تا با معرفت و آشنائي بيشتري به مقام امامت كتاب را مطالعه كنند. و بالله التوفيق و عليه التكلان [ صفحه 6] نام: نام حضرت محمد و آن بزرگوار سومين محمد از ائمه اطهار و چهارمين محمد از معصومين اخيار مي باشد. 1- حضرت رسول اكرم محمد بن عبدالله صلي الله عليه و آله و سلم 2- حضرت امام ابوجعفر محمد بن علي الباقر عليه السلام 3- حضرت جواد الائمه عليه السلام 4- چهارمين محمد از خاندان عصمت و طهارت حضرت بقية الله الاعظم امام زمان مي باشد كه طبق برخي از روايات ذكر اين نام مبارك در عصر غيبت نهي شده است و بزرگان علما به صورت (م ح م د) ثبت نموده اند. پدر: پدر حضرت جواد عليه السلام حضرت امام علي بن موسي الرضا عليه السلام مي باشد. مادر: مادر جناب امام محمدتقي ام ولدي است به نام سمانه مغربيه و يا سبيكه نوبيه. شيخ مفيد رضوان الله عليه در ارشاد و ثقة الاسلام كليني در كافي از جناب علي بن جعفر بن محمد عليهماالسلام ضمن حديث طويلي نقل مي كنند كه: حضرت رضا عليه السلام خطاب به علي بن جعفر فرمودند: اي عمو، آيا نشنيدي كه پدرم از پدرانش از قول رسول خدا صلي الله عليه و آله درباره اين مولود (يعني حضرت جواد عليه السلام) فرمودند: بابي ابن خيرة الاماء النوبيه الطيبه يكون من ولده الطريد الشريد الموتور بابيه وجده صاحب الغيبة فيقال مات اوهلك اواي واد سلك. كنيه: كنيه حضرت جواد عليه السلام ابوجعفر و ابوعلي بوده لكن مشهور همان اولي است. [ صفحه 7] 3- ابوعبدالله: ابن جوزي در تذكرة الخواص اين كنيه را براي حضرت مي نويسد. 4- ابوالفضل مرحوم

مدرس تبريزي در ديوان المعصومين گويد: لكثرة فضله وجوده. القاب: القاب حضرت جواد عليه السلام كه در ادعيه و زيارات و احاديث و روايات به آن اشاره شده است به قرار زير است: التقي الجواد الرضي الزكي الصابر الصادق العالم الفاضل القانع المتقي المتوكل المختار المرتضي المنتجب المنتخب در بين القاب ياد شده مشهورتر از همه دو لقب: تقي و جواد مي باشد كه آن حضرت را عموما امام محمدتقي و يا امام محمدجواد عليه السلام مي خوانند. در بين كنيه هاي آن حضرت: ابوجعفر از همه مشهورتر بلكه تنها كنيه آن حضرت به شمار مي رود و آن حضرت را در اخبار و روايات به ابوجعفر ثاني تعبير مي كنند و مراد از ابوجعفر اول «امام محمدباقر عليه السلام مي باشد.»

مخالفين و معترضين گرديد. مي نويسند كه در شب تولد اين مولود گرامي حضرت امام ابوالحسن علي بن موسي الرضا عليه السلام از گاه تولد تا هنگام صبح بر سر گهواره نشسته و ذكر خواب بر آن جناب مي گفت. در سال تولد عموم مورخين متفقذ لكن خلاف در روز و ماه آن سال است. عده اي ماه رجب را ماه تولد مي دانند و در روز و شب آن در بين دهم و پانزدهم اختلاف است و در بين علماء و محدثين معاصر عموما شب دهم رجب را ليلة الميلاد مي دانند. در شب و روز ماه مبارك رمضان نيز اختلاف است لكن چون در زمان ما [ صفحه 9] اين قول متروكست از بيان اختلاف آن نيز صرفنظر شد. بنابراين تولد حضرت امام محمدتقي شب جمعه 10 رجب سال 195 بوده است. در دعاي رسيده از ناحيه مقدسه بوسيله ي جناب شيخ ابوالقاسم حسين بن روح بن بحر نوبختي سومين نايب خاص حضرت امام زمان عليه السلام وارد شده است كه: اللهم اني اسئلك بالمولودين في رجب محمد بن علي الثاني و ابنه علي بن محمد المنتجب (زاد المعاد).

دليل آورد در موضوع امامت پيشوايان همانگونه كه حجت آورده بود از براي پيغمبران عليهم السلام در امر نبوت و فرمود: و آتيناه الحكم صبيا (و هم در مناقب گويد كه: اين خبر را علي بن اسباط نيز روايت كرده است.

فرموده و همه نوع استعمال آنها را مطابق دستورات شرع مطهر بر آنان مباح گردانيده است. پس چرا آنان برخلاف حكمت بالغه الهيه آنها را بر خويشتن حرام كنند. شيخ صدوق رحمة الله عليه نقل مي نمايد كه: حضرت جواد عليه السلام: يصلي الفريضه في جبة خز علامه مجلسي رضوان الله عليه در بحارالانوار مي نويسد كه: به حضرت جواد عليه السلام نوشتند كه: «يابن رسول الله» مردم از اينكه شما لباس نيكو مي پوشيد و عطر استعمال مي كنيد بر شما ايراد مي گيرند و آن را عيب مي شمارند. حضرت در جواب نوشتند: كه آيا نمي دانند كه پيغمبر اكرم لباس حرير زربفت مي پوشيد و بر تخت طلا مي نشست و حضرت سليمان عليه السلام همچنين بوده و از حكمت و پيغمبري آنان چيزي كم نمي گرديد و اين چيزها مانع بزرگواري و شرافت آنان نبود.

عمران» مي گويد به حضرت رضا عليه السلام عرض كردم از خداوند بخواهيد كه به شما فرزند پسري عطا كند كه وارث مقام شما باشد. حضرت فرمودند كه: خداوند قادر متعال فرزندي به من عطا فرموده و او ابوجعفر است كه شبيه است به حضرت «موسي بن عمران» (كه درياها را مي شكافت) و عيسي بن مريم كه مادرش پاك و پاكيزه و منزه و طاهره و مطهره بود و يحيي بن زكريا كه در كودكي به مقام نبوت رسيد و اين در اوان كودكي و صغر سن به مقام امامت خواهد رسيد. اين فرزند عمر كوتاهي دارد و بسم جفا شهيد خواهد شد.

مدينه تا وقت مرگ مأمون. ج - دوره خلافت معتصم دو دوره، اول از 218 تا آخر سال 219 كه حضرت در مدينه تشريف داشتند، قسمت دوم ازاول سال 220 تا آخر سال قريب 10 ماه كه حضرت در بغداد تشريف داشتند و جريان شهادت آن بزرگوار.

هشتم عليه السلام رسيد. نامه اي به اين مضمون به فرزند خويش مرقوم فرمود: به من خبر رسيده است كه چون از منزل بيرون مي روي غلامان از روي بخل و حسد به خاطر آنكه از جانب تو چيزي به فقرا و درماندگان نرسد تو را از درب كوچك خارج و داخل مي كنند، اكنون اي فرزند ورود و خروجت را از درب بزرگ قرار بده و موقع سوار شدن مقداري درهم و دينار با خود ببر تا هر كس از تو چيزي بخواهد به او انعام كني. اگر عموهايت چيزي خواستند از پنجاه دينار كمتر به آن ها عطا مكن و اگر عمه هايت چيزي خواستند از بيست و پنج دينار كمتر به آنان مده و بدانكه اين بخشندگي موجب محبوبيت تو در نزد خانواده و اقوام و دوستان و عموم مردم خواهد بود.

چه اندازه است. به قريه صريا رفته او را ديديم و سئوالاتي از او كرديم همه را جواب نامتناسب داد. در اين وقت از بالاي مجلس دري باز شد و امام جواد عليه السلام تشريف آوردند و همه به احترام آن بزرگوار برخاسته و امام در صدر مجلس جاي گرفت و فرمود: سئوالات خود را بپرسيد. اولين سئوال: سئوالي بود كه از عبدالله شده بود و آن اينكه مردي به زن خود مي گويد تو به عدد ستاره هاي آسمان طلاق داده شدي. امام به آن مرد فرمود: آيات طلاق را خوانده اي، گفت: بلي. فرمودند: بخوان، چون خواند رسيد به اين آيه مباركه: «و اقيمو الشهاده لله». حضرت فرمود: اي مرد طلاق به چند شرط وقوع مي يابد كه از آن جمله حضور دو شاهد عادل و وقوع طلاق در طهر غير مواقعه بودن و انجام امر طلاق از روي ميل و آزادي كامل بودن از شرايط ضروري است (پنج شرط) 1- حضور دو شاهد 2- شهود عادل باشند 3- وقوع در طهر باشد 4- طهر غير مواقعه باشد [ صفحه 17] 5- به قصد و اراده و آزادي كامل انجام يابد. سپس رو به آن مرد كرده فرمود: آيا در قرآن تعداد ستاره هاي آسمان را ديده اي، گفت: نه. سئوال دوم: مطرح شد و حضرت جواب فرمودند: حاضرين گفتند عموي شما در جواب چنين و چنان گفت حضرت روي مبارك به عبدالله نموده و فرمودند: اي عمو از خداي بترس و چيزي را كه نمي داني جواب مده در حالي كه عالمتر از تو و امام بر تو حاضر است.

