اصفهان - حوزه علميّه - مدرسه صدر بازار و مدرسه ذوالفقار

اصفهان - خيابان احمد آباد - كوچه ملك الأطبّاء - بيت الزّهراء عَلَيْهاالسَّلَام

مير سيّد حجّة موحّد ابطحي

ص: 2

به پيشگاه مقدس:

خاتم الانبياء، داغدار مصيبت خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام

فاطمه زهرا عَلَيْهاالسَّلَام يادگار بزرگ و ثمره اصلي زندگي خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام

اميرالمؤمنين علي عَلَيْهِ السَّلَام كه سالها در سايه مهر و محبت و سرپرستي خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام بودند

همه امامان و امامزادگان بزرگوار، كه به مادربزرگشان خديجه كبري افتخار مي نمودند

همه بزرگان و حق شناساني كه حضرت خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام را مايه مباهات خود مي دانند اهدا مي گردد.

ص: 3

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم»

ألْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمين

وَ صَلَّي اللَّهُ عَلي سَيِّدِنا وَ نَبِيِّنا وَ حَبيبِنا وَ طَبيبِنا

الَّذي بُعِثَ رَحْمَةً لِلْعالَمين وَ بَشيراً لِلْمُذْنِبينَ

محمّد خاتَمِ النَّبِيّين

وَ عَلي آلِهِ الطَّيِّبين الطَّاهِرينَ الأنْجَبين، لا سِيّما

ألإمامِ الْمُنتَظَر وَ الْوَلِيِّ الْمُنْتَقِم

ألْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ الْمَهْدِيِّ (عج)

وَ لَعْنَةُ اللَّهِ عِلي أعْدائِهِمْ أجْمَعين مِنَ ال آنَ إلي قِيامِ يَوْمِ الدّين

آمين آمين آمين

ص: 4

كوتاهي كرده است.

اين كمترين ارادتمندِ خاندان رسالت عَلَيْهمُالسَّلَام با اينكه در تمام مناسبت هاي مربوط به شخصيت هاي بزرگ خاندان نبوت و امامت عَلَيْهمُالسَّلَام در حد توان عرض ارادتي دارم و در تشويق طلاب و مبلغين براي انجام وظيفه و فعاليت تبليغي در معرفي و عرض ارادت به ساحت مقدس آن پيشوايان حق و عدالت و چراغهاي هدايت و سعادت، گامهايي ولو كوچك بر مي دارم، ولي در آن ديدار روحاني و پر فيض، انقلابي دروني در خود احساس كردم و بر خود لرزيدم و با خود حديث نفس كردم كه:

راستي ما و جامعه ي ما، كه مسلمانيم و خود را مرهون هدايتها و راهنماييهاي رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و قرآن و اسلام مي دانيم، تا چه اندازه در برابر فداكاريها و ايثار گريهاي بزرگ ياور پيامبر خدا، محمّد مصطفي صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم يعني حضرت خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام سپاسگزاري كرده و عرض ادب نموده ايم؟

آيا مگر نه اينست كه آن حضرت با كمال صفا و صميميّت و ايمان و اخلاص، تماميِ ثروت بي نظير خود را در راه ترويج اسلام و تثبيت پايه هاي رسالت پيامبر خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم مصرف نمود و زخم زبانها و شماتت زنهاي قريش را بر جان خريد و دست از ياري و حمايت رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بر نداشت و تا سالها تنها زني بود كه نماز مي خواند و با تمام وجود و شخصيت و ثروت و جايگاه اجتماعيِ خود، از اسلام و قرآن حمايت مي كرد؟ آيا مگر نه اينست كه او تنها زني بود كه لياقت داشت محل نشو و نماي كوثر قرآن، حضرت فاطمه زهرا عَلَيْهاالسَّلَام باشد و با به دنيا آوردن چنان گوهري، درياي متلاطم غم و اندوه پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را ساكن سازد و با نزول سوره «انا اعطيناك الكوثر، فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ، إِنَّ شانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» براي هميشه، رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را از امواج غم و غصه براي آينده اسلام و مسلمين بره اند؟

آيا مگر نه اينست كه فداكاريهاي او آنچنان عظيم و كارساز و مخلصانه بود، كه تا سالها پس از وفات او، هر گاه رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نام خديجه را مي شنيدند، چشمان مباركشان غرق در اشك مي شد و از جانفشانيهاي او با دنيايي از سوز

ص: 6

و گداز ياد مي نمودند؟

آيا مگر نه اينست كه رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم سال وفات آن بانوي برجسته و حضرت ابي طالب عَلَيْهِ السَّلَام را به نام عام الحزن (سال غم) نامگذاري نمودند و با اين نامگذاريِ تاريخي، سپاسگزاريِ بي دريغ و كم نظير خود را نسبت به فداكاريهاي آن دو چهره برجسته عالم اسلام اظهار داشته و در صفحه تاريخ ثبت نمودند.

و آيا؟ و آيا؟ و آيا؟

آن شب، اين افكار و سؤالات، در دل و جان من طوفاني به راه انداخته بود و تصميم گرفتم كه با توان محدود و امكانات و تجربيّاتي كه در سالهاي نهضت فاطميّه عَلَيْهاالسَّلَام با عنايات الهي و لطف خاندان عصمت و طهارت عَلَيْهمُالسَّلَام به دست آورده ام، وارد ميان عمل شده و با تهيه ي پرچم و پوستر و تهيه و توزيع كتابهاي مناسب و تشويق و تبليغ براي برگزاري مجالس بزرگداشتِ سالگرد وفات آن حضرت، در دهم ماه مبارك رمضان و فعاليّت گسترده براي افطاري دادن در مساجد و حسينيه ها و منازل شخصي و تهيّه برنج و روغن و خرما و حبوبات به عنوان افطاريِ خانواده هاي نيازمند و توزيع آنها به ياد احسان و انفاق هاي حضرت خديجه و بحث و سخنراني درباره ي آن حضرت در عموم مساجد و محافل ديني و … عرض ارادت نموده، تا اينكه از بركات گسترده ي اين حركت معنوي بهره مند شويم و لذا تصميم گرفتم كه با مذاكره و نشست با علما و خطبا و ائمّه جماعات و شعراء و مداحان اهل البيت عَلَيْهمُالسَّلَام و خيرانديشان جامعه و امناء مساجد و ديگر اقشار مردم با ايمان و ولايت، برنامه هاي مناسبي را طراحي نموده و به اجرا بگذاريم و سالگرد وفات حضرت خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام را گرامي بداريم.

در بخشهاي گوناگون اين يادواره، از برنامه ها و اقدامات انجام گرفته، به شكل فشرده ياد مي نماييم.

ص: 7

بزرگوار، مي توانند در روزها و شبهاي قبل و بعد از دهم رمضان المبارك، با سخنراني درباره ي تاريخچه زندگاني و ازدواج و فداكاريها و رحلت جانگداز حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام (كه در متن تاريخ اسلام و قرآن و پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم است و آشنايي با آن، عبادتي بزرگ مي باشد و فراگيري درسهايي از آن، از اهداف مقدس روزه داري ماه رمضان «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» به شمار مي رود و از مقاصد اصليِ اجتماع در مساجد و محافل ديني مي باشد ) گام بزرگي در معرفي شخصيت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام بردارند و بدين وسيله در رشد انس و علاقه ي مردم نسبت به دين و ايمان و پايبندي آنها به ارزشهاي متعالي اسلامي، نقش مؤثري ايفا نمايند.

آشنايي با عظمت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و سپس اقدام براي معرفي آن بزرگوار به جامعه (از طريق سرودن شعر) نشان دادند، شعرا با ايمان و معتقد به مكتب ولايت و امامت بودند، كه بخشي از آن سروده ها در سال 1426 با عنوان «غروب ماه حجاز» و بخش مفصل تري، در سال 1427 قمري، به عنوان «شمع محفل طه» به همت مداح دلسوخته اهل بيت عَلَيْهمُالسَّلَام آقاي حاج عليرضا مهرپرور جمع آوري و منتشر گرديد (1)، كه همين اقدام ارزشمند، ديگر شعراي مكتب ولايت را در شهرهاي مختلف به حركت واداشته و پس از انتشار دو اثر ياد شده، شعرهاي فراوان ديگري، درباره ي مدح و منقبت يا رثا و مصيبت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام سروده شده، كه اميد است در آينده اي نزديك، مجموعه هاي ارزشمندي با كميت و كيفيت بالاتري، كه مناسب عظمت والاي حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام باشد، منتشر گردد.

فداكاريهاي حضرت خديجه مي باشند) قرار دهد.

با توجه به توضيح ياد شده، شايسته است كه برگزار كنندگان جلسات ياد شده و گويندگان و خوانندگان دعا، در اين گونه محافل نوراني، انجام وظيفه نموده و با تلاش براي بزرگداشت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و ذكر فضائل آن حضرت، دَينِ خود را ادا نموده و در پيشگاه رسول گرامي اسلام صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و حضرت زهراي مرضيه عَلَيْهاالسَّلَام و ائمه معصومين عَلَيْهِ السَّلَام سربلند و سرافراز گردند.

براي تكامل خود برگزينند.

زينب عَلَيْهاالسَّلَام، حضرت ابالفضل عَلَيْهِ السَّلَام، حضرت علي اكبر عَلَيْهِ السَّلَام، حضرت معصومه عَلَيْهاالسَّلَام و … نشان مي دهد كه جامعه ي فرهيخته و با ايمان و ولايت ايراني، در هنگامي كه متوجه عظمت و جلالت شأن هر يك از مفاخر اسلام و مكتب اهل البيت عَلَيْهمُالسَّلَام بشود، از هيچ اقدام و حمايت مادي و معنوي فروگذاري نخواهد كرد زيرا مي داند كه:

1 - بزرگداشت از بزرگان دين و مكتب، تجليل از خوبي ها و ارزشهاييست كه اين ملّت با فرهنگ، خواهان آنهاست.

2 - تجليل از چنين بزرگاني، مي تواند نقش مؤثري در معرفي و مطرح كردن الگوهايي كه در تكامل ملت و بالاخص جوانان و نوجوانان [دارند] ايفا نمايد.

3 - چنين حركتي، مي تواند نقش مؤثري در خودباوريِ اجتماعي ايفا نمايد و جامعه را از خودباختگي در برابر دشمنان و مخالفان در دين و مذهب و فرهنگ غني ملت، مصون و محفوظ بدارد.

و بر همين مبنا است، كه ملت مسلمان و شيعه ي ايراني، هزينه هاي سنگين مادّي و معنوي، شخصي و اجتماعي و … چنين برنامه هايي را بر عهده مي گيرد و نتيجه ها و بركات آن را نيز كسب مي نمايد.

قبيل: مدرسه ها، مسجدها، حسينيه ها، خيريه ها، دارالشفاها و درمانگاهها و … به نام مقدس آن حضرت @نامگذاري گردد و بدين وسيله، نام و ياد آن حضرت، هر چه بيشتر در دلها و زبانها باقي بماند و اينك مواردي را به اطلاع علاقه مندان مي رسانيم:

1 - مدرسه علميه حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام در تهران

2 - دبيرستان حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام نجف آباد

3 - دبيرستان حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام خيرآباد قهاوند همدان

4 - دبيرستان حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام تايباد

5 - دبيرستان دخترانه حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام يزدي هوايي

6 - دبيرستان دخترانه حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام شهر سه قلعه

7 - دبيرستان حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام شهر «نودشه» از توابع شهر پاوه و اورامانات

8 - دبيرستان دخترانه حضرت خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام كاشان

9 - كانون حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام مشهد مقدس

10 - مؤسسه غير انتفاعي حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام وابسته به دانشگاه آزاد اسلامي

11 - مسجد حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام - قم - ملكه شاه احمد قاسم

12 - حسينيه حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام اراك

13 - ساختمان پزشكان حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام كرج - فرديس …، بعد از فلكه دوم، خيابان هيجده

14 - ويژه نامه «بانوي حجاز» متعلق به دانشگاه تربيت معلم كرج، درباره ي حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و زندگي و شخصيت و اخلاق و فضائل آن حضرت

اميد است، در آينده اي نه چندان دور، نام بلند حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام در سردربهاي مراكز مهم علمي و ديني و اجتماعي، در شهرهاي مختلف ايران و

ص: 16

ساير كشورها، زينت بخش باشد.

حضرت زينب عَلَيْهاالسَّلَام در گودال قتلگاه، درد دل خود را براي رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و فاطمه زهراء عَلَيْهاالسَّلَام و خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام بيان نمودند.

امامان ما، حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام را وسيله ي افتخار خود مي دانستند.

اي فاطمه زهراء اشك چشمان شما، در هنگام وفات مادرتان، حضرت @خديجه كبري، آتش به جان ما زده است.

پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، حضرت علي مرتضي عَلَيْهِ السَّلَام و حضرت زهراء عَلَيْهاالسَّلَام در هنگام وفات حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام گريان و دلشكسته شدند.

كه با تأييد الهي و عنايات خاندان عصمت و طهارت عَلَيْهمُالسَّلَام اميد مي رود، در آينده اي نه چندان دور، شاهد عمومي شدن برنامه هاي گسترده ي اين حركت معنوي و نوراني باشيم.

علاوه بر جلسه توجيهي ياد شده، با دعوت از فضلاي حوزه علميه، در يك مجلس ويژه براي طلاب و مبلغين، اهميت بزرگداشت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و آثار آن در پيشرفت دين و عمق يافتن آثار تبليغات ديني در ماه مبارك رمضان و راه هاي عَمَلي اين برنامه مقدس و پر بركت تشريح گرديد و حاضرين در مجلس كه هر كدام به شهر يا روستايي مي رفتند، همراه با امكاناتي مناسب، از قبيل كتاب، پرچم، پوستر و … براي توزيع در ميانِ مردم هر منطقه، عازم محل تبليغ خود مي گرديدند و با روش هاي مناسب و با اشكال گوناگون، توجه مردم با ايمان و ولايت را به ابعاد زندگي حضرت خديجه و نقش آن حضرت در تثبيت پايه هاي دين و نماز و روزه و زكوة و … جلب مي نمودند، كه گزارش هاي واصله، گوياي آثار و بركات اين اقدام مبارك مي باشد.

بر عهده گيرند.

در دو سال گذشته، بسياري از مبلغين عظيم الشأن، كه براي امر تبليغ به شهرها و روستاهاي گوناگون و دور دست سفر كردند و دور از خانه و خانواده، به وظيفه ي سنگين هدايت مردم اشتغال يافتند، براي اولين بار، با سخنراني و طرح مباحث درباره ي شخصيت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و تشويق مردم به برگزاري مراسم بزرگداشت آن بزرگوار و حركت دادن آنها به سوي افطاري دادن و احسان و انفاق نمودن به ياد آن يار وفادار اسلام و قرآن و پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، شور و شوق تازه اي در مؤمنين ايجاد نمودند، كه حاصل آن، علاوه بر آشنايي با تاريخ اسلام و دوره ي افتخارآميز سالهاي اول بعثت پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، حركت عملي در راه عمل به دستورات ديني و بالاخص احسان و انفاق به روزه داران عموماً و نيازمندان خصوصاً، به حساب مي آيد.

گزارشهاي واصله در دو سال گذشته، گوياي حركتي پر بركت، در بسياري از شهرها و روستاها مي باشد، كه تحت عنوان بزرگداشت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام اقدامات شايسته اي انجام گرفت، كه نقش سازنده اي در گرايش مردم به سوي مساجد و محافل ديني و فعال نمودن برنامه هاي تبليغي و ياري رساندن به ضعفاء و نيازمندان داشته است و اميدواريم اين حركت تداوم يابد و همه ساله به شكل روزافزون، مبلغين ديني بتوانند رسالت خود را در اين امر مهم و پر فيض و بركت ايفا نمايند.

نمودن مقدمات براي افطاري دادن به نام مبارك آن حضرت، زمينه را براي توجه عموم مردم به اين موضوع مهم جلب نمايند.

پس از مراجعت مبلغين از سفر تبليغيِ خود، هر كدام گزارش مكتوب و مفصلي از برنامه هاي انجام شده ارائه دادند، كه بسيار جالب و اميدوار كننده بود و اشك شوق را بر گونه ها جاري مي ساخت. در اين گزارشها از استقبال مردم از اين برنامه ها و اعتراف عموم مردم به قصور در شناخت عظمت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و همكاري عمليِ مردم در مناطق گوناگون، خبر داده شده بود.

در اين گزارشها موارد زير ذكر گرديده بود:

1 - برگزاري جلسات قرائت قرآن عمومي، بياد حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و ختم قرآن نمودن (به شكل تقسيم جزء هاي قرآن بين حاضرين)

2 - افطاري عمومي دادن در مساجد، به روزه داران و افطاري دادن به دانش آموزان مدارس، به نام حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

3 - اجراي برنامه مسابقات علمي و ديني براي جوانان

4 - توزيع حواله ي نان بين نيازمندان و تحويل در نانواييهاي محل

5 - توزيع ارزاق بين خانواده هاي نيازمند، به ياد حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

6 - تشكيل مجالس اختصاصي به ياد آن حضرت

7 - اختصاص دادن سخنراني هاي شب و روز دهم رمضان، به بحث درباره ي حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و …

و مسؤول هستيم، خديجه اي كه پيامبر گرامي اسلام صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نسبت به او عشق مي ورزيد و علاقه نشان مي داد و هر گاه سخن از همسران ديگر به ميان مي آمد، مي فرمود:

وَ اَيْنَ مثل خديجه …

در پايان جلسه، پوسترهاي حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و جزوه ها و كتابهاي مربوط به آن حضرت، به همراه اطلاعيه هاي مراجع تقليد، در ميان طلاب و حاضران توزيع و تقسيم شد و هر كسي موظف شد كه آنچه در توان دارد، در جهت معرفي اين بانوي ارزنده، در طبق اخلاص گذارد و كوتاهي نكند.

گروهها و اكيپ هاي مختلف، به شهرها و شهرستانهاي گوناگون اعزام شدند، براي دهم رمضان، سالروز وفات حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام انجام وظيفه نمايند.

اينجانب هم طبق وظيفه ي شرعي و ديني و عرفي و اخلاقي و اجتماعيِ خود، اين وظيفه و مسؤوليت الهي را به عهده گرفته و با شور و نشاط و حال خاصي كه در همه طلاب و شركت كنندگانِ در اين حركت الهي و خدا پسندانه، ديده و مشاهده مي شد، انجام وظيفه نمودم.

روز دهم ماه مبارك رمضان، هنگام صبح حركت كرديم و از ناحيه 4 آموزش و پرورش، شروع به توزيع پوستر در قسمتهاي مهم آن اداره نموديم و در ضمن، افرادي را كه مسؤوليت فرهنگي و تبليغي داشتند تشويق نموديم كه خودشان در توزيع پوسترها اقدام نمايند.

در چندين آموزشگاه پسرانه و دخترانه، با مديران و مسؤولان فرهنگي و ديني آنها ارتباط حضوري و شفاهي برقرار كرديم و آنها را تشويق به فعاليت در امر بزرگداشت حضرت خديجه نموديم. (و سپس گزارشي از تبليغات وسيع در ميان مردم و در مسجد ارائه شده و آمده است) … مردم با عشق و علاقه پذيرا مي شدند و استقبال مي نمودند و تمام وجود و چهره هايشان مالامال و سرشار از محبت و علاقه به بانوي نمونه و با وفاي پيامبر گرامي اسلام صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بود و اين مطلب در سيماي آنها موج مي زد.

منزل جنابعالي تشكيل شد، به اين نتيجه رسيدم كه در اين زمينه بي توجهي شده و سالهاي قبل، نسبت به شناساندن اين بانوي فداكار، به امت مسلمان كوتاهي شده، كه بايد طلب بخشش نموده و عذرخواهي كنيم و با خود عهد ببنديم كه در آينده، جبران مافات، به احسن وجه بنماييم. با تذكرات و توجيهاتي كه از طرف جنابعالي انجام شد، تصميم گرفتيم كه انشاء الله در سالگرد رحلت اين بانوي محترمه، اقداماتي را جهت شناساندن خدمات اين بانوي بزرگ، به اسلام و پيامبر عظيم الشأن اسلام و تربيت مادر ولايت (فاطمه زهراء عَلَيْهاالسَّلَام) سامان دهيم …

و لذا در ماه رمضان، با بقيه ي برادران روحاني، كه از قم جهت تبليغ در ماه رمضان، به منطقه سميرم سفلي اعزام شده بودند، جلسه گذاشتيم و تصميماتي براي بزرگداشت حضرت خديجه گرفتيم و پوسترهايي را كه از اصفهان آورده بوديم در اختيار آنها گذاشتيم …

پس از ايام رحلت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام روحانيون اعزامي به روستاهاي اطراف شهرستان اظهار داشتند كه: اين حركت بسيار به جا و نو بود و جاي آن واقعاً خالي بود و اين اقدام را مرضي خدا و پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و ائمه عَلَيْهِ السَّلَام دانستند و به پايه گذاران اين حركت درود فرستادند و توفيقات بيشترشان را خواستار شدند و مقرر شد كه در سالهاي آينده، در اين زمينه اقدامات گسترده اي را انجام دهند.

آنها اظهار مي داشتند:

براي مردم منطقه، اين حركت جالب و غير منتظره بود و با خود مي گفتند:

چرا تا به حال كسي يا اشخاصي به دنبال اين مسائل و شناساندن اين بانوي بزرگ و فداكار نبودند …

جمعيَّت نمازگزار، يكي بلند شد و گفت:

من شب دهم رمضان را افطاري مي دهم و بعد ديگري بلند شد و گفت:

آقا! شب نوزدهم (شب قدر) را من افطاري مي دهم و ديگري آمد كنار محراب و گفت:

شب بيست و يكم را من افطاري مي دهم. در حالي كه ما هيچ سالي برنامه افطاري نداشتيم و بر اثر نام مبارك حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام آنچنان اثري ظاهر شد، كه من متعجب شدم، كه چگونه بدون هماهنگيِ قبلي، اين چنين مردم متحول شدند و تصميم گيري نمودند و از بركت نام حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام، در مسجدمان فداكاريهايي را از مردم مي بينم كه سابقه نداشته است.

رسالت عَلَيْهمُالسَّلَام كه سالروز ارتحال آن بانوي دنيا و آخرت را در اين ماه عزيز خدا، گرامي مي دارند، توفيق و تأييد مسألت مي دارم.

و السلام عليهم و علي جميع المؤمنين و المؤمنات و رحمة اللّه و بركاته

غرّه ماه صيام 1426 لطف اللّه صافي

خديجه يكي از چهار زني است كه از بهترين زنان عالمين مي باشند.

6) در گسترش اسلام، يكي از اركان مهم آن مال خديجه بود، كه آن همه ثروت را در اختيار آن حضرت گذاشت.

با اين خصوصيات، يكي از كارهاي لازم و با عظمت، كاريست كه آن مرد بزرگوار، جناب مستطاب، حجت الاسلام و المسلمين آقاي ابطحي، شروع كرده اند كه براي بزرگداشت خديجه كبري، برنامه هايي به اجراء در آورند و من به تمام مؤمنين توصيه مي كنم كه، براي خشنودي رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و ائمّه طاهرين عَلَيْهمُالسَّلَام همراهي نموده و به حد امكان، برنامه ها را با عظمت بر پا نمايند و مطمئناً امام زمان (ارواح من سواه فداه) را خشنود نموده و خداي بزرگ به همه جزاي خير عنايت خواهد فرمود.

اول رمضان المبارك 1426 الرّوحاني

عظيم اسلام را ارج نهاده و مراسم تجليل آن بزرگوار را به كيفيّتي كه مناسب آن شأن عالي است، برگزار نموده، كه مسلّماً مورد عنايت مولا و آقا، حضرت بقية اللّه اعظم «عجّل اللّه تعالي فرجه الشريف و صلوات اللّه عليه» قرار خواهد گرفت

و الله ولي التوفيق و القبول

7 شعبان المعظم 1427 ه صادق الشيرازي

ص: 29

الاسلام و المسلمين، آقاي حاج شيخ علي اكبر مهدي پور. {2} (متن پياده شده سخنراني حجة الاسلام و المسلمين، آقاي حاج شيخ حامد رضا معاونيان، در مورد حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام) كه در جريان همايش عظيم بزرگداشت حضرت خديجه در تهران، ايراد شده بود.

{3} شمع محفل طاها (مجموعه شعر درباره ي حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام)، {4} نمونه زنها، {5} تجديد چاپ كتاب فروغ آسمان حجاز، {6} چاپ و نشر كتاب «نگاهي نو به زندگي درخشان خديجه عَلَيْهاالسَّلَام» كه دو كتاب اخير، اثر نويسنده محقق و توانا، آقاي حاج شيخ علي كرمي فريدني مي باشد.

6 - برگزاري مراسم سوگواري و سخنراني، در آستان مطهر امامزاده جعفر بن الرّضا عَلَيْهِ السَّلَام با حضور محققين و روحانيون و عامه مشتاقان و دوستداران حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و انعكاس اخبار آن در رسانه هاي جمعي.

7 - ارسال نامه اي به تمام مراكز آموزشي در سراسر كشور ( براي مقاطع تحصيلي ابتدايي، راهنمايي، متوسطه) و طرح پيشنهاداتي بسيار جالب و مؤثر براي بزرگداشت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام كه ذيلاً متن آن نامه در معرض مطالعه همگان قرار مي گيرد.

ص: 31

ص: 32

بزرگداشت ويژه اي برگزار گرديد، كه با مداحي و مرثيه سرايي مداح اهل البيت آقاي حاج عليرضا مهرپرور و سخنراني خطيب توانا، حجة الاسلام و المسلمين آقاي حاج شيخ حامد معاونيان (در شب دَهم)

و سخنراني خطيب مكتب انتظار حجة الاسلام و المسلمين آقاي حاج شيخ حسن يوسفي (در شب يازدهم) و نيز با اجراي برنامه گروه تواشيح «فلق» و مرثيه سرايي و عزاداري عموم مردم و مداحان اهل البيت عَلَيْهمُالسَّلَام به انجام رسيد.

در اين مراسم بزرگ، علاوه بر علما اصفهان و مردمي كه از اصفهان و شهرهاي مجاور حضور يافته بودند، دسته سينه زني از يكي از مساجد اصفهان شركت كرد، كه بر شور و حال مجلس افزود و حال و هواي عزاداري بر حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام، همگان را تحت تأثير قرار داد.

ص: 34

شخصيّت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و كلاسهاي انس با قرآن، در محل نمازخانه مدرسه، با حضور دانش آموزان و دعوت از اداره آموزش و پرورش منطقه، در روز دهم ماه مبارك رمضان (روز وفات حضرت خديجه).

2 - نصب پوستر در محل مراسم و اهداء جوايز به دانش آموزاني كه اسم آنان خديجه مي باشد.

3 - اختصاص دادن انشاي دانش آموزان، به معرفيِ شخصيت حضرت خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام و اجراي مسابقه از زندگاني آن بزرگوار، بين اولياي دانش آموزان.

4 - نامگذاري ضيافت افطاري، به نام اين بزرگوار، بين دانش آموزان بي بضاعت و بردن مواد غذايي به خانه هاي آنان و معرفي ده نفر از دانش آموزان بي بضاعت به مؤسّسه خيريّه، جهت كمك در ماه مبارك رمضان، ضمناً سي - دي اين مراسم به ضميمه ارسال مي گردد.

آدرس: استان ايلام. شهرستان دهلران. خيابان معلم. دبستان راضيه

راهنمايي

4 - موضوع انشاء: زنان بهشتي، از دانش آموز، محمّد رضا نصيري راد، كلاس دوم راهنمايي

5 - موضوع انشاء: اگر خديجه نبود، از دانش آموز، آرش سلطاني، كلاس اول راهنمايي

6 - شعر ياور دين، از دانش آموز، اميرعباس عباسپور، كلاس اول راهنمايي

7 - نقاشي در خصوص حضرت زينب عَلَيْهاالسَّلَام، از دانش آموز، محمدرضا بصيري راد كلاس دوم راهنمايي

اميد است مورد پذيرش آن ستاد قرار گيرد

نامه اي از نجف آباد بسمه تعالي

به: كنگره نكوداشت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

از: دبيرستان دخترانه معرفت

موضوع: ارسال پژوهش، مقاله، شعر (در رابطه با موضوع سرچشمه كوثر)

پس از حمد خداي متعال و با صلوات بر محمد و آل محمد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم با احترام، به پيوست، هشت جلد تحقيق، يك عدد شعر و دو عدد مقاله، مربوط به مسابقه سرچشمه كوثر (حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام) حضورتان ارسال مي گردد.

اظهار نظر و نتيجه گيري يكي از داوران كنگره

هر نوع تحقيق و بررسي در هر موضوعي كه باشد، به خودي خود روزنه هاي جديد و افقهاي تازه را به روي فرد تحقيق كننده مي گشايد و به دنبال آن، خوانندگان اين موضوعات نيز، از دستيابي هاي تازه بهره مند مي شوند.

در آثار رسيده از دانش آموزان كشورمان در زمينه بررسي «زندگاني حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام» نيز، اين اصل به خوبي قابل مشاهده بود.

رد پاي حقيقت يابي در قلم كودكانه دانش آموزان ابتدايي، در تعبيرات ادبي و لطيف دخترانه و در جستجوي اينترنتي پسرانه ديده مي شد.

