احكام نجوم از ديدگاه امام صادق (ع)

مشخصات كتاب

مؤلف: علي زماني قمشه اي

ناشر: درسهايي از مكتب اسلام، شماره 10 سال 78

مقدمه

از امام صادق (عليه السلام) و ساير پيشوايان مذهب جعفري عليهم السلام روايات فراواني درباره دلالت نجوم برظهور پيامبران و ائمه عليهم السلام وارد شده است از جمله: 1 - امام محمد باقر (عليه السلام) فرموده است: «نبوت حضرت نوح از طريق علم نجوم به دست آمد» [1] (و مردم از آن خبردار شدند). 2 - امام صادق (عليه السلام) فرمود: «آزر منجم نمرود بود و جز به فرمان او كاري انجام نمي داد «آزر» شبي اوضاع كواكب را مشاهده كرد، صبحگاهان به نمرود گفت: ديشب امر عجيبي مشاهده كردم، نمرود گفت: چيست؟ گفت: در زمان ما كودكي به دنيا خواهد آمد كه نابودي ما به دست اوست و به همين زودي مادرش به او آبستن خواهد گشت. نمرود شگفت زده پرسيد آيا مادرش هنوز به او آبستن نشده؟ گفت: نه، نمرود فرمان داد مردها از زنها جدا گردند در همين زمان مادر ابراهيم (عليه السلام) به ابراهيم آبستن شد، نمرود چون از اين امر اطلاع يافت فرمان داد زنان متخصص امر زايمان و جنين شناس، شكم زنان شهر از جمله مادر ابراهيم را معاينه كردند، پس از معاينه مادر ابراهيم (عليه السلام) گفتند: بچه اي در آن نمي بينيم، ديگربار منجم بشارت داده گفت: آن فرزند (ابراهيم عليه السلام) به آتش خواهد سوخت [خبر از در آتش افتادن ابراهيم دادند] اما از طريق علم نجوم نفهميد كه خداوند او را نجات خواهد داد [2] به گفته ي سيد بن طاووس(ره) اين حديث در تفسير علي بن ابراهيم، در تاريخ طبري، در قصص الانبياء راوندي، در تفسيرثعلبي و

ديگران بازگو شده است. سيد مي افزايد: اخترشناسان از نبوت و رسالت حضرت موسي بن عمران (عليه السلام) خبر دادند، همچنين خبر از زاده شدن او دادند، از اين رو فرعون فرمان داد پسران بني اسرائيل را كشتند، چنان كه زمخشري هم در تفسير كشاف به قلم آورده است. اخترشناسان از رسالت حضرت مسيح (عليه السلام) خبر دادند، گروهي به ديدار او شتافتند و به مادرش مژده ي رسالت او را رساندند.

منجمان يهود از نبوت حضرت محمد خبر دادند

علامه مجلسي (ره) افزوده است: هرقل پادشاه روم و خسروان ايران از راه نجوم به نبوت پيامبر ما (صلي الله عليه وآله) رسيده بودند، چنان كه سيد بن طاووس نيز اين امر را خاطرنشان ساخته و طبري نيز در تاريخ خود نگاشته است. نيز گزارشهاي فراواني به دست ما رسيده است كه پادشاهان ايران زمين از راه نجوم دريافته بودند كه مسلمانان بر آنان چيره خواهند گشت، و حتي رستم فرخ زاد را با فريب به جنگ مسلمانان روانه داشتند. سيد افزوده است اخترشناسان از راه نجوم به امامت حضرت مهدي (عليه السلام) دست يازيدند [3] .

نظر امام صادق

مرحوم كليني از عبدالرحمان بن سيابه روايت كرده كه او گفت: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: فدايت گردم مردم مي گويند نظر و كاوش درعلم نجوم صحيح نيست ولي من آن را خوش دارم، اگر به دين من زيان وارد مي كند مرا بدان نيازي نيست و از آن صرف نظر مي كنم؟ فرمود: به دين تو ضرر نمي زند، سپس افزود شما در چيزي به كاوش پرداخته ايد كه كثيرش را دركتان قابل نيست و قليلش هم سودآور نمي باشد [4] .