نفر از خلفاء عباسي را درك نمود. 1- ابوعبدالله محمد امين فرزند هرون ششمين خليفه عباسي در 171 متولد و در محرم 198 كشته شد. 2- ابوالعباس عبدالله مأمون (170 -218). 3- ابواسحق محمد معتصم برادر مأمون فرزند هارون (180 يا 178 - 227).

گرفته و بازگشت چون به محل سابق كه با حضرت برخورد كرده بود رسيد حضرت را مجددا مشاهده كرد كه ايستاده بود و ديگر كودكان از ديدن كوكبه ي مأمون فرار كرده بودند. مأمون به حضرت عرض كرد كه: از اخبار آسمانها (اخبار غيبي) چه مي داني؟ (در دست چه دارم). حضرت فرمود: اي خليفه، حديث كرد مرا پدرم از پدرانش از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) از جبرئيل از حضرت پروردگار جل و علا كه خداوند قادر متعال را دريائي چند است كه ابرها از آن برمي خيزند و باد و امواج ماهيان كوچكي را به بالا مي برد و باز شكاري پادشاه آن را صيد مي كند و شاه به وسيله آن كه در كف دست گرفته علماء را آزمايش مي كند. مأمون گفت كه راست گفتي و راست گفتند پدرانت و راست فرمود رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم). [ صفحه 20] نويسنده گويد: اگر چه خبر را بيشتر مورخين از نظر تاريخي در كتابهاي خود نقل كرده اند لكن از نظر اعتقادي با اصول اعتقادات شيعه سازگار نمي باشد و بزرگان محدثين درباره صحت و سقم آن و سند روايت آن بحث نفرموده اند. از حضرت سجاد عليه السلام نقل شده است كه به فرزند خود امام باقر عليه السلام فرمودند كه: بابي انت و امي لا تلهو و لا تلعب (بحارالانوار جلد 12 ص 109 چاپ كمپاني). و همانگونه كه معتقديم كه معصومين عليهم السلام زنده و مرده شان يكسان است چنانكه در اذن دخول حرمهاي مطهر مي خوانيم: «اشهد انك تشهد مقامي و تسمع سلامي و ترد جوابي» معتقديم و ايمان داريم كه سن و كمي

و زيادي آن نيز در آنها تأثير ندارد و قبل از رسيدن به مقام امامت نيز داراي بسياري از مقامات مي باشند. در قرآن كريم درباره مؤمنين و متقيان مي فرمايد: الذين عن الغو معرضون. مرحوم سيد عبدالرزاق مقرم نيز در كتاب وفات امام الجواد عليه السلام (ص 73) در بي اعتباري اين خبر مطالبي مرقوم داشته طالبين مراجعه نمايند.

سئوالي بكنيم. مأمون گفت: اجازه با خود آن جناب است. حضرت در جواب يحيي كه سئوال را تكرار كرد فرمود: بپرس هر چه مي خواهي.

را بيان فرمود. طالبين اگهي از جواب مسئله به كتب مربوطه مراجعه كنند. [ صفحه 23]

زيركي ميزان شخصيت و مقام علمي حضرت جواد عليه السلام را بر همه مخالفين ثابت و آشكار ساخت و دختر خود را به زني بدان حضرت كابين بست. مأمون پس از جلسه آزمايش از ميزان علمي و فقاهت حضرت جواد عليه السلام كه شرح آن به طور اجمال بيان شد به حضرت رو كرده و گفت: يا اباجعفر دختر مرا به نام ام الفضل جهت خود خطبه بخوان او را به زوجيت خويش درآور.

452 مي باشد.)

فرستاد» لكن به اولاد ابوطالب حكومت و رياست نداد و از اين رو حضرت علي عليه السلام بر اولاد عباس حق مسلم [ صفحه 27] دارد. آيا ما تاكنون اين حق را چگونه جبران كرده ايم.

واي بر شما من بهتر اين خاندان را [ صفحه 28] مي شناسم. ان اهل هذا البيت عليهم من الله و مواده و الهامه و لم يزل اباؤه اغنياء في علم الدين و الادب عن الرعايا الناقصه من حد الكمال.

مردي ريش دراز بود كه صدائي بسيار زيبا و گيرا داشت و موسيقي را خوب مي زد، او هر چه خواند و زد حضرت به او توجهي نكرد. [ صفحه 29] اخر الامر فرمود: «اتق الله يا ذالعشنون» اي ريش دراز از خداي بترس به قدرت كامله حضرت حق جل و علا و اثر نفس قدسي امام عليه السلام آلت موسيقي از دست او بيفتاد و دستش خشك شده و تا آخر عمر ديگر نتوانست آوازه خواني كند و بربط بنوازد. مأمون و ديگران اين آثار و معجزات را از حضرت مي ديدند لكن از خواب غفلت بيدار نمي شدند خداوند متعال در قرآن مجيد مي فرمايد: و لهم اعين لا يبصرون بها، صدق الله العلي العظيم در كتب حديث اين جريان را مربوط به شب زفاف نوشته اند وتعداد كنيزان را 200 تن.

و يقين كردند كه: آن كس را كه خداوند جهت امامت و پيشوائي و هدايت مردم برمي گزيند [ صفحه 30] ديگر كمي و زيادي سن در او تأثير ندارد. علم او ربوبي و الهي است و نيازي به تحصيل و اكتساب ندارد. همچنانكه حضرت يحيي بن زكريا و حضرت عيسي بن مريم عليهماالسلام در سنين كودكي به مقام نبوت و هدايت خلق رسيدند. حضرت جواد عليه السلام نيز در سن هفت سالگي به مقام امامت رسيد كه: «الله يعلم حيث يجعل رسالته.

در كتاب خدا و سنت رسول (ص) اين را نديده ايم و مقدار آن را نمي دانيم. خليفه از حضرت امام محمدتقي (ع) جواب خواست، حضرت فرمودند: اگر دينار يا درهم قصد كرده اي از هر يك هشتاد عدد بدهي، فقهاء دليل اين جواب را سئوال كردند، حضرت فرمودند كه: خداوند متعال در قرآن مجيد خطاب به پيغمبر اكرم مي فرمايد: «لقد نضركم الله في مواطن كثيره» [ صفحه 32] و لفظ كثير در اين آيه مباركه از عدد هشتاد مراد است (تعداد غزوات و جنگهاي پيغمبر اكرم با مشركين) همه فقهاء از اين جواب متحير شده و در برابر كثرت علوم حضرت و احاطه آن به جزئيات فروع مسائل اظهار عدم اطلاع و كوچكي نمودند. در كشف الغمه (ص 222 سوم) اين داستان را از متوكل نقل مي كند و سپس خود مي گويد كه اگر متوكل نذر كرده باشد جواب از حضرت هادي عليه السلام مي باشد و من (علي بن عيسي اربلي) گمان مي كنم كه اين جواب مربوط به هيچ يك از ائمه طاهرين عليهم السلام نمي باشد. سپس شرحي درباره ي آن مي نويسد. طالبين رجوع نمايند. نمونه ديگر مسعودي در اثبات الوصيه روايت مي كند كه: وقتي عمر بن فرج در خدمت حضرت جواد عليه السلام در كنار دريا بود (ظاهرا كنار دجله در بغداد) روي به حضرت كرده و گفت: شيعيانت مدعي هستند كه شما وزن و كيل آب دريا را مي دانيد: حضرت در جواب او فرمودند: آيا اگر خدا بخواهد علم آن را به پشه اي بدهد قدرت دارد يا نه؟ گفت: قدرت دارد فرمودند: من در نزد خدا از پشه گرامي ترم (يعني علم آن را خدا به من عنايت فرموده است و

من مي دانم).

فرمود كه مدت آن ظاهرا از دو سال كمتر مي باشد به قصد زيارت خانه خدا و اقامت در مدينه از بغداد خارج گرديد و خويشتن را از اذيت و [ صفحه 34] آزارهاي روحي و جسمي كه به وسيله خليفه و درباريان بدان حضرت مي رسيد نجات داد. در اين سفر معجزات و كراماتي از وجود مقدسش ظاهر شد كه محدثين و مورخين در كتابهاي خود مشروحا بيان داشته اند. از جمله اذيتها كه از مأمون بدان حضرت رسيد يكي آنكه در يك شب كه مست و لايقعل بود در اثر شكايت دخترش از حضرت كه جز من كنيزان اختيار كرده است به اطاق حضرت وارد شده و آن حضرت در رختخواب آرميده بود با شمشير برهنه آن قدر بر سر و صورت و اندام حضرت زد كه يقين به هلاكت آن بزرگوار نموده،به منزل خود رفت. بامدادان كه به هوش آمد و به ياد كردار ناهنجار خود افتاد پشيمان شد به سراغ حضرت فرستاد چون حضرت را سالم و تندرست ديدار كرد با تعجب و حيرت خداي را سپاس گفت، غافل از اينكه: «يريدون ليطفئوا نور الله بافواههم و الله متم نوره و لو كره المشركون» ابن شهر آشوب سروي مازندراني در مناقب (ص 390 چهارم) روايت مي كند كه: گاهي كه حضرت جواد عليه السلام عازم مراجعت به مدينه شد از شارع كوفه گذر فرموده و در دار المسيب نزل فرمود در صحن آنجا درخت سدري بود كه ميوه نداشت، حضرت آب خواست و در پاي درخت وضو گرفت و با مردم نماز مغرب و عشاء به جاي آورد و پس از نماز سجده شكري به جاي

آورد و خارج گرديد. چون به درخت سدر رسيد مردم ديدند كهميوه داده و ميوهخوبي آوردههمه به تعجب فرو رفتندو از ميوه درخت خوردند كه ميوه شيرين و بدون هسته است. حضرت از آنجا گذشته به سمت مدينه روانه گرديد. [ صفحه 35] شيخ مفيد رضوان الله عليه مي فرمايد: (من از ميوه اين درخت خوردم هسته نداشت). و اين يكي از معجزات آن حضرت بود كه در اين سفر آشكار شد. در مناقب (ص 369 چهارم) گويد كه ابوهاشم جعفري گويد: با حضرت جواد عليه السلام در مسجد مسيب نماز خوانديم (بقيه داستان مانند قبل).