شايد انگيزه مادّي و كسب جايزه، بخشي از اين تلاش و يا آغازگر اين تلاش بوده، امّا نظم در پوشه بندي ها و حاشيه هايي كه با دست و مداد رنگ كشيده شده بود، شيرينيِ تحقيق را نمايان مي كرد.

ضعفي كه در پروژه ها ديده مي شد، به برنامه ريزيِ كتب درسي دانش آموزان بر مي گردد، اي كاش كتب درسي، هر چند وقت يكبار، با مطالبِ به روز پژوهشگران، تطابق داده مي شد، تا يافته هاي جديد نيز به اطّلاعات فرزندان اين مرز و بوم اضافه شود. مانند كتاب «فروغ آسمان حجاز» نوشته آقاي علي كرمي فريدني، كه با قلم زيباي خود در مورد اين بانوي بزرگ پژوهش كرده و حداقل، دو مطلب را برجسته كرده اند، كه در اكثر منابع مهجور مانده است:

1 - خديجه عَلَيْهاالسَّلَام دوشيزه اي 28 ساله بود، نه زني 40 ساله، كه قبلاً دو شوهر داشته است.

2 - يك زن مي تواند با همه نجابت و زنانگي، تدبير مسأله اي حسّاس، مانند اقتصاد و مديريّت گروهي بزرگ، مانند تُجّار عربستان را در دست بگيرد.

پيشنهاد:

رواج اين نوع تحقيقات، افقهاي فكري دانش آموزان و دانش پژوهان را باز و گسترده مي سازد. آشنايي با منابع و مراجع مانند كتابخانه ها، اينترنت و … راهگشاي اين موضوع است.

ص: 38

كساني هم از حس مادري و افتخار مادري حضرت زهرا عَلَيْهاالسَّلَام نوشته اند.

بعضي، آرزويشان زيست در زمان حضرت بود و از اخلاق و زندگي حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام درس مي گرفتند. خيلي از شركت كنندگان، آرزوي ديدن آن حضرت را حتي در خواب مي كردند.

خيلي ها سعي در پيدا كردن و به دست آوردن نجابت و پاكي، چون حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام را دارند.

و شركت كنندگاني ديگر آورده اند كه: حيران مانده اند، چه واژه اي در وصف چنين شخصيت و فردي به كار گيرند، كه لايق و شايسته ايشان باشد.

داور آثار هنريِ رسيده به كنگره مي نويسد

آثار هنري (نقاشي و خط) رسيده به ستاد نكو داشت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام بسيار خلاق و صادقانه بود و برخواسته از روح ساده و پاك سن كودكي و نوجواني بود.

پيشنهاد من اينست كه اين كار در حد وسيع تري انجام گيرد و گستره آثار هنري ارساليِ آن هم بيشتر شود و نمايشگاهي از آثار ارسالي براي بازديد عموم بر پا شود. به طور مثال، فراخوان ارسال آثار هنري - براي حوزه هاي هنري سراسر كشور - ادارات ارشاد و فرهنگ اسلامي استانها - ارسال شود و از افراد برگزيده، در مراسم بزرگداشتي تقدير به عمل آيد و ارتباط مستمر با آنها صورت گيرد.

با تفضلات الهي، سوّمين سال است كه كنگره ي نكوداشت بانوي بزرگ اسلام حضرت خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام با شعار (مديون توايم) در اصفهان برگزار مي گردد كه اين موهبت، جاي تشكر و سپاس فراوان دارد.

آنچه مسلّم است، تجليل از قدر و منزلت آن بزرگوار، تعظيم شعائر الهي و تكريم كرامتها و فضيلتهاست، البته شناختن و شناساندن شخصيت ارجمندي كه همواره درود و سلام خداوند متعال، با نزول وحي توسط جبرئيل به او ابلاغ مي شده، كاري بس دشوار است، ولي با اين وصف، بر حسب وظيفه و در حد امكان، مي بايست اين امر مهم صورت پذيرد. بديهيست ماه مبارك رمضان، خاصّه در شب و روز دهم اين ماه، كه سالگرد ارتحال همسر مهربان رسول خدا مي باشد، بهترين فرصت براي بزرگداشت و پرداختن به ذكر مناقب و مصائب آن بانوي نمونه است.

در سالهاي گذشته، در ايام وفات آن حضرت، در اكثر مساجد و محافل، يا اينكه ذكري از حضرت خديجه كبري به ميان نمي آمد، يا اينكه در حد مختصر بود كه قادر به سيراب كردن تشنگان معرفت آن بزرگوار نمي بود.

خديجه اي كه هر مسلماني خود را مديون او مي داند، زيرا اشاعه فرهنگ غني اسلام و تشيع، مرهون اخلاق نازنين و شريف نبوي، دست و بازويِ توانا و رشادتهاي علوي و ايثار اموال خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام مي باشد، امّا دريغ از يك سخنرانيِ مبسوط، يا مدّاحيِ مربوط به آن حضرت.

البته علّت آن معلوم است، چون درباره ي آن بانوي بزرگوار، با آن همه عظمت و شخصيت، كتاب مستقل و مفصّل به زبان فارسي به رشته تحرير در نيامده بود، جز دو كتاب، آن هم در سالهاي اخير، يكي «فروغ آسمان حجاز» و ديگري «حضرت خديجه اسطوره مقاومت» و طبيعيست كه شاعران و مدّاحان نيز، دست مايه علمي و مستند، در اين زمينه جز اندكي نداشتند و اين بي بضاعتي در تشرّف به مكه معظمه، هنگام زيارت و عرض ارادت به حضرت خديجه در حجون (قبرستان حضرت ابوطالب) بيشتر محسوس بود، كه معمولاً به خواندن شعر آقاي حسان

ص: 41

«محمد را نكو همسر خديجه

عزيز قلب پيغمبر خديجه»

و چند شعر ديگر خلاصه مي شد و درباره ي حضرت ابوطالب عَلَيْهِ السَّلَام هم كه ديگر معلوم بود و اين در حاليست كه اين دو بزرگوار، مشتركاتي دارند از جمله اينكه هر دو به خداي يگانه ايمان داشتند و بر دين ابراهيم حنيف بودند و ديگر ايمان و علاقه آنها به پيامبر اسلام، حتي قبل از بعثت بسيار ريشه دار بود و اينكه هر دو ياور و دلسوز نبي مكرم بودند. هر دو در يك سال با اندك فاصله وفات نمودند، كه پيامبر بزرگوار، آن سال را «عام الحزن» نام نهادند و نيز هر دو در يك مكان (حجون) دفن شدند و بالاخره اينكه ريشه شجره طيّبه ولايت و امامت، از آنها تشكيل شده است.

يكي عموي ارجمند خاتم رسولان و پدر اميرمؤمنان و جد امامان، كه به قول استاد صاعد اصفهاني:

بگو مدحت باب و جد امامان

شجاع شجاعان، عموي پيمبر

و ديگري همسر مهربان و فداكار رسول خدا، مادر گرامي فاطمه زهرا و جدّه يازده امام معصوم، كه باز به قول استاد صاعد:

زوج نبي، جدّه ي قبيله ي عصمت

مادر سادات و افتخار محمّد

ولي بحمدالله، در دو سال گذشته، برنامه هاي گسترده و شايسته اي به اجرا در آمده، كه در انجام آنها بركت و عنايت امامزاده جعفر بن الرضا عَلَيْهِ السَّلَام يار و پشتيبان بوده است و به عنوان نمونه مي توان از فراهم آمدن و انتشار كتاب «شمع محفل طاها» كه مجموعه شعري درباره ي حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و حضرت ابي طالب عَلَيْهِ السَّلَام مي باشد، نام برد.

اميد است همه ساله شاهد تشكيل با شكوه تر محافل نكوداشت بزرگ بانوي اسلام، در همه شهرها باشيم، تا با شناخت مقام رفيع آن بزرگوار، مسير رستگاري را بپيماييم و به سعادت جاويد دست يابيم.

پسر) دعوت به عمل آمد، كه با سرودن شعر و نوشتن مقاله و نقاشي و نامه نويسي به حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام عشق و علاقه و احساسات و عواطف و آگاهي و نبوغ خود را در طبق اخلاص گذارند و در ميدان عرض ادب به ساحت مقدس بهترين يار و ياور رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم ظاهر شوند.

اين حركت نوراني، يك جهش جالبي ايجاد كرد و از سراسر كشور، نامه اي مشتمل بر سروده ها، نقاشي ها، مقاله ها و نامه هاي به حضرت خديجه به سوي شهر اصفهان و دبيرخانه كنگره بزرگداشت سرا زير گشت، كه برگزيده هاي مسابقه، به اَشكال گوناگون و با استفاده از امكانات مادّي و معنوي فراوان، مورد تشويق قرار گرفتند و در ويژه نامه اي به نام «سرچشمه كوثر، حضرت خديجه كبري» شماري از مقاله ها و نقاشي هاي برجسته، به چاپ رسيده، كه بسيار جالب و ارزشمند به شمار آمد.

صدر، در ايجاد حركت در ميان دانش آموزان براي شركت در مسابقه و موفقيّت آنان، قدرداني شده است.

در ويژه نامه ياد شده، فهرستي از آثار رسيده به ستاد نكوداشت حضرت خديجه و نام صاحب اثر و نام آموزشگاه و نام شهر و استان آن مركز آموزشي ذكر شده است.

در اين فهرست، در بخش «تحقيق و مقاله و انشاء» از 135 صاحب اثر نام برده شده و در بخش شعر از 9 نفر و در بخش نامه اي به حضرت خديجه از 19 نفر اسم برده شده است.

محبت او در صميم دل حضرت آنچنان جاي گرفته است، كه نه خديجه را، بلكه دوستان و دوستداران خديجه را هم دوست مي دارد.

مي دانيد كه همه، خيره به ايثار آن بانو هستند (كه واقعاً هم خيره كننده است)، مي بينيم آن همه ثروت را، با شيدايي نثار و ايثار مي كند.

در لحظه اولين ازدواج با پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم دار و ندار خويش را به پيامبر مي بخشد و پيامبر هم بدون هيچ تعارفي، همه آنها را به «باد بقاء» مي دهد. او چهارهزار، چهارهزار درهم اگر به پاي پيامبر ريخت، پيامبر نيز همه را به اين و آن داد، چندان كه فرمود:

ثروتي به مانند ثروت خديجه، براي من مفيد فايده نيفتاد. «براي من» يَعني «براي اسلام» يَعنِي براي احياي دين، كه پيامبر همه را خرج كرد و بخشيد.

بانويي كه روزگاري، بر سر او كنيزكان از پر طاووس سايبان مي گسترانيدند قصرها داشت و خانه ها، با آن همه حشمت و ثروت، كارش به جايي رسيد كه سه سال در شعب ابي طالب، ميان يك درّه سنگلاخ، در آن آفتاب سوزان حجاز و عربستاني، حتي لقمه ناني هم نداشت كه بخورد و سايباني كه بيارامد. !

اهل تاريخ مي دانند كه در دو جا از حيات بزرگوار پيامبر، گرسنگي ظاهري ايشان را آزار داد:

اول:

در محاصره مدينه، در غزوه احزاب دوم:

در شعب ابي طالب، تا جايي كه گاهي، سنگي با شال بر شكم مبارك خود مي گذاشت، مي بست و مي فشرد كه احساس گرسنگي نكند.

بانوي بطحا، سه سال تمام در غربت، گرسنگي و حالت وحشت، كه هر آن امكان ترور پيامبر وجود داشت، بدون ناني، سايباني و آبي براي خوابانيدن عطش به سر برد و همين بود كه بعد از گذشت سه سال، اين بانوي بزرگ از شدت شكنجه و رنج نحيفه شد و به راستي به شهادت رسيد.

همگان مي دانند اگر شكوه نبرد ذوالفقار علي عَلَيْهِ السَّلَام و انبوه ثروت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام نمي بود، نه از اسلام اسمي مي ماند و نه از قرآن رسمي! به راستي آن يك پشتوانه مالي بود و آن يك پشتوانه نظامي، براي دين خدا و رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم تا ما مسلمان شديم. اسلام ما به يقين همان اندازه كه مرهون نبرد و رزم علي عَلَيْهِ السَّلَام است، به همان اندازه، مديون ثروت خديجه است، نه ثروت او، بلكه ايثار او.

ص: 46

مسلماني ما وامدارِ «لَضَربَةُ عَليٍّ يَوْمَ الْخَنْدَقِ اَفْضَلُ مِنْ عِبادَةِ الثَقَلين» است (كه اگر آن ضربت نبود، آن روز كه همه ايمان در مقابل همه كفر روبرو ايستاده بودند، خبري از جان جانان نمي ماند، تا چه رسد به فرقان او) و هم بدهكار انفاق خديجه عَلَيْهاالسَّلَام است، كه اگر ثروت او نمي بود، باز هم از ايمان و قرآن اثري نبود، پس ما مسلمانيِ خود را مديون اوييم و اكنون از خود بپرسيم كه چقدر ممنون اوييم؟

اگر گبر و آتش پرست نيستيم، اگر حقيقت توحيد را مي بينيم و ره بيگانه نزديم، اگر از هفتاد و دو ملت شمرده نمي شويم، بلكه «فرقه ناجيه» هستيم، به بركت حضرت خديجه عَلَيْهِ السَّلَام و امير المؤمنين علي عَلَيْهِ السَّلَام است، همين دو و بس و البته وقتي به اين نكته مي رسيم مي بينيم:

گر خواجه شفاعت نكند روز قيامت

بايد كه ز مشّاطه نرنجيم كه زشتيم

از رسول خدا و خديجه كبري شرمنده ايم! چرا كه در بزرگداشت بانوي بزرگ اسلام، قاصر، نه كه مقصريم، كوتاهي ها كرده ايم، در نكو داشت نام و ترويج مرام او، كه مرام بانواني است ولايت مدار، كه هستي شان را فداي خاتم النبيين و اميرالمؤمنين مي كنند.

اين فرخنده زن كه نه تنها همسر و همدم رسول خدا بوده، بلكه تنها رحم پاك و منزه او را خدا در تقدير خود انتخاب كرده بود، تا لؤلؤي يكتا و گوهر والايي را كه در خزانه خود داشت، بپروراند و خديجه را به عنوان پاكترين صدف برگزيند.

طاهره قريش، سرچشمه كوثر بود و كه مي داند كوثر چه خير كثيريست؟

خداي متعال حكيم است و عادل و حكيمِ عادل وضع شَي في مَوضِعهِ مي كند و هر چيز را به هر كس نمي دهد. فيض حق را قابليت لازم است و اين چه رحم قابلي بوده، كه نور زهراي مطهر اطهر را شايستگي داشت، كه خدا به او بدهد.

سِرِّ اين موهبت چيست؟

سرّش اينست كه او هر چه داشت در راه خدا داد و خدا هم بهترين آنچه را كه در خزانه داشت به او داد، كه «اِنَّ اللَّه شاكرٌ عَليم».

از اسامي مقدس ذات حضرت حق شاكر است، اگر كسي قدمي در راه حق برداشت، خداوند فوراً جبران مي كند.

خديجه هستي اش را در راه حبيب اللَّه

ص: 47

داد، خداي متعال هم حبيبه ي خودش را به او داد، چندان كه اين دختر بي مانند هستي، در رحم مادر هم انيس و مونس جان او بود، آقاي رحماني همداني در كتاب «فاطمة الزّهراء بهجة قلب المصطفي» از مدارك عامّه و اهل سنت، از عالمي شافعي نقل كرده است كه: پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بر خديجه وارد شدند، در خانه كسي نبود و رسول اللَّه مشاهده فرمودند، خديجه مشغول صحبت است، فرمودند:

با چه كسي صحبت مي كني؟

عرض كرد:

اين جنين كه در شكم من است با من سخن مي گويد و در ايام غربت شما مرا تسلي مي دهد.

فرمودند اي خديجه خشنود باش! اي كه هستي ات را در راه من دادي، خشنود باش! اين دختريست كه از او يازده نور به جهان خواهند آمد.

امّا و صد امّا، كه خديجه گر چه اين است، اما نه همين است، بلكه بسيار فراتر و بالاتر از اينست. مطلب بسيار بالاتر از ايثار دار و ندار و انفاق ثروت است!

چرا و چگونه؟ چون كه مي دانيد فرزندان آدم و آدميان، اين چنين نيستند كه هميشه هم سن، يا هم عصر خود باشند. روانشناختي انسان را كه نگاه كنيد:

برخي از سن خود بزرگترند، كساني هم سن و سال خويشند و بعضي كوچكترند، برخي عمري را سپري كرده اند، ولي هنوز در ايام كودكي اند و افرادي نيز در ايام جواني، به مانند پيران، متين و وزين اند، پس اين چنين نيست كه هم سن و هم عصر خود باشند. نيز برخي از افق ديدشان، فراختر از زمان حال بوده و ديد وسيعتري داشته اند و جهان بينيشان بسيار گسترده تر از ظرف مكان و زمان خود بوده و كساني كه هم سن خود هستند، معاشرت با هم سن و سالان خود برايشان راحت تر خواهد بود، اما كسي كه ديد و افق او بالاتر بود و در ظرف مكان و عصر خود جاي نشد، رنج خواهد برد، چرا كه اطرافيانش نخواهند توانست او را دريابند، چيزي كه او مي بيند را نمي توانند ببينند.

هر كه هشيارتر رخ زردتر

هر كه او بيدارتر بيمارتر

در حديثي حضرت اميرالمؤمنين عَلَيْهِ السَّلَام فرمودند صَديقُ العاقلِ التَّعبُ: همنشين و همراه مرد خردمند، هميشه رنج است، چرا كه مرد خردمند ديد و

ص: 48

افقش در سطحي است، كه اطرافيان نمي توانند او را دريابند، چون او پيشتاز است و آنها افتاده در راهند، پس مزاحم اويند و نمي توانند عظمتش را دريابند و از همين رو، ممكن است به او طعنه زده و مسخره اش كنند.

تمام بني آدم در اين خاك و در اين زمين خاكي بيگانه اند، چه برسد به انسان كامل! چه رسد به سر سلسله رُسُل، چه برسد به عقل كل. آن مرغ باغ ملكوتي كه نبود از عالم خاك نبي بود، او بود كه چند روزي قفسي ساخته بودند تنگ از بدنش. او ملك بود؟! نه! ملك كجا و او كجا! رسد آدمي به جايي كه به جز خدا نبيند. جبرئيل در معراج از همراهي او فرو ماند و گفت:

اگر بال ديگري زده و به اندازه بند انگشتي بالاتر بيايم آتش خواهم گرفت. او كسيست كه جبرئيل و ميكائيل خُدّام درگاه اويند؛ مگر از كجا آمده و آمدنش بهر چه بوده؟ از عرش به فرش آمده است و آمده تا كه تقرير كتاب و حكمت كرده و ما را پاك و منزه نمايد، پس اصولاً خاتم انبياء و حبيب خدا، بر روي زمين غريبه است.

اينجا خانه او نيست، سرسراي او سراي ديگري ست. زمين تبعيدگاه اوست و تنها براي تعليم زمينيان آمده است.

اگر بعثت وي به جاي اينكه در جاهلانه ترين قوم و در بدترين نقطه آب و هوايي جهان بود، در جاي ديگري مثلاً در روم مبعوث مي شد و به آكادمي هاي فلاسفه وارد مي شد، يا به جندي شاپور ما آمده و همگي بر زانو نشسته و از محضرش بهره ها مي بردند، باز هم در بين آنها غريبه بود، چرا كه افق ديد او در جاي ديگري بود، چون روح او بالاتر از عالم مُلك بود.

بنگريد كسي كه در درّه اي سنگلاخ به دنيا آمده و به ظاهر شخصي عامي است، در همان روز اول بعثت خود مي گويد:

دين من ديني جهاني است و مهدي عَلَيْهِ السَّلَام دارم، كه عالم را از عدالت پر خواهد كرد. اين ديد ديد بسيار وسيع و بزرگيست. كسي كه آمده ديد بشر را باز كند، كه اي برادر تو همه انديشه اي، آمده بگويد كه: شما با مرگ تمام نمي شويد، بلكه جاودان هستيد. چنين شخصيتي، حتي اگر از بزرگان، دانشمندان، حكما و فلاسفه جهان مي آمدند و دستش را بوسيده و مي گفتند «لطف آن چه تو انديشي! حكم آن چه تو فرمايي!» باز هم

ص: 49

غريب بود، چه برسد به آنكه در بين قومي آمد و مبعوث شد، كه مي گفتند:

«يا اَيهَا الَّذي نُزِّلَ عَلَيهِ الذِكرَ اِنَّكَ لَمَجنُون» (1) و تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل. !

او كه سراسر شفقت بود، مي سوخت براي اين كه خلق هدايت شوند و خوابش نمي برد كه: غم اين خفته، چند خواب در چشم ترم مي شكند.

حال بگو چه كسي مي توانست او را در آن بيابان حجاز، در آن درّه هاي سنگلاخي و در آن قوم جاهلي درك كند؟ كسي نبود! هيچكس او را درك نمي كرد و زبان حالش اين بود كه:

مُردم اندر حسرت فهم درست.

آنان گاهي ساحرش مي خواندند و مردم ان، زماني مجنونش گفتند. از خانه كه بيرون مي آمد، خاكروبه ها بر سرش مي ريختند. او را در لحظه اول دعوتش سنگسار كردند، تا جايي كه از كوه بالا رفت و از پيراهن مباركش خون مي چكيد و وقتي كه فرشتگان خواستند اجازت بدهد، تا آن مردم را عقاب كنند، با نهايت شفقت فرمود:

«اَللَّهُمَّ اغفِر لِقَومي فاِنَّهُم لا يَعلَمون»! با اين همه دركش نمي كردند.

ابن عاص پليد (مظهر حيله، مكر، كينه و شرك) هفتاد بيت شعر در هجو، مسخرگي و استهزاء او سروده بود و به كودكان مكه آموخت كه هر گاه از خانه بيرون آمد، به دنبالش بدويد، مانند ديوانگان سنگش بزنيد و اين اشعار را بخوانيد.

و او، اين روح بيكران، چقدر دردمندانه و چقدر غريبانه مي زيست! در آن بيابان غربت و در آن اوج بي كسي، هيچكس را نداشت، مگر يك نفر زن: خديجه. خديجه نه به عنوان يك همسر، نه به عنوان جفت زناشويي و زنِ خانه، بلكه براي اينكه تنها او مي توانست اين هماي عرش نشين را درك كند.

به راستي فقط او مي توانست پيامبر را با روح بزرگش دريابد و رسول اللَّه در هيچ كجا آرام نمي گرفت، مگر در كنار خديجه طاهره و اين آرامش نه جسماني بود و زميني، كه روحاني بود و آسماني.

ص: 50

كار پاكان را قياس از خود مگير

گرچه باشد در نوشتن شير شير

نه چون محبت يك شوي به همسرش و نه مردي به جفت اش، بلكه فراتراز اينها

اين محبّت زان محبّتها جداست

حب محبوب خدا، حب خداست

شاعري شعري زيبا سروده، در حكايت حال اميرالمؤمنين عَلَيْهِ السَّلَام مي گويد:

هر كجا بودم اميدم خانه بود (وقتي با نهايت خستگي مي آمدم)

فاطمه بر روي من در مي گشود

خنده هاي دلگشا، يادش به خير!

به راستي مادر فاطمه هم براي رسول خدا اين چنين بود، پشت در هميشه در انتظار، كه سيّد ابرار بيايد، تا در را باز كرده، گرد و غبارها و آلودگي ها را از لباس پيامبر بزدايد. زماني بر سر و روي مبارك پيامبر شكمبه پر از آلودگي يك شتر را انداختند و اين گستاخي چقدر دردآور بود، ولي چون كه مي آمد، خديجه در را باز مي كرد و با يك دريا محبت پيش آمده، گرد و غبار و كدورت هايي را كه بر روي اين مرآت الله، از اين همه جفا و جاهليّت نشسته بود، مي تكاند، يعني كه اگر هيچكس يارت و غمگسارت نيست، من هستم. همچنان كه دخترش به اميرالمؤمنين مي گفت:

اگر همه مدينه به تو جفا كردند، براي همسرت فرقي ندارد، براي من اميرالمؤمنيني! خديجه هم مي گفت:

يا رسول اللَّه! اگر هيچكس دعوت تو را نمي پذيرد، اين همه جسارت به تو مي كنند من همراه توأم و اولين ايمان آورنده به تو! آري اين خديجه است.

ما عظمت خديجه را در ثروتش نمي دانيم، عظمت خديجه را فقط در اين نمي دانيم كه او پشتوانه مالي پيامبر بود، بلكه به راستي، او بهترين پشتوانه روحيِ پيامبر بود.

بهترين تعبيري كه مي توانم گفت، اينست كه، خديجه دلارام پيامبر بود، پيامبر با او آرام مي گرفت. رسول خدا تا آخرين لحظه هاي عمر، هر گاه اسم خديجه را مي شنيدند اشك مي ريختند، آنقدر نام او را مي برد كه عايشه به اعتراض گفت:

يا رسول اللَّه! چقدر ياد خديجه مي كني؟!

فرمود:

عايشه ساكت باش! هيچكس براي من خديجه نمي شود و چنين بود كه هر از گاهي وقتي گوسفندي ذبح مي كردند، مي فرمود:

گوشتش را بين دوستان و دوستداران خديجه توزيع كنيد.

ص: 51

خديجه عَلَيْهِ السَّلَام حالت شيدايي عجيبي نسبت به پيامبر داشت، تا جايي كه او خود خواستگار پيامبر بود.

كسي را واسطه قرار داد كه چون رسم و رسوم مردمان اين است، بگوييد محمّد به خواستگاري من بيايد و وقتي آمدند پيامي براي ابي طالب فرستاد كه مَهر و صداق بر عهده ي خودم و اين مقدار درهم و دينار را به عنوان مَهر من بپذيرد و هنگامي كه ابي طالب در مجلس خواستگاري بلند شد و فرمود، مهر چنين است و آن را عروس خانم بر عهده خود پذيرفته است

ابولهب بلند شد و به طعنه گفت:

از كي تا به حال مهر را زنان مي پذيرند؟!!

ابي طالب فرمود:

خموش باش! اگر كسي به مانند محمد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم باشد، مي شود كه همه زنان براي او جان دهند، تا چه برسد كه مهر خود را ببخشند.

آن همه اظهار محبّتهاي بي تابانه، كه پيامبر به فاطمه زهرا عَلَيْهاالسَّلَام مي كرد، يكي اين بود كه «اِنَّ اللَّهَ اَمَرَني بِحُبِّ فاطِمَه» و ديگر اينكه فاطمه پاره جانش بود.

سوم اينكه مي فرمود:

فاطمه روح ميان دو پهلوي من است.

آخر آن كه: بوي گل را از كه جوييم از گلاب! رسول اللَّه، در فراق خديجه با بوئيدن و بوسيدن فاطمه، به خود آرامش مي داد. از همين رو حضرت رضا عَلَيْهِ السَّلَام فرمود:

پيامبر تا فاطمه زهرا را نمي بوسيد، شب به خواب نمي رفت. بايد حتماً مي آمدند زهرا را مي بوسيدند، مدّتي سر بر سينه او مي گذاشتند و او را مي بوئيدند، تا آرامش پيدا نموده و بعد مي رفتند.

آري پيامبر هم، اين همه شيداي خديجه و فاطمه او بود، امّا خديجه، چون محبّتش محبّتي الهي است، محبّت زميني و عشق مجازي نبوده و فراتر از اين هاست و چون پيامبر را خوب درك مي كند، با اين همه بي تابي كه نسبت به پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم داشت، هر سال كه يكي دو ماه رسول اللَّه در خلوت خود در غار حراء به سر مي برد، يك مرتبه هم اعتراض نكرد و فقط اطاعت مي كرد و همراهي. وقتي هم پيامبر بر مي گشتند، با رويي گشاده، با آغوشي باز، از ايشان استقبال مي كرد.

هنگامي هم كه به پيامبري برگزيده شدند و فرمودند:

من رسول خدايم، من

ص: 52

مبعوث شده ام، خديجه نگفت:

به چه دليل؟ عجب! بلكه گفت من از آغاز مي دانستم! به راستي اين روح چقدر پر درك بوده است؟!

اميرالمؤمنين به ياران و مردمان گله مي فرمودند، كه من از شما خسته شده ام و شما از من، من را امروز نمي شناسيد و فرداها خواهيد شناخت. اين خانم كه بود كه اُستادِ اميرالمؤمنين، حضرت سيّد المرسلين را خوب مي شناخت و درك مي كرد. شايان ذكر است، آنچه كه ما در وصف خديجه گفتيم، در حد عقل و درك قاصر ماست، خديجه شناسي را زماني بايد، كه امام عصر عَلَيْهِ السَّلَام صبح دولتش بدمد، در كنار مسجد الحرام، منبري گذاشته شود و او بگويد خديجه كه بود!

اين تعبير نيز كه بگوييم:

خديجه اشرف زوجات الرسول است، تعبير خيلي مناسبي نيست، چرا كه هر چند در ميان زوجات رسول اللَّه، زنان بزرگي چون ام سلمه و … داريم، ولي گمان نمي كنم بتواند اين قياس، عظمت خديجه را نشان دهد كه بگوييم:

خديجه اشرف است.

اينها همه كنيزكان خديجه هستند، خديجه اي كه حق بر او عرض سلام مي كند كجا؟! آنان كجا؟ خديجه اي كه مرحوم محدث قمي، صلواتي را بر معصومين، از حضرت امام سجاد عَلَيْهِ السَّلَام نقل مي كند، كه در مقطعي از آن، در زمره معصومين و در اين سلسله طيبه، صلوات بر خديجه كبري آمده است.

