ازدواج، شرایط همسران، چگونگی پاکی نسل، شیر دادن، پرورش جسم و جان کودک، گام به گام وظایف مردم را بیان کرده است.و اگر دانشمندان امروز جهان بسیاری از نکات دقیق روانی و تربیتی، مربوط به برنامه های پرورشی کودکان را، در کتابهای علمی خود آورده اند، پیشوایان اسلام در زمانهای پیشین آنها را یادآوری و در روایات مذهبی بیان کرده اند و خود نیز در رفتارشان نشان داده اند.هدف ما در این نوشتار بر دو پایه و اصل استوار است:اول: این که تمام مسلمانان، خصوصاًجوانان و تحصیل کنندگان ما که گروه بی شماری از جامعه را تشکیل می دهند، از جامعیت برنامه و دستورات دین مقدس اسلام و ارزشهای عملی این آیین آسمانی آگاه شوند و با ایمان و اعتقادی استوارتر از آن پیروی کنند و فریب برنامه های دیگران را نخورند.دوم: این که پدران و مادران به مسؤولیت مذهبی و ملی خود در تربیت فرزندان خویش آگاه شوند تا بهتر بتوانند انجام این وظیفه سنگین و حیاتی اقدام کنند، چرا که بدون تردید بخش مهمی از گرفتاریهای اجتماعی و آلودگیهای اخلاقی از جهل و بی اطّلاعی درباره انجام وظیفه به وجود می آید.از این رو، بر آن شدیم تا الگویی عملی برای کسانی که می خواهند فرزندان سالمی از نظر جسمی و روحی تربیت کنند، ارائه دهیم. بهترین الگوها برای مسلمانان، پیشوای گرانقدر اسلام حضرت محمدصلی الله علیه وآله و جانشینان برحق ایشان می باشند؛ که ما به گونه کاملاً اطمینان بخش در تمام زوایای زندگی می توانیم از آنان سرمشق بگیریم و پیروی کنیم چرا که هیچ گونه خلافی در پیروی از آن انسانهای کامل وجود نداشته است؛ زیرا آن بزرگواران بیمه الهی می باشند و اطاعت

از آنان هیچ گاه و در هیچ زمان و مکانی با مشکلات برخورد نخواهد کرد. به امید آن که بشریت آگاه شود و از الگوهای واقعی پیروی کند، والگوهای کاذب، دروغین و شیطانی را رها سازد، تا از این طریق بتواند به سعادت دنیا و آخرت دست یابد.این نوشتار از دو بخش تشکیل یافته است.1 - رفتار پیامبرصلی الله علیه وآله با کودکان که دارای پنج فصل و هر فصل دارای چند عنوان می باشد.2 - رفتار پیامبرصلی الله علیه وآله با جوانان که دارای چهار فصل و هر فصل چندین عنوان دارد.در پایان لازم می دانم از تمام عزیزان به ویژه از جناب حجةالاسلام والمسلمین الهی خراسانی مدیرعامل محترم بنیاد و همچنین از آقایان جعفر شریعتمداری، ویراستار؛ رضا ارغیانی، آماده ساز؛ رضا وحدتی، نمونه خوان و محمّدعلی علاقه مند، حروفچین و صفحه آرا، که در پیدایش این اثر که به زیور چاپ درآمده است نقشی داشته و زحماتی را متحمّل شده اند، تشکر و قدردانی کنم و توفیق روزافزون همگان را از خداوند توانا خواهانم.

زیرا هنگامی که سه سالگی کودک تمام شد 75 درصد صفات خوب و بد در کودک شکل گرفته است.عده ای از روان شناسان بر این باورند که تربیت کودک از همان روز اول تولّد است. اما برخی دیگر تا اندازه ای احتیاط می کنند و شروع تربیت کودک را از روز اولِ ماه دوم زاده شدنِ کودک می دانند، اما در تحقیقات عملی دقیق در دانشگاه «شیکاگو» به این نتیجه رسیدند که:هر کودک سالم تقریباً سطح هوش خود را50 درصد در چهارسالگی، 30 درصد در هشت سالگی، و 20درصد در هفده سالگی به دست می آورد. پس هر کودک چهار ساله 50درصد قدرت هوشی دارد و تغییرات بین 2 تا 3 سالگی به مراتب بیشتر و مهمتر از تغییرات بین 8تا9 سالگی می باشد. [2] .

نمی تواند بزرگی کند.»بنابراین، دوران کودکی بهترین زمان برای فراگرفتن راه و روش درست زندگی می باشد. زیرا قدرت تقلید و اقتباس و یادگیری کودک بسیار شدید است. کودک در این زمان تمام حرکات، گفتار و رفتار اطرافیان خود را با تمام دقت، همانند فیلم عکاسی در خود ضبط کند.از این رو، همزمان با رشد و تکامل جسم کودک باید روان او رابه راه صحیح هدایت کرد تا صفات پسندیده در وجودش قرار گیرد. زیرا، کودکانی که با شیوه درست تربیت نشده اند، تغییر صفات اخلاقی آنان در بزرگسالی بسیار دشوار می نماید.خوشبخت ترین و سعادتمندترین افراد کسانی هستند که از آغاز، با پرورش درست و سالم رشد یافته اند و صفات برجسته و ارزشمند، آویزه گوش و جان آنان شده است.برخی از روانشناسان، کودک را همانند نهال کوچکی دانسته اند که باغبان به آسانی می تواند با برنامه های صحیح وضع او را تغییر دهد. ولی کسانی که همانند درخت کهنسال به پرورشهای پلید و ناپسند عادت کرده اند، اصلاح آنان بسیار دشوار است، و کسی که می خواهد رفتار این گونه افراد را تغییر دهد باید دشواریهای فراوانی را تحمل کند. [5] .

نمی باشد، بلکه یک سمبل جهانی و همیشگی برای تمام مردم در همه زمانهاست.ما در این جا با توجّه و استناد به شواهد و مدارک معتبر، به رفتار و شیوه های عملی رسول گرامی درباره کودکان و جوانان می پردازیم.

از آنان با عباراتی کوتاه پاسخهایی حکیمانه دادند، آنگاه آن حضرت متوجه شخصی به نام حارث أعور که در مجلس حاضر بود شد و فرمود:این سخنان حکیمانه را به فرزندان خود بیاموزید، زیرا موجب تقویت عقل و فکر و اندیشه آنان می گردد. [8] .آن حضرت با این عمل به بهترین وضع نسبت به آنها احترام گذاشته و بزرگترین شخصیت و استقلال را در وجود آنان ایجاد کرده است.

شود. یعنی، نباید کارهایی که به وی واگذار می شود بیش از توانایی او باشد، بنابراین توانایی کودک را باید در نظر داشت.رسول خداصلی الله علیه وآله در همین راستا چهار نکته را یادآور می شود:1 - آنچه را که کودک در توان خود داشته و انجام داده است از او قبول کنند.2 - آنچه را که انجام آن برای کودک سنگین و طاقت فرساست از او نخواهند.3 - او را به گناه و سرکشی وادار نکنند.4 - به او دروغ نگویند و در برابر او مرتکب اعمال احمقانه نشوند. [13] .در روایات دیگری چنین نقل شده است:هنگامی که رسول خداصلی الله علیه وآله هفت ساله بود روزی از دایه اش (حلیمه سعدیه) پرسید، برادرانم کجا هستند؟ (چون در خانه حلیمه بود، فرزندان او را برادر خطاب می کرد). جواب داد: فرزند عزیز، آنان گوسفندانی را که خداوند به برکت وجود تو به ما مرحمت کرده است به چرا برده اند. طفل گفت: مادر، درباره من به انصاف رفتار ننمودی. مادر پرسید: چرا؟ گفت: آیا سزاوار است که من در سایه خیمه بمانم و شیر بنوشم ولی برادرانم در بیابان زیر آفتاب سوزان باشند؟ [14] .

خداوندا، کار معامله یا تجارت به او برکت عنایت فرما. [15] .

دارای چند کودک بود درگذشت. وی اندک سرمایه ای داشت که در اواخر عمرش برای عبادت و جلب رضایت خداوند از دست داده بود. کودکانش در همان روز برای زندگی از مردم تقاضای کمک می کردند. این ماجرا به پیامبرصلی الله علیه وآله رسید. پرسید: با جنازه او چه کردید؟ گفتند: دفنش کردیم. حضرت فرمود: اگر قبلاً می دانستم، نمی گذاشتم او را در گورستان مسلمانان به خاک بسپارید!! زیرا او اموال و ثروت خود را از دست داد و فرزندان خود رابه گدائی بین مردم رهاکرد. [19] .

و آموزشهای دینی بیاموزند و از سوی دیگر، دستور داده که کودکان را به نماز و عبادت تمرینی وادار کنند.معاویةبن وهب از امام صادق علیه السلام پرسید: در چه سنی کودک رابه خواندن نماز وادار کنیم؟ امام فرمود: بین شش تا هفت سالگی آنان را به خواندن نماز وادار سازید. [21] .رسول خداصلی الله علیه وآله در حدیثی فرمود: به کودکان خود در هفت سالگی امر کنید نماز بگزارند. [22] .امام باقرعلیه السلام در روایت دیگری وظایف پدران و مادران را در تربیتهای ایمانی کودکان، در دوران گوناگون سنی چنین بیان فرموده است.«در سه سالگی کلمه توحید لااله الا اللَّه را به کودک بیاموزید و در چهارسالگی محمدٌ رسول اللَّه یاد بدهید، و در پنج سالگی صورت او را به سوی قبله نمایید و به اودستور دهید، سر بر سجده گذارد، در شش سالگی کامل رکوع و سجود را به طور صحیح به او بیاموزید، و در هفت سالگی به کودک بگویید دست و صورت خود را بشوید (وضو بگیرد) و نماز بگزارد. [23] «پدران، مادران و مربیان باید توجه داشته باشند که مذهب بزرگترین کمک و یاور آنان است، زیرا ایمان همانند مشعل فروزانی است که تاریکترین راهها را روشن می کند و وجدانها را حساس و بیدار می سازد و هر کجا که انحرافی وجود داشته باشد می تواند او را به راحتی و آسانی به سوی راستی و سعادت رهبری کند.