نظر فقها درباره علم نجوم

1 - شيخ اعظم انصاري (ره) اين مساله را در چند بخش مورد ارزيابي قرار داده است: اول: گزارش و خبر از اوضاع فلكي و كواكب; اگر بر اساس اصول صحيح و قواعد علمي باشد، مانند خبر از سير و گردش كواكب و پديده ي خسوف كه ناشي از حايل شدن زمين بين ماه و خورشيد، و كسوف كه در اثر مانع شدن ماه از نور خورشيد به زمين است، اين بخش صحيح است و خبر دادن از آن هم جايز است، حتي آنان كه منكر احكام نجوم هستند، همچون سيد مرتضي، اين بخش را پذيرفته اند. دليل و تاييد اين بخش رواياتي است از پيشوايان دين كه مثلا اگر قمر در برج عقرب باشد، ازدواج و مسافرت كراهت دارد. و روايات كسوف و خسوف. دوم: اگر اساس كار منجم تجربه قطعي باشد و بر اين پايه خبر دهد كه كواكب دلالت دارند فلان پديده رخ خواهد داد، گزارش از چنين امري صحيح است و قطعا حرام نيست يك نمونه آن قضيه اي است كه بر مروج علم اخترشناسي و زنده كننده آن يعني خواجه نصيرالمله والدين

رخ داد. او در يكي از سفرها به آسيابي رسيد و در آنجا منزل گزيد، آسيابان گفت: امشب زير سقف استراحت كن زيرا باران مي بارد، خواجه به اوضاع فلك نگاهي انداخت و گماني به بارش باران نبرد. آسيابان گفت: من سگي دارم كه شبهاي بارندگي بالاي پشت بام نمي رود و زير سقف مي خوابد. ولي خواجه بر پشت بام خوابيد و شب هنگام باران بر او باريدن گرفت، او از اين وضع خيلي در شگفت ماند. سوم: اگر پديده ها و رخدادهائي كه به دلالت نجوم پديد مي آيند را اثرمستقيم و مستقل اختران بدانيم (بدون استناد به خداوند) و از آن خبر دهيم، چنين حكم و گزارشي حرام است و مساله تنجيم حرام در اين بخش تمركز يافته است، دليل آن ظاهرا احاديث و فتواهاي فقها است، ازاينرو در احاديث آمده: منجم، ساحر و كاهن ملعون اند. باز در حديث مي خوانيم: اگر كسي منجم و كاهن را تصديق كند، به آنچه بر محمد (صلي الله عليه وآله) (قرآن و اسلام) نازل گشته، كافر شده است. از اينرو: انسان اگر تاثير اوضاع فلكي را از خود افلاك بداند، يعني نجوم، استقلال در تاثير دارند، افلاك علت تامه به شمار روند، فاعل بالاراده و صاحب اختيار جهان باشند و خالق پديده ها به حساب آيند، چنين عقيده اي كفراست. «سيد بن طاووس، شيخ بهائي و مجلسي - رحم الله عليهما - و «ابن ابي الحديد» تصريح دارند كه اگر كسي چنين پندارد كه افلاك و نجوم قديمند، و نيازي به خالق و فلك آفرين ندارند، او كافر است زيرا كافران بر اين عقيده اند كه بارش باران و برف به خاطر طلوع و غروب اختران است

نه به مشيت خداوند.

نظر شيخ بهائي

شيخ بهائي (ره) مي نويسد: اموري كه اخترشناسان بر پايه آنها حكم به حوادث آينده مي كنند، بر اصول زير استوار است: 1 - برخي از اصول ياد شده از اصحاب وحي عليهم السلام گرفته شده است. 2 - اخترشناسان در پاره اي از آنها ادعاي تجربه دارند. 3 - برخي از آنها مبتني بر اموري است كه نيروها و ادراكات بشري بدانها احاطه نمي يابد، آن سان كه امام صادق (عليه السلام) فرمود: اخترشناسي دانشي است كه كثير آن به درك نمي آيد و قليل آن نتيجه بخش نيست از اينجاست كه در احكام منجمان خطا راه مي يابد [5] .