خديجه اي كه در نيايش صبحگاهان آدينه خطاب به حجة بن الحسن عَلَيْهِ السَّلَام مي گوييد:

و ابن خديجة الغراء! يعني:

مي سزد كه تو يا مهدي به خود ببالي كه فرزند خديجه اي. خديجه اي كه امام حسين عَلَيْهِ السَّلَام روز عاشورا مي گفت:

اَنا ابنُ خديجة الكبري. بنا بر اين ديگر زوجات رسول اللَّه با وي قابل مقايسه نيستند. آري اين چنين است كه ما به راستي در بزرگداشت نام و ياد همچون او كوتاهي كرده ايم و همّتي بايد كه جبراني كنيم.

نكته اي ديگر اينكه، ما به عنوان يك چهارم مسلمانان دنيا، آيا حق مطالبه را نداريم كه بپرسيم، چرا قبور اولياء و ابناء رسول اللَّه را در بقيع سالياني پيش اين چنين ويران كردند؟ و چرا مطالبه اي براي آبادانيِ قبور آنها نمي شود؟ بدانيد اگر چنين تقاضاهايي در سطح دنيا زياد باشد، يقيناً بي تأثير نخواهد بود.

چرا كه اميرالمؤمنين عَلَيْهِ السَّلَام فرمودند:

«كسي كه به دنبال طلب چيزي برود، يا به

ص: 53

همه آن چيز مي رسد يا لااقل به اندكي از آن (1)» و همچنين قبر خديجه كبري و قبر سرآمد اُمُّ المؤمنين ها، چه بگويم، خديجه كبري را اُمُّ المؤمنين بنامم؟ (كه البته هست) اما او اُم سيّدَةِ نساء العالمين است، اُمُّ الائمّة المعصومين است، او كافِلَة اميرالمؤمنين است، او بود كه براي امير مؤمنان مادري كرد، هنگامي كه رسول اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم علي عَلَيْهِ السَّلَام را در شش سالگي، به بهانه قحطي به خانه ي خود آورد و به خديجه سپرد.

آري اين خديجه بود با آن همه شيدايي! ببين شيدايي و بي تابي او تا به كجا رسيده، كه چقدر مؤدّبانه، چقدر ملتمسانه، چقدر خاضعانه، هنگام رحلتش، خود هم به رسول اللَّه نگفت، بلكه به دختر پنج ساله اش، زهرا عَلَيْهاالسَّلَام گفت:

به پدرت بگو:

منّتي بر من بگذارد، من كه از دنيا رفتم، خواهشي دارم و آن اينكه من را در پيراهن خود كفن كند.

! زليخا كجا، يوسف كجا؟ و اين عشق هاي مجازيِ زميني كجا؟ بيا بنگر كه عشق الهي اينجاست (2).

تو گويي مي گويد:

آنقدر دلبند حبيبم رسول خدايم، كه مي خواهم در قبر هم با پيراهن يوسف باشم، در قبر هم بوي او را استشمام كنم و بعد هم ملتمسانه از رسول خدا خواهش كرد كه، منّت بگذار و من را بادست خودت كفن كن و پيامبر هم همين كار را كرد، جز اينكه فرمود در هنگام احتضار خديجه، زهرا را بيرون بريد كه حاشا مادر دهد جان و كُنَد دختر تماشا!

دختر پنج ساله اش زهرا عَلَيْهاالسَّلَام را از خانه بيرون بردند، تا اين لحظه را نبيند، در همان لحظه آخرين هم خداوند بر او سلام فرستاد و او جواب سلام خداوند خود را داد. پيامبر با يك دنيا اندوه، بدن مطهر خديجه را برداشته دفن كرد و به خانه آمد. تماميِ غمهاي عالم به دلش نشست، زهرا پيش آمد؛ در چشم پدر غم مي بيند و اشك، در اتاقهاي خانه خبري از مادر نيست، پيراهن عربي پدر را گرفت و تكان مي داد. مي گريست و مي گفت:

ابتاه اَينَ امّي (پدرم، مادرم

ص: 54

خديجه كجاست؟)

آنقدر كه پيغمبر بيچاره شد، ماند كه به دخترش چه بگويد؟ جبرئيل به كمك پيامبر آمد و عرض كرد:

يا رسول اللَّه! آمده ام كمكتان! خدايت مي فرمايد:

زهرا را بر روي زانويت بنشان و بگو زهرا جان خدا به تو مي گويد براي مادرت قصري از ياقوت سرخ درست كرده ايم و در بهشت پيش ماست، جايش راحت است و دل دختر آرام گرفت.

9 - برگزاري مسابقه خديجه شناسي در سطح عموم مردم

10 - بزرگداشت حضرت خديجه در تابلوهاي شهر

11 - برگزاري مراسم ويژه شب و روز وفات، در مساجد، ادارات، مدارس.

12 - پخش برنامه ميز گرد و مسابقه خديجه شناسي در راديو كرج.

جالب است كه بدانيم، دست اندر كاران برنامه، دامنه فعاليت بزرگداشت را به شهرهاي نظر آباد، شهريار، رباط كريم، ساوجبلاغ و … كشانيدند.

فعاليت هاي انجام شده در شهر كرج، مي تواند راهنماي خوبي براي ديگر شهرها و مناطق كشور باشد.

مقدس به اين منظور به تهران آمده بود، استفاده شد.

گروهي از تلاشگران تأثير گزار «صدا و سيما» در اين همايش، با اجراي برنامه هاي سودمند، حاضران را در فضاي معنوي پر شوري قرار دادند.

در كرج و اطراف آن مسابقه هايي پيرامون حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام برگزار شد و جوايز ارزنده اي تقديم گرديد.

رمضان 1427 كه مصادف با «يك هزار و چهارصد و سي امين سال» ارتحال بزرگ ملكه ي اسلام بود، كتاب «سرچشمه ي كوثر» باز نويسي شده، در تيراژ وسيعي تجديد چاپ شد.

كتاب ارزشمند ديگري شامل مدايح و مراثي مربوط به حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام تهيه شده، تحت عنوان: «غروب ماه حجاز» چاپ و منتشر شد.

آثار ديگري در شرح حال حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام خريداري شده، به 36000 مدرسه از مدارس كشور ارسال گرديد.

تابلوهاي فراواني به صورت پوستر، پلاكارد، كارت پستال تهيه شده، در چند استان توزيع گرديد.

پرچمهاي جالب و چشم نوازي تهيه و توزيع گرديد.

مصاحبه اي ديگر با شبكه ي اول انجام گرفت و در پگاه دهم رمضان در آستانه ي طلوع فجر، كه همه ي عزيزان روزه دار بيدار بوده، مشغول تهجد، نماز شب، تلاوت قرآن، دعاي افتتاح، ابوحمزه و غيره بودند و چشم به راه طلوع فجر و نداي ملكوتي اذان صبح بودند و لذا ديده ها به صفحه ي تلويزيون دوخته شده بود و مي توان گفت كه آن لحظه پر بيننده ترين لحظات سيما در طول شبانه روز بود، اين مصاحبه پخش شد و مورد توجه دلهاي شيفته و شيعيان دلسوخته ي اهلبيت عَلَيْهمُالسَّلَام قرار گرفت.

1. فرهنگسازي براي گرامي داشت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام براي هميشه، در ايام ارتحال آن حضرت.

2. چاپ و نشر كتابهاي مربوط به آن حضرت در بسياري از استانها.

3. چاپ و نشر انواع پوستر، پلاكارد و بر چسب.

4. چاپ و توزيع پرچمهاي مزيّن به احاديث مربوط به آن حضرت.

5. تجليل و گرامي داشت آن ملكه ي اسلام، در ايام وفاتش از صدا و سيما.

6. ثبت تاريخ وفات آن حضرت در همه ي تقويمهاي كشور.

7. اختصاص سخنراني خطباي ارجمند سراسر كشور، در آن ايام به آن حضرت.

8. گسترش چشمگير نامگذاري نوزادان دختر با نام نامي و ياد گرامي آن حضرت 9. تبادل پيامهاي كوتاه تسليت ارتحال آن حضرت، به وسيله ي تلفن، تلگراف، اس. ام. اس و غيره.

10. نامگذاري بسياري از مراكز فرهنگي با نام نامي آن حضرت.

11. چاپ و نشر مقالات علمي در جرايد و مجلات كشور، پيرامون شرح زندگاني حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و تاريخچه ي تخريب گنبد و بارگاه آن حضرت در «جنة المعلا» به سال 1384 ه توسط وهّابيان بد سرشت.

1 - حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام به هنگام ازدواج با پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم 25 ساله بود (1)

2 - حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام به هنگام ارتحال 50 ساله بود، كه 25 سال آن را خدمت پيامبر اكرم سپري كرده بود (2)

3 - حضرت خديجه قبل از پيامبر اكرم با هيچكس ازدواج نكرده بود (3)

4 - از حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام تنها يك دختر به يادگار مانده، كه حضرت زهرا عَلَيْهاالسَّلَام بود (4)

5 - پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم تنها يك داماد داشت، كه مولاي متقيان اميرمؤمنان عَلَيْهِ السَّلَام بود (5)

6 - زينب و رقيه دختران هاله، خواهر حضرت خديجه بودند. (6)

7 - مهريه ي حضرت خديجه 5 / 12 اوقيه (برابر 500 درهم) بود (7)

8 - حضرت خديجه 4000 دينار به محضر پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرستاد، كه آن را به خانواده ي حضرت خديجه به عنوان مهريّه تقديم نمايد (8) ولي پيامبر اكرم فقط 500 درهم از آن را به عنوان مهريّه فرستاد، تا مهر السّنه باشد (9)

ص: 60

9. حَضرت خديجه به هنگام ازدواج با پيامبر دختر و دوشيزه بود (1) حضرت ابوطالب نيز در خطبه ي خود گفت:

برادرزاده ام از دختر شما كه بانويي با فضيلت، مشهور به عفت و سخاوت و دوشيزه اي بلند جايگاه است، خواستگاري مي كند (2)

10. شايعه ي ازدواج حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام با دو تن ديگر، پيش از پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم تحريف عمدي تاريخ است، براي طرح عايشه به عنوان تنها دختري كه پيامبر اكرم با آن ازدواج كرده است، چنانكه طرح دامادي عثمان و ملقب كردن او به «ذوالنورين» منحصراً براي تراشيدن رقيب سياسي، براي مولاي متقيان، اميرمؤمنان عَلَيْهِ السَّلَام مي باشد.

شدت عفت و پاكدامني او بود (1)

5. پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم او را «صديقه» تعبير مي كرد (2) و آن به معناي داشتن بهره اي از مقام عصمت مي باشد (3)

6. پيامبر اكرم در همه ي امور با او مشورت مي كرد. (4)

7. به نقل ابن بطوطه خانه ي حضرت خديجه به «قبة الوحي» شهرت داشت. (5)

8. پيامبر اكرم حضرت خديجه را برترين «ام المؤمنين»ها (6) و برترين بانوي امت خواند. (7)

9. حَضرت خديجه در بهشت نيز افتخار همسري پيامبر را دارد. (8)

10. امير مؤمنان در سوك حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام چكامه اي سروده، از او به عنوان: «سيّدة النسوان» تعبير كرده است (9)

11. پيامبر اكرم در ارتحال حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام به قدري اندوهگين شد كه براي سلامتي آن حضرت احساس خطر شد (10)

12. حَضرت خديجه به قدري به اميرمؤمنان عَلَيْهِ السَّلَام محبت داشت، كه در ميان مردم علي عَلَيْهِ السَّلَام را «نور چشم خديجه» مي خواندند. (11)

ص: 62

13. پيامبر اكرم خطاب به حضرت فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام مي فرمود:

خداوند بطن مادرت را به عنوان وعاء امامت برگزيد. (1)

14. ايمان آوردن حضرت خديجه در نخستين لحظات مشاهده نور نبوت، نشان عقل وافر و عزم راسخ آن حضرت بود (2)

15. خداوند منان كاخ حضرت خديجه را به پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم عرضه داشت. (3)

16. پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم همواره از ايثار و فداكاري حضرت خديجه ياد مي كرد و مي فرمود:

خداوند از او براي من فرزند عطا كرد و ديگر همسرانم را محروم نمود. (4)

17. به هنگام فتح مكه، چادر فرماندهي خود را در كنار قبر حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام نصب كرد. (5)

18. در روز رستاخيز 000 / 70 فرشته با پرچمهاي مزيّن به گلواژه ي: «اللَّه اكبر» به استقبال حضرت خديجه مي شتابند. (6)

19. فرزانه ي قريش با هوش سرشار و مغز اقتصادي بي نظيرش، براي جوانان قريش اشتغال درست مي كرد، سرمايه در اختيار آنها قرار مي داد و به صورت مضاربه آنان را به تجارت وا مي داشت. (7)

20. پيامبر اكرم هرگز براي احدي اجير نشد (8) و حضرت خديجه آن حضرت را در رأس كاروان تجارتي خود به دمشق مي فرستاد.

ص: 63

كارگزاران امين، رفتار شايسته با كارگزاران، سامان دادن وضع اقتصادي و هزينه كردن آن در راه نشر آيين حق و ديگر آموزه هاي آن بانوي با فضيلت، فيلمهاي جالب و جاذب تهيه كنند.

با تقديم مراتب سپاس به همه ي تلاشگران در بزرگداشت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

كشورهاي اسلامي فراتر رفت، در مناطقي چون سوئد، دانمارك، روسيه و … نورافشاني كرد.

همايش مردمي و راهپيمايي عظيم نيمه شعبان، از اين شهر آغاز شد، شهرهاي مختلفي را تحت تأثير قرار داد و در حريم كريمه اهل بيت عَلَيْهمُالسَّلَام و مسجد مقدّس جمكران به اوج شكوه و عظمت رسيد و اينك براي اوّلين بار در تاريخ، همايش بزرگداشت سرچشمه جاري كوثر، مادر گرامي صدّيقه اطهر، همسر فرزانه رسول اكرم، ام المؤمنين، خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام

يك هزار و چهارصد و سي امين سالروز ارتحال محبوبه يكتا، در اين شهر برگزار مي شود و صفحه زرّين ديگري بر دفتر مفاخر شهر سلمان افزوده مي گردد اميد مي رود كه در سال هاي بعد، شاهد برگزاري همايش هاي عظيم تري، در جاي جاي ميهن اسلامي، به همين مناسبت باشيم.

اين نوشتار گامي كوتاه در راستاي اين هدف مقدّس و برگي كمرنگ از اين دفتر شكوهمند مي باشد.

عذر تقصير

اي برترين قلّه شرف، اي والاترين دُردانه خلقت را صدف، اي مفتخر به دامادي ات، شاه نجف، اي مزار مهجورت زائران خانه خدا را هدف؛ اي خديجه كبري، اي محبوبه يكتا، اي همسر طاها، اي مادر زهرا، اي نور چشم مولا؛ ما همه مديون توئيم، شيفته و شيداي كوي توئيم، مفتخر و سرفراز به پيروي از خاندان توئيم، معترف به تقصير در آستان مَلَك پاسبان توييم.

سرچشمه كوثر

يك هزار و چهارصد و سي سال تمام از ارتحال جانگداز سرچشمه هميشه جاري كوثر، اُم الائمّه النّجباء، مادر گرامي حضرت زهراء عَلَيْهاالسَّلَام، همسر فرزانه خاتم الانبياء، يار و ياور رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، فرزانه سرزمين بطحاء؛ حضرت خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام مي گذرد.

در طول قرون و اعصار، از سوي همه اقشار، در بزرگداشت اين مام فضيلت ها، كوتاهي شده و مراسم گرامي داشت آن بانوي بانوان بهشتي، در سطحي شايسته و

ص: 66

جايگاهي بايسته برگزار نشده است.

در اين دنياي آكنده از نشست ها و همايش ها، كه هر روز در ده ها حوزه فرهنگي و هنري و عرصه هاي بين المللي، براي چهره هايي كه يك هزارم فضائل آن مام فضيلت ها را ندارند، چه حماسه ها كه آفريده نمي شود؟ چه چكامه ها كه سروده نمي گردد؟ چه مقاله ها كه نگاشته نمي شود؟ چه فيلم ها كه تهيه نمي شود؟ چه همايش ها كه ترتيب داده نمي شود؟!

ولي براي اين بانوي گرامي، همسر شايسته خاتم النبيّين، مادر مهربان سيّدة نساء العالمين، مادر خانمِ گرانسنگ امير المؤمنين عَلَيْهِ السَّلَام برترين مصداق «ام المؤمنين» در كتاب رب العالمين، امّت اسلامي هيچ تلاشي كه شايسته جايگاه رفيع و مقام منيع آن شخصيت والاي جهان خلقت باشد، انجام نداده اند.

بانوي بزرگواري كه 25 سال تمام آرام بخش قلب شريف حضرت ختمي مرتبت صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در حسّاس ترين و بحراني ترين مقطع زندگي آن حضرت بوده، اسد اللَّه الغالب، علي ابن ابي طالب عَلَيْهِ السَّلَام را از شش سالگي در كانون آكنده از مهر و صفاي خود، در كنف حمايتش قرار داده، سرور بانوان جهان، حضرت فاطمه زهرا عَلَيْهاالسَّلَام را در دامن پر مهر خود پرورش داده، هيچ تلاش شايان ذكري انجام نگرفته است.

سال گذشته براي نخستين بار در تاريخ، همايش «سرچشمه كوثر» در دو شهر تهران و اصفهان، نه در شأن آن مام فضيلت ها، بلكه در حد عذر تقصير به آستان مقدّس آن سرچشمه هميشه جاري كوثر، برگزار گرديد.

و اينك در يكهزار و چهارصد و سي امين سالروز ارتحال آن سرچشمه كوثر در ماه نزول قرآن، در سالِ مزين به نام نامي پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در شهر مفتخر به عنوان «پايتخت فرهنگي جهان اسلام» مردم مؤمن، متدّين، متعهّد و متصلّب در ولايت اصفهان، با عزمي راسخ و گامي استوار، در صدد برآمده اند كه نخستين گام را در اين راستا بردارند و با تلاش هاي طاقت فرساي خود، مرهمي بر دل مجروح و داغدار دخت گرانمايه اش، حضرت زهراي مرضيّه عَلَيْهاالسَّلَام بگذارند.

شرح عظمت و بيان مناقب آن مام فضيلت ها در اين مختصر نمي گنجد، اين نوشتار به عنوان «عذر تقصير» در پيشگاه آن ملكه اسلام، به محضر مقدّس فرزند برومندش،

ص: 67

حضرت بقية اللّه «ارواحنا فداه» تقديم مي گردد.

به اميد كه آن مام فضيلت ها، دستي به سوي حق تعالي برافراشته، خداي را به حق خود و حق شوي گرامي اش، حضرت خاتم الانبيا، داماد گرانمايه اش اشرف اوصياء، نور ديده دُردانه اش، سيّدة النّساء و غنچه در خون تپيده نشكفته اش محسن زهرا بخواند، كه از بقيّه دوران غيبت كبري صرف نظر فرموده، در فرج فرزند برومندش حضرت بقية اللّه ارواحنا فداه تعجيل نموده، ديدگان رَمَد كشيده شيعيان منتظر، به ويژه تلاشگران در عرصه گرامي داشت همايش با شكوه «سرچشمه كوثر» را با ديدار جمال بي مثال يوسف زهرا در دوران حكومت حقّه آن بنيانگذار حكومت واحد جهاني، بر اساس عدالت و آزادي، روشن و منوّر سازد.

15 شعبان 1427 ه علي اكبر مهدي پور

نگاهي نو به زندگي درخشان خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

نويسنده محقق و توانا، حجة الاسلام و المسلمين، آقاي حاج شيخ علي كرمي فريدني، پس از تأليف گرانسنگ «فروغ آسمان حجاز، خديجه عَلَيْهاالسَّلَام» در 582 صفحه، كه در نوع خود بي نظير است و با سبكي نو و نگاهي عميق، ويژگي ها و عظمت هاي آن حضرت مورد تشريح قرار گرفته و تا كنون چندين بار چاپ شده است، به پيشنهاد «كنگره نكو داشت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام» قلم به دست گرفتند و با نگاهي جديد و به شكلي فشرده، اثر ديگري درباره ي شخصيت و زندگي حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام در 144 صفحه به نگارش در آوردند، كه با تيراژ ده هزار نسخه به چاپ رسيد و در اختيار علاقه مندان قرار گرفت.

نويسنده عاليقدر كتاب، در مقدمه آن، نكاتي را مورد اشاره قرار داده اند، كه ذيلاً در اختيار خوانندگان گرامي قرار مي گيرد:

در رواق سخن

دفتري كه در دست شما خواننده ي گرامي است، نگاهيست گذرا، امّا تازه و زنده، به سيما و سيره ي الهام بخش خديجه عَلَيْهاالسَّلَام، يار و مشاور انديشمند و پشتيبان پر اعتبار پيامبر و خداجويانِ آغازينِ روزها و سال هاي طلوع اسلام و فرود آغازينِ آيه ها بر جان پاك محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم است

پرتوي از زندگي آموزنده ي بانويي است، كه در حيات درخشانش، پيش از بعثت،

ص: 68

دخت فرزانه ايست كه در خودسازي، چنان توفيق مي يابد كه سمبل ايمان به خداي ابراهيم مي گردد و مردم روزگارش او را پاك منش عنوان مي دهند و از دگر سو، نمونه ي آينده نگري، كمال جويي و آزاديخواهي، در آن دنياي تيره و تار است.

انسان ترقي خواه و بالنده اي كه به بركت همين هوشمندي و پاك منشي، سر انجام به درياي موّاج عظمت قرآن و محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم پيوند مي خورد و رنگ خدايي مي گيرد و به تدريج به صورت شريك دغدغه هاي پيامبرِ آزادي و حقوق بشر قامت بر مي افرازد.

و سر انجام در راه رشد و شكوفايي، بر سكوي افتخار اوج مي گيرد و در انديشه و منش و رفتار براي هميشه مي درخشد و در شمار برترين زنان تاريخ ساز جلوه مي كند و از پيامبر، اين مدال افتخار را دريافت مي دارد كه: چهار زن نوانديش، در زندگي به گونه اي با درايت و شهامت درخشيدند كه سالار زنان شدند:

مريم، آسيه، خديجه و فاطمه … «اَرْبَعُ نِسْوَةٍ سَيِّداتُ ساداتِ عالَمِهِنَّ: مَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرانَ وَ آسِيَةُ بِنْتُ مُزاحِمٍ وَ خَدِيجَةُ بِنْتُ خُوَيْلِدٍ وَ فاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ …» (1)

اين نوشته، نگاهيست نو به زندگي درخشان خديجه عَلَيْهاالسَّلَام، كه در يك هزار و چهارصد و سي امين سالروز رحلت يار و مشاور خردمند و همسر فرزانه ي پيامبر و مام فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام در راستاي برگزاري همايشي پرشكوه، در سالروز رحلت او، به پيشنهاد برخي از شيفتگان اهل بيت در اصفهان - كه توفيق پيشگامي در برگزاري همايش و خدمت در آستان آن حضرت را از خدا گرفته اند - به قلم آمد؛ اميد كه براي همه، به ويژه زنان و دختران نوانديش و معنويت خواه، مفيد افتد و شايد هم اداي وظيفه در برابر حق بزرگي كه آن مام بزرگ، بر همه ي نسل هاي آزاديخواه دارد و نيز برگ سبزيست به پيشگاه او و ريحانه اش فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام و به پيامبر حق شناس - كه حق او را بزرگ مي داشت و پس از رحلت او نيز نام بلندش را با دانه هاي درشت اشك وفا بدرقه مي فرمود. اميد كه در آينده شاهد همايش هاي پرشكوه تري در سالروز رحلت جانسوزش - كه با پيام علما و آيات، به ويژه آية اللَّه العظمي صافي گلپايگاني، آية اللَّه العظمي سيّد صادق روحاني و آية اللَّه العظمي سيّد صادق شيرازي، از شهر خاطره انگيز اصفهان آغاز شده است باشيم و راه پر افتخاري را كه او پيشتازش بود،

ص: 69

راه زندگي قرار دهيم. علي كرمي فريدني / تابستان 85

ص: 70

ريز موضوعات:

0 - 52 خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

نويسنده:

صدرالدين واعظ قزويني

كتابخانه: آية اللَّه مرعشي نجفي

ريز موضوعات:

188 - 175 سفر پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، عروسي

خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

10 - 6 شرح حال حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام:

ازدواج، كرامت، مقام

نوبت چاپ: 1

تاريخ نشر: 1377 ش

نويسنده:

جعفريان - رسول

كتابخانه: پژوهشكده باقر العلوم عَلَيْهِ السَّلَام

رده كتابخانه: تاريخ 4 / 5 / 2

ريز موضوعات:

59 - 55 پيامبر در شعب ابوطالب، وفات ابوطالب و خديجه،

سفر پيامبر به طائف

مكان نشر: تهران

ناشر: پيروز

نوبت چاپ: 3

تاريخ نشر: 1362 ش

نويسنده:

قاضي شكيب - نعمت اللَّه

كتابخانه: دفتر تبليغات اسلامي

ريز موضوعات:

16 - 2 ازدواج پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم با خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

24 - 17 خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و فرزندان او

ريز موضوعات: 26 - 23 ازدواج پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم با خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

ريز موضوعات:

224 - 210 انس زهرا عَلَيْهاالسَّلَام با پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، خديجه عَلَيْهاالسَّلَام، علي عَلَيْهِ السَّلَام و فرزندانش

ريز موضوعات:

34 - 22 پدر، مادر، خاندان خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و حمايت از پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم

56 - 35 ازدواج خديجه با پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم زمينه ها و چگونگي آن

94 - 77 خديجه و بعثت پيامبر (قاسم، عبداللَّه، زينب، رقيه، ام كلثوم، فاطمه)

نويسنده:

شهيدي - جعفر

كتابخانه: پژوهشكده باقر العلوم عَلَيْهِ السَّلَام

رده كتابخانه: اهل بيت 49 / 3 / 7

ريز موضوعات:

18 - 16 مرگ حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و حضرت ابوطالب

ناشر: آيين

تاريخ نشر: 1355 ش

نويسنده:

محسن شفايي

كتابخانه: سپاه پاسداران انقلاب

ريز موضوعات: 127 - 122 خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

مكان نشر: قم

ناشر: دفتر تبليغات اسلامي حوزه قم

نوبت چاپ: 1

تاريخ نشر: 1379 ش

تهيه: دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم و ديگران

كتابخانه: پژوهشكده باقر العلوم عَلَيْهِ السَّلَام

ريز موضوعات:

219 - 209 فضايل و مقام و علاقه پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و وفات حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

مكان نشر: تهران

ناشر: شركت چاپ و نشر بين المللي

نوبت چاپ: 1

تاريخ نشر: 1383 ش

نويسنده:

صدر - بنت الهدي و ديگران

كتابخانه: پژوهشكده باقرالعلوم عَلَيْهِ السَّلَام

رده كتابخانه: تربيتي 44 / 5 / 3

ريز موضوعات:

30 - 18 اجمالي از زندگي فاطمه بنت اسد و خديجه عَلَيْهاالسَّلَام همسر پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم

هجرت فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام به مدينه 119 - 113

ازدواج و زندگي علي عَلَيْهِ السَّلَام و فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام - 143 - 120

مصحف فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام - 149 - 144

فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام در فتح مكه - 160 - 151

دفاع فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام از خلافت علي عَلَيْهِ السَّلَام - 206 - 171

بيماري و شهادت فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام - 213 - 207

هجرت فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام به مدينه - 119 - 113

فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام در رحلت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم - 169 - 161

ريز موضوعات:

68 - 65 سلام خداوند به يوسف عَلَيْهِ السَّلَام، اسماعيل عَلَيْهِ السَّلَام، خديجه

203 - 199 خديجه، فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام، زينب عَلَيْهاالسَّلَام، معصومه عَلَيْهاالسَّلَام

مكان نشر: باختران

نوبت چاپ: 1

تاريخ نشر: 1345 ش

نويسنده:

ايرج زندبگله (صفا علي)

كتابخانه: آية اللَّه مرعشي نجفي

ريز موضوعات:

16 - 11 خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و تولد زهرا عَلَيْهاالسَّلَام

نويسنده:

نيلي پور - مهدي

كتابخانه: پژوهشكده باقر العلوم عَلَيْهِ السَّلَام

رده كتابخانه: اهل بيت 4 / 1 / 7

ريز موضوعات:

267 - 266 خديجه مادر حضرت فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام

367 - 366 خديجه مادر حضرت فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام

نوبت چاپ: 1

تاريخ نشر: 1376 ش

صاحب امتياز: آستانه مقدسه حضرت معصومه عَلَيْهاالسَّلَام و ديگران

كتابخانه: پژوهشكده باقر العلوم عَلَيْهِ السَّلَام

ريز موضوعات:

33 - 24 زندگي حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام، اوضاع اجتماعي زنان در عصر جاهليت

226 - 213 خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

كتابخانه: آية اللَّه مرعشي نجفي

ريز موضوعات:

- 9 محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و قافله سالاري خديجه 389

52 - 422 مراجعت مكه و ازدواج با خديجه 4

تاريخ نشر: 1357 ش

نويسنده:

سليمان بلخي قندوزي حنفي و ديگران

كتابخانه: پژوهشكده باقرالعلوم

كتابخانه: آية اللَّه مرعشي نجفي

رده كتابخانه: اهل بيت 7 / 1 / 1

ريز موضوعات:

430 - 397 پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و فضايل خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام

ب - محقق و نويسنده دلسوخته اهل البيت عَلَيْهمُالسَّلَام حجة الاسلام و المسلمين، آقاي حاج شيخ علي اكبر مهدي پور، مجموعه اي را در اختيارمان قرار داده اند، كه به محضرعلاقه مندان به تحقيق درباره ي حضرت خديجه تقديم مي نماييم.

