده حاملان عرش برین گه میلاد، چنگ با ناقوس رشک فردوس، صحنه گیتی شد به روی عزیز خسرو طوس در دل هر که نیست نور ولا می شود با عدوی حق مأنوس پیر کنعان کجاست تا بیند یوسف مصر جان شده محبوس قلم صنع حق به دست امام نقش امکان و شهپر طاووس پیروان رسول عالمیان منتقم می رسد مخور افسوس غنچه ی آن گل ولایت را قطره، از جان بگو ببوی و ببوس بحر فیاض سرمدی است جواد گل باغ محمدی است جواد و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

ص: 177