که بزرگ شد در خود احساس حقارت نمی کند چنان که در روایات اسلامی آمده است که: کودک و قلب وی همانند زمینی خالی از بذر و گیاه است، هر بذری که در آن افشانده شود به خوبی می پذیرد و در خود پرورش می دهد. [24] .برای مثال شخصیت علی علیه السلام بر اثر تربیت در دامن پر مهر و محبّت رسول خداصلی الله علیه وآله به اوج شکوفایی خود رسید. اگر چه علی علیه السلام از نظر جسم و جان یک کودک عادی نبود، بلکه در وجود آن بزرگوار شایستگیهای مخصوصی وجود داشت، ولی مراقبتهای ویژه پیامبرصلی الله علیه وآله را درباره او نباید نادیده انگاشت.از دیگر آثار تربیت صحیح کودک این است که او را شجاع و دلاور بار می آورد و آن را در تربیت امام حسین علیه السلام به خوبی می توان مشاهده کرد.ابن شهاب گوید: روز جمعه ای خلیفه دوم مسلمانان روی منبر بود. امام حسین علیه السلام که کودک خردسالی بود وارد مسجد شد و گفت: ای عمر، از منبر پدرم بزیر آی، عمر گریست و گفت: راست گفتی؛ این منبر جد توست، صبر کن پسر برادر!! امام حسین علیه السلام لباس عمر را گرفته تکان می داد و می گفت از منبر جدم بزیرآی، عمر ناچار سخن خود را قطع کرد، از منبر پایین آمد و مشغول نماز گردید. پس از نماز دنبال امام حسین علیه السلام فرستاد. همین که آن حضرت آمد، عمر پرسید: پسر برادرم!! چه کسی به تو دستور داده که با من چنین برخورد کنی؟امام حسین علیه السلام فرمود: هیچ کس به من چنین دستوری نداده است. این عبارت را امام حسین علیه السلام سه بار تکرار کرد. در

حالی که امام حسین علیه السلام هنوز به حّد بلوغ نرسیده بود. [25] .در حالات امام جوادعلیه السلام نقل شده است پس از در گذشت امام رضاعلیه السلام مأمون، خلیفه وقت، به بغداد آمد. روزی برای شکار کردن حرکت کرد. در راه به منطقه ای رسید که چند کودک بازی می کردند. امام جوادعلیه السلام فرزند ارجمند امام رضاعلیه السلام نیز که در آن موقع حدود یازده سال داشت، بین کودکان ایستاده بود. هنگامی که مأمون و اطرافیانش به آن جا رسیدند همه کودکان فرار کردند ولی امام جوادعلیه السلام ایستاد. وقتی خلیفه نزدیک شد به آن حضرت نگاهی کرد و سخت مجذوب قیافه او شد. ایستاد و پرسید: چه چیزی باعث شد که با دیگر کودکان از این جا نرفتی؟امام جوادعلیه السلام فوراً جواب داد: ای خلیفه مسلمین، راه تنگ نبود که من با رفتن خود آن را برای عبور خلیفه وسعت داده باشم. مرتکب گناه نشده ام که از ترس مجازات فرار کنم. من نسبت به خلیفه خوش گمان هستم و می پندارم که بی گناهان را آسیب نمی رساند. بدین جهت در جای خود ایستادم و فرار نکردم!! مامون از سخنان منطقی و محکم و همچنین چهره جذاب و گیرنده او به شگفت آمد. پرسید: نامت چیست؟ پاسخ داد محمد. پرسید: فرزند کیستی؟ فرمود: علی بن موسی الرضاعلیه السلام. [26] .

به سینه خود می چسبانید، و گاهی مرا در بستر خواب خود می خوابانید و از مهربانی صورت بر صورت من می نهاد، و مرا به استشمام بوی لطیف خود موفق می داشت. [33] .آری، کودک احتیاج به نوازش دارد، باید دست محبّت بر سر او کشید و با نظر محبّت به او نگریست و با نگاه گرم و مهربان او را شاد و مسرور کرد. [34] .رسول خداصلی الله علیه وآله به اندازه ای نسبت به کودکان مهربان بود که نقل گردیده، در ماجرای رفتن پیامبرصلی الله علیه وآله به طائف، کودکانِ طائف آن حضرت را با سنگ می زند، و رسول خداصلی الله علیه وآله متعرّض آنان نمی گردید، بلکه علی علیه السلام کودکان را از آن حضرت دور می ساخت!! [35] .رسول خداصلی الله علیه وآله کودکان انصار را که می دید، بر سر آنان دست می کشید و به آنان سلام می کرد و دعا می فرمود. [36] .انس بن مالک گوید: من هیچ کس را ندیدم که نسبت به خانواده خود از رسول خداصلی الله علیه وآله مهربانتر باشد. [37] .او هر روز صبح بر سر فرزندان و نوادگان خود دست نوازش می کشید [38] و مهربانی و محبّت و عطوفت نسبت به کودکان از ویژگیهای رسول خداصلی الله علیه وآله به شمار می رفت. [39] .روزی پیامبرصلی الله علیه وآله همراه یارانش از راهی عبور می کردند، در آن مسیر کودکانی مشغول بازی بودند نزدِ یکی از آنان نشست و پیشانی او را بوسید و با وی مهربانی کرد. علت آن را از وی پرسیدند. حضرت پاسخ داد: من روزی دیدم این کودک با فرزندم حسین علیه السلام بازی می کرد و خاکهای زیرِ پای حسین را برمی داشت

و به صورت خود می مالید. بنابراین چون او از دوستان حسین است من هم او را دوست دارم. جبرئیل مرا خبر داد این کودک از یاران حسین علیه السلام در کربلا خواهد بود. [40] .امام صادق علیه السلام فرمود: موسی بن عمران در مناجات خود پرسید: پروردگارا! چه اعمالی نزد تو برتر است؟، وحی شد: دوستی کودکان نزد من برتر از همه اعمال است! زیرا کودک در ذات خود خداپرست و دوستدار؛ من است، اگر کودکی در گذشت من با رحمت خود او را داخل بهشت خود می نمایم. [41] .اما نباید در محبّت به کودکان زیاده روی کرد؛ زیرا زیان آور خواهد بود و بدین جهت در روایات اسلامی از این کار منع شده است.

خداصلی الله علیه وآله به من فرمود،ای فرزندم، به راستی که تو جگر گوشه من هستی، خوشابه حال کسی که تو و فرزندانت را دوست بدارد و وای بر کسی که تو را به قتل رساند. [45] .علاقه رسول خداصلی الله علیه وآله به حسین علیه السلام بدان اندازه زیاد بود که نمی توانست صدای گریه آن حضرت را تحمل کند.یزید بن ابی زیاد گوید: رسول خداصلی الله علیه وآله از خانه عایشه بیرون آمد، گذرش به خانه فاطمه علیها السلام افتاد. صدای گریه حسین علیه السلام را شنید، آن حضرت به فاطمه علیها السلام فرمود: مگر نمی دانی که گریه حسین علیه السلام مرا می آزارد؟! [46] .

می رسید، بستگان کودک در نهایت خوشحالی فرزند خود را می گرفتند و کمترین ناراحتی و آزردگی در رسول خداصلی الله علیه وآله از ادرار کودکان به وجود نمی آمد. پس از آن که بستگان کودک می رفتند، آن حضرت لباس خود را می شست. [49] .

نزد ما رفت. [51] .در برخی از روایات این گونه نقل شده که مرد عربی نزد پیامبرصلی الله علیه وآله آمد و گفت: ای رسول خدا، بچه آهویی را شکار کرده ام که آن را به شما هدیه می کنم تا به فرزندانتان حسن و حسین علیهما السلام بدهید. آن حضرت هدیه را پذیرفت و برای مرد صیاد دعا کرد. سپس آن بچه آهو را به امام حسن علیه السلام داد... امام حسن علیه السلام آن بچه آهو را گرفت و نزد مادرش فاطمه علیها السلام آمد. او بدین وسیله بسیار خوشحال بود و با وی بازی می کرد. [52] .

بر مرکب نشانید. [55] .ابن هشام می نویسد: اسماء دختر عمیس همسر عبداللَّه بن جعفر گوید: روزی که جعفر در جنگ موته به شهادت رسید، پیامبرصلی الله علیه وآله به خانه ما آمد. من تازه از کار خانه و شست وشو و نظافت بچه ها فارغ شده بودم. به من فرمود: فرزندان جعفر را پیش من آور! آنان را پیش آن حضرت بردم، بچه ها را در آغوش گرفت و شروع به نوازش آنان کرد در حالی که اشک از دیدگان آن بزرگوار سرازیر بود.من پرسیدم، ای رسول خداپدر و مادرم فدایت باد. چرا گریه می کنی؟ مگر درباره جعفر و همراهانش به شما خبری رسیده است؟ فرمود: آری، آنها امروز به شهادت رسیدند... [56] .آری، فرزندان مردم نیز از این پرورش دلپذیر و مهر پدرانه رسول خداصلی الله علیه وآله محروم نبودند. چنین نقل شده که: رسول خداصلی الله علیه وآله بعضی از کودکان را در آغوش می گرفت و برخی را بر پشت و دوش خود سوار می کرد (و به یارانش می فرمود: کودکان را بغل بگیرید، بر دوش خود بنشانید) کودکان از این صحنه خوشحال می شدند و از شادی در پوست خود نمی گنجیدند و این خاطرات شیرین را هرگز فراموش نمی کردند، چه بسا پس از مدتی گرد هم جمع می شدند و جریان را برای یکدیگر بازگو می نمودند و در مقام افتخار و مباهات یکی می گفت: پیامبرصلی الله علیه وآله مرا بغل گرفت و تو را بر پشت خود سوار کرد. دیگری می گفت: پیامبرصلی الله علیه وآله به یاران خود دستور می داد که تو را پشت خود بنشاند. [57] .

نماز ظهر یا عصر، یکی از دو فرزندش حسن و حسین علیهما السلام را همراه داشت. وی در جلوِ صفوف ایستاد و آن کودک را سمت راست خود قرار داد. سپس به سجده رفت و آن را طولانی کرد.راوی از قول پدرش گوید: من از میان مردم سرم را از سجده بلند کردم، دیدم رسول خداصلی الله علیه وآله در سجده است و آن کودک بر پشت آن حضرت سوار شده، دوباره به سجده برگشتم. هنگامی که نماز تمام شد، مردم عرض کردند، ای رسول خداصلی الله علیه وآله در نمازی که امروز خواندی سجده طولانی داشتی که در نمازهای دیگر نداشتی، آیا دستوری به شما در این باره رسیده؟ یا وحی بر شما نازل شده است؟ فرمود: هیچ کدام از اینها نبود. بلکه پسرم بر پشت من سوار شده بود، نخواستم او را ناراحت کنم. تا هر کاری که می خواهد انجام دهد. [58] .در حدیث دیگری از ابوبکر نقل شده که: حسن و حسین علیهما السلام را دیدم در حالی که رسول خداصلی الله علیه وآله نماز می خواند، بر پشت آن حضرت می پریدند. رسول خداصلی الله علیه وآله آن دو را با دست خود نگه می داشت تا این که بلند شود و پشت وی راست گردد تا آن دو به راحتی بتوانند روی زمین بایستند و هنگامی که نمازش تمام می شد آن دو را در دامان خود می نهاد و دست بر سرشان می کشید،آنگاه می فرمود: این دو پسر من دو گل خوشبوی من از دنیا هستند.و در حدیث دیگر فرمود: فرزند گل خوشبو است و گل خوشبوی من حسن و حسین علیهما السلام هستند. [59] .در روایتی این گونه

نقل شده که: روزی پیامبرصلی الله علیه وآله با گروهی از مسلمانان در مکانی نماز می گذارد، هنگامی که آن حضرت به سجده می رفت، حسین علیه السلام که کودک خردسالی بود، بر پشت رسول خداصلی الله علیه وآله سوار می شد و پاهای خود را حرکت می داد و هی هی می کرد.وقتی که پیامبرصلی الله علیه وآله می خواست سر از سجده بردارد او را می گرفت و کنار خود روی زمین می گذارد، این کار تا پایان نماز ادامه داشت.یک نفر از یهودیان شاهد این جریان بود. پس از نماز به رسول خداصلی الله علیه وآله عرض کرد، با کودکان خود به گونه ای رفتار می کنید که ما هرگز انجام نمی دهیم.رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: اگر شما به خدا و فرستاده او ایمان داشتید، با کودکان خود مهربان بودید، مهر و محبّت پیامبرصلی الله علیه وآله نسبت به کودک، مرد یهودی را سخت تحت تأثیر قرار داد؛ وی اسلام را پذیرفت. [60] .نکته ای که در پایان این بحث لازم به یادآوری است این که: این نمازها طبق نقل برخی از محدثان نمازهای مستحبی بوده است نه نمازهای واجب، زیرا نمازهای مستحبی را در هر حال و در گونه های مختلفی می توان برگزار کرد.کودکان مردم نیز در نظر رسول خداصلی الله علیه وآله مورد احترام بودند و آن حضرت به عواطف روحی و احساسات روانی آنها نیز توجه کامل داشت.