13. خديجة الكبري / عبدالستار بعاج / نجف اشرف / 1956 م.

براي كودكان:

خديجة بنت خويلد ام المؤمنين / مؤسّسه اعلمي / بيروت / 1424 ه.

26. خديجة بنت خويلد / الاصابة / ابن حجر / ج 4 / ص 281 - 283.

27. خديجة بنت خويلد / اعلام النّساء / كحالة / ج 1 / ص 326 - 331.

28. خديجة بنت خويلد / اعيان النّساء / محمدرضا حكيمي / ص 105 - 110.

29. خديجة بنت خويلد / تراجم اعلام النساء / اعلمي / ج 2 / ص 41 تا 54.

30. خديجة بنت خويلد / تراجم سيّدات بيت النبوة / عايشه بنت الشاطي / ص 213 - 238.

31. السيّدة خديجة / امّهات المعصومين / آية اللّه شيرازي / ص 53 - 96.

32. فضائل خديجة / مقتل الحسين / خوارزمي / ج 1 / ص 41 - 56.

3 - مثلهن الاعلي، خديجه / عبدالله العلائلي / 1412 قمري / بيروت

4 - الكوثر في احوال فاطمه بنت النبي / موسوي / بخش مربوط به خديجه

5 - السيّده خديجه، رمز التضيحه / علي اصغر مدرسي / 1381 شمسي

6 - المجموعة الكامله لمؤلفات العقاد / عباس محمود عقاد / بخش مربوط به خديجه

7 - عظمأ الاسلام / شيخ محمد حسن قبيسي عاملي / بخش مربوط به خديجه

9 - فصلنامه قرآني كوثر / مجله / شماره 20 سال ششم / 1385 ش

10 - الذرّية الطاهره / حماد انصاري رازي دولابي / بخش مربوط به خديجه

11 - فروغ آسمان حجاز، خديجه / علي كرمي فريدني / چاپ دوم / 1383

12 - نگاهي نو به زندگي درخشان خديجه / علي كرمي فريدني / 1385 ش

13 - سرچشمه كوثر / علي اكبر مهدي پور / 1385 ش

14 - شمع محفل طه / سيد محمد حسن سجاد / عليرضا مهرپرور / 1385

ص: 99

وكيل خود گذارد و ضمناً به دو غلام خود دستور داد، كه در تمام مراحل كمال ادب را به جا آورند و هر چه او انجام داد، ابداً اعتراض ننمايند و در هر حال مطيع او باشند.

بالاخره كاروان به مقصد رسيد و همگي در اين مسافرت سودي بردند، ولي پيامبر بيش از همه سود برد و چيزهايي نيز براي فروش در بازار «تهامه» خريد.

كاروان «قريش» پس از پيروزي كامل، راه مكه را پيش گرفت، جوان قريش در اين سفر براي بار دوم از ديار عاد و ثمود گذشت، سكوت مرگباري كه در محيط زندگي آن گروه سركش حكمفرما بود، او را بيشتر به عوالم ديگر متوجه نمود، علاوه بر اين، خاطرات سفر سابق تجديد شد، بياد روزي افتاد كه همراه عموي خود همين بيابانها را پشت سر مي نهاد، كاروان قريش به مكه نزديك شد، «ميسره» رو به رسول خدا نمود و گفت:

چه بهتر شما پيش از ما وارد «مكه» شويد و «خديجه» را از جريان تجارت و سود بي سابقه اي كه امسال نصيب ما گشته است، آگاه سازيد، پيامبر اكرم، در حالي كه «خديجه» در غرفه خود نشسته بود، وارد مكه شد، «خديجه» به استقبال او دويد و او را وارد غرفه نمود؛ پيامبر با بيان شيرين خود جريان كالاها را تشريح كرد، چيزي نگذشت كه «ميسره» وارد شد.

(1)

غلام «خديجه» (ميسره) آنچه را در اين سفر ديده بود كه تمام آنها بر عظمت و معنويت «محمّد امين صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم» گواهي مي داد براي خديجه مو به مو تعريف كرد، از جمله اينكه: «امين» بر سر موضوعي با تاجري اختلاف پيدا نمود، آن مرد به او گفت به «لات» و «عزي» سوگند بخور، تا من سخن تو را بپذيرم، «امين» در پاسخ او چنين گفت، پست ترين و مبغوض ترين موجودات پيش من همان لات و عزيست كه تو آنها را مي پرستي (2) و نيز ميسره اضافه نمود كه در «بصري» «امين» به منظور استراحت، زير سايه درختي نشست، در چنين هنگام، چشم راهبي كه در صومعه خود نشسته بود به امين افتاد و آمد از من نام او را پرسيد سپس چنين گفت:

«اين مرد كه در زير سايه اين درخت نشسته است همان پيامبريست كه در «تورات و انجيل» در باره او بشارت هاي فراواني خوانده ام! (3)

ص: 101

ريشه اين حوادث را بايد در تاريخ زندگاني خديجه پيدا نمود. چيزي كه مسلم است اينست كه: اين نوع خدمات و گذشت و فداكاري تا ريشه ثابت و پاك و معنوي نداشته باشد، به طور مسلم پيوسته نمي گردد.

صفحات تاريخ گواهي مي دهد كه اين ازدواج معلول و مولود ايمان خديجه به تقوي و پاكدامني و عفت و امانت عزيز قريش بود و شرح زندگاني خديجه و رواياتي كه در فضيلت او وارد شده است، اين مطلب را بيشتر روشن مي نمايد.

چون وي زني پاكدامن و عفيف بود، همواره دنبال شوهر متقي و پرهيزگار مي گشت و از اين نظر پيامبر درباره ي وي فرمود:

«خديجه از زنان با فضيلت بهشت است» و اول كسي كه از زنان به محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم ايمان آورد، خديجه بود.

امير مؤمنان در خطبه اي كه به غربت اسلام در آغاز بعثت اشاره مي نمايد، مي فرمايد:

خانواده مسلماني در اسلام نبود، جز خانواده اي كه از پيامبر و خديجه تشكيل يافته بود و من سومين نفر آنها بودم (1)

«ابن اثير» مي نويسد:

كه تاجري «عفيف» نام، وارد مسجد الحرام شد و از اجتماع و عبادت يك جمعيَّت سه نفري كاملاً در شگفت مانده؛ ديد وي با خديجه و علي عَلَيْهِ السَّلَام مشغول نماز است، برگشت، با عموي پيامبر «عباس» ملاقات كرد و آنچه را ديده بود به وي گفت و از حقيقت امر پرسيد، وي گفت:

پيشواي آن سه نفر مدعي نبوت و پيامبري و آن زن، همسر وي خديجه است و نفر سوم فرزند برادرم عليست سپس افزود:

در روي زمين كسي را سراغ ندارم كه پيرو اين آيين باشد جز همين سه نفر. (2) و تفصيل و نقل رواياتي در فضيلت او وارد شده است كه از حوصله گفتار ما بيرونست چه بهتر به تفصيل عللي كه اين حادثه تاريخي را به وجود آورد بپردازيم.

يك مرد امين، بيش از هر چيزي نيازمند بود، از اين لحاظ با محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم ازدواج نمود و محمّد نيز از وضع زندگي آبرومندانه او آگاه بود با اينكه توافق سنّي نداشتند؛ تقاضاي او را پذيرفت.

ولي آنچه را تاريخ نشان مي دهد اينست كه محرك خديجه براي ازدواج با امين قريش، يك سلسله جهات معنوي بود، نه جنبه هاي مادي، اينك شواهد ما:

1 - هنگامي كه از «ميسره» سرگذشت سفر جوان قريش را مي پرسد او كراماتي را كه در طول اين سفر از او ديده بود و آنچه را از راهب شام شنيده بود براي او نقل مي نمايد، «خديجه» شوق مفرطي كه سرچشمه آن علاقه به معنويّت «محمّد» صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بود، در خود احساس مي كند و بي اختيار به او مي گويد، ميسره كافي است، علاقه مرا به محمّد دو چندان كردي، برو، من تو و همسرت را آزاد كردم و دويست درهم و دو اسب و لباس گرانبهايي در اختيار تو مي گذارم.

سپس آنچه را از «ميسره» شنيده بود براي «ورقة بن نوفل» كه داناي عرب بود، نقل مي كند او مي گويد:

صاحب اين كرامات پيامبر عربيست (1)

2 - روزي «خديجه» در خانه خود نشسته و دور او را كنيزان و غلامان گرفته بودند، يكي از دانشمندان «يهود» نيز در آن محفل بود، اتفاقاً «جوان قريش» از كنار منزل آنها گذشت و چشم دانشمند «يهود» به پيامبر افتاد، فوراً از خديجه در خواست نمود؛ كه از «محمّد» تقاضا كند از مقصد خود منصرف شود و چند دقيقه در اين مجلس شركت نمايد، رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم؛ تقاضاي داناي «يهود» را كه مبني بر نشان دادن علائم نبوت در بدن او بود پذيرفت، در اين هنگام «خديجه» رو به دانشمند «يهودي» كرد و گفت:

هر گاه عموهاي او از تفتيش و كنجكاوي تو آگاه گردند، عكس العمل بدي نشان مي دهند، زيرا آنان از گروه يهود به برادر زاده خود هراسانند. در اين موقع، داناي «يهود» گفت: مگر مي شود به محمّد كسي صدمه اي برساند، در صورتي كه دست تقدير او را براي ختم نبوت و ارشاد مردم پرورش داده است «خديجه» گفت:

از كجا مي گويي كه او حائز چنين مقام مي شود؟ وي گفت:

من علائم پيامبر آخر الزمان را در تورات خوانده ام و از نشانه هاي او اينست كه پدر و مادر او

ص: 104

مي ميرند و جد و عموي وي، از او حمايت مي نمايند و از «قريش» زني را انتخاب مي نمايد كه سيده قريش است، سپس اشاره به «خديجه» نمود و گفت:

خوشا به حال كسي كه افتخار همسري او را پيدا كند! (1)

3 - ورقه عموي خديجه از دانايان عرب بود و اطلاعات فراواني درباره ي كتب عهدين داشت و مكرر مي گفت كه:

مردي از ميان «قريش» از طرف خدا براي هدايت مردم برانگيخته مي شود و يكي از ثروتمندترين زنان قريش را مي گيرد و چون «خديجه» ثروتمندترين زنان قريش بود، از اين لحاظ گاه و بيگاه به خديجه مي گفت:

روزي فرا رسد كه تو با شريفترين مرد روي زمين وصلت مي كني!

4 - خديجه شبي در خواب ديد:

خورشيد بالاي مكه چرخ خورد و كم كم پايين آمد و در خانه او فرود آمده، خواب خود را براي ورقه نقل كرد وي چنين تعبير نمود:

با مرد بزرگي ازدواج خواهي نمود و شهرت او عالم گير خواهد شد.

اينها جرياناتيست كه بعضي از مورخان و مرحوم علامه مجلسي (2) نقل نموده اند و در بسياري از كتب تاريخي نيز ثبت شده است.

مجموع اينها علل تمايل خديجه را آفتابي مي كند، كه اين تمايل بيشتر مولود ايمان و اعتقاد به معنويت جوان قريش بود و اينكه امين براي تجارت او از ديگران مناسبتر است، شايد كمترين اثري در ايجاد اين وصلت نداشته است.

بيشتر مورخان معتقدند كه نفيسه دختر «عليه» پيام خديجه را به پيامبر به طرز زير رساند.

محمّد! چرا شبستان زندگي خود را با چراغ همسر روشن نمي كني، هر گاه من تو را به زيبايي و ثروت، شرافت و عزت دعوت كنم مي پذيري؟ پيامبر فرمود:

منظورت كيست؟

وي «خديجه» را معرفي كرد، حضرت فرمود:

آيا (خديجه) به اين كار حاضر مي شود، با اينكه وضع زندگي من با او فرق فاحش دارد؟

نفيسه گفت:

اختيار او در دست من است و من او را حاضر مي كنم، تو ساعتي را معين كن، كه وكيل او (عمرو بن اسد) (1) با شما و خويشانتان دور هم گرد آمده و مراسم عقد و جشن برگزار شود.

رسول اكرم با عموي بزرگوار خود (ابوطالب) جريان را مذاكره كرد، مجلس با شكوهي كه از شخصيتهاي بزرگ قريش را در برداشت، تشكيل گرديد؛ نخست ابوطالب خطبه اي خواند كه آغاز آن حمد و ثناي خداست و برادرزاده خود را چنين معرفي كرد:

برادر زاده من محمّد بن عبداللَّه با هر مردي از قريش موازنه و مقايسه شود؛ بر او برتري دارد؛ او اگر چه از هر گونه ثروتي محروم است لكن ثروت سايه ايست رفتني واصل و نسب چيزيست ماندني … (2)

چون خطبه ابوطالب مبني بر معرفي قريش و خاندان هاشم بود در برابر آن، ورقه عموي خديجه ضمن خطابه اي گفت:

كسي از قريش منكر فضل شما نيست، ما از صميم دل مي خواهيم دست به ريسمان شرافت شما بزنيم …

ص: 106

عقد نكاح جاري شد و مهريه چهارصد دينار معين شد و بعضي گفته اند كه مهريه بيست شتر بوده است.

چرا كه اسلام در آن مرحله از حياتش، در حال شكل گرفتن و قدرت يافتن بود و نياز شديدي به ثروت و امكانات اقتصادي و زندگي داشت و خداوند بر اثر درست انديشي و اخلاص آن بانو، اين افتخار را به او داد كه دارايي و امكانات تجاري و مالي اش را براي اسلام مهيّا ساخت و با تأمين نياز اقتصادي اسلام، در آن مرحله حسّاس، هدف پيامبر نيز كه پيشرفت اسلام بود به طور عملي تحقّق يافت و پايه هاي آن، استوار گرديد.

به همين جهت است كه پيامبر فرمود:

هيچ ثروتي همانند ثروت «خديجه» براي اهداف بلند من سود بخش و مفيد نيفتاد.

ما نَفَعَني مالٌ قَطْ مِثْل مَا نَفَعَني مالُ خَديجَة

پيامبر گرامي با بهره گيري از ثروت «خديجه» وام وامداران را مي پرداخت و بردگان را آزاد مي نمود و به درماندگان كمك مي كرد و بار را از دوش آنان بر مي داشت و در رخدادهاي ناگوار زندگي، از آن به هر اندازه لازم بود مصرف مي كرد و زير بال محرومان را مي گرفت و هنگامي كه در مكّه بود به ياران بينواي خويش كمك مي كرد و پول و امكانات لازم براي هجرت مهاجران را مي پرداخت.

پيامبر در زمان حيات اين بانوي فداكار آنچه صلاح مي دانست از دارايي او هزينه مي كرد و پس از رحلت او نيز باقيمانده ثروتش را، او و فرزندانش به ارث بردند. (1)

و درست به همين جهت است كه سخن جاودانه پيامبر مفهوم روشن خويش را پيدا مي كند كه فرمود:

اسلام پس از جاذبه و معنويّت خود، تنها با شجاعت و شهامت و شمشير عدالت علي و دارايي خديجه بر پاي ايستاد و استواري يافت.

ما قامَ وَ لا اسْتَقامَ الدّينُ اِلا بِسَيفِ عِليٍّ وَ مالِ خَديجَةَ

به همين دليل است كه پيشواي بزرگ توحيد، هر گاه پس از رحلت او نيز از وي و نام بلند آوازه اش ياد مي كرد، يا نامش به ميان مي آمد، با همه وجود براي او طلب آمرزش مي كرد و قلب مصفّا يش به ياد او مي شكست و چه بسا كه قطرات اشك ديدگانش، در اندوه فقدان آن يار مهربان و همسنگر و پشتيبان فداكار و هوشمند، بر گونه هايش مي غلتيد و فرو مي ريخت.

روزي آن گرانمايه عصرها و نسلها، از خديجه، همانند هميشه با عظمت و احترام بسيار ياد كرد كه عايشه گفت:

اي پيامبر خدا! او بانويي سالخورده و از كار افتاده بود و خداوند بهتر از او را به شما داده است! پيامبر فرمود:

«هرگز اين گونه كه تو مي پنداري نيست. خدا بهتر از او را به من نداده است، چرا كه او هنگامي به من ايمان آورد، كه مردم به من كفر ورزيدند و زماني مرا تصديق كرد، كه مردم دروغگويم شمردند و آنگاه او مرا در ثروت و دارايي هنگفت خويش شريك ساخت، كه مردم مرا از ثروت خويش محروم ساختند و خدا فرزنداني از آن بانوي پاك و فداكار به من ارزاني داشت و از ديگر زنان، فرزندي به من ارزاني نداشت و يا طبق خواست حكيمانه اش باقي ننهاد.»

ثمره عشق زودگذر و دوستي بي پايه و اساس بود و نه برخاسته از انگيزه هاي مادّي يا ديگر امور و اغراض و اهداف رايج، كه در ازدواج چهره هاي مشهور و سرشناس دنيا وجود دارد.

و نيز هدف هاي سياسي نيز در امضاء و تشكيل اين زندگي مشترك و ساختار آن، نقشي نداشت.

افزون بر اينها، زندگي و شرايط اقتصادي پيامبر و «خديجه» نيز با يكديگر تناسبي نداشت و ميان آنان فاصله بسياري بود، چرا كه پيامبر خود داراي ارزشهاي مادّي و امكانات اقتصادي نبود و همانگونه كه دوران كودكي راتحت سرپرستي و كفالت عموي گرانقدر خويش زندگي كرده بود، باز هم با او مي زيست، امّا «خديجه» ثروتمندترين و بي نيازترين زن در مكّه و جهان عرب بود.

به همين جهت فاصله زيادي ميان سطح زندگي پيامبر و ثروتمندترين بانوي عرب مي نگريم، امّا آن بانوي خردمند شنيده بود و خوب مي دانست كه آينده درخشان و بسيار اميد بخشي در انتظار پيامبر است.

شايد اين واقعيّت را از غلام هوشمند خويش «ميسره» دريافته بود، كه در سفر اقتصادي پيامبر با كاروان تجارتي «خديجه» به سوي دمشق، همسفر پيامبر بود و نشانه هاي بسياري از شكوه و عظمت و درايت و امانت و اقتدار را در او ديده و همه را ضمن تقديم گزارش كار به بانوي خردمند حجاز، گزارش نموده بود، يا اينكه پيشگويي آن راهب و عابد دير «بصري» در منطقه شام، در مورد آينده شكوهبار «محمّد» به گونه اي به گوش «خديجه» رسيده بود و او نيز در پرتو ژرف نگري و الهام قلبيِ خويش، به آن آينده درخشان دل بسته بود.

بر اين اساس بود كه بانوي پر شرافت حجاز، برنامه پيوند با پيامبر را تهيّه نمود و خود با قِداست و هوشمندي ويژه اش، سخن را در مورد آن مطلب، با پيامبر آغاز كرد و از آن حضرت تقاضا نمود كه گام به پيش نهد و از راه پدرش «خويلد» يا عمويش از او خواستگاري نمايد، امّا پيامبر با وجود پيشگاميِ بهترين و ثروتمندترين بانوي جهان عرب براي پيوند با او، بهتر مي ديد كه با بانويي كه از نظر اقتصادي و مادّي با او هماهنگ باشد زندگي مشترك را آغاز كند و به همين دليل هم از «خديجه» پوزش خواست و به او پاسخ مثبت نداد.

ص: 110

امّا از آنجايي كه «خديجه» بانويي خردمند و دورانديش و آگاه و با فضيلت بود، در برابر دليلِ پاسخِ منفيِ پيامبر به ازدواج با او گفت:

«آيا كسي كه تصميم گرفته است خويشتن را به پيامبر ببخشد و جان ناقابل را فداي او كند، براي او مشكل است كه ثروت و دارايي خويش را نيز بر او ببخشد و هر آنچه دارد همه را نثار قدم دوست كند؟»

و با اين ديدگاه بود كه از پيامبر تقاضا نمود، تا عموهاي خويش را به خانه پدرش «خويلد» گسيل دارد و به طور رسمي از او خواستگاري كند.

عموهاي پيامبر پس از شنيدن اين خبرِ شادي بخش، كه در نوع خود بي نظير بود، شگفت زده شدند و عمّه هاي آن حضرت نيز با شنيدن خبر اين پيشنهاد از سوي بانوي حجاز، در بهت وحيرت فرو رفتند، چرا كه به راستي هم، رخداد شگرفي بود!

بانويي كه هزاران هزار دينار، ثروت و امكانات در اختيارش بود و ده ها و صدها كارگزار و كارمند از بركت سود سرشار كاروانهاي تجاريِ او - كه در فصل هاي گوناگون سال، ميان «يمن» و «مكّه» از يكسو و «مكّه» و «دمشق» از سوي ديگر در حركت بود - زندگي مي كردند، بانويي كه دارايي و امكانات گسترده اش، لحظه به لحظه در حال پيشرفت و توسعه بود، بانويي كه بزرگان و سرشناسان و قدرتمندان روزگار از او خواستگاري نموده و به همه پاسخ منفي داده بود، اينك چگونه دل در گروِ مهر مقدّس و عشق پاك و پر معنويّت جواني نهاده است، كه از ارزشهاي مادّي و زرق و برق روزگار، چيزي ندارد و در كنار عموي گرانقدر خويش ابوطالب زندگي مي كند؟

راستي بانوي حجاز چگونه از او تقاضاي ازدواج نموده و از آن حضرت خواسته است كه اين افتخار را به او بدهد و بپذيرد؟ چگونه؟!

آيا اين گزارش درست است و به راستي حقيقت دارد؟

عمّه پيامبر «صفيّه» دخت بزرگوار «عبدالمطلب» برخاست و به سوي اقامتگاه «خديجه» رفت، تا در اين مورد تحقيق و بررسي نمايد و آنگاه كه با بانوي حجاز ديدار كرد و با او روبرو شد به طور شگفت انگيزي با خوش آمد گويي و احترام و تكريم او روبرو شد و آمادگي او را با همه وجودش دريافت و ديد، آري بهترين و هوشمندترين و ثروتمندترين بانوي عرب، آماده امضاء پيمان زندگي مشترك با

ص: 111

والاترين جوان عرب مي باشد.

خردمندترين بانوي عرب در آستانه نيك بختي

«صفيّه» پس از ديدار با بانوي حجاز و اطمينان از درستي خبر، به سوي برادرانش بازگشت و حقيقت را با آنان در ميان نهاد.

عموهاي پيامبر پس از دريافت صحّت گزارش، شادمان شدند، امّا شادماني آنان با نوعي بهت و حيرت همراه بود.

چرا كه «خديجه» بانوي بزرگي بود كه قدرتمندان و اشراف و اميران عرب به خواستگاريش شتافته بودند و او آنان را همشأن و همتاي خويش نديده و دست رد بر سينه همه آنان زده بود.

اينك چه انگيزه اي او را بر آن داشته است كه دل در گرو عشق مقدّس جوانمردي نهد كه از زرق و برق و ارزش و امكانات مادّي و مالي، نه زر و سيمي دارد و نه از زمين پهناور خدا، يك وجب خاك را مالك است؟!

عموهاي پيامبر برخاستند و به اقامتگاه بانوي حجاز شتافتند و او را از پدرش «خويلد» يا عمويش، براي پيامبر خواستگاري كردند.

پدرش در برخورد نخست، پاسخ مثبت نداد، امّا به اشاره دخترش با آن پيوند موافقت كرد.

موضوع مهريّه پيش آمد و اينك بايد مهريه اي در خور مقام و موقعيت بانوي بزرگ حجاز، از سوي پيامبر تقديم گردد، امّا از كجا و چگونه؟ و چه كسي مي تواند اين مبلغ سنگين و در خور شخصيّت و موقعيّت «خديجه» را تقديم دارد؟

درست در اين لحظات بود كه، دگر باره بانوي حجاز به كار جالب و شگرفي دست زد و با هديّه نمودن چهار هزار دينار به پيامبر، از آن گرانمايه جهان هستي تقاضا كرد كه آن را به عنوان مهريه به پدرش «خويلد» بپردازد، گرچه در يك روايت آمده است كه جناب «ابوطالب» مهريه را با سرفرازي و شادماني از اموال خويش تقديم داشت و پيمان زندگي مشترك به امضاء رسيد.

آري، با اينكه بانوي خردمند حجاز به ارزشهاي والاي اخلاقي و انساني بهاء مي دهد و در راه به دست آوردن شرافت و كرامت، ارزشهاي مادي را فدا مي كند.

با اين وصف پدرش «خويلد» از اين انديشه بلند بي بهره است و اين اختلاف ديدگاه را تنها ميان اين پدر و دختر نمي نگريم، بلكه اين نا هماهنگي در انديشه و اين دو طرز

ص: 112

تفكّر ميان پدران و فرزندان و ميان دو برادر و دو همسر و پدر و فرزند نيز، هم در روزگاران گذشته و هم در جهان معاصر، بسيار فراوان است.

به هر حال، جريان به خوبي پيش رفت، امّا رخدادي بي سابقه و بي نظير و بهت آور بود.

در ميان عرب كسي به خاطر نداشت كه زني خود مهريه اش را به همتاي زندگي اش هديه كند.

به همين جهت جاي شگفت ندارد كه حس حسادت ورزيِ ابوجهل فوراً ن كند و آتش حسد در دل او زبانه كشد و فرياد زند كه:

هان اي مردم! ما ديده بوديم كه مردان مهريه زنان را مي پردازند، امّا نديده بوديم كه زنان مهريه خويش را به مردان زندگي آينده خويش هديه كنند و ابوطالب، فرزانه عرب پرخاشگرانه به او پاسخ داد كه:

«مردك كم خرد و پست، چه مي گويي؟ به جوانمردي همانند «محمّد» هم دختر مي دهند و هم مهريه اش را خود هديه مي كنند، امّا مردك كم خردي چون تو، اگر هديه هم تقديم داري، پذيرفته نمي شود و پاسخ مثبت نخواهي شنيد.»

و بنا بر روايتي، او را اين گونه سرزنش كرد:

«اگر خواستگار همانند برادرزاده سرفراز من باشد، او را به بالاترين و گرانبهاترين قيمت ها مي برند و پرشكوه ترين مهريه ها را به او هديه مي دهند. امّا اگر بسان تو باشد، با مهريّه سنگين هم نمي تواند با زني شايسته ازدواج كند.»

اين پيوند مبارك به بهترين صورت تحقّق پذيرفت و پيامبر به تقاضاي «خديجه» به اقامتگاه او گام نهاد.

از آن لحظات بياد ماندني بود كه ديگر «خديجه» همواره احساس مي نمود كه نيكبختي در كامل ترين شكل ممكن به او روي آورده و خورشيد خوشبختي اش طلوع نموده است، چرا كه او به بزرگترين آرزوي خويش - يعني ازدواج با پيامبر - رسيده بود.

بانوي بزرگ حجاز در اين زندگي مشترك، پسراني به دنيا آورد كه همگي آنان در كودكي از دنيا رفتند و دختراني به نامهاي «زينب» و «ام كلثوم» و «رقيّه» و «فاطمه» به او و پيامبر ارزاني شد، كه كوچكترين، امّا برترين و پرشكوه ترين آنان فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام بود.

مورّخان در مورد دو دختر او، «زينب» و «ام كلثوم» ديدگاه متفاوتي دارند برخي

ص: 113

بر اين انديشه اند كه آن دو، از ثمرات شيرين اين پيوند مقدّس نيستند. امّا درست اينست كه اين دو تن نيز، فرزندان پيامبرند. (1)

پيامبر از فرشته وحي پرسيد:

ارمغان پروردگار جهانيان چيست؟

«جبرئيل» گفت:

من نمي دانم.

پيامبر آماده بود كه «ميكائيل» فرود آمد و طبقي را كه بر روي آن روپوشي از ديبا بود، در برابر او، به زمين نهاد.

فرشته وحي پيش آمد و گفت:

اي محمّد! پروردگارت به تو فرمان مي دهد، كه امشب با اين غذا افطار نمايي.

امير مؤمنان در اين مورد آورده است كه:

«روش هميشگي پيامبر اين بود كه هر گاه مي خواست افطار نمايد، به من دستور مي داد كه درب خانه را باز گذارم، تا هر كس از راه مي رسد وارد شود و اگر ميل به غذا دارد، بتواند غذا بخورد. امّا آن شب مرا بر درب خانه نشاند، تا مانع ورود مردم گردم و فرمود:

علي جان! اين غذاييست كه جز بر من، حرام است».

امير مؤمنان مي افزايد:

من به دستور پيامبر، كنار درب خانه نشستم و پيامبر با ارمغان آسمان تنها ماند. هنگامي كه سرپوش را از روي طبق برداشتند، ديدم خوشه اي خرماي تازه و خوشه اي انگور در آن سيني نهاده شده است.

پيامبر از آن ارمغان آسماني سير خوردند و آب گوارا نيز نوشيدند.

آنگاه دست مبارك را براي شستشو دراز كردند، فرشته وحي بر دست آن حضرت آب ريخت و «ميكائيل» آن را شست و «اسرافيل» آن را با دستمال خشك كرد و باقيمانده غذا نيز با همان سيني به آسمان بالا رفت.