شقاوت باطني خود را ظاهر ساخته و حضرت را مسموم ساخت. به طوري كه مورخين مي نويسند در ايامي كه حضرت جواد عليه السلام در عهد معتصم در بغداد تشريف داشت (از 28 محرم تا 29 ذي القعده) كاملا تحت نظر مأمورين خليفه بوده و كسي حق ديد و بازديد آن بزرگوار را نداشته است. (حبس نظر) و كليه رفتار امام عليه السلام و كارهاي او به نظر خليفه مي رسيده است. معتصم را آن چنان از حضرت ترسانيده بودند كه دقيقه اي از آن بزرگوار و شيعيان او غافل نبود و هر آن بيم آن داشت كه آن حضرت قيام فرمايد و حكومت را از وي بگيرد و خود در مسند خلافت مستقر گردد. [ صفحه 37]

جزو مواضع سجود است كه پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: السجود علي سبعة اعضاء: الوجه و اليدين و الركبتين و الرجلين اگر دست از مچ و بالاتر بريده شود ديگر دستي باقي نمانده است كه بتوان با آن سجود نمود. خليفه اين جواب را پسنديده و حكم كرد كه طبق نظريه امام عليه السلام نسبت به سارق انجام شود. اين پيشامد موجب تشديد عداوت و دشمني فقهاء اهل سنت و به خصوص شخص قاضي يعني احمد بن ابي دواد گرديد و هر روز به [ صفحه 38] عنواني نزد خليفه از حضرت سعايت مي كرد و او را به قتل امام عليه السلام تشويق و ترغيب مي نمود.

شروع به مخالفت و معاندت و دشمني با حضرت جواد عليه السلام را نهاده تا جائي كه آن حضرت را مسموم و شهيد گردانيد.

اين خبر مي گويد كه در اين موقع ديدم ناگهان اوضاع مجلس بهم خورد و هيچ كس قدرت حركت كردن ندارد و چون برمي خيزد بي اختيار مي افتد وحشت و اضطراب همه را گرفت. در اين وقت معتصم رو به حضرت جواد عليه السلام كرده و گفت: يابن رسول الله از آنچه گفتم توبه كردم. دعا بفرما كه خداوند اين اضطراب را از بين ببرد. حضرت فرمود: بار پروردگارا اين تشويش و پريشاني را از بين ببر تو خود مي داني كه اين جمعيت دشمنان تو و من هستند. در اثر دعاي آن بزرگوار آثار نفرين برطرف گرديد و آرامش در مجلس برقرار شد.

خانه پنهان داشته اند. و در همه اين كارها نكته اساسي و اصل كلمه (باذن الله) است. پيغمبران بزرگوار و حضرت رسول اكرم (ص) و ائمه طاهرين عليهم السلام به قدرت ولايت تكويني كه به اذن و خواست خداوند دارا بودند قدرت انجام همه گونه كاري داشتند و چون معصومين عليهم السلام زنده و مرده شان از اين لحاظ يكسان است بنابراين صدور كرامات و خوارق عادات از قبور مطهر آنان نيز امري ساده و قابل انجام است و بهترين دليل بر آن، وقوع آن در طول تاريخ مي باشد. از قبور امامزادگان محترم و سادات و علماء و عظام و اولياء خداوند نيز ممكن است به خواست و اراده خداوند متعال خوارق، عادات و كرامات به ظهور برسد و از لحاظ شرعي و عقلي وقوع آن امكان پذير است. اينك جهت روشني قلوب شيعيان و دوستان خاندان عصمت و طهارت و ازدياد معرفت آنان به ذكر چند كرامت و معجزه اكتفاء مي كنيم و آگهي بيشتر را به كتب ديگر حواله مي نمائيم. 1- در مناقب ابن شهر آشوب از ابوسلمه روايت مي كند كه: [ صفحه 42] به منزل حضرت ابي جعفر عليه السلام وارد شدم و گوشم در شدت و نهايت كري و ناشنوائي بود به حضرتش ورود مرا خبر دادند مرا نزد خود خواند و دست مبارك بر سر و گوشم كشيد و فرمود: بشنو به خدا قسم پس از اين صداهاي بسيار آهسته را كه ديگران نمي شنوند من مي شنوم. 2- شفا يافتن چشم محمد بن ميمون كه نابينا شده و در اثر دست كشيدن آن حضرت چشم او شفا يافته و بهتر از اول شد و اين در سنين شيرخوارگي حضرت

جواد عليه السلام است و شرح آن را راوندي در خرائج و ديگران نقل نموده اند. 3- شفا دادن به محمد بن عمير بن واقد رازي و همچنين شفا دادن بيماري برادرش كه هر دو را مؤلف كشف الغمه (ص 221 سوم) نقل مي كند.

از جان و دل مي پذيرفتند. داستان دعوت و قيام ابومسلم و سرانجام به حكومت و سلطنت به اصطلاح به خلافت رسيدن بني عباس نمونه كامل عنايت مسلمانها به خاندان رسول اكرم (ص) مي باشد. با روي كار آمدن عبدالله سفاح و پس از مرگش خلافت منصور دوانيقي مردم متوجه اشتباه خود در تعيين موضوع الرضا من آل محمد (ص) شدند، دانستند كه آن كس را كه به خاطر او قيام كردند و جانفشاني نمودند اينان نيستند اما ديگر كار گذشته بود و قيامهاي سادات علوي در شهرهاي مختلف اگر چه مردم بدانها مي گرويدند و آنان را ياري مي كردند لكن، جدا بودن و هماهنگ نبودن اين قيامها از يك طرف و بدون مقدمه و برنامه بودن آنها از سوي ديگر و از همه مهمتر مسلط بودن بني عباس بر اوضاع سبب شكست كليه اين قيامها گرديد اما نتيجه كلي آن، بيداري و آگاهي مردم از خطاي خود در انتخاب اينان جهت حكومت بود. نكته ديگر و مهمتر از اين، كه آن هم از اواخر عهد بني اميه شروع گرديد، نهضت علمي و فرهنگي مسلمين است كه در كليه علوم و فنون به خصوص علوم حديث و تفسيركه در بين جامعه مسلمين ايجاد گرديد. ده ها و صدها محدث و فقيه و طالب علم از شهرهاي مختلف جهت اخذ حديث به مراكز علمي- مكه، مدينه، دمشق و مصر روي مي آوردند. محور اصلي و كانون اساسي شهر مدينه و محضر مقدس حضرتين امامين صادقين (امام محمدباقر و امام جعفرصادق عليهماالسلام بود. با توجه به تعداد محدثين و رواة شيعه و سني كه از محضر مبارك حضرت امام [ صفحه 45] جعفرصادق عليه السلام كه

تعداد آن را با ذكر نام و نشان متجاوز از ششهزار نفر مي نويسند اهميت اين موضوع ثابت مي شود. در دوره خلفاي بني عباس علوم و فنون گسترش يافته و علوم فلسفه و كلام و حكمت و طب و رياضي و غيره بر علوم اوليه افزوده شد و تعداد دانشجويان و طالبان علم فزوني يافت. بسياري از كتب حكماء و فلاسفه يونان و روم از زبان لاتين به زبان عربي برگردانيده شده و علماي اسلام به يادگيري و آموختن و بحث درباره مطالب آن پرداختند. حوزه هاي بحث و تدريس در بيشتر شهرها منعقد گرديد و هرون و به خصوص مأمون به اين نهضت علاقمند بودند و در پيشرفت آن كوشش مي كردند. مأمون خود نيز فردي درس خوانده و عالم و آشنا به فلسفه و حكمت بود و گاهگاهي در جلسات دانشمندان و بحث آنان شركت مي كرد احتجاجات حضرت رضا عليه السلام با علماء مذاهب مختلفه در حضور مأمون و چيره شدن بر همگان نمونه اي از توجه مأمون به موضوع و شركت در جلسات بحث مي باشد. آنچه در اين نهضت علمي قابل توجه است آنكه پرچمداران اين نهضت و پيشروان علمي اين انقلاب فكري و اولين كساني كه در كليه علوم اسلام كتاب تأليف كرده اند بزرگان علماء و محدثين و اصحاب ائمه طاهرين عليهم السلام از فرقه حقه شيعه بوده كه تحت رهبري حضرات معصومين موفق به انجام اين خدمات به عالم اسلام شده اند.

