ويح ابن آدم ما أغفله ، و عن رشده ما أذهله 10093 .

3- ويح ابن آدم ، أسير الجوع ، صريع الشّبع ، غرض الآفات ، خليفة الأموات 10096 .

نيكوئى است .

5- ايثار شريفترين جود و بخشش است .

6- ايثار برترين احسان است .

7- ايثار برترين صفات نيك است .

8- جود و بخشش با احتياج ، برترين عبادت و نيكوتر يا بزرگترين سيادت و بزرگى است .

9- ايثار بالاترين مرتبه هاى شرافت و افزونترين خصلت هاست .

10- الإيثار أحسن الإحسان و أعلى مراتب الإيمان 1705 .

11- الإيثار سجيّة الأبرار ، و شيمة الأخيار 2208 .

12- أفضل السّخاء الإيثار 2888 .

13- أحسن الكرم الإيثار 2914 .

14- بالإيثار يسترقّ الأحرار 4187 .

15- بالإيثار يستحقّ اسم الكرم 4253 .

16- بالإيثار على نفسك تملك الرّقاب 4293 .

17- خير المكارم الإيثار 4953 .

18- عند الإيثار على النّفس تتبيّن جواهر الكرماء 6226 .

19- غاية المكارم الإيثار 6361 . 10- ديگران را بر خود مقدم داشتن بهترين نيكوئى ، و بلندترين پايه هاى ايمان است .

11- ايثار خوى نيكو كاران و شيوه افراد نيك است .

12- افزونترين بخشش ايثار است .

13- نيكوترين بزرگى ، ديگران را بر خود مقدم داشتن است .

14- بواسطه جود و بخشش آزادگان به بندگى كشيده خواهند شد .

15- بسبب ايثار استحقاق نام كرم حاصل مى گردد ، ( يعنى بكسى بايد كريم گفت كه ايثارگر باشد ) .

16- بواسطه ايثار و برگزيدن ديگران بر نفس خود ، گردنها را مالك مى شوى ، ( يعنى فرمانفرما خواهى شد و ديگران مطيع تو خواهند گرديد ) .

17- بهترين بزرگى و جوانمردى ، ديگران را بر خود برگزيدن است .

18- هنگام برگزيدن ديگران بر خود ، گوهرهاى كريمان آشكار مى گردد .

19- نهايت بزرگى ، ديگران را بر خود ترجيح دادن است .

20- كفى بالإيثار مكرمة 7047 .

21- من آثر على نفسه بالغ في

المروءة 8225 .

22- من آثر على نفسه استحقّ اسم الفضيلة 8845 .

23- من آثرك بنشبه فقد اختارك على نفسه 9172 .

24- من شيم الأبرار حمل النّفوس على الإيثار 9350 .

25- من أحسن الإحسان الإيثار 9386 .

26- من أفضل الاختيار التّحلّي بالإيثار 436 .

27- لا تكمل المكارم إلّا بالعفاف و الإيثار 10745 . 20- براى بزرگوارى ايثار كفايت ميكند .

21- هر كه ديگران را بر نفس خود مقدم دارد ، در جوانمردى بكمال رسيده است .

22- هر كه بر نفس خود ايثار نمايد ، مستحق نام فضيلت مى شود و به او صاحب فضيلت و برترى گويند .

23- كسى كه تو را بر مال و عقار خود مقدم دارد ، يا در چيزى كه خلاصى از آن نباشد ، براى رفاه حال تو خود را در بلاء دچار سازد پس در حقيقت تو را بر نفس خود برگزيده است .

24- از خصلت هاى نيكو كاران ، وادار نمودن نفسهاست بر بخشش ، و تقدم ديگران است بر خويشتن .

25- از نيكوترين نيكوئى ها ، ترجيح ديگران است بر خود .

26- از افزونترين برگزيدن ، زينت يافتن به ايثار است .

27- بزرگواريها بكمال نخواهد رسيد ، مگر با پارسائى و ايثار .

الآمال 6686 . مرگ 1- مرگ حتمى ، و روزى قسمت شده است ، پس البته كندى آن فردى از شما را محزون نسازد ، زيرا حرص ، آن را پيش نينداخته ، و عفت و پاكدامنى آن واپس نمى اندازد ، و فرد با ايمان به تحمل كردن سزاوارتر است .

2- راست ترين چيز مرگ است .

3- نزديكترين چيز مرگ است ( نزديكتر بودن آن از جهت حتمى رسيدن آنست ، گر چه مدّت رسيدن آن طولانى باشد ، چنانكه در آرزو كه آدمى به آن نمى رسد تعبير بدورى از آن مى شود .

4- راستى اجل يا اجل صادق بيان يا رسوا مى كند كذب اميد يا اميد دروغ را ( يعنى بطلان آن را ظاهر مى سازد ) .

5- در هر نگاه كردنى اجلى است ( پس بايد در تدارك توشه آن پرداخت ) .

6- در حقيقت از دلهاى شما ياد مرگ ها پنهان شده ، و دروغهاى اميدها شما را حاضر گشته است .

7- قد ذهب عن قلوبكم صدق الأجل ، و غلبكم غرور الأمل 6687 .

8- من راقب أجله اغتنم مهله 8443 .

9- من دنى منه أجله لم تعنه ( لم تغنه ) حيله 8829 .

10- من الآجال انقضاء السّاعات 9249 .

11- ما عسى أن يكون بقاء من له يوم لا يعدوه و طالب حثيث من أجله يحدوه 9696 .

12- عند حضور الآجال ، تظهر خيبة الآمال 6208 .

13- عند هجوم الآجال تفتضح الأماني و الآمال 6209 .

14- كلّ آت قريب 6856 . 7- در حقيقت از دلهاى شما راستى مرگ رفته ، و بر شما فريب اميد غلبه كرد است .

8- هر كه مراقب و نگهبان

اجل خود باشد ، مهلت و فرصت را غنيمت شمرد .

9- هر كه مرگش نزديك گردد ( و مدت عمرش بسر آيد ) چاره هايش او را بى نياز ننموده و يا يارى نخواهد نمود ( بنا بر اين هر چه بكوشد بيفائده است ) .

10- از جمله اجلهاست گذشتن ساعت ها ( كه از عمر مى گذرد و آدمى بايد قدر آن را بداند ) .

11- چه نزديك است بقاء كسى كه براى او روزيست كه از آن درنگذرد ، و خواهنده شتابان از اجلش كه او را بخواند ، ( يعنى مرگ سريع و حتمى است كه امكان دارد روزى كه انسان در آنست آخر عمر او باشد ) .

12- هنگام فرا رسيدن اجلها ، زيان و يا نوميدى اميدها آشكار مى گردد .

13- هنگام در آمدن اجلها ، آرزوها و اميدها رسوا مى گردد .

14- هر آينده اى ( مانند مرگ و قيامت ) نزديك است .

15- كم من مسوّف بالعمل حتّى هجم عليه الأجل 6954 .

16- كفى بالأجل حارسا 7030 .

17- لكلّ أجل كتاب 7267 .

18- الأجل يصرع 146 .

19- الرّحيل و شيك 149 .

20- الأجل جنّة 161 .

21- الأجل حصن حصين 494 .

22- الآجال تقطع الآمال 578 .

23- الأجل يفضح الأمل 637 . 15- بسا از كسى كه عمل را تأخير انداخته تا بر او اجل وارد شده است ( و بالأخره نتوانسته بواسطه پس انداختن و آمدن أجل عمل را انجام دهد ) .

16- اجل براى نگهبانى ( انسان ) كفايت مى كند ( يعنى تا مرگ انسان نرسد و مدت عمر بسر نيايد محال است كه رشته عمر كسى بگسلد ) .

17- براى هر اجلى

نوشته اى باشد ( در لوح محفوظ يا غير آن ) .

18- مرگ بر زمين مى زند .

19- كوچ و روانه شدن بسوى آخرت شتابانست .

20- اجل و رسيدن وقت مرگ سپر ( يا بهشت ) است ( البته براى كسانى كه اهل بهشتند ) .

21- مدت عمر حصاريست محكم ( چنانكه شاعر گويد :

اگر تيغ عالم بجنبد ز جاى

نبرّد رگى تا نخواهد خداى )

22- اجلها اميدها را قطع ميكند .

23- رسيدن مرگ اميد را رسوا ميكند ( و روشن مى سازد كه همه آرزوها پوچ بوده است ) .

24- الأجل حصاد الأمل 638 .

25- إذا حضرت الآجال افتضحت الآمال 4007 .

26- إذا بلغتم نهاية الآمال فاذكروا بغتات الآجال 4008 .

27- آفة الآمال حضور الآجال 3959 .

28- آفة الأمل الأجل 3970 .

29- سوف يأتيك أجلك فأجمل في الطّلب 5585 .

30- سابقوا الأجل فإنّ النّاس يوشك أن ينقطع بهم الأمل فيرهقهم الأجل 5643 .

31- سابقوا الأجل ، و أحسنوا العمل ، تسعدوا بالمهل 5644 . 24- اجل درو اميد است ( يعنى قطع مى نمايد ) .

25- هنگامى كه اجلها فرا رسد اميدها رسوا گردد .

26- هرگاه بنهايت اميدها رسيديد بياد آوريد ناگاه رسيدن هاى اجل ها را ( كه پس از آن بسر بلندى و سركشى اقدام نخواهيد كرد ) .

27- آفت و فساد اميدها فرا رسيدن اجل هاست .

28- آفت اميد اجل است .

29- بزودى اجل تو مى آيد ، پس در طلب ( دنيا يا روزى يا سعادت ) نيكوئى را بكار بر .

30- بر اجل ( مرگ ) در عمل پيشى گيريد ، زيرا كه مرگ از مردم دور نبوده ، نزديك است اميد از آنها منقطع شود ، پس

مرگ آنان را فروگيرد يا لاحق شود و برايشان اميدى باقى نماند .

31- بر مرگ پيشى گيريد ، و عمل را نيكو نمائيد ، تا آنكه در پيش افتادن در خير نيكبخت شويد ، يا سودمند گرديد .

32- كلّما قاربت أجلا فأحسن عملا 7195 .

33- لكلّ أجل حضور 7267 .

34- لكلّ امرء يوم لا يعدوه 7307 .

35- لكلّ أحد سائق من أجله يحدوه 7308 .

36- لو ظهرت الآجال لا فتضحت الآمال 7177 .

37- لو رأيتم الأجل و مسيره لأبغضتم الأمل و غروره 7184 .

38- لو فكّرتم في قرب الأجل و حضوره لأمرّ عندكم حلو العيش و سروره 7185 .

39- من راقب أجله قصّر أمله 7944 . 32- هر چه باجل نزديك مى شوى پس عمل را نيكو نما .

33- براى هر اجلى حضورى است ( يعنى آخر در رسد نبايد از آن غافل ماند ) .

34- براى هر مردى ( و آدمى ) روزيست كه از آن تجاوز نمى كند ( يعنى مدتى دارد كه نه جلو افتد و نه عقب ) .

35- براى هر كسى كشنده ايست از قبيل اجلش كه او را مى كشاند و يا براى او حدى مى خواند ( آدمى را تشبيه بشتر كرده كه شتربان براى سرعت او آواز مى خواند ) .

36- اگر اجلها آشكار مى شدند اميدها رسوا مى گرديدند ، ( يعنى معلوم مى شد كه همه بر باطل بودند ) .

37- اگر شما اجل و مسير آن را مى ديديد ، هر آينه اميد و فريب آن را دشمن مى داشتيد .

38- اگر شما در نزديكى اجل ( مرگ ) و حاضر شدن آن انديشه مى كرديد ، هر آينه در نزد شما شيرينى زندگانى و

شادمانى آن تلخ مى گرديد .

39- هر كه مراقب اجلش باشد ، اميدش را كوتاه گرداند .

40- من استقصر بقائه و أجله قصر رجاؤه و أمله 8821 .

41- من جرى في عنان أمله عثر بأجله 8822 .

42- ما أقرب الأجل من الأمل 9491 .

43- ما أقطع ( أقرب ) الأجل للأمل 9493 .

44- ما أنزل الموت منزله من عدّ غدا من أجله 9630 .

45- نعم الدّواء الأجل 9905 .

46- نفس المرء خطاه إلى أجله 9955 .

47- لا جنّة أوقى من الأجل 10613 .

48- لا شي ء أصدق من الأجل 10648 . 40- هر كه بقاء و مدت عمر خود را كم شمارد ، اميد و آرزوى او كوتاه باشد .

41- كسى كه در جلو اميد خود روان گردد به اجلش برو در افتد .

42- چه نزديك كرده است اجل را باميد .

43- چه برنده كرده اجل را از براى اميد .

44- مرگ را در جايگاه خود فرود نياورده كسى كه فردايش را از اجل خود به حساب آورد ، ( يعنى انسان بايد هر لحظه منتظر مرگ باشد ، و يك لحظه اطمينان به نيامدن آن كمال نادانى است ، بنا بر اين بايد مستعد براى آن بود ) .

45- خوب دوائى است مرگ ( راستى مرگ براى افراد صالح مبتلا بالاترين دواء است ) .

46- نفس هاى مرد گامهاى اوست بسوى مرگش ( يعنى هر نفسى كه مى كشد يك گام به مرگ نزديك تر مى شود ) .

47- هيچ سپرى نگهدارنده تر از اجل نيست .

48- هيچ چيزى راست تر از اجل و مرگ نيست .

49- إنّكم حصائد الآجال و أغراض الحمام 3822 .

50- رحم اللّه امرأ علم أنّ نفسه خطاه

إلى أجله ، فبادر عمله ، و قصّر أمله 5214 .

51- رحم اللّه امرأ بادر الأجل ، و أكذب الأمل ، و أخلص العمل 5216 .

52- ربّ أجل تحت أمل 5296 .

53- مع السّاعات تفنى الآجال 9738 .

54- إنّ علىّ من أجلي جنّة حصينة ، فإذا جاء يومي انفرجت عنّي و أسلمتني ، فحينئذ لا يطيش السّهم و لا يبرء الكلم 3701 . 49- براستى كه شما درو كرده هاى اجلها ، و نشانه هاى مرگيد ، ( تا كى شود تركش مرگ شما را بخاك سياه بنشاند ) .

50- خداوند رحمت كند مردى را كه بداند نفس كشيدن او گامهاى اوست بسوى مرگش ، پس در عملش پيشى گرفته ، و اميد و آرزوى خويش را كوتاه سازد .

51- خداوند رحمت كند مردى را كه بر مرگ پيشى گرفته ، و اميد و آرزو را دروغ پنداشته ، و عمل را خالص گرداند .

52- بسا اجلى كه در تحت اميدى باشد ( يعنى در عقب آن اميد مرگ باشد ، بنا بر اين نبايد به اميد مسرور بود ) .

53- با گذشت ساعت ها مدت هاى عمر سپرى مى شود ( پس بايد قدر عمر را دانست ) .

54- براستى كه بر من از اجل و مدت عمر من سپرى است محكم ( كه رشته باريك عمر مرا تيغ عالمى نتوان بريد ) پس هرگاه روز من بسر آيد و اجلم فرا رسد از من گشوده شده و مرا وا مى گذارد ، پس در آن هنگام تير از نشانه منحرف نگشته و زخم خوب نمى شود .

1484 .

3- الرّابح من باع العاجلة بالآجلة 1488 .

4- المال و البنون زينة الحيوة الدّنيا ، و العمل الصّالح حرث الآخرة 1841 .

5- أحوال الدّنيا تتبع الاتّفاق و أحوال الآخرة تتبع الاستحقاق 2036 .

6- إنّ أمامك عقبة كؤودا ، المخفّ فيها أحسن حالا من المثقل ، و المبطئ عليها أقبح أمرا من المسرع ، إنّ مهبطها بك لا محالة على جنّة أو نار 3588 . آخرت 1- آخرت پيروزى نيكبختان است .

2- اشتغال تو به اصلاح آخرت خود ، تو را از عذاب آتش نجات مى بخشد .

3- سودمند كسى است كه دنيا را به آخرت بفروشد .

4- مال و پسران و يا فرزندان زينت زندگانى دنيايند ، و عمل شايسته كشته آخرت است .

5- حالات دنيا و چگونگى آن تابع اتفاق بوده ( اهليت و استحقاق در آن ملاحظه نگشته ) و احوال آخرت به دنبال استحقاق خواهد بود .

6- براستى كه در پيش و جلو تو عقبه سختى است كه حال سبكبار در آن از گرانبار نيكوتر ، و آهسته و كند رو بر آن از تندرو به حسب كار زشت تر مى باشد ، بدرستى كه محل فرود آوردن آن يا تو را بر بهشت وارد ساخته يا جهنّم .

7- إنّ الغاية القيامة ، و كفى بذلك واعظا لمن عقل ، و معتبرا لمن جهل ، و بعد ذلك ما تعلمون من هول المطّلع ، و روعات الفزع ، و استكاك الأسماع ، و اختلاف الأضلاع ، و ضيق الأرماس ، و شدّة الأبلاس 3630 .

8- إن رغبتم في الفوز و كرامة الآخرة فخذوا في الفناء للبقاء 3746 .

9- إنّك في سبيل من كان قبلك

، فاجعل جدّك لآخرتك ، و لا تكترث بعمل الدّنيا 3786 .

10- إنّك مخلوق للآخرة فاعمل لها 3810 .

11- إنّك إن عملت للآخرة فاز قدحك 3816 . 7- براستى كه سر انجام كار قيامت بوده ، و چنين امرى براى كسى كه عاقل و دانا باشد كفايت ميكند از نظر واعظ و پند دهنده ، و محل عبرت گرفتن است براى كسى كه جاهل باشد ، و ( كفايت مى كند ) بعد از اين آنچه مى دانيد از هول مطلع ، و انواع دهشت هاى ترس ، و كر شدن گوشها ، و تردد پهلوها و اضطراب و طپيدن آنها و تنگى قبرها ، و سختى نوميدى و يا اندوه و شكستگى ( پوشيده نماند كه ممكن است مراد از «بعد ذلك ما تعلمون» علم تفصيلى نسبت به قيامت باشد ، و يا مراد از قيامت مرگ بوده و يا حساب ترتيب در بيان است يعنى بدانيد سر انجام كار شما قيامت است كه به همين زودى خواهيد فهميد ) .

8- اگر به پيروزى و گرامى بودن آخرت راغب هستيد ، پس از عالم فنا براى جهان باقى برگيريد .

9- براستى كه تو در طريق كسى هستى كه پيش از تو بوده ( يعنى تو هم خواهى رفت ) ، پس جدّيت خود را براى آخرت خويش قرار ده ، و بكار دنيا اهتمام مورز .

10- براستى كه تو براى آخرت آفريده شده اى ، پس عمل كن براى آن .

11- براستى اگر تو براى آخرت كار كنى تير تو پيروزى يابد ( يعنى بمقصد خواهى رسيد چنانكه تير بنشانه اصابت خواهد كرد ) .

12- إنّكم إلى الآخرة

صائرون و على اللّه معروضون 3821 .

13- حلاوة الآخرة تذهب مضاضة شقاء الدّنيا 4880 .

14- حصّلوا الآخرة بترك الدّنيا ، و لا تحصّلوا بترك الدّين الدّنيا 4916 .

15- الآخرة أبد 4 .

16- طوبى لمن ذكر المعاد فأحسن 5980 .

17- طالب الآخرة يدرك منها أمله و يأتيه من الدّنيا ما قدّر له 6014 .

18- عليك بالجدّ و الاجتهاد في إصلاح المعاد 6135 .

19- عجبت لمن أنكر النشأة الاخرى و هو يرى النّشأة الاولى 6250 .

20- غاية الآخرة البقاء 6353 . 12- براستى كه شما بسوى آخرت اقبال كننده و گرونده مى باشيد و بر خدا عرضه مى شويد .

13- شيرينى آخرت درد بدبختى دنيا را مى برد .

14- آخرت را به ترك دنيا تحصيل نموده ، و دنيا را به ترك دين تحصيل نكنيد .

15- آخرت هميشگى است .

16- خوشا بحال كسى كه ياد كند روز بازگشت را پس احسان كند .

17- طلب كننده آخرت اميد خود را از آن دريافت ميكند ، و آنچه از دنيا براى او تقدير گشته او را خواهد رسيد .

18- بر تو باد به كوشش و اجتهاد ( بذل جهد ) در اصلاح روز باز گشت .

19- تعجب مى كنم از كسى كه زندگانى ديگر ( معاد ) را انكار مى كند در صورتى كه زندگانى اول ( دنيا ) را مى بيند ( يعنى كسى كه مى بيند خداوند جهان عالم را از كتم عدم بوجود آورده ، نبايد در باب معاد كه عدمى در آن تصور نمى شود ، بلكه تبديل و تغيير و حالى بحالى است استبعاد نموده و انكار كند ) .

20- غرض از آخرت پاينده بودن آنست .

21- في الآخرة حساب و لا

عمل 6495 .

22- كونوا من أبناء الآخرة و لا تكونوا من أبناء الدّنيا فإنّ كلّ ولد سيلحق بامّه يوم القيمة 7194 .

23- من عمل للمعاد ظفر بالسّداد 8044 .

24- من عمر آخرته بلغ آماله 8348 .

25- من ابتاع آخرته بدنياه ربحهما 8236 .

26- من عمر دار إقامته فهو العاقل 8298 .

27- من أيقن بالآخرة أعرض عن الدّنيا 8421 .

28- من أصلح المعاد ظفر بالسّداد 8368 .

29- من أيقن بالآخرة لم يحرص على الدّنيا 8256 .

30- من حرص على الآخرة ملك 8441 . 21- در آخرت حساب بوده و عملى نيست .

22- از فرزندان آخرت باشيد ، و از فرزندان دنيا نباشيد ، زيرا هر فرزندى بزودى در روز قيامت به مادر خود ملحق خواهد شد .

23- هر كه براى روز باز گشت عمل كند ، به پيروزى دست يابد .

24- كسى كه آخرت خود را آباد سازد ، باميدهاى خود برسد .

25- هر كه آخرت خود را به دنياى خود بخرد ، در هر دو سود نموده است .

26- كسى كه سراى اقامت خود را آباد سازد پس او عاقل است .

27- كسى كه به آخرت يقين كند از دنيا رو گردانده و اعراض نمايد .

28- كسى كه اصلاح معاد نمايد به راه درست پيروزى يافته است .

29- هر كه به آخرت يقين كند بر دنيا حريص نخواهد بود .

30- هر كه بر آخرت حريص باشد مالك ( نفس يا سعادت ) خواهد بود .

31- لكل شي ء من الآخرة خلود و بقاء 7298 .

32- ليس عن الآخرة عوض ، و ليست الدّنيا للنّفس بثمن 7502 .

33- ليس بمؤمن من لم يهتمّ بإصلاح معاده 7531 .

34-

من رغب في نعيم الآخرة قنع بيسير الدّنيا 8507 .

35- من أخسر ممّن تعوّض عن الآخرة بالدنيا 8509 .

36- من جعل كلّ همّه لآخرته ظفر بالمأمول 8512 .

37- من سعى لدار إقامته خلص عمله و كثر و جله 8599 .

38- من أيقن بالآخرة سلا عن الدّنيا 8665 .

39- من أكثر من ذكر الآخرة قلّت معصيته 8769 .

40- من أصلح أمر آخرته ، أصلح اللّه له أمر دنياه 8857 . 31- براى هر چيزى از آخرت پايندگى و بقاء است .

32- از آخرت عوضى نبوده ، و دنيا براى نفس بهائى نيست .

33- مؤمن نيست كسى كه به اصلاح روز بازگشت خود اهتمام نورزيده است .

34- كسى كه به نعمت آخرت رغبت دارد به اندك دنيا قناعت خواهد نمود .

35- كيست زيانكارتر از كسى كه دنيا را به عوض از آخرت گيرد .

36- هر كه همه همّ و تلاش خود را براى آخرتش قرار دهد به اميدى كه داشته پيروزى يابد .

37- هر كه از براى سراى اقامت خود كوشش نمايد عملش خالص گرديده و خوف و ترس او بسيار باشد .

38- كسى كه بآخرت يقين داشته باشد از دنيا غافل گردد .

39- كسى كه بسيار در ياد آخرت باشد گناه او كم خواهد بود .

40- كسى كه كار آخرت خود را اصلاح نمايد خداوند امر دنيايش را اصلاح

41- من كانت الآخرة همّته بلغ من الخير غاية امنيّته 8902 .

42- من لم يعمل للآخرة لم ينل أمله 8994 .

43- من كان فيه ثلاث سلمت له الدّنيا و الآخرة : يأمر بالمعروف و يأتمر به ، و ينهى عن المنكر و ينتهي عنه ، و يحافظ

على حدود اللّه جلّ و علا 9076 .

44- ما أخسر من ليس له في الآخرة نصيب 9625 .

45- مرارة الدّنيا حلاوة الآخرة 9793 .

46- ما المغرور الّذي ظفر من الدّنيا بأدنى سهمته ( بأعلى همّته ) كالآخر الّذي ظفر من الآخرة بأعلى همّته ( بأدنى سهمته ) 9686 .

47- نال المنى من عمل لدار البقاء 9951 . خواهد نمود .

41- كسى كه آخرت عزم و همت اوست از خير به نهايت اميد خود خواهد رسيد .

42- كسى كه براى آخرت عمل ننموده به اميد خود نرسيده است .

43- كسى كه در وجود او سه چيز باشد براى او دنيا و آخرت سالم خواهد ماند : امر بمعروف كند و خود به آن امر پذير شود ، و نهى از منكر نمايد و خود از آن باز ايستد ، و بر حدود و مقررات خدا جلّ و علا محافظت نمايد .

44- چه زيانكار است كسى كه براى او در آخرت بهره اى نيست .

45- تلخى دنيا شيرينى آخرت است .

46- فريب خورده اى كه از دنيا به كمترين حصه ( يا به بالاترين همّت ) خود پيروزى يافته ، مانند ديگرى كه به بالاترين همّت ( يا به كمترين حصّه ) خود از آخرت ظفر يافته است نخواهد بود .

47- به اميدها رسيده كسى كه براى سراى پاينده عمل كرده باشد .

48- لا تبيعوا الآخرة بالدّنيا ، و لا تستبدلوا الفناء بالبقاء 10335 .

49- لا يشغلنّك عن العمل للآخرة شغل فإنّ المدّة قصيرة 10286 .

بترك ما يشتهي من الدّنيا 10822 .

53- ينبغي لمن أيقن ببقاء الآخرة و دوامها أن يعمل لها 10934 .

54- لا يترك النّاس شيئا من دنياهم لإصلاح آخرتهم إلّا عوّضهم اللّه سبحانه خيرا منه 10830 .

55- ارغبوا فيما وعد اللّه المتّقين ، فإنّ أصدق الوعد ميعاده 2514 . 48- آخرت را به دنيا نفروشيد ، و فنا ( دنيا ) را عوض بقاء ( آخرت ) مگيريد .

49- البتّه مشغول نسازد تو را از عمل براى آخرت هيچ شغلى زيرا كه مدّت كوتاه است .

50- آخرت و دنيا جمع نخواهند شد .

51- فنا و بقاء جمع نمى شوند .

52- هيچكس آنچه را كه از آخرت اراده دارد در نمى يابد مگر به ترك آنچه مى خواهد .

53- براى كسى كه يقين به بقاء آخرت و پايندگى آن دارد سزاوار است كه براى آن عمل نمايد .

54- مردم چيزى را از دنيايشان براى اصلاح امر آخرت خود ترك نمى كنند ، مگر آنكه خداوند سبحان بهتر از آن را به آنها عوض خواهد داد .

55- در آنچه خداوند به متقين وعده داده رغبت نمائيد ، زيرا راست ترين وعده ، وعده اوست .

56- إنّ غدا من اليوم قريب ، يذهب اليوم بما فيه ، و يأتي الغد لا حقا به 3503 .

57- إنّ الغاية أمامكم ، و إنّ السّاعة ورائكم تحدوكم 3508 .

58- إنّ لكم نهاية فانتهوا إلى نهايتكم ، و إنّ لكم علما فانتهوا بعلمكم 3509 .

59- إنّ المرء قد يسرّه درك ما لم يكن ليفوته ، و يسوءه فوت ما لم يكن ليدركه ، فليكن سرورك بما نلت من آخرتك ، و ليكن أسفك على ما فاتك منها ، و

ليكن همّك لما بعد الموت 3586 .

60- اجعل همّك لآخرتك ، و حزنك على نفسك ، فكم من حزين وفد 56- براستى كه فرداى ( قيامت يا مرگ ) به امروز نزديك است ، امروز با آنچه در آنست مى رود ، و فردا به دنبال آن خواهد آمد ( پس بايد براى آن آماده شد هر چند به نظر دور است بلا فاصله مى آيد ) .

57- براستى كه انجام كار پيش روى شما ، و همانا قيامت پشت سر شما يا پيش روى شماست كه ميراند و مى كشاند شما را .

58- براستى كه براى شما نهايتى است ( نعمتهاى بهشت و خوشنودى الهى ) پس بسوى آن برسيد و به درستى كه براى شما راهنمائى است ( كه چگونه به هدف برسيد ) پس خود را به راهنماى خود برسانيد ( به اين معنى كه خداوند خاندان محمّد و آل- عليهم السلام- را رهبران و راهنمايان شما قرار داده خود را به آنان برسانيد ) .

59- براستى كه مرد گاهى چنين است كه يافتن چيزى كه بنا نبوده از او فوت شود او را شاد گردانده ، و فوت چيزى كه بنا نيست كه آن را بيابد او را غمگين مى سازد ، پس بايد خوشحالى تو نسبت به چيزى باشد كه از آخرت خود به آن مى رسى ، و بايد أسف و غم تو بر چيزى باشد كه از آخرت تو از دستت مى رود ، و بايد كه اندوه تو براى بعد از مرگت باشد .

60- همّ و غم خود را براى آخرت خويش ، و اندوه خويشتن را بر نفس خود

به حزنه على سرور

الأبد ، و كم من مهموم أدرك أمله 2453 .

61- استعدّوا ليوم تشخص فيه الأبصار و تتدلّه لهوله العقول و تتبلّد البصائر 2573 .

62- احذروا يوما تفحص فيه الأعمال ، و تكثر فيه الزّلزال ، و تشيب فيه الأطفال 2629 .

63- إيّاك أن تخدع عن دار القرار ، و محلّ الطّيّبين الأخيار ، و الأولياء الأبرار الّتي نطق القرآن بوصفها ، و أثنى على أهلها ، و دلّك اللّه سبحانه عليها و دعاك إليها 2734 .

64- ألا متزوّد لآخرته قبل ازوف رحلته 2755 .

65- الآخرة دار مستقرّكم ، فجهّزوا إليها ما يبقى لكم 2050 . قرار ده ، چه بسا اندوهناكى كه اندوهش او را بر خوشحالى هميشگى فرود آورد ، و غمناكى كه اميد خود را در يابد ( در صورتى كه براى آخرت باشد ) .

61- براى روزى آماده شويد كه بلند و يا گشوده مى شود در آن چشمها و مدهوش مى گردد در آن عقلها و در آن كند مى شود بينائيها .

62- از روزى بر حذر باشيد كه كردارها در آن جستجو مى شود ، و زلزله در آن بسيار ، و كودكان در آن پير مى گردند .

63- دورى كن از اين كه فريب خورى نسبت به دار القرار ، و محل پاكيزگان برگزيده ، و دوستان نيكو ، خانه اى كه قرآن در وصف آن سخن گفته ، و بر اهل آن ثنا نموده ، و خداوند سبحان شما را بر آن راهنمائى نموده ، و بسوى آن شما را دعوت كرده است .

64- آيا توشه برگيرنده اى براى آخرت خود نيست پيش از نزديك شدن كوچ كردن او از دنيا .

65- آخرت خانه قرار

شماست ، پس بسوى آن چيزى را كه براى شما باقى

66- اجعل همّك و جدّك لآخرتك 2288 .

67- اجعل همّك لمعادك تصلح 2308 .

68- استفرغ جهدك لمعادك تصلح مثواك ، و لا تبع آخرتك بدنياك 2411 .

69- اجعل جدّك لإعداد الجواب ليوم المسألة ( المسائلة ) و الحساب 2436 .

70- أوفر النّاس حظّا من الآخرة أقلّهم حظّا من الدّنيا 3222 .

71- إنّي آمركم بحسن الاستعداد و الإكثار من الزّاد ليوم تقدمون على ما تقدّمون ، و تندمون على ما تخلّفون ، و تجزون بما كنتم تسلّفون 3784 .

72- إذا أعرضت عن دار الفناء ، و تولّهت بدار البقاء ، فقد فاز قدحك ، مى ماند فراهم سازيد .

66- اندوه و كوشش خود را براى آخرت خود قرار ده .

67- اهتمام خود را براى روز بازگشتت ( آخرت ) قرار ده تا اصلاح شوى .

68- تمام كوشش خويش را براى روز بازگشت خود بذل طاقت كن تا جايگاه خود را اصلاح نمائى ، و آخرت خود را به دنيايت مفروش .

69- كوششت را از براى آماده كردن جواب براى روز پرسش و حساب قرار ده .

70- و افرترين مردم به حسب بهره از آخرت كمترين آنهاست از نظر بهره از دنيا .

71- براستى كه من شما را به حسن استعداد ( يعنى به نيكوئى آمادگى ) و توشه بسيار براى روزى كه شما بر آنچه از پيش فرستاده ايد وارد گشته ، و بر آنچه پس انداختيد پشيمان گرديده ، و به آنچه پيش مى اندازيد پاداش داده مى شويد فرمان مى دهم .

72- هر گاه از دنيا روگردانى ، و به سراى هميشگى ( آخرت ) رو آورى و

شيفته

و فتحت لك أبواب النّجاح ، و ظفرت بالفلاح 4140 .

73- ثواب الآخرة ينسي مشقّة الدّنيا 4692 .

74- خذ ممّا لا يبقى لك و لا تبقى له لما لا تفارقه و لا يفارقك 5094 .

75- خذ من صالح العمل ، و خالل خير خليل ، فإنّ للمرء ما اكتسب ، و هو في الآخرة مع من أحبّ 5096 .

76- دار البقاء محلّ الصّدّيقين و موطن الأبرار و الصّالحين 5126 .

77- ذكر الآخرة دواء و شفاء 5175 .

78- رحم اللّه امرء أخذ من حيوة لموت ، و من فناء لبقاء ، و من ذاهب گردى ، در حقيقت تير پيروزى را كه به نامت نوشته شده به دست آورده ( يعنى گل را زدى و خط اعلى را تحصيل نمودى ، و درهاى پيروزى و ظفر به روى تو باز شده ، و به رستگارى رسيدى ) .

73- پاداش آخرت مشقت دنيا را فراموش مى گرداند ، و از ياد مى برد ( يعنى كسى كه ثواب آخرت را در نظر آورد زحمت و مشقت دنيا در نزد او چيزى به حساب نيامده ، همه را به دست فراموشى بسپارد ) .

74- از آنچه براى تو باقى نمى ماند و تو براى آن باقى نمى مانى براى آنچه تو از آن جدا شده و آن از تو جدا نمى شود فرا گير .

75- از عمل خوب و شايسته فراگير ، و با بهترين دوست دوستى نما زيرا كه براى آدمى و براى مرد است آنچه كه كسب كرده ، و او در آخرت با كسى است كه دوست داشته است .

76- خانه جاويد ( بهشت در آخرت ) جايگاه صدّيقين

( كسانى كه ملازم راستى اند ) و وطن نيكو كاران و صالحان است .

77- ياد آخرت دواء ( براى هر درد ) و شفاء ( براى هر بيمارى ) خواهد بود .

78- خداوند رحمت كند مردى را كه از زندگانى براى مرگ ، و از نيستى براى

لدائم 5220 .

79- عليك بالآخرة تأتك الدّنيا صاغرة 6080 .

80- و كلّ شي ء من الآخرة عيانه أعظم من سماعه ، ( فليكفكم من العيان السّماع و من الغيب الخبر ) 6907 .

81- كيف يعمل للآخرة المشغول بالدّنيا 6976 .

82- إنّكم إلى عمارة دار البقاء أحوج منكم إلى عمارة دار الفناء 3832 .

83- إنّكم إنّما خلقتم للآخرة لا للدّنيا ، و للبقاء لا للفناء 3843 . هستى ، و از رونده اى براى پاينده اى فرا گيرد .

79- بر تو باد به آخرت و ملازم آن باش تا دنيا خوار و ذليل بسوى تو آيد ( يعنى بدون زحمت در اختيارت قرار خواهد گرفت ) .

80- ( اين تتمه كلامى است كه حضرت در تقوا فرموده چنانكه در خطبه 113 نهج البلاغه است ) هر چيزى از آخرت ديدنش بزرگتر از شنيدنش مى باشد ( براى اين كه بشر ديدنيهايش را نديده و تنها شنيدنى است بخلاف دنيا كه ديدنيهايش كوچكتر از شنيدنى هايش مى باشد و چون بيند آن را همراه با رنج و اندوه خواهد ديد ) پس بايد كه شما را كافى باشد از آنچه ديده مى شود شنيدن ( بلكه كمتر و پست تر ) و از غيب ( آخرت ) خبر ( بلكه زيادتر از آنچه مى پنداريد ) .

81- چگونه براى آخرت عمل مى نمايد كسى كه به دنيا اشتغال دارد .

82-

براستى كه شما به آباد كردن سراى آخرت و هميشگى محتاج تريد تا آباد ساختن خانه ناپايدار دنيا .

83- بدرستى كه شما جز اين نيست كه براى آخرت آفريده شده ايد نه براى دنيا و براى هميشگى نه براى فنا و نابودى .

84- إنّما خلقتم للبقاء لا للفناء ، و إنّكم في دار بلغة و منزل قلعة 3862 .

85- صلاح الآخرة رفض الدّنيا 5806 .

86- عجبت لمن عرف ربّه كيف لا يسعى لدار البقاء 6265 .

87- من أيقن بما يبقى زهد فيما يفنى 8422 .

88- من أحبّ الدّار الباقية لهى عن اللّذّات 8593 .

89- من أمّل ثواب الحسنى لم تنكد آماله 9020 .

90- أيسرّك أن تلقى اللّه غدا في القيامة و هو عليك راض غير غضبان كن في الدّنيا زاهدا ، و في الآخرة راغبا ، و عليك بالتّقوى و الصّدق ، فهما جماع الدّين ، و الزم أهل الحقّ ، و اعمل عملهم تكن منهم 2827 . 84- جز اين نيست كه شما براى باقى بودن آفريده شده ايد نه براى فانى شدن ، و براستى كه شما در خانه اى كه براى زندگانى بتوان به آن اكتفاء كرد ، و جايگاه عاريتى كه آن را وطن نتوان قرار داد مى باشيد .

85- صلاح آخرت ترك دنيا است .

86- شگفتم از كسى كه پروردگارش را مى شناسد چگونه براى سراى جاويد ( آخرت ) نمى كوشد .

87- هر كه به آن چه باقى خواهد ماند يقين كند در آنچه فانى شدنى است بى رغبت باشد .

88- هر كه سراى باقى را دوست دارد از لذتها اعراض كند .

89- هر كه اميدوار ثواب نيكوتر ( آخرت ) است اميدهايش دشوار نگردد

.

90- آيا ترا خوشنود مى گرداند اين كه خدا را فردا در قيامت ملاقات نمائى و او بر تو خوشنود باشد نه خشمناك در دنيا بى رغبت و نسبت بآخرت رغبت كننده باش ، و بر تو باد بتقوى و راستى ، زيرا كه آن دو جمع كننده دينند ، و از اهل حق جدا مشو و

91- ما ظفر بالآخرة من كانت الدّنيا مطلبه 9558 .

92- ما المغبوط الّذي فاز من دار البقاء ببغيته كالمغبون الّذي فاته النّعيم بسوء اختياره و شقاوته 9687 .

93- لا تكن ممّن يرجو الآخرة بغير عمل ، و يسوّف التّوبة بطول الأمل ، يقول في الدّنيا بقول الزّاهدين ، و يعمل فيها بعمل الرّاغبين 10404 .

94- لا ينعم بنعيم الآخرة إلّا من صبر على بلاء الدّنيا 10752 .

95- لا ينفع العمل للآخرة مع الرّغبة في الدّنيا 10829 .

96- لا يدرك أحد رفعة الآخرة إلّا بإخلاص العمل ، و تقصير الأمل ، و لزوم التّقوى 10864 . بعمل آنها عمل نما تا از آنان باشى .

91- به آخرت پيروز نگشته كسى كه دنيا مطلب و مقصود او باشد .

92- مغبوطى كه ( كسى كه بحال او مردم غبطه مى خورند و آرزوى حال او را دارند ) از سراى جاويد ( آخرت ) به مطلب خود پيروزى يافته مانند مغبونى كه نعمت ( اخروى ) به سبب بدى اختيار ( كه دنيا را برگزيده ) و بدبختى خود از دست داده نخواهد بود ( پس در مطالب اخروى بكوشيد و آخرت را بر دنيا برگزينيد ) .

93- از كسانى مباش كه بدون عمل اميد آخرت دارد و به درازى امل و آرزو توبه را

تأخير مى اندازد در دنيا به گفتار زهاد سخن مى گويد و در آن به عمل رغبت كنندگان عمل مى نمايد .