پيامبر برخاست تا نماز آغاز كند كه «جبرئيل» پيش آمد و گفت:

اينك نماز بر شما ممنوع است، تا به سراي «خديجه» برويد، چرا كه خدا به ذات پاكش سوگند ياد كرده است كه امشب از شما، فرزند پاك و پاكيزه و نسل سرفرازي را پديد آورد.

پيامبر شتابان به سراي «خديجه» آمد. آن بانوي بزرگ مي گويد:

من ديگر با تنهايي خو گرفته بودم. از اين رو هنگامي كه شب فرا مي رسيد:

سرم را مي پوشانيدم و پرده ها را مي انداختم و پس از نماز و بستن درب خانه، چراغ را خاموش مي كردم و در بستر خويش مي آرميدم.

ص: 115

آن شب درست ميان خواب و بيداري بودم، كه به ناگاه پيامبر محبوب، در خانه را به صدا در آورد

صدا زدم چه كسي حلقه در خانه اي را مي كوبد، كه جز «محمّد» نبايد ديگري باشد؟

پيامبر با نواي دلنشين و لكن آرام بخش و زيبايش فرمود، خديجه! منم «محمّد»، درب را باز كن، منم، من!

خديجه مي گويد:

در اوج شادماني از آمدن پيامبر، برخواستم و درب خانه را گشود م و پيامبر وارد شد.

آن حضرت اين گونه بود كه پس از ورود به خانه، ظرف آبي مي طلبيد و وضو مي ساخت و دو ركعت نماز مي خواند و پس از نماز به بستر مي رفت. امّا آن شب آب نخواست و آماده نماز نشد، بلكه ميان من و او، آنچه ميان دو همسر انجام مي شود، انجام شد.

آنگاه «خديجه» سوگند ياد مي كند كه:

به خدايي كه آسمان بلند را برافراشت و آب را از زمين جوشانيد و جاري ساخت كه آن شب هنوز پيامبر خدا از كنار من دور نشده بود، كه سنگيني وجود و حضور گرانمايه دخت سرفرازم «فاطمه» را در سازمان وجود خود حس كردم … (1)

از اين روايت نكاتي چند دريافت مي گردد:

1 - خدا به پيامبرش دستور مي دهد كه از بانوي خردمند حجاز براي مدّتي جدا شود، تا بر اثر دوري از او، شور و شوق پيامبر بر او بسيار گردد.

2 - پيامبر در اين چهل شبانه روز، بيش از هميشه به عبادت و راز و نياز پرداخت و بر اثر ارتباط هميشه و پيوسته با عالم بالا، از روحانيّت و معنويّت و شرايط رواني و روحيِ ويژه اي بهره ور مي گردد.

3 - آن حضرت با ارمغان آسمان افطار مي نمايد، با موهبتي كه به خاطر لطافت ويژه اش به سرعت به نطفه تبديل مي شود.

4 - نطفه، از آن ارمغان آسماني و بهشتي، كه هيچ شباهتي به غذاهاي جهان مادّه

ص: 116

ندارد، فراهم مي آيد.

5 - و ديگر حركت فوري پيامبر به اقامتگاه «خديجه» به منظور انتقال دادن نطفه با آن مُقَدَّمات و تدابير شگرف و هدف خاص.

لازم به يادآوريست كه اين روايت را دانشمندان اهل سنّت نيز با اندك تغيير آورده اند.

(1)

پيامبر فرمود:

«مريم» دختر عمران، «كلثوم» خواهر موسي و «آسيه».

«خديجه» گفت:

به خوشي و مباركباد، اي پيامبر خدا! (1)

پيامبر گرامي خطاب به او مي فرمود:

من دستور يافته ام كه «خديجه» را به اقامتگاهي پر شكوه در بهشت پرطراوت و زيبا كه از مرواريد ساخته شده است، مژده دهم. اقامتگاهي كه نه در آن سر و صدا و هياهوي دنياست و نه رنج و فرسودگي آن.

زمان به سرعت مي گذشت، بانوي خردمند جهان عرب گريه مي كرد و آه مي كشيد. «اسماء» به او گفت:

شما كه سالار زنان هستي و همسر پر مهر و با وفاي پيامبر و از آن حضرت مژده بهشت دريافت داشته اي، چرا گريه مي كني؟

او پاسخ داد:

گريه ام براي آن است كه دخت گرانمايه ام را ترك مي كنم و شب عروسي اش، در كنارش نيستم تا او را ياري كنم. دخترم نوجوان است، نگران آنم كه در شب عروسي اش يار پر مهر و مشاور و مددكار دلسوزي نداشته باشد.

«اسماء» گفت:

سرورم! من اينك با تو پيمان مي بندم كه اگر تا آن زمان زنده بودم، به جاي تو او را مادري كنم و آنگاه بود كه بزرگ بانوي جهان عرب «خديجه» آرام و مطمئن، چشم بر هم نهاد و در سن شصت و سه سالگي جهان را بدرود گفت.

پشتيبان پر اقتدار پيامبر در فراز و نشيب زندگي به حساب مي آمد و شخصيت بزرگي بود كه ثروت و دارايي بسيارِ خويش را براي پيشرفت اهداف اسلام و پيامبر به او هديه كرد و نه تنها در ميان زنان مكّه، كه در همه جهان عرب بي نظير بود.

آري خديجه، جهان را بدرود گفت و پيكر او را در نقطه اي بنام «حجون» به خاك سپردند. پيامبر كنار قبرش آمد و پيش از به خاك سپاري او، به قبرش فرود آمد، در حالي كه «فاطمه» دخت ارجمندش دامان پدرش، پيامبر را گرفته بود و دور پدر مي گشت و مي پرسيد:

پدر جان! مادرم كجاست؟

و پيامبر پرسش او را بي پاسخ مي گذاشت. او به سوي ديگران مي رفت و از آنان سراغ مادر پر مهر خويش را مي گرفت، كه در اين هنگام «جبرئيل» فرود آمد و به پيامبر خبر داد كه:

«پروردگارت به شما فرمان مي دهد كه، سلام ما را به «فاطمه» برسان و به او بگو:

مادرش «خديجه» اينك در بهشت زيبا و پر طراوت خداست.

در كاخي از مرواريد كه غرفه هايش از طلا و ستونهايش از ياقوت سرخ است و او در كنار «آسيه» و «مريم» دختر «عمران» و مادر «مسيح» است.

پيامبر، «فاطمه» را در آغوش گرفت و مورد محبّت قرار داد و پيام خدا را به او رسانيد.

او گفت:

پروردگارم سر چشمه سلام و بركت و نعمت و آرامش است.

سلام از اوست و سلام به او باز مي گردد. (1)

اگر خديجه كبري، كه شرافت و ارجمنديِ والايي دارد، هيچ فضيلتي نداشت جز آنكه «مادر زهراء» باشد، براي او بس بود.

در اين بخش، با گوشه هايي از حيات پرفروغ اين بانوي بزرگ، آشنا مي شويم:

به هر حال، شوهر خديجه كبري در گذشته بود و اين بانوي ثروتمند و نام آور، همچنان بيوه مي زيست و خواستگاران متعددي را هم كه مشتاق وصلت با او بودند رد مي كرد.

سر انجام، ستاره اقبال او طلوع كرد و افتخار همسري رسول خدا را يافت و اما خلاصه ماجرا:

سايه اين پيوند مقدّس، خديجه و محمّد عليهما السلام زندگي مشترك خود را آغاز كردند.

نيكي ياد مي كرد و فضايل او را از نظر دور نداشت.

محمّد در مسجد الحرام، در برابر كعبه به نماز مي ايستاد و همراهش جز يك زن و يك نوجوان، كسي نبود.

يك طرفش خديجه مي ايستاد، طرف ديگر علي ابن ابيطالب.

عباس بن عبدالمطلب، درباره ي آن مقطع، به كسي كه براي تجارت به مكه آمده و آن صحنه را ديده بود، ضمن معرفي آن سه چهره ايستاده در برابر كعبه و در آستان خانه خدا، گفت:

اين پسر برادرم مي گويد:

كه پروردگارش، پروردگار آسمان و زمين است و خداي هستي او را به اين دين فرمان داده است.

به خدا قسم كه غير از اين سه نفر، در حال حاضر هيچ كسي در روي زمين، بر اين آيين نيست! …

بعثت.

آزارها و تكذيبهاي مشركان و سخنان زشت و زخم زبانهاي قريش، كافي بود كه هر صاحب عزمي را به تزلزل وادارد. اما پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم غير از صلابت و صداقت و استواري شخصيِ خويش، از حمايت و دلداري و تشويق همسر فهميده و آگاهش، برخوردار بود.

خديجه، غم از چهره محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بر مي گرفت و با آبِ زلال محبت و حمايت، غبار يأس و خستگي را از سيماي گروندگان به وحي، به ويژه صاحب رسالت مي زدود. خديجه به پسر عمويش «ورقة بن نوفل» گفت، اعلام مي كنم كه هر چه مال و ثروت و غلام دارم، همه را به محمّد بخشيدم تا آنگونه كه مي خواهد تصرّف كند.

ورقة بن نوفل، در جايگاهي ميان زمزم و مقام ابراهيم ايستاد و با صداي بلند فرياد برآورد:

«اي گروه عرب! خديجه شما را گواه مي گيرد كه خود، اموال و غلامان و همه دارايي خود را به محمّد بخشيده است، تا نشان دهد كه او را بزرگ مي دارد و مقامش را تكريم مي كند و به او علاقه مند است.»

خديجه، لباس و عطر و گوسفندان و اموال فراواني را پيش ابوطالب فرستاد و از او خواست تا مهماني مفصّلي را براي اهل مكّه ترتيب دهد. ابوطالب هم بساط وليمه اي گسترد و سه روز اهل مكه را طعام داد كه شهرنشينان و باديه نشينان همه بر سفره او بهره مند شدند.

اين گونه ايثار و فداكاري و گذشتن از دارايي در راه دين و رسول خدا، نشانه عمق باور و اوج عشق و خلوص خديجه نسبت به دين اسلام بود.

و او را مي ستود. روزي كه از خديجه ياد كرد، مرا غيرت در گرفت و گفتم:

خديجه جز بيوه اي پير نبود و خدا بهتر از او را به تو داده است.

پيامبر خدا به شِدَّت خشمگين شد و فرمود:

نه به خدا قسم! هرگز بهتر از او را خدا روزي من نساخته است! او در دوره اي به من ايمان آورد، كه مردم كافر بودند و زماني مرا تصديق كرد، كه ديگران مرا تكذيب مي كردند و در دوراني كه مردم دارايي خود را از من دريغ مي داشتند، او همه هستي و ثروت خود را در اختيارم نهاد و خداوند از خديجه به من فرزند بخشيد، در حالي كه از همسران ديگرم فرزندي برايم نبود.

عايشه مي گويد:

پيش خودم گفتم:

هرگز ديگر خديجه را به بدي ياد نخواهم كرد!

موّرخان گفته اند:

در مراسم ازدواج فاطمه زهراء عَلَيْهاالسَّلَام وقتي همسران پيامبر با آن حضرت صحبت مي كردند و از خديجه (كه درگذشته بود) ياد كردند، به نقل از ام سلمه، همين كه نام خديجه را شنيد گريست و فرمود:

خديجه! كيست كه مثل خديجه باشد؟ و به ستايش از او پرداخت.

براي دوستان خديجه بفرستيد.

من روزي در اين باره حرفي زدم، حضرت فرمود:

من، دوستدار خديجه را هم دوست مي دارم! (1)

براي خديجه، همين افتخار و مقام بس، كه قلب عالم امكان و حبيب خدا، او را دوست بدارد، چرا كه محبوب پيامبر، محبوب خدا نيز هست.

وَ مَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرانَ وَ آسِيَةُ بِنْتُ مُزْاحِمَ اِمْرَأَةُ فِرْعَوْنَ (1)

«بهترين زنان اهل بهشت عبارتند از:

خديجه دختر خويلد و فاطمه دختر محمّد و مريم دختر عمران و آسيه دختر مزاحم (يعني) زن فرعون.»

وفاداري اين بانوي آسماني، در راه رسيدن به اهداف والاي همسر خويش، مورد توجه سيره نويسان و محققان قرار گرفته است.

او از اولين لحظات بعثت، به رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم ايمان آورد و تا آخرين لحظات بر ايمان خود پاي فشرد و لحظه اي شك و ترديد به دل راه نداد.

گذشته از فضائل اخلاقي، او از كمالات علمي نيز برخوردار بود.

تاريخ گواهي مي دهد كه خديجه در مورد دانش عصر خود اطلاعات فراواني داشت و از كتابهاي آسماني آگاه و از نظر عقل و درايت و زيركي، بر تمام زنان حتي بسياري از مردان معاصر برتري داشت. بنا بر اين او داراي تمام كمالات و امتيازهايي بود كه يك زن مي تواند داشته باشد.

با توجه به نكات ياد شده، خديجه به عنوان اولين بانوي مسلمان در ترويج فرهنگ اسلامي و الگوهاي يك زن مسلمان و با كمال، نقش والاي خود را ايفا كرده است و بانوان بسياري از تربيت عملي وي درس ها آموخته اند.

اهميت فضائل اخلاقي و كمالات انساني در وجود اين بانوي با فضيلت، آنگاه به اوج خود مي رسد، كه نگاهي به وضع زن در ايام جاهليّت و قبل از بعثت پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بيندازيم.

زن در آن روز، نه تنها از حقوق خود محروم بود و با رقّت آورترين وضع زندگي مي كرد، بلكه به عنوان مايه ننگ و عار و موجودي شوم، زنده به گور مي شد.

خديجه در چنين عصري اثبات نمود كه يك زن نه تنها حق حيات دارد و بايد حقوق مسلم خود را استيفا نمايد، بلكه مي تواند با اعمال شايسته و تلاش و كوشش، به مرحله اي برسد كه خداوند متعال به او سلام برساند؛ همچنان كه امام باقر عَلَيْهِ السَّلَام از پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نقل مي كند، شبي كه در معراج بودم، به هنگام بازگشت از سفر معراج، به جبرئيل گفتم:

اي جبرئيل! آيا خواسته اي از من داري؟ گفت:

خواهش من اينست كه از

ص: 128

طرف خداوند و من؛ به خديجه سلام برساني (1).

بزرگت «نثيله» مي باشد (و در دامن چنين زن پست و فرومايه اي پرورش يافته اي) اين گونه اعمال زشت از تو سر مي زند و سعادت ما خانواده در اثر تربيت در دامن مادراني پاك و پارسا، همچون خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام مي باشد (1).

امام حسين عَلَيْهِ السَّلَام در روز عاشورا براي معرفي خويش و آگاه كردن دل هاي بيدار، به مادرش فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام و مادر بزرگ شايسته و فداكارش، حضرت خديجه اشاره نموده و فرمود:

اُنْشِدُكُمُ اللَّه هَلْ تَعْلَمُونَ اَنَّ اُمّي فاطِمَةَ الزَّهراءَ بِنْتُ محمّد؟! قالُوا: اللَّهمَّ نَعَمْ … اُنْشِدُكُمْ اللَّه هَلْ تَعْلَمُونَ اَنَّ جَدَّتي خَديجَةَ بِنْتُ خُوَيْلِدَ

اَوَّلُ نِساءِ هذِهِ الاُمَّةِ اِسْلاماً؟! قالُوا: اللَّهمَّ نَعَمْ (2)

«شما را به خدا قسم مي دهم! آيا مي دانيد كه مادر من «فاطمه زهرا» دختر محمّد (مصطفي صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم) است؟!

گفتند:

آري … (فرمود:)

شما را به خدا قسم مي دهم! آيا مي دانيد كه مادربزرگ من خديجه، دختر خويلد، نخستين زني است كه اسلام را پذيرفت؟! گفتند:

آري.»

حضرت خديجه علاوه بر اينكه در دامان پر مهر و عطوفت خويش فرزندان پيامبر را پرورش داد، فرزندان شايسته اي را نيز قبل از ازدواج با پيامبر تربيت كرده بود، كه از جمله آنها هند بن ابي هاله مي باشد.

او (هند) در مدت سه شبانه روزي كه پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در هنگام هجرت در غار ثور مخفي شده بود، به همراه علي عَلَيْهِ السَّلَام دور از چشم مشركان مكه، محرمانه براي پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم آذوقه مي برد و بر مي گشت. وي مردي بزرگوار، شريف، فصيح و محدث بود و از شوهر ديگر خديجه بنام ابي هالة بن زرارة تميمي متولد شده بود (3).

هند پسر خديجه، همان كسيست كه امام حسن عَلَيْهِ السَّلَام به عنوان دايي خود از وي نام مي برد. وي اوصاف و شمايل رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را براي امام مجتبي عَلَيْهِ السَّلَام توصيف مي كرد و بسيار مورد علاقه رسول اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بود.

او بت هاي مشركان

ص: 130

را مي شكست (1) و در جنگ جمل در ركاب حضرت علي عَلَيْهِ السَّلَام به شهادت رسيد. (2) و (3)

باقي مانده است.

فرمود:

آيا نگفتم همه زنان بيرون روند؟ اسماء گفت:

چرا يا رسول اللَّه من شنيدم و قصد مخالفت با فرمايش شما را نداشتم، ولي عهد من با خديجه مرا بر آن داشت كه در اين جا بمانم؛ چون با خديجه پيمان بسته ام كه در چنين شبي براي فاطمه مادري كنم. (1)

حضرت رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم با شنيدن اين سخن به گريه در آمد و فرمود:

تو را به خدا سوگند براي اين كار ايستاده اي؟ اسماء عرض كرد:

آري. پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم دست به دعا برداشته و براي اسماء بنت عميس دعا كرد. (2)

همچنين حضرت خديجه در مورد آينده دختر خردسال خويش خطاب به پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم دغدغه هايي را به اين ترتيب بيان نمود:

يا رسول اللَّه! اين دختر من - بااشاره به حضرت فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام - بعد از من غريب و تنها خواهد شد.

مبادا كسي از زنان قريش او را آزار برساند، مبادا كسي به صورتش سيلي بزند، مبادا كسي صداي خود را بر روي او بلند كند، مبادا كسي با او رفتاري تند و خشن داشته باشد (3).

حضرت خديجه در فرصت هاي مناسب، به همسر گرامي خويش ابراز علاقه و محبت مي كرد. او در قالب اشعاري زيبا، درباره ي پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم مكنونات قلبي خويش را چنين ابراز مي دارد:

فَلَوْ اَنَّني اَمْشَيْتُ في كُلِّ نِعْمَةٍ

وَ دامَتْ ليَ الدُّنْيا وَ مُلْكُ الا كاسِرَةِ

فَما سُوِّيَتْ عِنْدي جَناحَ بَعُوضَةٍ

اذا لَمْ يَكُنْ عَيْني لِعَيْنِكَ ناظِرَةً (1)

«اگر تمام نعمت هاي دنيا و سلطنت هاي پادشاهان را داشته باشم و ملك آنها هميشه از آن من باشد، به نظر من به اندازه بال پشه اي ارزش ندارد، زماني كه چشم من بر چشم تو نيفتد».

ب)

طرح غير مستقيم خواسته ها

بدون شك هر زني از شوهر خويش انتظارات و توقعاتي دارد. اين درخواست هاي معقول زن، اگر در محيطي محبت آميز و همراه با حفظ حريم هاي اخلاقي باشد، امري پسنديده تر و جذاب خواهد بود.

اگر اين خواسته ها به صورت غير مستقيم انجام گيرد، در تحكيم روابط خانوادگي و افزايش محبت، تأثيري فوق العاده خواهد داشت.

حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام خدمات زيادي را در خانه پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم انجام داده و صدمات فراواني متحمل شده بود، از اين رو به صورت طبيعي مي توانست انتظارات و توقعاتي را نيز از آن حضرت داشته باشد، امّا او هيچ گاه خواسته هاي شخصي خويش را به صورت مستقيم بيان نمي كرد، بلكه سعي مي كرد آنها را به عنوان يك پيشنهاد و يا خواهش غير مهم و در كمال ادب و احترام مطرح نمايد.

حضرت خديجه در آستانه وفات خويش، هنگامي كه وصيت هاي خود را بيان مي كرد، آنها را در قالب يك گفت و گوي صميمانه و محبت آميز، مطرح نمود. وي خطاب به پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم عرض كرد:

«يا رسول اللَّه! چند وصيت دارم، البته من در حق تو كوتاهي كردم، مرا عفو كن.

پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود:

هرگز از تو تقصيري مشاهده نكردم. تو نهايت درجه تلاش خود را به كار گرفتي و در خانه من زحمات و مشكلات زيادي را متحمل شدي و تمام دارايي خود را در راه خدا مصرف كردي.

حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام عرض كرد:

يا رسول

ص: 133

اللَّه! مي خواهم خواسته اي را توسط دخترم فاطمه به شما برسانم و شرم دارم آن را مستقيماً بازگو نمايم.

پيامبر از منزل خديجه بيرون رفت، آنگاه خديجه دخترش فاطمه را صدا كرد و به او گفت:

عزيزم! به پدر بزرگوارت بگو كه مادرم مي گويد:

من از قبر هراسناكم، دوست دارم مرا در لباسي كه هنگام نزول وحي بر تن داشتي، كفن كرده و در قبر بگذاري. فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام به نزد پدر آمده و پيام مادرش را رساند. پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم آن لباس را براي خديجه فرستاد. هنگامي كه فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام آن را آورد، نشاط زايدالوصفي وجود خديجه را فرا گرفت.

آنگاه حضرت خديجه با دلي آرام چشم از جهان فرو بست. پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم مشغول تجهيز و غسل و حنوط وي شد، هنگامي كه خواست خديجه را كفن كند، حضرت جبرئيل امين نازل شد و گفت:

يا رسول اللَّه! خداوند سلام مي رساند و مي فرمايد:

كفن خديجه به عهده ماست و آن يك كفن بهشتي خواهد بود.

پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم اول با پيراهن خود و از روي آن با كفن بهشتي خديجه را كفن كرد.

ج)

دلجويي و دلداري همسر

خانواده كانون آرامش و راحتي بخش هر انساني است.

مردي كه در بيرون خانه با هزاران مشكل و گرفتاري رو به روست و گاهي در راه رسيدن به هدف و كسب روزي حلال، سخنان ناروا شنيده و لطمات روحي و جسمي زيادي را متحمل مي شود، انتظار دارد كه كسي از وي دلجويي كرده و حرف دلش را شنيده و با كلمات شفا بخش و برخوردهاي آسايش آفرين، مرهم گذارِ در دهاي انباشته در دل او باشد.

حضرت خديجه، چنين همسري براي پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بود.

مشركان با سخنان توهين آميز و اعمال وقيحانه اي پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را ناراحت مي كردند و از اين ناحيه، مشكلات فراواني پيش روي پيامبر اكرم بود، اما همه اين گرفتاري ها به وسيله خديجه عَلَيْهاالسَّلَام جبران مي شد.

او شخص پيامبر و مشكلات آن حضرت را آگاهانه درك مي كرد و بدين جهت در پيشرفت اهداف آن حضرت تلاش مي نمود و سخنانش را تصديق مي كرد و او را از تمام غم ها و غصه ها مي رهانيد.

علامه، سيد شرف الدين، در اين مورد مي نويسد:

«او مدت 25 سال با

ص: 134

پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم زندگي كرد بدون آنكه زن ديگري در زندگي او شريك شود و اگر در حيات باقي مي ماند، پيامبر باز هم شريك ديگري انتخاب نمي كرد. او در تمام طول زندگيِ زناشويي، شريك درد و رنج پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بود، زيرا با مال خود به او نيرو مي بخشيد و با گفتار و كردار از او دفاع مي نمود و به او در مقابل عذاب و درد كافران كه در راه رسالت و اداي آن نصيبش مي كردند، تسلي مي داد. او به همراه علي عَلَيْهِ السَّلَام هنگام نزول نخستين وحي آسماني به پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در غار حرا بود (1).»

پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در مورد همسر گرامي خويش مي فرمايد:

«خديجه زني بود كه چون همه از من روي مي گردانيدند، او به من روي مي كرد و چون همه از من مي گريختند، به من محبت و مهرباني مي كرد و چون همه دعوت مرا تكذيب مي كردند، به من ايمان مي آورد و مرا تصديق مي كرد.

در مشكلات زندگي مرا ياري مي داد و با مال خود كمك مي كرد و غم از دلم مي زدود. (2)

خديجه آنچنان در روح و جان همسر بزرگوارش تأثير گذاشته بود، كه مدت ها بعد از رحلت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام هر گاه حضرت رسول صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم گوسفندي را ذبح مي كرد، مي فرمود:

سهمي هم به دوستان خديجه بفرستيد، زيرا من دوست خديجه را هم دوست مي دارم.

قرار مي گيرد، برترين معيارها و ملاك هاي ازدواج در انتخاب همسر آينده اش مي باشد.

حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام به عنوان الگوي دختران و زنان مسلمان در مورد انتخاب حضرت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به عنوان همسر آينده خويش، ملاك ها و اصولي را مطرح مي كند، كه از گفت و گوي وي با پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم معلوم مي شود.

خديجه هنگام پيشنهاد ازدواج با رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به وي گفت:

به خاطر خويشاونديت با من، بزرگواريت، امانتداريِ تو در ميان مردم، اخلاق نيك و راست گوييت، مايلم با تو ازدواج كنم. (1)

ارزش اين انتخاب خديجه آنگاه نمايان مي شود كه بدانيم او در آن هنگام، موقعيتي عالي و ممتاز در جامعه خود داشت و تمام امكانات و زمينه ها براي ازدواج وي با هر يك از جوانان نامدار و ثروتمند قريش فراهم بود.

ص: 136

و چنين است كه زن مؤمن برابر با جامعه مؤمن و زنِ كافر به معني جامعه كفر است.

گاه در ميان صفحات تاريخ مي بينيم كه، وظيفه حفظ دين و پاسداريِ آن از گزند دشمنان و بدخواهان، بر دوش بانواني سنگيني مي كند كه سند افتخار «بيان رسالات الهي» و «تبليغ دين» را به نام خويشتن زده اند.

در اين رهگذر، يكي از درخشانترين چهره هاي تاريخ اسلام «خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام» است كه به حق، مظهر مقاومت و تجلّي ايمان مي باشد؛ هم او بود كه در اولين ساعات بعثت پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به او ايمان آورد و تا آخرين لحظات عمر، بر اين هدف پاي فشرد و استقامت ورزيد. علاّمه مجلسي در بحار مي گويد:

«كانت خديجةُ وزيرةَ صِدْقٍ عَلَي الاِسْلامِ وَ كانَ رسولُ اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم يَسكُن اِليها.» (1)

فضايل خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

1 - معرفت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام نسبت به رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم

خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام با پيشنهاد ازدواج به رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم (قبل از بعثت پيامبر) افتخار همسري او را يافت؛ راز اين پيشنهاد را خود آن حضرت چنين بيان مي كند:

«اِنّي قَد رَغِبْتُ فيكَ لِقَرابَتِكَ مِنّي وَ شَرَفِكَ في قَومِكَ وَ اَمانَتِكَ عِنْدَهُم و حُسنِ خُلْقِكَ وَ صِدْقِ حَديثِك …» (2) به سبب خويشاوندي ات با من و شرف و بزرگي و امانتداري ات در ميان قوم خود و به جهت اخلاق نيك و راستگويي ات، مايلم با تو ازدواج كنم.

از اين سخن دانسته مي شود كه، علاقه و ارادت اين بانوي بزرگ به پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم تنها به سبب علقه زوجيّت و محبّتهاي شهواني نبوده است، بلكه او فوق العادگيهاي شخصيّتي رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را به درستي دريافته بوده و لذا به پاس اين معرفت، جان خويش را در طبق اخلاص نهاده، با اهداف پيامبر تشريك مساعي مي نموده است.

او ايثار و از خود گذشتگي را به آنجا رسانيد كه به واسطه علاقه و ارادت فراوان به رسول اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در ميان بانوان قريش مهجور ماند و در لحظات

ص: 138

ولادت فاطمه زهرا عَلَيْهاالسَّلَام هيچكدام از آنان بر بالين خديجه عَلَيْهاالسَّلَام حاضر نشدند (1)؛ امّا اين همه فشار براي اين بانو، به خاطر معرفتي كه در سينه دارد سنگين نيست!

2 - خديجه عَلَيْهاالسَّلَام اولين زن مسلمان

«يا نِساءَ النَبيِّ لَسْتُنَّ كَاَحَدٍ مِن النّساءِ اِنِ اتَّقَيْتُنَّ …» (2)

به نقل همه مورخين، خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام نخستين بانوييست كه به شرافت اسلام مشرّف گرديد؛ «ابن عبدالبرّ» از قول «قتاده» مي گويد:

اولين كسي كه به خدا و رسولش ايمان آورد خديجه عَلَيْهاالسَّلَام بود.» (3)

«ابن عبدالبر» به سند خود از «پدر ابي رافع» مي نويسد:

«صلّي رسولُ اللَّه يَومَ الاثنَينِ وَ صَلَّت خَديجةُ آخِرَ يَومِ الاثنَينِ» (4) پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در روز دوشنبه (روز مبعث) نماز گذارد و خديجه عَلَيْهاالسَّلَام در ساعات آخر همان روز نماز خواند.