روش برای برطرف ساختن عطش فرزند از آب محبّت می باشد. بوسه نشان می دهد که پدر و مادر درباره فرزند خود مهربان هستند و از سوی دیگر، نهال محبّت و علاقه را در وجود فرزند زنده می سازد و فرزند هم از علاقه پدر و مادر نسبت به خود آگاه می شود و نیروی تازه ای در او به وجود می آید.جالب توجه این که احترام رسول خداصلی الله علیه وآله نسبت به فرزندان خود بیشتر در حضور مردم انجام می شد و آن دو فایده دارد:اول: این که ریشه شخصیّت فرزندان، با احترام گذاشتن در حضور مردم بهتر تقویت می شود.دوم: این که رسول خداصلی الله علیه وآله از این راه طریقه پرورش کودک را به مردم می آموخت.در اسلام بوسیدن فرزند بسیار سفارش شده است.پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: کسی که فرزند خود را ببوسد، خداوند برای او یک حسنه می نویسد و کسی که فرزند خود را خوشحال سازد، خداوند هم روز قیامت او را خوشحال می کند. [61] .عایشه گوید: مردی نزد رسول خداصلی الله علیه وآله آمد و گفت: آیا کودکان را می بوسید؟ من هرگز کودکی را نبوسیده ام. رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: من چه کنم که خداوند رحمتش را از قلب تو گرفته است؟ [62] .در حدیث دیگر آمده است که مردی نزد رسول خداصلی الله علیه وآله آمد و گفت: من تاکنون هرگز کودکی را نبوسیده ام! همین که رفت پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: این مرد به نظر من اهل آتش و دوزخ می باشد. [63] .در روایت دیگر آمده: رسول خداصلی الله علیه وآله حسن و حسین علیهما السلام را بوسید، أقرع بن حابس گفت: من ده فرزند دارم

که هرگز یکی از آنان را نبوسیده ام!! رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: من چه کنم که خداوند رحمتش را از تو گرفته است؟! [64] .علی علیه السلام فرمود: فرزندان خود را ببوسید؛ زیرا برای شما در هر بوسیدن درجه و مقامی است. [65] .امام صادق علیه السلام فرمود: فرزندان خود را بسیار ببوسید، زیرا به خاطر هر بار بوسیدن، خداوند درجه ای به شما عنایت خواهد فرمود. [66] .ابن عباس گوید: من نزد پیامبرصلی الله علیه وآله بودم بر زانوی چپ وی فرزندش ابراهیم قرار داشت و بر زانوی راستش امام حسین علیه السلام نشسته بود. آن حضرت گاه ابراهیم و گاهی حسین علیه السلام را می بوسید. [67] .

علیه وآله برای آنان آب آورد. حسین علیه السلام جلو آمد. پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: برادرت حسن علیه السلام از تو جلوتر آب خواست. فاطمه علیها السلام فرمود: حسن علیه السلام را بیشتر دوست داری؟ آن حضرت فرمود: هر دو نزد من مساویند، هیچ کدام بر دیگری برتری ندارند. (امّا باید عدالت اجرا شود و هر کدام به نوبت خود آب بنوشند. [69] (انس گوید: مردی نزد پیامبرصلی الله علیه وآله نشسته بود. پسر او آمد. پدر، او را بوسید و روی زانوی خود نشاند. سپس دختر آن مرد آمد (بدون این که او را ببوسد)وی را کنار خود نشانید. پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: چرا بین آنان با عدالت رفتار نکردی؟! [70] .علی علیه السلام فرمود: بین فرزندان خود با عدالت رفتار کنید، همان گونه که مایلید بین شما با عدالت رفتار نمایند. [71] .

بهشت علاقه مند می شوم زیر گلوی او را می بوسم. [74] .

با چوبدستی خود بر لبان امام حسین علیه السلام می زند خطاب به عبیداللَّه گفت:چوبدستی خود را بردار، به خدا سوگند، بارها دیدم که پیامبرصلی الله علیه وآله میان این دو لب را می بوسید این سخن را گفت و گریست. ابن زیاد گفت: خدا چشمت را بگریاند، اگر پیرمرد نبودی و عقلت تباه نشده بود، هم اکنون دستور می دادم گردنت را بزنند. [78] .زمخشری گوید: رسول خداصلی الله علیه وآله حسن علیه السلام را در برگرفت و بوسید. سپس او را روی زانوی خود نهاد و فرمود: حلم و صبر و هیبت خود را به او بخشیدم. آنگاه حسین علیه السلام را در برگرفت و بوسید، روی زانوی چپ خود نشانید و فرمود: به او نیز شجاعت، جود و سخاوت خود را بخشیدم. [79] .

بزرگترها در برنامه های تربیتی کنونی ارزشمند است و دانشمندان روانشناس، این روش را یکی از وظایف پدر و مادر می دانند.تی اچ موریس T. H. MORRIS در کتاب درسهایی برای والدین می نویسد:با فرزندان خود رفیق و دوست باشید، و با آنان بازی کنید، برایشان داستان بگویید و با آنها گفتگوهای دوستانه و صمیمی داشته باشید. بویژه پدران و مادران باید بدانند که خود را همسطح بچه ها قرار دهند و با زبانی سخن گویند که آنها درک کنند و بفهمند. [80] .یکی دیگر از روان شناسان می نویسد:لازم است پدر در تفریحات و سرگرمیهای کودکانش شرکت کند. این حسن تفاهم ضروری به نظر می رسد. البته زمان و مکان و فصلهای زندگانی نسبت به آنها مختلف است. پدری که در بازیهای کودکانش شرکت می کند، بدون شک وقت اندکی دارد، اما با در نظر گرفتن ارزش آن که همان پایین آمدن پدر تا سطح فرزندان است، در نظر کودک آن اندازه مهم است که در هر حال باید برای آن وقت گذاشت اگر چه بسیار اندک باشد. [81] .

کودک، تمرین یک نوع استقلال اراده و زنده کردن نیروی خلّاقیّت و ابتکار است، زیرا هنگامی که کودک مثلاً مشغول بنایی با وسایل بازی خود است، تمام دستگاه فکر او مانند یک مهندس ساختمان کار می کند و از موفقیّتهای خود لذت می برد، و هنگامی که در وسط کار به مانعی برخورد می کند به فکر چاره می افتد که در نتیجه، همه این کارها به رشد فکر و ساختن شخصیّت وی تأثیر فراوان می گذارد.رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: هر کس که نزد وی کودکی است باید با او رفتار کودکانه داشته باشد. [82] .و نیز فرمود: رحمت خداوند بر پدری باد که در راه نیکی و نیکوکاری به فرزند خود کمک کند. به او نیکویی نماید و مانند کودکی، رفیق دوران کودکی وی باشد، او را دانشمند و باادب پرورش دهد. [83] .علی علیه السلام فرمود: فرزند خود را تا هفت سال آزاد بگذار تا به بازی کردن بپردازد. [84] .امام صادق علیه السلام فرمود: کودک در هفت سال اول بازی می کند. در هفت سال دوم به آموختن علم می پردازد، و در هفت سال سوم حلال و حرام (احکام دینی)را می آموزد. [85] .علی علیه السلام فرمود: کسی که کودکی دارد باید در راه تربیت او رفتار کودکانه داشته باشد. [86] .

رسول خداصلی الله علیه وآله را به غذایی دعوت کرده بودند، ما هم با آن حضرت بودیم که ناگهان حسن علیه السلام را دیدیم که در کوچه بازی می کرد. پیامبرصلی الله علیه وآله او را دید، در حضور مردم دوید و دست خود را گشود تا وی را بگیرد. ولی کودک به این سو و آن سو می دوید و می گریخت و رسول اللَّه را می خندانید، تا این که آن حضرت کودک را گرفت و یک دست خود را بر چانه حسن علیه السلام و دست دیگر را بالای سر وی نهاد، سپس صورت خود را نزدیک صورت کودک آورد، او را بوسید و فرمود: حسن از من است و من از اویم. خداوند هر کس که او را دوست دارد، دوست خواهد داشت. [88] .در بسیاری از روایات نقل شده که این موضوع درباره امام حسین علیه السلام بوده است. [89] .امام صادق علیه السلام فرمود: روزی امام حسین علیه السلام در دامن پیامبرصلی الله علیه وآله بود آن حضرت با وی بازی می کرد و می خندید. عایشه گفت: ای رسول خداصلی الله علیه وآله، چقدر با این کودک بازی می کنی؟! رسول خدا فرمود: وای بر تو! چگونه او را دوست نداشته باشم در حالی که او میوه دل و نور چشم من می باشد؟! [90] .جبیربن عبداللَّه گوید: رسول خداصلی الله علیه وآله با کودکان اصحاب و یارانش بازی می کرد و ایشان را در کنار خود می نشانید. [91] .انس بن مالک گوید: پیامبرصلی الله علیه وآله خوش اخلاق ترین مردم بود. من برادر کوچکی داشتم که تازه او را از شیر گرفته بودند، از وی نگهداری می کردم، کنیه او ابوعمیر بود. آن حضرت همین که او را

می دیدند می فرمود: از شیر گرفتن چه بر سرت آورده است؟ و ایشان خود نیز با او بازی می کرد. [92] .در حدیثی نقل شده که: پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله عبداللَّه و عبیداللَّه و کُثَیّر یا قثم فرزندان عباس را فرا می خواند، آنان کودکانی بودند که بازی می کردند. آنگاه آن حضرت می فرمود: هر کس زودتر نزد من آید، پاداش او چنین و چنان است. کودکان به صورت مسابقه به سوی آن حضرت می دویدند. رسول خداصلی الله علیه وآله آنان را در آغوش می گرفت و می بوسید!! [93] و گاهی آنان را پشت سر خود بر مرکب سوار می کرد، و بر سر بعضی دست نوازش می کشید!! [94] .

که حسن و حسین علیهما السلام بر پشت آن حضرت سوار بودند، وی با دست و پاهای خود راه می رفت و می فرمود: مرکب شما نیکو مرکبی است و شما نیز نیکوسوارانی هستید. [95] .ابن مسعود گوید: پیامبرصلی الله علیه وآله، حسن و حسین علیهما السلام را بر پشت خود حمل می کرد در حالی که حسن را برطرف راست خود و حسین را بر طرف چپ خود سوار کرده بود. هنگامی که حرکت می کرد، می فرمود: مرکب شما نیکو مرکبی است و شما نیز نیکو سوارانی هستید. پدرتان از شما بهتر است. [96] .

فرمود: پیامبرصلی الله علیه وآله از منزل خارج شد تا کاری انجام دهد، فضل بن عباس را دید، گفت: این کودک را پشت سر من سوار کنید. از این رو، آن کودک را پشت سر پیامبرصلی الله علیه وآله سوار کردند، و آن حضرت مواظب او بود. [99] .عبداللَّه فرزند جعفر گوید: من همراه قُثَم و عبیداللَّه فرزندان عباس بودم که بازی می کردیم. رسول خداصلی الله علیه وآله از کنار ما گذشت، فرمود: این کودک (عبداللَّه بن جعفر را) بلند کنید، سوار شود. او را بلند کردند و جلوی رسول خداصلی الله علیه وآله سوار نمودند. آنگاه فرمود: این کودک (قثم را) بلند کنید. او را بلند کردند و پشت سر حضرت سوار شد... [100] .برای چگونگی سوار کردن کودکان بر دوش پیامبرصلی الله علیه وآله وجوهی را نقل کرده اند که یادآور می شویم.1 - هر دو را روی شانه خود به گونه ای نشانید که روبروی یکدیگر باشند.2 - آن دو را پشت به پشت روی دوش خود سوار کرده است.3 - یکی را روی شانه راست و دیگری را روی شانه چپ خود نشانید.4 - یکی را به طرف جلو روی شانه راست خود و دیگری را به طرف عقب روی شانه چپ خویش نشانیده است. [101] .