بعد از [ صفحه 46] حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله اهل البيت اعلم و ازهد مردم زمان بوده اند انتساب اينان به پيغمبر (ص) نيز يكي از امتيازات خاصه ايشان است. بعد از خلفاي راشدين به غير از شيعه كه خلافت را حق مسلم الهي خاندان نبوت و ائمه طاهرين مي داند بسياري ديگر از مسلمانها اهل البيت را جهت خلافت شايسته تر مي دانستند و به همين دليل حكومت از بني اميه به بني عباس منتقل گرديد. رفتار خلفاي بني عباس مردم را بيشتر متوجه سادات علوي نمود و اينان را بر آنان مقدم مي دانستند. همين علاقه قلبي و ميل باطني جامعه مسلمين به اولاد اميرالمؤمنين يكي از اساسي ترين علل و موجبات دشمني خلفاء با اين سلسله علويه مي باشد. رفتار منصور دوانيقي نسبت به حضرت صادق عليه السلام و كيفيت برخورد هارون با حضرت موسي بن جعفر عليهماالسلام دو نمونه بارز از طرز انديشه و فكر خلفاء نسبت به آن دو امام معصوم بود. آنها از اين مي ترسيدند كه دوستان و شيعيان ائمه معصومين روزي جهت در اختيار گرفتن حكومت قيام كنند و اين سلطنت و خلافت را از آنها بگيرند و خود در آن جايگاه قرار گيرند. اگر مأمون حضرت رضا عليه السلام را به عنوان ولايت عهدي انتخاب مي كند به خاطر عقيده قلبي او نيست، او در اول پيشنهاد مي كند كه خلافت را بپذيريد (چون مي داند كه هرگز نمي پذيرند) چگونه مي تواند اين عقيده او باشد. خلافتي كه اين همه براي او جنگ كرده و خون مسلمانها را ريخته و سرانجام برادر خود را كشته تا به اين مقام رسيده آيا او از روي ميل و قصد خالص رها

مي كند. هرگز هرگز حاشا و كلا. او حضرت رضا عليه السلام را به مقام ولايتعهدي انتخاب مي كند و از اين [ صفحه 47] تير دو نشانه را مي زند. 1- او حضرت رضا عليه السلام را به مركز خلافت در آورده و زيرنظر مستقيم خود قرار داده است و تحت نظر گرفته مأموريني به عنوان «خدم و حشم» در اطراف آن حضرت گذاشته اينان جاسوسان اويند. 2- كليه سادات علوي و شيعيان را آرام و راضي نگاه داشته است بنابراين مأمون با اين سياست شيطاني خود موفقيت كاملي حاصل كرده. پس از آنكه مقصود اصلي خود را درباره ي حضرت ثامن الائمه عليهم السلام به وسيله مسموم گردانيدن آن حضرت انجام داد و خود را از انديشه آن حضرت آسوده ساخت و ضمنا رضايت اقوام و بستگان خود را كه با ولايتعهدي آن حضرت مخالف بودند فراهم ساخت مكر و خديعت را از سر گرفته و: اولا خود را در شهادت حضرت بي گناه و اظهار عدم اطلاع و حتي انكار نمود و خويشتن را صاحب مصيبت معرفي كرد. ثانيا جهت رفع توهم از عموم شيعيان آن زمان فرزند دلبند آن حضرت را از مدينه به بغداد طلبيده و در كليه مجالس و محافل از فضائل و كمالات او سخن گفت و از آن حضرت (حضرت جواد عليه السلام) تجليل و تكريم به عمل مي آورد و بالاخره دختر خود را نيز به زوجيت بدان حضرت داد. البته در اين كار قصد شيطاني او همان بود كه درباره پدر بزرگوارش بود. 1- زيرنظر داشتن كليه كارها و مراودات حضرت جواد (ع) 2- راضي نگاه داشتن كليه سادات و شيعيان 3- تبرئه خود از

موضوع مسموم ساختن حضرت ثامن الائمه (ع) 4- ايجاد دوستي و محبت خود در دل دوستان حضرت جواد (ع) هر يك از اين موارد و ديگر نتايج حاصله از اين وصلت احتياج به شرح و بسط و توضيح كامل دارد كه مقام قابل ذكر نمي باشد. [ صفحه 48]

از كاشان است. 3- ابراهيم بن محمد همداني (وكيل الناحيه «معجم رجال الحديث») 4- ابراهيم بن مهرويه از اهل جسر بابل 5- ابراهيم بن مهزيار ابواسحق اهوازي از سفراء ناحيه مقدسه 6- احلم بن بشار مروزي [ صفحه 49] 7- احمد بن اسحق بن سعد اشعري قمي ابوعلي از خواص حضرت عسكري عليه السلام 8- احمد بن حماد 9- احمد بن حماد مروزي 10- احمد بن عبدالله كوفي 11- احمد بن محمد بن ابي نصر بزنطي 12- احمد بن محمد بن بندار 13- احمد بن محمد بن خالد (ابوجعفر البرقي الكوفي وفاتش سال 274 و يا 280 ه - ق). 14 احمد بن محمد بن عبيد 15- احمد بن محمد بن عبيدالله اشعري 16- احمد بن محمد بن عيسي اشعري 17- ادريس قمي ابوالقاسم 18- اسحق بن ابراهيم حضيني 19- ايوب بن نوح بن دراج كوفي 20- جعفر الجوهري 21- جعفر بن داود يعقوبي 22- جعفر بن محمد هاشمي صيرفي 23- جعفر بن محمد بن يونس الاحول ثقه 24- جعفر بن يحيي بن سعد الاحول خال الحسين بن سعيد 25- حسن بن راشد اباعلي بغدادي ثقه 26- حسن بن سعيد 27- حسن بن عباس بن حريش رازي [ صفحه 50] 28- حسن بن عباس بن خراش 29- حسن بن علي ابي عثمان السجاده غالي 30- حسن بن يسار (بشاره ن خ) 31- حسين بن اسد ثقه صحيح 32- حسين بن داود يعقوبي 33- حسين بن سعيد 34- حسين بن سهيل 35- حسين بن علي 36- حسين بن محمد قمي 37- حسين بن مسلم (بن الحسن) 38- حسين بن يسار 39- حفص جوهري 40- خلف بصري 41- داود بن

قاسم جعفري ابوهاشم... ثقه جليل القدر 42- داود بن مهزيار اخوعلي 43- زكريا بن آدم القمي 44- سعد بن سعيد 45- سهل بن زياد آدمي اباسعيد رازي 46- شاذان بن خليل نيشابوري 47- صالح بن ابي حماد يكني اباالخير 48- صالح بن محمد همداني 49- صفوان بن يحيي بياع السابري (ابومحمد اوثق اهل زمانه عند اصحاب الحديث) [ صفحه 51] 50- عباس بن عمر همداني 51- عبدالجبار بن مبارك نهاوندي 52- عبدالرحمن بن ابي نجران كوفي 53- عبدالله بن صلت ابوطالب قمي 54- عبدالله بن محمد رازي 55- عبدالله بن محمد حضيني 56- عبدالله بن محمد بن حماد 57- عبدالله بن محمد بن سهل بن داود 58- علي بن اسباط (ابوالحسن) 59- علي بن بلال بغدادي ثقه 60- علي بن حسان واسطي (ابوالحسين القصير المعروف بالمنمس) 61- علي بن حديد بن حكيم 62- علي بن الحسين بن علي بن عمر بن علي بن الحسين (ع) 63- علي بن حكم 64- علي بن عبدالله قمي 65- علي بن عبدالله مدايني 66- علي بن محمد قلانسي 67- علي بن محمد بن علي علوي حسني 68- علي بن مهزيار 69- علي بن ميسر (ميسر) 70- علي بن نصر 71- علي بن يحيي 72- قاسم بن حسين بزنطي صاحب ايوب بن نوح [ صفحه 52] 73- محمد بن ابراهيم 74- محمد بن ابي يزيد (ابي زيد) 75- محمد بن اسماعيل بن بزيع ابوجعفر كوفي 76- محمد بن حسن واسطي 77- محمد بن حسن بن شمون (ابوجعفر بغدادي 114 سال عمر كرده و در 258 وفات يافته است) 78- محمد بن حسن بن محبوب 79- محمد بن حسين بن ابي الخطاب كوفي ثقه (ابوجعفر

الزيات) 80- محمد بن حمزه 81- محمد بن خالد برقي 82- محمد بن سالم 83- محمد بن سنان (ابوجعفر زاهدي خزاعي فوتش به سال 220 بوده 84- محمد بن عبدالجبار 85- محمد بن عبدالله مدايني 86- محمد بن عبدالله بن مهران ضعيف (من ابنا الاعاجم غال 87- محمد بن عبده 79- محمد بن فرج رخجي [ صفحه 53] 89- محمد بن نصير 90- محمد بن نصير 91 - محمد بن الوليد 92- محمد بن يونس بن عبدالرحمن 93- مختار بن زياد (العبدي البصري) 94- مروك بن عبيد (بن ابي حفصه) 95- مصدق بن صدقه 96- معاوية بن حكيم 97- منذر بن قابوس 98- منصور بن عباس كوفي او بغدادي (ابوالحسين الرازي مضطرب الامر). 99- موسي بن داود منقري 100- موسي بن داود يعقوبي 101- موسي بن عبدالله 102- موسي بن عمر بن بزيع ثقه 103- موسي بن قاسم بن معاوية بن وهب بجلي 104- نوح بن شعيب بغدادي - نوح بن صالح (برخي اين دو نام را از يك نفر مي دانند) 105- هارون بن حسن بن محبوب [ صفحه 54] 106- يزداد 107- ابوخداش مهري بصري (نامش عبدالله بن خداش است). 108- ابوالحصين بن حصين حضيني ثقه 109- ابومساور 110- ابوساره 111- ابوسكينه كوفي 112- ابوجعفر بصري 113- زينب دختر محمد بن يحيي 114- زهرا، ام احمد بن الحسن و هو احمد بن داود بغدادي اسامي افراد ذكر شده همگان از كتاب رجال شيخ طوسي عليه الرحمه نقل شد. اينك اسامي چند نفر ديگر از اصحاب و راويان حديث از حضرت جواد الائمه عليه السلام: 1- ابراهيم بن ابي البلاد (معجم رجال الحديث ص 191 يكم سطر