3 - خديجه عَلَيْهاالسَّلَام برترين بانوان اهل بهشت

«عكرمه» از «ابن عباس» نقل مي كند كه گفت:

«خَطَّ رَسولُ اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فِي الأرْضِ اَربَعَةَ خُطوطٍ …

فَقالَ رسولُ اللَّه: أفضلُ نِساءِ اهلِ الجَنَّةِ، خَديجةُ بنتُ خُوَيْلِدٍ وَ فاطِمةُ بِنتُ محمّدٍ وَ مَرْيمُ ابنَةُ عِمرانَ وَ آسِيةُ بنتُ مُزاحمٍ اِمرَأَةُ فِرعَونَ.» (5)؛ رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم چهار خط بر روي زمين كشيد و سپس فرمود:

بهترين زنان بهشت اينانند:

خديجه دختر خُويلِد، فاطمه دختر محمّد و مريم دختران عمران و آسيه دختر مزاحم، همسر فرعون.

ابن اثير به سند خود از انس بن مالك از رسول اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم روايت كرده كه فرمود:

خَيرُ نِساءِ العالَمينَ، مريمُ و آسيةُ و خديجةُ و فاطمةُ (6)

مريم، آسيه، خديجه و فاطمه برترين زنان عالمند.

اين حديث را شيعه و سنّي با عبارات مشابه و به طرق مختلف روايت نموده اند

4 -

ص: 139

خديجه برترين همسر پيامبر: «اُم المؤمنين»

«و ازواجُهُ اُمَّهاتُهُم.» (1) همسران پيامبر مادران مؤمنين هستند.

شيخ صدوق از امام صادق عَلَيْهِ السَّلَام نقل مي كند:

«تَزَوَّجَ رَسولُ اللَّه بِخَمسَ عَشَرَ امرأةً افضَلُهُنَّ خَديجةُ بنتُ خُوَيْلِدٍ» (2) پيامبر اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم با پانزده زن ازدواج كرد كه برترين آنان خديجه بنت خويلد بود.

5 - خديجه عَلَيْهاالسَّلَام مادر فرزندان رسول اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم

خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام با آنكه بنا به نص قرآن مادر روحاني همه مؤمنين است.

امّا بي واسطه و به طور مستقيم سمت مادري بر همه فرزندان پيامبر را نيز دارد. موّرخين مي گويند به جز «ابراهيم» كه از «ماريه قبطيه» بود، ساير فرزندان پيامبر از خديجه عَلَيْهاالسَّلَام هستند و اين خود بر جايگاه اين بانو و فضيلت قدر و جلالت معنوي او مي افزايد.

فرزندان حضرت عبارتند از:

«قاسم، عبداللَّه، زينب، ام كلثوم، رقيه و فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام؛ پسران در خردسالي از دنيا رفتند، ولي دختران زنده ماندند (3).

ازميان همه عظمتهاي اين بانو، همين بس كه شرافت مادريِ فاطمه زهرا عَلَيْهاالسَّلَام را داشت. او مادر بانوييست كه امامت و وصايت پس از نبي اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم از نسل او استمرار يافت.

محدث قمي قدس سره در منتهي الآمال در ضمن حديثي از زبان خديجه عَلَيْهاالسَّلَام نقل مي كند كه «از اولين لحظاتي كه به فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام حمل يافتم، نور او را در شكم خويش مي ديدم.»

افزون بر اين، صدوق از «مفضّل بن عمرو» از امام صادق عَلَيْهِ السَّلَام نقل مي كند كه «چون خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام به فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام حامله شد، فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام در شكم با او سخن مي گفت و مونس او بود و او را به صبر توصيه مي فرمود. خديجه عَلَيْهاالسَّلَام اين حالت را از پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم پنهان مي كرد. تا آنكه روزي پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم داخل شد و شنيد كه خديجه عَلَيْهاالسَّلَام با آنكه شخصي نزد او نيست سخن مي گويد.

فرمود:

اي خديجه با كه سخن مي گويي؟

ص: 140

خديجه عَلَيْهاالسَّلَام پاسخ داد:

فرزندي كه در شكم من است با من سخن مي گويد.

آنگاه پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود:

اينك جبرئيل مرا خبر مي دهد كه اين فرزند دختر است و او صاحب نسل طاهر، با ميمنت و با بركتيست و حق تعالي نسل مرا از او به وجود خواهد آورد و امامان و پيشوايان دين از نسل او به وجود خواهند آمد.»

چون لحظات ولادت فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام نزديك شد، خديجه عَلَيْهاالسَّلَام كسي را نزد زنان قريش و فرزندان هاشم فرستاد تا نزد او حاضر شوند؛ امّا آنان در پاسخ گفتند:

تو فرمان ما را نبردي و همسر يتيم ابوطالب شدي كه فقير است و مالي ندارد، به همين سبب ما به خانه تو نمي آييم!

وقتي پاسخ را به خديجه عَلَيْهاالسَّلَام عرض كردند، اندوهناك شد، امّا ناگاه ديد كه چهار زن گندمگون و بلند بالا نزد او حاضر شدند. خديجه عَلَيْهاالسَّلَام از ديدن آنها ترسيد، امّا يكي از آنان گفت:

اي خديجه عَلَيْهاالسَّلَام نترس كه ما فرستادگان پروردگاريم و به جهت كمك و ياري تو آمده ايم. اوّلي گفت:

من ساره ام همسر حضرت ابراهيم و دومي گفت:

من آسيه دختر مزاحم و سومي گفت:

من مريم هستم، دختر عمران و چهارمي خود را كلثوم خواهر موسي بن عمران معرفي كرد.

اين چهار بانوي بهشتي به همراه ده حورالعين، خديجه عَلَيْهاالسَّلَام را در ولادت فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام ياري دادند (1).

6 - خديجه و ايمان او به علي ابن ابيطالب عَلَيْهِ السَّلَام

مرحوم مجلسي قدس سره در بحارالانوار در زمينه محبت و علاقه حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام نسبت به علي عَلَيْهِ السَّلَام مطالبي را نقل كرده كه مضمون آن چنين است:

«پس از ازدواج پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم با خديجه عَلَيْهاالسَّلَام، علي عَلَيْهِ السَّلَام به دنيا آمد. رسول خدا با خديجه عَلَيْهاالسَّلَام درباره ي دوستي و محبت علي عَلَيْهِ السَّلَام سخن گفت و خديجه عَلَيْهاالسَّلَام از آن پس به علي عَلَيْهِ السَّلَام محبت فراوان داشت و براي آن حضرت به وسيله خدمتكارانش لباس، زيور آلات و ملزومات مي فرستاد، به گونه اي كه مردم مي گفتند:

علي محبوبترين افراد نزد او و نور چشم خديجه عَلَيْهاالسَّلَام است.

الطاف و محبتهاي خديجه عَلَيْهاالسَّلَام صبح و شام به خانه ابوطالب روان بود.» (2)

ص: 141

علاوه بر اين، خديجه عَلَيْهاالسَّلَام ولايت علي عَلَيْهِ السَّلَام و اولادش را پذيرفته بود، با آنكه در آن زمان به اين امر مكلّف نشده بود.

مرحوم محلاتي به نقل از مجلسي قدس سره مي گويد:

«روزي رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم خديجه عَلَيْهاالسَّلَام را نزد خود خواست و فرمود:

اين جبرئيل است و مي گويد براي اسلام شروطي است:

اوّل اقرار به يگانگي خداوند.

دوّم:

اقرار به رسالت پيامبران.

سوّم:

اقرار به معاد و عمل به اصول و مهمّات شريعت.

چهارم:

اطاعت اولي الأمر و ائمه طاهرين از فرزندان او و برائت از دشمنان آنها. خديجه عَلَيْهاالسَّلَام به همه آنها اقرار نمود و تصديق كرد.» (1)

7 - انفاق خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

مورخان ثروت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام را بدين ترتيب نگاشته اند:

1 - هزاران شتر (شتران فراواني) اموال تجارتي او را حمل مي كردند.

2 - قبّه اي از حرير سبز با طنابهاي ابريشمي بر بام خانه اش افراشته شده بود و نمايانگر ثروت فراوان او بود.

3 - چهارصد غلام و كنيز خدمات ارجاعي او را انجام مي دادند. (2)

ثروت اين بانوي معظمه به قدري زياد بود كه ثروتمندان درجه يك قريش چون «ابوجهل» و «عقبة بن ابي معيط» در نزد او ناچيز به شمار مي رفتند. پس از ازدواج با پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم خديجه عَلَيْهاالسَّلَام همه اين ثروت را بيدرنگ در اختيار رسول اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم قرار داد. (3)

در مقابل سخن سخيف منافقين، كه سعي داشتند با محاصره اقتصادي راه نفوذ اسلام را سد نمايند:

«يَقولونَ لا تُنفِقوا عَلي مَن عِنْدَ رَسولِ اللَّهِ حتّي يَنْفَضّوا مِنْ حَوْلهِ». (4) بانوي فداكار و ثروتمندي چون خديجه عَلَيْهاالسَّلَام، همه هستي خود را در راه اعتلاي اسلام خرج كرد و در روزهاي سختِ اسارت در شعب ابيطالب، علاوه بر همراهي پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و دلگرميهاي عاطفي و رواني او، همه سرمايه اش را نيز

ص: 142

براي نجات اسلام و حمايت از مسلمانان صرف كرد.

به حق درباره ي او بايد گفت كه او مصداق متّقين در سوره بقره است؛ «اَلَّذينَ يُؤمِنونَ بِالغَيبِ و يُقيمونَ الصلاةَ وَ مِمّا رَزَقْناهُم يُنفِقونَ.» (1) تقوا پيشگان آنانند كه به غيب ايمان دارند و نماز بر پاي مي دارند و از آنچه خداي روزيشان نموده انفاق مي كنند.

«يا اَيُّها النَّبيُّ قُل لِأَزواجِكَ ان كُنتُنَّ تُرِدنَ الحيوةَ الدُّنيا وَ زينَتَها فَتَعالَينَ اُمَتَّعكُنَّ وَ اُسَرِّحْكُنَّ سَراحاً جميلاً و ان كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّه وَ رَسولَهُ و الدّارَ الآخِرةَ فَانَّ اللَّه اَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مُنْكُنَّ اجراً عظيماً.» (2) اي پيامبر، به همسرانت بگو:

اگر شما زندگي خوب و زيور دنيا را طالبيد، بياييد تا مهريّه شما را پرداخته و طلاقتان دهم. اما اگر طالب خدا و رسول و مشتاق خانه آخرتيد، همانا خدا به نيكوكاران از شما اجر عظيم عنايت مي فرمايد.

«وَ مَنْ يَقْنُت مِنْكُنَّ لِلّهِ وَ رَسولِهِ و تَعمَل صالحاً نُؤتِها اجرَها مَرَّتَيْنِ و اعتَدنا لَها رِزقاً كريماً». (3) و هر كه از شما مطيع فرمان خدا و رسولش باشد و نيكوكار شود، او را دو بار پاداش مي دهيم و برايش روزي با كرامتي مهيا مي سازيم.

مقام خديجه عَلَيْهاالسَّلَام در نزد خداوند

«زُرارةُ و حُمرانُ ابنُ اَعْيَن و محمّدُ بنُ مسلمٍ عَنْ ابي جَعْفرٍ عَلَيْهِ السَّلَام قال:

حدّث ابو سعيد الخدري: أنَّ رسولَ اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم قال:

اِنَّ جبرئيلَ عَلَيْهِ السَّلَام قال لي لَيلةً اُسرِيَ بي حينَ رَجَعتُ وَ قُلتُ يا جَبرَئيلُ هَل لكَ مِن حاجَةٍ؟ قال:

حاجَتي أن تَقرَأ علي خديجةَ مِن اللَّه و منّي السلامَ وحَدَّثَنا عند ذلك أنَّهاقالَت حينَ لَقِيَها نَبيُّ اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم. فقالَ لَها الَّذي قال جَبرئيلُ. فقالت عَلَيْهِ السَّلَام:

ان اللَّه هُو السّلامُ و منهُ السلامُ و اِليهِ السّلامُ و علي جَبرَئيلَ السلامُ.» (4) امام باقر عَلَيْهِ السَّلَام به حمران و زراره و محمّد بن مسلم چنين روايت كرده كه رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود:

همانا شبي كه در معراج بودم، به هنگام بازگشت از سفر روحاني به جبرئيل گفتم:

اي جبرئيل، آيا حاجتي داري؟ جبرئيل پاسخ داد:

حاجت من اينست كه از طرف خدا و من، به خديجه عَلَيْهاالسَّلَام سلام برساني، چون رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم پيغام جبرئيل را به خديجه عَلَيْهاالسَّلَام رسانيد، آن حضرت پاسخ داد:

همانا خدا سلام است و سلام از اوست و

ص: 143

سلام به سوي اوست و بر جبرئيل سلام باد!

امام صادق عَلَيْهِ السَّلَام فرمود:

آن زمان كه خديجه عَلَيْهاالسَّلَام وفات يافت، فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام اطراف پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم مي گشت و از او مي پرسيد:

يا رسول اللَّه مادرم كجاست؟

ولي رسول خدا پاسخ او را نمي داد. فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام در سؤالش اصرار مي كرد و رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نمي دانست چه پاسخي بايد به فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام بدهد. پس جبرئيل نازل شد و گفت:

همانا خدايت به تو امر مي كند كه به فاطمه سلام برساني و به او بگويي:

همانا مادرت در خانه اي از زمرّد است كه ديوارهايش از طلاست و پايه هايش از ياقوت قرمز. او در ميان آسيه - همسر فرعون - و مريم دختر عمران جاي دارد. پس فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام گفت:

همانا خداوند خود سلام است و سلام از اوست و به سوي اوست! (1) همچنين روايت شده است كه وقتي رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در بستر احتضار بود؛ فاطمه زهرا عَلَيْهاالسَّلَام درباره ي جايگاه آن حضرت در قيامت سؤالاتي پرسيد. از آن جمله پرسيد:

«اَينَ والدتي خديجة؟» در آن روز مادرم خديجه كبري كجاست؟

رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود:

في قصرٍ لَهُ اَربَعَةُ اَبوابٍ اِلَي الجنّةِ» خديجه در قصريست كه چهار درب به سوي بهشت دارد. (2)

در سفينة البحار، مرحوم محدث قمي مي گويد:

«در وحي خداوند به حضرت مسيح، از خديجه عَلَيْهاالسَّلَام به «مباركة» تعبير شده، به اين صورت كه در رابطه با پيامبر آمده:

«نسلُه من مباركة.» (3)

در كنز العمّال آمده:

«و عَلَي الأعرافِ رِجالٌ يَعرِفونَ كُلّاً بِسيماهم.» خديجه با پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و علي و فاطمه و حسن و حسين عَلَيْهمُالسَّلَام بر اعراف بودند. (4) و نيز «ابومسلم خولايي» از پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم درباره ي آيه شريفه: «اِن اللَّه اصطفي آدَمَ و نوحاً و …» نقل كرده كه حضرت فرمود:

«و عليّاً و الحسنَ و الحسينَ و حَمزه يَ و جَعفراً و فاطِمةَ و خديجةَ عليهمُ السلام.» (5)

ص: 144

علاقه رسول اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به خديجه عَلَيْهاالسَّلَام

خديجه كبري 24 سال با پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم زندگي كرد. (1) و تا زنده بود پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم همسر ديگري اختيار ننمود. پس از مرگ خديجه نيز، ابتدا رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در قبر آن حضرت داخل شد و سپس خديجه عَلَيْهاالسَّلَام را در آن جاي داد. (2)

«عبداللَّه بن جعفر عن علي عَلَيْهِ السَّلَام قال رسولُ اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم:

أفضلُ نِساءِ اُمّتي خَديجةُ و افضلُ نِساءِ الاُمَمِ الماضينَ مَريمُ.» رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود:

برترين بانوان امّتم خديجه عَلَيْهاالسَّلَام است و برترين بانوان امتهاي گذشته مريم عَلَيْهاالسَّلَام بود.

«روي عن انس قال:

كانَ النبيُّ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم اِذا اُتي بهَديّةٍ قال اذهَبوا بِها الي بيتِ فُلانَة فَانَّها كانَت صَديقةً لِخَديجةَ انّها كانَت تُحِبُّ خديجةَ.» (3) از انس بن مالك (غلام پيامبر) روايت شده كه هر وقت براي پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم هديه اي مي آوردند، حضرت مي فرمود:

آن را به خانه فلان خانم ببريد، او دوست خديجه عَلَيْهاالسَّلَام بود و خديجه عَلَيْهاالسَّلَام را دوست مي داشت.

عايشه گويد:

هرگز آن مقدار كه بر خديجه عَلَيْهاالسَّلَام غيرت ورزيده و حسد بردم، بر زني غيرت نورزيدم؛ آن هنگام كه پيامبر او را ياد مي كرد و من مي شنيدم و نيز هنگامي كه گوسفند ذبح مي كرد و آن را به دوستان خديجه عَلَيْهاالسَّلَام هديه مي داد.

«عن عايشةَ: كانَ رسولُ اللَّه لا يَكادُ يَخرُجُ مِن البَيتِ حتي يَذْكُرَ خديجةَ فَيُحْسِنُ الثَّناءَ عَلَيها وَ الاِسْتِغفارَ لَها فَذَكَرَها ذاتَ يَومٍ فَحَمَلَتَني الغَيْرَةُ فَقُلْتُ عَوَّضكَ اللَّه مِن كبيرةِ السنَّ، قالت: فرأيتُ رسولُ اللَّه غَضِبَ غَضَباً شديداً …»؛ عايشه گويد:

رسول خدا از خانه بيرون نمي آمد، مگر اينكه خديجه عَلَيْهاالسَّلَام را ياد مي كرد و برايش استغفار مي نمود. روزي از او ياد كرد و من حسد بردم و گفتم:

او پيرزني بيش نبود.

خدا بهتر از او را به شما عوض داده!؟ پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم خشمگين شد و فرمود:

نه به خدا قسم، كه بهتر از او را به من نداده است؛ «خديجةُ و أينَ مثلُ خديجةَ، صَدَّقَتني حينَ كَذَّبَني الناسُ و وازَرَتني علي دينِ اللَّه و أعانَتني بِما لِها»؛ خديجه عَلَيْهاالسَّلَام و ديگر كجاست مثل خديجه عَلَيْهاالسَّلَام؟ او به من ايمان آورد، آن هنگام

ص: 145

كه مردم مرا انكار مي كردند.

او مرا تصديق كرد آن گاه كه مردم مرا تكذيب مي نمودند. او با مال خود مرا ياري كرد و خداوند از ميان همسران، فقط از خديجه عَلَيْهاالسَّلَام به من فرزند داد.

و گويند:

هر وقت پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نام خديجه عَلَيْهاالسَّلَام را مي شنيد، گريه مي كرد و نيز روايت شده:

زماني پيرزني بر پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم وارد شد، پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بر او تلطف و مهرباني نمود؛ پس از خروج او عايشه علت آن را جويا شد، حضرت فرمود:

اين بانو در زمان خديجه عَلَيْهاالسَّلَام بر من وارد مي شد.

(1)

وفات خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام

پس از آنكه تازه مسلمانان سه سال سختي و رنج را در شِعْب ابيطالب تحمل كرده و با فداكاريها و اتفاقهاي مالي خديجه عَلَيْهاالسَّلَام از شعب ابيطالب به سلامت رهايي يافتند. متأسفانه، تحمل رنجها و سختي ها كمر استقامت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام را خم كرد و عمر او را كوتاه نمود؛ لذا از آن پس خديجه عَلَيْهاالسَّلَام در بستر بيماري افتاد.

ابتدا ابوطالب عَلَيْهِ السَّلَام، بزرگ حامي رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، وفات يافت و سپس، به نقل بعضي از مورخين: سه روز بعد، خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام در 65 سالگي وفات كرد و در محلي به نام «حجون» دفن شد.

آنچه در انتهاي اين مقال گفتني است آنكه، خديجه كبري عَلَيْهاالسَّلَام در لحظات احتضار «اسماء بنت عميس» را به نزد خويش طلبيد و در مورد دخترش فاطمه زهرا عَلَيْهاالسَّلَام به او سفارشاتي كرد و سپس فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام را به نزد پيامبر فرستاد و از طريق فاطمه عَلَيْهاالسَّلَام و به وساطت او، از رسول اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم خواهش كرد كه يكي از لباسهاي خود را كفن او قرار دهد؛ سپس چشم از جهان فرو بست!

اين حادثه، چنان بر رسول اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم ناگوار بود كه پس از آن، چند روز از خانه خارج نشد و آن سال را «عام الحزن» ناميد.

علي ابن ابيطالب عَلَيْهِ السَّلَام نيز در رثاي آن دو بزرگوار اشعاري سرود:

«أعَيْنَيَّ جُودا بارَكَ اللَّه فيكُما

علي هالِكَينِ لاتري لَهُما مثلاً …»

اي چشمان من! آفرين بر شما! بر آن دو رفته اي كه ديگر مانندشان را نمي بينند، بر

ص: 146

بزرگ بطحاء و بر بانوي بانوان؛ آن نخستين كسي كه نماز گذارد؛ بر آن زن پيراسته و خجسته اي كه خداوند او را پاك داشت و برتري اش داد، اشك بريزيد. مرگ اين دو، روز را بر من تاريك ساخته و از اين پس، شبها را دراندوه و سوگ آن دو سر مي كنم. آن دو در برابر ستمكاران به دين، آيين محمّد را ياري كردند و پاس پيمان خويش داشتند! (1)

ص: 147

5 - برخورداري از ثروت سرشار و سهيم كردن مردم در سود تجارت، به نقاط مختلف نظير حجاز، مصر، حبشه و غيره (1).

حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام زني بود كه بيشترين محبت و توجه پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را به خود جلب كرد، به گونه اي كه رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم تا خديجه زنده بود، همسر ديگري نگرفت و پس از مرگ خديجه نيز هميشه به ياد او بود و چون گوسفندي را قرباني مي كرد، دستور مي داد، اول براي خويشان و دوستان خديجه ببرند.

7 - ياور سالهاي تنهايي و غربت رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و مايه تسكين قلب و رفع اندوه و غصه آن حضرت بود.

8 - گسستن از همه و پيوستن به حق.

9 - ايثار تمام ثروت خويش به پيشگاه پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در راه تحقق آرمانهاي اسلام

10 – حفظ نسل پاك رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به خصوص وجود مقدس حضرت زهرا عَلَيْهاالسَّلَام كه جريان كوثرِ بركت و خير و فضيلت او، به ابديت متصل است.

11 - بيعت با حضرت علي عَلَيْهِ السَّلَام و پذيرش امامت آن حضرت. شيوه اين بيعت بدين گونه بود كه رسول خدا دست خود را روي دست اميرمؤمنان علي عَلَيْهِ السَّلَام گذاشت، سپس خديجه دست خود را روي دست پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نهاد.

12 - عبادت، استقامت و حسن خانه داري و همسر داري.

13 - شهامت طرفداري از حق و تحت تأثير محيط قرار نگرفتن.

14 - پاك سرشت و مورد اعتماد بودن، به گونه اي كه در زمان جاهليت او را «طاهره» ناميدند.

منزلت حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام در پيشگاه خدا به اندازه اي بود كه جبرئيل به پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم عرض كرد:

من هر گاه از سدره ي المنتهي فرود مي آيم، خداي تبارك و تعالي مي فرمايد:

سلام مرا به خديجه برسان. يكي از همسران پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم مي گويد:

هر وقت نام خديجه برده مي شد، پيامبر خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به خوبي از او ياد مي كرد و برايش غفران الهي را طلب مي نمود (2). من عرض كردم:

خديجه مسن بود و خدا بهتر از او به شما داده است.

رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم خشمگين شد، به طوري كه من پشيمان شدم و تصميم

ص: 149

گرفتم ديگر چنين حرفي نزنم. پيامبر فرمود:

چرا اين گونه سخن مي گويي! به خدا قسم او زماني به من ايمان آورد كه مردم مرا تكذيب مي كردند، زماني به من پناه داد كه ديگران طردم مي كردند.

او مرا تصديق كرد و فرزندان من از آن اوست (1).

روزي خديجه عَلَيْهاالسَّلَام با عده اي از زنان در خانه نشسته بود، يكي از علماي يهود آنجا حضور داشت، در اين بين حضرت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم از آنجا عبور كرد، مرد يهودي به حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام گفت:

اين جوان را به اينجا دعوت كن، خديجه كنيز خود را به دنبال ايشان فرستاد، چون محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم وارد شد، مرد يهودي از آن حضرت خواست كه كتف خود را نشان دهد، وقتي كه چشم مرد يهودي به شانه محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم افتاد و مهر نبوت را ديد، گفت:

به خدا قسم اين مهر پيامبري صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم است.

خديجه گفت:

اگر عمويش اينجا بود، نمي گذاشت به بدن او نگاه كني. يهودي گفت:

هيچ كس نمي تواند به محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم زيان برساند، به موسي قسم كه او پيامبر خاتم است.

در اين هنگام كه دل خديجه از عشق به محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم لبريز شده بود، از مرد يهودي پرسيد:

تو از كجا دانستي كه ايشان پيامبر است.

او در جواب گفت:

در تورات آمده است كه پيامبري به نام محمّد مبعوث مي شود، او در كودكي پدر و مادر خود را از دست مي دهد و جد و عموي او كفالتش را به عهده مي گيرند. سپس به طرف خديجه اشاره كرد و گفت:

او زني از قريش را به عقد خود در مي آورد و خوشا به حال كسي كه همسر او باشد (2) كه او بزرگ و سرور خاندان است.

سپس هنگام بيرون رفتن به خديجه گفت:

مواظب باش كه محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را از دست ندهي، چرا كه پيوند با او سعادت دو جهان را تأمين مي كند.

اين مطلب در ذهن خديجه باقي ماند.

روزها براي خديجه به كندي مي گذشت و او به دنبال فرصتي بود تا زمينه اي فراهم كند و به همسري اشرف مخلوقات نايل شود.

مدتي گذشت، روزي ابوطالب به محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم چنين گفت:

من ثروت و اندوخته اي ندارم، پير و ضعيف شده ام و دلم مي خواهد زندگي ات را سامان داده و همسر بگيري

ص: 150

تا در كنار او آرامش بيابي.

حضرت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم گفت:

نظر شما چيست؟

ابوطالب پاسخ داد:

خديجه هر ساله عده اي را به تجارت مي فرستد، اگر مي خواهي از او برايت سرمايه اي بگيرم، تا با آن تجارت كني و از سود آن زني برايت خواستگاري كنم، آن حضرت نيز پذيرفت.

ابوطالب، عباس و ديگر بستگان محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم تصميم گرفتند، به خانه خديجه بروند. سر انجام، جملگي به راه افتادند تا به خانه خديجه رسيدند. چون آهنگ در نواختند شوقي در قلب خديجه پديدار شد و به كنيز خود گفت:

برو ببين چه كسي در مي زند.

كنيز خبر آورد كه بزرگان عرب و فرزندان عبدالمطلب اجازه ورود مي خواهند. خديجه شادمان شد و گفت:

زود در را باز كن و به غلامان بگو:

فرشها را بگسترانند و هر كس را در جايگاه خود قرار دهند و از آنها پذيرايي نيكويي به عمل آورند.

خديجه گفت:

اي بزرگواران مكه و كعبه! كلبه ما را صفا داديد، هر خواهشي كه داشته باشيد، پذيرا هستم. ابوطالب گفت:

ما تقاضايي داريم كه بهره اش به شما هم مي رسد و آن درخواست سرمايه اي است، براي پسر برادرم. چون خديجه نام محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را شنيد دلش آرام گرفت. سپس گفت:

محمّد كجاست تا خواسته اش را از زبان خود او بشنوم. در اين هنگام عباس براي آوردن محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم حركت نمود. قدري جستجو كرد تا اينكه او را در خوابگاه ابراهيم يافت. بي درنگ به آن حضرت گفت:

به خانه خديجه برويم كه مي خواهد تو را امين مال خود گرداند.

آن حضرت چون خورشيدي درخشان رو به خانه خديجه نهاد. عباس با عموهاي محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به استقبال ايشان شتافته، حضرتش را به داخل خانه آوردند و در بالاي مجلس نشاندند. خديجه عَلَيْهاالسَّلَام دستور داد از ايشان پذيرايي كنند.

سپس خطاب به محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم گفت:

خانه ما را روشن كردي، آيا ميل داري امين من در امور تجارت باشي. محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم جواب داد:

آري، مايلم سفري به شام داشته باشم. خديجه گفت:

هر طور دوست داريد، عمل كنيد، من در اين سفر براي شما بهره قابل توجهي معين كرده ام، آيا به اين راضي هستيد؟ ابوطالب گفت، همه راضي هستيم، شما نيز به چنين شخص امين و درستكاري نياز داري. تمام مردم حسن ديانت و امانت و تقواي او را قبول دارند.

ص: 151

پس از آن، به دستور خديجه عَلَيْهاالسَّلَام شتري قوي كه داراي چشماني سرخ بود، آوردند تا پيامبر شيوه بار بستن را بيازمايد و نكات لازم را فرا گيرد.

چون شتر را پيش آوردند، در مقابل محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم زانو زد و صورت خود را به پاي محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم چسباند (1). محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم او را نوازش كرد و بر پشت او دست كشيد، شتر از اين محبت بر خود باليد. اين صحنه باعث شگفتي حاضران شد.