94- به نعمت آخرت انعام نمى شود مگر كسى كه بر بلاء دنيا صبر نمايد .

95- عمل براى آخرت سودى ندهد در صورتى كه نسبت به دنيا رغبت باشد .

96- احدى به بلندى مقام آخرت نخواهد رسيد مگر به خالص گردانيدن عمل ، و كوتاه نمودن اميد و آرزو ، و ملازمت تقوا ( و از آن جدا نشدن ) .

97- استحقّوا من اللّه ما أعدّ لكم بالتّنجّز لصدق ميعاده و الحذر من هول معاده 2515 .

پس آن را همرنگ خود گير ، تا وصله ناجور نگردد .

6- الرّفيق كالصّديق فاختره موافقا 1180 .

7- الغريب من ليس له حبيب 1204 .

8- إخوان الدّين أبقى مودّة 1360 .

9- أخ تستفيده خير من أخ تستزيده 1362 .

10- استفساد الصّديق من عدم التّوفيق 1479 .

11- الإخوان زينة في الرّخاء وعدّة في البلاء 1527 .

12- إخوان الدّنيا تنقطع مودّتهم لسرعة انقطاع أسبابها 1796 .

13- خير إخوانك من واساك بخيره و خير منه من أغناك عن غيره 5013 . 6- رفيق و يار بمنزله دوست است ، پس آنرا موافق برگزين .

7- غريب كسى است كه براى او دوستى نباشد .

8- برادرانى كه برادريشان از راه دين باشد از نظر دوستى پاينده تر مى باشند .

9- برادرى كه از او استفاده ( علمى ) كنى بهتر از برادرى است كه طلب زاد كنى از او ( يعنى سزاوار است آدمى با كسى رفيق شود كه باعث ترقى و كمال او گردد نه او از ايشان كسب كمال كند زيرا در اين صورت عمده نفع براى رفيق خواهد بود ) .

10- رنجانيدن دوست و او را تباه ساختن از عدم توفيق است .

11- برادران در حال فراخى زينت ، و در بلاء و سختى مهيّا و يار و مدد كارند .

12- برادران دنيا ( كه دوستى آنان بجهت غرضهاى دنيوى مى باشد ) دوستى آنها با سرعت بريده شدن اسباب آن ، بريده خواهد شد ( چون دوستى براى خدا و عميق نبوده است ) .

13- بهترين برادران تو كسى است كه تو را بمال خود كمك نموده و بهتر از او كسى است كه تو را از غير خود

بى نياز سازد .

14- خير الإخوان أنصحهم و شرّهم أغشّهم 5014 .

15- خير الإخوان من لم تكن على الدّنيا اخوّته 5016 .

16- خير الإخوان من كانت في اللّه مودّته 5017 .

17- خير الإخوان من إذا فقدته لم تحبّ البقاء بعده 5018 .

18- خير إخوانك من سارع إلى الخير و جذبك إليه ، و أمرك بالبرّ و أعانك عليه 5021 .

19- خير إخوانك من دعاك إلى صدق المقال بصدق مقاله و ندبك إلى أفضل الأعمال بحسن أعماله 5022 .

20- خير إخوانك من دلّك على هدى ، و ألبسك ( أكسبك ) تقى ، و صدّك عن اتّباع هوى 5029 . 14- بهترين برادران خالص ترين آنها ، و بدترين آنها ناصاف ترين آنها خواهد بود .

15- بهترين برادران كسى است كه برادريش بر سر دنيا نباشد .

16- بهترين برادران كسى است كه دوستى او در راه خدا باشد .

17- بهترين برادران كسى است كه هرگاه او را از دست دهى ماندن بعد از او را دوست نداشته باشى .

18- بهترين برادران تو كسى است كه بسوى خير شتاب كرده ، و تو را به سوى آن كشيده ، و بنيكوئى فرمان داده ، و بر آن مدد كند .

19- بهترين برادران تو كسى است كه تو را به سبب راست گفتاريش براست گفتارى خوانده ، و به وسيله نيكوئى كردارش به افزونترين عملها متوجه سازد .

20- بهترين برادرهاى تو كسى است كه تو را بر راه راست هدايت نموده ، و خويشتن دارى را نصيب تو كرده ، و يا لباس تقوا را بر تو بپوشاند ، و از پيروى هوا و هوس جلو گيرى نمايد .

21- خير إخوانك

من واساك 5035 .

22- ربّ أخ لم يلده امّك 5251 .

23- صديق الجاهل متعوب منكوب 5829 .

24- صاحب الإخوان بالإحسان ، و تغمّد ذنوبهم بالغفران 5832 .

25- صاحب العقلاء تغنم و أعرض عن الدّنيا تسلم 5835 .

26- صاحب العقلاء و جالس العلماء ، و اغلب الهوى ، ترافق الملأ الأعلى 5837 .

27- صاحب الحكماء ، و جالس الحلماء ، و أعرض عن الدّنيا تسكن جنّة المأوى 5838 .

28- صحبة الأشرار تكسب الشّرّ كالرّيح إذا مرّت بالنّتن حملت 21- بهترين برادرهايت كسى است كه تو را در مالش شريك گرداند .

22- بسا برادرى كه او را مادرت نزائيده است ( يعنى از راه دوستى و اخلاص و ايمان برادرت شده ، بايد او را نگه داشته ، و احترام نمائى ) .

23- دوست شخص نادان و يا كم عقل به زحمت افتاده نكبت زده است ( چون از او به غير از ضرر و زيان و ناراحتى و احمقى چيزى نخواهد ديد ) .

24- برادران را با احسان مصاحبت نما و گناهانشان را به گذشت بپوشان .

25- با عقلاء مصاحبت و رفاقت نما تا سود يابى و از دنيا روگردان تا سالم مانى .

26- با عقلاء مصاحبت نما ، و با علماء مجالست كن ، و بر هوا و هوس غلبه كن ، تا با ملأ اعلى رفيق گردى ( يعنى با ملائكه و انبياء و اولياء- صلوات اللّه عليهم أجمعين- ) .

27- با حكماء ( يعنى كسانى كه داراى علم راست و درست باشند ) مصاحبت كن ، و با بردباران همنشينى نما ، و از دنيا روى گردان تا در جنة المأوى جاى گيرى

.

28- صحبت بدان بدى را كسب مى كند مانند بادى كه به بوى بد بگذرد بوى

نتنا 5839 .

29- صحبة الأحمق عذاب الرّوح 5841 .

30- صحبة الوليّ اللّبيب حياة الرّوح 5842 .

31- صديق الأحمق في تعب 5855 .

32- صديق الجاهل معرض للعطب 5856 .

33- صديقك من نهاك ، و عدوّك من أغراك 5857 .

34- صحبة الأشرار توجب سوء الظّنّ بالأخيار 5868 .

35- عليك بمقارنة ذي العقل و الدّين فإنّه خير الأصحاب 6115 . بد را بر مى دارد .

29- مصاحبت احمق ( كم عقل ) عذاب روح است .

30- يار و همدم شدن با دوست عاقل حيات روح است .

31- دوست احمق ( كم عقل ) در رنج است ( براى اين كه احمق كار درستى نمى كند كه دوستش در رفاه باشد ) .

32- دوست نادان در معرض هلاكت است ( زيرا كارهاى نادان تحت برنامه صحيح نيست و لذا ممكن است دوست خود را به هلاكت برساند ) .

33- دوست تو كسى است كه تو را ( از بديها و خطرات ) باز دارد و دشمنت كسى است كه تو را فريب داده و بر انگيزاند .

34- صحبت و معاشرت بابدان موجب بدگمانى شود نسبت به نيكان ( ممكن است از اين جهت باشد كه كسى كه با بدان رفاقت كند آنان را هم قياس به رفقاى بد خود كند و يا چون نيكان ممكن است زياد نكوهش بدان كنند از اين جهت آنان متهم گردند ) .

35- بر تو باد بهمراهى و همنشينى صاحب عقل و دين زيرا كه آن بهترين ياران و مصاحبان است .

36- عليك بإخوان الصّفا فإنّهم زينة في الرّخاء و عون

في البلاء 6128 .

37- عليك بمواخاة من حذّرك و نهاك فإنّه ينجدك و يرشدك 6141 .

38- منّ تألّف النّاس أحبّوه 7895 .

39- الاصطحاب قليل 124 .

40- الصّديق أقرب الأقارب 674 .

41- إنّما سمّي الصّديق صديقا لأنّه يصدقك في نفسك و معايبك ، فمن فعل ذلك فاستنم إليه فإنّه الصّديق 3877 .

42- إنّما سمّى الرّفيق رفيقا لأنّه يرفقك على إصلاح دينك فمن أعانك على صلاح دينك فهو الرّفيق الشّفيق 3878 . 36- بر تو باد به برادران پاك درون زيرا كه آنان در فراخى زينت و يارى كننده در بلايند .

37- بر تو باد به برادرى كسى كه تو را بترساند و باز دارد زيرا كه آن تو را بلند گرداند و به راه راست وادارد .

38- هر كه با مردم الفت گيرد مردم او را دوست دارند .

39- رفاقت و مصاحبت دو كس با هم كم است .

40- دوست نزديكترين خويشاوندان است .

41- جز اين نيست كه دوست دوست ناميده شده ، براى اين كه تو را در باره نفس و عيبهايت راست مى گويد ، بنا بر اين كسى كه چنين بود به او آرام گير كه او دوست است .

42- جز اين نيست كه رفيق رفيق ناميده شده ، چون تو را بر آنچه صلاح دين تست سود مى رساند ، پس كسى كه تو را بر صلاح دينت يارى نمود ، آن رفيق مهربان است .

43- إذا طالت الصّحبة تأكّدت الحرمة 4017 .

44- إذا أحببت السّلامة فاجتنب مصاحبة الجهول 4042 .

45- إذا كثرت ذنوب الصّديق قلّ السّرور به 4062 .

46- إذا اتّخذك و ليّك أخا فكن له عبدا و امنحه صدق الوفاء و حسن

الصّفاء 4141 .

47- إذا ظهر غدر الصّديق سهل هجره 4162 .

48- بحسن الموافقة تدوم الصّحبة 4183 .

49- بحسن الصّحبة تكثر الرّفاق 4282 .

50- بئس الصّديق الملول ( الملوك ) 4392 .

51- بئس القرين الجهول 4395 . 43- هر گاه مصاحبت و رفاقت به درازا كشد و كهنه گرديد احترام زياده خواهد شد .

44- هر گاه سلامتى ( دنيا و آخرت ) را دوست دارى از رفاقت و مصاحبت نادان دورى نما .

45- هر گاه گناهان دوست بسيار شود ، خوشحالى نسبت بآن كم خواهد شد .

46- هر گاه دوست تو تو را برادر گرفت ، پس براى او بنده باش ، و او را راستى وفاء و نيكوئى صفا عطا كن ( يعنى لازمه برادرى وفادارى و صميميّت است ) .

47- هرگاه بيوفائى دوست ظاهر شود دورى گزيدن از او سهل باشد ( يعنى ديگر شرعا و عقلا مانعى ندارد ) .

48- به سبب موافقت نيكو دوستى و رفاقت دوام پيدا خواهد كرد .

49- به سبب خوبى مصاحبت رفيقان زياد خواهد شد .

50- بد دوستى است پادشاهان ملول ( يعنى كسى كه به اندك چيزى از رفيقش افسرده شود ) .

51- بد همنشينى است بسيار نادان ، ( زيرا پيوسته آدمى از آن در رنج بوده و از

52- بئس القرين العدوّ 4398 .

53- بئس الرّفيق الحسود 4400 .

54- تمسّك بكلّ صديق أفادتكه الشّدّة ، ( أفادك نكبة الشّدّة ) 4508 .

55- تحبّب إلى خليلك يحببك ، و أكرمه يكرمك و آثره على نفسك يؤثرك على نفسه و أهله 4530 .

56- جليس الخير نعمة 4719 .

57- جليس الشّرّ نقمة 4720 . او سودى نخواهد برد )

.

52- بد همنشينى است دشمن ، ( زيرا به اسرار آدمى پى برده ، و پيوسته در صدد نابودى انسان است ) .

53- بد رفيقى است حسود ، ( زيرا كه به كم و زياد رفيقش آشنا بوده پيوسته آرزوى زوال آن را دارد و يا مى كوشد به رفيقش ضربه اى وارد سازد ) .

54- چنگ به دامن هر دوستى زن كه در سختى تو را سود رساند ( چنانكه شاعر گفته :

دوست مشمار آنكه در نعمت زند

اف يارى و برادر خواندگى

دوست آن باشد كه گيرد دست دوست

در پريشان حالى و درماندگى )

55- بسوى دوست خويش دوستى نما تا تو را دوست دارد ، و او را اكرام كن تا تو را اكرام نمايد ، و او را بر جان خود برگزين تا او تو را بر نفس و بر اهل خود برگزيند .

56- همنشين خوب نعمتى است ، ( زيرا كه آدمى از اخلاق او استفاده مى برد ، چنانكه گفته شده :

همنشين تو از تو به بايد

تا تو را عقل و دين بيفزايد ) .

57- همنشين بد عذاب است ، ( چنانكه شاعر گفته :

ص 38

58- جالس أهل الورع و الحكمة ، و أكثر مناقشتهم ، فإنّك إن كنت جاهلا علّموك ، و إن كنت عالما ازددت علما 4783 .

59- حسن الصّحبة يزيد في محبّة القلوب 4812 .

60- حسد الصّديق من سقم المودّة 4928 .

61- خير الاختيار صحبة الأخيار 4954 .

الدّنيا ، و أعانك على طاعة المولى 5030 . روح را صحبت ناجنس عذابى است أليم ) .

58- با اهل پرهيزكارى و حكمت مجالست و همنشينى نما و با آنها دقيقا بحث و گفتگو بسيار كن ، زيرا اگر نادان باشى تو را بياموزند ، و اگر عالم باشى علمى را زياد خواهى نمود ، و بر علم تو افزوده گردد .

59- نيكوئى مصاحبت در دوستى دلها مى افزايد .

60- حسد دوست از بيمارى دوستى است ( يعنى دوستى او صحيح نمى باشد ) .

61- بهترين برگزيدنها صحبت نيكان است و رفاقت و همنشينى با آنها .

62- بهترين كسى كه رفاقت مى نمائى صاحبان علم و بردبارانند .

63- بهترين كسى كه رفاقت كنى با او كسى است كه تو را به حاكمى كه ميان تو و او حكم نمايد محتاج نسازد ، ( بلكه خود رفع اختلاف كند و پيرو حق باشد ) .

64- بهترين كسى كه رفاقت و مصاحبت مى نمائى كسى است كه تو را به آخرت شيفته ، و در دنياى بى رغبت كرده ، و تو را بر طاعت مولا ( پروردگار ) يارى نمايد .

ص 39

65- خليل المرء دليل على عقله ، و كلامه برهان فضله 5088 .

66- خير كلّ شي ء جديده ، و خير الإخوان أقدامهم 5089 .

67- خير الإخوان أعونهم على الخير ، و أعملهم بالبرّ ، و أرفقهم بالمصاحب 5095 .

68- ربّ صديق حسود 5333 .

69- ربّ صديق يؤتى ( يؤبى ) من جهله لا من نيّته 5337 .

70- زين المصاحبة الاحتمال 5461 .

71- شرّ إخوانك من أرضاك بالباطل 5690 . 65- دوست مرد نشانه عقل او ، و سخنش دليل و

برهان فضل و برترى او خواهد بود ، ( يعنى هر اندازه دوست جامع و كامل و متدين ، و يا هر چه سخن عالى و پر محتوا و مفيد باشد فضيلت آدمى بيشتر خواهد بود ) .

66- بهترين هر چيز تازه آنست و بهترين برادرها قديمى ترين آنست .

67- بهترين برادران يارى كننده ترين آنهاست بر كار خير ، و عمل كننده ترين ايشانست بنيكوئى و نرمى و مدارا كننده ترين آنانست بيار و مصاحب .

68- چه بسا دوستى كه حسود است ( يعنى نبايد خيلى به دوستى مغرور شد تا در نتيجه دوست را به همه امور آشنا سازى ) .

69- چه بسا دوستى كه به بدى جزا داده شود يا ناخوش داشته شود از جهت نادانيش نه از راه نيت او ( يعنى اگر عملى ناپسند انجام مى دهد كه مستحق پاداش بد مى گردد سببش نادانى است نه سوء نيّت ) .

70- زينت رفاقت و دوستى تحمل نمودن آزارها است .

71- بدترين برادرهاى تو كسى است كه تو را به باطل راضى و خوشنود نمايد ، ( و اگر زمانى حق تو را خشمناك سازد از آن چشم پوشى كند ) .

ص 40

72- شرّ إخوانك من أحوجك إلى مداراة و ألجأك إلى اعتذار 5699 .

73- شرّ أصدقائك من تتكلّف له 5706 .

74- شرّ الإخوان الخاذل 5708 .

75- شرّ الأصحاب الجاهل 5709 .

76- شرّ الإخوان المواصل عند الرّخاء ، و المفاصل عند البلاء 5714 .

77- شرّ إخوانك من أغراك بهوى ، و ولّهك بالدّنيا 5715 .

78- شرّ إخوانك من داهنك في نفسك ، و ساترك عيبك 5725 .

79- شرّ إخوانك الغاشّ المداهن 5730 .

80- شرّ إخوانك من تثبّط

( يتبطّئ ) عن الخير و ثبّطك ( و يبطّئك ) 72- بدترين برادران تو كسى است كه تو را به مدارا كردن محتاج ساخته ( كه اگر به سوى تو بدى نمود نتوانى منع او كنى ) و تو را به پوزش مجبور سازد ( اگر زمانى به او تقصيرى نمودى ) .

73- بدترين دوستان تو كسى است كه خود را براى او به زحمت اندازى .

74- بدترين برادران برادر خوار كننده است .

75- بدترين ياران ياران نادان يا كم عقل است .

76- بدترين برادرها كسى است كه در وقت فراخى بپيوندد ، و در هنگام بلاء و تنگى جدائى نمايد .

77- بدترين برادرانت كسى است كه تو را بر خواهشى بر انگيزاند ، و به دنيا شيفته و مفتون سازد .

78- بدترين برادرهايت كسى است كه با تو در باب نفست بى تفاوت باشد و سستى نمايد و از تو عيبت را بپوشاند و به تو نگويد .

79- بدترين برادرهاى تو ناصاف مداهن است كه بتو عيبت را نگويد .

80- بدترين برادران تو كسى است كه از خير باز ايستاده و تو را با خود باز دارد

ص 41

معه 5733 .

81- شرّ إخوانك و أغشّهم لك من أغراك بالعاجلة و الهاك عن الآجلة 5738 .

82- شرّ الأصحاب السّريع الانقلاب 5742 .

83- شرّ الأتراب الكثير الارتياب 5743 .

84- شرّ الألفة اطّراح الكلفة 5782 .

85- شرط المصاحبة قلّة المخالفة 5783 .

86- صاحب السّوء قطعة من النّار 5824 .

87- صحبة الأخيار تكسب ( تكتسب ) الخير كالرّيح إذا مرّت بالطّيب و يا كسى است كه در كار خير كندى كند و با خودش تو را به كندى وادار

كند .

81- بدترين برادران تو و ناصافترين ايشان كسى است كه تو را به دنيا فريب داده و از آخرت غافل سازد .

82- بدترين ياران و مصاحبان كسى است كه بزودى از حالى به حالى شود و در دوستى و كارش ثباتى نباشد .

83- بدترين هم سن ها و مصاحبان كسى است كه بسيار تغييرپذير باشد چون ثباتى در او متصور نيست .

84- بدترين الفت و رفاقت ديگرى را بزحمت انداختن است .

85- شرط مصاحبت و رفاقت كمى مخالفت است ( زيرا كه مخالفت ريشه رفاقت را مى سوزاند ) .

86- يار و مصاحب بد پاره اى است از آتش ( چنانكه آتش اگر به جائى افتد اگر چاره آن نشود تا آخر مى سوزاند يار بد هم آدمى را بيچاره كند مگر چاره آن شود ) .

87- با نيكان نشستن نيكى را كسب نموده چنانكه باد وقتى به بوى خوشى

ص 42

حملت طيبا 5826 .

88- معاداة الكريم أسلم من مصادقة اللّئيم 9764 .

89- مصاحبة العاقل مأمونة 9766 .

90- مجالسة الأبرار توجب الشّرف 9767 .

91- مصاحبة الأشرار توجب التّلف 9768 .

92- مجالسة السّفل تضي ء القلوب 9770 .

93- منع خيرك يدعو إلى صحبة غيرك 9783 .

94- مصاحبة الجاهل من أعظم البلاء 9788 .

95- مجالسة العوامّ تفسد العادة 9812 .

96- مصاحب الأشرار كراكب البحر إن سلم من الغرق لم يسلم من مرور نمايد بوى خوش را بر دارد .

88- دشمنى كردن با كريم سالمتر از دوستى لئيم است ( چون دشمنى او زيان آور نيست ، ولى دوستى لئيم پر از رنج خواهد بود ) .

89- همراهى و رفاقت با عاقل ، ايمن از ضرر خواهد بود .

90- همنشينى با نيكو كاران

موجب شرف و سربلندى خواهد شد .

91- همراهى و رفاقت با بدان موجب تلف ( عمر و دين و هستى خواهد گرديد ) .

92- همنشينى با مردم پست دلها را بيمار ميكند .

93- جلو گيرى از خير خود ديگرى را دعوت به مصاحبت غير تو خواهد كرد ، ( يعنى غير تو را دوست اتخاذ خواهد نمود ) .

94- مصاحبت و همراهى نمودن با جاهل از بزرگترين بلاست .

95- همنشينى با عوام ( و اكثر مردم ) عادت و روش را فاسد مى سازد .

96- يار و رفيق اشرار مانند سوار شونده درياست ، اگر از غرق سالم ماند از

ص 43

الفرق 9835 .

97- مجالسة أبناء الدّنيا منساة للإيمان قائدة إلى طاعة الشيطان 9863 .

98- موافقة الأصحاب تديم الاصطحاب ، و الرّفق في المطالب يسهّل الأسباب 9873 .

99- مجالسة الحكماء حياة العقول ، و شفاء النّفوس 9875 .

100- وحدة المرء خير له من قرين السّوء 10136 .

101- بالتّواخي في اللّه تثمر الاخوّة 4225 .

102- تبتنى الاخوّة في اللّه على التّناصح في اللّه ، و التّباذل في اللّه ، و التّعاون على طاعة اللّه ، و التّناهي عن معاصى اللّه ، و التّناصر في اللّه ، و إخلاص ترس سالم نخواهد ماند .

97- همنشينى با فرزندان دنيا وسيله فراموشى و يا جايگاه فراموشى ايمان ، كشنده بسوى اطاعت شيطان خواهد بود .

98- موافقت با ياران دوستى و هم صحبتى را پاينده داشته ، و نرمى در مطالب ( و با حوصله كار را انجام دادن و يا با مردم در باره مطالب نرمى نمودن ) اسباب را آسان مى كند .

99- همنشينى با حكماء حيات عقلها ، و شفاى

نفسهاست .

100- تنهائى مرد ( انسان ) براى او بهتر از همنشين بد است .

101- با برادرى كردن در راه خدا برادرى ثمر بخش خواهد بود ( يعنى رفاقتى ارزشمند است كه فقط براى خدا باشد نه براى دنيا ) .

102- برادرى در راه خدا بنا گذاشته مى شود بر نصيحت كردن يكديگر در راه خدا ، و بخشش بيكديگر در راه خدا ، و مدد كردن و تعاون بر طاعت خدا ، و باز داشتن يكديگر از نافرمانيهاى خدا ، و يارى نمودن يكديگر در راه خدا ، و خالص

ص 44

المحبّة 4532 .

103- تناس مساوى الإخوان ، تستدم ودّهم 4584 .

104- ثمرة الاخوّة حفظ الغيب و إهداء العيب 4633 .

105- من آخى في اللّه غنم 7776 .

106- من آخى في الدّنيا حرم 7777 .

107- من لا إخوان له لا أهل له 8759 .

108- من ناقش الإخوان قلّ صديقه 8772 .

109- من فقد أخا في اللّه فكأنّما فقد أشرف أعضائه 9227 .

110- من كان ذا حفاظ و وفاء لم يعدم حسن الإخاء 8726 . گردانيدن دوستى .

103- بديهاى برادران را فراموش نما تا پاينده دارى دوستى آنها را ، ( يعنى نتيجه فراموشى لغزش و بد سلوكيهاى آنان دوستى دائمى است ) .

104- ثمر و ميوه برادرى و دوستى پشت سر و در غيبت او را نگهداشتن ، و عيب او را بارمغان بردن است .

105- هر كه در راه خدا برادرى كند نفع عظيم برد .

106- هر كه در راه دنيا بردارى نمايد محروم ماند .

107- هر كه برايش برادرانى نيست اهلى ( و دوستانى ) براى او نيست .

108- هر كه با برادران

خورده گيرى كند دوستش كم خواهد شد .

109- هر كه برادرى را در راه خدا نيابد ( و از دست دهد ) گويا در حقيقت شريفترين اعضاى خود را از دست داده است .

110- هر كه صاحب محافظت ( و نگهبانى از محرمات ) و وفاء باشد نيكوئى برادرى را از دست ندهد .

ص 45

111- من عجز الرّأي استفساد الإخوان 9283 .

112- ما أكثر الإخوان عند الجفان و أقلّهم عند حادثات الزّمان 9657 .

113- ما تواخى قوم على غير ذات اللّه سبحانه إلّا كانت اخوّتهم عليهم ترة يوم العرض على اللّه سبحانه 9672 .

114- موت الأخ قصّ الجناح و اليد 9823 .

115- نظام المروّة حسن الاخوّة ، و نظام الدّين حسن اليقين 9976 .

116- لا تصرم أخاك على ارتياب ، و لا تهجره بعد استعتاب 10268 .

117- لا تضيّعنّ حقّ أخيك اتّكالا على ما بينك و بينه فليس لك بأخ من 111- از ناتوانى رأى است ( و عجز تدبير است ) فاسد گردانيدن برادران ( و آنها را از خود دور ساختن ) .

112- چه بسيار است برادران نزد كاسه ها ( و در وقت استفاده ) و كمند آنها در وقت حوادث روزگار ( و در نزد حاجت و نياز ) .

113- هيچ قوم و قبيله اى در غير راه خداى سبحان برادرى نكرده اند مگر آنكه برادريشان بر آنها نقصى است در روز عرض ( اعمال ) بر خداى سبحان .

114- مرگ برادر كندن و يا بريدن بال و دست است ( زيرا قدرت انسان تا اندازه اى با برادر است على الخصوص اگر واقعى باشد ) .

115- نظام و رشته آدميت و مردانگى نيكوئى برادرى

، و نظام و رشته دين نيكوئى يقين است .

116- از برادر خود بخاطر شكى كه براى تو حاصل شود مبر و او را بعد از طلب خوشنودى ( و پوزش ) ترك مكن .

117- هرگز حق برادرت را از جهت اعتماد بر آنچه ميان تو و اوست ( از دوستى و برادرى ) ضايع مكن پس برادر تو نخواهد بود كسى كه حق او را ضايع كنى

ص 46

أضعت حقّه 10366 .

118- لا تواخ من يستر مناقبك و ينشر مثالبك 10420 .

119- لا تطلبنّ الإخاء عند أهل الجفاء و اطلبه عند أهل الحفاظ و الوفاء 10421 .

120- لا خير فيمن يهجر أخاه من غير جرم 10741 .

121- لا خير في أخ لا يوجب لك مثل الّذي يوجب لنفسه 10891 .

122- يغتنم مؤاخاة الأخيار ، و يجتنب مصاحبة الأشرار و الفجّار 11015 .

123- إيّاك و مصادقة الكذّاب ، فإنّه يقرّب عليك البعيد ، و يبعّد عليك القريب 2650 . ( و دوستى و برادرى او باقى نخواهد ماند ) .

118- برادرى مكن با كسى كه مناقب تو را بپوشاند و عيبهايت را انتشار دهد .

119- هرگز برادرى را در نزد اهل ستم طلب مكن و آن را در نزد اهل حفاظ ( نگهدارى ) و وفا طلب نما .

120- خيرى نيست در كسى كه از برادر خود بدون جرم و گناهى كنار مى كشد و مى برد .

اجتناب مى شود ( يعنى بايد آن مغتنم شمرده شده و از اين اجتناب شود ) .

123- بر تو باد بدورى از دوستى كردن بسيار دروغگو ، زيرا كه او بر تو دور را نزديك كرده ، و نزديك را دور مى سازد ، و بالأخره تو را بيچاره مى سازد .

____________________________________________________ص 47

124- إيّاك أن تخرج صديقك إخراجا يخرجه عن مودّتك و استبق له من انسك موضعا يثق بالرّجوع إليه 2687 .

125- إيّاك أن توحش موادّك وحشة تفضي به إلى اختياره البعد عنك ، و إيثار الفرقة 2689 .

126- إيّاك و صحبة من ألهاك ، و أغراك ، فإنّه يخذلك و يوبقك 2692 .

127- إيّاك و مصاحبة أهل الفسوق ، فإنّ الرّاضي بفعل قوم كالدّاخل معهم 2702 .

128- إيّاكم و مصادقة الفاجر ، فإنّه يبيع مصادقه بالتّافه المحتفر 2738 .

129- أكثر الصّلاح و الصّواب في صحبة أولي النّهى و الألباب 3129 . 124- بر حذر باش از اين كه دوستت را بيرون كنى بيرون كردنى كه او را از دوستيت بيرون سازد ، و از انس و پيوند خود براى او جائى را باقى بگذار كه به بازگشت تو اعتماد نمايد .

125- بر تو باد به دورى از اين كه دوستى كننده خود را برمانى رماندنى كه او را بكشاند به سوى اين كه اختيار كند دورى و جدائى از تو را .

126- بر تو باد به دورى از رفاقت كسى كه تو را غافل گرداند و فريب دهد زيرا كه او تو را خوار نموده و به هلاكت مى اندازد .

127- بر حذر باش از رفاقت اهل فسوق ( گنهكاران ) ، زيرا كه راضى به عمل دسته اى

مانند داخل با آنهاست ( يعنى او هم مورد خشم و غضب الهى قرار خواهد گرفت ) .

128- دورى كنيد از دوستى كردن با گنهكار ، زيرا كه دوست خود را به چيز اندك يا زبون و پست يا بى مزه مى فروشد .

129- صلاح و درستى بيشتر در همراهى صاحبان عقل است .

ص 48

130- أحسن الشّيم إكرام المصاحب ، و إسعاف الطّالب 3224 .

131- أشرف الشّيم رعاية الودّ ، و أحسن الهمم إنجاز الوعد 3328 .

132- من دعاك إلى الدّار الباقية ، و أعانك على العمل لها ، فهو الصّديق الشّفيق 8775 .

133- الرّفيق في دنياه كالرّفيق في دينه 1816 .

134- سل ( عن ) الرّفيق قبل الطّريق 5596 .

135- لا يحول الصّديق الصّدوق عن المودّة و إن جفى 10824 .

136- احمل نفسك مع أخيك عند صرمه على الصّلة و عند صدوده على اللّطف و المقاربة ، و عند تباعده على الدّنوّ ، و عند جرمه على العذر حتّى 130- نيكوترين خويها گرامى داشتن مصاحب و رفيق ، و بر آوردن حاجت طلب كننده است .

131- برترين خصلتها رعايت دوستى ، و بهترين همت ها و انديشه ها وفا نمودن به وعده است .

132- هر كه تو را به سوى سراى پاينده ( آخرت ) خوانده و تو را بر عمل براى آن يارى نمايد پس اوست رفيق شفيق ( دوست مهربان ) .

133- رفيق در دنيايش همچون رفيق در دين اوست .

134- قبل از راه سفر از رفيق سؤال كن ( يعنى آدمى در سفر اول بايد رفيق خوب انتخاب نمايد آن گاه به سفر رود ، يا در حق رفقاى همسفر تحقيق كند آن گاه به

سفر رود ) .

135- دوست بسيار راستگو ، از دوستى برنخواهد گشت هر چند به او جفا شود .

136- نفس خود را با برادر خود در وقت بريدن او بر صله ، و در نزد اعراض و روگرانيدنش بر لطف و نزديكى ، و در زمان دورى نمودن او بر نزديك شدن ، و در

ص 49

كأنّك له عبد ، و كأنّه ذو نعمة عليك ، و إيّاك أن تضع ذلك في غير موضعه ، أو تفعله مع غير أهله 2452 .

137- امحض أخاك النّصيحة حسنة كانت أو ( أم ) قبيحة 2441 .

138- احمل نفسك عند شدّة أخيك على اللّين ، و عند قطيعته على الوصل ، و عند جموده على البذل ، و كن للّذي يبدو منه حمولا و له وصولا 2450 .

139- اختر من كلّ شي ء جديده ، و من الإخوان أقدمهم 2462 .

140- اجتنب مصاحبة الكذّاب ، فإن اضطررت إليه فلا تصدّقه ، و لا تعلمه أنّك تكذّبه ، فإنّه ينتقل عن ودّك و لا ينتقل عن طبعه 2416 . وقت گناهش بر معذور داشتن وادار كن ، به طورى كه گويا تو براى او بنده ، و او بر تو صاحب نعمتى است ، و بر حذر باش از اين كه اين طريقه را در غير جايش ، يا آن را با غير اهلش انجام دهى .

«عن المرء لا تسأل و سل عن قرينه

فكلّ قرين بالمقارن تقتدي»

تو اول بگو با كيان زيستى

پس آنگه بگويم كه تو كيستى

137- خالصانه برادر خود را نصيحت كن خواه نيكو باشد آن نصيحت و خواه زشت ( يعنى چه با لطف و مهربانى و چه

با درشتى و تعدّى گفته شود ) .

138- نفس خود را در وقت سختى و درشتى برادرت بر نرمى و مهربانى ، و در نزد بريدنش بر وصل و پيوند ، و در زمان خشكى و بخل او بر بذل و بخشش وادار نما ، و براى آنچه از او از بد سلوكى آشكار مى گردد تحمل كننده ، و پيوند كننده باش .

139- از هر چيزى تازه اش را ، و از برادران قديمى تر آنان را اختيار نما .

140- از رفاقت و همراهى بسيار دروغگو دورى نما ، و اگر از همراهى با آن مضطر شدى او را تصديق مكن ، و اعلام مكن او را كه تو تكذيب او ميكنى ، زيرا او

ص 50

141- ابذل لصديقك كلّ المودّة ، و لا تبذل له كلّ الطّمأنينة و أعطه من نفسك كلّ المواساة ، و لا تقصّ إليه بكلّ أسرارك 2463 .

142- فقد الإخوان موهى الجلد 6543 .

143- ليس لك بأخ ، من احتجت إلى مداراته 7503 .

144- ليس برفيق محمود الطّريقة من أحوج صاحبه إلى مماراته 7504 .

145- ليس لك بأخ من أحوجك إلى حاكم بينك و بينه 7505 .

146- جمال الاخوّة إحسان العشرة ، و المواساة مع العسرة 4793 . از دوستى تو بر مى گردد ، و از خوى خود برنخواهد گشت .

141- براى دوست خود همه دوستيت را بكار بر ، و براى او همه آرام و طمأنينه را بكار مير ، ( كه در حوائج او قرار را از دست دهى ) و باو از نفس خود تمام مواسات و برابرى را ببخش ، و به او همه اسرار خود را مگوى ،

كه گفتن اسرار گر چه به دوست باشد زيان بسيار ببار آورد ، و امكان دارد اگر زمانى دوست دشمن شود ، كم ظرفيت باشد اسرار تو را فاش نمايد .

142- از دست دادن برادران سست كننده سختى و چابكى است .

143- برادر تو نيست كسى كه تو محتاج به مداراى او باشى .

144- رفيق خوش رفتارى نيست كسى كه همراه خود را محتاج جدال با خود سازد .

145- برادر تو نيست كسى كه تو را به سوى حاكمى كه ميان تو و او حكم كند محتاج سازد ( بلكه برادر آنست كه خود فصل خصومت كند زيرا غرض روشن شدن واقع است ) .

146- زيبائى و حسن برادرى حسن معاشرت و مواسات با تنگى حال است ( يعنى در عين احتياج و درماندگى آدمى احسان نموده و ديگرى را با خود برابر داند ) .

ص 51

147- حسن الإخاء يجزل الأجر و يجمل الثّناء 4828 .

148- خير الإخوان أقلّهم مصانعة في النّصيحة 4978 .

149- خير الإخوان من لا يحوج إخوانه إلى سواه 4985 .

150- خير إخوانك من عنّفك في طاعة اللّه 4986 .

151- خير إخوانك من واساك ، و خير منه من كفاك ، و إن احتاج إليك أعفاك 4988 .

152- خير الإخوان من لم يكن على إخوانه مستقصيا 4997 .

153- خير إخوانك من كثر إغضابه لك في الحقّ 5009 . 147- نيكوئى برادرى اجر را عظيم گردانده ، و ستايش را نيكو مى گرداند .

148- بهترين برادران كمترين آنهاست از نظر مداهنه و سستى در نصيحت ( يعنى برادر نبايد در نصيحت برادران خود سستى كند ) .

149- بهترين برادران كسى است كه برادران خود

را به غير خويش محتاج نگرداند ( يعنى خود متكفل امور آنان شود ) .

150- بهترين برادرانت كسى است كه تو را در طاعت خدا سختى كند ( يعنى تو را شبيه اجبار وادار بر اطاعت كند ) .

151- بهترين برادرانت كسى است كه با تو مساوات برقرار سازد و مواسات كند ، و از او بهتر كسى است كه تو را كفايت نمايد ( يعنى هر چه نياز دارى بر آورد ) و چون به تو محتاج گردد معافت دارد ( يعنى از تو چيزى نخواهد مبادا قدرت نداشته باشى از او شرم نمائى ) .

152- بهترين برادران كسى است كه بر برادران خود مستقصى و به نهايت رساننده نباشد ( يعنى سخت گيرى در رعايت حقوق خويش ننمايد و كم توقع باشد ) .

153- بهترين برادران تو كسى است كه تو را در حقّ ( و اجراء آن ) بسيار به خشم آورد .

ص 52

154- الصّديق أفضل الذّخرين 1669 .

155- الصّديق أفضل العدّتين 1691 .

156- الصّديق أفضل عدّة و أبقى مودّة 1726 .

157- الصّديق إنسان هو أنت إلّا أنّه غيرك 1856 .

158- الصّديق الصّدوق من نصحك في عيبك و حفظك في غيبك و آثرك على نفسه 1904 .

159- الحازم من تخيّر لخلّته فإنّ المرء يوزن بخليله 2026 .

160- الأصدقاء نفس واحدة في جسوم متفرّقة 2059 .

161- الصّديق من كان ناهيا عن الظّلم و العدوان معينا على البرّ و الإحسان 2078 . 154- دوست افزونترين دو ذخيره است .

155- دوست بالاترين دو عدّه است ( يعنى چيزى كه انسان براى خود مهيا كرده كه در وقت نياز بكار برد ) .

156- دوست برترين عدّه

( چيزى كه مهيا كند براى خود در وقت حاجت ) و پاينده تر است از جهت دوستى .

157- دوست انسانى است كه او توئى جز اين كه او غيرتست .

158- دوست راستگو كسى است كه در عيبت تو را نصيحت كند و تو را در غيبتت حفظ نموده و بر نفس خويش برگزيند .

159- دور انديش كسى است كه براى دوستى خود برگزيند و انتخاب كند زيرا مرد به دوستش سنجيده مى شود .

160- دوستان يك روحند در بدنهاى متفرّق .

161- دوست كسى است كه آدمى را منع كننده باشد از ستم و دشمنى يارى كننده باشد بر نيكوئى و بخشش .

ص 53

162- اصحب من لا تراه إلّا و كأنّه لا غناء به عنك ، و إن أسأت إليه أحسن إليك و كأنّه المسي ء 2397 .

163- من لا ( أخا ) إخاء له لا خير فيه 8087 .

164- من جانب الإخوان على كلّ ذنب قلّ أصد قاؤه 8166 .

165- من استفسد صديقه نقص من عدده 8231 .

166- من صحب الأشرار لم يسلم 8242 .

167- من اهتمّ بك فهو صديقك 8263 .

168- من أحسن المصاحبة كثر أصحابه 8341 .

169- من جالس الجهّال فليستعدّ للقيل و القال 8505 . 162- با كسى يار شو كه تو او را نمى بينى مگر چنين كه گويا او را بى نيازى از تو نبوده ، و اگر به سوى او بدى كردى به تو احسان نمايد ، و گويا او گنهكار است .

163- هر كه براى او برادرى نيست يا برادرى نباشد خيرى در او نخواهد بود ( چون داراى اخلاق اسلامى نمى باشد ) .

164- هر كه از برادران خود براى هر گناهى

دورى نمايد دوستانش كم خواهد شد .

165- هر كه دوست خود را ( با گفتار و رفتار خود ) فاسد نمايد از عدد خود كم كند .

166- هر كه با بدان مصاحبت و رفاقت كند سالم نخواهد ماند .