همگی را به حساب آورند، تا برخی در خود احساس کوچکی ننمایند. این رفتار را پیامبرصلی الله علیه وآله درباره کودکان خود انجام داد، در همین راستا درباره آب دادن به فرزندان و عدالت نسبت به آنان چنین نقل گردیده است.علی علیه السلام فرمود: رسول خداصلی الله علیه وآله به منزل ما آمد، در حالی که من، حسن و حسین علیهما السلام زیر یک لحاف خوابیده بودیم. حسن علیه السلام آب خواست، رسول خداصلی الله علیه وآله برخاست و ظرف آبی آورد. در همین هنگام حسین علیه السلام از خواب بیدار شد آب خواست، اما رسول خداصلی الله علیه وآله ابتدا به او آب نداد.فاطمه علیها السلام فرمود: گویا حسن علیه السلام را بیشتر از حسین علیه السلام دوست داری ای رسول خدا؟ پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: حسن پیش از حسین علیهما السلام آب خواست، من، تو، حسن و حسین علیهما السلام و این که خوابیده (علی علیه السلام) روز قیامت در یک مکان قرار خواهیم داشت!! [102] .رسول خداصلی الله علیه وآله خود به کودکانش غذا نیز می داد. این رفتار بیانگر آن است که توجه کاملی به روحیات فرزندان خود داشته است.سلمان گوید: وارد خانه رسول خداصلی الله علیه وآله شدم. حسن و حسین علیهما السلام نزد وی غذا می خوردند. آن حضرت گاهی لقمه ای در دهان حسن علیه السلام و گاهی در دهان حسین علیه السلام می نهاد. پس از آن که خوردن غذا به پایان رسید. آن حضرت، حسن علیه السلام را بر دوش خود و حسین علیه السلام را روی زانوی خود نهاد. آنگاه رو به من کرد و فرمود: ای سلمان! آیا آنان را دوست داری؟ گفتم: ای رسول خداصلی الله علیه وآله چگونه آنان را

دوست نداشته باشم در حالی که می بینم چه اندازه نزد شما مقام و ارزش دارند؟! [103] .

دیگری فرمود: در سلام کردن به کودکان مراقبت دارم، تا پس از من به صورت یک سنّت میان مسلمانان بماند و همه بدان عمل کنند. [110] .

سخت اعتراض می فرمود. تاریخ نمونه هایی را در این مورد ثبت و ضبط کرده است.ابومسعود انصاری گوید: من غلامی داشتم که او را کتک می زدم، از پشت سر خود صدایی شنیدم که می فرمود: ابومسعود، خداوند تو را بر او توانایی داده است (او را بنده تو ساخته) برگشتم، نگاه کردم، دیدم رسول خداصلی الله علیه وآله است.به رسول خداصلی الله علیه وآله عرض کردم، من او را در راه خدا آزاد کردم!! پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: اگر این کار را انجام نمی دادی، زبانه آتش تو را فرامی گرفت. [112] .امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خداصلی الله علیه وآله با مردی از بنی فهد که برده خود را کتک می زد برخورد کرد، و آن برده فریاد می زد پناه بر خدا، و تقاضای کمک می کرد. اما آن مرد توجهی نداشت. همین که چشم آن غلام به رسول خداصلی الله علیه وآله افتاد گفت: از او کمک می گیرم، ارباب از کتک زدن وی دست برداشت.رسول خداصلی الله علیه وآله به آن ارباب گفت: از خدا بترس، او را کتک مزن!! او را به خدا ببخش، ولی آن مرد او را نبخشید، پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: او را به حق محمّد ببخش، ولی خداوند سزاوارتر است از محمّدصلی الله علیه وآله که کسی را به خاطر او ببخشند.آن مرد گفت: آن برده را در راه خدا آزاد کردم. پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: به خدایی که مرا به پیامبری مبعوث کرده است. اگر او را آزاد نمی کردی، حرارت آتش جهنم تو را درمی یافت. [113] .از بررسی تاریخ، این مطلب به دست می آید که رسول خداصلی الله علیه وآله کودکان متخلّف نیز

تنبیه بدنی نکرده، و با محبّت و اخلاق نیکو برخورد می نمود.در تاریخ نقل شده که هنگام بیرون آمدن سپاهیان اسلام برای جنگ اُحُد، در میان آنان کودکانی دیده شد که با شور و اشتیاق برای حضور در میدان نبرد بسیج شده بودند. رسول خداصلی الله علیه وآله دلش به حال آنان سوخت و آنان را بازگردانید. در میان آنان کودکی به نام رافع بن خدیج بود. به آن حضرت عرض کردند که او تیرانداز خوبی است، از این رو، پیامبرصلی الله علیه وآله اجازه داد که او همراه لشکر اسلام برود.کودک دیگری در حال گریه ادعا کرد که از رافع نیرومندتر است. از این رو، رسول خداصلی الله علیه وآله به آنها گفت: با یکدیگر کُشتی بگیرند، در مسابقه رافع شکست خورد، آنگاه پیامبرصلی الله علیه وآله به آنها اجازه داد که در جنگ شرکت کنند. [114] .بنابراین، تنبیه بدنی هیچ گاه نباید در تربیت به عنوان یک عامل تعیین کننده و راهگشا مورد پذیرش واقع شود. مخصوصاً اگر این روش به مدت زیادی ادامه پیدا کند که به شخصیت کودک ضربه وارد می آورد و اثر تنبیه نیز از بین می رود و دیگر، فرزند آن را امری عادی می پندارد و از آن پرهیزی ندارد و احساس شرم و سرافکندگی نمی کند.علی علیه السلام می فرماید: پندپذیری انسان عاقل، به وسیله ادب و تربیت است. چهارپایان و حیوانات هستند که تنها با تازیانه تربیت می شوند. [115] .از این رو، بازداشتن از تنبیه بدنی آن اندازه مهم است که دستور داده اند درباره کسانی که به حدّ بلوغ نرسیده اند و خلافی را مرتکب می شوند اجرای حدّ جایز نیست، بلکه باید مجازات تأدیبی شوند. [116] .بدین جهت است که

در تاریخ پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله یا دیگر پیشوایان دینی سراغ نداریم که در کار مقدس تربیت فرزندان، نیازی به کتک زدن پیدا کرده باشند. آنان همواره به عنوان دوستی مهربان و پیشوایی دوست داشتنی و یاری غمخوار و راهنمایی دلسوز در کنار فرزندان خود بودند، و در کودکی با آنان بازی می کردند و در بزرگسالی رفیق، مونس و همدم آنان بودند. این شیوه می تواند راهگشای پیروان آنان در زمانها و مکانهای گوناگون باشد. چرا که برنامه های اسلام و دین، مخصوص زمان، مکان یا فرقه و گروه مخصوصی نمی باشد، بلکه برای همه زمانها، مکانها و بشریّت است.

سعادت آفرین خود به نسل جوان توجه خاصّی داشته است به طوری که هیچ جامعه، فرهنگ، دین و برنامه بشری نتوانسته همانند آن را بیاورد. اسلام جوانان را از نظر مادی و معنوی، روانی، تربیتی، اخلاقی، اجتماعی، دنیایی و آخرتی و در همه جهات تحت مراقبت خود قرار داده است، حال این که در دیگر مذهبها و فرهنگها به بخشی از دنیای جوانان توجه می شود.

برخاستند. [117] .علی علیه السلام فرمود: دو چیز است که اندازه و قیمت آن را نمی شناسد مگر کسی که آن دو را از دست داده باشد: یکی جوانی و دیگر تندرستی و عافیت. [118] .هنگامی که محمّدبن عبداللَّه بن حسن قیام کرد و از مردم برای خود بیعت گرفت، نزد امام صادق علیه السلام آمد و از وی تقاضای بیعت کرد، ولی امام نپذیرفت و مطالبی را به وی یادآوری کرد که یکی از آنها سفارش درباره جوانان بود. امام چنین فرمود: بر تو باد که جوانان را با خود همراه سازی و پیران را از خود دور نمایی. [119] .این سفارش امام صادق علیه السلام خود ارزش و اهمّیّت جوانان را یادآور می شود و توجه به این نعمت بزرگ الهی را بیان می کند. از این روست که رسول خداصلی الله علیه وآله به ابوذر می فرماید:پنج چیز را پیش از آن که از دست بدهی قدر بدان یکی از آن موارد جوانی است که پیش از رسیدن پیری باید آن را قدر بدانی... [120] .

تعداد اندکی از آنان تعالیم اهل بیت علیهم السلام را پذیرفتند. امام به وی فرمود: توجه تبلیغی خود را به نسل جوان متمرکز نما. و نیروی خود را در راه هدایت آنان به کارگیر؛ زیرا جوانان زودتر حق را می پذیرند و سریعتر به سوی هر خیر و صلاحی گرایش پیدا می کنند. [121] .اسماعیل فرزند فضل هاشمی از امام صادق علیه السلام پرسید: چرا حضرت یعقوب علیه السلام (پس از آن که یوسف را در چاه انداختند و برادران یوسف نزد پدر آمدند و تقاضای عفو و بخشش کردند) درخواست عفو فرزندان خود را به تأخیر انداخت ولی حضرت یوسف علیه السلام فوراً برادران خود را بخشید و برای آمرزش آنان دعا کرد.امام صادق علیه السلام فرمود: به جهت این که قلب جوانان زودتر از قلب پیران حق را می پذیرد. [122] .از این دو روایت بخوبی استفاده می شود که نسل جوان فضیلتها را دوست دارند، و خوبیها را زودتر می پذیرند و به طور طبیعی تمایل و علاقه زیادی به مردانگی، جوانمردی، راستگویی، درستکاری، وفای به عهد، ادا کردن امانت، عزّت نفس، خدمت به مردم، فداکاری و صفاتی همانند اینها، داشته و دارند و از صفات پست و رذایل اخلاقی متنفّر و گریزانند.

- خوشبختی و بدبختی هر انسانی در دوران جوانی او پی ریزی می شود، زیرا اگر کسی از آن فرصتها بهره لازم را ببرد، می تواند سعادتمند شود و با استفاده از تواناییها، خوشبختی خویش را برای تمام دوران زندگی به دست آورد. [123] .

[126] .بنابراین، دوران جوانی، روزگار مسؤولیّت فردی و هنگام بیداری و به خود آمدن و زمان کار و تلاش و کوشش است و کسانی که از این نیروی الهی استفاده نکنند، مورد سرزنش قرار خواهند گرفت.خداوند می فرماید:«اَوَلَمْ نُعَمِّرْکُمْ مایَتَذَکَّرُ فیهِ مَنْ تَذَکَّرَ». [127] .«آیا آن قدر شما را عمر نداده بودیم که پند گیرندگان پند گیرند؟»امام صادق علیه السلام می فرماید: این آیه برای سرزنش و ملامت کردن جوانان غافلی است که به سن هیجده سال رسیده اند و از فرصت جوانی خود استفاده نمی کنند. [128] .

که در شانزده سالگی به اوج خود می رسد [130] که در نتیجه، جوانان از نادرستیها و بداخلاقیهای دیگران رنج می برند و بر ناپاکی و انحراف دیگران افسوس می خورند و همواره خواستار گسترش فضایل اخلاقی در سراسر جهان هستند و تلاش می کنند که تمام مردم جهان در راه درستی و ارزشهای واقعی گام بردارند.

سال بازی می کند، هفت سال نوشتن می آموزد، و هفت سال حلال و حرام دینی و مذهبی را یاد می گیرد. [132] .امام باقرعلیه السلام فرمود: اگر جوانی از شیعیان را ببینم که مسائل و احکام مذهبی را نمی آموزد و از این وظیفه تخلف می کند، او را مجازات خواهم کرد! [133] .بنابراین، جوانانی که می خواهند با صفات ارزشمند اخلاقی و انسانی پرورش یابند و درخشانترین شخصیت معنوی را به دست آورند و در حال عادی و بحرانی همواره بر هواهای نفسانی خود مسلط گردند و عمری را با پاکدامنی و درستکاری سپری کنند، باید از آغاز جوانی به دین و مذهب و باورهای اعتقادی گوش دل فرا دهند و با به کاربستن برنامه های عملی و پیروی از دستورات دین، پیمان روحی خود را با خداوند محکم کنند و در هر حال به یاد پروردگار باشند.