19). 2- ابراهيم بن ابي محمود خراساني (معجم رجال الحديث ص 199 يكم سطر 8). 3- ابراهيم بن سعيد 4- ابراهيم بن محمد بن هرون (معجم رجال الحديث ص 278 سطر 14). 5- ابراهيم بن هاشم (معجم رجال الحديث ص 318 يكم سطر 17). 6- ابن ارومه (محمد بن ارومه (ص 317 تحفة الاحباب) 7- ابن السكيت: يعقوب بن اسحق [ صفحه 55] ابوبكر بن اسماعيل (ص 220 سوم كشف الغمه) 8- ابوسلمه 9 - ابوعلي بن بلال (مناقب ص 379 چهارم). 10- ابويحيي جرجاني (صنعاني) (مناقب ص 389 چهارم) 11- احكم (احتمالا احلم بن بشاره) (ص 10 تحفة الاحباب) متعه كردن او زني را و معجزه حضرت جواد (ع) راجع به او. 12- احمد بن ابراهيم مراغه اي ابوحامد (ص 380 چهارم مناقب) 13- احمد بن ابي خالد خادم حضرت. احمد بن اسماعيل بن نوبخت (ابواسحق ظاهرا همان اسحق بن اسماعيل) (77 سرور الفؤاد) 14- احمد بن جديد 15- احمد بن عامر مؤذن حضرت (ص 73 نجاشي) 16- احمد بن عيسي (احمد بن محمد بن عيسي اشعري) ابوجعفر قمي (ص 16 تحفة الاحباب سطر 7) 17- اسحق بن اسماعيل ابويعقوب (ص 380 چهارم مناقب) 18- اسماعيل بن عياش (عباس) هاشمي (ص 222 سوم كشف الغمه) 19- اسماعيل بن مهران (اصول كافي) 20- امية بن علي بن عيسي (ص 77 رجال نجاشي) 21- بكر بن احمد بن زياد (ص 79 نجاشي ص 341 سوم معجم رجال الحديث) 22- بنان بن نافع (كشف الغمه به اضافه ص 388 چهارم مناقب) 23- حسن بن جهم (ص 380 چهارم مناقب) [ صفحه 56] 24- حسن بن محبوب (ص 379 چهارم مناقب) 25-

حسن بن محمد 26- حسين مكاري (ص 542 پيشگوئي پيشوايان) 27- حكم بن يسار مروزي (ص 397 چهارم مناقب) 28- حماد بن عيسي (ص 103 نجاشي) 29- حمزه (ص 102 رجال نجاشي) 30- حيران اسباطي (حيراني) (ص 112 نجاشي به اضافه 88 تحفة الاحباب) 31- دعبل بن علي (اصول كافي) 32- ريان بن شبيب (ص 118 نجاشي به اضافه 380 چهارم مناقب) 33- ريان بن صلت (ص 118 نجاشي) - سعد الخير (سعد بن عبدالملك اموي (ص 96 معجم رجال الحديث 118 تحفه) 34- سعد بن سعد قمي (ص 127 رجال نجاشي) 35- صالح بن داود 36- صالح بن عطيه 37- صالح بن يعقوب 38- عبدالرحمن بن صالح: ابوالصلت الهروي ثقه جليل اثني عشري علي الا قوي (ص 300 ششم مستدرك سفينه البحار) 39- حضرت عبدالعظيم بن عبدالله الحسني (ع) (ص 173 رجال نجاشي و جميع كتب حديث) [ صفحه 57] 40- عبدالله بن رزين (ص 395 چهارم مناقب) 41- عبدالله بن مساور 42- عثمان بن سعيد عمري سمان از نواب اربعه. (ص 384 مناقب چهارم) 43- عسكر غلام حضرت جواد عليه السلام (مناقب) 44- علي بن جرير (ص 220 سوم كشف الغمه) 45- علي بن الامام جعفر الصادق (ع) (ص 222 تحفه به اضافه 380 چهارم (مناقب) و كليه كتب حديث. 46- علي بن محمد بن هرون بن الحسن بن محبوب. (مناقب 380 چهارم) 47- علي بن مدرك (مناقب 382 چهارم) 48- عمران بن محمد 49- عمر بن فرات شاعر و مادح حضرت 50- عيسي بن عبدالله 51- عيسي بن المستفاد (ص 262 تحفه) 52- فضل بن شاذان نيشابوري (ص 267 تحفه) 53- قاسم بن

عبدالرحمن 54- قاسم بن محسن (ص 221 سوم كشف الغمه) 55- محمد بن ابي عباد كاتب حضرت (ص 351 عيون اخبار الرضا) 56- محمد بن ابي عمير بغدادي 57- محمد بن احمد محمودي (مناقب 380 چهارم) - محمد بن اورمه (ابن اورمه) (ص 317 تحفه) [ صفحه 58] 58- محمد بن جمهور (مناقب 382 چهارم) 59- محمد بن حارث نوفلي خادم حضرت 60- محمد بن حسن واسطي (ص 325 تحفه) 61- محمد بن حسن بن ابي خالد (ص 258 رجال نجاشي) 62- محمد بن ريان 63- محمد بن زياد ازدي (ص 155 نجاشي) 64- محمد بن سهل (ص 260 نجاشي) 65- محمد بن علي هاشمي 66- محمد بن عمير رازي 67- محمد بن عيسي بن عبدالله اشعري: ابوعلي (ص 239 نجاشي) 68- محمد بن عيسي بن عبيد (ص 235 نجاشي) 69- محمد بن فرات 70- محمد بن فضيل صيرفي: ابوجعفر (ص 259 نجاشي) 71- محمد بن ميمون 72- معمر بن خلاد (مناقب ص 380 چهارم) 73- موفق خادم حضرت (ص 382 تحفة الاحباب) 74- ميسر بن محمد بن وليد 75- نصر خادم 76- يحيي بن حبيب الزيات (مناقب 380 چهارم) 77- يحيي بن عمران: ابوعمران يعقوب بن اسحق: ابن السكيت (ص 312 نجاشي) 78- يعقوب بن بريد (باء موحده و الراء) (ص 313 نجاشي) [ صفحه 59] 78- يوسف بن سخت (ص 423 تحفه) اين نامبردگان و ده ها نفر ديگر از بزرگان محدثين و روات از اصحاب بزرگوار حضرت جواد (ع) مي باشند كه برخي از آنان درك محضر ائمه معصومين حضرت كاظم و حضرت رضا عليهماالسلام و يا شرفياب حضور حضرت هادي و حضرت عسكري و حضرت بقية

الله الاعظم امام زمان نموده و از هر يك از اين امامان حديث نقل نموده اند و برخي از اينان داراي تأليفاتي بوده اند و شايسته است كه در شرح حال آنان كتابي مستقل تأليف گردد تا مقام و منزلت آنان در نزد امامان معصوم و هم در جامعه شيعه و به طور كلي در اسلام و مسلمين شناخته شود. در خاتمه اين مقال متذكر مي شود كه: ابوتمام حبيب بن اوس طائي شاعر معروف از شعراي اهل بيت و متجاهرين به تشيع معاصر حضرت جواد عليه السلام بوده و اشعاري در مدح آن بزرگوار فرموده، وفاتش به سال 231 هجري قمري روي داده است. مرحوم علامه سيد محسن امين عاملي جلد نوزدهم اعيان الشيعه را در 604 صفحه اختصاص به شرح حال و خصوصيات او داده و به طور اختصار آنكه وي در سال 190 در قريه اي به نام «جاسم» متولد گرديد و در سال 231 يا 228 در موصل از دنيا رفته، كتب زير از اوست: 1- الاختيارات من شعر الشعراء 2- الحماسه يا ديوان الحماسه 3- ديوان اشعار 4- فحول الشعراء در كتب رجاليه شعيه نام او مذكور و نمونه اشعارش كه در مدح ائمه معصومين سروده مسطور است. قصيده اي در مدح ائمه معصومين تا حضرت [ صفحه 60] «مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف» و قصيده ديگري در مدح آن بزرگواران تا حضرت جواد عليه السلام از او نقل مي كنند.

وصيت نامه آن حضرت مي باشد. 2- جناب عثمان بن سعيد عمري سمان، ابوجعفر از سن يازده سالگي وارد خدمت شد و خدمت چهار تن از ائمه معصومين رسيده و نيابت خاص از طرف حضرت بقية الله الاعظم عجل الله تعالي فرجه داشته است. 3- عمرو بن فرات كه علاوه بر خدمت، شاعر و مداح آن حضرت نيز بوده است. 4- محمد بن حارث نوفلي. 5- موفق غلام حضرت رضا (ع) 6- حيراني در بغداد خادم درب اطاق حضرت بوده است. مؤلفين و محدثين در نصوص امامت حضرت جواد عليه السلام روايتي از او نقل مي كنند.