خديجه عَلَيْهاالسَّلَام نگاهي به او كرد و گفت:

اي بزرگوار! اين لباسهاي شما مناسب سفر نيست، اجازه دهيد برايتان لباس بياورند. سپس دستور داد، دو دست لباس يكي مصري و ديگري عدناني، دو برد يماني، عمامه، كفش و عصا براي حضرتش آوردند. پس از آنكه لباس آوردند، خديجه به محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم گفت:

اين لباسها براي شما بلند است، اجازه بدهيد آن را كوتاه كنم.

و محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم جواب داد:

لازم نيست، من هر لباسي كه بپوشم، بر اندامم برازنده است (2). محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم لباسها را پوشيد و همه برازنده ايشان بود، گويي در ميان آن جامه ها چون قرص ماه مي درخشيد. خديجه چون به ايشان نظر انداخت، دلش از مهر محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به وجد آمد.

عزيزم كاسه چشمم سرايت

ميان هر دو چشمم جاي پايت

از آن ترسم كه غافل وانهي پا

نشيند خار مژگانم به پايت

باباطاهر عريان

خديجه عَلَيْهاالسَّلَام دستور داد شتر مخصوص خويش را براي سواري آن حضرت آوردند. سپس دو غلام خود «ميسره» و «ناصح» را طلبيد و گفت:

بدانيد كه من محمّد را بر اموال خويش امين و حاكم قرار دادم. او بالاترين مقام است و در مورد اموال من اختيار تام دارد، شما در هيچ مورد با او سخن مگوييد و بيشترين احترام و تكريم را داشته باشيد و در خريد و فروش او دخالت نكنيد. «ميسره» گفت:

من از قبل، محمّد را دوست مي داشتم و اكنون كه شما او را دوست داريد، علاقه من نيز بيشتر شد.

حضرت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم با خديجه خداحافظي كرد، سوار مركب شد و از خانه خارج

ص: 152

گشت، در حالي كه دو غلام خديجه با او بودند (1).

مسافرت با جريانات آن طي شد و سود سرشاري نيز نصيب محمد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم گرديد، پس از مدتي محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم از راه رسيد و كاروان درِ خانه خديجه فرود آمد و خديجه از سودي كه نصيبش شده بود، آگاه شد.

آن بانوي بزرگوار از سود چشمگير اين سفر در شگفت ماند و مطلب را با پدر خود «خويلد» در ميان گذاشت. سپس از ميسره غلام خود پرسيد:

در اين مسافرت چه چيزهايي از محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم ديدي؟ او جواب داد:

كرامات ايشان بيشتر از آن است كه من بتوانم بيان كنم. سپس بعضي از حوادث بين راه را تعريف كرد، از جمله پيام «فليق» راهب را به خديجه رساند. آن گاه خديجه «ميسره» و زن و فرزندانش را آزاد كرد و او را با هداياي گرانبها از جمله دو شتر و دويست درهم نقره خوشحال كرد. پس از آن، دستور داد صندلي مخصوصي براي محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم درست كنند، تا هر وقت حضرت صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم تشريف آورد، روي آن بنشيند.

صندلي مخصوص فراهم شد و حضرت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم روي آن نشست. شكوه و هيبت از قيافه آن حضرت مي باريد، گويي قرص ماه بر صندلي طلوع كرده است.

خديجه بار دگر سخن از شعر و تجارت به ميان آورد و گفت، ديدار شما براي من بس گوارا و خوش است، اي آقاي عالم! پاداش شما نزد من است، اگر اجازه مي دهيد، بپردازم، آن حضرت فرمود:

اجازه مي خواهم كه ابتدا با عموي خود ابوطالب ملاقات كنم و بر مي گردم.

پس از آن محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نزد ابوطالب رفت و داستان تجارت و حوادث آن را بيان كرد و گفت:

مي خواهم سود اين سفر را به شما هديه كنم. ابوطالب از شِدَّت محبت، او را در آغوش كشيد و پيشاني حضرتش را بوسيد و گفت:

دوست دارم از سود اين تجارت، زني در خور شخصيت تو برايت عقد كنم. محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود:

هر چه شما بفرماييد، مي پذيرم.

حضرت پس از اين گفتگو، گرد و غبار سفر از تن خود شست و لباسهاي نيكو پوشيده، عصر دوباره به خانه خديجه بازگشت.

در اين حال، خديجه از ديدار او به شوق آمد.

ص: 153

صورت خوبت نگارا خوش به آيين بسته اند

گوييا نقش لبت، از جان شيرين بسته اند

خط سبز عارضت، بس خوب و دلكش يافتم

سايبان از گَرد عنبر گِرد نسرين بسته اند

از براي مقدم خيل خيالت مردمان

ز اشك رنگين در ديار ديده آيين بسته اند

…

جمله وصف عشق من دو دست و حسن روي او

پيش از اين آنها كه بر فرهاد و شيرين بسته اند

خديجه از محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم پرسيد:

با سود اين تجارت چه خواهي كرد؟ آن حضرت فرمود:

عمويم ابوطالب قصد دارد كه همسري از خويشانم برايم خواستگاري كند.

خديجه گفت:

اجازه مي دهي من براي شما زني شايسته انتخاب كنم. محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود:

بله، خديجه گفت:

زني براي شما سراغ دارم كه اهل مكه و از خويشان شماست و ثروتمند و با جمال و كمال بوده، پاكدامن، با عفت، سخاوتمند و پسنديده است، در كارها به شما كمك مي كند و به كم قانع است.

در اين هنگام، رخسار مبارك محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم گلگون شد و عرق آن را شستشو داد و سكوت كرد. خديجه دوباره سخن خود را تكرار نمود و عرض كرد:

به خدا قسم من در هيچ كاري با شما مخالفت نمي كنم و از بذل مال در راه شما و اهدافت دريغ ندارم. در اين حال، محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود:

او را معرفي كن. خديجه گفت:

كنيز شما خديجه!! (1)

شما را به كعبه و صفا قسم مي دهم درخواست مرا بپذيريد. آن گاه سرشك اشك از ديدگانش جاري شد.

حضرت خديجه عَلَيْهاالسَّلَام در ميان گريه و اشك با محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم چنين گفت:

اكنون برخيز و خويشان خود را براي خواستگاري نزد پدرم بفرست و از جهت مهريه نيز نگران مباش، زيرا آن را از مال خود مي پردازم.

حضرت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم برخاست و نزد ابوطالب آمد. عموهاي ديگرش نيز حضور

ص: 154

داشتند. به آنها فرمود:

به خانه خويلد برويد و خديجه را براي من خواستگاري كنيد. ابوطالب گفت:

اي برادر زاده! ثروتمندان از خديجه خواستگاري كردند و او به هيچ كس راضي نشد، در حالي كه تو فقير هستي؛ شايد شوخي كرده باشد.

پس از گفتگو به اين نتيجه رسيدند كه صفيه خواهر خود، كه عمّه محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بود را به خانه خديجه بفرستند، تا درباره ي اين مطلب مهم تحقيق كند و معلوم شود كه خديجه جدّي گفته يا نه.

صفيه وارد خانه خديجه شد.

خديجه دستور داد، از وي پذيرايي كنند، صفيه گفت:

آنچه من شنيده ام راست است؟

خديجه جواب داد:

بله.

من به جلالت و امانت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم پي برده ام و ازدواج با او را پيروزي بزرگ مي دانم و مهر را نيز خود مي پردازم. سپس هديه با ارزشي به صفيه داد و او شاد و خرم به خانه برگشت و به برادران خود خبر داد (1). در اين حال همه شاد شدند، جز ابولهب كه كينه ديرينه داشت.

ابوطالب لباس زيبا به محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم پوشاند و شمشير هندي بر كمرش بست و او را سوار اسب تازي كرده، عموهايش چون شمعي او را در بر گرفتند و به سوي خانه خويلد حركت كردند.

خويلد چون جمع بني هاشم را ديد احترام كرده، خوشامد گفت و مقدم آنان را گرامي داشت.

ابوطالب لب به سخن گشود و چنين گفت:

ما از يك نژاد و فرزندان يك پدريم. اينك آمده ايم تا بين زن و مردي پيمان زناشويي بنديم. خويلد گفت:

آن زن و مرد كيانند؟ ابوطالب جواب داد:

بزرگ و سرور ما محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و دختر شما خديجه! خويلد رخسارش دگرگون شد و گفت:

شما از بزرگان عرب هستيد و ميدانيد كه چه كساني از او تقاضاي ازدواج كرده اند و او نپذيرفت. كار محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم چه مي شود كه فقير و تنگدست است؟

حمزه بلند شد و گفت:

اين نشانه جهل و گمراهي توست؛ مگر نمي داني كه اگر محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم طلب كند، ما هر چه داشته باشيم از او دريغ نمي كنيم. سپس با همراهان از آنجا خارج شدند.

وقتي اين خبر به خديجه رسيد، از برخورد پدرش به شدت آزرده شد و

ص: 155

گفت:

هر چه زودتر پسر عمويم ورقه را حاضر كنيد. چون ورقه بر خديجه وارد شد و او را محزون ديد، علت ناراحتي اش را جويا شد.

خديجه جواب داد:

چگونه نگران نباشد كسي كه مونس و پرستاري ندارد.

ورقه: فكر مي كنم تصميم ازدواج داري. خديجه: همين طور است.

ورقه: سران عرب و بزرگان تو را مي خواستند و براي رسيدن به تو رنج زياد كشيدند، ولي همه را رد كردي. خديجه: دلم نمي خواهد از مكه بيرون بروم.

ورقه: عده اي از خواستگاران از جمله عتبه، شيبه، عقبه بن ابي معيط، ابوجهل و صلت بن ابي يهاب در مكه بودند.

خديجه: اينها گمراهند. آيا غير از اين افراد كسي را سراغ داري.

ورقه: شنيده ام كه محمّد بن عبداللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نيز تو را مي خواهد (1).

خديجه: اي پسر عمو! اگر محمّد عيبي دارد بگو.

ورقه مدتي سر به زير انداخت، سپس گفت، محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم از ريشه اي استوار و پايدار و شاخه هاي گسترده و خلقت زيبا و فضيلت فراوان و كمالات زياد برخوردار است.

خديجه: آنچه تو گفتي، همه فضايل او بود، عيبش را بگو.

سر انجام پس از مدتي گفتگو، خديجه گفت:

من هر چه عيب او را جستجو مي كنم، باز از حسن او سخن مي گويي.

ورقه: اي خديجه! من كسي نيستم كه بتوانم فضيلت و منزلت بي كران محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را توصيف كنم.

خديجه: من به عظمت و بزرگواري و منزلت او آگاه هستم و به اين نتيجه رسيده ام كه جز او را به همسري نگيرم.

ورقه: حال كه چنين است، به تو مژده مي دهم كه او به زودي پيامبر و فرمانرواي شرق و غرب خواهد شد.

اگر همين امشب ترتيب ازدواج شما را بدهم چه مژدگاني به من مي دهي؟

خديجه: تمام ثروت من در اختيار توست، هر چه مي خواهي بردار.

ص: 156

ورقه: از مال اين جهان نمي خواهم. من شفاعت محمّد در روز قيامت را مي خواهم، زيرا رهايي و رستگاري آن جهان جز به تأييد و تصديق او حاصل نمي شود.

خديجه: من شفاعت تو را نزد آن حضرت تضمين مي كنم (1).

پس از آن ورقه نزد خويلد رفت و گفت:

اين چه فكريست كه در سر داري؟ چرا وسيله نابودي خود را فراهم كرده اي؟

خويلد: مگر چه كرده ام؟

ورقه: دل خاندان عبدالمطلب را آزرده و برادرش را تحقير كرده اي و خواسته آنها را نپذيرفته اي.

خويلد:

اي پسر برادر! مقام و شخصيت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم براي همه روشن است، ليكن اگر او را بپذيرم، جواب خواستگاران قبلي را چه بگويم. آنها براي هميشه با من دشمن خواهند شد؛ به علاوه خود خديجه نيز با اين امر موافقت نمي كند.

ورقه: مردم عرب چون محمّد را به پاكي و نيكي شناخته اند، از اين جهت كارشكني نمي كنند و خديجه نيز او را كاملاً شناخته و به او دل بسته است؛ پس تا دير نشده بر خيز و دل بني هاشم را به دست آور، به خصوص دل حمزه را.

خويلد و ورقه به خانه ابوطالب آمدند. بزرگان بني هاشم همه آنجا جمع بودند. ورقه كوبه در را به صدا در آورد. محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود:

اي خويشان من! خويلد و ورقه پشت در اجازه ورود مي خواهند. حمزه در را باز نمود و آنها را به داخل خانه راهنمايي كرد. ورقه و خويلد خطاب به اهل خانه چنين گفتند:

همواره غرق نعمت بوده و خوش باشيد، شر دشمنان از شما دور باد اي فرزندان زمزم و صفا!

ابوطالب به گرمي جواب آنها را داد، ولي حمزه گفت:

من جواب كسي را كه از وصلت با ما سرباز مي زند، به خوبي نمي دهم (2).

خويلد گفت:

شما خود مي دانيد كه خديجه زني خردمند و داناست و من از ميل قلبي او خبر نداشتم، حال كه علاقه او را به شما دريافتم، از شما مي خواهم كه گذشته را فراموش كنيد و پوزش مرا پذيرا باشيد.

حمزه: شما براي ما محترم هستيد، ولي ما از شما انتظار نداشتيم اين گونه با ما

ص: 157

برخورد كني. در اين هنگام، ورقه گفت:

محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم محبوب همه ماست.

من هم با اين وصلت موافق هستم، اما بهتر است اين مسأله را فردا نزد بزرگان عرب مطرح كنيم، تا همه بدانند.

حمزه: بسيار خوب.

ورقه: خويلد چنان زبان گويايي ندارد كه بتواند بزرگان عرب را قانع كند، خوب است در كار خديجه مرا وكيل كند.

خويلد:

تو وكالت داري.

ورقه: اين سخن را كنار كعبه بگو، همان جايي كه بزرگان عرب اجتماع مي كنند سپس همه نزد كعبه آمدند و ورقه در جمع بزرگان عرب فرياد زد:

روزگارتان به خير و شادي باد اي ساكنان حرم!

آنها نيز جواب دادند:

اهلاً و سهلاً اي گوينده والا.

ورقه: اي مردم آيا شما شخصيت خديجه را شناخته ايد؟

مردم:

بله در ميان عرب و عجم نظيري ندارد.

ورقه: آيا درست است كه زني با اين مقام به تنهايي زندگي كند؟

مردم:

سران جهان خواستگار او بودند، ولي هيچ يك را نپذيرفت.

ورقه: خديجه تصميم گرفته با يكي از شخصيتهاي قريش ازدواج كند و پدرش خويلد مرا وكيل ازدواج او كرده است.

حال وكالت خويلد را گوش كنيد و فردا در خانه خديجه حاضر شويد.

خويلد نيز در حضور مردم به ورقه وكالت داد و مسؤوليت را از دوش خود برداشت و نظر او را نافذ دانست. چون بزرگان قوم متوجه موضوع شدند به خويلد گفتند:

ما خواهان خديجه ايم، ليكن او جواب داد كه من مسؤوليت ازدواج دخترم را از خود سلب كرده و كفالت را به ورقه سپردم و رأي او صائب است و هيچ نظري بالاي آن نيست.

ورقه: مردم بدانيد كه خويلد ديوانه و مجبور نيست و در كمال سلامت عقل مي باشد و من دخترش را به هر كس كه بخواهم مي دهم.

ص: 158

مردم:

شنيديم و اطاعت مي كنيم و شهادت مي دهيم (1).

در اين هنگام ورقه، روانه خانه خديجه شد، در حالي كه بسيار شادمان بود.

وقتي خديجه او را ديد گفت:

خوش آمدي! مثل اينكه قضيه را حل كردي.

ورقه جواب داد:

بله مبارك باشد.

اختيار از پدرت گرفتم و وكيل تو شدم، فردا تو را براي محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم عقد مي كنم.

خديجه از اين سخن خوشحال شد و جايزه اي به ارزش پانصد دينار طلا به او داد ورقه: من شفاعت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را مي خواهم و چشم به مال دنيا ندارم.

خديجه: جايزه شفاعت هم داري (2).

ورقه: اي دختر برادر! اينك خانه را آراسته و وسايل مهماني و پذيرايي را آماده كن و چنان مهماني تشكيل بده كه نظير نداشته باشد و دشمنان را مأيوس كن، زيرا بزرگان عرب فردا به خانه تو مي آيند. خديجه بي درنگ دستورات لازم را صادر كرد و هشتاد نفر كنيزان و غلامان وسائل جشن را مهيا كردند و ميوه و شيريني و طعام به بهترين صورت تهيه شد.

در اين بين ورقه به خانه ابوطالب آمد و موضوع عقد خديجه را به اطلاع آنان رساند.

محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم براي ورقه دعا كرد. ابوطالب گفت:

اينك قلبم آرام شد.

سپس به تدارك لوازم مهماني و مراسم عقد پرداخت.

فرداي آن روز بزرگان و اشراف قريش به خانه خديجه آمدند. در اين ميان ابوجهل وارد مجلس شد و يك راست به طرف صندلي با شكوهي رفت كه مخصوص محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بود.

«ميسره» غلام خديجه فرياد بر آورد كه سر جاي خود بنشين و شرمسار برگشت. در اين هنگام محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در حالي كه حمزه با شمشير كشيده پيشاپيش او حركت مي كرد و فرزندان عبدالمطلب بر گردش حلقه زده بودند وارد مجلس شد.

حمزه خطاب به حاضرين چنين گفت:

ادب را رعايت و سخن را كوتاه كنيد، اين محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم برگزيده خداي صاحب اقتدار است و در صورتش نور موج مي زند و داراي هيبت و شوكت و وقار است.

در اين حال، محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم عمامه اي سياه بر سر، پيراهن عبدالمطلب در بر، عباي

ص: 159

الياس بر دوش، كفشهاي شيث در پا، عصاي ابراهيم در دست و انگشتري از عقيق سرخ در انگشت داشت و جمال درخشانش چنان خيره كننده بود كه همه مبهوت شدند. او خرامان راه مي رفت و قريش جملگي از جا برخواستند و اداي احترام كردند و حضرتش را بر صندلي مخصوص نشاندند.

ابوطالب شروع به خواندن خطبه كرد و گفت:

خداي كعبه را شكر گذاريم كه ما را از نسل ابراهيم و ذرّيه اسماعيل قرار داد و حرم امن خود را به ما سپرد و ما را مقتداي مردم قرار داد و در شهر ما بركت آفريد. سپس چنين گفت:

پسر برادر من، كسيست كه در ميان قريش همانندي ندارد و در عظمت و جلال كسي چون او يافت نمي شود، هر چند از نظر مال غني نيست. همه بدانيد كه مال از بين مي رود و چون سايه اي محو مي شود. محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به درخواست خديجه از وي خواستگاري كرد و خديجه نيز به او دلبسته و مهريّه او پانصد درهم است كه پرداخت مي شود (1).

خويلد گفت:

من دخترم خديجه را به عقد محمّد در آوردم. پيامبر نيز قبول كرد.

حمزه برخواست و قدري پول در ميان حاضران پاشيد. ابوجهل بلند شد و به تمسخر گفت:

ما شنيده بوديم كه مرد مهر زن را بدهد، ولي نشنيده بوديم كه زن مهر خود را پرداخت كند! ابوطالب خشمگين شد و گفت:

اگر مرد، كسي چون پسر برادر من باشد، زن بالاترين مهريه را مي پردازد، ولي اگر مرد، كسي مثل تو باشد، زن مهريه را مي گيرد.

وقتي خطبه ازدواج خوانده شد، منادي در آسمان ندا داد كه خداوند، طاهر و طاهره، صادق و صادقه را به ازدواج يكديگر در آورد و توسط جبرئيل بر در و بام جهان عطر افشانده شد و هر كس سؤال كند كه اين عطر از كجاست؟

جواب مي شنود كه اين عطر محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم است.

در اين هنگام، خديجه لب به سخن گشود و گفت، اي محمّد! من خود را به عقد تو درآوردم و مهريه را نيز خودم مي پردازم. اكنون به عمويت بگو:

ترتيب پذيرايي را

ص: 160

بدهد و من نيز در خدمت تو خواهم بود.

بدين گونه حضرت خديجه به گفته هاي قبلي خود جامه عمل پوشاند و به افتخار همسري اشرف مخلوقات دست يافت و بيشترين نقش را در پيشبرد اهداف رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم ايفا كرد.

ص: 161

شبي از شبهاي دل انگيز زمستان مكه بود، خواب از چشمان خديجه دختر خويلد كوچيده بود و او در اين انديشه، كه وقتش را با پسر عمويش «ورقة بن نوفل» به سرآرد. كه هرگاه بي خوابي به ستوهش مي آورد. به او پناه مي جست و هر زمان كه اندوهي او را مي آزرد، به گفتارش انس مي يافت و گاهي كه سخت در انديشه فرو مي رفت، به صدق و وفاي او روي مي آورد.

كنيزش «اميمه@» را صدا زد و او با شتاب به نزدش آمد و در برابرش ايستاد:

- بله بانويم …

- «ميسره» را سوي «ورقه» روانه ساز، تا هم اكنون نزد من آيد …

- هر چه فرمان دهي اجرا مي كنم، سرورم …

كنيزك، نزد «ميسره»، يكي از غلامان مقرب خديجه رفت. او را از فرمان سرورش با خبر ساخت. ميسره بر خاست و رو به سوي خانه ورقه گذارد … و در زد.

مردي سيه چهره از سوراخ در نمايان شد و از آنجا «ميسره» را ديد. در را به رويش گشود و پرسيد چرا در آن تاريكي شب، بدانجا آمده است.

او گفت:

«سرورم! خديجه، پسر عمويش را مي طلبد، مي خواهد فوراً او را ببيند».

- ورقه گوشه عزلت گزيده و روزهاست كه با كسي ديدار نكرده است.

لحظه اي به من مهلت دهيد. او را از گفته شما آگاه خواهم نمود.

آنگاه، به آن سوي خانه رفت. پس از لختي بيرون آمد. بدو گفت، كه سرورش ورقه هم اكنون مي آيد تا رهسپار خانه خديجه شود.

ديري نگذشت كه ورقه به خانه دختر عمويش خديجه، رسيد … همان لحظه، خانه اي كه سيمايش، حاكي از مال و مكنت صاحب ثروتمندش بود.

«اميمه» به پيشباز ورقه، جلو در شتافت. خوش آمد گفت و او را نزد سرورش برد … چون خديجه ديد كه ورقه پا به خيمه رنگينش نهاد، از جا برخاست، پيش او رفت و او را نزد خود، در نيكوترين جاي مجلس نشاند، از كنيزش خواست، كه كسي را اجازه دخول ندهد …

آنگاه رو به پسر عمويش كرد و با حالي دردناك و رنجور گفت:

«اين مردم، مرا تحت رنج و فشار قرار مي دهند، در خانه ام را مي كوبند

ص: 163

و هر گاه كه در خود داري اصرار ورزم حريصتر مي گردند … من، هر كه را به قصد ازدواج آمده از نزد خود رانده ام، اما اين خود داري سودي نبخشيده است … امروز، ابولهب آمد و مالي را براي مهريه به من داد و من او را راندم، پيش از او نيز، ابوسفيان، عمرو بن هشام، شيبه و ديگران آمده بودند. چرا آنها مرا تحت فشار قرار مي دهند … و از غصه و اندوه، گريست.

ورقه او را تسكين بخشيد و به او وعده داد كه نهايت تلاش خود را به كار مي گيرد، تا از اين پس، كسي در خانه اش را (به مزاحمت) نكوبد.

پاره دوم شب سر آمد. از اين رو ورقه، او را وداع گفت و مراجعت كرد. در حالي كه خديجه، به وفاداري او چشم دوخته و اميد بسته است.

هنوز يك روز سپري نشده بود، كه يكي از نزديكان خديجه به ديدارش آمد، به تلخي او را سرزنش كرد كه چرا سرشناسان عرب و چهره هاي قومش را رد كرده است … خديجه پاسخ داد كه تمايلي به ازدواج ندارد و آنچه در زندگي مشترك پيشين به او رسيده، از ازدواج بي نيازش مي گرداند. اما آن آشنا كه در مرز اميد و نا اميدي، پايداري مي نمود، كوشيد كه او را به ازدواج معتقد سازد و بدو بگويد كه: بزرگان عرب آماده اند كه هر كالاي ارزنده و نفيسي را براي خشنودي او عطا كنند.

خديجه، از اين سخن دلتنگ شد، ناگزير، قيافه متفكرانه اي به خود گرفت، تا آشنايش بپندارد كه او به راستي در اين انديشه است و نياز به آرامش و آسودگي دارد، تا پاسخ آن افراد را بدهد … روز ديگر، رباح - كه مي گويند نام آن فرد است - خديجه را ترك گفت و به دنبال كارش رفت.

خديجه، بانويي دورانديش و از زنان خوش نسب قريش بود و نيز شريفترين و ثروتمندترين آنها.

تمام مردان قومش، خيال ازدواج با او را در سر مي پروراندند. او آنها را يكي پس از ديگري مي راند. پيش از اين، با «عتيق بن عبداللَّه» و بعد با «ابوهاله» ازدواج نمود (1) و پس از فوت آن دو، ديگر ازدواجي ننمود.

آنگاه،

ص: 164

دست به تجارت زد. او بسيار ثروتمند بود و مردان را به كار مي گرفت و بهره و در آمدي برايشان مقرر مي ساخت. آنها را به شهرها مي فرستاد و با اين اشتغال، از ازدواج باز ماند.

«ابوطالب»، بزرگ بخشندگان، از كساني بود كه به امر بازرگاني خديجه، مي پرداخت و نزد او به شهامت، پارسايي و امانت شناخته شده بود.

اما ابوطالب، به علّت سن زياد و نيز سرپرستي پسر برادرش امين (محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم)، از كار باز ماند و راهي تجارت خديجه نگشت. اين، براي خديجه ناگوار آمد زيرا كه در آن شخصيت بي نظير، سجاياي عظيمي يافته بود، كه كمتر چهره اي، در مكه مانند داشت.

تنگدستي و فقر، خاندان ابوطالب را در فشار نهاد و مرارت هاي روزگار، آنها را رنجانيد. ابوطالب ناگزير گشت كه پسر برادرش امين (محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم) را از جريان بياگاهاند.

سر انجام آن دو به اين نظر رسيدند كه ابوطالب نزد خديجه رود و به او بگويد كه كارواني براي حركت محمّد به سوي شام، تدارك ببيند، بدان اميد كه خداوند، دريچه اي بر روزي آنها بگشايد.

محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم چون عموي مهربانش را دوست مي داشت از پذيرش سخنش سر باز نزد، بدين اميد كه بتواند او را ياري دهد و از رنج و فقرش بكاهد.

ابوطالب، نزد خديجه رفت و تصميمش را با او باز گفت. خديجه از سرگذشت امين راستگو، غافل نبود و او را كاملاً مي شناخت. پس به ابوطالب گفت:

«اگر اين را، حتّي براي دشمني سرسخت مي خواستي، بجا مي آورديم. پس اكنون كه آن را براي دوستي آشنا خواسته اي، چگونه نپذيرم».

ابوطالب با چهره اي باز و روشن، نزد پسر برادرش باز آمد. پاسخ مهرآميز خديجه را با او گفت:

خديجه كارواني براي محمّد مهيا گرداند و غلامش «ميسره» را به خدمت او گماشت، تا كارهايش را سامان دهد و خواست هايش را برآورد. «ميسره» غلام برگزيده خديجه است و در كارهاي مهم، مورد اعتماد او.

خديجه به دو علت، او را براي خدمت به محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، انتخاب كرد:

نخست آنكه، به رفاه و آسودگي محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بسيار علاقه داشت و ديگر آنكه، مي خواست تا آنجا كه مي شود از كار او با خبر گردد، زيرا به اين مسأله، اهميت زيادي مي داد و بدان

ص: 165

علاقه مند بود.

روزها مي گذرد، كاروان به شام نزديك مي گردد و در اين مسير، بيش از حد انتظار، سود بدست مي آورد، ميسره آرزو مي كرد كه به سوي بانويش خديجه پر گشايد و اين چهره بي مانند را به او بشناساند و بزرگواريهايي را بازگو كند، كه بيانگر مقام بلند پايه اوست.

كاروان به مكه عزيمت كرد، در حالي كه خبر بازگشت آن پيشاپيش مي رسيد. قلب خديجه، آن بانوي پاكدامن به تپش در مي آيد. وَجْد سرشار او، بيش از آنكه به خاطر بازگشت كاروان و سود بازرگانيش باشد، به سبب سلامت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و مراجعت پر بار او بود.

خديجه، در ژرفاي وجودش، چنان ايماني به اين شخصيت داشت و چنان احساس عجيبي به او مي يافت، كه در وصف نمي گنجد.

خديجه، نزد ميسره، امانتدار نيكرفتارش رفت، غلامي كه از دوران كودكي، هرگز به او خيانت نكرده بود.

ميسره با او از جوان هاشميان، آن راستگوي امانتدار سخن گفت و از آنچه در سفرش از او ديده بود.

اين همه، ايمان خديجه را در محبت او افزود و او را در وفاداري نسبت به او پايدارتر كرد. زيبنده نبود كه آثار شادي و سرور بر سيماي خديجه، آن بانوي پارساي پر شوكت پديدار شود. اما اين، مانع از بروز محبت و اخلاصي كه به محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم داشت و به اوج جانبازي مي رسيد نگشت.

يك شب، خواهر خديجه به خانه او آمد. خديجه احساس قلبي خويش را نسبت به آن جوان عبدالمطلب و سرور قريش و امين راست كردار - كه جواني بيست و پنج ساله بيش نبود - با او در ميان گذارد. تفاوت سني، او را در درون، مي آزرد. او چهل ساله گشته (1) و با وجود اين، به او روي آورده است.