این رو، در کشورهای پیشرفته امروز، موضوع جوانان در ردیف یکی از بزرگترین مشکلات اجتماعی قرار گرفته و افکار دانشمندان را به خود مشغول ساخته است. اینک نمونه هایی از این چاره اندیشیها را بخوانید.سومین کنگره سازمان ملل متحد برای پیشگیری از جنایت و راه جلوگیری از جنایتکاران، که با شرکت هزار نفر قاضی، جامعه شناس و پلیس در «استکهلم» تشکیل شده بود، پس از یک هفته کار خود را پایان داد. در این کنگره از تمام کشورهای جهان درخواست شد که علیه جنایات جوانان قیام کنند و تصمیمات لازم را برای جلوگیری از این جنایات اتخاذ نمایند، زیرا جهان از جنایات این جوانان به ستوه آمده است. [134] .کمیته جلوگیری از جنایت علیه کودکان وابسته به شورای ملّی جلوگیری از جنایت علیه کودکان در کانادا در گزارش سال 1991 م خود چنین نوشت [135] :در سال 1991 م یک میلیون و دویست هزار کودک در فقر زندگی می کردند که تعداد پانصد هزار نفرشان کمتر از هفت سال داشته اند و بیشترین بزهکاری در همین گروه دیده شده است. دلیل جنایت این کودکان بی توجّهی والدین و نقش برنامه ها و فیلمهای خشونت آمیز تلویزیون بوده است.کودکانی که در خانواده های پرخشونت رشد کرده اند، احتمال خطر خودکشی در آنها هفت برابر دیگر خانواده ها است؛ این گروه 24 برابر کودکان همسن و سال خود به تجاوز جنسی گرایش داشته و مشاهده می شود که 76% کودکان بزهکار در امریکا از همین خانواده ها به وجود آمده اند.علّت قتل 63% پدرانی که به دست فرزندان خود که بین 11 تا 20 ساله خود به قتل رسیده اند آن بوده که این کودکان، پدران خود را در حال کتک کاری مادرشان

می دیده اند!!شورای مشورتی ملّی منزلت زن در کشور کانادا در گزارش سال 1993 م خود چنین نوشت [136] :در هر 17 دقیقه در کانادا یک زن مورد تجاوز به عنف قرار می گیرد و 25% زنان کانادایی در طول زندگی خود حتماً مورد تجاوز به عنف قرار گرفته اند و 50% مردانی که به زنان تجاوز می کنند، مردان به اصطلاح مورد احترام و متأهل جامعه کانادا هستند و 49% این تجاوزات در روزِ روشن انجام می پذیرد. سن 80% از زنانی که مورد تجاوز قرار گرفته اند بین 14 تا 24 می باشد.در سال 1993 م، 26 / 8% از دانشجویان دختر در دانشگاهها و دانشکده های کانادا توسط دانشجویان پسر مورد تجاوز به عنف قرار گرفته اند که 13 / 6% از روابط ناخواسته جنسی بین آنان در حال مستی روی داده است.از هر سه نفر زن یک نفر و از هر شش نفر پسر یک تن از آنان تا سن 18 سالگی مورد تجاوز جنسی قرار گرفته و 98% مرتکبان این جنایات جوانان هستند!!80% کودکان کمتر از ده سال چه پسر و چه دختر از سوی پدران خود مورد تجاوز جنسی قرار می گیرند و از همین رو، روابط جنسی بین پدران و دختران رو به افزایش است.نکته قابل توجّه این است که 80% بزهکارانی که در زندانها به سر می برند جوانان هستند که در اعترافات خود گفته اند: «در کودکی از سوی پدران خود یا مردان دیگر مورد تجاوز جنسی قرار می گرفته اند».آنچه در این مختصر خواندید، نمونه ای از هزاران مطلبی بود که در این باره در روزنامه ها، کتابها و مجلات نوشته می شود و بیماریهای فراوانی را که گریبانگیر انسانها شده و امروز یکی از

مشکلات اساسی به شمار می رود باید بر اینها افزود، چرا که نسخه درمان تمام بیماریهای روحی فقط دین و مذهب و دستورات اسلام است اما بیشتر آنان از این درمان محرومند.

خداعلیه السلام برای همه طبقات مؤثّر بود، امّا جوانان بیش از دیگران ابراز علاقه می کردند، چرا که سخنان آن حضرت پاسخگوی افکار و اندیشه های درونی و غذای روحی آنان به شمار می رفت. در مدینه نیز هنگامی که مصعب بن عمیر نماینده مخصوص پیامبرصلی الله علیه وآله برای آموزش قرآن و نشر معارف دینی و اسلام به مدینه آمد، جوانان بیش از بزرگسالان دعوتش را پذیرفتند و برای آموختن احکام دینی علاقه بیشتری نشان دادند. مصعب در مدینه در منزل اسعدبن زراره سکونت داشت و روزها به محل تجمع قبایل خزرج می رفت و آنان را به دین اسلام دعوت می کرد و بیشتر نوجوانان دعوتش را می پذیرفتند. [137] .

اعتقادات آنان توهین کردند.سعدبن مالک که از سخنان مشرکان به خشم آمده بود، با استخوان چانه شتری سر یکی از مشرکان را شکست و از سر آن فرد خون سرازیر شد. این اولین خونی بود که در راه دفاع از اسلام به زمین ریخت.سعدگوید: من نسبت به مادرم بسیار علاقه مند و مهربان بودم، هنگامی که اسلام را پذیرفتم مادرم آگاه شد. روزی به من گفت: فرزندم، این چه دینی است که پذیرفته ای؟ باید آن را رها کنی و بت پرست باقی بمانی، یا این که من از خوردن و آشامیدن خودداری می کنم تا این که از دنیا بروم، و به سرزنش من پرداخت.سعد که مادرش را بسیار دوست داشت با کمال ادب و مهربانی گفت: من از دینم دست برنخواهم داشت و از شما نیز درخواست می کنم که از خوردن و آشامیدن خودداری نکنی! ولی مادر به سخن او توجهی نکرد، بلکه یک شبانه روز غذا نخورد. مادرش می پنداشت که سعد از دین دست برخواهد داشت. اما سعد با همه علاقه ای که به مادرش داشت به مادر گفت: به خدا سوگند! اگر هزار جان در تن داشته باشی و یک یک از بدنت خارج گردد، من از دینم دست برنمی دارم! وقتی مادر دید که او دین خود را با دل و جان پذیرفته است، غذا خورد. [138] .آری، سعد با افکار جاهلیّت مبارزه کرد و جوانان دیگر نیز با وی همراه شدند و بتها را شکستند، بتخانه ها را ویران کردند و ظلم و ستم را ریشه کن ساختند و جامعه تازه را براساس ایمان، علم، تقوا و ارزشهای اخلاقی بنیان نهادند و عقب افتاده ترین ملّتها را به بالاترین

و عالی ترین درجات کمال و ارزشهای معنوی رساندند.

سکوت وادار می کرد. افزون بر این مطلب، در منبر و سخنان خود در حضور مردم، جوانان شایسته را مورد ستایش و پشتیبانی خود قرار می داد و بدین وسیله آنان را در مقامات عالی کشوری مستقر می ساخت.ناگفته نماند که شرط اساسی برگزیدن جوانان، صلاحیت و شایستگی آنان است. این واقعیّت از بررسی سخنان آن بزرگوار بخوبی استفاده می شود. جوانانی را که پیامبرصلی الله علیه وآله برگزیده و به کارهای اساسی مملکت گمارده است، از نظر عقل، فکر، هوش، ایمان، اخلاق و تدبیر، شایستگی و لیاقت داشتند.اکنون چند نمونه از جوانانی که رسول خداصلی الله علیه وآله برای کارهای اجرایی مملکت برگزیده است معرفی می کنیم، تا در تشخیص حق واقعی جوانان اشتباهی صورت نگیرد و با قضاوتهای نابجای خود دچار افراط و تفریط نشویم و خود جوانان و مردم نیز در این باره اشتباه نکنند، زیرا ملاک ارزش این انتخاب جوانان، همان ایمان و ارزشهای معنوی بوده است.

افتخار نصیب هیچ کس دیگری نشده است و سه روز در درون کعبه به سر برد. پس از آن در حالی که مادرش او را در آغوش گرفته بود از کعبه خارج گشت. [142] .ابوطالب پدر علی علیه السلام در روزگار بحرانی اسلام، که همه علیه پیامبرصلی الله علیه وآله بسیج شده بودند، از آن حضرت دفاع کرد. تا این که در سال دهم بعثت وی و حضرت خدیجه همسر گرامی پیامبرصلی الله علیه وآله از دنیا رفتند، که آن را «سال غم» نامیده اند. پس از درگذشت ابوطالب که از 8 سالگی سرپرستی پیامبرصلی الله علیه وآله را برعهده داشت. پیامبرصلی الله علیه وآله، علی علیه السلام را که شش ساله بود، به خانه خود آورد. بنابراین علی علیه السلام در منزل و تحت سرپرستی رسول خداصلی الله علیه وآله پرورش یافت. [143] .پس از آن که جبرئیل در غار حِرا بر رسول خداصلی الله علیه وآله نازل شد و آن حضرت به پیامبری برگزیده شد هنگامی که پیامبرصلی الله علیه وآله به خانه آمد و موضوع وحی را به علی علیه السلام اطّلاع داد، علی علیه السلام که کودکی 9 ساله بود، دعوت پیامبرصلی الله علیه وآله را پذیرفت و او نخستین مسلمان از مردان می باشد. [144] .رسول خداصلی الله علیه وآله پس از آن که به پیامبری برگزیده شد مدت سه سال دعوت خود را آشکار نکرد. در سال سوم به فرمان خداوند مأمور شد تا دعوت خود را آشکار سازد و نخستین دعوتش را از بستگانش آغاز کرد. از این رو، آنان را دعوت کرد و پس از دادن غذا فرمود: ای فرزندان عبدالمطلب، خداوند مرا به رهبری

عموم و مخصوصاً شما بستگانم فرستاده و فرموده: نخست فامیل نزدیک خود را از نافرمانی ما بیم ده. [145] .سه بار این مطلب را اعلام فرمود، کسی به غیر از علی علیه السلام به ندای پیامبرصلی الله علیه وآله پاسخ نداد، در حالی که علی علیه السلام در آن هنگام سیزده سال داشت. رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: یا علی، تو برادر و جانشین، وارث و وزیر من خواهی بود. [146] .

مسلمانان هفتاد شهید که یکی از آنان حضرت حمزه بود بر جای ماند. برخی از سپاهیان از جمله علی علیه السلام از رسول خداصلی الله علیه وآله بسختی دفاع کردند. علی علیه السلام در این جنگ 90 زخم برداشت و در همین نبرد بود که از آسمان صدایی شنیده شد که: جوانی غیر از علی علیه السلام و شمشیری جز ذوالفقار نیست. [149] .

روبرو شد.پس از نبردی که بین آنان روی داد، علی علیه السلام دشمن را به هلاکت رسانید و سر او را نزد رسول خداصلی الله علیه وآله افکند. رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: همانا ضربت علی علیه السلام در جنگ خندق از عبادت جن و انس برتر است.علی علیه السلام که در آن روز این خدمت گرانقدر را به اسلام و مسلمانان انجام داد، جوانی 27 ساله بود. پس از این نبرد، رسول خداصلی الله علیه وآله با سپاهی به فرماندهی علی علیه السلام به سوی یهودیان بنی قریظه رفت که با کشته شدن حُیّ بن اخطب، بزرگِ یهودیان، مردم شهر مدینه بکلّی از خطر یهودیان آسوده شدند و اموال و زنان آنان به تصرّف مسلمانان درآمد. [150] .