167- هر كه در باره تو اهتمام ورزد ( و بى تفاوت نباشد ) او دوست تست .

168- هر كه مصاحبت و رفاقت او نيكو باشد يارانش بسيار گردد .

169- هر كه با نادانها مجالست و همنشينى كند پس بايد آماده قيل و قال و سخنان پوچ و بى ارزش گردد .

ص 54

170- من لم يتعاهد موادده فقد ضيّع الصّديق 8550 .

171- من استقصى على صديقه انقطعت مودّته 8582 .

172- من استخفّ بمواليه استثقل وطأة معاديه 8676 .

173- على التّواخي في اللّه تخلص المحبّة 6191 .

174- عند نزول الشّدائد يجرّب حفاظ الإخوان 6205 .

175- عند زوال القدرة يتبيّن الصّديق من العدوّ 6214 .

176- عجبت لمن يرغب في التّكثّر من الأصحاب كيف لا يصحب العلماء الألبّاء الأتقياء الّذين يغنم فضائلهم و تهديه علومهم و تزيّنه صحبتهم 6277 . 170- هر كه دوست دارنده خود را تفقد ( و جستجوى حالش را ) ننمايد در حقيقت دوست را ضايع نموده است .

171- هر كه بر دوست خود خرده گيرى كند دوستيش بريده شود .

172- هر كه دوستانش را سبك شمارد لگد مال و پايمال كردن دشمنان خود را سنگين و گران گرداند ( يعنى نتواند دشمن را پايمال كند و آن را دشوار داند چون بى يار است ) .

173- با برادرى در راه خدا دوستى خالص خواهد ماند .

174- در نزد فرود آمدن سختى ها نگاهدارى برادران آزمايش مى گردد ( يعنى ثابت

بودن برادرى و سستى و ادامه دوستى در روز تنگ معلوم مى گردد ) .

175- در هنگام زوال قدرت دوست از دشمن تشخيص داده مى شود .

176- عجب دارم از كسى كه در بسيارى ياران و مصاحبان رغبت دارد چگونه با علماء عاقل با تقوا كسانى كه از فضائل آنها سود مى برد و علومشان او را رهبرى مى كند و صحبت و همراهى آنها او را زينت مى بخشد مصاحبت و رفاقت نمى نمايد .

ص 55

177- في كلّ صحبة اختيار 6462 .

178- في الشّدّة يختبر الصّديق 6472 .

179- في الضّيق يتبيّن حسن مواساة الرّفيق 6473 .

180- في حسن المصاحبة يرغب الرّفاق 6514 .

181- إيّاك أن تغفل عن حقّ أخيك ، اتّكالا على واجب حقّك عليه ، فإنّ لأخيك عليك من الحقّ مثل الّذي لك عليه 2686 .

182- إيّاك أن تهمل حقّ أخيك اتّكالا على ما بينك و بينه فليس لك بأخ من أضعت حقّه 2688 .

183- أفضل العدد ثقات الإخوان 3024 . 177- در هر صحبت و رفاقتى برگزيدنى است ( كه بايد آدمى خوب آن را برگزيند ) و يا آزمايشى است كه تا خوبى و بدى و امانت و خيانت او ظاهر گردد .

178- در سختى دوست آزمايش مى شود ( و گرنه همه در وسعت اظهار دوستى خواهند كرد ) .

179- در تنگى نيكوئى مواسات ( بخشش و عطا چه در حال احتياج خود يا عدم احتياج ) رفيق ظاهر مى شود .

جهت كه تو بر او حقى دارى ) زيرا حق برادرت بر تو مثل حق تست .

182- بر تو باد به دورى از اين كه مهمل گذاشته و واگذارى حق برادرت را به سبب اعتماد بر آنچه ميان تو و اوست ، پس برادر تو نيست كسى كه حق او را ضايع كنى .

183- افزونترين آماده شده ها ( براى روز تنگى و نياز ) برادرانى است كه اعتماد

ص 56

184- أفضل العدد أخ و فيّ و شقيق زكيّ 3161 .

185- أصدق الإخوان مودّة أفضلهم لإخوانه في السّرّاء و الضّرّاء مواساة 3238 .

186- أبعد النّاس سفرا من كان سفره في ابتغاء أخ صالح 3288 .

187- إنّ أخاك حقّا من غفر زلّتك ، و سدّ خلّتك و قبل عذرك ، و ستر عورتك ، و نفى و جلك ، و حقّق أملك 3645 .

188- لا تصحب من فاته العقل ، و لا تصطنع من خانه الأصل ، فإنّ من لا عقل له يضرّك من حيث يرى أنّه ينفعك ، و من لا أصل له يسي ء إلى من يحسن إليه 10383 . بر ايشان باشد .

184- افزونترين ذخيره و نيرو برادر وفادار ، و دوست پاكيزه است .

185- راست ترين برادران از جهت دوستى افزونترين آنهاست براى برادرانش در شادى و سختى بحسب مواسات .

186- دورترين مردم بحسب سفر كسى است كه سفر او در طلب نمودن برادر شايسته باشد .

187- براستى كه برادر بحقّ تو كسى است كه لغزش تو را بخشيده ، و حاجتت را سدّ كرده ( يعنى تو را محتاج نگذارد ) و عذر تو را پذيرفته ، و عورت و پنهانى تو را پوشانده ،

و ترست را زائل كرده ، و اميد تو را ثابت دارد ( يعنى هر چه به او اميدوار باشى بجا آورد ) .

188- رفاقت و مصاحبت مكن با كسى كه فوت شده او را عقل ( و عقلى براى او تصور نشود ) و به كسى كه او را اصل ( شريف و نژاد خوب ) خيانت كرده احسان مكن زيرا كسى كه عقلى براى او نيست به تو زيان خواهد رسانيد از جائى كه گمان مى كند به تو نفع مى رساند و هر كه اصلى براى او نيست به سوى كسى كه احسان

ص 57

189- تصحب إلّا عاقلا تقيّا ، و لا تعاشر إلّا عالما زكيّا ، و لا تودع سرّك إلّا مؤمنا وفيّا 10395 .

190- لا تصحب من يحفظ مساويك ، و ينسى فضائلك و معاليك 10419 .

191- لا تحلو مصاحبة غير أريب 10598 .

192- لا يصحب الأبرار إلّا نظراؤهم 10604 .

193- لا يأمن مجالسوا الأشرار غوائل البلاء 10823 .

194- الإخوان جلاء الهموم و الأحزان 2119 .

195- أطع أخاك و إن عصاك ، و صله و إن جفاك 2267 .

196- اصحب أخا التّقى و الدّين تسلم ، و استرشده تغنم 2334 . به سوى او مى نمايد بدى مى كند .

189- مصاحبت مكن مگر با عاقل پرهيزكار و آميزش مكن مگر با عالم پاكيزه و سرت را مسپار مگر به مؤمن وفا كننده .

190- رفاقت و مصاحبت مكن با كسى كه بديهاى تو را حفظ كرده و بخاطر نگاه مى دارد ، و فضائل و مناقب تو را فراموش مى نمايد .

191- شيرين نيست مصاحبت غير عاقل ( چون رفتارش غير انسانى است ) .

192- مصاحبت نمى كنند

نيكو كاران مگر به نظائر خود ، و يا با نيكو كاران مصاحبت نخواهند نمود مگر نظائر آنها .

193- همنشينان بدان ايمن نخواهند بود از مصيبت هاى بلاء .

194- برادران پردازگر غمها و اندوههايند .

195- برادر خود را اطاعت نما گر چه او تو را نافرمانى كند ، و به او به پيوند گر چه او جفا نمايد و از تو ببرد .

196- با برادر پرهيز كار يا خويشتن دار و ديندار خود رفاقت كن تا سالم

ص 58

197- أحبب في اللّه من يجاهدك على صلاح دين ، و يكسيك ( يكسبك ) حسن يقين 2358 .

198- ارفق بإخوانك ، و اكفهم غرب لسانك ، و أجر عليهم سيب إحسانك 2381 .

199- ابذل لصديقك نصحك ، و لمعارفك معونتك ، و لكافّة النّاس بشرك 2466 .

200- احذر مصاحبة كلّ من يقبل رأيه ، و ينكر عمله ، فإنّ الصّاحب معتبر بصاحبه 2598 .

201- احذر مجالسة قرين السّوء فإنّه يهلك مقارنه ، و يردي مصاحبه 2599 .

202- لا تؤثر دنيّا على شريف 10160 . باشى ، و از او راه درست را طلب نما تا غنيمت برى .

197- در راه خدا دوست دار كسى را كه بر سر امرى كه صلاح تو در آن باشد با تو مى جنگد ، و به تو نيكوئى يقين را بپوشاند يا فراهم آورد .

198- با برادران خود نرمى كن ، و از آنان تندى زبانت را نگاهدار ، و بر آنها بخشش احسان خود را روان ساز .

199- از براى دوست خود صاف بودن يا نصيحت و پند دادن ، و براى آشنايان خود يارى و امداد ، و براى توده مردم

گشاده روئى خود را بكار بر و عطا نما .

200- از رفاقت كسى كه رأى او پذيرفته ، و عملش ناخوش آيند است دورى نما ، زيرا كه رفيق برفيقش معتبر مى شود .

201- از هم نشينى و رفاقت هم نشين بد دورى كن ، زيرا كه همنشين خود را به هلاكت انداخته ، و همراه خويش را پست مرتبه يا به نابودى خواهد كشانيد .

202- پستى را بر شريفى مگزين ( بلكه در مصاحبت پيوسته برتر و بلند مرتبه

ص 59

203- لا تصحبنّ من لا عقل له 10165 .

204- لا تصحب المائق فيزيّن لك فعله ، و يودّ أنّك مثله 10308 .

205- لا تصحبنّ أبناء الدّنيا فإنّك إن أقللت استثقلوك و إن أكثرت حسدوك 10122 .

206- لا تكثرنّ صحبة اللّئيم ، فإنّه إن صحبتك نعمة حسدك ، و إن طرقتك نائبة قذفك 10341 .

207- لا تستكثرنّ من إخوان الدّنيا ، فإنّك إن عجزت عنهم تحوّلوا أعداء ، و إنّ مثلهم كمثل النّار كثيرها يحرق و قليلها ينفع 10381 .

208- كن بالوحدة آنس منك بقرناء السّوء 7152 . تر را اختيار نما ) .

203- با كسى كه عقلى براى او نيست مصاحبت مكن .

204- با احمق مصاحبت مكن پس كار خود را براى تو زينت بخشيده و دوست دارد كه تو هم مانند او باشى .

205- با پسران دنيا مصاحبت مكن زيرا كه اگر بى چيز باشى تو را كم شمارند و اگر مال بسيار داشته باشى به تو حسد برند .

206- با لئيم مصاحبت بسيار مكن زيرا اگر نعمتى تو را همراه گردد بر تو رشك برد و اگر مصيبتى بر تو وارد شود تو را

دشنام دهد و يا ترك مصاحبت كند .

207- هرگز ( براى رفاقت و دوستى ) از برادران دنيا بسيار مگير زيرا كه تو اگر از آنها ناتوان گردى ( كه نتوانى به آنها خدمت كنى ) دشمنان تو گردند و براستى كه مثل آنان مانند آتش است بسيار آن مى سوزاند و اندك آن سود رساند ( چون على أى حال بشر اجتماعى است ، ناچار خواهد بود كه با كمى بسازد و از آنان كمك خواهد ) .

208- به تنهائى مأنوس تر باش تا به همراهان بد .

ص 60

209- كن بعدوّك العاقل أوثق منك بصديقك الجاهل 7178 .

210- كلّما طالت الصّحبة تأكّدت الحرمة 7206 .

211- لكلّ شي ء آفة و آفة الخير ( الخيّر ) قرين السّوء 7303 .

212- لكلّ شي ء نكد و نكد العمر مقارنة العدوّ 7304 .

213- ليس من خالط الأشرار بذي معقول 7513 .

214- ليس شي ء أدعى لخير و أنجى من شرّ من صحبة الأخيار 7518 .

215- من صاحب العقلاء وقّر 7876 .

216- احذر مصاحبة الفسّاق و الفجّار و المجاهرين بمعاصى 209- به دشمن عاقلت اعتماد كننده تر باش تا به دوست كم عقل يا نادانت ( چون ضرر دشمن عاقل كمتر از ضرر دوست نادان و يا كم عقل است ) .

210- هر اندازه مصاحبت ( و همراهى دوست ) به درازائى كشد حرمت ( مصاحبت ) محكم تر ( و زيادتر ) گردد .

211- براى هر چيزى آفتى است و آفت خوبى ( يا آفت صاحب خير ) همنشين بد است .

212- براى هر چيزى سختى و دشواريست ، و سختى و دشوارى عمر همنشينى با دشمن است .

213- كسى كه با بدان

آميزش نمايد از صاحبان معقول نيست ( يعنى از كسانى نيست كه عقلش را در آن بكار برده باشد ) .

214- چيزى خواننده تر بسوى خير ( خوبى ) و رستگارى بخشنده تر از بدى ، از همنشينى با نيكان نيست .

215- هر كه با خردمندان مصاحبت و رفاقت نمايد توقير و احترام شود .

216- از رفاقت و همنشينى با فسّاق و فجّار و آشكار كننده هاى معاصى خدا

ص 61

اللّه 2601 .

217- احذر مجالسة الجاهل ، كما تأمن من مصاحبة العاقل 2606 .

218- إيّاك و مصاحبة الفسّاق ، فإنّ الشّرّ بالشّرّ يلحق 2640 .

219- إيّاك أن تخدع عن صديقك ، أو تغلب عن عدوّك 2644 .

220- إيّاك و مصادقة الأحمق ، فإنّه يريد أن ينفعك فيضرّك 2645 .

221- إيّاك و مصادقة البخيل ، فإنّه يقعد عنك ( بك ) أحوج ما تكون إليه 2646 .

222- إيّاك و مصاحبة الأشرار ، فإنّهم يمنّون عليك بالسّلامة منهم 3648 . دورى نما .

217- از همنشينى غير عاقل دورى نما ، چنانكه از هم نشينى و رفاقت عاقل ايمن خواهى بود .

218- بر تو باد بدورى از همنشينى فاسقها زيرا كه بد به بد مى پيوندد .

219- بر تو باد به دورى از اين كه از جانب دوست خود فريب خورده ، و از سوى دشمنت مغلوب شوى ( يعنى بايد حواس خود را جمع كرد ، و بگونه اى سلوك نمود كه نه از دوست فريب خورده ، و نه دشمن آدمى را مغلوب سازد ) .

220- بر تو باد به دورى از دوستى با احمق و كم عقل ، زيرا كه او مى خواهد به تو نفع برساند ، به تو زيان مى رساند

.

221- بر تو باد به دورى از دوستى كردن با بخيل ، چون كه او تو را مى نشاند ، ( و يا مى نشيند به عوض يارى ) ، و قيام نمى كند وقتى كه محتاج ترين اوقات باشى بسوى او ، ( يعنى در آن وقت ترك دوستى كند كه مبادا به كمك تو برخيزد ) .

222- بر تو باد به دورى از همراهى با بدان ، زيرا كه آنها به سبب سالم ماندن بر تو منّت مى گذارند .

ص 62

223- أخوك مواسيك في الشّدّة 420 .

224- إن اردت قطيعة أخيك فاستبق له من نفسك بقيّة يرجع إليها إن بدا له ذلك يوما ما 3720 .

225- قدّم الاختبار و أجد الاستظهار في اختيار الإخوان و إلّا ألجأك الاضطرار إلى مقارنة الأشرار 6811 .

226- كفى بالصّحبة اختبارا 7034 .

227- إن استنمت إلى و دودك فأحرز له من أمرك و استبق له من سرّك ما لعلّك أن تندم عليه وقتا ما 3721 . 223- برادر تو كسى است كه تو را در سختى مواسات كند ( و تو را در آنچه دارد شريك گرداند ، چنانكه سعدى گويد :

دوست آن باشد كه گيرد دست دوست

در پريشان حالى و درماندگى

دوست مشمار آنكه در نعمت زند

لاف يارى و برادر خواندگى )

224- اگر بريدن از برادر خود را خواهى ( و مايل باشى با او قطع رابطه كنى بالكلّ مبر ) براى او از طرف خود باقيمانده اى بگذار كه اگر براى او يك روزى بدا حاصل شد كه به آن برگردد امكان پذير باشد .

225- در گزينش برادران آزمايش را مقدم دار و نيكو احتياط نما و گرنه اضطرار و ناچارى تو

را به همراهى بدان مجبور سازد .

226- براى آزمايش مردم كفايت ميكند صحبت و رفاقت ( كه بالاترين امتحان است ) .

227- اگر به دوست خود آرام و اطمينان پيدا كردى ، پس براى او از امر خود نگه دار ، و از براى او از سرّت باقى بگذار ، بسا باشد بر آن يك وقتى پشيمان شوى ، ( يعنى نبايد به دوست هر پنهانى و سرّى را گفت ، و او را همراز خود دانست ، چون

ص 63

228- إذا تأكّد الإخاء سمج الثّناء 4005 .

229- إذا آخيت فأكرم حقّ الإخاء 4006 .

230- إذا وثقت بمودّة أخيك فلا تبال متى لقيته و لقيك 4087 .

231- من اتّخذ أخا بعد حسن الاختبار دامت صحبته و تأكّدت مودّته 8921 .

232- من لم يقدّم في اتّخاذ الإخوان الاعتبار دفعه الاغترار إلى صحبة الفجّار 8922 .

233- من اتّخذ أخا من غير اختبار ألجأه الاضطرار إلى مرافقة الأشرار 8923 . اعتبارى به دوستى ها نخواهد بود .

228- هر گاه برادرى محكم گردد ستايش زشت خواهد گرديد ، چون مدح و ثنا از بيگانگى حكايت كند .

229- چون برادرى كنى پس حق برادرى را گرامى دار .

230- هر گاه بدوستى برادر خود اعتماد پيدا نمودى و برادريتان محكم گرديد پس باك مدار هرگاه او را ملاقات كردى و او تو را ملاقات نمود ، ( يعنى مقيد نباش در برخورد ، چه با دلگرمى باشد يا دل سردى دير ملاقات شود يا زود در وقت مناسب يا غير آن ، اصل اعتماد واقعى و دوستى حقيقى است ) .

231- هر كه بعد از آزمايش نيكو برادرى را فرا گيرد رفاقت

و همراهى او پاينده بوده و دوستيش محكم خواهد شد .

232- هر كه در فرا گرفتن برادران اعتبار ( و آزمايش را ) جلو نيندازد ، فريب و مغرورى او را بر فاقت فاسق ها بيندازد .

233- هر كه برادرى را بدون آزمايش فرا گيرد ، اضطرار او را برفاقت بدان مجبور سازد .

ص 64

234- الإخوان في اللّه تعالى تدوم مودّتهم لدوام سببها 1795 .

235- إخوان الصّدق زينة في السّرّاء و عدّة في الضّرّاء 1805 .

236- الأخ المكتسب في اللّه أقرب الأقرباء و أحمّ من الأمّهات و الآباء 1845 .

237- أخوك في اللّه من هداك إلى رشاد ، و نهاك عن فساد ، و أعانك إلى إصلاح معاد 1918 .

238- أخوك الصّديق من وقاك بنفسه ، و آثرك على ماله و ولده ، و عرسه 3014 .

239- قليل من الإخوان من ينصف 6738 .

240- قرين السّوء شرّ قرين و داء اللّؤم داء دفين 6785 .

241- قارن أهل الخير تكن منهم ، و باين أهل الشّرّ تبن عنهم 6805 . 234- برادران در راه خداى بلند مرتبه دوستى آنها هميشگى است به سبب دوام سبب آن .

235- برادران راستى زينت و آرايشى اند در شادى و توشه اند در سختى .

236- برادرى كه در راه خدا بدست آمده نزديك ترين خويشان و خويش تر از مادران و پدران است .

237- برادر تو در راه خدا كسى است كه تو را براه راست هدايت كرده و از فساد نهى نمايد و تو را بر اصلاح روز قيامت يارى كند .

و فرزند و زن خود مقدم دارد .

239- اندكى هستند از برادران كسى كه انصاف بكار برد .

240- همنشين بد بدترين همنشين است و درد دنائت و ناكسى دردى است نهانى .

241- با اهل خير همراه باش تا از آنان باشى و از اهل شرّ جدا شو تا از آنها

ص 65

242- قدّم الاختبار في اتّخاذ الإخوان ، فإنّ الاختبار معيار يفرق بين الأخيار و الأشرار 6810 .

243- من رفق بمصاحبه وافقه ، و من أعنف به أخرجه و فارقه 8929 .

244- من لم يرض من صديقه إلّا بإيثاره على نفسه دام سخطه 8976 .

245- من كانت صحبته في اللّه كانت صحبته كريمة و مودّته مستقيمة 8977 .

246- من لم تكن مودّته في اللّه فاحذره ، فإنّ مودّته لئيمة و صحبته مشومة 8978 .

247- من لم يصحبك معينا على نفسك فصحبته و بال عليك إن علمت 9041 . جدا شوى .

242- در فرا گرفتن برادران ( و دوستان ) آزمايش را مقدّم داريد زيرا كه آزمايش معيار ( و سنگ محكى است كه ) ميان خوبان و بدان جدائى مى افكند .

243- هر كه با رفيق و مصاحب خود نرمى نمايد با او موافقت خواهد نمود و هر كه با او درشتى نمايد ( از رفاقت خود ) او را بيرون نموده و از او جدا شود .

244- هر كه از دوست خود خوشنود نگردد مگر بمقدم داشتن دوست او را بر نفس خود ( يعنى با وجود نياز او را بر خود مقدم دارد ) خشمش دائم خواهد بود ( چون چنين اعمالى رنج آور است بعلاوه چنين دوستانى هم بسيار كم خواهند بود ) .

245-

هر كه رفاقت و آميزش او در راه خدا باشد مصاحبت او گرامى ، و دوستيش مستقيم و راست خواهد بود .

246- هر كه دوستى او در راه خدا نباشد پس از او بر حذر باش زيرا كه دوستيش پست و رفاقت او شوم خواهد بود .

247- هر كه تو را بر يارى نفست مصاحبت و همراهى نكند پس همراهى و

ص 66

248- من لم يحتمل زلل الصّديق مات وحيدا 9079 .

249- من طلب صديق صدق وفيّا طلب ما لا يوجد 9085 .

250- من دنت همّته فلا تصحبه 9086 .

251- من لم تنفعك صداقته ضرّتك عداوته 9148 .

252- من لم ينصحك في صداقته فلا تعذّره 9151 .

253- من شرائط الإيمان حسن مصاحبة الإخوان 9282 .

254- من عدم العقل مصاحبة ذوي الجهل 9299 .

255- لا تتّخذنّ عدوّ صديقك صديقا فتعادي صديقك 10342 .

256- لا عيش لمن فارق أحبّته 10661 . رفاقت او بر تو و بال است اگر بدانى .

248- هر كه متحمل لغزشهاى دوست نگردد تنها بميرد ( چون همه او را تنها گذارند ) .

249- هر كه دوست راست با وفائى را طلب نمايد چيزى را طلب نمايد كه يافت نمى شود .

250- هر كه همت او پست و دنى باشد با او مصاحبت مكن .

251- هر كه صداقت و دوستى او بتو سودى نرساند دشمنيش به تو ضرر خواهد رسانيد .

252- هر كه در دوستيش با تو ناصاف باشد عذر او را نپذير .

253- از شرائط و كمال ايمان نيكوئى مصاحبت با برادران است .

254- از نبود عقل رفاقت و مصاحبت صاحبان جهل و نادانى است .

255- هرگز دشمن دوستت را دوست مگير پس با

دوست خود دشمنى نمائى .

256- نيست زندگانى براى كسى كه از دوستان خود جدا شود .

ص 67

257- لا خير في صديق ضنين ( ظنين ) 10711 .

258- لا يكون الصّديق صديقا حتّى يحفظ أخاه في غيبته و نكبته و وفاته 10821 .

259- لا تقطع صديقا و إن كفر 10196 .

260- لا تثق بالصّديق قبل الخبرة 10257 .

261- لا تعدّنّ صديقا من لا يواسي بماله 10276 .

262- لا تأمن صديقك حتّى تختبره و كن من عدوّك على أشدّ الحذر 10301 .

263- من أحسن مصاحبة الإخوان استدام منهم الوصلة 8714 .

264- من بصّرك عيبك و حفظك في غيبك فهو الصّديق 257- خيرى در دوست متّهم يا بخيل نيست .

258- دوست دوست نخواهد بود ، تا آنكه برادر خود را در غياب و در رنج و سختى ، و وفات او نگهدارى كند .

259- از هيچ دوستى مبر هر چند كه كفران ( حق دوستى ) كند .

260- بر دوست پيش از آزمايش اعتماد مكن ( زيرا ممكن است منافق باشد ) .

261- هرگز دوست مشمار كسى را كه به مال خود مواسات نمى كند ( و ديگران را در مالش سهيم نمى پندارد ) .

262- دوست خود را امين مدان تا آنكه او را آزمايش كنى و از دشمنت سخت بر حذر باش ( يعنى در باره او شديدا احتياط كن ) .

263- هر كه مصاحبت و رفاقت برادران را نيكو نمايد ، پيوند با آنها را پاينده دارد .

264- هر كه تو را به عيبت بينا گرداند ، و در غيابت حفظ كند ، پس او دوست

ص 68

فاحفظه 8746 .

265- من لا صديق له لا ذخر له

8760 .

266- من دعاك إلى الدّار الباقية و أعانك على العمل لها فهو الصّديق الشّفيق 8775 .

267- من سوء الاختيار صحبة الأشرار 9308 .

268- ما تأكّدت الحرمة بمثل المصاحبة و المجاورة 9528 .

الآداب حلل مجدّدة 534 . 4- افزونترين ادب نگهدارى لوازم مردى ( يا آدميت ) است .

5- افزونترين ادب آنست كه به وسيله آن نفس خود را جلو بيندازى .

6- افزونترين ادب آنست كه انسان در مرز خود ايستاده ، و از قدر خود تجاوز ننمايد ، ( و به عبارت ديگر پا از گليم خود درازتر نكند ) .

7- بهترين ادب ها آنست كه تو را از حرامها باز دارد .

8- گرامى ترين حسب نيكوئى ادب است .

9- براستى كه نيازمندى خردمندان به ادب ( و آموختن آن ) ، چنانست كه زراعت به باران نياز دارد و نسبت به آن تشنه مى شود .

10- براستى كه مردم به ادب نيكو نيازشان بيشتر است تا به نقره و طلا .

11- ادب افزونترين سرمايه شرف و افتخار است .

12- ادب ها يا رسومات جامه هائى است نو و تازه ، ( هر اندازه از آن كه موافق شرع باشد پذيرفتن آن بى اشكال است .

ص 70

13- الأدب أحسن سجيّة 967 .

14- الأدب صورة العقل 996 .

15- الأدب كمال الرّجل 998 .

16- إنّك مقوّم بأدبك ، فزيّنه بالحلم 3813 .

17- إنّكم إلى اكتساب الأدب أحوج منكم إلى اكتساب الفضّة و الذّهب 3835 .

18- بالأدب تشحذ الفطن 4333 .

19- بئس النّسب سوء الأدب 4411 .

20- ثمرة الأدب حسن الخلق 4603 .

21- حسن الأدب يستر قبح النّسب 4813 . 13- ادب نيكوترين خصلت است .

14- ادب صورت عقل است ، ( يعنى اگر كسى مى خواهد خردمندى طرف را بداند بادب او بنگرد ، به بيند تا چه اندازه انسانيت داشته و حسن سلوك دارد ) .

15- ادب كمال مرد است .

16- براستى كه تو

به ادب خويش قيمت گذارى مى شوى ، پس آن را به سبب بردبارى زينت ده ، ( يعنى بهاء و ارزش هر كسى به اندازه ادب اوست هر اندازه ادب بيشتر باشد قيمت بيشتر خواهد بود ، خصوصا اگر با حلم توأم گردد ) .

17- براستى كه شما به كسب كردن ادب محتاج تريد تا تحصيل نقره و طلا .

18- بواسطه ادب زيركى ها تيز و تند مى شود ( چنانكه چاقو توسط سنگساو و فسان تيز مى گردد ) .

19- بد نسبى است بدى ادب ، ( كه فردى معروف به بى ادبى شود ) .

20- ثمر و ميوه ادب حسن خلق است .

21- نيكوئى ادب زشتى نسب را مى پوشاند .

ص 71

22- حسن الأدب خير موازر و أفضل قرين 4815 .

23- حسن الأدب أفضل نسب و أشرف سبب 4853 .

24- حسب الأدب أشرف من حسب النّسب 4893 .

25- خير ما ورّث الآباء الأبناء الأدب 5036 .

26- سبب تزكية الأخلاق حسن الأدب 5520 .

27- طالب الأدب أحزم من طالب الذّهب 6006 .

28- طلب الأدب جمال الحسب 6007 .

29- عليك بالأدب فإنّه زين الحسب 6096 .

30- قليل الأدب خير من كثير النّسب 6734 . 22- نيكوئى ادب بهترين يار و افزونترين همراه است .

23- نيكوئى ادب افزونترين نسب ، و بلندترين وسيله است ، براى رسيدن به هدف .

24- حسب ادب و شرافت و بلندى مرتبه آن از حسب و بلندى مرتبه نسب بالاتر است .

25- بهترين چيزى كه پدران براى فرزندان خود به ارث مى گذارند ادب خواهد بود .

26- سبب پاكيزگى اخلاق حسن ادب است .

27- طلب كننده ادب ( سنگين بودن و يا علم و ذاتش و يا كياست

و زيركى و يا آدابى كه در شرع و عرف براى هر كارى مقرر شده ) دور انديش تر است از طلب كننده طلا .

28- طلب كردن ادب زيبائى حسب است ( كمال و شرفى كه انسان تحصيل كرده ) .

29- بر تو باد به مراعات ادب زيرا كه آن زينت حسب است .

30- اندك ادب بهتر از بسيارى نسب ( بزرگى اصل و نژاد ) است .

ص 72

31- كلّ شي ء يحتاج إلى العقل ، و العقل يحتاج إلى الأدب 6911 .

32- كلّ الحسب متناه إلّا العقل و الأدب 6912 .

33- كفاك مؤدّبا لنفسك تجنّب ما كرهته من غيرك 7077 .

34- لن ينجع الأدب حتّى يقارنه العقل 7412 .

35- من قلّ أدبه كثرت مساويه 8089 .

36- من وضعه دناءة أدبه لم يرفعه شرف حسبه 8142 .

37- من ساء أدبه شان حسبه 8157 .

38- من قعد به حسبه نهض به أدبه 8167 .

39- من أخّره عدم أدبه لم يقدّمه كثافة حسبه 8168 . 31- هر چيزى ( در انسان ) نيازمند به عقل است و عقل نياز به ادب دارد .

32- هر شرافت و فضيلتى نهايتى دارد جز عقل و ادب .

33- براى ادب نفس خود كفايت مى نمايد دورى كردن از آنچه از غير خود دوست نداشته باشى .

34- ادب نفع نمى دهد تا عقل آن را همراه گردد .

35- هر كه ادبش كم باشد بديهايش بسيار باشد .

36- هر كه او را پستى ادبش پست نمايد ( و پائين آورد ) شرف و بلندى حسبش او را بر نخواهد كشيد .

37- هر كه ادبش بد باشد حسب خود را ( و آنچه به سبب آن صاحب فضيلت

شود ) زشت گردانيده است .

38- هر كه او را حسبش بنشاند ( و فاقد فضيلتى كه او را بالا برد باشد ) ادبش او را بلند كند ( يعنى بالاتر از حسب خواهد بود ) .

39- هر كه عقب اندازد او را نداشتن ادب بزرگى و سنگينى حسب او را جلو نخواهد انداخت ( يعنى ادب ما فوق حسب است بايد آن را تحصيل كرد ) .

ص 73

40- من كلف بالأدب قلّت مساويه 8271 .

41- من استهتر بالأدب فقد زان نفسه 8278 .

42- من زاد أدبه على عقله كان كالرّاعي بين غنم كثيرة 8886 .

43- من لم يكن أفضل خلاله أدبه كان أهون أحواله عطبه 8981 .

44- من لم يصلح على أدب اللّه لم يصلح على أدب نفسه 9001 .

45- نعم قرين العقل الأدب 9894 .

46- نعم النسّب حسن الأدب 9895 .

47- لا حسب كالأدب 10462 .

48- لا زينة كالآداب 10466 .

49- لا ميراث كالأدب 10480 . 40- هر كه نسبت به ادب حريص باشد بديهايش كم خواهد بود .

41- هر كه نسبت به ادب حريص باشد نفس خود را زينت داده است .

42- هر كه ادبش بر عقلش بچربد مانند شبانى خواهد بود كه ميان گوسفندان بسيارى باشد .

43- هر كه افزونترين خصلتهاى او ادبش نباشد سهل ترين حالاتش هلاكت او خواهد بود ( چون هلاكت از بى ادبى منشأ گيرد ) .

44- هر كه بر ادب خدا شايسته نگردد ( يعنى به وسيله طريقه و تربيت الهى اصلاح نشود ) بر ادب نفس خويش اصلاح نخواهد گرديد .

45- خوب قرين عقلى است ادب ( اگر باشد زينت او گردد ) .

46- خوب نسبى است

نيكوئى ادب .

47- هيچ حسبى مانند ادب نيست .

48- هيچ زينتى مانند ادبها و روشهاى نيكو نيست .

49- هيچ ميراثى مانند ادب نيست .

ص 74

50- لا حلل كالآداب 10491 .

51- لا شرف مع سوء أدب 10530 .

52- لا أدب لسيّئ النّطق 10596 .

53- لا حسب أرفع من الأدب 10616 .

54- لا عقل لمن لا أدب له 10769 .

55- لا يرأّس من خلا عن الأدب و صبا إلى اللّعب 10875 .

56- ثلاث ليس عليهنّ مستزاد : حسن الأدب و مجانبة الرّيب ، و الكفّ عن المحارم 4659 .

الأذى و كف الأذى

1- الأذى يجلب القلى 581 . 50- هيچ زيورهائى مانند ادب ها نيست .

51- شرفى نيست با بى ادبى ( با يكديگر جمع نخواهد شد ) .

52- نيست ادبى براى بد گفتار .

53- نيست حسبى برتر از ادب .

54- عقلى نيست براى كسى كه براى او ادبى نيست .

55- آقا و مهتر نمى شود كسى كه از ادب ( دور و ) خالى بوده و به بازى ميل كند .

56- سه چيز است كه بر آنها طلب زيادتى نيست : نيكوئى ادب ، و دورى گزيدن از تهمت ، و باز ايستادن از حرام .

آزردن 1- اذيت و آزار دشمنى را مى كشاند .

ص 75

2- من كفّ أذاه لم يعانده أحد 8001 .

3- منع أذاك يصلح لك قلوب عداك 9784 .

.

6- كثرة الأكل تذفّر ( تدفر ) 7121 . 2- هر كه اذيت خود را باز دارد با او كسى دشمنى نكند .

3- جلوگيرى از آزار خودت ( كه ديگران را اذيت نكنى ) دلهاى دشمنانت را به نفع تو اصلاح خواهد نمود .

خوردن 1- كم خوردن از باز ايستادن از حرامهاست ، و بسيار خوردن از اسراف است ( البته خوردن بسيار كه داراى ضرر و زيان باشد حرام و اگر موجب كسالت و تنبلى شود مكروه كه مرتبه ضعيف از عفاف است و همچنين است اسراف ) .

2- كم خوردن منع مى كند بسيارى از بيمارى و رنجهاى بدن را .

3- بسا لقمه اى يا يك خوراك كه لقمه ها يا خوردنها را منع نمايد ( يعنى در اثر بدى يا زياده روى و عدم احتياط براى هميشه سلامت را از دست مى دهد ) .

4- زياد خوردن از غلبه حرص ، و غلبه حرص بدترين عيبهاست .

5- خورد و خواب زياد نفس را فاسد نموده و زيان را جلب مى نمايد .

6- پر خورى بوى بد زير بغل را برمى انگيزاند .

ص 76

7- كن كالنّحلة إذا أكلت أكلت طيّبا ، و إذا وضعت وضعت طيّبا ، و إذا وقعت على عود لم تكسّره 7186 .

8- من قلّ أكله صفى فكره 8462 .

9- من اقتصر في أكله كثرت صحّته ، و صلحت فكرته 8803 .

10- من كانت همّته ما يدخل بطنه كانت قيمته ما يخرج منه 8830 .

11- من كثر أكله قلّت صحّته ، و ثقلت على نفسه مؤنته 8903 .

عسل باش كه چون مى خورد پاكيزه مى خورد ( از شكوفه هاى گل و گياه تو هم از چيزهاى حلال و پاكيزه بخور ) و هنگامى كه مى نهد پاكيزه مى نهد ( عسل از خود باقى مى گذارد تو هم اعمال خير به جاى خود بگذار ) و زمانى كه بر شاخ درختى بنشيند آن را نمى شكند ( تو هم بر ديگران گران مباش خاطر كسى را مشكن ) .

8- هر كه خوردنش كم باشد فكر و انديشه اش صاف گردد .

9- هر كه در خوردن خود به اندازه اكتفا نمايد ( زياد نخورد ) صحت او بسيار و فكرش شايسته خواهد بود .

10- هر كه همت ( و سعى و تلاشش ) او آنچه در شكم او داخل مى شود باشد ارزش و بهاء او چيزيست كه از او خارج مى شود .

11- هر كه خوراك او بسيار باشد تندرستى او كم ، و خرج و زحمت او بر نفسش سنگين و گران خواهد بود .

خداى تعالى و صفات او 1- علم خداى سبحان باطن و نهان پوشيده ها را دريده ، و گوها و زمين هاى

ص 77

2- كلّ مسمّى بالوحدة غير اللّه سبحانه قليل ، و كلّ عزيز غيره ذليل ، و كلّ قويّ غيره ضعيف ، و كلّ مالك غيره مملوك ، و كلّ عالم غيره متعلّم ، و كلّ قادر غيره يقدر و يعجز 6877 .

3- كلّ باطن عند اللّه جلّت آلاؤه ظاهر 6890 .

4- كلّ سرّ عند اللّه علانية 6891 .

5- من تفكّر في ذات اللّه ألحد ( تزندق ) 8487 .

6- ما كان اللّه سبحانه ليضلّ أحدا و ليس اللّه بظلّام للعبيد 9627 . پست و مغاك

اعتقادات پنهانى را احاطه نموده است .

2- [اين فرازها از خطبه 64 نهج البلاغه مى باشد و مرحوم آمدى آن را قطعه قطعه كرده و لذا در تمام ضمائر لفظ جلاله را ذكر كرده و براى هر جمله شماره اى نوشته است هر ناميده شده به يكى بودن غير خداى سبحان كم است ( يعنى ما سواى او واحد عددى كه متصف بصفت قلت باشد و مبدأ و جزء كثير است ، به خلاف او جلّ شأنه كه واحد حقيقى است كه كثرت ندارد و دومى برايش فرض نمى شود ، و به عبارت ديگر واحد حقيقى آنست كه اصلا براى آن تركيبى نباشد نه در ذهن و نه در خارج به خلاف واحد عددى كه يا در ذهن و يا در خارج قابل حمل و داراى اجزاء و تركيب است ) و هر عزيزى غير او ذليل و هر نيرومندى غير او ضعيف ، و هر مالكى غير او مملوك ، و هر عالمى غير او متعلم ( كسى كه از ديگرى علم ياد گيرد ) و هر قادرى غير او مقدور خواهد بود .

3- هر نهانى در نزد خدا كه نعمتهايش عظيم است هويدا خواهد بود .

4- هر پنهانى در نزد خدا آشكار است .

5- هر كه در ذات ( و هويت ) خدا انديشه نمايد راه باطلى را پيموده است ( و در نتيجه كافر خواهد شد چون فكر بشر كوچكتر از آنست كه به اقيانوس بيكران ذات الهى پى برده و به عالم نامتناهى الوهيت پرواز نمايد ) .

6- خداوند سبحان چنين نيست كه احدى را گمراه كند و خدا ببندگان ظلم

ص 78

7-

ما أعظم حلم اللّه سبحانه عن أهل العناد ، و ما أكثر عفوه عن مسرفي العباد 9641 .

8- ما أعظم اللّهمّ ما نرى من خلقك ، و ما أصغر عظيمه في جنب ما غاب عنّا من قدرتك 9646 .

9- ما أهول اللّهمّ ما نشاهده من ملكوتك ، و ما أحقر ذلك فيما غاب عنّا من عظيم سلطانك 9647 .

10- هو اللّه الّذي تشهد له أعلام الوجود على قلب ذي كننده نيست . ( اگر صيغه نسبت باشد نه صيغه مبالغه و اگر صيغه مبالغه باشد يعنى بسيار ظلم كننده نمى باشد ، مرحوم خوانسارى اين گونه استعمالات را از دو جهت بيان داشته : يكى آنكه خداوند در هر صفتى كمال آن را دارد ، اگر نعوذ باللّه ظالم مى شد كمال آن را بايد داشته باشد و يا اگر نعوذ باللّه اندك ظلمى نمايد از آن ذات مقدس هر چند كم باشد كمال ظلم خواهد بود ) .