آيا محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، او را با اين سن مي پسندد؟ در حالي كه مال و ثروت، براي او اهميتي ندارد.

تنها، ايمان اين پارسا زن، او را به تلاش براي پيوند با محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم واداشته، تا ياوري راستين در زندگي او باشد.

چه مي شود كه خديجه خواستار انساني باشد كه در شرف و انسانيت، كسي به پاي او نمي رسد و اگر چه، اين با عرف عادي مردم بيگانه است، اما عرف و عادت ها در برابر جوان بني هاشم،

ص: 166

خوار و بي ارزشند.

سر انجام دو خواهر به اين نتيجه رسيدند، كه آن را با ابوطالب، عموي محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، در ميان گذارند و آن دو به خوبي مي دانستند كه ابوطالب نزد محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، مقامي بي همتا دارد.

خواهر خديجه نزد بزرگ بني هاشم رفت و راز خواهرش را با او گفت و آمادگيش را براي صرف هر قدر مال ضروري، ابراز نمود. اين خواهش، به دل ابوطالب نشست، زيرا خديجه به صفات نيكي آراسته بود كه بيشتر زنان قريش، از آن بهره اي نداشتند. او با همه اختلاف سن، شايسته پسر برادرش بود.

ابوطالب، با پسر برادرش در مورد خديجه صحبت نمود. محمّد نسبت به اين موضوع بي ميل نبود، به ويژه كه خديجه، براي او مقامي پاك و پيراسته داشت.

ابوطالب، برادران و بزرگان خاندان و سرشناسان قبيله اش را جمع كرد و آنها را به خانه خديجه دختر خويلد برد. بزرگان قبيله خديجه و نامداران خانواده اش نيز حضور داشتند … چون بني هاشم در جاي خود قرار يافتند، ابوطالب برخاست و چنين آغاز سخن كرد:

«سپاس خدايي راست كه، ما را از بازماندگان ابراهيم و فرزندان اسماعيل قرار داد و سرزمين حرام و خانه اي براي به پا داشتن حج به ما بخشيد و ما را فرمانرواي مردم نمود … همانا محمّد، پسر برادرم عبداللَّه، كه هيچ جواني از قريش، همتاي او نيست، از تمامي آنها پارساتر، متفكرتر، بزرگوارتر و نجيب تر است …

اگر ثروت او اندك است، به راستي كه مال سايه اي گذرا بيش نيست و عاريتيست كه بازستانده مي شود … او تمايلي به خديجه دارد و خديجه نيز او را دوست مي دارد هر مقدار مهريه كه معين كنيد، من مي پردازم. به خدا سوگند كه خديجه، نامزد محترمي براي اوست و آوازه محمّد نيز همه جا را پر كرده است.»

چون ابوطالب، سخنش را تمام كرد، ورقة بن نوفل بپا خاست و به او چنين پاسخ گفت:

«حمد خدايي را سزد كه ما را بد انسان كه ياد نمودي، گرداند و فضائلي كه بر شمردي، به ما عطا كرد … ما سروران و پيشگامان عرب هستيم و شما نيز شأني داريد. قبيله من فضائل شما را انكار نمي نمايد و هيچ كس افتخار و شوكت شما را ناديده

ص: 167

نمي گيرد … ما خواستار آن بوديم كه با محبت و جلال شما، پيوند برقرار كنيم. پس اي گروه قريش، گواه باشيد كه ما خديجه را به عقد محمّد در آورديم …»

بدين گونه پيوند ميان محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم - انساني كه كسي به او نمي مانست - و خديجه، - كه شرافتي عظيم داشت - تحقق پذيرفت. اين واقعه براي مردم عرب و بزرگان مكه، به سادگي فرجام نگرفت، آنها به خواستگاري به در خانه خديجه شتافته و او آنها را رانده، به دارايي، رياست و مقامشان اندك توجهي نكرده بود … او كه مالي هنگفت دارد، …

عمرو بن هشام بلرزيد، ابوسفيان را غبار اندوه در ميان گرفت و عقبة بن معيط دلتنگ شد و بسياري چون اينان را، حيرتي عظيم سراپا بگرفت … يكي از آنها، در حالي كه حسد، چشم و دل و وجودشان را به تباهي مي برد، گفت:

كه اين سحري بيش نيست … بيچاره خديجه، كه محمّد يتيم او را به جادوي خود اسير ساخت و او را دلباخته خود كرد!

شيخ ابومعاذ، چندي سكوت مي گزيند، چشمانش را به زمين مي دوزد و آنگاه رو به يارانش مي كند و ادامه مي دهد:

اينهايي كه به شوق ازدواج خديجه مي آمدند، اكنون حسرتي بر مال او مي خوردند، كه بر محبتش نمي خوردند.

و چون او با چنين تمايل پر شوري با محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم وصلت نمود و به همگان اعلام كرد كه تمامي مال و غلامان و ديگر دارائي هاي خويش را به پاس بزرگداشت و احترام محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، به او واگذار ساخته است، كينه و حسد از اعماق وجودشان زبانه بر كشيد و آنها را به بي تابي و افسردگي در افكند.

آنها حاضر بودند كه هر چه خديجه مي خواهد، برايش فراهم آرند، اما محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به چنين مال و منالي دست نيابد …

قريشيان با پيامبر امين صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، تا بدين پايه دشمني مي ورزيدند و سخت از او بيزار بودند و آسايش او بر آنها تلخ مي نمود.

سالها از پي هم مي آمد و بانوي پاكدامن در خانه رسالت، والاتر از يك همسر بود.

او زندگي مرفه و پر شكوه خويش را به فراموشي سپرد، همان دوراني كه كنيزان در خدمتش، بر يكديگر پيشي مي جستند و غلامان بر در خانه اش، پاس مي دادند. اكنون، همه چيز دگرگون شده است.

او آنها را به كلي رها ساخته و خانه نشين شده است.

تنها

ص: 168

محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به خانه اش مي آيد و او اكنون سراپا نعمت و رفاه را وداع گفته است … اما با وجود اين، در زندگي نوين خود، نيكبخت است … هرگز زندگاني پيشين او، شادمانه تر از حيات تازه اش نبود.

حياتي كه در سايه پيامبر بزرگ، همراه با زهد و پارسايي مي گذشت.

بناگاه، «دعوت آغاز گرفت» …

وحي، بر رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرود آمد، «اَنْذِر عشيرَتَك الاَقْرَبين» (پيام و دعوت را به خويشان نزديكت برسان) و سيماي خديجه از سرور و ايمان، درخشيدن گرفت. كه رسول صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، همسر راستگوي امينش، او را به نيكي و سربلندي فرا مي خواند. دستش را پيش آورد، تا با پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بيعت كند و به آيين او بگرود و به اين گفته، اخلاص و وفا نشان دهد، كه «ما يَنْطِق عَن الْهَوي، اِنْ هُوَ الا وَحْيٌ يوحي» و در آن هنگام، كسي جز علي بن ابيطالب عَلَيْهِ السَّلَام، در اسلام بر او پيشي نجسته بود.

سر انجام، در يك روز كه مردم دسته دسته گرد خانه خدا حلقه زده بودند و آفتاب سر بر كشيده بود، مردي به كعبه نزديك شد.

سر به آسمان گرفت، نگاهي كرد و آنگاه رو به قبله آورد. نوجواني به او نزديك شد و سمت راست او ايستاد. لحظه اي نگذشت كه زني آمد و پشت سر آن دو قرار گرفت.

مرد به ركوع رفت، آن دو نيز ركوع نمودند، سر برداشت، آن دو نيز اينچنين كردند و آنگاه به سجده در افتادند. شخصي از عباس بن عبدالمطلب، در مورد آنان پرسيد:

«ابا عبداللَّه، چيز عجيبي مي بينيم.»

عباس پاسخ داد:

سوگند به خداي كعبه كه اين امري بزرگ است تو مي داني كه اين جوان كيست؟

- نمي دانم.

- او محمّد بن عبداللَّه، پسر برادرم است.

اين نوجوان، علي بن ابيطالب نيز پسر برادرم مي باشد.

اما اين زن، خديجه، همسر محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم است و اين پسر برادرم، محمّد را كه مي بيني، بما مي گويد كه پروردگارش، پروردگار آسمان ها و زمين است و او را به آييني كه بدان پايبند است، فرمان داده است …

سوگند به خدا كه جز اين سه تن، كسي را نمي شناسم كه بدين آيين گرويده

ص: 169

باشد خديجه، چون به ايمان فرا خوانده شد، اجابت نمود. نزول وحي، تنها يك روز، پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را به بهت و ابهام گرفت. در دومين روز دعوت خويش را آشكار ساخت و روز سوم بود كه خديجه ايمان آورد.

كدامين ايمان، ياراي آن دارد كه خديجه را، اين چنين وادار به ترك زندگيش گرداند، تا خود را در راه اين دعوت آسماني - كه به وسيله همسر امينش، شگفت آسا، بر سراسر دنيا سايه افكنده است - فنا نمايد.

هر گاه، روزگار بناي ناسازگاري با اين دعوت نوخاسته مي گذارد، آن بانوي پارسا، دلبستگي بيشتري بدان يافته، فداكارتر مي گشت و ايمان و اعتقاد بيشتري به همسرش مي يافت. بدين گونه است كه زندگي با محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، عبادت، نيكي و سعادت است.

اين همه شور و حرارت خديجه، براي تحكيم پايه هاي عقيدتي، نه به خاطر محبت شوهرش بود و نه پاسخي به دعوت او، نه، هرگز چنين نبود …

خديجه، خود توانسته بود مفاهيم گسترده دعوت و حقيقت آن را از زبان همسرش دريابد. آن گاه، او بهترين يار پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، در راه پرورش نهال دعوت بود.

آري، او بهترين ياور بود و آنگاه، فاجعه «شعب» در رسيد …

قريش، از دعوت محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به تنگ آمدند. هيچ حيله اي نتوانست محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را از دعوتش رو گردان كند.

سر انجام، پس از آنكه قريش به ابوطالب اصرار نمودند، كه با پسر برادرش سخن گويد و او را از دشنام خدايانشان باز دارد، محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم چنين فرمود:

«به خدا سوگند، اگر خورشيد را در دست راست و ماه را در دست چپم بگذارند، تا از اين دعوت دست بردارم، نخواهم كرد.»

قريش، از ابوطالب نوميد شدند، هيچ راهي براي تسليم پسر برادرش، در او مؤثر نيفتاد.

آنگاه رؤساي قريش، در «دارالنَّدوه» گرد آمدند و تصويب نمودند كه پيوندهاي خود را با بني هاشم قطع كنند.

بدين سبب، سندي تنظيم كردند و آن را به ديوار كعبه آويختند.

بني هاشم و پيروان محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم ناگزير شدند از جامعه مكه - كه بر محمّد صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و دعوتش شوريده بودند - كناره گيري كنند و در درّه اي از كوه هاي خارج مكه، سكني

ص: 170

گزينند. اقامت آنان، سه سال متوالي به طول انجاميد، كه در سرتاسر آن، با رنج و گرسنگي، دست به گريبان بودند.

وليد بن مغيره، هر روز در بازارهاي مكه مي گردد و فرياد مي زند:

«هر گاه، مردي از ياران محمّد و خاندانش را يافتيد، كه براي تهيه غذا آمده بود، قيمت ها را بيفزائيد، با او داد و ستد مكنيد و هر كه به آنها ياري نمايد، خونش مباح است.»

ابوجهل، نزديك شعب مي ايستد و راه را مي پايد، تا كسي توشه و آذوقه اي براي آنها نبرد، كه از گرسنگي جان سپارند.

ابوسفيان (صخر بن حرب) آن كينه ورز انتقام كش، كعبه را پايگاهي براي طرح برنامه نابودي گروه مؤمنان قرار مي دهد. او وليد را نيز بدين كار مي خواند و عمرو بن هشام را با بي رحمي بر آنها مي شوراند … كينه است و خشم و به راستي كه كينه آنها از هر كينه اي تيزتر است، چه كه از ديرباز، ريشه دوانيده است.

ابوسفيان، گاه مي گويد:

«چه مناسبتي ميان ما و بني هاشم، كه ما از يك سلاله ايم، اما آنها برتر از ما هستند.

اگر با آنها به مقابله برخيزيم، بر ما پيشي مي گيرند و ما باز مي مانيم. راهي جز اين نيست كه اين خاندان را نابود كنيم، تا آتش خشممان فرو نشيند»

خديجه، در اين محاصره، مسؤوليتي عظيم داشت. او همه دارايي خود را به شعب نشينان بخشيد و اين چنين بود كه «حكيم بن حزام بن خويلد» به اسم عمه خود، براي آنها گندم مي برد.

مسلمانان، سه سال زندگي وحشتبار را در اين حصار، پشت سر نهادند و اگر ثروت خديجه نمي بود، آنها از گرسنگي جان مي دادند. او از روي صفا و سخاوت، تمامي دارايي خود را نثار دعوت پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم گرداند، تا اينكه خداوند گشايشي در كار آنها پيش آورد.

به سبب همين جانفشاني، او در دل پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، تأثيري عظيم به جاي نهاد و رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، پس از وفات او، هر گاه مناسبتي مي يافت، از نيكوئي هاي او سخن مي راند. روزي عايشه دختر ابوبكر بر آشفت و گفت:

«مگر نه اينست كه او پيرزني از پيرزنان بني اسد بود و خدا برتر از او را به تو

ص: 171

ارزاني داشته است …»

رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را خشم فرا گرفت، به گونه اي كه از فرط غضب، موهاي جلوي پيشانيش نيز بلرزيد، آنگاه فرمود:

«نه! به خدا سوگند كه نيكوتر از او را به من نبخشيده است.

هنگامي كه مردم كفر مي ورزيدند، او به من ايمان آورد و زماني كه مردم گفتارم را دروغ مي پنداشتند، او مرا راستگو خواند و چون مردم مرا به تنگ آوردند، با اموال به ياري من برخاست و فرزندي به دنيا آورد، زماني كه شما نازا بوديد.»

عايشه مي گويد:

«آنگاه من همواره با ياد او نزد رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم عزيز مي شدم.»

خديجه ياور راستين پيامبر در راه اسلام محسوب مي گردد و اسلام بر دو پايه استوار بود:

دارايي خديجه و شمشير علي …

و بدين گونه، او در تاريخ حيات رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، زني عادي نبود، به سبب فداكاري شگفت انگيز اين بانوي پارسا، پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم او را بسيار بزرگ مي داشت او بسي فراتر از اينها بود، پيامبر ديدگانش را در زير بال و پر مهر و عطوفت مي يافت و بر لبهايش نشانه هاي چنان تصديق و اعتمادي نسبت به خود مي ديد كه بر دلگرمي و ايمان آن بزرگوار به خويش رونقي مي بخشيد.

سه سال پيش از هجرت، در تلاطم وقايع و تند باد مصائبي كه از سوي قريش و سايرين بر پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم وارد مي شد، شعله اي فروزان رنگ باخته، به خاموشي مي گرايد. همو كه در سير دعوت، چون ياري وفادار، تا سر حد توان، مي كوشيد.

رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، به سادگي نمي توانست اين خبر دلخراش را بپذيرد. او بدين ترتيب، انساني را از كف مي نهاد، كه عاليترين نمونه وفا و فداكاري و جامع ترين بيانگر راستي بود …

آخرين سخن خديجه، به هنگامي كه بر بستر مرگ خفته بود، از درد و رنج هايي كه در راه اسلام پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم ديده بود، كم ارج تر نبود.

لحظه اي كه شَبَح مرگ، بر چهره او سايه افكنده بود، به پيامبر چنين مي گويد:

«اي رسول خدا … من در حق تو كوتاهي كردم و آنچه شايسته تو بود، انجام ندادم. از من در گذر و اگر اكنون، دل در طلب چيزي داشته باشم، خشنودي تست.

ص: 172

»

كلمات، بر لبان پاكش مي لغزد و آخرين نفسهايش را با خشوع و ايمان بر مي آورد … خدا، خديجه را رحمت كند.

آن نمونه بارز زن مسلمان كه براي عقيده و … رسالتش، پيكار كرد.

براي او گوارا كند و ميان ما و او را در بهشت خود گرد آورد (1).

2 - زُبَيْر بن بَكّار گفته است:

خديجه در جاهليت طاهره خوانده مي شد (2).

3 - ابن اسحاق گفته است:

خديجه براي اسلام وزير صداقت بود (3).

4 - و ابن اسحاق گفته است:

خديجه زني دورانديش و شريف و خردمند بود، با آن كرامتي كه پروردگار آن را براي او خواسته بود (4).

5 - هِشام بن محمّد گفته است:

رسول اللَّه صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم خديجه را دوست داشت و به او احترام مي گذاشت و در همه كارها با او مشورت مي كرد. او وزير صدق و راستي بود و او نخستين كسيست كه به پيغمبر ايمان آورد و پيغمبر تا زماني كه خديجه حيات داشت، هرگز همسر ديگري برنگزيد. همه فرزندان آن حضرت جز ابراهيم از خديجه اند (5).

6 - ابن اثير گفته است:

خديجه زني دورانديش و خردمند و شريف بود، با آن همه بزرگواري و كرامتي كه پروردگار براي او اراده كرده بود.

پس خديجه به نزد رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم كس فرستاد و ازدواج خود را بر او پيشنهاد نمود. او شريف ترين زنان قريش از لحاظ نسبت بود و از همه آنها ثروتمندتر و شريفتر بود.

همه قوم او بر ازدواج با او حريص بودند، اگر بدين امر قدرت داشتند (6).

7 - محمّد ابن احمد ذَهَبي گفته است:

او امُّ المؤمنين و سرور زنان جهانيان زمان خويش است و او اُمُّ القاسم، دختر خويلد بن اسد بن عبدالعُزّي بن قُصَي بن كلاب قُرشَي اسدي و مادر فرزند رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم است.

وي نخستين بانوييست كه اسلام آورد و پيش از هر كس پيغمبر را تصديق نمود و به او پر دلي و شجاعت داد و او را به نزد پسر عموي خويش ورقه برد.

مناقب خديجه فراوان است و او از ميان زنان كسيست كه به مرحله كمال رسيده است.

او خردمند و با جلال و متدين و پاكدامن و بزرگوار و از اهل بهشت بود.

پيغمبر

ص: 174

صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم او را ستايش مي كرد و بر ديگر زنان مؤمنان برتري مي داد و او را بسيار بزرگ مي داشت، تا جايي كه عايشه مي گفت:

به زني رشك نبردم آنچنان كه به خديجه حسد ورزيدم، زيرا كه پيامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم او را بسيار ياد مي كرد.

دليل بر گرامي بودن خديجه نزد پيغمبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم آن است كه آن حضرت پيش از او با زني ازدواج ننمود. پيغمبر از او داراي فرزنداني شد و با وجود او همسر ديگري انتخاب نكرد و كنيزي نگرفت، تا اينكه او دعوت حق را لبيك گفت. پس پيامبر از فقدان او غمگين گشت، زيرا او بهترين خويشاوند بود.

از مال خويش به پيغمبر انفاق مي كرد و پيغمبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم براي او تجارت مي نمود و خداوند به او فرمان داد كه خديجه را به خانه اي زبرجدين در بهشت، كه در آن سر و صدايي و رنج و اندوهي نباشد بشارت دهد (1).

8 - جمال الدين ابوالفرج، عبدالرحمن بن جوزي گفته است:

چون امر نبوت ظاهر شد، خديجه به اسلام گرويد. او نخستين بانوييست كه به او ايمان آورد و پيغمبر هم با زن ديگر ازدواج ننمود، تا اينكه او از دنيا رفت. همه فرزندان آن حضرت جز ابراهيم از خديجه اند (2).

9 - عبدالملك بن هشام گفته است:

خديجه دختر خُويلد به او ايمان آورد و آن چه را كه از خداوند به پيغمبر آمده بود تصديق كرد. پس پروردگار بدين امر بار اندوه را از پيغمبرش صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم سبك كرد و پيغمبر جوابي ناخوشايند و تكذيبي از براي رسالتش كه او را غمگين كند نشنيد، مگر اينكه خداوند آن را به وجود خديجه برطرف ساخت، هنگامي كه پيامبر به نزد او برگشت (3).

10 - حافظ عبدالعزيز جَنابِذي حنبلي در كتاب خود به نام (معالمُ الْعترةِ النَبّوية ) گفته است:

خديجه عَلَيْهاالسَّلَام زني دورانديش و خردمند و شريف بود.

او در آن روز از لحاظ نسب پاكترين قريش و شريفترين و ثروتمندترين آنها بود.

همه قومش سخت بر ازدواج با او حريص بودند، ولي او خود داري ورزيد و ازدواج خود را بر پيغمبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم پيشنهاد كرد و گفت:

اي پسر عمويم من به تو ميل و رغبت دارم، به خاطر

ص: 175

خويشاوندي تو از من و شرف تو در قومت و امانتت نزد آنها و خوش اخلاقيت و راستي گفتارت (1).

11 - اشرف علي هندي گفته است:

خديجه از بهترين زنان پيغمبر و محبوبترين آنها بدو بود.

او در انتظار نبوت پيغمبر بود و اين امر را از پسر عمويش مي پرسيد و از دلايلي كه آنها را مي شناخت سؤال مي كرد و اين را به او خبر مي داد و مي گفت:

سوگند به پروردگار، او نبي منتظر است.

12 - سيد عبدالحسين شرف الدين گفته است:

خديجه صدّيقه اين امت و از حيث ايمان به پروردگار و تصديق كتاب او و ياري رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نخستين كس است.

او مدت بيست و پنج سال با پيغمبر بي آنكه زني ديگر در زندگي او شريك باشد زندگي كرد و اگر در حيات باقي مي ماند، پيغمبر باز هم شريك ديگري براي او انتخاب نمي كرد. او در تمام طول زندگاني زناشويي شريك درد و رنج پيغمبر بود.

زيرا كه با مال خود به او نيرو مي بخشيد و با تمام گفتار و كردار از او دفاع مي نمود و به او آنچه را كه از عذاب و درد كافران در راه رسالت و اداي آن نصيبش مي كردند تسلي مي داد. او با علي عَلَيْهِ السَّلَام در غار حراء بود، هنگامي كه اولين بار وحي نازل شد (2).

13 - عبداللَّه علايلي گفته است:

خديجه از در دهاي مبارزه اي كه همنشين پيغمبر در آن وارد مي شد استقبال مي كرد و در امواج اين مجاهده و پيكار دوشادوش با او در كمال فعاليّت و شكيبايي و قاطعيت و خداجويي غوته ور مي گشت، بي آنكه سست شود يا هراسي بدل راه دهد؛ بلكه از اين پل هاي غم و اندوه و حوادث سنگين، با تبسمي از بزرگواري و عظمت عبور مي كرد، آنچنان كه نظير اين جز از سازندگان تاريخ سابقه نداشته است.

او با سينه باز و گشاده و قامت شعله ور از ايمان، خود از طوفان حوادث استقبال مي كرد، بي آنكه احساسي از بازتابي ويرانگر و يا اضطرابي چون صاعقه داشته باشد (3).

14 - عمر ابونصر گفته است:

به خديجه، دختر خويلد، بانوي جليل القدر عرب شرف نسب و كرامت گوهر و سروري قبيله و عزت عشيره و فراواني مال ختم شده است.

ص: 176

به همين علت نياز تهيدست را برآورده مي كرد و گرسنه را اطعام مي نمود و برهنه را مي پوشانيد. پس خديجه در اخلاق و نسب و ثروتش ميان قوم خود و همگنانش يگانه و منحصر بود (1).

15 - دكتر علي ابراهيم حسن گفته است:

هر گاه بخواهيم نمونه اي از يك همسر با اخلاص و پاكدامن و زني با وقار و خردمند نشان دهيم، بهتر از خديجه اُمُّ المؤمنين (مادر مؤمنان) نمي توانيم پيدا كنيم. اين بانوي بسيار خردمند، جاهليت و اسلام را درك كرد و در هر دو دوره، از منزلتي ممتاز بهره داشت، تا جايي كه طاهره ناميده مي شد.

پس او ميان مال و جمال و كمال را در يك جا جمع كرد و اين صفات سه گانه هر گاه در يكجا جمع شوند، كه معمولاً كم اجتماع مي كنند، به زن آثاري از عظمت و بلندي مقام مي دهند و حال خديجه اين چنين بود و او گفته است:

همچنين خديجه عَلَيْهاالسَّلَام نخستين بانويي بود كه به اسلام گرويد و از همان زمان با همسرش نماز مي گزارد و با تشويق و شجاعت دادن او را ياري مي نمود و از روح خود در وجود او استواري و نيرو مي بخشيد.

پيغمبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم بيرون مي رفت، تا اسلام را به قوم بشارت دهد، ولي از آنها جز تكذيب و اهانت به دست نمي آورد. پس غمگين و نا اميد به خانه بر مي گشت و اين خديجه بود كه غم را از چهره او مي زدود و نا اميديش را به اميد مبدل مي ساخت و كار را بر او آسان مي كرد (2).

16 - عمر رضا كحّاله گفته است:

خديجه به سال 68 هجري از خانه مجد و سروري متولد شد و بر اخلاق پسنديده پرورش يافت و به دور انديشي و خرد و پاكدامني متصف گرديد، تا اينكه قومش او را در جاهليت طاهره ناميدند (3).

17 - بودلي، در كتاب خود به نام (رسول) گفته است:

اطمينان خديجه به مردي كه او را دوست مي داشت و تصديق او و ايمان به او، تا واپسين دم، افزاينده جو اعتماديست كه در نخستين مراحل عقيده وجود داشت، آن مراحلي كه امروز هر يك نفر از شش نفر ساكنان عالم مديون آن است (4).

ص: 177

18 - سليمان كتّاني گفته است:

خديجه دوستي خود را به همسرش بخشيد و حال آنكه احساس بخشش نمي كرد، بلكه احساس مي كرد محبت و دوستي از او مي گيرد و همه سعادت را از او كسب مي كند.

ثروتش را به او بخشيد و حال آنكه احساس نداشت كه مي بخشد، بلكه اين احساس داشت، كه از او هدايت را كه بر همه گنجهاي روي زمين برتري دارد كسب مي نمايد. پيغمبر به نوبه خود به او دوستي و قدرشناسي داد، كه همين امر او را به عاليترين درجه رسانيد و او هم احساس نمي كرد كه آن را به خديجه داده است، بلكه مي گفت:

«ما قامَ الاسلامُ الّا بِسيْفِ عليٍّ و ثَرْوَةِ خَديجَة»؛ (اسلام جز به شمشير علي و ثروت خديجه بر پا نشد). پيغمبر عمر و بهترين دوره جواني خود را به او بخشيد و به جاي او همسر ديگري هم انتخاب نكرد، تا اينكه او روي در نقاب خاك كشيد و پيغمبر باز هم اين احساس را نداشت، كه آن را به او بخشيده است، بلكه مي گفت:

نه، سوگند، پروردگار مرا بهتر از او عوض نداده است.

او به من ايمان آورد، هنگامي كه مردم مرا تكذيب كردند و با مال خويش مرا ياري نمود، هنگامي كه ديگران مرا محروم كردند (1).

19 - خانم دكتر بنت شاطيء گفته است:

خديجه دختر خويلد، نخستين مادر براي مؤمنين و نزديكترين زنان پيغمبر از لحاظ خويشاوندي و گرامي ترين آنها بر او در حيات و ممات است.

او به محبت و گرامي داشت پيغمبر مدت بيست و پنج سال منحصر و يگانه بود و در آن مدت زن ديگري با او شريك نمي بود.

خديجه در كنار پيغمبر در سالهاي نخستين مظلوميت او، مانند ياري غمخوار و مبارز قرار گرفت و مقاومت كرد و رنج و عذابي را كه پيغمبر در راه رسالتش از قريش نصيبش شد بر او آسان نمود (2).

و همين بانو گفته است:

به زودي، پس از خديجه، ميليونها زن در اسلام وارد خواهند شد، ولي فقط او به عنوان نخستين زن مسلماني كه پروردگار او را برگزيد، تا نقش عظيم خود را در زندگاني رسول قهرمان ايفا كند، باقي خواهد ماند و در آينده تمام مورخان مسلمان و غير مسلمان اين نقش را در تاريخ ثبت خواهند كرد (3).

20 - زينب دختر علي فواز عاملي گفته است:

خديجه، خردمند و دورانديش و

ص: 178

شريف و از لحاظ نسب شريفترين قريش و ثروتمندترين آنها بود.

همه قوم او آرزوي ازدواج با او را داشتند، ولي نتوانستند (1).

21 - سنيّه قَرّاعه گفته است:

خديجه سرور قريش و ثروتمند چشمگير آنها بود و منزلتي والا و نسبي عالي داشت و او گفته است:

خديجه آن زني نبود كه اين آرزوي محمّد امين صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را به زودي برآورده كند.

زيرا خداوند متعال او را خواسته بود و مقدر كرده بود و خديجه از مدتها پيش در علم او بوده است و گفته است:

تاريخ در مقابل عظمت ام المؤمنين خديجه، سر فرود مي آورد و در برابرش متواضعانه و دست بسته مي ايستد. نمي داند اين بانو را در كدام شناسنامه بزرگان ثبت نمايد (2).

22 - قدريه حسين گفته است:

سرور زنان، خديجه كبري نمونه اي از پاكترين و باشكوهترين و والامقام ترين نمونه هاي زنان اسلام است (3).