زيارت قبر مطهر آن حضرت. مشهور آن است كه: اول كسي كه قبر مطهر حضرت ثامن الحجج را زيارت نمود فرزند عزيز و گراميش امام جواد (ع) بود و اين همان سفري است كه حضرت جهت تغسيل و تكفين و تدفين پدر به خراسان تشريف فرما شد. 5- سفر اول بغداد در سال 205 در اين سفر حضرت 9 و يا 10 سال از سن مباركش مي گذشت و داستان ملاقات مأمون را با آن حضرت قبلا نقل كرديم. 6- سفر دوم بغداد در حدود سال 211 سن مبارك حضرت در اين موقع قريب به شانزده سال بود و در همين سفر است كه مأمون دختر خود ام الفضل را به عقد ازدواج آن حضرت در آورد. [ صفحه 62] 7- سفر مكه معظمه جهت اداء فريضه حجة الاسلام ظاهرا در سال 212 يا 213 در اين سفر ام الفضل زوجه آن حضرت نيز همراه آن بزرگوار بوده است و ظاهرا در مراجعت به بغداد نيز تشريف برده اند. 8- سفر به مكه در سال 218 (سال اول خلافت معتصم) چنانكه علامه مجلسي مي نويسد: در اين سفر حضرت جواد (ع) نامه اي بوالي سيستان مرقوم مي فرمايد. 9- سفر به مكه در سال 219 قبل از حركت به بغداد، در اين سفر ام الفضل زوجه آن حضرت نيز همراه آن بزرگوار بوده است چنانچه علامه مجلسي و ديگران نوشته اند. همچنين حضرت هادي (ع) نيز همراه بود. 10- سفر سوم به بغداد پس از مراسم حج در محرم 220 ه. ق. ورود آن حضرت به شهر بغداد در روز 28 محرم سال 220 بوده است. (روز دوشنبه) و در همين

سال حضرت مسموما وفات يافت. اين سفر به دستور معتصم انجام گرديد. مدت اين سفرها و عده همراهان و اسامي آنان عموما غير معين است. از اين مسافرتها سفر چهارم يعني سفري كه جهت تجهيز پدر بزرگوار به خراسان تشريف فرما گرديد به طي الارض بوده است. [ صفحه 63]

لباس و قيافه حضرت رضا را عوض كردند كه او كارگر باغ است. كودك را نزد قيافه شناسان آوردند و گفتند اين پسر را به پدرش ملحق كنيد. قيافه شناسان پس از بررسي كامل گفتند در بين حاضرين پدر او نيست لكن عمو و عمه را معرفي كردند و سپس گفتند پدر اين كودك: آن مردي است كه در بستان مشغول كار كردن است و چون حضرت رضا عليه السلام صورت خويش را برگرداند گفتند: او پدر اين كودك است. در اين اثنا حضرت جواد عليه السلام به زبان فصيع به طوري كه همه حاضرين شنيدند فرمود: الحمدلله الذي خلقنا من نوره و اصطفانا من بريته و جعلنا امناء علي خلقه و وحيه معاشر الناس انا محمد بن علي الرضا بن موسي الكاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علي سيد العابدين ابن الحسين الشهيد بن اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب و انا بن فاطمه الزهراء و ابن محمد المصطفي. آيا در مثل من شك مي كنيد و بر پدر من تهمت مي زنيد و مرا بر قيافه شناسان عرضه مي داريد به خدا قسم كه من از تمامي آنها داناترم.... حضرت رضا عليه السلام پس از آن فرمود: الحمد الله الذي جعل في و في ابني محمدا سوه برسول الله و ابنه ابراهيم. [ صفحه 65]

محمد بن مسلم زهري منقول در تحف العقول. 2- نامه حضرت باقر عليه السلام به سعد بن طريف حنظلي مذكور در رجال نجاشي. 3- نامه حضرت صادق عليه السلام به اصحاب خود منقول در روضه كافي. 4- نامه حضرت صادق عليه السلام به نجاشي والي اهواز. 5- نامه حضرت موسي بن جعفر عليهماالسلام به علي بن سويد سائي (رجال كشي) 6- نامه حضرت جواد عليه السلام به علي بن مهزيار (چهار نامه) (رجال كشي) 7- نامه حضرت هادي عليه السلام به علي بن بلال، رجال شيخ طوسي. 8- نامه حضرت هادي عليه السلام به علي بن راشد، رجال شيخ طوسي 9- نامه حضرت عسكري عليه السلام به عبدالله بن حمدويه (رجال كشي). 10- توقيعات صادره از ناحيه مقدسه به نام نواب اربعه و همچنين وكلاء حضرت و برخي از خواص شيعيان منقول در كتابهاي غيبت. [ صفحه 66] و از آن جمله است نامه هاي منسوب به حضرت جواد عليه السلام (يا حضرت باقر عليه السلام) به سعد الخير منقول در روضه كافي جلد يكم.

مني» هر كس مرا پيروي كرد از من است.

كافي از حضرت ابي جعفر عليه السلام درباره او نقل مي كند نيز مي فرمايند: در نامه دوم حضرت دو بار به وي خطاب: يا اخي: اي برادر من مي فرمايد و اين مخاطبت دلالت بر حسن حال او دارد. لكن در هر دو مورد سند ضعيف و غير قابل توجه بوده به عللي كه ذكر مي فرمايند() كه مقام ذكر ادله آن نيست. در هر صورت حال او مجهول و شخص او غير معروف است. در هر حال وي معاصر يا حضرت باقر و حضرت صادق عليهماالسلام بوده و علامه مجلسي نامه ها را منسوب به حضرت جواد عليه السلام دانسته ظاهرا به علت روايت حمزه بن بزيع است كه در زمان حضرت رضا عليه السلام وفات يافته و درك زمان حضرت امام محمدتقي عليه السلام را ننموده است. در اين جا بي مناسبت نيست كه از يك نفر ديگر از بني مروان كه مصداق آيه شريفه «يخرج الحي من الميت» مي باشد و برخلاف عموم افراد خاندان خويش از دوستان و مواليان بلكه از شيعيان خالص بوده ذكري كنيم و او: سعيد بن مسلمه اموي دمشقي كوفي است.

الرحمه در كتاب: الفهرست (ص 77 چاپ نجف) مي نويسد: سعيد بن مسلمه له اصل رويناه بالاسناد الاول عن ابن ابي عمير عنه. 4- مولي عنايت الله قهپايه اي در مجمع الرجال (ص 120 سوم) اقوال بزرگان را درباره او عينا نقل مي كند كه ما نيز از كتب آنها نقل نموديم. 5- علامه حاج شيخ آقا بزرگ طهراني در الذريعه (ص 151 دوم) مي نويسد: اصل: سعيد بن مسلمه... سپس گويد از اصحاب امام صادق عليه السلام است. 6- علامه حاج سيد محسن امين عاملي در اعيان الشيعه (ص 64 سي و پنجم) پس از نقل عبارت نجاشي مي فرمايد: در تعليقه گويد: روايت ابن ابي عمير از او اشاره به وثاقت او است.

هم در آن كتاب است (ص 503) كه: حضرت جواد عليه السلام را در آخر عمرش ديدار كردم آن حضرت درباره: صفوان بن يحيي و زكريا بن آدم و محمد بن سنان و سعد بن سعد قمي دعا كرد و فرمود كه: «جزي الله صفوان بن يحيي و محمد بن سنان و زكريا بن آدم و سعد بن سعد عني خيرا» فقد و فوالي. و درباره صفوان از آن حضرت نقل شده است كه فرمودند: او از حزب ما و پدران ما مي باشد و هر كس از حزب ما باشد خداوند او را داخل بهشت گرداند. صفوان در سال 210 در مدينه وفات يافته و حضرت جواد عليه السلام جهت او حنوط و كفن فرستاده و امر فرمود كه اسماعيل بن موسي بر او نماز گزارد. 2- ابوعلي محمد بن ابوالعباس احمد بن حماد مروزي محمودي [ صفحه 71] در رجال كشي (ص 511) درباره او مي نويسد: حضرت جواد عليه السلام پس از مرگ پدرم به من مرقوم فرمود: «قد مضي ابوك رضي الله عنه و عنك و هو عندنا علي حال محموده و لم يتعد من تلك الحال». و هم در آن كتاب است كه: ابوعلي حج بسيار گذاشت. فضل بن هشام مروزي گويد: از تعداد دفعاتي كه به حج مشرف گرديده بود پرسيدم شماره آنها را نگفت و فقط اظهار داشت كه: خداوند خير زيادي نصيب من گردانيده و سپاس گزارده ايم. 3- محمد بن حسن بن ابي خالد شينوله گويد: به حضرت جواد عليه السلام عرض كردم: مشايخ ما از حضرت باقر و حضرت صادق عليهماالسلام احاديثي نقل كردند و چون زمان آنان تقيه سخت و شديد بود