به دست علی علیه السلام کشته شدند و خیبر فتح شد. پس از پایان جنگ چهل نفر کمک کردند، تا توانستند آن در را به جای خود بازگردانند! [151] .

انتخاب شد، در حالی که جوانی 24 ساله بود. مسلمانان تا سال هفتم هجری در حبشه بودند و سپس به مدینه بازگشتند. آمدن آنان به مدینه همزمان با بازگشت پیروزمندانه رسول خداصلی الله علیه وآله از فتح خیبر بود.پیامبرصلی الله علیه وآله همین که آنان را دید، برای پسرعم برومندش از جا برخاست و دست در گردن وی افکند و پیشانی او را بوسید و گریست. سپس فرمود: نمی دانم از کدام یک خوشحال باشم؛ از آمدن جعفر یا فتح خیبر!! [154] .در سال هشتم هجری - یعنی یک سال پس از بازگشت از حبشه - از سوی رسول خداصلی الله علیه وآله به عنوان فرمانده سه هزار سپاه برای جنگیدن با رومیان به سرزمین اردن روانه گشت. سپاهیان اسلام از مدینه حرکت کردند و در زمینهای «مؤته» واقع در خاک اردن با رومیان روبرو شدند.جعفر در سال هشتم هجری در مؤته که در سرزمین شام قرار دارد پس از مقاومت دلیرانه جنگید. دو دست او را قطع کردند، پرچم اسلام را به سینه چسبانید، تا این که به درجه رفیع شهادت دست یافت. در حالی که هفتاد زخم بر بدنش بود، او را به خاک سپردند. [155] هنگامی که خبر شهادت جعفر به رسول خداصلی الله علیه وآله رسید، نخست گریست وفرمود: باید برای فردی همچون جعفر گریست.

می کرد. [156] .او که شیفته سخنان رسول خداصلی الله علیه وآله شده بود، بر اثر رفت و آمد با رسول خداصلی الله علیه وآله و شنیدن آیات قرآن، اسلام را صمیمانه پذیرفت. در محیط مکّه پذیرفتن اسلام بزرگترین جرم به شمار می رفت. از این رو، اظهار آن بسیار مشکل بود و بسیاری از انسانها اسلام خود را پنهان می کردند. از جمله آن افراد، مصعب بن عمیر بود. تا این که پدر و مادرش متوجه شدند و او را زندانی کردند. اما وی گریخت و همراه دیگر مهاجران به حبشه رفت و پس از زمانی با همراهان خود بازگشت.در عقبه اُولی در یک شب مهتابی، تعداد دوازده تن از شخصیّتهای مهمّ مدینه با رسول خداصلی الله علیه وآله ملاقات کردند و مسلمان شدند. هنگامی که این گروه خواستند به مدینه بازگردند، دو نفر به نامهای اسعد بن زراره و زکوان بن عبدقیس از رسول خداصلی الله علیه وآله درخواست کردند، کسی را به نمایندگی خود با آنان به مدینه بفرستد که قرآن را به مردم بیاموزد و آنان را به اسلام دعوت کند. [157] .پیامبرصلی الله علیه وآله که چنین فرصت گرانبهایی به دست آورده بود، می بایست نماینده ای بفرستد که بتواند با روش عالمانه و درست خود مردم را به دین اسلام فراخواند، به گونه ای که آنان اسلام را بپذیرند و این فرستاده باید از هر جهت شایستگی و لیاقت داشته باشد.در آن روزگار، مدینه یکی از مهمترین شهرهای جزیرةالعرب بود و دو قبیله بزرگ و معروف اوس و خَزرج در آن زندگی می کردند که با یکدیگر سخت دشمنی و کینه داشتند و سالیان دراز با هم

می جنگیدند.پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله از میان همه مسلمانان و از بین تمام اصحاب و یارانش، مصعب بن عمیر جوان را برای انجام این مأموریت مهم به مدینه فرستاد و فرمود: همراه اسعدبن زراره به سوی مدینه حرکت کند.مصعب که قرآن را خوب یاد گرفته بود، با شور و هیجان جوانی وارد مدینه شد و با خلوص نیت و تلاش، کار تبلیغ خود را آغاز کرد. وی در مدینه در خانه اسعد که از بزرگان قبیله خزرج بود ساکن شد و همراه میزبان خود به خانه سعدبن معاذ رهبر و رئیس قبیله اوس رفت و آنان را به اسلام دعوت کرد که مسلمان شدند. همچنین اسیدبن حُضیر به دست مصعب مسلمان گردید. مصعب این نیروی جوان و برومند در سفر خود به مدینه مأموریت خویش را به بهترین وجه انجام داد. او نخستین کسی بود که در مدینه نماز جمعه و جماعت را برگزار کرد و افتخارات درخشانی را نصیب خود ساخت. [158] .فعالیت مؤثّر و تبلیغات نافذ مصعب، زمینه را برای ورود رسول خداصلی الله علیه وآله به شهر مدینه آماده ساخته بود و مردم با آغوش باز آماده پذیرایی پیشوای اسلام و پیروان آن حضرت بودند. این کار نبود مگر با دوراندیشی، تقوا، فضیلت، دانش و بصیرت مصعب؛ زیرا او بود که زنان، مردان، پیران، جوانان، رهبران قبایل و افراد عادی مدینه به وی متوجه شدند و قرآن را فراگرفتند و دین اسلام را پذیرفتند و دشمنیهای دیرینه را از دل خود زدودند، با یکدیگر برادر شدند و در کمال صفا و صمیمیّت در صفهای نماز جمعه و جماعت شرکت کردند.مصعب پس از

ورود رسول خداصلی الله علیه وآله به مدینه، در جنگهای بدر و احد شرکت کرد. در جنگ اُحد بود که به عنوان پرچمدار پیامبرصلی الله علیه وآله انجام وظیفه کرد و سرانجام به شهادت رسید و در کنار حمزه عموی رسول خداصلی الله علیه وآله سردار نامی و گرانقدر اسلام به خاک سپرده شد. [159] .

از سوی رسول خداصلی الله علیه وآله به مقام فرمانداری مکه برگزیده شد حدود بیست ویک سال داشت. [161] .انتخاب آن جوان از سوی پیامبرصلی الله علیه وآله به چنین مقام بزرگی باعث رنجش خاطر و آزردگی شدید بزرگان عرب و سران مکه شد. در نتیجه زبان به اعتراض و شکایت گشودند و گفتند: رسول خداصلی الله علیه وآله دوست دارد که ما همواره حقیر و پست باشیم. بدین جهت جوان نورسی را بر ما پیران عرب و بزرگان مکه، امیر و فرمانروا کرده است.این سخنان به گوش رسول خداصلی الله علیه وآله رسید. از این رو نامه مفصلی خطاب به مردم مکه نوشت و در آن مراتب شایستگی و لیاقت عتاب را یادآور شد و تأکید کرد مردم موظفند از دستورات وی پیروی کنند و فرمان او را به کار برند.در بخش پایانی نامه، با جمله کوتاهی اعتراض نابجای مردم را چنین پاسخ داد:هیچ یک از شما نباید جوانی عتاب را اساس اعتراض خود قرار دهد زیرا ملاک برتری و ارزش انسان، بزرگی سنّ نیست، بلکه برعکس، میزان ارزش انسان، فضیلت و کمال معنوی او می باشد. [162] .عتاب پس از پیامبرصلی الله علیه وآله از سوی ابوبکر نیز فرماندار مکه بود تا این که در آغاز سال 23 هجری درگذشت. [163] .بنابراین، تأکید و پافشاری رسول خداصلی الله علیه وآله برای تثبیت مقام عتاب بن اسید، و بی توجهی به آزردگی دیگران و سالخوردگان و پاسخگویی به اعتراض آنان، نشانگر برنامه های مکتب ارزشمند اسلام و پشتیبانی از جوانان لایق و شایسته است، زیرا رسول خداصلی الله علیه وآله با رفتار و حمایت شدید و آشکاری که از

عتاب کرد نه تنها همه پیروان خود را متوجه این واقعیت ساخت که، باید نابخردیها و تعصّبهای جاهلانه را رها کرد، بلکه باید با آن اندیشه های غیراسلامی به مبارزه پرداخت و اگر جوانان شایسته و لایقی وجود داشته باشند باید در قسمتی از کارهای مهمّ مملکتی از آنان بهره جست و از نیروی ثمربخش نسل جوان به نفع کشور و ملت استفاده کرد.

برای مردم یمن فرستاد چنین نوشت: «من یکی از بهترین افرادم را به سوی شما فرستادم!»پیامبرصلی الله علیه وآله به معاذ دستور داد که افراد لشکر را آموزش دهد، قرآن و احکام شرعی را به آنها بیاموزد، زکات بگیرد و به مدینه بفرستد تا به مصرف مسلمانان برسد. [166] .هنگامی که رسول خداصلی الله علیه وآله خواست آن جوان را به یمن بفرستد، از وی پرسید. ای معاذ، اگر دعوایی رخ دهد چگونه قضاوت می کنی؟ عرض کرد: با آنچه در کتاب خداوند است قضاوت خواهم کرد.حضرت فرمود: چنانچه حکم آن در قرآن نبود چه می کنی؟ معاذ گفت: به آن گونه که پیامبرصلی الله علیه وآله عمل می کند قضاوت می کنم! پیامبرصلی الله علیه وآله پرسید: اگر در روش من نیز حکمی نیافتی چه خواهی کرد؟ معاذ گفت: در آن صورت با نظر خود حکم می کنم. در این جا پیامبرصلی الله علیه وآله دست بر سینه او نهاد و فرمود: خدا را شکر که پیامبر را خشنود کردی به چیزی که پیامبران خشنود می شوند! [167] .آنگاه که رسول خداصلی الله علیه وآله در سال یازدهم هجری چشم از جهان فروبست، معاذ در یمن بود. ابوبکر هم او را در مقامش ابقا کرد. سپس در زمان خلافت عمر به شام رفت و در سرزمین اردن در سال هیجدهم هجری در 32 ،28 یا 34 سالگی بر اثر بیماری طاعون در عِمواس [168] درگذشت. [169] .یکی از نکاتی که شایستگی معاذ را می رساند این است که وی در آن سن و سال و در زمان رسول خداصلی الله علیه وآله به گونه مجتهدان بعدی فتوا می داد و احکام دینی را

براساس قرآن، سنّت و عقل استنباط می کرد. و همین موضوع نیز برای نشان دادن نبوغ و لیاقت آن جوان برومند در صدر اسلام کفایت می کند. [170] .ا

اسلام برگزیده شده است؟رسول خداصلی الله علیه وآله از شنیدن سخنان طعن آمیز برخی از افسران بسختی ناراحت شد. از این رو، بر منبر رفت و پس از حمد و ستایش خداوند فرمود: مردم! این چه سخنی است که درباره فرماندهی اُسامه از برخی به من رسیده است؟ طعنه های امروز شما تازگی ندارد. چند سال پیش که زید پدر اُسامه را به فرماندهی سپاه در جنگ مؤته تعیین کردم، زبان به طعن و ملامت گشودید.به خدای بزرگ، سوگند یاد می کنم که دیروز زیدبن حارثه برای فرماندهی سپاه شایسته بود، امروز نیز فرزندش اسامه شایستگی دارد و باید همه شما از وی پیروی کنید [173] .این پافشاری و اصرار پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در پشتیبانی از جوانان لایق و شایسته اثری ژرف در افکار عموم مسلمانان گذارد و آنان که درباره نسل جوان به اشتباه فکر می کردند، رفته رفته به خطای خود پی بردند. انتخاب جوانی هیجده ساله از نظر تاریخ نظامی در جهان کم نظیر است.