نظر صاحب جواهر

صاحب جواهر، فقيه نامي شيعه مي نويسد: احاديثي كه دلالت بر صحت علم نجوم دارند به قدري زياد است كه قابل حصر نيست. در مقابل نيز رواياتي بر عدم تكيه به نجوم دلالت دارند، در اين احاديث منجمان تكذيب شده و بسان كاهن و ساحر قلمداد گشته اند. ليكن مي توان بين اين دو دسته روايات را آشتي داد و جمع كرد، بدين گونه كه بگوئيم: اگر اعتقاد بر اين باشد كه نجوم، صاحبان اراده مستقل، فاعل مختار و تاثيراتشان مستقل است بدون اين كه مسخر خداوند باشند، [چنان كه منجمان قبل از اسلام بر اين باور بوده اند]، در اين صورت منجم مانند ساحر و كاهن است. اما اگر اعتقاد بر اين باشد كه اوضاع فلكي [اتصالات، اقترانات، انفصالات، تربيعات، تسديسات و...] همه نشانه ها و علامات سنت خدا و عادت او باشند، يعني بر اين باور باشيم كه عادت خدا بر اين امر جاري است كه مثلا فلان اختر فلان تاثير را دارد و حقتعالي تاثيرات آنها را به مقتضاي حكمت خويش قرار

داده است، در اين صورت حرام نيست، مي توانيم فراگيريم، آموزش دهيم، پژوهش به عمل آوريم، به ويژه اين كه حقتعالي قادر است تاثيرات آنها را به وسيله ي صدقه دادن، دعا و راز و نياز داشتن، تغيير دهد. زيرا حقتعالي هرچه را بخواهد محو كرده و هرچه را بخواهد ثابت باقي مي دارد. (يمحواالله ما يشاء ويثبت و عنده ام الكتاب) [6] . ولي احاطه به دقائق اخترشناسي بر غير خزينه داران علم الهي ميسورنيست، زيرا ديگران احاطه كامل به احوال و اوضاع فلكي و اقترانات كواكب ندارند. ليكن سخن فوق نبايد مانع از نظر و كاوش در كتب و تحقيقات اهل نجوم گردد، زيرا احوال و اوضاعي را براي نجوم و اختران به نگارش آورده اند كه غالبا اتفاق مي افتد و آنها را بايد احتياطا عمل كرد، از اينرو مي بينيم گروهي از شيعه اين دانش را فرا گرفته كه در ميان آنان علما و محدثان بزرگ وجود داشته اند [7] . صاحب جواهر آن گاه يك فهرست بزرگ از اسامي آنان يادآور شده كه مادر آينده به آنها خواهيم پرداخت. مولوي در مثنوي نيز هم دلالت نجوم و آثار قضا و قدر آنها را پذيرفته و هم معتقد به احتياط است. آن سان كه صاحب جواهر نيز گفته، جانب احتياط بايد رعايت گردد. وي چنين مي سرايد: نحس كيوان يا كه سعد مشتري نايد اندر حصر اگرچه بشمري ليك هم بعضي از اين هر دو اثر شرح بايد كرد بهر نفع و ضر تا شود معلوم آثار قضا شمه اي مر اهل سعد و نحس را طالع آن كس كه باشد مشتري شاد گردد از نشاط و سروري و آن كه را

طالع زحل، از هر شرور احتياطش لازم آيد در امور گر نگويم آن زحل استاره را ز آتشش سوزد مر آن بيچاره را جنبش اختر نيايد جز سقيم برندارد جز كه آن لطف عميم اذكرواالله شاه ما دستور داد ديد اندر نار، ما را نور داد [8] . پس بايد نحوست آنها را با صدقه و ذكر خدا، برطرف كرد تا لطف عميم خدا شامل گردد.

پاورقي

[1] بحارالانوار: ج 58، ص 235، نشر آخوندي.

[2] بحارالانوار: ج 58، ص 237 - 238.

[3] بحارالانوار: ج 58، ص 237 - 238.

[4] كليني: روضه كافي، ص 195- 210، نشر آخوندي، 1389ه_. ق 1348ش- وسائل الشيعه: ج 12، ص 102 به كوشش رباني شيرازي.

[5] شيخ انصاري، مكاسب محرمه، ص 28، مساله تنجيم.

[6] (رعد: 39).

[7] جواهر، شيخ محمد حسن نجفي: ج 22، ص 108 به بعد.

[8] مولوي: مثنوي، دفتر دوم، ذيل عنوان: افكار فلسفي (...ان اصبح مائكم غورا فمن ياتيكم بماء معين)(ملك: 30).

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109