7- چه بزرگست بردبارى خداى سبحان به اهل عناد و دشمنى ، و چه بسيار است عفو او از اسراف كنندگان بندگان ( با اين كه استحقاق عفو و غفران ندارند اما در عين حال خداوند حلم و عفوش را بكار مى برد ) .

8- چقدر بزرگ است بار إلها آنچه ما از خلق تو مى بينيم و عظمت آن ( چه ما ديده و مى بينيم ) در جنب آنچه از قدرت تو از ما پنهان است ( چه مانند عوالم ديگر مانند عرش و كرسى و يا آنچه قدرت بالاتر از آن را دارى كه ما نديده ايم ) .

9- چه هولناك است خدايا آنچه ما از سلطنت و ملكوت تو

مشاهده مى نمائيم ، و چه كوچك است آن در جنب آنچه از بزرگى سلطنت تو از ما پنهان است .

10- [تتمه كلامى است كه حضرت در صفات الهى بيان داشته چنانكه از خطبه 49 نهج البلاغه استفاده مى شود] پس اوست كه آثار و علامات جهان

ص 79

الجحود 10045 .

11- لا تدرك اللّه جلّ جلاله العيون بمشاهدة الأعيان ، لكن تدركه القلوب بحقائق الإيمان 10858 .

12- كيف يضيع من اللّه كافله 6982 .

13- ما خلق اللّه سبحانه أمرا عبثا فيلهو 9606 .

14- ما ترك اللّه سبحانه أمرا سدى فيلغو 9607 .

15- قد أحاط علم اللّه سبحانه بالبواطن ، و أحصى الظّواهر 6677 . هستى بر دل منكر گواهى مى دهد ( يعنى بطلان آنچه در دل اوست آشكار مى گردد ) .

11- خداى جلّ جلاله را چشمها به مشاهده چشمها ( و بديدنى كه دارند ) در نيافته ( چون جسم نبوده ) و ليكن دلها او را بحقائق ايمان دريابند .

12- چگونه ضايع مى شود كسى كه خداوند ضامن او است 13- خداوند سبحان هيچ كار عبثى را نيافريده تا بازى كند ( بلكه خلقت هر چيز طبق علم و حكمت و مصلحت خواهد بود ) و در بعض نسخه ها ( شيئا عبثا ) ذكر شده و ممكن است ( امرأ ) باشد چنانكه علّامه بزرگوار خوانسارى احتمال داده و در نهج البلاغه كلمات قصار 362 بآن اشاره شده است پس معنا چنين مى شود ( خداوند سبحان هيچ مردى را بيهوده خلق نكرده تا ببازى مشغول شود بلكه براى معرفت و عبادت خلق شده است ) .

14- خداى سبحان هيچ كارى را و يا هيچ مردى را مهمل

نگذاشته تا باطلى را انجام دهد ( و در نهج البلاغه در كلمات قصار 362 اين چنين ضبط شده است : «فما خلق امرؤ عبثا فيلهو و لا ترك سدى فيلغو» ) .

15- در حقيقت علم خداى سبحان باطن ها را فرو گرفته ، و ظاهرها را ضبط و احصاء نموده است .

ص 80

16- قد سمّى اللّه سبحانه آثاركم ، و علم أعمالكم ، و كتب آجالكم 6700 .

17- لم يخلق اللّه سبحانه الخلق لوحشة و لم يستعملهم لمنفعة 7554 .

18- لم يخلقكم اللّه سبحانه عبثا ، و لم يترككم سدى ، و لم يدعكم في ضلالة و لا عمى 7561 .

19- اعجبوا لهذا الإنسان ينظر بشحم و يتكلّم بلحم و يسمع بعظم و يتنفّس من خرم 2566 .

20- و قال في توحيد اللّه تعالى : غوص الفتن لا يدركه و بعد الهمم لا يبلغه 6432 . 16- در حقيقت خداوند سبحان اثرها ( و نشانه و علامتهاى ) شما را نامگذارى كرده ( و در لوح محفوظ و يا در غير آن نوشته شده ) و عملهاى شما را مى داند ، و اجلهاى شما را نوشته است .

17- خداوند سبحان خلق را براى وحشتى ( كه خود تنها بوده ) نيافريده و آنان را براى منفعت و سودى ( كه باو رسد ) به كار امر نفرموده است ( بلكه خلقت براى شناخت و انعام و احسان و كمال خواهد بود ) .

18- خداى سبحان شما را بيهوده نيافريده ، و شما را رها شده ترك نكرده ، و شما را در گمراهى و نه در كورى واگذار ننموده است .

19- از اين آدمى كه

به پاره پيهى نظر مى كند ، و به پاره گوشتى سخن مى گويد ، و به استخوانى مى شنود ، و از رخنه اى نفس مى كشد در شگفت شويد .

20- آن حضرت در توحيد خداى تعالى فرموده : غوطه خوردن فهم و انديشه و خلاقت ها او را درك نكرده ، و بلندى و دورى همت ها بكنه شناخت او نخواهد رسيد ، ( در نهج البلاغه چنين دارد : «الّذي لا يدركه بعد الهمم و لا يناله غوص

ص 81

21- تعنو الوجوه لعظمة اللّه ، و تجلّ القلوب من مخافته ، و تتهالك النفوس على مراضيه 4538 .

22- التّوحيد حيوة النّفس 540 .

23- التّوحيد أن لا تتوهّم 1163 .

24- قد نجا من وحّد ( وجد ، وحد ) 6630 .

25- و قال- عليه السلام- في توحيد اللّه : قريب من الأشياء غير ملابس ، بعيد منها غير مباين 6794 .

26- و قال- عليه السلام- في توحيد اللّه سبحانه : ليس في الأشياء بوالج و لا عنها بخارج 7522 . الفطن» ) .

21- وجوه و چهره ها و سرشناسان از براى عظمت خدا فروتنى كرده ، و دلها از ترس و هيبت او ترسيده ، و نفسها بر خوشنوديهايش خود كشى نموده ( يعنى كمال كوشش كرده و يا مى افتند ، مانند كسى كه از حرص خود را روى چيزى مى اندازد ) .

22- يگانه دانستن خدا ، و يا اعتقاد بتمام صفات جلال و جمال او حيات نفس است .

23- توحيد اعتقاد بيگانگى خدا آنست كه توهّم نكنى ( و احتمال شريكى از براى او ندهى ، و يا آنكه كنه ذات مقدس او را در وهم و خيال خود نياورى

چون عقل و فهم ما قابل درك حقيقت ذات نيست ) .

24- در حقيقت رستگار گرديده كسى كه قائل به يگانگى خدا شده و يا تنها ماند ( از ابناى دنيا و مردم بد ) يا بى نياز شد ، يا براى آخرت اندوهناك شد .

25- حضرت در توحيد و صفات خدا فرموده : به چيزها نزديك است بدون آنكه اجتماع و اختلاطى داشته باشد دور است از آنها بى آنكه جدا باشد .

26- حضرت در توحيد پروردگار سبحان فرموده : در چيزها داخل نيست

ص 82

27- لو كان لربّك شريك لأتتك رسله 7575 .

28- من وحّد اللّه سبحانه لم يشبّهه بالخلق 8648 .

29- لم تره سبحانه العقول فتخبر عنه ، بل كان تعالى قبل الواصفين به له 7556 .

30- لم يطلع اللّه سبحانه العقول على تحديد صفته ، و لم يحجبها عن واجب معرفته 1353 .

31- لم يتناه سبحانه في العقول فيكون في مهبّ فكرها مكيّفا و لا في رويّات خواطرها محدّدا مصرّفا 7559 . ( مانند دخول عرضى يا جسمى در جسم ديگر ) و از آنها خارج نمى باشد ( بلكه ذاتش ظاهر و باطن هر چيزى را فروگرفته است ) .

27- اگر براى پروردگارت شريكى بود هر آينه فرستاده هاى او به سوى ( دعوت ) تو مى آمد .

28- هر كه خداى سبحان را يگانه داند او را به خلق تشبيه ننمايد .

29- خداى سبحان را عقلها نديده تا از او خبر دهند بلكه خداى متعال پيش از وصف كنندگانش خود را وصف كرده است ( در نهج البلاغه خطبه 108 چنين دارد : «لم ترك العيون فتخبر عنك بل كنت قبل الواصفين من خلقك»

تو را چشمها نديده تا از تو خبر دهند بلكه تو پيش از وصف كنندگان از خلقت بوده اى بنا بر اين نه عقول و نه عيون توانائى وصف و يا ديدن او را دارند ) .

30- خداوند سبحان عقلها را بر تحديد صفت خود آگاه نگردانيده ( به گونه اى كه عقلها كنه و حقيقت او را دريابند ) و آنها را از واجب معرفت خود ( آن اندازه كه به حقانيت و عظمت او راه پيدا كنند ) منع نفرموده است .

31- ( اين تتمه كلامى است از آن بزرگوار در ضمن خطبه اشباح 90 نهج البلاغه با مختصر تفاوتى و در آنجا حضرت گواهى مى دهد كه تو خدائى هستى كه

ص 83

32- لم يحلل اللّه سبحانه في الأشياء فيكون ( فيقال هو فيها كائن ) فيها كائنا و لم ينأ عنها فيقال هو عنها بائن 7562 .

33- من استأذن على اللّه أذن له 8291 .

ضمن خطبه 64 در صفات خداى بزرگ عنوان شده است ) در چيزها خداى سبحان حلول نكرده ( و فرود نيامده ) تا در آنجا جا كرده باشد ( بلكه او مجرّد است ) و از آنها دور نيست تا گفته شود او از آنها جداست .

33- هر كه اجازه ورود بر خدا را خواهد خداوند اذنش دهد .

كارها 1- امرها كه واقع شود بتقدير خداست نه به تدبير بندگان ( البته منافاتى در اين جهت نيست كه خود انسان هم بايد در كار خود دور انديشى كند ) .

2- بر آنچه نيامده به آنچه آمده استدلال كن چون كه كارها نظير يكديگرند .

3- پيروزمندترين كارها آنست كه احاطه كند آن را پنهان داشتن ( خواه در امور جنگى باشد كه بايد رموز آن پنهان باشد ، و چه در كارهاى خير چون كه پيروزى

ص 84

4- إنّ الأمور إذا تشابهت اعتبر آخرها بأوّلها 3458 .

5- الأمور بالتّجربة 36 .

6- الأمور أشباه 132 .

7- تذلّ الأمور للمقادير حتّى يكون الحتف ( الحيف ) في التّدبير 4517 .

8- تحرّ من أمرك ما يقوم به عذرك ، و تثبت به حجّتك و يفي ء إليك برشدك 4525 .

9- خير الأمور ما أسفر عن اليقين 4966 . در كتمان است ) .

4- براستى كارها هرگاه مانند يكديگر شدند آخر آنها به اول آنها سنجيده مى شود .

5- كارها به آزمايش است ( يعنى درستى آن بعد از تجربه است ) .

6- كارها شبيه يكديگرند ، ( بنا بر اين بايد در كارها دور انديش بوده و از تجربه ها عارف گردد ) .

7- كارها از براى تقديرها هموار و رام

گشته ( و سير طبيعى خود را پيموده ) تا آنكه مرگ در تدبير و يا ظلم و جور در تدبير به كار رود ( و آن را از مسير خود عوض كند ) .

8- از كار خود آنچه را طلب كن كه به آن عذر تو بر پا شود ، و حجتّت به آن ثابت گردد ، و رشد تو را بسويت برگرداند ( و مرحوم علّامه خوانسارى احتمال داده كه ممكن است مقصود از آن توبه باشد زيرا كه به سبب آن عذر بر پا شده ، و بر نفس يا بر شيطان و بر جنود هوا و هوس و يا بر گناهان غلبه نموده و يا دليل بر پاكى طرف خواهد بود ، و رشد از دست رفته برگشته آدمى را براه راست بدارد ) .

9- بهترين كارها آنست كه از يقين ( بمبدأ و معاد و حقيقت آن كار ) برخيزد و از آن پرده بردارد .

ص 85

10- خير الأمور ما أدّى إلى الخلاص 4970 .

11- خير الأمور ما عرى عن الطّمع 4973 .

12- خير الأمور ما أسفر عن الحقّ 4991 .

13- خير الأمور ما سهلت مباديه ، و حسنت خواتمه و حمدت عواقبه 5032 .

14- خير الأمور أعجلها عائدة ، و أحمدها عاقبة 5033 .

15- خذ من أمرك ما يقوم به عذرك ، و تثبت به حجتك 5040 .

16- ربّما تجهّمت ( تحتّمت ) الأمور 5379 .

17- شرّ الأمور أكثرها شكّا 5718 . 10- بهترين كارها آنست كه انسان را به جانب خلاصى ( از عذاب ) بكشاند .

11- بهترين كارها آنست كه از طمع عارى باشد .

12- بهترين كارها

آنست كه از حق پرده بردارد ، و از آن امر حقى ظاهر گردد .

13- بهترين امور آنست كه مقدمات و مبادى آن سهل بوده ، و آخر كار آن نيكو باشد ، و سرانجام و عواقب آن ستوده و مورد پسند قرار گيرد ، زيان و خسرانى بر آن مرتب نگردد .

14- بهترين كارها تندترين آنهاست به حسب فائده ، و ستوده ترين آنست از نظر عاقبت .

15- كار خويش را چنان اتخاذ كن كه عذرت در آن پا بر جا بوده ، و حجت تو نسبت به آن ثابت باشد ( يعنى در زندگانى كارى كن كه احدى نتواند به تو ايراد كند مگر آنكه محكوم گردد ) .

16- بسا باشد كه بنا خوشى رو كند امور و يا به حتمى گرايد ( يعنى مطالب وفق هدف نباشد و يا اگر تغيير يافت نبايد ناراحت گرديد ) .

17- بدترين كارها آنست كه شك ( در صحت و خوبى و سلامت سرانجام ) آن

ص 86

18- طوبى لمن لم تغمّ عليه مشتبهات الأمور 5974 .

19- قد تعمّ ( تغمّ ) الأمور 6633 .

20- من كابد الأمور هلك 7916 .

21- من كابد الأمور عطب 7975 .

22- من ضيّع أمره ضيّع كلّ أمر 8874 .

23- ملاك الأمور حسن الخواتم 9729 .

24- هلك من لم يحرز أمره 10021 .

25- لا تقدمنّ على أمر حتّى تخبره 10169 .

26- يسّروا و لا تعسّروا ، و خفّفوا و لا تثقّلوا 11016 . بيشتر باشد .

18- خوشا به حال كسى كه بر او مشتبهات كارها ( امورى كه شبيه يكديگرند و آدمى را در شك مى اندازد ) پوشيده نشود .

19- گاهى امور

( و سختى ها و بلاها ) عمومى خواهد شد و يا پوشيده خواهد شد كه نمى توان فهميد چه بايد كرد .

20- هر كه در امور به رنج و زحمت افتد ( و يا اقدام در كارهاى سخت و دشوار نمايد ) هلاك گردد .

21- هر كه رنج و سختى كارها را كشد هلاك شود .

22- هر كه كارش را ضايع سازد هر كارى را ( حتى از ديگران ) ضايع گرداند .

23- ملاك ( خوبى ) كارها حسن عاقبت هاست ( اگر خوب باشد آن كار خوب و اگر بد بد خواهد بود ) .

24- هلاك شد كسى كه به كار خود ( در امر معاش و معاد ) نپرداخته است .

25- بر كارى هرگز اقدام مكن ، تا آنكه ( مصلحت و نفع ) آن را بدانى .

26- آسان كنيد ( و كارها را آسان گيريد ) و دشوار و سخت مگيريد و سبك

ص 87

27- لكلّ أمر مال 7294 .

28- يستدلّ على ما لم يكن بما قد كان 10973 .

29- ليكن أحبّ الأمور إليك أعمّها في العدل و أقسطها بالحقّ 7384 .

30- احذر كلّ أمر إذا ظهر ، أزرى بفاعله و حقّره 2591 .

31- احذر كلّ أمر يفسد الآجلة ، و يصلح الدّانية 2595 .

آنچه در حقيقت بوده است استدلال مى گردد ( و مى توان به وسيله آن پى برد به پستى دنيا و تغييرات و حوادث ) .

29- بايد محبوبترين كارها به سوى تو شاملترين آنها در عدل و عادل ترين آنها به حق باشد .

30- از هر كارى كه چون آشكار گردد به عامل آن عيب رسانده ، و او را كوچك مى گرداند دورى نما .

31- از هر كارى كه آخرت را تباه ساخته و دنيا را به صلاح آورد دورى كن .

فرمان به خوبى 1- امر به معروف كردن برترين عملهاى مخلوق است .

2- به معروف فرمان ده تا از اهل آن باشى ، و منكر را با دست و زبانت منع نما ،

ص 88

من فعله بجهدك 2415 .

3- ائتمروا بالمعروف ، و أمروا به ، و تناهوا عن المنكر و انهوا عنه 2557 .

4- إنّ الأمر بالمعروف و النّهي عن المنكر لا يقرّبان من أجل ، و لا ينقصان من رزق ، لكن يضاعفان الثّواب و يعظمان الأجر ، و أفضل منهما كلمة عدل عند إمام جائر 3648 .

5- إنّ من رأى عدوانا يعمل به ، و منكرا يدعى إليه ، فأنكره بقلبه فقد سلم و برئ ، و من أنكره بلسانه فقد أجر ، و هو أفضل من صاحبه ، و من أنكره بسيفه لتكون حجّة اللّه العليا ، و كلمة الظّالمين السّفلى ، فذلك الّذي أصاب سبيل و به قدر طاقت خود از كردن بدى جدائى كن و يا به قدر طاقت خود از كسى كه آن را انجام مى دهد جدائى نما .

3- نسبت به معروف فرمان برده و به آن امر كنيد ، و از

منكر باز ايستاده و از آن نهى نمائيد .

4- براستى كه امر به معروف و نهى از منكر اجلى را نزديك نكرده ، و روزى را كم نمى نمايند ، ولى ثواب را دو چندان كرده ، و پاداش را بزرگ مى دارند ، و از آنها افزون تر سخن عدلى است نزد پيشواى ستمگر .

5- براستى كسى كه ببيند ستمى بكار گرفته شده و مردم به سوى كار ناشايسته اى خوانده مى شوند پس آن را بقلب و دل خويش انكار كند در حقيقت سالم مانده و رهائى يابد ، ( ممكن است از اين جهت باشد كه از چنين عملى خوشنود نيست ، پس از زمره آن قماش از افراد نمى باشد ، و يا آنكه بيش از آن از او ساخته نمى شود و گرنه سالم نخواهد ماند بلكه بايد مرتبه ديگر را انتخاب كند ) و هر كه آن را به زبانش انكار نمايد ، پس واقعا مأجور بوده و از رفيق قبلى خود كه فقط با دل انكار نموده برتر است ، و كسى كه آن را با شمشيرش انكار نمايد تا آنكه برهان الهى بلندتر ، و سخن ستمگران پست تر قرار گيرد ، پس چنين كسى به راه درست و روشن

ص 89

الهدى ، و قام على الطّريق ، و نوّر في قلبه اليقين 3576 .

6- إذا رأى أحدكم المنكر ، و لم يستطع أن ينكره بيده و لسانه ، و أنكره بقلبه ، و علم اللّه صدق ذلك منه فقد أنكره 4152 .

7- إذا لم تنفع الكرامة فالإهانة أحزم ، و إذا لم ينجح السّوط فالسّيف أحسم 4164 .

8- و قال- عليه السّلام- في ذكر

الآمرين بالمعروف و النّاهين عن المنكر : فمنهم المنكر للمنكر بيده و لسانه و قلبه ، فذلك المستكمل لخصال الخير ، و منهم المنكر بلسانه و قلبه ، و التّارك بيده ، فذلك المتمسّك بخصلتين من خصال رسيده ، و قيام به راه صحيح نموده ، و در دل خود نور يقين را پديد آورده و دل را نورانى ساخته است ، ( اينها مراتب امر به معروف و نهى از منكر است كه فقهاء ما- رضوان اللّه عليهم- نيز بر طبق آن فتوا داده اند ، گر چه در جائى كه نياز به ضرب و جرح و قتل باشد بعضى آن را منوط بر اجازه از امام يا نائب امام- عليه السلام- مى دانند ) .

6- هرگاه يكى از شما منكرى را ديد و نتوانست كه آن را با دست و زبانش انكار نمايد و آن را در دل انكار نمود و خداوند هم صدق چنين عملى را از او بداند ، پس در حقيقت آن را انكار نموده است .

7- هرگاه نسبت به كسى كرامت و احترام سود ندهد ، پس اهانت و خوار نمودن دور انديش تر است ، و چون تازيانه سود نبخشد پس شمشير برنده تر خواهد بود ( يعنى تنبيهات مراتبى دارد ، تا ممكن است مرتبه ادنى را بايد بكار برد ، اگر سود نكرد درجه بالاتر ) .

8- حضرت در بيان آمرين به معروف و نهى كنندگان از منكر فرموده : پس بعضى از آنان انكار كننده منكرند به دست و زبان و قلب ( يعنى با تمام دل و زبان دست آن را بد دانسته و مبارزه مى كنند ) اين

دسته كامل كننده خصلتهاى خوبى هستند ، و برخى از آنان انكار كننده با زبان و دل بوده و ترك كننده با دست خود مى باشند ( تنها با زبان و دل نهى مى نمايند ) اين دسته به دو خصلت از خصال

ص 90

الخير و مضيّع خصلة ، و منهم المنكر بقلبه و التّارك بلسانه و يده ، فذلك مضيّع أشرف الخصلتين من الثّلاث و متمسّك بواحدة ، و منهم تارك لإنكار المنكر بقلبه و لسانه و يده فذلك ميّت الأحياء «و ما أعمال البرّ كلّها و الجهاد في سبيل اللّه عند الأمر بالمعروف و النّهى عن المنكر إلّا كنفثة في بحر لجّيّ ، و انّ الأمر بالمعروف و النّهى عن المنكر لا يقرّبان من أجل ، و لا ينقصان من رزق و أفضل من ذلك كلّه كلمة عدل عند إمام جائر » 6606 .

9- و الأمر بالمعروف مصلحة للعوامّ ، و النّهى عن المنكر ردعا للسّفهاء 6618 .

10- كن بالمعروف آمرا ، و عن المنكر ناهيا ، و لمن قطعك واصلا ، خوبى چنگ زده ، و ضايع كننده يك خصلت اند ، و بعض آنان به دل خود منكر و به زبان و دست خويش ترك كننده است ، اين دسته شريف ترين دو خصلت را از سه خصلت ضايع كننده است ( شريف تر بودن آن بدين جهت است كه پيدايش معروف و ترك منكر با اين دو تحقق پيدا مى كند ، به علاوه رنج و زحمت با اين دو خصلت پديدار گشته به خلاف دل كه داراى رنج و تعبى نيست ) و بيكى متمسك گشته و بعض از آنها تارك انكار منكر است هم

با دل و هم با زبان و دست خود اين دسته مرده زندگانست .

9- ( از جمله فرازهاى حكمت 244 نهج البلاغه است ) و امر به معروف را ( واجب كرده ) به جهت مصلحت عوام ( و اكثر مردم كه از احكام بى خبر و نسبت به آن بى تفاوت بلكه بى اعتنااند ) و نهى از منكر را از براى بازداشتن سفيهان ( جاهلان احمق و يا كم عقل ) .

10- به معروف امر كننده ، و از منكر نهى كننده ، و در مقابل كسى كه از تو

ص 91

و لمن حرمك معطيا 7174 .

11- كن بالمعروف آمرا ، و عن المنكر ناهيا ، و بالخير عاملا ، و للشّرّ مانعا 7181 .

12- كن آمرا بالمعروف عاملا به ، و لا تكن ممّن يأمر به و ينأى عنه فيبوء بإثمه ، و يتعرّض مقت ربّه 7189 .

13- لن تهتدي إلى المعروف حتّى تضلّ عن المنكر 7427 .

14- من عمل ( أمر ) بالمعروف شدّ ظهور المؤمنين 8248 .

15- من نهى عن المنكر أرغم انوف الفاسقين 8249 .

16- يقبح على الرّجل أن ينكر على النّاس منكرات و ينهاهم عن رذائل بريده پيوند زننده ، و در برابر كسى كه تو را محروم نموده بخشنده باش .

11- آمر به معروف ، و ناهى از منكر و عمل كننده بخوبى و جلوگير بدى باش .

12- آمر به معروف ، عمل كننده به آن باش ، و از كسانى مباش كه به معروف امر كرده ، و از آن دورى مى نمايد ، پس گناه خود را برداشته با گناه خود به سوى خدا برگشته ، و متعرض خشم پروردگارش

گرديده است .

13- هرگز به معروف راه نيابى تا از منكر گمراه نشوى ( يعنى آن را به دست فراموشى بسپارى چنانكه مشهور است تخليه از رذائل بر تحليه فضائل مقدم خواهد بود ) .

14- هر كه به معروف عمل و يا امر كند پشت هاى مؤمنان را سخت نمايد .

15- هر كه از منكر نهى نمايد بينى هاى فاسقان را بر خاك مالد ( زيرا آنها به اميد و آرزوهايشان نخواهند رسيد ) .

16- بر مرد ( و آدمى ) زشت است كه بر مردم منكراتى را انكار كند و آنان را از صفات پست و گناهان نهى نمايد و چون با نفس خود خلوت كند خود مرتكب آنها

ص 92

و سيّئات ، و إذا خلا بنفسه ارتكبها و لا يستنكف من فعلها 11037 .

17- لم يأمركم اللّه سبحانه إلّا بحسن ، و لم ينهكم إلّا عن قبيح 7564 .

18- ما أمر اللّه سبحانه بشي ء إلّا و أعان عليه 9572 .

19- ما نهى اللّه سبحانه عن شي ء إلّا و أغنى عنه 9573 .

20- إنّي لأرفع نفسي أن أنهى النّاس عمّا لست أنتهي عنه أو آمرهم بما لا أسبقهم إليه بعملي أو أرضى منهم بما لا يرضى ربيّ 3780 .

الآمال و الأماني

1- كم من آمل خائب و غائب غير آئب 6935 . شده ، و از انجام دادنشان امتناع نداشته باشد .

17- خداى سبحان شما را فرمان نداده مگر به خوبى ، و نهى ننموده است مگر از زشتى ( اين روايت صريح است در اثبات حسن و قبح عقلى چنانكه شيعه و معتزله بر آن قائلند و نيز دلالت بر اين دارد كه پروردگار به چيزى بيهوده

امر نفرموده ، و از چيزى عبث نهى نكرده است ) .

18- خداوند سبحان بچيزى فرمان نخواهد داد مگر آنكه بر آن يارى نمايد .

19- خداوند سبحان از چيزى نهى نخواهد فرمود مگر آنكه از آن بندگانش را بى نياز فرموده است ( و خلق به آن هيچگاه محتاج نباشند ) .

20- راستى كه من خود را بالاتر از اين مى دانم كه مردم را از آنچه خود از آن باز نايستم نهى كنم يا آنان را به آن چه خود با عمل به سوى آن سبقت بگيرم امر نمايم يا از آنان به آنچه پروردگارم را خوشنود نگرداند خوشنود شوم .

اميد و آرزو 1- چه بسا اميدوارى كه نااميد گشته ، و غائب ( و مسافرى كه ) برنگردد .

ص 93

2- كم من مؤمّل ما لا يدركه 6957 .

3- الأمل يقرّب المنيّة ، و يباعد الامنيّة 1696 .

4- الأمل سلطان الشّياطين على قلوب الغافلين 1828 .

5- الأمل كالسّراب ، يغرّ من راه ، و يخلف من رجاه 1896 .

6- الأمل أبدا في تكذيب ، و طول الحياة للمرء تعذيب 2017 .

7- أكذب الأمل ، و لا تثق به ، فإنّه غرور ، و صاحبه مغرور 2327 .

8- أكذبوا آمالكم ، و اغتنموا آجالكم بأحسن أعمالكم ، و بادروا مبادرة اولي النّهى و الألباب 2502 .

9- اتّقوا خداع الآمال ، فكم من مؤمّل يوم لم يدركه ، و باني بناء لم يسكنه ، و جامع مال لم يأكله ، و لعلّه من باطل جمعه و من حقّ منعه ، أصابه 2- چه بسا اميد دارنده چيزى كه آن را در نيابد .

3- اميد مرگ را نزديك كرده

، آرزو را دور مى گرداند .

4- اميد سلطه و غلبه شياطين است بر دلهاى بى خبران .

5- اميد مانند سراب است ، فريب دهد هر كه آن را بيند و خلف وعده كند هر كه اميدوار به آن باشد .

6- اميد دائم در تكذيب است ( ممكن است مراد اين باشد كه اميد هميشه در تكذيب مردم است يا آنكه اميد پيوسته صاحب خود را بر دروغگوئى وادار كند ) و درازى زندگانى براى مرد ( آدمى ) عذاب دهنده است .

7- اميد را دروغگو به حساب آور ، و به آن اعتماد مكن ، زيرا آن فريبنده است و صاحب آن فريب خورده .

8- اميدهاى خود را دروغگو دانيد ، و زمانهاى زندگى خود را به بهترين عملهاى خود غنيمت شماريد ، و بشتابيد شتاب كردن صاحبان خرد و عقلها .

9- بپرهيزيد از فريب اميدها ، چه بسا آرزو كننده روزى كه آن را در نيافته ، و

ص 94

حراما ، و احتمل به أثاما 2563 .

10- اتّقوا باطل الأمل ، فربّ مستقبل يوم ليس بمستدبره ، و مغبوط في أوّل ليلة قامت بواكيه في آخره 2572 .

11- احذروا الأمل المغلوب ، و النّعيم المسلوب 2586 .

12- إيّاك و الثّقة بالآمال فإنّها من شيم الحمقى 2685 .

13- غرور الأمل يفسد العمل 6390 .

14- غرّ جهولا كاذب أمله ففاته حسن عمله 6433 .

15- غرور الأمل ينفد المهل و يدني الأجل 6435 . بنا كننده بنا و ساختمانى كه در آن اسكان نيافته ، و جمع كننده مالى كه آن را نخورده باشد ، و شايد كه از راه باطل آن را جمع نموده ، و از حقى

كه آن را نداده ، به عنوان حرام به آن رسيده ، و آنچه را كه جزاى گناه بوده متحمل شده است .

10- از اميد باطل پرهيز نمائيد ، چه بسا رو آورنده روزى كه نيست او پشت كننده به آن ( يعنى اجل او را مهلت ندهد كه روز را به شب آورد ) و كسى كه مردم در اول شب آرزوى حال او كنند ، در آخر گريه كنندگانى براى او برخيزند و نتواند كه شب را سحر كند .

11- از اميد و آرزوى مغلوب و نعمتهاى ربوده شده ( يعنى اميد و نعمتهاى دنيا كه در حقيقت مغلوب بوده و گرفته خواهد شد )دورى نمائيد .

12- از اعتماد بر اميدها دورى نما ، زيرا كه آن از صفات احمقان است .

13- فريب اميد عمل را فاسد مى سازد .

14- آدم بسيار نادان را اميد دروغ او فريب داده ، پس نيكوئى عملش از دست او رفته است .

15- فريب اميد مهلت را فانى ساخته ، و اجل را نزديك مى گرداند ( ممكن است خود آن مرگ را نزديك كند و امكان دارد كه چون اميدوار عمر طولانى براى خود تصور

ص 95

16- في غرور الآمال انقضاء الآجال 6471 .

17- قد تغرّ الامنيّة 6617 .

18- قد تكذب الآمال 6635 .

19- قلّما تصدق الآمال 6722 .

20- قصّروا الأمل ، و خافوا بغتة الأجل ، و بادروا صالح العمل 6791 .

21- قلّل الآمال ، تخلص لك الأعمال 6793 .

22- قصّر أملك فما أقرب أجلك 6798 .

23- قصّر الأمل فإنّ العمر قصير ، و افعل الخير فإنّ يسيره كثير 6806 .

24- قصّروا الأمل ، و بادروا العمل ،

و خافوا بغتة الأجل ، فإنّه لن يرجى من مى كند يك بار مى بيند عمرش كوتاه شد ) .

16- در فريب اميدها ( كه با اميد مدت عمر بيهوده بگذرد ) منقضى شدن اجلهاست ( يعنى عمر سپرى مى شود و كارى براى آخرت صورت نگرفته است ) .

17- گاهى آرزو فريب مى دهد .

18- گاهى اميدها دروغ از كار در مى آيد .

19- كم است كه اميدها راست شود ( و آدمى به آن رسد ) .

20- اميد را كوتاه كنيد و از ناگاه رسيدن اجل بترسيد و به عمل صالح مبادرت ورزيد .

21- اميدها را كم كن تا براى تو عملها خالص گردد .

22- اميد خود را كوتاه نما پس چه نزديك است اجل تو .

23- اميد را كوتاه كن زيرا كه عمر كوتاه است و كار نيك بجاى آر زيرا كم آن بسيار است .

24- اميد را كوتاه كنيد ، و به عمل مبادرت ورزيد ، و از ناگهان رسيدن اجل بترسيد زيرا از بازگشت عمر هرگز اميد نخواهد رفت ، آنچه را كه از برگشتن روزى

ص 96

رجعة العمر ما يرجى من رجعة الرّزق ، ما فات اليوم من الرّزق يرجى غدا زيادته ، و ما فات أمس من العمر لم ترج اليوم رجعته 6824 .

25- كلّ امرء طالب امنيّته و مطلوب منيّته 6910 .

26- كم من مخدوع بالأمل مضيّع للعمل 6953 .

27- كفى بالأمل اغترارا 7035 .

مى شود ، باندازه فردا زيادتى آن اميد داشته مى شود ، و آنچه را كه از عمر ديروز فوت شده امروز اميد برگشت آن نخواهد بود .

25- هر مردى ( و هر آدمى ) طلب كننده آرزوى خويش و مطلوب مرگ مى باشد .

26- چه بسا فريب خورده شده به اميد كه ضايع كننده عمل است .

27- براى اميد كفايت ميكند فريب خوردن .

28- بسيارى آرزوها از فساد عقل است .

29- براى هر اميدى غرورى است ( كه آدمى را از آخرت باز مى دارد ) .

30- اميد و آرزوها تمام نشدنى هستند .

31- اميد مرگ را فراموش مى گرداند .

32- آرزوها همت مردانست ( البته آرزوهاى صحيح و بعيد نيست كه صحيحش «المنايا» باشد يعنى مرگ ها همت مردان است چنانكه از حضرت على- عليه السّلام- اين مضمون نقل شده : «و اللّه لابن أبي طالب آنس بالموت من الطّفل بثدي أمّه» ) .

ص 97

33- الأمل حجاب الأجل 997 .

34- الأمل لا غاية له 1010 .

35- الأمل رفيق مونس 1042 .

36- الأمل خادع ، غارّ ، ضارّ 1145 .

37- الأمل يفسد العمل ، و يفني الأجل 1358 .

38- الأمانيّ تعمي عيون البصائر 1375 .

39- الأمانيّ تخدعك ، و عند الحقائق تدعك 1452 .

40- إنّي محارب أملي ، و منتظر أجلي 3774 .

41- إنّك لن تبلغ أملك ، و لن تعدو أجلك ، فاتّق اللّه ، و أجمل في الطّلب 3788 . 33- اميد و آرزو پرده و حجاب مرگ است ( يعنى نمى گذارد آدمى بياد آن افتد ) .

34- اميد براى آن نهايتى نيست .

35- اميد و آرزو رفيقى است انس گيرنده ( پس نبايد به آن توجه كرد كه

آدمى را گرفتار خواهد نمود ) .

36- اميد و آرزو مكر كننده ، فريب دهنده ، زيان رساننده است .

37- اميد و آرزو عمل را فاسد كرده ، و مدت عمر را فانى مى كند .

38- آرزوها ديده هاى بصيرت ها را كور مى سازد .

39- آرزوها تو را ( نسبت به امور بى حاصل ) فريب داده ، و در نزد حقائق تو را وا مى گذارد .

40- براستى كه من با اميدم در جنگ بوده و منتظر مرگم مى باشم .

41- براستى كه تو هرگز به اميد خود نرسيده ، و از وقت مرگ خود نخواهى گذشت ، پس تقواى الهى را پيشه خود ساز و در طلب ( دنيا ) تأنى نما ( يعنى در آن

ص 98

42- إنّكم إن اغتررتم بالآمال ، تخرّمتكم بوادر الآجال و قد ماتتكم الأعمال 3841 .

43- آفة الآمال حضور الآجال 3959 .

44- آفة الأمل الأجل 3970 .

45- ببلوغ الآمال يهون ركوب الأهوال 4358 .

46- بئس الشّيمة الأمل يفني الأجل ، و يفوّت العمل 4419 .

47- تجنّبوا المنى ، فإنّها تذهب ببهجة نعم اللّه عندكم ، و تلزم استصغارها لديكم ، و على قلّة الشّكر منكم 4585 . افراط مكن ) .

42- براستى كه اگر شما به سبب اميدها فريب خوريد اجلهاى شتاب كننده شما را هلاك سازد ، در صورتى كه حقيقتا عملها از دست رفته باشد ، چون به اميد خود را مشغول ساخته و به عمل نجات بخش نپرداخته ايد .

43- آفت اميدها رسيدن مرگ هاست ( يعنى وقتى مرگ فرا رسد اميد فاسد خواهد گرديد ) .

44- آفت اميد مرگ است .

45- به رسيدن اميدها ارتكاب ترس و هولها آسان گردد (

يعنى ترس و هراس وقتى است كه هنوز انسان به هدف نرسيده باشد اما وقتى رسيد هول و ترسهاى گذشته در نظر سهل آيد ) .

46- بد خصلتى است اميد ( و آرزوهاى طولانى ) مدت عمر را فانى ساخته ، و عمل را از دست مى دهد .

47- از آرزوها دورى نمائيد ، زيرا آنها نيكوئى و يا شادمانى نعمت هاى خدا را در نزد شما مى برد ، و لازم مى سازند كوچك دانستن آنها را در نزد شما ، و كمى شكر از شما ( يعنى وقتى آرزوها آمد شما نعمت ها را بى ارزش و كم و كوچك دانسته ، در

ص 99

48- ثمرة الأمل فساد العمل 4641 .

49- حاصل الأماني ، الأسف ( و ثمرته التّلف ) 4912 .

50- ما أقرب الأجل من الأمل 9491 .

51- ما أفسد الأمل للعمل 9492 .

52- ما أقطع الأجل للأمل 9493 .

53- ما أطال أحد في الأمل إلّا قصّر في العمل 9494 .

54- ما لكم تؤمّلون ما لا تدركونه ، و تجمعون مالا تأكلونه ، و تبنون ما لا تسكنونه 9653 .

55- ما أطال احد الأمل إلّا نسي الأجل ، و أساء العمل 9676 . نتيجه كمتر شكر خدا خواهيد كرد ، در صورتى كه بايد قضيّه به عكس باشد ) .

48- ثمره آرزو و اميد فاسد شدن عمل است .

49- حاصل و نتيجه آرزوها اندوه شديد است ، و ميوه و ثمر آن تلف جان و عمر خواهد بود .

50- چه نزديك كرده اجل را به آرزو ( پس نبايد خيلى آرزو به خود راه داد ) .

51- چه فاسد نموده و يا فاسد كننده است اميد را براى عمل

( يعنى اميدهاى دنيوى عمل آخرتى را فاسد سازد ) .

52- چه چيز برنده كرده اجل را براى اميد 53- هيچ كسى در آرزو اطاله نخواهد نمود ، مگر آنكه در عمل كوتاهى خواهد نمود .

54- چه مى شود شما را كه آرزو داريد آنچه را كه در نمى يابيد ، و جمع مى كنيد آنچه را كه نمى خوريد ، و بنا مى كنيد آنچه را كه ساكن نمى گرديد 55- احدى اميد و آرزو را طولانى ننمايد مگر آنكه اجل را فراموش كرده ، و عمل را بد نمايد .

ص 100

56- نعم عون العمل قصر الأمل 9906 .

57- لا تغرّنّك الأمانيّ و الخدع ، فكفى بذلك خرقا 10433 .

58- لا غارّ أخدع من الأمل 10614 .

59- لا شي ء أكذب من الأمل 10649 .

60- لا تفى الأمانيّ لمن عوّل عليها 10701 .

61- يسير الأمل يوجب فساد العمل 10986 .

62- احذروا الأمانيّ ، فإنّها منايا محقّقة 2589 .

63- إيّاك و الاتّكال على المنى ، فإنّها من بضائع النّوكى 2684 .

64- أنفع الدّواء ترك المنى 3021 . 56- خوب كمك كار عملى است ، كوتاه كردن اميد و آرزو ( چون وقتى اميد كوتاه شد عمل بزودى انجام گيرد ) .

57- هرگز تو را آرزوها و مكرها ( ى دنيا ) فريب ندهد ، كه ( اگر فريب داد ) براى بى عقلى كفايت مى كند .

58- نيست فريب دهنده اى فريب دهنده تر از اميد و آرزو .

59- چيزى دروغ تر از اميد نيست .

60- اميد و آرزوها به كسى كه بر آنها اعتماد كند وفا نخواهد نمود .