که ترتیب داده بود منتظر ماند، تا ببیند تکلیفش چیست؟ هنگامی که ابوبکر روی کار آمد، اسامه را با سپاهیان به همان سویی که پیامبرصلی الله علیه وآله فرموده بود فرستاد. اسامه آهنگ شام کرد، ولی هنگامی که به سوریه رسید، ابوبکر او را برکنار کرد و یزیدبن ابی سفیان را به جای وی به کار گماشت.هنگامی که فرمانده جوان برکنار گشت، به مدینه رفت و کنار درِ مسجد رسول خداصلی الله علیه وآله ایستاد و فریاد زد: ای مسلمانان! شگفت آور است، مردی که دیروز رسول خداصلی الله علیه وآله مرا فرمانده او ساخت، امروز بر من فرمان می راند و از فرماندهی سپاهیان برکنارم می سازد. [175] .اسامه پس از آن در مدینه تا سال 54 هجری زیست، تا این که در محلّی به نام «جُرْف» در دوران حکومت معاویه درگذشت. [176] .از این نمونه های تاریخی بخوبی استفاده می شود که ارزش جوانان در مکتب گرانقدر و آسمانی اسلام، سخت مورد توجه و عنایت بوده است.

بن مسلم زهری یکی از مردان بزرگ، فهمیده و دانشمند زمان خویش بوده است که علاقه به ثروت و مقام، او را از مسیر پاکی و فضیلت منحرف ساخته و در پیری گرفتار بدبختی و تیره روزی شده بود.پزشک روحی در زمان وی، یعنی امام سجادعلیه السلام به منظور راهنمایی و هدایت و اندرز، به وی نامه ای نوشت و در ضمن یک جمله کوتاه خطراتی را که بر اثر نارسایی فکر متوجه جوانان می شود، یادآوری کرد:هنگامی که دنیاپرستی می تواند مانند تویی را، تا این اندازه به پستی و انحطاط بکشاند، با آن که عمر بسیاری کرده ای و از تحصیلات ژرف و عمیق علمی بهره مند شده ای و با مرگ فاصله زیادی نداری، پس یک نفر جوان چگونه در برابر تمایلات نفسانی خود سالم بماند؟ جوانی که از سویی نوخاسته و از دانش بی بهره می باشد، و از سوی دیگر، رأی او ضعیف و عقلش نارسا و منحرف است. [177] .علی علیه السلام می فرماید: عذرِ نادانی جوان قابل قبول است، زیرا علم و دانش او محدود و نارسا می باشد. [178] .بنابراین، ناپختگی و نادانی، یکی از خصوصیّات جوانان است که در هنگام تربیت باید مورد نظر واقع شود. بدین جهت است که خداوند، راه توبه را برای همه بندگان خود باز گذارده و از همه بیشتر به جوانان برای توبه کردن سفارش کرده است، چرا که جهالت و جنون جوانی ممکن است علّت بسیاری از خطاها و اشتباهات در آنان باشد و تنها راه نجات، توبه و گرایش به سوی خداوند و پیروی از دستورات دینی است.جوانان در انتخاب مسائل گوناگون ثابت نیستند و نظرشان همیشه در حال تغییر است. گاهی

گرایش به این سو و گاهی گرایش به سوی دیگر دارند، و هر لحظه خطرات گوناگونی آنان را تهدید می کند. از این رهگذر دشمنان نیز از این موقعیّت جوانان به نفع خویش بهره های فراوانی می برند.ویژگی دیگر جوانان، نیرومندی، توانایی، نشاط، تحرّک و فعّالیّت آنان است که اگر در راه درست از آن استفاده نشود، دچار اشتباهات فراوانی می شوند که قابل جبران نخواهد بود. بنابراین، باید این قدرت و توانایی را با تجربه، علم و اندیشه هماهنگ کرد، تا نتیجه مطلوب و قابل ارزش داشته باشد.علی علیه السلام می فرماید: اندیشه روشن پیرمردان، نزدِ من از قوّت و نیرومندی جوانان، دوست داشتنی تر و محبوبتر است. [179] .

آب ایستادی و موها و سر و صورت خود را مرتب کردی؟فرمود: ای عایشه، خداوند دوست دارد، هنگامی که مسلمانی برای دیدار برادرش می رود، خود را برای دیدار او بیاراید!! [189] .به هر حال، اگر چه اسلام به زیبایی ظاهر و لباس توجه کرده، اما نباید ارزشهای معنوی و جمالهای روحی را تحت الشعاع خود قرار دهد، زیرا جمال معنوی که در واقع همان زیبایی حقیقی می باشد و زیباییهای ظاهری در صورتی نیکو می باشد که همراه با جمال باطنی و اخلاق نیکو باشد.

پاداش حج قبول شده را در نامه عمل او ثبت خواهد کرد!! [192] .در روایت دیگری نقل شده که: عباس عموی پیامبرصلی الله علیه وآله گفت: صورت پسر عمویت را گردانیدی؟ رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: زن و مرد جوانی را دیدم و از این که گرفتار فتنه و گناه شوند، ایمن نبودند. [193] .نقل شده که: روزی جوانی خدمت پیامبرصلی الله علیه وآله آمد و عرض کرد ای رسول خداصلی الله علیه وآله به من اجازه دهید تا زنا کنم. مردم عصبانی شدند و با صدای بلند به او اعتراض کردند، ولی رسول خداصلی الله علیه وآله با ملایمت فرمود: نزدیک بیا. آن جوان نزدیک رفت و در برابر آن حضرت نشست. پیامبرصلی الله علیه وآله با محبّت از او پرسید: آیا دوست داری، با مادر تو چنین کنند؟ گفت: نه، فدایت شوم. حضرت فرمودند: مردم هم به همین گونه راضی نمی شوند.سپس همین سؤال را درباره خواهر و دختر او پرسید و جوان به همین گونه پاسخ گفت.سپس رسول خداصلی الله علیه وآله به آن جوان گفت: آیا دوست داری مردم با خواهرت چنین کنند؟ جواب داد: خیر! رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: مردم نیز بدین گونه اند. آنگاه پیامبرصلی الله علیه وآله پرسید: آیا دوست داری کسی با دختر تو چنین کاری انجام دهد؟ گفت: خیر! پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: مردم نیز اگر کسی با دختر آنان چنین کاری را انجام دهد، ناراحت می شوند.پس از گفتگو بین رسول خداصلی الله علیه وآله و آن جوان، آن حضرت دست بر سینه او نهاد و فرمود: خداوندا، قلب او را از گناه پاک گردان و گناهانش

را ببخش و او را از زنا نگهداری نما. در اثر این رفتار، از آن پس ناپسندترین کارها نزد آن جوان، زنا بود. [194] .برخورد پیامبرصلی الله علیه وآله با جوانان گناهکار، خود بهترین الگو برای مسلمانان است. اما یک نکته در این رفتارها قابل دقت می باشد که باید جلوگیری از گناهان به شیوه صحیح امر به معروف و نهی از منکر باشد.

معاد در کسی نباشد، محال است از خود بگذرد و در فکر امّت باشد.شما ای جوانان عزیز! یأس را به خود راه ندهید، حق پیروز است. به نیروی شما جوانها باید این مملکت اصلاح بشود. چقدر موجب افتخار است که جوانهای برومندی در مملکت ما، در خدمت اسلامند. شما جوانها که امید من هستید، کوشش کنید، وحدت کلمه خود را حفظ کنید.شما نسل جوان موظّف هستید غربزده ها را از خواب بیدار کنید و فجایع حکومتهای ضد انسانی آنها را و اعمال آنها را، برملا نمایید.تمام حیثیّت ملّی خودشان را، بعضی از جوانهای ما فدای غرب کردند و این شکست روحی بود که برای ما از همه شکستهایی که داشتیم بالاتر بود. گمان نکنند جوانهای ما، که هر چه هست در غرب است و خودشان چیزی ندارند!از حالا که جوان هستید و قوای جوانی محفوظ است، جدیت کنید به این که هوای نفس را، از نفس خودتان خارج کنید. بهار توبه ایام جوانی است، که بار گناهان کمتر و کدورت قلبی و ظلمت باطنی ناقص تر و شرایط توبه سهل تر و آسان تر است. [195] .به امید روزی که نوجوانان و جوانان میهن عزیز اسلامی، این پند و اندرزهای پدرانه رهبر فقید انقلاب را آویزه گوش خود قرار دهند و بتوانند همواره راه آن بنیانگذار فرهیخته و گرانقدر را ادامه دهند و دشمنان اسلام و ایران را ناامید سازند.

350 / 35؛ البدایة و النهایة 37 / 8.

[9] بحارالانوار 95 / 104، ح 44.

[10] بحارالانوار 295 / 72؛ امالی صدوق / 252.

[11] مستدرک الوسائل 626 / 2؛ وسائل الشیعه 126 / 5. چ قدیم.

[12] وسائل الشیعه 126 / 5.

[13] کافی 50 / 6.

[14] بحارالانوار 376 / 15.

[15] مجمع الزوائد 286 / 9.

[16] بحارالانوار 285 / 43 ح 51؛ مناقب ابن شهر آشوب 388 / 3.

[17] السیرة الحلبیه 48 / 3.

[18] بحارالانوار 25 / 43، ح 22.

[19] قرب الاسناد / 31.

[20] رعد / 28.

[21] وسائل الشیعه 3 / 2.

[22] مستدرک الوسائل 171 / 1.

[23] مکارم الاخلاق طبرسی / 115.

[24] نهج البلاغه فیض، نامه 903 / 31.

[25] تاریخ المدینة المنورة 799 / 3.

[26] بحارالانوار 91 / 50؛ کشف الغمه 187 / 4.

[27] عیون اخبار الرضا 295 / 1؛ بحارالانوار 356 / 96؛ وسائل الشیعه 126 / 5.

[28] مجموعه ورام 34 / 1؛ المحجة البیضاء 365 / 3.

[29] وسائل الشیعه 126 / 5؛ من لایحضره الفقیه 311 / 3؛ فروع کافی 49 / 6؛ بحارالانوار 93 / 104.

[30] بحارالانوار 203 / 42؛ امالی مفید / 129.

[31] نهج البلاغه فیض / 531.

[32] مکارم الاخلاق طبرسی / 115.

[33] نهج البلاغه ملافتح اللَّه / 406.

[34] مستدرک الوسائل 626 / 2؛ مکارم الاخلاق / 113.

[35] بحارالانوار 52 / 20 و 67؛ تفسیر قمی 115 / 1.

[36] شرف النبی، خرگوشی 115 / 1.

[37] سیره دحلان در حاشیه سیره حلبیه 252 / 3؛ السیرة النبویه، ابن کثیر 612 / 4.

[38] بحارالانوار 99 / 104؛ عدةالداعی / 61.

[39] المحجة البیضاء 366 / 3.

[40] بحارالانوار 242 / 44، ح 36.

[41] بحارالانوار 97 / 104 و 105.

[42] احقاق الحق

595 / 10، به نقل از مدارک اهل سنّت.

[43] همان / 655 به نقل از مدارک گوناگون.

[44] همان / 619 ،621 ،609 و 623 به نقل از مدارک بی شمار.

[45] ملحقات احقاق الحق 316 / 11.

[46] ملحقات احقاق الحق 311 / 11 تا 314

[47] مجمع الزوائد 266 / 9.

[48] بحارالانوار 104 / 80؛ اللهوف ابن طاووس / 12؛ هدیةالاحباب / 176.

[49] معانی الاخبار / 211؛ مکارم الاخلاق / 115؛ بحارالانوار 240 / 16.

[50] سنن ابن ماجه 1303 / 2.

[51] مجمع الزوائد 254 / 9.

[52] بحارالانوار 312 / 43.

[53] مجمع الزوائد 161 / 8.

[54] سیره ابن هشام 381 / 2.

[55] مسند احمد حنبل 334 / 1؛ صحیح مسلم 196 / 15؛ السیرة الحلبیة 69 / 3.

[56] سیره ابن هشام 252 / 2 - مترجم.

[57] المحجة البیضاء 366 / 3.