احاديث را نوشتند و كسي از آنان روايت ننمود. پس از مرگشان اين كتابها بدست ما رسيده است آيا از آنها روايت بكنيم؟ حضرت در جواب فرمودند: روايت كنيد آنها را كه آن احاديث حق است (وافي جلد يكم نقل از اصول كافي). 4- برخي از محدثين از اولاد ائمه معصومين عليهم السلام در بين اولاد و اعقاب ائمه اطهار عليهم السلام و منسوبين به خاندان عصمت و طهارت جمعي علاوه بر شرافت نسب و علم و زهد و تقوي در رديف اصحاب ائمه و محدثين بزرگوار بوده اند از آن جمله است: 1- جناب ابوطاهر احمد بن عيسي بن زيد بن علي بن الحسين عليهماالسلام (امامزاده احمد ذكر اخبار اصفهان). [ صفحه 72] 2- جناب حمزة بن قاسم بن علي بن حمزة بن حسن بن عبيدالله بن ابي الفضل العباس ابن اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام. 3- جناب ابوهاشم داود بن قاسم بن اسحق بن عبدالله بن جعفر الطيار بن ابيطالب جعفري. خدمت چهار امام معصوم رسيده و از حضرت رضا تا حضرت عسكري عليهم السلام را درك كرده و از ايشان حديث نقل نموده است. 4- جناب سليمان بن جعفر جعفري از اعقاب جناب عبدالله بن جعفر بن ابيطالب از اصحاب حضرت كاظم و حضرت رضا عليهماالسلام. 5- جناب علي بن الامام جعفر بن محمد الصادق عليهماالسلام از اجله سادات و اصحاب حضرت كاظم و حضرت رضا و حضرت جواد عليهم السلام بوده و كتاب خطب اميرالمؤمنين و عمل يوم و ليله از تأليفات او است. مقام و شخصيت جناب علي بن جعفر بالاتر از آن است كه در اين مختصر درباره آن شرحي نوشته شود. طالبين به

كتب مربوطه مراجعه كنند. 6- جناب علي بن عبيدالله بن حسين بن علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب عليهم السلام از خواص اصحاب حضرت كاظم و مؤلف كتابي در مناسك حج. 7- جناب عبدالعظيم حسني عليه السلام - حضرت عبدالعظيم فرزند عبدالله فاقه فرزند ابوالحسن علي سديد فرزند ابومحمد حسن بن زيد بن الامام حسن المجتبي عليه السلام. در بين اولاد ائمه اطهار عليهم السلام چند تن از همه بزرگوارتر و شريف تر و از حيث علم و تقوي و زهد و ورع از همگان برتر بوده اند كه از آن جمله است جناب ابوالقاسم عبدالعظيم حسني. [ صفحه 73] درباره شخصيت اين امامزاده واجب العظيم و التكريم از طرف نويسندگان چندين كتاب مستقل تأليف شده. علاوه بر آنچه در كتب ديگر در ضمن اولاد و اعقاب حضرت مجتبي عليه السلام نقل گرديده است از آن جمله: 1- رساله اي كه صاحب بن عباد درباره حضرت عبدالعظيم مرقوم فرموده است. 2- جنة النعيم و العيش السليم در احوال سيدنا عبدالعظيم تأليف حاج مولي محمدباقر بن مولي اسماعيل بن ملا عبدالعظيم بن محمدباقر كجوري مازندراني طهراني متولد در سال 1255 متوفي در ربيع الاول سال 1313 در مشهد در حين مسافرت زيارت رحمة الله عليه 3- زندگاني حضرت عبدالعظيم تأليف دانشمند گرانمايه آقاي عزيزالله عطاردي قوچاني. جاي قدمهاي مبارك دانشمند بزرگوار جناب آقاي حاج آقا حسين عمادزاده اصفهاني در كتاب زندگاني حضرت علي بن موسي الرضا عليه السلام (صفحه 612 به نقل از تاريخ بيهق) (ص 46) مي نويسد: ابوالحسن علي بن زيد بيهقي مي نويسد: محمد بن موسي الرضا (بايد محمد بن علي بن موسي الرضا باشد و حضرت به جد بزرگوارش نسبت داده شده

كه در زبان فارسي معمول و متداول بوده و مي باشد) كه لقب او تقي بود از راه طبس مسينا دريا عبرت كرد كه آن وقت راه قومس مسلوك نبود و آن راه را در عهدي نزديك مسلوك گردانيدند به ناحيت بيهق آمد و در ديه ششتمد نزول كرد و از آنجا به زيارت پدر خويش علي بن موسي الرضا عليه السلام رفت في سنه اثنتين ثلثين و مأتين سال232. [ صفحه 74] (نويسنده گويد: اين سال يقينا اشتباه است زيرا از شهادت حضرت جواد عليه السلام 12 سال مي گذرد). از تاريخ بيهق، در مسجد ششتمد نماز خوانده و اثر پاي آن حضرت در سنگي كه فعلا در موزه است باقي است (ص 47 به نقل از تاريخ نيشابور تأليف ابوعبدالله حافظ). و هم جناب عمادزاده در كتاب نامبرده (ص 614) مي نويسد: در موزه كنوني سنگ هائي است (ننوشته اند موزه كجا - مشهد يا تهران يا جاي ديگر) كه محل پاي مبارك حضرت جواد الائمه عليهم السلام مي باشد. در اين سنگ علامت پائي است بسيار بزرگ... سنگ از نظر قدمت تاريخي و اينكه از آن مسجدي است كه امام نهم عليه السلام در آن نماز خوانده اند سخني نيست. نويسنده گويد: اگر سال 232 را سال 202 تصور كنيم همانگونه كه مؤلف بزرگوار زندگي حضرت رضا عليه السلام تصحيح و تصور كرده اند در اين سال حضرت جواد كودكي هفت ساله است و پاي مبارك او با اين قدمي كه منسوب به آن حضرت است هيچگونه تناسب ندارد. ديگر آنكه هيچ يك از مورخين مسافرتي براي حضرت جواد عليه السلام در زمان پدر بزرگوارش به خراسان ننوشته اند و در اين قول نويسنده تاريخ بيهق تنها

مدعي و نويسنده و گوينده اين قول است. قدمگاه هاي ديگر: در برخي از نقاط ديگر و شهرهاي مختلف نيز چنين سنگ هائي ديده و شنيده مي شود: از آن جمله در اصفهان در دو محل: 1- در مسجد آقانور در محله دردشت در سمت راست گنبد مقصوره چهلستون مسجد سنگي به ديوار نصب شده و معروف آن است كه آن جاي قدمهاي [ صفحه 75] مبارك حضرت، مي باشد. 2- در بازارچه ميرزا باقر از متفرعات محله بيدآباد سمت شمالي خيابان مسجدسيد نيز بر ستون يكي از مغازه ها سنگي منصوب است آن هم شهرت دارد كه جاي قدمهاي حضرت مي باشد. به نظر نويسنده هيچ يك از اين دو قدمگاه اعتبار تاريخي ندارد، لكن من آنها را انكار نمي كنم. ضمنا تاييد نيز نمي نمايم و حقيقت امر را خدا مي داند و بس. معروف ترين قدمگاه ها در راه مشهد مقدس در ده سرخ قرار دارد كه شرح آن مفصل و خارج از موضوع كتاب است. طالبين به كتاب مطلع الشمس مراجعه كنند.

به پدرش به بغداد نامه اي نوشت و در آن نامه شكايت كرد كه: حضرت امام محمدتقي (ع) كنيزكان اختيار كرده است. مأمون در جواب نامه او نوشت: اي دخترك من: ما تو را به حضرت جواد نداديم كه حلالي را بر او حرام كنيم. ديگر از اينگونه مطالب در نامه هايت چيزي ننويس. مناقب (ص 382 چهارم) اين داستان را از قول مردم نقل مي كند. برخي از مورخين نام مادر حضرت امام ابوالحسن علي النقي الهادي (ع) را: دره، سوسن، شقراء، عاتكه، منقوشه و مكناة به ام الفضل نوشته اند. همچنين مي نويسند كه سمانه مغربيه مادر ام كلثوم و حكيمه خاتون از دختران آن حضرت بوده است. تذكر و تنبيه: در كشف الغمه (ص 219 سوم) پس از ذكر داستان دختري از اعقاب جناب عمار ياسر كه قبلا ذكر شد مي نويسد: به نظر من اين داستان حقيقت ندارد زيرا كه: [ صفحه 77] اگر حضرت جواد (ع) زن گرفته باشد و يا كنيز اختيار فرموده باشد اين كارها در مدينه انجام يافته و مأمون در مدينه نبود كه ام الفضل به او شكايت از حضرت بنمايد. و اگر گفته شود كه مأمون به قصد حج وارد مدينه شد و دختر به پدر شكايت از شوهر نمود آن نيز به جهاتي مردود و غيرقابل قبول است (به كشف الغمه و ديگر كتب مراجعه شود).

المبرقع (ابوجعفر نيز نوشته اند) 3- ابواحمد حسين 4- ابوموسي عمران و اما دختران آن حضرت: 1- فاطمه 2- خديجه 3 - ام كلثوم 4- جناب حكيمه خاتون سلام الله عليها در منتهي الامال مي نويسند كه: از تاريخ قم ظاهر مي شود كه: 5- زينب 6- ميمونه [ صفحه 78] 7- ام محمد نيز از دختران حضرت جواد (ع) مي باشند. شيخ مفيد رضوان الله عليه دختري ديگر به نام: 8- امامه جهت حضرت امام محمدتقي (ع) ذكر نموده است. مخفي نماند كه اعقاب حضرت جواد (ع) منحصر است در فرزندان حضرت امام علي النقي (ع) و جناب موسي مبرقع (سادات برقعي)... براي آگهي بيشتر از جريان حال و گزارش زندگاني اولاد امجاد حضرت جواد عليه السلام به كتب مربوطه مراجعه فرمائيد.