61- آرزو و اميد اندك موجب فساد عمل خواهد شد .

62- از آرزوها دورى كنيد زيرا كه آنها

مرگ هائى هستند تحقيق شده ( يعنى دائم انسان را در هلاكت و رنج اندازند ) .

63- بر تو باد به دورى از تكيه كردن بر آرزوها ، زيرا كه آن سرمايه كم خردان است .

64- سودمندترين دواء ترك آرزوهاست ( زيرا آرزو آدمى را بيمار مى سازد و پيوسته انسان با آرزوهاى دراز ناسالم است ) .

ص 101

65- الأمانيّ أشتات 3051 .

66- الأمانيّ تخدع 145 .

67- الأمانيّ شيمة الحمقاء 435 .

68- طاعة الأمل ، تفسد العمل 5987 .

69- عند حضور الاجال تظهر خيبة الآمال 6208 .

70- عجبت لمن لا يملك أجله كيف يطيل أمله 6272 .

71- غاية الأمل الأجل 6356 .

72- ابعد شي ء الأمل 2921 .

73- أكثر النّاس أملا أقلّهم للموت ذكرا 3053 . 65- آرزوها پراكنده و متفرق است ( هر چه در تحصيل آن كوشيده شود باز هم جمع شدنى نيست ) .

66- آرزوها مى فريبد .

67- آرزوها خصلت كم عقلان است .

68- فرمانبردارى اميد عمل را فاسد مى نمايد ( زيرا كسى كه به اميدها پرداخت عمل را كنار مى گذارد ) .

69- در نزد حضور اجل ها زيان و يا نوميدى و يا لغو بودن اميدها آشكار مى گردد .

70- عجب دارم از كسى كه مالك اجل ( مرگ ) خود نيست چگونه آرزوى خود را طولانى مى نمايد .

71- سرانجام اميد ( چه در كار خير و چه در امور دنيا ) مرگ خواهد بود .

72- دورترين چيز اميد و آرزو است ( چون انسان به آن نمى رسد ) .

73- بيشترين مردم به حسب اميد كمترين آنهاست به حسب ياد كردن مرگ ( يعنى هر كه اميد و آرزويش زيادتر باشد بياد مرگ كمتر افتد ) .

ص

102

74- أطول النّاس أملا أسوئهم عملا 3054 .

75- إنّ اللّه سبحانه ليبغض الطّويل الأمل ، السّيّ ء العمل 3455 .

76- إنّ المرء يشرف على أمله ، فيقطعه حضور أجله ، فسبحان اللّه لا أمل يدرك ، و لا مؤمّل يترك 3565 .

77- إيّاك و طول الأمل ، فكم من مغرور افتتن بطول أمله ، و أفسد عمله ، و قطع أجله ، فلا أمله أدرك و لا ما فاته استدرك 2715 .

78- أين تختدعكم كواذب الآمال 2815 .

79- أين يغرّكم سراب الآمال 2816 .

80- أكذب شي ء الأمل 2846 . 74- طولانى ترين مردم از نظر اميد و آرزو بدترين آنهاست به حسب عمل .

75- براستى كه خداوند سبحان هر آينه شخص دراز اميد بدكردار را دشمن مى دارد .

76- براستى كه مرد ( آدمى ) بر اميد و آرزوى خود مشرف مى گردد ، ( و نزديك است كه به هدف خود برسد ) پس رسيدن مرگش آن را مى برد و به هدف نمى رسد ، «فسبحان اللّه» نه اميدى رسيده مى شود ، و نه آرزومندى واگذاشته مى شود .

77- بر تو باد به دورى از درازى اميد ، پس بسا فريب خورده شده اى كه به سبب درازى اميدش بفتنه افتاده ، و عملش را تباه ساخته ، و اجلش را بريده باشد ، پس نه اميد خود را دريافته ، و نه آنچه را كه از او فوت گشته باز يافت كرده باشد .

78- كجا شما را فريب مى دهد اميدهاى دروغ ( يعنى به كجا مى برد شما را و به كجا مى رساند كه به جائى نخواهند رسيد ) .

79- كجا شما را فريب مى دهد اميدهاى بى اصل و اميدهاى باطل 80-

دروغ ترين چيز اميد است ( چون كمتر ديده مى شود كه آرزو و اميد صورت عمل بخود گيرد ) .

ص 103

81- إنّ أخسر النّاس صفقة ، و أخيبهم سعيا ، رجل أخلق بدنه في طلب آماله ، و لم تساعده المقادير على إرادته ، فخرج من الدّنيا بحسراته ، و قدم على الآخرة بتبعاته 3594 .

82- الأمل خوّان 103 .

83- الأمل يغرّ ، العيش يمرّ 148 .

84- الأمل يخدع ، البغي يصرع 200 .

85- المغترّ بالآمال مخدوع 629 .

86- الأمانيّ بضائع النّوكى 630 .

87- الآمال غرور الحمقى 631 .

88- الآمال تدني الآجال 632 . 81- براستى كه زيانكارترين مردم در خريد و فروش ، و نوميدترين آنها به حسب تلاش ، مردى است كه خود را در طلب اميدهايش كهنه نموده ، و تقدير هاى الهى طبق اراده و قصدش او را مساعدت ننمايد ، پس از دنيا با ندامتهاى خود بيرون رفته ، و بر آخرت با تبعات و نتائج زيان بارش وارد شود .

82- اميد ، بسيار خيانت كننده است .

83- آرزو فريب مى دهد ، و زندگانى مى گذرد .

84- آرزو فريب مى دهد ، و سركشى و ستم بر زمين مى اندازد .

85- فريفته شده به آرزوها و اميدها فريب خورده است .

86- آرزوها سرمايه هاى كم عقلان است .

87- اميدها فريبنده احمقان است .

88- آرزو و اميدها اجلها را نزديك گرداند ( ممكن است از اين جهت باشد كه آرزومند پيوسته بدنبال اميدهايش حركت مى كند ، از كارهائى كه عمر را طولانى مى نمايد باز مى ماند ، و يا آنكه از كثرت حرص و اشتغال وقتى اجل رسد خيال

ص 104

89- من كثر مناه قلّ رضاه 7886

.

90- من طال أمله ساء عمله 7908 .

91- من اغترّ بالأمل خدعه 7995 .

92- من غرّته الأمانيّ كذّبته الآجال 8112 .

93- من بلغ غاية أمله فليتوقّع حلول أجله 8288 .

94- من تبع مناه ، كثر عناؤه 8449 .

95- من جرى في ميدان أمله ، عثر بأجله 8598 .

96- من كثر مناه ، كثر عناؤه 8603 .

97- من أمّل ما لا يمكن ، طال ترقّبه 8696 . مى كند زود رسيده است ) .

، يدرك غاية الأمل و الرّجاء 8820 .

99- من استقصر بقاءه و أجله ، قصر رجاؤه و أمله 8821 .

100- من جرى في عنان أمله عثر بأجله 8822 .

101- من أمّل غير اللّه سبحانه أكذب آماله 8953 .

102- من استعان بالأمانيّ أفلس 9208 .

103- من الحمق الاتّكال على الأمل 9285 .

104- ذلّ الرّجال في خيبة الآمال 5178 .

105- رحم اللّه امرأ قصّر الأمل ، و بادر الأجل ، و اغتنم المهل ، و تزوّد من العمل 5210 . فقط آرزوست ) .

98- هر كه خداوند اميد او باشد به نهايت اميد و آرزوى دست خواهد يافت .

99- هر كه بقاى خود و مدت عمر خويش را كم شمارد اميد و آرزوى او كوتاه خواهد بود و يا اميد و آرزويش را كوتاه سازد .

100- هر كه جلو اميد و آرزوى خود روان شود و پيش افتد به مرگ و اجلش برو در افتد .

101- هر كه غير خداى سبحان را آرزو كند اميدهايش را دروغ پنداشته ( يعنى همه باطل خواهند بود ) .

102- هر كه از آرزوها كمك يارى جويد درويش گردد .

103- از حماقت است اعتماد و اتكال بر آرزو .

104- ذلت و خوارى مردان در نوميدى اميدهاست ( كه از خداوند بزرگ داشته ، و يا در وقت مرگ كه ديگر وقتى براى كار خير باقى نمانده ) .

105- خداوند رحمت كند مردى را كه اميد را كوتاه كرده ، و بر اجل پيشى گرفته ، و مهلت را غنيمت شمرده ، و از عمل توشه برگيرد .

ص 106

106- ربّ أمنيّة تحت منيّة 5294 .

107- زد من طول أملك في قصر أجلك

، و لا تغرّنّك صحّة جسمك و سلامة أمسك ، فإنّ مدّة العمر قليلة ، و سلامة الجسم مستحيلة 5460 .

108- شرّ الفقر المنى 5720 .

109- ضياع العمر بين الآمال و المنى 5905 .

110- طوبى لمن قصّر أمله و اغتنم مهله 5948 .

111- طوبى لمن كذّب مناه و أخرب دنياه لعمارة اخراه 5958 . 106- بسا آرزوئى كه در زير مرگى است ( در حال احتضار ، و يا آرزو را بگور بردن ، و يا سبب رسيدن به آرزو مرگ باشد مرحوم علّامه خوانسارى احتمال داده «تحثّ» باشد يعنى برانگيزاند مرگى را ، و يا «بحت» باشد بمعناى محض يعنى بسا آرزوئى كه محض مرگ باشد ) .

107- از طول امل و آرزوى درازت در كوتاهى مدّت عمرت بيفزا ( يعنى آرزو را كم كن ) و تو را صحت بدن و سلامت ديروزت فريب ندهد ، زيرا مدّت عمر كم و سلامت بدن تغيير يابنده است ( يعنى اگر ديروز سالم بودى امروز ممكن است به سخت ترين بيمارى مبتلاء شوى ، و اگر ديروز زنده بودى امكان دارد امروز به خاك روى پس آرزو را كم نما و از عمر استفاده كن ) .

108- بدترين درويشى آرزوهاست ( زيرا آرزومند حتى با توانگرى محتاج خواهد شد ) .

109- ضايع شدن عمر ميان اميدها و آرزوهاست .

110- خوشا به حال كسى كه اميدش را كوتاه نموده ، و مهلت خود و فرصتى كه براى انجام كار خير دارد غنيمت بشمارد .

111- خوشا به حال كسى كه آرزوى خود را تكذيب نموده ، ( آن را باطل به حساب آورد ) و دنيايش را براى

آبادى آخرت خود خراب نمايد .

ص 107

112- من اتّكل على الأمانيّ مات دون أمله 8293 .

113- من وثق بالأمنيّة قطعته المنيّة 8312 .

114- من قصر أمله حسن عمله 8444 .

115- من أطال أمله أفسد عمله 8445 .

وجد إلى الأمن سبيلا 10832 . ايمن 1- بسا كسى كه ايمن از چيزى است ( عذاب خدا يا غير آن ) ترسناك گردد .

ايمنى 1- چيزى كه ايمنى به سبب آن حاصل شود رساتر و كامل تر از ايمان ، و احسان نيست .

2- به خدا سوگند هيچ كسى امنيت و ايمنى را از اهلش منع ننموده ، و حق را از مستحقش زائل نكرده ، مگر هر كافرى كه انكار كننده ، و منافقى كه ملحد باشد .

3- هرگز به امنيّت مغرور مشو ، زيرا تو از محل امنيّت خود گرفته خواهى شد .

4- براى عاقل سزاوار نيست آنكه بايستد بر خوف ( و در مركزى كه خوف هلاكت در آن مى رود ) هر گاه به سوى امنيّت راهى را يابد .

ص 110

5- لا نعمة أهنأ من الأمن 10911 .

6- الأمن اغترار ، الخوف استظهار 173 .

7- حلاوة الأمن ، تنكّدها مرارة الخوف و الحذر 4883 .

8- ربّ أمن انقلب خوفا 5287 .

9- رفاهيّة العيش في الأمن 5438 .

.

8- چه بسا امنيّتى كه بترسى مبدل گردد ( پس نبايد مغرور بود ) .

9- رفاه و آسايش زندگانى در امنيت است .

ايمنى از مكر خدا 1- هر كه از مكر خدا ( و عقوبت و انتقام و تلافى او ) ايمن باشد ايمان و امانش باطل گردد يعنى او را بعذاب گرفتار سازد .

2- از عذاب خدا ايمن نباشد كسى كه مردم از شرّ او در امان نباشند .

ص 111

ايمان يا نشانه ايمان است ، خوشروئى و بشاشت احسان خواهد بود .

7- امانت دارى حفظ و نگهبانى است ( يعنى بايد حفظ شود ، و فاش كردن خيانت خواهد بود ) .

8- امانت دارى براى كسى كه آن را نگه دارد و يا رعايت كند پيروزى خواهد بود .

9- امانت دارى براى كسى كه اداء امانت كند فضيلت است .

10- آفت امانت دارى خيانت كردن است .

11- هرگاه امانتى سپرده شوى خيانت مكن .

12- چون امانتى بسپارى پس نسبت خيانت مده ( يعنى به مجرد خيال و گمان به كسى كه امانت نزد او گذاشتى نسبت خيانت به او روا نباشد ) .

13- هر گاه امانت دادى قوى گردد راستگوئى بيشتر شود .

ص 113

14- رأس الإسلام ( الإيمان ) الأمانة 5226 .

15- صحّة الأمانة عنوان حسن المعتقد 5816 .

16- عليك بالأمانة فإنّها أفضل ديانة 6109 .

17- فساد الأمانة طاعة الخيانة 6555 .

18- فاز من تجلبب الوفاء ، و ادّرع الأمانة 6556 .

19- كلّ شي ء لا يحسن نشره أمانة و إن لم يستكتم 6897 .

20- من لا أمانة له لا إيمان له 7932 .

21- من استهان بالأمانة وقع في الخيانة 8616 .

22- من عمل بالأمانة فقد أكمل الدّيانة 9117 .

23- من أحسن الأمانة رعى الذّمم 9385 . 14- سر اسلام و يا ايمان امانت دارى است .

15- درستى امانت دارى دليل نيكوئى اعتقاد است .

16- بر تو باد به امانت دارى ، زيرا كه آن برترين ديانت است .

17- فساد امانت دارى پيروى خيانت است .

18- به پيروزى رسيده كسى كه وفا دارى را پيراهن كرده و امانت را زره نموده است .

19- هر چيزى كه

نشرش نيكو نباشد امانت خواهد بود ، هر چند پنهان داشتن آن طلب نشود .

20- هر كه برايش امانتى نيست ايمانى براى او نخواهد بود .

21- هر كه امانت را سهل شمارد ( و نسبت به آن بى تفاوت باشد ) در خيانت قرار خواهد گرفت .

22- هر كه به امانت عمل كند در حقيقت ديانت را كامل گردانيده است .

23- از بهترين امانت است رعايت كردن عهد و پيمانها .

ص 114

24- لا إيمان لمن لا أمانة له 10767 .

25- لا أمانة لمن لا دين له 10789 .

دارى ، و شكوفه آن حياء ، و ميوه آن سخاوت است .

6- ايمان ، و اخلاص ، و يقين ، و پارسائى ، شكيبائى و خوشنودى به آنچه آن

ص 115

القدر 1855 .

7- الإيمان و العمل أخوان توأمان ، و رفيقان لا يفترقان ، لا يقبل اللّه أحدهما إلّا بصاحبه 2094 .

8- أفضل الإيمان ، الأمانة 2905 .

9- أفضل الإيمان ، حسن الإيقان 2992 .

10- أقوى النّاس إيمانا أكثرهم توكّلا على اللّه سبحانه 3150 .

11- أقرب النّاس من اللّه سبحانه أحسنهم إيمانا 3193 .

12- أفضل الإيمان الإخلاص و الإحسان ، و أقبح الشّيم التّجافي و العدوان 3316 .

13- أفضل الإيمان حسن الإيقان و أفضل الشّرف بذل الإحسان 3317 . را قضا و قدر آورده مى باشد .

7- ايمان و عمل دو برادر توأم با همند ، و دو رفيقى هستند كه از هم جدا نمى شوند ، و خداوند يكى از آنها را نمى پذيرد جز با رفيقش .

8- افزون ترين ايمان و صفات و افعال مؤمن ، امانت است .

9- افزون ترين ايمان نيكوئى يقين داشتن است ( به اين معنى كه بطور كامل جازم بوده و اعتقادش صد در صد باشد ) .

10- قوى ترين مردم به حسب ايمان بيشترين آنهاست از نظر توكّل بر خداى سبحان .

11- نزديكترين مردم به خداى سبحان نيكوترين آنهاست از نظر ايمان .

12- افزون ترين ايمان اخلاص و احسان است ، و زشت ترين اخلاق سنگدلى يا قطع رحم و ستم مى باشد .

13- افزون ترين ايمان نيكوئى يقين است ( نسبت به مبدأ و معاد يا مطلقا )

ص 116

14- إنّ أفضل الإيمان إنصاف الرّجل من نفسه 3439 .

15- إنّ محلّ الإيمان الجنان ، و سبيله

الأذنان 3472 .

16- الإيمان أمان 69 .

17- الإيمان واضح الولائج 457 .

18- الإيمان شفيع منجح 553 .

19- الإيمان بري ء من الحسد 608 .

20- الإيمان أعلى غاية 850 .

21- الكفر يمحاه ( يمحوه ) الإيمان 867 .

22- الإيمان إخلاص العمل 873 . و برترين بلندى مرتبه بذل احسان مى باشد .

14- براستى كه افزون ترين ايمان انصاف دادن مرد است از جانب نفس خود ، به اين معنى كه حق ديگران را مراعات نمايد .

15- براستى كه جاى ايمان و اعتقاد دل ، و راه تحصيل آن گوشهاست .

16- ايمان رستگاريست .

17- ايمان روشن ترين ملازمين است ، ( وليجه كسى را گويند كه خود را به آدمى بچسباند و ملازم گردد مانند اطرافى نزديك ) .

18- ايمان شفاعتگر پيروزمنديست .

19- ايمان از رشك و حسد بيزار است ( چون با هم جمع نخواهند شد ) .

20- ايمان بالاترين مقصود است ( يعنى كمال و مرتبه كاملتر و بالاتر از آن متصور نمى شود ) .

21- كفر را ايمان محو خواهد نمود .

22- ايمان ، خالص گردانيدن عمل است .

ص 117

23- النّجاة مع الإيمان 891 .

24- الإيمان شهاب لا يخبو 948 .

25- الإيمان بري ء من النّفاق 1244 .

26- الإيمان صبر في البلاء ، و شكر في الرّخاء 1350 .

27- إن امنت باللّه أمن منقلبك 3734 .

28- بالإيمان تكون النّجاة 4206 .

29- بالإيمان يستدلّ على الصّالحات 4325 .

30- بالإيمان يرتقى إلى ذروة السّعادة و نهاية الحبور 4323 . 23- نجات و رستگارى با ايمان است .

24- ايمان آتش يا اختر درخشانى است كه خاموش نمى گردد .

25- ايمان از نفاق بيزار است ( يعنى هرگز با هم جمع نمى شوند ) .

26- ايمان

( يعنى كمال آن ) شكيبائى در بلاء و مصائب ، و شكر در فراخى زندگانى است .

27- اگر به خدا ايمان آورده اى محل بازگشت تو ايمن خواهد بود .

28- به سبب ايمان رستگارى تحقق يابد ( يعنى بدون ايمان نجات تصور نمى گردد ) .

29- به سبب ايمان بر عملهاى شايسته استدلال مى شود ( يعنى اگر از كسى عمل صحيح و نيكو ديديم بايد ديد آيا ايمان دارد يا نه اگر دارد ، پى به نيكوئى عمل او مى بريم ، و گرنه عمل شايسته به تنهائى كفايت نمى كند و ممكن است گفته شود ايمان آدمى را به سوى عملهاى صالح رهبرى مى نمايد ) .

30- به سبب ايمان ( آدمى ) به سوى مرتبه بالاى سعادت و نهايت شادمانى بالا برده مى شود .

ص 118

31- الإيمان نجاة 185 .

32- ثمرة الإيمان الفوز عند اللّه 4587 .

33- ثمرة الإيمان الرّغبة في دار البقاء 4652 .

34- ثلاث من كنّ فيه كمل ايمانه : العقل ، و الحلم ، و العلم 4658 .

35- ثلاث من كنّ فيه استكمل الإيمان : من إذا رضى لم يخرجه رضاه إلى باطل ، و إذا غضب لم يخرجه غضبه عن حقّ ، و إذا قدر لم يأخذ ما ليس له 6668 .

36- ثلاث من كنّ فيه فقد أكمل الإيمان : العدل في الغضب و الرّضا ، و القصد في الفقر و الغناء ، و اعتدال الخوف و الرّجاء 4671 . 31- ايمان رستگارى است .

32- ثمره و ميوه ايمان پيروزى يافتن در نزد خداست .

33- ثمره ايمان ميل تمام است به سراى پايدار .

34- سه چيز است كه در هر كه باشد ايمانش كامل

خواهد بود عقل ، حلم ، علم .

35- سه صفت است هر كه واجد آنها باشد ايمان را كامل ساخته است : كسى كه هر گاه خوشنود باشد خوشنودى او او را بسوى باطل نكشاند ، ( مثل اين كه شهادت بنا حقّى گويد چون طرف دوست اوست ) و چون خشمناك باشد خشم او او را از حق خارج نسازد ( مثلا در وقت لزوم شهادت استنكاف كند ) ، و زمانى كه قادر باشد نگيرد آنچه براى او نيست و حق او نمى باشد .

36- سه صفت است هر كه واجد آنها باشد در حقيقت ايمان را كامل نموده است : عدالت در خشم و خوشنودى ، ميانه روى در درويشى و توانگرى ، و برابر بودن خوف و رجاء ( بيم و اميد ) .

ص 119

37- ثلاث من كنوز الإيمان : كتمان المصيبة ، و الصّدقة ، و المرض 4672 .

38- حسن العفاف ، و الرّضا بالكفاف من دعائم الإيمان 4838 .

39- خفض الصّوت و غضّ البصر ، و مشي القصد ، من أمارة الإيمان و حسن التّديّن 5073 .

40- دوام الطّاعات ، و فعل الخيرات ، و المبادرة إلى المكرمات من كمال الإيمان ، و أفضل الإحسان 5141 .

41- زين الإيمان الورع 5468 .

42- و قال- عليه السّلام- في ذكر الإيمان : زلفى لمن ارتقب ، و ثقة لمن توكّل ، و راحة لمن فوّض ، و جنّة لمن صبر 5497 . 37- سه خصلت است كه از گنجهاى ايمان خواهد بود : پنهان داشتن مصيبت ، و صدقه ، و بيمارى ، و يا پنهان داشتن هر يك آنها ( زيرا

در كتمان فوائد بسيار است و در تظاهر آن خوشنودى دشمن و بد حالى دوست تحقق يابد ) .

38- نيكوئى پاكدامنى ( و ترك محرمات ) و خوشنودى بكفاف ( يعنى طلب زياده نكردن ) از اركان ايماناست .

39- پست كردن صدا و آواز و بلند نكردن آن ، و پائين انداختن چشم ، و رفتن ميانه ( كه نه آهسته باشد و نه تند ) از نشانه ايمان و نيكوئى تديّن است .

40- دوام طاعات ، و انجام دادن خيرات ، و پيشى گرفتن به خوبيها ، و يا دوام هر يك اينها از كمال و برترين احسان است .

41- زينت ايمان پارسائى است .

42- در ذكر ايمان آن بزرگوار فرموده : نزديكى است ( به خداى بزرگ ) براى كسى كه ( نفس خويش را از معاصى و تند روى ) نگهبانى و مراقبت نمايد ، و اعتماد يست براى كسى كه به خدا توكل نمايد ، و راحتى است براى كسى كه امور خويش را

ص 120

43- زين الإيمان طهارة السّرائر ، و حسن العمل في الظّاهر 5504 .

44- سلوا اللّه الإيمان ، و اعملوا بموجب القرآن 5649 .

45- شرّ الإيمان ما دخله الشّكّ 5724 .

46- صلاح الإيمان الورع ، و فساده الطّمع 5798 .

47- صدق الإيمان ، و صنايع الإحسان ، أفضل الذّخائر 5814 .

48- صن إيمانك من الشّكّ : فإنّ الشّكّ يفسد الإيمان كما يفسد الملح العسل 5822 .

49- عليكم بإخلاص الإيمان فإنّه السّبيل إلى الجنّة و النّجاة من النّار 6167 .

50- على الصّدق و الأمانة مبنى الإيمان 6198 . تفويض به او كند ، و سپرى خواهد بود براى كسى

كه شكيبائى را بكار برد ( كه تمام اينها از لوازم ايمان كامل است ) .

43- زينت ايمان پاكيزگى نهانيها ، و نيكوئى عمل در ظاهر است .

44- ايمان را از خدا مسئلت نمائيد ، و به اقتضاى قرآن يا به آنچه قرآن آن را واجب كرده است عمل كنيد .

45- بدترين ايمان آنست كه شك داخل آن شود .

46- صلاح ايمان پارسائى ، و فساد آن طمع است .

47- راستى ايمان و انجام دادن احسان افزون ترين ذخيره هاست .

48- ايمانت را از شك نگه دار ( يعنى كارى كن كه پيوسته ايمان همراه با يقين باشد ) زيرا كه شك و ترديد ايمان را فاسد نموده چنانكه نمك عسل را تباه مى سازد .

49- بر شما باد به خالص گردانيدن ايمان زيرا كه آن راه به سوى بهشت و رستگارى از اتش است .

50- بر راستى و امانت دارى است بناى ايمان .

ص 121

51- غاية الإيمان الإيقان 6346 .

52- غاية الإيمان الموالاة في اللّه ، و المعاداة في اللّه ، و التّباذل في اللّه ، و التّواصل في اللّه سبحانه 6378 .

53- فمن الإيمان ما يكون ثابتا مستقرّا في القلوب و منه ما يكون عوارى بين القلوب و الصّدور 6592 .

54- فرض اللّه سبحانه الإيمان تطهيرا من الشّرك 6608 .

55- قد أوجب الإيمان على معتقده إقامة سنن الإسلام و الفرض 6708 .

56- قوّوا إيمانكم ( قوّ إيمانك ) باليقين فإنّه أفضل الدّين 6797 .

57- كيف يجد حلاوة الإيمان من يسخط الحقّ 7004 . 51- اعلا مراتب ايمان يقين داشتن است .

52- بلندترين مرتبه ايمان دوستى در راه خدا ، و دشمنى با يكديگر در راه خدا ،

و بخشش و عطاء به يكديگر در راه خدا ، و پيوستن به يكديگر در راه خدا خواهد بود .

53- ( اين جمله بعد از فرازهايى از سخنان آن حضرت است ) پس بعض از ايمان آنست كه در دلها ثابت و پا بر جا قرار گيرنده است و بعض از آن آنست كه ميان دلها و سينه ها عاريتى است ( گوئيا در دل جاى نگرفته ) .

54- خداوند سبحان ايمان را واجب كرده از جهت پاك گردانيدن از شرك .

55- در حقيقت ايمان بر معتقد به آن بر پا داشتن طريقه هاى اسلام ( و شعار آن مانند نماز و روزه و حج و امثال آن ) و فرض را ( تأكيد مطلب است چون كه سنن اعم از واجب و مستحب خواهد بود ) واجب كرده است .

56- ايمانتان را با يقين تقويت نمائيد زيرا كه آن افزون ترين دين است .

57- چگونه شيرينى ايمان را مى يابد كسى كه حق ( خدا ) را خشمناك مى سازد ( مرحوم خوانسارى چنين معنى كرده : كسى كه به خشم مى آورد او را

ص 122

58- كسب الإيمان لزوم الحقّ ، و نصح الخلق 7222 .

59- كذب من ادّعى الإيمان و هو مشغوف ( مشعوف ) من الدّنيا بخدع الأمانيّ و زور الملاهي 7238 .

60- لقاح الإيمان تلاوة القرآن 7633 .

61- من ارتاب بالإيمان أشرك 8485 .

62- من لا إيمان له لا أمانة له 8762 .

63- من أحبّ أن يكمل إيمانه فليكن حبّه للّه ، و بغضه للّه ، و رضاه للّه ، و سخطه للّه 8897 .

64- من أعطى في اللّه ، و منع في اللّه ، و أحبّ

في اللّه ، و أبغض في اللّه ، حق ظاهرا اين ترجمه «يسخطه الحقّ» باشد ) .

58- كسب ايمان ( و فائده مهم آن ) جدا نشدن از حق و صاف بودن با خلق است .

59- دروغ گفته كسى كه ادعاى ايمان كند در صورتى كه او از دنيا به مكرهاى آرزوها و دروغ بازيها به غلاف دلش رسيده باشد و يا دلش را مكرهاى آرزوها و دروغ بازيها فرو گرفته باشد ( يعنى بطور خلاصه در آنها غوطه ور باشد ) .

60- آبستنى و بارور شدن ايمان تلاوت قرآن است .

61- هر كه در ايمان شك نمايد مشرك است ( چون مسلمان و مؤمن به خدا و رسول و قيامت بايد اسلام و ايمانش يقينى باشد ، همين كه احتمال خلاف دهد كه شايد دروغ باشد در كفر او كافى است ) .

62- هر كه براى او ايمانى نيست امانتى براى او نخواهد بود .

63- هر كه دوست دارد آنكه ايمان او كامل گردد پس بايد دوستى او براى خدا ، و دشمنى او براى خدا ، و خوشنودى او براى خدا ، و خشم او براى خدا باشد .

64- هر كه در راه خدا ببخشد ، و در راه خدا منع كند و ندهد ، و در راه خدا

ص 123

فقد استكمل الإيمان 9031 .

65- ملاك الإيمان حسن الإيقان 9726 .

66- نجا من صدق إيمانه و هدى من حسن إسلامه 9996 .

67- لا شرف أعلى من الإيمان 10624 .

68- لا وسيلة أنجح من الإيمان 10662 .

69- لا إيمان كالحياء و السّخاء 10753 .

70- لا ينفع الإيمان بغير تقوى 10828 .

71- لا يكمل إيمان عبد حتّى

يحبّ من أحبّه اللّه سبحانه ، و يبغض من أبغضه اللّه سبحانه 10849 .

72- لا يصدق إيمان عبد حتّى يكون بما في يد اللّه سبحانه أوثق منه بما دوست بدارد ، و در راه خدا دشمن دارد ، پس در حقيقت ايمان را كامل نموده است .

65- ملاك ايمان نيكوئى يقين است ( تا يقين نيايد ايمان تحقق نيابد ) .

66- نجات يافته هر كه ايمانش راست باشد ، و هدايت شده كسى كه اسلامش نيكو باشد .

67- نيست شرفى بالاتر از ايمان .

68- وسيله اى رستگار كننده تر از ايمان نيست .

69- نيست ايمانى مانند حيا و سخاوت .

70- ايمان بدون تقوا نفعى نبخشد .

71- ايمان بنده اى كامل نخواهد گرديد تا آنكه دوست دارد كسى را كه خداوند سبحان او را دوست دارد و دشمن دارد كسى را كه خداى سبحان او را دشمن دارد ( يعنى دوستى و دشمنى او براى خدا باشد ) .

72- ايمان بنده اى راست نخواهد بود تا آنكه به آنچه در دست خداى سبحان است اعتماد دارنده تر از آنچه در دست خود اوست باشد ( يعنى ايمانش به خدا

ص 124

في يده 10850 .

73- لا شي ء يدّخره الإنسان كالإيمان باللّه و صنايع الإحسان 10862 .

74- يستدلّ على إيمان الرّجل بالتّسليم و لزوم الطّاعة 10955 .

75- يستدلّ على الإيمان بكثرة التّقى ، و ملك الشّهوة ، و غلبة الهوى 10968 .

76- يحتاج الإيمان إلى الإيقان 11019 .

77- يحتاج الإيمان إلى الإخلاص 11022 .

78- من صدّق اللّه سبحانه نجى 9073 .

79- أصل الإيمان حسن التّسليم لأمر اللّه 3087 .

80- آمن تأمن 2261 . و به آنچه در خزانه اوست بيشتر از آن باشد كه

در نزد خود دارد ) .

73- چيزى نيست كه آدمى آن را ذخيره كند مثل ايمان به خدا و احسان كردن .

74- دليل بر ايمان مرد تسليم ( در برابر امر و حكم و تقدير خدا ) و ملازمت طاعت و فرمانبردارى ( از خداست ) .

75- به زيادى تقوا ، و مالك بودن خواهش ، و غلبه بر هوا و هوس بر ايمان ( افراد ) استدلال مى شود .

76- ايمان نيازمند به يقين است ( كه آدمى به اصول عقائد يقين داشته باشد و با دليل شك خود را زائل كند ) .

77- ايمان نيازمند به اخلاص است .

78- هر كه خداى سبحان را تصديق نمايد ( و اوامر و نواهى او فرا گرفته و عمل كند ) رستگار خواهد گرديد .

79- ريشه و اصل ايمان نيكوئى تسليم براى امر خداست .

80- ايمان آور تا ( از عذاب الهى ) ايمن گردى .

ص 125

رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً ) .

3- مؤمن پاكدامن ، قناعت كننده ، دورى كننده ، پارساست .

4- مؤمن كسى است كه دوستى او براى خدا ، و دشمنيش براى خدا ، و گرفتن او براى خدا ، و تركش براى خدا باشد .

5- مؤمن در شادمانى شكر كننده ، در بلاء صبر كننده ، در فراخى ترسناك است .

6- مؤمن در توانگرى پارسا ، از دنيا پاك است .

7- مؤمن ميان نعمت و خطا است كه آن دو را اصلاح نخواهد كرد مگر شكر و

ص 126

و الاستغفار 1775 .

8- المؤمن عزّ كريم ، مأمون على نفسه ، حذر محزون 1901 .

9- المؤمن دائم الذّكر ، كثير الفكر ، على النّعماء شاكر ، و في البلاء صابر 1932 .

10- المؤمن حييّ ، غنيّ ، موقن ، تقيّ 1852 .

11- المؤمن إذا سئل أسعف ، و إذا سأل خفّف 1825 .

12- المؤمن حذر من ذنوبه أبدا يخاف البلاء و يرجو رحمة ربّه 1782 .

13- المؤمن الدّنيا مضماره ، و العمل همّته ، و الموت تحفته ، و الجنّة سبقته 1945 .

14- المؤمن من طهّر قلبه من الدّنيّة ( الرّيبة ) 1956 .

15- المؤمن قريب أمره ، بعيد همّه ، كثير صمته ، خالص عمله 1964 . استغفار ( شكر براى نعمت و طلب مغفرت براى خطاء ) .

8- مؤمن عزيز و گرانمايه بر نفس خود مأمون با احتياط اندوهناك است .

9- مؤمن دائم الذكر ، كثير الفكر ، بر نعمت شكر كننده و در بلاء شكيبا خواهد بود .

10- مؤمن شرمناك ، بى نياز ، با يقين ، پرهيز كار است .

11- مؤمن

هرگاه سؤال شود حاجت روا كند و چون مسئلت نمايد سبك گيرد .

12- مؤمن دائم از گناهانش بر حذر و از بلاء ترسيده و اميدوار رحمت پروردگارش مى باشد .

13- مؤمن دنيا ميدان اوست ، و عمل همت او ، و مرگ تحفه اش ، و بهشت مدال مسابقه اش مى باشد .

14- مؤمن كسى است كه دل خود را از اخلاق پست پاك سازد .

15- مؤمن كار او نزديك ، اندوه او دور ، خاموشى او بسيار ، عملش خالص

ص 127

16- المؤمن على الطّاعات حريص ، و عن المحارم عفّ 1994 .

17- المؤمن نفسه أصلب من الصّلد ، و هو أذلّ من العبد 2064 .

18- المؤمن إذا نظر اعتبر ، و إذا سكت تفكرّ ، و إذا تكلّم ذكر ، و إذا اعطي شكر ، و إذا ابتلي صبر 2075 .

19- المؤمن إذا وعظ ازدجر ، و إذا حذّر حذر ، و إذا عبّر اعتبر ، و إذا ذكّر ذكّر ، و إذا اظلم غفر 2076 .

20- المؤمن دأبه زهادته ، و همّه ديانته ، و عزّه قناعته ، و جدّه لآخرته ، قد كثرت حسناته ، و علت درجاته ، و شارف خلاصه و نجاته 2103 .

21- المؤمن ينظر إلى الدّنيا بعين الاعتبار ، و يقتات فيها ببطن الاضطرار ، و يسمع فيها بأذن المقت و الإبغاض 2126 . مى باشد .

16- مؤمن بر طاعت ها و عبادات حريص ، و از حرامها باز دارنده است .

17- مؤمن نفسش از سنگ سخت محكم تر و از بنده متواضع تر است .

18- مؤمن هرگاه نظر اندازد پند گيرد ، و چون خاموش باشد انديشه نمايد ، و زمانى كه سخن گويد

ذكر خدا نمايد ، و وقتى كه بخشيده شود شكر كند ، و چون مبتلا گردد صبر نمايد .

19- مؤمن هر گاه نصيحت شود باز ايستد ، و چون ترسانيده شود كناره گيرى نمايد ، و زمانى كه پند داده شود عبرت گيرد ، و وقتى بياد آورده شود بياد آورد ، و چون ستم شود عفو نمايد و در گذرد .

20- مؤمن طريقه و روش او زهد ، و قصد و اراده اش ديندارى ، و عزّت او قناعت ، و كوشش براى آخرت مى باشد ، در حقيقت نيكوئيهاى او بسيار و مرتبه هاى او بلند و بر رهائى و رستگارى خود اشراف يافته است .

21- شخص با ايمان به دنيا با چشم عبرت نگاه مى كند ، و ناچارى غذا

ص 128

22- المؤمنون لأنفسهم متّهمون ، و من فارط زللهم و جلون ، و للدّنيا عائفون ، و إلى الآخرة مشتاقون ، و إلى الطّاعات مسارعون 2134 .

23- المؤمن من تحمّل أذى النّاس ، و لا يتأذّى أحد به 2155 .

24- المؤمن من وقى دينه بدنياه ، و الفاجر من وقى دنياه بدينه 2160 .

25- المؤمن أمين على نفسه ، مغالب ( مجاهد ) لهواه و حسّه 2204 .

26- اتّقوا ظنون المؤمنين ، فإنّ اللّه سبحانه أجرى الحقّ على ألسنتهم 2508 .

27- أشرف المؤمنين أكثرهم كيسا 3009 . مى خورد ، و در آن بگوش عداوت و دشمنى مى شنود .

22- افراد با ايمان نفس خود را تهمت زننده اند ، و از گذشته لغزشهاى خود ترسناك ، و نسبت به دنيا ناخوش ، و به سوى آخرت دلباخته ، و به جانب طاعت ها شتابان مى باشند .

23- مؤمن كسى است

كه آزار مردم را متحمل گشته ، و احدى به سبب او متأذّى نگردد .

24- مؤمن كسى است كه دين خود را با دنيايش نگه دارد ، و گنهكار كسى است كه دنياى خويش را با دينش نگه بدارد ( يعنى دين خود را فداى دنيايش كند ) .

25- شخص با ايمان بر نفس خود امين بر هوا و حس خويشتن غلبه كننده است .

26- از گمانهاى افراد با ايمان بترسيد ، زيرا كه خداوند سبحان حق را بر زبانهاى آنها جارى مى سازد ( ممكن است مراد اين باشد : هر چند عمل خود را پنهان داريد آنان با فراست به عمل بد شما پى خواهند برد ) .

27- شريف ترين افراد با ايمان كسى است كه زيركى او بيشتر باشد .

ص 129

28- أفضل المؤمنين إيمانا من كان للّه أخذه ، و عطاه ، و سخطه ، و رضاه 3278 .

29- إنّ المؤمنين مشفقون 3416 .

30- إنّ المؤمنين و جلون 3418 .

31- إنّ بشر المؤمن في وجهه ، و قوّته في دينه ، و حزنه في قلبه 3454 .

32- إنّ المؤمن ليستحيي إذا مضى له عمل في غير ما عقد عليه ايمانه 3463 .

33- غاية المؤمن الجنّة 6358 .

34- غنى المؤمن باللّه سبحانه 6394 .

35- قد أحيا عقله ، و أمات شهوته ، و أطاع ربّه و عصى نفسه 6703 . 28- افزون ترين افراد با ايمان از نظر ايمان كسى است كه گرفتن ، و بخشش ، و خشم ، و خوشنودى او براى خدا باشد .

29- براستى كه مؤمنان مهربانند .

30- براستى كه مؤمنين ( از جائى كه بايد از نظر شرعى بترسند كه مبادا

مسئول شوند ) بيمناكند .

31- براستى كه شكفتگى مؤمن در صورتش ، و قوّت و توانائى او در دينش ، و اندوه او در دلش مى باشد .

32- براستى كه مؤمن هرگاه بگذرد بر او كردارى در غير آنچه ايمانش بر آن بسته شده ( از ترك واجب و فعل حرامى ) همانا شرم مى نمايد ، و از آن خجل است .

33- عاقبت و غرض مؤمن بهشت خواهد بود .

34- توانگرى مؤمن ( به توكل ) بر خداى سبحان است .