[58] مستدرک حاکم 165 / 3؛ مسند احمد حنبل 693 / 3.

[59] مقتل الحسین خوارزمی / 130؛ الارشاد مفید 25 / 2؛ ملحقات احقاق الحق 615 / 10 و 50 / 11.

[60] بحارالانوار 294 / 43 تا 296.

[61] کافی 49 / 6؛ مکارم الاخلاق / 113؛ بحارالانوار 113 / 23.

[62] صحیح بخاری 9 / 8.

[63] بحارالانوار 99 / 104؛ وسائل الشیعه 202 / 15؛ کافی 50 / 6.

[64] بحارالانوار 93 / 104.

[65] وسائل الشیعه 126 / 15.

[66] وسائل الشیعه 126 / 15.

[67] بحارالانوار 161 / 43 و 153 / 22؛ مناقب ابن شهر آشوب 234 / 3.

[68] بحارالانوار 97 / 104؛ نوادر راوندی 6.

[69] مجمع الزوائد 171 / 9.

[70] مجمع الزوائد 158 / 8؛ مکارم الاخلاق / 113.

[71] بحارالانوار 92 / 104، ح16.

[72] همان 142 / 8.

[73] همان 42 / 43 تا 55.

[74] ذخائر العقبی /

36؛ ینابیع المودّة / 260.

[75] مکارم الاخلاق / 115.

[76] مستدرک حاکم 170 / 3؛ الادب المفرد، بخاری / 34.

[77] بحارالانوار 241 / 36؛ کمال الدین و تمام النعمة / 152؛ الخصال 76 / 2؛ کفایةالاثر / 7.

[78] الصواعق المحرقه / 196؛ احقاق الحق 746 / 10.

[79] ربیع الابرار / 513.

[80] ما و فرزندان ما / 45.

[81] همان / 22.

[82] وسائل الشیعه 203 / 15؛ من لایحضره الفقیه 312 / 3؛ کنزالعمال، خ45413.

[83] مستدرک الوسائل 626 / 2.

[84] کافی 47 / 6.

[85] همان.

[86] وسائل الشیعه 126 / 5.

[87] سنن النبی / 152؛ رحمت عالمیان / 658؛ بحارالانوار 285 / 43.

[88] بحارالانوار 306 / 43.

[89] مستدرک الوسائل 626 / 2؛ صحیح ترمذی 615 / 5؛ مستدرک حاکم 177 / 2.

[90] بحارالانوار 260 / 44؛ کامل الزیارة / 68؛ حیاة الحیوان 111 / 1.

[91] شرف النبی خرگوشی / 102؛ نهایة المسؤول فی روایة الرسول 340 / 1.

[92] صحیح بخاری 37 / 8 و 55؛ دلائل النبوة بیهقی / 154، ترجمه دامغانی، به نقل از صحیح مسلم.

[93] السیرة الحلبیة 340 / 3؛ اسدالغابة 210 / 5؛ مجمع الزوائد 285 / 9.

[94] مجمع الزوائد 285 / 9؛ مسند احمد 337 / 1.

[95] احقاق الحق 714 / 10؛ بحارالانوار 285 / 43؛ سنن نسائی 229 / 2؛ مستدرک حاکم 166 / 3؛ مجمع الزوائد 182 / 9.

[96] بحارالانوار 286 / 43.

[97] مسند احمدبن حنبل 335 / 1؛ صحیح مسلم 197 / 15.

[98] المحجة البیضاء 366 / 3.

[99] بحارالانوار 135 / 77؛ امالی صدوق 287 / 2. [

[100] مجمع الزوائد 285 / 9؛ مسند احمد 337 / 1.

[101] مناقب ابن شهرآشوب 387 / 3؛ بحارالانوار 285 / 43.

[102] مجمع الزوائد

169 / 9.

[103] بحارالانوار 304 / 36، ح143؛ کفایةالاثر / 7.

[104] مکارم الاخلاق / 31بحارالانوار 229 / 16؛ مکارم الاخلاق / 14.

[105] سنن ابن ماجه 2220 / 2.

[106] مستدرک الوسائل 96 / 2؛ امالی صدوق ص44؛ عیون اخبار الرضا(ع) / 235؛ الخصال 130 / 1؛ علل الشرائع / 54؛ بحارالانوار 215 / 16، ح2.

[107] مستدرک الوسائل 69 / 2.

[108] رحمت عالمیان / 663.

[109] نهایة المسؤول فی روایة الرسول 341 / 1؛ مکارم الاخلاق 23 / 1.

[110] وسائل الشیعه 209 / 3.

[111] بحارالانوار 99 / 104، ح74؛ عدةالداعی / 61.

[112] بحارالانوار 142 / 74، ح12.

[113] بحارالانوار 143 / 74، ح15.

[114] اسلام و تربیت کودکان 224 / 1.

[115] شرح غررالحکم 10 / 1 ح 81.

[116] مستدرک الوسایل 223 / 3.

[117] با تربیت مکتبی آشنا شویم / 320.

[118] شرح غررالحکم 183 / 4.

[119] کافی 163 / 2.

[120] بحارالانوار 173 / 81 ،75 / 77 و 180 / 71؛ الخصال 113 / 1.

[121] روضه کافی / 93.

[122] سفینةالبحار، ماده قلب، 442 / 2

[123] گفتار فلسفی، جوان، 71 / 1.

[124] بحارالانوار 180 / 71؛ امالی صدوق / 25.

[125] وسائل الشیعه 30 / 4.

[126] مستدرک الوسائل 353 / 2.

[127] فاطر / 37.

[128] تفسیر البرهان ذیل آیه فوق.

[129] شادکامی / 41.

[130] گفتار فلسفی، جوان 375 / 1.

[131] وسائل الشیعه 140 / 2.

[132] کافی47 / 6.

[133] سفینةالبحار 680 / 1، ماده شبب.

[134] روزنامه اطلاعات، شماره 11765.

[135] National Crime Prevention Committee (Canada), Annual Report, 1991.

[136] National Advisory Concil on Status of Women, 1993 Annual Report.

[137] اعلام الوری / 68.

[138] اسدالغابة 290 / 2.

[139] در مکتب اهل بیت 117 / 2؛ وسائل الشیعه 125 / 5.

[140] تاریخ

طبری 62 / 2؛ الکامل 40 / 2؛ مسند احمد 111 / 1؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید 210 / 13.

[141] تاریخ انبیاء 76 / 1؛ بحارالانوار 68 / 35؛ شرح نهج البلاغه حدیدی 6 / 1.

[142] المستدرک حاکم 483 / 3؛ کفایة الطالب / 260؛ الغدیر 22 / 6.

[143] اصول کافی 448 / 1؛ الغدیر 330 / 7؛ بحارالانوار 68 / 35 تا 183.

[144] تاریخ طبری 212 / 2؛ الغدیر 226 / 3؛ بحارالانوار 262 / 38؛ احقاق الحق 153 / 4.

[145] بقره / 215؛ تفسیر فرات / 112.

[146] احقاق الحق 449 / 6؛ بحارالانوار 244 / 38؛ مناقب ابن شهرآشوب 180 / 2؛ کنزالعمال 397 / 6.

[147] احقاق الحق 26 / 3 و 479 / 6؛ بحارالانوار 60 / 19؛ سیره حلبیه 26 / 2.

[148] احقاق الحق 352 / 8؛ بحارالانوار 80 / 41؛ ارشاد مفید 62 / 1.

[149] احقاق الحق 359 / 8؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید 401 / 3؛ تذکرة الخواص / 30؛ تاریخ طبری 37 / 3.

[150] احقاق الحق 378 / 8؛ مستدرک حاکم 32 / 3؛ تاریخ بغداد 19 / 13؛ مقتل الحسین خوارزمی / 45.

[151] احقاق الحق 420 / 5، کنزالعمال 283 / 5؛ ارشاد مفید 114 / 1؛ مستدرک الصحیحین 37 / 3.

[152] احقاق الحق 682 / 8؛ سیره ابن هشام 429 / 2؛ اسدالغابة 102 / 3؛ الاصابة 318 / 1.

[153] الاعلام زرکلی 125 / 2؛ الاصابة 237 / 1؛ صفة الصفوة 205 / 1؛ مقاتل الطالبیین / 3.

[154] الاستیعاب فی هامش الاصابة 212 / 1؛ حلیة الاولیاء 114 / 1؛ طبقات ابن سعد 22 / 4.

[155] الاصابة

239 / 1؛ سیره حلبیه 786 / 2؛ معجم البلدان 219 / 5؛ الاعلام زرکلی 125 / 3.

[156] الاعلام زرکلی 248 / 7.

[157] حلیة الاولیاء 106 / 1.

[158] طبقات ابن سعد 82 / 3؛ الاصابة 401 / 3؛ حلیة الاولیاء 106 / 1.

[159] سیره ابن هشام 294 / 2؛ اسدالغابة 369 / 4؛ صفة الصفوة 125 / 1؛ بحارالانوار 405 / 6.

[160] تاریخ الاسلام ذهبی 380 / 1؛ شذرات الذهب 26 / 1؛ سیره حلبیه120 / 3.

[161] اسدالغابه 358 / 3؛ الاعلام زرکلی 200 / 4.

[162] ناسخ التواریخ، حالات پیامبرصلی الله علیه وآله / 378.

[163] الاعلام زرکلی 200 / 4؛ الاصابة 451 / 2.

[164] اسدالغابة 376 / 4؛ طبقات ابن سعد 120 / 3؛ القسم الثانی.

[165] سیره حلبیه 120 / 3.

[166] حلیة الاولیاء 228 / 1.

[167] الاصابة 357 / 2.

[168] عِمواس نام منطقه ای از فلسطین در نزدیکی بیت المقدس است که در سال 18 هجری بیماری واگیرداری برای نخستین بار شیوع یافت که بسیاری از مسلمانان و صحابه پیامبرصلی الله علیه وآله در آن کشته شدند. این بیماری از راه داخل شدن میکرب در خون بوجود می آید که ظرف چند ساعت فرد را می کشد. معجم البلدان 157 / 4.

[169] مجمع الزوائد 310 / 9؛ غایةالنهایة 301 / 2؛صفة الصفوة 195 / 1.

[170] طبقات 120 / 3، الاستیعاب در حاشیه الاصابة، مادّه معاذ.

[171] الاعلام زرکلی 291 / 1؛ الاصابة 29 / 1.

[172] طبقات 42 / 4؛ بحارالانوار 50 / 21؛ اسدالغابة 64 / 1.

[173] بحارالانوار 50 / 21؛ اسدالغابة 81 / 2.

[174] طبقات ابن سعد 42 / 4؛ تهذیب تاریخ ابن عساکر 391 / 2.

[175] اعلام الوری / 145.

[176] الاعلام زرکلی 291

/ 1؛ الاصابة 29 / 1.

[177] تحف العقول / 277.

[178] غررالحکم / 372.

[179] نهج البلاغه فیض / 1114.

[180] بحارالانوار 214 / 1.

[181] سفینةالبحار 680 / 1.

[182] کافی 47 / 6.

[183] همان.

[184] شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید / 20، حکمت 817.

[185] مجمع البیان 385 / 2.

[186] مجموعه ورام 118 / 2؛ مشکوة الانوار / 155.

[187] مستدرک الوسایل 353 / 2؛ تفسیر برهان / 882؛ غررالحکم / 645.

[188] مکارم الاخلاق / 51.

[189] با تربیت مکتبی آشنا شویم / 113.

[190] کافی 135 / 2؛ تاریخ یعقوبی 59 / 2.

[191] نهج البلاغه فیض، خ82.

[192] بحارالانوار 351 / 9، ح3؛ فقه الرضا / 73.

[193] اسلام و تربیت کودک / 383.

[194] روش تبلیغ / 63.

[195] کلمات قصار، پندها و حکمتهای امام خمینی / 216.