از سه امامزاده هاي معتبر (كه در اطراف شهر اصفهان [ صفحه 79] مي باشد) امامزاده احمد الرضا مي باشد در كروند اصفهان كه او: احمد بن موسي مبرقع فرزند حضرت امام محمدتقي (ع) مي باشد به نظر فقير چنين نيست كه بعضي او را احمد فرزند امام موسي كاظم (ع) مي دانند زيرا كه آن احمد فرزند آن حضرت آن است كه در شيراز به شاه چراغ و سيد السادات معروف است. نويسنده گويد: اصل در امامزادگان صحت انتساب است و اين امامزاده از اعقاب و احفاد جناب موسي المبرقع بوده نه فرزند بلاواسطه آن جناب كه مؤلف جليل ميزان الانساب مي فرمايد.

وزراي معتصم بوده است كه همگان به سعايت و فتنه انگيزي ابن ابي دواد قاضي و خبث طينت مرتكب چنين جنايتي شده اند اللهم العن اعداء محمد و آل محمد

الجنان مرحوم محدث قمي رحمه الله عليه نقل نموده و توفيق همگان را در اداي آن از خداوند خواستارم. محدث قمي در مفاتيح الجنان در قسمت مربوطه به نمازهاي منسوب به ائمه طاهرين عليهم السلام مي نويسد: نماز حضرت جواد (ع) دو ركعت است در هر ركعت حمد يك مرتبه و توحيد هفتاد مرتبه. دعاي آن حضرت: اللهم رب الارواح الفانيه و الاجساد الباليه اسئلك بطاعة الارواح الراجعة الي اجسادها و بطاعة الاجساد الملتئمة بعروقها و بكلماتك النافذة بينهم و اخذك الحق منهم و الخلائق بين يديك ينتظرون فصل قضائك و يرجون رحمتك و يخافون عقابك صل علي محمد و آل محمد و اجعل النور في بصري و اليقين في قلبي و ذكرك في الليل و النهار علي لساني و عملا صالحا فارزقني.

بحق محمد بن علي عليهماالسلام حجتك البالغة و نعمتك السابقة و برهانك الواضحة و اقدمه بين يدي حوائجي ان تصلي علي محمد و آل محمد (حاجات خود را طلب كند.) در كتب ادعيه براي اين ساعت دعاهاي ديگري نيز ذكر شده طالبين بدان كتابها مراجعه كنند.

روحاني بر عالم و آدم ريز الطاف دمادم را [ صفحه 85] از مدرسه علمش درسي بفلاطون گو وزميكده جودش يك جام بده جم را از شاه تقي مدحي اي بلبل گلشن گو تا باغ جنان سازي اين انجمن غم را درياي سخاوت كيست سلطان جواد اي جان زان بحر كرم دادند يك مشربه حاتم را در مكتب تعليمش، ادريس فلك فربين بر مائده جودش، صد عيسي مريم را چون بارقه علمش بر چرخ زند پرچم با خاك كند يكسان صد يحيي اكثم را درهم شكند قهرش هر قدرت و نيرو را بر باد دهد عزمش هر عزم مصمم را چون يحيي اكثم خواست كان بحر به ظرف آرد موجي زد و بشكست آن كشتي محكم را با كاخ فلك كم زن از لانه مرغان دم اي بي خبر از اسرار در ظرف مكن يم را گردم زند از حكمت آن ناطقه رحمت بر خاك فرود آرد نه چرخ معظم را زان منطق حق بنيوش توحيد محقق را زان عقل نخست آموز برهان مسلم را وصفيش جواد آمد وصقيش تقي كان شه شد مظهر لطف و قهر سلطان دو عالم را قصيده فوق جمعا 32 بيت مي باشد و به همين اندازه اكتفاء نموديم. [ صفحه 86]

آشكار شاه نهم خسرو والا نژاد پاي در اين عرصه گيتي نهاد حجت حق زاده خير النساء سبط علي نور دو چشم رضا رهبر خلق آن شه با عدل و داد حامي دين ناشر قرآن جواد فخر زمين زينت عرش برين گنج عطا مجري احكام دين بحر سخا منبع احساس و جود كان كرم مظهر رب ودود آنكه بشاهان جهان افسر است بنده ي دارائيش اسكندر است تاج امامت بسرا نورش جن و ملك خادم و فرمانبرش منشأ آيات و حديث و خبر واقف و آگاه بهر خشك و تر خوان جهان سفره احسان اوست اهل جهان ريزه خور خوان اوست بر در درگاه تو اي پادشاه برده چو (جاويد) بعالم پناه دارد اميد آنكه بروز جزا در صف محشر شويش رهنما تا به ابد جشن تو پاينده باد مهر جلال تو درخشده باد متوسلين حضرت جوادالائمه عليه السلام [ صفحه 87]

زكرم دامن تمني را شفا طلب كه به هر درد بي دواست دوا از اين مقام طلب كن شفاي اعمي را نديده ايم كسي نامراد برگردد بخواه حاجت و بشنونداي بشري را شفيع ساز به درگاه حق امام نهم جواد نوگل باغ علي موسي را تقي كه دوخته خياط لم يزل از لطف به قدر سرور سايش رداي تقوي را خداي خلق جهان كرد في المثل چون لفظ كه جلوه گاه شود آن جهان معني را به غير نخل امامت به بوستان وجود نياورد بر آرامش و تسلي را بخواه حاجت از او با خلوص دل صاعد كه مدعي نگر خويش صدق دعوي را اصفهان محمدعلي صاعد [ صفحه 88] نويسنده در نظر دارد كه بخواست خداوند متعال مجموعه اي از مدايح و مراثي كه به نام مبارك آن امام معصوم سروده شده است را در مجموعه اي فراهم آورد و مقدمات اين كار را نيز فراهم نموده و تاكنون قريب بيست قصيده و رباعي و قطعه در اين موضوع گرد آورده توفيق اتمام و انتشار آن را از خداوند خواهانم. اكنون قسمت دوم اين مجموعه كه شامل كلمات قصار آن جناب است را شروع مي كنيم. و السلام [ صفحه 89]

نظر مي آورد و حال آنكه محتمل است گوينده كلام معني ديگري به خاطر داشته باشد، بنابراين نويسنده عين عبارت منقول از معصوم را نوشته سپس به ترجمه تحت اللفظي و ظاهري آن پرداختم و شرح و توضيح آن را به وقت مناسبتري موكول نمودم. اگر خواننده محترم در ترجمه متوجه خطائي شدند اصلاح فرموده و مرا نيز از آن آگاه فرمايند كه اگر ديگر باره توفيق چاپ و انتشار آن را يافتم رفع اشتباه نموده و براي هميشه از اين بزرگواري سپاسگزارم. و ما توفيقي الا بالله عليه توكلت و اليه انيب [ صفحه 91]

و شناسائي او، وقت شناسي اوست. 5- از نشانه هاي ادب او واگذاشتن چيزهاي غيرضروري است. 6- از نشانه هاي پاكدامني او چشم پوشي از محارم و جلوگيري از شكم است از حرام خوردن. 7- از نشانه خوش خلقي جلوگيري و خويشتن داري از اذيت و آزار رساندن است. 8- از نشانه هاي سخاوت و گشاده دستي بخشندگي و نيكي كردن به كسي است كه حقش براو واجب شده و همچنين پرداخت وجوهات الهيه (خمس و زكوة) از اموالش مي باشد. 9- از نشانه هاي اسلام و مسلماني او رها كردن كارهاي بيهوده و دوري كردن از جهل و خودستائي و ريا در امور ديني است. 10- و از نشانه هاي كرم و بخشندگي او ايثار و گذشت اوست بر نفس خودش و ديگري را بر خود مقدم دارد. [ صفحه 112] 11- از نشانه هاي صبر و شكيبائي او كم شكوه و شكايت كردن است. 12- از نشانه هاي خردمندي انصاف و دادگري است از نفس خود (درباره خود مانند ديگران قضاوت كند.) 13- از نشانه هاي حلم و بردباري ترك خشم و غضب است در وقت مخالفت كردن ديگران با او. 14- از نشانه هاي انصاف و دادگري شخص پذيرفتن حرف حق است وقتي كه حقيقت بر وي ظاهر شد. 15- از نشانه هاي پند و اندرز آن است كه پند گويد بدانچه بر خود نمي پسندد. 16- از نشانه همسايه داري ترك كردن سرزنش كردن به تو مي باشد در موقع بدي تو، با وجودي كه به بديها و عيب هاي تو آگاه است. 17- از نشانه هاي رفاقت و دوستي ترك كردن ملامت و سرزنش كردن به تو است در هنگام خشم تو و در برابر كسي كه نمي خواهي

از تو عيب جوئي كنند. 18- از نشانه هاي حسن صحبت و معاشرت او آن است كه رنج و اذيتش به تو نرسد. 19- و از نشانه هاي دوستي او موافقت كردن او و مخالفت نكردن با تو مي باشد. 20- و از نشانه هاي صلاح و نيكي او ترس و خوف و وحشت زيادش از گناهانش مي باشد. 21- و از نشانه هاي شكرگزاري و سپاسگزاري او شناختن نيكي و خوبي كساني است كه به او احسان و نيكي كرده اند. [ صفحه 113] 22- و از نشانه هاي تواضع و فروتني او آن است كه قدر و مرتبه خود را بشناسد. 23- و از نشانه هاي حلم و حكمت و خردمندي او خويشتن شناسي اوست. 24- و از نشانه هاي سلامت نفس او آن است كه كمتر به عيوب مردم توجه كند و بيشتر متوجه اصلاح معايب خود باشد. الحق شايسته است كه درباره هر يك از اين سخنان درربار رساله ها و كتابها نوشت و آنها را به آيات و روايات مبرهن و روشن ساخت لكن بناي اين كتاب بر اختصار است.