35- در حقيقت ( مؤمن ) عقلش را احياء كرده ، و خواهش و شهوت خود را

ص 130

36- كم من مؤمن فاز به الصّبر ، و حسن الظّنّ 6963 .

37- كن مؤمنا ، تقيّا ، متقنّعا ، عفيفا 7183 .

38- للمؤمن عقل و فىّ ، و حلم مرضيّ ، و رغبة في الحسنات ، و فرار من السّيّئات 7365 .

39- للمؤمن ثلاث ساعات : ساعة يناجي فيها ربّه ، و ساعة يحاسب فيها نفسه ، ( و ساعة يرمّ فيها معاشه ) و ساعة يخلّي بين نفسه و لذّتها فيما يحلّ و يجمل 7370 .

40- لا يكمل إيمان المؤمن حتّى يعدّ الرّخاء فتنة ، و البلاء نعمة 10811 .

41- لا يلفى المؤمن حسودا ، و لا حقودا ، و لا بخيلا 10833 . ميرانده و پروردگارش را اطاعت نموده و نفسش را نافرمانى كرده است .

36- بسا مؤمنى كه شكيبائى و نيكوئى گمان او را بپيروزى رساند .

37- مؤمن خويشتن دار ، قناعت كننده ، پارسا باش .

38- براى مؤمن است عقل تمام ، و برد بارى پسنديده ، و رغبت در حسنات ، و گريختن

از سيئات .

39- براى مؤمن سه ساعت است ( يعنى شبانه روز خود را چنين تقسيم مى كند ) ساعتى كه در آن با پروردگارش راز گويد ، و ساعتى كه در آن به حساب نفس خود رسد ، و يا در

آزمايش مى شود ( يعنى در بوته امتحان گذاشته مى شود خالص آن از مغشوش تشخيص داده خواهد شد ) .

46- براى مؤمن سه نشانه است راستگوئى ، و يقين ، و كوتاهى اميد .

47- هرگز مؤمن ملاقات نمى شود مگر قانع ( يعنى هميشه خوشنود است ) .

48- مؤمن نيست كسى كه به اصلاح معادش اهتمام نورزد .

49- اگر خيشوم ( منتهاى بينى يا بينى ) مؤمن را بزنم كه مرا دشمن دارد مرا دشمن نخواهد داشت ، و اگر تمام دنيا را بر ( كام ) منافق بريزم براى اين كه مرا دوست

ص 132

الدّنيا بجملتها على المنافق على أن يحبّني ما أحبّني 7571 .

50- من آمن أمن 7639 .

51- من يؤمن يزدد يقينا 7987 .

52- من آمن باللّه لجأ إليه 8068 .

53- ما آمن المؤمن حتّى عقل 9553 .

54- مثل المؤمن كالاترجّة طيّب طعمها و ريحها 9879 .

55- هدى من أخلص إيمانه 10015 .

56- همّ المؤمن لآخرته ، و كلّ جدّه لمنقلبه 10052 .

57- لا يشبع المؤمن و أخوه جايع 10691 .

58- لا يقصّر المؤمن عن احتمال ، و لا يجزع لرزيّة 10800 . دارد مرا دوست نخواهد داشت .

50- كسى كه ايمان آورد ( از عذاب و زندگانى تنگ ) ايمن گردد .

51- هر كه ايمان آورد يقين او زياد گردد .

52- هر كه به خدا ايمان آورده باشد به او پناه برد ( نه به ديگران ) .

53- مؤمن ايمان نياورد تا آنكه عاقل شود و دريافت نمايد و يا تا دانا شود .

54- مثل مؤمن مانند اترج ( ترنج يا بالنگ يا مطلق مركبات ) است كه مزه و بوى آن خوش

و پاكيزه است .

55- هدايت يافته كسى كه ايمان خود را خالص گرداند .

56- همّت و يا اندوه مؤمن براى آخرتش ، و تمام كوشش او براى بازگشت او ( و آنچه بكار او آيد ) خواهد بود .

57- مؤمن سير نخواهد بود در حالى كه برادرش گرسنه باشد .

58- مؤمن از تحمل بى ادبيهاى مردم كوتاهى نمى كند ، و براى هيچ مصيبتى بى تابى نخواهد نمود .

ص 133

59- لا يكون الرّجل مؤمنا حتّى لا يبالي بماذا أسدّ فورة جوعه ، و لا بأيّ ثوبيه ابتذل 10806 .

60- بشر المؤمن في وجهه ، و حزنه في قلبه ، أوسع شي ء صدرا ، و أذلّ شي ء نفسا ، يكره الرّفعة ، و يشنأ السّمعة ، طويل غمّه ، بعيد همّه ، كثير صمته ، مشغول وقته ، صبور شكور ، مغمور بفكرته ، ضنين بخلّته ، سهل الخليقة ، ليّن العريكة ، نفسه أصلب من الصّلد ، و هو أذلّ من العبد 4460 . 59- مرد مؤمن نمى باشد تا آنكه پروا نداشته باشد كه با چه شدّت گرسنگى خود را بسته ( و سد رمق كند با چلو خورشت يا نان خالى ) و به كدام يك از دو لباسش ( لباس تجمل و لباس كار ) خود را پوشانده است . ( بلكه هر لباسى باشد مى پوشد و براى زمانى مانند مهمانى آن را نگه ندارد ، البته پوشيده نماند كه اين منافات ندارد با رواياتى كه دلالت دارند بر اين كه سزاوار است براى انسان كه وقتى مى خواهد به زيارت برادر دينى خود رود لباس پاكيزه اش را بپوشد زيرا مراد در اينجا دل نبستن و همت

را در آن قرار ندادن است نه داشتن و پوشيدن آن در وقت حاجت ) .

60- حضرت در صفات مؤمن فرموده : شكفتگى مؤمن در روى او ، و اندوهش در دل مى باشد ، سينه او از هر چيز وسيع تر ( يعنى گنجايش علوم و اسرار را داشته هم و غمها او را از جا در نياورد ) و نفسش از هر چيز خوارتر ( خود را خوب و برتر نداند ) از بلندى و برترى مقام كراهت داشته ، و سمعه را ( كارى كه انسان براى شنيدن ديگران انجام دهد ) دشمن دارد ، غم و اندوهش ( از ترس آخرت ) دور و دراز بوده خاموشى او بسيار ، وقتش مشغول ( فراغت بال نداشته و عمر را بيهوده نمى گذاراند ) بسيار شكيباى شكر كننده است ، در فكر عاقبت و صلاح كار خود فرو رفته ، و به دوستى و يا به حاجت خويش بخل كننده است ( يعنى به زودى با هر كسى دوستى نكند تا او را كاملا بشناسد ، و يا حاجت نزد كسى نبرد مگر نزد خداى بزرگ ) هموار خوى ، نرم خصلت است ، نفسش از سنگ سخت ، سخت تر ( يعنى در مقابل مشكلات و نوائب كمال تصلب را دارد ) در صورتى كه نسبت به خدا و مؤمنين از بنده خوارتر

ص 134

61- حسن وجه المؤمن من حسن عناية اللّه به 4848 .

62- إنّ المؤمن يرى يقينه في عمله و إنّ المنافق يرى شكّه في عمله 3551 .

63- المؤمن كيّس ، عاقل 714 .

64- المؤمن منزّه عن الزّيغ و الشّقاق 1245 .

65- المؤمن منيب

، مستغفر ، توّاب 1288 .

66- المؤمن غريزته النّصح ، و سجيّته الكظم 1305 .

67- المؤمنون خيراتهم مأمولة ، و شرورهم مأمونة 1349 .

68- تقيّة المؤمن في قلبه ، و توبته في اعترافه 4496 .

69- ثلاث هنّ زين المؤمن : تقوى اللّه ، و صدق الحديث ، و أداء است .

61- نيكوئى روى مؤمن از حسن عنايت خداست به او .

62- براستى كه مؤمن يقينش در عمل او ديده شده و منافق شك او در عملش ديده مى شود .

63- مؤمن زيرك عاقل است .

64- مؤمن از ميل از حق و از دشمنى پاكيزه است .

65- مؤمن رو آور و باز گشت كننده از گناه و پشيمان از آن ، طلب آمرزش كننده ، توبه نماينده است .

66- مؤمن غريزه و طبيعت او صاف بودن ، و خوى و خصلتش كظم غيظ است .

67- افراد با ايمان خيراتشان اميدوار ، و مردم از بديهاشان در امان خواهند بود .

68- ترس مؤمن در دل اوست ، و توبه و بازگشتش در اعتراف او به گنه كارى و تقصيرات خود خواهد بود .

69- سه خصلت است كه آنها زينت مؤمن اند : تقواى الهى ، راستى سخن ،

ص 135

الأمانة 4676 .

70- جمال المؤمن ورعه 4747 .

71- سرور المؤمن بطاعة ربّه ، و حزنه على ذنبه 5594 .

72- طرف المؤمن نزاهته عن المحارم ، و مبادرته إلى المكارم 6072 .

73- المؤمن هيّن ليّن ، سهل ، مؤتمن 1454 .

74- المؤمن قليل الزّلل ، كثير العمل 1471 .

75- المؤمن سيرته القصد ، و سنّته الرّشد 1501 .

76- المؤمن يعاف اللّهو ، و يألف الجدّ 1502 .

77- إذا صعدت روح المؤمن إلى

السّماء تعجّبت الملائكة و قالت و اداء امانت .

70- زيبائى و جمال مؤمن پارسائى اوست .

71- خوشحالى مؤمن پيروى از پروردگارش ، و اندوه او بر گناهش مى باشد .

72- ظرافت و نيكوئى روى مؤمن پاكيزگى اوست از گناهان ، و پيشى گرفتن او به سوى مكارم ( كارهائى كه باعث سر بلندى گردد خواهد بود ) .

73- مؤمن هموار ، نرم خوى ، آسان گير ، معتمد باشد .

74- مؤمن كم لغزش ، بسيار عمل است .

75- مؤمن شيوه او ميانه روى و رويّه اش ايستادگى يا براه راست رفتن است .

76- مؤمن دنيا و يا بازى را ناخوش داشته ، و با كوشش در امور و يا آخرت انس دارد .

77- هرگاه روح مؤمن بسوى آسمان صعود كند ( بسبب مرگش يا به اتصال معنوى و داخل شدن در زمره فرشتگان يا بالا رفتن خبر فوت ) فرشتگان به شگفت آيند و گويند شگفتا چگونه نجات يافته و رستگار شده از سرائى كه در آن نيكان ما فاسد شدند ( ممكن است اشاره باشد به فاسد شدن شيطان ، زيرا او از جمله فرشتگان

ص 136

عجبا كيف نجا من دار فسد فيها خيارنا 4091 .

78- المؤمن مغموم بفكرته ، ضنين بخلّته 1373 .

79- المؤمن ليّن العريكة ، سهل الخليقة 1381 .

80- المؤمن لا يظلم ، و لا يتأثّم 1383 .

81- المؤمن ينصف من لا ينصفه 1410 . بوده گر چه خلقت او از آتش بود و از جنس جن به حساب مى آيد ، و ليكن چون در زمره فرشتگان بود مخاطب الهى واقع شد و فرشتگان نيز او را از خود مى دانستند ، چنانكه احتمال

مى رود اشاره باشد به حالات هاروت و ماروت دو فرشته الهى كه مأمور شدند بزمين آيند ، و چنانكه نقل شده خداوند آنها را مانند بشر قوه شهوت داد تا مانند بشر قدرت بر گناه داشته باشند ، آن گاه با طريقى كه در تاريخ دارد و در كتب تفسير حالاتشان ذكر شده به معصيت الهى مبتلا گشته خداوند آنها را مؤاخذه نمود و به عذاب مبتلا كرد .

و پوشيده نماند كه چنين واقعه اى با عصمت فرشتگان منافات ندارد ، زيرا ، اوّلا- ممكن است گفته شود آن دو از حالت فرشته اى بيرون آمده و از جنس بشر گرديدند .

ثانيا- ممكن است گفته شود آياتى كه دلالت بر عصمت فرشتگان دارند تنها در باره خزنه جهنم ، و جمعى كه در نزد خدايند ، و يا خصوص حضرت عيسى و عزيز و ائمه- عليهم السّلام- باشد و اللّه تعالى يعلم ) .

78- مؤمن به فكر و انديشه اش مغموم ، و به دوستى خود بخيل ( يعنى بزودى طرح دوستى نريزد ، و بعد از دوستى با كسى دوستى خود را بهم نزند ) .

79- مؤمن نرم خوى و خوش خلق زود گذشت است .

گرفتن در سه كس مى باشد : زن موافق ، فرزند شايسته ، و برادر موافق .

3- سزاوارترين مردم به اين كه به او خو گرفته شود دوستى است كه الفت گرفته شده باشد .

درنگ و شتاب نكردن 1- درنگ و تأنى در هر چيزى ستوده است مگر در فرصت هاى خير ( كه تعجيل در آنها بهتر است ) .

2- ايستادن و درنگ در كارها بهتر از عجله است مگر در فرصت هاى كار خير .

3- در مصالح و مفاسد درنگ نمودن دور انديشى است .

4- با تأمل و تفكر و بى عجله كار كردن سبب پشت گرمى خواهد گرديد .

ص 140

5- التّأني في الفعل يؤمن الخطل 1310 .

6- بالتّأنّي تسهل المطالب 4226 .

7- التثبّت في القول يؤمن العثار و الزّلل 1359 .

8- بالتّأنّي تسهل الأسباب 4309 .

9- رويدا يسفر الظّلام ، كأن قد وردت الأظعان يوشك من أسرع أن يلحق 5432 .

10- صل عجلتك بتأنّيك ، و سطوتك برفقك ، و شرّك بخيرك ، و انصر 5- شتاب نكردن در كار و آهستگى ( آدمى را ) از دشنام و يا از عمل سست و كارى كه محكم نمى باشد ايمن مى دارد .

6- با تأنّى و درنگ مطالب آسان خواهد شد . ( زيرا شتاب نكردن هميشه با فكر و انديشه و تأمل همراه است و شكى نيست در اين كه با فكر مطالب سهل خواهد گرديد ) .

7- ايستادگى در گفتار ( و حرف نزدن مگر بعد از فكر آدمى را ) از برو در افتادن و لغزيدن ايمن مى گرداند .

8- با تأنّى وسيله ها و اسباب آسان مى گردد .

9- درنگ كن درنگ كردنى ، كه تاريكى روشن

مى گردد ( و راه حق واضح مى شود و با تاريكى و اشتباه حال براهى نبايد رفت مبادا راه باطلى باشد ) گويا در حقيقت كوچ كرده ها ( كه تحقيق نكرده اند بجنهم ) وارد شده اند ، و نزديك است كسى كه شتاب كند اين كه ملحق به آنها گردد ، ( يا آنكه ممكن است مراد حضرت حالات مردم دنيا باشد و آنها را به قافله اى تشبيه نموده كه عده اى رفته و قافله اى هم به دنبال آنها در حركتند ، و بايد در اين تشبيه تأمل و تدبر كرد تا حقيقت حال روشن شود ) .

10- شتابت را به تأنى ، و درشتى خويش به نرمى و مدارا ، و بدى خود را

ص 141

العقل على الهوى تملك النّهى 5849 .

11- عليك بالأناة فإنّ المتأنّي حرىّ بالإصابة 6090 .

12- في التّأنّي استظهار 6477 .

13- في الأناة السّلامة 6526 .

14- من اتّأد أمن من الزّلل 8051 .

15- لا إصابة لمن لا أناة له 10783 .

16- الأناة حسن 60 .

17- الأناة إصابة 128 . به خوبى خويشتن بپيوند ، و عقل را بر هوا و هوس پيروز ساز تا آنكه عقل را مالك شوى .

11- بر تو باد به تأنى و شتاب نكردن در كار زيرا كه تأنّى كننده برسيدن و كار درست سزاوارتر است .

12- در تأنّى و شتاب نكردن احتياط و پشت قوى كردن است .

13- در شتاب نكردن و درنگ سلامتى است .

14- هر كه ( در كارها ) با تأنى باشد از لغزشها ايمن گردد .

15- به مقصود نخواهد رسيد كسى كه درنگ و تأنى براى او نيست .

16- تأنّى و شتاب نكردن نيكوئى است

.

17- درنگ و تأمل رسيدن ( به مطلوب و ) درست انديشيدن است .

ص 142

و كينه ، و خشم ، و حسد نگهداريد ، و براى هر يك از آنها تجهيزات كه بوسيله آن با آنها پيكار نموده ، از قبيل انديشه در عاقبت ، و منع پستى مرتبه ، و افزون طلبى ، و صلاح آخرت و جدا نشدن از بردبارى آماده سازيد .

5- از بخيلى دورى كنيد زيرا كه آن پستى مرتبه و باعث دشنام مى شود .

6- از بخيلى دورى نمائيد زيرا كه آن كسب مى كند دشمنى را ، و عيبناك مى سازد صفات نيكو را ، و عيبها را فاش مى گرداند .

7- بر تو باد از آراستگى به بخيلى ، زيرا كه او تو را در نزد بيگانه يا نزديك عيبناك ساخته ، و خويشاوندان تو را دشمن سازد .

8- بر تو باد به دورى از بخيلى ، زيرا كه آن پيراهن درويشى ، و زمام و مهاريست كه به سبب آن به سوى هر پستى كشيده مى شود ( يعنى سبب ذلت و خوارى بخيل خواهد گرديد ) .

ص 145

9- إيّاكم و البخل ، فإنّ البخيل يمقته الغريب ، و ينفر منه القريب 2748 .

10- أقبح البخل منع الأموال من مستحقّها 31 .

11- البخل فقر 106 .

12- الشّحّ مسبّة 110 .

13- كثرة التّعلّل آية البخل 7090 .

14- الشّحّ يكسب المسبّة 307 .

15- البخل يزري بصاحبه 426 .

16- البخل يكسب الذّمّ 474 .

17- البخل يوجب البغضاء 780 .

18- البخل بالموجود سوء الظّنّ بالمعبود 1258 . 9- از بخيلى دورى نمائيد ، زيرا كه بخيلى را بيگانه دشمن داشته ، و نزديك و خويش از او رم مى كند .

10- زشت ترين بخيلى جلو گيرى مالهاست از مستحقّشان ، كه نگذارد

به اهلش برسد .

11- بخل ورزيدن درويشى است .

12- بخيلى دشنام انگيز است .

13- بسيارى بهانه جوئى ( و عذر خواهى از عدم بخشش ) نشانه بخيلى است .

14- بخيلى ناسزا و دشنام را مى اندوزد ( يعنى سبب آن خواهد شد ) .

15- بخيلى صاحب خود را عيبناك سازد .

16- بخيلى نكوهش و بدگوئى را كسب مى نمايد .

17- بخيلى موجب كمال دشمنى است .

18- بخيلى به آنچه موجود است بدگمانى به پروردگار معبود است .

ص 146

19- البخل يذلّ مصاحبه و يعزّ مجانبه 1409 .

20- بالبخل تكثر المسبّة 4195 .

21- بئس الخليقة البخل 4418 .

22- زيادة الشّحّ تشين الفتوّة و تفسد الأخوّة 5508 .

23- في الشّحّ المسبّة ( السّبّة ) 6480 .

24- كثرة الشّحّ توجب المسبّة 7102 .

25- لو رأيتم البخل رجلا لرأيتموه شخصا مشوّها 7573 .

26- لو رأيتم البخل رجلا لرأيتموه مشوّها يغضّ عنه كلّ بصر ، و ينصرف عنه كلّ قلب 7598 .

27- من لزم الشّحّ عدم النّصيح 8105 . 19- بخيلى مصاحب خود را خوار ، و دورى كننده آن را عزيز مى دارد .

20- با بخيلى دشنام دادن زياد خواهد گرديد .

21- بد صفتى است بخيلى ( زيرا آدمى را در انظار بى ارزش مى كند ، و سبب غضب خداى بزرگ خواهد بود ) .

22- زيادتى بخيلى جوانمردى را زشت نموده و برادرى را تباه مى سازد .

23- در بخيلى عار يا وسيله دشنام است .

24- بسيار بخيلى موجب دشنام خواهد گرديد .

25- اگر شما بخيلى را ( به صورت ) مردى مى ديديد هر آينه آن را شخص بد چهره اى مشاهده مى كرديد .

26- اگر بخيلى را مردى مى ديديد هر آينه آن را بد چهره اى مى ديديد

كه هر چشمى از پائين انداخته شده و هر دلى از آن رو گرداند .

27- هر كه ملازم بخيلى است ( و از آن جدا نشود ) نصيحت كننده را از دست دهد ( زيرا صاحب چنين صفتى كسى را نزد خود نخواهد گذاشت ) .

ص 147

28- من أقبح الخلائق الشّحّ 9380 .

29- ما أقبح البخل مع الإكثار 9539 .

30- ما أقبح البخل بذوى النّبل 9552 .

31- ما اجتلب سخط اللّه بمثل البخل 9575 .

32- ما فرار الكرام من الحمام كفرارهم من البخل و مقارنة اللّئام 9693 .

33- لا مسبّة كالشّحّ 10475 .

34- لا غربة كالشّحّ 10505 .

35- لا مروّة مع شحّ 10521 .

36- لا سوأة أسوأ من الشّحّ 10623 .

37- لا سوأة أسوء من البخل 10764 . 28- از زشت ترين خصلت ها بخيلى است .

29- چه چيز بخيلى را با بسيارى مال زشت نموده است 30- چه چيز بخيلى را به صاحبان بلندى مرتبه زشت نموده است .

31- خشم خدا به چيزى مانند بخيلى ( نسبت به حقوق واجبه ) كشيده نخواهد شد .

32- فرار كريمان از مرگ به اندازه فرار آنان از بخيلى و همراهى لئيمان نخواهد بود ( آگاه باش كه چقدر بخل و همراهى لئيمان بد است ) .

33- هيچ عار و ننگى مانند بخيلى نيست .

34- هيچ غربتى مانند بخيلى نيست .

35- هيچ مروت و مردانگى با بخيلى نيست .

36- نيست خصلتى بدتر از بخيلى .

37- نيست خصلتى بدتر از بخيلى .

ص 148

دينه أضعاف ما حفظ من نشبه 2084 .

3- أبعد الخلائق من اللّه تعالى البخيل الغنيّ 3162 .

4- أبخل النّاس بعرضه أسخاهم بعرضه 3190 .

5- أبخل النّاس من بخل على نفسه بماله ، و خلّفه لورّاثه 3253 .

6- البخيل مذموم ، الحسود مغموم 97 .

7- البخيل خازن لورثته 464 . بخيل 1- بخيل باندك چيزى از دنياى خود بر نفس خويش بخل مى كند ، و تمام دنياى خود را بوارثهاى خود مى بخشد .

2- بخيل از عرض خود مى گذرد بيش از آنچه از متاع خود نگاه مى دارد و از دينش تباه مى سازد چندين برابر آنچه از مال و عقار خود حفظ مى كند .

3- دورترين مخلوق از خداى تعالى بخيل توانگر است .

4- بخيل ترين مردم به مال خويش سخاوتمندترين آنهاست به عرض و آبروى خود .

5- بخيل ترين مردم كسى است كه به مالش بر نفس خود بخل ورزيده و آن را براى وارثان خود بر جاى نهد .

6- بخيل نكوهيده ، و رشكبر ملازم هم و غم خواهد بود .

7- بخيل گنجينه دار وارث خويش است ( چون براى خود نفعى از ثروتش عائد

ص 149

8- البخيل متعجّل الفقر 692 .

9- البخيل أبدا ذليل 781 .

10- البخيل متحجّج ( متبجّج ) بالمعاذير و التّعاليل 1275 .

11- البخيل ذليل بين أعزّته 1441 .

12- عجبت للشّقيّ البخيل يتعجّل الفقر الّذي منه هرب و يفوته الغنى الّذي إيّاه طلب فيعيش في الدّنيا عيش الفقراء و يحاسب في الآخرة حساب الأغنياء 6280 .

13- ليس لشحيح رفيق 7465 .

14- ليس لبخيل حبيب 7473 .

15- لم يوفّق من بخل على نفسه بخيره و خلّف ماله لغيره 7535 . نخواهد شد ) .

8- بخيل شتاب كننده

فقر و پريشانى است .

9- بخيل پيوسته خوار و ذليل است .

10- بخيل ( براى ندادن چيزى ) به عذرها و علت ها متمسك خواهد شد ، و دليل خواهد آورد .

11- بخيل در ميان عزيزان خود ذليل است .

12- عجب دارم از بدبخت بخيل ، فقرى كه از آن گريخته پيش انداخته ، و توانگرى كه به دنبال آنست از او فوت مى شود ، پس در دنيا مثل فقرا زندگانى كرده ، و در آخرت به حساب توانگران محاسبه خواهد شد .

13- براى بخيل رفيقى نيست .

14- براى هيچ بخيلى دوستى نيست .

15- توفيق نيافته كسى كه به خوبى و احسانش بر نفس خود بخل ورزيده ، و مالش را براى غير خود پس انداز كند .

ص 150

16- من قبض يده مخافة الفقر فقد تعجّل الفقر 7877 .

17- من بخل بماله ذلّ 7921 .

18- من بخل بما لا يملكه فقد بالغ في الرّذيلة ( بالرّذيلة ) 8846 .

19- من يقبض يده عن عشيرته ، فإنّما يقبض يدا واحدا عنهم ، و يقبض عنه أيدي كثيرة منهم 8880 .

20- من بخل بماله على نفسه جاد به على بعل عرسه 9088 .

21- من بخل على المحتاج بما لديه كثر سخط اللّه عليه 9109 .

22- ما عقد إيمانه من بخل بإحسانه 9570 .

23- ما عقل من بخل بإحسانه 9588 . 16- هر كه دست خود را از ترس فقر و تهيدستى ببندد و درهم كشد در حقيقت در پريشانى تعجيل نموده است .

17- هر كه به مال خود بخيلى كند خوار گردد .

18- هر كه به آنچه مالك آن نيست ( شايد حقوق واجبه باشد كه آدمى مالك

آن نخواهد بود ) بخل بورزد در حقيقت در دنائت و پستى به نهايت رسيده است .

19- هر كه دست خزد را از قبيله خود بهم كشد ( نسبت به آنان گرفتگى كند به خود ضرر زده زيرا ) جز اين نيست كه يك دست را از آنها بهم كشيده و از خود دستهاى بسيارى را از آنها بهم كشيده است .

20- هر كه بر نفس خود به مالش بخيلى نمايد بر همسر همسر خود آن را ببخشد .

21- هر كه بر نيازمند به آنچه در نزد اوست بخل ورزد خشم خدا بر او بسيار شود .

22- ايمان خود را نبسته ( و محكم ننموده ) كسى كه به احسان خود بخل ورزد ( و خواهد رفت چنانكه اگر حيوانى را نبندند خواهد رفت ) .

23- عاقل نيست هر كه به احسانش بخيلى كند .

ص 151

24- و قال- عليه السّلام- : و قد مرّ بقذر على مزبلة : هذا ما كنتم ( عليه بالأمس تتنافسون ) تتنافسون فيه بالأمس [و في خبر آخر] أنّه قال : هذا ما بخل به الباخلون 10023 .

25- ويح البخيل المتعجّل الفقر الّذي منه هرب ، و التّارك الغنى الّذي إيّاه طلب 10098 .

26- لا تبخل فتقتّر و لا تسرف فتفرط 10310 .

27- لا مروّة لبخيل 10438 .

28- لا يبقى المال إلّا البخل ، و البخيل معاقب ملوم 10843 .

29- الباخل في الدّنيا مذموم ، و في الآخرة معذّب ملوم 1733 . 24- حضرت در وقتى كه بر چاه بالوعه اى كه سر آن گشوده شده بود و فضلات بيرون آمده فرمود : اين آنست كه شما ديروز در آن رغبت

، نسبت به آن بر يكديگر جلو مى زديد ( و در روايت ديگر دارد ) كه فرمود : اين آن چيزيست كه بخل كنندگان به آن بخل مى ورزيدند . ( و در نهج البلاغه نيز در كلمات قصار 186 نقل گرديده است ) .

25- واى بر بخيلى كه در فقرى كه از آن گريخته شتاب كننده است ( و از ترس درويشى پيوسته درويش است ) و ترك كننده توانگرى كه آن را طلب نموده است ( يعنى بروش درويشان سلوك مى كند كه مبادا فقير شود و يا بلكه بتواند ثروت بيشترى بدست آورد ) .

26- بخيلى مكن پس تنگ گيرى كنى ، و اسراف منما پس افراط نمائى ( و از حدّ در گذرى ) .

27- هيچ مروّتى براى بخيل نيست .

28- باقى نمى گذارد مال را مگر بخيلى ، و بخيل معاقب ملامت شده است .

29- بخل كننده در دنيا بد ، و در آخرت معذب و سرزنش شده است .

ص 152

اميد را دروغ گو پنداشته ، و هر دم رسيدن مرگ را ملاحظه نمائيد .

2- به سوى عمل شتاب كرده و يا به كارهاى خير بر اميدها پيشى گيريد ، و از ناگهان فرارسيدن اجل بهراسيد تا افزون ترين آرزو را دريابيد .

3- عمل را بر عمر سر بزير افكنده و سست و ضعيف را پيش اندازيد ( كه وقتى آدمى بسنّ انحطاط رسيد چندان كارى از او ساخته نيست ) .

4- عمل را پيش اندازيد بر بيمارى حبس كننده ، و مرگ رباينده ( يعنى پيش از آنكه به بيمارى سخت مبتلاء شويد و مرگ شما را دريابد مبادرت به عمل كنيد ) .

5- به كارهاى نيك مبادرت و سبقت نما زيرا كه كارهاى نيك فرصت است .

6- به عملهاى شايسته مبادرت نمائيد چه آنكه گلو واگذاشته شده ( و مرگ گلو را بگيرد ) و روح رها گشته و قبض شود .

7- جوانى خود را پيش از پيرى ، و تندرستيت را قبل از بيمارى خويش مبادرت

ص 153

8- بادر غناك قبل فقرك ، و حياتك قبل موتك 4382 .

9- بادروا في مهل البقيّة ، و أنف المشيّة ، و انتظار التّوبة ، و انفساخ الحوبة 4372 .

10- بادروا و الأبدان صحيحة ، و الألسن مطلقة ، و التّوبة مسموعة ، و الأعمال مقبولة 4373 .

11- بادروا قبل أخذة العزيز المقتدر 4369 .

12- بادروا قبل الضّنك و المضيق 4370 .

13- بادروا قبل الرّوع و الزّهوق 4371 .

14- بادروا آجالكم بأعمالكم ، و ابتاعوا ما يبقى لكم بما يزول نما ( يعنى تا جوانى و تندرستى از عمر استفاده كن ) .

8- بر توانگرى خود

پيش از درويشى ، و بر زندگانى و حيات خويش قبل از مردنت سبقت نما ( يعنى تا مال و ثروت دارى و نمردى از فرصت استفاده كن ) .

9- پيشى گيريد در مهلت بقيه عمرى كه باقى مانده ، و در نخستين زمانى كه اراده كار كرده ( و در فصل جوانى كه قدرتى داريد ) ، و بر فرارسيدن انتظار توبه ، و زائل شدن گناه يا وسعت گناه و رسيدن زمان جزاى آن ، ( يعنى تا اين زمانها نرسيده بايد مبادرت كرد ) .

10- پيشى گيريد در صورتى كه بدن ها صحيح ، و زبانها رها ( و به بند نيفتاده ) ، و توبه مسموع ، و عملها مقبول مى باشد ( كه بعد از آن عملى سودمند نخواهد بود ) .

11- سبقت گيريد ، قبل از يك بار گرفتن ( خداى ) غالب توانا ( عمر را ) .

12- پيشى گيريد پيش از تنگى حال و ضيق مجال ( مرگ ) .

13- سبقت گيريد قبل از نرسيدن و بيرون رفتن جان .

14- عملهاى خود را بر اجلها پيش انداخته ، و آنچه را برايتان باقى مانده

ص 154

عنكم 4374 .

15- بادروا بأموالكم قبل حلول آجالكم تزكّكم و تصلحكم و تزلفكم 4375 .

16- بادر ( باكر ) الطّاعة تسعد 4360 .

17- بادر الخير ترشد 4361 .

18- بادروا قبل قدوم الغائب المنتظر 4368 .

19- بادروا الموت و غمراته ، و مهّدوا له قبل حلوله و أعدّوا له قبل نزوله 4376 .

20- بادروا في فينة الإرشاد ، و راحة الأجساد ، و مهل البقيّة ، و أنف المشيّة 4377 . به آنچه از شما

زائل مى شود خريدارى نمائيد ، ( مشهور ارباب عرفان است : اگر تنگ طلائى باشد كه فانى شود ، و كوزه سفالى كه هميشه باقى ماند ، بايد عاقل كوزه را بر تنگ ترجيح دهد ، تا در وقت حاجت تشنه نماند ) .

15- بمالهاى خود قبل از رسيدن اجلهايتان مبادرت ورزيد ، تا شما را پاك گردانيده ، و به صلاح آورده و بدرگاه خدا نزديك كند .

16- به طاعت خدا سبقت گير تا نيكبخت شوى .

17- به سوى خير مبادرت نما تا راه راست يابى .

18- قبل از آمدن غائبى كه انتظار آن كشيده مى شود ( مرگ ) و يا آن انتظار تو را مى كشد سبقت گيريد .

19- بر مرگ و سختى هاى آن پيشى گيريد ، و پيش از در آمد آن براى آن تهيه اسباب كرده اصلاح حال خود نمائيد ، و قبل از فرود آمدنش براى آن توشه و اسباب سفر آماده كنيد .

20- در وقت راهنمائى ، و آسايش بدن ها ، و مهلت بقيه عمر ، و ابتداى

ص 155

21- بادروا أعمالكم ، و سابقوا آجالكم ، فإنّكم مدينون بما أسلفتم ، و مجازون بما قدّمتم ، و مطالبون بما خلّفتم 4378 .

22- بادروا الأمل ، و سابقوا هجوم الأجل ، فإنّ النّاس يوشك أن ينقطع بهم الأمل ، فيرهقهم الأجل 4379 .

23- بادر الفرصة قبل أن تكون غصّة 4362 .

24- طوبى لمن بادر صالح العمل قبل أن تنقطع أسبابه 5961 .

25- طوبى لمن بادر الأجل ، و اغتنم المهل ، و تزوّد من العمل 5975 . مشيّت ( در اوقات جوانى كه اراده سخت تر است ) مبادرت نمائيد .

21-

در اعمال خويش مبادرت نموده ، و بر مرگ ها پيشى گيريد ، زيرا به آنچه پيش فرستاده ايد جزا داده شده ، و به آنچه مقدم داشتيد عوض داده خواهيد شد ، و به آنچه جا گذاشته و پس انداخته ايد باز خواست خواهيد شد .

22- بر آرزو پيشى گرفته ، و بر هجوم اجل سبقت نمائيد ، زيرا نزديك است كه مردم بريده شود اميدشان ، و آنها را مرگ ناگهان فرا رسد .

23- در فرصت پيشى گير ، پيش از آنكه فرصت غصه شود ( يعنى از دست برود و سبب غصه گردد ) .

24- خوشا به حال كسى كه به عمل صالح مبادرت ورزيده ، پيش از آنكه اسباب آن بريده شود ( كه همان حضور مرگ است ) .

25- خوشا به حال كسى كه ( به وسيله كارهاى خوب ) بر مرگ پيشى گرفته ، و مهلت را غنيمت شمرد ، و از عمل توشه برگيرد .

ص 156

.

8- بهترين احسان آنست كه به محتاج رسد .

9- در هر خير و نيكى شكريست .

10- هر كه احسانى را منع كند ( و به كسى احسانى كه توانائى آن را دارد ننمايد ) منع شكرى كند ، يا از شكرى منع شده است ( كه ديگران و يا خدا از او تشكر نمايد ) .

11- هر كه نيكى خود را بذل كند ، ياد او ( در ميان مردم ) پراكنده شود ( شهرت پيدا كند ) .

12- هر كه نيكى و احسان او نزديك باشد آوازه او دور باشد ( و به جاهاى دور رسد ) .

13- هر كه احسانى را در پى احسانى كند ، و متحمل جنايات برادران

ص 158

فقد أكمل البرّ 9120 .

14- من بخل عليك ببشره لم يسمح ببرّه 9199 .

15- من أفضل البرّ برّ الأيتام 9433 .

16- مع البرّ تدرّ الرّحمة 9733 .

17- لسان البرّيأبى سفه الجهّال 7637 .

18- من كثر برّه حمد 7888 .

19- من شيم الأبرار حمل النّفوس على الإيثار 9350 .

نفسها بر ايثار ( و ديگران را بر خود مقدم داشتن ) .

اصرار در طلب 1- هر كه ( در كارى ) ابرام و اصرار نمايد ديگران از او خسته شوند .

ص 159

گشاده روئى ، زيرا كه آن دام دوستى است .

5- هيچ گشاده روئى با ابرام ( و اصرار در سؤال و طلب ) نيست ( زيرا طرف ملول و ناراحت گردد ) .

6- شكفته روئى آتش دشمنى را خاموش مى گرداند .

7- شكفته روئى اول عطا و بخشش است .

8- شكفته روئى شيوه مرد آزاده است .

9- شكفته روئى رفقا را مأنوس مى سازد .

10- گشاده روئى احسان را به خوبى بدون زحمت بكار بردن است .

11- به سبب شكفتگى و گشاده روئى جايگاه بخشش نيكو خواهد گرديد ( يعنى با اين عمل هم خدا راضى خواهد شد و هم بنده ) .

ص 161

12- بشرك أوّل برّك و وعدك أوّل عطائك 4452 .

13- بشرك يدلّ على كرم نفسك ، و تواضعك ينبئ عن شريف خلقك 4453 .

14- حسن البشر أوّل العطاء ، و أسهل السّخاء 4835 .

15- حسن البشر أحد البشارتين 4849 .

16- حسن البشر شيمة كلّ حرّ 4858 .

17- حسن البشر من علائم النّجاح 4866 .

18- سبب المحبّة البشر 5546 . 12- شكفته روئى تو اولين احسان تو ، و وعده نمودنت نخستين بخشش تو خواهد بود ( ممكن است مراد حضرت اين باشد كه اگر بر عطا و بخشش توانائى ندارى ، يكى با شكفته روئى با طرف برخورد نما ، و ديگر باو وعده ده كه اگر خداوند قدرت داد با شما همكارى خواهم كرد ، نه آنكه با اخلاق بد او را رد كرده و او را جواب كنى ) .

13- شكفته روئى تو بر گرامى و بلندى مرتبه ذات تو دلالت داشته ، و فروتنيت از خلق شريفت خبر مى دهد .

14- نيكوئى

شكفته روئى اوّلين بخشش ، و آسانترين سخاوت است ، ( چون مؤنه لازم ندارد هر كسى مى تواند آن را به كار برد ) .

15- نيكوئى شكفتگى يكى از دو بشارت است ( نسبت به كسى كه به او وعده احسان مى دهد زيرا با شكفته روئى طرف اميدوار خواهد گرديد كه به او احسان خواهد نمود ) .

16- نيكوئى شكفته روئى شيوه هر آزاده ايست .

17- نيكوئى شكفته روئى از نشانه هاى پيروزيست .

18- سبب دوستى شكفته روئى است .

ص 162

19- طلاقة الوجه بالبشر و العطيّة و فعل البرّ و بذل التّحيّة داع إلى محبّة البريّة 6032 .

20- كثرة البشر آية البذل 7089 .

21- وجه مستبشر خير من قطوب مؤثر 10084 .

22- البشر أحد العطائين 1613 .

23- البشر منظر مونق ، و خلق مشرق 2168 .

24- البشر مبرّة ، العبوس معرّة 236 .

25- البشر أوّل البرّ 296 .

26- الطّلاقة شيمة الحرّ 467 .

27- البشر أوّل النّائل 519 . 19- گشاده روئى به نيكوئى شكفتگى و بخشش ، و كار نيك ، و احسان يا سلام را رواج دادن ، دعوت خلائق است به دوستى .

20- بسيارى شكفته روئى ، نشانه جود و بخشندگى است .

21- روى شكفته ( كه اكرامى در آن نباشد ) بهتر از روى درهم كشنده اكرام كننده است .

22- شكفته روئى يكى از دو بخشش است .

23- گشاده روئى ديداريست خوش آينده ، و خوئى است درخشنده .

24- شكفته روئى نيكى و احسان ، و ترش روئى گناه و اذيت است .

25- گشاده روئى اول نيكوئى است ( يعنى اگر كسى بخواهد نسبت به ديگران كار نيكى انجام دهد نخستين كارش بايد

شكفته روئى باشد ، و گرنه اگر كار نيك هم انجام گيرد اما با ترش روئى گويا عمل نيكى انجام نگرفته است ) .

26- گشاده روئى خصلت آزاد مرد است .

27- شكفته روئى اولين بخشش و عطاء است .

ص 163

نيست كه بينا كسى است كه بشنود سپس انديشه كند ، و نگاه نمايد پس ( حقائق و دقائق را ) ببيند ، و به عبرتها نفع يابد و پند گيرد .

5- به وسيله نظر از روى بينائى ، عبرت بدست آيد .

6- از بين رفتن چشم بهتر از كورى بصيرت و بينائى است .

ص 164

7- ذهاب النّظر خير من النّظر إلى ما يوجب الفتنة 5183 .

8- ربّما أخطأ البصير رشده 5368 .

9- فقد البصر أهون من فقدان البصيرة 6536 .

10- فاقد البصر فاسد النّظر 6548 .

11- قد انجابت السّرائر لأهل البصائر 6676 .

12- لقد بصّرتم إن أبصرتم ، و أسمعتم إن سمعتم ، و هديتم إن اهتديتم 7346 .

13- من تبصّر في الفطنة ثبتت له الحكمة و عرف العبرة 8849 . 7- از بين رفتن نگاه ( كورى چشم ) بهتر از نگاه كردن به چيزيست كه موجب فتنه مى شود .

8- بسا باشد كه بينا از راه درست خود خطا نمايد .

9- نداشتن چشم سهل تر از نداشتن بينائى و كور دلى است .

10- كسى كه بصيرت و بينائى ندارد ، فكر و نظر او فاسد خواهد بود .

11- در حقيقت پنهانيها و اسرار ( مانند بسيار از علوم و معارف ) براى اهل بصيرت و صاحبان بينائيها گشوده شده است .

12- ( در كلمات قصار 149 نهج البلاغه نيز ذكر شده ) در حقيقت بصيرت بينائى داده شده ايد اگر بينا شويد ، و شنوا شده ايد اگر بشنويد و رهنمود گشته ايد اگر راه يابيد ( يعنى از جانب خدا پيمبران و امامان و كتابهاى آسمانى براى اتمام حجت برايتان آمده اگر عقل خود را بكار

اندازيد ) مخفى نماند كه اين عبارت در ضمن خطبه 20 نهج البلاغه ذكر شده كه بطور واضح مى رساند كه در باره مرگ است ابتدايش اين است «فإنّكم لو عاينتم ما قد عاين من مات منكم . . . » .

13- هر كه در زيركى بينا گردد حكمت براى او ثابت و بر قرار بوده ، و عبرت را بشناسد ( يعنى راه درست را به دست آورده و از آثار خوب و بد درس گيرد . و در نهج

ص 165

14- نظر البصر لا يجدي إذا عميت البصيرة 9972 .

15- لا بصيرة لمن لا فكر له 10774 .

16- اللّحظ رائد الفتن 1047 .

17- ربّ صبابة غرست من لحظة 5314 .

18- عمى البصر خير من كثير من النّظر 6307 .

19- كم من صبابة اكتسبت من لحظة 6939 .

20- كم من نظرة جلبت حسرة 6941 .

21- لحظ الإنسان رائد قلبه 7626 . البلاغه حكمت 30 كه از آن حضرت از ايمان پرسيده شد در بيان يقين اين فراز ذكر شده با اين عبارت «فمن تبصر في الفطنة تبيّنت له الحكمة و من تبيّنت له الحكمة عرف العبرة و من عرف العبرة كان في الأوّلين» ) .

14- ديدن چشم فائده نبخشد هرگاه بينائى كور باشد ( يعنى بايد ديده دل بينا باشد ) .

15- بصيرتى نيست براى كسى كه فكرى براى او نيست .

16- به گوشه آخر چشم نگاه كردن جلو رو و ديدبان فتنه هاست .

17- بسا عشق و گرمى شوقى كه از يك نگاه كردنى كاشته شود ( پس آدمى بايد در نگاه خود نهايت احتياط را بنمايد ) .

18- نابينائى چشم بهتر از بسيارى از

نظر كردن است ( يعنى از نگاه كردنهاى نامشروع ) .

19- بسا سوزش عشقى كه از يك نگاه كردنى منشأ گيرد .

20- بسا نگاه كردنى كه ( سبب عشق و گرفتارى شود ) حسرتى را ( در دنيا و يا در قيامت و يا در هر دو سرا ) بكشاند .

21- نگاه انسان به گوشه آخر چشم ، ديدبان و پيشرو دل اوست ( بنا بر اين بايد از چنين نظرهائى دورى نمود كه زيانهاى بسيار ببار آورد ) .

ص 166

22- من أطلق طرفه كثر أسفه 7949 .

23- ليس الرّؤية مع الأبصار ، قد تكذب الأبصار أهلها 7493 .

ينفصل عن الباطل من لم يتّصل بالحقّ 7006 . حقگو نبايد گاهى باطل بگويد كه آن عمل كردن بضدّ است ) .

3- باطل فريب دهنده مكر كننده است .

4- باطل ناتوانترين يار و ياور است .

5- باطل سوار خود را مى لغزاند ، و يا برو در مى اندازد .

6- باطل و ناحق ها ( آدمى را ) در گمراهى ها خواهد انداخت . ( چنانكه در باب خلافت به تجربه ثابت شده است ) .

7- رساندن پيروزى بر يارى باطل ، دنائت و خيانت است .

8- با كسى كه با حق مخالفت كرده به سوى باطل رو آورده مخالفت نما ، و او را با آنچه به آن براى نفس خود راضى شده ( از باطل ) واگذار .

9- طلب يارى بر نصرت باطل خيانت و جنايت است .

10- به حق ستم نموده كسى كه يارى باطل كند .

11- چگونه از باطل جدا مى شود كسى كه به حق ( خدا يا رسول يا قرآن و دين ) نپيوسته است

ص 168

12- للباطل جولة 7318 .

13- ليس في البرق اللّامع مستمتع لمن يخوض الظّلمة 7515 .

14- من ركب الباطل ندم 7651 .

15- من كثر باطله لم يتّبع حقّه 8135 .

16- من ركب الباطل أهلكه مركبه 8221 .

17- من ركب الباطل زلّ قدمه 8515 .

18- من كان غرضه الباطل لم يدرك الحقّ و لو كان أشهر من الشّمس 9023 .

19- من نصر الباطل ندم 9201 .

20- ما أقبح الباطل 9587 . 12- براى باطل دور زدنى است ( آن گاه مضمحل مى شود ) .

13- در برق درخشنده بهره و تمتعّى براى كسى كه در تاريكى ( باطل ) فرو مى رود

نيست ( بلكه روشنائى هميشگى لازم است درخشندگى آنى سودى ندارد ) .

14- هر كه مرتكب باطل شود پشيمان گردد .

15- هر كه باطل او بسيار باشد حق او ( هم ) پيروى نمى شود ( يعنى مردم حقش را هم باطل قلمداد كنند ) .

16- هر كه بر ( مركب ) باطل سوار شود ، مركب او وى را هلاك گرداند .

17- هر كه سوار بر باطل شود قدمش بلغزد .

18- هر كه غرض او ( و هدف و مقصودش ) باطل باشد حق را در نيابد ، هر چند از آفتاب مشهورتر باشد ( بنا بر اين انسانى به حق خواهد رسيد كه بى غرض و يا طالب حق بوده باشد ) .

19- هر كه باطل را يارى كند پشيمان گردد .

20- چه چيز باطل را زشت نموده است ( يعنى چه زشت است آنچه حق

ص 169

21- مستعمل الباطل معذّب ملوم 9868 .

22- لا يعزّ من لجأ إلى الباطل 10704 .

توفيق داده شده ، و بر گناه خود گريه نمايد .

شهرها و وطن ها 1- بدترين شهرها شهريست كه در آن نه امنيت باشد ، و نه ارزانى .

2- بدترين وطن ها آنست كه اقامت كنندگان در آن ايمن نباشند .

3- هيچ شهرى سزاوارترين شهرها به تو نيست ، بهترين شهرها آنست كه تو را بردارد ( يعنى در آن در آسايش باشى ) .

بلاغت 1- بلاغت آنست كه بر زبان سهل و آسان بوده ، و براى فهم و دريافت

ص 172

2- البلاغة أن تجيب فلا تبطئ و تصيب فلا تخطئ 2150 .

3- قد يكتفى من البلاغة بالإيجاز 6666 .

4- من قام بفتق القول و رتقه فقد حاز البلاغة 9045 .

5- آلة ( آية ) البلاغة : قلب عقول ، و لسان قائل 1493 .

6- ربّما ارتج على الفصيح الجواب 5378 .

گردد ) .

6- بسا كه بسته شود بر فصيح جواب گفتن ( كه نتواند بعلتى جواب گويد ) .

مواظب 1- كسى كه مبالات و پرواى او كم باشد برو در خواهد افتاد .

ص 173

گناه خود قبل از حاضر شدن مرگ او .

4- بازگشت به خدا و پشيمانى ، محو كننده است .

5- اقرار كننده به گناهان ( در پيشگاه خداوند تبارك و تعالى ) توبه كننده است ( البته اين مطلب در صورتى است كه همراه اقرار پشيمانى ، و تصميم بر عدم بازگشت به معصيت بوده باشد و گرنه صرف اقرار كافى نخواهد بود ، مگر آنكه مربوط به بندگان باشد كه شايد مجرد اقرار نسبت به طرف توبه به حساب آيد ) .

6- توبه رحمت را فرود آورد .

7- خالص گردانيدن توبه گناه را اسقاط مى نمايد .

8- توبه دلها را پاك كرده ، و گناهان را مى شويد .

9- به وسيله توبه گناهان پاك و نابود خواهند شد .

10- به وسيله توبه ( يعنى بازگشت و پشيمانى ) گناهان پوشيده مى شود .

ص 178

11- ثمرة التّوبة استدراك فوارط النّفس 4657 .

12- حسن التّوبة يمحو الحوبة 4862 .

13- من تاب فقد أناب 7844 .

14- من أعطي التّوبة لم يحرم القبول 8148 .

15- ما أهدم التّوبة لعظيم الجرم 9520 .

16- لا خير في الدّنيا إلّا لأحد رجلين : رجل أذنب ذنوبا فهو يتداركها بالتّوبة ، و رجل يجاهد نفسه على طاعة اللّه سبحانه 10885 .

17- يسير التّوبة و الاستغفار يمحّص المعاصي و الإصرار 10992 .

18- مع الإنابة تكون المغفرة 9747 . 11- ثمره توبه و بازگشت به خدا تلافى و تدارك تقصيرات نفس است .

12- نيكوئى توبه گناه را محو و نابود مى سازد .

13- هر كه توبه كند در حقيقت ( به سوى خدا ) برگشته است .

14- هر كه ( به او توفيق ) توبه داده شود از قبول

محروم نگردد .

15- چه چيز توبه را براى گناه بزرگ ويران گر كرده است ( يعنى بازگشت حقيقى و پشيمانى گناه بزرگ را نابود سازد البته با شرائطش ) .

16- خيرى در دنيا نيست مگر براى يكى از دو مرد : مردى كه گناهى را مرتكب شده پس آن را با توبه تدارك و تلافى نمايد ، و مرديكه با نفس خود بر طاعت خداى سبحان مجاهده نمايد .

17- اندك توبه ، و استغفار ، گناهان ، و اصرار بر آنها را پاك مى كند .

18- با توبه و بازگشت به سوى خدا آمرزش حاصل خواهد گرديد .

ص 179

بابا و لجّ ولج» هر كه درى را بكوبد و لجاجت كند داخل شود ) .

5- هر كه جدّ و جهد او ضعيف باشد دشمن او قوى گردد . ( چه دشمن شيطانى يا انسانى ) .

6- هر كه بر جدّ و جهد خود سوار شود بر دشمن خود غلبه نمايد .

7- هر كه جد و جهد خود را بكار برد به مراد و مقصودش رسيده است .

8- هر كه نهايت سعى و كوشش خود را به كار برد به منتهاى اراده و مقصود خود خواهد رسيد .

9- هيچ اجتهاد و كوششى بدون تحقيق سود نخواهد داشت .

10- هيچ اجتهاد و كوششى بدون توفيق ( الهى ) سود نبخشد .

ص 183

، نيكوئى گزينش است .

5- حفظ و نگهدارى تجربه ها رأس عقل است .

6- بهترين چيزى كه آزمايش كنى آنست كه تو را پند دهد .

7- در هر آزمايشى پنديست .

8- براى تجربه ها همين بس كه ادب كننده اند .

ص 184

9- من يجرّب يزدد حزما 7986 .

10- من كثرت تجربته قلّت غرّته 8038 .

11- من أحكم التّجارب سلم من المعاطب 8040 .

12- من غني عن التّجارب عمي عن العواقب 8680 .

13- من حفظ التّجارب أصابت أفعاله 9180 .

14- من قلّت تجربته خدع 7899 .

مصيبت تباه مى سازد آن را ، و آن را سهل و آسان مى گرداند .

7- بر جزع و زارى به وسيله صبر و شكيبائى غلبه نمائيد ، زيرا كه بى تابى اجر را باطل نموده ، و مصيبت را عظيم گرداند .

8- ناشكيبائى تباهى است . ( يعنى سبب تباه شدن اجر و پاداش است ) .

9- در بلاها شكيبائى نكردن ، از يارى كننده هاى زمان است . ( چون روزگار پيوسته در آزار و شكنجه آدمى است ، بيتابى كه آمد كمك آن خواهد گرديد ) .

10- بى تابى مصيبت را بزرگ مى گرداند .

ص 186

11- الجزع أتعب من الصّبر 1198 .

12- إن كنت جازعا على كلّ ما يفلت من يديك فاجزع على ما لم يصل إليك 3716 .

13- بكثرة الجزع تعظم الفجيعة 4202 .

14- ضادّوا الجزع بالصّبر 5913 .

15- ليس مع الجزع مثوبة 7475 .

16- من جزع عظمت مصيبته 7936 .

17- من ملكه الجزع حرم فضيلة الصّبر 8086 .

18- من جزع فنفسه عذّب ، و أمر اللّه سبحانه أضاع ، و ثوابه باع 8925 .

19- لا تجزعوا من قليل ما أكرهكم ( كرهتم ) ، فيوقعكم ذلك في كثير ممّا تكرهون 10314 . 11- بى تابى از شكيبائى پرزحمت تر است .

12- اگر بر هر چه از دست تو مى رود جزع كننده باشى ( و سزاوار بى صبرى باشد ) پس بر آنچه به سوى تو نرسيده بيتابى نما .

13- به سبب بيتابى و ناشكيبائى فراوان مصيبت بزرگ مى شود .

14- بى تابى را با شكيبائى مخالفت نمائيد .

15- با بى تابى ثوابى نيست ( پاداش از آن صابر است ) .

16- هر كه بى تابى كند مصيبت او بزرگ شود .

17- هر كه بى تابى

مالك او شود از فضيلت صبر محروم ماند .

18- هر كه بيتابى كند نفس خويش را عذاب نموده ، و فرمان خداى سبحان را ضايع كرده ، و ثواب او را بفروشد ( بجزع و بى تابى ) .

19- از اندك آنچه ناخوش داريد بى تابى منمائيد ، پس شما را چنين كارى در

ص 187

20- لا تجتمع الصّبر و الجزع 10579 .

نامه 53 كه حضرت براى مالك اشتر نوشته است ) به خشمى كه تند است شتاب مكن ، و به عقوبتى كه براى آن

ص 188

ذلك منهكة للدّين مقرّب من الغير 10345 .

7- إنّ أعجل العقوبة عقوبة البغى 3381 .

8- إنّ اللّه سبحانه قد وضع العقاب على معاصيه زيادة لعباده عن نقمته 3483 .

9- عقوبة الكرام أحسن من عفو اللّئام 6324 .

10- عقوبة الغضوب و الحقود و الحسود تبدء بأنفسهم 6325 .

11- عقوبة العقلاء التّلويح 6328 .

12- عقوبة الجهلاء التّصريح 6329 . توسعه اى هست ( و مى توانى انجام ندهى ) عجله منما ، زيرا كه آن كهنه كردن دين ، و نزديك كننده حوادث است .

7- به راستى كه شتابان ترين عقوبت عقوبت سربلندى و يا عقوبت ستمگرى است .

8- به راستى كه خداوند سبحان عقوبت را بر نافرمانيهاى خود قرار داد ، تا رادع و مانع باشد بندگانش را از انتقام خود ( و در نهج البلاغه چنين دارد : «إنّ اللّه سبحانه وضع الثّواب على طاعته و العقاب على معصيته زيادة لعباده عن نقمته و حياشة لهم إلى جنّته» براستى كه خداوند سبحان پاداش را بر فرمانبردارى ، و عقوبت را بر نافرمانى خود از براى راندن يا دفع بندگان از عقوبت و جمع كردن يا راندن آنها به سوى بهشت خود قرار داد ) .

9- عقوبت كردن افراد كريم و بزرگوار ، نيكوتر از عفو افراد پست مرتبه است .

10- عقوبت خشمناك و كينه ور ، و رشكبر ، به نفسهاى خود ابتداء مى شود ( يعنى نخست خود آنان آزار و زيان بينند آن گاه ديگران ) .

11- عقوبت خردمندان اشاره و كنايه است

.

12- عقوبت كم عقلان تصريح است . ( ممكن است مراد عقوبتى باشد كه از

ص 189

13- ليس لمن طلبه اللّه مجير 7479 .

14- من عاقب معتذرا عظمت إساءته 8719 .

15- من عاقب بالذّنب فلا فضل له 9071 .

16- ما كلّ مذنب يعاقب 9464 .

17- ما أقبح العقوبة مع الاعتذار 9541 .

5812 .

3- كيف يغترّ بسلامة جسم معرّض للآفات 6984 .

در چيزى رغبت كنندگانيد ، پس در بهشتى رغبت نمائيد كه وسعت و عرض آن آسمانها و زمين است ، و يا قيمت و ارزش و عرض آن آسمانها و زمين است ( يعنى اگر آسمانها و زمين را قيمت كنند ارزش آن بهشت اين اندازه خواهد بود ) .

7- بهشت پاداش فرمانبر است .

8- بهشت سراى پرهيز كاران است .

9- بهشت آخرين هدف سبقت گيرندگان ، و آتش سرانجام افراط كنندگان است .

10- بهشت افزونترين غرض و مقصود است .

11- بهشت سرانجام كار پيروزمند است .

12- بهشت پاداش هر مؤمن احسان كننده است .

13- رسيدن به بهشت با پاكيزگى ، و دورى از گناهانست .

14- به راستى كه تو داخل بهشت نخواهى شد ، تا آنكه از گمراهى خود باز

ص 195

معاصيك ، و ترعوي 3795 .

15- إذا آمنت باللّه و اتّقيت محارمه أحلّك دار الأمان ، و إذا أرضيته تغمّدك بالرّضوان 4146 .

16- ثمن الجنّة العمل الصّالح 4698 .

17- ثمن الجنّة الزّهد في الدّنيا 4700 .

18- سادة أهل الجنّة الأسخياء ، و المتّقون 5584 .

19- سادة أهل الجنّة المخلصون 5591 .

20- سادة أهل الجنّة الأتقياء الأبرار 5599 .

21- طلب الجنّة بلا عمل حمق 5991 .

22- لا تحصل الجنّة بالتّمنّي 10566 . ايستاده و دور شوى ، و از گناهان خود دست كشى و باز گردى .

15- هر گاه به خدا ايمان آورده اى ، و از حرامهايش دورى نمائى تو را در خانه امان فرود آورده چون او را خوشنود گردانى تو را بخوشنودى فرو پوشاند . ( شكى نيست در اين كه خوشنودى خدا از نعمتى بالاتر خواهد ، رزقنا اللّه و إياكم بمحمد

و آله الطاهرين صلوات اللّه عليهم أجمعين ) .

16- بهاى بهشت عمل صالح است . ( يعنى هر كه بهشت خواهد بايد عمل صالح انجام دهد ) .

17- بهاى بهشت بى رغبتى در دنياست .

18- بزرگان اهل بهشت سخاوتمندان ، و خويشتن داران است .

19- بزرگان اهل بهشت افراد مخلصند .

20- مهتران اهل بهشت خويشتن داران نيكو كار است .

21- طلب كردن بهشت بدون عمل حماقت است .

22- بهشت با آرزو كردن حاصل نخواهد شد ( بلكه نيازمند به عمل است ) .

ص 196

23- لا يدخل الجنّة خبّ و لا منّان 10792 .

24- لا يفوز بالجنّة إلّا من حسنت سريرته و خلصت نيّته 10868 .

25- كلّ نعيم دون الجنّة محقور 6867 .

26- لن يفوز بالجنّة إلّا السّاعي لها 7403 .

27- لن يحوز الجنّة إلّا من جاهد نفسه 7421 .

28- من اشتاق إلى الجنّة سلا عن الشّهوات 8591 .

29- نيل الجنّة بالتّنزّه عن المآثم 9953 .

30- نال الجنّة من اتّقى عن المحارم 9954 .

31- هيهات لا يخدع اللّه عن جنّته ، و لا ينال ما عنده إلّا بمرضاته 10043 . 23- بسيار مكر كننده ، و بسيار منّت گذارنده وارد بهشت نخواهند شد .

24- به بهشت پيروز نخواهد گرديد مگر كسى كه نهان او نيكو بوده ، و نيّتش خالص باشد .

25- هر نعمتى غير از بهشت كوچك است .

26- هرگز به بهشت پيروزى حاصل نكند ، مگر سعى كننده و كوشا براى آن .

27- هرگز بهشت را حيازت نخواهد نمود ، مگر كسى كه با نفس خود پيكار كند .

28- هر كه مشتاق بهشت باشد ، شهوتها را فراموش نمايد .

29- رسيدن به بهشت ، به پاكيزگى

از گناهان است .

30- به بهشت رسيده است ، هر كه از حرامها پرهيز نمايد .

31- ( تتمه كلامى است از خطبه 129 نهج البلاغه كه در باره وزن وكيل بيان داشته ) چه دور است ( انديشه شما ) خداوند از بهشت او فريب داده نشده ، و به آنچه در نزد اوست رسيده نمى شود مگر به خشنودى او .

ص 197

32- و فد الجنّة أبدا منعّمون 10113 .

33- وارد الجنّة مخلّد النّعماء 10115 .

333 .

13- آفة الجود الفقر 3951 .

14- آفة الجود التّبذير 3964 .

15- بالجود تكون السّيادة 4197 .

16- الجود من كرم الطّبيعة 509 .

17- بالجود تسود الرّجال 4260 . 8- افزون ترين بخشش رساندن حقوق است به اهلش .

9- افزون ترين بخشش آنست كه از سختى باشد . ( يعنى انسان با وجود پريشانى و نياز چيزى را ببخشد ) .

10- بخشش رياست است . ( يعنى باعث انقياد مردم مى شود ) ، و پادشاهى نگهبانى است . ( يعنى رعيت را از رفتار زشت حفاظت مى كند ) .

11- كرم و بخشش عزتى است موجود .

12- جود و بخشش نگهبان عرض هاست ( هم نسبت به بخشنده و هم نسبت به بخشيده شده يعنى طرف بخشش ) .

13- آفت جود و بخشش درويشى است .

14- آفت جود و بخشش زياده روى است .

15- با بخشش سرورى و بزرگى بدست آيد .

16- بخشش از گرامى بودن طبع آدمى است .

17- با بخشش مردان سرور و مهتر مى گردند .

ص 199

18- بالجود يبتنى المجد و يجتلب الحمد 4335 .

19- جد بما تجد تحمد 4716 .

20- جد تسد ، و اصبر تظفر 4724 .

21- جود الفقير أفضل الجود 4726 .

22- جودوا بالموجود ، و أنجزوا الوعود ، و أوفوا بالعهود 4727 .

23- جود الفقير يجلّه ، و بخل الغنيّ يذلّه 4728 .

24- جودوا بما يفنى تعتاضوا عنه بما يبقى 4732 .

25- جودوا في اللّه و جاهدوا أنفسكم على طاعته يعظم لكم الجزاء و يحسن لكم الحباء 4733 .

26- سنّة الكرام الجود 5558 . 18- با بخشش مجد و بزرگى بنا نهاده شده ، و ستايش كشانيده مى شود .

19- به آنچه مى يابى

بخشش نما ، تا ستايش شوى .

20- بخشش نما تا آقا شوى ، و شكيبائى كن تا به پيروزى رسى .

21- بخشش فقير افزونترين بخشش است ، ( زيرا با تهيدستى چيزى را مى بخشد ) .

22- به آنچه موجود است بخشش نمائيد ، و وعده ها را بجا آورده ، و به پيمان و عهدها وفا كنيد .

23- بخشش فقير او را بزرگ نموده ، و بخيلى توانگر او را خوار خواهد ساخت .

24- به آن چه فانى مى شود بخشندگى كن ، تا از آنچه پاينده مى ماند عوض گيريد .

25- در راه خدا بخشندگى نما ، و با نفس هاى خود بر طاعت او مجاهده كن ، تا پاداش شما بزرگ شده ، و براى شما عطا را نيكو گرداند .

26- طريقه بزرگان بخشش است .

ص 200

27- غاية الجود بذل الموجود 6372 .

28- من جاد اصطنع 7725 .

29- من جاد ساد 7732 .

30- من لم يجد لم يحمد 8212 .

31- ما أحسن الجود مع الإعسار 9538 .

32- من لم يسمح و هو محمود سمح و هو ملوم 8204 .

33- من لم يسمح لم يسد 8213 .

34- جود الرّجل يحبّبه إلى أضداده ، و بخله يبغّضه إلى أولاده 4729 . 27- نهايت بخشش عطا كردن موجود است ( هر چه هست ) .

28- كسى كه صاحب جود و بخشش باشد احسان كند .

29- هر كه ببخشد بزرگ گردد .

30- هر كه نيابد و يا نبخشد ستوده نشود . ( چون اكثر اوقات مدح و ثنا در مقابل بخشش مال خواهد بود ) .

31- چه چيز بخشندگى را با تنگدستى نيكو گردانيده است 32- هر كه جود و بخشش

ننمايد و حال آنكه پسنديده باشد ( يعنى در خيرات آن را مصرف نمايد ) آن را خواهد بخشيد و حال آنكه سرزنش شده است ( به وسيله مرگ براى ديگران بگذارد و خود بهره اخروى نبرده باشد ) .

33- هر كه نبخشد آقا و بزرگ نشود .

34- بخشندگى مرد او را به سوى دشمنانش دوست گردانيده ، و بخيلى او او را بسوى فرزندانش دشمن خواهد داشت .

ص 201

سخت ترين بلاء است .

3- با كسى كه از شر او ايمنى ، و نيكوئى او از تو تجاوز نكند همسايگى نما ، نه با كسى كه پيوسته از او ترسانى ، و خيرش به تو نمى رسد .

4- قبل از ( تهيه و خريد ) خانه از همسايه سؤال كن و جستجو نما ( زيرا كه همسايه بد از همه بديها بدتر است ) .

5- بد همسايگى و بى ادبى نسبت به نيكو كاران از بزرگترين دنائت و پستى است .

6- هر كه همسايگى او نيكو باشد ( و حسن جوار داشته باشد ) همسايگانش

ص 203

7- من أحسن إلى جيرانه كثر خدمه 7967 .

8- من المروّة تعهّد الجيران 9281 .

نخور تا گرسنگى نان خالى مانند نان خورش باشد ) و خوشنودى و رضايت بقسمت را براى خود ادب قرار ده .

ص 204

5- نعم الإدام الجوع 9918 .

6- نعم عون الورع التّجوّع 9923 .

7- نعم العون على أشر ( أسر ) النّفس و كسر عادتها التّجوّع 9942 .

حيف رعاتها فإنّي اليوم أشكو حيف پيكار 1- براستى كسى كه در طاعت خدا و رسولش بذل نفس كند ، نفس او رستگار به سلامت مانده ، و معامله او سود برنده غنيمت بدست آورنده است .

2- براستى نخستين چيزى كه شما بر آن از جهاد غالب مى شويد ، يا مغلوب خواهيد شد ( بعد از من كه عمل به گفتار من نمائيد ) ، جهاد با دست ، سپس با زبان ، آن گاه با دلهاى خود است ، پس كسى كه با دلش كار خوبى را نشناخته و خوب نداند ، و منكرى را بد نشمرد و انكار نكند ، برگردانده و وارونه شود ، پس بالايش پائين او قرار گيرد .

3- جهاد ستون دين ، و راه و روش نيك بختان است .

4- جهاد گران براى آنان درهاى آسمان گشوده مى شود ، ( تا بدين وسيله پاداشهاى خود را در بهشت ديده ، و ارواح پاك انبياء و اولياء و مقربين درگاه إله ، و دعا كنندگان ، و ياران و لطف الهى را مشاهده نمايند ) .

5- اگر رعيتها قبل از من از ستم واليان و فرماندهان شكايت مى كردند ،

ص 206

رعيّتي ، كأنّي المقود و هم القادة ، و الموزع و هم الوزعة 3732 .

6- ثواب الجهاد أعظم الثّواب 4695 .

7- و الجهاد عزّا للإسلام 6608 .

8- لا تجتمع عزيمة و وليمة 10580 .

9- زكاة البدن الجهاد و الصّيام 5452 . پس بدرستى كه من از ستم رعيت خود شكوه مى كنم ( زيرا در جنگها و جهادها اطاعت من نخواهند نمود تابستان آنها را به جنگ مى خوانم گويند : اكنون گرماست

، زمستان فرمان جنگشان مى دهم گويند : سرماست ) گويا من كشيده شده و آنان كشنده و من تحريص و ترغيب شده و آنها واليانند ( يعنى گويا آنها فرمانده و من سرباز آنها هستم ) .

6- پاداش جهاد ( چه با دشمن و چه با نفس ) بزرگترين ثواب خواهد بود ، ( زيرا متضمن رياضت ها و انواع صبر است ) .

7- ( از فرازهاى حكمت 244 نهج البلاغه است ) جهاد را ( خداوند واجب فرموده ) از جهت عزّت اسلام ( و غلبه مسلمين بر كفار و شكى نيست در اين كه تا شمشير بكار نيايد اطاعت و انقياد تحقق نيابد ، و بايد گفت چنانكه نصائح و مواعظ پيمبران براى دين و مسلمين لازم است به همان اندازه جنگ لازم است ، و لذا سبب مجد و عظمت براى اولاد و اعقاب خواهد گرديد ) .

8- ( تتمه كلامى است از خطبه 211 نهج البلاغه كه حضرت اصحابش را ترغيب به جهاد فرمود : كه بندهاى جامه ها را ببنديد ، و زيادى زير پهلوها را تا گرده درهم پيچيد و در ميدان چست و چالاك بوده ، از خوردن و آشاميدن بسيار دورى نمائيد آن گاه مى فرمايد : ) انديشه كار با ميهمانى جمع نمى شود . ( يعنى بايد تن پرستى را رها كنيد ) .

9- زكات بدن جهاد و روزه است . ( زيرا در هر يك از آنها نقصى در بدن وارد شود و همان باعث پاكيزگى بدن خواهد بود ) .

ص 207

ثواب اللّه لمن عرفها 2784 .

2- أفضل الجهاد مجاهدة المرء نفسه 2943 .

3- أفضل الجهاد جهاد النّفس عن الهوى ، و فطامها عن لذّات الدّنيا 3232 .

4- أوّل ما تنكرون من الجهاد ، جهاد أنفسكم 3331 .

5- آخر ما تفقدون مجاهدة أهوائكم و طاعة أولي الأمر منكم 3332 .

6- إنّ أفضل الجهاد مجاهدة الرّجل نفسه 3440 . پيكار با نفس 1- آگاه باشيد ، براستى كه جهاد بهاى بهشت است ، پس هر كه با نفس خود پيكار نمايد آن را مالك شده ، و آن ( بهشت ) گرامى تر پاداش خداوند است براى كسى كه آن را بشناسد .

2- افزون ترين جهاد جهاد كردن مرد است با نفس خود .

3- افزون ترين جهاد پيكار با نفس است از براى منع آن از خواهش و باز گرفتن آنست از لذّتهاى دنيا .

4- نخستين چيزى كه خوش آيند شما از جهاد نيست جهاد با نفسهاى خود است ( در صورتى كه عمده ترين جهاد است ) .

5- آخرين و نهايت چيزى كه شما آن را گم كرده و نمى يابيد پيكار با هواهاى نفسانى ، و پيروى اولو الأمر از شماست ( يعنى ائمه- عليهم السلام- ) .

6- براستى كه افزون ترين جهاد پيكار نمودن مرد است با نفس خود .

ص 208

7- إنّ مجاهدة النّفس لتزمّها عن المعاصي ، و تعصمها عن الرّدى 3488 .

8- إنّ المجاهد نفسه على طاعة اللّه و عن معاصيه ، عند اللّه سبحانه بمنزلة برّ شهيد 3546 .

9- إنّ المجاهد نفسه ، و المغالب غضبه ، و المحافظ على طاعة ربّه ، يرفع اللّه سبحانه له ثواب الصّائم القائم و ينيله درجة المرابط الصّابر 3653 .

10-

إنّك إن جاهدت نفسك حزت رضى اللّه 3802 .

11- ثمرة المجاهدة قهر النّفس 4655 .

12- جهاد النّفس مهر الجنّة 4755 .

13- جهاد الهوى ثمن الجنّة 4756 . 7- براستى كه پيكار با نفس هر آينه آن را از نافرمانيها مهار كرده ، و از هلاكت نگه مى دارد .

8- براستى كسى كه با نفس خود بر طاعت خدا و از معاصى او پيكار كننده است در نزد خداى سبحان بمنزله نيكوكار شهيد است .

9- براستى پيكار كننده با نفس ، و غلبه كننده بر خشم ، و مواظبت كننده بر فرمانبردارى پروردگار خود ، خداوند سبحان براى او پاداش روزه دار به نماز ايستاده را بلند گردانده ، و او را به درجه نگهبان شكيباى سر حدّ مرز كشور اسلامى مى رساند .

10- براستى اگر تو با نفس خود جهاد كنى خوشنودى خدا را فراهم آورى .

11- ثمره پيكار با نفس مغلوب ساختن نفس است .

12- جهاد نفس و پيكار با آن كابين بهشت است .

13- جهاد با هوا و هوس بهاى بهشت است .

ص 209

14- جهاد النّفس أفضل جهاد 4757 .

15- جاهد نفسك ، و قدّم توبتك ، تفز بطاعة ربّك 4759 .

16- جاهد شهوتك ، و غالب غضبك ، و خالف سوء عادتك ، تزك نفسك ، و يكمل عقلك ، و تستكمل ثواب ربّك 4760 .

17- جاهد نفسك على طاعة اللّه مجاهدة العدوّ عدوّه ، و غالبها مغالبة الضّدّ ضدّه ، فإنّ أقوى النّاس من قوي على نفسه 4761 .

18- جاهد نفسك و حاسبها محاسبة الشّريك شريكه و طالبها بحقوق اللّه مطالبة الخصم خصمه ، فإنّ أسعد النّاس من انتدب لمحاسبة نفسه 4762 . 14-

جهاد با نفس افزونترين جهاد است .

15- با نفس خويش مجاهده و پيكار كن ، و توبه خود را مقدم دار ، تا آنكه به طاعت پروردگارت پيروزمند گردى .

16- با خواهش خود پيكار نموده ، و بر خشم خويش غلبه كرده ، و با عادت بدت مخالفت نما ، تا نفست پاكيزه شده ، و عقلت كامل گشته ، و پاداش پروردگارت را كامل سازى .

17- با نفس خود بر طاعت خدا مانند پيكار دشمن با دشمن خود پيكار نما ، و بر آن مانند غلبه ضد بر ضد خويش غلبه كن ، زيرا قويترين مردم كسى است كه بر نفس خود قوى باشد .

18- با نفست مجاهده نما ، و آن را محاسبه كن چنانكه شريك شريكش را محاسبه مى كند ، و از آن حقوق خدا را مطالبه نما مانند مطالبه دشمن دشمن خود را ، زيرا نيكبخت ترين مردم كسى است كه ضامن و يا متكفّل محاسبه نفس خود مى شود .

ص 210

19- جهاد النّفس ثمن الجنّة ، فمن جاهدها ملكها و هي أكرم ثواب اللّه لمن عرفها 4763 .

20- جهاد النّفس بالعلم عنوان العقل 4772 .

21- جهاد الغضب بالحلم برهان النّبل 4773 .

22- خير الجهاد جهاد النّفس 4950 .

23- غاية المجاهدة أن يجاهد المرء نفسه 6370 .

24- كفاك في مجاهدة نفسك أن لا تزال أبدا لها مغالبا ، و على أهويتها محاربا 7080 .

25- من جاهد نفسه أكمل التّقى 7751 .

26- من عرف نفسه جاهدها 7855 .

27- من لم يجاهد نفسه لم ينل الفوز 8207 . 19- جهاد نفس بهاى بهشت است ، پس كسى كه با نفس پيكار نمايد مالك آن شده

، و آن گرامى ترين پاداش خداست براى كسى كه آن را مى شناسد .

20- پيكار كردن با نفس به وسيله علم و دانائى نشانه عقل است .

21- پيكار نمودن با خشم توسط بردبارى دليل نجابت يا زيركى است .

22- بهترين جهاد ، جهاد با نفس است . ( يعنى با آن پيكار كند تا بر طاعات موفق گشته و از معاصى دورى گزيند ) .

23- بالاترين مرتبه جهاد آنست كه مرد با نفس خود جهاد كند .

24- تو را در پيكار با نفس خود كفايت نموده آنكه پيوسته و دائم بر آن غالب بوده ، و بر خواهشهاى آن جنگ كننده باشى .

25- هر كه با نفسش جهاد كند تقوا را كامل گردانيده است .

26- هر كه نفسش را شناخت با آن جهاد كند .

27- هر كه با نفس خود پيكار ننمايد به پيروزى نخواهد رسيد .

ص 211

28- ما من جهاد أفضل من جهاد النّفس 9614 .

29- مجاهدة النّفس شيمة النّبلاء 9756 .

30- مجاهدة النّفس عنوان النّبل 9792 .

31- مجاهدة النّفس أفضل جهاد 9816 .

32- لا جهاد كجهاد النّفس 10551 .

1- نادانى ، و بخيلى ، بدى ، و ضرر است .

2- نادانى در انسان از مرض خوره در بدن مضرتر است .

3- نادانى مركبى است چموش هر كه بر آن سوار شود بلغزد ، و هر كه همراه آن باشد گمراه گردد .

4- به فضائل جاهل بودن از زشت ترين خويهاى پست است .

ص 212

5- أعظم المصائب الجهل 2844 .

6- أسوء السّقم ( القسم ) الجهل 2882 .

7- أعظم الجهل جهل الإنسان أمر نفسه 2936 .

8- أعظم الجهل معاداة القادر ، و مصادقة الفاجر ، و الثّقة بالغادر 3358 .

9- الجهل وبال 237 .

10- الجهل موت 47 .

11- النّاس أعداء ما جهلوا 288 .

12- الجهل أنكى عدوّ 480 .

13- الجهل يزلّ القدم 485 . 5- بزرگترين مصيبت ها نادانى است ( زيرا نادانى مصيبت ها و فاجعه ها ببار آورد ) .

6- بدترين نصيب يا بيمارى نادانى است .

7- بزرگترين جهل و نادانى جهل انسان است بكار خود ( و نداند براى چه آفريده شده و سرانجام به كجا خواهد رفت ) .

8- بزرگترين نادانى : با شخص مقتدر دشمنى كردن ، و با فاسق و فاجر دوستى نمودن ، و به بيوفا اعتماد داشتن است .

9- نادانى و بال و گناه است .

10- نادانى نوعى است از مرگ ( و نادان از اقسام ميت است ) .

11- مردم دشمن آنچه هستند كه نمى دانند .

12- نادانى فانى كننده يا زخم زننده ترين دشمن است ( زيرا اگر از طرف دشمن هم ضررى عائد نادان گردد سببش جهل و نادانى او بوده است ) .

13- نادانى قدم را مى لغزاند .

ص 213

14- الجهل يفسد المعاد 598 .

15- الجهل معدن الشّرّ 658

.

16- الجهل داء و عياء 689 .

17- الجهل يجلب الغرر 815 .

18- الجهل أصل كلّ شرّ 819 .

19- الجهل أدوأ الدّاء 820 .

20- الجهل فساد كلّ أمر 930 .

21- الجهل يزلّ القدم ، و يورث النّدم 1339 .

22- الجهل مميت الأحياء ، و مخلّد الشّقاء 1464 .

23- إنّكم لن تحصّلوا بالجهل أربا ، و لن تبلغوا به من الخير سببا ، و لن تدركوا به من الآخرة مطلبا 3856 . 14- نادانى معاد را فاسد مى نمايد ( چون پيوسته در گناهان غوطه ور است ) .

15- نادانى معدن بدى است .

16- نادانى درد فروماندگى است .

17- نادانى جلب ضرر خواهد نمود .

18- نادانى ريشه هر بدى است .

19- نادانى بدترين كوفتهاست .

20- نادانى فساد هر امرى است .

21- نادانى قدم را لغزانده ، و پشيمانى آورد .

22- نادانى ميراننده زنده ها ، و مخلّد كننده بدبختى است . ( يعنى بدبختى هميشگى ببار آورد ، و نادان هر چند زنده باشد در زمره مرده ها خواهد بود ) .

23- براستى شما هرگز به سبب نادانى حاجتى را بدست نخواهيد آورد ، و بدست آويزى از خير نخواهيد رسيد ، و مطلبى را از آخرت در نيابيد .

ص 214

24- بالجهل يستثار كلّ شرّ 4321 .

25- ربّ جهل أنفع من حلم ( علم ) 5319 .

26- ردّوا الجهل بالعلم 5405 .

27- زيادة الجهل تردي 5485 .

28- شرّ المصائب الجهل 5680 .

29- ضادّوا الجهل بالعلم 5912 .

30- عقبى الجهل مضرّة ، و الحسود لا تدوم له مسرّة 6330 .

31- غاية الجهل تبجّج المرء بجهله 6371 . 24- به وسيله نادانى هر شر و بدى بر انگيخته مى شود .

25- بسا نادانى كه

از بردبارى و يا از دانائى و عقل سودمندتر است ( چون گاهى بردبارى در مقابل ظلم و جور اشقياء ممدوح نبوده ، و يا در برابر ارتكاب معاصى ، و يا از علمى كه به آن عمل نشده ، و يا در عقلى كه به كار برده نمى شود بهتر خواهد بود ) .

26- جهل و نادانى را به وسيله علم برگردانيد . ( چه جهل نفسانى باشد و يا جهل در ديگران ) .

27- زيادتى نادانى و يا كم عقلى به هلاكت مى اندازد . ( پس آدمى بايد در كارش دانا گشته و تعقل كند ) .

28- بدترين مصيبت ها نادانى است .

29- نادانى را با دانش مخالفت نمائيد . ( يعنى بايد با علم آن را از ميان برد ) .

30- عاقبت كم عقلى و يا نادانى زيان بوده ، و براى حسود شادمانى پاينده نخواهد ماند .

31- نهايت نادانى شادمان بودن مرد است به نادانى خود .

ص 215

32- كم من عزيز أذلّه جهله 6922 .

33- كفى بالجهل ضعة 7012 .

34- كفى بالمرء جهلا أن يجهل نفسه 7037 .

35- كفى بالمرء جهلا أن يرضى عن نفسه 7049 .

36- كفى بالمرء جهلا أن يضحك من غير عجب 7051 .

37- كفى بالمرء جهلا أن يجهل قدره 7054 .

38- كفى بالمرء جهلا أن يجهل عيبه 7061 .

39- كفى بالمرء جهلا أن يجهل عيوب نفسه ، و يطعن على النّاس بما لا يستطيع التّحوّل عنه 7071 .

40- كفى بالمرء جهلا أن ينكر على النّاس ما يأتي مثله 7073 . 32- بسا عزيزى كه جهل و نادانيش او را خوار ساخته است .

33- براى جهل ( نادانى يا كم

عقلى ) كفايت مى كند پستى مرتبه .

34- براى جهالت و نادانى مرد كفايت مى كند كه نسبت به نفس خويش جاهل باشد .

35- براى جهالت مرد ( آدمى ) آنست كه از نفسش خوشنود گردد .

36- براى جهالت و نادانى ( انسان ) مرد كفايت مى كند كه بدون تعجب بخندد .

37- براى جهالت مرد ( آدمى ) كفايت مى كند كه قدر خود را نداند . ( يعنى خارج از اندازه با مردم رفتار كند ) .

38- براى جهالت مرد ( آدمى ) كفايت مى كند كه عيب خود را نداند .

39- براى جهالت مرد ( آدمى ) كفايت مى كند آنكه در خصوص عيبهاى نفس خويش جاهل بوده ، و به آنچه خود از برگشتن از آن توانائى ندارد بر مردم طعنه زند .

40- براى جهالت مرد ( آدمى ) كفايت مى كند آنكه بر مردم آنچه را مثل آن را

ص 216

41- لسان الجهل الخرق 7613 .

42- من استطاره الجهل فقد عصى العقل 8498 .

43- من قاتل جهله بعلمه فاز بالحظّ الأسعد 8859 .

44- من أشدّ المصائب غلبة الجهل 9301 .

45- لا فقر كالجهل 10473 .

46- لا يزكو مع الجهل مذهب 10542 .

47- لا فقر أشدّ من الجهل 10619 .

48- لا سوأة أشين من الجهل 10640 .

49- لا مصيبة أشدّ من جهل 10673 .

50- رأس الجهل معاداة النّاس 5247 . انجام مى دهد انكار كند .

41- زبان نادانى درشتى و تندى است . ( يعنى اگر كسى درشتى كرد آن زبانى خواهد بود براى جهل و نادانى ) .

42- هر كه نادانى او را به پرواز در آورد على التحقيق نافرمانى عقل را كرده است .

43- هر كه با علم

( و يا عقل ) خود با جهل ( و يا بى عقلى ) خويشتن قتال كند به بهره پر بركت خواهد رسيد .

44- از سخت ترين مصيبت ها غلبه جهل است .

45- هيچ فقرى مانند نادانى نيست .

46- با نادانى هيچ راه و مذهبى پاكيزه نخواهد شد .

47- نيست فقر و درويشى سخت تر از نادانى . 498- خوئى زشت تر از نادانى نيست .

49- مصيبتى سخت تر از نادانى نيست .

50- رأس نادانى دشمن كردن با مردم است .

ص 217

علوم و غيره ) مى رمد .

5- نادان عالم را نمى شناسد ، زيرا در پيش عالم نبوده است .

6- نادان تقصير خود را نمى شناسد ، و قبول نمى كند كه كسى او را نصيحت كند .

7- نادان بى عقل بر اميد خود تكيه كرده و در كارش كوتاهى مى نمايد .

8- نادان سنگى است كه آب از آن بيرون نمى آيد ، و درختى است كه چوب آن

ص 218

9- الجاهل ميّت بين الأحياء 2118 .

10- أشقى النّاس الجاهل 2894 .

11- أجهل النّاس مسى ء مستأنف 2938 .

12- أجهل النّاس المغترّ بقول مادح متملّق ، يحسّن له القبيح ، و يبغّض إليه النّصيح 3262 .

13- أبغض الخلائق إلى اللّه تعالى ، الجاهل لأنّه حرمه ما منّ به على خلقه ، و هو العقل 3359 .

14- إنّ الجاهل من جهله في إغواء ، و من هواه في إغرا`، فقوله سقيم ، سبز نمى شود ، و زمينى است كه گياه آن ظاهر نمى گردد .

9- نادان ميان زنده ها ( علماء ) مرده است .

10- بدبخت ترين مردم نادان است ( زيرا كه نادانى سبب بدبختى دنيا و آخرت خواهد بود ) .

11- نادان ترين مردم گنهكار از سرگيرنده است . ( يعنى با اين كه گناه كرده توبه نكند ، و دوباره گناه را مرتكب شود ، با اين كه بر گنهكار لازم است فورا توبه كند ، و آن را تأخير نيندازد ، و براى او جايز نيست وارد گناه ديگر شود ، گر چه گناه صغير باشد ، زيرا اصرار بر گناه خود از گناهان كبيره است ) .

12- نادان ترين مردم فريب خورنده به گفتار ستايشگر چاپلوس است ، كه از براى او زشت

را نيكو جلوه داده ، و بسوى او ناصح را دشمن سازد .

13- دشمن ترين مخلوقات در نزد خداى تعالى نادان و بى عقل است ( زيرا كه خداوند او را از آنچه كه بر خلق خود به آن منّت نهاده ، كه عقل باشد محروم ساخته است ) .

14- براستى كه نادان كسى است كه نادانى او در گمراه كردن اوست ، و فردى است كه خواهش او در تحريص نمودن باشد ، پس گفتار او بيمار ، و كردار او

ص 219

و فعله ذميم 3548 .

15- الجاهل حيران 198 .

16- الجاهل يميل ( يألفه مثله ) إلى شكله 327 .

17- المرء عدوّ ما جهل 423 .

18- الجاهل لا يرتدع 428 .

19- الجاهل عبد شهوته 449 .

20- الجاهل لا يرعوي 640 .

21- الجاهل يرفع نفسه فيتّضع 678 .

22- الجاهل من جهل قدره 1114 .

23- الجاهل ميّت و إن كان حيّا 1125 . نكوهيده است .

15- نادان حيران است .

16- نادان به مانند خود ميل كند ، و يا نادانى مثل او با او الفت گيرد .

17- آدمى دشمن آن چيزيست كه نمى داند .

18- نادان ( از بدى ) باز نمى ايستد .

19- نادان بنده خواهش خويش است .

20- نادان ( از بديها و كارهاى زشت ) بر نمى گردد .

21- نادان نفس خويش را برمى كشد ، در نتيجه پست خواهد شد .

22- نادان كسى است كه پايه و قدر خود را نداند .

23- نادان مرده است گر چه ( به حسب ظاهر ) زنده است ، ( زيرا زنده بايد از خود اثرى نشان دهد ، اما وقتى كسى وجود بى اثرى شد در ظاهر زنده است و در حقيقت

ميّت خواهد بود ) .

ص 220

24- الجاهل كزلّة العالم صوابه 1162 .

25- الجاهل من خدعته المطالب 1190 .

26- الجاهل من جهل أمره 1239 .

27- الجاهل من انخدع لهواه ( بهواه ) و غروره 1285 .

28- الجاهل من استغشّ النّصيح 1394 .

29- الجاهل إذا جمد ( جحد ) وجد ، و إذا وجد ( وحّد ) ألحد 1534 .

30- إنّما الجاهل من استعبدته المطالب 3864 .

31- إذا شاب الجاهل شبّ جهله 4170 .

32- ثروة الجاهل في ماله و أمله 4709 . 24- نادان رأى و انديشه درست او مانند لغزش عالم است . ( يعنى هر چه فكرش بالا رود به مرحله لغزش دانا در آيد .

25- نادان كسى است كه مطلب ها او را فريب دهد .

26- نادان كسى است كه جاهل به كار خود باشد .

27- نادان كسى است كه به خواهش و غرور خود فريب خورد .

28- نادان كسى است كه پند دهنده يا كسى را كه با او صاف مى باشد ناصاف بشمارد .

29- نادان وقتى بخل ورزد ( يا انكار كند ) ( يعنى اگر كسى بيچارگى خود را به او اطلاع دهد منكر گردد ) صاحب مال شود ، و چون توانگر گردد ( و يا دعوت به توحيد گشته ) ميل از حق به باطل نمايد .

30- جز اين نيست كه نادان كسى است كه مطالب ( دنيا ) او را بنده سازد .

31- هرگاه غير عاقل و نادان پير گردد ، نادانى او هم پير خواهد شد ( يعنى نادانى و يا كم عقلى او بيشتر خواهد گرديد ) .

32- ثروت و دارائى جاهل در مال و اميد اوست .

ص

221

33- دولة الجاهل كالغريب المتحرّك إلى النّقلة 5108 .

34- ربّ جاهل نجاته جهله 5301 .

35- زلّة الجاهل معذورة 5481 .

36- سلطان الجاهل يبدي معايبه 5578 .

37- شرّ من صاحبت الجاهل 5691 .

38- صواب الجاهل كالزّلّة من العاقل 5821 .

39- ضالّة الجاهل غير موجود 5898 .

40- طاعة الجهول تدلّ على الجهل 5988 . 33- دولت نادان و كم عقل مانند بيگانه ايست حركت كننده به سوى انتقال .

( يعنى به زودى به ديگرى انتقال يابد ، چون توانائى حفظ آن را ندارد ) .

34- چه بسا نادانى كه جهل او او را نجات دهد ( چون عمل نكردنش وابسته به علم نيست ، بلكه نادانى باعث عمل نكردن بوده ، خداوند او را معذور دارد ) .

35- لغزش نادان و يا غير عاقل عذر خواسته شده است ( يعنى خيلى او را مؤاخذه نكنند بخلاف عالم و يا عاقل كه مردم او را مؤاخذه كنند ) .

36- سلطنت جاهل ، و يا كم عقل عيبهاى او را آشكار مى سازد .

37- بدترين كسى كه با او مصاحبت كنى و همراه او باشى نادان است .

38- كار درست نادان يا كم عقل مانند لغزش عاقل است ( زيرا هر چه عمل را صحيح انجام دهد چون از جهل سرچشمه مى گيرد مانند لغزش خردمند است ، چون لغزش او ممكن است راهى به عقل داشته باشد ) .

39- گمشده جاهل ( نادان يا كم عقل ) يافت شده نيست ( يعنى چيزى نيست كه آن را بيابد ) .

40- فرمانبردارى از بسيار نادان دلالت مى كند بر نادانى .

ص 222

41- طاعة الجهول ، و كثرة الفضول تدلّان على الجهل 5998

.

42- عادة الأغمار قطع موادّ الإحسان 6239 .

43- غنى الجاهل بماله 6382 .

44- غرور الجاهل بمجالات الباطل 6391 .

45- كلّ جاهل مفتون 6845 .

46- للجاهل في كلّ حالة خسران 7329 .

47- من جهل أهمل 7687 .

48- من جهل قلّ اعتباره 7837 .

49- من جهل علما عاداه 7885 . 41- فرمانبردارى بسيار نادان ، و بسيارى پرگوئى ( يا هر زياده كارى ) بر نادانى دلالت دارند .

42- عادت نادانها كه بى تجربه هستند بريدن مادّه هاى احسان است ( يا از خود و يا به سبب كفران از ديگران ) .

43- توانگرى كم عقل يا نادان به مال اوست ( كارى به علم و دانش ندارد بخلاف عاقل كه با مال خود را توانگر ندانسته به دنبال دانش مى رود ) .

44- فريب خوردن نادان يا كم عقل ، به مكرها و كيدهاى باطل و يا به شبهه هائى است كه قدرت بر حل و تشخيص آنها را ندارد .

45- هر نادان و يا بى عقلى مفتون ( در فتنه افتاده شده ) است .

46- براى جاهل ( بى عقل و نادان ) در هر حالتى زيانى است . ( هم نسبت به خود و هم نسبت به ديگران ) .

47- كسى كه نادان باشد واگذاشته شود . ( و مردم به او اهميت ندهند ) .

48- هر كه نادان باشد عبرت گرفتنش كم باشد .

49- هر كه علمى را نداند با آن دشمنى كند . ( چنانكه بعضى از بعض علوم

ص 223

50- من جهل موضع قدمه زلّ 7920 .

51- من جهل كثر عثاره 8390 .

52- من جهل اغترّ بنفسه و كان يومه شرّا من أمسه 8744 .

53- من

طبايع الجهّال التّسرّع إلى الغضب في كلّ حال 9351 .

54- ما ضادّ العلماء كالجهّال 9612 .

55- ويل لمن تمادى في جهله ، و طوبى لمن عقل و اهتدى 10089 .

56- لا غنى لجاهل 10450 .

57- لا يرى الجاهل إلّا مفرّطا ( مفرطا ) 10697 .

58- لا يردع الجهول إلّا حدّ الحسام 10816 . مذمت مى نمايند و خواننده آن را گمراه مى دانند ) .

50- هر كه جاى پاى خود را نداند ( پا فراتر گذارده و به كارى كه در خور او نيست اشتغال يابد ) بلغزد .

51- هر كه جاهل باشد برو در افتادنش بسيار باشد .

52- هر كه جاهل ( بى عقل ) باشد به نفس خود مغرور گشته ، و روز آن ( كه در آنست ) از روز گذشته او بدتر خواهد بود .

53- از خصلتهاى جاهل هاست شتاب كردن به خشم در هر حال .

54- كسى با علماء دشمنى ننموده مانند نادانها .

55- واى بر كسى كه در جهل و نادانى خود به آخر رسد ، و خوشا به حال كسى كه دريافت كند و راه راست يابد .

56- هيچ توانگرى براى نادان نيست . ( زيرا بالاترين ثروت را از دست داده ) .

57- نادان ديده نمى شود مگر تقصير كننده ، يا افراط كننده .

58- شخص بسيار نادان را از ( از بدى ) باز ندارد مگر تندى و يا دم شمشير .

ص 224

59- اعص الجاهل تسلم 2264 .

ذاك و قودها ، متخوّف وعيدها 9995 .

3- و قال- عليه السّلام- في وصف جهنّم : لا يظعن مقيمها ، و لا يفادى أسيرها ، و لا تقصم كبولها ، لا مدّة للدّار فتفنى ، و لا أجل للقوم فيقضى 10892 . 59- نادان را نافرمانى كن تا سالم مانى .

جهنم 1- بس است براى دوزخ عقوبت بودن آن .

2- ( تتمه كلامى است از خطبه مفصّل 232 نهج البلاغه كه آن حضرت ) در وصف دوزخ فرموده است : آتشى است كه شدّت آن سخت ، آواز آن بلند ، زبانه آن بالا رونده ، شعله آن فروزان ، زفير و صدايش خشمناك ، خاموشيش دور ، هيزم آن پر شعله ، تهديد آن ترسناك و يا گدازنده بدن خواهد بود .

3- ( اين فرازها از خطبه 108 نهج البلاغه است كه در صفات كمال الهى و صفات فرشتگان و احوال قيامت بيان داشته تا مى رسد به اينجا كه مى فرمايد : و خانه اى كه در را به روى اهل آن بسته باشند در آتشى هستند بسيار سوزان . . . ) مقيم آن حركت نكرده ( بيرون نروند ) و اسير آن فديه داده نمى شود ( كه با فديه و رشوه آزاد شوند ) و بندهاى گرانش شكسته نمى شود ( تا خلاص گردند بلكه پيوسته در بندند ) مدّتى براى آن خانه نيست تا خراب و فانى شود ، و اجلى براى قوم نبوده تا بگذرد ( و ايشان از عذاب رهائى يابند ) .

ص 225

4- إنّ أهل النّار كلّ كفور مكور 3402 .

5- و قال- عليه السّلام- في وصف النّار : غمر قرارها

، مظلمة أقطارها ، حامية قدورها ، فظيعة أمورها 6420 .

6- لن ينجو من النّار إلّا التّارك عملها 7404 .

7- ليس لهذا الجلد الرّقيق صبر على النّار 7458 .

8- من أشفق من النّار اجتنب المحرّمات 8592 .

9- وفد النّار أبدا معذّبون 10114 .

10- وارد النّار مؤبّد الشّقاء 10116 .

11- و قود النّار يوم القيمة كلّ غنيّ بخل بماله على الفقراء ، و كلّ عالم باع الدّين بالدّنيا 10126 . 4- براستى كه اهل آتش ( جهنم ) هر كفران كننده بسيار مكر كننده است .

5- ( حضرت در توصيف آتش جهنم فرموده است : ) سخت يا پوشاننده است ته آن ، تاريك است اطراف آن ، گرم است ديگهاى آن ، رسواست كارهاى آن .

6- هرگز از آتش ( دوزخ احدى ) رستگارى نيابد مگر ترك كننده عمل آن .

( يعنى با ترك گناهان رستگارى حاصل شود و يا با توبه و بازگشت ) .

7- براى اين پوست نازك و باريك صبرى بر آتش نيست .

8- هر كه از آتش ( جهنّم ) بترسد از حرامها دورى نمايد .

9- وارد شوندگان آتش هميشه در عذابند .

10- وارد شونده جهنّم بدبخت دائمى است ( البته دوام نسبى است چون ممكن است بعد از ورود به جهنم ، به بهشت هم وارد شود ) .

11- هيزم آتش ( جهنّم ) در روز قيامت هر ثروتمندى است كه به مال خود بر بيچارگان بخل ورزد ، و هر عالمى كه دين را به دنيا بفروشد .

ص 226

12- احذروا نارا حرّها شديد و قعرها بعيد و حليّها حديد 2619 .

13- احذروا نارا لحيبها عتيد و لهبها شديد و

عذابها أبدا جديد 2620 .

14- النّار غاية المفرطين 477 . 12- از آتشى به ترسيد كه گرمى آن شديد و قعر آن دور و زيور آن آهن است .

13- از آتشى دورى كنيد كه فرياد يا اضطراب موج آن مهيا و آماده و زبانه آن سخت و عذابش هميشه تازه است .

14- آتش نتيجه ( عمل ) افراط كنندگان است .

ص 227

جدا نشود ) .

5- هر كه ما را دوست باشد بايد براى بلا پيراهنى را آماده كند ( چون اجر

ص 228

6- من تولّانا فليلبس للمحن إهابا 9038 .

7- هلك فيّ رجلان : محبّ غال ، و مبغض قال 10019 .

8- لو أحبّني جبل لتهافت 7586 .

در وطن باشد ) .

2- هر كه تو را دوست دارد ( از كارهاى بد ) تو را نهى كند .

ص 229

3- من أحبّ شيئا لهج بذكره 7851 .

4- إنّما يحبّك من لا يتملّقك و يثني عليك من لا يسمعك 3875 .

5- ليكن أحبّ النّاس إليك و أحظاهم لديك أكثرهم سعيا في منافع النّاس 7377 .

6- ليكن أحبّ النّاس إليك المشفق النّاصح 7386 .

اين جهت باشد كه با ديدن قشون بسيار و كشته ها و مشاهده ساير احوال خوف و اضطراب بهم رسد ، چنانكه امكان دارد مراد اين باشد كه فكر نوع دوستى و عاطفه را كنار بگذار چشم را بهم بگذار و مقاتله نما و جلو برو ) .

7- زره پوش را مقدم داريد ، و بى زره را مؤخر ، و دندانها را روى دندانها بگذاريد ، زيرا كه آن كند كننده تر است شمشيرها را از سرها . ( علماء فرموده اند ، وقتى چنين كنند شمشير كمتر كارگر خواهد بود ، ولى بنظر مى رسد وقتى سربازان اسلام چنين كنند دشمن مى هراسد كمتر بجنگ آيد در نتيجه سرها از ضربت شمشير محفوظ تر خواهند بود . و اگر زمانى بجنگ آيد فشار دندانها اراده او را سست تر كند بازو از قوت بيفتد از اين جهت كارى نشود ) .

ص 234

8- و من هاله ما بين يديه نكص على عقبيه 8854 .

9- نافحوا بالظّبى ، و صلوا السّيوف بالخطى ، و طيبوا عن أنفسكم نفسا ، و امشوا إلى الموت مشيا سجحا 9982 .

10- و الّذي فلق الحبّة و برأ النّسمة ، ما أسلموا ، و لكن استسلموا ، و أسرّوا الكفر ، فلمّا وجدوا أعوانا عليه أعلنوا ما كانوا أسرّوا ، و أظهروا ما كانوا أبطنوا 10142 .

11- و أيم اللّه لئن فررتم من سيف العاجلة لا تسلموا من سيوف الآخرة ، 8- ( اين فراز تتمه كلامى است كه حضرت در بيان اقسام كفر و شك چنانكه در حكمت 30 نهج البلاغه ذكر شده بيان فرموده است و ممكن است در ترغيب بر جلو رفتن در جنگ

با دشمن باشد ) و هر كه آنچه جلو روى اوست او را بترساند بر پاشنه هاى خود ( به عقب ) برگردد .

9- ( اين فراز تتمه كلامى است كه حضرت در بعض روزهاى جنگ صفين به اصحاب خود فرموده است چنانكه گذشت ( نهج البلاغه خطبه 65 ) دشمنان خود را به طرف هاى شمشير ( دم آنها ) بزنيد ، و شمشيرها را قبل از بيرون كشيدن بجنبانيد ( تا در وقت حاجت روان باشد مثل اين كه در زمان ما در جبهه ها قبلا اسلحه ها را پاك كرده روان مى نمايند كه در وقت تيراندازى گير نكند ) و خوشحال باشيد كه روحتان در جنگ از بدن جدا مى شود ، و به آسانى به سوى مرگ برويد رفتن هموارى .

10- ( تتمه كلامى است چنانكه در كتاب 16 نهج البلاغه است كه در جنگ به اصحاب خود فرمود ) سوگند به كسى كه دانه را شكافت و تن بنده را آفريد اسلام نياوردند ، و ليكن اطاعت كردند ، و كفر را پنهان داشتند ، و چون يارانى را يافتند آنچه را كه پنهان داشتند آشكار نموده ، و آنچه را كه نهان كرده بودند ظاهر كردند .

11- به خدا سوگند هر آينه اگر از شمشير دنيا فرار كنيد ( و از قتال بگريزيد ) از شمشيرهاى آخرت سالم نخواهيد ماند ، و شما بزرگان عرب و گروه بلند مرتبه

ص 235

و أنتم لهاميم العرب ، و السّنام الأعظم ، فاستحيوا من الفرار ، فإنّ فيه ادّراع العار ، و ولوج النّار 10147 .

12- لا تحارب من يعتصم بالدّين ، فإنّ مغالب الدّين محروب 10330

.

13- لا تغالب من يستظهر بالحقّ ، فإنّ مغالب الحقّ مغلوب 10331 .

14- لا تدعونّ إلى مبارزة ، و إن دعيت إليها فأجب ، فإنّ الدّاعي إليها باغ ، و الباغي مصروع 10380 .

15- لا تشتدّنّ عليكم فرّة بعدها كرّة ، و لا جولة بعدها صولة ، و أعطوا عظيم تريد ، پس از گريختن شرم نمائيد ، زيرا در آنست پوشيدن پيراهن عار و ننگ ، و دخول در آتش ( اين جمله ها از فرازهاى خطبه 124 نهج البلاغه است كه سحضرت اصحاب خود را بر قتال تحريص مى فرمود ) .

12- با كسى كه به دين چنگ درميزند جنگ مكن ، زيرا كسى كه بر دين غلبه مى كند محروب است . ( يعنى دين و سعادت از او گريخته شود و بدبخت و شقى گردد ) .

13- بر هر كه به وسيله حق پشت قوى كند غلبه مجوى ، زيرا غلبه جوينده حق مغلوب است .

14- ( از سفارشات حضرت است به امام حسن- عليه السّلام- چنانكه در حكمت 225 نهج البلاغه ذكر شده ) هرگز نبايد كسى را به مبارزه خوانى و اگر تو به آن خوانده شدى اجابت كن ، زيرا خواننده بسوى آن باغى است ( سربلندى كرده ) و باغى افتاده شده ( و مغلوب ) است .

15- ( از كلمات 16 جزء پنجم نهج البلاغه است كه براى اصحاب در جنگ فرموده ) هرگز گريزى كه بعد از آن بازگشت ، و شكستى كه بعد از آن هجوم و حمله به دشمن است بر شما ناگوار نباشد ، ( بلكه فرارى ناپسند است كه از جبهه

ص 236

السّيوف حقوقها ،

و قصّوا ( و وطّنوا للجنوب ) للحرب مصارعها ، و اذمروا أنفسكم على الطّعن الدّعسيّ و الضّرب الطّلخفى ، و أميتوا الأصوات ، فإنّه أطرد للفشل 10430 .

16- صمدا صمدا ، حتّى ينجلي لكم عمود الحقّ ، و أنتم الأعلون ، و اللّه معكم ، و لن يتركم أعمالكم 5880 .

17- ضاربوا عن دينكم بالظّبى ، و صلوا السّيوف بالخطا ، و انتصروا باللّه باشد نه نقل و انتقال و عقب نشينى براى حمله گسترده تر ) و حقوق شمشيرها ( و اسلحه هاى جنگى را ) بپردازيد ( با قدرت هر چه بيشتر نيرو را بر آنها فرو ريزيد ) و براى جنگ جايگاههاى افتادن آن را پيروى كرده ( تتبع و جستجوى بيشتر كنيد ممكن است مراد پناهگاهها باشد تا از شكست محفوظ باشيد ) و يا براى پهلوها جايگاههاى افتادنها را بگسترانيد ( و بكشته شدن و شهادت دل ببنديد ) و يا پهلوهاى دشمن را بر زمين برسانيد و نفسهاى خود را بر زدن دشمنان به نيزه زدنى سخت كه خوب كارگر شود ، يا پر كند جوف دشمن را بر انگيزانيد و تحريص نمائيد ، و آوازها را آهسته كنيد ( تا دشمن بمكان شما پى نبرد ) زيرا آن ترس را دور كننده تر است ) .

16- آهنگ جهاد كنيد آهنگ تمام تا عمود حق و ستون پيروزى ( همچون عمود سپيده صبح كه تاريكى شب را بر طرف مى سازد ) منجلى گردد ، و شما بلندتريد ( غلبه با شماست ) و خدا با شما مى باشد ، و هرگز عملهاى شما را ضايع نكند ، ( حضرت اين كلمات

را در ترغيب به جهاد در روزى از روزهاى جنگ صفين ايراد فرموده اند ) .

17- از براى حفظ دين خود با دمهاى شمشير و يا با تنديهاى آن بزنيد ، و شمشيرها را با گامها بپيونديد ، ( يا وقتى كه مى خواهيد بزنيد پيوسته جلو برويد تا دشمن يقين كند قصد كشتن او را داريد ، و يا اگر شمشير كوتاه است با گامى كه بر مى داريد آن را بلندتر خواهيد نمود ، در نتيجه گام شما در پيروزى بر دشمن مؤثر

ص 237

تظفروا و تنصروا 5933 .

18- طيبوا عن أنفسكم نفسا و امشوا إلى الموت مشيا سجحا 6018 .

19- بقيّة السّيف أنمى عددا و أكثر ولدا 4439 .

20- ربّ حرب أعود من سلم 5320 .

21- ربّما أتيت من مأمنك 5381 . است ) و از خدا طلب نصرت كنيد ، تا پيروزى يافته ، و يارى شويد ، «نقل شده : كه مردى از قبيله ازد شمشير خود را به مهلب ازدى كه از شجاعان عرب بود نشان داد ، و گفت : اى عم اين شمشير را چگونه مى بينى گفت : خوب شمشيرى است اگر كوتاه نبود آن مرد گفت : آن را با گام خود بلند مى كنم مهلب گفت : اى پسر برادرم و اللّه كه رفتن به چين يا آذربايجان آسان تر است تا اين گام يعنى چنين گامى مردانگى لازم دارد» .

18- ( اين فراز را روزى در جنگ صفين به اصحاب فرمودند كه شما مى دانيد حقيقت خود را و اجر و ثواب شهادت را و حيات جاويد تحصيل نمود را پس ) نيكو باشيد از نفسهاى خود به حسب نفس .

( يعنى به طيب خاطر از نفس بگذريد ) و به سوى مرگ برويد رفتن نرم هموارى . ( يعنى به آسانى زيرا پيروزى على أى حال به آن حاصل خواهد شد ) .

19- باقيمانده از شمشير ( يعنى كسى كه در جنگ با دشمن جان زنده بدر برده مانند حضرت سجّاد- عليه السلام- در كربلا ) از جهت عدد ، فزاينده تر و فرزندانشان بيشتر خواهد بود . ( يعنى خداوند از راه امداد غيبى بر عكس خواسته دشمن عدد را زيادتر نمايد ) .

20- بسا جنگى كه از آشتى سودمندتر است .

21- بسا باشد كه مأمنت دشمن بر تو بيايد . ( يعنى مشرف گشته و مسلط شود

ص 238

22- أفضل العدد الاستظهار 2886 .

23- إنّ في الفرار موجدة اللّه سبحانه ، و الذّلّ اللّازم ، و العار الدّائم ، و إنّ الفارّ غير مزيد في عمره ، و لا مؤخّر عن يومه 3585 .

24- خفّت عقولكم ، و سفهت حلومكم ، فأنتم غرض لنابل ( عرض لنائل ) ، و أكلة لآكل ، و فريسة لصائل 5076 .

25- عاودوا الكرّ ، و استحيوا من الفرّ ، فإنّه عار في الأعقاب ، و نار يوم الحساب 6317 .

26- عضّوا على النّواجد ، فإنّه أنبا للسّيوف عن الهام 6323 . پس بايد در عين دور انديشى و احتياط به خدا پناه برد ، و محتمل است كه مطلق مأمن مراد باشد يعنى از هر چيزى كه ايمنى از مرض ، مرگ ، ناامنى ، و مانند آن بسا بر تو ناگهان فرود آيد پس نبايد فريب خورد ) .

22- افزون ترين نيروها خدا را پشتيبان قرار دادن

است .

23- براستى كه در فرار از جهاد خشم خداى سبحانه ، و خوارى لازم و ننگ دائم است ، و بدرستى كه فرار كننده در عمر خود زياد نكرده ، و از روز او ( كه اجلش مقرر شده ) تأخير نمى شود .

24- در باره طايفه اى كه آنها را آن بزرگوار در باره جنگ نكوهش كرده گويا اهل بصره باشند مى فرمايد : عقلهاى شما سبك ، و بلوغتان سفيهانه است ، زيرا شما نشانه سازنده تير و يا صاحب تير بوده ( نمى توانيد آن را از خود رد سازيد قدرت دفاعى نداريد چون عقل نداريد ) ( و يا متاع كسى هستيد كه برسد به شما ) ، و لقمه هستيد براى خورنده و طعمه شيريد كه گردنتان را درهم شكند .

25- به حمله ( بر دشمن ) عادت كنيد ، و از فرار ( از جبهه ) شرم نمائيد زيرا كه آن ننگ اولاد ، و آتشى است در روز حساب .

26- نواجد ( دندانهاى چهارگانه بعد از دندانهاى آسيا از بالا و پائين ) را

ص 239

27- الفرار أحد الذلّين 1663 .

28- استحيوا من الفرار ، فإنّه عار في الأعقاب ، و نار يوم الحساب 2503 .

29- التووا في أطراف الرّماح فإنّه أمور للأسنّة 2528 . دندان بگيريد ( يعنى همه دندانها را بر روى يكديگر سخت بگذاريد و فشار دهيد نواجد كنايه از همه دندانهاست زيرا وقتى آن چهار دندان سخت روى هم قرار گرفتند همه دندانها روى هم قرار خواهند گرفت ) زيرا كه آن كند كننده تر است شمشيرها را از سرها .

27- گريختن يكى از دو خوارى است .

28- از

گريختن شرم نمائيد زيرا آن ننگ و عار در آيندگان ، و آتش است در روز حساب .

29- در اطراف يا در سرهاى نيزه ها پيچيده شويد يا بپيچيد ، زيرا آن كارگر تر يا روان كننده تر است نيزه ها را . ( احتمالاتى كه بزرگان در معناى آن داده اند : يكى آنكه در وقت نيزه زدن بجانب سر نيزه خم شويد ، يا نيزه را در زير بغل خود گيريد ، گويا خود را بر آن پيچيده ايد كه سر نيزه بهتر نفوذ كند ، در اين حال نيزه بسه نيرو بكار برده مى شود : 1- زير بغل 2- ذراع 3- كف دست ديگر آنكه مراد پيچيدن چيزى باشد در اطراف نيزه مثل زه و پى ، سوم آنكه اطراف نيكو به دست آوريد كه عبارت از فولاد خوب كه آبگيرى نيكو شده ، يا آنكه به معنى پيچيدگى طرفين نيزه باشد مانند مارپيچى ، چهارم آنكه پيچيدن خود انسان باشد اطراف نيزه ها كه نيزه به انسان اصابت نكند . و اما كلمه ( امور ) ممكن است به معناى تجاوز كننده باشد ، چنانكه احتمال دارد كنايه از تمرين بوده كه در وقت به كار بردن بيشتر كارگر خواهد بود زيرا مهارت بيشتر است ) .

ص 240

دارد ) گشايشى كه بدست نيايد مگر با سختى ( اين فراز با فرازهاى زيادى در وصيت آن حضرت به فرزندش امام حسن- عليه السّلام- 31 نهج البلاغه ذكر گرديده است ) .

محافظ 1- حراست كننده ( از رنج و زحمت عبادت و جهاد ) فرستاده شده است .

( يعنى هر چه دورى كند خداوند آفات و بلاها را به سوى او بيشتر فرستد ، و يا انداخته شده است در هلاكت ) .

2- هر كه نگهبانى او ( از بديها و منكرات ) بسيار باشد غيب او ( آخرت ) سالم خواهد بود و يا وقتى كه غائب است مردم از او بدگوئى نكنند .

ص 242

به وسيله قناعت و سازگارى از حرص خود انتقام كش چنانكه از دشمنت به قصاص انتقام مى كشى .

7- از حرص پرهيز نمائيد زيرا كه صاحب آن در گرو ذلّت و رنج است .

8- بر تو باد به دورى از حرص ، زيرا كه آن عيب ديندارى بوده ، و بد همنشينى مى باشد .

9- بدرستى كه در حرص هر آينه زحمت است .

ص 243

10- الحرص مطيّة التّعب 280 .

11- الحرص علامة الفقر 352 .

12- الحرص ذميم المغبّة 430 .

13- الحرص علامة الأشقياء 626 .

14- الحرص ذلّ ، و عناء 691 .

15- الحرص يفسد الإيقان 724 .

16- الحرص يذلّ و يشقي 869 .

17- الحرص عناء مؤبّد 982 .

18- الحرص يزري بالمروّة 1107 .

19- الحرص موقع في كثير ( كبير ) العيوب ( الذّنوب ) 1131 .

20- الحرص ، و الشّره ، يكسبان الشّقاء و الذّلّة 1369 . 10- حرص مركب رنج و زحمت است .

11- حرص نشانه احتياج و تهيدستى است .

12- حرص بد عاقبت و سرانجام آن نكوهيده است .

13- حرص نشانه بدبختان است .

14- حرص و آز خوارى و رنج است .

15- حرص يقين را فاسد مى نمايد .

16- حرص خوار ساخته و بدبخت مى كند .

17- حرص رنج و زحمت هميشگى است .

18- حرص مردانگى را عيبناك سازد .

19- حرص آدمى را در گناهان بزرگ ، و يا در عيبهاى بسيار اندازنده است .

20- حرص و غلبه حرص بدبختى و ذلّت را كسب مى نمايند .

ص 244

21- الحرص ينقص قدر الرّجل ، و لا يزيد في رزقه 1550 .

22- إنّك لست بسابق أجلك ، و لا بمرزوق ما ليس لك ، فلما ذا تشقي نفسك يا شقيّ

3790 .

23- بالحرص يكون العناء 4249 .

24- بئس الرّفيق الحرص 4385 .

25- ثمرة الحرص العناء 4598 .

26- ثمرة الحرص النّصب 4648 .

27- ردّ الحرص يحسم الشّره ، و المطامع 5396 .

28- شدّة الحرص من قوّة الشّره و ضعف الدّين 5772 .

29- ضادّوا الحرص بالقنوع 5919 . 21- حرص قدر و اندازه مرد را كم كرده ، و در روزى او نمى افزايد .

22- براستى كه تو از اجلت پيشى گيرنده نيستى و به آنچه روزى تو نمى باشد نمى رسى ( بنا بر اين ) پس براى چه نفس خود را بدبخت مى گردانى اى ( حريص ) بدبخت .

23- به سبب حرص رنج حاصل خواهد شد .

24- بد رفيقى است آز ( چون آدمى را از آخرت باز مى دارد ) .

25- ميوه حرص تعب و رنج است .

26- ثمره حرص درد و بلاء است .

27- برگردانيدن حرص غلبه حرص ، و طمعها را قطع خواهد نمود . ( يعنى كسى كه حرص را ترك كرد حرص و طمع بر او غلبه نكند ) .

28- سختى حرص و زيادى آن از قوت نشاط و حرص و بى غمى نسبت به عاقبت كار و ضعف دين است .

29- حرص را به راضى شدن به قسمت مخالفت نمائيد .

ص 245

30- طاعة الحرص تفسد اليقين 5986 .

31- على الشّكّ و قلّة الثّقة باللّه مبنى الحرص و الشّحّ 6195 .

32- عبد الحرص مخلّد الشّقاء 6303 .

33- في الحرص العناء 6469 .

34- في الحرص الشّقاء ، و النّصب 6501 .

35- قرن الحرص بالعناء 6719 .

36- قتل الحرص راكبه 6730 .

37- قصّر من حرصك ، وقف عند المقدور لك من رزقك ، تحرز دينّك 6789 .

38-

كيف يتخلّص من عناء الحرص من لم يصدق توكّله 7007 . 30- فرمانبردارى حرص يقين را فاسد مى سازد . ( زيرا با وجود حرص كم كم يقين به معارف الهيه و مقدرات ضعيف شده در نتيجه فاسد خواهد گرديد ) .

31- بر شك و كمى اعتماد بر خداست بناى حرص و بخيلى . ( و گرنه اگر كسى به خدا يقين اعتماد داشته باشد هرگز حريص و بخيل نخواهد شد ) .

32- بنده حرص بدبخت دائمى است . ( چون هميشه در رنج و زحمت بسر مى برد ) .

33- در حرص ( آز ) تعب و رنج است .

34- در حرص و آز بدبختى و تعب است .

35- حرص با تعب و زحمت همراه است .

36- حرص سوار خود را كشته و هلاك گردانيده است .

37- از حرصت كوتاه كن ، و در نزد آنچه براى تو تقدير گشته بايست ، تا دينت را جمع و يا حفظ نمائى .

38- چگونه از رنج و زحمت حرص خلاص مى گردد كسى كه توكّل او (

ص 246

39- كثرة الحرص تشقي صاحبه ، و تذلّ جانبه 7108 .

40- ليس كلّ من طلب وجد ، ليس كلّ من أضلّ فقد 7527 .

41- من حرص شقى و تعنّى 7723 .

42- من كثر حرصه ذلّ قدره 7852 .

43- من ادّرع الحرص افتقر 7962 .

44- من كثر حرصه قلّ يقينه 7996 .

45- من غلب عليه الحرص عظمت ذلّته 8020 .

46- ما أذلّ النّفس كالحرص ، و لا شان العرض كالبخل 9550 .

47- ما أجلب الحرص للنّصب 9622 . بر خدا ) راست نباشد 39- بسيارى حرص صاحب خود را بدبخت گردانده و جانب